Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 ANAVPIN ORG mA SPS ) jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA prayacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalata hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam ||shrii-bhgvtiisuutrm // (SoDazo bhAgaH) niyojaka saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzaka. rAjakoTanivAsI-zreSThizrI-zAmajIAI-velajIbhAI vIrANI tathA kaDadIbAI-cIrANI ranArakaTrasTapradatta-dravyasAhAyyena __ a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAlabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRtti vIra-saMvat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 2498 2058 1972 mUlya-rU0 35-0-0
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM . zrI ma. sA. zve. sthAnavAsI jainazAstroddhAra samiti, hai, gareDiyA hUvA roDa, zaTa, ( saurASTra ) Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garudia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra ), W. Ry, India' ye nAma kecidiha naH prathayantyacajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohAyaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // Pin harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tatra kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI taca usase pAyagA / hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // prathama AvRtti prata 1200 vIra sa va. 2498 vikrama saMvat 2028 isavIsana 1972 bhUsyaH 3. 35=00 : zudra : maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramAGka 1 4 5 6 7 12 13 14 15 16 17 zrI bhagavatI sUtra bhAga solahaveM kI viSayAnukramaNikA viSaya 23 24 pacIsa zataka kA 5 uddezA paryAya AdikA nirUpaNa sAgaropama AdikAlakA nirUpaNa nigoda ke bhedoM kA nirUpaNa hA uddezaka sAvAM jJAnadvArakA nirUpaNa AThavAM tIrthadvAra kA nirUpaNa naaai liMgadvAra kA nirUpaNa dazanAM zarIradvAra kA nirUpaNa gyArahavAM kSetradvAra kA nirUpaNa vArahavAM kAladvAra kA nirUpaNa 18 ravAM gatidvAra kA nirUpaNa 19 caudahavAM saMgamadvAra kA nirUpaNa 20 paMdrahave nikarSadvAra kA nirUpaNa 21 solahave yogadvAra kA nirUpaNa 22 uddeze meM AnevAle dvAroM ko batAnevAlI dvAragAthAkA vivaraNa prajJApanA dvAra kA nirUpaNa vedadvAra kA nirUpaNa rAmAdidvAroM kA nirUpaNa tIsare rAgadvAra kA nirUpaNa caturtha kalpadvArakA nirUpaNa pAMcavAM cArinadvAra kA nirUpaNa chaThA pratisevanAdvAra kA nirUpaNa satraha upayogadvAra kA nirUpaNa aThArahaveM pAyadvAra kA nirUpaNa unnIsaveM zyAdvAra kA nirUpaNa pRSThAGka 1-22 22-34 64-39 40-41 42-57 57-63 63-66 66-68 68-72 72-76 76-81 81-88 89-93 93-95 95-97 98-109 100-119 119-134 134-139 139-166 166-170 171 172-176 176-180
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40. 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 cIsavAM pariNAmadvAra kA nirUpaNa ekavIsaveM bandhadvAra kA nirUpaNa vAvIsaveM vedadvAra kA nirUpaNa teIsaveM udIraNAdvAra kA nirUpaNa coIsa upasaMpaddhAnadvArA nirUpaNa pacamave saMjJAdvAra kA nirUpaNa aorted AhAradvAra kA nirUpaNa sattAIsaveM bhavadvAra kA nirUpaNa aThAIsaveM AkarSadvAra kA nirUpaNa kAlAdidvAra kA nirUpaNa untIsaveM kAladvAra kA nirUpaNa area aMtaradvAra kA nirUpaNa ikatIsave samudvAtadvAra kA nirUpaNa battIsaveM kSetradvAra kA nirUpaNa te tIsa se chattIsa taka ke dvAroM kA nirUpaNa tIsaveM sparzanAdvAra kA nirUpaNa cautIsaveM bhAvadvAra kA nirUpaNa paiMtIsaveM parimANadvAra kA nirUpaNa chattIsaveM alpabahutvadvAra kA nirUpaNa afnai udezaka AThavAM uddezA nairayikoM kI utpatti kA nirUpaNa navatra uddezA 180-192 192-196 196-198 198-204 bhavasiddhika nairayikoM kI utpatti kA nirUpaNa amiddhika nairayikoM kI utpatti kA nirUpaNa 204-212 212-215 215-216 217-219 220-224 226-227 228-231 232-236 236-239 239-242 saMyatoM ke prajJApanAdi 36 chattIsadvAroM kA nirUpaNa 259-404 pratisevanA kA nirUpaNa 405-417 417-446 mAyazcittake prakAra kA nirUpaNa Abhyantara apakA nirUpaNa dhyAna ke svarUpa kA nirUpaNa 242-245 245-246 247-248. 248-265 255-258 446-471. 471-496. 494-505 506-508 509-5108
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 511-592 513-515 &: 516-518 518-548 549-562 562-592 593-613 gyArahavAM uddezA samyagdRSTi nairapikoM kI utpatti kA nirUpaNa bArahavAM uddezA 53 miyAdRSTi nairayikoM kI utpatti kA nirUpaNa chabbIsaveM zataka kA prAraMbha pahalA uddezaka chapIsaveM zataka ke uddezakoM kA nirdeza karanevAlI gAthA kA saMgraha 55 bandha ke svarUpa kA nirUpaNa nayikoM ke bandha ke svarUpa kA nirUpaNa jJAnAvaraNIya karmako Azraya karake bandhake svarUpa kA nirUpaNa nairayikoM ke Ayukrarma vandha kA nirUpaNa dUparA uddezA cauvIsa prakAra ke jIvasthAnoM kA nirUpaNa tIsarA uddazA paramparopapannA nairayikA ke bandha kA nirUpaNa cauthA uddezA anantarAvagADha nArakoM ko Azrita karake pApakarma vandha kA nirUpaNa pAMcavA uddezA paramparAkgADha nArakoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa chaTThA uddezA anantarAhAraka nArakoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa sAtavAM uddezA 64 paraMparAhAraka nArakoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa 614-627 628-661 632-636 637-639 640-643 644-646 ...
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 647-651 66 652-654 AThavA uddezA anaMtara paryAptaka nAraka koM Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa navavA uddezA parampara paryAptaka nArakoM ko Azrita karake pArakarma bandha kA nirUpaNa dasavAM uddezA carama nAraka AdikoM ko Azrita karake pApakarma bandha kA nirUpaNa gyArahavAM uddezA acarama nAraka Adiko ko Azrita karake pApakarma vandha kA nirUpaNa satAvIsavAM zataka jIvoM ke karma karaNa kriyA kA nirUpaNa samApta 655-658 659-178 69 679-684
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ " asaMkhayaM jIviyaM mA pamAyae 35 zrI vinAdakumAra vIrANI (dIkSA lIdhA pahelAM zAstrAbhyAsa karatA ) janma : pe sudAna sAM, 1992 dIkSA khIcana - ( rAjasthAna ) sa. 2013 vaizAkha vada 12 - tA. 26-5-57 ravivAra nirvANa lAdI - ( rAjasthAna ) sAM. 2013 zrAvaNu suda 12 tA. 7-8-57 budhavAra
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adyapura-khIzrIe roha zrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda. sva. sudhIrasAI jyaMtIlAla jhaverI suya gezrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANI-rAjakeTa, (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI-rAjakoTa (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda. vacce kheDelA lAlAjI kizanaca cha sA jauharI ubhelA suputra ci. mahetAmacandrajIsA. nAnA - anilakumAra jaina (dAyatta )
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ maratato zrImAn zeTha popaTalAla mAvajIbhAI mahetA, jAmajodhapura Contractor Course inted at zrImAn zeTha dhanarAjajI pannAlAlajI jAMgaDA, mu. jAlanA (sva ) roDathI dhArazIbhAi jIvaNalAla khArasI ' | | rozrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA. luNiyA zeTha prabhudAsabhAi mulajIbhAi deAzI tathA rozrI jevatarAjajI lAlacaMdajI sA. gujakoTa sva zrImAna zeThazrI mukanacaMdajI sA. bAliyA pAlI mAravADa
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghamurabbIzrIo jI karavA E ' | * * * * * (sva) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaDa (sva. zeTha raMgajIbhAI mohanalAla zAha amadAvAda, jA. _ *, \ * (sva) zeThazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha - amadAvAda, sva. zeThazrI jIvarAjabhAI mUlacaMdabhAI dhrAMgadhrA - 11 5 no anna - . tema ja -- ! zeThazrI jesiMgabhAI picalAlabhAI amadAvAda sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrAe sva. zrI harilAla aneA zAha khaMbhAta. broads after bein zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. bhacaMdajI sA ajItavAle ( saparivAra ) cce beThelA meATAbhAi zrImAn mRlaca daLa javAhIralAlajI riDayA 2. bAjumAM eDelA bhAI mizrIlAlajI khaDiyA 3 ubhelA sautha nanAbhAI pUnamaca - marakriyA sva. zeTha tArAcaMdajI sAheba gelaDA madrAsa. zeTha kIzanalAlajI phulacaMda sA e galeAravALA zrImAn seThazrI khImarAjajI sA. coraDiyA mA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 paTela DAsAbhAI geApAladAsa mu sANaMda (jI. amadAvAda) AmurabbIzrIe zAhajI zrI moDIlAlajI galunDiyA 1 sva zeTha mANekacaMda te maca dva mAMgarolavALA ( sukhaI' ) 1 asIcaMdabhAI tathA 1 gIradharabhAI khAMTaviyA svastha nyAyamUti ratIlAlabhAI bhAyacabhAI mahetA zrImAn zeTha sA. zrI kAnugA dhigaDamalajI sAba
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurIzrIo zrImAn zeTa maNIlAla popaTalAla vorA amadAvAda, janma tA. 10-6-1904 (el). zrI vRjalAla dulabhajI pArekha rAho. zrImAn zeTa lAlAjI kapUracandajI nAhaTA, su. dehalI kAhArI hurovida jeca dalAI rAnaDeTa.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - mA . -- socinema dAnavIra zeThazrI agaracandajI bherudAnagI sA. seThiyA, mu bIkAnera zrImAn zeTha jagajIvanabhAI ratanamImAI vagaDiyA, mu. dAmanagara AdyamuravvIzrIo zeThazrI devacaMdabhAI phojIlAlabhAI valANI-surata
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA, bra. zrI vinAdamuninuM saMkSipta jIvanacaritra parama vairAgI ane dayAnA puMja jevA A puruSanA janma vikrama savaMt 1992 pATa sudAna (AphrikA)mAM ke jyAM vIrANI kuTuMbanA vyApAra AAja divasa sudhI cAlu che, tyAM thayA hatA, zrI vinAntakumAranA puNyavAna pitAzrInuM nAma zeThazrI durlabhajI zAmajI vIrANI ane mahAbhAgyavatA temanA mAtuzrInuM nAma ena maNibena vIrANI, bannenuM asala vatana rAjakoTa (saurASTra) che, ena maNibena dhArmika kriyAmAM pahelethI ja rucivALA hatA, paraMtu zrI vinAdakumAra ga`mAM AvyA pachI vadhAre dRDhadhI ane priyadhamI banyA hatA. pUbhavanA saskArathI zrI vinedakumAranu lakSa dhArmika abhyAsa ane tyAga bhAva tarapha vadhAre hAvA chatAM teezrIe nAnameTrIka sudhI abhyAsa karI vyavahArika keLavaNI lIdhelI ane vyApAranI peDhImAM kuzaLatA khatAvelI. teozrIe yunAiTeDa kiMgaDama, phrAnsa, beljIyama, holenDa, jama*nI svIalenDa, teja iTAlI, IjIsa vagere dezeAmAM pravAsa karela sa* 209nA vaizAkha mAsa, sane 1953mAM laDanamAM rANI elIjhAbethanA rAjyArAhaNu prasage teozrI laMDana gayA hatA. kAzmIranA pravAsa paNa temaNe karela, deza paradeza pharavA chatAM paNa temaNe keAI vakhate paNa kadamULane AhAra vAparela nahI', ugatI AvatI yuvAnImAM teozrIe duniyAnA ramaNIya sthaLA jevAM ke kAzmIra, IjIpta ane yuropanAM suMdara sthaLAnI mulAkAta lIdhI hAvA chatAMe teone te ramaNIya thaLe ke ramaNIya yuvatIonuM AkaSa Nu thayuM nahI. e enA pUrvabhavanA dhArmika sa`skAranA ja raga hatA ane e raMge ja temane te badhuM na gamyuM ane turata tyAthI pAchA pharyA ane sAdhu-sAdhvIjInAM dana-karavAne ThekaThekANe gayA ane temanA upadezanA lAbha lIdheA ane vairAgyamAM ja mana lagADayuM huDAkAla avasarpiNanA A duSama nAmanA pAMcamAM ArAnuM vicitra vAtAvaraNa joi temane kaMika kSeAbha thatA ke turata ja tenA khulAse meLavI letA ane tyAga bhAvamA sthira rahetA deza paradezamAM paNa sAmAyika, pratikramaNa, ceAvihAra mAdi paccakrmANu vi. dhamakA teo cUkayA nahI. UMcI keTinI zaiyAne! tyAga karI tee! sUvA mATe mAtra eka zetaraMjI, eka esIku ane AhavA eka cAdara phakta vAparatA ane palaMga upara nahI. paNa bhUmi para ja
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayana karatA. ane paheravA mATe eka khAdIno leMghA ane be vAparatA, koI vakhate kabaje paheratA bahu ThaMDI hoya te vakhate sAdo garama ke Ta paherI letA ane muhapatti, pAtharaNuM, rajoharaNa ane be cAra dhArmika, suratanI jhALI sAthe rAkhatA saMDAsamAM nahIM paNa jaMgalamAM ekAMta jagyAmAM ghaNe bhAge zarIranI azuci dUra karavA jatA, hAlatAM cAlatAM, saMDArA ane pezAba rAMbaMdhamA vavadayAnI barAbara jatanA karatA. dezamAM ke paradezamAM jyAre temane keInI sAthe maLavAnuM thatuM tyAre temanI sAthe ahiMsAmaya jainadharmanuM svarUpa prakaTa karyA vagara rahetA nahIM. * * dIkSArthIone dIkSA levAnI preraNA kara ane ema ja kahetA ke jaMdagIne kaI bharose nathI kaad jIviyaM mA mAra" AyuSya tuTatAM vAra lAgatI nathI, jIvana tUTayuM saMdhatuM nathI mATe dharmakaraNImAM rAyamAtrane pramAda na karavo joIe. goMDala saMpradAyanA ghaNAkharA pU munivaro ane pU mahAsatIjIne tathA beTAda saMpradAyanA pU AcArya zrI mANekacaMdajIrAja ane dariyApurI sa pradAyanA zAMta-zAstranA pU munizrI bhAyacaMdajI mahArAja zremasaMghanA mukhya AcAryazrIjI AtmArAmajI mahArAja tapeya jJAnanidhi zadvAraka che. ba. pU. AcArya mahArAja zrI ghAsalAjI ThAja vagere aneka sAdhusAvIne upadezane temaNe lAbha lIdhela mubamAM saM. 2012 sAlamAM zrI dharmasiMhajI mahArAjanA saMpradAyanA paDitaratna che lAlacaMdajI mahArAjane * paricaya thaze. lAlacaMdajI mahArAja pite, tathA saMsArapakSanA traNa putre ane be putrIo ema kula 6 balka AkhA kuTuMbe saMyama aMgIkAra kare te jANI temane adUbhUta tyAgabhAvanA pragaTa thaI ke je kadI kSaya 5mI nahI. A pahelAM teo jyAre mAtA-pitA sAthe pUjya AcArya zrI mANekacaMdajI mahArAjanA darzane boTAda gayelA tyAre temanA upadezanI je asara thaI te mukhya asara pahelI hatI ane bIjI asara te pUjya lAlacaMdajI mahArAjanA sahakuTuMbanI dIkSA e hatI. A beu prasaMge pUrvabhavanI bAkI rahelI ArAdhanAne pUrI karavAnA nimittarUpa heIne vakhatovakhata teo mAtA-pitA pAse dIkSAnI AjJA mAganA hatA ane tene javAba temanA pitAzrI taraphathI eka ja hate. "je haju vAra che samaya pAkavA dIe jJAnAbhyAsa vadhAre,
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 2012ne aSADha sudhI 15 thI zrI vinodakumAre gAMDala saMpradAyanA zAstrajJa pU. AcAryazrI puruSottamajI mahArAja sAheba pAse verAvaLa cAturmAsa daramyAna khAsa niyamita rIte dIkSAnI taiyArI karavA mATe temanI pAse jJAnAbhyAsa karyo. tenI sAthe pU. AcArya zrI puruSottamajI mahArAjanAM saMsAra pakSanA kuTuMbI dIkSAnA bhAvika zrI jasarAjabhAI paNa jJAnAbhyAsa karatA hatAM teoe tyAM e nirNaya kare ke AcArya zrI puruSottama mahArAja pAse ApaNe banee dIkSA levI, pahelAM vinodakumAre ane pachI zrI jasarAjabhAIe. dIkSA levI, zrI jasarAjabhAInI dIkSA tithi pU. zrI puruSottamajI mahArAja sAhebe saM. 2013nA jeTha suda 5 ne somavAre mAMgarola mukAme nakakI karI zrI jasarAjabhAI vinodakumArane rAjakeTa mA. zrI vinodakumAre zrI jasarAjabhAInI yathAgya sevA bajAvI, maMgaLa ravAnA karyA ane pote nizcayapUrvaka dIkSA mATe AjJA mAgI paNa tenA pitAzrInI ekane eka vANI sAMbhaLIne temane manamAM AghAta thayo ane dIkSA mATe temaNe bIjo rasto zodhI kADhaye. pUjyazrI lAlacaMdajI mahArAja ane temanA ziSyane paricaya muMbaImAM thayela hatuM ane tyArabAda kaI vakhata patravahevAra paNa thatuM hatuM. chelA patrathI temaNe jANela hatuM, je pUtra zrI lAlacaMdajI mahArAja. khIcana gAme pUruM AcArya zrI samarathamalajI mahArAja sAheba pAse jJAnAbhyAsa arthe gayA che, pitAne pitAzrInI AjJA (dIkSA mATe) maLe tema nathI ane dIkSA te levI ja che AjJA vinA keI sAdhu munirAja dIkSA Ape nahIM ane svayameva dIkSA saurASTramAM laIne AcArya zrI puruSottamajI mahArAja pAse javAmAM ghaNAM vidane thaze, ema dhArIne teoe dUra rAjasthAnamAM cAlyA javAnuM nakkI karyuM. - tA. 24-5-17 saM. 2013nA vaizAkha vada 10 ne zukravAranA roja sAMjanA temanA mAtuzrI sAthe chelluM jamaNa karyuM. bhajana karI, mAtuzrI sAmAyikamAM besI gayA. te vakhate keIne jANa karyA vagara dIkSAnA vidanemAMthI bacavA mATe ghara, kuTuMba, saurASTrabhUmi ane geMDala saMpradAyane paNa tyAga karI, teo khIcana tarapha ravAnA thayA. . . . * : zrI vinodamuninA nivedana parathI mAluma paDayuM ke tA. 24-5-17nA roja rAtre ATha vAge gherathI nIkaLI, rAjakeTa jaMkazane jaI jodhapuranI TikiTa lIdhI tA. 25-5-57nA savAre ATha vAgye mahesANA pahoMcyA tyAM aDhI kalAka gADI paDI rahe che, te daramyAna gAmamAM jaIne lagna karavA mATenA vALa rAkhIne bAkInA kaDhAvI nAkhyAM ane gADImAM besI gayA. mAravADa jaMkazana tathA jodhapura jakazana thaIne tA. 26-5-57nI savAre kA vAgye phalerI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahoMcyA tyAMthI page cAlIne khIcana upAzrayamAM jaI tyAM birAjatA munivaronA darzana karyA vada namaskAra karI sukhazAtA pUchI, bahAra nIkaLyA ane pitAnA sAmAyikanA kapaDAM paheryA ane pachI pUjya zrI munivaronI sanmukha sAmAyika karavA beThA, temAM "nAva nica pagvAsAdi suvida vivi" ne badale "nArIvaghagvAmi rividaM rivijha" belyA te zrI lAlacaMdajI mahArAje sAMbhaLyuM ane teozrIe pUchayuM ke vinodakumAra ! tame A zuM kare che? teno javAba ApavAne badale "sa vosirA"i bolI pATha pUre karyo ane pachI vinayapUrvaka be hAtha joDIne bolyA ke "sAheba! e te banI cUkayuM ane meM vayameva dIkSA laI lIdhI, te barobara che ane temAM koI pheraphAra thaI zake tema nathI. A sivAya ApazrInI bIjI koIpaNa prakAranI AjJA hAya te pharamAve." teja divase baporanA zAstrajJa pU. munizrI samarathamalajI mahArAja sAhebe zrI vinodakumAra munine potAnI pAse belAvyA ane samajAvyA ke "tame eka sArA khAnadAna kuTuMbanI vyakti che. tamArI A dIkSA aMgIkAra karavAnI rIta barAbara nathI, kAraNa ke tamArA mAtA pitAne A hakIkatathI duHkha thAya ane tethI mArI saMmati che ke rajoharaNanI DAMDI uparathI kapaDuM kADhI nAkho jethI tame zrAvaka gaNAva ane jarUra paDe te zrAvakane sAthe laI zake, ema traNavAra pU. mahArAjazrIe samajAvelA paraMtu temaNe traNeya vakhata eka ja uttara Apelo ke "je thayuM, te thayuM have mAre AgaLa zuM karavuM te pharamAve. zrI vinedamuninA zrI samarathamalajI jevA mahAmuninA praznanA javAba pachI khIcanano caturvidha sagha vicAramAM paDI gayA ane munizrIo para saMsArIone keI paNa prakArano niSkAraNa hamale na Ave te mATe vinodamunine jaNAvavAmAM AvyuM ke "amArI salAmatI mATe tamAre jAhera nivedana bahAra pADavAnI jarUra che" tyAre zrI vinodamunie pitAnA hastAkSara nivedana zrIsaMgha samakSa pragaTa karyuM, tene sArA nIce mujaba che mArA mAtA-pitA mahane vaza thaIne dIkSAnI AjJA Ape tema na hatuM ane "baoNNa jIvi mA prama "ne AdhAre huM eka kSaNa paNa dIkSAthI vaMcita rahI zakuM tema nathI, ema mane lAgyuM. zrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebavagerae mane mArI dIkSA mATe vicArI pachI pagaluM bharavAnuM kahela paraMtu mane
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ za samaya mAtrane pramAda karavA ThIka na lAgyA, tethI zrI arihaMta bhagavaMtA tathA zrI siddha bhagavaMtanI sAkSIe mArA guru mahArAja samakSa pratrajyAnA pATha bhaNIne mArA AtmAnA kalyANa mATe dIkSA a'gIkAra karI che. samAjane kheATA khyAla na Ave ke mArI dIkSA kSaNika jussAthI agara gerasamajathI thaI che tethI tathA samAjamAM jainazAsananI prabhAvanA thAya te hetuthI mAre mAre vRttAMta pragaTa karavA ucita che. uttarAdhyayanajI sUtranA 19 mA adhyayana parathI mane lAgyu ke manuSya jIvananu' kharU kanya mAkSaphaLa ApanArI dIkSA ja che. chevaTa sudhI meM mArA bApujI pAse dIkSA mATe AjJA mAgI ane te vakhate paNa pahelAMnI jema vAta uDAvI dIdhI ane anaMta upakArI evA mArA khApujI samakSa huM temane kaDaka bhASAmAM paNa kahI zakatA na hatA ane bIjI khAjuthI mane thayuM ke AyuSya azAzvata che ane AvA uttama kArya mATe jarApaNuM pramAda karavA ucita nathI. tethI meM' vicArIne A pagaluM bharyuM che ane mane pUrNa vizvAsa che ke zrI vIraprabhu mahAvIra svAmInA sakaLa sagha mArA A kAya ne anumAnaze ja ' tathAstu ". rAjakoTamAM zrI vinAntakumAranA gayA pachI pAchaLathI khakhara paDI ke vinAdakumAra dekhAtA nathI eTale tapAsa thavA mAMDI gAmamAM kayAMya patto na lAgyuM eTale mahAragAma tAre karyo.. karyAMyathI paNa satASakAraka samAcAra sAMpaDayA nahIM. arthAt pattA maLyeA ja nahI. Ama vimAsaNanA pariNAme temanA pitAzrIne be mahinA pahelAMnI eka vAtanI yAda AvI te e hatI ke te vakhate zrI vinAdakumAre AjJA mAgelI ke " bApujI ! ApanI AjJA hAya tA A cAturmAsamAM khIcana (rAjasthAna) jAu" kAraNa ke khIcanamAM pU. gurumahArAja zrI samarathamalajI mahArAja ke jee siddhAMta vizArada che ane anekAMtavAdanA pUrA jANakAra che, teo tyAM birAjamAna che jeozrI pAse zAstrAbhyAsa karavA mATe pU zrI lAlacaMdajI mahArAja Adi ThANA 4 javAnA che. te mArI icchA pazu tyAM temanI pAse javAnI che. A vAtacItanu smaraNu pitAzrIne AvavA sAthe teoe pa. pU cadrajI dakane pAtAnI pAse kheAlAvyA ane vinAikumAra mATenI peAtAnI ciMtA vyakta karI. patinuM A vAtane samarthana maLyu. teozrIe jaNAvyu` ke theADA samaya pUrva vinaMdakumAre mArI pAse jANavA mAgyu` hatu` ke, khIcanamAM kevA prakAranI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagavaDa che? Ama mArI sAthe vArtAlApa thayo hato. baMne A pramANe ekamata thatAM temanA pitAzrIe khIcana tAra karavA sUcanA karI tA. 27-5-57 nA roja pRthvIrAjajI mAlu khIcana (rAjasthAna) upara tAra karyo. : : - tA.28-5-17nA roja javAba Avyo ke zrI vinodabhAIe khIcanamAM svayameva dIkSA grahaNa karI che. eTale temanA pitAzrIe rAvabahAdurathI ema. pI. sAheba zrI kezavalAlabhAI pArekha ane paMDitajI pUrNacaMdrajI daka ema traNeyane zrI vinodakumArane pAchA teDI lAvavA mATe khIcana mokalyA tA. 28-5-17nA roja ravAnA thaI tA. 30-5-17nA roja savAre phaledI sTezane pahecyA. baLadagADImAM teo khIcana gayA ke jyAM sthavira munizrI zImalajI mahArAja pUjaya paMDitaratna zAstra vizArada zrI samarathamalajI mahArAja Adi ThaNa 8 tathA pUjya tapasvI mahArAja zrI lAlacaMdajI mahArAja' Adi ThA. 4 'birAjamAna hatA. kulle sAdhu-sAdhvInI saMkhyA aThThAvIsathI trIsanI hatI. pUchaparachanA javAbamAM zrI vinodamunie kezavalAlabhAI pArekhane kahyuM ke "meM te dIkSA aMgIkAra karI lIdhI che temAM koI pheraphAra thAya tema nathI. tame amArA vIrANI kuTuMbanA hitaiSI che. ane je sAcA hitaiSI hi te mArA pU bA ane bApujIne samajAvIne mArI have pachInI meTI dIkSAnI AjJA aThavADiyAnI aMdara apAvI dyo eTaluM ja nahIM paNa savi jIva karUM zAsana rasI"nI bhAvanAmAM ane Aja divasa sudhInA mArI uparanA upakAranA badalAmAM Agamane anulakSIne mArI bhAvanA e ja hoya ke, mArI dIkSA teonI dIkSAnuM nimitta bane ane mArA mAtA-pitA sagatine sAthe arthAt mArI sAthe dIkSA lIe. - ' AvA daDha javAbanA pariNAme teja samaye zrI vinodakumArane pAchA laI javAnI bhAvanAne niSphaLatA sAMpaDI ane tA. 31-5-17 nI rAtrInA ravAnA thaI tA. 2-6-57nA savAre mahA parISaharUpa kSetrane anubhava karI, zrI vinodakumAranA pitAzrIne tamAma vAtathI vAkepha karyA. ceDA vakhatamAM phaladInA zrI saze pU zrI lAlacaMdajI mahArAjane phaledImAM mAsu karavAnI vinaMtI karI tene asvIkAra thavAthI saMgha gamagIna banyuM eTale nirNaya pheravyuM ane aSADha suda 13 nA roja khIcanathI vihAra karI phaladI AvyA,
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkSA pachI aDhI mahinAne AMtare phaledI cemAsA daramyAna zrI vinoda munine hAjate javAnI saMjJA thaI ane te mATe javA taiyAra thayA eTale temanA gurue kahyuM ke bahu garamI che, jarAvAra thobhI jAva eTale zrI vinodamunie rajoharaNa vagerenI pratilekhanA karI te daramyAna na rekI zakAya evI hAjata lAgI tethI pharI AjJA mAgatAM jaNAvyuM ke mane hAjata bahu lAgI che tethI jAuM chuM, jaladI pAchA pharIza kALanI gahana gatine duHkhad racanA racavI hatI. Aje ja hAjate ekalA javAne banAva banyo hato, haMmezAM te badhA sAdhuo sAthe maLIne dizAe jatA. * hAjatathI mekaLA thaI pAchA pharatA hatA, tyAM relve lAIna upara be gAye AvI rahI hatI. bIjI bAjuthI TreIna paNa AvI rahI hatI tenI vhisala vAgavA chatAM paNa gAye khasatI na hatI. zrI vinodamuninuM hadaya tharatharI uThayuM ane mahA anukaMpAe muninA hRdayamAM sthAna lIdhuM. hAthamAM rajoharaNa laI jAnanA jokhamanI paravA karyA vagara gAyone bacAvavA gayA. gArone te bacAvI ja lIdhI paraMtu A kriyAmAM chakAya jIvanI dayAnA sAdhanabhUta je. rajoharaNa ke vinodamunine AtmAthI vadhAre pyAruM hatuM, te relve lAIna upara paDI gayuM. ane zrI vinodamunie te pAchuM saMpAdana karavAmAM jaDavAdane siddha karatAM rAkSasI enjinane jhapATe AvyA ane pitAnuM balidAna ApyuM. arihaMta arihaMta evA zabdo mukhamAMthI nIkaLyA ane zarIra tUTI paDayuM. rakta pravAha chUTI paDe ane thoDA ja vakhatamAM prANAMta thaI gaye, badhA leke kahevA lAgyA ke gaurakSAmAM munizrIe prANa ApyA aMtima samaye munizrInA caherA para bhavya zakti ja dekhAtI hatI haMmezAM teo je tarapha hAjate jatA hatA te tarapha pharIthI kiraNa tarapha javAnI relve lAIna hatI. A lAIna upara relve sattAvALAoe phATaka makela nathI tyAM raste paNa che eTale pazuonI avarajavara hoya che. ane vakhate vakhata tyAM ro relavenI haDapheTe caDI javAnA prasaMga bane che. pharI saMghe A durghaTanAnA khabara rAjakeTa, TelIphonathI ApyA. je vakhate TelIphona Avyo. te vakhate vidamuninA pitAzrI bahAra gayA hatA. ane mAtuzrI maNibena sAmAyika-pratikamaNamAM beThAM hatAM, mAtra eka nokara ja gharamAM hato ke jeNe Teliphena uThAvyuM paNa te kAI TelIphenamAM hakIkata zaza za nahI ane sAcA samAcAra meDA maLyA. jethI teo spezyala plenathI phaledI pahoMce te pahelAM agnisaMskAra thaI gaye sUcanAo TelIphona
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 il 14 ardho kalAka mATe pahoMcyA. jo sadezeA samayasara paheAMcyA haiAta te mAtA-pitAne zrI vinAdamuninA zarUpe paNa caherA jovAnA ane atima darzananA prasaMga maLata paratu aMtarAya karme tema manyu nahI. * AthI pleinanA prayAsa paDatA mUkavAmAM Avyeza ane mAtA-pitA tA. 14-8-57nA roja Treina mAraphata lAdI pahoMcyAM, zrI durlabhajIbhAi ane maNibaMne pUjya tapasvIzrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebanA dana karyAM, A prasaMge zrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebe avasarane pichANIne ane dhairyanu' ekAeka akaya karIne, zrI vinedamuninA mAtA-pitAnA sAMtvana arthe upadeza zarU karyAM jene TUMkamAM sAra A pramANe che-- " have te ratna cAlyuM gayuM! samAjanA AzAdIpaka olavAI gayA ! jhaTa UgIne AthamI gayA ! have e dIpa pharIthI AvI zake tema nathI " ''; zrI vineAdamuninA sa*sArapakSanA mAtuzrI maNibenane munizrIe kahyuM keHena ! sAvi prakhaLa che. A khAkhatamAM mahApurUSAe paNa hAtha dheAI nAkhyA che ema saune maraNane zaraNa thavu paDe che, te pachI ApaNA jevA pAmara prANInuM zuM gaju che? have tA zAka dUra karIne ApaNe emanA mRtyunA Adaza joine mAtra dhIraja dharavAnI rahI. pU. zrI samathasalajI mahArAja sAhebanA abhiprAyaH- prAthamika tema ja alpakALanA paricayathI mane zrI vineAdamuninA viSe anubhava thayA, ke temanI dha`priyatA ane dharmAbhilASA 'adgininA vemALuratte' nA paricaya karAvatI hatI prApta sa`sArika pracUra vaibhava tarapha temanI ruci dRSTigocara thatI na hatI paraMtu te vItarAgavANInA sa`saga thI viSayavimukha dhama kA mAM sadA tatpara ane tallIna dekhAtA hatA. khAsa paricayanA abhAve vairAgya paNa temanI dhArAthItemanI dharmAnurAgitA tathA jIvanacaryAthI kaThina kArya karavAmAM paNa gabharATanA sthAne sukhAnubhavanI vRtti lakSamAM AvatI hatI. ve zrI viAdamuninA jIvananA be prazno upasthita thAya che tenA khulAse karavAmAM Ave che. pra. 1. temaNe AjJA vagara styameva dIkSA kema lIdhI ? uttara:-pacamAM ArAnAM bhadrA zeThANInA putra eva'tA ( atimukta) kumArane temanI mAtuzrIe dIkSAnI AjJA ApavAnI tadna nA pADI eTale teNe
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayameva dIkSA lIdhI. tyAra bAda bhadrA zeThANIe pitAnA kumArane gurune soMpI dIdhA. teja rAtre teNe bAramI bhikhunI paDimA aMgIkAra karI ane ziyALaNInA parISahathI kALa karI nalInagulma vimAnamAM gayA tevI ja rIte zrI vinodakumAra svayaM dIkSita thayA. pra. 2. AvA vairAgI jIvane A bhayaMkara parISaha kema Ave? uttara -keTalAka carama zarIrI jIvane mAraNAMtika upasarga Avela che. juo gajasukumAra muni, metArya muni, kezala muni, kAraNa ke temanI sattAmAM hajAre bhavanAM karma hovA joIe tyAre temane ekadama mokSa javuM hatuM, te mAraNatika upasarga AvyA vagara eTalAM badhAM karma kevI rIte khape? bA. bra. zrI vinodamunine A parISaha Ave, je uparathI ema anumAna thAya che ke te ekAvatArI jIva hoya, zrI vinodamuninuM vistRta jIvanacaritra judA pustakathI gujarAtI bhASA tathA hindI bhASAmAM chapAyela che temAMthI sAra rUpe ahIM saMkSepa karela che. zAstramarmajJAH vidUSyaH mahAsatayaH lImbaDI saMpradAyastha sthAnakavAsi jaina sAdhu paramazraddheya-Agama vizArada-cAritracUDAmaNi pUjyAcAryavarya zrIzyAmajI mahArAjAnAM ziSyApaziSyAparamparAyAM mahA. satI sAdhvI pUjyazrI kevaLavAI mahAsatIjI-tattvajJa pUjyazrI mANekyacAI mahAsatIjImahAbhAgAnAM tacchiSyANAM bAlaba0 rukmiNIbAI mahApatIjI bAlana mInAkumArIvAI mahAsatIjI-bAlaba0 niraJjanAvAI mahAsatIjI-cAlana ananAvAImahAsatIjI bAlaba0 kanakamabhAvAI mahAsatIjI mahAbhAgAnAJca paiviMzatyadhika viMzatizatatame vaikramAnde amadAvAdanagaraseSThivaryagRhodyAne saurASTra sthAnakavAsi janopAzraye apUrvAdarzabhUnacAturmAsarayopalakSye divyavANI saddharmopadezadvArA zAstroddhArasamiteH pUrNasahayogadAtRRNAM saccAritradayAdAkSiNyazikSAdIkSAtratapApijyAdi guNagaNAnAM prazasti pramUnAni /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 'uveLovaLitAntarAya vividhavyApAravidhvaMsakaH, pApannAta vipAti puNyacaritaH zrI vardhamAnaH prabhuH / samyagbhaktajanAthilApanicayA yogamadAnodyataH, sAdhvI sAdhu samAja saMghapakala pAyAdapAyAtsadA // 1 // zAnto dAnto nitAn pradiyo lInaDI saMpadAye, mAnyo dhanyo vadAnyaH sakalaguNanidhiH pUrNaprajJo mahAtyA | jainAcAramacAramathitasucaritaH pUjya AcAryavaryaH, svAmI zrI zyAmanAmA saritA sAghurUpo babhUva // 2 // tacchiSye dve abhUta guNagaNalasitA pUrNavijJAvizuddhA, pUjyA zrI cekabAI sakala hitakarI zIlapUrNA latIjI / tatvajJanyA satIjI paramamucaritA zAsanoddIpayitrI, pUjyA mANekyalAI sakalaguNayutA zAntizIlA pavitrA // 3 // vacchiSyAH paJca vikhyAtA dharmAcAravate ratAH / ekA mahAsatI sAdhvI vAlato brahmacAriNI ||4|| svabhAva saralA thavyA dharmopadezadAyinI / rukmiNIbAI vikhyAtA pUrNaveduSyazAlinI // 5 // mInAkumArI prakhyAtAnyA vAlabrahmacAriNI / mahAsatI sadA mAjhI zIlacAritrazAlinI || 6 || niraJjanA satIpUrNA supAdhvI brahmacAriNI / bAlyAdeva vizuddheyaM jJAnavairAgyazAlinI ||7|| mahAsatyaJjanA sAdhvI vALato brahmacAriNI / dharmopadezadAnena janakalyANakAriNI ||8|| sAdhvI mahAsatI bhavyA brahmacaryavrate sthitA | zAstroddhAravidhAtrI sA rAjate kanakaprabhA ||9|| pavizatyadhike vizezate vikramavatsare / amadAvAda saMvAde nagazreSThacupAzraye // 10 // apUrvAdarzabhUtasya cAturmAsasya lakSyataH / zAstroddhArasamityAtha sahayoga vidhAyikAH // 11 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI vItarAgAya namaH // zrI jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam // zrI bhagavatIsUtram // ( SoDazo bhAgaH ) atha paJcamoddezaH mArabhyate caturthoddeza ke pudgalAtikAyAdayo nirUpitAH, te ca pratyekamanantaparyavA iti paJcamodeza ke paryavA nirudhyante, ityevaM saMbandhena AyAtasyAsya hadamAdimaM - sUtram - 'kaivihANaM bhaMte ! pajjavA' ityAdi / mUlam - kai vihANaM bhaMte ! pajavA pannatA ? goyamA ! duvihA pajjavA pannattA taM jahA jIvapajavAya ajIva pajjavA ya / pajjavapayaM niravasesaM bhANiyavvaM jahA pannavaNAe / AvaliyA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA anaMtA samayA ? goyamA ! no saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA no anaMtA samayA / ANApANU paNaM bhaMte! kiM saMkhejjA0, evaM ceva / thove NaM bhaMte ! kiM saMkhejA 0 evaM ceva / evaM vetri muhute vi evaM ahorate evaM pakkhe mAse uU, ayaNe saMbacchare juge vAsalae vAsasahasse vAsasaya sahasse puge pu0ve tuDiyaMge tuDie aDaDaMge aDaDe, avavaMge avave hUhUyaMge hUhUe uppalaMge uppale paDasaMge paume naliNaMge naliNe acchaNiraMge acchaNiure auyaMge aue nauyaMge naue pauyaMge paue cUliyaMge cUlie sIsapaheliyaMge sIsapaheliyA palio me sAgarovame osappiNI evaM usappiNI vi| poggalapariTTe NaM bhaMte! kiM saMkhejjA lamayA asaMkhejjA samayA anaMtAsamayA pucchA goyasA ! no saMkhejjA samayA no asaMkhejA samayA anaMtA samayA / evaM tIyaddhA aNAgayaddhA sannaddhA / AvaliyAo bha0 1 "
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI NaM bhaMte! kiM saMkhejjA samayA asaMkhejjA lamayA aNaMtA samayA pucchA, goyamA! no saMkhejjA samayA liza alaMkhejjA samayA siya aNaMtA smyaa| ANApANU Na saMte! kiM saMkhejjAsamayA3 pucchA evaM caitra / thovA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjA samayA pucchA evaM caiva / evaM jAva uslappiNIotti / pAgalapariyaTTA bhaMte ! kiM saMkhejjA samayA pucchA goyamA ! No saMkhejjA samayA No asaMkhejjA samayA arNatA smyaa| ANApANU NaM bhaMte ! kiM saMkheujAo AvaliyAo pucchA goyamA ! saMkhejjAo AvaliyAo No asaMkhejjAo AvaliyAoNo aNaMtAo aavliyaao| evaM thove vi evaM jAva liilpheliytti| paliovame NaM bhaMte! kiM saMkhejjA3 pucchA goyamA ! No saMkhejjAo Avaliyauo asaMkhejjAo AvaliyAoNo agaMtAo aavliyaao| / evaM sAgarovame vi evaM osappiNI vi uslappiNI vi| poggalapariyaTTe pucchA goyasA ! No saMkhejjAo AvaliyAo No asaMkhejAo AvaliyAo aNaMtAo AvaliyAo evaM jAva smvddhaa| ANApANU NaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo AvaliyAo pucchA goyamA ! liya saMkhejjAo AvaliyAo siya asaMkhejjAo0 siya aNaMtAo0 evaM jAva siispheliyaao| paliovamANaM pucchA goyamA! No saMkhejjAo AvaliyAo siya asaMkhejAo AvaliyAo siya aNaMtAo AvaliyAo evaM jAva uslppinniio| poggalaparigaTTA NaM pucchA goyamA! No saMkhejjAo AvaliyAo No asaMkhejjAo AvaliyAo aNaMtAo aavliyaao| thoke gaM aMte! kiM saMkhejjAo ANApANUo asaMkhejjAo0 jahA AvaliyAe vattavayA evaM ANApANUo vi niravasesA evaM eeNaM gamaeNaM jAva sIsa
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ referrer 025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam paheliyA bhANiyavvA / sAgarovame NaM bhaMte! kiM saMkhejjA paliyovamA pucchA goyamA ! saMkhejjA paliovamA No asaMkhejjApaliomA No anaMtA paliokmA evaM osappiNIe vi ussappiNI vi | poggala pariyaheNaM pucchA goyamA ! No saMkhejjA paliomA No asaMkhejA paliodamA anaMtA paliovamA evaM jAva savaddhA sU01 1 chAyA-- katividhAH khalla bhadanta ! paryavAH prajJaptAH, gautama ! dvividhA :paryavAH prajJaptAH tadyayA jIvaparyavAca ajIvaparyavAca paryatrapadaM niravazeSaM bhaNitavyaM yathA prajJApanAyAm / AvalikA khalu bhadanta ! kiM saMkhyeyAH samayAH, asaMkhyeyAH samayAH, anantAH samayAH, gautama ! no saMkhyeyAH samayAH, asaM ' khyeyAH samayAH, no anantAH samayAH / AnatrANaH khalu bhadanta / kiM saMkhyeyAH 0 evameva / stokaH khalu bhadanta / kiM saMkhyeyAH0 evameva / evaM lavospi, muhUrtamapi evamahorAtram, evaM pakSaH, mAsaH, RtuH ayanam ' saMvatsaraH, yugaH, varSazatam-varSasahasram varSazatasahasram - pUrvaGgaH pUrva, truTitAGgam truTitam aTaTAim aTaTam avavAGgam adavaH, huhUkAGgam hUhUkaH, utpalAGgam utpalam padmAGgam - padmam-nalinAGgam nalinam acchanipurAGgam acchanipuram - prayutAGgam ayutam nayu. tAGgam - nayutam prayutAGgam prayutam - cUlikAGgam cUlikA zIrSa mahelikAGgam zIrSaprahelikA palpopamam sAgaropamam avasarpiNI utsarpiNI api / igalaparivavarttaH khalu bhadanta ! kiM saMkhyeya samayAH, asaMkhyeyasamayAH, anantasamayAH pRcchA, gautama ! no saMkhyeyasamayA no asaMkhyeyasamayA anantasamayAH, evam atItAddhAanAgatAddhAH sarvArddhA / AvalikAH khalu bhadanta ! kiM saMkhyeyAH samayAH asaMkhyeyAH samayAH, anantAH samayAH pRcchA gautama ! no saMkhyeyAH samayAH syAt asaMkhyeyAH samayAH, syAdanantAH samayAH / AnamANau kiM saMkhyeyA samayA 3 pRcchA evameva, stokAH khalu bhadancha ! kiM saMkhyeyAH samayAH pRcchA, evameva evaM yAvat utsarpiNya iti / pudgalaparivarttAH kiM saMkhye yasasayAH pRcchA - gautama ! no saMkhyeyAH samayAH no asaMkhyeyAH samayA, anantAH samayAH / AnapANI khalu bhadanta ! kiM saMkhyAvalikAH pRcchA, gautama ! saMkhyeyA AvaLikAH noM asaMkhyeyA AvalikAH no anantA AvalikA, evaM stoko'pi evaM yAvat zIrSa maheliketi / paropamaM khalu madanva ! kiM saMkhyeyAH pRcchA, gautama | no saMkhyeyA AvalikA, asaMkhyeyA AvalikAH, no anantA AvalikAH / evaM
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsutre sAgaropamamapi, evamavasapiNyapi utsapiNyapi / pudgalaparivartaH pRcchA, gautama ! no saMkhyeyA AvalikAH, no asaMkhyeyA AvalikAH anantA AvalikAH evaMyAvat sarvAddhAH / AnapANau khalu madanta ! ki saMkhyeyAAvalikAH pRcchA, gautama ! syAt saMkhyeyA AvalikAH syAt asaMkhye yA AvalikAH, rayAt anantA AvalikAH, evaM yAvat zIpa prahelikAH / palyopamAni khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! no saMkhyeyA avalikAH syAt asaMkhyeyA AvalikAH syAt anantA aavlikaaH| evaM yAvadutsapiNyaH / pudgalaparivartAH khalu pRnchA-gautama ! no saMkhyeyA AvalikAH, no asaMkhyeyA AvalikAH anantA AvalikAH / stokaH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyA AnamANAH asaMkhyeyAH0 yathA AvalijhAyAM vaktavyatA evamAna. prANA api nirakzepAH, evametena gamakena yAvat zIrSa pahekikA bhnnitvyaaH| sAgaropamaM khalu bhadanta ! ki saMkhyeyAH patyopamAH pRcchA-gautama ! saMkhyeyAH palyopamAH, no asaMkhyevA: palyopamAH, no anantAH plyopmaaH| evamava sapiNyAmapi-utsapiNyAmapi / pudgalaparivartaH khalu pRcchA, gautama ! no saMkhyeyAH palyopamAH no asaMkhyeyA palyopamAH anantAH palyopamA evaM yAvat sarvoddhA ||mu01|| ' TIkA-'kAvihA NaM bhaMte ! pajjavA pannattA' katividhA:-kati prakArakAH khalu bhadanta ! paryavAH prAptAH ? paryavAH, guNAH, dharmAH, vizeSA iti pryaayaaH| bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pajjavA pannattA' pAMcaveM uddeze kA prAraMbhacaturtha uddezaka meM pudgalAstikAya Adi kA nirUpaNa kiyA hai so ye pudgalAritajJAya Adi pratyeka ananta paryAyoM vAle hote haiM ataH isa paMcama uddezaka meM satrakAra aba paryAyoM kA nirUpaNa karate haiM'kAvihANaM bhaMte ! pajjavA pannattA' ityAdi sUtra 1 // . TIkArtha-gautalasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'kAvihA NaM bhaMte ! pajavA pannattA' he bhadanta ! paryAyeM kitane prakAra kI kahI gaI hai? pAyamA dezanA praarmcothA udezAmAM pudgalAstikAya vigerenuM nirUpaNusUtrakAre karyuM che. A pudgalAstikAya vigere pratyeka anaMta paryAvALA hoya che jethI A pAMcamA uddezAmAM sUtrakAra paryAnuM nirUpaNa kare che. - . 'kaivihA NaM bhaMte ! pajavA pannattA' tyahi -zrIgItama svAmI prabhuzrIna se pUchyuche-"kAvihA NaM bhave ! pajjavA pannattA' 3 sAvAna 5yA yA Tasa hAranA 46 cha ? yA praznA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandrikA TIkA za025 u.5 01 paryavAdinirUpaNam dvividhAH paryavAH prajJaptA iti, 'taM jahA' tadyathA 'jIvapajjavA ya ajIvapajjavA ya' jIvaparyavAca ajIvaparyavAzca tatra jIvaparyatrAH jIvadharmAH, etramajIvaparyavA:ajIvadharmA iti / sahabhAvino guNAH - zukkA''dayaH, kramabhAvino paryAyAH, 'pajjavaSayaM niravasesaM bhANiyanvaM jahA panavaNAe' paryatrapada niravazeSaM bhaNitavyam yathA prajJApanAyAm / paryavapadaM ca vizeSapadAparaparyAyaM prajJApanAyAM paJcamaM padam taccaivam 'jIvapajjavANaM bhaMte ! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ? goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA' ityAdi, jIvaparyatrAH khala bhadanta / kiM saMkhyeyA asaMkhyeyA anantA vA bhavantIti praznaH / he gautama | no saMkhyeyAH, uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! dubihA pajjavA paznattA' he gautama | paryAyeM do prakAra kI kahI gaI hai / paryava, guNa' dharma, vizeSa' ye saba paryAyoM ke nAmAntara hai / 'taM jahAM' ve do prakAra ye haiM- 'jIva pajjavA ya ajIva pajjavA ya' eka jIva paryAya aura dUsarI ajIva paryAya, jIva ke dharma jIva paryAya haiM aura ajIva ke dharma ajIva paryAya haiM / 'pajjavapayaM niravasesaM bhANiyAM jahA panavaNAe' prajJApanAsUtra meM paryava pada yaha vizeSa pada hai aura yaha pAMcavAM pada hai vaha isa prakAra se hai'jIvavajjavA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ? goyamA ! no saMkhejjAno asaMkhejjA anaMtA' he bhadanta ! jIva paryava kyA saMkhyAtahai ? athavA asaMkhyAta haiM ? athavA ananta haiM ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai ki he gautama / jIva paryava na saMkhyAta hai na asaMkhyAta haiM kintu ananta haiM | ityAdi / isa prakAra se yahAM prajJApanA sUtra kA samagra paryava uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI ne De gautama ! paryAya meM ahAranA udyA che, adhA paryAyAnA nAbhI che 'taM jahA' te me bAya ajIvapajjavA ya' me dharmAM te jIva paryAya che ane ajIvanA dharmAM te ajIva pAMce che. Ava payaM niravasesa bhANiyavva" jahA pannavaNAe' prajJApanA sUtra - 'goyamA duvihA pajjavA pannatA' paryaMva, guNu, dharma vizeSa mA hA prabhA che 'jIvapajja' paryAya bhane mIla salava paryAya bhavanA yaha paryAya pada che, te samagra ahiyAM kahevu joie te pada A pramANe che. --~ 'jIvapajjavA Na bhate ! ki saMkhejjA asakhejjA anaMtA ? goyamA ! no sakhejjA no asakhejjA aNa tA' he bhagavan va pryaay| zuddha sakhyAta hai ? asakhyAta hai ? anaMta che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! jIva pAMca sa'khyAta nathI tema asakhyAta paNa nathI. paraMtu anaMta che ItyAdi A paryAya pada sampUrNa ahiyAM kahevu joie, jIvra paryAye ana Mta eTalA mATe
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIstra no asaMkhyeyAH kintu anantAH vanaspatisiddhAnAmanantatvAt anantA eva jIva yaMvA bhavanti na tu saMkhyeyA asaMkhyeyA vA bhavantIti kathitam ityAdhuttaram / vizeSAdhikArAt samayAnadhikRtya ekavacanena kAlavizepasUtramAha-'AliyA NaM bhaMte / " ityAdi / 'AvaliyA NaM bhaMte / kiM saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA arNatA samayA' Avaliketi Avali kAryA khalu bhadanta / kiM saMkhyeyAH samayA:, asaMkhyeyAH samayA vA .anantAH samayA veti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA ! ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'no saMkhenjA samayA' no saMkhyAtAH samayA AvalikAyAM bhavanti kintu 'asaMkhejjA samayA' asaMkhyeyAH samayAH Avali. phAyAM bhavanti, 'No aNaMtA samayA' no anantAH samayA api AvalikAyAM bhavati 'ANApANaM bhaMte ! kiM saMkhejjA0' AnamANa-zvAsocchAsarUpaH sa ki pada isakA dUsarA nAma vizeSa pada jo pAMcavAM pada hai vaha yahAM kahanA caahiye| jIvaparyAya ananta isaliye kahA gayA hai ki vanasati aura siddha ananta haiM / ataH unakI paryAyeM bhI ananta haiN| saMkhyAta asaMkhyAta nahIM haiN| - aba samaya pada ko lekara ekavacana se karate haiM-'AvaliyANa bhaMte! ki saMkhejjA rUlayA, asaMkhejjA samayA aNatA samayA?' isa stradvArA gautamasvAmIne prabhuzrI se ailA pUchA hai-he bhadanta ! eka AvalikA meM kyA saMkhyAta lamaya hote haiM ? athavA asaMkhghAta samaya hote haiM, athavA ananta samaya hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no saMkhejjA hamayA asaMkhejjA samayA he gautama ? eka AvalikA meM saMkhyAla samaya nahIM hote hai kintu asaMkhyAta samaya hote haiM / 'yo arNatA samayA' ananta samaya bhI nahIM hote haiN| kahyA che ke-vanaspati ane sidhdha anaMta che, jethI tenA paryAye paNa anaMta che saMkhyAta ke asaMkhyAta nathI. 'AvaliyA Na maMte ! ki saMkhejjA samayA asaMkhejjA samayA aNatA samayA' mA suutraa| gautamasvAbhIme prabhuzrIna se puchyuche 2-3 magavAn eka AvalikAmAM zuM saMkhyAta samaya hoya che ? athavA asaMkhyAta samaya hoya che ? athavA anaMta samaya hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI hecha hai-'goyamA / no sakhejjA samayA asaMkhejjA samayA' gautama AvalikAmAM saMthAta samaya hotA nathI paraMtu asaMkhyAta samaya hoya che, 'No aNatA samayA' manata samaya 55 hAta nathI.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam saMkhyeyAH samayAH, he bhadanta ! AnamANaH asaMkhyAtAvalikAnAmeka, AnaprANaH zvAsocchvAsarUpaH, sa kiM saMkhyAtasamayarUpaH asaMkhyAtasamayarUpaH, anantasamayarUpo vA bhavati ? iti praznAzayaH / uttaramAha - 'eva caitra' evameva - AvalikAvadeva AnaprANo na saMkhyAtasamayarUpo, na vA anantasamayarUpo kintu asaMkhyAsamaya rUpo sa iti bhAvaH / 'thove NaM bhaMte / kiM saMkhejjA" stokaH - saptAnapANAnAmekaH stoka: khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtasamayarUpaH asaMkhyAta samaya rUpo'nanta samaya rUpoveti praznaH / uttaramAha-'evaM ceva' evameva stoko na saMkhyAtasamayarUpo na vA'nantasamarUpaH kintu asaMkhyAtasamayarUpa iti bhAvaH / evaM lavevi' evaM lavo'pi sapta 7 'ApaNa' bhaMte ! 'kiM saMkhejjA 0 ' he bhadanta | eka zvAsozvAsa jo ki asakhyAta AvaliyoM kA hotA hai kyA saMkhyAta samaya rUpa hotA hai ! athavA asaMkhyAta samaya rUpa hotA hai athavA ananta samaya rUpa hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' evaM 'veva' he gautama | zvAsa aura ucchvAsa na saMkhyAta samayarUpa hotA hai aura na ananta samaya rUpa hotA hai kintu asaMkhyAta samaya rUpa hotA haiM / 'dhove Na' bhaMte ! kiM saMkhejjA0 he bhadanta ! sAta AnaprANoM kA zvAsocchvAsoM kA jo eka stoka hotA hai vaha kyA saMkhyAta samaya rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta samaya rUpa hotA hai ? athavA ananta samaya rUpa hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' evaM 'ceva' he gautama ! stoka na saMkhyAta samaya rUpa hotA hai aura na ananta samayarUpa hotA hai kintu asaMkhyAta samaya rUpa hotA hai / 'evaM lave vi' khAna slokoM kA jo lA hotA bhe 'ANApANUNa bhaMte! kiM saMkhejjA' he bhagavan zvAsAsa asakhyAta AvalikAoneA thAya che. te zuM sakhyAta samaya rUpa hoya che? athavA asakhyAta samaya rUpa hoya che ? athavA anata samaya rUpa hai ya che ? zyA aznanA uttaramAM prabhu De cheDe - ' evaM ceva' he gautama! zvAsa bhane svAsa sakhyAta samaya rUpa hai;tA nathI ane anaMta samaya rUpa paNa hAtA nathI paraMtu asauMdhyAta samaya 3Sa hoya che. 'thove NaM saMve ki sakhejjA0 hai lagavan sAta maanprANeAnA eTale ke zvAsevAseAnA eka sneka thAya chete sneka zu' sakhyAta samaya rUpa hAya che ? ke asakhyAta samaya rUpa hAya che ? athavA anaMta samaya 35 saya che ? yA praznanA uttaramA anu che hai- 'evaM ceva' he gItabha ! sneka sakhyAta samaya rUpa hAtA nathI ane anaMta samaya rUpa paNa hAte nathI para Mtu te asaNyAta samaya 35 hAya che, 'evaM lave vi' sAta steminA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI stokAnAmeko lavA, "evaM muhuttevi' evaM muhatto'pi-saptasaptatilavAnAmeko muharsa: 'evaM ahoratte' eksahorAtram-triMzansuhUrttam / 'evaM pakkhe' evaM pakSaH, eteSAM svarUpamanuyogadvAre draSTavyam 'mAse' mAsaH, 'uU' Rtu dvimAsAtmako nidAghAdi vasantAntaH, 'ayaNe' apanaM paNmAsAtmakas, 'saMvacchare' saMvatsaraH-dvAdazamAsA smakA, 'juge' yugaM-paJcasaMvatsarAtmakam 'vAsasae' varSazatam 'vAsasahamse' varSasahasram 'vAsasayasahasse' varSa zatasahasram-lakSamityarthaH 'puncaMge' pUniH , 'punce' pUrvaH . 'tuDhiyaMge' truSTitAGgaH, 'tuDie' truTitam, 'aDaDaMge' aTaTAGgaH, 'aDaDhe' aTaTA, hai-vaha bhI asaMkhyAta samayarUpa hotA hai / 'evaM muhatte vi' 77 lavoM kA jo eka muhUrta hotA hai vaha bhI asaMkhyAta lamayarUpa hotA hai / 'evaM ahArate' tIla muhUrta kA jo eka ahorAtra hotA hai vaha bhI asaMkhyAta lamaya rUpa hotA hai / 'evaM pakkhe' ilI prakAra se eka pakSa bhI asaMkhyAna samayarUpa hotA hai / ina sabakA svarUA anuyogadvAra meM hai so vahAM se jAna lenA cAhiye / 'mAse' mAsa 'uja' dvimAsatsaka RtunidAgha se lekara basanta taka kA kAla 'ayaNe chaha mAsAtmaka kAla 'saMvacchare' dvAdazamAsAtmaka kAla 'juge' pAMca varSAtmaka kAla 'vAsasae' 100 varSAtmaka kAla 'bAlasahasse' eka hajAra varSAtmaka kAla 'vAsasaya. 'sahasle' lakSavarSAtmaka kAla 'puvaMge' eka pUrvAMgarUpa kAla 'pubcha' eka pUrvarUpa kAla 'tuDiyaMge' eka dinAMgarUpa kAla 'tuDie' eka truTitarUpa kAla 'aDaDaMge' eka aTaTAMgarUpa kAla 'aDaDe' eka aTaTarUpa kAla 'akvaMge' 2 se 1 thAya cha. ta 5 asabhyAta samaya 35 uya che. 'eva muhutte vi satera lonuM eka muhUrta thAya che te paNa asaMkhyAta samayarUpa hoya che "evaM ahorattevi' zrIsa muhatAnA me mArA thAya cha te 5 masabhyAna samaya 35 DAya che. 'eva pakkhA' me4 mA me 565 bhasadhyAta samaya rUpa hoya cheA badhAnu varNana anuga dvAra sUtramAM vizeSa rUpathI 44sa che. to te tyAMthI samala te 'mAse' mahinA 'Uu' me bhAsanI Rtu nihAyathI na ta sa~dhI na 'ayaNe' cha bhAsatuM me ayana 'saMvacchare' sAra bhAsa 35 samaya varSa 'juge' pAyavarSAtma: samaya 'vAsasae' se banA 'vAsasahasse' ko 12 varSa 35 samaya 'vAsasayasaharase' alm qSa 35 4 // 'puvvaMge' 2 pU / 35 samaya 'puvve' me4 pUrpha 35 samaya 'tur3iyaMge' 28 truTita 35 samaya 'tuDie' getruTita 35 Na 'aDaDage' se PATin 35 / 'aDaDe' me 288 35 Na 'avavaMge' 28 Aqin
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ therefer frer za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam T 'avavaMge' avavAGga', 'avace' avana', 'hUhUyaMge' hUhU kAGgaH, 'hUhUe ' huhUka: ' uppalaMge' utpaLAGgaH, 'upale' utpalam, 'paumaMge' padmAGga', 'paume' padmam 'niLi gaMge' nalinAGga', 'naliNe' nalinaH 'acchaNipuraMge' acchanipurAGgaH, 'acchaNipure ' acchanipuraH, 'abhyaMge' ayutAGgaH, 'aue' ayutam, 'nauyaMge' nayutAGgaH, 'naue' nayutam 'pauyaMge' prayutAGgaH, 'paue' mayutam 'culiyaMge' cUlikAGga', 'cUlie' cUlikA, 'sIsapaheliyeMge' zIrSa mahelikAGgaH, 'sIsapaheliyA' zIrSa mahe likAH, 'palio me' palyopamam 'sAgarovame' sAgaropamam 'osaviNI' atrasarpiNI, ' evaM ussappiNIvi' evamutsarpiNyapi, AnamANAdArabhya utsarpiNIparyantAH kAlavizeSAH no saMkhyAtasamayAtmakA na vA anantasamayAtmakAH kintu eka avayAMga rUpa kAla 'avave' eka avavarUpa kAla 'hRyaMge' eka 'haha kArUpa kAla' 'hRhue' eka hUhUkarUpa kAla 'uppalaMge' 'uppalAMgarUpa kAla 'pa' eka utpalarUpa kAla 'umaMge' eka padmAMgarUpa kAla 'pause' eka padmarUpa kAla 'naliNaMge' eka nalinAdgarUpa kAla 'naliNe' eka nalinarUpa kAla ' acchaNipuraMge' eka acchanipurAGgarUpa kAla ' acchaNipure ' eka acchaNipura rUpa kAla 'ayaMge' eka ayutAGgarUpakAla 'aue' eka ayutarUpa kAla 'nauyaMge' eka nayutAGgarUpa kAla 'nae' eka nayutarUpa kAla 'yeMge' eka prayutAGgarUpa kAla 'paDae' eka prayutarUpa kAla 'cUli yaMge' eka cUlikAGgarUpa kAla 'cUlie' eka cUlikA rUpa kAla sorsa paheliyaMge' eka zIrSa prahelikAGgarUpa kAla' 'sisapaheliyA' eka zIrSa prahelikArUpa kAla 'paliodame' palyopamarUpa kAla 'sAgarotrame' sAga ropamarUpa kAla 'opiNI' avasarpiNIrUpa kAla 'evaM ussappiNI vi' aura utsarpiNI rUpa kAla ye saba Ana prANa se lekara utsarpiNI taka 'hUhUe' 35 Aja 'avave' me' bhavava35 / 'hUhUyaMge' ye DUDUAMga DUDU4 3yAja 'uppalaMge' me utpAMga 35 samaya 'uppale' se utpana 35 'parama'ge' pAdmAMga3ya Aja 'paume' me 35 Aja 'naliNaMge' menasi nAMgaiyANa 'naliNe' me nasina 35 aNa ' acchaNipuraMge' zo 2cha niyurAMga 35 5'7 'acchaNipure' cha nipura 35 ' 'auyage' yutAMga 35 aja 'braue' 4 ayuta 35 a 'nauyaMge' me nayutAMga 35 ThA 'naue' ze4 nayuta 35 4aa 'pauca' me prayutAMga 35 / 'pae' 4 prayuta 35 40 'cUliyaMge' 4 siga 35 Aja 'cUlie' se yUsima 35 A 'svIsapaheliyage' me zIrSa Desiga 35 ma 'sisa paheliyA' ! zIrSa aDDe simA 35 dvANa 'paliokme' pasyopasa 35 4 'sAgarovame' sAgarezma 35 Aja 'osappiNI' vyavasarpiI 35 0 'eva ussappiNI vi' bhane utsarpiNI ma0 2
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre asaMkhyAtasamayasvarUpA bhavantIti bhAvaH / 'poggalapariyaTTe NaM bhaMte !! pudgala parivarta iti pudgalaparivaH khalu bhadanta ! 'kiM zaMkhejjA samayA' ki saMkhyAtAH samayA:, 'asaMkhejjA samayA' asaMkhyAtAH samayAH, 'aNatA sasayA' anantAH samayA vA kimiti pRcchA, uttaramAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjA samayA No asaMkhejjA samayA' no saMkhyAtAH samayAH pudgalaparivarte 'no vA asaMkhyAtAH samayAH kintu 'aNanA samayA' anantAH samayAH pudgalaparighaH iti / evaM tIyaddhA-aNAgayaddhA sambaddhA' evamatItAddhA anAgatAddhA sarvAddhA, no saMkhyAtasamayarUpA na vA asaMkhyAtasamayarUpA'pitu anantasamayAtma keti / ke kAla vizeSa na saMkhyAta samazarUpa hote haiM, na anantasamaya rUpa hote haiM kintu asaMkhyAta samaya rUpa hI hote haiN| *'poggalapariyaTeNaM aMte ! ki lakhejjA samayA asaMkhejjA satrayA, aNaMtA samayA pucchA, zrI gautamasvAmI ne isa satra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! eka pudgala parivarta kyA saMkhyAta samaya rUpa hotA hai ? athavA alakhyAta lamayarUpa hotA hai athavA ananta lamayarUpa honA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No saMkhejjA samacA, No asaMkhejjA samayA ajaMtA samayA' he gautama ! eka pudgala parivartarUpa kAla na saMkhyAta samaya rUpa honA haina asaMkhyAta samayarUpa hotA hai, kiMtu anantasamayarUpa hotA hai| 'evaM tIyaddhA aNAgayaddhA savvaddhA' isI prakAra se atItakAla, anAgata kAla aura sadviArUpa kAla ye saba kAla bhI ananta samaya rUpa hote haiN| rUpa kALa A badhA AnaprANathI laIne utsarpiNuM sudhinA kALa vizeSa saMkhyAna samaya rUpa nathI tema anaMta samaya rUpa paNa nathI paraMtu asaMkhyAta samaya rUpa ja hoya che. poggalapariyaTTe NaM bhaMte kiM sakhejjA samayA asaMkhejjA samayA aNatA samayA purI gautama svAmIe A sUtra dvArA prabhuzrIne evuM pUchayuM che kehe bhagavana eka pudgala parivarta zu saMkhyAta samaya rUpa hoya che. athavA asaMkhyAta samaya rUpa hoya che ? ke anaMta samaya rUpa hoya che? A prazna nA uttaramA pramuzrI 4 cha -'goyamA No saMkhejjA samayA NA asaMkhejjA samayA aNaMtA samayA' hai gautama ! 4 parivata 35 1 sayAta samaya 25 heta nathI tema asaMkhyAta samaya rUpa paNa hotuM nathI. paraMtu anaMta samaya 35 DAya cha 'evaM tIyaddhA aNAgayaddhA savvaddhA' se prabhArI matIta kALa (bhUtakALa) AnaMgata kALa bhaviSyakALa ane sarvAdhA rUpa kALa A badhA kALe paNa anaMta samaya rUpa ja hoya che,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.5 01 paryavAdinirUpaNam atha bahutvamadhikRtyAha-'AvaliyAo NaM bhaMte ! kiM sakhejjA samayA pucchA' AvalikAH, iti AnalikAsu khalu bhadanta ! ki saMkhyAtaH samayA iti pRcchA he bhadanta ! imA AvalikAH kiM saMkhyAtasamayarUpA asaMkhyAtasamayarUMpA vA anantasamayarUpA veti praznaH, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjA samayA' tAsu no saMkhyAtAH samayAH, ekasyAmapi AvalikAyAmasaMkhyAtA: samayA bhavanti bahuSu punarasaMkhyAtA anantA vA samayA: syunatu saMkhyeyA ityAi--'siya asaMkhemA samayA' syAt-kadAcit asaMkhyAta.' samayasvarUpAH, / "siya aNaMtA samayA' syAt-kadAcit asaMkhyAtasamayasvarUpAH, / 'siya aNaMtA samayA' spAt-kadAcit anantasamayarUpA cA iti / 'ANapANa NaM bhaMte ! ki saMkhejjA samayA 3' AnaprANAH khalu bhadanta ! kiM ____ aba bahucana ko lekara zrI gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchate haiM'AvaliyAoNaM bhate! ki saMkhejjA samayA pucchA' he bhadanta bahuta AvalikAe~ kyA saMkhyAta lamaya rUpa meM athavA asa khyAta samaya rUpa haiN| athavA ananta samaya rUpa haiM ? uttara meM prasuzrI kahate haiM-'gIyamA ! No saMkhajjA lamayA' he gautama bahuta ApalikAe saMkhyAta samayarUpa nahIM hotI hai kyoMki eka hI AvalikA meM asaMkhyAta samaya hote haiN| ataH 'siya asaMkhejjA litha aNatA samadhA bahuta AcalikAeM kadA. cit asaMkhyAta lamaya rUpa bhI hotI haiM aura kadAcit ananta samaya rUpa bhI hotI hai 'ANApANUgaM Ate ! kiM khejjA laSayA3' he bhadantakyA bahuta zvAsocchvAsa sakhyAta samadha rUpa hote haiM ? athavA asaM. khyAta samaya rUpa hote hai ? athavA ananta samaya rUpa hote haiM ? uttara meM have bahuvacanane Azraya laIne gautamasvAmI prabhuzrI ne evuM pUche che hai-'AvaliyAo NaM bhave kiM sakhejjA bamayA pucchA' hai sapana saghaNI mA. likAe zuM saMkhyAta samaya rUpa che ? athavA asaMkhyAta samaya rUpa che ? athavA anaMta samaya rUpa che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa No saMkhejjA samayA' gotama 1 sayajI masime sacyAta samaya rUpa hotI nathI kemake-eka AvalikAmAM asaMkhyAta samaya hoya che. jethI 'siya asaMkhajjA siya aNaMtA samayA' saghaNI maavti| avA2 asabhyAta samaye rUpa paNa hoya che ane keIvAra anaMta samaya rUpa paNa hoya che 'ANApANUNaM bhaMte ki sakhejjA samayA' 8 sAvana saghA vAsa2pAsa, saMkhyAta samaya rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta samaya rUpa hoya che ?
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI saMkhyAtasamayarUpA asaMkhyAtasamayarUpA anantasamayarUpAveti praznaH / uttaramAha - - ' evaM ceva' evameva - AvalikAvadeva AnapANA api zvAsocchAsAH no saMkhyAta - samayarUpAH kintu syAt asaMkhyAta samayarUpAH syAdanantasamayarUpA iti / 'dhovA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA samayA3' stokAH khalu bhadanta / saMkhyAtasamayarUpA asaMkhyAtasamayarUpAH anantasamayarUpA vA bhavantIti praznaH / uttaramAha - ' evaM ceva' evameva stokAH na saMkhyAtasamayarUpAH kintu kadAcit asaMkhyAta samayarUpAH kadAcidanantasamavarUpA bhavanti, ' evaM jAva ussappiNIotti' evaM yAvadusarpiNIti evameva lAdArabhyatsarpiNI paryantakAlAnAM kadAcidasaMkhyAtarUpatvaM kadAcid anantasamayasvarUpatvamavagantavyaM na tu kadAcidapi saMrUpAtasamaya T prabhuzrI kahate haiM - 'evaM ceca' he gautama ! AvalikAoM kI taraha bahuta zvAsocchravAla bhI kadAcit asaMkhyAta samayarUpa hote haiM aura kadAcit ananta samarUpa hote haiM / 'thovANaM bhate ! kiM saMkhejjA samayA 3' he bhadanta ! bahuta stoka kyA saMkhyAta samaya rUpa hote haiM athavA asaMkhyAta samarUpa hote haiM athavA ananta samaya rUpa hote haiM ? usara meM prabhuzrI kahate hai- 'evaM ceva' he gautama! zvAsocchvAsoM kI taraha bahuta stoka kadAcit asaMkhyAta samaya rUpa hote haiM aura kadAcit ananta mamaya rUpa hote haiM / ' evaM jAva ussapinIotti' ilI prakAra se yAvat bahuta utsarpiNI taka ke kAlavizeSa kadAcit asaMkhyAta samaya rUpa hote haiM aura kadAcit ananta samaya rUpa hote haiM / bahuta AvalikAoM se lekara utsarpiNI taka ke kAla athavA anaMta samaya rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'evaM ceva' he gautama ! AvasiyonA sthana prabhAye sadhaNA vAsovAsa paNa keAIvAra asaMkhyAta samaya rUpa hoya che ane keAIvAra anaMta samaya rUpa DAya che. 'thovANaM bhave ki sakhejjA samayA' De bhagavan saghaNA stobha zu sakhyAta samaya rUpa hoya che ? athavA asakhyAta samaya rUpa hAya che ? athavA anaMta samaya rUpa hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne ma che !-' evaM ceva he gautama! zvAsa vAsanA uthana pramANe saghaNA sto keAIvAra asaMkhyAta samaya rUpa hAya che ane keAivAra anaMta samaya rUpa DAyaM che 'evaM jAva ussappiNIotti' me prabhA yAvat utsarpiNI sudhInA kALa vizeSeA keAIvAra asakhyAta samaya rUpa hAya che, ane kaiAIvAra ana ta
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam rUpatvamiti / 'poggaLapariyaTTA NaM bhaMte ! kiM saMkhejnA samayA pucchA' pudgalaparivartAH khalu bhadanta ! ki saMkhyAvasamayarUpA asaMkhyAtasamayarUpA anantasamayarUpA veti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjAsamayA No asaMkhejjA samayA' no saMkhyAtasamayarUpAH pudgalaparivartAH no vA asa. khyAtasamayarUpAH kintu 'aNaMtA samayA' teSu anantAH samayA bhavanti, anantasamayasvarUpAste bhavantIti athA'valikAmadhikRtya ekavacanenAha 'ANA.. pANaNaM bhaMte ! kiM saMkhejjAyo AvaliyAo pucchA' AnamANaH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtAvalikArUpA ki vA asaMkhyAtAlikArUpa: athavA anantAvalikArUpa iti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! saMkhyAta svarUpa kabhI nahIM hote haiM / 'poggalapariyaTTA NaM bhaMte ! ki saMkha jjA samayA pucchA' he bhadanta bahuta pudgala parivartakyA saMkhyAta samaya rUpa hote haiM ? athavA asaMkhyAta samayarUpa hote haiM ? athavA ananta samayarUpa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! he gautama ! 'No saMkhejjA samayA No asaMkhejjA samayA aNaMtA samayA' bahuta pudala parivartana saMkhyAta samaya rUpa hote haiM na asaMkhyAta samaya rUpa hote haiM kintu ananta laSaya rUpa hote haiN| ... aba AvalikApada ko lekara eka pacana se kahate haiM-'ANApANU gaMbhaMte ! ki sakhejjAo AvaliyAo pucchA' he bhadanta ! zvAso. cchvAsa kyA saMkhyAta AvalikArUpa hotA haiM ? athavA asaMkhyAta AvalikArUpa hotA hai ? athavA ananta AvalikA rUpa hotA? isa prazna ke uttara meM prazuzrI kahate haiM-'goyamA saMkhejjAmA samaya rUpa hoya che saghaLI AvalikAothI laIne saghaLI utsarpiNI sadhIne Aja seNyAta samaya 35 45||shy hAta nathI yoggalapariyaTTA Na bhaMte ki saMkhajjA samayA pucchA' he mAvana saghA punaH parivata 35 // zu. sadhyAta samaya rUpa hoya che ? athavA asaMmpAta samaya rUpa hoya che ? athavA anaMta samaya rUpa hoya che, A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! hai gautama ! 'No saMkhejjA samayA No asaMkhejjA samayA aNatA samayA'. saghaLA pugala parivarta rUpa kALa saMkhyAta samaya rUpa utA nathI, asaMkhyAta samaya 35 55 hAta nathI. 52'tu mAnata samaya 35 DAya che. 'mANApANaNa'. bhate ! kiM saMkhejjAo AvaliyAo, pucchA' hai magavan saghanA shvaasochsi| zuM saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA anaMta AvalikA rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhazrI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre 'saMkhejjAo AliyAo' saMkhyAtAvali kAravarUpa AnaprANo bhavati 'No asaM. khejAo AvaliyAo No aNaMtAo AbaliyAo' no asaMkhyAtAvalikArUpo, noM bA anantAvalikArUpo vA iti / 'evaM dhovevi' evam --AnamANavadeva stoko'pi saMkhyAtAvalikArUpa eka na tu asaMkhyAtApalikArUpaH, na vA anantAvalikArUpa: 'evaM jAva sIsapaheliyatti' evaM yAvat zIrpapahelikati, lavAdArabhya zIpamahelikAparyantakAlo'pi saMkhyAtAlikAmpa eva bhavati na tu asaMkhyAtA. palikArUpo na vA anantAvalikArUpa iti bhAvaH / 'paliovameNaM bhaMte ! kiM saMkhe. jjA punchA' palyo khalnu bhadanta ! kiM saMkhyAtAyAtakAparUm athavA asaMkhyAtA: valikArUpam athavA anantAvalijhArUpamiti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, 'goyasA' he gautama ! 'No saMkhejjAo Avaliyao' no saMkhyAtA. AMvaliyAo' he gautama ! AnaprANazvAsocchvAsa-saMkhyAta AvalikA svarUpa hotA hai| 'No asaMkhejjAo AvaliyAzrI No aNaMtAo AvaliyAo' asaMkhyAta AvalikAsvarUpa nahIM hotA hai aura na ananta AvalikAsvarUpa hotA haiN| 'evaM thove vi' isI prakAra se stoka bhI saMkhyAta AvaliyArUpa hI hotA hai asaMkhyAla AvalimArUpa athavA anantAvalikA rUpa nahIM hotA hai / 'evaM jAva sIla paheliyatti' isI prakAra lava se lekara zIrSa prahelikA paryanta kAla bhI saMkhyAta AvalikA rUpa hI hotA hai, asaMkhyAta ApalikArUpa nahIM hotA hai aura naM ananta AvalikA rUpa hotA hai, 'pali movame NaM bhNte| ki saMkhejjA pucch|' zrIgautama ne isa stUpradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he adanta / palyApama rUpa jo kAla hai vaha kyA saMkhyAta, AvalikA rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAtta AvalikA rUpa hotA hai ? cha hai-'goyamA, sakhejjAo AvaliyAo' he gItama ! mAnaprAya-vAsIpAsa sa-yA bhaavti| 35 DAya cha, 'No asakhejjAo AvaliyAo0 NoM aNaMtAo AvaliyA o' mamanyAta bhAvali 35 hAtA nathI. gAne mAnata viti: 2135 55 DaratA nathI. 'eva thove vi' me24 pramANe te4 59 saMkhyAte AvalikA rUpa je hoya che. asaMkhyAta AvalikA rUpa athavA manAta mAvali 35 hAtA nathI 'evaM jAva sIsapaheliyatti' me08 pramANe lavathI laIne zIrSaprahelikA sudhIne kALa paNa saMkhyAta AvalikA rUpa ja hoya che esa khyAta Avalika rU5 rahetA nathI ane anaMta AvalikA 35 5 khAtA nathI. 'palibhovameNaM bhaMte ! kiM saMkhejjA pucchA' he sAvana palyopama rUpa je kALa che te zu saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA anaMta AvalikA rUpa hoya che?
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ -street TIkA 025 7.5 01 paryavAdinirUpaNam -15 valikArUpam palyopamaM bhavati kintu 'asaMkhejjAo AliyAo' asaMkhyAtAvalikArUpaM bhavati tathA 'No anaMtAo AvaliyAo' no anantAvalikArUpaM parayopamaM bhavatIti / ' evaM sAmarovameva ' evam - patyopamanadeva sAgazeSamamapi na saMkhyAtAvalikArUpaM na vA anantAvalikArUpam kintu asaMkhyAtAvalikArUpameva -bhavatIti / evaM osapiNI vi' evaM sAgaropamavadeva avasarpiNI kAlo'pi. na 'saMkhyAtAlikArUpo na vA anantAvalikArUpaH kintu asaM vAtAvalikArUpa eva bhavatIti / 'ussappiNIci' utsarpiNIkAlo'pi evamena - sAgaropamavadeva na saMkhyAtA format for anantAvalikArUpaH, api tu asaMkhyAtAvalikArUpa eva bhava athavA ananta AcalikA rUpa hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI kahate haiM- 'gauyamA ! No saMkhejjAo AvaliyAo' he gautama / patyoMpamarUpa kAla saMkhyAta AvalikArUpa nahIM hotA hai kintu 'amakhejjAo 'bhAvaliyAo' asaMkhyAta AvalikArUpa hotA hai / vaha 'no, anaMtAo AvaliyAo' anantaAvalikA rUpa bhI nahIM hotA hai / ' evaM sAgarovame vi' palyopama ke jaise hI sAgaropama kAla bhI asaMkhyAta AvalikArUpa hI hotA hai-saMkhyAta athavA ananta AvalikArUpa nahIM hotA hai / 'evaM osapiNI vi' isa prakAra se sAgaropama ke jaisA hI avasarpiNI kAlI saMkhyAta AbalikA rUpa athavA anantAvalikA rUpa nahIM hotA hai kintu asaMkhyA AvalikArUpa hI hotA hai / 'ussapiNI vi' utsarpiNI kAla bhI lAparopana phAla ke jaisA saMkhyAta AvalikA rUpa nahI hotA hai aura na anantaAvalikArUpa hotA hai zyA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI ne De che - 'goyamA | No saMkhe jAo AvaliyAo' he gautama / yathobha 35 Aja sabhyAta bhAvasiA 35 hotA nathI. paraMtu 'asaMkhejjAo AvaliyAo' asaMkhyAta bhAvasi 35 hAya che. te'No aNavAo AvaliyAo' anaMta bhAvavidha 35 pa hotA nathI. 'eva N sAgarovame vi' ye amAye-khele haiM pahayeoyama nA 464 prabhA sAgaropama kALa paNa asa`khyAta AvalikA rUpa ja heAya che. sakhyAta athavA anaMta bhAvasiSThA 35 hotA nathI 'ena' osappiNI di' me prabhA sAgazayaMbha kALa nI jema avasarpiNI kALa paNa sakhyAta AvalikA rUpa athavA anata valikA rUpa nathI hotA para'tu asaMkhyAta AvalikA rUpa ja heAya che. jInna ppiNI vi' mena prabhAbe utsarpilI DAga pazu sAgaropama ajanA sthana abhA sakhyAta AvalikA rUpa hAtA nathI tema ana*ta AvalikA rUpa paNa hatAM
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 16 -vIti / 'poggalapariTTe pucchA' pulaparivarcaH khalu bhadanta 1 kiM saMkhyAtAlikA rUpo'saMkhyAtAlikArUpaH anantAvalikArUpo veti pRcchA - praznaH / bhagavAnAha - 'gauyamA' he gautama! 'No saMkhejjAo AvaliyAo' no saMkhgatAvalikArUpaH pulaparivarttI bhavati - No asaMkhejjAo AvaliyAo' na vA asaMkhyAtAvalikArUpo bhavati kintu 'anaMtAyo AcaliyAo' anantAvalikArUpaH pudgala khica 'bhavatIti / 'evaM jAva sannaddhA' evam - pudgala parivarttaca deva yAvat sarvAddhA yAvatpadena savItAnAgatAddhayoH saMgrahaH, atItAnAgatasaddhAnAmapi, no saMkhyAtAvalikArUpo navA asaMkhyAtAvalikArUpaH, kintu anantAvalikA rUpa eva bhavatIti bhAvaH / "kintu asaMkhyAta AcalikArUpa hotA hai 'poggalapariyahe pucchA' he 1 danta ! pudgala parivartakAla kyA saMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai ? 'athavA asaMkhyAta AvalikArUpa hotA hai ? athavA ananta AvalikA rUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA / jo saMkhejjAo AvaliyAo No asaMkhejjAo AvaliyAo anaMtAo Ava'liyAo' he gautama! pudgala parivarta kAla lekhyAta AvalikA rUpa nahIM hotA hai na asaMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai kintu ananta Ava likA rUpa honA hai / 'evaM jAva sambaddhA' pudgala parivartta ke jaisA hI 'atIta kAla, anAgata kAla aura sarvAdvAkala bhI na saMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai aura na asaMkhyAta AvalikA rUpa hotA hai / kintu ananta AvalikA rUpa hotA hai / nathI paraMtu asabhyAta bhAvasiya 35 hoya che, 'poMgala pariyaTTe pucchA' he bhagavat pudgala piravata` kALa zu` sa`khyAta AlikA rUpa hAya che ? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa haiAya che? athavA anaMta AvalikA rUpa hAya che yA praznanA uttaramAM anuzrI he cheDe - 'goyamA ! No saMkhejjA o AvaliyAo jo asaMkhejjAo AvaliyAo aNatAo AvaliyAo' he gItabha ! parivata kALa saMkhyAta AvalikA rUpa hAtA nathI. asakhyAta AvalikA rUpa pudgala yazu hotA nathI paraMtu anaMta bhAvasiA 35 4 hoya he 'evaM jAva savvaddhA' pugala parivatanA kathana pramANe ja atIta kALa- bhUtakALa anAgatakALabhaviSyakALa ane sarvoddhAkALa paNa sakhyAta AvalikA rUpa hAtA nathI. ane asakhyAta AvalikA rUpa pazu hAtAM nathI. paraMtu anata AvalikA rUpa je hoya, che.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU01 paryavAdinirUpaNam atha bahutvamAzrityAha-'ANApANUNaM bhaMte ! kiM saMkhejnAjo bAvaliyAo pucchA' he bhadanta / AnapANAH kiM saMkhyAtAvalikArUpAH athavA asaMkhyAtAvalikArUpAH athavA anantAvalikArUpA bhavantIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'yoyamA' he gautama! 'siya saMkhejjAo AvaliyAo, siya asakhejjAo siya aNaMtAo' syAt-kadAcit saMkhyAtAhikArUyA Ana prANAH, syAt-kadAcit asaMkhyAtAvalikArUpA, syAt-kadAcit anantAlikArupA bhavantIti / 'evaM jAva 'sIsa. paheliyAo' evaM yAvat zIrSa rahelikAH, stokAdArabhya zIrSapahelikAntakAlasya saMgraho bhavati tathA ca he gautama ! stokAdArabhya zIrSapahelikAparyantaH kAla: syAta saMkhyAtAvalikArUpA, syAt asaMkhyAtAvalijhArUpaH, syAt -kadAcita anantAvalikArUpa iti / 'paliovamANaM pucch|' palyopamAni khalu bhadanta ! ki aba bahuvacana ko lekara kahate haiM 'ANApANUNaM bhaMte ! ki saMkhejjAo AvalikAo pucchA' he bhadanta Sata zvAsocchvAsarUpa kAla kyA saMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM ? athavA ananta AvalikA rUpa hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyAsiya saMkhejjAo AvaliyAo, liya asaMkhejjAo liya aNaMtAo' he gautama! bahuta zvAsocchvAsarUpa kAla kadAcit asaMkhyAtA. valikA rUpa hote haiM kadAcit ananta AvalikA rUpa hote haiN| "evaM jAva sIsapaheliyAbho isI prakAra se stoka se lekara zI: prahelikA taka ke kAla bhI bahuvacana kI apekSA se kadAcit saMkhyA have bahuvacanathI kahevAmAM Ave che 'ANApANUNaM bhaMte ! ki saMkhejjAo AvaliyAo pucchA' bhagavana saghaLA zvAse chUvAsa rUpa kALa zu saMkhyAta AvalikA rUpa hoya che athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA anaMta AvalikA rUpa hoya che ? prazna uttaramA prasuzrI 4 cha -'goyamA ! siya saMkhejjAo AvaliyAo siya asaMkhejjAo, siya aNaMtAo' gautama! saghA vAsa2pAsa 35 in kaIvAra sakhata Avali rUpa hoya che keIvAra asaMkhyAta avalikA rUpa hAya cha, mana va.2 sanata mAsA 35 ya cha 'evaM jAva sIsapa?liyAoM' mA pramANe tethI dAne zIrSa prati sudhIna sapaNA aanniipaNa kaIvAra saMta AvalikA rUpa hoya che ke IvAra asaMkhyAta AvalikA bha03
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre saMrUpAtAvalikA rurANi asaMkhyAtAvalikArUpANi athavA anantAvalikArUpANi avantIti pRcchA - praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'boyamA' he gautama! No saMkhejjAo AvaliyAo' no saMkhyAtAlikArUpANi palyopamAni bhavati kintu 'sipa asaMkhajjAo ArakiyAo siya anaMtAo thAvaliyAbho' syAt - kadAcit asaMkhyAtAvalikArUpANi syAt kadAcit anantAvalikArUpANi pulyopamAnIti / ' evaM jAva ussapijIo' evaM yAvadutsarpiNyaH, atra yAvatpadena sAgaropamAvasarpiNI kAlasaMgraho bhavati tathA ca de gautama ! sAgaropamAdArabhya utsarpiNI paryantAH kAlAH na saMkhyAtAvalikAkhyA bhavanti kintu kadAcit tAlikArUpa hote haiM kadAcit asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM aura kadAcit ananta dhAvalikArUpa hote haiM / 'paliocamANaM pucchA' isa sUtra dvArA gautamasvAmI ne prasuzrI se aisA pUchA he bhadanta ! bahuta palpopama rUpa kAla kyA saMkhyAna AvalikArUpa hote haiM athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM ? athavA ananta AvalikA rUpa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! NoM sakhejjAo AvalipAoM, liya asaM khejjAo AvaliyAo siya anaMtAo AvaliyAo' he gautama | bahuta palyopama rUpa kAla saMkhdhAta AMcalikA rUpa nahIM hote haiM kintu kadAcit ve asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM aura kadAcit ananta AvalikA rUpa hote haiM / 'evaM jAvasapiNIo' isI prakAra bahuta sAgaropamAla bahuta avasarpiNI kAla aura bahuta utmarSiNIkAla bhI saMkhyAta AvalikArUpa nahIM hote haiM kintu kadAcit ve asaMkhyAta AvalikA rUpa hote haiM aura kar3hA 35 hoya che, maneovAra anaMta bhAva i35 hoya he 'paliodamANa' pucchA' A sUtra dvArA gautama svAmIe prabhuzrI ne evuM pUchyuM che ke he bhagavan samasta pacepama rUpa kALa zu sakhyAta AvalikA rUpa hAya che ? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa heAya che ? ke anaMta AvalikA rUpa haiAya che ? A praznamA uttaramA prabhuzrI Ahe he - 'goyamA No saMkhejjAo AvaliyAo aiya asaMkhajjAo AvaliyAo siya anaMtAo AvaliyAo' he janama saghaNo pa2ApamakALa sakhyAta AjalikA rUpa hai,te nathI paraMtu keAIvAra te sakhyAta AvalikA rUpa hAya che ? ane ke IvAra anaMta AvalikA rUpa hoya che. 'eva' jAna utppaNIo' 4 mA yAvat saMghajI sAgazayama choTA saghA utsarpiNI kAla ane saghaLA avasarpiNI kALA paNu sakhyAta AvalikA rUpa hAtA nathI paraMtu te kevAra asakhyAta AvalikA rUpa hAya che 7 '
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 3.5sU01 paryavAdinirUpaNam asaMkhyAtAvalikArUpAH syAdanantAmalimarUpA iti bhAvaH / 'poggalapariyaTTANe pucchA' pudgalaparivAH khalu bhadanta ! kiM saMkhzAtAlikAlpA asaMkhyAtA. valikArUpAH, athavA anantAvalikArUpA zavantIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama / 'No saMkhejjAo No asaMkhajjAo AvaliyAo agaMtAo AnaliyAno' lo saMhagatAvalikArUpAH pudgalaparivarttAH no vA asaMhagAtAvalikAlamA kinnu anantAvalikArUpAH pudgalaparivattI bhavantIti / Ana gaNapadamAzritya ekavacanenAha-'thove NaM bhaMte ! ki sakhajjAoM ANApANUo asaMkhenAmo0' stokA khanu bhadanta / kiM sNkhyaataanmaannruup| asaMkhyAtAnamANarUpA, jayakA anantAnaprANarUpo bhavatIti prshnH| uttaracit ananta AvalikA rUpa hote haiM / 'poggalaparighaTANaM pucchA' he bhadanta ! bahuta pudgala parAvartarUpa hAla kyA saMkhghAta AvalikArUpa hote haiM ? athavA akhyAta Abali kA rUpa hote haiM ? athavA ananta Ava likA rUpa hote hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiN-'goymaa| No saMkhejjAo paNe asaMkhejjAo AvaliyAo aNaMtAo AvaliyAo' he gautama ! zata puzala parAvartta rUpa kAla saMkhyAta Ava. likA rUpa nahIM hote haiM asaMkhthAna AlizArUpa nahIM hote haiM kintuM ananta AvalikA rUpa hote haiM / aba gautamasvAmI prabhuzrI ne mAnaprANa pada ko lekara ekavacana se aisA pUchate haiM-'thoveNaM aMte ! isakhejanAo ANApA bhI asaMkhejjAo. he bhadanta ! ranoka rUpa jo kAla hai vaha kamA saMkhyAta zvAsocchvAsa bhane vA2 sanata 35 hoya che 'poggalapariyaTA Na pucchA' bhagavad saghaLA pudgala parAvatta kALa zuM saMkhyAla AvalikA rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta AvalikA rUpa hoya che ? athavA anaMta AvalikA 35 khAya cha ? 40 prazna uttaramA prabhuzrI gautama svAmI ne che -'goymaa| No saMkhejjAo' No asa khejjAo AvaliyAo NatAo AvaliyAo' hai gautama saghaLA pudgala parAvarta kALa saMkhyAla AvalikA rUpa hotA nathI. asaM. khyAta AvalikA 35 paNa heta nathI. paraMtu anata AvalikA rUpa hoya che. ' - gautamapAbhI muzrI se pUche che / 'thove NaM bhate ki sakhejAo bhANApANUo asa khejjAmo' 8 lagavan / 35 2 4Na cha tezu' saMkhyAta zvAse zvAsa rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta AnaprANa rUpa heye
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI mAha-'jahA' ityAdi, 'jahA AvaliyAe vattAyA evaM ANApA"o vi niravasesA' yathA AvalikAyAM vaktavyatA evam mAnaNasaMvandhe'pi ekavacanabahuvacanAbhyAM vaktavyatA niravazeSA-samagrA'pi bhaNitavyA, 'evaM eeNaM gamaeNaM jAna sIsapaheliyA bhANiyadhA' ekme lena-pUrvoktena gamakena yAvat zIrpapahelikA bhaNitavyA lavAdArasya zIpa prahelikA paryantakAlasyApi vicAraH karaNIya iti / athaikavacanena sAgaropamavaktavyavAmAha-'sAgarovame NaM bhaMte ! ki saMkhenA pali. yovayA pucchA' sAgaropamaM khalu bhadanta ! kiM saMsAtapalyopamarUpam asaMkhyAtapalyopamarUpam 'anantapalyopamarUpaM veti pRcchA prshnaa| bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama | 'saMkhenA paliovamA saMkhyAtapalyopamasvarUpaM rUpa hotA hai ? athavA asakhyAta AnaprANarUpa hotA hai ? athavA ananta / AnaprANarUpa hotA hai ? isake uttara meM prazuzrI kahate hai-'jahA Avali. yAe vattavvayA evaM ANApANUo ci niravasesA' he gautama ! jaisI vaktavyatA bhAvalikA meM kahI gaI hai halI prakAra kI vaktavyatA eka vacana paravacana ko lekara samasta rUpa se AnaprANa ke sambandha meM bhI kahanI cAhiye / 'evaM eeNaM gamaeNaM jAva sIsapaheliyA bhANiyatvA' isI prakAra se isa gamaka dvArA lava rUpa kAla se lekara zIrSa prahelikA taka ke kAla kA bhI vicAra karanA cAhiye agha ekavacana ko lekara sAgaropama kAla kI vaktavyatA kahate haiM 'sAgarovameNaM bhaMte ! ki saMkhenA palioSamA pucchA' he bhadanta! sAgaropama kAla kyA saMkhyAta palyopama rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta palyopamarUpa hotA hai ? athavA ananta palpopama rUpa hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA ! che. athavA anaMta AnaprANa rUpa hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe, che, 'jahA AvaliyAe vattavvayA evaM ANApANUoM vi niravasesA' hai gItama! je pramANe AvalikAnA saMbaMdhamAM kathana karyuM che e ja pramANenuM saghaLuM kathana mAnabhAnA samayamA 5Y sabha devu 'evaM eeNaM gamaeNaM jAva sIsapaheliyA bhANiyavvA' me prabhAra 135 thI bane zISa pratimudhina janA viyAra 555 4za naye 'sAgarovameNaM bhate ! ki sakhejjA paliovamA g" he bhagavan! sAgarepamakALa zuM saMkhyAta palyopama rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta pAmarUpa hoya che? ke anaMta palyopama rUpa hoya che? mA prshnn| uttaramA prabhuzrI gautamayAmI ne 3 cha hai-'goyamA sakhejjA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 01 paryavAdinirUpaNam 21 sAgaropamam 'No asaMkhejjapaliocamA No anaMtA palionamA' no asaMkhyAta palyopamasvarUpaM sAgaropamaM na vA anantapalyo gamasvarUpaM sAgaropamaM bhavatIti / ' evaM osappiNIe vi ussappiNI vi' evam sAgaropamavadeva avasarpiNya utsarpi yo'pi nAsaMkhyAtapajyopamasvarUpA na vA - anantapalyopamastrarUpAH kintu saMkhyAtapalyopamasvarUpA eveti bhAvaH / 'poggala pariyade NaM pucchA' pudgalaparivarttaH khalu bhadanta / kiM saMkhyAtapalyopamarUpo'saMkhyAta palyopamo'nantapalyopamarUpo vA bhava tIti pRcchA prazna, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjA palibhovamA No asaMkhejjA palibhovamA' no saMkhyAtapalyopamAtmakaH pudgala parivatrttI no asaMkhyAtapalyopamAtmakaH, kintu 'anaMtA pAliomA' anantasaMkhejjA palibhoSamA' he gautama ! lAgaropama kAla saMkhyAta palpopama rUpa hotA hai 'No asaMkhejjA paliodamA No atA paliovamA' asaMkhyAta palyopama rUpa nahIM hotA hai aura na ananta palpopama rUpa hotA hai / ' evaM osaviNIe vi ussappiNIe vi' isI prakAra se avasarpiNI aura utsarpiNI phAla bhI asaMkhyAta palyopama rUpa nahIM hote haiM na ananta palyopamarUpa hote haiM, kintu saMkhyAta palyopama rUpa hI hote haiM / 'poggalapariyaTTe NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! pudgala pari kyA saMkhyAta palyopama rUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta palyopamarUpa hotA hai athavA ananta palghoSama rUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! No saMkhejjA paliovamA No asaMkhejjJA paliomA anaMtA paliomA' he gautama / pudgala parivartarUpa kAla na saMkhyAta palyopamarUpa honA hai na asaMkhyAta palyopamarUpa hotA hai, pali ovamA' he gautama | sAgaropama Aja sabhyAta pahayeoSabha 35 hoya he ' asa khejjA paliovamA NA anaMtA paliovamA' asabhyAta poyama 35 hotA nathI, ane satata paDhyopabha 35 pazu hoto nathI 'eva' okhappiNIe va usa vaLI vi'eja pramANe utsarpiNI ane avasarpiNI kALa paNu asakhyAta patyeApama rUpa hatA nathI anaMta paLyeApama rUpa paNa hAtA nathI, paraMtu sadhyAta_yaspoSabha 35 4 hoya che. 'pogaLapariyaTTe NaM bhaMte pucchA' he bhagavan pudgala parivatta` zu` sakhyAta palyApama rUpa hAya che? athavA asa khyAta pacce pama rUpa hAya che ke anata puNye pama rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmI ne De - 'goyamA ! No sakhejjA paliovamA NoM asakhejjA paliomA anaMtA paliovamA' he gautama ? yuddhasa parAvartta 35 kALa sakhyAta cepama rUpa hAtA nathI asakhyAta palyApama rUpa paNa hAtA
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMgavatIsUtra palyopamAtmakaH punalaparikoM bhavatIti / '26 jAva lAddhA' evaM yAvat sarvAddhA atra yAvatpadena atItAnAgalAddhayohaNaM mapati tathA cAtIvAnAgatasarvakAlo na saMkhyAtapopamAtyako no vA asaMkhyAtaelyopamAtmakaH kintu anantapalyopamAsmaka eka yastIti bhAvaH / 01 / * mUlam -liAgaronasANaM zata ! ki saMkhemA palioksA pucchA goyanA ! sima lakhejjA paliovadhA liya asaMkhejjA paliovamA liya aNaMtA palimomamA / evaM jAva osappiNI vi / uslappiNI vi| poggalapAripaTANaM pucchA goyamA ! No saMkhejjA paliovanA ko asaMkhejjA paliobamA aNatA paliovamA / olappiNI gaM aMte! kiM saMkhejjA lAgarovasA0 jahA paliovamala basakyA tahA sAmarovanasla vi| poragalapariyadve NaM bhaMte ! ki saMkhejAo osappiNI ustappiNIo pucchA goyalA! No saMkhejjAo ohAdhiNI uslappiNIo No asaMkhejjAo arNatAo olappiNI umaappinniio| evaM jAva svvddhaa| poggalapariyaTTA gaM maMte ! kiM saMkhojAo olappiNI ussappiNIo pucchA gocamA ! jo sakhe jAo olapigI ustapiNIoNo asaMkhajAko agatAo kolapitraNIo utspinniio| tItaddhAbhate! kiM saMkhenApoggalapariyahA pucchA goyamA! no saMkhejjA poragalaparicahA no asaMkhejjA aNaMtA poggalaphintu ananta palyopama rUpa hotA hai / 'evaM jAva sadA isI prakAra se atIta kAla anAgatakAla aura sanAdvArUpa kAla bhI na saMkhyAla palpopamarUpa hotA hai na asaMkhyAta palpopamarUpa honA hai kintu ananta palyopamarUpa hI hotA hai // 0 1 // nathI. 52tu mana ta pakSye55 35 hai|y cha 'eva jAtra savvaddhA' me4 prabhaye atIta kALa, anAgata kALa, ane savA rUpa kALa paNa saMkhyAta palyopama rUpa letA nathI. asaMkhyAta palyopama rUpa paNa hotA nathI, paraMtu anaMta pama rUpa ja hoya che .sUtra zA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 7.5 202 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam 23 pariyaTTA / evaM aNAgayaddhA vi evaM savvaddhA vi / aNAgayaddhA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo tItaddhAo asaMkhejjAo aNatAo goyamA! No saMkhejAotItaddhAo No asaMkhejjAo tItaddhAo No annNtaaotiitddhaao| aNAlayaddhANaM tItaddhAo samayAhiyA tItaddhANaM aNAgayacAo lamayUNA / labbaddhA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjAotItaddhAo pucchA goyanA! Nolakha jAotItaddhAoNo asaMkhejjAo No aNaMtAo tiitddhaao| savANaM tIyaddhAo tAtiregaduguNA tItaddhANaM sambaddhAo thovUNaNe addhe| sabaddhArNa bhaMte ! kiM saMkhejjAo aNAyaddhAo pucchA goyamA! No saMkhejjAo aNAgayaddhAo jo asaMkhejjAo aNAgayaddhAo No aNaMtAo annaagyddhaao| sambaddhA NaM aNAgayaddhAo thovUNagaduguNA aNAgayachA NaM sabachAo lAtiraMge addha ||suu02|| ____ chAza-sAgaropamANi khalu bhadanta ! zi saMpAtAni elyopamAni pRcchA gautama ! syAt saMkhyAtAni palyopamAni syAt asaMkhyAtAni palpopamAni syAt anantAni palyopamAni, evaM yAvadavasarpiNI api utsarpiNI api / pudgalaparivAH khalu pRcch| gautama! no saMkhyeyAni palpopArAli, no asaMkhtheyAni palpopamAni anantAni plyopmaani| avasarpiNI khalu bhadanta ! ki sakhyeyAni sAgaro pamAni0 yathA palyopamasya vaktavyatA tathA saashrossmsyaapi| pudga parivataH khalu bhadanta ! kiM saMkhyeNa avasarpi yutsapiyaH pR-chA-gautama ! no saMkhyAtA avasarpiNyutsapiNyaH no asaMkhyeyAH anantA aksapiNyutsapiNya', evaM yAvat sarvAddhA / pudgalaparivanIH khalu bhadanta ! kiM saMkhyAnAvasarpiNyu-sarpiNyaH pRcchA, gautama ! no saMkhyAtA avasarpiyuttagi no asaMkhyAtAH, anantA arasarpi NyutpapiNyaH / atItaddhAH khalu bhadanta ! ki saMkhyeyAH pRdparivattAH pRcchA gautama ! no saMkhyeyAH pudgalaparivattIH, no asaMkhyeyAH anantAH pudgalaparivattIH / evamanAgatAddhA'pi, evaM soddhA'pi / anAmanAlA khara bhadanta ! ki saMkhyeyA atItAddhA asaMkhyeyA anantAH gautama ! no saMkhyeya atItAddhA no asaMkhyeyA atItAddhA, no anantA atItAddhAH / anAgatAddhAH khalu anItAddhAtaH samayAdhikAH, atItAdvAH khalu anAgatAddhAtaH smyaunaaH| sarvArddhA khalu bhadanta !
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ / bhagavatIstre ki saMkhyeyA atIvAdAH pRcchA, gautama ! no saMkhyeyA atItAdvAH no asaM. khyeyAH no anantA atiitaaddhaa| saIdA khallu atItAdvAtaH sAtirekadviguNA atItAddhA khalu sarvAddhAtaH stokonamarddham / saddhiA khallu bhadanta ! ki saMkhyeyA anAgavAdAH, pRcchA-gautama ! no saMkhyeyA anAgatAddhAH, no asaMkhyezA anAzavAdAH no anantA anAgatAddhAH / sarvAddhA khalu anAgatAddhAtaH stokona dviguNA, anAgatAddhA khala sarvAddhAtaH sAtirekamarddham ||muu02|| TIkA-'sAgarobamANaM bhaMte ! kiM saMkhejnA patiovamA pucchA' sAgaro. pANi khalu bhadanta ! ki saMkhyAtapalyogamasvarUpANi asaMkhyAtapalyopamasvarUpANi anantapalyopamasvarUpANi veti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siya saMkhejjA paliovamA' syAt-kadAcit saMkhyAtapalyopamasvarUpANi sAgaropamANi 'siya asaMkhejjA paliovamA' syAtkadAcidasaMkhyAtapalyopamasvarUpANi sAgaropamANi 'siya aNaMtA paliovamA' ___'sAgarovamANaM bhaMte / kiM saMkhejjA paliovamA pucchA' ityAdi TIkArtha-isa stradvArA prazuzrI se gautamasvAmI vahuvacana ko lekara aisA pUchate haiM-'sAgarovamANaM bhaMte ! kiM saMkhejjA palioyamA pucchA' he bhadanta ! pachutasAgaropama kAla kyA lakhyAna palpopama rUpa hote haiM ? athavA asaMkhyAta palyopamarUpa hote haiM ? athavA ananta palpopamarUpa hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA siyasaMkhejjA pali bhovamA' he gautama ! bahuta sAgaropama kadAcit saMkhyAta palyopamarUpa hote haiM 'liya asaMkhejjA palioyamA' kadAcit asaMkhyAta palpopamarUpa hote haiM aura 'siya aNaMtA paliovamA kadAcit anantapalyopamarUpa hote haiN| 'evaM osappiNI ussappiNI vi' isI prakAra se bahuta apasarpiNIyAM aura bahuta utsarpiNIyAM bhI kadAcit saMkhyAta palyopama 'sAgarovamANaM bhaMte ! ki sakhejjA paliokmA pucchA' TIkArya-A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhuzrI ne evuM pUchyuM che hai-'sAgarovamANaM bhaMte ! sakhejjA paliovamA pucchA' hai magana samasta sAgarepama kALa zu saMkhyata palyopama rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta palyopama rUpa hoya che ke anaMta palyopama rUpa hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 43 cha 4-goyamA mriya saMkhojjA paliovamA' gautama samarata sAgarApama 4 vA2 sadhyAta paTyApama 35 hAya cha 'siya asaMkhejjA pakimokmA' pA2 sapyAta pakSyApama 35 DAya che. ane, 'siya aNaMtA palibhovamA' vAra manAta yApama 35 hAya che. 'evaM osappiNI ussa.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ here front door o25 7.5 sU02 sAgarIpamAdi kAlamAnanirUpaNam 35 syAt kadAcit anantapalopamAtmakAni sAmaropavANIti / ' evaM osapiNI ussappiNIvi' evam - sAgaropamayadeva yAvat avasarpiNyapi utsarpiNyapi syAt saMrUpAta palyoparasparUpA, syAharU gatapalpopapAtmikA, syAdanantaropamA tmikA iti bhAvaH / 'pogAlapariyahANaM pucchA' puLaparivarttAH khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtapalyopamastrarUpA, asaMkhyAtapalyopamasvarUpA vA anantapalyopama svarUpA veti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama 1 'No saMkhejjA paliotramA jo asaMkhejjA paliotramA anaMtA palioksA' no saMkhyAtapalyopamasvarUpAH pudgalaparivarttAH 'no asaMkhyAtapalyopamastrarUpAH, kintu anantaSalyopamarUpAH pudgrvit| samIti bhAvaH / ' osapiNI bhaMte / ki saMkhejjA sAgarodamA 0 ' ApariNI khalla bhadanta ! ki saMkhyAtasAgarI: pamarUpA asaMkhyAtasAgaropamarUpA, anantasAgaropamarUpA vA bhavatIti praznaH / uttaramAha - 'jahA' ityAdi, 'jahA paliyovamaspa battavvayA tahA sAgarotramassavi' rUpa hotI hai kadAcit asaMkhyAta palghopamarUpa hotI hai aura kadAcit ananta palyopamarUpa hotI haiM / 'poggala pariyadvANaM pucchA' he bhadanta ! bahuta pudgala parAvartta kyA saMkhyAta palghoSama rUpa hote haiM ? athavA asaMkhyAta palyopamarUpa hote hai ? athavA ananta patyopampa hote hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gopamA ! 'No saMkhejjA paliocamA No asaMkhejjA palionA0 anaMtA palioSamA' he gautama! bahuta pudgala parivartta saMkhyAta palyopama aura asaMkhyAta patyopamarUpa nahIM hote haiM kintu anantapalyopamarUpa hote haiM / 'osapiNI NaM bhaMte ppiNI vi' 4 pramANe samasta utsarpiNI Aja bhane samasta avasarpithI Aja paNa koIvAra sakhyAta pacepama rUpa hoya che ke.Izvara asakhyAta pa2epama rUpa hoya che. ane phAivAra anaMta paDye pama rUpa hoya che L 'poggalapariyaTTANaM pucchA' he bhagavan samasta sakhyAta pacepama rUpa heAya che ? athavA asakhyAta che ? ke anaMta padyeApama rUpa hAya che ? A praznanA 4 OM - 'goyamA No sa khejja / paliodamA jo asakhejjA pahiovamA0 anaMtA yuddhAsa parAvarta zu paLye pama rUpa hoya uttaramAM prabhuzrI kahe paliovamA' he gautama saghaNA yuga khyAta pacepama rUpa hAtA nathI, paraMtu piNINaM bhaMte ! kiM sakhejjA nAgarovamA0' he bhagavan gavasarpilI arja zu tang parivarto sabhyAta pahayeoSama ane asa ana ta patyeApama rUpa hAya che'jova
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI yathA palyopamadhya vaktavyatA tathA sAgaropamasyApi, ekatvabAhutvamAzritya vijJeyA bavasarpiNI syAt saMkhyAtasAgaropamarUpA, syAdasaMkhyAtasAgaropamarUpA, syAdanantasAgavopamarUpeti bhAvaH / 'poggalapariyaTTeNaM bhaMte ! kiM saMkhejAmo osapiNI ussa. ppINIo pu-chA' pudgalaparivartaH khalla bhadanta ! ki saMkhyAtAvapiNyutsarpiNIsvarUpo. 'thavA asaMkhyAtAyasapiNyutsarpiNIsvarUpo'thavA anantAvasapiNyutsarpiNIrUpa iti pRcchA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! no saMkhejjAyo bhosappiNI ussappiNIyo no asaM khejmAo no saMpAtAvamapiNyutsarpiNIrUyo ki saMkhejjA lAgarovamA0' he adanta ! avasarpiNI kAla kyA saMkhyAta sAgaropama rUpa hotA ? athavA asaMkhyAta sAgaropamarUpa hotA hai ? athavA anannA lAgaropamarUpa hotA hai ? uttara meM prasuzrI karate haiM -'jahA paliovamala pAtavvayA tahA lAgarovamarasa pihe gautama ! jisa prakAra kI dhaktavyatA palyopama kI kahI gaI hai usI prakAra kI lAgaropama kI bhI vaktavyatA ekavacana bahuvacana ko lekara kahanI caahie| vaha yAvat yahuta utsarpiNI kadAcit saMkhyAta sAgaropamarUpa hotI hai / kadAcit asaMkhyAta sAgaropamarUpa hotI hai aura kadAcit ananta sAgaropama rUpa hotI hai / / 'poggalapariyaDeNaM bhaMte ! ki saMkhejjAo osappiNI ussappiNIo pucchA' he bhadanta ! eka pudgala parivarta kyA saMkhyAta avasarpiNI urasatiNIrUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta avasarpiNI utsarpiNIrUpa hotA hai ? athavA ananta avasarpiNI utsarpiNIrUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no saMkhejjAo osappiNI uslapiNIo saMkhyAta sAgaropama rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta sAgaropama rUpa hoya che ? ke anaMta sa garepama rUpa hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zItabhasvAmI 2 4 cha -'jahA paliovamassa kttavvayA tahA sAgarovamassa vi, he gautama! papama nA saMbaMdhamAM je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana sAgaropamanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. arthAt avasa rpiNI kALa ke IvAra saMkhyAta sAgaropama rUpa hoya che, ane keIvAra asaM khyAta sAgarepaNuM rUpa hoya che, ane keIvAra anaMta sAgaropama rUpa hoya che 'poggalapariyaTTeNaM bhaMte ! ki saMkhejjAo ossappiNo uslappiNIo pucchA' 3 bhagavana eka pudgala parivartazu saMkhyAta avasarpiNI utsarpiNI rUpa hoya che? athavA asaMkhyAta avasarpiNI utsarpiNIrUpa hoya che ? A prazna uttaramAM prabhuzrI. 4 cha hai-'goyamA no sakhejjAo okhappiNI ussa piNImao no asa'
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.5 002 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam 27 no vA asaMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIrUpo bhavati pudgalaparivartaH, kintu 'aNaM-- tAo osappiNI ussappiNIo' anannAvasarpiNyutsarpiNIrUpaH pudgalaparivatoM bhavatIti / 'evaM jAtra savvaddhA' evaM yAvat sarvAddhA-sarvakAlaH, yAvatpadena atItAddhA anAgatAddhAtmakakAlayoH saMgrahaH tathA cAtItAnAgatasarvakAlo'pi, na saMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIrUpo bhavati na vA asaMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIrUpo bhavati kintu anantavasarpiNyutsarpiNIrUpo bhavatIti bhAvaH / 'poggalapariyaTTANaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo osa piNI ussappiNIo pucch|' pudgalaparivAH khalubhadanta ! kiM saMkhyAtAvasarpiNyutsarpiNIkAlarUpAH, athavA asaMkhyAtAcasapiNyusarpiNIkAlarUpA bhavanti athavA anantAvasarpiNyutsarpiNIkAlarUpAH pudgalapari. vartA bhavantIti pRcchA-prazna', bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he no asaMkhejjAo' he gautama ! eka pudgala parivarta saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIrUpa nahIM hotA hai asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIrUpa nahIM hotA hai kintu-'arNatAo oslappiNI - ustapiNIbho' ananta utsarpiNI avasarpiNIrUpa hotA hai| evaM jAva sambaddhA' isI prakAra se atIta anAgata aura sarvAddhA rUpa kAla bhI. ananta utsarpiNI avasarpiNI rUpa hote hai saMkhyAta athavA asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI rUpa nahIM hotA hai| : 'poggalapariyANaM bhate ! siM saMkhejjAbo oplappiNI utsarpiNIo pucchA' he bhadanta! bahuta pudagalaparivattarUpa kAla yA saMkhyAta utsarpiNI avaptarSiNI kAla rUpa hote haiM ? athavA asaMkhyAla utsarpiNI avata. piNIrUpa hote hai ? atha ananta utsarpiNI avasarpiNI rUpa hote haiM ? khejjAo gItama / 4 pusa parivata sadhyAta sapilA asaNI rUpa hetu nathI. asa khyAta utsapiNuM avasarpiNIrUpa paNa hotuM nathI. paraMtu 'aNaMtAo osapsiNI ussappiNIo' mana Gajii avasapI35 hAya che, 'eva jAva sanaddhA' me08 pramANe mI manAta ma. saddhiA 35 kALa paNa anaMta utsarpiNI avasarpiNI rUpa hoya che. saMkhyAta athavA asaM. khyAta utsarpiNI avasarpiNa, rUpa hotA nathI. ___ 'poggalapariyaTTA NaM bhaMte ! ki sa gvejjAo osappiNI ussappiNIo puchA" he bhagavad saghaLAM pudgala parivartarUpa kALa zu sakhyAta utsarpiNI avasarpiNI kALa rUpa hoya che? athavA asaMkhyata utsarpiNI avasarpiNI rUpa hoya che ? athavA anaMta utsapi avArSiNI rUpa hoya che ? A
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 'bhagavatI gautama ! 'No saMkhejjAo osappiNI ussappiNIo No asaMkhejjAo osapiNI ussappiNIo anaMtAo opiNI ustappiNIo' no saMkhyAtAvasarpiNyutparviNI kAlarUpAH pudgala paricarcA mavanti no vA asaMkhyAtAvasarpiNyuesarpiNIkAlarUpA bhavanti kintu anantAvasarpiNyutsariNIkAlarUpAH pudgalaparivarttA maMtranvIti / 'tItaddhA NaM saMte ! ki 'saMkhejjA poggalapariyaTTA pucchA' atIvAddhA - atItakAla. khalu bhadanta ! ki saMkhyAtapudgala parivartarUpo bhavati asaMkhyAta - puMgala parivartarUpa bhavati athavA anantapudgalaparipartasvarUpo bhavatIti pRcchA manaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / goyamA' he gautama! 'No saMkhejjA poggala pariyaTTA No asaMkhejjA' no saMkhyAtapudgala parivartarUpo bhavati atItakAlo, nobA asaMkhyAta pudgala parivartarUpo bhavati atItakAla api tu 'atA uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! No saMkhejjAo osappiNI sappiNIo No asaMkhejjAo oragviNI ussappiNIo aNaMtAo opiNI ussappiNIo' he gautama bahuta pudgala parivartta na saMkhyAta utsarpiNI abalarpiNIrUpa hote haiM, na asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNarUpa hote haiM kintu ananta utsarpiNI avasarpiNIrUpa hote haiM / 'tIyaMdvANaM bhaMte! kiM saMkhejjA poggalapariyaTTA pucchA' he bhadanta ! atItakAla kyA saMkhyAta pudgala parivartarUpa hotA hai ? athavA asaM khyAta pudgala parivartarUpa hotA hai ? athavA anantapudgala parivartarUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA ! No saMkhejjA poggala parighaTTA No asaMkhejjA' he gautama atItakAla na saMkhyAta pudgala parivartarUpa hotA hai na asaMkhyAta pukUla parivarta rUpa hotA praznamA uttaramAM praluzrI he che - 'goyamA No sakhejjAo osappiNI uskhappi jIo No asa khejjAo osappiNI usmrappiNIo anaMtAo osappiNI ussviLIo" he gautama ! saghaLA purdUlaparivartI saMkhyAta utsarpiNI avasipI rUpa hAtA nathI tathA saMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI rUpa paNa hotA nathI. paraMtu anaMta utsarpiSI avasarpiNI 35 hoya che 'tItadvANaM bhaMte kiM sauMkhejjA poggalapariyaTTA pucchA' he lagavan atIta aja-bhUtANa zuM saMdhyAta yuhUgala parivata rUpa hAya che ? athavA asaMkhyAta pudgala parivata rUpa hoya che ? ke anaMta pudgala parivarta rUpa huM ya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmI ne uhe che - 'goyamA ! Na kha khejjA pogalapariyaTTA No asa khejjA' he gItabha ! atItANa sAMdhyAta yugasa parivarta 35 hotI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.5 sU02 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam 25 poggalapariyaTTA' anantapudgalaparivarta svarUpo'jItakAlo bhavatIti / 'evaM aNAgayaddhAvi' , evama nAganAddhA'pi anAgatakAlo'pi evaM sagadAvi evaM sarvAddhA -sarvakAlo'pi no saMkhyAtapudgalaparivartavarUpo bhavati na vA asaMkhyAta pudgalaparivartasvarUpo bhavati kintu anantapudgalaparivartasvarUpa eva atItakAlo. nAgatakAlaH sarvakAlaca bhavatIti bhAvaH / 'aNAgayaddhANaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo tItaddhAo asaMkhejjAo aNaMtAo' anAgatAddhA-anAgatakAlaH khalu bhadanta ! saMkhyAvAtItAddhAkAlarUpo bhavati athavA asaMkhyAtAtItAddhArUpo bhavati anantAtItAddhArUpo vA bhavatIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhejjAbho tItaddhAo No asaMkhejjAo. hai kintu-'aNaMtA poggalapariyA' ananta pudgala parivartarUpa hotA hai 'evaM aNAgayaddhA vi' isI prakAra se bhaviSyakAla bhI ananta pudgala parivata rUpa hotA hai| saMkhyAta apayA asaMkhyAta pudgala parivartarUpa. nahIM hotA hai| isI prakAra se 'evaM sambaddhA vi' sarvakAla bhI ananta pudgalaparivartarUpa hotA haiM, saMkhyAta athavA asaMkhyAta pudgala parivartarUpa nahIM hotA hai| - 'aNAgayaddhA NaM bhaMte / kiM saMkhejjAo tItaddhAo asaMkhejAo aNetAo' isa sUtra dvArA zrIgautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! anAgatakAla kyA saMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai ? athaSA asaMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai ? athavA ananta atI. takAla rUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA / nathI. tama asabhyAta pula parivata 35 574 sAta nathI. 52'tu 'aNatA poggalapariyaTTA' mAnata yudaya parivata 35 DAya che. 'evaM aNAgayaddhA vi' eja pramANe bhaviSya kALa paNa ana ta pudgala parivarta rUpa hoya che saMkhyAta athavA manyAta pugata parivata 35 tA nathI, melA prabhArI evaM savvaddhA "i sarva kALa paNa anaMta pudgala parivartI rUpa hoya che, saMkhyAta athavA asaMkhyAta pudgala parivarta rUpa hetA nathI. 'aNAgayaddhA NaM bhaMte 1 ki sa khejjAo tIMtaddhAo asa khejjAo aNatAo A sUtrapATha dvArA gautama svAmIe prabhuzrI ne evuM pUchayuM che ke he bhagavana anAgata kALa zu sakhyAta atIta kALa rUpa hoya che ? athavA asaMkhyAta atIta kALa rUpa hoya che ? ke anaMta atItakALa rUpa hoya che? A praznanA uttaramA suzrI gautamasvAmI ne cha hai-'goyamA ! No sakhejjAo totadAra
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIsUtra bItAddhAo-No aNaMtAo tItaddhAo' no saspAtAgItakAlarUpo bhavati anAgatakAlo na vA apta khyAtAtItakAlarUpo bhavati no vA anantAtItakArUpo bhavatIti kintu 'aNAgayAhANaM tItaddhAo samayAhiyA' anAgatAddhA-anAgatakALa khalu atItAddhAto'tItakAlataH samayAdhikAH ekasamayAdhiko bhavati anAgatakAlo'tIta kAlApekSayA evam-'tItaddhANaM aNAgayaddhAo samayRNA' atItAdAatItakAlaH anAgatAddhAtaH anAgatakAlataH-anAgatakAlApekSayA samayona:eka samaya yUno bhavati-atItakAlApekSayA anAgatakAlasya ekasamayAdhikyaM bhavati, tathA atItakAlo'nAgata kAlApekSa yA ekamamayanyUno bhavatItyarthaH, atI. tAnAgatakAlo anAyanantadharmAbhyAM samAno yathA-gavItakAlaspAdinAsti tathA-anAgatakAkasyAnto nAstIti anAghanantA yAmubhI samAnau bhavataH, tayo No saMkhejjAo tItAdvAo jo amakhejjAmotItadvAo No aNaMtAo tItaddhAo' he gautama! anAgatakAla na saMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai na asaMkhyAta atItajJAla rUpa hotA hai aura na anantabhatI saphAlarUpa hotA hai kintu 'aNAlayadvANaM tItadrAo samayAhiyA' anAgatakAla atItakAla se eka samaya adhika hotA hai| arthAt atIta kAla kI apekSA anAgatakAla eka samaya adhika hotA hai / 'evaM tIta dvANaM aNAgayAddhAo lamayUNA' isI prakAra atIta kAla anAgatakAla kI apekSA eka samayanyUna honA hai| atItakAla kI apekSA anAgatakAla eka samaya se adhika hotA hai aura anAgata kAla kI apekSA atIta phAla eka lamaya se nyUna hotA hai| atItakAla aura anAgatakAla ye donoM anAdi ananta dhamoM ko lekara smaan| atItakAla kI No asaM khejjAo tItaddhAo No aNatAo tItaddhAo' gautama ! anAgata kALa saMkhyAta atIta kALa rUpa hete nathI, tathA aSAta atItakALa rUpa hete nathI, ane anaMta atIta kALa rUpa paNa huM to nathI paraMtu 'aNAyayaddhANaM tItaddhAo samayAhiyA' manAta -viSya mtaatbhUtakALathI eka samaya adhika hoya che arthAt atIta kALanI apekSAthI anA ta me samaya maci hAya che 'eva tIta dvANa aNAgayaddhAo samayUNA' eja pramANe atItakALa anAgata kALa karatAM eka samayanUna hoya che. eTaleke-atItakALa karatAM anAgatakALa eka samaya vadhAre hoya che. ane anAgatakALanI apekSAthI atItakALa ekasamayanUna heAya che. atItakALa ane anAgatakALa e beu anAdi anaMta dharmone laIne sarakhA che. atItakALa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5 sU02 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam 31 rubhayo ratItAnAgatakAlayozca madhye bhagavataH paznasamayo vartate sa ca prazna samayo'vinaSTatvena nAtItakAle pravizati kintu avinaSTatvasAdhAt anAgata- / kAle eva kSipta ityato'nAgavakalo'tItakAlApekSayA samayAdhiko bhavati, tathA atItakAlo'nAgatakAlApekSayA eka samayanyano bhavati ityata evAha-'aNAgaya. ddhANaM tIyaddhAo samayAhiyA vIyaddhANaM agAgayaddhAo samayaNA' iti 'sabaddhANaM bhaMte / kiM saMkhejjAo tIvaddhAo pucchA saddhiA-sarvakAlaH khalu bhadanta ! ki saMkhyAtAtItakAlarUpaH ? athavA-asaMkhyAtAtItakAlarUpo'thavA-anantAtItakAlakhyo bhavatIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA hai gautama ! 'no saMkhenjAo tItaddhAoM' no saMkhyAtAtItAddhA-atItakAlarUpa: sarvakAlA, 'No asaMkhejjAo No aNaMtAo tIyaddhAo no asaMkhyAtAtItaddhA. jisa prakAra Adi nahIM hai usI prakAra anAgatakAla kA bhI anta nahIM haiN| ataH ye donoM anAdi ananta rUpa se samAna haiN| ina donoM atI. takAla ke bIca meM bhagavAna ke prazna kA samaya hai vaha prazna samaya adhi naSTa hone se atItakAla meM samAviSTa nahIM hotA hai kintu avinaSTa dharma ke sAdharmya se usakA anAgatakAla meM hI samAveza hotA hai| isa prakAra anAgata kAla atItakAla kI apekSA samadhAdhika hotA hai| tathA-anAgatakAla se atItakAla eka samaya nyUna hotA hai| isIlie 'aNAgayaddhANaM tIghaddhAo samayAchiyA tIyaddhANaM aNAgayaddhAo samayUNA' aisA kahA gayA hai| 'savvAddhANaM bhaMte ! ki saMkhejjAo tItaddhAo pucchA' he bhadanta ! sarvakAla kyA saMkhzeta atItakAla rUpa hai? athavA asaMkhyAta atItakAla rUpa hai ? athavA ananta anInakAla rUpa jema Adi vagarano che eja pramANe anAgatakALa ne aMta nathI. tethI A bane anAdi anaMta paNa thI sarakhAM che atItakALa ane anAgatakALa A bannenI vacamAM bhagavAnanA prazno samaya che, te prazna samaya nAza vinAne hevAthI atItakALamAM tene samAveza tha nathI. paraMtu avina dharmanA sAmya paNAthI anAgata kALamAM ja tene samAveza thAya che, A anAgatakALa atItakALanI apekSAthI eka samaya vadhAre hoya che, tathA anAta kALa thI matalast me samayanyUna DAya che tethI 'aNAgayaddhANaM tIyaddhAo samayA hiyA tIyaddhANa aNAgayaddhAo samayUNA' pramANe 49 che 'savvaddhANaM bhaMte ! ki sakhejjAo tItaddhAo pucchA' bhagavan sa zu. sadhyAta matIta kALa rUpa che ? athavA asaMkhyAta atItakALa rUpa che ? ke anaMta atIta
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 shaalii rUpo no vA anantAtItAdvArUpaH sarvakAlo bhavati kintu 'sabadrANaM tIyadAmo sAtiregaduguNA' sarvAddhA-sarvakAlaH khalla atItAdAtaH-anItakAlata:-atIta. kAlApekSayA sAtirekadviguNo bhavati saddhiA atItAnAganAddhAhaya, sA ca sarvArdA atIsAdvAvaH sakAzAda sAtirekadviguNA bhAti sAtirekAtya ca vartamAna samayena-ata eva 'tItaddhANaM sambaddhAo thovUgae addhe' atItAdvA khalu sarvAddhAtaH stokonA aA avati UnAvaM ca vartamAnasamayenaiveti, atra pho'pyAha-atIta. kAlo'nApatakAlo'nantaguNo bhavati, yato hi yadi tau atIvAnAgatakAko vartamAnasamaye samau syAtAm tatastadatikrame anAgatakAlaH samayono bhavettato hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No saMkhejjAzrI tIta. ddhAo, No asaMkhejjAo, No aNaMnAbho tIyaddhAoM' he gautama ! sarvakAla saMkhyAtta atItakAla rUpa nahIM hotA hai, na vaha asaMkhyAta atItakAla rUpa hotA hai aura na vaha ananta atItakAlarUpa hotA hai kintu-'sacaddhANaM tIyaddhAo sAtirega duguNA' vaha saryakAla atIta kAla kI apekSA se kucha adhika dugunA hai, atIta anAgata kA nAma sarvAtA hai yaha sarvoddhA se kucha adhika dUnA hai isameM kucha adhikaadhikatA vartamAna samaya ko lekara hai isalie-tInaddhANaM lavaddhAo thovUgae addhe' atItAddhA-bhUta kAla-mAdvA ho kucha kama ardha bhAga rUpa hai yahAM UnattA-nyUnatA bartamAna samaya se kI hai| yahAM koI aisA kahate haiM-'atItakAla se anAgata kAla anantagugA honA hai-kyoMki yadi ve atItakAla aura anAgatakAla tamAna samaya meM barAbara hoM kALa rUpa che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che ke"goymaa! No saMkhejjAo tItaddhAo No asakhejjAo, No aNaMtA bho tIyaddhAo he gautama! sarvakALa saMkhyAta atItakALa rUpa heto nathI tathA asaMkhyAta atItakALa rUpa paNa hoto nathI. ane anaMta atItakALa rUpa paNa DAta nathI paratu sambaddhA tIyaddhAoM sAtirekaduguNA' sapaNa atItakALa karatAM kaMIka vadhAre pramANe che. atIta anAgatanuM nAma sarvoddhAkALa che A sarvAdhyAkALa atItathI kaMIka vadhAre gamaNe che. arthAta bamaNA thI kaMIka vadhAre che. AmAM kaIka vadhAre adhikapaNuM vartamAna samaya ne laIne hai. tathI 'tItaddhANa savvaddhAo thovUNae addhe' matIta'-F1 sAthI 444 kama addha bhaga rUpa che. ahiyAM ATaluM ochApaNuM vartamAna samaya ne laIne che. ahiyAM keI evuM kahe che ke-atItakALa karatAM anAgatakALa anaMtagaNuM hoya che. kemake-je te atItakALa ane anAgatakALa vartamAna samayamAM barA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za025 u.5 sU02 sAgaropamAdi kAlamAnanirUpaNam 33 dvayAdisamayono bhaveta, evaM sati ca nAsti tayoH samatvaM tato'nantaguNo'tIta. kAlato'nAgatakAlaH, ataeva nAsau anAgatakAlo'nantenApi kAlena gatena kSIyata iti / atrAha-iha yad atItAnAgatakAlayoH samatvaM kathitaM tat ubhayorapi AghantAbhAvamAtreNa vivakSitam, yat atItAnAgatakAlayo nAdinApi cAnta iti, etaccAdau niveditameveti / 'sambaddhANaM bhaMte ! kiM saMkhejjAo aNAgaya. ddhAo pucchA' sArdA khalu bhadanta ! kiM saMkhyAtAnAgatAdvArUpA athavA asaMkhyAtAnAgatAddhArUpA yachA anantAnAgatAdvArUpA bhavatIti pRcchA' praznaH / to usake vyatIta ho jAne para anAgata kAla eka samaya kama hogA aura isa prakAra do tIna cAra Adi lamaya ghaTate 2 una donoM meM samAnatA rahegI nahIM isalie anAgatazAla atItakAla se anantazuNA isI kAraNa saha anAgalazAla anantakAla ke vyatIta ho jAne para bhI naSTanahIM hotA hai| lo isakA uttara isa prakAra se hai ki yahAM atIta lAla aura anAgatakAla jo samAna kahA gayA hai to unakI anAditA aura ananta ko lekara kahA gayA hai| arthAt jaile atIta kAla kI Adi nahIM hai vaise hI anAgata kAla kA anta bhI nahIM hai| so yaha bAta pahile hI prakaTa kara dI gaI hai| ___ 'savvaddhANa maMte ! kiM saMkhejjAo aNAgayAdvAo pucchA' isa sUtra dvArA zrIgautamasthAnI ne prabhuzrI se aisA pachA hai-he bhadanta ! sarvAddhArUpa sarvakAla kyA saMkhyAta anAgata kAlarUpa hotA hai ? athavA asaMkhyAta anAgatakAlarUpa hotA hai ? athavA ananta anAgata kAlarUpa hotA hai? isake uttara meM prasuzrI pAhate haiM-'goyamA! No saMkhejjAo annaabara hoya to tenA vItI gayA pachI anAgatakALa eka samaya kama hAya che. ane A rIte be, traNa cAra vigere samaya ghaTatA ghaTatA te bannemAM sarakhApaNuM raheze nahI. tethI anAgatakALa atItakALa karatAM anaMtagaNo che, AkAraNathI A anAgatakALa anaMtakALanA vItI javAM chatAM paNa nAza pAmate nathI, AnuM samAdhAna A pramANe che ke-ahiyAM atItakALa ane anAgatakALa ne je sarakhA kahayA che. te temAM anAdipaNuM ane anaMtapaNAne lIdhe kahela che. arthAta je pramANe atItakALanI Adi nathI teja pramANe anAgatakALane aMta paNa nathI A hakIkata pahelA ja pragaTa karela che. 'sambaddhANaM bhaMve ki saMkhejjAo aNAgayaddhAo pucchA' bhagavana saadvArUpa sarvakALa zu saMkhyAta anAgatakALa rUpa hoya che athavA asaMkhyAta anAgatakALa rUpa hoya che? athavA anaMta anAgatakALa rUpa hoya che ? yA praznanA uttaramA prasuzrI 49 che 4-"goyamA No saMkhejjAo aNAgayaddhAo bha05
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 bhagavatIsUtre bhagavAnAha-'gogmA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'yo saMkhejjAo aNAgayaddhAo no saMkhyAtAnAgatAddhArUpA 'No aNatAo aNAgayaddhAoM' no vA anantAnAgatAddhArUpA'pi sarvAddhA api tu 'savvaddhANaM aNAmayaddhAo thovRgagaduguNA' sarvAddhA khalu anAgatAddhAtaH sakAzAt stokonadviguNA bhavati, aNAgayaddhA NaM sabadAmo sAtirege addhe' anAgatAlA khalu sarvAhAtaH sAtirekA ardhA bhavatIti ||suu02|| uddezakarayAdI paryaSAH kathitA ste ca bhedA api bhavantIti nigodabhedAn darzayannAi-'kairihA NaM bhaMte ! NiodA' ityaadi| mUlam-kavihA NaM saMte ! NimodA panlattA ? goyasA! duvihA NigodA pannatA, taM jahA- NiogA ya NiogajIvA y| NiodA NaM saMte ! kAvihA pannatA goyanA ! duvihA NiodA pannatA taM jahA suhamaNigodAya vAyaraNigodA ya evaM NigodA bhANiyacyA jahA jIvAbhigane taheva nirvlelN| kavihe gaM bhaMte ! NAle pannate goyamA ! chabihe gAse pannatte taM jahA odaie 1 jAca snnivaaie6| se kiM taM udaie NAle udaie NAme duvihe pannante taM jahA-udaie ya udayaniSphalne ya evaM jahA gayaddhAo No asaMkhejjAo aNAgayaddhAo No aNaMtAo aNAgaya. ddhAo' he gautama ! maryAdvArUpa varvakAla saMkhyAta anAgatAddhArUpa nahIM hai asaMkhyAta anAgatAddhArUpa nahIM hai aura ananta anAmatAddhArUpa nahIM hai kintu 'lambaddhANaM aNAgayaddhAo thopUNagaduguNA' baha sAdvArUpa sarvakAla aviSyakAla kI apekSA kucha kama duzuNA hai aura 'aNAgayaddhANa samvAddhAo sAtirege adve' anAgatAhA sarvAhA kI apekSA kucha adhika AdhA hai|sluu0 2 // NA asakhejAo aNAgayaddhAo No aNaMtAoM aNAgayaddhAoM' hai gautama ! savaMdvA rUpa sarvakALa saMkhyAta anAgatAddhA rUpa nathI. ane asaMkhyAta anAgatAddha rUpa paNa nathI. tathA anaMta anAgatAddha rUpa paNa nathI. paraMtu 'sambaddhANa aNAgayaddhAo thovUNagaduguNA' te spddh| 35 sa maviSya nI apekSAthI 444 bha bhe| che. sana 'aNAgayaddhANaM savvaddhAo saatine ja anAgatAddha sarvoddhAnI apekSAthI kaMIka adhuM vadhAre che, sU0 rA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za025 u.5 03 nigodabhedanirUparNam sattaramasae paDhame uddesae bhAvo taheva iha vi / NavaraM imaM NANataM sesaM taheva jAna sannivAie sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // sU03 // // paNavIsa saya paMcamo uddeso samatto // chAyA -- katividhAH khalu bhadanta ! nigodA : majJaptAH, gautama ! dvividhAH nigodAH prajJaptAH - tathathA - nigodAca nigodajIvAzca / nigodAH khalu bhadanta ! kati vidhAH prajJatAH ? gautama ! dvividhAH majJatAH, tadyathA - sUkSmanigodAca vAdaranigodArtha, evaM nigodA bhaNitavyA yathA jIvAbhigame tathaiva niravazeSam / kati vidhaM khalu bhadanta ! nAma majJaptam - gautama ! SaDvidhaM nAma majJatam tadyathA - audayikaM yAvat sannipAtikam / atha kiM tad audayikaM nAma audayikaM nAma dvividhaM majJatam tadyathA - udaiyam udayaniSpannaM ca evaM yathA saptadazazate prathame uddezake bhAvastathaiva ihApi navaramidaM nAma nAnAtvam zerpA tathaiva yAvat sAnnipAtikam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // 203 // // iti paJcaviMzatitame zatake paJcamoddezakaH samAptaH / TIka - 'kavihANaM bhaMte ! NigodA pannattA' katividhAH khalu bhadanta ! nigodAH prajJaptA iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvidhA NiodA pannatA' dvividhAH nigodAH prajJaptAH, 'taM jahA ' tadyathAuddezaka kI Adi meM paryaya kahe gaye haiM so ye paryaca bhedarUpa bhI hote hai ataH aba sUtrakAra isI abhiprAya se nigoda ke bhedoM ko prakada karate haiM - 'kahavihANaM bhaMte! godA patrattA' ityAdi sR0 3 / TokArtha - isa sUtra dvArA zrIgautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA - 'kavihANaM bhaMte ! nigodA padmattA' he bhadanta ! nigoda kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'gomA ! duvihA NiodA pattA' he gautama ! nigoda do prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA ' uddezAnA ArasamAM pAMcA kahyA che, A pAMce bheda rUpa hAya che. tethI huve sUtrAra bhena aliprAyathI nigohanA lehone agara ure che. 'kaivihANaM bhate ! NigodA pannattA' ityAdi TIkA-A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhuzrI ne evu' pUchyuM' che kempa 'vihANa te ! nigodA pannattA' he lagavan nigoha DeTalA aAranA hyA che ? thA aJjanA uttarasAM aluzrI gautamasvAbhIle 4 hai- 'goyamA duvidhA NigodA pannattA' he gautama! nigoha meM ahAranA hyA che, 'taM jahA' te mA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'NiogA ya Nioya jIvA ya' nigodAzca nigodajIvAzca tana nigodo nAma anantajIvAnAmekazarIre'vasthAnam tathA anantakAyikajIvAH nigodajIvA iti kthynte| 'NigoyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA' nigodAH khalu sadanta ! katividhAH prajJaptA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyasA' he gautama ! 'duvihA pannattA' dvividhA nigodAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-'suhumanigodAya vAyaranigodA ya sUkSmanigodAzca vAdaranigodAtha camacakSuSA yo na dRzyate sa sUkSmanigodaH carmacakSuSA paridRzyamAnazca nigodo bAdaranigoda iti 'evaM NigodA bhANiyavyA jahA jIvAbhigame taheva niravasesaM' evaM nigodA bhaNitavyA yathA jIvAbhigame paJcamapratipattau tathaiva niravazepam / jIvAbhigamaprakaraNaM cettham-'muhujaise-NioyagAya jiogajIvAya' nigodaka aura nigoda jIva ananta jIvoM kA eka zarIra meM jo avasthAna hai vaha nimoda hai / tathA anantajJAyika jo jIva haiM ve nigoda jIva haiN| NizodhANaM bhaMte ! kaivihA pAtA' he adanta ! nigoda kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhulI kahate haiM-'zoyamA ! duvihA panattA' he gautama ! ligoda do prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA' jaise-'suhuma nigodA tha vAyara nigodA ya' sUkSma nigoda aura cAdara nigoda carmacakSule jo zarIra dikhAI nahIM de sakatA vaha snUkSma nigoda aura jo dikhAI detA hai vaha bAdara nigoda hai| evaM NigodA ANiyacyA jahA jIvAbhigo taheva nira. basesaM isa prakAra se jIvAbhigama smUtra kI paJcama matipatti meM kaheM anusAra samasta nigoda sambandhI kathana yahAM kahanA caahiye| vaha isa prabhArI che. 'NiogAya NIogajIvAya' nigA bhane nigAva mata januM eka zarIramAM je avasthAna-rahevAnuM che te nigada che. tathA anate. ya42 va che ta nigaa| vo cha 'NigoyANaM bhave ! kAvihA pannatto' he bhagavana nigoda keTalA prakAranA kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhu I cha hai-'goyamA ! duvihA pannattA" OM gautama ! nigAha meM pratA 4hyA che 'taM jahA' bha3-'suhumanigodA ya bAyaranigodA ya' sUkSma nigAha mane bAdara nigoda, carmacakSuvALAethI je zarIra dekhAya nahIM te sUkSmanigoda cha. 122 vAma mAve che.te mAra nigAha che. 'evaM NigodA bhANiyavvA jahA jIvAbhigame taheva niravasesa' mA zAligama sUtrabhai pramANe saghaLA nigoda saMbaMdhI kathana ahIyAM kahevuM joIe jIvAbhigama sUtramAM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.5 sU03 nigodabhedanirUpaNam maNigoyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA, goyamA' ! duvihA pannattA taM jahA pajjattagAya apajjattagAya' ityAdi sarvA paJcamA pratipattiratra vAcyeti' anantaraM nigodAH kathitAH, nigodAzca jIvapudgalAnAM pariNAmabhedAt bhavantIti pariNAmabhedAn darzayati-'kaivihe gaM' ityAdi, 'kaivihe NaM bhaMte ! NAme pannatte' katividhaM khalu bhadanta ! nAma prajJaptam, namanaM nAma-pariNAmo bhAva iti paryAyaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chabihe NAme pannatte' pavidhaM nAma prajJaptam 'taM jahA' tadyathA-'odaie jAva sannivAie' audayikaM yAvat sAnnipAtikam, yAvatpadena aupazamika, kSAyika-kSAyopazamikaprakAra se hai-'suhuma NigoyANaM bhaMte ! kaivihA pannattA? goyamA ! duvihA pannattA taM jahA pajjattagAya apajjatagA' ityAdi nigoda ke prakaraNa se samasta paJcama pratipatti yahAM kahanI cAhiye / ye nigoda kahe gaye haiM ye nigoda jIva aura pudgaloM ke pariNAma bheda se hote haiM / ataH aba sUtrakAra pariNAma bhedoM ko dikhalAte haiM-'kaviheNaM bhaMte ! NAme pannatte' he bhadanta ! nAma kitane prakAra kA kahA gayA hai ? namana kA nAma nAma hai-yaha nAma pariNAma rUpa hotA hai pariNAma bhAva kA nAma hai| bhAva yaha paryAya rUpa hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! chavihe NAme pannatta' he gautama ! nAma cha prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise-'odaie jAva sannicAie' audayika ? yAvat saaNnipaapahelI pratipattinA bIjA uddezAmAM A kathana Avela che. je A pramANe che. 'muhumaNigoyANaM bhaMte kaivihA pannattA goyamA! duvihA pannattA ta jahA-pajjatta gAya apajjattagA ya-tyAhi nigAhanA 32zubhAMthI pAyabhI pratipattinuM saghaNu kathana ahIMyAM kahevuM joIe. A rIte nigoda kahyA che. tethI nigoda jIve ane pudgalenA bhedathI thAya che. sUtrA2 pariNAma hone matAva cha 'kaiviheNaM bhAte ! NAse paNNatte' he bhagavanuM nAma keTalA prakAranA kahyA che? namananuM nAma nAma che-A nAma pariNAma rUpa hoya che. pariNAma lAvanuM nAma che. bhAva paryAya rUpa che, A prazna uttaramA 54 cha -'goyamA chavihe NAme paNNatte' he gItama! nAma cha prAranA 4thA cha 'ta' jahA' rebha-'odaie jAva sannivAie mohayi1 thAvat aupathamikara, kSAyika 3 kSApazamika 4 pArimika ane sAMnipAtika 6
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre phaTa pAriNAmikANAM saMgrahaH, 'se kiM taM udahae NAme' atha kiM tat audayikaM nAma 'udaie NAme suvihe pannatte' audayikaM nAma dvividhaM prajJaptam 'taM jahA ' tadyathA - 'udaie ya udyaniphanneya' audayikaM ca udayaniSpannaM ca, 'evaM jadA sattarasame sae paDhame uddesae bhAvo taheva iddaci' evaM yathA bhagavatI sUtrasya saptadaze zate prathamoddezake bhAva stathaiva ihApi sapta dazazatakIya prathamodeza ke yathA bhAvasaMvandhe kathita stathaiva ihApi nAmasaMvandhe vaktavyaH | 'NavaraM imaM nAma NANataM ' navaram - kevalamidaM nAmnA nAnAtvaM bhedaH saptadazazatake bhAvAzrapaNena sUtramadhItam ihatu nAmazabdamAzritya kathitam etAvAneva dvayoH prakaraNa porbheda ityarthaH / ' sesaM taheva jAna sannivAie' ti 6 yahAM yAvat pada se aupazamika kSAyika, kSAyopazamika aura pariNAmika inakA saMgraha huA hai / 'se kiM taM udaie NAse' he bhadanta / audadhika nAma-bhAva kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'udahae NAne duvihe pannatte' he gautama! auddhika nAma do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise 'udahae ya udadyaniphanne ya' audayika aura udayaniSpanna / 'evaM jahA satta' rakhame sae paDhame uddelae bhAvo taheva iha vi' isa prakAra se jaisA kathana isI bhagavatI sUtra meM 17 veM zataka ke prathama uddezaka meM bhAvoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI kathana sampUrNa rUpa se yahAM para bhI nAma ke sambandha meM kahanA cAhiye / 'navaraM isa nAma NANattaM' yahI bAta isa sunna dvArA sUtrakAra ne prakaTa kI hai / arthAt vahAM bhAvoM ko lekara kathana kiyA gayA hai yahAM nAma zabda ko lekara kathana kiyA gayA hai ? so yahI ahIyA yAvatu patathI aupazamika kSAyika kSAyeApazamika ane ane pANiAmikanA sa'graha thayA che. 'se kiM ta' udaie NAme' he bhagavan mohayi nAbha-lAva TalA aAranA 4hyA che ? mA aznanA uttaramA ache - 'udayaie NAme duvihe pannatte huM gautama ! audayika nAma e prakAranA kahyA che. 'ta nA' te A pramANe che.- 'udaie ya udayaniphanne ya' mohayi mane udhyaniSpanna ' evaM jahA sattame sapa paDhame uddesa bhAvo taba iha vi' mA prabhA mA bhagavatI sUtranA 17 kSattaramA zatakanA pahelA uddezAmAM bhAveAnA saMbaMdhamAM je pramANe kathana karyuM" che, eja pramANenu kathana saMpUrNa rIte ahIyA nAmanA sabadhamAM paNa kahevuM lekhe 'navara ima nAma NANatta' me4 vAta yA sUtradvArA sUtra agara rela che arthAt tyAM bhASAne laI ne kathana karavAmAM Avela che ane ahIyAM nAma zahane sAne uthana uresa chemA me nA aramAM leDa che, 'sesa' taddeva'
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.5sU03 nigodabhedanirUpaNam zeSaM tathaiva yArat sAbhiSAtikam audayikAdArabhya sAnnipAtikanAmaparyantaM sarvamapi pUrvavadeva bodhyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! paryatrAdiviSaye yadevAnupriyega kathitaM tat sarvam evameva-sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate nalasyati banditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu03|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM paJcaviMzatizatakasya paJcamoddezakaH samAptaH // 25-5 // donoM prakaraNoM meM bheda hai / 'sesaM taheva jAya sabhivAie' vAkI kA aura saba kathana yAvat sAgapAtika taka kA pahile ke jaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / arthAta auyika se lekara sonnipAtika nAma taka kA saba kathana pahile ke kathana jaisA hI hai| 'sevaM bhaMte ! sevaM aMte ! tti' he bhadanta paryava Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhu ko bandanA evaM namaskAra kiyA phira bandanA namaskAra karake ve saMyana aura tapa se AramA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 3 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsana" kI prameyacandrikA vyAkhyA pacIsaveM zatakakA pacama uddezaka samApta / / 25-5 // jAva sannivAie' mAnu mA tamAma 4thana yA sAnniti sudhAtu pahelA kahyA pramANe ja che. tema samajavuM carthAt audayikathI laIne sannipAtika nAma sudhInuM saghaLuM kathana pahelAnA kathana pramANe ja che. tema samajavuM. 'sena bhate / seva bhate tti' gavan 5q-paryAya vigerenA sa mai Apa devAnupriye je pramANe kahyuM che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavana ApanuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautamasvAmI e prabhune vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne gautamasvAmI tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU03 jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane pAMcame uddezaka samAsAra-pA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre // atha SaSThodezakaH prArabhyate // paJcamoddezakasya caramabhAge nAmabhedAH kathitAH, nAmabhedAcca nirgranthabhedA reditra ed nirgranthabhedAH paSThodeza ke kathyante ityanena saMbandhenAyAtasya SaSThoddezakasya etA stisro hAragAthA Adau kathyante - 'pannA' ityAdi / gAthA - pennavaNa vedaM rAge kaippa caritaM paDi sevaNA NANe / // tithe liMgasarIre khette kAla gaii saMrjamanigAse // jorguvaoge kaisAe leslI pariNAma vadhe vedeya~ / kaimmodIraNa uvasaMpajahanne sannIya AhAre || bha~va Agarise kolaM tareyaM samugdhIya khettaM phuMsaNAya / ve parimANe vitha appAbahuyaM niyaMThANaM // 3 // chAyA - majJApanaM vedo rAgaH kalpavAritraM pravisevanAjJAnam / tIrthoM liGga zarIraM kSetraM kAlaH gatiH saMyamaH nikAzaH // yogopayoga kaSAyAH lezyA pariNAmo baMdhI vedazca / karmoMdIraNa upasaMpat jaghanya saMjJA ca AhAraH // bhatra AkarSaH kAlaH antaraM samuddhAtaH kSetraM sparzanA / bhAvaH parimANo'pi cAlpabahutvaM nirgranthAnAm ||3|| chaDe uddezaka kA prAraMbha pacama uddezaka ke antima bhAga meM nAma bheda kaheM gaye haiM / nAma bheda se nirgranthoM ke bheda hote haiM, isaliye aba isa chaThe uddeze meM ve hI nirgrantha bheda kahe jAte haiM / isI sambandha se Aye hue isa chaThe uddeze kI Adi meM ye tIna dvAra gAyAeM kahI gaI hai / jo isa prakAra se hai- 'pannavaNa' ityAdi / chaTThA uddezAne AraMbha pAMcamAM uddezAnA chellA bhAgamAM nAmanA bhedo kahyA che. nAma bheDhethI nigraMthAnA bhedo thAya che tethI have A chaThThA udezAmAM e ni thAnA ja bhedo kahevAmAM Ave che-A sa`kha dhathI AvelA A chaThThA uddezAnA ArabhamAM A trathu gaathaao| isI che ? AmA che- pannavaNa ityAdi
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafdrakA TIkA 025706 01 dvAragAthA vivaraNam 41 TIkA - asmin udeza ke nirgranthAnAM nimnapradarzitAni patriMzad dvArANi santi tathAhi - 'paNa' iti - majJApanam - prajJApanadvAram 1, 'veda' vedaH 2, 'rAge' rAgaH 3, 'kappe' kalpaH 4, 'carita' caritram 5 'paDi sevaNa' pratisevanA 6, 'jANe' jJAnam 7, 'titthe' tIrtha' 8, 'liMga' liGgam 9, 'sarIre' 'zarIram 10, 'khette ' kSetram 11, "kAla" kAla: 12 'gaDa' gatiH 13 'saMjama' saMyamaH 14 'digAse' nikArA: sannikarSaH 15. 'joyuba yoge' yogopayogI-yogadvAmupayogadvAraM 17, 'kasAe' kapAyaH 18, 'lessA' lezyA 19, 'pariNAme' pariNAmaH 20, 'baMdha' vandhaH 21 'yetheja' vedazca vedo vedanaM karmaNAm 22, 'udIraNa' udIraNam karmaNAm 23, 'unna' upasaMpat hAnam 24, 'sannA' saMjJA 25, 'AhAre' AhAraH 26, '6' yaH-utpattiH 27, 'Agarise' AkarSaH 28, 'kAle' kAla:--kAlamAnazr 29, 'aMtare' antaras 30, 'samugdhAe' samudghAtaH 31 'khette ' kSetras 32 'phusaNA ya' sparzanA ca 23, 'bhAve' bhAvaH 34 'parimANe' parimANam 35, 'viSa' api ca 'appA bahuye ' alpabahutvam 36, 'niyaM ThANaM' nirgranthAnAm eteSAM prajJApanAki parmizadvArANAM svarUpaM yathAvasaraM pratipAditaM bhaviSyatIti gAthArthaH / TIkArthadeza meM nirgranthoM ke viSaya meM ye nIce pradarzita 36 dvAra hai jaise- prajJApana dvAra 1, vedadvAra 2, rAga 3, kalpa 4, cAritra 5. pratisevanA 6, jJAna 7, tIrtha 8, liGga 9. zarIra 10, kSetra 11, kAla 12, gati 12, saMyama 14, nikAza - saMnikarSa 15, yoga 16, upayoga 17, kaSAya 18, yA 19, pariNAma 20, bandha 21, beda karma kA vedana 22, udIraNA 23, upasaMpat-hAna 24, saMjJA 25, AhAra 26 bhava 27, ArSa 28, kAlamAna 29, antara 30, samudghAta 31, kSetra 32, svahInA 33, bhAva 34, parimANa 35, aura alpabahutva 36, ina prajJApanAdi 36 dvAro kA svarUpa yathAvamara pratipAdita karane meM AvegA / TIkA mA udezAmA nigra thAnA viSayamAM A nIce batAvelA 36 chatrIsa dvArA che. lebhaDe-ajJAnAdvAra 1 vedvAra 2, rAga u, udaya 4. yaritra pa pratisevanA 6, jJAna 7, tIrtha 8, liMga, zarIra 10. kSetra 11, 12, gati 13, saMyama 14, niAza-sanipurSa 15, yoga 16, upayoga 17. uSAya 18, bezyA 18, pariNAma 20, adha 21, veha bhanu vehana 22 hIrA 23, upasa'pat 24, sanA 25, AhAra 26 bhava 27 AkarSIka 28, kAlamAna ra9, aMtara 30 samuddAta 31 kSetra 32 panA 33. bhAva 34 parimANu 35, ane alpa marhutva 36 A prajJApanA vigere 36 chatrIsadrArAnuM svarUpa yathAvasara-avasara pramANe pratipAdana karavAmAM Avaze. bha0 6
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ rA bhagavatIstre tatra sarvaprathamaM prajJApanAdvArayAha-'rAyagihe' ityAdi / mUlam-rAthagihe jAva evaM kyAlI kA gaM aMte! NiyaMThA pannatA? goyasA! paMca NiyaMThA pannatA taM jamA-pulAe 1 bause 2, kulIle3, NiyaMThe4, siNAe 5 / pulAe NamaMte! kaivihe pannatte? goyalA! paMcavihe pannatetaM jahA-nANapulAe 1 dasaNapulAe2, caritapulAe3, liMgapulAe4, ahA suhulapulAe NAmaM paMcame / bause bhaMte ! kAvihe pannate ? yoyamA! paMcavihe pannante taM jahA-Aogabaule1, aNAmogabaule2, saMvuDavause3, asaMvuDavause4, ahA suhamabause NAmaM paMcane 5 / kusIle NaM bhaMte ! kahavihe pannate? goyamA ! duvihe panlate taM jahA-paDisevaNA kulIle ya kasAyakusIle / paDilevaNA kusIle NaM aMte ! kaivihe pannate ? goyamA! paMcavihe pannatte taM jahAnANapaDilevaNA kulIle1 daMlaNapaDilevaNA kulIle2, carittapaDilevaNAkusIle 3, liMgapaDisevaNA kulIle 4, ahAsuhamapaDisevaNA kulIle NAmaM pNcme| kasAyakusIle NaM bhaMte ! kAvihe pannate ? goyalA! paMcavihe panlatte taM jahA-nANakasAyakusIle 1 dasaNakasAyakulIle 2, carittakasAyakulIle 3, liMgakasAyakulIle4, ahAsuhunakasAyakulIle jAnaM pNcse| NiyaMThe NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ? goyamA ! paMcavihe pannatte, taM jahApaDhasalamayaNiyaMThe?, apaDha lalamaNiyaMThe2, gharamasamayaNiyaMThe3, acaramasamayaNiyaMThe4, ahAsuhamaNiyaMThe jAmaM paMcame / siNAe NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ? goyamA! paMcabihe pannatte, taM jahAacchavI1, alabale 2, akasmaMse3, saMsuddhanANadaMlaNadhare arahA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 trafer TIkA za025 u. 6 sU09 prajJApanAdvAranirUpaNam jiNe kevalI4 aparislAvI5 / pulAe NaM bhaMte! kiM saveyae hojjA aveyara hojjA ? goyamA ! saveyae hojA, No aveyara hojjA / jai saveyae hojjA kiM itthaveyara hojjA purisaveyae hojjA purisa NapuMsagaveyara vA hojA ? goyamA ! no itthi - veyae hojA, purilaveyara hojjA purisaNapuMsagaveyae vA hojjA / bause NaM bhaMte! kiM saveyara hojjA aveyara hojjA ? goyamA ! saveyara hojA no avayae hojjA / jai saveyae hojjA kiM itthaveyae hojjA purisaveyae hojjA purisaNapuMsagaveyae hojjA ? goyamA ! itthaveyara vA hojjA purisaveyara vA hojA purisaNapuMsamaveyara vA hojjA / evaM paDilevaNAkulIle vi| kasAyakutIle paNaM bhaMte! kiM saveyae hojjA pucchA goyamA ! saveyara vA hojjA aveyae vA hojjA, jai aveyae kiM ubasaMtaveyae khINaveyae hojA ? goyamA ! uvasaMtaveyara vA khINaveyae vA hojA / jai laveyae hojjA kiM itthaveyae pucchA goyamA ! tisu vi jahA bauso / niyaMThe paNaM bhaMte! kiM saveyae pucchA goyanA ! No saveyae hojjA aveyae hojjA / jai aveyara hojjA kiM uvasaMta pucchA goyamA ! uvasaMtaveyara vA hojjA khINaveyara vA hojjA / siNAe NaM saMte ! kiM saveyae hojjA0 jahA NiyaMThe tahA liNAe vi / NavaraM No uvasaMtader hojjA khINaveyae hojA // su0 1 // chAyA - rAjagRhe yAvadevam avAdIt kati khala bhadanta ! nirgranthAH majJaptAH ? gautama ! paJca nirgranthAH prajJatAH, tadyathA-pulAko 1, vakuzaH, 2, kuzIlaH
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra 3, ninthaH 4, snAtakaH 5 / pulAkaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH tadyathA-jJAnapulAkaH darzanapulAcAritrapulAko liGgapulAko yathAmUkSaNapulAko nAma paJcamaH / vakuzaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama | paJcavidhaH yajJaptaH, tadyathA-Amogarakuzo'lAmogavakuzaH saMtavakuzo'saMhadavakuzaH yathAsUkSmavakuzo nAma paJcamaH / kuzIlaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-pratisevanAkuzIlaca 1, kapAyakuzIlaca 2 / pratisevanAkuzIlaH khalu bhadanta ! kavividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnamatisevanAkukhIlo darzanapratisevanA kuzIlaH cAritrapratisevanA kuzIlA, liGgamatisevanAkuzIlo yathAvakSmamatisevanA kuzIlo nAma paJcamaH / kapAyakuzIlaH khala bhadanta ! katividha: prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnakapArakuzIlo darzanakapAyakuzIlazcAritrakapAyakuzIlo liGgarUpAyakuzIlo ,yathAsakSmarUpAyakuzIlo nAma paJcamaH / nirgranthaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautana / paJcavidhaH prajJaptaH tadyathA-prathamasamayanigranyaH, aprathamasamayanigranthaH, caramasamayanigrantho'ca. ramasamayanigraMtho yathA-sUkSmanirgrantho nAma paJcamaH / snAtakaH khalu santa ! katividhaH majJaptaH ? gautama / paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-acchaviH 1, azabalaH 2, akamozaH3, saMzuddhajJAdarzanadharo'rhan jinaH kevaLI 4, aparikhAvI 5 / pulAkaH khallu bhadanta ! kiM savedako bhavati, avedako bhavati ? gautama ! savedako avakhi no avedako bhavati / yadi savedako avati kiM strIvedako bhavati, puruSavedako bharati puruSanapuM. sakavedako bhavati ? gautama ! no strIvedako bhavati puruSavedako bhavati puruSanapuMsaka vedako vA bhavati / bacazaH khalu bhadanta ? kiM savedako bhavati avedako bhavati ? gautama! savedako avati no avedako bhavati / yadi savedako bhavati kiM strIvedako bhavati puruSavedako bhavati, purupanapusakavedako bhavati ? gautama ! strIvedako vA bhavati-- puruSavedako vA bhavati-purupanapusaphavedako vA bhavati / evaM pratisevanAkuzIlo'pi / kapAyakuzIlaH khalu bhadanta ! kiM savedakaH pRcchA, gauma ! savedako cA bhavati avedako vA bhavati / yadi avedakaH kimupazAntavedakaH kSINa vedako bhavati? gItama ! upazAntayedako vA kSINavedako vA bhavati / yadi savedako bhavati kiM strIvedako bhavati pRcchA gautama ! triSyapi, yathA vakuzaH / nirgandhaH khalu bhadanta ! kiM savedakaH pRcchA, gautama no savedako bhavati avedako avati / yadi avedako bhavati kimupazAnta pRcchA gautama ! upazAntavedako bhavati kSINavedako vA bhavati / snAtakaH khalu bhadanta ! ki savedakaH pRcchA yathA nitthastathA snAtako'pi / navaraM no upazAntavedako bhavati kSINavedako bhavati // 50 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.6 lU01 prajJApanAdvAranirUpaNam TIkA-'rAyagihe jAva evaM bayAsI' rAmagRhe yAvad evamavAdIt atra yAvatpadena pariSad nirgatA, tatra bhagavatA dharmopadezaH kRtaH pariSat pratigatA tadanu pAJjalipuTo gautama etadantasandarbhasya grahaNaM bhavati kimavAdIt gautama statrAha-'kai Ne' ityAdi / 'kai NaM bhaMte ! NiyaMThA pAnatA' kati khalu bhadanta ! niryanyAH prajJaptAH granyAt parigrahAt vAhyAdAbhyantarAcca nirgatAH ye te nirgranthAH sAdhavaH vAhyAbhyantaraparigraharahitatvameva nigranthatvamityarthaH etAdRzAH nimranthAH kati prakArakA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMca NiyaMThA pannatA' pazca nirgranthAH prajJaptA, makArabhedameva darzayati, ___aba sUtrakAra sarva prathama prajJApanA dvAra kA kathana karate haiM'rAyagihe jAva evaM kyAlI' ityAdi sU0 1 // TIkArtha--'rAyagihe jAva evaM bayAlI' rAjagRha nagara meM (bhagavAn gautama ne) yAvat mabhuzrI se isa prakAra pUchA yahAM yAvat pada se yaha pATha saMgRhIta huA hai-'pariSadA nikalI bhagavAn ne dharmopadeza diyA dharmo. padeza sunakara pariSadA visarjita ho gii| isake bAda donoM hAtha joDakara gautamasvAmI bole he bhadanta ! nirgrantha kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? grantha nAma parigraha kA hai / yaha parigraha bAya aura Abhyantara ke bheda se do prakAra kA hotA hai bAya Abhyantara parigraha le jo rahita hote haiM ve nigrantha haiM kyoM ki bAhya aura Abhyantara parigraha se rahita honA hI to nirgranyatA hai / isake uttara meM pramuzrI kahate haiM-'goyamA! paMca NiyaMThA pannatA he gautana ! nirgandha pAMca prakAra ke hote haiM / 'taM jahA' jaise ve sUtradhAra sIthI 57i prajJAyanA dAnu 4thana 42 cha-'rAyagihe jAva evaM vayAtrI' TA-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' 2047 nagaramA savAnanu sabhava. saraNa thayuM pariSad bhagavanane vaMdanA karavA AvI bhagavAne teone dharmadezanA ApI dharmadezanA sAMbhaLIne pariSadu potapotAnA sthAne pAchI gaI te pachI bane hAtha joDIne ghaNuM ja vinaya sAthe gautamasvAmIe prabhune A pramANe pUchayuM-he bhagavana nirca keTalA prakAranA kahyA che ? granthanAma parigrahane che A parigraha bAhya ane AbhyAranA bhedathI be prakArano hoya che. bAhya ane Abhyantara parigrahathI je rahita hoya che, te nirgatha . kemakebAhya ane Abhyantara parigraha rahita thavuM eja nirca thapaNuM che A prazna uttaramA prabhu 8 cha -'goyamA paMca NiyaMThA pannattA' he gautama !
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA 'pulAe' pulApha: 'bause' bakuzaH 'kusIle' kuzIlaH 'NiyaMThe' ninthAH , "siNAe' snAtakaH / yadyapi sarveSAmeva sAdhUnAM sarvaviratyAtmakacAritrasya sapratipannatayA bhedakathanamasaMbhavamiva patimAti tathApi sarvaviravimatve'pi cAritramohanIyakarmaNAM kSayopazamAdichataM vailakSaNyaM saMbhavatIti / tatra pulAko niHsAro dhAnyakaNaH tadvat saMyamasArarahitaH pulAkavat pulAkaH / bakuzaM zabalaM citrarUpam kaSuravat vicitracAritravattvAt bakuza iti kathyate / kuzIla:-kutsita zIlaM caritraM yasya sa kuzIlaH / nigranthaH nirgato granthAt yaH sa nirgranthaH cAritramohanIyakamarahita ityarthaH / snAtakaH snAta iva 'pulAe' pulAka 1 'baule' cakuza 2, 'kulIle chuzIla 3, NiyaMThe' nindha 4,aura 'liNAe' 5 snAtaka yadyapi samasta hI sAdhujana sarva virati rUpa cAritra ke dhAraka hote haiM ataH isa sthiti meM inakA bheda pratipAdana asaMgata jaisA mAluma detA hai -paraMtu phira bhi-sarvavirati zAlI hone para bhI-inameM cAriza mohanIya karma ke kSayopazamAdi se janya jo vizeSatA hai usakI apekSA inameM bheda sambhAvita hotA hai| inameM jo pulAka hai vaha layamasAra rahita hotAhai pulApha nAma, nissAra dhAnya kA jo kaNa hotA hai usakA hai / isa pulAka kI taraha jo saMcama rUpa sAra se rahita ho aisA vaha nigraMnya pulAka kahA gayA hai| yaha saMyama zAlI hotA huA bhI saMyama ke doSoM dvArA saMyama ko kucha asAra banA detA hai / cinnavarNa kA nAma baJjamA hai / jo ninya apane cAritra ko vicitra rUpa vAlA banA letA hai vaha nirgandha pakruza kahA gayA hai / nizraya pAMya praa2n| DAya cha ta jahA~ te mA pramANe che-pulAe pusa 1 pause maza 2, kusIle zIra 3, NiyaThe ninya 4, sana 'siNAe snAta je kesaghaLA sAdhuo sarva virati rUpa cAritranA dhAraNa karanAra hoya che. tethI A sthitimAM teonA bhedenuM pratipAdana asaMgata jevuM jaNAya che te paNa sarvavirati zALI hovA chatAM paNa teomAM cAritra mohanIya karmanA kSapazamAdithI thavAvALuM je vizeSa paNa che tenI apekSAthI teomAM bheda saMbhave che. temAM je pulAka che, te saMyama sAra vinAnA hoya che palAka lAma-nitsAra dhAnyanA je kaNa-dANuM hoya che, tenuM nAma pulAka che, A pulAkanI jema jeo saMyama rUpa sAra vinAnA hoya che evA te nitha ne pulAka kahela che. teo saMyamazAlI hovA chatAM paNa saMyamanA doSo dvArA saMyama ne asAra banAvI de che citra varNanuM nAma bakuza che. je nirgathe pitAnA cAritrane vicitra prakAranu banAvI de che te nirNane bakuza kahela che je je
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ thereafter arat 025 u.6 01 prajJApanAdvAranirUpaNam snAto ghAtikarmalakSaNamalapaTakSAlanAt iti snAtakaH, ghAtikarmaNAM kSAlanAt zuddhatAM gata ityarthaH / tatra pulAko dvividhaH labdhi pratisevanAbhedAt tatra labdhipulAko labdhivizeSavAn yaH svakIyA saMghakAryAya cakravadikamapi vinAzapati taduktam- 'saMghAiyANakajje cunnijjA cakavaTTima vijIe0 vIelaDIe juo laddhi pulAo muNeyathyo' 'saMghAdikAnAM kArye yathA cakravarttinamapi cUrayet tayA labdhyA yuto labdhipulAko jJAtavya iti / 47 AsevanApulAkamAzrityAha - 'pulAe NaM bhaMte !" ityAdi / 'pulAeNaM bhaise ! kavi panna' pulAkaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta iti praznaH / bhagavAnAha - jisa nirmantha kA cAritra kutsita hotA hai vaha nirgrantha kuzIla kahA gayA hai graMtha - cAritra mohanIya karma se jo rahita hotA hai vaha nirgrantha aura jo ghAtiyA karmarUpa saila se snAta hue vyakti ke jaisA zuddha hotA hai vaha snAtaka hai / arthAt ghAtiyA karmo ke sarvadhA nAza se jo zuddha ho gayA hai aise kevalI snAtaka hai / inameM pulAka do prakAra kA hotA hai eka labdhi pulAka aura dUsarA pratisevanA pulAka jo labdhi pulAka hotA hai vaha labdhi vizeSa vALA hotA hai / yaha apanI labdhi ke bala se saMgha kArya nimitta cakravartI Adi ko bhI naSTa kara detA hai so hI kahA hai- 'saMghAiyANakajje cunnijjA cakkavaTTibhavijIe tI laDIe juo laddhi pulAo muNekavo' AsevanA pulAka ko zrata karake gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai - 'pulAeNaM aMte ! kai vihe panante' he bhadanta ! pulAka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake ninthanuM cAritra krutsita-ni dvita hAya che te nigraMtha kuzIla kahevAya che. 3 grantha--cAritra meAhanIya ka`thI je rahita hAya che, te nitha che. ane je ghAtiyA kamvarUpa melathI snAna karela vyaktinI mAphaka zuddha hAya che, te snAta kahevAya che. arthAt ghAtiyA karmInA sathA nAza pAmavAthI je zuddha thaI gayA che. evA kaivalI snAtaka che. teemAM pulAka e prakAranA hoya che. eka labdhi pulAka ane bIjA pratisenanA pulAka je labdhi pulAka hAya che te labdhi vizeSavALA heAya che. te peAtAnI labdhinA khaLathI saghakAya ne nimitte cakravati vigerene paNa nAza karI de che eja kahyuM che 3- saMghAiyANakajje cunnijjA cakkavaTTImavi jIe0 tIe laddhIe juo laddhi pulAo muNeyavvo' khAsevanA sAno Azraya karIne gautamasvAmIe aluzrIne bhevu pUchayu cheu-pulAe NaM bhaMte kai vihe pannatte' bhagavat pulAkakeTalA prakAranA kahyA che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI evuM kahe che ke
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra 48 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatte' pazcavidhA-paJcamakArakaH pulAkaH prajJaptA, 'taM jahA' tattathA-'nANapulAe desaNapulAe carittapulAe liMgapulAe ahAsuhugapulAe NAmaM paMcame' jJAnapulAko darzanapulAkacAritrapulAko liGgapulAko yathApnadamapulAko nAma paJcamaH, tatra jJAnamAzritya pulAko jJAnasyAsAratAkArI virAdha ko jJAna pulAphaH, darzanarayAsAratAkArI virAdhako darzana pulAkaH, evaM cAritrAdipulAko'pi jJAtavya iti taduktam 'khaligAi dUsaNehiM nANaM saMkAiTisamma / muluttaraguNa pADasetraNAha caraNaM virAhe / liMgapulAo anna nikAraNabho karei no liMga' / maNasA akapiyANaM nisevabho hoi mhaaraahmeN| 'skhalitAdi dUSaNAnaM zaGkAdibhiH satyavatvaM / plottaraguNa pratisevanayA cAritraM cirAdhayati / lijalAko' yat niSkAraNataH karoti yo lijaga, manasA'kalpitAnAM niSetrako mavati yathAsakSamaH' / untara meM prabhuzrI ne kahA hai-pavihe pannatte' he gautama | pulApha pA~ca prakAra kA kAhA gayA hai / 'taM jahA' jaise-'mANalAe dasaNapulAe carittapulAe liGgapulAe mahAsudumapulAe NAmaM paMvase' jJAna pulAka, darzana pulApha cArina pulA liGga pulAka aura pAMcarcA yathAsakSama pulAka ina meM jo jJAna kI asAratA hArapha hotA hai-usakA virAdhama hotA hai vaha jJAna pulAka hai / darzana ko anAratAkArI jo hotA hai vaha darzana pulAka hai| havI prakAra se cAritra Adi pulAka bhI jAnanA cAhiye / sohI kahA hai-'caliyA' ityaadi| yaza do prakAra kA hotA hai upakaraNa bakuza aura zarIrabakuzA inameM jo vantra pAna Adi upakaraNoM kI vibhUSA karane ke stra 'pacavihe pannatte' 3 gautama ! YelpAMya 2 // 47yA cha. 'tajahA' tamA prabhArI che 'nANapulAe daMsaNapulAe carittapulAe liMgapulAe ahAsuhamapulAe nAma paMcame' jJAna yusA 1, 4zana sA4 2 yAtri yers 3, yials 4 ane pAMcamu yathAsUma pulAka teomAM jJAnanI asAratAM kAraka je hoya che tene virAdhaka hoya che. te jJAna pulAka che darzananI asAratAkArI je hoya che te darzana pulAka che. eja rIte cAritra vigere mulAkanA saMbaMdhamAM 5 sabhA me4 4yu cha , khaliyAi" tyA bakuza be prakAranAM hoya che, tenA nAma upakaraNa bakuza ane zarIra bakuza e pramANe che. temAM je vastra pAtra vigere upakaranI zobhA kara
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 3.6 sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam vakuzo dvividho bhavati upakaraNazarIrabhedAt vatra vastrapAmAdhupakaraNavibhUSAnuvartanazIla upakaraNabakuzaH, karacaraNanakhamukhAdi dehAvayacavizrUSAnuvartI zarIrabakuzaH, sa cAyaM dvividho'pi bakuzapulAko paJcavidho bhavati tathA cAha'vauseNaM bhaMte ! rAivihe pAvatte' bakuzaH khalu bhadanta ! kavividhaH prajJaptaH, bhaganAnAha-'goyayA' ityAdi / 'goyamA ! paMcavihe pannatte' gautama ! bakuzaH paJcavidhaH prajJapta iti, 'taM jahA' tadyathA-'Abhogavause aNAmogabause saMvuDavause asaMbuDavause-ahAsahumaNAsaM paMcame Abhogavakuzo'nAbhogavakuzaH saMvRtabakuzo'saMhatAzo yathAsUkSmavakuzo nAma enycmH| AmogaH-sAdhanAmakRtyametat zarIroekaraNAdi vibhUpaNamityevaM jJAnaM tatpradhAno bakuza AbhogacakuzaH, jJAlA dopasevanakArI Ayogabakuza ityarthaH / ajJAtvA dopasevanakArI bhAvavAlA hotA hai vaha upakaraNa bakuza hai jo hAtha, paira, nakha, sukha Adi le dehAvayava kI jibhUSA karane ke svabhAvavAlA hotA hai vaha zarIra yakuza hai ina donoM prakAra ke vakuza ke pAMca prakAra hote haiM to hI kahA hai-'ghaule NaM te ! kAbihe paNNatte' he adanta ! bakuza kitane prakAra kA kahA gayA hai uttara meM prabhuzrI ne kahA hai-'goyamA ! paMcavihe pannatte' he gautama! bakuza pAMca prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-Ayoga bakuse aNAmogabAule saMbuDaghavale, alaMbuDavale ahAsuhumabauule NAma paMcame' Ajozavakuza anAbhogaSakuza, saMvRtavakuza alaMkRtabakuza aura yathA sUkSayakuza inameM jo yaha jAnate hue bhI ki zarIra upakaraNa Adi ko suzobhita karanA sAdhujanoM ko yogya nahIM hai phira bhI vAnA svabhAva vALo hoya che, te upakaraNa bakuza kahevAya che. ane hAtha paga nakha, mukha, vigere zarIranA avayavonI je zobhA karavAnA svabhAva vALo hoya che. te zarIra bakuza kahevAya che. A banne prakAranA bakuzenA pAMca bhedo thAya che. 22 mA nAyanA sUtrA4thI matAvesa che 'bauseNa bhaMte ! kaivihe paNatte' mA sUtrapAthI gItamasvAmI prabhuzrI ne pUche che ?- sAvana maza keTalA prakAranA kahayA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha hai-'goyagA ! pacavihe pannatte' 3 gautama ! ma pAMya nA yA cha 'taM jahA' ta mA prabhAvI cha- 'Abhogabakuse, aNAbhogabause saMvuDabAuse. asavuDabaUle ahAsahamaNAma paMcame' AmA madhuza 1. manAlA za2. saMvRtabakuza 3, asaMvRtabakuza 4, ane pAMcamAM yathAsUkSma bakuza 5. teomAM jeo zarIra, upakaraNa vigere ne suzobhita karavA te sAdhujanene nathI tema jANavA chatAM paNa jeo zarIra upakaraNa vigerene suzobhita-zobhAvALA bha07
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhagavatI anAbhogavakuzaH / cAritrasyottaraguNaiH dazavidhapatyAgyAnarupairAcchAdito bhavet sa saMvRttavakuzaH pracchannadopasevaka ityarthaH / padino'saMlavakugaH, netra mukhAdi zarIrAvayavAnAM zuzrUSAkartA yathAkSamayakumo bhavati tAlA, 'Amoge jANato, kAreDa dosaM ajANamaNa bhoge / zuluttarehi saMyuddha pivarIe asaMyuTo boDa, acchimuhasajjANo choi mahA muhammo kA bno| ayA jANijjo asaMyuDo saMkhuDo caro' chAyA-jAnAno dopaM karoti AmogaH, ajAnAno'nAbhogo mUlottarepu, saMto'saMhato bhvtiitrH| akSiAvaM yArjayan bhavati yathAradvArA bnaa| athavA gAral asaMvRta itaraH saMvRtaH / / 2 / / 'kusIle NaM bhale ! kAbihe pannatte' azIlaH gandra bhadanna ! katividhaH jo zarIra upakaraNa Adi ko suzobhita karatA hai va Abhogayakuza hai aura jo isa prakAra se nahIM jAnatA hai aura ina dopakA sevana karatA hai vaha anAmogavaza hai| jo bAritra ke dazavina pratyAkhyAnarUpa uttaraguNoM se AcchAdita hotA hai vAra saMvRta pakuza pracchannarUpa se dopoM kA sevana karane vAlA hotA hai isase bhinna asaMvRtiyA hotA hai| jo netra sukha Adika zarIra ke avayoM kI saphAI karane meM prayatnazIla rahatA hai-inatI zuzrUSA karane meM lagA rahatA hai para yathAnurUma bakuza hai| sohI kahA hai-'Abhoge jANato' ityaadi| ___'kulIleNaM aMte ! kahAvihe pAte' he bhadanta ! kuzIla tine kare che, te Abhaga bakuza kahevAya che. ane e pramANe je laghutA nathI ane A dezanuM sevana kare che. te anAga bakuza kahevAya che. jeo cAritranA dasa prakAranA pratyAyAna rUpa uttaraguNethI AchAdita DhaMkAyelA rahe che. te saMvRta bakuza kahevAya che. A saMvRta bakuza chAnI rIte dene sevavAvALA hoya che, tenAthI judA asaMvRta bakuze heAya che tathA je AMkha mukha, vigere zarIranA avayavonI saphAI karavAmAM prayatnazIla rahe che arthAt zarIranA avayenI sevA karavAmAM ja lAgyA rahe che. te yathAsUkSma bakuza kahevAya che, kahyuM paNa che-'Abhoge jANato' tyAdi "kusIleNa bhaMte ! kahAvihe pannatte" ke bhagavan azI rakSA 12
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.6 sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam prajJaptA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gaulama ! "duvihe pAte dvividhaH prajJaptaH, "taM jahA' khadyathA-'paDisedaNakusIle ya kasAyakusIle ya' patisevanA kuzIlazca kaSAyakuzIlazca tatra sevanA samyagArAdhanA tat matipakSastu pratisevanA-virAdhanA-tathA pratisevanayA kuzIlazcAritravizavakA pratisevanA kuzIlaH / kapAyaiH-saMjvalanarUpAyaidhAritravirAdhakaH kapArakuzIlaH / pratisevanA kuzIlamadhikRtyAha-'paDisevaNAkunIle NaM bhave ! kavi pannatte' pratisevanA kuzIlaH khala bhadanta ! katividhaH prajJaptaH, bhagavAnAra-koyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannate' paJcavidhaH-paJcapakAraH prati se banAkuzIla: prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA-'nANapaDi sevaNAkulIle-dasaNapaDi sevaNAkusIle prakArakA kahA gayA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA duvihe pannatte' hai gautama kuzIla do prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise'paDiseSaNAsIle ya kalApazIle ya' pratilevanAkuzIla aura kaSAyAzIla samyak ArAdhanA kA nAma lekhanA hai aura isa arAdhanA kI pratipakSa cirAdhanA kA nAma pratilevanA hai| isa pratilevanA se mUlava uttara guNoM ko virAdhanA se jo apane cArina kA virAdhaka hotA hai vaha pratisevanA azIla hai jo mAtra saMjvala kaSAyoM se hI dUSita cAritra vAlA hai yaha kaSAya kuzIla hai 'paDilevaNAkulIle NaM aMte kAbihe pannatte' he bhadanta pratisevanA kuzIla kitane prakAra kA mAhA gayA hai| isake uttarameM prabhu zrI kahate haiM-goyasA! paMcavihe pannante' he gautama ! pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jai-'mANa paDiroSaNA kulIle daMsaNa, ran cha ? 20 prazna uttaramA pramuzrI gautamakAmI 2 4 -'goyamA! duvihe pannatte' he gItama! zIra me 2na! 3 cha 'te jahA' te yApramANe cha 'padrisevaNAputIle ya isAyakuhIle yo pratisevanAzIla mana pAya puzIta samyagU ArAdhanAnuM nAma sevanA che, ane te ArAdhanAnI pratipakSa rU5 virAdhanAnuM nAma pratisevanA che. A pratisevanAthI-uttaguNonI virAdhanAthI je pitAnA cAritrane virAdhaka hoya che, te pratisevanA kuzIla che ane je saMjavalana pAyAthI yAtrina virAdha: DAya che. te SAya zIva pAya cha 'paDisevaNA kusIle Na bhaMte ! kaivihe pannatte' upan pratisevanAzI hai| prAranA al cha ? 20 prazna uttaramA prabhuzrI gautamatvAmI ne 28-'goyamA paca. vihe paNNatte gautama ! 'pratisevana zIta pAMya prA2nA yA cha 'taM jadA'
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 bhagavatI sUtre carittapaDi sevaNAkusIle liMgapaDi sevaNAkusIle ahamaparimevaNA kusIle NAmaM paMcame' jJAnamavisecanA kuzIlo darzanagavisecanA kuzIlacAritrapatisevanAkuzIlo ligapatisevanAkuzIko yathAsada mamatisenAkuzIlo nAma pathamaH / tatra jJAnasya pratisevanayA kuzIlo jJAnapratisevanAzI evaM darzanasya pratisevanayA kuzIlo darzanamatisevanA kuzIlaH evaM cAritrapatisevanAdi kuzIlo'pi / taduktam 'iha nANAi kusIlo uvajIcaM hoi nANapasie / adasumo puNa tumse esa vasti ca sNmaae'| chAyA - jJAnaprabhRtinA upajIvanniha jJAnAdi kuzala savaci, yathAsUkSmaH punarepatapasvIti prazaMmayA tupyati // jJAnAdimAzritya AjIvikAkArItyarthaH tapaH prabhRtinA nidhAnavArI / 'kasAyakusIle NaM bhaMte / kavi pannatte' kapAyakuzIlaH khalu bhattA ! vividhaH prataptaH paDilevaNAkulIle carita paDi sevaNAkusIle liMgAmIle ahAsuma paDi sevaNAsIle pAnaM paMcame' jJAna prativedanazIla darzana prati sevanA kuzIla, cAritrapratisevanA kuzIla jimavinA kuzIla aura pAMcavAM yathAsUkSma prati secanA kuzIla inameM jo jJAna kI pratisevanA dvArA kuzIla hotA hai vaha jJAnapratisevanA kuzIla re | isI prakAra darzana kI pratisevanA dvArA jo kuzIla hotA hai para darzana prati sebanA kuzIla hai usI prakAra se cAritra pratisevA Adi kuzIla bhI jAna lenA cAhie / so hI kahA hai- 'chaha nANAra hamIle' ityAdi / jJAna Adi ke dvArA jo apanI upajIvikA karatA hai para jJAnAdi kuzIla hai aura jo 'yaha tapasvI hai' aisI prazaMsA se khuza hotA hai vaha te prabhA 'nANapaDisevaNAkusIle damaNapaDisevaNAkuDIle cAritapaviNA phusIle liMgapaviNA kusIle ahAsuhumapa DisevaNAkusIle NAma paMcame' jJAna atisevanA kuzIla dazana pratisevanA kuzIla cAritra pratisevanA kuzIla, liga pratise vanA kuzIla ane pAMcamu' yathAsUkSma pratisevanA kuzIla AmAM jee jJAnanI prati sevanA dvArA kuzIla hAya che, te jJAna pratisevanA kuzIla kahevAya che. eja rIte daza nanA-pratisevanAdvArA kuzIla haeNAya che. te dana pratisevanA kuzIla kahevAya che, eja pramANe cAritra pratisevanA vigere kuzIlA paNa samajI levA te ja kahevu che hai-' iha nANAi isIlo' ityAdi jJAna vigerethI potAnI gAlavA yasAvanI te jJAnaddhi kuzIla che ane je A tapasvI che. A prakAranI praza'sA-vakhANuthI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam iti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatte' paJcavidhaH kaSAyakuzIlaH prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA-'nANakasAyakusIle dasaNakasAyakusIle carittakasAyakusIle liMgakasAyakusIle ahAmuhumakasAya kusIle NAmaM paMcame' jJAnakaSAyakuzIlo darzanakapAyakuzIlazcAritrakapAyakuzIlo liGgakapAyakuzIlo yathA sUkSmakaSAyakuzIlo nAma pazcamaH / jJAnamAzritya kapAyakuzIlo jJAnakaSAyakuzIlaH, evaM darzanamAzritya kapAyakuzIlo darzanakaSAyakuzIlA, evamanye'pi punssttvyaaH| taduktam 'NANa dasaNaliMge jo jujada kohamANamAIhiM / so NANAikusIlo kasAyo hoi cinneo // 1 // ' caritami kusIlo kasAyao jo eyacchai sAvaM / maNasA kohAIe nisevayaM hoi ahAsuhume // 2 // ahavA vi kasAehi nANAINaM virAhayo jou / so nANAi kusIlo o vakhANa bheeNaM // 3 // yathAsakSana kuzIla hai / tAtparya isa kathana kA yahI hai ki jJAnAdike dvArA AjIvikA karatA hai vaha tathA tapa Adi dvArA nidAna karatA hai vaha jJAnAdi kuzIla hai| 'kalAyakusIle NaM bhaMte ! phaivihe pannatte' he bhadanta ! kaSAya kuzIla kitane prakAra kA kAhA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paMcavihe paNNatte' he gautama ! kaSAya kuzIla pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'nANakalAyakusIle, dasaNakasAyakrasIle carintakalAyakukhIle liMgakaralAya kulIle, ahAsumakasAya. kusIle NAma paMca jJAna pASAya kuzIla, darzana kaSAya kuzIla cAritra. kaSAya kuzIla liGgakaSAya kuzIla aura cathAvakSana kaSAya kuzIla khuza thAya che te yathAsUkama kuzIla che, kahevAnuM tAtparya e che ke-jJAnAdithI je AjIvIkA-jIvana nirvAha kare che, te tathA tapa vigerethI nidAna niyANa kare che te jJAnAhizI che0 'kasAyakusIleNa ate ! kaivihe pannatte' 3 sagavan upAya kuzIla keTalA prakAranA kahayA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI na 4 cha -goyamA paMcavihe pannatte' hai gautama ! SAya azIa pAMya asara mAyA cha 'taM jahA' ta mA pramANe che 'nANakasAyakusIle dasaNakasAya kusIle carittakasAyakusIle liMgakasAyakusIle, ahAsuhamakasAyakusIleNAma pacame' jJAna 4Aya azIa, Nna SAya kuzIta, yArina pAya zIsa, biga kaSAya kuzIla ane yathAsUma kaSAya kuzIla, AmAM je jJAna darzana ane
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ baTa read sUtre jJAnadarzanaliGgAni yaH krodhAdibhiryunakti, jJAnAdikuzIlaH kapAyato bhavati vijJeyaH // 1 // yaH kapAyAt zApaM prayacchati sa cAtri kuzIlo | sanasA krodhAdInnivasANo bhavati yathAsUkSmaH ||2 // athavA'pi yastu pArthaijJanAdInAM virAdhakaH / sa jAnAdi kuzIlo jJeyo vyAkhyAnabhedena | 3 || iti / 'NiyaMThe NaM bhaMte ! kahavihe pannatte' nirgranthaH khalu bhadanta ! katividhaH majJapta iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyA' ityAdi, 'noyamA' he gautama! 'paMcavihe panatte' paJcavidhaH majJapto nirgrantha iti 'taM jahA ' tathA 'padamasamayaNiyaMThe' prathamasamayanirgranthaH, upazAnvamohAdvAyAH kSINa mohacchadmasthAdvApAzca antarmuhUrta iname jo jJAna darzana aura lina kA phodha mAna Adi kapApoM meM upayoga pharatA hai vaha jJAnakapAya kuzIla darzanakapAya kuzIla aura liGgakapAya kuzIla hai / jo rUpAya se zApa (Apa) Adi detA hai vaha cAritra kRpAya kuzIla hai aura jo mAtra mana se krodhAdi kaSAyoM kA sevana karatA hai vaha yathAsUkSma kaSAya kuzIla hai / athavA kapAyoM dvArA jo jAnAdi ko dUSita karatA hai vaha jJAnAdi rUpAya kuzIla kahA gayA hai so hI kahA hai- 'mANadaMsaNaliMge jo ' ityAdi / 'niyaMTe saMte | vihe pannatte' he bhadanta / nirgrantha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai- "goyamA ! paMcabihe pannatte' he gautama ! nirgrantha pAMca prakAra kA kahA gayA hai- 'taM jahA ' 'jaise- 'paDhasamayanighaMTe' samaya nirdhanya 1 - upazAntamoha aura li'ganuM je krodhamAna vigere kAceAmAM upacaiAga kare che. te jJAna kaSAya kuzIla darzana kaSAya kuzIla, ane liMga kaSAya kuzIla che. je kaSAyathI zrApa-vigere Ape che. te cAritra kaSAya kuzIla che ane je mAtra manathI krodha vigere kapAyAnu sevana kare che. te yathAsamA kaSAya kuzIla che. athavA kaSAyA dvArA je jJAna vigerenI virAdhanA kare che, te jJAnAdi kaSAya suzIla kahevAya che. ache hai- 'NANadaMsaNaliMge jo ' tyiAhi 'niTe NaM aMte ! ivihe pannatte' he bhagavana nirtha thA DeTA ahAranA uDayA che ? yA praznanA uttarasAM aluzrI - 'goyamA paMcavihe pannatte' gautama ! nirthantha pAMca ahAranA yA che. 'taM jahA' te yA prabhA 'paDhamasamayaniryaTe' prathabha samaya nirbhandha 1 upazAntabhoDa bhane zrIzubheohanI
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 prameyacandrikA TIkA za025 3.6sU01 prajJApanAdvAranirUpaNam pramANAyAH prathamasamayavartamAno nindhaH prathamasamayanigranthaH kathyate / tathA etadvyatiriktadvitIyAdizeSasamayeSu vartamAno'thamasamayanirgranthaH kathyateetadevAha-'abaDhamasamayaNiyaMThe' aprazamasamayanirgandhaH / 'caramasamayaNiyaMThe' caraNa. samayanigranthaH, ninyAddhAyAzcaramasamaye vidyamAnadharamattamayanigranthaH, etadvyatiriktapamayeSu vidyamAno'caramasamayanirbhandhaH, tadevAi-'acaramapanayaNiyaMThe' aca. ramasamayanigrantha iti caturthaH / 'ahAsuhamaNiyaMThe jAma paMco' yathAmanirgrantho nAma paJcamaH sAmAnyataH prayamAdi samayasya vikSAmantareNa nintho yathA sUkSmanirgandhaH / baduktam 'aMtamuhurApamANayaniggaMthaddhAi paDhamasamami / paDhamasamayaniyaMTho annanu apaDhamasamao so // evameva tayadvAe carime samayaMmi caramao so| sesesu puNa acaramo sAmannaNa tu mhaaraahmo|| chAyA-antamahatapramANa nigranthAddhAyAH prayAsarAye / prathamasamayanignanthaH anyeSvamathamasamayaH sH| evameva tadadAyAzcarame samaye caramasamayaH, zaiSeSu sa punaracaramA, sAmAnyena tu yathAsakSmaH // iti / kSINamoha kA kAla eka antarmuhUrta kA hai-lo isase prathama samaya vartamAna nirgrantha-'apaharazamayaniyaMThe' aprathama samaya niza 2 prathama samaya nindha se jinna ninyA 2-ditIyAdi samayavatI nirgrantha- 'carama samayaniyaMThe upAttamoha evaM kSINaloha ke gharamA samaya vartamAna nirgrantha caramarAlaya lintha 3 'adharamalamadhaniyaMThe' carama samaya nindha se bhinna samayavatI ninya 4 aura 'ahAnuhama. niyaMThe NAmaM paMcameM yathA sUkSma nintha 5-hAmAnyataH prathamAdi samaya kI vivakSA ke sivAya kA ninya isa prakSAra se the nirdhakSa ke pAMca prakAra haiM / sohI kahA hai-'aMgamukhattapatrANaya' ityaadi| me 25 tabhuitanA che tanA paDa samayamA 24aa niyantha-apaDhamasamayaniyaMThe' maprathama samaya nitha 2 prathama samaya nidhI hA nirNaya me vigaire samaya tI nintha 'caramasamayaniyaMThe' ya2bha samaya niya-yathA muha samayapati niyanya 4 mane mahAsuhamaniyaThe NAma paMcame' yathAsasa nirvAnya 5 sAmAnyapaNuthI prathAdi samayanI vivakSA zivAyanA nirca tha A zata ninyAnA mA yaya ho che. me 4dhu cha-'aMtamuhuttapamANaya' ityAdi
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne siNAe NaM aMte ! kavihe pannatte' snArAmaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'paMcavihe pannatte' paJcavidhaH prajJaptaH 'taM jahA' laghathA 'acchapI' acchaviH-anyathAH, yaH kamapi na vyathayati iti chani yogAt chaviH-zarIram tat zIraM yoganirodhena. yasya nAsti so'cchavika iti / athavA akSapI ticchAyA, tatra akSapI-kSapA sakhedo vyApAraH tasyAH kSapAyA azvityA kSaNI tanniSedhAt akSapI / athavA ghAticatuSTaya karmakSa raNAnantaraM ghAtanapaNA pAvAdakSapI ityucyate ayogi guNa 'siNAeNaM saMte ! kadhihe pannatte' he zradanta ! snAnaka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prazuzrI kahate hai-'goyanA ! paMcavihe pannasa' he gautama ! snAtaka pAMca prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'acchavI 1 alabale 3ammale 3 saMluddhanANadaMgaNAdhare arahA jiNe kevalI 4 aparislAmI 5 'acchacI (zarIra rahita-kAyayoga rahita) azavala 2-doSarahita vizuddha cAritra yukta akarmA zaghAtiyA karma radila-3 saMzuddha jJAna aura darzana ko dhAraNa pAranevAle arihaMta jina kevalI aura aparinAcI-pharmabandha rahita chavi nAma zarIra kA hai| yaha zarIra yoganirodha se jinake nahIM hai vaha acchacI hai / athavA-'akSapI aisI bhI acchacI pada kI saMskRtacchAyA hotI hai sakheda vyApArakA nAma kSapA hai| yaha sakhevyApAra jisake nahIM hai vaha akSapI snAtaka hai / athavA-ghAticatuSTayakarma kI kSapaNA siNAeNaM bhaMte ! kaivihe pannatte' 8 lagavan snAta sA prA2nA yA cha 1 mA praznanA uttama prabhuzrI 4 cha -'goyamA paMcavihe pannatte, 3 gautama snaat| pAMya 42 // 47 // che 'taM jahA' 2 // prabhArI cha'acchavI 1 asarale 2 akammase 3 sasuddhanANasaNadhare arahA jiNe kevalI 4 aparissAvIya' 2427vI (zarI2 vinAnA-ya yA 2hita 1 asaNasa-hoSa rahita vizuddha cAritravALA 2 akasmaza- ghAtiyA karmathI rahita 3 saMzuddha jJAna ane darzanane dhAraNa karavAvALA arihaMta jIna kevaLI 4 ane apariznAvI karmabaMdha vinAnA 5 chavI e zarIranuM nAma che, A zarIra ganA nidhathI jene hotuM nathI te achavI kahevAya che athavA-akSapI chavI padanI akSarI evI paNa saMskRta chAyA bane che, sakheda vyApAra-pravRttinuM nAma kRpA che. A sakheda vyApAra jeone hete nathI te akSapI snAtaka kahevAya che. athavA cAra ghAtiyAkarmane khapAvyA pachI pharIthI tene khapAvavAne aAva thaI jAya che. tethI paNa
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU01 vedadvAranirUpaNam sthAnavartIti1 / 'asarale' azala:-ekAntavizuddhacaraNaH aticArAtmakapaGkA bhAvAditi / 'akamase' amAzA-apaNataghAtikarmA3 / 'saMsaddhanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI' saMzuddhajJAnadarzanadharaH kevalajJAnadadhArIti caturthaH snAtakaH, arhan jilA kevalIti emA danayaM caturthasnAtakabhedArthAbhidhAyakamiti 4 / 'aparistAcI aparivAbI paristAti-Astrajati-kamadhnAti ityevaM zIlaH parisrAvI taniSedhAt aparisAvI bandharahito ityarthaH / ayaM ca pazcama: snAtakabheda iti, pataM prathanaM prajJApanA dvAram 1 / dvitIyaM vedadvAramAha-'pulAe NaM te ! ki rAyagae hojjA abeyae hojjA' pulAkaH khalu mahanta ! kiM savenako bhavati avedako vA avatIni praznaH / bhagavAnAha-goyapA' ityAdi / 'goyamA' ke anantama phira unake kSaNa karane kA abhAva ho jAlA hai isalie vaha lakSApIhA sAdA hai aisA baha snyAtaka caudahaveM guNasthAnavatI jaant n k saar' br' yuddhaanH chiH aaNji bAlA jo snAtaka hotA hai vaha azabala snAtaka / ghAlikAko kA jisane nAza kara diyA hai aisA snAtaka akAMza snAtaka hai nirmala kevala jJAna kevala darzana ke dhArI jo ahanta jina kevalI haiM ye catartha snAtaka hai ! kanoM ko jo pAMdhatA hai vaha parisrAvI hai jo ailA parisAvI nahIM vaha paritrAcI hai aisA aparitrAcI karmabandhanale rahita ho jAtA hai| isa prakAra yahAM taka yaha prajJApana bAra kahA / ava dUsarA chA jo veda hAra hai usakA kathana sUtrakAra karate haiM-'pulAe NaM bhaMte! kiM saveyae hojjA aveyae hojA' hasale gautamasvAmI ne prazuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta pulAka nirgrantha veda sahita hote hai ? azyA te akSapI kahevAya che. Avo te sanAtaka caudamAM guNasthAnamAM rahenAra hoya che ane siddha hoya che. aticAra rUpa maLa-doSanA abhAvathI ekAntataH vizaddha cAritravALe je snAtaka hoya che. te azaala snAtaka che jeNe ghAtiyA karmane nAza karyo che. e snAtaka akartAza sanAtaka che. nirmAla kevaLajJAna ane kevaLa darzanane dhAra, karanAra ahaMtajIna kevalI che. te cethA snAtaka che. kamene je bAMdhe che te parisAvI kahevAya che evA paristrAvI je nathI hotA te aparistrAvI kahevAya che, evA aparisAvI karma baMdhanathI rahita thaI jAya cheA rIte ahiyAM sudhI A prajJApanA dvAranuM kathana karyuM che. ___ . 2 2 cha tanu sUtrA2 4thana 42 cha-'pulAe NaM bhte| ki sabeyae hojjA aveyae hojjA' mA sUtrAvAsa .gItabhasvAmI prabhuzrIna evuM pUchayuM che ke he bhagavana pulAka nigraMtha veduvALA hoya che ? ke veda vinAnA bha08
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 58 he gautama ! 'saveyae hojjA' savedako bhavati pulAkaH, no avedako bhavati pulAka vakuzaprati sevAkuzalAnAmupazamazreNIkSapakazreNporabhAvAt iti / 'jai saveyae ki itthaveyara hojjA purisaveyae hojjA purisaNapuMsamaveyara hojjA' yadi pulAkaH savedako bhavati tadA kie strIvedo bhavati, puruSavedako vA bhavati puruSa - napuMsaka vedako vA bhavatIti manaH / bhagavAnAda - 'goyamA' ityAdi / 'gomA' he gautama! 'No isthiveyae hojjA' no strIvedako bhavati strINAM pulA. kalandherabhAvAditi / 'pussiveyae hojjA' puruSavedaka: pulAko bhavati - 'purisapuMsamaveyara vA hojjA' puruSanapuM pakavedako vA bhavati yaH puruSaH sana puruSaveda rahita hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-gopanA ! saveSaNa hojjA' he gautama! pulAka nirgrantha vedasahita hote haiM 'vo javeyara hojjA' vedarahita nahIM hote hai / kyoMki pulAka, pakuza aura pratisepanA kuzIla inake upazama zreNI aura kSapaka zreNI kA abhAva hotA hai / isaliye ve avedaka nahIM hote haiM / apa gautama prabhuzrI se aiza pUchate haiM- 'jaha sarveyae chojjA, ki isthI veyae hojjA purisavedhae hojjA, parikSaNa puMgaveyae hojjA' he bhadanta ! yadi pulAka nirgrantha veda sahita hote hai to kyA vaha strIvedavAlA hotA hai ? athavA puruSavedavAlA hotA hai ? athavA puruSa napuMsaka vedavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'godhanA ! jo itthaveyae hojjA purilaveyae hojjA purikSaNapuMsagadry yA hojjA' he gautama! vaha strIvedavAlA nahIM hotA hai kyoMki striyoM ko pulAka labdhi kA abhAva rahatA hai vaha pulAka puruSavedavAlA hotA hai athavA puruSa napuMsaka vedavAlA hotA hai / jo puruSa hokara apane hoya che ? yA praznanA uttaramA praluzrI gautamasvAmIne huDe - 'goyamA ! saveyae hojjA' he gautama! pusA nirthatha vehasahita - behavAjA hoya che. no aveyara hojA' vedavinAnA hotA nathI. prema-sAu, gahuza bhane atisevanA kuzIle ne upazama zreNI ane kSapaka zreNInA abhAva haiAya che. tethI te Avedaka-vedavinAnA hAtA nathya. huve gItabhasvAbhI praluzrIne madhuM pUche che - 'jai saveyae hojjA ki' itthIveyae hojjA purIsaveyae hojA purIsaNapuMsagaveyae hojjA' he lagavan le yuvA niryatha veda sahita hAya che. teA zuM te aaN veDhavALA hAya che ? athavA purUSaveDhavALA hAya che ? athavA purUSa napu sakavedavALA hoya che? A praranA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhiine he che- 'goyamA / NA itthIveyae hojjA purisaveyae hojjA purisaNapuMsagaveyae hojjA' he gautam ! te strIhavA hotA nathI bhaTThe strIyone pusA labdhinA abhAva hAya che. te pulAka purUSavedavALA hAya che. athavA purUSa napu Msaka
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za025 u. 6 301 vedadvAranirUpaNa m cihna chitvA napuMsaka vedako bhavati sa evAtra puruSa napuMsakapadena abhidhIyate na svarUpeNa kintu kRtrima - napuMsaka iti / 'bauseNaM bhaMte ! kiM saveyae hojjA - abe - yae vA hojjA' bakkuzaH khalu bhadanta ! ki savehako bhavati avedako vA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'govamA' he gautama ! 'saveyara hojjA at rare honA' savedako bhavati cakuzo no avedako bhavati upazamakSapakazreNyorabhAvAt / ' jai saveyae hojjA ki itthave 2e hojjA' yadi savedako bhavati tadA kiM jIvedako bhavati 'purisaveyae hojjA' puruSavedako bhavati 'purisaNapuMsagaveyara hojjA' puruSanapuMsaka vedako vA macatIyi praznaH / bhagavAnAha - puruSa ke cihna ko chedakara kRtrimarUpa se napuMsaka bana jAtA hai vaha puruSa puruSanapuMsaka kahA gayA hai| jo svabhAvataH napuMsaka hotA hai aisA napuMsaka yahAM vivakSita nahIM huA hai ! 'useNaM bhaMte / kiM saveyara hojjA avedhae hojjA' gautamasvAmIne isa sUtradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai - he bhadanta / pakuza vedasahita hotA hai athavA veda rahita hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! sabaiyae hojjA, no aveyae hojjA' he gautama! bakuza veda sahita hotA hai veda rahita nahIM hotA hai / kyoMki pakuza ke upazamazreNI aura kSapakazreNI kA abhAva rahatA haiM / 'jaha laveyae hojjA kiM itthIore hojjA purisavedhae hojjA, purisaNapuMsamaveyara hojjA gautamasvAmIne punaH prabhuzrI se aisA pUchA hai - he bhadanta ! yadi yakuza vedasahita hotA hai to kyA vaha strIvedavAlA hotA hai ? athavA puruSaveda veDhavALA hAya che. je purUSa purUSa hAvA chatAM peAtAnA purUSa cinhane che dIne kRtrima paNAthI napusaka bane che. te purUSa purUSa napuMsaka kahevAya che je svabhAvika rIte napu`saka hAya che. evA napu Msakatu. ahiM grahaNa karela nathI, 'use bhaMte / kiM' saveyae hojjA aveyae hojjA' yA sUtrapATha dvArA zrIgotamasvAmIe prabhuzrI ne pUchyuM che ke-he bhagavan makuza saveda-vedavALAM hAya che? ke vaivinAnA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhIne he che ! he - goyamA ! saveyae hojjA, no aveyara hojjA' he gautama / bakuza vedavALA hAya che, vedavinAnA hAtA nathI. kemake-khakuzane upashmshrennii bhane kSayamzreInA bhalAva rahe che. 'jaha saveyae hojjA ki itthI are hojjA purisaveyara hojjA' purisaNapuMsakaveyae hojA' irIthI zrIgItabhasvAbhI e prabhuzrI ne pUchyuM ke--ke bhagavat je makuza vedavALA hAya che, te zu zrI veDhavALA hAya che ? athavA purUSa vedavALA hAya che ? athavA puruSanapu
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'isthiveyara vA hojjA purilaveyara vA honA purisapu sagaveyara vA hojjA' strIvedako vA bhavet puruSavedako vA bhavet puruSa napuMsaka vedako vA bhavet / 'evaM paDi sevaNAkusIle bi' evam - vakuzavat pratisenA kuzalo'pi bhavet strIpuMnapuM sa ke vivedatrayavAn bhavediti / 'kasAyakusIle NaM bhaMte / kiM saveyara pucchA' kapAyakuzIlaH khalu danta / kiM savedako bhaveta avedako vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha - gonamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'saveyara vA hojjA aveyara nA hojjA' savedako vA bhavet avedako bhavediti / 'jai aveyae hojjA ki uvasaMtaveyae khINaveyae nA hojjA' yadi vAlA hotA haiM athavA puruSa napuMsakavedavAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhamA ! itthavedhae vA hojjA purisaveSa yA hojjA, purikSaNapukhagaveya vA hojjA' he gautama ! vaha srIvedavAlA bhI ho sakatA hai, puruSavedavAlA bhI ho sakatA hai aura puruSa napuMsaka vedavAlA bhI ho sakatA hai / ' evaM paDilecaNA kusIle vi' ilI prakAra se pratisevanA kuzIla bhI strIvedavAlA hosakatA hai, puruSavedacAlA ho sakatA hai aura puruSa napuMsaka vedavAlA bhI ho sakatA hai / 'sAyakutrINaM bhaMte / kiM laveghae pucchA' he yadanna ! kapAca kuzIla kyA savedaka hotA hai ? athavA avedaka hotA hai ? sara meM masuzrI kahate hai - he gautama! kaSAya kuzIla 'saneghara vA hojjA avevara vA hojjA' savedaka bhI hotA hai aura avedaka bhI vedarahita bhI hotA hai| 'jaha adhae hojjA kiM ucasaMsavevae khINaveyara vA hojjA' yadi veda saka vedavALA hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmI ne kahe che - 'gomA ! itthaveyae vA hojjA purisaveyae vA hojjA purisaNapuMgaveyara vA hojjA' he gautama! te zrI vedavANI paNa hoya che, pu3pavedavANI pazu hoya che, yAne pu3SanapuMsaH vedavANI pazu hoya che 'eva paDisevaNA kusIle vi' eja pramANe pratisevanA kuzIla paNa strIvedavALA hAya zake che, purUSa vedavALA paNa thaI zake che, ane A napusaka vedavALA paNa hAya che. kalAyakusIleNaM bhate ! kiM khaveyae pucchA' he bhagavan upAyaGkuzIta zu savedaka hAya che athavA avedaka hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai- 'saveyara vA hojjA aveyae vA chonjA' he gautama | upAya duzIla savera pAlu hoya che. gave-veha vinAnA pazu hoya che 'jai bhaveyae hobjA ki uvasaMtaveyae khINaveyae vA hojjA' le veha rahita hoya hai, to zuzAMta veha -
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrakA TIkA za025 u.6 sU01 vedavAra nirUpaNam avedako bhaveda tathA kimupazAntavedako bhavet kSINavedako vA bhavet vRkSamasaMparAyaguNasthAnakaM yAvat kaSAya kuzIlo bhavati' sa ca mamattAmasattApUrvakaraNeSu savedaH, anivRttivAdareSu tu upazAnteSu kSINeSu vA vedeSu avedakA syAt sUkSmasaMparAye ceti / 'jai saveyae hojjA kiM ithiveyae pucchA' yadi savedako bhavet tadA strIvedako vA puruSavedako vA bhavet puruSanapuMsakavedano vA bhavediti pRcchApraznaH / bhagavAnAi-goyamA' ityAdi / 'goganA' he gautama ! 'tisu vi jahA bauso' trivapi strI napuMsakavedeSu bhavet yathAvakuzaH, bakuzavadeva hApi trayo vedA jJAtavyA iti / 'NiyaMThe gaM bhaMte / kiM saveyae pucch|' nirganyaH khalu bhadanta ! kiM savedako bhavet avedako vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' rahita hotA hai to kyA vaha upazAnta vedazAlA hotA hai ? athavAkSINavedavAlA hotA hai ? uttara meM prastuzrI kahatI haiM-he gautama ! sUkSmasApa. rAya guNasthAnataka kaSAya kuzIla hotA hai vaha mamatta apramatta evaM apUrvakaraNa inameM laveda-veda sahita hotA hai aura anivRttizAdara evaM sUkSma sAMparAya meM vaha upazAMta vedavAlA athavA kSINavevAlA hotA hai laba avedaka hotA hai / 'jaha lavethae hojjA ki isthiveyae pucch|' yadi vaha veda sahita hotA hai to kyA strIvedyAlA hotA hai ? athavA puruSavedazAlA hotA hai ? athavA puruSanapuMsaka vedyAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA! ti vi jahA paulo' he gautama! yaha bakuza kI taraha tInoM vevAlA hotA hai / 'niyaMThe NaM bhaMte ! ki lavedhae' adeyae hojjA' he bhadanta nindha savedaka hotA hai ? athavA avedaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiNvALA hoya che ? ke lAdavALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI autamasvAmI ne kahe che ke-he gautama! sUkSmasAMparAya guNasthAna sudhI kaSAya kuzIla hoya che. pramatta apramatta ane apUrvakaraNamAM saveda-vedavALA hoya che ane anivRtti bAdara ane sUphasAM parAyamAM te upazAMtavALA athavA kSINa vedapaannaaddaay che, tyAre ma ya cha 'jaha rAveyae hojA ki itthiveyae puccA' jete veda sahita hoya che, to zuM strIvedavALA hoya che? ke purUdavALA hoya che? ke 435 na vAjA jAya cha 1 - prakSanA uttama prabhu 49 che-goyamA ! tisuvi jahA usA' he gItama te zanA 4thana prabhArI vahANA hoya . "Niya TheNaM bhaMte ! kiM laveyae' lagavan ni sa hAya cha ? mth| ava DAya cha ? 3 mA prakSanA uttaramA prabhu cha hai-'goyamA !
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatra ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saveyae hojjA aveyae hojjA' no savedako bhavet avedako bhavet / 'jai aveyae hojnA kiM ubasaMta pucchA' yadi avedakobhavet tadA vim upazAntavedako bhavet kSINa vedako vA bhavediti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'uvasaMtaveyae hojjA kSINaveyae vA hojjA' upazAntavedako bhavet kSoNavedako vA bhavet zreNIdvaye'pi nirgrandhatvasya sadbhAvAditi / 'siNAega bhaMte ! kiM saveyae hojjA0' snAtaka khalu bhadanta ! ki savedako bhavet avedako vA bhavediti praznaH / uttaramAha-'jahA. NiyaMThe tahA siNAe vi' yathA nimranthastathA snAtako'pi no savedako bhavet 'goyamA! No saveyae hojjA aveyae hojjA he gautama! nigrantha savedaka nahIM hotA hai kintu avedaka hotA hai| 'jaha aveyae hojA kiM upasaMta pucchA' he bhadanta ? yadi vaha avedaka hotA hai to kyA vaha upazAntavedaka hotA hai ? athavA kSINavedaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! upasaMtaveyae hojjA, khINaveyae cA hojjA' he gautama! vaha upazAMta vedaka bhI hotA hai aura kSINavedaka bhI hotA hai| kyoMki donoM zreNIyoM meM nigranyatA kA sadbhAva rahatA hai| 'liNAe NaM saMta kiM sabeyae hojjA' he bhadanta ! snAtaka savedaka hotA hai athavA avedaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'jahA NiyaMThe tahA liNAe vi' he gautm| jaisA lindha ke sambandha meM phathana kiyA gayA hai-bailA hI kathana snAlaka ke sampandha meM bhI jAnanA NA saveyae hojjA aveyae hAjjA 3 gItama ni" sa khAtA nathI parata ma u.ya cha 'jai aveyae hojjA ki uvasaMta pucchA' he bhagavanta adaka hoya che, to zuM te upazAMta adaka hoya che ? ke kSINa vedaka hoya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu cha ?-'goyamA! uvasaMtaveyae hojjA, khINaveyara vA hojjA' he gautama! te 5Aid 64 5 rAya cha, mana kSIya sAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA! upasaMtaveyae hojA, khINaveyae vA hojjA' gItama! 75in4 5 DAya che. mane kSIya vedaka paNa hoya che. kemake-ane zreNImAM paNa nigraMtha paNAne sadbhAva rahe cha 'siNAeNaM bhaMte ! kiM saveyae he|jjaa0 lagavan snAta saha DAya cha hai vaha DAya cha ? 2mA praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha hai 'jahA Niya hai tahA siNAe gautama! niyana! samayamA pramANe 4thana yuche, eja pramANenuM kathana snAtakanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM A rIte nirca
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU02 rAgAdidvAranirUpaNam kintu avedako bhavet / 'NadaraM No usaMtaveyae hojjA khINaveyae hoDamA' navaram-keralam-no upazAntavedaka kintu kSINadedakaH eva bhaveda-kSapaNakazreNyAmeva snAtaktvabhAvAt / iti dvitIyaM vedadvAram 2 ||suu01|| tRtIyaM rAgadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte' ityaadi| mUlam-pulAe NaM bhaMte ! kiM sarAge hojjA vIyarAge hojA? goyamA! sarAne hojjA no vIyarAge hojjA evaM jAba klaashkuliile| NiyaMThe NaM saMte ! kiM lAge hojjA pucchA goyamA ! no larAge hojjA vIyarAge hojjA / jai vIyarAge hojjA ki uvasaMtakalAyavIyarAge hojjA khINakalAyavIyarAge hojA? goyamA ! uvasaMtakalAyavIyarAge vA hojjA khINakasAya vIyarAga vA hojjaa| liNAe evaM kSetra / NatraraM No upasaMtakasAyavIyarAge hojjA khINakasAyavIyarAge hojjA / pulAe NaM bhaMte ! kiM Thiyakappe hojjA aDiyakappe hojjA goyamA ! Thiyakappe vA hojjA aDhiyakappe vA hojjA / evaM jAva sinnaae| pulAe NaM bhaMte ! kiM jiNakappe hojjA therakappe hojjA kappAtIe hojjA ? goyamA! lo jiNakappe hojjA therakappe hojA no kappAtIe hojaa| bauseNaM saMte ! pucchA, goyamA! jiNacAhiye / isa prakAra nirgrantha lavedaka nahIM hotA hai kintu avedaka hotA hai / 'NavaraM No ubasaMtaveyae hojjA khINaveyae hojjA' parantu nirgrantha ke jaisA vaha upazAnta vedyAlA nahIM hotA hai kintu kSINavevAlA hI hotA hai / kyoMki snAtaka kA sadbhAva kSapakaregI meM hI hotA hai| isa prakAra se yaha dUsarAvedadvAra kA kathana hai||10|| savaha DAtA nathI 5 ave DAya che. 'Navara No uvasataveyae hojjA khINa veyae hAjjA' para niyanyanAthana pramANe te 75zAMta pANADAtA nathI paNu kSINa vedavALA ja hoya che kemake-snAtakane sadbhAva kSapakazemAM ja hoya che, e rIte A vedadAranuM kathana che. vasUlAta
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ enedies * kappe vA hojjA, therakappe dA hojjA, to kapAtIe hojjA / evaM paviNA kusIle vi / kasAyakutIle NaM pucchA goyasA ! jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA kappAtIe vA hojjA / niyaMDe NaM pucchA goyamA ! No jiNakappe hojjA, No therakappe hojjA kappAtIe hojjA / evaM siNAe vi / pulAe gaM bhaMte! kiM sAmAirasaMjane hojjA cheovahAraNiya saMjame hojjA parihAravisuddhisaMjaye hojjA suhuma saMparAya saMjame hojjA aharavAyajame hojjA ? goyamA ! sAlA iyasaMjase vA hojjA cheovahAraNiyamaMtrame vA hojjA No parihAravisuddhiya saMjame hojjA po suhumaparAyamaMjame hojjA po ahakkhAya saMjame hojjA / evaM bause bi / evaM paDisebaNA kusIle vi / kasAyakupIle NaM pucchA goyamA ! sAmAiyasaMjame vA hojjA jAna suhumalaMparAyasaMjane vA hojjA No ahakvAyasaMjame hojA / NiyaMThe NaM pucchA goyamA ! No sAmAiyasaMjame hojA jAva No suhumasaMparAyataMjane hojA ahakkhAyasaMjame hojA evaM simAe vi / pulAe NaM bhaMte! kiM paDisavae hojjA apaDi sevae hojA ? goyamA ! paDisebae hojA No apaDilevara hojjA / jai paDileyae hojjA kiM sUlaguNapaDisevara hojjA uttara guNapaDi sevae hojjA ? goyagA ! sUlaguNapaDi sevae vA hojjA uttaraguNapaDisebae vA honA / mUlaguNapaDi sevamANe paMcaNDaM AsavANaM annaparaM paDisevejjA uttaraguNapaDi sevamANe dasavihassa pacakakhANassa annayaraM paDisevejjA / bause NaM goyamA ! paDimevara hojjA jo apaDisebara hojA / jai paDipucchA paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDi sevae hojA uttaraguNapaDi sevae
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyakhandrikA TIkA za025 u. 6 sU02 rAgAdidvAranirUpaNam 65 hojjA / goyasA ! jo mUlaguNapaDi sevae hojjA uttaraguNa paDiseva hojjA, uttaraguNapaDisevamANe dasavihassa pacakkhANassa annaparaM paDisevejjA | paDilevaNAkusIle jahA pulAe / kasAyakusIle rNa puckA goyamA ! No paDisevae hojjA apaDi sevae hojA / evaM pivaMThe vi / evaM siNAe vi // sU0 2 // chAyA --- pulAkaH khalu bhadanta / kiM sarAgo bhaveda- vItarAgo bhavet ? gautama sarAgo bhavet no vItarAgo bhavet evaM yAvat kapAyakuzIlaH / nirgranthaH khalu yadanta ! kiM sarAno bhavet pRcchA - gautama ! no sarAgo bhavet vItarAgI bhavet / yadi cItarAgo bhavet kimupazAntapAya vItarAgo bhavet kSINakaSAyavItarAgo bhavet ? gautama ! upazAntakaSAyanItarAgo vA kSINakaSAyavItarAgo vA bhavet snAtako'pi enameva, navaraM no upazAntakapAyacIta go savet kSINakaSAyatrItarAgo made ! pulAkaH khalu bhadanta ! kiM sthitakalpo bhavet asthitakalpo bhavet ? gautama ! sthitakalpo vA bhavet asthivakalpo vA bhavet / evaM yAvat snAtakaH / pulAkaH khalu bhadanta ! ki jinakalpo bhavet sthavirakalpo bhavet kalpAtIto bhavet ? gautama ! to jina kalpo bhavet sthavirakalpo bhavet no kalpAtIto bhavet / vakuzaH khalu pRcchA. gautama ! janakalpo vA bhavet sthavirakalpo vA bhavet no kalpAtIto bhavet / evaM pratisevanA kuzalo'pi / kapAyakuzIlaH khalu pRcchA gautama ! jinakalpo vA bhavet sthavirakalpo vA bhavet kalpAdIto vA bhavet / nirgranthaH khala pRcchAgautama | vo jinakalpo bhavet na sthavirakalpo bhavet kalpAtIto bhavet / evaM snAtako'pi / pulAH khalu bhadanta ! kiM sAmAyikasaMyamo bhavet chedopasthApanIyasaMyamI parihAravizuddha saMyamo bhavet sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet yathAkhyAtasaMyamo bhavet gautama ! sAmAyikasaMyamo vA bhavet chedopasthApanIyasaMyamo vA bhavet no parihAravizuddhikasaMyamo bhavet no sUkSma saMparAyasaMyameo bhavet no yathAkhyAtayo bhavet / evaM vakuzo'pi / evaM pratisevana kuzalo'pi / kapAyakuzIlaH khalu pRcchA - gautama ! sAmAcikasaMyatro vA bhavet yAvat sUkSmasarAyasaMyama vA bhavet no yathAkhyAtasaMyamo bhavet / nirgranthaH khalu pRcchA gautama ! sAnAko bhavet yAvat no maparAyasaMyama bhavet yathAkhyAtpayo bhavet / evaM snAtako'pi / pulAkaH khalu bhadanta / kiM patisevako bhaveda - atisevako bhavet ? gautama / pratisevako bhavet no apratisevako bhavet / yadi pratiseko bhavet kiM mUlaguNapratisevako bhavet uttaraguNamati 1 bha0 9
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sevako bhavet ? gautama ! mUlaguNapratisevako vA bhavet usaraguNapatisevako vA bhavet-mUlaguNaM pratisevayAnaH paJcAnAmAtrANAmanyataraM pati seveta uttaraguNaM pratisevamAno daza vidhasya pratyAkhyAnasyAnyataraM prati seveta / vakumaH khalu pRcchAgautama ! prati sevako bhavet no patisevako bhavet / yadi pratisevako bhavet ki mUlaguNapratisevako bhavet uttaraguNapratisevako bhavet ? gautama no mUlaguNapratisevako bhavet uttaraguNapati sevako bhaveta uttaraguNaM pratisevamAno dazavidhasya pratyAkhyAnasyAnyataraM pratiseveta / pratisevanAgIlo yathA pulaakH| kapAyakuzIlaH khalu pRcchA gautaya ! no pratisevako bhavet apratisevako bhavet / evaM nirgrantho'pi-evaM ranAtako'pi ||02 // ___TIkA-tRtIyaM rAgadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte / ki sarAge hojA-bIyarAge hojjA' pulAkA khallu bhadanta ! kiM sarAgo bhavet-eko rAgaH kamAyastena yukto bhavet azyA-vItarAgo-vigatakapAyo bhavediti praznaH / gagayAnAha-'goramA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sarAge hojjA No vIyarAge hojA' sarAgorAgavAn pulAko bhavet no bIdarAgaH-kapAyarahiyo bhavet / 'evaM jAna kasAgakusIle' evam-pulAkavadeva yAvat kapAyakuzIlaH, atra yAvatpadena paJcavidha aca tRtIya rAga chAra kA kathana karate haiM-'pulAe Na bhaMte / ki sarAge hojjA bIyarAge hojjA' ityAdi sUtra 2 // TIkartha-gautamasthAnI ne prazuzrI se ailA pUchA hai-'pulAe NaM bhate kiM sarAge hojjA, bodharAge hojjA' he bhadanta ! pulAka kyA sarAga hotA hai ? athayA vItarAga hotA hai ? rAga zabda kA artha hai kapAya aura vItarAga kA artha hai kaNA rahita honaa| isake uttara meM prabhuzrI kahate hai'saroge tojjA jo bIyarAge hojjA' he giitm| vaha rAga vAlA hotA hai vItarAga nahIM hotA hai / 'evaM jAva kalAya kusIle' isa prakAra phA have sUtrA2 trIta 20 2 4thana. 42 cha,-'pulAe NaM bhave ! ki sarAge hojjA vIyarAge hojjA tyAha TakAtha-gatamavAmIe A sUtra dvArA prabhuzrIne evuM pUchayuM- 'pulAe NaM maMte ! ki sarAge hojjA vIyarAge hojjA' bhavana mA zusarA hoya che? ke vItarAga hoya che? rAga zabdano artha kaSAya che ane vIta. rAgane artha kaSAya rahita rahevuM te che. gautabharavAmInI // prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha hai-'sarAge hojjA ko dIvAne hojA' gItama! te 14 sAya che. pIta hotA nathI 'evaM jAva kasAyakusIle' mana prabhAga 2mA athana pAMya nA sAnA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU02 tRtIya rAgaDhAranirUpaNam pulAkAnAM paJcavidhavakuzAnAM pratisevanA kuzIlasya ca saMgraho bhavati tathA ca pulAkAdArabhya kaSAyakuzIlAntAH sarve'di sarAgAH bhaveyunoM vIrAyA bhaveyu. rityarthaH / 'NiyaMThegaM bhaMte ! kiM sage hojyA pucchA' nirgranthaH khalla bhadanta ! ki sarAgo bhavet vItarAgo vA bhavet iti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No sarAge hojjA vIyarAge hojA' no nirganthaH sarAgaH-sarUpAyo bhavet kintu vItarAgo'pagatakapAyo bhavediti / 'jai vIyarAge hojjA ki usaMtakasAyavIyarAge hojjA khINakasAyavIyarAge hojjA' yadi nintho vItarAgo bhavet tadA kim upazAntakapAyavItarAgo bhaveda kSINakapAyabItarAgo bhavet ? agavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyayA' yaha kathana kapAya kuzIla taka jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada le pAMca prakAra ke pulakoM kA pAMca prakAra ke bakuzoM kA aura pratisevanA kuzI la kA saMgraha huA hai / tathA ca-pulAza le lekara pAyakuzIla taka ke samasta nigrantha sA hI hote haiM vItarAga nahIM hote haiN| 'niyaMThe gaM bhaMte ! kilarANe hojjana pucch|' he saranta nirgrantha kyA sarAga hotA hai ? athavA bItAga hotA hai ? uttara meM pramutrI kahate haiM-'goyamA ! No sarAge hojjA, bItharAge hojjA' he gautama ! nirgandha larAga nahIM hotA hai, vItarAga hotA hai / kyoMki vaha avagata karAyavAlA hotA hai / 'jaha vIparAge hojjA, ki ubalatakalAyacIyarAge hojjA, khINakasAyavIyarAge hojjA' hai mahanta ! yadi vaha vItarAga hotA hai to kyA vaha upazAnta kapAya vAlA hone se pIttarAga hotA haiM ? athacAkSINa kaSAya vAlA hone se vItarAga hotA hai ? uttara prabhunI kahate haiM 'goyamA ! pAMca prakAranA bakuzenA ane pratisevanA kuzIla tathA kaSAya kuzIlanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM tathA-pulAka thI laIne kaSAya kuzIla sudhInA saghaLA ni nyA, sasA hoya che. piit| jo nathI 'NiyaTheNa bhaMte ! ki sarAge hojA' pucchA' he sagavan ni shus| DIya che ? -matha! vItarAga DAya! ma yA prazna uttaramA prasuzrI 49 cha hai.-goyamA ! No sarAge hojo, vIyarANe hojjA' gautama ni 5 saya hota nayI 52tu piit| DAya che bho te| SAya vinAnA ya cha, 'jai vIyarAge hojjA, ki uvasaMtakasAyavIyarAge hojjA, vINakasAyavIyarAge hojjA' lAnuna te vItarAya che. te zuM te upazAMta kaSAyavALA hovAthI vItarAga hoya che ? ke kSINa kaSAya vALA hovAthI vItarAga hoya che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre he gautama! ' uvasaMta kasAyavIyarAge vA hojjA' upazAntakapAyavItarAgo vA veda nirgranthaH, kSINa pAyavItarAgo vA bhavet / 'siNAe evaM ceva' snAtaka evameva-nirgranyavadeva jJAtavyaH, 'NavaraM No uvasaMtakasAyavIyarAge hojjA khINakasAyavIyarAge hojjA' navaram - kevalaM nirgranyApekSayA snAtake idaM vailakSaNyaM yat snAtako no upazAntakapAyavItarAgo bhavet apitu kSINakapAyavItarAga eva bhavediti 3 / caturtha kaladvAramAha- 'pulAe NaM bhaMte ! ki Thiyakalpe hojjA advikalpe hojjA' pulAkaH khalu bhadanta kiM sthitalpo bhaveda asthitakalpo bhavediti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama / sthitakalyo vA uvasaMta kasAghavIyarAge hojjA, khINakasAyacIyarAge nA hojjA' he gautama ! yaha upazAnta kaSAyavAlA hone se bhI vItarAga hotA hai aura kSINakaSAyavAlA hone se bhA vItarAga hotA hai / 'siNAe eva' 'ceva' isI prakAra kA kathana snAtaka ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / 'Navara' No vasaMtakasAya vIyarAge hojjA, khINakastrAya vItharAge hojjA' parantu yaha nirgrantha kI taraha upazAntakaSAghavAlA hone se vItarAga nahI hotA hai kintu kSINakaSAyavAlA hone se hI vItarAga hotA hai / caturthakalpahAra- 'pulAe NaM bhaMte / kiM dvipakalpe hojjA, aDiyakalpe hojjA" he bhadanta | pulAka kyA sthitakalpavAlA hotA hai ? athavA asthitakalpavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- "goyA ! Thika hojjA aDiyaruppe hojjA' he gautama | vaha pulAka sthitakalpa vAlA bhI 'goyamA ! uvasaMta kasAyavIrAge vA hojjA khINakasAyavirAge vA hojjA' he gautama te upazAMta kaSAya vALA hAvAthI paNa vItarAga hoya che ane kSINu upAyavAlA hovAthI pazu vItarAga hoya che. 'siNAe evaM ceva' me prabhASenu huthana snAtaGanA saM'a'dhabhAM pazu samavu' 'Navara No usa takasAyavIyarAge hojjA khokasAyavIyarAge hojjA' paraMtu te nirthanthanA sthana pramANe uzAMta upAya hAvAthI ja vItarAga hAya che. A rIte A trIjurAgadvAra che. cAkSu' kalpadvAra~~~ 'yore a 1 Thikappe hojjA, aTThiyakappe vA hojA' hai lagavan pusA zu sthitakalpavALA hoya che ? ke asthita kalpavALA hoya che ? A praznanA uttarabhAM anuzrI he he he- 'goyamA ! Thika ve nA hojjA aTThiyAne vA honjA' he gautama ! te pulAka sthita kalpavALA paNu hoya che, ane asthita kalpa
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU02 caturtha kalpadvAranirUpaNam bhavet asthitakalpo vA bhavet mathamacaramatIrthakarasAdhava Acela kyAdidazasu kalpeSu sthitA eva-avazyaM tatpAlanAt ataste sthitakalpAH kathyante teSu pulAko bhavet madhyamatIrthakarasAdhavastu AcelakyAdi dazasu sthitAzcAsthitAzceti, teSAM tatpAlanasyA'nivAryatvAbhAvAditi asthitakalpAH, tepAMmadhye pulAkasteSu vA pulAko bhavet / 'evaM jAva siNAe' evaM yAvat snAtakaH sthitajhalpo vA bhavet asthita kalpo vA bhavet-atra yAvatpadena vakuzAdArabhya nirganthaparyantAnAM grahaNaM bhAtIti / jinakalpasthavikalpabhedena kalyo dviviyo bhavatIti tAzakalpamAzrityAha-'pulAe NaM' hotA hai aura asthita kalpavAlA bhI hotA hai / prathama aura antima tIrthaMkara ke sAdhu AcelakyAdidaza kalpoM meM sthita hI hote hai / kAraNa ki inakA pAlana inheM Avazyaka hotA hai| isaliye ye sthitakalpa kahalAte haiM / inameM pulAka hote haiN| madhyamatIrtha karoM ke sAdhu AcelakyAdi dazalpoM meM sthita bhI hote haiM aura asthita zrI hote haiM, isaliye unase inakA pAlana Avazyaka nahIM hotA haiM / isa kAraNa inakA asthitakalpa hotA hai| inameM bhI pulAka hote haiN| aisA yaha kathana 'evaM jAva liNAe' yAvat snAtaka taka jAnanA caahiye| snAtaka sthita kalpa bhI hotA hai aura asthita kalpa bhI hotA hai| yahAM yAvatpada le kuza se lekara nindha taka ke nigraMndha bhedoM kA grahaNa huA hai| jinazalpa aura sthaghirakalpa ke bheda se kalpa do prakAra kA hotA hai-isa prakAra ke kalpa ko lekara aba gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchate haiM-'pulAe NaM bhale! jinakappe hojjA therakappe hojjA vALA paNa hoya che. pahelA ane aMtima-chelA tIrthaMkaranA sAdhu alaka paNa vigere dasa kapimAM sthita ja hoya che. kAraNa ke tenuM pAlana teone Avazyaka hoya che. tethI teo sthitakalpa kahevAya che temAM pulAka hoya che. madhyanA tIrtha karanA sAdhu acelakya vigere daza vikalapamAM sthita paNa hoya che. ane ati paNa hoya che. tethI teone tenuM pAlana anAvazyaka hoya che. te kAraNe teone asthita ka9pa hoya che. temAM paNa pulAka hoya che. e zatanu mA thana evaMjAba sigAe' yAvat snAta sudhI sabhA snAtaka sthita kalpa paNa hoya che. ane asthita kalpa paNa hoya che. ahIMyA yAva5dathI bakuzathI laIne ni9 sudhInA nirca grahaNa karAyA che. jhana kalpa ane sthavira kalapanA bhedathI ka5 be prakAranA hoya che. A zata 465 sapane huve gautamasvAmI prasuzrI me pUche che -'pulAevaM
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ reader 70 ityAdi, 'pukAe NaM maMte / kiM jiNaruppe hojjA thegrUpe honA kappAnI honA' pulAkaH khalu bhadanta ! ki jinarulo bhavet syavityo bhane kalyA tIto vA bhavet kalpAtIto jinakalpasthaviravalyAbhyAmanyaH / gAnA 'goyanA' ityAdi, 'goyamA' he gotama ! 'No jigakappe hojjA' no jinako bhat pulA sAdhuH 'therakappe hojjA' kintu sthavirako bhaven 'No kapAtI honA' kalparatatra pulAko jinakalpaH kalpavItovA ne kintu svanig kalpo bhavatIti bhAvaH / 'vause NaM te! pucchA' cakuH khandra bhadanta ! ki jinakalpo bhavet sthavikalpo bhavet kalpAtIto nA savediti pRcchA prazna. bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'jika vA donAkappe vA hojjA' jinakalyo vA bhavet sthavirakalpo vA bhadeva ' No pAIe hojjA' no klAzatIto bhavet vakuH sAdhuH kadAcit jinakalpavAna bhavati kadAcit sthavira valpavAna bhavati, kalpAtItastu kathamapi na bhavatIti bhAvaH / kapAtIe honA' he bhadanta ! pulAka kyA jinakalpa vAlA honA hai ? athavA sthavirakara vAlA hotA hai ? athavA UnI hotA hai ? jina kalpa evaM sthavira ina kalpoM se bhinna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! jo jiNakappe hojjA thairakappe hounA No kappAnIe hojjA' he gautama! pulAka jinakalpavAlA evaM kalAtIta nahIM hotA hai vaha to sthavirakalpa vAlA hotA hai / "useNa' bhaMte 1 pucchA' he bhadanta | kuza kyA jinakalpavAlA hotA hai ? athavA rathavikalpa ghAlA hotA hai ? athavA ina donoM kalpoM se bhinna hotA hai ? sake uttara maiM prabhuzrI kahate haiM- 'goyA ! jiNaruppe vA hojyA therapye yA hojjA' he gautama! vakuza jinakampa vAlA bhI hotA hai aura sthavirakalpAlA bhI hotA hai / para " No kappAtIe hojjA' vaha kalpAtIta nahIM honA saMve / kiM jigaruppe hojjA therakappe chajjA kappAtIe hojjA' he bhagavan pujhAu zuM jIna kalpa hAya che ? athavA sthavira kalpa hAya che? athavA kalpAtIta hAya che? cha kalpa ane sthavikalpa A banne kalpAthI judA hAya chaeN, A ananA uttaramA anuzrI De he -- 'goyamA ! No jiNakappe hojjA gherakappe hojA NA kapAtIe hojjA' he gItama / yuvA vANA bhane sthAtIta hotA nathI, te sthavira upavAjA hoya che, "bauseNa bhaMte pucchA' he lagavan bakuza zuM jInakalpa vALA hAya che ? athavA sthaviralpa vALA hoya che? athavA e banne kalpAthI judA hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che ''goyamA ! jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA' gautama! akuza jIta kalpa vALA paNa hAya che, ane sthavira kalpavALA paNa hoya che. paraMtu
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU02 caturthaM kalpahAranirUpaNam 71 'evaM paDisevaNA kusIlevi' evaM bakuzavadeva pratisevanAkuzIko'pi jinakalpavAn bhavet-sthavirakalpavAn vA bhavet na tu kalpAtItaH kathamapi bhavediti bhAvaH / 'kasAyakusIle NaM bhaMte ! punchA' kaSAyakuzIlaH sAdhuH khalu bhadanta ! ki jinakalpo bhavati-sthavirakalpo vA bhavati-kalpAtIto vA bhavatIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyanA' he gautama ! 'jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA' kaSAyakuzIlo jinakalpo vA bhavet sthanirakalpo vA bhavet 'kappAIe vA hojjA' kalpAtIto vA kapAyakuzIlo bhavet kalAtItasya chadmasthAvasthAyAM vidyamAnasya tIrthakarasya sakAyikatvAditi / 'NiyaMThe NaM pucchA' nirgranthaH khalu madanta ! ki jinakalayo bhavet sthavirakalayo vA bhavet kalAtIto vA bhave. hai / 'evaM paDiseSaNA kusIche vi" isI prakAra kA kathana prati levanA kuzIla meM bhI jAnanA caahiye| pratile banA kuzIla akSA to sthavirakalpavAlA hotA hai, athavA jinakalara vAlA hotA hai, para vaha kalpAlIta nahIM hotaa| 'kasAyavatIleNa aMte ! pucch| he bhadanta ! kaSAyajuzIla sAdhu kyA jina kalpavAlA hotA hai ! adhavA sthavirakalpavAlA hotA hai ? athavA kalpAtIta hotA hai ? halake uttara meM prasuzrI gautamasthAmI se kahate haiM-'goyamA ! jiNakappe vA hojjA therakSappe vA hojjA, kappAtIte vA hojjA' he gautama ! kaSAya kuzIla sAdhu jinakalpa vAlA bhI hotA hai sthavirakalpAlA bhI hotA hai aura kalpAtIta bhI hotA hai / chadmastha avasthA meM tIrtha kara kaSAya lahita hote haiM isa apekSA se kaSAya kuzIla lAdhu kalpAtIta kahA gayA hai| 'NiyaMThegaM pucchA' he 'NA kappAtIe hojjA' te 48pAtAta hAta nathI eva paDisevaNAkusIle vi' A ja pramANenuM kathana pratisevanA kuzIlanA saMbaMdhamAM paNa samajavu. prati. sevana kuzIla sthaviralpavALA hoya che, athavA jIna kalpavALA hoya che, 52 te 4AtAta hAta nathI kasAyakusIle Na bhaMte ! pucchA' bhagavana kaSAya kuzIla sAdhu zuM jIna kalpavALA hoya che? athavA sthavira kalpavALA hoya che athavA kapAtIta hoya che, A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che hai-'goyamA ! jiNakappe vA hojjA therakappe vA hojjA kapAtIte vA hojA' he gautama! kaSAyakuzIla sAdhu jIna ka9pavALA paNa hoya che sthavira kalpavALA paNa hoya che. ane kapAtIta paNa hoya che. chavAstha avasthAmAM tIrtha kara kaSAya sahita hoya che. te apekSAthI kaSAya kuzIla sAdhune kalpAMtIta kahayA che. 'NiyaThe Na pucchA lagavan nitha sAdhu zuna485 pAsa DIya cha ?
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 72 diti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No jiNakappe hojjA Na therakappe hojjA' nigrandhaH sAdhuna jinAlyo bhavet navA stha. vikalpo bhavet kintu 'kapyAtIe hojanA' kalyatIto bhavedini ninyaH kalpAtIta eva bhavet teSAM nigranthAnAM jinakalpasthavirakalpadharmANAmamAvAditi / evaM siNAe bi' evam-nirgandhavat snAtako'pi no jinakalpavAna bhavati na vA sthavirakalpavAn bhavati vintu kalpAtIta eva bhavatIti bhAvaH gataM caturtha kalpa dvAram 4 / caridvAraM paJcamamAha-'pulAe NaM maMte ! ki sAmAiyamaMjame hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kiM sAmAyikasaMgramo bhavet adh| 'chohAvaNiyasaMjame hojjA' chedopasthApanIra saMyamo bhavet 'parihAravimudriyasaMjaye hojjA' athavA bhadanta ! ninya sAdhu kyA jinakalpavAle hote hai ? athavA sthavirakalpa vAle hote haiM? aghanA alpAtIta hote hai? isake uttara meM prazuzrI kahate haiM-'yogamA ! No jiNaruppe hojjA, No sappe hoUjA' ppatIe hojjA' he gautama ! nindha sAdhu na jinakalpavAle hote haiM na sthabirakalpavAle hote haiM kintu kalpAtIta hote haiN| kyoMki nirgandha sAdhu meM jinakalpa aura sthacirakalpa ke dharma nahIM hote haiN| 'evaM siNAe cinindhahI taraha snAtaka bhI na jinakalpavAlA hotA hai aura na sthavira kalpavAlA hotA hai kintu pAllAtIta hI hotA hai| kalpahAra smaapt| paMcama cAritra hAra'pulAe NaM aMte ! ki lAmAkSyasaMjame hojjA' he bhadanta / pulAka kyo sAmAyika saMyama vAlA hotA hai ? athavA 'cheovaTThAvaNiyasaMjame hojjA' chedopasthApanIya saMyamavAlA hotA hai ? 'parihAra vistuddhiyasaMjame athavA sthavira kalpavALA hoya che? athavA ka9pAtIta hoya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 the -'goyamA ! NA jiNakappe hojjA NA theraphape hojjA kappAtIe hojA' he gautama! niyaMtha sAdhu 75 lAtA nathI. tama vira ka5 vALA paNa hotA nathI. paraMtu kalpAtIta hoya che, kemake- nigraMtha sAdhubhA 1385 bhane 2thavi2 585 nA 6 DaratA nathI 'evaM siNAe vi' nirgasthanA kathana pramANe sanAtaka paNa jIna ka9pavALA hotA nathI, tema sthavira ka95vALA paNa hatA nathI paraMtu kapAtIta hoya che. ka5dvAra samApta pAyabhu yAritra 12- - 'pulAe Na maMte! kiM sAmAiyasa jame hojjA' he sagavana yAzu sAmA. yi saMyavAsIya cha ? athavA 'cheovaTThAvaNiyasa jame hojjA' chopasthA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.6 202 paJcama cAritradvAranirUpaNam . 73 parihAravizuddhikasaMyamo bhavet 'suhumasaMparAyasaMyame hojjA' sUkSmasaMparAyasaMyamo bhaveta. 'ahavAyasaMjame hojjA' yathAkhyAtasaMyamo bhavediti cAritradvAre praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'sAmAiyasa jame hojjA' pulAkaH sAdhuH sAmAyikasaMyamo bhavet 'che probaTTAvaNiyasanamevA hojmA' chedopasthApanIyasaMyano vA bhavet 'No parihAravisuddhiyasaMjame hojjA' no parihAravizuddhikasaMyamo bhavet 'yo suhumasaMparAyasaMjame hojjA' no sukSmasaMparAyasaMyamo bhavet 'No ahakkhAyasaMjame hojjA' no vA yathAkhyAtasaMyamo bhavediti / evaM vause vi' evaM pulAkavadeva bakuzo'pi, bakuzo'pi sAdhuH sAmAyikasaMyamo vA bhavet chedopasthApanIyasaMyamo vA bhavet na tu parihAravizuddhapaMyamo no sUkSmasaMpahojA' athavA parihAra vizuddhika saMyama vAlA hotA hai ? 'suhammalaMpa.. rAyasaMjame hojjA' athavA sUkSmasaMparAya saMyanavAlA hotA hai ? 'aha. kkhAyalaMjame hojjA' athavA yathAkhyAta saMyamavAlA hotA hai ? isa prakAra ke ye cAritradvAra meM prazna hai| inake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyanA ! sAmAiya saMjame hojjA, che bhovadyApaNiyasaMjame vA hojjA' he gautama ! vaha samAyika saMghamavAlA aura chedopasthApanIya saMyama bAlA hotA hai| parihAravizuddha saMyama vAlA, sUkSmasAMparAya saMyama vAlA aura yathAkhyAta saMyama vAlA nahIM hotA hai / yahI bAta'No parihAra viluddhiyasaMghame hojjA, No suhubhasaMparAyasaMjame hojjA No ahakkhAyasaMjame hojjA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| 'evaM paule vi' isI prakAra le bakuza sAdhu bhI athavA to sAmAyika saMyamavAlA hotA hai athavA che dopasthApanIya saMyama bAlA hotA kinta panIya sayabhavANA hoya cha 1 'parihAravisuddhiyasa jame hojjA' 2424 / parihAra vizuddhi sayabhavANa hAya cha ? 'suhumasa parAyasaMjame hojjA' athavA sUkSma sa5215 sayabhAmA hAya che? 'ahakkhAyasa jame hojjA' athavA yathAvyAta saMyama vALA hoya che? A rIte A cAritra dvAra saMbadhI prazna che tenA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI ne cha -'goyamA ! sAmAiyasaM jame hojjA cheovaDAvaNiyasa jame vA hojjA' hai gautama! te sAmAyi sayama mana chehopa. sthApanIya sa yamavALA hoya che, parihAra vizuddha saMyamavALA, sUkSma sAparAya saMyamavALA ane yathAkhyAta saMyama vALA hotA nathI eja vAta che parihAravisuddhiyasajame hojjA, No suhumasaMparAyasa jame hojjA, No ahakkhAya saMjame hojjA' mA sUtrA dvArA pragaTa 42 che. 'evaM bause vi' zekhara pramANe bakuza sAdhu paNa sAmAyika saMyamavALA hoya che. athavA sa010
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 74 rAyasaMyamo vA bhvedityrthH| 'evaM pari sevaNAkusIlevi' evaM pratisevanA kuzIlo'pi evam-pulAka bakuzavadeva matisevanA kuzIlo'pi bhavatIti / matisevanA kuzIlo'pi sAmAyiphasaMyamo vA bhavet chedopasthApanIyasaMyamo bhavet no parihAravizuddhikasaMyamo bhavet na vA sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet na vA yathAkhyAtasaMyamo vA bhavediti bhAvaH / 'kasAyakusIThe * pucchA' kapAyakuzIlaH khalu bhadanta ! kiM sAmAthikasaMyamo bhavet chedoSasthApanIyasaMyamA bhavet parihAravizuddhika saMyamo bhavet svakSmasaMparAyasaMyamo bhaved yathAkhyAtasaMyamo bhavediti pRcchA praznaH ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sAmAiya saMjame vA hojjA jAba suhumasaMparAyasaMjame vA hojjA' kapAyakuzIlaH khalu gautama ! sAmAyikasaMyamo vA bhavet yAvat sUkSmasaMparAyasaMyamo vA bhavet atra yAvatpadena chedopasthA. parihAravizuddhisaMyanavAlA sUkSmatAMparAya sa yamavAlA aura yathAkhyAta saMgamavAlA nahIM hotA hai| 'evaM paDisevaNAnusIle vi' isI prakAra se pratisevanA kuzIla sAdhu zrI sAmAyika saMyamavAlA hotA hai' athavA chedopasthApanIya saMyama vAlA hotA haiM parihAra vizuddhi saMyanavAlA, sUkSma sAMparAya saMyama vAlA aura yathAkhyAta saMyamavAlA nahIM hotA hai| 'kalAya kulIle NaM pucch|' he adanta ! kaSAya kuzIla sAdhu kyA sAmAyika saMyama cAlA hotA hai ? athavA chedopasthApanIya saMyamavAlA hotA hai ? athavA parihAra vizuddhi saMyamavAlA hotA hai ? athavA sUkSma sAMparAya saMthama vAlA hotA hai ? athavA yathAkhyAta saMghama vAlA hotA hai? isake uttara meM prasuzrI kahate haiM-'goyanA sAmAiyasaMjame vA hojjA, jAva sukhamala parAyasaMjase vA hojjA' he gautama! kaSAya che pasthApanIya saMyamavALA hoya che. teo parihAra vizuddhi saMyamavALA ane yathAkhyAta saMyamavALA hotA nathI. va paDisevaNAkusIle vi' me prabhArI pratisevanA zIta sAdhu 55 sAmAyika saMyamavALA hoya che. teo parihAra vizuddhi saMyamavALA, ke sUkSma cAMparAya saMyamavALA athavA yathAkhyAta saMyamavALA hotA nathI. ___'kasAyakusIle NaM pucchA' 8 lagavan 4Aya zAma sAdhu zu sAmAyi saMyamavALA hoya che athavA parihAra vizuddhi rAmavALA hoya che athavA sUkama sAMparAya saMyamavALA hoya che? athavA yathAkhyAta saMyamavALA hoya che? mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 cha -'goyamA! sAmAiyajame vA hojjA, jAva suhumasa parAyasa jame hojjA' gItama! upAya suzIsa sAdhu sAmAyika
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za025 u. 6 02 paJcama cAritradvAranirUpaNam panIyaparihAravizuddhikasaMyamayoH saMgraha stathA ca kapAyakuzIlaH sAmAyikasaMyamo vA bhavet chedopasthApanIyasaMyayo vA bhavet parihAravizuddhasaMyamo vA bhavet sUkSma saMpa rAyasaMyamo vA bhavedityarthaH ' No ahasvAyasaMjame hojjA' no yathAkhyAtasaMyama bhavediti / 'NiSaMThegaM pucchA' nirgranyaH khalu pRcchA, he bhadanta ! nirgranthaH kim sAmAyikasaMyamo bhavet chedopasthApanIyasaMyamo bhavet parihAravizuddha saMyama bhavet sUkSmaparAyasaMyamo bhavet yathAkhyAtasaMyamo vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyanA' he gautama ! 'No sAmAiyasaMname hojjA jAva No suhumasaMparAyasaMjame hojjA' no sAmAyika'kuzIla sAdhu sAmAyika saMgamavAlA aura yAvat sUkSmaparAya saMyama vAlA hotA hai, para vaha yathAkhyAtasaMyamavAlA nahIM hotA hai / yahAM yAvatpada se chedopasthApanIya aura parihAra vizuddhi saMyama kA grahaNa huA hai| tathA ca kaSAya kuzIla sAdhu sAmAyika saMyamavAlA bhI hotA hai, chedopasthApanIya saMyamavAlA bhI hotA hai parihAravizuddhi saMyanavAlA bhI hotA hai| sUkSma sA~parAya saMyamavAlA bhI hotA hai / 'go ahadakhAyasa jame hojjA' para vaha yathAkhyAta saMyama vAlA nahIM hotA hai / 'NiyaM NaM pucchA' he bhadanta ! nirgrantha sAdhukyA sAmAyika saMyama vAlA hotA hai ? athavA parihAravizuddhi saMyama vAlA hotA hai ? athavA sUkSma sAMbarAya saMghamavAlA hotA hai ? athavA yathAkhyAta saMyamavAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhanA ! No sAmAiya saMja meM hojjA, jAva No sumasaM parAyasa jame hojjA' he gautama ! saMyamavALA ane yAvat sUkSma sAparAya sa*yamavALA hoya che. paraMtu te yathAkhyAta saMyamavALA hotA nathI, ahiyA yAvat padathI chedepasthApanIya ane parihAra vizuddhi saMyama grahaNa karAyA che. tathA kaSAya kuzIla sAdhu sAmAyika saMyamavALA paNa hoya che. cheopasthApanIya saMyamavALA paNa hoya che, parihAra vizuddhi sa'yamavALA paNa hoya che ane sUkSmasAMparAya saMyamavALA paNa hoya che. 'go ahasAsa' jame hojjA' paraMtu tethe yathAbhyAta saMbhyabhavAjA hotA nathI, 'niya'NaTheNa pucchA' he bhagavan nirbhatha sAdhu zuddha sAmAyika sayabha vALA hoya che ? athavA iMdyopasthApanIya saMyamavALA hoya che? athavA sUkSma sAMparAya sa yamavALA hoya che? athavA yathAkhyAta saMyamavALA hoya che ? A praznanA uttarabhAM praluzrI che che - 'goyamA ! NA sAmAiyasa jame chobjA jAn
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 bhagavatIsye saMyamo bhavet yAvat no sUkSmasaMparAyasaMyamo bhavet atra yAvatpadena no chadopasthApanIyasaMyamo bhavet no parihAravizuddhikasaMyamo bhavedityanayoH saMgrahaH, kintu 'ahavakhAyasaMjame hojjA' yathAkhyAtasaMyamo bhavet nigranthaH sAmAyikAdisaMyamo na bhavati kintu yathAkhyAtasaMyama eva bhavatIti / 'evaM miNAe vi' evaM snAtako'pi evaM nirganyavadeva snAtako'pi na sAmAyikasaMyamo bhavati na vA chopasthApanIya saMyamo bhavati na vA parihAravizuddhasaMyayo bhavati na vA mukSamasaMparAyagaMyamo bhavati kintu yathAkhyAtasaMyamo bhavatIti bhAvaH iti gata paJcamaM cArizadvAram 5 / paSThaM pratisevanA dvAramAha-'pulAe NaM' ityAdi / 'pulAe NaM bhaMte ! kiM paDi sevae hojjA apaDi sevae hojjA' pulAkaH khala bhadanta ! ki prati sevakA, saMjvalana kapAyodayAt cAritramatikUlasyArthasya matisevakaH AcaraNa sartA sevakaH cAritranirgandha sAdhu sAmAyika saMyamavAlA nahIM hotA hai yAvat nakSamasAM. parIya saMyamavAlA nahIM hotA hai / yahAM yAvat zabda le bAda dopasthApalIya saMyamavAlA nahIM hotA hai parihAra vizuddhiyama jAlA nahIM hotA hai| inakA grahaNa huA hai| kintu yathAkhyAta sayamabAlA hI hotA hai / 'evaM liNAe vi' nirgrantha ke jaise snAtaka bhI na lAvAdhika saMyamavAlA hotA hai na chedopasthApanIya saMyamavAlA hotA hai na parihAravizuddhi saMyama vAlA hotA hai na sUkSma sAMparAya laMcamavAlA hotA hai kintu yathAkhyAta saMyamavAlA hI hotA hai / cAritradvAra samApta chaThA pratisevanAhArA 'pulAe NaM bhaMte ! kiM paDisevae hojjA appaDisebae hojjA' he bhadanta ! pulAka sAdhu saMjvalana kaSAya ke udaya se cAritrale pratikUla No sahamasa parAyasajame hojjA' 7 gautama ninya sAdhu sAmAyi: sayama vALA hotA nathI chede sthApanIya saMyamavALA hotA nathI. parihAra vizuddhika saMyamavALA hotA nathI. tathA sUkSama sAMparAya saMyamavALA hotA nathI. paraMtu yathA-yAta sayabhavAya 4 Doya cha 'evaM siNANa vi' ni-yanA 4thana pramANe snAtaka paNa sAmAyika saMyamavALA hotA nathI chedepasthApanIya saMyamavALA hotA nathI. parihAra vizuddhi saMyamavALA hotA nathI. tema sUma sAMparAya saMyamavALA paNa hotA nathI. paraMtu yathAkhyAta saMyamavALA ja hoya che. cAritrakAra samApta have pratisevanA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMta ! ki paDisevae hojjA' appaDisevae hojjA' van pulAka sAdhu saMjavalana kaSAyanA udayathI cAritrathI pratikULa arthanA prati
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU02 paSThaM pratisevanAdvAranirUpaNam virAdhaka ityarthaH, aprati sevakaH:- na cAritravirAdhakaH, tathA ca he bhadanta ! pulAkaH kiM saMyamavirAdhako bhavati saMyamAvirAdhako vA bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'paDi sevae hojjA no apaDi sevae hojjA' pulAka: pratisevakaH saMyamavirAdhako bhavet no amatisevako na saMyamArAdhako bhavatIti / 'jaha paDi sevae hojjA kiM mUlaguNapaDisebae hojjA - uttaraguNapaDi sevae hojjA' yadi pratisevako bhavet kiM sUla guNaprati sevakaH, saMyamasya mUlaguNaH prANAtipAtaviramaNAdaya steSAM prAtikUlyena sevako bhavati saMpramAtmakakAryavirAdhaka ityarthaH athavA uttaraguNaprati sevakaH, uttaraguNAH - dazavidhapratyAkhyAnarUpA steSAM virAdha ko bhavatIti praznaH / artha kA pratisevaka AcaraNakarttA cAritra virAdhaka hotA hai ? athavA cAritra kA virAdhaka nahIM hotA hai ? tathA va he bhadanta | pulAka sAdhu kyA saMyama kA virAdhaka hotA hai ? athavA saMyama kA avirAdhaka hotA hai ? aisA isa prazna kA tAtparya hai - isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! paDi sevae hojjA no appaDisebae hojA" he gautama ! vaha pulAka saMyama kA pratisevaka-virAdhaka hotA hai avirAdhaka nahIM hotA hai / 'jaha paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNapaDi sevae hojjA' he bhadanta ! yadi yaha pratisevaka hotA hai to kyA mUlaguNa kA pratisevaka hotA hai athavA uttaraguNa kA pratisevaka hotA hai ? saMghama ke sUlaguNa prANAtipAta viramaNa Adika haiM inakA pratikUlarUpa se sevana karane vAlA saMyama rUpa kArya kI virAdhanA karane vAlA mUlaguNa kA pratisevaka kahA gayA hai / tathA daza prakAra ke pratyAkhyAna rUpa sevaka-AcaraNakaravAvALA eTale ke cAritra virAdhaka hoya che ? kaiM cAritranA virAdhaka nathI hotA ? tathA he bhagavan pulAka sAdhu sayamanA virAdhaka hoya che ke sayamanA avirAdhaka hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa / par3isevae hojA noM apaDisebae hojjA' he gautama! te pusA saMyamanA atiseva-virAdha hoya che, avirAdha hotA nathI. 'jai paDiseva hojjA kiM mUlaguNa Disevae hojjA uttaraguNa parisevae hojjA' bhagavat jo te pratisevaka hAya che, te zuM te mULaguNunA pratisevaka hoya che ? athavA uttaraguNanA pratisevaka hoya che ? sa yamanA guNa prANAtipAta viramaNu vigere che tenuM pratikULatAthI sevana karavAvALo eTaleke sa'yama paNAnI virAdhanA karavAvALA mULaguNunA pratisevaka kuyA che tathA dasa prakAranA pratyAkhyAna rUpa uttaraghu hoya che. tenI jeo virAdhanA bhUja 63
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'mUlaguNapaDi sevae vA hojjA uttaraguNapaDi sevae cA hojanA' mUlaguNamati sevako vA bhavet uttaraguNapati sevako vA bhavet 'mUlaguNaM paDi sevamANe paMcaNhaM AsavANaM annayaraM paDisevejjA' mUlaguNAn pratisevamAnaH mUlaguNAn virAdhayan paJcAnAmAsavANAM prANAtipAtAdInAm anyataram AsvayaM ati se veta tathA-'uttaraguNaM paDi sevamANe dasavihassa paJcakhANassa anna paraM paDi se vejjA' uttaraguNAn pratisevamAno davavidhasya pratyAkhyAnasya anyatamaM matyAkhyAnam tatra dazavidhaM pratyAkhyAnam 'aNAgayamaikkata koDIsahiyaM' ityAdi prAgvyAkhyAtasvarUpam, athavA 'NavakAraporasIe' uttaraguNa hote haiM inakI nirAdhanA karane vAlA jo hotA hai vaha uttara guNa prativevaka hotA hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! mRla guNapaDilecae vA he|jjaa uttaraguNapaDilevae vA hojjA' he gautama / vaha mUlaguNa pratilekhaka bhI honA hai aura uttaraguNa pratisevaka bhI hotA hai / 'mUlaguNa paDilevamANe paMcaNhaM bhAlavANaM annayaraM paDisevejjA jaba vaha mUlaguNoM kA virAdhaka hotA hai tatha vaha pAMca AraMvoM meM se philI eka Asrava kA sevana kartA hotA hai| prANAtipAta Adi pAMca pApa hI pAMca Asrava haiM inameM se vaha kisI eka Asrava kA sevana karane vAlA hotA hai| 'uttAguNapaDilevamANe dasa viharUsa paccakkhA. jarata annaghara paDilevejjA' aura jaya vaha uttaraguNoM kA virAdhaka hotA hai taba daza prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI eka pratyAkhyAna kA virAdhaka hotA hai| ye pratyAkhyAna 'aNAgayamahakkaMta koDIsahiyaM" karavAvALI hoya che. te uttaraguNa pratisevaka hoya che. A praznanA uttaramAM asuzrI gItamasvAmI ne 47 cha -'gAyamA ! mUlaguNapaDisevae vA hojjA uttaraguNapaDisevae vA hajA' 3 gautama ! bhUgagura pratiseyara pAya che, ane uttaraguNa pratisevaka paNa hoya che. - 'mUlaguNaM paDisevamANe paMcaNDaM AsavANaM annayara paDiseveja nyAre ta mULaguNenA virAdhaka hoya che, tyAre te pAca AstromAMthI kaI paNa eka AsavanuM sevana kare che prANAtipAta mRSAvAda, adattAdAna, mithuna ane parigraha pAMca prakAranA pApAja pAca Asrava kahevAya che, te pAMca Astro paikI yi memAla nu senana 42vApAmA DAya che. 'uttaraguNapaDisevamANe dasa vihassa pacakkhANasva annayara paDisevejjA mane kyAre uttarazuzAnI viza. dhana karavAvALA hoya che, tyAre dasa prakAranA pratyAkhyAne paikI eka pratyAkhyA janA virAdha hAya che. mA prtyyaan| 'aNAgayamaikkata koDIsahiya'
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamadrikA TIkA za025 u.6 102 SaSThaM pratisevanAdvAranirUpaNam 79 ityAdyAvazyakapasiddham ananyatamam ekaM pratyAkhyAnaM pratiseveta virAdhayedityarthaH, upalakSaNaM caitat tena piNDavizudvayAdi virAdhakatvamapi saMbhAvyate iti / 'vauseNaM pucchA' bakugaH khalu bhadanta ! pratiseko virAdhako bhavet aprati sevako'virAdhako vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDiseie hojjA No apaDi sevae hojjA' bhatisevako bhavet no apratisevako bhavedityuttaram 'jai paDisevae hojjA ki mUlaguNapaDisevae hojA uttaraguNapaDisevae hojjA' he bhadanta ! yadi pratisevako bhavet tarhi kiM mUlaguNaprati sevako mUlaguNAnAM virAdhako bhavet athavA uttaraguNapratisevako bhavediti prshnH| bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No mUlaguNapaDi se bae hojjA' yUlaguNAnAM pANAtipAtaviramaNAdInAM pratisevako virAdhako na bhavet kintu 'uttaraguNapaDiityAdirUpa se pahile vyAkhyAta ho cuke haiM athavA-'jayakAraporasIe ityAdi rUpa se ye Avazyaka meM prasiddha haiN| lo inameM se yaha kisI eka pratyAkhyAna kA virodhaka hotA hai| ata: yaha uttAguga virAmaka kahA gayA haiM / yaha uttaraguNa virodhaka piNDa vizuddhi Adi guNoM kA bhI virAdhaka hotA hai| aisA bhI isa kathana se saMbhadita hotA hai| 'bauseNaM pucchA' hai bhdnt| bakuza sAdhu kyA virAdhaka hotA he ? athavA avirAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA paDi. sevae hojjA No appaDisevae hojjA" hai gautama ! bakuza sAdhu prati sevaka cirAdhaka hotA hai avirAdhaka nahIM hotA hai / 'jaha paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDisevae hojjA uttara guNapaDisevae hojjA bhadanta ? yadi vaha pratisevaka hotA hai to kyA vaha mUlaguNoM kA prati sevaka hotA hai athavA uttaraguNoM kA prati sevaka hotA hai ? isake vigaire 35thA pasA vAma sAva cha. AthA 'NavakAraporasIe' tyA 35 thI AvazyakamAM te prasiddha che. te AmAMthI koI eka pratyAkhyAnanA virAdhaka hoya che. tethI te uttaraguNa virAdhaka kahevAya che. A uttaraguNa virAdhaka piM vizuddha vigere guNonA paNa virAdhaka hoya che. ema paNa A kathanathI sa bhavit thAya che. 'bauseNaM pucchA' 8 bhagavan madhuza sAdhu zuM virAdha hoya che. athavA bhavirAdha DAya cha ? yA prazna uttaramA prasuzrI 4 koymaa| paDisevae hojjA No jappaDisevae hojjA' 8 gautama ! yaza sAdhu pratiseyara virAdha hAya che. bhavirAdha hotA nathI 'jai paDi sevae hojjA ki mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNa paDisevae hojjA' 3 agavan na pratise DAya che, te zuM te mULaguNonA pratisevaka hoya che ? ke uttaraguNanA pratisevaka chAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 che 3-'goMyamA ! No mRlaguNapaDisevae
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 80 seva hojjA' uttaraguNAnAM dazavidhapatyAkhyAnAnAM pratisetrako virAdhako bhavet 'uttaraguNaM paDi sevamANe dasa vihassa pacakkhANassa annayaraM paDi sevejjA' uttaraguNaM pratisevamAno dazavidhasya dazamakArakasya pratyAkhyAnasya anyatamaM kimapi ekaM pratyAkhyAnaM pratiseveta virAdhayedityarthaH / 'paDisebaNAkusIle jahA pulAe' pratisevanAkuzIlo yathA pulAkaH, pratisevanAkuzIlaH pratisevako bhavet no atisevo bhavet tatrApi mUlaguNaM pratisevamAnaH paJcAsavANAmanyatamaM pratiseveta uttaraguNaM pratisevamAno dazavidhasya pratyAkhyAnasya madhyAtkamapi ekavidha matyA - khyAnaM pratiseveteti bhAvaH / ' kasAyakusIleNaM pucchA' kapAyakuzIlaH khalu uttara meM prabhuzrI kahate hai-govamA No sUlaguNapaDase hojjA, uttaraguNapaDi sevae hojjA' he gautama! bakuza sAdhu mUlaguNoM kA bigadhaka nahIM hotA haiM kintu uttaraguNoM kA virodhaka hotA hai / 'uttara guNaM paDi sevamANe dasavihassa paccakkhANasla annayaraM paDi sevejjA' uttaraguNoM kA jaba yaha virAdhaka hotA hai to usa samaya yaha 10 prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI eka pratyAkhyAna kA virAdhaka hotA hai 'par3isevaNAkusIle jahA pulAe' pulAkakI taraha pratisevanA kuzIla virAdhaka hotA hai avirAdhaka nahIM hotA hai / virAdhaka avasthAmeM vaha mUlaguNoM kA bhI virAdhaka hotA hai aura uttaraguNoM kA bhI virAdhaka hotA hai mUlaguNoM kI virAdhanA meM yaha pAMca AsravoM meM se kisI eka Asrava kA sevana karanA hai aura jaba yaha uttaraguNoM kA virAdhaka hotA hai taba yaha 10 prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI bhI eka pratyAkhyAna hojjA' uttaraguNapa Disevae hojjA' he gautama! aGkuza sAdhu bhUtaguNanA pratiseva hAya che ? ke uttaraguNunA pratisevaka hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 che hai- 'goymA ! No mUlaguNapaDiprevae hojjA, uttaraguNapaDisevae hojjA' De gautama ! akuza sa ' mULaguNeAnA virAdhaka hAtA nathI para'tu uttaragur3eAnA virAdhaka hoya the 'uttara guNapaDi sevamANe dasavihasla paccakkhANassa annayara paDisevejjA' jayAre te uttaguDDAnA virAdhaka hoya che teA te vakhate tee 10 dasa prakAranA atyANyAnA paiDI ardhapada me pratyAsthAnanA virodha hoya che, 'paDi sevaNA kumIle jahA pulAe' sAunA uthana prabhA pratisevanA kuzIsa virodha hoya che. avirAdhaka hAtA nathI. virAdhaka avasthAmAM te mUlagu@AnA paNa viAdhaka hAya che ane uttaraguNNAnA paNa viAdhaka hoya che mULaguNeAnI virAdhanAmA te pAMca AsraveA paikI koI eka Asravanu sevana kare che ane jayAre te uttara guNNAnA virAdhaka hAya che, tyAre che 10 prakAranA pratyAkhyAnA paikI kAI paNu
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA za015 u. 603 saptamaM jJAnadvAra nirUpaNam 81 bhadanta ! kiM pratisevaka bhareko vA bhavediti praznaH bhagavAnAha - 'ntent' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No parisevae hojjA apaDiseva hojjA' no pratisevako virAdhako bhavet kapAyakuzIlaH kintu atisevako bhavet avirAdhako savedityarthaH / ' evaM niyaMThe vi' evaM nirgrantho'pi virAdhako na bhavedapitu adhika eva bhavet 'evaM vijAe mi evaM snAtako'pi evam-phapAyakuzIladeva snAtakospi sAdhuH no pratisevako bhavet apitu apati senako bhavedityunaramiti / gataM SaSThaM pratisevanA dvAram ||6||02|| 1 atha saptamaM jJAnadvArAha - 'pulAe gaM' ityAdi / mUlam - pulAe bhaMte! kaisu nANesu hojA goyamA ! dosu vA tisu vA hojA dosu hojjamANe dosu AbhiNivohiya nANe suyanANe hojjA tisu hojjamANe tisu AbhiNibohiya nANe suyanANe ohinANe hojjA evaM baDase vi evaM paDilevaNA kusIle vi / kalAyakulIle NaM pucchA goyamA ! dosu vA tisu vA hojjA dosu hojjamANe dosu AbhiNibohiyanANe suyaat feree ator hai / 'phalAyakusIle Na bhaMte pucchA' he bharanta ! kaSAyakuzIla kyA virAdhaka hotA hai ? athavA avirAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prasuzrI karate haiM- 'jIvamA ! No paDilevae hojA appa Disebae hojjA' he gautama! kaSAyakuzala sAdhu virAmaka nahIM hotA hai kintu adhika hotA hai / 'evaM niyaMThe vi' isI prakAra se nirgrantha sAdhu bhI ki nahIM hotA hai kintu adhika hI honA hai / "evaM siure vi" vaSAya kuzIla kI taraha hI snAtaka meM virAdhaka nahIM hotA hai ferg feadhaka hotA hai / pratisevanA dvAra khamApta || sU0 2 || me pratyAdhyAnanAdirA hoya che 'kasAyakusile NaM bhaMte / pucchA' he bhagavan kaSAya kuzIla chu' viAdhaka hoya che ? ke aviAdhaka hoya che ? A praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmI ne use che - 'goyamA ! No paDisevara hojjA a Diseva hojA' he gautama! SAya suzIla sAdhu virAdha hotA nathI paraMtu bhavirAdha hoya he 'eva' niyaMThe vi' se prabhAnintha sAdhu paae| virAdha hotA nathI paraMtu avirAdha hoya che 'eva siNAe tri' kaSAya suzIla sAdhu pramANe jasnAtaka paNa viAdhaka hAtA nathI, paraMtu avirAdhaka ja hoya che, pratisevanA dvAra samApta "su025 e bha0 11
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIstre mANe hojA tina hojjamANe tisu AsiNivohiyanANa suyalANa ohinANesu houjA ahavA tisu hojjamANe AbhiNisohiyanANe sucanANanaNapajjabanANesu hojjA / usu hojjamANe usu AbhiNiyabohiyanANa mugalANa ohinANamaNa. pajjavalANasu hojjA / evaM jiyaMTa vi| siNAe Ne pucchA goyamA ! egati kevalanANa hojjaa| pulAe NaM aMte ! kevaiyaM suyaM ahijjejjA goyasA ! jahaNaM navamassa pubahasa taiyaM AyAravatthu, ukkolaNaM NabapubAI ahijjejjaa| use pucchA goyamA ! jahanneNaM akRpavaraNamAyAo unholeNaM dasapuvAI ahijjejjaa| evaM paDilevaNAkusIle vi| kasAyakulIle pucchA, gozamA ! jahaNaM aTThapakyaNamAyAo ukkoseNaM codasapuThalAI ahijjejaa| evaM NiyaMThe vi| miNAe pucchA goyamA! suyavaharitte hojjA ||skhuu0 3 // chA- pulAmaH khalu bhadanna ! katiSu jJAneSu bhavera ? gautama ! dvayo varvA tripu vA bhavet / dvayoma na hayoH AminiyodhijJAne zrutajJAne bhavet / triSu bhavan tripu AbhinivodhirajJAne zrutajJAne avadhijJAne bhaveta / evaM bakuzo'pi evaM pati. sevanA kuzIlo'pi / kapAgalIlaH khalu pRcchA gautama ! yo cI triSu vA caturpu vA bhavet dvayobhAna dvayorAbhinivodhijJAne zru-jJAne bhavet tripu bhAbhinibodhisajJAnazrutajJAnAradhijJAnepu bhavet athavA tripu mAna triSu Abhiniyodhika jJAnazrutajJAnayanaHparyajJAnepu. caturyu bhavan catuSu AbhiniyodhijJAnazrutajJAnA. vadhijJAnagatAparyavajJAnepu bhaven / evaM niganyo'pi / snAtakaH khalla pRcchA gautama ! ekasmin kevalajJAne bhavet / pulAphaH khalu bhadanta ! kiyata zratamadhIyIta ? gautama ! jaghanyena nAmarUpa pUrvasya tRtIyam AcAravAtu utkaNa nava pUrvANi adhIyIta / bakugaH pRcchA gautama ! jaghanyenASTa pravacanamAvakA utkarpaNa dazapUrvANi adhIyAna / evaM pratisevanA kuzIlo'pi / kapAyagIlaH pRcchA gautama ! jaghanyenASTAvanamAtA, utkaNa cahardeza pUrvANi adhIyIta / evaM nimrantho'pi / snAtakaH pRcchA gautama ! zrurAvyatirikto bhavet // 0 3 / /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ na prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU03 saptama jJAnadvAranirUpaNan ___TIkA-'pulAe NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojA' pulAkaH khalu padanta ! katiSu jJAneSu bhavet he bhadanta ! pulAjasya sAyoH katijJAnAni bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'domu vA tisu kA hojjA' dvayo vI tripu vA bhavet jJAnadvayavAn jJAnatraSavAn kA bhavet ityardhe', ke dve jJAne bhavataH, kAni vA trINi jJAnAni bhavanti pujAkaspA, tatrAha-dolu hojANe ityAdi' 'dosu hojamANe' dvayorbhaval 'AminiyoTikanANe sugaNANe hojjA' AbhiNitrodhika jJAne (matijJAne) zruNajJAle ca bhavet matijJAnavAn zrutajJAnavAn bhvedityrthH| 'tisu hojnamANe' triSu jJAneSu bhavan 'tisu bhAbhiniyohiyanANe suyanANe ohinANe hojjA' tripu AbhiniyodhivajJAne sAtavAM jJAnahAra "pulAe Na bhaMte ! phAilu nANesu hojjA" ityAdi TIkArtha-ilasUtra dvArA gautamane suzrI se aiztA pUchA hai-'pulAe Na bhaMte ! kaisu nANestu hojanA' he adAta ! pulAka sAdhu ke kitane jJAna hote hai ? isake uttara meM prasuzrI kahate haiM-'goramA ! dosu bA, tistu yA, hojjA' he gautama! pulAka sAdhu do jJAnoM vAlA bhI hotA hai aura tIna jJAnoMvAlA bhI hotA hai| 'dou hojjamANe dosTha AbhiNivAhiyanANe suyanANe hojjA' jaba yaha do jJAnoM jhAlA hotA hai to Abhiniyodhika (matijJAna) jJAnavAlA aura zrurajJAnavAlA hotA hai / ti hojjamANe tisu AbhiNiyohiyanANa-suyanANa-ohinANenu hojjA" aura jaba yaha tIna jJAnoM vAlA rotA hai to AbhinivAdhika jJAna vAlA, zrutajJAnavAlA aura avadhijJAna vAlA hotA hai| 'evaM bAule vi' - sAtamA dvAranuM kathana 'pulAe NaM bhave ! kaisu NANesu hojjA' chatyAdi TIkArtha-A sUtradvArA zrI gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke'pulaae NaM bhave| kaisa nANepu hojA' he sagavana sA sAdhune 4sA jJAna ya cha ? ma prazzanA sattaramA bhagavAn 4 che 3-'goyamA / dosu vA tisa vA hojA' hai gautama ! yaa sAdhu me. jJAnavA 55 ya cha, bhane traya jJAnavA 5 DAya che. 'dosu hojamANe dosu AbhiNiyohiyanANe suyaNANe hojA' nyAre te me jJAnavANA hAya che, tyAre AminimAdhi (bhatijJAna) zAna bhane zrutajJAnavANA DAya che. 'tisu hojjamANe tisu AmiNibohiya nANa, suyanANa, ohinANesu hojjA' bhane nyAre te jJAnavANA hAya cha, tyAre Abhinidhika jJAnavALA, zratajJAnavALA ane avadhijJAnavALA hoya
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 84 (mavijJAne ) zravajJAne avadhijJAne bhavet yathoktajJAnatrayavAnityarthaH ' evaM vause vi' evaM kuzo'pi vakuzaH khalla bhadanta ! kiyajJAnavAn bhavati ? gautama ? jJAnadvayavAn vA bhavati jJAnatrayavAn vA bhavati, yadi jJAnadvayavAn bhavet tadA matijJAnazrutajJAnavAn bhavet yadi jJAnatrayavAn - matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnavAn bhavediti bhAvaH / ' evaM paDisenaNA kumIlevi' evaM pulAkavakuzavadeva pratisevanAkuzIle'pi jJAnadvayanaccaM jJAnatrayavantaM jJAtavyam iti mAnA / 'kasAyakutIle NaM pucchA' kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavediti pRcchA - manaH / bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'dosu vA tigu vA caugu nA hojjA' dvayo va tripu vA caturSu vA bhavet - jJAnadvayavAna jJAnatrayavAn caturjJAnavAn vA bhavedityarthaH, 'dosu hojjapaNe' dvayormagn 'dosu AbhiNinoddiyanANe suganANe hojjA' jJAnadvaye vakuza sAdhu bhI hai bhadanta ! kitane jJAnoM vAlA hotA hai ? to isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- he gautama ! vaha do jJAnoM vAlA bhI hotA hai aura tIna jJAna bAlA bhI hotA hai isa viSaya meM samasta kathana pulAka ke jaisA hI jAnanA caahiye| 'evaM paDileSaNAsIle vi isI prakAra se pratisevanA kuzIla ke sambandha meM bhI do jJAnoM ke hone kA kathana jAnanA cAhiye / 'kasAyakusIle NaM pucchA' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu kitane jJAnoM vAlA honA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! dosu vA tIla vA causu vA hojA' he gautama ! kaSAya kunIla sAdhu do jJAna vAlA bhI hotA hai, tIna jJAnoM vAlA bho hotA hai aura cAra jJAnoM vAlA bhI hotA hai / 'dossu hojjamANe dossu AbhinivohiyanANe suvanANe hojjA' do jJAnoM vAlA jaba yaha hotA che, 'etra N bause vi' me prabhA mahuza sAdhu pazu he bhagavan DeMTalA jnyaanvALA hAya che ? e praznanA uttaramA prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! te e jJAnavALA paNu hoya che, ane traNa jJAnavALA paNu hAya che. mA sabaMdhamAM saMgha prathana cusAunA uthana prabhAsasamvu leAme. 'eva paDisevaNA kusIle vi' 4 pramAye atisevanA duzIsanA saMdhasAM yA me jJAna hAvA bhane yunAnI havAnuM uthana samabhavu. 'kalAyakusIle NaM pucchA' huM bhagavan kaSAya kuzIla sAdhu keTalA jJAnAvALA hoya che ? A praznanA uttarabhAM prabhuzrI he che hai- 'goyamA ! dosu vA tisu vA causu vA hojjA' he gautama ! kaSAya kuzIla sAdhu e jJAnavALA paNa hoya che, traNa jJAnavALA patha hAya hai, bhane yAra jJAnavAlA ya hoya he 'dosu hojjamANe dosu AbhiNiyoddiyanANe suyanANe hojjA' nyAre meM jJAnavANA hoya he, tyA
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafer or mo25 u. 603 saptama jJAnadvAranirUpaNam 85 AbhinivodhikajJAne zrutajJAne ca bhavediti 'tisu hojagANe' triSu jJAneSu bhavan 'disu AbhiNivohiyANa luyanANa ohinANeSu hojjA' triSu AbhinivodhikajJAna( matijJAna) zrutajJAnAvadhijJAneSu svet etAdRzajJAnatryavAn mavedityarthaH / ' ahavA tisu hojamANe' athavA triSu jJAneSu sann 'AbhiNinohiganANasuyANa maNapajjavanAsu hojjA' AbhinivodhikatAnazrutajJAnamanaH paryavajJAneSu bhavet matijJAnazrutajJAnamanaH paryavajJAnavAn bhavedityarthaH / 'causu donagANe' caturSu jJAneSu bhavancaturjJAnavAn ityarthaH, 'caukhu AbhiNivohinanANa-suganANa ohinANamaNapajjacanA hojjA' abhinivodhijJAnajJAnAvadhijJAnamanaH paryavajJAneSu bhavet etAdRzajJAnacatuSTayavAn bhavatItyarthaH / ' evaM NiyaMThe vi' evam kapAyakuLadeva nirgrantho'pi jJAnacajuSTavAn bhavatIti jJAtayamiti sA / 'miNAra NaM pucchA' jJAnavAlA aura zrutajJAna vAlA hotA hai / 'linu hojja mANe tisru AbhiNiyohiyamANa suSamaNa ohinA hojjA' aura jaba yaha tIna jJAnoM vAlA hotA hai tara yat matijJAnAlA zruta jonavAlA aura avadhijJAna vAlA hotA hai / 'mahanA ti hojamANe AbhiNivohiyamANasuvanANamaNapajjavamANeSu hojjA' athavA jana yaha tIna jJAnoM vAlA hotA hai to Abhiniyodhika jJAnavAlA, zunaH jJAnavAlA aura mana:paryayajJAnabAlA hotA hai / 'hojjapaNe usu AbhiNigeriyanAtha suganANa ohinA saNapajjabanANeSu hojjA' aura jaba yaha cAra jJAnoM vAlA hotA hai taba yaha Abhinibodhika jJAnavAlA, zrutajJAnavAlA apadhijJAnavAlA aura mana:paryayajJAnavAlA hotA hai / ' evaM nighaMTe vi' hI prakAra se nirgrantha sAdhu bhI bhatijJAna bhane zrutajJAna me me jJAnava kA hoya he 'simu hoyamANe tisu AbhiNitrohiyanANasuyanANaohinANesu honA' bhane lyAre te tra jJAnA vALA hAya che, tyAre te matijJAnavALA zrutajJAnavALA ane adhijJAnavALA hoya che. 'ahavA tisu hojjamANe AmiNitrohiyanANa, suyanANa maNapajJjavanANe mu honnA' athavA jyAre tee traNa nAnAvALA hAya che, tyAre Abhiniedhika jJAnavANA, zrutajJAnavAjA, bhane bhana paryavajJAnavANA hoya che, 'cana hojjamANe casu AbhiNidhohiyanANa, sucanANa ohinANa maNapaJjavanANesu hojjA' ane jyAre teo cAra jJAnAvALA hAya che, tyAre tee AbhinimeAdhika jJAnavANA, zrutajJAnavANA, avadhijJAnavANA, ane bhanaHyayava jJAnavANA hoya hai. 'eva' nicaTe vi' bheTa prabhASe nirbhaya sAdhu pazu yArajJAnavANA hoya hai.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre snAtakaH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavediti pRcchA praznaH / mApAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyagA' he gautama ! 'egaMmi kevalanANe hojjA' ekasmin kevala. jJAne bhavet ekariman kevalajJAne bhAti snAtaka kevalajJAnavAna eva bhavatItyarthaH / AbhinivodhikAdijJAnaprarasAzat jJAnavizepabhUtaM vizeSarUpeNa darzayituM praznayannAha'pulAe NaM bhaMne ityAdi, 'pulAe gaM bhaMte ! kevayaM muyaM adhijjejjA' pulAka: khalu bhadanta ! kiyantaM zrunamadhIyIta kiyatsaMkhyaka zrutAbhyAsI bhavati pulAka iti praznaH / bhagAna ha goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanne NaM nayamassa purassa naIyaM AyAsatthu jayanyena navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu navasapUrvasya tRtIyagAcAravastuprakaraNaparyantagadhIyIta ityarthaH / 'ukoseNaM NavapuyAI ahijjejA' utkaga navapUrNAgi apIyIta-bause pucchA vakuzaH khallu madanta ! kiyanta zrutamadhIyIna iti pRcchA-znaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aTThapadayaNamAyAo' jaghanyenASTa prazcanamAtaH, paJcayAvat cAra jJAnoM vAlA hotA hai / 'liNAe NaM pucchA' he sadanta ! snAtaka sAdhu zitane jAnAM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI pAhate haiM-'goyanA ! egaMmi kevala nANe hojjA' he gautama ! snAtaka sAdhu eka kevalajJAna pAlA hI hotA hai / 'pulAeNaM bhaMte ! ke jAiyaM suyaM ahijjejjA' he bhadanta ! pulAka zinane zruna kA abhyAlI hotA hai ? halake uttara meM prasuzrI kahate haiM-goSamA ! jahanneNaM navAnA pucassa tayaM AdhAra vAyu' he gautama ! pulAka kama se kama nauveM pUrva kA tIsarA jo AcAra vastu prazAraNa hai vahIM taka paDhatA hai aura 'uskoleNaM Nava. pumbAI arijjejjA' utkRSTa se pUrAno pUrva taka paDhanA hai| pArase pucchA he bhadanta / yakuga kitane zrusa kA abhyAsI hotA hai ? isake uttara meM ____ miNAe Na pucch|' sAvana snAta sAdhu yA jJAnAvAmA kharAya cha ? ApraznanA uttara prazuzrI 5 cha -'goyamA egami kevalanANe hojjA' gItama! nAta sAdhu 4 avajJAnavANA 1 saya che. 'pulAe NaM bhaMte ! kevaDaya sutra ahijjejjA' sAgavan pusA DeTasA nanA malyAsI DAya cha ? yA praznA 12i amuzrI 49 cha ,-'goyamA ! jahanneNaM navamasya puvassa taIya khAyArAthu' gautama ! ghusA mechAmA ch| navamA pUrvanutrI 2 bhAyA2 12tu // 425 cha, tyo yudhAnI mayA 42 che bhane 'ukoseNaM Nava pubAI ahijjejjA' rathI pUrA nae pUrva sudhiin| sapAsa 42 che. 'bause punch|' le pan / 38 // zrutanA maNyAsI DAya 71 mA prazanA ttaramA prabhu 49 cha -'goyamA! jahanneNaM adra pavayaNamAyAoM'
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0257.6 03 saptamaM jJAnadvAranirUpaNam samitiguptitrayAtmakASThapravacanamAtRkAyAH pAlanakaraNameva cAritram atazcAritravatAmaSTa pravacanamAtRkANAM parijJAnamAvazyakam yato jJAnapUrvakameva cAritram jJAnaM ca zratAdeva saMbhavati nAnyathA ato'STamavacanarUpamAtRpratipAdanaparaM zrutaM cakuzasya jaghanyato'pi bhavatIti bhAvaH / 'ukoseNaM dasapunnAI ahijjejjA' utkarSeNa dazapUrvANi adhIyIta utkRSTato dazapUNAmadhyayanaM vakuzasya bhavatIti bhAvaH / 'eva paDi sevaNAkusIle vi' evam - vakuzavadeva patisevanAkuzalo'pi jaghanyenATa vacanamAtRmakaraNaparyantaM zravamadhIte utkarSeNa tu dazapUrva dazapUrva paryantamadhIte iti bhAvaH / ' kasAyakusIle NaM pucchA' kaSAyakuzIlaH khalu prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! jahaneNaM aTThapacayaNamAyAo' he gautama ! kuza sAdhu kama le kama aSTa pravacana mAtA ke svarUpa kA pratipAdaka na kA abhyAsI hotA hai kyoMki pAMca samiti aura tIna gupti rUpa ATha pravacana mAtA kA pAlana karanA hI cAritra hai, ataH cAritravAle ko ATha pravacana mAtA kA parijJAna Avazyaka hai / kyoMki cAritra jJAna pUrvaka hI hotA hai / aura jJAna zruta se hI hotA hai / aura kisI prakAra se hotA nahIM hai / ataH vakuza ko jaghandha se itanA jJAna to hotA hI hai / 'ukkoseNaM dasapubhAI' ahijjejnA' tathA vaha cakuza sAdhu utkRSTa le daza pUrva taka kA pAThI honA hai / ' evaM paDile - vAkusIle vi' vakuza ke jaise pratisevanA kuzIla bhI jaghanya se ATha pravacanamAtRkA prakaraNa rUpa zrutakA abhyAsI hotA hai aura utkRSTa se daza pUrva tatra ke ta kA abhyAsI hotA hai / 'kasAyakusIle 87 he gautama 1 akurA sAdhu echAmA echA ATha pravacana mAtAnA svarUpanuM pratipAdana karavAvALA zrutanA abhyAsI DAya che. kemake pAMca samiti ane traNa guptarUpa ATha pravacana mAtAnuM pAlana karavu' teja cAritra che. jethI cAritravALAne ATha pravacana mAtAnuM jJAna hAvu' Avasyaka che kemake cAritra jJAnapUrvaka ja hoya che. ane jJAna zrutathI ja thAya che. bIjA keAIthI thatu nathI, bethI aGkuzane 4dhanyadhI bheTasu jJAna to thAya che 'ukkoseNaM dakha puvbAI' ahijjejjA' tathA te gaDuza sAdhu utpTathI isa pUrva sudhInA pAhI hoya he . ' evaM ' parisevaNAkusIle ni' gahuzanA udhara prabhA atisevanA kuzIla paNa jaghanyathI aThe pravacana mAtAnA bakara rUpa zrutanA abhyAsI hoya che. ane uDDaSTathI dRza pUrva sudhInA zrutanA abhyAsI hoya che, 'kasAyakusIle NaM pucchA' he gavan duSAya huzIsa sAdhu DeTasA zrutanA abhyAsI
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIca 88 sadanta / kiyatsaMkhyakaM zrutamadhIte iti pRcchA manaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'jahanne NaM apavacaNamAyAo' jaghanyena aSTamatracanayAtukAH 'ukoseNaM codanapunavAI ahijjejjA' utkarSeNa caturdazapUNi abhIghIta jaghanyena aSTapavacanamAvasAparyantamakaraNasya adhyayanaM karoti, utkRSTavastu caturdazapUrvaryamadhIne vi bhAvaH / ' evaM niyaMvi' evam rupA kuzInyadeva nirgravyaviSaye'pi zrutAdhyayanasya parijJAnaM kartavyamiti / 'siNAra pucchA' snAtakaH khalu bhagna | cikhyakaM madhIte iti pRcchA prayaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'gomA' he gautama! 'muvatirita honA' zrutavyatirikto bhavet - zrutAdhyayanarahitaH snAtako bhavatItyarthaH / iti saptamaM jJAnAm | 7|3|| pucchA' he bhadanta / kapAyakuzIla sAdhu kitane zuna kA abhyAsI hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA ! jahaneNaM anupacayaNamAyAo, ucakoseNaM codamapubbA bhahijjejjA' he gopa ! kAya kuzIla sAdhu jaghanya se ATha prajacana mAtRkA rUpa zrutakA abhyAsI hotA hai aura utkRSTa se vaha caudaha pUrvarUpa pArTI hotA hai| 'evaM niyaMTe vi' isI prakAra se vindha bhI jaghanya se aura utkRSTa se kapAya kuzIla sAdhu ke jaisA hI aTa pravacana mAtRkA paryanta zruta ko aura cAdara pUrvarUpa ana kA abhyAsI hotA hai| 'sigAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka sAdhu tine ta kA pAThI hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA / suvavatiritta hojjA' he gautama | snAnaka sAdhu zrutAdhyayana se rahA hai| jJAna dvAra samApta || 3 || hoya che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI he he he- 'goyamA ! jahaNeNa aTTha patrayaNamAyAo, ukoseNaM, coharUpunAi, ahijjejjA' he gautama! upAya kuzIla sAdhu jaghanyathI ATha pravacana mALA rRpa zrutatA abhyAsI hAya che. bhane utsRSTathI te lauha pUrva 35 zrutA abhyAsI hoya 'e' niyaTe tri' eja pramANe nizrcaya paNa jaghanyathI ane utkRSTathI kapAya kuzIla sAdhunI jema ja ATha pravacana mAtA pantanA zrutanA ane cauda pUrvarUpa zrutanA asyAsI hoya che. 'liNAe pucchA' he bhagavan snAta sAdhu DeTalA nA abhyAsI hoya he ? mI prAnA uttaramA aluzrI che - 'goyamA ! suyavatiritte hojjA' he gautama! snAna sAdhu zrutAdhyayana rahita hoya che, ! sAtamuM dvAra samApta sU0 35
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU04 aSTama tIrthadvAranirUpaNam aSTamaM tIrthahAramAha mUlam-pulAe NaM bhaMte ! kiMtitthe hojjA atitthe hojjA goyamA! titthe hojjA No atitthe hojjA / evaM bause vi| evaM paDisevaNAkusIle vi| kalAyakulIle pucchA goyamA ! titthe vA hojA atitthe vA hojjaa| jai atitthe hojjA ki titthayare hojA paseyabuddhe hojjA ? goyamA ! listhayare vA hojA patteyabuddhe vA hojjaa| evaM jiyaMThe ci| evaM ligAe vi| pulAe NaM bhaMte ! kiM laliMge hojjA annaliMge hojA gihiliMge hojjA ? goyamA ! davaliMga eDucca saliMge vA hojjA aliMge vA hojjA gihiliMge vA hojjA, bhAvaliMgaM paDucca niyamA saliMge hojjA evaM jAva sinnaae| pulAe NaM bhate ! kaisu sarIresu hojjA ? goyamA ! tisu orAliya teyA kammaesu hojjaa| baule NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! tisu vA causu vA hojjA tisu hojjamANe tisu orAliya teyA kammaelu hojjA ghausu hojnamANe causu orAliya veuThivaya teyA kammaesu hojjA, evaM paDisevaNAkulIle vi / kasAyakusIle pucchA, goyasA !tisu vA causu vA paMcasu vA hojjA tisu hojnamANe tisu orAliya teyA kammaesu hojjA causu hojjamANe causu orAliya veubviya AhAraga teyA kammaesu hojjaa| paMcasu orAliya veubviya AhAraga teyA kasmaesu hojjaa| NiyaMTho liNAoya jahA pulaao| pulAe NaM bhaMte ! ki kammabhUmie hojjA akammabhUmIe hojjA ? goyalA! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe hojjA No akammabhUmIe hojjaa| bauseNaM pucchA goyamA! jamlaNasaMtibhAvaM paDucca kasmabhUmIe hojjA NoM bha0 12
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 Greemansamanarensememomenmenesameerroremememore bhagavatIsUtra aphalmasIe hojA, sAharaNaM paDucca kAmasUmIe vA hojjA zarUmamIe vA hojjA evaM jAba siNAe ||suu04|| chAyA-- pulAkA vastu bhadanta ! kitI bhavet-atIrthe bhavet ? gautama ! sIrtha manena no jIrtha avet evaM bakazo'pi evaM pratisevanAmuzIlo'pi / kapAyakucIla bAlA, gautama sIthe vA bhavet atIrtha mA adekha yadi atIrthe bhavet ki tIrthayAro bhaveda pratyezabujho vA bhavet / gautama ! tIrthakaro vA bhavet pratyeko yA bhASet / evaM niyo'Ni evaM snAtako'pi / pulAmaH khalu bhadanta / ki svati bhavet anyAlo bhavet-gRhiliGge vA bhavet ? gautama ! dravyalimIsya svalile bhavena anyalina vA bhaveta, bhAvaliGgaM pratItya niyamAt svaliGge bhavet evaM yAcanAtakaH / pulAkaH khalu bhadanA ! katiSu zarIreSu bhavet ! gautama ! tripu audArikataijasakAmaNegu bhavet / vakumaH khannu bhadanta ! pRcchA, gautama ! vipu vA catupu vA bhavet triSu bhavan triSu audArikalaijamAtrAmaNeSu bhavet cata' bhavana caturpu audArika vaikriya tejasa kArmaNeSu bhaven / evaM gatisevanA kuzIlo'pi / kapAra cuzIlaH pRcchA gautama ! triSu vA caturpu vA paJcasu vA bhavet / triSu bhavan vighu audArikatajasakA geSu bhavet catarpu jhan caturpu audArika kriyataijasakArmaNeSu bhavet paJcasu param paJcasu audArika kriyAhAratatai nasakArmaNeSu bhaveta nigranthaH svArazca yathA pulAkaH / pulAkaH khalu bhadanta ! kiM karmabhUmau bhavet akarmabhUmI bhavet ! gautaya ! janmasadbhAvaM pratIpa varmabhUmau bhavet no akarmaabhI yavet / vazaH khalu pRcchA gautama ! janma sadbhAva pratItya karmabhUmau bhavet no avArmabhUmI bhadeta saharaNaM pratItya karmabhUmI vA bhavet akarmabhUmA vA bhavet evaM gavat snAtakaH ||s04|| TIkA-'pulAe bhane mitisthe hojjA atitthe hojjA' pulAkaH khalu sadanta / kitIrtha saMghe sati bhavet narati aneneti tIrtha:-sAdhu sAdhvI zrAvaka AThapAM tIrthahAra'pulAraNa te / kiM tisthe hojjA' ityAdi kArtha--'pulAe Na maMte ! ki nitze hojjA ? atitthe hojjA' he bhadanta / pulAka tIrtha meM hotA hai ki tIrtha ke abhAva meM hotA hai? mAbhutAtha bAra'pulAe NaM bhaMte ! ki ritthe hojjA atitthe hojjA' tyahi TIkA- he bhagavana pulAka tIrthamAM hoya che? ke tIrthanA abhAvamAM hoya che? sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAnA samudAyane saMgha kahevAya che,
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2025 u.6 gnU04 aSTama tIrthadvAranirUpaNa zrAvikAnAM samudAyAtmaka stasmin sati tadastitvadazAyAM bhavet Ayeta-athavA atIrtha-pUktisadbhApAkAlevA aveta-jAye teti praznaH / mavAnA-goyamA ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vitthe hogA no atitthe hojyA' tIrthe-tIrthasadbhAve eva bhavela-pulAko jAyeta no atIrthe-tIrthasyAsadbhAvakAle no bhvediti| 'evaM bausevi' evaM bakuze'pi evaM pulAlavadeva panuzo'pi tIrthasahAve eva bhavet natu tIrthasyAsahAye bhavediti bhaavH| evaM paDi sevaNA kusIlevi evam - pulAkaradeva pratisevanA kuzIlo'pi sAdhu stIrthasahAve bhavediti bhAvaH / 'kasAya kusIle pucchA' kapAyakuzIlaH khalu bhadanta ! ki tIrtha-saMdha sati bhavet atIrthesaMdhAbhAvakAle vA bhoditi praznaH / bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tinthe vA hojjA atithe vA hojjA' tIthe - saMdhe sati vA bhavet sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA inakA samudAyalpa sadha hotA hai / isa saMgha kA nAma hI tIrtha hai / isa tIrtha kI aritasva dazA meM putlA sAdhu athavA ina tIrtha ke abhAva meM pulAka sAdhu holA hai ? bhAujara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! litthe hojanA, no atisthe hojjA' he gautama! pulAka sAdha tIrtha ke sadabhAba meM hI hotA atIdhe ke samAva kAla meM nahIM hotA hai evaM bause ci' isI prakAra se 'pakuza sAdhu bhI tIya ke lada bhAva meM hI hotA hai tIrtha ke asada mAsa meM nahIM hotA hai| 'evaM paDi sevaNAsusIle vi' isI prakAra se pratisecanA kazIla zrI caturvidha saMgha rUpa tIrtha ke maddAra kAla meM hI hotA hai| usake asAyakAla meM nahIM hotA hai| ___kasAyakusIle pucch|' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu kyA tIrtha ke sadabhAvazAla hotA hai athavA asAvakAta meM hotA hai ? ilake A saMghanuM nAma ja tIrtha che A tIrthanI astitva dazAmAM pulAka sAdha hoya che athavA te tIrthanA abhAvamAM pulAka rAdhu hoya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha -'go ramA! titthe honA, to atitthe nA" he gautama! pulAka sAdhu tIrthanA sabhAvamAM ja hoya che. tIrthanA malAmA khAtA nathI. 'evaM bause vi' prabhAha gaza sAdhu paNa tIthanA sahabhAvamAMDAya cha tItha nA lAmA tA nathI eva paDisevaNA kulIle vi" eja pramANe pratisevanA kuzala sAdhu paNa caturvidha saMgha rUpa taurthanA vidhamAnamA DAya che. tenA ma vidyamAnAmA hAtA nathI kasAyakasole puchA' he bhagavan kaSAya kuzIla sAdhu tIrthane sadbhAvamAM hoya che? ke asadasaabhaaN hAya cha ? ma prazna uttaramA prabhuzrI 49 cheu-'goMyamA / titthe vA hojjA, atitthe vA hojA' 3 gItama! ta tI nA sahAvamA pahAya
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 bhagavatI sUtre atIrthe vA bhavet chadmasthAvasthAyAM tIrthakaro'pi kapAyakuzIlo bhavet iti tadapekSayA atIrthe vA bhavediti kathitam athavA tIrthavyavacchede sati anyo'pi cAritravAn kapAyakuzIlo bhavettadanyakapAyakuzIlApekSavA'pi atIrthe bhavediti afafa | ' as atithe hojjA ki titthayare hojjA patteyabuddhe hojjA' yadi kapAyakuzalo'tIrthe bhavettadA kiM tIrthakarosaau syAt pratyekabuddho vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'titthayare vA hojjA patte buddhe vA hojjA' tIrthakaro vA sa kapAyakuzIlo bhavet pratyekabuddho vA bhavediti / 'evaM niyaMThe vi' evaM kaSAyakuzIlavadeva nirgrantho'pi tIrthe sati bhavedra atIrthe vA bhavet yadi atI bhavet tadA vIrthakaro'vi bhavet pratyekabuddho vA bhavediti bhAvaH / uttara meM suzrI kahate haiM- 'joyamA ! titthevA hojA atitthe vA hojjA' he gautama! vaha tIrtha ke sadbhAva meM bhI hotA hai aura tIrtha ke asabhAva meM bhI hotA hai / atIrtha meM bhI hotA hai-aisA jo kahA gayA hai vaha tIrthakara bhI chadmasthAvasthA meM kapAya sahita hote haiM-3 -ataH yaha kapAya kuzIla honA hai / isa apekSA se kapAya kuzIla mAdhu atIrtha meM bhI hotA hai aisA kahA gayA hai / athavA tIrtha ke viccheda hone para anya bhI caritravAn kaSAya kuzIla ho jAtA hai / isaliye usakI bhI apekSA kapAya kuzIla atIrtha meM bhI hotA hai aisA kahA gayA hai / 'jaha atitthe hojjA, ki titthare honA patte buddhe sojjA' yadi atIrtha meM he bhadanta ! kapAya kuzIla hotA hai to vaha tIrthakara hotA hai athavA pratyeka buddha hotA hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gomA ! titthavare vA hojjA patteSa buddhevA hojjA' yaha kapAya kuzIla tIrthakara bhI ho sakatA hai aura pratyeka buddha bhI ho sakatA hai ? 'evaM niyaMTe vi evaM siNAe vi' kapAya kuzIla kI taraha nirgrantha sAdhu bhI tIrtha meM bhI ho sakatA hai aura atIrtha ane tInA abhAvamAM paNa hoya che atI mAM paNa thAya che, evu' je kahevAmAM AvyuM che, te tItha paNu chadmastha avasthAmAM kaSAya sahita hoya che, jethI te kyAya kuzIla hAya che te apekSAthI kaSAya kuzIla sAdhu atImAM paNa hAya che, tema kahela che, athavA tInA viccheda thavAthI anya cAritravA paNa kAya kuzIla thai jAya che, tethI te apekSAthI kaSAya kuzIla atIrthAMmAM paNa hAya che tema uhesa he 'jai atitthe hojjA kiM titthayare hojjA, patteyabuddhe hojjA' he bhagavat jo tIthamAM kaSAya kuzIla hAya che, tA te tIra hAya che ke pratyeka yuddha hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che 4-'goyamA ! titthayare vA hojjA, patteyabuddhe vA hojjA' he gautama / te upAya kuzIla tIrthaMkara paNa hoi zake che. ane pratyeka buddha paNa hAi zake che. OM
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za025 2.6 04 navama liGgahAranirUpaNam 'evaM siNAe vi' evam kapAyakuzIlabadeva snAtako'pi tIrthe vA bhavet atIrthe cA bhavet yadi atIrthe bhavet tadA svayaM tIrthakaro'pi bhavet pratyekabuddho'pi bhavediti bhAvaH, ityaSTamaM tIrthadvAram atha navamaM liGgadvAranAha vaha-'pulAe NaM bhaMte / ki sakiMge honA annaliMge hojjA gihiliMge hojmA' pulAkaH khala bhadanta ! kiM svaliGge mave danpaliGge vA bhavet gRhiliGge vA bhavet liGgadvAre liGgaM dvividhaM dravyabhAvabhedAt tatra jJAnadarzanacAritraM bhAvaliGgam, tacca bhAvaliGgamAhatAnAM svaliGgam, AhetAnAM sAdhanA. meva jJAnAdi bhAvasya sadbhAvAt / dravyaliGga dvividham rabaliGgaparaliGga bhedAt tatra sadorakamugvavastrarajoharaNAdikaM dravyataH svaliGgam paraliGgaM dvividham kutIthiMkaliGgameM bhI ho sakatA hai| yadi vaha atIrtha meM hotA hai to vaha tIrthakara bhI ho sakatA hai aura pratyeka buddha bhI ho sakatA hai / isI prakAra kA kathana snAtaka sAdhu ke lambandha meM bhI jAnanA cAhiye / arthAta snA taka bhI tIrtha aura atIrtha donoM meM ho sakatA hai yadi atIrtha meM vaha hotA hai to vaha athavA to tIrthaMkara hotA hai athavA pratyeka buddha hotA hai / isa prakAra se aSTanadvAra kA phayana smaapt| nauva liGgavAra'pulAe NaM bhaMte ! siliMge hojjA annaliMge hojanA gautamasvAmI ne isa sUtradvArA prabhuzrI se ailA pUchA hai-he mahala ! pulAka svaliGga meM hotA hai ? athavA anya liGga meM hotA hai ? athavA gRhasthaliGga meM hotA hai? dravyaliGga aura bhAvaliGga ke bheda le liGga do prakArakA hotA hai sadorakaNiyaThe vi' evaM siNAe vi' pAya dhuzAsana thana prabhArI ninya sAdha tIrthamA paNa hoI zake che, ane atIrthamAM paNa hoI zake che. je te atI rthamAM hoya che. te te tIrthaMkara paNa hoI zake che ane pratyeka buddha paNa hoI zake che. A ja pramANenuM kathana snAtaka sAdhunA saMbaMdhamAM paNa samajavuM arthAt snAtaka sAdhu paNa tIrtha ane atIrtha bane prakArathI hoI zake che. je te atIrthamAM hoya che, te te tIrthakara hoya che, athavA pratyeka baddha hoya che. A rIte A AThamA dvAranuM kathana samApta thayuM. have navamA liMgadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhate / kiM khalige hojjA annaliMge hojjA' zrIgItAsvAmI A sUtrapAThadvArA prabhune evuM pUchyuM che ke-he bhagavana pulAka sAdhu svaliMgamAM hoya che? ke anya liMgI hoya che? athavA gRhastha li gavALA hoya che ? dravyaliMga ane bhAvaliMganA bhedathI liMga be prakAranA hoya che. sarakakha vasikA-rajoharaNa, vigere prakAranA je cihna che, te dravyanI apekSAnI svaliga
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 bhagavatIne gRhasthali bhedAt pulajhAnAM tripakArakAmapi dravyali bhavati yatazcAritrapariNAmasya dravyAlaGgApekSA na bhavanIti 'gulAe paM bhaMte ! kiM saliMge' ityAdi ghagnaH / bhagavAnAda-goyamA lAdi, 'goyamA' he gautama ! 'daligaM pahucca' dravyaliGgaM pratItya dravya liGgAzrayaNanetyartha:, 'saliMga vA hojA mannaliMge vA honA gihiliMga vA hojA' svaline vA avet anyAlane vA bhavet gRhilige vA bhavet pulAka ini / 'mAvaliMga paJca niyamA salige hoUjA' mAvaliGga pratItya nAvaligA zrayaNena tu niyanAt baline eva bhavet / 'evaM jAva siNAe' evaM yAvat snAtakaH, atra yAvatpadena vayugakugIlanigraMndhAnAM saMgraho bhavati tathA ca vakuzAdArabhya munvantrikA, rajoharaNa Adi rupa jo liGga hai yaha drA kI apekSA svaliGga hai| paraliGga kulIthikAliGga aura gRhasthaliga kI apekSA do prakAra kA hai -inameM pulAka ke tInoM bhI prakAra kA dhaliGga hotA hai kyoMki cAritra pariNAma ko uliGga kI apekSA nahIM hotI hai / tathA-jAna, darzana aura cAritra rUpa bhAvaliGga hotA hai / ahanoM kA jo jJAnAdi bhAva hai yahI unakA ravaliGga hai / kyoMki AIna sAdhu bho ke ho jJAnAdi rUpa bhAva kA sadbhAva hotA hai| pUrvokta prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA ! vyaliMgaM paDacca saliMge vA hojjA annaliMge vA honjA' he gautama ! dravyaliMga pAya kara ke pulAka rabaliMga meM bhI hotA hai anyaliGga meM bhI hotA hai aura gRsthati meM bhI hotA hai| aura 'bhAvaliMga padukhya nimmA saliMge zejA' bhAvaliMga ko Azraya karake vaha niyama ra sthaliMga meM hI hotA hai / jAba liNAe' isa prakAra kA kathana yAyAta nAtA taka jAnanA caahiye| yahAM vAt zabda se kadhA che. paviga-kutIsiMkaliMga ane gRhasthaliMganI apekSAthI be prakAranA che. temAM pujAne traNe prakAranA daliga hoya che kemake-cAritrapariNAmane daliganI apekSA hotI nathI. tathA nA darzana ane cAritrarUpa bhAvaliMga hoya che. huM to je jJAnAdilAva che, te ja teonuM svaliMga che kemake Ata dhune ja nAnAdi rUpa bhAva hoya che. uparanA praznano uttara 11patA kI se che - 'goyamA ! daliga paDucca saliMge vA hojjA, anagi vA dAjA' ra gautama ! yati mAya dIna pusA dravya. ligamAM pa hoya che ane anya viMgamAM paNa che che, tathA gRhanii urya 'bhAvaTiMga, paucca niyamA saliMge hojjA' vigane yasana tathA bimA dAyaTe. 'evaM jAva miNA' mA pranuM kathana bakuza, kuzIla, nivra ane snAtakanA sa ba dhamAM paNa samajI
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA TIkA za025 u.6 04 dazamaM zarIradvAranirUpaNam 95 snAtakaparyantaH sarvo'pi dravyaliGgAzrayaNena svaliGge paraliGge gRhasthaliGge ca bhavet bhAvaliGgAzrayaNena tu niyamataH svaliGge eva bhavediti bhAvaH / iti nAmaM liGgadvAram 9 atha dazamaM zarIra dvAramAha - 'pulAe NaM bhaMte! kai sarIresu hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! katipu zarIreSu bhavet-phiyatsaMkhyAka zarIravAn bhavati pulAkaiti praznaH / bhagavAnAha - 'joyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tilu orAliyate yAkathama etu hojjA' triSu audArika tejasakArmaNesu zarIreSu bhavet auhArika tejasakArmaNazarIrazrayavAn bhavati puLA ityarthaH / 'cause NaM zaMse ! pucchA 'cakuzaH khalu bhadanta ! katiSu zarIreSu bhavediti inaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi. 'gomA' he gautama ? 'ti vA carasuvA hojjA' triSu zarIreSu caturSu vA zarIreSu vakuzo bhavati kuza kuzIla aura nirgranthoM kA grahaNa huA hai| tathA ca pulAka se lekara snAtaka taka ke sAdhu dravyaliGga ke Azraya le svaliGga meM, paraliGga meM aura gRhastha liGga meM hote haiM, evaM bhAvaliGga ke Azrama se ve niyama se svaliGga meM hI hote haiM nauvAM liGgadvAra samApta | dasavAM zarIra dvAra'pulAe NaM bhaMte ! kaha sarIresa hojjA' he bhadanta ! pulAka ke kitane zarIra hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gogamA ! tisu orAli, teyA kama hojjA' he fine | ae atarra taijasa aura phArmaNa ina tIna zarIroM vAlA hotA hai / 'paDaNaM bhaMte ! pucch|' he bhadanna ! kuza sAdhu kitane zarIroM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'yamA ! 'tisu vA causu vA hojjA' he gautama | levuM eTale ke khakuzathI laIne snAtaka sudhInA saghaLA sa dhue dravyali ganA AzrayathI svali'gamAM, paraligamAM, ane gRhasthali'gamAM hAya bhAvaliMganA AzrayathI teeA niyamathI skhaligamAM ja DAya che. A navazu. li'gadvAra kahyu che. ane A rIte have dasamA zarIradvAranuM kathana karavAmAM Ave che artha - 'pulAe Na bhaMve ! kasu sarIresu hojjA' he bhagavan cusAunA keTalA zarIra hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che - 'gomA / tisu orAliya, vega, kammaramu hojjA' he gautama / te bhauhAriGa tainsa ne aNu se RNu zarIravANA hoya che 'bause NaM bhaMve ' pucchA' he bhagavana akuza sAdhu keTalA zarIravALA hAra che? A praznanA uttaramA anuzrI he he he- 'goyamA ! tisu vA causu vA hojA' he gautama! maDuza
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 96 zArIratryavAn zarIracatuSTayavAn vA bhavatItyarthaH / 'visu kSejjamANe ' tripu zarIreSu bhavan 'tisu orAliya teyAgamsaesa hojjA' tripu audArika taijasakArmaNazarIreSu bhavet audArikataijasakA maNazarIratryavAn bhavatIti bhAvaH / 'causu hojjAmANe' caturSu bhavam'causa orAliya ceujjiyateyAkamma esa hojjA' caturSu audAripha vaikriya tejalakArmaNazarIreSu bhaveta adArikavaikriyataijasa phArmaNazarIravAn bhaktIsparthaH / ' evaM paDisevaNAkunIlevi' evaM pratisevanAkuzalo'pi zarIrajayavAn zradArika- tejasa-kArmaNa zarIrAna catuH zarIravAn audAri vaikriyatena sakArmaNazarIravAn vA bhavatIti bhAvaH / 'kasAyakusIle pucchA' kapAyakuzIlaH khalu bhadanta / kaThiSu zarIreSu bhavatIti pakuza sAdhu tIna zarIra vAlA bhI hotA hai aura cAra zarIra vAlA bhI hotA hai / 'tisu hojjamANe' jaba yaha tIna zarIra vAlA hotA hai tava 'tisu oliya teyA kammaesu hojjA' unameM isake audArika taijasa aura kArmaNa ye tIna zarIra hote haiM 'causu hojjamANe' jaba isake cAra zarIra hote haiM taba 'causu ogaliya veDanciya, teyA kammaesu hojjA' unameM isake audArika, vaikriya, tejasa aura kArmaNa ye cAra zarIra hote haiM / 'evaM paviNA kumIle vi' isIprakAra se pratisevanA kuzIla sAdhu bhI tIna zarIra vAlA bhI hotA hai aura cAra zarIra vAlA bhI hotA hai tIna zarIra hone meM isake audArika taijasa aura kArmaNa ye tIna zarIra hote haiM aura cAra zarIra hone meM isake audA sAdhu traNu zarIra va LA paNa hAya che, ane cAra zarIrevALA paNa hoya che. 'tisu hojjamANe' nyAre te Rbhu zarIravANA hoya che, tyAre 'tisu orAliya veyA kammarasu hojA' teyonA soha 2i4 tai4sa maneArA se tra zarIza hoya che, nyAre 'causu hojjamANe' yAra zarIro hoya che, tyAre 'causu orAliya vetriya teyA kammaramu hojjA' temAM tethone mohArie paiDiya tainsa, bhane amaSu me yAra zarIza hoya he 'evaM paDi sevaNAkusIle vi' eja pramANe pratisevanA kuzIla sAdhu paNa traNa zarIrAvALA paNa hAya che, ane cAra zarIrALA paNu hAya che traNa zarIramA teene audArika tejasa ane kAmaNu e traNu zarIra hAya che ane cAra zarIre heAvAmA teone mohAri vaiDiya, taiksa, bhane abhI se yAra zarIrI hoya hai. 'kAya kusIle pucchA' he bhagavan upAya duzIsa sAdhu DeTalA zarIrovAjA hoya che ?
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa % 35 prameyazcandrikA TIkA za035 3.6 sU07 dazama zarIradvAranirUpaNam 97 pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-goyalA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! "lisa vA causu vA paMcara pA hojA' viSu vA catuSu vA paJcasu vA bhavet / tricatuH paca zarIravAn bhavatItyarthaH 'tistu hojjamANe triSu zarIreSu bhavan 'tisu orAliya. teyA kampapasnu hojanA triSu bhaudArika taijamakAryaNazarIreSu bhavet audAriztaijasa. kArmaNa zarIratrayavAn bhavatItyarthaH / 'ca'su hojjamANe' caturpu zarIreSu bhavan, 'caunu orAliyaveubdhiyateyA kammaecha hojjA' caturpu audArikakriyataijasakArmaNazarIreSu bhavet etAdRzazarIracatuSTayavAn bhavatItyarthaH / 'paMcasu hojjAmANe' paJcasu bhavan 'paMcasu orAliyaveubdhiya AhAragayAmaesa hojjA' paJcasu audArikavaikriyataijasAhArakakAmaNazarIreSu bhavet uparokta paJca zarIravAn bhavatItyarthaH / "NiyaMTho siNAoya jahA pulAo' nirganthaH snAtakazca yathA pulAkaH, pulAkaradeva niryanya: snAtakazca audArikataijasakAmaNazarIratrayavAn bhavatItyarthaH / iti dazamaM zarIrarika, vaikriya, taijala aura kArmaNa ye cAra zarIra hote haiN| 'kalAya kusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAya kuzIla zilane zarIroM vAlA hotA hai ? uttara haiM prabhuzrI kahate haiM-goyamA! tistu vA ca usu ko paMcasu vA hojjA' he gautama kaSAya kuzIla sAdhu audAripha tejana kArmA ina tIna zarIra vAlA bhI hotA hai audArika kriya taijasa aura kArmaNa ina cAra zarIra vAlA bhI hotA hai evaM audArika kriya, AhAraka, sejala, aura kAmaNa ina pAMca zarIroM vAlI bhI hotA hai| yahI bAta 'tisubojjamANe-tisa orAlaya teyA kammaestu hojjA causu hojjamANe causu orAliya deubdhiya teyA kammaesu hojjA, paMcasu zejjamANe paMcasu oraliya gheutriya nA teyA kampaesajjA " ina sUtrapAThoM se prakaTa kI gaI hai| 'Ni yaThe siNAoya jahA pulAo' lintha aura snA taka pulAka hI taraha audArika taijasa aura kAmeNa ina tIna zarIra vAle hote haiN| daza zArIra dvAra samApta / bhA prazna uttara pramuzrI 4 cha -'goyamA ! tisu vA causu vA, paMcasu vA hojjA' gIta ! SAya suzIla sAdhu mo24 tAsa sane bhaya se traNa zarIravALA paNa hoya che ane audArika, vaikiya, tejasa, ane kArmaja se yAra zarIzamA 5 DAya cha 'tisu hojjamANe-tisu orAliya teyA kammaesu hojjA, basu orAliya veuvviya te yA kammaesu hojjA, pacasu hojjamANe, pacasu orAliya, ve ubdhiya, AhAraga teyAkammaesu hojjA' ko pAta yA sUtra54thI pragaTa 42 cha 'Niya The, siNAo ya jahA pulAo' nintha ane snAtaka sAdhu pulAnA kathana pramANe audArika, tejasa ane kAmaNa e aNuM zarIravALA hoya che. dazamuM dvAra samApta, bha0 13
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ bhagavatI dvAram 10 / athaikAdazaM kSetradvAramAha-'pulAeNaM aMte ! kiM kammabhUmIe hojjA akammabhUmIe hojjA' pulAkaH khallu bhadanta ! ikarmabhUmau bhavet akarmabhUmI bhavediti kSetradvAre praznaH / bhagavAgAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jammaNa satibhAva paDucca ka.sabhUmIe hojjA No akasmabhUmIe hojjA' janmasadbhAvaM ca pratItya karmabhUmau bhavet no akarmabhUmau bhavet-janma-utpaniA, sajAvazva-vivakSita kSetrAdanyatra vivakSiAkSetre cA jAtasya tatra cAritrabhAvena tasyAstitvam tayoH samAhAra stata statpratItya janmasadbhAvApekSayA pulAkaH karmabhUgau bhavet tatra karmabhUmau jAyeta tathA tatraiva viharedityarthaH, parantu akarmabhUmyAM notpadheta yato'karmabhramau samutpannasya cAritra na bhavatIti tathA saMharaNato'pi akarmabhUmI na bhaven-yataH gyArahavAM kSetra dvAra 'pulAe NaM ! ki pammabhUmie hojjA aphammabhUmie hojjA' gautama ne isa sana dvArA manuzrI se aisA pUchA -he bhadanta ! pulAka sAdhu kyA karmabhUmi meM hotA hai ? athavA akarmabhUmi meM hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jammaNa-saMktibhAva paDucca kamma bhUnie hojjA, jo akaramabhUmIe hojjA' he gautama ! janma aura sadabhAva kI apekSA se pulAka karmabhUmi meM hotA hai akarmabhUmi meM nahIM hotA hai / utpatti kA nAma janma hai aura saddhAtra nAma caritra bhAva ke astitva kA hai pulAka karmabhUmi meM janma letA hai isakA kAraNa aisA hai ki akarmabhUmi meM utpanna hue jIva kA cAritra bhAva nahIM hotA hai ? isa prakAra janma aura sadbhAva kI apekSA pulAka karmabhUmi meM utpanna hotA hai aura vahIM para vihAra karatA hai tathA saMharaNa kI apekSA have agIyAramA kSetradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhate ! kiM kammabhUmINa hojjA ammabhUmIe hojjA' gautama svAmIe A sUtra dvArA prabhuzrIne evuM pUchyuM che ke-he bhagavan pulAka sAdhu zu kamabhUmImAM hoya che? ke akasmabhUmImAM hoya che? A praznanA uttaramAM pramazrI Da cha -'goyamA! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe hojjA, jo akammabhUmIe hojjA' hai gautama | ma mane sahalAnI apekSAthI pakSA sAdhu karmabhUmImAM hoya che, akarmabhUmImA hotA nathI utpattinuM nAma janma che ane sadabhAvanuM nAma cAritrAvanA ativanuM che. pulAka karmabhUmImAM janma le che. tenuM kAraNa evuM che ke-akarmabhUmImAM utpanna thayelA jIne cAritrabhAva hato nathI. A rIte janma ane sadbhAvanI apekSAthI pulAka pharmabhUmImAM utpanna thAya che. ane tyAM ja vihAra kare che. tathA sa haraNanI
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 04 ekAdaza kSetradvAranirUpaNam 99 / pulAkalabdhimantaM devAH saharcu na zaknurantIti / 'ba use NaM pucchA' vakuH khalu bhadanta ! kiM bhUmau bhavet akarmabhUmI va bhavediti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'gomA' he gautama | 'jammaNa saMtibhAvaM paDuca kammabhUpIe hojA no ammabhUmIe hojA' janmasadbhAvaM ca pratItya janma samutpattiH sadbhAvavAritrabhAvenAstitvam tadAzritya vakuzaH karmabhUmAveva bhavet no aUrmabhUmau bhaved vakuzo' karmabhUmau na janmato bhavati na vA svakRtavihAratha bhavati, parakRtavihArata stu ubhayatrApi karmabhUmyAmakarmabhUmyAM ca bhavatItyetadAzayenAha - 'sAharaNaM' ityAdi / 'sAharaNaM paDucca kammabhUmIe vA hojjA akamyabhUmie vA hojjA' saMharaNaM se bhI vaha karmabhUmi meM nahIM hotA hai / kyoMki devAdika pulAkalabdhi vAle kA saMharaNa nahIM kara sakatA hai / 'useNaM pucchA' he bhadanta / kurA kyA karmabhUmi meM utpanna hotA hai ? athavA akarmabhUmi meM utpanna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhamA ! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmie hojjA, no akrammabhUmie hojjA' he gautama ! janma aura sadbhAva ko lekara bakuza lAdhu karmabhUmi meM hI hotA hai akarma bhUmi meM nahIM hotA hai aura karmabhUmi meM hI usakA svakRta vihAra honA hai / hAM parakRta vihAra kI apekSA vaha karmabhUmi aura akarmabhUmi ina donoM meM hotA hai / yahI bAta - 'sAharaNaM paDucca kammabhUmIe vA hojjA ammabhUmI vA hojjA' eka kSetra se dUsare kSetra meM jo devAdika haraNa karake le jAte haiM usakA nAma saharaNa hai / isa saMharaNa ko lekara vaha bakuza karmabhUmi aura akarmabhUmi donoM meM ho sakatA hai / 'evaM apekSAthI paNa te akama'bhUmImAM hAtA nathI, kemake-devA vigere pulAkalanvi vANAmanuM saharaSu 4rI zatrutA nathI. 'vaDase NaM pucchA' he lagavan maza zuM ka`bhUmImAM utpanna thAya che ? ke akabhUmImA utpanna thAya che? A praznanA uttaramA aluzrI De - 'goyamA ! jammaNasaMtibhAvaM paDuca kamta bhUmIe hojjA, no akammabhUmIe hojjA' he gautama! nan bhane sadbhAvane laI ne akuza sAdhu kamabhUmImA ja utpanna thAya che, aka bhUmImA utpanna thatA nathI, ane aka bhUmImAM ja teonA svadhRta vihAra hoya che. paraMtu parakRta vihAranI apekSAthI te ka`bhUmImAM ane aka bhUvImAM A bannemAM hAya he. mena vAta 'sAharaNaM paDucca kammabhUmIe vA hojjA, akammabhUmIe vA hojjA' bheGa kSetramAM ne devA vigere hara ne laya he, tenu nAma saharaNa che. A sahaNune laine te akuza kamabhUmI ane akabhUmI che.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 100 matItya, saMharaNaM nAma kSetrAt kSetrAntare devAdibhirna vanam tat pratItya karmabhUmI vA bhavet vakuzo'karmabhUmau vA bhaveda | 'evaM jAba siNAe' evaM yAvada snAtakaH, atra yAvatpadena kuzIlanigranthayoH saGgaho bhavati tathA ca kuzIlanigranthasnAtakAH janmasadbhAvApekSayA karmabhUmAveva bhaveyu statraiva viharantIti ca parakRtavihArApekSayA tu ubhAvapi saMbhavanti viharantIti ceti gatamekAdazaM kSetra dvAram 11 // 04 // dvAdarza kAladvAramAha-pulAe NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - pulAe NaM bhaMte! kiM osappiNI kAle hojjA, ussappiNI kAle hojjA No olappiNI No ussappiNI kAle vA hojjA ? goyamA ! osappiNI kAle vA hojjA ussappiNI kAle vA hojjA No osappiNI jo ussappiNI kAle vA hojjA / jai osappiNI kAle hojjA kiM susamasulasA kAle hojjA 1, susamA kAle hojjAra, susama - dUsamA kAle hojjAra, dUsamasulamA kAle hojA4, dUlamA - kAle hojjA5, dUsamadUmamA kAle hojjAda, goyamA ! jammaNaM pahunca No sumasummA kAle hojjA1, No susamAkAle hojjAra, susamadUtamA kAle hojjA3, dUmamasusamA kAle vA hojjA4, no dUsamA kAle hojjA5, no dUsamadUtamA kAle hojjA6 / saMti bhAvaM paDucca No susamasulagA kAle hojjA, No susamA jAva siNAe' isa prakAra se yAvat kuzIla nirgranya aura snAtaka ye sAdhu bhI janma aura sadbhAva kI apekSA to karmabhUmi meM hI hote haiM aura vahIM para vihAra karate haiM / parantu parakRta vihAra kI apekSA se maMharaNa kI apekSA se karmabhUmi aura akarmabhUmi donoM meM ho sakate haiM ' kSetra dvAra samApta 11 // sR0 4 // jannemA hoza che, 'eva jAva siNAra' yA rIte yAvat zIsa sAdhu nigrantha ane snAtaka A sAdhu paNa janma ane sadbhAvanI apekSAthI ka bhUmImAM ja Aya che. ane tyA ja vihAra kare che. paraMtu parakRta vihAranI apekSAthI-sa haraNunI apekSAthI ka bhUmI ane akabhUmI e bannemAM hAI zake che. A pramANe A kSetradvAranuM kathana samApta thayuM, 11 pras. jA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 201 kAle hojA susamadUmama kAle vA hojjA samsusalA kAle vA hojjA dUsamA kAle vA hojjA No dUsamadUtamA kAle hojjA / jai ussappiNI kAle hojjA kiM mamamA kAle hojjA?, dUsamA kAle hojjAra, dUsamasulamA kAle hojjAi, susamadUsamA kAle hojjA, susamA kAle hojjAe, susamasulamA kAle honA6, ? goyasA ! jammaNaM paDucca jo dUsamadUlasA kAle hojjA 1, dUtamA kAle vA hojAra, dUsamasamA kAlevA holA3, susanadUsamA kAle vA hojjA4, No sulanA kAle hojjA5, No susama susamA kAle hojjA6 / saMti bhAvaM paDucca No dUnamadUtamA kAle hojjA1, dUlamA kAle hojjAra, dUsasumasA kAle vA hojjAra, susamadUlamA kAle vA hojjAra, No susamA kAle hojjA5, No surumasusamA kAle hojjA6 / jai jo osappiNI No ustapaNI kAle hojjA kiM susama samApalimAge hojjA susamApalibhAge tejA sulana dUlamA libhAge hojA dUmasusamA palibhAge hojjA ? goyamA ! janmaNaM saMtibhAI ca paDucca No susama susamApalibhAge hojjA ko susamApalibhAge hojjA, No susamadUmamApalibhAge hojA dUmana mulata palibhAge hojA / vause pucchA goyamA ! osapiNI kAle vA hojjA utsappiNI kAle vA hojA No olapiNI No utpaSiNI kAle vA hojjA / jai osappiNI kAle hojjA kiM susamatulasA kAle hojjA pucchA goyamA ! jammaNaM saMtibhAvaM ca paDucca No surUmasusamA kAle hojjA No susamA kAle hojjA, suptamadUtasA kAle vA hojjA dUsamasusamA kAle vA hojjA dUsamA kAle vA hojjA, No
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 bhagavanItre dUlamamadUmamA kAle hojjA, sAharaNaM paDDucca annavare samAkAle hojjaa| jai ussaTipaNI kAle hojjA kiM dUsasadUsanA kAle hojjA6, pucchA goyamA! jammaNaM paDucca No dUsamadunamA kAle hojjA jaheva pulAe / saMti bhAvaM paDucca No dUsasAdulama kAle hojjA, evaM saMtibhAveNa vi jahA pulAe jAva No susamasusamA kAle hojjA / sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA / jai no osappiNI no ussapiNI kAle hojA pucchA, goyamA ! jaMmaNapratibhAvaM paDucca No susamasusamApalibhAge hojjA jaheva pulAe jAva dusamasusamApalibhAge hojjA / sAharaNaM paDucca annayare palibhAge hojjaa| jahA vause / evaM paDisevaNA kusIle vi| evaM kalAyakusIle vi| NiyaMThe liNAo ya jahA pulaao| NavaraM eesi amahiyaM sAharaNaM bhANiyadhvaM sesaM taM ceva 12||suu0 5 // chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! kim avasarpiNI kAle bhavet utsarpiNIkAle bhavet no avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavet ? gautama ! avasarpiNIkAle vA bhavet utsarpiNI jhAle yA bhavet no abasapiMgI no utsarpiNI kAle vA bhavet / yadi avaptarpiNIkAle bhavet kiM supabhasupapAkAle bhavet 1, supamAkAle bhavet2, supapaduHpamAkAle bhavet 3, duHpamasuSamAkAle bhavet 4, du.panAkAle bhavet 5, duHpamaduHpamAkAle bhavet 6, ? gautama ! janmapatItya no supamasupabhAkAle bhavet 1, no supanAkAle bhavet 2, supamaduHpamAkAle bhavet 3, duHpamasupamAkAle vA bhavet 4, no duHpamAkAle bhavet 5, no dumadupayAkAle bhaven 6 / sadbhAva matItya no mupamamupamAkAle bhavet 1, no lupamAkAle bhaveva 2, supamaduHpamA. kAle vA bhavet 3, du.pamasupamAkAle vA bhavet 4, duHpamAkAle vA bhavet 5, no duHpamaduHpamAkAle bhavet 6, / yadi utsarpiNIkAle bhavet ki duHpamaduHpa. mAkAle bhavet1, duHpaNAkAle bhavet 2, duHpamasuSamAkAle bhavet 3, supama duHpamA. kAle bhavet 4, supamAkAle bhavet 5 ? supamasuSamAkAle bhavet 6? gautama ! janma pratItya no da.papaduHpamAkAle bhavet 1, duHpamAkAle vA bhavet 2, du.pamasupamAkAle vA bhavet 3, supamaduHpamAkAle vA bhavet 4, no supamAkAle bhavet 5,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrakA TIkA za025 u.6 05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 103 no sumasumAkAle bhavet 6, sadbhAvaM pratIzya no duHpamAkAle bhavet 2, duHSamAkAle bhavet 2, dupapAkAle vA bhavet 3, suSamaduHpamAkAleA bhaveda 4, no supamAkAle bhaveda 5, no suSamasuSamAkAle bhavet 6, yadi no avasarpiNI no sarpiNIkA bhavet kiM suSamasuSamA pratibhAge bhavet ? suSamaduHpamApatibhAge bhavet supamasuSamA pratibhAge bhavet ? gautama ! janma sadbhAvaM ca pratItya no supamApatibhAge bhavet no supamAmavibhAge bhavet no duHpamaduHpamAM pratibhAge bhavet duHpamasuSamA pravibhAge bhavet / kuzaH khalu pRcchA - gautama ! avasarpiNIkAle vA bhavet utsarpiNIkA vA gacet-no avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavet / yadi avasarpiNIkAle bhavet kim suSamasuSamAkAle pRcchA gautama ! janma saddmAyaM ca pratItya no supamasuSamAkAle bhavet no suSamAkAle bhavet suSamaduHpamAkAle vA bhavet duHSamayupamAkAle vA bhavet duHSAkAle vA bhavet - no duHSamaduHpamAkAle bhavet / saMharaNaM pratItya anyatarasmin samAkAle bhavet / yadi utsarpiNIkAle bhavet kiM duHSamaduHSamAkAle bhavet pRcchA gautama ! janma pratItya no duHpamaduHpAkAle bhavet yathaiva pulAkaH / sadbhAvaM pratItya no du. pamaduHpamAka'le bhavet -no duHpamAkAle bhavet evaM sadbhAvenApi yathA pulAko yAvat no supamapamAkAle bhavet saMharaNaM pratItyAnyatarasmin samAkAle bhavet / yadi no avasarpiNI no utsarpiNIkAle bhavet pRcchA gautama! janma sadbhAvaM pratItya no sumasumA pratibhAge bhavet yathaiva pulAko yAvat duHSayamA pratibhAge bhavet / saMharaNaM pratItyAnyatarasmin pratibhAge bhavet yathA bakuzaH, evaM prati sevanAkuzIlo'pi evaM kaSAyakuzalo'pi / nirgranthaH snAtakazca yathA pulAkaH, navarametayorabhyadhikaM saMharaNaM bhaNitavyam zeSaM tadeva ||05 // TIkA - 'pulAe NaM bhate ! ki osappiNIkAle hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kimavasarpiNIkAle bhavet 'ussappiNIkAle hojjA' utsarpiNIkAle bhavet bArahavAM kAla dvAra 'pulAe NaM bhaMte! kiM osappiNIkAle hojjA, ussappiNIkAle hojjA' ityAdi / - TIkArya -- gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUcha rahe haiM - 'pulAe NaM bhaMte ! kiM oppaNIkAle hojjA, upasappiNIkAle hojjA' he bhadanta / have gArabhA zrIsadvAranu prathama zvAsA Ave che. 'pulAeNaM bhaMte! ki opI kAle hojA ussappiNIkAle hojjA' ityAhi TIDaartha -- gautamasvAbhIme anuzrIne bhevu pUchayu che !-'pulAe NaM bhaMte ! kiM osappiNI kAle hojjA, ussappiNIkAle hojjA' se lagavan yusAGa zu' utsarpiSI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 605 bhagavatI sUtre 'No osajiNI No upadiNIkAle honA' no vaNijo utrpaNIkA bhavet sAmAnyataH kAlastrividho bhavani avasarpiNIkAlA utsarpiNIkAraH no avasarpiNI no utsarpiNI kALaca tatra bharatairavatakSetreSu Ayo ho avasarpiNI, unmarpiNIheat bhavataH, tathA tRtIyaH kAlo no avasarpiNI no utsarpiNI nAmakaH mahAvideha haimavatAdi kSetreSu bhavatIti tatra karikAle kutrakSetre pulako jAyate iti praznaH, bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'osapiNorAlevA hojjA' refootkAle vA bhaveda pulAka', 'ustaSpiNI kAle vA hojjA' utsarpiNIkAle ar bhavet 'No opiNI No utsapiNIkAle vA jA' to avasarpiNI no pulAka payA avasarpiNIkAla meM hotA hai athavA utsarpiNIkA meM hotA hai ? athavA 'no zrasapiNI No ussappiNIkAle vA hojjA' no avasarpiNI no utsarpiNIkAla meM hotA hai ? sAmAnya se kAla tIna prakAra kA hotA hai / aNIkAla, utsarpiNIyola aura no arpaNI no utsarpiNIkola, inameM se bharata kSetra aura airavata kSetra ina do kSetroM meM Adi ke do avasarpiNIkAla aura utsarpiNI kAla hotA hai / tathA tRtIyakAla to avasarpiNI no utsarpiNI kAla mahAvideha aura haimavatAdi kSetroM meM hotA hai| isI abhiprAyale gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA prazna kiyA hai ki pulApha sAdhu kisa kAla meM kisa kSetra meM utpanna hotA hai ? usake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! osapiNI kAle hojjA, ussappiNIkA nA hojjA, jo olapiNI No ussappiNI kAle vA hojjA' he gautama! pukArU avasarpiNI kAla meM aNamA hoya che ? } avasarpilI ajamA hoya che ? athavA 'no opiNI No ussappiNI kAle vA hojjA' no utsarpiNI no avasarpiNI aNasAM dveya che. sAmAnya prakArathI kALa traNa prakArane hAya che, avasarpiNIDALa, utsarpiNIkALa ane na avasarpiI nA utsarpiNIkALa temAthI bharatakSetra ane aravatakSetra A e kSetramAM AdinA be avasarpiNI kALa ane utsarpiNI kALa haeNya che. tathA trIje kALa ne avasarpiNI, ne utsapiCrIkALa--mahAvideha ane haMmavata vigere vigere kSetromA heAya che eja abhiprAyathI zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne eve| prazna karyAM che ke-pulAka sa dhu kayA kALamAM ane kayA kSetramA utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramA anuzrI gautamasvAbhIne he che - 'goyamA ! osappiNIkAle vA hojjA, ussappiNI kAle vA hojjA No osappiNI jo usvappiNI- kAle vA hojjA' he gautama! cusAI bhUvasarpiNI apamAM yAsu
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam utsapiNIkAle vA bhavet tritayakAle'pi pulAMkasyotpatirbhavati tat tat kSetreSu 'iti / 'jai osappiNIkAle hojjA' yadi sa pulAko'vasarpiNIkAle bhavet tadA kim 'susamasusamAkAle hojjA' supamasuSamAjhAle-prathamArake bhavet-samutpadyeta ? athavA 'musamAkAle hojjA' suSaSAkAle-dvitIyArake bhavet-samutpadheta athavA "musamadussamAkAle hojjA' supamaMduHpamAkAle-tRtIyArake bhavet athavA 'dussama. susamAkAle hojjA' duHpamasupamAkAle caturthArake bhavet athavA 'dussamAkAle hojjA' duHSamAkAle paJcamArake bhavet athavA 'dussamadussamAkAle hojjA' dupamaduSamAkAle-paSThArake bhavet pukAkA prathamadvitIyatRtIyacaturthapaJcamapaSThArakeSu katamasmin Arake samutpadyate iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jammaNaM paDucca No susamAsusamAkAle hojjA' janma pratItya bhI hotA hai, utsarpiNI kAla meM bhI hotA hai aura no avasarpiNI no utsarpiNI kAla meM bhI hotA hai| tIsare kAla meM bhI una 2 kSetroM meM palAka kI utpatti hotI hai| 'jaha olappiNIkAle hojjA susamasalamA. kAle hojjA' yadi avasarpiNIkAla meM pulAka kI utpatti hotI hai to kyA vaha suSamasuSamA nAla ke prathama Araka meM hotA hai 1, athavA 'susamA kAle hojjA' suSamAnAma ke dUsare Are meM hotA hai 2. athavA 'susaMsadussamAkAle hojjA' suSamaduHSamA nAla ke tRtIya Araka meM hotA hai 3 athavA-'dussamasusamAkAle hojanA' duSamasuSamA nAma ke catartha Araka meM hotA hai 4, ayavA-'duslamA kAle hotA' duSpamA nAmake 5, pAMcaveM Araka meM hotA hai ? athadhA-'dusmayadurasamA phAle hojjA' duSSamaduSSamA nAmake chaThe Araka me honA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jammaNaM paDucca No surumasumAkAle hojjA' hoya che. utsarpiNI kALamAM paNa heya che. ane te avasarpiNI no utsarpiNI kALamAM paNa hoya che. trIjA kALamAM paNa te te kSetromAM mulAkanI utpatti hoya che. 'jai osappiNIkAle hojjA, susa masusamAkAle hojjA' ne Aajii mAM julAkanI utpatti hoya che to zuM te suSamasuSamA nAmanA pahelA ArAmAM hoya cha ? 1 mathavA 'susamA kAle hojjA' suSamA nAbhana bhI mA2 mA DAya cha 12 athavA 'susamadussamAkAle hojjA' suSama huSamA nAbhanA tralan mArAmA hAtha cha 1 athavA 'dussamasusamAkAle hojjA' duSabha suSamA nAmanA yAthA mArAmAM leya cha 14 athavA 'dussamAkAle hojjA' hupamA ma ya cha ? 5 maryAta pAyamA mArAmA hAya ? athavA 'dussama dusamAkAle hojA' hupama pamA nAmanA chaThThA ArAmAM hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne che 4-'goyamA ! jampaNaM paDunaca No susamasusamAkAle hojjA' he gItama! bha0 14
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 bhagavatI janmApekSayetyarthaH supamasupamAkAle - mathamArake no bhavet, tathA 'jo susamA kAche hojjA' no supamAkAle, dvitIyArake'pi na bhavet janmApekSayA AdyadvitIyArake na samutpadyate pulAka ityarthaH / kintu 'sumamadussamA kAle hojjA' supamaduHpamAkALe - AdinAthakA bhavet tathA 'dussamasusamAkAle vA hojjA' duHSamasuSamAkAle vA bhavet samutpadyeta ityarthaH 'no dussayAkAle honA no dussamadussamAkAle hojjA' no duHdhamAkA no vA duHpamadupamAkAle bhavet / 'saMtibhAvaM pacca No susama susamAkAle honA No susamAkAle hojjA' sadbhAvaM pratItya no supamapamAkAle bhavet no vA supamAkAle bhavet, sadbhAvApekSayA mathamadvitI yArake na bhavatItyarthaH, kintu 'sumamadussamAkAle hojjA dussamasamAkAle vA he gautama ! vaha janma kI apekSA lekara suSamasupamA nAmake prathama bhAraka meM nahIM hotA hai tathA 'No sunamAkAle hojjA' suSamAnAma ke dvitIya Araka meM bhI nahIM hotA hai kintu 'susamadussamAkAle hojjA' suSamaduHSamAkAla meM AdinAtha ke samaya meM tRtIya Araka meM hotA hai / tathA - dussamasusamAkAle vA hojjA' duHSamasuSamAkAla meM caturtha Araka meM bhI vaha hotA hai / 'no dukhamAkAle hojjA' no dussamadussamAkAle hojjA' para dupamAkAla meM vaha nahIM hotA hai aura na vaha duHpamaduH SamAkAla meM bhI hotA hai / 'saMtibhAvaM paDucca No susamasusamAkAle hojjA No susamAkAle hojjA' sadbhAva kI apekSA se vaha pulAka sAdhu prathama suSamasuSamA kAla meM nahIM hotA hai dvitIya suSamA kAla meM bhI nahIM honA hai| kintu 'susamadussamAkAle hojjA dussamasulamAkAle vA hojjA' suSama te janmanI apekSAe suSama suSamA nAmanA pahelA ArAmAM hAtA nathI, 'No sukhamAkAle hojjA' suSabhA nAbhanA jInna bhArAbhAM pazu hotA nathI. paraMtu 'sukhamadussamAkAle hojjA' suSabha duppamA bhaNasAM bheTo me mAhinAtha lagavAnnA sabhayabhAM zrIla bhArAbhAM hoya he tathA 'dussamasusamAkAle vA hojjA' duHSabha suSabhA aNasAM kheTaye hai gAthA mArAmAM pazu te hoya che. 'no duspramAkAle hojjA, no dussamadussamAkAle hojjA' paraMtu duHSabhA aNabhAM te hotA nathI. tebhara hu'Sabha duSabhA aNabhAM palu hotA nathI. ' saMtibhAvaM paDucca No susamasukhamAkAle hojA No susamAkAle hojjA' sahulAvanI rapapekSAthI te pulAka sAdhu pahelA suSama suSamA kALamAM hAtA nathI. bIjA suSamA kALamAM yA hotA nathI. paraMtu 'sukhamadumsamAkAle hojjA' dussamasukhamAkAle vA hojJA' suSama duHkhamA kALamAM hoya che, duHkhama suSamA kALamAM hAya che,
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 107 hojjA - dussamAkAle vA hojjA' suSamaduHSamAkAle bhavet duHSamasupapAkAle vA bhavet duHSamAkAle vA bhavet etasmin kAlatraye sadbhAvApekSayA bhavatItyarthaH, 'no dussamadukhapAkAle hojjA' duHSamaduHpamAkAle-papThArake no bhavet pulAko janmApekSA tRtIyArasyA'ntimabhAge tathA caturthe Arake bhavati, tathA sadbhA vApekSayA tRtIyacaturthapaJcamArake'pi bhavet tatra yadi yaH caturthAra ke samutpanno bhavet tasya paJcamArake sadbhAvo bhavati tRtIyacaturthArakayo rjanmasadbhAvo ubhAvapi bhavataH / utsarpiNIkAle tu dvitIyacaturakeSu pulAko janmApekSayA bhavati, tatra hi dvitIyArakasyAvasAne samutpadyate tathA tRtIyArakasya prArambhabhAge cAritraM svIkuryAt vRttIyacaturthArakayostu janmacAritrametadubhayamapi bhavati dummA kAla meM hotA hai, duHSamasuSamAkAla meM hotA hai aura duHSamA jo paMcama kAla hai usameM hotA hai / 'no dussamadussamAkAle hojjA' chaThA Araka jo duHSama duHSamA hai usameM nahIM hotA hai / tAtparya isa samasta kathana kA aisA hai ki pulAka, janma kI apekSA tRtIya Araka ke antima bhAga meM aura caturtha ArakameM hotA hai tathA sadbhAva kI apekSA tRtIya caturtha aura paMcama ArakoM meM bhI hotA hai| ina Arako meM se yadi vaha caturtha Araka meM utpanna hotA hai to usakA sadbhAva paMcama Araka meM hotA hai / isa prakAra tRtIya caturtha ArakoM meM janma aura sadbhAva ye donoM bhI hote haiM utsarpiNI kAla meM to dvitIya tRtIya aura caturtha ina ArakoM meM pulAka janma kI apekSA se hotA hai / yahAM inameM yaha dvitIya Araka ke anta meM utpanna yadi hotA hai to tRtIya Araka ke prArambha bhAga meM cAritra ko aGgIkAra kara letA hai / isa mane duHSabhA ne pAMyama Ahe temAM hoya che. 'no dussamadussamAkAle hojjA' chaThTho ArA je duHSama duHkhamA che, temAM hAtA nathI. A saghaLA kathananu tApa e che ke--pulAka janmanI apekSAthI trIjA, ane cAthA mArAenA pahelA bhAgamAM hAya che. tathA sadbhAvanI apekSAthI trIjA, ceAthA ane pAMcamA ArAmAM paNa hAya che, A ArAomAMthI je te ceAthA ArAmAM utpanna thAya che, te tenA sadbhAva pAMcamA ArAmAM hAya che A rIte trIjA ane cethA A ArAomAM janma ane sadbhAva A banne hAya che. utsapi zI kALamAM te khIjA trIjA ane cAthA A ArAomAM janmanI apekSAthI pulAka hAya che. ahIMyAM te khIjA ArAnA aMtamAM je utpanna thAya che, te trIjA ArAnA prAra'bha kALamAM cAritra svIkArI le che. A rIte trIjA ane
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 bhagavatIsUtra sadbhAvApekSayA tu tRtIyacaturthArakAyoretra cAritrapratipattibhavatIti samuditArthaH / 'jaI ussappiNIkAle hojnA' yadi sa pulAka utsarpiNIkAle bhavet tadA-ki 'dUsamasamAkALe hojjA 1' kiM duHpamaduHpanAkAle utsarpiNyAH prathamArake khalu samutpadyate athavA 'dumamAkAle hojjA' dupamAkAle bhavet athavA 'dusamasusamAkAle honA' duHpAsupamAkALe utsarpiNyA stRtIyArake bhavet athavA 'susamadUsamAkAle hojjA' supamadApanAkAle bhavet athavA 'susamAkAle hojjA' suSamAkAle bhavetathavA 'musamasuptamAkAle hojjA' supamasupamAkAle paSThArake bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jammaNaM paDucca' janma pratItyaprakAra tanIya aura caturtha ina do ArakoM meM janma aura sadbhAva ye donoM bhI hote haiM evaM sadbhAva kI apekSA tRtIya aura caturtha ArakoM meM hI cAritra kI pratipatti hotI hai| 'jaha ussappiNIkAle hojjA' yadi vaha pulAka utsarpiNI kAla meM hotA hai to kyA vaha 'dustamaduslamAlAle hojA' duHpAnaduHpamAkAla nAmaka prathama Araka meM hotA hai ? athavA 'duslamAkAle hojjA' duHpamAkAla meM-dvitIyakAla meM-hotA. hai ? 'dussamalulamAkA hojjA' athavA duHSamasuSamAkAla meM hotA hai ? tRtIya kAla meM hotA hai ? athavA 'susamaduslamAkAle hojjA' caturtha suSamApanAkAla meM hotA hai ? athavA 'susamA kAle zojjA' pAMcaveM suSamAkAla meM hotA hai, athavA 'susamasamAkAle hojjA' utsarpiNI ke suSamasuSamAnAma ke chaThe ArayA meM hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyanA ! jasmaNaM paDucca' he gautama! cothA A be ArAomAM janma ane sadbhAva e bane paNa hoya che. ane sadbhAvanI apekSAthI trIjA ane cothA ArAomAM ja cAritranI utpatti DAya che. 'jai ussappiNIkAle hojjA' ne te pukSA saqiI mAM DAya cha, tazuta 'dussamadumsamAkAle hojjA' hama duSamA mAM-paDasA NamA BAya cha ? athavA 'dussamAkAle hojA' hu:5mA 4i-lat mi DAya cha 1 'dussamasusamAkAle hojjA' athavA :pama suSamA mata hAya cha-trI bhI DAya cha 1 athavA 'susamadussamAkAle hojjA' yAthA suSama pabhA DAya cha 1 athavA 'susamAkAle hojjA' pAMyamA suSamA AmA ddaaythe| athavA 'susamasusamAkAle hojjA' Gral gInA suSama suSamA nAmanA 6 chaThThA ArAmAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmI ne kahe -goyamA! jammaNa paDucca' hai gautama! manI mapekSAthI pusA sAdhu
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU05 dvAdazaM kAladvArA nirUpaNam 206 janmApekSayA ityarthaH ' No dussamadussamAkAce hojjA' no duHSamaduHpamA kAle bhavet duHSamaduHpamAkAle naiva samutpadyate pulAka ityarthaH, kintu 'dussamAkAle vA hojjA' duHSamAkAle vA bhavet janmApekSayA, tathA 'dussama susamAkAle vA hojjA' duHsuSamAkAle vA bhavet tathA - 'sumamadussamAkAle vA hojjA' suSamaduHpamAkAle vA bhavet, 'no suSamAkAle bhavediti / 'saMvibhAvaM paDuca' sadbhAvaM pratItya, 'no dusamadusamAkAle hojjA' no duHpamaduHpamAkAle bhavet kintu 'dusamAkAle - hojjA' duHpamAkAle bhavet ' dUsamasumamAkAle vA hojjA susamadussamAkAle vA hojjA' duHSamasuSamAkAle vA bhavet supamaduHpamAkAle vA bhavet 'No susamAkAle hojA No susama susamAkAle hojjA' no supamAkAle bhavet no vA supama supamAkAle. janma kI apekSA pulAka sAdhu 'No duskhamadussamAkAle hojjA' duHSamaduHkhamAkAla meM nahIM hotA hai- 'duslamAkAle vA hojjA' kintu dumakAla meM hotA hai / 'dussamasamakAle vA hojjA' duHSamasuSamAkAla meM hotA hai 'susamadussamAkAle hojA' suSamaduHSamA kAla meM-hotA hai tathA 'no / suSanAkAle hojA no susamasusamAkAle hojjA' vaha suSamAkAla meM nahIM hotA hai aura na suSamasuSamAkAla meM hotA hai / 'saMtibhAvaM paDucca' tathA sadbhAva kI apekSA lekara 'no dussama dussa: mAkAle hojjA' duHSama duHSamA kAle meM nahIM hotA hai| 'jo dussamAkAle hojjA' duHSamAkAla meM nahIM hotA hai 'dussamasusamAkAle vA hojjA susamadussamAkAle vA hojjA' duHSama suSamokAla meM hotA hai / aura suSamaduHSamAkAla meM hotA hai / 'no susamAkAle hojjA No susama susamA kAle hojjA' suSamAkAla meM tathA suSamasuSamAkAla meM nahIM - 'No dussramadussramAkAle hojjA' hu.Sabha duHSabhA aNamA hotA nathI. 'dussamAkAle vA hojjA' para Mtu duHSabhA aNabhAM hoya che. 'duHkhamasusramakAle vA hojjA' hu Sabha suSamA aNabhAM hoya che. 'sukhamaduH khamAkAle hojjA' suSabha duHSamA ajamAM hoya che, tathA 'no supramAkAle hojjo no susamasusamAkAle hojjA' te suSabhA aNamAM hotA, nathI mane suSabha suSabhAM aNabhAM pazu hotA nathI 'saMtibhAvaM paDucca' tathA sahulAvanI apekSAthI 'no dussamadurakhamAkAle hojjA' huSabha hu.SabhA aNamAM hotA nathI... 'dussamAkAle hojjA' hu.SabhA aNabhAM hoya che. 'dussama susamAkAle vA hojjA, susamadussamAkAle vA hojjA' hu.Sabha suSabhA aNabhAM hoya che, mane suSabha duHSabhA aNamAM hoya che. 'No susamAkAle hojjA No susamasukhamAkAle hojjA' suSabha... kALamAM tathA suSama suSamA kALamAM hAtA nathI. A kathananuM tAtparya e che
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhaMgavatIce bhavet / utsarpiNIkAle dvitIyatRtIyacaturthArakeSu pulAko janmApekSayA bhavati tatra janmApekSayA dvitIyArakasyAnte jAyate tRtIyArake tu cAritramavApnoti, tRtIyacaturthArakayostu utpadyeta cAritraM prApnoti, sadbhAvApekSayA tu tRtIyacaturikayoreva pulAkasya sattA bhavati-tRtIyacaturthayorevArakayoreva cAritramAptirapi bhavatIti sArAMzaH / 'jai no osappiNI no ussappiNIkAle hojjA ki susamasusamApalimAge hojjA' yadi sa pulAko no avasarpiNI no utsarpiNIkAle bhavet tadA kiM supamasupamA pratibhAge bhavet supamAyAH pratibhAgaH-sAdRzyaM vidyate yasmin kAle sa suSamajhupamA pratibhAgaH tasmin supabhasupamA pratibhAge-supamasupamA samAnakAle bhavet / 'susamA palimAge hojjA' supasApratibhAge-supamA samAnakAle bhavet / athavA 'susamaduHssamApalibhAge hojA' supamaduHpamAprati. hotA hai tAtparya isakA yahI hai ki pulAka janma kI apekSA utsarpiNI kAla ke dvitIya tanIya aura caturtha ina ArakoM meM hotA hai vaha dvitIya Araka ke anta meM utpanna hotA hai aura tRtIya Arapha meM caritra prApta karaletA hai| tathA tRtIya aura caturtha ArakSa meM to yaha utpanna hotA hai aura vahIM para vaha cAritra bhI dhAraNa karaletA hai| sadabhAva kI apekSA tRtIya aura caturtha Araka meM hI isakI sattA hotI hai aura vahIM para ise cArita kI prApti ho jAtI hai| __ 'jaha no osappiNI no uslapiNI kAle hojanA' hai bhadanta ! vaha pulAka sAdhu yadi no avasarpiNI lo upalarpiNI kAla meM hotA hai to kiM susApasusamApali bhAge hojamA susamAli bhAge hojjA' kyA baha suSama lupamA ke samAna kAla meM utpanna hotA hai ? athavA suSamA samAna kAla meM utpanna hotA hai ? athavA 'sulamadRsamApali bhAge ka-pulAka janmanI apekSAthI utsarpiNI kALanA bIjA, trIjA ane cothA A rAomAM hoya che te bIjA ArAnA aMtamAM utpanna thAya che. ane trIjA rAmAM cAritra prApta kare che. tathA trIjA ane cothA ArAmAM te utpana che. ane tyAM ja te cAritra paNa dhAraNa kare che. saddabhAvanI apekSa thI ane cothA ArAmAM ja tenI sattA hoya che, ane tyAM ja tene / prAti 56 taya cha 'jai no osappiNI noM ussappiNI kAle hojjA' he mAvana te sADa je ne avasarpiNI na utsarpiNI kALamAM utpanna thAya che. to "jiM mA libhAge hojjA susamApalibhAge hojjA' zuta suSabhAnA s24||
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ % ameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam .111 bhAge-samAnakAle bhavet athavA-'dussapasusamApalibhAge hojjA' duSSamA suSamApavibhAge bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jamaNasaMtibhAvaM paDucca' janmasadbhAvaM pratItya janmApekSayA sadbhAvApekSayA cetyarthaH, 'No susamasusamApalibhAge hojanA' no suSamasuSamApatimAge bhavet sa pulAkaH / 'no susamApalibhAge hojjA' no suSamApratibhAge bhavet 'no musamadasamApalibhAge hojjA' no suSamaduSamApratibhAge bhavet kintu 'dussama. musamApalibhAge vA hojjA' duHSamasuSamApratibhAge vA bhavediti suSamasuSamAyA: hojjA' suSama duHSamA ke samAna kAla meM utpanna hotA hai ? 'dussama susamApali bhAge hojjA' athavA duHSamamuSamA ke samAna kAla meM utpanna hotA hai ? suSamasuSamA kA pratibhAga samAnatA jisa kAla meM hove vaha suSamasuSamA pratibhAga kAla hai isI prakAra se suSamA pratibhAga Adi meM bhI samajhanA cAhiye aisA yaha prazna gautama ne isaliye kiyA hai ki aisA kAla devakuru Adi akarmabhUmiyoM meM hai| isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jamaraNa saMtibhAvaM paDucca No susamasasamApaDibhAge hojjA' he gautama janma aura sadabhAva kI apekSA lekara jaba tumhAre prazna ke uttara kA vicAra kiyA jAtA hai taba to vaha suSamasuSamA ke samAna kAla meM utpanna nahIM hotA hai 'no susamA. palibhAge hojjA' suSamA ke samAna kAla meM utpanna nahIM hotA hai 'No susamaduslamApalibhAge hojanA' suSamaduHSamA ke samAna kAla meM utpanna nahIM hotA hai, kintu-'duslama susamApali bhAge hoUmA duHSamasuSamA ke abhai surrthAya cha 1 athavA 'susamadUsamApalibhAge hojjA' suSama hmaan| saramA ma japanna thAya cha ? 'dussamasusamApalibhAge hojA' athavA hama suSamAnA sarakhA kALamAM utpanna thAya che ? suSama suSamAno pratibhAgasarakhApaNAvALe je kALamAM hoya te suSama suSamAM pratibhAga kahevAya che. e ja rIte suSamA pratibhAga vigeremAM paNa samajavuM. A prazna zrIgautamasvAmIe e mATe karyo che ke-A kALa devakura vigere akarmabhUmImAM che. A prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA / jammaNa satibhAva paDucca ko susamasusamApaDibhAge hojjA' gautama ! bhanI mapekSAthI nyAre tamAza praznano vicAra karavAmAM Ave che. tyAre te suSama suSamAnA samAna kALamAM tpanna yatA nathA. 'no susamApalibhAge hojjA' suSamAnA samAna bhI Gr4-1 yatA nathI. 'NoM susamadUkhamApalibhAge hojjA' suSama dRSabhAnA samAna
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvatIne 'samAnakAlo devakuruttarakurupu bhavati, supamAsamAnakAlaH harivaparampakavarSeSu bhavati, haimavataharaNyavateSu supamaduHpamA samAnakAlo bhavati, eteSu tripu kSetreSu 'puloko navotpadyate, du:pamasupamAsamAnakAlazca mahAvideheSu bhavati, atra pulAka utpadyate iti / 'vauseNaM pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kim avasarpiNIkAle bhavet utsarpiNIkAle vA bhavet no avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'osa. ppiNI kAle vA hojjA ussappiNIkAle vA hojjA No osappiNI No ussasamAna kAla meM utpanna hotA hai / suSamasuSamA ke samAna kAla devakuMbha utsara kuru meM hotA hai suSamA ke samAna kAla harivapa aura ramyaka varSa meM hotA hai suSama duSamAke samAna phAla himavaMta aura aiNyavatakSetra meM hotA hai aura duHSamasuSamA ke lamAna kAla mahAvideha kSetra meM hotA hai| ina meM se tIna kSetroM meM pulAka utpanna nahIM hotA hai aura sadbhAva bhI nahIM hotA hai / duHSamasuSamA ke samAnatAla videha kSetroM meM hotA hai isameM pulAka kI utpatti hotI hai yaha ghAta Upara prakaTa kara dI gaI hai| 'bause NaM pucchA' gautamasvAmI ne isa mUtra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! pakuza lAdhu kyA utsarpiNIkAla meM hotA hai ? athavA avamarpiNI kAla meM hotA hai ? athavA no utmarpiNI no avasarpiNI kAla meM hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prazuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA ! okhappiNI kAle vA hojA, uslappiNI kAle vA hojjA' Hi Gurna yatA nathI. 52'tu 'dussamasusamApalibhAge hojA' hupama sussmAtA sarakhA kALamAM utpanna thAya che. suSama suSamAne samAna kALa devakupha uttarakurUmAM hoya che. suSamAne samAnakALa harivarSa ane ramyaka varSamAM hoya che. suSama duSamAne samAna kALa himavaMta ane araNyavata kSetramAM hoya che. ane daSama suSamAne samAna kALa mahAvideha kSetramAM hoya che. A traNa kSetramAM pulAka utpanna thatA nathI. duHSama suSamAne samAna kALa videha kSetramAM hoya che. temAM pulAkanI utpattI hoya che, e vAta upara batAvavAmAM AvI che. 'bauseNaM puccho' 'zrIgItabharapAbhI mA sUtradvArA prasuzrIna se 57yu che ke he bhagavana bakuza sAdhu zuM utsarpiNI kALamAM utpanna thAya che? athavA avasarpiNI kALamAM utpanna thAya che? athavA ne utsarpiNI ne avasarpiNI kALamAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama pAmA 49 cha hai-'goMyamA ! osappiNIkAle vA hojjA, ussa ppiNIkAle vA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ " threat TIkA 025 406 05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam viNakAle vA hojjA' avasarpiNIkAle vA bhavet vakuzaH, utsarpiNIkAle vA bhavet noM avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavedityuttaram | 'nai osapiNIire stori samasamAkAle honA- pucchA' yadi sa vakuzaH avasarpiNIkAle bhavet tadA kiM suSamasuSamAkAle bhavet suSamAkAle vA bhaven supamanupamAMkAle vA bhaveda duSpamapamA kAle vA bhavet duSpamAkAle vA bhavet duSpamaduSpamA kAle vA bhavediti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' hai gautama ! 'jamaNaM saMtibhAvaM ca pahucce' janma sadmAvaM ca pratItya janmApekSayA sadbhAvApekSayA cetyarthaH, 'No sumasumamAkAle hojjA No susamAkAle hojjA' No opiNI No utsapiNIkAle vA hojjA' he gautama | bakuza sAdhu avasarpiNI kAla meM bhI ho sakatA hai utsarpiNI kAla meM bhI ho sakatA hai aura no avasarpiNI no utsarpiNI kAla meM bhI utpanna ho sakatA hai / 'jaha osapiNI kALe hojjA, kiM sumasummAkAle hojjA pucchA' yadi he bhadanta | vakuza avasarpiNI kAla meM hotA hai to kyA vaha suSamasuSamA nAma ke pahile Are meM honA hai ? athavA suSamA nAma ke dvitIya Are meM hotA hai ? athavA suSama duHpanA nAmake tRtIya Are meM hotA hai ? athavA duHSamasuSamA nAmake caturtha Are meM hotA hai ? athavA duHpamA nAma ke pAMcaveM Are meM hotA hai ? athavA duHSama duHSamA nAma ke chaThe Are meM honA hai ? hamane usara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM- 'nomA ! japaNaM saMtibhAva paDucca' he gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA se cakuNa sAdhu 'No susama 113 hojjA, No okhappiNI, jo ussappiNIkAle vA hojjA' he gItabha ! maDuza - sAdhu avasarpiNI kALamAM paNa utpanna thAya che, ane utsarpiNI kALamAM paNu utpanna thaI zake che, tathA ne utsarpiNI ka'La tathA ne avasarpiNI kALamAM paNu utpanna thardha zaThe che. 'jai osappiNIkAle hojjA ki sunamasusamAkAle hojjA pucchA' he bhagavan ne mahuza utsarpiNI praNabhAM utpanna thAya che, to zu suSama suSamAnA pahelA ArAmAM utpanna thAya che athavA suSamA nAmanA khajA ArAmAM utpanna thAya che? athavA suSamA duSamA nAmanA trIjA Ara mAM utpanna thAya che? athavA duSama suSamA nAmanA ceAthA ArAmAM utpanna thAya che ? athavA duHSamA nAmanA pAMcamAM arAmAM utpanna thAya che? athavA duHkhama duHkhamAM nAmanA chaThThA ArAmAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI IDe 4 hai-'goyamA ! jaMmaNaM saMtibhAvaM paDucca' he gautama! kanma bhane saGgha bha0 15
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre supamasuSamAkAle na bhavati vakuzaH, no vA supamAkAle bhavet kintu 'susamadussamA - kAle cA hojjA dussamasamAkAle vA hojjA dussamAkAle vA hojjA', supamaduSpamAkAle vA bhavet duSpamapamAkAle vA bhavet duSpamAkAle vA bhavet kintu 'no dussamadurasamAkAle hojjA' no duSpamaduSpamAkAle bhavet 'sAharaNaM paDaca annayare samAkAle hojjA' saMharaNa pratItya punaH anyatarasmin samAkAle bhavet vakuza iti / 'jai ussappiNIkAle hojjA' yadi sa cakuza utsarpiNIkAle bhavet tadA 'kiM dussamadussamAkAle hojjA - pucchA' ki duSpamaduSpamAkAle vA bhavet duSpamAkAle vA T 114 susamA kAle hojjA No susamA kAle hojjA' na suSamasuSamA nAmake prathama Are meM hotA hai na supamA nAma ke dvitIya Are meM hotA hai 'samasyAkAle vA hojjA, dussamasamAkAle vA hojjA' kintu suSama duHSamA nAma ke tRtIya Are meM hotA hai aura duHSamasuSamA nAma ke caturtha kAla meM hotA hai / 'dussamAkAle vA hojjA' 'duSSamA nAma ke pAMcaveM Are meM utpanna hotA hai / kintu 'no dussamasamAkAle hojjA' duSSamaduSSadhA nAma ke chaTe Are meM nahIM hotA hai / 'sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA' saMharaNa kI apekSA se to yakuza sAdhu kisI bhI Are meM ho sakatA hai / 'jaha ussappiNI kAle hojjA' yadi he bhadanta ! vaha vakuza sAdhu umarpiNI kAla meM honA hai to 'kiM dussama dussamAkAle hojjA puccha / ' kyA vaha du:Sama duHSamA kAla meM hotA hai ? athavA duSSamAkAla meM hotA bhAvanI apekSAthI aGkuza sAdhu ' No susamasusamAkAle hojjA No susamAkAle hojJa" suSama suSamA nAmanA pahelA ArAmAM utpanna thatA nathI. ane suSamA 'nAmanA mIla bhArAbhAM pazu utpanna thatA nathI. 'sumamadussamAkAle vA hojjA dussama susamAkAle vA honjA' paraMtu suSabha duHSabhA nAmanA zrIla bhArAmAM utpanna thAya che ane duHkhama suSamA nAmanA ceAthA ArAmAM paNa hAya che. 'dussamAkAle vA hojjA' duHSabhA nAmanA pAMyamA ArAmAM utyanna thAya che. paraMtu 'nA dussamadussamAkAle hojjA' hu.Sabha hu.SabhA nAmanA chaThThI bhArAbha utpanna thatA nathI 'sAharaNaM paDucca annayare khamAkAle hojjA' saMDaragunI apekSAthI to aGkuza sAdhu yizu bhArAmAM thA zaDe che ? 'jai ussappi - NIkAle hojA' he agavan le te aGkuza sAdhu utsarpiI ajamAM hoya che, to 'kiM duskhamadusvamAkAle hojA pucchA' zuddha te duHSabha du.SabhA aNabhAM DAya che athavA dukha kALamAM heca che? athavA duSpama suSamA kALamAM hAya che ?
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam bhavet dudhyamamupamA jhAle vA bhavet suSamaduSpanAkAle vA bhavet mupamAkAle vA bhavet suSamasuSamAkAle vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'gozmA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jammaNaM Ducca No dussamadussamAkAle hojjA java pulAe' janma pratItya no duSSamaduSpamAkAle bhavet vakuzaH yathaiva pulAkaH, pulAkaviSaye yathA kathitaM sarva vaku zaviSaye'pi jJAtavyam tathAhi-duSpamAkAle bhavetduSpamasuSamAkAle vA bhavet supamaduSpamAkAle vA bhavet no suSamAkAle bhavet na vA supamasuSamAkAle bhavediti / 'saMtibhAvaM paDucca No dussamadussamAkAle hojA' sadbhAvaM pratItya sadbhAvApekSayA ityarthaH, no duSSamahuSpamAkAle bhavet, 'no dUsamAhai ? athavA duHSamasuSamA kAla meM hotA hai ? athavA suSama duSamAkAla meM hotA hai ? athavA luSamA kAla meM hotA hai ? athavA suSamasuSamA kAla meM hotA hai ? isa gautamasvAmI ke prazna ke samAdhAna nimitta prabhuzrI unase kahate haiM-'goyamA! jammaNaM paDucca' he gautama ! janma kI apekSA se to vaha bakuza sAdhu utsapiNI kAla ke 'no dussamadussamA kAle hojjA jaheva pulAe' duSSamaduSSamA kAla meM utpanna nahIM hotA hai isa prakAra kA jaisA kathana pulAka sAdhu ke viSaya meM kahA gayA hai usI prakAra kA samasta kathana bakuza ke sambandha meM bhI kahanA caahiye| tathA ca vaha dhakuza sAdhu uslapiNI kAla ke du.SamA Are meM utpanna hotA hai duSSama suSamAtAla meM utpanna hotA hai suSamaduSSamakAla meM utpanna hotA hai subamAkAla meM athavA suSamasuSamAkAla meM vaha utpanna nahIM hotA hai| 'saMliyAvaM paDucca jo dussamadassamA kAle hojjA' sadbhAva kI apekSA se vaha bakuza sAdhu duSamA athavA suSama duSamA kALamAM hoya che? athavA suSamA kALamAM hoya che ? athavA suSama suSamA kALamAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama 2vAmIna 49 cha -'gocamA! jammaNaM paDucca' 3 gautama! sanmanI ase. sAthI ta ma sAdhu Salqeii janA 'noM dussama dussamAkAle hojjA jaheva pulAe' Sama huSabha mA tpanna thatA nathI. ma. prabhAgenu 2 pramANe pulAka sAdhunA sabaMdhamAM kathana karyuM che, e ja pramANenuM saghaLuM kathana bakuza sAdhunA sa ba dhamAM paNa kahevuM joIe. tathA te bakuza sAdhu utsarpiNI kALane duSamA Ara.mAM utpanna thAya che. duSama suSamA kALamAM utpanna thAya che. suSama duSama kALamAM utpanna thAya che suSamA kALamAM tathA suSama suSamA NabhA tatpanna thatA nathI. 'saMtibhAvaM par3acca, samApana apekSAthI te madhuza sAdhu 'no dussamadussamAkAle hojjA'
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 bhagavatIsUtra kAle hojjA' no duSpamAyAle bhavet 'evaM saMtimAveNa vi jahA pulAe' evaM sadbhAvenApi yathaiva pulAmaH, 'jApa No sumamasusamAkAle hojjA susamadussamAkAle hojjA-no suptamAjhAle hojjA' etepo grahaNaM zavatIti / 'sAharaNaM paDuccaH annayare samAkAle hojjA' saMharaNaM pratIbhya anyatasmin samAkAle bhavediti / 'jai No osappiNIkAle pucchA' yadi sa bakuzo no anariNI no utsarpiNI kAle bhavet tadA kiM supamasupamA pratibhAge bhavet supamaduSpamA bhatibhAge vA bhavet duSpamamuSanA pratibhAge bhaveha kuza iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' dubamAkAla meM nahIM hotA hai 'lo duSamA kAle bhavet' isI prakAra vaha duSamAkAla meM bhI nahIM pAyA jAtA hai evaM saMtibhAveNa vi jahA pulAe' ila prakAra sadbhAva kI apekSA se bhI samasta kathana pulAka ke jaisAhI jAnanA cAhiye 'jAya jo sukhamasukhamA kAle hojjA' yAvat ghaha usamarpiNIkAla ke suSamasuSamA Are meM nahIM pAyA jAtA hai yahAM yAvatpada se 'dussamastusamA kAle hojjA, susamadussamAkAle hojjA, no susamAkAle hojjA, isa pATha kA grahaNa huA hai| 'sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojanA' saMharaNa kI apekSA se to vaha suSamasuSamAdi kisI bhI eka samAjAla meM pAyA jA sakatA hai| ___ 'jaha jo olaSiNIkAle pucchA' he bhainta ! yadi vaha bakuza no avasarpiNI no utsarpiNI meM hotA hai, to kyA vaha subamasuSamA ke samAna kAla meM hotA hai ? athavA suSamA kAla meM utpanna hotA hai ? athavA dhyama duSamA kALamAM utpanna thatA nathI. arthAt teo te kALamAM hatA nathI 'no duppamAkAle bhavet' se zene te duSamA ma 5 hAta nathA. 'eva saMtibhAveNa vi jahA pulAe' mA zata sahalAnI apekSAthI saghaNu thana dhutAnA 4thana pramANe / samA. 'jAva NoM susamasusamakAle hojjA' yAvat te utsarpiNI kALanA suSama suSamA ArAmAM hotA nathI. ahiyAM yAtpadathI 'dusvamasusamAkAle hojjA, susamadumsasAkAle hojjA, no susamAkAle hojjA' mA pAine saha thy| che. 'sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjA' shraNanI apekSAthI te te dareka kALamAM utpanna thAya che. arthAta badhA kALamAM teone saMbhava hoya che. 'jai No orasappiNIkAle pucchA' meM sAvana zanI maksapi. thImAM ne utsarpiNImAM hoya te zuM te suSama suSamAnA samAna kALamAM hoya che? athavA suSama duSamAnA samAna kALamAM hoya che? athavA duSama
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA 2025 u.6 05 dvAdarza kAladvAranirUpaNam 27 ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaMmaNa saMvibhAvaM pahuca No sumasumamApaDibhAge hojjA' janma sadbhAvaM pratItya - janmasadbhAvamapekSyetyarthaH no supamA supamA pratibhAge bhavet ' jaheva pulAe jAba dUsamasamApalibhAge hojjA' yathaiva pulAko yAvat duSSamapayAmavibhAge bhavet atra yAcarapadena-no supamApratibhAge bhavet-no suSamanuSpAtibhAge bhavenadanayoH saMgraho bhavatIti / 'sAharaNaM par3acca annayare palibhAge hojjA' saMharaNaM pratItya anyatarasmin pratibhAge bhavet saMharaNApekSayA tueSu yasmin kasmiMzcidekasmin kAle bhavedityarthaH / 'jahA bause evaM paDi sevaNA kusIle vi' yathA vakuzaH evaM patisevanAkuzIla e'pi / pratisevanA kuzalo'pi 1 suSamaduSSamA ke sAmana kAla meM hotA hai ? athavA duppamasuSamA ke samAna kAla meM hotA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopamA ! jamma NaM . saMtibhAvaM paTucca No sumasumA paDi mAge hojjA' he gautama! janma aura sadbhAva kI apekSA karake vaha pakuza suSamasuSamA ke samAna kAla meM utpanna nahIM hotA hai aura na pAyA jAtA hai 'jaheba pulAe jAva dusmamasamA palibhAge hojjA' ityAdi samasta kathana pulAka ke kathana jaisA hI jAnanA cAhiye / 'jAba duskhamasusamA palibhAge hojjA' yAvat vaha duSSamasuSamA ke samAna kAla meM hotA hai / yahAM yAcapada se 'no suSamA pratibhAge bhavet no suSamaduSSamA pratibhAge bhavet' ina do padoM kA saMgraha huA hai / 'sAharaNaM paDucca annayare palibhAge hojjA' saMharaNa kI apekSA vaha kisI bhI kAla meM ho sakatA hai / 'jahA bause evaM paDisebaNA kulIle vi' 'jaisA kathana vakuza ke sambandha suSamAnA samAna kALamAM hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goNymaa ' jammaNaM saMtibhAvaM paDucca No susamasusamA DibhAge honjA' he gautama! janma ane sadbhAvanI apekSAthI te makuza suSama suSamAnA samAna kALamAM utpanna thatA nathI. ane te asA hotA pazu nathI, 'jaheba pulAe jAva dussamasuSTamApaLibhAge hojjA' vigere sagha uthana ghusAunA uthana prabhA 4 sabhavu leI thI. 'jAva dussamasusamA paribhAge hojjA' yAvat a dukhama suSabhAnA samAna aNabhAM hoya che. gaDIyAM yAvatpathI no supamA pratibhAge bhavet noM suSamaduSSamApratibhAge bhavet' mA me honA sagraha thayo che, 'sAharaNa paDucca annayare palibhAge hojjA' saragunI apekSAthI te artha pazu aNasAM ho rADe che, 'jahA vause evaM paDisevaNAkusIle vi' aGkuzanA saMdhamAM ne
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra bakuzavadeva vaktavya ityarthaH, 'evaM kasAyakusIle vi' evaM vakuzavadeva kaSAyakuzIlo'pi vaktavyaH / 'NiyaMTho siNAoya jahA pulAo' nigranthaH snAtakazca yathA pulAkaH, pulAkavadeva etau nigranthasnAtakau vaktavyoM ityarthaH / pulAkApekSayA etayoHlakSaNyaM punarAha-'NavaraM' ityAdi, 'gAvaraM eesi amahiyaM sAharaNaM bhANiyavyaM' navaram-kevalam etayo nigranthasnAtakayo rabhyadhikaM saMharaNaM bhaNitavyam pulAkasya pUrvoktarItyA saMharaNaM na bhavatIti kathitam-etayozca saMharaNaM saMbhavatIti kRtvA saMharaNaM vaktavyam-nirgranthasnAtakayoH saMharaNApekSayA sarvakAle sadabhAvaH kathitaH, asau pUrvasaMhatayo nigranyasnAtakatvamAptau satyAmeva tadapekSayA jJAtavyaH, yato vedarahitAnAM sAdhUnAM saMharaNaM na bhavatIti taduktam / meM kiyA gayA hai so isI prakAra kA kathana anilevanA kuzIla ke sambandha meM bhI karanA caahiye| 'evaM kalAyakusIle vi' kaSAya kuzIla ke sambandha meM bhI aisA hI kathana jAnanA cAhiye / 'NiyaMTho siNAo tha jahA pulAo' pulAka sAdhu ke kathana ke jaisA kathana nirgrantha aura snAtaka sAdhuoM ke sammandha meM karanA cAhiye / parantu pulAka ke kathana kI apekSA jo ina donoM ke kathana meM bhinnatA hai vaha isa prakAra se hai -'Navara eesi amahithaM sAharaNaM bhANiya' ki inakA saMharaNa adhika kahanA cAhiye / pulAka kA pUrvoktarIti le saMharaNa nahIM hotA hai| aisA kahA gayA hai aura inakA saMharaNa saMbhadita hotA hai ataH inakA saMharaNa kahanA caahiye| niyanya aura snAtaka kA saMharaNa kI apekSA sarvakAla meM ladabhAva kahA gayA hai so yaha pahile saMhRta hue unake nirgandhAvasthA kI aura snAtaka avasthA kI prApti ho jAne se pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana pratisevanA kuzI sanA sabhA 59 42vu naye. 'evaM kasAyakusIle vi' SAya zAsanA samayamA 55 me prabhAtuM 4thana sama4yu' 'NiyaThoM siNAoya jahA pulAoM' pulAka sAdhunA kathana pramANenuM kathana nigraMtha ane snAtaka sAdhuonA saMbaM. dhamAM karavuM joIe. paraMtu pulAkanA kathananI apekSAthI A bannenA kathanamAM minnA ' cha. te mA pramANe cha. 'NavaraM eesi amahiya sAharaNaM bhANiyavvaM' teonuM saMharaNa vadhAre kahevuM joIe. pulAkanuM saMharaNa pahelAM kahyA pramANe hetuM nathI. tema kahyuM che. teonuM saMharaNa sa bhavita hoya che. tethI tenuM saMharaNa kahevuM joIe. nirgatha ane sanAtanA saMharaNanI apekSAthI sarva kALamAM sadbhAva kahela che. te pahelA saMhata thayelA teone nigraMtha avasthAnI
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAyaka prameyacandrikA TIkA 2025 3.6 sU05 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 'samaNImavaNayaveyaM parihArapulAyamappamattaM ca / cohasaputi AhArayaM ca Nayakoi saMharai' / chAyA-zramaNImapagatavedaM parihArapulAkamadhamattaM ca / caturdaza pUrviNamAhArakaM ca na ko'pi sNhrti| 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva anyatsarvam pUlAkavadeva nimranthasnAtakayo draSTa vyamiti / gataM dvAdazaM kAladvAram / / 12 sU05 // atha trayodazaM gatidvAramAha-tama saudharmAdinA devagatirindrAdaya stabhedA stadAyuzca pulAkAdInAM nirUpayannAha-'pulAe NaM bhaMte' ityAdi / mUlam-pulAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gatiM gacchai goyamA! devagaI gacchai devagaiM gacchamANe kiM bhavaNavAsIsu uvavajjejjA vANamaMtarelu upacajjejjA joili0 vemANiesu uvavajjejjA? goyamA ! No avaNavAsisu uvavajjejjA No vANamaMtaresu uvavajjejjA No joiliesu uvavajjejjA, vemANiesu uvavajjejjA vemANiesu uvavajjamANe jahanneNaM sAhamme kappe ukkoseNaM sahaslAre kappe uvavajjejjA / bauleNaM evaM ceva, NavaraM ukkoseNaM accue kappe / paDilevaNA kumIle jahA bause, kahA gayA hai kAraNa ki veda rahita muniyoM kA saMharaNa nahIM hotA hai| so hI kahA gayA hai-'samaNI mavagaya3' ityAdi / sAdhvI, vedarahita, parihAravizuddhika, pulAkalabdhi sampanna, apramatta, caudaha pUrvake pAThI aura AhArakalabdhiyukta inakA koI saMharaNa nahIM karatA hai| 'sesaM taM ceca' bAkI kA aura saba kathana nigraMndha aura snAtaka kA pulAka ke kathana ke jaisA hI jAnanA cAhiye ||suu05|| 12 vAM kAla dvAra samApta ane snAtaka avasthAnI prApti thaI javAthI kahela che. kAraNa ke vedavinAnA bhuniyAnusa294 hAtu nathI. me4 yuche 4-'samaNImavagayaveya' tyA sAdhavI, vedarahita, tathA parihAra vizuddhi pulAka labdhisaMpanna, apramatta yo pUnA 48ii mana sAhAra samAjAnu sAtu nathI. 'sesaM taM ceva' nitha mananAta sadhI mAhIna mI tamAma 4thana purAnA tamAma kathana pramANe ja samajavuM e rIte A bAramuM kAladvAra samApta sUi pA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 bhagavatIsUtre kasAyakulIle jahA pulAe NavaraM ukkoseNaM aNuttaravimANesu uvvjjejjaa| NiyaMThe gaM bhaMte !0 evaM caiva jAva vemANiesu uvavajjamANe ajahannamaNukoseNaM aNuttaravisANesu uvvjjejaa| siNAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gaI gacchai ? goyamA! siddhigaI gacchai / pulAeNaM devesu uvavajjamANe kiM iMdattAe uvavajjejjA sAmANiyattAe uvavajjejjA tAyattIsAe uvavajjejjA logapAlattAe uvavajjejjA ahamiMdatAe vA uvava. jjejjA ? goyamA ! avirAhaNaM paDucca iMdattAe uvavajjejjA tAyattIsAe ukvajejjA logapAlattAe uvavajjejA no ahamiMdatAe uvvjjejaa| virAhaNaM paDucca annayaresu ubvjjejjaa| evaM baule vi evaM paDisevaNAkulIle vi| kalAkusIle pucchA, goyamA avirAhaNaM paDucca iMdattAe vA uvavajjejjA jAva ahamiMdattAe vA uvavajjejjA, virAhaNaM paDucca annayaresu uvvjjejjaa| NiyaMThe pucchA goyamA ! avirAhaNaM paDucca No iMdattAe uvarajjejjA, jAva No logapAlalAe ukvajjejjA, ahamiMdattAe uvavajjejA virAhaNaM paDucca anlayaresu uvavajjejjA / pulAyasla NaM bhaMte! devaloesu uvavajjamANassa kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA? goyamA! jahanneNaM paliovamapuhattaM ukAseNaM attaarslaagrovmaaii|busst pucchA goyamA ! jahanneNaM paliovamapuhattaM ukkoseNaM bAvIsaM saagrovmaaiN| evaM paDisevaNAkusIle vi / kasAyakusIlasla pucchA goyamA! jahanneNaM paliovamapuhuttaM ukkoleNaM tettIsaM saagrovmaaiN| NiyaMThasta pucchA goyamA! ajahannamaNukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI ||suu0 6 //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer TIkA za025 u.6 khU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 121 chAyA - pulAkaH khalla bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchati / gautama ! devagatiM gacchati devagatiM gacchan kiM bhavanavAsiSu utpaceta vAnavyantarepRtpadyeta jyotiSke spadyeta vaimAnikeSu utpadyeta 'gautama! no bhavanavAsiSu no vAnavyantarepRtpadyeta, no jyotiSkeSu utpadyeva vaimAnikeSu utpadyeta / vaimAnike vRtpadyamAnoM jaghanyena saudharme kalpe utkarSeNa sahasrAre kalpe utpadyeta / vakuzaH khalu evameva / navarakarSeNa acyute kalpe / pratisevanAkuzIlo yathA vakuzaH / kazAyakuzIlo yathA pulAkaH, navaramurakarSeNAnusAra vimAneSu utpadyeta / nirgranthaH khalu bhadanta ! ekameva yAvadvaimAnikeSUtpadyamAno'jaghanyotkarSeNa anuttaravimAneputpadyeta / snAtakaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM garva gacchati ? gautama ! siddhigati gacchati / pulAkaH khalu bhadanta ! deveSUtAdyamAnaH kivindratayotpadyeta sAmAnikatayotpadyeta prAyatrizatayatpadye lokapAlatayeo tpadyena ahamindratayA vA utpadyetaM ? gautama ! avirAdhana pratItya indratayotpadyeva sAmAnikatayotpadyeta trayastriMzattayo: tvaceta lokapAlasyotsava-no ahamindratayotpakheta, virAdhanaM pratItyAnyatarepuMsdyeta evaM bakuzo'pi, evaM pratisenAkuzalo'pi / kaSAyakuzIlaH khalla bhadanta ! pRcchA gautama ! avirAdhanaM pratItya indratayA hotpadyeta yAvat ahamindratayA votpa ta virAdhanaM pratItya anyatareSUtpadyeta / nirgranthaH pRcchA gautama ! avirAdhanaM matItya no indranayeopayeta, yAvat no lokapAlaprayotpadyena - ahamindratayotpadyeta virAdhanaM pratItya anyatareSUtpadye / pulAkakha bhadantu | devaloke pUtpadyamAnasya- ' kiyantaM kAlaM sthitiH malatA ? gautama ! jaghanyena pallopamapRthaktvam utkarSeNASTAdazasAgaropamANi / evaM patisevanAkuzalo'pi / kapAyakutIlasya pRcchA, gautama ! jaghanyena palyopamapRthaktvam utsarpeNa jayatrizat sAgaropamANi / nirgranthasya pRcchA gautama ! ajaghanyAtutkarSeNa trayasiMtsAgaropamANi | su06 // TIkA - 'pulAe NaM ! kAlagae samANe kiM gaI gaccha ' pulAkaH khalu bhadanta ! kalagataH san kAM gatiM gacchata gativiSayakaH praznaH / bhagavAnAha - terahavAM 13 gatidvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gatiM gaccha ityAdi / TIkArtha - 'pulAe NaM bhate / kAlagae samANe kiM gatiM gaccha ' isa sUtra dvArA prabhuzrI se gautamasvAmI ne aisA pUchA hai - hai bhadanta ! pulAka marakara L 'pulAe NaM bhate ! kAlagae samANe kiM gatiM gaccha i' tyAhi TI artha - 'pulAe Na bhaMte ! kAlagae samANe kiM gati N gaccha3' mA suutrdvAza gautamasvAmoe prabhuzrIne evuM pUchyuM' che ke-he bhagavan pulAka sAdhu 78
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 bhagavatI sUtre 'gomA' ityAdi / goyamA he gautama! 'devagaI gaccha' he gautama! pulAko mRtvA devatvaM prApnotItyarthaH / ' devagatiM gacchanANe kiM bhavaNavAsisu uvavajjejjA' devagatiM gacchan pulAkaH kiM bhavanavAsiSUtpadyeta, athavA 'vANamaMtaresu uvavajjejjA' vAnavyantare pUtpadyeta 'joisiesa uvavajjejja / ' jyotiSkepRtpadyeta, 'pemANiesa ubavajjejjA' vaimAnikeputpadyeta bhavanavAsinyantarajyotiSkavaimAnikeSu katamatsu utpattiM labhate pulAka ityarthaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'No bhavaNavAsisu - No vANa saMtaresu uvavajjejjA, No joi sipasu uvavajjejjA 0 ' no bhavanavAsiSu no vAnavyantareSu no jyotiSkeSUtpadyeta kisa gati meM jAtA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! tant gaccha' he gautama / pulAka bharakara devagati meM jAtA hai / 'deva gacchamANe kiM bhavaNavAsisu ubavajjejjA' he bhadanta | devagati meM jAtA huA vaha kyA bhavanavAsiyoM meM utpanna hotA hai ? athavA 'vANamaMtaresu uvacajjejjA' vAnavyannaroM meM utpanna hotA hai ? 'joisiesa uyavajjejjA' athavA jyotiSikoM meM utpanna hotA hai 'vaimANiesu ubavarajejjA' athavA 'vaipAnikadevoM meM utpanna hotA hai ? tAtparya isa prazna kA yahI hai ki pulAka marakara bhavanavAsI vyantara jyotiSka evaM vaimAni phoM meM se kina devoM meM utpanna honA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'gopamA ! No bhavaNavAsisu No vANamaMtaresu, uvavajjejjA' he gautama! pulaka marakara bhavanavAsiyoM meM utpanna nahIM hotA hai' vAnavyantaroM meM utpanna nahIM hotA hai 'No joisiesa javabajjejjA' jyotiSkadevoM marIne kaI gatimAM jAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! devagaDaM gacchai' he gautama ! yuvA sAdhu bharIne devagatimAM jaya he, 'devagatiM gacchamANe kiM bhavaNavAsIsu uvavajjejjA' he bhagavan devagatimAM gayesA tethe| zu bhavanavAsI devobhAM laya che ? athavA 'bANamaMtaresu uvavajjejjA' vAnavyantarAbhAM utpanna thAya che ? 'joisipatu uvavajjejjajA' athavA jyotiSTha heveAbhAM utpanna thAya che ? 'vemANiesu savavajjejjA' athavA vaimAnika DhavAmAM utpanna thAya che? A praznanu tAtparya e che ke-pulAka sAdhu cavInemarIne bhavanavAsI. 'tara, caiAtiSka ane vaimAnika dhruvA paikI kayA devAmAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! No bhavaNatrAsIsu, No vAnamaMtaresu uvavajjejjA' he gautama! yuvA cavIne-marIne bhavanavAsIemAM utpanna thatA nathI, vAnavyatAmAM utpanna thatA nathI, 'No joisiesa uvavajjejjA' jyoti devAsa utpanna thatA nathI.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 123 kintu 'vemANiesu upadaNjejjA' vaimAnikeSu pulAko mRtvA samutpadyate saMyamasyAvirAdhanApekSayA-sayamavirAdhane tu naiva vaimAnikeSu gacchatIti bhAvaH / 'vemANiemu ukvajamANe jahanneNaM sohamme kappe' vaimAniketpadyamAna pulAko jaghanyena saudharma kalpe samutpadyate 'ukkoseNaM sahassAre kalpe ukvajjejjA' utkarSeNa saha sAre kalpe utpayeta / 'vause NaM evaM cetra' bakuzaH khalu evameva vakuzaviSaye evamevapulAkavadeva / bakuzaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kutrotpadyate ? gautama ! devalokeSUtpadyate devepRtpadyamAno no bhavanavAsiSu no vyantareSu no jyotiSkeSu api tu vaimAnikeSu samutpadyate tatrApi samutpadyamAnaH jaghanyena saudharme kalpe meM utpanna nahIM hotA hai kintu 'vemANiesu uvajjejjA' vaimAnikadevoM meM utpanna hotA hai yaha kathana saMyama kI avirAdhanA kI apekSA se kahA gayA hai yadi vaha saMyama kI virAdhanA karadetA hai to vaimAnikoM meM utpanna nahIM honA hai| 'vemANiesu uvavajjamANe jahanneNaM sohamme kappe vaimAnikoM meM utpanna hone yogya huA bhI yaha jaghanya se saudharma kalpa meM utpanna hotA hai aura utkRSTa se 'ukkoseNaM sahaslAre kappe uvavajjejjA' sahasrAra kalpa meM utpanna hotA hai / 'bause gaM evaM ceva' bakuza kA utpAda bhI isI prakAra se hotA hai / arthAt jaba gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA prazna kiyA-he bhdnt| kAlagata huA bakuza kahAM utpanna hotA hai ? taba prabhuzrI ne unase kahA-he gautama ! vaha devalokoM meM utpanna hotA hai / devalokoM meM utpanna hone vAlA bhI yaha bhavanavAsI, vAnavyantara aura jyotiSaka devoM meM utpanna nahIM hotA hai kintu vaimAnikoM meM hI utpanna hotA hai / vaimAnikoM meM bhI yaha jaghanya paratu tasA vemANiesu uvavajjejjA' vaimAnimA 5nna thAya che mAyana saMyamanI avirAdhanAnI apekSAthI kahela che je te sa yamanI virAdhanA kare che, to vaimAnimA 5nna thatA nathI 'vemANiesu uvavajjamANe jahanneNaM sahimme kappe' vaimAni vAmai G5-1 thavAna yogya thaye pay nyathA sIdhaz5i spanna thAya cha bhane GBSTathI 'ukkoseNaM sahassAre kappe uvavajjejjA' sannA2 15ipanna thAya cha, 'use NaM evaM cevara bakuzane utpAta paNa A ja pramANe thAya che. arthAt gautamasvAmIe prabhuzrIne e prazna karyo ke-he bhagavanuM ka95 dharmane prApta karela bakuza sa dhuM kayAM utpanna thAya che ? enA uttaramAM prabhuzrIe kahyuM ke he gautama! te devakamAM utpanna thavAne yogya thavA chatAM paNa te bhavanavAsI, vanavyantara ane - tiSka devamAM utpana thatA nathI. paraMtu vaimAnika devAmAM ja utpana thAya
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 bhagavatI sUtre utpadyate iti / pulAmApekSayA yadvailakSaNyaM tadAha - 'NavaraM' ityAdi, 'NavaraM ukkoseNaM accue kappe' navaramutkarSeNAcyutakalpe samutpadyate / pulAkaprakaraNe utkarSataH sahasrAre utpattiH kathitA atra tu abhyude kalpe samutpattiH kathitA etAvadeva ubhayovailakSaNyam anyatsarvaM samAnameveti / 'paDi sevaNAkusIle jahA vause' pratisevanA kuzIlo yathA va kuzaH, yathA kAlagatasya vazastra devaloke utpattiH, tatrApi na saudharma vAnavyantarajyotiSkeSu kintu vaimAnikeSu tatrApi jaghanyena saudharmakalpe utkarSeNAcyutakalpe tathaiva pratisevanA kuzIlasyApi tattadrUpeNa sarvamatragantavyamiti / 'kasAyakusIle jahA pulAe' kapayakuzIlo yathA pulAkaH, yathA kAlagatasya pulAkasya devaloke gatiH pradarzitA tatrApi vaimAnikeSveva tatrApi jaghanyena saudharmakalpe tathaiva se saudharmakalpa meM utpanna hotA hai, yaha saba kathana pulAka ke prakAra jaisA hI samajhane kA hai / 'navare' kintu pulArukI apekSA yahA~ yaha vizeSatA haiM ki 'ukkoNaM accuta ruppe' utkRSTa se acyutakalpa meM utpanna hotA hai / kyoM ki pulAka ke kathana meM pulAka kI utpatti utkRSTa se sahasrAra devaloka meM kahI gaI hai / cAkI kA aura taba kathana yahAM puMlAka ke hI jaisA hai / 'paDi sevaNAkusIle jahA vause' pratisevanA kuzIla kA utpAda bhI bakuza ke utpAda jaisA hI jAnanA cAhiye / prati sevanA kuzIla marakara devaloka meM hI utpanna hotA hai - anyatra nahIM, devaloka meM bhI vaha bhavanavAsI, vAnavyantara evaM jyotiSka inameM utpanna nahIM hotA hai kintu vaimAlika devoM meM hI utpanna hotA hai - vahAM para bhI vaha jaghanya le saudharma devaloka meM aura utkRSTa se acyutakalpa meM utpanna hotA hai / 'kasAyakunIle jahA pulAe' pulAka ke utpAda ke che. vaibhAniama yA te dhanyathA saudharma usane utkRSTathI 'NavaraM ' ukkoMse accue kappe abhyupamAM utpanna thAya che pulAkanA kathana karatAM eja A kathanamAM aMtara che. kemake pulAkanA kathanamAM pulAkanI utpatti utkRSTathI sahasAra devaleAkamAM kahela che. khAkInuM tamAma kathana ahiyAM pulAkanA prathana prabhA 4 che. tebha sabhayu' 'paDi sevaNAkusIle jahA bause' pratisevanA kuzIla marIne devaleAkamAM ja utpanna thAya che. khIje nahI' ane devalAkamAM paNa te bhavanavAsI kAvyantara ane jyeAtiSkamAM utpanna thatA nathI paraMtu vaimAnika devAmAM ja utpanna thAya che ane vaimAnika devAmAM paNa te janmanyathI saudharma devaleTamAM ane utkRSTayI acyutakalpamAM utpanna thAya che. 'sAyakusIle jahA pulAe' bujhAunA utpAdanI prema upAya huzIlaneA utyAha
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 125 kaSAyakuzIlasyApi sarva jJAtavyam / pulAkApekSayA jhapAyakuzIlasya yadvailakSaNyaM tadAha-'Navare' ityAdi, 'NavaraM ukko seNaM aNuttaravimANesu uvavajjejjA' navaramutkarSe NAnuttaravimAneSu utpadheta pulAkasya utkarpataH sahasrArakalpe utpattiH kathitA, kapAyakuzIlasya tu utkarSato'nuttaravimAnepUtpattiH kathyate etAvAneva ubhayo bhedaH, anyatsarvam pulAkavadeva ihApi jnyaatvymiti| 'NiyaMThe gaM bhaMte' nimranthaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchati iti praznaH / uttaramAha'evaM cetra' ityAdi / 'ecaMceva' evameva-pulAkavadeva-kiyatparyantaM pulAkamakaraNamatra netavyaM tabAha 'eva jAba' ityAdi, 'evaM jAba vemANiesu uvavajjamANe ajahannamaNukoseNaM aNuttaravimANesu uvavajjejjA' evaM yAvadvaimAnike pUtpadyamAno'jagha jaisA kaSAya kuzIla ke utpAda bhI jAnanA cAhiye parantu 'NavaraM ukkoseNaM aNuttaravimANelu uvavajjejjA' utkRSTa se isakA utpAda anuttara vimAnoM meM hotA hai yahI pulAka ke utpAda kI apekSA isake utpAda meM antara hai / kyoM ki pulAka kA utpAda utkRSTa se mahasrAra devaloka meM hotA hai aisA pahile kahA gayA hai / bAkI kA aura saba kathana pulAka ke utpAda ke kathana ke jaisA hI hai / 'NiyaThe NaM bhaMte !' . he bhadanta ! nintha sAdhu kAlagata hokara kahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'evaM ceva evaM jAca mANiesu uvavajjamANe aja. hannamaNukakopte NaM aNuttaravinANesu uvadhajjejjA' he gautama ! isa sambandha meM kathana pulAka ke kathana jaisA hI jAnanA cAhiye arthAt nimrantha marakara bhavanavAsI, vAlavyantara, jyotiSka inameM utpanna na hokara kevala vaimAnika devoM meM hI utpanna hotA hai vahAM para bhI vaha ong naye. 52 'NavaraM unakoseNaM aNuttaravimAnesu uvavajjejjA' TiyA tene utpAda anuttaravimAnamAM hoya che, eja pulAkanA utpAdanI ape kSAthI A kazAyakuzIlanA utpAdamAM aMtara che, kemake-pulAkane utpAta utkRSTathI sahastrAra devalokamAM hoya che e pramANe pahelAM kahevAmAM AvyuM che. bAkInuM mA tamAma thana mAnA pahanA 4thana prabhArI cha. 'NiyaMThe Na bhaMte ! he bhagavana nigraMtha sAdhu kALadharma pAmIne kayAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramA prasuzrI 9 cha ?-evaM ceva jAva vemANiesu uvavajjamANe ajahannamaNukkoMseNaM aNuttaravimANesu uvavajjejjA' gautama ! ! samadhamA yaa. kanA kathana pramANenuM kathana samajavuM. arthAt nigraMtha marane bhavanavAsI vyantara, tiSkamAM utpanna thatA nathI paraMtu kevaLa vaimAnika devalokamAM ja utpana thAya che. tyAM paNa ne jaghanya ane utkRSTa vinA kevaLa anuttara vimAnamAM
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare nyAnutkarSeNAnuttaravimAne vRtpadyeta atra yAvatpadena 'niyaMTe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gaI gacchai ? goyamA ! devagaI gacchada, devagaI gacchamANe kiM bhavaNavAsIsu uvavajjejjA, vANamaMtaresu uvavajjejjA, joisiNmu uvarajjejjA, vemANiemu ugavajjejjA ? goyamA ! no bhavaNa0 no vANa0 no joisi0 vemANiesu uvvjjejjaa|' chAyA--nigraMthaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gati, gacchati ? gautama ! devagati gacchati / devagati gacchan kiM bhavanavAsiSu utpadyeta vAnavya ntarepUspadheta jyoti ke pUtpadyeta vaimAnikapRtpadyeta, gautama ! no bhavanavAsipu no pAnavyantareSu no jyotiSkepu vaimAnike pUtpakheta etatparyantapulAkapakaraNasya saMgraho ajaghanya aura anutkRSTa sthiti se anuttara vimAna meM hI utpanna hotA hai / yahAM yAvatpada se 'niyaMTe NaM bhaMte' ityAdi nirgrantha pada ko lephara pulAka ke pATha kA saMgraha karanA cAhiye jisameM gautamasvAmI kA prazna hai ki nindha kAlagata hokara kisa gati meM jAnA hai ? uttarameM bhagavAn kahate haiM-devagati meM jAnA hai / usa para gautamasvAmI prazna * karate haiM ki yaha devagati meM jAtA hai to kyA yaha bhavanapati cAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika devagati, ina meM se kisa devamati meM utpanna hotA hai ? uttara meM bhagavAna kahate haiM he gautama vaha bhavanapati vAna. ghantara aura jyotiSka meM nahIM utpanna hotA hai kintu vaimAnikoM meM utpanna hotA hai| yaha sama pulAka prakaraNa gata pATha yahA~ gRhIna huA hai| 'saNAe NaM bhate ! kAlagae samANe kiM gaI gcch|' gaunAmasvAmI ne isa pATha dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! snAtaka jaya 4 palathAya che. gaDI yAM yAvatpathI 'niyaTe Na bhaMte !' yA niya-pAna laIne pulAkanA pAThane saMgraha thayela che. jemA gautamasvAmIe pUchayuM che ke kAlagata thayela nircantha kaI gatimAM jAya che? uttaramAM bhagavAna kahe che. devagatimAM jAya che tenA parathI pharIthI gautamasvAmI pUche che ke-te devagatimAM jAya che, to zuM te bhavanapati vAnavyansara jyotiSka ane vaimAnika A paikI kaI devagatimAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM bhagavAna kahe che kehe gautama te bhavanapati vAna vyattara ane tiSkamAM utpanna thatA nathI paraMtu vaimAnikamAM ja utpanna thAya che. A pramANene pulAka prakaraNane saghaLe. pATha grahaNa karI che. siNAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe ki gaI gacchai' gautamasvAbhIse bhA pAThadvArA prabhuzrIne evuM pUchyuM che ke-he bhagavad snAtaka jyAre kAladharma
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 .6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 127 bhavatIti / 'siNAeNaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gaI gacchaI' snAtakaH, khala bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'siddhigaI gacchaI' siddhigati gacchati kAlaka. valitaH snAtakaH Rne siddhazilAM nAnyatra gacchatIti siddhigate.dAbhAvena punaH prazno na kRto gautamena / 'pulAe NaM bhaMte !' pulAkaH khalu bhadanta ! 'devesu uvava. jjAmANe kiM iMdattAe uvavajjejA' deveputpadyamAnaH kimindratayA utsyeta 'sAmANi. yattAe uvavajjejjA' sAmAnikatayA utpadheta 'tAyattIsAe uvavajjejjA' trAyaviza. tayA, bAyastriMzaddevarUpeNa utpadyeta 'logAlattAe uvavajjejjA' lokapAlatayA utpagheta 'ahamiMdattAe vA uvavajjejjA' ahamindratayA vo poteti prshnH| bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'avirAhaNaM paDucca iMdattAe uvavajjejjA' kAlagata hotA hai to vaha kisa gati meM jAtA hai ? isake uttara meM prabhuzrI unase kahate haiM 'goyamA ! liddhigaI gacchaha' he gautama ! snAtaka kAlagata hokara siddhigati ko prApta hotA hai| arthAta siddhagati ko prApta karatA hai| isake sivAya vaha anya sthAna meM nahIM jAtA hai| siddhagati ke bheda nahIM hone ke kAraNa punaH isake Age gautamasvAmI ne prazna nahIM kiyA hai| ___'pulAe NaM bhaMte ! develu uvavajamANe kiM iMdattAe ucaSajjejjA' aba gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai ki he bhainta / devagati meM utpanna hotA huA vaha pulAka kyA indrarUpa se utpanna hotA hai ? 'sAmANiyattAe uvavajjejjA' sAmAnikarUpa se utpanna hotA hai ? 'tAyattIsAe uvavajjejjA' brAyastriMzat rUpa se utpanna hotA hai? 'logapAlattAe uvavajjejjA' lokapAla rUpa se utpanna hotA haiM ? 'aha pAme che, te te kaI gatimAM jAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI teone 4 cha -'goyamA ! siddhigaI gacchai' gautama | snAtas Gdhama pAbhAna siddhi gatine prApta kare che eTale ke siddhi gati pAme che. A sivAya te anya sthAnamAM jato nathI. siddhagatimAM bheda na hovAthI pharIthI A saMbaMdhamAM tethI vadhAre prazna karyA nathI. _ 'pulAe NaM bhaMte ! devesu uvavajjamANe kiM iMdattAe uvavajjejjA' have zrI gautamasvAmI prabhuzrIne evuM pUche che ke-he bhagavad devagatimAM utpanna thanArA te pusA zundrapAthI 5 thAya cha ? 'sAmANiyattAe uvavajjejjA' sAmA napAthI apana thAya cha ? 'ttAyattIsAe uyavajjejjA' vyAyazita5pAthI thAya che ? 'logapAlacAe uvavajjejjA' sAthI utpanna thAya hai?
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIsatre 128 aSirAdhanaM pratItya indratayotpadheta avirAdhanaM jJAnAdInAm athavA labdhyA'nupajIvanam atastAdRzamavirAdhanaM pratItya indrarUpeNa utpadyate pulAkaH, 'sAmANiyattAe uvAjjejjA' sAmAnikatayA utpadyata avirAdhana pratItya ityasya sarvatrAnvaya ahanIyaH, 'vAyattIsAe uvavajjejjA' trAyastriMzadevatayA utpadheta, 'logapAlattAe uvavajje. jjA' lokapAlatayA-lokapAla devarUpeNetyarthaH, utpadheta, 'no ahamiMdatAe uvava. jjejjA' no ahamindratayA utpadyeta / 'virAhaNaM paDucca annayaremu uvavajjenA' virAdhanaM jJAnAdInAM pratItya anyatareSu bhavanapatyAdideveSu sa virAdhaka utpadyeteti / miMdattAe cA uvadhajjejjA' athavA alapindradeva rUpa se utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! avirAhaNaM paDu. cca iMdatsAe uvacajjejA' he gautama ? saMyama Adi kI avirAdhanA se vaha indrarUpa se utpanna hotA hai, adhirAdhanA pada se yahAM yahI sama. jhAyA gayA hai ki yadi usane jJAnAdikoM kI virAdhanA nahIM kI hai athavA ladhi kA prayoga nahIM kiyA hai to isa sthiti meM vaha indrarUpa se utpanna ho nahIM sakatA hai| isI prakAra se vaha avirAdhanA kI sthiti meM sAmAnikadeva rUpa se utpanna ho sakatA hai| 'tAyattIsAe udhavajjejjA' avirAdhanA kI sthiti meM vaha trAyastriMzata devarUpa se utpanna ho sakatA hai yahAM avirAdhanA kA sarvatra sambandha kiyA gayA hai 'logapAlattAe ucajjenjA' tathA ca vakSa avirAdhanA kI sthiti meM lokapAlarUpa se utpanna ho sakatA hai| para vaha 'ahamidattAe no uvavajjejjA' ahamindra rUpa se utpanna nahIM ho sakatA hai! 'virAhaNaM paDucca agnayarelu upacajjejjA' aura jaba yaha jJAnAdikoM kI virAdhanA 'ahamidattAe vA svarojjA' AthA mahabhidra vayAthI utpanna thAya cha / mA prazna uttaramA prabhuzrI 43 cha -'goyamA ! avirAhaNaM paDucca iMdattAe uvavajjejjA' gautama ! sayama vigerenA bhavirAdhanApAthI chandrapayAthI utpanna thAya che. avirAdhanA padathI ahIyAM e samajAvyuM che ke je teNe jJAnadinI virAdhanA karI na hoya athavA labdhine pravega karyo na hoya te te sthitimAM te IndrapaNathI utpanna thaI zake che. e ja rIte te avirAdhanA sthitimA sAmAni devapAthI utpanna tha6 zo 'tAyattIsAe uvavajjejjA' avirAdhanA sthitimAM te trAyazciMzat devapaNAthI utpanna thaI zake che. ahIMyAM madhe bhavirAdhanAnA samaya ho cha. 'logapAlattAe uvavajjejjA' tathA ta avirAdhanAnI sthitimAM lekalapaNAthI paNa utpanna thaI zake che. paraMtu te 'ahamiMdattAe no uvavajjejjA' mahamidrayAyAthI utpanna yatA nathI. "virAhaNaM padugdha annayaresu uvavajjejjA' mane yAre te jJAnAhinI virAdhanA 42 cha.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 prayodazaM gatidvAranirUpaNam 129 'evaM bausevi evaM pulAkavadeva bakuzo'pi bakuzavipaye'pi pulAkavadeva avirAdhanaM patItya indrAdirUpeNotpattiH na tu ahamindratayA, virAdhanaM pratItya tu anyatarasmin utpadyateti / evaM paDisevaNAkusIlevi' evaM pulAkavadeva pratisevanAkuzIlo 'pi patisevanAkuzIlasyApi pUrvaradeva vyvsthaa'gntvyeti| 'kasAyakusIle pucchA' kaSAyakuzIlA khalla bhadanta / deve spadhamAnaH kimindratayA utpadyeta sAmAnikatayotpadyeta trAyastriMzattayotpadheta-lokapAlatayotpadheta-ahamindratayA vo tpateti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! karadetA hai athavA labdhi kA prayoga karatA hai to usa sthiti meM yaha . virAdhaka hone ke kAraNa anyatara bhajanapati Adi meM utpanna ho jAtA hai| "evaM bause vi' isI prakAra kA kathana bakuza ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / arthAt yadi vakuza apane jJAna Adiko kI virAdhanA nahIM karatA hai to vaha indrAdirUpa se utpanna ho sakatA hai para ahamindrarUpa se utpanna nahIM honA hai aura yadi vaha jJAnAdikoM kI dirAdhanA karadetA hai to bhavanavAsI AdikoM meM utpanna ho jAtA hai| 'evaM paDisevanA kusIle vi' isI prakAra kA kathana prati levanA kuzIla ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / 'kasAyakusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla sAdhu jo ki dezoM meM utpanna hotA hai to kyA vaha indrarUpa se utpanna hotA hai ? athavA sAmAnika devarUpa se utpanna hotA hai ? athavA cAyastriMzat denarUpa utpanna hotA hai ? athavA lokapAla rUpa se utpanna hotA hai ? athavA ahamindradeva rUpa se utpanna athavA labdhino prayoga kare che. to te sthitimAM te virAdhaka thavAnA kAraNe bhI nayati bigaire vomA 5-1 Mya cha, 'evaM bause vi' ra pramANenuM kathana bakuzanA saMbaMdhamAM paNa jANavuM joIe. arthAt je bakuza pitAnA jJAna vigerenI virAdhanA karatA nathI. te te IdrAdi rUpathI utpanna thaI zake che. paraMtu ahamidrapaNathI utpanna thaI zakatA nathI. ane je te jJAnAdinI virAdhanA kare che, te bhavanavAsI vigeremAthI koI paNa eka devamAM Spanna ya jaya cha 'evaM paDisevaNAkusIle vi' se prabhANenu thana prati senA zAsanA sa mAM para sabhA. 'kasAyakusIle pucchA' hai samapan kaSAya kuzIla sAdhu ke je devomAM utpanna thAya che, te zuM te IMdrapaNAthI utpanna thAya che ? athavA sAmAnika devapaNa thI upana thAya che ? athavA trAyaaiMzat devapaNAthI utpanna thAya che? athavA lekapa lapaNAthI utpanna thAya che? athavA ahamidrapaNAthI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI bha0 17
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 'apirAhaNaM paDucca iMdattAe vA ubavajjejjA jAba ahamidattAe cA ucavajjejjA' avirAdhanaM pratItya indratayA cotpadye / yAvat ahamindratayA votpadheta atra yAvatpa. dena sAmAnikatayA utpadheta-trAyastriMzattayA utpadheta lokapAlatayA utpadyeta-etatparyantasya pulAkAkaraNasya saMgraho bhavatIti / 'virAhaNaM paDucca annayaresu uvavaMjjejjA' virAdhanaM pratItya anyatareSu bhavanapatyAdideveSu utpadye teti / "NiyaMThe ghumchA' nirganthaH khalla bhadanta ! devepRtpadyamAnaH kimindratayA utpadheta sAmAnikatayA votpadyeta trAyastriMzatayA votpadyata-lokapAlatayA cotpadheta ahamindratayAM lotpadheta iti pRcchA prshnH| bhagavAnAha -'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prasuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'goyamA! adhirAhaNaM paDucca iMdattAe yA uvavajjejjA jAya ahamiMdattAe vA upacajjejjA' he gautama! pAyakuzIla sAdhu yadi apane jJAnAdikoM kI virAdhanA nahIM karatA hai to vaha indra. rUpa se utpanna ho jAtA hai, athavA sAmAnika devarUpa se utpanna ho jAtA hai| nAyastriMzat rUpa se utpanna ho jAtA hai / lokapAlarUpa se utpanna ho jAtA hai aura ahamindrarUpa le bhI utpanna ho jAtA hai / tathA yadi vaha apane jJAnAdika kI virAdhanA karatA hai to isa sthiti meM vaha 'annayarelu uvavajjetA' bhavanapatyAdikoM meM utpanna ho jAtA hai / 'NiyaMThe pucch|' yahAM para bhI gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai he bhadanta ! devoM meM utpanna hotA huA nirgrantha gItamasvAmIna 4 cha -'goyamA ! avirAhaNaM paDuca iMdattAe vA uvavajjejjA jAva ahamiMdattAe vA uvavajenjA' hai gautama ! pAya zIta sAdhu ne potAnA jJAnAdinI virAdhanA karatA nathI. to te InapaNathI utpanna thaI jAya che. athavA sAmAnika devapaNuthI utpanna thaI jAya che. trAyaaiMzat devapaNAthI utpanna thaI jAya che. lokapAlapaNAthI utpanna thaI jAya che. ane ahamiMdrapaNAthI paNa utpanna thaI jAya che. tathA je te pitAnA jJAnAdinI virAdhanA 42 he, tara te sthitimA te 'annayaresu uvavajjejjA' sapanapati vigere hava. awi S5-na laya che. 'NiyaThe pucchA' mA sUtrapAzrI gautamasvAbhIme prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke-he bhagavana DemAM utpanna thanAro nirgastha sAdhu zuM IndrapaNAthI utpanna thAya che? athavA sAmAnika devapaNAthI utpanna thAya che? athavA trAyaaiMzat paNuthI utpanna thAya che? athavA lakapAlapaNAthI utpanna thAya che ? athavA ahamidrapaNuthI utpana thAya che? A praznanA
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 trayodazaM gatidvAranirUpaNam 136 'avirAhaNaM paDucca No idattAe uvavajjejnA jAna ahamidattAe uvavajjejjA' avirAdhanaM pratItya no indratayA vA utpadyeta yAvat no lokapAlatayA utpadheta kintu ahamindranayA votpadhe va atra yAvatpadena sAmAnikatayA trAyastriMzattayAlokapAlatayA eteSAM saMgraho bhAti iti / 'virAhaNaM paDucca annayaresu uvavajjejjA' 'virAdhanaM pratItya anyatarasmin bhavanapatyAdau utpadyata / gatisaMbandhAt sthitimapyAha-sthitidvArasya pArthakyenAbhAvAt 'pulAyassa NaM bhaMte devalogesu uvavanamANassa kevayaM kAlaM ThiI pannattA' pulAkasya khalla bhadanta ! devaloketasAdhu kyA indrarUpa se utpanna hotA hai ? athavA sAmAnika rUpa se utpanna hotA hai ? athavA bAyastriMzat rUpa se utpanna hotA hai ? athavA lokapAla rUpa se utpanna hotA hai ? athavA ahamindrarUpa se utpanna hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI le kahate haiM-'goyamA! he gautama! 'avirAhaNaM paDucca jo iMdattAe uvavajjejnA, jAva ahamiMdattAe uvavajjejjA' jJAnAdikoM kI virAdhanA ko lekara vaha indrarUpa se yAvat lokapAla rUpa se utpanna nahIM hotA hai / kintu ahamindrarUpa se vaha utpanna hotA hai| yahAM yAvatpada se sAmAnika, trAyastriMzat aura lokapAla ina devoM kA grahaNa huA hai| tathA 'virAhaNaM paDucca annayaresu uvavajjejjA' virAdhanA kI apekSA karake vaha bhavanapatyAdikoM meM se kisI eka meM utpanna ho jAtA hai| aba mUtrakAra gati ke sambandha se sthiti kA bhI kathana karate haiM, kyoM ki yahAM sthitidvAra kA kathana pRthaka rUpa se sUtrakAra ne nahIM kiyA hai| 'pulAyassaNaM bhaMte ! devalogesu uvavajjamANalsa kevayaM kAlaM ThiI pannattA' isameM uttaramA anuzrI gautabhasvAbhAna 4 che -'goymaa| 'avirAhaNaM paDucca, No iMdattAe uvavajjejjA jAba ahamidattAe uvavajjejjA' jJAnAhinA viraadhnpaNAthI te IndrarUpathI yAvat lekapAlapaNuthI utpanna thatA nathI paraMtu aha. midrapaNAthI te utpanna thAya che. ahiyAM yAvata padathI sAmAnika, trAyaaiMzata mana asle 2 | 75 42rAyA che tathA virAhaNaM paDucca annayaresu uvavajjejjA' virAdhanAnI apekSAthI ta sanati vigere : cha ! eka demAM utpanna thAya che. - have sUtrakAra gatinA saMbaMdhathI sthitinuM paNa kathana kare che-kemake maDiyA sthitivAnu sthana tuTu sUtra 4 nathI. 'pulAyassa NaM bhaMte ! devalogesu uvavajamANastha kevaiyaM kAlaM liI pannattA' mA sUtrathI gautamasvAbhAsa
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre zra spedyamAnanya kiyatkAlaparyantaM sthitiH prajJapteti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahanneNaM palijo' jaghanyena palyopama pRthaktvam dvipayopamAdArabhya nava palyopamaM yAvat 'ukko seNaM ahArasasAgarovamAI' utkarSeNA'STAdaza sAgaropamANi jaghanyotkRSTAbhyAM palyopamapRthaktvA'STAdaza sAgaropamaparimitA sthiti bhavatItyartha: / 'usassa pucchA' vakuzasya devalokeSu samutpadyamAnasya kiyanta kAlaM sthitiH majJapteti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahannegaM paliomapuhuttaM' jaghanyena popamapRthaktvam dvipayopamAdArabhya nava palyopamaparyantamityarthaH, 'uko seNaM bAbIsaM sAgaro mAI' utkarSeNa dvAviMzatiH sAgarAMpamANi 'evaM paDi sevaNA sIle gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai - he bhadanta ! devaloka meM utpanna hue pulAka kI kitane kAla taka kI sthiti kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jahaneNaM palizrocamaputtaM, ukkoseNaM aTThArasalAgarovamAI' he gautama! devaloka meM utpanna hue pulAka kI sthiti jaghanya se patyopama pRthakva kI do patyopama se lekara nau pasyopama taka ko aura utkRSTa se 18 sAgaropama kI kahI gaI hai 'bahasa pucchA' he bhadanta ! devaloka meM utpanna hue cakuza sAdhu kI kitane phAla kI sthiti kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiMgoyamA ! jahanne NaM paliokamaputtaM ukkoseNaM bAvIsaM sAgaro mAI' he gautama ! jaghanya se pakuza kI devaloka meM Ayu palyopama pRthaktva kI hotI hai aura utkRSTa se 22 sAgaropamakI hotI hai / prabhuzrIne evu pUchyuM che ke-he bhagavan devaleAkamAM utpanna thanArA pulAkanI sthiti keTalA kaLa sudhInI kahI che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che - 'goyamA ! jahaNaNeNaM palizravamapuhuttaM ukkoseNaM aTThArasakhAgarodamAi' he gautama! devaseo'sAM utpanna thanArA yusAunI sthiti jaghanyathI paDye pama pRthanI eTale ke e cepamathI nava 'hayeoyabha sudhInI mane utsRSTathI madAra sAgarepibhanI uhI che, 'usasa putttA' he bhagavan devaleAkamAM utpanna thanArA makuza sAdhunI sthiti keTalA kALanI kahI che ? A praznatA uttaramAM praluzrI he che - 'goyamA ! ahaneNaM paliomaputtaM ukkoseNaM bAvIsaM sAgarovamAI' he gautama ! dhanyathI akuzatu... devalAka saMbadhI AyuSya eka palyApama pRnuM hoya che. ane DrUSTathI 22 mAvIsa sAgaropamanuM hoya che. 'eva paDisevaNAkusIle vi'
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU06 trayodazaM gatihAranirUpaNam vi' evaM pratisevanAkuzIlo'pi pratisevanAkuzIlasya devaloke samutpadyamAnasya kiyA skAla sthitiriti zna:, jaghanyena elyopamapRthaktvam utkarSeNa dvAviMzati sAgaropamA sthitiH pratise banAkuzIlasyetyuttaramiti mAvaH / 'kasAyakusIlassa pucchA' kapAyakuzIlasya dezloke pUladyamAnasya kiyanta kAlaM sthitiriti pRcchA paznaH / bhagavAnAha-'goyamA ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM paliovamapuhuttaM' jaghanyena palyopamapRthaktvam 'ukoseNaM tettIsa sAgarobamAI utkarSaNa trayastriMzasAgaropamANi jaghanyotkRSTAbhyAM palyopamapRthaktvatrayastriMzatsAgaropamaparimitA sthiti devaloke kapAyakuzIkasya bhavatIti bhAvaH / 'NiyaMThassa pucchA' nigranthasya khallu bhadanta ! devalokeSu samutpayamAnasya kiyatkAlaM sthiti bhavatIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'ajahanna maNukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI' ajaghanyotkarpaNa jaghanyotkarSAbhAvatvena paripUrNA 'evaM paDisevaNA kusIle chi' devaloka meM utpadyamAna prati sevanAkuzIla sAdhu kI Ayu jaghanya le palyopama pRthakraya kI aura utkRSTa rakhe 22 sAgaropama kI hotI hai / 'kalAya kusIlassa pucch| he bhadanta ! devaloka meM samutpadyamAna kaSAkuzIla sAdhu kI Ayu kitane kAla taka kI hotI hai ? uttara meM manuzrI kahate haiM-'joyamA! jahanneNaM paliodamaputta' he gautama ! jaghanya se usakI Ayu devaloka meM palpama pRthaktva hotI hai-do palyopana se lekara 9palyopasa taka kI hotI hai aura 'ukko. seNaM tettIsaM sAgarovamAI utkRSTa le 33 sAgaropama taka kI hotI hai| 'NiyaMThassa pucchA' he bhadanta ! devalokoM meM samutpadyamAna nirgrantha sAdhu kI Ayu kitane kAla taka kI hotI hai ? uttara meM prabhutrI kahate hai-'goyamA! ajahannamaNuskose NaM tettIsaM sAgarovamAI' he gautama! devalokamAM utpanna thanArA pratisevana kuzIla sAdhunuM AyuSya jaghanyathI eka patyApama yatva che. mane dRSTayA 22 sAgarApabhanu che. 'kasAyakusIla. ssa pucchA' 3 sagavan vimA utpanna naa| 45 yazIsa sAdhunu mayuSya keTalA kALa sudhInuM hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama ! jaghanyathI tenuM devaloka saMbaMdhI AyuSya eka pApama pRthaphatvanuM hoya che. eTale ke be palyopamathI laIne nava palyopama sudhInuM DAya cha, bhane 'ukoseNaM tettIsaM sAgarovarAI' thI 33 tetrIsa sAgazeSama sudhIna hAya che. 'NiyaMThassa pucchA' he sagavan visaramA panna thnaa| nitha sAdhunuM AyuSya keTalA kALa sudhInuM hoya che? A praznanA uttaramAM madhuzrI 49 che -'goyamA ! ajahannamANukoseNaM vettIsaM sogarovamAiM gautama!
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra trayastriMzatsAgaropamANi, jayastriMzatsAgaropamA sthiti bhavatIti bhaavH| iti trayodazaM gatidvAram // 13 // 106 // caturdazaM saMyamadvAramAha-'pulAgassa Na' ityAdi / mUlam--pulAgasla gaM bhaMte ! kevaiyA saMjaravANA pannattA ? goyamA ! asaMkhejjA saMjasaTANA pannattA evaM jAva kasAyakusIlAla / NizaMThasta NaM aMta! kevaiyA saMjasTrANA pannattA ? goyamA ! ege ajahannamaNukolae saMjamahANe evaM siNAyassa vi| eesi NaM saMte! pulAgabausapaDilevaNAkasAyakusIlaNiyaMThaliNAyANaM saMjamANANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA? goyamA ! lavathoveNiyaMThasta saMjamadANe, siNAyasla ya ege ajahannamaNukolae saMjamaTANe, pulAgassa NaM saMjamaTANA asaMkhejjaguNA bakusassa saMjamaTANA asaMkhejjaguNA, paDisevaNAkusIlasta saMjamadANA asaMkhejaguNA kasAyakusIlassa saMjamadANA asaMkhejjaguNA ||suu07|| ___ chAyA-pulAkasya khallu bhadanta ! kiyanti saMyamasthAnAni prajJaptAni ? 'gautama / asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni prajJaptAni / evaM yAvat kapAyakuzIjasya nirgranthasya khalu bhadanta / kiyanti saMyamasthAnAni prajJaptAni ? gautama ! eka majaghanyAnutkRSTa saMyamasthAnam / evaM snAtakasyApi, eteSAM khalu bhadanta ! pulAkavakuzapatisevanAkapAyakuzIlanigranthasnAtakAnAM saMyamasthAnAnAM katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA ? gautama ! sarva stokaM nigrenthasya saMgamasthAnam snAtakasya ca ekamajaghanyAnutkRSTaM saMyamasthAnam / pulAsasya saMyamasthAnAni asakhyeyaguNAni, vakuzasya saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAni, pratisenAkuzIlasya saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAni kapAyakuzIlasya saMyamasthAzani asaMkhyeyaguNAni // 107 // devaloka meM samutpadyamAna nigraMndha sAdhu kI Ayu jaghanya utkRSTa ke bheda se rahita honI huI kevala pUrNa rUpa se 33 sAgaropama kI hotI hai| gatihAra samApta sU06 / devalekamAM utpanna thanArA nigraMtha sAdhunuM AyuSya jaghanya ane utkRSTanA bheda vinAnuM hoya ne kevaLa pUrNa rUpathI 33 tetrIsa sAgaropamanuM hoya che. merIta gA tivA2 4yu che. suu06||
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU07 caturdA saMyamadvAranirUpaNam 135 ___TIkA--'pulAgassa NaM bhaMte ! pulAkasya khallu bhadanta ! 'kevaiyA saMjamahANA pannattA' kiyanti saMyamasthAnAni prajJaptAni saMyamaH samyag yamayati-caturgatigamane bhyo jIvaM vyAvartayati yaH sa sAvadhayogaviravilakSaNaH saMyamazcAritram tasya sthAnAni zuddhipakarSAprakarSakatA bhedA iti saMyamasthAnAni tAni pulAkasya kiyanti-kiyarsa: khyakAni prajJaptAnIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA! he gautama ! 'asaMkhejjA saMjamANA-pannattA' asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni kathitAni pulAkasya, sAni khalu saMyamasthAnAni pratyekasa kAzamadezAgraguNitasarvAkAzapariNAmaparyAyopetAni bhavanti etAni khala saMyamasthAnAni pulAkasyAmaMkhyeyAni bhavanti 14 vAM saMyamadvAra kA kathana 'pulAgassa NaM bhaMte kevaDyA saMjamANA pannattA' ityAdi suu07| TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'pulAgasaNabhaMte / kevaDyA saMjamaTThANA pannattA' he bhadanta ! pulAka ke kitane saMyamasthAna kahe gaye haiM ? jIva ko jo caturgatiyoM meM gamana karane se rokatA haiunameM usakA gamana nahIM hone detA hai-aisA sAvadyayoga se virati rUpa saMyama hotA hai / isI kA nAma cAritra hai| isake zuddhi ke prakarSa aura aprakarSa ko lekara jo bheda hote haiM-ve yahAM saMyamasthAna kahegaye haiM / so aise saMyama sthAna pulAka sAdhu ke kitane hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goMyamA ! asaMkhejjA saMjamaTThANA pannattA' he gautama ! pulAka ke saMyamasthAna asaMkhyAta kahe gaye haiN| inameM pratyeka saMyama sthAna se sarvAkAza pradezaguNita lokAza pradezapramANa ana caudamA saMyama dvAranuM kathana 'pulAgassa Na bhaMte ! kevaiyA saMjamadANA pannattA' tyaadi| TI -zrIgotamasvAmI prasuzrIna me pUchayu cha hai-'pulAgassa gaM bhaMte / kevaiyA saMjamaDhANA pannattA' he sAvana dAna 21 saMyamasthAno kahyA che? jIvane caturgatimAM javAthI je ke temAM teonuM gamana thavA detA nathI. e sAvadya cogathI viratirUpa saMyama hoya che. tenuM ja nAma cAritra che. tenI zuddhine prakarSa ane aprarvane laIne je bheda thAya che te tyAM saMyamasthAna kahyA che. evA saMyamasthAne pulAka sAdhuone keTalA hoya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna -'goyamA! asaMkhejjA saMjamadANA pannattA' gautama sAnA saya thAna masabhyAta hA che. temAM pratyeka saMyamasthAnanA sarvakAzapradezathI sarvakAzapradeza pramANa anaMtA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI cAritramohanIyakarmakSayopazamasya vicitratvAt / 'evaM jAva kasAyakusIlassa' evaM yAvat kapAyakuzIlasya asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni jJAtavyAni atra yAvatpadena ghakuzapatisevanAnuzIlayona haNaM bhavatIti 'NiyaMThassa NaM bhaMte ! kevaDayA saMnamaH dvANA pannattA' nirgranthasya khalu bhadanta ! kiyanti saMghamasthAnAni prajJaptAnIti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ege ajahannamaNuko sae saMjamahANe' ekamajaghanyAnunkRSTaM saMgamasthAnam nirgranthasya kapAyANAmupazamasya kSayasya ca avicitratvena, tadIya zuddherekamakArakatvAt ekatvAdeva tadajaghanyotkRSTaM bhavati, bahuvidha zuddhizceva jaghanyasyotkRSTasya ca bhAvasya sadbhAvAditi / evaM siNAntAnantaparyAya-aza-hote haiM / kyoM ki cAritra mohanIya karma kA kSayo. pazama vicitra hotA hai / aisA hI kathana 'jAca kasAyakusIlassa' pAvatU kaSAya kuzIla taka jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada se yakuza aura pratisevanA kuzIla ina do sAdhuoM kA grahaNa huA hai| 'NiyaM. ussa gaM bhaMte ! kevajhyA saMjamaThThANA paNNattA' he bhadanta ! nindha sAdhu ke saMghamasthAna kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA!' he gautama ! 'ege ajahaNNamaNukosae saMjamaTThANe' he gautama! ninya sAdhu ke jaghanya aura utkRSTa bheda rahita kevala eka saMyama sthAna kaho gayA hai / kyoM ki nirgrantha ke kaSAyoM kA kSaya athavA upazama eka hI prakAra kA hotA hai inase unakI zuddhi eka hI prakAra kI hotI hai| isIliye vahAM jaghanya utkRSTa kA bheda nahIM kahA gayA hai / jaghanya aura utkRSTa sAba ke sadbhAva se hI zuddhi aneka taparyAya-aMza hoya che. temAM pulAkanA sa yamasthAne asaMkhyAtagaNa hoya che. kemake-cAritramohanIya karmane pazama vicitra hoya che. evuM ja 4thana 'jAva kasAyakudhIlassa' yAra yaza mane pratisevanA muzIta tathA kaSAyakuzIlanA saMbaMdhamAM samajI levuM. ahIMyAM bakuza ane pratisevanA kuzIla se meM yAvata 54thI 45 42||yaa che. 'NiyaMThassa NaM bhaMte! kevaiyA saMjamadrANA paNNattA' 3 bhagavan nitha sAdhuna sayabhasthAnI DeTasA hA cha ? mAnanA uttaramA prabhuzrI gItamasvAmIne 4 cha -goyamA !' gItama! 'ege ajahaNNamaNukkosae saMjamaTThANe' ! niyanya sAdhune dhanya mane TanA bheda vinAnuM kevaLa eka saMyamasthAna kahela che. kemake nirca thene kaSAye kSaya athavA upazama eka ja prakAra hoya che. tethI temanI zuddhi, eka ja prakAranI hoya che. tethI tyAM jaghanya ane utkRSTane bheda kahyo nathI. jaghanya ane utkRSTabhAvanA sadUbhAvathI ja aneka prakAranI zuddhi hoya che.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ heedrakA TIkA za025 u. 6 khU07 caturdazaM saMyamahAranirUpaNam rea vi' evaM nirgranthavadeva snAtakasyApi saMyamasthAnamajaghanyAnutkRSTameva mati kaSAyANAmasya kSayasya cAvicitratvena zuddhere kavitvAt ekatvAdeva tadajaghanyotkRSTaM bhavatIti / athaiteSAmevAhutvamAha 'eesa ' ityAdi, 'esi NaM bhaMte' eteSAM khalu bhadanta ! 'pulAgavausapaDhi sevA kasAyakusIle niyaMsiNAyANaM saMjamadvANANaM kathare kayarehiMto jAya visesAhiyA vA' pulAka vakuza pratisevana kuzIla kaSAyakuzIla nirgranthasnAtakAnAM saMgamasthAnAnAM kavare katarebhyo: IsA vA bahukA vA tulyA vA vizezadhikA vA iti praznaH / bhagavAnAha = 'goyamA' ityAdi, 'goyamA !' gautama ! 'sannatyove niyaMThassa siNAyassa ye prakAra kI hotI hai / 'evaM siNAyAta ci' isI prakAra se snAtaka ke bhI saMgamasthAna ajaghanya anukRSTa hI honA hai kyoM ki kaSAya kA upazama aura kSaya eka prakAra kA hI hotA hai / isase zuddhi eka hI prakAra kI hotI hai| ataH usakI ekatA meM vahAM jayanya aura kRSTa bheda nahIM hotA hai / L 5, '' 7 aba sUtrakAra inake hI alpa bahutva kA kathana karate haiM- isa meM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'eesi NaM bhaMte ! pulAga ise paDi sevA kasAyakusIlaniyaMThaviNAyANaM saMjamANANaM karyare karehito jAva visesAhiyA vA' he bhadanta ! ina pulAka, vakuza, prati-sevanAkuzIla, kabAyakuzIla, nirgrantha aura snAtaka ke saMgamasthAnoM meM kauna kina se alpa hai ? kauna bahuta hai ? kauna barAbara haiM ? aurakauna vizeSAdhika hai ? isake uttara meM prabhyu kahate haiM - 'gogamA ! saba'evaM siNAyassa vi' 4 mA snAtana sayabhasthAno yahAM abhghanya ane anutkRSTa ja DeAya che. kemake kAcAnA upazama ane kSaya ekaja prakArane hAya che tethI zuddhi ekaja prakAranI dAya che tethI tenI ekatAmAM tyAM jaghanya ane utkRSTanA bheda hAtA nathI. have sUtrakAra teonA alpamahupaNu tu' kathana kahe che.-temA gautamasvAmI alune govu pUche che hai - 'eesi Na bhate / pulAgabasa paDi sevaNAkasAyakusIla - niyaMThasiNAyANaM saMjamaTTANA Na kayare kayarehiMto / jAva visesAhiyA vA bhagavat A pulAka, akuza pratisevanA kuzIla, nigrantha ane snAtakanA sayama sthAnAmAM kANu kAnAthI alpa che ? kANu kAna thI vadhAre che ? ane kANu kAnI barAbara che? tathA kANu vizeSAdhika che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che hai- 'goyamA ! savvatthAve niyaMThassa, khiNAyasya ege ajaha- bha0 18
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 138 egaM ajahannamaNukosae saMjamahANe sarvastokaM nirgranthasya snAtakasya caikama jaghanyAnutkRSTa saMyamasthAnam sarvApekSapAtyalpa savati zuddherekavidhazvAda, pulAkAdInAM tUtakrameNa asaMkhyeyaguNAni vAni bhavanti kSayopazamavaicitryAda tadevAha - 'pulAgassa NaM saMjamaTTANA asaMkhejjaguNA' pulAkasya khalu saMgamasthAnAni nirgranthasnAtakasaMyamApekSayA asaMkhyeyagugAdhikAni bhavanti kSayopazamasya vicitratvAt 'upassa saMjamaDANA asaMkhejjaguNA' vakuzasya saMyamasthAnAni pulA kasaM yamasthAnApekSayA asaMkhyeyaguNAdhikAni kapAyakSayopazamaspa vicitratvAt / 'paDi sevavaNAkusIlarUpa saMgamahANA asaMkhejnaguNA' pratisevanAkuzIlasya saMyamasthAnAni vakuzasaMyamasthAnApekSayA asaMkhyeyaguNAdhikAni bhavanti / 'kasAyakusIsthove firista faNAghassa ya ege ajaSNamaNukkosae saMjamahANe' he gautama! sarvasthAnoM kI apekSA atyalpa nirgrantha aura snAtaka kA eka ajaghanya anutkRSTa saMghamasthAna hai / kyoM ki yahA~ zuddhi eka hI prakAra kI hotI hai / pulAka Adi ke saMyama sthAna kramazaH asaMkhyAta guNita hote haiN| kyoMki vahAM kSayopazama kI vicitratA hotI hai| yahI bAta - 'pulAgassa NaM saMjamadvANA asaMkhejjamaguNA' isa sUtradvArA kArane prakaTa kI hai / nirgrantha aura snAtaka ke saMgamasthAna kaSAya ke kSayopazama kI vicitratA se asaMkhyAta guNita adhika hote haiN| 'parasasta saMyamANA asaMkhejjaguNA' bakuza ke saMgamasthAna pulAka ke saMghama sthAnoM kI apekSA akhyAtaguNita adhika hote haiM / 'paDi sevaNA kusIlassa saMyamANA asaMkhejjaguNA' pratisevanA kuzIla sAdhu ke saMyamasthAna pulAka evaM dhakuza sAdhu ke saMyama sthAnoM kI apekSA asaM maNukosae saMjamaTThANe' he gautama! sarvasthAnAnI apekSAthI atyanta maha nigrantha ane snAtakeAnu eka ajaghanya anubhRSTa sayamasthAna che. kemaketyAM eka ja prakAranI zuddhi haiya che. pulAka vigerenA sayamasthAnA kramazaH asaMkhyAtagaNuA hAya che. kemake-tyAM kSaceApazamanI vicitratA haiAya che. eja vAta' 'pulAgassa Na sajamaTTANA asaMkhejaguNA' mA sUtrapAdvArA sUtrare agaTa karela che. nigrantha ane snAtakAnA sayamasthAnI apekSAe pulAka sAdhunA sayamasthAne kaSAyanA kSayApazamanA vicitrapaNAthI sa'khyAtagaNA vadhAre DAya che. 'bausarasa saMjasaTTANA asaMkhejjaguNA' maJjuzanA saMyamasthAnA cusAunA satyabhasthAnAnA sthana 42tAM asaMkhyAtagAyA vadhAre hoya che. 'par3isevaNA kupIlassa saMjamaTThANA asaMkhejjaguNA' pratisevanA khuzIsa sAdhunA satyabhasthAnA pulAka ane akuza sAdhunA sacaasthAnA karatAM asakhyAtagaNA vadhAre, hAya
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadazaM nikarpadvAranirUpaNam 139 lassa saMjamahAyA asaMkhejjaguNA' kapAyakuzIlasya saMghamasthAnAni pratisevanAkuzIlApekSayA akhyeSagugAdhikAni bhavanti tadIyakaSAyANAM kSayopazamasya vicitratvAditi / iti caturdazaM saMyamadvAram 14 mu07| - paJcadazaM nikarpadvAramAha-'pulAgassa NaM bhaMte' ityAdi / mUlam -pulAgasta Na bhaMte ! kevaiyA carittapajavA pannattA? goyamA ! aNaMtAcaritapajjavA pannatA evaM jAva siNAyasta pulAe NaM bhaMte ! pulAgasta saTANasannigAseNaM carittapajjavahiM kiM hINe tulle abbhahie ? gothamA! siya hoNe1, siya tulle2, siya abhahie3, jai hINe aNaMtabhAgahINe vA asaMkhejabhAgahoNe vA saMkhejjabhAgahINe vA saMkhejaguNahINe vA asaMkhejaguNahINe vA aNaMtaguNahINe vaa| aha abbhahie aNaMtabhAgamabbhahie vA asaMkhejaibhAgamabhahie vA saMkhejjahabhAgamabhahie vA saMkhejaguNamanbhahie vA asaMkhejjaguNamamahie vA aNaMtaguNamanmahie vaa| pulAe gaM aMte ! baulasa paraTrANasannigAseNaM dharittapajjavehiM kiM hINe tulle abbhahie ? goyamA! hINe No tulle No abbhahie arnntgunnhiinne| evaM paDisevaNAkusIlassa vi / kasAyakusIle NaM samaM chaTANavaDie jaheva sahANe / NiyaMThasla jahA baulasla / evaM hiNAyalla vi| bauseNaM bhaMte! khyAtaguNita adhika hote haiN| 'kasAyakulIlassa saMjAlaTTANA asaM. khejjaguNA' kapArakuzIla sAdhu ke saMzamasthAna pratisevanA kuzIla ke saMyamasthAnoM kI apekSA asaMkhyAtaguNita adhika hote haiM / ina saba ke saMyamasthAnoM kI vicitratA kA kAraNa kaSAyoM ke kSayopazama kI vicitritA hai / saMyamadvAra samApta sU07 / che. 'kasAyakusIlassa saMjamaDhANA asakhejjaguNA' pAya zala sAdhunA sayabha. sthAna pratisevana kuzIla sAdhunA saMyama sthAna karatAM asaMkhyAtagaNuM vadhAre hoya che. A badhAnA saMyama sthAnanI vicitratAne kAraNe kalAnA kSepazamanI vicitratA che. e rIte A saMyamadvAranuM kathana che. sUtra chA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 bhagavatIsUtre pulAgasta paraTANasannigAleNaM carittapajjavahi kiM hINe tulle amahie ? goyamA! jo hoNe No tulle annahie aNaMtaguNamanmahie / bauleNaM bhaMte! baulasa saTANasannigAseNaM caritapajjavehiM pucchA, 'gorAmA ! pilaza hoNe sthiya tulle siya abbhahie jai hINa chttaannvddie| bauleNaM bhaMte ! paDisevaNA kusIlAla paraTANalannigAleNaM caritapanavehi kiM hINe tulle abbhahie ? chaTANavaDie evaM kalAyakulIlassa vi| bauseNaM bhNte| NiyaMThassa paraSTrANasannigAleNaM carittapajjavehiM pucchA goyamA! hINe No tulle jo abbhahie aNaMtaguNahINe / evaM siNAyalsa vi| paDisevaNAkusIlassa evaM ceva bausavattavvayA bhANiyavvA / kasAyakusIlasla esa ceva busvttvvyaa| NavaraM pulAeNa vi samaM chahANavaDie / NiyaMThe NaM bhaMte ! pulAgassa paraTroNasannigAsaNaM carittapajjavehiM pucchA, goyamA ! No hINe No tulle anmahie annNtgunnmbbhhie| evaM jAva ksaaykusiilss| NiyaMThe jaM bhaMte ! NiyaMThasta saTANasannigAseNaM pucchA goyamA ! No hINe tulle No abhhie| evaM siNAyassa vi| siNAeNaM pulAgassa paraTANasannigAleNaM0 evaM jahA priyaMThassa vattavvayA tahA liNAyasla vibhANiyabvA jAva siNAeNaM bhaMte ! liNAyasla sahANasannigAleNaM pucchA goyamA! No. hINe tulle No abmahie / eeti NaM bhaMte ! pulAgabausapaDisevaNAkusIlaNiyaMThasiNAyANaM jahannukosagANaM carittapajjavANaM kayare kayarehiMto jAva vilelAhiyA vA ? goyamA! pulAgassa kasAyakusIlasta tha eesi NaM jahannagA carittapajjavA doNha vi tullA svvtthovaa| pulAgasla ukkosagA caritnapajjavA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadaze nikadvAranirUpaNam 146 aNaMtaguNA / bausasta paDilevaNAkulIlarasa ya eesiNaM jahannagA carittapajjavA doNha vi tullA aNaMtaguNA / bausassa ukkosagA carittapajjakA annNtgunnaa| paDilevaNAkusIlasta ukosagA carittapajjavA annNtgunnaa| kalAyakusIlassa ukkosagA carittapajjavA aNaMtaguNA / NiyaMThassa liNAyassa ya eesi NaM ajahannamaNukolagA carittapajjavA doNha vi tullA aNaMtaguNA ||15||suu08|| - chAyA-pulAkasya khalu bhadanta ! ziyantazcAritrAvAH prajJatA ? gautama ! anantAzcAritraparyavAH prajJaptA, evaM yAvat snAtakasya / pulAkaH khalu bhadanta !, pulAkasya svasthAnasannikarSaNa cAritraparyavaH kiM hona ratulyo'bhyadhikaH ? gautama ! syAt hInaH syAt tulyaH, svAda padhikA, yadi hInaH anantabhAgahIno vA asaM. khyAtabhAgahIno vA saMkhyeyaguNahIno vA-asaMkhyeyaguNahIno vA anantagaNahIno vaa| athAbhyadhikaH, anantamAgAbhyadhiko vA asaMkhyAtamAgAbhyadhiko vA saMkhyAtabhAgAbhyadhiko cA saMkhyeyaguNAbhyadhiko yA asaMkhyeyaguNAbhyadhiko vA ananta. guNAbhyadhiko vA / pulAkaH khalla bhadanta ! bakuzasya parasthAnasanikarSeNa cAritraparyaH kiM hInaH, tulyaH, abhyadhika, ? gautama ! hInaH no tulyo no abhyadhika anantaguNahInaH / evaM pravisevanAkuzIlasyApi, kapAyakuzIlena samaM paTasthAnapatito yathaiva svasthAne nirgandhasya yathA kuzasya / evaM snAtakasyApi / vakazaH khalu bhadanna ! pulAkasya parasthAnasabhiArpaNa cAritraparyavaiH kiM hInaH tulyo'bhyadhikaH ? gautama ! no hono no tulyA, abhyadhikaH, anantaguNAbhyadhikaH / vakuzaH khalu bhadanta ! bakuzasya svasthAnasannikarSaNa cAritraparyaH pRcchA gautama ! syAta hInaH syAt tulyaH syAdabhyadhikaH, yadi hInaH SaTsthAnapatitaH / vakuzaH khala bhadanta ! pratisevanAkuzIlasya parasthAnasannikarSeNa cAritrAyaH kiM hInaH, tulyA, abhyadhikaH ? paTasthAnapatitaH evaM kapAyakuzIlasyApi / bakuza khala bhadanta / nimranthasya parasthAnasannikarSaNa cAritraparyaveH pRcchA gautama ! hIno no tulyo no abhyadhikaH, anantaguNa hInaH / eva tAlakasyApi / pratisevanAkuzIlasya ekmeva bakuzavaktavyatA bhaNitavyA / kapAyajuzIlasya epaiva bakuzavaktavyatA, NavaraM phulAke. nApi samaM SaTasthAnapatitaH / nigranthaH khalu bhadanta ! pulAkaraya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyaH pRcchA gautama ! no hIna, no tulyaH, azyadhikaH, ananta
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 942 bhagavatI sUtre guNAbhyadhikaH, evaM yAvat kapAyakuzIlasya / nirgranthaH khalu bhadanta ! nirgranthasya svasthAnasannikarSeNa pRcchA gautama | no hInaH tulyaH no abhyadhikaH / evaM snAtakasyApi / snAtakaH khalu bhadanta ! pulAkasya parasthAnasannikarSeNa0 evaM yathA nirgranthasya vaktavyatA tathA snAtakasyApi bhaNidavyA, yAvat snAtakaH khalu bhardanta ! pulAkara parasthAnasannikarSeNa0 evaM yathA nirgranthasya vaktavyatA tathAsnAtakasyApi bhaNitavyA, yAvat snAtakaH khalu khadanta / snAtakasya svasthAnasannikarSeNa pRcchA gautama ! no hInaH tulya no abhyadhikaH / eteSAM khalu bhadanta 1 pULAkaca kuzaprati se banA kuzIkanirgranthasnAtakAnAM jayanyotkRSTAnAM cAritraparyatrANAM phatare katarebhyo yAvadvizepAdhikA vA ? gautama ! pulAkasya kapAyakuzIlasya ca etayoH khalu jaghanyAcAritraparyayAH dvayorapi tulyAH sarvasvokAH, pulAkasyo. tkRSTAcAritraparyaMcA anantaguNAH, vakuzasya matisevanAkuzIlasya ca etayoH khalu jaghanyAcAritraparyavAH dvayorapi tulyA anantaguNAH, kuzasyotkRSTA cAritraparyavA anantaguNAH, pratisevanA kuzIlasyotkRSTAcAritraparyavA anantaguNAH kapAyakuzILasyotkRSTAcAritraparyaMvA anantaguNAH, nirgranthasya snAtakasya ca etayoH khalu ajaghanyAnutkRSTAyAstriparyayAH dvayoSitulyA anantaguNAH // 08|| TIkA -- 'pulAgarasa NaM saMte ! pulAkasya khalu bhadanta ! 'kevaiyA carita pajjavA pannatA' kiyantazcAritraparyatrAH prajJaptAH, cAritrasya - sarvaviratirUpapariNAma. sya paryayAH bhedAtharitraparyavAH te ca kecibuddhikRtA avibhAgapalicchedA viSaya15 vAMnikarSadvAra 'lAgassa NaM bhaMte | vazyA carittapajjavA' ityAdi / TIkArtha- gautamasvAmI ne isa sUtra dvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai - 'pulAgassa NaM bhaMte! kevaiyA cAritapajjA pannatA' he bhadanta ! pulAka sAdhu ke cAritraparyava sarvaviratirUpa cAritra ke pariNAmarUpa paryAya - bheda - kitane kahe gaye haiM / sarvaviratirUpa cAritra kI paryAyeM kevala bhagavAn kI buddhi ke dvArA hI gamya hotI hai aura paMdaramA nika dvAranuM kathana 'pulAgarasa NaM bhate ! kevaiyA caritapajjavA' tyihi artha -- gautamasvAmI me mA sUtradvArA prazrane me pUch che - 'pulAgaNaM bhaMte! kevaiyA carittapajjavA pannattA' bhagavana pulAka sAdhune pariNAma rUpa paryAyabheda keTala kahyA che? savirati rUpa cAritranI pAMce. kevalI bhagavAnanI buddhi dvArA ja pAmI zakAya che ane tenA bheda paNa tee dvArA ja pAmI zakAya che.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA N025 3.6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 153 kRtAveti paznA, bhagavAna hai-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'aNaMtA ! cArittapajanA pannattA' anantAzcarinaparyanAH prajJaptAH kathivA iti / 'evaM jAva siNAyassa' evam-pulAkavadeva yAvat snAtakasya cAritraparyakA anantA bhavanti-atra yAvatpadena bakuzapatisevanAzIlaruSAyakuzIlaninthAgaM saMgrahI bhavati-tathA caiteSAM cAritraparyavA anantA etra bhavantIti bhaavH| 'pulAe NaM bhaMte !' pulAkaH khalu bhadanta ! 'pulAgassa saTANasanigAseja pulAkasya svasthAnasannikaNa svam-AsmIyaM sajAtIya sthAna paryatrANAmAzraya iti svasthAnam pulAkAdeH pulAkAdireva sva. sthAnam tasya svasthAnasya sannikarSaH-sanAtyasaMyojanamiti svasthAnasannikarSastena svasthAnasannikarSeNa 'carittapajjavehi cAritraparyavaiH kiM hINe talle amahie' ki hInastulyo'bhyadhiko vA ekA puyAH sajAtIyapulAkAntarasya caritraparyavApekSayA unake bheda bhI unhIM ke dvArA gastha hote haiN| ye cAritra bheda avibhAga praticchedarUpa hote haiM / athavA cAritrake viSayabhUta padArthoM kI apekSA bhI cAritra bheda hote haiM / isI bAta ko yahAM gautamasvAmI ne prabhuzrI se pUchA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! aNatA cAritta. pajjavA paNNasA' he gautama ! pulAka kI cAritra bheda rUpa paryAyeM ananta hote haiM 'evaM jAva miNAyassa' isI prakAra se yAvat snAtaka sAdhu kI cAritraparyAyeM ananta hotI haiM / yahAM yAvat pada se bakuza, pratisevanA kuzIla kaSAya kuzIla aura nirgandha inakA grahaNa huA hai / tathA cainakI bhI cAritra paryAyeM ananta hotI haiM / 'pulAe NaM bhaMte ! pulAgassa saTThANasaMnigAseNaM cArittapajjavehiM ki hINe tulle amahie' he bhadanta ! eka pulAka sajAtIya anya pulAka se cAritra paryAyoM kI cAritrabheda avibhAga pratikeda rUpa hoya che. athavA cAritranA viSayabhUta padArthonI apekSAthI paNa cAritrabhede hoya che, eja vAta ahiyAM gautamasvAmIe prabhu zrIna pUchI che. tanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! aNaMtA ! carittapanjavA paNNattA' gautama ! yAtri 35 yAnA payAyo mana ta ya cha. 'evajAva siNAyassa' / abhAvaM yAvat sanAta saadhun| yAritra paaye| manata jaya che, ahiyAM yAvata padathI bakuza pratisevanA kuzIla, kaSAyakuzIla ane nirgo aDae 42||yaa cha mA madhAnI yAstra pryaay| mana ta ya che 'pulAe gaM bhaMte ! pulAgassa saTANasaMnigAseNaM carittapajjavehi ki' hoNe, tulle, amahie' he bhagavana eka pulAka sajAtIya bIjA pulAkathI cAritra paryAnI apekSAthI zu hIna hoya che athavA barAbara hoya che athavA vadhAre hoya che ? A
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare kiM hIno-nyunaH tulyo'dhiko vA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyAmA ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'siya hINe siya tulle siya mahie' syAt dIna: syAt tulyaH syAdabhyadhikaH, syAta-kadAcit pulAkAntarAt sajAtIyAt pulAkaH svasthAnamanikaNa cAritraparyAya hInaH vizuddhamaMgamasthAnasambandhitvena vizuddhataraparyavApekSayA'vizuddhatarasaMyamasthAnasaMbandhitvenAvizuddhanarAH paryavAH hInA bhavanti tAdRzA vizuddhataraparyavayogAt sAdhurapi hIna iti kathyate / tulya iti tulya zuddhika paryavayogAt sAdhurapi tulyaH kathyane abhyadhika iti vizuddhataraapekSA kyA hIna hotA hai ? athavA gharAvara hotA athavA adhika hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyA ! piya hoNe 1 siya tulle 2 liya anmahie 3' he gautama! eka pulAka damare pulAka se cAritra paryAyoM kI apekSA se kadAcit hIna hotA hai, kadAcita tulya hotA hai aura kadAcit adhika hotA hai / isakA tAtparya aisA hai-eka pulAka kA majAtIya pulAka svasthAna zabda se yahAM liyA gayA hai isakA apane sajAtIya se jo asaMyojana hai-vaha sannikarpa zabda se liyA gayA hai| vizuddha layama kI paryAyeM vizuddha hotI haiM aura avizuddha saMyama kI paryAyeM avizuddha hotI haiN| saMyama kI vizuddhatA aura avizuddhatA cAlA sAdhu parampara meM zuddha aura azuddha kATA gayA hai| jina jina sAdhuoM kI vizuddha saMgama paryAya Apasa meM samAna hotI haiM ve tulya kahalAte haiN| jinakI azuddha hotI hai- zudra saMthapa paryAyavAle sAdhuoM kI zuddha saMyama paryApoM se avizuddha hone se hIna kahalAte prazna uttaramA pramuzrI gItamAbhAna 38 cha -'goyamA ! siya hoNe 1, siya tulle 2 siya abhahie 3' hai gautama ! me ghusA mAnata sAthI cAritraparyAnI apekSAthI ke ivAra hIna hoya che. koIvAra samAna hoya che ane keIvAra vadhAre heya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-eka mulAkanA sajAtIya pulAka ahiyAM ravasthAna zabdathI grahaNa karela che. tenuM potAnA sajAtIyathI je A yojana che, te saMnikarSa zabdathI grahaNa karela che vizuddha saMyamanI paryAye vizuddha hoya che ane avizuddha saMyamanI paryAye avizuddha hoya che. saMyamanA vizuddhapaNA ane avizuddhapaNAvALA sAdhu anya anyamAM zuddha ane azuddha kahyA che je sa dhuonA vizaddha saMyamaparyAye parasparamAM sarakhA hoya che, te tulya kahevAya che. ane jeonA paryAye azuddha hoya che. teo zuddha saMyama paryAyavALA sAdhuonA zuddha saMyama paryAthI avizuddha hovAthI hIna kahevAya che, ane vizuddhatara paryAnA cegathI teo vizezAdhika
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameSacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadazaM nikarSaThAranirUpaNam 145 paryavayogAt sAdhurapi abhyadhika iti / liya hoNe tti' azuddhasaMyamasthAnavativAt 'siya halletti' eka saMyamasthAnavattitvAt 'siya anbhahie tti' vizuddhatara- . saMyamasthAvanatitvAt / 'jai hoNe agaMtabhAgahINe do' yadi honaH sanAtIyapulAkAnta rAt pulAkaH tadA anantabhAgahIno vA bhavet aba khallu asadbhAvasthApanayA'. hai aura vizudatara paryAyoM ke yoga se ve adhika kahalAte haiM-inhIM seba bAtoM ko lekara prabhuzrI ne gautAlasvAmI se uttararUpa meM aisA kahA hai| sajAtIya pulAkAntara le ekSa pulAyA svasthAna sannikarSa se cAritraparyAyoM kI apekSA kadAcit hIna bhI hotA hai kyoMkivizuddha saMyamasthAna sambandhI hone se vizunA huI ergayoM kI apekSA, avizuddhatara saMyama sthAna lambandhI hone ke kAraNa avizuddhatara paryAyeM hIna hotI haiM aura aisI avizuddha ra parzayoM ke yoga se sAdhu bhI hIna haiM aisA kahA jAtA hai tulya zuddhiyAlI parzayoM ke yoga se sAdhu bhI tulya hai aisA kahA jAtA hai tathA-vizaddhatara paryAyoM ke yoga se sAdhu zrI abhyadhika haiM aisA kahA jAtA hai| isa. liye-azuddha saMghasasthAnapartI hone le lihINe' aisA kahA gayA hai| eka jaise saMyanasthAnI hone se siyatulletti' aisA kahA, gayA hai aura vizuddhatara saMyamasthAnavartI hone se liya abhahie tti': aisA kahA gayA hai| 'jAhINe aNaMladhAgahINe dA' yadi eka pulAkamare sajAtIya pulAka se hIna hotA hai to vaha use anantamAga hIna bhI ho sakatA kahevAya che. A tamAma prakaraNane laIne prabhuzrIe zrI gautamasvAmIne uttara rUpe evuM kahyuM che ke-sajAtIya pulAkAntarathI-arthAt samAna jAtIvALA bIjAM mulAkathI eka pulAka svasthAna saMnikarSathI cAritra paryAnI apekSAthI kaMIvAra hIna paNa hoya che. kemake-vizuddha sa yamarAna sa ba dhI hovAthI vizuddhatara thayelA paryAnI apekSAthI avizuddhatara saMyama hIna hoya che ane evA avizu. dvatara paryAnA rogathI sAdhu paNa hIna hoya che tema kahevAmAM Ave che samAna zuddhivALA paryAnA rogathI sAdhu paNa tulya che tema kahevAya che. tathA vizaddhatara paryAnA vegathI sa dhu paNa adhika che tema kahevAya che. tethI, mazuddha sayabhavati vAthI 'siya hoNe' meM bhANe usa cha. me saramA sayabha sthAnavati DAvAthI 'siya tulle tti' se prabhAye 49 bhane vizaddhatara sayabhasthAnati pAthI 'siya amahie tti' ko pramANe pAma Aye / 'jaihINe atabhAgahINe vA na me yals mIna santatIya Yesan sIna DAya cha, tata tanAthI manatamA jAna pAya 3 za che. 'asaMkheja bha0 19
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 bhagavatI sUtre puLAkasyotkRSTa saMyamasthAnaparyatrANi daza sahasrANi (10000) tasya sarva jIvAnantakena zataparimANatayA kalpitena bhAge hRte sati zataM (100) labdhaM bhavati dvitIya pratiyogiylAkacAritraparyatrA naH sahasrANi nava zatAdhikAni (9900) pUrvabhAga labdhaM zataM prakSiptaM dazasahasrANi jAvAni tavo'sau sarva jIvAnantakamArahAralabdhena zatena hInamityanantabhAgahIna iti / 'asaMkhejjabhAgahINe vA' asaMkhyeyabhAgahIno vA bhaveda, pUrvoktakalpitaparyAyarAze dazasahasrarUpasya (10000 ) lokAkAzapradeza parimANenA'saMkhyeyena kalpanayA paJcAzatpramANena bhAge hRte labdhaM hai 'asaMkhejjahabhAgINe vA, saMkhejjai bhAga hoNe vA' asaMkhyAta bhAga hIna bhI ho sakatA hai aura saMkhyAtabhAga hIna bhI ho sakatA hai / athavA - 'saMkhejjaguNahINe vA' saMkhyAtaguNa hIna bhI ho sakatA hai 'asaMkhejjaguNahINe kA' asaMkhyAta guNa hIna bhI ho sakatA hai aura 'ataguNahoNe vA' ananta guNa hIna bhI ho sakatA hai / isa viSaya ko aGka saMdRSTi dvArA yoM sarajha sakate hai- mAna lIjiye pulAka kI utkRSTa saMyamasthAna paryAye 10000 haiM aura ananta kA pramANa 100 hai / utkRSTa saMyamasthAnaparyAyoM meM isa ananta kA bhAga dene se 100 1 dha Ate haiM / inheM utkRSTa saMghama sthAna kI paryAyoM meM se kama kara dene para dvitIya pulAka ke saMyama sthAna kI cAritra kI paryAyeM 9900 jo hotI haiM ve utkRSTa saMgamasthAna paryAyoM kI apekSA anantabhAga se hona huI haiM / yaha bAta jAnI jAtI hai / 'asaMkhejjabhAgahINe vA' asaMkhyAta bhAga hIna hotI haiM aisA jo kahA gayA hai so ise yoM sama ibhAgahINe vA saMkhejjaibhAgahINe vA' asabhyAtalAga sIna pAe hoya che. mane sauMbhyAtalAga DIna pazu hoya he athavA sakhejjaguNahINe vA' sabhyAtaguNu DIna pAzu hoza che, 'asaMkhejjaguNahINe vA' asabhyAtaguNu hIna pazu hodha zaDe che. mane 'guNahI vA' manAMta hIna pazu hordha zatru che, mA viSayane haiN| dvArA AvI rIte samajI zakAya che. mAnI le ke pulAkanA utkRSTa sayamasthAnanA pAMcA 10000 dasa hajAra che ane anaMtanu pramANu 100] seA che. utkRSTa saMyama sthAnAnA pAMcamAM A anatanA bhAga devAthI 100 seA lakhyuM thAya che. tene utkRSTa sayama sthAneAnA paryAcemAMthI kama karavAthI khIjA pulAkanA sayama sthAneAnI cAritra paryAya! 9900 nava hajArane navaseA thaI jAya che. te utkRSTa sthAneAnA paryAyanI apekSAe anaMtabhAgathI hIna thayela che. e bAta yuvAmAM Ave che. 'asakhejjabhAgahINe vA' asabhyAtalAga DIna DAya che. evuM je kahela che tene A pramANe samajavu joI emAnA ke asa
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 khU08 paJcadazaM nikarpahAranirUpaNam 47 zatadvayam, dvitIyapatiyogipulAcaraNayaparimANaM navasahasrANi aSTau ca zatAni (9800) tataH pUrvabhAgalabdhaM zatadvayaM tatra makSipyate, jAtAni dazasaha srANi, tato'sau lokAkAzapadezaparimANAsaMkhyeyaka bhAgahAralabdhena zatadvayena hIna ityasaMkhyeyamAgahInaH, prathamapulAkasya svasthAnasannikarSa iti / 'saMkhejjai bhAgahINe vA' saMkhyeyabhAgahIno vA bhavet / pUrvoktakalpitaparyAyarAzerdazasahasrasya (10000) u-kRSTasaMkhyakena kalpanayA dazakaparimANena bhAge hRte labdhaM sahasram (10000) dvitIya pratiyogi pulAkacaraNaparyavaparimANaM nava sahasrANi (9000) pUrvabhAgalabdhaM ca sahasraM tatra pratiSyate, jAtAni dazasahasrANi, tato'sau utkRSTa saMkhyeyabhAgahAralabdhena sahasreNa hIna iti saMkhyeyabhAgahInaH, prathamapulAkasya svajhanA cAhiye mAnalIjiye asaMkhyAta kA pramANa 50 hai| inakA bhAga pUrvokta utkRSTa saMyamasthAna paryAyoM meM dene se 200 labdha Ate haiN| ina do sau ko utkRSTa saMyamasthAna paryAyoM meM se hIna kara dene para-jo 9800 Ate haiM ve asaMkhyAla bhAga hIna haiN| aise asaMkhyAta bhAga se hIna utkRSTa cAritraparyAyeM eka pulAka kI cAritra paryAyoM se dUsare pulAka kI hotI haiN| isI prakAra 'saMkhejjaimAgahINe vA' aisA jo kahA gayA hai-so isakA matalaba aisA hai mAnalIjiye saMkhyAta kA pramANa10 haiN| isa 10 kA bhAga pUrvokta utkRSTa saMgamasthAnaparyAyoM meM dene se landha 1000 Ate haiM ina eka hajAra ko utkRSTa saMyamasthAnaparyAyoM meM se ghaTAne para 9000 bacate haiM-to ye nau hajAra jaisI eka pulAka kIapekSA dasare pulAka kI saMkhyAtabhAga hIla caritraparyAyeM haiM / 'saMkhe. khyAtanuM pramANa 50 pacAsa che. tene bhAga pUrvokta utkRSTa saMyama sthAnanA paryAmAM devAthI ra0 base labdha thAya che. A basane utkRSTa saMyamasthAna paryAmAMthI hIna karavAthI 9800 aThThANuse Ave che, te asaMkhyAtabhAga hIna kahevAya che evA asaMkhyAtabhAgethI hIna utkRSTa cAritra paryAya eka ghusAnA yAni pAyAthI mI sAnA rAya che. me pramANe 'saMkhejjA bhAga hINe vA' ko pramANe re - mA mevA cha -bhAnA saMkhyAtanuM pramANa 10 dasa che. A dasa bhAga pUrvokta utkRSTa saMyama sthAnanA paryAyamAM devAthI labdha 1000) eka hajAra Ave che. eka hajArane utkRSTa sthAnanA saMyama paryAyomAthI ghaTADavAthI 9000 nava hajAra bace che. te nava hajAra eka pulAkanI apekSAthI bIjA pulAkanA saMkhyAtamaa DIna yAtri paryAya che. 'sakhejaguNahINe vA' ke pramANe re yuche
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre sthAnasannikarSa iti / 'saMkhejjaguNahINe vA' saMkhye guNahIno vA bhavet ekasya pulAkasya caraNaparyavaparimANaM kalpanayA sahasradazakaM dvitIyapratiyogipulAkacaraNaparyavaparimANaM ca sahasram (1000 ) tatazcotkRSTasaMkhyeyakena kalpanayA dazakaparimANena guNakAreNa gugitasahasraM jAvante dazasahasrANi sa ca rAziH (10000) tena utkRSTasaMkhyeyakena kallanayA dazakaparimANena guNakAreNa hInaH - anabhyasta iti saMkhyeyaguNahInaH prathamapukAkasya svasthAnasannikarSa iti / 'asaMkhe jaguNahINe vA' asaMkhyeyaguNahIno vA bhavet, ekasya pulAkasya caraNaparyarvaparimANaM kalpanayA dagasahasrANi (10000) dvitIya pratiyogipulAkacaraNapacaparimANaM ca zatadvayam utatha lokAkAza pradezaparimANenAsaMkhyeyakena kalpanayA paJcAzatparimANena guNakAreNa guNitaM zatadvayaM jAyante daza mahasrANi sa ca jjaguNahINe vA' aisA jo kahA gayA hai lo isakA matalaba aisA haimAna lIjiye eka prathama pulAka kI cAritra paryAyoM kA pramANa 10000 hai aura dvitIya pratiyogI pulAka kI cAritra paryAyoM kA pramANa 1000 hai / tathA saMkhyAta kA pramANa 10 haiM, aba isa dazarUpa utkRSTa saMkhyAta se 1000 ko guNita karane se 10000 saMkhyA AtI haiM / so yaha 1000 saMkhyArUpa rAzi 10000 kI apekSA saMkhyAtaguNa hIna kahI jAtI hai / isI prakAra prathama pulAka kI cAritraparyAyoM se dvitIya pulakakI cAritra paryAyeM saMkhyAta guNahIna hotI haiN| 'asaMkhejjaguNahINe vA' aisA jo kahA gayA hai so usakA nAtparya aisA hai mAna lenA cAhiye ki eka pulAka kI cAritra paryAyeM 10000 hai aura dUsare pulAka kI cAritra paryAyeM asaMkhyAtaguNa hIna haiM - yahA~ asaMkhyAta kA pramANa 200 hai / yahAM guNakAra kA pramANa 50 hai / 200 ko 50 se guNita karane para tenA hetu e che ke-mAnA ke eka pahelA pulAkanA cAritra paryAyAnu pramANa 10000] dasa hajAranuM che. ane khIjA pratiyeAgI pulAkanA cAritra paryaMcAnu pramANa 1000 eka hajAranu' che tathA saMkhyAtanuM pramANu 10 isa che. A dasa rUpa utkRSTa sakhyAtathI 100 hajArane guNuvAthI 10000] dasa hajAranI sauMbhyA gAve che. yA 1000 ] mara35 rAzi (Dhagaseo) 10000 ] isa De. ranI apekSAe saMkhyAtaguNu hIna kahevAya che, eja rIte pahelA pulAkanA cAritra paryAyathI mIjA pulAkanA cAritra paryA| sakhyAtagaNuA hIna hoya che. 'asa khejjaguNahINe vA' yApramANe ? hevAmAM Avyu che, tenu tAtyaya evu che ke-eka pulAkanA cAritrapA~yA 1000 dasa hajAra che ane khIjA pulAkanA cAritrayA masakhyAtaguNu hIna che. ahIMyAM asa khyAtanu
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandrikA TIkA ze025 u.6 08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 149 rAzistena lokAkAzapradezaparimANAsaMkhyeyakena kalpanayA paJcAzatatmamANenaguNakAreNa hIna iti - asaMkhyeyaguNahInaH, prathamaputrAya svasthAnamannikarSa iti / 'anaMtaguNahINe vA' anantaguNahIno vA bhavet / ekasya kila pulAkasya caraNaparyavaparimANaM kalpanayA dazasahastrapramANam, dvitIyamatiyogipulAkacaraNaparyataparimANaM ca zatamey vatazca sarvajIvAnanyakena kalpanayA zataparimANena guNakAreNa guNitaH zatarUpo rAzirjAyate dazasahasramati, sa ca tena sarvajIvAnantakena kalpanayA zataparimANena guNakAreNa hIna iti - anantaguNahInaH prathamapulAkasya svasthAni iti / evamevA'bhyadhikapasthAnaka zabdArthA'pyebhireva bhAgahAraguNahArevyakhyAtavyaH, tadevAha - 'aha' ityAdi, 'aha anmahie' athAbhyadhikaH 10000 ho jAte haiM, so dUsare pulAka kI jo 200 ke rUpa meM cAritra paryAyeM haiM veM 10000 kI apekSA asaMkhyAtaguNa hona haiM / 'anaMtaguNa hINe vA' aisA jo kahA gayA hai so usakA tAtparya hai- - mAna lIjiye kisI pulAka kI cAritra paryAyoM kA pramANa kalpanA se 10000 aura dvitIya pratiyogI pulAka kI cAritra paryAya yA pramANa 100 hai aura ananta kA pramANa 100 hai aba 100 ko 100 se guNita karane para 10000 ho jAte haiM to isa rAzi kI apekSA jo 100 kI rAzi hai vaha anantaguNa hIna rAzi hai / isI prakAra se eka pulAka kI cAritra paryAyoM kI apekSA dusare pulAka kI cAritra paryAyeM anantaguNa hIna hotI haiM / vaha prathama pulAka kA svasthAna kA sannikarSa hInatA kI apekSA se samajhAyA gayA hai / isI prakAra se abhyadhika zabdArtha bhI ina SaT pramANu 200] khaseAnuM che ahiyAM guNuAkAranuM pramANu pa] pacAsanuM che. 200] khasAne pacAsathI guNuvAthI 10000] dasa hajAra thaI jAya che. te bIjA pulAkanI 200] khaseAnA rUpamAM je cAritraparyAM che, te 10000] haMsa DelaranI apekSAthI asabhyAtazuzu hIna che. 'anaMtaguNahINe vA' kathananu tAtpaya evu che ke-keAi pullAkanA caritraparyAyAnuM pramANa kalpanAthI 10000] dasa hajAranu che ane khIjA tenA pratiyeAgI pulAkanA caritra pAMcAnuM pramANu 1007 se che. te sene sethI jINuvAthI dasa hajAra thaI jAya che. A dasa hujAra rAzInI apekSAthI je seAnI rAzI che. te anaMta guNu hIna rAzI che. eja rIte eka pulakanA cAritrayAnI apekSAthI khIjA putrAnA cAritrapAMcA ana tagaNA hIna haizya che A prathama pulAkanuM svasthAnasanti samajAvavAmAM Avela che. eja rIte abhyadhika zabdanA
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhagavatIMsUtra yadi ekaH pulAkaH sajAtIyapulAkAntarato'bhyadhiko bhavet vadA-'aNaMtabhAga. mammahie vA' anantabhAgAbhyadhiko bhavet ekasya pulAkasya kalpanayA dazasahasra (10000) pramitaM caraNaparyavaparimANaM, tadanyasya navazatAdhika navasahasrapamitaM (9900) caraNaparyavaparimANam, tato dvitIyA'pekSayA prathamaH (10000) anantabhAgA'bhyadhikaH prathamapulAkasya svasthAnasannikarSa iti / 'asaMkhejjai bhAgamabhahie' asaMkhyeyamAgA'"dhiko bhavet yasya aSTazatAdhika navasahasrapamitaM (1800) caraNaparyavaparimANaM tasmAt prathamaH (10000) asaMkhyeyabhAgAdhika: sthAna patita bhAgahAra aura guNakAra se samajha lenA caahiye| yahI ghAta-'aha amahie' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai arthAt eka pulAka yadi dusare pulAka se adhika hotA hai to vaha 'aNaMtabhAgamAbhahie' anantabhAga se abhyadhika ho sakatA hai asaMkhyAta bhAga se adhika ho sakatA hai, saMkhyAtabhAga se adhika ho sakatA hai, saMkhyAta. zuNa adhika ho sakatA hai asaMkhyAtaguNa adhika ho sakatA hai aura anantaguNa adhika ho sakatA hai / ananta bhAga adhika ho sakatA haiise ghoM samajhanA cAhiye-kalpanA karo-eka pulAka ke 10 hajAra cAritra paryAyeM haiM aura dUsare pulAka ke 9900 cAritra paryAyeM haiM isa prakAra dvitIya kI apekSA pahile ke cAritra paryAya anantabhAga adhika hai| 'asaMkhpAta bhAga adhika ho sakatA hai isakA tAtparya aisA haimAnalo-jisake cAritra paryava pariNAma 9800 haiM usakI apekSA prathama artha paNa A cha sthAnamAM rahela bhAgAkAra ane guNakArathI samajI le, A. me pAta 'aha abbhahie' mA sUtra54 621 prATa 42 cha. arthAt 4 pu ne bhIan janvthI madhira DAya to te 'aNaMtabhAgamabhahie' anaMtabhAgathI abhyadhika thaI zake che. asaMkhyAtabhAgathI adhika hoI zake che. saMkhyAtabhAgathI vadhAre hoI zake che. saMkhyAlagaNA vadhAre thaI zake che, asaMkhyAtagaNu vadhAre hoI zake che. ane anaMtagaNuM vadhAre hoI zake che, anaMtabhAga adhika hoI zake che. Ane A pramANe samajavuM joIe kalpanA kare ke eka mulAkanuM 1000) dasa hajAra cAritra parimANa che. ane bIjA pulAkanuM 900 navANu cAritra parimANa cheA rIte A bIjAnI apekSAthI pahelA pulAkanuM cAritra parima Na anaMtabhAga vadhAre che. "asaM. khyAtamAga vadhAre hoI zake che, tema kahevAnuM tAtparya evuM che ke--mAno ke jenA cAritra paryava parimANa 980) aThANu che. tenA karatAM pahelAnA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 9 shreefont TIkA za025 u06 08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam prathamapulAkasya svasthAnasannikarSa' iti / 'saMkhejjai bhAgamanmahie vA' saMkhyeyabhAgAbhyadhiko vA bhavet / yasya pulAkasya kalpanayA navasahasrapamitam (9000) caraNaparyavaparimANaM tat prathamasya caraNaparyatraparimANAt (10000) saMkhyeyabhAgA-funH svasthAnasannikarSa iti / 'saMkhejjaguNamanmahie vA' saMkhyeyaguNAdhiko vA bhavet, yasya puLAkasya caraNaparyavaparimANaM sahasramAnam (1000) tadapekSayA prathamasya caraNaparyayaparimANam (10000) saMkhyeyaguNAdhikamiti saMkhyeyaguNAfun: svasthAnasannikarSa iti / 'asaMkhejjaguNamanmahie vA' asaMkhyeyaguNAbhyadhiko vA bhavet tathA yasya pulAkasya caraNaparyavaparimANaM kalpanayA zatadvayaM tada pekSA prathamasya saMkhyeyaguNAdhikaH svasthAnasannikarSa iti / 'anaMtaguNamabha hie vA' anantaguNAbhyadhiko vA bhavet / tathA yasya pulAkasya caraNaparyavaparimArNa kalpanayA zatraparimitaM, tadapekSayA''thasya (10000) anantaguNAdhikaH ke jo 10000 cAritra paryavarUpa pariNAma haiM ve asaMkhyAta bhAga adhika hai / 'saMkhejjai bhAgamanbhahie vA' isakA tAtparya aisA hai ki jisake 9000 pramita cAritra paryAye haiM ve prathama ke cAritra paryava pariNAmoM kI apekSA - 1000 pariNAmoM kI apekSA-saMkhyAta bhAga adhika haiM / 'saMkhejjaguNamanbhahie vA' isakA tAtparya aisA hai jisa pulAka ke cAritra paryAyoM kA pramANa 1000 hai usakI apekSA prathama ke cAritra paryAyoM pramANa jo 10000 haiM vaha saMkhyAtaguNa adhika hai / 'alaMkhejnaguNahie vA 'isakA tAtparya aisA hai jisa pulAka ke cAritra paryAva kA pramANa 200 hai isakI apekSA prathama ke jo cAritra paryAyoM kA pramANa hai vaha asaMkhyAtaguNita adhika hai / 'anaMtaguNamanmahie vA isakA tAtparya aisA hai ki jisa pulAka ke cAritra paryAyoM kA pramANa kA 10000] dasa hajAra cAritra pavarUpa parimANu che, te asakhyAtabha ga padhAre che 'sakhejjaibhAgamanmahie vA' mA prathanatu tAtparya mevu che hai-nene 9000] nava hajAra pramita cAritra parimANa che. te pahelAnA cAritra pava parilAbhAnI apekSAthI sAMdhyAta lAga vadhAre he 'saMkhejjaguNamavbhahie vA ' A kathananu tAtparya evuM che ke-je pulAkanA cAritra paryAyAnuM pramANa 1000 eka hajAranu che. tenA karatAM pahelAnA cAritra paryAyAnuM pramANu me 10000] isa nnastu che, te sabhyAtA vadhAre he. 'asNkhejjgunnmaNi vA' A kathananu tAtpa` evuM che ke-je pulAkanA cAritra paryAyAnuM pramANu 2jI khaseA heya te apekSAthI pahelAnA caritra paryAyAnuM je pramANa he te asabhyAtA vadhAre che. 'anaMtaguNamanbhahie vA' mA uthanatuM tAtparya r
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 152 svasthAnasaki iti / atha pulAkasAzritya vakuzAdi parasthAnasannikarSa sUtra mAha - 'pulAe NaM bhaMte ! usassa' ityAdi / 'pulAe NaM bhaMte ! usassa paradvANasannigAseNaM cAricapajnaverhi kiM hoNe tulle anmahie' pulAkaH khalu bhadanta ! kuzasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyaiH kiM hIna stulyo'bhyadhiko vA tatra parasthAnannikarSeNa ityasya vijAtIyayogamAzrityetpartha: vijAtIyazca pulAkasya kuzAdirbhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'hINe No tulle No anahie' hInaH, pulAko vakuzAda hIno bhavati tathAvidhavizuddhayabhAvAt no tulyo bhavati pulAko bakuzAda navA abhyadhika iti / kiyatparimito hInaH ? ityAha- 'avaguNahINe' anantaguNa hInaH, vakuzApekSayA 100 hai usakI apekSA prathama ke jo cAritra paryAya kA 10000 pramANa hai vaha anantaguNa adhika hai / yaha saba kathana yahAM taka kA svasthAnaM kI apekSA se kiyA gayA hai| aba parasthAna kI apekSA se bakuza Adi ke parasthAna kI apekSA se yaha kathana sUtrakAra isasUtra dvArA karate haiM / 'pulAeNaM bhaMte / vasassa paradvANasatrigAseNaM carinta pajjavehiM kiM hoNe tulle, ammahie' isameM gotamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai - he bhadanta ! puoA apanI cAritra paryAyoM kI apekSA vakuzarUpa parasthAna kI cAritra paryAyoM kI apekSA se kyA hIna hai / athavA tulya hai ? aSA adhika hai | isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyanA ! hINe, no tulhe no mahie' he gautama / tathAvidha vizuddhi ke abhAva se pulAka vaza se hona hotA hai| isaliye vaha hIna hai tulya athavA 1 e che ke-je pullAkanA cAritra paryAyeAnu pramANa 100 seA che. tenA karatAM pahelAnA je cAritraparyAyAnuM dasa hajAranu` pramANu che, te anata guNu vadhAre che, A saghaLu' kathana ahiM sudhInuM svasthAnanI apekSAthI karavAmAM Avela che. have parasthAnanI apekSAthI-eTale ke khakuza vigerenA parasthAnanI ape kSAthI yA sthana sUtradvArA aAre matAve he 'pulAe NaM bhaMte ! barasassa paradvANasannigAseNaM carittapajjaveddi kiM hINe tulle acbhahie' yA sUtrapAThathI gautamasvAmIe prabhuzrIne evu* pUchyuM che ke-he bhagavan pulAka peAtAnA cAritra pAMcAnI apekSAthI khakuzarUpa parasthAnanA cAritra paryAcAnI apekSAthI zuM hIna che ? athavA tulya che ? athavA vadhAre che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItabhasvAbhIne he che - 'goyamA ! hoNe, no tulle, no avbhahie' he gItabha ! tathAvidha-te prakAranI vizuddhinA abhAvathI pulAka akuza karatAM hIna DAya che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam hIno bhavati pulArUstatrAnantazuNahIno bhavatIti / 'evaM paDisevaNAkupIlassa vi' evaM pratisevanAkuzIlasyApi yathA pulAza bakugasya cAritraparyAya hInaH kathita stathA pratisevanAkugIlo'pi cAritraparyAyairanantaguNahIno vaktavya iti / 'kasAyakusIcheNaM samaM rahANavaDie jaheca saTTANe' kaSAyakuzI lena samaM padasthAnapatito yathaiva svasthAne SaTsthAnAnImAni-anantAsaMkhyeyasaMkhyeya mAgAdhikarUpaM trayam 3, saMkhyeyA'saMkhyeyA'nantaguNAdhikarUpaM trayaM ceti SaTthAnAni iti / yathA pulAkara pulAkApekSayA padasthAnapatitaH kathitastathA kapAyakuzIlApekSa pA'pi pulAka: SaTsthAnapatito vaktavya jJatyarthaH, tatra pulAkaH kaSAyakuzIlAt hIno vA syAt avizuddhasaMyamasthAnattitvAta tulyo vA syAt samAnasaMyamasthAnavRttitvAta adhika nahIM hai| bakuza kI apekSA vaha ananta guNa hIna hotA hai| 'evaM paDiseSaNAkulIlasla vi' isI prakAra baha pulAsa panilevanAkuzIla kI cAritraparyAyoM kI apekSA se bhI anantaguma hIna hotA hai| atha gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA-'kalAyanusIleNaM samaM chaTThANavaDie jaheva saTTANe' he adanta ! pulAka apanI cAritra paryAyoM se kyA kaSAya kuzIlarupa parasthAna kI cAritra paryAyoM kI apekSA hIna hai ? athavA tulya hai athavA adhika hai ? laba prabhuzrI ne isa sUtra dvArA aisA kahA hai ki-he gautama ! jisa prakAra pulAka svasthAna kI apekSA seanya pulAka kI apekSA le-SaTUsthAna patita kahA gayA hai-usI prakAra se vaha kaSAyakuzIla dI apekSA se zrI SaT sthAnapatita kahanA cAhiye / kadAcit kaSAyakuzIla se pulAka hIna bhI hotA hai kyoM ki vaha avizuddha saMyamasthAna meM vRttivAlA hotA hai kadAcit vaha tethI teo hIna che. tulya athavA adhika nathI. bakuza karatAM te anaMtagaNa. DIna DAya che. 'evaM paDisevaNAkusIlassa vi' merIta te dhusAra prati. sevanA kuzIlanA cAritra paryAnI apekSAthI paNa anaMtaguNa hIna hoya che. zathI gautamasvAmI prabhuzrIna se pUche che 3-'kasAyakusoleNaM sama chaTThANavaDie jaheva chahANe' 8 sAvan pusA pAtAnA yAstri paryAyAdhIza kaSAya kuzIlarUpa parasthAnanA cAritra paryAye nI apekSa thI hIna che? athavA tulya che? athavA vadhAre che ? A praznanA uttaramAM A sUtra dvArA evuM kahyuM che ke-he gautama! je pramANe pulAka svasthAnanI apekSAthI bIjA palAkanI apekSAthI charathAna patita kahyA che. e ja rIte te kaSAya kuzIlanI apekSAthI paNa che sthAna patita kahevA joIe, keIra kaSAya kuzIlathI pulAka hIna paNa heya che, kemake-te avizuddha samasthAnamAM pravRtti vALA hoya che, bha0 20
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle adhiko vA syAt zuddhatarasaMyamasthAnavRttitvAt yasmAt pulArusya kapAyakuzIlasya ca sarvajaghanyAni saMyamasthAnAni adho bhavanti, tata stau yugapadasaMkhyeyAni sthAnAni mApnutaH tulyAdhyavasAyatvAt tataH pulAko vyavacchidya ne hIna pariNAmatvAt vyavachinne ca pulAke kapAyakuzIla eka eva asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni gacchati, zubhapariNAmasvAk tadanantaraM kapAyakuzIlapatisevanAkuzIlavakuzAH yugapadasaMkhye. yAni saMyamasthAnAni mApnuvanti, tatazca vakuzo vyavachiyate / pratisevanAkuzIla kaSAyakuzIlau asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni prApnutaH, tatazca pratisevanAkugolo vyava. cchidyate / kapAyakuzIlastu asaMkhyeyAni saMyamasthAnAni prApnoti, tataH so'pisulya bhI hotA hai kyoMki vaha samAna sthAna meM vRtti vAlA hotA hai| kadAcit vaha adhika bhI hotA hai kyoM ki yaha zuddhatara saMyamasthAna meM vRtsivAlA hotA hai| kyoMki pulAka aura kaSAya kuzIla ke sarva jaghanya saMyama sthAla saba se nIce hote haiN| yahAM se ye donoM sAtha 2 asaMkhya saMghamasthAna taka jAte haiM kAraNa yahAM taka inake adhyavasAya tulya hote haiN| isake bAda pulAka hIna pariNAmavAlA hone se vichuDa jAtA hai-saMghamasthAna kI ora bar3hane se aTaka jAtA hai-kevala eka kaSAyakuzIla hI asaMkhyAta saMyamasthAna taka jAtA hai| kyoM ki vaha zubhapariNAma bAlA hotA hai isake bAda kapAyakuzIla pratisevanAkazIla aura dhakuza ye tInoM sAtha 2 asaMkhyAta saMyamasthAna taka jAte haiN| isake bAda bakuza pichuDa jAtA hai Age saMyamasthAna kI ora jAne se ruka jAtA hai / kevala pratisevanA kuzIla aura kaSAyakuzIla ye donoM hI asaMkhyAta saMyamasthAna taka jAte haiM / ipta ke bAda pratisevanA kazIla bhI aTaka jAtA hai| kevala kaSAya kuzIla hI asaMkhyAta saMyama koIvAra te tulya paNa hoya che, kemake te sthAnamAM vRttivALA hoya che. keIvAra te vadhAre paNa hoya che. kemake te zuddhatara saMyamasthAnamAM vRttivALA hoya che. kemake pulAka ane kaSAyakuzIlanA sarva jaghanya saMyamasthAne sauthI nIcA hoya che, tyAMthI te bane sAthe sAthe asaMkhya saMyamasthAna sudhI jAya che. kAraNa ke tyAM sudhI teone adhyavasAya tulya hoya che. te pulAka hIna parimANa vALA hevAthI chUTI jAya che arthAt sa yamasthAnanI tarapha AgaLa thavAthI aTakI jAya che kevaLa eka kaSAya kuzIla ja asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI jAya che. kemake te zubha parimANavALA hoya che. te pachI kaSAyakuzIlA pratisevanA kuzIla ane bakuza e traNe sAthe sAthe asaMkhyAta saMyama sthAne sudhI jAya che. te pachI pratisevanA kuzIla paNa aTakI jAya che, kevaLa kaSAya
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sUc8 paJcadazaM nikarpadvAranirUpaNam kaSAyakuzIla'pi vyaracchi yate-tadanantaraM nirgranthasnAtako eka saMyamasthAnaM mApnuta iti / 'NiyaMThassa jahA va usassa' nirgranthasya yathA-cakuzasya yathA pulAko bakuzasya parasthAnasannikarSaNa cAritraparyAya hInaH kathitaH tathA-nigranthasya parasthAnasabhikarSeNa cAritraparyAya ranantaguNa hIna eva bhavati / 'evaM sigAyassa vi' evaM snAtakasyApi, pulAkaH snAtakAdanantaguNahIno bhavatItyarthaH / pulAkasya vakuzA. dinAM hInatyAdikaM nirUpya vakuzasyApi tadanyaiH saha hInatyAdikaM nirUpayannAha'bause Ne bhane ! ityAdi, 'vause NaM bhaMte ! pulAgasta paraDhANasannigAseNaM carittapajjavehi kiM hINe tulle anbhahie' vakuzaH khalu bhadanta ! pulAkasya parasthAnoM ko prApta karatA hai| bAda meM vaha kaSAyakuzIla bhI aTaka jAtA hai nigrantha aura snAtaka ye donoM hI eka saMyamasthAna ko prApta karate haiN| 'niyaMThasta jahA va usasta' isaliye pulAka parasthAna sannikarSa ko lekara jisa prakAra bakuza kI cAritraparyAyoM kI apekSA anantaguNa hIna kahA gayA hai usI prakAra vaha nirgrantha kI cAritraparyAyo se bhI ananta guNa hIna kahA gayA hai / 'evaM siNAyata vi' aura isI prakAra vaha pulAka snAtaka kI bhI cAritra paryAyoM kI apekSA anantaguNa hIna kahA gayA hai / isa prakAra se pulAma meM bakuza Adi kI apekSA hInatA Adi kA pratipAdana karate haiM-isameM mautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'bause gaM aMte ! pulAmahala parahANasannigAseNaM carittapajja. vehi kiM hINe, tulle, a0bhahie' he adanta ! bakuza kyA pulAka rUpa kuzIla ja asaMkhya ta saMyama sthAnone prApta kare che. te pachI te kaSAya kuzIla paNa aTakI jAya che ninya ane snAtaka e banne eka ja saMyamasthAnane prApta 42 cha 'niyaThassa jahA bausassa' tathA purA 52sthAnasannina laIne je rIte bakuzanA cAritrapayAnI apekSAthI anaMtaguNahIna kahayA che. eja pramANe te nircathanA cAritra paryAthI paNa anaMtaguNahIna kahyA che. 'eva' siNAyassa vi' mane me pramANe te pusA snAta: 55 yaastriyaayenI apekSAthI anaMtaguNa hIna kahyA che. A rIte pulokamAM bakuza vigerenI apekSAthI hInapaNuM vigerenuM nirU paNa karIne have sUtrakAra bakuzamAM paNa bIjAonI apekSa thI hInatA vigerenuM pratipAdana kare che-A saMbaMdhamAM zrIgautamasvAmIe evuM pUchayuM che ke'vusennN bhaMte | pulAgassa paraTANasannigAseNaM carittapajjavehiM kiM hINe, tulle abhahie' samapan / pusA435 520AnanA yAtriryAyAnI apekSAthI
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 arranti 1 sthAnasannikarSeNa cAritraparyaH kiM hInaH tulyo'syadhikovA, vakuzaH putrAkAT cAritraparyAyai hInastulyo'syadhiko vA bhavatIti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No kSINe No tulle anmaddie' no hIno no tulyo'bhyadhiko bhavati, 'anaMtaguNama mahie' anantaguNAbhyadhiko bhavati / kuzaH pulAkAt anantaguNAdhika eva bhavati vizuddhatarapariNAmanyAn 'vause NaM bhaMte / usassa sANasaM nigA seNa cAritapajjavehiM pucchA' cakuH khalu bhadanta ! kuzasya svasthasannikarSeNa cAritraparyAyeM ki hIna stulyo'dhiko vA bhavatIti pRcchA - praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'siya hoNe siya tulle siga anmahie' syAt kadAcida dInaH avizuddhapariNAmatvAd syAt parasthAna kI cAritra paryAyoM kI apekSA hIna hai ? athavA tulya hai ? athavA adhika hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'gogramA ! No hINe, No tulle, abhahie' he gautama! paNa puru kI nAritraparyAyoM se hIna nahIM hai aura na tulya hai kintu adhika hai| adhikatA meM bhI vaha usase 'anaMtaguNamanmahie' anantaguNa adhika meM kyoMki usake pariNAma pulAka ke pariNAmoM se vizuddhatara hote haiM / 'cause NaM bhaMte / bauara saTTA sannigAseNaM cArita prajjavehiM pucchA' he bhadanta ! cakuza anya kuza ke cAritra paryAyoM se kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! siya hINe, sigra tulle, siya anmahie' he gautama! vakuza sajAtIya ghakuza kI cAritra paryAyoM kI apekSA se kadAcita hIna bhI hotA hai, kadAcit tulya bhI hotA hai aura kadAcit adhika bhI hotA hai, / hIna hIna che? athavA tulya che? athavA vadhAre che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 che - 'goyamA ! No hoNe, No tulle, anbhahie' he gautama! muza saakanA cAritra paryAyathI hIna hAtA nathI. tema tulya paNa nathI. paraMtu vadhAre che. adhiSANAbhAM pAtu te tenAthI 'anaMtaguNamavyahi' anaMtaguNa vadhAre che. prema-tamanuM paribhAlu cusAunA paribhASAthI vizuddhatara hoya che. 'varasenaM bhaMte ! basassa saTTANasanniga seNaM cAricapajjavehiM pucchA' he bhagavan aGkuza bIjA makuzenA cAritra paryAyethI thru hIna hAya che? athavA tulya hAya athavA adhika hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! siya hoNe, siya tulle, siya anbhahie' he gautama | maGkuza sanna tIya akuzeAnA cAritra pAMcAnI apekSAthI, kaiAIvAra hIna paNu hAya che. keAIvAra tulya paNa hAya che ane koIvAra vadhAre paNa hAya che, te avizuddha **
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za015 u.6 08 paJcadazaM nikarpadvAranirUpaNamM 157 kadAcit sajAtIya bakuzAntarAt vakuzastulyaH samAnapariNAmatvAt syAt-kadAcit adhikaH vizuddhapariNAmatvAt 'jaI hINe chaTTANavaDie' yadi vakuzAd vakuza hIno bhavettadA SaTsthAnapatitaH anantabhAgahInaH 1, asaMkhpe abhAgahInaH 2, saMkhyeyabhAgahInaH 3, saMkhyeyaguNahInaH 4, asaMkhyeyaguNahInaH 5, ananvaguNahIna 6 iti / 'use NaM bhaMte ! paDi sevaNAkusIlassa paradvANasaMnigA seNaM cAritapajjavehiM kiM hINe0 ' cakuH khalu bhadanta ! pratisevanAkuzIlasya parasthAnasannikarSeNa cAritra - paryAyaiH kiM hIna stulyo'dhikoveti maznaH, uttaramAha - 'chaDDANa' ityAdi, 'chaTTA vaDie' SaTsthAnapatitaH, anantabhAgahIno'saMkhyeyabhAgahInaH saMkhyeyabhAgahInaH vaha avizuddha pariNAmoM kI apekSA se hotA hai, tulya vaha samAna pariNAmoM se yukta hone ke kAraNa hotA hai aura adhika vizuddha pariNAmoM ke kAraNa hotA hai / 'jaha hINe chaTTAnavaDie ' yadi eka bakuza dUsare sajAtIya se hIna hotA hai taba vaha SaTsthAna patita hotA hai-arthAt eka bakuza dUsare sajAtIya bakuza se yA to anantabhAga hIna hotA hai 1 athavA asaMkhyAta bhAga hIna hotA hai 2 athavA saMkhyAta bhAga hIna hotA hai 3 athavA saMkhyAtaguNa hIna hotA hai 4, athavA asaMkhyAtaguNa hIna hotA hai 5 athavA anaMntaguNa hIna hotA hai 6 / isI prakAra adhika se bhI bahU sthAnapatitatA kaha denI cAhiye / 'bause NaM bhaMte ! paDilevaNAkusIlassa paradvANasaMnigAseNaM cAritapajjavehiM kiM hoNe0 ' he bhadanta / vakuzavijAtIya pratisevanA kuzIla kI caritroM se hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'chADie ' he pariNAmeAnI apekSAthI hIna haiAya che. samAna piraNAmA yukta heAvAne kAraNe te tulya hAya che. ane vizuddha pariNAme ne kAraNe te adhika hAya che. var hINe saTTANavaDie' le te gaDuza mIla sannatIyathI hIna hoya che, tyAre te cha sthAnethI patita thAya che. arthAt eka akuza bIjA sajAtIya akuzathI anantabhAga hIna haoNya che. 1 athavA asaMkhyAtabhaga hIna hoya che 2 athavA saMkhyAtabhAga hIna haiAya cherU athavA sakhyAtaguNu hIna heya che. 4 athavA asa khyAtaguNu hAya che, 5 athavA mana'taguLu hIna hAya che du 'bauseNaM saMte ! paDisevaNAku zIlassa paradvANasaMniMga seNaM 'ghArita pajjavehi' ki' hoNe0 ' he bhagavan aGkuza vilanIya pratisevanADuzIlanI cAritra paryAya thI hIna hoya che ? athavA tulya hAya che ? athavA adhika haiAya che ? A praznanA -
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 bhagavatIsUtra saMkhyeyaguNahIno'saMkhyeyaguNahIno'nantaguNahIna iti / evaM kasAyakusIlassa vi' evaM kapAyakuzIlasyApi bakuzApekSayA padasthAnapatitatvamagantavyamiti / 'vau. seNaM bhaMte ! NiyaMThassa parahANasannigAseNaM cArittapajjavehiM pucchA' bakuzaH khalu bhadanta / nigrandhasya parasthAnasannikaNa cAritraparyAyaH kiM hIna stulyo'bhyaH dhiko vA bakuzo nimranthA'pekSayA cAritraparyaveM hIno bhavati tulyo vA bhavati adhiko vA bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'hINe No tulle No abhahie' hIno bhavati bakuzo nigraMnyasya cAritraparyavaiH no tulyA-samo na bhavati, no'bhyadhiko'dhiko'pi na bhavati / hIno'pi 'aNaMtaguNagautama ! yaha SaT rudhAnapatita hotA hai / arthAt bakuza vijAtIya prati sevanAkuzIla kI cAritraparyAyo kI apekSA anantabhAga hIna hotA hai 1 asaMkhyAtabhAga hIna hotA hai 2 saMkhyAta mAga hIna hotA hai 3 saMkhyAtaguga hIna hotA hai 4 asaMkhyAtaguNa hIna hotA hai 5 aura anantaguNa hIna hotA hai 6 isI prakAra adhika meM bhI SaTsthAnapatitatA samajha lenI / ' evaM kasAyakrusIlasa vi' isI prakAra vaha kaSAya. kuzIla ke cAritra paryAyoM kI apekSA se bhI chaha sthAnapatita hotA hai| 'ghaule NaM bhaMte ! NiyaMThala pATANasannigAleNaM cArittapajjavehi pucchA' he bhadanta / pakuza nigrantha kI cAritraparyAyoM kI apekSA se kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jhIge No tulle go abhahie' he gautama ! bakuzanigrantha kI cAritra paryAyoM kI apekSA hIna hotA hai uttarabhA prabhuzrI 4 0 3-'jvANavadie' meM gautama ! ta cha sthAnAthA patita hoya che. arthAta bakuza vijAtIya pratisevanAkuzIlanI cAritra paryAnI apekSAthI anaMtabhAga hIna hoya che 1 ke asaMkhyAtabhAga hIna hoya che. 2 saMkhyAtasAga hIna hoya che. 3 saMkhyAtaguNa hIna hoya che. 4 asaMkhyAtaguNa hIna hoya che. 5 ane anaMtaguNa hIna heya che dA - 'eva kasAyakusIlassa vi' prabhArI 4Aya zAsanA yAritra paryA. yAnI apekSAthI 5 7 2thAna patita saya cha 'bauseNaM bhaMte ! NiyaMThassa paradANasaMnigAseNaM cArittapajjavehi pucchA' 3 basa maza ni-yAnA yAritra paryAnI apekSAthI zuM hIna hoya che? athavA tulya hoya che? athavA adhi4 ya cha 1 mA praznamA uttaramA pramuzrI 41 cha hai-'goyamA! hINe No tulle No abhahie' se gautama ! 542, ni-yanA yAtri paryAyAnI apekSAyA
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ sheefer TIkA za025 u0 6 08 paJcadazaM nikarpahAranirUpaNam 159 hINe' anantaguNahInaH nirgranthAt cAritraparyavai ranantaguNahIno bhavati vakuza ityarthaH / ' evaM siNAyassa vi evaM nirgranyavadeva snAtakasyApi cAritraparyavairvakuzo'nantaguNahIno bhavatIti / 'paDi sevaNAkusIlassa evaM caiva vausacattanyayA bhANi - yatrA' pratisevanAkuzIlasyaivameva cakuzavaktavyatA bhaNitavyA / ' kasAyakusIlassa esa caiva savA' kaSAyakuzIlasya eSaitra vakuzavaktavyatA 'NavaraM pulAeNa vi samaM chaTTAtra Die' navaraM pulAkenApi samaM SaTsthAnapatitaH / ayaM bhAvaH - 'kuzaH pulAkAdanantaguNAbhyadhika evaM vizuddha tara pariNAmasvAt / kuzAttu vakuzaH hInAdireva parasparavicitrapariNAmazvAt / pratisevanA- kapAyakuzIlAbhyAM bakuzI hInAdireva / nirgrantha snAtakAbhyAM tu vakuzohIna eveti / matitulya athavA adhika nahIM hotA hai / 'hINe vi anaMtagugahoNe' hIna hone para bhI vaha usale anantaguNa hIna hotA hai, asaMkhyAta athavA saMkhyAtaguNa hIna nahIM hotA hai / 'evaM siNAyassa vi' isI prakAra snAtaka kI cAritraparyAyoM se bakuza anantaguNa hIna hotA hai / 'paDisevaNA kusIlassa evaM ceva causavattaccayA bhANiyancA' pratisevanAkuzIla meM bhI isI prakAra se vakuza kI vaktavyatA kahanI cAhiye / tathA'sAyakusIlassa viesa caiva vaktavyA' kaSAyakuzIla meM bhI yahI kuza kI vaktavyatA kahanI cAhiye 'navare' parantu 'pulAeNa vi sama chADie' pulAka ke sAtha bhI yahAM para SadsthAna patita hotA hai / 4 matalaba isa kathana kA isa prakAra se hai- vakuza pulAka se anantaguNa adhika hI hotA hai kyoM ki vaha vizuddhatara pariNAmabAlA hotA hIna hoya che. tujhya athavA adhi hotA nathI, 'hINe vi anaMtaguNahINe' hIna hovA chatAM paNu anaMtaguNu hIna haiAya che. asaMkhyAta athavA sAta yu hIna hotA nathI. 'eva' siNAyassa vi' se prabhASe snAtasnA zAstri paryAyAthI aGkuza anaMtaguNa hIna hoya che. 'par3isevaNAkusIlassa evaM caiva vausavattavtrayA bhANiyavvA' atisevanA kuzItamA pazuprabhA maJjuzanAM sthana abhASenu N sthana hevu leha tathA - ' kasAyakusIlassa vi esa caiva vattavvayA' SAya, ThuzIlanA saMbhA pazu azanA uthana prabhA 4thana 42vu lehaye. 'Navara" paraMtu 'pulAe NaM visama vANavadie' sAunI apekSAthA khakuza che sthAnathI patita hAya che. A kathananu tAtparya e che ke- akuza pulAka karatAM anaMtagag! vadha re hIna haiAya che. kemake-te vizuddhatara pariNAmavALA hAya che. paraMtu eka akuza
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ % E - bhagavatIsare sevanAkuzITena saha bakuzo yayA pakuzena vakuzo honAdi stathaiva vAcyaH / kapAyakuzIlo'pi yathA vazena vakuza svathaiva vAcyaH, kevalaM lakSapametAvadeva yat vakuzapulAkamutre pulAmAdakuzo'bhyadhika evoktaH, yadi ma sakapAya stadA'sau paTrasthAna patito vAcyaH hInAdirityadhA, vakugapariNApasya pulAkApekSayA hInasamAmyadhika svabhAvatvAditi / 'NiyaMThe NaM bhaMte ! pulAgassa paraTANasantigAseNaM cArittapajjavehiM pucchA' nirganyaH khalu madanta ! pulAkasya parasthAnasannikarpaNa cAritraparyAyaH ki hInaH tulyo'bhyadhikoveti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he hai| parantu eka pakuma dUsare pakuza se hInAdi rUpa hotA hai kyoM ki unameM paraspara meM vicitrapariNAma yuktatA rahatI hai / pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla ina donoM se yakuza hInAdirUpa bhI hotA hai parantu nirgandha aura snAtaka se vaha pakuzahIna hI hotA hai| pratisevanA. kuzIla ke sAtha yakuza jisa prakAra anya yakuza se vaha yAhInA. dirUpa hotA usI prakAra kA hotA hai aisA samajhanA cAhiye / kaSAya kuzIla bhI vakuza se vakuza ke jemA hI bAccha hai / parantu itanI sI hI vizeSatA hai ki dhakRgapulAka sUtra meM pulAka se akuza adhika hI kahA gayA hai| yadi kA kapAyakRzIla hai to vaha pulAza kI apekSA SaTrasthAnapatita hai| kyoMki usakA pariNAma pulAka kI apekSA hIna, sama aura adhika hotA hai| 'NiyaMThe gaM bhaMte ! pulAgata paTTANasannigAleNaM cArittapanavehi pucchA' he bhadanna ! nigrantha pulAka kI caritra paryApoM se hIna honA hai? athavA sama hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI bIjA bakuza karatAM hInAdi rUpa ja hoya che kemake teomAM parasparamAM vicitra pariNAma yuktapaNuM rahe che. pratisevanA kuzIla ane kaSAya kuzIla A bane karatAM bakuza hInAdipaNAvALA ja hoya che, paraMtu nircanya ane snAtakathI te bakuza hIna ja hoya che pratisevana kuzIlanI sAthe bakuza je rIte bIjA bakuzathI te bakuza hInAdi rUpa heya che. e ja pramANenA hoya che. tema samajavuM. kaSAya kuzIla paNa bakuzathI bakuzanI jema ja hoya che. paraMtu eja vizeSapaNuM che ke-bakuza, pulAka sUtramAM mulAkathI bakuza vadhAre ja kahyA che. je te kapAya kuzIla hoya to te pulAkanI apekSAthI cha sthAna patita che. kemake-tenuM pariNAma pulAkanI apekSathI hIna, sama ane adhika hoya che. ___"NiyaMThe NaM bhaMte ! pulAgassa paraTANasannigAseNaM cArittapajjavehiM pucchA' he bhagavad nirNa9 julAkanA cAritra paryAthI hIna hoya che? athavA sama
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ referrer 025 u. 6 sU08 paJcadazaM nikarSadvAranirUpaNam 161 gautama ! 'No hI No tulle' no hono tulya. na bhavati nirgranthaH pulAkApekSA cAritraparyAyai ho na vA tulyo bhavati kintu 'apadie' abhyadhiko bhavati pulAM kApekSayA cAritra granthaH, yadi adhiko bhavati tatrApi 'anaMtaguga hie' anantaguNAbhyadhiko bhavatIti / ' evaM jAva kasAyakusIlassa' evaM yAvada - kaSAyakuzIlasya atra yAvanpadena vakuzapatisevanAkuzIlayoH saMgraho bhavati tathA kuzamati se banA kuzIla kapAra kuzIlApekSayA cAritraparyAya nirgrantho'nantaguNAM Siko bhavatIti bhAvaH / 'niyaMThe NaM bhaMte NiraMThAsa sadvANasannigAse NaM pRcchA' nirgranthaH khalla bhadanta ! nirgranthasya svasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyaiH ki hInaH, tulyaH, adhiko vA bhavati, eko nirgranthaH sajAtIyanigranthAntarebhyaH cAritraparyAyaiH / kiM nyUno bhavati samo bhavati adhiko vA bhavatIti paranA, bhagavA kahate hai- 'goyamA ! jo hINe, no tulche, abhahie' he gautama / nirgrantha pulAka kI cAritraparyAyoM se na hIna hotA hai aura na sama hotA hai kintu adhika hotA hai / yadi vaha usakI cAritraparyAyoM kI apekSA adhika hotA hai so anantaguNakAra se adhika hotA hai / asaMkhyAta athavA saMkhyAtaguNakAra se adhika nahIM hotA hai / 'evaM jAya kasAya sIlassa vi' isI prakAra nirgrandhadhakuza, pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla kI cAritraparyAyoM kI apekSA se apanI cAritraparyAyoM dvArA ananta ke guNakAra se adhika hotA hai / 'niyaMThe NaM bhaMte / niyaMThAsa sahANasaMnigAleNaM pucchA' he bhadanta ! eka nirgrantha apane sajAtIya nirgranthoM kI cAritraparyAyoM se kyA hIna hotA hai ? athavA sama hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake " t hAya che? athavA adhikaDhAya che? A praznanA uttaramAM prabhunnI kahe che ke'goymaa ! No hINe, No tulle, abbhahie' he gautama / niyantha, pusAunA cAritraparyAyAthI hIna haiAtA nathI. sama paNa hAtA nathI paraMtu adhika hAya che. te mana'taguNAkArathI adhika hoya che. asakhya'ta athavA saMkhyAta guNAsaarthii adhika hotA nathI. 'eva' jAva kasAyakusIlassa vi' me prabhA ninya, akuza pratisetranAkuzIla ane kaSAyakuzIlanA cAritra pAMcAnI apekSAthI peAtAnA cAritra paryAdnArA anatanA guNAkArathI vadhAre che. 'NiyaMThe NaM bhave ! niyaMThassa saTTANasannigAseNaM pucchA' he bhagavan ! nintha pAtAnA sajAtIya nigra thAnA cAritra paryAyeAthI zuM hIna hoya che ? athavA sama hoya che? athavA adhika hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe 50 21
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle nAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'No hoNe tulle No abhari' no hIno bhavati sajAtIyanirgranthebhyo nigranthaH, kintu tulyA-samaeva bhavati nayA adhiko'pi bhavatIti / 'evaM siNAyassa vi' ekma-sajAtIyanigraMnyavadeva snAtaphebhyo'pi nimrantho na hIno bhavati navA'dhiko bhavati kintu tulya eva bhava. nIti / 'siNAe NaM bhaMte ! pulAgalsa parahANasannigAseNaM' snAtakaH khaDa bhadanta ! pulAkasya parasthAnasannikaNa cAritraparyAyaiH kiM hIno bhavati tulyo bhavati adhiko vA bhavatIti praznaH, uttaramAha-eva jahA' ityAdi, 'evaM jaga. NiyaMThassa vattavyayA tahA siNAyassa vi bhANiyabyA' evaM yathA ninyasya vaktavyatA tathA snAtakasyApi bhaNitavyA, yathA nigranthasya pulAkApekSayA cAritraparyAya. rabhyadhikatvaM kathitaM tathaiva snAtakasyApi vijAtIyapulAkApekSa yA anantaguNAdhikasvaM vadatA nimranthamakaraNamanusmaraNIyam kriyasparyantaM nimranthamakaraNamiha vaktavyaM uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No hoNe, tulle, No ammahie' he gautama / ninandha apane majAtIya anya niyoM kI cAritraparyAyoM dvArA tulya hI hotA hai / hIna athavA adhika nahIM hotA hai| 'evaM siNAyassa vi' isI prakAra vaha nirgrantha snAtaka kI cAritra paryAyoM se bhI samahI hotA hai, hIna athavA adhika nahIM hotA hai| . 'siNAe NaM bhaMte ! pulAjasva saMnigAse gaM' he bhadanta ! snAtaka pulAka rUpa parasthAna kI cAritraparyAyoM kI apekSA hIna hotA hai ? athavA gharApara hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jahA NiyaMThala vattabadhA tahAkSiNAyasmani bhANiyavyA' he gautama! jisa prakAra se nitha pulAka kI apekSA cAritraparyAyoM ko lekara adhikatA kahI gaI hai usI prakAra snAtaka meM bhI vijAtIya pulAka kI apekSA anantaguga adhikatA kahanI cAhiye aura yaha cha-'goyamA ! No hINe, tulle, No amahie' hai gItamA ninya pAtAnA sajAtIya bIjA nirNanA cAritra paryAye dvArA tulya ja hoya che. hIna athavA madhila khAtA nayI 'eva khiNAyassa vi' me pramANe ni-, snAtanA cAritra payAthI paNa sama ja hoya che. hIna athavA adhika hotA nathI." 'miNAeNaM bhate ! pulAgasta paraDhANasaM nagAseNaM' 8 lagana snAta, 435 parasthAnanA cAritra paryAnI apekSAthI hIna hoya che? athavA barAbara hoya cha ? athavA adhi: DAya cha 1 25 prazna uttaramA pramuzrI 4 cha -'evaM jahA NiyaMThassa vattavvayA tahA khiNAyassa vi bhANiyavvA, gItama! 2 prabhAra nirNanathamAM mulAkanI apekSAthI cAritra paryAne laIne adhikapaNuM kahyuM che, eja pramANe snAtakamAM paNa vijAtIya pulAkanI apekSAthI anaMtaguNa adhika
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 208 paJcadazaM nikarpadvAranirUpaNam 163 tatrAha-jAva' ityAdi, 'jAba siNAe NaM bhaMte ! ligAyata saTANasannigAseNaM pucchA-goSamA ! No hoNe tulle No amahie, yAvat snAtakaH khalu bhadanta ! snAtakasya svasthAnapannikaNa cAritraparyAya: kiM honastulyo'dhiko veti praznA, gautama ! no hInatulyo no'bhyadhikaH, yAvatpadena 'goyatA ! No hINe No tulle anmahie agaMtazugamanapahie evaM jAva kasAyakumolassa' gautama ! no hIno tulyo'bhyadhikA anantaguNAdhikA, evaM yAvatkapAyakuzIlasya, etatparyanta nigranthaprakaraNasaMgraho bhavatIti / paryayAdhikArAttAmeva jaghanyAdibhedAnAM pulA: kAdi saMvandhinAmalpavahutvaM nirUpayannAda-'eesi NaM maMte' ityAdi / 'eesiNaM bhaMte ! etepA khalchu bhadanta ! 'pulAgavausapaDi seraNAkusIlakasAyakumIlaNiya: ThasiNAyANa pulAkavakuzapratisevanAkuzIlarUpAyakuzIlaniyandhasnAtakAnAm 'jahannukosagANaM carittaejjavANaM kayarekayarehito jAba visemAhiyA vA' jagha. adhikatA jAva siNAe NaM bhaMle ! liNAyassa saTTANasanigAserNa pucchA' isa sUtrapATha taka kahanI cAhiye / tAtparya kahane kA yahI hai ki nirgrantha aura snAlaka pulAka kI cAritra paryAyoM se apanI 2 cAritra parzayoM ke chArA anannaguNe adhika hote haiM yAvat snAtaka apane saMjAtIya snAtaka kI cArinna paryApoM se barAbara hotA hai hIna athavA adhika nahIM hotA hai yahAM yAvat pada se 'goyamA ? No hINe No tulleM,' a0bhahie aNanaguNamahie evaM jAva lAyakusIlasta' isa pATha kA saMgraha huA hai| __ - paryAya ke adhikAra ko lekara apa gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchate haiM-'eesi NaM bhaMte ! pulAgaakuhaDilevaNAkulIlakasAya. kusIlaNiyaMThasiNAdhANaM jahantukkotavANaM cArittapajjavANaM kayare pAvu naye. ane yA madhiyA 'jAva siNAe NaM bhave / siNAyAsa mANasaMnigAseNa pucchA' mA sUtra54 sudhI 4 vAnu tAtyaya eja che ke-nigrantha ane sanAtaka pulAkanA cAritra paryAyathI potapotAnA cAritra paryAdrArA anaMtagaNa adhika hoya che yAvat sanAtaka pitAnA sajAtIya snAtakanA cAritra paryAnI barobara hoya che hIna athavA adhika bAta nathI mahiyAM yAvatpathI 'gocamA / No hoNe, No tulle abhahie aNaMtaguNamabhahie eva jAva kasAyakusIlassa' mA pAine sa graha thayo . paryAyanA adhikArathI have zrIgautamasvAmI prabhuzrIne evuM pUche che pani bhate! pulAgabakuchapaDikhevaNAkusola kasAyakusIlaNiyaThasiNAyANa jahannukkosagoNaM carittapajjavANaM kayare kayarehi to! jAva visenAhiyA vA
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI nyotkRSTAnAM cAritraparyavANAM katare katarebhyo'lyAvA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti pulAkAdisaMndhinAM cAritraparyavANI jaghanyotkRSTAnAM madhye kasyApekSayA kasyAlpatya bahutyAdikaM bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'pulAgasta kasAyakusIlassaya eesi NaM jahannagA carittapajjavA doNha vi tullA samatthovA' pulAkasya kapAyakuzIlasya ca etayo: khallu jaghanyAcAritraparyavAH dvayorapi tulyAH sarvastokAH, pulAkakapAyakuzIlayo. jaghanyAzcAritraparyatrAH pararaparaM tulyAH sarvApekSayA stokAzca bhavantItyarthaH / 'pulAgassa ukkosagA cArittapajjavA aNataguNA' pulAmasvotkRSTA cAritraparyavAH pulAkakapAyakuzIlayorjaghanyacAritraparyavApekSayA anantaguNA adhikA bhavantIti / 'vausassa paDi seraNAkupIlassa ya eesiNaM jahannagA cAritapajjavA doNha vi katharehito jAba vikhesAhiyA vA' he sadanta ! ina pulAka yakuza, prati. sevanAnuzIla, kapAya RzIla, nirgandha aura snAtaka kI jaghanya aura utkRSTa cAritraparyAyeM kauna kisale yAvat vizeSAdhika haiM ? yahAM yAva. spada le 'appA vA bahuyA vA tullA vA' ina padoM kA saMgraha huA hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! pulAgasla kasAyakusIlassa ya eesi jahannaggacaritapajjavA doNha vi tullA savvatthovA' he gautama ! pulAka aura kaSAyakuzIla kI jaghanya cAritraparyAya ApasameM tulya hai aura saba se kama hai / 'pulAgarala ukkolagA carittapajjavA aNaMtaguNA' pulAka kI utkRSTa cAritraparyAyeM pulAka aura kaSAyakuzIla kI jaghanya cAritraparyAyoM kI apekSA anantaguNa adhika haiM / 'yausassa paDilevaNAku sIlassa ya eesi NaM jahannamA carittapajjavA doNha vi bhagavana A pulAka, bakuza, pratisevana kuzIla kaSAya kuzIla, ninya ane snAtanI dhanya gana Ta yAtri paryAya! 'appA vA, bahuyA vA, tullA vA' kaNa kenAthI alpa che? keNa kenAthI vadhAre che ke kenI barAbara che? ane keNa kenAthI vizeSAdhika che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke'goymaa!, pulAgasta kasAyakusIlassa ya eesi jahannagacarittapajjavA doNhavi pullA savvatthovA' gItama! purA bhane pAya suzAsana sadhanya yAtri paryAye parasparamAM tulya che ane sauthI ochA che. pulAkanA utkRSTa cAritra paryA, pulAka ane kaSAyakuzIlanA jaghanya cAritra paryAyonI apekSAthI manatA padhAre cha. 'ba usassa paDisetraNAkumIlassa ya eesiNaM jahannagA narittapajjavA doNha vi tullA aNaMtaguNA' 54 mana pratisevanA zAsanA
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandriko TIkA za035 .6 sU08 paJcadazaM nakarpadvAranirUpaNam tullA aNataguNA' vakuzasya pratisevanAkuzIlasya ca etayoH khalu jagha-yAzcAritra paryavAH dvayorapi tulyA anntgunnaaH| vakuzapratisevanAkuzIlayorjaghanyacAritraparyavAH parasparaM tulyA bhavanti tathA pulAkasyotkRSTacAritrApekSayA anana guNA adhikA bhavantIti / 'vausassa ukkosagA cArittapajjavA aNataguNA' bakuzasyotkRSTA cAritraparyavAH bakuzapratisevanAkuzIlayorjaghanyacAritraparyavApekSayA anantaguNAdhikA bhavantIti / 'paDisevaNAkusIlassa ukkosagA carittapajjavA aNataguNA' patisevanAkuzIlasyotkRSTAcAritraparyavAH vakuzasyotkRSTacAritraparyavApekSayA anantaguNA adhikAH bhavantIti / 'kasAyakupIlassa ukkosagA carittapajjavA aNaMtaguNA' kaSAyakuzIlasyotkRSTAcAritraparyavAH pratisevanAkuzIlasyotkRSTacAritraparyavApekSayA anantaguNA adhikA bhvntiiti| 'NiyaMThasta sigAyassa ya eesiNaM jahannamaNukosagA cArittapajjayA doNha vi tullA aNaMtagugA' nimranthasya snAtakasya tullA aNataguNA' bakuza aura pratisevanA kuzIla kI jaghanya cAritraH paryAyeM paraspara meM tulya haiM tathA pulAka kI utkRSTa cAritraparyAyoM kI apekSA ve anantaguNI adhika haiN| 'ghausassa ukkolagA carittapajjavA aNaMlaguNA' tathA dhakuza kI utkRSTa cAritraparyAyeM yakuza aura pratisevanAkuzIla ke jaghanya cAritra kI paryAyoM se anantaguNI adhika hai / 'paDilevaNAkulIlassa ukkolagA carittapajjavA aNaMta. guNA' tathA pratisevanAkuzIla kI utkRSTa cAritraparyAyeM yakaza ke utkRSTa cAritra kI paryAyoM kI apekSA anantaguNI adhika hai| 'kasAyakusIlassa ukkosagA cArittapajjavA aNaMtaguNA' kaSAyakuzIla kI utkRSTa cAritraparyAyeM pratisevanAkuzIla ke utkRSTa cAritra kI paryAyoM kI apekSA anantaguNI adhika haiM / 'NiyaMThassa siNAyassa ya jaghanya cAritra paryAye parasparamAM tulya che tathA pulAkanA utkRSTa cAritra paryAnI apekSAthI te ane tagaNuM vadhAre che. tathA bakuzanA utkRSTa caritra - paryAye bakuza ane pratisevanA kuzIlanA jaghanya cAritra paryA karatAM anaMta zaya padhAre che. 'paDisevaNAkusIlassa jakkosagA carittapajjavA aNatagaNA' - tathA pratisevanA kuzIlanI utkRSTa cAritra paryAya bakuzanA utkRSTa cAritra paryAyAnI mapekSAthI mana ta dhare che. 'kasAyakusIlassa ukkosagA carittapajjavA aNataguNA' 35.ya zalanI GTa yAstri paryAyo atisevanA kuzIlanA utkRSTa cAritranA paryAnI apekSathI anaMtagaNuM vadhAre che. 'NiyaMThassa siNAyas ya eesiNaM jahaNNamaNukakosago carittapajjavA doNDa vi
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatra ca etayoH khalu ajayanyAnutkRSTAzcAritraparyavAH dvayorapi tulyA anantaguNAH, nirganthisnAtakayorajaghanyAnunkRSTAcAritraparyavAH parasparaM tulyA anantaguNA bhavanti tathA kapAgakuzIlasya utkRSTa vAritraparyavAsayA anantaguNA bhavantIti / / 08 // poDazaM yogadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte' ityadi, ' mUlam-pulAe NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA ajogI hojA? goyamA! lajogI hojjA no ajogI hojjaa| jaha sajogI hojjA ki maNajogI hojjA vahajogI hojjA, kAyajogI hojjA ? goyamA! saNajogI vA hojjA vaijogI vA hojjA kAyajogI vA hojjA / evaM jAva nniyNtthe| siNAe NaM pucchA, goyamA ! sajogI vA hojjA ajogI vA hojjA jai sajogI hojjA kiM maNajogI hojjA lesaM jahA pulAgasa 16 / pulAe Na bhate ! kiM sAgArovautte hojjA aNAgArovautte hojjA ? goyamA! sAgArovautte vA hojjA aNAgArovautte hojjA, evaM jAva liNAe 17 / pulAe NaM bhaMte ! sakasAI hojjA akasAI hojjA ? goyamA ! sakalAI hojjA No akalAI hojjA, jai sakasAI le NaM aMte ! kAisu kalAenu hojjA ? goyamA ! causu kohamANamAyAlomesu hojjaa| evaM va use vi| evaM paDisevA kusIle vi / kasAyakulIle NaM pucchA goyamA! sakasAI hojjA No akasAI hojjA / jai lakasAI hojjA se bhaMte! kaisu eesiNaM ajahaNamaNukkolagA cArittapaujavA doNha ci tullA aNaM. taguNA' kaSAyakuzIla ke utkRSTa cAritra ko paryAyoM kI apekSA nirgrantha aura snAtaka kI ajaghanya tathA atutkRSTa cAritra paryAyeM anantaguNoM adhika haiM aura paraspara meM turaya haiM / / 08 / / tullA aNaMtaguNA' 4pAya suzAsana raTa yAritra paryAyAnI apekSAthI niystha ane snAtakanA ajaghanya tathA anutkRSTa cAritra paryAye anaMtagaNuM vadhAre che. ane parasparamAM tulya che. sU0 8
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za025 u06 09 SoDaza yogadvAranirUpaNam 167 kasAe hojjA ? goyamA ! causu vA tisu vA dosu vA egaMmi vA hojjA / causu hojjamANe causu saMjalaNakohamANamAyAlobhesu hojjA, tisu homANe saMjalaNamANamAyAlo bhesu hojA / dosu homANe saMjalaNamAyAlobhemu hojjA egaMmi homANe saMja: laNalobha hojjA / niyaMThe NaM pucchA goyamA ! No sakasAI honA. akasAI hojjA jar3a aksAI hojjA kiM uvasaMtakasAI hojA ? khINakasAI hojA? goyasA ! uvasaMtakasAI vA hojjA khINakasAIM vA hojjA / siNAe evaM ceva / navaraM No uvasaMta kasAI hojjA khINakasAI hojjA 18 // pulAe NaM bhaMte ! kiM salesse hojjA alesse hojjA ? goyamA ! salesse hojjA No alesse honA jaisalesse hojjA se NaM bhaMte! kaisu lessAsu hojjA ? goyamA ! tisu visuddhalessAlu hojjA, taM jahA teulessAe pamhalessAe, sukkalessAeM / evaM bausassa vi / evaM paDisevaNA kusIle vi / kasAyakusIle pucchA goyamA ! salesse hojjA No alesse hojjA jai salesse hojjA se NaM bhaMte! kai su. lessAMsu hojA? goyamA ! isa lessAsa hojjA, taM jahA - kaNhalessAe jAva sukkalessAe / niyaMThe NaM bhaMte! pucchA goyamA ! salesse hojA' No alesse hojjA, jar3a salesse hojjA, se NaM bhaMte / kaisa lessAsu hojjA ? goyamA ! egAe sukkalessAe hojjA / siNAe pucchA goyamA ! salesse vA hojjA alesse vA hojA jaI salesse hojjA se rNaM bhaMte! kaimu lessAsu hojA goyamA ! egAeM. paramasukkalessAe hojjA // sU0 9 // 6
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ / bhagavatI ___chAyA--pulAkaH khalu bhadanta ! hi sayogI bhavet ayogI bhavet ? gautama ! sayogI bhavet no ayogI bhavet / yadi sayogI bhavet kiM manoyogI bhaved vaco. yogI bhavet kAyayogI bhavet ? gautama ! manoyogI vA bhavet vacoyogI vA avela kAyayogI vA bhavet evaM yAvannimranthaH / snAtakaH khalu pRcchA, gautama! sayogI vA bhavet ayogI vA bhavet / yadi sayogI bhavet kiM manoyogI bhaveta zepaM yathA pulAkasya 16 / pulAkaH khalu bhadanta ! kiM sAkAropayukto bhavet anA. phAropayukto bhaveda ? gautama ! sAkAropayukto vA bhaveda anAkAropayukto vA bhavet evaM yAvat snAtakaH 17 / puLAkaH khalu bhadanta ! sApAyI bhavet akapAyI bhavet ? gautama ! sakapAyI bhavet no apAyI bhavet / yadi sakapAyI sa khalu bhadanta ! katiSu kapAyeSu bhavet ? krodhamAnamAyAlobhepu bhavet / evaM vakuzo'pi / evaM matisevanAkuzIlo'pi kapAyakuzIlaH khala bhadanta ! pRcchA gautama ! sakapAyI bhavet no apAyI bhavecha / yadi sakapAyI bhavet sa khala bhadanta ! katipu kapA. yeSu bhavet gautama ! caturpu vA triSu vA dvayorvA ekasmin vA bhavet caturyu bhavana caturpu saMjvalanakrodhamAnamAyAlobheSu bhavet tripu bhavan sajvalanamAnamAyAlomeSu bhaveva dvayorbhavan saMjvalana mAyAkobhayo bhavet, ekasmin bhavan saMjvalanalobhe bhavet / timranyaH khalu pRcchA gautama ! no sakapAyI bhavet apAyI bhavet yadi aMpAyI bhavet kimupazAntakapAyI bhavet kSINakapAyI bhavet ? gautama ! upazAnta pAyI vA bhavet kSINakapAyI vA bhavet, snAtaka evameva, navaraM no upazAntakapAyI bhavet kSINakapAyI bhavet / 18 / pulAkaH gvala bhadanta ! ki saLezyo bhaveta alezyo bhavet ? gautama! salepo bhavet no alezyo bhavet / yadi salezyo bhavet sa khalu bhadanta ! katipu lezyAsu bhavet ? gautama ! timpu vizuddhalezyAsu bhaveda tadyathA-tejolezyAyAM padumalezyAyAM zuklalezyAyAm / eva vakuzasyApi / evaM pratisevanAkuzIlasyApi / kapApakuzIlaH pRcchA gautama / malezyo bhaveda no azyo bhavet / yadi salezyo bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet ! gautama ? paTsu lezyAsu bhavet tadyathA-kRSNalezyAyAM yAvat zuklalezyAyAm / nimranthaH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! salezyo bhavet no alezyo bhavet / yadi salezyo bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet gautama / ekasyAM zukkalezyAyAM bhavet / snAtakaH pRcchA gautama | salezyo vA bhavet alezyo vA bhavet / yadi sa lezyo bhavet sa khalu bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet ! gautama ! ekasyAM paramazuklalezyAyo bhavet // 9 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ her drikA TIkA za025 u.6 09 poDaza yogadvAranirUpaNam 269 TIkA - 'pulAe NaM bhaMte !' pulAkaH khalu madanta ! 'kiM sajogI honA- aMjogI hojjA' ki sayogI-yogadAn bhavet ayogI-yogarahito bhA. bhavediti. yogasacvaviSayakaH praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, he gautama! 'sajogIhojjAno ajogI hojjA' sayogI bhavet pulAko to ayogI bhavet niyamato yogavAneva bhavati na tu kadAcidapi yogavirahito bhaveditibhAvaH / ' jai sajogIhojA kiM maNajogI hojjA vaijogIhojjA' yadi pulAkaH sayogI bhavet tadA kiM manoyogI bhavet vacoyogI vA bhavet kAyayogIcA bhavediti praznaH, bhaMgavA : nAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'maNajogI vA hojjA' manoyogI' vA. bhavet manaH svarUpayogavAn bhavedityarthaH 'vayajogI vA hojA'' vacoyogI vA bhavet 'kAyajogI vA hojjA' kAyayogI vA bhavet / ' evaM jAba niyaMThe' evaM ' yogadvAra kA kathana 'pulAe NaM bhane ! mijogI hojjA, ajogI hojjA' ityAdi |ttiikaarth - he bhadanta ? pulAka kyA sayogI hotA hai athavA ayogI hotA hai ? isa gautamasvAmI ke mana ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! sajogI hojjA, to ajogI hojjA' he gautama / pulAka sayogI hotA hai ayogI vahIM hotA hai / 'jaha sayogI hojjA, kiM maNajogI hojjA vahajogI hojjA' he bhadanta ! yadi pulAka yogavAlA hotA hai to kyA vaha manoyogavAlA hotA hai ? athavA vacanayoga vAlA hotA hai ? athavA 'kAyajogI vA hojjA' kAyayoga vAlA hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhanA ! maNajogI vA hojjA, vayajogI vA hojjA, kAyajogI vA hojjA' he gautama! vaha manoyo... , have seALamA ceAgadvAranu' kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhave / kiM sajogI hojjA, ajogI hojjA' TIkA hai bhagavat pulAka zu' sarjAgI hAya che ? hoya che ? gautamasvAmInA yA praznanA uttaramA praluzrI jogI hojjA, no ajAgI hojjA' he gautama! pusA ayogI hotA nathI. 'jai khajogI hojjA, ki maNajogI hojjA va jogI hojjA' he bhagavan sAha le yogavAjA hoya he to zu te manoyogavANA - hoya che ! ! vayanayogavANA hoya che, athavA 'kAyajogI vA hojjA' artha ceAgavALA DhAya che? zrIgautamaravAmInA A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che 4- 'goyamA ! maNajogI vA hojjA, vayajJogI vA hojjA, kAyajogI vA hoMDA 33 ityAdi athavA agI he che- 'goyamA ! " sayogI Doye the.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa 170 yAvat linthiH / atra yAvatpadena vakuzamatisevanAkuzIlakapAyakuzIlAnAM saMgrahobhavati tathA ca bakuzAdArabhya nigranthAntAH sarve'pi vividhamanovAkAyAtmakayogapantI bhavantItyarthaH / 'siNAe-NaM pucchA' snAtakaH khalu pRcchA he bhadanta ! halAtakA sayogI bhavati ayogI vA bhavati iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sajogI vA hojjA-ajogI vA hojjA' sayogI, yA bhavet ayogI vA bhavet / 'jA sajogI hojjA ki maNajogI hojjA sesaM. jahA pulAgassa' yadi sayogI bhavet kiM manoyogI bhavet zeSaM yathA pulAkasya pulAkamakaraNe yathA kathitaM tathaiva ihApi sarvamavagantavyam manoyogI bhavet vaco. yogI bhapet kAyayogI ca bhavediti / iti yogadvAram 16 ghAlA bhI hotA hai, bacanayoga vAlA bhI hotA hai aura kAyayoga pAlA bhI honA hai| 'evaM jAva NiyaMThe' isa prakAra kA kathana yAvat nirgandha taka jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpada se 'yakuza kA pratisevanAkuzIla kA aura kaSAyakuzIla kA' saMgraha huA hai / tathA ca cakraza se lekara nigrantha taka ke samasta sAdhu trividha yogavAle hote haiN| 'siNAe NaM pucchA' he bhadanta ? snAtaka sayogI hotA hai athavA ayogI hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gIyamA sajogI vA hojjA ajogI vA hojjA' he gautama / snAtaka sayogI bhI hotA hai aura ayogI bhI hotA hai / 'jaha sayogI hojjA ki maNajogI hojjA, sesa jahA pulAgalta' he sadanta ! yadi vaha snAtaka yogasahita honA hai to kyA vaha manoyoga sahita hotA hai ? athavA vacanayoga sahita hotA hai ? athavA kAyayogasahita hotA hai ? isa prakAra se kiye gaye isa prazna kA uttara pulAka ke sambandha meM diye gaye uttara ke he gautama! te mane gavALA paNa hoya che, vacana gavALA paNa hoya che. ane yayogadANA paDAya cha 'evaMjAva NiyaMThe' mA zatanu yAvat pazanA prtisevanAkuzIlanA, kaSAya kuzIlanA ane nigranthanA kathana sudhI samajavuM joIe. eTale ke bakuzathI laIne nirca sudhInA saghaLA sAdhuo traNa prakAranA yoga pANAya che. 'siNAe NaM puccho' he mAvAn snAta sayogI hAya cha13 ayogI DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI / cha-'goyamA | sajogI vA hojjA, ajogI vA hojjA' 3 gautama ! snAta sayegI paDAya cha, bhane bhayogI pAya hAya che. 'jai sajogI hojjA ki maNajogI hojjA sesaM jahA pulAgasva' hai sapanne ta nAta yA sahita DAya che, taY te mAga sahita hoya che? athavA vacanaga sahita hoya che? athavA kAcoga sahita hoya che ? A pramANe karela praznane uttara gulAkanA saMbaMdhamAM
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrakA TIkA za025 u. 6 sU09 saptadazaM upayogadvAranirUpaNam 27 saptadazamupayoga dvAramAha-upayogadvAre 'pulAe NaM bhaMte! pulAkaH khalu bhadanta ! kiM sAgArovaDate hojjA aNAgArovautte hojjA' kiM sAkAropayogavAn vA bhavet anAkAropayogavAn vA bhavediti praznaH / bhagavAnAda - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sAgArovautte vA hojjA aNAgArovautte vA hojjA' sAkAropayogavAn vA bhavet anAkAropayogavAn vA bhavediti / ' evaM jAva siNAe' evaM yAvat snAtakaH, atra yAvatpadena vakumati sevanAkuzIlakapAyakuzIla nirgranthAnAM saMgraho bhavati, tathA ca vakuzAdArabhya snAtakAntAH sarve'pi sAkAropayogavanto vA bhaveyuH anAkAropayogavanto vA bhaveyuriti / jaisA jAnanA cAhiye - tathA ca vaha manoyoga vAlA bhI hotA hai, vacanayogavAlA bhI hotA hai aura kAyayogavAlA bhI hotA hai / yogadvAra samApta | upayogadvAra kA kathana ''pulAe NaM bhaMte / ki lAgArIbautte hojjA ? aNAgArovaunte hojjA' he bhadanta ! pulAka kyA sAkAropayogavAlA honA hai ? athavA anAkAropayogavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! sAgArovante vA hojjA, aNAgArovautte vA hojjA' he 'gautama ! pulAka sAkAra upayogavAlA bhI hotA hai aura anAkAra upayogavAlA bhI hotA hai / 'evaM jAba ligAe' isI prakAra bakuza se lekara snAtaka taka ke samasta sAdhujana sAkAra upayogavAle bhI hote haiM aura anA-kAra upayogavAle bhI hote haiM / upayogadvAra samApta | Apela uttaranA kathana pramANe samajavA joie. arthAt te manAyeAgavALA paNa hAya che. vacanacegavALA paNa heAya che. ane kAyayeAgavALA paNu hAya che, caiAgadvAranuM kathana samApta sattaramAM upacAgadvAranuM kathana 'pulAe NaM bhaMte / kiM' sAgArovautte hojjA aNAgArovautte hojA' hai bhagavat pulAka sAgaroyAgavALA hAya che ? ke anAkArApayeAgavALA DAya che ? yA praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne he he he- 'goyamA ! sAgarovautte vA chojjA aNAgArovautte vA hojjA' he gautama! yuvA sAmazapayogavAjA paNu hoya che, bhane anAra upayogavAjA pAya hoya he 'eva' jAva siNAe' se prabhA] aGkuzathI bahane snAta sudhInA saghaNA sAdhuyo sAra upayeAgavALA paNu hAya che ane anAkAra upayeAgavALA pazu hoya che. e rIte A upacegadvAra samApta,
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra7ra bhagavatI * , aSTAdazaM kapAyadvAramAha-'pulAe NaM bhaMte !' pulAkaH khalu bhadanta ! 'sakasAI aphasAI hojjA' sApAyI bhaveda apAI vA bhavet iti praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'samasAI hojjA No akasAI hojjA' pulAphaH sakapAdhI-kapAyavAn bhavet pulAkasya kapAyANAM kSayasya athavopazamasyA'bhAvAditi no apAyI-phapAyarahino bhavedityuttaram punaH praznayati 'jai sakazAI se NaM maMte ! kaimu kalae hojjA' yadi sa pulAkaH sakapAyI bhavet tadA sa khala bhadanta / katipu kapAyeSu bhavet-kiyatsaMkhyakakapAyavAn bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'causu kohamANamAyAko bhenu hojjA catupu krodhamAnamAyAlobheSu bhavet sa pulAkaH / evaM vausevi' evaM-pulAkAdeva bakuzo'pi bakuzaH sakapAyI apAyI vA 18 vA kaSAyadvAra ____ 'pulAe NaM bhaMte ! sakasAI akalAI hojjA' he bhadanta ! pulAka kaSAyavAlA hotA hai athavA kaSAyavAlA nahIM hotA hai ? hamake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! sakasAI hojjA, NoM akasAI hojjA' he gautama ! pulAka kaSAyavAlA hotA hai| kaSAya se rahita nahIM hotA hai| kyoMki pulAka ke kaSAyoM ke kSaya athavA upazama kA abhAva rahatA hai isaliye vaha kaSAyasahita hotA hai| 'jaha sakasAI se NaM bhaMte ! kAsu kasoessu hojjA' he bhadanta ! yadi vaha kaSAya sahita hotA hai to vaha kitanI kaSAyoMvAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! cau~su kohamANamAyAlomesu hojjA' he gautama ! vaha krodha mAna, mAyA aura lobha ina cAra kaSAyoMvAlA hotA hai evaM use vi' isI prakAra se bakuza sAdhu bhI krodha, mAna, mAyA aura lobha ina cAra aDhAramA kaSAyadvAranuM kathana 'pulAe NaM bhate | sakasAI akasAI hojjA' lagavan sA pAyavANA hoya che? athavA kaSAya vinAnA heya che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe cha, hai- goyamA! sakasAI hojjA, No akasAI hojjA' he gautama | yals kaSAyavALA hoya che, kaSAya vinAnA hotA nathI kemake-pulAkane kaSAyanA kSayopazamana malA he . tethI te pAya sahita hAya che. 'jai sakasAI se NaM bhaMte ! kaisu kasAesu hojA' 8 lAn te 4Aya sahita DAya cha ? te te keTalA kaSAvALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che -goyamA! causu kohamANamAyAlobhesu hojjA' he gautama! te otha, bhAna bhAyA bhane ma mA yAra SAyAvA DAya . 'eka bause vi' sa zata bakuza sAdhu paNa krodha, mAna, mAyA ane lebha A cAra kaSAvALA hoya
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA 2025 u.6 sU09 aSTAdazaM kapAyadvAranirUpaNam 173 gautama ! sakapAyI bhavati no apAyI yadi sakapAyI tadA sa katiSu kaSAyeSu bhavet gautama ! krodhamAnamAyAlobheSu catuSu kapAyeSu bhavet kapAyacatuSTayavAn bhava. tItyarthaH 'kasAyanusIleNaM pucchA' kaSAyakuzIla khalu bhadanta ! kiM sakapAyI bhavet akapAyI vA bhavediti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sakasAI hojjA-No akalAI hojjA' sakaSAyI bhavet no apAyI bhavet / 'jai sakasAI hojjA' yadi kaSAyakuzIla sakapAlI bhavet 'se gaM bhaMte !" sakhala bhadanta ! 'kAsa kasAesu hojjA' katipu rupAyeSu bhaveta, 'goyamA he gautama ! 'caumu vA tisukA dosu vA egami kA hojjA' caturdA vA kaSAyeSu triSuvA dvayorvA-ekasmin vA kapAye bhavet, 'causu homANe' caturyu kaSAyeSu bhavan 'causu saMjaLaNakohamANamAyAlobhesu hojjA' caturyu saMjvalanakrodhamAnamAyAlobheSu kaSAyoM vAlA hotA hai| 'kalAyakusIleNaM pucchA' he bhadanta ! kaSAya. kuzIla sAdhu kaSAyavAlA hotA hai ? athavA kavAyarahita hotA hai? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! sakalAI hojanA, No akasAI hojjA' he gautama ! vaha kaSAyavAlA hotA hai kaSAyarahita nahIM hotA hai 'jai sakalAI hojjA' he bhagavan ! yadi vaha kaSAya vAlA hotA hai to kaisu kasAeplu hojjA' kitanI kaSAyoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! caura bA linu vA dostu vA egami vA hoUjA' he gautama ! vaha kaSAyakuzIla sAdhu vAra kaSAyoMvAlA bhI ho sakatA haiM, tIna kaSAyoM vAlA bhI ho sakatA hai, do kaSAyoMvAlA bhI ho sakatA hai aura eka kaSAyabAlA bhI ho sakatA hai 'caunu ho mANe' jaba yaha cArakaSAyoMvAlA hotA hai to 'ca utsu saMjalaNakohamANa. che. 'kasAyakusIle NaM pucchA' sAvan pAya azI sAdhu pAyavANA hAya che? athavA kaSAya vinAnA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che 3-'goyamA / sakasAI hojjA, No akasAI hojjA' 3 gItamapAyavANA hAya cha, uSAya vinAnA hAta nathI, 'jai sakasAI hojjA' laganne sAyI-uSAyavANA DAyache ? to 'kaisu kasAesu hojjA' heTasA pAyA hAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI che -'goyamA ! causu vA tisa vA dosu vA egaMmi vA hojjA' he gautama ! 4Aya suzIla sAdhu yA2 pAyAvAlA paNa hoya che, traNa kaSAvALA paNa hoya che, be kaSAvALA paNa hoya che, bhane me pAyA paDAya che. 'causu hojjamANe' nyAre te yA2 4Aya. pANA DAya cha, ta 'causu saMjalaNakohapANamAyAlobhesu hojjA' palAna
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 bhagavatIstra bhavet / 'tisu homANe' triSu bhavan 'tisu saMjalaNamANamAyAlobhesu hojjA' tripu saMjvalanamAnamAyAlobhepu bhavet, upazamazreNyA kSapaNakazreNyAM vA saMjvalanakrodhe upazAnte kSINe vA triSu mAnamAyAlo bheSu kapAyatrayeSu bhavediti / 'dosuhomANe saMjalaNamAyAlomesu hojjA' dvayorvA bhavan saMjvalanamAyAlobhayo bhaveta evaM mAne vigate sati dvayoreva mAyAlomayo bhavediti / 'egami homANe saMjalaNalobhe hojjA' ekasmin bhavan saMjvalanalobhe bhavet mAyAyAmapi vigatAyAm sukSmasaMparAye dazamaguNasthAnake ekasmina lobhe eva bhavet kapAyakuzIla iti mAyAlobhelu hojjA' saMjjalana kaSAya sampandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha vAlA hotA hai| lissu homANe-tistu saMjalaNamANamAyA lobhestu hojA' tInakaSAyoMvAlA jaba vaha hotA hai| to saMjvalanakaSAya sambandhI mAna, mAyA aura lobha ghAlA hotA hai| isakA kAraNa aisA hai ki upazama zregI athavA kSapaka zreNI meM saMjvalana krodha kA upazama ho jAtA hai athavA kSaya ho jAtA hai| Isaliye isa apekSA ko lekara yahAM use tIna kaSAyoM vAlA kahA gayA hai| 'dosu homANe saMjalagamAyAlomelu hojanA' jagha vaha do kaSAyoM bAlA honA hai taba saMjvalana sambandhI mAyA aura lobhavAlA hotA hai / isakA bhI yahI kAraNa hai ki jaba pUrvokta zreNiyoM meM mAna kA upazama athavA kSaya ho jAtA hai taba yaha do kaSAyoM vAlA bhI ho sakatA hai 'egaMmi homANe saMjalajalose hoUjA' aura jaba vaha eka kaSAyavAlA hotA hai taba vaha saMjvalana sambandhI lobha kaSAyavAlA hotA upAya samadhI adha, bhAna, mAyA manosAmA DAya cha. 'ti honjamANe tisu saMjalaNamANamAyAlomesu hojA' nyAre 3 pAyavANA taya cha, te saMjavalana kaSaya saMbaMdhI mAna, mAyA ane lebhavALA hoya che. tenuM kAraNa evuM che ke-upazamI athavA kSapaka zreNImAM saMjavalana krodhane upazama thaI jAya che ane kSaya thaI jAya che tethI e apekSA laIne maDIyAM tena tra] pAyAvA hA cha. 'dosu hojjamANe sajalaNamAyAlobhesu ==aa jyAre te be kapAvALA hoya che. tyAre saMjavalana saMbaMdhI mAyA ane lebhavALA hoya che. tenuM paNa eja kAraNa che ke-jyAre pUrvokta zreNIjemAM mAnanuM upazama athavA kSaya thaI jAya che, tyAre te be kaSAvALA 4 38 cha. 'egaMmi hojjamANe saMjalaNalobhesu hojjA' bhane nyAre / eka kaSAyavALe hoya che, tyAre te saMjavalana saMbaMdhI lAbhakaSAyavALA hoya
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayandrikA TIkA za025 u.6 109 aSTAdazaM pAyadvAranirUpaNam 175 bhAvaH / 'NiyaMThegaM pucchA' nimranthaH khalla bhadanta ! kiM sApAyI bhavet apAyI vA bhavediti pRcchA-maznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No sakasAI hojjA' no sakapAyI bhavet nirgranthaH kintu akapAyI bhavet 'jA akasAI hojjA ki uksaMtakasAI hojjA khINakasAI hojjA' yadi apAyI bhavet nirgranthastadA sa kim upazAntakapAyIbhavet kSINakaSAyI vA bhavet bhagavAnAha-'goyamA' upasaMtakasAI vA hojjA khINa kasAI vA hojjA' upazAnna. kApAyI vA bhavet kSINakapAyI vA bhavet 'siNAevi evaM ceva' snAtako'pi hai| isakA kAraNa yaha hai ki jaba pUrvokta zreNiyoM meM usake mAyA kA upazama athavA kSaya ho jAtA hai taba vaha eka saMjvalana sambandhI lobha ghAlA hotA hai| kyoM ki 10 veMguNasthAna meM eka sUkSma lobha hI avaziSTa rahatA hai| 'NiyaMThe gaM pucchA' he bhadanta ! nindha sAdhu kaSAya vAlA hotA hai / athavA akaSAyavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gothamA' he gautama ! 'jo sakalAI hojA, akasAI hojjA' he gautama ! nirgrantha kaSAyavAlA nahIM hotA hai kintu kaSAya rahita hotA hai / 'jaha akasAI hojjA, ki uvasaMta kasAI hojjA, khINakasAI hejjA' he bhadanta ! yadi yaha kaSAya rahita hotA hai to kyA upazAnta kaSAya vAlA hotA hai athavA kSINakaSAyavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvasaMtakasAI vA hojjA, khINakasAI kA hojA? he gautama ! vaha upazAntakaSAyavAlA bhI hotA hai aura kSINakaSAyavAlA bhI hotA hai| 'siNAe vi evaM ceva' nigrantha kI taraha snAtaka bhI kaSAya che. tenuM kAraNa e che ke-jyAre pUrvokta zreNimAM teone mAyAne upazama athavA kSaya thaI jAya che, tyAre te eka saMjavalana saMbaMdhI bhavALA hoya cha. bhaisamA gusthAnamA me sUkSma sAla 4 mADI 29 che. 'NiyaTheNaM puracha he bhagavanuM nitha sAdhu kaSAyavALA hoya che? ke kaSAya vinAnA DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 che -'goyamA !' ke gautama ! 'yo sakasAI hojjA, akasAI hojjA' 3 gautama! niyantha SAyAmAtA nathI. paraMtu SAya dinAnA hAya che 'jai akasAI hojjA, ki uvasaMtakasAI hojjA, strINakasAI hojjA' mAnna te pAya pinAnA hAya cha. to zuM upazAnta kaSAyavALA hoya che? ke kSINa kaSAyavALA hoya che? A praznanA uttaramA pramuI cha -'uvasatakasAI vA hojjA, khINakamAI vA: hojjA' gItama! Guid Sa.yavANA pa DAya che bhane kSISAya.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 eneares * evameva nirgranthava deva jJAtavyaH 'NavaraM No upasaMtakasAI hojjA khINakasAIhojA' naram - kevalam upazAntakapAyI no bhavet snAtakaH kintu kSINakaSAyI eva bhavediti 18 / ekonaviMzatitamaM lezAdvAramAha - 'pulAe NaM bhaMte / kiM saLese hojjA alesse hojjA' pulAkaH khalu mahanta ! ki salezya:- lezyAvAn bhavedra aleiya:-lezvArahito nA bhavet / iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama ! 'sasse hojjA-No alesse honA' saleipo bhaveda-cheiyAvAneva bhavet pulAko natu bhaiyA - lezyArahito bhaven / 'jai salesse hojjA se NaM bhaMte! 'kaisu lessAsu hojjA' yadi pulAkaH salezyo bhavet sa khalu bhadanta | kaviSu zvAsu bhavet 'gomA' he gautama | 'tisu vizuddhalespAsu hojjA' disRSu vizuddhalezyAlu bhavet rahita hotA hai / 'navare' kintu vaha 'No uvasatakalAI hojjA, khINakasAI hojjA' upazAntakaSAyavAlA nahIM hotA hai kintu kSINakaSayavAlA hI honA hai / kaSAyadvAra samApta | lezyAdvAra kA kathana 'pulAe NaM bhate / kiM sasse hojA, alesle hojjA' he bhadanta !' pulAka kyA iSA sahita hotA hai athavA binA bezyA kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhanA salesse hojjA No alesse hojjA' he gautama | pulAphalevAlA hotA hai / lekhA rahita nahIM hotA hai / 'jai sasse honA, se NaM bhaMte ! kahasu lessA hojjA' he bhadanta ! yadi vaha devAvAlA hotA hai to kitanI bezyAoM vAlA hotA hai ? 'gomA ! ti trisuddhalessAe hojjA' he gautama! vaha tIna vizuddha vAjA pazu hoya hai. 'siNAe vi parva' cetra' nirRndhanA udhana pramA snAta yathaSAya vinAnA hoya che. 'navara" paraMtu te 'No uvasaMtakasAI hojjA, khINakasAI hojA' upazAMta kRSAyavAnA hotA nathI. kSINa SAyavAjA hAya che. e rIte A kaSAyadvAra kahyu che. have lezyAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che, 'pulAe bhaMte! ki' salesse hojjA, alesse hojjA' he bhagavan pusA vaizyAsahita hAya che ? athavA lephyA vinAnA hoya che ? A praznanA uttarabhAM 'anuzrI gautamasvAmIne he che - 'goyamA / salesse hojjA No alesse roMjJA' hai gautama ! pulAka vaizyA sahita hai ya che. lephyA vinAnA haiAnA nathI. 'jai sasse hojjA, se NaM bhaMte! kaisu lekhAsu hojjA' he bhagavan le zyAvANA hoya to te TasI sezyAbhovarAjA hoya he ? 'goyamA ! tisu vizuddhalekhAsu honA' he gautama! te bhAyu vizuddhasezyAvAjA hoya
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA za025 u. 6 sU09 ekonaviMzatitama lezyAdvAram - 177 'taM jahA ' tadyathA - 'teulessAe pamhalestAe sukkalessAe ' tejolezyAyAM padmalezyA yAm zuklazyAyAM bhavet / evaM vayassa vi' evam pulAkatradeva vakuzasyApi zyAviSaye jJAtavyam | 'evaM paDi sevaNAkusIle vi' enaM - pulAvadeva pratisevanAkuzIle'pi sarva jJAtavyamiti bhAvaH / pulAka- vakuza - pratisevanA kuzIlAH, ete trayo* spi bhAvalezyApekSayA prazasta dezyAtrayavanto bhavantIti bhAvaH / 'kasAyakusIle pucchA' kaSAyakuzIlaH khalu bhadanta ! kiM saleo bhavati alezyo vA bhavatIvi prazna', bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'salesse hojjA no alesse hojjA' salezyo bhavet no aleiyo bhavet kaSAyakuzIlo lezpAcAn 20 zyAfvAlA hotA hai / 'taM jahA' jaise- 'te ulessAe, pamhalessAe sukkalessAe vaha tejolezyAvAlA hotA hai, padmalevAvAlA hotA hai, aura zukla pAvAlA hotA hai / 'evaM vaDasassavi' isI prakAra se. lezyA hone kA vakuza meM bhI jAnanA cAhiye, arthAt kuza sAdhu bhI teja padma aura zukla ina tIna lezyAoM vAlA hotA hai ataH. vaha aleya nahIM hotA hai / 'evaM paDilevaNAkumIle bi' isI prakAra se pratisevanAkuzIla sAdhu bhI inhIM tIna leNaovAlA hotA hai / isa prakAra pulAka, cakuza, pratisevanAkuzIla the tIna sAdhu bhAvaleiyA kI apekSA prazasta leiyAtraya vAle hote haiM / 'kalAkusIle NaM pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla sAdhu kyA leyAbAlA hotA hai ? athavA vinAlezyA kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'gonA! salesse che. 'taM' jahAM' prema ' teulerasAe, pamhalessAe, sukalebhsAe' te tele lezyAvALA hAya che. padmalezyAvALA hAya che, ne zukala lezyAvALA hoya che. 'eva' basassa vi' eja pramANe vaizyA hAvanA saba--- dhanuM thana aMkuzamAM paNa samajavuM arthAt akuza sAdhu paNa teja, ' padma ane zukala A traNu lezyAvALA DAya che tethI alezya hAtA nathI.. 'e' 'DisevaNAkusIle vi' asA atisevanA kuzIta sAdhu pazu bhe traNa lezyAovALA hoya che A rIte pulAka, akuza ane pratisevanA kuzIla A traNe sAdhu eja traNa lesyAvALA hoya che arthAt teja, padma ane zukala lezyAvALA DAya che. A rIte puTTAka, kuza pratisevanA kuzIla traNa sAdhu bhAvaDozyAnI apekSAthI prazasta traSu zyAvAjA hoya he 'kasAyakusIle NaM pucchA' he lagavan praSAya duzIsa sAdhu zu zyAvAjA hoya he ? athavA bezyA vinAnA hoya he ? prazna uttaramA anuzrI - 'goyamA !masse honjAno alesse hojjA' se gautama ! te vezyAvAjA hoya che. bha0 23
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 178 'bhavati lezpArahito na bhavatIti bhAvaH / 'jaI' salesse chojanA' yadi kapAya. kuzIlaH salezyo bhavet tadA - ' se gaM bhaMte / ' sa kapAyakuzIlaH khalu bhadanta ! 'kara lessA hojjA' katiSu lezyAsu bhavet tadA sa kiyatsaMkhyaka lezyAvAn bhavatItyarthaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama! 'chasu lessATha hojjA 'paTsu lezyAsu' bhavet paDapi zyAH kaSAya kuzIle bhavati, etattu sakaSAya Azrityoktamiti saMmAnyate, anyathA pUrvapratipannastu anyatarasyAmekasyAmeva lezyAyAM bhavati, uktaJca - 'puNyapaDibannao puNa, annayarIe u le pAe ' pUrvapatipannakaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAm 'vaM jahA ' tathathA - ' kaNhalessAe jAva sukalessAe ' kRSNalezyAyAM yAvat zuklalezyAyAm, yAvatpadena nIlakApotika taijasa padazyAnAM saMgraho bhavatIti tathA ca kRSNanIlakApotikataijasa padmazuklalezyAhojA, no ahale hojjA' he gautama ! vaha levAvAlA honA hai-vinAour kA nahIM hotA hai / 'jaha lesle hojjA' yadi kaSAyakuzIla. sAdhu ivAvAlA hotA hai to 'se NaM bhaMte ! kahasu lerasAsu hojjA' he bhadanta ! vaha kitanI bezyAoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate hai- 'nomA ! chassu lessAsu chojjA' he gautama! vaha chaha lezyAvAlA hotA hai / aisA jo yaha kathana kiyA gayA hai vaha kaSAya sahitatA ko lekara hI kahA gayA hai kyoM ki jo pUrva pratipanna kaSAyakuzIla hotA hai vaha chahoM meM se kisI eka levAvAlA hotA hai / uktaM ca- 'puNyapaDiyanao puNa annagharIe u leslAe' / 'kaNhalessAe jAva sukkalessAe ' kRSNalezyA se lekara vaha kaSAyakuzIla sAdhu yAvat zuklazyAvAlA hotA hai yahAM yAvasvada se nIla, kApotika, taijasa aura padma ina vezyAoM kA grahaNa huA hai| tathA ca vaha kaSAyakuzIla 1 vaizyA vinAnA hAtA nathI 'jai salesse hojA' le uSAyapuzIta sAdhu sezyAvANA hoya che, to 'se NaM bhave ! kaisu lekhAsu hojjA' se lagavan te kaiTalI lesyAevALA hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-'goymaa ! chassu leskhAsu hojjA' he gautama / te cha bezyAvAjA hoya che. ye pramANenuM je A kathana karavAmAM Avyu che, te kaSAya sahitapaNAne laIne ja kahela che. e pramANe jaNAya che. nahIM teA je pUrva pratipanna kaSAya kuzIla hAya che, te kAI eka ja lesyAvALA hAya che. kahyu` paNa che ke'putr parivannao puNa annayarIe u lessAe' 'kaNhaleskhAe jAva sukalessAe ' kRSNalekhyAthI laI ne te kaSAya kuzIla sAdhu nIla lezyAvALA haiAya che. kApAtika lezyAvALA hAya che. taijasa lephsAvALA hAya che, padmalesyAvALA hAya
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA vaiSA pA025 2.6 109 ekonaviMzatitama lezyAdvAram 179 vAna kaSAyakuzIlo bhavatIti bhAvaH 'NiyaMThe NaM bhaMte ! pucch|' nirgranthaH khalu bhadanta ! ki salezyo bhavati alezyo vA bhavatIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAi'goyamA' ityAdi, 'goyA' he gautama ! 'sale se honA No alesse hojjA' salezyo bhavet niyaH lo alepo bhavet / 'jai salesse hojjA' yadi salezyo bhavet 'se NaM bhaMte ! kaisu lessA hojjA' sa khalla bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavediti praznaH bhagavAnAha-'goyanA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ekAe sukka lessAe hojjA' ekasyAM zuklezyAyAM bhavet ekara zuklezyA nigranthasya bhavatIti bhAvaH / 'siNAe pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! kiM salezyo bhavati-ale zyo vA bhavatIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'salele vA hojjA alesse vA hojjA' salezyo vA bhavet alezyo vA sAdhu-kRSNa, nIla, kApotika, taijasa, padma aura zukla ina chaha lezyAoMvAlA hotA hai| "NiyaMThe gaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! jo nirgrantha sAdhu hai vaha lezyAvAlA hotA hai ? athavA vinAlezyA kA hotI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama! vaha lezyAsahita hotA hai vinA lezyA kA nahIM hotA hai / 'jaha salesse hojjA se Na bhaMte ! kahAsu leslAsa hojanA' he bhadanta ! yadi vaha lezyAvAlA hotA hai to kitanI lezyAoMvAlA hotA haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! ekkAe sukkalessAe hojA' he gautama! vaha nigranthasAdhu eka zukla levAyAlA hI hotA hai| 'liNAe pucchA' he bhadanta ? snAtaka kyA lezyAvAlA hotA hai ? akSA vinAlezyA kA hotA hai? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! khalesle vA hojjA, alesse vA che, ane zuklalezyAvALA hoya che tathA te kaSAyakuzIla sAdhu kRSNa, nIla, pAtira, tesa 55 bhane zu48 me cha bezyA keya che. 'NiyaThe bhaMte ! pucchA' lagavan re ninya sAdhu cha, te vezyAvA hAya cha, lezyA vinAnA heya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! ta'vezyA sAtha hAya che, vezyA vinAnA hAta nathI. 'jai salesse hojjA se NaM bhaMte ! kaisu lessAsu hojjA' hai sagavan le te vezyAvAsAya che. to keTalI lephsAvALA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke gautama ta ninya sAdhu se zuta vezyAvA hAya che. 'siNAe pujI? he bhagavana snAtaka zu vezyAvALI hoya che ? athavA vaizyA vinAnA DAya cha 1 mA prazna uttaramA pramuzrI 49 che hai-'goyamA ! salesse vo hojjA, alesse vA hojjA' he gItama! snAta vezyA para DAya cha,
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 bhagavatIsUtra bhavet / punaH praznayati 'jai salesse hojjA se bhaMte ! kaisu lessA hojjA' yadi snAtakaH salezyo bhavet sa khalu bhadanta ! bAlipu lezyAsu bhavet bhagAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egAe paramasukalessAe hojjA' eka syAM emazukla lezyArI bhavet zukladhyAnatRtIyabhedAvamAre yA lezyA sA paramazuklalezyA anyasamayetu zuklaiva sApi itarajIvazuklalezapApekSayA snAtakasya paramazuklA iti / / 09 // vizatitama pariNAmabAramAha-"pulAevaM aMte' ityAdi, mUlam-pulAe NaM bhaMte ! kiM baDmANapariNAma hojjA hIyamANapariNAme hojjA avaTTiyapariNAme hojjA ? goyamA ! baDDamANapariNAme vA hojjA hIyamANapariNAne kA hojjA avaTriyapariNAme vA hojjaa| evaM jAva ksaaykusiile| NiyaMThe the pucchA goyamAvalANapariNAma hojjA No hIyamANapariNAma hojjA avaDiyapariNAme vA hojjA evaM siNAe vi| pulAe hojjA' he gautama ! baha snAtaka lezyAvAlA bhI hotA hai aura vinAlezyA kA bhI hotA hai / 'jaha salese hojjA se NaM bhaMte ! kAsu lessAslu hojjA' he adanta ! yadi vaha salezya hotA hai to kisa lezyAyAlA hotA hai ? usara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! egAe parama sukalelAe hojjA' he gautama! vaha eka parama zuklalezyAvAlA hotA hai zukladhyAna ke tRtIya bheda ke samaya jo lezyA hotI hai vaha paramazuklalezyA kahalAtI hai / isake sivAya anya samaya meM zuklalezyA hI hotI hai| parantu vaha bhI anya jIvoM kI zuklalezyA kI apekSA snAtaka ke paramazukla kahI gaI hai ||suu09|| leNyAdvAra kA kathana layApta mana vezyA vinAnA 55 DAya che. 'jai salesse hojjA se NaM bhase ! kaisu lessAsu hojjA' 7 sAgavan na ta vezyA sahita hAya the, lezyAvANA khAya cha 1 uttaramA prasuzrI 49 cha -'goyamA ! egAe paramasukalessAe hojjA' gautama! te eka parama zukala lezyAvALA hoya che. zukaladhyAnanA trIjA bhedanA samaye je vezyA hoya che, te parama zukalezyA kahevAya che te sivAya anya samayamAM zukala lezyA ja hoya che, paraMtu te paNa anya jInI lezyAnI apekSAe snAtakane parama zukala lephsA kahI che. e rIte A lezyAddhiAranuM kathana karela che. sUtro
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za025 u.6 94030 viMzatitama parimANadvAram 185 NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM vaGmANapariNAne hojjA goyamA ! jahanneNaM evaM samayaM usosaNaM aMtomuhataM / kevaiyaM kAlaM ava. TiyapariNAme hojjA? goyamA ! jahalleNaM evaM samayaM ukkoseNaM sttsmyaa| evaM jAva klaaykusiile| NicaMThe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM vaDDamANapariNAne hojjA ? goyalA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukolaNaM vi aMtomuhattaM / kevaiyaM kAlaM anahiyapariNAme hojA? goyamA ! jahannaNaM evaM samayaM ukoleNaM aNtomuhttN| siNAe NaM kevaiyaM kAlaM baDDamANapariNAne hojjA ? goyamA! jahanneNaM aMtomuhuntaM ukoleNa vi aMtosuhantaM / kevaiyaM kAlaM avaTThiyapariNAne hojjA jahalleNaM aMtomuhurta ukkoleNaM desUNA puThavakoDI 20 / pulAe ja bhaMte ! kaikanapagaDIo baMdhai ? goyamA! AuyavajjAo sattakamsapagaDIo baMdhai / baule pucchA goyamA! saMttavihabaMdhae vA avavihabaMdhae vaa| sattabaMdhamANe Au. vajjAo sattakAlapagaDIo baMdhai aTThabaMdhamAge paDipunnAo aTTakammapagaDIo bNdhi| havaM paDilevaNAkusIle vi| kasAya. kusIle pucchA goyasA! sattavihabaMdhae vA aviha baMdhae vA chabihabaMdhae vaa| satabaMdhamANe AuvajjAo satsakammapagaDIo baMdhai aThThabaMdhamANe paDipunAo aTTakammapagaDIo baMdhai cha baMdhamANe AuzamohaNijjabajjAo chakkaramapagaDIo baMdhai / NiyaMThe NaM pucchA goSamA! evaM veyaNijja kasaM baMdhai / siNAe NaM pucchA goSamA ! egaviha baMdhae vA abaMdhae vA egaM baMdhamANe egaM veyaNijja kammaM baMdhai29 / pulAe NaM bhaMte ! kaikammapagaDIo veei ? goyamA ! niyanaM aTukannapagaDIo vedei evaM jAva ksaaykusiile| NiyaMThe Na pucchA goyamA ! mohaNi.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 __ bhagavatIstra jarajjAo sattakaramapADIo vedeh| liNAe NaM pucchA gocamA! beyaNijja AuyalAbhagoyAo cattAri kammapagaDIo vedei 22 / pulAe Na saMte ! kAikAnaDIo udIrei ? goyamA! AuyaveNijjabajjAo cha kammapagaDIo udiirei| bause pucchA goyamA! lattaviha udIrae vA aviha udIrae vA chaviha udIrae vA / lakSa udIrelANe AubajjAo lattakammapagaDIo udIrei ahaudIremANe paDipunlAo aTrakammapagaDIo udIrei, cha udIremANe AuyaveyaNijjabajAo cha kammapagaDIo udIrei / paDisevaghAkulIle evaM kssetr| kalAyakusIle NaM pucchA goyasA ! sattaviha udIrae vA aviha udIrae vA chaviha udIrae vA paMcaviha udIrae vA / sattaudIramANe AuyavajAo sattakammapagaDIo udIrei aTuudIremANe paDi punnAo aTTakammapagaDIo udIrei cha udIramANe AuyaveyaNijavajAo cha kammapagaDIo udIrei paMcaudIremANe AuyayaNijjamohaNijjavajAo paMcakammapagaDIo udiirech| NiyaMThe NaM pucchA goyamA ! paMcaviha udIrae vA duvihAdIrae vA, paMcaudIremANe AuyaceyaNijjamohaNijjabajAo paMcakammapagaDIo udIrei, do udIremANe NAmaM ca goyaM ca udiirei| siNAe pucchA, goyamA ! duvihe udIrae vA aNudIrae baa| do udIremANe NAmaM ca goyaM ca udIrei ||suu010|| chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! ki vaIpAnaparigAmo bhavet hIyamAnapariNAmo bhavedavasthita pariNAmo bhavet ! gautama ? varddhamAnapariNAmo vA bhavet hIya. mAnapariNAmo vA bhavet avasthitapariNAmo kA bhavet / evaM yAvat kapAyakuzI. lo'pi / nirgranthaH khalu pRcchA gautama ! vartamAnapariNAmo bhavet no hIyamAnapariNAmo bhavet avasthitapariNAmo vA bhaven / evaM snAtako'pi / pulAkaH khala
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ amedikA TIkA 2025 3.6 2010 viMzatitama parimANadvAram 183 bhadanta ! kiyantaM kAlaM barddhamAnapariNAmo bhaveda ! gautama ? jaghanyena ekaM samayam utkarSaNa antarpahartam / kiyantaM kAlaM hIyamAnapariNAmo bhaveta gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa anta muhUrtam / kiyanta kAlAvasthitapariNAmo bhavet / gautama ? jaghanyena ekaM samayam utkarpaNa saptapasamayAH / eva yAvana kapAyakugI ko'pi / nigranthaH khalla bhadanta ! kiyantaM kAlaM barddhamAnapariNAmo bhavena gautama ? jayanyena anmuhUrtam utkarSaNApi antarmuhUrtam / kriyanta kAlamapasthitipariNAmo bhavet ! gautama ? jaghanyena eka samayam utkarSeNa antarmuhUrtam / snAtakaH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM barddhamAnapariNAmo bhavet ! gautama ? jaghanyena antarmuhUttam utkarSeNApi antarmuhUrtam / kiyantaM kAlam avasthitapariNAmo bhavet ! gautama ? jaghanyena antarmuhasaMm utkarpaNa dezonA pUrvakoTiH 20 / pulAkaH khalu bhadanta / kati karma prakRtIbadhnAti ? gautama ! AyurvIH saptakarmaprakRtIvaghnAti / bakuza, pRcchA, gautama ! saptavidhavandhako vA aSTavidhavandhako vA saptabadhnan Ayurva H saptakarmaprakRtI baghnAti aSTabadhnan pratipUrNA aSTakarmaprakRtIvaghnAti / evaM prati sevanAkuzIlo'pi / kaSAyakuzIlA pRcchA gautama ! saptavidhavandhako vA aSTavidha bandhako vA / sapta badhvan AyurvarjAH saptakarmaprakRtIvaghnAti, aSTavaghman matipUrNA, aSTakarmaprakRtIrvaghnAti SaDvaghnan AyukamohanIyavAH SaTkarma prakRtiIbadhnAti / niryanthaH khalu pRcchA gautama ! eka vedanIyaM karma vanAti / snAtakaH pRcchA gautama ! ekavidhavandhako vA avandhako vA / ekaM vaghnana evaM vedanIyaM karma badhnAti 21 / pulAkaH khallu bhadanta ! katikargaprakIrvedayani gautama / niyamAdaSTa rama. pakRtIrvedayati evaM yAvat kapAyakuzIlaH / nigranthaH khalu pRcchA gautama 'mohanIyabarjAH saptakarmaprakRtIrcedayati / snAtakaH khalu pRcchA gautama ! vedanIyAyuSkanAmagotrAH catasraH karmaprakRtIbaMdayati 22 / pulAkaH khalu bhadanta ! katikarmaprakRtIrudIrayati ? gautama ! AyuSkavedanIyavAH SaTkarmaprakRtIrudIrayati / bakaza: pRcchA gautama ! saptavidhovIrako vA apTavidhodIrako vA pavidhodIrako vaa| sapta udIrayan AyukavarjAH saptakarmaprakRtIrudIrayati, apTaudIyan matipUrNa aSTa karmaprakRtIrudIyati pahaudIrayan a yuvedanIyarjAH paTkarmaprakRtIrudIrayati / patisevanAkuzIlA ekameva / kapAyakuzIlaH pRcchA gautama ! saptavidhodIrako vA aSTavidhodIrako vA pavidhodIrako vA paJcavidhodIrako vA ! sAudIrayan Ayu. karjAH saptakarmamakratIrudIrayati aSTIrayana patipUrNA aSTamamakRnIrudIrayati, paDudIrayan AyuSkavedanIyavAH paTanama prakRtIrudIrayati, paJca udIrayan AyuSka vedanIyamohanIyavarjAH paJcakarmapakRtIrudIrayati / nimranthaH pRcchA gautama ! 'paJca
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ terrates 184 vidhodIko vA dvividhodIrako vA / pazcodariyana AyukavedanIyamohanIyavajaH cakarmakRtIrudIrayati / dve udIrayan nAma ca gotraM codorayati / snAtakaH pucchA gautama ! dvividhodIrako vA anudIrako hA dve udIrayan nAma ca gotraM codIrayati // mra010 // TIkA - 'pulAe NaM te / kiM camANapariNAme hojjA' pulAkaH khala bhadanta ! kiM varddhamAnapariNAmo bhavet tatra varddhazanaH zuddherutkarSaM gacchannityarthaH, 'hIyamANapariNAmeM honA' hIyamAnapariNAmo vA bhavet hIyamAnaH zuddherapakarSegacchannityarthaH / ' aTThiyapariNAme hojjA' avasthitapariNAmo vA bhavet avaftreat tathA ca sthira pariNAma iti praznaH bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'vaDmANapariNAme vA hojjA' pulAko varddhamAnapariNAmo vA bhavet - 'hIyamANapariNAme vA hojjA' hIyamAnapariNAmo vA bhavet 'aTThiyapariNAmevA hojjA' avasthitapariNAmo vA bhavet pulAko varddhamAnapariNAmaH zuddhepariNAmadvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte! kiMbahUnANapariNAme hojjA' ityAdi / 'pulAe NaM bhaMte! ki mANapariNAme 'bojjA' he bhadanta ! pulAka varddhamAna pariNAmoMvAlA hotA hai-zuddhi ke utkarSa ko prApta karanevAle pariNAmoMbAlA - bhAvoM vAlA hotA ? hai athavA 'hIyamANa pariNAme hojjA' hoyamAna pariNAmoMvAlA hotA hai-zuddhi ke utkarSa se rahita bhAvoM vAlA hotA hai ? athavA 'avaDiya pariNAme honA' avasthita pariNAmoMvAlA hotA hai ? sthira bhAvoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! vahumANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA hojjA, avaTTiyapariNAme vA hojjA' he gautama ! pulAka varddhamAna pariNAmoM vAlA bhI hotA hai, hIyamAna-ghaTate hue pariNAmoM have pariNAmadvAranu kathana karavAmAM Ave che 'pulAe NaM bhaMte! kiM vaDDhamANapariNAme hojjA' tyAhi TIartha - 'pulAe NaM bhaMte! kiM vaDDhamANapariNAme hojjA' he bhagavan pulAka vamAna pariNAmAvALA hAya che arthAt zuddhinA utkaSane prApta kara vAvAjA parikSAbhovANA lAvAvAjA hoya che, 'hIyamANapariNAme hojjA' hIya. mAna pariNAmavALA DAya che. zuddhinA utkaSathI rahita bhAvAvALA hAya che. smathavA 'avaTTiyapariNAme hojjA' vyavasthita pariNAmo vAjA hoya che ? sthiralAvA vAjA hoya he ? bhA praznamA uttarabhAM prabhuzrI he che - 'goyamA prANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA hojjA avaTThiyaparimANe vA honA'huM gautama! pulAka vadhu mAna pAmavALA pazu hAya che, kIyamANu
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 2010 viMzatitama parimANadvAram 185 hatkarSa tAM prApnuvan bhanati, hIyavAnapariNAmaH zuddhapApata prApnuvan bhavati / kadAcidavasthitapariNAma sthirapariNAmo'pi bhavatIti bhAvaH / evaM jAva kasAya. * kusIle' evaM yAvat kapAyakuzIlA yAdarupadena bakuzamati se balAkuzIlayohaNaM bhavati tathA ca bakuzAdArabhya kapA-kuzIlAnta' sarvo'pi barddhamAnapariNAmoM vA * bhavati-hIyamAnapariNAmo vA manati asthita pariNAmo vA bhavatIti bhAvaH / 'NiyaMThe NaM pucchA nirgranthaH khalu bhadanta ! kiM barddhamAnapariNAmo bhavena hIyemAna vAlA bhI hotA hai aura avasthita-sthira pariNAmoM vAlA bhI hotA hai| jaba pulAka ke pariNAma zuddhi ke utjharSa kI ora bahate rahate haiM "taya vaha varddhamAna pariNAmoM vAlA hotaa| jaba isake pariNAma zuddhi ke apakarSa kI ora baDhane hai-ma yaha hIyamAnoM pariNAma vAlA hotA hai aura jaba isake pariNAma isa prakAra ke zuddhi azuddhi kI ora bar3hane vAle nahIM hote haiM-taba yaha avasthita pariNAma vAlA hotA hai| evaM kasAyakusIle zi' isa prakAra se barddhamAna pariNAma Adi kA yaha kathana yAvat kaSAyakuzIlamAdhu saka jAnanA caahiye| yahAM yAvatpada se dhakuza aura pratisevanAkuzIla kA grahaNa hukA hai / tathA ca bakuza le lekara kaSAyakuzIla taka ke sabhI sAdhu barddhamAna pariNAyavAle bhI hote haiM, hIyamAna pariNAma vAle bhI hote haiM aura avasthita pariNAmavAle bhI hote haiN| 'NiyaMThe bhaMte ! pucchA he danta ! ninya sAdhu kyA varddhamAna pariNAmavAlA holA ? azA vidyamAna pariNAmapAlA hotA hai ? pariNAmavALA paNa hoya che. arthAta ghaTatA pariNAmavALA paNa hoya che ane avasthita pariNAmavALA paNa hoya che. jyAre pulakanA pariNAma zuddhinA utkarSa tarapha vadhatA rahe che. tyAre te vardhamAna pariNAmevALA ya che jyAre tenA pariNAma zuddhinA apakarSanI tarapha vadhatA rahe che tyAre te hIyamAnaghaTatA pariNAmavALA hoya che. ane jyAre tenI pariNAma prakAratA 'zakti azuddhinI tarapha vadhatA hotA nathI. tyAre te avathita pariNAmovALA hoya che. 'eva' jAva kasAyaosIle vi' me pramANe bhAna pariNAma vigata A kathana cAlatu bakuza tathA pratisevanA kuzIla ane kaSAya kuzIla sudhInA viSayamAM samajavuM arthAt bakuzathI laIne kaSAya kazIla sudhInA saghaLA sAdhu vardhamAna pariNAmavALA paNa hoya che. ane hIyamAna pariNAmevALA paNa hoya che 'NiNThe gaM bhaMte / pucchA' sAvana niya- sAdhu zu 15 bhAna para. raNumavALA hoya che ? athavA hIyamAna pariNAmavALA hoya che ? athavA sthita bha0 24
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI pariNAmo vA bhavet avasthitapariNAmo vA bhavediti pRcchA-maznaH, bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA / ' he gautama ! ' bamANapariNAme hojANo hIyamANa. pariNAme hojA-aviTThayapariNAme vA hojA' barddhamAnapariNAmo bhaveta nirgrantho no hIyamAnapariNAmo bhavet pariNAmahAnau kaSAyakuzILavyapadezAt avasthitapariNAmo pA bhavediti / 'evaM siNAe vi evaM nirgranthavadeva snAtako' pe varddhamAnapariNAmo bhavet natu hIyamAnapariNAmo bhavet avasthitapariNAmo vA bhavet snAtakasya pariNAmahAnikAraNAbhAvAditi bhaavH| pariNAmAdhikArAdeva tasya sthitikAla sUtra mAha-'pulAe NaM bhaMte' ityAdi, 'pulAe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM paDmANapariNAma hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kiyatkAlaparyantaM baddhamAnapariNAmo bhavediti athavA abasthina pariNAmavAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goSamA ! baDUyANapariNAme hojjA No hIyamANapariNAme hojjA, avaSTiyapariNAme sojjA' he gautama ! nirgrantha varddhamAnapariNAma vAlA bhI hotA hai aura avasthita pariNAmavAlA bhI hotA hai| para vaha hIyamAna pariNAmoM vAlA nahIM hotA hai / yaha hIyamAna pariNAma vAlA isaliye nahIM hotA hai ki isa sthiti meM vaha ninya nahIM kahalA sakegA -kintu kaSAyakuzIla hI kahalAyegA evaM siNAe vi' nirgrantha ke jaise snAtaka bhI barddhamAna pariNAmavAlA hotA hai aura avasthita pariNAmavAlA bhI hotA hai| para vaha hIyamAna pariNAmavAlA isaliye nahIM hotA hai ki usake pariNAmoM meM hInatA lAne vAle kAraNoM kA abhAva ho cukA hai, ___'pulAe Na bhaMte ! kevaiyaM kAlaM bar3amANapariNAmeM hojjA' he bhadanna ! pulApha kitane kAla taka barddhamAna pariNAmoMbAlA rahatA hai ? isake pariyAbhavANA hAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 8 cha -'goyamA! SaDDhamANaparimANe hojjA No hIyamANapariNAme hojjA pavATriyapariNAme hojjA' he gautama! ninya vardhamAna pariNAmavALA hoya che tathA avasthita pari NAmavALA paNa hoya che. paraMtu te hIyamAna pariNAmavALA hotA nathI, te hIyamAna pariNAmavALA e kAraNe hotA nathI, ke-A sthitimAM te nitha 4AvI zatA nathI evaM viNAe vi' niyanthanI ma snAta: pay vardhamAna pariNAmavALA hoya che. ane avasthita pariNAmavALA paNa hoya che. paraMtu ne hIyamAna pariNAmavALA e kAraNe nathI ke-teonA pariNAmamAM hInapaNu lAvavAvALA kAraNene abhAva thaI cukyo hoya che. 'pulAe NaM bhaMte ! kevaiya kAlaM vaDDhamANaparimANe hojjA' mApana jel: keTalA kALa sudhI vardhamAna pariNAmevALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA 2025 u.6 sU010 viMzatitama parimANahAram praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka samayaM ukoseNaM aMtomuhutta' jaghanyena ekaM samayaM daddhamAnapariNAmo bhavet pulAka: utkarpaNa an muhUrta miti bhAvaH / 'kevayaM kAlaM hIyamANaparigAme hojjA' pulAkA kiyatkAlaparyantaM hIyamAnapariNAmo bhavedivi praznaH / bhagAnAha'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! jahanneNaM eka samayaM' jaghanyena ekaM samayam pulAko varddhamAnapariNAmakAle kapAyavizeSe bAdhite pariNAme tasyaikAdikaM samayamanubhavatItyataH kathitaM jaghanyena ekaM samaya miti / 'ukkaseNaM aMtomuhutta' utkarSaNAntarmuhartam etat svabhAvatvAt barddhamAnapariNAmasyeti / 'kevaiyaM kAlaM uttara meM prabhu kahate haiM-goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aMto. muhattaM' he gautama ! pulAka baI lAna pariNAmavAlA kama se kama eka samaya taka rahatA hai aura adhika se adhika eka antamuhUttaM taka rahatA hai / 'kevaDyaM kAlaM hIghamANapariNAme hojjA' he bhadanta ! pulAka kitane kAla taka hIyamAna pariNAmoM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! jahanneNaM ekkaM lamayaM ukkoleNaM aMtomuhattaM' he gautama ! pulAka hIyamAna pariNAmoM yAlA kama se kama eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrta taka rahatA hai / pulAka ko jo eka samaya taka jaghanya sevadhamAna pariNAmAMbAlA kahA hai usakA kAraNa aisA hai ki pulAka ke pariNAma jana vRddhi kI ora hote haiM taba usa kAla meM kaSAya vizeSa se usake pariNAma bAdhita hone para vaha vamAna pariNAma kA anubhava ekAdi samaya taka hI karatA hai, isalie jaghanya se 4 cha hai-'goyamA / jahaNNeNaM eka samaya ukkoseNaM aMtomuhuttam' gautama! pulAka vardhamAna pariNAmavALA ochAmAM ochA eka samaya sudhI rahe che. bhane dhArebhA padhAre se matabhuta sudhI 27 che. 'kevaiya kAla' hIyamANapariNAme hojjA' hai mana purA 45 sudhIhIyamAna pariyAmA qaa DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 43 cha ?-'goymaa| jahanneNaM ekkaM samaya ukkoseNaM aMtomuhatta' he gautama ! yura hIyamAna pariyAmA. vALA chAmAM ochA eka samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUrta sudhI rahe che pulAkane jaghanyathI eka samaya sudhI vardhamAna pariNAme vALA je kahyA che, tenuM kAraNa evuM che ke-mulAkane pariNAme jyAre vadhavAmAM hoya che, tyAre te kALamAM kaSAya vizeSathI tenA pariNAme bAdhita thavAthI te vardhamAna pariNAmono anubhava eka vigere samaya sudhI kare che. tethI ja
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 bhagavatIstra ava digapariNAma hogA pulAkA kriyatkAlaparya tamasthitapariNAmo bhaveda sthirapariNAma: phiyatkalaparyantaM bhavediti pramaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM evaM jayaM upo seNaM sanasamayA' jayanyena eka samarasutkarpaNa sapta samayAH saptalamamayatAyi pariNApo bhavet pulAka iti / 'evaM jAva kasAyakutIle' evaM zArarUpA kuzIlaH punAyo ra yaku pratisevanAkuzIla. kAyakuzIlAnAM trayANAmapi jaghanyene samayam unlApano'nnamuMhata varddhamAnahogamAnapariNAmasvam avasthitapariNAmatvaM tu jabandhana ekameva mamayam utkarSaNa eka lamaya yahA sA gayA hai / aura utkRSTa le pariNAmoM meM vardhamAnatA antarmuharta laga jAtu svabhAva aisA hI hone ke kAraNa rahatI hai| bAda meM yaha niyama se anya pariNAmavAlA ho jAtA hai / 'kevayaM kAlaM avahiSapariNAme honA' he bhadanna pulAsa phigane kAla taka ava. sthitapariNAmabAlA rahatA hai ? uttara meM anuzrI karate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekkaM lamayaM ucakoseNaM latta lakhayA' he gautama ! pulAka - jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa le sAta samapataka avasthita pariNAmoM vAlA hotA hai / 'evaM jAca asAthakusIle vi' isI prakAra se pakuza pratisevanAkuzIla aura kapAzIla ye sAdhu rana bhI kama se kama eka lamayanaka aura adhika se adhika eka mahataM taka paI mAna pariNAmocAle aura pIyamAna pariNAmocAle hote haiM tathA ye jaghanya se eka samayalaka aura utkRSTa se sAtasayatama avasthita thI eka samaye tyAM kahyo che. ane utkRSTathI pariNAmamAM vardhamAna pazu eka antarmuhUrta sunI varatu-vabhAva e ja devAne kAraNe rahe che, te pachI niyamathI 1 bhAna pariyAmA 64 laya hai, 'devaiya' kAla avadviya - pariNAma hojA' 3 sApa pusA 48sA sudhI avasthita pariNAmavANA 27 cha ? 241 prazna uttaramA pramuzrI 49 che hai-'gogramA ! jahanneNaM ekka. samaya ukkoseNaM satta samayA' 8 gautama ! ghusA 45-yathA ko samaya sudhI avasthita pariNAmovALA hoya ane utkRSTathI sAta samaya sudhI avasthita pariNAma hAya che. che. 'evaM jAva kasAyasIle vi' merI prabhAga bakuza, pratisevana kuzIla ane kaSAyakuzala A sAdhujane paNa ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre eka ataha sudhI vadhe. mAna pariNAmavALA ane hIyamAna pariNAme vALA hoya che. tathA A jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI sAta samaya sudhI avasthita pariNAma
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6010 viMzatitama parimANadvAram 189 saptasamayAn yAvad bhavatIti bhAvaH na punaH pulAkaraya pulAkatye maraNAbhAvAda pulAkasya hi maraNakAle kapAyakuzIlatvAdinA pariNAmAditi / yaca pAka julAkasya kALagamanaM tad bhUtabhAvApekSayA'vagantavyamiti / 'NiyaMThe NaM bho ! kevaiyaM kAlaM vaDamANapariNAme hojA' ninthaH khalu bhadanta ! kiyatkAlaparyantaM carddhamAnapariNAmo bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he ' gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa vi aMtomuhutta' jaghanyena anta. muhUrtam utkarSeNApi antarmuhUttameva, nimranthohi jaghanyotkarSAbhyAmantarmuhUrta mAtraM barddhamAnapariNAmo bhavati kevalajJAnotpattau pariNAmAntarAbhAvAditi / 'keva--- pariNAmavAle hote haiN| bakuza Adi meM eka lamaya vardhamAna pariNAmatA maraNa se bhI ghaTita ho sakatI hai| paraMtu pulAma meM maraNa se - eka samaya vardhamAna pariNAmatA nahIM ghaTita hotI hai| kyoMki pulAka avasthA meM bharaNa nahIM hotA hai maraNa ke samaya pulAka - kA pariNamana kaSAyakuzIla Adi rUpa se ho jAtA hai / jo pahile pulAka kA maraNa kahA gayA hai vaha bhUtabhAva kI apekSA se kahA gayA hai| 'NiyaMThe NaM bhaMte kevaithaM jhAlaM hamANapariNAle hojjA' he bhadanta ! nimrantha kitane kAla taka baImAna pariNAmoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhalA ! jahanmeNaM aMgomuttaM ukoNa vi aMto. muhatta' he gautama / ninya jaghanya se bhI eka anta muhUrta taka vardhamAna pariNAmoM vAlA hotA hai aura utkRSTa se bhI eka antarmuhUrta taka vardhamAna pariNAmoM vAlA hotA hai| kyoM ki kevalajJAna kI utpatti hone.. vALA hoya che bakuza vigeremAM eka samaya vardhamAna pariNAma paNa maraNathI paNa ghaTi zake che. paraMtu pulAimAM marathI eka samaya vardhamAna pariNAmapaNuM ghaTatuM nathI. maraNa samaye pulAkanuM pariznamana kapAya kuzIla vigere rUpathI thaI jAya che. pahelAM je pulAkanuM maraNa kahyuM che, te bhUtakALanI apekSAthI 33cha. NiyaThe NaM bhave ! kevaiya kAla vaDDhamANapariNAme hojA' 3 mApana nigraMtha keTalA kALa sudhI vardhamAna pariNAme vALA heya che? A praznanA uttarabhA prasuzrI gautamasvAmIne cha -'goyamA / jahanneNaM atomuhattaM uko.-. seNaM vi aMtomuhatta u gItamA nintha 43nyathI 5 ko mahata sudhI vardhamAna pariNAmovALA hoya che. ane utkRSTathI paNa eka aMtarmuhUrva sudhI vardhamAna pariNAmevALA hoya che, kemake kevaLajJAnanI utpatti thayA pachI malan pariNAmAna asalAva 5 Mya hai. 'kevaiyaM kAla' avaTiyapariNAme
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhagavatI sUtre yaM kAlaM vapariNAme hojjA' nirgranthaH khalu bhadanta ! kiyaTakAlaparyanta mavasthitapariNAmo bhavet bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama 1 'jahanneNaM ekaM samayaM ukko seNaM aMtomuhuttaM' jayanyena eka samayamunkarSeNa antarmuhUrttam avasthita pariNAmaH puna nirmanthasya jaghanyena ekaM samayaM maraNasamaye saMbhavAditi / 'siNAe NaM saMte ! kevaiyaM kAlaM baDUmANapariNAme hojjA' snAtakaH khalu madanta / kiyantaM kAlaM varddha mAnapariNAmo bhavediti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! ' jahanneNaM aMtomuhutta ukkoseNa vi aMgomuttaM' jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNApi antarmuhUrtameva snAtakohi jaya nyotkRSTa / bhyAmantarmuhUrtamAtrameva varddha mAnapariNAmo bhavet zailezvavasthAyAM varddhamAnapariNAmasya antarmuhUrta para pariNAmAntaroM kA sadbhAva ho jAtA hai / 'keva kAlaM avaTThiya pariNAme hojjA' he bhakta ! ninya kitane kAla taka avasthita pariNAmoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'goyamA ! jahanneNaM evakaM samayaM ukko seNaM anomuttaM' he gautama! nirgrantha kama se kama eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrtta taka sthirapariNAmoM cAlA rahatA hai / nirgrantha kA jaghanya eka samaya saraNa samaya kI apekSA se hotA hai / 'siNAe NaM aMte ! kevaiyaM kAlaM vaDUmANapariNAme hojjA' he bhadanta ! snAtaka kitane kAla taka vardhamAna pariNAmoM vAlA rahatA haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jahanneNaM anomuttaM ukkoseNa vi aMtontaM' he gIta ! snAtaka javanya se eka antarmuhUrtta taka aura utkRSTa se bhI eka antarmuhUrtta taka varddhamAna pariNAmavAlA rahatA hai / kyoM ki zailezI avasthA meM unake vardhamAna pariNAma eka antarmuhUrtta hojjA' he lagavan nirbhandha DeTalA Aja sudhI avasthita pariNAme vAjA hoya che 1 mA aznanA uttaramA prabhuzrI - 'goyamA ! jahanneNaM ekka' samaya chakkoseNaM aMtomuhuttaM' he gautama! nirthantha chAma chAme samaya sudhI ane utkRSTathI eka a'tarmuhUta' sudhI sthira pariNAmeAvALA hAya che ni ndhane dhanya me samaya bharagu samayasAM hoya che. 'siNAe NaM bhaMte! kevaiyAM kAla vaDDhamANapariNAme hojjA' he bhagavan snAta uTasA bhaja sudhI vardhamAna pariNAmo vAjA rahe he 1 mA prazna uttaramA anuzrI che - 'goyamA ! jahaNeNaM atomuhutta ukkoseNaM vi atomuddatta' he gautama! snAta nathanyathI eka aMtarmuhUta sudhI ane utkRSTathI paNa eka antarmuhUta sudhI vadhamAna pariNAmavALA hAI zake che. kemake-zailezI avasthAmAM tene vadhu mAna pari
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU010 viMzatitama parimANahAram 191 mAtrapramANatvAditi / 'kevayaM kAlaM avaSTiyapariNAme hojjA' he bhadanta ! snAtakaH kiyatkAlaparyantamavasthitapariNAmo bhavediti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhattaM' jaghanyena antarmuhartam snAtakasyAvasthitapariNAmakAlo'pi jaghanyato'marmuhUrttamAtraM bhavatIti yat kathitaM tat kevalajJAnotpAdAnantaram antarmuhUtaparyantamAsthitapariNAmo bhUtvA zailezImava. sthAM yaH pratipadyate tadapekSayeti / 'ukka seNaM desagA putrakoDI' utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH dezona pUrvakoTiH dezona pUrvakoTIparyantaM snAtako'vasthitapariNAmo bhavet utkarSa tastasya kiJcinyUnaH pUrvakoTivarSa kAlo bhavati yataH pUrvakoTayA. yuSkasya puruSasya janmato jaghanyena navasu vasu anikrAnteSu kevalajJAnamutpadyeta taka rahate haiN| 'kevayaM jhAlaM avadviyapariNAme hojjA' he bhadanta ! snAtaka kitane kAla taka avasthita pariNAmoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM aMgomuttaM ukkoleNaM desUNA putrakoDI' he gautama ! snAtaka jaghanya se eka antarmuhUrta taka aura utkRSTa se kucha kama-nau varSa kama-eka pUrva koTi taka avasthita pariNAma vAlA hotA hai / yahAM jo antarmuhUrta pramANa kAla jaghanya se avasthita paviNAma hone kA kahA gayA hai vaha usakI apekSA se kahA gayA hai jo kevalajJAna kI utpatti ke bAda antarmuhUrta taka avasthita pariNAmavAlA rahakara zailezI avasthA ko dhAraNa kara lenA hai / utkRSTa avasthitapariNAma dezona pUrvakoTikA hotA hai, kyoki eka pUrvakoTi kI AyuvAle puruSako jaghanya se jaba janma ke 9 varSa vyatIta ho jAte hai tava kevalajJAna utpanna hotA hai / taba vaha janma ke 9 varSa kama eka zAma me antata sudhI 29 che. 'kevaiyakAla avaTriyapariNAme hojA' he bhagavana snAtaka keTalA kALa sudhI avasthita pariNAme va LA rahe che ? mA prazna uttarabhAM prabhuzrI 4 cha -'goyamA! jahanneNaM atomuhuttaM ukkosenAM desUgA puvvakoDI' 3 bhagavan snAta: nyathA me antabhuita sukI ane utkRSTathI kaMIka ochA-nava varSa kama-eka pUrva keTI sudhI avasthita pariNAmavALA hoya che, ahiyAM aMtamuhUrta pramANa kALa jaghanyathI avasthita pariNAmavALA hovAnuM je kahyuM che, te tenI apekSAthI kahela che je kevaLajJAnanI utpatti pachI aMtarmuhUrta sudhI avarita pariNAmavALA rahIne zailezI avasthAne dhAraNa karI le che, kemake eka pUrvakeTinI AyuSyavALA purUSane jaghanyathI jyAre janmathI 9 nava varSa vItI jAya che, tyAre kevaLajJAna utpanna thAya che tyAre te janmanA 9 nava varSa kama eka pUri surI avasthita
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre uttaH sa navavarSa nyUnapUrvakoTiva paryantamavasthitapariNAmo bhavatIti dezonA- pUrvakoTIti kathitam // 20 // ___athakaviMzatitamaM pandhadvAramAra-'pulAe NaM bho! kaha kammaragaDIyo baMdhaI' * pulAkA khalla bhadanta ! katikarma prakRtInAni katikarmapatInAM bandhaH pulAkasya bhavatIti manaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'AubajjAo sattakammapagaDIo baMdhai' AyurvajitAH sazakarma prakRtIvaghnAti pulAphA, pukAkasyAyurvandho nAsti AyurvadhayogyAdhyavasAyAnAnAM tasyAmAvAditi / . 'vause punchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kati karma pakRtI banAnIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyayA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'mattavihabaMdhapa vA saptavidha: pUrvakoTi taka abasthina pariNAma bAlA hokara phiH zalegI avasthA meM vicaratA hai| unza lezI avasthA ke pahale taka vaha avasthita pariNAma bAlA rahanA hai| aura zailezI abalyA meM barddhamAna pariNAmavAlo hotA hai isI liye utkRSTa kAla dezona pUrvakoTI aisA kahA hai // 20 // 21 vA bandhana hAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo baMdhaha' he adanta ! pulAka kitanI dharmaprakRtiyoM kA bandha karatA haiM ? arthAt pulAka ke sinanI karma prakRtiyoM kA pandha hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! AnuvajjAo satabAmapagaDIo baMdhA' he gautama! tulAka Ayuzma ko chor3akara sAna barmaskRtiyoM kA vAra karatA hai / kyoM ki pulAka ke Ayu vA banda nahIM hotA haiN| kAraNa ki unlale Ayu bandha ke yogya adhyadalAyasthAloM kA abhAva rahatA hai| use pucchA' he bhadanta ! bakuza kiAnI karmaskRtiyoM kA vadha karatA hai ? uttara meM prabhuzrI pariNAmavALA thaIne lezI avarathAmAM vicare che. ane te zelezI avasthAnI pahelA sudhI avasthita pariNAmavALA rahe che ane zelezI avasthAmAM vardhamAna pariNAmavALA thAya che tethI utkRSTa kALa dezanA pUrvakATi kahyo che 20 have baMdhadvAranuM kathana karavAmAM Ave che 'pulAe NaM bhave ! kai kammapagaDIo vadhaI' hai bhagavan hAmI karma prakRtine baMdha kare che? arthAta pulAkane keTalI karma prakRtine baMdha DAya cha ? yA prazna uttaramA prabhuzrI 41 cha -'goyamA ! AucajjAo satta kammapagar3Io baMdhaI' hai gautama! pusa mAyumina choDIne sAta meM prakRtine baMdha kare che, kemake-mulAkane Ayuno baMdha heta nathI. kAraNa keteone Ayubandha thavAne adhyavasAya sthAnano abhAva rahe che. 'bauseNaM pucchA' 3 bhagavan maza TI 4 prtiyon| ma 43 che ?
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za025 u.64010 viMzatitama paribhANadvAram karmaprakRtInAM vaMdhako vA bhavati vakuzaH, 'ahavahavadhara vA' aSTavidha karmaprakRtInAM bandhako vA bhavati / 'satarvavamANe Au jAo sattakammapagaDIo vaMbaI'- saptaH karmaprakRtIvaghnan AyuSkavarjitAH saptakarmapakRtI badhnAti vakuzaH, 'aTTha baMdhamANe paDipunnAo aTTa kammapagaDIo baMbai' aSTakarmaprakRtI baghnan paripUrgAH sarvA aSTa karmaprakRtIbadhnAti bakuzaH, tribhAgAvazeSAyuSo hi jIvA AyuSo vandhanaM kurvantIti tribhAgadvaye AyuSo bandhanaM kurvantIti kRtvA bakuzaH saptAnAmaSTAnAM vA pharmaNAM bandhako bhavatIti / 'evaM paDi sevaNa kusIlevi' evam-bakuzavadeva pratisevanAkuzIko'pi sazAnAmaSTAnAM vA karmaprakRtInAM bandhako bhavatIti / 'kasAyakupIle. kahate haiM-'goyamA ! sattavihavaM bhae vA avisya trae cA' he gautama ! vakuza ke sAta prakRtiyoM kA athavA ATha karmaprakRtiyoM kA pandha hotA hai| 'satta baMdhamANe AuthavajjAo sattArUmapagaDIo baMdhaI jaba usake sAta karmaprakRtiyoM kA dhandha hotA hai, taba vaha Ayu karma ko chor3akara sAta karmaprakRttiyoM kA dhanya karatA hai / 'advayaM bamANe paDi punAo aTakasatrapagaDIo baMdhaha' aura jaba usake AThakarma prakRtiyoM kA bandha hotA hai-taba maha lampUrNa ATha jarma prakRtiyoM kA dhandha karatA hai / jIvoM ko agale sabakI Ayu kA bandha vartamAnakAla Ayu ke vibhAga meM hotA hai| yadi vibhAga meM Ayu kA bandha na ho to ava: ziSTa tRtIya bhAga meM jaba do bhAga samApta ho jAte haiM taba Ayu kA bandha hotA hai vintu Adi ke do bhAgoM meM Ayu kA bandha nahIM hotA hai, isI vicAra ko lekara bacaza yAta azA ATha karma prakRtiyoM kA bandhaka kahA gayA hai / 'evaM eDisevaNAlIle vi' isI prakAra sA prazna uttaramA pramuzrI 4 cha 3-'goyamA ! sattavihabaMdhae vA aviha. baMdhae vA' 8 gautama ! mahezane sAta pratiye na ya mA tiyAnA madha hAya che. 'satta vadhamANe AuyavajjAo satta kammapagaDIo badhaI' jyAre tene sAta karma prakRtIyAne na dha thAya che, tyAre te Ayukamane choDIne mADImA sAta matinA 55 42 cha 'aTTha baMdhamANe paDipunnAo a samma pagaDIo baMdhai' bhane nyAre te mAha bha pratiyAnA 55 tha ya cha, tyAre te saMpUrNa ATha karma prakRtine badha kare che jene Ayuno baMdha traNa bhAgomAM hoya che. je traNa bhAgamAM Ayune baMdha na hoya te bAkInA trIjA bhAganA be bhAga jyAre samApta thaI jAya che, tyAre Ayune baMdha thatuM nathI. Aja vicArane laIne bakuzane sAta athavA ATha kama prakRti bha0 25
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 bhagavatIsUtre pucchA' kapAyakuzIlA khala bhadanta ! kati karmaprakRtI nAtIti manaH / bhagavAnAda - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' hai gautama / 'sattavihabaMdha vA anuvidadhae vA ' saptavidhakarmakRtInAM vA bandhako bhavati aSTavidhaprakRtInAM vA bandhako bhavati paravidhakarma prakRtInAM vA bandhako bhavati / 'sattavaMtramANe AuvajjAo satta kammapagaDIo baMdha' saptakarma prakRtIvainan AyuSkavarNAH saptakarmaprakRtIrvaghnAti 'agesmANe pafeyenAo akampagaDIo dus' aSTa karmamakRtaghnan 'anubaMdhamANe paDipunnAo baMdha' paripUrNAH sarvAH karmaprakRtIcedhnAti / 'cha baMdhamANe AuyamohaNijjavanAo cha phamyapagaDIo badhai' paTkarma prakRtIn AyuSkamohanIyavarjitAH paTkarma prakRtIse pratisevanAkuzIla bhI sAna athavA ATha karma prakRtiyoM kA pandhaka hotA hai / 1 '' kasAyakusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla sAdhu kitanI karma prakRtiyoM kA bandhaka hotA hai ? uttara meM pramuzrI kahate hai- 'goyamA ! saptavidha vA atrie vA chandabaMdha vA' he gautama | kaSAyakuzIla sAdhu sAta karmaprakRtiyoM kA ATha karmaprakRtiyoM kA athavA chaha karmaprakRtiyoM kA bandhaka hotA hai / 'sattadhamANe AvajAo saptamapagaDIo baMdha' yadi vaha sAta karmaprakRtiyoM kA bandhaka hotA hai taba to vaha Ayukarma ko chor3akara zeSa sAtakarma prakRtiyoM kA vandha karatA hai aura 'nANe' jaba vaha ATha karma prakRtiyoM ko yantra karatA hai taba 'paDipunnAo aDakammapagaDIo vaha vaha sampUrNa ATha hI karmaprakRtiyoM kA bandhaka hotA hai 'chavaMdhamANe AuyamohaNijja dharanArata che, 'evaM paDisevaNAkusIle vi' 4 prabhASe pratisevanA kuzIla paNu sAta athavA ATha kama prakRticaiAnA khadhaka hAya che. 'ka sAyakusIle pucchA' he bhagavan uSAya duzIta sadhu DeMTalI se a1/2tIthAnA aMdha 42nAra hAya che ? 'goyamA ! sattavihavaMdhara vA aTThavihabaMdha dhA chavvihabaMdhae vA' he gautama! uSA suzIla sAdhu sAta arbha adhRtiyono ATha kama prakRtiyAne athavA cha kama prakRtiyAne baMdha karanAra hAya che. 'satta baMdhamANe AuvajjAo satta kammapagar3Io vaMdhaI' le te sAta tiyAnA baMdha karanAra hoya che, te te Ayuka`ne choDIne bAkInI sAta urbha amRtiyoo gaMdha re che bhane 'aThTha baMdhamANe' kyAre te yA bhu adbhutiyAnA ghare, tyAre 'paDipunnAoM aTTakammapagaDIo baMdhaha' te sabhya A isa adbhutiyAnA gaMdha nAra hAya che, 'cha baMdhamANe Aya -
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU010 viMzatitama parimANadvAram 195 badhnAti kapAra kuzIlohi sUkSmasaMparAyakaguNasthAnake Ayupo bandhanaM na karoti tasyA'pramattasaptamaguNasthAnakaparyantameva AyuSkasya karmaNo vandhAna tathA mohanIya ca vAdarakapAyodayAbhAvAdapi na vadhnAti ato mohanIyAyuSkarmaprakRtivarjitAnAmeva SarmaprakRtInAM bandhako bhvtiitibhaavH| 'NiyaThe NaM pucchA' nirgandhaH khalu bhadanta ! katikarmapakRtIbaMdhanAtIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi, goyamA ! he gautama ! 'ega veyaNijja kammaM baMdhaI' eka vedanIyameva karma vadhnAti vandhakAraNeSu madhye yogamAtrasyaiva sadbhAvena anyakarmaNAM bandhAbhAvAditi bhAvaH / vajjao cha kammapagaDIo baMdhaI tathA-jaba vaha 6 karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai-taba Ayu aura mohanIya karma ina prakRtiyoM ko choDa kara zeSa 6 karma prakRtiyoM kA bandhaka hotA hai / kyoM ki-kaSAyakuzIla sAdhu sUkSma saMparAya guNasthAna meM Ayu kA vandha nahIM karatA hai| kyo ki sAtaveM guNasthAna taka hI Ayukarma kA bandha hotA hai| tathA bAdara kaSAya ke abhAva se yaha mohanIya karma kA bhI bandha nahIM karatA hai / isase isake 6 karma prakRtiyoM kA hI Ayu aura mohanIya karma ko choDakara bandha hotA hai / 'NiyaMTheNaM pucchA' he bhadanta ! nirgandha kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA! eNaM veNijnaM kampnaM baMdhai' he gautama ! nirgrantha eka vedanIya karma kA hI bandha karatA hai| bandha ke kAraNoM meM eka yogamAtra kA hI sadbhAva hone ke kAraNa usake anya karmoM kA bandha nahIM hotA hai| mohaNijjavajAo cha kammapagaDIo baMdhaI' tathA nyAre te 7 4 prakRtiyAnA baMdha kare che, tyAre Ayukarma ane mehanIya karma prakRtine choDIne bAkInI 6 karma prakRtine baMdha karanAra hoya che kemake-kaSAya kuzala sAdhu sUma sAMparAya guNa namA Ayune badha karatA nathI kemake-sAtamAM guNarathAna sudhI ja Ayukamane badha tha ya che tathA bAdara karmanA abhAvathI A mehanIya karmane paNa ba dha karatA nathI. tethI teone Ayu ane mehanIya karma pratiyona choDIna 7 4 prtiyon| 6 55 thAya che. 'NiyaTheNaM pucchA' he bhagavana nircanya keTalI kama prakRtine be dha kare che ? A praznanA utta 2mA prabhuzrI cha -'goMyamA ! egaM veyaNijja kammaM baMdhaI' gautama ! ninya eka vedanIya karmane ja badha kare che baMdhanA kAraNemAM eka coga mAtrane ja sadUbhAva hevAne kAraNe teone anya karmane baMdha heta nathI,
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare 'siNAe pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! katikarmaprakRtI nAtIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egavibaMdhae vA aMbaMdhae vA ekavidhakarmaNo bandhako vA snAtakaH, abandhako vA, manoyogAdimAn snAtakA karmavandhahetoryogasya maddhAvena sAtAvedanIyakarmamAtra badhnAti yogarahitasnAtakaratu karmahetoyogasyAbhAvena karmavandha ko na bhavatIti bhAvaH ityekaviMzatitamaM baMdhadvAram 21 / / dvAviMzatitamavedanadvAre praznayanAha-'pulAe NaM' ityAdi, 'pulAe NaM bhaMte ! kara 'kammapagaDIo vedeI' pulAkaH khalu bhadanta ! katikarmaprakRtIrvedayati, vikarmaprakRtInAM liNAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka ke kitane karmoM kA bandha hotA hai ? uttara meM prakSuzrI kahate haiM-'gocamA egavihabaMdhae vA abaMdhae vA' he gautama ! vaha eka vAmaprakRtikA bandha karatA hai athavA yandha nahIM bhI karatA hai| jo snAtaka manoyogAdi vAlA hotA hai usake karmayandha ke hetubhUta yoga ke lasAva se kevala eka lAtAvedanIya karma kA hI dhandha hotA hai aura jo snAtaka yoga rahita hotA hai| vaha karmayandha ke hetubhUna yoga ke abhAva hone ke kAraNa sAtAvedanIya karma kA bhI bandha nahIM karatA hai / isaliye use abandhaka kahA gayA hai| // pandhadvAra samApta || vedanahAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte! kaha kampapagaDIo vedeza' he danta ! pulAka kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana-atubhava karatA hai| uttara meM - siNAe pucchA' 8 lagana snAtana sA bhani55 DAya che ? 'mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA! egavihabaMdhae vA avadhae ' he gItama! te eka karma prakRtino baMdha kare che. athavA baMdha karatA nathI. je snAtake ma ga vigere govALA hoya che, temane karma baMdhanA kAraNabhUta eganA sAvathI kevaLa eka sAtavedanIya karmane ja baMdha hoya che. ane je rAtAka garahita hoya che, te karma baMdhanA hetubhUta yugano 'abhAva hovAthI sAtavedanIya karmane paNa baMdha karatA nathI. tethI teone abaMdhaka kahyA che. e rIte A baMdhadvAranuM kathana karela che. baMdhadvAra samApta. have vedakAranuM kathana karavAmAM Ave che. ___ 'pulAe NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo vere' 8 bhagavan pusA TalI meM prakRtinuM vedanA arthAt anubhava kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA zaM025 u. 6 sU010 viMzatitama' parimANadvAram 227 1 vedanaM karotIti praznaH, bhagavAnAda - 'goyamA' ityAdi, 'govamA' he gautama! 'niyamaM 'anagaDIo vedeha' niyamAt aSTakamakRtIrvedayati niyamato'STAnAmapi karmaNAM - vedanaM karoti pulAka ityarthaH 'evaM jAtra kasAyakusIle ' evaM yAvat kapAyakuzIla', yAvatpadena bakuzapratisevanAkuzIlayorgrahaNaM bhavati tathA ca pulAkatradeva vakuzaprati'sevanAkuzIlarupAyakuzIlAH sarve'pi niyamato'STakarmaNAM vedanaM kurvantIti / 'NiyaMThegaM pucchA' nirgranthaH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIrvedayatIti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'mohaNijjarajAo sattakammapagaDIo vede ' mohanIyaH satakarmakRtIrvedayati nirgranthaH, na vedayati mohanIyaM karma nirgranthaH, mohanIya karmaNAmupazAntatvAt kSINatvAdveti bhAvaH / 'siNAe NaM pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! katikarmaprakRtIrvedayatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! niyamaM ahakammapagaDIo vedeha' he gautama ! vaha niyama se ATha karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai / ' evaM jAva'sAyakusIle ' isI prakAra se bakuza, pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla ye sAdhujana bhI niyama se ATha karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM / 'NiyaMdeNaM pucchA' he bhadanta ! nirgrandha | kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! mohanIyavajjAo sattakamapaNaDoo vedeha' he gautama! mohanIyakarma ko choDakara vaha sAkarma prakRtiyoM kA vedana karatA hai| lohanIya karma kA jo vaha vedana nahIM karatA hai so usakA kAraNa yaha hai ki usake mohayanIya karma athavA to upazAnta ho cukA hotA hai athavA kSINa ho cukA hotA hai / " 'siNAra NaM pucchA' he bhadanta ! snAtaka kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyanA ! vedhaNijja Auya che- 'goyamA ! niyama aTTha kammaragaDIo vedei' he gautama! te niyamathI atituM ve re . evaM jAva kasrAyakusIle ' 4 pramANe khakuza pratisevanAkuzIla, ane kaSAyakuzIla A sAdhue paNu niyamathI pratiyovena re 'niyaMTheNaM pucchA' he bhagavan nirthantha keTalI kama prakRtiyAnuM vedana kare che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! mohaNIjjavajjAo satta kammapagaDIo vedeva' he gautama! bhoDanIya kamane cheADIne te sAta kama prakRtiye tu' vedana kare che te meAhanIya ka`nu vedana karatA nathI tenuM kAraNu e che ke teone mehanIya kama kAMtA uparAMta thaI cUkayu' hAya che, athavA kSINa thai cUkela che 'siNAeNaM pucchA' he bhagavan snAtaka DeMTalI ubha pratiyonu vehana
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 bhagavatImatra 'goyamA' he gautama ! 'veyaNijjaAuya-nAma-goyAo cattAri kammapagaDIo vedeI' vedanIyAyuSkanAmagotrarUpAH catasraH kasaiprakRtIrvedayati, snAtakasya tu ghAtikarma catuSTayAnAM jJAnAvaraNIyAdInAM kSINatvAt tadvedanaM na bhavati kintu vedanIyAyuSkanAmagotrakarmaNAmaghAtinAmeva vedanaM bhvtiiti| iti dvAviMzatitama vedanahAram / atha trayoviMzatitamamudIraNAdvAramAha-'pulAe NaM bho' ityAdi / 'pulAe gaM bhaMte ! kai kampapagaDIo udIrei' pulAkaH khalu bhadanta ! kati karmapakRtIrudIrayati, iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'Auya. veyaNijjavajjAgo cha kammapagaDIo udIreI' AyukavedanIyavarjAH padakarmaprakRtIrudIrayati, ayamAzayaH pulAka AyurvedanIyakarma pakRtI noMdIrayati tathAvidhAdhyavanAmagoyAo cattAri kammapagaDIo vedeha' he gaunama ! snAtaka, vedanIya, Ayu, nAma, gotra ina cAra karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai / snAtaka ke cAra ghAtiyA koM kA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ina koM kA sarvathA abhAva ho jAtA hai isaliye inakA vedana usake nahIM hotA hai| aghAtiyArUpa vedanIya Adi karmoM kA hI ghedana hotA hai / veda dvAra samApta / udIraNA dvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kada kampagaDIo udIrei' he bhadanta ! pulAka kitanI karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ! uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! AuyaveyaNijjabajjAo cha kammapagaDIo udIreha' he gautama ! pulAka Ayu evaM vedanIya karmaskRtiyoM ko choDakara zeSa 6 prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / tAtparya isakA aisA hai ki pulAka cha ? tanA uttarabhAM prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! veyaNijja Auya nAmagoyAo cattAri kammapagaDIo vedei' hai gautama ! snAta, hanIya, bhAyu, nAma, bhane tra A cAra karma prakRtinuM vedana kare che. snAtakane cAra ghAtiyA karmonuM eTale ke-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ke hanIya ane aMtarAya A kamene sarvathA abhAva thaI jAya che. tethI teone tenuM vedanA hetuM nathI. aghAtiyA rUpa vedanIya rUpa vigere, karmonu ja vedanA thAya che. tema samajavuM. vedanAdvAra samApta. have udIraNAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhate ! kai kammapagaDIo udIrei' hai maga dhumAsI kama prakRtinI udIraNA kahe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! AuyaveyaNijjavajjAo cha kammamagaDIo udIrei' gautama ! yal Ayu ane vedanIya karma prakRti ne cheDIne bAkInI cha karma prakRtinI
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU010 viMzatitama parimANadvAram 199 sAyasthAnasyAbhAvAt kintu pUrva tatsakRtidvayamudIrya pulAkatAM prApnotyata ste dve atra no dIrayatIti, evamuttaratrApi yo yAH karmaprakRtInoMdIrayati sa tAH karmaprakRtI: pUrvamudIrya vakuzAdirUpatAM prApnotItyevaM jJAtavyam 'vause pRcchA' bakuMzaH pRcchA bakuzaH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIrudIrayatIti pRcchA-praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattavihaudIrae vA aDhaviha udIrae yA' vA chabiDaudIrae vA' saptavidharmapakanerudIrako vA aSTavidharmapakRterudIrako vA SaTvidharmaprakRterudIrako vA bhavatIti / 'sattaudIremANe AuyadajjAzrI sattakammapagaDIo udIrei' saptavidharma pakRtIrudIrayan ayuSmavarjitAH saptakarmaAyu aura vedanIya karma kI udIraNA nahIM karatA hai kyoM ki usake isa prakAra ke adhyavasAya sthAna nahIM hote haiN| kintu vaha pahile una donoM kI udIraNA karake pulAka avasthA ko prApta karatA hai / isaliye vaha pulAka yahAM una do kI udIraNA nahIM karatA hai| isI prakAra Age bhI jina 2 prakRtiyoM kI udIraNA nahIM karatA hai una 2 pharma prakRtiyoM ko pahile udIraNa kara pulAka Adi avasthA ko prApta karatA hai aisA samajhanA caahiye| -- 'yause pucchA' he bhadanta ! yakuza kitanI karma prakRtiyoM kI udI raNA karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! sattaviha udIrae vA aTTaviha udIrae vA chavviha udIrae yA' he gautama ! bakuza sAna. karma prakRtiyoM kI athavA ATha karma prakRttiyoM kI athavA chahakarma prakatiyoM kI udIraNA karatA hai / 'satta udIremANe AuyavanAo satta. kammapagaDIo udIreha' jaya vaha sAtakarma prakRtiyoM kA udIraka hotA udIraNa kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-pulAka Ayu ane vedanIya karmanI udIraNA karatA nathI. kemake-temane e prakAranA adhyavasAya sthAne hotA nathI. paraMtu te pahelA e banenI udIraNa karIne pulAka avasthAne prApta kare che. tethI te pulAka ahiyAM te benI udIraNa karatA nathI. eja rIte AgaLa paNa je je prakRtinI udIraNa karatA nathI. te te kama prakRtine pahelA udIraNA karIne pulAka vigere avasthAne prApta kare che, tema samajavuM joIe. ' 'bause pucchA' 3 bhagavan 54 // 4ii meM prakRtiyAne 5542 cha ? mA prazna uttaramA prabhuzrI. 43 che -'goyamA ! sattaviha udIrae vA aTraviha udIrae vA chavviha udIraNa vA' 3 gautama ! ma sAta 4ma pratiyAnI athavA ATha karma prakRtinI athavA cha karma prakRtinI udIraNA kare che 'satta udoremANe AuyavajjAo khatta kammapagar3Io udIrei' yA te sAta
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra 200 prakRtIrudIrayati, 'aTTha udIramANe paDipunnAo aDha kammapagaDIo udIreha' aSTa. vidhakarmaprakRtIrudIrayan paripUrNA apTakarmavRttImadIgyani 'cha udIremANe AuveyaNijjabajjAo cha kammapagaDIo udIre' padakarmaprakRtIndIrayana, AyuSkaveda nIyakarmaprakRtirvajitAH paDhe karyapakRtIrudIrayati / 'paDi se cayApIle evaM cetra' pratisevanAkuzIlo'pi ebame-bakkuzAdeva pratisevanAkugIlo'pi, saptAnAmaSTAnAM paNNAM vA karmaNAmudIrako bhavati tatra sapta karma udIrayana AyuTakavajitAH saptakarmaprakRtIrudIrayati aSTaudIrayan paripUrgA aSTakarmaprakRtIgdIrayati paividha hai-taya Ayu karma ko choDakara avaziSTa sAnakarma prakRniyoM kI udI. raNA karatA hai / 'aTTa udIremANe paDipunnAo amamprapagaDIo udI. reha' jatha vaha AThakSama prakRtiyoM kA udIraka honA hai taba vaha sampUrNa jJAnAvaraNAdika ATha karmaprakRtiyoM kI udIraNA karanA hai| 'cha udIremANe AuyaveyaNijabajAo cha kammapagaDIo udIreha' aura jaba vaha chaha karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai-taba vaha Ayu aura vedanIyakarma prakRtiyoM ko choDa kara pAkI kI chaha karma prakRniyoM kI udIraNA karatA hai| 'paDisevaNAkumIle evaM ceya' pranilevanAgIla bhI ekuza kI taraha sAta ATha athavA chara, pharmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / lAna karmavakRtiyoM kA udIraka hone para ghara Ayukarma ko choDakara avaziSTa jJAnAcaraNa, darzanAvaraNa, vedanI, mohanIya, nAma, gotra aura antarAya ina karmaprakRtiyoM kA udIrakonA hai| ATha karma prakRtiyoM kA janna yaha udIka honA hai| tapa yAta pUrI ATha kI ATha karma prakRtine ukIraka-udIraNA karavAvALa hoya che, tyAre te Ayukarmane choDIna, mInI sAta 4 pratiyAnI 42 che. 'atu udIremANe paDi punnAbho aTTa kammapagaDIo udIrei' kyAre te mAha bha pratiyAnI ! kare che, tyAre te saMpUrNa jJAnAdi ATha karma prakRtinI udIraNa kare che. ' udIremANe AuyaveyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIreI' bhane nyAre te cha karma prakRtinI udIraNA kare che, tyAre te Ayu ane vedanIya karma pratiyAna choDIne pAThInI cha bha pratiyAnI jIrA 42 che. 'paDisevaNA kusIle vi eva ceva' pratisevanA muzIta paY madhuzanA 4thana pramANe sAta, ATha athavA cha karma prakRtinI udIraNa kare che. jyAre te sAta kama prakatinI udIraNA kare che, tyAre te Ayukarmane choDIne bAkInI jJAnAvaraNu, darzanAvaraNa, vedanIya, mehanIya, nAma, gotra, ane aMtarAya A sAta karma prakRtinI udIraNa kare che. ane jyAre te ATha karma prakRtinI udIraNA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU010 vizatitama parimANadvAram karmamakRtIrudIrayan gruSkavedanIyavarjitAH SaT maprakRtIrudIrayatIti bhAvaH / 'kasAyakusIle pucchA' kapAyakuzIlA khaca bhadanta ! kati karmama tIrudIrayatIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattaviha udIrae vA-advaviha udIrae vA chavaha utIrae vA paMvaviha udIrae vA saptaviMdha karmaprakRterudIrako bA aSTavidhakarSakRterudIrako vA vidharmapakRteruhIrako vA paJcavidharmapakanerIrako yA bhavati, tara 'sata udauremANe AuyabAjAo satta: kammapagaDIo udIreI' saptakarmaprakRtIrudIrayan kapAyakuzIla AyuSkavajitA saptakarmapakRtIrudIrayati, 'aTTa udIremANe paDipunAyo aTTha kammapagaDIo udIrei karma prakRtiyo kA udIraka hotA hai| aura jaba yaha chaha karmavakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayu aura vedanIya karma prakRtiyoM ko chor3akara zeSa jJAnAvaraNa, dInAvaraNa mohanIya, nAma, gotra aura antarAya ina 6 karmaskRtiyoM kA udIraka hotA hai / 'kalAya kusIle pucchA he bhadanta ! kaSAyaku zIla kitanI karmaprakRtiyoM kI udIraNA karanA hai. ? isake uttara meM prasuzrI kahate haiM-'gotramA ! sattaviha utArie vA, aTuMviha udIrae vA, charivaha udIrae vA, paMcaviha udIrae vA' he gautama, kaSAyakuzIla sAta prakAra kI karma prakRtiyoM kA ATha prakAra kI karma karmaprakRtiyoM kA chaha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA athavA pAMca prakAra kI karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai| 'matta udIremANe AuyavajjAo satsa phamrapagaDIo udereha' jaya graha sAta karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayuzana ko choDa kara sAtakarma prakRtiyoM kare che, tyAre te pUrepUrI e che ke prakRtinI udIraNA kare che ane jyAMcha kama prakRtinI udIraNa kare che, tyAre te Ayu ane vedanIya bhI pratiyona choDIna DInI janAva26, zanApa21, mosanIya, nAma, gotra, bhane ta2.5 // cha 3 pratiyanI hI 42 the. 'sAyakusIle pacchAi mApana SAya zuzI mI pratiyAnI 29 / 42.. mA prazna 6tta25i suzrI 49 che hai-'goyamA ! matavii udIrae vA Thaviha udIrae vA, chavita udIrae vA, paMcaviha udIra vA' gautama ! SAya zIta sAta prakAranI kama prakRtinI udI NA kare che ke ATha prakAranI karma praka tinI udIraNa kare che, athavA cha prakAranI karma prakRtinI ke pAMca 42nI 4 pratiyAnI SER! 42 che. 'satta udIremANe AuyavajjAoM satta kammapagaDIo udIrei' kyAre te sAta pratiyanI Gl29! 13 cha, tyAre te Ayukarmane choDIne sAta kama prakRtinI udIraNA kare che bha0 26
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI Modearer paripUrNA aSTakarmaprakRtIrudIrayati, 'cha udIremANe AuyaceyaNijjavajjAo cha kammapagaDIo udIre' paTkarmaprakRtIrudIrayan AyuSkavedamIyavarNAH paTTakarmaprakRtIrudIrayati, paMca udIremANe Auyave yaNijjamoha Nijja - jAo paMcakammapagaDIo udIreDa' paJcakarma prakRtI rudIrayana AyuSkavedanIyamoDanIyavarjitAH paJcakarmapakRtIrudIrayatIti bhAvaH / 'NiyaMTe NaM pucchA' nirgranthaH khalu bhadanta ! [kavi karmaprakRtI rudIrayatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paMcaviha udIrae vA dubbiha udIdae vA paJcavidhakI udIraNA karatA hai 'aTTha udaremANe paDipunnAo aDDa kammapagaDIo uMdIreha' jaba vaha ATha karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to jJAnA tharaNAdika ATha kI ATha pUrI karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai 'chaudIremANe AuyaveyaNijayajjAo cha kammapagaDIo udIreha' jaba yaha cha prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to Ayu aura vedanIya karma prakRtiyoM ko choDakara chaha karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai aura jaba yaha paMcaudIremANe AuyaveyaNijja mohaNijjabajjAo paMcakammapagaDIo udIreha' pAMca karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai taba yaha AyuSka vedanIya aura mohanIya karmaprakRtiyoM ko chor3akara bAkI kI pAMca karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / * 202 'NiyaM NaM pucchA' he bhadanta ! ninya kitanI karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'goyamA ! paMcaudIremANe paDipunnAoM aTTha kammapagaDIo udIrei' kyAre te mAha aDDa ticenI udIraNA kare che, teA jJAnAvarazIya vigere AThe a haiM karyAM prakRticeAnI hIrA re che. 'cha udIremANe ArayaveyaNijatrajAo cha kammapagaDIo udIre - jyAre te cha kama prakRticeAnI udIraNA kare che; tyAre te Ayu ane vedanIya e eka prakRtiyAne cheDIne cha kama kRtiyAnI udIraNA kare che. ane kyAre te 'paMca udIremANe Auyaveya Nijjamoha NijjavajjAo paMca kammapagaDoo uMdIrei' yAMtha abhra amRtiyAnI hIrA 4re che, tyAre te AyuSya, vehanIya ane meAhanIya e traNa krama' prakRtiyAne cheADIne bAkInI pAMca kamA~ prakRticAnI uMdIraNA kare che, - 'jiyaThe NaM pucchA' he bhagavan nirthanya TasI urbha zradhRtiyogI maMDI yA 42 che ? yA praznanA uttaramA aluzrI he che - goyamA ! paMcaviha udIrae vA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 mmU010 viMzatitama parimANadvAram 203 karmamakaterudIrako cA dvividhamaprakRnerudIrako vA bhavati nigranthaH / 'paMca udIremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMcakammapagaDI bho udIrei paJcakarmaprakRtIrudI rayan AyuSkavedanIyavarjitAH paJcakarmapakRtIrudIrayati / 'siNAe NaM pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! pRcchA he bhadanta ! snAtakA kati karmamakatIrudIrayatIti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'dubiha udIrae vA aNudIrae vA dvividhakarmaNa udIrako vA bhavati snAtakaH anudIrako vA bhavati snAtakaH, 'do udIremANe NAma ca goyaM ca udIrei' dve karmaprakRtIudIrayan nAma ca gotraM ca udIrayati / viha udIrae vA dumviha udIrae kA' he gautama ! nindha pAMca athavA do karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / 'paMca udIremANe Auyaveya. Nijja mohaNijjavajjAo paMca kammapagaDIo udIreha' jaba yaha pAMca karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai taba yaha Ayu. vedanIya, mohanIya ina karmaprakRtiyoM ko chor3akara zeSa pAMca karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai| aura jaya yaha 'do udIremANe NAmaM goyaM ca udIrei' do karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai taba yaha nAma aura gotra karma kI udIraNA karatA hai| ___'siNAe NaM pucchA' he bhadanta ! snAtaka kitanI karma prakRtiyoM kI udIraNa karatA hai ? isake uttara meM manuzrI kahate haiM-'goyamA! dundhiha udIrae yA aNudIrae kA' he gautama ! snAtaka do karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai athavA nahIM bhI karatA hai / jaba vaha do karma daviha utIrae vA gautama ! ninya viya mayA me ma tiyAnI GER ! 42 cha 'paca udIremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMca kamma. pagaDIo udIrei' nete pAya meM pratiyonI hii29| , tyAre Ayu, vedanIya, mohanIya, e traNa karma prakRtine cheDIne bAkInI pAMca4bh prakRtiyAnI hiir| 42 che. mana nyA3 'do udIremANe NAma'ca goyaM ca udIrei' meM prakRtiyAnI 26 42 che, tyAre te nAma bhane getra karma e be karma prakRtinI udIraNa kare che.' ___siNAe Na pucchA' san 2nAta haiTasI pratiyonI hIra! are 1 mA praznanA ta2mA prabhuzrI 49 cha -'goyamA! duThivaha udIrae vA aNudIrae vA' gautama ! snAta me ma tiyAnI Gle42 55 cha, ane nathI paNa karatA jayAre te be karma prakRtinI udIraNa kare che, te te
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 bhagavatIsatra ", ayaM bhAraH-snAtaka sayogyAvasthAyAM naamgotrnaamnyore| prakRtyorudIraka iti 'duviha udIrae' ityuktam / AyurvedanIyayoH pUrvameva udIritatvAt / ayomyavasthAyAM tu anudIraka paveti 'aNudIrae vA' ityuktamiti trayoviMzatitamasudIraNAdvAram / / 1010 // / caturvizatitamamupasapadAnahAramAha-'pulAe NaM bhaMte !' ityAdi, '; mUlam-pulAe NaM saMte! pulAyantaM jahamANe kiM jahai, ki uvasaMpanjAi ? goyamA ! pulAyantaM jahai, kalAyakulIlataM vA asaMjamaM vA usaMpajjai / bause NaM bhaMte ! vausattaM jahamANe kiM jahai kiM upa saMpajjai ? goyamA ! bausattaM jahai parisevaNA kusI. lattaM vA phasAyakusIlattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjasaM vA uvasaMpanjAi / paDilevaNAkusIle NaM bhaMte ! paDi0 pucchA, goyamA! paDisevaNAkusIlataM jahai causattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA upasaMpajAI / kasAyakulIle pucchA, goyamA! kasAyakusIlataM jahai pulAyattaM vA ca usantaM vA paDisevaNAkusIlataM prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai to ve do karma prakRniyAM 'NAma goyaM ca udIre' nAma karma aura gotrakarma rUpa haiM inakI hI vaha udIraNA karatA hai tAtparya yaha hai ki jaba snAtaka suyogI avasthA meM vartamAna rahatA hai taba vaha Ayu aura vedanIya ke pahile hI udIraNA ho jAne ke kAraNa ina bacI huI nAma gotra rUpa prakRtiyoM kI hI udIraNA karatA hai. aura jaba yaha ayogI avasthA meM AjonA hai taba vahAM yaha kisI bhI prakRti kA udIraka nahIM honA hai| isIliye 'udIrae vA anudIrae dhA' aisA kahA gayA hai| udIraNA hAra samApta |suu010|| ko pratiyo 'NAma goya ca udIrei' nAma bhajana gAtra maya meM karma prakRtinI udIraNa kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-snAtaka jyAre sagI avasthAmAM varte che. arthAta sthita rahe che, tyAre te Ayu ane vedanIya e karma prakRtinI pahelethI ja udIraNA thaI javAne kAraNe bAkInI bacelI A nAma ane gotra e be ja karma prakRtinI udIraNA kare che, ane jyAre te agI avasthAmAM AvI jAya che tyAre te tyAM 45] bha pratiyAnI hIra42tA nathI. tethI 'udIrae vA anudIrae vA' e pramANe sUtrakAre kahyuM che, e rIte A udIraNuM dvAra samApta thAsUtra 1
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU011 upasaMpaddhAnadvAranirUpaNam 205 vA' NiyaMThattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA upasaMpajjai / NiyaMThe pucchA, goyamA ! NiyaMThataM jahai, kasAyakutIlattaM vA siNAyattaM vA asaMjasaM vA upasaMpajjai / siNAe pucchA, goyamA! siNAyattaM jahai siddhigaI upasaMpajjai 24 / pulAe NaM bhaMte ! ki sannobautte hojjA nolannovaule hojjA? goSamA! No sannovautte hojjA / bauseNaM aMte ! pucchA, goyamA! sanno bautte vA hojjA, nosannovautte vA hojjA, evaM paDisevaNA kusIle vi evaM kasAyakusIle vi| NiyaMThe siNAe jahA pulaae25|| pulAe 'NaM bhaMte ! kiM AhAraNa hojjA aNAhArae hojjA? goyamA ! AhArae hojjA jo aNAhArae hojjA, evaM jAva nniyNtthe| siNAe pucchA goyalA! AhArae vA hojjA aNAhArae vA hojjA 26 / pulAe NaM aMte ! kai bhavaggahaNAI hojA? goyamA! jahanneNaM evaM uboleNaM tinni / bause pucchA goyamA! jahannaNaM evaM unoseNaM aTTha / evaM kalAyakulIle vi| NiyaMThe jahA pulAe / liNAe pucchA goyamA! evaM 27 / pulAgassaNaM bhaMte ! ega bhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA? goyamA! jahanneNaM ekko, ukoseNaM tinni / bausasta gaM pucchA goyamA! 'jahanneNaM ekA ukkoleNaM llgglo| evaM paDisevaNAkusIle vi| evaM kalAyakusIle vi| NiyaMThasta NaM pucchA goyamA ! jahanneNaM eko, ukkoseNaM donni / siNAyasla NaM pucchA, goyamA! eko| pulAyassaNaM bhaMte! nANAsavagahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA ? goyamA ! jahanneNaM donni ukoNa satta / vausassa pucchA goyamA! jahanneNaM donni uskolepAM sahastaggaso evaM
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 bhagavatIstra jAva kalAyakuplIlasla / NiyaMThasta pucchA goyamA! jahanneNaM donni ukoseNaM pNc| liNAyassa pucchAgoyasA!nasthi eko vi28||11|| ___ chAyA-pulAkaH khala bhadanta ! pulAkatvaM jahan ki jahati kimupasaMpadyate ? gautama | pulAkatvaM jahAti kapAyakuzIlatvaM vA asaMyama vopasa pdyte| vakuzaH khalu bhadanta ! bakuzatvaM jahan ki jahAti kimupasaMpadyate ? gautama ! bakuzatvaM jahAti pratisevanAzIlatvaM vA kapAyakuzIlatvaM vA asaMyama vA saMyamAsaMyamaM vopasaMpadyate / maMtisevanAkuzIlaH khalu bhadanta ! pati0 pRcchA gautama ! pratisevanAkuzIlatvaM jahAti bakuzatvaM vA kapAyakuzIlatvaM vA asaMyama vA sapamAsaMyama vA upasaMpadyate / kaSAyakuzIlaH pRccha', gautama! kapAdhakuzIlatvaM jahAti, pulAkatvaM vA vakuzatvaM vA pratisevanAkuzIlatvaM vA nirgranthatvaM vA asaMghamaM vA-saMyamAsaMghamaM vA upasaMpadyate / nimra-thaH pRcchA gautama ! nirgranthatvaM jahAti-kapAra kuzIlatvaM vA snAtakatvaM vA asaMyama vA upasaMpadyate / snAtakaH pRcchA gautama ! snAtakatvaM jahAti siddhigatimupasaMpadyate / pulAkaH khalu bhadanta ! ki saMjJopayukto bhavet nosaMjJopayukto bhavet ? gautama ! nosaMjJopayukto bhavet / vakuzaH khala bhadanta ! pRcchA gautama ! saMjJopayukto pA bhavet nosaMjJopayukto vA bhavet / evaM patisevanAkuzIlo'pi / evaM kapAyakuzI. lo'pi nirgranthaH snAtakaca yathA pulAkaH25 / 'pulAkaH khalu bhadanta ! kimAhArako bhavet anAhArako bhavet ? gautama ! AhArako bhavet no anAhArako bhavet evaM yAvata nigrNnyH| snAtakaH pRcchA gautama ! AhArako bhavet vA anAhArako vA bhavet 26 / pulAkaH khala bhadanta ! kati bhavagrahaNAni bhavet ? gautama ! jaghanyenekam utkarSeNa trINi / vakuzaH pRcchA gautama ! jaghanyena ekam utkarSeNa aSTau evaM pratisevanAkuzIlo'pi / evaM kapAyakuzIlo'pi / nigrantho yathA pulAkaH / snAtaka: pRcchA gautama ! ekam 27 / pulAkasya khalu bhadanta / ekabhavagrahagIyAH kiyanta AkarpAH prajJAH , gautama ! jaghanyena ekA, utkarSeNa trayaH / vakuzasya khala pracchA, gautama ! jaghanyena ekA, utkarSeNa zatAyazaH / evaM pratisevanAkuzIle'Ni, evaM kapAyakuzIle'pi / nirgranthasya khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena eka DAkaNa dvau snAtakasya khalu pRcchA gautama! eka: pulAkasya khalu bhadanta ! nAnAbhavagrahaNIyAH kiyanta AkarpAH prajJaptAH, gautama ! jaghanyena dvau utkarSeNa sapta vakuzasya pRcchA gautama ! jaghanyena dvau utkarSeNa sahasrAyazaH, evaM pAvatkapAyakuzIsya / nirgranthasya khallu pRcchA gautama ! jaghanyena dvau utkarSaNa pshc| snAtakasya pRcchA gautama ! nAsti eko'pi 28 ||muu011||
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u,6 sU011 upasaMpaddhAnadvAranirUpaNam 207 ____TIkA-itaH param upasaMpat hAnadvAraM vadati tatra upasaMpat-upasaMpattiH prAptirityarthaH, 'jahannatti' hAna-tyAgaH, upasaMpaca hAnaM ceti upasaMpaddhAnaM kiM pulAkasvAdiM tyaktvA sakapAyavAdikamupasaMpadyate ? ityrthH| tatra 'pulAe NaM bhate ! pulA. yattaM jahamANe kiM jahai ki uvasaMpajjA' pulAkaH khalu bhadanta ! pulAkatvadharma jahan ki jahati-parityajati kimupapadyate-prApnoti pulAkaH pulAkatAM tyajan kIdRzaM dharma parityajati prApnoti ca kIdRzaM dharmamiti praznaH bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA ! he gautama! 'pulAyattaM jahai' pulAkatvam-pulAke bhAvaM pulAko jahAti-svasthAnAt patatIti 'kasAyakupIla vA asaMjama vA upasaMpajjai' kaSAyakuzIlatvaM vA asaMyamaM vA upasaMpadyate, pulAkaH pulAkatva upasaMpaddhAnadvAra kA kthn| 'pulAe Na bhaMte ! pulAyattaM jahamANe kiM jahaha' ityaadi| TIkArtha-yahAM upasaMpaddhAna meM upasaMpat aura hAna aise ye do pada haiM inameM prApti kA nAma upasaMpatU aura tyAga kA nAma hAra hai / pulAka pulAkatva Adi kA tyAga kara kaSAyakuzIlatva Adi kI prApti karatA hai| isI bAta ko gautamasvAmI ne prabhuzrI se pUchA hai-'puloe NaM bhaMte ! pulAyattaM jahamANe kiM jahaI' he bhadanta ! pulAka pulAkarUpa avasthA kA parityAga karake kisakA parityAga karatA hai ? aura 'ki uyasaMpajjai' kisakI prApti karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! pulAyattaM jahai, kasAya kusIlataM vA asaMjamaM vA upasaMpanjA' he gautama! pulApha pulAkabhAva kA parityAga karatA hai aura kaSAyakuzIlatA athavA asaMyama avasthA kI have upasaMddhAnadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte / pulAyattaM jahamANe kiM jahai' tyAha TIkArtha--ahiyAM upasaM5ddhAnamAM upasaMpar ane hAna e be pade AvelA che. temAM prAptinuM nAma upasaMpatuM ane tyAganuM nAma hAna che. pulAka-pulAka paNa vigerene tyAga karIne sakaSAyapaNuM vigerenI prApti kare cha. mekara pAta gItabhasvAbhAye // nIya pramANe pUchI che. 'pulAe NaM bhave !, pulAyattaM jahamANe kiM jahaI bhavan gan4 sA435 avasthAnI tyAsa za na parityAga 42 cha ? bhane 'ki upasaMpajjai' anI prAli 2 cha ? mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 che ?-'goyamA! pulAyattaM jahai kasAyakusIlattaM vA asajama vA upasapajjaI' 3 gItama! punA purA bhAvanI prityAga kare che. ane kaSAya kuzIlapaNAnI athavA asaMyama avasthAnI prApti
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Doe bhagavatIya parityajya saMyataH kapAyakuzIla eva bhavati tatsadRzasaMyamasthAnasadbhAvAt / evaM yasya yatsadRzAni saMyamasthAnAni santi sa sadbhAvagrupasaMpadyate muktvA kapAyakuzIlA. dIna evaM sarvatra vijJeyam / kapAyakuzIlo hi vidyamAnassahazasaMyamasthAnakAn, pulAkAdi bhAvAnupasaMpadyate, bhavidyapAnasamAnasaMyamasthAnakaM ca nigranthamAvam nirgranthastu kapAyakuzIlada vA snAtakatvaM vA prApnoti / snAtakastu siddhigatimeva gacchatIti / tadevAi mutrakAra:-'vauseNaM NaM ityAdi / 'vause NaM bhaMte ! ghausattaM jahamANe kiM jahA ki usaMpajjAI' vakumaH khallu bhadanta ! bakuzatvaM jahan --parityajan ki jahAti kimupasaMpadyate iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bausattaM jahaI' bakuzo bakuzatvaM jahAti, 'paDi prApti karatA hai| pulApha pulAkabhAva ko choDatA huA saMyata hI hotA hai kyoMki isake kaSAyaphuzIla ke jaise saMyamasthAnoM kA sadbhAva hotA hai| isa prakAra jisake jaise saMpanasthAnoM kA sadabhAva hai vaha kaSAyakuzIla Adi avasthAoM ko choDakara usabhAva ko prApta karatA hai isI prakAra se sarvatra jAnanA caahiye| kapAyakuzIla vidyamAna svasadRza saMyamasthAnabAle pulAkAdi bhAvoM ko prApta karatA hai aura avidyamAna samAna saMgamasthAnabAle ninya bhAva ko bhI prApta karatA hai| nirgandha kaSAyakuzIlatA ko adhavA snAtakatA ko prApta karatA hai| snAtaka siddhagati ko hI prApta karatA hai| isI pAna ko sUtrakAra prakaTa karate haiM-isa meM gautamasvAmI ne praluzrIle aisA pUchA hai-'causeNaM bhaMte ! ghausattaM jahamANe ki jahA ki uksaMpajjA' he bhadanta ! pakuzavakuzatA kA parityAga karatA huA kisako choDanA hai aura kise prApta karatA phare che, pulAka pulAka bhAvane cheDate thakaeN kaSAyakuzIla saMyata ja hoya che. kemake- temane kaSAyakuzIlanI je ja sa ya sthAne sadbhAva hoya che. e pramANe jene jene saMyamasthAnene sadbhAva che, te kapAyakuzIla vigere avasthAone choDIne te te bhAvane prApta kare che, e ja rIte badhe ThekANe samajavuM joIe kaSAyakuzIla vidyamAna pitAnI sarakhA saMyamasthAnavALA pulAka vigere bhAvane prApta kare che. ane avidyamAna samAna saMyamasthAnavALA nirca bhAvane prApta kare che nigraMtha kaSAyakuzalapaNAne athavA snAtakapaNAne prApta kare che. snAtaka siddhagatine ja prApta kare che. eja vAtane sUtrakAra pragaTa 42 che. mA viSayamA gItabhasvAmI prasuzrIna ge pUchyu cha ?-'vauseNaM bhate / bausattaM jahamANe ki jahai kiM unasaMpajja3' maga maza, mshpaNane parityAga karate thake kAne cheDe che ? ane tene prApta kare che?
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyasandrikA TIkA 2025 u.6 sU011 upasaMpaddhAnadvAranirUpaNam 209 sevaNAkulIlattaM vA kasAkupIlattaM vA asaMjayaM vA saMjamAsaMjana yA upasaMpajaI' mavisebanAkunIlavaMdA kapAyakuzalatva vA asaMyama vA saMyamAsaMyama vA upsNpdyte| vakuzalaM parityajya ghalisevanAkuzIlo bhavati kapAyakuzIlo vA bhavati asaMyato vA bhavati saMyatAsaMyato vA bhvtiityrthH| 'paDilevaNAkusIle NaM bhaMte ! paDika pucchA' pratisevanAmunIlaH khalu danta ! pratisevanAnuzIlanaM jahan ki jahAti kaM bopasaMghadyate iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDi sevaNAkumIlataM jahai bausattaM vA kasAyakusIlataM yA asaMjamaM vA saMjanAsaMjamaM vA upasaMpajjaI atisevanAzIlatvaM svakIyaM dharma jAti hai ? uttara prazuzrI zAzte haiM-'moyanA! uttaM jahada eDilevaNA kulIlataM 61 pAlAzakunIlataM vA asaMjanaM vA saMjAsaM umaMga uvasaMpajjA' hailama ' kuza dhanuza avasthA ko choDanA hai aura pratisevanAkuzIla avasthA dabAyakuzIla avasthA, alaMyana avasthA athavA saMthamAlaMghala arasyA ko prApta karatA hai| tAtparya kahane jA rahI hai ki bakuzasAdhu jaba apanI bakuza avasthA kA parityAga kara detA taba athavA to yaha prativedanA kuzIla hotA hai athavA kaSAyakuzIla hotA hai athayA apata hotA hai athavA saMyatAsaMyata hotA hai| 'paDiSaNA. kusIle NaM bhaMte ! paDi0 pucchA' he bhadanta ! pratileghanAjuzIla jaba apane sthAna ke patita ho jAtA hai-prati levalAkuzIla avasthA ko choDa detA hai tara yaha kyA choDatA hai aura kile prApta karatA hai ? isake uttara meM prasuzrI kahate haiM 'goyamA! paDisecaNAkulIlataM jahaha, pauhataMbA, malAyakutIlataM vA asaMjamaM vA, saMjanAsaMjamaM kA uva. mA prazna uttaramA prabhuzrI che -'goyamA ! bausattaM jahai. paDisevaNAkumIta vA kasAyakusIlattaM vA asaMjama kA saMjamAsaMjama vA uvasaMpajjaI' he gItama! bakuza, bakuza avasthAne choDe che. ane pratisevanAkuzIla avasthA, kaSAya kuzIla avasthA, saMyama avasthA, athavA saMyamasaMyama avasthAne prApta kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke- kuza sAdhu jyAre pitAnI bakuza avastha no tyAga kare che, tyAre athavA to te pratisevanA kuzIla thAya che, athavA kaSAyakuzIla thAya che. athavA masayata thAya che. athavA sayatAsayata thAya che. 'paDisevaNAkusIleNaM bhaMte ! paDi0 pucchAvana pratisevanA zIlayAre pAtAnA sthAnathI patita 24 jAya che, prativanA kuzala avasthAne choDI de che. tyAre te zuM choDe che ? ane jIne parata 2 ? yA praznanA uttama prabhu 4 cha hai-'goMyamA! "DisevaNA kusIlatta jahai, baumattaM vA kasAyakusIlatta vA, asaMjamaM vA, saMjamAsaMjama vA a0 27
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 210 kuzatvaM vA kapAyakuzIlatvaM vA asaMyamaM vA saMyamAsaMyamaM vA upasaMpadyate - prApno sIti / 'kasAyakusIle pucchA' kapAyakuzIlaH khalu bhadanta / kapAyakuzIlavaM jahana kaM kaM dharma jahAti tathA kamupasaMpadyate iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'gomA' he gautama 1 ' kasAyakumIlattaM jahai pulAyataM vA vausattaM vA paDi sevaNAkusalataM vA niyaMThattaM vA asaMjamaM vA samAjamaM vA uvapajja' kapAyakuzIlavaM jahAti pulAkatraM vA vakuzasthaM vA pratisevanAkuzIlasvaM vA nirgranthatvaM vA asaMyamaM vA saMyamAsaMyamaM vA upasaMpadyate / kapAyakuzIlatAM parityajya pulAkAdibhAvaM prApnotItyarthaH / 'niyaMThe NaM pucchA' nirgranthaH khalu saMpajja' he gautama! jaba pratisevanAkuzIla, pratisevanAkuzIla avasthA kA parityAga karadetA hai taba athavA to vaha cakuza avasthA ko prApta karatA hai / athavA kaSAyakuzIla avasthA ko prApta karatA hai athavA asaMyama avasthA ko prApta karatA hai / athavA saMyamAsaMyamAvasthA ko prApta karatA hai / 'kasAyakusIle pucchA' he bhadanta ! kaSAyakuzIla sAdhu jaba apanI kaSAyakuzIla avasthA ko tyAga karatA hai taba vaha kyA chor3atA hai aura kyA prApta karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ? kaMsAyakusIlattaM jahai pulAyattaM vA vasatta SA paDi sevaNAku sIlantaM vA niyaMThattaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajjadda' he gautama ! kaSAyakuzIla jatra kapAyakuzIlatA kA parityAga karatA hai taba vaha athavA to pulAka avasthA ko prApta karatA hai athavA vakuza avasthA ko prApta karatA hai athavA pratisevanAkuzIla uvasaMpajjai' he gautama ! nyAre atisevatA uzIsa te vyavasthAna parityAga re che, tyAre te makuza avasthAne prApta kare che, ane mjAya kuzIla avasthA prApta kare che. athavA asayama avasthAne prApta kare che. ane sayamAsa cama avasthAne prApta 4re che. 'kasrAyakursIIle pucchA' he lagavan duSAya duzIsa sAdhu nyAre peAtAnI kaSAya kuzIla avasthAnA tyAga kare che, tyAre te zu` cheDe che ? ane zu' prApta kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! kasAyakusItta' jahai pulAyata vA vasatta' vA, paDisevaNAkusIlatta' 'vANiyattaM vA asaMjama vA, sajamAsaMjamaM vA uvasaMpaja' he gItabha ! SAya kuzIla jyAre kaSAya kuMzIlapaNAnA pariyAga kare che, tyAre te pulAka ava sthAna prApta kare che, athavA aMkuza avasthAne prApta kare che. athavA prati.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za025 u. 6 sU011 upasaMpaddhAnadvAra nirUpaNam bhadanta ! nirgranthatvaM jahan kaM jahAti kamupasaMpadyate iti praznaH / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyama' he gautama ! 'NiyaMThattaM jahara kasAyakusIlattaM vA sigAyattaM vA ajamaM vA upajja' nirgranthatvaM jahAti - kapAyakuzIkatvaM vA snAtakatvaM vA asaMyamaM vA upasaMpadyate tatropazamanirgranthaH zreNItaH pracyavamAnaH sakaSAyo bhavati zreNImasta ketu mRto'sau devatvenotpanno'saMyato bhavati no saMyatAsaMyato bhavati devatve dezaviraterabhAvAt yadyapi ca zreNIpatita upazamanirgranthaH saMyatAsaMyata iti dezavito'pi bhavati tathApi nAsAvihoktaH yataH zreNItaH avasthA ko prApta karatA hai, athavA nigrantha avasthA ko prApta karatA hai athavA saMghamAsaMghamAvasthA ko prApta karatA hai / 'NiyaMTeNaM pucchA' he bhadanta ! nirgrantha nirgrantha avasthA kA jaba pari tyAga karatA hai - taba vaha kyA chor3atA hai aura kise prApta karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhamA / niyaMThattaM jahaha, kasAyakusalattaM vA, siNAyattaM vA asaMjamaM vA uvasaMpajjaha' he gautama ! nirgrantha jaba nirgrantha avasthA kA parityAga karatA hai taba vaha athavA to kaSAyakuzIla avasthA ko prApta karatA hai athavA snAtaka avasthA ko prApta karatA hai athavA asaMyama avasthA ko prApta karatA hai / saMyamAsaMyama avasthA ko prApta nahIM karatA hai / isakA tAtparya aisA hai ki upazama nirgrantha zreNI se giratA huA sakaSAya- kaSAyakuzIla hotA hai | aura yadi vaha zreNi ke zikhara para maraNa karatA hai to deva kI paryAya se utpanna ho jAtA hai aisI avasthA meM vaha asaMyata sevanA kuzIla avasthAne prApta kare che. athavA nigrantha avasthAne prApta kare che. athavA sayamAsayama avasthAne prApta kare che. 'niyaMThe Na pucchA' he bhagavan nirthantha, nirthanya avasthAno nyAre parityAga kare che, tyAre te zu... cheDe che ? ane zuM prApta kare che ? A praznanA uttaramAM praluzrI che - 'goyamA ! niyaMThana jahai, kasAyakusIlattaM cA, siNAyaca vA asaMjama vA upasaMpajjai' he gautama! nirthantha nyAre nistha avasthAnA tyAga kare che, tyAre te kaSAya kuzIla avasthAne prApta kare che. athavA snAtaka avasthAne prApta kare che, athavA asayama avasthAne prApta kare che, pazu 'yamAsa'thama avasthAne prApta karatA nathI. A kathananu tAtparya e che ke-upazama nigrantha zreNithI paDatAM sakaSAya-kaSAya kuzIla thAya che, ane jo te zreNInA zikhara para mare che, te devanI paryAyathI utpana
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 bhagavatIpatre patanAnantaraM dezavirato na bhavati kintu kapAyakuzIlo bhUtvA tato dezavirataH saMyatAsaMyato bhavatIti bhAva: / 'siNAe pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! snAtakatvaM jahan kiM jahAti kaMcopasaMpadyata iti praznaH, bhagavAnAha - 'boyanA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'sigAyataM jahara siddhigaI upasaMpanna' snAtakatvaM jahAti siddhigatimupasaMpadyate prApnotIti bhAvaH 24 / gatagunasammAnadvAram, hotA hai / dezavitivAlA nahIM hotA, kyoMki ve avasthA dezavirati kA abhAva hai / yadyapi ANi se girA huA sAdhu upAya nirgrantha dezacirati vAlA - saMyamAsaMmavAlA bhI hotA hai kintu vaha sIdhA dezavirativAlA nahIM hotA kintu kapAyakuzIla hokara phira dezacirati vAlA hotA 1 'liNAe pucchA' he bhadanta | snAtaka jaba snAtaka avasthA kA parityAga karatA hai taba vaha kyA choDanA hai aura kyA mAna karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gomA / siNAyattaM jahaha siddhinaI ubasaMpajaha' he gautama | snAtaka jaba apanI snAtaka avasthA kA parityAga karatA hai taba vaha sIdhA sidvigati ko prApta karatA hai / // caubIsa upasaMpadAna dvAra samApta || 25 vAM saMjJAdvAra kA kathana 1 'saMte! kiM sannovautte hojjA' he bhadanta ! pulAka kyA sNtossthaI jAya che, evI avasthAmAM te asayata thAya che. dezavihivALA thatA nathI, kemake deva avasthAmAM dezivatinA abhava Aya che. je ke zreNIthI paDatA evA sAdhu upazama nigrantha dezavirativALA-sayamAsayamavALA paNa hAya che, para'tu te sIdhA dezavirativALA hAtA nathI. paraMtu kaSAya kuzIla manIne pachI dezivaratiyALA bane che. f 'siNAe pucchA' se lagavan snAta tyAre snAta vyavasthAnI parityAga kare che, tyAre te zu' cheDe che ? ane zuM prApta kare che? A praznanA utta2maaN aluzrI he che - 'goyamA ! siNAyattaM jahai, siddhigaI unase pajjai' gautama ! snAtaka jyAre peAtAnI snAtaka avasthAnA parityAga kare che, tyAre te sIdhA siddhi gatine prApta kare che. e rIte A cAvIsamu' upasa paddhAna dvAranuM kathana che. upasa paddhAnaddArasamApta zArakA have pacIsamA sa jJAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte / kiM sanno utte honjA' he labhavan pusA zu saMjJopa
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairedrakA TIkA 025 u.6 011 25 saMjJAdvAranirUpaNam 213 atha paJcaviMzatitamaM saMjJAdvAramAha - 'pulAe NaM saMte' pulAkaH khala bhadanta ! 'kiM santa'vautte hojjA' ki saMjJopayukto bhavet 'Nonnovarate hojjA' nosaMjJopayukto vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha - 'goyanA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'No samora honA' no saMjJopayukto bhaveddha raha sajJApadena thAhA rAdi saMjJA gRhyane tatrAhArAdau upayukta AhArAdiSu abhilApavAn saMzoSayuktaH, nosaMjJopayuktastu AhArAdi satArahitaH, tatra pulAka nirmanyasnAtakAH nosaMjJopayuktA bhavanti, sampati AhAre tatrAnamiSvaGgAt cayapi nirmanthasnAtaka vItarAgatvAt no sajJopayuktau saMmataH, pulAkastu sarAgatyAt kathaM nosajJopayukta ? iti cedAha - sarAgatve anabhiSvaGgatA sarvacaiva nAstIti vaktuM na zakyate vakuzAdInAM yukta hai athavA 'NI saNNoda use hojjA' no saMjJopayukta hai ? AhArAdi kI Asakti se yukta honA isakA nAma saMjJopayukta hai evaM AhArAkSa kI Asakti se yukta nahIM hogA isakA nAma nojJopayukta hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyA ! ko socate hojjA' he gautama! pulAka nosaMjJopayukta hotA hai| AhAra Adi meM abhilASAvAlA honA yaha saMjJopayukta zabda kA artha hai / aura AhArAdi meM saMjJA se rahita honA aSA rahita honA yaha nosaMjJopayukta zabda kA artha hai / pulAka nirgrantha aura snAtaka ye nosopayukta hote haiM / AhArAdikA upabhoga karate hue bhI usameM inakI abhilASA nahIM hotI hai / yadyapi nirgrantha au. snAtaka ye vItarAga hone se no lajJopayukta mAne jA sakate haiN| para sarAmI hone se pulAka novopayukta kaile mAnA jA sakatA hai ? to isakA uttara aisA hai-lagana avasthA hone yukta che ? athavA 'No saNNovautte hojjA' nAsaMjJopayukta che ? AhAra vigerenI AsaktithI yukta thavuM tenuM nAma sajJoyukta che. ane AhAra vigerenI AsaktithI yukta na thavu tenu nAma neAsa'jJoyukta che. A aznanA - uttaraMbhAM aluzrI che - 'goyamA / NokhaNNovautte hojjA' he gautama ! pulAka nesa jJopayukta hAya che. AhAra vigeremAM abhilASAvALA thavuM te saMjJoyukta zabdanA artha che. ane AhAra (vageremAM saMjJAthI rahita thanuM arthAt abhilASA rahita thavuM te nesa jJopayukta zabdaneA atha che. pulAka, nirtha ane snAtaka enAsanoyukta hAya che AhAranA haiAvA chatAM paNa temAM teene abhilASA IcchA thatI nathI. jo ke nigrantha ane snAtaka e vItarAga hAvAthI nAsa soyukta mAnI zakAya che para`tu sarAgI DhAvAthI pulAka nAsa jJopayukta kevI rIte mAnI zakAya ? A zaMkAnuM samAdhAna evuM che ke--sarAga avasthA hovA chatAM paNu sarvathA Asakti rahitapaNu thaI ja
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 bhagavatIsUtra sarAgatve'pi niHsaGgatAyA api zAstre pratipAditatvAt / yadvA no saMjJA ityasya jJAnasaMjJeti nAma tatra jJAnasajJAyAM pulAkanigranthasnAtakA upayuktA bhavanti jJAnapradhAnopayogavantaH, na punarAhArAdisaMjJopyu kA bhavanti, bakuzAdayastu nosaMjJA. tathA saMjJA, ubhayorupayogavanto bhavantIti bhAvaH 'bause gaM bhaMte ! pucchA vakuza: khalu bhadanta / kiM saMjJopayukto bhavet nosaMjJopayukto vA bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sannovautte vA hojjA no sannovautte vA hojjA' saMjJopayukto vA bhavet nosaMjJopayukto vA bhavediti / 'evaM paDi sevaNAkusIlevi' evam-vakuzavadeva pratisevanAkuzIlo'pi saMjJopayukto para bhI sarvathA Asakti rahitatA ho hI nahIM sakatI hai aisA niyama nahIM kahA jA sakatA hai| kyoMki bakuza Adi meM sarAgatA hone para bhI niHsaGganA kA bhI pratipAdana zAstra meM kiyA gayA hai| athavA'no saMjJA' isakA nAma jJAna saMjJA aisA bhI haiM / isa apekSA jJAna saMjJA meM pulAka, nirgrantha aura snAtaka ye upayukta hote haiM arthAt inakA upa. yoga jJAna pradhAna hotA hai| AhArAdi saMjJA pradhAna nahIM hotA hai? ghakuza Adi to no saMjJopayukta tathA saMjJopayukta donoM prakAra ke hote haiN| arthAt ve no saMjJA aura saMjJA donoM ke upayoga vAle hote haiN| ____'bauseNa pucchA' he bhadana | bakuza kyA saMjJopayukta hotA hai athavA no saMjJopayukta hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA / sannIyautte vA hojjA, no sannovautte vA hojA' he 'gautama ! yakuza saMjJopayukta bhI hotA hai aura no saMjJopayukta bhI hotA hai| 'evaM paDi. zakatuM nathI. e niyama kahI zakAtuM nathI kemake-bakuza vigeremAM saraga paNuM hovA chatAM paNa zAstramAM ni saMgatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. mathavA 'no saMjJA' tu nAma jJAnasaMjJA me 5 che. te apekSAya jJAna saMjJAmAM pulAka, ninya ane snAtaka e upayukta hoya che. arthAt temane upayoga jJAnapradhAna hoya che. AhAra vigere saMjJApradhAna hoto nathI. bakuza vigere te saMjJopayukta tathA saMzopayukta A baMne prakAranA hoya che, arthAt teo ne saMjJA ane sajJA bannene upagavALA hoya che. 'vause NaM pucchA' meM bhagavan za zusajJopayuta hAya che ? mayA nA sajJopayukta DAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 43 cha -'goyamA ! sannovautte vA hojjA, nosannAvautte vA hojjA' he gautama! paza sajJo. payukta 55 DAya cha, bhane nAsajJopayuta pasAya che. 'evaM paDisevaNA
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.61011 26 AhAradvAranirUpaNam 215 vA bhavet no saMjJopayukto vA bhavediti / 'evaM kasAyakusIlevi' evam-vakuzavadeva kaSAyakuzIlo'pi saMjJopayukto vA bhavet nosaMjJopayukto vA bhavediti / 'NiyaMThe siNAe jahA pulAe' nigranthaH snAtakazca yathA pulAkaH, pulAkavadeva nigranthasnAtako nosaMjJopayuktau bhavata iti / 25 gataM saMjJAhAram / atha paiviMzatitamamAhAradvAramAha-'pulAe NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA aNAhArara hojjA' pulAphaH khalu bhadanta ! kiM AhArako bhavet anAhArako vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha-goyA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AhArae hojjA No aNAhArae hojjA' AhArako bhavet no anAhArako bhavet pulAka iti / 'evaM jAba NiyaMThe eva yAvad nirgandhaH, atra yAvat padena vakuza ratisevanAsevaNAkusIle vi' yakuza ke jaile pratisevanAkuzIla bhI saMjJopayukta aura nosaMjJopayukta hotA hai| 'evaM kasAyakusIle vi' bakuza ke jaisA kaSAyakuzIla bhI saMjJopayukta bhI hotA hai aura no saMjJopayukta bhI hotA hai / 'NiyaMThe siNAe jahA pulAe' 'pulAka ke jaise nirgandha aura snAtaka nosaMjJopayukta hote haiN| // saMjJAdvAra samApta 25 // ||aahaardvaar kA kathana // 'pulAe NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA, aNAhArae hojjA' he bhadanta ! pulAka AhAraka hotA hai ? athavA anAhAraka hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! AhArae hojjA noaNAhArae hojjA' he gotama ! pulAka AhAraka hotA hai anAhAraka nahIM hotA hai| 'evaM kusIle vi' mshn| 4thana pramANu pratisevanA zIta para sajJopayukta bhane nAsajJopayuta DAya che. 'eva kasAyasIle vi' madhuzanA ayana prabhAra pAya kuzIla paNa saM yukta paNa hoya che, ane saMjJopayukta paNa hoya che. 'NiyaMThe siNAe jahA-pulAe' purAnA 4thana pramANe ni-ya bhane snAta saMzopayukta hoya che, e rIte A saMjJAdvAra kahyuM che. che saMjJAdvAra samApta 25 | have AhAradvAranuM kathana karavAmAM Ave che - 'pulAe NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA, aNAhArae hojjA' hai mApana pulAka AhAraka hoya che? ke anAhAraka hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha cha-'goyamA ! AhArae hojjA No aNAhArae hojjA' hai gItama! yats bhADA24 lAya che. manAlA tA nathI. 'evaM jAva NiyaMThe' mera
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 216 kuzIlakA kuzalAnAM saMgraho anati, tathA ca cakujapatile nakuzIka kanAyakuzIla nirgranthA AhArakA eva bhavanti no anAhArakA bharatIti / 'siNAe puccha' snAtakaH khalu bhadanta ! AhArako bhavet anAhArako vA bhaveditti ghanaH bhagata nAha - 'goyA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'AhAra vA hojjA aNAhAraNa bA hojjA' AhArako vA bhavet agAhArako vA bhanekA derninyaparyantasya anAhArakAraNAnAM vigrahaganyAdInAmabhAvAt Arakatvameva, snAtakastu defenard tRtIyacaturnapaJca ravayeSu ayogAvara anAhAraka eva bhavati, etadanyatra punarAhArako bhavati ityata uktam-nAtaka AhArako vA bhavet anArako vA bhavediti26 / gatasAdAdvAram / atha bhAramADa- 'putrAe jANide' hI prakAra se mAna-za, avinAzIla, kapAyakuzIla aura nirgrantha pe jaba bhI Avaka hI hote haiM / anAhAraka nahIM hote haiM / 'ziNAe pucchA' he bhadanta ! snAtaka AhAraka hotA hai athavA anAhAraka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! AhArae vA hojjA anAhArae vA hojjA' he gautama | smAlaka AhAkabhI hotA hai aura anAhAraka bhI hotA hai / pulAka se lekara nirgrantha taka ke sAdhu ke vigraha matyAdi rUpa anAhArakatA ke kAraNoM ke abhAva se AhArakatA hI hai| para snAtaka ke kevalimuddhAta a sthA meM tRtIyacaturtha aura paMcama samaya meM tathA ayogI avasthA meM anAhArakanA hai aura isake sivAya zrAhArakanA hai| // AhAradAra samApta 26 // pramANe yAva-khakuza, pratisevanA kuzIla, kaSAya kuzIla ane nigrantha A saghaLA sAdhu pazu AhAraka ja hAya che, anAhAraka hAtA nathI. 'siNAe pucchA' he bhagavan snAtaH sAdhu bhAddhArA hoya che ? he anAhA24 hAya he? yA praznanA uttaramA asuzrI ur3e che hai- 'goyamA ! AhArae va hojjA apahAra vA hojjA' he gItaMbha ! snAtaM mahAra hoya che, ane anAhAraka paNa hAya che. pulAkathI laIne nigrantha sudhInA sAdhune vigrahagati vigere rUpa anAhArakapaNAnA kAraNeAnA asAvacI AhArakapaNuM ja che. paraMtu snAtakane kevalI' samuddAta avasthAmAM trIjA cethA ane pAMcamA samayamAM tathA agegI avasthAmAM anAhArakapaNuM che ane tenA sivAya mAhArakapaNu Ave che. e rIte A chavvIsamu AhAradvAra kahyu che, !! AhAradvAra samApta 265
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU011 27 bhavadvAranirUpaNam 217 NaM bhaMte ! kai bhavaggaNa I hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni bhavantIti kadi bhavAn kRtvA siddhayatItyarthaH, iti mahaNaviSaye praznaH / bhagavAnAha - 'goramA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ' jahanneNaM ekaM ukko seNaM tinni' jaghanyena ekaM navagrahaNaM pulAkasya bhavati utkarSeNa trINi bhavagrahaNAni bhavanti, jaghanyata ekasmin satragrahaNe pulAko bhUtvA kapAyakuzIlatvAdikaM saMyatatvAntaram ekaasad bhave bhavAntarevAvApya siddhiyati bhavAntaramiti, taMtra sAvicAralyA paraNe rAtri dvitIyaM dhanuSyasvamavApya sidhyati utkRSTata stu devAdibhavAntaritAn trIn bhavAn pulAkatva prApnotIti bhAvaH / ' barase pRcchA' vakuzaH khalu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni kalA siddhayatIti naH / bhagavAnAha - 'goyamA' 27 bhavadvAra kA kathana 'pulAe NaM saMte | kaha bhavaggahaNAI hojjA' he bhadata ! pulAka kitane bhaya ko grahaNa karane ke bAda siddha hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyanA ! jahanneNaM ekkaM ukkoseNaM tini' he gautama ! pulAka jaghanya se eka bhavagrahaNa karane ke bAda siddha hotA hai aura utkRSTa se tIna bharvo ko grahaNa karane ke bAda siddha hotA hai / arthAt - jaghanya se eka bhaya meM pulAka hokara kaSAyakuzIla Adi rUpa saMyata avasthA ko ekabAra athavA aneka bAra usI bhAva meM athavA avAntara meM prApta karake siddha hotA hai / bhavAntara meM sAticAra hokara bharaNa hone para dvitIya manuSyarva ko prApta karake siddha hotA hai aura rekRSTa se devAdiva dvArA antarita tIna bhavoM taka pulAka avasthA prApta kara siddha hotA hai / have satyAvIsamAM lavadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhate / kai bhavagahaNAi hojjA' he bhagavan yusA TalA bhavAne grahaNa karyA pachI siddha thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhIne he - 'goyamA ! jahanneNaM eka ukkoseNaM tinni' he gautama' ! pulAka jaghanyayI eka bhavagrahaNu karyAM pachI siddha thAya che. ane utkRSTathI traNa bhavAne grahaNa karyAM pachI siddha thAya che. arthAt jaghanyathI eka bhavamAM pulAka thaIne kaSAya kuzIla vigere rUpa saMta atrathAne eka vAra athavA anekavAra eja bhavamAM athavA bhavAntaramAM prApta karIne siddha thAya che. bhavAntaramAM sAticAra thaIne maraNa thayA pachI khIjA manuSyabhavane prApta karIne siddha thAya che. ane utkRSTathI devAdibhavedvArA antarita traNa bhaveA sudhI pulAka avasthA prApta karIne siddha thAya che, bha0 28
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre , ityAdi, goramA' he gautama ! 'jahanneNaM eka ukAseNaM aTTha' jaghanyena evaM bhavagrahaNaM bakuzasya bhavati, utkRSTato'STa bharagrahaNAni bhavanti, atra kazcit eka(sminnetra bhave bakuzatvaM kapAyakuzIlatvaM ca prApya siddho bhavati tathA ekamaye vakazatvaM prApya bhavAntare bakuzatvamApti binA'pi siddho bhavati o kuzasya jagha. nyena ekabhavagrahaNaM kathitam utkapatastu aSTau bhavA bhavanti yana ,gya utkarpatopTabhanaparyantaM cAritramAptirbhanati tatra kazcit tAn aSTau api bhavAn bakuzatvena, caramabhavaMtu sakapAyatvayuktavAzatvena pUrapati, tathA kathina pranibhavaM pratisevanA___ 'ghaule pucch|' he adanA / pakuza kitane bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai ? isake uttara meM prazuzrI kahate haiM-goyAmA ! jahanneNaM eSakaM ukloraNaM aha' he gautama ! bakuza jaghanya se eka saca ko grahaNa karake aura utkRSTa se ATha avoM ko grahaNa karake siddha hotA hai| yahAM koI eka hI bhala meM bakuza avasthA ko aura kapayakumIla . avasthA ko prApta kara siddha ho jAtA hai aura phoha eva yakuza avasthA ko prApta kara tathA bhavAntara meM yakuza avasthA prApta kiye vinA bhI siddha ho jAtA hai| isaliye bakuza kA eka bhavagrahaNa jaghanya se kahA hai| tathA utkRSTa se jo ATha bhatraNa kAlA hai so usakA kAraNa aisA hai ki ATha bhavataka utkRSTa rUpa se use cAritra kI prApti hotI haiN| inameM koI eka to ATha aba bazarUpa se aura antima bhaya kapAyakuzIlasahita bakuzarUpa se pUraNa karatA hai tathA koIeka ___'vause pucchA' hai lagavan // 421 sAne 79 4ii siddha thAya 21 mA prazana uttaramA prabhuzrI 47 cha -'goyaa| jahanneNaM ekkaM ukkotenuM ghara he gautama ! bakuza jaghanyathI eka bhAva grahaNa kare che. ane utkRSTathI ATha lane grahaNa karIne te pachI siddha thAya che. ahiyAM kaI eka ja bhavamAM bakuza avasthAne athavA kaSAyakuzIla avasthAne prApta karIne siddha thaI jAya che. ane keI eka bhavamAM bakuza avasthAne prApta karIne tathA bhavAtaramAM bakuza avasthA prApta karyA vinA paNa siddha thaI jAya che. tethI bakuzane eka bhavaDaNa jaghanyathI kahyo che tathA utkRSTathI je ATha bhavagrahaNa kahyA che, tenuM kAraNa evuM che ke-ATha bhava sudhI utkRSTapaNAthI tene cAritranI prApti hoya che. temAM kaI eka ATha bhava bakuzapaNuthI ane chelle bhava kaSAya sahita bakuzapaNAthI pUro kare che. tathA kaI eka pratyeka bhAva pratisevanAkuzIla vigere rUpathI yukta bakuzapaNuthI pUre kare che.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ prauya candrikA TIkA zaM025 u.6 sU011 27 bhavadvAranirUpaNam kuzIlatvAdiyuktavakuzatvena pUrayatIti bhAvaH / evaM paDisevaNAkumIlevi' eva pratisevanAkuzIlo'pi / evaM vakuzavadeva pratisevanAmuzIlasyApi jaghanyata eka bhavagrahaNaM bhavati utkarSeNa tu aSTau bhavagrahaNAni bhavantIti / 'evaM kasAyakusI. levi' evaM kapAyakuzIlo'pi kapAyajuzIlasyApi jaghanyena ekamavagrahaNamutkarSato'STa bhavanahaNAni bhavantIti / NiyaMThe jahA pulAe' nirgrantho yathA pulAkA, nigraMnyasya pulAkabaheva jaghanyena eka bhavagrahaNamutkarSatastrINi managrahaNAni bhvntiiti| 'siNAe pucchA' snAtakasya khalu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni bhavantIti pRcchA praznaH bhagavAnAda-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'eka ekameva bhava-' grahaNaM bhavati snAtakasyeti 27 / / pratyeka bhava pratisevanAzIlatvAdi rUpa le yukta mazarUpa se pUraNa karatA hai / 'evaM paDiseSaNAkusIle vi isI prakAra se pratibalAkuzIla bhI jaghanya se eka savatrahaNa karake siddha hotA hai aura utkRSTa se. ATha bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai| 'etaM kalAyakutIle vi' isI prakAra se bhASAya kuzIla bhI jaghanya se eka bhA grahaNa karake aura utkRSTa le ATha bhayoM ko grahaNa kara ke siddha hotA hai / 'NiyaMThe jahA pulAe' nindha pulAka ke je jaghanya se eka ajayaNa karake aura utkRSTa le tIna bhavoM ko grahaNa karake siddha hotA hai| siNAe pucchA' he adanta ! snAtaka kitane bhaloM ko grahaNa karake siddha hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI .kahate haiM-'goyamA ! ekko' he gautama ! snAtaka eka bhava ko lekara siddha hotA hai| saradvAra kA kathana samApta / 'eva paDisevaNAkusIle vi' me04 pramANe / pratisevanA YzAra dhanyathA eka bhava traNa karIne siddha thAya che. ane utkRSTathI ATha bhavene grahaNa zana siddha thAya che. 'eva kasAyakusIle vi' 24 pramANe 4SAya zIra paNa jaghanyathI eka bhava grahaNa karIne ane utkRSTathI ATha bhane grahaNa 4zana siddha thAya che. 'NiyaThe jahA pulAe' niya-2 punA 4thana prabhAeM: jaghanyathI eka bhava grahaNa karIne ane utkRSTathI traNa bhalene grahaNa karIne siddha thAya cha 'siNAe punch|' hai magavan snAta DeTA lavAne paDa zana siddha thAya 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 cha -'goyamA! ekako gautama! manAtaka eka lava grahaNa karIne siddha thAya che. bhavadvAra samA rA
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 bhagavatIsUtra athASTaviMzatitamamAkarpadvAram 'pulAgassa NaM bhaMte ! emabhavagrahaNIyA kevaiyA AgarisA pacattA' pulAkasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH-ekasmin bhave grahaNayogyAH kiyanta AkarpAH, arpaNam AkarpazcAritramAziH, tathA ca cAritrapariNAnAtmakA AkarpAH pulAkasyaikasmin bhave kiyanto bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / jahanneNaM eko ukkoseNaM tini' jaghanyena eka AkarSoM bhavati ekasmin save pulAkasya, utkarSaNa tu: traya AkarpA bhavantIti / 'va usassa NaM pucchA' bakuzasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH kriyantazcAritrapariNAmAtmakA AkarSA avantIti praznaH / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eko' jaghanyena eka AkarSa:, 'ukoseNaM sattaggaso' utkarpaNa zatAmazaH-zatapRthaktvam taduktam-'tiNDa sahassapuhuttaM sayapuhattaM ca hoi viraIe' trayANAM sahasrapRthaktvam dirateH puna zatapRthaktvaM 28 AkarpadvAra kA kathala 'pulAgala bhaMte ! eka bhavaragahaNIyA kevaDyA dhAgarilA pattA' he bhadanta ! pulAka ko eka bhava meM cAritra pariNAmAlaka AkarSa kitane hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM ekzo, ukkoseNaM tini' he gautama ! pulAka ko eka bhava meM jaghanya he eka AkarSa hotA hai aura utkRSTa se tIna AkarSe hote haiN| 'ballakSaNaM pucchA' he bhadanta ! vakuza ko ekabhava meM cArinna pariNAmAraka AkarSa kitane hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! jahanneNaM eko ukkoseNaM sattAgo' he gautama ! vakuza ke jaghanya le eka mAnI aura utkRSTa se zatapRthaktva do sau se lekara 9 lau taka AkarSa hote haiM / taduktam -'tiha sahastapuhuttaM sayapuhuttaM ca hoi ciraIe' 'evaM paDilevaNA have aThayAvIsamAM AkarSa dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAgasya NaM bhaMte ! ekabhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA' sAvana pulAkane eka bhavamAM cAritra pariNAsAtmaka AkarSa keTalA hoya che ? A praznanA uttaramA suzrI 3-goyamA ! jahanneNa eko, ukkoseNaM tinni' gautama ! pulAkane eka bhavamAM jaghanyathI eka AkarSaka hoya che ane utkRSTathI traNa "AkarSa DAya cha. 'usassa Na pucchA' 3 lApana chupane me samA pArita pariNAmA. tmaka "ArSa keTalA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha -'goyamA ! jahanneNa ekko ukkoM seNaM sattAso' ke gautama | Hzana jaghanyathI eka "AkarSa ane utkRSTathI zata pRthakatva eTale ke basethI laIne nse| sudhI 'mA' DAya che. 4 yu cha -'tiNhasahastapuhune saya puhutta ca hoi viraIe' evaM paDisevaNAkusIle vi' zanA 4thana prabhAra
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.6 sU011 28 AkarpadvAranirUpaNam 221 bhavatIticchAyA / 'evaM paDisevaNAkusIlevi' evaM pratisevanAkuzIle'pi evamvakuzavadeva pratisevanAkuzIlasyApi jaghanyena eka evAjho bhaiti eka bhavagrahaNe utkarSaNa zatapariNAmena bhavati dvizatAdArabhya navazataparyanta bhavatIti / evaM kasAyakusIlevi' evaM kapAyakuzIlo'pi, evam-bakuzavadeva kapAyakuzIlasyApi eka bhavagrahaNIya eka AkarSoM jaghanyena, utkarpeNa tu zatapRthaktvarUpa iti / 'NiyaMThassa NaM pucchA' nirganthasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH kiyanta AkarpA bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyanA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eko' jaghanyena eka AkarSoM manati 'ukoseNaM donni' utkaNa dvI AkarSoM ekasmin bhave vAradvayamumazamazreNIkaraNAt upazamanirgranthasya dvau AkauM bhavata iti / 'siNAyassa NaM pUcchA' snAtakasya khalu bhadanta ! ekabhakgrahaNIyaH kiyAn AkarSoM bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'eko' ekaH snAtakasyaiva bhavagraNe eka eva Ako bhavatIti bhAvaH 'pulAgassa NaM kusIle vi' bakuza ke jaise hI pratisevanAkuzIla ke bhI jaghanya se eka hI AkarSa eka bhava meM hotA hai aura utkRSTa se do sau se lekara 9 sau taka AkarSa hote haiM / 'eka kalAyakusIle vi' isI prakAra se kaSAyazIla ke bhI eka bhava meM eka hI Arupa jaghanya se hotA aura utkRSTa se zatapRthaktva Akapa hote haiN| ' 'NiyaMThassa pucchA' he bhadanta ! nirgrantha ke eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekko ukkoseNaM doSiNa' he gautama ! nirgrandha ke jaghanya se eka bhava meM eka AkarSa hotA hai aura uskRSTa le upazamanintha ke do bAra upazamazreNI karane se do AkarSa hote haiN| 'liNAyala NaM pucchA' he ladanta ! snAtaka ke pratisevanA kuzIlane paNa eka bhavamAM jaghanyathI eka ja "AkarSa hoya che. mana thA sAthI cha nse| sudhaan| 24 saya cha 'eva kasAya phusIle vi' me pramANe pAya zIlane 5 me samA 43nyathI mera AkarSa hoya che. ane utkarSathI zata pRthakatva eTale ke basothI laIne navasa sudhIna 'B' DAya che. __ "Niya Tharaca pucchA' hai sAvan ninthana me samA TasA mA DAya cha 1 mA prazana uttaramA prasuzrI 9 -'goyamA ! jahaNeNa ekko sakkoseNa doNi' 3 gautama ! niyanthane dhanyathA 4 sayamA ye 5Sa, hoya che. ane utkRSTathI upazama nircIne be vAra upazama zreNI karavAthI me mA DAya cha, 'siNAyassa pucchA' 8 lagavan snAtana me mAM
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ rarapha bhagavatIpatra bhaMte / nAnAbhavagrahaNIya kenaiyA AgarisA panasA' pulAkasya khalu bhadanta ! nAnAbhavagrahaNIyAH, nAnAprakArakeSu bharanadaNepu ye bhavanti te anekabhavagrahaNIyA: aneka prakArakAve saMpaghamAnA ityarthaH, kiyanta AkaH prajJaptA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ibhyAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jabanne NaM donni' jaghanvena ' dvau, eka AkrarSa ekasmin bhave dvitIya Akarpo'nyasmin bhave, ityevaM rUpega anekanabhave dvau AkarSoM syAtAmiti / 'ukoseNaM satta' utkarpaNa sapna' pulAkatvam / utkarpataH triSu bhaveSu syAt ekatra ca tadutkarSa to nAratrayaM bhavati tatazca prathamabhaveeka eka AkarpaH anyasmin bhavadvaye trayastra ra AkarSA ityAdi vikalpaiH sapta te eka mana meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prasunI kahate haiM-'poyamA! ekako' he gautama! snAtaka ke eka anya meM eka hI AkarSa hotA hai| 'pulAgarama NaM bhaMte ! nAnAbhavaggahaNiyA kevahayA AgarisA pannattA' he mardanta ! pulAka ke aneka saya meM zitane AzarSa hote haiM ? untara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jahAneNaM donni, akolaNaM satta' he. gautama ! pulAka ke aneka bhava meM do AkarSa jaghanya le aura sAta AkarSa utkRSTa se hote haiN| tAtparya yaha hai ki pulAka ke eka bhava meM eka aura anya bhaya meM dUsarA AkarNa hotA hai / isa prakAra se aneka bhavoM ko Azrita karake pulAka ke jaghanya le do AkarSa kahe gaye haiN| pralAka avasthA utkRSTa se tIna avoM meM hotI hai| inameM ekabhava meM uslaSTa le vaha tIna bAra hotI hai| isa prakAra prathala bhaSa meM eka AkarSa aura do ayoM meM tIna 2 AkarSa hone se 7 AkarSa aneka bhavoM sA mA ya cha 1 uttaramA prasuzrI De cha -'goyamA! ekako hai gautama! snAtakane eka bhavamAM eka ja AkarSa hoya che. 'pulAgassa NaM bhaMte ! NANAbhavagahaNIyA kevaiyA AgarilA pannattA' 3 bhagavad pulAkane aneka bhavamAM keTalA "AkarSa hoya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI -goyamA ! jahaNNeNaM donni, unakoseNaM satta' ' gautama! pulAkane 'aneka bhavamAM jaghanyathI be AkarSa ane utkRSTathI sAta AkarSa hoya che kahevAnuM tAtparya e che ke-yulAkane eka bhavamAM eka ane bIjA bhavamAM bIjuM "AkarSa hoya che. A rIte aneka bhavane Azraya karIne pulAkane jaghanyathI be "AkarSa kahyA che pulAka avasthA utkRSTathI traNa bhAmAM hoya che. temAM eka bhavamAM utkRSTathI te traNa vAra hoya che. A rIte pahelA bhavamAM eka "AkarSa" ane be bhamAM traNa traNa "AkarSa thavAthI aneka bhavanI apekSAthI 7 sAta "AkarSa utkRSTapaNAthI thAya che.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ treet TIkA 025 u. 6091 28 AkarSadvAra nirUpaNam 223 AkarSA bhavantIti / 'va usassa pucchA' vakuzasya khalu bhadanta / anekabhavagrahaNe kiyanva AkarSA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyajA' he gautama ! 'jaha neNaM doni' javanyena dvau AkarSo bhavataH, 'ukoseNaM saharasaggaso' utkarSeNa sahasrAgrazaH sahasrapariNAmena sahastrapRthaktvamityarthaH vakrutasyASTau bhavagrahaNAni utkarSataH kathitAni ekampin bhavagrahaNe cAkapaNAM zatrupRthakyaM kathitam tatra ca yadA aSTA svapi grahaNeSu utkarSato natra pratyekamAkarSazatAni tadA navAnAmapi zatAnAm aSTAbhirguNane saptasahastrANi zatadvayAdhikAni bhavantIti / 'niyaMThAsa NaM pucchA' kI apekSA se utkRSTa rUpa meM hote hai / 'bausasta pucchA' he bhadanta ! kuza ke aneka bhayoM meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! jahanneNaM donni ukko seNaM lahassaggaso' he gautama ! kuza ke aneka bhoM meM jaghanya se do AkarSa aura utkRSTa se do hajAra se lekara 9 hajAra taka AkarSa hote haiM / inakA vicAra izva isa prakAra se hai - bakuza ke utkRSTa se ATha nava hote haiM ina meM se pratyeka bhava meM adhika se adhika zatapRthaktva AkarSa hote hai / ila prakAra ATha bhavoM meM utkRSTa se 9-9 sau AkarSa ho jAte haiM / 9 sau Akapa ke sAtha 8 kA guNA karane se saba milakara 'kula AkarSa 7200 hote haiM / isI liye yahAM vakuza ke utkRSTa se sahasra pRthaktva taka AkarSa kahe gaye haiM / 'NiyaMThassa NaM pucchA' he bhadanta nirgrantha ke aneka bhavoM meM kitane AkarSa hote haiM / uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! jahanneNaM dozi 'bausassa pucchA' he lagavan mahuzale bhane! lavobhA DeMTalA 'mASa'' hoya he ? yA praznanA uttarabhAM anuzrI che - 'goyamA ! jahanneNa donni, ukkoseNaM sahassaggaso' he gautama! bahumAne utkRSTathI bhane lavobhAM dhanyadhI me "ka" ane utkRSTathI be hajArathI laIne nava hajAra sudhI AkaSTa' hAya che. A kathananA sArAMza evA che ke-kuzane utkRSTathI ATha bhava hAya che temAMthI pratyeka bhavamAM vadhAremAM vadhAre zatapRthakatva 'Aka' haiAya che. e rIte AThe bhavamAM utkRSTathI 9-9 navaseA navase 'AkarSa' thaI jAya che . navase AkarSa''nI sAthe 8 ne guNAkAra karavAthI badhA maLIne kula 7202 sAta hajAra khase thAya che. tethI ahiyAM khakuzane utkRSTathI 9 nava hajAra sudhI AkaSa' kahyA che. 'niyaMThassa NaM pucchA' ha bhagavat nigranthane aneka bhavAmAM keTalA ArSa hoya che ? yA praznanA uttarabhAM anuzrI he - 'goyamA ! jahaNaNaM
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 bhagavatIsUtre nigranthasya khalu bhadanta ! aneka mavAhaNIyAH kinna AkarpA bhavantIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha- 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNe donni ukka seNaM paMca' jaghanyena dvau utkarSeNa paJcAkA navanti, nirgranthasyotkRSTata strINi bhavagrahaNAni kathittAli ekatra ca bhave dvau dvau AkauM ityevamekatra bhave dvau apara. trApi ca dvau tadanyatra bhave eka ArUpa ispe krameNa ninyasyokapTataH paJcA kI bhavanti, atra carama mekaM sapanimranthatvAkarpa kRtvA siddhayatIti kRtvA pazcA karpAH proktA iti / 'siNAyasamma NaM punch|' snAtakasya khalu bhadanta ! nAnA bhava grahaNe kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'nasthi ekobi' nArita eko'pi Akapa: snAtakasyAkarSa eva na bhavatIti bhAvaH 28 m011|| ukoNa paMca' he gautama ! nirgandha ke aneka bhavoM meM kama se kama do AkarSa aura adhika se adhika pAMca AkarSa hote haiM / tAtparya yaha hai ki nirgrantha ke utkRSTa se tIna bhava hote haiM inameM se prathama bhava meM do AkarSa dvitIya adha meM do AkarSa aura tRtIya aba meM eka isa prakAra se utkRSTa rUpa meM nirgrantha ke pAMca Akarpa hote kahe gaye haiN| antima kSapaka nirgrantha avasthA kA AkarSa kara vaha siddha ho jAtA hai| __'liNAyala NaM pucchA' he adanta ! snAtaka ke nAnA bhavoM meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! nadhi ekko vi' he gautama ! snAtaka ke eka bhI Akarpa nahIM hotA hai // 1011 // donni ukkoseNaM paca' gautama! niyanyane mane mAmA yAma maach| be AkarSa ane vadhAremAM vadhAre pAMca AkarSa heya che. kahevAnuM tAtparya e che ke- nine utkRSTathI traNa bhava hoya che. temAMthI pahelA bhavamAM be AkarSa bIjA bhavamAM be "AkarSa ane trIjA bhavamAM eka A rIte utkRSTa paNAmAM nircIne pAMca "AkarSa hovAnuM kahela che chellI kSapaka nitha avasthAnuM "AkarSa karIne te siddha thaI jAya che. 'siNAyassa NaM punchA' 8 sAvana snAtana nAnA savAmA meTa hai aneka bhavamAM keTalA "AkarSa hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu kahe che hai-'goymaa| natthi ekko vi', gautama! snAtane 5 'mA " hetuM nathI. sU0 11
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU012 29 kAlAdidvAranirUpaNam 225 ___ekonaviMzattamAdikaM kAlAdidvAraM dvAtriMzattapahAraparyantamAha-'pulAe NaM bhaMte ! ityaadi| mUlas-pulAe gaM aMte ! kAlamao kevacciraM hoi ? goyamA! jahanneNaM aMtomuhurA ukoleNa ci aMtosuhattaM! vaDase pucchA gorAmA ! jahaneNaM evaM halayaM unoseNaM desUmA punkoddii| evaM paDilevaNAkulIle vi kasAyakulIle vi| NiyaMThe pucchA, goyamA ! jahanneNaM eka mayaM ukkoteNe aNtomuhttN| liNAe pucchA goyA ! jahannegaM aMtomuhurta ukkoseNa desUNA putthvkoddii| pulAza maMte ! kAlabho kevaiciraM hoti? socamA ! jahanneNaM hA ukazoromaM aNtomuhun| badasApAM punchA goyanA ! sana ddhaM evaM jAna kasAyakusIlA NiyaMThA jahA pulAyA siNAyA jahA bsaa|29| JlAgala NaM bhaMte ! kevaithaM jhAlaM aMtaraM hoi, goyasA! jahanleNaM eka samayaM ukkoseNaM aNataM kAlaM aNaMlAo ulapiNI oslAppiNIo kAlao aDapoggalapariyaSTaM dekhUNaM evaM jAva NiyaMThasla / kSiNAyala pucchA goyalA! nasthi aMtaraM / pulAyANaM aMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoi, goyanA! jahanleNaM ekakaM samayaM ukkoleNaM saMkhejjAI vaasaaiN| baulA bhaMte ! pucchA gothamA! nasthi aMtaraM evaM jAva lAyakusIlANaM / NiyaMThANaM pucchA goyamA ! jahanne] ekkaM samayaM unakoleNaM hmmaamaa| siNAyANaM jahA bautANaM30 pulAgarasa saMte ! kai samuraghAyA pannattA goramA ! tinni samugdhAyA pannatA taM jahA vecaNAmamugghAe kasAyalamugdhAe mAraNAMtiya samuraghAe / bausasta NaM bhaMte ! pucchA gocamA! paMdha samugghAyA pannatA taM jahA veSaNAlamugghAe jAva tthaalmugghaae| evaM paDivaNAkulIlassa vi| kasAyakusIlassa a0 29
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 bhagavatIsUtre pucchA goyamA ! cha lasugghAyA pannatA taM jahA-veyaNAsamugghAe jAva aahaargssurghaae| NiyaMThassa NaM pucchA goyamA ! natthi ekko vi| liNAyasla pucchA ekke kevalilamuraghAe pnntte31|| pulAe NaM bhaMte ! logana kiM saMkhejaimAge hojjA 1, asaMkhejahabhAge hojjA 2, saMkhejjesu bhAgesu hojjA 3, asaMkhejjesu bhAgesu hojjA 4, savvaloe hojjA 5? goyamA! No saMkhejjaibhAge hojjA asaMkhejjaibhAge hojjA No saMkhejjesu bhAgesu hojjA, No asaMkhejjesu bhAgesu hojjA, No savvaloe hojjA / evaM jAva nniyNtthe| siNAe NaM pucchA, goyamA! No saMkhejjaibhAge hojjA asaMkhejjaibhAge hojjA, No saMkhejjesu bhAgesu hojjA asaMkhejjesu bhAgesu hojjA savvaloe vA hojjA 32||suu012|| chAyA--pulAkA khalla bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUttam utkarpaNApi antarmuhUrttam / bakuzaH pRcchA gautama ! jaghanyenaikaM samayam utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH, evaM pratisevanAkuzIlo'pi kapAgakuzIlo'pi / nirganyaH pRcchA gautama ! jaghanyena eka samayam utkarSeNa antarmuhartam / snAtaka: pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrtatam utkarSeNa dezonA pUrvakoriH / pulAkAH khalu bhadanta ! kAlata: kiyacciraM bhavanti, gautama ! jayanyena eka samayam utkarSeNa antarmuhUrtam / vakuzaH khalu pRcchA gautama ! saddhiAm / 'evaM yAvat kapAyakuzIlAH ninthA yathA pulAkAH, snAtakA yathA vakuzAH 29 / pulAkasya khala bhadanta ! kiyatkAlabhantaraM bhavati ? gautama ! jaghanyenAntamuhattam utkaNa anantaM kAlam anantA avasarpiNyutsarpiNyaH kaaltH| kSetrataH apArddhapadgalaparAvarta dezonam / evaM yAvanninthasya / snAtakasya pRcchA, gautama ! nAsti antaram / pulAkAnAM khalu bhadanta ! kiyantaM kAlamantaraM bhavati ? gautama ! jaghanyenaikaM samayam utkarSaNa saMkhyeyAni varSANi / bakuzAnAM bhadanta ! pRcchA gautama ! nAsti antaram evaM yAvat kapAya kuzIlAnAm nigranthAnAM pRcchA gautama ! ekaM samayam utkarSaNa paNmAsAH / snAtakAnAM yathA vakuzAnAm 30 / pulAkasya khalla bhadanta ! kati samuyAtAH prajJaptA ? gautama ! trayaH samudghAtAH prajJaptAH tadyathA-vedanAsamudghAtaH1, kapAyasamudghAtaH 2, mAraNAntikamamudghAtaH 3 / vakuzasya khala bhadanta ! pRcchA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacaMndrikA TokAza025 u.6 pU012-29 kAladvAranirUpaNam 227 gautama ! paJcasamudghAtAH prajJaptAH tadyathA-vedanAsamudghAto yAvat tejaH samuddhAtaH, evaM pratisevanAkuzIlasyApi / kapAyakuzIlasya pRcchA-gautama / paTsamudghAtA: prAptAH tadyathA-vedanAsamudghAto yAvat AhArasamudghAtaH / nigranthasya khalu pRcchA gautama ! nAsti eko'pi / snAtakasya pRcchA gautama ! ekaH kevalisamudghAtaH prajJaptaH 31 / pulAkaH khalu bhadanta ! lokasya kiM saMkhyeyabhAge bhavet 1, asaMkhyeyabhAge bhavet ra, saMkhyeyeSu bhAgeSu bhavet 3, asaMkhye yeSu bhAgeSu bhavet 4, sarva. loke bhavet 5, ? gautama / no saMkhyeyamAge bhavet pasaMkhyeyabhAge bhavet no saMkhye. yeSu bhAgeSu bhavet no asaMkhye Su bhAgeSu bhavet no sarvaloke bhavet / evaM yAvada nirgrantho'pi / snAtakaH khalu pRcchA gautama ! no saMkhyeyabhAge bhavet asaMkhyeyabhAge bhavet no saMkhyeyeSu bhAgeSu bhavet sarvaloke vA bhavet 32 // 2012 // TIkA-'pukAe NaM bhaMte ! kAlo ke vacciraM hoI pulAkA khalcha bhadanta ! kAlataH kriyaciraM bhAti, kAlApekSayA pulAkaH kiyanta kAlaM tiSThatIti maznaH / bhagavAnAha--'goSamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtomuhurta' jagha. nyenAntamahattaM bhavati pulAkA, 'ukkoseNaM vi aMtomuhutta utkarSeNApi antamuMhUtam pulAkatAM mavipanno jIvo yAvatparyantamantamuhUrta na parisamApyate tAva. tparyantaM na mriyate, tathA pulAkatvAt patito'pi na bhavatIti kRtvA jaghanyato'ntamuhUrttamityucyate / tathotkarpato'pi antarmuhUrttamAtrameva bhavati etatmamANatvAdeta 29 ve dvAra se lekara 32 veM dvAra taka kA kathana 'pulAe NaM bhaMte' ityaadi| TIkArtha-'pulAe NaM aMta! bAlao kevaJciraM hoI' he adanta ! kAla kI apekSA se pulAka kitane sAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA! jahanneNaM aMnomuttaM ukkoleNa vi aMgomuhattaM' he he gautama ! pulAka kAla kI apekSA jaghanya se aura utkRSTa se eka antarmuharta taka rahatA hai / arthAt jaba taka eka antarmuharta samAsa have ogaNatrIsamA dvArathI tetrIsamAM dvAra sudhInA dvAranuM kathana karapaamaa mA che. 'pulAe NaM bhaMte !' tyahi -'pulAe NaM bhaMte ! kAla o kevaccira' hoi' 8 mApana ANanA apekSAthI pulAka keTalA kALa sudhI rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna cha -'goyamA ! jahanneNe aMtomuhuca ukkoseNa vi aMto. muhatta' ke gautama ! Yels nI apekSAye dhanyathI mane thI me aMtamuhUrta sudhI rahe che. arthAt jyAM sudhImAM eka aMtamuhUrta samApta
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 228 aMgavatI svabhAvasyati / 'vause pucchA' bakuzaH khalu bhavanta ! kAlayaH kriyacciraM bhavatIti pRcchA praznaH, agavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekaM samayaM' jaghanyena eka samayam 'ukkoseNaM deraNA pUruSakoDI' utkarSeNa dezonA pUrvakoTira, bakuzasya cAritraprApte ranantarasamaye eva maraNasya saMbhavena jaghanyena eka samayamiti kathitaM tathA pUrvakoTayAyukA aSTamapAnantaraM namo carpa cAritraM gRhNAti tadapekSayA kiJcinnyUnapUrvakoTivarpakAla utkarSeNa kathita iti / 'evaM paDi sevaNAkusIlevi kasAyakusIlevi' evam-vakuzavadeva pratisevanAnuzIlo'pi nahIM ho jAtA hai taba taka pulAkatA ko pratipanna huA jIbana bharatA hai aura na pulAka avasthA se patita honA hai| isa kAraNa jaghanya aura utkRSTa kAla ilakA eka antarmuhUrta kA kahA gayA hai| 'chause pucchA' he bhadanta ! bakuza kAla kI apekSA kinne phAla taka rahanA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! jahanneNaM ekkaM samayaM uknosaNaM deraNA puvyakoDI' he gautama ! kAla kI apekSA pakumA jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se kucha kA eka pUrva koTi taka rahatA hai / yahA~ jo bakumA kA jaghanya le eka sAlaya kA kAla kahA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki kuza ke caritra prApti ke bAda turata hI maraNa hone kI saMbhAvanA rahatI hai| pUrva koTi kI AyumAlA ATha varSa ke bAda nau veM varSa meM vArina grahaNa kara letA hai ila apekSA utkRSTa kAla kucha kama eka pUrva koTi kA kahA gayA hai| - thatuM nathI, tyAM sudhI pulAkapaNAmAM rahelA ja maratA nathI, tathA pulAka avasthAthI patita paNa thatA nathI. te kAraNathI jaghanya ane utkRSTathI eka aMtamuhUrtakALa temane kahela che. 'vause pucchA' 3 mAvan madhuza janI mapekSAthI asA 7 sudhA 27 1 mA praznatA uttaramA prabhuzrI 4 che haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekAI samaya' ukkoseNaM desUNA putrakoDI' hai gotama ! 4janI apekSAthI gaza jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI kaMIka ochA eka pUrvakeTI sudhI rahe che. ahiyAM bakuzane jaghanyathI eka samayane kALa kahyo che, tenuM kAraNa e che ke-bakuzane cAritra prApti pachI tarata ja maraNa thavAnI saMbhAvanA rahe che, ane pUrva keTInI AyuSyavALA ATha varSane ane cAritragrahaNa karI le cha. te apekSAthI *44 4 4 pUrva aTIna ho cha, 'evaM paDisevaNA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU011-29 kAladvAranirUpaNam 229 kaSAyakuzalo'pi vijJeyaH, tatra pratisenAkuzIlaH jaghanyena antarmuhUrttamutkarSeNadezonA pUrvakoTi yAvadavatiSThate iti / kapAyakuzalo'pi jaghanyenAntarmuhUrttam utkarSato dezonapUrvakoTivarpa yAvadavaSThite iti / 'niyaMThe NaM pucchA' nirgranthaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavatIti pRcchA - praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'jahanneNaM ekkaM samayaM jaghanyena ekasamayam upazAntamohasya prathamasamayasamanantarameva maraNa saMbhavena ekamAtra kathitam 'ukkoseNaM aMta muhutaM' uNa antarmuhUrta yAvadavatiSThate nirgranthAdvAyA evaM pramA NatvAditi / 'miNAe pugch|' snAtakaH khalu madanta ! kAlanaH kiyaciraM bhava 'evaM paDilevaNAkusIle bi kalAyakusIle vi' isI prakAra kA kathana pratisevanA kuzIla aura kapAyakuzIla ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye arthAt ye donoM bhI jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se kucha kama eka pUrvakoTi taka rahate haiM / 'niyaMThe NaM pucchA' he bhadanta ! nirgrantha kAla kI apekSA kinane kAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA ! jahaNaM ekkaM mayaM ukko seNaM aMto' he gautama! nirgrantha jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa le antarmuhUrtta taka rahatA hai / yahAM jo nirgrandha ke rahane kA kAla eka samaya kA jaghanya le kahA gayA hai so usakA kAraNa aisA hai ki upazAntamoha vAle nirgrantha kI prathama samaya ke samanantara hI maraNa kI saMbhAvanA hotI hai / tathA nirgrantha avasthA kA utkRSTa kAla eka antarmuhUrta kA hotA hai isaliye utkRSTa se vaha itanA kahA gayA hai / 'liNAra pucchA' he kusIdeM vi kasAyakusIle vi' mA prabhASenu zthana atisevanADuzIsa bhane kaSAya kuzIlanA sammandhamAM paNa jANavu joie arthAt e ante paNa jagha nyathI eka antarmuhUta sudhI ane utkRSTathI kaMIka krama eka pU`keTI sudhI rahe che. 'niyaMThe NaM pucchA' he bhagavan nirthantha bhajanI apekSAthI DeMTalA ANa sudhI rahe he ? yA praznanA uttaramA anuzrI che - 'goyamA ! jahanne ekka' samaya' ukkoseNaM aMtomuhutta ' he gautama! nirthantha dhanyathI me samaya sudhI ane utkRSTathI aMtamuhUta sudhI rahe che ahiyAM nigranthane rahevAne kALa je janyathI eka samayaneA kahyo che, tenuM kAraNa evuM che keupazAnta mAhavALA nigranthanA maraNanI sabhAvanA prathama samayanA samanantara je -turata ja thAya che. tathA nintha avarathAnA utkRSTa kALa eka aMtarmuhUtane hoya che, tethI utDuSTathI tene bheTalo uDela he 'siNAe pucchA' he lagavan
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI tIti pracchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jaha nneNaM aMto muhattaM' jaghanyena antarmuhartam Ayupo'timAntarmuharte kevaLajJAnotpattI antarmuhatta jaghanyena snAtakakALaH syAditi / 'ukoseNaM demRNA pucakoDI' utkarSeNa dezonA pUrva koTiH snAtaka sAla iti / pulAkAdInAmekatvena kAlamAna kathayisvA atha sepAmeva pulAkAdInAM pRthaktvena kAlamAnamAha-'pulAyA gaM' ityAdi, 'pulAyA NaM bharo ! kAlao kevaciraM hoti' pulAkAH khalu bhavanta ! kAlata kiyacciraM bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka samaya' jaghanyena eka samayam ekasya pulAkasya yo'ntabhadanta ! snAtaka kAla kI apekSA kitane kAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jAnneNaM anomuhattaM uksoseNaM desUNA putrakoDI' he gautama ! snAtaka jaghanya se eka antamuharta taka aura utkRSTa se kucha kama eka pUrva koTi taka rahatA hai / jaghanya se jo antarmuharta kAla kahA gayA hai vaha Ayu ke antima antarmuharta meM kevalajJAna kI utpatti hone ke pIche kI apekSA se kahA gayA hai| / aba sUtrakAra pulAka AdikoM ke baTutva ko lekara inakA pRthak rUpa se kAlamAna kahate haiM-isameM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aimA pUchA hai-'pulAyA NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoti' he bhadanta ! samasta pulAka kAla kI apekSA kitane kAla taka rahate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-"goyamA ! jahAneNaM ekaM samayaM he gautama! samasta pulAka kAla kI apekSA jaghanya se eka samaya taka rahate haiM aura 'ukkoseNaM snAtaka kALanI apekSAthI keTalA kALa sudhI rahe che? A praznanA uttaramAM pramuzrI 43 cha -'goyamA ! jahanneNaM atomuhutta ukke seNaM desU gA pudhakor3I' gautama! sanAtaka jaghanyathI eka antarmuhUrta sudhI ane utkRSTathI kaMIka ochA eka pUrvakeTi varSa sudhI rahe che. jaghanyathI je antarmuhUrtane kALa kahyo che, te AyuSyanA dehalA aMtarmuhUrtamAM kevaLajJAnanI utpatti thayA pachI kahela che. - have sUtrakAra pulAka vigerenA bahupaNAne laIne pRthaka rUpathI teonuM bhAna 4 cha-mAmA zrIgotamasvAbhIme prabhuzrI me pUchayu che-'pulAyA NaM bhaMte ! kAlao kevaJcira hoti' 8 mAvana sapaNA Yant apanI apekSAthI 48 sudhI 27 cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha -'goyamA ! jahanneNaM eka samaya' he gautama ! saghAyusA mI apekSA anyathA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU013-29 kAladvAranirUpaNam 231 muhartasamaya stasyAntyasamaye anyaH pulAkatvaM pratipanna ityevaM jaghanyatvavivakSAyAM dvayoH pulAkayorekasmin samaye sadbhAvo bhavatyato dvayoH pulAkayorekaeva samayo bhavati, dvitveca jaghanyaM pRthaktvaM bhavatIti 'ukkoseNaM atomuhuttaM' utkarSeNAnta. muhUrtam pulAkasya kAlaH yadyapi pulAkA utkarSeNa ekadA sahasrapRthakttaparimANAH pApyante tathApi antarmuhUrttamAtra pramANatvAttadadvAyA bahutve'pi teSAmantarmuhUrta meva tatkAlaH kevalaM vahUnAM sthitau yadantarmuhUtaM tadekapulAkasthityanta mahattA nmahattaramiti jJAtavyamiti / 'vauseNaM pucchA' bakuzaH khalu bhadanta ! kAlata: kiyacciraM bhavatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'savvaddhaM' saddhiAs sarvakAlamityarthaH bakuzAdInAM tu sthitikAla saddhiA aMtomuhatta' utkRSTa se eka amarmuharta taka rahate hai / isakA tAtparya aisA hai-eka pulAka kA jo antarmuhUrta samaya hotA hai usale antya samaya meM dUsarA pulAka ho jAtA hai, isa prakAra do pulAkoM kA eka samaya meM sadbhAva pAyA jAtA hai / isa sadabhAva se aneka pulAkoM kA jaghanya kAla eka hI samaya AjAtA hai| tathA aneka pulAkoM kA jo utkRSTa samaya antarmuhUrta kahA gayA hai so usakA kAraNa aisA hai ki aneka pulAka eka samaya meM utkRSTa se sahastrapRthaktva taka hote haiM / yadyapi isa prakAra se ye bahuta hote haiM parantu phira bhI inakA kAla antarmuharta hI hotA hai / yaha aneka pulAkoM kI sthiti kA antarmuhUrta eka pulAka kI sthiti ke antarmuhUrta se bar3A hotA hai / 'bauseNaM pucchA' he bhadanta ! aneka bakuza kitane kAla taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! savvaddhaM' he gautama ! aneka bakuza saba me samaya sudhI rahe cha. bhane, 'ukkoseNaM aMtomuhutta' vthI me mtshUrta sudhI rahe che. A kathananuM tAtparya evuM che ke-eka pulAkano je antarmuhUrta samaya hoya che. tene anya samayamAM bIjo pulAka thaI jAya che. A rIte be pulAkane sadbhAva eka samayamAM thaI jAya che. A sabhAvathI aneka pulAke jaghanya kALa eka thaI jAya che tathA aneka pulAkane utkRSTa samaya je aMtarmuhUtane kahyo che, tenuM kAraNa e che ke-aneka pulAke eka sayamAM utkRSTathI sahasa pRthakatva sudhI thaI jAya che. jo ke A rIte A ghaNuM hoya che, te paNa Ane kALa antarmuhUrtAne ja hoya che. A aneka pulAkonI sthitinuM aMtarmuhUrta eka pulAkanI sthitinA aMtamuhUrtathI moTuM hoya che. 'bauseNaM pucchA' lagavan bhane 5 eal m sudhI 29 cha ? mA prazna uttaramA prabhuzrI 46 cha -'goyamA ! savvaddha" gItamA bhane
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 232 pratyekaM teSAM vakuzAdInAM bahusthitikatvAditi / 'evaM jAya kasAyakusIlA' evaM yAvat kapAyakuzIlAH yAvatmavilevanAkuzIlAnAM kapAyakuzalAnAM ca sarvAddhA sthitikAlo bhavati pratyekayetayoH bahurithavikatvAditi / 'niyaMThA jahA pulAgA' nirgrathA yathA pulAkAH pulAkatradeva nirgranyAnAM sthitikAlo jaghanyena ekasamayA tmaka utkarSeNa antarmuhUtItmaka iti / 'piNAyA jahA va umA' nATakA gathA vakuzAH / agree taraar sthitikAlA sadvA eva yavatIti 29 / triMzattamamanvaradvAramAha- 'pulAgaraNaM bhaMte! kevayaM kAlaM aMtaraM hoI' pulAkasya khalu bhavanta / kiyata kAlamanparaM bhavati pulAH pulAko lyA kiyatA kAlena punaH kAla rahate haiM / kyoMki kudA AdikoM kI sthita kA kAla sarvAddha hai / kAraNa ki zAdikoM meM se pratyeka kaNa vaha sthiti vAle hote haiM' / ' evaM jAna kalAkusIlA' hamI prakAra ke pratisevanArzala aura kapAyakuzIla inakA bhI sthitikAla varSAdvA (va kAla) rUpa hai / kyoMki inameM se pratyeka bahuta sthiti bAche hote haiM / 'niyaMThA jahA pulAgA pulAkoM ke jaise nirgranthoM kA bhI sthiti kAla jaghanya se eka samaya rUpa aura utkRSTa se antarmuhUrta rUpa hotA hai / 'siNAyA jahA baksA' pakzoM ke jaise snAtakoM kA bhI sthitikAla marvAdvArUpa hI hotA hai ||29 meM hAra kA kathana samApta || 30 veM antaradvAra kA kathana 'pulAga of bhale ! yaha kAlaM aMtara hoha' he bhadanta ! gulAka kA kitane kAla kA antara hotA hai ? arthAt pulAma hokarake phira kuzA saghaLA kALa rahe che. kemake-kuza vigerenI sthitinA kALa sarvoddhA che. kAraNa ke kuza vigeremAMthI dareka khakuzA bahusthitivALA hoya che. va jAva kasAyakusIlA' geTa abhAle pratisevanADuzIla bhane ussaayngkushiisne| sthitikALa paNa sarvAMddhA che. kemake temAMthI dareka khahusthitivALA hAya che. 'niyaMThA jahA pulAgA ' sAnA uthana prabhArI nirtha thAnA sthiti jaghanyathI eka samaya rUpa ane utkRSTathI atarmuhUta rUpa hoya che. siLayA jahA basA' madhuzonA uthana abhAye snAta anA sthitiaNa yAgu sarvAdvA rUpa hoya che. 5 29 mA dvAranuM kathana samApta // have antaranuM kathana karavAmAM Ave che 'pulAsa NaM bhate | iya kAla' aMtara hoi' he lagavan yusAune DeTasA kALanuM aMtara hAya che ? arthAt pulAka, pulAka thaIne te pachI keTalA kALa
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU012-30 antaradvAranirUpaNam 233 pulAkatvamAsAdayatIti praznaH, bhagavAnAha- goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM aMtoguhRttaM ukkoseNaM aNaMta kAla' jaghanyenAntarmuhUrtam utkarpaNAnanta kAlam jaghanyato antarmuhUrta sthizvA punaH pulAko bhavati utkarpatastu punaranantena kAlena pulAkatAmApnotIti / kAlAnantyameva kAlavo niyamayannAha-'aNaMtAo' ityAdi, 'aNaMtAo opariNI ussapiNIyo kAlo' anantA avasapiNyunsapiNyaH kAla. to'ntaraM bhavati etadeva kSetrato'pi niyamayannAha-'khettao' ityAdi, 'khettabho avaDrapoggalapariyaTTa desUrNa kSetrato'pArddhapudgalaparAvartta dezonam kSetrataH kiJci nyUnApApudgalaparAvartaparyantamantaraM bhavati apArddha pudgalaparAvartamiti kathamityAha -tatra tAvatpudgalaparAvarca. kathyate-kenApi pANinA patipadezaM mri pramANena maraNasaMkhyayA yAvatA kAlena samasto'pi loko vyApyate tAvatAkalena kSetrataH pudgalakitane kAla ke bAda baha punaH pulAka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gothamA ! jahanne NaM aMtomuttaM ukkoseNaM aNataM kAlaM' he gautama ! pulAka pulAka ho karake punaH kama se kama eka antarmuhUrta taka pulAka avasthA se rahita hone ke bAda phira se pulAka ho jAtA hai aura utkRSTa se anantakAla ke bAda vaha puna pulAka ho jAtA hai| isa prakAra se yaha antara virahakAla pulAka kA kahA gayA hai| anantakAla meM-'aNaMtAo osappiNI uslappiNIo kAlao' ananta avasarpiNI utsarpiNIkA antara ho jAtA hai / 'khettao' kSetra kI apekSA 'abaDapoggalaparighaTTa dekhaNaM' kucha kama apArgha pudgala parAvarta kA antara ho jAtA hai| pudgalaparA. varta kA svarUpa isa prakAra se hai-koI prANI AkAza ke pratyeka pradeza meM maraNa karatA huA jitane samaya meM apane maraNa se samasta lokAkAza ke pachI te pharIthI pulAka thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa / jahanneNaM aMtomuhatta' ukkoseNa aNaMta kAlaM', gautama ! yars pulAka thaIne pharIthI ochAmAM ochA eka aMtamuhUrta sudhI pulAka avasthAthI rahita thayA pachI pharIthI pulAka thaI jAya che ane utkRSTathI anaHkALa pachI te pharIthI pulAka thaI jAya che. A rIte A aMtara-viraha kALa yAna hyo che. 'aNaMtAo osa piNI ussapiNIo kAlao' ananta maksapiNI asaNInu mata2 / laya che. 'khetto' kSetranI pakSAthI 'avaDDhapoggalapariyaTTa desUrNa' 444 moch| sapA pula parAvata na ma tara thaI jAya che pugala parAvartanuM varUpa A pramANe che-koI prANI AkAzanA pratyeka pradezamAM mara thake jeTalA samayamAM pitAnA maraNathI saghaLA leka bha0 30
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI parAvartI bhavati, sa cAtra paripUrNona gRhyate ato'pArddha pudgalapagavartamiti kathitam / apArddhamiti apagatama miti paripUrNam bhavati tadapi netyAha-'desaNaM' iti dezena bhAgena nyUnamiti dezonamapApudgalaparAvartamiti kayitamiti / 'evaM jAva NiyaMThagsa' evaM yAvat ninthasya yAvatpadena bakuza - ti sevanAkuzIlakapAyakuzIlAnAM saMgraho bhavati tathA ca vakuzapratisevanAkuzI kapAyAzIlanigraMthAnAM jaghAyato'ntahartamantarakAlo bhavati utkaNa tu anantakAlaM kAlato'ntaraM bhavati tathA kSetrato dezonA'pAIpudgalaparAdaparyantamantaraM bhavatIti bhAvaH / 'riNAyarasa pugch|' snAtakasya khalla bhadanta ! kiyakAlamantaraM bhavatIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'nasthi aMtaraM' nArita antara s snAtakarayAntaraM na avati pratipAtAbhAvAditi / pulAkatvAdInA pradezoM ko vyApta kara detA hai vaha kSetra kI apekSA eka pagala parAvarta hai, aisA yaha pudgala erAvarta yahAM pUrA kA pUrA nahIM liyA gayA hai kintu AdhA liyA gayA hai aura isa Adhe meM se bhI kucha pAma AdhA liyA gayA hai evaM jAva NiyaMThassa' isI prakAra se viraha kAla kA kathana thakuza, pratilechanAkuzIla kaSAyakuzIla evaM nirgrantha taka ke sAdhuoM meM bhI jAnanA cAhiye / tathA ca cakuza, pratisevanAnuzIla, kaSAyakuzIla aura nirgandha inameM jaghanya antara eka antamuharta kA hai aura uskRSTa anantakAla-kSA hai, jo ki kSetra kI apekSA antara kucha. kama apArddha pudgalaparAvarta kA hai| ___ 'liNAyala pucchA' he ladanta ! smAtaka ke kitane sAla kA antara hotA hai ? halake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! natdhi aMtaraM' kAzanA pradezone vyApta karI de che. te kSetranI apekSAthI eka pugala paravarta che, e A pula parAvarta ahIyAM pUrepUro lIdhela nathI paraMtu ardhA grahaNa, 42 cha. ma mAthI ma madhe sIdhesa che. 'evajAva NiyaMThassa' me04 zata: vi2644nu'thana [za pratisevana zIta, 4Aya kuzIla, ane nirgatha sudhInA sAdhuomAM paNa samajavuM joIe. tathA bakuza pratisevana kuzIla kaSAya kuzIla ane nigranthamAM jaghanya antara eka antarmuhUrtanuM che. ane utkRSTa aMtara anaMta kALanuM che. tathA kSetranI apekSAthI aMtara kaMIka kAma apAI-ardha pugala parAvartanuM che. ___'siNAyassa pucchA' 8 lagavan 2nAtana vA anu atara DAya cha, AL, prazna uttaramA prabhuzrI 41 cha -'goyamA ! natthi aMtara gautama!
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandrikA TIkA za025 u.6 sU012-30 antaradvAranirUpaNam 235 mantaramekatvApekSayA pratipAdya atha tepAmeva tadantaraM pRthaklApekSayA vaktumAha'pulAyA NaM bhaMte' ityAdi, 'pulAyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoI', pulAkAnAM khala bhadanta kiyantaM kAlaM pulAkatvAdInAmantaram - vyavadhAnaM bhavatIti praznaH / bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'jahanneNaM ekkaM samayaM ' jaghanyena ekaM samayamantaraM bhavati pulAkAnAm ukko serNa saMkhejjAI vAsAI utkarSeNa saMkhyAtAn varSAnantaraM bhavati / 'baumANaM bhaMte ! pucchA, bakuzAnAM khalu madanta ! kiyatkAlamantaraM bhavatIti pRcchA-praznaH bhagavAnAha - goyamA' ityAdi, 'goyamA !' d. itar ! 'natthi aMtaraM' nAsti antaram vakuzAnAM vyavadhAnakAraNAbhAvA. diti, 'evaM jAva kasAyakusIlANa' evaM yAvat kapAyakuzalAnAm yAvatpadena he gautama! snAtaka ke antara nahIM hotA hai / kyoki usakA pratipAta nahIM hotA hai, isa prakAra se yaha antara kathana pulAka Adi ko kI ekatA ko lekara kiyA gayA hai| aba inakI anekatA ko lekara antara kathana isa prakAra se hai - isameM gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai - 'pulAyA NaM bhaMte ! kecaiyaM kAlaM ataraM hoI' he bhadanta ! pulAkoM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA / jahaneNaM etraka samayaM ukko seNaM, saMkhejjAI vAlAI' he gautama ! pulAkoM kA antara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se saMkhyAtavarSo kA antara-vyavadhAna ho jAtA hai 'barasArNa bhaMte ! pucch|' he madanta / vakuzoM kA antara kinane kAla kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrIM kahate hai - 'nathi aMtara' he gautama ? vyavadhAna ke kAraNoM ke abhAva hone se bakuzoM meM antara nahIM hotA hai / 'evaM jAva snAtakane atara hAtuM nathI kemake-tenA pratipAta hAteA nathI. A 'rIte A antara kathana pulAka vigerenA ekapaNAthI kahela che. have tenA anekapaNAne laIne antara kathana karavAmAM Ave che. te A pramANe che. AmAM gautamasvAmI prabhuzrIne yevu che che - 'pulAe Na' bhaMte ! ketraiyaM kAla a Mtara' hoi' he bhagavan pusAanuM aMtara usA ajatu hoya che ? mA aznanA uttaramA praluzrI De che - 'goyamA / jainneNaM ekka' samaya ukkoMseNaM saMkhejjAI vAsAi' De gautama | yuddhAanu aMtara dhanyathI zo samayanu mane utSTathI atara sabhyAta varSAtuM vyavadhAna thA laya he 'vauseNaM bhaMte / pucchA' he lagavan mazInu tara TisA ajanuM hoya he ? yA praznamA uttarabhAM aluzrI maddhe che hai- 'natthi aMtara" he gautama! vyavadhAnamA arona bhalAva hovAthI maJjuzobhA atara hetu navI ' evaM jAtra kamAyakusIlAnaM '
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 bhagavatIpatre pratisevanAkuzIlAnAM saMgraho bhavati tathA ca pratisevanAkuzalAnAM kAyakuzIlAnAM cAntaraM na bhavatIti bhAva: / 'NiyaMTA NaM pucchA' nirgranyAnAM khalu bhadanta ! kiyatkAlamantaraM bhavatIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'jahUnne ekkaM samayaM jaghanyena ekaM mayamantaraM bhavati 'uko seNaM chammAmA' utkarSeNa paNmAsAn utkarSataH paNmApayantamantaraM bhavatIti / 'siNAyANaM jahA usANaM' snAtakAnAM yathA vakuzAnAM nAsti antaraM tathaiva antarAbhAvo jJAtavya iti 30 / ekatriMzattamaM samudvAtadvAramAha- 'pulAgassa NaM bhaMte! kaha samugdhAyA pannattA' pulAkasya khalu bhadanta ! kati samudrayAtA mahatAH ? iti bhagavAnAha - phasAyakusIlA' isI prakAra se pratisevanAkuzIla aura pAyakuzIla inameM bhI antara nahIM hotA hai / 'NiThANaM pucchA' he bhadanta ! nidhoM meM kitane kA kA antara hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA / jahanne ekkaM samayaM, koseNaM chammAsA' he gautama / nirgranthoM kA antara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se chaha mAsa taka ko hotA hai| 'siNAyANaM jahA usANaM' he bhadanta / snAtakoM kA antara kitane phAla kA hotA hai ? isa praznake uttara meM prabhuzrI kahate haiM ki he gautama snAtakoM kA antara kathana kuzoM ke antara kathana janmA hai / arthAt snAtakoM meM antara vyavadhAna ke kAraNoM ke abhAva se antara nahIM hotA hai / antaradvAra kA kathana samApta / 31 veM samudghAta dvAra kA kathana 'pulAgassa NaM bhaMte ! kaha samugdhAyA pannattA' he bhadanta / pulAka ke Aja pramANe pratisevanA kuzIla ane kAyakuzIlamAM paNa aMtara hatuM nathI, 'Niya'ThANaM pucchA' he bhagavan nizandhAmAM meTalA ajanu' bhAtara hoya he ? yA praznanA uttaramA anuzrI che - 'goyamA ! jahaNeNaM eka samaya ukkoseNaM chammAsA' se gautama ! nirthanthAnu a Mtara dhanyathI ye sabhayatu te utkRSTathI cha bhAsa sudhInu hoya che. 'siNAyANaM jahAM yasANaM' se lgvan snAtakAnuM aMtara keTalA kALanuM hAya che ? mAnA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! snAtakAnuM aMtara kathana pulAkeAnA aMtara kathana pramAthenu che. arthAt snAtakAmAM vyavadhAnanA kAraNeAnA abhAvathI atara ha|tuM nathI. e rIte A aMtaradvAra kahyu` che. aMtaradvAra samApta have 31 mAM samudghAtadvAranuM kathana karavAmAM Ave che 'pulAgarasaNaM bhaMte ! kai samugdhAyA pannattA' he labhavan ghusAmane sA
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u. 6 sU012-31 samudghAtadvAnirUpaNam 237 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ? ' tinni samugdhAyA pannattA' trayaH samudghAtAH prajJaptAH 'taM jahA ' tadyathA- 'veSaNAsamugdhAra' vedanA samudghAtaH 1, 'kasAyasamugdhAe' kapAyasamudghAtaH, cAritravatAM saMjvalanakapAyodayasaMbhavena pAyasamudaghAto bhavatIti 2 / 'mAraNaMtiyasamugdhAeM' mAraNAntikasamudghAtaH, atra pulAkasya maraNAbhAve'pi mAraNAntikasamudghAto na viruddha samudghAtAnivRttasya kuzIlatvapariNAme sati maraNAbhAvAt iti / 'vausaslaNaM bhaMte ! pucchA' vakuzasya khalu bhadanta ! kati samudghAtAH prajJaptA: ? iti pRcchA - praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'paMca samugdhAyA pannatA' kitane samudghAta hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyanA ! tinni samugdhAyA pannattA' he gautama! pulAka ke tIna samudghAta hote haiM / 'taM jahA' jaise- 'veSaNAsamugdhAe, kasAyasamugdhAe, mAraNaMtiya samugdhAe' vedanA samudghAta, kaSAya samudyAta aura mAraNAntika samudghAta, pulAka ke saMjvalana kaSAya kA udaya hotA hai isaliye kaSAya samudrghAta ho sakatA hai kyoM ki cAritravAlo ke saMjvalana kaSAya ke udaya hone se kaSAya samudghAta hotA hai / yadyapi pulAka kA maraNa nahIM hotA hai phira bhI yahAM mAraNAntika samudghAta kA kathana viruddha nahIM paDatA hai| kyoM ki samudghAta se nivRtta hone ke bAda kaSAyakuzIlatA Adi ke pariNAma ke hone para usakA maraNa hotA hai / 'bausassa NaM bhaMte! pucchA' he bhadanta ! bakuza ke kitane samudghAta hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! paMca samugdhAyA pattA ' sabhudghAtI hoya che ? yA praznanA uttaramA praluzrI che - 'goyamA ! timni samugdhAyA pannattA' he gautama ! yusAune traSu sabhudghAto hAtha hai. 'sa' jahA' te yA pramANe - 'veyaNAsamugdhAe, kasAyasamugdhA mAraNaMtiyasamu'ghAeM' vehanAsabhudddghAta, upAyasamudghAta, ane bhArayAnti samudhAta pusAune savalana kaSAyanA udaya thAya che. tethI kaSayasamuddAta thaI zake che, kemake cAritravALAne sajvalana kaSAyanA udaya thavAthI kaSAya samudlAta thAya che. jo ke pulAkane marazu hotu nathI te pazu ahiyA mAraNAntika samudghAtanu' kathana virUddha paDatu nathI. kemake-samudghAtathI nivRtta thayA pachI kaSAya kuzIla vigerenA pariNAma thayA pachI tenuM maraNa thAya che. 'bausassa NaM bhate ! pucchA' he bhagavan madhuzone aiTasA samudghAtI hoya che? AtA uttaragAM anuzrI he che ! - 'goyamA ! paMcasramugdhAyA pannattA' he
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarU bhaMgavatIstre ' paJca samudghAtA bhavanti, 'taM jahA' tadyayA-'veyaNAsamugyAe jAva teyA samugyAe' / 'vedanAsamudghAto yAvat taijama samudghAtaH yAvat padena kapAyamAraNAntikavaiki yANAM trayANAM saMgraho bhavati 'evaM paDiseraNAkusIle vi' evaM pratisevanAkuzIla vipaye'pi jJAtavyaM pratisevanAkuzIlasyApi vedanAdikA staijasAntAH paJca samud ghAtA bhavantIti / 'kasAyakusIlassa pucchA' kapAyakuzIlasya khala bhadanta ! kati samudaghAtAH prajJaptA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' / ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'cha samugghAyA pannattA' SaT samudghAtAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA'peyaNAsaplugghAe jAva AhAragasamugghAe' vedanA samudghAto yAvadAhArakasamudghAtA, yAvatpadena kapAyAdInAM caturNI samudghAtAnAM saMgrahI bhavati-tathA ca vedanAsamughAvAdArabhyAhArakasamudghAtAntapaT samudghAtavAn kapAyakuzIlo bhavatIti / 'NiyaMThassa NaM pucchA' nirgranthasya khalu, madanta ! kati samudyAtA bhavahe gautama ! akuza ke pAMca samudghAta hote haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra khe hai-vedanA lamuyAna 1, kapAyasamudrAta 2, mAraNAntika samudghAta3, kriya samudghAta 4 aura tejala lamudghAta 5 'evaM paDisevaNAkusIlevi' pratisevanAzIla ke bhI the hI pAMca samudghAta hote haiM / 'kasAya. kusIlAla pucch|' he bhadanta ! kaSAya kuzIla sAdhu ke kitane samudghAta hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! cha samudghAyA pannattA' he gautama ! kapAyakuzIla sAdhu ke cha sapludghAta hote haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se ha-vedanA 1 kaSAya 2 mAraNAntika 3 vaikriya samudghAta 4 taijasa samudghAta 5 aura AhAraka samudaghAta / 1 - 'niyaMThalaNaM pucchA' he adanta ! nirgandha ke kitane samudaghAta hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goSamA ! natthi ekko vihe jItama ! madhuzana pAya samudhAta uya che. 'ta jahA' mA prabhArI che. vedanAsamudgha ta 1 kaSAyasamuddaghAta 2 mAraNAnika samudughAta 3 vaikiyasamuddaghAta 4 bhane tesasamuhUdhAta:5 'evaM paDisevaNAkusIle vi' me08 pramANe pratisevanA huzAsana 5 me pAMya samuddhAtaDAya che 'kasAyakupIlassa pucchA' SAya kazIla sAdhune keTalA samughAta hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe cha -goyamA cha sa mugghAyA pannattA' 3 gautama! SAyagIta sAdhune 6 7 samuddhAta DAya che 'ta jahA' te // prabhAra cha-vahanAsamuddhAta 1. pAya samadughAta 2 mAraNatika samughAta 3 vaikriyasamuddaghAta 4 taijasasamuddaghAta 5 mana mA.24 samuddhAta 6 "NiyaMThassa NaM pucchA' meM lagavan niyayana TA samudhAta hAya cha 1 mA praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goMyamA ! nasthi
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2015 u.6sU013-32 kSetradvAranirUpaNam ntIti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he 'gautama' ! 'nathi ekko vi'. nAsti eko'pi samudghAto nigranthasya tathA svabhAvatvAditi / 'siNAyassa pucchA' snAtvAtya khalu bhadanta ! kati samudaghAtAH majJaptA iti praznaH, bhaga vaanaah-goym|' ityAdi, 'moyamA' he gautama ! 'ege kevalisasugghAe pannatte' eka: kevalisa mudghAtaH prajJaptaH, snAtakaraya tathA svabhAvAdekaH kevalisamudghAta eva bhavati nAnya iti 31 / . atha dvAtriMzattamaM kSetradvAramAha-tatra kSetram-avagAhanAkSetramAkAzapradezaH / 'pulAe NaM bhate !' pulAkaH khalu bhadanta ! 'logarasa ki saMkhejjaibhAge, hojA' lokasya kiM sakhye yabhAge bhavet athavA 'asaMkhejjai bhAge hojjA' asaMkhyeyabhAge bha vet athavA-'saMkhe jesu bhAgesu hojjA' saMkhyeyeSu bhAgeSu bhavet athaza 'asaMgautama ! nirgrantha ke eka bhI samudrAta nahIM hotA hai| kyoM ki nirgrantha kA aisA hI svabhAva hotA hai / 'siNAyassa pucchA' he bhadanta ! snAtaka ke kitane samudghAta hote haiM ? 'goyamA' he gautama! snAtaka ke 'ege kevalisasugghAe panatte kevala eka hI kevali samudrAta hotA hai aura samudghAta nahIM hote haiN| samudaghAta dvAra samApta / 32 veM kSetradvAra kA kathana kSetra se yahAM avagAhanA kSetra jo ki AkAzapradezarUpa holA hai gRhIta huA hai 'pulAe NaM bhaMte ! logalsa kiM saMkhejaimAge hojjA, asaM. khejjaibhAge hojjA' gautamasvAmI ne prazuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! pulAka loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai ? athavA asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai ? athavA 'saMkhejjelu bhAgesu hojjA' saMkhzAtabhAgoM ekko vi? gautama ! ni-dhana, me 19 samuddhAta khAta nathI. bha hainiyanyano svabhAva sevA hAya cha 'siNAyasma punchA' he sAvana sanAtana samuddhAta DAya che 1 uttaramA pramuzrI 4 cha -'goyamA !' gautama-! nAtAle 'ege kevali samugghAe' ThevaNa - usI samuddhAta . hAya cha bI samudughAta hotA nathI. e rIte A samudgha dvAra samApta . - have 32 mA kSetradrArakathana karavAmAM Ave che kSetrathI ahiyAM avagAhanA kSetra ke je AkAza pradeza rUpa hoya che tenu ahae thaya che. 'pulAe Na bhaMte ! logassa ki saMkhejjaibhAge hojjA, asaMkhejjaibhAge hojjA' zrIgautabhasvAmI prabhuzrIna se pUchyu cha hai-3 bhagavad pulAka lekanA saMkhyAmA bhAgamAM rahe che? athavA asaMkhyAtamAM mAgamA 2 cha ? ma mA 'saMkhejjesu bhAgesu hojA' sadhyAtamAgAbhA 2 cha ?
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsutre 240 I 'khejjesu bhAgesu hojjA' lokasyAsaMkhyeyeSu bhAgeSu bhavet athavA 'sannaloe hojjA' sarvaloke bhavet iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA ' he gautama! 'No saMkhena bhAge hojjA' no lokAkAzasya saMkhyAne bhAge bhavet kAko'pi tu 'asaMkhejjabhAge hojjA' lokAkAzasthAsaMkhyAta bhAMge bhaven pulAkazarIrasya lokasaMkhyeyabhAgamAtrAtragAdditvAda | 'No saMkhezjeSu bhAgeSu hojjA' no saMkhyAteSu bhAgeSu bhavet 'No amakhe jjesu bhAgesu hojjA' no lokA kAzasyAsaMkhyAneSu bhAgeSu bhavet pulAkaH, 'jo sannachoe hojjA' no sarvalo ke vyApto bhavet pulAka iti / 'evaM jAva niyaMThe' evaM pulAvadeva yAvat nirgranyaH, atra yAvatpadena vakuzapatisevanAkuzIla pAyakuzIlana saMgraho bhavadi tathA ca meM rahatA hai | athavA 'asaMkhejjesu bhAgesu hojjA 'asaMkhyAta bhAgoM meM rahatA hai ? athavA 'sabbaloe hojA' samasta loka meM rahanA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! No saMkhejjaha 'bhAge hojjA' he gautama pulAka loka ke saMkhyAnaveM bhAga meM nahIM rahatA hai 'asaMkhejjai bhAge hojjA' kintu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai| isI prakAra vaha 'No saMkhejjesu bhAgesu hojjA NA asaMkhejjesu bhAgeSu hojjA' loka ke saMkhyAta bhAgoM meM bhI nahIM rahatA hai aura na loka ke asaMkhyAta bhAgoM meM bhI rahatA hai tathA 'No savvaloe hojA' saMpUrNa loka meM bhI nahIM hotA hai / pulAka leokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai aisA jo kahA hai vaha pulAka ke zarIra ko lekara kahA gayA hai| kyoMki pulAka kA zarIra lokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra meM avagAhI hotA hai / ' evaM jAva NiyaMTe' isI prakAra kA kathana vakuza - athavA 'asaMkhejjesu bhAgesu hojjA' asaNyAta lAgobhAM athavA 'savvaloe hojjA' sajA sobhAM rahe che ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI uhe che - 'goyamA ! No saMkhejjaibhAge ho jA' he gautama | pusA bomnAM sabhyAtabhAM bhAgabhAM rahetA nathI. 'asaMkhejjabhAge hobjA' paraMtu sonA asaNyAtabhA bhAgabhAM rahe che. 4 rIte 'No saMkhejjesu bhAgesu hojjA, No asaMkhejjesu bhAgesu hojjA' bounA sabhyAtamA lAgobhAM yayu rahetA nathI. yAne sonA asaMkhyAtamA bhAgeAmAM paNa rahetA nathI pulAka leAkAkAzanA asa khyAtamA bhAgamAM rahe che. evuM je kahela che. te pulAkanA zarIrane laIne kahela che. kaeNmake pulAkatu' zarIra laiAkAkAzanA asaMkhyAtamA bhAga mAtramAM avagAhanAvaay che. 'eva jAva NiyaMde' 4 prabhAnu dhana maDuza, pratisevanA
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA kA za025 u.6 sU012-32 kSetradvAranirUpaNam 241 vakuzAdArabhya nidhAntaH sarge'pi lokAkAzastha asaMkhyAte eva bhAge bhavediti / 'riNAe NaM pucchA' mAlakaH khalu bhadanta ! kiM lokAlAzalpa saMkhyAte bhAge bhavet sarvaloke ga svediti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama ! 'lo saMkhejjaimAge hajjA' no lokAnAzasya saMkhyAte bhAge bhavet ra nAkA, kintu lokAkAzasya 'asaMkhejjadamAge hojjA' asaMkhyAte bhAge bhaveda zarIrastho daNDakapATakaraNakAle ca lokAsaMbare yamAyattimAn bhanati kevalizarIrAdInAM tApamAnavAt / 'No saMkhejjesu bhAgesu kojA' no saMkhyAtepu lokAzAzamAgeSu bhavet snAtakaH / kintu 'asaMkhejje mAgesu hojjA' asaMhAsepu losAkAzama,geSu bhaved madhikaraNa kAle bolokamAnasya vAsenApalya cAmAptatayA uttanvAllokAkAzasyAsaMkhyeyeSu bhAgeSu vartate prativanAzIla mAyakuzIla aura nindha inake mana meM bhI jAnanA gari / tathA ca-pulAka se lezara nirbandha taka ke samasta sAdha lokAzAzake asaMkhyAtaveM bhAga meM avagAhI hote haiN| jiNAe NaM pucchA' he bhAdala ! snAtaka loka ke saMkhyAtaveM bhAga rahatA? athayA asaMkhyAta bhAga rahatA hai ? athavA loka ke saMkhyAtabhAgoM meM rahatA hai ? athavA loka ke asaMkhyAta bhAgoM meM rahatA hai ? athavA sarvaloka rahanA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jo saMkhejjaha bhAge hojjA, asaMkhejjaha bhAge hojjA' he gautama ! snAtaka lokAkSAzake saMkhyAta bhAga meM nahIM rahatA hai kintu yaha lokAkAza ke asaMkhyAlave yAga meM rahatA hai isI prakAra vaha loka ke saMpAtalAgoM meM bhI nahIM rahatA hai| kintu lokAkSAza ke asaMkhyAta bhAgoM meM rahatA kuzIla, kaSAya kuzIla, ane nigraMthanA saMbadhamA paNa samajavuM. tathA bakuzathI laIne nirthI sudhInA saghaLA sAdhu lokAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgamAM ava gADanAvAmA hAya cha 'liNAeNaM pucchA' gavan nAta sInA sadhyAtamA bhAgamAM rahe che? athavA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe che? athavA lokanA saMvyAta bhAgamAM rahe che? athavA lekanA asaMkhyAta bhAgamAM rahe che ? athavA sa pUrNa lekamAM rahe che A praznanA uttaramA prabhuzrI kahe che kegoymaa| No sakhejjaibhAge hojjA, asaMkhejjaibhAge hojjA' he gautama ! snAtaka lokAkAsanA sa yAtamA bhAgamAM rahetA nathI. paraMtu te kAkAzanA asa khyAtama bhAgamAM rahe che. e ja rIte te lekanA sA khyAmAM bhAgomAM paNa rahetA nathI. paraMtu lokAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe sa0 32
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 242 snAtaka iti / 'savvaloe vA hojjA' sarvalo ke vA bhavet yadA snAtakaH samastamapi lokaM vyApnoti tadA sarvaloke bhavediti // 32 suu012|| ___atha trayastriMzattamaM sparzalAhAramArabhya patriMzattamAlapabahalahAraparyantadvArA NyAha-'pulAe Na' ityaadi| mUlam-pulAe aMte ! logalsa kiM saMkhejjaibhAgaM phusai asaMkhejjaimAgaM phusai evaM jahA ogAhaNA maNiyA tahA phusaNA vi ANiyavA jAva siNAe 33 / pulAe NaM bhaMte ! kayaraMmi bhAve hojjA ? goyamA! khaoksalie sAve hojjA evaM jAva kasAyakulIle / NiyaMThe pucchA goyamA ! uvalamie vA bhAve hojjA / siNAe pucchA, goyamA ! khAie vA hojjaa34| hai / 'sabbaloesu vA hojjA' athavA sarvalokAkAza meM rahatA hai / snAtaka kevali samudrAta aghasthA meM jaba daNDa kapATa karane kI avasthA meM hotA hai taba yaha loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM rahatA hai kyoMki usakA zarIra loka ke asaMkhyAtaveM bhAga vRttiyAlA hotA hai| tathA jaba vaha manthAnAvasthA meM hotA hai taba usake dvArA loka kA bahuta adhika bhAga vyApta kara liyA gayA hotA hai| aura bahuta thoDA bhAga usake dvArA avyApta rahatA hai| isaliye yaha loka ke asaMkhyAta bhAgoM meM vyApta kahA gayA hai aura jaba vaha snAtaka lanagraloka ko vyApta kara letA hai tatha vaha samagra loka meM rahatA hai aisA jAnanA cAhiye |mu0 12 // kSetravAra kA kathana samApta // cha. 'savvaloe vA hojjA' athavA saMpUrNa zamA 23 che. snAta kevalI samughAta avasthAmAM jayAre dADakapATa karavAnI avasthAmAM hoya che. tyAre te lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe che. kemake-tenuM zarIra lekanA asaMkhyAtamA bhAgamAM vRttivALuM hoya che tathA jyAre te manthAnAvasthAmAM hoya che, tyAre tenA dvArA loka ghaNo vadhAre bhAga vyApta karyo hoya che, ane ghaNe thoDo bhAga tenA dvArA avyApta rahe che. tethI te lokanA asaMkhyAta bhAgomAM vyApta kahela che, ane jyAre te snAtaka sapUrNa lekane vyApta karI le che, tyAre te samagra lekamAM rahe che. tema samajavuM. e rIte A kSetradvAra kahyuM che. kSetradvAra samApta mAsU012 che
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 243 prameyavandrikA TIkA za025 u0 6 khU013-33-36 paryantAni dvArANi pulAyA NaM bhaMte! egasamaeNaM kevaiyA hojjA goyamA ! paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi, jai asthi jahaneNaM ekko vA do vA tinni vA ukholeNaM sayapuhuttaM / puvvapaDivannae paDucca siya asthi siya natthi jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkoleNaM sahassapuhutaM / baDalA NaM bhaMte ! egasamaeNaM pucchA goyasA ! paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi / jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM layapuruM / pucapaDivannae paDucca jahanneNaM koDisayapuhuttaM ukkoseNaM vi koDIlaya puhutaM / evaM paDisevaNAkusIle vi / kalAyakusIlA NaM pucchA goyamA ! paDivajjamANae pahucca siya asthi siya natthi / jai asthi jahaneNaM ekko vA do vA tinnivA ukkoleNaM sahaslapuhuttaM / puvvapaDivannae paDucca jahanneNaM koDisahastrapuhutaM ukkoseNa vi koDi sahasapuhutaM / niyaMThA pucchA goyamA ! paDivajjamANae ya pahucca sipa asthi siya natthi jai asthi jahaneNaM ekako vA do vA tinni vA ukkoseNaM vA sayaM, asayaM khavagANaM caupannaM uvasAmagANaM / yovapaDivannae paDucca liya atthi siya natthi / jai asthi jahanneNaM eka vA do vA tinni vA ukkoseNaM layaputtaM / siNAyANaM pucchA goyamA ! paDivajjasANae paDucca siya asthi siya natthi / jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tinnivA ukkoleNaM asayaM / puvvapaDivannae paDucca jahaneNaM koDipuhuttaM ukkoseNa vi koDipuhuttaM 35 / eesi NaM bhaMte! pulAga bausa paDi sevaNAkusIlakasAyakusIle niyaMThe siNAyANaM kayare
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra kayarehitojAba visesAhiyA vA ? goyalA! labbayovANiyaMThA, pulAgA saMkhejjaguNA, siNAyA saMkhejjaguNA, vaDasA saMkhejaguNA, paDilevaNAkulIlA saMjjaguNA, kasAyakulIlA lkhejjgunnaa| sevaM bhaMte ! sevaM saMte ! ti jAba viharai ||suu013|| // paNavIsaise lae chaTo uddelao salanta / / chAyA-pulAkaH khalu bhadanta ! lokasya kiM saMkhyeyabhAga spRzati asaMkhyeyamAgaM spRzati ? gautama ! evaM yathA avagAhanA bhanitA tathA sparzanA'pi bhaNitavyA yAvat snAtakaH33 / pulAkaH khalu bhadanta ! katarasmin bhAve bhavet ? gautama ! kSAyopazamikabhAve bhavet / evaM yAvat kapAyakuzIlaH / nigranthaH pRcchA gautama ! aupazamikabhAve bhavet kSAyike bhAve vA bhavet / snAtaka pRcchA gautama ! kSAyike bhAve bhavet 34 / puruSakAH khalu bhadanta / ekasamayena kiyanto bhavanti ? gautama ! pratipadyamAnAna pratItya rathAt asti rayAt nAsti, yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA tyo yA utkaNa zatapRthakkam / pUrvapratipannakAn pratItya syAdasti syAnAsti, yadi asti jaghandela eko bA dvau vA trayo cA utkaNa sahapRthaktvam / vakuzAH khalu bhadanta / ekasamayena pRcchA gautama ! pratipadyamAna kAn pratItya syAdasti sthAnAsti yadi rita, jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarpaNa zatapRthaktvam pUrvapatipannahAn patItya jaghanyena koTizatapRthaktvam utrUNApi koTizatapRthaktvam / evaM prtisevnaakushiilo'pi| kapAya. kuzIlAH pRcchA gautama ! pratipadyamAnajJAna pratItya syAkarita sthAnAsti / yadi asti jaghanye eko vA dvau vA yo bA utkarSeNa sahapRthaktva, pUrvapratipannakAn pratIya jaghanyena koTisahastra pRthaktvam utkarpato'pi zoTisahastrapRtha. ktvam / nigranthAH khalu pRcchA gautama | pratipadyamAlakAn pratIla syAdasti syAnnArita, yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA yo vA utkarpaga vApaSTizatam, aSTazataM kSapakANAm catuHpaJcAzadupazamanAnAm pUrvapratipannakAn pratItya syAda. sti syAnnAsti / yadi asti jaghanyena eko vA dvIcA trayoM kA kaNa zata. pRthaklam / snAtakAH khaza pRcchA gautama / pratipadyamAjakA gItya svAdasti syAnAsti yadi arita jaghanyena eko vA dvau bAyo vA utkarSeNa zatam / pUrvapratipannakAna pratItya jaghanyena koTipRthaktvam 35 / eteSAM khalu bhadanta ! pulApha-bakuza-matisevanAkuzIla-kapAyakuzIla-nigranthasnAtahAnA kalame katame. myo yAvadvizeSAdhikA vA gautama ! sarvastokAH nirgranthAH, pulAzA saMkhyeyaguNA,
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ referrer 025 u.6 2013-33 sparzanAdvAranirUpaNam 245 snAtakA: saMkhyeyaguNAH, vakuzAH saMkhyeyaguNAH, pratisevanAkuzIlAH saMkhyeyaguNAH, kapAyakuzIlAH saMrUyeyaguNAH / tadevaM bhadancha ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / / sU0 13 // iti paJcaviMzatizata ke paSThoddezakaH samAptaH TIkA -- 'pulAe NaM bhaMte' pulAkaH khalu madanta ! 'logassa kiM saMkhejjai bhAgaM phusai asaM khejjaibhAgaM phu vaI' lokalpa kiM sakhyeyaM bhAgaM spRzati athavA lokasyAsaMkhyeyaM bhAgaM spRzatIti praznaH, bhagavAnAha - ' evaM jahA ' ityAdi, 'evaM jahA ogAhaNA bhaNiyA dahA phuruNA vi sANiyannA' evaM yathA agAhanA bhaNitA tatra avagAhanA- avagADhakSetravipayA ataH kSetradvArametra avagAhanAdvAraM jJeyam tathA 33 veM sparzanAdvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! logassa ki saMkhejjaha bhAgaM phulai asaMkhejjaha bhAgaM sara' ityAdi / TIkArtha- gautamasvAmI ne prabhuzrI se ailA pUchA hai - 'pulAe NaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejjaibhAgaM asaMkhejjai bhAgaM phula' he bhadanta / pulApha . kyA loka ke saMkhyAtaveM bhAga kI sparzanA karatA hai ? athavA asaM khyAtaveM bhAga kI sparzanA karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM ' evaM jahA oMgANA bhaNiyA tahA phuruNA vi bhASiSavvA' he gautama ! jisa prakAra se avagAhanA ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai usI prakAra se sparzanA ke sambandha meM bhI kathana jAna denA cAhiye / avagADhakSetra viSayaka avagAhanA hotI hai / ataH kSetradvAra hI avagAhanA dvAra hai isaliye sparzanA bhI isI ke anusAra kahanI cAhiye have 33 mA spanA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che 'pulAe NaM bhaMte! logassa kiM saMkhejjaibhAgaM phusai asakhejjaibhAgaM phusai' 60 TIkA"--A sUtradvArA zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne evu' pUchyuM che ke'pulaaenn bhaMte ! loga hi saMkhejjaibhAgaM phusai asaMkhejjaibhAgaM phusai' De bhagavan pulAka lekanA sa`khyAtamA bhAganI spanA kare che ? athavA asa khyAtamA bhAganI spanA kare che? A praznananA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-ttva' yogAddaNA bhaNiyA tahA phusaNA vi bhANiyavvA' he gautama! ? prabhAva gAhenAnA sambandhamAM kathana karavAmAM Avyu' che, eja pramANe spanAnA saMbaMdhamAM paNa kathana samajavuM. avagADha kSetra viSayaka avagAhanA haiAya che. jethI kSetrAra ja ava zAhanAdvAra che, tethI panA paNa te pramANeja kahevI joie. ane mA
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ '246 bhagavatI sUtre sparzanA'pi bhaNitavyA kiyatparyantamavagAhanAmakaraNamiha adhyetavyaM tatrAha'jAva' ityAdi 'jAba siNAe' yAvatsnAtakaH, snAtakamakaraNAntaM sarvamavagantavyam pulAkAdArabhya nirgrandhAntaH sarvo'pi lokasyAsaMkhyeyameva bhAgaM spRzati snAtaka stu lokasyAsaMkhyeyabhAgaM spRzati asaMkhyeyAn bhAgAn vA spRzati sarvalokaM vA spRzatItyevaM krameNa pulAkAdArabhya snAtakAntasyAvagAhanAvadeva sparzanA jJAtavyeti / nanu avagAhanA sparzanayoH ko bheda iticedatrocyase kSetrasya yAvAn bhAgaH, avagAhaDha - Azrito bhavet sA avagAhanA, avagADhakSetrasya tatpArzvavarttinazca kSetra - sparzaneti sparzanAdvAram 33 / aura yaha avagAhanA prakaraNa yahAM 'jAba siNAe' isa sUtrapATha taka kA grahaNa huA hai aisA jAnanA cAhiye / tathA ca-pulAka se lekara nirgrantha taka ke sAdhu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga taka kI hI sparzanA karate haiM aura snAtaka sAdhu loka ke asaMkhyAta veM bhAga kI sparzanA karatA hai loka ke asaMkhyAta bhAgoM kI bhI sparzanA karatA hai aura samasta loka kI bhI sparzanA karatA hai / aisA kathana isa sparzanA prakaraNa meM kiyA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / zaMkA- avagAhanA aura sparzanA meM kyA antara hai ? uttara -- kSetra kA jitanA bhAga avagADha- Azrita hotA hai, vaha avagAhanA hai tathA avagAhita kSetra aura unakI AjU bAjU kA kSetra - pArzvavartI kSetra jo hotA hai usakI bhI sparzanA hotI hai / sparzanA dvAra kA kathana samApta 33 / avagAhanA amaraNa aDiyAM 'jAva siNAe' mA sUtrapATha sudhI grahaNa thayesa che tema samajavuM joIe. tathA pulAkathI laIne nigrantha sudhInA sAdhu lekanA asakhyAtamA bhAga sudhInI ja sparzanA kare che. ane snAtaka sAdhu leAkanA asakhyAta bhAgAnI paNu spana kare che, ane samasta leAkanI paNa spanA kare che. e pramANenu'kacana A spardhAnA prakaraNamAM kahyu che. tema samajavu'. zakAavagAhanA ane spanAmAM zu' aMtara che ? uttara--kSetranA jeTalA bhAga avagADha-mazrita haiAya che. te avagAhanA che. tathA avagAhanAvALu' kSetra ane tenI AnumAjInu je kSetra-arthAt pArzvavattI kSetra hAya che. tenI sparzanA thAya che. e rIte A sparzanA dvAra sa`baMdhI kathana kahela che. sparzonA dvAra samApta // 33 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU013-34 bhAvahAranirUpaNam catustriMzattamaM bhAvadvAramAha-'pulAe the' ityAdi, 'pulAe NaM bhaMte / kayarami bhAve hojjA' pulAkaH khalu bhadanta ! katarasiman bhAve bhavet iti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'khovasamie bhAve ho'jA' kSAyopazamike bhAve bhavet pulAka: he gautama ! mAyopazamikamAve vartamAno bhavediti / 'evaM jAva kasAyakusIle' evaM yAvat kaSAyakuzIlaH, atra yAvatpadena bakuzapatisevanAkuzIlayoH saMgraho bhavati tathA ca pulAkaradeva vakuzapratisevanA kuzIlakapAyakuzIlA api kSAyopazamikabhAvamAtre bhaveyuriti bhAvaH / 'NiyaMThe pucchA' niryanthaH khalu bhadanta / katarasmina bhAve bhavediti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'uvasamie vA bhAve hojjA khAie vA bhAve hojjA' aupazamike vA bhAve bhavet nirgranthaH kSAyike vA bhAve bhavediti / 'siNAe pucchA' snAtakaH khalu bhadanta ! ktarasmin bhAve bhavediti 34 vAM bhAvadvAra kA kathana 'pulAe NaM bhaMte ! kayaraMmi bhAve hojjA' gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! pulAka kisa bhAva meM vartamAna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gothamA ! khaoSasamie bhAve hojjA' he gautama | pulAka kSAyopazAmika bhAva meM vartamAna hotA hai| "evaM jAya kasAya kusIle' isI prakAra se kaSAyacazIla taka ke sAdhu kSAyopazamika bhAva meM vartamAna hote haiM / 'NiyaMThe NaM pucchA' he bhadanta ! nirgrantha kisa bhAva meM vartamAna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! upasamie vA bhAve hojjA khAie vA bhAve hojjA' he gautama ! nirgrantha aupazamika bhAva meM vartamAna hotA hai athavA kSAyika bhAva meM vattamAna hotA hai| have cotrIsamA bhAvakAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'pulAe NaM bhaMte ! kayara mi bhAve hojjA' gItamasvAmI prabhuzrIna evuM pUchayuM ke he bhagavana pulAka kayA bhAvamAM vartamAna hoya che ? A praznamA uttaramA prabhuzrI gautamatvAmIna 49 che 3-'goyamA ! khaovasamie bhAve hojjA' gItama! ghusA kSAyA5zabhibhAvamA vatamAna 5 cha 'evaM jAva kasAyakusIle' me pramANe 4SAyazA sudhAnA sAdhu kSAyA5zabhi4 bhAbhA vatamAna DAya cha 'NiyaThe NaM puccho' bhagavan nintha yA bhAvabhAM patamAna hAya cha 1 mA prshnn| uttaramA prasuzrI / che -'goyamA / uva. samie vA bhAve hojA khAie vA bhAve hojjA' he gautama! nintha moya. zamika bhAvamAM vartamAna hoya che, athavA kSAyika bhAvamAM vartamAna hoya che.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 248 pRcchA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi' 'goyanA' he gautama ! 'khAie bhAva honA kSAyika mAve bhot snAtaka iti, anaudAyikapariNAmAdi bhAvA noktAH pulAzatvAdininandhanAnAM cAritramahakSayopazamAdInAmena vivakSaNAditi 34 pazcazittamaM parigANaTAramAha-'pulAyA NaM tvAdi, 'pulAyA NaM bhane ! ema. samaeNaM kevaiyA hojanA?' gulAkAH khalu madanta ? emA nayena-ekasmin samaye ityarthaH bhiyantA-jhiyarasakhya kA yuriti para rANadvAre praznaH, nagavAnAha'goyamA' ityAdi, goyamA' he gausama ! 'paDibajamANae pahucca siya asthi siya nasya' manipayamAna kAn matItya tatkAle mulAkamAvasanAsAdayato'pekSayA ___ miNAra pucchA 'he bhadanta ! snAnakA kima bhAra vartamAna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jonamA ! khAe mAve hojA' he pauttama ! snAtaka kSAdhika bhAva meM vartamAna .tA hai| yahAM audAyika pAriNAmika Adi zava nahIM kahe gaye haiN| kyoMki pulAkatva Adi ke kAraNa bhUla cAritramoha ke kSayopazamna AdioM kI hI yahAM vicakSA huI hai bhAvahAra kA kathana samApta / 35 parimANa dvAra kA kathana 'pulAyA NaM saMte ! egalamaeNaM kevayA hojanA' gautama ne prabhuzrI khe aisA pUchA hai he adanta ! eka samaya meM kitane pulAsa hote haiM ? isa prazna ke uttara meM zrI kahate hai-'godhamA ! paDirajjamANae paDucca liya adhi, liya nadhi' he gautama ! pratipadyamAna-usI kAla meM pulAyaka bhAva ko prApta karane vAle pulAka kI apekSA se eka samaya 'siNAe pucchA' 8 4 snAta yA lApamA yatamAna 31ya cha ? SttaramA suzrI 47 cha -'goyamA ! khAie bhAve hojjA' gautama ! nA. taka kSAvikabhAvamAM vartamAna hoya che. ahiyAM audayika pArimika vigere bhAve kahyA nathI kemake-pulAupaNuM adinA kAraNabhUta cAritramohanA kSApazama vigerenI ja ahiyAM vivakSA thaI che. e rIte bAvaDhAranuM kathana kahela che. bhavadvAra samApta have pAMtrIsamA parimANadvAranuM kathana karavAmAM Ave che - 'pulAyA NaM bhave / egasamaeNaM kevaiyA hojjA' zrIgItabhasvAmI mA sUtrapAThadvArA prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke-he bhagavana eka samayamAM keTalA pulAka rAya cha ? A prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! pahibajamANae paDucca siya asthi liya natyi' gautama ! pratipayamAna-1 mA purA bhAvane prApta karavAvALA pulAThanI apekSAthI eka samayamAM pulAka keI vAra
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU013-35 parimANadvAranirUpaNam 249 syAdasti-kadAcidbhavati, syAnnAsti-kadAcit na bhavati / 'jai asthi' yadi asti tadA 'jahanneNaM ekako vA do vA tini vA jaghanyena eko vA dvau vA prayo vA bhavanti 'ukoseNaM sayapuhutta' utkarSeNa zatapRthaktvam dvizatAdArasya navazataparyantaM pulAkA bhavantIti / 'pucapaDivannae paDucca' pUrvapratipanakAn pulAkAn pratItya, pUrvapatipannapulAkApekSayA ityarthaH 'siya asthi siya nasthi' syAtkadAcit asti-bhavati, syAt-kadAcit nAsti-na bhavati 'jai atthi' yadi asti -bhavati tadA 'jahanneNe ekko vA-do bA timi vA' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA pulAkA ekasamaye bhavanti / 'ukka seNaM sahassapuhuttaM' utkarSeNa sahasra pRthaktvam dvisahasrAdArabhya navasahasraparyantam ekasamaye pulAkA bhavantIti / meM pulAka kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jaha asthi jahanneNaM eko vA do bA tinni vA' cadi hote haiM to kadAcit eka bhI ho sakatA hai, kadAcit do bhI ho sakate haiM aura kadAcita tIna bhI ho sakate haiN| yaha kathana jaghanya kI apekSA se hai aura 'ukose sayapuhutta' utkRSTa se eka samaya meM zatapRthaktva pulAka ho sakate haiM 2 sau se lekara 9 sau taka kA nAma zanapRthaktva hai| 'pugdhapaDivannae paDucca siya asthi liya nasthi' tathA pUrva pratipanna pulAkoM kI apekSA se-jinhoMne pulAka avasthA pahile se dhAraNa kara lI hai aise pulAkoM kI apekSA le kadAcit pulAsa rote hai aura kadAcita nahIM bhI hote haiN| 'jaha asthi' yadi hote haiM to jahanneNaM ekko ghA do vA timi vA jaghanya khe eka athavA do athavA tIna taka hote haiM eka samaya meM 'ukkoseNaM laharahapuhatta' aura utkRSTa se do hajAra se lekara 9 hajAra taka eka samaya meM hote haiN| saya 55 cha manovAra nathI para DAtA, 'jai asthi jahanneNa eko vA do vA tilni vA naDAya cha, ta vAra 4 56 cha / che, vA mahAya che, ane koIvAra traNa paNa hoI zake che. A kathana jaghanyanI apekSAthI kahela cha. 'ukoseNaM sayapuhatta' GSTayA ye samayamA zatapRthapa pasAra ho| thaI cha. meTale -sAthI saI ne nvse| sudhI 4 rAI cha. 'puvapaDivannae paDucca siya asthi siya natthi' tathA pUrva pratipanna purAnI apekSAthIro pahelethI pulAka avasthA dhAraNa karI che, evA pulAkanI apekSAthI kaIvAra Ya hAya cha, mana vA2 nathI 55 hotA 'jai atthina hAya che. ta'jahanneNaM eko vA do vA tinni vA' dhanyathI se samayamA se athavA 2 mayA va sudhI DAya che. 'ukoseNaM sahassapuhuttaM' mane 68thA hajArathI laIne 9 nava hajAra sudhI eka samayamAM hoya che, tema samajavuM. bha0 32
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 bhagavatI sUtre 'basA gaM bhave ! egasamae Na pucchA' bakuzAH khalu bhadanta ! ekasmin samaye kiyanto bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'paDijamANae eDucca siya asthi siya nasthi' pratipadyamAnakAn - bakuzAna matItya pratipadyamAnavakuzApekSayA ityarthaH syAt kadAcit asti - 1 bhavati syAt - kadAcicAsti na bhatrati / 'jar3a asthi' yadi asti tadA - ' jahanneNaM eka vA do vA nivA' jaghanyena eko vA dvau vA bhayo vA cakuzA ekasmin samaye jAyante, 'ukkoseNaM sayapuhuttaM' utkarSeNa zatapRthakyam dvizatAdArabhya nakzataparyantaM cakuzAH ekasamayena bhavantIti / ' pu0, paDivannae paDucca jahanneNaM koDisa puhu' pUrvapavipannakAn pratItya jaghanyena koTizatapRthaktvam dvikoTizatAdArabhya manakoTizataparyantam 'ukosega vi koDimayapusa utkarSeNA'pi koTizatapRthaktvam etatparimitA vakuzAH ekadA bhavantiIti / evaM paDisevaNA " 'vANaM bhaMte pucchA' he bhadanta ! eka samaya meM kitane bakuza hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhanA ! paDivajjamANae paDacca sitha asthi miya nathi' he gautama ? pratipadyamAnaka vakuzoM kI apekSA lekara vakuza kadAcita hote haiM aura kadAcit nahIM hote haiM 'jaha asthi' yadi vakuza hote haiM to 'jaNaM ekko vA do vA tinni yA' jaghanya se ve eka sayama meM eka athavA do athavA tIna taka hote haiM aura 'ukkoseNaM samyapuhuna" utkRSTa se eka samaya meM dosau se lekara nau sau taka hote haiM / putrapaDivannae paDucca jahanneNaM koDilayapuddattaM 0 ' tathA pUrvapratipana pakuzoM kI apekSA se jaghanya rUpa meM aura utkRSTa rUpa meM do sau karoDa se lekara nau sau karoDa taka hote haiM / tAtparya yahI hai ki itane vakuza eka kAla meM hote haiM / 'evaM paDi sevaNA 'jai atthi' le maDurA hoya 'vANaM bhaMve ! pucchA' he bhagavan me samayamA TasA maDuzI hoya che 1 mA prazna uttaramA prabhu zrI che - 'goyamA ! paDivajjarANae paDucca siya asthi si natthi' he gautama! pratipadyamAna azonI apekSAthI adhavAra aDuza hoya che, bhane adhavAra nathI hotA. che, to 'jahaNeNaM ekko vA do vA tinna bA' dhanyathI tethe the! sabhayabhAM eka athavA e athavA traNa sudhI hoya che ave' ukkoseNaM saMyapuhutta ' uthRSTathI ! samayasAM nasodhI vardhane navase sudhI hoya he 'puvva paDivannae paDucca jahanneNaM koMDisayapuduktaM ' tathA pUrva atiyantra madhuzonI apekSAthI jaghanyapaNAthI ane utkRSTapaNAthI e karADathI laine nava kare|Dha sudhI hoya che, hedAnu' tAtparya hai-ArasA madhuzI me kSaNabhAM hoya che. 'eva'
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA bokA 025 2.6 sU013-35 parimANahAranirUpaNam 251 kusIlevi' evam -vakuzavadeva pratisevanAkuzIlo'pi patipadyamAnapratisevanAkuzIlApekSayA kadAcid bhavanti kadAcid na bhavanti, yadi bhavanti tadA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA ekadA jAyante utkarSeNa koTizata pRthaktvam pUrvapatipanna pratisevanAkuzIlApekSayA tu jaghanyotkRSTAlpAM koTizatapRthakvamamANAmatisevanA kuzIlA ekasamayena jAyante ityarthaH / 'kasAyakumIlANaM pucchA' kapAyakuzIlA: khalu bhadanta ! ekasamaye niyanto avantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDicajjamANae paDucca sipa asthi siya natthi' patipadyamAnakAn-kapAyakuzIlAn apekSya syAdarita-kadAcidbhavati, syAnnAsti kadAcina bhavali, 'jai atthi' yadi arita tadA 'jahanneNaM ekako vA do vA tinni vA' jaghanyenaiko vA dvau vA trayo vA kapAyakuzIlA ekasamaye bhavanti kusIle vi' isI prakAra kA kathana pratipadyamAna pratisevanAkuzIloM kI apekSA lekara aura pratipanna pratislevanAkuzIloM kI apekSA lekara jaghanya aura khaskRSTa se karanA caahiye| tathA ca-pratipadyamAla pratisevanA kuzIloM kI apekSA se kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote haiN| yadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM eka samaya meM aura utkRSTa se zatapRthasya pramANa hote haiM eka samaya meM ityAdi kasAyakulIlANaM pucchA' he adanta ! kaSAyakuzIla eka samaya meM jitane hote haiM ? isa ke uttara meM prabhuzrI karate haiM-'goyanA / paDivajjamANae eDacca liya asthi liya nariya' he gautama ! pratipadyamAna kapAyAzIloM kI apekSA le kaSAyakuzIla kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jai asthi jahanne] ekko vA do vA paDisevaNAkusIle vi' mA prabhAnu jayana pratipayamAna pratisevanA kuzIlenI apekSA laIne ane pratipanna pratisevana kuzIlenI apekSA laIne jaghanya ane utkRSTathI kahevuM joIe tathA pratipadyamAna pratisevanA kuzIlonI apekSAthI jaghanyathI eka athavA be athavA traNa eka samayamAM hoya che. ane utkRSTathI eka samayamAM keTizata pRthaphatra pramANa hoya che. 'kasAyakusIle NaM pucchA' lagavan SAyazIta samayamA Tasa hAya cha 1 mA prazna uttaramA praduzrI 49 che -goyathA ! paDibajamANae paicca siya ayi siya nasthi' gItama! pratipayabhAna pAyazIvAnI pekSAthI 4pAyazIsa vA2 7ya 59 che, mane pAra nayI 5 utA. 'jai asthi jahanneNaM ekako vA do vA tinni vA' ne pAyazIta ge: samayamA
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra 'ukkoseNaM sahassapuhutta' utkaNa sA.pRthaktvam hisahassAdArabhya naba sahama. paryantAH kaSAyakuzIlA ekasamaye jAyante iti / 'purapaDijae pacca' pUrvapratipannakAn kapAyakuzIlAn pratItma-apekSya, 'jahanneNaM koDisahasamapurataM' jaghanyena koTisahasapR paktvam dvikoTisahasrAdArabhya nakoTi sahamaparyantAH kaSAyakuzIlA pratisamayaM jAyante, 'ukoleNa vi koDimahammaputaM' utkarpato'pi koTisahapRthaktvam / ___ nanu sarvasaMratAnAM doTisahapRthakatvaganyatra zrUyate / iha tu kevalAnA kapAyakuzIlAnAmera koTimahasUpyaktvaM kathitam tataH pulAkAdisaMkhyA tadatiriktA bhavatIti koTisApRthaktvakathanamatra viruddha mati vedatrocyate kapAyatinivA' yadi kapAyaRzIla ekA nabhaya meM ho to jaghanya se eka bhI ho sakatA hai do bhI ho sakatA hai aura tIna bhI ho sakatA hai aura 'ukoleNaM saharUlapuhatta' utkRSTa se eka samaya meM do hajAha se lekara 9 hajAra taka ho sakate haiN| tathA-'puSyapaDibannae paTucca' tathA pUrvaprati. panna karAyakuzIloM kI apekSA se 'jahanneNaM phoDisahassaputaM' jagha. nyarUpa meM kaSAyakuzIla koTisahasra pRthaktva do hajAra karoDa se lekara nau hajAra karor3a taka prati samaya meM hote haiM 'usoseNa vi koDisahassa puSkRtta' aura utkRSTa se bhI ve prati samaya meM koTisahasrapRthavatva hote haiN| - zaMkA--samasta saMyatoM kA pramANa koTi satra pRdhatva anya zAstroM meM sunA jAtA hai parantu yahAM to kevala apAyakuzIloM ko hI koTi bahasa pRthaktva phahAgayA hai aura jaba isameM pulAkAdikoM kI saMkhyA milAdete haiM to svabhAvataH yaha saMkhyA aura adhika ho jAtI hai| ataH koTisahana pRthaktva kA kadhana viruddha par3a jAtA hai| hiya te jaghanyathI eka paNa hoI zake che. be paNa hoI zake che, ane traNa pae lAza che. bhane 'ukkoseNaM sahassapuhuttaM' thA / samayamA me nArathI ena 8 nava // 2 sudhI DAya che. 'punapadivantae paDucca' tathA pUrva pratipanna pAyAzI yAnI apekSAthI 'jahanneNaM koDisayapuhatta' dhanya 35thA kaSAyakuzIleM be kaDathI laIne nava karoDa sudhI eka samayamAM hoya che. 'ukkoseNa vi koDisayapuhutta' mane thI para tasA me samayamA 2 2 karoDathI laIne nava karoDa sudhI hoya che. ' 4-sA sayAnu Ti sana pRtha5mIta zAsromA saasnavAmAM Ave che. paraMtu ahiyAM kevaLa kaSAyakuzIlone ja keTisahama pRthaphatva kahela che. ane jyAre temAM pulAka vigerenI saMkhyA meLavavAmAM
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrakA TIkA za025 u.6 sU013-35 parimANadvAranirUpaNam 53 kuzIlanAM yat koTisahasrapRthaktvaM kathitaM tat dvivAdikoTisahasrarUpaM kalpayitvA pulAkabakuzAdisaMkhyA tatra pravezyate tataH samastasaMyatamAnaM yat kathitam tannAtiriktaM bhavatIti / NiyaMThANaM pucchA' nirgranthAH khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanto bhavantIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDibajamANae paDucca siya asthi siya nasthi' pratipadhamAnakAn nirgranthAn pratItya syAdasti syAnnAsti 'jai asthi' yadi asti tadA-'jahanneNaM eko vA do vA tini vA' 'jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA nigranthA ekasamaye bhavanti 'ukkoseNa bAvaTTa sayaM' utkarSeNa dvApaSTizatam dvASaSTayuttarazatamamANanirgranthA uttara-aisI zaMkA ThIka nahIM hai kyoM ki kaSAya kuzIloM kA jo koTi sahastrapRthaktva kahA gayA hai use do tIna koTi sahastra rUpa meM kalpita karake usa meM pulAkAdikoM kI saMkhyA ko milA diyA jAtA hai isa prakAra sarva saMpato kA jo pramANa kahA gayA hai vaha adhika nahIM hotA hai| ___ 'NiyaMThe NaM pucchA' he bhadanta ! eka samaya meM nirgrantha kitane hote hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! paDivajjamANae paDacca siya asthi siya nasthi' he gautama ! pratipadyamAnaka nirgranthoM ko Azrita karake eka samaya meM nigrantha hole bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jaha atthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA' yadi eka samaya meM nirgrantha hote haiM to kama se kama eka athavA do athavA tIna hote haiM aura 'ukoseNaM bAvaTTha sayaM' uskRSTa se 162 hote Ave che te svabhAvathI ja A saMkhyA tenAthI paNa vadhAre thaI jAya che. jethI keTisahastra pRthakvanuM kathana virUddha thaI jAya che. uttara-A zaMkA ucita nathI. kemake kaSAyakuzIlene je kaTi sahastra prathakRtva kA che tene be traNa kaTi sahastrapaNAmAM kalpanA karIne temAM pulAka vigerenI saMkhyA meLavavAmAM Ave che. A rIte sarva saMyatanuM je pramANe kahyuM che, te adhika thatuM nathI. 'NiyaTheNaM pucchA' hai sAvana me samayamA ninya sA DAya hai ? mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! paDivajjamANae paDucca siya asthi siya nasthi' hai gautama ! pratipamAna niyanyAnA mAzraya zana se samayamA ninya khAya 55 cha, mana vA2 nathI 5 khAtA. 'jai asthi jahannaNa ekako vA do vA tinni vA' ne ye samayamA niyanya DAya che. tasabhA mech| 4 athavA me athavA khAya che. ma2. 'ukkoseNaM pAvaTa' saya TathA 112 me4 semAsa tha jaya che. tesAmA 'aTra
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 maMgavatIstra ekasamayena jAyante tatra anusayaM kharagANaM' agataM kSapakANAm kSapazreNimatA sAdhUnAm aSTottarazataM bhavati tathA-'caupanna uksAmagANe' catuH paJcAzat upazama. kAnAm upazamazreNimatAM catuH paJcAgadbharyAta apayormalane dviSaSTayuttarazataM bhavati pratipayamAnakAnAM nigranthAnAM sadaiva utpadyAmAnAnAm utkarpata iti / 'puvapaDicannae pahacca siya asthi siya nAtya' pUrvapratipannakAn ninyAn pratItya syAdasti syAnnAsti, 'jai asthi' yadi asti ati tadA-'jahanneNaM ekko vA do vA tigni vA' jaghanyena eko vA dvau vA bhayo vA shai| jAyante ninyA , 'ukkoseNaM sayAhutta' utkarSeNa zatapRthaktyam dvizatAdArabhya navazataparyantA nimranyA ekadA jAyante utkarpata iti / 'siNAyANa pucchA' snAtakAH khalu bhadanta ekasamaye kiyanto bhavantIti pRcchA praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ? 'paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natyi' prtipdyhai| inameM 'ahalayaM khayamANaM caubanne uksAmagANaM' 108kSapakaNipAle nirgrantha hote haiM aura 'caudhanna uvAmagANaM' 54 upazama zreNithAle nigrantha hote haiM 'puvyapaDibalae paDacca siya asthi siya nasthi' tathA pUrva pratipannaka nigranthoM ko Azrita karake nirgrantha eka samaya meM kadAcit hote haiM aura kadAcita nahIM bhI hote haiM / yadi ve hote hai to 'jahannegaM eka yA do bAlinivA' jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM aura 'ukoleNaM' utkRSTa se 'laya hutta' do sau se lekara 9 sau taka hote haiM / yaha saba kathana eka samaya meM unake hone kA | 'liNAkSaNaM puncchA' he bhadanta ! eka samaya meM snAtaka kitane hote haiM ? uttara meM pramutrI kahate haiM-'goyamA ! paDibajamANae paDucca saya, khavagANa' cauvanne ubasAmagANaM' 108 me se ma8 154 zreNIvANA nI- hAya che. ane cauvanne uvasAmagANaM' 54 yApana zreNI nayA hAya che. 'puvapaDibannae paDucca khiya asthi siya natthi' tathA pUrva pratipannaka nircano Azraya karIne nigrantha eka samayamAM koIvAra hAya che, ma vA2 nathI 55 hAta le ta hAya che. to 'jahaNNeNaM ekko vA do vA tinni vA' dhanyathI me athavA me athavA trAya cha, bhane, 'ukkoseNa' Seeii 'sayapuhutta' mAthI 26 navase sudhI kAya che. A saghaLuM kathana eka samayamAM teone hoya che. siNAyA NaM pucchA' 8 sagavan samayamA snAta hai| DAya 1 mA prazna uttaramA suzrI 49 che 4-goyamA! padivajamANae paDuna
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafat TIkA za025 u. 6 sU013-35 parimANadvAranirUpaNam 255 mAnakAn snAtakAn pratItya- apekSya syAda-kadAcit asti bhavati syAt-kaMdAcit nAsti na bhavati 'jaha asthi' yadi asti bhavati tadA- 'jahanne ekko vA do vA tinnivA' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA ekasamaye jAyante snAtakAH, 'ukko seNaM ahamayaM' utkarSeNASTazatam-aSTottarazatapamApaka mumkarSa no bhavatIti / 'puNtrapaDivannae paDucca jahantegaM koDipuhutta' pUrvapratipannakAn snAtakAn matItya apekSya jaghanyena koTipRthaktvam dvikoTiva Arabhya nava koTiparyantam- 'unako seNa vi koDighutaM' utkarSeNApi koTipRthaktvameveti 35 | sipa asthi siya nasthi' he gautama ! pratipadyamAna snAtakoM kI apekSA se eka samaya meM snAtaka kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jaGga asthi' yadi ve hote haiM to 'jahanne NaM ekko vA do yA tini vA' kama se kama eka sAtha eka athavA do athavA tIna hote haiM aura 'ukoseNaM asayaM' utkRSTa se 108 taka eka sAtha hote haiM / tathA - 'puNyapaDivannae paDucca' pUrvapratipanna snAtakoM kI apekSA lekara snAtaka eka samaya meM 'jahanneNaM koDipurunta uhoseNa vi koDiputta' kama se, kama dvikoTi se lekara 9 koTi taka eka sAtha hote haiM aura utkRSTa se bhI itane hI eka sAtha eka samaya meM hote haiM / || 35 parimANa dvAra kathana samApta // alpabahutva dvAra kathana 'eesi NaM bhaMte ? pulAga upaDi sevaNAkusIla - kasAya kusIla niyaMThasiNAghANaM kadhare kamare jAva viseAhiyA vA fe asthi yi sthi' he gautama! pratipadyamAna snAtaanI apekSAthI me samayamAM snAtako kAivAra hAya paNa che, ane kAivAra nathI paNa hAtA 'jai asthi' le tethe| hoya che, 'jahaNaNeNaM ekkoM vA do vA tinni vA' mAchAmAM bheochA ze! sAthai the! athavA me athavA trayu hoya che. 'ukoMseNa aTTasaya utsRSTathI 108 uso bhAu sudhI mer3I sAtha hoya he tathA 'puvva paDivannae paDuca ' pUrva pratipanna snAtaanI apekSAthI snAta4 sudhI zo samayamA 'jahanneNaM kati ukkoseNa vi koDipuhutta" sochAma chAme urosthI ne nava kareADa sudhI ekI sAthe hAya che ane utkRSTathI paNa eTalA ja kALa sudhI eka samayamAM ekI sAthe hAya che. A rIte parimANudbAra kahyuM che. parimANudrAra samApta have chatrIsamA alpamarhutva dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'eesi NaM bhaMte! pulAgaba usa paDi sevaNAkusIla - kasAyakusIla niyaMTha siNAyANaM kayare kayare jAva visesAhiyA vA' he bhagavan 352 bhAnu sva35
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI arthateSAmalpabahutvamAha-'eesi gaM' ityAdi, 'eesi NaM bhaMte !' eteSAmuparipadarzitasvarUpANAM khalu bhadanta ! 'puLAgavausapaDi sevaNAkusIlakasAyakusIla NiyaMThasiNAyANa' pulAkabakuzapratisevanAkuzIlakaSAyakuzIlanirgranthasnAtakAnAM madhye 'kayare kayarehito jAca visesAhiyA vA' katame katamebhyo yAvad vizeSAdhikA vA yAvatpadena alpA vA bahukAvA tulyA vA eteSAM saMgraho bhavati tathA ca he bhadanta ! eteSu pulAkAdisnAtakAnteSu kasyApekSayA kasyAlpatvaM bahutvaM vizeSAdhikatvaM vA bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'savvatthovA NiyaMThA' sarvastokAH, sarvApekSayA stokA alpA nirgranyA bhavantIti nirgranthAnAmutkarSa to'pi zatapRthaktvasaMkhyatvAt / 'pulAgA saMkhejjaguNA' nigraMnyApekSayA pulAkAH saMkhyAtaguNA adhikA bhavanti pulAkAnAmutkarSataH sahastra pRthaktvamAnatvAditi / 'siNAyA saMkhejjaguNA' pulAkApekSayA snAtakA saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti snAtakAnAmutkarSa taH koTipRthaktvamAnatvAditi / 'vausAsaMkhejjaguNA' snAtakApekSayA bakuzAH saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti vakuzAnA. he bhadanta ! jinakA svarUpa Upara prakaTa kiyA jA cukA hai aise ina pulAka, bakuza pratisevanAkuzIla, kaSAyakuzIla, nirgrantha aura snA. taka ina sAdhuoM ke bIca meM kauna sAdhu kisa sAdhu se alpa hai ? kauna kisase bahuta haiM ? kauna kisa ke tulya hai aura kauna kisase vizeSA dhika hai / isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA savvatthovA niyaMThA, pulAgA saMkhejjaguNA' he gautama ! saya se kama nirgrantha hai, inase saMkhyAta gaNe adhika pulAka haiN| kyoMki pulAkoM kI utkRSTa saMkhyA sahasrapRthaktva kahI gaI hai / 'siNAyA saMkhejjaguNA' pulAka kI apekSA snAtaka saMkhyAtazuNe adhika hai kyoM ki inakA pramANa utkRSTa koTi pRthaktva kahA gayA hai| 'ghausA saMkhejjaguNA' bakuza snAtakoM kI apekSA saMkhyAtaguNeM adhika hai kyoMki inakA pramANa utkRSTa se kahela che, evA A pulAka, bakuza, pratisevanAkuzIla kaSAyakuzIla nitha ane snAtaka A sAdhuomAM kayA sAdhu kayA sAdhuthI alpa che? ke jenAthI vadhAre che? kyA sAdhu kenI barobara che? ane keNa kenAthI vizeSAdhika che ? bhI prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! savvatthovA niyaMThA, pulAgA, saMkhejjaguNA' hai gautama / niyanyo sauthI maach| che tanAthI sadhyAtAyA padhAre yaa / che. 'siNAyA saMkhejjaguNA' mAthI sadhyAta vadhAre nAtaka che. kemake teonuM prama Ne utkRSTathI kaTi pRthakvanuM kahyuM che. 'barasA saMkhejjaguNA' maza snAtahInI apekSAthI sadhyAtAya padhAre hoya
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za025 u.6 sU013-35 parimANahAranirUpaNam 250 mutkarSataH koTizatapRthaktvasaMkhyatvAditi / 'paDisevaNAkusIlA saMkhejjaguNA' bakuzApekSayA pratisevanAkuzIlA saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti, nanu bakuzapatisevanAkuzIlayo rubhayorapi utkarpataH koTi zalapRthaktvamAnatayA kathaM vakuzApekSayA pratisevanAkuzIlAnAM saMkhyeyaguNAdhikatvamiti cedatrocyate bakuzAnAM yat koTizatapRthaktvaM tat dvitrAhi kovizatamAnAtmakam pratisevanAkuzIlAnAM tu koTizatapRthak vam catuH SaT koTizatamAnamityato bakuzApekSayA matisevanAkuzIlAnAM saMkhye yaguNAdhikatyakathanaM na viruddhamiti saMkhyeyatvasyAne kavidhatvAt 'kasAyakusIlA saMkhejjaguNA' pratisevanAkuzIlApekSayA kapAyakuzIlAH saMkhyeyaguNA koTizata pRthaktva hai| 'paDiviNAkumIlA saMkhejjaguNA' pratisevanA kuzIla bakuzoM kI apekSA saMkhzAtaguNe adhika hai| zaMkA--yakuza aura pratisevanAkuzIla ina donoM kA pramANa uskRSTa se koTizata pRtharasva kahA gayA hai to phira yakuzoM kI apekSA pratisevanA kazIloM kA pramANa saMkhyAlaguNA adhika habakI apekSA kyoM kahA gayA hai? uttara--bakuzoM kA jo koTizatapRthaktva pramANa zahA gayA hai vaha do tIna Adi koTizanarUpa kahA gayA hai aura pratisevanA kuzIloM kA jo koTizatapRthaktva pramANa kahA gayA hai vaha cAra chaha koTi zatarUpa kahA gayA hai| isa prakAra pazoM kI apekSA pratisevanAkuzIloM kA pramANa saMkhyAtaguNA adhika jo kahA hai vaha viruddha nahIM par3atA hai, kyoMki saMkhyAta aneka prakAra kA hotA hai / 'kasAyakusIlA saMkhejjaguNA' pratisevanA kuzIloM kI apekSA ApAyakuzIla cha. bha-tayAnu prabhA thI rizata pRthaka che. 'paDisevaNAkusIlA saMkhejjaguNA' pratisevanA puzIta 5 / 52di saMnyAta! vadhAre cha. zaMkA-bakuza ane pratisevanA kuzIla A beunuM utkRSTa pramANu keTi zata pRthaphatvanuM kahyuM che, te pachI bakuze karatAM pratisevanA kuzIlenuM pramANa saMkhyAtagaNu vadhAre temanI apekSAthI kema kahyuM che? uttara-bakuzenuM je kaTizata pRthakva pramANe kahyuM che, te be traNa vigere se karoDa rUpa kahela che ane pratisevanA kuzIlanuM je kezita pRthakava pramANe kahyuM che, te cAra, cha kareDa rU5 kahela che, A rIte bakuza karatAM pratisevanA kuzIlenuM pramANa saMkhyAtagaNu vadhAre je kahyuM che, te kathana vi3 yatu nathI bhaDe sadhyAta ane prA2tu hAya che. 'kasAyakusIlA saMkhejjaguNA' pratisevana zItAnI apekSAthI pAyazI thI sabhyAta bha033
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 258 adhikA bhavanti kapAyakuzalAnAmutkarSataH koTisahasrapRthaktvamAnalAditi / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ci jAva vihara' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati, he bhadanta ! prajJApanAdi parimANAntapaJcatriMzadvAreSu pulAkAdIn adhikRtya yada devApriyeNa niveditaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva bhApta vAkyasya sarvathaiva pramANatvAditi kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati ditvA namasyatvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan vihatIti // 013 // iti zrI vizvavikhyAta jagadavallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacAri 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla prativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM paJcaviMzatitamazatakasya paSThodezakaH samAptaH || 25 - 6 // BrSTa se saMkhyAtaguNeM adhika hote haiM / kyoM ki kaSAyakuzIloM kA pramANa koTisahasrapRthaktva kahA gayA hai / 'levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! pti jAba bihAra' he bhadanta ! prajJApanA se lekara alpa bahutva dvAra taka ke 36 dvAroM meM pulAka AdikoM ko lekara jo Apa devAnumiya ne kathana kiyA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / kyoM ki Apta ke jo vAkyaM hote haiM ve sarva prakAra se pramANa hI hote haiM / isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye |suu013|| - jainAcArya jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra " ko prameyacandrikA vyAkhyA ke pacIsaveM zatakakA chaTThA uddezaka samApta // 25-6 // gaNA vadhAre DAya che. kemake kaSAya kuzIlAnuM pramANu keTisahasra pRthatva kahevAmAM Avela che. 'seva bhaMte! seva' bhaMve tti jAva viharai' he bhagavan ajJAyanAthI sAne parimANudvAra sudhInA 35 pAMtrIsa dvArAmAM pulAka vigerene uddezIne Apa devAnupriye je kathana karyuM" che, te saghaLuM kathana sa`thA satya ja che. Apa devAnupriyanuM kathana nirdoSa hAvAthI sarvathA satya ja che. kemake Asa purUSAnA je vAyA hAya che, te sarva prakAre pramANu rUpa ja hoya che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe bhagavAna mahAvIra prabhune vaMdanA karI ane namaskAra karyA vandanA namaskAra karIne te pachI tapa ane sayamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para khirAjamAna thayA. sU. 13gA jainAcAya jainadhama divAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakanA chaThTho uddezaka samApta ra5-6|| -
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU01 prathama prajJApanAdvAranirUpaNam 259 atha saptamoddezakaH bhArabhyate / paSThoddezake saMyatAnAM svarUpaM kathitam saptame'pi tadeva kathyate, tadanena saMvandhena AyAto'sau saptamoddezakA prastUyate, ihApi prajJApanAdIni dvArANi vaktavyAni tatra prajJApanAdvAramadhikRtyocyate 'kai NaM bhaMte ! saMjayA pannattA' ityAdi, - mUlam-kai je bhaMte ! saMjayA pannattA! goyamA! paMca saMjayA pannattA taM jahA-lAmAiyasaMjae 1, chedovaTAvaNiyasaMjae2, parihAravisuddhiyasaMjae 3, suhumasaMparAyasaMjae4, ahkkhaaysNje5| sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaivihe pannate ? goyamA ! duvihe ennatte taM jahA ittarie ya jAvakahie y| chedovaTAvaNiyasaMjae NaM pucchA goyamA ! duvihe pannatte taM jahA sAtiyAre ya niratiyAre y| parihAravisuddhiyasaMjae pucchA goyamA ! duvihe pannatte taM jahA NivisamANae ya NiviTakAie ya / suhumasaMparAya pucchA goyanA! duvihe pannatte taM jahA saMkilissamANae ya visuddhamANae y| ahakkhAyasaMjae pucchA goyamA! duvihe pannatte taM jahA chaumatthe ya kevalI ya / sAmAiyaMmi u kae, cAujjAmaM aNuttaraM dhanaM / tivihe NaM phAsayaMto, sAmAithasaMjao sa khallu // 1 // chettuNa u pariyAgaM, porANaM jo Thavei appANaM / dhammami paMcajAme chedokTAcaNo sa khalu // 2 // pariharai jo visuddhaM tu paMcajAmaM aNuttaraM dhmm| tiviheNa phAsayaMto, parihAriya saMjao ya sa khalu // 3 // lobhANU veyayaMto, jo khalu uvasAnao va khvovaa| so suhumasaMparAoM, ahakkhAyA UNao kiMci // 1 // uvasaMte khINami, jo khalu kamsaMmi mohaNijjaMmi / chaumattho va jiNo vA, akkhAo saMjaosakhalu 5||su.1||
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra __chAyA-kati khallu bhadanta ! saMyatAH prajJaptAH ? gautama ! paJca saMyatAH prajJaptAH, tadyathA-sAmAyikasaMyataH1, chedopasthAnIyasaM yataH2, parihAravizuddhikasaMyataH3, sUkSmasaMparAyasaMyataH4, yathAlyAvasaM yataH 5 / sAmAyikasaMyataH khala bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? cautA ! dvividhaH prajJaptaH tadyathA itvarikazca yAvakathikazca / chedoparathApanIyasaMyataH khalu pRcchA gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sAticArazca niraticAratha / parihAravizuddhikasaMyataH pRcchA gautama ! dvividhaH prajJaptaH, khadyathA nirvizamAnakaca nirviSTakAyikazca / sUkSmasaMparAyaH pRcchA, gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-saMvilazyamAnakazca vizuddhadhamAnakazca / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama ! vividhaH prajJaptaH, tathadhA-chadmasthava kevalI ca / sAmAyike tu kRte, cAturyAsamanuttaraM dharmam / trividhena hapRzan sAmAyikasaMgrataH sa khancha // 1 // chitvA tu paryAyaM purANaM, yaH sthApayatyAtmAnam / dharme pazcayAme chedopasthApakA rasa khalla // 2 // pariharati yo vizuddhaM paJcayAmamanuttaraM dharmam / nividhena spRzan, parihArikasaMyataH sa khalu // 3 // lobhANUna vedayan ya upazamayan kSapayan vA * sasUkSmasaMparAyo yathAkhyAtAta UnAkizcit // 4 // upazAnta kSINe vA, yaH khalu karmANi mohanIye / chahamastho vA jino vA yathAkhyAtaH saMyataH sa khala // 5 // 10 1 // TIkA-'kai NaM bhaMte ! saMjayA pannattA' kati khalu bhadanta ! saMyatAH prajJaptAH --kathitAH ? iti saMyata viSayakA praznaH bhagavAnAha-goyamA' he gautama ! 'paMca. sAtA uddezaka kA prAraMbha chaThe uddeze meM saMyattoM kA svarUpa kahA gayA aba sAtaveM uddeze meM zrI yahI kahA jAne vAlA hai| ataH isI sambandha ko lekara isa sAtaveM uddeze kA mArala sUtrakAra kara rahe hai-yahAM para bhI prajJApanA Adi hAroM kA kathana kiyA jAyagA / ataH prathama prajJApanA dvAra ko lekara sAtamA maddezAno praarchaThThA uddezAmAM saMyatAnuM svarUpa kahevAmAM Avela che, have A sAtamA udezAmAM paNa eja viSayanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze jethI e saMbaMdhane laIne A sAtamA uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. A udezAne prAraMbha karatAM sUtrakAra. ahiyAM prajJApanA vigere dvArenuM kathana karaze jethI pahelAM prajJApanA
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU01 prathama prajJApanAdvAranirUpaNam 265 - saMjayA pannattA' pazcaprakArakAH saMvatAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'sAmAiya saMjae' sAmAyikasayataH sAmAyikaM nAma cAritravizeSa statmadhAnaH saMyataH athavA tena cAritravizeSeNa saMyata iti sAmAyikasaMyataH1 / 'chedocaTThAvaNiyasaMjae' chedopasthApanIyasaMyataH 2, 'parihAravisuddhiyasaMjae' parihAravizuddhikasaMyataH 3, 'muhubhasaMparAyasaMjae' sukSnasaMparAyasaMyataH4, 'ahakkhAyasaMjae' yathAkhyAtasaMyataH 5, / eteSAmarthoM gAthAbhirvakSyate-tatra 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaivihe pannatte' sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'dubihe pannatte' dvividho-dvipakArakA gautamasvAmI ne prabhuzrI se ailA pUchA hai-'kaha NaM bhaMte ! saMjayA pannattA' he bhadanta ! saMyata kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gothamA ! paMca saMjayA pannattA' he gautama ! saMyata pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / 'laM jahA' jo isa prakArase haiM-'sAmAiya saMjae 1 chedo. vaTTAvaNiyasaMjae 2 parihAravimudriyasaM jae 3, suhamasaMparAyasaMjae 4, ahakkhAyasaMjae 5' / sAmAyikasaMyata 1 chedopasthApanIyasayata 2 parihAravizuddhika saMthata 3 sUkSmasaMparAya saMpata 4 aura yathAkhyAtasaMyata 5 / cAritravizeSa kA nAma sAmAyika hai / yaha sAmAyikarUpa cAritravizeSa jisa saMyatta kA pradhAna hotA hai vaha sAmAyika saMyata hai ? athavAsAmAyikarUpa cArizna vizeSa se jo saMpata hotA hai vaha sAmAyika saMyata hai / chedopasthApanIya saMyata, parihAravizuddhika saMyala Adi kA svarUpa gAthAoM dvArA kahA jaaynnaa|| vArane sadhana zrIgItamasvAbhIme prabhune me pUchayu cha hai-'kai NaM bhaMte ! saMjayA vannara he bhagavanuM saMya keTalA prakAranA kahelA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmIna 4 che 4-'goyamA! paca sajayA pannattA' he gautama ! sayatA pAMya 42 // 49sA che. 'ta jahA' ta ma pramANe che. 'sAmAiya saMjae 1 chedovadvAvaNiyasaMjae 2 parihAravisuddhiyasaMjae 3 suhumasaMparAyasaMjame 4 ahakkhAyasaMjae 5' sAmAyi saMyata 1 cheopasthAnIya sayata 2 parihAra vizuddhika saMyata 3 sUmasAMparAya sayata 4 ane yathAkhyAta saMyata pa, cAri vizeSa je sayatanuM pradhAna (mukhya) hoya che. te sAmAyika saMyata kahevAya che, athavA sAmAyika rUpa cAritravizeSathI je saMyata hoya che, te sAmAyika saMyata kahevAya che kedapasthApanIya saMyata, parihAravizuddhika saMyata vigerenuM svarUpa gAthAothI kahevAmAM Avaze,
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 bhagavatI prajJaptaH sAmAyikasaMyataH / 'taM jahA ' tavyathA - 'ittarie ya jAna kahie ya' itvarikava yAvatkathikatha cAritrgrahaNAnantaram itvarasya bhAvicchedopasthApanIyasaMyatatvavyapadezAntarasvena alpakAlikasya sAmAyikasyAstitvAt itvarikaH sa cAropayiSya mANamahAvrataH prathamacaramatIrthakarasAdhu bhavatIti / yAvatkathikasya bhAvivyapadezAntarAbhAvAt yAvajjIvikasya sAmAyikasyAstitvAd yAvatkathikaH, sa ca madhyamatIrthakara mahAvidehatIrthakarasAdhu bhavatIti / 'chedopaTTAvaNiyasaMjaya NaM pRcchA' rainerant prazrI se aisA pUchate haiM- 'sAmAyayasaMjae NaM bhate | kahavihe pannante' he bhadanta ! sAmAyika saMyata kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! duvihe pannatte' he gautama | sAmAyika saMyata do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise -' ittarie ya Avakahie ya' itvarika aura yAvatkathika jisa sAmA yika saMyata ke cAritra grahaNa karane ke anantara bhaviSya meM chedopasthApanIya saMyattapane kA vyapadeza-vyavahAra hotA hai yaha itvarika alpakAlika sAmAyika saMyata kahAlAtA hai / aura sAmAyika cAritra lene ke bAda jisameM dUsarA vyapadeza nahIM hotA hai vaha yAvatkani sAmAyika saMyata kahalAtA hai ityarika sAmAyika saMyata Age jisa meM mahAvratoM kA Aropa honA hotA hai aisA hotA hai aura aisA yaha prathama aura antima tIrthaMkara kA sAdhu hotA hai / tathA yAvatkathika meM sAmAyika dhAvat jIva vidyamAna hotI hai / aisA yaha sAdhu madhyama tIrthakaroM kA aura mahAvidehastha tIrthaMkara kA sAdhu hotA hai / che have zrIgItabhasvAbhI anuzrIne zevu yUche che - 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaivihe pannatte' ke lagavan sAmAyika saMyaMta DeMTalA prAranA vAsAM khAvyA che ? ma praznanA uttaramA anuzrI - 'goyamA ! duvihe pannatte' De gautama | sAmAyika saMyata me aAranA vAmAM Ave che 'taM jahA~ te mA prabhA che. 'ittarie ya Avakahie ya' tvari bhane yAvala thie ? saamaayikamAM cAritra grahaNa karyA pachI bhaviSyamAM che|pasthApanIya sayatapaNAnA nyapadeza-vyavahAra thAya che, te Iki-alpakALavALA sAmAyikasa cata kahevAya che ane sAmAyika cAritra lIdhA pachI jemAM khIjo bhyapadeza thatA nahAya te yAvatkathita sAmAyika sayata kahevAya che. Irika sAmAyika sayata AgaLa jeemAM mahAvratAnA AreApa thavAnA hAya che. eve hAya che evA A pahelA ane chellA tIrthaMkaranA sAdhu hAya che. tathA yAvakaeNthitamAM sAmAyika yAt jIva vidyamAna heAya che. eve A sAdhu madhyama tIrthaMkarAnA ane mahAvidehamAM rahenArA tItha kareAnA sAdhu hAya che.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayandrikA TIkA za025 u.7 sU01 prathama prazAphnAdvAranirUpaNam 263 chedopasthApanIyasaMyataH khalu bhadanta ! katividhaH prajJAna iti pRcchA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihe pannatte' dvividhau dvimakArakaH prajJaptA, chedoSasthApanIyasaMyataH / 'taM jahA' tadyathA-'sAtiyAre ye niratiyAre ya' sAticArazca niraticArazca, sAvicArasya yat Aropyate tat sAti cArameva chedopasthApanIyam tadyogAt sAdhurapi sAticAra eva evaM niravicAracche. dopasthApanIyayogAnniraticAraH, pArzvanAthatIrthAt niSkramya mahAvIratIrthe mahA. vatAropaNam chedopasthApanIyasAdhuzca prathamacaramatIrthayoreva bhavatIti / 'parihAra. visuddhiyasaMjae pucchA' parihAravizuddhikasaMyatazca khalu bhadanta ! katividhaH - 'chedovaTThAvaNiyasaMjaeNaM pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata ke kitane prakAra kahe gaye haiM ! uttara meM prasuzrI kahate haiM-'goyamA! duvihe pannatte' he gautama ! chedopasthApanIya saMyata ke do prakAra ahegaye haiM'ta jahA' jaise-sAtidhAra aura niraticAra / aticAra yukta sAdhu kI dIkSA paryAya chedakara phira se mahAvratoM kA jo Aropa pradAna usameM kiyA jAtA hai vaha sAtidhAra chedoSasthApanIya saMghata hai prathama dIkSita sAdhu ko tathA pArzvanAtha ke tIrtha se mahAvIra ke tIrtha meM praveza karane vAle sAdhu ke liye phira se jo mahAvanoM kA pradAna karanA hotA hai vaha niraticAra chedopasthApanIya saMpata hai| chedoSasthApanIya sAdhu prathama tIrthakara aura antima tIrthakara ke tIrtha meM hI hotA hai| 'parihAravisuddhiyasaMjae pucchA' he bhadanta ! parihAra vizuddhika saMyata kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'chedovaTThavaNiyasajae NaM pucchA' he bhagavan hopasthApanIya sa yatAnA TAho ! che ? 2mA prazna uttaramA prasuzrI 43 cha ?-'goyamA ! davihe pannatte' hai gautama! cheyasyAyanIya sNytn| me 12 4aa cha, 'ta jahA' te mA prabhArI che. sAtiyAra sana nitiyAra matiyAravANA sAdhunI dIkSA paryAyane chedIne pharIthI teomAM mahAvratanuM je AropaNa karavAmAM Ave che te sAticAra depasthApanIya saMyata kahevAya che. tathA pahelA dIkSita thayelA sAdhune tathA pArzvanAthanA tIrthamAMthI mahAvIra svAmInA tIrthamAM praveza karavAvALA sAdhu mATe pharIthI je mahAvratanuM pradAna karavAmAM Ave che, te niraticAra chedepasthApanIya saMyata kahevAya che kepasthApanIya sAdhu pahelA tIrthakara ane chellA tIrthaMkaranA tIrthamAM ja hoya che. 'parihAravisuddhiyasaMjae pucchA' meM sAvana pa2i2vizuddhi seyatA bhAranA hyA cha ? A prazna uttaramA prabhuzrI 49 cha -'goyamA duvihe
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI prApta iti pRcchA-prazna, magavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama' 'duvihe pannatte' dvividhaH prajJaptaH, dvaividhyameva darzayati-taM jahA' tadyathA-'Nini samANae ya-niviTTakAie ya' nizcimAnakazca nirviSTakAyikazca parihArakatapa. stapasyan nirvizyagAnA, nivizyamAnakasya vaidhAvRtyakArako nirviSTakAyika iti / suhumasaMparAyapucchA' sUkSmasaMparAyakaH khalu bhadanta ! katividhaH prApta iti pRcchA praznaH, bhagabAnAha-'goyamA' ityAdi, 'go yamA' he gautama ! 'duvihe pannate' dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA' tayathA 'saMkilissamANae ya visuddhamANae ya' saMklizyamAnakazca vizuddhayamAnakazca, upazamazreNItaHmacyavamAnaH prathamaH, upazamazreNI kSapakazreNI vA samArohana dvitIyo bhavatIti / 'ahakkhAyasaMjae pRcchA' yathAkhyAtagoyamA ! duvihe pannatta' he gautamba ! parihAravizuddhikasaMyana do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise-NipilamANae ya niviSTakAe ya' nivizyamAnaka aura niviSTasAyika inameM jo parihAraka saMbaMdhI tapoM ko tapatA hai vaha nizcimAna hai aura nivizyamAna kI vaidhAtti karane vAlA jo hotA hai vaha nirviSTakAcita hai| 'suhamaraMparAya pucchA' he bhadanta ! smRkSama saMparAyasaMyata tine prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA / vihe pannatte' he gautama ! sUkSalasaMpadAyaka saMyala do prakAra kA kahA gayA hai'taM jahA' jaise saMkilihatamANae tha visuddhamANae yo saMklizyamAnaka aura vizudyamAnaka upazala zreNIle jo giratA hai vaha taMklizyamAnaka hai aura jo upazagazreNI para athavA kSapakSazreNI para ArohaNa karatA hai vaha vizuddhamAna hai|| pannate hai gautama ! parihAra vizuddhi sayata ye 42 hA cha ta jahA' mA pramANe cha. 'NivvissamANae ya niviTukAie ya' nivizyamAna ana nirviSTakAyika temAM je parihAraka saMbaMdhI tapa tape che, te nirvizyamAna che, ane nivizyamAnanI vaiyAvRtti-sevA karavAvALA jeo hoya che, te nirviSTakAyika kahevAya che. 'suhumasaMparAyapucchA' ke lagavan sUkSma s52| ya sayata seTamA Arana 4aa cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha8-'goyamA ! duvihe pannatte ke gotama ! sUkSma saMparAyavAsayata me prA2nA hA cha. 'ta jahA' te mA prabhAva che. 'saMkilissamANae ya visuddhamANae ya' sazya bhAna bhane vizuddhamAnaka, upazamazraNathI jeo paDe che, te saMkilazya mAnaka hoya che, ane je upazamazreNI para athavA kSapakazreNI para caDhe che, te vizuddha #Anaka kahevAya che,
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 101 prathama prazApanAbAranirUpaNam 265 saMyataH khalu bhadanta ! katividhaH, prajJapta iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'duvihe pannatte' dvividhaH prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA 'chaumastheya kevalIya' chadgasthazca kevalIca / atha sAmAyikasaMyatAdInAM svarUpaM gAthAbhirAha-'sAmAiyami' ityAdi, 'sAmAiyami u kae samAyike tu kRte' sAmAyika eva kRte pratipanne na tu chedopasthApanIyAdau pratipanne, sAmAyikasya cAritra: vizeSasya sIkaraNAnantaram-'cAujjAmaM aNusaraM dhamma' cAturyApamanuttaraM dharmampaturmahAvratarUpam anuttaraM dharmam-zramaNadharmamityarthaH, nanu mahAvratasya paJcavidhatvAt cAturyAmamiti kathanaM kathaM saMgacchate iti cedatrocyate ajitanAyAdArabhya pArya nAthaparyantaM cAturyAmasyaiva dharmasya nirvAcanAt prathamAntimayo stIrthakarayoH zAsane 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! yadhAkhyAta saMyata kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prasuzrI kahate haiM-'goyamA ! duvihe pannatte' he gautama ! yathAkhyAna saMyata do prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'chaumatthe ya kevalIya' chadmastha aura kevlii| ina sAmA. yika saMyata AdikoM kA svarUpa jo gAthAoM dvArA prakaTa kiyA gayA hai vaha isa prakAra se hai-'sAmAdhyaMmi ukae' ityAdi / sAmAyika svIkAra karane ke bAda ke cAra mahAnarUpa pradhAna dharma kA arthAt zravaNadharma kA mana bacana kAya se pAlana karatA hai vaha sAmAyika saMyata hai yahAM para aisI AzaMzA ho sakatI hai ki mahAvata-- rUpa dharma to pAMca prakAra kA kahA gayA hai-phira yahAM cAturzama dharma kA kathana kaise saMgatamAnAjA sakatA hai ? to isakA samAdhAna aisA ajitanAtha se lekara pArzvanAtha taka ke bAvIsa tIrthaMkaroM ke tIrthakA . 'ahakkhAyasaMjame pucchA' magavan yathAbhyAta sa yataTamA 42nA hA 1 mA praznanA uttaramA prabhuzrI 49 cha -'goyamA! duvihe pannatte' ' jIta! yathAsyAta saMyata me prA2nA 4aa che. 'tajahA' te sA pramANe', che. 'chaumatthe ya kevalI ya' chaA25 mana pakSI mA sAmAyi saya vigairena 2135 2 gAthAmA dvArA matAva che, te mAyA mA prabhArI cha-'sAmAiyami u kae' tyAdi sAmAyikane savIkAra karyA pachI cAra mahAvrata rUpa pradhAna-mukhya dharmanuM arthAt zramaNa dharmanuM mana, vacana ane kAyathI je pAlana kare che. te sAmAna yika saMyata che. ahiyAM evI zakA thAya che ke-mahAvratarUpa dhama te pAMca prakArane kahela che, te pachI ahiyAM cAturyAma dharmanuM kathana kevI rIte saMgata-yukta mAnI zakAya ? A zaMkAnuM samAdhAna evuM che ke-ajItanAthathI - bha034
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 bhagavatI tu paJcamahAvratasyopadezena ubhayoH samAvezAdityatazcAturyAmaM dharmamiti gAyAyAM kathitam iyaM ca gAthA mahAvIratIrthAt mAgevopadiSTA iti lakSyate / 'tivihe gaM' trividhena-manaH prabhRvinA manovAkAyarityarthaH 'phAsayaMto' spRzan -pAjayan 'sAmAiyasaMjao' sAmAyikasaMyataH sa khalu nizcayena sAmAyikasayata iti kathyate iti mathamagAthArthaH 1 / 'chettUNa u' chittvA tu 'pariyAgaM' paryAyam 'porANa' pUrva gRhItacaturmahAvratam 'jo Thavei appANa' yaH sthApayati AtmAnam 'dhammami paMcanAme dharme paJcayAme paJcamahAvatAtmake ityarthaH, 'chedovaTThAvaNo sa khalu' 'chedopasthAnaH sa khalla yaH khalu pUrvaparyAyasya caturmahAvratasya chedena svAtmAnaM pazca. mahAvrate sthApayati sa chedopasthApanaH pUrvaparyAyacchedopasthApanaM vratepu yatra tacchedo. pasthAnaM tayogAtsAdhurapi chedopasthApana ityarthaH 2 / 'pariharaI' pariharati nirvizamAnakAdibhedaM tapa Asevate yaH sAdhuH kiM kurvan tatrAha-'visuddhaM tu paMcajAma aNumeM cAturyAmarUpa dharma kI hI prarUpaNA huI hai tathA prathama tIrthakara aura antima tIrthakara ke zAsana meM pAMca mahAvrata dharma kI prarUpaNA huI hai| isa prakAra se yahAM itvarika aura yAvatkAdhika donoM sAmAyikoM kA samAveza ho jAtA hai| ' 'chettUNa u pariyAgaM' ityaadi| pUrva gRhIta caturmahAvratarUpa paryAya kA chedana karake jo apane ko paMcamahAvratarUpa dharma meM sthApita karatA hai vaha chedopasthApanIyasaMyata hai| vratoM meM jahAM pUrva paryApa kA chedana karake naye rUpa se upasthApana hotA hai yaha chedopasthApanIya cAritra hai / isa cAritra ke yoga se sAdhu bhI chedopasthApanIya kaha diyA gayA hai / laIne pArzvanAtha sudhInA rara bAvIsa tIrthakaronA tIrthakALamAM cAturyAmarUpa dharmanI ja prarUpaNa thaI che. tathA pahelA tIrthakara ane chelalA tIrthakaranA zAsanamAM pAMca mahAvrata dharmanI prarUpaNa thaI che. A rIte bannene samAveza saMgata thaI jAya che. 'chettUNa u pariyAgaM' yA pahelA dhAraNa karela cAra mahAvratarUpa paryAyanuM chedana karIne pitAne je pAMca mahAvatarUpa dharmamAM sthApita kare che. te chede pasthApanIya saMyata che. vatemAM jyAM pUrva-pahelAnA paryAnuM chedana karIne navA rUpathI upasthApana thAya che, te chedepasthApanIya cAritra che. A cAritranA vegathI sAdhu paNa che pasthApanIya kahevAya che.
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrafar at 0257.7 sU01 prathama prajJApanAdvAranirUpaNam ttaraM dhammaM vizuddham - sarvathA dopavarjitaM paJcamahAtratam anuttaram atizayitottaram lokottaramityarthaH dharmam 'tiviNa phAsato' trividhena - manaH prabhRtinA spRzan Acaravi, 'parihAriya saMjao sa khalu parihArikasaMyataH sa khalu paJcayAmamanuttaraM dharma spRzan nirvizamAnakAdibhedaM tapa Asevate sa parihArasaMyato bhavatI syarthaH 3 / 'lobhANUveyayaMtI' lobhANUna vedayan lobhalakSaNakapAyANUna vedayan ityarthaH yo vartate 'jo khalu uvasAmao va khatraoya' yaH khalu upazAmakaH cAritraH mohanIyasya athavA kSapakaH 'so' saH 'suhumasaMparAyo' sUkSmasaMparAyaH 'ahakhAyAUo kiMci' yathArUpatAt kiJcit Uno nyUnaH lobhalakSaNakapAyANUna vedayan cAritramohanIyasya karmaNa upazAmakaH kSapako vA sAdhuH, yathAkhyata saMyatAt kiJcinyUnaH sUkSma saMparApasaMyatanAmako bhavatIti caturthagAthArthaH 4 / 'uvasaMte' ityAdi, 'uvasaMte khINaMmi va' upazAnte kSINetrA 'jo khalu kammaMmi mohaNijjaMmi' yaH khalu karmaNi mohanIye 'chaumatyo va jiNo vA' chadmastho vA jino vA 'adakkhAo 267 'parihara jo visuddha' ityAdi / : sarvathA doSa varjita aise pAMca mahAvrata rUpa lokottara dharma kA mana vacana kAya se sevana karatA huA nirvizamAnaka Adi ke bheda se tapa kA AcaraNa karatA hai vaha parihAra saMyata hai / . 'lobhANU veyayaMto jo' ityAdi / huA jo lobha ke aNuoM kA sUkSma lobhakaSAya kA vedana karatA cAritra mohanIya karma kA upazama athavA kSaya karatA hai vaha sUkSma saMparAya saMyata hai yaha yathAkhyAtasaMgata se kiJcit nyUna hotA hai| 'upasaMte khIrNami' ityAdi / 'pariharai jo vizuddha' tyiAhi savathA doSarahita evA pAMca mahAvrata rUpa leAkAttara dharmanuM mana, vacana ane kAyAthI sevana karatA thakA nizimAnaka vigere bhedathI tapanu AcaraNa kare che, te parihAra vizuddha sayata kahevAya che, 'lobhANU veyaryato jo' ityAdi leAbhanA aNuenu-sukSma leAla kaSAyanu vena karatA thakA cAritra meAhanIya karmAMnA upazama athavA kSaya kare che, te sUkSmasa'parAya sayaMta kahevAya che. A yathAkhyAta sayatathI kaIka nyUna hAya che. 'uvasaMte strINaMmi' ityAhi
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 bhagavatIsarva saMjao sa khalu' yathAkhyAtasaM yataH sa khalu mohanIye karmaNi upazAnte kSINe yaH chadmastho jino vartate sa yathAkhyAtasaMyataH khalu bhavatIti vA paJcamagAthArthaH // 5 suu01|| . vedadvAramAha-'sAsAiyasaMjae the' ityAdi, . mUlam-sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! laveyae hojjA aveyae hojjA ? goyanA ! saveyae hojjA aveyae vA hojjA ! jai save. yae evaM jahA kasAyakusIle taheba niravalelaM / evaM chedokTAvaNiyasaMjae vi| parihAravisuddhivasaMjao jahA pulAo suhamasaMparAyasaMjao ahakkhAo ca jahA NiyaMTho 2 / sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! kiM sarAge hojjA bIyarAge hojjA ? goyamA / sarAge hojjA No vIyarAge hojjaa| evaM jAva suhumasaMparAyasaMjae / ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe 3 / sAmAiya saMjae NaM bhaMte! kiM Thiyakappe hojjA ahiyakappe hojjA? goyamA! Thiya kappe hojjA aTTiyakappe vA hojjaa| chedokTAvaNiyasaMjae pucchA goyamA! Thiyakappe hojjA No aTriyakappe hojjA evaM parihAravisuddhiyasaMjae vi| sesA jahA sAmAiyasaMjae 3 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM jiNakappe hojjA therakappe hojA, kappAtIte hojjA ? goyamA! jiNakappe vA hojjA jahA kasAyakusIle taheva nirvsesN| chedovaDhAvaNio parihAravisuddhio ya jahA bauso sesA jahA NiyaMThe 4 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM pulAe * jo mohanIyakarma ke upazAnta athavA kSINa hone para chamastha athavA jina hotA hai vaha yathAkhyAta saMyata hai ||suu01|| pahalA prajJApanA chAra kA kathana samApta jeo mohanIya karmanA upazAta athavA kSINa thavAthI chadmastha athavA na hoya che, te yathAkhyAta saMyata kahevAya che. sU0 1 pahelA prajJApanA dvAranuM kathana samApta
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 dvitIya vedadvAranirUpaNam 269 hojjA bause jAva siNAe hojjA? goyamA ! pulAe vA hojjA bause jAva kasAyakusIle vA hojjA No NiyaMThe hojjA No siNAe hojjA, evaM chedovaTrAvaNie vi| parihAravisuddhiya saMjae NaM bhaMte ! pucchA goyamA! No pulAe No bause No paDisevaNAkusIle hojjA, kasAyakutIle hojjA No NiyaMThe hojjA No siNAe hojjaa| evaM suhumasaMparAe vi / ahakkhAyasaMjae pucchA goyamA! no pulAe hojjA jAva no kalAya. kusIle hojjA, NiyaMThe vA hojjA siNAe vA hojjA 5 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM paDisevae hojjA, apaDisevae hojA? goyamA ! paDisevae vA hojjA apaDisevae vA hojjaa| jai paDisevae hojjA kiM mUlaguNapaDisevae hojjA0 sesaM jahA pulaayss| jahA sAmAiyasaMjae evaM chedokTrAvaNie vi| parihAravisudviyasaMjae pucchA goyamA! no paDisevae hojjA apaDisevae hojjA evaM jAva ahkkhaaysNje6| sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojjA ? goyamA! dosu vA tisu vA causu vA nANesu hojjA, evaM jahA kasAyakusIlassa taheva cattAri nANAI bhayaNAe, evaM jAva suhumasaMparAe / ahakkhAyasaMjayassa paMcanANAI bhayaNAe jahA nANuddelae / sAmAiya saMjaeNaM bhaMte ! kevaiyaM suyaM ahijjejjA ? goyamA ! jahanneNaM aTU pavayaNamAyAo jahA kasAyakulIle / evaM chedokTAvaNie vi| parihAravisuddhiyasaMjae pucchA, goyamA! jahanneNaM navamassa puvvasta taiyaM AyAravatthu ukkoseNaM asaMpunnAI dasapuvAI ahijjejjA / suhumasaMparAya saMjae jahA saamaaiysNje| ahakkhAyasaMjae pucchA goyamA ! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAo
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle ukkoseNaM codalapuvvAiM ahijjejjA suyavairitte vA hojjA 7 // sAmAiyasaMjaeNaM aMte ! kiM titthe hojjA atitthe hojjA ? goyamA ! titthe vA hojjA atitthe vA hojjA jahA kasAyakusIle / chedovadyAvaNie parihAravisuddhie ya jahA pulAe sesA jahA sAmAiyasaMjae 8 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM saliMge hojjA annaliMge hojjA gihiliMge hojjA ? jahA pulAe / evaM chedovaTAvaNie vi| parihAravisuddhiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM pucchA goyalA! valiMgapi bhAvaliMgapi paDucca saliMge hojA no annaliMge hojjA no gihiliMge hojjaa| sesA jahA sAmAiyasaMjae 9 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kaisu larIresu hojjA? goyamA! tisu vA causu vA paMcasu vA jahA kasAyakusIle / evaM chedovaDhAvaNie vi sesA jahA pulAe 11 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM kammabhUmIe hojjA akammasUmIe hojjA ? goyamA! jamaNaM saMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe no akammabhUmIe jahA buse| evaM chedovaTThAvaNie vi| parihAravisuddhie ya jahA pulAe sesA jahA sAmAiyasaMjae 11||suu02|| - chAyA-sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM savedako bhavet avedako bhavet ? gautama ! savedako vA bhavet avedako vA bhavet / yadi savedakaH, - evaM yathA kapAyakuzIlastathaiva nirava zepam / evaM chedopasthApanIyasaMyato'pi / parihAravizu. ddhikasaMyato yathA pulAkA, sUkSmasaMparAyasaMyato yathAkhyAtasaMyatazca yathA nirgranthaH 2 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! ki sarAgo bhavet vItarAgo bhavet ? gautama! sarAgo bhavet no vItarAgo bhaveta / evaM yAvata sukssmsNpraaysNytH| yathAkhyAta saMyato yathA nigrenthA3 / sAmAyikasaMyataH khaluH bhadanta ! ki sthitikalpo bhavet ! asthitakalpo bhavet ? gautama ! sthitAlpo vA bhaveta asthitakalpo vA bhavet / chedopasthApanIyasaMyataH pRcchA gautama ! sthitakalpo bhavet no asthitakalpo bhavet / evaM parihAravizuddhika saMyato'pi zepA yathA sAmAyikasaMyataH / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! ki
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer ater 025 u.7 su02 dvitIya' vaidadvAranirUpaNam 27o jinakalpo bhavet sthavirakalpo bhavet kalpAtIto bhavet ? gautama / jinakalpo vA bhavet yathA kaSAyakuzIlastathaiva niravazeSam / chedopasthApanIyaH parihAravizuddhikatha yathA cakuzaH, zeSA yathA nirgranthaH 4 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM pulAko bhavet vakuza yAvat snAtako bhaveda gautama ! pulAko vA bhavet vakuzI yAtrat kapAyakuzIlo vA bhavet no nibhyo bhavet no snAtako bhavet evaM chedopasthApanikospi / parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! no pulAko no vakuzo no pratisevanAkuzIlo bhavet kapAyakuzIlo bhavet no nirmantho bhaveta no snAtako bhavet evaM sUkSma parAyo'pi / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama ! no pulAko bhavet yAvat no kaSAyakuzIlo bhavet nirgranyo vA bhavet snAtako vA bhavet 5 / sAmAyikasaMyataH khalla bhadanta ! kiM pratisevako bhavet atisevako bhavet ? gautama ! pratisevako vA bhavet atisevako vA bhavet / yadi pratisevo bhavet kiM mUlaguNapratisevako bhavet zeSaM yathA pulAkasya / yathA sAmAyikasaMyataH evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhikasaMyataH pRcchA gautama ! no pratisevako bhavet apratisevako bhavet evaM yAvat yathAkhyAtasaMyataH 6 / sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavet ! gautama ! dvayorvA triSu caturSu vA jJAneSu bhavet evaM yathA -kapAyakuzIlasya tathaiva catvAri jJAnAni bhajanayA, eva yAvat sUkSmasaMparAyaH / yathAkhyAtasaMyatasya paJcajJAnAni bhajanayA yathA jJAnodezake / sAmAyikasaMyataH khala bhadanta ! kiyat zrutamadhIyIta gautama ! jaghanyena aSTamavacanamAtRH yathA kapAyakuzIlaH / evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhikasaMyataH pRcchA, gautama ! jaghanyena navamasya pUrvasya. tRtIyamAcAravastu utkarSeNAsaMpUrNAni dazapUrvANi adhIyIta sUkSmasaMparAyasaMyato yathA sAmAyika saMyataH / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama ! jaghanyena aSTamavacanaM ' mAtRH, utkarSeNa caturdaza pUrvANyadhIyIta zrutavyatirikto vA bhavet 7 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta / kiM tIrthe bhavet atIrthe bhavet gautama ! tIrthe vA bhavet atIrthe vA bhavet yathA kaSAyakuzIlaH / chedopasthApanikaH parihAravizuddhikazca yathA pulAkaH, zeSA yathA sAmAyika saMyataH 8 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta / kiM svaliGge bhavet anyaliGge bhavet gRhiliGge bhavet ? 'yathApuLAkaH, evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! dravyaliGgamapi bhAvaliGga mapi pratItya svaliGge bhavet no anyaliGge bhavet no gRhiliGge bhavet zeSA yathA sAmAyikasaMyataH 9 / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta / katiSu zarIreSu bhaveta ? gautama ! tripu vA caturSu paJcasu vA yathA kapAyakutIlaH / evaM chedopasthA pani ko'pi, zeSA yathA pulAkaH 10 | sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta / kiM karmabhUmau no
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahara bhagavatIya akarmabhUmau bhavet karmabhUmau bhavet 1 gautama ! janmasadbhAvaM ca pratItya karmabhUmI yathA bkushH| evaM chedopasthApaniko'pi / parihAraviddhikazca yathA pulAkA zeSA yathA sAmAyikasaMyataH ||suu0 2 / / TokA-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyiphasaMyataH khalu bhadanta ! "f saveyara hojjA aveyae hojjA' kiM savedako bhavet avedako vA bhaveditimaznA, bhagavAnAra -'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'saveyae vA honA-aveyae vA hoA' savedako vA bhavet avedako vA bhavet sAmAyikasaMyataH savedako bhaved avedako'pi bhavet navamaguNasthAnake vedasyopazamaH kSayo vA bhavati ato'trAvedako bhavati, patatpUrvavattiguNasthAna keSu tu sAmAyikasaMyataH savedako bhavati navamaguNasthAnakaparyantaM dasarA cedavAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjameNaM bhNte| ki saveyae hojjA aveyae hojA' ityAdi,. TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! ki saveyae hojjA aveyae hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata vevAlA hotA hai ? athavA vedarahita hotA hai ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai-goyamA ! saveyae vA hojjA, aveyae vA hojjA' he gautama ! sAmAyika saMyata vedavAlA bhI hotA hai aura vedarahita bhI hotA hai| sAmAyika saMyata nauveM guNasthAnaka taka kahA jAtA hai, veda kA nauveM guNasthAnaka meM upazama athavA kSaSa hotA hai| nauveM se nIce ke guNasthAnoM meM jaba sAmAyika saMyata rahatA hai taba vaha veda vAlA kahalAtA hai aura nauveM meM vaha usake upazama athavA kSaya kara dene para avedaka kahalAtA hai / isIliye yahAM uttara meM prabhuzrI ne aisA kahA hai ki have bIjA vedakAranuM kathana karavAmAM Ave che.'saamaaiysNje NaM bhaMte ! kiM saveyae hojjA, aveyae hojjA' tyAla TAya:-zrIgItamasvAmI prabhuzrIna ye pUchyu cha 4-'sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! kiM saveyae hojjA aveyae hojjA' sAvana sAmAyi4 sayata davALA hoya che ? athavA veda vinAnA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhu zrI gItabhasvAbhAna yucha 3-'goyamA! saveyae vA hojjA, aveyae vA hojjA' 7 gautama ! sAmAyi: saMyata vANA para DAya , mana 34 vinAnA paNa hoya che. sAmAyika saMyata navamAM guNasthAnaka sudhInA kahe. vAya che. vedanAone navamAM guNasthAnakamAM upazama athavA kSaya thAya che. navamAMthI nIcenA guNasthAnamAM jyAre sAmAyika saMyata rahe che, tyAre te vedhavALA kahevAya che. ane navamAmAM te vedane upazama athavA kSaya karI ,
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 102 dvitIyaM vedahAranirUpaNam 373 sAmAyikasayatatvasya vyapadezAditi / 'jai saveyae evaM jahA kasAyakusIle tahevaniravasesa' yadi savedako bhavet evaM yathA kaSAyakuzIlastathaiva niravazeSa jJAtavyam yadi savedako bhavet ttadA-strIvedo'pi bhavet puruSavedo'pi bhavet napuMsakavedo'pi bhavet avedastu kSINopazAntavedaityarthaH / evaM chedovaTThAvaNiyasaMnae vi' evaM sAmA. yikasaMyatavadeva dopasthApanikasaMyato'pi savedako'pi avedako'pi bhavet yadi savedakastadAstrIvadeko bhavediti, navamaguNasthAna ke avedako'pi bhavet chedopasthApanIyasaMyata iti / 'parihAravisuddhikasaMjao jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyato yathA pulAkA, pulAkaradeva parihAravizuddhikasaMyataH puruSavadavedako bhavet vaha saveda bhI hotA hai aura aveda bhI hotA hai / 'jaha saveyae evaM jahA kasAyakusIle taheva niravase saM' yadi vaha saveda-vedasahita hotA hai to isa sambandha meM samasta kathana kaSAyakuzIla ke kathana jaisA jAnanA cAhiye arthAt yadi vaha vedasahita hotA hai to vaha strIvedavAlA bhI ho sakatA hai puruSaveda vAlA bhI ho sakatA hai aura puruSanapuMsakavevAlA bhI ho sakatA hai aura yadi vaha aveda-veda rahita hai to vaha upazAntavedavAlA ho sakatA hai aura kSINa vedavAlA bhI ho sakatA hai| 'evaM chedovaThThAvaNiyasaMjae vi' isI prakAra se chedopasthApanika saMyata bhI veda sahita hotA hai aura veda rahita bhI hotA hai aisA jAnanA cAhiye / yadi vaha vedasahita hai to vaha tInoM vedanAlA ho sakatA aura yadi vedarahita hai to vaha nauveM guNasthAna meM avedaka bhI hotA hai| 'parihAravisuddhika saMjao jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyata nAkhavAthI avedaka kahevAya che. tethI ja ahiyAM uttara vAkyamAM prabhaLI : sa dhu cha hai-te save 55 DAya che. mane mave pAya che...' 'jai saveyae evaM jahA kasAyakusIle taheva niravasesa' nete shvedasahita hoya te te saMbaMdhamAM saghaLuM kathana kaSAya kuzalanA kathana pramANe samajavuM. je te saveda hoya che te strIvedavALA paNa hoya che, ane paraSa * davALA paNa hoya che, tathA napuMsaka vedavALA paNa hoya che. ane je te veda vinAnA hoya te te upazAnta davALA hoI zake che. ane kSINa reTa pANADaza che. 'eva chedovadvAvaNiyasajae vi' merI pramANe hoya. sthApanIya saMyata paNa vedasahita hoya che. ane vedarahita paNa hoya che. tema samajavuM. je te vedasahita hoya to te traNe vedavALA hoI zake che. ane je savitAnA DAyata te navamA gusthAnamA save pazu DAya che. 'parihAra visaddhikasaMjao jahA pulAe' 5.272 vizuddha saMyatamA vanu thana sA : bha0 35
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 bhagavatIle purupanapuMsakavedako vA bhavediti kRtrimanapuMsakaityarthaH / 'suhumasaMparAyasano lahakkhAyasaMjao ya jahA NiyaMThe' sUkSmasaMparAyasaMyato yathAkhyAtaMsaMyatazca yathA ninyA kSINopazAntavadetvenA'pedaka eva bhavatItyarthaH / iti vedadvAram // . ____ atha rAgadvAraM tRtIyam-'sAmAithasaMjae * bhaMse!' sAmAyikasaMyata: khalu bhadanta ! 'kiM sarAge hojjA vIyarAge hojjA' kiM sarAgo bhavet vItarAgo vA bhavediti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'sarAge hojjA no vIyarAge hojjA' sarAgo bhavet sAmAyikasaMyatasya rAgavatvameva na tu rAgarAhityamiti bhAvaH / 'evaM jAba suhamasaMparAyasaMjae' evaM meM veda kA kathana pulAkokta veda ke kathana jaisA jAnanA cAhiye / arthAt parihAra vizuddhika saMyatta puruSavedaka bhI hotA hai aura purupanapuMsakavedaka bhI hotA hai / puruSanapuMsaka kA matalaba kRtrima napuMsaka le hai / 'suTumasaMparAyasaMjao ahavakhAya saMjaogha jahA NithaMTe' nirgandha ke jaise sUkSmasaMparAya saMghata aura yathAkhyAtasaMgata avedaka hI hote haiM kyoM ki ye upazAntayedarAle aura kSINavedanAle hote haiM veda dvAra samApta 2 / tRtIya rAgadvAra kA kathana . 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte kiM sarAge hojjA, vIyarAge hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kyA sarAga hotA hai athavA vItarAga hotI hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'gocamA! sarAge hojjA, no vIyarAge hojjA' he gautama ! sAmAyikasaMghata sarAga hotA hai, vItarAga nahIM hotA hai| 'evaM jAca suhamasaMparAyataMjae' isI prakAra se kane saMbaMdhamAM kahela vedanA kathana pramANe samajavuM joIe. arthAta parihAra vizuddhika saMyata, purUSa vedaka paNa hoya che, ane purUSa napuMsaka vedaka paNa hAya che. 535 naghusa meTa kRtrima nasa4 se prabhAra sabhA. 'suhuma saparAyasaMjao ahakkhAyasaMjao ya jahA NiyaMThe' ninthanA 4thana pramANe sUkama saM5rAya saMyata ane yathAkhyAta saMyata adakaja hoya che. kemake teo upazAMta veravALA ane kSINa vALA hoya che. bIjuM vedAra samApta che trIja rAgadvAranuM kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! ki sarAge hojjA, vIyarAge hojjA' 3 laMgavAn sAmAyika sa yata zuM sarAga hoya che? athavA vItarAga hoya che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI 49 cha hai-'goyamA ! sarAge hojjA, no vIyarAge hotA hai gItama ! sAmAyi saMyata sarAya hAya che, vItarA hotA nathI. 'evaM jAva'
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrikA TIkA 2025 u.7 sU02 caturtha kalpadvAranirUpaNam 275 yAvat sUkSmasaMparAyasaMptaH, yAvatpadena chopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatayograhaNaM bhavati / tathA ca chopasthApanikaparihAvizuddhikakSamasaMparAyasaMpatA: rAgavanta eva bhavanti na tu vItarAgA bharantIti bhAvaH / 'ahaka vAyasaMjae jahA. NiyaMThe' yathAkhyAtasaMyato yathA nimranyo-ninyavad yathAkhyAtasaMyato no sarAgaH kintu vItarAga eva bhavediti tRtIyadvAram 3 / atha caturthakalpadvAramAha-'sAmAie NaM bhaMte ! kiM Thiyakappe hojjA aTTiyakappe hoDamA' sAmAyikasaMyataH khalla bhadanta ! ki sthitakalpo bhavet asthitakalpo bhavediti praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'Thiyakappe vA hojjA adviyakappe vA hojjA' sthitakalpo vA bhavet sAmAyikasaMyato'sthitakalpoM vA bhavediti / 'chedovaThThAvaNiyasaMjae pucchA' chedopasthApanIyasaMyataH khalu bhadanta ! kiM sthitachedopasthApanIya saMyatta, parihAravizuddhikasaMyata aura sUkSma saMparAya saMyata ye saba bhI sarAga hote haiM-vItarAga nahIM hote haiM 'ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe' yathAkhyAtasaMyata nirgrantha ke jaise vItarAga hI hotA hai| tIsarA rAgadvAra samApta / / cauthA kalpahAra kA kathana ___ 'sAmAjhyasaMjae NaM aMte ! kiM Thiyakappe hojjA, aSTriyakappe hojjA' he bhadanta ! sAmApikalaMyata kyA sthitakalpavAlA hotA hai athavA asthitapAlpavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! 'Thiyakappe pA hojjA, aSTriyarupaye kA hojjA' he gautama ! sAmAyikasaMyata sthitakalpavAlA sIhotA hai aura asthitAkalpavAlA bhI hotA hai| - 'chedovadyAvaNiyalaMjae pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata kyA suhamasaMparAyasaMjame' me04 pramANe chehopasthAnIya saMyata, parihAra vizuddhi saMyata ane nigraMtha saMyata e saghaLA sarAga hoya che. vItarAga hatA nathI. 'ahakkhAyasajae jahA NiyaMThe' yathAyata saMyata niynthn| 4thana pramANe vItarAga ja hoya che. rAgadvAra samApta have cethA ka5dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM Thiyakappe hojjA adviyakappe hAjjA' 8. bhagavad sAmAyika saMyata zuM sthita ka95vALA hoya che? athavA asthita kaHpavALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! Thiyakappe vA hojjA, adviyakappe vA hojjA' 8 gautama ! sAmAyi saMsthata sthitaDalpavALA paNa hoya che, ane asthita kalpavALA paNa hoya che. 'chedovadvAvaNiyasajae pucchA' 3 lApan chedIpathAnIya sayata zu
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 bhagavatI kalpo bhavet asthitakalpo vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'Thiyakappe hojjA' chedopasthApanIyasaMyataH sthitakalpo bhavet 'no kippe hojjA' no asthitakalpo bhavet asthitakalpohi madhyamajinamahAvideha jinAnAM tIrthe bhavati nAnyatra bhavati tatra ca chedopasthApanIyaM cAritraM na bhavatIti bhAvaH / ' evaM parihAravisuddhiyasaMjae vi' evam - chedopasthApanIya saMyatavadeva parihAvizudvika saMpato'pi sthitakalpa eva bhavati no asthitakalpo bhavatIti / 'sesA jahA sAmAiyasaMjae' zeSA:- mUkSmasaMparAyayathAkhyAtasaMyatA yathA sAmAyika saMyata stathaiva sthitakallA vA bhaveyurasthitakalpA vA bhaveyuriti / sthitakalpavAlA hotA hai ? athavA asthitakalpabAlA hotA hai ? uttara maiM prabhuzrI kahate haiM- 'godhamA ! Thigrakappe hojjA, no aTTiyakappe hojjA' he gautama! chedopasthApanIya saMyata sthitakalpavAlA hotA hai, asthitakalpa vAlA nahIM hotA hai ? asthitakalpa madhyama ajitanAtha se lekara pArzva nAtha taka bAvIsa jinoM ke evaM mahAvideha jinake tIrtha meM hotA hai| aura vahAM chedopasthApanIya cAritra nahIM honA hai| isaliye chedopasthApanIyasaMyata ke asthita kalpa nahIM hotA hai / 'evaM parihAravisudviyasaMjae vi' isI prakAra se parihAravizuddhikasaMyata bhI sthita kalpavAlA hI hotA hai, asthikalpavAlA nahIM hotA hai| 'setA jahA sAmAiyasaMjae'. sUkSma saMparAyasaMyata evaM yathAkhyAtasaMyata, ye donoM sAmAyikasaMyata ke jaise sthitakalpavAle bhI hote haiM aura asthitakalpavAle bhI hote haiM / sthitakalpavALA hoya che ? ke asthita kalpavALA DAya che? A praznanA uttarbhaaN praluzrI he che hai- ' goyamA ! Thiyakappe hojjA, no aTThiyakappe hojjA' De gautama ! caMdApasthAnIya saMyata sthitakalpavALA hAya che, asthita kalpavALA hotA nathI asthitakalpa madhyanA ajItanAthathI laIne pArzvanAtha sudhI bAvIsa jInene ane mahAvideha jInanA tIrthAMmAM hAya che. ane tyAM chaMdopasthApanIya cAritra hAtu nathI. tethI chedApasthAnIya sayatane asthita kalpa hetu nathI. ' evaM ' parihAravisuddhiyasaMjae' mena abhA parihAra vizuddhiH sayata paNa sthitakalpavALA ja haiya che. asthita kalpavALA hAtA nathI. 'sesA jahA srAmAiyasaMjae' sUkSma saparAya saMyata bhane yathAbhyAta sabhyata e banne sAmAyika sayata pramANe sthitakalpavALA paNa hoya che, ane asthitakalpavALA pazu DAya che.
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 caturtha kalpadvAranirUpaNam 'sAmAiyasaMjae Ne bhaMte !' sAmAyikasayataH khalu bhadanta ! 'ki jiNakappe hojjA therakappe hojjA-kapAtIte hojjA' kiM jinakalo bhavet athavA sthavirakalpo bhavet kalpAtIto bhavediti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'jiNakappe vA hojjA jahA kasAyakusIle taheva niravasesaM' jinakalpo vA bhavet sAmAyikasaMyataH yathA kapAyakuzIlastathaiva niravazeSa sarvamapi atra jJAtavyam jinakalpo vA bhavet sthavirakalpo vA bhavet kalpAtIto vA bhavediti bhAvaH / 'chedobaTThAvaNio parihAravisuddhio ya jahA bauso' chedopasthApanIyaH parihAravizuddhikazca yathA vakuzaH, vakuzavadeva imau jJAtavyau jinakalpo vA bhavetAm sthavirakalpau vA bhavetAm no kalpAtIvAvimau savetAmiti bhAvaH / eteSAmarthAH ____ 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! kiM jiNakappe hojjA' therakappe hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata jinakalpavAlA hotA hai ? athavA sthavirakalpa. vAlA hotA hai ? athavA 'kappAtIte hojjA' kalpa se atIta hotA haikalpa rahita hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jiNakappe vA hojjA, jahA kasAyakusIle taheva niravasesa' he gautama ! sAmAyika saMgata jinakalpavAlA bhI hotA hai ityAdi samasta kathana kaSAyakuzIla ke kathana jaisA jAnanA cAhiye / tathA ca-sAmAyikasaMyata kaSAyakuzIla ke jaisA jina kalpavAlA bhI hotA hai, sthavira kalpavAlA bhI hotA hai aura kalpAtIta bhI hotA hai / 'chedovaThThAvaNiyoM parihAravisuddhio ya jahA bauso' chedopasthApanIyasaMyata aura parihAravizuddhikasaMyata bakuza ke jaisA jinakalpavAle bhI hote haiM, sthavirakalpavAle bhI hote haiM para 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM jiNakappe hojjA, therakappe hojA' hai bhagavana sAmAyika saMyata janakalpavALA hoya che? athavA sthavira kalpavALA hAya cha 1 mA 'kappAtIte hojjA' 485thI bhatIta DAya hai? mA prazna uttaramA prabhuzrI 3 cha -'goyamA ! jiNakappe cAM hojjA, jahA kasAyakusIle taheva niravasesaM' 3 gItama! saamaayi:saMyata janakalpavALA paNa hoya che. ItyAdi saghaLuM kathana kaSAya kuzIlanA kathana pramANe samajavuM joIe. tathA sAmAyika saMyata kaSAya kuzIla pramANe janakalpavALA paNa hoya che. sthavira ka95vALA paNa hoya che. ane kalpAtIta pA sIya cha 'chedovaTThovaNiyo parihAravisuddhisoM ya jahA baso' chehopsthaapanIya saMyata ane parivAra vizuddhika saMyata bakuzanA kathana pramANe jIna kaHpavALA paNa hoya che, sthavira kApavALA paNa hoya che. paraMtu kapAtIta
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 bhagavatI sUtre pulAkamakaraNIye pRSTho deza ke draSTavyAH / 'sesA jahA niyaMThe zeSau -sUkSmasaMparAyayathAkhyAtA yathA nirgranthaH, no jinakalpe etI bhavataH, na vA sthavirakalpe bhavataH kintu kalpAtItau bhavataH nirgranthaya deveti bhAvaH 4 / paJcamaM cAritradvAramAzrityedamucyate'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte / ' sAmAyikasaMgataH khalla bhadanta ! 'kiM pulAe hojjA vause jAba siNAe hojjA' kiM pulAko bhavet vakuzo yAvat snAtako bhavet yAvatpadena prati sevanA kuzILaka pAyakuzIla nigranthAnAM grahaNaM bhavati, tathA ca he bhadanta ! sAmAyika saMyataH pulAko bhavet vakuzo vA pratisevanA kuzIlo vA, kapAyakuzIlo vA nirgrantho vA snAtako vA bhavediti praznaH / bhagavAnAha - ' goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama! 'pulAe bA hojjA vause jAva kasAyakusIle vA hojjA' pulAko vA bhavet kalpAtIta nahIM hote haiM / inakA artha pulAka ke prakaraNavAle chaTThe uddezaka meM dekhanA cAhiye / 'sesA jahA niyaMThe' sUkSmasaMparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyata nirgrantha ke jaise kalpAtIta hI hote haiM / ye na sthavira kalpavAle hote haiM aura na jina kalpacAle hote haiM / caturthadvAra samApta | pAMcavAM cAritradvAra 'sAmAhayajae NaM bhaMte ! kiM pulAe hojjA, baDale jAva siNAe hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMvata kyA pulAka hotA hai ? athavA yakuza hotA hai ? athavA yAvat snAtaka hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! pulAe vA hojjA, yause jAva kasA kusIle vA hojjA, no niyaMTe hojjA, no siNAe hojjA' he gautama! sAmAyika hAtA nathI. A khAkhatanuM vizeSa kthana pulAnA prakaraNavALA chaThThA uddezAmAM sevu. sesA jahA jiyaThe' sUkSma sAMparAya saMyaMta mate ythaakhyAta saMyaMta nigranthanA kathana pramANe kalpAtIta ja hAya che. teo sthavira kalpavALA hAtA nathI. ane jInakalpavALA paNa hAtA nathI. ceAthu kapAra samApta ! have pAMcamu' cAritradvAra kahevAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjame NaM bhaMte ! ki pulAe hobjA, bause jAva siNAe hojjA' huM bhagavan sAmA yeka saMyata zuM pulAka hoya che athavA akuza hoya che ? athavA yAvat snAtaka hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne 4 che hai- 'goyamA ! pulAe vA hojjA, baDhase jAva kasAyakusIle vA hojjA,
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ premeyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 paJcama cAritradvAranirUpaNam paMkuzo yAvat kaSAyakuzIlo vA bhavet yAvatpadena patisevanAkuzIlasya saMgrahaH, pulAkAdArabhya kapAyakuzIlarUpaH sAmAyikasaMyato bhavedityarthaH / 'No NiyaThe hojjA No siNAe hojjA' no nigrantho bhavet no vA snAkarUMpo bhavet / 'evaM chedokTThAvaNie vi' evaM-sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyataH pulAko vAM bhavet bakuzo vA bhavet bhatisevanAkuzIlo vA bhavet kAyakuzIlo vA bhavet naM tuM nimrantho bhavena na vA snAtako bhavet iti bhaavH| 'parihAravisuddhiyasaMjaeNaM bhaMte ! pucchA' parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM pulAko bhavet yAvat snAtakoM bhavediti pRcchA-gaznaH / bhagAnAha-'goyamAM' ityAdi, 'goyamA' he.gautama ! 'no pulAe no vause no paDi mevaNAkumIle hojjA' no pulAko no vakuzo no pratisevanAkuzIlo bhaveda parihAravizuddhikasaMyataH kintu 'kasAya kusIle saMyata pulAka bhI ho sakatA hai bakuza bhI ho sakatA hai yAvat kaSAya. kuzIla bhI ho sakatA hai parantu vaha nirgandha nahIM hotA hai aura na snAtaka hI hetA haiN| 'evaM chedokTAyaNie vi' sAmAyikasaMyata ke jaisA hI chedopasthApanIyasaMyata bhI pulAka ho sakatA hai, bakuza ho sakatA hai pratisenAkuzIla ho sakatA hai kaSAyakuzIla bhI hoM sakatA hai| paraMtu vaha nirgrantha athavA snAtaka nahIM ho sakatA hai| 'parihAravisuddhiyasaMjae NaM bhaMte ! pucchA' he adanta ! parihAravizu ddhikasaMyata kyA pulAka hotA hai ? thAvat snAtaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! no pulAe no bause no paDi. sevaNAkusIle hojjA' he gautama ? parihAravizuddhisaMyata na pulAka hotA hai na yakuza hotA hai aura na pratisevanAkuzIla hotA hai| kintu vaha no niyaThe hajjA no siNAe hojjA' gautama ! sAmAyi saMyata bhutA paNa hoI zake che, bakuza paNa hoI zake che, kaSAyakuzIla paNa hoI zake che, paraMtu nircantha hoI zakatA nathI tathA snAtaka paNa hoI zakatA nathI. 'evaM chedovadrAvaNie vi' sAmAyi saMyatanI bhara chehopasthApanIyaM sayata paNa pulAka hoI zake che. bakuza hoI zake che, pratisevanA kuzIla hoI zake che. kaSAya kuzIla paNa hoI zake che. paraMtu teo ninya athavA snAtaka zata nathI. 'parihAravisuddhiyasajaeNa pucchA' hai magavan parihAra vizuddhivALA saMya zuM pulAka hoI zake che? yAvat snAtaka hoI zake che. mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamatvAmIna 4 cha -'goyamA ! no pulAe no yause no paDisevaNAkusIle hojjA' gautama ! parivAra vizuddhi sayata pulAka hatA nathI, tema bakuza paNa hotA nathI tathA pratisevana kuzIla paNa
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 bhagavatI hojjA' kaSAyakuzIlarUpo bhavet 'No NiyaMThe hojjA No siNAe homjA' no nimrantho bhavet no snAtako bhavet parihAravizuddhikasaMyato na pulAkabakuzapatisevanAkuzIlanimranthasnAtakarUpo bhavati kintu kaSAyakuzIlarUpa eva kevalaM bhavatIti bhAvaH / 'evaM suhumasaMparAe vi' evaM-parihAravizuddhikasaMyatavadeva sUkSma saMparAyasaMyato'pi pulAkavakuzapratisevanAkuzIlaniyanthasnAtakasvarUpo na bhavati kintu kapAyakuzIlarUpazca bhavatIti bhAvaH 'ahavAyasaM nae pucchA' yathArakhyAtasaMyataH khalu bhadanta ! kiM pulAko bhavet vakuzo bhavet pratisevanAkuzIlo bhavet kaSAyakuzIlo vA bhaveda nirgrantho vA bhavet snAtako vA bhavediti pRcchA'kasAyakusIle hojjA' kaSAyakuzIla hotA hai 'No NiyaMThe hojjA, No siNAe hojjA' vaha nigraMtha nahIM hotA hai aura na snAtaka hotA. hai / tAtparyakahane kA yahI hai ki parihAravizuddhika saMyata na pulAka rUpa hotA hai, na dhakuzarUpa hotA hai, na pratisevanAkuzIlarUpa hotA hai na nigrandharUpa hotA hai aura na snAtakarUpa hotA hai kintu kevala kaSAyakuzIlarUpa hI hotA hai| 'evaM suhamasaMparAe vi' parihAravizuddhikasaMyata ke jaise hI sUkSmasaMparAyasaMyata bhI pulAka, yakuza, pratisevanAkuzIla, nirgrantha aura snAtakarUpa nahIM hotA hai| kintu kaSAyakuzIla: rUpa hI hotA hai / 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata kyA pulAka hotA hai ? athavA bakuza rUpa hotA haiM ? athavA pratisevanA. kuzIlarUpa hotA hai ? athavA kaSAyakuzIla rUpa hotA hai ? athavA nirgrantha rUpa hotA hai athavA snAtakarUpa hotA hai ? uttara meM pramuzrI khAtA nathI. paraMtu 'kasAyakusIle hojjA' SAyazI hAya che. 'No NiyaThe hojjA, No siNAe hojjA' te niya-DAta nathI tathA snAta: 55 hetA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-parihAra vizuddhika saMyata pulAka rUpa hetA nathI. tathA bakuza rUpa paNa letA nathI temaja pratisevanA kuzIla rUpa hetA nathI. ane nirthastha rUpa hotA nathI. tathA snAtaka rUpa paNa hatA nathI. paraMtu vA 4SAya 35 4 jAya cha, 'evaM suhumasaMparAe vi' 522 vizuddhi saMyata pramANe ja sUkama saM5rAya saMyata paNa pulAka, bakuza, pratisevana kuzIla nirgastha ane snAtaka rUpa hetA nathI paraMtu kaSAya kuzIla 35 4 saya che. 'ahavAyasajae pucchA' sAvan yathAbhyAta sayata zu pulAka hoya che? athavA bakuza rUpa hoya che? athavA pratisevana kuzIla rUpa hoya che? athavA kaSAya kuzIla rUpa hoya che? athavA nirca hoya
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 202 paSThaM pratisevanAdvAranirUpaNam 241 praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no pulAe hojjA' mo pulAko bhavet pulAkarUpo yathAkhyAtasaMyato na bhavet 'jAva no kasAyakusIle hojjA' yAvat no kapAyakuzIlarUpo yathAkhyAtasaMyato bhavet yAvatpadena bakuzamatisevanAkuzIlayoH saMgrahastathA ca yathAkhyAtasaMyato no pulAkarUpo bhavetana vA bakuzarUpo bhavet na vA pratisevanAkuzIlarUpo bhavet na vA kaSAyakuzIlarUpo bhaveta kintu 'NiyaMThe vA hojjA 'siNAe vA hojjA' nindharUpo vA bhavet snAtakarUpo vA bhavet yathAkhyAtasaMyata iti cAritradvAram 5 / / SaSThaM matisevanAdvAramAha-'sAmAiyasaMjae Ne ityAdi, 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kiM paDisevae hojA apaDisevae hojjA' kiM pratisevakaH-cAritrasya virAdhako bhavet athavA apratise vakazvAvirAdhako trA kahate haiM-'goyamA ! no pulAe hojjA 'jAva no kasAyakusIle hojjA' he gautama ! yathAkhyAtasaMyata na pulAkarUpa hotA hai aura na yAvat kaSAya kuzIlarUpa hotA hai| yahAM yAvat zabda se bakuza aura pratisevanAkuzIla ina do padoM kA saMgraha huA hai / tathA ca-yathAkhyAta sayata na pulAkarUpa hotA hai, na bakuzarUpa hotA haiM, na pratisevanAkuzIla rUpa hotA hai aura na kaSAyakuzIlarUpa hotA hai kintu vaha nigraMndharUpa hotA hai athavA snAtaka rUpa hotAhai / cAritradvAra samApta 5 / chaTThA pratisevanA dvAra sAmAiyasaMjae NaM bhaMte / ' he bhadanta ! sAmAyikasaMgata 'kiM paDisevae hojjA, apaDisebara hojA' kyA prati sevaka hotA hai ? athavA apratisevaka hotA hai ? pratisecaphakA artha hai cAritra kI virAdhanA karane vAlA aura apratisevaka kA artha hai cAritra kI virAdhanA nahIM cha 1 mA prazna uttaramA pramuzrI cha -'goyamA / no pulAe hojA jAva no kasAyakusIle hojjA' gautama ! yathAnyAta saya pusA 35 DAtA nathI: tathA bakuza rUpa hatA nathI ane pratisevanA kuzIla rUpa hotA nathI ane kaSAya kuzIla rUpa paNa letA nathI. paraMtu teo nigraMtha rUpa ja hoya che. athavA snAtaka rUpa hoya che. A rIte A caritradvAra kahyuM che. cAritrakAra samAna 5 che have chaThThA pratisevanA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! 8 sasan sAmAyi4 sayata 'ki paDisevae hojjA, apaDisevae hojjA' pratiseva hAya ? 3 mapratiseva hAya cha? pratisevakane artha cAritranI virAdhanA karavAvALe e pramANe che. ane apratisevakane artha cAritranI virAdhana na karavAvALo arthAt ArAdhaka e. bha0 36
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 bhagavatIsare bhavediti praznA, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi 'joyamA' he gautama ! 'paDisevae pA hojjA' matisevako vA-cAritrasya cirAdhako vA yavet 'apaDisevae vA hojjA' apratisevako bA-cAritrasyAvirAdhako vA bhavet, 'jaha paDisevae hojjA' yadi pratisevako bhavettadA 'ki mUlaguNapaDi sevara hoDanA' kiM mUlaguNapatisevako bhavet, cAritrasya mUlaguNA:-prANAti pAtaviramaNAdipaJcamahAvatalakSaNAsteSAM virAdhako bhavet athavA cAritrasya ye uttaraguNA:-pratyAkhyAtAdikA steSAM virA. dhako bhavediti avAntaramaznaH, uttaramAha-'semaM' ityAdi, 'sesaM jahA pulAgarasa' zeSam-kathitavyatiriktaM yathA pulAsamAraNe yat kathitaM ladeva ihApi jJAtavyam tathAhi tatratvaM prakaraNam-sAmAyikasaMgataH patisevako saveta apratisevako vA bhavet yadi pratisevako bhavet tadA-mUlaguNapati sevako bA bhavet uttaraguNa pratikarane vAlA-ArAdhaka, uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paDisevae vA hojjA apaDilevae vA hojjA' he gautama ! sAmAyikasaMyata cAritra kA virAdhaka bhI hotA hai aura avirAdhA-ArAdhaka-bhI hotA hai| 'jai paDilevae hojjA, ki mUlaguNapaDilevae hojjA' yadi vaha pratisevaka hotA hai to kyA vaha cAritra ke blaguNa jo mANAtipAtathiramaNa Adi pAMca mahAvana haiM unakA virAdhala hotA hai ? athavA cArimra ke uttaraguNa jo pratyAkhyAna Adi haiM unako virAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- sesaM jahA pulAgasta' he gautama ! isa sambandha meM zeSa kathana pulAka ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai-vaiptA jAnanA caahiye| vahAM kA vaha prakaraNa isa prakAra se hai? sAmAprabhArI che. mA praznamA uttaramA suzrI 4 cha hai-'goyamA! paDisevae vA hojjA, apaDisevae vA hojjA' he gotama ! sAmAthi: sayata yAtrinA virAdhaka paNa hoya che. ane ArAdhaka paNa hoya che arthAt bane 12nA ya che. 'jai paDisevae hojjA, ki mUlaguNapaDisevae hojjA' je te pratisevaka hoya che, te zuM te cAritranA mULaguNa je prANAtipAta viramaNa vigere pAMca mahAvrata che, tene virAdhaka hoya che athavA cAritranA je uttaraguNa rUpa pratyAkhyAna vigere che, teno virAdhaka ya cha 1 mA praznanA attarabhAM suzrI gautamasthAmIna 49 cha -'sesa jahA pulAgassa' hai gautama ! ma sadhamA DInu 4thana YkhAnA 426mA 2 pramANe kahyuM che, e ja pramANe samajI levuM, tyAMnuM te prakaraNa A pramANe che-zrIgautamasvAmI pUche che ke-he bhagavana sAmAyika saMyata pratisevaka hoya che? - athavA apratisevaka hoya che je te pratisevaka hoya che, te zuM te mULagunA
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrikA TIkA za025 u.7 sU22 paSThaM pratisevanAhAranirUpaNam 283 sevako vA bhavet tatra mUlaguNAn prANAtipAtaviramaNAdIn virAdhayan pazcAnAmapi AzravANAM prANAtipAtAdinAm anyatayaM seveta uttaraguNAn virAdhayan dazavidhasya pratyAkhyAnasyAnyatamaM pratiseveta iti / 'jahA sAmAiyalaMjae evaM chedovaThThAvaNipavi' yathA sAmAyikalaMyata evaM chedopasthAnIyasaMyato'pi cAritrasyapratisevako bhavet amalisevako vA bhavet yadi pratisevakastadA mUlaguNAnAM pratisevaka uttaraguNAnAmapi pratisevako nirAdhako bhaven mUlaguNam-ahiMsAdikaM virAdhayan paJcAnAmAzravANAmanyatamaM pratiseveta uttaraguNAnAM virAdhako bhavan dazavidhamatyAkhyAnasyAnyatamaM pratiseveta virAdhayediti bhAvaH / 'parihAravisuddhiya yikasaMyata pratilekhaka hotA hai ? athavA apratisevaka hotA hai ? yadi vaha pranisevaka hotA hai to kyA vaha mUlaguNoM kA pratisevaka hotA hai athavA uttaraguNoM kA-prANAtipAtaviramaNa AdikoM kA virAdhaka hotA hai to vaha prANAtipAta Adi pAMca AzrayoM meM se kisI eka Azrava kA pratisevaka ho jAtA hai aura yadi vaha utsaraguNoM kA virAdhaka hotA hai to aisI sthiti meM vaha dazaprakAra ke patyAkhyAna meM se kisI eka pratyAkhyAna kA pratirodhaka ho jAtA hai 'jahA sAmAiyasaMjae evaM chedovadyAvaNie vi' sAmAyika saMyata ke jaise chedopasthApanIyasaMyata bhI cAritra kA pratiSaka hotA hai aura apratisevaka hotA hai| yadi vaha pratisevaka hotA hai to vaha sUlaguNoM kA bhI pratisevaka hotA hai aura uttara guNoM kA bhI pratilekha-virAdhaka hotA hai| mUlaguNoM kA virAdhaka hone para vaha pAMca AzrayoM se phitI eka Azrava kA sevaka hotA hai aura uttaratuNoM kI virAdhanA meM vaha darza prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI eka pratyAkhyAna kA cirAdhaka hotA pratisevaka hoya che? ke uttaraguNonA pratisevaka hoya che? je te mUlagunA eTale ke prANAtipAta viramaNa vigerenA virAdhaka hoya che, te te prANAtipAta vigera pAMca A paikI kaI eka a sTavanA sevanArA hoya che ane je te uttaraguNenA virAdhaka hoya che, to e sthitimAM te dasa prakAranA pratyAkhyAna paikI 5 me pratyAyAnanA pratiseva hoya. 'jahA sAmoiyasaMjae eva chedovadAvaNie vi' sAmAyisayata 4thana pramANe ho52tha panIya sayata yaza cAritrane pratisevaka hoya che, ane apratisevaka paNa hoya che, je te pratisevaka hoya che, te te mUlaguNonA paNa pratisevaka hoya che, ane uttara guNanA paNa pratisevaka hoya che. arthAt virAdhaka hoya che mUlagunA virAdhaka thAya tyAre te pAca Asrava paikI kaI eka AsravanA sevanAra hoya che. ane uttaraguNenI virAdhanAmAM te dasa prakAranA pratyAkhyAna paikI koI paNa
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra saMjae pucchA' parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! ki pratisevako bhavet virAdhako bhavet cAritrasyApratisevako'virAdhako yA bhavet cAritrasyeti pRcchApraznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'no paDisevae hojjA apaDisevae hojjA' parihAravizuddhiva.saMpato no pratiseko bhavet na bhavet cAri. asya virAdhakaH kintu cAritrasyAmati sevako'virAdhako bhavediti / 'evaM jAva ahakkhAyasaMjae' evaM yAvad yathAkhyAtasaMyataH, evam-parihAravizuddhikasaMyatavadeva yAvat yathAkhyAtasaMyatazcAritraraya pratisevako na bhavet kintu apratisevako'virAdhaka eva bhavet ArAdhaka ityarthaH, atra yAvatpadena mUkSmasaMparAyasaMyatasya grahaNaM bhavati sUkSmasaMparAsaMyato'pi no pratisevako bhavedapitu cAritrasya amatisevaka eva bhave. diti bhAvaH / iti pratisevanAdvAram 6 / hai| 'parihAraviluddhi saMjae pucchA' he bhadanta ? parihAravizuddhikasaMyata kyA cAritra kA virAdhaka hotA hai ? athavA avirAdhaka-ArAdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu zrI kahate haiM-'goyanA ! no paDisevae hojjA, apaDisevae hojjA he gautama ! parihAravizuddhikasaMyata cAritra kA virAdhaka nahIM hotA hai kintu vaha adhirAdhaka-cAritra kA ArAdhaka hotA hai / 'evaM jAva ahakkhAyasaMjae' isI prakAra se yathAkhyAtasaMyata bhI cAritra kA virAdhaka nahIM hotA hai kintu avirAdhaka hotA hai| yahAM yAvatpada se sUkSmasaMparAyasaMyata kA grahaNa huA hai| kyoMki sUkSmasaMparAyasaMyata bhI apane cAritra kA virAdhaka nahIM hotA hai kintu avirA. dhaka-ArAdhaka hI hotA hai| pratisevanAdvAra samApta 6 / me pratyAyAnanA virAdha hAya cha 'parihAravisuddhisaMjae pucchA' . bhagavad parihAra vizuddhika saMyata zuM cAritranA virAdhaka heya che? athavA avirAdhaka-ArAdhaka hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke'goymaa! noM paDisevae hojjA, apaDisevae honjA' gautama ! parihAra vizuddhika sayata cAritranA virAdhaka hatA nathI paraMtu te avirAdhaka arthAta cAritranA ArAdhaka hoya che. 'eva jAva ahakkhAyasaMjae' me prabhArI yathAyAta sayata 59 cAritranA virAdhaka hetA nathI. paraMtu avirAdhaka hoya che. ahiyAM yAvatpadathI sUkSama saMparaya saMyata grahaNa thayela che kemake sUmi saM5rAya saMyata paNa pitAnA cAritranA virAdhaka hatA nathI, paraMtu avirAdhaka-ArAdhaka ja hoya che. e rIte A pratisevanA dvAra kahyuM che. pratisevanAdvAra samApta, -
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 saptama jJAnadvAranirUpaNam 285 - atha saptamaM jJAnadvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavet katipakArakajJAnavAn bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! dosu vA-tisu vA-causu cA nANesu hojjA' dvayorcA triSu vA-caturyu vA jJAneSu bhavet dvitricatuHprakArakajJAnavAn vA bhavati sAmAyikasaMyata iti / 'evaM jahA kasAyakusIlassa ta heva cattAri nANAI bhayaNAe' evaM yathA kaSAyakuzIlasya tathaiva catvAri jJAnAni bhajanayA dvayoniyobhavan sAmAyikasaMyataH, Abhinivo. dhikajJAne zrutajJAne ca bhavet triSu jJAneca bhavet AbhinivodhikajJAnazruvajJAnAvadhijJAneSu bhavet athavA mati, zrutamanaH paryavajJAneSu bhavediti catuSu bhavana AbhinivodhikajJAnazrutajJAnAvadhijJAna manAparyavajJAneSu bhavediti / 'evaM jAva sAtavAM jJAnadvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! kAsu nANesu hojjA' he bhadanta ! sAmAthikasaMyata kitane jJAnoM meM hotA hai ? arthAt mAmAyikasaMyata ke kitane jJAna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'dosu vA tisa vA causu vA nANesu hojjA' he gautama! sAmAyikasaMyata ke do tIna athavA cAra jJAna hote haiM / 'evaM jahA kalAyakusIlassa taheva cattAri nANAI bhayaNAe' isa prakAra kaSAyakuzIla ke jaise cArajJAna bhajanA se -vikalpa se hote haiN| sAmAyikasaMyata yadi do jJAnoM vAlA hogA to matijJAna zrunajJAna ina do jJAnoMvAlA hogA, tIna jJAnoM vAlA hogA to matijJAna zrutajJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAnoMvAlA hogA athavA matizruta aura manAparyava ina tIna jJAnoMvAlA hogaa| cAra jJAnoM vAlA hogA to matijJAna zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna have sAtamA jJAna dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjame NaM bhate ! kaisu nANesu hojjA' mApana sAmAyi saMyata keTalA jJAnamAM hoya che? arthAt sAmAyika saMyatane keTalA jJAna DAya cha 1 mA prazna uttaramA pramuzrI 4 cha ?-'dosu vA tisu vA causa vA nANesu hojjA' 8 gautama | sAmAthi saMyatana mana mth| yAra jJAna DAya cha 'eva jahA kasAyakusIlasma taheva cattAri nANAI bhayaNAe' mA zata kaSAya kuzIlanA kathana pramANe cAra jJAna bhajanAthI eTale ke-vikalapathI cAra jJAna hoya che. sAmAyika saMyata je be jJAnavALA hoya che, te matijJAna ane zrutajJAna e be jJAnavALA hoya che. ane je traNa jJAnevALa hoya te matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna A traNa jJAnavALA hoya che. tathA je cAra sAnevALA hoya te matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryava.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ da bhagavatIsa suhumasaMparAe' evaM sAmAyikasaMyatana deva yAvata sUkSmaparAyasaMyato'pi yAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatayorgrahaNaM bhavati tathA ca chedopasthApanIya parihAravizuddhikasUkSma parAyasaMyatA bhajanayA dvayoniSu caturSu vA jJAneSu bhaveyuriti bhAvaH / 'ahakakhAyasaMjayasta paMcanANAI bhayaNAe jahA nANudesae' yathAkhyAtasaMyatasya paJcajJAnAni bhajanayA bhavanti yathA jJAnodeza ke iha ca jJAnodezaka:- aSTamazataka dvitIyodezakasya jJAnavaktavyatArthamatrAntaramakaraNam iva bhajanayA punaH kevakiyathAkhyAtasaMyatarUpa kevalajJAnam chadamaratha vItarAgayathAkhyAtasaMyatasya dve vA jJAne vAlA hogA 'evaM jAba hama saMparAe' sAmAyikasaMyata ke jaise yAvat sUkSma saMparAyasaMgata bhI do jJAnoM vAle athavA tIna jJAnoM vAle athavA cAra jJAnoM vAle hAte haiM / aisA jAnanA cAhiye / yahAM yAvatpad se 'chedopasthApanIyasaMgata, parihAravizuddhikasaMgata' ina do saMgatoM kA grahaNa huA hai / tathA ca sAmAyikayata chedopasthApanIyasaMgata' parihAravizuddhika saMyata aura sUkSma saMparAyikasaMghata ye saba bhajanA se do jJAnoM meM athavA tIna jJAnoM meM athavA cAra jJAnoM meM hote haiM / 'ahakkhAya saMjayassa paMcanANAhaM bhavaNAe jahA nANuddevae' yathAkhyAta saMyaMta ke pAMca jJAna bhajanA se hote haiM / jaisA ki jJAnodezaka meM kahA gayA hai| yaha jJAnodezaka bhagavatI sUtra ke aSTamazataka ke dvitIya uddezaka kA adhAntaraprakaraNa hai isameM jJAna ke sambandha meM carcA kI gaI hai| jo kevali dhAkhyAta saMgata haiM unake kevala eka kevalajJAna hI hotA hai / aura jo I jJAna ho yAra jJAnAvAjA hoya che. 'evaM' jAva suhumasaparAe' sAmAyika sayatanA kthana pramAthe yAvatA sUphana saparAya sayata paNa e jJAneAvALA hAya che, athavA traNa jJAnAvALA athavA cAra jJAnAvALA hAya che. tema samajavu* ahiyAM yAvat padathI chedeApasthApanIya sayata, parihAra vizuddhika saMyata A e sayatA grahaNa karAyA che tathA chedepasthApanIya sa yata, parihAra vizuddhika sa'yata ane sUkSma sAMparAyika sayata A sadhaLA sarjanAthI vikalpathI e jJAnavANA athavA zrI jJAnavANI, athavA yAra jJAnavANA hAtha hai, 'jahakvAyasaMjayasva paMca nANAI' bhayaNAe jahA nANuddesae' yathAbhyAta saMyatane pAMca jJAna bhajanAthI DAya che. jemake jJAneddezamAM kahevAmAM Avela che. A jJAnaddezaka AThamA zatakanA khIjA uddezAnu avAntara prakaraNa che. temAM jJAnanA saMkha dhamAM vicAraNA karavAmAM Avela che. je kaivalI yathAkhyAta sayata che, tene kevaLa eka kevaLajJAna ja hAya che, ane je chadmastha vItarAga yathA
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 102 saptama zAnadvAranirUpaNam 24 trINivA jJAnAni catvAri vA jJAnAni ityevaM rUpA / 'sAmAiyasaMjayae NaM bhaMte ! kevaiyaM suyaM ahijjeuMjA' sAmAyikSasaMyataH khalu bhadanta ! kiyatsaMkhyakaM zrutaM. zAstramadhIta-kiyatAM zAstrANASadhyayanaM karoti sAmAyikasaMyaMtaH ? iti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! jahanneNaM aTThapazyaNamAyAbho' jaghanyena aSTamavacanamAtRH adhIyIta sAmAyikasaMyataH 'jahA kasAyakusIle' yathA kaSAyakuzIlA utkarSeNa caturdazapUrvANi adhIyIteti bhAvaH, 'evaM chedotrAvaNi. evi' evam-sAmAyika saMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi jaghanyata aSTamavara canamAparyantazrutasyAdhyAyanaM karotItyarthaH / utkarSeNa caturdazapUrvANi adhIyIta chadmasthavItarAga yathAkhyAna saMtrasta hai unake bhajanA se do jJAna bhI ho sakate haiM, tIna jJAna bhI ho sakate haiM aura cAra jJAna bhI ho sakate haiN| 'sAmAiya saMjae NaM bhaMte / kevaiyaM suyaM ahijjejjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata ke kitanezrutakA adhyayana hotA hai ? arthAt sAmAyikasaMyata kitane zAstroM kA adhyayana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! jahanneNaM aTTha pakSyaNamAyA bho' he gautama ! sAmAyikasaMyata jaghanya se to ATha pravacana mAtRka rUpa zokha kA adhyayana karatA hai aura utkRSTa se caudaha pUrvarUpa zAstra kA adhyayana karatA hai yahI bAta yahAM 'jahA kalAyakusIle ila dRSTAnta se prakaTa kI gaI hai| 'evaM chedoSahApaNie vi' isI prakAra se chedopasthApanIya saMyata bhI jaghanya se ATha pravacanamAtakA rUpa zAstra kA adhyayana karatA hai| aura utkRSTa se caudaha pUrva kA adhyayana karatA hai| 'parihAravizuddhiyasaMjae pucchA' he bhadanta ! parihAravizu. khyAta saMyata hoya che, teone bhajanAthI be jJAna paNa hoI zake che, traNa jJAna paNa hoI zake che, ane cAra jJAna paNa hoI zake che. _ 'sAmAiya saMjameNaM bhaMte ! kevaiya surya ahijjejjA' he bhagavan saamaayika saMyatane keTalA zratanuM adhyayana hoya che? arthAta sAmAyika saMyata keTalA zAstronuM adhyayana kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamaspAmIna 4 cha -'goyamA ! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAo' gautama ! sAmAyika saMyata jaghanyathI te ATha pravacana mAtRkA rUpa zAstronuM adhyayana kare che. ane utkRSTathI cauda pUrvarUpa zAstranuM adhyayana kare che. eja vAta maDiyAM 'jahA kasAyakusIle' 25 // sUtrapA4thI pragaTa 4resa che. 'evaM chedovadvAvaNie vi' me pramANe che|5-thaaniiy sayata 55 45nyathA ma13 apayana mAtRkArUpa zAstranuM adhyayana kare che. ane utkRSTathI cauda pUrvanuM adhyayana
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 bhagavatI ityarthaH 'parihAvimuddhiyasaMjae pucchA' parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! kiyat zrutamadhIyIteti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM navamassa puccassa taiyaM AyAravatthu' jaghanyena navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu etatparyantasya zrutasyAdhyayanaM karotItyarthaH, 'ukkoseNaM asaMpugnAI dasapuvAI ahijjejjA' utkarpaNAsaMpUrNAni-kizcinyUnAni dazapUrvANi adhIyIta asaMpUrNasya dazapUrvasyAdhyayanaM / krotiityrthH| 'suhumasaMparAyasaMjae jahA sAmAiya. saMjae' sUkSmasaMparAyasaMyato yathA sAmAyikasaMyataH, sAmAyikasaMyatavadeva sUkSmasaMpa. rAyasaMyato jaghanyena aSTa pravacanamAtRparyantazrutasyAdhyayanaM karotIti utkarSatazcaturdazapUrvANAmiti, 'ahakvAyasaMjae pucchA' yathAkhyAtasaMyataH pRcchA' yathAkhyAta saMyataH khala bhadanta ! kiyatazrutamadhIyIteti pRcchA praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM apavayaNamAyAo' jaghanyenASTa pravacana ddhikasaMyata kitane zruta kA adhyayana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM navamassa puvvasma taiyaM AyAravatthu' he gautama / parihAravizuddhikasaMyata jaghanya se nau veM pUrva ke tRtIya AcAra vastu taka aura utkRSTa se 'asaMpunAI dasavvAiM ahijjejjA' asaMpUrNa dazapUrvataka zAstra kA adhyayana karatA hai / 'suTumasaMparAyasaMjae jahA sAmAiyasaMjae' sAmAyikasaMghata ke jaile sakSamasaMparAyasaMyata kama se kama ATha pravacanamAtRkA rUpa zruna kA adhyayana karatA hai aura utkRSTa se caudaha pUrva kA adhyayana karatA hai| 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! yathAkhyAtasaMyata kitane zrunakA adhyayana karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! jahanneNaM aTThapavayaNamAyAo, ukkoseNaM 42 che. 'parihAravimuddhiyasaMjae pucchA' he bhagavana parikSA vizuddhi sayata keTalA zrenanuM adhyayana kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! jahanneNaM navamassa puvvassa taiyaM AyAravatthu' 7 gautama ! parihAra vizuddhika saMyata jaghanyathI navamA pUrvanI trIjI AcAra vasta sudhI ane GSTathI 'asaMpunnAI dasapuvAI ahijjejjA' asa pUSNu zarSa sudhiin| zAnu adhyayana 42 che. 'suhumasa parAyama jame jahA sAmAiyasaMjae' saabhiiyika saMyatanA kathana pramANe sUrNama saM5rAya saMyata ochAmAM ochA ATha pravacana mAtArUpa zrutanuM adhyayana kare che. ane utkRSTathI cauda pUrvanuM adhya. yana 42 che. 'ahakkhAyasaMjae puccho' 3 sApana yathAjyAta saMyata 48 // zrutanu madhyayana 43 cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 cha -'goyamA ! jahanneNaM aTThapavayaNamAyAo, ukkoseNaM cohasapuvvAha ahijjejjA' 8 gItama!
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za025 u7 sU02 aSTama tIrthadvAranirUpaNam 289. mAtR: 'ukoseNaM codasapunabAI ahijjejjA' utkarSeNa caturdazapUrvANi aMdhIyata, "'muyadatirice vA honA' zrutavyatirikto vA bhavet yadi yathAkhyAtasaMyato nirgrantho bhavedA'sAvapravacananAmAdicaturdaza pUrvAntaM zruvemadhIyIta yadi tu yapAkhyAdyasaMyataH * snAtakaratadA zrutavyatiriktA kevalI bhavediti bhAvaH 7 / 'sAmAhamasaMga kiM titthe - hojjA - atitthe vo hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu pradanta ! tIrthe sAdhusAdhvI zrAvakathAvicAsaMghAtmakatIrthasatve bhavet atIrthe - tIrthAbhAve sati bhavediti - prazna:,, bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'zoyamA' he gautama! 'titthe na hojjA * codapunnAhaM ahijjejjA' he gautama! yathAkhyAtasaMta jaghanya se aSTaSavacananAtRkA rUpa zruta kA aura utkRSTa se caudaha pUrvarUpa kA adhyayana karatA hai| athavA vaha 'suyavaharita yA honA va kA adhyayana nahIM karatA hai kyoMki vaha kevalI hotA hai| tAtparya isa kathana kA aisA hai ki prathAkhyAta saMgata yadi nirgrantha hotA hai to vaha jala se kama aSTamAtRkA rUpa na kA aura jyAdA se jyAdA caudaha, pUrvarUpa kA pATha honA hai aura yadi yathAkhyAta saMghala snAtaka hai yunirita - kevalI hotA hai / saptamadvAra kA kathana ) samApta | to vaha " 14 wh L aSTama dvAra kA kathana 'lAmAiyasaMjae ki titthe hojjA, atitthe hojjA' he bhadanta / sAmAyika saMyata tIrtha meM hotA hai athavA tIrtha ke abhAva meM hotA hai ? sAdhusAdhvI, ka aura prAvikA inakA jo saMgha hai aura aise tIrtha ke abhAva kA nAma atIrtha hai| u thAkhyAta sayata jaghrazyathI. AThe pravacana mAtArUpa zrutanuM adhyayana kare che. gathavA 'sucavaisti vA hojmA zrutanu adhyayana karatA nathI, he te kevalI thAya che, tAtpa A kathananuM e che ke-thALyAta sayata e niSrantha thAya che, te te echAmAM ochA ATha pravacana mAtArUpa zrutanA ane vadhAremAM vadhAre yaha pUrva35 zrutanA pAhI sAtha che. ate-le yathAsakyAta snAtaH / hAya teA te zruta vyatirikata kevalI hAya che. I sAtamu' drAra samApta zALA - usakA nAma tIrtha isa prazna ke uttara have AThamA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae ki titthe hojjA, atitthe hojjA' he legavana sAbhA ciSTha scata tImAM hoya che ? ke tInA abhAvamAM hAya che ? sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, ane zrAvikA, ne je saMgha che tenu' nAma tItha' kahevAya che! ane evA tInA abhAvanuM nAma tItha che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe bha0 37 *
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 bhagavatI atitthe vA hojjA' torthe' vA bhavet atIrthe vA bhavet 'jahA kasAyakusIle ' yathA kapAyakuzIlaH, avaziSTaM kapAyakuzIlavat jJAtavyam tathAhi - yadi atIrthe bhavet aar faIrthakaro bhavet pratyekabuddho vA bhavet ! gautama ! tIrthakaro vA bhavet pratyekabuddho vA bhaveta iti / 'chedovAvaNira parihAraviddhie ya jahA pukAe' chedopasthApanIyaH parihAravizuddhikatha yathA puDhAkA, chedopasthApanIyaparihAravizudviksaMyatau tIrthe bhavetAm atIrthe vA bhavetAm ? gautama | tIrthamadbhAve eva imau bhavetAm no atIrthe bhavetAmiti bhAvaH / ' sesA jahA sAmAiyasaMjae' zeSau sUkSmasaMparAya yathAkhyAtasaMyatau yathA sAmAyikasaMyataH tathaiva tIrthe'pi bhavetAm atIrthe'pi meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! titthe vA hojjA, atitthe vA hojjA' he gautama | sAmAyika saMyata tIrtha meM bhI hotA hai aura atIrtha meM bhI hotA hai / 'jahA kalAyakusIle ' ityAdi sama kathana UpAyakuzIla ke jaisA jAnanA cAhiye / jaise - yadi vaha atIrtha meM hotA hai to kyA vaha tIrthakara hotA hai athavA pratyeka buddha hotA hai ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai ki he gautama! vaha tIrthakara bhI hotA hai aura pratyekayuddha bhI hotA hai / 'chedovaDAvaNie parihAravidvie ya jahA pulAe' chedopasthAnIya saMyata aura parihAravizuddhika saMgata pulAka ke jaise tIrtha meM hote haiM ? athavA atIrtha meM hote haiM ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai- he gautama ! ye donoM tIrtha ke sadbhAva meM hI hote haiM atIrtha meM nahIM hote haiM / 'sesA jahA sAmAiyasa jae' sUkSma saM 'parAyasaM yata aura yathAkhyAta saMyata che hai - 'goyamA ! titthe vA hojjA, atitthe vA hojjA' he gautama ! sAmAyika saMyata tIrthabhAM pazu hoya che bhane tIrthabhAM pazu hoya che, 'jahA kasAya kuTIle' ityAhi sadhaNu athana upAya duzIsanA sthana prabhAsabhanna le. jo te atImAM hAya che, te zuM te tIrthaMkara hAya che ? athavA pratyeka buddha hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrIe kahyu` ke hai gautama ! te tIrthaM12 yazu hAya che, bhane pratyeka yuddha ya hoya che, 'chedovaTThAvaNie parihAravisuddhie ya jahA pulAeM' chehopasthApanIya saMyaMta mane parihAra vizuddhi sayata pulAkanA kathana pramANe tImAM hAya che ? ke atIthamAM hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke hai gautama ! te khetInA sad lAvabhAM hoya che. atIrthabhAM hotA nathI. 'sesA jahA sAmAiyasaMjae' sUkSma saparAya sayata ane yathAkhyAta sayata e tImAM pazu hAya che
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyacaMndrikA TIkA za025 u.7 sU02 navama liGgahAranirUpaNam 91 bhavetAm / atIrtha yadi bhavetAm tadA tIrtha karAvapi pratyekabuddhAvapi bhvetaamiti8| navamadvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte' sAmAyikasaMkataH khalu bhadanta ! ki saliMge. hojjA' svaliGge-svastha-jinazAsanasya-liGge veparUpe bhavet athavA-'annaliMge. hojjA' anyaliGge-anyasya-tApapAdeyalliGga-veSastamin bhavet athavA 'gihiliMge hojjA' gRhiliGge-gRhasthaliGge-bhavet svaliGgavAn paraligavAn gRhasthaliGgavAn vA bhavet sAmAyikasaMyataH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'nahA' ityAdi, 'jahA pulAe' yathA pulAkaH, pulAkaprakaraNe yathA-yena prakAreNa kathitaM tathaiva atrApi jJAtavyam tathAhi-dravyaliGga pratItya svaliGge vA bhavet anyaliGge vA ye tIrtha meM bhI hote haiM aura atIrtha meM bhI hote haiM / yadi ye atIrtha meM hote haiM to athavA to ye tIrthakara hote haiM athavA pratyeka buddha hote haiN| ||assttm dvAra kA kathana samApta 8 // nauveM dvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! kiM sage hojjA, annaliMge hojjA hai bhadanta ! sAmAyika la yataskaliMga meM hotA hai, athavA anyaliGga meM hotA hai ? jina zAsana kA jo liGga veSa hai, vaha svaliGga hai tathA tApasa Adi. koM kA jo veSa hai vaha anyaliGga hai athavA 'gihiliMge hojjA' gRhasthaliGga meM hotA hai ? prazna kA Azaya yahI hai ki somAyikasaMyata svaliGga vAlA hotA hai ? athavA paraliGgavAlA hotA hai ? athavA gRhasthaliGga vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA pulAe' he gautama ! pulAka ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para ane atIrthamAM paNa hoya che, je te atIrthamAM hoya che te kAMte teo tIrthakara hoya che, athavA pratyeka buddha hoya che, e rIte A AThamuM dvAra kahyuM che, AThamu dvAra samApta che have navama dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! ki salige hojjA annaliMge hojAimApana sAmAyika sa yata svaliMgamAM hoya che? ke anya liMgamAM hoya che ? jana zAsanana je liMga-Sa che, te svaliMga kahevAya che, ane tApasa vigerene 2 vaSa cha, ta anya ti cha, mathavA 'gihilige hojjA' gRhasthatimA DAya ? A praznano Azaya evo che ke-sAmAyika saMyata svaliMgavALA hoya che? athavA paraliMgavALA hoya che? athavA gRhasthaliMgavALA hoya che ? mA prazana uttaramA prabhuzrI 4 cha -'jahA pulAe' 8 gautama ! sAnA prakaraNamAM je pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIsatra bhavet gRhiliGge vA bhavet bhAvaliGga pratIsya tu niyamAna rUpaline eva bhavet aya.' .. - mAzayaH liGga dvividhaM dravyabhAvabhedAt tatra jJAtavyam pathAhi-dravyAliGga pratItya / ' , svaliGge vA bhavet gRhiliGge vA bhavet bhAvaliGga pratItya tu niyamAvU svaliDne' 6. eva bhavet ayamAzayaH liGga dvividhaM- dravyabhAvabhedAt tatra jJAnAdikaM bhAvaliGgam / . sa ca jJAnAdi bhAvaH AhetAnAmeva bhavatIti tadeva jJAnAdi svaliGgamiti kathyate / - dravyaliGgaM svaliGgaparaliGgabhedena dvividham tatra rajoharaNasadauraphamukharasAdi dravyataH - - svaliGga paraliGgaM tu dvividham kutIrthikaliGga gRhasthaliGga ca tatra sAmAyikasaratasya / / trINyapi dravyaliGgAni bhavanti, yatazcAritrapariNAmena ekaprakArakadravyaliGgamapekSate .. iti / evaM chedovaThThAvaNievi' evaM sAmAyikasaMyetayadeva chedopasthApanIyasaMyato jAnanA cAhiye-vaha prakaraNa isa prakAra se hai-drapAliGga kI apekSA se... 'vaha svaliGga meM bhI hotA hai, paraliGga meM bhI hotA hai aura gRhasthaliGga / meM bhI hotA hai| parantu bhAvaliGga kI apekSA para niyala le svaliGga / . meM hI hotA hai / tAtparya aisA hai-liGga do prakAra . hA hotA hai-eka dravyaliGga aura dUsarA bhAvaliGga-jJAnAdikarUpa bhAvaliGga hai yaha jJAnAdi : rUpa bhAva arhanta prazuzrI ke anuyAyiyoM meM hI hotA hai| isaliye use : bhAva kI apekSA se svaliGga hI kahA gayA hai| svaliGga aura paraliGga ke bheda le vyaliGga do prakAra kA hotA hai-hanA najoharaNa sadoraka mukhavanimmA Adi ye dravya se sthaliga haiM, lathA-paralija-tIrthikaliGga aura gRhasthaliGga ke bheda se do prakAra kA hotA hai hadale sAmAyika saMyata ke tInoM dravyaliGga hote haiN.| kyoM phi cAritrapariNAma saM.kisI bhI eka prakAra ke dravyaliGga kI apekSA hotI hai| 'evaM chedovANie ghi' mAliyAM pae sabha4 : naye. te 5429, 23 pramANe cha.-dravyavinI bhaya.. kSAthI te svaliMgamAM paNa hoya che, paraliMgamAM paNa hoya che, ane gRhatha. * liMgamAM paNa hoya che. paraMtu bhAvaliMganI apekSAthI te niyamathI valiMgamAM re ja hoya che. A kathananuM tAtparya evuM che ke-liMga be prakAranuM hoya che. ' .." 4 dravyAlagate wilog. mAli-zAnA35 li cha, ta jJAnAdi - 'rUpa bhAva ahaMnta prabhunA anuyAyiomAM ja hoya che. tethI temane svaliMga - * * paNa kahela che. svaliMga ane paraliMganA bhedathI dravyaliMga be prakAranA hoya " che. temAM hiraNa, saderaka mukhavastrikA vigere dravyathI svaliMga kahevAya che. " tathA paraliMga-kutIrthikaliMga ane gRhaliMganA bhedathI be prakAranA haiya che, 1- mA sAmAyi saMyatIne to yati DAya che, bha-yAritrapariNAmathA. 6. 42vANA dravyavimanA apekSA DAya che. 'eva: chedovaDhAbaNie vi' nAma:
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 - pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU02 navama liGgadvAranirUpaNam * 'pi jJAtavyo .liGgAdimattveneti / 'parihAravisuddhiyasaMjae NaM bhaMte ! ki pucchA' / parihAravizuddhikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM svaliGge bhavet anyaliGge bhavet gRhastha liGge vA bhavediti pRcchA praznaH bhagavAlAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'davaliMgapi bhAvaliMgapi SaDucca' dravyaliGgamapi bhAvaliGgamapi pratItya Azritya 'saliMge hojjA no annaliMge hojjA no gihiliMge hojjA' svaliGge- . : bhavet no anyaliGge bhadeva no vA gRhasthaliGge bhavet / 'sesA jahA sAmAiyajae' ' ... zepo sUkSmasaMparAyasaMyatayathAkhyAtasaMyatI, yathA sAmAyikasaMyataH kathita stenaiva. rUpeNa liGgaviSaye jJAtavyAviti 9 / sAmAyikasaMghata ke jaise chedopasthApanIyalayata ko lI jAnanA cAhiye 'parihAraviluddhiya saMjae Na bhaMte ! siM pucchAM' he ladanta ! parihAra vizuddhikasaMyata cyA sevaliGga meM hotA hai ? athavA anyaliGga meM hotA 'hai ? athavA gRhasthaliGga meM hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM_ 'gothamA dayaliMgapi bhAdaliMgapi paDDuca laliMge hojjA' he gautama! . dravyaliGga aura bhovaliGga ko Azrita karake parihAravizuddhika saMyata ' svaliGga meM hotA hai 'no abaliMge hojjA, no gihiliMge hojanA' andha liGga meM nahIM hotA hai aura na gRhasthaliGga meM hotA hai / 'selA jhaa| "sAmAIyasaMjae sUkSma saMparAya saMyata aura yathAkhyAtasaMyata sAmAyika.. 'saMyaMta ke jaile liGga ke viSaya meM jAnanA cAhiye / 9 bAMdvAra smaapt| : -yika saMyatanA kathana pramANe chede pathApanIya saMyatanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM.' 'parihAravisuddhiyasajae NaM bhave! kiM pucchA' 8 sapan parihA2 vizuddhi saMyata zuM liMgamAM hoya che? athavA anyaliMgamAM hoya che? athavA gRhasthatimA uya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha :-'goyamA! .. davaliMgaM pi bhAvaliMga pi par3acca saliMge hojjA' & gautama ! dravyAli mana. * bhAvaliMgane Azraya karIne parivAra vizuddhika saMyata liMgamAM hoya che. " 'no annalige 'hojjA, no gihiliMge hojjA' yatimA 5 hAta nathI, bhane sthAnamA 'DAta nathI. 'sesA jahA sAmAiyasa jae''chehopasthApanIya, * parihAra' vizuddhi, sUkSma saM5rAya, ane yathAkhyAta sa yatanuM liMga saMbaMdhI ke * kathana sAmAyika saMyatanA kathana pramANe samajavuM e rIte A navamuM dvAra kahela che. navamuM dvAra samApta
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____ -. ._.._ bhagavatIstra raha8 dazamaM zarIradvAramAha-'sAmAiyasaMlae NaM bhaMte ! kaisu sarIresu hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu madanta ! katiSu zarIreSu bhavet katisaMkhyakazarIravAn bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'tisu vA causu vA paMcasu vA jahA kasAyakusIle' tripu vA zarIreSu bhavet caturpu vA paJcasu vA bhavet yathA kapAyakuzIlA kapAyakuzIlasya yathAzarIra. vacaM kathitaM tathaiva sAmAyikamayatasyApi zarIrabattvaM jJAtavyam tathAhi kapAyakuzIlamakaraNam-triSu zarIreSu bhavan tripu audArikataijasakArmaNazarIrepu bhavet caturpu zarIreSu bhavan catupu audArikavaikriyataijasakarmiNazarIreSu bhavet, paJcasu. zarIreSu bhavana paJcasu-audArikavaikriyAhArakataijasakAmaNazarIreSu bhavediti bhAvaH / dazave zarIradvAra kA kathana 'sAmAyisaMjae NaM bhaMte ! kaIsu sarIresu hojA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kitane zarIroM vAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! lisu vA causu vA jahA kasAyakusIle' he gautama! sAmAyikasaMyata kaSAyakuzIla ke jaise tIna zarIroMvAlA bhI hotA hai cAra zarIroMvAlA bhI hotA hai aura pAMca zarIroM vAlA bhI hotA hai / kaSAyakuzIla prakaraNa isa prakAra se hai-kapAyakuzIla sAdhu yadi tIna zarIroMvAlA hotA hai to vaha audArika taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroM vAlA hotA hai| yadi vaha cAra zarIro vAlA hotA hai to vaha audArika vaikriya tejala aura kArmaNa ina cAra zarIroM vAlA hotA hai aura yadi vaha pAMca zarIroMvAlA hotA hai to audArika vaikriya AhAraka taijasa aura kArmaNa ina pAMca zarIro vAlA hotA hai| have dasamA zarIradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasajae NaM bhaMte ! kaIsu sarIresu hojjA' 8 sApa sAmAyi saMyata keTalA zarIvALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna hai-'goyamA ! tisu vA causu cA paMcasu vA jahA kasAyakusIle' he gautama! sAmAyika saMyata kaSAya kuzIlanA kathana pramANe traNa zarIravALA paNa hoya che, cAra zarIravALA paNa hoya che, ane pAMca zarIvALA paNa hoya che, kAthakuzIla prakaraNa A pramANe che.-kaSAyakuzIla sAdhu je traNa zarIravALA hoya che, te te audArika tejasa ane kAmaNa A traNa zarIre vALA haiya che, ane je te cAra zarIravALA hoya che te te dArika vaikriya, taijasa ane kArmaNa e cAra zarIravALA hoya che. ane je te pAMca zarIrevALA hoya che, te audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kAryaNa e pAMca
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA kA za025 u.7 sU02 dazama zarIradvAranirUpaNam 295 'evaM chedovadyAvaNie vi' evam-sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi triSu caturyu paJcasu vA audArikAdi kArmaNAntazarIreSu bhavediti / 'sesA jahA. pulAe' zeSAH-parihAravizuddhika sakSasaMparAyayathAkhyAtasaMyattA yathA pulAkA pulAkavadeva ete'pi zarIravanto bhavanti tathAhi-triSu audArikataijasakArmaNazarIreSu bhaveyuriti bhAvaH 10 / ekAdazaM kSetradvAramAha-'sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte ! kiM kammabhUmIe hojjA akammabhUmIe hogA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM karmabhUmau bhadheda akarmabhUmau vA bhavediti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi goyamA' he gautama ! 'jamaNaM saMtibhAvaM ca paDucca' janma sadbhAvamastitvaM ca pratItya-apekSya 'kammabhUpIe no akammabhUmIe' karmabhUmAveva 'evaM chedovadyAvaNie vi' sAmAyika saMyata ke jaise 'chedopasthApanIya saMyata bhI tIna zarIroM vAlA, cAra zarIroM vAlA aura pAMca zarIroM vAlA hotA hai / 'khesA jahA pulAe' tathA parihAra vizuddhika, sUkSma saMparAya evaM yathAkhyAta saMpata pulAka ke ja se hI tIna zarIra vAle haiM aura ye audArika taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroM vAle hote hai / dasavAM dvAra samApta gyArahaveM kSetra dvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! kiM kammabhUmIe hojjA aphammabhUmIe hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata karma bhUmi meM hotA hai ki akarmabhUmi meM hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gothamA ! jayaNa saMtibhAvaM ca paDacca' he gautama! janma aura sadbhAva ko lekara 'kamma. bhUmIe no akammabhumIe' sAmAyikasaMyata karmabhUmi meM hI hotA hai, zarIvA DAya che. 'evaM chedokdAvaNie vi' sAmAyi sa yatanA 3thana prabhAva chedepasthApanIya saMyata paNa traNa zarIravALA ane pAMca zarIravALA hoya cha. 'sesA jahA pulAe' tathA parikSA2 vizuddhi sUkSma sapazaya gane ythaakhyAta saMyata pulAkanA kathana pramANe ja dArika, tijasa, ane kArmaNa e traNa zarIravALA ja hoya che. e rIte A dasamuM dvAra kahyuM che. 10 have agIyAramA kSetradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiya saMjae NaM bhate ! ki kammabhUmie hojjA, kammabhUmie hojjA' he bhagavana sAmAyika saMyata karmabhUmimAM hoya che? ke akarmabhUmimAM hoya cha 1 mAnanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! jamaNaM satibhAva paDucca gautama ! ma bhane samApana sadhana 'kammabhUmie no akammabhUmie' sAmAyi
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI bhaved no akarmabhUmau savet 'jahA vause' yathA 'vakuzaH, janmasagAvApekSayA tu' / karmabhUmAveva bhavati na kathamapi akarmabhUmau bhavati, saMharaNApekSayA tu . karyabhUmau vA bhavet akarmabhUmau vA bhavediti bhAvaH / 'evaM chedocaTThAvaNie - vi' evam sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIsaMyato'pi janma sadbhAvAH . pekSA- karmabhUmau avati no akarmabhUmau bhavati, saMharaNApekSayA tu , ubhayatrApi / bhavatIti / 'parihAravisuddhie ya jahA pulAe' parihAravizuddhikasaMyatastu yathA / pulAkaH, janmasadbhAva-pratItya karmabhUmAveSa bhagheta no akarmabhUmau bhavediti bhAvaH / 'sesA jahA sAmAjhyasaMjae' zepo-yUkSmasaMparAya yathAkhyAtasaMyatI yathAakarmabhUmi se nahIM hotA hai| tathA-saMharaNa lI apekSA le. baha karmabhUmi meM bhI hotA hai aura amibhUmi bhI hotA hai yahI bAta 'jahA baule' isa sUtrapATha dvArA puSTa kI gaI hai| 'evaM chedovadyAvaNie vi sAmAyika saMyata ke jaise chedopasthApalIyasaMyata bhI janma aura sadbhAva kI * apekSA se karmabhUmi meM hI hotA hai / akarmabhUmi meM nahIM hotA parantu saMharaNa kI apekSA vaha karmabhUmi meM bhI hotA hai aura akarmabhUmi meM bhI hotA hai| 'parihAbiluddhie ya jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyata janma aura sadbhAva kI apekSA pulAka ke jaise karmabhUmi meM hI hotA hai / akarmabhUti meM nahIM hotA hai| 'kSesA jahA sAmAiya- . saMjae' vRkSama saMparAdha aura yathAkhyAtasaMyata sAmAjikalaMyata ke jaise janma aura sadabhAva kI apekSA lekara karmabhUmi meM hI hote haiM akarmasayata 4mabhUmimA 24 DAya cha, AB mubhimA hAta nathI, merI vAta 'yathA bause' 2 // sUtra8 62 // puTa 42 cha. 'evaM chedovadvAvaNie vi' sAmAyi / saMyatanA kathana pramANe chedepasthApanIya saMyata, paNa janma ane sadbhAvanI ' apekSAthI karmabhUmimAM ja hoya che, akarmabhUmimAM hotA nathI.'' paraMtu saMharaNanI apekSAthI te karmabhUmimAM paNa hoya che.. ane akarmabhUmimAM paNa hoya che. 'parihAravisuddhie jahA pulAe' parivAra vizuddhi sayama bhane samAvanI apekSAthI pulAkane kathana pramANe karmabhUmimAM ja hoya che akarmabhUmimAM hatA nathA. 'sesA jahA sAmAiyasaMjae' sUkSbhasa 52rAya bhane yathAjyAta sayata sAmAyi . saMyatanA kathana pramANe janma ane sadbhAvanI apekSAthI karmabhUmimAM ja hoya
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 kAlAdidvAranirUpaNam sAmAyikalaMyataH, janmasadbhAvaM pratItya karmabhUmau bhavetAm imo na akarmabhUmau saMharaNaM pratItya tu karmabhUmau vA bhavetA akarmabhUmau vA bhavetAmiti bhAvaH 1102 / kAlAvihAre Aha-sAmAiyasaMjae NaM bhaMte' ityAdi / thUlas-lAvAiyalaMjae NaM aMte! kiM osAriNI kAle hojjA upaladiyaNI kAle honA no osappiNI lo uslappiNI kAle holA ? bhovamA! olappiNI kAle jahA buse| evaM chedovaDAmaNie di| NavaraM jamaNaM laMtimA na paDucca causu bi palizAgesu lasthi khAharaNaM paDucca annayare paDilA hojA sesaM taM bev| parihAravisuddhie pucchA goyalA! osappiNI kAle vA hojjA uslappiNI kAle vA honA No olappiNI no utsapiNI kAle no hojaa| jai olappiNI kAle hojA jahA elAo, ustApiNI kAle vi jahA pulaao| suhamasaMparAio jahA miTho / evaM ahavakhAo vi (12) lAmAiyataMjae gaM aMte! kAlagae samANe kiM gaI gacchai ? goyalA ! devAiM gcchd| devagaiM gacchamANe kiM bhavaNavAlisu uvavajjejA vANataMtarelu ujavajjejA joiliesu ubavajjejA vemANisu uzvajjejA, goyamA ! No avaNavAsisu udabAjelA jahA kalAkulIle / evaM chedovaTAvaNie vi| parihAravisuddhie jahA pulAe, luhunasaMparAe jahA nnishNtthe| ahakakhAe pucchA goSamA! evaM ahalkhAyalaMjae di jAva ajahannamaNukolaNaM aNutaravimANesu uvavajjejA atthe gaie lijjhaha jAva bhUmi meM nahIM hote hai / parantu saMharaNa kI apekSA se narmabhUmi bhI hote aura bhUmi meM bhI hote haiM sU02 / che akarmabhUmimAM hotA nathI paraMtu saMharaNanI apekSAthI karmabhUmimAM paNa hoya che, ane akarmabhUmimAM paNa hoya che. tema samajavuM ke sUi rA bha0 38
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 bhagavatI sUtre aMta karei | sAmAhaya saMjaya bhaMte! devalogesu uvavajamANe kiM iMdazAe uvavajjai pucchA goyasA ! avirAhaNaM paDuca evaM jahA kasAyakusIle / evaM chedovaTTAvaNie ni / parihAravisuddhie jahA pulAe / lelA jahA niyaMThe / lAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte! devalogesu uvadanamANassa kevaiyaM kAlaM TiI pannatA goyasA ! jahanneNaM do paliodasAI, ukoleNaM tetIsaM lAvarovamAI / evaM chedovaDAkINae vi | parihAravisudviyasta pucchA goyasA ! jahaneNaM do paliosAI, ukkoseNaM ahArasasAgaropamAI, sesA paNaM jahA niyaMThassa / (13) / sAmAiyasaMjayasta paNaM bhaMte! kevaiyA saMjamaTTANA pannatA ? goyasA ! asaMkhejA saMjamaDANA pannattA, evaM jAva parihAravisuddhiyassa / suhamasaMparAyasaMjayaksa pucchA goyamA ! alaMkhejA aMtImuhuttiyA saMjayadvANA pannattA / ahakkhAyalaMjayassa pucchA goyamA ! ege ajahannamaNukolae saMjamadvANe pannate / eeti NaM bhaMte! sAmAiyacchedovadvAvaNiya parihAravisuddhiyasu huma saMparAyaahamakhAya saMjayA rNa saMjamaTTANANaM kayare kayarehiMto jAva dilelAhiyA vA ? goyamA ! samvatthAce ahavakhAyasaMjamasta ege ajahannamaNukosae saMjamaTTANe suhuma saMparAya saMjayassa aMtomuhuttiyA saMjamaTTANA asaMkhejaguNA parihAravisuviyasaMjayassa saMjamadvANA asaMkhejjaguNA sAmAiyalaMjayassa chedovaTTAvaNiya saMjayasla va eesa saMjamaTTANA dohavi tulA asaMkhejjaguNA (14) // sU0 3 // chAyA - sAmAyika saMyataH khalu bhadanta / kimavasarpiNIkAle bhavet utsarpiNI kAle bhavet no anasarpiNI no utsarpiNI kAle bhavet ! gautama ? avasarpiNIkAle
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za025 u.7 03 kAlAdidvAranirUpaNam 299 19 yathA vakuzaH, evaM cheopasthApaniko'pi / navaraM janmasadbhAvaM ca pratItya caturSvapi pratibhAgeSu nAsti, saMharaNaM pratItya anyatarasmin pratibhAge bhavet zeSaM tadeva / parihAravizuddhikaH pRcchA gautama / avasarpiNIkAle vA bhavet utsarpiNIkAle vA bhavet noavasarpiNI no utsarpiNIkAle no bhavet / yadi avasarpiNIkAle bhavet yathA pulAH / udasarpiNIkAle'pi yathA pulAkaH / sUkSmasaMparAyo'pi yathA nirgranthaH evaM yathAkhyAto'pi (12) sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchati ? gautama | devagatiM gacchati / devagati gacchan kiM bhavanavAsiSu utpadyeta dAnavyantarepRtpadyeva jyotiSke pratyapadyeta vaimAnikeputpadyeta ? gautama ! no bhavanavAsipUtpadyeta yathA kapAryakuzIlaH / evaM chedopasthApaniko'pi / parihAravizuddhiko yathA pulAhA, sUkSmasaMparAyo yathA nirgranthaH / yathAkhyAtaH pRcchA, gautama ! evaM yathAkhyAta saMyato'pi yAvat ajaghanyAtukarpeNAnuttaravimAneSUtpadyeta astyekaH siddhayati yAvadantaM karoti / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta / devaloke pUnpadyamAnaH kimindratayotpadyate ? pRcchA gautama ! avirAdhanaM pratItya evaM yathA kaSAyakuzIlaH / evaM chedopasthApanIyo'pi parihAravizuddhiko yathA pulAkaH zeSAH yathA nirgranthaH / sAmAyikasaMyatasya khala bhadanta ! devaloke pU tpadyamAnasya kiyatkAlaM sthitiH pranazA ? gautama ! jaghanyena dve palyopame utka trayastratsAgaropamANa evaM chedopasthApanIyo'pi / parihAravizuddhikasya pRcchA gautama ! jaghanyena dve palyopase utkarSeNa aSTAdaza sAgaropamANi zeSANAM yathA nirgranthasya (13) / sAmAyika saMyatasya khalu bhadanta / kiyanti saMyamasthAnAni majJaptAni evaM yAvat parihAravizuddhikasya / sUkSmasaMrarAvayavasya pRcchA gautama | asaMkhyeyAni antarmuhUrtakAni saMyamasthAnAni majJaptAni / yathAkhyAtasaMyatasya pRcchA gautama ! ekamajaghanyAtukarSa saMyamasthAnaM prajJaptam / eteSAM khala bhadanta ! sAmAvikachedopasthApanIyaparihAravizuddhikakSmalaM parAyayathAkhyAtasaMyatAnAM saMyamasthAnAnAM kavare katarebhyo yAvadavizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvalDokaM yathAkhyAtasaMyatasya ekamajaghanyAmutkarSaM saMyamasthAnam -sUkSmasaMparAya saMpatasya antomuhUrta. kAni saMyamasthAnAni asaMkhyepagugAni parihAravizuddhikasaMyatasya saMgamasthAnAni asaMkhyeyaguNAni sAmAyikasaMyattasya chedopasthapanIyasaMyatasya ca etayoH khalu saMyamasthAnAni dvayorapi tulyAni asaMkhyeyaguNAni (14) su03 / ! TIkA - 'sAmAyikasaMjae NaM bhaMte !" sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta | 'kiM osappiNIkAle hojjA' kimavasarpiNIkAle bhavet athavA 'ussappiNIkAle hojjA' utsarpiNIkAle bhavet 'no osaviNI no utsapiNIkAle hojjA' no
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhagavatIsatra avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavet / he bhadanta ! sAmAyikasaMyato'vasapiNyAyanyatamasmin kasmin kAle bhavati iti praznA, bhagAlAha-'goyamA' ityAdi, bhoyamA' he gautama ! 'osappiNIkAle jahA paDalo' arpiNIkAle yathA bakuzaH, avasarpiNIkAle'pi bhavet sAmAyikasayataH, utsarpiNIkAle vA bhavet no avasarpiNI no utsarpiNIkAle vA bhavet sarvasminneva kAle bhavedi. syarthaH, / yadi avasarpiNIkAle bhavet sAmAyimasaMyatastadA ki supAmanupamAkAle bhavet supamAkAle vA bhavet-suSamaduSpamakAle bhavet dumpamasupamAkAle vA bhavet duHpamAkAle vA bhavet duSpamaduSpamAkAle vA bhavediti praznaH, he gautama ! janma. lAmAzyasaMjae NaM bhaMte ! kiM okhapipaNIkAle' ityaadi| TIkArtha-'khAmAyasaMjaeNaM bhaMte!' he bhadanta ! sAmAyikasaMdhatta 'kiM osappiNIkAle hojjA, uslappiNIkAle hojjA' kyA avasarpiNIkAla meM hotA hai athavA utsapiNIkAla meM hotA hai ? athavA-'lo osacipaNI na uslappiNIkAle hojjA' no avasarpiNIlo utsarpiNIkAla meM hotA hai ? 'uttara meM prabhuzrI kahate haiM-godhamA! osappiNIkAle jahA ghaulo' he gautama! sAmAyikasaMghata bakuza ke jaiso avasarpiNIkAla meM bhI hotA hai utsarpiNIkAla meM bhI hotA hai aura no avaSiNI no utsarpiNIkAla meM bhI hotA hai arthAt sAmASikasaMyata lambasvakAlo meM hotA hai| he bhadanta yadi sAmAyikalaMyata abalarpiNIkAla meM hotA hai to kyA vaha suSamasuSamAkAla meM hotA hai ? athavA sudhamAkAla meM hotA hai ? athavA suSamaduSSamAkAla meM hotA hai ? athayo duSamasuSamA. / 'sAmAjhyasaMjae NaM bhave ! kiM osamiNI kAle' tyA TI -'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyi4 saya 'ki osappiNI jhAle hojjA, ussappiNI kAle hojjA' zumasapi mA DAya cha / utsarpiNI kALamAM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goNymaa! okhappiNIkAle jahA bausoM' 3 gautama ! sAmAyika sayata madhuzana! kathana pramANe avasarpiNI kALamAM paNa hoya che, utsarpiNI kALamAM paNa hoya che. ane te avasarpiNa ne utsarpiNI kALamAM paNa hoya che, arthAt sAmAyika saMyata saghaLA kALamAM hoya che. he bhagavad je sAmAyika saMyata avasarpiNI kALamAM hoya che, te zuM te suSamasuSamA kALamAM hoya che? athavA suSamA kALamAM hoya che? athavA suSama duSamA kALamAM hoya che ? athavA duSama suSamA kALamAM hoya che ? athavA duSamA kALamAM hoya che ?
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaithacandrikA TIkA za025 u.7 03 dvAdazaM kAladvAranirUpaNam 301 sadbhAvaM ca pratItya no supama suSamAkAle bhavet sAmAyikasaMyataH, no vA supamAkAle bhavet kintu supamaduHpamAkAle bhavet duHSamayupamAkAle bhavet duHpamAkAle vA bhavet no dumadumakAle bhavet saMharaNaM pratItya tu anyatarasmin sarvasmin kAle eva bhavet sAmAyimasaMyataH / yadi utsarpiNIkAle bhavet sAmAyika saMyatastadA kiM duSpamaduSpamAkAle bhaveda1 duppamAkAle vA bhavet duHpamapamAkAle bhavet 3 suSamaduppamA kAle vA bhavet 4 suSamAkAle bhavet 5 supamapamAkAle vA 6 bhavediti praznaH, he gautama! janmApekSayA no duSpamaduppamAkAle bhavet kintu kAla meM hotA hai ? athavA duHSamAkAla meM hotA hai ? athAcA duSSamaduSSamA kAla meM hotA hai ? isa prakAra kA yaha prazna hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - he gautama ! janma aura sadbhAva ko Azrita karake sAmAyika saMghata suSamasuSamAkAla arthAt pahile Are meM nahIM hotA hai| suSamAkAla dvitIya Are meM nahIM hotA hai kintu suSamaduHSamAkAla tIsare Are meM hotA hai, duSamalupamAkAla meM hotA hai / duHSamAkAla meM hotA hai / para vaha duHSamaduSamAkAla meM nahIM hotA hai saMharaNa kI apekSA karake to vaha hara eka kAla meM ho sakatA hai / yadi yaha utsarpiNIkAla meM hotA hai to kyA yaha duppamaduSSamAkAla meM hotA hai ?1 athavA duHSamAkAla meM hotA hai ? 2 athavA duHSanasuSamAkAla meM hotA hai ? 3, athavA suSamaduSSamAkAla meM hotA hai ? 4, athavA suSamAkAla meM hotA hai ? 5, athavA suSamasuSamAkAla meM hotA hai / 6 isa prazna ke uttara meM prasuzrI kahate haiM - he gautama ! janma kI apekSA se vaha sAmAdhikasaMyata athavA duSama dukhamA kALamAM DAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! janma ane sadbhAvanA Azraya karIne sAmAyika sayata suSama suSamA kALa arthAt pahelA ArAmAM hAtA nathI. suSamA kALa eTale ke-khIjA ArAmAM paNu hetA nathI. paraMtu suSama duHSamA kALa- arthAt trIjA ArAmAM hAya che. duHkhama suSamA kALamAM heAya che. duHSamA kALamAM hAya che, paratu te duHkhama duHkhamA kALamA hAtA nathI. sa`haraNunI apekSAthI tA te dareka kALamAM hAI zake che, jo te utsarpi`NI kALamAM hAya che, te zuM te dRSama dukhamA kALamAM heya che ? 1 athavA duHSamA kALamAM hAya che? r athavA duHkhama suSamA kALamAM hAya che 3 athavA suSama dumA kALamAM hAya che? 4 athavA suSamA kALamAM heAya che ? 5 athavA suSama suSamA kALamAM hoya che? huM A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama !
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 radhe duHpamAkAle bhavet duSpamasupamAkAle vA bhavet supamaduSpamAkAle vA bhavet no supamAkAle bhavet na vA supapAkAle bhavet / sadbhAvApekSayA tu no duHpamaduHpAkAle bhavet no duHpamAkAle pavet dupapamAkAle vA bhavet supamaduHpAkAle vA bhavet no supamAkA ke bhavet no supamasupamA kAle vA bhavet / saMharaNApekSayA tu anyatarasmin kAle bhavet / yadi no avasarpiNI no utsafootera bhavettadA ki suSamAsamAnakAle bhavet supamApatibhAge, suSamAsamAnakAle vA bhavet supanadupamAsamAna kAle vA bhavet duH pamapamAsamAnakAle vA bhavediti gautama ! janmasadbhAvaM ca pratItya na supagamupamAsamAnakAle bhavet duSpadupamAkAla meM nahIM hotA hai kintu duSpamAkAla meM hotA hai duSpamapama kAla meM hotA hai, supamaduSpamAkAla meM hotA hai vaha supamAkAla meM nahIM hotA hai aura na suSamapamAkAla meM hotA hai, aura sadbhAvakI apekSA se to na duSpabhaTuppamAkAla meM hotA hai, na duSpakAla meM hotA hai kintu duppamapamAkAla meM hotA hai athavA suSamadupamAkAlameM hotA hai, kintu suSamA aura suSamasuSamAkAla meM nahIM hotA hai / arthAt duSamakhupamA, suSamaduSSamA ina do kAloM meM hI hotA hai zeSakAloM meM nahIM hotA hai, saMharaNakI apekSA se vaha cAhe jisa kisI kAla meM ho sakatA hai / yadi vaha noavasarpiNI no utsaviNakAla meM hotA hai, to kyA vaha suSamasuSamAsamAnakAla meM hotA hai ? athavA supamAsamAnakAla meM hotA hai ? athavA suSamanuSpamAsamAna kAla meM hotA hai ? athavA duSSamasuSamAsa manakAla meM hotA hai ? isake uttara meM prasuzrI kahate haiM- he gautama! janma aura sadbhAva ko lekara janmanI apekSAthI te sAmAyika sayata duSpama dukhamA kALamAM hetA nathI. paraMtu duppamA kALamAM hAya che, kruSNama suSamA kALamAM huM ya che, suSama dukhamA kALamAM haiya che. te suSamA kaLamA hAtA nathI. temaja suSama suSamA kALamAM paNa hAtA nathI, paraMtu saharaNanI apekSAthI te kAi paNu kALamAM hAI zake che je te nA avasarpiNI nA utsarpiNI kALamAM hAya che ? te zuM te suSama suSamA samAna kALamAM hAya che ? athavA suSama dukhamA samAna kALamA hAya che? athavA duma suSamA samAna kALamAM hAya che? A praznananA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! janma ane sad bhAvane laine te sAmAyika sayaMta suSama suSamA kALamAM hAtA nathI. suSamA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafer TIkA s025 u.7 sU03 dvAdaza' kAlahAranirUpaNam 303 sAmAyika saMyataH, no vA supamApratibhAge suSamA samAnakAle bhavet no supamadupamA pratibhAge kintu duHSamasuSamA pratibhAge eka savediti / saMharaNApekSayA tu sarvasminnetrapratibhAge bhavediti bhAvaH / evaM chedovaTTAvaNievi' evaM chedopasthApanIyo'pi evaM kuzavadeva chedopasthApanIyasaMvatasyApi jannasadmA saMharaNAnAmapekSayA avasarpi NyAdikAleSu yathAyathaM samavo jJAtavyaH / etAvatA vakuzasadRzaH kAlata chedopasthApanIya saMyataH kathitaH / atra ca bakuzasya utsarpiNyavasarpiNIvyatiriktakAle janmataH sadbhAvatazca suSamasuSamAdipravibhAgatraye niSedho varNitaH, mahAvidehe duSpamasuSamA pratibhAge vidhiH kathitaH, cheopasthApanIyasaMyatasya tu tatrApi niSedhArthamAha vaha sAmAyika saMyata supamasuvamAkAla meM nahIM hotA hai, na supamAkAla meM hotA hai, na suSamaduSpamAkAla meM hotA hai kintu duSSaSamAkAla meM hotA hai / tathA-saMharaNa kI apekSA se vaha saba hI phAla meM ho sakatA hai / 'evaM cheobaTTAcalie vi' elI prakAra se cheopasthApaatrina bhI vakuza ke jaisA hI janma aura sadbhAva kI apekSA se evaM saMharaNa kI apekSA se avasarpiNI Adi kAloM meM yathAyogya rIti se hotA hai / itane mAtra se hI kAla kI apekSA lekara bakuza ke 'tulya chedopasthApanIyasaMgata kahA gayA hai / yahA~ vakuza kA utsarpiNI avasarpiNIkAla se vyatirikta kAla meM janma kI apekSA aura sadbhAva kI apekSA se suSamaSamAdi ke samAnakAla maya meM devakuru Adi meM niSedha varNita huA hai, aura duSSasasuSamAsamAna kAla vAle mahAvideha meM isakA astitva kahA gayA hai / parantu chedopasthApanIyasaMyata kA kALamAM hAtA nathI. suSama dukhamA kALamAM heAtA nathI. paraMtu duSTama suSamA kALamAM hAya che, tathA saharaNanI apekSAthI te badhA ja kALamAM hAi zake che. 'eva' chedovadvAvaNie vi' 4 prabhA hopasthApanIya saMyaMta aNu aGkuzanA kathana pramANe ja janma ane sadbhAvanI apekSAthI ane saharaNanI apekSAthI avasarpi`NI vigere kALeAmAM thAyeAgya rItathI hAya che. eTalA mAtrathI kALanI apekSAthI akuzanI kharekhara cheopasthApanIya sayata kahyA che. ahiyAM makuzanA utsarpiNI avasarpiNI kALathI khIjA kALamAM janmanI apekSAthI ane sadbhAvanI apekSAthI suSama suSamAdinA samAna traNe kALamAM devakurU vigeremAM niSedha varNavele che. ane duSkarma suSamA samAna kALavALA videhamAM tenuM astitva kahela che. paraMtu chedepasthApanIya sayatane tyAM pazu mahA
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 bhagavatIsUtre 'Navara' ityAdi, 'NavaraM jamaNasaMtibhAvaM paDubca causu vi palibhAgesu natthi' navaraM janmasaddhAvaM ca pratItya caturvapi matibhAgeSu-suparasupamA-khupamAsupamaduHpamA duHpamasuSamA samAnakAlarUpeNu nAsti-na bhavatItyarthaH 'sAharaNaM paDucca anayare palibhAge hojA' saMharaNaM pratItya anyatarahinan pratibhAge bhavediti / etAvadeva lakSa. NyaM vakuzApekSayA cheopasthApanIyarayeti / vahAM para zrI niSedha kiyA gayA hai / yahI bAta smRnakAra ne 'NavaraM jammaNatibhAvaM paDuna Aunu vi palilAgelu nariva' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai ki janma aura plabhAca kI apekSAle cAroM pratibhAgoM meM-lupamAsuSamA, suSamA, supAduSamA aura duHpalasuSamA inake samAna phAlA meM bAda chedopasthApanIya saMpata nahIM hotA hai| 'sAharaNaM paDucca anlayare palimANe hojjA' saMharaNa kI apekSA se ina cAroM meM se kisI eka pratibhAga-namAna kAla meM hotA hai yahI bakuza kI apekSA le chevopasthApanIya kI vilakSaNatA-bhinnatA hai| yahAM jo kahA hai ki supamasuSamAdi cAra kAloM meM se kisI eka kAla meM saMharaNa kI apekSA le hotA hai kintu saba kAloM meM nahIM hotA hai usakA kAraNa yaha hai ki chedopasthApanIya cAritra mahAvideza meM nahIM hone ke kAraNa supamanuSamAdi AroM meM saMharaNa kI apekSA se bhI nahIM milegA, kyoM ki ulasamaya meM to dopasyApanIya cAritra kA hI abhAva hotA hai to phira saMharaNa lo ho hI nahIM sakatA hai| lesaM taM peza navaraM hala sUtra pATha dvArA kathana kiye gaye niSedha 47sa 2. me pAta sUtra 'Navara jamaNasatibhAva paDucca causu vi palibhAgesu nasthi' mA sUtra18 dvArA prATa 4resa che, 3-4ma bhane sadbhAvanI apekSAthI cAra palibhAgamAM-suSamasuSamA, suSamA, suSamaduSamAM, ane duSama suSamAnA samAnakALamAM te chedepasthApanIya saMyata hotA nathI. 'sAharaNaM paDucca annayare palibhAge hojjA' sanI apekSAthI ma pyAre paikI koI eka pratibhAga-samAnakALamAM hoya che. bakuzanA kathana karatAM chedapasthApanIyanA kathanamAM eTaluM ja judApaNuM che. ahiyAM je kahyuM che ke suSasasuSamAdi cAre kaLa paikI kaI eka kALamAM saMharaNanI apekSAthI thAya che paNa saghaLA kALamAM thatA nathI tenuM kAraNa e che ke-chedepasthApanIya cAritra mahAvidehamAM na hovAthI suSamasuSamAdi ArAomAM saharaNanI apekSAo paNa maLatA nathI. kemake e samayamAM te chedepasthApanIya cAritrane ja abhAva thaI jAya che. tethI saMharaNa thaI ja zakatuM nathI,
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za025 u.7 zU03 dvAdaza kAlavAranirUpaNam 305 ___ 'sesaM taM ceva' zeSam-'nabAI' ityAdinA yalakSaNyaM kathitaM tadatirikta sarvamapi tadeva-dakuzavadeva chedopasthApanIyasya bhavatIti jJAtavyamiti / 'parihAravizuddhie-pucchA' parivAravizuddhikA khalu bhadanta ! kimayasarpiNIkAle bhavet utApiNIkAle bA bhat no avasarpiNI no utsa. piNI kAle vA bhavediti pRcchA praznA, bhagavAnAha-goyamA ityAdi, goyamA' he gautama ! 'osappiNIkAle vA hojjA' avasarpiNIkAle vA bhavet parihAravizuddhikasaMyataH, 'utsapiNIzAle vA hojjA' utsarpiNIkAle vo bhavet kintu 'no ausappiNI no utsadiNIkAle nau hojjA no avasarpiNI nau utsa piNI kAle no bhavet / 'jai osuppiNIkAle hojjA jahA pulAo' yadi aba. sarpiNI kAle bhavet yathA pulAkA, pulAyamaraNavazva ihApi sace jJAtavyas tathAhiM viSaya ke atirikta aura kaphana bakuza ke sampatya jaile kiyA gayA hai vaisA hI isa che hopasthApanIya saMyata ke samaya meM hai / 'parihAravisuddhie pucchA' he bhadanta ! parihAra vizuddhiyAlayatA pamA adhaH sarpiNIkAla hotA hai ? athavA utpakSiNIkAla solA hai ? athavA no aMvasarpiNI no uharSiNIkAla meM hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! osapiNI kA hojjA, uslapiNIkAle vA hojjA, no osapiNI no uslAppiNIkAle ko hojA' he gautama ! parihAra vizuddhika saMpatta abasthita kAla bhI hotA hai uslapiNI kAla meM bhI hotA hai para no avaNI no jamiNIkAla meM nahIM hotA hai| 'jaha olahiNIzAle honA hA pulAo' yadi apasAriNI kAla meM hotA hai to he zautama ! isa viSaya meM samasta kathana pulAka ke 'sesa' ta ceva navara' mA sUtrA4 125 4thana 42 viSaya sivAya maahiinsaghaLuM kathana bakuzanA saMbaMdhamAM je pramANe kahela che, e ja pramANe chedepasthaaniiy saMyatanA samaya 498 cha, 'panihAravisuddhipa punchA' samavan parihAra vizuddhika saMyato zuM avasarpiNI kALA hoya che ke athaLa utsapiNI kALamAM hoya che? athavA no avasarpiNa kALamAM hoya che?* athavA ne utsarpiNI kALamAM hoya che ? A praznanA uttaramAM pabhuzrI gautamasvAmIne 43 che hai-'goyamA! osaviNI jhAle vA rojA, uspapiNI kAle ga hojjA, no okhappiNI no essappiNI kAle no hojjA' hai gotara | parihAra shuddhika saMyata avasarpiNI kALamAM paNa hoya che. utsarpiNI kALamAM paNa hoya cha. paraMtu n| masapienasI mAtA nathI 'jai osa. piNI kAle hojjA jahA pulAo ne sasANI pAya cha, to ta ke gautama ! A viSayamAM saghaLuM kathana pulAkanA kathana pramANe samajavuM.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 106 yadi avasarpiNIkAle bhavenadA kiM suramapanAkAle bhavet 1 suvamAkAle veda 2 suSpamaduppamAkAle bhavet 3 duppamasuSamAkAle bhavet 4 duSpamAkAle veda 5 duppaTuppamAkAle vA bhavet 6, gautama ! janmApekSayA no supamasuSamA kAle bhavet 1 no suSamAkAche bhavet 2 kintu supamaduSpamAkAle bhavet 3 dupapayAkALe vA bhavet 4 jo duSpadhAkAle bhavet 5 no duSpamaduSdhamA kAle zravet 6 / sadbhAvApekSayA tu no sumasumAkAle bhavet no vA supamAkAle bhavet kintu supasapamA kAle bhavet dudhama supamAkADe vA bhavet pAkAle bhavet to duSpramaduSpamAkAle bhavediti / 'ussappiNIkAle vi jahA pulAo' utsakaisA jAnanA cAhiye / jaise - jaya maunamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA he danta yadi parihAra vizuhika saMgata bhavasarpiNIkAla meM hotA hai to kyA vaha suSamapanAkAla meM hotA hai ? ? athavA suSamAkAla meM hotA hai 2 ? athavA suSatra duSSaSa phAla meM hotA hai 3 ? athavA duSpamasuSamAkAla meM hotA hai 4 ? athavA gemAkAla meM hotA hai 5 ? athavA duSpamaduSamAkAka meM hotA hai 6 ? uttara meM prabhuzrI ne kahA- he gautama! janma kI apekSA vaha suSamasuSamAkAla meM nahIM hotA hai ? suSamAkAla meM nahIM hotA hai kintu sutramaduSSAkAla meM hotA hai / duSSamasuSamAkAla meM hotA hai| duSpavAkAla meM aura duSbamaduSpamAkAla meM vaha nahIM hotA hai / tathA sadbhAva kI apekSA se to yaha suSamasuSamAkAla meM nahIM hotA hai| suSamAkAla meM bhI nahIM hotA hai kintu suSamaduSpamAkAla meM hotA hai| duSSamasuSamAkAla meM hotA hai| duSpamAkAla meM bhI hotA hai / kintu duSpamadupSanAkAla meM nahIM hotA jemake-jayAre gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM ke he bhagavan jo pirahAra vizuddhika sacata avasarpiNI kALamAM TAya che, te zu' te suSama suSamA kALamAM hoya che? 1 athavA suSamA kALamAM hAya che? 2 athavA suSama duSpama kALamAM hAya che 13 athavA duHkhamA kALamAM DAya che ? 4 athavA duSpama suSamA kALamAM hAya che? 5 athavA duSpama dukhamA kALamAM hAya che ? - A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! janmanI apekSAthI te suSama suSamA kALamAM hAtA nathI, suSamA kALamAM paNa hAtA nathI. paraMtu suSama dukhamA kALamAM hoya che, tathA duSpama suSamA kALamAM hAya che. tathA kRSNamA kALamAM ane duSpama dukhamA kALamAM paNa te hAtA nathI tathA sad bhAvanI apekSAthI paNa te suSama suSamA kALamAM hAtA nathI. suSamA kALamAM pazu hAtA nathI, paraMtu suSama dukhamA kALamAM hAya che. duppama suSamAM
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 dvAdaza kAladvAranirUpaNam 307 piMNIkAlespi yathA pulAkaH, pulAkasya yathA utsarpiNIkAle janmAdyapekSayA saMbhavaH kathitaH / tathaiva parihAravizuddhikasyApi utsarpiNIkAle janmAyapekSayA bhavanaM jJAtavyamiti / 'sumaparAyo jahA niyaMTho' sUkSmaparAvasaMpato yathA nirgranthaH, nirgranthamakaraNe pulAkasyAtidezaH kRtastena pulAvadeva sarvamavagantavyamiti / 'evaM ahakkhAo vi' evaM sUkSmasaMparAyasaMgata vadeva yathAkhyAtasaMvato'pi kAladvAreMjJAtavya iti 12 / trayodazaM matidvAramAha- 'sAmAiyasaMjara NaM saMte' sAmAyikasaMyataH skhala bhadanta ! 'kAlagae samANe ki gaI gaccha kAlagata: san kAM gatiM gacchati hai / jisa prakAra se pulAka kA utsarpiNIkAla meM janma Adi kI apekSA se sadbhAva kahA gayA hai usI prakAra se isa parihAra vizuddhika saMyata kA bhI utsarpiNIkAla meM janma Adi kI apekSA se saMbhava jAnanA cAhiye 'sumasaMparAyo jarA niyaMTho' sUkSmasaMparAyasaMyata kA kathana nirgrantha ke kathana ke jaisA jAnanA cAhiye / nirgrantha ke prakaraNa meM pulAka kA atideza kiyA gayA hai| isase pulAka ke jaisA hI saba kathana sUkSma saMparAyasaMyata ke sambandha meM kAladvAra ko lekara karanA cAhiye / 'evaM ahakkhAo vi' lUkSmasaMparAya saMgata ke jaisA hI yathAkhyAta saMyata ke sambandha meM kAladvAra ko lekara kathana karanAcAhiye / kAladvAra samApta 12 / teraha veM gatidvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte kAlagara khamANe kiM gaI gaccha ' kALamAM hAya che. dukhamA kALamAM ane duSpama dukhamA kALamAM paNa hAtA nathI, je pramANe utsarpiNI kALamAM pulAkanA janma vigerenI apekSAthI, saddabhAva kahyo che, eja pramANe A parihAra vizuddhika sayatanA paNa utsuciNgii ajamAM nanbha vigerenI apekSAthI saddalAva samala hoveN|, 'suhumasaMparAyo jahA niyaMTho' sUkSma sAMparAya saMyatatu athana nirthanthanA sthana abhA samajavu, nigranthanA prakaraNamAM pulAinA atideza-bhalANu karela che tethI pulAMkanA kathana pramANe ja saghaLuM sUkSma sAMparAyanA sa`khadhI kacana 4sadvAranA Azraya nele. 'evaM ahakkhAo vi' sUkSma sAMpa rAyanA kathana pramANe yathAkhyAta sayatanA saMbaMdhamAM kALadvAranA AzrayathI na karavuM joIe. e rIte A kALadvAra kahyuM che. kAladvAra samApta 12mA Dave gatidvAra uthana haravAmAM Ave che. 'sAmAiyasa' jaeNaM bhaMte / kAma
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsarI 308 manotItyartha iti paznA, bhagavAnAda-goSaNA' ityAdi, 'gothamA' he gautama ! 'devagaI gacchada denajati gacchani sAmAyikasaMyataH kAlagataH san devagatima vApnotItyarthaH / 'devAiM ganachAANe kiM bhavanAzinu uvavajjejjA' devagAva gacchan ki sabananAgidevepalpayeta azyA pANanaMgasu uvajjejjA' navyantare - spadheta athavA 'joipiesa unnajjeja nA' jyotibke vAdyeta 'vemANiesu ubavajjejjA' zAniye sAmAyika saMpataH kila kAlagati kRtvA devagato gacchan katamasthin devaloke samutpadyate iti sakA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No bhaNayAlImu uparajjejjA' bhavanavAsiSu notpapyante 'jahA kalApakulIce yathA pAyAzIlaH, pAyakuzIlaprakaraNava deva bhadanta ! sAnAdhika saMyata baraNa kara kisa gati meM jAtA hai ? utsara meM prabhu kahate haiM-goyanA devAi gacchaha, he gautala ! nAnAyiphasaMyata maraNa kara devagali jAtA hai| devagaI pacchamANe kivaNacAsisu uvava jjejjA' bANamaMtarelu ubajne ' he anna ! sAmAdhika saMpata maraNa karane ke bAda devamati ko prApta karatA hai to vapAcaha bhavanavAsiyoM meM utpanna hotA hai ? cAnamanta utpanna hotA hai ? athavA 'joisiesu upayajjejjA' jyotiSka deyoM meM utpanna hotA hai ? athavA 'vemANiesuuvA dhajjejjA' vaimAnikadevoM meM utpanna hotA hai ? isa prazna kA tAtparya kevala itanA sA hI hai ki sAmAyika saMghakAla karake dezagati meM bhI kona se devaloka utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no bhavaNavAzI jabarajjeja jarA sAmasIle' he gautama ! bhavanavAsI ghAlavdhanatara motiko meM nahIM utpanna hotA hai ityAdi kaSAyakuzIla gae samANe kiM gaI gacchai' 8 lagavan sAmAyiH sayata bharI timA saya cha ? 'devagaI gacchamANe ki bhavaNavAsisu udavajjejjA, pANamaMtaresu upavajjejjA' 8 san sAmAthi sayata bhara pAmyA pachI hevazati pAsa 42 che, te zuM te bhavanavAsIomAM utpanna thAya che? athavA vAnavyantaromAM 64-1 thAya cha 1 mA 'joisipasu udavajjejjA' jyoti04 havAmA utpanna thAya cha ? tha! 'vemANiesu uvavajjejjA' vaimAni vAma panna. thAya che? A praznanuM tAtparya e che ke-sAmAyika saMyata kALa karIne devagati paikI kaI devagatimAM gamana kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! no bhavaNavAsI upakjejjA jahA kasAyasIle' gautama ! bhavana. vAsI, vanavyatara ane niSkAmAM utpanna thatA nathI. kaSAya kuzIlanA
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 trayodaza gatidvAranirUpaNam 309 sAmAyikasaMpatasyapi gamanaM draSTavyam tathAhi-he gautama ! kAlaM kRtvA deveSu samu. tpadyamAno na bhavanagAsiSu samutpadyate na vA jyotiSkeSu vaimAnikadevalokeSu samutpadyate vainAnikeSu saputpadyapAno jaghanyena saudharme kalpe satpadyate utkarSeNa tu anuttaravimAneSu samutpadyate iti / 'evaM chedotrahApaNie vi evaM che hopasthApa. nIyasaMyato'Ni kAlaM kRtvA devalokeSu sAlpayate tatrApi na bhavanavAsideveSu na vA vAnavyantareSu na vA jyotiSakeSu kinna pAnikeSu sayutparate tatrApi jaghanyena saudharmakalpe utkarSaNAnuttarakSiAne iti / 'parivAra visuddhie jahA pulAe' parihAra ke prakaraNa ke jaisA hI sAmAyinayata kA bhI bathana samajhanA cAhiye / jaise-he gautama ! jhAla karake devoM meM utpanna hotA huA vaha sAmAyika saMyata bhavanavAliyoM utpanna nahIM hotA hai 1 jyotiSkoM meM utpanna nahIM hotA hai vAnaspataroM utpanna nahIM hotA hai| kintu vaimAnikoM meM utpanna hotA hai vaimAniko meM utpanna hone para bhI vaha jaghanya se saudharmadevaloka meM utpanna hotA hai / uskRSTa se anuttara vimAnoM meM utpanna hotA hai / ityAdi 'evaM chedovadyAvaNie vi' isI prakAra chedoSasthApanIyasaMyata bhI zAla kara ke dekhalokoM meM hI utpanna hotA hai| parantu yahAM para bhI yaha bhavanavAliyoM athavA vAnanyantaroM meM athavA jyotiSkoM meM utpanna nahIM hotA hai kintu vaimAnikadevoM meM hI utpanna hotA hai / vaimAnika dezoM meM bhI yaha jaghanya le to prathama sau. dharma devaloka aura utkRSTa le anuttara vimAno meM utpanna hotA hai' isyAdi / 'parihAravisuddhie jahA pulAe' parihAravizuddhika kA kathana prakaraNanA kathana pramANe ja sAmAyika saMyatanuM kathana paNa samajI levuM. jemake he gautama ! kALa karIne devemAM utpanna thanAra te sAmAyika saMyata bhavanapatimAM utpanna thatuM nathI. jyotiSkamAM utpanna thatuM nathI. vAnantaramAM paNa utpanna thato nathI. paraMtu vaimAnikemAM te utpana thAya che. vaimAnikamAM utpanna thavA chatAM paNa te jaghanyathI saudharma devalokamAM utpanna thAya che. GetthI manuttara vimAnAmA utpanna ya che. "evaM chedovaTThAvaNie vi' mera pramANe chedepasthApanIya saMta paNa kola karIne devalokamAMja utpanna thAya che. paraMtu devamAM paNa te bhavanapati. athavA vAtavyantara, athavA jyotiSka devAmAM utpanna thatA nathI. paraMtu vaimAnika devomAM ja utpanna thAya che. tathA vaimAnika devemAM paNa te jaghanyathI pahelA saudharma devaloka ane utkRSTathI anutvimaanaamaa panja thAya che chatyAhi parihAravisuddhie jahA pulAe' pari. hAvizuddhika pulAkanA kathana pramANe samajavA. parihAravizuddhika jaghanyathI
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 310 vizuddhiko yathA pulAphaH, he bhadanta ! parihAranizuddhikasaMyataH kAlaM gataH san kA. zati gacchavi gautama ! devagati gacchati he bhadanta ! katamasmin devaloke samasyA ghane ? gautama ! na bhavanavAsipu na vA vAnavyantareSu na yA jyotiSkepu kintu vaimAnikepu tatrApi jaghanyena saudharSe kalpe utkarSeNa sahasrAre kalpe iti 'muhumasaMparAya jA NiyaMThe' sUkSma saMparAyo yathA nirgranthaH, nirgranthavadeva jJAtavyaH sUkSmasaMparAeH, tathA hi sukSmasamparAyaH khalu bhadanta ! kAlagataH san kutra kAM gatiM gacchati ? gautama ! devagati gacchati, devagati gacchan kutra bhavanavAsyAdipu gacchati ?, gautama !na ayanavAsiprabhRtiSu kintu vaimAnikapu samutpadyate pailAnikepu samutpadyamAno'jaya. nyAnutkarSasthityA anutaravimAneSvevotyayeta iti / 'ahakkhAe pucchA' yathAkhyAtasaMyataH khalu bhadanta ! kAlagataH san kAM gatiM gacchati iti pRcchA-praznA, pulAka ke samAna karanA cAhiye, jaise parihAra vizuddhika jaghanya se sau. dharma phalpa uskRSTa se sahasrArakalpa meM utpanna hotA hai| 'suhamasaMparAe jahA NithaMThe sUkSmasaMparAyasaMyata nirgrandha ke prakAra se jAnanA cAhiye arthAt yaha rasUkSmalaMparAyasaMyata kAla karake he bhadanta ! kahAM utsAna hotA hai ? taba uttara meM prabhuzrI karate haiM-he gautama ! yaha kAla karake devagati meM hI spanna hotA hai| devAti meM bhI bhavanavAptI, pAnavyantara jyotiSka inameM utpanna nahIM hotA hai| kintu vaimAnika devoM meM hI utpanna hotA hai / vaimAniko meM bhI yaha ajaghanya anutkRSTa sthiti se kevala anuttara vimAnoM meM utpanna hotA hai / 'asakhAe pucchA' he bhadanta ! ghAkhyAtasaMyata bharaNa karake kahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI sIdhabha65 ma. TathI sahastrAra 485mAM utpanna thAya cha.. 'suDemasaMparAe- jahA NiyaThe', sUkSma parAya saMyata bhane yathAbhyAta sayata nitha pramANe samajavA, arthAt e banne kALa karIne he bhagavana kathA utpanna thAya che ? A pramANenA gautamasvAmInA praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! te bane kola karIne devagatimAM ja utpanna thAya che. ane devagatimAM paNa bhAvanavAsI vAnadhyatara, tika e demAM utpanna thatA nathI. paraMtu vaimAnika devAmAM ja utpanna thAya che. tathA mAnikemAM paNa teo javanya ane utkRSTa vinA anuttara vimAnamAM ja utpanna thAya che. 'ahakkhAe puccho' 7 bhagavan yathAjyAta sayata 4 422 4i utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-che gautama ! te
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 103 trayodazagatidvAranirUpaNam 311 maMgavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'evaM ahakkhAyasaMnae vi jAva ajahannamaNukkoseNaM aNuttaravimANesu uvavajjemA' evaM nirgranthavadeva yathAkhyAtasaMyato'pi yAvat ajaghanyAnuskarSeNa ajaghanyAnutkarSasthityA anuttaravimAne pUtpayate 'atthegaie sijjhai jAva antaM karei' astyekAH tatragatAnAmapi madhye kazcidekaH siddhayati yAvatsarvaduHkhAnAmantaM karoti ve yathAgatasaMyatajIvAH anu. saravimAneSu samutpadyante, teSu eka kazcit saMsAragati parityajya sidhyati buddhayate mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karotIti bhAvaH / 'sApAipamaMjae NaM bhave / ' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'devale.gesu uvarajjamANe kiM iMdacAe ubavajjaipucchA' devalokeSatpadyamAnaH kimindranyA utpadyate trAyastriMzatayA yA utpadyate lokapAlatayA votpadyate ahamindratayA kA samutpadyate iti pRcchA praznA, bhaganAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'avirAhaNaM paDucca' avirAdhanaM pratItya, kahate haiM-he gautama ! vaha maraNa karake ajaghanya anunkRSTa sthiti se anutsara vimAnoM meM utpanna hotA hai| 'atthegaie sijhaMha jAva aMtaM kareha' inameM koI eka jIva saMsAragati ko choDakara siddha ho jAtA hai, buddha bana jAtA hai, samasta ko le mukta ho jAtA haiM, parinirvAta ho jAtA haiM samasta duHkhoM kA anta kara detA hai| __ 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! aicalogelu uccavajjamANe kiM iMdalAe uvaiSa jApucchA' he bhadanta ! sAmAyijJasaMyata devalokoM se utpanna hotA hA indra kI paryAya le utpanna hotA hai ? azA sAmAjika deva kI paryAya se utpanna hotA hai ? athavA prAyastriMzat deva kI paryAdha se utpanna hotA hai ? athavA lokapAla kI paryAya se utpanna hotA hai ? athavA ahamindra kI paryApa se utpanna holA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kALa karIne ajaghanya anutkRSTa sthitithI anuttara vimAnamAM ja utpanna thAya che. atthegaie sijjhai jAva AM karei' bhAmaTA / sasAra gatine cheDIne siddha thaI jAya che buddha thaI jAya che. samasta karmothI rahita thaI jAya che, parinivRta thaI jAya che. ane samasta du eno ata kare che. ___'sAmAiyasaMjara NaM ate ! devalogesu uvavajjamANe ki iMdattAe upavajjejjA pucchA' bhagavana sAmAyi: mayata vasImA panta thatA th| zundranI paryAyathI utpanna thAya che? athavA sAmAnika devanI paryAyathI utpanna thAya che? athavA trAyaaiMzata devenI paryAyathI utpanna thAya che athavA lekapAlanI paryAyathI utpanna thAya che? athavA ahamindranI paryAyathI utpanna thAya che ?
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'evaM jahA phasAyAmIche evaM yathA kapAyakuzIla', he gautama ! avirAdhanAzrayaNena indratayA potpadhate sAmAnikatayA prAyastriMzadevatayA lokapAlatayA, ahamindratayA vA samutpadyate virAdhanApekSayA tu anyatarariman karimazcidapi bhavanapatyAdi deva. loke samutpadyate iti 'evaM chedohAvaNie vi' evaM mAmAyika vanadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi avirAdhanApekSayA yAbadahamindratayotpadyate virAdhanApekSayAtu anyarasmin devaloke samutpayate iti / 'parihArarimRddhie nayA pulAe' parihAravizuddhikasaMyatamA yathA pulAkaH pulAkara deva parihAravizuddhika saMyata. syApi kALakaraNAnantarasacirAdhanAmapekSya devagato gamanam' tatrApi jaghanyena kahate haiM-'jogamA ! adhirAhaNaM paTakana evaM jA pAyalamIle hai gautama ! saMyama kI avirAdhanA ko lekara vaha sAmAyika saMpAda indrarUpa se bhI utpanna ho jAtA hai, nAyaviMzat deva rUpa se bhI utsanna ho jAtA hai, lokapAlalpale bhI utpanna ho jAtA hai aura jahamindra rUpa se bhI utpanna hotA hai aura jaba yaha apane saMyama kI virAdhanA karadetA hai-taya yaha bhavanapatyAdika zilI bhI devoM meM utpanna hotA hai| 'evaM chedodhAvaNie vi' isI prakAra le-sAmAyika ke samAna hIchedopasthApanIya saMpata bhI adhirAdhanA kI apekSA letara yApana ra mindra kI paryAya se utpanna hotA hai aura saMyamAdika kI girAdhanA ko lekara vaha bhavanapatyAdika kisI bhI deza kI paryAya se utpanna hotA hai / 'parihAraviluddhie jahA pulAe' parihAravizuddhika saMyata kA kathana pulApha ke jaisA hotA hai-arthAt vaha tAla kara abhigadhanAkI apekSA mA prazana uttaramA pramuzrI 3 cha -'goyamA ! avirAhaNaM paucca evaM jahA kasAyakusIle' hai gIta sayamanI virAdhanAyI garthAt maaspakapaNathI te sAmAyika saMyata IdrapaNAthI utpanna thAya che. sAmAyika devapaNAthI paNa utpanna thAya che. vAyazita devaparAthI paNa utpanna thAya che. kapAlapaNAthI paNa utpanna thAya che ane ahaniMdrapaNAthI paNa utpana thAya che. ane jyAre te pitAnA saMyamanI virAdhanA kare che, tyAre te manapati vigaire 75 24 bhai Gpanna 25 laya che. 'evaM chedo. vadAvaNie vi' 31 pro sAmAyi: / yatanA ithana prabhArI cheTopa:yApanIya saMyata paNa avirAdhanAnI apekSAthI yAvat ahamidrapaNAnI paryAyathI utpanna thaI jAya che. ane saMyama vigerenI virAdhanAne laIne te bhavanapati vigere B6 5 me 8 paryAya.thI utpanna / laya che. 'parihAravisuddhie jahA pulAe' parikhA2 vizuddhi saya sAnA 4thana pramANe heksAmA utpanna thAya che. arthAt te kALa karIne avirAdhanAnI apekSAthI devagatimAM
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandrikA TIkA za025 u. 7 sU03 trayodaza gatidvAranirUpaNam 313 saudharmakalpe samutpattirutkarSeNa tu sahasArakalpe samutpattiriti / tatrAyamindrAditvena samutpadyete na tu ahamindranayeti / 'sesA jahA niyaMTe' zeSau sUkSmasaMparAya - yathAnyAta saMyatau yathA nirgranthaH / imAvapi kAlaM kRtvA devagati gacchataH / tatrApi vaimanike samutpadye / tatra ca ajaghanyAnutkarSeNAnuttaravimAne samutpadyete / imau dvau avirAdhanamapekSya tacendrAditvena notpadyete kintu ahamindratayotyete iti / / atha sAmAyika saMyatAdInAM sthitimAha 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte !" sAmAyikasaMyatasya khalu madanta ! 'devaLogeSu uvavajjanANassa' devalokeSu samutpadyamAnasya 'kevayaM kAlaM ThiI pannatA' kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA, devaloke se devagati meM jAtA hai / vahAM para vaha jaghanya se saudharma svarga meM deva hotA hai aura utkRSTa se sahasrAra devaloka meM deva hotA hai, vahAM vaha indrAdi pane se utpanna hotA hai kintu ahamindra pane se utpanna nahIM hotA hai / 'sesA jahA niyaMTe' sUkSma saMparAyasaMyata aura yathAkhyAta. saMyata nirgrantha ke jaisA devaloka meM utpanna hotA hai / arthAt ye donoM bhI kAlagata hokara deva gati meM jAte haiM aura devagati meM bhI ye vaimA nika deva meM utpanna hote haiM / vahAM ye ajaghanyAnumkRSTa rUpa se kevala anuttaravimAnoM meM hI utpanna hote haiM / ye donoM avirAdhanA kI apekSA' se vahAM indrAdipane se utpanna nahIM hote haiM kintu ahamindrapane se utpanna hote haiM / 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! devalogesu ucavajjamANassa kevaiyaM kAlaM ThiI pattA' he bhadanta ! devaloka meM utpanna jAya che tyAM te jadhanyathI saudhama svargamAM deva thAya che. ane utkRSTathI sahasrAra devaleAkamAM deva thAya che tyAM te indrAdipaNAthI utpanna thAya che. paraMtu aDebhidrapaNAthI utpanna thatA nathI 'sekhA jahA niyaThe' sUkSmasa parAya sayata ane yathAkhyAta sayata, nigranthA pramANe devaleAkamAM utpanna thAya che, arthAta A banne paNa kALadhama pAmIne devagatimA jAya che. ane devagatimAM paNa teo vaimAnika devaleAkamAM utpanna thAya che. ane tyAM tee ajaghanyAnrutkRSTapaNAthI kevaLa anuttaravimAnAmA ja utpanna thAya che. e mane avi rAdhanAnI apekSAthI tyAM indrAdipazuAthI utpanna thatA nathI paraMtu amidrapaNAthI utpanna thAya che. ''mAiyasaMjayastaNaM bhaMte ! devalogesu uvavajjamANassa kevaiyAM kAlaM ThiI pannatA' he bhagavana hevI mAM utpanna thanArA sAmAyika saMyatonI sthiti bha0 40
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI samutpadyamAnasya sAmAyikasaMgatasya hirakAlaparyantamasthAnaM bhavatIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'gopamA' he gautama ! 'jahanneNaM do pali provamAI jaghanyena dve palpopame 'uko seNaM tettIsaM sAgaroSamAI utkarpaNa trayastriMzatsAgaro. pamANi, palzopamadvaya prayasiMpattAgaropame sAmAyikasaM pasaraya devAvAse'vasthAna bhavatIti bhAvaH / evaM chedonhAvaNi pavi' evaM chedopasthApanIyo'pi chedopasthA. panIyasaMyatasyApi jaghanyena dvipalyogage utkaNa trayastriMzatmAgaropamANi ca avasyAnaM bhavati devaloke iti bhAvaH / 'parivAra cisaddhidhAta puncchA' pariyAra vizuddhiyAraya devalokeSu sagutpaghamAnasya kiyakAlaparyantamavarayAnaM bhavatIti pacchA-maznaH, bhagavAnA--goyamA umAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanne] do paliovamAI' jaghanyena dve paliyopame' ukoseNa advArasamAgarodamAI utkarpaNa hue sAmAdhikSalaMyata hI mila kAla kI riti hotI hai ? arthAt kitanI sthiti honI hai paha va sine sAla taka sthita rahatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - gogavA ! jahanneNaM do paliovamAI ukoseNaM tettIsa sAgarogamAI' he gautama ! vahAM ilakI sthiti jaghanya se do palyopama kI hotI hai aura unSTa le 33 sAgaropama kI hotI hai| 'evaM chedovadyAvaNie vi' isI prakAra chedoparamApanIya saMyata kI bhI sthiti hotI hai / jaghanya se do palpopama kI aura utkRSTa se 33 sAgaropamakI / 'parihAraviluddhiyassa pucchA' he bhadanA ! devalokoM meM utpadyamAna parihAravizuddhika saMgata kI jitanI sthiti hotI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahanneNaM do pali mopanAI uksoleNaM aTThArasa sAgarovamAI gautama ! devaloko meM namAnupacanAna parihAravizuddhika keTalA kALanI hoya che ? arthAt te tyAM keTalA kALa sudhI sthira rahe che? sA prazna uttaramA prabhuzrI 3 cha -'gogamA ! jahaNeNaM do paliokmAI, ukoseNaM tettIsa sAgarodamAi" he gautamatyo tamanA sanya sthiti meM pApamanI hoya che. ane ulluTathI 33 tetrIsa sAgaropamanI hoya che. 'evaM chedovadrAvaNie vi' se prabhArI che||52yaayniiy sayatanI sthiti pae hoya che. arthAt chede pasthApanIya saMyatanI sthiti paNa jaghanyathI be palyo. pabhanI mane GSTayI tetrIsa sAganI che, tama abhAvu'. 'parihAravisuddhiyassa pucchA' lagavan vipanna nA21 parivAra vizu. ddhika saMvatanI rithati keTalA kALanI hoya che ke A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha hai-'jahanleNaM do pali bhovamAI ujhoseNaM advArasasAgarodhamAI' he gatama! devalokamAM utpanna thanAra parihAravizuddhika saMyatanI jaghanya
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 8 7 sU02 caturdaza saMyamasthAnadvAranirUpaNam 315 aSTAdazasAgaropamAthi praNAlAla gantaM devaloka sthitibhavati parihAravizuddhika syeti bhaavH| 'sesANaM jA piTharasa' zezyA:-kSarasaMparAyayathAkhyAtasaMyatayo svasthAnaM devaloka gthA nirdhandhasya ajaghanyAnurUpeza jayastriMzatsAgaropamANi trayastriMzatsAgaroSAparyantaM bhavatIti 13 / ____caturdazaM saMyamasthAnadvAramAha-sAmAiyalaMjapasta bhaMte ! zevayA saMjamaThANA pannattA sAmArikasaMgatasya khalla bhadanta ! hiyanti saMgamasthAnAni prAptAni sAmAyikasaMyatasya kisatsaMrUpakAni saMyamasthAnAni bhavatIti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama ! 'saMkhenjA saMjamaThThANA pannattA' asaM khyAtAni saMgamasthAnAni manamAni evaM jAva parihAravisuddhiya evam-sAmAyikasaMyatacadeva yAvatparihAra nizuddhikasaMyatasyApi asaMkhyAtAmyeva saMyamasthAnAni saMyata kI jaghanya sthiti ko patyopala kI aura utkRSTa sthiti 18 sAgaropama kI hotI hai / 'sANaM jahA NiyaMThala sUkSmasaMparAya aura yathAkhyAta kI devaloka meM niryanta ke jaisA ajaghanya anutkRSTa sthiti 33 sAgaropama kI hotI haiM / teraha vAM gatidvAra samApta / caudahavAM saMthamahAra kA kathana lAmAithasaMjayasva maMte! devayA saMjamahANA paNNatA' he bhadanta ! sAmAyikIyata ke saMyamasthAna kitane he gaye haiM ? isake uttara meM prakhuzrI sAhale haiM-'goyanA ! asaMkhejanA taMjavANA pannattA' sAmASika saMyata ke asaMhAla saMthanasthAna kahe gaye / 'evaM jApa parihAravichiyarala' nAmayika saMta ke jaise hI yAvata parihAra sthiti e pApamAna ane utkRSTa sthiti 18 sAgaropamanI hoya che. 'sesANaM jahA NiyaMThasva' niyanthanA 4thana prabhArI sUkSma parAya bhane yathA khyAta saMyatanI delekamAM ajavanya anutkRSTa sthiti 33 tetrIsa sAgaropasanI hoya che. e rIte A teramuM gatidvAra kahyuM che. 13 mu gatidvAra samApta have saMcamasthAnadvAra nAmanA caudamA dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjamarasa NaM bhNte| kevaDayA saMjamadANA panno ' ke sabhavana saamaayika saMyatane saMyasasthAna keTalA kahyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha-'goyamA ! asaMkhejjA saMjamavANA pannattA' he gautama ! sAmAyi sayatanA masacyAta sayabha 25Ane hyA che. 'evaM jAra parihAravisuddhiyassa' sAmAyika saMyatanA kathana pramANe ja cAvat chedeparathAnIya saMyatathI laIne parihAravizuddhika saMyata sudhInA saMyane paNa asaMkhyAta saMyama sthAne hoya
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI bhavanti atra yAvatpadena chedopasthApanIyasaMyatasya grahaNaM bhavati tayA ca chedopasthApanIyasaMyatasyApi asAvyAtAnyeca sayamasthAnAni jJAtavyAni / 'muhumasaMparAyasaMja. yasa pRcchA' sukSmasaMparAyasaMyatasya khalla bhadanta ! ciyanti saMyamasthAnAni bhavantIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'asaMkhejjA aMtomuhuttiyA saMjamhaHNA pannattA' asaMkhyAtAni AntarmuhartikAni saMyamasthAnAni prajJazAni antarmuhUrte bhavAni AntarmuhUrtikAni antarmuhUrtapamANaeva tatkAlaH tasya ca pratisamayaM caraNavizudvibhAvAdasaMkhyeyAni tAni saMyamasthAnAni bhavanti sakSamasaMparAyasaMpatasya saMyamasthAnAni asaMkhye pAni bhavanti tAni cAntamuhUrta ghamANAni ityarthaH / 'ahavakhAyasaMjayassa pucchA' yathAkhyAtasaMyatasya khala bhadanta ! kiyanti saMyamasthAnAni bhavantIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi vizuddhika saMyata ke bhI asaMkhyAta hI saMyanasthAna kahe gaye haiN| yahAM thAvatpada se chedopasthApanIya saMyata kA gRhaNa huA hai| tathA ca chedopasthApanIya saMyata ke bhI asaMkhyAta saMyamasthAna hote haiN| 'suhamalaMparAyasaM jayassa pucchA' he bhadanta sUkSasaMparAya saMyata ke kitane saMyamasthAna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! asaMkhejjA aMtomuhattiyA saMjamaThANA pannattA' he gautama ! eka anta. muharta ke usake asaMkhyAtasaMyamasthAna hote hai| kyoMki yahAM sthiti eka antarmuhUta kI hai ataH pratisamaya cAritravizuddhi ke sadbhAva se asaMkhyAta saMghasasthAna hote haiM aura ye saba antarmuhUrta pramANavAle hote haiM / 'ahavAla saMjagharasa pucchA' he bhadanna ! yathAkhyAtasaMyata ke saMyamasthAna kitane hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! cha. madhu cha. mI yAvat 54yA cha52thApanIya, sayata yaha thayeda hai, 'suhamasaMparAyasaMjayasta pucchA' se sAvan sabhaA55 sayata 32sA sayabhasthAnI DAya che 1 mA praznanA uttaramA prabhuzrI 49 cha hai-'goyamA ! asaMkhejA aMtomuhuttiyA saMjamaTThANA pannattA' hai gItama! me matabhutabhA teone asaMkhyAta saMyamasthAne hoya che. kemake-ahiyAM temanI sthiti eka aMtarmuhUrvanI che. tethI pratisamaya cAritra vizuddhinA sadUbhAvathI asaMkhyAta sayama thAnA DAya cha, mane se manA matabhuta prabhAva DAya che. 'ahakkhAya saMjayastra pucchA' 7 mApan yathAbhyAta sayatane sayamasthAna 4aa saya
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU03 caturdaza saMyamasthAnadvAranirUpaNam 317 'goyamA' he gautama ! 'ege ajahannamaNukopsae saMjamaThANe pannatte' ekamajaghanyAmuskRSTaM saMyamasthAnam yathAkhyAtasyaikameva saMyamasthAnam tatkAlasya cAritravizuddha ekamakArakatvAditi / 'eesi NaM bhaMte eteSAM khalu bhadanta ! 'sAmAiyachedovaThThAvaNiyaparihAravisuddhiya-suhumasaMparAya mahakkhAyasaMjayANaM saMjamaThANANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA' sAmAyikache dopasthApanIyaparihAravizuddhika sUkSmasaMparAyayathAkhyAtasaMyatAnAM saMsmasthAnAnAM madhye katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA sAmAyikasaMyatAdArabhya yathAkhyAtasaMyatAnAM saMvandhi saMyamasthAnAni teSu saMyamasthAneSu madhye kasyApekSayA kasyAlyatvaM tulyatvaM bahutaM vizeSAdhikatvamiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'savatthove 'ege ajahaNNamaNukkolae saMjamANe paNNatte' he gautama ! yathAkhyAta saMyata ke jaghanya aura utkRSTa ke vinA kevala eka hI saMyamasthAna hotA hai| kyoMki usasthAna kI cAritravizuddhi usakI eka prakAra vAlI hI hotI hai| ___'eesiNaM bhaMte ! lAmAiya chedovaThThAvaNiya parihAravimudviyasuhama saMparAyaahakkhAyasaMjayANa saMghamANANaM kayare kayarehito jAva vise. sAhiyA' he bhadanta ! sAmAyikasayata, chedopasthApanIyasaMyata, parihAravizuddhikasaMyata, sUkSmasaMparAya saMyata aura yathAkhyAta saMyata inake saMyamasthAno meM kauna sthAna kinake sthAnoM kI apekSA se alpa hai? kauna bahuta hai ? kauna tulya hai ? aura kauna vizeSAdhika hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! savyasthove ahakkhAyasa jayastaM cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 che 4-'goyamA ! ege ajahaNNamaNu. kosae saMjamANe pannatte' 3 gautama ! yathANyAta sayatane dhanya bhane uSNa vinA kevaLa ekaja saMyamasthAna hoya che. kemake te kALanI tenI cAritravizuddhi eka prakAravALI ja hoya che. 'eesi NaM bhaMte ! sAmAiyachedovaDhAvaNiya parihAravisuddhi ya suhamasaMparAyaahakkhAyajayANaM saMjamaDhANANaM kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA' . bhagavana sAmAyika sa yata, chedapasthApanIya saMyata parihara vizuddhika saMyata, sUmasaM5rAya saMyata ane yathAkhyAta saMyata A badhAnA saMyama sthAnamAM kayuM sthAna kenI apekSAthI ra595 che? keNa kenAthI vadhAre che? kayuM sthAna kayA sthAnanI barAbara che? ane kayuM sthAna konAthI vizeSAdhika che? A prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 49 che 4-'goyamA ! cavvatthove ahakkhAya.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 __ bhagavatIsUtre ahavAyasaMgamarasa ege ajahannamaNukopae sajagahANe' sastokaM yathAkhyAsayatasya ekamajaghanyAnutkRSTa saMyamasthAna sarvApekSayA alpAraM saMyamasthAnamekameva yathAkhyAtasaMstasya bhatItyarthaH / 'suMdumsaMgarAyasaMjaya aMtomuhuttiyA saMja mahANA asaMkhejmaguNA' yathAkhyAtasayasasthAnApekSayA mRkSaNasaMparAyasaMyatasya AntarmuhatikAni yArathAnAni asaMkhyaguNAdhimAni bhavantIti / 'parihAravimuddhiyasaMjayasla saMnamANA asaMkhenaguNA vRkSasaMparAyasaMyatasaMyamasthAnApekSayA parihAravizuddhikasaMyatasya saMyamasthAnAni asaMkhyeyaguNAdhimAni bhavantIti / 'sAmA iyasaMjayasma chorAraNiya raMjalsa ya eesiNaM saMjamahANA doNDa vi tullA asaMkhejjaguNA' sAmAgiyattaya hopasthApanIyasaMyanasya ca etayoH khalu saMyamasthAnAni dvayorapi parasparaM tulyAni tathA parihAravizuddhikasaMgatasaMghamarathAnA-pekSayA asaMkhye yaguNAdhikAni bharantIti / 103 / / / ege ajahaNNalaNurakolae laMjamahANe' he gautama ! saba se kama yathAkhyAta saMyata kA jo eka ajaghandha anutkRSTha saMyama sthAna hai vaha hai| kyoM ki yathAkhyAtasaMgata ke eka hI saMsthAna hotA hai| 'suhamasaMpa. rAyasaMjayassa aMtonuttiyA saMjanA asaMkhejjaguNA' ilajhI apekSA svakSamala parAyabala ke anlAmuhartatA rahane vAle saMyamaradhAna asaMkhyA. 'taguNita haiN| 'parihAra cisuddhiyalaMjayarala saMjamahANA asaMkhenaguNA' sakSamaparAyaNata ke saMbadhAnoM kI apekSA parihAravizuddhikasaMyata ke saMyamasthAna asaMkhyAtaguNe adhika hai| 'sAmAvalamayarata che zevaTThA. paNiya saMjayaha eetisaM jamaNA doSi tullA asaMkhejjayaNA' sAmAyika saMyatra ke aura chedopasthApanIya saMyata ke ina donoM ke saMyamasthAna paraspara meM panAbhara hai| tathA parihAra vizuddhika saMpata ke saMjayassa ege ajahaNNamaNukosae, saMjamadANe' hai gautama sIthI mAchu' yathA khyAta saMyatanu je eka aja ghanya anukRSTa saMyamana che, te che, kemake* yathAyAta sayatane me404 sayamasthAna DAya cha 'suhamasaMparAyasaMjayassa aMto muhuttiyA saMddhamaTThANA asakhenaguNA' tanA 42tA sUkSasa 52saya sayatana matabhuita sudhA 27vA symsthaan| samayAta cha. 'parihAravisu ddhiyasaMja yassa saMjamaDhANA ala khejaguNA' sUkSbhasa 52 / yasayatana sybhsthAna karatAM parihAra vizuddhika saMyatanA sa yamarathAne asaMkhyAtagaNuM vadhAre cha. 'sAmAicasajamassa chedobaTTAvaNiyasaMjalastra epani Na saMjamadANA doNha vi tullA asakhejjaguNA' sAmAyi4 sayata gane hAyasthAnIya sayata mA banenA saMyamasthAne parasparamAM barAbara che, tathA parihAravizuddhika saMyatanA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2025 3.7 sU04 paJcadaza sanikAdidvAranirUpaNam 319 pazcadarza sanniAdidvAramAi-sAmAiyasaMjayarasa NaM' ityAdi, . mUlam-lAsAiyasaMjayalA NaM saMte ! kevaDyA carittapajavApannattA ? goyamA ! arthatA caztipajjA pnntaa| evaM jAva ahakkhAyasaMjayala / lAmAithasaMjae NaM bhaMte ! sAmAiyasaMjayasta saTANasannigAleNaM caritapajjanehiM ki hoNe tulle abmahie ? goyamA! liya hINa chahANavADie / lAgAibasaMjae NaM aMte! chedovahANiyasaMjayasta pasTANasannivAraNaM caritapajjavehi pucchA goyamA ! liya hINe chaTANavaDie evaM parihAravisudviyasla vi / lAmAiyasaMjae NaM saMle! suhunasaMparAyasaMjayassa paraTThANalanigAlegaM caritapajjavahiM pucchA goyasA! hINe no tulle No abbhahie aNaMtaguNahINe / evaM ahakhAyasaMjayassa vi| evaM chedovaDAvaNie ni heTillesu tisuci samaM chahANavaDie uvarillesu dosu laheca hIgo jahA chedovaTThAvaNie tahA parihAravisuddhie vi| suhamasaMparAdhasaMjae Q bhaMte ! sAmAiyasaMjayassa paraTThANa pucchA goyamA ! yo hoNe No tulle abbhahie annNtgunnmaahie| evaM chedokTAvaNiyaparihAravisuddhiesu vilasaM / saTANe liya hoNe no tulle liya abbhhie| jai hoNe aNaMtaguNahINe, aha amahie annNtgunnmnmhie| suhunasaMparAya saMjamahala ahamadAyasaMjayasla paraTANe pucchA goyalA ! hoNe No tulle jo amahie annNtgunnhiinne| ahakhAe heDillAgaM caNDa ji po hINe jo tulle abhasaMghama sthAnoM kI apekSA alakhyAtaguNe adhika hai| caudahA saMgrAma svAnachAra kA kayana samApta sU03 / / saMyamasthAnI apekSAthI te asa yAtagaNuM vadhAre che. e rIte A cauda saMyamasthAna dvAra kahyuM che. sU0 3 camasthAnAra samApta
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce hie annNtgunnsmaahie| sahANe No hINe No tulle anbhhie| eeli gaM aMte! sAmAiyachedovaTThAvaNiyaparihAravisuddhiyasuhunasaMparAyaahakkhAyasaMjayANaM jahannukosagANaM carityajjavANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA? goSamA! sAmAiyasaMjayassa chedovaDhAvaNiyasaMjayasta ya eesi jahannagA caritapajjavA doNha vi tullA samvatthovA parihAravisuddhiyasaMjayasta jahannagA dharittapajjA aNaMtaguNA tassa ceva ukolagA carittapajjavA aNaMtaguNA, sAmAiyasaMjayassa cheovaTAvaNiyasaMjayasla ya eeliNaM ukkosagA caritapajjavA doNha vi tullA aNaMtaguNA, suhumasaMparAyasaMjayassa jahannagA carittapajjavA aNaMtaguNA, tasta ceva ukkosagA gharitapajjavA aNaMtaguNA ahakkhAyasaMjaya ajannamaNukosagA carittapajjavA arNataguNA 15 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM sajogI hojjA ajogI hojjA ? goyamA ! sajogI jahA pulAe evaM jAva suhumasaMparAyasaMjae ahakkhAe jahA siNAe 16 / sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte! kiM sAgArovautte hojjA aNAgArovautte hojjA ? goyamA ! sAgArovautte jahA pulAe evaM jAva ahkkhaae| NavaraM suhumasaMparAe sAgArovautte hojjA No aNAgArovautte hojjA 17 / lAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! ki sakasAI hojjA akasAI hojjA ? goyamA! sakasAI hojjA No akasAI hojjA jahA ksaaykusiile| evaM chedokTrAvaNie vi| parihAravisuddhie jahA pulaae| suhumasaMparAyasaMjae pucchA goyamA! sakalAI hojjA No akalAI hojjA jai sakasAI hojjA se NaM bhaMte ! kaisu kasAesu hojA ? goyamA ! egami saMjalaNalobhe hojjaa| ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe 18 ||suu04||
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA N025 u.7 sU04 paJcadaza sannikarpAdidvAranirUpaNam 321, chAyA-sAmAyika saMyatvasya khala bhadanta ! kiyantazcAritraparyavAH prajJaptAH ? gautama ! anantAzcAritrapayazaH prajJatA evaM yAvat yathAkhyAtasaMyattasya / sAmAyikasaMyataH khalu badanta ! sAmAyika yatasya svasthAnasannikaNa cAritraparyavaiH kiM hInA-tulya: abhyadhina: ? gautama ! sthAt hInaH pdRsthaanptitH| sAmAyikasaMyataH khala bhadanta ! chedopasthApanIyasayatasya parasthAnasanikarSaNa cAritraparyavaiH pRcchA gautama ! syAt hInaH paTsthAnapatitaH, evaM parihAravizuddhikasyApi / sAmAyikasa yataH khalu mahanta ! sakSapasaMparAyasaMyatasya parasthAnasannikaNa. cAritraparyavaiH pRcchA, gautama ! hono no tulyo no abhyadhikaH, ananta guNahInaH / evaM yathArUpAlasaM yatasyApi, evaM chedopasthApanIyo'pi adhasta. neSu viSvapi samaH padasthAnapatitaH, arcayo yo stathaiva hInaH yathA chedopa... sthApanIyastathA parivAravizuddhako'pi / sakSamasaMparAyasayataH khalu * bhadanta'! sAmAyikasa yatasya parasthAna0 pRcchA gautama ! no hIno no tulyo'bhyadhikaH, anntgunnaaspdhikH| evaM chedopasthApanIyaparihAravizuddhiyorapi samaH / svasyAne syAt hInA no tulyA, syAdanyadhikaH / yadi hIno'nantaguNahInaH, atha abhyadhikaH anantaguNAbhyadhikA sUkSma parAyasaMyatavya yathAsyAsasayatasya parasthAnapRcchA gautama ! hIno no tulyo no abhyadhikaH, anantagugahInaH / yathAkhyAtaH adhastanAnAM caturNAmapi no hIno no tulyo'syadhikaH, anantaguNAbhyadhikaH / svasthAne no hInatulyaH no abhyaattikH| enepAM khalu bhadanta ! sAmAyikachedoSasthApanIyaparihAravizuddhika kSamasa pagayayathAkhyAtasaMyatAnAM jaghanyo kRSTAnAM cAritraparyavANAM katare katarebhyo zAnad vizeSAdhikA bA, gautama ! sAmAyika saMyatasya che dopasthApanIya yatasya caitayoH khala jaghanyAcAritraparyavAH dvayorapi tulyAH sarvastokAH / parihAravizuddhikasaMgatasya jaghanyakAvAsniparyatrA anntgunnaaH| tasyaiva corakaSTAzcAritraparyavA anantagujAH, sAmAyika yataspa che do sthApanIya saMyatasya caitayoH khala utkRSTakAcAritraparyazaH dvayorapi tulyA anantaguNAH, sakSamasaMparAyasayatasya jaghanyakAzcAritraparyavA anantagugAH, tasyaiva cotkRSTakAvAritrapayakA anantaguNAH, yathAkhyAtasa yatasya ajaghanyAnutkRSTakAzcAritrapayavA anantaguNAH 15 / sAmAyikama yataH khalu madanna ! ki sayogI bhaveda. yogI bhavet ! gautama ! sayogI yathA pulAkaH / evaM yAda manasarAyasa ytH| yathAkhyAto yathA snAtaka 16 / mAmAyikasaM yataH khalu bhavanta ! ki sAkAropa. yukto bhavedanAkAropayukto bhavet gotama ! sAkAropayukto yathA pulAkA, evaM yAvat ythaakhyaatH| nabara sukSma parAyaH sAkAropayukto maveta no anAkAropayukta bhavet 17 / sAmAyika yataH khala bhadanta ! kiM sakapAyI bhaveta bha0 41
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ rrenter pAyI bhavet ! gautama ! sakapAyI bhaved no akapAyI bhavet yathA kapayakuzIlaH / evaM chedopasthA pani ko'pi / parihAravizuddhiko yathA pulAruH / sukSma parAya saMyataH pucchA gautama ! sakapAcI bhavet no akapAyI bhavet yadi sakapAyI bhavet sa khalu bhan ! kati pAyeSu bhavet ! gotama ! ekasmin saMjvalanalobhe bhavet / yathAkhyAsaM yato yathA nirgranthaH 18 // 304 // TIkA - 'sAmAiya saMjayassa NaM saMte / ' sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! 'kevahayA caritavajjanA pannattA' kiyantathAritraparyatrAH majJAH 1 iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! anaMtA carittapajjavA pannatA' anantAzcAritraparyavAH prAptAH kathitAH / 'evaM jAna ahakkhAyasaM jayassa' evaM yAvad yathAkhyAtasaMyatasya atra yAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhika sUkSma saMparAyasaMpatAnAM cAritraparyatrA anantA eva bhavanti tathA svabhAvatvAditi bhAvaH 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !" lAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'sAmAiyapaMdrahavAM sannikarSa Adi dvAra kA kathana TIkArtha- 'sAmAiya saMjayasla NaM bhaMte! kevahayA caritavajjavA pannatA' he bhadanta | sAmAyika saMyata ke cAritra kI paryAyeM kitanI hotI haiM ? sara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! anaMtA cArittapajavA paNNattA' he gautama ! sAmAyikasaMgata ke cAritra kI paryAyeM ananta hotI haiM / 'evaM jAva ahakvAyasaMjayassa' isI prakAra se yAvat yathAkhyAta saMyata kI cAritra paryAyeM ananta hotI hai / yahAM yAvatpada se chedopasthApanIyasaMyata, parihAravizuddhikasaMyata aura sUkSmaparAyasaMgata kA grahaNa huA hai| tathA ca chedopasthApanIya saMpata se lekara yathArUpAta taka ke sAdhuoM ke cAritra kI paryAyeM ananta hI hotI haiM / kyoM ki unakA aisA hI svabhAva hotA hai 'sAmAiyasaMjara NaM bhaMte / lAmAiyasaMjayassa TIkA-have paMdaramAM santika sthAdi dvAranuM kathana karavAmAM Ave che, 'sAmAiyasaMjayastha NaM bhaMte ! kevaiyA caritavajjavA paNNattA' he bhagavan sAbhAyi sayatane keTalI cAritranI paryAya hAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI che - 'goyamA / anaMtA ! caritapajjadA paNNattA' he gautama | sAmAyiSTha saMyatane ananta ya stritA paryAya hoya che. ' evaM ' jAva ahakhAyasaMjayassa' eja pramANe yAvat yathAkhyAta sayatanI caritrapa+ce ana"ta hAya che. ahiyAM yAvapadathI chedepasthApanIya sayata, pariharavizuddhika sayata ane sUkSmasoMparAya sayata grahaNa karAyA che. tathA chedepasthApanIya sayatathI laIne thApyAta sayata sudhInA sAdhuenA cAritrapayA anata ja hAya che, kemake 322
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 04 paJcadaza sannikarSAdidvAranirUpaNam 323 saMjayassa saTTANasaMnigAseNaM' sAmAyikasaMyatasya svasthAnasannikarpaNa sanAtIyena cAritraparyAyeNa sAtirekaH cArijaparyAyaH, 'carittapajjavehi' cAritraparyaveH 'ki hINe tulle amahie ki hIna stulyo'bhyadhiko vA ekaH sAmAyikasaMyato'parasya sAmAyikasayatasya sajAtIyacAritraparyavaiH kiM hIno bhavati samAno bhavati adhiko vA bhavatIti bhagAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'siyahINe chaTThANavaDie' syAt hInA tulyo'dhikovA bhavati paTrasthAnapatitaH yadi hIno bhavati tadA anantabhAvahInaH, asaMkhyAtabhAgahInaH, saMkhyAtabhAgahIno vA bhavati, tathA saMkhyAtaguNahInaH, asaMkhyAtaguNahInA, anantaguNahInaH 3, yadi abhyadhiko sahANasaMnigAleNaM carittapanavehiM ki hINe tulle, ahie' he bhadanta / eka sAmAyikasaMyata dvitIyatAmAdhika saMyataka kI sajAtIya cAritra paryAya kI apekSA kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'liya hoNe, chaTThANavaDie' he gautama ! eka sAmAyikasaMyata dvitIyasAmAyikasaMyata kI sajAtIya cAritra paryAyoM se kadAcit hIna hotA hai, kadAcit tulya hotA hai, kadAcit adhika hotA hai / isa prakAra se vaha SaT sthAna patita hotA hai| yadi vaha hIna hotA hai to anantaveM bhAga hIna hotA hai, asaM. khyAtaveM bhAga hIna hotA hai, saMkhyAtaveM Aga hIna hotA hai, saMkhyAtaguNa hIna hotA hai asaMkhyAtaguNa hIna hotA hai| aura anantaguNahIna, hotA hai| yadi adhika hotA hai to ananta bhAga adhika tayAnA svabhAva meva jaya che. 'sAmAiyasaMjaeNaM bhate / sAmAiyasaMjayassa saTToNasaMnnigAseNaM carittapajjavehi ki hoNe, tulle, abhahae' samapan 4 sAmAyika saMyata bIjA sAmAyika saMyatanA sajAtIya cAritraparyAyanI apekSAthI zuM hIna hoya che athavA adhika hoya che? ke tulya hoya che A prazanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'siya hINe chaTThANavar3ie' 7 gautama ! sAmAyika saMyata bIjA sAmAyika saMyatanA sajAtIya cAritraparyAthI kaIvAra hIna hoya che. keIvAra tulya hoya che ane kaIvAra vadhAre hoya che. A rIte te cha sthAnathI patita hoya che je te hIna hoya che, te anaMtamAM bhAgathI hIna hoya che, asaMkhyAta bhAgathI hIna heya che. saMsthAta bhAgathI hIna hoya che. saMkhyAtaguNa hIna hoya che asaMkhyAtaguNa hIna hoya che ane anaMtagaNa hIna hoya che je adhika hoya te te saMkhyAtaguNa adhika hoya che, asaMkhyAtaguNa adhika hoya che ane anaMtaguNa adhika hoya che. anaMtamA bhAgathI adhika hoya che, asaMkhyAta bhAga adhika hoya che. saMkhyAta bhAgathI adhika
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 bhagavatI bhavati tadA ananta mAgAbhyadhi::, asaMlagAtamAvAsyadhikaH, saMkhyAtabhAgAsya. dhiko vA mati, tathA saMkhyA guNAdhika saMkhyAtaguNAbhyadhikaH ananta guNAdhika 'sAmAisaMjaegA bhaMte' sAmANikasaM yataH khalu bhadanta ! 'chedovaTThAvaNIyasma paraTThANasaMnidhAseNaM caricapanavehi ghunchA' chenopasthApanIyasaMyatasya parasthAnasanikaNa cAritraparyaveH kiM hono bhavati tulyo vA bhavati abhyadhiko vA bhavatIti pracchA-maznaH, sagAvAha-'goyanA' ityAdi, 'moyamA' he gautama | 'siya hINe uhANalie' syAt hInaH paTyAnapatitaH sAmAyikasaMyataH chedopasthApanIyasaMyataraya paramyAnamannika cArita paryaH vijAtIyacAritrApekSayA kadAcit hInaH kAcitulyaH kadAvida abhyadhika paTTyAnapatito bhavati / . 'pavaM parihArabisudvivasrA vi evam-agena prakAreNa-'syAt hInaH paTsthAna. pati' ityevaM prakAreNa parihAra vizuddhivasyApi parihAravizuddhi kasaMyatasya viSaye. hotA hai, asaMkhyAtaveM bhAga adhika hotA hai, saMkhyAtaveM bhAga adhika hotA hai| saMrUpAlaguNa adhika hotA hai, aura anaMtaguNa adhika hotA hai / isa prakAra se eka sAmAyika saMyatadUsare samAyika saMyata kI sajAtIya cAritra paryAyoM le pasthAna patita hotA hai 'sAmAiyalaMjae NaM aMte! chedovAcaNIya parANasaMnigAseNaM carittapajjavehiM pucchA' he sadanta ! sAmAyikalAyala chejhopasthApanIyasaMyata kI vijAtIya garinna paryAza kI apekSA se kyA hIna hotA hai ? athavA tulya hotA hai ? azyA adhika hotA hai ! isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-gogamA' he gautama ! 'lipa hINe chApayaDie' kadAcit hIna phTa ho to paTU bhAnapatita hotA hai| eka parivAra visudviyassa vi' isI prakAra parihAravizuddhika kA bhI kathana jAna lenA cAhiye 'e saamaaiyheAya che, ane anaMtaguNa adhika hoya cheA rIte eka sAmAyika saMyata bIjA sAmAyika saMyatanA sajAtIya cAritraparyAthI padgaNa hIna ane adhika hoya che. .. 'sAmAzyasaMjaeNaM bhaMte ! chedovaTTAvaNiyassa garaTrANasaMnigAseNaM cArittapajjavehi purajhA he bhagavana sAmAyika saMyata chedapasthApanIya saMyatanI vijAtIya cAritraparyAyanI apekSAthI zuM hIna hoya che athavA tulya hoya che? athavA gadhi DAya cha ? 2 // prazna uttara prazuzrI -goyamA ! 3 gautama! 'priya hoNe chadvANayadie' sAbitaDIna DAya cha, ta cha sthAna patita che. 'evaM parihAra visuddhiyassa vi' me24 prabhArI parivAra vizuddhina 4thana 5
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA 1025 u.7 sU04 paJcadazauM sannikarSAdidvAranirUpaNam 325 'pi jJAtavyam / 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' he bhadanta ! sAmAyikasaMyataH 'suhumasaMparAyasaMjayassa' sukSmasaMparAyasaMyatasya parahaNasaMnimAseNaM' parasthAnasaMnikarpaNa -vijAtIya 'carittapajjavehi' cAritraparyavaiH cAritraparyavApekSayetyarthaH 'pucchA kiM hInaH kiM tulyaH kimabhyadhikaH ityAdi praznaH / bhagavAnAi-'goyamA' he gautama ! 'hINe no tulle no amahie' hono bhavati kintu no tulyo bhavati na vA abhyadhiko bhavati yadi hIno bhavati tadA 'aNaMtaguNahINe' anantaguNahIno bhavatIti / 'evaM mahakavAyasaMjayassa vi evaM yathAlyAtasaMyatasyApi sAmAyika saMyato yathAkhyAtsaMratasya parasthAnasannikarpaNa cAritraparyAyaH hIno bhavati na tulyo mati na vA adhiko mastIti hInaJca anantaguNahIno bhavatIti, evaM chedovaThA vaNie vi' hehillesu visu vi samaM chaTThANavaDie' evaM chedopasthApanIyo'pi adha saMjae NaM bhaMte ! sukhamasaMparAyalaMjayasta0' isI prakAra sAmAyikasaMyata evaM sUkSma saMparAdhikasaMghasya vijAnIya cAritraparthayoM kI apekSA se kyA hIna hotA hai 'pRcch|' aisA prazna hai, isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA' hINe he gautama ! sAmAyika saMyata sUkSma saMparAya saMyata kI vijAtIya cAritraparyApoM kI apekSA se hIna hotA hai| kintu 'no tulle no ammahie' tulya athavA adhika nahIM hotA hai| yadi vaha hIla hotA hai to 'aNaMlaguNahINe' anantaguNa hIna hotA haiN| 'evaM ahamakhAyasaMjayarasa ci' isI prakAra rahe sAmAyika saMyata yathAkhyAtasaMyata kI vijAtIya cAritra parSAyoM kI apekSA se hIna hotA hai / tulya athavA adhika nahIM hotA hai / yadi vaha hIna hotA hai to anantaguNa hIna hotA hai / 'evaM chedoSahAyaNie bi heTillesu tisu vi samaM chahANavaDie' halI prakAra chedopasthApanIya bhI sAmAyikasaMyata ort na 'eba sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! suhumasaMparAyasaMjayassa.' tyAla rItathI sAmAyika saMyata, sUmasaMpAyika vijAtIya cAritra paryAnI apekSAthI hIna hoya che? pRcchA nAma e pramANe prazna che A praznanA uttaramAM prabhuzrI 3 cha -'goyamA! hINe' he gautama! sAmAyi4 sayata chehopasthApanIya sayatanA vitIya yAtri paryAyAnI apekSAthI hInahAya cha 'no tulle no abhahie' tukhya athavA madhi BAtA nayI. te DIna DAya che, to 'aNaMtaguNa hINe' manatarahIna DAya che. 'evaM ahakkhAyasaMjayassa vi' mevara prabhAvI sAmAyikasaMyata yatha.khyAta saMyatanA vijAtIya cAritraparyAcAnI apekSAthI hIna hoya che. tulya athavA adhika hotA nathI, je te hIna hoya che. te anaMtagraNa hIna saya che. 'eva' chedovadvAvaNie vi Dillesu tisu vi sama chaTThANapapie'
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ karada bhagavatI staneSu triSvapi sAmAyikasaMgata chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyate eteSAM trayANAM cAritrApekSayA padasthAnapatitaH, yathA chedopasthApanIya stathaiva tathAprakAra eva samAnatayA hInaH 'una rillesu dosra taheva dINe' uparitanayordvaya sUkSmasaMparAyayathAkhyAtayostathaivAnantaguNa hIno bhavati / 'jahA chedovadvAvaNie vahA parihAravibuddhie vi' yathA chedopasthApanIya stathA parihAravizuddhika saMyato'pi trayANAM saMyatAnAM cAritraparyavApekSayA paTTasthAnapatito bhavati / tathA uparitana saMyatadvayApekSayA'nantaguNahIno bhavati 'sumaparAyasaMjaevaM saMte' sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhainna ! 'sAmAiya saMjayasta parahANa - pucchA' sAmAyikasaMyatasya parasthAnasaMnikarSeNa cAritraparIvaH kiM dono bhavati tulyo vA bhavati abhyadhiko chedopanIya aura parihAravizuddhika saMyata kI cAritra paryAyoM kI apekSA se SaTsthAna patita hotA hai / 'uvarillesu dolu taheva hINe' aura Upara ke do phI - sUkSmasaMparAya aura yathAkhyAtasaMgata kI cAritraparyAyoM kI apekSA se usI prakAra anantaguNa hIna hotA hai| 'jahA chedobahAvaNie tahA parihArabisuddhie vi' chedopasthApanIya saMyata ke jaisA parihAravizuddhika saMyana bhI tIna saMyatoM kI cAritraparyAyoM kI apekSA se vaha sthAnapatita hotA hai / aura uparavAle do saMpatoM se anantaguNa hIna hotA hai / 'sumaparAdhasaMjae NaM bhaMte ! sAmAhamaM jayassa paraTThANa pucchA ' he bhadanta ! sUkSmasaMparAyasaMyata sAmAyika saMyata kI vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA se kyA hIna hotA hai ? athavA tulpa hotA hai ? eja pramANe chedepasthApanIya saMyata paNa sAmAyikasayata ane parihAravizuddhika saMyatanI yaritraparyAyAnI apekSAthI chasthAnathI patita hoya che. 'uvarillesu dosu taddeva hINe' mane uparanA meM hai ? sUkSmasarAya bhane yathAbhyAta saMyaMta che temanI cAritraparyAyeAnI apekSAthI paNa anatagaNA DAya che. arthAt te SasthAna patita hAya che kahevAnu tAtparya e che ke-chedepasthApanIya sayata pahelAnA ane pachInA sayatAnA cAritrapAMcAnI apekSAdhI SaT sthAna yatita hoya che, 'jahA chedovadvAvaNie tahA parihAravisuddhie vi' cheheoyasthApanIya sayatanA kathana pramANe parihAra vizuddhika sayata paNa pahelA ane pachInA banne sayatAnA cAritra pAMcAnI apekSAthI SaT sthAna patita hoya che. 'suhumasa 'parAyasa'jae Na bhaMve ! somAiyasa'jayassa paraTThANa pucchA' he laga van sUkSmasa'parAya sayata sAmAyika sayatanA vijAtIya cAritrapoMcAnI mapekSAthI zu hIna hAya che ? athavA tulya hAya che ? athavA adhika hAya
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ maikA TIkA za025 u.7 04 paJcadaza' sannikarSAdidvAranirUpaNam 327 vA bhavati pRcchA prazna, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No hINe No tulle' no hIno bhavet no tulyo bhavet sUkSmasaMparAya saMyataH sAmAyika saMyatasya parasthAnasannikarSeNa cAritraparyAyApekSayA kintu 'ammahie' abhyadhika eva bhavet yadi abhyadhiko bhavettadA 'anaMtaguNamansahie' anantaguNA*dhiko bhavediti / 'evaM chedovadvAvaNiya parihAravikhuddhiesa vi sa ' evaM chedopasthApanIyaparihAravizudvikayorapi samam sUkSmasaMparAyasaMyataH no hIno nApi - tulyaH kintu adhiko bhavet tatrApi anantaguNAbhyadhika eveti bhAvaH / 'sahANesiya hINe No tulle siya anmahie' snasthAne tu sajAtIyacAstriparyAyApekSayA tu syAt - kadAcid hInaH na tu tulyo bhavet tathA syAt kadAcit abhyadhikaH / athavA adhika hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM'gomA ! No hINe, No tulle, anbhahie' he gautama ! sUkSmasaMparAyasaMghata sAmAyikasaMyata kI vijAtIya cAritraparyAyoM kI apekSA se hIna nahIM hotA hai, tulya nahIM hotA hai, kintu adhika hotA hai| yadi vaha adhika hotA hai to 'anaMtaguNamanmahie' anantaguNa adhika hI hotA hai| 'evaM chedovAvaNiya parihAravisuddhiesa ci samaM' isI prakAra se sUkSmasaMparAya saMyata chedopasthApanIya evaM parihAravizuddhikasaMyana kI vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA se hIna nahIM hotA hai tulya bhI nahIM hotA hai kintu adhika hotA hai| adhikatA meM bhI vaha anantaguNa adhika hotA hai / 'saTTA sipa hoNe, po tulle liya ambhahie' isI prakAra se vaha svasthAna meM sajAtIya cAritraparyAyoM kI apekSA se kadAcita hIna bhI hotA hai, para tulya nahIM honA aura kadAcit che ? yA aznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne uDe - 'goyamA ! No hoNe, No tulle, avbhahie' he gautama! sUkSmasAMparAya saMyaMta sAmAyi syttanA vijAtIya cAritrapAMcAnI apekSAthI hIna hotA nathI tulya paNa hAtA nathI, paraMtu adhi hoya che le te adhika hoya che, to 'anaMtaguNamabhahie' anatagaNA adhi ? hoya che, 'eva chedovAvaNiyaparihAravisu dvi0su visamaM' eja pramANe sUkSmasAMparAya sayatanA kathana pramANe chedepasthapanIya ane parihAravizuddhi saMyuta vijAtIya cAritraparyAcAnI apekSAthI hIna haiAtA nathI. tulya paNa hAtA nathI paraMtu adhika he ya che. tathA adhikapaNAmAM paNu te mana tathA adhi hoya he 'saTThANe siya hoNe, NAM tulle, siya anbha hi" eja pramANe te svasthAnamAM sajAtIya cAritraparyAyanI apekSAthI kAIvAra hIna paNa hAya che. keAIvAra adhika paNu hAya che. paraMtu tulya hAtA
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ la bhagavatIsUtre 328 'jaihINe' yadi hono bhavet tadA- 'anaMtaguNadINe' anantaguNahIno bhavet / 'ahaan die anaMta gugamanma die' athAsvadhiko bhavettadA anantaguNAbhyadhiko bhavediti bhAvaH / 'hupasaMparAyasaMjayassa akvAyasaMjayassa parahANe pucchA' sUkSmaparAya saMyatasya yathAkhyAta saMyatasya parasyAne enayo vijAtIyacAritraparyAyApekSayA ki hInoma tulyo vA bhavet adhiko vA bhavediti pRcchA manaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | sakSmasaMparAyasaMpataH yathAkhyAtanAritrasya vijAtIyacAritraparyAyApekSayA 'hINe No tulle No ammadie' dono bhaveta anayo: cAritraparyAyApekSA sAmAyikasaMyato no tulyo bhaved navA abhyadhikoSpi bhavet iti / 'anaMtaguNahINe' yadi hono bhavettadA anantaguNahIno bhavedisyartha: / 'ahakkhAe aiTillANaM cauNhadi hINe No tulye anahie' yathApyAtaadhika bhI hotA hai / yadi vaha hIna hotA hai to anantaguNa hIna hotA hai aura adhika hotA hai to saguNa adhika hotA hai 'sumaparAjayasva azvakhavAsaMjayasla paraTTANe pucchA' he bhadanta ! sUkSmaparAyasaMgata, yathAkhyAta saMgata kI vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA kyA hIna hotA hai / athavA tulya hotA hai ? athavA adhika hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'hINe, No tulle, jo ahie' he gIta ! sakSma saMparA saMta yathAkhyAtasaMyatakI vijAtIya cAritraparyAyoM kI apekSA tulya nahIM hotA hai aura na adhika hotA hai, kintu hIna hotA hai / 'anaMtaguNa hINe' hIna hone para bhI vaha asaMkhyAta athavA saMkhyAtaguNa hIna nahIM hotA hai kintu anantaguNa hIna hotA hai 'akkhAe heThillANaM caunha vihINe, No tulle, nathI. jo te hIna haiAya te anaMtajINu hIna hAya che, ane adhika DAya te anaMtagaNuA adhika hAya che. 'humasaparAyasaMjayasta ahavakhAyasa jayarasa paraTThANe pucchA' he bhagavan sUkSmasa'parAya sayata ane yathAeAta sA~catanI vijAtIya cAritraparyaMcAnI ,apekSAthI sAmAyika saMyata zu hIna heAya che ? athavA tulya hoya che ? athavA adhi! hoya 1 mA praznanA uttaramA anuzrI che - 'hINe, No tulle No amahiya' he gautama! A bannenA cAritraparyaMcAnI apekSAthI sAmAyika sayata tulya haiAtA nathI. tema adhika paNa hotA nathI, paraMtu DIna hoya che, 'anaMtaguNahINe' hIna hoya tyAre te tathA DIna hAya hai. asabhyAta athavA sakhyAtagathA hIna hotA nathI. 'ahakyAe heTThillANaM caNDa vi hoNe, No tulle ambhahie' yathAbhyAta saMyaMta nIthenA thArenI
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 paJcadaza sanikAdidvAranirUpaNam 329 saMyato'dhastanAnAM sAmAyikasaMyatAdInAM caturNAmapi hIno no tulyaH kintu abhyadhika eva, yathArUpAtasaMyataH parasthAnamannikaNa cAritraparyavaiH pUrvebhyazcanubhyoM no hIno no tulyaH kintu abhyadhika eva bhavatIti bhAvaH / 'aNaMtaguNamamahie' yadi adhiko bhavati tadA ananta guNAdhiko bhavati / 'sahANe No hINe tulle No bhanmahie' svasthAne tu no hInaH kintu tulyo na vA abhyadhika iti / 'eesiNaM bhaMte !' eteSAM khalla bhadanta ! 'sAmAiyachedokhApaNiyaparihAravisuddhiyamuhamasaMparAyaahakkhAyasaMjayANa' sAmAyikachedoSasthApanIyaparihAravizuddhikasukSmasaMpa rAyayathAkhyAtasaMyatAnAm 'jahannukosagANaM carittapajjavANaM kayare kayarehito jAba vise sAhiyA vA' jaghanyotkRSTAnAM cAritraparyavANAM katare katarebhyo ambhahie' yathAkhyAta saMyata nIce ke cAroM kI apekSA hIna nahIM hotA hai tulya bhI nahIM hotA hai kintu adhika honA hai| adhika hone para bhI vaha 'aNatagugamanamahie' anantaguNa adhika hotA hai| matalaya isakA yaha hai ki yathAkhyAtasaMgata avaziSTa cAroM ke vijAtIya cAritra paryAyoM kI apekSA anantaguga adhika cAritra paryAyoM vAlA hotA hai| 'saTTANe No hINe tulle jo ahie' parantu vaha yathArapAtasaMpata svasthAna kI apekSA apane lajAtIya cAritroM se hIna nahIM hotA hai| kintu tulya hotA hai, adhika bhI nahIM hotA hai| ___'eesiNaM saMte ! lAmAhaya chedodahAvaNiya parihAra rituddhiya-suhama saMparAya ahavAya saMjayANaM jahannuka kosagANaM cArittapajjavANaM kayare kayarehito jAva visemAhinA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata, chesopasthApanIyasaMyata, parihAravizuddhika saMpala, makSamasaM rAyasaMyana, aura apekSAthI hIna hotA nathI, tuSa paNa heratA nathI, paraMtu adhika hoya che. adhibhA paNa te 'aNaMtaguNamamahie' taga adhiH hAya che. ravAnA bhAva e che ke-yathAkhyAta saMyata bAkInA cArenA vijAtIya cAritraparyAnI apekSAthI manatama padhAre yAtriyAyovA hAya che. 'saTTANe, NA hoNe, tulle avbhahie' 52tu te yathANyAta sayata 25tyAnanI apekSAthI potAnA sajAtIya cAritrothI hIna hetA nathI. paraMtu tulya hoya che adhika paNa he tA nathI. 'eesi NaM bhaMte ! sAmAiyachedovaDhAvaNiyaparihAravimuddhiya-suhamasaMpagaya mahakkhAyasaMjayANa jahannuphosagANa carittapajjavANaM kayare kayarehito jAva visesAhiyA' bhagavan sAmAthi saya1, che |5sthaaniiy saMyata, parihAra vizuddhika saMyata, sUkSmasAparAya saMyata, ane yathAta saMyata A badhAnA bha0 42
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ agapatIle yAvat syohA alpA yA bakAyA vizeSAdhikA vA bhAntIti magnaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'gopyamA' he gauta! 'sAmAhayajayama chedovaTThAvaNiya. saMgayarasa ya' sAmAyikasaMgatasya dopasthApanIyayaM patasya ca, eepiNaM jahannagA parittapajjayA doNDa vi tulA rAbatyobA' etayoH khalu jaghanyakAbAritraparyavAH dvayorapi tulyAH sarvatomAH etayojacanyAcAritraparyavAH parasparaM tulyAstathA anyApekSayA ratIjJAzca bhavatIti bhAvaH / 'parihAravisadviya saMjayasta jahannagA carittapajanA avaguNA' 'parihAravizuddhi saMgatasya jaya. nyAcAritraeyavAH sAmAyikasaMgatachedoSamyApanIyasaMyAlayozcAritraparyavApekSayA anantaguNA adhi-hA mavantI li. 'tassa cena usosamA carittapajjayA gaNataguNA' tasyaiva-parihAravizudhanasaMratasyaiva ca utkRSTa cAritraparyayA etasyaiva jaghanya cAritraparyApekSayA anantaguNA adhikA bhavantIti / 'sAmAzyasaMjayasa chedokTAyathAkhyAlasaMdhana ina sabakI jaghanya aura utkRSTa cAritra paryAyoM meM se kauna kinakI apekSA cAvat vizeSAmitra haiM ? yaha yAvatpada se stoka, pATana aura tulya ina pado grahaNa huA hai| isake uttara meM prabhuzrI cAhate haiM- 'sAsAyalaMjasa chedojahANiyasaMjagharalaya eemi NaM jahannamA canintapajAyA do: vi tullA balyodA' he gautama ! sAmAyika saMpanna aura chopasthApanIyAMyata ina donoM kI jaghanya cArinna paryAya Apala meM tulya hai para veM satra se thoDI haiN| 'parihAravisuddhisaMjaghara jahannamA caritAjavA pANalaguNA tasla vera ukkosamA caritapajjA ANataguNA' inakI apekSA parikSAra vizuddhika saMyata kI jaghanya cAritra paryAI anantaguNA adhika hai| aura inase isa kI hI utkRSTa cAritra paryAya anantaguNa adhika hai, 'saamaaiyjaghanya ane utkRSTacAritrapamAM ke zuM tenA karatAM yAvata vizeSAdhika che? ahiyAM yAvatpadathI stoka, bahu ane tulya e pada grahaNa karAyA che, arthAt ke, kenAthI alpa che? keNa ke nAthI adhika che? ke konI barobara cha 1 2 prazana utta2-1 prabhuzrI gautamatvAmIne 4 che-sAmAiyasaMjayaspa chedovadvAvaNiyasaMjayarala va eemi NaM jahannagA carittapajjatrA doNDa vi tullA samvatthovA' 8 gautama! sAmA4i sayata yahA5syApanIya saMyata mA banenI jaghanya cAritraryA pararamA tuja che paraMtu te sIdhI thaDA che. 'parihAravisuddhiyasa jayasla jahannagA carittapAnA aNaMtaguNA' tenI mapekSAthA parihAravizuddhika saMyatanA jaghanya cAritraparyA anaMtagaNuM vadhAre che. ane tenA 42tA tanA 8 Bre yAritraparyAya manatama padhAre hai, 'sAmAiya
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakA TIkA za025 7.7 sU0 paJcadarA sannikarSAdidvAranirUpaNam 331 vaNiya saMjayassa ya eekSiNaM ukkosamA cAritapajjavA donhanitullA anaMtaguNA' sAmAyikasaMyatasya chehoparathApanIsaMgatasya ca etyoH khalu utkuSTAcAritraparyanAH dvayorapi parasparaM tulyAH-sAnA bhAnti tathA pUrvApekSayA anantaguNAH adhikA bhavantIti / 'huba saMparA yasaMjayassa jahAgA caritavANa' sUkSmasaMpa saMyatasya jaghanyA cAritraparyAH sAmAyika saMyatachedoparadhApanIya saMyatayorutkRSTacAritraparyavApekSayA anantaguNA adhikA bhavanti, 'tassa ceva ukkosagA caritaH pajjavA anaMtaguNA' tatyaida ca kSmaparAyasaMpatasyaiva utkRSTAcAritraparyayA etasya jaghanyacAritraparyApekSA ananvaguNA avi navani, 'ahavasAyasaMjayassa ajahannamaNukosagA caripajjA anaMtagumA yathA rUpAtasaMgadasyAjaghanyAnutkRSTAcAritraparyacAH sUkSmasaMparA saMpatayotkRSTacAritraparyantaguNA adhikA bhavantIti bhAvaH 15 / saMjayasla, chedoSahAvaNiyasaMjayassa va eesiNaM ukkosagA caritapa javA donha ditullA anaguNA' inakI apekSA sAmAyika saMpata aura chedopasthApanIya saMgha kI utkRSTa cAritraparza anantaguNa adhika hai aura Apasa meM tulya hai / 'sumaparAyasaMjayassa jalnamA caritapajjacA anaMtaguNA' inakI apekSA sUkSmaparAya saMgata kI jaghanya cAritra paryAye anantaguNa adhika hai / 'tasa ceva ukkolagA carita pajjavA apaMga yugA' aura makSmamaparAdha saMgata kI jaghanya cAritra paryAyoM kI apekSA sUkSma saMga saMgata kI hI utkRSTa cAritra paryAyeM anantaguNa adhika hai| 'ahakhAyatramsa asaNamaputra kosagA caritapajjA anaMtaguNA' aura sukSma parAya kI utkRSTa cAritraparyAyoM saMjayatsa, chedovadvAvaNiyasa prayAsa ya eesi NaM ukSosagA caricapajjavA doNha vi tullA aNataguNA' tenA ratAM sAmAyika sAMgata ane chopasthApanIya saMyatanA utSTa zAstriparyAyI anaMtA vadhAre ho, yAne parasparamA tulya he, 'suhuma saMparAyasaMjayassa jahannagA carittarajjavA aNaMtaguNA' bhane sUkSmasa parAya saMyatanA dhanya shaastripryaay| anaMtA vadhAre he 'tassa cetra udyogA caritapajavA akhaMtanuLA' ane sUkSmasa'parAya sayatanA ja utkRSTa cAritrayayAnI apekSA sUkSmasa'parAya sayananA ja utkRSTa cAztripoMcA anaMtagaNuA adhika che. 'akkhAyasaMjayasma ajaNNamaNukokhagA castipajjA anaMtaguNA' sUkSmasa 5. rAyanA utkRSTa cAritrapAMcAnI apekSAthI cAkhyAta sayatanA ajanya
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 bhagavatI ___sAmAiyasaMjae NaM bhaMte / kiM sajogI hojnA ajogI hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM sa yogI bhavet ayogI vA bhavediti praznaH, bhagavAnAha-'goyA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sajogI hojjA jahA pulAe' sayogI- yogavAn bhaved yathA pulAkA, sAmAyikasaMyato yogavAn bhavet na tu ayogI bhavet yadi sayogI bhavet tadA kiM manoyogavAn vacoyogavAn kAyayogavAn vA bhavet ? gautama ! triprakArakayogavAn bhavatIti bhAvaH, / "evaM jAba suhamasaMparAyasaMjae' evaM yAvat sukSmasaMparAyasaMyataH, yAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatayorgrahaNaM bhavatIti tathA ca ko apekSA yathAkhyAtalaMyata kI ajaghanya anutkRSTa cAritraparyAyeM anantaguNa adhika hai / 15 vAM sanni kapa Adi dvAra kA kathana smaapt| solahavAM bAra pho kathana 'sAmAiyavaMjae NaM bhaMte ! ki sajogI hojjA, ajogI hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMghata kyA yoga sahita hotA hai athavA yoga rahita hotA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! sajogI hojjA jahA pulAe' he gautama ! sAmAyika saMyata pulAka ke jaise yoga vAlA hotA haiN| yogarahita nahIM hotA hai| yadi vaha yoga sahita hotA hai to kyA he adanta ! vaha manoyoganAlA hotA hai ? athavA vacana yoga vAlA hotA hai ? athavA kAyayoga vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama vaha tInoM prakAra ke yoga vAlA hotA hai| 'evaM jAva luhamasaMparAyasaMjae' isI prakAra se chedopasthApanIya saMyata parihAraviguddhika saMpata aura sUkSmasaMparAya saMyata ye tInoM bhI anuSTa cAritraparyAyo anaMtagaNu vadhAre che. e rIte A paMdaramA sanni karSadvAranuM kathana karela che 15 ve semA dAnu 4thana 42mA mAve che.-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA, ajogI hojjA' lagavan sAmAyi: sayata yogavANA hoya che ? ke ega vinAnA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-goyamA / sajogI hojA jahA pulAe' gautama | sAmAyi4 sayata yalkanA kathana pramANe gavALA heya che, ega vinAnA hotA nathI. je te vega sahita hoya che, te zuM te mane gavALA heya che? athavA vacana gavALA hoya che ? athavA kAyayegava La hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama ! te traNe prakAranA rogavALA DAya che. 'eva jAva suhumagaparAyasaMjae' ra pramANe chahopasthAnIya sayata, parihAravizuddhika saMyata ane sUkSmasaM5rAya saMyata e traNe prakAranA saMyatA
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 pracandrikA TIkA (025 u.7 04 poDapa saptadazadvArayonirUpaNam chedopasthApanIyasaMyatAdArabhya sUkSmasaMparAyasaMyatAnta sarvo'pi yogavAn bhavati na tu ayogI bhavati tatrApi trimakAraka yogavAneveti bhAva: / 'ahakkhAe jahAsiNAe' yathAkhyAto yathA snAtakaH, he bhadanta / yathAkhyAtasaMyataH kiM sayogI bhavedayogI vA bhavet ? gautama ! sayogI vA bhavet ayogI vA bhavet yadi sayogI bhavettadA kiM mano yogavAn vA vacoyogavAn vA kAyayogavAn vA bhavet gautama ! manoyogavAnapi vacoyogavAnapi kAyayogavAnapi bhavediti bhAva: (16) / saptadazaM sAkArAnAkAradvAramAha- 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM sAgAvate hojjA aNAgArovautte hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM sAkAropayogayukto bhavet anAkAropayogayukto bhavediti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama! 'sagArovautte jahA pulAe' sAkAropayogayukto tInoM prakAra ke yogavAle hote haiM / 'ahakkhAe jahA siNAe' yathAkhyAta saMyata snAtaka ke jaise sayogI bhI hotA hai aura ayogI bhI hotA hai / he bhadanta ! yadi vaha sayogI hotA hai to kyA vaha manoyoga vAlA hotA hai ? athavA vacana yoga vAlA hotA hai ? athavA kAyayoga vAlA hotA hai ? he gautama ! vaha manoyoga vAlA bhI hotA hai vacanayogAlA bhI hotA hai aura kAyayoga vAlA bhI hotA hai / || solahavAM dvAra kA kathana samApta // 17 vAM sAkAra anAkAra dvAra kA kathana 'sAmAiya saMjaNaM bhaMte ! kiM sAgArovautte hojjA aNAgArovautte hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata kyA sAkAropayogavAlA hotA hai athavA anAkAropayogavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate yogavANA hoya che. 'ahakhAe jahA siNAe' yathAbhyAta saMyaMta snAta nA kathana pramANe sayeAgI paNa haiya che, ane caitrI paNa hAya che, he bhagavan je te saceAgI hAya che, te zuM te maneyAgavALA paNu hAya che ? athavA vacana ceAgavALA hAya che? ke kAyayeAgavALA hAya che? hai gautama ! te manecegavALA paNa heya che vacanace gavALA paNu hAya che, ane kAyayeAgavALA paNa hAya che. A rIte A seALamA dvAranuM kathana che. seALamu' dvAra samApta 16 have sattaramA sAkAra anAhAra dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'khAmA yasa 'jameNa bhaMte / kiM sAgArovautte hojjA aNagArovautte hojA' huM bhagavan sAmAyika sayata sAkArApayeAgavALA hoya che ? ke anAkArApayega vANA hoya che ? yA praznanA uttaramA praluzrI che - 'goyamA ! sAgA
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre yathA pulAkA, sAkAropayogayukto vA bhavedanAkAzepayogayukto vA bhavediti / 'evaM jAna ahavakhAe' evaM yAvad yathAkhyAna yAvatpadena chedopasthApanIya pari hAravizuddhikamUkSmasaMparAyasaMbavAnAM grahaNaM bhavati tathA ca chedopasthApanIyA. dArabhya yathAkhyAnasaMpatAntaH so'pi sAkAropayukto vA bhavedanAsAropayukto vA bhavediti bhAvaH / 'javaraM muhamasaMgarAe sAbhArobaule hojjA no aNAgArovautte hojjA' navaras- kevalaM pulAkaprakaraNApekSapA idameva vailakSaNyaM yad mUkSmasaMparAyasaMyataH sAkAropayogayukta eva bhavet na tu anAkAropayogayukto bhavediti 17 / haiM-goyanA ! sAgArovAtto jahA pulAe / gautama ! lAlAyika saMyata pulAka ke jaisA sAkAropayoga vAlA bhI hotA hai aura anAkAropayoga vAlA bhI hotA hai / 'evaM jAga AhakhAe' isI prakAra le yAvat yathArUpAnasaMpata taka jAnanA caahiye| yahAM pAvat pada se chedopasthApanIya, parihAravizuddhika aura sakSana garAyasaMyanoM kA grahaNa huA hai| tathA ca che dopasthApanIya saMpattale lekara zAkha pAta saMbana ke samasta sAdhujana sAkAra upayoga vAle bhI hote haiM aura anAjAra upayoga vAle bhI hote haiM 'NabaraM suhunasaMparAe lAgAropaunte hojA, jo jaamaan chaadd'aa antu suhaan muddaa tthaa vAlA hI hotA hai| anAkAra upayogAlA nahIM hotA hai| yahI pulAka ke prakaraNa kI apekSA yahAM ninA hai / sattarahavAM sAkara anAkAra dvAra kA kathana smaapt| 'robautto jahA pulAe' gautama ! sAmAyi saMyata khAnA 4thana pramANe sAkArapagavALA paNa hoya che, ane anAkArapagavALA paNa hoya che. evaM jAva ahakkhAe' 2mA04 pramANe yArat chopatthAnIya, parihA2vizuddhi sUmasaM5rAya ane yathAkhyAta saMyatanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. arthAta chedapasthApakIya saMyatathI laIne yathAyAta saMyata sudhInA saghaLA sAdhuo sAkAraupagavALA paNa hoya che ane anAkAra upayogavALA hoya che, 'Navara guhamasaMparAe lAgArovaune hojjA, NoM aNAgArovautte hojjA' paraMtu sUmaparAya sagata sAkAraupayogavALA hoya che paNa anAkAraupayogavALA hetA nathI. pulAkanA prakaraNanA kathana karatAM Aja A prakaraNamAM vizeSapaNuM che, e rIte A sattaramuM sAkAra anAhAraka dvAra kahyuM che. sAkAra anAhAra dvAra samApta che
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU04 aSTAdaza kaSAyadvAranirUpaNam 335 aSTAdazaM kapAra dvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM aMte' sAmAyikasaMyatA, khallu bhadanta ! 'ki sakasAI hojjA asAI hogA ki sakapAyI-kapAyavAn bhaveda akaSAyI-kapAyarahito vA bhavediti praznA, bhagazanAha-'goyamA'' ityaadi| 'goyamA' he gautama ! 'lakasAI honA No azalAI honA jahA sAyakusIle' sakaSAyI bhavet no apAyI maret yathA kapAya kuzIla', sapAyakuzIlavat sAmAyikasaMyataH jhapAyavAn bhavet ko apAyI bhave / -- kaSAyakuzIlAdatrAyaM vize:-kaSAyakuzIla ekasmina rUpAye'pi maveda yataH sa dazamaguNasthAnaM yAvad bhavet ayaM sAmAyikasaMpatastu lavamaguNasthAna yAvad bhavedato'yaM dvayI kaSAyayobhavati, tana kaSAyada yasyAvA bhAvAditi vivekH| praznottarakramo yathA yadi sakapAyI bhavet tadA sa khalu bhadanta ! katiSu kapAyeSu, utthaar' sr'aans h kss ngkhel| - 'sAmAiyasaMjae gaM aMte ! kilazalAI hojamA asalAI hojjA' he bhadanta ! lAmAthikalaMyata kyA kaSAya sAhila honA haiM ? athavA kaSAya rahita hotA hai ? uttara meM prazubhI kahate haiM-'goSamA! kasAI hojjA' he gautama ! sAmAdhika saMyata napAtha sahita hotA hai jo akasAi hojjA' kAya rahita nahIM hotA hai 'jahA kasAyakusIle' jaisA ki kaSAya kuzIla hotA hai| alara itanA hI hai ki pAya kuzIla dasaveM guNasthAna taka hone se vaha eka kaSAyavAlA bhI hotA hai kintu sAmAyika saMyata lo navaveM guNAmyAna sA hI hotA hai, to isake do kaSAyoM kA udaya avazya rahatA / yA ha jAra he madana! yadi vaha kaSAya sahila honA hai lo jitanI kamAghoM vAlA holA hai ? have aDhAramAM kaSAyadvAranuM kathana karavA mAM Ave che - 'sAmAiyasajameNaM bhaMte / ki sasAI hojA, ansAI hojjA' bhagavan sAmAyika saMyata zuM kaSAya sahita hoya che ? ke kaSAya rahita hoya che? Paa prazna hattaramA pramuzrI 7 cha 'goyalA / sakamAI hojA gautama / sAmayi4 sayata SAya sahita hAya cha, No kamAI hojA' 35.ya vinAnA DAtA nadhI -'jahA kasAyakumIle' 2 prabhAge SAyazI DAya , pAya kuzIlanA kathana karatAM eTalu ja atara che ke kapa thakuzIla dakamAM guNasthAna paryanta hovAthI te eka kaSayavALA paNa hoya che ane sAmAyika sayate navamAM gugathAna sudhI he ja che tethI tene be iSAno udaya avazya rahe che, te A pramANe che-he bhagavana je te kaSAya sahita hoya che, te keTalA kaSAvALA leya che? A praznanA uttaramAM
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 rece mat gautama ! caturSu vA tripu vA dvayorvA bhavena caturSu pAyeSu bhavana sajvalanakrodhamAnamAyAlotheSu bhavet triSu bhavana saMjvalanamAnamAyAkobheSu bhavet dvayorbhavana saMjavanamAyAko bheSu bhavediti 'evaM chedovAvaNie vi evaM sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApana saMyato'pi sakapAyI bhavet no akapAyI bhavet yadi sakapAyI bhaveta tadA caturSu triSu dvayorekasmina va bhavet caturSu bhavan sajjvalanakrodhamAnamAyAlobheSu bhavet triSu bhavan sajjvalanamAyAlobheSu bhavet dvayovana mAyAlomo bhaveda ekasmin bhavana saMjjvalana lobhe bhavediti bhAvaH / 'parihAravimRddhie jahA pulAe' parihAravizuddhiko yathA pulAkaH, yathA pulAkastathA parihAra vizuddhikasaMyato'pi sakapAyI kapAyacatuSkavAn bhaveda no akapAyI bhavet / pulAkapATho yathA - 'pulAe NaM bhane sarasAI hojjA0 goyamA ! 'vi kohamANamAyAlo bhesu hojjA' iti / yadi sakapAyI bhaveda uttara meM prabhuzrI kahate hai-he gautama vaha cAra kapAyoM vAlA bhI hotA hai, tIna kaSAyoM vAlA bhI hotA hai aura do kAryo vAlA bhI hotA hai jaba vaha cAra kaSAyoM vAlA hotA hai to maMjvalana sambandhI phodha, mAna, mAyA aura lobha vAlA hotA hai aura jaba vaha tIna kapAyoM vAlA hotA hai to vaha saMjvalana sambandhI mAna mAyA aura lobhavAlA hotA hai aura jaba vaha do kaSAyoM vAlA hotA taba saMjvalana sambandhI mAyA aura lobha vAlA hotA hai 'evaM chedovAyaNie thi' mI prakAra se chedopasthApanIya saMyata bhI hotA hai / arthAt chedopasthApanIya saMyata bhI kapAya sahita hI honA prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! te cAra kaSa ceAtrALA paNa hAya che, e kaSAyeAvALA paNa hAya che, ane eka kaSAyavALA paNa hoya che, jyAre te cAra kaceAvALA hAya che. te sa`javalana sabaMdhI krodha kaSAya, mAnakaSAya mAyAkaSAya ane lAbhakaSAya e ca ra kaSAyevALA hoya che, ane jyAre te traNa kAceAvALA hAya che, tyAre te sajavalana saMbaMdhI mAnakaSAya, mAyAkaSAya ane leAbha SAya e traNa kacevALA hAya che, ane jyAre te e kaSAyevALA DAya che, tyAre sajavalana sa'adhI mAyASa ya ane leAbhakapAya e e kaSAyeAvALA hAya che. ' evaM ' chedovAvaNie vi' 4 prabhAga heheoyasthApanIya saMyaMta pA kaSAya sahita ja hAya che, kaSAyarahita hAtA nathI kaSAya sahitapAmAM temane cAra zvAse paNa hAya che, traNu kaSAye pazu hAya che, e kaSAye paNa hAya che, ane eka kaSAya paNu hAya chaeN, cAra kaSAye
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.704 aSTAdazakapAyadvAranirUpaNam 337 tadA krodhamAnamAyAlobheSu bhavediti / 'suhapasaMparAyasaMnae pucchA'. sUkSma saMparAyasaMyataH khalla bhadanta ! ki sakapAyI bhavet apAyI vA ; bhave. diti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'sakasAI hojjA no akasAI hojA sakapAyI bhavet no apAyI bhavet- 'jA sakasAI hojjA seNaM bhaMte / kaisu kasAera hojjA' yadi sUmasaMparAyasaMyataH sakapAyI bhavet sa khala bhadanta ! katiSu kapAyeSu bhavediti praznaH, bhagavAnAi-- hai kaSAya rahita nahIM hotA hai| kaSAya mAhita hone meM usake cAra kaSAyeM bhI hotI haiM, tIna kaSAyeM bhI hotI hai, aura do kaSAyeM bhI hotI haiM, aura eka kaSAya bhI hotI hai| cAra kaSAyeM hone meM saMjvalana sambandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra kapAyeM hotI haiM, tIla kaSAyeM hone meM vaha saMjvalana samvandhImAna, soyA aura lobha kapAya vAlA hotA hai, do kapAza cAlA hone meM vaha saMcalana sampandhI lAyA aura lobha vAlA hotA hai| tathA eka pAyavAlA hone meM va kevala eka saMjvalana sambandhI lobha vAlA hotA hai| 'parihAravistuddhie jahA pulAe' pulAka ke jaisA parihAra vizuddhika saMyata bhI kapAya sahita hI hotA hai / kaSAya rahita nahIM hotA hai kaSAya zAhita hone meM vaha saMjva. lana sambandhI krotra mAna, mAyA aura lobha ina cAroM rUpAyavAlA hotA hai, tIna Adi kaSAyavAlA nahIM hotA hai| hovAnA saMbaMdhamAM saMjavalana saMbaMdhI kodha, mAna, mAyA, ane lebha e cAra kaSA heya che ane jyAre traNa kaSAyo hoya che, tyAre saMjavalana saMbaMdhI mAna mAyA ane lebha e traNa kaSAvALA hoya che. ane jyAre be kaSAyeva La hoya che, tyAre te saMjavalana sabaMdhI mAyA ane lebha e be kaSAvALA hoya che. tathA jyAre eka kaSAyavALA hoya che, tyAre kevaLa sa40 sIsIma pAyA haya che 'parihAraviddhie jahA pulAe' sAnA 4tha- pramANe 522vazuddhiH sayata 5 upAya sahita heya che, kaSAya vinAnA hatA nathI kaSAya sahita havAma te saMjavalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebha kaSAyavALA hoya che. ane traNa kaSAvALA he ya tyAre te sa javalana saMbadhI mAna mAyA ane lebhavALA hoya che. be kaSAvALA hoya tyAre te saMjavalana sabaMdhI mAyA ane lobha kaSAyavALA hoya che. ane eka kaSAyavALA hoya tyAre kevaLa eka saMjavalana saMbadhI labha kaSAyavALA ja hoya che. bha043
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI "goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egaMmi saMjalagalo hojanA' ekasmin saMjvalanalome bhavet / 'ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe" yathAkhyAtasaMyato yathAnigranthA, kapAyadvAre yathAkhyAtasaMyato nirgranthavadeva jJAtavyaH, no sakapAyI bhaveda kintu apAyI bhavetU yadi akapAyI bhavettadA kimupazAntakaSAyI bhavet kSINakapAyI vA bhavet ? gotama ! upazAntakapAyI vA bhavet kSINakapAyI yA bhavediti / (18) suu04|| 'suhamasaMparAyasaMjae pucchA' he adanta / sUkSmasaMparAya saMyata kyA kaSAya sahita hotA hai ? athavA kaSAya rahita hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyAmA sakasAI hojjA, no akalAI hojjA' he gautama ! yaha kapAya sahita hotA hai kaSAya rahita nahIM hotA hai| 'jai sakSalAI hojjA leNaM mate ! hasu kasAessu hojjA' he bhadanta ! yadi vaha kaSAya sahita hotA hai to he bhadanta ! vaha kitanI kapAyoM vAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! egami saMjalaNalobhe hojjA' he gautama ! vaha sirpha eka saMjvalanalobhavAlA hI hotA hai / 'ahakakhAyasaMjae jayA piyaMThe' he gautama ! yathAkhyAta saMyata nigrantha ke jaise hI kaSAya dvAra meM jAnanA cAhiye / tathA ca yathAkhyAta saMyata nirgrantha ke jaise akaSAyI hotA hai-kaSAya sahita nahIM hotA hai / aphaSAcI avasthA meM athavA to vaha upazAnta kaSAya ghAlA hotA hai athavA kSINa kaSAya vAlA hotA hai suu04|| // 18 vAM kaSAya dvAra kA kathana samApta // 'suhamasaMparAyasaMjae pucchA' 7 mAvana sUkSbhasa 52saya sayata zuSAya sahita hoya che? athavA kaSAya vinAnA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamakAmI he cha -'govamA! sakasAI hojjA, no akasAI hojjA' gItama! te 4pAya sahita DAya cha, uSAya vinAnA hAta nathI. 'jai sakasAI hojjA se NaM bhaMte ! kaisu kasAesu hojjA' mAnne ta kaSAya sahita hoya che, te te keTalA kaSAyovALA hoya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! egaMmi saMjalaNalohe hojjA' gautama! am me savasana mA 4 choya che. 'ahakkhAyasaMjae jahA NiyaMThe' 3 gautama / yathAjyAta saya 45.yAna samayamA niyanya pramANe samajavA. arthAt yayAkhyAta saMyata nirgasthanA kathana pramANe akaSAyI hoya che. kaSAya sahita hotA nathI. akaSAyI avasthAmAM te upazAMta kaSAyavALA hoya che. athavA kSINakaSAya vALA hoya che. sU0 4
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafat TIkA za025 u.7 09 lezyAdidvAranirUpaNam drakA z zyAdidvAreSu Aha - 'sAmAiya saMjaya NaM bhaMte !' tyAdi, mUlam - sAmAiyasaMjae NaM bhaMte / kiM salesse hojjA alesse hojjA goyamA ! salesse hojjA jahA kasAyakusIle / evaM chedovAvaNie vi | parihAravisuddhie jahA pulAe suhumasaMparAe jahA niyaMThe / ahakhAe jahA pulAe / NavaraM jai salesse hojjA egAe sukkalessAe hojjA 19 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM baDramANapariNAme hojjA hIyamANapariNAme avaTThiyapariNAme hojjA ? goyamA ! baDUmANapariNAme jahA pulaae| evaM jAva parihAravisuddhie / suhumasaMparAe pucchA goyamA ! vaDamANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA hojjA, jo avaDiyapariNAme hojjA / ahakkhAe jahA NiyaMThe / sAmAiyasaMjaya NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM vaDhamANapariNAme hojjA ? goyamA ! jatreNaM ekaM samayaM jahA pulAe / evaM jAva parihAravisuddhie / suhusasaMparAyasaMjaya NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM vaDUmA pariNAme hojjA ? goyasA ! jahantreNaM pakkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhutaM / kevaiyaM kAlaM hIyasANapariNAme hojjA ? evaM caiva / ahkkhAyasaMjae NaM saMte! kevaiyaM kAlaM vaDamANapariNAme hojA ? goyamA ! jahaneNaM aMtomuhuttaM ukkoleNa vi aMtomuhuttaM / kevaiyaM kAla avaDiya pariNAma hojjA ? goyamA ! jahaneNaM evaM samayaM ukkoseNaM deNA pukkoDI 20 | sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kaikammapagaDIo baMdhai ? goyasA ! saravihabaMdha vA aTThavihabaMdhae vA evaM jahA bause / evaM jAva parihAravisuddhie / suhumasaMparAyasaMjaya pucchA goyamA ! AuyamohaNIyavajjAo chakammapagaDIo baMdha, ahamakhAyasaMjae jahA siNAe 21 /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIso sAmAiyasaMjae bhaMte! kaha karanapagaDIo veei ? goyamA ! NiyamaM aTUkampapagaDIo vadeha evaM jAba suhamasaMparAe / ahakkhAe pucchA govamA! lattavihayA vA cauvihaveyae vA / sattavihe vedevANe sAhaNijjavajAo tattakammapagaDIo vedeha cattAri vedemANe veNijjAuyanAmagoyAo cattAri kammapagaDIo vedeva 22 / sAsAhaya saMjae paMsaMle! kaikammapagaDIo udIyeha goyamA ! uttavihe jahA vulo| evaM jAva parihAravisuddhie / suhamasaMparAe pucchA goyamA! chaviha udIrae vA paMcaniha udIrae vA / cha udIresANe AuyaveyaNijjavajjAo cha kasmapADIo udIrei, paMcaudIremANe AuyavaiyaNijjamohaNijjabajjAo paMcakalmapagaDIo udiirei| ahakkhAyasaMjae pucchA goyamA ! paMcaviha udIrae vA duvihaudIrae vA, paMca udIramANe Auya0 lesaM jahA NiyaMThasta 23 / sAmAiya. saMjae NaM bhaMte ! sAmAiyasaMjaya jahamANe kiM jahai ki uvasaMpajjai ? goyamA ! lAmAiyasaMjayattaM jahai chedokTrAvaNiya . saMjayaM vA suhumasaMgharAyasaMjayaM vA asaMjasaM vA saMjasAsaMjamaM vA upasaMpajjai / chedovaTAvaNie pucchA goyamA ! chedovaTAva-NiyasaMjayantaM jahai sAmAiyasaMjayantaM bA, parihAravisuddhiya-saMjaya vA suhamasaMparAyasaMjayattaM vA asaMjamaM vA laMjamAsaMjamaM .vA uvalaMpajjai / parihAravisuddhie pucchA goyA! parihAravisuddhiyalaMjayataM jahai chedoklAbaNiyalaMjayantaM vA asaMjamaM vA uvasaMvajjai / suhumasaMparAe punchA goyalA! suhamasaMparAyasaMjayattaM jahai, sAmAiyasaMjayantaM vA chedokTrAvaNiyasaMjayattaM
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA zaM025 u.7 khU05 lezyAdidvAranirUpaNam 341 vA ahakkhAyasaMjayastaM vA asaMjasaM vA upasaMvajjai / ahakkhAya saMjae pucchA gocamA ! ahakkhAyalaMjayattaM jahai suhumasaMparAyasaMjayattaM vA asaMjamaM mA sidigaI vA upasaMbajjai 24 ||suu05|| ... chAyA-sAmAyikasayataH khalu bhadanta ! ki salezyo bhavet alezyo bhavet ? gautama ! salezyo bhavet yathA karAyakuzIlaH / evaM chedopsthaapniiyo'pi| parihAranizuddhiko yathA pulAkaH sUkSAsaMparAyasaMyato yathA nigranthaH / yathAkhyAto yathA snAtakaH / navaraM yadi salezyo bhavet ekasyAM zuklalezyAyAM bhavet (19) / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiM barddhamAnapariNAmo bhavet hIyamAnapariNAmaH avasthitapariNAmo bhavet ? gausama baddhamAnapariNAmo yathA pulAkaH / evaM yAvat parihAravizuddhikaH / sUkSmasaMparAyaH pRcchA gautama ! varddhamAnapariNAmo vA bhaveda hIyamAnapariNAmo vA bhavet no avasthitapariNAmo bhavet / yathAkhyAto yathA nigranthaH / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM varddha mAnapariNAmo bhavet gautama ! jaghanyena eka samayaM yathA pulAkaH / evaM yAvat parihAravizuddhiko'pi / sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM vartamAnapariNAmo bhaveta ? gautama ! jaghanyena eka samayam utkarSeNAntarmuhUrtam / kiyantaM jhAlaM hIpamAnapariNAma:, evameva / yathAkhyAtasaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAla barddhamAnapariNAmo bhavet ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam urahaNApi antarmuhUrtam / kiyantaM kAla mavasthitapariNAmo bhavet ? gautama ! jaghanyeneka samayam utkarSeNa dezonA pUrvakoTi (20) / sAmAyikasaMratA khala bhadanta ! kati karmaprakRtI badhnAti ? gautama ! sama vidhavandhako vA aSTavidhavandhako vA evaM yathA bkushH| evaM yAvatparihAravizuddhikaH / mUkSmasaMparAyasaMyataH pRcchA, gautama ! AyuSajhamohanIpavarjAH paTkarma prakRtInAti / yathAkhyAtasaMyato yathA snAtaka (21) sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kati karmanakanI vedayati ? gautama / niyamAna aSTakarma pakRtIvedayati evaM yAvat sUkSmasaMparAyaH / yathAkhzAtaH pRcchA gautama / saptavidhaveko vA caturvidhavedako vA saptavidhA vedayan mohanIyavarjAH samakarmamakRtIvedayati catasraH vedayan vedanIyAyupkanAmagotrAzcatastraH karyaprakRtIrvedayati (22) / sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtI ruhIrati ? gautama ! saptavidhA yathA vakuzaH / evaM yAvat parihAravizuddhikaH / sUkSmaparAyaH pRcchA gautama ! SavidhodIrako vA paJcavidhodIrako vA / pai udIrayan AyuSkavedanIyavarjAH paTkarmaprakRtI rudIrayati paJca udIrayan AyuSavedanIyavAH paTa karmaprakRtI rudIrayati- pazca udIrayan AyuSkavedanIyamohanIyavarjAH paJca karmaprakIradIra.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ hera bhagavatI yati / yathAkhyAtasaMyataH pRcchA gautama ! paJca nidhodIrako vA dvividhodIrako vA anudIrako vA / paJca udIyan AyuSka0 zeSaM yathA nirgranthasya (23) / sAmA viksaMyataH khalu bhadanta ! sAmAyikasaMgatatvaM jahan kiM jahAti kimupasaMpadyate ? gautama | sAmAyika saMyatatvaM jahAti chedopasthApanIyasaMyatatvaM vA sUkSmasaMparAyasaMgatatvaM nA asaMyamaM vA saMyamAsaMyamaM vA upasaMpadyate / chedopasthApanIyaH pRcchA gautama ! chedopasthApanIyasaMyatatvaM jahAti sAmAyika saMyadatvaM vA parihAravizuddhika saMyatatvaM vA sUkSma saMparAya saMyatatvaM vA asaMyamaM vA saMyamAsaMyamaM vA upasaMpadyate / parihAravizuddhikA pRcchA gautama ! parihAravizuddhikasaMyatatvaM jahAti chedopasthApanIyasaMyatatvaM vA asaMyamaM vA upasaMpadyate / sukSma saMparAyaH pRcchA gautama ! sUkSmasaMparAyasaMgatatvaM jahAti sAmAyikasaMyatatvaM vA chedopasthApanIyasaMyatatvaM vA yathAkhyAtasaMyatasvaM vA asaMyamaM vA upasaMpadyate / yathAkhyAta saMyataH pRcchA, gautama / yathAkhyAtasaMyatatvaM jahAti sUkSma saMparAyasaMgatatvaM vA asaMyamaM vA -siddhigati vA, upasaMpadyate (24) sU05 | TIkA -- ekonaviMzatitamaM lezyAdvAramAha - 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte sasse 'hojjA alesse hojjA' sAmAyika saMyataH khalla madanta ! ki salezyo lezyAvAn vA bhavet yadvA alezyo - lezyArahito bhavediti lezpAdvAre prazna, bhagavAnAha - 'ntent' ityAdi, 'gomA' he gautama | 'salesse hojjA jahA kasAyakusI ke ' saiyo zyAvAn bhavet sAmAyikasaMyato yathA kaSAyakuzIlaH, sAmAyika saMyataH unnIsavAM lezyA dvAra kA kathana TIkArtha- 'sAmAhaya saMjae NaM bhaMte / kiM salesse hojjA, alesse hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMgata lezyA vAlA hotA hai ? athavA vinA lezyA kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA salesse 'hojA jahA kasAyakusIle' he gautama! sAmAyika saMyana lehamAvAlA hotA hai jaisA ki kaSAyakuzIla leiyAvAlA hotA hai / he bhadanta ! yadi vaha zyAvAlA hotA hai to kitanI lezyAoMvAlA hotA hai ? he gautama ! have egaNIsamA lezyAdidvAranuM kathana karavAmAM Ave che. TIDArtha' - 'khAmA iyasa jae bhaMte! ki salesse hojjA, alesse hojjA' huM bhagavan sAmAyika saMyata lephsAvALA hAya che ? athavA lezyAvinAnA hoya che ? yA praznanA uttaramA praluzrI he che - 'goyamA ! alesse hojjA, 1. jahA kAyakusIle' he gautama! sAmAyi saMyata sezyAvANA hoya he ne rIte kaSAyakuzIla lesyAvALA hoya che. tema huM bhagavan jo te lephsAvALA hAya che, teA keTalI lesyAvALA hAya che? he gautama ! te kRSkulezyAthI *
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 ekonaviMzatitama lezyAdvArani0 '343 salezyo bhavet na tu alezyo bhaveda yadi lezyAvAn bhavet tadA khalu bhadanta ! sa katiSu lezyAsu bhavet ? gautama ! paTsu lezyAsu bhaven tathA kRSNalezyAta Arabhya zuklalezyAparyantale zyAsu bhavediti bhAvaH / 'evaM chedazevaTThAvaNie vi' evamsAmAyikasaMyatavadeva chenopasthApanIyasaMyato'pi salezya eva bhavati na tu alezyaH, yadi salezyo bhavati tadA SaTsvapi zuklAntAsu bhavatIti / 'parihAravisuddhie jahA pulAe' parihAravizuddhikasaMyanaH soyo bhavet na tu alezyo bhavet yadi salezyo bhavet tadA tipRSvapi zuddhalezyAsu bhavet tadyathA tejo chezyAyAm padmalezyAyAM zuklalezyAyAM ceti bhAvaH 'suhumasaMparAyasaMyato yathA nigranthA, sUkSmasaMparAyasaMyataH salezyo bhavati na tu lezyArahitaH, yadi malezyo bhavettadA ekasyAM zuklalezyAyAM bhavediti bhAvaH / 'ahakAvAe jahA siNAe' yathAkhyAta saMyato yathA snAtakaH, yathAkhyAtasaMpatA salezyo'pi bhavet alezyo'pi yaha kRSNalezyA se lekara zukla lezA taka kI 6 lezyAoM vAlA hotA hai| 'evaM chedovadyAvaNie vi' sAmAyika saMyata ke jaise hI chedopasthApanIyasaMyata bhI lezyAvAlA hI hotA hai binAlezyA kA nahIM hotA hai| lezyAcAlA hone para bhI yaha eka do Adi lezyA vAlA nahIM hotA hai| kintu kRSNalezyA se lekara zukla lezyA taka kI chahoM lezyA vAlA hotA hai / 'parihAravihie jahA pulAe' parihAra vizuddhika saMyata pulAka ke jaise zuddha tIna lezyAoMvAlA hotA hai / jaise tejolezyAghAlA hotA hai padmalezA bAlA hotA hai aura zuklalezyA vAlA hotA hai| 'suhamasaMparAyalaMyae' svakSama sarAya saMyana nindha ke jaise eka zuklalezyA vAlA hI hotA hai / 'ahavAe jahA siNAe' yathAkhyAta saMyata snAtaka ke jaise lezyAvAlA bhI hotA hai aura sana zusavezyA sudhAnI 7 vezyA mAvANA DAya cha 'evaM chedovadrAvaNie vi' sAmAyika saMyatanA kathana pramANe chede pasthApanIya saMyata paNa lezyAvaLA ja hoya che. leDyA vinA nA hotA nathI ane leyAvALA hovAmAM paNa te eka be vigere lezyAvALA hotA nathI paraMtu kRSNalethI laIne zukala lesyA sudhInI chae lezyAvALA hoya che. ___'parihAravisuddhie jahA pulAe' parivAra vazuddhiH sa 41 yAna thana pramANe zuddha traNa lezya evALA hoya che jemake-tejalezyAvALA hoya che. pazyAvA hAya cha, bhane zusavezyAvA .ya che. 'suhumasaM rAyasaMjae' sUmasaM5rAya saMyata ni thanA kathana pramANe eka zukalezyAvALA ja hoya cha. 'ahanAe jahA siNAe' yathAuld saMyata 2nAtanI thana prabhAvo
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 / bhagavatI bhavet 'NavaraM jA salesse hojjA pagAe sukalelApa hojjA' navaraM-kevalaM yathA. khyAtasaMgatAt snAtaka yAyaM vizeSaH yat snAtako yadi saleyo bhavettadA sa kevalaparamazuklalezyAvAneva bhayet, yathAmadayAtasaM yatastu snAtakA'pekSayA nirvi zeSeNa zuklalezyo bhavedata uktam-yagArupAto yadi saLezyo bhavecadA ekasyAM zuklaleSAyAM bhavediti 19 / viMzatitamaM pariNAgadvAramAha-'mAmA iyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanna ! 'ki kmANapariNAme hojjA' kiM varddhamAnapariNAmo bhaved 'poyamAnapariNAme' hIyamAnapariNAmo vA bhaveda "acaTTiyapariNAye' avasthitapariNAmaH-sthirapariNAmo vA bhavediti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'vaDamANapariNAmo jahA pimA lezyA kA bhI hotA hai / 'jabaraM.' yadi bAha lezyAbAlA hotA hai hai to eka ke zla zuklalevAcAlA hI hotA hai| parantu snAtaka yadi lezyA vAlA hotA to yaha parama zuklalezacAcAlA hotA hai / yahI yathArAta saMyata se snAtaka kI vizeSatA hai aura yathAkhyAtAyana snAtaka ko apekSA sAmAnaya zuklALezyAvAlA honA hai| 19 cahAra kA kathana samApta thIsavAM pariNAma dvAra kA kathana . 'sAmAisaMjae bhane / ki bar3amANapariNAma hojjA hIyamANa pariNAme hojjA' he mAnna ! sAmAyikasayala kyA vardhamAna pariNAma ghAlA hotA hai ? athavA hIcamAna pariNAna vAlA hotA hai ? athavA"avaSTiepariNAma hojjA' avariSata pariNAma pAlA holA hai ? uttara zyAvANA paNa DAya che. gale se vinAnA 55 DAya cha. Navara' neta lezyAvALA hoya to kevaLa eka zukalezyAvALA ja hoya che. paraMtu snAtaka je lezyAvALA hoya che, te te parama zukala lakSAvALA hoya che, e ja yathAkhyAta saMyata karatAM manAtakamAM vizeSapaNuM che ane yathAkhyAta saMyata nithanI apekSAthI zukala lephsAvALA hoya che. ogaNIsamA leNyadvAranuM kathana samApta have visamAM parivAra dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhate ! ki vaDhamANapariNa me hojA, hIya rANapariNAme hojjA' mApana sAmAyi4 2'yata zu vadhamAna bhivANA hAya cha ? 'bhADAyamAna parisivANA DAya cha ? thA 'avaDhiyapariNAme honA' avarita pariNAma nA hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gotama svAbhIne 43 che 4-'goyamA! vaDhamANapariNAme hojjo jahA pulAe' ke
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyA TIkA 025 u.7 05 viMzatitama pariNAmahArani0 345 pulAe' barddhamAnapariNAmavAn vA bhavet yathA pulAkaH, sAmAyikasaMpataH kaImAnapariNAmavAn vA bhavet hIyamAnapariNAmavAn vA bhavet sthirapariNAmavAn vA bhavediti / ' evaM jAna parihAra vimuddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikaH, yAvatpadena chedopasthApanIyasya saMgrado bhavati tathA ca chedopasthApanIyasaMyata parihAravizudikasaMyato sAmAyikasaMyatayadeva varddhamAnapariNAmau bhavetAm, hIyamAnaparinAma vA bhavetAm sthirapariNAmI vA bhavetAmiti bhAvaH / 'muhamasaMparAe pucchA' sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhadanta ! kiM varddhamAnapariNAmo bhavet dIyamAnapariNamo vA bhavet avasthita pariNAmo vA bhavediti pRcchA - manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'baDramANapariNAye vA hojjA' varddhamAna( pariNAmo vA bhavet ' hIyamANapariNAme vA hojjA' hIyamAna pariNAmo vA bhaveta ''No avaTTiyapariNAme hojjA' no avasthitapariNAma:- sthirapariNAmo bhavet sUkSmameM prabhuzrI kahate haiM 'godhamA ! vahumANapariNAme hojjA jahA pulAe' 'he gautama ? sAmAyika saMyata pulAka ke jaise barddhamAna pariNAma vAlA bhI hotA hai, hIyamAna pariNAmAlA bhI hotA hai, tathA sthira parinAma vAlA bhI hotA hai / 'evaM jAna parihAraviladvie' isI prakAra se chedopasthApanIya aura parihAra vizuddhika saMyata bhI kadra mAnapariNAmavAle bhI hote haiM, hIyamAnapariNAmavAle bhI hote haiM aura sthira pariNAmavAle bhI hote haiM / 'khuTTamaparAe pucchA' he bhadanta ? sUkSmasaMparAya saMgata kyA baddhamAna pariNAma vAlA hotA hai ? athavA hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai ? athavA sthira pariNAmavAlA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! baDUmANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA gautama / sAmAyika sayata pulAkanA kathana pramANe vamAna pariNAmavALA paNa hAya che, dvIvamAna pariNAmavALA paNa hAya che, tathA sthira pAimavALA hoya hai. 'eva' jAtra parihAravisuddhie' se prabhAge chehopasthApanIya bhane parihAravizuddhikasayata paNa vadhamAna pariNAmavALA paNa heAya che, hIyamAna pariNAmavALA paNa hoya che, ane avasthita pariNAmavALA pazu hAya chaeN, athavA 'huma saMparAe pucchA' he bhagavan sUkSmasa parAya saMgata zu vardhamAna pariNAmavALA hoya che ? athavA hIyamAna pariNAmavALA hAya che sthira paNiAmavALA hAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIne he he- 'goyamA ! vaDDhamANapariNAme vA hojjA, hIyamANapariNAme vA hojjA * No avaDhiyapariNAme hojjA' he gautama! sUkSmasaM parAya saMyaMta vardhamAna sa. chu
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra saMparAyasaMyataH zreNIyArohana barddha mAnapariNAmo bhavet, zreNItaH patan hIyamAnapariNAmo bhavet parantu avasthitapariNAmavAn na bhavet, guNasthAnakasya tathA sthAmAvyAditi bhAvaH 'ahakkhAe jahA NiyaMThe' yathAkhyAta saMyato yathA nirdhanyA, yathAkhyAtasaMpataH nigranthavadeva vaddha mAnapariNAmo vA bhavet no hIyamAnapariNAmo bhavet avasthitapariNAmo ghA bhavediti bhAvaH / / ___ athaiSAM pariNAmasya sthitimAha-'sAmAiyasaMjae the' ityAdi, 'sAmAiyasaMjae Ne bhaMte ! levaiyaM kAlaM caDmANapariNAme hojjA' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kiyakAlaparyantaM varddhamAnapariNamo bhavediti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' hojjA, No acahaprapariNAme hojjA' he gautama ! sUkSmasaMparAyasaMyata varddhamAna pariNAma vAlA bhI hotA hai aura hIyamona pariNAma vAlA bhI hotA hai, para paha sthira pariNAmavAlA nahIM hotA hai| sUkSmasaMparAyasaMyata zreNI para ArohaNa karate samaya barddhamAna pariNAma vAlA hotA hai aura jaba vaha zreNI se patita hotA hai to vaha hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai kyoM ki isa guNasthAna kA aisA hI svabhAva hotA hai| isaliye vaha agastrita pariNAma pAlA nahIM hotA hai| 'ahakkhAe jahA NiyaMTe' yathAkhyAtAyata nigrantha ke jaise barddhamAna pariNAmavAlA bhI hotA hai aura avasthita pariNAma vAlA bhI hotA hai| kintu vaha hIyamAna pariNAmavAlA nahIM hotA hai| aba pariNAmoM kI sthiti kahate hai| 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kenaiyaM kAlaM bamANapariNAme hojjA' he bhadanta ! jApAyika saMyata kitane kAla taka varddhamAna pariNAmoM pariNAmavALA paNa hoya che, hIyamAna pariNAmavALA paNa hoya che, paraMtu te avasthita (sthira) pariNAmavALA hotA nathI. sUmasaM5rAya saMta zreNI para ArohaNa karatI vakhate vardhamAna pariNAmavALA hoya che, ane jyAre te zreNIthI patita thAya che, to te hIyamAna pariNAmavALA hoya che. kemake A guNasthAnano svabhAva ja e hoya che tethI te avasthita pariNAmavALA khAtA nathI. 'ahakkhAe jahA NiyaMThe' yathAvyAta sayata niyanyanA 4thana prabhAeM vardhamAna pariNAmavALA paNa hoya che, avasthita pariNAmavALA paNa hoya che, paraMtu te hIyamAna pariNAmavALA hotA nathI. vIsamA parihAra dvAranuM kathana samApta - have ekavIsamA pariNAma-sthitidvAranuM kathana karavAmAM Ave che, 'sAmAiyasaMjae | bhaMte ! kevaiyaM kAla vaDDhamANapariNAme hojjA' lApata
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU05 viMzatitama pariNAmadvArani0 347 ityAdi, 'gomA' he gautama ! 'jaha neNaM ekaM samayaM jahA pulAe' jaghanyena eka samayaM yathA pulAkaH, jaghanyena ekaM samayaM yAvad varddhamAnavariNAmo bhavediti bhAvaH / 'evaM jAva parihAravimuddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikaH, yAvatpadena chedopasthApanIyasaMyatasya grahaNaM bhavati tathA ca sAmAyika saMyatavadeva chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatau jaghanyena ekaM samayaM yAvat carddhamAnapariNAmI bhavetAm tathA utkarSeNAntarmuhutteparyantaM vaddhamAnapariNAmau bhavetAmiti bhAvaH / 'huma saMpa rAyasaMjara NaM bhaMte !" sUkSmasaMparAyasaMyataH khalu bhadanta ! ' kevaDyaM kAlaM vaDramANapariNAme hojjA' kiyantaM kAlaM varddhamAnapariNAmo bhavediti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! jahanneNaM ekaM samayaM jaghanyena ekaM samayaM yAvad varddhamAnapariNAmo bhavet sukSma saMparAyasaMyataH pratipattivAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopamA jahanneNaM ekkaM samayaM ukko seNaM evaM aMtontaM' he gautama! sAmAyika saMyata jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrta taka varddhamAna pariNAma vAlA rahatA hai 'jahA pulAe' jaisA ki pulAka rahatA hai / ' evaM jAva parihAranisruddhie' isI prakAra se chedopasthApanIyasaMta aura parihAra vizuddhikata ye donoM bhI jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuhUrtta taka kaImAna pariNAmavAle rahate haiM / 'sumaparAyasaMjaraNa bhaMte !" he bhadanna ! sUkSmasaMgarAva saMpana 'kevaiyaM kAlaM caDUmANapariNAme hojjA' kitane kAla taka barddhamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM' he gautama | sUkSma saMparAyasaMyata jaghanya se eka samaya taka sAmAyika sayata keTalA kALa sudhI vamAna pariNAmAvALA hAya che ? A praznanA uttaramAM praluzrI he che - 'goyamA ! jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM ega' aMtomuhuttaM' he gautama! sAmAyika saMyata dhanyathI me samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUta sudhI vamAna pariNAmevALA rahe che. 'jahA pulAe' prema yuvA rahe che, tebha 'eva' jAva parihAravisuddhie' bhe pramANe chedepasthApanIya saMyata ane parihAra vizuddhika saMyata A beu jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUta sudhI vadhamAna pariNAmavaannaa rahe che. 'suDumasaMparAyasaMjae NaM bhaMte !' De lagavan sUkSmasa parAya saMyata 'has' kAla' vaDDhamANapariNAme hojjA' udyA ANa sudhI vardhamAna parizAbhovANA rahe che? sA praznanA uttaramA prabhuzrI he che - goyamA ! jahaneNaM eka samaya' he gautama! sUkSmasa parAya saMyaMta dhanyadhI bhe samaya
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta radie samayAnantarametra saraNAt tathA 'ukoseNaM aMtomuhurta' utkarSeNAntarmuhUrttam / tad guNasthAnakasyaitAvatmamANatvAt 'kevaiyaM kAlaM hIyamANapariNAme' kiyatkALa paryantaM sUkSma parAya saMyataH hIyamAnapariNAmo bhavediti naH bhagavAnAda- 'evaM er' ityAdi, 'evaM ceva' evameva varddhamAnapariNAme yathA kathitaM tacaiva jaghanyena eka samayamutkarSeNa tu antarmuharta atrApi hetuH pUrvokta eveti / 'ahakakhAyasaMjaeNaM bhaMte ! ketraiyaM kAlaM baDUmANapariNAme hojjA' yathAkhyAtaH khalu bhadanta ! kiyantaM kAlaM varddhamAnapariNAmo bhavediti praznaH bhagavAnAha - 'golamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'jahanneNaM aMtoddhattaM ukoseni anahune' jayanyenAntakamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai / kyoM ki pratipatti ke eka samagra ke bAda hI usakA maraNa ho jAtA hai| tathA 'uThoseNaM atomutta' utkRSTa se eka antarmuhUrtta taka barddhamAna pariNAmoM bAla rahatA hai| kyoM ki isa guNasthAna kA itanA hI pramANa hotA hai / 'kecaye kolaM hIyamANapariNAme' he bhadanta ! vRkSamaparAya saMgata kitane phAla taka hIyamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- evaM ceva' he gautama! parAya saMpata varddhamAna pariNAmoM ke samaya ke jaisA jaghanya se eka samaya taka aura utkRTa se eka antarmuhUrtta taka hIyamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai| yahAM para bhI aisA hone meM pUrvokta hI hetu hai / 'asaMjae NaM ne kevaDhyaM kAlaM prANapariNAme hojjA' he bhadanta ! khadhAkhyAta saMyata kitane kAla taka barddhamAna pariNAmoM vAlA rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gogramA ! jahanneNaM sudhI varSImAna piraNAmevALA rahe che. kAraNu ke pratipattinA eka samaya pachI temanu bhara ardha laya che, tathA 'ukoseNaM aMtoguhuttaM' utkRSTathI me aMtarmuhUta sudhI vamAna pariNAmeAvALA rahe che. kAraNu ke-mA guNusthAnnu prabhA 4 hoya che. 'kevaiya' kAla' hIyamANapariNAme' se lagavan sUkSmasa parAya yate keTalA kALa sudhI sIyamANu pariNuAmevALA rahe che ? AA praznanA uttarabhAM praluzrI gautamasvAmIne 'De - 'eva' ceva' he gautama! sUkSmasa'parAya sayaMta vadhu mAna pariNAmenA samayanI jema jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI eka aMtarmuhUta sudhI hIyamAna pariNAmeAvALA rahe che ahiyAM paNa tema thavAmAM pUrvakti kAraNu ja che. tema samajavuM 'avAja NaM bhaMte ! kevaiya' kAla vaDDhamANaparimANe hojjA' he bhagavan yathAkhyAtasayata keTalA kALa sudhI vadhamAna pariNAmeAvALA rahe che A praznanA
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 lU05 viMzatitama pariNAmahArani0 346 muhUrtam unkarSegApi antarmuharta , varddhamAnapariNAmo bhaved yatha khyAta saMyataH, yathAkhyAsaMyataH khalu kevalajJAnamutpAdayiSyati tato yazca zailezIpatipaya stasya. barddhamAnapariNAmo jaghanyata utkRSTatathAnamuttamamANa eva bhagati tadutarakAle tadvayavacchedAditi / 'kavayaM kAlaM aTThiyAriNAme hojjA' yathAkhyAsaMyataH khalu bhadanta ! kiyantaM kAla vasthitapariNAmaH sthirapariNAmo bhavediti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi goyanA' he gautama ! 'jahanne NaM ekkaM samaya' 'jaghanyena eka samayaM yAvad yathAkhyAtasaMyato'vasthi upariNAme bhaveta upazamAddhAyAH prathamasamayAnantarameva tasya maraNAt / 'ukkoseNaM depUNA puSakoDI' aMtosukSuttaM unkoleNaM vi aMgamuhutta' he gaulAda ! jaghanya le eka antarmuharta taka aura utkRSTa khelI eka anta hataM taka badhAkhyAta saMpatta cAImAna pariNAmoM kAlA hotA hai| kyoMki dhAkhyAtasaMyate kevalajJAna utpanna karegA isaliye jo ghAkhyAtasaMpata zailezI pratipanna hotA hai usakA barddhamAna pariNAma jaghanya se aura utkRSTa se anta. muhUrta pramANavAlA hI hotA hai| kyoM ki usake uttarakAla meM usakA vyavaccheda ho jAtA hai / 'kevayaM jhAlaM avaSTiyapariNAme hojjA' he bhadanta ! yathArUpAlasaMthata kitane kAla taka avasthita pariNAmoM vAlA holA ? uttara meM prasuzrI kahate haiM-'joyanA ! jahanneNaM ekkaM samaya he gautama ! yathArUpAtasayata jaghanya eka samaya taka avasthita pariNAmA cAlAhotA hai, kyoMki upazama kAla ke prathama samaya ke bAda hI usakA maraNa ho jAtA hai| aura 'ukokheNaM dekhaNA pusskoddii| uttaramA suzrI gautamasvAmIna 49 cha -'goyamA! jahaNNeNa aMtomahattaM, usoseNa vi aMtomuhuttaM' he gautama | dhanyathA me matabhuta sudhI bhane utkRSTathI paNa eka aMtamuhUrta sudhI yAkhyAta saMyata vardhamAna pariNAma vALA hoya che kAraNa ke-yathAgyAta saMyata kevaLajJAna prApta karaze tethI yathAkhyAta saMyata zailezI avasthAvALA hoya che, temane vardhamAna pariNAma jaghanya ane utkRSTathI aMtamuhUrta pramANanuM hoya che. kAraNa ke temanA uttara Mia bhavasthAnI vya1236 (nAza) Jlaya che. 'kevaiyakAla avaDhiyapariNAme hojjA' he sagavan yathANyAta saMyata rakSA sudhI bhava. thita pariNAmevALA hoya che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke'goymaa ! jahaNNeNaM eka samaya" 8 gautama! yathAjyAta sayata nyathI eka sarAya surI avasthita pariNAmevALA hoya che. kemake-upazama kALanA pahesA samaya pachI 24 tanu ma25 26 taya 7. mana 'ukkoseNaM desaNA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D % 3 D bhagavatIce utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH, dezena-aMzena UnA-nyUnA pUrvakoTiH dezona pUrvakoTikAlaparyanta sutkarpato'vasthitapariNAmavAn bhavet yathAkhyAtasaMyataH, etaccaprAgvadbhAvanIyam iti(20)| ekaviMzatitama bandhadvAramAha-'sAmAjhyasaMjaeNaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhaI' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kati karmapakatI vaghnAti, kiyatkarmaprakRtInAM vandhanaM bhavati sApAyikasaMyatasyeti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattavihavaMdhara vA avivaMdhara vA jahA bause' saptavidharmaprakRtervandhako bhavet sAmAyikasaM yato'vidhAyA vA karmaprakRtervandhako bhavet yathA vakuzaH, yathA bakuza stathA'yamapi saptavidhAyA aSTavidhAyA vA karmaprakRtavandhako bhavati / tatra saptakarmaprakRtIrvaghnan AyuSkarjA sapta karmaprakRtI baghnAvi aSTamakAraka karma prakRtIvaghnan paripUrgA aSTAvapi karmautkRSTa se kucha kama eka pUrvakoTi taka vaha avasthita pariNAmoM vAlA rahatA hai / yaha vAta pahile kahI jA cukI hai / ataH yahAM para bhI vaha vaisI hI samajha lenI cAhiye bIsavAM pariNAmabAra samApta / 21 vAM bandhadvAra kA kathana / 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo baMdhaI he bhadanta ! sAmAyika saMyata kitanI karma prakRtiyoM kA bandhana karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ? sattavihabaMdhae vo aThanihabaMdhae vA' he gautama! sAmAyika saMyata sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM kA athavA ATha prakAra kI karma prakRtiyoM kA pandha karatA hai / 'jahA bauso' jaisA ki yakuza karatA hai| jaba yaha sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM kA andha karatA hai usa samaya yaha Ayu karma ko choDakara sAta karmaprakRtiyoM kA bandha gghoDI' utkraTathI kaMIka kama eka pUrvakeTi sudhI avasthita pariNAmevALA rahe che. e vAta pahelAM kahela che. tethI ahiyAM paNa te pramANe samajI levuM. have baMdhadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhaI' se sAvana saamaayi4sayata keTalI karma prakRtiyAne baMdha kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha -'goyamA! sattavihavaMdhae vA avihabaMdhae vA' hai gautama ! sAmAyi saMyata sAta prakAranI karmaprakRtine athavA ATha karma prakRtine baMdha kare che, 'jahA dhauso 2 zata maza sAta bhane ma bha pratiyonI san 2 che, tema jyAre te sAta prakAranI karma prakRtino bandha kare che, te samaye te Ayukama prakRtine cheDIne bAkInI sAta karma prakRtine bandha kare che. ane jyAre te ATha prakAranI karma prakRtine baMdha kare che, tyAre te
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaindrikA TIkA za025 u.7 su05 ekaviMzatitamaM bandhadvAra nirUpaNam 351 prakRtI nAtIti bhAvaH / ' evaM jAna parihAravimuddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikaH, yathA sAmAyikasaMyata evaM yAvat parihAravizuddhikasaMyato'pi saptavidhakarmaprakRti vaMdhako vA bhavati, aSTavidhakarmaprakRtivandhako vA bhavati tatra sapta prakRtInAM vandhako bhavana AyuSkavarjitAH saptaprakRtI vaidhnAti aSTa vadhnan paripUrNA aSTAvapi tasya vaddhA bhavanti atra yAvatpadena chedopasthApanIya saMyatasya grahaNaM bhavati tathA ca ayamapi sapta karmaprakRtInAM vA candhako bhavatIti, 'suhumasaMparAyasaMjaya pucchA' sUkSma saMparAyasaMyataH khala bhadanta / katikarma prakRtI dhanAtIti pRcchA - praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'AuyamohaNijjavajjAo cha kammapagaDIo baMdhaI' AyuSkamohanIyavarNAH paTkarmaprakRtI mAtisUkSma parAya saMyataH, ayaM hi AyuSkakarmaNo vandhako na bhavati amamatA karatA hai, aura jaba yaha ATha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai taba yaha sampUrNarUpa se ATha karma prakRtiyoM kA bandha karatA hai / 'evaM jAva parihAravisuddhie' isI prakAra se chedopasthApanIya saMyata aura parihAravizuddhikasaMyata bhI sAta prakAra kI aura ATha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / sAta prakAra kI karma prakRtiyoM ke bandha karane meM ve AyuSka karma kA bandha nahIM karate haiM aura ATha prakAra kI karma prakRtiyoM ke bandha karane meM ve sampUrNa jJAnAvaraNAdika karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| 'suhamasaMparAyasaMjara pucchA' he bhadanta ! sUkSma saMpata kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyanA ! Auya mohaNijjavajjAo cha kamma pagaDIo baMdha' he gautama ! AyuSka aura mohanIya karma prakRtiyoM ko sAthI Ahe ATha amRtiyoo andha hare che. 'eva' jAva parihAra visuddhie' me4 prabhASe hehopasthApanIya saMyaMta ane parihAra vizuddhi sAyata paNa sAta prakAranI ane ATha prakAranI kama prakRticenA khadha kare che. jyAre te sAta prakAranI krama prakRtiyeAnA adha kare che, tyAre te AyuSya ka prakRtinA khaMdha karatA nathI. ane jyAre ATha prakAranI krama prakRtiyAne baMdha kare che, tyAre te sa pUrNa jJAnAvaraNIyAdi ATheka prakRtiyAnA baMdha kare che. 'suhumasaparAyasaMjae pucchA' he bhagavan sUkSmasa'parAya saMyaMta DeTalI 4 atiyAnA ghare che ? yA praznanA uttaramA anuzrI Ahe - 'goyamA ! AuyamohaNijjavajjAo cha kammapagar3Io baMdha' he gautama! AyuSya
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 bhagavatI -vasthAtaH pUrvameva AyuSkakarmaNo vandhasadbhAvAt mohanIyaM ca karma vAdakaSAyo dayAbhAvAda na badhnAti ataevAyuSNamohanIya karmadvayamarjitAH paTkarmaprakRtIreva nAtIti bhAvaH / 'ahakvAyasaMjaya jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyato yathA snA taka:, yathAkhyAtasaMyataH khalu madanta ! katikarmaprakRtI nAti ? gautama ! ekaprakAraka karmaprakRtivandhako vA bhavati avandhako vA bhavati karmaprakRteryathAkhyAtaH, ekAM karmaprakRti vadhnan vedanIyakarmapakRtimAtraM banAtIti bhAvaH (21) / 'sAmAja NaM te! kaha kammapagaDhIo vedeha' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIrvedayati-kati karmaprakRtInAM vedana karotIti praznaH, choDakara sUkSmasaMparAyasaMgata chaha karma prakRtiyoM kA pandha karatA hai / yaha AyuSka karma kA bandhaka isaliye nahIM hotA hai ki apramattAvasthA se pahile hI AyuSka karma kA bandha hotA hai / tathA mohanIya karma kA bandha bAdara kaSAya ke abhAva hone se dale nahI hotA hai / 'avAya'saMjae jahA siNAe' he bhadanta yathAkhyAtasaMyata kitanI karma prakRtiyoM kA bandha karatA hai ? uttara meM prasuzrI karate haiM - he gautama / yathAkhyAtasaMyata eka prakAra kI karma prakRtiyoM kA pandha karatA hai / athavA yaha bandha nahIM bhI karatA hai / jaya vaha eka prakAra kI karmaprakRti kA bandha karatA hai taba kevala eka vedanIya karma prakRti kA hI bandha karatA hai / ikkIsavAM baMdha dvAra samApta 1 22 vAM vedana hAra kA kathana 'lAmAiyasaMjae NaM te! yaha kamapaNaDIo vedeha' he bhadanta ! sAmAyika saMyata kitanI karma prakRtiyoM kA vedana-anubhavana karatA hai ? mAhanIya krama prakRtiyAne cheDIne sUkSmasa'parAya sayata cha kama prakRtiyAne adha kare che. te AyuSya ka` prakRticenA 'dha karanAra e mATe hAtA nathI ke-te apramatta avasthAnI pahelA ja AyuSya ka`nA khaMdha kare che. tathA mAhanIya ka prakRtinA 'dha mAdara kapAyanA abhAvapaNAne laine tene hAte nathI. 'aikkhAyasaMjae jahA siNAe' he bhagavan yathAbhyAta saMyata DeMTalI ma prakRtiyAnA baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! yathAkhyAta sayata eka prakAranI ka prakRtinA baMdha kare che, athavA nathI paNu karatA jyAre te eka prakAranI krama prakRtinA mu dha kare che, tyAre te ThevaNa me! venIya prakRtino baMdha pure ho. 'sAmAiya saMjae NaM bhaMte! kaikammapagaDIo vedei' se lagavan bhrAbhAyika saMyaMta 'uTasI
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 105 dvAviMzatitama vedanahAranirUpaNam 353 bhagabAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'NiyamaM aTTakammapagaDIo vedeI' niyamAvaSTa dharmaprakRtIrvedayati niyaravo'STAnAmapi karmapakRtInAmanugarva karotItyarthaH / 'evaM jAva suhamasaMparAe' ecaM yAvatsUkSmasaMparAyaH, evaM sAmAyika saMyatavadeva chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasaparAyasaMyatA niyamato'STakarma makRtInAM vedakA anubhavakAro bhavanti 'ahavakhAe pucchA' yathArUpAtayataH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIrvedayatIti pRcchA--prazna:, bhagavAnAha-goyamA' .ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sattavihaveyae vA caunihaveyae kA' saptavidhara karmaprakRtInAM vedako vA bhavati yathAkhyAtazcaturvidharmapakRtInAM vA vedako bhavati tatra 'satta veemANe mohaNijjavAjAo sattakammapagaDIo vedei saptavivakarmaprakRtI vedayan mohanI yavarjitAH sapta karma prakRtI dayati, yathAkhyAsaMyatohi nirgranthAuttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gozamA ! NiyamaM ahakAmapagaDIo vedeI' he gautama ! sAmayika saMgata niyamale ATha karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai| 'ecaM jAya suhamasaMpadAe' sAnAyikasaMdhatta ke jaile hI chedopasthApanIya saMpatta, parihAravizuddhika aura sUkSmasaMparAyalaMyata niyama se ATha karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM / 'ahavAe pucchA' he bhadanta ! kyAkhyAlayata kitanI kaleprakRti kA vedana karatA hai ? 'uttara meM prazuzrI kahate haiM-vattaviha veyara vA cauviveyae vA' he gautama ! badhAkhyAta patalAta kAle prakRtiyoM kA dedana karatA hai athavA cAra kara prakRtiyoM kA vedana karatA hai| 'zattaemANe mohaNi jjabajjAko sattAralagaDIo vedeva' jaba vaha sAta karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai to mohanIya karmaprakRti ko choDakara lAna karmaprakatiyoM kA dAna karatA hai| kyoMki yathAkhyAta saMyatta nigranthAvasthA meM karma prakRtinuM vedana-anubhava kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe, cha -'goyamA / Niyama aTa kammapagaDIo vedei' he gIta! te sAmAyi sagata niyamathI m|| ma tiyAnu vehana 42 che. 'eva jAva suhamasaparAe' eja pramANe sAmAyika saMyatanA kathana pramANe yAvat chedepasthApanIya saMyata parihAra vizuddhika sa yata ane sUkSmasaM5rAya saMyata niyamathI ATha karma pratiyAnu vahana 42 cha. 'uhakhAe pucchA' 3 van yathANyAta sayata keTalI karma prakRtinuM vedana kare che ? tenA uttaramAM prabhutrI kahe che ke'sttvishveye vA, caubihaveyae vA' he gautama! yayAcyAta sayata sAta karma prakRtinuM chedana kare che, athavA cAra karma prakRtinuM vedana kare che 'satta veemANe mohaNInavanAo satta kammapagaDIoM vedeI' yAta sAta prakRtinuM vedana kare che, tyAre te mohanIya karmaprakRtine choDIne sAta karma bha0 45
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle ghasthAyAM mohacajitAnAM karmamakRtInAM vedako bhavati mohanIyakarmaNa upazAnta svAt kSINasvAti / 'pattAri gheemANe veyaNijjAuya-nAma-goyAo cacAri phammapagaDIo vedei catastraH varmaprakRtI vedayan vedanIyAyuSka nAma-gotra rUpA. bhatasraH karmaprakRtI vedayati yAthAkhyAtasaMyato hi snAtakAvasthAyAM catasaNAmeva vedanIyAyuSkanAmagotrarUpANAmaghAtikarmaprakRtInAM vedako bhavati ghAtikarmaprakRtInAM jJAnAvaraNIyAdInAM caturNA mUlataH kSINatvAditi vedanadvAram (22) - atha trayoviMzatitamamudIraNAdvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM' ityAdi, 'sAmA. iyasaMjae NaM bhaMte sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kaDakammapagaDImo udIro' kati karmayakRtI rudIrayati-RtikarmaprakRtInAmudIraNAM karotIti praznA, moha ke upazAnta ho jAne se athavA kSINa ho jAne se mohanIyavarjita 'sAta prakRtiyoM kA vedaka hotA hai| 'cattAri veemANe veyaNijjA. upanAma goyAo cattAri kammapagaDIo vedeva' aura jaba yaha yathA. khyAtasaMyata cAra karma prakRtiyoM kA vedana karatA hai taba usa samaya vedanIya, AyuSma, nAma aura gotra rUpa cAra aghAtiyA rUpa karmaprakR. tiyoM kA vedana karatA hai| kyoMki usake isa avasthA meM jJAnAvaraNa, darzanAvara Na, mohanIya aura antarAya ye cAra ghAtiyAkarma prakRtiyAM mUlataH kSINa ho jAtI hai / yaha ghAIsa vAM vedana dvAra samApta / 23 udIraNA dvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhate! kaha gha.mmapagaDIo udIre' he bhadanta! sAmAyika saMghata kitanI karma prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ? uttara prakRtinuM vedana kare che kAraNa ke yathAkhyAta saMyata ninya avasthAmAM mehanA upazAMta thaI javAthI athavA kSINa thaI javAthI mohanIya karma prakRtine choDI. sAta pratiyAnu 04 vehana 42nArA DAya .cha. 'cattAri veemANe veyaNijjAuyanAmagoyAo cattAri kammapagaDIo ei' bhane nyAre te ythaakhyAta saMyata cAra karma prakRtinuM vedana kare che, tyAre te samaye te vedanIya AyuSya, nAma, ane gotra rUpa cAra aghAtiyArUpa karma prakRtinuM vadana recha. - avasthAmA jJAnAvaNa, zanAvaraNa, mohanIya, bhane mAta rAya A cAra ghAtiyA kama prakRti mULathI kSINa thaI jAya che. baMdhadvAra samApta have udIraNAdvAranuM kathana karavAmAM Ave che 'sAmAiyasaMjae NaM bhave | kai kammapagaDIo udIrei' hai sAvana sAbhArAya: saMyata keTalI kama prakRtinI udIraNuM kare che? A praznanA uttaramAM prabhu
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prameyacandrikA TIkA za025 u.7 su05 trayoviMzatitama udIraNAdvArani0 355 bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goSamA' he gautama! 'sattaviha jahA vaumo' saptavidha yathA vakuzaH, sAmAyikasaMyataH saptavidhakarmaNA sudIrako vA bhavati aSTavidhakarmaNA mudIrakovA bhavati padavidhakarmaNAmudIrako vA bhavati / tatra saptavidha karmaprakRtI rudIrayan AyuSkavarjitAH sapta karmaprakRtI rudIyati, aSTavidhakarmaprakRtI rudIrayana paripUrNA aSTAvapi karmaprakRtI rudIrayati, padavidhakarmaprakRtI rudIrayan AyuSkavedanIyavarjitAH paT karma prakRtI rudIrayatIti bhAvaH / ' evaM jAtra parihAravisuddhie' evaM yAvat parihAravizuddhikasaMyataH atra yAvatpadena chedopasthApanIyasaMyatasya grahaNaM bhavatIti / tathA ca sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIyaparihAravizudvikasaMyatAvapi saptASTapatra vidhakarmaprakRtInAmudIrakau bhavetAmiti bhAvaH / meM prabhuzrI kahate hai - 'goyamA ! sattaviha jahA bauso' he gautama ! sAmAyikasaMyata kuza ke jaise sAta karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai / athavA chaha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA udoraka hotA hai / jaba yaha sAta karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai taba yaha Ayu karma ko choDakara sAta karma prakRtiyoM kA udoraka hotA hai aura jaba yaha ATha karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai, to usa avasthA meM pUrIM AThoM karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai tathA - jaba yaha chaha karma prakRtiyoM kA udIraka hotA hai-taba yaha Ayu aura vedanIya ina do karmaprakRtiyoM ko choDakara jJAnAvaraNIyAdika 6 karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai / ' evaM jAna parihAravisuddie' isI prakAra se chedopasthApanIya saMyata aura parihAravizuddhika saMyata bhI sAta ATha aura 6 karmaprakRtiyoM ke udIraka hote haiM / 'sumaparAe pucchA' he bhadanta ! 4De che !-'goyamA ! sattaviha jahA bauso' he gautama! sAmAyika saMyata mdhuzanA kathana pramANe sAta kA~prakRticAnI udIraNA kare che. athavA ATha kam prakRtiyAnI udIraNA kare che. athavA cha kema prakRtiyAnI udIraNA kare che, jyAre te sAta kama prakRtiyAnI udIraNA kare che, tyAre te AyuSya karmAMne chADIne sAta kama prakRtiyAnI udIraNA kare che. ane jyAre te ATha ka prakRtiyAnI udIraNA kare che tyAre te pUrepUrI AThe kama prakRtiyAnI udIraNA kare che. jyAre te cha kama prakRtiyeAnI udIraNA kare che, tyAre AyuSya ane vednIya e e kama` prakRtiyeAne gheADIne jJAnAvaraNIya vigere cha kama prakRtiyonii uhIrA re che. 'evaM jAva parihAravisuddhie' me prabhA hoysthApanIya sayata ane parihAra vizuddhika sahayata paNu sAta-ATha ane cha urbha prakRtiyAnA dhIra hoya che. 'suhumasaMparAe pucchA' se lagavan sUkSma
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 bhagavatI sUtre 'goyamA' ityAdi, 'goyanA' he gautama! 'sAmAiyasaMjayattaM jahaI' sAmAyikasaMyatatvaM jahAti tyajatItyarthaH atha ca 'chedovadvAvaNiyasaMjayattaM vA sumasaM parAya saMjayattaM vA, asaM jamaM vA saMnamAsaMnamaM vA uvasaM jna' chedopasthApanIyasaMyata tvaM vA sUkSmasaMparAyasaMyatvaM vA asaMjamaM vA saMyamAsaMyamaM (dezavirarti) vA upasaMpadyate - svakIyaM sAmAyikasaMpatatvaM parityajya chedopasthApanIyatvAdi dharma vA asaMyamatvaM saMyamAsaMyamatvaM vA prapnotIti bhAvaH, sAmAyika saMyataH sAmAyika saMyatatvaMtyajati chedopasthApanIyasaMyatatvaM pratipadyate cAturyAvadhIda paJcagAmadharmasaMkrame pArzvanAthaziSyavat ziSyo vA mahAvratAropaNe, sUkSma saMpa rAyasaMyatatvaM vA prati24 upasaMpad hAna dvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! sAmAiyasaMjayattaM jahamANe kiM jahara ' he bhadanta ! sAmAyika saMyata sAmAyikasaMgata avasthA ko choDanA huA kisakA tyAga karatA hai ? 'kiM ubasaMpajjadda' aura kisakA upAdAnagrahaNa karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! sAmAiya saMjayattaM jahadda' he gautama ! sAmAyikasaMghata sAmAyikasaMyata avasthA kA tyAga karatA hai aura 'chedovAvaNiyasaMjayattaM vA sumaparAyasaMjayantaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajaha' chedopasthApanIya saMyata avasthA kA upAdAna karatA hai, sUkSmasaMparAyasaMgata avasthA kA upAdAna karatA hai, asaMyata avasthA kA upAdAna karatA hai aura saMyatAsaMyata avasthA kA upAdAna karatA hai / chedopasthApanIyasaMyata avasthAkA upAdAna sAmAyikasaMghata karatA hai aisA jo kahA gayA hai vaha have upasa padmAna dvAranu sthana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! sAmAiyasaMjayattaM jahamANe kiM jahai' he bhagavan sAmAyika sa'yata sAmAyikapaNAne cheADatA thakA zenA tyAga kare che ? vi upasaMpajjai' bhane zenI prApti 42 1 mA praznanA uttaramA aluzrI gautama svAbhIne kuDe che - 'sAmAiyasaMjayantaM jahai' he gautama! sAmAyiGa saMyata, sAmAyika sauMyata avasthAmA tyAga ure che bhane 'chedovadvAvaNiyasajayattaM vA suma parAyasa' jayatta' vA asaMjama vA saMjamAsaMjama vA vasa' pajjai' cheheopasthApanIya sa'yata avasthA prApta kare che. sUkSmasa'parAya sayata avasthAnu upAdAna prApta kare che, asayata avasthA prApta kare che ane sayatA saMyaMta avasthAne prApta kare che. sAmAyika sayata chedepasthApanIya sacata avasthA prApta kare che, tema je kahevAmAM AvyuM che, te pArzvanAthanA ziSya jema cAturyaMma dhama mAMthI pacayAma dharmonuM saMkramaNa (prApti) kare che, eja pramANe
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA dIkA za025 u.7 205 caturviMzatitamamupasaMpaddhAnadvArani0 359 padyate, zreNi pratipatitaH asaMyamAdirvA bhavediti / 'chedokTThAvaNie pucchA' dopasthApanIyaH khala bhadanta ! chedopasthApanIyatvaM tyajan ke dharma tyajati kaM ca dharmamAsAdayatIti pRcchA praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'chedovaTThAvaNiyasaMcayattaM jahaI' chedopasthApanIyasaMyatatvaM jahAti-tyajatitathA-'sAmAiyasaMjayattaM vA parihAravisuddhiyasaMjayattaM vA sudumasaMparAyasaMjayattaM vA pArzvanAtha ke ziSya jaise cAturyAma dharma se paMcayAma karma meM saMkramaNa karate haiM, usI prakAra se yaha bhI chedopasthApanIyasaMyata avasthA kA upAdAna karatA hai| athavA-ziSya avasthA se jaba yaha mahAvratI aba. sthA meM praveza karatA hai taba isameM mahAvatoM kA AropaNa hotA hai| isa apekSA se bhI yaha chedopasthApanIyasaMyata hotA hai| tathA jaya yaha zreNI para ArohaNa karatA hai usa samaya yaha sUkSmasaMparAyasaMyata ava. sthA ko prApta kara letA hai aura jaba zreNipratipatita hotA hai taba yaha bhAva cAritra se patita ho jAtA hai / taba asaMyata athavA saMyatA. saMpata avasthA ko prApta kara letA hai / tathA kAla kara jAne para bhI asaMyana avasthA ko prApta kara letA hai| 'chedovaThThAvaNie pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata jaba chedopasthApanIya saMyata avasthA kA tyAga karatA hai taba yaha kisa dharma kA tyAga karatA hai aura kisa dharma kA upAdAna karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! chedovaTThAvaNiyasaMjayattaM jahai' he gautama ! jaba chedopasthApanIyasaMyata chedopasthApanIyasaMyata avasthA kA tyAga karatA hai-taba yaha sAmAyikasaMyata A sAmAyika saMyata paNa chedopasthApanIya saMyata avasthAne prApta kare che. athavA ziSya avasthAthI jyAre te mahAvratInI avasthAmAM praveza kare che, tyAre temAM mahAvratanuM AropaNa thAya che. tathA jyAre te zreNI para ArohaNa kare che, te samaye te sUphamasaM5rAya saMyata avasthA prApta kare che ane jyAre te upazama zreNIthI patita thAya che, to te rithatimA te bhAvacAritrathI patita tha pAthI masa yatapaNAne prAta re che. 'chedovadvAvaNie pucchA hai bhagavad chedepasthApanIya saMyata jyAre chedapasthApanIya saMyata avasthAne tyAga kare che tyAre te zene tyAga kare che? ane zenI prApti kare che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna De che -goyamA ! chedovadrAvaNiyasaMjayatta' jahai' gautama ! re che|53thaaniiy sayata, hepatyApanIya saMyata avasthAne tyAga kare che, tyAre te sAmAyika saMyata avasthAne, pari,
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ apapatIsatre 'asaMjamaM vA-saMjamAsaMjamaM vA upasaMpajjai' samAyikasaMyatatvaM cA parihAravizuddhikasaMyatattvaM cA sUkSmasaMparAsaMyatatvaM vA asaMyabhaM vA saMyamAsaMcayaM vA upasapayate / chedoSasthApanIyasaMyataH chedopasthApanIyatvaM tyajan sAmAyiyasaMyatatvaM saMpadyate yathA AdinAyasAdhuH ajitasvAmitIrtha matipaghamAnaH, paridhAravizuddhikasaMyatatva pA matipadyate chedoSasthApanIyasaMyata eva parihAravizuddhika saMpadasya yogyatAditi tathA sUkSmasaMparAyatvaM vA asaMyamaM saMyamAsaMyama vA prApnotIti / 'parihAravinie pucchA' parihAravizuddhikasaMyataH khallU mahanta parihAra vigu IkarAMyatatvaM nyajana ke dharma tyajati kaM dharma ca upasaMpacate iti pRcchA-panA bhagavAlAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'parivAravimRddhisaMjaya te jaha' parivAravizuddhisaMyatatvaM jahAti avasthA kA, parihAravizuddhika mAMdhata avasthAmA sakSamasaMparAyasaMvata avasthA kA, asaMyatta avasthAkA adhavA saMcamAnya avasthA kA upAdAna karatA hai / chedopasthApanIyasaMbala dopahanApanIyatA kA parityAga karate hue jaise ajItanAtha ke tIrtha ko svIkAra karate hue AdinAtha ke sAdhu ke jaisA sAmAyijasaMpattatA prAsakaratA hai, apanA parihAravizuddhikasaMgata avasthA ko svIkAra karatA hai kyoMki dopasthApanIya cAritrAlAhI parihAravizuddhika ke yogya hotA hai| athavA vRkSyasaMparAya jabaramA ko, asaMyAta acasthA ko agavA saMgamAsaMghama avasthA ko prApta karatA hai| parivArapisTuddhie pucchA' he bhadanta ! parihAra vizuddhiptasaMyata parihAra vizuddhikSasaMgata avasthA kA parityAga karatA huA kisa rga kA parevAga karanA hai aura kisa avasthA yA upAdAna karatA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goramA ? parihAivisuchisaMjayataM jahai' he gautama! hAravizuddhika saMyata avasthAne cUmasaM5rAya saMyata avasthAne, asaMyata avasthAne athavA saMyamasaMyama avasthAne prApta kare che. chedo pasthApanIya saMyata chedapasthApanIyapaNAne parityAga karato thake AdinAthanA sAdhu pramANe ajItanAthanA tIrthane ravIkAra karatA thakA parihAra vizuddhika saMyata alasthAna vIkAra kare che kemake chedepasthApanIya cAritravALA ja parihAravizudin yogya DAya che. 'parihAravisuddhie pucchA' magavan parikSAvizuddhi saMvata parihAra vizuddhika saMyata avarathAno parityAga karatA thakA kayA dharmano parityAga kare che ? ane kaI avasthAnI prApti kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha hai-'goyamA ! parihAracisuddhisaMjayantaM jaDi' gautama ! pari
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya candrikA TIkA za025 u.7 sU05 caturvizatitamamupasaMpaddhAnadvArani0 361 -syajati svavRttitAdRzadharmAt durIbhUto bhavati ityarthaH, tathA 'chedovadyAvaNiya. saMjaya taM vA asaMjamaM vA uvasaMvajjai' chedopasthApanIyasaMyatatvamupasaMpadyate-mApnoti yadvA asaMyamatvamupasaMpadyate-prApnoti parihAravizuddhikasaMyataH 'parihAravizuddhikasaMyatattvaM tyajan chedopasthApanIyasaMyatatvaM pratipadyate punargacchAdhAzrayaNAt asaMyamaM vA patipadyate devatvotpattAviti / 'suhumasaMparAe pucchA' sUkSmasaMparAyasayatastvaM tyajan kaM dharma pratipadyate iti pRcchA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'suhumasa parAyasaMjayattaM jahaI' sUkSmasaMparAyasaMyatatvaM svakIyaM jahAti, 'sAmAiyasaMjayaM vA chedovadyAvaNiyasaMjayaM vA ahakkhAsaMjaya vA-asaMjamaM vA upasaMpajjaI' sAmAyikasaMyatatvaM vA chedopasthApanIyasaMyatatvaM vA yathAkhyAta. jaba parihAra vizuddhikasaMyata avasthA kA parihAra vizuddhikasaMyata pari. tyAga kara detA hai taba vaha apanI vRtti ke jaise dharma se dUra ho jAtA hai taba vaha punaH gacchAdika ke AzrayaNa se chedopasthApanIyasaMyata avasthA ko prApta kara letA hai athavA devAdikoM meM utpanna hone para vaha asaMyama avasthA ko prApta kara letA hai 'suTumasaMparAe pucchA' he bhadanta ! sUkSmasaMparAyasaMghata java apanI avasthA kA parityAga karatA hai to vaha kisa avasthA ko choDatA hai aura kisa dharma ko aGgIkAra karatA hai ? uttara meM prabhuzrI haiM-'goyamA suhamasaMparAyasaMjayattaM jahai, sAmAjhyasaMjayaM vA, chedovadyAvaNiyasaMjayaM vA ahakkhAsaMjaya vA asaMjayaM vA uvasaMpajjA' he gautama ! sUkSalasaMparAyasaMyata jaba apanI sUkSmasaMparAya saMyata avasthA kA parityAga karadetA hai taba vaha athavA to sAmAyika saMyata avasthA ko prApta karatA hai athavA chedopasthApanIyasaMyata avasthA hAravizuddhika saMyata jyAre parihAra vizuddhika saMtapaNAno tyAga kare che, tyAre te pitAnI vRtti jevA dharmathI dUra thaI jAya che. te pachI te pharIthI gaccha vigerenA AzayathI chedapasthApanIya avasthAne prApta karI le che, athavA devAdikamAM utpanna thayA pachI te asaMyama avasthAne prApta karI le cha. 'suhamasaparAe pucchA' 3 magavan sUkSmasa 52zaya saMyata nyAre pAtAnI avasthAne tyAga kare che, tyAre te kaI avasthAne tyAga kare che ? ane kaI bhavasthAnI prAti 31 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -"goyamA ! suhamasaMparAyasa jayattaM jahai sAmAiyasaMjaya vA, chedovadvAvaNiyasaMjaya vA ahakkhAyasaMjaya vA, asaMjaya vA ubasapajjaI' gautama ! sUkSma parAya sayata jyAre potAnI sumasaM5rAya avasthAne tyAga kare che, tyAre te kAM to sAmAyika saMtapaNAne prApta kare che, athavA chedapasthApanIya saMyata ava bha046
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa kudara saMgatatvaM vA - asaMyamaM vA upasaMpadyate, sUkSma saMparAyasaMyataH sUkSmasaMparAyasaMyatatvaM zreNImatipAtena tyajana sAmAyisaMyatatvaM pratipadyate yadi kadAcit pUrva sAmAyikasaMyato bhavet tadA chedopasthApanIyasaMyatatvaM vA pratipadyate yadi vA pUrve chedopa- sthApanIyasaMyato bhavettadA yathAkhyAtasaMyatatvaM vA pratipadyate zreNIsamArohaNata 'iti / 'aksA saMjaya pucchA' yathAkhyAtasaMyato yayAkhyAtasaMyatatvaM rajajana kaM 'syajati kaMsa vA dharmamupasaMpadyate iti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - goyamA' ityAdi, 'Man't it! 'avakhAya saMjayata jahara' yathAkhyAsaMyatatvam svakIyadharma 'jahAti 'huma saMparA saMjayattaM vA asaMjamaM vA siddhigaI cA uvasaMpajjaha' sUkSmako prApta karanA hai athavA yathAkhyAtasaMyata avasthA ko prApta karatA hai athavA asaMgata avasthA ko prApta karatA hai / sUkSmasaMparAyasaMyata zreNI se patita ho jAne para apanI samasaMparAyasaMgata avasthA kA parityAga 'karadetA hai aura sAmAyikasaMghata avasthA ko prApta kara letA hai / yadi , kadAcit vaha pahale sAmAyikasaMpata senA hai to yaha chedopasthApanIya saMghata avasthA ko prApta kara detA hai / aura yadi kadAcit vaha pahile chedopasyApanIyasaMghala avasthAbAlA hotA hai to vaha zreNI kA samArohaNa karane se yathAkhyAna saMpata avasthA ko prApta kara letA hai / 1 'akkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta yathAkhyAna saMyata yathAkhyAtasaMyala avasthA kA parityAga karatA huA kyA chor3atA hai aura kisa dharma ko grahaNa karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA / ahakvAyasaM jayantaM jahaha, saMjayaM vA asaMjayaM kA siddhigaI vA sthAne prApta kare che, athavA cAkhata sayata avasthAne prApta kare che. athavA asayata avasthAne prApta kare che. sUkSmasa'parAya sayata zreNIthI patita thaI javAthI te peAtAnI sukSmasa'parAya sacata avasthAne tyAga kare che. ane sAmAyika sayata avasthAne prApta kare che. kadAca je te pahelAM sAmAyika sayata thai jAya che, teA te chedepasthApanIya sayatapaNAne prApta karI le che. ane kadAca te pahelAM chedepasthApanIya saMyata avasthAne prApta karI le che, tA te yAkhyAta sacata avasthAnI zreNI para ANu karavAthI tene prApta kare che. 'akkhAyasaMjara pucchA' he gavan yathAbhyAta saMyaMta, yathAbhyAtasaMyaMta avasthAnA tyAga karatA thakA zenA tyAga kare che? ane zenI prApti kare che ? yA praznamA uttaramAM anuzrI che hai - 'goyamA ! ahamkhAyasaMjayatta' jahai, suhumasa parAyasa' jayattaM vA, asaM jayaM vA, siddhigai vA uvasa parajaGga' he gautama!
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA 2025 u.7 sU06 saMjJopayogAdidvAranirUpaNam saMparAsaMyatatvaM vA siddhigati vA upapadyate-prApnoti, yathAkhyAsaMyataH zreNItaH patanAt yathAkhyAtarAMyatatvaM tyajan sUkSaNasaMparAyasaMyatvatvaM prApnoti asaMyama vA prApnoti yadi-upazAntamohAvasthAyAM maraNaM mApnoti tadA devagati gacchan asaMyamaM prApnoti, snAtakAvasthAyAM yadi maraNaM bhavettadA siddhigati pApnotIti bhAvaH / (24) |mu05|| , saMjJopayogAdidvAre sUtrANyAha-'sAmAiyasaMjae NaM' ityAdi, __ mUlam-sAmAithasaMjae NaM bhaMte ! kiM sannovautte hojA no sannovautte hojA? goyamA ! salovautte jahA baulo, evaM jAva parihAravisuddhie, suhamasaMparAe ahakkhAe ya jahA pulAe 25 sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA aNAhArae hojjA, jahA pulAe / evaM jAva luhunasaMparAe ahakkhAyasaMjae jahA siNAe 26 / sAmAisaMjayalaNaM bhaMte ! kaha bhavaggahaNAI uvasaMpajjada' he gautama ! yathAkhyAtalaMyata jaya zreNI se patita ho jAtA hai taba vaha apanI yathArakhyAta saMyata avasthA kA parityAga karatA hai esI hAlata meM vaha athavA to sUkSaNasaMparAyasaMghata avasthA ko prApta karatA hai athavA asaMghama avasthA ko prApta karatA hai kyoM ki vaha yadi upazAnta mohAvasthA meM saraNa ko prApta ho jAtA hai to vaha deva. gati ko prApta kara letA hai aura vahAM saMyama hai nahIM isaliye vaha asaMyama avasthA ko prApta karane vAlA kahA gayA hai aura yadi usakA snAtaka avasthA meM maraNa hotA hai to vaha siddhigati ko prApta kara letA hai / upasaMpad hAna dvAra kA kathana samApta ||suu0 5 // yathAkhyAta saMyata jayAre zreNIthI patita thAya che, tyAre te potAnI yathA khyAta saMyata avasthAne tyAga kare che. e paristhitimAM kAMte te sUkSma saM5rAya saMyata avasthAne prApta kare che, athavA asaMyama avasthAne prApta kare che, kemake te je upazAMta mehAvasthAmAM maraNane prApta kare che, te te devagatine prApta karI le che, ane tyAM saMyama hete nathI, tethI te asaMyama avasthAne prApta karanAra kahela che. ane je snAtaka avasthAmAM tenuM maraNa thAya che, to te siddhigatine prApta kare che. e rIte A upasaM5ddhAnadvAra kahyuM che. sUpa , upasaMddhAnadvAra samApta
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ kUSTa bhagavatI sUtre hojjA, jahanneNaM ekkaM ukkoseNaM aTTa, evaM chedovaTTAvaNiyassa vi / parihAravisuddhiyassa pucchA goyamA ! jahaneNaM ekaM ukkoseNaM tinni / evaM jAva ahavakhAyassa 27 / sAmAiya saMjayassa NaM bhaMte / egabhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA goyamA ! jahaneNaM jahA vausassa chedovaTTAvaNiyassa pucchA, goyamA ! jahanneNaM ekko ukkoseNaM vAsapuhuttaM / parihAravisuddhiyasta pucchA, goyamA ! jahantreNaM ekko ukkoseNaM tinni / suhumasaMparAyassa pucchA goyamA ! jahantreNaM eko ukkoseNaM cattAri / ahakvAyassa pucchA goyamA ! jahanneNaM ekko ukkoseNaM donni / sAmAiyasaMjayasta NaM bhaMte! NANAbhavaggahaNIyA kevaDyA AgarisA pannattA ? goyamA ! jahA vause / chedovAvaNiyassa pucchA goyamA ! jahanneNaM donni ukkoseNaM uvariM navahaM sayANaM aMtosahassassa / parihAravisudviyassa jahanneNaM donni ukAseNaM satta / suhuma saMparAyassa jahanneNaM donni, ukko seNaM Nava / ahakkhAyassa jahanneNaM donni ukkoseNaM paMca 28 / sAmAiyasaMjae pAM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM ekaM samayaM, ukko seNaM desUNaehiM navahiM vAsehiM UNiyA putra koDI evaM chedovaTTAvaNie vi / parihAravisuddhie jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM desUNaehiM eguNatIsAe vAsehiM UNiyA puvvakoDI, suhumasaMparAe jahA NighaMTe / ahakkhAe jahA sAmAiyasaMjae / sAmAiyasaMjayANaM bhaMte! kAlao kevacciraM hoMti, goyamA ! savvaddhaM / chedovaTTAvaNiesta pucchA goyamA ! jahanneNaM aDDAijjAI vAsasayAI, ukkoseNaM pannAsaM sAgarovamakoDisaya sahassAI / parihAravi sudvie pucchA, goyamA !
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 saMjJopayogAdidvAranirUpaNam 365 jahanneNaM desUNAI do vAsalayAI ukkoleNaM desUNAo do putvakoDIo, suhamasaMparAyasaMjayANaM bhaMte ! pucchA goyamA! jahaneNaM ekaM samayaM ukkose aMtomuhuttaM / ahakkhAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA 29 / sAmAiyasaMjayasla NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM aMtaraM hoi ? goyamA! jahanneNaM jahA pulaagss| evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa / sAmAiyasaMjayANaM bhaMte ! pucchA goyamA! nasthi aNtrN| chedovaDhAvaNiya pucchA goyamA ! jahanneNaM tevarTi vAsasahassAI ukkosaNaM atttthaarssaagrovmkoddaakoddiio| parihAravisuddhiyasta pucchA goyamA ! jahanneNaM corAsII vAsasahassAI ukkoseNaM attaarlsaagrovmkoddaakoddiio| suhumasaMparAyANaM jahA NiyaMThANaM / ahakkhAyANaM jahA sAmAiyasaMjayANaM 30 / sAmAiyasaMjayasta NaM bhaMte ! kai samugghAyA pannattA goyamA ! cha samugghAyA pannattA jahA ksaaykusiilst| evaM chedovaTAvaNiyassa vi| parihAravisuddhiyassa jahA pulAgasta / suhumasaMparAyassa jahA nniyNtthst| ahakkhAyassa jahA siNAyassa 31 ||suu06|| chAyA-sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! ki saMjJopayukto bhavet no saMjJopayukto bhavet gautama ! saMjJopayukto yathA bakuzaH evaM yAvat parihAravizuddhikaH / sakSamasaMparAyo yathAkhyAtazca yathA pulAkaH (25) sAmAyikasaM yataH khala bhadanta ! kimAhArako bhavet anAhArako bhavet yathA pulAkaH / evaM yAvat sUkSmasaMparAyaH / yathAkhyAtasaMyato yathA snAtakaH (26) / sAmAyikasaMyatasya khalla bhadanta ! katibhavagrahaNAni bhavanti ? gautama ! jaghanyena ekA utkarSe NASTa / evaM chedopasthApanIyasyApi / parihAravizuddhikaH pRcchA, gautama ! jaghanyena ekam utkarSaNa vINi / evaM yAvat yathAkhyAta0 (27) / sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSAH prajJaptAH ? gautama ! jaghanyena yathA cakuzasya / chadApasthApanIyasya pRcchA gautama ! jaghanyena ekaH utkarSeNa viMzatipRthaktvam / parihAravizuddhikasya pRcchA gautama ! jaghanyena ekaH, utkarSeNa tryH| sUkSma
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 aMgavatIstre saMparAyasya pRcchA gautama ! jaghanyena ekara, unyArpaNa ctvaarH| yathAkhyAtasya pRcchA, gautama ! jaghanyena ekaH, utkarpaNa dvau sAmAcisayatasya skhalu bhadanta / nAnA bhavagrahaNIyAH kiyanta AkamajJaptAH ? gautama ! yathA yakRzasya / chedopasthApanIyasya pRcchA gautama ! jaghanyena dvau utkarpaNa uparivAnAM zatAnAm antaH sahasrasya / parihAravizuddhikasya jaghanyena dvau utkarpaNa sapta / sUkSmasaMparAyasya jaghanyena hI utkaNa nava / yathAkhyAtasya jaghanyena dvau utyarpaNa paJca (28) sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! kAlataH kicciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena eka samayam, utkarpaNa dezonai navabhirvapairUnA pUrvakoTiH, evaM chedopasthApanIyo'pi / parihAravizuddhikaH, jaghanyena eka samayam utkaNa dezonarekonatriMzadvapairUnA pUvaikoTiH, sUkSmasaMparAyo yathA nirgranthaH, yathAkhyAto yathA sAmAyikasaMyataH / sAmAyikasaMyatAH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaccira bhavanti ? gautama ! sarvAddham / chedopasthApanIyepu pRcchA gautama | jaghanyena sArddhadvayAni varSazatAni, utkarSeNa paJcazat sAgaropamakoTizatasahasrANi / parihAravizuddhikA pRcchA gautama ! jaghanyena dezone dve varSazate, utkarpaNa dezone dve puurvkottii| sUkSmasaMpaNayasaMyatAH khalu bhadanta ! pRcchA gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkarSaNa antarmuhUttam / yathAkhyAtasaMyatAH yathA sAmAyikasaMyatAH (29) sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! kiyantaM kAlamantaraM bhavati ? gautama ! jaghanyena yathA pulAkasya / evaM yAvad yathAkhyAtasaMyatasya / sAmAyikasaMyavAnAM bhadanta ! pRcchA, gautama! nAsti antaram / chedopasthApanIyasya pRcchA gautama! jaghanyena tripaTivarSasahasrANi, utkarSeNa aSTAdazasAgaropamakoTi kottyH| parihAra vizuddhikasya pRcchA, gautama! jaghanyena caturazItisahasrANi, utkarSeNASTAdaza sAgaropanakoTikoTayaH / sUkSmasaMparAyANA yathA nigranthAnAm / yathAkhyAtAnAm yathA sAmAyikalaMyatAnAm (30) sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! kati samudghAtAH yajJazAH ? gautama ! paT samudghAtA: prajJaptAH yathA kapAyakuzIlasya / evaM chedopasthApanIyasyApi / parihAravizuddhikasya yathA puchAkasya / sukSmasaMparAyastha yathA nimranthasya / yathA khyAtasya yathA snAtakasya (13) // 76 // paJcaviMzatatitama dvAramAi-'sAmAiyasaMjaeNaM bhate' ityAdi, - TIkA-sAmAiyasaMjae NaM bhaMte' sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'kiM sannova saMjJA upayoga Adi dvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte ! kiM sannovautte hojjA' ityAdi / have saMjJA upayoga vigere dvArenuM kathana karavAmAM Ave che 'mAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM sannovautte hojjA' tyAdi
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 paJcaviMzatitama saMzAupayogahAram 367 utte hojjA' kiM saMjJopayuktaH-ahArAdisaMjJAyukto bhavet athavA 'no sannIka. utte hojjA' no saMjJopayukto bhavet AhArAdisaMjJAsu anupayukto bhavediti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sannovautte jahA vauso' saMjhopayukto yathA vakuzaH, saMjJopayukto vA bhavet no saMjJopayukto vA bhavet AhArAdikriyAsu / 'evaM jAva parihArapisuddhira' evaM yAvat parihAravizuddhikaH, yAvatpadena chedopasthApanIyasya saMgraho bhavati tathA ca chedopasthApanIyasaMyataparihAravizu. dikasaMyato saMjJopayuktAvapi bhavataH no saMjJopayuktAvapi bhavata iti bhAvaH / 'suhamasaMparAe ahakkhAe ya jahA pulAe' sakSamasaMparAyasaMpato yathAkhyAtasaMyatazca yathA pulAkA, sakSamasaMparAya yathAkhyAtasaMyato no saMjJopayuktau bhavetAmiti bhAvaH (25) 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata 'kiM sannova. utta hojjA' kyA AhArAdisaMjJAoM se yukta hotA hai athavA 'no sannovautta hojjA' AhArAdisaMjJAoM se yukta nahIM hotA hai AhArAdi saMjJA meM Asakta honA isakA nAma saMjJopayukta aura AhArAdi meM Asakti rahita honA isakA nAma no saMjJopayukta hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! sannova utte jahA use he gautama ! sAmA. yika saMyata bakuza ke jaile AhArAdi saMjJopayukta bhI hotA hai aura no saMjopayukta bhI hotA hai / 'evaM jAva parihAravisuddhie' isI prakAra se chedopasthApanIyasaMyata aura parihAravizuddhika saMyata ye donoM bhI AhArAdi saMjJopayukta bhI hote haiM aura no saMjJopayukta bhI hote haiM / 'sahamasaMparAe ahakkhAe ya jahA pulAe' sakSasaMpadAyasaMyata aura TI--'sAmAiyajae NaM bhaMte ! kiM sannovautte hojjA' hai sAvana sAmAyisayata mAhAra vigere sajJAsApAsa DAya cha ? athavA 'no sanno. vautte hojjA' mAsAra vigere sajJAsAthI yuta utA nathI ? bhADA2 vigere saMjJAomAM Asakta thavuM tenuM nAma saMjJopayukta che, ane AhAra vigeremAM Asakti rahita thavuM tenuM nAma no saMjJopayukta che. A praznanA uttaramAM prasuzrI gautamasvAmIna cha hai-'goyamA ! sannovautte, jahA bause' ke gotama! sAmAyika saMyata bakuzanA kathana pramANe AhAra vigere saMjJAo pAya che. nAsajJopayuta lAtA nathI. 'evaM jAva parihAravisuddhie' mera pramANe chedo pasthApanIya saMyata ane parihAravizuddhika saMyata A bane paNa bhaai|2 vigaire saMjJAvA hAya cha, nAsajJopayuta khAtA nathI. 'sahamasaparAe ahavakhAe ya jahA pulAe' sUkSma 52rAya sayata bhane yathAbhyAtasayata
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 bhagavatIstre paTviMzatitamamAhAradvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyiphasaMyataH khalu bhadanta ! 'kiM AhArae hojjA aNAhArae hojjA' AhArako bhavet-AhA. rAdikriyAdimAn bhavet anAhArako vA bhavet iti praznaH / bhagavAnAha-'jahA pulAe' yathA pulAkA, pulAkaradeva sAmAyikasaMyato'pi AhAraka eva bhavet na tu anAhArako bhavet sthUlazarIradhAraNaM yAvat AhAraka eva bhavati natu anAhArakastathA svabhAvAt / 'evaM jAva suhumasaMparAe' eva yAvatsUkSmasaMparAyasaMyataH atrayAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizuddhikasaMyatayoH saMgraho bhavati-kyAca yathAkhyAtasaMyata ye donoM pulAka ke jaise no saMjJopayukta hote haiM, saMjJopayukta nahIM hotA haiN| // 25 vAM saMjJA upayoga Adi dvAra kA kathana samApta // AhAra dvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte / kiM AhArae hojjA aNAhArae hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kyA AhAraka hotA hai athavA anAhAraka hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA pulAe' he gautama ! pulAka ke jaisA sAmAyikasaMyata AhAraka hI honA hai anAhAraka nahIM hotA hai| vaha sthUla zarIra ko dhAraNa kiye rahane taka AhArapha hI hotA hai anAhAraka nahIM hotA hai kyoMki usakA aisA hI svabhAva hotA hai| 'evaM jAva suhamasaMparAe' isI prakAra se yAvat sUkSmasaMparAyasaMyata taka-saya AhAraka hI hote haiM anAhAraka nahIM hotA haiN| yahAM yAvaspada se chedopasthApanIyasaMyata evaM parihAravizuddhikasayata ina donoM A bane pulAkanA kathana pramANe nosaMgopayukta hoya che. saMjJopayukta hatA nathI. A rIte pacIsamA saMnA Adi dvAranuM kathana samApta. have AhAra dvAranuM kathana karavAmAM Ave che - 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM AhArae hojjA, aNAhArae hojA' le bhagavana sAmAyika saMyata zuM AhAraka hoya che? athavA anAhAraka hoya che? mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 cha -'jahA pulAe' gautama ! sAnA kathana pramANe sAmAyika saMyata paNa AhAraka ja hoya che anAhAraka hotA nathI. te sthUla zarIrane dhAraNa karatAM sudhI AhAraka ja hoya che. anAhAraka hotA nathI. bho-tmaan| svamA vA hAya che. 'evaM jAva suhamasaMparAe' se pramANe yAvata sUkSmasa 52|syt sudhInA saMghamA mAhA2401 hoya che anAhAraka hotA nathI, ahiyAM yAvat padathI chedepasthApanIya saMyata, parihAravizuddhika saMta A be grahaNa thayA che. eTale ke che pasthApanIya
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 7.7 sU06 saptaviMzatitama bhavavAranirUpaNam 369 chedopasthApanIyaparihAravizuddhikamukSamasaMparAyasaMyatA AhArakA eva bhavanti na tu anAhArakA bhavantIti / 'ahakkhAyasaMjae jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyatoM yathA snAtakaH, yathAkhyAtasaMyatastu AhArako vA bhavet anAhArako vA bhavediti bhAvaH / (26) / saptaviMzatitamaM bhavadvAramAha-'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte' sAmA yikasaMyatasya khallu bhadanta ! 'kai bhavaggahaNAI hojjA' kati bhavagrahaNAni bhavanti-he bhadanta ! sAmAyikasaMyatasya kati bhavagrahaNAni bhavanti sAmAyikasaMyattA kati bhavagrahaNAni karotIti bhAvaH iti praznA, bhagavAnAha-goyamA ityAdi. 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka jaghanyena ekaM bhavagrahaNaM bhavati ekameva bhavaM gRhNAtIti bhAvaH, utkarSeNASTau bhavagrahaNAni bhavantIti utkarSato'STauM bhavAn gRhNAtIti / 'evaM chedovaTThAvaNievi evaM chedopasthApanIyo'pi chedo. kA grahaNa huA hai / tathA ca lAmAyikasayata chedopasthAnIyasaMyata parihAra vizuddhika saMyata ye AhAra hI hote haiM anAhAraka nahIM hote haiN| 'ahakkhAyasaMjae jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyata snAtaka ke jaise AhAraka bhI hotA hai aura anAhAraka bhI hotA hai| // 26 vAM AhAradvAra kA kathana samApta // bhavadvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte kaha bhavaggahaNAI hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kitane bhavoM ko grahaNa karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM ekkaM ukkoseNaM aTTa' he gautama ! sAmA. yikasaMyata jaghanya se eka bhavagrahaNa karatA hai aura utkRSTa se ATha bhavoM ko grahaNa karatA hai / 'evaM chedovaThThAvaNie vi' isI prakAra se saMyata parihAra vizuddhika saMyata ane sUphamasaM5rAya saMyata A badhA AhA244 hAya che. manADA24 DAtA nathI. 'akkhAya saMjae jahA siNAe' ythaakhyAta saMyata snAtakanA kathana pramANe AhAraka paNa hoya che ane anAhAraka paNa hoya che. e rIte A chavvIsamA AhAradvAranuM kathana samApta. have satyAvIsamAM bhavadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasajae NaM bhaMte ! kai bhavagAhaNAI hojjA' bhagavan sAmAyi saMyata keTalA bhane grahaNa kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhIta he che chai-'goyamA! jahanneNa eka ukoseNaM aTTa' he gautama ! sAmAyika saMyata jaghanyathI eka bhavagrahaNa kare che, ane utkRSTathI ATha bhane zahae 42 cha 'evaM chedonadvAvaNie vi' merI pramANe chehopasthApanIya sayata paNa jaghanyathI eka bhava grahaNa kare che ane utkRSTathI ATha bhavene grahaNa kare che, bha0 47
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre pasthApanIsaMyayato'pi jaghanyena eka bhavaM gRhNAti utkarpato'STau bhavAn gRhNAtIsyarthaH / 'parihAravisuddhie pucchA' parihAravizuddhikasya khallu bhadanta ! kati bhavagrahaNAni bhavantIti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahAneNaM ekaka' jaghanyena ekaM bhavagrahaNaM bhavati, parihAravizuddhikasaMyatasya, 'ukoseNaM tili' utkaNa trINi bhavagrahaNAni bhavanti parihArakavizuddhikasyeti / 'evaM jAva ahakkhAyalsa' evaM yAvad yathAkhyAtasya, yAvatpadena sUkSmasaMparAyasaMyatasya grahaNa bhavati tathA ca mukSmasaMparAya yathAsaMkhyAtayatayo jaghanyena evaM bhavagrahaNaM bhavati utkarSeNa tu trINi bhavagrahaNAni bhavantIti / (27) / - aSTAviMzatitamam AkarpadvAramAha-'sAmAjhyasaMjayassa NaM bhaMte ! egabhavaggahaNIyA kevaiyA AgarisA pannatA' sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! ekamavachedopasthApanoyasayata bhI jaghanya se eka bhava ko grahaNa karatA hai aura utkRSTa se ATha bhavoM ko grahaNa karatA hai| parihAravizuddhikasaMyata kitane acoM ko grahaNa karatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahanneNaM ekkaM ukkoleNaM tinni' he gautama ! parihAravizuddhika saMyata jaghanya se eka bhava grahaNa karatA hai aura utkRSTa se tIna bhavoM ko grahaNa karatA hai / 'evaM jAva ahavAyarasa' imI prakAra se sUkSma saMparAyasaMyata aura yadhAkhyAta saMghata una donoM ke jaghanya se eka bhava grahaNa hotA hai aura utkRSTa se tIna svagrahaNa hote haiN| 27dA bhavadvAra kA kathana samApta / Akarpa dora kA kathana 'sAmAiyasaM jayassa NaM bhaMte ! egabhavaggaNIcA kevaiyA AgarisA panattA' he adanta ! sAmAyikasayana ke eka bhava meM grahaNa karane 'parihAravisuddhie pucchA' meM bhagavan parihA2 vizuddhira sayata TamA so yaha 42 cha 1 mA praznanA uttaramA prabhuzrI he cha hai-'goyamA! jaha nneNaM eka ukoseNaM tinni' he gItama! parihA2 vizuddhi saMyata jaghanyathI eka bhava grahaNa kare che, ane utkRSTathI traNa mane grahaNa kare che. 'eva jAva ahakkhAyassa' 24 pramANe sUkSmasa 52.5 sayata bhane yathAjyAta saMyata A bannene jaghanyathI eka bhava grahaNa thAya che, ane utkRSTathI traNa bhava grahaNa kare che. e rIte A satyAvIsamAM bhavadvAranuM kathana samApta. have aThayAvIsamAM AkarSa dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasajae NaM bhate ! ekabhavagahaNIyA kevaiyA AgarisA pannattA' he bhagavana sAmAyika saMyatane eka bhavamAM grahaNa karavA lAyaka keTalA AkarSa dvArA
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 khU06 aSTAviMzatitamamAkarpadvAranirUpaNam 371 grahaNIyAH-ekasmin bhave grahItuM yogyAH kriyanta AkarSA bhavanti, ekasmin bhave kiyadvAraM sAmAyikasaMstatvasya mApti bhavati sAmAyikasaMyatasyetyarthaH iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'jahanneNaM jahA bausassa' jaghanyena yathA bakuzasya, sAmAyikasaM yatasya jaghanyena eka AkarSoM bhavati utkarSeNa tu zatapRthaktvas dvizatAdArabhya navazatabAraM yAvat sAmAyiphasaMyatatvasya prApti bhavatIti yathA bakuzasyetyAdinA prakaTIkRtamiti bhAvaH / 'chedovaTThAvaNiyasta pucchA' chedopasthApanIyasaMyatasya khalu bhadanta ! ekabhave kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eko' jaghanyena eka AkarSoM bhavati chedopasthApanIyasaMyatasyaikasmin bhave iti, 'ukoseNaM bIsapuhutta' utkarSeNa viMzati pRthaktvamiti viMzavidvayavArAdArabhya viMzatinavakaM vAraM yAvadityatra paJcapaDAdi viMzataya AkarSANAM bhavanti chedopasthApanIyasaMpatasyaikasmin bhave iti / 'parihArayogya kitane AkarSa hote haiM ?-eka bhava meM vaha kitanI bAra sAmAyika saMyamapanA prApta kara sakatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyalA! jahanneNaM jahA yausassa' he gautama ! sAmAyikasaMghata ke eka bhava meM kama se kama bakuza ke jaisA eka AkarSa hotA hai aura utkRSTa se zata. pRthaktva do sau se lekara 900 nau sau taka AkarSa hote haiN| 'chedovadyAvaNiyassa pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata ke eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM eko, ukkoseNaM bIsapuhuttaM' he gautama ! chedopasthApanIya saMyata ke eka bhava meM jaghanya se eka AkarSa hotA hai aura utkRSTa se bIsa pRtha. vasva do vIsI se lekara nau vIsI taka isameM yahAM pAMca athavA chahavIsI Adi vIsiyAM arthAt sau athavA eka sau vIsa Adi AkarSa che? arthAta eka bhavamAM te keTalIvAra sAmAyika saMyatapaNuM prApta kare che? mA prakSanA ttaramA prabhuzrI cha -'goyamA! jahaNNeNaM jahA bausassa' gautama! sAmAyika saMyatane eka bhavamAM ochAmAM ochA bakuzanA kathana pramANe eka AkarSa hoya che. ane utkRSTathI zatapRthakatva-eTale ke-basothI ni naksA sudhAnI mAya che. 'chedovadvAvaNiyasa pucchA' 3 lAvan chede sthApanIya saMyatane eka bhavamAM keTalA AkarSaka hoya che? A praznanA prabhuzrI 4 che hai-'goyamA ! jahanneNaM ekko ukkoMseNa vIsapuhutta' gautama! chedepasthApanIya saMyatane eka bhavamAM jaghanyathI eka AkarSa ane utkRSTathI vIsa pRthakatva eTale ke be vIsathI laIne nava vasa sudhInA AkarSe hoya che,
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 372 vimuddhiyasa pRcchA' parihAravizuddhikasya khalu bhadanta ! ekamavagrahaNIyAH kiyanta, AkarSA bhavantIti pRcchA manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, gomA' he gautama ! ' jahanneNaM ekko' jaghanyena - eka AkarSo bhavati ekasmin bhave ekavArameva saMyamamApti rbhavati chedopasthapanIya saMyatasyeti / 'uko seNaM tini' utkarSeNa jaya AkarSA bhavanti parihAravizuddhivasaMyatohi parihAravizuddhika saMyatatvaM trIn vArAn ekatrabhave utkarSataH pratipadyate iti / 'suDumasaMparAyarasapucchA' sUkSma saMparAya saMyatasya khalu bhadanta ! kati AkarSA ekatrabhave bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama ! 'jahanneNaM eko' jaghanyena ekatrabhave eka eva AkarSo bhavati sUkSmasaMparAyasaMyatasyeti / 'ukko seNaM cattAri' utkarSeNa catvAra AkarpA bhavanti ekatrabhave sukSma saMpa saMyatasya ekatra bhave upazamazreNIdvayasaMbhavena pratyekaM saMvizyamAnavizuddhayahote haiM / 'parihAravisrudviyassa pucchA' he bhadanta / parihAravizuddhika saMta ke kitane AkarSa eka bhava meM hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA ! janeNaM ekko ukkoseNaM tinni' he gautama ! parihAravizuddhikasaMyata ke eka bhava meM jaghanya se eka AkarSa aura utkRSTa se tIna AkarSa hote haiM / tAtparya yahI hai ki parihAravizuddhikasaMyata ko eka bhava meM kama se kama eka bAra hI parihAravizuddhikasaMyamapanA kI prApti hotI hai aura adhika se adhika tIna bAra taka parihAravizudviksaMyata kI prApti hotI hai / 'sumaparAsta pucchA' he bhadanta ! sUkSmasaMparAyasaMyata ko eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! jahanneNaM ekko, ukkoseNaM cattAri' he 'parihAravisuddhie pucchA' he bhagavan parihAra vizuddhiH saMyatane zo lavamAM DeMTalA bhASA hoya che ? 'goyamA ! jahanneNa eko ukkoseNaM tinni' he gautama! parihAra vizuddhika sayatane eka bhavamAM jaghanyathI eka AkaSa ane utkRSTathI traNa AkaSa hAya che. kahevAnu' tAtpa e che ke--parihAra vizuddhika sayatane eka bhavamAM AchAmAM echA eka ja vAra parihAra vizuddhikasayamanI prApti thAya che. ane vadhAremAM vadhAre traNa vakhata sudhI parihAra vizuddhika sayatapaNAnI prApti thAya che. 'suDuma saMparAyas pucchA' he bhagavan sUkSmasa' yazaya saMyatane the! saMvabhAM heTasA bhASa hoya che ? yA praznamA uttaramA prabhuzrI che hai - 'goyamA ! jahaNNeNaM ekko ukkoseNaM cattAri' he gautama! sUkSmasa parAya 'sa'yatane sUkSma
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 su06 aSTAviMzatitamamAkarpahAranirUpaNam 373 mAnalakSaNamukSmasaMparAyadvaya bhAvAta catasvaH pratipattayaH sUmasaMgarAyasayatatve bhavantIti / 'ahavAyarasa-pucchA' yathAkhyAtasaMgatasya slu bhadanta ! eka bhavagrahaNIyAH kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA praznaH bhagAMnAha-'goyamA' ityAdi, 'gorA' he gautama ! 'jahanneNaM eko' jaghanyena eka AkarSoM bhavati, ekatra bhave yathAkhyAtasya, 'ukoseNaM donni' utkarSavo dvau Ako bhavataH yathA. khyAtasaMyatasya ekatrabhave upazamazreNIdvayasaMmavAditi bhaavH| nAnAbhavagrahaNA karSAdhikAre-'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte !' sAmAyikasaMyatasya khalu bhadanta ! 'nAnAbhavaggahaNIyA kevayA AgarimA pannattA' nAnAbhavagrahaNIyAH-aneka gautama ! sUkSmasaMparAyasaMyata ko sUkSmaparAyasaMyanapane kI prApti kama se kama eka bAra hotI hai aura adhika se adhika cAra bAra hotI hai| isakA tAtparya aisA hai ki kSamasaMparAdhasaMpala ko eka aba meM do bAra upazamazreNI kA saMbhava ho sakatA hai| isa kAraNa pratyeka zreNI meM saMklizyamAna aura vizudhyamAna aise do sUkSamasaMparAya hone se cAra cAra sUkSmasaMparAyapane kI prApti ho sakatI hai / 'ahavAyarala pucchA' he sadanta ! thAlyAtalaMyatta ke eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? isake uttara meM prasutrI kahate hai-'moyamA ! jahanneNaM ekako ukko seNaM doni' he gaudhda ! jaghanya se eka aura utkRSTa se do AkarSa eka bhaimeM dhAkhyA saMyata ke hote haiM yathAkhyAsaMyata ke eka aca meM do ghAra upazamazreNI kA saMbhava hotA hai-ata: yahAM utkRSTa se isake do AkarSa kahe gaye haiN| 'lAmAiyasaMjayasva gaM bhaMte ! nANA bhavaggahaNIyA kevaiyA Aga risA pannattA' he bhadanta ! sAmAthikasaMghata ke aneka bhavoM meM grahaNa saMpUrAya saMyatanI prApti ochAmAM ochI ekavAra hoya che ane vadhAremAM vadhAre cAravAra hoya che. AnuM tAtparya e che ke-sUphamasaM5rAya saMyatane eka bhavamAM be vAra upazama zreNIne saMbhava hoya che. tethI pratyeka zreNImAM saMkilazyamAna ane vizuddhayamAna evA be sUphamasa para ca havAthI cAra vAra sUkSma parAyanI prApti thAya che. 'ahamakhAyassa pucchA' magana yathAvyAta saMyatane eka bhavamAM keTalA AkarSa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItabhAvAmIna 44 cha -'goyamA! jahaNNezaM ekko ukkoseNaM donni' hai gautama! jaghanyathI eka ane utkRSTathI be AkarSa eka bhavamAM yathAkhyAta saMyatane hoya che yathAkhyAtasaMyatane eka bhavamAM be vAra upazama zreNIne saMbhava hoya che tethI ahiyAM utkRSTathI tene be AkarSa kahyA che. 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhave ! nANAbhavagahaNIyA kevaiyA AgarimA pannattA'
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 raaratee bhave grahItuM yogyAH kiyanta, AkarpA bhavanti anekasmin bhave kiyadvAraM sAmA frriedtvasya prAptirbhavatIti praznaH, uttaramAda- 'jahA vause' yathA vakuzaH, kuzasya anekamavagrahaNIyA yena rUpeNa yAvanta AkarpAH kathitA stenaiva rUpeNa ihApi jJAtavyAH, tathAhi - 'jaghanyena dvau AkarSo bhaktaH, utkarSeNa tu sahasrapRthaktvam dvisahasrAdArabhya navasahasracAraM yAvad AkarSA bhavantIti / 'chedovadvAvaNiyassa pucchA' chedopasthApanIyasaMyatasya khannu bhadanta | nAnAmavagrahaNIyAH kiyanta AkarSA bhavantIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! ' jahanne donni' jaghanyena dvau AkarSo bhavata chedopasthApanIyasaMgatasya nAnAbhave iti / 'ukkoseNaM ubariM navahaM samANaM aMtI sahastasta' utkarSeNoparinavAnAM zatAnAm antaH sahasrasya navazatAdhikAH sahasrato nyUnA AkarSA hone yogya aise kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'gomA' jahA barase' he gautama 1 vakuza ke jaise aneka bhavagrahaNIya AkarSa kahe gaye haiM usI prakAra se utane hI AkarSa yahAM para bhI jAnanA cAhiye / tathA ca jaghanya se do AkarSa aura utkRSTa se do hajAra se lekara 9 hajAra AkarSa sAmAyikasaMyata ke aneka bhavoM meM hote haiM / 'chedovadvAvaNiyassa pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata ke aneka bhAvoM meM kitane AkarSa hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! jahanneNaM doni ukkoseNaM udariM navahe saghANaM aMto sahaFare' he gautama! chedopasthApanIyasaMgata ke nAnA bhavoM meM jaghanya se do AkarSa hote haiM aura utkRSTa se 9 sau se kAra aura eka hajAra ke " huM bhagavan sAmAyika sayatane aneka bhave gratuNu karavA ceAgya evA keTalA AkarSI hAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! jahA bause' he gautama! aGkuzanA uthana prabhA ne avagrahaguvAjA AI kahyA che, e pramANe eTalA ja AkarSAM sAmAyika sayatanA saba'dhamAM paNa samajavA. eTale ke jaghanyathI e AkaSa ane utkRSTathI e hArathI laIne nava hajAra Aka sAmAyika sayatAne aneka bhavAmAM hoya che. 'chedavidvAvaNiyassa pucchA' he bhagavan hopasthApanIya sAyaMtane mane laveAbhAM DeTA Ao hoya he ? uttarabhAM prabhuzrI che - 'goyamA ! jahanneNaM donni ukkoseNaM uvari navahaM sayANaM aMto sahassassa' he gautama / cheddaaysthApanIya sayatane nAnA bhavAmAM jaghanyathI e AkarSyA heya che. ane utkRSTathI 960 nava seAthI upara ane eka hajAranI aMdara e AkaSa hoya
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 aSTAviMzatitamamAkarSadvAranirUpaNam 375 bhavanti nAnAbhavagrahaNIya chedopsthaapniiysNytsyeti| kathamityAha ekana kila bhavagrahaNe AkarSANAM viMzatayaH SaD bhavanti iti viMzatyuttaraM zatamityarthaH, tatazca aSTAbhi bhavaNitA navazatAni SaSTayadhikAni bhavanti, idaM ca sambhavamAtra. mAzritya saMkhyAvizeSaNadarzanam ato'nyathApi-prakArAntareNApi yathA navazatAni kizcidadhikAni bhavanti tathA kartavyamiti / 'parihAravimuddhiyassa jahanneNaM doni' parihAvizuddhikasaMyatasya jaghanyena nAnAbhavagrahaNIyau dvAveva AkarSoM bhavataH / 'ukoseNaM satta' utkarSeNa tu sapta AkarSA bhavanti, parihAravizuddhikasaMyatasya ekasmin bhave utkarSeNa trivAraM parihAravizuddhikacAritramAptirbhavatItyuktatvAta, ekasmin bhave trivAram dvitIyabhave dvivAram tathA tRtIyabhave'pi dvivAram ityAdi vikalpataH sapta AkarSA bhavanti parihAravizuddhikasaMyatasyeti bhAvaH bhItara AkarSa hote haiN| ye AkarSa hala prakAra se hote haiM-eka bhavagrahaNa meM 120 AkarSa hote haiM / 120 meM 8 bhavoM kA guNA karane se 960 hote haiM / yaha sambhavamAtra ko Azrita karake saMkhyAvizeSakA pradarzana kiyA gayA hai| isa prakAra se atirikta aura bhI dUsare prakAra se 960 ho jAye to vaisA kara lenA caahiye| 'parihAravisuddhiyassa jahanneNaM donni ukkoseNaM satta' parihAravizuddhikasaMyata ke nAnA bhavoM meM jaghanya se do AkarSa hote haiM aura utkRSTa se sAta AkarSe hote haiN| ye isa prakAra se hote haiM-isake eka bhava meM utkRSTa se tIna bAra AkarSa hote haiM arthAt isa parihAravizuddhikasaMyata ko eka bhava meM utkRSTa se parihAravizuddhika cAritra kI prApti tIna bAra hotI hai| dvitIya bhava meM do bAra hotI hai, tathA tRtIya bhava meM bhI do bAra hotI hai| isa prakAra 7 dhAra aneka bhavoM meM parihAravizuddhikasaMyata ko priche, A AkarSe A pramANe hoya che, eka bhavagrahaNamAM 120 ekaso vIsa AkarSa hoya che. 120 ekasa vIsamA 8 ATha bhavone guNavAthI 60 nase sa18 25 laya tama 4 naye. 'parihAravisuddhiyassa jahanneNaM donni ukkoseNaM satta' pariDAvizuddhi sa yatane mane momA dhanyathA meM A3 hoya che ane utkRSTathI sAta AkarSa hoya che. te A pramANe hoya che.tenA eka bhavamAM utkRSTathI traNa vAra AkarSa hoya chearthAt A pari. hAravizuddhika saMyatane eka bhavamA utkRSTathI parihAravizuddha cAritranI prApti traNa vAra thAya che. bIjA bhavamAM be vAra thAya che. tathA trIjA bhAvamAM paNa be vAra thAya che. A rIte cha sAta vAra aneka bhavamAM parihAravizuddhika saMyatane
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsutre 376 'huma saMparAyasaMjayassa jahanneNaM doni' sUkSmasaMparAyasaMyatasya jaghanyena dau AkarSau bhavataH, 'ukkoseNaM Nava' utkarSeNa nava AkarpA bhavanti sUkSmasaMparAyasaMyatasyekatra bhave caturArpANAM kathitatvAt bhavatrayasya ca tasyAbhidhAnAt ekatra bhave caravAra, dvitIye'pi catvAraH, tRtIyabhave eka eva evaM krameNa nava AkarSA bhavanti iti / 'ahakvAyarasa jahanneNaM donni, udyoseNaM paMca' yathAkhyAta saMyatasya ekasmin bhave dvau ArUpa, dvitIyamace cApi dvau ekariva eka eva AkarSa afa saMkalanayA paJca karpA bhavanti / 2 hAravizuddhi cAritra kI prApti hotI hai / 'hama saMparAyasaMjayasma jahanneNaM doni, uccako seNaM pAva' sUkSmasaMparAyasaMgata ke jaghanya se aneka bhavoM meM sUkSmasaMparAva cacaritra kI prApti do bAra hotI hai aura utkRSTa se nau bAra hotI hai / isa prakAra isake aneka bhavoM meM AkarSa jaghanya se do aura utkRSTa se nau hote haiM / sakSamaparAyasaMgata ke eka bhava meM cAra AkarSa kahe gaye haiM aura isake 3 bhava batalAye gaye hai| ataH eka bhava meM cAra aura dvitIya bhava meM bhI cAra tathA tRtIya bhava meM eka isa krama se 9 AkarSa hote haiM / 'ahamavAyasma jahanneNaM donni, ukko seNaM paMca' yathAkhyAtasaMyata ke jaghanya se aneka bhavoM meM do AkarSa hote haiM aura utkRSTa se pAMca AkarSa hote haiN| pAMca AkarSa isake isa prakAra se hote haiM prathama bhava meM do dvitIya bhava meM do aura tRtIya bhava meM 1 isa prakAra se ye aneka bhAgoM ke pAMca AkarSa ho jAte hai / 28 vAM AkarSa dvAra kA kathana samApta parihAra vizuddha yAritranI yAsi thAya che 'muhumasaparAyasajayasma jahanneNaM donni ukkoseNaM Nava' sUkSmasa parAya sayatane dhanyathI gane lavomAM sUkSmasa parAya cAritranI prApti e vAra thAya che. ane utkRSTathI nava vAra thAya che. A rIte tene aneka bhavAmAM jaghanyathI e ane utkRSTathI nava AkaSa hAya che. sUkSmasa'parAya sa yatane eka bhavamAM cAra AkaSa kahyA che. ane tenA 3 traNa bhava khatAvyA che tethI eka bhavamAMcAra ane khIjA bhavamAM paNa cAra tathA zrI lavamAM me yo umathI sarpa hoya che. 'akkhAyassa jahanneNaM donni ukkoseNaM paMca' yathAbhyAta sayatane dhanyathI mane lAbhAM me bhASa hAya che, ane utkRSTathI pAMca AkaSa hAya che tene pAMca AkaSa A pramANe hAya che--pahelA bhavamAM e mIjA bhavamA che ane trIjA bhavamAM eka e rIte aneka lavemAM 5 pAMca Ar thai jAya che. aThyAvIsamuM ASadvAra samApta ArA
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ shreer TIkA za025 u.7 06 ekonatriMzattama kAladvAranirUpaNam 377 ekonatriMzattamaM kAladvArama ha - 'sAmAiyasaMjara NaM bhaMte ! kAlao kenaciraM hoI' sAmAyika saMyataH khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati kiyatkAlaparyantaM sAmAyikasaMyato bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! ' jahanneNaM ekaM samayaM jaghanyena ekaM samayam sAmAyikacAritrasya prAptyanantarasamaye eva maraNAt ekaH samaya eva bhavati jaghanyena sAmAyikasaMyataspeti / 'ukoseNaM deNaehiM navahiM vAsehiM UNiyA puvyakoDI' utkarSeNa dezoM ne navabhirvarSerUnA pUrvakoTi dezonanavavarSanyUnaH pUrvakoTivarSaH utkarSataH kAlaH, " 'uko seNaM deNaehiM navahiM vAsehiM UNiyA puNtrakoDI' iti yaduktaM tat garbha-samayAdArabhya jJAtavyam anyathA janmadinA'pekSayA aSTa varUnA eva pUrvakoTi 29 veM kAladvAra kA kathana 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoI' he bhadanta ! jIva sAmAyikasaMyata kitane kAla taka rahatA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM deNaehiM navahiM vAsehiM UNiyA puNvakoDI' he gautama ! jIva sAmAyikasaMyata jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se kucha kama nau varSoM se hIna eka koTi pUrvataka rahatA hai / sAmAyikasaMyata kA kAla jo jaghanya se eka samaya kA kahA gayA hai so usakA kAraNa aisA hai ki sAmAyika cAritra kI prApti ke bAda anantara samaya meM hI usakA maraNa ho jAtA hai| tathA isakA jo utkRSTa kAla kahA gayA hai vaha garbha samaya se lekara ke kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye / nahIM to AThavarSa kama pUrva koTi hI AnA cAhiye / yadi janma dina se isakI gaNanA kI Dave yogaeNutrIsabhA ANa dvAratu' uthana 12vAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjaNaM bhaMte / kAlao kevaccira' hAM' he bhagavan lavo sAmAyi saMyata DeMTalA Aja suSI rahe che ? uttaramAM prabhuzrI De haiM - 'goyamA ! jahanneNaM ekka samaya' ukkoseNaM desUNapahiM navahi vAsehiM UNiyA puNvakor3I' he gautama ! jIva sAmAyika sayata jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI kaMIka kasa nava varSa echA eka pUrva keATi sudhI rahe che. sAmAyika sayatane je kALa jaghanyathI eka samayanA kahyo che, tenuM kAraNa e che ke--sAmAyika cAritryanI prApti pachInA anatara samayamAM ja temanu maraNa thaI jAya che. tathA tenA je utkRSTa kALa kahela che, te garbha samayathI laine kahyo che. tema samajavuM, athavA ATha varSI kampUrNAMkonA samajave joie. jo janma divasathI TO 48 1
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso bhavatIti / 'evaM chedovaTThAvaNievi' evam-sAmAyikasaMyatavadeva chedopasthApanIyasaMyato'pi kAlatA, jaghanyena ekasamayam utkarpaNa dezona navabhivarUnA pUrvakoTiriti / 'parihAravisuddhie jahanneNaM eka samayaM' parihAravizuddhiko jaghanyena eka.. mamayam parihAravizuddhikasya kAlato jaghanyena ekaH samayo maraNApekSayA bhavati / 'uskoseNaM desUNaehi egUNatIsAe vAsehiM aNiyA pucakoDI' utkarpaNa dezonaire. phonatriMzatAvarSe rUnA pUrvakoTita, ayamAzayaH-dekhonanavavarSajanmaparyAyeNa kenApi pUrvakovyAyuSkeNa pravrajyA gRhItA tasya ca yadA viMzatirvANi dIkSAparyAyasya bhavati tadA tasya viMzavivarSapravrajyAparyAyasya dRSTivAdAdhyayanaM kRtaM syAt, jAvegI to 'evaM chedovaTThAvaNie ghi' isI prakAra se chedopasthApanIya. saMpatta ke sambandha meM bhI kAla kI apekSA se kathana jAnanA caahiye| arthAt chedoSasthApanIyasaMyata bhI kAla kI apekSA se eka samaya taka jaghanya se aura dezona nau varSa kama eka pUrva koTi taka utkRSTa se chedopasthApalIyasaMyata rahatA hai / 'parihAraviluddhie jahanneNaM ekkaM samayaM ukoseNaM desaNaehiM egUNatIsAe nArahiM aNiyA puvvakoDI' parihAravizuddhika saMyata jaghanya se eka lamaya taka aura utkRSTa se kucha kama untIsa 29 varSa hIna pUrva koTi varSa taka parihAravizuddhikasaMyatta rahatA hai| tAtparya isa kathana kA aikhA hai-kucha kama nau varSa kI janma paryAyavAle kisI pUrpakoTi kI Ayu yukta jIva ne dIkSA grahaNa kI dIkSA paryAya ke pIsa varSa jaba usake ho jAte haiM taba taka vaha dRSTiyAda kA adhyayana kara letA hai isake bAda vaha tebhanI gAnA 42vAmA mAne to 'evaM chedokdAvaNiNa vi' merI pramANe che?| pasthApanIya saMyatanA saMbaMdhamAM paNa kALanI apekSAthI kathana samajavuM joIe. arthAt chedepastha panIya saMyata paNa kALanI apekSAthI eka samaya sudhI jaghanyathI ane dezanA nava varSa ochA eka pUrvakeTi sudhI utkRSTathI che5sthaaniiymaa 2 che, 'parihAravisuddhie jahaNNeNaM eka samaya ukoseNaM desRNaehi egUNatIsAe vAsehi UNayA pucakoDI' parivAravizuddhi sayata jaghanyathI eka samaya sudhI ane utkRSTathI kaMIka ochA 29 ogaNatrIsa varSa hIna pUrvakeTi varSa sudhI parihAravizuddhika saMtapaNAmAM rahe che. A kathananuM tAtparya e che ke-kaMIka, ochA nava varSanA janma paryAyavALA kaI pUrvakeTinI AyuSyavALA jIvane dIkSA grahaNathI dIkSA paryAyanA vIsa varSa jyAre tenA pUrA thaI jAya tyAM sudhImAM te draSTivAdanuM adhyayana karI le che,
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 06 ekonatriMzattama kAladvAranirUpaNam 379 - tadanantaraM sa parihAravizuddhi cAritraM svIkuryAt tat cAritraM cASTAdazamAsamAnamapi avicchinnatatpariNAmena tenAjanmapAlitam ityevaM krameNa ekonatriMzadvarSo pUrvakoTiM yAvatparihAravizuddhikacAritraM syAt iti / 'sumaparAe ,jahA NiyaMThe' sUkSmasaMparAyo yathA nirgranthaH, jaghanyena eka samayamutkarSeNa antamuhUrtamAtramiti / ' ahavakhAe jahA sAmAiyasaMjae' yathAkhyAtasaMyato yathA sAmAyika saMyataH, sAmAyika saMyatayadeva yathAkhyAtasaMyataH jaghanyena ekaM samayam upazamAvasthAyAM maraNApekSA jaghanyena eke samayaM kathitam utkarSeNa dezonA pUrvakoTiH snAtakayathAkhyAtasaMyatApekSayA iti / atha pRthaktvena tadAhaparihAravizuddhi cAritra svIkAra kara letA hai aura isa cAritra ko isake pramANa anusAra vaha 18 mAsa taka pAlana karake bhI jIvana paryanta avicchinna rUpa se usI pariNAma se pAlatA hai / isa krama se kucha kama 29 varSa hIna eka pUrva koTi taka parihAravizudvika saMyata parihAravizuddhi cAritra ko pAlatA hai / isIliye itanA utkRSTa rUpa se usake pAlana kA kAla yahA~ prakaTa kiyA gayA hai / 'suhumasaMparAe jahA liyaMTe' sUkSmasaMparAyasaMyata nirgrantha ke jaisA jaghanya se eka samaya taka rahatA hai aura utkRSTa se eka antarmuhUrtta taka rahatA hai / 'ahakkhAe jahA sAmAiyasaMjae' sAmAyikasaMghata ke jaise yathAkhyAta saMyata jaghanya se eka samayataka yavAkhyAtasaMyata rahatA hai kyoM ki yathAkhyAta kA upazama avasthA meM maraNa kI apekSA se jaghanya eka samaya hotA hai aisA kahA gayA hai / tathA utkRSTa se vaha dezona pUrvakoTi taka te pachI te parihArazuiddhika cAritrane svIkAra karI le che. ane A cAritrane tenA pramANu pramANe te 18 aDhAra mAsa sudhI pAlana karIne paNa jIMdagI paryaMnta avicchinnapaNAthI eja piraNAmanu pAlana kare che. A kramathI kaMika ochA 29 ogaNatrIsa varSa hIna eka pUrva kaTi sudhI parihAra vizuddhikasayata, parihAravizuddhika cAritrane pALe che. tethI ATale utkRSTa yathAthI tenA yAsanuaNa maDiyAM gatAvesa che. 'suhumasaMparAeM jahA niyaThe' sukSmasa parAya sa yata nie pramANe janyathI eka samaya sudhI rahe che, mane uDDaSTathI zo! 'tarmuhUrta sudhI rahe che. 'ahakkhAe jahA sAmAiya sajJa" sAmAyika sayatanA kathana pramANe yathAkhyAtasayata jaghanyathI eka samaya sudhI yathAkhyAta saMyaMtapaNAmAM rahe che. kemake yathAkhyAtanA upazama avasthAmAM maraNanI apekSAthI jaghanya eka samaya hAya che. tema kahyu che. tathA utkRSTathI te dezeAna pUrvakATa sudhI yathAkhyAta saMyaMta snAtaka yathAkhyAta samayanI
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 bhagavatImatra 'sAmAiyasaMjayA Na bhaMte ! kALao kevacciraM hoti' sAmAyikasaMyatAH khala bhadanta ! kAlakaH kiyaciraM bhavantIti praznA, bhagavAnAha- goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sambaddhaM sarvAddhAm-sarvakAlam nAsti tAdRzaH kAlo yatra sAmAyikasaMyatAH kAlavo na bhaveyurapi tu bhaveyu reveti / 'chedovAvaNiesa pucchA' chedopasthApanIyasaMyatAH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavatIti pRcchA praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! janhaneNaM aDDA ijjAI vAsasayAI' sArdhe dve varSazate utsarpiNIkAle prathamatIrthakarasya padamanAbhasya tIrtha yAvat chedopasthApanIyaM cAritraM bhavati tasya tIrtha ca sArdhe he varSazate yAvad bhavatIti / 'ukkoseNaM pannAsaM sAgarovamakoDisayasahassAI' utkarSaNa pazcAzatsAgaropamakoTizatasahasrANi avasarpiNIkAle AditIrthakarasya tIrya yathAkhyAtasaMyata snAtaka yathAkhyAtasaMghama kI apekSA se rahatA hai| 'sAmAjhyasaMjayANaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoti' he bhadanta ! sAmAyikasaMyatakAla kI apekSA se kahAM taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! samvaddhaM' he gautama ! sAmAyikasayata rUpa se jIva sarvakAla meM rahate haiM / aisA koI bhI kAla nahIM hotA hai ki jisameM koI na koI jIva sAmAyikasaMyatarUpa se maujUda na hoN| 'chedovaTThA. paNiesu pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMyata kAla kI apekSA se kaba taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI karate haiM-'goyamA ! jahanneNaM aTTA. ijjAI vAsasayAI' he gautama ! chedopasthApanIyasaMpatarUpa se jIva jaghanya kI apekSA se 250 varSa taka rahate haiM aura 'ukkoseNaM pannAsa sAgarovala koDisayasahassAI' utkRSTa kI apekSA se 50 lAkha karoDa apekSAthI 29 cha. 'sAmAiyasaMjayANaM bhaMte ! kAlao kevaccira hoti - vanuM sAmAyika saMyata kALanI apekSAthI kayAM sudhI te avasthAmAM rahe che? mAnA uttaramA prabhuzrI 49 cha - goyamA ! savvaddha" 8 gautama ! sAmAyi saMtapaNAthI jIva sarvakALa rahe che. e kaI paNa kALa nathI ke jemAM kaIne kaI jIva sAmAyika saMtapaNAthI vartamAna na hoya ? ___'chedovadvAvaNiesu pucchA' 7 bhagavan cheopasthApanIya sayata janA apekSAthI keTalA kALa te avasthAmAM rahe che ? uttaramAM prabhutrI kahe che ke'goymaa ! jahanneNaM aDDhoijjAI vAsasayAI' , gautama ! cheDe52thAnIya saMtapaNAthI jIva jaghanyanI apekSAthI ra50) aDhIso varSa sudhI rahe che, bhane, 'ukkoseNaM pannAsaM sAgarovamakoDisayasahassoi' aSTathA 50 payAsa arw kareDa sAgaropama kALa sudhI rahe che. utsarpiNI kALamAM pahelA tIrthakara
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 ekonatriMzattama' kAladvAranirUpaNam 381 yAvat chedopasthApanIyaM cAritraM pavartate tacca tIrtha paJcAzat sAgaropamakoTi lakSavarSANi yAvat pravartate ataetAdRzakAlaM chadmasthasaMyatAnAM bhavati, ata uktam'ukoseNa pannAsaM' ityAdi, / ___ 'parihAravisuddhiesu pucchA' parihAravizuddhikasaMpatAH khalu bhadanta ! kALataH 'kiyaciraM bhavantIti pucchA prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM demUNAI do vAsasayAI jaghanyena dezone dve varSazate parihAra vizuddhikasaMyatasya jaghanyena kAlaH, utsarpiNIkAle prathamatIrthakarasya samIpe zatasAgaropama taka rahate haiN| utsarpiNIkAla meM prathama tIrthaMkara padmanAbha ke tIrtha taka chedopasthApanIya cAritra hotA hai aura inakA tIrtha 250 varSa taka rahatA hai / isaliye chedopasthApanIyasaMyata kA kAla kI apekSA se jaghanya kAla 250 varSa kA kahA gayA hai / tathA utkRSTa se jo isake rahane kA kAla kahA gayA hai vaha avasarpiNIkAla meM Adi tIrthakara ke tIrtha taka chedopasthApanIya cAritra rahatA hai aura inakA tIrtha pacApta lAkha karoDa sAgaropama taka calatA hai, isaliye aisA kAla chedopasthApanIya saMyatoM kA hotA hai / isaliye 'ukkoleNaM pannAsaM0' aisA kahA gayA hai| 'parihAravisuddhieslu pucchA' he bhadanta ! nAnA jIvoM kI parihAravizuddhika saMyata avasthA kitane kAla taka rahatI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM dekhUgAI do vAsa tapAI' he gautama ! parihAravizuddhikasaM yata avasthA kama se kama kucha kama dolo varSa taka rahatI hai jaise utsarpiNIkAla meM prathama tIrthaMkara ke samIpa meM 100 varSa padmanAbhanA tIrtha sudhI chede sthApanIya cAritra hoya che ane temanuM tIrtha 250ahiMsa varSa sudhI rahe che. tethI chede pasthApanIya saMyatane kALanI apekSAthI jaghanya kALa 25] aDhiso varSane kahyo che. tathA tene rahevAne kALa utkRSTathI je kahyo che, te avasarpiNI kALamAM AdinAtha tIrtha karanA tIrtha sudhI che pasthApanIya cAritra rahe che. ane temanuM tIrtha pacAsa lAkha 42|unu DAya che. tathA 'ukoseNaM pannAsaM0' se prabhArI prayu che. . 'parihAravisuddhiesu pucchA' hai maga mana vAnI parihA2vizuddhi avasthA keTalA kALa sudhI rahe che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke, 'goyamA ! jahanneNaM desUNAI do vAsa sayAi' hai gautama! pariDAvizuddhi sayata avasthA ochAmAM ochA kaMIka ochA baso varSa sudhI rahe che. je rIte utsarpiNI kALamAM pahelA tIrtha karanI samIpe 10) so varSanI Ayu
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 bhaMgavatIce varSAyuSkaH kazcid manuSyaH parihAravizuddhikacAritraM gRhNAti tathA jIvanAnte tasyaiva tIrthakarasya samIpe anyaH kazcit parihAravizuddhikacAritramavAsaH / tada. nantaraM tatsamIpe na ko'pi cAritraM gRhNAti, ityevaM kramega dve varSazate tayoSa pratyekamekonatriMzati varSe pu gateSu parihAravizuddhi rucAritrapatipattistyeivamaSTa. paJcAzatA varSenyUne dve varSa zate jaghanyaH kAlo bharatIti / 'ukoseNaM deraNAo do puSakoDIo' utkaNa dezone dve pUrvakoTayau avasarpiNIkAle AdimatIrthakarasya samIpe pUrvakoTIvarSAyuSkaH kazcit parihAravizuddhikaM saMyama pratipannastasyAntike tajjIvitAnte anya svAdRza pUrvakoTIvarpAyuSka eva parihAravizuddhikaM saMyama kI AyuvAlA koI manuSya parihAravizuddhikasaMyama ko-parihAravizu. dvika cAritra ko-aMgIkAra karatA hai / tathA usake jIvana ke anta meM usa ke samIpa meM anya koI dUsarA 100 varSa bAlA jIva parihAravizuddhika cAritra ko aMgIkAra karatA hai / isake bAda usake pAsa koI bhI isa cAritra ko aMgIkAra nahIM karatA hai, isa prakAra se ye dosau varSa ho jAte haiN| parantu pratyeka ko 29 untIsa varSa vyatIta ho jAne para hI parihAravizuddhika cAritra kI pratipatti hone se 58 varSa kama do sau varSa yaha jaghandha kAla hotA hai / tathA uskRSTa kAla parihAravizuddhikasaMyata avasthA kA 'desUNAo do puSakoDIo' kucha kama do pUrvakoTi kA hai / jaise-avatapiMgI kAla meM Adi ke tIrthakara ke pAsa eka pUrvakoTi kI AyuvAlA koI jIva parihAravizuddhika saMyama ko dhAraNa karaletA hai aura itanI hI AyuvAlA dUsarA koI jIva usakI Ayu ke anta meM parihAravizuddhikasaMyama ko dhAraNa thavALe koI manuSya parihAravizuddhika saMyamane arthAta parihAravizuddhika cAritrane svIkAre che. tathA tenA jIvananA aMtamAM eja tIrthakaranI samIpe bIje kaI 100so varSanI AyuSyavALe che. parihAravizuddhika cAritrane svIkAre che. te pachI tenI pAse koI paNa A cAritra savIkAratA nathI, e rIte A base varSa thaI jAya che. paraMtu darekane ogaNatrIsa varSa vItI jAya tyAre ja cAritranI prApti thAya che tyAre 58 aThAvana varSa kama baso varSa A jaghanya kALa thAya che. tathA parihAravizuddhika avasthAne utkRSTa kALa 'desUNAo do pucakoDI oM' 3 bha meM pUTinI che.-masapiNI kALamAM pahelA tIrthaMkaranI pAse eka pUrva kenTinI AyuSyavALe koI jIva parihAravizuddha saMyamane dhAraNa karI le che, ane eTalA ja AyuSyavALo kaI jIva tenA AyuSyanA aMtamAM parihAravizuddha saMyamane dhAraNa kare che. te
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 ekonatriMzattama kAladvAranirUpaNam 383. matipanaH tayozca pratyekamekonatriMzativarSeSu gateSu cAritrapatipattirityevamaSTa paJcA. pratA varSenyU naM pUrvakoTIdvayaM parihAravizuddhikasaMyatatvaM syAditi / 'suhamasaMparAya:saMjayA NaM bhaMte ! pucchA' sUkSmasaMparAyasaMyatAH khalu bhadanta ! kAlataH kiya ciraMbhavantIti pRcchA prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekkaM samayaM jaghanyena samayaikamAtraM bhavati 'ukoseNaM aMto mahattaM . utkarSeNa antarmuhatam / 'ahakkhAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA' yathAkhyAtasaMyatA: yathA sAmAyikasaMyatAH sAmAyikasaMyatavadeva yathAkhyAtasayatA api sarvakAle eva bhavantIti / (29) / karatA hai / isake bAda phira koI jIva isa caritra ko prApta nahIM karatA hai to aisIsthiti meM 2 koTi varSa taka isa cAritra kA sadbhAva utkRSTa se A jAtA hai| parantu ye donoM jIva apanI Ayu ke 29 varSa nikala jAne ke bAda hI isa cAritra ko prApta karate haiM / ataH 2 koTi pUrva0 58 varSa se hIna ho jAte haiM / isIliye isakA utkRSTa kAla kucha kama 2 koTi pUrva kA kahA gayA hai| 'suhamasaMparAyasaMjayANaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! nAnA jIvoM kI apekSA se sUkSmasaMparAyasaMyata kA kAla kitanA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! jahAneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM' he gautama ! sUkSmasaMparAyasaMyata jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se eka antarmuharta taka rahatA hai / 'ahakkhAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA' yathAkhyAtasaMyatoM kA kAla sAmAyikasaMyatoM ke jaise hai / ataH yathAkhyAtasaMyata sarvakAla meM pAye jAte haiM / 29 veM kAladvAra kA kathana samApta / pachI koI jIva A cAritrane prApta karatA nathI, A sthitimAM be karoDa varSa sudhI utkRSTathI A cAritrane sadubhAva AvI jAya che. paraMtu A ane jIva pitAnA AyuSyanA 29 varSa nIkaLI gayA pachI ja A cAritrane prAma kare che. tethI be pUrvakeTi 58 aThAvana varSathI nyUna thaI jAya che tethI ja tena pRSTa 474 mAchA meM pUrI TinA hera che. 'suhamasaMparAyasajayANaM, bhaMte ! pucchA' bhagavan sUkSma parAya sytn| mane vAnI apekSAthI 32 m cha ? uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! jahanneNaM ekka samaya ukkoseNaM aMtomuhuttaM' gautama ! sUkSbhasa parAya sayata dhanyathA me samaya sudhI bhane aSTayA me matabhuta sudhI 2 che. 'ahakkhAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA' yathAjyAta sytn| sAmAyi4 sayatanI rasa jethI yathAkhyAta saMyata sarva kALamAM rahetA hoya che. ogaNatrIsamA kALadvAranuM kathana samApta
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 bhagavatIce triMzattamamantarimAha-'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte / kevaiyaM kAlara aMtara hoI' sAmAyikasaMyatasya sAmAyikasaMyatasyeti sAmAyikasaMyato bhUvA tatparityAge punastasya sAmAyikasaMyatatvamAptau khalu bhadanta ! kiyatkAlaparyantam / antaram-vyavadhAnaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA'. he gautama ! 'jahanneNaM jahA pulAgassa' jaghanyena yathA pulAkasya jaghanyena anta.' muhartamAtram vyavadhAnaM bhavati utkarSeNAnantakAlaparyantaM vyavadhAnaM bhavati kAlA. pekSayA anantAvasarpiNyutsapiNyaH, kSetrato dezonApArddhapudgalaparAvarta, yAvat / yadi, kazcitmANI AkAzasya pratyekasmin pradeze prApnuvan maraNena yAvatAkAlena saMpUrNaH . mapi lokaM byApnuyAt tAvatA kAlena kSetrApekSayA vAdarapudgalaparAvoM bhavatIti / 30 antAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjayassa NaM bhaMte ! kevaiyaM jhAlaM aMtaraM hoI' he bhadanta !, sAmAyikasayata ko vApisa sAmAyikasaMyatabanane meM kitane kAla kA antara hotA hai, uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM jahA pulAgassa' he gautama ! pulAka ke jaise yahAM jaghanya se antara eka antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa se antara anantakAla kA hai / kAla kI apekSA se ananta avasarpiNI ananta utsarpiNI kA antara rahatA hai aura kSetra kI apekSA se dezona apArddha pudgala parAvartta kA antara hotA hai| koI prANI lokAkAza ke pratyeka pradeza meM janma maraNa karatA haA sampUrNa lokAkAza ke samasta pradezoM ko jitane samaya meM apane janma maraNa se vyApta kara letA hai utane kAla kA nAma kSetra kI apekSA have trIsamA antaranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhate ! kevaiyaM kAla aMtara hoi' u samapan / sAmAyika saMyatane pharIthI sAmAyika saMyata thavAmAM keTalA kALanuM aMtara rahe che? vyavadhAna 2 che ? | prazna uttaramA prasuzrI 49 cha -'goyamA / jaha. NNeNaM jahA pulAgassa' he gItama! yAnA 4thana pramANe mADiyAM dhanyathA aMtara-vyavadhAna eka aMtarmuhUrtanuM che. ane utkRSTathI anaMtakALa sudhInuM aMtara che. kALanI apekSAthI anaMta avasarpiNa anaMta utsarpiNInuM atara rahe che. ane kSetranI apekSAthI dezane apAI pudgala parAvartanuM aMtara rahe che. koI prANa kAkAzanA dareka pradezamAM kamathI janmamaraNa karatA thakA saMpUrNa kAkAzanA saghaLA pradezane jeTalA samayamAM pitAnA janmamaraNathI vyApta karI le che. eTalA kALanuM nAma kSetranI apekSAthI eka bAdara pudgala para
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za025 u.7 06 triMzattamamantarddhAranirUpaNam 385 .' evaM jAva ahakkhAya saMjayassa' evaM yAvad yathAkhyAta saMyatasya atra yAvatpadena chedopasthApanIya parihAravizuddhika sUkSmasaMparAyasaMyatAnAM grahaNaM bhavatIti, tatatha chedopasthApanIyAdArabhya yathAkhyAta saMyatAntAnAM jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTa'to'nantaM kAlamaMtaraM bhavatIti bhAvaH / atha samuccayena bahuvacanamAzrityAha 'sAmA iyasaMjayA NaM bhaMte ! pucchA' sAmAyika saMyatAnAM khalu bhadanta ! kiyatkAlaM yAvada - svaraM bhavatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'natthi aMtaraM' nAsti antaram bahusvApekSayA sAmAyikasaMyatAnAM kadApi antaraM na bhavatIti / 'chedovadvAvaNiyapucchA' 'chedopasthApanIyasaMpatAnAM kiyatkAlaparyantaM vyavadhAnaM bhavatIti pRcchA praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'joyamA' he gautama ! ' jahanneNaM tevaTThi vAsasahastAI' jaghanyena triSaSTivarSasahasrANi vyavase eka bAdara pulaparAvartta hotA hai / 'evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa' isI prakAra se yApada se chedopasthApanIya, parihAravizuddhika, sUkSmasaMparA saMpata aura yathAkhyAta saMyata ke viSaya meM bhI apanA apanA antara samajhalenA caahiye| aba samuccaya se bahuvacanako lekara kahatA hai'sAmAiya saMjayA NaM bhaMte ! pucchA' hai bhadanta ! bahuta sAmAyikasaMyata kA kitane kAla kA antara hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! natthi aMtaraM' he gautama ! bahuta sAmAyikasaMghatoM ko antara nahIM hotA hai kyoMki inameM koI na koI sAmAdhikasaMyata sadA vidyamAna rahatA hI hai / 'chedodvAvaNie pucchA' he bhadanta ! chedopasthApanIyasaMtoM kA kitane kAla taka kA antara hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goghamA ! jahanneNaM tecaTThi vAsasahassAiM ukko seNaM aTThArasasAgarovamavarta hoya he. 'evaM jAva ahamkhAyasaMjayassa' pramANe yAvat bhe yathAkhyAta sayatanu eka khIjA yathAkhyAta sayatathI eka chedepasthApanIyanu bIjA chepasthApanIyathI ane parihAravizuddhikanuM khIjA parihAravizuddhika sayatathI aMtara-vyavadhAna rahe che. 'sAmAiyasajayANaM bhaMte / pucchA' he bhagavan bhane sAmAyika saMyatAne keTalA kALanu' atara hAya che ? AA praznanA uttaramAM prabhuzrI kahuM che ke'goymaa ! natthi aMtara' he gautama / bhane sAmAyi saMyatAnugAMtara hotu nathI. kemake temAM kAIne kAI sAmAyika sayata sadA vidyamAna rahe che. 'chedovaTThAvaNie pucchA' he bhagavan cheheopasthApanIya saMyatAnu' a Mtara haiTalA ajanuM hAya he? yA praznamA uttarabhAM anuzrI 4 che ! - 'goyamA ! jahaNaNaM vevaTThi vAsasahassAiM ukkoseNaM aTThArasasAgarovamakor3A koDI A' he gautama | 270 49
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI :dhAnam avasarpiNIkAle duSpamApaJcamArakaM yAvat chedopasthApanIyacAritraM pravartate sadanantaraM tasyA eva duSpamAyA ekaviMzativarSa sahasramamANAyAmeva duSpamAyAM ca prathamadvitIyArake ekaviMzativarSasasramamANAyAM chedopasthApanIyasaMyamasyAmAvo * bhavati, evaM caikaviMzativarSasahasramAnatrayeNa tripaSTi varSasahasrANAM jaghanyenAntaraM bhavatIti / 'ukoseNaM aTThArasasAgarocamakoDAkoDIo' utkarpaNApTAdazasAgaropanakoTI koTayA, utsarpiNIkAle caturviMzatitamajinatItheM chedopasthApanIya pravartate / tatazca supamaduSpamAdi samA traye krameNa dvitricatuHsAgaropama* koTI koTI pramANe atIte avasarpiNyAzcaikAntamupamAditraye krameNa catursidvi koDAkoDIo' he gautama ! chedopasthApanIyasaMyatoM kA jaghanya se antara tesaTha 63 hajAra varSa kA aura utkRSTa antara aThAraha koDAkoDI sAgaropana kA hotA hai| avasarpiNIkAla meM duSSamAnAmaka paMcama Araka taka chedopasthApanIya cAritra hotA hai / isake bAda ikkIsa hajAra varSe pramANa chaThe Are meM aura utsarpiNI ke ikkIsa hajAra varSa pramANa prathama Are meM aura ikkIsa hajAra varSa pramANa dvitIya Are meM chedopasthApanIya cAritra kA abhAva rahatA hai / isa prakAra se tesaTha 63 hajAra varSa pramANa chedopasthApanIyayanoM kA jaghanya se antara AjAtA hai| utkRSTa antara isa prakAra se hai-utsarpiNI ke coIla veM jinake tIrtha taka chedopasthApanIya cAritra hotA hai| isake bAda do sAgaropama koDAmoDI pramANavAle caturtha Are meM tIna sAgaropama koDAkoDI chedapasthApanInuM jaghanyathI aMtara 63 tresaTha hajAra varSanuM ane utkRSTa aMtara aDhAra kalAkeDI sAgaropamanuM hoya che. avasarpiNI kALamAM duSamAM nAmanA pAMcamA ArA sudhI chedapasthApanIya cAritra hoya che. te pachI chaThThA ArAmAM 21 ekavIsa hajAra varSa ane utsarpiNInA 21 hajAra varSa pramANa pahelA ArAmAM ane 21 ekavIsa hajAra varSa pramANe bIjA ArAmAM chedepasthApanIya cAritrane abhAva thaI jAya che. A rIte 63 tesaTha hajAra varSa pramANa chedepasthApanIya saMya tenuM jaghanyathI aMtara thaI jAya che. tenuM utkRSTa aMtara A pramANe che-utsapiNInA 24 grevIsamA bhadra kIrtijInanA tIrtha sudhI chedepasthApanIya cAritra hoya che, te pachI be sAgaropama keDIkeDI pramANuvALA cethA ArAmAM traNa sAgaropama kaDAkoDI pramANavALA cothA ArAmAM traNa sAgaropama keDAkeDI pramANavALA pAMcamA ArAmAM ane cAra sAgaropama keDAcheDI pramANu
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 triMzattamamantaranirUpaNam 387 sAgaropamakoTIkoTopramANe atItamAye prathamajinatIrthe chedopasthApanIyaM cAritraM pravartate ityevaM krameNASTAdazasAgaropamakoTI koTI kAlaparyantaM chedopasthApanIyasaMyamasyAntaraM bhavati / atra yadyapi sarvasaMkalane utkRSTapakSe kizcinna pUryate yacca pUrvasUtre jaghanya pakSe'dhikaM bhavati tadarapatvAnna vivakSitamiti / 'parihAravisuddhiyassa pucchA' parihAravizuddhikasaMyatAnAM khalu bhadanta ! kimatkAlamantaraM bhavatIti praznaH, ' bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! jahanneNaM caurAsII vAsasahassAI jaghanyena caturazItivarSasahastrANi, parihAravizuddhikasaMyatasya antaraM caturazIvAle paMcama Are meM aura cAra sAgaropama koDAkoDI pramANa vAle chaThe Are meM tathA avasarpiNI ke cAra koDAkoDI sAgarIpama pramANavAle prathama Are meM tIna koDAkoDI sAgaropama prmaannvaale| dvitIya Are meM aura do koDAkoDI sAgaropama pramANavAle tRtIya Are meM chedopasthApanIya cAritra nahIM hotA hai kintu isake bAda aba sarpiNI ke tRtIya Are ke anta meM prathama jinake tIrtha meM chedoparathApanIya cAritra hotA hai / isa prakAra se yaha utkRSTa antara chedopasthApanIyasaMyatoM kA nikala AtA hai| yahAM utkRSTa aura jaghanya antara : kI saMkalanA karane para utkRSTa pakSa meM kucha kAla kama rahatA hai aura jaghanya pakSa ke antara meM kucha kAla baDhatA hai to bhI vaha alpa hone se vivakSita nahIM huA hai / 'parihAravisuddhidhassa pucchA' he bhadanta !' parihAravizuddhikasaMyatoM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNaM caurAsII vAsasahassAI vALA chaThThA ArAmAM tathA avasarpiNInA 4 kalAkeDI sAgaropama pramANa vALA pahelA ArAmAM 3 traNa DAkaDI sAgaropama pramANuvALA bIjA ArAmAM ane be kaDAkoDI sAgaropama pramANavALA trIjA ArAmAM chedepasthApanIya cAritra hotuM nathI. te pachI avasarpiNInA cethA ArAmAM pahelA jananA tIrthamAM chedepasthApanIya cAritra hoya che, e rIte utkRSTa aMtara chedepasthApanIya saMyatanuM jaNAI Ave che. ahiyAM utkRSTa ane jaghanya aMtaranI saMkalanA karavAthI utkRSTa pakSamAM kaMIka kALa ocho rahe che. ane jaghanya pakSanA aMtaramAM kaIka kAla vadhe che, te paNa te alpa hovAthI vivakSita thy| nathI. 'parihAravisuddhiyassa pucch|' he bhagavan parihA2vizuddhi saMya nuM aMtara keTalA kALanuM hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe cha hai-'goyamA ! jahanneNaM caurAsII vAsasahassAI ukkoseNa' aTTArasasAga
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 bhagavatIstra tivarSasahasrANi bhavanti, katham 1 avasarpiNIkAlasya duSpamA-duppamaduSpamayorutsapiNIkAlasya duppama duSpamA duSpamayoH pratyekamekaviMzati varSasahasramamANatvena caturazItisahasrANAM bhavati tatra ca parihAravizuddhikaM na bhavatIti kRtvA jaghanyamantaraM tasya parihAravizuddhikasya caturazItipaMsasahasrANAM kathitamiti / yazcedAntimajinAnantaro duSpamAyAM parihAravizuddhikakAlo yazcotsapiNyA svatIyasamAyAM pari. hAravizuddhikapavipattikAlAt pUrvaH kAlo nAsau vivakSito'lpatvAditi 'ukko. seNaM aTThArasasAgarovamakoDAkoDIo' utkaNASTAdazasAgaropamakoTIkoTayA, utsarpiNyAM caturviMzatitamajinatIrthe parihAravizuddhikasaMyamaH pravartave tatazca supamaukkoseNaM aTThArasasAgarovama koDAkoDIo' he gautama ! parihAravizuddhikasaMghatoM kA antara jaghanya se caurAsI hajAra varSa kA hotA hai aura utkRSTa se antara 18 koDAkoDI sAgaropama kA hotA hai| avasarpiNI kAla ke duSamA meM evaM duSamadupamAkAla meM aura utsapiNI ke durupamaduSpamAkAla meM evaM duSpamAkAla meM pratyeka meM 21-21 hajAra varSa kA antara rahatA hai| kyoMki ina kAlo meM parihAraviza ddhikasaMyata nahIM hote haiM / ataH isa bAta ko lekara parihAravizuddhika saMyata kA antara 84 hajAra varSa pramANa jaghanya se AjAtA hai| yahAM antima tIrthakara ke bAda pAMca meM Are meM parihAravizuddhika cAritra kA kAla aura utsarpiNI ke tRtIya Are meM parihAravizuddhika cAritra ko svIkAra karane ke pahile kA kAla alpa hone se vivakSita nahIM huA hai| utsarpiNI meM caudhIla veM tIrtha kara ke tIrtha meM parihAravizuddhika rovamakoDAkoDIo' 8 gautama ! parihA2vizuddhi sayatAnu tara dhanyathA rAzI hajAra varSanuM hoya che, ane utkRSTathI 18 aDhAra kaDAkoDI sAga ripamanuM aMtara hoya che. avasarpiNI kALanA duSamAmAM ane duSamaduSamA kALamAM ane utsarpiNI kALane duSama duSamA kALamAM ane duSamA kALamAM darekamAM 21-21 ekavIsa, ekavIsa hajAra varSanuM aMtara rahe che. kemakeA kALamAM parihAravizuddhika saMya hetA nathI. tethI A kAraNane laIne parihAravizuddhika saMyatanuM aMtara 84 ceryAzI hajAra varSa pramANa jaghanyathI thaI jAya che. ahiyAM chelalA tIrthaMkaranI pachI pAMcamA ArAmAM parihAra vizuddhika cAritrane kALa ane utsarpiNInA trIjA ArAmAM parihAravizuddhika cAritrane ravIkAra karyA pahelAno kALa alpa hovAthI vivakSita thayo nathI. utsarpiNImAM vIsamA tIrthaMkaranA tIrthamAM parihAravizuddhika saMyama hoya
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU06 triMzatamamantarinirUpaNam 389 duSpamAdisamAtraye krameNa dvi tri catuH sAgaropamakoTIkoTIpramANe atIte abasarpiNyAzca kAntasuSamAdi traye krame catustridvisAgaropamakoTI koTIpamANe atItapAye prathama jinatIrthe parihAravizuddhikaH pravartate ityevaM krameNa parihAravizuddhikasya yathoktamaSTAdazasAgaropamakoTI koTI paryantaM bhavatIti / 'muhumasaMparAyANaM jahA. NiyaMThANa' sRkSasaMparAyANAM yathA nirgranthAnAm jaghanyena ekasamayasya vyavadhAna bhavati utkarSeNa SaNmAsasya vyavadhAnaM bhavatIti / 'ahakkhAyANaM jahA sAmAiyasaMjayANaM' yathAkhyAtasaMyatAnAM yathA sAmAyikasaMyatAnAm, jaghanyena eka samayam utkarSeNa saMkhyAtavarSANAmantaraM bhavatIti (30) / saMyama hotA hai| isaliye suSamaduSamAdi tIna AroM meM krama se do tIna aura cAra sAgaropama koTAkoTI pramANakAla vyatIta ho jAne para aura avasarpiNI ke suSamAdi tIna kAloM ke 4-3-2 koTA koTI sAgaropama pramANa kAla vyatIta prAya ho jAne para prathama jinake tIrtha meM parihAravizuddhika cAritra prApta hotA hai / isa krama se parihAravizuddhika kA antara utkRSTa se 18 koTA koTI sAgarophsa kA AjAtA hai| 'suhunasaMparAyANa jahA NiyaMThANa' sUkSmasaMparAyasaMyatoM kA antara nirgranthoM ke jaisA jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se 6 mAha kA hotA hai| 'ahakkhAyANaM jahA sAmAighasaMjayA NaM' yathAkhyAta saMyatoM kA antara sAmAyikasaMyato ke jaise jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se saMkhyAtavarSoM kA hotA hai| 30 vAM antaradvAra kA kathana samApta che, tethI suSamaduSama vigere traNa ArAomAM kamathI traNa ane cAra sAgarepama keTakeTi pramANe kALa vItyA pachI ane avasarpiNInA suSama vigere traNa kaLAmAM 4-3-2 kaTAkeTisAgarepama kALa vyatItapAya thaI jAya tyAre pahelA jInanA tIrthamAM parihAra vizuddhika cAritra prApta thAya che. A kramathI parihAravizuddhikanuM aMtara utkRSTathI 18 aDhAra kaTikeTi sAgaropamanuM mAdI taya cha 'suhamasaMparAyANaM jahA NiyaMThANaM' sakSamasa 52|sytaarnu ma'tara nircanA kathana pramANe jaghanyathI eka samayanuM ane utkRSTathI 6 cha mAsanuM DAya che. 'ahakkhAyANaM jahA sAmAiyasaMjayANa' yathAnyAtasayatAnu ma'tara sAmAyika saMyatonA aMtara pramANe jaghanyathI eka samayanuM ane utkRSTathI saMkhyAta varSonuM hoya che. e rIte A trIsamA antarakAranuM kathana samApta. -
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre ekatriMzattamaM samudghAtadvAramAha - 'sAmAiya saMjayasta NaM bhaMte / kai samugdhAyA pannattA' sAmAyikasaMyatasya khala bhadanta ! kavi samudghAtA bhavantIti manaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'cha sadRgvAyA pannattA' samudghAtAH prajJaptA', 'jahA kasAyakusIlassa' yathA kapAyakuzIlasya yathA kapAyakuzIlasya paTsamudghAtAH kathitAstathA sAmAyikasaMyatasyApi vedanAsamudghAtAdArabhya AhArakasamudghAtAnvAH paDapi samudyAtA jJAtavyA iti / evaM chedovANi vi' evaM sAmAyika saMyatava deva chedopasthApanIya saMyatasyApi paTTasamudghAtA bhavantIti jJAtavyam / 'parihAravisuddhiyassa jahA pulAgassa' parihAravizuddhikasaMyatasyApi vedanAkapAyamAraNAntikAH trayaH samudghAtA eva bhavantIti 390 samudghAta dvAra kA kathana 'sAmAiya saMjayassa NaM bhate / kai samugdhAyA pannattA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata ke kitane samudghAta kahe gaye haiM / uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhamA ! cha samugdhAyA paNNattA' he gautama! sAmAyikasaMyata ke 6 samudghAta kahe gaye haiM / 'jahA kasAyakusIlassa' jisa prakAra se kaSAyakuzIla ke 6 samudghAta kahe gaye haiM / vedanA samudghAta se lekara AhAraka samudghAta taka ke saba samudghAta sAmAyikasaMyata ke hote haiM / ' evaM chedovAvaNiyassa vi' sAmAyikasaMgata ke jaise chedopasthApanIyasaMyata ke bhI vedanA samudghAta se lekara AhAraka samuddhAta taka 6 hI samudraghAta hote haiM / 'parihAravisudviyassa jahA pulAgassa' parihAravizuddhika saMpata ke pulAka ke jaisA vedanA, kapAya aura mAraNAntika have ekatrIsamA samruddhAtadvAranuM kathana karavAmAM Ave che. '' 'sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! kai samugdhAyA pannattA' he lagavan sAmA vikasa`yatane keTalA samuddAta kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che - 'goyamA ! cha samugdhAyA paNNattA' he gautama | sAmAyi saMyatane cha sabhu dUdhAtA hyA che. 'jahA kasAyakusIlassa' ne abhAye upAya duzIsane cha sbhughAtA kahyA che. te pramANe vedanA samudghAtathI laine mAhAraka samruddhAta sudhInA saghaNA samudghAto sAmAyika saMyatane hAya che. 'eva' chedovtttthaavnnicaAE ni' sAmAyika sayatanA kathana pramANe chedepasthApanIya sayatane paNa vedanA samuddAtathI laine AhAraka samuddAta sudhInA cha samuddAtA hAya che. 'parihAravisuddhiyassa jahA pulAgarasa' parihAravizuddhi saMyatane cusAunA kathana pramANe vedanA, kaSAya ane mAraNAntika A traNa samudghAtA hoya che,
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikArIkA za025 u.7 sU07 kSetrAdidvAranirUpaNam jJAtavyam / 'muhumasaMparAyassa jahA NiyaMThassa' sakSamasaMparAyasaMyatasya yathA nirgranthasya nirgranthavadeva sUkSmasaMparAyasaMyatasyaiko'pi samudghAto na bhavatIti / 'ahakkhAyassa jahA siNAyassa' yathArakhyAtasaMyatasya yathA snAtakasya snAtakavadeva yathAkhyAta. saMyatasya eka eva kelisamudghAto bhavatIti (31) |mu06|| - mUlam-sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejjaibhAge hojjA, asaMkhejjaibhAge pucchA goyamA! no saMkhejjaibhAge jahA pulAe / evaM jAva suhumasaMparAe / ahakkhAyasaMjae jahA siNAe 32 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! logasta kiM saMkhejai. bhAgaM phusai0 jaheva hojjA taheva phusai 33 / lAmAiyasaMjae NaM bhaMte kayAmi bhAve hojjA? goyamA! ovasamie bhAve hojjaa| evaM jAva suhumsNpraae| ahakkhAyasaMjae pucchA, goyamA ! uvalamie vA khaie vA bhAve hojjA 34 / sAmAiya saMjayA NaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA hojjA ? goyamA! paDivajjamANae paDucca jahA kasAyakusIlA taheva niravasesaM / chedovaTAvaNiyA pucchA, goyamA! paDivajamANae paDuccaM siya asthi siya natthi / jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sayapuhuttaM / puvapaDivannae paDucca siya asthi, siya natthi, jai asthi jahanneNaM koDIsayapuhattaM ukkoseNa vi koDIsayapuhuttaM / parihAravisuddhiyA jahA pulaagaa| suhumaye tIna samudaghAta hote haiM / 'suhamasaMparAyassa jahA NiyaMThassa' sUkSmasaMparAyasaMyata ko nigrantha ke jaisA eka bhI samudghAta nahIM hotA hai| 'aha. kkhAyaspta jahA siNAyassa' yathAkhyAtasaMyata ke snAtaka ke jaisA keli. samudghAta hI hotA hai| 31 vAM samudghAta dvAra kA kathana samApta ||tuu06|| 'suhamasaparAyassa jahA NiyaMTharasa' sUkSma 52 / 5 sayatana niynthn| 4thana pramANa zya para samuddhAta sAta nathI. 'ahakkhAyarasa jahA siNAyassa' yathAbhyAta saMyatane sanAtakanA kathana pramANe kevaLa eka kevalIsamughAta ja hoya che, e rIte A ekatrIsamAM samudraghAta dvAranuM kathana samApta sUra dA
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce saMparAyA jahA nniyNtthaa| ahakkhAyasaMjayA NaM pucchA, goyamA.! : paDivajamANae paDucca liya asthi siya nsthi| jai asthi jahanneNaM ekako vA do vA tinli vA ukkoleNaM cAvaTasayaM aTuttarasayaM khavagANaM, cauppanna uksAlagANaM / putvapaDivannae paDucca jahanneNaM koDIpuhattaM ukkoleNaM vi koDIpuhattaM 35 / . eesi NaM bhaMte ! sAmAiyachedovaTAvaNiyaparihAravisudviya suhamasaMparAya ahakkhAyasaMjayANa kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA? goyamA ! savatthovA nuhamasaMparAyasaMjayA parihAravisuddhiyasaMjayA saMkhejaguNA ahakkhAyalaMjayA saMkhejaguNA chedovaTAvaNiyasaMjayA saMkhejaguNA sAmAithalaMjayA sNkhejgunnaa36||suu07|| chAyA-sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! lokasya kiM saMkhyeyabhAge bhavet asaMkhyeyabhAge pRcchA gautama ! no saMkhyeyamAge yathA pulAkaH evaM yAvat sukssmsNpraayH| yathAkhyAtasaMyato yathA snAtakaH / (32) / sAmAyikasayataH khalu bhadanta ! lokasya kiM saMkhyeyamAgaM spRzati0 yathaiva bhavet tathaiva spRAti 33 / sAmAyikasaMyataH khalu madanta ! katarasmin bhAve bhavet ? gaunama ! aupazamike bhAve bhavet / eva yAvat sUkSmasaMparAyaH / yathArUpAtasaMyataH pRcchA gautama ! , aupazamike vA kSAyike vA mAve bhavet 34 / sAmAyikasaMyatAH khalu bhadanta ! ekasamayena kiyanto bhaveyuH ? gautama / pratipadyamAnAn pratItya yathA kapAya. kazIla tathaiva niravazeSam / chedopasthApanIyaH pRcchA gautama ! bhatipadhamAnAn pratItya syAdarita rayAnnAsti / yadi asti jaghanyena eko vA ho vA trayo vA utkarSeNa zatapRthaktvam / pUrvapratipannAn pratItya syAdasti syAnAsti yadi asti jaghanyena koTIzatapRthaktvam utkarSeNApi koTizatapRthaktvam / parihAravizuddhikA yathA pulAkAH sakSamasaMparAyA yathA nirgranthAH / yathApnyAtasaMvatAH khalu pRcchA gautama ! patipadyamAnAn pratItya rayAdasti syAnAsti / yadi asti jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa dvApaTizatam aSTottarazataM kSapakANAm catuH pazcAzadupazAmakAnAm / pUrvapatipannAna pratItya jaghanyena kottipRthktvmut| NApi koTipRthavazvam (35) /
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 207 dvAtriMzattama kSetradvAranirUpaNam 393 eteSAM khala bhadanta ! sAmAyikachedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasaMpara rAyayathAkhyAtAnAM katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAra sUkSmasaMparAyasaMyatAH, parihAravizuddhikasaMyatAH saMkhyeyaguNAH, yathAkhyAtasaMyatA: saMkhyeyaguNAH, chedopasthApanIyasaMyatAH saMkhyeyaguNAH sAmAyikasaMyatA: saMkhyeyaguNAH // 36907 // ____TIkA-dvAtriMzattamaM kSetradvAramAha-"sAmAiyasaMjae gaM bhaMte ! sAmAyikasaMyataH khalu bhadanta ! 'logassa kiM saMkhejjaimAge hojjA asaMkhejjaimAge' pucchA' lokasya kiM saMkhyeyabhAge bhavet asaMkhyeyabhAge vA bhavet saMkhyAte Su bhAgeSu vA bhavet asaMkhyAteSu bhAgeSu vA bhavet sarvaloke vA bhavet iti pRcchA padena prazno jJAtavyaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No saMkhe. jjaibhAge jahA pulAe' no saMkhyeyabhAge bhavet kintu asaMkhyeyabhAge bhavet na vA saMkhyAteSu bhAgeSu bhavet na vA asaMkhyAteSu lokasya bhAgeSu bhavet na vA sarvaloke. 32 kSetradvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjaeNaM bhaMte!" he bhadanta ! sAmAyikasaMyata 'logassa saMkhe'jaibhAge hojA, asaMkhejjAbhAge hojjA, pucchA' loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai ? athavA asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai athavA saMkhyAtabhAgoM meM hotA haiN| athavA asaMkhyAtabhAgoM meM hotA hai / athavA samasta loka meM hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! No saMkhejjahabhAge jahA pulAe' he gautama ! sAmAyikasaMyata loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hotA hai, kintu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai| vaha loka ke saMkhyAtabhAgoM meM nahIM hotA hai aura na loka ke asaMkhyAta bhAgoM meM hotA hai / tathA vaha sarvaloka meM bhI nahIM hotA hai / isa krama se pulAka have batrIsamA kSetradvAranuM kathana karavAmAM Ave che. ' 'sAmAiyasajae NaM bhate // 7 mApana sAmAyi4 saya 'logassa saMkhejaDa. bhAge hojjA, asaMkhenjaibhAge hojjA pucchA' sAnA sabhyAtamA mAgamA DAya che? ke asaMkhyAtamAM bhAgamAM hoya che ? athavA saMkhyAta bhAgamAM hoya che? athavA asaMkhyAta bhAgamAM hoya che ? athavA saghaLA lekamAM hoya che ? mA prazna uttaramA pramuzrI cha -'goyamA / No saMkhejjaibhAge jahA pulAe' hai gautama / sAmayisayata una sabhyAtamA mAgamA DotA nathI paraMtu lekanA asa khyAta bhAgamAM hoya che te lekanA sA khyAta bhAgomAM hatA nathI ane asaMkhyAta bhAgomAM paNa hotA nathI, tathA te salekamAM paNa letA nathI, A kamathI pulAkanA prakaraNa pramANe ahiyAM bha0 50
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 bhagavatIsUtre bhavedityecaM krameNa pulAkaprakaraNavaduttaramava seyam / ' evaM jAna hama saMparAe' evaM (sAmAyika saMyatacadeva yAcatsUkSma saMparAyo'pi jJAtavyaH, atra yAvatpadena chedopasthApanIyaparihAravizudvikasaMghatayoH saMgraho bhavati tathA ca chedopasthApanIyAdArabhya sUkSma saMparAyAntAH saMyatAH na lokasya saMkhyeye bhAge bhaveyu rnavA saMkhyAteSu bhAgeSu bhaveyu vA sarvaloke bhaveyuH kintu lokasyAsaMkhyAta bhAgamAtre bhaveyuriti bhAvaH / 'ahakkhAya saMjaya jahA siNAe' yathAkhyAtasaMyato yathA snAtakaH yathA'khyAta saMpatohi lokasya saMkhyeyabhAge na bhavet na vA lokasya saMkhyAteSu bhAgeSu bhavet kintu kasya asaMkhyeyabhAge bhavet asakhyAteSu bhAgeSu vA bhavet sarvaloke vA bhavet kevala mudyAtApekSayeti dvAtriMzattamadvAram (32) ke prakaraNa ke jaisA yahAM uttara jAnanA cAhiye / ' evaM jAva suTTamasaMparAe' sAmAyikasaMghana ke jaisA hI yAcat sukSma saMparAyasaMgata bhI jAnanA cAhiye / yahA~ yAvatpada se chedopasthApanIyasaMgata evaM parihAravizuddhikasaMgata ina donoM kA grahaNa huA hai| tathA ca- - chedopasthApanIyasaMyata se lekara sUkSmasaMparAyasaMgata taka ke jIva loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM loka ke saMkhyAto bhAgoM meM loka ke asaMkhyAtoM bhAgoM meM evaM sarva loka meM nahIM hote haiM kintu ve saba loka ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hI hote haiM / akkhAyanaMjae jahAM siNAe' yathAkhyAna saMyata snAtaka ke jaise loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hote haiM, saMkhyAta bhAgoM meM nahIM hote hai / kintu ve loka ke asaMkhya bhAga meM hote haiM, asaM. khyAta bhAgoM meM hote haiM aura sarvaloka meM bhI hote haiM / sarvaloka meM unake hone kA kathana kevala samudghAta kI apekSA se hai aisA jAnanA cAhiye | 32 vAM kSetrahAra kA kathana samApta / uttara vA4ya samanyuM. ' evaM jAva suhumasaMparAe' sAmAyi saMyatanA uthana pramANe yAvatu sUkSmasa'parAya sayatanuM kathana paNu samajavu', ahiyAM yAvapadathI cheddepasthApanIya saMyata ane parihAravizuddhika saMyata A banne grahaNu karAyA che tathA chedepasthApanIya sayatathI laIne samasa parAya sayata sudhInA jIvA leAkanA saMkhyAtamA bhAgeAmAM leAkanA alakhyAta bhAgAmAM ane salAkamAM hAtA nathI. paNa te madhA lekanA asakhyAtamA bhAgamAM ja hAya che. adkkhaaysNjr jahA siNAra' yathANyAta saMyaMta snAtaunA uthana abhA sonA sakhyAtamA bhAgamAM hAtA nathI. sakhyAta bhAgeAmAM hAtA nathI. paraMtu te lAkanA asakhyAtamA bhAgamA haiAya che, asaMkhyAta bhAge mA haiAya che, ane sa leAkamAM paNa hAvAnu kathana kailisamuddAtanI apekSAthI che, tema samajavuM, matrIsamA kSetradvAranuM kathana samApta
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA 025 u.7 sU07 triMzattama sparzanAdvAranirUpaNam 396 jayatriMzattamaM sparzanAdvAramAha - 'sApAiyasaMjaya NaM bhaMte / ' sAmAyika saMyataH khala bhadanta ! 'logassa kiM saMkhejjaibhAgaM phumaha0' lokasya kiM saMkhyeyabhAgaM spRzati asaMkhyeyabhAgaM vA spRzati iti manaH, uttaramAha - ' jaheva' ityAdi, ' jaheva hojjA taheba phulaI' yathaiva bhavet tathaiva spRzati yathaiva sAmAyika saMyataH lokasya na saMkhyeyabhAge bhavati ityAdi kSetradvAre kathitam tathaivAtra pi sAmAyikasaMyataH na lokasya saMkhyeyamAgaM spRzati kintu asaMkhyeyabhAgamAtraM spRzati na vA saMkhyAtAn bhAgAn spRzati na vA asaMkhyAtAn bhAgAn spRzati na vA sarvalokaM spRzatIti sAmAyikasaMyatAdArabhya yathAkhyAtAntA bhavantIti 33 / 33 va sparzana dvAra kA dhana 'sAmAiya saMjae NaM bhaMte / ' he bhadanta ! sAmAyikasaMghata 'logassa kiM saMkhejjahabhAgaM phusaha 0 ' kyA loka ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza karatA '? athavA asaMkhyAtaveM bhAga kA sparza karatA hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' jahepa hojjA taheba phula' jisa prakAra 'hojjA' kSetradvArameM kahA hai vaisA hI yahAM sparzanAdvAra meM bhI kahadenA cAhiye, arthAt he gautama! sAmAyikasaMgata loka ke saMkhyAtave bhoga kA sparza nahIM karatA hai, loka ke saMkhyAta bhAgoM ko sparza nahIM karatA hai, loka ke asaMkhyAta bhAgoM kI sparzanA nahIM karatA hai aura na vaha sarva loka kI sparza karatA hai / kintu loka ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hI sparzanA karatA hai / isI prakAra kA kathana sAmAdhikasaMghata se lekara yAvat yathAkhyAtasaMyata taka kSetradvAra jaisA hI jAnanA cAhiye / 33 vAM sparzanA dvAra kA kathana samApta / , have tetrIsamA sparzanA dvAranu` kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjrae NaM bhaMte !' he bhagavan sAmAyi saMyaMta 'logassa kiM sakhejjaibhAgaM phusai0' boGanA sadhyAmA lAganA sparza hure che ? athavA asakhyAtamA bhAganA sparza kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke ' jaheva hojjA taheva phutai' he gautama! sAmAyika saMyata honA sadhyAtabhA bhAganA sparza karatA nathI. leAkanA asakhyAta bhAgAnA sparza karatA nathI, ane te sarje leAkane paNa sparza karatA nathI paraMtu leAkanA asaMkhyAtamA bhAganA ja sparza kare che. A pramANenuM kathana yAvat yathAkhyAta saMyaMta sudhI samajavuM. e rIte A tetrIsamA spanA dvAranuM kathana samApta
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra bhAvadvAramAha-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte !' sAmAyi saMyataH khalu bhadanta ! 'kayaraMmi bhAve hojjA' katarammin bhAve bhavediti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'khovasamie mAve honA' sAyopazamike bhAve bhavet kSAyopazamikabhAvavAna sAmAyikasaMyato bhavediti / 'evaM jAva muhamasaMparAe' evaM sAmAyikasaMyatavadeva yAvat sukSamasaMparAyasaMgato'pi kSAyopazamike bhAve eva bhavet atra yAvatpadena chedopasthApanIyasaMyataparihAravizuddhikasaMyatayoH saMgraho bhAti tathA-cemau dvAvapi sAmAyikasaMyatavadeva kevalam kSAyopazamika bhAve eva bhavetAm iti / 'ahakkhAyasaMjae pucchA' yathAkhyAtasaMyataH khala bhadanta ! katararimana bhAve bhavediti pRcchA praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 34 vAM bhAvadvAra kA kathana 'sAmAjhyasaMjae NaM bhaMte kayaraMmi bhAve hojjA' he bhadanta ! sAmAyikasaMyata kauna se bhAva meM hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! khaovalamie bhAve zejA' he gautama / sAmAyikasaMyata kSAyopazamika bhAva meM hotA hai arthAt sAmAyikasaMyata kSAyopazamika bhAva vAlA hotA hai / 'evaM jAva suhamasaMparAe' sAmAyikasaMyata ke jaisA hI yAvat sUkSmasaMparAyasaMyata bhI kSAyopazamika bhAva meM hI hotA hai| yahAM yAvat zabda se chedopasthApanIyasaMpata aura parihAravizuddhikasaMyata ina do kA grahaNa huA hai / tathA ca ye do saMyata bhI kevala kSAyopazamika bhAva meM hI hote haiM / 'ahakkhAyasaMjae pucchA' he bhadanta ! yayAkhyAtasaMyata kisa bhAva meM hotA hai ? arthAt yathAkhyAta have trIsamA bhAvakAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kayara mi bhAve hojA' 7 mAvan sAmAyi: sayata yA bhAvamAM hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! ovasamie bhAve hojjA' gautama ! sAmAyi saMyata sIpazabhiH mAvA DAya che. 'eva jAva suhamasaMparAe' sAmAyi4 sayata prabhArI 21 thAvat sUmasaM5rAya sayata paNa Apazamika bhAvavALA ja hoya che. ahiyAM yAvat padathI chedepasthApanIya saMyata ane parihAravizuddhika saMyata A bane grahaNa karAyA che. eTale ke A bane saMyato kevaLa aupathamika bhAvavALA 1 DAya che. 'ahakkhAyasaMjae pucchA' 8 sAvan yathA yAta sayata yA lApamA hoya che? arthAt yathAkhyAta saMyata kayA bhAvavALA heya che? AnA uttaramAM
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za025 u.7 07 paJcatriMzattama parimANadvArani0 'goyamA' he gautama ! 'ovasamie vA hojjA' yathAkhyAtasaMyataH bhAve bhavet kSAyike nA bhave bhavediti 34 | pazcatriMzattamaM parimANadvAramAha - 'sAmAiyasaMjayA NaM bhaMte' sAmAyikasaM ratAH khalu bhadanta ! ' egasamapaNaM kevaiyA hojjA' ekasamayena ekasmin samaye ityarthaH kiyanto bhaveyuH utpadyante iti parimANadvAre praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama | 'DivajjamANae ya paDucca' pratipadyamAnAMca pratItya 'jahA kasAyakusIlA taheva niravasesa' yathA kaSAyakuzIlAH kathitA stathaiva niravazepamihApi jJAtavyam / pratipadyamAnAn pratItya syAdasti syAnnAsti yadi saMpata kisa bhAva vAlA hotA hai ? uttara meM bhagavAn kahate haiM - 'goyamA ! uvasamie vA khAie vA hojjA' he gautama ! yathAkhyAtasaMyata aupazamika bhAva meM bhI hotA hai aura kSAyika bhAva meM bhI hotA hai / 34 vAM bhAva dvAra kA kathana samApta / 35 va parimANa dvAra kA kathana 'sAmAhaya saMjayA NaM bhaMte egasamaeNaM kevaDhyA hojjA' he bhadanta ! sAmAyika saMyata eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA' paDivajjamANae tha paDucca jahA kasAyakusIlA tava niravasesa' he gautama ! jisa prakAra kaSAyakuzIla kahe gaye haiM usI prakAra sampUrNa rUpa se yahAM sAmAyikasaMghata bhI kaha lenA cAhiye / isa prakAra pratipadyamAna sAmAyika saMghatoM kI apekSA se sAmAyika saMyata eka samaya meM hote bhI haiM aura nahIM bhI hote haiM yadi ve eka anuzrI che - 'goyamA ! uvasamie khAie vA hojjA' he gautama / ythaakhyAta sayata aupazamika bhAvavALA paNa hAya che ane kSAyika bhAvavALA paNu hAya che. e rIte A ceAtrIsamA bhAvadvAranuM kathana samApta ! 397 pazamike vA have pAMtrIsamAM parimANudvAranuM kathana karavAmAM Ave che- 'khAmAiyasaMjayA NaM bhaMte / egasamaeNaM kevaiyA hojjA' he bhagavan saamaayikasayata eka samayamAM keTalA utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM anuzrI uDe che - 'goyamA ! paDivajamANae ya paDucca jahA kasAyakusIlA taheva niravasesaM' he gautama / nepramANe upAya kuzIsanA saMbaMdhamAM uchu he, eja pramANe samagra rIte ahiyAM sAmAyika sayatanA saMbaMdhamAM paNa kathana samajavuM. A rIte pratipadyamAna sAmAyika sayatAnI apekSAthI sAmAyika sayata eka samayamAM DAya paNa che, ane nathI paNa hAtA je te eka
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ + 398 enadrea asti tadA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkarSeNa sahasrapRthaktvaM dvi sahasrAdArabhya nava sahasraparyantaM samutpayante eka samaye, pUrvapratipannAn pratItya tu jaghanyena koTisahasrapRthavandam utkRSTato'pi koTisahasrapRthaktvam hi koTisahastrAdArabhya nava koTisahasraparyantam eka samaye bhavantIti / 'chedopaTTAvaNiyA pucchA' chedopasthApanIyasaMyatAH bhadanta ! ekasamaye kiyanto bhavantIti manaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDivajjamAgae' pratipadyamAnAn vartamAnakAlikapratipatyapekSayA 'paDucca' pratItya 'siya asthi siyanatthi' syAtsanti kadAcidbhavanti syAnnasanti kadAcinna bhavanti / 'jai asthi' samaya meM hote haiM to kama se kama eka bhI hotA hai do bhI hote haiM aura tIna bhI hote haiM / aura adhika se adhika rUpa meM ve sahasra pRthaktva arthAt do hajAra se lekara nau hajAra taka bhI eka samaya meM hote haiM aura jaba pUrvapratipanna sAmAyikasaMyatoM kA vicAra eka samaya meM hone kA kiyA jAtA hai to ve jaghanya aura utkRSTa se koTi sahasra pRthaktva hote haiM - do koTisahasra se lekara nau koTisahasra taka hote haiM / 'chedovAvaNiyA pucchA' he bhadanta ! 'chedopasthApanIya saMyata eka samaya meM kitane hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'gopamA !' he gautama ! 'paDivajjamANae' varttamAnakAla meM chedopasthApanIya cAritra ko prApta karane vAle chedopasthApanIyasaMtoM kI apekSA se 'siya asthi siya natthi' ve ekamamaya meM kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jaha asthi' yadi hote haiM to ve jaghanya se samayamAM hAya che, te ochAmAM ochA eka paNa hAya che, e paNa hAya che, ane traNa paNu hAya che, ane vadhAremAM vadhAre tee be hajArathI laIne 9 nava hajAra sudhI paNa eka samayamAM hAya che. ane jyAre pUrva pratipadyamAna sAmAyikanA vicAra eka samayamAM hovAnA saMbadhamAM karavAmAM Ave te teo jaghanyathI keTi sahasra pRthakatva paNa hAi zake che. arthAt e kATi sahasrazrI saIne nava aTisaisa sudhI hoI rADe che 'chedovaTThAvaNie pucchA' he bhagavan cheopasthApanIya saMyata me samayamA uTalA hAya che ? yA praznanA uttarabhAM praluzrI che - 'goyamA !' he gautama / 'par3ivajjamANae' vartamAna aNabhAM chehopasthApanIya yAstrine Apta 12vAvAjA chehopasthApanIya sabhyatAnI apekSAthI 'siya asthi siya nasthi' tethe| muhAti zreSTha sabhayabhAM hoya ya the, gane uhAyita nathI pazu hotA 'jai asthi'
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU07 paJcatriMzattama parimANadvArani0 399 yadi santi-bhavanti tadA-'jahanneNaM eko vA do vA tinivA' jaghanyena eko kA dvau vA trayo vA 'ukkoseNaM sayapuhattaM' utkarSeNa zatapRthaktvam dvizatAdArabhya nava zataparyantam / 'puccapaDivannae paDucca' pUrvapatipadyamAnAn pratItya-pUrvakAlika chedopasthApanIyasaMyamaprAptapuruSAn apekSyetyarthaH 'siya asthi siya natthi' syAt-kadAcit santi-bhavanti syAt-kadAcita na santi-na bhavanti 'jai asthi yadi santi tadA 'jaha ne NaM koDIsayAhattaM' jaghanyena koTizatapRthaktvam 'ukoseNa vi koDi sayapuhuttaM' utkarSeNApi koTi zatapRthaktvam 'parihAravisuddhiyA jahA pulAgA' parihAravizuddhikAH khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanto bhavantIti prazna ! he gautama ! patipadyamAnAn pratItya syAt santi syAnna santi yadi eka athavA do athavA tIna hote haiM aura utkRSTa se 'saya putaM' zata pRthaktva hote haiM-do sau se lekara 9 sau taka eka samaya meM hote hai / tathA-'puvapaDipannae paDucca' pUrva pratipannakoM kI apekSA se-pUrvakAla meM chedopasthApanIyasaMyama ko prApta hue puruSoM kI apekSA se-ve 'siya asthi siya natyi' eka samaya meM kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM 'jaha asthi yadi ve hote haiM to 'jahanneNaM koDI sayaputte' jaghanya se koTizata pRthaktva hote haiM aura 'ukoseNaM vi' utkRSTa se bhI ve 'koDisayapuhutaM' kodizata pRthaktva hote haiM / 'parihAravisuddhi yA jahA pulAgA' pulAkoM ke jaise eka samaya meM parihAravizuddhikasaMghata hote haiM-arthAt jaba gautama ne prazuzrI se pUchA ki he bhadanta ! parihAravizuddhikasaMghata eka samaya meM kitane hote hai ? je hoya che, to jaghanyathI eka athavA be athavA traNa leya che. ane Grg4thI 'sayapuhattaM' zatapRthaiva DAya che, meTale , masAthI bane naso sudhA me samayamA hAya che. tathA 'puvapaDivannae paDucca' pUrva pratipannanI apekSAdhI- pUNamA chaTopasthAnIya prApta thye| yAnI apekSAthI siya asthi siya nasthi' 28 samayamA vAra hAya pAya cha, bhane vAra nathI 54 hotA 'jai asthi' le tesa DAyare, to 'jahanneNa koDIsayapuhatta' dhanyathI Ti zapRthaipAya che. 'ukkoseNa vi koDIsayapahAta rethI 5 Ti zatapRthapa DAya che. 'parihAra visuddhiyA jahA pulAgA' asAhInA 4thana prabhAra me samayamA parihAraviza sa thato hoya che. arthAt jyAre gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke he bhagavana parihAravizuddhika saMyata eka samayamAM keTalA hoya che ? vAre prabhuzrIe uttaramAM evuM kahyuM ke-he gautama pratipadyamAna parihAra
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 bhagavatIstre santi tadA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkaNa zatapRthaktvam pUrvapatiH padyamAnAn matIsya tu syAt santi syAnna santi yadi bhavanti tadA jaghanyena eko SA dvau vA trayo vA utkaNa sahasrapRthaktvamiti / 'sahumasaMparAyA jahA NiyaMThA' sUkSmasaMparAyasayatA yathA nigranthAH, sUkSmasaMparAyasaMyatAH khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanta utpadhante iti praznaH, he gautama ! pratipadyamAnAn pratItya syAt santi syAnna santi, yadi santi tadA jaghanyena eko vA dvau cA trayo vA utkarSeNa dvA taba prabhuzrI ne aisA kahA hai ki gautama! pratipadyamAna parihAravizuddhika saMyatoM kI apekSA se-vartamAnakAla meM parihAravizuddhikasaMyata ko prApta karate hue puruSoM kI apekSA se-ve kadAcin hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiN| yadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM aura utkRSTa se ve zatapRthaktva hote haiM / tathA-pUrva pratipanna puruSoM kI apekSA se-pUrvakAla meM parihAravizuddhikasaMyama ko prApta hue puruSoM kI apekSA se-ve eka samaya meM hote bhI haiM aura nahIM bhI hote haiM / yadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM aura utkRSTa se sahasrapRthaktva hote haiN| suhamalaMparAyA jahA NiyaMThA' nirgranthoM ke jaisA sUkSmasaMparAyasaMyatoM kA pariNAma hai / arthAt vartamAnakAla meM sUkSmasaMparAyasaMyama ko prApta karane vAle jIvoM kI apekSA sUkSmasaMparAyasaMyata eka samaya meM hote bhI haiM aura nahIM bhI hote haiMyadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM vizaddhika saMyatonI apekSAthI eTale ke vartamAna kALamAM parihAravizuddhika saMyamapazune prApta karanArA purUnI apekSAthI teo kaIvAra hoya paNa che, ane keIvAra nathI paNa hatA je hoya che to jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che, ane utkRSTathI zatapRthatva hoya che, arthAt basethI laIne navaso sudhI hoya che. tathA pUrva pratipana purUnI apekSAthI eTale ke pUrvakALamAM parihAravizuddhika saMyamane prApta thayela purUnI apekSAthI teo eka samayamAM hoya paNa che, ane nathI paNa hatA. je hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA traya DAya che. mane BSTathI sahaya55 DAya cha 'suhumasaMparAyA jahA niyaMThA' ninyAnA 4thana pramANe sUkSmasa pAya sa yatAnu paribhA cha arthAta vartamAna kALamAM sUkSmasaM5rAya saMyamane prApta karavAvALA jenI apekSAthI sUmasaM5rAya saMyata eka samayamAM hoya paNa che ane nathI paNa hatA je hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che, ane utkRSTathI
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU07 paJcatriMzattama parimANadvArani0 401 paSTiH, pUrvamatipadyamAnAn pratItya tu syAt santi syAnna santi yadi santi tadA aghanyena eko vA dvau vA trayo vA-utkarSeNa zatapRthaktvamiti / 'ahakkhAya. saMjayANaM pucchA' yathAkhyAtasaMyatAH khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanta utpadyante iti pRcchA-mazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paDi. vajjamANae paDucca siya asthi siya natthi pratipadyamAnAn pratItya syAt santi syAnna santi / 'jai asthi' yadi santi-bhavanti tadA 'jahanneNaM eko vA do vA tinnivA' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA bhavanti, 'ukkoseNaM bAvaTThasayaM' utkarSeNa dvA paSTiH zatam tatra 'achuttarasayaM khabagANaM' aSTottarazataM kSapakSANAm aura utkRSTha se 162 hote haiM / tathA pUrvapratipayamAnoM ko Azrita karake sUkSmasaMparAyasaMpata kadAcit hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / yadi hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiM / aura utkRSTa se zatapRyaktva hote haiN| 'ahakkhAyasaMjayANaM pucchA' he adanta ! yathAkhyAtasaMyata eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! paDivajjamANae paDucca siya asthi sitha natyi' he gautama ! pratipadyamAna yathAkhyAtasaMyatoM ko Azrita karake ve kadAcit ekasamaya meM hote bhI haiM aura kadAcit nahIM bhI hote haiM / 'jaha asthi jahanneNaM ekako vA do vA tini vA' yadi eka samaya meM ve hote haiM to jaghanya se eka athavA do athavA tIna hote haiN| aura 'uskoleNaM bAvaTThasayaM utkRSTa se eka sau bAsaTha 162 hote haiM inameM 'aTuttaratayaM khavagANaM cauvannaM uvalAmagANaM' 22 bAsaTha hoya che. tathA pUrva pratipadyamAnone Azraya karIne sUmasa parAya saMyata kaIvAra hoya paNa che, ane keIvAra nathI paNa hatA. je hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che. ane utkRSTathI zatapRthakva hoya che ___'ahakkhAyasajayA pucchA' 3 mApana yathAnyAta sayata ye samayamA DeTA DAya 1 uttaramA prabhuzrI -'goyamA ! paDivajjamANae paDucca niya asthi siya nasthi' hai gautama! pratipadyamAna yathAnyAta sayAnI Azraya karIne teo kadAcita eka samayamAM hoya paNuM che, ane kadAcita nathA 54 DAtA 'jaha asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA' ne tasA eka samayamAM hoya che, te jaghanyathI eka athavA be athavA traNa hoya che, bhane 'ukkoseNaM bAvasaya 4thI 162 semAsa: DAya che. tamA 'aduttarasaya svagANa cauvanna vasomagANaM' tesomA 108 se se| mAi kSa56
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 bhagavatIya 'caubannaM uvasAmagANaM' catuH paJcAzadupazAmakAnAm dvayoH saMmelane dvApayuttaraM zataM bhavatIti / 'puvvapaDibannae paDucca' pUrvamatipadyamAnAn pratItya tu 'jahanneNaM koDi huttaM ukoseNa vi koDipuhuttaM' jaghanyena koTipRthaktvam utkarSeNApi koTipRthaktvameveti 35 // patriMzattamam alpabahutvadvAramAha-alpabahutvAdhikAre 'eesi gaM' ityAdi, 'eesi NaM zaMte !' eteSAM khalu bhadanta ! 'sAmAiyache hodAvaNiyaparihAravisu. ddhiyasuhumasaMparAyahakkhAyasaMjayANaM' sAmAyikasaMvata chedopasthApanIyasaMyata parihAravizuddhikasaMgata sUkSmasaMparAyasaMgata yathAkhyAtasaMyatAnAm 'kayare kayarehito jAva vizesAhiyA vA' katare katarebhyo yAvadvizeSAdhikA vA yAvatpadena alpA vA bahukA cA tulyA vA eteSAM grahaNaM bhavatIti tathA ca I bhadanta ! eSu sAmAyikAdisaMyateSu paJca kebhyaH keSAmala bahutvAdikam bhavatIti praznaH, bhaga. ilameM 108 kSapaka aura 54 upazagaka hote haiN| 'puvaDivannae paDacca tathA pUrva pratipayaka yathAkhyAta saMyatoM ko lekara ve eka samaya meM jaghanya aura utkRSTa donoM rUpa se do karoDa se lekara 9 karoDa 'tapha hote haiM / 35 vA parimANa dvAra kA kathana samApta / / 36 vA alpapaTutva dvAra kA kathana eehi paM bhaMte ! sAmAiya chedovaTThAvaNiya parihAravisuddhiya ahadakhAyasaMjayANaM' he bhadanta ! ina pUrvokta lAmAyikasaMyata chedopa. sthApanIyalaMyata parihAravizuddhikasaMyata, sUkSamasaMparAyasaMyata aura yathA. khyAtasayata inameM kauna kinakI apekSA se yAvat vizeSAdhika haiM ? yahAM yAvatpada se 'appA vA bahayA vA tulanA vA' isa pATha kA grahaNa bhane 54 vyApana 504 DAya cha, 'puvapaDibannae paDucca' tathA pUrva prati. 5naka yathAkhyAta saMyane laIne teo eka samayamAM jaghanya ane utkRSTa banne prakArathI be karoDathI laIne nava karoDa sudhI hoya che. e rIte A pAMtrIsamuM parimANadvAra kahyuM che. parimANadvAra samApta che have chatrIsamAM alepabahuta dvAranuM kathana karavAmAM Ave che. 'eesi NaM bhave! sAmAiya chedovadvAvaNiyaparikSAravisuddhiyasuhumasaMparAya ahaktAyasaMjayANaM0' 8 sagavan mA 52 va vasA sAmAyi4 sayata, chediipasthApanIya saMyata parihAravizuddhika saMyata sUmasAMparAya saMyata ane yathA khyAta saMtomAM keNa kenAthI alpa che? keNa kenAthI vadhAre che? koNa kenI barAbara che? ane keNa kenAthI vizeSAdhika che ? ahiyAM yAvAdathI 'appA vA bahukA vA tullA vA' mA 5 bara 4sayA che. yA praznA
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU07 paTtriMzattamamalpavahutvadvArani0 2403 vAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sampatthotrA suhumasaMparAyasaMjamA' sarvebhyaH stokAH alpAH sUkSmasaMparAyasaMyatA bhavanti svokatvAt tatkAlasya nirgrandhatulyasvena ca zatapRthaktvapramANatvAd sUkSmasaMparAyasaMyatAnAm / parihAravizuddhiyasaMjayA saMkhenaguNA' sukSmasaMparAyasayatApekSayA parihAravizuddhikasaMyatAH saMkhyeyaguNA adhikA bhavanti paridhAravizuddhikakAlama sUkSmasaMparAyasaMyatakAlApekSayA adhikatvAt tathA te parihAravizuddhikA lAiva sahasrapRthaktvapramANakA bhavantIti / 'ahakkhAyasaMjayA saMkhejjaguNA' parihAravizuddhikA pekSayA yathAkhyAtasaMyatA saMkhyeyaguNA adhikkA bhavanti koTipRthaktvapramANatvAt yathAkhyAtAnAm / 'chedobaTThAvaNiyasaMjayA saMkhejjaguNA' yathAkhyAtasaMpatApekSayA huA hai / tathA ca sAmAyikasaMyata Adi pAMca saMpatoM meM koca saMpana kina saMyatoM se alpa hai ? kauna bahuna hai ? kauna barAbara hai aura kauna vizeSAdhika hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM -goyamA! khavayovA muhamasaMpa. rAyasaMjamA0' he gautama laba le kama sUkSanasaMparAdhasaMpatta hai| kyoM ki sUkSmasaMparAvasaMyata kA kAla thoDA hai / tathA ye nigrantha ke tulya hone se eka samaya meM do sau se lekara 900 sau taka ho sakate haiN| parihAravisuddhiyasaMjayA saMkhejjaguNA' inakI apekSA parihAvizuddhika saMyata saMkhyAtaguNe adhika haiM / isakA kAraNa svAsaMparAyasaMyatoM ke kAla se ina kA kAla adhika hotA hai aura ye pulAkoM ke jaisA sahasra pRthaktva hote haiN| parihAravizuddhikasaMyatoM kI apekSA 'ahakkhAya saMjayA saMkhejjaNA' yathAkhyAtasaMyatA saMkhyAtaguNe adhika haiM / ilakA kAraNa yaha hai ki inakA parimANa koTipRthaktva kahA gayA hai| 'chedovaTThAvaNiyasaMjayA saMkhejjaguNA' yathAkhyAtasaMyattoM kI apekSA chedopauttaramA suzrI I cha hai-'goyamA! savvatthovA suhuma parAyajayA' gautama ! sauthI ochA sUkSmasaM5rAya saMyatA che. kemake sUmasaM5rAya saMyatane kALa thaDa hoya che. tathA teo nircanI barobara hovAthI eka samayamAM masAthI una 800 navase sudhI khAdha za4 che. 'parihAravisudviyakhajayA saMkhejjaguNA' tenA 42tAM parihA2vizuddhi sayata saNyAta padhAre che. tenuM kAraNa sUmasaM5rAya sa yatenA kALathI vadhAre hoya che. ane teo pulAke pramANe sahastra prathakRtva athar be hajArathI laIne nava hajAra sudhI DAya che. parihA2vizuddhiH sa yatAnI apekSAthI 'ahakkhAyasa jayA saMkhejjaguNA' yathAkhyAta saMya sakhAtANA adhika che. tenuM kAraNa e che ke-teonuM pariNAma ATa pRtha-5 49 cha. 'chedovadvAvaNiyama'jayA saMkhejjaguNA' yathA
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 . .. .. .... .. bhagavatIstre chedopasthApanIyasaMyatAH saMkhyAtaguNA adhikA bhavanti koTizatapRthaktvamamANatAyA steSAM kathanAt / 'sAmAiyasaMjayA saMkhejjaguNA' chedoSasthApanIyasaMyattApekSayA sAmAyikasaMyatAH saMkhyAtaguNA adhikA bhavanti kapAyakuzIlatulyatayA koTisahasamAnatvena tepAmuktatvAt tathA ca sarvebhyo'lpAH sUkSmasaMparAyasaMyatAH sarve. bhyo'dhikAzca sAmAyikasaMyatAH itare tu apekSayA stokA api apekSayA adhikA apIti bhAvaH // 107 // - pUrva saMyatAH kathitAH, teSu ca kecana pratisevanAvanto'pi bhavantIti patisevanAbhedAn tadgatAlocanAdoSAn tatsambandhAdAlocakaguNAMzca darzAyituM 'saGgrahagAthAmAha-'paDisevaNA' ityAdi, sthApanIyasasaMta saMkhyAtaguNe adhika haiN| kyoMki inakA pramANa koTizata pRthaktva kahA gayA hai| 'sAmAyasaMjayA saMkhejjaguNA' sAmAyika.. saMyata chedopasthApanIyasaMyatoM kI apekSA saMkhghAtaguNe adhika haiN| kyoM ki inakA pramANakapAyakuzIloM ke jaise koTisahasra pRthaktvarUpa: hai| isa prakAra sayoM se alpa sUkSmasaMparAyasaMyata haiM aura sayoM se adhika sAmAyika saMyata haiN| aura yAkI ke apekSA kRta alpa bhI haiM aura adhika bhI haiM ||muu07|| isa prakAra se saMyatoM kA kathana karake aba sUtrakAra inameM jo kitaneka sAdhu pratisevanAvAle bhI hote haiM so usa pratisevanA ke bhedoM ko aura pratisevanA kI AlocanA ke doSoM ko tathA Alocaka. (AlocanA karane vAle) ke guNoM ko dikhAne ke liye saMgraha gAthA kahate haiM-'paDisevaNA' ityAdi / khyAta saMyonI apekSAthI pasthApanIya saMyata saMkhyAtagaDyA vadhAre che, ma tamAnu prabhASa zitayaitpanu 47sa che. 'sAmAiyasajayA saMkheja. ' sAmAyika saMyata, chedepasthApanIya saMyate karatAM saMkhyAtagaNA vadhAre che, kemake teonuM pramANa kavAya kuzInA kathana pramANe keTisahastra pRthavarUpa che. A rIte sauthI ochA sUmasAMparAya saMyaDe che. ane sauthI vadhAre sAmAyika saMyaDe che. ane bAkInAo apekSAthI alpa paNa che, ane adhika paNa hoya che. sUtra chA A rIte saMyanuM kathana karIne have sUtrakAra temAM keTalAka sAdhuo pratisevanAvALA paNa hoya che, tethI te pratisevanAnA bhedane ane pratiseva nAnI AlocanAnA dene tathA Alecaka (AlecanA karavAvALA)nA guNone matAvA bhATa nAya pramANe basAyA 4 che. 'paDisevaNA' tyAdi
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirUpaNam 405 gAhA-paDisevaNa dosA loyaNA ya AloyaNArihe ceva / tatto sAmAyArI pAyacchitte tave ca // 1 // chAyA-pratisevanA 1 doSAra AlocanA ca 2 AlocanAIzcaiva 4 / tataH sAmAcArI 5 prAyazcittaM 6 tapazcaiva 7 // 1 // artha-'paDisevaNatti' pratisevanA-aticArAdi sevanam 1, 'dosA' doSAH AlocanAyA dazavidhAyAH2, 'AloyaNA' AlaconA3, 'AloyaNArihe ceva' AlocanAhazcaiva-AlocanAdAnasamarthoguruzca4, 'tato sAmAyArI' tataH sAmAcArI cakSyamANA dazavidhA5, 'pAyacchitta' prAyazcittam-dazavidhA vakSyamANam6, 'tave ceva' tapazcaiva-dvi prakArakaM vakSyamANam etAdRza sapta viSayAn prakaraNAni Azritya antimaM pakaraNaM pravartate / ___ mUlam-kaivihA gaM bhaMte ! paDisevaNA pannattA? goyamA! dasavihA paDisevaNA pannattA taM jahA deppa-pamAda-'NAbhoge, Aure aaviiy| saMkinne saMhasakAre bhayappaosAya viimNsii||1|| dasa AloyaNA dolA pannattA taM jahA-AkaMpaittA aNumANaittA jaM di8 bAyaraM ca suhamaM vaa| channaM sadAulayaM bahujaNaavatta taslevI // 2 // dasahi ThANehiM saMpanne agagAre arihati attadosaM Aloittae, taM jahA jAisaMpanne kulasaMpanne, viNayasaMpanne, NANasaMpanne, dasaNasaMpanne, cArittasaMpanne, khaMtte daMte amAI apacchANutAvI / ahahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihai, AloyaNaM paDicchittae taM jahA-AyAravaM, AhAravaM, vavahAravaM, uvalie, pakuvvae, aparisA vI, nijavae avaaydNsii| dasavihA sAmAyArI pannattA, taM jahA icchA, micchA, tahakAre, AvassiyA ya, nisiihiyaa| ApucchaNA ya paDipucchA, chaMdaNA ya, nimNtnnaa| uvasaMpaiyAya kAle sAmAyArI bhave dasahA ||suu08|| chAyA-katividhA khalla bhadanta ! pratisevanA majJaptA ? gautama ! dazavidhA pratisevanA prajJaptA / tadyathA-darpa1, pramAdera, anAbhoge3, Avare4, Apadi5,
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ .406 bhagavatIstre c| saMkIrNe6, sahasAkAre7, bhayA8, pradveSAcca9, viparzAt 10 / daza AlocanAdopAH prajJaptAH, tadyayA-AkaMpya 1 anumAya2, yadRSTaM3, bAdaraM ca4 sukSmaM vA5, channaM 6 zabdAkulaM 9, bahujanam8 avyaktam9 ttsevii10|2| dazabhiH sthAnaH saMpanno'nagAro'rhati AtmadopamAlocayitum / tadyathA-jAtisaMpannaH1, kulasaMpannaH2, vinayasaMpannaH3, jJAnasaMpannaH 4, darzanasaMpanna:5, cAritrasaMpanna:6, kSAnto 7, dAnto8, mAthI9 apazcAdanunApI 10 / aSTabhiH sthAnaH saMpannaH anagAro'rhati AlocanAM pratISTum, tadyathA AcAravAn 1, AdhAravAn 2, vyavahAravAn 3, apanITakaH4, prakurvakA 5, aparizrAvI6, nirvyApaka 7, apaaydrshii8,| dazavidhA sAmAcArI prajJaptA tadyathA-icchAkA:1, mithyAkAraH2, tathAkAra:3, AvazyikI4, nepedhikI 5, ApRcchanAca6, pratipRcchA7, chandanAca8, nima ntraNA9, upasaMpadA ca kAle 17, sAmAcArI bhaved dazadhA m08|| . TIkA-'kavhiA NaM bhaMte ! paDisevaNA pannattA' katividhA khalu bhadanta ! pratisevanA prajJaptA-pratisevanA-pratikUlA sevanA iti pratisevanA saMyamavirAdhanAsaMyamadopa iti-yAvat tathA ca he bhadanta ! saMyagasya dopAH kiyanto bhavanti iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'dasavidA paDisevaNA pannacA' dazavidhAH-dazaprakArakAH pratisevanA:-saMyamadoSAH kathitAH / ___ aticAra Adi ke sevana kA nAma pratisevanA hai 1 / daza prakAra kI AlocanA ke jo dopa haiM ve yahAM dopa zabda se gRhIta hue haiM 2 / doSoM kI AlocanA 3 / AlocanA dene ke yogya guru 4 / sAmAcArI 5 / prAyazcitta 6 / aura tapa 7 / ina sAta viSayoM ko lekara aya sUtrakAra yaha nIce kA prakaraNa prArambha karate haiM-'kAvihArNa bhaMte ! paDisevaNA pannattA' ityAdi / TIkArtha-'kAvihANaM bhaMte / paDisevaNA pannattA' he bhadanta ! pratisevanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! aticAra vigerenA sevananuM nAma pratisevanA che. 1 AlocanAnA dasa prakAranA je de che, te ahiyAM doSa zabdathI kahyA che. 2 denI AlocanA 3, AlocanA devAne 5 gurUka, sAmAcArI 5, prAyazcitta 6, ane tapa 7, A sAta viSane laIne have sUtrakAra A nIcenA prakaraNano prAraMbha 42 cha-'kaivihANaM bhate ! paDisevaNA pannattA' ityAdi TI -'kaivihANaM bhaMte ! pahisevaNA pannattA' 8 sAvan pratisevanA keTalA prakAranI kahI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 407 prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirUpaNam 'taM jahA' tadyathA-'dappa' darpa 'dappa' ityAdau sarvatra saptamI vibhakti jJAtavyA tena da vidyamAne sati pratisevanA bhavati darpazcAbhimAnAdi, tathA ca abhimAnAtmakada sati yA saMyamavirAdhanA sA darpapratisevaneti1 / 'pamAda' tathA pramAdesati-mAdazca-madyaviSayakapAyanidrAvikathA rUpaH 2 / 'gAbhoge' anAbhoge, sati anAbhogazca ajJAnAdiH tasmin sati pratisevaneti tRtIyA 3 / 'Aure' dasavihA paDisevaNA pattA' he gautama ! pratisevanA 10 prakAra kI kahI gaI hai| pratikUla levanA kA nAma pratisevanA hai| prati levanA kA dUsarA nAma saMyamavirAdhanA hai| yaha saMyamavirAdhanArUpa pratisevanA saMyama ke doSarUpa hotI hai / ataH saMthama ke doSa kitane hote haiM ? aisA yaha prazna kA vAcyArtha hai / aura saMyama ke doSa 10 hote haiM / aisA yaha uttara hai / saMyama ke ve 10 doSa isa prakAra se hai-'pappamAda aNAbhoge Aure AvaIya, saMjhinne sahalakkAre aghapAosA ya vImaMtA' yahAM darpa ityAdi padoM meM sasamI vibhakti huI hai aisA jAnanA caahiye| tathA ca-darpa ke hone para pratisevanA hotI hai / darpa nAma abhimAna Adi kA hai abhimAnAtmaka darpa ke hone para jo jo saMyama kI virA dhanA hotI hai vaha darpa pratisevanA hai 1 / 'pamAda' madyapAna, viSaya, kaSAya, nidrA aura vikathA ina rUpa pramAda hotA hai / isa pramAda se jo saMyama kI virAdhanA hotI hai vaha pramAdavirAdhanA hai 2 / ajJAna Adi kA nAma anAbhoga hai / isa ajJAnAdirUpa anAbhoga ke hone hai-'goyamA ! dasavihA paDisevaNA paNNattA'gautama ! pratisapanA 10 isa prakAranI kahI che, pratikUla sevanAnuM nAma pratisevanA che. tathA pratisevanAnuM bIjuM nAma saMyama virAdhanA che. A saMyama virAdhanA rUpa pratisevanA saMya'manA deSa rUpa hoya che. jethI saMyamanA de keTalA hoya che? A rItane. A praznano hetu che ane saMyamanA doSa dasa che e pramANene prabhuzrIe uttara 49 le te isa ho2| pramANe che. 'dapappamAd aNAbhoge Aure AvaIya, saMkitte sahasakkAre bhayappaosAya vImaMsA' maDiyA 65 vagaire paTTomA saptamI vibhakti thaI che, tene artha A pramANe che darpa-ahaMkAra thAya tyAre pratisevanA thAya che. darpa ahaMkAra-abhimAnane kahe che. arthAta abhimAna rUpa darpa thAya tyAre je saMyamanI virAdhanA thAya che, te darpa pratisenaa pAya che. 1 'pamAda' madhapAna (3 vigaire) viSaya, pAya, nidrA ane vikathA rUpa prasAda heya che A pramAdathI je saMyamanI virAdhanA thAya
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 bhagavatImatra Ature, Ature sati glAnAdyavasthAyAM jAyamAnAM patisevaneti caturthI4, 'AvaIya' Apadi ca-Apattau satyAM jAyamAnA pratisevaneti paJcamI5, Apacca dravyAdi bhedena caturvidhA tatra dravyApat-mAsukAdi dravyANApalAmaH, kSetrApat banAdivipama. kSetrapatitatvam kAlApat, durmikSAdi kAlamAptiH, bhAvApata-glAnatvAdi, evaM dravya kSetrakAlabhAvabhedena catastra Apada iti 5 / 'saMkiNNe' saMkIrNe, svapakSa parapakSamizritakSetra sati6, 'sahasakAre' sahasAkare savi-Akasmika balAkArakriyAyAm, tathA coktam 'pubdhi thapAsiuNaM pAe chUTa ma jaM puNo pAse / na tarai niyatteuM pAyaM sahapAkaraNameyaM // 1 // para jo saMyama kI virAdhanA hotI hai vaha anAbhoga pratisevanA hai / 'Aure' glAna Adi avasthA meM hone vAlI jo saMyama kI virAdhanA hai vaha Atura pratisevanA hai 4 / 'AvaIya' Apatti ke AjAne para jo saMghala kI virAdhanA hotI hai vaha Apat pratisevanA hai 5 / dravyAdi ke bheda se Apat cAra prakAra kI hotI hai / prAsluka dravyAdi ke alAbha kA nAma dravyApat hai dhana Adi rUpa viSama kSetra meM aTaka jAne kA nAma kSetrApata hai / durbhikSa Adi kAla ke hone kA nAma kAlApat hai / aura glAna avasthA kA nAma bhAvApat hai| svapakSa aura para pakSa samizrita kSetra ke ho jAne para jo saMyama kI virAdhanA hotI hai vaha saMkIrNatA pratisevanA hai 6 / Akasmika kriyA rUpa sahasAkAra se huI jo virAdhanA hai vaha okasmika pratisevanA hai 7 / kahA bhI haicha. te prabhAha virAdhanA upAya 2. 2 'anAbhoga' ajJAna vizna manAlA kahe che. te ajJAna vigere rUpa anAga thAya tyAre je saMyamanI virAdhanA thAya cha, ta manAlA pratisevanA pAya cha, 3 'Aure' sAna vire avasthAmAM thavAvALI je saMyamanI virAdhanA che te Atura pratisevanA kahevAya cha, 'AvaIya' mApatti mAvI 5 tyAre sayabhanI 2 virAdhanA thAya cha, ta ApadupratisevanA kahevAya che. 5 dravya vigerenA bhedathI Apatti cAra prakAranI hoya che. prAsuka dravya vigerenI aprAptinuM nAma dravya ApatI kahevAya che. 1 vana vigere viSama kSetramAM rokAI javuM (aTakI paDavuM) tenuM nAma kSetrapati che. 2 dukALa vigere kALanuM nAma kAlApatti che. 3 ane plAna avasthAnane nAma bhAvApatti che. 4 svapakSa ane parapakSa saMmizrita kSetra thaI jAya tyAre saMyamanI je virAdhanA thAya che. te saMkIrNatA pratisevanA kahevAya che 6 * Akamita kriyArUpa sahakArathI thavAvALI je virAdhanA che, te Akamita
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirUpaNam 409 pUrvamadRSTvA pAde tyakte (prasArite) yatpunaH pakSapet / na ca pAdaM nivartayituM zaknoti etatsahasA kAraNam / iti chaayaa| pUrva gurvAdikamapazyan pAdaprasAraNaM kRtam atha ca punaH pazyati gurvAdikam na ca pAdau prasAritI vinivartayituM zaknoti etatsahasAkaraNam ityarthaH / 'bhayappabhosAyatti' syAt hiMsAdi bhayena pratisevanA bhavati, tayA-pradveSAcca patisevanA bhavati, ghadveSazca kopaadiH| 'vImaMsatti' vimAna zikSakAdiparIkSaNAt jAyamAnA patisevanA, eva kAraNabhedena dazaprakArikA pratisevanA bhavati iti / 'dasa Alo.. yaNadosA pannattA' daza AlocanA doSAH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'AkaMpaitte tti' AkampyAbhidhaH prathamo doSaH 1 / 'aNumANaitte tti' anumAya-'anumAna 'puTiya apAsiuNaM' ityAdi / tAtparya isakA aisA hai ki pahile gurvA. dika ko nahIM dekhakara jaisA kisI ziSya ne paira pasAra diye hoM aura pAda meM usane guru ko dekhaliyA ho to aisI hAlata meM bhI jo vaha pasAre hue pairoM ko nahIM sakor3a sakatA hai to yaha sahasAkAra hai| kyoMki aisI jo ziSya ke dvArA kriyA huI hai vaha Akasmika huI hai| 'bhayappao sAyatti' siMha Adi ke hone ke bhaya se jo pratisevanA hotI hai, aura krodhAdi ke bhaya se jo pratisevanA hotI hai vaha praveSa pratisecanA hai 9 / vImasatti' vimarza se-ziSya Adi kI parIkSA karane se jo pratisevanA hotI hai vaha vimarza pratisevanA hai 10 isa prakAra se yaha kAraNa ke bheda se 10 prakAra kI pratisevanA hotI hai| isa AloyaNA dolA paNNattA' daza alocanAdoSa kahe gaye haiM-jo isa prakAra se haiM-'AkaMpaittA, aNumANaittA ityAdi prasanna hue guru thorA pratisevanA cha 54 cha-'puSvi apAsiuNa' tyAhi pAnu tAtpaya' e che ke pahelA gurU vigerene na dekhavAthI kaI ziSya paga pasAryA hoya ane te pachI pitAnA gurUne joI lIdhA hoya to e paristhitimAM paNa te pasAralA pagane sa kocI zakato nathI. te sahasAkAra kahevAya che, kemake ziSya dvArA mAre liyA tha che, te mamAta tha che 7 'bhayappaosAyatti' hiMsA vigere thavAnA bhayathI je pratisevanA thAya che te tathA krodha vigerenA ayathA 2 pratisevanA thAya che te pradveSa pratisevanA che 8 'vimaMsaci' vibhazathA ziSya vigerenI parIkSA karavAthI je pratisevanA thAya che. te vimarSa pratisevanA kahevAya che. 10 A rIte kAraNanA bhedathI dasa prakAranI pratisevana thAya che. 'dasa AloyaNA dosA pannattA' isa prAranA mAsAyanA hoSI pAche, 2 mA abhAye che.-AkaMpaittA aNumANaijA' ityAdi prasanna thye| zu3 thAI prAyazcitta 10 52
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kRtvA laghutarAparAdhanivedanena mRdudaNDAditvamAcAryasyAkalayya yadAlocanamasau dvitIyo'nuyAyAbhidhaAlocanAdopa:2 / evam 'jaM diDaM tti' yadAcAryAdinA dRSTamaparAdhAdi jAtaM tadeva Alocayati sa tRtIya alocanA dopaH3 / 'vAyaraM' ce ti bAdarameva aticArajAtamAlocayati na sUkSmaM tanAvajJAparatvAditi caturtha AlocanAdopaH 4 / 'suhumaM vA' iti sUkSmameva aticArajAnamAlocayati yaH khala sUkSmam alocayati sa kathaM tannAlocayati hatyevaM rUpa bhAvasapAdanAya AcArya syeti paJcama AlocanA dopa: 5 / 'channamiti'-channaM praticchannaM pracchanna sA prAyazcitta dege isa abhiprAya se guru ko levA Adi se prasanna karake jo unake pAsa dopoM kI AlocanA kI jAtI hai vaha Arampya nAma kA prathama AlocanA dopa hai 1 / yadi maiM apane aparAdha ko AcArya-guru ke nikaTa thoDe rUpa meM prakaTa karUMgA to ve mujhe thoDA sA hI prAyazcitta degeM ailA anumAna nAma kA dvitIya AlocanA doSa hai R / 'jaM dilu jisa aparAdha dopako AcArya ne karate samaya dekha liyA ho usI kI guru ke samakSa alocanA karanA yaha dRSTa nAma kA tRtIya AlocanA doSa hai 3 / 'pAyaraM' jo baDe hI aparAdhoM kI AlocanA karatA hai choTe aparAdhoM kI nahIM vaha bAdara nAma kA caturtha AlocanAdoSa hai 4 / 'suhumaM vA' jo apane sakSama aticAroM kI AlocanA karatA hai vaha baDe aparAdhoM kI AlocanA kyoM nahIM karegA avazya karegA aisA AcArya ko vizvAsa karAkara kevala sUkSma hI aticAroM kI Apaze e abhiprAyathI gurUne sevA vigerethI prasanna karIne temanI pAse denI je AlecanA karavAmAM Ave che, te "aka' nAmano pahelo AcanAne doSa che. 1 je huM mArA aparAdhane AcArya-gurU pAse thoDA pramANamAM pragaTa karuM te teo mane thoDuM prAyazcitta Apaze evuM anumAna 'kerIne pite ja pitAnA aparAdhanI AcanA karI le che, te anumAna 'nAmanA mAyanAne bhI doSa cha, 2 'jaM diTra' 2 25525, hopana 42tI vakhate AcAryo joyela hoya eja dezanI gurU pAse AlocanA karavI te haTA' naamne| maasaaynaane| zrInne hoSa che. 3 'vAyara' ra bhoTa aparAdhAnI AlecanA kare che, ane nAnA nAnA aparAdhonI AlecanA karatA nathI. te 'mA' nAmanA maasaaynaan| vyAyA hoSa che. 4 'suhama vA' 2 potAnA sUkSma aparAdhanI AlocanA kare che, te moTA aparAdhanI AcanA kema nahIM kare ? arthAt jarUra karaze ja AcArya pAse e vicAra karAvIne kevaLa sUkSama ja
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMndrikA tIkSA zA025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirUpaNam 411 ati lajjAlutayA'vyaktavacanaM yathA bhavati, evaMmAlocayati yathA svayameva zRNoti iti channAbhidhaH papTho dopaH 6: / 'sadAulayaM zabdAkulakaM bRhacchanda yathA bhavati ebamAlocayati agItArthAn zrAvayamityarthaH asau saMtamo dopaH 7 / 'bahujaNatti' bahavo janA AlocanAguravo yatra-AlocanAyAM bhavanti tadbahujanaM yathA bhavati evamAlocayati, ekasyApi aparAdhasya bahubhyo nivedanamityarthaH ayamaSTamo dopaH 8 / 'avattatti' avyaktA-agItArtha stasmai AcAryAya yadAlocanaM tadapi avyaktam asau navama, AlocanAdoSaH 9 / 'tassevI' yamaparAdhamAloca viSyati tameva Asevate yo guruH sa tatse dI tasmai yadAlocanaM tadapi tatsevIti AlocanA karanA yaha sUkSma nAma kA pAMcavAM bhAlocanA doSa hai 5 / "channaM'-atilajjA Ane ke kAraNa se aisA DhaMga se aticAroM kI AlocanA karanA ki jisase dUsarA na suna sake kevala khuda hI kahe aura khuda hI sune yaha chamna pracchanna-nAma kA chaThA AlocanA doSa hai 6 / 'saghAulayaM dUsare bhI sune isa prakAra se jora 2 le dUsaroM ko sunAte hue-agItArthoM ko sunAte due atIcAroM kI alocanA karanI yaha zabdAlaMka nAma kA 7 vAM AlocanA doSa hai 7 / 'bahujaNatti' eka hI aticAra rUpa doSa kI aneka guruoM ke pAsa AlocanA karanA yaha 8 vAM bahujana nAma kA AlocanAdoSa hai / 'avattatti' agItArtha AcArya ke pAsa AlocanA karanA yaha avyakta nAma ko 9 vAM Alo. banA doSa hai 9 / 'laslevI' jisa doSa kI AlocanA karatA hai usI doSa kA sevana karane vAle AcArya ke pAsa usa doSa kI AlocanA karanA aticAronI AlecanA karavI te sUkrama nAmano AlecanAne pAMcame doSa che. 5 "naM atyaMta zarama AvavAthI evA DhaMgathI aticAronI AlecanA karavI ke jethI tene bIje sAMbhaLI na zake kevaLa pite ja kahe ane pote ja sAmajI channa-52channa naabhne| maaynaan| chathI hoSa che. 6 'sahA. zaru bIjAo paNa sAMbhaLe e rIte jora jorathI bIjAone saMbhaLAvaMtA thakA arthAt gItAne saMbhaLAvatA saMbhaLAvatA aticAranI AlocanA karavI te zahAsa nAmanI maasaaynaan|7 sAtabhASa cha. 7 'vahujaNatti' ra aticAra rUpa doSanI aneka gurUonI pAse AlocanA karavI te bahujana naamn| mAvAyanAnI mAme hoSa cha. 8 'avattatti' sItA mAyAyanI pAse AlecanA karavI te avyakta nAmane AlecanAne navo doSa che. huM 'tassevI panI mAsAyanA 42 che, te hoSanu sevana 42nAmAyA
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra yataH samAnazIlAya gurave sukhapUrvakameka vivakSitaH svAparAdho nivedayituM zakyate iti tatsevane nivedayatIti sa tatsevI dopaH dazama AlocanA dopaH 10 / .. 'dasahi ThANehi saMpanne aNagAre arihati attadosaM Alottae' dazabhiH sthAnaH kAraNaiH saMpannaH yukto'nagAraH aIti-yogyo bhavati AtmadopamAlocayitum, 'taM jahA' tadyathA-'jAti saMpanne' jAtisaMpannaH, nanu etAvAn guNasamudAyaAlocakasya kasmAt kAraNAt anviSyate tatrocyate jAtisaMpannaH puruSaH mAyo'kRtyaM na karoti kRtaM ca samyagAlocayati iti 1 / 'kulasaMpanne' kulasaMpanna:, kulasaMpannohi aGgIkRtaprAyazcittasya nirvAhako bhavati 2, "viNayasaMpanne' vinayasaMpannaH 3, 'NANasaMpanne' jJAnasaMpannaH 4, 'dasaNasaMpanne' darzanasaMpannaH 5, 'carittasaMpanne cAritrasaMpannaH mAyazcittamaGgI karoti 6, 'khate' kSAnto gurubhiyaha tatsevI nAma kA 10 vA AlocanAdoSa hai 10 / 'dasahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihatti attadosaM Aloittae' daza kAraNoM se yukta anagAra AtmadoSoM kI AlocanA karane ke yogya hotA hai / ve daza guNa isa prakAra se haiM-'jAtisaMpanne' Alocaka (alocanA karane vAle) ko jAtisaMpanna honA cAhiye kyoM ki aisA sAdhu prAyaH akRtya kA sevana nahIM karatA hai isIliye Alocaka kA 'jAtisaMpanna' aisA vizeSaNarUpa guNa prakaTa kiyA gayA hai / 'kulasaMpanne' Alocaka ko kula sampana honA cAhiye isaliye ki aisA sAdhu aGgIkRta (svIkAra kiyA huA) prAyazcitta kA nirvAhaka hotA hai / 'viSayasaMpanne' Alocaka ko vinayasampanna 3, 'NANasaMpanne jJAnasampanna 4, 'dasaNasaMpanne darzana sampanna 5, 'carittasaMpanne' cAritra. sampanna 6, isaliye honA cAhiye ki aisA sAdhu prAyazcitta ko bhliiryanI pAse te doSanI AlocanA karavI te "tatsavI nAmano AlecanAne isame hoSa cha 10 'dasahi ThANehiM saMpanne aNagAre arihatti attadosa' Alo. ittae' mA isa 42||thaa yusta manA2 potAnA hoSAnI mAsAyanA 42vAne yogya DAya che. te 40 gunne| mA pramANe che. 'jAtisaMpanne' mAlAya arthAt AlocanA karavAvALA e jAtisaMpana joIe kemake-evA sAdhu prAya akRtyanuM sevana karatA nathI. tethI Alecakane "jAtisaMpana" e vizeSaNarUpa zuY Desa cha. 1 'kulasaMpanne mAnAya sukha sapanA naye bho evA kulasaMpanna sAdhu aMgIkRta (svIkArelA) prAyazcittanA nirvAhaka hoya che. 2 'viNayasaMpanne' mAsAya vinayasapanna 3 'NANasapanne' jJAnasapanna 4 'dasaNasaMpanne zanasa pani 5 'carittasaMpanne' yAtrisapanna 6 bheTamA bhATe jAnane
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyazcandrikA TIkA za025 u.7 sU08 pratisevanAyAH nirUpaNam rupAlabdho'pi na kupyati 7 / 'date' dAnto dAntendriyatayA zuddhiM samyag vahati 8 / 'amAI' amAyI-mAyArahito'gopayannaparAdhamAlocayati 9 / 'apacchANuvApI' apazcAdanutApI-Alocite aparAdhe pazcAttApamanukurvan karmanirjarAbhAgI bhavatIti 10 / 'aTTahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihai AloyaNaM paDicchittae' aSTabhiH sthAnaH saMpanno'nagAro'hati-yogyo bhavati AlocanAM pratISTum-dAtam aSTAbhiH guNaiH saMpannaH sAdhurAlocanAdAne yogyo bhavatItyarthaH, tAdRzASTaguNayukta meva darzayati-taM jahA' ityAdinA, 'taM jahA' tadyathA 'AyAravaM' AcAravAnjJAnAdi paJcaprakArakAcArayuktaH 1 / 'AhAravaM' AdhAravAn-avadhAraNavAnbhAMti svIkA kara letA hai / 'khaMte' Alocakako kSamAvAlA honA cAhiye -isaliye ki vaha guru ke dvArA dhamakAye jAne para bhI kruddha nahIM hotA hai| 'daMte' Alocaka ko dAnta (indriya damana karane vAlA) isaliye honA cAhiye ki aisA sAdhu zuddhi ko acchI prakAra le dhAraNa kara letA hai 8 / 'amAI' Alocaka ko amAyI (kapaTa rahita) honA cAhiye -isaliye ki aisA sAdhu apane aparAdhoM ko vinA chipAye hI unakI samyagU AlocanA karatA hai 9 / / _ 'apacchANutApI Alocaka ko apazcAttApI isaliye honA cAhiye ki aisA Alocaka AlocanA liye bAda pazcAttApa nahIM karatA hai aura karmanirjarA kA pAtra hotA hai 10 / 'ahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihA AloyaNaM paDicchintae' AThaguNoM se yukta anagAra sAdha AlocanA sunane ke liye yogya hotA hai jaise-'AyAravaM' AcAravAna -jJAnAdirUpa pAMca prakAra ke AcAroM se jeA yukta hotA hai vaha AcAramelA sAdhuNI sArI zata prAyazcittane strIle che. 'kha' mAya mA zIla hovA joIe kemake teo gurUdvArA dhamakAvavA chatAM kodha karatA nathI 7 te Alocakane dAnta (IndriyanuM damana karavAvALA) e mATe hevuM joIe hai savA sAdhu sArI zata zuddhIna dhAraNa 42 cha. 8 'amAi' mAnAya samAyI (mAyA-kapaTa) hevuM joIe. kAraNa ke-evA sAdhu pitAnA aparAdhane chupAvyA 1524 tanI sArI zata maataayn| 32 che. 8 'apacchANutAvI' mAToyo pazcAttApa vagaranA e mATe hovuM joIe ke-evA Alecaka AlocanA lIdhA pachI pazcAttApa karatA nathI. ane karma nijarAnA pAtra hoya che. 10 "jaEURi ThANehi aNagAre arihai AloyaNa paDicchittae' mA guNethI yukta managAra. sAdhu mAsAyanA mAvAne yogya hAya che. 1 4 rIte 'AyAravaM' bhAyA.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 bhagavatIstre AlocitAparAdhAnAmavadhAraNavAn iti 2 / 'vavahAravaM' vyavahAravAn-AgamazrutAdi paJcapakArakavyavahArajJaH 3 / 'undhIlae' apanIDa kA, lajjayA aticArAn gopAyantaM vicitravacanai 'dilajjI kRtya samyagU AlocanAM kArayati ityarthaH 4 / 'pakupae' prakurvagaH, AlociteSu aparAdheSu mAyazcittadAnato vizuddhi kArayituM samartha iti 5 / 'aparissAvI' aparizrAvI, Alocakena Aloci. tAn doSAn yo'nyasmai na kathayati asau aparizrAvItyarthaH 6 / 'nijjavae' nirvyApakaH asamarthasya prAyazcittinaH prAyazcittasya khaNDazaH karaNena nirvAhakA 7 / 'avAyadaMsI' apAyadarzI AlocanAyA adAne pAralaukikaH narakAdiSu atibhaya. vAn sAdhu AlocanA sunane ke yogya hotA hai 1 isI prakAra se 'AhAravaM' AdhAravAn-Alocita aparAdhoM kI avadhAraNA karane cAlA hotA hai| 'vacAravaM' ogama-zrutAdi pAMca prakAra ke jo vyavahAra pAlA hotA hai 'apanIDara' zarama se apane aticAroM ko chipAne vAle ziSya ko apane mIThe vacanoM dvArA jo samajhA kara zarama kA tyAga karAkara acche prakAra se AlocanA karAne vAlA hotA hai 4 / 'paku. vvae' prarjaka-Alocita aparAdha kA prAyazcitta de karake jo aticAroM kI zuddhi karAne meM samartha hotA hai 5 aparisrAvI-sune gayeziSya dvArA prakaTa kiye gaye aticAroM ko jo dUsaroM se nahIM prakaTa karatA hai 6, niryApaka 7 asamartha ziSya ko-prAyazcitta lene vAle ziSya ko-thoDA 2 prAyazcitta dekara ke jo usako nirvAha karane vAlA hotA hai 'adhAyadatI 8 apAyadarzI-AlocanA nahIM lene vAle ziSya vAna jJAnAdi pAMca prakAranA AcArethI je yukta hoya che te AcAravAnuM sAdhu mAyanA sAnA yogya hAya che. 1 me zate 'AhArava' sAdhArapAna mAlAyita 2552||dhaanii avadhAraNA 42vAsa ya cha 2 'vavahAravaM' bhAgamazrata vi2 pAya prA2nA vyavahArANA DAya che 3 'apavrIr3aka' zaramathA pitAnA aticArene DhAMkavAvALA ziSyane pitAnA mIThA vacanathI ja samajAvIne zaramano tyAga karAvIne sArI rIte AlocanA karAvavAvALA hoya che. 4 'pakavae' ag4-mAlayana 42sa saMparAdhanu prAyazcitta mApIna matiyA. zanI zuddhi 42.vAmI samartha sAya che. 5 'aparinAvI' samosA-ziSya dvArA pragaTa karela aticArone jeo bIjAnI AgaLa pragaTa karatA nathI 6 'niryApaka' 7 sazata ziSyane arthAt prAyazcitta devAmA sazativA ziSyane thoDa prAyazcitta mApIna tana nivaDa 42pAvANA DAya che. 7 'avAyadaMtI'
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za025 u.708 pratisevanAyA: nirUpaNam 415 darzakaH 8 / ete guNAH guroH kathitA iti / anantaH pUrvam AlocanA AcAye kathitA sa ca sAmAcAryAH pravarttako bhavatIti tAM pradarzayitumAha- 'dasavihA' ityAdi, 'dasavihA sAmAyArI pannattA' dazavidhA - dazamakArA sAmAcArI prajJaptAkathitA, 'taM jahA ' tathA 'icchA' icchAkAraH- tatrAtmasAraNe yathA - icchAkAreNa maccikIrSitaM kAryamidamahaM karomIti / paramAraNe yathA-mama pAtralepanAdi sUtradAnAdi vA icchAkAreNa kuruteti 1 / 'micchA' mithyAkAraH - nindAyAmsvanindAyAM mithyAkAraH - mithyAkaraNaM mithyAkAraH - mithyedamiti pratipattiH / aticAre saMjAte mithyAduSkRtadAnamiti bhAva 2 / 'takkkAre' tathAkAraH - prati ko jo paraloka meM narakAdi gatiyoM meM bhaya kA dikhAne vAlA hotA hai 8 aisA guru hI AlocanA sunane meM samartha hotA hai / isa prakAra ke ye ATha guNa guru ke kahe gaye haiM / AlocanA dene vAlA guru sAmAcArI kA pravartaka hotA hai | ataH aba sAmAcArI kA kathana sUtrakAra karate haiM - 'dasavihA sAmAdhArI pakSattA' sAmAcArI daza prakAra kI kahI gaI hai - 'taM jahA' jaise - icchAmicchA' ityAdi / icchAkAra - apane vA parake kRtya (kArya) meM pravarttana hone meM icchA karanA isakA nAma icchAkAra hai ApakA icchita yaha kArya maiM apanI icchA se karatA hUM isakA nAma AtmasAraNa hai / mere pAtroM kA pratilekhana Adi tathA sUtra pradAna Adi kArya Apa apanI icchA se kareM isakA nAma parasAraNa hai 1 / mithyAkAra aticAra Adi ke ho jAne para 'mithyA me duSkRtaM bhavatu ' isa prakAra mithyAduSkRta deno isakA nAma mithyAkAra hai 2 / tathAkAra apAyadazI AleAcanA na levAvALA ziSyane jee nAraka vigere gatiAnA bhaya tAvanArA hoya che. 8 evA gurUja AlecanA ApavAmAM samatha hoya che. A rIte A ATha guNe! gurUnA kahyA che. AlecanA ApavAvALA gurU sAmAcArInA pravartaka hAya che tethI have sUtrakAra sAmAcArInu kathana kare che. 'dukhavihA sAmAyArI pannattA' sAbhAyArI isa aAranI uDI che, 'ta' jahA ' te yA prabhAche- 'icchAmicchA' ityAdi chara- potAnA athavA pArAnA kRtyamAM pravRtta thavAmAM icchA karavI tenuM nAma icchAkAra che Apanu Icchita A kAryAM huM... mArI icchAthI karUM chuM. tenuM nAma AtmasAraNu che. mArA pAtronA pratilekhana vigere tathA sutrapradAna vigere kAya pAte peAtAnI icchAthI kare tenuM nAma parasAraNu che. 1 mithyAkAra aticAra vigere thaI javAthI 'mithyAme duSkRta bhavatu' mA rIte mithyA humRta yA yavu tenuM nAma mithyaaphAra che, 2 tathAkAra-gurUjanAne vAcanA vigere ApatI vakhate A Amaja
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 bhagavatIne zrute-pratizravaNe-gurau vAcanAdikaM prayacchatyevametadityagIkArarUpe tathAkAra -idamityamevetyaGgIkaraNam 3 / 'AvassiyA ya' AvazyakI ca-tathAvidha. kArye sati bahinissaraNe sAdhuH AvazyakI kuryAt 4 / 'nisIhiyA' naiSedhikI -tathA-rathAne tiSThantyasminniti sthAnam-upAzrayamtasmin pravizan naipedhikIM kuryAt 5 / 'ApucchaNA ya' ApRcchanA ca-svayaM karaNe svayam-AtmanA karaNaM svayaM karaNaM tasmin-svayaM karaNIye kArye ApacchanA-iMdamahaM kuryA na veti guru maSTavyaH 6 / 'paDipucchA' pratipRcchA-parakaraNe-parasya kArya karaNIye pratipacchanA 'chaMdaNA' chandanA-dravyajAtena-pUrvagRhItena tathAvidhAzanAdi dravya jAtena chandanA-gurujanoM ke yAcanA Adi dete samaya 'yaha aisA hI hai' isa prakAra aMgIkAra karanA isakA nAma tathAkAra hai 3 / AvazyakI-koI aisA kArya AjAya ki jisakI vajaha se sAdhu ko upAzraya se bAhira jAnA par3e to vaha sAdhu (AvazyakI kuryAt) Avazya kI sAmAcArI kare 4 / neSedhikI-jaya upAzraya meM praveza kare tapa naSedhikI sAmA. cArI kare 5 / ApRcchanA-jo kAma apane Apa karaNIya (karane yogya) ho usameM 'yaha maiM karUM athavA nahIM isa prakAra pUchane rUpa ApracchanA sAmAcArI kare 6 / prati pRcchA-sAmAnya yaha niyama hai ki sAdhu cAhe apanA kAma kare athavA dUsare kisI sAdhu kA kAma kare unakA kartavya hai ki vaha pahile isake liye guru se AjJA prApta kare / jaya guru kArya karane kI AjJA de dekheM to ziSya kA punaH yaha kartavya ho jAtA hai hai ki vaha pravRtti kAla meM unase phira AjJA usake liye le leve isakA nAma pratipracchanA hai 7 / chandanA pUrva gRhita azanAdi sAmagrIdvArA che. A rIte svIkAra kare tenuM nAma tathAkAra che. 3 AvazyakI-kAI evuM kArya AvI jAya ke je kAraNe sAdhune upAzrayathI bahAra javuM paDe te te sAdhume 'AvazyakI kuryAt' Avazya 4ii sAmAyA 42vI 4 naivadhihI nyAre upAzrayamAM praveza kare tyAre naidhika sAmAcArI kare 5 ApRcchanA-je kAma pitAnI Ape ja karavA cogya heya temAM A huM karuM ke nahIM? A rIte pUchavA rUpa AcchanA sAmAca rI karavI 6 pratipRcchanA-sAmAnya evo niyama che ke-sAdhu cAle te pitAnuM kAma kare athavA bIjA keI sAdhunuM kAma kare to tenuM kartavya che ke te pahelAM te kArya karavA mATe gurUnI AjJA meLave. gurU jyAre tene te kArya karavAnI AjJA Ape che te pachI te kArya karatI vakhate ziSya pharIthI te mATe gurUnI AjJA levI tenuM nAma pratipRcchA che. 7 "chandanA-pahelA dhAraNa karela azana vigere sAmagrIthI bIjA
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam . 417 zeSamuni nimantraNarUpA kAryA 8 / 'nimaMtaNA' nimaMtraNA-bhaktAdyagRhItAya sAdhave bhaktAdyartha nimantraNam 9 / 'upasaMcayA ya kAle' upasaMpaca kAle-gaNAntarAcArya samIpAvasthAne upasampat-iyantaM kAlaM bhavatsamIpe sthAsyAmItyevaMrUpA kaaryaa10| 'sAmAyArI bhare dasahA' sAmAcArI dazadhA bhavediti ||suu08|| . . ___atha sAmAcArI vizeSatvAt prAyazcittAderiti prAyazcittAdyabhidhAtumAha-'dasavihe' ityaadi| ___ mUlam-dasavihe pAyacchitte pannatte, taM jahA AloyaNArihe, paDijhamaNArihe, tadubhayArihe, vivegArihe, viussaggArihe, tavArihe, chedArihe, mUlArihe, aNavaTappArihe, paarNciyaarihe| duvihe sacce pannatte taM jahA bAhirae ya abhitarae ya / se ki taM bAhirae tane, bAhirae tave chavvihe pannatte taM jahA asaNaM omoyariyA, bhikkhAyariyA, rasapairicAo, kAyakileso, paDisaMloNayA bajjho tavo hoi // 1 // se kiM taM aNasaNe, aNa. saNe dubihe ennatte taM jahA ittarie ya Avakahie ya / se kitaM ittarie, ittarie aNegavihe pannatte, taM jahA cautthe bhatte, chaTe zeSajanoM ko AmaMtrita karanA isakA nAma chaMdanA hai 8 / nimaMtraNAjaba AhAra lene ke liye udyata hue sAdhujana anya sAdhuoM se aisA pUchate haiM ki kyA Apake liye AhAra lAveM 9 / upasampat-jJAnadarzana evaM cAriza kI prAti ke nimitta anyagaNa ke AcArya ke pAsa rahanA so upasampat sAmAcArI hai 10 / isa prakAra se sAmAcArI dasa prakAra kI hotI hai ||stuu08|| munine AmaMtraNa ApavuM tenuM nAma chaMdanA che. 8 nimaMtraNa-jyAre AhAra levA mATe taiyAra thayelA sAdhujana bIjA sAdhuone evuM pUche ke-zuM Apane mATe AhAra lAvIe? tenuM nAma nimaMtraNa che. 9 upasaM5ta-jJAnadarzana ane cAritranI prApti mATe bIjA gaNanA AcAryanI pAse rahevuM tene upasaMpata sAmAcArI kahe che. 10 A rIte dasa prakAranI sAmAcArI thAya che. sU0 8 sa0 53
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sne bhatte, aTume bhatte, dasame bhatte, duvAlasame bhatte, codasame bhatte, addhamAsie bhatte mAsie bhatte temAsie bhatte, jAva chammAsie bhtte| se ittarie / le ki taM Avakahie Avakahie duvihe pannatte taM jahA pAovagamaNe ya sattapacakhANe y| se ki taM pAovagamaNe, pAovagamaNe duvihe pannate taM jahA nIhArimeya anIhArine ya, anIhArime ya niyanaM apaDilame / se taM paaovgmnne| seki taM bhattapaJcakkhANe, bhattapaJcakakhANe duvihe pnnnntte| taM jahA-nIhArimeya anIhArime ya niyamaM sapaDikamme letaMbhattapaMcakkhANe le ta Avakahie se taM agsnne| leka taM omoyariyA omoyariyA duvihA pannattA taM jahA dabbomoyariyA ya bhAlomoyariyA ya / se kiM taM dabomoyariyA, dabomoyariyA duvihA pannattA taM jahA uvagaraNadavvomoyariyA ya bhattapANadabosoyariyA ya se kiM taM uvagaraNadabomoyariyA uvagaraNadavyomoyAriyA tivihA pannattA taM jahA ege vatthe ege pAe ciyattovagArasAijjaNayA / settaM uvgrnndvyomoyriyaa|se ki taM bhattapANadavyomoyariyA bhattapANadavvomoyariyA aTakukkuDiaMDagappamANamette kavale AhAraM AhAremANe appAhAre duvAlasa0 jahA sattamasae paDhamoddesae jAva no pakAmarasamoitti vattavvaM siyaa| se taM bhttpaanndvomoyriyaa| se taM dvvomoyriyaa| se kiM taM bhAvomoyariyA? bhAvomoyariyA aNegavihA pannattA, taM jahA appakohe, jAva appalobhe, appasadde, appajhaMjjhe appatumaM tume / se taM bhAvomoyariyA, se taM omoyriyaa| se kiM taM bhikkhAyariyA, bhikkhAyariyA aNegavihA pannattA, taM jahA
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam davvAbhiggahacarae jahA uvavAie jAva suddhesaNie, saMkhAdattie / se tNbhikkhaayriyaa| se kiM taM rasapariccAe rasapariccAe aNegavihe pannatte taM jahA nivigiie, paNIyarasavivajae jahA ukvAie jAva luuhaahaare| se taM rasapariccAe / se kiM taM kAyakilele, kAyakilese aNegavihe pannatte taM jahA ThANAie, ukkuDuyAlagie, jahA uvavAie, jAva svvgaayprikmme-vibhuusvippmukke| se taM kaaykilele| se kiM taM paDisaMlINayA, paDilINayA cauvihA pannattA taM jahAiMdiyapaDilaMloNayA, kasAyapaDisaMlIyA jogapaDisaMlINayA vivittsynnaasnnsevnnyaa| le kiM taM iMdiyapaDisalINayA, iMdiyapaDisaMlINayA paMcavihA pannattA taM jahA soiMdiya visayappayAraNirohovA, soiMdiyavisayapattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho bakhidiya0, evaM jAva phAlidiyavisayappayAraNiro hovA, phAsiMdiyavilayappattesu vA atthesu rAgadolaviNiggaho, se iNdiypddisNlonnyaa| se kiM taM. kasAyapaDilINayA, kasAyapaDisaMloNayA cauThivahA pannattA taM jahA kohodayaniroho vA udayapattarasa vA kohassa viphalIkaraNaM, evaM jAva lobho. dayaniroho vA udayapattassa vA losassa viphalIkaraNaM / le taM kasAyapaDisaMlINayA / se kiM taM jogapaDisalINayA jogapaDisaMloNayA tivihA pannatA taM-jahA akusalamaNaniroho vA kusalamaNaudIraNaM vA maNala vA egattIbhAvakaraNaM, akusalavai. niroho kA, kupsalavaiudIraNaM vA vaie vA egattIbhAvakaraNaM / se kiM taM kAyapaDisalINayA, kAyapaDisalINayA jaNNaM susamAhiyapasaMtasAhariyapANipAe kummoiva guttidie allINe pallINe
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ciTai, se taM kAyapaDisaMlINayA, se taM jogpddisNliinnyaa| se ki taM vivittasayaNAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNasevaNayA japaNaM ArAmasu vA ujjANesu vA jahA semiludesae jAva sejjA saMthAragaM uvasaMpajittANaM vihri| se taM nivittlynnaasnnsevnnyaa| se taM paDisaMlINayA, se taM bAhirae tave 1||suu0 9 // - chAyA-dazavidhaM prAyazcittaM prajJaptam tadyathA AlocanAIm 1, pratikramaNAham 2, tadubhayAham 3, vivekAIm 4, vyutsargAIm 5, tapo'ham 6, chedAham 7, mUlAham 8, anavasthApyAm 9, pArAzcikAIm 10 / dvividhaM tapaH prajJaptam vAhyaM ca AbhyantaraM ca / atha kiM tat vAhyaM tapaH, bAhyaM tapaH paTvidhaM ghajasama, tadyathA-anazanam 1, avamodArikA2, bhikSAcaryA ca3, rasa parityAgaH4, kAyakleza:5, pratisaMlInatA6, vAhyaM tapo bhavati 1 // atha kiM tadanazanam anazanaM dvividhaM prajJaptam tadyathA itvarikam yAvatkathikaM ca / atha kiM tat itvarikam, itvarikam anekavidhaM prajJaptam tadyathA-caturtha bhaktam SaSThaM bhaktam aSTama bhaktam dazamaM bhaktam dvAdaza bhaktam caturdezaM bhaktam addhaimAsikaM bhaktam mAsikaM bhaktam dvimAsikaM bhaktam trimAsikaM bhaktam yAvat SaSThamAsikaM bhaktam tadetat itvarikam / tat kiM tat pAvat kathikam yAvatkayikaM dvividha prajJaptam, tadyathA pAdapopagamanaM ca bhaktamatyAkhyAnaM ca / atha kiM tat pAdapopagamanam, pAdapopagamanaM dvividhaM pajJatam tadyathA nirdArimaM ca anirdArimaM ca, aniArimaM niyamAt aptikrm| tadekhat bhakta matyAkhyAnam / tadetad yAvaskathikam, tadetadanazanam / atha kA sA avamodarikA, avamodarikA dvividhA prajJaptA, tadyathA-dravyAvamodarikA ca bhAvAbamodarikA ca / atha kA sA dravyAvamodarikA, dravyAvamodarikA dvividhA prajJaptA / tadyathA-- upakaraNadravyAvamodarikA ca bhaktapAnadravyAvamodarikA ca / atha kA sA upakaraNa dravyAvamodarikA upakaraNadravyAvamodarikA trividhA majJaptA, tadyathA-ekaM vastram / eka pAtram tyktopkrnnsvdntaa| sA eSA upakaraNadravyAvamodArikA / atha kA sA bhaktapAnadravyAvamodarikA, aSTakukkuTANDamamANamAtrakanalamAhAram AhiyamANamalpAhAram dvAdaza0 yathA saptamazate prathamodezake yAvat no prakAmarasabhojIti vaktavyaM syAt / tadevat bhaktapAnadravyAvamodarikA / tadetat dravyAvamodarikA / atha kA sA bhAvAvamodarikA bhAvAvamodarikA anekavidhA prajJaptA, vadhathA alpakrodho yAvat alpalomo'lpazabdaH, alpajhaM jhaH, alpa tumaM tumH|saa eSA
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrakA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam bhAvAvamodarikA / sA eSA avamodarikA / atha kA sA bhikSAcaryA bhikSAcaryA anekavidhA prajJAptA, tadyathA dravyAbhigraha carakA, yathopapAtike yAvat zuddhaSaNikaH, saMkhyAdattikaH / sA eSA bhikSAcaryA / atha ko'sau rasaparityAgaH, rasaparityAgo'nekavidhaH prajJasaH, tadyathA nirvikRtikaH maNItarasavivarjakaH yathau. papAtike yAvat rUkSAhAraH, so'yaM rasaparityAgaH / atha ko'sau kAyaklezA, kAyaklezo'nekavidhaH prajJaptaH, tadyathA-sthAnAtidaH sthAnAdigo vA, utkuTukAsanikA yopapAtike yAvat sarvagAtrapatikarma vibhUSAviSamuktaH so'sau kAyaklezaH, atha kA sA pratisaMlInatA, bhatisaMlInatA catuvidhA prajJaptA, tadyathA indrimatisaMlInatA kapAyamatisaMlInatA yogapratisalInatA viviktazayanAsanasevanatA / aya kA sA indriyamatisaMLInatA indriyamatisaMlInatA pazcavidhA prajJaptA, tadyathA-zrotrendriyaviSayapracAranirodho vA zrotrendriyaviSayaprApteSu vA, artheSu rAgadveSa vinigraho vA, cakSurindriya0 evaM yAvat sparzanendriyaviSayamacAranirodho vA sparzanendriyaviSayamApteSu artheSu rAgadveSavinigraho vA saipA indriyapratisaMlInatA / atha kA sA kapAyamatisaMlInatA-kaSAyapratisaMlInatA caturvidhA prajJaptA tadyathA krodhodayanirodho vA udayamAptasya vA krodhasya viphalIkaraNam evaM yAvat lobhodayanirodho vA udayamAptasya vA lobhasya viphalIkaraNam / saiSA kaSAyapratisaMlInatA / atha. kA sA yogapatisaMlInatA, yogapatisaMlInatA trividhA ghajJaptA tadyathA-akuzalamano nirodho vA kuzalamana udIraNaM kA, manaso vA ekatrIbhApakaraNam akuza. lavaco nirodho vA kuzalavaca udIraNaM vacasA vA ekatrImAvakaraNam atha kA sA kAyapatisaMlInatA kAyamatisaMlInatA yat khalu susamAhita prazAntasaMhata pANipAdaH kurma iva guptendriyaH alInaH malInastiSThati saipA kAyapatisaMlInatA, saiSA yogapratisaMlInatA / atha kA sA viviktazayanAsanasevanatA ? viviktazayanAsana sevanatA yatkhalu ArAmepu vA udyAneSu vA yathA somiloddezake yAvata zavyAsaMstArakamupasaMpadya khalu viharati / saiSA viviktazayanAsanasevanatA, saiSA prati. saMlInatA; tadetat bAhyaM tapaH 1 ||muu09|| lAmAcArI ke vizeSarUpa hI prAyazcitta Adi hote haiM / ataH aya sUtrakAra prAyazcittAdi kA kathana karate haiM-'dasavihe pAyacchitte pannatte' ityAdi sUtra 9 / / sAmAcArInA vizeSa rUpa ja prAyazcitta vigere hoya che. tethI have satra12 prAyazcita vitu 4thana 42 che. 'dasavihe pAyacchitte pannatte' tyAla
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI bhagavatIstra ___TIkA-'dasavihe pAyacchitte pannAtte' dazadidham-dazaprakArakaM prAyazcittaM prajJaptam / atra prAyazcittazabdo'parAdhe tacchuddhau ca dRzyate, ata iha so'parAdhe draSTavyaH / dazavidhamAyazcittadarzanAyAha-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tayathA tatra 'aloyaNArihe' AlocanAI AlocanA-nivedanA saMyamalagnadopANAM guroH samakSe vAcA prakAzanarUpA tallakSaNAM zuddhimarhati yat aticArajAtam tat Alo. canAha prathama prAyazcittam 'paDikkamaNArihe' patikramaNa mithyAduSkRtaM tadyogyam pratikramaNaM doSebhyaH pazvAnnivartanam punarna kariSyAmItyevaM rUpeNa mithyAduSkRta TIkArtha-'dasavihe pAyacchinte pannatte' prAyazcitta daza prakAra kA kahA gayA hai| prAyazcitta yaha zabda aparAdha aura aparAdha kI zuddhi ke artha meM prayukta huA dekhane meM AtA hai-para yaho yaha zabda aparAdha artha meM prayuktahuA hai| prAyazcitta ke 'taM jahA' daza prakAra ye haiM-'AloyaNArihe, paDikmaNArihe, taduyArihe, vivegArihe viullamgArihe, tavArihe. chedArihe, snUlArihe, aNayappArihe, pAraMciyArihe' AlocanA yogya 1, pratikramaNayogya 2, AlocanA pratikramaNa donoM ke yogya 3 vivekayogya 4, vyutsargayogya 5, tapoyogya 6, chedyogya 7, mUlayogya 8, anavarathApyayogya 9 aura pArAMcitayogya 10 saMyama meM lage hue doSoM ko guru samakSa vacana dvArA prakaTa karanA isakA nAma AlocanA hai jo aticAra rUpa prAyazcitta isa AlocanA se zuddha hone yogya hotA hai vaha AlocanAha prAyazcita hai 1 pratikramaNa doSoM se pIche haTanA aura Age ke liye phira se nahIM karane rUpa vithyAduSkRtadenA --'dasavihe pAyacchitte pannatta' prAyazcitta isa mAranA 4aa che. prAyazcitta A zabda aparAdha ane aparAdhanI zuddhinA arthamAM vaparAyela javAmAM Ave che. paraMtu ahiyAM A zabda aparAdha arthamAM vaparAyela che. prAyazcitta isa nA 4aa cha. 'tauM jahA' te isa pro| mA prabhArI che. 'AloyaNArihe, paDikkamaNArihe, tadubhayArihe, vivegArihe, viussaggArihe, tavArihe, chedArihe, mUlArihe, aNavaTuppArihe, pAraMciyArihe' mAsoyanA yogya 1, pratikamaNagya 2, AlecanA pratikramaNa banenI gya 3, vivekAgya , vyutsargagya pa, tapAgya 6, chedagya 9, mUlagya 8, anavasthAgya 9 ane pArAMcita 5 10, saMyamamAM lAgelA deze gurU samakSa vacanathI pragaTa karavA tenuM nAma AlecanA che. je aticAra rUpa prAyazcitta A AlocanAthI zuddha thavAne cagya hoya te AlecanAtuM prAyazcita kahevAya che. 1, pratikamaNa-dethI pAchA haThavuM ane AgaLa upara pAchA dezo nA
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 423 dAnam tadyogya prAyazcittamapi pratikramaNAhamiti kathyate yatmAyazcittaM mithyA duSkRtamAtreNaiva zuddhathati, tanmAtra pratikramaNayogyatvAt pratikramaNayogyaM kathyate iti dvitIyam 2 / 'tadubhayArihe' tadubhayAm tadubhayamAlocanA mithyAduSkRtaM ca tadyogyaM mizraM prAyazcittam tat mAyazcittaM yat alocanA mithyAduSkRtobhayAbhyAM zuddhayatIti ubhayayogyaM prAyazcittaM tadubhayamityabhidhIyate iti tRtIyam / 'vivegArihe' vivekAham viveka:-azuddhabhaktAdityAgaH, yat prAyazcittamAdhAkarmikAyAhA rANAM tyAgat zuddhimevI tat vivekayogyatvAt vivekApAyazcittamiti abhidhIyate iti vivekAhazcaturtham 4 / 'viussaggArihe' vyutsarhim vyutsargaH-jhAyotsargaH, kAyaceSTAyA nirodhena dhyeye vastuni upayoga karaNAdayo doSaH zuddhitAmeti sa vyutsargayogyatvAd vyutsargAha prAyazcittamityabhidhIyate iti paJcamam 5 / 'tavAisakA nAma pratikramaNa hai / isa pratikramaNa ke yogya jo prAyazcitta hotA hai vaha pratikramaNAI prAyazcitta hai / jo prAyazcitta mithyAduSkRta mAtra se hI zuddha ho jAtA hai use guru ke samakSa nivedana karane kI jarUrata nahIM paDatI hai aisA vaha prAyazcitta kevala pratikramaNa ke hI yogya hone ke kAraNa pratikramaNayogya kahA gayA hai / 'tadubhayArihe' jo prAya: zcitta AlocanA aura mithyAduSkRtarUpa pratikramaNa ina donoM ke dvArA zuddha hone ke yogya hotA hai vaha prAyazcitta tadubhayAI prAyazcitta hai| vivekAha-jo prAyazcitta AdhArmikAdi AhAra ke tyAga karane se zuddhi ko prApta karatA hai yaha viveka yogya hone se vivekAhaM prAyazcitta hai| vyutsAha-kAyaceSTA ke nirodha se dhyeya jastu meM upayoga rakhane se jo doSa zuddha hotA hai yaha vyutsarga yogya hone se vyutsarhi praaykaravA rUpa mithyAkRta ApavuM tenuM nAma pratikamaNa che. A pratikamaNane cogya je prAyazcitta hoya che, te pratikramaNIM prAyazcitta che. je prAyazcitta mithyAdukRta mAtrathI ja zuddha thaI jAya che. tene gurU samakSa batAvavAnI jarUra paDatI nathI, evuM te prAyazcitta kevaLa pratikramaNane ja cagya hovAthI tene pratibhA yogya aDasa cha. 'tadubhayArihe' 2 prAyazcitta mAsoyanA mana mithyA duSkRta rUpa pratikamaNa A baMne prakArathI zuddha thavAne yogya hoya che. te prAyazcitta kahevAya che. vivekAha-je prAyazcitta AdhAkarma vigere AhAranA tyAga karavAthI zuddhine prApta kare che, te vivekagya hovAthI vivekAha prAyazcita che. vyutsargoha-kAyaSTanA nirodhathI dayeya vastumAM upayoga rAkhavAthI je deSa zuddha thAya che, te vyutsarga cagya hovAthI sutsargAtuM prAyazcitta
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaNa bhagavatI sUtre rihe' tapo'staponirvikRtikAdi yat prAyazcittam nirvikRtikAditapasA zuddhimeti tat tapoyogyatvAta tapoI prAyazcittaM paSTham 6 / 'chezarihe' chedArham chedaH - pravrajyA paryAyaraya imvIkaraNam yat prAyazcittaM cAritraparyAyasya chedamAtreNa zuddhayati tacchedayogyatvAt chedAImAyazcittamiti saptamam 7 / 'mUlArihe' mUlAIm yat prAyazcittam sarvavrataparyAyAn chitvA punarmahAvratamAcyA zuddhimeti tanmUlayogyatvAd mUlAI prAyazcittamityaSTamam 8 'agavaTTappAri' anavasthApyAIm yAvat paryantam amukaviziSTaM tapo nAcaret tAvatparyantaM mahAvate veSe vA na saMsthApyate ato'navasthApanayogyatvAt anavasthApyArhamAyazcittamiti navamam 9 / 'pAraMciyArihe' pArAJcikAm pArAcikaM linnAdibhedamiti / sAdhvI rAjJItyAdinA sahazIla bhaGgarUpa mahAdopakaraNena veSaM kSetra ca tyaktvA mahattapaH kurvatAM mahAcitta hai / 'tavArihe' nirvikRtika Adi tapasyA kA nAma tapa hai jo prAyazcitta nirvikRtika Adi tapa se zuddha hotA hai, aisA vaha prAyazcitta tapa yogya hone se tapoha prAyazcitta hai / pravrajyA paryAya kA kama karanA isakA nAma cheda hai / jo prAyazcitta cAritra paryAya ke chedamAtra se zuddha hotA hai vaha cheda yogya hone se chedAI prAyazcitta hai / jo prAyazcitta sarva vrata paryAyoM ko cheda karake punaH mahAvratoM kI prApti se zuddha hotA hai vaha mUla yogya hone se mUlAI prAyazcitta hai| jahAM taka amuka prakAra kA viziSTa tapa na kiyA jAya taba taka mahAvrata meM athavA veSa meM vaha rakhane ke yogya nahIM ho sake isaliye anavasthApana yogya hone se anavasthApyArha prAyazcitta hotA hai / pArAMcikAI - sAdhvI athavA rAjA kI rAnI Adi ke zIla ko bhaGga karane rUpa mahAdoSa ke kAraNa veSa uDevAya che. 'tavAridde' nirviddhRtiH vigere tapasyAnu nAma taya che ? Aya. zcitta nivikRtika vigere tapathI zuddha thAya che, te prAyazcitta tapa cegya hAvAthI tapArDa' prAyazcitta kahela che. pravrajyA paryAyatu. kama karavu tenu' nAma chedya che. je prAyazcitta cAritraparyAyanA chedamAtrathI zuddha thAya che, te che ceAgya hAvAthI chedAha' prAyazcitta kahevAya che, je prAyazcitta saghaLA vrataparyAcIne chedIne pharIthI mahAtrateAnI prAptithI zuddha thAya che, te mULa caiAgya hAvAthI *mUlAha' prAyazcitta kahevAya che. jyAM sudhI amuka prakAranu` vizeSa prakAranu' tapa karavAmAM na Ave tyAM sudhI mahAvratamAM athavA vepamAM tene rAkhavA ceAgya hAI zakatA nathI tethI anavasthApaNAvALA hAvAthI 'anavasthApyA' Ayazcitta thAya che. 'pArAMcikAha' sAdhvI rAjJI vigerenA zIsanA lauMga vA rUpa mahAdenA kAraNe veSa ane kSetrane tyAga karIne mahAtapa karavAvALA
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAra nirUpaNam 425 sattvazAlinAra SaNmAsAdArabhya dvAdazavarSaparyantamidaM pArAzcikaM mAyazcittaM bhavati nAnyepAs / upAdhyAyAnAM tu nacama prAyazcittAntameva prAyazcittaM bhavati / sAmAnyasAdhUnAM mUlaprAyazcittaparyantameva prAyazcittaM bhvti| yAvatparyantaM caturdazapUrvadharAH prathamasaMhananabantazca bhavanti tAvatparyantaM dazavidhamapi prAyazcittaM bhavati teSAM vicchedAnantaraM mUlAntAnraSTau prAyazcittAnyeva bhavantIti / prAyazcittaM ca tapa uktam / atha lapa eca bhedataH Aha-'duvihe tave pannatte' ityAdi, 'duvihe tave. pannatte' dvividhaM sapA prajJazam, tadeva darzayati 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA 'bAhirae ya abhivarae ya bAhyaM ca, AbhyantaraM ca bAhyAbhyantarabhedAttapo dvividhamityarthaH / bAvasyApi zarIrasya tApanAd mithyAdRSTibhirapi sapastvena svIkRta aura kSetra ko tyAga karake mahAtapa karane vAle mahAsattvazAlI AcArya ko hI 6 mA le lekara 12 varSa taka kA yaha prAyazcitta hotA hai anya ko nahIM hotA upAdhyAya ko nauveM prAyazcina taka ke hI prAyazcitta hote haiM ! tathA sAmAnya sAdhuoM ko mUla prAyazcitta paryanta hI prAyazcitta hote haiN| jahAM taka caturdaza pUrvadhara aura prathama saMhanana dhArI hote haiM vahAM taka daza hI prAyazcitta hote haiN| unake viccheda ke pAda mUlAntara taka ke ATha prAyazcitta hI hote haiN| prAyazcitta yaha tapa rUpa kahA gayA hai, ataH aba sUtrakAra tapa kA kathana usake bhedoM ko lekara ke kahate haiM-'duvihe tave pannatte' tapa do prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'bAhirae tha abhitarae ya' bAhya tapa aura Abhyantaratapa anazana Adi bAhya tapa zarIra ke tapAne vAle hone se mithyA. dRSTiyoM dvArA bhI rUpa rUpa se svIkAra kiye gaye haiM isaliye anshmahAsatvazALI AcAryane ja 6 mAsathI laIne 12 bAra mAsa sudhInuM A prAyazcitta thAya che. bIjAne thatuM nathI. upAdhyAyane navamA prAyazcitta sudhInuM ja prAyazcita hoya che. tathA sAmAnya sAdhuone mULa prAyazcitta sudhInuM ja hoya che. jyAM sudhI cauda pUrvane dhAraNa karanAra ane pahelA saMhane dhAraNa karavAvALA hoya che, tyAM sudhI dasa ja prAyazcitta hoya che. teonA vi che pachI mULathI anta sudhInA ATha ja prAyazcitta hoya che. prAyazcitta e tapa rUpa kahela che. tethI have sUtrakAra tenA bhedo sahita tapanuM kathana kare che - 'duvihe tave paNNatte' ta5 me prA2nu 43 cha. 'ta' jahA' te 21 prabhArI che. 'bAhirae amitarae ya' yA ta5 bhane mAlyanta2 ta5 manazana vigere mAha tapa zarIrane tapAvavAvALA hovAthI mithyAdRSTi dvArA paNa tene tapa rUpathI svIkArAyela che. tethI anazana vigerene bAhya tapa kahela che. tathA prAyazcitta
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 bhareater svAcca bAhyamiti 1 | Abhyantarasyaiva kArmANAbhidhAnazarIrasya prAyastApanAt samyagdRSTireva prAyasvayA abhyupagamAcca Abhyantaramiti / 'se kiM taM bAhiraetave' tat kiM tavAhyaM tapa iti praznaH / uttaramAha - ' vAhira tave chatra pannatte' bAhyaM tapaH pavidhaM prajJaptam, 'taM jahA ' tayathA 'asaNaM' anazanam azanapAna khAdisvAdimAdi, lakSaNasya caturvidhasyAhArasya tyAga uti prayamaM tapaH 1 / 'omoyariyA' adamodarikAH avamasya - Unasyodarasya karaNamavamodarikA vyu tpattimAnametaditi kRtvA upakaraNAderapi nyUnatAkaraNamatramodariketi kathyate 2 | nAdi ko bApa kahA gayA hai / tathA prAyazcitta Adi Abhyantara tapa kArmaNa rUpa zarIra ko prAyaH tapAne vAle hote haiM aura inheM samyagdRSTi jIva hI tapate haiM / isaliye prAyazcitta Adi tapoM ko Abhyantara tapa kahA gayA hai / 'se ki taM pAhirae tave' he bhadanta / vAhyatapa kitane prakAra ke hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'pAhirae tave chanhei paznatte' he gautama | bAhyatapa 6 prakAra kA hotA hai / 'taM jahA' jo isa prakAra se hai- 'asaNaM' anazana 'omoyariyA' avamodarikA 'bhikkhAriyA' bhikSAcaryA 'rasapariccAo' rasaparityAga 'kAyakileso' kAyakleza' 'paDilINatA' pratisaMlInatA azana, pAna, khAdina aura svAdima Adi rUpa cAra prakAra ke AhAra kA tyAga karanA isakA nAma anazana hai / bhUkha se kama bhojana karanA isakA nAma adamodarikA hai 'Unastha udarastha karaNam' iti avamodarikA' yaha to kevala vyutpatti mAtra hai | isaliye upakaraNAdikoM ko bhI nyUnatA karanA isakA nAma vigere Abhyantara tapa kAmaNu zarIrane tapAvavAvALA ja hAya che, ane tene samyagyeSTi jIva ja tape che. tethI prAyazcitta vigere tapeAne Abhyuttara tapa usa che. 'se kiM taM bAhirae tave' he bhagavan mAhAtaya heTalA aAranA hAya che ? yA praznanA uttaramA anu ! - ' bAhirae tave chavvidde paNNatte' he gautama / mAhya taya cha aaranA hoya che. 'ta' jahA' te yA pramANe che'aNasaNa' anazana 'omoyariyA' avamohari 'bhikkhAyariyA' likSAnyaryA 'rasapariccAo' rasaparityAga 'kAyakileso' ayAdeza 'paDisaMlINatA' atisa'lInatA anazana-azanapAna, khAdima, ane svAdima vigere cAra prakAranA AhAranA tyAga karavA tenuM nAma anazana che. bhUkhathI Ache AAhAra karavA tenuM nAma 'avameohari' che. 'Unasya udarasya karaNam iti avamAdarikA' bhA pramANe tenI vyutpatti thAya che. upakaraNa vigerenI nyUnatA karavI tenu nAma "
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU.9 prAyazcittamakAranirUpaNam 'bhikkhAyariyA' bhikSAcaryA-bhikSAcaryA nAmakaM tRtIyaM tapaH 3 / 'rasaparicAo' rasaparityAgaH rasatyAgAtmakaM caturtha tapaH 4 / 'kAyakilelo' kAyaklezAtmaka paJcamaM tapaH 5 / 'paDisaMlINatA' pratisaMlInatA nAmakaM paSThaM tae iti / tatra bAbatapastu prathamam anazanatapaH pratipRcchannAha-'se ki ' ityAdi, 'se kiM taM aNasaNe' atha kiM tat anazanam-anazanasya tapasaH katividhatvaM bhavatIti praznA, uttaramAha-'aNasaNe dubihe pannatte' anazanaM tapo dvividha-dvipakArakaM prajJaptam prakAradvayameva darzayati-taM jahA' tadyathA-'ittarie ya Avakahie ya' itvarikaM ca yAvatkathikaM ca, tatvarikam alpakAlaparyantamAhAratyAgarUpam yAvaskathikam yAvajjIvanam jIvanaparyantamAhAratyAgarUpam / 'se kiM taM ittarie' atha kiM tat itvarikam ? iti prazna uttaravAha-'ittarie aNegavihe pannatte' itvarikaM nAmatapo'nekavidham anekamakArakaM prajJaptam-kathitam, 'taM jahA' taghathA 'cautthe bhatte' caturtha bhaktam prathamadine ekabAramAhAratyAgaH, dvitIye dvivAram AhAratyAgaH, tRtIyadine'pi ekavAramAhAratyAgarUpaM caturtha bhaktamiti bhAvaH / 'chaThe satte' SaSTaM bhI avamodarikA hai / ityAdi / 'se ki taM aNamaNe' he bhadanta ! anazana tapa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'aNalaNe davihe paNNatte' he gautama ! anazana do prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'hattarie ya Avahie the tvarika aura thAvatkathika / alpakAlaparyanta AhAra kA tyAga karanA isakA nAma itvarika hai / aura jIvana paryanta AhAra kA tyAga karanA isakA nAma yAvaskathika hai| lekitaM itarie' he adanta ! itvarika kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prazuzrI kahate haiM-'ittarie aNegavihe paNNatte' he gautama ! inarika aneka prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jaho' jaise -'cautthe bhatte, chaTe atta, ahame patte, dakhase bhatte, duvAlalame bhatte. 5apamahari che. 'se ki ta aNakhaNe' 3 agavan manazana ta5 TamA jA2nu cha 1 mA prazna uttaramA pramuzrI 49 cha hai-'aNasaNe duvihe pannatte' gautama! manazana ta5 me prA2nu 49 che. 'ta' jahA' te yA pramANa che-'ittarie ya Avakahie ya' vA bhane yAthita, thaa| samaya bhATe AhArane tyAga karavo tenuM nAma Itvarika che. ane jIvanaparyantane mATe mAhArane tyAga 42va tanu nAma yA14thita che. 'se ki taM ittarie' hai bhagava Ivarika anazana keTalA prakAranuM kahela che? uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'ittarie aNegavihe paNNatte' hai gautama ! JaRs anazana bhane prahAra' 49 che. 'ta jahA' te pramANe che. 'cautthe bhatte, chaThe bhatte, aTTame bhatte,
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagamatIle bhaktam upavAsadvayamityarthaH / 'aTTame bhatte' aSTama bhaktam traya upavAsAH, 'dasame bhatte' dazamaM bhaktam-catvAra upavAsAH / 'duvAkaptame bhatte' dvAdazaM gatam paJcaupavAsAH 'codasame bhatte' caturdazaM bhaktam paiupacAstAH / 'addhamAsie bhatte' arddhamAsikaM bhaktam pshcdshopvaasaaH| 'mAsie bhatte' mAsikA maktam / 'do mAsie bhatte' dvimAsikaM bhaktam / 'temAsie bhatte' traimAsika gattam 'jAgacchamAsie bhatte' yAvat pANmAsikaM bhaktam ! yAvatpadena caturyAsika paJcamAsika saktayograhaNam / 'settaM ittarie' tadetat itvarika nAmatapa iti / 'se ki ta Avakahie' coddalame bhatte, addhamAsie bhatte, mAsie bhatte, do lAlie bhatte, temAsie bhatte, jAva chammAsie bhatte, settaM ittarie' caturtha bhattA-eka upacAla, SaSTha bhakta-do upacAsa, aSTama bhakta-tIna upavAsa, dazama bhakta-cAra upavAsa, dvAdaza bhakta-pAMca upavAsa, caturdaza bhakta-chaha upadhAla, ardhamAsika bhakta-pakSa kA upapAsa, mAlika bhakta-eka mAsa kA upavAsa, dvimAsika bhakta-do mAsa kA upacAla, nimAsikabhakta-tIna mAsa kA upavAsa, yAvat SaTUmAsika bhakta-chaha mAsa kA upavAsa ye saba itvarika anazana bAhyatapa hai / caturtha bhakta meM cAra dhAra ke bhojana kA tyAga kiyA jAtA hai-prathama dina meM eka bAra kA aura dvitIya dina ke 2 yAra kA evaM tRtIya dina meM eka bAra kA isaliye cAra bAra ke bhojana ke tyAga karane se yaha caturya lA eka upaghAsa rUpa paDatA hai isI prakAra se SaSTha bhakta Adi meM bhI samajhanA cAhiye / yahAM yAyaspada se caturmAsika, paJcamAlika ina do aktoM kA 'dasame bhatte, duvAlasame bhatte, codaname bhatte, addhamAsie bhatte, mAsie bhatte, do mAnie bhatte, temAsie bhatte, jAva chammAsie bhatte se ca ittarie' yatu mata-me 75. vAsa SaSThabhakta-be upavAsa aSTamabhakta-traNa upavAsa dazamabhakta-cAra upavAsa dvAdazabhakta-pAMca upavAsa caturdazabhakta-cha upavAsa ardhamAsikabhakta-paMdara divasa (pakSa)ne upavAsa mAsikabhakta-eka mahinAne upavAsa dvimAsikabhaktabe mAsane upavAsa trimAsikabhakta-traNa mAsane upavAsa yAvat SamAsikabhakta-cha mAsane upavAsa A badhA Irika anazana rUpa bAhya tapa che. caturtha bhaktamAM cAra vakhatanA AhArane tyAga karavAmAM Ave che. te evI rIte kepahele divase eka vAranuM ane bIje divase be vAranuM ane trIjA divase ekavAranuM A rIte cAra vakhatanA AhArane tyAga karavAthI "rAturthabhakta' eka upavAsa kahevAya che. e ja rIte SaSThabhakta vigeremAM paNa samajavuM joie ahiyAM yAvat padathI "caturnAsika ane paMcamAsika" e be bhaktone grahaNa karela che.
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 7.7 909 prAyazcittaprakArAnerUpaNam _ 429 atha kiM tat yAvatjhathikaM nAma tapa iti praznaH, uttaramAha-'Avakahie duvihe pannatte' yAvat kathikanAma tapo dvividhaM prajJaptam 'taM jahAM tadyathA-'pAovagamaNe ya bhattapacakkhANe ya' pAdapoSagamanaM ca-bhaktamatyAkhyAnaM ca, pAdaSa:-chinnavRkSastadvad sthiro bhUtvA sthIyate 'se ki taM pAovagamaNe' atha kiM tat pAdapopagamanaM nAmatapa iti praznaH, uttaramAha-'pAovagamaNe duvihe pannatte' pAdapoSagamanaM dvividhaM prajJaptam 'taM jahA' tadyathA 'nIhArimeya aNIhArimeya' nihArimaM ca anihArimaM ca yadupAzrayasyaikadeze vidhIyate tatra hi-zarIramupAzrayAt nirharaNIyaM syAt iti kRtvA nihArimam yatra khalu mRtazarIram upAzrayAdito bahirnIyamAnaM bhavegrahaNa huA hai / 'le ki ta Avakadie' he bhadanta ! yAvaskadhika tapa kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'AvAhie duvihe pannatte' yAvatkathika taka do prakAra kA hai| 'taM jahA' jaise-'pAovagamaNe ya bhattapaccakkhANe tha' pAdapopagalana aura bhakta pratyAkhyAna jisa tapasyA meM tapa karane bAlA jIva chinna vRkSa ke jaisA sthira hokara sthita rahatA hai vaha pAdapopagamana hai| 'le kiM taM pAodhagamaNe' he bhadanta ! yaha pAdapopagamana kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'pAovagamaNe duvihe paNNatte' he gautama ! pAdapopagamana do prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'NIhArimeya aNI hArimeya nihArima aura avihArima jo upAzraya ke ekadeza meM kiyA jAtA hai vaha nihArina hai / kyoM ki isameM nayA zarIra upAzraya se se ki ta bhAvahie' mazavana yAvat thi: ta5 Tana prAnu 49 cha ? / prazna uttaramA prasuzrI 4 cha -'AvAhie duvihe paNNatte' yAvathi ta5 me 2d Desa cha, 'ta' jahA' te pramANe che. 'pAo. vagamaNe ya bhattapaccakkhANe ya' 55mana mane matapratyAyAnara tapasyAmA tapa karavAvALA ja kapAyelA jhADanI mAphaka sthira thaIne rahe che. te tapa pAhApazamana vAya che. 'se jita pAovagasaNe' he bhagavan ! pAyA5. gamana tapa keTalA prakAranuM kahela che ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke'paaovgmnne duvihe pannatte' he gautama ! pAgamana ta5 prA2nu cha che. 'ta' jahA' ta mA pramANe 2. 'NIhArimeya aNIhArimeya' nihAribha ana anihAMrisa upAzrayanA eka bhAgamAM je pAdapapagamana karavAmAM Ave che, te niharima kahevAya che. kemake-AmAM marelAnuM zarIra upAzrayathI bahAra kahADavAmAM Ave che. ane jemAM marelAnuM zarIra upAzrayanI bahAra kahADavAmAM
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 437 dityarthaH / anihArimaM tat yatra mRtazarIraM vahina nIyate girikandarAdau gatvA saMstArakakaraNamiti / 'niyamaM apaDikkame tatra pAdapopagamanam anazanam niya. mAt apratikarma sevAdi matikamarahitaM bhavati / 'se taM pAovagamaNe' tadetat pAdapopagamanaM nAmAnazanamiti / 'se kiM taM bhattapaccakkhANe' atha kiM tat bhaktapatyAkhyAnam uttaramAha-'bhattapacakkhANe duvihe pannatte' bhaktamatyAkhyAnanAmaka yAvatkaSikamanazanaM dvividhaM prajJaptam 'taM jahAM tadyathA-'nIhArime ya aNIhArime ya' nihIM rimaM vAnirdArimaM ca 'niyamaM sapaDikamme' niyamAt samatikarma sevAdiprati. karma sahita niyamAdeva bhavati / 'se taM bhattapaccaravANe tadetat bhaktapratyAkhyAnam 'seta Avakahie' tadetad yAvatkathitam, 'setaM aNasaNe' tadetat anazananAmaka bAhara nikAlA jAtA hai aura jisameM mRtaphazarIra upAzraya se bAhara nahIM nikAlA jAtA hai vaha ani rima hai / yaha giriphandarA Adi meM jAkara ke kiyA jAtA hai 'niyamaM apaDiskamme' yaha pAdapopagamana anazana niyama se sevAdi pratikarma se rahita hotA hai se taM pAobAmaNe' isa prakAra yaha pAdapopagamana anazana hai / 'se kiM taM bhattapaccakkhANe' he bhadanta ! bhaktapratyAkhyAna anazana kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'bhattapaccakkhANe duvihe paNNatte' he gautama ! bhaktapratyAkhyAna anazana do prakAra kA hai / 'taM jahA' jaise'nIhArimeya anIhArime' nihArima aura anihArima 'niyamaM sapaDi. kamme yaha bhaktapratyAkhyAna niyama se sevAdi pratikarma vAlA hotA hai| 'se taM bhattapaccakkhANe' isa prakAra se yaha bhakta pratyAkhyAna tapa hai| 'settaM Avakahie, settaM aNasaNe yahAM taka anazana tapa kA dvitIya AvatuM nathI tene aniharima tapa kahevAya che. A aniharima pAdapapagamana ta5 patanI 13 vigairema na 42vAmA mAcha. 'niyama apaDikkamme' A pAdapapagamana anazana niyamathI sevA vigere pratikriyA vinAnuM hoya he. 'se tta pAovagamaNe' mA zata mA pApArAmana usale. 'se kitta bhattapaccakkhANe' man mata pratyAbhyAna manazana DeTA prAranA kesa cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha-'bhattapaccakvANe duvihe paNNatte' OM gautama ! satapratyAbhyAna manazana me. prA2nuM 4 che. 'ta jahA' ta mApramANe cha.-'nIhArime ya anIhArime ya' nihAribha bhane manihAribha 'niyama sapaDikkame' mA matapratyAbhyAna niyamayI sevA vigere pratibhavANu DAya che. se ta bhattapaccakkhANe' mA Na mA mata pratyAjyAna ta54 cha. 'se taM Avakahie se taM aNasaNe' mahI sudhI manazana tapanI mIna 2 2
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ arefront diet za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam kara bAhyetayaH 'se kiM taM omodariyA' atha kA sA avamodarikA avamodarikAkhyaM tapaH katividhamiti praznaH / uttaramAha - 'omodariyA duvihA pannattA' avamodarikA dvividhA prajJaptA, 'taM jahA ' tadyathA - 'davyomoyariyA ya bhAvomoyariyA ya' dravyAmorikA - dravyanadarikA, bhAvAvamodarikA - bhAva yUnodarikA ca dravyonodarikA bhAvanodarikA bhedAt UnodarikA dvividhA bhaktIti / 'se kiM taM davvomoyariyA' atha kA sA dravyAvamodariketi praznaH, uttaramAha - 'davvomoyariyA dubihA pannattA' dravyAvamodarikA dvividhA prajJaptA, 'uvagaraNadantromoyariyA ya' upakaraNadravyAva modarikA ca ' bhattapANadavvomoyariyA ya' bhaktapAnadravyAramodarikA ca tathA ca upakaraNadravyonodarikabhaktapAnadravyonodarikabhedAt dravyonodarikAkhyaM tapo bheda jo yA haiM usakA kathana kiyA / isa prakAra se bAhya tapa rUpa anazana tapakA pUrA kathana yahAM taka samApta huA hai / 'setiM omodariyA' he bhadanta ? avamodarikA nAma kA tapa kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'omodariyA duvihA pattA' he gautama! adamodarikA tapa do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise - 'davyomoyariyA va bhAvomoyariyA ca dravyAvamodarikAdravyonodarikA aura bhAvAvamodarikA - bhAvanyUnodarikA / dravyonodarikA aura bhAvonodarikA ke bheda se yaha nodarikA do prakAra kI ho jAtI hai / 'se kiM taM davvomoyariyA' he bhadanta ! dravyAvamodarikA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'davyomoyariyA dubihA pattA' he gautama! dravyAvamodaddikA do prakAra kI kahI hai'taM jahA jaise- 'uvagaraNadavvomoyariyA ya bhattapANadavvomoyariyA ya' cAvatkathita che. tenu kathana karela che, A rIte khAhya tapa rUpa anazana tapatu sa'pUrNa thana ahiyAM samApta thayu che, 'se ki' ta' omodariyA' he bhagavan bhavabheohari nAma taya haiTasA akAranu !Desa che ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI che - 'omodariyA duvihA pannattA' he gautama / avabhora tapa meM ahAratusa che. 'ta' jahA' te mA prabhAye che-'davtrormAyariyA bhAvomoyariyA' dravya avameohari bhane bhavanyUnohariDA bhA aAranA ledRdhI te me ahAre usa che. 'se kiM' ta' davomoyariyA' he bhagavan dravya avamerikA keTalA prakAranI kahela che ? A praznanA uttaramA prabhuzrI mahe che hai-'davvomoMyariyA duvihA pannattA' he gautama! dravya avameohariza me akSa-2nI 4Dela he. 'ta' jahA' te yA pramA che - 'ubagaraNa duvvomoyariyA ya bhattapANa
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 bhagavatIsUtre dvividhaM bhavatIti, 'se kiM taM uvagaraNadandomoyariyA' atha kA sA upakaraNadravyAtramodarikA etasyAH kiyAn bhedo bhavatIti praznaH bhagaganAha - 'unagaraNadavvomoriyA tirihA pannattA' upakaraNadravyAvamodarikA trividhA prajJaptA, 'taM jahA ' tathA 'ege ye' ekaM vakham ekasyaiva vastrasya saMyamayAtrAnivaDAyopakaraNam ekaM nAmakaM tapaH / ' ege pAe' ekaM pAtra ekameva pAtraM saMyayAtrA nirvAhAya yatra bhavet / 'cayatovagaraNa sAijaNayA' syaktopakaraNasvadanatA tyaktastha upakaraNajAtasya svadanatA - paribhogaH gRhasthopayukta vakha pAtrAdyupakaraNAnAm upabhogakaraNamityarthaH / athavA 'jaM vatthaM dhArei taMmita natthi, jai koi magyai tastu deza' yadva dhArayati svazarIre tasminnapi mamalaM nAsti yadi ko'pi yAcame tadA tasmai upakaraNadravyAvadarikA aura bhaktapAladravyAvamodarikA isa prakAra pAna dravya kanodarikA aura upakaraNa dravdha UnodarikA ke bheda se dravya kodarikA nAmakA tapa do prakAra kA hotA hai| 'he kiM taM vagaraNadovyomoyariyA' he madanta ! upakaraNa dravya UnodarikA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'uvagaraNa davyomoyariyA tivihA panantA' he gautama ! upakaraNa dravdha UnoddikA tIna prakAra kI kahI gaI hai / 'taM jahA' jaise - 'ege vatthe ege pAe ciyanto vagaraNa sAijjaNayA' 'eka vastra, eka pAtra aura tyaktopakaraNa svadnatA - gRhasthajanoM ke dvArA upabhukta vastra pAna AdikoM kA upayoga karanA athavA 'jaM vatthaM dhAreha taMbhi vittaM natthi, jae koha maggaha, tarala deha' jisa vastra ko svazarIra para usane dhAraNa kara rakhA hai usameM bhI use mamatya nahIM hotA, davvomoyariyA ya' 7532 dravya bhavabheohari ane mIla lamtapAna drvyaavmerikA A rIte upakaraNa dravya avamedarikA ane bhaktapratyAkhyAna dravya avamerikAnA bhedathI dravya amerikA nAmanu tapa e prakAranu kahela che. 'se ki ta unagaraNadavvomoyariyA' he bhagavan upara dravya avameoharizA TalA abharanI uhesa he ? ma praznamA uttaramA prabhuzrI cheDe - 'uvagaraNadavvomoyariyA tivihA pannattA' he gautama! 52 dravya vyavabheohari trayu prahAranI uDela che. 'taM jahA' te yA prabhAze che - 'page vatthe ege pAe ciyattovagaraNasAijjaNayA' eka vastra, eka pAtra, ane eka tyaktopakaraNu svadanatA-eTale ke gRhasthAe bhAgavIne arthAt upayeAga karIne tyAga karelA vastra pAtra vigerenA upabhAga 42ve athavA 'ja' vattha dhArei ta mivi mamatta nathi, jai koi maggai tassa dei' je vastrane petAnA zarIra upara teNe dhAraNu karelA che, temAM paNa tene mama
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 433 yAcakAya dadAti iti vacanAt svaparihitamapi vastrananyasmai pragacchan mamatvarahita iti gasyate upakaraNAdau sarvathaiva asaktirahita ityarthoM bhavatIti / trividhasyApi upakaraNadravyAmodarikA bAhyatapasaH svarUpaM padaya bhattapAnadravyAmodarikasya svarUpadarzanAyAha-se ki taM' ityAdi, 'se kiM taM bhaktapANadadomoyariyA' atha kA sA bharUpAnadravyAghamodariketi praznaH, bhagavAnAha-'bhattapANadavyomoyariyA aTThakukuDi aMDagappamANayette kavale AhAraM AhAremANe appAhAre' bhaktapAnadravyAbamodarikA-aSTa kukkuTANDamamANamAtra kavalamAhAramAhiSamANo'lpAhAraH, kukkuTyA aNDapramANam aSTa kabalAhAraM kuni alpAhAro avatIti / hai, yadi use koI sAdhI mAMgatA hai to usa yAcaka ke liye use vaha de detA hai / isa kathana ke anusAra apane pahire hue bhI vastra ko dUsare sAdhu ke lie dete hue mamatva rahita honA yaha bhI pratIta hotA hai-isakA tAtparya yahI hai ki upakaraNa Adi meM sarvathA mamatva se jo rahita hotA hai vaha upakaraNa dravya UnodarikA hai| isa prakAra se tInoM prakAra ke upakaraNa dravya UnodarikA tapa ke svarUpa ko prakaTa kara aba sUtrakAra satapAla dravya UnodarikA kA svarUpa prakaTa karate hai-isameM gautamasthAnI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'se kiM taM bhattapANadavyo. moyariyA' he bhadanta ! bhaktapAna dravya UnodarikA kA kyA svarUpa hai? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- bhattapANavomothariyA akukkuDi aMDagappamANameta banale AhAraM AhAremANe appAhAre' kukaDI-murgI ke aMDA ke pramANa le ATha phaloM kA jo AhAra letA hai vaha alpa aahaartva hotuM nathI. je tene kaI mAge che te sAdhamAne te ApI de che. A kathana pramANe pite paherelA vastrane paNa bIjAone ApI devAmAM mamatva vagaranuM thavuM tenI pratIti thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke-upakaraNa vigeremAM sarvathA jeo mamatva vagaranA hoya che, te upakaraNa, dravya ava. medarikA che. A rIte traNa prakAranI upakaraNa dravya avamedarikA tapana svarUpane pragaTa karIne have sUtrakAra bhaktapAna dravya amerikAnuM svarUpa matA-mAmA zrImAnabhasvAmI prabhuzrIna se pUche che De- 'se kiM taM bhattapANadavyomoyariyA hai lagavan matiyAna dra0ya avamArinu zu 135 cha ? bhI apanA uttaramA prabhuzrI he cha' -bhattapANadavyomoyariyA aTakukkur3i aMDagappamANa mette kavale AhAra AhAremANe appAhAre' 4Ina 12431 mAha jIyAnA gAhA cha, muni ma65 mAhArI vArya che. 'duvAlasa0 a0 55
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha bhagavatI tathA 'duvAlasa0 jahA sattamasae paDhamoddesae no pagAmarasamoiti vattanvaM siyA' dvAdaza0 iti dvAdaza kukkuTANDa pamANa karalAhAraM kurvan madhyamAhAro muni bhavatIti yathA saptama prathama dezake yAvat no prakAmarasamojIti vaktavyaM syAditi / 'settaM bhagavANadavyomoyariyA' sevA bhaktapAnadravyAvamodarikA kathiteti / 'se ttaM dantromoyariyA' saipA dravyAvamodariketi / 'se kiM taM bhAvomoyariyA' ar kA sArikA mAvAvamodarikAyA kiyanto sevA savantIti praznaH, bhagavAnAha - 'bhAvomopariyA aNegavidA pannatA' bhAvAvamodarikA anekavidhA prajJatA 'taM jahA' tathA 'appakor3e jAva appalo' alpakrodho yAda alpalo maH, vAlA muni kahalAtA hai 'ducAlasa0 jahA sattasae paDhamodesa jAva no kAmarasabhoiti battavvaM siyA' tathA jo bAraha grAsa kA AhAra letA hai- arthAt suke 12 aMDA pramANa jo grAsoM kA bhojana detA hai vaha madhyama AhAra vAlA muni kahalAtA hai / ityAdi jaisA ki saptama zataka ke prathama uddezaka meM kahe gaye anuhAra yavat vaha prakAnarasa bhojI nahIM kahalAtA hai aisA kahA gayA hai-isI prakAra se yahAM para kaha lenA cAhiye / " se ttaM bhattapANadanyomoyariyA' va prakAra se yaha bhaktapAna dravya UnodarikA hai| yahAM taka 'kSettaM dantromoyariyA' yaha dravya UnodarikA kA kathana kiyA 'le kiM taM bhAvoriyA' he bhadanta | bhAva nodarikA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai--' mAvomothariyA aNegavihA paNNA' he gautama! bhAva UnodarikA aneka prakAra kI kahI gaI hai 'taM jahA jaise- 'appakor3e jahA sattamasa paDhamoddesara jAva to pakAmarasabhoitti vattavya' siyA' tathA khAra kALIyAnA AhAra kare che, arthAt kukaDInA khAra iMDAnA pramANu jeTalA kALIyAonA je AhAra kare che, te muni madhyama AhAravALA kahevAya che. je pramANe sAtamA zatakanA pahelA uddezAmA kahela che te pramANe yAvat prakAma bhAjI kahevAtA nathI, te pramANe kahevAmAM Avela che. eja rIte ahiyAM paNa ahevu naye. 'se ca bhatapANadavvomoyariyA' mA prabhA mA lastayAna dravya avameAdarikAnuM kathana karela che. 'se kiM' ta' bhAvomoyariyA' he bhagavan bhAva avabheohari DeTalA prAranI Ahesa he ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIne use che - 'bhAvomo. yariyA agavidyA pannattA' he gautama! bhAva avameohari bhaneDa prahAranI hesa che, 'ta' jahA' te abhAye . - 'appakar3e jAva appalohe' mahatha
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyAndrakA kA za025 u.7 01 prAyazcitta kAranirUpaNam 35 'alpalobhamAna puruSo bhAvAvamodariko bhavasi atra yAvatpadena mAnamAyayohaNaM bhavati tathA ca alpakrodhavAn alpamAyAvAn alpasAnavAnna alpalobhavAn bhAvato'vamodariko bhavatIti / 'appasade' alpazabdaH, rAjyAdAvasaMyata jAgaraNabhayAdapazabda iti bhAvaH / 'appajhaMjhe' alpajhaMjhA, jhaMjhA'ja vizkIrNA kopavizeSAt vacanapaddhatiH, yadvA jhaMjhA-anarthaka bahamalApitA tadrahita iti, yena yena gaNasya -saMghasya vA chedo bhavati tAdRzazabdasyAprayoktA iti / 'astumaM tumeM' alpa tumaM tumaH, tusaM tumo hRdayasthaH kopavizeSa iti / 'se taM bhAvomoyariyA' saiSA, jAva cappalome alpakrodhavAlA yAvat alpalolavAlA jo puruSa hotA hai vaha mAya UnodarikA nArA hAjAtA hai| yahAM gavatpada se bhAna bhAyA kA grahaNa huA hai| tathA ca-alpakrodhaSAlA manuSya alpamAnavAlA, alpabhAyAvAlA aura alpa lobhakSAlA manuSya bhAva kI apekSA avamodarika hotA hai| 'appasahe, appajhaMjhe, appatamaM tume, settaM bhAvoSoniyA' isI prakAra rAtri Adi meM asaMyata puruSoM ke jagajAne ke bhaya se jo thoDA bolatA hai, phopavizeSa se jora 2 se polI gaI vANI kA nAma jhaMjhA hai| athavA-anathaka bahuta bazavAda karanA isakA nAla jhaMjhA hai| aisI vANI se rahita jo hotA hai yaha alpa jhaMjhA vAlA hai / apavA jila jisa zabda ke bolane se gaNa kA athavA saMgha kA viccheda ho jAye aile zabda kA jo prayoga nahIM karatA hai yaha alpa jha jhA vAlA hai 'rapatuma tume hRdayasthakopa vizepa kA nAma tusaM tuma hai hRdadhAraNa koSa ko kama karanA yaha alpa tuma tuma hai| isa prakAra krodhavALA ane yAvat alpa mAnavALA, a5 mAyAvALA ane alpa lobhavALA manuSya bhAvanI apekSAthI avamerikA kahevAya che ahiyAM mAna, bhAyA meM phe| yAvat zapathI ahae yA che. 'apasade, appajhaMjhe, appa tuma tume, setta bhAvomoyariyA' mA zata zatrI vigairebhA mayata puSInI mI javAnA bhayathI jeo bole che, krodhathI jora jorathI belAyela vANIne jhajhA kahe che. athavA nirarthaka vadhAre paDato bakavAda kare tene jhaMjhA kahe che evI vANI je bolato nathI te "alapa jhaMjhA' kahevAya che. athavA je kaI evA zabdo bolavAthI gaNa agara saMghane viccheda thaI jAya evA zabda prayoga je o karatA nathI. te alapa jhaMjhAvALA kahevAya che. dA. tuma tume' (yamA 29sa ogha vigerene tuma tuma 49 che. yamA 2 dhana kamI kare che, te alpa tumaMtuma kahevAya che. A rIte theDuM bolavuM, dhIra
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarada bhagavatI sUtre bhAvAvasodarikA / 'settaM omoyariyA' saiSA avamodarikA kathiteti / 'se kiM 'vaM bhikkhAyariyA' atha kA sAM bhikSAca iti manaH sagavAnAha - bhikkhAyariyA aNegavidyA pannattA' bhikSAcaryA anekavidhA aneka prakArikA mahaptA- kathitA iti / 'taM jahA' tathA 'davvAbhiggadacarae' dravyAmimahacarakaH, bhikSAcapa bhikSAcavatozcAbhedavivakSayA dravyAbhigrahacarako bhikSAcayA iti kathyate dravyAbhigrahAtha lepa kRtAdidravyaviSayA jJAtavyA iti / 'jahA uvavAhae' jAna suddhesaNie, saMkhAdattie' yathA aupapAtike yAvat zuddhepaNIyaH saMkhyAdattikaH, aupapAtikasya alpabolanA, dhIme bolanA, krodha meM nirarthaka bahuta pralApa nahIM karanA tathA hRdayastha krodha kama karanA yaha saba bhAva UnodarikA ke prakAra haiM / yahA~ taka avamodarikA kA kathana kiyA gayA hai / 'se kiM taM bhikkhAyariyA' he bhadanta ! bhikSAcaryA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' bhikkhAyariyA aNegavihA paNNattA' he gautama! bhikSAcaryA aneka prakAra kI kahI gaI hai- 'taM jahA' jaise''davvAbhigrAhacarae' dravyAbhigraha caraka - yahA~ bhikSAcaryA aura bhikSAcaryA vAle meM abheda vivakSita huA hai, isaliye dravyAbhigraha caraka ko bhikSAcaryA zabda se kaha diyA gayA hai / dravyAbhigraha lepakRtAdi dravyaviSayaka hote haiM / 'jahA uvavAie jAva suddhesa Nie saMkhAdattie' jaisA ki aupapAtika sUtra ke pUrvArdha ke tIsave sUtra meM yAvat zuddhaiSaNIya saMkhyAdattika taka isakA varNana kiyA gayA hai / ataH vahAM se dhIre khelavuDa koSathI atha vagaranA khakavAda na karavA ane hRdayamAM krodha A karavA A tamama bhAva avameArikAnA prakAre che. A rIte A avameArikAnuM kathana ATalA sudhI karela che. 'se ki ta bhikkhAyariyA' he bhagavan likSAnyaryA DeMTalA amaranI hI che? yA praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne - ' bhikkhAyariyA aNegavidyA paNNattA' he gautama! likSAyaryA bhane aAranI hI che. 'ta' jahA ' te yA prabhAve che. 'davvAbhiggahacarae' dravyAligraha tharam - maDiyAM likSAnyaryA ane bhikSAcaryAM karavAvALAmAM abhedanI vivakSA karI che. tethI dravyAbhigraha carakane bhikSAcaryA zabdathI kahela che. drabyAbhigraha lepakRta vigere dravya viSayavaajaa hoya che. 'jahA uvavAie jAva suddhekhaNie saMkhAdattie' bhopayAti sUtramAM je pramANe aupapAtika sUtranA pUrvInA trIsamA sUtramAM yAvata, zuSleSaNIya sabhyAdattika sudhI tenuM varNana karela che, jethI te varSoMna tyAMthI jeI levu i
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam pUrvArddha triMzattamaM sUtraM draSTavyam 'jahA ubavAie' ityanena idaM mUcitaM bhavati, 'dayA. bhiggahacarae, khettAmiggahacarae, kAlAbhiggahacarae, bhAtrAbhiggahacarae' ityAdi, dravyAbhigrahacarakA, kSetrAbhigrahacarakaH kAlAbhigrahacarakA, bhAvAbhigrahacaraka ityAdi / 'muddhesaNie' zuddhapaNA zaGkitAdi dopaparihArAd etAdRza zuddhapaNAvAn zuddhaiSaNikaH 'sakhAdattie' saMkhyAdatikA-ekAdidattyA mikSAkaraNam / 'se taM bhikkhAyariyA' saipA bhikSAcaryeti / 'se kiM taM rasapariccAe' atha ko'sau rasapariyaha varNana dekhalenA cAhiye / AhArAdikA pAtra meM jo eka bAra prakSepa hai usakA nAma datti hai, abhigraha meM vRtti kI saMkhyA kA niyama hotA hai 'jahA uvavAie' isa pada se sUtrakAra ne yaha sUcita kiyA hai| 'davyAbhiggahacarae, khettAbhiggahacarae kAlAbhiggahacarae' bhAvAbhiggahacarae' ityAdi jo zuddha eSaNAbAlA hotA hai vaha zudvaipaNika hai| eSaNA kI zuddhi zakina Adi doSoM ke parihAra se hotI hai| 'saMkhAdattie' eka Adi datti se bhikSA karanA isakA nAma saMkhyA. datti hai| isa saMkhyAdatti vAlA jo hotA hai vaha saMkhyAdattika hai| 'settaM 'bhikkhAyariyA' isa prakAra se yaha bhikSAcaryA ke sambandha meM kathana hai| tAtparya kahane kA yahI hai ki dravyAbhigraha cara bhikSA meM amuka cIjoM kA hI grahaNa karane kA niyama hotA hai| kSetrAbhigrahacara amuka kSetra ke abhigrahapUrvaka bhikSA karanA hotA hai / ityAdi saba varNana isakA aupapAtika sUtra meM zuddha nirdoSa bhikSA karanA, datti kI saMkhyA karanA isa prakaraNa taka kiyA gayA hai| AhAra vigerene pAtramAM ekavAra nAkhavAmAM Ave che, tene dakti kahevAya che, masiDamA tinI sacyAno niyama 3Aya che. 'jahA uvavAie' mA pathA sUtrAre sUcita iyu cha -'khettAbhiggahacarae kAlAbhiggahacarae bhAvAbhiggahacarae' tyAlA zuddha meSAvA ya cha, tme| zudhdheSaNa vAya. mess| vigairenI zuddhi zativigere hoSonA parikSArathI thAya che 'saMkhAdattie' eka vigere dattithI bhikSA karavI tenuM nAma sakhAdatti che A sa khyAttipaannaaddaay cha, ta sadhyAti pAya che. 'se taM bhikkhAyariyA' mA rIte A bhikSAcaryAnA sa ba dhamAM kathana karela che. A kathananuM tAtparya e che ke-dravyAbhigrahacara bhikSAmAM amuka cIjone ja grahaNa karavAno niyama hoya che. amuka kSetranA abhigrahapUrvaka bhikSA karavAnuM hoya che, vigere saghaLuM varNana papAtika sUtramAM "zuddha nirdoSa bhikSA karavI dattinI saMkhyA karavI A makaraNa sudhI kahela che. te saghaLuM kathana ahiyAM paNa te pramANe ja samajI levuM.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhagavatI sUtre yuddha tyAga iti praznaH, bhagavAnAha - ' rasapariccAe aNegavihe pannatte' rasaparityAgo'nekavidhaH - anekaprakArakaH majJaH kathitaH, 'taM jahA ' tadyathA - 'nivdigie' nirvikRtikA - ghRtAdirU vikRti padArtha parivarjanam 'paNIyarasa vivajjae' maNItarasavivarjakaH galaGghavindu bhojanAbhAvavAn ityarthaH / 'jahA utranAie jAna lUhAhAre' yathopapAtike yAvadbhUtAhAraH yathapapAtike ityanena idaM sUcitam 'AyaM free AyAmasitthamoI arasAhAre virasAhAre aMtAhAre paMkhAhAre' iti, 'settaM rasapariccAe ' saipa rasaparityAga iti / ' se kiM taM kAyakilese' atha kaH saH 'se kiM taM rasapariccAe' he bhadanta ! rasaparityAga kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'rasapariccAye aNegavihe paNNatte' he gautama ! ra parizyA aneka prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise'fafafi' ghRtAdirUpa vikRtiyoM kA tyAga karanA - 'paNIyarasavicajjie' snigdharasavAlA bhojana nahIM karanA 'jahA ubadhAie jAva lahAhAre' ityAdi jaisA aupapAtika sUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM yAvat rUkSAhAra karanA cAhie isa prakaraNa taka jAnanA cAhiye | isase yaha bhI sUcita hotA hai ki AyaMbila karanA, siktha bhojana karanA, arasa AhAra karanA, virasa AhAra karanA, antaAhAra karanA, prAnta AhAra karanA yaha saba isa rama parityAgavata meM AtA hai / 'settaM rasapariccAe' isa prakAra se yaha rasa parityAga hai / 'se hi taM kAyakile se ' he bhadanta ! kAyakleza kitane prakAra kA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI 'se ki ta rasapariccAe' se lagavan rasaparityAga DeMTalA aAranA Desa che ? yA praznanA uttaramA anuzrI hai - ' rasapariccAe aNegavihe paNNatte' he gautama! rasaparityAga bhane aAranA uDela che. 'ta' jahA' te bhA prabhA che- nivvigiie' dhI vigere vikRtiyAnA (vijaya phaarthen|) tyAga 42ve. 'paNIyarasa vivajjie' snigdha rasavANe AhAra na 42 / 'jahA uvavAie jAva lRhAhAre' ityAhi bhopayAti sUtramAM ne ama. vAmAM Ave che. ze pramANe ahiyA cAvat rUkSAhAra karavA A prakaraNa sudhI samajavu joie. A kathanathI e paNa samajAya che ke Aya vila karavuM snigdha bhAjana karavuM, barasa AhAra karave, varasa AhAra karaveA, manta AhAra karavA, prAnta mAhAra karave, A saghaLAnA samAveza A rasa parityAga tamAM thaI jAya che. 'se tta' rasaparicAe' mA rIte mA rasa parityAganuM kathana karela che. 'se ki kAyakile se' se lagavan yAdeza DeTA prahAranA hoya che ? mA
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za025 3.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam 19 kAyakleza iti praznaH / bhagavAnAha-'kAyakilese aNegavihe pannatte' kAyaklezo'nekavidhaH-anekaprakArakA prajJapta:-kathitaH, 'taM jahA' rAdhA-'ThANAie' sthAnAtidA-sthAnaM kAyotsargAdikam atizayena dadAti gacchatIti vA sthAnAvidaH sthAnAtigo vA 'ukkuDuyAsaNie' utkuTukAsanikaH / 'jahA ubanAie jAva sabagAyaparikampavibhUsAdipyamukke' yathopapAtike yAvat saI mAnaparikarmavibhUpAvimamuktaH sarvagAtrasya-sAGgopAGgazarIrasya matikarma-sevA, vibhUSA -tatsundaratApAdanaM, tAbhyAM viSamukta:-rahitaH sanaprakArakazarIraskArazobhArahita ityarthaH / 'jahA ubavAie' ityanena idaM macitam 'paDimaTThAI vIrAsaNie nesajjie' ityAdi, pratimAnIrAsana niSadheti chAyA, iha ca pratimA mAsikyAdayaH vIrAsanaM ca siMhAsananiviSTatya bhUnyastapAdasya siMhAsane apanIte sati kahate haiM-'kAyakilese aNegavihe paNatte' he gautama ! kAyakleza aneka prakAra kA hotA hai| 'taM jahA' jaise-'ThANAhae' kAyotsarga Adi Asana se rahanA 'ukkuDayAsaNie' utkuTuka Alanda se rahanA 'jahA uvavAie jAdha savvagAyaparikammavibhUtavippamukke' ityAdi aupapAlika sUtra meM jalA kahA gayA hai vailA yahAM jAnanA cAhiye / yAvat zarIrake sarva prakAra ke saMskAroM kA aura use zobhAyukta karane kA tyAga karanA cAhiye 'jahA uthavAie' pada se yaha sUcita hotA hai 'parimadAI, vIrAsaNie nesajjie' ityAdi-ki mAsikI Adi pratimAoM kA pAlana karanA, vIrAsana karanA, niSadhA se baiThanA ityAdi sabakAyakleza hai| kisI AdamI ko nIce paira sthApita karAkara siMhAsana para baiThA diyA jAya aura phira usake nIce se siMhAsana haTA liyA jAye to jisa prshnn| uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna cha -'kAyakilese aNegavihe paNNatte' OM gautama ! yaza bhane prA2nA 49 che. 'tauM jahA' te mA prabhAva 'ThANAie' AyotsA vigere mAsanathI 2 'ukkuDayAsagie' yuTu bhAsa. nathI 29. 'jahA ujavAie' 'jAva savvagAyaparikammavibhUsavipamukke' patyAha aupapAtika sUtramAM A saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM paNa samajI levuM. yAvat zarIranA dareka prakAranA saMskArene bhane te suzAmita 42vAnA tyAga 42 na . 'jahA uvavAie' mA 56 se matAcha hai-'paDimadrAI, vIrAsaNie nesajie' tyAhi-mAsika 2 pratimAonuM pAlana karavuM. vIrAsana karavuM. niSadyA AsanathI besavu vigere tamAma kAyakaleza kahevAya che. keI purUSane nIce paga rakhAvIne siMhAsana para besADavAmAM Ave ane pachI tenI nIcethI siMhAsana khaseDI levAmAM te
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 bhagavatI yAdRzamavasthAnaM bhavet tadvIrArAnam niSadyAca putAbhyAmupavezanamiti / 'se taM kAyakile se' so'sau kAyaklezo darzita iti / 'se kiM taM paDisalINayA' artha kA sA patimalInateti pratisaMlInatA viSayakaH praznaH, bhagavAnAha - 'paDisa lINayA cautrihA pannattA' pratisaM' lInatA caturvidhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA- 'iMdiyapaDisa lINayA' indriyapratimaM lInatA. indriyANAM nigraha ityarthaH / ' kasAyapaDisaMlINayA' kapAyamatisa lInatA kapAyAnAM krodhAdInAM nigrahakaraNamityarthaH, 'jogapaDilINayA' yogamatisaMlInatA, yogAnAM manovAkkAyAnAM yo vyApAra svasya nigrakaraNam yogamatisa lInateti / 'vivittarAyaNAsaNa sevaNayA' viviktazayanAzana sevanatA, strIpazupaNDakarahitavasatau nirdozayanAdInAM sevanam | 'se prakAra kA usa avasthA meM isakA AkAra ho jAtA hai-usI AkAra kA jo Asana hotA hai vaha vIrAsana hai| vIrAsana se dhyAna karanA donoM jamIna kA sparzana na kareM isa Asana se baiThakara dhyAna karanA yaha niSadyA hai 'settaM kAyakilese' yaha saba kAyakleza hai / 'se kiM taM paDiloNayA' he bhavanta ! pratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? uttara zrI kahate hai- 'DisaloNayA cauccihA paNNattA' he gautanaM ! pratisaMlInatA cAra prakAra kI hai- 'taM jahA' jaise- 'iMdiyapaDisalINayA' indriyaprati saMlInatA - indriyoM kA nigraha karanA, 'kalAyapaDisaMlINayA' krodhAdikapAyoM kA nigraha karanA 'jogapaDisalINayA' mana vacana aura kAya ke halana calana vyApArarUpa yoga kA nigraha karanA / 'vivitta samaNAmaNa sevaNA' strIpazu paNDaka rahita vasati meM nirdoSazayyA te avasthAmAM je rIte te purUSanA AkAra thAya che, e AkAranuM je Asana hAya tene vIrAsana kahe che. vIrAsanathI dhyAna dharavuM banne nitA (beThakanA bhAga) jamInane sparza na kare evA AsanathI besIne dhyAna karavu. tene niSedhA he che. 'se ttaM kAyakilese' mA saghaNA chAyadeza uDevAya che. 'se ki ta paDilINayA' he bhagavan pratisasInatA DeMTalA aThAraMnI che? yA ananA uttara anu-' paDilINayA caDhavvihA paNNattA' he gautama! pratisasInatA yAra prahAranI uDela the. 'ta' jahA' te bhA prabhA che 'idiyapaDilINayA' indriyAnA nigraha vA tenu nAma indriya prati'sInatA che. 'kasAyapaDisaMlINayA' oodha vigere uSAyAno nihu khe / tenu nAma kRSAya atiya sInatA che, 'jogapaDisalINayA' bhanavayana' bhane kAyAnA halanacalana rUpa vyApAra rUpa ceganA nigraha karavA tenuM nAma cega aMtisa 'sInatA hai, 'trivittasrayaNAsaNa sevaNayA' zrI pazupaU vinAnI vasatIbhAM
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ " 442 prameya candrikA TIkA 2025 u.7 09 prAyazcittaprakAranirUpaNam kiM taM iMdiyapaDilINamA' atha kA sA indriyapatisa lInateti ghaznaH, uttaramAha'iMdipa DikINayA paMcatier pannatA' indriya pratisaMlInatA paJcavidhA - paJca prakArA prApta 'vajana' vagA - 'soIdivavilayapyadhAraNiroho vA' zrotrendriyAranirodha vA zrotrendriyasya yaH viSayeSu iSTAniSTanandasvarUpeSu pracAraH - zravapAlamA yA pravRttisya yo nirodho - niSedhaH sa zrotrendriyapracAranirodhaH, sthA-- sovivinayapatte vA attheSu rAmadosa viNibhyo' thotre artheSu rAjapavinigrahaH, zrotrendriyaviSayeSu prApteSu vADaH rtheSu iSTAni kararUpeSu rAmadveSayo nirodhaH / ' caksiMdipadiya pyAragirohoma' candravicAranirodho vA evaM jAna phArsidiyavisayaAdiyoM kA sevana karanA - isa prakAra se pratisaMlInatA cAra prakAra kiihai| 'se miM meM iMdiNpaDilINayA' indriyaprati saMlInatA kitane prakAra kI hai usameM prazrI kahate hai- 'iMDiyapaDilelINayA paMcavitA paNNattA' indriyapratiraMlInatA pAMca prakAra kI kahI gaI hai / 'taM jahAM' jaise - 'loidina virATapavAraNiroho nA' zrotrendriya kA iSTAniSTa zabdarUpa vipa meM jo sunane kI pravRtti rUpavyApAra hai usakA virodha karanA yaha zrotrendriya pracAra nirodha hai / tathA 'soiMdiya visampattesu vA atthesu rAgadolA jinho' zrotrendriyake viSaya rUpa se prApta hue iSTAniSTa zabdoM meM rAma kA nirodha karanA 'cakhidiyavitaya pavAraNiroho vA' cakSu indriya kA viSayoM meM varNoM meM jo dekhane kI pravRttirUpa vyApAra hai una virodha karanA tathA cakSuhandriyake viSayarUpa se vyApta nirdoSa zayyA vizenuM sevana karavuM tenuM nAma 'vivikta zayanAsana pratisauNsiintaa che.' yA aAranI yA pratisasInatA yAra prahAranI che, 'se ki ta ' iMdipa DisaMlINayA' indriya atisa sInatA DeTA aAranI uhI he ? yA praznanAM uttarabhAM aluzrI gautamasvAmIne he che - 'iMdiyapaDisakhINayA paMcadihA paNNacA ' dhandiya atisa bInatA pAMya prAznI he che. 'ta' jahA' te yA pramAye che. 'khoiMdiyavisayatpAraNiroho vA' zrotrendriyano ISTa ke aniSTa zabda 35 viSa cemAM sAMbhaLavAnI vRtti rUpa je vyApAra che, tenA nirodha karavA tenuM nAma zrotrendriya ayAra nizedha hai, tathA 'khoidiyavisappattesu vA atyemu rAgadoM viNigAdo' zrotrendriyatA viSaya 35dhI prApta thayelA dRSTi aniSTa zobhAM rAgadveSateo nizeSa uvo 'e' caklidiyavikhyApayAraNiroho vA' na prabhAthe cakSuIndriyenA viSayAmAM vahe mA levAnI pravRtti rUpa je vyApAra che, tenA nirodha karavA tathA kSuindriyanA viSaya rUpa vyApAravALA ISTa aniSTa vartAmAM bha0 56
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ppayAraNiroho vA' evaM yAvat sparzanendriyaviSayamacAranirodho vA atra yAvatpadena 'caviMsadiya visayapattesu vA asthesu rAgadosaviNiggaho ghANidiyavisayappayAraNiroho vA ghANidiyavisayappattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho jibhidiyavisayappayAraNiroho jibhidiyavisayapattesu vA asthesu rAgadosaviNigaho' etadantamakaraNasya saMgraho bhavati / 'phAsidiyavisayapattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho' sparzanendriyaviSayamAptepu vA artheSu ipTAniSTa zabdeSu rAgadveSayo vinigraho nirodhaH, tatazcendriyANAM paJcavidhatvAd indriyamatisaM lInatA paJcaprakArA bhavantIti / 'se taM iMdiyapaDisaMlINayA' saiSA indriyapratisaMlInatA niruupiteti| 'se kiM taM kasAyapaDisalINayA' atha kA sA kapAyapratisaMlInateti praznaH / bhagavAnAha-'kasAyapaDisaMlINayA caucihA pannattA' kapAyapati. hue iSTAniSTa vargoM meM rAgadveSa kA virodha karanA evaM jAva phAsiM. diya vilayappayAraniroho vA, phAsiMdiyavilayappattala vA atthesu rAgadosaviNimaho jibhidiyavilappayAraniroho, jibhidiya visayapattanu vA asthesu rAgadosaviNiggaho vA' isI prakAra se yAvat sparzana indriyake viSaya bhUta iSTAniSTa padArthoM meM sparzendriya kI pravRtti kA nirodha karanA tathA sparzana indriya ke viSaya bhRta padArthoM meM rAgadveSa hone ko nirodha karanA yahAM para yAvat pada se ghrANendriya aura jihvA indriya ke viSaya bhUta viSayoM meM bhI isI prakAra se una 2 indriyoM ke vyApAra kA athavA hone vAle rAgadveSakA niroSa karanA yaha saba indriya pratisaMlInatA hai| 'se ki taM kasAyapaDilINayA' he bhadanta ! kaSAya pratisalInatA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI ne kahA hai-'sAya paDisaMlINayA cavihA rAgadveSanA ni2|5 42ve! evaM jAva phAsiMdiyavisrayappayAraniroho vA, phAsiMdiyA visayapattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho jibhidiyavisappayAraniroho, jinbhidayavisayapattesu vA atthesu rAgadosaviNiggahoM vA' ko pramANe yAvat 25zandriyanA viSayabhUta ISTa aniSTa padArthomAM sparzendriyanI pravRttino virodha kare tathA sparzanI IndriyanA viSayabhUta padArthomAM ghaNuIndriya ane jIhAidriyanA viSayabhUta viSayamAM paNa eja rIte teIndriyenA vyApArane athavA thavAvALA rAgadveSane nirodha kare A badhAne Indriya saMsInatA kahe che. _ 'se ki ta kasAyapaDisalINayA' hai magavan pAya pratisa sInatA TakhA apanI hI che 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI che 4-'kasAyapaDisalINayA basaviho paNNatA' he gautama! 4Aya pratisasInatA yA2 42nI ta che.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za025 u.7 sU09 prAyazcittaprakAranirUpaNam saMlInatA caturvidhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'kohodayaNiroho vA, udayapattassa vA kohassa viphalIkaraNe' krodhodayanirodho vA yAvatkrodhasyodaya eva na bhavet athavA udayaprAptasya kAryakaraNAbhimukhIbhUtasya viphalIkaraNam yAvatA udito'pi krodhaH svakAryAya na paryApto bhavediti / 'evaM jAva lobhodayagiroho vA udayapattassa vA losassa viphalIkaraNaM' evaM yAvadlobhodayanirodho vA udayamAptastha vA lobhasya viphalIkaraNam-niSlatAsaMpAdanam / yAvatpadena mAnamAyayograhaNam tathA ca mAnodayanirodho vA udayapAptasya mAnasya viphalIkaraNam evaM mAyodayanirodho bA udayaprAptAyA mAyAyA viphalIkaraNaMveti / 'settaM kasAyapaDisaMloNayA' saiSA kapAyamatisaMlInateti bhAvaH / 'se ki ta joga. paDisaMlINayA' atha kA sA yogapatisaMlInatA manovAkAyAnAM gopanamiti praznA, paNNattA' he gautama ! yASAyapratisaMlInatA cAra prakAra kI kahI hai 'kohodayaNiroho vA udayapattasla vA kohassa viphalIkaraNa' krodha ke udaya kA nirodha karanA athavA udaya prAta krodha ko apane kArya karane meM viphala karanA evaM jAva lolodaya giroho vA udyapattassa vAlobhasta viphalI karaNaM' isI prakAra le yAvat lobha ke udya kA nirodha karanA lobha ko AtmA meM nahIM hone denA-athavA udaya prApta lobha ko usake kArya karane meM viphala banAnA yahAM yAvatpada se mAna mAyA kA grahaNa huA hai -tathA ca-mAna ke udghakA nirodha karanA athavA udita mAna ko usake kArya karane se viphala karanA, isI prakAra mAyA ke udya kA nirodha karanA aura udita hue mAyA kaSAya ko usake kArya karane se rokanA yaha saba kaSAyapratisaMlonatA hai| 'se ki taM jogapaDisaMloNayA' he bhadanta ! yoga pratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-gautama / 'kohodayagiroho vA udayapattassa vA kohassa viphalIkaraNa' lodhana yAnizeSa kare athavA udayamAM AvelA krodhane tenA kAryathI niSphaLa banAva "gs jAva lobhodayaniroho vA udayapattassa vA lobhassa biphalIkaraNaM' se zata yAvata lebhanA udayane nirodha kare-bhane pitAnAmAM thavA na de athavA udayamAM AvelA lemane tenA kAryathI niSphaLa banAvavo tathA yAtmadathI mAnanA udayane nizadha kare ane udayamAM AvelA mAnane tenA kAryathI niSphaLa banAva eja pramANe mAyAnA udayane nirodha kara. ane udayamAM Avela mAyA kaSAyane tenA kArya karavAthI reka A badhAne kaSAya pratisaMlInatA i cha, 'se ki ta jogapaDisaMloNayA' sagavan yo pratimAnatA eat
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 bhagavatI sUtre bhagavAnAha - 'jogapaDilINayA titrihA pannatA' yogapatisaMvItA vividhA - -trimakArA bhavati, 'vaM jahA' tathathA 'akuNirohonA 11 akuzalamano nirodho vA 1, 'kusalamaNa udIraNaM bAra' kugalaganasa udIraNam kuzalasya manasaH kArye varttanaM vAra, 'maNassa vA ematI bhAgaraNa manamo vA ekIbhAvakaraNam . manasoviziSTekAgratvena ekatA tadrUpasya bhAvasya karaNa athavA AnA sahayA ekatA - nirAlaMbanatvaM tadrUpo bhAvasvasya karaNaM yat yat manama ekatA bhAvakaraNa'miti / 'akusala vaNirodo-pA' akuzalayA nirodho vA, 'kusala va udIraNaM vA' - kuzala vaca udIraNaM vA, 'vahae vA eyatIyAkaraNaM vA dacaso vA ekatrIbhAvakaraNaM vA iti / 'se kiM taM kAyapaDisaMkINayA' atha kA sA kAyapratisaMlInateti manaH, bhagavAnAha - 'kAyapaDisaMLINayA' kAyamadirAlInatA, 'jAM mAya pasaMtasAriyapANipAe' yat khallu busamAhitapraNantasaMhRtapANi'yogapranilInatA tIna prakAra kI hai-jaise 'kulamaNiroho vA 1 ...kusalapaNa udIraNa cAra' akuzala mana kA virodha karanA, kudAlamana ko - kArya meM lagAnA 'maNassa vA egattI bhAvakaraNaM' athavA mana kI ekAgratA karanA - AtmA ke sAtha nirAlaMmanarUpa meM mana ko sthApita karanA 'aku -sala vaha giroho yA, kusalabaha udIraNaM yA bAe vA ettIbhAvakaraNaM vA' akuzala vacana kA virodha karanA, kuzala vapana kI kArya - meM lagAnA athavA vacana kI ekAgratA karanA, vaha vana vana yoga kI pratisaMlInatA hai / 'se kiM taM kAyapaDisalINayA' he sata ! phAya pratisaMlInatA kyA hai ? utara meM prabhuzrI kahate haiM 'kAvalINayA japaNaM nApitasAdaripANipAe' acche prakAra se paripUrvaka , * prakAranI kahI che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahuM che --he gautama ! ceAga pratisasInatA trazu prahAranI hI hai. te yA prabhA che. 'akulamaNaNiroho ghA 1 phulapaNaudIraNa' vA' 2 akuzala manano nirodha va mane duzaNa bhanane artha lagAva 'maNastra vA ettIbhAvakaraNaM' athavA bhananI abhayatA 'haravI AtmAnI sAthai nirAsa ana upamA bhanane sthAyavu' 'jakusala naiNiroho ghA, kulavahaudIraNaM vA vaie vA egattIbhAvakaraNaM vA' gaDuzala vayanano nirodha jIravA, kuzala vacanane kAryamAM lagAvavu. athavA vacananA ekAgratA karavI te bhana vayana yoganI pratisasInatA che, 'se ki kAyapadisaMThINayA' he lagavan "kAyapratisa'lInatAnu' zuM svarUpa che ? arthAt kAya pratisa`lInatA kAne kahe che ? prazna uttarasAM prabhuzrI che - 'kAyapaDhisaMlINayA jaNNaM susamAhiya pasaMta sAhariyapANipAe' sArI rAte samAdhIpUrva zAnta thani hAya bhane bhagAne
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.7 909 prAyazcittaprakAranirUpaNam 445 pAdaH-suSThu samAdhiH-samAdhinAsA bariyala cAsau mazAntazcAntaIcyA yA sa tathA saMhatara avikSiptalyA pANipAdaM yena sa susamAhitaprazAntasaMhRtapANipAda:, 'kudhmo icha guttidie' kurma iva guptendriyaH -guptaH kasyAmavasthAyAmityata Aha-'allINe elloNe' AlonA IpallInaH pUrvam, pazcAt pralIla:bhakarSeNa lInaH, 'ciTaI tiSThati, 'settaM kAyapaDisaMkoNayA' saiSA kAyapratisaMlInatA / 'se taM jogapaDisaMloNayA' saipA yogptisNliintaa| 'se kiM taM vivicasayaNAsaNasevaNayA' atha kA sA viviktarAyanAsanase vanavA, 'jaNyaM ArAmesu vA-ujjANesu kA' yat khalu ArAmeghu-nagaropavaleSu vA udyAneSu-bATikAsu vA, 'jahA somiluddesae' yathA somiloddezake bhagavatI sutrasyApyAdAzatakasya dazamo. dezake, anena yat sUcitaM tata eva sarva draSTavyam / kiyatparyantam aSTAdazazata. kIyada bramodezaka ihAdhyetavya statrAha-'jAca' ityAdi, 'jAva sejjAsaMthAragaM upasaMpajjittANaM viharaha' yAvara zayyAsaMstArakamupasaMpaca khalu viharatIti / 'se taM vivittamAyaNAsaNasejaNayA' saiSA viviktazayanAsanalevanatA, 'se ta paDisaMsuzAnta hokara hA pairoM ko laMkoca karake 'asato haba gutidie allI palloNe ciha' kachubA ke jaisA apanI indriyoM ko gupta karake apane meM hI sthira rahanA yaha sAtha kI saMlInalA hai| bAhirI vRtti se rahita honA isakA nAma tusamAhita samAdhi prApta hai aura antati hila honA isakA nAma prazAnta hai| isa prakAra mana vacana aura bAya kI mAla se yoNa salomatA hotI hai| sakine vivittalayaNAhaNakheSaNayA' he bhadanda ! diSikta zayanAsana sevanatA kisa prakSara kI hotI hai ? uttara prabhuzrI kahate haiM-'vivittayaNA. saNasavaNayA-jANaM Aramesu ujANe thA jahA soniluddesae jAva lajjAsaMsAraNaM jasaMpajjitANaM piharA' so nagaropavano meM saDIyAna 'hummoiva guttidie, allINe ellINe ciTui' AsAnI bhAi pitAnI Idrine gupta karIne pitAnAmAM ja sthira rahevuM te kAyapratisaMlInatA che. bahAranI vRttithI rahita thavuM tenuM nAma susamAhita samAdhi prApta che. ane antavRttithI rahita thavuM tenuM nAma prazAnta che. A rIte mana, vacana ane kAyAnI saMbhALapUrvaka rahevuM te saMlInatA che. 'setividittakhayaNAsayaNasevaNayA sagavan vivita zayanAsana seva. natA devI sAya cha ? 4 nattaramA prasuzrI 49 -'vivittasayaNAH saNasevaNayA jaNaM ArAmesu ujANesu vA jahA somiludesae jAva rejjAsaMthAragaM uksapajjittANaM vihara3' 2 nagarAnA 5nAmA meTalIyAmAmA boTe
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 bhagavatI loNayA' saipA pratisalInatA nirUpatA / 'settaM vAhirae tave' tadetad vAhyaM tapaH saMkSepavistArAbhyAM nirUpitamiti ||mR09|| ataH paramAbhyantara tapa Adi pradarzayannAha-'se ki ta' ityaadi|| mUlam-se kiM taM abhitarae tave, abhitarae tave chabihe pannante taM jahA pAyacchittaM, viNao, yAvacce, samjhAo jhANaM, viusaggo / se kiM taM pAyacchitte pAyacchitte dasavihe pannatte taM jahA AloyaNArihe, jAva pAraMciyArihe, se taM paaycchitte| se kiM taM viNae viNae sattavihe pannatte taM jahA NANaviNae, dalaNaviNae carittaviNae maNaviNae kyaviNae kAyaviNae logovayAraviNae / se kiM taM nANaviNae, nANaviNae paMcavihe pannatte taM jahA AsiNivohiyanANaviNae jAva kevalanANaviNae / se taM nANaviNae / se kiM taM dasaNaviNae, daMsaNaviNae duvihe pannante taM jahA sussUsaNAviNae ya aNaJcAsApaNAviNae ya / le ki taM sussUsaNAviNae ? sussUsaNAviNae ghagIcoM meM ityAdi somila ke uddezaka meM kahe gaye anusAra yAyat zamyA evaM saMthArA ko lekara vihAra karatA hai yaha vivikta zayanAsana lebalatA hai / sopilodezaka yaha isI bhagavatI sUtrakA 18 ve zataka kA dazavAM uddezaka hai| isa prakAra se yahAM taka 'settaM paDisaMloNayA' pratisaMlInatA kA kathana kiyA gayA hai| 'se taM vAhirae tave' isa prakAra anazana se lekara pratisaMlInatA taka yaha saba pAya tapa saMkSepa aura vistAra se nirUpita kiyA |mu09|| semilanA uddezAmAM kahyA pramANe yAvat adhyA ane saMthArAne laIne vihAra kare che. A vivaktazayanAsana sevanatA che. semiphlezaka A bhagavatIsUtranA 18 mA2mA zata zame deza cha. tabhA mArIta setta pahisalINayA' pratisasInatAnu 4thana 42 cha. 'se taM bAhirae tave' mArIta manazanayI laIne pratisaMlInatA sudhI A saghaLuM bAhya tapa saMkSepa ane vistArathI , ni3pita 420 . ||suu0 6 //
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ therefront door 025 u.7 sU010 Abhyantaratapo nirUpaNam aNegavihe pannatte, taM jahA sakArei vA sammANei vA jahA codasamasae taie uddesae jAva paDisaMsAhaNayA / se ttaM sussUsaNAviNae / se kiM taM aNaccAsAyaNAviNae aNaccAsAyaNAviNae paNayAlI vipannatte, taM jahA arahaMtANaM aNaccAsAyaNayAM, arahaMtapannattassa dhammahasa aNaccAsAyaNA, AyariyANaM aNaccAsAyaNayA~ uvajjhAyANaM aNaccAsAyaNaya, therANaM avasAyaNayAM, kulassa aNaccAsAyaNa, gaNassa aNaccAsAyaNayA~, saMghassa aNacyAlAyaNaryA, kiriyAe aNaccAsAyaNaryA, saMbhogassa aNaccAsAyaNayoM, AbhiNibohiyaNANassa aNaccAsAyaNayAM jAba kevalanANassa aNaccAsAyayA 15 / eesi caiva bhattibahumANeNaM30 / eeliM ceva vannasaMjalaNayAe45 / se ttaM aNaccAsAyaNayAviNae, se naM daMsaNaviNae / se kiM taM caritaviNae caritaviNae paMcavihe pannatte taM jahA sAmAiyavaritaviNae ? jAva ahakkhAyacarittaviNae se taM caritaviNae / se kiM taM maNaviNae, maNadiNae duvihe pannatte, taM jahA pasatthamaNaviNae apasatthamaNaviNae ya / se kiM taM pasatthamaNaviNae, patthamaNaviNae sattavihe pannatte taM jahA - apAe asAvajje akirie, niruvakkese, aNaNhavakare, acchavikare, abhUyAbhisaMkaNe, se taM pasatthamaNaviNae / se kiM taM apasatthamaNaviNae, apasatthamaNaviNae sattavihe pannatte, taM jahA pAvae, sAvajje, sakirie, saurvekkese, aNhavayakare, chevikare, bhUyAbhisaMkaNe / se ttaM apasatthamaNaviNae / se taM maNaviNae / se kiM taM vaivie, vaiviNae duvihe pannatte taM jahA pasatthavai viNae apasatthavaiviNae ya / se kiM taM pasatthavaiviNae, pasattha 447.
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ commercementertainment bhagavatIya vaniNae lattabhihe pannante taM jahA-pAvae alAyajje jAvaabhUyAbhisaMkSaNa se pasatyavahantri pAe / le ki taM apasatthavaiviNae, apalattharadhiNae lalabihe pakSale jahA-pAvae sAvajje jAva sthaanikaanne| le ta apanatyatimAha se taM vvinne| leditaM kAya viSaya, vAyariNae bunihe pannatte, taM jahA palastha kAviNa ca apasatya kAyaviNAra yA le ki taM palatthakAyaviNAe, sasthamAyaviNae sazavihe pannale laM jahA AuntaM maNa1, AudAra, Au lilIyaNa3, AuttaM tuyaNaM4, Au ullaMgharaNa5, Au ellaMgharNa6, AuttaM savidiyajogajujuNayA / le ta plsthaakaaminne| le ki taM apatthakkAcaviNae, apasasthakAcaviNae lalavihe panlatte, taM jahA-abAunsaM jamaNaM, jAca abhAu sahidiya jogajuMjuNayA / le aplaaylaayvinne| letaM kAyatriNae / se ki taM logovadyAraviNApa, logodayAraviNae sattavihe pannatte, taM jahA-abmalavAsiyaM1, parachadANucazira, kajjauM3, kApaDikahayA, attagavelaNayA5, dezakAlapaNayA6, lavasthesu appddilobhyaa7| setaM logovyaarvinne| le tvaM viNae / seM kiM taM veyAvacce, veyAvacce dalabihe pallatte, taM jahA-AyariyaveyAbacce1, upajjhAyavevAvacche2, theradezAvacca3, tabassiveyAvacce4, gilANaceyAvacce 5, sehaveyAvacce6, kulayAvacce7, gaNaveyAbacce8, saMghanevAbacce9, sAhasjiyatyAvacce10, se taM yaavcce| se kiM saM lajjhAe, sajjhAma paMcavihe pahale taM jahA-bAyaNA1, paDipucchaNAre, parivagA3, aNuppahAdha, dhamakahA5, se taM sajhAe sU0 10 //
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TopA za025 u.7 sU010 AbhyantarataponirUpaNam 442 chAyA- atha kiM khat AbhyantaraM tapaH, AbhyantaraM tapaH pavidhaM prajJaptam taghathA-mAyazcittam 1, binayaH2, vaiyAvRtyam 3, svAdhyAyaH 4, dhyAnam 5, vyutsarga:6, / atha-kiM tat mAyazcittam, prAyazcittaM dazavidhaM pakSaptam tadyathAAlocanAharU 1, yAvat pAzacitrAham 10 / tadetatmAyazcittam / atha ki sa vinaya vinayA saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnavinayaH1, darzanavinayaH2, cAritravinayaH3, mano vinayaH4, vAgavinaya:5, kAyavinaya:6, lokopacAravinayaH7 / atha kiM sa jJAnavinayaH, jJAnavinayaH paJcavidhaH prajJaptaH tadyathA-AbhilibodhikajJAnadinayaH, sAvana kevalajJAnavinayaH, saipa jJAnavinayaH / atha kiM sa darzanavinayA, darzanavinayo dvividhaH prajJaptaH, tayathA-zuzrUpaNAvinayazca-anatyAzAtanAvinayazca / atha kisa zuzrUSaNAvinya', zuzrUSaNAvinayo'nekavidhaH prajJaptaH,-satkAra iti vA saMmAnamiti vA yathA caturdazazatake tRtIyodezake yAvatmatisaMsAdhanatA saipa zuzrUpaNA niyH| atha ko'sau anatyAzAtanAvinayaH, anatyAzAnunApinayaH paJcacatvA riMzadvidhaH prajJaptaH, tadyathA-arhatA manasyAzAtanatA1, aItmajJaptasya dharmasyAnatyA zAtalatA2, AcANAmanatyAzAtanatA3, upAdhyAyAnAmanatyAzAtanatA4, sthavirANAyanatyAzAlanatA5, kulasyAnatyAzAtanatA6, gaNasyAnatyAzAtanatA 7, saMghasthAnatyAzAtanatA8, kriyAyA anatyAzAtanatA 9, saMbhogasya (samAnadhArmikasya) anatyAgAtanatA 10, AbhinivodhikajJAnasyAnatyAzAtanatA11, yAvatke valajJAnasyAnatyAzAralatA 15 / eteSAmeva bhaktivahumAnena 30 / eteSA meva sajvalanatayA 45 / saiSa anatyAzAvanAvinayaH, saiSa drshnvinyH| atha kisa cAritravinayaH, cAritravinayaH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-sAmAyikacAritravinamaH1, yAvad ythaakhyaatcaaritrvinyH5,| saipa cAritravinayaH / atha kaH sa sanovinayaH, manovinayo dvividhaH prajJaptaH, tadyathA prazastamanovinayaH, amaratapanosniyatha / atha kaH sa prazastamanovinayaH, prazastamanoniyA saptavidhaH prajJapta: tadyathA-AyApakaH1, asAvadhaH2, akriyaH3, nirUpaklezA anAzrayakaraH5, akSapikaraH6, abhUtAbhizaGkanam7, saipa prshstmnovinyH| athaka so aprazastamanovinayaH1, aprazastapanocinayaH saptavidhaH majJaptaH-tadyathA pApakaH1, sAraca.2, sAnimaH3, sopavaleza 4, Azrayakara.5, kSapikara:6, bhUtAbhi sa eSa aprazastamanovinayaH, sa epa mnovilyH| atha kaH sa vacanalitaH vacanavinayo dvividhaH prajJaptaH tadyathA-prazastavacanavinayazca anazastavacanavinayazca / atha kA rA prazastavacanavinayaH, prazastavacanavinayaH saptavidhaH pakSaptaH aApakA1, asAvadho yAvad adhUtAbhizaGkanam 7, so'yaM prazastavana vinayaH / athavA saH aprazastavacanavinayaH, anAstavacanavinayaH saptavidhaH prajJaptA a057
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce dhithA-pApakaH sAyadho yAvad bhUtAbhizaGkanam7 sa epa aprazastavacanavinayaH, sa epa vcnvinyH| atha kAsa kAyavinayaH, kAyavinayo dvividhaH prajJaptA, tadyathAprazastaphAyavinayazcAprazastakAyavinayazca / atha kaH sa prazastakAyavinayaH, prazasta. phAyavinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-AyuktaM gamanam 1, AyuktaM sthAnam 2 Ayuktam nipIdanam 3, AyuktaM svavartanam 4, AyuktamullaMghanam 5, AyuktaM bhalaMghanam 6, AyuktaM sarvendriyayogayuJjanam 7 / sa epa prazastakAyavinayaH / atha kaH so'prazastakAyavinayaH, aprAstakAyavinayaH saptavidhaH prajJataH tadyathA-anAyuktaM gamanam yAvad anAyuktaM sarvandriyayogayuJjanam / sa epa apshstphaayvinyH| sa epa kAyavinayaH / atha kA sa lokopacAravinayaH, lokopacAravinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-abhyAsavRttikas 1, paracchandAttikam 2, kAryahetuH3, kRtapratikRtitA 4, Arta (Atma) gaveSaNatA5, dezakAlajJatA 6, sarvArtheSu apravilobhatA7 / sa eSa lokopacAravinayaH / sa epa vinayaH / atha kiM tat cayAtyam ? vaiyAvRttyaM dazavidhaM prajJaptam AcAryavaiyAvRttyam1, upAdhyAyavaiyAhattyam2, sthaviravaiyAvRtyam 3, tapasvivaiyAvRttyam4, glAnacaiyAvRtyam5, zaikSavaiyAvRtyam6, kulavaiyAvRttyam, gaNavaiyAvRttyam8, saMgharcayAvRttyam9, sAdharmikavaiyAvRttyam 10, / tadetadvayAttyam / atha kA sa svAdhyAya, svAdhyAyaH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-vAcanA1, patipRcchanA2, parivartanA3, anuprekSA4, dharmakathA5, sa eSa svAdhyAyaH // 10 // TIkA--bAhyaM tapaH pradaya kramamAptamAbhyantaratapo darzayitumAi-'se ki ta' ityAdi, 'se ki ta' abhitarae tave' atha kiM tat AbhyantaraM tapaH, antaHstha tapasaH kiM lakSaNaM kiyantazca bhedA iti praznaH, bhagavAnAha-'abhitarae tave chabihe pannatte' vAhyavyApArAnapekSatvameva sAmAnya lakSaNam AbhyantaratapasaH ___ apa Abhyantara tapa kA kathana kiyA jAtA hai-'se kiM taM abhitarae tave ityaadi| TIkArtha-'se ki ta abhitarae tave he bhadanta ! Abhyantara tapa kyA hai aura isake kitane bheda hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'abhitarae tave chavdhihe paNNatte' jisa tapa meM yAhyavyApAra kI apekSA nahIM hotI have Abhyantara tapanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. 'se ki ta abhitarae tave' ityAdi At-se ki amitarae tave' he bhagavan mAjhyanta2 taparnu zuM svarUpa che? ane tenA keTalA bhede che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe hai-'abhitarae tave chabihe pannatte' 2 tapamA mAhya liyAnI apekSA
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ sura pramaicandrikA TIkA za025 u.7 su010 AbhyantarataponirUpaNam taccAbhyantaraM tapaH SaDvidham- paT prakArakaM prajJaptam prakArabhedameva darzayati- 'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA ' tadyathA - 'pAyacchittaM' prAyazcittamiha prAyazcittazabdena aparAdhavizuddhiH kathyate prAyam zabdaH pApaparakA cittazabdadha zuddhiparaka), taduktam- 'prAyaH pApaM vijAnIyAt cittaM tasya vizodhana' miti, tadidaM prathamamAbhyantaraM tapaH 'diNao' vinayaH vi-vizeSeNa nIyate -mIkSonmukha AtmA kriyate yena sa vinayaH - Antaro dharmavizeSaH so'yaM dvitIyaM tapaH / ' veyAvacca' vaiyAvRttyaM bhaktapAnAdibhiH sevAkaraNa gurvAdInAmiti tRtIyaM tapaH 3, 'sajjhAo' svAdhyAyaH - mUlasUtra paThanam iti caturthaM tapaH 4 / 'jhANaM' dhyAnam - ekAgratAyai manasaH sthirIkaraNam iti paJcamaM tapaH 5 / 'viussaggo' vyutsargaH - kAyamamatvahai vahI Abhyantara tapa kA sAmAnya lakSaNa hai / yaha Abhyantara tapa 6 prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise - 'pAyacchittaM' prAyazcittaM 1 yahAM prAyazcitta zabda se aparAdha kI vizuddhi kahI gaI hai, kyoMki prAyas zabda kA artha pApa hai aura citta zabda kA artha zuddhi hai / so hI kahA hai'prAyaH pApaM vijAnIyAt cittaM tasya vizodhanam' isa prakAra pApa kI zuddhi jisa tapa se hotI hai vaha Abhyantara tapa kA prathama bheda hai Abhyantara tapa kA dvitIya bheda vinaya hai / jisa tapa se AtmA vizeSarUpa se mokSa ke sammukha kiyA jAtA hai vaha vinaya hai / isakA tIsarA bheda vaiyAvRtya hai / gurujana Adi janoM kI bhaktapAna Adi dvArA sevA karanA so vaiyAvRtya hai / 'sajjhAo' - svAdhyAya - yaha isakA cauthA bheda hai / sUtra kA paThanAdikaranA isakA nAma svAdhyAya hai / 'jhANaM' yaha isakA hAtI nathI te Abhyantara tapa kahevAya che. A Abhyantara tapa chAra che. 'taM jahA' 'te 241 371 3.- 'tafosa' prAyazcitta 1 ahiyAM prAyazcitta zabdathI aparAdhanI zuddhi graha] karela che. kemake prAyas zabdanA artha 'pApa' thAya che. ane citta zabdane artha zuddhi che. tedhu che - ' prAyaH pApaM vijAnIyAt citta tasya vizodhanam A rIte jenAthI pApanI zuddhi thAya che evuM je tapa te Abhyantara tapanA pahele bheda che. 1 AbhyantaranA khIjo bheda vinaya che 2 je tapathI AtmA vizeSapaNAthI meAkSanI najIka jAya che te vinaya che. tenA trIjo bheda naiyAtratya che3 gurUjana vigerenI bhaktapAna vigerethI sevA karavI tenu' nAma vaiyAvratya che. 'sajjhAoM' svAdhyAya se Abhyantara tapanA thothe| leha che. 4 bhUlasUtra ne laghuvu tetuM nAma svAdhyAya che 5 'jhANaM' dhyAna se
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAdatIsare parityAga ityartha iti paSThamAbhyantaraM tapaH 6 / sampati ta bhedAn darzayati-'se kiM taM pAyacchitte' atha kiM tat mAyazcittam prAyazcittapadena kiya saMkhyakasya kasya ca grahaNaM kartavyamiti praznaH, bhagavAnAha-'pAyacchitte dasaviH pannane' mAyazcittaM dazavidham-dazamakArakaM majJaptam, 'taM jahA' tayathA-'AloyaNAridai AlocanAm -AlocanAyogyam 'jAva pAraMciyArihe' yAvatpArAzcikAIm, ana yAvatpadena vAhyatapaH prakaraNaparipaThitAnAM pratikramaNAInadumayAI vivekAhavyutmahitapo'I 'chedAI-mUlAnivarathAppAgAM saMgraho mayati eteSAM svarUpaM tu tata eva draSTavyamiti / 'settaM pAyacchitte tadetat mAyazcitta kathitamiti / 'se ki taM vigae' pAMcavAM bheda hai ekAgratA ke nimitta mana ko rivara karanA dhyAna hai| 'viuslaggo' vyutsarga yaha isakA chahA bheda hai| unakA artha hai zarIra se mamatva kA tyAga karanA arthAt kAyotsarga krnaa| isa prakAra se ye 6 Abhyantara tapa haiM / 'se ki taM pAyacchitte' he bhavanta ! prAyazcitta kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'pAyacchita dasavihe 'paNNatte' he gautama ! prAyazcitta daza prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise-'AloyaNArihe jAva pAraMciyArihe' AlocanA ke yogya yAvat pAraMcitaka ke yogya, yahAM yAvatpada se vAyatapa ke prakaraNa se pUrva paMThita 'pratikramaNa ke yogya, tadubhayake yogya, vivekane yogya, vyutsarga ke yogya, tapa ke yogya, cheda ke yogya mUla ke yogya apavasthApya ke 'yogya' ina padoM kA grahaNa huA hai| inakA lakSaNa bahIM khAnI se jAnanA cAhiye / 'se ttaM pAyacchitte' isa prakAra se yaha Abhyantara - tene pAMcamo bheda che. ekAgratA thavA mATe manane sthira karavuM te dhyAna che tathA sUtrAnu thiyana 42ta. para dhyAna upAya che. 5 "vissagoM vyutsarga e tene chaThTho bheda che. 6 vyutsarga eTale zarIramAM mamatvane tyAga kare ' arthAta kAryotsarga karo. A rIte A cha Abhyantara tapa kahela che. / 'se kiM taM pAyazcitte' 8 bhagavan prAyazcitta mA 42nusa cha ? - 31 prazana uttaramA prabhuzrI 47 cha hai-'pAyacchitte dalavihe pani' gItama! * prAyazcitta 42 prahAratuM huM che. 'taM jahA' te isa prA2 / prabhArI che. / ' 'AloyaNArihe jAva pAraMciyArihe' mAsAyanA yogya yAvatpathI mAhyatayanA { prakaraNamAM kahela-pratikramaNane cagya, tadubhaya gya, vivekane cogya, sRtyane |ogya anavasthApyane cagya ane pArAMcitane yegya A badhAnuM lakSaNa tyAMja sUtra namAthI samanapu. se taM pAyacchitte' mArIta 2 yanta2 phne|
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 zu010 AbhyantarataponirUpaNam 453 bhaya kA sa vinaya iti vinayaviSayakA praznA, bhagavAnAi-'viNae sattavihe pannatte' vinayaH saptavidhaH-saptapakArakA prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-'nANaviNae' jJAnavinayaH, tatra jJAnavinayo matizrutAdijJAnAnAM zraddhAnabhaktivahumAna-tadRSTArthabhAvanAvidhigrahaNAbhyAsarUpaH / 'dasaNaviNae' darzanavinayaH samyagdarzanaguNAdhikeSu zuzrUSAdirUpaH / 'carittaviNae' cAritracinayaH sAmAyikAdi cAriprANAM samyak zraddhAnakaraNamarUpaNAni / 'maNaviNae' 'manovinaya:-manasA vahumAnakaraNam, 'vayaviNae' vacanavinayaH vacasA bahumAnakaraNam 'kAyaviNae' 'kAyavinaya:-kAyena namaskArAdinA bahumAnakaraNam 'logozyAraviNae' lokotapa kA prathama bheda prAyazcitta hai| 'se kiM taM viNae' he bhadanta ! vinaya tapa kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-piNae sattavihe paNNatte' he gautama ! vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'nANaviNae' jJAnavinaya matizruta Adi jJAnoM kA zraddhAna karanA, unakI bhakti karanA, unakA bahumAna karanA tatpratipAdita artha kI bhAvanA, vidhi grahaNa aura abhyAsa karanA yaha saba jJAna vinaya hai| 'dasaNaviNae' darzanavinaya samyam darzanaguNa le yukta puruSoM kI sevA zuzrUSA Adi karanA Adi 'caritaviNae' cAritradhinaya-sAmAyika Adi cAritroM kI sasyaka zraddhA karanA unakA yathArtha rUpa se prarUpaNa karanA Adi maNaviNae' mano vinaya-mana se bahumAna karanA 'vatha viNae' vacana vilaya-vacana se bahumAna krnaa| kAviNa' kAya vinaya-kAya se namaskAra Adi dvArA bahumAna krnaa| 'logovayAra paDeTA maha prAyazcitta cha 'se kiM taM viNae' 8 lApana vinaya ta5 sA prA2nu 4 cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI che 4-'viNae sattavihe paNNace' gItama ! vinaya sAta prAgnI Desa che. 'taM jahA~ te / prabhAra cha. 'nANaviNae' jJAnavinaya, bhatijJAna, zrujJAna vigere jJAnAnu zraddhAna 429 tenI bhakti karavI tenuM bahumAna karavuM temAM pratipAdana karela arthanI bhAvanA karavI vidhigrahaNa ane abhyAsa karavo te badhAne jJAna vinaya samaja 'saNaviNae' zanavinaya sabhyazana zuddhathI yusta 53vAnI- sevA zuzraSA vizere 42vI 'carittaviNae' yAtrivinaya-sAmAyi vizere yAtriImA zraddhA karavI ane yathArtha rUpathI tenI prarUpaNa karavI te cAritra vinaya che. ja viNae' manApinaya bhanathA gahumAna 42 te manA vinaya che. 'vayaviNae' kyanayA vinaya 42vAta vayana vinaya che. 'kAyaviNae' yathA namAra vigere prahAra
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 bhagavatIse pacAravinayaH, lokAnAmupacAro vyavahArastadrUpI vinayaH ! sa lokopacAravinaya iti / 'se kiM taM nANavinae' atha kaH sa jJAnavinayaH ? bhagavAnAha-'nANaviNae paMcavihe pannatte' jJAnavinayaH paJcavidhA-paJcamakArakaH pajJaptaH 'taM jahA' tadyathA'AbhiNivohiyaNANaviNae' AbhinivodhikajJAnavinayaH prathamaH / 'jAva kevalanANaviNae' yAvat kevalajJAnavinayaH paJcamaH / atra yAvatpadena zrutajJAnavinayA. vadhijJAnavinayamanAparyavajJAnavinayAnAM saMgraho bhvti| 'setaM nANaviNae' sa eSa upari pratipAdito jJAnavinaya iti / 'se ki ta dasaNaviNae' atha kA sa darzanavinaya iti darzanavinaya viSayakaH praznaH, bhagavAnAha-'dasaNaviNae duvihe pAtte' darzanavinayo dvividhaH prajJAsaH 'taM jahA' tadyathA-'susmusaNAviNae ya' zuzrUSaNA vinayazca, zuzrUSaNA-sevA saiva vinayA-vidhivat sAmIpyena gurvAdInAM viNae' lokopacAra vinaya lokoM kA vyavahAra rUpavinaya / isa prakAra le vinaya sAta prakAra kA hai| 'se kiM taM nANaviNae' he bhadanta ! jJAna binaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'nANaviNae paMcathihe paNNatte' he gautama ! jJAnavinaya pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaile 'AbhiNiyohiyanANaviNae' Abhiniyodhika jJAna vinaya 1 'jAva-kevalaNANaviNae' yAvat kevalajJAnavinaya yahAM yAvat zabda se zrutajJAnavinaya, avadhijJAnavinaya aura manaH paryayajJAnavinaya' ina tIna cinayoM kA grahaNa huA hai / 'se ttaM nANaviNae' isa prakAra se yaha jJAnavinaya 5 prakAra kA hai 'le ki taM dasaNaviNae' he bhadanta ! darzana vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'daMsaNa viNae duvihe paNNatte' he gautama ! darzana vinaya do prakAra kA kahA samAna 42 te yavinaya che. 'logovayAraviNae' sApayAra vinylokenA vyavahArarUpa vinayane lekacAravinaya kahe che. A rIte vinaya sAta aranA thAya che. 'se kiM taM gANaviNae' an jJAnavinaya 48 ghat nA sa 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha hai-'nANaviNae paMcavihe paNatte' he gautama! jJAnavinaya pAMya 42 49 che. 'taM jahA' mA prabhArI cha -'AbhiNivohiyanANavigae' mAlinimAdhijJAna vinaya 1 'jAva kevalanANaviNae' yAvat zrutajJAna vinaya 2 madhijJAna vinaya 3 manaHpaya vajJAna vinaya bhane jJAna vinaya 5 'settaM nANaviNae' mA rI jJAnavinaya pAya mArane thAya che. 'se ki te dasaNaviNae' sagavan zanavinaya TA ranA cha 1 mA prazna uttaramA prabhu 4 che 4-'dasaNaviNae duvihe pamnatte' gItamA navinaya meM prazna 4 che. 'taM jahA' ta mA prabhAya che.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 2010 AbhyantarataponirUpaNam sevA karaNamiti zuzrUSaNAvinaya iti / 'aNaccAsAyaNAviNae ya' anatyAzAtanAvinayazva, ati-atizayena-A-Aya:-samyaktvAdelAmaH, tasya zAtanA iti atyAzAtanA taniSedho'natyAzAtanA pRSodarAditvAtsAdhuH / 'se ki taM susvasaNA viNae' atha kaH sa zuzrUSaNAvinaya iti praznaH, bhagavAnAha-'susmsaNAviNae aNegavihe pannatte' zuzrUSaNA vinayo'nekavidhaH prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-'sakkAreI satkAra iti vA-vinayAhasya satkArAdikaraNamiti / 'sammANei vA' sanmAnamiti vA gurzadeH prazastAhArAdinA saMmAnanamiti vA, 'jahA cauddasamasae taie udesae jAva paDisaMsAhaNayA' yathA caturdazazate tRtIyodeza ke yAvat pratisaMsA. dhanatA bhagavatI sUtrasya caturdazatakIyatRtIyoddezake satkArAdArabhya pratisaMsAgayA hai-'taM jahA' jaise-'suslalaNAviNae ya aNaccAsAyaNAviNae ya' zuzrUSaNAvinaya aura anatyAzAtanArUpa vinaya guru AdikoM kI vidhivat sevA zuzrUSA karanA yaha zuzrUSaNA vinaya hai aura jisa vinaya se samyaktvAdi kA lAbha hotA hai vaha anatyAzAtanA vinaya hai / 'se kiM taM sussUsaNA viNae' he bhadanta ! zuzrUSaNA vinaya kitane prakAra kA hotA hai ? prabhuzrI kahate haiM-'sussUsaNA viNae aNegavihe paNNatte' he gautama ! zuzrUSaNA vinaya aneka prakAra kA hotA hai 'taM jahA' jaise 'sakArei vA vinaya yogya puruSoM kA satkAra Adi karanA 'sammANeha vA' guru Adi janoM kA prazasta AhAra Adi dvArA sanmAna karanA 'jahA cauddasamasae taie uddasae jAva ghaDi saMsAhaNayA' jaisA ki bhagavatI sUtrake caudahaveM zataka ke tRtIya uddezaka meM satkAra se lekara yAvata 'sussUsaNAviNae ya aNaccAsAyaNAviNae suzrUSAyavinaya bhane anatyAzAtanA rUpa vinaya gurU vigerenI vidhi pramANe sevAzuzraSA karavI te zuzruSA vinaya che. ane je vinayathI samyaktva vigerene lAbha thAya che, te ananyAzAtanA vinaya uvAya che. 'se ki taM sussUsaNAviNae' lagavan zuzrUSA vinaya yA prazna he cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI che 4-'surasUmaNAviNae aNegavihe pannatte gautama ! zuzrUSa vinaya mana mArane 4 che. 'taM jahA' te mA pramANe che. 'sakkArei' vinaya 42vA yoya 53pAnA satsa2 vigaire 4231. 'sammANei vA' zu3tana vigerenu prazasta mAhAra vigairethI sanmAna 420'. 'jahA cauddasamasae taie uddesae jAva paDisaMsAharaNayA' rama masatI. sUtranA caudamA zatakanA trIjA uddezAmAM satkArathI laIne yAvat pratisaMsAdhanatAnA kathana sudhImAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM paNa
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle dhanatA paryantaM phathitaM tathaivehApi zuzrUpaNAvinayo jJAtavyaH / settaM susyUsaNA viNae' sa eSa zuzrUpaNAvinayaH kthitH| 'se kiM taM aNaccAsAyaNAviNae" atha kA so'natyAzAtanAvinayaH ? bhagavAnAha-'aNaccAsAyaNAviNae paNayAlIsaivihe patte' anatyAzAtanAvinayaH paJca catvAriMzadvidhaH prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'ahaMtANaM aNaccAsAyaNayA' arhanAm anatyAzAtanatA, 'arahaMta pamattassa dhammarusta aNaccAsAyaNayA' arhatvajJaptasya jinapratipAditasya dharmasya paJcamahAvratarUpasya anatyAzAtanA, 'AyariyANaM aNaccAsAyaNayA' AcAryANAm, AcAryonAma-'Acinoti ca zAstrArthamAcAre sthApayatyapi' svayamAcarate yasmAt tasmAdAcArya ucyate // 1 // iti lakSaNakasteSAm anatyAzAtanA / 'uvajjhAyANaM pratisaMsAdhanA taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI zuzrUpaNA vinaya ke sambandha meM kaha lenA caahiye| 'le taM sussU saNA viNae' isa prakAra se yaha zuzrUSaNA vinaya kahA hai 'se kitaM aNacanAsAyaNA viNae' he bhadanta ! anatyAzAtanA vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'aNaccAlAyaNAviNae paNayAlIsaivihe paNNatte' he gautama! anatyAzAtanA vinaya 45 prakAra kA kahA hai-'taM jahA' jaise--arahaMtANaM aNaccAsAyaNayA' arihaMtoM kI anatyAzAtanatA 1 'arahaMtapannattassa dhammasta aNaccAsAyaNayA' arihaMta praNIta paMcamahAvratarUpa dharma kI anatyAzAtanatA 2 'AyariyANaM aNacyA sAyaNayA' AcAryoM kI anratyAzAtanA 3 Acinoti ca zAsvArthamA. cAre sthApayatyapi svayamAcarate yasmAt tasmAdAcArya ucyate' jo zAstroM ke artha kA jJAtA hotA hai aura usake anusAra hI apanI pravRtti shushrss| vinayanA samayamA samAlo . 'se taM sussUsaNA viNae' mA zata mA zuzrUSa vinaya 43 cha. 'se kiM taM aNaccAmAyaNAviNae' De bhagavana ananyAzAtanA vinaya keTalA prakArane kahela che? A praznanA uttaramAM asuzrI -'aNaccAsAyaNAviNae paNayAlIsaivihe pannatte' , gautama ! anAyAzAtanA vinaya 45 pistANIsa prAranA he che. 'taM jahA' te / prabhArI cha.-'arahatANaM aNaccAsAyaNayA' marihata praNIta pAyabhAbata 35 dhamanI manatyAzAtanA 2 'AyariyANaM aNaccAsAyaNayA' sAyAnI manatyA. zatanA 3 'Acinoti ca zAstrArthamAcAre sthApatyapi svayamAcarate yasmAt tasmAdAcArya ucyate' rme| zAsana mana onest2 khAya che. anete pramANe pite pAMca AcArane pALe ane paLAvavAnI pravRtti kare che, tenuM nAma AcArya
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 su010 AbhyantarataponirUpaNam 457 aNaccAlAyagayA' upAdhyAyAnAm upAdhyAyAH nAma-yatsAmIpamavApya sUtrANi adhIyante tepAyanatyAzAtanA, therANaM aNaccAsAyaNayA 5, sthavirANAmanatyA shaatnaa5| 'kulassa aNaccAsAyaNayA kulasya-samudAyasya ekAcAryasantatirUpa. sya anatyAzAtanAH 6 / 'gaNasla aNaccAsAyaNayA' gaNasya-parasparasApekSAnekasAdhusamudAyasya anasyAzAtanA 7 / 'saMghassa aNaccAsAyaNayA' saMghasya-caturvidhasya anatyAzAtanA 8 / kiriyAe aNaccAsAyaNayA' kriyAyA anatyAzAtanatA, atrAhi-kriyA vidyate paraloko'sti ca zarIrendriyAdivyatirikta AtmA asti ca sakalAlezAdhakalaGkita siddhipadamityAdi marUpaNAtmikA gRhyate yadvA-ai-- pathikAdikA kriNa, etAdRzakriyAyA anatyAzAtaneti / 'saMbhogasya aNaccAsAyaNayA' saMbhogasya anatyAzAtanA saMbhogasya guNaguNinorabhedAd ekasAmA. karatA hai / usakA nAma AcArya hai / 'uvajjhAyANaM aNaccAsAyaNayA' jinake pAsa pahuMca kara munijana sUtroM kA adhyayana karate haiM aise upAdhyAyoM kI anatyAzAtanatA4 'therANaM aNaccAsAyaNayA 5' sthaviroM kI anatyAzAtalatA 'kulassa aNaccAsAyaNayA6' eka AcArya kI santatirUpa jhula kI alalyAzAtanatA 'gaNarasa aNaccAsAyaNayA' paraspara sApekSa aneka sAdhu samUha kI anatyAzAtanatA 7 'saMghassa aNaccAkhAyaNayA' caturvidha saMgha kI anatyAzAtanA 8 'kiriyAe aNaccAlAyaNayA kriyA kI-paraloka hai, zarIra aura indriya se vya. tirikta jhAlA hai, tathA sakala klezAdikoM se akalaGkita siddhipada hai| ityAdi prarUpaNAtmika kriyA kI anatyAzAtanA 9 athavA-aiyA. pakSita Adi kriyA kI anatyAzAtanA 9 'saMbhogassa aNaccAsAyaNa yA' guNa guNI ke abhedale saMbhogI arthAt eka sAmAcArIvAle sAdha cha. 'uvajhAyANa aNaccAkhAyaNayA' bhunInI pAse sUtrI adhyayana cha, mevA upAdhyAyonI manatyAzAtanA 4 'therANaM aNaccAsAyaNayA'5 sthapizanI (vRddhonI) manatyAzAtanAya 'kulassa aNaccAsAyaNayA 6 mAyAya nA samAya35 ganI mAnatyAzAtanA 6 'gaNasva aNaccAsAyaNayA' 52052 sApekSa-mapekSA mane sAdhu sabhUkhanI manatyAzAtanA 7 'saMghassa aNaccAsAyaNayA' yatavidha sadhanA manatyAzAtana 8 "kiriyAe aNaccAsAyaNayA' yAnI-meTa -pasa zarIra ane indriyathI ja AtmA che, tathA sakala kalezothI niSkalaMka evuM siddhi pada che vigere rUpa prarUpaNanI ananyAzAtanA 9 athavA eyapathika vigere TiyAgonI manatyAzAtanA 6 'saMbhogassa aNaccAsAyaNayA' shushushiin| abhedathI sa bhoga arthAt eka sAmAcArIvALA sAdhunI athavA eka bha0 58
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ wee bhagaedies cArIkasAdhoH athavA eka sAmAcArIkasAdhI rAhArAdidAnA''dAnarUpaH sambho gastasyAtyAzAtanA 'AbhiNivohiyamANassa aNaccAsAyaNayA' Abhinivodhikasya jJAnasya satyAkhyajJAnasyetyarthaH anatyAzAvanA, / 'jAva kevalaNANassa aNaccAsAyaNayA' yAvatkevalajJAnasya anatyAzAtanA, yAvatpadena zruvajJAnasya anatyAzAtanA, manaHparyavajJAnasya anatyAzAtanA, eteSAM saMgraho bhavati, tadevas-pazcadazabhedA ananyAzAnAvinagasya saMvRttAH / 'eesiM cetrabhattimA' evepAmevAtprabhRtInAM paJcadazAnAM bhaktivahumAnena bhakvAsa bahumAno bhaktihumAna: bhakti - vAhyasevA bahumAnatha - Antara: mItiyogaH, tathAcAdi bhaktibahumAno yAvada kevalajJAnamaktivahumAnaH, etena rUpeNa paJcadabhedA apare iti kI athavA eka sAmAcArI vAle sAdhuoM ke AhArAdi dene lene rUpasaMbhoga kI anatyAzAtanA 10 'AbhiNivohiyanANarasa aNaccAsAyagayA' matijJAnanAmaka abhiniyodhika jJAna kI anatyAzAtanA 11 'jAca kevalaNANasla aNaccAsAvaNayA' yAvat kevalajJAna kI anasyAjJAtanA 15, yAvatpada se zrutajJAna kI anatyAzAtanA 12, avadhijJAna 13 kI anatyAzAtanA, manaH paryavajJAna 14 kI anasyAzAtanA isa prakAra se ye anatyAjJAtanA ke 15 bheda haiM, isI prakAra se 'eesi veva bhavihumANeNaM' inakI bhakti aura bahumAna ko lekara 15 bheda aura anatyAzAlA ke ho jAte haiM / bhakti meM inakI bAlasevA AtI hai aura bahumAna se inakI Antara prItiyoga AtA hai / tathA ca - arha bhakti aura apamAna yAvat kevalajJAna bhakti aura kevala jJAna bahumAna karanA isa prakAra se bhakti aura bahumAna ko Azrita karake sAmAcArIvALA sAdhuonA AhArAdi devA levA rUpa sabhAganI manatyAzAtanA 10 'AbhiNibohiyanANassa aNaccAkhAcaNayA' bhatijJAna-gAlinimodhi jJAnanI anatyAzAtanA 11 'jAva kevalanANassa aNaccA sAyaNayA ' yAvat kevaLajJAnanI anatyazAtanA 15 yAvat padathI zrutajJAnanI anatyAzAtanA 12 adhijJAnanI anatyAzAtanA 13 mana:paryuM vajJAnanI anatyA zAtanA 14 A rIte A anatyAzAtanAnA paMdara bhe thAya che. eja pramANe 'eesi caiva bhattivahumANeNaM' tebhanI lati ane bahumAnate sahane jIna padara bhede anatyAzAtanAnA thaI jAya che. bhaktithI mAhya sevA grahaNa thAya che, ane bahumAnathI temanI aMdarano prItiyAga grajI thAya che. tathA aha tanI bhakti ane arhata pratye mahumAna yAvat kevaLajJAna bhakti ane kevaLajJAna khahumAna karavuM. A rIte bhakti ane bahumAnanA Azraya karIne tenA
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU010 AbhyantarataponirUpaNam triMzadabhedA antyAzAtanAvinayasya bhavanti / 'eesi ca canna saMjalaNayAe' eteSA mahatprabhRti kevalajJAnAntAnAM paJcadazAnAM sadbhUtaguNavarNanena yazodIpanam tena ca tena ca paJcadazabhedA bhavanti, anatyAzAtanAvinayasya tadevaM sarvasaMkalanayA paJcacatvAriMzadbhedA anatyAzAtanAvinayasya bhavanti / 'se ttaM aNaccAsAyaNAdie' sa eSa anatyAzAtanAvinayaH / ' se ' daMsaNaviNae' sa eSa darzanavinayaH / 'se kiM taM cAricaviNae' atha kaH sa cAritracinayaH ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'cAritaviNae paMcavihe panate' cAritracinayaH paJcavidhaH prajJapta iti / 'taM jahA ' vagA - 'sAmAiyacAritaviNae' sAmAyikacAritravinayaH, 'jAva ahakkhAyacAricaviNae' yAvad yathAkhyAtacAritravinayaH / atra yAvatpadena chedopasthApanIca cAritracinayaparihAravizuddhi cAritra vinyasUkSma parAyacAstrivi 15 ye bheda hote haiM / 'eeliM ceSa vaNNasaM jalaNayAe' tathA arihaMta se lekara yAvat kevalajJAna kI sadbhUtaguNa varNana se kIrti karanA isa prakAra se 15 bheda se hote haiM / saba kula milAkara anatyAjJAtanA vinayakA 45 bheda ho jAte haiM / 'se taM' aNaccAsAvaNA viNae-' se 'ta' daMtaNaviNae' yahI anatyAzAtanAvinaya kA svarUpa hai / isa prakAra isake kathana se darzanavinaya kA pUrA kathana samApta ho jAtA hai / 'se kiM taM cAritaviNae' he bhadanta | cAritracinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'cAritaviNae paMcavihe paNNatte' he gautama! cAritra vinaya pAMca prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise- 'sAmA ithacAridie, jAba ahakakhAvacAritaviNae' sAmAyika cAritra vinaya aura yAvat yathAkhyAta cAritra vinaya / yahAM yAvatpada' se 'chedosthAnIya cAritra vinaya, parihAravizuddhi cAritra vinaya, sUkSma. yA pa'hara leho thardha laya che. 'eesi' caiva vaNNasaMjalaNayAe' tathA marihatathI laIne yAvata ketraLajJAnanA guNu vanathI kIrti karavI te rIte pa dara bhe yache 'seta aNaccAsAyaNA viNae-se taM daMsaNaviNae' mA 4 sana tyAzAtanA vinayanuM svarUpa che. A rIte A kathanathI darzanavinayanu thana samApta thai jAya che. 'se kiM taM cAritaviNae' he lagavan zAstrivinaya DeTA amaratA usa che? yA azratA uttaramA aluzrI che - ' cAritaviNae paMcavihe patte, he gautama! yaritra vinaya yAya aAranA De che. 'taM jahA' te mA prabhA che.- 'sAmAiya cAritta vaNara, jAva ahakhAyacAritaviNae' sAmAyi nyAstrivinaya, 1 deApasthApanIya cAritra vinaya, parihAravizuddhika cAritravinaya 3 sUkSma
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 60 nayAnAM saMgrado bhavati tathAhi - sAmAyikacAgnivinayacchedopasthApanIyacAritra vinayaparihAravizuddhikacAritravinaya sUkSmasaMparAcAstrivinaya yathAkhyAtacAritra'vinayabhedAt cAritra vinayaH paJcavidho bhavatIti bhAvaH / ' se ' cAricaviNae' sa epa pUrvoktacAritra vinaya iti / 'se kiM taM maNaviNa' atha kA sa mano vinayaH ? iti manaH, bhagavAnAha - 'maNaviNae duvihe paNNane' bano vinayo dvividhaH prajJaptaH 'taM jahA ' tadyathA 'pasatyamaNaviNae' prazasta sano vinayaH, prazasta'mana eva pravartanadvAreNa vinayaH karmApanayano iti prazastamano vinayaH, 'apasatyamaNi' aprazastamano vinayaH apazasta mana eva nirvasanadvAreNa vinayo'prazastamanovinaya iti / ' se kiM taM pasatyamaNaviNa' atha kaH sa praNavamano vinayaH saMparAya cAritra vinaya' inakA grahaNa huA hai| tathA ca-sAmAyika cAritracinaya, chedopasthApanIya cAritravinaya, parihAravizuddhi cAritra vinaya, lakSmasaMparAya cAritra vinaya aura yathAyAta cAritra vinaya isa prakAra se ye cAritra vinaya ke bheda haiM / 'se kiM taM maNaviNae' he 1. bhadanta ! mano vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'maNaciNae duvihe paNNatte' he gautama | manovinaya do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaisA- 'pasatthamaNaviNae apalatthamaNaviNae' prazasta mano vinaya aura aprazasta mano vinaya prazasta vicAra dhArA meM mana kI jo pravRtti hai vaha prazasta mano vinaya hai / yaha prazasta mano vinaya AtmA se karmoM ke apanayana (dUra) karAne meM upAya bhUta hai aprazasta sana kI nivRtti karane rUpa aprazasta mano vinaya hai 'se kiM taM patthamaNaviNa' he bhadanta / prazastamano vinaya kitane prakAra kA saparAya cAritra vinaya 4 ane yathAkhyAta cAritra vinaya pa A rIte * cAritra vinayanA pAMca bheda kahyA che. 'se ki taM maNaviNae' he labhavan bhanovinaya DeTA aAranA udyA che ? zyA praznanA uttarabhAM aluzrI che - 'maNaviNae duvihe pannatte' he gItabha ! bhanovinaya me akSaro hyo hai. 'taM jahA' te yA abhASe che. 'patthameNaviNae apasatthamaNaviNae' prazasta bhanovinaya bhane aprazastabhanovinaya prazasta vicAra dhArAmAM mananI je pravRtti thAya che, te prazarata maneAvinaya kahevAya che. A prazasta maneAvinaya AtmAthI karmone haTAvavAmAM upAya rUpa che. f azasta bhananI nivRtti vA 35 aprazasta bhanovinaya che. prasatthamaNaviNae' se lagavan prazasta bhanovinaya DeTA prahArano 'se ki taM Desa hai ?
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayandrikA TIkA za025 u.7 sU010 AbhyantarataponirUpaNam bhagavAnAi-pasasthamaNaviNae sattavihe paNNate' prazastamanovinayaH saptavidhA-saptaprakArakA prajJaptaH. 'taM jahA' tadyathA-'apAyae' apApaka:-sAmAnyataH pAparahitaH / 'asAvajje' asAvadhaH vizeSataH pApavarjitaH / 'akirie' akriyA-kAyikyAdi kriyAbhiSvaGgavajitaH / 'niruvakke se niruupklesh:svgtshokaadhupkleshvrjitH| 'aNaNhavakare' anArakaraH prANAtipAtAdhAzravakaraNarahita ityarthaH / 'acchavikAre' akSapikaraH, kSaNiH-svaparayorAyAsaH yat tat karaNazolo na bhavati so'kSavikaraH / 'azrUyAbhisaMkaNe' abhUtAbhizaGkanam yato bhUtAni abhizaGkAnte-bibhyati tat sUtAbhizaGkAnam itthaM yat na bhavati tat abhUtAbhizaGkanam iti / 'se pasatyamaNaviNae' sa epaH SaT prakArakA prazastamanovinayaH kathitaH / 'se ki taM apasatthamaNaviNae' atha kaH sI'pazastamano vinaya iti apazastamano viSayakaH prshnH| bhagavAnAha-'apahai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'pakhatthamaNaviNae sattavihe pannatte he gautama ! prazasta mano vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise-'apAvae, alAvajje, akirie, niruvakkele, aNaNhavakare, acchavikare, abhUyAbhilaMkaNe' pAparahita 1 sAmAnya se pAparahita asAvavizeSarUpa se pAparahita 2, akriya-kAyikI Adi kriyAoM meM Asakti rahita 3, nirUpakleza-svagata zokAdi upakleza rahita 4, anAzrayakara prANAtipAta Adi Azrava karane se rahita 5, akSapi kara-sva ko evaM parako AyAsa (pIDA) karane se rahita 6 evaM abhUtAbhizakuna-prANI aya gharjita 'se taM pasalthalaNaviNae' aisA yaha prazasta mano vinaya hai| 'se kiM taM apalakSa maNaviNae' he bhadanta ! aprazasta manovinaya kitane prakAra kA hai uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'apalasthamaNaviNae mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'pasasthamaNaviNae sattavihe pannatte ke gItama! prazasta manAvinaya sAta prazna 498 . 'ta' jahA' te mA prabhAvI cha -'apAvae, asAvajje, akirie, nirUvakkese, aNahavakare, abhUyAbhisaMkaNe pAparahita 1 sAmAnyapaNAthI pAparahita ane asAvaghapaNa vizeSapaNAthI pAparahita 2 akiya-kAyikI vigere kriyAomAM Asaktirahita 3 nirUpakalezana aMtargata zekavinAnA 4 anADhavakara-prANAtipAta vigere Asrava karavAthI rahita 5 akSapikara-va ane parane pIDA karavAthI nivRtta rahevuM 6 tathA anna tAmina-prANI saya 2Dita 7 'se ki taM apasatyamaNaviNae' se sAvana aprazarata mane vinaya keTalA prakArane kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIstre satthamaNaviNae sattavihe pannatte' aprazastamanovinayaH saptavidha:-saptaprakArakA prajJaptaH, taM jahA' tadyathA-'pAvara' pApakaH sAmAnyena pApasaMkalitaH / 'sAvajje' sAvadhaH vizeSataH pApasahitA, 'sakirie' sakriya:-kAyi kavAdikriyAbhipaGgasahitaH 'sa upakese' sopaklezaH-svagatazokAdhupaklegayuktaH / 'aNhavakareM Azrayakara:- prANAtipAvAdyAzravakaraNasahitaH / 'chavikare' kSapikaraH -kSapiH-svaparayorAyAsaH taskaraNazIlaH ! 'bhUyAbhisaMkaNe' bhUtAmizaGgAnaH yato bhUtAni AzaGkante-mayaM saMprApnuvanti tAdRzaH / 'setaM maNaviNae' sa epa sAmAnyavizeSAbhyAM mano vinayo nirUpita iti / manovinayaM pradarya vacanavinayaM darzayitumAha-'se ki ta' ityAdi, 'se ki taM vaiviNae' atha kaH ma vacanavinayaH ? khattavihe paNNatte' he gautama ! aprazasta mano vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jaise-'pAyae' pAparUpa-sAmAnya se pApa saMvalita pApayukta 1 'sAyajje' vizeSarUpa se pApa se yukta 2 'sakirie' kArya kI Adi kriyA meM Asakti sahita 3 'savakkese' svagatazokAdi upakleza sahita4 'aNhavakare' prANAtipAta Adi Azraya karane vAlA 5'chavikare' sva aura parako AyAsa (pIDA) karane vAlA 6 aura 'bhUyAbhisaMkaNe' jIvoM ko bhaya prApta karAne vAlA aisA 'setaM apa. satya maNaviNae' ina pApayukta mana Adile nivRtti karanA yaha apra. zasta mano vinaya hai / 'se se baNaviNae' isa prakAra se yahAM taka mano vinaya kA kathana kiyA-pacara vinaya kA kathana kiyA jAtA hai-isameM gautamasvAmI ne prabhumI se aisA pUchA hai-se kitaM vaha cha 4-'apasatthamaNaviNae sattavihe paNNatte gautama ! maprazasta manAvinaya sAta 49dA che. 'ta' jahA' 1 mA prabhArI che. 'pAvae' pA535 sAmAnyathA pAyathA yuddhata 1 'sAvajje' vizeSAthI 55yuta 2 'sakirie' yanI abhayAmA mAsahita sahita 3 'sauvakkese' svAta-yAtAnAmA 22 visare 754vezayukta 4 'alavakare' prANAtipAta vizere mAnava 42vAvApA 5 'chavikare' 55 mana 522 mAyAsa (pI31) 42vAvANA bhane 'bhUyAbhisaMkaNe' vAna laya Guru 42qApA, mevA 'settaM apasatyamaNaviNa' mA mdhe| ma ta manAvinaya che. 'se ta maNaviNae' yA zata ATalA sudhI mane vinayanA saMbaMdhamAM kathana karela che. have vacana vinayanuM kathana karavAmAM Ave che-A saMbaMdhamAM zrIgautama vAbhIme prabhuzrIna me 5cyuche hai-'se ki ta vahaviNae lagavan payana
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.79010 AbhyantarataponirUpaNam 463 iti praznA, magavAnAha-vai viNae duvihe pannatte' vacanavinayo dvividhaH prajJapta, 'taM jahA' tadyathA 'pasatyavaiviNae ya apasatyavaiviNae ya' prazastavacanavinayazva apazastavacanavinayazca / 'se kiM taM pasatthavaiviNae' atha kaH sa prazastazcanavinayA bhagavAnAha-'pasatthavaiviNae sattavihe pannatte' prazastavacanavinayaH saptavidhA prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA-'apAyae' apApavAvapravartanarUpo vAgvinayo'pApA / 'asAvajje' asAvadyA-vizeSato'pi pAparahitaH / 'jAva abhUyAbhisaMkaNe' yAvat abhUtAbhizaGkanam abhUtAbhizaGkanarUpo vAvinayaH, atra yAvatpadena akriyo nirUpaklezo'nAzravakaro'kSapikaraH, ityeSAM grahaNaM bhavatIti / 'se taM pasatthavaiviNae' sa eSa sapta prakArakA prazastavAdhinayo nirUpita iti / 'se ki taM viNae' he bhadanta ! sancana cinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'baviNae duvihe paNNatte' he gautama ! bacanavinaya do prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise palathavadhigae tha apalatthya vaha viNae ye prazastavacana cinaya aura aprazasta bacana cinaya 'se kiM taM pasatthavaiviNae' he bhadanta : prazasta bacana vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'palattha badaviNae sattavihe paNNatte' he gautama ! prazasta vacana binaya lAta prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'apAvae' pApa rahita vacana kI pravRtti rUpa vAg vinaya apApaka hai 1 'asAvajje 2 asAvadha-vizeSa rUpa se pAparahita vacana 'jAba abhUyAbhisaMkaNe' yAvat jIvoM ko bhaya na upajAne vAlA vacanayahA~ yAvatpada se 'akriya, nirUpaklezA, anAvakara akSapikara' ina padoM kA grahaNa huA hai| 'se taM pasathavaiviNae' isa prakAra se yaha vinaya keTalA prakAranA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe the 3-'vaiviNae duvihe pannatte' he gautama ! kyAnavinaya 2. rana hesa cha. 'ta' jahA' te mA pramANe che. 'pasatthavaiviNae ya apasatthavaiviNae ya' prazasta kyanavinaya mana maprazasta kyana vinaya se ki tapasatthavaiviNae he bhagavad prazasta vacana vinaya keTalA prakAranA kahela che ? uttaramAM prabhuzrI cha8-'pasatthavaiviNae sattavihe paNNatte ke bhItama! prazasta kyana vinaya sAta praa2ne| usa che. 'ta jahA' ta mA prabhArI che. 'apAvae' 55 vinAnA kyananI pravRtti35 pAsa-payana vinaya mA54 42vAya che 1 'asAvajje' vizeSa35thI pApa dinAnA payanane prayAsa 2 ta asAvadha kyana upAya che. 2 'jAva abhUyAbhisaMkaNe' yAvat lvAne maya na tavanAza kyana miDiyAM yAvara56thI 'akriya nirupakleza, anAsravakara akSapikara' mA
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya apasasthavaiviNae' atha kA so'pazastavAgvinayaH ? iti praznA, bhagavAnAha'apasatyavaiviNae sattAvihe pannatte' apazastavAgvinayaH saptavidhaH majJaptaH 'taM jahA vadhathA-'pAnae' pApA-pApavAkamavartanarUpo vAgvinayaH paapkH| 'sAvagje sAvadhaH sAvadhavApavartanarUpo bAbinayaH sAvadhaH, evamagre'pi bodhyaH / 'jAva. bhUyAbhisaMkaNe' yAvad bhUtAbhizaGkanaM yAvatpadena sakriyaH sopaklezaH AzrayakaraH, kSapikara eteSAM grahaNaM bhvtiiti| 'se apamatvAviNae' sa epa saptamakAra: ko'zastavAgvinayaH pradarzitaH / 'settaM vA viNa' sa epa prakAradvayena vAgvinayaH kathita iti / atha kAyavinayadarzanAyAha-' se kitaM kAyaviNae' atha kA sa sAta prakAra kA prazasta bacana vinaya hai| 'se kitaM apasatyavaha ciNae' he bhadanta ! aprazasta vacana cinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prazuzrI kahate haiM 'apasatya bahaviNae sattavihe paNNatte' he gautama! aprazasta vacana vinaya lAta prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise'pAdhae sAdajje jAva jhUyAbhisaMkaNe' pApasahita vacana polanA 1 sAvadha vacana bolanA 2 yAvata jIvoM ko bhaya utpanna ho aise vacana bolanA aise ina vacanoM se nivRtti karanA ye saya aprazasta vacana bilaya hai| yahAM yAvat zabda se 'sakriyaH lopaklezA, AzravakaraH, kSapikaraH' ina padoM kA grahaNa huA hai / 'se taM vaiviNae' isa praza. sta vacana vinaya aura aprazasta cacana vinaya ke kathana se vacana vinaya kA kathana pUrNa ho jAtA hai / 'khe kiM taM kAyaviNae' he bhadanta ! kAya vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'phAyadhiNae pahAnA basa thayo che. 'se tapasatthavaiviNae' mA sAta mAranA prazasta kyana vinaya 47 che. 'se ki ta apasatyavaiviNa' 8 apan aprazasta vacana vinaya keTalA prakArane kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha hai-'apa pratthavaiviNae svattavihe paNNatta', gautama! maprazasta vayana vinaya sAta prazna 4 che. 'ta jahA' ta mA pramANe che.'pAvae sAvajje jAva bhUyAmisaMkaNe' 552Dita kyana mAsa 1 sAvadha kyana bAlavuM 2 yAvat chane bhaya utpanna thAya tevA vacana bolavA A saghaLo maprazasta payana vinaya 47sa che. mahiyAM yAvatpathI 'sakriyaH soklezaH, AstravakaraH kSapikaraH' mA pAnI saDa thy| che. 'se taM vaiviNae' mA prazasta vacanavinaya ane aprazarata vacana vinayana kathanathI vacana vinayanuM kathana samApta thAya che. __'se ki ta kAyaviNae' 8 lagavan yavinaya 48 rana na
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaTrikA TIkA 2025 7.7010 Abhyantaratapo nirUpaNam 465 kAryAvinayaH ? umara - ' kAryaniNae dubihe pannace' kAryAvinayo dvividhaH prajJaptaH / bhedadvayameva darzayati- 'taM jahA ' tadyathA 'pasatyakAyaniNae ya apasastha kAyaciNae ya' mazaratkAyavinayatha adAsvakAya vinayazca / 'se kiM taM palatthakAyaciNae' atha kaH sa prazastakAyaninacaH ? iti mannaH bhagavAnAha - 'pasatthakAya viNae sattavihe pannatte' prazasta kAyavirayaH saptavidhaH - saptamArakaH prajJaptaH - kathita iti / 'taM jahA ' tadyathA - 'Auca apUrNa' AyuktaM gamanam A - sarvato bhAvena yuktam upayogapUrvakaM yava gamanaM gatvAgatirUpaM tat ayuktaM gamanam, athavA - Aguptagamanam Aguptapuruvandhitvena jayacamapi Aguptamiti kathyate / 'Aula' ThANaM" Ayuktam- sopayogaM sthAnam(-sthitiH sAdhAnA sthitirityartha, 'Auca' nisIyaNaM' AyuktaM nibhIdanam-upavezanam 'AuttaM tuyahaNaM' AyuktaM tvagvartanam samAhitamanastathA parivartanayityarthaH / ' bhAuta ullaMghaNaM' AyuktamullaGghanam utduvihe paNpase' kAya vinaya do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise - 'pasatyArthaviNae ya' appayasthakAryAviNae ya prazasta kAryAvinaya aura amaratAya vinaya 'se kiM taM pasatthakAryAviNa' he bhadanta ! prazastakAvinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'patthakAviNae savihe paNNatte' he gautama! prazasta kAryAvinaya sAta prakAra kA dahA gayA hai / 'taM jahA' jaise 'AuntaM gamanaM' ghatanA pUrvaka upayoga se gamanAgamana karanA 1 'AutaM ThANaM' yAtanA pUrvaka upayoga se ThaharanA 2 'Auta nikhIyaNaM' upazega sahita Fear se baiThanA 3 'Asa' tumhaNaM' ghatanA pUrvaka karavaTa badalanA : 'Auta ullaMghaNaM' upayoga sahita yatanA se dvAra Adi kI argalA Adi kA che? A prazanA uttaramA anuzrI hai- 'kAyaviNae duvihe paNNatte' De gautama ! chAyavinaya me aArane mahesa he 'ta' jahA' te yA pramAye che. 'patthakAyaviNae ya apasatthakAyaviNae ya' prazastakAya vinaya ane apazais DAyavinaya 'se ki ta pamatthakAyaviNara' he lagavan prazasta ayavinaya DeTA prazasta khela hai ? aa praznanA uttaramAM anuzrI uDe che - 'pattha kAryAviNa sattadihe paNate' se gautama / prazasta athavinaya sAta prAranA uDe he 'ta' jahA' te yA mAye he. 'Au' gamaNaM' yatanApUrva' upayogathI 452 21va2 51vI 1 'Auna' ThANaM' yatanApUrva 4- upayogathI ulu rahevu 2 'Autta' nimIyaNa' upayoga sahita yatanApUrva mesavu, 3 'Arata' tugrahaNaM' yatanApUrva 12vaTa (eDamA ) mahadavA 4 ' AuttaM' ullaMghaNaM' upayoga pUrva 0 59
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 bhagavatIsUtre acaM lakSa dvArArgalAderiti / 'Auna palaMghaNaM' AyuktaM malaGghanam prakRSTaM lAnaM vistIrNam khAtAderiti malaGghanam taca AyuktamupayogapUrvakaM bhavediti / 'AuttaM saJcidiyajogajujaNayA' AyuktaM sarvendriyayoga yuJjanatA-Ayukta sopayogaM sarvendriya yogAnAM sarvendriyavyApArANA prayoga ityarthaH / 'settaM pasatthakAyaviNae' sa epa saptarakArakA prazastakAyavinayaH kathita iti / 'se ki taM apasasthakAyaviNae' atha kA so'pazastakAyavinayaH ? iti magnaH, bhagavAnAha'apasatthakAyaviNae sattavihe panante' aprazasta kAyavinayaH saptavidhaHmajJaptaH 'taM jahA' ta yathA 'aNAuttaM gamaNaM' anAyuktaM gamanam upayogamantareNa gamanamityarthaH / 'jAva aNAuttaM sabidiyajogajujaNayA' yAvat anAyuktaM sarvendriyavyApAraullaMghana karanA 5 'Aunta palaMghaNaM' upayogasahita atanA pUrvaka vistIrNa khar3e Adi kA lAMghanA 6 'AuttaM sandhidiyajogajuMjaNayA' yatanA pUrvaka samasta indriyoM ko apane apane viSaya hai pravRtta karanA 7 'se tapasatyakAyaviNae' isa prakAra se yaha lava prazasta kAya vinaya hai 'Autta' zabda kA artha sAvadhAnatA pUrvaka-athavA upayoga pUrvaka hai| 'se kiM taM apalatyakAyaviNae' he bhadanta ! prazastakAya vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'apalatthakAyaviNae sattavihe paNNatte' he gautama ! aprazasta kAyavinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'aNAuttaM gamaNa' upayoga pUrvaka gamanA. gamana nahIM karanA 'jAva aNAuttaM sadiyajogajuMjaNayA' yAvat-vinA upayoga ke samasta indriyoM ko apane 2 viSayoM meM lagAnA yatanAsahita mArA vigarenusanu na 42.5 'Autta palaMghaNaM' upayogapUra yatanAthI bhoTa mA vigerenu Geer 42.6 'Autta savviMdiyajogajuMjaNayA' yatanApUrva sajI dhandriyAna pAtapAtAnA viSayamA pravRtti 4211vI. 7 'setta pasasthakAyaviNae' mA zata mA tamAma prazasta yavinaya avAya che. 'Autta' . shhne| ma sAvadhAnatApUrva-mayA 6paye pUrva se prabhAva cha. 'se ki ta apasatthakAyaviNae' 3 sAvana aprazastakAya vinaya keTalA prakArane kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha -'apasatthakAyaviNae sattavihe paNNatte' gautama! mapraza24Aya vinaya sAta rn| 4 che 'tajahA' te mA pramANe the. 'aNAutta gamaNaM' payAgapUrva ava20412 na 42vI. 'jAva aNAutta savve diyajogajujaNayA' thAvat upaga vinA saghaLI Indriyone pitapotAnA viSayamAM lagAvavI.
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaJcandrikA DhokA za025 u.7 sU010 Abhyantaratavo nirUpaNam vai prayoga iti / atra yAvatpadena anAyuktaM sthAnam anAyukta niSIdanam anAyuktaM svagvartanam anAyuktamullaGghanam anAyuktaM pralaGghanamityateSAM grahaNaM bhavati tathA ca anAyuktagamanAdibhedena aprazastakAya vinayaH saptavidho bhavatIti / 'se ca' apasatthakAviNara' sa epa apazastakAya vinayo darzita iti / 'se ttaM kAyavie' sa eSa prazastAmazaratabhedena kAyavinayo nirUpita iti / vinayAntargataM lokopacAra vinayaM darzayitumAha- 'se ki te' ityAdi. 'se kiM taM logovayAraviNae' atha kaH sa lokopacAra vinayaH ? iti praznaH bhagavAnAha - ' logovayAravire sattavihe pannatte' lokopacAravinayaH saptavidhaH prajJaptaH, lokAnAmupacAro vyavahAraH tadrUpo yo vinayaH sa lokopacAravinayaH sa saptadhA bhidyate / saptabhedameva yahAM pAvarapada le - 'anAyukta sthAnam, anAyukta niSIdanam, anAyukta' svagra vartanam, anAyuktamullaGghanam, anAyukta pralaGghanam' ina pardoM kA grahaNa huA hai / ityAdi kAyA kI anupayoga binA - upayoga kI pravRttiyoM ko rokanA aprazastakAya vinaya hai isa prakAra anAyukta gamanAdi ke bheda se aprazastakAya vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai / 'setaM kAyaciNae' prazasta aprazastakAyavinaya ke bheda se kAyavinaya kA pUrNa kathana yahAM taka kiyA / aba vinayAntargata lokopacAra vinaya kA kathana kiyA jAtA hai - 'se kiM taM logovayAraviNae' he bhadanta ! lokopacAra vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'logocavAraviNae sattavihe paNNatte' lokopacAra vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai lokoM kA upacAra-vyavahAra rUpa vinaya hai vaha lokopacAra cinaya hai / 'taM jahA ' lokopacAra vinaya ke sAta bheda 5 gaDiyAM yAvatyaddathI 'anAyukta sthAnam, anAyuktam niSodanam, anAyuktam tvagvartanam anAyuktamullaMghanam anAyuktaM prallavanam' mA yahI thaDa urAyA hai, yA rIte anAyuktagamana vigerenA bhedathI prazastakAya vinaya sAta prakAranA kahela che. 'seta kAyaviNae' mA rIte azasta bhane aprazastanA lehathI ayavinayatu svarUpa kahela che. haeNve vinayanI A taryaMta leAkeApacAra vinayanu` kathana karavAmAM Ave che. 'se ki ta logovAraviNara' se lagavan se apacAra vinaya DeTalA aaarne| uDesa che? yA praznanA uttaramA prabhuzrI che - 'lo govayAra viNae sattavide paNNatte' sopiyAra vinaya sAta agara uDela che. 'ta' jahA' te mA prabhAve
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 468 bhagavatIsUtra darzayati 'tajA tathathA-'50mAlavattiya' abhyAsattisAra adhyAso guruprabhR. tInAM samIpam tatra vRttirvatana milyabhyAsavRnikam / parancha vANuvatiya' paraccha. ndAnuvRttikam / 'kanja' kAryahetuH, kAryahetu jJAnAdiyAyanimina bhaktAdidAnarUpa iti / 'kayapaDikaiyA' kRtamatikanivA, ime mA pUrva jJAnAdi zikSitavanto'na ebhyo bhaktAnayanAdirUesenAkaraNaM mama kartavyaM vasate, iti buddhayA yo vinayaH sa kRtamavikRtivAkhyo lokopacAravinayaH kathyate iti, yadvAsAmpratamahamAsanabhaktAdidAnena gurun prasAdayiSyAmi tadAne ime kRtasya sevAkAryastha pratikRtibhAvena mama zrutaM dAsyantIti buddhayA vinayakaraNamiti / 'atta gavesaNayA' ArtagavepaNatA Atasya rogAyabhimUtasya sAdharmiyAya gAvepaNaM bhaipa jyAdidAnArthamanveSaNam AgaveSaNam tasya bhAvaH ArtanakSepaNanedi / 'desaisa prakAra se hai-'abhAsavantiyaM1' guru Adi lahApuruSoM ke lamIpa rahanA 1, 'paracchaMdANuyattiyara' gurU Adi mahApuruSoM kI icchA ke anusAra calanA 2 'kajjouM3' jJAnAdi kArya ke nimitta mAhAra Adi kI vyavasthA karanA 3 'kayapaDikaiyA4' kiye hue upakAra kA badalA denA arthAt inhoMne mujhe pahile jJAnAdi kA zikSaNa diyA hai, ataH inakI AhAra Adi ke dvArA sevA karanI cAhiye-isa prakAra kI buddhi se jo vinaya kiyA jAtA hai vaha kRtapratikRtitA rUpa lokopakAra vinaya hai 4 / yahA seM isa samaya yadi Asana bhakta Adi mAma chArA guru ko prasanna karalUMgA-to ye Age mere dvArA kiye gaye racA mArtha ke padale meM mujhe zuna paDhA dege isa buddhi se jo unakI sevA karanA hai vaha bhI lokopacAra vinaya hai| 'attagavekSaNazA' romAdile AkrAnta sAdharmijana kI bhaiSajyAdi dene ke nimitta prakSepaNA karanA 'dezakAla. cha -'AbhAsavattiyaM' zu3 vigaire bhApAnI sabhI5 27du. 1 'paracchaMdANuH vattiya' gu3 vigere bhA53dhAnI 2chAnusAra yAsa. 2 'ijjadeu' jJAna vigere 4ya nimitta mAsAra vizayanI vyavasthA 42vI. 3 'kayapaDimaiyA' 4retA upakArano badale vALa arthAt AmaNe mane pahelA jJAnavigerenuM zikSaNa Apela che, tethI AhAra vigere dvArA teonI sevA karavI joIe. A prakAranA vicArathI je vinaya karavAmAM Ave che, te kRtapratikRtitA rUpa lakepacAra vinaya che ke athavA A samaye huM gurUne Asana-bhakata ApIne gurUne prasanna karI lau te AgaLa upara meM karela sevA kAryanA badalAmAM mane zratane abhyAsa karAvaze A buddhithI teonI je sevA karavAmAM Ave che, te 5 vApayA2 vinaya upAya che. 'attagavesaNayA' / vigairethA
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 6 4 prameyacandrikA TIkA za025 u.7 2010 Abhyantaratapo nirupaNa sava kALaNNayA' dezakAlajJatA prastAvajJatA avasarocitArthasaMpAdanamityartha' | 'sanvatthesu apaDalomayA' sarvArtheSu amatilomatA sarvamayojaneSu ArAdhya gurvAdeH sevArtheSu AnukUlyamiti / 'se ttaM logovayAraviNara' sa eSa lokopacAravinayaH / ' se ' fore' sa eSa sataprakArako vinaya nirUpita iti / atha vaiyAvRtthaM darzayitumAha 'se. kiM taM vaiyAvacce' atha kiM tadudvaiyAvRtyam ? bhagavAnAha - 'veyAbacce dasa vide paNNatte' vaiyAvRtyaM dazavidhaM majJaptam ' taM jahA ' tadyathA - 'zrAyAriyaveyAvacce' AcAryavaiyAvRtpam AcAryasya suzrUSAkaraNam 'uvajjhAyace yAvacce' upAdhyAyasya vaiyAvRtyam ' theraveyAvacce' sthaviravaiyAvRtyam sthaviraparyAyeNa ret' avasarocita pravRtti karanA 'samvatthesu apaDilomayA' ArAdhvaguru Adi ke samasta kAryoM meM avasara ke anusAra anukUla rUpa se pravRtti karanA arthAt guru Adi pUjyajanoM kI sevA Adi kAryoM meM unake anukUla rahakara pravRtti karanA 'se se lokovacAra viNae' yaha saba lokopacAra vinaya hai / 'se taM' bigara' isa prakAra se yahAM laka vinaya kA kathana samApta huA / aba vaiyAvRtya ke sambandha meM kathana kiyA jAtA hai- 'se kiM taM vedyAvacce' he bhadanta ! vaidhAhRtya kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'vedhAvacce isavihe paNNatte' he gautama ! vaiyAvRttya daza prakAra kA kahA gayA hai- 'taM jahA ' 'jaise- 'Ayariya veyAdacce' AcArya kI zuzrUSA karane rUpa vaiyAvRSa 1 'ucajjJAyadebacce' upAdhyAya kA vaiyAvRttyara 'thera neyAvacce' sthavira vayovRddha sAdhu 5 'desakAlannayA' avasarane yogya pravRtti rakhI hai 'savvattheSu apahilomayA' ArAdhya gu3 vigereAnA saghaLA kAryAMmAM avasara pramANe anukULa paNAthI pravRtti karavI arthAt gurU vigere pUjyeAnI sevA vigere kAryomAM tene anukULa rahIne pravRtti rakhI. 'se taM' die' mA rIte sahi sudhI vinayanuM dhana resa he. have vaiyAvRtyA viSayabhAM uthana udavAsAM gAve che 'se kiM' ta' vaiyAvacce' huM bhagavana naiyAnRtyanA keTalA prakAra kahela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI che }-"veyAdacce dasavidde paNNatte' he gautama! vaiyAvRtya isa abhAratuM usa the. 'ta' jahA' te yA pramANe che. 'AyariyaveyAvacce' mAyAryanI sevA humvA 35 vaiyAvRtya 1 'uvajjhAya veyAvacce' sthavira - vaye vRddha sAdhunI athavA dIkSAparyAyathI bhoTA sAdhunI vaiyAvRtya 2 'theraveyAvacce' sthavira vaiyAvRtya' eTale ke sthavira-cevRddha sAdhunI athavA dIkSAparyAyathI jayeSThanI vaiyAvRtya 3 duHkhIta sAdharbhIyAne bhoSadha vigere mAthavAnuM
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 70 zrutAdinA vA tasya zuzrUpAkaraNam | 'tatrassi veyAvacce' tapasvi vaiyAvRttyamtapasvI - aSTamakSakAdiH tasya vaiyAvRtyam / 'gilANave yAvacce' glAnasyarogAca bhibhUtasya vaiyAvRttyam / 'sehaveyAvacce' zaikSasya navadIkSita ziSyasya vaiyAvRzyam | 'kulaveyAvacce' kulasya - ekAcArya ziSya parivArasya vaiyAvRttyam / 'gaNaveyAvacce gaNasya parasparasApekSA nekAcAryasAdhu samudAyasya vaiyAvRtyam / 'saMgha veyAvacce' saMghasya - caturvidhasya vaiyAvRtyas / 'sAimmiyaveyAvacce' sAdharmikasyaekasAmAcArikasya vaiyAvRttyam ' se taM' veyAvacce' tadetad vaiyAvRttyam / 'se ki taM sajjhAe' atha kaH sa svAdhyAyaH sUtrasya mUlapAThapaThanamiti praznaH, bhagavAnAha 'sajjhAe paMcavihe panate' svAdhyAyaH paJcavidhaH majJaptaH / 'taM jahAM' tadyathA- 'vAya kA athavA dIkSA paryAya se jyeSTha sAdhu kA vaiyAvRtya 3 'tavassi vedyAvacce' aTTama Adi tapasyA karane vAle tapasvI kA vaiyAvRtya 4 'gilANaveyAvacce' rogAdi se yukta sAdhu kA vaiyAvRtya5 'seha veyApacce' nava dIkSita ziSya kA vaiyAvRcya 6 'kulaveyAvacce' eka AcArya ke parivArarUpa ziSyajanoM kA vaiyAvRtya 7 'gaNaveyAvacce' paraspara sApekSa aneka AcArya ke sAdhu samudAya kA vaiyAvRttya 8 'saMghaveyAvacce' caturvidha saMgha kA vaiyAvRttya 9 'sAhammiyaveyAvacce' ekasI sAmAcArI vAle sAdhuoM kA vaiyAvRtya isa prakAra se 'settaM vedyAvacce' yaha sava vaiyAvRtya hai / 'se kiM taM sajjhAe' he bhadanta ! svAdhyAya kitane prakAra kA hai ? sUtrapATha kA paThanAdi karanA isakA nAma svAdhyAya hai / uttara meM suzrI kahate haiM- 'sajjha 'e paMcavihe paNNatte' he gautama ! svA 'tavassiveyAvacce' gaThThama vigere haravAvANA tapasvInI vaiyAvRtrtya 4 'gilANa vaiyAvacce' rogavANA sAdhunI vaiyAvRtyaya 'sehaveyAvacce' navIna dIkSAvANA ziSyanI vaiyAvRtya 6 'kulaveyAvacce' 4 mAyAryanA parivAra 35 ziSyonI vaiyAvRtya 7 'gaNaveyAvacce' paraspara sApekSa gane AyAryanA sAdhusabhuddAyanI vaiyAvRtya 8 'saMghaveyAvacce' yAra prahAranA sadhanI vaiyAvRtya & 'sAhammiyaveyAvacce' saramI sAbhAyArIvANA sAdhuyonI vaiyAvRtya mA rIte 'se tta' vaiyAvacce' A saghaLuM vaiyAvRtyanuM svarUpa kahela che. 'se 'ki ta sajhAe' he bhagavan svAdhyAya DeTA aranA usa che ? sUtranA mULapAThane abhyAsa karA tenuM nAma svAdhyAya che. A uttarabhAM anuzrI he che - ' sajjJAe paMcavihe paNNatte' he gautama! svAdhyAya praznanA
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u.7 khU011AbhyantaratapasaH paJcamaSaSThabhedani0 471 NA' vAcanA-adhyayanaM gurumukhAt zAstrANAM zravaNam 1 / 'paDipucchaNA' patipRcchanA vismRtArthasya praznakaraNam / 'pariyaTTaNA' punarAvartanam-adhItasya zAstrasya punaH punarabhyAsakaraNam / 'aNuppehA' anuprekSA cintanam / 'dhammakahA' dharma kathA / 'settaM sajjhAe' sa eSa paJcaprakArakA svAdhyAyaH kathita iti // 10 // pUrvamAbhyantaratapasazcatvAro bhedAH prarUpitAH sAsmataM paJcamaSaSTho bhedo prarUpyate 'se kiM taM jhANe' ityAdi / mUlam-se kiM taM jhANe ? jhANe caubihe pannatte taM jahAaTTe jhANe 1, rode jhANera, dhassa jhANe3, sune jhaanne4| aTe jhANe cauvihe pannatte amaNunnasaMpayogalaMpautte tassa vippayogasAisamannAgae yAvi bhavai 1, maNunnasaMpayogasaMpatte tasla avippayogalaisamannAgae yAvi bhavai2, AraMka saMpayogasaMpautte tassa vippayogasaisamannAgae yAvi bhava33, pariujhusiya kAmabhogasaMpayogasaMpautte tassa appiyoga lati samannAgae yAvi bhvi4| assaNaM jhANassa battAri lakkhaNA pannattA taM jahAkaMdaNayA1, soyaNayA2, tippaNayA3, paridevaNayA4 (1) rode jhANe ghauvihe pannatte taM jahA-hiMsANubaMdhI 1, molANubaMdhI2, teyAdhyAya pAMca prakAra kA kahA gayA hai 'ta jahA' jaise-'cAyaNA' guru ke mukha se zAstroM kA sunanA 1 'paDipucchaNA' pratipRcchanA-bhale gaye viSaya ko guru se pUchanA 'pariyaTTayA' parivartanA-paDhe hue zAstra kA pAra thAra abhyAsa karalA 'aNuppehA' anuprekSA-paThita viSayakA bAra bAra cintayana karanA 'dhammakahA' aura dharmakathA 'settaM sajjhAe' isa prakAra se yaha pAMca prakAra kA svAdhyAya hai // 10 // pAya prazna cha. ta jahA' te mI pramANe -'vAyaNA' 23 mathA zAstro sainmal 1 'paDipucchanA' pratirachanA bhUkhatA viSayane zu32 573 / 'pariyaTTaNA' punarAvata na-sA zAstrI pAra pA2 2541sa 42vI. 'aNuppehA' anutprekSA-saaisA viSaya vA2 vA2 yitana 427 'dhammakahA' mane yama thA 'se tta sajhAe' mA zate 5 pAya praar| svAdhyAya 49sa che // 10 10 //
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 bhagavatIsne NubaMdhI3, sArakkhaNANubaMdhITa, rodalaNaM jhANassa cattAri lakakhaNA panantA taM jahA-olannadole 1, bahuladole2, aNNAjadose3, AmaraNAMtadole4 (2) / dhassajhANe caDabbihe cauppaDoyAre panno taM jahA-AgAvicae1, avAyavicae2, vivAgavicae3, sNtthaannvice| dhammasva NaM jhAMNasta cattAri lakkha NA pannatA taM jahA-ANAI, nilagAI2, suttaI 3, ogAhaI4 / dhamalaNaM jhANazarada cattAri AlaMbaNA pannatA taM jahA vAraNAra, paDi pucchaNAra, pariyANA3, dhmkhaa4| dhammasta NaM jhANarUsa vasari aNuppehAo, taM jahA-emantAtuppehA1, aNi cANuppehAra, alaNANuppehA3, saMsArANuhA4 (3) / sukke jhANe cauThivahe jauppaDoyAre pannAce taM jahA- huttaviyakasaviyAri1, egaMtaviyaavicAri2, suhamakiriya aliyahi3, samocchinne kiriya appddivaai4| sulaNaM jhANala cattAri lakkhaNA pannatA taM jahA-khaMtI1, musI2, ajjave3, mhde4| sukkastaNa jhANasya cattAri AlaMbaNA panlattA taM jahA-avahe1, alaMmohe2, vive3, biusme4| sukkasla NaM jhANalsa cattAri aNuppehAo pannatAo taM jahA-aNaMtavattiyANuppehA1, vipariNAmANuppehAra, asubhANuppehA3, anaayaannuppehaa4(4)| setaM jhaanne| se kiM taM viulage, viulagge duvihe pannatte taM jahAdavvaviulagge ya bhAvaviusagge y| se kiM taM davaviusagge davabiulagge caubihe panlance taM jahA-gaNaviusagge sarIraviusagge ubahiviusage sarApANaviutaraMge / ho taM ddhvviusgge| se kiM taM bhAvaviulo bhApakDilagge tivihe pannate, taM jahAkasAyaviusagge1, saMsAraviusaggera, kammaviulaMggeI / se kiM
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaratikA kA za025 u.7 khU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 73 taM kalAvicAra karatAyaviulagge caubihe pannate, taM jahA kohabiugore, sAviulage 2, mAyAviulagge3, lomaviusamgeTa ksaayniusjne| se kiM le saMsAraviulage? saMsAniye baDabihe ennate taM jahA-leraiyasaMsAraviDalagna 1, sAda deva saMtAmaviusaneTa se sNsaarbiusge| seM kiM kampaniyo , kArAviulagge adavihe pannale taM jahA jANArI mAvizge hAca aMtarAiya kaviumanagge se taMgaviDasanole se sAvaviulage letaM abhitarae to| ve sane sevaM saMta nti sU0 11 // javI ne sAe pataso uddelo lamatto // 25-7 // pA-15 mi tad dhyAnam dhyAna caturvidha prajJaptas tadyathA-AtaM dhyAnam 1, raudraM dhyAnam 2, dharma dhyAnam 3, zuklaM dhyAnam 4 / Atta dhyAnaM catuvidha prajJapsa-ananojJasaMpayogasaMprayukta svasya vibhayogasatsamanvAgatazcApi bhavati 1, sojJasaMprayogasaMprayuktaratasyAviprayogasatsamanvAgatacApi bhavati 2, AtaGkamabhayogasaMpayuktastasya viztrayogasat samanvAgatazcApi bhavati 3, parisevitakAmasogasaMyogasaMyuktahasyAviSayogasat samanvAgatazcApi bhavati 4 / Ata. stha khalu mAnada pavAri lakSapAni prajJaptAni, tadyathA-'krandanatA1 zocanavAra tedhanatA, parijanA / zaiI dhAnam caturvidha prajJaptam tayathA-hiMsAnubandhi 1, mRSAnupara, svAnuvandhi3, saMkSaNAnuvandhi 4 / raudrase khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni majJaptAbhitadhamA vasannadopaH1, bahuladopA2, ajJAnadopaH3, AmaraNAntadopaH 4 / pase dhyAna caturvidhaM catuSpalyavatAraM prAptam laghamA-AjJA viSayaH1, apAranicaya:2, viSAkaricayaH3, saMsthAnacicayA4, dharmasya khela catvAri lakSagAna yajJapatAni, taghathA-AjJAruci:1, nisargaruciH2, sUtraruciAI, adabADhaviH / dharmasya khalla dhyAnasya catvAri AlambanAni prajJaptAni, tadhayA vAcanA, paripRcchanA2, parivAnA3, dharmazA 4 / dharmasya khalu dhyAnastha cata. sro'buprekSAH ajJAH sadyathA-ekatvAnuprekSA 1, anityAnupekSA2, azaraNAjaprekSA3, saMpArAtumekSA / zuklaM dhyAnaM caturvidha catuSpratyaktAraM bhajJaptana tathA pRthaklavitapicArisa, ekalavitarkAvicArita, amakriyAnivRtti3, samucchinna kriyApratipAta 4 / zuklakSya khalu dhyanarapa catvAri lakSaNAni prajJaptAni, tadyathA-zAntiH1, sunitA2, mArjanam .3, mAjeMdam 4 / zuklasya khalu dhyAnasya a060
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ GP bhagavatI " catvAri AlamvanAni prajJaptAni tadyathA - anyatham 1, asaMmoha:2, vivekaH 3, vyutsargaH 4 / zuklasya khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH prajJaptAH, tadyathA - anantavRttitvAnuprekSA 1, vipariNamamAnAnuprekSA 2 azubhAnuprekSA 2, apAyAnukSA 4, devad dhyAnam / atha kaH sa vyutsargaH vyutsargo dvividhaH prajJaptaH tadyathA - dravyavyutsargazca 1, bhAvavyutsargazvara, atha kaH sa dravyavyutsargaH, dravyanyutsargasaturvidhaH prajJaptaH tadyathA - gaNanyumsarga 1, zarIravyutsargaH 2, upadhivyutsargaH 3, bhaktapAnavyutsargaH 4, sa eSa dravyavyutsargaH / atha kA sa bhAvyutsargaH 2, bhAvavyutsargastrividhaH ghajJasaH tadyathA - kapAyanyutsargaH 1, saMsAravyutsargaH 2, karmanyutsargaH 3 / atha kaH sa kapAyanyutsargaH kapAyacyutsargazcaturvidhaH majJataH, tadyathA - krodhacyutsargaH 1, mAnavyutsargaH 2 mAyAnyutsargaH 3, lobhavyutsargaH / sa epa kapAyanyutsargaH / atha kaH saMsAravyutsargaH, saMsAravyutsargazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - nairayikasaMsAravyutsargaH 1, yAvadevasaMsAravyutsargaH 1, / atha kaH sa karmavyutsargaH, karmanyutsarge'STavidhaH prajJaptaH tadyathAjJAnAvaraNIya karmavyutsargaH 1, yAvat antarAyakarmanyutsargaH 8 / sa eSa karmavyu - sargaH / sa eSa bhAvanyutsargaH / tadevamAbhyantaraM tapaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||011 // iti paJcanizatitamaza ke saptamoddezakaH samAptaH // 25-7 // TIkA - 'se kiM taM jhANe' atha kiM tat dhyAnam dhyAnaM katividhaM bhavatIti praznaH / bhagavAnAha - 'jhANe' ityAdi, 'jhANe cauntri pannatte ' dhyAnaM caturvidhaM pUrva sUtra meM Abhyantara tapa ke cAra bheda pradarzita kiye gaye haiM, bhaya yahAM Abhyantara tapa kA pAMcavAM aura chaThA bheda dhyAna aura vyurasarga hai inakI prarUpaNA kI jAtI hai-'le kiM taM jhANe' ityAdi / TIkArya - 'se kiM taM jhANe' he bhadanta ! dhyAna kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jhANe catri paNNatte' he gautama! dhyAna cAra AnI pahelAnA sUtramAM Abhyantara tapanA cAra bheDhA kahevAmAM AvyA che. have ahiyAM Abhyantara tapane pAMcame ane chaThTho bheda je dhyAna ane vyutsarga che. tenuM sthana 42vAmAM Ave che. 'se kiM ta' jhANe' ityAdi TIartha-'se ki ta' jhANe' he bhagavan dhyAna sA prahAra he che ? praznanA uttaramA prasuzrI gautamasvAmIne he che hai- 'jhANe cauvvi paNNatte' he gautama! dhyAna yAra prahAranu Ahesa che, 'ta' jahA' te mA prabhA
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradrikA ThIkA za025 u.7 011 bhyAnasvarUpanirUpaNam prajJaptam, mAnasa kriyArUpam cinnAparaparyAyaM dhyAnaM taccaturvidhaM bhavatIti bhAvaH / cAturvidhyameva darzayati sUtrakAra:- 'vaM jahA ' ityAdinA, 'taM jahA ' tadyathA'aTThe jhA' atidhyAnam 1, 'rodeM jhANe' raudraM dhyAnamra, 'dhamme jhANe' dharmadhyAnam 3, 'muke jhANe' zuklaM dhyAnam 4, tatra 'aDDe jhANe caunhe pannatte' teSu - caturvidhadhyAneSu madhye yat prathamamArttadhyAnaM tat caturvidhaM prajJaptam / 'taM jahA ' tadyathA - 'amaNunnasaMpaogasaMpatte tassa vippaogasati samannAgae yA bhava' amanojJaH aniSTo yaH zabdAdi viSaya stasya yaH saMprayogaH sambandha stenAnabhilapita vipayasambandhena samprayuktaH sambaddho yaH so'manojJasaMpayoga * saMprayukta stAdRzaH san tasyAnabhilapitasya zabdAde viSayasya vimayoga smRtisamanvagatazcApi bhavati viprayogaviSayaka cintAnugataH syAt ca api avyayau agrimavAkyApekSayA samucca pArthako jJAtavyAviti, asau khalu dharmadharmiNorabhedopacArAd AdhyAnaM syAt aniSTavastunaH sambandhe sati tasyAviprayogAnucinvanaM prathamamArttadhyAnam bhavatIti bhAvaH 1, 'maNunnasaMpaogasaMpatte tassa aviSoga sati samannA gae yAni bhai manojJo'miLapito yo dhanAdiviSayaH prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise- 'aTTe jhANe rodde jhANe dhamme jhANe sukke jhANe' ArttadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna aura zukla. dhyAna dhyAna mAnasa kriyA rUpa hotA hai| isakA dUsarA nAma cintanA hai / 'aTThe jhANeca paNNatte' inameM AttadhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai / 'laM jahA' jaise- 'amaNunna saMpa oga saMpatte tassa viSvaoga sati samannAgae yAvi bhavaha' 1 - amanojJa zabdAdi rUpa viSaya ke sambandha hone para - anabhilaSita padArtha ke sambandha hone para usake dUra hone kA viyoga ho jAne kA bAra bAra vicAra karanA yaha prathama ArttadhyAna hai / 'manapasaMpatte tassa adippaogalati samannAgae - yAvi bhavaha' 2- manojJa abhilaSita dhanAdi ke saMparka se sambandhita manuSya che- 'aTTe jJANe rodde jhANe dhamme jJANe sukke jhANe' yAta dhyAnI, raudradhyAnara, dharma dhyAna3, ane zukaladhyAnaja dhyAna mAnasa kriyA rUpa hAya che, enuM khIju nAma cintana che. 'thaTTe jhaNe cauvvihe paNNatte' mA dhyAna yAra prahAra sa che. 'ta' jahA' te yA pramANe che - ' amaNunnasaMpaogasaMpatte tassa vippaoga sati samannAga yAvi bhavai' amanojJa zabdAniya viSayanA saMbaMdha thAya tyAre na icchelA padArthanA saMbadha thAya tyAre tenAthI dUra thavAnA vAravAra vicAra rkhe| te cahetu' mAtadhyAna he 1 'maNunnasaMpaogasaMpatte tassra aviomasati samannAgae bhavai' bhanejJa aliSita dhanAhinA saMpathI sama
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 bhagava tasya yaH saMyogaH saMparka stena saMpayukta:-sambaddhaH san ganozAya kama kAminyAdISTapadArthAderadiprayoga smRtimantrAgavayApi zrati svAditi manojJa padArtha sadhaiva bhAvavicintayaivAnugato bhavet kadAcidapi tasya viraha necchatIti tadetad dvitIyamAsadhyAnayitira, 'AryakasaMpabhoga saMpatte tassa viSpabhoga sati samayAgae yAni bhancha' ADa saMprayoga saMyuktaH tasya diprayoga smRtimanyAgatathApi bhAti Auko rogAdi tasya saMparke savi tadvimokSaNAnucintanaM tRtIyamArttadhyAnamiti bhAvaH 3 / 'parijyusiyakAmabhogasaMpayogasaMpatte tassa abhiyoga sahi samannApae yAni bhava' parisevitaH prIto vA yaH kAmabhogaH zavdAdiviSayabhogaH taraya saMyogasaMyuktaH - saMbaddhaH tasya kAmabhogAderanima yogasmRtisamanvAnasyApi bhavati tvAditi caturthamAta dhyAnamiti 4 / 'assa NaM jhANasya cacAri lakSmaNA padyanA' bhArtta - kA jo manojJa zabdAdi iSTa padArtha ke aviyoga kA jo vArapAra cintavana hai - usakA mujhase kabhI bhI phiraha na ho aisA jo dhyAna hai vaha AdhyAna kA dvitIya bheda hai / isa dvitIya AdhyAna jAlA vyakti kabhI bhI iSTa padArtha ke viraha ko nahIM cAhatA hai / 'jAvaMsaMpaoga saMpate tara oga latisamannAgae yAni bhava' Ata-roga- ke saMparka hone para jo usa ke viyoga kA pArampAra cintana karanA hotA hai yaha bhaktivyAna kA tRtIya bheda hai / 'parijchu zivakAnsaMpa ogasaMpate tatra avipaoga sati samannAgara yAni pari sefor real for zabdAdi rUpa viSayabhogoM kI niyuki-viyoga hone kA bAra 2 cintana karanA yaha atidhyAna kA caturtha bheda hai / * aTThassa NaM jhANarasavatsAri lakkhaNA paNNasA' isa ativyAma ke cAra dhavALA mANasane manAjJa zabda vigerenA viyAga na thavA rUpa iSTa padArthanA vicAga na thavA sA~badhI vAravAra je ciMtana thAya che, tene mane kAIpaNu samaye viceAga na thAya evuM je dhyAna che, te A dhyAnane! mIne bheTa che, A bIjA AdhyAnavALI vyakita kAIpaNa vakhate ISTa padAnA vicAga cchitI nathI 'AyasaMpaogasaMpatte tassa vippaogasatisamannAgae yAdi bhavaI' Ata kareAganA saMparka thAya tyAre arthAt AI roga thAya tyAre tenA vicAganA arthAt temAMcI chUTavAneA vAravAra je vicAra ciMtana karavu', te Ata dhyAnano trIle le che. parijjhasiyakAmabhogasaMpaogasapatte tassa avippaoga 'satisamannAgae yAvi bhavai' atyaMta sevelA priya sevA zAhi viSaya logo vicAga na thAya te pramANe vAravAra cintana karavuM A mA dhyAnanA cAthA
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 077 prameyacandrikA TIkA za025 u.7 su011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 477 sya khallu dhyAnasya catvAri lakSaNAni vajJaptAli 'taM jahA' tayA-'kaMdanavA' krandanatA-krandanas gahanA zabdena rodanam, 'socaNayA' zocanatA dInatetyarthaH, 'tippaNayA' tepalatA-azruvimocana paridevaNathA' paridevanatA-punaH punaH kliSTabhASaNatA milApa iti bhAvaH, AtaM'pAnaM samabhedaM nirUpya raudravyAnanirUpaNAya pAha-zede jhANe cavihe pannatte' raudraM gAnaM caturvidha prajJaptas ta jahA' sadhathA 'hiMsAzubaMdhI' hiMsAnuvandhi, hilAm-prANinAM vadhabandhanAdibhiH prkaar| pIDAmanudhnAti-satatamavRttAM pIDAM karoti ityevaM zIlaM yad praNidhAnaM hiMsAnu bandho vA yatrAsti tad hiMsAnubandhi zaidradhyAnamiti prathamam 1 / lakSaNa kahe gaye haiM-'taM jahA' jaise-'kaMdanayA' krandanatA jora jora se ronA loNayA zocanatA-dInatA dadarzita kAralA tippaNayA lepa. natA-anuvahAndAra paridevaSayA' paridevamAtA-pAra kara pilApa karanA kntu mRngkaa hu hu dlchu gaa gulaabaal phaan / hiihmaandh cAra prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise 'dilANucaMdhI' prANiyoM ko ghadha bandhanAdi prakAroM se jo pIDA ko utpanna karane kA vicAra karatA rahatA hai unheM nirantara pIDita karane kA hI upAya karatA rahatA hai aise prANI kA jo dhyAna hai-vicAra dhArA hai athakA jasa ora lagI huI citta kI ekAgratA hai-yaha hisAnubaMdhI raudradhyAna hai / athavA jila dhyAna diyA kA hI sambandha hai yaha mAna hiMsAnubandhI hai yaha raudradhyAnsA ghara bheda hai| molANumaMtrI suSAnusaMdhI-jila dhyAna le che. 'atusna NaM jhANasya cattAri lakkhaNA paNNattA' mA zata mA mAta dhyAnanA yAra kssthe| sA che. 'ta jahA' te 2 pramA), 8-kaMdanayA' natA narasasthI 249. 'loraNayA' yanatA-hInatA matAvanI 'tippaNayA' tapanatA-mAsa paravAnA 'parivaNayA' parivanatA paa21|2 vilA5 423 // A rIte A bhesahita, lakSaNa sahita AdhyAnanuM lakSaNa kahela che. dradhyAnanA sakSa vAma gAva -21 pramANa cha.-'rode jhANe caubihe paNNatte' dradhyAna 2 prA2nu 49 . 'ta' jahA' te pramAne -hiMsANabaMdhI' prAziyAnA vadha virAdhanA-dhana vigere yI tamana pIDA utpana karavAne vicAra kare che, arthAt teone hamezAM pIDA karavAno ja udyama kare che. evA prANiyAnuM je dhyAna che, arthAta vicAradhArA che arthAt te tarapha lAgelI cittanI je ekAgratA che te hiMsAnuba dhI zaudradhyAna kahevAya che. athavA je dhyAnamAM hiMsAno ja saMbaMdha che, te dhyAna DisAnumadhI cha, mA zeradhyAnAnA paDasA se che. 'mosANuvadhI' mRSAnumacI
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ treated 'mosANubaMdhI' mRSAnubandhi mRSA asatyam yad pizunA'satyAsatyAsad bhUtAdibhirvacanabhedairanubadhnAti vanmRpAnubandha dvitIyaM raudradhyAnam 2 | 'teyANubaMdhI' steyAnubaMdha, ratenasya - caurasya yat karma tat steyam vItra krodhAdyAkulatayA tadanuvandhayuktaM steyAnubandhi, tRtIyaM raudradhyAnam 3, 'sArakakhaNANubaMdhI' saMrakSaNAnubandhi saMrakSaNaM-sarvopAyairAtmanaH paritrANam tasmin vipayasAdhanasya dhanasya anuvandho yatra bhavati tat saMrakSaNAnubandhi caturtha raudradhyAnam 4 jIve raudradhyAnamasti naveti jJAnAya raudradhyAnasya lakSaNaM vivarNayannAha - 'rodassa NaM' ityAdi, 'rodassa jaM jhANassa' raudrasya khalu dhyAnasya 'cacAri lakkhaNA pannattA' catvAri - catuH prakArakANi lakSaNAni prajJaptAni tadevAha - 'taM jahA ' ityAdinA 'te nahA' tayathA'osannadose' osannadoSa : 'osannaM' iti bAhulyenAnuparatatvena doSaH hiMsAjhUTha asatya Adi bolane kA hI cintana nirantara rahatA hai aisA dhyAna yaha raudradhyAna kA dvitIya bheda hai / 'teyANubaMdhI' jisa dhyAna meM caurI karane ke hI sambandha kA nirantara cintana calatA rahatA hai vaha dhyAna steSAnuvandhI raudradhyAna hai yaha raudradhyAna kA tRtIya bheda hai| 'sArakkhaNAnubaMdhI' saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna vaha hai ki jisameM viSayoM ke sAdhana bhUta dhana ke saMrakSaNa kA nirantara cintana rahatA ho / jIva meM raudradhyAna hai athavA nahIM hai isa bAta ko jAnane ke ye cAra lakSaNa haiM-yahI yAta 'rohastra NaM jhANasya cattAri lakkhaNA paNNattA' isa sUtradvArA sUtrakAra ne prakaTa kI hai - 'taM jahA ' ve lakSaNa isa prakAra se haiM- 'osannadose' hiMsA anUna adattAdAna saMrakSaNa inameM se koI eka doSa kA honA isakA nAma osannadoSa hai tAtparya isakA yahI hai ki jisameM ina doSoM meM 499 je dhyAnamAM juhu mAlavAnuM ja hamezAM cintana-vicAra rahyA kare che. evuM dhyAna te raudradhyAnano jI le che. 2 'veyANubaMdhI' ? dhyAnamAM zArI karavAnA saMbadhamAM ja kAyama citvana rahyA kare te dhyAna steyAnubaMdhI raudra dhyAna uDevAya che. yA raudradhyAnanotrIle akSara che. 3 'sArakkhaNANubaMdhI' saraNAnukha dhI raudradhyAna e che ke-jemAM viyenA sAdhanabhUta dhananA sara kSathanu nirantara ciMtavana rahyA kare che. 4 jIvamAM raudradhyAna che ? ke nathI ? yA viSayane samanvAnA bhI yAra the| che se vAta 'rodasva NaM jhANassa vattAri lakkhaNA pannattA' yA sUtradvArA sUtramAre agara te yAra sakSama abhAye - 'osanna dose DisA, sarakSaNa A paikI kAIpaNa eka detu' hAvuM tenu nAma zmA kathananu tAtparya e che ke-jemAM A doSo paikI koi eka draSa hAya resa che. 'ta' jahAM ' kuhu~, mahattAhAna, esanta deSa che.
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prameyacandrikA TIkA za025 u.7 su011 dhyAnasvarUpanirUpaNam .479 'nRtAdattAdAnasaMrakSaNAnAmanyatama iti osannadopaH prathamaM lakSaNam 1 | bahulado se' doSaH bahuvapi sarveSvapi hiMsAnRtAdacAdAnasaMrakSaNeSu doSaH pravRtilakSaNa iti bahula dopanAmakaM dvitIyaM lakSaNam 2 | 'aNNANadose' ajJAnadIpa: ajJAnAt doSo'jJAnadoSaH ajJAnAt - kuzAstra parizIlanajanita saMskArAt hiMsAvRtAdiSu 'adharmasvarUpeSu dharmabuddhayA mavRttiH tallakSaNo doSo'jJAnadopanAmakaM tRtIyaM lakSaNaM rodradhyAnasyeti 'AmaraNAMtadose' AmaraNAnvadoSaH maraNamevAnva iti maraNAntaH AmaraNAntAta AmaNAndam maraNaparyantam asaM jAtAnutApasya kAlazau karikA dekhi yA hiMsAdau pravRttiH saitra doSa iti AmaraNAntanAmakaM caturtha lakSagaM raudradhyAnasyeti 4 / ArttadhyAnaM rodradhyAnaM ca nirUpya tRtIyaM dharmadhyAnaM nirUpayannAha - 'dhamme jhA' ityAdi / 'dhamme jhANe cauccihe cauppaDoyAre pannatte' dharmadhyAnaM caturvidhaM se koI eka doSa ho vaha isakA prathama lakSaNa hai 'bahuladose' jisameM hiMsA amRta (jhUTha ) adattAdAna saMrakSaNa ina doSoM meM pravRtti karane rUpa bahuta doSa ho vaha isakA dvitIya lakSaNa hai 'aNNANado se' ajJAna se jo doSa hai vaha ajJAnadoSa hai arthAt kuzAstroM ke paThana se jAyamAna saMskAra ke vazavartI hue vyakti kI jo adharmarUpa hiMsA jhUTha Adi doSoM meM dharmabuddhi se pravRtti hotI hai vaha ajJAnadoSa nAma kA isakA tIsarA lakSaNa hai 'AmaraNAMta dose' maraNaparyanta bhI kAlazaukarika Adi ke jaise pazcAttApa hue binA hI hiMsAdikoM meM pravRttibanI rahanA yaha isakA caturtha lakSaNa hai / isa prakAra se ArttadhyAna aura raudradhyAna kA nirUpaNa karake atha sUtrakAra dharmadhyAna kA varNana karate haiM- 'dhamme jhANe cavihe cauDopayAre paNNatte' dharmadhyAna cAra prakAra kA evaM te te tenA pdde| leha che. 'bahuladose' nemAM hiMsA, asatya, mahattAhAna, saMrakSaNu A dASA pravRtti karavA rUpa doSa hAya te tene bIje bheda che. 'aNNANadose' ajJAna 35ii ne doSa he, te ajJAna hoSa uDevAya hai, arthAt kuzAsronA abhyAsathI thavAvALA sa`skAra vazAt adhama, hiMsA, asatya vigere dASAmAM dhabuddhithI je pravRtti thAya che, te ajJAna doSa nAmane raudradhyAnn| trIle leha che. 'AmaraNaM tadose' azI riunI bhAi bharayu paryantanA pazcAttApa karyA vinA ja hi'sA vigeremAM pravRtti karyAM karavI te rodradhyAnane thothA aAra che. upara pramANe A dhyAna ane raudradhyAnanu nirUpaNa karIne have sUtra42 dharmadhyAnanu' ni35 42 - 'dhamme jhANe cavvi cappar3opayAre paNNatte'
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- 480 bhagavatIsare catuSyatyavatAraM prajJAza caturdA bheda lakSaNAlambanAnuprekSA lakSaNeSu padArtheSu prtyvtaar| lAgavatAraH vicAraNIyatvena yasya tat catuSpatyAkhAramiti / cAturvidhyameva darza yannAha-'ta jahA ityAdi, 'taM jahA' tayathA-'jANAvicae' ajAvicayam AzA. tIrthakRtAM zvacanaM sasthA vicakA parvAlocanaM yatra bakAzAviSayaM ayamaM dhyAnam 1 'abAyavicAra' apAyazciyA abhAgA rAmadveSamanitA anI ropa niyo nirNayo yatra tat apAyazciyaM nAma dvitIyaM dharmadhyAnaM nipavAnucintalamityarthaH / vivAgaviyara piAviSayA nipAkA karmaNAM zumAzumAnAM phalaM tasya vicayo-nirNayo yatra tan vizAyapicayanAyakaM vatIyaM dharmadhyAnam / 'saMThANavicae' saMsthAnavica yA saMsthAlAni-lokadvIpasamudAyAkRtayaH teSAM vicarI-nirNayo catuSpralyAvatAra vAlA kahA gayA hai leda, lakSaNa, Alamcala aura anu. prekSA ina cAra bAloM meM isakA vicAra yA cAra pratyavatAravAlA mAnAmA salie tumacalAnAlAmajJA haihAke cAra bheda ilA prasAra ko 'jANAvidyA' AjAvicana-jina dhyAna meM tIrthakaroM kI bana jAnA kA paryAlocana hotA hai-bA AjJASicaya laa jb mgn gr'aay' 5 ghnn' maas yaab slin jo anartha hai inakA nAma apAya hai ina apAyoM kA jisa dhyAna meM nirNaya hotA hai yaha apAvica dharma dhyAna hai| vidhAyavicae' dhipAka vijaya-jisameM zubhAzuzza kanoM ke phalarUpa vipa kA nirNaya hotA baharipAta jicaya nAkA lona dharmalyAna kA mdi| 'saMThANa vicae ya lokahIpa samudra Adi kI AkRtiyoM rUpa saMsthAna kA jisa dharmadhyAna cAra prakAranuM ane catupratyavatAravALuM kahela che. bheda, lakSaNa, Alakhana, ane anuprekSA A cAra bAbatemAM te vicAraNIya hovAthI avatAra mAnela che. tethI tene catuSpatyanatAravALuM kahela che. tenA cAra bhede mA prabhAva cha -'ANAvivae' jJApiyaya-2 dhyAnamA tItha zanI avayana rUpa AjJAnuM pAcana thAya che, te AjJAviya nAmanuM paheluM sthAna che. 'avAyavicae' pAyaviyaya rAgadveSayI thavAvANA anaya che. tenu nAma apAya che. je dhyAnamAM A apAyane nirNaya thAya che, te apAyavicaya nAbhana dhyAnanA bhI le .2 'vivAgavicae' vipaliyaya-zusa ane azubha karmonA phalarUpa vipAkane nirNaya thAya che te vipAkavicaya nAmanA madhyAnanA zrIna le yo che. 'saMThANavicae' als, dIpa, samudra 'vigerenI AkRti rUpa saMsthAnuM je dhyAnamAM ciMtana thAya che, te dharma
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 42 I yatra tat saMsthAnavicayaM nAma caturthaM dharmadhyAnamiti / dharmadhyAnasya lakSaNAnyAha - 'dhammas' ityAdi, 'dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA' dharmasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni / cAturvidhyameva darzayati- 'taM jahA ' ityAdi, 'taMja' tathA 'ANAI' AjJA - sarvajJavacanarUpA tatra rucisvayA vA ruciH zraddhAnay sA AjJAruciH / 'nisaggaruI' nisargaruci: nisargAtsvabhAvAdeva tatvazraddhAnaM nisargaruciriti / 'suttaruI' sUtraruciH sUjAt AgamAt ruciH tattvazraddhAnamiti puHruciH / 'ogADha ruI' avagADharuciH avagADhanamavagADhaH dvAdazAGgAva gAho vitaritena rucirityavagADharuciH / athavA - avagADhaH sAdhoH pratyAsannI bhavanam kAraNAt vAdhUpadezena yA ruci svatvazraddhAnam sA avagADharuviriti, dhyAna meM nirNaya honA hai vaha saMsthAnavicaya nAva kA cauthA dharmadhyAna kA bheda ? | 'taM jahA' isa dharmadhyAna ke lakSaNa isa prakAra se hai - yahI bAta- 'dharAna pI jhANastu casAri lakkhaNA pattA' isa pATha dvArA prakaTa kI hai 'ANAI' sarvajJa kI vacana rUpa AjJA meM jo ruci hai athavA sarvajJa ke vacana se jo tatvoM kA zradvAna hai vaha AjJAruci nAma kA dharmadhyana kA prathama lakSaNa hai / 'nisaggaruI' svabhAvataH tatvoM meM jo ruci hai- arthAt svabhAvataH jo tattvoM kA zraddhAna hotA hai yaha dharmadhyAna kA dvitIya lakSaNa hai / 'suttaruI' Agama ko paDhakara jo tatroM meM ruci hotI hai tatvoM kA zraddhAna hotA hai vaha sutraruci nAma kA dharmadhyAna kA tRtIya lakSaNa hai / 'ogADharUI' dvAdazAGga meM savistara avagAhana se jo ruci tatvArtha zraddhAna hotA hai vaha avagADha ruci nAma kA dhAna kA caturtha lakSaNa hai athavA - avagADha nAma hai sAdhu kI dhyaanne| sasthAna viyaya naabhne| thothe| leTa che 'ta' jahA' yA dharmadhyAnanu lakSaSu yA pramANe he vAta 'dhamsassa NaM jhANasta cattAri lakkhaNA pannattA'yA sUtrapATha dvArA agara urela he 'ANArUI' sarvajJanA vayana 35 AjJAmAM je rUci-prItI thavI athavA sananA vacanathI, tatvAmAM je zraddhA che. te mAjJAyi nAmanu' dharmadhyAna hetu sakSaya ke 'nisaggaruI' svalAvadhI tatvAmAM je rUci prIti thAya che, tatvAmAM zraddhA thAya che. te dha yAnanuM zrIgu dakSAgu che. 2 'suttaruI' bhAgabhAnA abhyAsa zrIne tatvomAM ? 3thiM thAya che, taveAmAM zraddhA thAya che, te sUtrarUci nAmanu dhama dhyAnanuM trIjuM akSaya he. 'ogATa' dvAdazAgamAM savistara avagAhanathI ? tatvArtha zraddhAna thAya che, te avagADha rUci nAmanA dharma dhyAnanA ceAtheA bheda che. athavA bha0 61
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 bhagavatasUtre dharmadhyAnasya bhedAn lakSaNaM ca pada AlambanAni darzayannAha - 'dhamma saNaM' ityAdi, 'dhammassa NaM jhAgassa vattAri AlaMbaNA pannattA' dharmasya khulu dhyAnasya catvAri AlabpanAni jJavAni dharmadhyAnamAlAdazikharArohaNAya yAni Alambante tAni AlambanAni vAcanAdIni catvAri agre vakSyamANAni / cAturvidhyameva darzayati- 'taM jahA ' ityAdi, 'taM jahA' tathA 'bANA' vAcanA AgamAnAm adhyayanamityarthaH 'paDipucchaNA' pratipRcchanA - Agamanipace punaH punaH prazna ityarthaH, 'pariyaNA' parivartanA punarAvarttanam adhItazAsrasya punaH punaradhyayanam smRtizaya 'dhapakA' dharmakathA dharmasya kathanamityarthaH / 'dhammassa NaM vAssa cacAri aNuppehAo pannatAoM dharmasya khalu dhyAnasya catasamIpatA ke hone kA to unake upadena se jo tattha zraddhAna hotA hai vaha avagADharuci hai | aba dharmadhyAna kA Alambana kama hai isa bAta ko kAra prakaTa karate hai- 'ghaNaM jhANarata cattAri AlaMbaNA paNNattA' isameM ve yaha kahate haiM ki vyAnarUpI prAsAda (mala) ke zikhara para caDhane ke liye jo Alambana bhUta hote haiM ve dharmadhyAna ke Alambana (AdhAra) hai aura ye Alambana cAra prakAra ke kahe gaye haiM isameM prathama Alambana - 'vAyaNA' cAcanA hai - AgamoM kA adhyayana karanA isakA nAma vAcanA hai / 'paDipucchaNA' adhIna zAstra meM zaMkAdi ke kAraNa jo guru mahArAja ko pUchA jAtA hai yaha pratipracchanA hai / 'pariyahaNa' adhIta zAstra kA bArabAra smRti banI rahane ke liye adhyayana karanA isakA nAma parivartanA hai / 'vamsakahA' dharma kA upadeza Tara avagADha e sAdhunI samIpapAne kahe che eTale ke teeAnA upadezathI tatvAmAM je zraddhA utpanna thAya che, te avagADhaci kahevAya che. have dharmAMdhyAnanuM avalambana zu' che? e vAta sutrAra pragaTa kare che. 'dhammassa Na' jhANassa cattAri AlavaNA pannattA' mA sUtrapAThathI sUtrAra me kahe che ke-dharmadhyAna rUpI prAsAda (mahela) para caDhavA mATe AlambanaAdhAra rUpa je hAya te dharmadhyAnanA Alambana AdhAra kahevAya che. ane tevA AdhAra yara praaranA che teyAM paDeDa' bhAsammana 'vAyaNA' vAthanA che. AgamAnuM vAravAra pirazIlana karavuM' tenu nAma vAthanA che. 'paDipucchaNA adhyayana karelA sUtranI smRti-yAdadAsta kAyama rahe te mATe vAra vAra adhyayana 42 tenu nAma parivartana che. 'dhamma vahA' dharmanA upadeza 42vA tenuM nAbha dharma yA che. 'dhammassa Na jhANassa cattAri aNuppehAo pannattAo' me rIte
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU016 dhyAnasvarUpanirUpaNam sro'nuprekSA bhAvanAH prajJapvAH anu-dharmadhyAnasya pazcAt prekSagAni paryAlocanAni iti anuprekSAH bhAvanA ityarthaH, tatazca catasro vakSyamANarUpAH 'taM jahA' tadyathA'egattANupyehA ekatvAnuprekSA-AtmanA ekatvAnumekSaNamekatva bhAvanetyarthaH, 'aNi cANuppehA' anityAnuprekSA-anityabhAvanetyarthaH kAyAdInAmanityatA cintanam / 'ataraNANuppehA' agaraNAnuprekSA-azaraNatvaparyAlocanaM 'na kopi mamazaraNam' ityAdipamityarthaH 'saMsArANuppehA saMsArAnubhekSA cAturgatikasaMsArasya paribhramaNAdi cintanamityarthaH, seyaM caturvidhA anuprekSA avatIti / caturtha zukladhyAna nirUpayitumAha-'surake jhANe' ityAdi. 'sukke jhANe caubihe caukhaDoyAre denA yaha dharmakathA hai / 'dhammAla gaM chANana battAri aNuppehAo pannattAmo' dharma yAna kI cAra anuprekSAeM kI gaI haiM jo-taM jahA' isa prakAra le haiM-dhanadhyAna ke bAda jilakA pAlocana hotA hai unakA mAla anupramA hai| bArabAra gharSadhyAnamA citavana karanA yahI ilakA bhASa inameM pahalI anuprekSA hai 'egalANuppehA' AtmA kA ekatva rUpa se citavana karanA usakA nAma ekatyAnuprekSA hai 'aNiccANuppehA' zArIrAdiko kI anityatA kA citravana karanA isakA nAma anityAtuprekSA hai| 'asaraNANuppehA' saMsAra merI rakSA karane vAlA koI nahIM hai maiM mazaraNa hUM-ityAdi rUpa se vicAra karanA azaraNAnuprekSA hai| 'saMsArANuppehA' caturgalirUpa saMsAra paribhramaNa karane kA vAraMcAra vicAra karatA yaha kharAtuprekSA hai. ____ cauthe zukladhyAna kI prarUpaNA isa prakAra se hai-'sukke jhANe caubdhihe ca ippaDoyAre paNNatte' zuklaSyAla cAra prakAra kA aura dhamadhyAnanI yA2 manukSA usa che. 'ta jahA' te mA prabhAra ch.-dhrmyAna pachI jenuM paryAyalezana thAya che, tenuM nAma anuprekSA che. vAraMvAra dharmadhyAnanuM ciMtavana karavu eja tene bhAvArtha che. temAM pahelI anuprekSA mA pramANe cha - 'egattANuppahA' mAmAtu 1352 zivana cha, tanu nAma mevAnuprekSA che 'aNiccANuppehA' zarI2 vigerenA manityapAna vina 42 tetuM nAma bhanityAnuprekSA cha 'asaraNANuppehA' mA bhArI rakSA karavAvALuM keI nathI. huM azaraNuM chuM vigere prakArathI vicAra kare te mayAnuprekSA cha 'saMsArANuppehA' yatugata 35 sasAramA pakSapramA karavAne vAra vAra vicAra karavo te sa sArAnuprekSA che ve yAthA zudhyAnanu ni3595 42vAmA mAcha-'sukke jhANe ca vihe cauppar3oyAre paNNatte' zudhyAna yA2 52nu gane yA sakSama bhatAra.
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI pannatte' zuklaM dhyAnaM caturvidhaM catuSpatyavatAraM prajJaptam / 'puhuttaviyaka saviyArI' pRthakvavitarkasavicAri pRthaktvena ekadravyAdhitAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena vitakaH vikalpaH pUrvagatazrutAnusArI athavA nAnAnayAnusareNa lakSaNo yatra yat pRthaktva. vitarkam tathA vicAraH arthAt vyaJjane vyajanAdvA ardhe ganovAlA prayogAnAM cAnyasmA danyassin vicaraNam arthAt arthAntarAnuzaraNaM yogAt yogAntarAnusaraNa sahavicAreNa vartate yat tat savicAri pRthaktvacitalaM ca tat lavicAriceti tathoktaM prathamaM zukladhyAnam / 'egaMtaviyakaavivArI' epAntarito'vicAri ekatvena-abhedena utpAdAdi paryAyANAm anyatamaikaparyAyAlambanamityarthaH vitarko vikalpaH pUrvagatazrutAzrayo vyaJjanarUpo'rtharUpo bA yasya tat etatvavitacAra lakSaNoM meM avatAravAlA kahA gayA hai / zukla dhAna kA prathama prakAra ' putakiyA laviyArI' pRthaktvadhitarka dipAra hai / eka dravya kI utpAda Adi paryAyoM ke bheda le pUrvamata zrutAnusArI athavA nAnA. nayAnusArI jo vikalpa hai lo, yaha vikalpa jisa zAma meM hotA hai vaha pRthaktva vitarka hai / tathA-artha se zanda meM, zabda se artha meM tathA 'mana bacana kAya yoga meM se koI bhI eka yoga meM jo vicaraNa hai usakA nAma vicAra hai| eka artha se dUsare artha para aura eka yoga se dUsare yoga para jo anusaraNa hai vaha vicAra hai| isa vicAra sahita jo dhyAna hotA hai vaha savicArI pRthaktva vitarka nArakA pradhAna zukla dhyAna hai| dUsarA zukladhyAna ekasva vitarka avicArI hai-ilako tAtparya ailA hai-utpAdAdi paryAyoM ke abheda le-utpAdAdi paryAge meM se kisI eka paryAya ke avalampana se-pUrvaganazutAzrita jo vyaJjana pAData cha. zudhyAnanA paDatA 42 'puhRttaviyakasa vigrAri' pRtha4. vitarka savicAra che. eka dravyanA utpAda vigere paryAnA bhedathI pUrvagata zratAnusArI je vikalpa che, e vikalapa je dhyAnamAM hoya te pRthavA vita kahevAya che, tathA arthathI zabdamAM, ane zabdathI arthamAM tathA mana, vacana, kAyanA yogamAMthI keIpaNa eka yogamAM je vicaraNa che, tenuM nAma vicAra che. eka arthathI bIjA arthamAM ane eka cegathI bIjA cogamAM je anusaraNa che, te vicAra che. A vicAra sahita je dhyAna hoya che, te savicArI pRthaphata vitarka nAmano zukala dhyAnane pahele bheda che. 1 bIju zukaladhyAna ekatva vitarka avicAri che. tenuM tAtparya evuM che ke-utpAda vigere paryAnA abhedapaNuthI-eTale ke utpAda vigere paryA pikI keIpaNa eka paryAyanA avalambanathI pUrvazata kRtanA AzrayavALA je
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 485 prameyacandrikA TIkA za025 u.7 khU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam kam tathA na vidyate vicAraH arthavyaJjanayo ritarasmAditaratra tathA manovAkkAya. yogAnAm anyasmAdanyatra yasya tadavicAri dvitIya zukladhyAnamiti / 'sukuma kiriya aniyaSTI' sUkSmakriyA'nivatti, sUkSmA kriyA yatra manovAgyogayoH sarvathA niruddhatvAt tathA kAyayoge vAdarakAyayogasya nirodhakaraNAt sUkSmakriya tathA pazcAnna nivarvate ityanivarti, barddhamAnapariNAmatvAt etacca nirvANagamanakAle kevala. jJAnavatAmeva bhavediti sUkSma kriyA'nivati tRtIya zukladhyAnamiti / 'samucchinnakiriyaappaDivAI' samucchinnakriyA'matipAti, samucchinnA sarvathA nirUddhA (pada) rUpa athavA artharUpa vikalpa hai vaha ekatva vitarka hai tathA eka artha se arthAntara rUpa eka vyaJjana se vyaJjanAntara rUpa evaM eka yoga se yogAntara rUpa saMkramaNa kA jilA dhyAna meM amAvahai vaha avicArI hai| aisA jo dhyAna hai vaha ekatva vitarka avicArI dhyAna hai| tIsarA zukladAna 'luhamakiriya aniyaTTI' sUkSma kriyA'nivRttI hai| isakA tAtparyaaisA hai ki manoyoga aura vAgyoga sarvadhA nirUddha ho jAne se tathA bAdara kAyayoga kA kAyayoga meM nirodha karane se jo dhyAna sUkSma kriyA vAlA hai aura jo baImAna pariNAma hone ke kAraNa (aniyaTThI-anivRtti) pIche chUTatA nahIM hai isa kAraNa jo anivRtti rUpa hai aisA jo dhyAna hai vaha sUkSanakriyA anivRtti zukladhyAna hai| yaha dhyAna nirvANa gamana kAla meM kevalajJAna vAloM ko hI hotA hai| 'samucchinna kiriyappaDizAI' cauthA zuzladhyAna kA bheda samucchinnakriyA vyaMjana (pada) rUpa athavA artharUpa vikalpa che, te eka vitaka kahevAya che. tathA eka arthathI arthAtara rUpa eka vyaMjanathI vyaMjanAntara rUpa ane eka yogathI gAntararUpa sa kemaNane je dhyAnamAM abhAva hoya te avicArI kahevAya che. evuM ja dhyAna hoya te eka vitarka avicArI dhyAna che 2 zrI zusadhyAna yA pramANe che. 'suhumakiriya aniyaTTI' sUkSmaThiyA anivRtti Anu tAtparya e che ke- ma ga ane vacanagane sarvathA nirodha thaI javAthI tathA bAdarakAyane kAyegamAM nidha thavAthI je sUkSama yA dhyAna DAya cha, bhane bhAna parilAbha pAthI 'aniyaTTIanivRtti' pachIthI chUTatu nathI tathA manivRtti 35 4vAya cha, mere dhyAna che, te sUmakiyAvALuM anivRtti dhyAna kahevAya che. A dhyAna nirvANa (mAkSa) pAna samayamA vijJAnavANAmAne 1 thAya che. 'samucchinna kiriyaappaDivAI' zusadhyAnanA yAthI le samugchina yA mapratipAti
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 bhagavatIsUtre kriyA kAyikA zailezIkaraNanirudyogatvena yasmin tat sagunchannakriyA taccaapratipAti anuparataravamAvam etAdRzaM samunchinna kriyamatipAti caturtha zukladhyAna miti 'sukkAma NaM jhANarasa cattAni lakkhaNA pannatA' zunalamya khalu yAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni 'taM jahA' khaMtI' zAntiH kSamenyarthaH 'lI' ktiH niloMbhatA 'ajave' AjavaM saralavetyarthaH 'mAve' mArdanam mAnatyAga ityathaH 'sukatsa NaM jhaNarasa cattAri AlasyamA pAnatA' zuklasya khanTa vyAnaraya canyAri AkabhavanAni majJaptAni, 'taM janA' tadyathA-'abahe' avyayam devApasargajanitaM bhayaM calanaM vA vyathA tadabhAvo'vyayam 'asaMpohe' apamohaH devAdikRtamAyAjanitasya mapratipAtiha-isakA tAtparya aisA hai ki yahAM para mAyayoga kA sarvadhA nirodha ho jAne se kAyikI kriyA kA sarvathA uccheda ho jAtA hai, aura zailezI avasthA prApta ho jAtI hai / ataH isa sthiti kA jo dhyAna hai yaha lamucchinna kriyA apratipAti zuklamAna hai| yoM ki yaha dhyAna bhI apratipAti hotA hai / 'surasasta ja jhANasma cattAri lakkhaNA paNNatA ila zukladhyAna ke bhI cAra lakSaNa kahe gaye haiN| 'taM jahA' jaise-'rabaMnI, muttI, ajjaye, maddave' kSAnti-kSA, muktililo matA, Arjaja-saralatA, aura modeva mRdUtA-mAnatyAga 'sukkaila Na jhANasta cattAri AlaMgaNA paNNattA' zukla yAna ke cAra Ala. bana kahe gayo hai-'abahe 1' avyathA devAdi ko le upasarga se janya matha kA honA athavA calAyamAna honA isakA nApna vyathA hai| isakA jo amAda hai va anyathA hai / 'asaMmohe 2 bhrAnti kA abhaav-devaache. tenuM tAtparya evuM che ke-ahiyAM kAgano sarvathA nirAdha thaI javAthI kAyikI kriyAne sarvathA uccheda thaI jAya che. ane lezI avasthA prApta thaI jAya che. jethI A sthitinuM dhyAna che, te samuni kriyA apratipaati zusadhyAna che ma mA dhyAna 5 matipAti DAya che 'supharasa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA' mA zubhasadhyAnanA yA2 smye| 4aa cha. 'tauM jahA' I pramANe cha -'khaMtI muttI, ajjave, maddave' zAnti kSamA, bhuti, nilA bhAva-sasapA mane bhAI-bhRDa mA 'suphassa NaM mANasva catAri AlavaNA paNNattA' zudhyananA yA2 sAlamAna hAche. 'avyahe' 1 anyathA-meTa-vAlthiI 65sayA pApANA bhayanuM hovuM athavA upasargathI calAyamAna thavuM, tenuM nAma thathA che. se vyathA mAM na ya te savyathA cha. 1 'asamohe tina masA
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 prasayacandrikA TIkA 025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam sakSamapadArthaviSayasya ca saMmohasya mRDhatAyA abhAvo'saMmoha iti / 'vivege' vivekA dehAnAtmanaH Atmano vA sarvasaMyogAnAM vivecanabuddhayA pRthakkaraNameva viveka iti / 'jiusagge' vyutlagoM niHsaMgatayA dehopadhimamatvatyAgaH / 'sukkarata NaM jhANassa cattAri aNuppezAo pannatAo' zuklasya khalu dhyAnasya catasro'numekSA:-pyAlocanAni prajJaptAH / 'taM jahA' tachayA-'aNavattiyANuSpahA' anantatitAnuprekSA bhavasaMtAnasya anantavRttitAyA anucintanam 'ananto'yaM saMmAraH' ityAkArakAnu. cintanamityarthaH / 'vippariNAmANuppehA' vipariNAmAnuprekSA vastUnAM pratikSaNaM vividhapariNAmAnumAnacinnanamili / 'amubhANuppehA' azubhAjuprekSA caturgatikasaMsArakhyAzumAbucintanamityarthaH / 'abAyANuppehA' apAyAnumekSA apAghAnAM dikoM dvArA kRta mAyA se janita bhrAnti kA aura sUkSmapadArthaviSayaka sUDhatA kA abhAvavivege deza se Aha kA athavA AtmA se kAryalaMyogoM kA vivecana buddhi dvArA pRthakkaraNa 'siulagge' niHsaMga ho jAne ke kAraNa deha le evaM upadhi se mannatya kA syAma / isa prakAra le the cAra Alamvana zuradhyAna ke haiN| 'sukkaralaNaM jhApasa casAri aNu ppezAo' zukladhyAna kI cAra anuprekSAe haiM-'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'aNaMtattiyANuppehA' bhavasanAna kI anantavRttitA kA bArambhAra cintana-yaha saMhAra ananta hai aisA vicAra 'vippariNAmANuppehA' pratyekakSaNa meM paratuoM meM aneka prakAra ke hone vAle pariNamana kA cintana 'anubhANu pekSA' caturgalika saMsAra kA azubha rUpa se atu cinta janya 'ayAyANuppehA' prANAtipAta Adi bhAradvAroM le janya arthAt devAdike dvArA karelI mAyAthI thavAvALI bhrAMti ane sUma padArtha samAdhI bhUDhatAnA malA 'vivege' helthI mAtmAne athavA mAmAthI saba sa yogaan| viveyana mudvidaa| pRtha7261 42j 'viussagge' ni. tha java thI dehathI ane upAdhIthI mamatvaSaNune tyAga. A rIte A cAra zukala dhyAnanA Alara bana kahela che. ___'sukkassa Na cattAri aNuppehAo' zusadhyAnI yA2 manuprekSAmA che. 'ta' jahA' mA prabhArI cha 'aNaMtavattiyANuppehA' sa satApanI manatavRtti paNAnuM vAra vAra ciMtavana karavuM. arthAt A saMsAra ana ta che, e vicAra 423 / . 'vipparimANANuppehA' 124 kSamA .tumamA mane ||2naa thavAvA parimananu yintana asubhAvANuppehA' yagati sasAnu mazumAthA manutina 27. 'avAyANuppehA' prAtipAta vigere bhAsadArothI yA
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI pANAtipAtAdhAzrayadvArajanyAnarthAnAm anuprekSA-anucintanamitya pAyAnuprekSA / aba khalu yattapo'dhikAre prazastAprazastadhyAnavarNanaM kRtaM tadapazastasya dhyAnasya varjane prazastasya dhyAnasyAsevane tapo bhavatIti kRtveti jJAtavyamiti / 'settaM yANe' tadetat saMkSepavistArAsyAM dhyAnaM nirUpitamiti / dhyAnaM nirUpya vyunsarga nirUpayitumAha-'se kita' ityAdi, 'se kiM taM viDasagge' atha ka sa vyutsargaH vyutsargamya kiM lakSaNaM kiyAMzca bhedA ? iti maznaH, bhagavAnAha-'viumagge duvihe pannatte' vyutsvargaH dvividhA prajAsaH / dvaividhyaM darzayannAha -'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA tadyathA-'viulagge bhAvari usaggeya' dravyavyutsargaca bhAvavyutargazceti "se ki ta dayaviusagge' atha kAma dravyavyutsargaH dravyavyutsargasya kiM svarUpaM jhiyantazca bhedAH ? iti praznA, uttaramAha-'dabyavi usagge caujidde pannatte' dravyaanarthoM kA anucimAna / bahAM napa ke adhikAra meM jo prazasta aprazasta dhyAnoM kA varNana kiyA gayA hai usakA kAraNa aisA ki apa zasta dhyAna ke varjana meM aura prazasta dhyAna ke upAdAna meM tapa hotA hai / 'se taM jhANe' isa prakAra saMkSepa aura vistAra se dhyAna kA prarUpaNa kiyaa| dhyAna ke nirUpaNa ke bAda anya vyutsarga tapa kA nirUpaNa sUtrakAra karate haiM-isane gautama ne prabhuzrI ne aisA pUchA hai-'se kiM taM viusagge' he bhadanta ! vyutlaga tapa kA kyA lakSaNa hai aura vaha kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhuzrI phAhate hi viulrage dubihe paNNatte' he gautama ! vyuttarga tapa do prakAra kA hotA hai 'taM jahA' jela-'dachathi ulagge ya, bhAvaviulagge ya' dravyavyutlaga aura mAcavyutsarga 'lekita dayaviulagge' he vALA anathonuM ciMtavana karavuM. ahiyAM tapanA adhikAramAM prazasta aprazasta yAnonuM varNana karavAmAM AvyuM che, tenuM kAraNa e che ke aprazasta dhyAnanA varNanamAM ane prazasta dhyAnanA upAdAna-prAptimAM tapa hoya che. 'setta jhANe' 2pramANe sakSepa bhane vistArathI dhyAna ni35 428 che. dhyAnanA nirUpaNa pachI have "butsarga tapanuM nirUpaNuM sUtrakAra kare che. mAmA zrIgautamacAbhIya asuzrIna me pUchyu 4-'se ki ta viusagge' he bhagavana vyutsarga tapanuM zuM lakSaNa che? ane e tapa keTalA prakAranuM che? mA prazna uttaramA pramuzrI 49 che haiM-'viusagge duvihe eNNatte' gautama! vyutsama ta5 me 2tu Dela che. 'ta jahA' te mA prabhArI cha.-'davvavisagge bhAvaviusagge ya' dravyavyutsaga mane sApa vyutsaga 'se ki taM davavirasagge' he sagavan dravya vyutsamana zu5135 che ? bhana tenA hai|
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU019 dhyAnasvarUpanirUpaNam 489 vyutsargaH - dravyata tyAgaH caturvidhaH prajJapta iti / 'taM jh|' tadyathA - 'gaNavisagge' gaNavyutsargaH, tatra vyutsargo nAma anabhiSvaGgatAtyAga ityarthaH parihAravizuddhavAritrArtha jinakalpAcA ghanAya gagasya vyutsargasyAgo gaNavyutsargaH so'yaM prathamovyutsargaH 1 | 'sarIravijalabhge' zarIravyutsargaH - zarIraniSThAsakteH parityAgaH / 'uvahividyatagne' upadhivyutsargaH - vastra pAtrAdisaMyamopakaraNeSvapi Amakti pari varjanamiti / 'mANavisagge' bharUpAnavyutsargaH 'se caM davvavisagge' so'yaM dravyaorea nirUpita rahi | bhAvavyutsarga jJApanAyAha - ' se kiM ta' ityAdi, bhadanta ! dravyanyutsarga kA kyA svarUpa hai aura kitane usake bheda haiM ? usara meM zrI kahate hai- 'davisagge cavvihe paNyate' he gautama! dravyavyutsarga cAra prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jaise - 'gaNaviusamye' gaNavyurassarga- vyutsarga zabda kA artha Asakti kA tyAga hai / parihAra vizuddhi caritrake liye athavA jinakalpa yAdi kI ArAdhanA ke liye gaNa kA jo tyAga kara diyA jAtA hai vaha gaNavyurasarga hai / yaha vyutsarga kA prathama bheda hai / 'sarIravisagge' zarIrarasarga zarIra sambandhI Asakti kA tyAga yaha vyutsarga kA dvitIya bheda hai / 'uvahi visagge' upadhivyutsarga-vastra pAtra Adi jo saMyama ke upakaraNa haiM unake bhI azakti kA jo tyAga hai yaha vyutsarga tapa kA tRtIya bheda | 'bhAnacitrasamge' bhaktapAnavyutsarga AhAra pAnI kA tyAga karanA - yaha vyurga kA caturtha bheda hai / 'setta' davva visagge' isa prakAra se yaha dravyavyusvarga haiM / 'he kiM taM bhAvavilagge' he bhadanta ! Apasarga leha 4hyA che? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI che - 'davtravisagge cavi paNNatte' he gautama! dravya vyutsarga yAra prahAra usa che 'ta' jahA' te yA abhA]. che. - 'gaNaviusabhage' gAyanyutsarga, vyutsargI zahanA artha aaskitanA tyAga e pramANe che. parihAravizuddhika cAritra mATe athavA jInakalpa vigerenI ArAdhanA mATe gaNune je tyAga karavAmAM Ave che, te gaNu yu. tsaga kahevAya che. A vyutsaganA pahelA bheda thAya che. 'sarIravisagge' zarIra vyutsarga zarIra saMbaMdhI AsatA tyAga bhA vyutsargAnA jIle leha usa che 'uvahiviuso' upadhi vyutsarga- vastra, pAtra, vigere je sa yamanA upakaraNe che. temAM paNa Asakitane je tyAga kahela che te vyutsarga tpne| trIle leha thAya che u 'bhattapANavisagge' latayAna vyu saga-mAhArapArthanA tyAga karavA A vyutsaganA ceAthobhe kahela che. 'se tta' davvavilagge' mA rIte yA dravya vyutsarjanA le ho hyA che, bha0 62
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya 'se ki taM bhAvaviusagge' atha kA sa bhAvavyutsargaH, bhAvavyutsargasya kiM svarUpaM kiyantazca bhedAH ? iti praznaH, bhagavAnAha-'bhAvaviusagge vivihe pannatte' bhAva. dhyutsasividhaH prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-'kalAyaviusagge' kapAyavyutsarga: pAyANAM-krodhamAnamAyAlomAkhyAnAM caturNA parityAgaH pAyavyutsargaH pathamA 1 / 'saMsAra viu sagge' saMsAravyutsarga 2, 'kammariulagge' karmavyutsarga:3, 'se kiM taM kasAyaviusa' apa kasa karAyavyutmanaH pAyavyunma ki lakSaNaM kiyantazca bhedAH / iti nA, bhagavAnAha-kasAyabiulagge cavyihe pannate' kapAyANAM-krodhAdInAM vyutsargastyAga caturvidhaH prAptaH / 'ta javA' taghathA'koiviusara' krodhavyutsargaH krodhasyAga ityarthaH / 'mANaviusage mAlavyulsanA, mAnatyAga ityarthaH / 'mAyAviusagge' mAgavyutsargaH mAyAyAH parityAga ityarthaH, kA kyA svarUpa hai ? aura vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'Adha viusagge tivihe paNatte' he gautama! mA. vyutlaga tIna prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'malAya viDa. sagge' kaSAyavyutmarga-nodha mAna mAyA aura loga indra kapAyoM kA tyAga karanA 'saMsAravisagge' saMsAra kA tyAga karanA aura 'kammaviusagge' karma kA tyAga karanA se kitaM kalAyaviuharo' he bhadanta ! kaSAyavyutsaga kA kyA lakSaNa hai aura kitane ulake bheda hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'karasAyaghiulagge caubihe paNNante' he gautama ! kaSAya vyutlage cAra prakAra kA kahA gayA hai 'taM jahA' jale 'koha diusagge' krodha kA tyAga karalA 'mAviulagge' mAnakA tyAga karanA, 'mAyA. viusagge' mAyA kA tyAga karanA 'loaghi uhAgge' lobha kA tyAga 'se ki ta bhAvaviusagge' samapan mApa vyutsama 2135 cha ? arthAta bhAva vyutsarga kone kahevAya che? ane bhAva vyutsarganA keTalA bhede cha 1 mA praznamA uttaramA prasuzrI 49 che 8-'bhAvavirasagge tivihe paNNatte' 7 gautama ! lApavyutsarga tra 22 49 cha, 'ta jahA' te / prabhArI cha.-'kakhAyaviusage' upAya0yutsA-hItha, bhAna, mAyA bhane saamaassaayaane| tyAsave. 'saMsAraviusagge' sasAnA tyA 42va'kammaviucage' manA tyAsa 423 / 'se ki ta kasAyaviusagge' 8 sagavan upAya vyutsagarnu lakSaNa che? ane tenA keTalA bhede kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha 8-'kasAyaviusagge cauvihe paNNatte' he gItama! pAya vyutsA yA prazna 4 cha 'ta' jahA' te mI pramANe -'ko viulagge' adhn| tyA! 423 / 'mANaviusagge' mAnanA tyAga 423 / 'mAyAviusagge mAyAnA tyAga
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.7 sU011 dhyAnasvarUpanirUpaNam 3 'lobhavisagge' lobhavyutsargaH lomatyAga iti / 'se taM kasAyavisagge' so'yaM pUrvoktakrameNa kaSAyabhyutsaryo nirUpitaH / 'se kiM taM saMsAravisagge' atha kA sa saMsArabhyutsargaH, saMsAraSyutsargasya kiM svarUpaM kiyanta bhedAH ? iti praznaH uttaramAha - 'saMsAraviugge' saMsAravyutsargaH 'caunvihe pannatte' caturvidhaH majJaptaH 'taM jahA ' - tadyathA - 'neraiyasaMmAravisagge' nairayikasaMsArabhyutsargaH 'jAya devasaMsAravisagge' yAvad devasaMsAranyutsargaH atra yAvatpadena manuSya saMsAranyutsargatiryak saMsArabhyutsargayorgrahaNaM bhavatIti / 'se caM saMsAravisagge' so'yaM pUrvoktakrameNa saMsAraaan nirUpita iti / 'se kiM taM kammavisagge' atha kaH sa karmavyutsargaH karmavyutsargasya kiM svarUpaM kiyantaca bhedA 1 karanA 'le ptaM kasAyaviulagge' isa prakAra se yaha kapAyanyutlaga ke viSaya meM kathana kiyA hai 'se kiM taM saMsAravisagge' he bhadanta ! saMkhAraager kA kyA svarUpa hai aura kitane usake bheda hai ? uttara meM prasuzrI kahate haiM- 'saMsAravisagge cavvihe paNNatte' he gautama! saMsAravyutsarga cAra prakAra kA kahA gayA hai- 'taM jahA' jaise'neraiya saMsArathiGalagge' nairakhika saMsAra kA tyAga karanA 'jAva deva saMsAravisagge' yAvat deva saMsAra kA tyAga karanA - yahAM yAvatpada se 'manuSya saMsArabyusagaM aura tiryag saMsAra vyutsarga' ina do saMsAra vyutlaga' kA grahaNa huA hai / 'se taM' saMsAravisagge' isa prakAra se yaha saMsAra vyutsarga ke sambandha meM prasuzrI ne kathana kiyA hai / 'se kiM taM kammaciurANe' he bhadanna ! karmavyutsarga kA kyA svarUpa hai hai aura kitane usake bheda haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'kammaviu12ve! 'lobhaviukhago' se sanA tyAga urkhe| 'se tta' kasAyavisagge' yA prabhA A kaSAya vyutsarganA sabadhamAM kathana karela che. 'se ki ta saMghAravisagge' he lagavan sa'sAra vyutsargatu zu sva35 che ? ane tenA keTalA bhedo kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'sasAravisagge cauvvihe paNNatte' he gautama / sasAra vyutsarge yAra prahAranA uDela che. 'ta' jahA' te yA pramANe che. 'teraiyasaMsAravisagge' nai yi saMsAra vyut rthAt nairayi saMsAra tyAga have. 'jAva devasaMsAravisagge' yAvat devasaMsArane tyAga karavA ahiyAM yAvapadathI manuSya sa'sAravyutsaga ane tirtha saMsAravyutsarga mA me vyutsargo thaDaNu urAyA che. 'se tta' kammavibho ' yA abhAai AA sa MsAra vyutsargAnA sabhadhabhAM uthana che. 'se kiM ta kamma piuge' he bhagavan vyutsargatu zu sva35 he ? Ate tenA DeTA beho 49
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 bhagavatIstra iti manaH, uttaramAha-'kammaviusagge aTTavihe ennate' karmavyutsargaH aSTavidhA pajJaptaH aSTaprakArakaH karmavyutsoM bhavatIti / 'taM jahA tadyathA-'NANAvaraNijja karamaviusagge' jJAnAvaraNIyakarmavyutsargaH, jJAnAvaraNIyakarmaNaH parityAgaH / 'jAva aMtarAiya kampaviusagge' yAvat antraaykrmvyutsrgH:| atra yAvatpadena darzanAvaraNIyavedanIyamohanIyAyukanAmagotrANAM paNNAM karmavyutArgANAM grahaNaM bhavatIti / 'se taM kampaviusagge' so'yaM pUrvoktanamega karmavyutpaH kathitaH / se taM bhAvaviusagge' so'yaM pUrvakathitamakAreNa bhAvavyutsargaH pratipAdita iti / 'se taM abhitarae tave' tadetadAbhyantaraM tapo nirUpitamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM aMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! saMratAnA svarUpavipaye sagge avihe paNNatte' he gautama ! pharmavyutsarga ATha prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jaise-'NANAvaNija kammavi upanagge' jJAnAdharaNIya pharma kA tyAga 'jANa aMtarAhaya kammaviusagge' yAvat antarAya karma kA tyAga / yahAM yAvatpada se 'darzanAvaraNIyavyutlaga, vedanIyandhutsarga, mohanIyavyusvarga AyuSka vyutsarga nAma vyutsarga aura gotra vyutsarga' ina karma vyusloM kA grahaNa huA hai| 'se kamaviulagge' isa prakAra se yaha karmavyuvarga ke sambandha meM vicAra hai / 'le bhAvadhiu. sagge' yahAM taka isa pUrvokta kathana ke anusAra sAmavyulana sA kathana samApta huA 'setaM abhitarae to aura isakI jAti meM hI Abhyantara tapa kA kathana bhI samApta ho jAtA hai devaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! saMyatoM ke svarUpa ke viSaya meM jo Apa devAnu. 4aa cha ? 2 // prazna uttaramA prabhuzrI 49 che -'saMsArabiurAgge adavihe paNNatte' hai gItama! mavyutsarga 2418 42 // usa cha, 'ta' jahA' ta ma pramANe cha. 'NANAvaraNijja phammaviusage' jJAnAparIya bhanI tyAsa 'jAva aMtarAiya kammaviusagge' yAvat matazaya bhanI tyAsa mADiyAM para54thI zanApa2. NIya vyutsarga, vedanIya vyutsarga, mohanIya vyutsarga, AyuSka vyutsarga, nAmavyutsaga, bhane mAtra vyutsama bhA bhavyuttA prahAra 42rAyA che. 'se kammaviusagge' mA zata ma bha vyutsanA samayamA thana 420 che, se ta' bhAvavirasagge' 21 Na | pUrvarita 4thana pramANe mApa vyutsaga 4thana 42 cha 'setta abhitarae tave' mA prabhArI mAdhyata2 tapanu 5135 49 che. 'seva bhaMte ! seva bhaMte tti' ke bhagavan sayatAnA 135nA samayamAM Apa devAnupriye kathana karela che. A saghaLuM kathana Ama vAkaya pramANurUpa
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 493 ndrakA TIkA za025 u.7 011 dhyAnasvarUpanirUpaNam yat devAnumiyeNa niveditaM sarvameva AptavAkyasya sarvathaiva satyatvAditi kathafear gautama bhagavantaM tIrthakaraM vandate namasyati vanditvA namasthitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 011 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyAnaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paJcaviMzatizatakasya saptamodezakaH samAptaH // 25-7 // priya ne nivedita kiyA hai vaha saba Apta vAkya pramANa hone ke kAraNa sarvathA satya hI hai / isa prakAra kaha kara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye | sU0 11 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke pacIsaveM zatakakA saptama uddezaka samApta // 25-7 // hAvAthI sathA satya che huM bhagavan Apanu kathana satya ja che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI tene namaskAra karyAM va'danA namaskAra karIne te pachI te tapa ane saMyamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thaI gayA. prasU.115 jainAcAya jainadhama divAkarapUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta 'bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane sAtameuddezaka samApta Arapa-jJA ka
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha4 bhagavatIse athASTayodezakA prArabhyate saptamIdezake saMyatAH sasvarUpAH sabhedAmba kathitAH saMyatavipakSabhUnAthA saMyatA bhavanti te cAsaMyatA nArakAdayaH, teSAM ca yathA samutpAdo bhavati tathA aSTamoddezake kathayiSyate, ityevaM sambandhenAyAtasya aSTamoddezakasyedamAdima sUtram, 'rAyagihe' ityaadi| lam-rAyagihe jAva evaM vayAlI nerahayANaM bhaMte | kahaM uvavajjaMti se jahAnAmamA pacae paramANe ajjhavalANanidhattieNaM karaNovAraNa seyakAle taM ThANaM vippajahitA purimaM ThANaM unasaMpajittANaM vihri| ebAmeva ee vi jIvA pavao diva pavamANA ajjhavalANanihantieNaM karaNotrAeNaM seyakAle taM bhavaM viSNajahilA purimaM bhavaM uvalaMpajittANaM viharati / tesiMNaM bhaMte ! jIvANaM kahaM sohAgaI? kaha lIhe gaivilae pannatte ? goyamA! se jahAnAmae keipurisne taruNe bala evaM jahAyodalalalae paDhane uddelae jAba tisamakSaNaM vA biggaheNaM uvavajjati, teli Na jIvANaM tahA lIhAgaI tahA sIhe gaivisae pnnte| teNaM saMte ! jIza kahaM parabhaviyAuyaM pakareMti ? goyamA! ajjhaksANajoganivattierNa karaNovAeNaM, evaM khallu te jIvA paramaviyAuyaM pkreNti| teliNaM saMte ! jIvANaM kaha gaI pavasada ? goyamA ! AuvakhaeNaM bhavanakhaeNaM evaM khalu tesiM jIvANaM gaI pavattai / teNaM bhaMte jIvA kiM ayaDDie ukvajati paraDIe ukvajati ? goyamA ! AyaDDIe ubavanaMti no pariDIe uvvjjti| te NaM bhaMte ! jIvA kiM AyakamsuNA uvavajjati parakammuNA uvanajati? goyamA! AyakammuNA uvavajjati no parakammuNA uvvti| te Na bhaMte ! jIvA ki AyappaogeNaM uvavajjati parappaogeNaM uvavajjati ? goyamA! AyappaogeNaM
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 495 prameyacandrikA TIkA za025 3.8 01 nairayikotpattinirUpaNam uvavajjati no parappaogeNaM ubvjjti| asurakulArANaM bhaMte ! kahaM uvavajjati jahA neraDyA taheca niravalelaM jAva no parappa ogeNaM uvavajjati / evaM enidiyabajjA jAva vegaanniyaa| egidiyA evaM cet / navaraM ca usamaio vigaho letaM taM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAba viharai // 1 // paNavIlaile sapa aTUno uddelo saaito||25-8|| chAyA-rAjagRhe yAvadevas avAdI-nairayikAH khalnu bhadanta ! kathamutpadyante ? sa yathAnAmakaH palakA plabamAnaH adhyavasAnitina karaNopAyena eNya. skAle tatsthAnaM vijaya paurastya sthAnApasaMpaca khallu viharati emeva ete'pi jIvA plavaka iva plabamAlAH adhyavasAyanirvasitena karaNopAyena ejyakA taM bhavaM vibhajahAya paurastyaM bhavamupasaMpadya khalu viharanti / veSAM khallu bhadanta ! jIvAnA kathaM zIghrA gatiH kathaM zIghro gativiSayaH prajJaptaH ? gautama ! sa yathA nAmaka kazcit puruSaH taruNo balavAn evaM yathA caturdazazate prathamodezake yAvat trisamayena vA vigraheNa upapadyante / teSAM khalu jIvAnAM tathA zIghrA gati stathA zIghro gativiSayaH prAptAH / te khalla bhadanta ! jIvAH kathaM paramadhikAyuSkaM prakurvanti ? gautama ! adhyavasAyayoganitina pharaNopAyena evaM khalu te jIvAH parabhavikAyuSkaM prakurvanti teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kathaM gatiH bhavarttate ? gautama ! AyuH bhayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa, evaM khalla teSAM jIvAnAM gatiH pravartate / te khalu bhadanta ! jIvAH kimAramA utpadya-te paraddhayA~ utpadyante ? gautama ! AtmadarthI utpadhante no paraddhA utpadhante / te khalu bhadanta ! jIvAH kim AlnakarmaNotpadyante parakarmaNotpadyante, gautama thAtmakarmaNotpadyante no parakarma golacante / te khalu bhadanta ! jIvAH kimAtmamayogeNotpadyante paramayogeNa utpadhante 1 gautama ! AtmaNyogeNotpadyante lo parapaMyogeNa utpa. dhante / asurakumArAH khala bhadanta ! kapamutpadyante ? yathA nairayikAH tathaiva niravazeSam yAvat no paraprayogeNa utpadyante / evame kendriyavoH yAvadvaimAnikAH / ekendriyA evameva nabaraM catuHsAmayiko vigrahaH, zepaM tadeva / tadevaM sadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / ||suu01|| paJcaviMzatitame zatake aSTamodezakaH samAptaH // 25-8 //
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI TIkA-'rAyagihe nAva evaM bayAsI' rAjagRhe yAvadevamayAdIva atra yAvarapadena bhagavataH samavasaraNamabhUva paripat nirgatA natra bhagavAna dharmamupadiSTavAn paripat matigatA tato gautamo bhagAntaM vandate namamyati, vanditvA namasyitvA etadantasya prakaraNamya saGgraho savatIti, kimavAdIta gaunamaH ? tabAda-'naraiyA NaM' ityAdi, 'neraiyA NaM bhane ! 8 upavajjati' nerayikAH khalu bhadanta ! kathaM kena. prakAreNa kIdRzaM kAraNavizepamAmAgha narakAvAse sama-pacanne ? iti praznA, // pacIsaveM zataka phA AThave udezakA prAraMbha // sAtaveM uddezaka meM svarUpa aura bheda lalita saMyanoM kA kathana kiyA gayA hai / saMyatoM ke vipakSa bhUna amaMgrata hote haiN| ye ameyana nArakAdi jIva rUpa hote hai ata: inakA jisa prakAra se utpAda hotA hai usa prakAra se ye isa aSTama uddezaka meM kahe jaayeNge| isa samaya se AyA huA yaha aSTama udezamA prArambha kiyA jAtA hai rAyagihe' hayAdi, TIkArtha-'rAyagihe jAda evaM badhAsI' rAjagRha nagara meM yAvat bhagavAn gautama ne isa prakAra se pUchA-yahAM cAvatpada se 'bhagavAn kA samaya saraNa huA, paripadA nikalI bhagavAna ne use dharmopadeza diyA, pariSadA. visarjita ho gaI, taba gautama ne bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA, phira bandanA namaskAra karake yahAM taka kA pATha ahita huA hai / gautamasvAmI ne prabhuzrI se kyA pUchA-'NeraDyANaM bhaMte ! kahaM uvaya jjati' he bhadanta ! jIva kaise kAraNavizeSa ko prApta kara narakAvAsa meM AThamAM uddezAno prArabha- sAtamAM uddezAnuM svarUpa ane bheda sahita saMtonuM kathana karavAmAM AvyuM che. saMyatanA pratipakSI rUpa asaMto hoya che, tethI asaMya tene utpAda je rIte thAya che. te A AThamA udezAmAM kahevAmAM Avaze. tethI A AThamAM uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che. "rAyagihe jAva evaM vayAsI' tyAha TA--'rAyagihe jAva evaM vayAsI' 2 nagaramA bhagavAnanu samavasaraNa thayuM. pariSadu bhagavAnane vaMdanA karavA nagaranI bahAra nIkaLI bhagavAne tene dharmadezanA saMbhaLAvI. dharmadezanA sAMbhaLIne pariSad bhAgavAnane vaMdanA karI pitapitAnA sthaLe pAchI gaI te pachI zrIgautamasvAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne prabhuzrIne A pramANe pUchyu-'NeraiyANaM bhaMte ! kaha uvavajjaMti' 8 mApana 141 421 vizeSane prApta karIne narakAvAsamAM nArakapaNAthI utpanna thAya che ? gautama
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam bhagavAnAha-'se jahAnAmae' ityAdi, 'se jahAnAmae' sa yathAnAmakaH 'pavae' plavakaH-utplazna kArIpuruSaH 'paramANe' plavamAnA-utplati kurvan 'aJjha sANenivvattieNa' adhyavasAyanirvatirona mayA utplavanaM kartavyamityAkAraNAdhyavasA. yena nirtitam-sampAditaM rudrUpeNa 'karaNobAeNaM' karaNopAyena utplavanalakSaNaM yat karaNaM kriyAnizeSaH sa eva upAya:-sthAnAntaramAptau hetuH karaNopAya stena karaNopAyena / 'sevakAle' ejyatkAle-bhaviSyatkAle viharatItyapriya kriyayA sambandhaH / kiM kasbA isthAha-'taM ThANaM' ityAdi, 'taThANaM' tat sthAnam yariman sthAne sthitaH sat sthAnam / 'vippajahitA' viSajahya plavanataH parityajya 'purimaMThANa' pautsatyam-grimaM szanam 'upasaMpajjittANaM' upasaMpadya-saMprApta viharaha' viharatIti dRSTAntaH, dASTAntike yojayati-'evAme ityAdi, 'ekAmeva' eva. meva 'epavijInA' ete'pi nArakAdayo jIvAH kimuktaM bhavatItyAi-'pavabho civa paramANA' kA haba pallavamAnA: 'ajjha sasANaniyattieNaM' adhyavasAyanirva titena amito plavanaM kariSyAmi ityetAhazAdhyavasAyanivartitena / 'karaNo nArakarUpa se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'se jahA nAmae pavae padamANe 2' he gautama ! jaise koI uchalane vAlA puruSa uchalanA2 'ajjhavastrANanivvattieNaM' adhyavasAyavizeSa se-mujhe kUdanA cAhiye-hara prakAra kI icchA se 'karaNovAeNa' utplaMghana -kUdane rUpa upAya se 'seyakAle taM ThANaM vippajahittA purima ThANaM upasaMpajjittA NaM piharai' Ane vAle samaya meM-bhaviSyatkAla meM apane pahile ke sthAna ko choDakara Age ke sthAna para pahuMca jAtA haiM-'evAmeva ee vi jIvA pakSaoviya pavamANA' usI prakAra se ye jIva bhI uchalane cAle ke jaisA kUdate 2 'ajzavalANanivattieNaM karaNovAeNaM seya. kAlaM taM bhavaM vippajahitsA purimaM bhavaM upasaMpajjittANaM viharati svaamiin| 2 prazna uttaramA prasuzrI 49 che -'se jahAnAmae pavae pvmaLe 2" he gautama! je rIte keI uchaLavAva be purUSa uchaLate uchaLato 'ajjhavasANanivattieNaM' madhyavasAya vizaSayA-bhAre nasa mA zatanA 42chAthI thapa 'karaNovAeNaM' Grana-vAnA pAyathI 'seya kAle ta ThANaM vippajjahittA, purima ThANaM uvasaMpajicA NaM viharaI' mArAvA samayamA eTale ke bhaviSya kALamAM potAnA pahelAnA sthAnane choDIne AgaLanA sthAna 652 59yI laya che. 'evAmeva ee vi jIvA pavvao viva pavamANA' mera prakAre mA 1 jAnI mahatai tA 'ajjJavasANanivvattieNaM karaNovAraNa seyakAla ta bhava' vippajahittA purima' bhava upasaMpajjittANaM viharati bha0 63
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Re Parades 9 3 qhAraNaM' karaNopAyena kriyate aneka prakArikA avasthA jIvasthAnena athavA - kriyate yaha vat karaNam karmaplavanakriyAvizeSo vA karaNaM karaNamitra karaNam sthAnAntaraprAptikAraNatAsAt karmaiva tadevopAya iti karaNopAya stena karaNopAyena / 'sekAle' eSyatkAle bAgAmikAle ityarthaH 'taM bhayaM viSpajadittA' taM atra - manuSyAdi gavaM vijaya - parisyajya 'purima bhane paurastyaM prAptavyaM nArakAdi bhavam 'upasaMpajitArNa' upasaMpadya khalu ? 'diharaMti' viharanti / yathA kazcit kanakaH adhyavasAyena ekaM sthAnaM parityajya sthAnAntaramAsAdayati yathaiva ete jIvA api karmAtmaka kAraNa vizeSamAsAdya manuSyAdibhavaM parityajya nArakamayaM ghaTIyantranyAyena AsAdayantIti bhAvaH / ' tesi NaM bhaMte ! jIvANaM teSAM khalu yadanya ! jIvAnAma 'kahUM sIhAI' kathaM zIghrA gatiH tathA - 'vaha' lI gaisie unnatte' kathaM zIghro gativiSayaH prajJaptaH tepAM nArakAdi, jIvAnAm kaM kAraNavizeSamAsAya zIghrA gatirbhavati kIdRzazra gativiSayo bhavatIti manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he auar | 'se bahAnAmae kei purise taruNe valavaM' sa adhyavasAyavizeSa se jabhya karmodaya ke anusAra grahita pUrva bhava ko choDakara bhaviSyatkAla meM apane apane Age ke bhavoM meM pahuMca jAte hai - nAraka Adi ke rUpa se utpanna ho jAte haiM / bhAvArtha yahI hai ki jaise koI kUdane vAlA kUdakara Age ke sthAna para pahuMca jAtA hai usI prakAra se ye jIva bhI pharmodaya ke anusAra manuSyAdi bhaya ko choDakara ghaTIyantra nyAya se AgAmI hone vAle nArakAdi bhava ko prApta karate haiM / 'tesi NaM te! jIvA NaM kahaM sIhe gahavilae paNNatte' he bhadanta / una nAraka jIvoM kI kaisI zIghragati hotI hai aura usa gati kA kaisA zIghra viSaya hotA hai ? uttara meM madhubhI kahate haiM- 'se jahA nAmae kei purise taruNe SalavaM jahA codalamasae paDhame usae' he gautama! adhyavasAya vizeSathI thavAvALA karmInA udaya pramANe dhAraNa karela pUrva bhavane cheDIne bhaviSyamAM peAtAnA AAgaLanAM bhavAmAM pahoMcI jAya che, nArakapaNAnA rUpathI utpanna thaI jAya che. mA kathananA bhAvAtha e che ke jema kAI kUdavAvALA kUdakA mArIne AgalA sthAna para pahAMcI jAya che eja pramANe A jIva paNa karmAMnA udaya pramANe manuSya vigere bhane cheDIne ghaTiya'tra' nyAyathI bhAgAbhI- thaMvAvAjA nAra vigere lavane prApta ure he. 'tesi NaM bhaMte! jIvANa kaha sihAgAI kahA~ sIhe gaIvisae pannatte' he bhagavan te nA24 jIvAnI zIghragati kayA kArraNuthI thAya che? ane te gatine viSaya kevA hoya he ? mI praznanA uttarAM prabhuzrI gautamasvAbhIne he che' se jahA
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA kA za0257.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam 499 yathAnAmakaH kazcitpuruSaH taruNo balavAn 'evaM jahA codazAsae paDhame uddesara' evaM yathA caturdazazatake prathamodeza ke kathitam tathaiva sarvamihApi jJAtavyam kiyA tparyantaM caturdazazatakIya pathamoddezakamakaraNaM jJAtavyaM nAha-'jAva' ityAdi, 'jAba tisamaeNa vA vigga deNaM ubavajjati' yAvat trisamayena vigraheNotpadhante trisAmayika vigrahagatyA samutpadhante ityarthaH / upasaMharati-'tesiNaM jIvANaM tahA sIhAgaI tahA sIhe gAvisae pannatte' teSAM khalu jIdAnAM tathA tAzI zIghrA. gatirbhavati tathA tAdRzaH zIghro gativiparazca prajJaptA-kathica iti / teNaM bhNte| jIvA kahaM parabhakyiAuyaM pakavi' se ekaM bhavaM. parityajya bhavAntare gamanazIlA jIvAH kathaM kena kAraNena kena prakAreNa vA paramAyukaM parabhavanivahikam AyuSkaM karma prakurvanti paramavayApakamAyuSkaM karma kena prakAreNa vaghnanti? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ajjha. vasANajoganivvatieNaM' adhyavasAnayoganirvartitena adhyaksAnaM jIvapariNAma jaise koI balavAna taruNa purupa jalA ki caudahaveM zataka ke prathama udezaka meM kahA gayA hai 'jAza tirUpaeNa dhA viggaNaM uvavajjati' ki yAvat vaha tIna lamayavAlI vigraha gAya se utpanna hotA hai usI prakAra se 'teliNaM jIvANaM sahA sIhA gaI tahA lIhe gavilae panatte' una nArakAdi jIvoM kI vailI hI zIghra gati hotI hai aura usI prakAra se zIghragati kA viSaya hotA hai| te ! jI kahaM paramaviyAuyaM pakareMti he lakSAnta / eka mana ko choDakara dUsare bhavya meM jAne ke svabhAva bAle ve jIva kisa prakAra se parama ke Ayu karma kA pandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! ajjhavalANajogganindattie Na' he gautama! ve jIva nAmae keI purise taruNe balava eva' jahA cauddasamasae paDhame uddesae' gItamA jema kaI baLavAna tarUNa purUSa viSe caudamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahela cha, 'jAva tisamaeNa vA viggaheNaM uvavajjaMti' hai yAvata te traya samayavANI vigraha gatithI 64-1 thAya che. me pramANe 'vesiNaM jIvANaM tahA sIhAgAI tahA sIhe gaI visae pannatte' nA24 vigere vAnI tevI zIgati hAya cha. mana me pramANe zAtinA viSaya hAya cha, 'teNaM bhaMte ! jIvA kahIM parabhaviyAuya' pakare ti' he sagavan me sapane ch|ddii| mIna sapA pAnA havabhAvavALA te jI kaI rIte parabhavanA Ayukarmane baMdha kare che? A asatA ttaramA prasuzrI 49 cha - goyamA ! bhajjhavasANajoganivvattieNaM hai
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 bhagavatIne yogazca-manocAkAyacyApAraH sAbhyA madhyavasAnayogAbhyAM nirvaritaH-saMpAdito ya: so'dhyavasAnayoganivartitaH tena adhyavasAnayoganirvatitena, 'karaNocAraNa' pharaNopAyena mithyAtvAdi karmavandhakAraNAtmakopAyena jIvaH parabhavasaMvandhina mAyuSkaM prakarotIti / 'evaM khalu te jIvA parabhakyiAuyaM pakareMvi ecamadhyavasAMna. yoganirvatitakaraNopAyena khalu te jIvAH parabhavanArakAdi saMvandhinamAyuSka karma prakurvanti vaghnantIti / 'tesi NaM bhaMte ! jIvANaM phahaM gaI pavattaI tepAmekasmAt bhavAddhavAntaraM gacchatAM khalu jIvAnAM kathaM kena prakAreNa gatirgamanaM pravartate bhavatIti praznA, bhagavAnAha-poyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'Aukkhae Na' AyupA kSayeNa teSAM jIvAnA mAyuSkakarmaNaH kSayAt bhavAntarasambandhinIgatiH mvrtte| 'bhavakkhaeNa' bhavakSayeNa bhavavedanIyakarmakSayeNa 'ThiibakhaeNaM' sthitikSayeNa AyuSkamavasthitInAM kSayebhyo gatiH pravartate teSAM jIvAnAmiti / evaM khela tesiM jIvANaM gaI padattAI' evaM pUrvapradarzitAyukAdikSayeNa khalu tepI bhavAnavAntaraM gacchavAM jIvAnAM gatiH pravartate iti / 'veNaM bhaMte ! jInA ki AyaDIe apane pariNAma aura mana vacana kAya rUpa yoga se-athavA-apane pariNAma rUpa yoga se-saMpAdita lithyAtvAdi zamadhandha ke kAraNa bhUta upAya ke vazavatI hokara parabhava lambandhI Ayu karma kA bandha karate haiN| 'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kaha gaI pajataha he bhadanta ! eka ava se dasare aba meM jAne vAle una jIvoM ko-gati-gamana kelA hotA hai ? kisa prakAra se hotA haiM ? uttara meM kahate haiM-'zodhamA ! AukkhaeNaM, bhavakkhaeNaM, ThikakhaeNaM evaM khalu teti jIvANaM gaI pabattaha' he gautama! una jIvoM kI gati apanI Ayu ke kSaya se apane abake kSaya se apanI sthiti ke kSaya se hotI hai| teNaM bhaMte jIyA ki AyaDIe uvava. 'gautama! te jIva pitAnA pariNAma ane mana, vacana, ane kAyAnA cogathI athavA pitAnA pariNAma rUpa yegathI saMpAdana karelA mithyAtva vigere kama baMdhanA kAraNabhUta upAyane vaza thaIne parAva saMbaMdhI AyuSya karmane baMdha re cha. 'vesiNaM bhaMte ! jIvANaM kaha gaI pavittaI' sagavan ma sapathI mIna bhavamAM javAvALA te jInI gati-gamana kevI hoya che? arthAta kaI rIte tamAnI gati thAya cha ? yA prazna uttaramA prabhuzrI 4 8-'goyamA ! AukkhapaNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM evaM khalu tesi' jIvANaM gaI pavattai' ke gatama! te jInI gati pitAnA AyunA kSayathI potAnA bhavanA kSayathI pitAnI sthitinA yathA DAya che 'teNaM bhaMte ! jIvA ki AyaDIe uvavajjaMti era.
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za025 u. 8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam 608 jaMti, paraDIe ubavajjaMti' te khalu bhadanta / jIvAH kim AtmadarthAsvazaktyA utpadyante, athavA paraddhaya anyadIyazaktyA samutpadyante bhavAntareSu ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' iyatyAdi, 'goyamA' he gautama! 'AyaDIe uvavajjaMti' Atmaddhayaivotpadyante 'no paraDIe ubadhajjati' nI paraddha utpadyante yasmin adhikaraNamutpattistadadhikaraNe evaM yadi Rddhirbhavettadaiva RddhayutpatyoH kAryakAraNabhAvo bhavet kAryakAraNayoH sAmAnAdhikaraNyaniyamAt nahi vaiyadhikaraye kAryakAraNabhAvo bhavati tathAtve'tiprasaGgAditi / 'teNaM maMte ! jIvA ki AyakammuNA uvavajjaMti parakammuNA uvavajjaMti' se khalu bhadanta ! jIvAH kimAjjati paraDIe jaMvavajjati' he bhadanta ! ve jIva kyA bhavAntara meM apanI RddhirUpa zakti se utpanna hote haiM ? athavA dUsare kI zaktirUpa Rddhi se utpanna hote haiM ? uttara hai prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA AyaDIe ubavajjaMti no paraDIe ubavajjaMti' he gautama! ve jIva parabhava meM apanI hI zakti rUpa Rddhi ke bala se utpanna hote haiM / para kI zakti rUpa Rddhi ke bala se utpanna nahIM hote haiM ? yahAM jo aisA kahA gayA hai usakA tAtparya yahI hai ki jisa AtmA meM parabhava meM utpatti kI 'kAraNa bhUta apanI Rddhi hai usase hI vaha vahAM utpanna ho sakatA hai 'anya kI Rddhi se nahIM, nahIM to phira apanI Rddhi aura apanI utpatti kAryakAraNa bhAva nahIM bana sakatA hai / kyoM ki kAryakAraNa bhAva maiM samAnAdhikaraNatA kA niyama hotA hai / 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM AyakaramuNA uvavajjaMti, parakampuNA ucacajjati' he bhadanta ve jIva sUDhIe uvavajaMti' De lagavan te kavI bhavAntaramA potAnI Rddhi3ya zaktithI utpanna thAya che ? athavA khIjAnI zakita rUpa RddhithI utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramAM praluzrI - 'goyamA ! AyaiDhIe svavajjati no parahUDIe uvavajjaMti' De gautama! te lava paralavamAM potAnI zakti 35 RddhinA khaLathI utpanna thAya che. bIjAnI zakita rUpa RddhinA baLathI utpanna thatA nathI, ahiyAM je kahevAmAM Avela che tenA bhAva e che ke-je AtmAmAM parabhavamAM utpattinA kAraNu rUpa pAtAnI Rddhi che, eja jIva tyAM utpanna thaI zake che, bIjAnI RddhithI utpanna thaI zakatA nathI. nahI' te peAtAnI Rddhi ane peAtAnI utpattImAM kAya kAraNu bhAvaja banI jAya che, kemake 4Arya 4 / 2] bhAvabhAM samAnAdhikarapayAno niyama hAya hai, 'teNaM bhaMte / jIvA ki' AyakammuNA uvavajrjjati, parakammuNA uvavajjaMti' he bhagavan te ko zu
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre tmakarmaNA svAtmasamaveta karmaNA utpadyante athavA parakarmaNA parasamavetakarmaNA samutpadyante ? iti manaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AyakammuNA uvavajjati no parakarANA ucavajjati' bhavAdbhavAntaraM gacchanto jIvA yAtmakarmaNA strasaMpAditakarmadvAraitra samutpadyante na tu parakarmaNA parasama vetakarmasahakAreNa utpadyate svasamavetakramaNa eva utpAdakatvAt anyathA anya. dImakarmaNA anyo'pi jAyeti iti jagadvaicityavyavastheva vyAhRtA syAt na tu iSTaiva sA anubhavAgamavirodhAditi / 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM Ayappaoge kyA apanI almA meM lalaveta hue karma se-apane sAtha lage hue karma se -parabhakSa meM utpanna hote hai athavA ghara meM lage hue karma se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA! AyakammuNA uvavajjati, lo parakammugA ucaSajnaMti' he gautama ! jIva parabhava meM jo utpanna hoteve apane Atmakarma se hI vahAM utpanna hote haiM-para ke sAtha lage hue karma se ve vahAM utpanna nahIM hote haiN| tAtparya yahI hai ki jIva paracama meM apane dvArA kiye gaye karma ke udaya se hI utpanna hote haiN| para ke dvArA kiye gaye karma kI sahAyatA se-udya se nahIM / yadi aisA hone lage to phira yaha jo jagat kI vicitratA hai usakA lopa hI ho jAyaNA / kyoM ki hara eka koI hara eka ke karma kI sahAyatA se utpanna ho jAyagA, parantu aisA to hotA nahIM hai, isaliye apane karma kI sahAyatA le hI jIva parabhakSa meM utpanna honA hai| yahI yAta anubhava pitAnA AtmAmAM utpanna thayelA karmathI-arthAta pitAnI sAthe lAgelA kathI parabhavamAM utpanna thAya che? athavA bIjAomAM lAgelA karmathI Gurna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha hai-'goyamA! Aya mammaNAM uvavajjati no parakammuNA uvavajjati' ke gautama ! 522 utpanna thAya che. te AtmamaMthI ja tyAM utpanna thAya che.-paranI sAthe lAgelA karmathI teo tyAM utpanna thatA nathI. A kathananuM tAtparya e che kejIva parabhavamAM pote karelA karmonA udayathI ja utpanna thAya che. bIjAe relA karmonI sahAyatAthI-udayathI utpanna thatA nathI. je bIjAnI, sahAyatAthI utpanna thavA lAge te pachI je A jagatanI vicitratA che, tene he ja thaI jAya kemake dareka koInA paNa kamanI sahAyatAthI utpanna thaI che paraMtu tema thayAnuM jovAmAM AvatuM nathI. tethI karmanI sahAyatAthI ja jIva parabhavamAM utpanna thAya che, eja vAta anubhavavAmAM Ave che. ane Agama paNa eja kahe che.
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za025 u.8 sU01 nairapikotpattinirUpaNam 503 uvavajjati parappabhogeNaM ubavajjati' se khalu bhadanta ! jIvAH kimAtmapayoge Notpadyante paramayogeNa vospadyanta ? iti praznaH 'bhagavAnAha-'gocamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'AyapogeNaM ubavajjati no parappabhogeNaM uvavajjati' AtmapayogeNa svakIyavyApAreNaivotpadhante se jIvAH, na tu paramayogeNa parakIya vyApAreNa utpadhante iti / 'asurakumArANaM bhaMte ! kahaM ubavajiti' he bhadanta ! asurakumArA devAH kathaM kena prakAreNa asurakumArAvAseSu asurakumAradevatayA utpadyante ? iti paznA, bhagavAnAha-'jahA' ityAdi, 'jahA neraiyA taheba nirava - sesaM' yathA nairayikA stathaiva niravazeSa sarvamapi daktam. gathA kazcit plakokahatA hai aura Agana kahatA hai / 'te NaM bhale ! jIcA Ayappao. geNaM upavajjati parapaogeNaM ucavajjati' he bhadanta ! ve jIva kyA apane hI prayoga rUpa vyApAra se utpanna hote hai athavA para ke prayogarUpa vyApAra se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gocamA' he gautama ! 'AyappabhogeNaM ubavati' jIva apane prayoga (yApAra) le hI utpA hote haiM para ke prayoga (vyApAra) le utpanna nahIM hote haiM / 'asurakumArANaM bhaMte ! kahaM ubavajjatti' he bhadanta ! jIva asurakumArAvAloM meM asurakumArarUpa se kisa prakAra se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA neracyA tahecca niravasesaM jAva no erappaogeNaM' he gautama ! jaisA kathana nairamikoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kathana yAvat ve paramayoga (vyApAra) se utpanna nahIM hote haiN| yahAM taka ke prakaraNAnusAra kara lenA cAhiye / tathA ca-jaile-koI plakSaka __'teNa bhaMve ! jIvA ki' AyapaogeNaM uvavajjaMti parappaogeNaM uvavajjaMti' he bhagavana te che zuM pite ja karelA karmonA udayathI arthAta pitAnAja vyApArathI utpanna thAya che ke bIjAnA pragarUpa vyApArathI utpanna thAya cha 1 mA prshnn| uttaramA prasuzrI 4 che 8-'goyamA !' gautama ! 'AyapaogeNaM uvavajjaMti' vAtAnA prayoga35 vyApArathI pana yAya cha, anyanA prayAgarUpa vyApArathI utpanna thatA nathI. ___'asurakumArANaM bhaMte ! kaha uvavajjati' sAvana masurazubhArAnA mApA. mAM asurakumArapaNAthI zI rIte utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha -'jahA neraiyA taheba niraksesaM jAva no parappaogeNaM' 3 gautama! nirayikanA saMba dhamAM je pramANe kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana ahiyA paNa yAvat teo paroga (vyApAra)thI utpanna catA nathI. A kathana sudhI prakaraNa anusAra samajI levuM tathA jema ke
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 bhagavatIse 'dhyavasAyavalena ekasmAt sthAnAt utplavan-sthAnAntare gacchan viharati tathA amarakumAra jIvA api adhyavasAyavalena karmAtmakakAraNopAyamAsAdya bhavAnabAntaraM gacchanti ityAdi sarvaM nArakavadeva avagantavyam iti / kiyatparyantaM nAraka prakaraNamanusandheyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAtra no parappabhogeNaM uvavajjati. yAvat no paraprayogeNa utpadyante atra yAvaspadena 'se jahAnAmae pavae paramANe ityAdArabhya 'AyappabhogeNaM uvavati ' ityantaM sarvamapi nArakamakaraNaM saMgRhItaM bhavatIti / evaM egidiyavajjA jAca vegANiyA' evamamurakumAravadeva ekendriya varjitA yAvad vaimAnikA api vaktavyA, anurakumAravadeva dvIndriyAdi vaimAni kAntAH sarve'pi jIvA jJAtavyAH / 'egidiyA evaM ceva' ekendriyA evame ekendriyajIvAnAmapi ekasmAdbhavAdbhavAntaragamane epaica vaktavyatA jnyaatvyaa| pRthaksatra. (kUdane cAlA) adhyantralAya ke bala se-apanI icchA ke yala se-eka sthAna se dUsare sthAna para calA jAtA hai usI prakAra asurakumAra jIva bhI adhyavasAya ke apane karmAtmaka kAraNarUpa upAdha ko prApta karake eka bhava se dUsare bhava meM cale jAte haiM / ityAdi saya kathana nAraka ke prakaraNa jaisA hI yahAM para samajha lenA caahiye| 'jAba no parappaogeNaM uvavajjati' yahAM yAvat zabda se 'se jahAnAmae pavae pavamANe yahAM se lekara 'AyappabhogeNaM ubavati ' yahAM taka kA nAraka prakaraNa gRhIta huA hai / 'evaM egidiyabajjA jAva vemANiyA' isI prakAra se ekendriya jIvoM ko choDakara thAvat vaimAnika taka ke samasta jIvoM ke sambandha meM bhI kathana kara lenA cAhiye / 'egidiyA evaM ceva' ekediya jIvoM ke sambandha meM bhI yahI vaktavyatA eka bhava se dUsare bhava kidavAvALo adhyavasAyanA baLathI-pitAnI IcchAnA baLathI eka sthAnethI bIjA sthAne ca yA jAya che, e ja pramANe asurakumAra jIva paNa adhyavasAyaeTale ke pitAnA karmanA kAraNarUpa upAyane prApta karIne eka bhavathI bIjA bhavamAM cAlavA jAya che. vigere saghaLuM kathana nArakenA prakaraNamAM kahyA pramANe ja mAriyAM samasa.. 'jAva no parappaogeNaM uvavajjati' mar3iyAM yAvat zapathA se jahA nAmae pavae pavamANe' mA thanathI mAralIna oyapaogeNaM ukvanjaMti' mA thana sudhAtuM nA24 542 saya 42 che. 'evaM egidiyavajA jAva vemANiyA' se prabhAra se chandriyavANA vA choDIna yAvat vaimAni sudhAnA saghA vAnA samayamA 4thana sabha yu 'egidiyA evaM ve eka indriyavALA jInA saMbaMdhamAM paNa A pramANenuM ja kathana eka bhavathI bIjA bhavamAM javAnA saMbaMdhamAM kahela che tema samajavuM. paraMtu A
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za025 u.8 sU01 nairayikotpattinirUpaNam 505 karaNe hetuM darzayannAha-'navare' ityAdi, 'navaraM usAmaio viggaho' navaraM catu: sAmAyiko vigrahaH ekendriyajIvAnAM vigrahamatiH catuHsamayAtmikA bhavatIti etadvailakSaNyamavagantavyamiti / 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva vigrahagativyatirikta manyat sarvam itarajIvavadeva jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte ! 'sevaM bhaMte ! ti jAva viharaI tadevaM bhadanta ! tadevaM iti yAvadviharati, he bhadanta, bhavAdbhavAntara mutsa. paMtAM jIvAnAM viSaye yaddevAnupriyeNa kathitaM tat sarvam evameva-sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namaspati vanditvA namasthitvA saMyamenatapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti bhAvaH // 01 // - iti paJcaviMzatitamezate aSTamodezakaH samAptaH meM jAne meM hai| parantu jo pRthakarUpa se hanakA sUtra kahA gayA hai vaha inakI vigrahagati 'navaraM ca usamaio viggaho' cAra samaya kI hotI hai isa vizeSatA ko lekara kahA gayA hai| sesaM taM ceva' bAkI kA saba kathana inake sambandhamAraka Adi jIvA ke sambandhamA kathana kiyA gayA hai vaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaha' he sadanala ! eka ava se dUsare bhava meM jAne vAle jIvoM ke sambandha meM jaisA mAthana Apa devAnupriya ne kiyA hai vaha saba Asa vAkya sarvathA pramANa hone se bilakula satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prazuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / bandanA namaskAra kara phira be tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gadhe // 10 // ___ aSTama uddezaka samApta // 25-8 // 'samadhI sUtrapA / sa cha, ta mana vihagati 'navara causamAoM vigAho' yA2 samayanI thAya che, vizeSaNAne sane 49 che. 'senata ceva' mADInusaghaNu thana nA24 vigairen| sadhamA pramANe sa cha, eja pramANe A kathanamAM paNa samajavuM. ___ 'seva bhave / seva bhaMte ! tti jAva viharai' hai sAvana meM savathA mInala bhavamAM javAvALA jInA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je pramANe kathana karela che, te tamAma kathana AptavAkayarUpa hovAthI sarvathA pramANa rUpa che. he bhagavana ApI devAnapriyanuM kathana sarvathA satya che A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo tapa ane saMyamathI pitanA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA, sU0 13 AThame uddezaka samApta ra5-8 bha0 64
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 bhagavatIso atha navamoddezakaH bhArabhyate aSTamamuddezaM nirUpya krasamAptaM navasoddezakamArabhate, evamAyAtasya navamore. phasyedamAdimaM sUtram-'bhavasiddhiya neraiyANa bhaMte' ityAdi / mUlam-savaliddhiyaneraiyA NaM bhaMte! kahaM uvavajjaMti ? goyamA ! se jahAnAsae pavae pavamANe avasesaM taM ceva jAva mANiyA / levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu01|| paNavIlaile lae navamo udeso samatto // 25-9 // chAyA-bhavasiddhikanairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante ? gautama ! sa yathAnAmakaH plavakaH plabamAnaH avazeSaM tadeva yAvadvaimAnikAH tadevaM bhadanta / khadevaM bhadanta / iti ||suu01|| paJcaviMzatitamazatake navamoddezakaH samAptaH // 25-9 // TIkA-'bhavasiddhiyaneraiyANaM aMte ! kaha uvavajjaMti' svasiddhika nairayikAH khalla bhadanta ! kathasutpadhante he bhadanta ! bhavasiddhila rayikAH bhave siddhi yAnti ye te bhavasiddhikAH tAdRzAzca te nairayikA iti bhavasiddhikanairayikA ste kathaM kena prakAreNa utpadyante ekasmAnAd bhavAntaraM gacchanti kaM kAraNavizepamAzri navavAM uddezaka kA prAraMbha aSTama uddezaka kA kathana samApta karake kama prApta nauveM uddezaka kA kathana aba sUnakAra karate haiM-'bhavasidviya nerajhyANaM bhaMte !' ityAdi TIkArtha-- lalidviya rahayANaM bhaMte ! ha uvavajjati' he bhadanta ! bhavasiddhika nairapika kisa rIti se utpanna hote haiM ? bhava meM jo siddhi ko prApta karate haiM ve bhavasiddhika haiN| aise adhasiddhika jo narayika hote haiM ve avasiddhika nairayika haiN| ve kisa prakAra se eka bhava se navamAM uddezAne prAraMbhaAThamAM uddezAnuM kathana karIne kamathI AvelA A navamA uddezAnuM 4thana sUtrA2 42 cha.-'bhavasiddhiya neraiyANaM aMte !' tyAhi / 1 - 'bhavasiddhiya neraiyANaM bhaMte ! kaha uvavajaMti' ke bhagavan lvsiddhika nirayika kaI rIte utpanna thAya che? bhavamAM je siddhi meLave che, teo bhavasiddhika kahevAya che evA bhavasiddhika je narayika hoya che, te bhavasiddhika narayika kahevAya che te eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM kevI rIte jAya
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___pramaiyacandrikA TIkA za025 8.9 sU01 bhavasiddhikanairayikotpattini0 507 syeti praznA, bhagavAnAha-'goyamaH' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'se jahA. nAmae pavae pavamANe' sa yathAnAmakaH kazcit plavakA-plavanakartA puruSaH plavamAnaH-utplutiM kurvan ekasmAt dezAd dezAntaramavApya viharati tathA bhavasiddhikanairayikA api bhavantIti 'asesaM te ceva jAva vemANiyA' avazeSa tadeva yAvadvaimAnikAH, atra yAvatpadena 'ajjhAsANanibattie' ityAdhaSTamoddezaka prakaraNasya saMgraho bhavati / etasya prakaraNasya vyAkhyAnaM yathA aSTamodezake kRtaM tathaiva nirazeSamihApi sarva jJAtavyam / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! bhavasiddhi kanairayikANA mutpAdAdiviSaye yad dasare bhava meM jAte haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! se jahA nAmae pavae pacamANe' jaile he gautama! koI plavaka puruSa kUdatA kUdatA eka deza le-eka sthAna le-dUsare deza meM-sthAna meM pahuMca jAtA hai| usI prakAra se avasiddhika nairayika bhI eka bhava se dUsare bhava meM utpanna ho jAte haiN| 'avale saMta ceva jAva vemANie' bAkI kA aura saba kathana yAvat vaimAnika taka pUrvokta AThavAM uddezaka ke kathana jaisA hI jAna lenA cAhiye-yahAM yAvatpada se pUrvokta aSTama uddezaka ke prakaraNa kA 'ajjhavatANanivattie' ityAdi samasta pATha grahaNa huA hai, isa prakaraNa kA vyAkhyAna jisa prakAra se aSTama uddezaka meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI vaimAnikaparyanta samajhanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha bhavasiddhika nairayikoM ke utpAda Adi ke viSaya meM kathana kiyA hai vaha saba Apta cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 che hai-'goyamA! se jahAnAmae pavae' gvamaLa" jemake he gautama keI kUdanAre purUSa kUdate kUda eka sthAnathI bIje sthAne eTale ke-eka dezathI bIjA dezamAM pahoMcI jAya che, eja pramANe bhavasiddhika naiyika paNa eka bhavathI bIjA bhavamAM utpanna thaI jAya cha. 'avasesa ta ceva jAva vemANie' mAhItu mI saghaNu 4thana yApata vimAnika sudhI pahelAM kahyA pramANe samajI levuM joIe. ahiyAM yAvat padathI paDasA muDadA mAmA zAnA mA 42mA 43a 'majhavasANanivattie' ItyAdi saghaLe pATha grahaNa karela che. A prakaraNanuM vyAkhyAna AThamA udezAmAM karavAmAM AvyuM che. e ja pramANe ahiyAM paNa samajI levuM. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ci' 3 samapan 5 devAnupriye mA sa siddhika nirayikenA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM kathana karela che, te tamAma
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 bhagavatIsa devAnumiyeNa kathitaM tat sarvam evameva-sarvadhA satyameva AptavAkyasya sarvathA yathArthatvAditi kathayitvA gautamo bhagavantaM tIrthakaraM candate nasasyati vanditA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti bhAvaH // 0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-masiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapAnakagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUpita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrastha " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paJcaviMzatitamazatake __navamodezakaH samAptaH // 25-9 // vAkya meM sarvathA yathArthatA hone se vilakula satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye |mu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyApAke pacIsaveM zataka kA navama uddezaka samApta // 25-9 // kathana AptavAkaya sarvathA yathArtha hovAthI bilakula satya che. he bhagavana ApanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe prabhune vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. jAsUA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane navamo uddezaka samAsa 25-9o
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za025 u.10 lU01 abhavasiddhika nairayikotpattini0 509 atha dazamoddezaka prArabhyate* navamoddezakaM vyAkhyAya kramaprApta dazamoddezakamArabhate tadanena saMvandhenA'yAtasya dazamoddezakasyedaM sUtram-'abhavasiddhi ya' ityAdi / - mUlam-abhavasiddhiyaneraiyANaM bhaMte ! kahaM uvavajjaMti goyamA ! se jahAnAmae pavae paramANe avasesaM taM ceva, evaM jAva vemaanniyaa| levaM bhaMte ! levaM aMte! ti ||muu01|| paNavIsaime sae dasamo uddelo lamatto // 25-10 // chAyA-abhavasiddhikanairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante ? gautama / sa yathAnAsakaH plavakaH palamAnaH avazeSaM tadeva evaM yAvad vaimaanikaaH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||muu0 1 // paJcaviMzatitame zatake dazamoddezakaH samAptaH // 25-10 // TIkA--'amavasiddhiyANaM bhaMte kahaM uvarajjaMvi' abhavasiddhikanairayikAH khalu he bhadanta ! kathaM kena prakArega narakAcAse utpadyante ? iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'se jahA nAmae pavae pavamANe sa yathAnamako kazcita plavakaH pavamAnaH, 'abasesaM taM ceva' avazeSam avaziSTaM sarva tadeva // dalakA uddezAka kA prAraMbha lauve uddezaka kA kathana karake aba mUtrakAra kramaprApta dasaveM uddezaka kA kathana karate haiM-'abhavasiddhiya nerayANaM bhaMte !' ityAdi TIkArtha-'abhavasiddhi neraiyANaM bhaMte ! kahaM uvavajjati' he bhadanta / abhavasiddhika narayikarUpa se jIva kisa prakAra se utpanna hote haiN| u0-'goyamA ! se jahAnAmae pavae paramANe avalelaM taMceva evaM jAva vemANie' he gautama ? jaise koI kUdanevAlA manuSya kUdatA kUdatA eka dasamA udezAne prAraMbhanavamA udezAnuM kathana karIne have satrakAra kamathI Avela A dasamA azAnu thana 42 7.-'abhavasiddhiya neraiyANaM bhaMte" tyAdi --'abhavasiddhiya neraiyArNa bhaMte / kaha uvavajjati' mApana mana siddhika nairayikapaNAthI jIva kevI rIte utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItamasvAmIna 4 che -'goyamA! se jahAnAmae pavae pavamANe avasesaM ta ceva evaM jAva vemANie' 3 gautama ! ma chapA vANe manuSya
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso aSTamoddezakavadeva / kiyatparyantamityAha-'jAva vemANiyA' yAvad vaimAnikA vaimAnikaparyantaH sarvo'pyAlApako'tra vaacyH| 'sevaM maMte sevaM bhaMte' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! he bhadanta ! abhavasidrikanArakaviSayaye bhavA yatmoktaM sadevameva satyameveti kathayitvA bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vanditvA namasyiyA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti bhAvaH // 10 1 // paJcaviMzatitame zatake dazamodezakaH samAptaH // 25-10 // sthAna se dUsare sthAna para pahuMca jAtA hai, ityAdi samasta kathana isa sampandha meM pUrvokta jaisA hI samajhanA cAhiye aura vaha saba kathana isI rIti se yAvat ekendriyavarjita vaimAnika devoM taka karanA caahiye| 'vaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta jaisA Apa devAnupriya ne yaha saba kathana abhavasiddhika nairayika Adi ke utpAda Adi ke sambandha meM kiyA hai vaha saba AsavAkya meM sarvathA yathArthatA hone ke kAraNa yila. kula sarvarUpa se-satya hI hai / isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhuzrI kI stuti kI namaskAra kiyaa| stutinamaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virA. jamAna ho gaye // 10 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAka pacIsaveM zatakakA dazavo uddezaka samApta kudatA kUdatA eka sthAnathI bIjA sthAna para pahoMcI jAya che, vigere prakAranuM saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANenuM A viSayamAM ahiyAM paNa samajI levuM. ane te saghaLuM kathana eja prakAre yAvat vimAnika devonA kathana sudhI kahevuM joIe _ 'seva bhate ! seva' bhaMte ! tti' hai bhagavan mA5 haivAnupriye manasiddhi narayike vigerenA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM kathana AptavAkaya hovAthI yathArtha che. arthAt ekadama satya ja che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI, namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. zAstranA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakane dasamo uddeza samApta ghara5-10nA
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA i025 u.11 sU01 samyagdRSTi nairayikotpattini0 511 athaikAdazodezakaH prArabhyatemUlam -sammadiSTri nerajhyANaM bhaMte ! kaha uvavajjati ? goyamA! se jahA nAmae pavae paramANe avasesaM taM caiva evaM egidiya. bajA jAva vemANiyA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu011|| paNavIsaime lae egArasamo uddeso samatto // 25-1 // chAyA--samyag dRSTinairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante gautama ! sa yathA-nAmakaH plavakA plavamAnaH avazeSaM tadeva evamekendriyavarjA yAvadvaimAnikAra, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // paJcaviMzatizatake ekAdazodezakaH samAptaH TIkA--'sammadiTTi neraiyANaM bhaMte ! kahaM uvavajjati' samyag dRSTi nairayikAH khala bhadanta ! kathaM-kena prakAreNa narakAbAse utpadhante? iti praznaH, bhagavAnAi'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae pavae paramANe' sa yathAnAmakaH kazcit placakaH plavamAnaH 'avasesaM taM ceva' avazeSaM tadeva 'ajjhavasANanittieNaM' ityAdikaM sarvamaSTamo dezakaparisamAptiparyantamihApi jJAtavyam kiyatparyantamaSTamoddezakamavagantavyaM tatrAha-'evaM' ityAdi, 'evaM egidiyavajjA gyAraha veM uddezaka kA prAraMbha dazaveM uddezaka kA kathana samApta karake kramaprApta aba sUtrakAra gyArahaveM uddezaka kA kathana prAraMbha karate haiM-'sammaddiSTi nerajhyA NaM bhaMte ! kahaM uvavajjaMti' ityaadi| TIkArtha--'sammaddiSTi nerakyA NaM bhatte ! kahaM ucavajjati' he bhadanta / jIva samyagdRSTi nairathika rUpa se narakAvAsoM meM kaise utpanna hote haiM ? u0-'goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe-avalesa taMceva evaM egi. diyavA jAva vemANiyA' he gautama ! jaisA koI plAvaka-kUdane agIyAramA udezAno prAraMbha dasamA uddezAnuM kathana karIne kamAgata A agiyAramA uddezAnuM kathana sUtra4.2 prArama 42 cha -'sammadidvi neraiyANaM bhaMte / kaha uvavajjaMti' tyAdi TI -'sammadiTThi neraiyANaM bhaMte / kaha uvavajjaMti' 8 lagavan 71 samyagdaSTi nirayikapaNAthI narakAvAsamAM kevI rIte utpanna thAya che? A prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! se jahAnAsae pavae pavamANe avasesa ta ceva eva egidiyavajjA jAva vemANiyA' he gautama ! 25 zate
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 512 bhagavatIsare jAva vemANiyA' evaM ekendriyarahitavaimAnikaparyantadaNDa ke pvapi utpAdAdivyA vasthA jJAtavyeti 'sevaM bhaMte ! levaM bhaMte !ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta | iti, samyag dRSTi nArakAdInA mutpAdAdivipaye yad bhavatA kathitaM tatsarvam evamevasarvathA satyameveti kathayitvA bhagavantaM vandate namasyati canditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti bhAvaH // 101 / / / iti paJcaviMzatitamazatake ekAdazodezakaH samAptaH vAlA manuSya kUdatA kUdatA eka sthAna se dUsare sthAna para paDha jAtA hai 'aujhavasANanivattie NaM' ityAdi sA kathana aSTama uddeza kA yahAM para kahanA cAhiye kahAMtaka kahanA cAhiye ? isa para kahate haiM 'evaM egidiyadajjA jAva vegANiyA' isa sUtrapATha taka phahanA cAhiye ekendriya ko choDakara vaimAnika daNDakoM meM bhI utpAdAdi vyavasthA jAnanI cAhiye / 'sevaM bhaMte ! levaM bhaMte ! tti' he bhadanta samyagdRSTi nAraka AdikoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apane kahA hai vaha saya sarvathA satya hI hai| isa prakAra kAla kara gautamaravAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM nAmarakAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 01 // gyAraha bAM udezaka jayApta keI kUdavAvALo manuSya kUdate kUdate eka sthAnathI bIjA sthAna para pahoMcI taya cha, 'ajjhavasANanivattieNa' vigaire pUrvAta saghaNu 4thana mADiyAM maaraa| udezAnuM kahevuM joIe. te kayAM sudhI kahevuM te saMbadhamAM ekendriyone choDIne yAvat vaimAni / sudhI 4bu naye. gADiyAM 'eva egidiyavajA jAva mALiyA' A sUtrapATha sudhI grahaNa thayela che, tethI samyagdaSTi nArakanA kathana pramANeja eka Idriyane cheDIne vaimAnika sudhInA daMDakamAM paNa utpAda vigerenI vyavasthA samajavI. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' lagavan sabhyaSTiA nA24 vigerenA utpAda vigere viSayamAM Apa devAnupriye je kathana kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. A5 devAnupriyanuM kathana AptavAkaya hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne zrIgautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tathA teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 15 agIyArame uddeza samApta rapa11
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandikA TIkA za025 u.12 201 mithyATinairayikotpattini0 513 ya // dvAdazodezakA mArabhyate || . paJcaviMzatitame zatake ekAdazodezakaM nirUpya kramamAptaM dvAdazodezaka nirUpayannAha-'micchAdiTThi nerajhyA NaM bhaMte' ityaadi| / mUlam-micchAdiSTri neraiyA NaM bhaMte ! kahaM uvavajjaMti, goyamA! le jahAnAmae pavae patramANe avasesaM taM caiva, jAva vemaanniyaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu01|| . paNavIsaime lae bArasalo uddeso samatto // 25-12 // , chAyA-mithyASTi nairayikAH khalu bhadanta ! kathamutpadyante ! gautama ! sa yayAnAmakaH plavakA plavamAnaH avazeSaM tadeva, evaM yAvadvaimAnikAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||muu0 1 // . paJcaviMzatitame zatake dvAdazoddezakaH samAptaH : TokA-micchAdihi neraiyANaM bhaMte !' he bhadanta ! mithyAdRSTinarayikAH jIvAH 'kahaM uvavajjaMti' kathaM-kena prakAreNa utpadyante narakAvAse iti praznaH, vArahaveM uddezaka kA prAraMbha gyArahaveM uddeze kA vyAkhyAna karake aba sUtrakAra kramaprApta 12 'bArahaveM uddeza kA nirUpaNa karate haiM-'micchAdiSTi neracyA NaM bhaMte ! kaha uvavajjati ityaadi| TIkArtha-'micchAdiTTi neraiyA NaM bhaMte !' he bhadanta ! mithyASTi nairayika jIva 'kahaM uvavajjati' narakAvAsa meM kisa prakAra se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! se jahAnAmae pavae bAramA udezAne prAraMbhaagIyAramA udezAnuM vyAkhyAna karIne have sUtrakAra kramathI AvelA A mA2mA uddezAnu ni355 42 cha -'micchAdiTThi neraiyA NaM bhaMte ! kaha uvavajjati' 40 . -'micchAdidi neraiyANaM bhate / san mithyATi nairAya ___71 'kaha upavajjaMti' na24AsamA vI zata 4-1 thAya cha 1 mA praznAnA / uttaramA pramuzrI gautamasvAmIna. 4 che I-goMyamA ! se jahAnAmae pavae
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI bhagavAnAha---'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae' sa yathA. nAmakaH 'pavae pazmANe' plAkA-utplutikArakaH puruSaH 'paramANe' plabamAna:utpalutiM kurvan 'avasesaM taM ceva' avazeSaM tadeva, aSTamoddezakavadeva jJAtavyam kiya. sparyantamityAha-'evaM jAva veSANiyA' evaM yAvad vaimAnikAH / sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! vadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! mithyASTi. nArakAdInA muspatyAdidhipaye yad devAnubhiyeNa kathitam tad evameva sarvathA paramANe abasesaM taM ceva, evaM jAba mANiyA' / jisa prakAra kRdane vAlA koI purupa kRdatA huA eka sthAna se dUsare sthAna para pahuMca jAtA hai usI prakAra se mithyAdRSTi nAraka bhI adhyavasAya aura yoga vizeSa se nirtita karaNopAya dvArA pUrva bhaya ko choDa kara AgAmI kAlameM hone vAle bhavAntara meM pahuMca jAte haiN| yahAM 'anjhavasANanivattieNaM' se lekara evaM jAca vemANiyA' yahAM taka kA saya prakaraNa AThaveM uddezaka ke kathana jasA samajha lenA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti' he bhadanta ! mithyAdRSTi nAraka Adi koM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha sarvathA satya hI hai| isa prakAra se kaha kara gautamasvAmI ne bhagavAna ko vandanA kI aura pavamANe avasesa ta ceva, evaM jAva vemANiyA' 2 pramANe pApAjI 44 purUSa kadato kUdate eka sthAnathI bIjA sthAna para poMcI jAya che. e ja pramANe niSAdaSTi nAraka paNa adhyavasAya ane cogavizeSathI nirvartita karApAyathI pUrvabhavane choDIne bhaviSyakALamAM thavAvALA bhavAnaramAM pahoMcI taya the, gAliyAM 'ajjhavasANanivattieNaM' ko sUtrapAThI ne 'eva jAva vemANiyA' mA 4thana 5yata tamA! 5423 24 dezAnA 4thana pramANe samajavuM joIe. 'seva bhaMte / seva bhaMte ! tti' san bhithyASTi nA24 vigerenA utpAda vigere viSayamAM ApI devAnupriye je kathana karela che, te sarvathA satya che. Apa devAnupriyanuM kathana Apta hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA za025 u. 1201 mithyAdRSTinairayi kotpattini0 515 satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate-namaspati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 1 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyAnaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmaM divAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya " mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm pazJcaviMzatizatakasya dvAdazodezakaH samAptaH // 25-12 // samAptazca paJcaviMzatitamaH zatakaH ||25|| unheM namaskAra kiyA / vandanA namaskAra karake phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke pacIsaveM zatakakA 12 vAM uddezaka samApta // 25-12 // 25 vAM zataka kA samApta zrIgautamasvAmIe bhagavAnane vaMdanA karI tene namaskAra karyAM va'DhanA namaskAra karIne te pachI tee saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. !!slR0 15 jainAcAya jainadhama divAkarapUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pacIsamA zatakanA khArame uddezaka samApta ghara5-12 5 paccIsamu' zataka samApta Pou
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI // atha paiviMzatitamaM zatakaM prArabhyate / / paJcaviMzatitamaM zatakaM vyAkhyAtaM, kramamAptaM tadanu paiviMzatitamamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH paJcaviMzatitame zatake nArakAdi jIvAnAmutpAdaH kathitaH sa cautAdo vandhapUrvako bhavatIti paTTaviMzatitamazatake mohakarmavandho vicAryate, ityevaM saMvandhena AyAtasya padaviMzatitamasya zanaphaspaikAdazodezakamamANasya pratyuddezakaM dvAranirUpaNAya tAvadAdI gAthAmAha-'jIvA ya' ityAdi / mUlam-namo suyadevayAe bhgviie| jIvAya lessa pAkkhiya diTrI annANa nANa snnaao| veyaM kasAe uvajoga joga ekkAra vi tthaannaa||1|| chAyA-namaH zrutadevatAyai bhagavatyai / jIvAzca 1 le // 2 pAkSiko 3 dRSTi 4 ajJAna 5 jJAnaM 6 saMjJAH 7 / vedaH 8 kapAya9 upayogo 10 yogaH 11 ekA. dazApi sthAnAni // 1 // chavImaveM zataka kA prAraMbha paccIsa vAM zataka kaha kara aba sUtrakAra krama prApta 26 veM zataka ko prArambha karate haiN| isakA pUrva zataka ke sAtha aisA sambandha hai ki paccIma veM zataka meM nArakAdi jIvoM ke utpAda Adi kahe gaye haiN| so ye utpAda Adi bandhapUrvaka hote haiN| ata. isa chAIsa veM zataka meM mohakarma Adi ke bandha kA vicAra kiyA jaaygaa| isI sambandha se Aye hue isa chAIla ve zataka ke jo ki gyAraha uddezoM vAlA hai hara eka uddezaka ke dvAra kA nirUpaNa karane ke liye Adi meM sUtrakAra gyAraha hAroM kI saMgrahagAthA ko kahate haiM chavvIsamA zatakanA pahelA uddezAne prAraMbhapaccIsamA zatakanI vyAkhyA karIne have sUtrakAra kamathI Avela A chavvIsamA zatakane prAraMbha kare che A zatakane pahelA zatakanI sAthe e pramANene sambandha che ke-pacIsamA zatakamAM nAraka vigere jenA utpAta vigerenuM kathana karavAmAM AvyuM che. ane te utpAda vigere bandha pUrvaka hoya che. e sambandhathI AvelA A ivIsamA zatakanA ke jenA agIyAra udezAo che. dareka uddezaka ane tenA dvArenuM nirUpaNa karavA mATe ArambhamAM sUtrakAre A nIce pramANe gAthA kahI che.
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyAndrakA TIkA za026 u.1 paiviMzatizatakasyoddezasaMgrahaH 517 - TIkA-'namo suyadevayAe bhagavaIe' namaH zrutadevatAyai bhagavatyai, zrutadevateti jinavANI tasyai kIdRzyai ? ityAha bhagavatyai jJAnezvaryavatyai namaH namo'stu / atha prathama paiviMzatitamazatake yAvanti dvArANi tAni gAthayA pradayante-'jIvAya' ityaadi| 'jIvAya' jIvAzceti sAmAnyajIvamAzritya sthAna dvAramityarthaH tatra prathama sthAna jIvanAmakaM sAmAnyajIvamadhikRtya karmavandhasya vicAryamANatvAta iti jIvanAmakaM prathama sthAnam 1 / tataH 'lessA' lezyA-lezyAmadhikRtya vicAryamAnatvAt levAnAmakaM dvitIya sthAnam 2 / 'pAkkhiya' pAkSika zuklapAkSika kRSNapAkSika viSayakaM tRtIyaM sthAnam 3 / 'daTThI' dRSTayaH-dRSTiviSayakaM caturtha sthAnam 4 / 'annANaM' ajJAnam-ajJAnanirUpaNavipayakaM paJcamaM sthAnam5 / 'nANaM' jJAnam-jJAnanAmakaM paSThaM sthAnam 6 / 'sannAo' saMjJAH saMjJAnAM vicAryamANatvena saMjJAnAmakaM TIkArtha--'jIvAya' ityAdi-jisa saMketa se zrutajJAla utpanna honA hai aisI bhagavatI aizvaryazAlinI zruta devI jinavANI ke liye namaskAra ho| isa zataka meM 11 gyAraha uddeze haiM, ina meM se pratyeka uddeze meM jIva, lezyA, pAkSika, dRSTi, ajJAna, jJAna, saMjJA, veda, kaSAya, yoga aura upayoga ina 11 viSayoM ko lekara bandha vaktavyatA kahI jaavegii| 11 una gyAraha dvAroM ke nAma isa prakAra se haiM-'jIvAya' ityAdi isameM prathama sthAna jo jIva hai usako lekara ke bandhavaktavyatA kA vicAra kiyA gayA hai, isaliye jIva nAma kA prathama dvAra hai 1 / lekhzA nAma kA dvitIya dvAra hai 2, zukla pAkSika evaM kRSNa pAkSika viSayaka tRtIya hAra hai 3, dRSTi viSayaka caturtha dvAra hai 4, ajJAna ke nirUpaNa viSayaka pAMcavAM dvAra hai| jJAna nAma kA chaThA dvAra hai 6, saMjJA -'jIvAya' ityAdi 2 satathI zrutajJAna 64-1 thAya cha. vI bhagavatI zrutidevIne namaskAra karuM chuM. A zatakamAM agIyAra uddezAo che. temAM dareka uddezAomAM jIva. vezyA, pAkSiy, muSTi, bhajJAna, jJAna sajA, vaha, uSAya, yo mana yoga A agiyAra viSAne laIne bandhaka vaktavya kahevAmAM Avaze. te agIyAra dezAsAnA nAbhI mA prabhAe cha.-'jIvAya' tyA mAmAM paDe sthAna 2 'jIva che, tene uddezIne baMdha saMbaMdhI kathana karavAmAM Avela che. tethI jIva nAmane pahele uddeze kahela che 1 lesyA nAmane bIje udeze che zukala 'pAkSika ane kRSNa pAkSika saMbaMdhI trIje uddeze kahela che. 3 daSTisaMbaMdhI caze uddezo kahela che. 4 ajJAnanA nirUpaNa saMbaMdhI pAMcame uddezo che. 5 jJAna nAmane chaThTho uddeza che, saMjJA nAmane sAtame uddeza che. strI purUSa
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 bhagavatIsatra saptamaM sthAnam 7 / 'veya' vedaH strIpuruSAdi vedaviSayakramaSTamaM sthAnam 8 / 'kasAe' kapAyaH-pAyaviSayakaM navamaM sthAnam 9 / 'uvajoga' upayogA-upayogaviSayaka dazamaM sthAnam 10 / 'joge' yoganAmakamekAdazaM sthAnam 11 / 'ekkArasa vi ThANA' tadevam ekAdazApi sthAnAni dvArANIti' atra gAthAyAM pUrvam 'ajJAna' pazcAdjJAnaM' iti, tathA pUrvam 'upayogaH' pazcAt 'yogaH' iti yanyasta tat chando. bhagabhayAt kramastu-jJAnam, ajJAnam yoga upayoga iti jJAtavyaH asyaiva kramasya sUtre pratipAditatvAt iti gAthArthaH / 1 // ___ atha samUccayajIvamAzritya ekAdazabhiruktarUpa jIvAdibhira bandhavaktavyatA prathamoddezake'bhidhAtumAha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi mulA-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jAva evaM vayAsIjIveNaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM baMdhI baMdhai bNdhissi1| baMdhI baMdhai Na baMdhissai 2 / baMdhI na baMdhai baMdhissai3 / baMdhI na baMdhai na baMdhissai4 ? goyamA ! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai / atthegaie baMdhI baMdhai Na baMdhislai2 / atthegaie baMdhI Na baMdhai baMdhista33 / atthegaie vaMdhI Na baMdhar3a Na baMdhissai4(1) salesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI baMdhai baMdhissai, nAma kA sAtavAM dvAra hai 7 / strI puruSa Adi veda viSayaka 8 AThavAM dvAra hai 8 / kapAya vipathaka nau yAM dvAra hai 9 / upayoga viSayaka dazA hAra hai 10 aura yoga viSayaka yoga lAmakA gyArahavAM dvAra hai 11 / isa prakAra se isa zataka meM ye 11 sthAna-dAra hai| ___ atha sarva prathama svatrakAra 26 veM zataka meM samuccaya jIva ko lekara ina gyAraha dvAroM dvArA yandha sambandhI vaktavyatA kA kathana karate haiNvigere veda saMbadhI 8 AThamo udeze kahela che. kaSAya saMbaMdhI navamo uddeze che. upaga saMbaMdhI dasame uddeza che. ane ega saMbaMdhI "ga" nAmane agIyAramo uddeza che. A rIte A chavvIsamA zatakamAM A agiyAra dezAmA-sthAna cha. have sauthI pahelAM sUtrakAra A chavvIsamA zatakamAM samuccaya jIvone Azrita karIne A agIyAra dvAre dvArA baMdha saMbaMdhI kathana A pahelA nazAmAM kare che
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam dhaMdhI baMdhai Na bNdhissi2| pucchA, goyamA! asthegaie baMdhI baMdhai bNdhissi1| asthaigaie-evaM caubhaMgo / kaNhalesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI-pucchA, goyamA! atyaMgaie baMdhI baMdhai baMdhissai atthegaie baMdhI baMdhai Na baMdhislai evaM jAva pamhalesse / samvattha pddhmbitiybhNgaa| sukalesle jahA salesse taheva cumNgo| alesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM paMdhI pucchA, goyamA! baMdhI na baMdhai na baMdhissai 2 / kaNhapakkhie NaM bhaMte ! jIve pAvaM kasaM pucchA, goyamA! atthe. gaie baMdhI0 paDhama vitiyA bhNgaa| sukkapakkhie NaM bhaMte ! jIve pucchA, goyamA ! causaMgo bhANiyabvo / 3 / sammadiTrI NaM cattAri bhNgaa| micchAdiTrI paDhamabitiyA bhaMgA sammamicchAdiTrINaM evaM ceva 4 // nANINaM cattAri bhNgaa| AmiNibohiyanANINaM jAva maNapajjavanANINaM cattAri bhgaa| kevalanANINaM caramo bhaMgo jahA alessANaM 5 / annANINaM pddhmbitiyaa| evaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMgaNANINa vi 6 // AhArasannovauttANaM jAva pariragahasannovauttANaM pddhmvitiyaa| no sannovauttANaM cttaari7|| savedagANaM pddhmvitiyaa| evaM itthiveyagA purisaveyagA purisanapuMsagaveyagA vi| avedagANaM cattAri 8 // sakasAINaM cattAri. kohakasAI NaM paDhamavitiyA bhNgaa| evaM mANakasAIssa vi, lobhakarAIssa cattAri bhNgaa| akasAINaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhislAi3, atthegaie baMdhI Na baMdhai Na bNdhissi49|| sajogissa caubhaMgo / evaM saNajogissa vi, vaijogissa vi,
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 bhagavatI kAyajogisla vi| ajogirasa parimo 10 / sAgArovautte cattAri aNAgArovautte vi cattAri bhaMgA ||suu0 1 // chAyA--tasmin kAle tasmin samaye rAjagRhe yAvadevamavAdIt-jIvaH khalu bhadanta ! pApaM kama kim avadhanAt vanAti bhansyati 1, avannAt vanAti na bhansyati 2, adhvanAda na vanAti bhantasyati 3, avadhanAt na badhnAti na bhansyati 4, gautama ! astyekako'vanAra badhnAti mantsyasi 1, zastyekako'. badhnAt vadhnAti na mantsyati 2, astyekako'canAt na vanAti bhansyati 3, atyekako'vadhnAta, na badhnAti na bhanspati 4 / (1) samlezyaH khalu bhadanta ! jIvaH pApaM kama kim abadhnAt badhnAti mantsyati 1, aba dhanAta badhnAti na bhantasyati 2 pRcchA gautama ! astyekako'dhyAta. vanAti bhansyati ? astye ruka-evaM caturbhagaH / kRSNalezyaH khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma kim avaghnAt pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt vadhnAti bhansyati 1, astyekako'vanAta badhnAti na bhantsyati evaM yAvat padamalezyaH, sarvatra prayamadvitIyabhaGgau / zuklalezye yathA salezye tathaiva caturbhagaH / alezyaH khalu bhadanta ! jIvaH pApa karma kim avaghnAt pRcchA, gautama ! abadhnAt na badhnAti na bhansyati 2 / kRSNapAkSikaH khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma pRcchA, gautama ! astyekako. 'vadhanAt prthmdvitiiybhgii| zuklapAkSikA gvalu bhadanta ! jIH pRcchA, gautama ! caturbhago bhaNitavyaH 3 / samyagdRSTIno canvAro bhaGgAH, mithyAdRSTInAM prathamadvatIyau bhanau, samyamithyAdRSTInAm evameva 1 | jJAninAM cadhAro bhanAH, AminivodhikajJAninAM yAvanmanaHparyavajJAninAM catvAro bhagAH, kevalajJAninAM caramo bhaGgaH, yathA alezyAnAm 5 / ajJAninA prathamadvitIyau, evaM matya jJAninAM zrutAjJAninAM vibhaGgajJAninAmapi 6 / AhAramajJopayuktAnAM yAvat parigrahasaMjJopa yuktAnAM prathama dvitIyo, nosaMzopayuktAnAM catvAraH 7 / savedakAnAM prathamadvitIyau, 'evaM strIvedakAH, puruSavedakAH, napuMsakavedakA api / avedakAnAM catvAraH, 8 / ' sakapAyiNAM catvAraH, krodhakapAyiNAM prathamadvitIyo bhaGgau / evaM mAnakapAyiNo'pi, mAyAkapAyiNo'pi / lobhakapAyiNazcatvAro maGgAH / apAyI gvala bhadanta ! jIvaH pApaM karma kim avadhanAt pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt / na badhnAti mantsyati 3, astyekako'va-nAt na vanAti na antyati 4 19 / sa yoginazcaturbhaGgA, evaM manoyogino'pi, vAgyogino'pi, kAyayogino'pi / ayoginazcaramaH10 / sAkAropayukte catvAraH, anAkAropayukte'pi catvAro bhaGgAH11 // 01 //
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA hA026 u. 1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 521 1. TIkA - - ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye ' rAya-gihe jAva evaM vyAsI' rAjagRhe yAvadevamavAdIt atra yAvatpadena bhagavataH samavasaraNamabhavatpariSat nirgatA bhagavatA dharmopadezo dattaH pariSat pratigatA, tadanu gautamo bhagavantaM vandate namasyati canditvA namasthitvA mAJjalipuTa ityAdi makaraNasya saGgraho bhavatIti / kimavAdIt gautamastatrAha - 'jIve NaM' ityAdi, 'jIve NaM bhaMte' jIvaH khalu bhadanta | 'pAvaM kasaM kiM caMdhI' pApam - azubhaM karma kiM bandhI ' avanAta atItakAle zubhakarmago bandhanaM kRtavAn kimityarthaH 'baMdha' vartamAkAle azubhaM karma vadhnAti - azubhakarmaNo bandhanaM karoti kimityarthaH / ' vaMdhista ' bhantsyati anAgatakAle azubhakarmaNo vandhanaM kariSyati kimityarthaH 1 | 'baMdhI' 'teNa kAlena teNaM samaeNaM rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / 1 TIkArtha- - usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM bhagavAn gautamasvAmI ne yAvat prabhuzrI se isa prakAra pUchA- yahAM yAvatpada se bhagavAn kA samavasaraNa huA, pariSadA apane-apane sthAna se AI, bhagavAn ne dharmopadeza diyA, dharmopadeza sunakara pariSadA apane-apane * sthAna para vApisa ho gaI isake bAda gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyA aura phira vandanA namaskAra karake donoM hAtha jor3akara ' isa pATha kA saMgraha huA hai| 'jIve NaM bhaMte! pAvaM kammaM kiM baMdhI, baMdha, dhissa 1' he bhadanta ! jIvane kyA atIta kAla meM pApakarma bAMdhA hai ? 'vartamAna meM vaha kyA use bAMdha rahA hai| tathA Age bhI vaha kyA use bAMdhegA ? azubha karma kA nAma pApa hai / aisA yaha prathama bhaMga hai? | 'baMdhI 'veNaM kAleNaM vegaM samaeNa rAyagihe jAva' tyAhi TIkA te kALe ane te samaye rAjagRha nagaramAM bhagavAna mahAvIra prabhunuM samavasaraNa thayuM. pariSada pAtapeAtAnA sthAnethI bhagavAnane vadanA karavA AvI, bhagavAne temane dha dezanA sa`bhaLAvI dha dezanA sAMbhaLIne pariSada pAtAtAnA sthAna para pAchI gaI te pachI zrIgautamasvAmIe bhagavAnane vanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI banne hAtha teDIne bhagavAnane A pramANe pUchyuM. 'jIveNa bhaMte! pAva kamma kiM badhI baMdha, vaMdhissai' De lagavan ve bhUtakALamAM pApa karmoMnA adha karyAM che? ane vartamAnakALamAM te pApa karmane baMdha karI rahyo che? tathA bhaviSyakALamAM tene khadha karaze ? azubha karmInuM nAma pApa che. e rIte A pahelA bhaga che. bha0 66
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 bhagavatI avaznAda-baddhavAn atItakAle azubhakarma, 'baMdhaI badhnAti vartamAne azubhakarma 'na baMdhissai na bhantsvati na bandhanaM kariSyati anAgatakAle'zubhaM karma veti dvitIyo bhngg:2| 'baMdhI' avaghnAt atItakAle 'na baMdhai' na badhnAti vartamAna kAle'zubhakarma 'baMdhismA' sansyati-azubhakarmaNo bandhanaM kariSyati phimiti tRtIyo ma 3 / 'baMdhI' avadhnAt atItakAle'zubhaM ko jIvaH 'na-baMdhaina rAdhnAti-vartamAnakAle'zubhaM karma, 'na baMdhislaI na bhansyati, anAgatakAle. zubhakarmaNo bandhanaM kiM na kariSyati vA jIvaH, iti caturthoM bhaGgaH 4 / tadevaM krayeNa paddhavAn ityetad padalabdhA thatvAro bhaGgA bhavanti, 'na baMdhI' ityetat padalabhyAstu iha bhagA na bhavanti atItakAle abandhakasya jIvasyAbhAvAt tatra ava. baMdhahaNa baMdhislAi 2-jIva ne azubha karmarUpa pApa kA kyA pahile bhUtakAla meM bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha kyA usakA bandha kara rahA hai? sAviSyakAla meM yaha kyA upakA bandha nahIM karegA, aisA yaha vittIya bhaMga hai 2 / 'baMdhI, na baMdhaha, baMdhissA3' jIvane bhUtakAla meM azubha phameM rUpa pApa kA baMdha kyA kiyA hai ? ittamAna meM vaha usakA baMdha nahIM kara rahA hai ? aviSyat kAla meM yaha kyA usakA baMdha karegA? aisA yaha tRtIya bhA hai 3 / 'baMdhI, na baMdhA, na baMdhissaha 4' jIvane kyA bhUtakAla meM azubha karmarUpa pApa kA baMdha kiyA hai ? vartamAna meM vaha isakA kyA baMdha nahIM kara rahA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha isakA baMdha nahIM karegA? aisA yaha caturtha vikalpa hai| yahAM para 'paddhavAn' harara pada ko lekara cAra aMga chue haiM ! 'na baMdhI isa pad 'baMdhI badhai Na baMdhisvaI' 72 pazusa 4 35 pApanA bhUtamA baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene bandha kare che ? bhaviSya kALamAM te zuM tene baMdha nahIM kare? 2 e rIte A bIjo bhaMga kahela che. 'vadhI, na badhai, badhissa3' ve sUtawi Ya (ma 35 5|pn| baMdha za karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha nathI karato ? ane bhavidhyakALamAM zuM te tene baMdha karaze? 3 e rIte A trIjo bhAga kahela che. __'baMdhI na baMdhai, na baMdhislAi4' ve bhUtama mazuma bha 35 pA5 karmane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM zuM te tene baMdha nathI karato? ane bhaviSya kALamAM paNa zuM te tene baMdha nahIM kare? e rIte A cothe bhaMga kahela che. galiyAM 'baddhavAn' mA pahane vane yA2 // yayA che. 'na baMdhI the. pahane laIne ahiyAM bhegA thayA nathI. kemake bhUtakALamAM abaka jIvane abhAva
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam barapha bhAt azubhaM karma badhnAti bhansyasi ityeSaH prathamo bhaGgo'bhavyamAzritya kathitastenAbhavyena kAlatraye'pi bandhakAraNakarmaNaH saMpAdanAt / abadhnAt badhnAti na bhanspati iti dvitIyo bhaGgaH prAptavyApakatvaM bhavyavizeSamAzritya kathitaH anAgatakAle tasya karmabandhanAbhAvAt / avadhnAt na badhnAti bhansyati iti tRtIyo 'bhaGgo mohopazame vartamAnaM bhavyavizeSamAzritya kathitaH tena vartamAnakAle bandhaka karmaNo'saMpAdanAt / tataH apavitasya tasya karmaNo'vazyaM bandhanAditi / avadhnAt ko lekara yahAM bhI nahIM hue haiM kyoM ki atIta kAla meM abandhaka jIva kA abhAva hai| ina cAra bhaMgoM se jo prathama aMga hai-bhUtakAla meM azubha karma bAndhe haiM pattamAna meM azubhakarma bAMdha rahA hai, Age azubha karma bAMdhegA-'so yaha prathama saMga abhavya jIva ko Azrita karake kahA gayA hai, kyoM ki jo abhavya jIva hotA hai vaha tInoM kAloM meM bandha ke kAraNabhUta koM kA saMpAdana karatA rahatA hai| 'pUrvakAla meM azubha karma bAMdhA hai, vartamAna meM use bAMdha rahA hai, Age vaha nahIM vAMdhegA aisA jo vittIya bhaMga hai vaha jile kSapaya avasthA prApta hone vAlI hai aise vizeSa bhavya jIva ko Azrita karake kahA gayA hai, kyoM ki aile bhabya jIva ko bhaviSyat kAla meM karmabandha kA abhAva ho jAtA hai| avadhanAt na, badhnAti bhansyati' bhUtakAla meM karmabandha kiyA hai, vartamAna meM kama bandha nahIM karatA hai, bhaviSyat kAla meM karmabandha karegA aisA jo tRtIya bhaMga hai vaha moha ke upazama meM vartamAna bhavya jIva vizeSa ko Azrita karake kahA gayA hai, kyoMki che. A cAra bhaMgAemAM je pahelo bhaMga che ke-bhUtakALamAM azubha karma bAdhe. la che? vartamAnamAM azubha karma bAMdhI rahyA che. ane bhaviSyamAM azubha karmane baMdha karaze? A pramANene A pahelo bhaMga abhaNya jIno Azraya karIne kahela che. kemake-je abhavya jIva hoya che, te traNe kALamAM baMdhanA kAraNabhUta karmonuM saMpAdana karatuM rahe che. abhavya jIva mekSamAM jate nathI "pUrvakALamAM azubha karmano baMdha karyo che, vartamAna kALamAM tene baMdha kare che, ane bhaviSyamAM te tene baMdha nahIM kare? A pramANe je bIjo bhaMga kahyo che. te jene kSapaNIavasthA prApta thAya che, evA prakAranA vizeSa bhavya jIvane Azraya karIne kahevAmAM Avela che. kemake-evA bhavya jIvane bhaviSya kALamAM karma baMdhane malA thAya che. 'avadhanAt na badhnAti, bhansyati' bhUtamA ma jyA che. vartamAnamAM karma baMdha karatA nathI. bhaviSya kALamAM karma baMdha karaze ? e rItane je trIjo bhaMga che, te mehanA upazamamAM rahelA bhavya jIva
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 bhaMgavatI na badhnAti na bhansyatIti caturtho bhagaH kSINamoha puruSavizeSamAzritya kathitaH, kSINamohena jIvenAtItakAle kama vaddhavAn, vartamAne karmAkaraNAt tathA anAgate. 'pi tadasaMpAdanAditi evaM krameNa kama bandhanaviSaye caturbhaGgako gautamasya praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaIe baMdhI baMdhA baMdhissaI' astyekako jIvo pApaM karma avaghnAta vadhnAti bhansyati, he gautama / yo hi jIvaH abhavyaH sa pApakarmAtItikAle baddhavAn vartamAnakAle vadhnAti aisA jIva vartamAna kAla meM karma kA bandha nahIM karatA hai, parantu jaba vaha zreNI se patita ho jAtA hai taba usako karmavandha avazya hone lagatA hai / 'ayamAt na badhnAti na bhansyati' atItakAla meM karmoM kA bandha kiyA haiM, vartamAna meM karma kA bandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM karma kA baMdha karegA' aisA jo yaha cauthA bhaMga hai-vaha kSINa moha vAle puruSa vizeSa ko Azrita karake kahA gayA hai, kyoM ki aise jIva ne bhUtakAla meM hI karma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM hI vaha karma kA baMdha karegA, isa krama se kama bandhana ke viSaya meM cAra bhaMgoM vAlA gautamasvAmI kA prazna hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA / atthegahae baMdhI, baMdhA baMdhissaI' he gautama koI eka jIva aisA bhI hai, jisane bhUnakAla meM pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM bhI vaha usa karma kA pandha vizeSa Azraya karIne kahela che. kemake-evA che vartamAna kALamAM karmane baMdha karatA nathI. paraMtu jyAre te upazama zreNIthI patita thaI jAya che, tyAre tene kamane baMdha avazya thavA lAge che. 'avaghnAt , na vadhnAti na bhansyati' matAta mA bhni| madhya che, vartamAna kALamAM kamane baMdha karatA nathI. tathA bhaviSya kALamAM paNa karmane baMdha karaze nahIM e rItane A cotho bhaMga kahyo che, te kSINa havALA purUSa vizeSane Azraya karIne kahela che. kemake-evA jIve bhUtakALamAM ja karmane baMdha karyo che. vartamAna kALamAM te karmane baMdha karatA nathI. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha nahIM kare A kramathI karma badhananA saMbaMdhamAM cAra bhaMgovALo zrIgautamasvAmIne prazna che. A praznanA uttaramA asuzrI gautamavAmI 4 cha -'goyamA ! atthegaie baMdhI baMdhai, baMdhissaI' 8 gautama ! 4 me 1 mev| che , raNe bhUtabhA pA5 karmano baMdha karela che, vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha karato rahe che.
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 525 prameyacandrikA TIkA za026 u.1 201 vandhasvarUpanirUpaNam pApa karma, anAgatakAle'pi pApakarmaNo bandhanaM kariSyatyeveti kAlazaukarikAdya. bhavyavizeSAbhimAyakaH prathamo maGgo bhavatIti bhagavatA'numataH 1 / 'atthegahae baMdhI baMdhai na baMdhistai 2' azyekako'vanAt vadhnAti na bhansyati Asanna prAptavyakSapakAvasthI bhavyavizepo jIvo'tItakAle pApakarmavaddhavAn vartamAna kAle'pi pApakarmaNo bandhanaM karoti kintu anAgatakAle sa pApakarmaNo bandhanaM na kariSyatItyetAdRza bhavyagIvAbhimAyeNa dvitIyo bhaGgo'pi bhagavatA samarthita iti / kara rahA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usa karma kA bandha karegA, aisA jo yaha prathama bhaMga hai vaha abhavya jIva kI apekSA se hai| kyoM ki aise abhavya jIva dvArA bhUtakAla meM pApakarma ka bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM vaha usa pApakarma kA bandha karatA rahatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai jaise ki kAlazaukarika Adi abhavya jIva hue haiM / 'atthegahae baMdhI baMdhaha, na vaMdhissaI' he gautama ! koI eka jIva aisA bhI hotA hai ki jisane bhUtakAla meM pApakarma kA baMdha kiyA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApa karma kA bandha karatA hai, parantu bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai, aisA jo yaha dvitIya bhaMga hai vaha Asanna kAla meM jisa bhavya jIva ko kSapaka avasthA prApta hone vAlI hai, usa jIva kI apekSA se kahA gayA hai, kyoM ki aise jIva ke dvArA bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna kAla meM bhI vaha pApakarma ane bhaviSya kALamAM paNa te tene badha karaze. e pramANeno je A pahele saMga kahyo che, te abhavya jIne Azraya karIne kahela che. kemake-evA sarvathA abhavya jIva dvArA bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karela hoya che, vartamAnamAM te e pApa karmAne baMdha karatA rahe che, ane bhaviSya kALamAM paNa te pApa kamane baMdha karanAre hoya che. jemake kAlazakarika kasAI vigere sapathA malavya 94 yA che. 'atthegaie baMdhI, baMbai, na baMdhissai' gItamA koI eka jIva evo hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM pApa karmone baMdha karela heya che, vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che. paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karatA nathI. A rItane je A bIjo bhaMga thAya che, te najIkanA kALamAM je bhavya jIvane kSapaka zreNI prApta thavAnI che, te jIvanI apekSAthI kahela che kemake evA jIvo dvArA bhUtakALamAM pApa kamane baMdha karAyela hoya chevartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che. paraMtu te bhaviSya kALamA pApa karmanA baMdhaka hetA nathI.
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 bhagavatIso 'atthe gaie baMdhI na baMbai baMdhissai' Atyekako jIyo yaH pApa karma paddhavAn, vartamAne na badhnAti, anAgate ca pApakarmavandhanaM kariSyati mohopatramAvasthA, matipattA bhavyavizepo jIvaH pApaM kama baddhavAn, vartamAne kAle ca na badhnAti, mohopazamaka zreNItaH prapatanAnantaraM tasya pApakarmaNo'vazyaM bandhanAt mohopazame vartamAna bhavyavizeSajImAbhiprAyeNa tRtIyo maGgo bhagavatA samarthita iti / 'atthe. gaie baMdhI Na vaMdhai Na baMdhissaI' astyekako jIvo'vadhnAta na vadhnAti vartamAnakA pandha karatA hai, parantu vaha bhaviSyat kAla meM pApakarma kA bandhaka nahIM hotA hai / 'atthegaipa baMdhI, na baMdhai, baMdhismAI' aisA jo tRtIya bhaMga kahA gayA hai ki koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA hotA hai, parantu usake dvArA vartamAna kAla meM pApakarma kA bandha nahIM kiyA jAtA hai, parantu bhaviSyat kAla meM usake dvArA pApakarma kA pandha hone lagatA hai aisA vaha jIva moha kI upazama avasthA meM vartatA hai, kyoMki aisA jIva vartamAna kAla meM to pApakarma kA bandha nahIM karatA hai, vaha bhUtakAla meM pApa karma kA bandha kara cukA hotA hai aura bhaviSyat kAla meM usake dvArA pApakarma kA badha hone lagatA hai, kyoM ki upazamazreNI para caDhe hue jIva kA niyama se usameM patana hotA hai, aura phira vaha pApakarma kA bandhana kattI bana jAtA hai| . 'atthegahae baMdhI, Na vaMdhaha, Na baMdhissai' aisA jo yaha caturtha bhaMga hai-ki koI eka jIva aisA hotA hai ki jo bhUtakAla meM hI pApakarma ___'atthegaie baMdhI na baMdhA, baMdhissaI' mA prabhAdhenAre bhI al kahevAmAM Avela che, ke ke eka jIva e hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karela hoya che, paraMtu tenAthI vartamAna kALamAM pApa karmane baMdha karavAmAM AvatuM nathI, paraMtu bhaviSya kALamAM tenAthI pApa karmano baMdha thavA lAge che. e A jIva je upazama zreNI para ArohaNa kare che, te hoya che, kemake-e jIva vartamAna samayamAM te pApa karmane - baMdha karato nathI, te bhUtakALamAM pApa kamane baMdha karI cUkela hoya che, ane bhaviSya kALamAM tenAthI pApa karmane baMdha thavA lAge che, kemake-upazama , zreNI para caDhelA jIvanuM niyamathI temAM patana thAya che. ane te pApa 'bha'nAmaya 42naare| bhane che. _ 'atthegaie baMdhI, na baMdhaha, Na baMdhissaI' mA prabhAvanA re yaathe| ma che ke-kaI eka jIva e hoya che, ke je bhUtakALamAM ja pApa karmanA
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 527 . prameyacandrikA TIkA za026 u,1201 vandhasvarUpanirUpaNam kAle, na bhansyati anAgatakAle, kSINamoho hi jIvo'tItakAle eva mohAkSayAt mAgeva karmaNo bandhanaM kRtam vattemAnakAle karmabandhanaM na karoti vandhanajanakasya mohasyAbhAvAla tathA bhaviSyakAle'pi karmabandhanaM na kariSyati bandhakAraNasya mohasya kSINatvAditi, kSINamohajIvAbhimAyeNa caturthamano'pi bhagavatA samarthita iti, tadevaM jIvaviSayakAzcatvAro'pi bhaGgAH karmavandhavipaye bhagavatA samarthitA iti jIvadvAranirUpaNamiti 1 / ___ atha dvitIyaM lezyAdvAramAha-sase Na' ityAdi, 'saleise NaM bhaMte ! jIve salezyo lezyAvAna jIvaH khala bhadanta ! 'pAvaM kammaM kiMbaMdhI' pApamazubhaM karma kim avadhanAt atItakAle, 'baMdhaI badhnAti vartamAnakAle, 'baMdhissai' bhansyati anAgatakAle karmavandhanaM kariSyati kimiti prathamo bhaGgaH salekyajIvaviSaye kA bandhaka hotA hai, para vartamAna meM aura bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma 'kA bandhaka nahIM hotA-so aisA jIva vaha hotA hai jo kSINa moha vAlA hotA hai, kyoMki kSINa moha vAle jIva ke dvArA atIta kAla meM to pApa karma kA bandha kiyA gayA hotA hai para vaha vartamAna kola meM aura bhaviSyat kAla meM pApakarma kA bandhaka nahIM hotA hai, kyoMki bandha ke kAraNa bhUta moha kA usako abhAva ho jAtA hai| isa prakAra se ye cAro bhaMga bhI jo ki sAmAnya jIva viSapaka hai ve kahe gaye haiN| 2-lezyAdvAra nirUpaNa 'salesse NaM bhaMte jIve he bhadanta ! jo jIva lezyAvAlA hai vaha 'pAvaM kammaM kiM baMdhI' kyA bhUtakAla meM pApa karma kA bandhaka huA hai? 'baMdhaI vartamAna meM vaha kyA pApakarma kA bandha karatA hai ? 'paMdhissaha badha karavAvALe hoya che, paraMtu vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM te pApa karmano badha karavAvALo hoto nathI. evo jIva te hoya che ke-je kSINa mehavALo hoya che. kemake-kSINa mahivALA jIva dvArA te vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamA pApakarmane baMdhaka hoto nathI kemake-baMdhanA kAraNabhUta mahino tene abhAva thaI jAya che. A rIte A cAre aMge paNa thAya che ke je sAmAnya rIte jIva saMbadhI che, arthAt jIvamAM bhagavAne karma baMdhanA viSayamAM kahelA che. have lezyAddhiAranuM nirUpaNa karavAmAM Ave che- 'salesse Na bhaMte ! jIve' bhagavan 21 dezyAvANe DAya cha, ta 'pAla' kamma ki badhI' zu bhUtamA pA5 mA 55 42nA2 thaye cha ? 'badhai' vatamAna sabhA te zu. pA5 bhanI 55 42 cha ? 'vadhissaI' bhane
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 bhagavatI iti / 'baMdhI baMdhA Na baMdhissaI' abadhnAda salezyo jIvo'tItakAle vanAti ca partamAnakAle, na bhansyavi anAgatakAle iti dvitIyo maGgaH / 'punch|' pRcchA-prazna:, pRcchayA tRtIyacaturthabhAvapi unneyo, tathAhi-avadhvAt na badhnAti bhansyati, avaghnAt na badhnAti na bhansyatItyAkArako, iti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asthegaie baMdhI baMdha vaMdhissaI' astyekako'vadhanAt pApa karma, vanAti bhansyati cAnAgatakAle abhavyamAzritya prathamaH 1 / 'asthegaie baMdhI-evaM caubhaMgo' asspekako'canAt evaM caturbhaGgaH, astyekako'canAt vadhnAti na mantsyati AsannamAptavyakSapakatva mAzritya dvitIyaH 2 / astyekako'vanAt na badhnAti bhansyati upazamamohavatta aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM bhI pApa karma kA bandhaka hogA ? aisA yaha lezyAvAle jIva kA karmabandha ke viSaya meM prathama bhaMga hai| dvitIya bhaMga isake viSaya meM aisA hai-'baMdhI, baMdhaha, Na baMdhissa he bhadanta ! jo jIva lezyAvAlA hotA hai kyA vaha aisA hotA hai ki jisane pUrva kAla meM karmabandha kiyA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha karmabandha karatA hai ? tathA bhaviSyat kAla meM vaha karmapandha nahIM karegA ? pRcchA pada se yahAM tRtIya caturtha bhaMga sUcita hue haiM inameM tRtIya bhaMga isake viSaya meM aisA hai-'baMdhI, na baMdhai, baMdhissA3' he bhadanta ! jo jIva lezyAvAlA hotA hai kyA vaha aisA hotA hai ki jisane pUrva kAla meM pApakarma kA bandha kiyA ho aura vaha bhaviSyat kAla meM bhI pApakarma kA bandha karane vAlA hogA, para vaha vartamAna meM pApakarma kA pandha nahIM kara rahA hai ?, caturtha bhaMga ina prakAra se hai-'baMdhI, na baMdhai, zuM te bhaviSya kALamAM paNa pApa karmano baMdha karavAvALA thaze? A rIte A vezyAvALA jIvanA karmaba ghanA saMbaMdhamAM pahele bhaMga kahela che. tanA bhI 21 prabhArI che. 'vadhI, badhai, Na badhissai' he samapan je jIva lezyAvALe hoya chezuM te evo hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM karmabaMdha karela hoya che, vartamAna kALamAM paNa te karmabaMdha kare che ane bhaviSyamAM te karmabadha karato nathI? ahiyAM "puchA' e padathI trIje ane ceAtho bhaMga grahaNa karAyAnuM sUcita thAya che. temA AnA saMbaMdhamAM trIjo ' mA prabhArI cha.-'badhI, na badhai, badhimsai37 sagavan re 90 lezyAvALo hoya che, te zuM e hoI zake che? ke-jeNe bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karyo hoya ane te bhaviSya kALamAM paNa pApa karmane baMdha karavAvALA hoya paraMtu te vartamAnamAM pApa karmane baMdha karatA nathI ? 3
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 101 vandhasvarUpanirUpaNam mAnatA mAzritya tRtIyaH 3 / astyekako'vadhnAt na vadhnAti na bhansyati kSINa. mohamAzritya caturthaH 4 / evamagre'pi sarvatra yathAsambhavaM vijJeyam / evaM prakAreNa salezyajIvaviSaye catvAro bhaGgAH saMpAditA bhavanti zuklalezyAvatAM pApakrama na baMdhislAi' he bhadanta jo jIva lezyAvAlA hotA hai kyA vaha aisA bhI hotA hai jo kevala bhUtakAla meM hI pApakarma kA bandhaka hubhA, vata mAna aura bhaviSyat kAla meM na yaha pApakarma kA dhandhaka hai aura na yaha pApakarma kA bandhaka hogA hI, isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! asthegaie baMdhI, baMdhaha' baMdhislAi hAM gautama! koI-koI aise bhI salezya jIva hote haiM, jo bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kara cuke hote haiM 'vartamAna kAla meM bhI pApakarma kA baMdha karate rahate haiM aura bhavi. vyat kAla meM bhI ve pApakarma kA bandha karane vAle hoNge| aisA jIva salezya abhavya jIva hotA hai-ataH use lekara yaha prathA bhaMga kahA hai, dvitIya bhaMga-koI eka salezya jIva aisA hotA hai jo bhaviSyat kAla meM to pApakarma kA bandha nahIM karegA-kintu vaha bhUtakAla meM pApakarma kA pandha karane vAlA ho cukA hai aura vartamAna kAla meM bhI vaha pApakarma kA baMdha karatA hai Asanna kAla meM jile kSapaka avasthA prApta tanA thaa| 1 mA pramANe che. 'baMdhI, na baMdhai, na vadhissaI' bhagavana je jIva lezyAvALo hoya che, te zuM e hoya che ke-je kevaLa bhUtakALamAM ja pApa karmane badha karavAvALo hoya che, ane vartamAna tathA bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karatA nathI temaja pApa karmano badha karaze paNa nahiM? zrIgotamasvAmInA ! prazna uttaramA prasuzrI 4 cha -'goyamA ! atthegaie baMdhI, va dhai, baMdhissai' gautama ! a va savezya-sezyAvANA jIva evA paNa hoya che ke jeo bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAna kALamAM paNa teo pApakarmane baMdha karatA rahe che ane bhaviSyamAM paNa teo pApakarmane baMdha karavAvALA thaze evA ja lehyAvALA abhavya jI ja hoya che. tethI tene uddezIne A pahele bhaMga kahyo che. have bIjo bhaMga kahevAmAM Ave che-kaI eka lekSAvALe jIva evo hoya che, ke je bhaviSya kALamAM te pApa karma baMdha nahIM kare, paraMtu tega bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karela hoya che. ane vartamAna kALamAM paNa te pApa kamano baMdha kare che. e jIva najIkanA samayamAM jene kSapaka zreNI prApta thavAnI che, evA bhavya jIvane uddezIne kahela che. 2 bha0 67
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra bandhakatvAt / 'kaNhalesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kamma ki baMdhI pucchA' kRSNalezyaH khalla bhadanta ! jIvaH kiM pApaM karma avadhnAt vadhnAti bhansyati 1, avadhanAt hone vAlI hai aiza bhavya jIva ko Azrita karake kahA hai, tRtIya bhaga bhUnakAla meM jisa salezya jIva ne pApakarma kA yandha kiyA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI yaha pApakarma kA bandha karegA, para vartamAna meM vaha pApakarma kA pandha nahIM karatA hai-aisA yaha tRtIya bhaMga upazama. moha meM vartamAna salezya jIva kI apekSA se kahA gayA hai tathA-caturtha bhaMga-jisa salekya jIva ne kevala bhatakAla meM hI pApakoM kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha aisA nahIM karatA hai aura na vaha bhaviSyat kAla meM karegA hI-aisA yaha bhaMga kSINa mohavAle jIva kI apekSA se kahA gayA hai / isa prakAra ke ye cAra bhaMga salelyA jIva ke viSaya meM kahe gaye haiN| kyoM ki zukla lezyAvAle jIva pApakarma kA apandhaka bhI hotA hai / 'kaNhalesleNaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' he bhadanta ! jo jIva kRSNalezyAvAlA hotA hai vaha bhUtakAla meM pApakama kA bandha karane vAlA hotA hai ? vartamAna kAla meM vaha pApakarma kA vandha karatA hai ? aviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha karegA? have trIjo bhaMga kahevAmAM Ave che-bhUtakALamAM je lezyAvALA jIve pApa karmane baMdha karela che, ane bhaviSya kALamAM paNa te pApa karmane baMdha karavAvALe thaze. paraMtu vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha karato nathI. A prakArano A trIjo bhAga upazama zreNIthI patita thayelA lezyAvALA jIvanI apekSAthI dahela che. have ce bhaMga kahe che-je vezyAvALA jI kevaLa bhUtakALamAM ja pApa karmane baMdha karyo hoya che, vartamAnamAM te pApakarmane baMdha karate nathI. ane bhaviSya kALamAM paNa karaze nahiM e A ce bhaMga kSINa mohakarmavALA jIvanI apekSAthI kahela che. A rIte A cAra bhaMgo vezyAvALA jIvanA saMbaMdhamAM kahyA che. kemake-zukala lephsAvALA jIvone paNa pApakarmane baMdha hoya che. 'kaNhalesseNaM bhaMte ! jIve pAca kamma ki baMdhI0 pucchA' 8 sAvana je jIva kuNa lezyAvALA hoya che, te zuM bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karavAvALA hoya che? vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha kare che ? bhaviSya phALamAM te pApa karmane baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM pApa karmane baMdha
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam badhnAti na bhansyati 2, avadhanAt na vadhnAti bhansyati 3, abadhnAm vadhnAti na bhansyati ityevaM krameNa caturbhaGgakA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asthagaie baMdhI baMdhai baMdhissaI' astyekakaH kazcit kRSNalezyo jIvaH pUrvakAle pApakarma baddhavAn, vartamAnakAle vadhnAti pApa karma, tathA anAgatakAle'pi bhansyati pApakarmaNo bandhaM kariSyatItyevaM krameNa prathamo bhaGgaH 1, 'atthegaie baMdhI baMdhai na baMdhissai' astyekakaH kazcit kRSNalezyo jIvaH pApaM karmAtItakAle'badhnAt tathA vartamAnakAle badhnAti pApaM karma na bhanspati, anAgatakAle pApakarmaNo vandhanaM na kariSyati, ityevaM krameNa dvitIyo bhaGgaH 2 / kRSNalezyAdi paJcakayuktaraya jIvasya tu Ayameva bhaGgadvayam tasya vartamAnakAliko athavA vaha bhUtakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai ? aura vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandhaka ho rahA hai, tathA bhaviSyat kAla meM pApa karma kA bandhaka nahIM hogA ? 2 bhUnakAla meM vaha pApakarma kA bandhaka huA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hai ? bhaviSyat meM vaha pApakarma kA pandhaka hogA? ityAdi isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! 'atthegaie baMdhI, baMdhaha, baMdhislAi' kRSNa lezyAvAle jIvoM meM koI eka jIva aisA bhI hotA hai jo pUrvakAla meM pApakarma kA dhandhaka huA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandhaka pana rahA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI pApa karma kA bandhaka rahegA 1, tathA-inameM koI eka jIva aisA bhI hotA hai jo bhUtakAla meM pApakrama kA bandhaka huA hai vartamAna meM bhI vaha pApakarma ko bandhaka banA huA hai, para bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hogA 2, isa prakAra kRSNadi pAMca lezyAyAle jIvoM ko Adi ke ye do bhaMgahI hote haiM-kAraNa karavAvALe thaye che? ane vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane bAMdhavAvALA thAya che? tathA bhaviSya kALamAM pApa karmone baMdha karanAre nahi thAya? A pramANenA A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! "the. gaie baMdhI, baMdhai, baMdhissai' 45zyAvANA vAmAM me 75 shv| paNa hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM pApa kamane badha karela hoya che, ane vartamAnamAM paNa pApa karmane baMdha karatA rahe che. tathA bhaviSya kALamAM paNa pApa karmane baMdha karaze tathA AmAM keI eka jIva e paNa hoya che. je bhUtakALamAM pApa karmane baMdhaka thaye che. vartamAna kALamAM paNa pApa karmane baMdhaka bane che, paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdhaka thavAne nathI. 2 A rIte kRSNa vigere pAMce lephsAvALA jIvane pahelAnA
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 bhagavatIne mohalakSaNa pApakarmaNaH kSaya upazamo vA nAstItyevamantyadvayAbhAvaH dvitIyastu tasya saMbhavati kRSNAdilezyAvato jIvasya kAlAntare kSapakatyaprAptI na vandhanaM kariSyatItyetasya bhaGgasya saMbhavAditi / 'evaM jAva pamhalesse' evaM kRSNalezyA. yukta jIva iva yAvat padmalezyAviziSTajIvaparyantaM sarvatra jJAtavyam atra yAvatpadena nIlAdilezyAtrayANAM saGgrado bhavatIti / 'sanasthapaDhavitiyabhaMgA' sarvatra prathamadvitIyamaGgo kRSNalezyAdArabhya padmalezyajIvaparyantaM prathamadvitIyAveca bhaGgo jJAtavyo Adhayoreva dvayobhaGgAyoH saMbhavAditi / 'sukalesse jahA salesse taheva ca3. bhaMgo' zuklalezyo yathA salezya stathaiva tatra caturbhaGgaH yathA salezyajIvAnAM catvAro bhaGgAH kathitAH, tenaiva rUpeNa zuklalezyasyApi catvAro bhagA vaktavyAH, yasmAt ki usako vartamAna kAla meM moha rUpa pApakarma kA kSaya vA upazama nahIM hotA hai| isaliye Age ke do bhaMga-3 tIsarA aura 4 cauthA- nahIM hote haiN| dvitIya bhaMga usake isaliye saMbhavita hotA hai ki kRSNAdi lezyAvAle jIva ko kAlAntara meM kSapakatva kI prApti hone para use pApa karma kA bandha nahIM hogaa| 'evaM jAca pamhalesse' kRSNalezyA vAle jIva ke jaise hI yAvat padmalezyA vAle jIva taka aisA hI kathana jAnanA cAhiye, ataH isa kathana ke anusAra 'savasya paDha mapitiya bhaMgA' kRSNalezyAvAle jIva se lagAkara padmalezyAvAle jIva taka sarvatra prathama aura dvitIya ye do bhaMga hI hote haiM / 'mukkalesle jahA salesse taheva cau bhaMgo' zuklalezyAvAle jIva meM sAmAnyalezyAvAle jIca ke jaise cAra bhaMga hote haiM-aisA jAnanA cAhiye, kyoMki A be bhaMga ja hoya che. kAraNa ke-tene vartamAna kALamAM meharUpa pApa karmano kSaya athavA upazama thatuM nathI. tethI pachInA be bhaMga eTale ke trIjI ane cothe e be aMge thatA nathI. bIjo bhaMga tene saMbhavita thavAnuM kAraNa e che ke-kRSNa vigere lezyAvALA jIvane kAlAntaramAM kSapakapaNAnI prApti thAya tyAre tene pApa bhn| ma yatA nathI. 'eva jAva pamhalesse' godozyAvA nA 4thana pramANe ja yathAvat palezyAvALA jIvana kathana paryata A pramANenuM ja kathana samA. tethI mA 4thana pramANa-'savvattha paDhamabitiyabhaMgA' vezyAvANA jIvathI laIne palezyAvALA jIva sudhI badhe ja pahelo ane bIje A be maga 1 thAya che. 'sukalerase jahA salesse taheva caubhaMgo' zutozyAcA jIvamAM sAmAnya lezyAvALA jIvanA kathana pramANe cAra bhaMga thAya che. tema samajavuM. kemake-zukala lephsAvALA jIvamAM pApakarmanuM akhaMdhakapaNuM paNa che.
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 533 zuklalezyajIvasya pApakarmago'vanyakatvamadhyastIti / 'alese NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' alezyo-lezyArahito jIyaH khalu bhadanta ! kiM pApaM karma abadhnAti badhnAt mantpati 1 avaghnAt pApakarma, na badhnAti, bhansyati 2, pApaM karma abadhnAti banAt, na bhansyati 3, pApaM karbha avadhnAt na vadhnAti, na bhanspati ityevaM krameNa caturbhaGgakA praznA, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'baMdhI na baMdhA na vaMdhissai' avaghnAt pApaM karma alezyaH jIvo na badhnAti vartamAna kAle, tathA na matsyati anAga kAle, lezyArahitaH khalu ayogI kevalI tasya ca caturtha etra maGgo bhavati lezyAyA amAce bandhakatyAbhAvAt zuklalezyocAle jIdha meM pApakarma kI avadhakatA bhI hai / 'alesse NaM bhaMte ! jIve pApaM kama kiM baMdhI pucch|' he bhadanta jo jIva lezyA rahita hotA hai-usake dvArA pUrva kAla meM kyA pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai ? vartamAna meM vaha kyA pApa karma kA bandha karatA hai ? tathAbhaviSyat meM vaha pApakarma kA bandha karegA kyA? ayaSA-atIta kAla meM kyA usane pApakarma kA bandha kiyA hotA hai ? vartamAna meM kyA vaha pApakarma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA athavA bhUtakAla meM kyA usane pApakarma kA bandha kiyA hai ? vartamAla meM vaha pArakarma kA kyA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha pApakarma kA baMdha karegA? athavA-vaha kyA bhUtakAla meM pApakarma kA bandhaka humA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandhaka kyA nahIM hotA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hogA ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'baMdhI, na baMdhai, na baMdhissaI' he gautana! jo jIva lezyA rahita hotA hai-vaha bhUtakAla meM to pApakarma kA dhandhaka huA hai, para vartamAna kAla 'salesse NaM bhaMte / jIve pAva kamma ki SadhI pucchA' hai sAvana 2 01 lezyA sahita hoya che, teNe bhUtakALamAM pApakarma karela hoya che 1 vartamAna kALamAM te pApa karmAne baMdha kare che? 2 ane bhaviSyamAM te pApakarmane baMdha karaze ? athavA-bhUtakALamAM teNe pApa karmane baMdha karela hoya che ? vartamAnamAM zuM te pApakarmane badha kare che ? bhaviSyakALamAM zuM te pApa karmane baMdha nahIM kare ? athavA te bhUtakALamAM pApa karmano baMdhaka tha che? vartamAnamAM te pApa karmane badheka zuM nathI thatuM? ane bhaviSyamAM paNa te pApakarmane baMdhaka nahIM thAya ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke'vdhii na badhai na vadhisvai' gItama! 2 sazyA sahita DAya che,
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra na prathamadvitIyatRtIyabhaGgA bhavanti kintu carama eva bhaGgo mAtItyato bhagavatA caturthabhaGgasyaiva anumatidatteti bhAvaH, iti dvitIyam lezyAdvAram 2 / atha tRtIyaM pAkSikadvAramAha-'kaNhapakkhie' NaM bhaMte ! jIve pAva kamma pucchA 'kRSNapAkSikaH khala bhadanta ! jIvaH pApaM kama pRcchA, he bhadanta ! kRSNapAkSiko jIvaH kiM pApaM karma avadhnAt atItakAle, vartamAnakAle ki badhnAti, anAgatakAle bhansyati 1, avadhnAt, badhnAti, na bhansyati 2, avadhanAt na vadhnAti, bhansyati 3, avadhanAt na vadhnAti na bhansyati, 4, ityevaM krameNa catu. meM aura bhaviSyat kAla meM vaha na pApakarma kA bandhaka hotA hai aura na hogA hii| 3 tIsarA pAkSika dvAra-'kaNhapakkhie NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM pucchA' he bhadanta ! kRSNapAkSika jo jIva hai vaha kyA bhUtakAla meM pApakarma kA baMdhaka huA hai ? vartamAna meM kyA vaha pApakarma kA bandhaka hotA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha pApakarma kA bandhaka hogA?1, athavA-vaha bhUtakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai, vartamAna meM vaha pApakarma kA pandhaka hotA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hogA ? (2) athavA vaha bhUtakAla meM pApakarma kA baMdhaka thA, vartamAna kAla meM pApakarma kA baMdhaka nahIM hai aura bhaviSyakAla meM pApakarma kA baMdhaka hogA ? (3) athavA-kyA vaha bhUtakAla meM pApakarma kA dhandhaka huA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandhaka nahIM hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM bhI pApakarma kA bandhaka nahIM hogA ? (4) isa te bhUtakALamAM te pApa karmane baMdha karanAre thayo che, paraMtu vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karanAra thatA nathI ane thaze paNa nahIM. 'kaNhapakkhie NaM bhaMte ! jIve pAva kamma pucchA' hai bhagavan 201 kRSNapAkSika che, te zuM bhUtakALamAM pApa karmane badha thaye che? ane vartamAna kALamAM zuM te pApa karmane baMdha kare che ane bhaviSyamAM zuM pApa karmane baMdha karaze? 1 athavA te bhUtakALamAM ja pApa karmane baMdha karanAra thayo che, athavA vartamAna kALamAM ja pApa karmane baMdha karanAra thAya che? athavA bhaviSyamAM paNa pApakarmane baMdha karanAra nahIM thAya? athavA teNe bhUtakALamAM ja pApa karmane baMdha karyo che? athavA vartamAnamAM te pApa karmane baMdha karato nathI? ane bhaviSya kALamAM te pApa karma bandha karaze? athavA bhUtakALamAM pApa karmane bAMdhanAre thayo hato? vartamAnamAM pApa karmane baMdhaka te nathI? ane bhaviSyamAM pApa karmane baMdhaka nahIM thAya ? 4 A
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za026 u.1 101 bandhasvarUpanirUpaNAm 535 bhaGgakA prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asthagaie baMdhI paDhamavitiyabhaMgA' astyekako'vadhnAt prathamadvitIyabhanauM, he gautama ! kazcit kRSNapAkSiko'badhnAt pApaM karma pUrvakAle, vartamAnakAle badhnAti tathA anAgatakAle'pi bhansyati 1, kazcit kRSNapAkSika: avaghnAt, badhnAti vartamAnakAle, na bhansyati cAnAgatakAle, tatra yasya jIvasya arddhapudgalaparAvarta kAlAdadhikaH saMsAro vartate sa kRSNapAkSikA, tasya kRSNapAkSikasyAyameva bhaGgadvayaM bhavati / tasya vartamAnakAle pApakarmaNo bandhAbhAvAt / 'sukkapakkhieNaM bhaMte ! prakAra se vaha kRSNapAkSika jIva ke sambandha meM cAra bhaMgoM vAlA prazna hai| isake, uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'atthegaie baMdhI0 paDhama vitiya bhaMgA' he gautama! kRSNapAkSika jIvoM meM se koI eka jIva aisA hotA hai jisane pUrvakAla meM pApakarma kA pandha kiyA hotA hai vartamAna kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA haiM aura bhaviSyat kAla meM bhI pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai| aisA yaha prathama bhaMga yahAM hotA hai| tathA-koI eka kRSNapAkSika jIva aisA bhI hotA hai, ki jisake dvArA bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai, para anAgata kAla meM vaha pApakarma kA pandhaka nahIM hotA hai, jisa jIva kA ardhapudgala parAvarta kAla se adhika saMsAra kAla bAkI hotA hai, vaha kRSNapAkSika jIva hai / aise isa kRSNapAkSika jIva ke Adi ke puurvorIte kRSNa pAkSika jIvana sabaMdhamAM cAra bhaMgavALe A prazna zrIgautamasvAmIe pUchela che. mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'atthegaie baMdhI0 paDhama vitiya bhaMgA' gautama! pAkSi vAmAthI 7 me 1 mevA hAya cha, ke jeNe pUrva kALamA pApa karmane baMdha karela hoya che, vartamAna kALamAM paNa te pApa kamane baMdha karate rahe che, ane bhaviSyakALamAM paNa te pApa kamane baMdha karavAne hopa che, e pramANe A pahelo bhaMga ahiyAM thAya che. 1 tathA-kaI eka kRpAkSika jIva e paNa hoya che ke- jenAthI bhUtakALamAM pApa karmane badha karA hoya che, vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane baMdha karate rahe che, paraMtu anAgata-bhaviSya kALamAM te pApa karmane badha karavA detA nathI. je jIvane ardha pulaparAvartathI vadhAre saMsAra phALa bAkI rahele hoya che. te kRSNa pAkSika jIva kahevAya che, evA A
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 bhagapatIne jIve pucchA' zuklapAkSikaH khalu bhadanta ! jIvaH pRcchA, he bhadanta ! zuklapA. siko jIva pApaM karma abadhanAt vadhnAti antsyati 1,' avaghnAda, badhnAti, na bhansyati 2, avaghnAt na badhnAti, bhansyati, 3, avadhanAta na badhnAti na bhansyati iti caturbhaGgakA praznA, bhagavAnAi-goyanA' ityAdi, 'goyamA' he gautama / 'caubhaMgo bhANiyanyo' caturbhaGgo bhaNitavyaH, yasyAdapudgalaparAvA. kta do hI bhaMga hote haiM, kyoM ki vartamAla phAla meM usameM pApa karma kI abandhakatA nahIM hai| 'sukapakkhie NaM aMte ! jIve pucchA' he bhadanta ! jo jIva zukla. pAkSika hotA hai usameM ina pUrvokta bhaMgoM meM se kitane bhaMga hote haiM ? kyA vaha pUrva kAla meM pApa karma kA bandhaka huA hai ? vartamAna kAla meM kyA vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai ? aura kyA vaha bhASa. pyat kAla meM bhI pApakarma kA bandhaka hogA ? athavA-bhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha kiyA haiM ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha kara rahA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA ? athavA-bhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA pandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat meM vaha pApa karma kA bandha karegA ? athavA-bhUtakAla meM vaha pApakarma kA bandha karane vAlA rahA hai , vartamAna meM aura bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandhaka nahI hotA hai aura na hogA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he kazupAkSika jIvane AdinA pUrvokta be ja bhaMga hoya che. kemake vartamAna kALamAM temAM pApa karmanuM akhaMdhakapaNuM nathI. 'sukkapakkhie NaM bhaMte ! jIve pucchA' 3 sAvana 21 zusAkSi hoya che, tene A pUrvokta bhaMgo paikI keTalA bhaMga hoya che ? zuM te pUrva kALamAM pApakarmane baMdhaka thayo che? vartamAna kALamAM te pApa karmane badha karate rahe che? ane zuM bhaviSya kALamAM te pApakarmane baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM teNe pApakarmane baMdha karyo hato? tathA vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha karI rahyo che ane ane bhaviSya kALamAM te pApa kone baMdha nahIM kare ? athavA bhUtakALamAM teNe pApa karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te pApakarma baMdha nathI karatA? ane bhaviSyamAM te pApa karmane baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM te pApa karmane baMdha karavAvALe rahyo che, vartamAna kALamAM te pApa karma baMdha karato nathI ane bhaviSya kALamAM paNa te pApa karmane baMdha karaze nahIM ?
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ prame yacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 537 dadhikaH saMsArakAlo nAsti parantu arddhapudgalaparAvartakAlasya madhye eva siddhi yAsyati sa zuklapAkSiko jIva, tasya catvAro'pi majA bhvnti| tatra pApaM karma avadhanAt atItakAle, vartamAnakAle pApaM karma vadhnAti, tathA'nAgatakAle pAepharmabandhaM kariSyatIti prathamo bhaGgAH praznasamayApekSayA anantara-avyavahita bhaviSyasamayamAzritya bhavatItijJeyam ! abadhnAti na antyatIti dvitIyo maGgaH pazcAdavyavahitabhaviSyatsamaye kSapakatvamApsyapekSayA'yagantavya iti 2 / abadhnAtana badhnAti bhansyatIti vatIyo bhaGgaH yo hi mohanIyakarmaNa upazamaM kRtvA tadanantaraM gautama ! 'caubhaMgo bhANiyavyo' zuklapAkSika ke sambandha meM pApakarma bandha ko lekara nikAla viSayaka cAroM bhaMga yahAM kahanA cAhiye, jisa jIva kA ardhapudgala parAvartakAla se adhika saMsAra kAla nahIM hotA hai vaha jIva zuklapAkSika hai / aisA vaha jIva ardhapudgala parAvartaka ke bIca meM hI siddhi gati ko prApta kara letA hai| aisA vaha jIva pUrvakAla meM pApakarma kA bandhaka rahA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai / jise kSapakatva kI avasthA prApta hone vAlI hai aisA jo zuklapAkSika jIva hai usake dvArA bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vaha vartamAna meM bhI pApakarma kA pandha karatA hai| para hAM bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai| tathA-jima zuralapAkSika jIva kA moha upazama ho gayA hai aisA vaha sA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'ca ubhago bhANiyo' zulapAkSinA saMbaMdhamAM pApa karmanA baMdhanA viSayamAM traNe kALa saMba dhI cAre bhAgo ahiyAM samajavA joIe. je jIvane ardhapudgala parAvarta kALathI vadhAre saMsAra kALa hato nathI te jIva zukalapAkSika kahevAya che. eve te javA ardhapula parAvarta kALanI vacamAM ja siddhigatine prApta karI leto hoya che tevo jIva pUrvakALamAM pApa karmane baMdhaka rahela che, vartamAnamAM paNa te pApa kamane badha karate rahe che, ane bhaviSya kALamAM paNa te pApa karmano baMdha karanAro hoya che. jene kSapakapaNAnI avasthA prApta thavAnI hoya evA je zukalapAkSika jIva che, tenA dvArA bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karyo hoya che. te vartamAnamAM paNa pApa karmane bagha kare che, paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa karmano badha karato nathI. tathA-je zukalapAkSika jIva upazama zreNI para ArahaNa thaI gayela che, eve te zukalapAkSika jIva jyAre zreNIthI
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 bhagavatI sUtre zreNitaH prapatito bhavettadapekSayA'yaM tRnIyo bhaGgo'vagantavyaH 3 / avaghnAt, na vadhnAti na bhantsyati iti caturthI bhaGgaH kSapakatvApekSayA jJAtavya stadevaM zuklapAkSikasya catvAro bhaGgA bhaktIti, ataevAha - 'caumaMgo bhANiyacco' iti / nanu kRSNapAkSikasya 'na baMdhismai' etaMkhyA saMbhavatve'pi etadaMzAtmako dvitIyo sa svIkRta starhi - zuklapAkSikasya 'na baMdhista' iti pUrvoktAMzasyAvazyazyAvAt 'vaMdhissai' ityazAtmakaH prathamo saGgaH kathaM ghaTate ? ityatra zRNu - zuklazuklapAkSika jIva jaba zreNI se patita ho jAtA hai taba vaha pApa karma kA bandhaka ho jAtA hai, ataH aise jIva dvArA bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai para vartamAna samaya meM jaba ki vaha cAritra mohanIya kA upazama kara upazama zreNI para maujUda hai tabataka pApakarma kA bandhaka nahIM hai, jaba upazamita mohanIya kI prakRti kA udaya hone para usakA patana hotA hai to vaha phira se pApakarma kA bandhaka ho jAtA hai / caturtha saMga kSapaka kI apekSA se hai / isa prakAra se yahAM cAra saMga vanate hai, isIliye sUtrakAra ne 'cabhaMgo bhANiyabo' aisA sUtrapATha kahA hai / zaMkA--kRSNapAkSika ke dvitIya bhaMgAntara gata 'na baMdhissaI' yaha aMza asaMbhAvita hai phira bhI use yahAM svIkAra kiyA gayA hai to zuklapAkSika ke 'na baMdhissa' yaha aMza avazyaMbhAvI hai to aisI sthiti meM 'baMdhistaha' isa aMzavAlA prathama bhaMga vahA~ kaise ghaTita huA hai ? patita thaI jAya che. tyAre te pApa karmonA andhaka thaI jAya che, tethI evA jIva dvArA bhUtakALamAM pApakanA baMdha karAyA haiAya che. paraMtu vartamAna samayamAM ke jyAre te cAritramehanIya kanuM upazamana karIne upazama zreNI para rahela che, evA te jIva pApa karmanA adhaka hAtA nathI. paraMtu jyAre upazama thayelA mehanIya karmInI pravRttine udaya thAya tyAre tenuM patana thAya che. te pharIthI te pApa karmAMnA aMdhaka thai jAya che. ceAtheA bhaMga kSepakanI apekSAthI kahela che. e rIte ahiyAM zukala pAkSikanA saMbadhamAM cAra bhaMgA jane che tethI sUtrabhare 'caumaMgo bhANiyanvo' me abhA sUtrapATha udyo che. zauMDA-dRSTyupAkSinA bIla lagAntarabhAM raDela 'na baMdhissai' mA aza asa'bhavita che, te paNu tene ahiyAM svIkArela che. te zukalapAkSikanA 'na va dhissai' bhI aMza avazya hai ? to ma sthitimA 'vadhissa i' bhA maMzavALA pahelA bhaMga tyAM kevI rIte ghaTe che ?
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam pAkSikasya prathamasamayAnantaramavyavahitabhaviSyatsatyApekSayA ghaTate, kRSNapAkSikasya ca tatpazcAdavyacahitabhaviSyatsamayApekSayA ghaTate, iti pUrva pradarzitameveti / caturtha dRSTidvAramAha-sammadihINaM cattAribhaMgA samyAdRSTInAM catvAro maGgAH-avaghnAt vanAvi antsyati 1, avaghnAt vadhnAti na bhansyati2, abadhnAt na badhnAti bhansyati 3, avaghnAt na badhnAti, na sansyati itIme uttara--zuklapAkSika ke prathama samaya se anantara hI avyavahita bhaviSyat samaya kI apekSA se prathama aMga ghaTita hotA hai tathA-dvitIya bhaMga kRSNapAkSika ke prathama lamaya ke bAda vyavahita bhaviSyatU kAla kI apekSA se ghaTita hotA hai| yaha bAta pahile prakaTa nahIM kara dI gaI hai| 4 dRSTidvAra-'sambhaTThiINaM cattAri bhaMgA samyagdRSTiyoM ke cAroM hI bhaMga hote haiM kyoMki lamgharadRSTi ne pUrva meM pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA rahatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha pApakarma kA baMda karegA, tathA samgharadRSTIyoM meM koI sampaSTi jIva aisA bhI hotA hai ki jisane pUrvajJAla meM pApakarma kA vadha kiyA hai aura vartamAna meM sIbaha pApajhase kA bandha karatA rahatA hai para maSiSyata kAla meM vaha pApakarma kA vandha nahIM karegA 2 tIsare prakAra kA samyagdRSTi jIva aisA hotA hai jisane pUrvakAla meM pApakarma kA baMdha kiyA hai tathA vartamAna kAla meM jo pApakarma kA bandha nahIM kara rahA hai, aviSyAta kAla meM pApakarma kA baMdha karegA 3 tathA koI sampaSTi jIva uttara-zakala pAkSikanA pahelA samaya pachI ja avyavahita (aMtara vagara) bhaviSya samayanI apekSAthI pahele bhaMga ghaTe che. tathA bIje bhaMga kRNa pAkSikanA pahelA samaya pachI vyavadhAnavALA bhaviSya kALanI apekSAthI ghaTita thAya che. A vAta pahelAM pragaTa karI ja che. 'sammadiTThINaM cattAri bhaMgA' sampaSTivANAnyAne yAre ma thAya che. kemake-samyagdaSTivALA jIve pahelAM pApa karmane baMdha karyo che. vartamAnamAM paNa pApa karmane baMdha karatA rahe che. ane bhaviSyamAM paNa te pApa karmano baMdha karaze tathA samyagdaSTimAM keIsamyagdaSTi jIva evo paNa hoya che, ke jeNe pUrvakALamAM pApa karmane baMdha karyo che, ane vartamAnamAM paNa te pApa karmane baMdha karato rahe che, paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa kamane baMdha nahIM kare ? trIjA prakArane samyagdaSTi jIva e heAya che ke-jeNe pUrvakALamAM pApa karmane baMdha karyo hoya che. vartamAnamAM te pApa karmane baMdha karate nathI. bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karaze. 3 tathA keI samyagdaSTi jIva
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 -- - ___bhagavatIpatra bhaGgA bhavanti zuklapAkSikasyeva / 'micchAdiTThI NaM pahamavitiyA maMgA' mithyAdRSTInAM prathamadvitIyau bhaGgo, avadhanAt vanAti, bhansyati, avaghnAt vadhnAti na bhansyatItyAkArako jJAtavyau mithyAdRSTavartamAnakAle mohakarmaNo mAvena antyadvayabhaGgabhAvAditi / 'samnAmicchAdihI NaM evaM ceva' samyagramithyAdRSTInAm evayeva-mithyAdRSTicadeva AdhAveva dvau bhaGgo jJAtavyau natu tRtIyacaturthI atrApi sa eva heturiti 4 / 'nANINaM cattAri bhaMgA' jJAninAM catvAro'pi bhaMgA jJAtavyAH aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM hI pApakarma kA vadha kiyA hai vartamAna meM jo pApakarma kA baMdha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM hI vaha pApakarma kA bandha karegA, isa prakAra zuklapAkSika ke jaise hI yahAM cAra bhaMga hote haiN| __ micchAdihINaM paDhanadhitiyA' mizyAdRSTi jIvoM ke prathama aura dvitIya aise do bhaMga hote haiN| jaise 'ayanAt bajAti bhansyati 1 abadhnAt, badhnAti na bhnspti'| mizyAdRSTi jIva ke vartamAnakAla meM moha ke sadbhAva se the Adi ke do bhaMga hue haiM anta ke do bhaMga nahIM hue haiM 'sammAmicchAdiTThINaM evaM ceva mizradRSTi bAle jIvoM ke Adi ke do hI bhaMga hote haiM tRtIya aura caturtha the anta ke do bhaMga nahIM hote hai-kyoM ki usako vartamAna kAla meM moha karma kA sadbhAva rahatA hai| 5 jJAnahAra-'nANINaM canAri bhaMgA' jJAnI jIvoM ke cAra bhA hote hai e heya che ke-jeNe pahelAM pApa karmane baMdha karyo hoya che, vartamAna kALamAM je pApa karmane baMdha karatA nathI. ane bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha karaze nahiM A pramANe zukalapAkSikanA kathananI jemaja ahiyAM paNa cAra samAthAya che. 'micchAdidINaM paDhamabitiyA' mithyAvA vAna para Ane mAne ye meM sa hAya che. rema-'avaghnAt, bannAti, bhansyati, avadhnAt , vadhnAti na bhansyati' bhithyASTivANA vAna vatamAna ma mAnA sadubhAvamAM A AdinA be bhaMga thAya che. aMtanA be bhaMga thatA nathI. tema samajavuM. _ 'sammAmicchAdivINa evaM ceva' bhivimA yAne mAhinA meM bhaMga thAya che. trIje ane e be bhaMga thatA nathI. kemake-tene vartamAna kALamAM mohanIya karmane sadbhAva rahe che. 'nANINaM cattAri bhaMgA' jJAnI vAne nyAre mAya the, 2ma 8
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' maicandrikA TIkA za026 u. 1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam 541 avaghnAt badhnAti bhantsyati 1, avanAt badhnAti, na bhavatsyati 2, avaghnAt na vadhnAti bhantsyati 3, avadhanAt na badhnAti na samsyati ityAkArakAH 4 / pazcapajJAnadvAramAha- 'AbhiNivohinANINaM jAva maNapajjaranANINaM cattAri bhaMgA' AminivodhikajJAninAM yAvat mana:paryayajJAninAmuparoktAvatvAro bhaGgA jJAtavyAH, atra yAvatpadena zrutAvadhijJAninoH saMgraho bhavati, tathA ca eteSAM catvAro'pi bhaGgA bhavanti iti / 'kevalanANINaM caramo bhaMgo jahA alessANaM' kevalajJAninAM caramaH - antima bhaGgo yathA alezpajIvAnAM kathitaH kevalajJAninAM vartamAnakAle anAgatakAle ca vanyAbhAvena avayAt pApa karmAtItikAle, na vadhnAti vartamAnakAle, na bhantsyati cAnAgatakAle, ityAkAraka caturthabhaGgasyaiva sadbhAvaH, atItakA likavandhaM vimucya teSAM varttamAnabhaviSyatkAlikacandhAbhAvAt 5 / jaise - avAt nAti, bhantasyati, avadhanAt nAtina antasthatira, avanAt na bajAti, bhantsyati 3, avanAt na badhnAti na bhantsyati' 4 / ye cAra bhaMga . sAmAnya jJAnI kI apekSA se hai- vizeSa jJAnI kI apekSA se bhaMga isa prakAra se hote haiM- 'AbhiNiyohiyaNANINaM jAva maNapajjavanAgINaM cattAri bhaMgA' abhinivodhika jJAnI se lekara manaHparyadha jJAnI taka ke joToM ke 4 cAroM hI bhaMga hote haiM / yahA~ yAvat pada se- zrutajJAnI aura avadhijJAnI ina do jJAniyoM kA saMgraha huA hai| tathA - 'kevala rANINaM caramo bhaMgoM jahA alessANaM' jo kevala jJAnI jIva haiM unake adezya jIvoM ke jaise kevala eka antima bhaMga hI hotA hai / kyoM ki kevala jJAnI ko vartamAna samaya meM aura bhaviSyat samaya meM pApakarma kA bandha nahIM hotA hai / bhUtakAla meM hI 'abadhnAt, badhnAti, bhantsyati 1' abadhnAtU, badhnAti, na bhantsyatira avaghnAt na badhnAti, na bhantsyati3 avaghnAt, na badhnAti, na bhantyati4' mA cAre bhagA sAmAnya jJAnIonI apekSAthI kahyA che vizeSa jJAnIenI apekSAthI A pramANe lauMgo thAya che. 'AbhiNibohiyanANINaM java maNarajavanANINaM cattAri mA' abhiniedhika jJAnIthI laine mana:paryava jJAnI sudhInA jIvene cAra lauMgo hoya che, aDiyAM yAvat paDhathI bhatijJAnI, zrutajJAnI, ane avadhijJAnI mA jnyaaniigon| sagraha thayo che. 'kevalanANINaM caramo bhago jahA alessANaM' ne kevaLajJAnI jIva hAya che, tene alaizya jIveAnI jema kevaLa eka chellA bhaga ja hAya che, kemake-kevaLajJAnIne vartamAna samayamAM ane bhaviSya kALamAM pApa ka'nA khaMdha thatA nathI. bhUtakALamAM ja tene pApa karmanA khaMdha thayela hAya che.
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAra bhagavatIsatre SaSThamajJAnadvAramAha- 'annANINaM paDhamavitiyA' ajJAninAM prathamadvitIyau, aba ghnAt, vadhnAti bhantsyati avadhanAda vadhnAti na bhantsyati ityAkArakau dvau ena bhaGga bhavata iti / ' evaM mai annANINaM suya annANINaM vibhaMganANINaM vi' evamajJAninAmiva matyajJAninAM zrutAjJAninAM vibhaGgajJAninAmapi prathamadvitIyAveva bhaGgau jJAtavyAviti 6 / saptamaM saMjJAdvAramAha - ' AhArasambhovauttANaM jAva pari gahasanovauttANaM paDhamavitiyA' AhArasaMjJopayuktAnAM yAvat parigrahasaMjJopayuktAnAM prathamadvitIyabhaGgI AhArAdi saMjJopayogakAle kSapakatvopazamakalvayorabhAvAt catvAro bhaGgA na bhavanti kintu AdyAveva dvau bhavata iti / 'nosannova - uttANaM cattAri nosaMjJopayuktAnAM catvAro'pi bhaGgA bhavanti nosaMjJopayuktA usako pApakarma kA bandha huA hotA hai / 6 ajJAnadvAra - ' annANINaM paDhamatiyA' ajJAnI jIvoM ke prathama aura dvitIya ye do hI bhaMga hote hai - annAt cannAti, bhantsyati 1 avannAt vannAti, na bhantsyati 2, ' evaM saha annANI sumaannANINaM vibhaMganANINaM vi' isI prakAra se matyajJAnI, tAjJAnI aura vibhaMgajJAnI jIvoM ke bhI ye Adi ke do hI bhaMga hote haiM / '7 saMjJAdvAra' 'AhArasannovauttANaM jAva pari hasanottANaM paDhamavitiyA' AhAra saMjJopayukta jIvoM ko yAvat parigraha saMjJopayukta jIvoM ko Adi ke do hI bhaMga hote hai- kyoMki AhArAdisaMjJopayukta kAla meM kSapakatA yA upazamakatA kA abhAva rahatA hai, isI kAraNa yahAM para cAra bhaMga nahIM kahe gaye haiM / 'no sannova uttANaM cattAri' jo jIva nosajJopayukta haiM- AhAra Adi meM Asa 'annANINaM paDhamavitiyA' ajJAnI lavAne pahelA bhane gIle me me 4 bhago hoya che. 'avaghnAt, badhnAti, bhantsyati 1 abadhnAta, badhnAti na bhantsyatira 'eva' mai annANINaM suya annANINa vibhaMganANINaM vi' mena pramANe bhati ajJAnavALA, zrutamajJAnavALA ane vibhagajJAnavALA jIvAne paNa pahelA e lago hoya he 'AhArasanno uttANa jAva pariggahasannovauttANaM jAva paDhamabitiyA' AhAra saMjJopayukta kavIne yAvat parigraha saMjJopayogavANA jIvAne pahelA ane khIjo e eja bhagA hoya che. kemake AhAra vigere sattAnA upacaiAga kALamAM kSapakapanA athavA upazamapaNAne abhAva rahe che. eja kAraNathI ahiyAM cAra bhagA kahyA nathI. , 'no sanno uttANaM cattAri' me bhavano saMjJopayukta che, AhAra vigerebhAM Asakti vinAnA che, teone cAre bhageA hoya che. kemake teone kSepakapaNu
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU01 bandhasvarUpanirUpaNam AhArAdiSu AsaktivarjitAH teSAM ca catvAro'pi bhaGgA bhavanti kSapaNopazamasaMbhavAditi 7 / aSTamaM vedadvAramAha-savedagANaM emabitiyA' savedakAnAM mathama dvitIyabhaGgau vedodaye sati kSapaNopazamI na syAtAmiti ata Adhadvayameveti / 'evaM isthiveyagA purisaveyagA napuMsagaveyagA vi evaM strI vedakAH puruSavedakA napuMsakavedakA api, eteSAmapi AdyAveva dvau bhavata iti / 'aveyagANaM cattAri avedakAnAM vedarahitAnAM catvAro'pi bhaMgA bhavanti svakIye vede upazAnte sati badhnAti, bhansyati ca mohanIyaM pApaM karma, yAvatmRkSamasaMparAyacAritraprApti naM bhavati tAvaditi / tataH patito vA bhansyati ityevaM prathamo maGgaH / tathA vede kti se rahita haiM-unako cAroM tarI bhaMga hote haiN| kyoMki unameM kSapaNA aura upAsanA kA saMbhava hotA hai| '8 vedavAra-'lavedagANaM pahamaghitiyA' jo jIva vedasahita haiM unake bhI prathama aura dvitIya aile do bhaMga hote haiM, kyoM ki vedodaya meM kSapaNA aura upazamanA ye nahIM hote haiM / 'evaM ithiveyagA, purilaveyagA, napuMsagaveyagA vi' isI prakAra se strIveda vAloM ke puruSaveda vAloM ke aura napuMsaka vevAloM ke bhI Adi ke do hI bhaMga hote haiM, 'aveyagANaM cattAri' avedakoM ke cAroM hI bhaMga hote haiM-kyoM ki veda rahita jIva apanAveda upazAnta ho jAne para mohanIyarUpa pApa karma ko jaba taka use sUkSamasaMparAdha cAritra kI prApti nahIM hotI hai taba taka bAMdhatA hai, aura Age bhI vaha use bAMdhegA, athavA zreNI se patita ho jAne para vaha baaNdhenaa| aisA prathama bhaMga yahAM hai / aura jaba veda kSINa ho jAtA hai taba bhI yaha pApakarma nmane mAna samaya 'savedagANa paDhamavitiyA' 2 1 shvedasahita hoya che, teone paNa pahele ane bIje e be bhAga hoya che. kemake-vedanA udaya kALamAM kSapakapaNuM ane upazamapaNuM e bane chetA nathI. ___ 'eva isthiveyagA, purisaveyagA, napusakaveyagA vi' me4 pramANe striiv:vALAone, purUSadavALAone ane napuMsakadavALAne paNa pahele ane bIje sama4 maga DAya che. 'aveyagANa cattAri' mahIne yAre maga hAya che. kemake vedarahita jIva pitAne veda upazAMta thaI jAya tyAre mohanIya rUpa pApakarmane jyAM sudhI tene sUkSmasaM5rAya cAritranI prApti thatI nathI tyAM sudhI bAMdhe che. ane AgaLa-bhaviSyamAM paNa te tene baMdha karaze. athavA zreNIthI patita thayA pachI te pApakarma bAMdhaze. e pramANene A pahele bhaMga che. 1 ane jyAre veda kSINa thaI jAya che, te paNa te pApa karma bAMdhe che,
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 bhagavatIya kSINe vadhnAti, muramasaMparAyAvasthAyAM ca na bhansyatItyevaM dvitIyo maGgo bhavati 2 / thopazAnta vedaH sUkSmasaMparA yArathAyA na vanAti prapatitaratu bhansyati iti tRtIyAGgaH 3 / tathA kSINe vede sakSamasaMparAyAdiguNasthAneSu na vadhnAti na vA anAgata kAle bhansyatItyevaM krameNa caturthoM bhaGgaH 4 / tadevaM catvAro'pi bhaGgAH vedakAnAM saMbhavanti avadhnAditivizeSaNaM tu sarvatrApi jJAtavyamiti (8) navamaM kapAyadvAragAha-'sakamAI NaM cattAri' sakapAyinAma-kapAyavAM jIvAnAm catvAro bhaGgA bhavanti tatra avadhnAta vadhnAti bhansyatIti prathamo bhaGgA, abhavyasya bhavati, avaghnAt badhnAti na bhansyatIti dvitIyo maGgo bhavyasya ghAMdhatA hai para sUkSmasaMparAya avasthA meM yaha nahIM bAMdhatA hai isa prakAra se dvitIya bhaMga yarA ghaTita hotA hai| tatha- uzAntaveda vAlA sUkSmasaMparAya avasthA meM pApakarma kA bandha nahIM karatA hai, para jaba vaha upazama zreNI se patita ho jAtA hai to bAMdhane lagatA hai / ataH tRtIya bhaMga bana jAtA hai| tathA-veda ke kSINa hone para sUkSmasaMparAya Adi guNasthAnoM meM yaha pApakarma nahIM bAMdhatA hai aura Age bhI yaha use nahIM bAMdhegA isa prakAra se caturtha bhaMga yahAM bana jAtA hai| ye cArabhaMga avedakoM ke hote hai 'avaghnAt' yaha vizeSaNa to sarvatra jAnanA cAhiye navavA kaSAdvAra-'sakasAI NaM cattAri' jo jIva kaSAya sahita haiM unake bhI cAroM bhaMga hote haiN| (1) bhUtakAla meM pAMdhA hai| vartamAna meM bAMdhatA hai aura Age bhaviSyakAla meM bhI bAMdhegA, yaha kapAya sahita abhavya kI apekSA he prathama bhaMga hai / (2) bhUtakAla meM bAMdhA hai, vartamAna meM paraMtu sUmasaMpAya avasthAmAM te pApa karmane baMdha karato nathI. A rIte A bIjo bhaMga kahela che. tathA-upazAMta vedavALA sUphamasaMpAya avasthAmAM pApakarmano baMdha karatA nathI. paraMtu jyAre upazama zreNIthI patita thAya che. te te pApakarma bAMdhavA lAge che te rIte trIjo bhaMga paNa banI jAya che. tathA-vedanA kSINa thavAthI sUkamasaM5rAya vigere guNasthAnamAM A popaTane baMdha thato nathI ane bhaviSyamAM paNa te pApakarmano baMdha nahIM kare A rIte ahiyAM ce bhaMga kahyo che A cAra bhaMge avedakene thAya che. 'abadhnAt' mA vizeSa to ||dhe 4 sasa. pAyavA2-'sakasAINa cattAri' 2 71 pAya sahita DAya cha, tamAne 5 yAre maga hAya che. (1) bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karyo che. vartamAnamAM karma baMdha kare che.
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 101 bandhasvarUpanirUpaNam 'AsanamAptavyamokSasya bhavati, avadhnAt na badhnAti bhansyatIti tRtIyo bhaGgA, mohopazamakasya bhavati, abadhnAt na antarUpati iti caturthoM bhaGgaH kSapakasUkSma 'saMparAyasya bhavatItyevaM krameNa kaSAyacatAM catvAro'pi bhaGgAH sambhavantIti / 'koha kasAI NaM pahamadhitiyA bhaMgA' krodhakapAyiNAM mathamadvitIyasaGgau, atra prathamo "bhaGgo'bhavyasya jJAtavyaH, tathA dvitIyabhaGgo bhavyavizeSasya jJAtavyaH, tRtIyacaturthabhaGgau tu atra na saMbhavataH vartamAnakAle abandha katlasyAbhAvAditi / "evaM mANakasAisa vi mAyAkamAisa vi evaM krodhakapAyivadeva mAnakaSAyiNo'pi mAyA'bAMdhatA hai kintu bhaviSyat meM nahIM bAMdhegA, yaha dvitIya saMga Alana 'prApta hone vAlI hai mukti jise aise adhya kapAthamAhita jIva kI apekSA se hai| (3) bhUtakAla meM bAMdhA hai, vartamAna meM nahIM bAMdhatA hai, aura bhaviSya meM bAMdhegA, yaha tIsarA bhaMga upazama moha kI apekSA se hai' aura (4) bhUtakAla meM bAMdhA hai vartamAna meM nahIM bAMdhatA hai, bhaviSyat meM bhI nahIM bAMdhegA, yaha caturtha bhaMga kSAka svakSamasaMparAya kaSAya vAle jIva kI apekSA se hai / 'koskasAINaM paDhamabitiya bhaMgA' krodha kaSAya vAle abhavya jIva ke prathama bhaMga hotA hai, aura kapAtha vAle bhavya jIva ko dvitIya bhaMga hotA hai-isa prakAra se ye do bhaMga krodha kaSAyavAle ke hote haiM tRtIya aura caturtha bhaMga yahAM nahIM hotA hai| kyoM ki vartamAnakAla meM vaha avandhaka nahIM hotA hai / 'evaM mANa. ane bhaviSyamAM paNa karma bagha karaze. kaSAyavALA abhavyanI apekSAthI pahela bhaMga che. (2) bhUtakALamAM karma badha karyo che. vartamAnamAM kare che. parata bhaviSyamAM karma badha karaze nahIM bIjo bhaMga najIkamAM jene mukti prApta thavAnI hoya evA kaSAyavALA bhavya jIvanI apekSAthI che (3) bhUtakALamAM karma bAMdhela che vartamAnamAM bAMdhatA nathI ane bhaviSyamAM baMdhAze trIje. lAga upazamaka mahavALA jIvanI apekSAthI thAya che (4) bhUtakALamAM karma badha karyo chevartamAnamAM karma baMdha karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa kAma baMdha karaze nahIM ane cotho bhaMga sUmasaM5rAya kSepaka kavAyavALA jIvanI apekSAthI kahyo che 'kohakasAINa paDhamabitiyabhaMgA' oSa pAyapAsa samaya apane pAhato bhaMga he ya che. ane krodha kaSAyavALA bhavya jIvane bIjo bhaMga hoya che. A rIte A be bhAga phodha kaSAyavALAne hoya che ahiyAM trIjo ane bhaMga hotA nathI kemake vartamAna kALamAM te abaka hotA nathI. "gs bha0 69
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 bhagavatI sUtre kapAyiNo'pi prathamadvitIyabhAveva bhavata iti jJAtavyam | 'kobhakasAdassa cattAri bhaMgA' lobhakapANizvatvAro bhaGgAH sakapAyivadeva catvAro bhanA iha jJAtavyA iti / 'akasAI NaM te! jIve pAvaM kammaM ki baMdhI pucchA' akapAyI khalu bhadanta ! jIvaH pApaM karma kim avadhnAt dhnAti bhantayati 1, banAva badhnAti na bhanrasyati 2, avaghnAt na badhnAti bhantsyati 3, avadhnAt na badhnAti na syati 4, ityevaM caturbhaGgakaH pRcchA - praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' kasAyarasa ci mAyAkasAyarasa vi' isI prakAra se ye do Adi ke bhaMga mAnakaSAyavAle jIva ke bhI hote haiM aura ye hI do bhaMga mAyA kaSAya vAle jIva ke bhI hote haiM / 'lobhakasAissa cattAri bhaMgA' lobha kaSAyavAle jIva ke cAroM hI bhaMga hote haiM / jisa prakAra se sakapAyI jIva ke cAra bhaMga prakaTa kiye gaye haiM usI prakAra se lobha kaSAyI jIva ke bhI ye cAra bhaMga hote haiM / 'aphasAI NaM bhaMte / jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI, pucchA' he bhadanta ! kapAya rahita jIva ke kitane bhaMga hote haiM ? jo jIva kapAya rahita hai kyA usake dvArA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hai, vaha vartamAna meM pApakarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandha karegA ? athavAbhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha kara rahA hai ? aura bhaviSyat kAla meM usake pApakarma kA bandha nahIM hogA ? athavAbhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna kAla meM vaha pApa mANasAsa va mAyAkasAyarasa vi' yena prabhA / mane jIle me me bhaMga mAna kaSAyavALA jIvane paNa heAya che, ane eja banne bhaMgA mAyA upAyabANA kavane pazu hoya che. 'lobhakasAyassa cattAri bhaMgA' bola upaayvALA jIvane cAre bhagA hoya che. je pramANe sakaSAyI-kaSAyavALA jIvane cAra bhaMga kahyA che, eja pramANe lAbhakaSAyavALA jIvane paNa te cAre bhagA hoya he 'akasAI NaM bhaMte ! jIve pAva kamma ki baMdhI pucchA' he bhagavan kaSAya vinAnA jIvane keTalA bhaMga hAya che ? je jIvA kaSAya vinAnA hAya che, teoe pUrvakALamA zuM pApakamanA baMdha karelA che? vartamAnamAM te pApaDanA khadha kare che ? ane bhaviSyakALamAM paNa te zuM pApa karmanA adha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakanA baMdha karyAM che ? vata mAnamAM te pApakanA adha kare che ane bhaviSyamAM te pApakanA madha nahi kare ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakamanA adha karyAM che, vartamAna kALamAM te pApakanA baMdha karatA nathI ane bhaviSya kALamAM te pApakane dha
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 101 vandhasvarUpanirUpaNam 547 ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'asthegaie vaMdhI na baMbai baMdhissai' astyekakA kazcit avadhanAt na vanAti bhansyati ityevaM tRtIyo bhaGga upazamakamAzritya bhagavatA anumoditaH 'atthe gaie baMdhI na baMdhai na baMdhissaI' astyekakaH kazcijjI. vo'badhnAt pApaM karmAtItakAle, na badhnAti pApa karma vartamAnakAle, na bhansyati anAgatakAle, ityevaM caturthoM bhaGgaH kSapamAzritya bhagavatA prdrshitH| evaM ca tRtIyacaturthoM evaM bhaGgau saMbhavataH, nAyau dvAviti 9 / dazama yogadvAramAha-sanogissa karma kA vandha nahIM kara rahA hai, bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha karegA ? athavA-bhUtakAla meM hI usane pApakarma kA pandha kiyA hai, vartamAna meM vaha nahIM kara rahA hai aura aviSyat kAla meM bhI vaha nahIM karegA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! akaSAyI jIvoM meM koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM pApakarma kA vaha bandha nahIM karatA hai aura bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA baMdha karegA, tadhA-koI eka akaSAyI jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM hI pApakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna kAla meM aura bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA vandha nahIM karatA hai aura na karegA hii| isa prakAra se akaSAyI jIva ke yahA~ do hI anta ke bhaMga hote haiM, Adi ke do bhaMga nahIM hote haiM / tRtIya bhaMga upazamaka jIva ko Azrita karake karaze? athavA bhUtakALamAM ja teNe pApakarmane baMdha karyo che. vartamAnamAM te pApakarmane baMdha karatuM nathI ane bhaviSya kALamAM paNa te nahIM kare ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! akaSAyI jImAM kei eka jIva e hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM pApakarmano baMdha karyo che, vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha karatA nathI. ane bhaviSya kALamAM te pApakarmane baMdha karaze tathA keI akaSAyI jIva e hoya che ke-je bhUtakALamAM ja pApakarmane baMdha karela hoya che. vartAne kALamAM ane bhaviSya kALamAM te pApakarmane baMdha karatA nathI ane karaze paNa nahIM A rIte akaSAyI ne chellA be bhAge ja thAya che. AdinA be aMge hotA nathI. trIjo bhaMga upazamavALA ne Azraya karIne hoya che. ane e bhaMga kSepaka jIvane Azraya karIne heAya che. e rIte prabhuzrIe samarthana karela che. 'sajogissa caubhaMgo' sayogI pana yAre / DAya cha, tamairsal bhaMga abhavya sAgInI apekSAthI hAya che, ane bIjo bhaMga bhavya sagI
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsane caubhago' sayoginaH-yogavana: sAmAnyataH sayogijIvasya caturmazaH, catvAro bhagA vaktavyAH tatra prathamo mano'bhavyasya, dvitIyo bhaGgo bhavyavizeSasya, tRtIyo bhana upazamakasya, caturtho bhaGgaH kSapakasyeti / evaM maNajogimA vi vaijo. girasa vi kAyajogissa vi' evaM sayogivadeva manoyogino'pi vAgyogino'pi kAyayogino'pi catvAro bhagA amavyabhavyavizepopazama kakSayakAnAzritya jJAtavyA iti / 'ajogista carimo' ayogino-cogarahitasya caramo bhago jJAtavyaH va-yamAna mantavyamAnayo stasyAbhAvAt iti 10 / ekAdazamupayogadvAramAha'sAgArovautte cattAri anAgArovaDatte vi cattAri bhaMgA' sAkAropayuktasya tathA anAkAropayuttAsyApi catvAro bhagAH avaghnAt badhnAti mantsyattItyAdikA aura caturtha bhaMga kSaeka jIva ko azrita karake hote haiM aisA prabhuzrI ne samarthina kiyA hai 10 yogahAra-'lajogissa ca ubhaMgo' layogI jIva ke cAroM hI bhaMga hote haiM, inameM pradhAna bhaMga abhaya layogI jIva kI apekSA se hotA hai, dvitIya bhaMga bhaya sayogI jIva kI apekSA se hotA hai, tRtIya bhaMga upazabhaka sayogI kI apekSA le aura caturtha bhaMga kSapaka sayogI kI apekSA se hotaa| ___evaM raNajogissa vi bahajogimsa ni kAjogissa vi' sayogI ke jaise hI cAroM bhaMga manoyogI, vacanabogI ke aura kAyayogI ke hote haiN| jo manoyogI abhavya hotA hai usakI apekSA se prathama bhA jI manoyogI bhavya hotA hai usakI apekSA se dvitIya bhaMga, jo manoyogI upazamaka hotA hai usakI apekSA se tRtIya bhaMga aura jo manoyogIkSapaka hotA hai usakI apekSA se caturtha bhaMga palA jAnanA cahiye, isI prakAra se bacana yogI aura zAyayogI meM bhI jAnanA cAhiye, 'ajogissa caramo' ayogI jIva ke kevala eka jIvanI apekSAthI hoya che. trIjo bhaMga upazamavALA sagInI apekSAthI mana. vyAyAma kSa54 zreNIvAjA sayogInI apekSAthI sAya che. 'evaM maNa. jogistra vi, vaijogissa ki, kAyajogissa vi' sayAgI nA 4thana pramANe cAre bhaMge mane gavALA, vacanagavALA, ane kAyAgavALA jIvane hoya che. je manegI abhavya hoya che, tenI apekSAthI pahele laga kahyo che. je mane cogI bhavya hoya che, tenI apekSAthI bIjo bhaMga che. je mane yogI upazamavALA hoya che, tenI apekSAthI trIjo bhaMga ane je maneyogI kSaka zreNIvALA hoya che, tenI apekSAthI e bhaMga thAya che tema samajavuM. eja pramANe vacanagI ane kAyAgInA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM.
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU02 nairayika bandhasvarUpanirUpaNam 542 jJAtavyA iti |mu01|| pUrva samuccayajIvamAzrityaikAdazamidvAravandhasvarUpaM nirUpitam samprati samuccayanairayikAdidaNDakA nadhikRtya vandhasvarUpaM pradarzayati 'neraie NaM bhaMte' ityAdi, - mUlam-neraie NaM maMte ! pAvaM kasaM kiM baMdhI baMdhai baMdhislai ? goyamA ! atthegaie baMdhI0 pddhmbitiyaa1| lalesle gaM saMte ! neraDA pAvaM kambha0 evaM vev| evaM kAhalesle vi, nIlalesle vi, kAulese ki / evaM kAhapakkhie, sukapakkhie, samyadihI, micchAdihI, sammAmicchAdiTrI, nANI, abhiNibohiyanANI, suyanANI, ohinANI, annANI, mAiannANI, suyaannANI, nibhaMganANI, AhAramanlovautto jAva pariggahasannovautto, lavedae, NapuMsamavedae, sakalAI, jAva lobhakalAI, sajogI, maNajogI, babajogI, kAyajogI, sAgArovautte, aNAgArovautte, eesu savvesu padesu paDhamabitiyA aNgaabhaanniyvaa| evaM asurakumArasla vi vattavvayA bhANiyavyA, navaraM teuleslA, ithivayagA purilaveyagA ya amhiyaa| napuMsagaveyagAna bhannati, sesaM taM ceva, samvattha pddhmvitiybhNgaa| evaM jAva thaNiyakumArasta / evaM puDha bIkAiyassa vi, AukkAiyassa vi jAva paMciMdiyatirikkhajoNista vi samvattha vi paDhama-bitiyA bhaMgA, navaraM jasla jA lessaa| didI, nANaM, annANaM, vedo, jogoya jaM jassa asthi taM tasla bhANiyavvaM lelaM taheva / maNulAsa jacceva antima bhaMga hI hotA hai / 11 upayogadvAra-sAgarovautte cattAri, AnAgArovautte vi cattAri bhaMgA' sAkAra upayoga vAle meM aura anAkAra upayogavAle meM bhI cAroM bhaMga hote haiM |suu01|| 'ajogissa caramo bhaMgo' bhayegI 4 va 10 DAya cha. 'sAgArovautte cattAri, anAgArovautte. vi cattAri bhaMgA' saa1295yogvALAmAM ane anAkAra upagavALAmAM paNa cAre baMne hoya che. sU0 1 -
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 bhagavatIstre jIvapade vattavvayA sacceva niravasesA bhaanniyvaa| vANamaMtarassa jahA asurkumaarss| joisiyassa vemANiyassa evaM ceva, navaraM lessAo jANiyavAo, sesaM taheva bhANiyavvaM ||suu02|| ___ chAyA-nairayikA khalu bhadanta ! pApaM karma kim avaghnAt vadhnAti, bhansyati ? gautama ! atyekakA abadhanAt0 prathamadvitIyau 1, salezyaH khala bhadanta / narayikaH pApaM karma0 evameva / evaM kRSNalezyo'pi, nIlalezyo'pi, kApotalezyo'pi / evaM kRSNapAkSikA, zuklapAkSikA, samyagdRSTi mithyAdRSTiH, samyagmithyAdRSTiH, jJAnI Aminiyodhika jJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI, ajJAnI matyajJAnI, zrutAjJAnI, vimaMgajJAnI, AhArasaMjJopayuktaH yAtrat parigrahasaMjJopayuktaH, savedakA, napuMsakavedaka: sakapAyI yAvat lobhApAyI, sayogI, manoyogI, vAgyogI, kAyayogI, sAkAropayuktaH, anAkAropayuktaH, eteSu sarveSu padeSu prathamadvitIyabhaGgau bhnnitvyo| evamasurakumArasyApi vaktavyatA bhaNitavyA, navaraM tejolezyA, strIvedakAH puruSavedakAcA adhikAH, napuMsakavedakA na bhaNyante, zeSaM tadeva, sarvatra prathamadvitIyau bhaGgo / evaM yAvat stanitakumArasya / evaM pRthivIkAyikasyApi, aphAyikasyApi, yAvat paJcendriyatiyagyonikasyApi, sarvatrApi prathamadvitIyau bhaGgo, navaraM yasya yA lezyA dRSTiInamajJAnaM vedo yogazca yad yasyAsti tat tasya bhaNitavyam, zeSaM tadeva / manuSyasya yeva jIvapade vakta. vyatA saiva niravazeSA bhnnitvyaa| vAnavyantarasya yathA anurakumArasya / jyo. tiSkasya vaimAnikasya evameva, navaraM lezyA jJAtavyAH, zeSa tathaiva bhaNitavyam / 02 / TIkA-'neraie NaM bhaMte' nairapikaH khalu bhadanta ! 'pAvaM kammaM kiMbaMdhI, baMdhai, baMdhissai' pApam-azubhaM karma kim avanAta prAkkAle, badhnAti vartamAnakAle bhansyati anAgatakAle 1, athavA avaghnAt vadhnAti na bhansthati 2, avaghnAt na vadhnAti bhanspati 3, avadhanAt na vanAti na bhansyati 4 / ityevaM 'neraie NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM baMdhI'-ityAdi / TIkArtha- he bhadanta ! nairayika jIva ne kyA pApakarma-azubhakarma -ghAMdhA hai ? vaha vartamAna meM pApakarma bAMdhatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma bAMdhegA ? athavA-usane bhUtakAla meM pApakarma bAMdhA 'neraie NaM bhaMte ! pAva kamma kiM baMdhI' tyAla TIkAI-he bhagavana nairayika jIve pApakarma-azubha karmane baMdha karyo che? athavA vartamAna kALamAM pApakarmane baMdha kare che ane bhaviSyamAM
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 551 prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU02 nairayika bandhasvarUpanirUpaNam " 9 krameNa caturbhaGgakaH praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthe gaie baMdhI paDhamavitiyA' astyekako'vadhnAt prathamadvitIya, kacit nArakaH pApaM karma avaghnAt atItakAle vartamAnakAle ca badhnAti, bhaviSyatkAle ca bhantsyati iti prathamo bhaGgaH, tathA kazcit nArakaH pApaM karmAtItakAle avadhanAt varttamAnakAle vadhnAti, na bhantsyati bhaviSyatkAle, iti dvitIyo bhaGgaH 2 / evaM krameNa prathamadvitIyau bhaGgau nArakasya saMbhavataH, nArakatve upazamAvasthAyAH kSapakAvasthAyAzcA'bhAvAditi / 'salehai ? vartamAna meM vaha pApakarma bAMdhatA hai aura bhaviSyat meM vaha pApakarma nahIM bAMdhegA ? athavA - bhUtakAla meM usane pApakarma bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma nahIM bAMdhatA hai ? bhaviSyat meM vaha pApakarma bAMdhegA ? athavA bhUtakAla meM hI vaha pApakarma bAMdha cukA hai ? vartamAna meM vaha bAMdhatA nahIM hai ? aura bhaviSyat meM bhI vaha nahIM bAMdhegA ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhamA / atthegaie baMdhI paDhamabitiyA' nArakoM meM koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM bhI pApakarma bA~dhA hai, vartamAna meM bhI vaha pApa karmAMdhatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha pApakarma pAMdhegA, tathAkoI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM pApakarma vAMdhA hai vartamAna meM vaha pApakarma bAMdhatA hai para bhaviSya meM vaha pApakarma nahIM bAMdhegA, isa prakAra se yahAM ye Adi ke do hI bhaMga hote haiN| kyoM ki nAraka meM upazama avasthA aura kSUpaka avasthA ye donoM avasthAeM nahIM hotI haiM, isIliye anta ke do bhaMga yahAM nahIM te pApakanA khadha karaze ? athavA teNe bhUtakALamAM pApakama bAMdhyu che ? vartamAna kALamAM te pApakama khAdhe che? ane bhaviSyakALamAM te pApakama nahiM khAMdhe ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakama mAdhyuM che ? vamAnamAM te pApakama nathI khASatA ? ane bhaviSya kALamAM te pApakama nahIM khAMdhe ? athavA bhUtakALamAM ja te pApakama khAdhI cUkayA che? vamAna kALamAM te pApakama nathI khAMdhatA ane bhaviSyakALamAM te pApakama nahIM mAMdhe ? A praznanA uttaramAM anuzrI uDe - 'goyamA ! atthegaie baMdhI 0 paDhamavitiyA' nAra kAmAM kAi eka jIva evA hAya che, ke jeNe bhUtakALamAM paNa pApakamane baMdha karyAM che, vartamAna kALamAM paNa te pApakamanA aMdha kare che, ane bhaviSyamAM paNa pApakA madha nahI kare. A rIte ahiyAM pahele ane khIjo e e bhagA ja hAya che kemake nArakamAM upazamazreNI ane kSepakazreNI A e zreNIyA hAtI nathI. tethI chellA e bhagA ahiyAM hAtA nathI.
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 'sse NaM bhaMte ! neraie pAvaM kamma0' salezyaH-lezyAvAn khalu sadanta / nairayikA pApaM karma kimabadhnAt he bhadanta ! lezyAvAn nArakaH pApam--azubhaMkarma atItakAle'vadhnAta vartamArakAle badhnAti anAgatakAle bhanlyati kimiti 'prathamaH 1, pUrvokto nArakaH atItakAle pApa karma avadhnAva vartamAnakAle badhnAti, atItakAle na bhansgati kimiti dvitIyo bhaGgaH 2, pUrvoktanArayAH atItakAle -pApaM karma avaghnAda vartamAnakAle na badhnAti anAgata kAle bhansyati phimiti tRtIyo bhaGgA3, pUrvoktanArako'tItakAle pApaM phase avaghnAt vartamAnakAle na badhnAti anAgatakAle na antarayati kimiti cataryo aGgaH4, iti caturbhanaka praznA, bhagavAnAha-'evaM ceva' iti 'evaM ce' evam nirvizeSaNaru nArakasya yathA dvAdeva prathamadvitIyamanako evameva salezyanArakasyApi ho eva prathama dvitIyau pApaM karma avaghnAt vanAti, bhanspati, abaghnAt na bhantavyatItyAkArako 'eca jJAtavyo salezyanArakANApazamamohakSapakamohayorabhAvAt iti / evaM paNDalessevi' evam-salezyanArakavadena kRSNalezyanArako'pi yathA salezpanAra* hote haiM / 'salesle NaM saMte ! neraie pAvaM kasaM0' he bhadanta ! jo nairadhika salezya hotA hai kyA usake dvArA pahile yUtakAla meM pApakarma kA baMdha kiyA gayA hai ? aura vartamAna meM baha pApadharma kA baMdha karatA hai? aura aviSyat kAla meM kyA vaha pApakarma kA vAra karegA? ityAdi cAroM aMgoM kA prazna ke uttara meM prazuzrI kahate haiM-'evaM ceca he gautama ! jaise do bhaMga sAmAnya nAraka ke viSaya meM kahe gaye haiM-isI prakAra se vehI do maMga isa lezya nAraka ke hote haiM aisA jAranA cAhiye, ata ke do bhaMga tIsarA aura cauthA bhaMga hAM nahIM hote haiM -isakA kAraNa yaha hai ki saledaya nArakoM ke upahAroha aura kSapaka moha nahIM hotA haiN| 'evaM kaNhalele vi' isI prakAra ke do 'salesse Na bhaMte ! neraie pAva kamma.' isApana ra narayi veshyaavALA hoya che, tenA dvArA pahelAM bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karA hoya che? vartamAna kALamAM te pApakarmane baMdha kare che ane bhaviSyamAM te pApakarmane baMdha karaze ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe -eva' ceva' hai gautama ! sAmAnya nA24nA sa bhA 2 zata me ' bhaMgo kahyA che, eja pramANe eja be aMge A lephsAvALA nArakone hoya che, tema samajavuM. chellA 3 ane 4 ce e be bhaMga ahiyAM A lephsAva nA jIvane kahetA nathI tenuM kAraNa e che ke-lezyA vALA nArakone upazamazreNI ane kSapakazreNI e be eNi hotI nathI. 'eva' kaNhalesse vi' me pramANenA me paDasA ma bhane mI. at
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ mendrakA TIkA za026 u. 1 sU02 nairayikabandhasvarUpanirUpaNam 553 , kasya Adhau dvau bhaGga kathitau tathaiva kRSNalezyakanArakarayApi AdyAveva dvau bhaGgau vaktavyau kRSNalezya nArakANAmapi upazamatAyAH kSapakatAyAzrAbhAvAditi bhAvaH / 'nIlale sevi' evameva nIlaleyo'pi sakhezyanArakavadeva nIlavezyAviziSTanArakasyApi dvau AdyAveva prathamadvatIyamaGgau jJAtavyau nIlalezyanArakANAmapi upakSamatAyAH kSapakatAyAthAbhAvAt AlApamakArazcettham - nIlalezyaH khalu bhadanta ! nArakaH pApaM karma kim avadhnAt badhnAti bhantsyati 1, avanAta vadhnAti na mantsyati 2, avanAt na vadhnAti mantsyati 3, avadhanAt na vacnAti na antasyati 4 iti manaH he gautama / kathita nIlakhezyanArako'vanAt badhnAti bhasta 1, kathita nIlalezyanArako'vadhnAt badhnAti na bhantsyati ityAkArakau prathama bhaMga aura dvitIya bhaga-jo nAraka kRSNazyAvAlA hotA hai usako hote haiM / antake yahAM do bhaMga nahIM hone kA kAraNa kRSNalezyAvAle nAraka ke upazamatA aura kSapakatA kA abhAva hai / 'nIlale se vi' isI prakAra se nIlalelyA vAle nAraka jIva ke bhI ye hI do Adi ke bhaMga hote haiM / anta ke do bhaMga nahIM hote haiMkyoM ki nIla zyAvAle nAraka ko bhI upazamatA aura kSapakatA nahIM hotI haiM / yahA~ AlApa prakAra aisA hai- 'nIlalezyaH khalu bhadanta ! nArakaH pApa karma kim avaghnAt, badhnAti, bhantsyati 1, abadhnAt, badhnAti, na bhantsyati 2, avadhnAt, na badhnAti, bhantasyati 3, ava nAta na badhnAti, na antsthati 4' iti praznaH - 'he gautama! kazcit nIlaleipa, nArako'badhnAt badhnAti bhantsyati 1 kazcit nIlalezyaH nArako'canAt badhnAti na bhantsyati 2' aise ye do bhaMga hI yahAM hote je nArakA kRSNulezyAvALA hoya che, tene hAya che, 3 trIjo ane ceAthe! e e bhaMgA ahiMyA haiAtA nathI. tenuM kAraNu kRSNalezyAvALA nArakane upazama zreNI mane pInA abhAva che, 'eva' nIlalesse vi' me pramANe nIsa lezyAvALA nAraka jIvane paNa AdinA eTale ke pahele ane khIjo e e ja bhaMge! hAya che dellA e bhagA hAtA nathI. kemake nIlezyAvALA nArakane paNa upazamazreNI ane kSapakazreNI e e zreNuIye| ha|tI nathI. A sakha dhamAM AsAyamne! prahAra mA prabhA che, 'nIlalezya khalu bhadanta ! nArakaH pApaM karma kiM avaghnAta, vadhnAti, bhantsyati 1, avadhnAta badhnAti, na bhantsyatira, abadhnAt, na bamnAti, bhantsyati3, abadhnAt, na badhnAti, na bhantsyati4' iti praznaH he gautama ! 'kazcit nIlalebhyaH nArako'vadhnAt, badhnAti bhansyati 1 kazcit bha0 70
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 bhagavatIsUtre " hau bhaGga jJAtathyau, yato nIlakhezya nArakANAmupazamazreNikSapakazreNI na bhavata iti / evaM krameNa sarvatra agre AlApakapakAraH svayamUhanIyaH / ' kAulessevi' kApotikalesyospi salezyanArakavadeva kApotikalezyanArako'pi bhaGgadvayaviziSTo jJAtavyaH / ' evaM kaNhapakkhie' evaM salezyanArakatradeva kRSNapAkSiko'pi jJAtavya iti / 'sukapakkhie' zuklapAkSikaH sachezyanArakaca deva zuklapAkSiko'pi abhaya viziSTo jJAtavya iti / 'sammAdiTThI' samyagdRSTiH salezyanArakacadeva samyagdRSTirapi prAthamikamadvayaviziSTo jJAtavya iti / 'micchAdiTThI' mithyA dRSTirapi prAthamikabhaGgadvayaviziSTo'vagantavya iti / ' sammAmicchAdiTThI' samyagmithyAdRSTiH salezyanArakavadeva bhagadvayaviziSTo jJAtavya iti / 'pANI' haiM / ina do bhaMgo ke hone kA kAraNa yahI hai ki nIlalezyAvAle nArakoM ke upazamatA aura kSapakatA nahIM hotI haiM / isI prakAra se sarvatra Age bhI AlApaka prakAra apane Apa banA lenA cAhiye, isI prakAra se 'kAulerase ci' kApotika deyAvAle nAraka ke bhI ye Adi ke hI do bhaMga hote haiM anta ke do bhaMga nahIM hote haiM / 'evaM kaNhapakhie' salenAraka ke jaise hI kRSNapAkSika nAraka jIva bhI Adi ke do hI bhaMga vAle hote haiM- -anta ke do bhagavAle nahIM hote haiM / 'sukka pakkhie' tathA-savezya nAraka ke jaise hI zuklapAkSika nAraka bhI Adi ke do bhaMgo vAle hI hote haiM- anta ke do bhaMga vAle nahIM hote haiM / inake anta ke bhaMga nahIM hone kA kAraNa Upara prakaTa kara diyA gayA hai / 'sammadiTThI micchAdiTThI, samsAmicchAdiTThI pANI, AbhiNivohiya nIlalezyaH nArako'tradhnAMta, badhnAti na bhantsyatira' the prabhA maDiyAM A e ja bhaMge thAya che. A e bhagA thavAnu kAraNa e che kenIlezyAvALA nArakeAne upazamazreNI ane kSapakazreNI A be zreNIyA hAtI nathI. eja rIte madhe ja AgaLa paNa AlApAnA prakAra svayaM khanAvI sevA mAna pramANenA mAsAhe- 'kAulese vi' ayeoti zyAvANA nAra jIvane paNu AdinA e ja bhagA heAya che. chellA e bhAMgeA hAtA nathI. ' evaM ' kaNhapakkhie ' yezyAvAjA nAgachu bhavanA uthana prabhA pyupAkSi4 nA24 jIvane paNu AdinA eTale ke pahele ane khIje e eja bhagA DAya che, tebhane cheTalA me lago hotA nathI. 'sukapakkhipa' sezyAvANA nAranI bha zukalapAkSika nAraka jIvane paNa AdinA eTale ke pahelA ane khIjo e e ja bhagA hAya che. teone chellA be bha`ge hAtA nathI, tene chellA e lagI na de|vaanu' (25 (52 matAve he 'sammadiTTI micchAdiTTI sammA
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 nairayikavandhasvarUpanirUpaNam 555 jJAnIsamuccayajJAnI 'abhiNiyohiyanANI' AbhinivodhikajJAnI Abhinivodhiketi mavijJAnavAnapi 'suyanANI' zrutajJAnI zrutajJAnavAnapi 'ohinANI' avadhijJAnI, tathA-'annANI' sAmAnyena ajJAnI, sAmAnyato'jJAnavAnapi tathA-'mai annANI' matyajJAnI-masyajJAnavAnapi 'suyaanANI' zrutAjJAnI-zrutajJAnavAnapi. 'vibhaMganANI' vimaGgajJAnI-vimaGgajJAnavAnapi 'AhArasanovautte jAca pariggahasanovautte' AhArasaMjJopayukto yAvata yAvacchandena-bhayasaMjJopayukto maithunasaMjhopayuktaH, tathA parigrahasaMjJopayuktaH 'savedae' savedakaH-sAmAnyavedayukto'pi 'napuMsagavedae' napuMsakavedakA-napuMsakavedako'pi 'sakasAI jAva lobhakasAI sakapAyI yAvat lobhakapAyI, yAvatpadena krodhamAnamAyAkapAyInAM saMgrahA, nANI, suyanANI, ohinANI' isI prakAra le samyagdRSTi, mithyA dRSTi, mizraSTi, jJAnI, Abhinivodhika jJAnI, zrutajJAnI aura avadhijJAnI ye saba bhI salezya nAraka ke jaise hI Adi ke do saMgo vAle hote haiM, anta ke do bhaMgoM vAle nahIM haiN| tathA-'annANI' sAmAnya se ajJAnI jIva 'mai annANI' matyajJAnI jIva 'suya annANI' zrutaajJAnI jIva, 'vibhaMganANI' vibhaMgajJAnI jIva, 'AhArasannovautte' AhAra saMjJopayukta jIva yAvat parigrahasaMjJopayukta jIva, yAvatpada grAhya-bhayasaMjJopayukta jIva, maithuna-saMjJopayukta jIva, 'savedae' sAmAnya veda vAlA jIva, 'napuMsagaveyae' napuMsaka veda vAlA jIva 'sakalAI' sAmAnyataH kaSAyavAlA jIva, krodha kaSAyavAlA jIva, mAnakaSAya vAlA jIva, mAdhAkaSAyavAlA jIva aura lobha kaSAya vAlA jIva 'sajogI' sAmAnyataH yogamicchAdiTThI, gANI, AbhigobohiyaNANI, suyaNANI, ohiyaNANI' a prabhArI sabhyaTi, mithyASTi, bhiSTa, jJAnI, mAlinImAdhijJAnI, zrutajJAnI, ane avadhijJAnI e badhA vezyAvALA nAraka jIvanA kathana pramANe Adi pahelAnA be bhaMgavALA hoya che. chellA be bhAMga temane hotA nathI, tathA 'annANI' sAmAnyathA majJAnI 04 'maiannANI' bhati mjnyaanvaave| 'suyaannANo' zrutamajJAnA / 'vibhaMganANI' vijJAnavANA 'AhArasannovautte' mADAra sajJopAgANA 71 yAvat bhaya sajJopayogavA jIva, mithunasaMpagavALA jIva ane parigraha saMzopagavALA jIva 'savedae' sAmAnya vANA 4 'napuMsagaveyae' naghusa vahANe 94 'saka. rA' sAmAnya rIte kaSAyavALA ja yAvat koSAyavALA jI, mAna kaSAyavALA jI, mAyA kaSAyavALA jI ane lAbha kaSAyavALA jIve
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 bhagavatI sUtre 'sajogI' sayogI sAmAnyato yogavAn tathA 'maNajogI' manoyogI 'vayajogI' vacoyogI 'kAyajogI' kAyayogI 'sAgArovautte anAgAronautte' sAkAropayuktosnAkAropayuktaca 'eesusavvesu padesu paDhamavitiyA bhaMgA bhANiyavvA' eteSu - uparyukteSu kRSNapAkSikAdArabhya anAkAropayuktAnteSu sarvenyapi padeSu daNDakeSu prathamadvitIyau ' avadhnAt badhnAti bhantsyati, avadhanAt badhnAti na bhantspatIsyAkAraka dvau bhanau bhaNitavyau / ' evaM asurakumArassa vi vattanvayA bhANiyantrA' evaM nAraka vaktavyatAvadeva asurakumArasyApi vaktavyatA bhaNitavyA, tathAhiasurakumAraH khala bhadanta ! pApaM karma kimavadhnAt badhnAti santsyati 1, avadhanAt vadhnAti na bhantsyati2, avadhnAt na vadhnAti bhantsyati 3, avaghnAt na badhnAti vAlA jIva, 'maNoyogI' manoyogadAlA jIva, 'baghajogI' vacana yoga vAlA jIva, 'kAyajogI' kAyayoga vAlA jIva 'sAgArovautte anAgAva utte' sAkAra upayogavAlA jIba, anAkAra upayoga vAlA jIva, 'eesa savvaisu padesu' ina nAraka sambandhI samasta padoM meM 'padamaghitiyA bhaMgA bhANivvA' prathama dvitIya ye do Adi ke bhaMga hote haiM aisA jAnanA cAhiye, Adi ke ve do bhAMga isa prakAra se haiM- 'avaghnAt badhnAti, bhantsyati 1 avaghnAt badhnAti, na bhantsthati 2' | 'evaM asurakumArassa vi vaktavvayA mANipavvA' he bhadanta ! asura kumAra deva kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha A karegA ? athavA pUrva kAla usane pApa karma kA bandha kiyA hai ? 'jogI' sAmAnyataH yogavANA vA 'maNoyoga' manoyogavAjA lA 'vayajogI' vayanayogavANA ve 'kAyajogI' ayayogavANA vA 'sAgAro. utte nAgArovautte' sAraupayogavANA va anAra upayogavANA lava 'eesu savveSu padesu' nAra4 saMbaMdhI bhI saghaNA hobhAM 'paDhamabitiyA bhaMgA 'bhANiyantrA' pahelI mane mIle the ye lauMgo hoya che, tebha samanvu te AdinA eTale ke pahelA ane khIjo bhaga A pramANe che. 'abadhnAt, vadhnAti, bhantsyati 1 abadhnAt, badhnAti, na bhantsyati' 2 ' evaM ' asurakumArassa vi vaktavvayA bhANiyavvA' he bhagavan masuraDubhAra hevA me pUrvakALamAM pApakama nA khaMdha karyAM hatA ? vartamAna kALamAM a pApakamanA adha kare che ? ane bhaviSyamAM te pApakamanA adha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe pApakamanA khadha karyAM che? vamAnamAM te pApakamanA adha kare che ane bhaviSyakALamAM te pApakamanA badha nahIM kare ? bhUtakALamAM teNe pApakamanA baMdha karyAM che ? vartamAna kALamAM
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacaMndrikA TIkA za026 u.1 sU02 nairayikayandhasvarUpanirUpaNam 557 na bhansyati 4 iti praznaH, unneyaH, gautama ! astyekakA asurakumAraH pApaM karma avadanAta vadhnAti bhansthati, amtyekako'vadhanAva vadhnAti na bhansyatItyAkArako dvau maGgo uttare paThanIyau, pUrvApekSayA yadvailakSaNyaM tadAha-'navaraM' ityAdi, 'navara teulessA ithiveyamapurisave pagA ya amahiyA' navaraM tejolezyA strIvedaka puruSavedakAcAbhyadhikAH lezyAyAM tejolezyAH tathA strIvedakAH puruSavedakAzcAvartamAna kAla meM vaha popakarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSya kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA ? athavA bhUtakAla meM usane pApakarma kA bandha ziyA hai ? vartamAna meM vaha pApakarma kA vadha nahIM karatA hai ? bhaviSyata kAla meM vaha pApakarma kA candha karegA? athavA bhUtakAla meM hI usane pApa karma kA bandha kiyA hai ? varta. mAna meM yaha pApakarma kA pandha nahIM karatA haiM ? aura aviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha nahIM karegA ? kyA aise ye cAra bhaMga asura kumAradeva ke hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiMgautama ! asurakumAroM meM koI eka asurakumAra aisA hotA hai ki jisane pUrva meM pApakarma kA bandha kiyA hotA hai, vartamAna meM vaha pApa. karma kA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karegA ? hathA-asurakumAroM meM koI eka asurakumAra aisA hotA hai ki jisane pUrva kAla meM pApakA kA vadha kiyA hai vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha karatA hai para bhaviSyat meM yaha pApama kA bandha nahIM karegA, isa prakAra ke the do maga hI yahA~ hote haiM / 'navaraM teulessA, te pApakarmane badha nathI karate ? ane bhaviSyamAM te pApakarmano baMdha karaze athavA bhUtakALamAM ja teNe pApakarmane be gha karyo che? vartamAna kALamAM te pApa karmone baMdha nathI karatA ? ane bhaviSya kALamAM te pApa kamane badha nahIM kare ? pramANenA A cAra aMge asurakumAra devane hoya che. A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke-he gautama ! asurakumAramAM koI eka asurakumAra evA hoya che, ke-jeNe pUrvakALamAM pApa karmano baMdha karyo hoya che. vartamAna kALamAM te pApa karmane baMdha karatA rahe che. ane bhaviSya kALamAM paNa te pApakamane baMdha karaze. tathA asurakumAremAM koI eka asurakumAra evA hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM pApakarmane baMdha karyo hoya che, vartamAna kALamAM te pApakarmane badha kare che. ane bhaviSyamAM te pApakarmane baMdha nahIM kare. A rIte A be aMge ja A asurakumArane
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ D 558 bhagavatIne surakumArA bhavantItyadhikatayA vaktavyam 'napuMsagaveyagA na bhannati' napuMsakavedakA na bhaNyante, napuMsakavedakA anurakumArA na bhavanti ataH napuMsaka vedaghaTitAsurakumAradaNDako na paThanIyaH etadvailakSaNyaM nArakadaNDa sApekSayA asurakumAradaNDakasyeti / 'sesaM taM ceva' zeSam-navaramityAdinA ya_lakSaNyaM kathitam tadatirikta sarva jJAnAjJAnAdikaM nArakavadeva paThanIyamiti / 'sarastha paDhapavitiyA bhaMgA' sarvatraiva prathamadvitIyau bhagau eva uttare paThanIyAviti / 'evaM jAva thaNiyakumArassa' evam-asurakumAravaktavyatAvadeva yAvat stanitakumAraparyantAnAM sarveSAM vaktavyatA paThanIyA yathA yathA asurakumAradaNDa ke vailakSaNyAdikaM kathitaM tat ithiveyagA, purisaveyagA ya anbhahiyA' vizeSa-lezyA meM tejolezyA vAle, tathA strIvedarAle aura puruSavevAle asurakumAra hote haiM / isa. liye asurakumAroM ke tejolezyA, strIveda aura puruSaveda ye adhika kahanA cAhiye, 'napuMsagaveyagA na bhannaMti' asurakumAra napuMsaka vedavAle nahIM hote haiN| isaliye napuMsaka veda ghaTita asurakumAra daNDakayahAM nahIM kahanA cAhiye / basa-nAraka daNDaka kI apekSA se asurakumAradaNDaka meM yahI vizeSatA hai / 'sesaM taM ceva' isa kathita vize SatA ke atirikta aura saba jJAnAjJAna Adika nAraka ke jaise hI kahanA cAhiye / 'savvastha paDhamabittiyA bhaMgA' ina saba asurakumAra daNDakoM meM prathama bhaMga aura dvitIyabhaMga ye do hI Adi ke bhaMga kahanA cAhiye, anta ke do bhaMga nahIM / asurakumAravaktavyanA ke jaise hI yAvat stanitakumAra taka ke bhavanapatiyoM kI.vaktavyatA kahanI hAya che. 'navara te ulesso, ithiveyagA purisaveyagA ya amahiyA' vizeSA e che ke-lezyAvALAmAM tejalezyAvALA, tathA strIvedavANA ane purUSadavALA amaramAre hoya che. tethI asurakumArene tejalezyA, strIveda, ane purUSada vizeSa rIte 4vA na. 'napuMsagaveyagA na bhannaMti' masura napusa 24 vALA hotA nathI. tethI napuMsakada ghaTaka asurakumAra daMDaka ahiyAM kahe na joIe. nAraka daMDakanI apekSAthI asurakumAra daMDakamAM eja vizeSapaNuM che. saMta ceva' mA 4 vizeSa5 sivAya mI zAna, majJAna vigerenu 4thana nA24na 4thana prabhArI / 4 naye. 'savvattha paDhamavitiyA aMgA' A saghaLA asurakumAra daMDakamAM pahele ane bIje e be ja bhaMga kahevA joIe. chele trIje ane cothe e be bhaMga teone hetA nathI. asurakamAnA kathana pramANe ja yAvat svanitakumAra sudhInA saghaLA bhavanapationA
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 559 prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU02 nairayikabandhasvarUpanirUpaNam sarvamihApi vaktavyam AlApamakArazca svayamevohanIya iti / ' evaM puDhavIkAiyassa fa AukAiyassa vi' evam pUrvavadeva pRthivIkAyikasyApi aSkAyikasyApi vaktavyatA paThanIyA AlApapakArazcApi - pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! kiM pApaM karma rana ara bhantsyati, ityAdi rUpeNa jJAtavyAH 'jAva paMcidiyatiri' kkhajoNiyassa vi' yAvat paJcendriyatiryagyonikasyApi vaktavyatA bhaNitavyA atra yAvatpadena tejaskAyika vAyukAyika vanaspatika- dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM jIvadaNDakA saMgraho bhavati tathAcai kendriyAdArabhya paJcendriyatiryagyonikaparyantaM jIvAnAM vaktavyatA paThanIyeti / 'sanvattha vi paDhamavitiyA bhaMgA' sarvatrApi pRthivIkAyikata Arabhya paJcendriyatiryagyonikaparyante prathamadvitIya, avadhanAt badhnAti bhantsyati 1, avaghnAt vadhnAti na anyasyati ityAkArakau dvau bhaGgAveca vaktavyAcAhiye, jaisI jaisI vilakSaNatA asurakumAra daNDaka meM kahI gaI hai vaha saba yahAM para bhI kahanI cAhiye, isa sambandha meM AlApa prakora svataH banAnA cAhiye, 'evaM puDhacIkAiyassa vi AukAiyassa vi' isI prakAra se pRthvIkAyika aSkAyika, meM bhI vaktavyatA kahanI cAhiye, isa sambandha meM AlApa prakAra 'pRthivIkAyikaH khalu bhadanta / kiM pApaM karma abandhAt, badhnAti bhantsyati 1' ityAdi rUpa se kahanA cAhiye, 'jAtha paMcidiyatirikkhajoNiyassa vi' isI prakAra se tejaskAyika jIvoM kI, vAyukAyika jIvoM kI, vanaspatikAyika jIvoM kI dvIndriya jIvoM kI, teindriya jIvoM kI, caturindriyajIvoM kI aura paJcendriyatiryagyonika jIvoM kI vaktavyatA meM prathama aura dvitIya bhaMga hI kahanA cAhiye, yahI bAta 'sanvastha vi paDhamavitiyA bhaMgA' isa sUtrapATha sabaMdhamAM paNa Aja kathana samajavuM, je je pramANenuM vilakSaNupaNu asurakumA rAnA daMDakamAM kahela che, te te pramAthe ahiyAM saghaLu vizeSapaNa ahiyAM paNa uDevu leho. yA sama'dhamAM sAyaaara svayaM manAvI sevA. 'eva puDhabokAiyassa vi' 'AukAyarasa bi' 4 abhAye pRthvI a4i, mAyAmA ya athana hetu ho. mI viSayamA sAsAya prArabha abhA che.- 'pRthvikAyika khalu bhadanta ! kiM pApa kamma abadhnAt, badhnAti bhantsyati' ityAdi ahArathI sevA ho. 'jAva paMcidiyatirikkhajoNiyassa vi' se prabhA tejaskAyika jIveAnA, vAyukAyika jIveAnA, vanaspatikAyika jIvAnA, eindriyavALA jIvAnA ane traNa indriyavALA jIveAnA, cAra indriyavALA jIveAnA ane pAMca indriyavALA tiryaMnca ceAnivALA jIvAnA kathanamAM pahele ane sIne me me lago vAle sena vAta 'savvattha vi paDhamavitiyA
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhabhagatIstra viti / 'naraM jassa jA lessA diTThI nANaM annANaM vedo jogo ya asthi taM tassa bhANiya' navaraM yasya jIvasyaikendriyAderyA lezyA dRSTinimajJAnaM vedo yogavAsti tadeva tasya bhaNitavyam nAnyo nAnyasya yasya jIvasya yAdRzI lezyA vidyate yAzI dRSTividyate yArazaM jJAnaM yAdRzamajJAnaM ca yAdRzo vedo yAdRzo yogazca vidyate tasya jIvasya tAdRzA eva lezyAdikAH vaktavyAH, na tu anye lezyAdayo'nyasya vaktavyA iti bhAvaH / 'sesaM taheva' zepaM tathaiva yadeva nArakadaNDa ke kathitaM tadeva sarvaM vaktavyaM lezyAdikaM vihAyeti / 'maNusasTa jacceva jIvapade vasandhayA sacceva niravasesA bhANiyabvA' manuSyasya yA eva jIvapade vaktavyatA kathitA saica niravazeSA sarvApi dvArA prakaTa kI gaI hai| 'navaraM jala jA khestA, diTThI, nANaM, annamANa, vedo, jogoya, atyi taM tassa bhANiyavvaM' parantu jisa jIva ke jo lezyA, dRSTi, jJAna, ajJAna, veda evaM yoga hotA hai usa jIva ke vahI kahanA cAhiye / anya kA anya ke nahIM / tAtparya yahI hai ki-jisva ekendriyAdika jIva ke jaisI lezyA ho, jaisA jJAna ho, jaizA ajJAna ho, jaisA veda ho, jaisA yoga ho, usa jIva ke vaisI hI lezyA, vaisI hI dRSTi, vaisA hI jJAna, vaisA hI ajJAna, vaisA hI veda aura vaisA hI yoga kahanA cAhiye anya ke lezyAdika anya meM nahIM kahanA caahiye| 'sesaM taheva' avaziSTa aura laya kathana jaisA ki nAraka danDaka meM kahA gayA hai vahI lezyAdika ko choDa kara yahAM kahanA cAhiye / 'gaNusassa jacceva jIvapade vattavvayA sacceva niraksesA bhANiyacyA' bhaMgA' mA sUtrapA dvArA prATa 42 . 'navara jassa jA lessA, didrI, nANaM 'annANaM, vedo, jogoM ya atyi tatasta bhANiyaba' 52'ture vane 2 lezyA, daSTi, jJAna, ajJAna, veda ane vega hoya che, te jIvane te teja vezyAdi kahevA joIe, bIjAnA bIjAne kahevA na joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-je ekendriya jIvane je pramANenI lezyA hoya, je pramANe dRSTi hoya jevuM jJAna hoya. jevuM ajJAna hoya, je pramANene veda hoya ane je gi hoya te jIvane e ja pramANenI vezyA, e ja pramANenI daSTi eja pramANenuM jJAna, eja pramANenuM ajJAna, eja pramANe veda, ane eja rItane roga kahe joI e. bIjAnA lehyA vigere bIjAne kahevA na joIe. ___ 'sesa ta ceva' mADInu bhA saghaNu 4thana ne 3-nAnA hama Data cha, me prabhAnu vezyAhana heAna gAr3iyAM Devu naye. 'maNusarasa jacceva -jIvapade vattavvayA sacceva niravasesA bhANiyavvA' 5 5hamAre 4thana
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA ThaukA za026 u. 1 sU02 nairayikabandhasvarUpanirUpaNam 561 bhaNitavyA ekendriyAdInAM vaktavyatA pArthakyena kathitA manuSyasya vaktavyatA jIva vaktavyatA sadRzI eva vaktavyatA vaktavyA, jIvasya nirvizeSaNasya saleiyAdi, padavizeSitasya caturbhaGgayAdi vaktavyatA kathitA sA manuSyasya tenaiva rUpeNa niraSazeSA vaktavyA, jIvamanuSyayoH samAnadharmatvAditi / ' vANamaMtarasta jahA asura'kumArassa' vAnavyantarasya caturbhaGgayAdi vaktavyatA anurakumArakhaktanpatA samA naiva paThanIyA AlApazca svayamevohanIyaH / 'johasiyassa vemANiyassa evaM cena' jyotiSkadevasya tathA vaimAnikadevasya ca caturbhaGgayAdi vaktavyatA evameva asurakumAravaktavyatA sayAnaiva jJAtavyA / 'navaraM lessAo jANiyacca bho' navaraM kevala-jIva pada meM jo vaktavyatA kahI gaI hai vahI saba pUrI kI pUrI vaktavyatA manuSya ke kathana ke sambandha meM kahanI cAhiye / ekendriyAdika jIvoM kI vaktavyatA pRthagUrUpa se kahI gaI hai| ataH jIva kI vakta vyatA ke jaisI hI vaktavyatA manuSya kI kahI gaI hai / sAmAnya jIva kI aura salezya Adi pada vizeSita jIva kI caturbhagAtmaka vaktavyatA kahI gaI hai vahI vaktavyatA usI rUpa se manuSya kI vaktavyatA ke samvandha meM vaktavya - batalAI gaI hai| kyoMki manuSya meM aura jIva meM samAnadharmatA hai / 'vANamaMtarasta jahA asurakumArassa' vAnavyantaroM ko cAra aMgoM vAlI vaktavyatA asukumAra kI vaktavyatA ke samAna hai / isa sambandha meM AlApa prakAra kA utthAna apane Apa karanA cAhiye, 'josiyassa nemANipalla evaM ceva' jyotiSka deva kI tathA vaimAnika deva kI caturbhagI Adi kI vaktavyatA asurakumAra kI vaktavyatA ke hI samAna vaktavya hai / parantu 'navaraM lessAo jANiya kahevAmAM AAvela che. te saghaLuM pUrepUrUM kathana manuSyanA sabaMdhamAM kahevuM. joIe, eka indriya vigere jIveAtu' kathana judA rUpe kahela che, tethI manujya samadhI kathana jIvanA kathana pramANe kahela che sAmAnya jIvanuM ane lezyAvALA vigere padathI viziSTa jIvanuM cAra bhaMgA rUpa kathana kahela che. teja thana eja rIte manuSyanA kathana saMbaMdhamAM kahevAnu` kahela che kemakre bhanuSyasAM bhane laSasAM samAna dharma rahesa che. 'vANamaMtarassa jahA asura, kumArassa' vAnavya'tazenu yAra maga 35 uthana asurabhArIMnA sthana prabhA uDesa che. yA saMbaMdhI AsAya aAra svaya' sama sevA, 'joisiyassa vaimANiyassa evaM cetra' jyotiSTa devanuM tathA vaimAnika hevanuM yAra lagAtma athana bhAsurakubhAronA thana abhAvAnuM che. paraMtu 'navara' lerasAo bha0 71 4
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle mamurakumAradaNDakApekSayA jyotiSkadevAdiprakaraNe lezyA yA yasya bhavati sA tasya pAryakthena jJAtavyA / 'sesaM taheva bhANiyanvaM' zeSa lezyAtirikta sarvamapi kRSNapAkSikAdikaM tathaiva-asurakumAraprakaraNapaThitameva bhaNitavyamiti ||suu02|| - tadevaM sarve'pi paJcaviMzatirdaNDakAH sAmAnyapApakarmAzritya kathitAra, evaM jJAnAvaraNIyAdi karmAzritya paJcaviMzatirdaNDakA vaktavyAH, etadevAha-'jIveNaM maMte ? nANAvaraNijja kamma' ityAdi, / mUlam-jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNijaM kammaM kiM baMdhI baMdhai baMdhissai, evaM jaheba pAvakamsassa vattavayA taheva nANAvaraNijjasla vi bhANiyabvA, navaraM jIvapade maNuslapade ya sakasAI mi jAva lobhakasAimi ya paDhamavitiyA bhaMgA, avasesaM taM gheva jAva vemaanniyaa| evaM darisaNAvaraNijeNaM daNDago bhANiyatvo nirvseso| jIve NaM bhaMte ! veyaNijja kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai1, atthegaie baMdhI baMdhai na baMdhissai2, atthegaie baMdhI na baMdhai na bNdhisti4| salesse vi evaM caiva taiya vihUNA bhNgaa| alesse carimo bhNgo| kaNhapakkhie paDhamabitiyA bhNgaa| sukkapakkhiyA tiyvihnnaa| evaM sammadihissa vi, micchAdiTisla vi / sammAmicchAdiTTissa yaM pddhmbitiyaa| NANissa tiyvihnnaa| AbhiNibohiyanANI cAo' asurakumAra ke daNDaka kI apekSA jyotiSka deva Adi ke prakaraNa meM jo lezyA jisake ho vaha lezyA pRthak rUpa se usI ke vaktavya haiM ! 'sesaM taheva bhANiyavvaM' bAkI kA ora saba kRSNapAkSika Adi rUpa kathana asurakumAra prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kahanA cAhiye // 2 // gaLicavA asurakumAranA daMDakanI apekSAthI tiSka deva vigerenA prakaraNamAM je vezyA jene hoya te lezyA judA rUpathI tene ja kahevI joIe. 'sesa taheva bhANiyavva' mADI saghaNu 4thana pAkSi vigairenA saMdhI kathana asurakumAranA prakaraNamAM kahela che, e ja pramANe samajavuM joie, parA
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU03 jJAnAvaraNIya karmAzritya bandhasvarUpam 563 jAva maNapajjavaNANI paDhamabitiyA, kevalanANI taiyavihUNA / evaM nosannovautte, avedae, akasAI, sAgArovautte aNAgArovautte, eesu taiyavihUNA / ajogimmiya carimo, sesesu paDhamabitiyA / neraie NaM bhaMte! veyaNijjaM kammaM kiM baMdhI baMdhai evaM neraiyA jAva vemANiyA jassa jaM asthi savvattha vi paDhamabitiyA, navaraM maNusse jahA jIve / jIve NaM bhaMte! mohaNijjaM kammaM kiM baMdhI baMdhar3a jaheva pAvaM kammaM taheva mohaNijjaM pi niravasesaM jAva vemANie / jIve NaM bhaMte! AuyaM kammaM kiM baMdhI baMdha pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI ubhNgo| salesse jAva sukkalesse cattAri bhaMgA / alesse rimo bhaMgo / kaNhapakkhiNaM pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI baMdha baMdhissai, atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissai / sukkapakkhipa sammadiTThI, micchAdiTThI cattAri bhNgaa| sammAmicchAdiTThI' pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissai 3 atthegaie baMdhI na baMdhai na baMdhissai 4, nANI jAva ohinANI cattAri bhaMgA / maNapajjavanANI pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai 1, atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissai 3 | atthegaie baMdhI Na baMdhai na baMdhissai 4 | nANI jAvaohinANI cattAri bhaMgA maNapajavanANI pucchA, goyamA ! atthegaie baMdhI baMdhai baMdhissai 1, atthegaie baMdhI na baMdha T baMdhista 3, atthegaie baMdhI Na baMdhai Na baMdhista 4 / kevalanANe caramo bhaMgo | evaM eeNaM kameNaM nosannovautte bitiya - vihUNA jaheva maNapajjavanANe / avedae akasAI ya taiya utthA jaheva sammAmicchatte / ajogimmi caramo / sesesu padesu cattAri bhaMgA jAva aNAgArovautte // sU0 3 //
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra , chAyA-jIvaH khalu sadanta ! jJAnAvaraNIyaM karma kimavadhnAt badhnAti bhansyati evaM yathaiva pApakarmaNo vaktavyatA tathaitra jJAnAvaraNIyasyApi bhaNitavyA, navaraM jIvapade manuSyapade ca sakagAyini yAvat lobhakapAyini ca prayamadvitIyau bhagau, avazeSa tadeva, yAdvaimAnikAH / evaM darzanAvaraNIyenApi daNDako bhaNitavyo niravazeSaH / jIvaH khalu bhadanta ! vedalIyaM karma kim avadhanAt pRcchA, gautama ! astyekako'vanAt vadhnAti bhansyati 1, astyekako'vanAt vadhnAti na bhansyati 2, astyekako'vanAt na badhnAti na bhansyati 4 / salezyo'pi evameva, tRtIyavihInA bhaGgAH / kRSNalezyo yAvat padmalezyaH prathamadvitIyamajhau zuklalezyaH, tRtIyavihInA bhaGgAH, alezyA, caramo bhagaH / kRSNapAkSike prathamadvitIyau bhano / zuklapAkSikA tatIyavihInAH / evaM smpgdRsstterpi| mithyAdRSTeH, samyamithyASTezca prthmdvitiiyau| jJAnina tRtIyavihInAH, Abhini vodhikajJAnI yAvat manAparyavajJAnI mathamadvitIyau, kevalajJAnina stRtIya vihInAH / evaM nosaMjJopayuktA, apedako'kapAyI, sAkAropayuktA, anAkAropayuktaH, eteSu tRtIyavihInAH / ayogini ca caramaH, zeSeSu prathamadvitIyau / nairayikaH khalu bhadanta ! vedanIya karma kimavadhnAda badhnAti evaM nairayikA yAvadvaimAnikA iti, yasya yadasti sarvatrApi prthmdvitiiyau| navaraM manuSyo yathA jIvaH / jIvaH khalu bhadanta ! mohanIyaM karma kim abadhnAt vadhnAti0 yathaiva pApaM karma tathaiva mohanIyamapi nirava zepam yAvadvaimAnikaH / jIvaH khalu bhadanta ! AyuSka karma kim avadhnAt badhnAti pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt caturbhaGgaH / salezyo yAvat zukla lezyaH catvAro bhaGgAH, alezyazvarabho bhaGgaH / kRSNapAkSikA khalu pRcchA, gautama ! astyekako'vadhanAda badhnAti bhansyati 1, astyekako'badhnAt na badhnAti bhansyati 2 / zuklapAkSikaH, samyagdRSTiH, mithyASTiH, catvAro bhnggaaH| samyagmithyASTiH pRcchA, gautama ! astyekako'vanAta na badhnAti bhansyati, 3, astyekako'vadhnAt na vanAti na bhansyavi 4 / jJAnIyAvat avadhijJAnI catvAro bhnggaaH| manaHparyavajJAnI pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt vadhnAti bhansyati 1, astyekako'vadhnAt na badhnAti bhansyati-3 astyekako'vaghnAt na badhnAti na bhantsyati 4, kevalajJAne caramo bhaGgaH / eva. metena krameNa no saMjJopayukto dvitIyavihIno yathaiva mnHpryvjnyaane| avedake'kapAyini ca tRtIyacaturthoM yathaiva samyagmithyAtve / ayogini caramaH, zeSeSu padeSu catvAro bhagA yAvadanAhAropayukte / / 03 / /
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyamandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya vandhasvarUpam 565 ' TIkA--'jIve NaM bhaMte !' jIvaH khalu bhadanta ! 'nANAvaraNijjaM kamma' jJAnAvaraNIyaM karma 'ki baMdhI baMdhai baMdhissai' 0 kim avaghnAt vadhnAti bhansyati 1, avadhnAt vadhnAtina bhansyati 2, avadhanAta na badhnAti bhansyati 3, athavA atItakAle jJAnAbaraNIyaM karma avaghnAt vartamAnakAle jJAnAvaraNIyaM kama vadhnAti, anAgatakAle jJAnAvaraNIyaM karma la bhansyati 4 ityevaM krameNa isa prakAra samasta 25 daNDaka sAmAnya pApakarma ko Azrita pharake kahe gaye haiM, lo isI prakAra se ve jJAnAkaraNa Adi karmoM ko Azrita karake kahate haiM / 'jIveNaM saMte ! nANAvaraNijja jhamma kiMbaMdhI baMdhaI' ityAdi / TIkArtha--he adanta ! jIvane kyA jJAnAvaraNa karma kA pahile bandha liyA hai ? vartamAnakAla meM kyA vaha usakA dhandha karatA hai ? Age bhI kyA vaha ulakA vadha karegA 1 ? athayA-'avadhanAt'-bhUnakAla meM usameM usakA bandha kiyA hai ? 'panAti-vartamAnakAla meM kyA vaha usakA baMdha karanA hai ? 'na bhanspati' bhaviSyat meM vaha usakA pandha nahIM karegA 2 ? athavA-'avadhanAt bhUtakAla meM kyA unmane usakA bandha kiyA hai ? 'na badhnAti' vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? 'bhansthati'-Age vaha usakA bandhana karegA 3 ? athavA-'avaghnAt-bhUtakAla meM vaha usakA bandha kara cukA hai ? 'la banAti' vartamAna kAla meM A rIte sAmAnya pApakarmane Azraya karIne paccIsa daDake kahe. vAmAM AvyA che. te ja rIte jJAnAvaraNa vigere karmane Azraya karIne usa cha. yo pAta ve pragaTa 42vAmAM Ave che.-'jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNija kamma ki badhI, vadhai' tyAdi TIkAtha-he bhagavana jIve pahelA jJAnAvaraNa karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM zuM che tene baMdha kare che? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze ? gayA 'avaghnAt' sUtabhA to tena dha ya cha ? 'badhI' vatamAna wi na! madha 42 cha 1 'na bhansyati' bhaviSya . ta tana ma nahI 42 1 2 matha41 'abadhnAt' bhUtAmA to tena ma ya cha? 'na badhnAti' vartamAna ma ta ta ma nathI 42to ? 'bhansyati' bhaviSyamA aayu 4201 3 athavA 'abadhnAt' bhUtama ta nA 5 43 // shy| cha 1 'na badhnAti' vatamAna mi a tanA dhanathA ratA ? savi. vyamAM te tene baMdha nahIM kare? A rIte jJAnAvaraNIya karmanA baMdhanA viSayamAM cAra aMge rUpa prazna gautamasvAmIe pUchela che.
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 bhagavatI jJAnAvaraNIyakarmaNo bandhaviSaye caturbhaGgAH praznaH, uttaramAha-'evaM jaheva' ityAdi, 'evaM jaheva pAvakammarasa vattavvayA taheva NANAvaraNijjassa vi bhANiyacyA' evaM yathaiva pApakarmaNo vaktavyatA bhaNitA tathaiva jJAnAvaraNIyasyApi vaktavyatA bhaNitavyA paThanIyA jIvasya pApakarmaNo bandhaviSaye yena prakAreNa yo yaH maGgaH pradarzita, jJAnAvaraNIyakarmaNo vandhaviSaye'pi te eva bhaGgAH pradarzanIyAH jJAnAvaraNIyaM karma avadhanAjjIvaH kimi tyAdi praznasyottaramAha-he gautama ! kazcideko jIvo jJAnAvaraNIyaM karma abadhnAt atIte, vartamAne vadhnAti jJAnAvaraNIyam anAgate kamaNo bandhaM kari jyati 1, abadhnAt jJAnAvaraNIyaM kazcideko jIvo vadhnAti ca vartamAnakAle na vaha usakA pandha nahIM karatA hai ? 'na bhanspati' bhaviSyat meM vaha usakA bandha nahIM karegA? 4 isa prakAra kA yaha jJAnAvaraNIyakarma ke bandha ke viSaya meM cAra bhaMgoM vAlA prazna hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva, pAyakammarala vattavyathA taheva jANAvaraNijassa vi bhANiyavA' he gautama! jaisI vaktavyatA pApakarma ke bandha ke sambandha meM kahI gaI hai usI prakAra kI vaktavyatA jJAnAvaraNIya karma ke bandha ke sambandha meM bhI kahanI caahiye| jIva ke prakaraNa meM pApakarma ke pandha karane meM jaisI vaktavyatA cAra bhaMgoM vAlI pahile kahI jA cukI hai usI prakAra kI vaktavyatA yahAM para bhI jJAnAvaraNIya karma ke bandha karane meM cArabhaMgovAlI baktavyatA karanI cAhiye, tathA ca-he-gautama-1 kisI eka.jIva ne atIta kAla meM jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha kara rahA hai| aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandha karegA isa prakAra kA yaha 'avaghnAt badhnAti, bhanspati' prathama bhaMga hai / tathA-kisI eka jIva ne bhUtakAla meM jJAnAvaraNIya mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha hai-'evaM jaheva pAvakammastra vatta dhvayA taheva NANAvaraNijjarasa vi bhANiyavyA' gautama! pApabhanAdhanA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana jJAnAvaraNIya karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. jIvanA prakaraNamAM pApakarmane baMdha karavA saMbaMdhI je rIte cAra bhaMga rUpa kathana karela che, eja rItanuM cAra bhaMvALuM kathana ahiyAM jJAnAvaraNIya karmana baMdha kara - pAtA samayamA hena. te mA zata sabhA:-8 gautama ! ' jIve bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmane baMdha karyo che, vartamAnamAM te tene baMdha kare che. tathA bhaviSyakALamAM paNa te tene baMdha karaze A rIte A 'ayadhnAt , badhnAti, bhansyati' pa ra cha.1 tathA kaI eka jIve bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmane baMdha karyo che,
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU03 jJAnAvaraNIya karmAzritya bandhasvarUpam 567 mansyati anAgatakAle 2, avaghnAt jJAnAvaraNIyamatItakAle, kazvideko jIvo nabadhnAti ca vartamAnakAle, jJAnAdaraNIyamanAgate ca bhantsyati 3 avadhanAt atIte, jJAnAvaraNIyaM karma kazcideko jIvo na badhnAti vartamAnakAle, na mantsyavi svAnAgatakAle 4, iti / tatra prathamo bhaGgo'bhavyamAzritya 1, kSapakatvaprAptiyogya manyamAzritya dvitIyo bhaGgaH 2, upazAntamohajIvamadhikRtya tRtIyo bhaGgaH 3, kSINamohajIvamapekSya caturtho bhaGgaH 4, iyametra pApakarmabandhapakaraNa pradarzitakarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha usakA pandha kara rahA hai, para bhaviSya meM vaha usakA bandha nahIM karegA isa prakAra kA yaha 'abadhanAt vidhnAti na bhantsyati' dvitIya bhaMga hai / tathA-kisI eka jIva ne bhUtakAla meM jJAnAvaraNIya karma kA vadha kiyA hai vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai, para bhaviSyat meM vaha usakA bandha kareMgA aisA yaha 'abadhnAt na badhnAti, bhantsyati' tRtIya bhaMga hai / tathA- kisI .eka jIvane bhUtakAla meM hI jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha isakA bandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM bhI vaha isakA bandha karegA, isa prakAra kA yaha 'baMdhI, na baMdhai na baMdhistadda' caturtha bhaMga hai / ina cAra bhaMga meM se prathama bhaMga abhavya jIva kI apekSA se kahA gayA hai, dvitIya saMga kSapakatA kI prApti ke yogya bhavya jIva kI apekSA se kahA gayA hai, tRtIya bhaMga upazAMta moha vAle jIva kI apekSA se kahA gayA hai aura caturtha bhaMga kSINa moha vartamAnamAM te tene baMdha karI rahyo che, paratu bhaviSyakALamAM te tenA kha'dha nahIM' are the riitne| 'abadhanAt badhnAti, na bhantsyati' A mIle maMga che. 2 tathA koI eka jIve bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmAMnA baMdha karyo che, vartamAnamAM te tenA aDadha karatA nathI paratu bhaviSyamAM te tenA khadha karaze, mA te 'abadhnAt, na badhnAti, bhantsyati' A trIle laMga uhyo che. u tathA kAI eka jIve bhUtakALamAM ja jJAnAvaraNIya karmAMnA aMdha karela che, vartImAna kALamAM te tenA baMdha karatA nathI ane bhaviSya kALamAM paNa te tenA madha azze nahIM' yA rIte yA 'avaghnAt, na badhnAti na bhantsyati' mA cAtheA bhaMga kahyo che. 4 A cAra bhagA paikI pahelA bhaga sathA abhavya jIvanI apekSAthI kahela che. khInne bhaga kSapakapaNAnI prAptine cAgye bhavya jIvanI apekSAthI kahela che. trIjo bhaga upazAnta mAhavALA jIvanI apekSAthI kahela che ane ceAtheA bhaMga kSINu mAhuvALA jIvanI apekSAthI kahela che. A graMthana sivAya *
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle jJAnAvaraNIyakarmaNo vaktavyateti bhaavH| etadvayatiriktaM sarvamapi pApakarma pandhaprakaraNodIritame behApi jJAtavyam / parantu pApakaryavandhapakahaNApekSayA yadvailakSaNyaM tadiha darzayannAha-'navaI' ityAdinA 'navaraM jIvapade maNussapade ya sakasAiMmi jAva lobhasAimi ya par3ha maviliyA bhaMgA' navaraM jIvapade manuSyapade va sakapAyini yAvatu lomarUpANini ca aSamadvitIyamaGgo, amAzayaH pApakarmadaNDa ke jIvapade manuSyapade ca yat sarUpAyipadaM yAvat lobhakapAyipadaM ca, tatra sukSmasaMparAyasya mohalakSaNapApakarmaNo'vandhakatvena prathama dvitIyatRtIyacaturtharUpAzcatvAro'pi bhaGgAH kathitAH, atra jJAnAvaraNIyakarmadaNDa ke tu Adhau prathamaghAle jIva kI apekSA se kahA gayA~ hai / isake atirikta aura bhI jo vaktavyatA isa jJAnAcaraNIyakarma ke pandha karane ke viSaya meM hai vaha saba pApapharma candha prakaraNa meM kahI gaI vaktavyatA ke jaisI hI hai| parantu usa vaktavyatA meM aura isa vaktavyatA meM yadi koI antara hai to vaha 'navaraM jIvapade manuslapade ya sakasAiMmi jAva lobhakasAImi ya paDhamapitiyA aMgA' isa pATha dvArA prakaTa kiyA jA rahA hai-isake dvArA yaha svamajhAyA gayA hai ki jIvapada meM aura manuSya pada meM sakaSAyI yAvat lobhakaSAdhI ko Azrita karake prathama aura dvitIya aise do bhaMga kahanA cAhiye / tAtparya isa kathana kA aisA hai pApakarma ke daNDaka meM jIvapada aura manuSya pada meM sakASAyI pada aura lobha kaSAyopada meM sUkSamasaMparAya ke moharUpa pApakarma kI abandhakatA se prathama dvitIya tRtIya aura caturtha ye cAroM hI bhaMga kahe gaye haiN| parantu yahI jJAnAvaraNIya pharmadaNDaka meM to Adi bIjuM je kaI kathana A jJAnAvaraNIya karmanA baMdha karavAnA saMbaMdhamAM kahela che, te tamAma kathana pApa karmanA prakaraNamAM kahela kathana pramANe samajavuM te yanamA bhane mA 4thanamA 3212 cha. to ta 'navana jIvapade maNusvapade ya sasAiMmi jAva lobhakasAimi ya paDhamavitiyA bhaMgA' 2 48 dvArA pragaTa karavAmAM Avela che. A kathanathI e samajAvyuM che ke-jIvapadamAM ane manuSyapadamAM sakaSAyI-cAvatu lebhakaSAyavALA jIvane Azraya karIne pahele ane bIje evA be bhaMga kahevA joie. kahevAnuM tAtparya e che ke pApa karmanA daMDakamAM jIva pada ane manuSya padamAM sakaSAyI padathI laIne lebhakaSa thI pada sudhI sUmasaM5rAyanA mota rUpa pApa karmanA ananyakapaNuthI pahelo bIje trIjo ane ethe e cAra bhaMga kahyA che. paraMtu ahiyAM A jJAnAvaraNIya karmanA daMDakamAM to pahelAnA be
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za026 7.1 03 zAnAvaraNIyakarmAzritya pandhasvarUpam 569 dvitIyabhanau 'abadhnAt vadhnAti matsthati, avaghnAt badhnAti na mantsyatItyA. kArako eva battavyo avItarAgasya jJAnAvaraNIyakarmabandha kAlasya sadbhAvAda tAvat paryantaM jJAnAvaraNIyakarmaNaH sAmrAjyaM vilasati yAvanodeti dItarAgitva pacaNDabhAskara iti / evaM pradarzipadayonmayoH prakaraNayo lakSaNyam, tadanyat . sarvamapi ubhayatrApi samAnameva bhavatItyAzayenAha-'aba sesa' ityAdi, 'avasesaM vaM ceva jAva vemANiyA' avazeSa karitavailaNyAtiriktaM samapi jJAnadRSTayAdipadaM tadeva yadeva pApakarmadaNDake kathitaya kiyatyantaM pAenarmadaNDakaM samAnatyA jJAtavyam ? tabAha-'jAva' ityAdi, 'jAba vemANiyA' yAvadvaimAnikAH nAraphAdArabhya vaimAnikaparyantaM patidaNDale pApakarma daNDa vadeva sIpi vyAsthA jJAtadhyeti / 'evaM darisaNAvaraNijjeNa vi daMDago bhANiyamo niraba seto' evaM jJAnA varaNIyakarma daNDakaradeva darzanAvaraNIyenApi karmaNo daNDako bhaNitavyo niravazeSo yathA yathA jJAnAvaraNIyakarma daNDako nirUpitA tathA khadhA tenaiva krameNa darzanAvaraNIye'pi daNDakaH saragro'pi vaktavyaH, jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyakarmaNoH ke prathama aura dvitIya-amalAt, badhnAti, matsyAla 1-'agamAt yatAti,' na bhansthati-ye do hI laMga kahe gaye haiN| kyoMki adIrAma jJAnAvaraNIya karma kA dhandhaka hotA hai| jabataka AtmA meM bItatA rUpa sUrya kA pracaNDa pratApa nahIM lapatA hai tA taka AtmA meM jJAnAdhAraNIya karma kI pandhakatA rahatI hai| isa prakAra se ina donoM prakaraNoM meM isI bAta ko lekara antara hai-aura koI antara nahIM hai-aura saba karana samAna hai| ataH yaha samAnatA calesaM taM ceca jAca vemANiyA bAraka se lekara vaimAnika taka pratidaNDa meM pApakarma daNDakA kI jailI kI hai| evaM darisaNANijjeNa ci daMDago NizyalesI maNiyanyo nisvaselo' lagA marane paDasI bhane mAle 2 me so avadhnAt badhnAti, bhansya ti1-abadhnAt , badhnAti, na bhansyati' mA me 9kSA 2. bhavItarAga, jJAnAvaraNIya karmane badhaka hoya che jyAM sudhI AtmAmAM vItarAga rUpe sUryane pracaMDa pratApa tapatuM nathI, tyAM sudhI AtmAmAM jJAnAvaraNIya karmanuM baMdhakapaNuM rahe che. A rIte A baMne prakaraNomAM A viSayane laIne attara rahela che te sivAya bIjuM kaMI ja aMtara nathI bAkIna saghaNu yana sarabhu 4 che. tethI te samAnapA' 'abasesa ta ceva jAva vemA. LiyA" nArakathI laIne vaimAniko sudhInA dareka daMDakamAM pApakarmanA phaka prabhArI 4 ya che. 'evaM darisaNAvaraNijjeNa vi daDago bhANiyavyo niravasese.
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 mamkeennecrumeetervesastreennepal bhagavatI samAnadharma tyAditi / 'jIveNaM bhaMte / veyaNijna kammaM kiM baMdhI pucchA' jIpa: khalu bhadanta ! vedanIyaM karma kim abadhnAt badhnAti mantsyati 1, avadhanAta padhnAti na mantsyatira, abadhnAt na badhnAti bhansyati3, avadhnAt na badhnAti na bhansyatIti 4 caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, jJAnAvaraNIya daNDaka ke jaisA hI darzanAvaraNIya pharma kA daNDaka bhI sampUrNa kahanA caahie| kyoMki ina dono pharmoM meM samAna dharmatA hai| __ 'jIye NaM bhaMte ! vaiyaNijjaM phammaM ki baMdhI pucchA he bhadanta ! jIvane kyA vedanIya karma bhUtakAla meM bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha use bAMdhatA hai kyA? bhaviSyat meM vaha use bAMdhegA kyA? athavA-jIvane bhUtakAla meM kyA vedanIya karma kA vadha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA baMdha karatA hai kyA ? aura kyA vaha bhaviSya kAla meM usakA bandha nahIM karegA? athavA-bhUtakAla meM yaha usakA bandha kara cukA hai kyA ? vartamAna meM yaha usakA bandha nahIM karatA hai kyA? bhaviSyat meM vaha usakA baMdha karegA kyA ? athavA-bhUtakAla meM hI kyA usane usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha kyA usakA bandha nahIM karegA ? isa prakAra se yaha-ayanAt banAti bhansthati 1 abalAt na badhnAti bhansyati 2 avadhanAt na badhnAti bhanssthati 3 avadhanAta na badhnAtina bhansyati' vedanIya karma ke pandha ke viSaya meM ina cAra bhaMgo ko lekara gautamasthAmIne jJAnAvaraNIya daMDakanA kathana pramANe darzanAvaraNIya kamane daMDaka paNa kahe joIe. kemake A bannenA karmomAM sAmya paNuM kahela che. 'jIve NaM bhaMte ! veyaNijjaM kamma kiMbadhI pucchA' mAvan bhUtamA jIve vedanIya karmane aMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che? bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze? athavA jIve bhUtakALamAM vedanIya kamane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha kare che? ane bhaviSyamAM te vedanIya karmane baMdha nahIM kare ? athavA bhUtakALamAM te vedanIya karmane baMdha karI cUkyA che ? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karatA? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM ja teNe vedanIya kamane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karate ane bhaviSyakALamAM parata tanA madha nahI 421 mArIta / 'abadhnAta, badhnAti, bhansyati' 'abadhnAtU badhnAti na bhansyati 2' abadhnAt, na badhnAti bhansyati3 abadhnAt na badhnAti na bhansyati 4' vahanIya bhanAdhanA samayamA mAyA manAta
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.1 03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya vandhasvarUpam 571 'goyamA' he gautama ! 'atthegahae baMdhI baMdhai baMdhissai' astyekakaH kazcijjIvo vedanIyaM karmAtItakAle avaghnAt badhnAti vedanIyaM karma vartamAnakAle, bhansyati cAnAgatakAle vedanIya karma 1, tathA 'atthegaie baMdhI baMdhai na baMdhissaI' astyekako jIvo'vadhnAt atItakAle ghedanIyaM karma, vadhnAti ca vedanIyaM karma vartamAnakAle, na bhansya ti anAgatakAle vedanIya pharma 2, 'atthegahae baMdhI na ghaMdhai na vaMdhissaI' astyekakaH kazcijjIvo'vadhnAt atItakAle vedanIyaM karma, na badhnAti vedanIyaM karma kazcijjIko vartamAnakAle, na bhansyati cAnAgatakAle vedanIyaM karma kazcijjIvA4, tadevaM vedanIyakarmadaNDake prathamadvitIyacaturthabhaGgakA bhagavatA anumoditAH tatra prathamo bhaGga, abhavyajIvamAzritya kathitaH tasya trikAle'pi prabhuzrI se prazna pUchA hai uttara meM prabhuzrI kahate hai-'asthegaie paMdhI baMdhaI baMdhissaha he gautama ! kisI eka jIva vedanIya karma bhUtakAla meM bAMdhatA hai vartamAna meM vaha use bAMdhatA hai tathA-bhaviSyat kAla meM vaha use bAMdhegA tathA-kisI eka jIbane bhUtakAla meM vedanIya karma bAMdhA haiM vartamAna meM vaha use bAMdhatA hai para bhaviSyat meM vaha use nahIM bAMdhegAra tathA-kilI eka jIvane bhUtakAla meM vedanIya karma yAMdhA hai vartamAna meM vaha use nahIM bAMdhatA hai aura na bhaviSyat kAla meM vaha use baaNdhegaa| isa prakAra se yahAM prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote haiN| inameM prathama bhaMga asavyA jIva kI apekSA se hai / kyoM ki aise jIva meM sarvadA trikAla meM vedanIya karma ke bandha kA sadbhAva rahatA hai dvitIya bhaMga usa jIva kI apekSA se hai jobhavya bhaviSyata meM laIne zrIgautama svAmIe prabhuzrIne prazna pUchela che, tenA uttaramAM prabhuzrI kahe che 3-'atthegaie badhI, badhai bAdhissaI' he gItama! meve bhUtabhAM vedanIya karmane badha karyo che, vartamAnamAM te tene baMdha kare che, tathA bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze 1 tathA kaI eka jIve bhUtakALamAM vedanIya kamane baMdha karyo che, vartamAnamAM te tene baMdha kare che, paNa bhaviSyamAM te tene baMdha nahIM kare 2 tathA kaI eka jIve bhUtakALamAM vedanIya karmano baMdha karyo che, vartamAna kALamAM te tene baMdha karato nathI tathA bhaviSya kALamAM paNa tene baMdha nahIM kare. A pramANe ahiyAM pahele bIjo ane ethe e traNa bhaMga hoya che. temAM pahele bhaMga abhavya jIvanI apekSAthI kahela che. kemakeevA jIvamAM sarvadA traNe kALamAM vedanIya karmane sadUbhAva rahe che. bIjI
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 bhagavatIsUtre daatein: sadbhAvAditi / dvitIyastu maGgaH yo bhaviSyatkAle mokSaM yAsyati tAdRzaM bhavyavizepaNAzritya kathitaH / tRtIyabhaGgaratu avaghnAt na badhnAti bhanhasya'tItyAkArakosa na saMbhavati vedanIyakarma avaddhatA punastadvandhanasyAsaMbhavAditi / 'caturthabhaGgastu avaghnAt va vavnAti na bhavyatItyAkArakaH ayogikevalinamAfrer kathitamiti / 'sale se vi evaM cetra taiya vihUdA bhaMgA' salezpo'pi ans [sAmAnyato jIva deva tRtIyamaGgarahitAH prathamadvitIyacaturtharUpAtrayo bhaGgA 'vaktavyAH tRtIyabhaGgarahitAtrayo bhaGgAH sadezye jJAtavyAH parantu atra kazcit zaGkate yaha anAt na madhnAti na bhantsyatItyAkArakacaturthI bhaGgo'tra na ghaTate, 'ayaM caturthI bhaGgantu zyArahite ayoginyeva ghaTate lezyAyA strayodazaguNasthAnaka paryantameva sadbhAvAt tathA yAvazyaM vedanIyakarmaNAM sambandhaka eva bhavati / 1 mukti meM jAyegA | avaghnAt na badhnAti bhanaspati' ailA jo tRtIya bhaMgA hai yaha yahAM para nahIM hai kyoMki vedanIyakarma ko nahIM bAMdha kara jIva punaH vedanIya karma kA pandha nahIM karatA hai / tathA caturtha jo bhaMga hai vaha ayogika kevalI kI apekSA se hai / 'salesse vi evaM veda' dezpA vAle jIva meM bhI tRtIya bhaMga ke sivAya pAkI ke prathama dvitIya aura caturtha bhaMga hote haiM aisA samajha nA cAhiye / - zaMkA- 'athanAt na vadhnAti na bhanrasyati' aisA jo caturtha bhaMga hai vaha yahAM saMvita nahIM hotA hai kyoMki yaha bhaMga usI jIva meM saMbhavatA hai jo ayogika kevalI hai- kyoMki ne hI khepA rahita hote haiM aura teraha guNa sthAna taka lezyA kA sadbhAva kahA gayA hai / ataH jaba bhaga e jIvanI apekSAthI che. je bhavya jIvra bhaviSyamAM mukti javAnA hAya 'avaghnAt na vadhnAti bhantsyati' mA prabhAno ne trIle laMga che te gaDiyAM thatA nathI. kemake vedanIya kamane mAMyA vinA jIva pharIthI vedanIya kramanA "dha karatA nathI, tathA ceAtheA je bhaMga che, te ayeAgI kevalInI apekSAthI mahesa che. 'salele vi eva ceva' bezyAbAjaH bhavane yA bhIla laMga sivAyanA mAkInA pahele, khIjo ane ceAthe e traNe bhaMgA haiAya che. tema samajavuM. za - ' avadhnAt, na badhnAti na bhantsyati' mA rIte ? thotho lauMga che, te ahiyAM saMbhavita thanA nathI. kemake-te bhaMga eja jIvamAM sa'bhave che ke je AyegI kevaLI hAya che. kemake teoja lezyA rahita hAya che, ane teramA guNasthAna sudhI lezyAne sadUbhAva kahela che. tethI jyAre vezyAvALA jIvane
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 03 jJAnAvaraNIyakamAzritya bandhasvarUpam 573 atra samAdhatte yat asmAdeva ghANAt ayogitvasya prathamasamaye ghaNTAlAla nanyAyena paramazuklalezyAstIti sadezyasya caturtho bhaGgo ghaTate iti / traM tu bahuzrutagamyamiti / ' kalesse jAba pahalese paDhasavitiyA bhaMgA' kRSNalezyo yAvat pAlezyaH prathamahitIyoM bhaMgI kRSNa lezyAdArabhya padmalezyA viziSTa paryanta leiyAvati jIve avadhyat badhnAti bhavtsyati 1, annAt vadhnAti na bhantsyatItyAkArakau dvau bhaGgau jJAtavyAviti kRSNalezyAdi paJcake'yogitvasyAbhAvAditi / 'sukara se davA gaMgA' zukla elena tRtIyabhaGgavihInAH prathamaleiyA vAle jIvake yaha caturtha bhaMga saMbhavatA hI nahIM hai phira use yahA~ kyoM kahA gayA hai ? tAtparya itya kathana kA yahI hai ki salezya jIva ke yaha caturtha bhaMga nahIM patA hai / uttara -- isa sUtra ke dhana se hI ghaMTAlAlana nyAya se para jJAta hotA hai ki ayodhika avasthA meM bhI prathama samaya meM paramazukla lezyA kA sadbhAva hai / ilIle salezya jIva ke caturtha bhaMga kahA gayA hai| aura isameM kyA vizeSatA hai so yaha bahujJAnI jAneM / 'kaNhalesse jAba pahale se paDhamaciniyA saMgA' kRSNalezya se lekara padma lezyA taka kI leiyAoM se viziSTa jIva meM prathama aura dvitIya aise Adi ke do aMga hote hai tathA - 'sukkalesle ta viNA bhaMgA' zuklalezyA vAle jIvoM ke tRtIya bhaMga ke livAya prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote hai| tAtparya yahI hai ki kRSNAdi pAMca bezyA vAle jIva ke ayogitA kA abhAva hone se yaha vedanIya karma kA avandhaka nahIM A ceAthe! bha'ga sabhavatA ja nathI teA te bhaga ahiyAM kema kahyo che ? kahevAnuM tAtpa e che ke-lempAvALA jIvane A ceAtheA bhaMga sabhavatA nathI, uttara--A sUtranA kathanathI 'gha'TAlAlana' nyAyathI ema jaNAi Ave che ke-ceAgika avasthAmAM paNa pahelA samayamAM paramazukala lezyAnA sadbhAva rahe che. tethI lesyAvALA chatrane ceAtheA laga kahyo che. te zivAya temAM zuM vizeSatA che, te vizeSa jJAnice samajI zake. 'kaNhale se jAba pahale se paDhamavitiyA saMgA' Tyu bezyAthI sahane padmavaizyA sudhInI lesyAothI viziSTa jIvamAM pahelA ane khInne e eja laMga hoya che tathA 'sukkalesse tadacavihUNA bhagA' zubhsa sezyAvAjA ne trIjA bhaMga sivAya pahele, khIjo, ane ceAthe! e traNa bhaMge hoya che. A sthananu tAtpa eja che ke-kRSNa vigere pAMca lezyAvALA jIvane cegiNAnA abhAva hAvAthI te vedanIya karmAMnA adhaka thato nathI, tethI
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ ym bhabhagatIsUtre dvitIyacaturtharUpA bhaGgA bhavantIti jJAtavyam / 'alehase carimo bhaMgoM' alezyA lezyArahitaH kevalIsiddhazca tasya ca avaghnAt na badhnAti na mantsyati iti eka eva caturthoM bhaGgo bhavatIti / 'kaNhaSakkhie paDhamabitiyA' kRSNapAkSikasya prathamadvitIyamaGgau bhavataH kRSNapAkSikasyAyogitvAbhAvAt / 'sukkapakkhie taiyavihUNA' zuklapAkSikA, vRtIyavihInAstrayaH prathamadvitIyacaturthabhaGgA bhavanti zukla. pAkSikasyA yogitvasyApi saMbhavAditi / 'evaM sammadihisla vi' evaM zuklapA. kSikavadeva sasyagRdRSTerapi tRtIyavihInAH prathamadvitIyacaturthabhaGgA bhavanti sampadRSTerayogitvasyApi saMbhavena bandhAsaMbhavAditi / 'micchAdihissa sammAmicchA. hotA hai| isaliye isameM Adi ke do bhaMga kahe gaye haiM tathA zuklalezyA vAle jIva ke khalezya kI taraha tIna bhaMga kahe gaye haiN| 'alesse carimo bhaMgo' lezyArahita zailezIgata kevalI aura siddha inake kevala eka caturtha hIbhaMga hotA hai| 'kAhapakkhie paDhamapitiyA' kRSNapAkSika ke ayogitA ke abhAva se prathama ke do bhaMga hote haiN| 'sukkapakkhie tasyavihUNA' zuklapAkSika jIva ke ayogitA bhI vahAM hone ke kAraNa tRtIya bhaMga vihIna prathama dvitIya aura caturtha bhaMga aise tIna bhaMga kahe gaye haiN| 'evaM sammadihissA vi' ilI prakAra se sampadRSTi jIva ke bhI ayogitA kI saMbhavatA se tRtIya bhaMga ke vinA prathama chitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote haiM / ayogitA kI saMbhavatA se yahAM vedanIyarkarma ke pandha kI asaMbhavatA hai| isa kAraNa vahAM mAtra tRtIya bhaMga kA abhAva prakaTa kiyA gayA hai| 'micchAdihissa sammAnicchAdihissaya paDhamavitiyA' mithyA teone AdinA pahele ane bIje e be bhaMgo kahyA che. tathA zukala lezyAvALA jIvane vezyAvALA jIvanI jema traNa bhaMge kahyA che. 'alese carimo bhaMgo' vezyA vinAnI ne meTale. zaivezI avasthA qNA jI mane siddhAra 34 me yA mAya che. 'kAhapakkhie padamadhitiyA' pAkSi ne ayAgIyAnA mAmA po mane mAna se me. maga kAya cha 'sukkapakkhie taiyavihUNA' zusa pAkSi: 52 tamAna agapaNa paNa hovAthI trIjA bhaMga sivAya pahele, bIjA ane cotho e RNa lge| 46 / che. 'evaM sammadidvissa vi' sevA prabhArI sabhyaSTavANA jIvane paNa agipaNAnI saMbhavatAthI trIjA bhaMga sivAyanA pahele, bIje ane cize e traNa bhaMgo hoya che. agitAnI saMbhavatAthI tyAM vedanIya karmanA badhanuM asaMbhavapaNuM che. te kAraNathI tyAM trIjA bhaMgane abhAva kahela che.
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 026 u.1703 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 575 dihissaya paDhamavitiyA mithyAdRSTeH sabhyagmiyAdRSTe (mizraSTe)zca pathamadvitIyabhaGgau bhavataH anayorayogitvAbhAvena vedanIya karmaNo'vandhakatvasyA'sAvAditi / 'nANissa taiyavihUNA' jJAnina svatIyavihInAH prathayadvitIyacaturthabhaGgA bhavanti jJAninA kevalinacAyogitvena tRtIyasyAsaMbhAditi / 'bhAbhiNIvohiyanANI bhAva maNapajjavanANI paDhamavitiyA' AbhinitrodhikajJAnI yAvat manaHparyavajJAnI, atra prathamadvitIyamaGgau bhavataH eteSAmayogitvAbhAvAditi / 'kevalanANI taiya vihUNA' kevalajJAnItanIyavihInaH kevalajJAnino'yogitvena prathamadvitIyacaturtha bhaGgAkhyAstrayo bhaGgA savanti / 'evaM nausanovautta avedae akasAI sAgArodRSTi jIva ke aura mizra dRSTi jIva ke prathama aura dvitIya aise do bhaMga hote haiN| kyoMki inameM ayogitA ke abhAvale vedanIya karma kI abandhakatA kA abhAva hai| 'nAjila tayavihaNA' jJAnI ke prathama vitIya aura caturtha aile tIna bhaMga hote hai jJAnI aura kevala jJAnI ke punaH vedanIya kamakI bandhamatA na hone ke kAraNa yahAM tRtIya bhaMga nahIM kahA gayA hai| 'AaiNiyolizanANI jAva maNapajja. vanANI paDhamadhitiyA' AbhiniSodhika jJAnI se lekara yAvat manaHparyava jJAnI taka ke jIvoM meM prathama aura dvitIya ese do bhaMga hote haiM kyoMki inake ayogitA kA usa samaya asadbhAva rahatA hai| kevalanANI taiyavihUNA' kevalajJAnI ke prathama dvitIya aura caturtha aile tIna bhaMga hote haiM-tRtIya bhaMga yahAM nahIM hotA hai, kyoMki usa avasthA meM java ___micchAdidvissa sammAmicchAdidvissa ya paDhamabitiyA' bhithyAiTivANAne ane samithyASTi eTale ke mizradRSTivALA jIvane pahele ane bIjo e rIte be bhAga hoya che. kemake-teomAM agipaNanA abhAvathI vedanIya manA Aural abhAva cha. 'nANissa taiyavihUNA' jJAnAne jIta bhaMgane choDIne pahele, bIjo ane cothe e traNa bhago hoya che jJAnI, ane kevaLajJAnIne agI paNAnA sabhAvathI vedanIya karmanuM baMdhakapaNu na pAthI zrI . sa nathA. 'AbhiNiyohiyanANI jAva maNapajjavanANI paDhamabitiyA' mAlinimAdhi jJAnathI as yAvat mana:5vajJAnI sudhaan| jImAM pahelo ane bIje e rIte be bhaMga hoya che kemake teone mayogiyAnA te mate sahasAva lAtA nathI 'kevalanANI taiyavihUNA' he jJAnane pahele, bI ane the e traNa bhaMga hoya che. temane trIjo
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 bhareates use anAgAvate' evaM kevalavadeva nosaMjJopayuktaH, avedakaH, akapAyI, sAkAropayukta, anAkArIpayuktaH, 'eesa taiyavihUNa' eteSu no saMjJopayuktAdArabhya anAkAropayukteSu tRtIyabhaGgavihInAH prathama dvitIyacaturthaSaGgA bhavanti / 'ajorgimaya carimo' ayoni ca caramo saGgaH avaghnAt na badhnAti na bhantsyavi, ityAkArako jJAtavyaH | 'sesesu paDhapavitiyA' zeSeSu ayoginyatirikteSu prathamadvitIyama jJAtavya iti / 'nerayANaM bhaMte / veyaNijjaM kammaM ki baMdhI baMha' neraNikaH khalu bhadanta ! vedanIyaM karma kim avavAda vadhnAti bhantsyati1, avaghnAt badhnAti na mantsyatira avaghnAt na badhnAti bhandayavi3 vaha ayogI hotA hai to usake vedanIya karma kA yanma nahI hotA / ' evaM no sanno avedae akalAI, sAgaronasa aNAgArovautte' isI prakAra se vo saMjJA meM upayukta vedarahita kaSAya rahina sAkAropayukta aura anAkAropayukta jIvoM ke 'sahaya bihUNA' tRtIya bhaMga rahita prathama dvitIya aura caturtha aise tIna bhaMga hote haiM / ' ajogimmiya carimo' ayogI meM antima bhaMga hotA hai / 'sesela pavitikA' zeSa jIvoM meM -ayogavyatirikta jIvoM meM prathama dvitIya bhaMga hote haiM / 'neyANaM bhaMte! vaiyaNijjaM kammaM kiM baMdhI vista' he bhadanta nairathika jIvane kyA pahile bhUtakAla meM veMnI karma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha karatA hai? bhaviSyat kAla meM yae bandha karegA? athavA bhUtakAla meM usane kiyA hai vartamAna meM vaha bandha karatA hai? bhaviSyat meM vaha bandha nahIM bhaMga hAtA nathI. kaeNmake te avasthAmAM jyAre te acagI haiAya che. te tene vedanIya krama nA madha hAtA nathI. 'eva' nosanno utte, avedara akasAI sAgArovautte, aNAgArova utte' eja pramANlR sAkArApayeAgavALA ane anAkAre pacegavALA jIvAne eTale ke ne nAsaMjJopayukta hoya, vedarahita, SAyarahita, hoya tevA kavIne 'taiya vihUNA' trI maMgane choDIne paDelo, gIle bhane ye thI metra logo hoya che. 'ajogimmiya carimo' ayogI bhavamAM chelo laMga ? hoya che. 'sesesu paDhamavitiyA' gADInAvAne bheTateyayogI zivAyanA lavAne pahele / ane bIjo e be lagA haiAya che. 'neraiyANaM bhaMte / veyaNijjaM kamma kiM baMdhI, baMdhai baMdhissai' he bhagavan nairiyaka jIve bhUtakALamAM vedanIya kanA khadha karyAM che? vamAna kALamAM te vedanIya ka`nA khadha kare che? ane bhaviSya kALamAM te teneA khadha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe vedanIya karmInA adha karyAM che? vamAna kALamAM
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA hA026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyapharmAzritya bandhasvarUpam 577 abadhnAt na badhnAtina bhanssyatIti caturbhaGgakA praznA, uttaramAha -'evaM' ityAdi 'evaM neraiyA' evaM sAmAnyato jIvabadeva prathamadvitIyamahI jJAtavyoM, kiyerapayantaM pUrvavadeva jJAtavyaM satrAha-'jA' ityAri, 'jAya vemANiya tti' yAvA vaimAnika iti nairayikAdArabhya vaimAnikaparyantadaNDa Su prathama dvitIyabhaGgo jJAtanyau 'jassa jaM atthi' yasya yadasti khasya viviSya tadvaktavyaM yasya jIvasya nArakAdeyat lezyAdikamasti tasya jIvarAze svad lezyAdi sambandhe maGgo baktavya iti / 'sabvastha vi paDhamavitiyA' sarvana nArakAdArabhya vaimAnikAntadaNDa keSu prathama dvitIya karegA ? athavA-bhUnakAla meM usane dhvandha kiyA hai, vartamAna meM vaha bandha nahIM karatA hai. bhaviSyatkAla meM yaha pandha karegA ? athavA-usane bhUtakAla meM vedanIya karma kA bandha ziza hai, chatadhAma meM bAha isakA bandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM baha isakA mana karegA? isa prakAra se yaha nAraziyoM dvArA vedanIya karma dhandha ke viSaya meM trikAla sambandhI 4 cAra aMgaviSayaka yama hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-evaM rahazyA gautama sAmAnya se jIva ke jaisA hI yahAM prathama aura dvitIya bhA hote haiN| aura ye mAhitI bhaMga 'jAMva vemANiyatti' yAvat vaimAnika taka ke jI ke hote haiM tathAca-nairayika se lekara vaimAnikanaka ke daNDoM meM prathama aura dvitIya the do bhaMga hI hote hai aisA jAlanA cAhiye' ja ja asthi malatya di paDhama vitiyA' isa prakAra jila mArakAdi jIva ke jo lezyAdika hoM usake te tene baMdha kare che ? ane bhaviSya kALamAM tene baMdha nahIM kare 12 athavA bhUtakALamAM teNe tene badha karyo che? vartamAnamAM te tene bAdha nathI karato? ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze ? athavA teNe bhUtakALamAM vedanIya karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karato ? tathA bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze nahIM ? A pramANe nArakiye dvArA vedanIya karma baMdhanA saMbaMdhamAM traNe kALa saMbaMdhI cAra bhAge thavAnA saMbaMdhamAM prazna karela che. mA prazna uttaramA prabhuzrI 43 cha hai-'eva neraiyA' gautama / sAmAnyapaNuthI jIvana kathana pramANe ahiyAM pahele ane bIjo e e bhaga hAya che, mana mA paDasI tathA mI maga 'jAva vemANiyatti' mA thanathI thAvat vaimAnika sudhInA ne hoya che tathA-yikathI laIne vaimAnika sudhInA daMDakamAM pahele ane bIjo e be bhAge ja hoya che. tema samajavuM. 'jassa jaM asthi saba vi paDhamavitiyA' mA prabhArI 2 nA24 vigaire -4 je vezyA vigere kahela che, tene teja lezyA vigere saMbaMdhI bhaMga kahe bha073
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne bhazAveva vaktavyAviti / 'navaraM maNusse jahA jIve' navaraM kevalametAvadeva vailakSajyam yat manuSyadaNDa ke sAmAnyajIvadaNDakavadeva tRtIyabhaGgavihInAH prathama dvitIyacaturthabhaGgA paktavyAH jIvasamAnadharmatvAt manuSyasyeti / 'jIve NaM bhaMte ! mohaNijja kammaM kiM baMdhI baMdhaI' jIvaH khalu bhadanta ! mohanIyaM karma kim abainAra badhnAti bhansyati1, avadhnAt vadhnAti na bhansyati2, avadhnAda na padhnAti bhansyati3, avadhanAt na badhnAti na bhansyati4 iti caturbhagako mohausa lezyAdika ke sambandha meM bhaMga pahanA cAhiye ataH sarvatra-nairayika se lekara vaimAnika taka ke daNDakoM meM prathama dvitIya bhaMga hI hotA hai| 'navara maNusse jahA jIve parantu manuSya daNDaka meM sAmAnya jIva daNDaka kI taraha tRtIya bhaMga vihIna prathama dvitIya aura caturtha the tIna bhaMga hotA hai kyoMki manuSya aura samuccaya jIva lamAna dharma vAle hote hai| / 'jIve gaM bhaMte ! kiM mohaNijja kSamma baMdhI baMdhA baMdhissaI' he bhadanta ! jIvane kyA bhUtakAla meM mohanIya karma kA pandha kiyA hai ? vaha vartamAna kAla meM karatA hai ? aviSyat kAla meM vaha karegA kyA ? athayA-jIvane bhUtakAla meM kyA mohanIya karma kA bandha kiyA hai ! vartamAna meM kyA vaha karatA hai aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM usakA bandhanahIM karegA? athavA-jIvane bhUnakAla meM mohanIya karma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha nahIM karatA hai ? bhaviSyat meM vaha kyA usakA pandha karegA? athavA bhUtakAla meM jIvane mohanIyakarma kA pandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA pandha nahIM karatA haiM ? bhaviSyat meM bhI vaha isakA pandha nahIM karegA? isa joIe. tethI badhe eTale ke narayikathI laIne vaimAnika sudhInA daMDakamAM pahele bhane bhAna me DAya che. 'Navara maNusse jahA jIve' 52'tu manuSyanA daMDakamAM sAmAnya jIva daMDakanA kathana pramANe ja trIjA bhaMgane choDIne pahele, bIje ethI e traNa bhaMga ja hoya che. kAraNa ke manuSya ane samuccaya jIva e samAna dharmavALA hoya che. 5 'jIve Na bhaMte ! ki mohaNijjaM kamma' badhI, badhai, vadhissaI' lAvan jIve bhUtakALamAM mohanIya kamano baMdha karyo che? vartamAna kALamAM tene baMdha kare che ? ane bhaviSya kALamAM tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe mohanIya kamane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te teno baMdha nathI karate? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM jIve mohanIya karmane baMdha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karate? ane bhaviSya phaLamAM tene baMdha nahIM kare? A rIte
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 579 nIya karmaviSayakaH praznaH, uttaramAha - ' jaheba' ityAdi, ' jaheva pAvaM kampaM taheva mohaNijjaM pi niravasesaM jAva vaimANie' yathaiva pApaM karma tathaiva mohanIyamapi niravazeSaM yAvadvaimAnikaH pApakarmaNo vandhaprakaraNe yathA caturo'pi bhaGgAH pradarzitA tathaiva mohanIya karmaNo bandhe'pi catvAro bhaGgA jJAtavyA svatrAmavyamAzritya - prathama bhaGgaH 1, kSapakatvaprAptiyogya bhavya vizeSamAzritya dvitIyo bhaGgaH 2 upazAntamohajIvamAzritya tRtIyo bhaGgaH 3, kSINamohajIvamAzritya caturthaH 4 iti / prakAra se 'anAt nAti bhantsyati 1 avaghnAt badhnAti, no bhantsyati 2 abadhnAt na badhnAti, bhantasthati 3 avannAt na badhnAti, na bhantsyati4, yaha trikAla fears 4 bhaMga ke sambandha meM mohanIya karma ke bandha karane ke viSaya meM prazna hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- ' jaheba pArva kammaM taheba mohaNijjaM pi niravasesaM jAva vaimANie' he gautama! jaisA maiMne pApakarma ke bandha ke sambandha meM kahA hai vaisA hI niravazeSa kathana mohanIya karma ke bandha ke sambandha meM bhI kahanA cAhiye arthAt pApakarma ke bandha ke sambandha meM pahile cAra bhaMga prakaTa kiye gaye haiM isI prakAra se yahAM para bhI cAra bhaMga prakaTa karanA cAhiye tathA ca- kisI eka abhavya jIva ne pahile bhUtakAla meM mohanIya karma kA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha isakA bandha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha isakA bandha karegA ? aisA yaha prathama bhaMga abhavya jIva kI apekSA se kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye - dvitIya bhaMga kSapakatA jise prApta 'aba nAt badhnAti bhantsyati, abadhnAt badhnAti na bhantsyati, abadhnAt na badhnAti bhantsyati abadhnAt na badhnAti ansyati' yA rIte the ja samadhI cAra bhaMga sabadhI meAhanIya karma baMdhanA saMdhamAM prazna karela che. yA praznanA uttaramAM anuzrI che - ' jaheva pAva' kamma taheva mohaNinjaM pi niravasesaM jAva mANie' he gautama! pAyanA adhanA saMbaMdhabhAM pramANe me' kahela che, eja pramANenu` kathana mAhanIya ka` baMdhanA saMbaMdhamAM paNa kahevu joI e. arthAta pApa karmAMnA baMdhanA samadhamAM pahelA 4 cAra bhagA pragaTa karela che, eja pramANenA cAra bhaMgA ahiyAM A mehenIya krama adhanA samadhamAM paNu samajavA, tathA kAi eka sathA alabhya jIve pahelA bhUtakALamAM mehanIya ka`nA baMdha karyo che, vamAnamAM te tenA adha kare che ane bhaviSya kALamAM te tenA aMdha karaze. A rIte A pahelA bhaga sarvathA alabhya jIvanI apekSAthI kahela che, tema samajavu', 1
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 bhagavatI sUtre ayaM ca kramaH-nairavikAdArabhya vaijJAnikAntadaNDakeSu viniyojya iti / AyuSya karmadaNDakamA - 'jIve NaM' ityAdi, 'nIce NaM se! AuyaM kammaM kiM baMdhI baMdhara pucchA' jIvaH khala bhadancha ! AyuSkaM karma hi avaghnAt vadhnAti bhantsyati 1, avaghnAt vaJjAti va bhantyatira avaghnAt na vadhnAti sanndayati3, avaghnAt na badhnAti na mantsyari4 iti caturthaH praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, hone vAlI hai aise bhavya vizeSa kI apekSA lekara kahA gayA hai / tRtIya saMga upazAta mohavAle jIva ko Azrita karake kahA gayA hai aura caturtha bhaMga kSINamohayAle jIva ko Azrita karake kahA gayA hai| isa prakAra nairathi se lekara vaimAnikAnta daNDoM meM jaisA pApakarma ke saMbaMdha meM kahA gayA hai vaisA kapana jAnanA cAhiye / 'jIve NaM bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI baMdhaI0' he bhadanta ! jIvane kyA pahile Ayukarma kA bandha kiyA hai ? kyA vaha vartamAna kAla meM bhI Ayukarma kA vadha karatA rahatA hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM use bandha karegA ?? athavA usane kyA bhUtakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai kyA ? vaha vartamAna meM Ayukarma kA bandha kara rahA hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM ujakA bandha nahIM karegA ? 2 / athavA-kyA bhUtakAla meM usane Ayukarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM yaha kyA Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha khIjo bhA~ga kSapaka zreNI jene prApta thavAnI hAya evA bhanya vizeSanI apekSAthI kahela che 2 trIjo bhaMga upazAMta meAhavALA jIvanA Azraya karIne hela che. 3 ne ceAthe bhameM kSINu mehavALA jIvanA Azraya karIne kahela A kramathI taiyikathI laIne vaimAnika sudhInA daDakAmAM kahevu joie. 'jIve NaM bhaMte ! Auya N kamma ki baMdhI baMdha baMdhistara' he bhagavan bhave pahelA AyuSya karmAMnA adha karyAM che ? tathA vata mAnamAM te tene khaMdha karatA rahe che? ane zuM te bhaviSya kALamAM tenA adha karaze ? athavA teNe bhUtakALamAM AyuSyakamanA baMdha karyo che ? vartamAna kALamAM te AyuSya karmonA adha karatA rahe che ane bhaviSya kALamAM te tenA baMdha nahIM kare athavA bhUtamALamAM teNe AyuSya karmInA khadha karyAM che? vamAnamAM te AyuSya karmAMnA aMdha karo nathI ? bhaviSyamAM te AyuSya karmonA adha karaze ? 3 athavA bhUtakALamAM teNe AyuSya karmAMnA baMdha karyAM che? vamAna kALamAM te AyuyakanA adha karatA nathI? ane zuM te bhaviSya kALamAM tenA madha nahI'
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 581 he gautama ! 'asthemaie baMdhI caubhago' astyekako'vajAda caturbhaGgaH, atrAyuSkakarmavandha viSaye jIvastre catvAro maGgA bhavanti tathAhi-astyekako'dhnAva atItakAle AyurakaM kama badhnAti santasyati ca1, astyekako badhnAt badhnAti na mantsyati2, astyekako'adhnAda na badhnAti na bhanspati 4 ityevaM catvAro bhaGgA bhavanti / tatra mathalo bhaGgo'dhyakSya 1, dvitIyo maGgo yazcaramazarIro bhavati tasya bhavati2, tRtIya bhaGga upazamakasya bhAti, la hi pUrvakAle AyuravadhnAva upazamakAle na badhnAti bat matipanitamtu bhansyati3, caturtha bhaGgagtu kSaSakasya bhavati, sa hi pUrvakAle AyurabadhnAt vartamAnakAle na badhnAti, na cAnAgatakAle Ayukarma kA bandha karegA ?3 / athavA-bhUtAla meM kyA jAne Ayu. karma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM kyA vaha Ayuzana kA bandha nahIM karatA hai ? aura kyA pAha bhaviSyat kAla meM bhI usakA bandha nahIM karegA? isa prakAra rahe avadhanAt , nAti, bhanspati1, avadhanAt badhnAti na sandhyati2 adhyanAta , la nAti, bhansTyati3, abadhnAt na badhnAti, na antyati 4 the cAra bhaMga Ayukarma ke bandha ke viSaya meM zrIgautamatvAnI ne pUche-tama prabhuzrIne kahA-'goyamA ! 'asthegaie baMdhI ghaubhaMgo' yahAM ila AyuSka phArma ke bandha viSayAle jIva sUtra meM 4 bhaMga hote haiM-jale-kisI eka jIva ne bhUnakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai, vartamAna baha Ayu karma kA bandha karatA hai, aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha Ayukarma kA pandha karegA? ailA yaha prathama bhaMga abhavya jIva ko Azrita karake kahA gayA hai, tathA yaha chittIya bhaMga-kisI eka are 1 mA pramANe 'AyuSka kama abadhnAt, badhnAti bhansyati, avaghnAt padhnAti na bhansyati abadhnAt na badhnAti, bhansyati abadhnAt na banAti, na bhansyati' mA yAra maga mAyuSya bhanAbhana samayamA zrIgotamasvAbhIme zrI che che. tanA uttaramA asuzrI mA prabhAe cha-'goyamA ! atthegaie badhI caubhaMgoM' maDiyA mA mAyuSya mAnA viSaya sUtramA 4 cAra bhaMga thAya che, jemake-kaI eka jIve bhUtakALamAM AyuSya karmane baMdha karyo che, vartamAnamAM te AyuSya karmane baMdha kare che, ane bhaviSyamAM paNa te AyuSya karmane baMdha karaze? A rItane A pahele bhaMga bhavya jIvane Azraya karIne kahela che. tathA keI eka jIve bhUtakALamAM Ayukamane baMdha karyo che, vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che, ane bhaviSyamAM te tenA baMdha nahIM kare? A rItane A bIjo bhaMga je jIva carama zarIravALA
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68I bhagavatI 'pi bhantsyatIti / 'salesse jAva sukalesse cattAri bhaMgA' salezye jIve yAvat zuklalezyAvati catvAro'pi bhaGgA bhavandhi, atra yAvatpadena kRSNalezyAdInAM saMgraha stana yo na mokSaM yAsyati tasya prathamo bhaGgaH 1, yastu caramazarIratayotpatsyate tasya dvitIyo bhaGgaH 2, avandhakAle tRtIyo gaGgaH, vidyamAnacaramazarIrasya sallezya jIvane bhUtakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat meM vaha usakA baMdha nahIM karegA jo jIva caramazarIrI hotA hai usakI apekSA se kahA gayA hai, 'agradhnAt na nAti bhantsyati' aisA yaha tRtIya bhaMga upazamaka jIva kI apekSA lekara kahA gayA hai aura 'avadhvAt na badhnAti na bhantsyati' aisA yaha caturtha bhaMga kSINamohavAle jIva kI apekSA lekara kahA gayA hai| upaza maka jIva pUrvakAla meM - upazamaka avasthA se pahile hI Ayukarma kA bandha karatA hai, upazamaka avasthA meM nahIM karatA hai, aura jaba vaha zreNI patita ho jAtA hai. -tatha punaH Ayukarma kA bandha karane lagatA hai| kSINa mohavAlA jIva kSapaka zreNI para ArUDha rahatA hai ataH vaha pUrvakAla meM hI kSapaka zreNI para jabataka vaha ArUDha nahIM huA hai taba taka hI Ayukarma kA pandha karatA hai, ucha para ArUDha ho jAne ke bAda vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai tathA yahAM se jIvakA patana hotA nahI hoya che, tebhanI apekSAthI usa the. 'avaghnAt na badhnAti bhansyati' mA prbhaassene| AA trIle lauMga upazamaH latranI apekSAthI usa che. 'avaghnAt na badhnAti, na bhantsyati' mA prabhAno mA cethe| bha ga kSINameAhavALA jIvanI apekSAthI kahela che. upazamavALA jIveA pUrvakALamAM upazamaka avasthAnI pahelAM ja acuka nA maMdha kare che. upazamaka avasthAmAM baMdha karatA nathI ane jyAre te zreNIthI patita thaI jAya che. tyAre te pharIthI Ayu kramanA baMdha karavA lAge che. kSINumehavALA jIva kSapaka zreNI para ArUDha rahe che. tethI te pU`kALamAM ja-kSapaka zreNI para jyAM sudhI ArDha thaye nathI. tyAM sudhI ja AyukamanA adha kare che, tenA para ArUDha thaI gayA pachI te Ayuka nA khadha karatA nathI. tathA te avasthAthI jIvanu patana dhatu' nathI. tethI te irIdhI AyurbhunA gaMdha thte| nathI. 'salesse jAva sukkalesse cattAri bhaMgA' dezyAvANA lavamAM yAvat zubhsasezyAvANA vAmAM cAra bhagA hAya che. ahiyAM yAvat padathI kRSNavezyAvALA vigere jIvA brahaNa karAyA che. je meAkSa jatA nathI tenI apekSAthI paDele bha'ga kahela che. ane je carama zarIrI rUpe utpanna thavAnA hAya tenI mapekSAthI khIje
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU03 jJAnAvaraNIya karmAzritya bandhasvarUpam 583 jIvasya caturthI bhaGgaH 8 | evam aMgre'pi bhaGgA civicca vaktavyAH | 'alesse carimo bhaMgo' ahaye - lezyArahite jIve caramazcaturthI saGga eva bhavati alezyama zailezIgataH siddhava bhavati tayorvartamAna kAlAnAgatakALayorAyuSo'avandhakaravAditi / 'kaNDapatrikhaNaM pucchA' kRSNapAkSikaH khalu bhadanta ! AyuSkaM karma kim abadhanAt badhnAti bhantsyati, avaghnAt vadhnAti na sandhyatira avadhanAt na badhnAti bhantsyati3, avaghnAt na badhnAti na bhantsyati 4 ityevaM rUpeNa catuhai, isaliye vaha puna:- Ayukarma kA vandhaka nahIM hotA hai / 'sakesle jAya sukkale se canAri bhaMgA' leipAcAle jIva meM yAvat zukla leiyAvAle jIva meM cAra bhaMga hote haiM, yahAM yAvatpada se kRSNa lezyA vAle Adi jIvoM kA grahaNa huA hai, jo mokSa nahIM jAvegA usakI apekSA se prathama bhaga hai aura jo caramazarIra rUpa se utpanna hogA usakI apekSA se dvitIya bhaMga hai, avandhakAla meM tRtIya bhaMga hai aura jisake caramazarIra mojUda hai aise salezya jIva kI apekSA se aMtima bhaMga hai / isI prakAra se Age bhI bhaMgoM kA vivecana karanA cAhiye, 'alesse rimo' jo jIva yA rahita hotA hai usake caturtha bhaMga hI hotA hai - alezya zailezIgata jIva aura siddha jIva hotA hai, inake vartamAna kAla meM aura anAgata kAla meM Ayukarma kA bandha nahIM hotA hai / ' kaNhapakkhiNaM pucchA' kRSNapAkSika jIva ko lekara gautama ne AyuSka karma ke bandha karane ke viSaya meM aisA hI cAra aMgoMvAlA prazna kiyA hai - jaise- he bharanta ! kRSNapAkSika jIva ne kyA bhUtakAla meM Ayu bhaMga kahela che. baMdha kALamAM trIjo bhaMga kahyo che. ane jene caramazarIra kAyama che. evA lezyAvALA jIvAnI apekSAthI ceAtheA bhaMga kahela che, khAna pramANe bhAgaNa pazu bhagonI vyavasthA amala devI. 'alesse carimo' lezyA vinAnA je jIvA hAya che, teene cAtheA bhaMga ja hoya che. vaizyA vinAnA zalezI avasthAvALA jIve ane siddha jIva! hAya che, tene vartamAna kALamAM ane bhaviSya kALamAM AyukA aMdha hatA nathI. 'kaNhapakkhipaNaM pucchA' SNupAkSika bhavano Azraya urIne zrIgItabha svAmIe AyuSTakamanA khaMdhanA sabadhamAM upara pramANe ja cAra bhagAvALA prazna karyAM che. jemake-he bhagavana kRSNapAkSika jIve bhUtakALamAM AyukA badha karyAM che ? te vartamAna kALamAM Ayuka`nA adha kare che ? ane vimAM te AyuSkarmInA aMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM teNe yuka nA
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatra maGgakA praznaH pRcchayA pariprAyate / jagapAnAha-goyayA' ityAdi, 'goramA' he gautama ! 'asthagaie baMdhI baMdhai vaMdhistas' astyesako'vajAra badhnAti bhansyati maMthamo maGgaH kRSNapAkSikasya, tathA 'atyagaie baMdhI na baMdhai baMdhismA' astyekakA kRSNapAkSiko'vadhanAt na badhnAti zAspati kRSNapAkSikasya prathamatRtIyau dvau bhanI bhavataH / tatra prathamo bhaGgaH abhavyamAyasya kRSNapAkSikasya bhavati, tRtIya mAstu karma phA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha kyA Ayurma kA yandha karatA hai ? bhaviSyatkAla meM kyA vaha Ayukane kA bandha karegA ? athavAbhUtakAla meM usane Ayurma kA pandha diyA hai ? vartamAna meM vaha Ayu. karma kA pandha karatA hai? aviSyat kAla meM vaha Ayukarma kA bandha nahIM karegAra athavA-bhUlakAla meM usane Ayu karma kA bandha kiyA hai dhartamAna meM vaha Ayukarma kA pandha nahIM karatA hai? aura bhaviSyat meM yaha Ayu pharma kA bandha karane lagatA hai 3? athavA-bhUtakAla meM usane Ayukarma kA pandha kiyA hai ? vartamAna meM yaha Ayukarma kA pandha nahIM karatA hai ? aura aviSyat meM bhI vaha Ayukarma kA bandha nahIM karegA? isa prakAra 'aba mAt, adhnAti antyati1 aramAta, madhnAti na pantasyatira abadhnAt , na badhnAti, bhansthati,3 apanAt na panAti, na bhansyati' yaha cora bhaMgobAlA pravana hai| aisA yaha prasa pRcchA' zabda se gRhIta kiyA gayA hai / isa prazna ke uttara meM prazuzrI gautamasvAmI se kahate hai-'goyamA! atthegahae baMdhI paMdhA baMdhislAi' he gautama ! baMdha karyo che je vartamAnamAM te Ayukarmano baMdha kare che ? tathA bhaviSyamAM te Ayukarmane baMdha nahIM kare? 2 athavA bhUtakALamAM teNe Ayukarmane baMdha karyo che? vartamAnakALamAM te Ayukamane baMdha nathI karato? tathA bhaviSyakALamAM te Ayukamane baMdha karavA lAge che? 3 athavA bhUtakALamAM teNe Ayukamane baMdha karyo che? vartamAnamAM te Ayukamano baMdha nathI karate? ane bhaviSyamAM te Ayukarmane baMdha nahIM kare ? A pramANe 'abadhnAta, badhnAti, bhansyati 1 avaghnAt badhnAti na bhansyati 2 avaghnAt na badhnAti na bhansyati' / yA2 gaavaage| zrIgautamapAbhIya prazna 420 . mA prazna 'pucchA' 54thI ara rAya . yA praznanA uttaramA asuzrI gautabhasvAmIna 4 che -'goyamA ! atthegaie baMdhI, badhai, baMdhissaI' 3 gautama! ke kRSNa pAkSika jIva e hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM AyuSya karma bAMdhela hoya che. vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che. ane
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 7.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhakharUpam 585 AyuSkarmaNo'vandhakAle na vanAtItyevaM syAt , dvitIyacaturthamajho tu na bhavatI kRSNapAkSikatve sati sarvathA AyuSkakarmaNo'bhansyamAnatAyA abhAva iti viva. kSaNAtU / 'sukkapakvie sammadiTThI micchAdiTThI cattAri bhaMgA' zuklapAkSike samyagdRSTau mithyAdRSTau ca catvAro'pi majAH zuklapAkSikasya samyagdRSTezva, catvAro bhaGgAH, tatra abadhnAt pUrve, badhnAti ca bandhakAle, bhansyati. koI eka kRSNapAkSika jIva aisA hotA hai ki jisake dvArA pUrvakAla meM AyuSa karma bAMdhA gayA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha,use bAMdhatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha use pAMdhanevAlA hotA hai / tathA koI eka kRSNapAkSika jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvajAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai para vartamAna meM yaha usakA pandha nahIM karatA hai kintu aviSyat meM vaha usakA bandha karane vAlA hotA hai, isa prakAra se ye do bhaMga yahAM hote haiN| inameM prathama bhaMga abhavya prAya kRSNapAkSika jIca ke honA hai| tRtIya bhaMga Ayukarma ke abadha kAla meM kRSNapAkSika jIva ko hotA hai| kyoMki vaha AyuSyakarma ke andha kAla meM usakA bandha nahIM karatA hai, ataH kRSNapAkSika ke dvitIya aura caturtha bhaMga nahIM hote haiM / kyoMki kRSNapAkSikatA ke hone para sarvathA AyuSkarma kI abhansthamAnatA (abandhatA) kA abhAva hotA hai| 'sukkapakkhie, sammadiTThI, micchAdivI, cattAri bhaMgA' zuklapAkSika jIva ke samyagdRSTi jIva ke evaM miyAdRSTi jIva ke cAroM bhaMga hote haiM / inameM bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze. 1 tathA keI eka ke pAkSika jIva. e hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM AyuSya kamane baMdha karela hoya che, paraMtu vartamAna kALamAM te tene baMdha karatA nathI ane bhaviSyakALamAM te tene baMdha karavAvALe hoya che 2 A rItane A be aMge ahiyAM kRSNapAkSika jIvanA saMbaMdha hoya che. A paikI pahele bhaMga abhaya prAya kRSNapAkSika jIvane hoya che. trIje upazamaka kRSNapAkSika jIvane hoya che kemake te AyuSyakamanA abadhu kALamAM teno ba dha karatA nathI uttara kALamAM je te tene baMdha karanArA hoya che tethI kRSNapAkSika jIvane bIje ane e be bhaMga hotA nathI kemake kRSNapAkSikapaNamAM AyuSka karmane saMrvathI abhAva rahe che 'sukkapakkhie, sammadiTThI, micchAdiTThI, cattAri bhaMgA' zusayAkSi47 samyagdaSTivALA jIrane, ane micchAdaSTivALA jIvane cAre saMga hoya che. bha3-'avaghnAt , badhnAti bhannasyati1 avaghnAt , vanAti, na bhansyatira bha074
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 bhagavatIstre cAnAgatakAle iti prathamo bhaGgaH 1, avadhanAt vadhnAti na bhantsyati caramazarIrasve iti dvitIyo bhaGgaH 2 tathA avadhanAt badhnAti avandhakALe upazamAvasthAyAM vA yati ca kAle iti tRtIyo bhaGgaH, caturthabhaGgastu kSapakasya bhavatIti / mithyAdRSTistu dvitIyabhaGgake na bhantsyati caramazarIramAptau tRtIyabhaGga ke na zuklapAkSika samyagdRSTi jIva meM cAroM bhaMga hote haiM- jaise- 'avaghnAt badhnAti bhanrasyati 1 avaghnAt badhnAti na bhantsyatira avaghnAt na badhnAti bhanrasyati3 avaghnAt na badhnAti na bhantasyatiH' koI eka zuklapAkSika evaM samyagdRSTi jIva pUrvakAla meM Ayukarma ko bAMdha cukA hotA hai vartamAnakAla meM vaha use bAMdhatA hai aura anAgatakAla meM bhI vaha use bAMdhane vAlA hotA hai / aisA yaha prathama bhaMga hai / caramazarIrI hone se koI eka zuklapAkSika jIva pUrvakAla meM Ayukarma kA dhandha kara cukA hotA hai. aura vartamAna kAla meM bhI vaha Ayukarma ko bAMdhatA hai para bhaviSyatkAla meM vaha use bAMdhane vAlA nahIM hai| aisA yaha dvitIya bhaga hai| tathA koI eka zuklapAkSika evaM samyagdRSTi jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai vartamAna meM vaha avandhakAla meM yA upazamAvasthA meM usakA bandha nahIM karatA hai AgAmI bandhakAla meM usakA bandha karanevAlA ho jAtA hai / aisA yaha tRtIya bhaMga hai / caturtha bhaMga zuklapAkSika evaM sampragdRSTi kSapaka jIva kI apekSA se hotA hai / mithyAdRSTi jIca meM bhI ye hI cAra bhaMga hote anAt na badhnAti, bhantsyati3 avaghnAt, na badhnAti na bhantsyati4' artha eka zukalapAkSika jIva pUrva kALamAM AyukamanA khadha karI cUkele hoya che, vartamAna kALamAM te tenA adha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tenA adha karavAvALA hAya che. A pramANenA A pahelA bhaMga kahela che. 1 caramazarIrI hAvAthI keAI eka zukalapAkSika jIva pUrvakALamAM AcukamanA ma"dha karI cUkela hAya che, ane vamAna kALamAM paNa te tenA adha kare che. paraMtu bhaviSyamAM te tene baMdha karavAvALA hAto nathI. e pramAthenA A bIjo bhAga kahela che. r tathA kei eka zukalapAkSika jIva evA hAya che ke-jeNe pUrvakALamAM AyukanA khaMdha karyAM hAya che, vata mAnamAM eTale ke, amanya kALamAM agara upazama avasthAmAM tenA baMdha karatA nathI. AgAmI adha kALamAM athavA upazamathI patita avasthAmAM tene badha karavAvALA thaI jAya che. e pramANe nA A trIjo bhAga kahyo che, ceAtheA bhaMga zukala pAkSika kSapaka jIvanI apekSAthI hAya che, mithyA dRSTivALA jIvamAM paNa Aja smAra
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya bandhasvarUpam 587 baghnAtyavandhakAle, caturthe na badhnAti avandhakAle, na bhantsyati caramazarIraprAptAviti / 'sammAmicchAdiTThI pucchA' samyag mithyAdRSTiH pRcchA he bhadanta ! samyagUmidhyAdRSTi jIvaH AyuSkaM karma kim avaghnAt badhnAti bhantsyati 1, avadhanAt badhnAti na bhantsyati2, avaghnAt na badhnAti bhantayati3, avadhnAt na badhnAti haiM-dvitIya bhaMga meM jo 'na bhantsyati' aisA kahA hai vaha caramazarIra kI prApti kI apekSA se kahA haiM tRtIya aMga meM jo 'na badhnAti' aisA kahA hai vaha andhakAla meM nahIM bAMdhane kI apekSA se kahA hai, caturtha meM 'na baMdhnAti na bhantasyati' aisA jo kahA gayA hai vaha avandhakAla meM use nahIM bAMdhatA hai tathA caramazarIra kI prApti meM Age vaha use nahIM bAMdhegA isa apekSA se kahA gayA hai / 'sammAmicchAdiTThI pucchA' he bhadanta ! jo jIva samyagmithyAH dRSTi hotA hai-so kyA usane bhUtakAla maiM Ayu karma kA bandha kiyA gayA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha : kyA Ayukarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha Ayukarma kA baMdha karegA ? athavA - usane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai ? bhaviSyat meM vaha usakA baMdha nahIM karegA ? athavA - pUrvakAla meM usakA usane bandha kiyA hai ? vartamAna meM yaha usakA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha karegA? athavA - bhUtakAla meM hI vaha usakA baMdha kara cukA hai, vartamAna meM vaha lge| hAya che. mIla la'gamAM 'na bhantsyati' me prabhA udhu che, te yarabha zarIranI pApti thA laya te avasthAmA uDela chetrIla aMgamAM 'na badhnAti ' e pramANe kahela che, te amanya kALamAM Ayukama na khAMdhavAnI apekSAthI aDesa che. thAyA lagamAM 'na badhnAti' na bhansyati' me prabhA ne usa che, te akhanya kALamAM tenA aMdha bhaviSyamAM nahI kare te apekSAthI kahela che. "sammAbhicchAdiTThI pucchA' he bhagavAna ne kaba samyagmithyAdRSTi hoya che, te teNe pUrvakALamAM AyuSya karmonA adha karyAM hAya che? vartAmAnamAM te AyuSya kama nA baMdha kare che ? tathA bhaviSyamAMpaNa te AyuSya karmonA badha karaze ? athavA teNe bhUtakALamAM ANu karmAMnA khaMdha karyo che? vamAnamAM te tenA khadha kare che ? bhaviSya kALamAM te tenA madha nahI kare ? athavA pUrva kALamAM teNe yuka'nA baMdha karyAM che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karatA ? bhaviSya kALamAM te teneA 'dha karaze ? athavA bhUtakALamAM ja te tenA
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 188 bhagavatIsUtre na bhansyati4, ityevaM krayeNa catubhagakA praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atyagaie baMdhI na baMdhai baMdhissaI' astyekako'vadhnAt na bannAti bhansyati3, 'a-the gaie baMdhI na baMdhai na baMdhissai' astyekako'vadhnAda na badhnAti na bhansyavi4, ana tRtIyacaturtha bhaGgo bhagavasA anumoditau / samyagamithyASTizayu na badhnAti, caharAzarIratve ca kazcinna bhansyatIti kRtvA tRtIyacaturthAveva bhaGgo bhAta iti / 'nANI jAva ohinANI canAri bhaMgA' jJAnI yAvat usakA baMdha nahIM karatA hai ? aura kyA bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha karegA ? isa prakAra se yaha-'apanAt padhnAti, bhansthati 1 abadhnAla, panAti, na bhAsyati2 apanAt, na padhnAti, bhAtsyati3 avaghnAt, na badhnAti, na mantsyati' yahAM cAra bhaMgoMvAlA prazna zrI gautamasvAmI ne prabhuzrI se pUchA hai, isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goSamA ! agaie baMdhI, na baMdhaha, baMdhissaI' he gautama! sampagmi. thyAdRSTi jIvoM meM se koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrva kAla meM Ayu kA vadha kiyA hotA hai, para vartamAna meM usakA bandha nahIM karatA hai, AgAmI kAla meM bAha ulako punaH vadha karane lagatA hai| tathA koI eka jIva aisA hotA hai jisane pUrvakAla meM Ayukarma kA pandha kiyA hotA hai para vartamAna meM usakA bandha nahI karatA hai aura na bhaviSyat meM vaha usakA bandha karatA hai / isa prakAra se tRtIya aura caturtha bhaMga yahAM para prabhuzrI ne pradarzita kiye haiN| baMdha karI cUkyA che ? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karato? ane bhaviSyamAM tata 55 nahI 4re ? 24! pramANe mA 'avanAta, badhnAti, bhansyati1' avasnAtU , badhnAti, na bhansyati2 abadhnAt na badhnAti, na bhansyati3 avaghnAt , na badhnAti, na bhansyati4' mA yAra sage pANI prazna gItamasvAmI prasana pUchesa cha. mA prazna uttaramA pramuzrI gautama svAbhAra 4 che 'goyamA ! 'atthegaie badhI, na badhai badhissaI' hai gItama! sabhyabhicyASTivANA / paikI kaI eka jIva e hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM Ayu karmane baMdha karyo hoya che, paraMtu vartamAna kALamAM te tene baMdha karatA nathI, ane bhaviSya kALamAM te pharIthI tene baMdha karavA lAge che, tathA kaI eka jIva e hoya che ke jeNe pUrva kaLamAM Ayu karmane baMdha karela hoya che. paraMtu vartamAnakALamAM tene baMdha karatA nathI ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze nahIM. A pramANe ahiyAM trIjo ane bhaMga prabhuzrIe pragaTa karela che,
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 3.1 sU03 jJAnAvaraNIyakarmAzritya vandhasvarUpam 589 avadhijJAnI eSAM catvAro'pi bhaGgA bhavanti iti jJAnI-sAmAnyajJAnI, yAvatpadena matizrutajJAnino grahaNaM bhavati / 'maNapanavaNANI pucchA' manAparyajJAnI kim AyuSkaM karma atramAt badhnAti bhansyali ityAdi catuGgamA praznaH bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaDae baMdhI baMdhai vadhissaI' astyekakaH ekaH kazcit manaHparyavajJAnamA AdhukaM karma pUrvakAle abadhnAva samprati __ sampariprathayAiSTi jIva Ayukarma kA baMdha nahIM karatA hai tathA koI samyagmiyAdRSTi jIva gharamazarIrI hone para AgAmI kAla meM bhI usakA baMdha karane vAlA nahIM hotA hai, isa kAraNa yahAM tRtIya aura caturtha bhaMga hI kahe gaye haiN| zeSa do bhaMga nahIM kahe gaye haiN| 'nANI: jAva ohinANI cattAhi bhaMgA' jJAnI jIva meM yAvat avadhijJAnI meM cAra bhaMga hote haiN| jJAnI pada se yahA~ 'sAmAnyajJAnI' grahIta huA hai, tathA yAvat pada se 'bhatijJAnI, zrutajJAnI' inakA grahaNa huA hai| 'bhagaejjavanANI pucch|' hai bhadanta ! manAparyavajJAnI ke sambandha meM merA prazna hai-arthAt manaHparyajJAnI ne kyA pUrvakAla meM Ayu karma kA pandha kiyA hai ? vaha vartamAna meM vaha usakA kyA dhandha karatA hai ? bhaviSya meM kyA vaha usakA vadha karegA ? ityAdi rUpa se yahAM zeSa 3 aMga aura prakaTa karanA cAhiye, 'uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA! asthAie paMdhI, baMdha, baMdhissa he gautama! kisI eka manAparyapajJAnI ne pUrvakAla meM AyuSka karma kA bandha kiyA hai, vartamAna - - samyamithyA daSTi che Ayukarmane baMdha karatA nathI tathA kaI samyamidaSTi jIve caramazarIrI thAya tyAre AgAmI kALamAM paNa tene baMdha karavA vALA hatA nathI, e ja kAraNe ahiyAM trIjo ane ce che Minor 8 . zrInA me yA nathI. 'nANI jAva ohinANI cattAri saMgA' jJAnI vane yAvat savadhijJAnI chapane yAra sagI sAya che. jJAnI parathI ahiyAM sAmAnyajJAnI grahaNa thayela che. tathA yAvatpadathI matijnyaanii, zuzAnI yahae / yayA che. 'maNarajjavanANI pucchA, mana:paya yajJAnAnA saMbaMdhamAM gautama svAmIe prazna karela che ke he bhagavAna mana paryava jJAnavALA jIve pUrva ka LamAM Ayukamano ba dha karyo che? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che ? bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze ? vigere prakArathI bAkInA traNa bhAge ahiyAM samajI levA A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! atthegaie baMdhI, baMdhai, baMdhissai' gautama bhanA5ya. jJAnIe pUrvakALamAM AyuSya karmane baMdha karyo che. vartamAnamAM te tene
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 bhagavatIye vadhnAti, bhaviSyakAle bhansyati1, 'atthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissaI' astyekako'badhnAt na baghnAti bhansyati 'atthegaie baMdhI na baMdhaina baMdhissaI' astyekako'dhanAt na badhnAti na mantpati4 ityevaM prathamatRtIya caturthAtmakAstrayo makA anumoditA bhagavatA manaHparyavajJAninAm / tatrAsau pUrvakAle AyurabadhnAt idAnI devAyurvadhnAti tato manupyAyu mantsyatIti prathamo bhaGga, avaghnAt vadhnAtina bhansyatItyAkArako dvitIya maGgo na sambhavati avazyaM devatve manuSyAyupo bandhanAda meM vaha usakA baMdha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha usakA bandha karegA, 'atthegaie baMdhI, na dhaMdhA, baMdhistada' tathA koI eka manAparyava. jJAnI aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyuSka karma kA pandha kiyA hai, para vartamAna meM vaha lalakA dhandha nahIM karatA hai, bhaviSyata meM vaha usakA baMdha kregaa| 'atthegahae baMdhI, na baMdhana baMdhissa tathA-koI eka manAparyavajJAnI aisA bhI hotA hai ki jisane pUrva kAla meM hI Ayu. kakarma kA baMdha kiyA hotA hai, vartamAna meM vaha usakA baMdha nahIM karatA hai aura na bhaviSyat meM bhI vaha usakA bandha kregaa| isa prakAra se yahAM prathama tRtIya aura caturtha ye tIna bhaMga hote hai| inameM se prathama bhaMga kA tAtparya aisA hai ki manAparyaghajJAnI pUrvakAla meM Ayu kA yaMdha kara cukA hotA hai vartamAna meM vaha devAyu kA bandha karatA hai, usake yAda vaha phira manuSyAyu kA dhandha kregaa| yahAM para 'avaghnAt, badhnAti, na bhansyati' aisA jo yaha dvitIya bhaMga hai vaha saMpavita nahIM hotA hai kyoMki devarava meM vaha niyamataH manuSyAyu kA vadha karanevAlA hotA hai| 55 re cha ? bhane laviyamA pa ta ta 422 'atthegaie baMdhI na paMdhai, badhisvai' tathA me manaH5vajJAnI / DAya - pUrva kALamAM AyuSya karma baMdha karyo che, paraMtu vartamAna kALamAM te tene madha 42tA nathI. bhaviSyamA ta tn| ma 42" "atthegaira badhI, na paMdhara, na ba dhissai' tathA 17 me manaH5 jJAnI mevA 54 saya cha, 4 pUrvakALamAM ja AyuSya karmane baMdha karelo hoya che. vartamAnamAM te tene baMdha karatA nathI tema bhaviSya kALamAM paNa tene baMdha karaze nahIM A rIte ahIMyA pahele trIjo ane ethe e traNa bhaMga hoya che. te paikI pahelA bhaMganuM tAtparya e che ke-manaH paryAvajJAnI pUrva kALamAM Ayukarmane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAna kALamAM te devAyune baMdha kare che, te pachI te 52rI bhanuSya maayune| maya 422. maDiyAM 'abadhnAt , badhnAti, na bhansyati, savA 2 mA mIne ma cha, ta samavatI nathI. bha deva paNAmAM te niyama thI manuSya Ayune baMdha karavAvALA hoya che. trIje
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandrikA TIkA za026 u. 1 sU03 jJAnAvaraNIya karmAzritya bandhasvarUpam 591 tRtIya bhaGgastu upazamakasya bhavati, sa hi na badhnAti pratipatitazca bhantsyatIti / caturthabhaGgastu kSapakasya bhavatIti / 'kevalanANe caramo bhaMgo' kevalajJAninAM tu atara bhaGgo bhavati kevaLI hi Ayu ne vadhnAti na vA agre bhanrasyati siddhigamanAt iti / ' evaM eeNaM kameNaM no sannovautte vitiyavihUNA jaheva maNapajjananANe' evam anena krameNa nosaMjJopayukte jIve dvitIyamaGgavihInAH prathamatRtIyacaturthabhaGgA bhavanti yathaiva manaHparyavajJAne manaHparyavajJAnivadeva nosaMjJopayuktasya dvitIyabhaGgarahitAstrayobhaGgA veditavyA iti / 'avedae akasAI ya taya causthA java sammAmicchatte' aveda ke akapAyini ca tRtIyacaturthI yathaiva samyagramidhyAtve tRtIya bhaMga upazamaka ke hotA hai kyoMki usake dvArA pUrvakAla meM Ayu kA bandha kiyA jAtA hai, para vartamAna meM vaha Ayu kA bandha nahIM karatA hai, parantu jaba zreNI se upazamaka zreNI se patita ho jAtA hai taba vaha Ayu kA bandha karane lagatA hai / caturtha bhaMga kSapaka kI apekSA se hai, 'kevalanANe caramo bhaMgo' kevalajJAnoM ke carama hI bhaMga hotA hai, kyoMki kevalI vartamAna meM Ayu kA bandha nahIM karatA hai, aura na vaha bhaviSyat kAla meM bhI Ayu kA bandha karanevAlA hotA hai| kyoMki vaha to siddhi meM gamana karanevAlA hotA hai / ' evaM eeNaM kameNaM no sanovante, vitiyaviNA jaheba maNapajjabanANe' isI prakAra se isa krama dvArA no saMjJopayukta jIvoM meM dvitIya aMga ke binA bAkI ke prathama tRtIya aura caturtha aise tIna bhaMga manaHparyavajJAnI ke jaise jAnanA cAhiye, 'avedae akasAI ya taiya ghautthA jaheba lambAmicchatte' veda " bhaga upazama vALAne hAya che, kema ke tenA dvArA pUrva kALamAM Ayune baMdha karavAmAM Ave che. paraMtu va`mAna kALamAM te AyunA baMdha karatA nathI. paraMtu jyAre upazama zreNIthI patita thaI jAya che, tyAre te AyunA baMdha 42vA lAge che. thothe| lauMga kSapAnI apekSAthI uDe he 'kevalanANe caramo bhago' ThevaNa jJAnIne do lauMga hoya he prema-devalI vartamAna aNabhAM Ayune aMdha karatA nathI. tathA te bhaviSyamAM kALamAM paNa Ayune badha 42vAvAjA hotA nathI. usa tethe| siddhimAM bhavAtrANA heya che. 'evaM eeNaM kameNaM noca-novautte, vitiyavihUNA jaheva maNapajjavanANe' yethe 4 prabhASe mA kramathI nAsa'jJopacegavALA jIvAmAM khIjA bhaMga vinA mAkInA paheleAtrIe ane ceAthe evA traNa bhage| manaH vajJAnInA kathana pramANe DhAya che 'avedara akasAI ya tahayacautthA jaheva sammAmicchate' veha vinAnA
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ TOS bhagavatIya samyagmithyASTikadeva avedakasyAkapAyinazca tRtIyacaturthI eva bhaGgo bhavataH avedako'kapAyI ca kSapakAupazamako za sayozcAyupo vartamAnavandho na bhavati, upazamakamya matipatiyo bhanratyati, kSapastu naiva antsyatIti kRtyA tRtIya caturthAveca bhavata iti / 'ajogimi carimo' ayogini caramo bhajo bhatrati , ayogitvAdeveti / 'seselu padesu cattAri bhaMgA jAva agAgArovautte' zeSeSu kathita vyatirikteSu ajJAnamatyajJAnAdi saMjJopayuktAhArAdi saMjJopayukta saveda strIvedAdi sakapAyakrodhAdi kapAya sayogimanoyogyAdi sAkAropayuktAnAkAropayuktalakSaNeSu catvAro'pi bhaGgA jJAtavyA iti sU0 3 // rahita aura akaSAyI jIva meM sIlarA aura caudhA sampamithyASTi ke jaise jAnanA cAhiye, veda rahita aura kArAya rahita jIva cAhe kSapaka ho yA upazamaka ho ule calammAna meM Ayu kA vadha nahIM hotA hai, parantu upazamakato patita ho jAne para usakA bandha karegA aura kSapaka usakA yandha nahIM kregaa| ina adhinAya se yahAM tRtIya aura caturtha ye do aMga hI hote haiN| 'ajogini carimo' ayogI meM ayogI hone se carama bhaMga hI hotA hai / 'lelesu padesa cattAri bhaMgA jAva aNAgArovautte' zeSa padoM meM-ina phathita padoM ke atirikta ajJAna meM matyajJAnI AdikoM meM saMjJopayukta meM, AhArAdi saMjJopayukta meM saveda meM, strIveda AdivAloM meM, kaSAyamAhita meM, zodhAdi kaSAyavAloM meM, sayogI meM, manoyogI Adi jIvoM meM, sAkoropayogayoloM meM aura anAkAropayogavAloM meM-cAnoM hI bhAga hote haiM aisA jAnanA cAhiye // 3 // ane akapAyI jIvane samyagdaSTivALA jIvanA kathana pramANe trIjo ane e e be bhAge samajavA joIe. veda rahita ane kaSAyarahita jIva cAha kSapaka hoya athavA upazAmaka hoya tene vartamAnamAM A yukarmane baMdha hete nathI paraMtu upazama to patita thAya tyAre tene baMdha karaze ane kSapaka teno baMdha nahI kare e abhiprAyathI ahiyAM trIjo ane cotho e An DAya cha ajogi mi carimo' mayobhI yA vAthI chedasA DAya cha 'sesesu padesa cattAri bhagA jAva aNAgArovautte' mAjhInA padamAM A upara kahela pade zivAya ajJAnamA-matijJAnI vigeremAM, saMjJopagavALAmAM, AhAra vigere saMpagImAM, savedamAM strIveda vigere vALAmAM kaSAya sahitamAM kola vigere kaSAyavALAomA, sagImAM mane, cenI vigere jIvone sAkAropayogavALAomAM ane anAkAro paga vALAomAM cAre bhaMga hoya che, tema samajavuM. sU0 3 -
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA rIkA za026 u.1 su04 nairayikANAM AyukarmavandhanirUpaNam 593 ___ mUlam-neraie jaM bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! atthegaie pattAri bhaMgA, evaM savvattha vi neraiyANaM cattAri bhaMgA, navaraM kaNhalesle kaNhapakkhie ya paDhamataiyA bhaMgA, sammAmicchatte taiya cutthaa| asurakumAre evaM ceva, navaraM kaNhalesse vi cattAri bhaMgA bhANiyavvA, sesaM jahA neraiyANaM, evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavIkAiyANaM savvastha vi cattAri bhaMgA, navaraM kaNhapazkhie paDhamataiyA bhNgaa| teu. lesse pucchA, goyamA ! baMdhI na baMdhai baMdhistai selesu savvastha cattAri bhNgaa| evaM AukkAi ya vaNastaikAiyANaM vi niravasesaM teukkAiya vAukAiyANaM savvattha vi paDhamataiyA bhNgaa| veiMdiyateiMdiyacauridiyA NaM pi samvattha vi paDhamataiyA bhNgaa| navaraM sammatte nANe AbhiNivohiyanANe sucanANe taio bhNgo| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kaNhapavikhae paDhamataiyA bhNgaa| sammAmicchatte taiyacautthA bhaMgA, sammatte nAge AbhiNibohiyanANe suyanANe ohinANa, eesu paMcasu vi padesu viiyavihUNA bhaMgA, sesesu cattAri bhNgaa| maNussANaM jahA jIvANaM navaraM sammatte ohie nANe AbhiNibohiyanANe suyanANe ohinANe, eesu viiyaviruNA bhaMgA, sesaM taM cev| vANamaMtarajoisiyavamANiyA jahA asurkumaaraa| nAmaMgoyaM aMtarAyaM ca, eyANi jahA nANAvaraNijjaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai ||suu0 4 // chabbIsame baMdhasae paDhamo uddeso lamatto // 26-1 // chAyA-nairayikaH khalu bhadanta ! AyuSkaM karma kim avadhnAt pRcchA, gautama ! aratyekakazcatvAro bhaGgA, evaM sarvatrApi nairayikANAM catvAro bhaGgAH, navaraM kRSNAlezye kRSNapAkSike prathamatRtIyau bhaGgo, samyagmithyAtve tRtIyacaturyo / bha0 75
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 bhagavatI asurakumAre evameva, navara' kRSNalezye'pi catvAro bhaGgA bhaNitavyAH, zepa yathA nairayikANAm evaM yAvat stanitakumArANAm / pRthivIkAyikAnAM sarvatrApi catvAro bhannAH, navaraM kRSNapAkSike prathamatRtIyau bhnauN| tejolezyaH pRcchA, gautama | avaghnAt na badhnAti bhatsyati, zepeSu sarvatra catvAro bhaGgAH / evamaSkAyikaghanaspatikAyikAnAmapi niravazeSam / tejaskAyikavAyukAyikAnAM sarvatrApi prathama tRtIyo bhaGgo / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAmapi sarvatrApi prathamatIyo, 'navaraM samyaktve jJAne AbhinivodhikajJAne zrutrajJAne tRtIyo bhaGgaH / paJcendriyattiryagyo. nikAnAm kRSNapAkSike prathamatRtIyau bhagau, samyagUmithyAtve tutIyacaturthoM maGgo / samyaktve jJAne AbhiniyodhikajJAne zrunajJAne avadhijJAne, eteSu paJcasvapi padeSu dvitIyavihInA bhaGgAH, zepeSu catvAro maGgAH, manuSyANAM yathA jIvAnAm / navaraM samyaktve audhikajJAne Abhinivodhika jJAne zrutajJAne avadhijJAne eteSu dvitIyavihInA bhaGgAH, zepaM tadeva / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA.yathA amrkumaaraaH| nAmagotram AntarAyikaM ca, etAni yathA jJAnAvaraNIyam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati |mu0 4 // ' paviMzatitame vandhazatake prathamoddezakaH samAptaH // 26-1 // TIkA-'neraie NaM bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA' nairayikaH khala bhadanta ! AyuSkaM karma kim abadhnAt vadhnAti bhansyati 1,. avaghnAt badhnAti 'neraieNabhaMte ! AuyaM kammaM ki baMdhI baMdhai-pucchA'-ityAdi TIkArtha- gautamasvAmIne isa sUtradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai he bhadanta ! nairayika jIva ne kyA pUrvakAla meM Ayukarma kA vadha kiyA hai? kyA vartamAnakAla meM usakA bandha karatA hai ? aura bhaviSyatkAla meM kyA vaha usakA bandha karegA? athavA-bhUtakAla meM usane usakA pandha kiyA haiM ? vartamAna meM vaha usakA candha karatA hai ? bhaviSyatkAla meM vaha usakA bandha nahIM karegA? athavA-bhUtakAla meM usane usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA vadha nahIM karatA hai ? bhaviSyat 'neraie Na bhaMte ! Ayukamma ki baMdhI, vadhai, pucchA' tyAhi. TIkArca-gautamasvAmIe AsUtradvArA prabhuzrIne evuM pUchayuM che kehe bhagavana nArakIya jIve bhUtakALamAM Ayukamane baMdha karyo che? vartamAna kALamAM te tene badha kare che? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM teNe tene baMdha karyo che ? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che? ane bhaviSya kALamAM tene baMdha nahIM kare ? athavA bhUtakALamAM te tene ,
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmavandhanirUpaNam 595 na bhansyatira, kimAyupkaM karma avadhnAt na vadhnAti bhansyati3, avadhnAt na badhnAti na bhansyati4, ityevaM krameNa pRcchayA caturbhaGgakaH praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie catAri bhaMgA' astyekaphazcatvAro bhaGgAH he gautama ! kazcideko AyuSkaM karma avadhnAt vadhnAti bhansyati1, kazcideko'vadhnAt vadhnAti na bhanssyati2, kazcideko'vadhnAt na badhnAti bhansyati 3, kazcideko'badhnAt na vadhnAti na bhantsyati 4, meM kyA vaha usakA bandha pharegA ? athavA bhUtakAla meM usane usakA vadha kiyA hai ? vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai? aura bhaviSyat meM bhI kyA vaha usakA bandha nahIM karegA ? isa prakAra se ye cAra prazna gautama ke yahA~ 'pucchA' zabda se gRhIta hue haiM isake uttara meM prabhuzrI gautama se kahate haiM-goyamA ! 'atzegahae cattAri bhaMgA' he gautama ! koI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyuSkakA badha kiyA hotA hai vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyatkAla meM bhI vaha usakA bandha karegA 1 tathA koI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyuSyakA bandha kiyA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai para bhaviSyakAla meM vaha usakA bandha karanevAlA nahIM hotA hai 2 tathA koI eka nAraka jAya aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyuSkarma baMdha karyo che ? vartamAnamAM tene baMdha nathI karato? ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM teNe tene badha karyo che? vartamAnamAM te tene baMdha nathI karate ? ane bhaviSyamAM paNa te tene baMdha nahIM kare ? A pramANe nA A cAra baMgo rUpI prazna gautama svAmIe prabhuzrIne pUchela che, mA yA2 mAbhapraza 'pucch|' se 54thI aDathaye cha. mA praznanA uttaramA pramuzrI gautamasvAmI 4 cha -'atthegaie cattAri bhaMgA' hai gautama! koI eka nAraka jIva e hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM nAraka AyuSyane badha karyo hoya che, vartamAnamAM paNa te tene baMdha kare che. ane bhaviSyamAM tene baMdha karaze.1 tathA keI eka nAraka jIva e hoya che kejeNe bhUtakALamAM nAraka AyuSya ne baMdha karyo che. vartamAnamAM paNa teno baMdha kare che, paraMtu bhaviSyamAM te tene baMdha karaze nahIM.2 tathA kaI eka tAraka java e hoya che ke-jeNe pUrva kALamAM AyuSya kamane baMdha karyo
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle ityevaM catvAro'pi bhaGgA nArakANAmAyuSkarmavandhe bhagavatA anumoditAH tatra nArakaH pUrvamApuravaghnAt, vAdhakAle badhnAti, bhavAntare bhansyatIti prathamo bhagaH, bhaviSyatkAle prAptavyasiddhi kasya nArakasya avadhnAt vadhnAti na bhantsyatIti dvitIyo maGgaH, avadhnAt na badhnAti bhansyatIti tRtIyo bhaGgo bandhakAlAbhAvaM bhaviSyatkAlikavandhaM cApekSya bhavati nArakavizeSasya / baddhaparamavikAyupo nArakasya anantaraM prAptavyacaramabhavasya caturtho'vadhnAt na kA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai para bhaviSyat meM vaha usakA bandha karegA 3 tathA koI eka nAraka jIva aisA hotA hai ki jisane kevala pUrvakAla meM hI AyuSka kA bandha kiyA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai aura na bhaviSyakAla meM vaha usakA pandha karegA4 / inameM prathama bhaMga jisa nAraka ne pUrvakAla meM AyukA bandha kiyA hai, vartamAna meM bandha kAla meM jo AyukA bandha karatA hai, aura avAntara meM jo AyukA bandha karegA usa nAraka kI apekSA se hai, dvitIya bhaMga bhaviSyat kAla meM jise siddhigati kI prApti hotI hai usakI apekSA se hai, tRtIya bhaMga vartamAna kAla meM a. bandha kAla meM- jo AyukA bandha nahIM karatA hai para bhaviSyakAla meM vaha usakA bandha karanevAlA hai aise nAraka kI apekSA se hai aura caturtha bhaMga jisa nAraka ne parabhava kI AyukA vadha kara liyA hai, aura vartamAnakAla meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai aura anantara prAptavya carama bhava meM hI jise mukti prApta hotI hai aise nAraka kI che, vartamAnamAM te teno bAdha karatuM nathI. paraMtu bhaviSyamAM te tene baMdha karaze 3 tathA keI eka nAraka jIva e hoya che ke-jeNe kevaLa bhUtakALamAM ja nAraka AyuSyane baMdha karyo hoya che. vartamAnamAM tene baMdha karatA nathI. ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze nahIM. AmAM pahele bhaMga je nArake bhUtakALamAM Ayune baMdha karyo che. vartamAnamAM Ayu baMdha kare che, ane bhavAntaramAM je Ayune baMdha karaze te nArakanI apekSAthI kahela che. bIjo bhaMga bhaviSyamAM jene siddhi gatinI prApti thavAnI hoya che, tenI apekSAthI kahela che. trIjo bhaMga vartamAna kALamAM baMdha kALamAM je Ayuno baMdha nathI karatA paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha karavAnA che, evA nArakanI apekSAthI kahela che, ane cotho bhaMga je nArake parabhavanI AyuSyane baMdha karI lIdhuM hoya che ane baMdha kALamAM te tene baMdha karato nathI ane pachInA kALamAM jene mukti prApta thAya che, evA nArakanI
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmavandhanirUpaNam 597 badhnAti na bhansyatItyAkArakA / 'evaM samvattha vi nerajhyANaM cacAri bhaMgA' evaM sarvatrApi padeSu nArakANAM catvAro bhaGgA jJAtavyAH sarvatra padeSu lezyAdipu catvAro bhaGgA yojanIyAH, yasmin pade vailakSaNyamasti tAza padaviSayakaM vailakSaNyaM dyotayitumAha-'navaraM' ityAdi, 'navaraM kaNhalesse kaNDapakkhie paDhamataiyA bhaMgA' navaraM vailakSaNyametadeva yat kRSgalezyanArake kRSNapAkSikanArake ca prathamatRtIya bhaGgo eva viniyojyau, lezyApade kRSNale zyeSu prathamatRtIyau bhaGgau bhavataH, tathAhi kRSNalezyonAraka AyuSkarma anadhanAt atItakAle, vartamAnakAle ca badhnAti, bhavidhyatkAle bhansyati ceti prathamo bhaGgaH 1, dvitIyastu abadhnAt badhnAti na bhansyatItyAkArako bhaGgo na saMbhavati, yataH kRSNalezyanArakasya tiryagyonike. putpatti bhavati tathA acaramazarIreSu manuSyeSu kRSNalezyAdi paJcama narakapRthivyAapekSA se hai| "evaM sabyasthya vi neraiyANa cattAri bhaMgA" isI prakAra lezyAdika samasta padoM meM bhI nArakoM ke cAra bhaMga jAnanA cAhiye, parantu jisa pada me bhinnatA hai use sUtrakAra svayaM hI "navara kAhasse kahapakkhie paDhapratacyA aMgA" isa sUtrapATha dvArA prakaTa karate haiM-kRSNa lezyAvAle nAraka meM aura kRSNapAkSika nAraka meM prathama evaM tRtIya aMga hI hote hai dvitIya evaM caturtha bhaMga nahIM hote haiN| kyoM ki kRSNalayAvAlA jo nAraka hotA hai vaha bhUtakAla meM Ayukarma kA bandhaka hotA haiM vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura aviSyatkAla meM bhI vaha usakA vadha karanevAlA hotA hai| "avadhatAta, badhnAtila sansthati" aisA jo dvitIya bhaMga hai vaha yahAM isaliye nahIM hotA hai ki kRSNalezyAvAle nAraka kI tirthazca yoni meM utpatti hotI hai| tathA acaramazIrI manuSyoM meM mapekSAthI cha, 'evaM ettha vi neraiyA NaM cattAri bhagA' me prabhArI sezyA vigere saghaLA padamAM paNa nArake saMbaMdhI cAra bhaMge samajavA joIe. 52'ture pahA bina pA che, te sUtrA2 svayaM 'navaraM kaNhalese kaNhapakkhie paDhamataiyA bhagA' mA sUtrapA dvArA pragaTa 42 che. hai- zyA nArakamAM ane kRSNa pAkSika narakamAM pahelo ane trIjo bhaMga ja hoya che. bIje ane etho bhaMga hotA nathI kemake-kRSNa zyAvALA je nAraka hoya che, bhUtakALamAM te Ayukarmano baMdha karavAvALo hoya che. vartamAnamAM paNa te teno badha kare che ane bhaviSyamAM paNa te tene baMdha karavAno hoya che. 'avaghnAt vadhnAti na bhansyati' mA prabhArI nAle mIla cha. te mAhiyAM e mATe hoto nathI ke kRSNa lAvALA nArakanI tiryaMnca enimAM utpanI
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598 bhagavatIstre diSu bhavati, na ca tata uddhRtaH siddhipanyAnamadhirohati, tadevamasI kRSNalezyo nArakaH tiyaraponikAyAyu vA puna mantsyati acaramazarIratvAditi / tathA kRSNalezyo nAraka AyuSkarmaNo'bandhakAle AyuSkaM karma na vadhnAti, bhaviSya skAle tu antasyatItyevaM tRtIyo bhajo ghaTate / caturtha bhaGgAstu kRSNalezyanArakasya nAsti, AyuravandhakatvasyAmAvAdataH dvAveva prathamatRtIyau bhaGgau kRSNalezyanArakasya 'navaraM' ityAdinA kathitau iti / evaM kRSNapAkSikanArakasya Ayuka, aba dhnAt vadhnAti bhAtasyatIti prathamo bhaGgaH1, dvitIyastu avadhanAt vadhnAti na bhansyatItyAkArako maGgo na bhavati yataH kRSNapAkSiko nArakA AyurveddhvA puna ne bhantsyatItyetannAsti tasya carama bhavasyAbhAvAditira / tRtIyastu bhaGgo'badhnAta na vadhnAti (yataH kRSNapAkSiko nAraka AyuSkAbandhakAle AyuSkaM karma na badhnAti) agre ca bhansyatIti bhavatyeva3 / caturthabhagastu na bhavati kRSNapAkSikanArakasya AyuravandhakatvasyAbhAvAditi4, tadevaM dvAveva prathamatRtIyabhaGgau kRSNapAkSikasya evaM paJcama naraka pRthivI AdikoM meM kRSNalezyA Adi lezyAeM hotI haiM, isaliye vahAMse javRtta hubhA-nikalA hubhA-jIva siddhimArga kA pathika nahIM hotA hai isa prakAra kRSNalezyAvAlA nAraka tiryazcayonika AdikoM meM Ayukrarma kA bandha karake punaH AyukA vandhaka hotA hai| kyoM ki aisA jIca acarama zarIravAlA hotA hai| tathA-kRzNalezyAghAlA nAraka Ayu karma ke abandhakAla meM Ayurma kA bandha nahIM karatA hai / parantu vaha bhaviSyakAla meM usakA vadha kregaa| isa prakAra se tRtIya bhaMga ghaTita hotA hai| caturtha bhaMga yahAM kRSNalezpAvAle nAraka ke hotA nahIM hai kyoMki isake AyukI avbandhakatA kA abhAva hai| isa kAraNa pUrvokta prathama aura tRtIya ye do bhaMga hI yahAM ghaTita hote haiM / isI prakAra yahI prathama aura tRtIya bhaMga kRSNapAkSika nAraka hoya che, tathA acaramazarIrI manamAM ane pAMcamI nAraka pRthvI vigeremAM kRSNa lezyA vigere lezyAo hoya che. tethI tyAMthI nIkaLela jIva siddhi gatimAM ja nathI, A rIte kRSNalezyAvALe nAraka niyaMtrya canika vigeremAM Ayukarmane baMdha karIne pharIthI Ayune baMdhaka hoya che. kema kee jIva acaramazarIravALe hoya che, kRNUlezyAvALe nAraka AyukarmanA abaMdha kALamAM Ayukarmane baMdha-karato nathI. paraMtu te baMdhakALamAM ja tene baMdha kare che. A pramANe trIjo bhaMga ghaTita thAya che 3 ahiyAM che bhaMga kRSNalezyAvALA nArakane hete nathI. kema ke-tene AyunA abaMdhaka paNAno abhAva hoya che. te kAraNathI pahelA kahela pahele ane trIje e be bhoja ahiyAM ghaTita thAya che. e ja pramANe A pahele ane trIjo
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA kA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 599 bhavatIti navaramityAdinA bhagavatA pratipAditAviti / 'sammAmicchatte taiyaM cautthA' samyagmithyAtve pade tRtIyacaturthoM maGgo bhavataH, samyagmithyAdRSTI mizraSTau tRtIyacaturthI eva bhajau bhavataH tasyAyuSo bandhAbhAvAditi / 'amurakumAre evaM ceva' asurakumAre evaM caitra' asurakumAradeve'pi evaM jIva ke ghaTate haiM dvitIya aura caturtha nahIM, kyoM ki kRSNapakSa nAraka aisA nahIM hotA hai ki jo AyukA bandha karake phira aviSyat kAla meM usakA bandha nahIM kare kintu bhaviSyat kAla meM Ayu karma kA bandhaka hogA hI- ataH dvitIya bhaMga yahAM nahIM ghaTatA hai, isI kAraNa se yahAM caturtha bhaMga bhI nahIM ghaTatA hai| tRtIya aMga yahAM Ayuke abaMdha kAla meM Ayurma kA vadha karma nahIM hone ke kAraNa ghaTatA hai| tathA vaha bhaviSyatkAla meM usakA bandha karatA hai / isa prakAra se ye do bhaMga prathama aura tRtIya-yahAM kRSNapAkSika nAraka meM ghaTita hote haiN| yahI bAta " navara" isa pATha se yahAM sUcita sUtrakArane kI hai| 'sammAmicchatte taiya cautthA" samyagnithyAsya pada meM tRtIya caturtha bhaMga hI hote haiM kyoMki jo mizra dRSTivAlA hotA hai usake tRtIya aura caturtha ye do hI aMga hote haiM se isakA kAraNa yaha hai ki vaha vartamAna meM Ayu kA bandha nahIM karatA hai| ___ "asurakumAre evaMceva" asurakumAra deva meM bhI nAraka kI jaise bhaMga kuNapAkSika nAraka- jIvanA saMbaMdhamAM paNa ghaTe che. bIjo ane thobhaMga ghaTatA nathI. kemake kRSNapAkSika nAraka evA detA nathI ke-je Ayune baMdha karIne pachI bhaviSyakALamAM tene baMdha na kare. bhaviSyakALamAM te Ayukamane baMdhaka thaze ja tethI ahiyAM bIjo bhaMga ghaTatuM nathI. ane Aja kAraNathI e bhaMga paNa ahiyAM ghaTatuM nathI. trIjo bhaMga ahiyAM ayunA abaMdha kALamAM Ayukamane baMdhaka na hovAnA kAraNe ghaTe che. tathA te bhaviSya kALamAM tene baMdha kare che, A rIte paDe ane trIje A be bhaMga pAkSi nA24nA saMghamA ghaTe che 4 vAta 'navara' mA 542 // sUtra12 maDiyA pragaTa che. 'sammAmicchatte taiyaca utthA' smpmithyaavpadamAM trIje ane cotho bhaMga ja hoya che, kema ke-je mizradaSTivALA heya che. teone trIjo ane ce e beja bhaMga hoya che tenuM kAraNa e che ke-te Ayune badha karato nathI 'asurakumAre evaM ceva' sumAra devAne 5 nA24 4thana pramAko
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya mArakavadeva bhaGgA viniyojyAH tathAhi-amurakumAraH khalu bhadanta ! kim AyuSka pharma avaghnAt vadhnAti bhansyati1, abadhnAt badhnAti na mantsyati2, Ayu. kaM karma avadhanAda na badhnAti bhannasyati3 abadhnAt na badhnAti na bhansyati ityevaM caturbhadrakA praznaH / he gautama ! astyekako'surakumAro'vanAt vanAti mantsyati1, ekaH kazcida avaghnAt vadhnAti na mantsyati2, ekaH kazcid abahI bhaMgA jAnanA cAhiye-tathAhi-he adanta ! jo ammurakumAra deva haiusane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM yaha kyA Ayugama kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha AyuSya karma kA dhandha karegA ? aSamA-pUrvakAla meM unnane mAyudharma kA bandha kiyA hai ? vartamAna meM vaha Ayurma kA pandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM yaha Ayukarma kA pandha nahIM karegA ? athavA vaha bhUtakAla meM Ayukarma kA yandha kara cukA hai? vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha AyukA pandha karegA? bhUtakAla meM usane AyukA bandha kiyA hai ? vartamAna meM yaha AyukA vandha nahIM karatA hai aura na bara adhiSyat kAla meM Ayurma kA candha karegA ? isa prakAra se -"avaghnAt vadhnAti bhansyAti 1 avaghnAt badhnAti, na bha tmyani2, avanAtU, na badhnAni, bhanspati3 abadhnAt, na badhnAti, na bhanyati" ye cAra aMga viSayaka prazna haiN| inake uttara meM prabhuzrI kahate hai-he gautama! koI eka amugchamAra aimA hotA ja aMge samajavA asurakumAra saMbaMdhI kathana A pramANe che-gautamasvAmI prabhuzrIne pUche che ke he bhagavAna je asurakumAra deva che, teNe bhUtakALamAM AyuSya karmane baMdha karyo che ? vartamAnamAM te AyuSya karmane baMdha kare che? tathA bhaviSyamAM te Ayurmane baMdha karaze ? athavA-pUrvakALamAM teNe Ayu karmane baMdha karyo che? 1 vartamAnamAM te Ayukarmane baMdha kare che? bhaviSyamAM te Ayukarmane badha nahIM kare? athavA bhUtakALamAM te Ayukarmane baMdha karI cUkyA che ? vartamAnakALamAM te Ayukamane baMdha nathI karato ? tathA bhaviSyamAM te Ayukarmane baMdha karaze ? athavA-bhUtakALamAM teNe Ayukamano vadha karyo che? vartamAnamAM te Ayukarmano baMdha nathI karato? ane bhaviSyamAM te Ayukarmane nahI 31 mA prabhArI 'avaghnAt, vadhnAti, bhanmyati, avanAta , vadhnAti, na bhantasyati, avadhnAt , na badhnAti, bhantsyati abadhnAt na badhnAti, na bhansyati' A cAra bhaMga saMbadhI gautamasvAmIe prazna karela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che-kehe gautama! keIeka asuSumAra e
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 104 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 601 dhnAt na badhnAti mantsyati3, ekaH kazcidasurakumAra AyuSka karma avaghnAt na badhnAti na antsyati4, tatrAsurakumAra AyuSkarmavAn bandhakAle vanAti, bhavAntare bhantsyatIti prathamo bhaGgaH1 / dvitIyastu bhaGgaH prAptavya siddhikasyAsurakumArasya bhavati2 / bandhakAlAbhAcaM bhAvivandhakAlaM cApekSya tRtIyo bhaGgaH 3 / parabhavAyuSkasyAnantaraM pAptavya caramabhavasya asurakumArasya caturthoM bhaGgo bhavati hai ki jisane pUrvakAla meM Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai, tathA vaha vartamAna meM AyakA baMdha bhI karatA hai aura sabAntara meM vaha bandha karane vAlA bhI hotA hai / dvitIya bhaMga kI apekSA koI asurakumAra aisA bhI hotA hai ki jisane pUrvakAla meM Ayuzama kA ghandha kiyA hotA hai, bandhakAla meM yaha usakA banna karatA hai para "bhavAntara meM vaha ulajhA bandha nahIM karatA hai, aisA baha asurakumAra 'jise siddhi prApta hotI hai aisA hotA hai, tRtIya koI asurakumAra aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM AyukkA bandha kiyA hotA hai tathA vartamAna kAla meM vaha AyukA bandha nahIM karatA hai bhAvIkAlameM vaha AyukA bandha karanevAlA hotA hai, tathA koI asurakumAra aisA bhI hotA hai ki jisane kevala pUrvakAla meM ho Ayukarma kA bandha kiyA hotA hai, vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai aura na bhavAntara meM bhI baha Ayukarma kA bandha karatA hai, aisA vaha asurakumAra parabhava AyuSka ke anantara hI mukti prApta karanevAlA hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM AyuSya karmane baMdha karela hoya che, tathA vartamAna kALamAM te AyuSya kamane baMdha kare paNa che ane bhaviSyamAM paNa te Aya karmane bAdhavAvALe hoya che. e rIte A pahele bhaMga kahyo che ? bIjA bhaMganI apekSAthI keI asurakumAra e paNa hoya che, ke jeNe pUrvakALamAM Ayukarmane baMdha karyo hoya che. vartamAna kALamAM te teno bAdha kare che, paraMtu bhaviSya kALamAM te tene badha karate nathI evo te asurakumAra jene siddhi prApta thavAnI hoya che, e hoya che ? trIje kaI asurakumAra e hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM AyuSya kamane baMdha karyo che, tathA vartamAna kALamAM te Ayukarmane baMdha karato nathI. tathA bhaviSya kALamAM te Ayukarmane badha karavAvALo hoya che 3 tathA kaI asurakumAra e paNa hoya che, ke jeNe kevaLa bhUtakALamAM ja Ayukamane badha karela hoya che, tathA vartamAna kALamAM te kamano baMdha karato nathI. tathA bhaviya kALamA te Ayukarmane bAdhavAvALe hoto nathI. e te asurakumAra parabhavanA AyuSya pachI ja mukti prApta karavAvALo bha056
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne iti / yadyapi asurakumArasya nAra kavadeva sarvApi vyavasthA ghAyaH sarvapadepu tathApi yatra nArakApekSayA cailakSaNyaM tad ghotapitamAha-'navara" ityAdi, 'navaraM kaNhalesse vi cattAri bhaMzA bhANiyabA' navaram-kevalaM nArakadaNDakApekSayA asurakumAradaNDake idaM vailakSaNyaM yat kRSNalezye'pi kRSNalezyAviziSTe asurakumAre catvAro bhaGgA mnnitvyaaH| nArakadaNDa ke kRSNalezyanArakasya khalu prathamatRtIyamako kathitI adhurakumArasya tu kRSNalezyAnato'pi catvAro'pi sanAH kRSNalezyA'. surakumArasya hi manuSyagatyavAptI mokSasaMbhavena dvitIyacaturtha bhaGgayorapi saMbhavAditi / 'sesaM jahA nerajhyANaM' zeSa kRSNalezyAsurakumArapadAtiriktaM sarvamapi jJAnadRSTathAdi padaM yathA nArakANAM kathitaM tathaivAsurakumArasyApi jJAtavyamiti / evaM jAna thaNiyakumArANaM' evamasurakumAravadeva yAvat ratanitakumArANAmapi jJAtavyam hotA hai| yadyapi asurakumAra kI nAraka jIba ke jaise hI sarva vyavasthA prAyaH samasta padoM meM hai parantu phira usakI apekSA jo yahAM bhinnatA hai vaha aisI hai ki kRSNalezyAvAle asurakumAra meM cAroM bhaMga kaheM haiM-tama zilAraka daNDaka ne kRSNarezyAvAle nAraka meM prathama aura tRtIya aMza hI kahe hue hai / yaha cAroM bhagoM ke hone meM kAraNa yaha hai ki kRSNaleghAvAlA bhI lasurakumAra manuSya gati kI prApti se mokSa kI prApti pI saMbhAvanAvAlA hotA hai| parantu kRSNalezyAvAle nAraka meM aisI saMbhAvanA nahIM hotI hai, isaliye vahAM dvitIya aura caturtha maMga saMbhakti nahIM kahe gaye haiN| 'sesa jaha nerahayANa ataH kRSNalezya asurakumAra pada se atirikta aura saya jJASTi Adi pada jarahe nArakoM ke kahe gaye haiM usI prakAra se asurakumAra ke bhI de karanA caahiye| 'jAna thagiyakumArANaM' hoya che. jo ke asurakumAranuM kathana nArakanA kathana pramANe ja prAyaH saghaLA padamAM che, to paNa tenA karatAM ahiyAM A kathanamAM je bhinapaNu che, te evuM che ke-kRSNalesTAvALA asukumArone cAre bhaMga hoya che, jyAre nAraka daMDakamAM kRSNalezyAvALA nArake pahele ane trIjo bhaMga ja kahyo che. ahiyAM cAre bhAge hovAnuM kAraNa e che ke-kRNalezyAvALa asurakumAra paNa manuSya gatinI prAptithI mokSa prAptinI sa bhavanAvALo hoya che, paraMtu kAlezyAvALA nArakamAM evI saMbhAvanA chetI nathI. tethI tyAM bIjo ane yAtho se sajavita aMDasa nathI, 'sesaM jahA nerajhyANa' tethI sezyAvANA asurakumAra e pada sivAyanA bIjA tamAma jJAna, vigere pade nArakone je pramANe kahyA che, e ja pramANe asurakumAre ne paNa te samajavA.
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 2.1 104 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 603 atra yAvatpadena nAgapA vidhugni dvIpodadhi dikhAyukumArANAM saMgraho bhagati tathA ca sarve'pi nAgakumArAdaya AyurvandhaviSaye asurakumArajadeva jJAtavyA iti bhAvaH / 'puDhavIkAithAgaM sanatya vi catvAri bhaMgA' pRthivokAyikajIvAnAM sarvatrApi padeSu catvAro bhaGgA baktavyAH / 'baraM kapapavikhae paDhabhanaya bhaMgA' navaraM kRSNapAkSikapRthivI kAyikasya prathamatatIya bhaGgo jJAtavyo kRSNazakSikapRthivIkAyikasya prathamo'vanAt vadhnAti matsyatIti pratIta eka dvitIya bhaGgo na bhavati yataH kRSNapAkSikaH pRthivIkAyika AyurvaddhvA puna na mantsyatIti evamna bhavati tasya kRSNapAkSipRthivIkAyikasya caramabhavasyA'bhAvAt, tRtIyamaharatu 'asurakumAroM ke kAna ke jaise yAvat rUtanilakumAroM ke bhI namasta padoM kA kathana jAlamA caahiye| yahAM yAvat para le bAgakumAra suparNakumAra aura vidyutkumAra' agnikumAra, dIpakumAra, udadhikumAra, dikakumAra aura vAyukumAra ina saba savanapatiyoMkA gRhaNa huA hai| tathA ca-savyasta ye nAgakumAra Adi Ayu bandha ke viSaya meM asurakumAra ke jaise hI hote haiM aisA samajhanA caahiye| 'puDhavIkAiyANaM savvattha nicattAri bhaMgA' pRDhabIkAdhika jIvoM ke samasta padoM meM cAra bhaMga hote haiM 'navaraM kaNhapakhie paDhana lai aMgA' parantu kRSNapAkSika pRthivIkAyake prathA aura tRtIya ye do bhaMga hI hote haiN| isake 'avadhanAt banyAni santasyati' ailA prathama bhaMga lo pratIta hI hai| dvitIya bhaMga yahAM pratIta nahIM hai kyoMki kRSNapAkSika pRthivIkAdhika jIva AyukA bandha karake phira vaha AyukA bandha nahIM karegA aisA vaha 'evaM jAva thaNiyakumArANa' asubhAnA thana pramANe yAvat stanita kumArane paNa saghaLA padenuM kathana samajavuM ahiyAM yAvatpadathI nAgakumAra suparNakumAra, vighukumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dizAkamAra. ane vAyukumAra A saghaLA bhavanapatiyA grahaNa karAyA che, tathA A saghaLAM nAgakumAre vigerenuM kathana AyubaMdhanA viSayamAM asurakumAronA kathana pramANe ja samajavuM. 'puDhavIkAiyANaM savvatthavi cattAri bhaMgA' pRthvIyi vAna sA pahA yAra sAya che. 'navara kaNhapaktie paDhamataiyabhaMgA' 52 kRSNapAkSika pRthvIkAya jIvane pahele ane trIje e be ja bhaMgo hoya cha. tara 'abadhnAt badhnAti bhansyati' meM prsaaen| pddett| to nizcita ja che, ahiyA bIjo bhaMga nizcita nathI kema ke-kRSNapAkSika puNyakAyikAiva Ayune baMdha karIne pachI pAche Ayune baMdha karatuM nathI. e te hoto
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 bhagavatIsUtre bharati kRSNapAkSisaH pRthivIkAyika AyuSkAvandhakAThe AyuSkaM na badhnAti bandhakAle tu bhansyati3, caturthabhaGgastu na bhavati kRSNapAkSika pRthivIkAyikasya AyurabandhakatvasyAbhAvAditi / ataH prathamatRtIyau eva bhaGgo bhavata iti / 'teulesse pucchA' rojolezyaH khalu bhadanta ! pRthivI kAyikajIvaH kimAyuSkaM karmaabadhnAt badhnAti bhansyati 1, avadhanAt vadhnAti na bhantsyatira, avadhnAt nahIM hotA hai, kAraNa ki kRSNapAkSika vRdhivIkAyika ke carama bhava kA abhAva hotA hai, tRtIya bhaMga yahAM isaliye pratIta hai ki kRSNapAkSika pRthivizAyika jIva AyuSka ke abandha kAla meM AyukA vandha nahIM karatA hai bhaviSyat kAla meM baha AyukA baMdha karanevAlA hotA hai / caturtha bhaMga yahAM isaliye saMbhAvita nahIM hotA hai ki kRSNapAkSika pRthivIkAyika ke bhaviSyakAla meM Ayu ke abandha kA abhAva rahatA hai| ___ 'teulesle pucch| he bhadanta ! tejolezyAvAlA pRthivIkAyika jIva kayA pUrvakAla meM Ayukarma kA bandhaka huA hai, vartamAna meM vaha Ayukarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM yaha Ayukarma kA bandha karegA ? athavA-vaha pUrvakAla meM AyukA bandhaka huA hai vartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai ? bhaviSyatkAla meM vaha usakA bandha nahIM karegA ? athavA pUrvakAla meM yahU usakA bandhaka huA hai, vartamAna meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai bhaviSyatkAla meM vaha usakA bandha karegA ? nathI. kAraNa ke kRSNa pAkSika pRthvIkAyikane caramabhavane abhAva hoya che, ahiyAM trIjo bhaMga e mATe hoya che ke-kRSNapAkSika pRthvIkAyika jIva Ayu vyanA anya kALamAM Ayukarmane baMdha karatA nathI. baMdha kALamAM te Ayu baMdha karavAvALe hoya che. cotho bhaMga ahiyAM kAraNe saMbhavita thato nathI ke- pAkSika pRthvIkAyika jIvane AyunA abanyapaNAno abhAva hoya che. _ 'teulesse pucchA' 3 bhagavAn tenasezyAvA pRthvI yi ve bhUtakALamAM Ayukarmane baMdha karela che ? vartamAna kALamAM teNe Ayukamane baMdha karyo che ane bhaviSya kALamA te Ayukamane baMdha karaze? athavA te pUrvakALamAM Ayukamane baMdhaka thaye che? vartamAnamAM te teno ba dha kare che, ane bhaviSyakALamAM teno baMdha nahIM kare? athavA bhUtakALamAM te tene baMdha kare che. vartamAnamAM te tene baMdha karatuM nathI ? bhaviSyamAM te tene baMdha karaze? athavA bhUtakALamAM te tene baMdha karyo che ? vartamAna kALamAM te tene baMdha nathI karato? ane bhaviSya kALamAM
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacanSTrikA TIkA za026 u.1 104 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 605 na vadhnAti bhansyati3, avadhnAt na badhnAti na gannati iti caturbhaGgakA pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'gogamA' he gautama ! 'baMdhI na vaMdhai vaMdhissaI' abadhnAt na badhnAti bhantasyati tejolezyApade tRtIya eva bhnggH| kathamatra tRtIya eva bhaGgaH ? prathama dvitIyacaturthavaGgAH kathaM na ? iti cedittham - kazciddeka svejolezyAvAn pRthivIkAyikeSu samutpannaH, sa cAparyAptakAvasthAyAM 'tejolezyAvAn bhavati tatrAyu ne vanAti, tejolezyAddhAyAmapagavAyAmAyuSo vandhaM karoti tasmAttejolezyaH pRthivIkAyikaH AyuSo bandhanaM kRtavAna 1, tejolezyAyAM vidyamAnAyAM yata stejolezyA aparyAptAvasthAyAmeva bhavati tato'paryA: ptAvasthAyAM nAyurvanyo jAyate iti / anAyatakAle AyuSo vandhaM kariSyati ca athavA-pUrvakAla meM vaha usakA banyaka huA hai, vartamAna meM vaha usakA bandhaka nahIM hai aura na bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandhaka hogA ? aise ye cAra bhaMga viSayaka prazna yahAM pRcchA pada se gRhIta hue haiM, isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! 'baMdhI, na baMdhaha, baMdhistaI tejolezyA pada meM kevala yaha tRtIya bhA hI hotA hai| zeSa tIna bhaMga nahIM hote haiN| isa eka hI tRtIya bhaMga hone kA kAraNa aisA hai ki koI tejolezyAvAlA deva pRthivIkAyika meM utpanna huA vaha aparyAptAvasthA meM tejolezyAbAlA rahatA hai- 1ra vahAM vaha AyukA bandha nahIM karatA hai| para jaba tejolezyA kA kAla samApta ho jAtA hai usake bAda vaha AyukA bandha karatA hai / ataH tejolezyAvAlA pRthivIkAyika jIva AyukA bandha karane vAlA huA, tejolezyA ke sadabhAva meM aparyAptAvasthA meM vaha AyakA bandhaka nahIM hotA hai. tejolezyA aparyAptAvasthA meM hI hotI hai, aparyAptAvasthA meM AyukA bandha tenI ma nahi 21 mA yAre 1 samadhI prazna 'pucchA' 54thI grahaNa thye| che, mA prazna uttama prabhuzrI 43 che hai-'goyamA' he gItama! 'baMdhI, na badhai, 'vadhissai' tazyA 56mAM 5 me zrIna ma hoya che. bAkInA traNa bhAge hotA nathI trIjo ekaja bha ga hovAnuM kAraNa e che ke koI tejalezyAvALo deva pRthvIkAyikamAM utpanna thaye, te aparyAptAvasthAmAM telezyAvALe rahe che. paraMtu tyA te Ayune baMdha karato nathI paraMtu tejalezyAno kALa samApta thaI jAya tyAre te Ayuno baMdha kare che. tethI te jetezyAvALe pRthavIkAyika jIva Ayu kamane baMdha karavAvALo thayo hoya che, te jelezyAnA bhAvamAM aparyAptAvasthAmAM te Ayukarmane baMdha karanAra hito nathI. tejalezyA aparyApta avasthAmAM ja
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre tejolezyAyAmapagatAyAmityevaM krameNa tejolezye tRtIya eva bhaGgo bhavati natu prathamadvitIyacaturthA bhavandhi iti / 'sesesu savvatya cattAri bhaMgA' zepedhutejolezyApadavyatirikteSu sarveSvapi jJAnAdi padeSu catvAro bhagA jJAtavyA iti / 'evaM AukAiyavaNassa ikAiyANa vi niravasemeM' evam pRthivIkAyikavadeva akAyikavanampatikAyikajIvAnAM daNDake AyukarmaNo bandhaviSaye'pi niravazeSaM sarvamapi pRthivIkAyikavadeva jJAtavyam, pUrvoktanyAyena kRSNapAkSikeSu prathamatRtIya bhaGgau yuktiratrApi kRSNapAkSikapadavadeva anusaMdhAtatryA tejolezyAyAM ca 606 hotA nahIM hai / tathA vaha anAgata kAla meM AyukA bandha karegA hI, jaba ki tejolezyA kA kAla samApta ho jAyegA isa krama se tejolezyAvAle pRthivIkAyika meM tIsarA bhaMga kahA gayA hai prathama dvitIya aura caturtha ye tIna bhaMga nahIM kahe gaye haiM / 'sesesa samvat cattAri bhaMgA' tejolezyA pada se atirikta zeSa sapa ajJAnAdi padoM meM cAra-cAra bhaMga jAnanA cAhiye / ' evaM AukkAya vaNaslaha kAiyANa vi niravasesaM 'isI prakAra sepRthivIkAyika ke jaise-bhaMga aprakAyika evaM vanaspatikAyika jIvoM ke daNDaka meM Ayu karma ke bandha ke viSaya meM bhI sampUrNa rUpa se samajhanA cAhiye, tathA kRSNapAkSikoM meM prathama tRtIya bhaMga ho pRthivIkAcika prakaraNa meM kathita yukti ke anusAra kahanA cAhiye, aura tejolezyAvAle akAyikoM meM evaM vanaspatikAyikoM meM kevala hAya che. ane aparyAvasthAmAM AyuSya kamaneA khadha hAtA nathI. tathA te bhaviSya kALamAM Ayuka`nA baMdha karaze ja ke jyAre teNezyAnA kALa samApta thaI jAya che. A kramathI teolezyAvALA pRthvIkAyikamAM trIjo bhagaja kahela che. pahelA muMjA ane cothA e traNa bhegA kahyA nathI. 'sesesu savvattha cattAri bhagA' teneozyA pahathI anya jJAna vigere khAkInA saghaLA padeAmAM cAra-cAra bhaMgA ja hAya che tema samajavuM, evaM ArakAiya vaNasyaikAiyANa vi niravasesaM' mA rIte nAra4nA udhana pramANenA bhaMge aAyika ane vanaspatikAyika jIveAnA daDAmAM Ayu karmInA adhanA sabaMdhamAM paNa saMpUrNa rUpathI samajI levA tathA kRSNapAkSikAmAM pahele ane trIjo bhaMga nAraka prakaraNamAM kahela yukti pramANe samajI levA. ane teolezyAvALA aAyikAmAM ane vanaspatikAyikamAM kevaLa
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 600 tRtIya eva bhaGgo jJAtavyaH yuktizca pUrvavadeva udAhartavyA anyatra padeSu ca catvAro bhaGgA evodaahrnniiyaa| 'teukkAiya vAukAiyANaM sabvastha vi paDhayataiyA bhaMgA' 'tejaskAyikavAyukAyikajIvAnAM sarvatrApi ekAdazasvapi padeSu prathamatRtIyamaGgo, 'avadhnAt vadhnAti bhansyati, abadhnAt na badhnAti bhansyatotyAkArakoM paripaThabhIyau, tata uttAnAmanantaraM manuSyagatiSu teSAmanusetyA siddhigamanAbhAvena dvitIyacaturthabhaGgayorabhAvAt manuSyeSu anutpattizcaiteSAm 'sattamamahi neraiyA, teja. vAUmaNataruTTA / na ya pAve maNussaM, tahevAsaMkhejjAuyA savve' saptamamahInArakA stejobAyo'nantarovRttAH / mAnuSyaM na ca prApnuvanti tathaivAsaMkhyAtAyupa: eka tRtIya kAhI pUrvokta kathana ke anusAra karanA cAhiye, inako sivAya bAkI ke padoM meM cAra-cAra aMga kahanA caahiye| teuchAiyavAcakAcyA NaM saccasva vi paDhamatajhyA bhaMgA tejarakAyika evaM vAyusAyika jIvoM ke sarvatra padoM prathama aura tRtIya bhaMga kahanA cAhiye kyokI tejaskAyika evaM bAyusAyika jIva jaDa apanI-2 paryAya se pAyAntarita hote haiM to manuSyagati meM inakA janma nahIM hotA hai, aura manuSyagati ke sivAya kilI aura gati se siddha gati meM gama hotA nahIM hai isaliye yahAM dvitIya aura caturtha laMga nahIM hote haiM / sohI kahA hai-'sattamahI nerahathA teUvAU aNaMtarUdhvaTTA / naya pAne maNusaM, taheva asaMkhAuyA savve' saptara naraka se nikalA huA jIca tejaskAyika jIva aura vAyukAdhika jIva ye saba anantara bhana meM manuSya dhAti ko prApta nahIM karate haiM, tathA asaMkhyAta varSa kI AyuvAle logabhUmi ke jIva bhI manuSyagatiko nahIM pAte haiN| eka trIjo bhAgaja mUkta kathana pramANe samajavo. AnA sivAya bAkInA saghaLA padamAM cAra-cAra bhago kahevA joIe. ___'ukAiyavAukkAiyANa savvattha vi paDhamataiyA bhaMgA' te424Ayi? mane vAsukAyika jIva jyAre potapotAnA paryAyathI paryAyAntaravALA thAya che, to te avasthAmA-manuSya gatimAM temane janma thatA nathI, ane manuSya gati zivAya bIjI koI gatithI siddhi gatimAM gamana thaI zakatuM nathI tethI maDiyA mA. ma. yotho yatA nathI. me 4yu cha -'sattamahi neraiyA teu vAu aNataruvvadA naya0 pAve maNurasa tahevAsaMkhejjAuyA samve' sAtamA narakathI nIkaLate tejasAyika jIva ane vAyukAyika jIva e badhA pachInA bhavamAM manuSyagatine prApta karatA nathI tathA asa khyAta varSanI AyuSyavALA bhegabhUmInA jI paNa manuSyagati pAmatA nathI.
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 bhagavatI sarve // iti vacanAditi / 'pediyateiMdiyacauridiyANaM pi savvatya ni paDhamatayA bhaMgA' dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAmapi sarvatrApi prathamatRtIyamaGga vikalendriyajIvAnAM sarvatrApi padeSu prathamatRtIyabhaGgau bhavataH yatastebhya udvRttAnAmAnantaryeNa satyapi manupatve mokSAbhAvAt tasmAdavazyaM punasteSAmAyuSo bandha iti / evamatra yad vikalendriyANaM sarveSu padeSu prathamatRtIyabhaGgau bhavataH' ityuktaM tat sAmAnyatayA kathitaM kintu yeSu padeSu yad vailakSaNyaM tat sUtrakAraH svayaM madarzayati 'navaraM' ityAdi, 'navaraM sammatte nANe AbhiNivohiyanANe suganANe taiyo bhaMgo' navaraM samyak ve " 'beiMdiya iMdiya caturiMdiyANaM vilamva vi paDhatayA bhegA' 'do indriya, teindriya aura cauhandriya jIvoM ke bhI sarvatra prathama aura tRtIya ye do bhaMga hI kahe hue haiN| yadyapi ye jIya apanI-apanI paryAyoM se paryAyAntarita hote hI anantara bhava meM manuSya paryAya se utpanna ho jAte haiM phira bhI aise jIvoM ko mokSa usa paryAya se nahIM hotA hai, isaliye aisI avasthA meM inake Ayukarma kA badha Age ava hotA hai / isa prakAra yahA~ para jo vikalendriyoM ke saca padoM meM prathama aura tRtIya bhaMga kahA gayA hai vaha sAmAnya rUpa se kahA hai kintu yahAM jina jina padoM meM vizeSatA vilakSaNatA hai, vaha sUtrakAra svayaM dikhalAte haiM - 'navara' ityAdi / 'navaraM sammatte, nANe, AbhiNivohiyanANe sughanANe tayo maMgo' yahAM ina vikalendriyoM ko samyaktva meM, jJAna meM Abhiniyodhika 'beidiya tei diya cauridiyANaMpi savvattha vi paDhamataiyA maMgA' me indriya, traNa indriya ane cAra IndriyavALA jIveAne agiyAre 11 pademAM madhe ja paheleA ane trIjo e e bha`ge ja kaThelA che. jo ke A jIvA peAtapeAtAnI paryAcAthI paryAMyAntarita thAya tyAre pachInA bhavamAM manuSya paryAyathI utpanna thaI jAya che, te paNa evA jIvane te paryAyathI mekSa prApta thatA nathI. tethI A avasthAmAM tene AyuSya kama nA kha dha avazya thAya che. zakA--vikalendriyaiAnA saghaLA padomAM pahelA ane trIjo e be za ge hAvAnu kahela che ane trIjA bhaMgamAM 6 vaSa' e pramANe padma kahela che. tee trIjo bhaMga ahiyAM kevI rIte ghaTe che uttara- 'navara sammatte, nANe, AbhiNivoddiyanANe suyanANe taiyo bhaMgo' ahiyAM vikalenDicene samyakRtvamAM, AbhiniAdhika jJAnamAM zrutajJAnamA trIje
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 609 jJAne AbhiniyodhikajJAne zrutajJAne tRtIyo bhaGga, vikalendriyANAM samyaktve jJAne AminiyodhikajJAne zrutajJAne ca tRtIyo yaGga eva bhavati yataH samyaktvAdIni teSAM sAsAdanabhAvena aparyAptakAvasthAyAyeva bhavati teSu cApagateSu AyuSo vandho bhavati ityataH pUrvabhave vikalendriyA AyuSkakarmANi avaghnan , samyaktvAcana sthAyaryA ca na badhnanti, tadanantaraM ca mantsyatoti tRtIyo aGgo'tra ghaTate iti / 'paMciMdiyatirikkhanoNiyANaM kaNhapakkhie paDhamalaiyA aMgA' paJcendriyatigyo. nikAnAM kRSNapAkSikapade prathamatRtIyau bhanau, kRSNapAkSiko hi AyurvaddhvA aba. dhvA tadabandhako'nantarameva bhavati, tasya siddhigamanAyogyatvAditi / 'sammAmicchatte taiyacautthA bhaMgA' sambagmithyAtvapade pachendriyatirathA tRtIyacaturthabhaGgo jJAna meM, zrutajJAna meM tRtIya bhaMga hI hotA hai ! kyoMkI samyaktvAdika unameM sAsAdana bhAva se aparyApna avasthA meM hI hote haiN| aura ina ke apagata ho jAne para inheM AyuktA bandha ho jAtA hai| isaliye vikalendriya jIva pUrvabhava meM Ayukarma kA bandha kara cuke hote hai aura samyaktva Adi avasthA meM veM usakA bandha nahIM karate haiM, bAda meM ina ke chUTa jAne para ve usake bandha karanevAle ho jAte haiN| isa prakAra kI vivakSA se yahAM tRtIya bhaMga hI ghaTa jAtA hai| _ paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kaNhapakkhie paDhamataiyA bhaMgA' paJcendriya tiryagyonikoM ke kRSNapAkSika pada meM prathama tRtIya ye do bhaMga hote haiN| kyoMkI kRSNapAkSika paJcendriya tiyeMJca Ayakarsa ko bAMdhe yA na bAMdhe phira bhI vaha kRSNapAkSika avasthA meM siddhi gamana ke ayogya rahatA hai, 'lammAmicchatte taiyacautthA bhaMgA' bhaMga hoya che. A kathana pramANe kahela che kema ke-teomAM sa tva vigere sAsAdA bhAvathI aparyApta avasthAmAM hoya che. ane te apagata thayA pachI teone Ayune baMdha thaI jAya che. tethI vikasendriya jIva pUrvabhavamAM Ayukarmane baMdha karI cUkela hoya che. ane samyakatva vigere avasthAmAM teo tene baMdha karatA nathI. bAdamAM tenA Ti javA pachI teo tene baMdha karavAvALA thaI jAya che A rItanI vivikSAthI ahiyAM trIjo bhaMga ghaTI jAya che. 'cidiyatirikkhajoNiyANaM kaNhapavikhae paDhamataiyA bhaMgA' 5yendriya tirthanca enikone kRNapAkSika pada mAM pahelo ane trIje e be bhago hoya che kema ke-kRSNa pAkSika pacendriyatiya Ayukarmane bAMdhe ke na bAdhe 5 ta siddhi manamA bhayo25 29 che. 'sammAmicchatte taiyaca utthA bha0 77
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre sadhyamithyAdRSTerAnuSo bandhAbhAvAt , bhAvanA ca mAiteveti / 'sammatte nANe. AbhiNiyohiyanANe muyajANe ohinANe eesu paMcamu vi pade vitiyavihaNA bhaMgA sara pakarave jJAne AminiyodhizAne zrutajJAne'vadhijJAne, eteSu paJcasvapi padeSu paJcendriyatirazcAM dvitIyavihInAH prathamavatIyamajhA bhavanti paJcendriyatiryaH jyonikAnAM samyaktvAdiSu pavasvapi padeSu dvitIyarahitAsvayo bhaGgA bhavanti / kathamityAha-yadi paJcendriyatiryamyonikaH samyagraSTayAdimAn bhavati tadA deve. veva samuspadyate sa ca punarapi bhanssyatIti na dvitIyasya bhaGgasya sNbhvH| prathama tRtIyau tu aGgI pratItAyeva / caturthastu bhago yadA manuSyabhave baddhAyurasau samyasamvamithyAtya pada meM paJcendriya tiryaJcoM ke tulIya aura caturtha aise do aMga hote haiN| kyoM kI jo pazcendriya tiryazca sAmyagmithyAdRSTi hotA hai usake AyukA bandha nahIM hotA hai| 'sammatte nANe AbhiNiyohiyanANe luyanANe ohinANe eelu paMcastu vi padesu pilipaviNA aMgA' samyaktva jJAna abhiniyodhikajJAna zrutajJAna aura abadhijJAna ina pAMca padoM meM dvitIya bhaMga ke sivAya zeSa tIna aMga hole hai isakA tAtparya isa prakAra se hai yadi paJcendriya tiryagyonika jIva samyagdRSTi Adi vAlA hotA hai to yaha devoM meM hI utpanna hotA hai aisA vaha jIva Age AyukA pandha karanevAlA hotA hai / ataH vahAM dvitIya bhaMga kA saMbhava nahIM hai| prathama aura tRtIya bhaMga pratIta hI haiN| tathA caturtha bhaMrA isake taba hotA hai dina nukhya nA kA baddhAyuvAlA hotA hai| aura mA samyavamithyAtvapadamAM paMcendriyatiryaMcone trIjo ane cothe e be bhaMga hoya che. kema ke-paMcendriyatiryaMco samyamiAdaSTivALA hoya che, tene sAyanA madha hAta nathI. 'rAmyatte nANe AbhiNiyohiyanANe suyanANe eesu paMcasu vi padesu vitiyavihUNA bhaMgA' sabhyazAna, 2mA minimAdhijJAna, zrutajJAna, ane avadhijJAna A pAMcapadomAM bIjA bhaMgane cheDIne bAkInA traNe bhaMge hoya cheA kathananu tAtparya A pramANe che --je paMcendriya tiryaMcAnika jIva rasamyagadaSTi vigerenA thAya che, te te devAmAM ja utpanna thAya che. evo A jIva bhaviSyanI Ayune baMdha karavAvALA hoya che. tethI tene bIjA bhaMgano saMbhava chete nathI. pahelo ane trIjo bhaMgata spaSTa ja che. tathA tene tha bhaMga tyAre thAya che ke jyAre te manuSyamAM Ayukamane baMdha karavAvALo hoya che. tathA samyaktva vigerene prApta kare che. tathA carama chellA bhavAntavALa hoya che,
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradrikA TIkA 2026 u. 1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 611 kyAdi pratipadyate tadA bhavati anantaraM ca prAptasya yadA caraNabhavo bhavedaiva caturthI bhaGgo bhavatIti / 'maNuslANaM jahA jIvANaM ' manuSyANAM yathA jIvAnAm, yathA jIvAnAmAyuSkarmabandhaviSaye catvAro'pi bhaGgAH kathitAH tathA manuSyANAmapi catvAro bhaGgA vaktavyA iti / atra vizepanAha - 'navara' ityAdi, 'navaraM sampatte ohie nANe AbhiNivoDiyanANe suyanANe ohinANe, epasu vitiyavinA bhaMgA' navaraM samyaktve audhike iti sAmAnyajJAne AbhinivodhikajJAne zrutajJAne avadhijJAne, eteSu paJcasu padeSu manuSyANAM dvitIyavihInAH prathamatRtIyacaturthabhaGgA bhavanti bhAvanAce paJcendriyatiryagyonika sUtravadeva karttavyA / 'sesaM taM ceva' zeSam kathitapaJca vyatiriktaM sarva dRSTacAdikaM tadeda - jIvasUtravadeva manuSyANAM jJAtavya samyaktva Adiko prApta karatA hai evaM carama bhava vAlA hotA hai / 'manussANaM jahA jIvANaM' jIvoM ke Ayukarma ke bandha ke viSaya meM jisa prakAra se cAroM aMga kahe gaye haiM usI prakAra se manuSyoM ke sambandha meM bhI cAroM bhaga kahanA cAhiye / parantu yahAM jo vizeSatA hai vaha 'navaraM samma ohie, nANe, AbhiNiyohiya nANe suyanANe, ohinA, eve fairpaviNA bhaMgA' aisI hai ki samyaktva pada meM sAmAnya jJAna pada meM, abhiniSodhijJAna pada meM zrutajJAna pada meM - aura avadhi jJAna pada meM ina pAMca padoM meM dvitIya bhaMga ke vAya 'prathama, tRtIya aura caturtha aile ye tIna bhaMga hote hai / isa viSaya meM khulAzA jaise paMcendriya tiryakSoM ke sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI karanA cAhiye, 'lelaM taM veba' bAkI kA aura saba kathana jIvasUtra kI taraha yahAM manuSyoM ke sambandha meM kahanA cAhiye, 'maNussANaM jahA jIvANa' konA AyubhanA aMdha saMbaMdha pramANe cAre lage kahyA che e ja pramANe manuSyeAnA AyukamanA adhanA sama dhamAM paNa cAre bhagA kahevA joIe. paraMtu A manuSya ammAM ne vizeSayA che, te 'navara sammatte, ohie nANe, AbhiNivohiyanANe, suyanANe, ohinANe, eesu vitiyavihUNA saMgA' mA uthana prabhA che arthAt samyaktva padamA sAmAnyajJAnapadamAM ane adhijJAnapadamAM A pAMca padAmAM khIjA bhaMga sivAya pahele trIjo ane cethA A traNe bhage hAya che. A viSayamAM pacendriya tiyancAnA prakaraNamAM savistara kathana kahela che, 4 abhASe maDiyAM use le 'sesa taM cetra' mADItuM mInu sabaju kathana jIva sUtranA kathana pramANe ahiyAM manuSyanA sambandhamAM kahevu' joI e.
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra miti / 'pANatAjoisiyavemANiyA jahA amurakRpArA' pAna pantarajyotiSka vaimAnikA yathA amurakumArAH asurasumAgvadeya cAnavyantarajyotiSka vaimAnikAnAM vaktavyatA bAnyeti / 'nAma goyaM aMtarAyaM ca eyANi jahA nagaNAvaraNimja' nAmagotrAtarAyikaM caitAni jJAnAvaraNIyakarmavadeva caturbhaGgakAni jJAtavyAni atrAlApaprakArazca svayamevohanIyaH yathA 'jIye NaM bhale! nAma kamma ki baMdhI baMdhA paMdhirasa ityAdirUpe gAlApakA jJAtavyAH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! jIvAdInAM pApakarmAdi baMdhaviSaye yad devAnupiyeNa niveditaM tatsarvamevameva-sarvathA satyameveti 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA amurakumArA' jaisA kathana bhagoM ke sambandha meM asurakumAroM ke sUtra meM kiyA hai vaisA hI kathana aMgoM ke sambandha kA vAnavyantaroM ke jyonikoM ke aura vaimAnikoM ke satroM meM bhI karanA cAhiye, 'nAma goyaM, aMtarAya ca eyANi jahA nANAvarANijja' jJAnAvaraNa karma ke sambandha meM jisa prakAra se cAra bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se nAma gotra aura antarAya inake sambandha meM bhI cAra-cAra bhaMga pUchanA cAhiye aura uttara bhI usI ke anusAra samajha lenA cAhiye yahAM AlApa prakAra apane Apa udabhAvita karanA cAhiye-jaise-'jIveNaM bhaMte ! nAma kammaM kiM baMdhI, baMdhaha, baMdhissara' ityAdi / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaha' he bhadanta jIvAdikoM ke pApakarma Adi ke bandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kathana kiyA hai vaha saba sarvathA satya ____ 'vANamaMtarajoistriyavemANiyA nahA asurakumArA' asurasumArAnA pramA asurakumAronA bhaMgonuM je pramANe kathana karyuM che, e ja pramANe vAna benara, tika ane vimAnikanA bhaMga saMbaMdhI padomAM cAra-cAra bhaMga DAya che. tama sabhA 'nAma goyaM, aMtarAya ca eyANi jahA nANAvaraNijja' jJAnAvaraNa karmanA saMbaMdhamAM je pramANenA cAra bhaMge kahyA che, e ja pramANe nAmagotra, ane aMtarAyanA saMbaMdhamAM paNa cAra cAra baMgo samajavA joIe tene AlApaprakAra svayaM banAvIne samajI levuM joIe, jema ke'jiivenn bhate ! nAma kamma baMdhI, baMdhai, baMdhisvai,' tyA rathI sabhA. ___'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' jAva viharai' 3 bhagavan 71 porena pA5 kama vigere baMdhanA saMbaMdhamAM A5 devAnupriye je pramANenuM kathana kahela che, te tamAma kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ "maiyacandrikA TIkA za026 u.1 sU04 nairayikANAM AyukarmabandhanirUpaNam 613 kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti || 4 || iti zrI vizvavikhyAta - jagavallama- prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddha gdypdy| naikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paviMzatizatakasya prathamoddezakaH samAptaH // 26-1 // hai, aisA kahakara ke gautamasvAmI ne prabhu ko candanA kI - namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 4 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke chavIsaveM zatakakA prathama uddezaka samApta // 26-1 // Apta hAvAthI satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI, namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI te sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatAthakA peAtAnA sthAna para mirAjamAna thayA. AsU 4 jainAcAya jainadhama divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavvIsamA zatakanA pahelA uddezo samApta 566-1aa Jie
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ L bhagavatIsUtre atha dvitIyadeza: pArasvate / yamo ke jIvAdidvAre ekAdazasthAnakamavivaddhe navabhiH pApakarmAdi prakaraNaM jayAdIni paJcaviMzavijIvasthAnAni nirUpitAni, atra dvitIyodezake'pi tathaiva tAni caturdizati sthAnAni nirUpyante, ityevaM saMbandhena AyAtasyAsya dvitIyodezakasyedamAdimaM sUtram- 'anaMtazevacannae' ityAdi / mUlam - aNaMtarodavannae NaM bhaMte ! neraie pAtraM kAmaM kiM baMdhI pucchA taheva goyamA ! atthegaie baMdhI paDhamavitiyA bhaMgA / salesse NaM bhaMte! anaMtarovabannae neraie pAvaM kamma kiM baMdhI pucchA goyamA ! paDhamavitiyA aMgA evaM khalu savvattha paDhamavitiyA bhaMgA, navaraM sammAmicchattaM maNajogo vaijogo ya na pucchijjai, evaM jAva thaNiyakumArANaM / veiMdiya teiMdiya uridiyANaM vayajogo na bhannaha / paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pi sammAmicchataM ohinANaM vibhaMganANaM maNajogo vayajogo, eyANi paMcapadANi Na bhannaMti / maNustANaM alessa sammamicchattaM-maNapajjavanANa- kevalanANa- vibhaMganANa - no sannovautta-avedga-akasAi-maNajoga-vayajoga - ajogIeyANi ekkAsa padANi Na bhannaMti / vANamaMtarajoiliya vaimANiyANaM jahA neraiyANaM taheva te, tinni na bhannaMti / sasi jANi mANi TANANi savvattha paDhamavitiyA bhNgaa| egiMdiyANaM savvattha paDhamavitiyA bhNgaa| jahA pAve / evaM NANAvaraNijjeNa vi daMDago, evaM Auyavajjesu jAva aMtarAie daMDao | anaMtazevavannae NaM bhaMte ! neraie AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! baMdhI na baMdhar3a baMdhislai / salesse NaM bhaMte ! anaMtavavannae neraie AuyaM kammaM kiM baMdhI0 evaM va tar3ao bhaMgo, evaM jAva aNAgArovautte savvatya vi taio
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 sU01 caturvizatijIvasthAnanirUpaNam 115 bhNgo| evaM maNussavajjaMjAba bemANiyANaM samvattha taiyacautthA bhaMgA, navaraM kaNhapakkhielu taio aMgo, samvesi NANattAI tAI ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu01|| ' chabbIsaime baMdhisae bIo uddeso sammatto // 26-2 // , chAyA-anantaropapannaH khalu bhadanta ! nairapikA pApaM karma kim anadhnAt pRcchA, tathaiva gautama ! astyekako'vadhnAt prathamadvitIyau bhnggau| salezyA khallu bhadanta ! anantazeSapannako nairayikaH pApaM karma kim avadhnAna pRcchA, gautama ! prathamadvitIyau bhaGgA, evaM khalu sarvatra prathamadvitIyau bhanau, navaraM samyagmithyAtvaM manoyogo bacoyogaca na pRcchanyate / evaM yAvat stanitakumArANAm / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM vacoyogo na bhaNyate / paJcendriyatiryagyonikAnAmapi samyagmithyAtvam avadhijJAnaM vimaGgajJAnaM manoyogo vAgyoSA, etAni paJcapadAni na bhaNyante / manuSyANAm-alezya samyagmithyAta-manAparyavajJAna-kevalajJAnavibhaGgajJAna-nausaMjJopayuktA'vedakArUSAyi manoyogavAgyogAyoginaH, etAni ekAdazapadAni na bhaNyante / vAnavyantarajyotiSkamAnikAnAM yathA nairayikANAM tathaiva tAni trINi na bhnnynte| sarveSAM yAni zeSANi sthAnAni sarvatra prathamadvitIyo bhaGgo / ekendriyANAM sarvatra prayAptadvitIyau bhanau yathA paape| evaM jJAnAvaraNIyenApi daNDakaH / evamAyuSkavarjeSu yAbadAntayika daNDakaH / anantaropapannakara khalu bhadanta ! nairayikaH AyuSkaM karma kim abadhnAt pRcchA, gautama ! avadhnAt na badhnAti antsyati / salezyaH khalu bhadanta ! anantaropapatrako nairayikaH AyuSkaM karma kim avadhnAt evameva tRtIyo bhaGgaH / evaM manuSyavarja yAva dvaimAnikAnAm / manuSyANAM sarvatra tRtIracaturthoM maGgau, navaraM kRSNapAkSikeSu tRtIyo bhaGgaH, sarveSAM nAnAtvAni tAnyeva / tadevaM bhadanta ! tadena sadanta ! iti / / 01 paDviMzatitame vandhizate dvitIyodezakaH samAptaH // 26-2 // TIkA-'aNaMtarovavannae NaM bhaMte ! neraie' anantaropapannakaH anantaramaantararahitam , samayAdivyavadhAnarahitaM prathamasamaya ityarthaH, tatra upapannaH-utpannaH 26 veM zataka ke dUsare uddeze kA prAraMbha prathama uddeze meM jIcAdi 11 sthAna koM se pratibaddha nau pApakarmAdi prakaraNoM dvArA paccIla jIva sthAnoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai aba isa bIja uddezAne prAraMbha pahelA udezAmAM jIva vigere dvAramAM nava sthAnakothI pratibaddha nava pApa karsa vigere prakaraNa dvArA paccIsa jIvasthAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che,
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre anantaropapannakA prathama samayotpanna ityarthaH, yasyotpannasya ko'pi samayo nAti krAntaH sa kim avaghnAt vanAti bhansyati1, abadhnAt vadhnAti na matsyatira avaghnAt na vadhnAti bhansyati3, avadhanAt na badhnAti na bhansyati4, ityevaM krameNa tathaiva pUrvavadeva praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! dvitIya uddeze meM bhI usI prakAra se una 24 sthAnoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai 'aNaMsarovavannae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kamma' ityAdi TIkArtha-gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA hai ki-'aNaMtarovavannaeNaM bhaMte ! nehae.' he bhadanta ! anantaroepannaka nairayika dvArA kyA pApakarma bhUtakAla meM bAMdhA gayA hai ? dhartamAna meM vaha kyA use bAMdhatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM kyA use ghAMdhegA? athavAbhratakAla meM pApakarma usake dvArA bAMdhA gayA hai ? vartamAna meM vaha use bAMdhatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha use nahIM bAdhegA ? athavAbhUtakAla meM usake dvArA pApakarma bAMdhA gayA hai ? vartamAna meM vaha use nahIM bAMdhatA hai ? bhaviSya meM kyA vaha use yAMdhegA ? athavA bhUtakAla meM usake dvArA pApakarma bAMdhA gayA hai ? vartamAna meM vaha use nahIM bAMdhatA hai ? aura bhaviSyat meM bhI kyA vaha use nahIM bAMdhegA? isa prakAra se ye prazna gautamasvAmI ke dvArA yahAM pUche gaye haiM-isake have A bIjA uddezAmAM paNa eja pramANenA covIsa sthAnanuM nirUpaNa 42vAmAM bhAva cha -'aNaMtarovavaNNae Na bhaMte ! neraie pAva kamma' tyA TA-gautama svAmI prasuzrI ye pUchyu che 4-'aNatasevavaNNa eNaM bhaMte neraie0' 3 sasavan mnnt|55-n nai2yikaa| bhUtabhA pA5 kamane badha karAve che ? vartamAnamAM te pApa karmane baMdha bAMdhe che? bhaviSya kALamAM te pApa karmane baMdha bAMdhaze ? athavA-mUtakALamAM tenA dvArA pApa karmane baMdha bAMdhavAmAM Avyo che? vartamAna kALamAM tene baMdha kare che ? bhaviSyamAM te tene baMdha nahIM kare? athavA-bhUtakALamAM tenA dvArA pApakarma bAMdhavAmAM Avela che? vartamAnamAM te tene baMdha karatuM nathI ? ane bhaviSya kALamAM te tene bAMdhaze? athavA-bhUtakALamAM teNe pApakarma bAMdhela che? vartamAnamAM te tene bAMdhato nathI? ane bhaviSyamAM paNa te tene baMdha nahIM kare? A pramANe gautamasvAmIe
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 sU01 caturvizati jIvasthAnanirUpaNam 617 'atthegaie baMdhI paDhabharitiyA gaMgA' atyekako'vadhnAt vadhnAti bhansyati, astyekako'vadhanAt vadhnAti na antasyatItyevaM prazramadvitIyau saGgo, anAyau eka mayamadvitIyabhaGgau avataH anantaropapannanArakajIvasya mohalakSaNapApakarmaNo'vandha. kasvasyAbhAvAt pApakarmaNAmavandhaka sUkSmasaMparAyAdiguNasthAnakeSu bhavati, vRkSaNa saMparayAdiguNasthAnakAli ca anantaroepanakanArakANAM na saMmapantIti / 'salesse NaM bhaMte ! aNadarovavanAe neraie' salezyaH khalu bhadanta ! anantaropapannako nairayikA uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyanA! asthegahae baMdhI pahanavittiyA bhaMgA' he gautama ! jo nAraka anantaropAmaka hote haiM unameM koI eka nAraka aisA holA hai ki jisa ke dvArA pApakarma kA pahile bandha kiyA gayA hotA hai vartamAna meM bhI vaha ullakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha ulakA bandha karane vAlA hotA hai- ityAdi rUpa se yahAM prathama aura dvitIya the do saMga kahe gaye hai| anantaropapannaka nAraka kA tAtparya aisA hai ki jisa nAraka ko utpanna hue eka samaya bhI atikAnta nahIM huA hai-arthAt jo prathama samaya meM vartamAna hai, aise anantaropAnaka nAraka jIva ke moha rUpa pApa ko abandhakatA kA abhAva rahatA hai kyoM kI pApapharma kI abandhakatA sUkSma saMparAya Adi guNasthAnavAle jIvoM ko hotI hai, the sUkSmasaMparAdha Adi guNagAna anantaropapannaka mAraka jIvoM ke saMbhAvita hote nahIM hai isaliye vahAM pApako kI abandhapatA nahIM prabhuzrIna pusa cha. ma prazna uttaramA prabhuzrI 9 cha -'goyabhA / atthegaie baMdhI paDhamanitIyA bhaMgA' 3 gautama ! 2 nA24 manata5panna hoya che, teone koI nAraka e hoya che ke-jenAthI pahelAM pApa karmanA baMdha karAyo hoya che, vartamAnamAM paNa te tene baMdha kare che ane bhaviSya kALamAM paNa te tene badha karavAvALo hoya che -vigere prakArathI ahiyAM pahele ane bIje e be bhAgone svIkAra karela che ananta ropapanaka nAraka kahevAno hetu e che ke-je narakane utpanna thavAmAM eka samaya paNa vItela nathI. arthAt je prathama samayamAM vartamAna che evA anantapa5naka nAraka jIvane meharUpa pApanA Avaka paNAne abhAva rahe che kemake-pApakarmanu abadhapaNuM sUmasaM5rAya vigere guNa sthAnavALA jene hoya che A sUmasa parAya vigere guNasthAne ananta pipanaka nAraka jIvane saMbhavatA nathI. tethI tyA pApakarmonuM baMdhapAvyuM bha0 78
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 618 'pAvaM kammaM ki baMdhI pucchA' pApam-azubhaM karma kim avadhanAdityAdi krameNa caturbhaGgakaH praznaH pRcchyA saMgRhyate, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he atan! 'padamavatiyA bhaMgA' prathamadvitIyau bhaGgau sazyAnantaropapannakanArakANAM pApakarmabandhavipaye Ayau dvAveva bhaGgau viniyojyau mahalakSaNapApakarmaNo'vandhakatvasyAbhAgAt, andhakatvaM ca pApakarmaNAM sUkSmasaMparAyAdiguNasthAnakeSveva bhavati, sUkSma parAya guNasthAnakAni cAnantaropapatrakArakANAM na bhavantItyataH prathamadvitIya avanAt badhnAti bhantsyati 1, avaghnAt badhnAti na bhantsyatItyAkArakAveva bhaGgau bhavata iti / evaM khalu savvaztha paDhamavitiyA bhaMgA' evaM sshypdhai| 'salesle NaM bhaMte! anaMtazevayannae nerahae' he bhadanta ! jo anantaropapannaka nArakalezyA sahita hai usa ke dvArA kyA pApakarma bAMdhA gayA hai, yA vaha pApakarma vartamAna kAla meM bAMdhatA hai ityAdi rUpa se caturbhaGgaka prazna yahAM gautamasvAmI ne prabhuzrI se pUchA hai yahI bAta pRcchA pada se prakaTa huI hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gomA ! paDhamavitiyA bhaMgA' he gautama! anantaropapannaka nairathikoM ke sambandha meM pApakarma bandha ke viSaya meM Adi ke do bhaMga hI vaktabdha hai kyoM kI una ke moha rUpa pApakarma kI avandhakatA kA abhAva hotA hai arthAt vaha moha karma bAMdhatA hai / pApakarmoM kI avandhakatA sUkSma saMparAya Adi guNasthAna koM meM hI hotI hai / ye sUkSmasaMparAya Adi guNasthAna anantaropapannaka nairayika jIvoM ke hote nahIM hai / isaliye yahAM prathama aura dvitIya ye do hI ga kahe hai / ' evaM khalu usa nathI. 'salesse NaM bhaMte ! anaMtarobavannae neraie' he bhagavan anntropapannaka je nAraka lezyA sahita haiAya che. tenA dvArA zuM pApakamA khaMdha bhUtakALa khAMdhavAmAM Avye che ? athavA vartamAna kALamAM te pApakane adha khAMdhe che ? vigere prakArathI cAra bhaMgA rUpa prazna gautamasvAmIe prabhuzrIne pUche che. yA praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAbhIne he che - 'goyamA ! paDhamavitiyA bhaMgA' he gautama! anantaropapannaH nairayionA sabhadhabhAM pApakanA dha sabadhI pahelA ane khIjo e e bhaMgeA ja kahevA joie kema ke-teone mAharUpa pAkanA ama dhakapaNAnA abhAva hAya che. arthAt te mehakanA madha AMdhe che. pApa karyAMnu ama'dhapaNuM sUkSmasa'parAya vigere guNasthAnAmAM ja hoya che. A sUkSmasa...parAya vigere guNusthAna anantareApapannaka naiyika jIvAne hAtuM nathI. tethI ahiyAM paDelA ane khIje e me lago hovA hyu' che,
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.2 lU01 caturvizati jIvasthAnanirUpaNam 619 deva sarvatra lezyAdipadavadeva sarvatra lezyAdi padeSu anantaropapannakanArakAsya prathamadvitIyau eva bhaGgo bhavaH iti / eteSu ca lezyAdi padeSu sAmAnyato nArakAdInAM saMbhavantyapi yAni padAni, anantaropapaJcakanArakAdInAmaparyAptakalAt na saMbhavanti tAni padAni teSAM nArakANAM na pracchanIyAnIti darzayannAha-'navara' ityAdi, 'navaraM sammAmicchattaM maNa jogo vaijoko ya na pucchijjaI' navaraM tamya. gmithyAtvaM manoyogo va boyogazca na pRcchayate tatra yadyapi samyammithyAtyAdi uktatrayaM nArakANAmasti tathASIha anantaropapannakatayA ropAM nArakANAM samayagmithyAtvAdi trayaM nAstIti kRtvA tadetat trayamatra na praSTavyamiti / evaM sarvatrApi agre jJAtavyamiti / evaM lAva thaNiyakumArANaM' evamanantaropapannakanArakavadeva asurakumArAdArabhya stanitakumAraparyantAnAM pApakarmaNAM bandhaviSaye prathamasavvattha paDhamavitiyA bhaMgA' salezSa pada ke jaise hI sarvana aura padoM meM bhI anantaropapannaka nairayikoM ke prathama dvitIya bhaMga hI hote haiM aimA jAnanA caahiye| aba ina anantaropapannaka nairavikoM meM jinya padoM kI saMbhAvanA nahIM hai unako sUtrakAra 'navaraM sammAnicchattaM raNajogo vahajogo ya na pucchijjaI' isa sUtradvArA prakaTa karate haiN| isameM yaha kahA gayA hai ki anantaropapannaka nairapika aparyAptAvasthAmAle hote haiMisaliye sampamithyAtva manoyoga aura vacanayoga inheM lekara ina meM bhaMgo ke hone kI bAta nahIM pUchanA cAhiye kyoM kI ye pada inake nahIM hote haiN| 'evaM jAva thaNi yakumArANaM' isI prakAra kA vaktavya yAvat stanitakumAroMtaka jAnanA cAhiye, arthAt anurakumAra se lekara stanitakumAroM meM prathama aura dvitIya ye do bhaMga hI antaropapannaka ____ 'eva khalu savvasthapaDhamabitiyA bhaMgA' sasezya banA 4thana prabhArI 4 bAkInA bIjA badhA pademAM paNa ananta55naka nirayikene pahele ane bI e eja ge hoya che. tema samajavuM. have A anantapannaka nairayikamAM je pada saMbhavatA nathI. te sUtra2 'navaraM sammAmicchattaM saNajoMgo vaijogo ya na pucchijjaI' mA sUtra dvArA pragaTa kare che, A sUtra dvArA e kahe che ke-ananta55nnaka nairayika aparyApta avasthAvALA hoya che. tethI sabhya mithyAtva, maga ane vacana gane laIne temAM bhAga hovA saMbaMdhamAM prazna karavo na joIe kemakete pahA tasA DAtA nathI. 'eva jAva thagiyakumArANa' mA prabhArI nu uthana thAvat svanitakumAro sudhI samajavuM. arthAt asurakumArethI laIne svanita
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 0 bhagavatI sUtre dvitIyAvetra sahI jJAtavyAviti pApakarmAcandhakatvasya teSu abhAvAditi bhAvaH / 'vediya iMdiyacaridiyANaM vayajogo na bhannaI' hIndriyatrIndriyacaturindriya jIvAnAM varayogo na bhavyate eteSAM bacopogarayAbhAvAditi / 'paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pi sammAmicchattaM ohinANaM vibhaMganANaM maNojogo cayajogo, eyANi paMca padAni Na bhaNNaMti' paJcendriyatiryaggonikAnAmapi samyagmithyAtvamadhikajJAnaM vibhaGgajJAnaM manoyogo vAgyogaH, etAni paJca padAni na bhaNyante, paJcendriyatiryagyonikAnAmetatpaJcapadAbhAvAditi / 'maNustANaM alessa sammAmicchattamaNapajjavanANa kevalanANa visaMgatANa nosannovautta avedana akasAimanojogavayajoga ajogI evANi ekArapadANi na bhaNNaMti' sAmAnyato manuSyANAmalezya sthiti meM hote haiN| kyoMki yahAM para bhI pApakarma kI avanvakatA kA abhAva hai / 'vediya teIdiya, caridiyANaM vadhajodho na sanna' 'do indriya, te indriya cauindriya ina jIvoM ke vacanayoga vaktavya nahIM hai ina meM isakA abhAva rahatA hai / 'pacidiyatirikSakhajoNiyApi sammAmicchatta ohinAeM, vibhaMganANaM, maNojogo vayajogo eyANi paMca pANi na bhaNati' paJcendriya tiryaJcayonikoM meM bhI sampagmithyAtya, avavijJAna, vibhaMgajJAna manoyoga aura vacanayoga ye pAMca pada vaktavya nahIM haiM kyoMkI aparyAptAvasthA meM yahAM ye nahIM hote haiM 'maNussANaM alesla sammAmicchatta maNapajjavanANa kevalanANa vibhaMgamANa no sannovausa avedana aksAi manoyoga bajoga ajogI eyANi ekkArakhapayANi na bhaNNaMti' kumArAmAM pahelA ane khIjo e e ja bhagA ana tarApapanaka avasthAmAM hAya che kema ke A avasthAmAM paNa pApakamanA ama dhakapaNAnA abhAva che. 'vaiidiya, teDadiya cauridiyANaM vayajogo na bhannai' mendriya trAyurdhandriya ane cAra IndriyavALA jIvAne vacanacega hAtA nathI kemake temAM vacananA abhAva hAya che. 'pacidiyatirikkhajoNiyANaM pi sammAmicchattaM ohinANaM, vibhaMganANaM, maNa jogo, vayajogo, eyANi paMca payANi na bhaMNNaMti' payendriya tiryathayeonivAjA emAM paNa sabhyagmithyAtva, avadhijJAna, vibha'gajJAna. manAyeAga ane vacana cegamAM A pAMca pade kahevanA nathI. kAraNa ke-aparyApta khavasthAmAM ahiyAM te salatA nathI. 'maNussANaM alessa sammAmicchattamaNapajjavanANa kevalanANa nirbhaganANa nopannova utta avedga, akasAi, manojoga, vaijoga ajogi eyANi ekArasapadANi na bhaNNati' manuSyAcA asezya, sabhyagmithyAtva, bhana paryavajJAna, vijJAna,
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayandrikA TIkA za026 u.2 501 caturvizati jIvasthAnanirUpaNam 121 samyagmithyAtmanaHparyavajJAna kevalanAnavibhaGgajJAna nosaMjJopayuktAvedakAkapAyi manoyogavAgyogAyogila iti, etAni ekAdazapadAni na jhuNyante anantaropapannAtvenApaptikatvAt / 'vAgamaMtarajoiliyavamANiyANaM jahA neiyANaM taheva te sibhi na bhaNNati' vAnavyantarajyotiSyapAlikAnA mityepAM jayANAm , yathA nairayikANAM tathaiva tAni trINi sabhyagimAtya-manoyoga-vacoyogAtmakAni padAni na zaNyante, etepAtadabhAvAditi / 'sadhvesiM jANi seNANi ThANANi sanatya paDhamavitiyA bhaMgA' sarveSAM jIvAnAM yAni vizeSANi sthAnAni sarvatra padeSu prathama dvitIyau bhaGgo abadhnAt vadhnAti bhanra yati1, avadhanAt vadhnAti na bhansyatItyAkArako vaktavyAviti / 'emidiyANaM savvattha paDhamavitiyA bhaMgA' ekendriyANAM pRthivIkAyikAdInAM sarvatra padeSu prathama dvitIyau bhaGgo jJAtavyau manuSyoM ke aleiyatva, sampanimAtya, manaHparyayajJAna, kevalajJAna vibhaMgajJAna, nodaMzopayoga, avedaka, arUSAyitva, manoyoga, vacanayoga, aura aogiya the 11 sthAna nahIM kahanA cAhiye, kyoMki ye 11 sthAna anantaropapannaka manuSyoM ko aparyApta hone ke kAraNa nahIM hote haiN| 'pANamaMtarajoisipamANiyANaM jahA nerahavANaM taheva te zinni na bhaNNati nairaziko ke jaise dAnavyantara, jyotika aura vaimAlika ina ko sammAnidhAya manoyoga aura bacanayoga ye tIna sthAna nahIM kahanA cAhiye, kyoMki ina ko inakA abhAva hotA hai| 'sannesi jANi lekhANi ThANANi lavvasthya paDhama ritiyA bhaMgA' bAkI ke samasta jIyoM ke adhaziSTa aura samasta sthAnoM meM prathama aura dvitIya ye do bhaMga ho kahanA cAhiye, 'egidiyANaM savyastha paDhama ciliyA bhaMgA' ejendriyoM ke samasta padoM meM prathama aura dvitIya bhaMga vibhaLajJAna, nasa jJopaga, adaka aThaSAyitva, maga, vacanaga ane agipaNu A 11 agiyAra sthAne kahevA na joIe kAraNa ke-anakhataropapanaka manuSyAle aparyApta pAnA pAraze te hAtA nathI. 'vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neraiyANaM taheva te tinni na bhaNNaMti' nayi nA 4thana pramANe vaanvyntara, tiSka ane vaimAnikane saspezmidhyAtva, manovega ane vacano A sthaan| 4vAnAnathI 125 te yAnA tebhare amApa DAya che 'savvesi jANi sesANi ThANANi savvatthapaDhamavitiyA aMgA' mAna saghA vAna bAkInA tamAma sthAnamAM pahelo ane bIje A be bhoja kahevA joIe. 'egidiyANaM savvattha paDhamabitiyA bhaMgA' me dhandriyANAmAne sapaNa pahImA
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 bhagavatIne mohalakSaNapApakarmaNo'bandhakatvasyAbhAvAditi / 'jahA pAve evaM nANAvaraNijjeNa vi daMDao' yathA pApakarmaNA sAddha daNDako bhaNitaH, tatra ca mahnIM prathamadvitIyo pratipAditau tathaiva jJAnAvaraNIyena samamapi daNDako vaktavyaH, anantaropapannako nairayikaH khalu bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM karma kim avanAt vanAvi bhantasyati ityAdi caturbhaGgakA praznaH astyekako'vadhnAt vadhnAti bhansyati, avadhanAta, vaktavya haiN| kyoM kI ina meM moharUpa pApakarma kI avandhakatA kA abhAva hai| 'jahA pAve evaM nANAvaraNijjeNa vi daMDao jisa prakAra se pApakarma ke sambandha meM daNDaka kahA gayA hai usI prakAra se jJAnAvaraNIya karma ke sambandha meM bhI daNDaka kahanA cAhiye arthAt pApapharma ke sAtha prathama dvitIya ye do bhaMga kahe gaye haiM soM yahAM para jJAnAvaraNIya karma ke bandha ke sambandha meM bhI ye hI do bhaMga vaktavya hue haiM, tathAca- jaya gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA prazna kiyA ki 'he bhadanta ! nairayikane jo ki anantaropapannaka hai pUrvakAla meM kyA jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai, kyA vaha usakA vadha vartamAna kAla meM karatA hai ? aura kyA vaha usakA candha bhaviSyat kAla meM bhI karegA ?1 athavA kyA usane pUrvakAla meM usakA vadha kiyA hai ? vartamAna meM bhI kyA vaha usakA ndha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha kyA usakA bandha nahIM karegA?2 athavA pUrvakAla meM kyA usane usakA bandha kiyA hai vartamAna meM vaha kyA usakA vadha nahIM karatA hai ? bhaviSyat kAla meM vaha kyA usakA vadha karegA ? 3 adhvaapahelo ane bIje je be bhaMga ja kahevA joIe. kema ke-teone meharUpa yA5 4manA madha45yAnaalAva 31ya cha, 'jahA pAve evaM nANAvaraNi jjeNavi daMDao' re prabhAra 515 manA A nital Baa che, me 1 pramANe jJAnAvaraNIya karmanA saMbaMdhamAM paNa daMDake kahevA joIe. arthAt pApakarmanI sAthe pahele ane bIjo A be daMDaka kahyA che. te ahiyAM jJAna varaNIya karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM paNa A beja daMDake kahevAnA che. arthAt gautama svAmIe prabhuzrIne e prazna pUche ke-he bhagavarnarayika ke je bhavAntarAyapanaka che. temaNe bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmane badha karyo che? vartamAnakALamAM te tene baMdha kare che ane bhaviSyakALamAM paNa te tene baMdha karaze ? athavA bhUtakALamAM tene baMdha karyo che? vartamAnakALamAM tene baMdha kare che ane bhaviSyakALamAM tene baMdha nahIM kare? athavA-bhUtakALamAM
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.2 101 caturvizati jIvasthAnanirUpaNam 623 badhnAti na mantsyati, ityAkArako prathamadvitIyamau vadana uttarasyAlApako vidheya iti / 'evaM Auyavajjesu jAva aMtarAie iMDo' evaM yathA jJAnAvaraNIyena karmaNA daNDakaH kRtastathaiva AyuSkarma varjayitvA darzanAvaraNIyAdArabhyAntarAya. karmaparyantena sArddhamapi daNDako vidheya iti / athAyuSkarma sUtramAha-'aNaMtaroba. pUrvakAla meM hI usane usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM kyA vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? aura aziSyat kAla meM bhI yaha kyA usakA candha nahIM karegA? 4 'taba ila ke uttara meM prabhuzrI ne unase aisA kahA-he gautama! anantaropapannaka nairayikoM meM koI eka nairayika aisA hotA hai jisane jJAnAvaraNIya karma kA bandha pUrvakAla meM kiyA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA bandhA karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandha kregaa| tathA-koI eka nAraka ailA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM jJAnAvaraNIya karma kA bandha kiyA hai vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha nahIM karegA ! isa prakAra le ye do AlApaka yahAM vaktavya haiM zepa do-3-4AlAyaka nhiiN| 'evaM Auyavajjetu jAva aMtarAie daMDao 'isI prakAra se AyuSka karma ko chor3a kara 6 karmoM ke sAthadarzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, nAma gotra aura antarAya-ina ke vandha ke sAtha bhI daNDaka kahanA cAhiye ! teNe jJAnAvaraNIya karmano baMdha karyo che? vartamAnakALamAM te tene baMdha karate nathI? bhaviSyamAM teno bAdha karaze? athavA-bhUtakALamAM ja teNe tene baMdha karyo che ? vartamAna kALamAM te tene badha karato nathI ? ane bhaviSyakALamAM te teno bAdha nahIM kare ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che ke--he gautama! anantaro papAka niravikemAM koI eka nirayika e hoya che, ke jeNe bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmane badha karyo che. vartamAna kALamAM paNa te teno badha karato hoya che, bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze 1 tathA keI eka nA2ka evo hoya che ke-jeNe pUrvakALamAM jJAnAvaraNIya karmano bAdha karyo che, vartamAnamAM paNa te tene baMdha kare che. ane bhaviSyakALamAM te tene badha nahIM kare A pramANenA A be AlApabhaMgo ahiyA kahevAnA che. bAkInA 3-4 trIje ane ethe e be AlA 5|-gddiyaaN saMbhavatA nayI. 'eva Auyavajjesu jAva a tarAie daMDabho' me04 pramANe AyuSyakamane cheDIne bAkInA 6 cha karmo sAthe-darzanAvaraNIya, vedanI ya, mehanIya, nAma, gotra, ane aMtarAyanA ba dhanI sAthe paNa daMDUke
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 bhagavatIsUtra cannae NaM bhane ! neraie anantaropapannakaH khalu bhadanta / nAyikA 'Auna kamma kiM baMdhI pucchA' AyuSkaM karma kim avadhanAda badhnAti bhansyattItyAdhAkArakazca turbhaGgakaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'baMdhI na baMdhai baMdhissaI' anantaropapannako nArako'tItakAle AyuSkaM karma avadhanAs , vartamAnakAle AyurakaM karma na badhnAti, anAgatakAle AyukaM kama bhansyati ityAkArakamtIyo maGgo bhagavatA anumodita iti bhAvaH / 'salesse gaM bhaMte ! aNetarovavannara neraha salezyaH khalu bhadanta ! anantaropapanako nairayikA __'apanarodhakae NaM bhaMte ! merahae' he bhadanta ! jo narayika anantaropapanna hotA hai-usa ke dvArA pahile-bhUnakAla meM kyA Ayukarma kA pandha kiyA gayA hotA hai? kyA vaha bartamAna meM lalakA pandha karatA hai ? kyA vaha bhaviSyat kAla meM usakA badha pharegA? ityAdi rUpa se zeSa tIna prazna aura jI udbhAdita karanA cAhiye, isa prazna ke uttara meM prazuzrI kahate haiM-'goyAnA' he gautama ! 'baMdhI, na baMdhaha, caMdhissaha ananopanaka jo naiyika hotA hai vaha pUrvakAla meM AyuSka karsa kA bandha kara cukA honA hai vartamAna kAla meM vaha AyuSka karma kA bandha nahIM karatA hai, anAyatakAla meM yaha AyuSaka karma kA bandha karanevAlA hotA hai| isa prakAra kA yA halIma bhaMga yahAM vaktavyamA hai| 'malemle gaM bhaMte ! aNaMtarovabanlae neharahe bhadanta ! jo naiyika anantaropapannaka hai aura lezyA yukta hai to kyA unake dvArA pUrvakAla 4aa me aNaMtarovavaNNaeNaM bhate / neraie' 8 sapanara yi manAta ra55naka hoya che. teNe pahelAM bhUtakALamAM AyuSya karma no bAdha karyo hoya che ? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che ? tathA bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze? A rIte bAkInA traNa prazna paNa svayaM banAvI samajI levA e zata mA yAra gama prazna uttaramA prasuzrI cha -'goyamA' ! 3 gautama ! 'vadhI, na baMdhai, vaMvissa3' mananta55- 12 yi hAya cha, ta bhUtakALamAM AyuSya kamane badha karI cUkela hoya che. vartamAnakALamAM te A yuSka karmano baMdha karato nathI. ane bhaviSya kALamAM te AyuSya karma baMdha ka2 vAvALa hoya che. A pramANene trIjo bhaMga ahiyAM sabhavita kahyo che, 3 'salesseNaM bhaMte ! aNaMtarobavaNNae nerahae' bhagavan ra yi mAnata papannaka che, ane lesyAyukta hoya che, te teNe pUrvakALamAM-bhUtakALamAM
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2026 u.2 sU01 caturviMzati jovasthAnanirUpaNam 625 'AuyaM kammaM ki baMdhI' AyuSkaM kama kim abadhnAt vadhnAti bhansyati, abadhnAt vadhnAti na satsyati, abadhnAt na vadhnAti bhansyati, avadhnAva na badhnAti na satyatIti caturbhaGgakA panA, 'evaM cetra taio bhaMgo' evameva tRtIyo bhaGgaH, 'he gautama ! salezyo'nantaropapannako nairayikaH kazcidekaH, AyuSka karma avadhnAla na badhnAti bhaviSyatkAle bhansyatItyAkArakaH tRtIyo bhaGgo jJAtavya iti / evaM jAra aNAgArovautte sarastha vi taio aMgo' evaM yAvadanArakopayukte sarvatrAdi pAkSikAdArabhyopayoga paryanteSu padeSu tRtIyo bhaGgo'vadhnAt na meM Azudhaka varSa kA bandha kiyA gayA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha kyA Ayuzarma kA bAda karatI hai ? bhaviSyat meM bhI kyA Ayukarma kA bandha karegA? ityAdi rUpa se yahAM zeSa tIna bhaMga aura bhI udbhAvita karanA cAhize, jo isa prakAra se haiM-2 'AyuSkaM karma kiM avadhanAt panAti, na bhansyati, 3 AyuSkaM karma ki apanAt na badhnAti, bhannati, 4 AyuSkaM karma annAt na vanAti, na bhnsyti'| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceya tahayo bhaMgo' haiM gautama! anantaropapannA nairathi aisA hotA hai ki jilane pUrva kAla meM Ayukarma kA pandha zikSA hotA hai, vartamAna meM vaha Ayu karma kA bandha nahIM karatA hai-para aviSyat kAla meM yaha usakA bandha karanevAlA hogA aisA yaha tRtIya saMga hAM para haiN| 'evaM jAva aNAgArova utte savvattha vi tahao vo isI prakAra se pAkSika se lekara anAkAropayukta taka ke padopatra 'acamAt na badhnAti, bhansyati' aisA tRtIya bhaMga AyuSya karmane badha karyo che? vartamAnamAM paNa AyuSya karmane badha kare che ? ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze A rIte bAkInA traNa prazno 511 skya sAvita 4 savA 2 mA pramANe cha.-'AyuSka karma ki abadhnAt badhnAti, na bhansyati (2) AyuSka karma apanAt na vadhnAti, bhansyati(3) AyuSya kama abadhnAt na badhnAti na bhansyati (4) mA prazna uttaramA pramuzrI gautamasvAmI 49 che 'evaM ceva tazyo maMjo" he gautama! kaI eka anaMtare55nnaka nirayika e hoya che kejeNe bhUtakALamAM Ayukamano ba ba karela hoya che. vartamAnamAM te Ayukarmane badha karato nathI ane bhaviSya kALamAM te ayukarmanA baMdha 42. me pramAnA - zrIna mahiyAM ghaTe che. 'evaM jAva aNAgArovautte sanatya ni taiyo bhago' mA prasAe pAkSiNA mnaayaa|pyog sa0 79
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare vanAti bhanssyati, ityAkArako jJAtavyaH / evaM maNussajja jAva vemANiyANaM' evamanantaropapannaka nairagrikavadena manuSyavarja manuSyadaNDa vihAya yAvadvaimAnikAnAm atra yAvatpadena bhavanapati-pRthivyAdhe kendriya-dvIndriyAdi-vikalendriyapaJcendriyaniryagyonika-bAnavyantarajyotiSkANAM grahaNaM bhavati, sarvatrApi padeSu tRtIyo bhalo jJAtavyaH / 'maNuslANaM samvattha tAyavautyA bhaMgA' manuSyANAM sarvatra ittIyacatuoM sau manuSyadaNDa ke sarvatrApi padesu tRtIyacaturthI maGgo jJAtavyau yato'nantaropapanno manuSyo na Ayurva nAti bhansyati punazvaramazarIrastvasau na vadhnAti na ca mantsyatIti / 'navaraM kaNThapakkhiesu taio bhaMgo' navaraM kRSNajAnanA caahiye| ' evaM maNuslavaja jAva vemANiyANa' isI prakAra se anantaropapannaka nairapika ke jaise manuSya daNDaka ko chor3akara vaimAnikaparyanta samajhanA cAhiye arthAt bhavanapati pRthivI Adi ekendriya, dvIndriya, tendriya aura caundriya tathA paJcandriya tirthayonika, yAnavyanta ra jyotipaka aura vaimAnika ina saba padoM meM tRtIya bhaMga hotA hai| 'aNuslANaM savvastha tayacaitthA bhaMgA' manuSyoM meM sarvatra tRtIya aura caturtha bhaMga hote haiN| kyoM kI anantaropapannaka manuSya dvArA pUrvakAla meM AyukA pandha kiyA gayA hotA hai vaha usakA vartamAna meM Ayukarma kA bandha nahIM karatA hai, bhaviSyat kAla meM yaha usakA pandha kartA hotA hai / aura yadi vaha carama zarIradAlA hai to vaha na vartamAna meM AyakA bandha karatA hai aura na bhaviSyat kAla meM bhI AyakA pandha kartA hotA hai| 'navaraM kaNhapakkhiessu tahao bhaMgo' kRSNa paNa zudhAnI ra pahomA 'aba pnAt na badhnAti, bhansyati' mA prabhAta zrI. 1 samanva ye 'evaM maNuskhavajjaM jAva vemoNiyANaM' yA zate anopapAka nirayikanA kathana pramANe manuSya daMDakane choDIne bhavanapati pRthvI vigere eka Indriya, hIndriya traNa idriya ane cAra Indriya tathA paMcendriya tiryacanika, vAnavyantara ane jyotiSka A badhA padomAM trIjo bhaMga hoya cha. 'maNussANa savvattha taiyacautthA bhaMgA' manuSyAmA madhetrIle bhane vyAthA se e ja bhago hoya che. kAraNa ke anaMtarapapannaka manuSya dvArA bhUtakALamAM AyuSyano baMdha karAyelA hoya che. te vartamAna kALamAM AyuSya karmane baMdha karatuM nathI. ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha karavAvALo hoya che. ane je te carama-atima zarIravALA hoya te te vartamAna kALamAM Ayukarmane baMdha kare che ane bhaviSyamAM paNa AyuSyane baMdha karavAvALo hoya che. 'navaraM kaNhapakkhiesu, taiyo bhaMgo' pAkSi manata55-4 bhanuSyAmA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratrikA ThIkA za026 u. 2 sU01 caturviMzati jIvasthAnanirUpaNam 62 pAkSike anantaropapannakanArakeSu tRtIyo'badhnAda na vanAvi bhaspatItyAkArako bhaGgo jJAtavya iti / 'savvesiM gANalAI tAI veva' sarveSAM nArakAdi jIvAnAM yAni nAnAtvAni pApakarmadaNDa ke kathitAni tAnyeva nAnAtvAni bhedarUpANi AyurdaNDakespi jJAtavyAnIti / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte! ci' tadevaM bhadava ! vadevaM bhadanta iti, he bhadanta / anantaropapatrakArakAdInAM pApakarmAdidaNDake yad devAnuprayeNa kathitaM tatsarvam etrametra sarvathA satyameveti kathayitvA gautama bhagavantaM bandate namasyati, vanditvA namasthilA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti | 0 1 // S parviMzatitame vandhizatake dvitIyodezakaH samAptaH // 26-2 / / pAkSika anantaropapanna manuSyo meM kevala 'adhyAt na badhnAti, bhantsyati' aisA eka tRtIya bhaMga hI hotA hai / 'saccesi NANattAI 'ceva' jitanI bhI samasta nArakAdika jIvoM ke pApakarma ke daNDaka meM bhinnatAe~ kahI gaI haiM ve satra bherUpa bhinnatAeM Ayu daNDaka meM bhI jAnanA cAhiye, levaM bhaMte / levaM aMte ! sti' he bhadanta ! anantaropapanna neraka Adi jIvoM ke pApakarma Adi daNDaka meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai -2 isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko bandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||1|| ||dvitIya uddezaka samApta // 26-2 // 'anAt na badhnAti bhantsyati' mA prabhAta roDa trIle lagabha hoya che. 'sadekhi NANattAI' tAI ceva' sudhA nAra vigere kavIne pAya kamanA 'DakamAM je kAI bhinnatAe kahI che, te saghaLI bhinnatAnA bheda sahita Ayuka`nA daDakeAmAM pazu samajavI, sevaM bhave ! sevate ! tti' he bhagavan vyanantazeSayannA nairayiH vigere jIvAne pApakara vigere keAmAM Apa devAtupriye je kathana karyu che te saghaLuM kathana sathA satya che he bhagavan Apa devAnupriyanu kathana Apta hAvAthI satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo vadanA namaskAra karIne ane te pachI te sayama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA Asa pA bIjo uddeza samApta Ara6.5
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI atha tRtIyoddezakaH bhArabhyate dvitIyodezake anantaropapannakanArakAdInAzritya pApakarmAvindhavaktavyatA kathitA, tRtIyoddeza ke tu paramparopapannakAn nArakAdInAzritya pApakarmAdivandha vaktavyatA prastUyiSyate ityanena sambandhena AyAtasyAsya tRtIyodegakasyedaM sUtram 'paraMparokvannae NaM' ityAdi, . mUlam-paraMparovavannae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kalamaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! atthegaie paDhamavitiyA, evaM jaheba paDhamo uddesao taheva paraMparovavannae hi vi uddelao sANiyaco neraiyAo taheva nvdNddgshio| aTaNha bi kalmapagaDINaM jA jassa kammasta vattavvayA lA tasla ahINa matirinzA neyavvA jAva vemANiyA aNAgArovauttA sevaM bhaMte ! levaM aMle !li|suu.1|| - chaThivalaise baMdhisae taIo uddesao sallato // 26-3 // ' chAyA-paramparopapannakaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kim avaghnAt pRcchA, gautama ! astyekakA prathamadvitIyau / evaM yathaiva prathama uddezakaH tathaiva paramparopapannakairapi uddezako bhaNitavyo nairayikAdika stathaiva bhaya daNDakasahitaH / aSTAnAmapi karmaprakRtInAM yA yasya karmaNo vaktavyatA sA varayAhInAtiriktA netavyA yAdvaimAnikA anaakaaropyuktaaH| tadevaM bhadanta ! tavaM bhadanta ! iti / 1 / / paiviMzatitame vandhizate tRtIyodezakaH samAptaH / 26-3 // tIsarA uddezaka kA prAraMbha dvitIya uddezaka meM anantaropapannaka nairacita Adi jIvoM ko Azrita kara ke pApakarma Adi ke bandha ke sambandha balavyatA kahI gaI hai aba isa tRtIya uddezaka meM paramparopapannaka lAra sAdika jIvoM ko Azrita kara ke pApakarma Adi ke bandhakI barasanyatA nahI jAtI hai, isI se isa tRtIya uddezaka kA kathana sUtrakAra ne kiyA hai trIta deshaan| paarsbIjA uddezAmAM anantare55naka nirayika vigere no Azraya karIne 'pApakarma bAnA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che. have A trIjA udezAmAM paramparopa5naka nArakAdi ne Azraya karIne pApakarma vigere nA baMdhanuM kathana kahevAmAM Ave che. tethI A trIja uddezAnuM kathana sUtrakAra 42 cha-'paraMparovavannaeNaM bhaMte ! pAva kamma ki badhI pucchA'
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 prakA TIkA za026 u. 3 sU01 parasparopapannakanArakANAM vandhasvarUpam TIkA- ' paraMparovavannae NaM bhaMde ! neraie' paramparopapannakaH paramparayA dvitIyAdi samayarUpayA upapanna - utpannaH, yasyotpattau dvayAdi samayA jAtAH sa etAdRzaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'pArva kammaM ki baMdhI pucchA' pApaM karma-azu bhaphalakaM karma kim avaghnAt badhnAti yantsyatItyAdirUpacaturbhaGgakA pRcchayA saMgRhIta', bhagavAnAha - 'voyamA' ityAdi, 'noyamA' he gauvana ! ' Ayegaie paDhama vitiyA' astyekakaH prathamadvitIyoM ke madanta ! kacidekaH paramparopapannako nairafree pApaM karmA avaghnAt varttamAnakAle badhnAti, anAgatakAle C " paraMparovabannae NaM bhale ! nerahae pArka kammaM kiM baMdhI pucchA' ityAdi TIkArtha - he bhadanta | jisa nAraka jIva ko utpanna hue prayAdi-do Adi samaya ho gaye haiM aisA vaha 'para pazevavannae neraie' paramparopapannaka nairavika 'pAvakammaM kiM baMdhI - pucchA' kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandhaka huA hai ? vartamAna meM vaha papakarma kA cadhaka hotA hai kyA bhaviSya meM vaha pApakarma kA bandhaka hogA kyA ? hatyAdi rUpa se yahAM cAra bhaMgo ko grahaNa kara ke prazna ke rUpa meM kathana karanA cAhiye, uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'goyamA ! atthegahae. padamapitiyA' he gautama! koI eka paramparopapannaka nairavi aisA hotA hai ? ki jila ke dvArA pUrvakAla meM bhI pApakarma kA azubha phalavAle karma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM bhI yaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA vadha karanevAlA hogA tathA koI eka paramparopapannaka nairayika aisA hotA hai ki jisa ke dvArA TIkA--hai bhagavat je nA2ka jIvanI utpattI e vigere samaye mAM hAya che, mev| te 'paraM paro banmae neraie' paramparopapannaH nairathi 'pAva' kamma kiM badhI pucchA' lUta asA thayo che ? vartamAna kSaNabha te pApa karmane Adha karavAvALo hoya che ? bhaviSyamAM te pApaka ne madharo ItyAdi rUpathI A viSayamA cAra lagAtmaka prazna gautama svAmIe prabhuzrIne uresa che. yA praznanA uttarasAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che - 'goyamA ! atyegaie paDhamabitiyA' he gautama! adha zo parasyaropapanna nairathi evA hoya che ke jenA dvArA bhUtakALamAM paNa pApaka ne-azubhakama nA madha karAye hAya- che. vartamAna kALamAM paNa te tene khadha kare che. ane bhaviSyakALamAM paNa te tene baMdha karavAvALA thaze. tathA kAi eka paraMparAp
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI bhansyati, kazcidekaH paramparopapannanArakaH pApaM karma atItakAle'vadhnAda, vartamAnakAle badhnAti, bhaviSyakAle na mantsyatItyAkArako prathamadvitIyabhaGgAdeva bhavata iti / 'evaM jaheba paDhamo uddesao taheva paraMparoSacannaehi vi uddesao bhANiyabo' evaM yathaiva yenaiva prakAreNa prathamoddezako jIvanArakAdi viSayaka tathaiva tenaiva rUpeNa paramparopapanakanArakairaSi samupalakSito tRtIyoddezako vktvyH| kevalaM prathamodezake jIvanArakAdIni paJcaviMzatiH padAni kathitAni atra tu tRtIye uddezake nArakAdIni caturvizatireva padAni vaktavyAnItyAzayenAha-'neraiyAo' ityAdi, 'neraiyAio taheva nanadaMDagasahio' nairayikAdikA na tu jIvAdikA tathaiva-prathamodeza sabaDheca navadaNDakasahitaH, pApakarmajJAnAvaraNIyAdi sambaddhA ye nava daNDakA pUrva pratipAdivAstaiH sahitoyukto'tra vaktavya iti / 'aTTaNha vi kammapagaDINaM jA jassa kammarasa battavyayA' aSTAnAmapi karmaprakR. bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM bhI yaha usakA pandha karatA hai para bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha nahIM karatA hai / isa prakAra se yahAM ye do bhaMga hote haiM / 'evaM jaheva paDhamo uddesao tahedha para parokvannae hi vi uddelo bhANiyacco' jillA prakAra se jIva nArakAdi viSayaka prathama uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se paramparopapannaka nArakoM Adi koM se samupalakSita yaha tRtIya uddezaka bhI kahanA cAhiye, kevala prathama uddezaka meM jIva nAraka Adi pacIsa pada kahe gaye haiM para yahA hanIya uddezaka meM nAraka Adi coIsa 24 hI pad kahale yogya batalAye gaye haiM ! yahI bAta 'nerayAo taheva nava daMDagasahio' isa sUtradhArA prakaTa kI gaI hai| 'agNDa di kammapagaDINaM jA jassa kammarasa vattavyayA' ATha pAka narayika e hoya che ke-jenA dvArA bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI che. vartamAnamAM te tene baMdha kare che, paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha karatuM nathI. A rItanA ahiyAM A be ja bhAgo hoya che, ____evaM jaheba paDhamoudesao taheva paraMparovavannara hi vi uddesao bhANiya. daro je pramANe nArakAdi saMba dhI pahele uddeze kahe che, e ja pramANe paraspara 55naka nArakethI samupalakSita A trIje udde paNa kahe joIe keraLa pahelA uddezAmAM jIva, nATaka vigere 25 paccIsa pade kahyA che, paraMtu ahiyAM A trIjA uddezAmAM nArake vigere 24 2 vIsa pade ja OMA yeya 4aa che. me pAta 'neraiyAoM the| navadaMDagamahio' mA sUtra54 12pragaTa Desa che. 'aTTaNha ni kammapagaDINaM jA jasma kammarasa
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za. 26 u. 301 paramparopapatrakArakANAM vandhasvarUpam 631 tInAM yA yasya karmaNo vaktavyatA 'sA tassa ahINamatirittA neyavyA' sA vakta vyatA tasya ahInAtiriktA ayUnAnatiriktA netavyA vaktavyetyarthaH kiyatparyantaM vaktavyatA tatrAha - 'nAva' ityAdi, 'jAva vemANiyA anAgArovauttA' yAtravaimAnikA anAkAropayuktAH anAkAropayuktavaimAnikAntadaNDakeSu vaktavyeti / 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte! tti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhavanta ! iti he bhadanta ! paramparopapannakanaira viSAdInAM pApakarmAdivandhaviSaye yat devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasya vA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIsi // 01 // vizati bandhizatake tRtIyo dezakaH samAptaH // 26-3 / karma kI prakRtiyoM meM se jisa ke jaisI pharma kI baktatavyatA prathama pradeza meM kahI gaI hai use vaisI hI usa karma kI vaktavyatA kahanI caahiye| aura yaha vaktavyatA yAvat anAkAra upayogavAle vaimAnika taka kahanI cAhiye, 'sevaM bhate / seva' bhate / pti' he adanta / paramparopapannaka nairayika Adi koM ke pApakarma Adi ke bandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha sagha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kaha kara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko bandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMgama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye | 1 // tRtIya uddezaka samApta // 26-3 // vattavvayA' mA u aDDatiyo thor3I ne ne anu sthana De che, ta krama saMbaMdhI rahevuM joIe. ane A thana yAvat anAkAra upacegavALA vaimAnikA sudhI kahevuM joIe. tema samajavuM. 'seva' bhate ! seva' bhaMte ! tti' De lagavan parasyaropapanna nairayi vagerenA pApakama AdinA 5 dhanA dhama mAM Apa devAnupriye je kahyu che. te tamAma kathama sarvathA satya che, Apa devAnupriyanu kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vadanA karI teene namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI te tapa ane sayamathI peAtAnA AtmAne bhavita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA, prasU !! trIle uddeza! samApta // 26-3 //
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra atha caturthIddezaka: mArabhyate tRtIyodeza ke paramparopaecakanArakAdInAzritya vaktavyatA kathitA iha tu anantarAvagADhanArakAdi caturdizati daNDakAlAzritya pApakara dInAM vandhavaktavyatA kathyate, tadanena sambandhena AyAta caturyodezakasyedaM satram-'aNaMtaroga, DhaeNaM' ityAdi, mUla-atarovamADhae NamaMte! raie pAvaM kamya kiM baMdhI pucchA, gogamA! atthegAie evaM jahena aNaMtarovavannaehiM nanadaMDagasahio uddelo aNio taheva aNatazevagADhaehi vi ahINasatirinto mAniyanto nehae jAla vezANie / sevaM bhaMte! sevaM saMte ! ti ||sluu0 1 // ___ chavIsaise vaMdhilae cauttho uddeto samato // 26-4 // chAyA- anantarAgADhaH khala bhadanta ! nairapikA pApaM karma kim avadhanAt pRcchA, gautama ! atyekakA evaM yathaivAnantaropapanakai nadaNDakasahita udezako bhaNitaH tathaivAlantarAgArapi ahInAtirikto bhaNitavyo nairapikAdiko yAvadvai mAnikaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti ! ||suu0 1 // TIkA-'aNaMtarocagAharaNaM aMte ! neraie' anantarAvagADhaH khalu bhadanta ! nairayikaH nanu yo jIna ekasyApi samayasya antaraM vinaiva utpattisthAnamAzrityA cauthe uddeze kA prArama tRtIya uddezaka meM paramparopapannaka nAraka Adi ko lekara vaktavdhatA bahI gaI hai abhaila uddezakale anantarAvagADha nAraka Adi 24 daNDako ko Azrita dhArade pApakarmAdi ko se bandha ke viSaya kI vaktavyatA kahI jAvegI-isI saMbaMdha se isa caturtha uddezaka ko prAramma kiyA jA rahA 'zraNalarodhamADhae NaM aMte ! nerahae pAvaM kamma' ityAdi TIkArtha--isa sUtradhArA gautamatvAMnIne prabhuzrI se aisA pUchA hai thA udezAne prAraMbha- trIjA udezAmAM paramparo55naka nAraka vigerene laIne kathana karela che. have A udezAmAM ana taravagADha nAraka vigere 24 covIsa daMDakene Azaya karIne pApakarma vigerenA baMdhanA sabaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze. se samathA mA yothA dezanA prAramsa 42vAmAM Ave che.-'aNattarova gADhaeNa bhaMte ! neraie pAva kamma' tyahi TIkArtha-AsUtra dvArA gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchyuM che ke
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u,4 sU01 anantarAvagADhanA0 pApakarmabandhaH 633 vasthito sacet so'nantarAvagAha iti kathyo parantu anantarAcagADha syaitAdRzArtha karaNe anantaropaenakAnantarAvamADhayoH padayorarthena kimapi pArthakayaM dRzyate ato'rayAnarthakyamApola, tabAha-jIvasyAvagAho hi utpadhanantarameva jAyate, tata utpatti sAmadhikRtyaiva abagAho'va se yH| utpatizcAvyavahitaprathamasamaye bhavati, anAha staramAd avyavahitadvitIyasamaye bhavati, tat utpatteranantaramiti 'aNaMtarodhagADhaeNaM bho ! nerahae' he adanta ! jo nairathika anantarAvagADha hai-eka bhI samaya ke antara ke binA hI jo utpatti sthAna ko Azrita kara ke avasthita hai-aizA vaha anantarAvabhADha nairathika kyA pUrvakAla meM pApakarma kI bAndhavAlA huA hai ? vartamAna meM bhI kyA vaha usakA bandha karatA hai ? aura kyA vaha bhaviSya meM bhI usakA ghandha lejAlA hogA ? yahAM ailI zaMjJA ho sakatI hai-ki jo jIva eka bhI samaya ke antara ke vinA utpatti sthAna ko Azrita kAra ke avasthita ho jAtA hai vaha anantarAcagADha hai, to aisA artha karane para anantaroSapannaka aura anantarAvagADha meM koI bhinnatA nahIM AtI hai, to isakA samAdhAna aisA hai ki jIva kA avagAha utpatti ke anantara hI hotA hai isaliye utpatti ke eka samaya bAda eka bhI samaya ke antara pinA utpatti sthAna ko Azrita kara ke hI avagADha hotA hai / utpatti vyavahita prathama samaya meM hotI hai aura avagAha utpatti ke hita prathama samayavartI jo jIva hotA hai vaha 'aNatagevagADhae Na mate ! neraie' 8 sAvan anantA nayi cha, eka paNa samayanA aMtara vinA ja utpatti sthAnane Azraya karIne je avasthita-rahela che. ane te anaMtarAvagADha niyika bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karavAvALe thaya che? vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che? tathA bhaviSyamAM te tene baMdha karaze ? ahiyA evI zaMkA thaI zake che ke-jIva eka paNa samayanA antara vinA utpatti sthAnane Azraya karIne avasthita thaI jAya che. te anaMtarAvagADha kahevAya che. to A arthathI anaMtarAvagADha ane anaMtare55nakamAM koI paNa jAtanuM judApaNuM AvatuM nathI. A zaMkAnuM samAdhAna evuM che kejIvane avagAha utpattinI pachI ja hoya che, tethI utpattinA samayano Azraya karIne ja avagADha hoya che. utpatti vyavahita (aMtaravALA) prathama samayamAM hoya che ane avagAha utpattithI avyavahina bIjA samayamAM hoya che A rIte utpattinA avyavahita pahelA samayamAM rahela je jIva hoya che, te anantapa TO LO
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 bhagavatIstre antararahito'vyavahitaprathamasamayavartIanantaropapannakaH tasmAdavyavahitadvitIyasamayavartI anantarAvagADhaH mocyate, tataH pazcAt tRtIyAdisamayavartI ca paramyarAbagADho bhavatIti ! etAdRzAnantarAvagADho nArakaH kiM pUrvakAle pApamaMzubhaM pharma abadhnAt, vartamAnakAle badhnAti, anAgatakAle bhansyati ? adhnAt badhnAti na bhansyatira avaghnAt na badhnAti bhansyati3 abadhnAt na badhnAti na mantsyati, iticaturbhaGgakaH praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaie' astyekakaH ekaH kazcit anantaropapannaka hai aura utpatti ke eka samaya ke bAda avyavahita dvitIya samayavartI jo jIva hai vaha anantarAgADha hai aura isa ke yAda jo tRtIyAdi samayavartI jIva hai vaha paramparAvagADha hai| isI anantarAvagADha nairapika ko lekara pUrvokta rUpa se gautamasvAmI ne prabhu se isake karma dhandha ke viSaya meM cAra bhaMgovAlA prazna kiyA hai, isa meM 'abadhnAt, badhnAti, bhantsyati' yaha prathama bhaMga to Upara spaSTa kara diyA hai-dvitIyAdi tIna bhaMga isa prakAra se haiM-'anantaro gADhaH nairayikaH kiM pApaM karma abadhnAt , badhnAti, na bhansyatira ? athavA-anantarAvagADhA naiMrayikaH kiM pApaM karma ayadhnAt na badhnAti, bhantsyati 3 ? athavA-anantarAvagADhaH nairayikaH pApaM karma-apanAt, na badhnAti na bhansyati ? 4 inakA artha spaSTa hai| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'atthegaie' he gautama! koI eka anantarAvagADha panaka kahevAya che. ane utpattinA eka samaya pachI ahita (AMtarAvagara) bIjA samayamAM rahevAvALe je jIva heAya che, te anantarAvagADha kahevAya che. ane te pachI je trIjA vigere samayavatti (trIjA vigere samayamAM rahevA vALA) jIva che, te paramparAvagADha kahevAya che Aja anaMtarAvagADha nirayikane laIne pUrvokata prakArathI gautamasvAmIe prabhuzrIne tenA karma baMdhanA saMbaMdhamAM yA magopANI prazra 426 che. tamA 'avaghnAt , badhnAti, bhansyati' mA paDeTA bhaMga upara spaSTa rIte pragaTa karela che vigere bAkInA traNa bhAge A pramANe cha.-'anatarovagADhaH nairayikaH ki pAva karma abadhnAt badhnAti, bhansyati 2' athavA 'anantarAvagADhaH nairayikaH ki pApaM karma abadhnAt na badhnAti bhansyati3' athavA 'anaMtarAvagADhaH nairayikaH pApa karma avaghnAt na badhnAti, na bhansyati4' A rIte cAra bhaMgAtmaka prazna gautama svAmIe prabhuzrIne pUche che A malanA uttarabhAM prabhuzrI 14 hai-'goyamA ! atyegaie' gautama ! HTHHTHHE
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.4 sU01 anantarAvagADhanA0 pApakarmavandhaH 635 anantarAvagADho nArakaH / pApaM karma avadhnAt badhnAti bhansyati, abadhnAt badhnAti na bhansya vityevaM krameNAnantarAvagADhanArakaviSaye prathamadvitIyabhaGgo jJAtavyo, etadeva darzayati-'evaM jaheva' ityAdinA, 'evaM jaheva aNaMtarovavannaehi navadaMDasahio uddesa bho bhaNio ' evaM yathaiva yenaiva prakAreNa anantaropapannakai nArakaiH pApakarmAdinavadaNDa kasahitaH uddezako dvitIyo bhaNitaH 'heva aNaMtarovagADhaehi vi ahINamatiritto bhANiyanyo' tathaiva-tenaivarUpeNa anantarAMvagAvairapi ahInAtiriktaH-anyUnAnatirikta uddezako bhaNitavyaH, 'neraiyAe jAva vemANie' nairayikAdiko yAvadvaimAnikaH, anantarAvagADhanArakAdArabhya anantarAvanairayika aisA hotA hai jo pahile bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA pandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA ghandha karanevAlA hotA hai, tathA koI eka anantarAvagADha nairathika aisA hotA hai jo bhUtakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA pandha karatA hai para bhaviSyat kAla meM yaha usakA bandha karane vAlA nahIM hotA hai| isa prakAra ye do hI bhaMga yahAM hote haiM, yahI pAta evaM jaheva aNaMtarovavannaehiM navadaNDagasahio uddeso bhaNio' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI jA rahI hai ki jisa prakAra se nArakoM ke sAtha-anantaropapanna nArakoM ke sAtha pApakarmAdi naudaNDaka sahita vitIya uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se 'aNaMtarocagADhaehiM ghi ahINamatiritto bhANiyanvo neraiyAdIe jAva vemANie' anantarAvagAda eka anaMtarAvagADha riyika e hoya che ke-je pahelAM bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cukele hoya che. vartamAna kALamAM paNa te pApa karmane badha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karavAvALe hoya che. tathA kaI eka anantarAvagADha nairayika e hoya che ke-je bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che. paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha karavAvALo deto nathI 2 mA zatanA mA me gaDiyAM DAya che. me pAta 'eva jaheva arNattaro. vavannaehi deDagasahio udeso bhaNi oM' mA suutr| pragaTa 42pAmA bhAva keje pramANe nArakanI sAthe anantarapapanaka nArakenI sAthe pApakarma poren| na 64 sahita mA deza hI che. ko 1 pramANe 'aNaMtaroba. gADhaehi vi ahoNamatiritto bhANiyaco neraiyAdIe jAva vemANie' mAnatA
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI gADhavaimAnikaparyantAnAzrityApi pApakarmAdivandhavattAvyatA paThanIyeti bhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti he bhadanta ! anantarAvagADhanArakAdijIvAnAM pApakarmAdivandhavaktavyatAviSaye gad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva-sarvathA satyameva iti kathayitvA gautyo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti suu01|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya ramezacandrikA 'khyAyAM vyAkhyAyAM paDviMzatitamazatakasya caturtho dezakaH samAsaH // 26-4 // nairayikoM ke sAtha bhI pApakarmAdi ke bandha ke sambandha meM hInAdhika bhAva se rahita hokara yAvat anantarAdhanADha bailAnika taka uddezaka kahanA cAhiye, 'seva bhaMte ! seva bhaMte !tti' he badanta ! anantarAcagADha nairayika Adi jIvoM kI jo Apa devAnupriyane pApakarmAdi vadha ke sambandha meM vaktavyatA kahI haiM vaha aisI hI haiM 2! isa prakAra kahakara gautamasthAnI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karatehue apane sthAna para virAjamAna ho gaye |khuu0 1 // - jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta ___ "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA chabIlo zatakakA cauthA uddezaka samApta // 26-4 // nirayikanI sAthe paNa pApakarma vigerenA ba dhanA saMbaMdhamAM hInAdhika bhAva vinAnA thaIne yAvata anaMtarAvagaDha vaimAnika sudhI udezAo kahevA joIe. sevaM bhave ! seva bhaMte / ti' 8 saman manatavADha nairayi vizere jInA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye pApakarma badha saMbaMdhI je kathana karyuM che, te eja pramANe che, he bhagavan ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita kaztA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU nA jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane cotho uddezaka samApta ra6-4
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabandrikA TIkA za036 u.5 sU01 paramparAvagADhanA pApakarmabandha 637 - atha paJcamoddezakaH prArabhyate - athacaturyodezake anantarAvagADha nArakAdInAzritya pApakarmabandhavaktavyatA kathitA, paJcame tu paramparAvagADhanArakAdInAzritya vakSyate tadanena sambandhenAyA tasya pazcamoddezakasyedaM sUtram-'paraMparokagADhae NaM bhaMte' ityAdi, . mUlam-paraMparovamADhae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI0 jaheva paraMparovavannaehiM uddelo lo kSetra niravaseso bhaanniyvyo| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !.tti ||suu01|| chavIsaime baMdhisae paMcaso uddeloM salatto // 26-5 // ____ chAyA-paramparAvagADhaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kim abadhnAt 0 yathaiva paramparopapannakai uddezakaH sa eva niravazeSo bhnnitvyH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti |mu01|| * paDviMzatitamabandhizate paJcamodezakaH samAptaH // 26 // 5 // TIkA-'paraMparovagADhae NaM bhate ! neie' parasparAvagADhaH utpattisamayAt tRtIyAdisamayavartI khalu bhadanta ! nairayikA 'pAvaM kammaM kiM badhI0' pApam pAMcaveM uddezeka kA prAraMbha caturtha uddezaka meM anantarAvagAha nAraka Adi ko Azrita karake pApakarma Adi ke bandha ke sambandha meM vaktavyatA kahI gaI hai, aba paMcama uddezaka meM paramparASagADha nAraka Adi ko Azrita karake vahI vaktavyatA kahI jAvegI, ata: isI sambandha ko lekara yahAM paMcama uddezaka prArambha kiyA jA rahA hai-- 'para parovagADhae NaM bhaMte ! neraie pAbaMka naM-hatyAdi TIkArtha- isa sUtra hArA gautamasthAnI ne prazuzrI se aisA pUchA hai-'paraMparovagADhae NaM bhaMte ! neraie' he sadanta ! jo paMcamA udezAno prAraMbha- cethI uddezAmAM anaMtarAvagADha nIraka vigerene Azraya karIne pApakarma vigerenA badhA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che. have A pAMcamA uddezAmAM paraparAvagADha nAraka vigerene Azraya karIne eja kathana kahevAmAM Avaze jethI A saMbadhathI A pAMcamAM uddezAne prAraMbha karavAmAM bhAva cha.-'para parovagADhae Na bhaMte ! neraie pAva phamma' tyAdi TIkArtha-AsUtra dvArA gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke'prNprovgaade bhaMte ! neraie' sa n 2yi 52252 DAya cha,
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatAsana azubhaM karma kimabadhnAt badhnAti bhansyati, ityAdi svarUpAzcaturbhaGgakA prazna: pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-tRtIyoddezakAtidezena 'jaheva' ityAdinA, 'jaba paraMparovabannaehi uddeso soceva' niravaseso bhANiyo' yathaiva paramparopapannakai nArakAdibhiH tRtIyoddezako bhaNitaH sa eva niravazeSa samagro'pi uddezako'trApi bhaNitavyaH paThanIyaH tathAhi-he gautama ! kazcidekaH paramparAvagADho nArakaH pApaM karma abadhnAt vadhnAti bhantsyati, avadhnAda badhnAti nA bhansyati evaM prathama dvitIyabhaGgo Azritya nArakAdi caturviMzatidaNDa keSu pApakarmaNo bandhavaktavyatA pUrvavadeva sarvApi vktvyaa| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM nairayika paramparAvagADha hotA hai-tRtIyAdi samayavatI hotA hai-usake dvArA kyA pApakarma kA bandha pahile kiyA gayA hotA hai? vaha vartamAna meM bhI kyA usakA pandha karatA hai ? aura bhaviSyat bhI kyA vaha usakA bandha karanevAlA hotA hai ? ityAdi- rUpa se yahAM cAra bhaMgo vAlA yaha prazna pRcchA zabda se prakaTa kiyA gayA hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'jaheva paraMparovavannaehi uddeso so ceva nirava seso bhANiyanyo' he gautama! jisa rUpa se paraMparopapatraka nairayika Adi ke sAtha pApakarmAdi ke bandha ke sambandha meM tRtIya uddezaka kahA gayA hai usI rUpa se paraMparAvagADha narayika Adi ke sAtha pApakarmAdi ke bandha ke sambandha meM bhI sampUrNa yaha uddezaka kahanA cAhiye-tathA cayahAM para prathama aura dvitIyAdi bhaMgoM ko lekara nArakAdika 24 daNDakoM meM pApakarma Adi ke bandha kI vaktavyatA kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye eTale ke trIjA vigere samayamAM rahevAvALo hoya che, tenA dvArA pahelA pApakarmane badha karAyo che? vartamAnamAM paNa te zuM tene baMdha kare che? ane bhaviSyamAM paNa te tene baMdha karavAvALo hoya che? vigere prakArathI cAra bhAge vALo A prazna "durajhA e padathI pragaTa karela che. A praznanA uttaramA prasuzrI 47 cha --'jaheva para parokvannaehi uddeso so ceva niravaseso bhANiyavo' he gautama ! 2 pramANe 52525panna nayi vigairenI sAthe pApakarma vigerenA baMdha saMbaMdhathI trIje udeze kahela che e ja pramANe paramparAvagADha narayika vigerenI sAthe pApakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM paNa saMpUrNa rIte te trIje uddeze ahiyAM samajI levuM. tathA tyAM pahelA ane bajA bhaMgane laIne nAraka vigerenA saMbaMdhamAM raMja cepIsa daMDakamAM pApakarmanA baMdha saMbaMdhI kathana karela che. te ja pramANenuM kathana ahiyAM samajI levuM.
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.5 sU01 paramparAvagADhanA0 pApakarmabandha' 639 bhadanta ! iti, he bhadanta ! paramparAvagADhanArakAdinAM pApakarmAdi vandhavaktavyatA. viSaye yad dezAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameveti kathayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 1 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA. kalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAnamadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm SaDvaMzatizatakasya paJcamoddezakaH smaaptH||26-5|| 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! para parAvagADha nairayika Adi ke sAtha jo Apa devAnupriyane pApakarmAdi kI dhandha vaktavyatA kahI haiM vaha aisI hI hai2 isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyA, aura vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA chavIsaveM zatakakA pAMcavAM uddezaka samApta // 26-5 // 'seva' bhaMte / seva bhate / ti se bhagavan 525261 2yi vigairenI sAthe pApakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karela che te kathana e ja pramANe che. arthAta he bhagavana Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone nama skAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 1 jainAcArya jenadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagattIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane pAMcame uddeza samApta A26-pA
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640 enedies // atha paSThodezakaH prArabhyate // paJcamadeza ke paramparAvagADhanArakAdInAzritya vandhavaktavyatA kathitA, pRSThe tu anantarAhArakanArakAdInAM vandhavaktavyatA kathayiSyate, tadanena sambandhenAyAtasya paSThodezakasyedaM sUtram -'aNaMtarAhArae NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - aNaMtarAhArae NaM bhaMte ! neraiNa pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, evaM jaheva aNaMtarovavannaehiM uddeso taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhane ! ti // sU0 1 // chIsase vaMdhie chaTTao uddesao samatto // 26-6 // chAyA -- anantarAhArakaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kim avandhAt pRcchA evaM yathaiva anantaropapannakai rudezaka svathaiva niravazeSam ! tadevaM madanta ! tadevaM bhadanta / iti // mra0 1 // SaDviMzatitamaza paSThadezakaH samAptaH // 26-6 // TIkA- 'anaMtarAhAraeNaM bhaMte! neraie' anantarAhArakaH, anantaram antararahitam vyavahitam utpattikSetramAptisamaya samakAlameva ya AhArayati so'nantarAchaDa uddezaka kA prAraMbha paMcama uddezaka meM paramparAvagADha nAraka Adi ko Azrita karake bandha kI vaktavyatA kahI gaI hai, aba isa 6 chaThe uddezaka meM anantarAhAraka nArakAdikoM ke bandha kI vaktavyatA kahI jAvegI isI sambandha se yaha 6 chaThA uddezaka prArambha ho rahA hai 'aNaMtarAhArae NaM bhaMte! neraie' ityAdi TIkArtha -- isa sUtra dvArA gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'aNaMtarAhAraeNaM bhaMte / nerahae' he bhadanta ! jo nAraka utpatti kSetra kI prApti ke samaya meM hI AhAra karanevAlA hotA hai vaha chaThThA udezAnA prAra bha pAMcamA uddezAmAM parampAtragADha nAraka vigerenA khadhanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che. have A chaThThA udezAmAM ana tarAhAraka nAraka vigerenA madhanA sabaMdhamAM kathana karatrAmAM zyAvaze, e sa*baMdhathI A chUTTA uddezAnA prAraMbha 42vAmAM Ave che.- 'anaMtarAhAraeNaM bhate neraie " tyAhi TIkA--A sUtra dvArA gautamasvAmIe prabhuzrIne evu' pUchyuM' che ke'anNt rAha'rae NaM bhate / neraie' se lagavan ne nAra prAptinA samayamAM ja AhAra karavAvALA hoya che, te utpAda - utpattitA kSetrI ana tarADAraka che, arthAt
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 17 prameyacandrikA TIkA za026 u. 6 sU01 anantarAhArakanA0 pApakarmabandhaH hArakaH utpattimathamasamayAhAraka ityarthaH etAdRzaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'pAva' kammaM kiM vaMdhI pucchA' pApaM karma kimabadhanAt badhnAti mantsyatItyAkAraka aMtubhaGgakaH praznaH pRcchayaH saMgRhyate, udhara mAha-' evaM ' ityAdi, 'evaM jaheba avarodhabanna uddeo heca niravasesaM' evaM yathaiva anantaropapanna kairudezaH kathita stathaiva ayamapi anantarAhArakAkhyaH SaSThoddezako niravazeSaH samagro'pi bhavivyaH | hAsya thama vartamAno'nantarAhAraka iti kathyate he gautama! afras nAraka iti kathyate he gautama! kazcideko'nantarAhArako nArakaH pUrvakAle pApaM karma adhyAt, vadhnAti vartamAnakAle, bhanrasyati cAnAgataanantarAhAra hai, arthAt utpati ke prathama samaya meM AhAra ' karanevAlA aisA yaha nAraka pahile bhUtakAla meM kyA pApakarma kA pandha karanevAlA huA hai, tathA vartamAna kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA vandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandha karanevAlA hogA ? ityAdi rUpa se yahAM gautamasvAmIne jaba cAra aMgo vAlA prazna prabhuzrI se pUchA to prabhuzrIne unase kahA - ' evaM jaheva rinder uso taheba niravasesaM' he gautama! jisa rIti se trader nairavikoM ke sambandha meM uddezaka kahA gayA hai usI rIti se yaha anantarAhAraka nAma kA SaSTha uddezaka bhI sampUrNa rUpa se kahadrA cAhiye, AhAra ke prathama lamaya meM vartamAna anantarAhAraka kahalAtA hai to he gautama! koI eka anantarAhAraka nairathika aisA hotA hai jo pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, tathA. = utpattinAprathama samayamA AhArakaravAvALA evA te nArakAe pahelAM bhUta. kALamAM pApakamanA chaMdha karelA hAya che ? tathA vartamAna kALamAM paNa te pApa kanA 'dha kare che ? ane bhaviSyamAM te pApa karmoMnA Adha karaze ? ItyAdri prakArathI gautamasvAmIe A viSayamAM cAra bhaMgAtmaka prazna prabhuzrIne pUchela che. yA aznanA uttaramAM praluzrI gautamasvAmIne che --' evaM ' jaheva aNaMtarovavantrapa6i' uddeso taheba niravasesa' he gautama ne pramANe mana taroSa pannaka nAriyazAnA saMbadhamAM uddeze! kahela che, eja pramANe A anantarAhAraka nAmanA chaThTho uddeze| sapUrNa rIte kahevA joIe. AhAranA pahelA samayamAM rahevAvALA anantarAhAraka kahevAya che, te he gautama! keAI eka ana tarahAraka naiyika evA hAya che ke je bhUtakALamA 55 kamaneA khaMdha karI cukela hAya che. tathA vartamAna bha0 81 3
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 - bhagavatI kAle, tathA pUrvakAle pApaM karma kazcideko'nantarAhArako nArako'vadhnAna, badhnAti, vartamAnakAle na bhantsyati anAgatakAle2, evaM krameNa prathamadvitIyamaGgo sarvatra viniyojya nArakAdi caturviMzatidaNDakeSu pApakarmavandhavyavasthA'vagantavyA, dvitIyoddeza ke yat vicAritaM tat sarvamapi ihAnusandheyam / 'seve bhaMte ! sevaM bhaMte tti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! anantarAhArakanArakAdi jIvAnAM pApakarmavandhavipaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA vartamAna meM bhI vaha pApakarma yA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI yaha pApakarma kA pandha karegA aisA hotA hai, tathA koI eka anantarAhAraka nAraka aisA hotA hai ki jo pUrvakAla meM pApakarma kA bandha karatA hai para bhaviSyat meM vaha pApakarma kA bandha karanevAlA nahIM hotA hai / isa prakAra se yahAM ye do bhaMga hote haiN| aura ye hI do bhaMga yahAM nArakAdi 24 daNDa koM meM pApakarma ke bandha kI vyavasthA meM prakaTa kiye gaye haiN| tAtparya kahane kA yahI hai ki dvitIya uddezaka meM jo vicAra kiyA gayA hai vahI saba yahAM para bhI vicArita karanA caahiye| sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! anantarAhAraka nAraka Adi jIvoM ke pApakarma ke bandha ke viSaya meM Apa devAnupriyane kALamAM paNa te pApa karmane baMdha kare che. ane bhaviSyamAM paNa te pApa karmane baMdha karaze. e hoya che tathA keI eka anaMtarAhAraka nAraka e hoya che. ke-je pUrvakALamAM pApakamane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAnamAM paNa te pApakarmane baMdha kare che, paraMtu bhaviSya kALamAM te pApa karma karavAvALo hete nathI, A pramANenA ahIM beja bhaMga hoya che. ane Aja be aMge ahiyAM nAraka vigere 24 covIsa daMDakamAM pApakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM pragaTa karavAmAM Avela che. kahevAnuM tAtparya e che kebIjA udezAmAM je vicAra karavAmAM Avyo che, te tamAma kathana ahiyAM paNa saMpUrNa rIte kahevuM joIe. arthAt te saghaLuM kathana ahiyAM samajI levuM. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' saman mnnt|24 nA24 vigairevAnA pApakarmanA baMdhanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye ApanuM maMtavya pragaTa karela che te saghaLuM mantavya satya che, he bhagavan A5 devAnupriyanuM kathana sarvathA
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.6 sU01 anantarAhArakanA0 pApakarmabandhaH 643 satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM candate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sa0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara --pUjyazrI ghAsilAlativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paDviMzatitamazatake chaSThoddezakaH samAptaH // 26-6 // / apanI vicAra dhArA prakaTa kI hai vaha saba sarvathA latya hI hai-2 isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko candanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAlIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavIsaveM zataka kA chahA uddezaka lamApta // 26-6 // satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU0 nA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane chaThTho uddezaka samAsa ra6-6
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre // atha saptamodezakaH bhArabhyate / / - atha paSThAddezake anantarAhArakanArakAdinAzritya pApakaraNo bandhavaktavyatA kathitA, saptame tu paramparAhArakanArakAdivipaye saiva vaktavyatA kathayiSyate, tadanena sambandhenAyAtasya saptamoddezakasyedaM mUtram-'paramparAhAraNa mate' ityAdi, ___ mUlam-paraMparAhArae NaM bhaMte ! neraie pAnaM kasaM kiM baMdhI pucchA goyamA! evaM jaheva paraMparovavannaehiM uddelo taheva niravaleso bhANiyavyo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||tuu0 1 // chavIsaimeM sae sattamo uddelo lamatto // 26-7 // chAyA--paramparAhArakaH khalu bhadanta ! narayikaH pApaM karsa kimabadhnAva pRcchA, gautama | evaM yathaiva paramparopapannakai maddeza stathaiva nisvazepo bhaNitavyaH / tadevaM bhadanta2 / iti // sU0 1 // . paiviMzatitame zate saptamodezakaH samAptaH // 26 // 7 TIkA---'paraMparAhArae NaM bhaMte ! neie' paramparAhArakaH-dvitIyAdi samayAhArakaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' pApaM karma kimavadhnAt sAtavAM uddezaka kA prAraMbha chaTTe uddezaka meM anantarAhAraka nAraka Adi phoM ko Azrita karake pApakarma ke bandha ke viSaya meM vaktavyatA kI jA cukI hai| aba isa sAtaveM udde zaka meM vahI vaktapatA paramparAhAralArakAdi ke viSaya meM kahI jAyagI / isI sampandha ko lekara hama sAtaveM uddezaka kA prArambha ho rahA hai 'paramparAhArae NaM bhate ! nehae pAvaM kamma'-ityAdi TIkArtha--isa sUtradvArA gautamasvAmIne prazuzrI se aisA pUchA hai ki bhadanta ! jo nAraka dvitIyAdi samaya meM AhAraka hotA hai vaha sAtamA shaan| pArasa-- chaThThA udezAmAM ananarAhAraka nAra vigerene Azraya karIne pApa karmanA baMdhanA saMbamAM kathana karavAmAM AvI gayuM che. have A sAtamA uddezAmAM eja kathana paramparAhAraka nAraka vigere nA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avaze. e saMbaMdhathI A sAtamAM uddezAne prAraMbha karavAmAM Ave che -- 'paramparAhArae NaM bhate ! neraie pAva' kamma' yA TIkArtha--A sUtra pAThathI gautama svAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM che ke-he bhagavana dvitIyAdi samayamAM je nAraka AhAraka hoya che, te bhUta
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u. 7 sU01 paramparAhArakanA0 pApakarmabandhaH 645 iti pRcchA AhArasya dvitIyAdisamaye vartamAnaH paramparAhArakaH kathyate, sa ca paramparAhArako nArakaH pUrvakAle pApa karma avaghnAt, varttamAnakAle badhnAti, anAgate mantsyati kim ? ityAdi rUpa caturbhaGgakaH manaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama ! ' evaM jadeva paraMparokna ehiM udeso tadeva niravaseso bhANiyantra' evaM yathaiva paramparodapanna ke stRtIya uddezakaH kathita avaghnAt badhnAti bhantsyati, avadhanAt badhnAti na bhantsyatIti prathamadvitIyamaGgakaH yAvadanAkAropayogavaimAnikAntaH tathaiva niravazeSaH samagro'pi paramparAhArakavaimAnikAnta ihApi bhaNitavya iti 'sevaM bhaMte ! senaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta paramparAhArakanArakAdita Arabhya vaimAnikAntadaNDakeSu kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha usa pApakarma kA bandha karatA hai ? aura kyA vaha bhaviSyat kAla meM bhI usakA bandha karegA aisA hotA hai ? ityAdi rUpa se yahAM jaba cAra bhaMgoM ko lekara prazna upasthita kiyA gayA taba prabhuzrIne unale aisA kahA - 'goyamA " evaM jaheba para parodhavana pahiM uddelI taheba niravaseso bhAtri' he gautama! jilla rIti se paramparopapanakoM ke sAtha tRtIya uddezaka kahA gayA hai aura yaha uddezaka anAkAropayoga vAle vaimAnikoM taka kahanA cAhiye, usI prakAra se rIti se paraMparA hAraka ke sambandha meM bhI vaimAnikAnta taka samasta uddezaka kahanA cAhiye | 'setraM bhate / levaM khate | nti' he bhadanta ! paramparAhAraka nArakA di se lekara vaimAnikAnta daNDakoM meM jo Apa devAnupridhane pApakarma -- kALamAM pApa karmone khadha karI cukela hoya che ? vartImAna kALamAM paNa te e pApakamanA ba`dha kare che? ane bhaviSya kALamAM paNa te pApakanA madha karaze ? vigere prakArathI cAra bhaMgAtmaka prazna gautamasvAmIe bhagavAnane pUchela che, yA praznanA uttarabhAM aluzrI gItarasvAmIne he che De- 'goyamA ! evaM jaddeva para parovavannaehi uddesro taheva niravaseo bhANiyavvo' he gItasa pramANe paramparApapanakanA sa`dhamAM trIjA uddezAnu kathana karela che. ane te uddezAnu kathana anAkArApayeAgavALA vaimAnikA sudhI tyAM kahevAnu` kahela che, eja pramANe arthAt eja rIte-ana"tarAhAranA samadhamAM paNu vaimAnikAnA kthana panta saghaLu kathana kahevuM joI e. 'seva N bhave ! setra' bhaMte ! tti' he bhagavan paraM parAhAramnA24 vigeredhI sahane vaimAnika sudhInA daDAmAM Apa devAnupriye pApakama AdinA baMdhanA sabaMdhamAM
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 bhagavatIko pApakarmAdivandhavaktavyatAdikaM yathA devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati candiyA namasyitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAphalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bALabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM paDviMzatitamazatake saptamoddezakaH samAptaH // 26-7 // Adi ke bandha kI vaktavyatA kahI hai vaha laba sarvathA satya hI hai isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsatra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavosaveM zatakakA sAtavAM uddezaka samApta // 26-7 // je kathana karyuM che te saghaLuM kathana sarvathA satya che. Apa devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna parabirAjamAna thayA. sUnA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane sAtame uddeza samApta 26-chA
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.8 sU01 anantaraparyAptakanA0 pApakarmayandhaH 647 ||athaassttmodeshkaa prArabhyate saptamoddezake paramparAhAranArakAdInAzritya pApakarmavandhavaktavyatA, aSTame tu anantaraparyAptanArakAdInAzritya bandhavaktavyatA kathyate tadanena sambandhena AyAtasya aSTamoddezakasyedaM sUtram-'aNaMtarapajattae NaM' ityaadi| mUlam-aNaMtarapajattae NaM saMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! jaheva aNaMtarovavannaehiM uddeso taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu01|| chavIsaime sae aTThamo udeso lamatto // 26-8 // chAyA-anantara paryAptakaH khalu bhadanta ! nairayikA pApaM karma kimavadhnAva pRcchA, gautama ! yathaiva anantaropapannakai rudeza stathaiva nirakzeSam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||muu0 1 // SaDviMzatitame zate aSTamodezakaH samAptaH // 26-8 // TIkA--'aNaMtarapajattae NaM maMte ! neraie' anantaraparyAptakaH khala bhadanta ! nairayikaH anantaraparyAptako nAma paryAptakatvasya mathamasamayavartI saH 'pAvaM kamma aSTama uddezaka kA prAraMbha saptama uddezaka meM paramparAhAraka nairayika Adi ko Azrita karake pApakarma ke bandha kI vaktavyatA kahI gaI hai| aba isa aSTama uddezaka meM anantaraparyApta nAraka Adi ko Azrita kara ke bandha kI vaktavyatA kahI jAvegI so isI sambandha ko lekara yaha aSTama uddezaka prAraMbha kiyA jA rahA hai-'aNaMtarapajjattae NaM aMte ! neraie'-ityAdi TIkArtha--- isa sUtra dvArA gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai-'aNaMtarapajjattae NaM bhate ! neraie' he bhadanta ! jo nairayika anantara AThamA udezAne prAra bhasAtamA udezAne paraMparAhAraka nirayikone Azraya karIne pApakarmanA baMdha saMbaMdhI kathana karyuM che. have A AThamAM uddezAmAM anaMtaraparyApta nAraka vigere ne Azraya karIne baMdhanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avaze. te e saMbaMdhane laIne A AThamA uddezAne prAraMbhika ravAmAM Ave che - 'aNaMtarapajjattaeNa bhaMte ! neraie' tyAdi TIkAI-A sUtrapATha dvArA gautama svAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM 3-'aNaMtarapajattae NaM bhaMte ! neraie' 8 bhagavan re nayi manantara
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsaMtre 148 avaghnAt vadhnAti kiM vaMdhI pucchA' pApaM karma kim avaghnAt badhnAti bhandasyati, na bhantmyati, avadhnAt na badhnAti, bhantsyati, avaghnAt na vadhnAti na bhantsyati 'goyamA ' iti caturbhaGgakaH praznaH pRcchA saMgRhItaH bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, he gautama! kathidezaH anantaraparyAtako nArakaH pApaM karma pUrvakAle anAt paryApta hotA hai vaha kyA pUrva kAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha kyA usakA pandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha usakA bandha karane vAlA hogA ? athavA bhUtakAla meM kyA vaha usakA bandha karanevAlA huA hai ? vartamAna meM bhI kyA vaha usakA bandha karatA hai ? masSyit kola meM kyA vaha usakA bandha nahIM karegA ? athavA - bhUtakAla meM hI kyA vaha usakA bandha karanevAlA hai ? vartamAna meM kyA vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? bhaviSyat huA kAla meM kyA yaha usakA bandha karanevAlA hogA ? athavA bhUtakAla meM hI kyA usane usakA bandha kiyA hai ? vartamAna meM kyA vaha usakA bandha nahIM karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha usakA bandha nahIM karegA ? icha prakAra - 'avaghnAta, badhnAni, bhanaspati 1, ayanAt, ghadhnAti, na antyatira anAt na badhnAti bhantsyati3, avaghnAt, nabadhnAti na bhantsyati' 'ye cAra bhaMgo ko lekara yahAM ye cAra prazna svAmI prabhuzrI se pUche haiM / paryApta avasthA ke prathama samaya meM jo rahatA hai yaha anantaraparyAtaka hai, isake uttara prabhuzrI kahate haiparyAptaka hAya che. te zuM bhUtakALamAM pApakanA khaMdha karI cukela haiya che ? vartamAna kALamAM paNa te zu tenA madha kare che ? ane bhaviSya kALamAM te tenA aMdha kanze ? athavA bhUtakALamAM te tenA aMdha karavAvALA thayA che ? vartamAna kALamAM paNa te tenA baMdha kare che? ane bhaviSyakALamAM te tenA badha nahIM kare ? athavA-bhUtakALamAM ja teNe tenA baMdha karyAM che ? vartamAna kALamAM te zuM tene adha nathI karate ? ane bhaviSyamAM te tene badha karavavALo thaze ? athavA bhUtakALamAM ja teNe tene "dha karyAM che ? vartamAna kALamAM te tenA khadha karatA nathI ? ane bhaviSyamAM paNa te tene kha'dha nahI 421 mA prabhANu 'abadhnAt, badhnAti, bhantsyati 1, aba nAta, badhnAti, na bhantsyatira, avanAta na vadhnAti na bhantsyati 4' avaghnAt, na vadhnAti, bhantsyati u A cAra bhA ne avasthAnA pahelA 9 , laIne gautamasvAmIe prabhuzrIne pUchyu che. paryAptaka samayamAM je rahe te anantara paryAptaka che. A praznanA tara anuzrI che hai - 'goyamA ! jachetra aNaMtarovavaNNarahi uddesro taheva
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D prameyacandrikA TIkA za026 u.8 sU01 anantaraparyAptakanA0 pApakarmabandhaH 649 parsamAnakAle badhnAti, anAgata kAle bhanspati 1 abadhnAt badhnAti na manasyatIti prathamadvitIyabhaGgo. ityuttaram / salezyaH khalu bhadanta ! anantaraparyAptako nArakaH kiM pApaM karma anAdilyAdi praznaH, prathamadvitIyamanAcyA muttaramityAdikaM sarva dvitIyodezAnusAreNaiva vaktavyamityAzayenAha-jaheba 'goyamA! jaheva aNaM narotracannaehiM uddeno taheca niracalelaM' he gautama ! koI eka anantara paryApta mAraka aisA hotA hai ki jisa ke dvArA pUrva kAla meM pApakarma kA bandha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM vaha pApakarma kA bandha karatA hai aviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karanevAlA hotA haiN| koI eka anantaraparyAptaka nAraka aisA hotA hai ki jo pUrva kAla meM pApakarma kA vadha kara cukA hotA hai vartamAna meM bhI vaha usa pApakarma kA bandha karatA hai bhaviSyat kAla meM vaha usakA bandha karane vAlA nahIM hotA hai / isa prakAra se yahAM se do aMga hote haiM ! he bhadanta ! jo anantara paryAptaka nAraka malezya hotA hai, vaha kyA pApakarma kA bhUtakAla meM bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM bhI kyA vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha usakA bandha karanevAlA hogA? ityAdi rUpa se yahAM para bhI nAra aMgo ko Azrita kara ke pApakarma ke bandha karane ke sambandha meM prazna gautamale jaba kiyA-taba prasune unheM prathama bhaMga aura dvitIya bhaMza ko hI Azrita kara ke uttara diyA hai| niravaresa' he gIta | I me manata25ryAta nA24 meve DAya che. 3jeNe bhUtakALamAM pApakarmane baMdha bAMdhela hoya che. vartamAna kALamAM te pApakamane badha bAMdhe che, ane bhaviSya kALamAM te pApakarmano baMdha bAMdhavAvALe hoya che. tathA keIeka anaMtara paryAptaka nAraka e hoya che ke-jeNe pUrva kALamAM pApakarmane baMdha bAMdhela hoya chevartamAna kALamAM paNa te pApakarmane baMdha bAMdhe che paraMtu bhaviSya kALamAM te tene ba dha bAMdhavAvALo hota nathI. A rIte A be bhAgo ahiyAM saMbhavita tha ya che. pharIthI gautamasvAmI pUche che ke-he bhagavana je anaMtara paryApta nAraka lekSAvALA hoya che, te bhUtakALamAM pApakarmanA baMdhaka hoya che ? vartamAna kALamAM paNa te teno badha bAMdhe che ? ane bhaviSya kALamAM paNa te teno badha bAMdhaze? vigere prakArathI A viSayamAM paNa cAra bhAgo ne Azraya karIne pApakarmanA baMdha karavAnA saMbaMdhamAM gautama svAmIe prazna
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 650 isvAdi, 'jaheka avarocayanna ehi uddeso tadeva niravasesaM' yathavAnantaropapanna ke rudezakA tathaiva niravazeSamihApi vaktavyam / paryAptatva prathamasayayavartI anantaraparyAptaH sa ca paryApta siddhAvapi bhavati tata uttarakAlameva pApakarmAdyakSaNa kAryakArI bhavatItyasau anantaropapannakacad vyapadizyate ataevoktam 'evaM jahena aNatarovavanna ehi ' ityAdi, 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti hai bhadanta / anantaraparyAptaka nArakAdivandhaviSaye yadevAnu. isa prakAra yahAM dvitIya uddezaka ke anusAra hI rUpa vaktavya kahA gayA hai ! yahI bAta 'jaheca aNataronnaehiM uddesro tahe niravasesaM' hama sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| yahAM jo dvitIya uddezaka ke anusAra bhaMga ko kathana karane kI bAta kahI gaI hai so usakA kAraNa aisA hai ki jo patika avasthA ke prathama samayavartI nArakAdika hotA hai vaha anantara paryAsa nArakAdika kahalAtA hai / aisA vaha anantara paryApta paryAptiyoM kI siddhi hone para bhI hotA hai / aura vaha uttara kAla meM pApakarma Adi ke bandha kA bandha karanevAlA bhI hotA hai| saliye aisA jIva anantaropapannaka ke jaisA hI kahA jAtA hai isIliye yahAM 'evaM jaheba anaMtazevavannaehiM aisA sUtrapATha kahA gayA hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM aMte / nti' he bhadanta ! anantara paryAptaka nAraka Adi ke pApakarma Adi ke bandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvadhA karela che. A praznamA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! A sabaMdhamAM khIjA uddezAmAM je prANe kathana kavAmAM Avyu che te saghaLuM kathana ahIMyAM paNa samajI levu' arthAt ahiyAM paheleA ane bIjo e e bhaga salave che. me 4 vAta 'jakSetra aNatarocavaNNaehi udapro tahetra niravasesaM ' A sUtrapATha dvArA pragaTa karela che. ahiyAM khIjA udezeAnA kathana pramANe bhaMge kahevAnu kahyuM che, tenu kAraNa e che ke-je paryApta avasthAnA prathama samayamAM rahenArA naraka vigere hAya che, te na'tara paryAptaka nAraka kahevAya che evA te Ana tara paryAptaka paryAti cenI siddhi thayA pachI paNa hAya che. ane tyAre ja te pachInA kALamAM pApama vigerenA baMdha amadha rUpa ka karavAvALA haiAya che. tethI ahiyAM jIva ana'tare pannaka jevA ja kahevAya che tethI mahiyAM ' evaM ' jaheba aNaMtarovavaNNarahi" se prabhA sUtrapATha vAmAM Ave che. seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhagavan manaMtara paryApta vigere nAra vigerenA pApakanA khadhanA viSayamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM"
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.8 sU01 anantaraparyAptakanA0 pApakarmavandhaH 651 piyeNa kathitaM tarasarva evameva--sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo sagavantaM vandate namasyati panditvA napasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sUtra0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-masiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguruvAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlaprativiracitAyAM zrI "lagavatIsUtrasya" ameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm paDviMzatitamazatake aSTamodezakA samAptaH // 26-8 // satya hI hai| isa prakAra kahakara ke gautamasvAmIne prabhuko bandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapale AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye|luu01| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatItUna" kI prameyacandrikA vyAkhyA chavIsaveM zataka kA aSTama uddezaka samApta // 26-8 // che, te kathana sarvathA satya ja che. Apa devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA namaskAra karyA te pachI teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane AThame uddezaka samApta mAra6-8 %AL
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra // atha navodezakaH Arabhyate / / apTamoddezake'nantaraparyAptanArakAdInAzritya bandhavaktavyatA kathitA navame tu paramparaparyAptakanArakAdInAzritya kathyate, tadanena sambandhana AyAtasya navamo. ddezakasya idaM stram-'paraMparapajattae NaM' ityaadi| ___ mUlam-paraMparapajjantae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! evaM jaheba paraMparokvannaehiM uddelo taheva niravalelo bhANiyo / sevaM saMte! sevaM bhaMte ! ti ||suu01|| chachIlaime baMdhisae navaso uddelo samato // 26-9 / / chAyA--ramparaparikaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApa karma kimavanAt pRcchA, gautama ! evaM yathaiva paramparopapanadezaka ratayeya nivanepo bhaNitavyaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAyahi harati |mu0 1 // iti paDviMzatitame vandhizatake navamoddezakaH samAptaH // 26-9 // rIkA---'paraMparapajjattae NaM bhaMte ! meraie' paramparAptikaH khalu bhadanta ! nairayikaH, 'pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' pApa karma kim abadhnAt vanAti bhansyati zataka 26 uddezaka 9 aSTama uddezaka meM anantara paryAptaka nAraka Adiko Azrita karake bandha kI vaktavyatA kahI gaI hai| aba isa nauveM uddezaka meM parampara paryApnaka nArakAdikoM ko Azina karake vahI vaktavyatA phahI jAvegI ilI sambandha ko lekara strakArane isa nauveM uddezaka ko prArambha kiyA hai 'para parapajjattae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kamma' ityAdi TIkArtha- he bhadanta ! jo nairapika paraMparaparyApcaka hotA hai vaha kyA pUrvakAla meM pApakarma kA vadha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha navabhA deshaan| praar'AThamAM uddezAmAM anaMtara paryApta nAraka vigerene Azraya karIne baMdha saMbaMdhI kathana karavAmAM AvyuM che, have A navamA udezAmAM paraspara paryAptaka nAraka vigerene Azraya karIne eja kathana karavAmAM Avaze. A samadhathI sUtrAre mA navamA uddeshaan| prAra' yA cha. 'paraMparapajjattae NaM bhaMte ! neraie pAva kamma' pratyAhi. TIkAI- he bhagavad je narayike paraMpara paryAptaka hoya che. te zuM bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cukela hoya che? vartamAna kALamAM te pApa
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 pramaiyacandrikA TIkA za026 4.9 sU01 parasvatikanA0 pApakarmabandhaH 653 ityAdi krameNa caturbhaGgaH praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi 'gomA' he gauar ! kazvidekaH paramparaparyAptako nArakaH pApaM karma avanAt badhnAti bhavatItyAdi rUpega yathA paramparopapannakasyodezakaH kRtaH tenaiva rUpeNa paramparaparyApta narakAdi vaimAnikAnta caturviMzatitamadaNDa ke'pi pApakarmabandhavaktanpatA bhaNitavyA, etadAzayenaiva kathitam -' evaM jahA' ityAdi, ' evaM java paraMparocAhiM uso tahena niravaseso bhANiyantro' evaM yathaiva yenaiva rUpeNa paramparopapanakairudezaka stathetra tenaiva krameNa paramparaparyAptakanArakadaNDako'pi kyA pApakarma kA baMdha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha pApa karma kA baMda karanevAlA hotA hai ityAdi krama se yahAM gautamasvAmIne cAra aMgo ko lekara pApakarma ke baMdha ke sambandha meM prazna kiyA hai / isake uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM- 'godhamA ! evaM jaheba paraMparocayannaehiM uddesro taheba niravaleso bhANiyanbo' he gautama! koI eka paraMparaparyApta nAraka aisA hotA hai ki jo pUrvakAla meM pApakarma kA baMdhaka huA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA baMdhaka hotA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandhaka hogA / ityAdi rUpa se jaisA paramparopapatraka kA uddezaka kahA gayA hai usIrUpa se niravazeSa paramparaparyAptaka nAraka ko lekara vaimAnikAnta taka ke cauvIsoM daNDakoM meM bhI pApakarsa ke baMdha ke sambandha meM vaktavyatA kahanI cAhiye isI Azaya le 'evaM jaheba paraM parovacannarahiM uddeso taheva niravaseso bhANi' aisA sUtrapATha kahA gayA hai / yahAM AlApaka AdikA kanA khadha kare che ? ane bhaviSyakALamA paNu te pApakarmanA khadha karavAnA hAya che ? vigere kramazrI gautamasvAmIe A viSayamAM pApakamanA >> dha soMga dhI cAra bhaMgAtmaka prazna prabhuzrIne pUchyA che. A praznanA uttaramAM aluzrI gautama svAmIne De - 'goyamA ! evaM jaheba uddesro taheva niravaseso bhANiyantro' he gautama! nAraka evA hAya che ke-jeNe bhUtakALamAM pApa karmonA baMdha ka2e che. vamAnamAM paNa te tenA khadha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene adha karaze vigere prakArathI paraparepapannaka nA saMbaMdhamAM je pramANenu kathana trIjA uddezAmA karavAmAM Avyu che, eja pramANe para paraparyAptaka nAraka vigerethI laI ne vaimAnika sudhInA cAvIsa daMDakamAM paNa pApakamanA adhanA sa'a'dhabhAM Lthana 42vu' lehaye, mena abhiprAyathI 'eva' jaheva paraMparovavannaehi para paroMvavannaehi parapara paryApta
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUra bhagavatIstre paThanIyaH, AlApakAdi prakArastu svayamevohanIya iti / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti jAva viharaha' vadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati he bhadanta ! paramparaparyAptakanArakAdi jIvadaNDa ke pApakarmaNo bandhaviSaye yad devAnumiyeNa kathitaM tad evameva sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namastviA, saMyamena tapasA AtmAnaM sAvavan viharatIti // mu0 1|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM par3arviMzatitame bandhazatake navamoddezakaH samAptaH // 26-9 // prakAra svayaM hI udbhAvita karanA cAhiye / 'seva' bhate ! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! ApadevAnu priyane jo parampara paryAptaka nArakAdi jIva daNDaka meM pApakarma ke baMdha ke viSaya meM kahA hai vaha sarvathA satya hI haiM2 / isa prakAra kahakara ke gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura nama skAra kiyA / vandanA namaskAra karake phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 01 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke chavIsaveM zatakakA // navama uddezaka samApta // 26-9 // use tadeva niravaseso bhANiyantro' mA prabhAno sUtrapATha hevAmAM Ave che, A samadhI AlApa prakAra svayaM manAvIne samajI levA. seva bhaMte / seva bhaMte ! tti' he bhagavan nyAya devAnumriye paraMpara paryAptaka nAraka vigere jIva daDakamAM pApa karmanA adhanA viSayamAM kahyuM, che, te sarvathA satya ja che. 2 A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrI ne vaMdanA namaskAra karIne tapa ane sayamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA cakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA !!slR0 15 jainAcAya jainadhama divAkarapUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakanA navame uddezaka samAsa ra6-A Pou
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.10 sU01 caramanAra kAdInA0 pApakarmavandhaH 655 // atha dazamoddezakaH mArabhyate / navamodezake paramparapayAptakanArakAdInAM pApakarmarandhavaktavyatA kathitA, dazame tu caramanArakAyAzritya sA kathayate tadanena sambandhenAyAtasya dazamoddezaka syedaM sUtram-'carime NaM yatte' ityAdi, mUlam-carile bhaMte ! narahara pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! evaM jaheca paraMparokvannaehi uddelo taheva carimehi nirvselo| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti jAba viharai ||suu0 1 // chahIsaime baMdhisae dalamo uddelo lamatto // 26-10 // chAyA-caramaH khalu bhadanna ! narayikaH pApaM karma kimabadhnAt pRcchA, gautama ! evaM yathaiva paramparopapanakarudezakA tathaiva caramainiravazeSaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharatIti basU0 1 // TIkA-'carime NaM bhaMte ! caramaH khalu bhadanta ! nairayika iha caramaH sa nArako yaH puna na nArakabhavaM mApsyati saH 'pAvaM kammaM kiM bandhI pucchA' pApaM karma kima -zataka 26 uddezaka 10nauveM uddezaka meM paramparaparyApta nAraka AdikoM ke pApakarma kI pandha vaktavyalA prakaTa kI gaI hai| aba isa dazave uddezaka meM carama nArakAdikoM ko Azrita karake vahI vaktabdhatA prakaTa kI jAvegI so isI saMbandha ko lekara isa dazave uddezaka ko prArama kiyA jAtA hai 'carime NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA'-ityAdi TIkArya he bhadanta ! jo nairathika carama hai-arthAt jise aba nAraka bhava prApta nahIM hotA hai-yahI prApta huA nAraka bhava jisakA samA shaan| prA2 -- navamA udezAmAM paraMparaparyAptakanAraka vigerenA pApakarmanA baMdha saMbaMdhI kathana pragaTa karela che. have A dazama udezAmAM carama-antima nAraka vigereno Azraya karIne eja kathana pragaTa karavAmAM Avaze. e saMbaMdhathI A dasamA udezAne prArama 42vAbhA mA che.-- 'parime NaM bhate / neie pAva kammaki baMdhI pucchA' yA TIkAI--he bhagavana je nAraka carama che-arthAt jene have pachI nAraka bhava prApta thavAnuM nathI. A prApta thayela nAraka bhava jemane
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne ghanAt badhnAti bhansthatItyAdi krameNa caturbhakakA praznaH pRcyA saMgRhyate bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! kazcidezaH caramo nArakaH pApaM karma yavadhanAt bannAti mantsyatItyevaM krameNa vaimAnikAntadaNDakaH sagrAhyaH, etadamimAyeNAha-'evaM jaheca' ityAdi, 'evaM jaheba paraMparovaNNaehi uddemo taheva carimehi uddeso' evaM yathaiva paramparopapannakairUddeza stathaiva caramanArakAdimirapi dazamoddezakaH paThanIyaH atra caramodezakaH parasparozikavad vAcyaH, iti kathitam antima nAraka bhava hai-aisA vaha carama nairapika kyA bhUtakAla meM pApapharma kA bandha kara cukA hai ? vartamAna meM vaha kyA usakA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha usakA bandha phA hogA? ityAdi kA se yaha gautamasvAmI kA caturbhegaka prazna hai| inake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! he gautama ! koI eka carama nairapika ailA hotA haiM jo pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, dartamAna meM vaha usakA bandha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA bandha karanevAlA hotA hai, isa krama le yahAM vaimAnikAna taka kA daNDaka gRhIta huA hai isI abhiprAya ko lekara 'evaM jaheba para paroSavannaehiM uddeso taheva cara mehiM uddeso 'sUtrAra ne ailA mutrapATha kahA hai| arthAt jisa rIti se paraMparopapannaka nArakoM kA uddezaka kahA gayA hai usI rIti se yahAM carama nArakAdiyoM kA yaha davA uddezaka zrI chelle nAraka bhava che, evo garama-antima nararika bhUtakALamAM pApakarmane badha karI cUkelo hoya che? vartamAna kALamAM te zuM teno baMdha kare che? bhaviSyamAM kALamAM te tene baMdha karaze ? ItyAdi prakArathI cAra bhAga tmaka prazna gautama svAmIe prabhuzrIne pUche che A praznanA uttaramAM prabhunI gautama svAmIna 4 cha -'goyamA' ! hai gautama ! dha : yama ricita evo hoya che ke-je pUrva kALamAM pApakarmane baMdha karI cUkelA hoya che, vartamAna kALamAM te tene baMdha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te teno baMdha karavAvALA hoya che. A kamathI ahiyAM vimAnika sudhInA haiN| yaha 421yA hai. me AMIya ne sUtradhAre patra jaheva paraMpa. rovavaNNaehi uddeso taheva caramehi udeso' yA pramANe sUtra ho cha. arthAt je rIte paraMpara55naka nArakeTa saMbaMdhI uddezo kahyo che, e ja pramANe ahiyAM carama nArakAdikane A dasame udeze paNa kahevuM joie ahiyAM A carama nArakezaka paramparedezakanA trIjA uddezA pramANe kahela che tema
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.10 sU01 caramanArakAdInA0 pApakarmavandha. 657 paramparoddezakazca tatIyodezakavat paThitaH, tathApi tasmin manuSyapadamAzritya AyuSyakarmaNo bandhaviSaye vailakSaNyaM vAcyaM tadiltham vRttIyodezake AyuSkarmApekSya sAmAnyato'dhanAt badhnAti bhansyati1, avadhnAt badhnAti na bhannasyati3 avadhanAta na vanAti bhansyati3, avadhnAt na vanAtina bhansyati 4 ityAkAra kAzcatvAro bhaGgAH kathitAH parantu tatra caramamanuSyasyAyuSkarmavandhamAzritya caturtha eva bhaGgA ghaTane yazcaramo manuSyo bhavetsa a yuvanAra na badhnAti na bhansyatIti, anyathA tasya caramatvameva na syaaditi| evamanyatrApi vailakSamaNyamavagantavyam 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viharai' tade bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! carama rayikAdInAM pApakarmAdivandhaviSaye yat kathitaM kahanA cAhiye / yahAM yaha carama nArakoddezaka, paramparoddezaka tRtIyo dezaka kI taraha kahane kA batalAyA gayA hai phira bhI vahAM manuSya pada ko Azrita karake sAmAnya rUpa se AyuSya kama ke maMtra ke sambandha meM cAra bhaMga prakaTa kiye gaye haiN| para yahAM carama manuSya ko Azrita karake kevala eka caturtha bhaMga hI ghaTa sakatA hai kyoMki carama manuSya hogA vaha 'apanAta, na badhnAti na bhansthati' isI eka bhaMgavAlA hogA nahIM to phira usa meM caramato hI nahIM A skegii| isI prakAra se tRtIyoddezaka se yahAM caramoddezaka meM aura bhI padoM meM vilakSaNatA jAnalenI cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva vihara' he bhadanta ! carama nairayikAdikoM ke pApakarma Adi ke vadha ke viSaya meM jo Apa devAnupiyane kahA hai vaha sagha sarvathA satya hI haiN| isa prakAra kahakara samajavuM. te paNa tyAM manuSya padane Azraya karIne sAmAnyapaNAthI AyuSya karmanA baMdhanA saMbaMdhamAM cAra bhaMgo pragaTa karyA che. paraMtu ahiyAM carama - maga cazraya karIne kevaLa eka ce bhaMgaja ghaTe che. kema ke je carama manuSya hote abadhnAtU, na badhnAti, na bhansyati' mA me pANI tayarI. nahiM te pharI temAM caramapaNuM ja AvI zakaze nahi. e ja pramANe pahelA udezAthI ahiyA caradezakamAM bIjA pademAM vilakSaNapaNuM samajI levuM. _ 'seva bhaMte ! seva bhate / ti jAva viharaI' 3 mApana 22ma nabinA pApakarma vigerenA baMdhanA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana a03
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ '658 bhagavatIsUtre 'tatsarvam evameva sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, canditvA namastviA saMyamena tapasA AtmAnaM yAvagan viharatIti // 01 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadbarakabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalilalitakalA pAlApakamavizuddha gadyapadyA naikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjagadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApura rAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya " prameyacandrikArakhyAyAM vyAkhyAyAm paviMzatizatakasya dazamodezakaH samAptaH // 26-10 // & gautamasvAmIne bhagavAna ko candanA kI namaskAra kiyA, candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharnadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI pramedhacandrikA vyAtyA vIsaveM zatakakA || dazama uddezaka samApta // 26-10 // Apta havAthI satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vadanA karI tene namaskAra karyA vaDhanA namaskAra karIne te pachI te sayasa ane tapathI petAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAja mAna thayA zAsU01 jainAcAya jainadhama divAkara pUjaya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavvIsamA zatakanA dasame uddeze samApta Ar6-1nA Jie
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u.10 01 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 659 // athaikAdazoddezakaH mArabhyate // dazamodezakaM nirUpya kramaprAptamekAdazo dezakamArabhate, tasyedaM sUtram ' acarime NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - acariNaM bhaMte ! neraie pAvaM kasmaM kiM baMdhI pucchA goyamA ! atthegaie evaM jaheva paDhamohesae paDhamabitiyA bhaMgA bhANiyavvA savvattha jAtra paMcidiyatirikkhajoNiyANaM / acarime NaM bhaMte! maNusse pArva kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! attherie baMdhI baMdha baMdhissa 1, atthegaie baMdhI baMdhana na baMdhissai 2, atthegaie baMdhI na baMdhana baMdhissaii / salesle bhaMte ! acarime masse pAyeM kammaM kiM baMdhI evameva tinni bhaMgA caramavihUNA bhANiyavvA, evaM jaheva paDhamuddele, navaraM jesu tattha vIsasu cantAri bhaMgA tesu iha AdilA tinni aMgA bhANiyavvA carimabhaMgavajA / alesle kevalanANI ya ajogIya, ee tinnivina pucchijjati, sesaM taheva / vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA neraiyA | acarime NaM bhaMte! neraie nANAvara - NijjaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! evaM jaheba pAvaM0, navaraM maNustesu sakasAisu, lobhakasAisu ya paDhamabitiyA bhNgaa| sesA aTThArasa caramaviNA, sesaM taheva jAva bemANiyANaM / darisaNAvaraNijaM pi evaM veva niravasesa | veyaNije savvattha vi paDhama bitiyA bhaMgA jAva bemANiyANaM, navaraM maNussesu alesle kevalI ajogIya natthi / avarimeNaM bhaMte! neraie mohaNijaM kammaM kiM baMdhI pucchA, gothamA ! jaheva pAvaM kammaM taheva niravasesaM jAva vemANie / acarimeNaM bhaMte! neraie AuyaM kammaM
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra 660 kiM baMdhI pucchA, goyamA ! paDhamataiyA saMgA, evaM savvapadesu vi nerajhyANaM paDhamataiyA bhaMgA, NavaraM sammAmicchatte taio bhaMgo, evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavIkAiya AukAiya vaNastaikAiyANaM teuleslAe taio bhaMgo, sesesu padesu samvattha paDhamatazyA bhNgaa| teukAiya-vAukAiyANaM savvattha paDhamataiyA bhaMgA, beiMdiya-teiMdiya-cariMdiyANaM evaM cetra, navaraM sammatte ohiyanANe AbhiNiyohiyanANe sucanANe, pasu ca usu vi ThANesu taio bhNgo| paMciMdiyatirikkhajANiyANaM sammAmicchatte taio bhaMgo, sesesu padesu savvattha paDhamataiyA bhNgaa| maNussANaM sammAmicchatte avedae akasAiMmi ya taio bhaMgo, alessa kevalanANa ajogIya na pucchijjati, sesapadesu samvattha paDhamatajhyA aNgaa| vANamaMtarajoiliyavevANiyA jahA neraiyA / nAma goyaM aMtarAyaM ca jaheva nANAvaraNijaM taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai ||suu0 1 // . chavIsaime baMdhisae ekAralamo uddeso samatto // 26-11 // chabIsaimaM sayaM samattaM // 26 // chAyA-acaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH pApaM karma kim avadhanAt pRcchA gautama ! astyekaka evaM yathaiva prathamoddezake prathamadvitIyau maGgo bhaNitavyau sarvatra yAvat pazcandriyatiryagyonikAnAm / acaramaH khala bhadanta / manuSyaH pApaM kama kim avadhmAt pRcchA, gautama ! astyekako'vadhnAt vadhnAti bhansyati1, astyekako. 'vanAt vadhnAti na bhansyati2 assyekako'vadhnAt na badhnAti bhnsyti3| saleyaH khalu bhadanta ! acaramo manupyaH pApaM karma kim avaghnAva evameva trayo bhaGgAzcaramavihInA bhaNitavyAH , evaM yathaiva prathamodezake / navaraM yeSu tatra viMzatiSu catvAro bhaGgA stepu iha AdimA strayo bhaGgA bhaNitavyA vrmbhnggvrjaaH| alezyaH kevalajJAnI ca ayogI ca, ete trayo'pina pRccha yante, zepaM tathaiva / vANama: ntarajyotiSkavaimAnikA, yathA nairyikaaH| acaramaH khalu bhadanta ! nairayikA
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMcandrikA TIkA za026 u.11 sU01 aMcaramanArakAdonA0 pApakarmabandha 661 jJAnAvaraNIyaM karma kim avadhnAt pRcchA, gautama / evaM yathaiva pApaM manuSyeSu sakaSAyiSu lobhakaSAyiSu ca prathamadvitIyau bhaGgo, zeSA aSTAdaza caramavihInAH, zeSaM tathaiva yAvad vaimAnikAnAm / darzanAvaraNIyamapi evameva niravazeSam / vedanIye sarvatrApi prathamadvitIya bhaGgau yAvadvaimAnikAnAm, navaraM manuSyeSu alezyaH kevalI ayogI ca nAsti / acaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH mohanIyaM karma kim avaghnAt pRcchA, gautama ! yathaiva pApaM0 tathaiva niravazeSaM yAvadvaimAnikaH / acaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH AyuSkaM karma kisa avaghnAt pRcchA, gautama | prathamatRtIya bhaGga evaM sarva padevapi nairavikANAM prathamatRtIyo bhanau navaraM samyagmi mithyAtve tRtIyo bhaGgaH / evaM yAvat svanitakumArANAm / pRthivIkAyikApUkArikavanaspatikAyikAnAM tejolezyAyAM tRtIyo bhaGgaH / zeSeSu padeSu sarvatra tRtIya bhaGgo | tejaskAyikavAyukAyikAnAM sarvatra prathamatayo bhaGgI / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAm evameva navaraM samyakzve adhikajJAne AbhinibodhijJAne zrutajJAne, eteSu caturSvapi sthAneSu tRtIyo bhRGgaH / paJcendriyatiryagyonikAnAM samyagmimidhyAtve tRtIyo bhaGgaH zeSeSu sarvatra prathamatRtIya bhaGgau / manuSyANAM samyaGkSipAtve avedake akAyini ca tRtIyo bhaGgaH alezya kevalajJAnAyoginazca na pRcchayante zeSeSu padeSu sarvatra prathamatRtIyabhaGgau / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairayikAH nAmagotramantarAyaM ca yathaiva jJAnAvaraNIyaM tathaiva niravazeSam / tadevaM madanta ! tadevaM bhadanta iti yAvadviharati / 01 / iti vivandhizatake ekAdazodezakaH samAptaH // 26 | 11 | TIkA- 'ecariyeNaM maMte ! neraie' avaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'pAvaM kammaM kiMbaMdhI pucchA' pApaM karma kim anAt badhnAti bhantsyati 1, ityAdikrameNa chavIsaveM zataka ke gyArahave uddezaka kA prAraMbha dAveM uddezaka kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra krama prApta 11 veM uddezaka kA kathana karate hai 'acarimeNa bhate ! neraie pAvaM krammaM kiM baMdhI' - ityAdi TIkArtha- he bhadanta ! jo nairayika acarama hotA hai vaha kyA pApakarma ko pahile se bAMdha cukA hotA hai ? vartamAna kAla meM bhI kyA vaha agIyAramA uddezAnA prAraMbha- dazamAM uddezAnu nirUpaNa karIne have sUtrakAra kramaprApta A agIyAramAM dezAnu' sthana ure che. 'acarime NaM bhave / neraie pAva' kamma ki baMdhI' ityAhi TIkA--hai bhagavat je naiyika acarama hAya che, te zuM pApakama ne khAdha pahelethI ja khAMdhI cUkela hAya che? vartamAna kALamAM paNa te pApakanA
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya 662. caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhya / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegahae evaM jaheba paDhamodesae' astyekaka evaM yathaiva prathamoddezake 'paDhapavitiyA bhaMgA bhANiyanyA sambadha jAva paMrcidiyatirikkhanoNiyANaM' prathama dvitIyau bhagau bhaNitanyau sarvatra yAvata paJcendriyatiryagyonikAnAM tadayamarthaH he gautama ! kazcideko'caramanArakaH pApaM karma abadhnAt vadhnAti bhansyati ? pApakarma kA bandha karatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA yaha pApakarma kA baMdha karegA? ityAdi krama se yahAM cAra bhaMgo vAlA prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se kiyA hai, isake uttara meM prabhuzrI gautama svAmI se kahate haiM-koyalA! atthegaie evaM jaheba paDhamodesae.' he mautama ! koI eka acarama nairayika aisA hotA hai jo pApakarma kA baMdha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakrama kA vadha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha pApakarma kA bandha karane vAlA hotA hai, tathA-koI eka acarama nairayika aisA hotA hai, jo bhUtakAla meM pApakarma kA baMdha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA zandha karatA hai para bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha nahIM karatA hai| isa prakAra se prathama uddezaka meM kahe gaye prathama dvitIya bhaMga yahAM bhaNitavya haiN| aura ye do bhaMga yAvat paJcendriya tiryagyonika taka yahAM bhaNinavya hue haiN| yahAM yAvatpada se 'acarama bhavanapati, pRthivI apa, tejaH, vAyu, vanaspati, doindriya, teindriya, cauhandriya ina saba kA baMdha bAMdhe che? ane bhaviSya kALamAM paNa te pApakarmane baMdha bAMdhaze? A prakArathI ahiyAM cAra bhaMgAtmaka prazna gautamasvAmIe prabhuzrIne pUchela cha.,mA praznAnA uttaramA prasuzrI gautamasvAmIna 49 che --'goyamA ! atthe. gaie evaM jaheva paDhamauddesae' gautama 15 ayarama12yi savA hoya che ke-je bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cUkela hoya che. vartamAnamAM paNa te pApakarmane baMdha kare che, ane bhaviSyamAM paNa te pApa karmane baMdha karavAnuM hoya che. tathA eka acarama nAraka e hoya che. ke-bhUtakALamAM teNe pApakarmane baMdha karyo che. vartamAna kALamAM paNa te pApa karmano baMdha kare che. paraMtu bhaviSyakALamAM te pApa karmane baMdha karatA nathI. A rIte pahelA uddezAmAM kahelA pahelA ane bIje e be bhaMge ahiyAM svIkAryA che. ane A be aMge yAvarapaMcendriyatiya cacAnI sudhI ahiyAM kahevAnA che Aja pramANe yApAtpathI 'mayarama, savanapati vI, a5, tena, vAyu, vanaspati, medriya cha, cAra IdriyavALA jI A badhA grahaNa karAyA che. A tamAmanA
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyacandrikA TIkA za026 u.11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarsa bandhaH 663 'kazvideko'caramo nArakaH pApaM karma avaghnAt badhnAti na bhantsyatItyAkArako starit ast yathA prathamodezake kathitau tathaina acaramanArakasya pApakarmabandha"nespi vaktavya, caramanArakAdArabhya paJcendriyatiryagyonikaM yAdava, atre yAMvatpadena 'acarama bhavanapati pRthivyaptejo vAyuvanaspatidvi-tri- caturindriyamakaraNa paryantasya grahaNaM bhavati, sarvazAlApatrakAraH svayamevohanIya iti / acaramodezake nairayikA dArabhya paJcendriya tiryagyonikaparyanteSu padeSu pApaM karmAzritya AdhAveva dvau vaktavyAviti niSkarSa iti / 'acarime NaM bhaMte / maNusse' acaramaH khalu bhadanta ! manuSyaH 'pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA' pApaM karma kimabadhnAt badhnAti bhantsyati tyAdyAkAraka caturbhaGgakaH praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'atthegaie baMdhI vaMdha baMdhistara' astyekako'caramo manuSyaH pUrvakAle pApaM karma avadhanAta, vartamAnakAle pApaM karma banAti, anAgatakAle grahaNa huA hai / ina saba meM AlApa prakAra apane Apa udUbhAvita karanA cAhiye, tAtparya isa kathana kA kevala itanA hI hai ki acarama nairayika se lekara acarama paJcendriyatiryagyonika taka ke padoM meM isa udezaka meM Adike dohI bhaMga vaktavya haiM / 'acarime NaM aMte ! maNusle 0' 'he bhadanta ! jo manuSya acarama hotA hai vaha kyA pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha pApakarna kA bandha karatA hai ? aura bhaviSyat meM bhI vaha pApakarma kA kyA bandha karane vAlA hotA hai ? isa rUpa se yahAM para bhI cAra aMgovAlA prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se pUchA hai, uttara meM prabhuzrIne kahA hai- 'gomA ! atthegaie baMdhI vaMdha ifters 'he gautama! koI eka acarama manuSya aisA hotA hai jo pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma sa'madhamAM AlApA svaya samajI levA A kathananu' tA` e che ke. acarama nairiyakathI laI ne acarama 5 cendriyatiya cayeAnika sudhInA padamA A uddezAnAM pdd'e| ane jIne se me lago uDevAnA he 'acarime NaM bhaMte ! masse !' he bhagavan ke bhanuSya acarama hAya che, te zu' pApakanA madha karI cukela hoya che ? vamAna kALamAM te pApakamanA khaba kare che? ane bhaviSyakALamAM te pApakanA khadha karavAnA hoya che ? A prakArathI A praznanA baMdhI, baMdhana, A viSayamAM paNa cAra bhagAtmaka prazna gautamasvAmIe pUchela che. uttaramAM aluzrI gautama svAmIne Ahe - 'goyamA ! atthegaie ba ghissa' he gautama! ardha zo ayarabha manuSya sevA hoya he kALamAM pApakamanA madha kalI cukela che, vartamAna kALamAM, paNa ne bhuutte pApa
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ 664 bhagavatImatra pApaM karma bhansyatItyAkArakaH prathamo bhnggH1| 'astthegaie baMdhI baMdhai na yaMghissaI' astyekakA kazcideko'varamo manuSyaH pUrvakAle pApaM karma abadhnAt kazcideko'caramo : manuSyo vartamAnakAle pApakarmaNo bandhaM karoti anAgatakAle ca bandhaM na / kariSyatIti dvitIyo bhaGgaH 2, 'yasthegaie baMdhI na baMdhai baMdhissai' astyekakaH / phazcideko'caramo manuSyo'tItakAle pApaM pharma avadhnAt, vartamAnakAle pApaM karma / na badhnAti, bhaviSyakAle pApaM karma bhansyatIti tRtIyo bhai.2 ityevaM krameNa mathamadvitIyatRtIyamakA caturthavarjA sagavatA anumoditA iti / 'salesseNaM . bhaMte / acarime maNusse' salezyo lezyAyukto'caramo manuSyaH 'pAvaM kammaM kiM / baMdhI purachA' pApaM karma kim annAt badhnAti bhansyati ? ityAdi krameNa catu. kA bandha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha pApakarma kA yandha karane vAlA hotA hai| tathA 'atthegahae baMdhI, baMdha na baMdhissai' koI eka acarama manuSya aisA hotA hai jo bhUtakAla meM bhI pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha pApakarma kA bandha karatA hai para bhaviSyat kAla meM vaha pApakarma kA bandha karane vAlA nahIM hotA hai| tathA 'atthegaie baMdhI na baMdhA baMdhissaha' koI eka acarama manuSya aisA hotA hai jo bhUtakAla meM pApakarma kA vaMdha kara cukA hotA hai, para vaha vartamAna meM pApakarma kA bandha nahIM karatA hai para bhaviSyat meM vaha pApakarma kA baMdha karanevAlA hotA hai / isa prakAra se caturtha bhAvarjita ye tIna bhaMga yahAM bhagavAnne anumodita kiye haiN| 'salesse NaM bhaMte ! acarime maNusse' he bhadanla ! jo salezya acarama manuSya hotA hai-vaha kyA pUrvakAla meM pApakarma kA bandha kara cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha 'karmane badha kare che. ane bhaviSyamAM paNa te pApakarmane baMdha karavAne hAya che. tathA-'atthegaie badhI baMdhai. na badhissai' ase bhayabha manu vya e hoya che ke-je bhUtakALamAM pApa karmane baMdha karI cukela hoya che. vartamAna kALamAM paNa te pApakarmane baMdha kare che, paraMtu bhaviSya ma ta pA54manA madha 42vAnA hotA nathI, tathA-'atthegaie baMdhI na baMdhai, va dhissai' / me4 maya2ma manuSya meve DAya che - bhuutLamAM pApakarmano baMdha bAMdhela hoya che, paNa vartamAna kALamAM te pApa kamane baMdha karate nathI paraMtu bhaviSya kALamAM pApa karmano baMdha karavAne hoya che. A rIte cothA bhaMgane choDIne A traNa bhaMge ahiyAM bhagavAne samarthita yA Te. 'salesse NaM bhaMte ! acarime maNusse bhagavan re savezya acarama manuSya heya che, te zuM bhUtakALamAM pApakarmane baMdha karI cukela
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ mendrakA TIkA za. 26 u. 11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakasaMvandha 665 bhaGgakaH praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama | 'evaM cetra vizi bhaMgA caramaviNA bhANiyA, evaM jaheba paDhamuddesae' evameva acaramamanuSyasya pApakarmabandhane yathA caturthavarjA AdhA strayo bhaGgAH kathitA stenaiva rUpeNa salekSyA'caramamanuSyasyApi pApakarmabandhane yo bhagA AdyA varamanddiInA:- caturthabhaGgarahitA bhaNitavyA evaM yathaiva mathamo dezake kathitAH yamadeva atrApi - ekAdazodeza ke'pi caturtharahitA AdyAstrayo bhaGgAH acaramamanuSyasyApi vaktavyA iti / prathamoddezakApekSayA salezyAcaramamanuSpasya yadvailakSaNyaM tad darzayati 'navaraM' ityAdi, navaraM jesu tattha vIsesu cattAri bhaMgA te iha AdillA tinni bhaMgA bhANiyanvA carimabhaMgavajjA' navaraM yeSu padeSu tatra prathamoddeza vizanau padeSu catvAro GgAH sAmAnyAH kathitA steSu pApakarma kA bandha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI kyA vaha pApakarma kA bandha karegA ? ityAdi krama se yahAM gautamasvAmIne prabhuzrI se cAra bhaMgo vAlA prazna pUchA hai / isake uttara meM prabhuzrIne gautamasvAmI se kahA hai- 'gomA' evaM caiva tini bhaMgA caramaviNA bhANiyacA evaM he paDhamusa' he gautama! yahAM para bhI caturtha bhaMga varjita prathama dvitIya aura tRtIya aise tIna bhaMga prathama uddezaka ke jaise kahanA cAhiye parantu prathama uddezaka kI apekSA isa acarama manuSya meM jo vailakSaNya hai vaha 'navara jesu tattha vIsesu cattAri bhaMgA tesu ida AdillA tinni gaMgA bhANiyavvA carimabhaMgavajjA' isa sUtrapATha dvArA yahAM pragaTa kiyA gayA hai, aura vaha isa prakAra se hai ki vahAM prathama uddezaka meM jina 20 padoM meM cAra bhaMga sAmAnya rUpa se kahe gaye haiM una 20 hAya che ? vartamAna kALamAM te pApakamanA badhA kare che ? ane bhaviSya kALamAM paNa zuM te pApa karmAMnA aMdha karaze ? A prakArathI gautama svAmIe cAra bha gAvALeA prazna prabhuzrIne pUchela che. A praznanA uttaramA prabhuzrI gautama sAmane 4he che hai- 'goyamA ! eva' deva tinni bhagA caramavihUNA bhAniyavtrA' hai gautama ! ahiyA paNa ceAthA bhaMgane cheADIne khAkInA pahele, jo ane trIjo e traNa bhaMgAe pahelA uddezAmAM kahyA pramANe kahelA che. paratu pahelA uddezAnI apekSAthI A lezyAvALA acarama manuSyane je vilakSaNapaNuM che, arthAt vizeSatA ho te 'navara' jesu tatya visesesu cattAri bhaMgA tesu i AdilhA tinni bhaMgA bhANiyavvA carimabhagavanjA' yA trapATha dvArA ahiyAM pragaTa karela che, ane te A pramANe che. ke tyA pahelA udezAmAM 20 vIsa padomA sAmAnya rUpathI cAra bhagA kahyA che, te 20 vIsa pAma 20 84
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso vizatipadeSu iha ekAdazodezake acaramamanuSyadaNDa ke AyAkhayo bhaGgA maNi. tavyAH-kathayitavyA zvaramabhaGgava :-caturthabhadgarahitAH yadyapi manuSyapade pateSu viMzatipadeSu sAmAnyatazcatvAro'pi bhaGgAH sambhavanti tathApi acaramatvAt manuSyapade caturthoM maGgo na bhavati caramasyaiva manuSyasya cturthbhnggsdaabaad| tAnica viMzatipadAni etAni-jIve1-salezyA2-zuklalezya3, zuklapAti. 14-samyagdRSTi-jJAni5-mavijJAnacatuSTaya10- lo saMzopayukta 11-veda12phapAya13-lomakapAya14-sayogi-manoyogyAdizya 16-sAkAropayu17 ktA'. nAkAropa20-svarUpANi, eteSu padepu bAdhAtrayo bhaGgA vaktavyA iti| 'achesse kevalanANIya ajogI ya, ee vini vina pucchijjati' azyaH-lezyArahitaH, padoM meM yahAM 11 ve uddezaka meM acaraNa manuSya daNDaka meM caturtha bhaMga varjita Adi ke tIna aMga hI kahanA cAhiye / yadyapi manuSya pada meM ina 20 padoM meM sAmAnyataH cAroM hI bhaMga saMbhakti hote haiM phira bhI acarama hone se manuSya pada meM caturtha bhaMga nahIM hotA hai kyoM ki jo carama manuSya hotA hai usake hI caturtha bhaMga kA sadbhAva hotA hai| 20 pada isa prakAra se haiM-'jIva1, salezya2, zuklalezya3, zuklapAkSika4, samyagdRSTi4, jJAnI6, matijJAnacatuSTaya 7,8,9,10,no saMjJopayukta 11, ped 12 kaSAya 13, lobhApAya 14, sayogI 15 mano yogI Aditraya 16, 17, 18, sAjhAropayukta 19 aura anAkAropayukta 20' / ina 20 padoM meM Adi ke tIna bhaMgahI vaktavya hue haiN| 'alesse kevalanANI ya ajogI ya ee tinni vi na pucchiti' alezya, kevala ahiyAM A agiyAramAM uddezAmAM lezyAvALA acarama manuSyanA daMDakamAM cethA bhaMgane cheDIne AdinA traNa bhAgo ja eTale ke pahelo, bIjo ane trI e traNa bhAgo ja kahevA joIe je ke manuSya padamAM A vase padamAM sAmAnya prakArathI cAre bhaMge saMbhave che, te paNa acarama hovAthI manuSyapadamAM cotho bhaMga heta nathI. kema ke-je carama manuSya hoya che, tene ja the bhaMga saMbhave che. te 20 vIsa pade A pramANe --jIva 1, salezya, 2 zukla sezyA 3, zusAkSiya, 4, sabhyaSTi 5, jJAnI, bhatijJAna 7, zruta jJAna, 8, avadhijJAna 6, paNa jJAna 10, nA sajJopayutta 11, 36 12, 4pAya 13, somAya 14, sayAjI 15, manoyogI 16, kyanayogI 17, 18, sAkAreSayukta 19, ane anAkAropayukta 20," A vIsa padomAM AdinA traNa bhaMgaja eTale ke pahelA bIje ane trIje etraNa ja bhaMge kahyA che. 'alesse kevalanANIya ayogI ya ee tinni vi na pucchijjati' madezya
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA 2026 u.11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandha 667 kevalajJAnI ca ayogI ca ete ayo'pi manuSyA na pRcchayante, alezya kevalajJAnya. yogi manuSyaviSaye bhaGgA na bhaSTavyAH lezyAdirahitatvAdeva bhaGgAbhAvAditi alezyAdyAstrayazvaramamagavanta eva abadhnAt na badhnAti na bhansyatityAkArakAzcaramabhaGgavanta eva bhavanti ato'tra ete na praSTavyA iti / 'sesaM tadeva' zepam eta vyatirikta sarva takSaka prathamoddezakadeva jJAtavyamiti / 'vANamaMtarajoisiya 'vemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA nArakavadeva prathamadvitIyabhaGga kA jJAtavyA iti| jJAnAvaraNIyadaNDa ke Aha-'acarime gaM' ityAdi, 'acarimeNaM bhaMte ! neraie' acaramaH khalu bhAnta ! nairayikaH 'NANAvaraNijja kamma kiM baMdhI pucchA' jJAnAvaraNIyaM kama kim avadhnAt pUrvakAle vadhnAti, anAgatakAle jJAnAvaraNIyaM karma bhansyati, ityAdikrameNa caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha- 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'evaM jaheva jJAnI aura ayogI ina anuSyoM meM kevala eka caturtha saMga hI hotA haiM, kyoMki ye tInoM carama hI hote hai ataH isa acaralauddezaka meM inakI pRcchA nahIM kI jAtI hai| 'sesaM taheva' isa kathana ke atirikta aura saba bAkI kA kathana prathama uddezaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye, 'vANamaMtarajohasiya vemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika nAraka ke jaise hI prathama aura dvitIya bhaMgavAle jAnanA cAhiye / 'acarimeNaM bhaMte ! neraie NANAvaraNijnaM kammaM kiM baMdhI pucch|' he bhadanta ! jo nairapika acarama hotA hai vaha kyA jJAnAvaraNIya karma kA bandha kara cukA hotA haiM ? vartamAna meM bhI vaha kyA usakA vadha karatA hai? aura bhaviSyat meM bhI kyA vaha usakA baMdha karegA ? ityAdi rUpa se kevaLajJAnI, ane ayogI e manuSyamAM kevaLa eka cothe bhaMgaja hoya che. kemake e traNe carama ja hoya che. tethI A acarama uddezAmAM temanA sadhI prazna 42pAmA mAvata nathI. 'sesa taheva' mA 4thana zivAya mAjI bIju tamAma kathana pahelA uddezAmAM kahyA pramANe samajavuM. 'vANama tarajoisiyA vemANiyA jahA neraiyA' vAna0yantara jyoti mana vaimAnikane nArakanA kathana pramANe ja pahelA ane bIje e be bhaMgavALA samanyA. 'acarimeNa bhate ! nerahae NANAvaraNijja kamma ki vadhI pucchA' he bhagavana je nirayika acarama hoya che, teNe bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmane baMdha karela hoya che ? vartamAna kALamAM paNa te tene badha kare che ? ane bhaviSya kALamAM te tene baMdha karaze? A pramANe cAra bhaMgavALe
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 668 bhagavatIstra pAtra' evaM yathaiva pApaM karma yathA pApakarmadaNDa ke acaramanArakasyAyoM dvI bhaGga ko kathitau tenaiva rUpeNa avaramanArakasya jJAnAvaraNIyakarmaNaH bandhe'pi-kazcideko'caramo nArakA pUrvakAle jJAnAvaraNIyaM karma abadhnAn , vartamAnakAle vanAti, anAgatakAle bhansyati ca jJAnAvaraNIyaM karma 1, tathA kazcideko nArakA pUrvakAle jJAnAvaraNIyaM karma avadhanAt , vanAni vartamAnakAle, na bhansyati anAgatakAle jJAnAvaraNIya karma 2, ityA kArako dvau Ayo bhagau tRtIyacaturthavauM vaktavyau iti / acaramanArakasya pApakarmadaNDakApekSayA jJAnAvaraNIyargadaNDake lakSaNyaM pratipA. dayannAha-'navaraM' ityAdi, 'navaraM maNussesu kamAisu lobhakamAisu ya paDhamavitiyA cAra bhaMgovAlA yaha prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se kiyA hai isake uttara meM prazuzrI kahate haiM-'goyamA / evaM jaheba pA' he gautama pApakarma daNDaka meM jima rIti se acarama nAraka ke Adi ke do bhaMga kahe gaye haiM umI rIti se acarama nAraka ke jJAnAvaraNIya karma ke yaMdha meM bhI Adi ke do hI bhaMga kahanA cAhiye tRtIya caturtha bhaMga nhiiN| jaisekoha eka acaramanAraka aisA hotA hai ki jisake dvArA pUrvakAla meM jJAnAvaraNIya karma kA vadha kiyA gayA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha usakA ghandha karatA hai aura Age bhI vaha usakA vadha karegA 1 tathA koI eka acarama nAraka aisA hotA hai ki jisake dvArA pUrvakAla meM jAnAvaraNIya karma kA vadha kiyA gayA hotA hai vartamAna meM bhI vaha usakA bandha karatA hai, para bhaviSya meM vaha usakA yandha karanevAlA nahIM hotA hai| ___aise ye do bhaMga jJAnAvaraNIya karma ke bandha karane ke sambandha meM prazna gautama svAmIe prabhuzrIne pUche che. A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe cha -'goyamA eva jaheva pAvaM' ke gautama / pA54 mA 2 prabhA acarama tArake ne AdinA eTale-pahele ane bIjo e be bhaMgo kahyA che. e ja pramANe acarama nArakane jJAnAvaraNIya karmanA baMdhamAM paNa AdinA e be bhaMga ja karavA joIe trIje ane cotho bhaMga kahevAno nathI. jema kekeI eka acarama nAraka evo hoya che ke jenA dvArA bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmano baMdha karAya heya che vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze.1 tathA-kei eka acarama nAraka e hoya che ke-jeNe bhUtakALamAM jJAnAvaraNIya karmane baMdha karyo hoya che. vartamAna paNa te tene baMdha kare che paraMtu bhaviSya kALamAM te tene baMdha karavAvALo hetuM nathI, 2 "A rIte A be bhAge jJAnAvaraNIya karmane 55 42vAnA samadhI bhaya2 nA24 mA hA cha. 'navara maNussesu
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za026 u.11 sU01 acaramanArakAdInA0 pApakarmayandhaH 669 bhaMgA' navaraM manuSyeSu samuccayamanuSyeSu sakapAyipu lobhakapAyiSu ca prathamadvitIyo abadhnAt badhnAti bhansyati 1, avadhnAt badhnAti na bhansyati, ityAkArako dvAvAdhAveva bhaGgau vaktavyau pApakarmadaNDa ke sakapAyalobhakapAyipu AdyAstrayo bhaGgakAH kathitA atra tu Adhau dvAveva yata ete jJAnAvaraNIyaM karma avaddhA puna bandhakA na bhavanti kaSAyiNAM sadaiva jJAnAvaraNIyakarmaNAM bandhakatvAt caturthastu bhaGgo'caramatvAdeva na sambhavatIti bhAvaH / 'sesA aTThArasacarama vihUNA' zeSA aSTAdazavaramabhaGgavihInAH sakapAyalobhakapAyaM ca parityajya zeSeSu jIvasaleSa zuklapAkSikasamyagdRSTijJAnamatijJAnAdi catuSTaya nosaMjJopayukta vedasayogi manoyogyAdi traya sAkAropayuktAnAkAropayukteSu aSTAdazapadeSu caturthabhaGgavarjA AdyAstrayo'pi acaramanAraka daNDaka meM batalAye gaye haiN| 'navara maNussesu sakasAisu lobhakasAilu ya paDhamabitiyA bhaMgA 'parantu vizeSa yaha haiM ki sAmAnya manuSyoM meM-sASAyI aura lobhakaSAyI manuSyoM meM yahAM prathama aura dvitIya ye do bhaga hI vaktavya hue haiN| para pApakarma daNDaka meM to kaSAyI aura lobha kaSAyI manuSyoM meM Adi ke tIna bhaMga vaktavya hue haiN| yahAM jo Adi ke do bhaMga kahe gaye haiM usakA kAraNa aisA hai ki the jJAnAvaraNIya karma ko nahIM bAMdha karake punaH baMdhaka nahIM hote haiM kyoMki sakaSAyI manuSyoM meM jJAnAvaraNIya karmoM kI sadA hI ghandhakatA rahatI hai| yaha caturtha bhaMga acarama hone ke kAraNa saMbhavita hI nahIM hotA hai| 'sesA aTThArasacaramavihUNA' pAkI ke 18 padoM meM sakaSAya evaM lobhakaSAya pada ko chor3akara jIva, salezya, zuklalezya, zukla pAkSika, samyagdRSTi, jJAnI, matijJAnAdicatuSTaya, nosaMjJopayakta. veda. kasAisu lobha kasAIsu ya paDha mabitiyA bhaMgA' 52tu mAha vizeSA me cha - sAmAnya manuSyomAM kaSAyI ane lebhakaSAyavALA manuSyomAM ahiyAM pahele ane bIje e beja bhaMga kahyA che. paraMtu pApakarmanA daMDakamAM te kaSAyavALA ane lebha kaSAyavALA manuSyomAM pahelA traNa bhaMge kahyA che. ahiyAM Adi pahele ane bIjo e be bhaMgo kahevAnuM kahyuM che tenuM kAraNa e che ke te jJAnAvaraNIya karmano ba dha na karIne pharIthI tene ba dhavALo hoto nathI. kemake kaSAyavALA manuSyamAM jJAnAvaraNIya karmonu ba dhakapaNuM sadAkALa rahe che. mayama pAthI yA 1 samAvita thte| nayI 'sesA advArasacaramavihUNA' bAkInA aDhAra padomAM sakaSAya ane lebha kaSAya padane choDIne jIva, ila bezyAvA, zu415kSi, sabhyaSTi, jJAnI, bhatijJAna vigere yAra sAna,
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 bhagavatIsare bhaGgA yathAyathamudAharaNIyAH / 'sesaM taheba jAva vemANiyANaM' zepa tathaiva yAbadvaimAnikAnAm , manuSyAn vihAya zeSANAM sarveSAM vaimAnikAntadaNDakAnAM sarvapadeSu tathaiva nArakavadeva prathama dvitIyau bhanau vaktavyo iti / 'darisaNAvaraNijja pi evaM ceva niravasesa' darzanAvaraNIyamapi evameva niravazepaM yathA jJAnAvaraNIyena karmaNA karmavandhavaktavyatA kathitA tathaiva darzanAvaraNIyena daNDakA bhaNitavyAH 'veyaNijje savyastha vi padamavitiyA bhaMgA jAva vegANiyANa' vedanIye sarvatrApi prathamadvitIyo bhaGgo avadhanAt vadhnAti mantsyati 1, avadhanAt vaghnAti na bhansyatira inyAkArako dvau bhagau jJAtavyo eyameva vaimAnikaparyante'pi pathamadvitIyoM bhadgI vedanIyakarmavipaye jJAtavyAviti / 'NavaraM maNumsesu asse kevalI ayogI natyi' sayogI, manoyogI Adi tIna AkAropayogayukta, aura anAkAropayukta ina meM caturtha bhaMga ko chor3akara Adi ke tIna bhaMga kahanA caahiye| _ 'sesaM taheba jAva vemANiyANaM' manupyoM ke sivAya sabhI daNDako kA yAvat vaimAnika daMDaka taka kA kathana narayikoM ke samAna karanA caahiye| arthAt ina sabhI daMDako meM bhI nairathikoM ke jaise prathama aura dvitIya do bhaMga hI kahanA caahiye| 'darimaNAvaraNijja pi evaM ceva niraksesaM' jisa rIti se jJAnAvaraNIya karma ke sAtha bandha ko vaktavyatA kahI gaI hai usI rIti se darzanAvaraNIya karma ke sAtha bhI bandha kI vaktavyatA kahanI cAhiye,-'veyaNijje samvatya vi paDhamapitiyA bhaMgA jAca vemANiyANaM' vedanIya karma meM bhI sarvatra padoM meM prathama dvitIya bhaMga vaimAnika taka kahanA cAhiye, 'navara maNussesu nAsaMrogI ane anAkArapagavALAmAM cothA bhaMgane cheDIne pahele, bIje ane trIjo e traNa bhaMgo kahevA joIe. _ 'seMsa taheva jAva vemANiyANaM' bhanuSyAnA zivAya mAnu yAvat vaimAnika daMDaka sudhInuM kathana navikenA kathana pramANe kahevuM joIe arthAt A adhAmA parakhA gane mIla me me mI4 4 pAna hyA cha. 'darisaNAvaraNijjapi evaM ceva niravasesaM' ke pramANe jJAnApaNIya bhanI sAtha baMdha saMbaMdhI kathana karyuM che, e ja pramANe darzanAvaraNIya karmanI sAthe paNa baMdha saMbaMdhI kathana kahevuM joIe arthAta darzanAvaraNIya karma sAthe paNa / 4aa nase. 'veyaNijje khavvatyavi paDhamaviti yA bhaMgA jAva vemANi. cA vedanIya karmamAM paNa badhAja pademAM mAnike sudhI pahele ane bIje same go 49 ne ye 'navara' maNussesu alesse kevalI ayogI natthi'
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za026 u.11 sU01 aca rasanArakAdInA0 pApakarmabandha 671 - navaraM manuSyeSu alezyaH kevalI ayogI nAsti kevalaM manuSyeSu alezyaH kevalI ayogI manuSye'caramo na bhavati eteSAM caramatvasyaiva sadbhAvAditi / 'acarimeNaM bhaMte ! neraie' acaramaH khalu bhadanta ! nairayikaH 'mohaNijjaM kamma ki baMdhI pucchA' mohanIyaM karma kiM pUrvakAle avaghnAt, vartamAnakAle pradhnAti bhaviSyakAle bhantsyati 1 tathA mohanIyaM karma avadhanAt badhnAti na bhantsyatira, avaghnAt na vadhnAti bhandasyatira avaghnAt na vadhnAti na atsyati4 - ityevaM 4 alesse kevalI ajogI nasthi vizeSa yaha hai ki manuSya pada meM leiyArahita, kevalI evaM ayogI ye manuSya acarama nahIM hote haiN| kyoMkI laya meM caramatA kA hI sadbhAva rahatA hai ataH yahAM para ye pada nahIM kahane cAhiye 'avarimeNa bhate / neraie' he bhadanta / jo nairayika acarama hotA hai vaha kyA 'mohaNijjaM kammaM kiM baMdhI pucchA' mohanIya karma ko bhUtakAla meM bAMdha cukA hotA hai, vartamAna meM bhI kyA vaha mohanIya karma ko bAMdhatA hai ? aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha mohanIya karma ko bAMdhanevAlA hotA hai ? athavA kyA vaha bhUtakAla meM mohanIya karma ko bAMdha cukA hotA hai ? vartamAna meM bhI vaha use bAMdhatA hai para kyA vaha use bhaviSyat kAla meM bAMdhanevAlA nahIM hotA hai ? athavA-kyA vaha mohanIya karma ko bhUtakAla meM bAMdha cukA hotA hai ? vartamAna meM vaha use kyA nahIM bAMdhatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA use vAMdhegA ? athavA bhUtakAla meM ho vaha use bAdha cukA hotA hai ? vizeSatA e che ke-manuSya padamAM lesyA sahita kevalI ane ayegI e manuSye acarama hAtA nathI. kema ke-khadhAmAM carama pAne ja sadbhAva rahe che tethI aDIMyA me pahovAnA nathI 'acarimeNaMbha te ! neraie' hai lagavan ne ayarama nairayika hAya che, zu 'mohaNijjaM kamma ki baMdhI pucchA' bhUtaprANamAM mohanIya krama nA kha dhakarI cUkela hAya che ? vatamAna kALamAM paNa te mehanIya kama nA baMdha karavAvALA hoya che ane bhaviSyakALamAM paNa te mehanIya ka`nA badha karaze ? athavA zu te bhUtakALamAM mehanIya karmIne khAMdhI cUkela hoya che ? vamAnamAM paNa te tene khAdhe che ? paratu bhaviSya kALamAM te tene adha karaze nahI" ? athavA-bhUtakALamAM meAhanIya karmIne khAMdhI cUkela hAya che ? ane vamAna kALamAM te tenA khadha karaze athavA bhUtakALamAM ja teNe tenA khadha karyAM hAya che ? vamAna kALamA te tenA azva nathI karatA ? ane bhaviSya kALamAM te tenA badha nahI kare ? A pramANenA cAra bhaMgA vALA prazna meAhunI'
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 bhagavatIsUtre caturbhaGgako mohanIya karmabandhaviSaye pranaH pRcchA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'jaheba pAca saheca niravasesaM jAva pemANie' yathetra pApaM tathaiva niravazeSaM yAvadvaimAnikaH, pApakarmabandhaviSaye yena rUpeNa kathitaM tenaiva rUpeNa niravazeSaM sarvamapi mohanIya karmabandhaviSaye'pi vaimAnikaparyantasya vaktavyam / ayaM bhAvaH- manuSyANAM viMzatipadeSu caramabhaGgarahitA AdhAkhayo bhaGgA vaktavyA manuSyANAM zepapadeSu, tathA zepatrayoviMzatidaNDakeSu ca dvau iti / AyurdaNDa ke 'acarimeNa bhaMte / neraie' acaramaH khala bhadanta ! nairayikaH 'AuyaM kammaM kiM caMdhI pucchA' AyukaM karma kim avaghnAt, cannAti mantsyati 1, vartamAna meM vaha kyA use nahIM bAMdhatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha use nahIM bAMdhegA ? isa prakAra kA yaha cAra bhaMgovAlA mohanIya karmabandha ke viSaya meM gautamasvAmIne prazna kiyA hai| isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! jaheva pAvaM taheva niravasesaM jAva mANie' he gautama! jaisA pApakarma ke sambandha meM kahA jA cukA haiM vaisA hI samasta kathana yahA~ yAvat vaimAnika taka kahanA cAhiye, tAtparya yahI hai ki mohanIya karma ke bandha ke saMbaMdha meM bhI pApakarma ke baMdha ke jaise manuSyoM meM bhI bIsa padoM meM to Adi ke tIna bhaMga kahanA cAhiye aura zeSa padoM meM, tathA tevIMsa daMDako meM Adi ke do bhaMga kahane cAhiye / 'acarimeNa bharate ! nerahae AuyaM kasmaM kiM badhI pucchA' he bhadanta ! jo acarama nairayika hotA hai kyA usake dvArA pUrvakAla meM AyuSa karma kA ghandha kiyA gayA hotA hai ? vartamAna meM vaha kyA AyuSa karma kA bandha karatA hai ? bhaviSyat kAla meM bhI kyA vaha AyuSa karma kA baMdha kaeNnA baMdhanA sabadhamAM gautamasvAmIe prabhuzrIne pUchyA che A praznanA uttaramAM anuzrI gautama svAmIne he che - 'goyamA ! jaheva pAva va niravasesa jAva vaimANie' he gautama! yAcanA gaMdhanA samaMdhamA ? pramANunuM kathana karavAmAM AvyuM che eja pramANenuM kathana ahiyAM yAvata vaimAnika sudhI kahevu joI e kahevAnuM tAtpa e che ke-maiAhanIya kamanA khadha sa ma-dhamAM paNa pApakama ba dhanA kathana pramANe manuSyAmA paNa vIsa padeomAM te AdinA traNa bhaMgA kahevA joie ane bAkInA padomAM tathA tevIsa daDakAmA AdinA me bhagavA ho. 'acarime NaM bhaMte / neraira AuyaM kamma ki baMdhI pucchA' hai bhagavat je acarama nairiyeka DAya che, teNe bhUtakALamA Ayukane madha karyo hAya che? vartamAna kALamAM te AcukamanA aMdha kare ? ane bhaviSya kALamAM paNa te tene khadha karaze ? ItyAdi kramathI gautamasvAmI e ahiyAM
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyakhandrikA TIkA za026 u.11 sUra acaramanArakAdInA0 pApakarmayandha 673 . , ityAdi krameNa caturbhaGgakA praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, ____ 'goyamA' he gautama ! 'paDhamataiyA bhaMgA' prathamatRtIyau bhaGgo, he gautama ! kazcide * ko'caramo lArakaH AyuSkaM karma avaghnAt pUrvakAle, badhnAti vartamAnakAle, bhansyati / cAnAgatakAle 1, tathA kazcideko'caramo nArakaH, AyuSkaM karma avadhanAt na badhnAti bhansyati / caramasvAdeva, acaramasyAyu bandho'vazyameva bhAti, anyathA * acaramatyameva na syAditi evaM samapadesu vi evaM sarvapadeSyapi 'naraiyANaM paDhama taiyA aMgA' nairayikANAM prathamavatIyau bhaGgI, atra dvitIyabhaGgo na sambhavati * karegA ? ityAdi krama se yahAM gautamasvAmIne pRcchA zabda gRhIta cAra bhagoyAlA prazna prabhu le AyuSa karma ke baMdha ke viSaya meM kiyA haiN| , isake uttara meM prabhuzrI kahate haiN-'goymaa| paDhamataiyA bhaMgA koI acarama nAraka aisA hotA hai ki jo pUrvakAla meM bhI AyuSa karma kA baMdha kara cukA hotA hai vartamAna meM bhI bAda usakA baMdha karatA hai aura bhaviSyat kAla meM bhI vaha usakA paMdha karanevAlA hotA hai| tathA koI - eka ancarama nAraka aisA hotA hai jo pUrva kAla meM AyuSa karma kA bandha kara cukA hotA hai, vartamAna meM baha usakA baMdha nahIM karatA hai para bhaviSyat kAla meM yaha usakA badha karanevAlA hotA hai| kyoM ki jo acarama hotA hai usake avazya hI Ayurma kA badha hotA hai| nahIM to usameM avaratanA hI nahIM bana sakatI hai| 'evaM samapadesu dhi' isI prakAra se acarama nairayika ke samasta padoM meM prathama tRtIya bhaMga jAnanA cAhiye, yahA~ ditIya bhaMga jo saMgavita nahIM hai usakA kAraNa "hura" e padathI grahaNa karAtA cAra bhAga vALo prazna prabhuzrIne pUche che yA prazna uttaramA prabhuzrI gautama svAmIna 4 cha -'goyamA ! paDhamataiyA bhaMgA' 4 sayama nA24 sevA hAya cha - bhUtanA paNa AyuSya karmane badha karI cUkela hoya che. vartamAna kALamAM paNa te tene baMdha kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa te tene baMdha karaze tathA koI eka acarama nAraka e hoya che ke-je pUrva kALamAM Ayurmane badha karI zkela hoya che vartamAna te tene baMdha karavAvALo heta nathI parata bhavi gya kALamAM te tene ba 5 TharavAvALo hoya che. kema ke je acarama hoya che. tene avazyaja Ayakarmane be dha hoya che. nahI to temAM carama zuM ja samavatu nayI evaM savvaradesu' me pro manca25 yine saMghan pademAM eTale ke 20 vIse padamAM pahelo rane trIjo e be bhaMgo sama javA. ahiyAM bIjo bhaMga saMbhavita thato nathI. tenuM kAraNa e che ke STR5
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre acaramarayAyurvandhasyAvazyatvAt iti / 'navaraM sammAmikate o bhaMgo' navaraM samyagmithyAtvapade tRtIyo bhaGgaH - avaghnAt na badhnAti bhantsyatItyAkArakaH eka eva jJAtavyaH / tatra prathamadvitIyacaturthA bhaGgA na bhavantIti / ' evaM jAva dhaNiyakumArANaM' evaM yAvat stanitakumArANAm, atra yAvatpadena amarakumArAdArabhya vAyukumArAntAnAM sarveSAM saMgraho jJAtavyaH / ' puDhavIkAiya AukAiya vaNassaGakAiyANaM teulessAe to bhaMgo' pRthivIkAyikAkAyikavanaspatikAyikAnAM tejovezyAyAM tRtIyo bhaGgaH, avaghnAt na badhnAti mantrayatItyAkArako bhavati pRthi vyavanaspatiSu devAnAmAgati rbhavati tavasteSAmaparyAptAvasthAyAM tejolezyA sadbhAvena eka eva tRtIyo bhaGgo bhavatIti bhAvaH / ' se sema paDheSu savvatya paDhamayaha hai ki acarama ke niyama se Ayukarma kA baMdha hotA hai| 'navara' sammAmicchate tahao bhago 'lamyagmithyAtva pada meM 'avaghnAt na badhnAti bhantasyati' aisA eka tIsarA hI bhaMga hotA hai / prathama, dvitIya aura caturtha ye tIna bhaMga nahIM hote haiN| 'evaM jAva thaNiyakumArANaM' isI prakAra se yAvat stanitakumAra taka jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpakSa se asurakumAra se lagAkara vAyukumAroM taka ke samasta bhavanapatiyoM kA grahaNa huA hai| 'puDhavIkAhaya AyukAya vaNassahakAiyANaM teulessAe taio bhaMgo' pRthivIkAyika apakAyika aura vanaspatikAdhika inake tejozyA meM tRtIyabhaMga - ' avadhnAt, na badhnAti, bhantsyati - ' vaktavya kahA hai, kyoMki pRthivikAyika meM akAdhika meM aura vanaspatikAyika meM devoM kI Agati hotI hai-isaliye unakI aparyAptAvasthA meM tejochedyA kA sadbhAva hone le eka tIsarA ho bhaMga vaktavya kahA gayA 60 mayarabhavAjAne niyamathI Ayumno aMdha hoya che, 'navara' sammAmicchatte tahayo bha'go' sabhyabhUmithyAtva yahAM 'abadhnAt, na badhnAti, bhantsyati' me pramANene A trIjo bhagaja hAya che. pahelA bIjo ane cethA e traNa lauMgo hotA nathI. evaM jAva thaNiyakumArANaM' zena prabhASe yAvat stnitkumAra sudhI samajavuM joie ahiyAM yAvat padmathI asurakumArathI laI ne vAcu kumArA sudhInA saghaLA bhavanapatie grahaNa karAyA 'puDhacikAi AukAiyavaNassaikAiyANaM teulessAe taiyo bhaMgo' pRthvI - kAyika, aSThAyika ane vanaspatikAyikAne tejolezyAmAM trIjo bhaMga je 'abanAt, na badhnAti, bhansyati' A pramANe he, te hoya che kema ke pRthvIkAyakAmAM aSThAyikAmAM, ane vanaspatikAyikAmAM devenI utpatI hAya che tethI teonI aparyAptAvasthAmAM tejalezyAnA sadbhAva hAvAthI eka trIjo
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMtikA kA za026 u.11 ju01 acaramanArakAdInA0 pApakarmavandhaH 675 taiyA bhaMgA' zeSeSu padeSu sarvatra prathamatRtIyau maGgau vaktavyau 'teukkAiyavAukkAiyANaM savvastha paDhamataiyA bhaMgA' tejaskAyikavAyukAyikAnAM sarvatra prathamatRtIyau avaghnAt badhnAti bhansyati1, avadhanAt na badhnAti bhansyatItyAkArako bhaGgau jJAtavyoM sarvatra padeSu / 'beiMdiyateiMdiyacauridiyANaM evaM ceva' dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM jIvAnAmevameva sarvatrapadeSu pramamatRtIyabhaGgau bhvtH| 'navaraM sammatte ohiyanANe AmiNivohiyanANe suyanANe, eesu causu vi ThANesu taio bhaMgo' navaraM pUrvA pekSayA idameva vailakSaNyaM yat samyaktve audhikajJAne AbhinivodhikajJAne zrutajJAne, eteSu caturvapi sthAneSu kevalaM tRtIya eva abadhnAt na badhnAti bhnsytiityaahai| 'seselu padelu savasya paDhamatacyA aMgA' zeSa saba padoM meM prathama aura tRtIya bhaMga jAnanA cAhiye / 'teuskAitha bAukjhAiyANaM savvastha paDhamatajhyA bhaMgA' tejaskAdhika aura vAyukAyikoM ke samarata padoM meM 'ayanAt, badhazAti, sansthati 1 abadhnAta, na badhnAti, antsthati ye prathama aura tRtIya aise do aMga hI hote haiN| veiMdiya teiMdiya cauridiyANa evaM ceva' hIndriya, teindriya aura cauhandriya ina jIvoM ke bhI isI prakAra se samasta padoM meM prathama aura tRtIya bhaMga jAnanA cAhiye, 'navaraM sammatte ohiyanANe, AbhiNiyohiyanANe suyanANe eesu causu vi ThANesu taio bhaMgoM' parantu inake lambasva, audhika samu. ccaya (sAmAnya) jJAna, AminiyodhikajJAna, zrutajJAla ina cAra sthAnopadoM meM kevala eka tIsarA hI bhaMga hotA hai-kyoM ki pUrvalaka kI A samAvita ho cha. 'sesesu padesu savvattha paDhamataiyA bhaMgA' mAnA gayA yahImA pse| bhane zrIna the. me 1 thAya che. 'veukAie vAukAiyANaM savvattha paDhamataiyA bhaMgA' tayi bhane vAyuAyihAne mI pahomA abadhnAt, vadhnAti, bhansyati'1 abadhnAt , na badhnAti, bhansyati2' po mana mAnna se me bhI hAya che. 'veidiyateiMdiya,cauri diyANa eva ceva' meM driyANa teIndriya ane cauIndriya jIvone paNa eja pramANe badhAja padomAM pahele mane zrIna se me. 1 sabhA . 'navaraM sammatte ohiyanANe AbhihivAhiyA nANe suyanANe epasu causu vi ThANesu taio bhago' 52 tamAna sabhyapa. aughikajJAna, samuccaya (sAmAnyajJAna) AbhinidhijJAna zrutajJAna, A cAra pademA-sthAnamAM kevaLa eka trIjo bhaMga ja hoya che. kemake pUrvabhavanI apekSAthI A be indriyavALA traNa IdriyavALA ane cAra indriyavALA chamAM aparyAptaka avasthAmAM samyakatva vigere cAra sthAne sadbhAva rahe che. ane te samaye temane Ayune baMdha thatuM nathI.
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ 673 bhagavatIstra kArako bhaGgo bhattIti pUrvabhavApekSayA dvi-tri-caturindriyeSu aparyAptAvasthAyAM samyaktvAdi catuSTayasya samAve tatsamaye AyuvandhAbhAvAt / 'paciMdiyatirikkhajoNiyANaM sammAsicchatte taiyo bhaMgo' paJcendriyatiryagyonikAnAM sampagmi-: thyAtmapade tRtIyo'vaghnAt na badhnAti mantsyatItpAkArako bhaGgo jJAtavya iti / 'sesesu padesu sampatya paDhamataiyA bhaMgA' zeSeSu saraya mithyAtvAtirikteSu sarvapadeSu prathamatRtIyau avaghnAt badhnAti bhansyati 1, avadhmAt na badhnAti bhansyatI / syAkArako hAveca bhaGgau bhavata iti / 'maNussANaM sammAmicchatte avedae akalAImi / ya taio maMgoM' manuSyANAM samyagmithyAtve aveda ke aphapAyini ca tRtIyo / bhaGgaH, avadhnAt na badhnAti bhansyati ityAkAraka eva bhavatIti / 'alessa - kevalanANa ayogI ya na pucchi jati' alezyA kevalajJAnI ayogI ca na pRcchayante / apekSA le ina do indriya, tehandriya aura cauindrita jIvoM meM aparyApta avasthA meM samyaktvAdi catuSTaya kA sadbhAva rahatA haiM / aura isa samaya AyukA paMdha nahIM hotA hai| ___paMciMti yatirindagvajoNiyANaM sammAnicchatte taio maMgo' paJcendriyaniyaMgyonikoM ke lampagnidhyAtva meM tRtIya aMga hotA haiN| 'sele padelu savvastha paDhamalaiyA aMgA' samdhagmithamAvase atirikta aura samasta padoM meM prathana aura tRtIya aile do hI bhaMga hote hai 'avaghnAt , nAti, matssthali, yaha prathama bhaga hai 'abadhanAt na badhnAti, anspati' yaha tRtIya bhaMga. hai, 'maNusyANaM sammAmicchatte adhedae abhalAImi ya tahao bhaMgo' manuSyoM ke samyagmithyAtva, abedaka aura akapAdhI ina tIna padoM meM tRtIya bhaMga hotA hai, 'alesa kebalanANa ayogI dhana pucchiti' alepa, yevalajJAnI 'pacidiyatirikanajoNiyANaM sammAmicchatte taio bha go' 5yendriyatiya"ya yoniyAjAgAna sabhyayAtvamA paDa DAya che. 'sesesu paesu savvattha paDhamanaiyA bhagA' sabhyamithyAtva zivAyanA pIna saghaNA sthAnamA paDato mana kI mema me nagA DAya che. 'avaghnAt , badhnAti bhansyati' mA 57sA cha 'avadhnAta , na badhnAti, bhansyati' mA zrI che. __'maNumvANaM sammAmicchatte avedae asAimi ya taiyoM bhago' bhanuSyAne samRmithyAva, avedaka ane akaSAyi A traNa sthAnamAM trIjo bhaMgaja . sAya che. 'alemsa kevalanANa ayogI ya na pucchijAti' mavezya, jJAnI,
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za026 u011 801 acaramanArakAdInA0 pApakarmabandhaH 677 over " - eteSu karmabandhAbhAvena antara 'sesapade savvatya paDhamatajhyA saMgA' zeSapadeSu samyagmithyAlA vedakALapAyAleya kevalajJAnAyogi vyatirikta sarvapadeSu prathamatRtIya avadhyAt badhnAti bhantsthati, avaghnAt na vadhnAti antsyati ityAkArako jJAtavyAviti / 'vANamaMtara joisiyavemANiyA jahA neraiyA' vAnavyanvarajyotiSkavaimAnikA yathA nairavikA nArakavadeva eteSAM mAnavyantarajyotiSkavaimAnikAnAM sizradRSTiM vihAya sarvapadeSu prathamatRtIyabhaGgau jJAtavyAviti / zeSapadavyAkhyAnam asminneva prakaraNe divecitam, 'nAma goyaM aMtarAyaM ca jaheba nAnAvANijjaM tatra niravasesa' nAmagotramantarAyaM cakarma yathaiva jJAnAvaraNIyaM tathaiva niravazeSa bedinyamiti / ' sevaM bhaMte ! sevaM Ara ayogI ina meM karmavatra kA abhAva hone le saMga vyavasthA kA bhI prabhAva hai-isaliye inake sambandha meM prazna nahIM kiyA gayA hai / 'lesapadesu satya paDhanalayA bhagA' inake mizradRSTi, avedaka, akaSAghI, bhale, kevalajJAnI, aura ayogI ke atirikta aura samasta pado meM prathama aura tRtIya aise do bhaMga hote haiM / ' 'vAgamaMtara - johasiya vaimANiyA jahA nepaiyA' vAvavyantara, jyotiSka, aura vaimAnika inake sambandha meM nairamikoM ke sambandha meM kiye gaye kathana ke jaisA kathana jAnanA cAhiye arthAt inake bhI mizradRSTi ko choDakara zeSa samasta padoM meM prathama aura tRtIya ye do maMga hI hote haiN| zeSa padoM kA vyAkhyAna isI prakaraNa meM kiyA jA cukA hai / 'nAmaM goyaM aMtarAyaM ca jahetra bANAvaraNijjaM taheba niravasesa' nAma, gotra, antarAya karma ke sambandha meM kathana jJAnAvaraNIya karma ke sambandha meM kiye ane yegI aa dhamAM krama madhanA abhAva hAya che tethI tenA bhaMga sa'khaMdhI vyavasthAne paNa bhAva che. tethI teeAnA saMbadhamAM prazna ja karavaamaaN AvyA nathI 'sepadesu savvattha paDhamataiyA bhaMgA' teyAne bhizradraSTi anedaka, akaSAyI, alaizya, kevaLajJAnI ane ayAgI A zivAyanA bAkInA saghaLA padomAM pahele ane trIjo ema e bhageAja hoya che 'rANamaMtarajoisiyave mAgiyA jahA neraiyA' vAnavyantara, bhyotiSNu, bhane vaimAnikAnA sa`khadhamAM, nairiyakAnA sa kha dhamAM kahevAmAM Avela kathana pramANe tuM kathana samajavu. arthAt teone paNa mizradRSTivALAne cheDIne bAkInA saghaLA pademAM paheleA ane trIjo e e bhu'gaja hoya che makInA padAnu athana yA azzubhA zvAsAM mAnya hai. 'nAma goya' atarAIya jaddeva
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ D 678 bhagavatI bhaMte ! ti jAva viharai tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! yAvadviharatIti, he bhadanta ! nArakAdInAM pApakarmAdivandhavipaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva-sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM bandate namasyati, vandivA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |muu01|| iti zrI vizvavikhyAtajagadvallamAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtramya" prameyacandrikAkhyayA vyAkhyAyAM paDUviMzatitame vandhizatake ekAdazodezakaH samAptaH // 26-11 / / samAptaM ca paDviMzatitamaM zatakam // 26 // gaye kathana ke jaisA hI jAnanA cAhiye, 'seva bhate ! sevaM bhate ! tti jAvadhiharai' he bhadanta / nArakAdikoM ke pApakarma Adi ke dhandha ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba kathana sarvadhA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatImatra" kI prameyacandrikA vyAkhyA chavIsaveM zatakakA // gyArahavAM uddezaka samApta // 26-11 // // 26 vAM zataka samApta // nANAvaraNijja taheva niravasesaM' na getri, matasayabhanA samayamA jnyaanaavaraNIya karmanA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela kathana pramANenuM kathana samajavuM. 'seva bha te seva bhate ! tti jAva viharaI gavan nA24AhidInA pA54ma 5 vigerenA be dhanA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che he bhagavana Apa devAnupriyanuM kathana Apta hovAthI sarvathA satyaja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. mAsU nA nAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chavIsamA zatakane agiyAramo uddeza samAsAra6-11 IchavvIsamuM zataka saMpUrNa
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramerasandrikA TIkA za027 2.1 181 jIvAnAM karmakaraNakriyAnirUpaNam 679 ||ath saptaviMzatitamaM zatakaM prArabhyate / vyAkhyAtaM pavizatitamaM zatakam atha saptaviMzatitamaM zatakamArabhyate, pUrvazatake jIvasya karmabandhanakriyA atItAdikAlavizeSeNa kathitA, saptavize tu jIvasya tathAvidhaiva karmakaraNa kriyA kathyate tadanena sambandhena AyAtasya sapta. viMzatizatakasyedaM satram-'jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kamma' ityaadi| mUlam-jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM karisu kareMti karissaMti 1 kariMsu kareMti na karismetira, kariMsu na kareMti karissaMti3, karisu na kareMti na karissaMti4 ? goyamA ! atthegaie kariMsu kareMti karissatira, atthegaie kariMsu kati na karissatira, atthegaie kariMsu na kareMti karissaMti3, atthegaie kariMsu na kareMti na kristNti4||slessaa bhaMte! jIvA pAvaM kamma0 evaM eeNaM abhilAvaNaM jacceva baMdhisae vattavvayA sacceva niravasesA bhANiyavvA tahevanabadaMDaga saMgahiyA ekkArasa uddesA bhANiyabA ||suu01|| sacavIsaimaM kariMsu sayaM samataM // 27 // chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! pApaM karma kim akAryuH kurvanti kariSyanti1, akArSaH kurvanti na kariSyanti2, akArSuH na kurvanti kariSyanti3, akArSaH na kurvanti na kariSyanti 14 gautama ! astyekake akArpaH kurvanti kariSyanti 1, astyekake akArpaH kurvanti na kariSyanti2, astyeka ke akArpaH na kurvanti kariSyanti 3, astyekake akApuH na kurvanti na kariSyanti / salezyAH khallu bhadanta ! jIvAH pApaM karma0 evam etena amilApena yaiva bandhizatake vaktavyatA saiva niravazeSA bhaNitavyA tathaiva navadaNDaka saMgRhItA ekAdazodezakA bhnnitvyaasuu01|| saptaviMzatitamaM karisu zatakaM samAptam // 27 // sattAIla veM zataka kA pahelA uddezekA prAraMbha 26 vAM zataka vyAkhyAta ho cukA, aba 27 mattAIsavAM zataka prArambha hotA hai / 26 ve zataka jIva ke sAtha karmabandha kI kriyA atIta sattAvIsamA zatakanA pahelA udezAne prAraMbha- chavisamA zatakanuM kathana purUM karIne have kamathI AvelA A satyA vIsamA zatakane prAraMbha karavAmAM Ave che. chavIsamA zatakamAM jIvanI sAthe
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ bhagaetIsare TIkA-'jIvANaM bhaMte !' jIvAH khalu bhadanta ! 'pAvaM kammaM kiM karisu kareMti pharisaMti' pApaM karma kim pUrvakAle yakAH, vartamAnakAle kurvanti anAgatakAle * kariSyanti1, kassui kareMti na karizta' pUrvakAle akAH, vartamAnakAle kurvanti, anAgatakAle na kariSyanti2, 'karisula kareMti karissaMti' akArSa: na kurvanti kariSyanti3, 'karisuna kati na karissaMti akApuH na kurvanti na , phariSyanti4, iti praznaH, yathA prazne bandhipadasarasAda paiviMzatitama vandhi AdikAla vizeSa ko lekara kahI gaI hai| aba isa 27 meM zAtaka meM jIca ke chArA jo pharNa karane kI kriyA kI jAtI hai vaha atItAdikAla vizeSa ko lekara kahI jAvegI, isI sambandha se yaha 27 vAM zataka prArambha huA hai| 'jInA NaM ase ! pAvaM kasaM kiM karistu kareMti karisma-ityAdi TImArtha--'jIvANaM bhaMte !' he sadanta ! jIvoMne 'pAcaM karamaM ki - pharilu kareMli, pArissani1' kyA bhUtakAla meM pApakarma kiyA hai ? vartamAna meM ve pApakarma karate hai cayA ? aura bhaviSyat kAla meM bhI ve pApakarma kareMge kyA ? athazA-'karisu kareMkti, na karimati' bhUtakAla meM unhoMne pApakarma kiyA haiM kyA? vartamAna meM bhI ve pApakarma karate yA ? macita kAla meM pApatrameM nahI kareMge kyA? athavA'karistu, na kareM li, bAriti3' bhUnakAla meM unhoMne pApakarma kiyA kyA ? vartamAna meM ve pApakarma nahIM karate hai kyA ? bhaviSyat meM ye pApakarma kareMge ? athavA-karisu, na kareMti, na karistati' sUnakAla meM unhoMne pApa kiyA hai kyA ? dartamAna meM ve pApakarma nahIM karmabaMdhanI kiyA atItakAla vigere kAla vizeSane laIne kahela che have A satyAvIsamAM zatakamAM jIvanA dvArA karma karavAnI je kriyA karavAmAM Ave che, te atIta vigere kAla vizeSane laIne kahevAmAM Avaze. A saMbaMdhane sa. mA satyAvIsamA zata prArama 42vAmA mAche 'jIvA NaM bhaMte pAca kamma kiM karisu kareMti karismati' ityAdi TI:-jIvA NaM bha'te' OM san 7vI 'pAva kamma kiM karisu kareM ti pharissaMti' sUtama pA54 yucha 1 ta bhAnamA neme 14 12 cha ? ma viSyamA 5 te 5 / 54 42ze ? athavA 'karisu, kare ti na karissaMti' 2 sUtamA bhae 554 yuche ? patamAna 4 55 tamA 5.54 42 che ? mana bhaviSyamA tme| pA54ma nahI 32 ? 'kariMsu na kareMti karissati'3, bhU ma tasoya ||54m dhyu cha 1 ta bhAna rANamA teo pApakarma karatA nathI? ane bhaviSyamAM teo pApakarma nahIM kare ?
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyacandrikA TIkA za027 u. 1 sU01 jIvAnAM karmakaraNa kriyAnirUpaNam 681 zatakamiti kathyate tathaiva ihApi prazne 'kariMsu' iti padamasti tata idaM saptaviMzasitamaM zatakam 'kariMsu' zatakamityabhidhIyate iti / nanu vandhakaraNayoH ko vizeSaH ? ubhayo dena upanyAso nirarthaka iti cedatrocyate- yA jIvasya vandhakriyA 'sA jIva tuva na tu IzvarakAlaprakRtisvabhAvAdibhyo jAyate iti pradarzanAya bandhasya karaNasya ca bhedena upanyAsaH / athavA bandhaH sAmAnyataH karmaNAM bandham, 'karaNaM tu avazyaM vipAkadAyitvena niSpAdanaM nighattAntAdi svarUpamiti / bhagavAnAha karate haiM kyA ? aura bhaviSyat meM ve pApakarma nahIM kareMge kyA ? jisa 'prakAra prazna meM 'bandhi' pada hone se 26 ve zataka ko bandhI zataka aisA kahA gayA hai, usI prakAra se yahAM para prazna meM 'kariMsu' yaha pada hai, isaliye isa zataka ko 'kariMsa' zataka kahA gayA hai / zaMkA--bandha aura karaNa meM kyA antara hai ? uttara -- koI bheda nahIM hai / zaMkA- to phira usakA pRthaka rUpa se upAdAna kyoM kiyA hai ? uttara - pRthaka rUpa se upAdAna karane kA tAtparya aisA hai ki jIva ko jo bandha kriyA hotI hai vaha jIva kartRka hI hotI hai, IzvarakAla, prakRti yA svabhAva kRta nahIM hotI haiM, isI bAta ko prakaTa karane ke liye bandha kA aura karaNa kA pRthakarUpa se upAdAna kiyA gayA hai / athavA sAmAnya rUpa se karma kA bandhana honA isakA nAma pandha hai / aura bandha avasthA ko prApta hue unakarmoM kA saMkramaNa Adi dazA rUpa je pramANe 26 chavvIsamAM zatakamAM 'dhaMdhA' e pada AvavAthI khaMdha zataka e pramANe tene kahela che. eja pramANe A zatakamAM praznamAM 'fg' yA pahathI yA zanane 'karisu' zata uTeTasa che. zaka-madha ane karaNamAM ze phera che ? uttara--kaI rIte temA bheda nathI. zakA--jo khadha ane karaNamAM bheda nathI, teA pachI tene judA prakaraNa tarIke ahiyAM kema kahela che ? uttara--pRthaka rUpathI kahevAnu kAraNa e che ke--jIvane je baMdha kriyA thAya che te jIva ka-eTale ke jIva dvArA karavAmAM Avela haiAya che. Izvara, kALa, prakRti athavA svabhAva kRta haitI nathI. eja vAta batAvavA mATe badha ane karaNane judA judA kahevAmAM AvyA che. athavA-sAmAnya rUpathI kanA khadha thavA tenuM nAma baMdha che ane adha avasthAne prApta thayela te karmonA saMkramaNu vigere avasthAmAM karavuM bha0 86
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 682 'gomA' ityAdi, 'gogamA' he gautama | 'Aie kariMtu kareMti karissaMti' astyeka ke jIvAH pApaM karma akA: kurvanti kariSyantIti prathamo maGga31, 'atthe gAe kariMtu kareti na karismeti' Atyeka ke jIvAH akArSuH karmanti na kariSyantIti dvitIyo maGkhaH 2, 'atyegaie kariMsu na kareMti karissaMti' assyekake jIvAH kArSuH na kurvanti kariSyantIti tRtIyo bhaGgA 3, 'atyegaie kariMsu na kareMvi na karissaMti' astyeka ke jIvAH pApaM karma akArSuH na kurvanti na vA kariSyantIti meM karanA isakA nAma karaNa hai / isa prakAra bandha aura karaNa meM antara pradarzita karake aba prabhuzrI gautamasvAmI ke prazna kA uttara dete hue unase kahate haiM - 'goyamA ! atyegaie kariMtu, kareMti, karissaMti' he gautama! kitaneka jIva aise hote haiM ki jinhoMne pUrvakAla meM pApakarma kiyA hotA hai, vartamAna meM bhI ve pApakarma karate haiM aura bhaviSyat meM bhI ve pApakarma karege 1 tathA kinaneka jIva aise bhI hote haiM ki jinhoMne pUrva meM pApakarma kiyA hai, vartamAna meM bhI ve pApakarma karate haiM para Age pApakarma nahIM kareMgera tathA kitaneka jIva aise hote haiM ki jinhoMne hAM, pUrva meM pApakarma kiyA hai, para ve vartamAna meM pApakarma nahIM karate haiM, Age ve pApakarma kreNge| tathA kinaneka jIva aise hote haiM ki jinhoMne pUrva meM hI pApakarma kiyA hai, vartamAna meM ve pApakarma nahIM karate haiM aura na bhaviSyat meM ve pApakarma kreNge| jisa prakAra se ye cAra bhaMga sAmAnya jIva ko Azrita karake yahAM kahe gaye haiM. usI prakAra se jIva tenu nAma karaNu che. A rIte madha ane karaNamAM atara batAvIne have prabhuzrI gautamasvAmInA prazna uttara bhAratAM De che ! - 'gomA ! atyegaie kariMsu, kare thi, karimsati' ke gautama ! Tasa / bhetrA hoya che, he bhetheAbhe bhUtakALamAM Apakama kayu hAya che, vamAna kaLamAM te pApakama kare che. ane bhaviSya kALamAM paNa tee pApakama karaze 1 tathA keTalAka jIvA evA paNa he'ya che ke jeoe bhUtakALamAM pApakama karyu hAya che vamAnamAM paNa teo pApakarma kare che ane bhaviSya kALamAM teeApaka karaze nahI' ra tathA keTala ka jIve evA hoya che ke-jeee pahelAM pApakama karyuM hAya che, paraMtu vartamAnamAM pApakama karatA nathI ane bhaviSyamAM tee pApakama ze tathA uMTalAka jIvA evA hAya che ke-jeee bhUtakALamAM ja pAkama karela hAya che. vamAnamAM tee pApakama karatA nathI tathA bhaviSya kALamAM tee pApakama eka ze nahi je pramANe A cAra bhaMgeA sAmAnya jIvane Azraya karIne ahiyAM kahyA che. eja pramANe jIva vizeSanA Azraya karIne paNa cAra bhage| bhagavAne kahyA che,
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za027 u.1 sUra jIvAnAM karmakaraNakriyAnirUpaNam 683 caturthoM bhaGgaH / caturo'pi bhaGgAn bhagavAn samarthayAmAsa jIvavizeSamAzrityeti / 'sakhessA NaM bhaMte ! jIvA' salezyA lezyAvantaH khalu bhadanta ! jIvAH 'ki.pArva kamma kariMsu karati karissaMti' kiM pApaM karma akArSa: kurvanti kariSyanti1, akArpaH kurvanti na kariSyanti2, akArSuH na kurvanti kariSyanti3, akArSaH na kurvanti na kariSyantItyAdi krameNa praznaH vandhizate lezyAviziSTajIve ye ye bhanAH kathitAstathaiva ihApita eva sarve bhagA ratenaiva rUpeNa udAharaNIyAH, etadAzayenaivAha-'eva' ityAdi, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jacceva vadhisae battavavyA vizeSa ko Azrita karake bhI cAra bhaga bhagavAn dvArA samarthita kiye gaye haiN| 'saleslANaM bhaMte ! jIvA' he bhadanta ! jo jIva lezyA sahita hote haiM ve kyA atItakAla meM pApakarma kiye hote haiM ? vartamAna meM * bhI kyA ve pApapharma karate haiM ? tathA bhaviSyat meM bhI kyA ve pApakama karege ? athavA-unhoMne bhUtakAla meM pApakarma kiyA hai ? vartamAna meM ve kyA pApakarma karate haiM ? aura kyA bhaviSya meM ve pApakarma nahIM kareMge? athavA-bhUtakAla meM kyA unhoMne pApakarma kiyA hai ? vartamAna meM kyA ve pApakarma nahIM karate haiM ? bhaviSyat meM pApakarma kare ge kyA? athavAbhUtakAla meM unhoMne pApakarma kiyA hai kyA ? vartamAna meM ve pApakarma nahIM karate haiM kyA? bhaviSyat meM bhI pApakarma nahIM karege ? isa prakAra se jaise pApakarma ke bandha ke sambandha meM lezyAdi viziSTa jIva meM jo-jo bhaMga kahe gaye haiM usI prakAra se ve saba bhaMga isa karisa zataka meM bhI lezyAdi viziSTa jIva meM kahanA caahiye| isI bAta ko puSTa karane ke liye 'evaM eeNaM abhilAveNaM jacceva baMdhisae 'salessANaM bhate ! jIvA' he bhagavan 2 vezyAvANA hAya cha, teoe bhUtakALamAM pApakama karela hoya che ? vartamAnamAM teo pApakarma kare che ? ane bhaviSyamAM teo pApakarma karaze ? athavA teoe bhUtakALamAM pApakarma karela che ? vartamAnamAM pApakarma kare che? ane bhaviSyamAM teo pApa karma nahiM kare ? athavA-bhUtakALamAM teNe pApakarma karela che? vartamAna kALamAM teo pApakarma karatA nathI? ane bhaviSyamAM teo 5 pakarma karaze? athavA bhUtakALamAM teoe pApakarma kayuM che? vartamAnamAM teo pApakarma karatA nathI ? tathA bhaviSyamAM teo pApakarma nahI kare? A pramANe pApakarma nA be dhanA saMbaMdhamAM je rIte lephsAvALA jIvamAM je-je bhago kahyA che. tera pramANe teta mI m| 'karisu' zatamA 5 vezyA yuddhata vAnA samayamA sabhA , se vAtana siddha 42vA mATe. 'evaM eeNaM abhilAveNaM jacceva
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra sacceva niravasesA bhANiyavyA' evametena abhilApena yaiva vandhizatake vaktavyatA sa~va niravazeSA bhnnitvyaa| tathA taheva navadaMDagasagahiyA ekArasaudesagA bhANiyanyA' tathaiva navadaNDa saMgRhItA apTa karmaprakatiH ekazca pApakarmabandha iti sAlanayA natra daNDakA bhavantIti ekAdazodezakA bhnnitvyaaH| candhizataka padeva 'karisu' zatake'pi sarvA'pi vaktavyatA vktvyaa|| sa0 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' padabhUSita pUjyazrI 'ghAsIlAla' bativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM saptaviMzatitamazatakasya prathamataH ekAdazAntA. uddevaa:smaataaH||27-1-11|| samAptaM saptaviMzatitamaM zatakam // 27 // vattavyayA sacceca niracasesA bhANiyacyA' yaha sUtrapATha kahA gayA hai, arthAt pandhizataka meM lejhyAdi viziSTa jIva meM jo-jo bhaMga kahe gaye haiM ve saba bhaMga yahAM kahanA cAhiye isa prakAra ima abhilApa se jo pandhizataka meM vaktavyatA kahI gaI haiM vahI sampUrNa vaktavyatA yahAM para bhI kahanI cAhiye, tathA-taheca nava daNDagasaMgahiyA ekArasa uddesagA bhANiyavvA' usI prakAra se nava daNDaka sahita aSTa karma prakRti aura eka pApakarma bandha ina nau daNDoM se yukta-gyAraha uddeza yahAM kahanA cAhiye / tAtparya kahane kA yahI hai ki isa 'karisu' zataka meM bhI bandhizataka ke jaise hI sarva vakta patA kahanI cAhiye ||suu0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjAzrI ghAsIlAla jImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI pramegha candrikA vyAkhyAke sattAImave zatakakA pahalA uddezaka se gyArahavAM paryanta ke gyAraha uddezaka smaapt|27-1-11|| - sattAIsavAM zataka samApta // 27 // baMdhisae vattavvayA sacceva nizvasesA bhANiyavvA' mA sUtrapA4 4sa cha arthAta baMdha zatakamAM lezyAvALA jIvamAM je-je aMge kahyA che, te saghaLA aMge ahiyAM paNa samajI levA. A rIte A kathanathI baMdhI zatakamAM je kathana karavAmAM AvyuM che, te pUrepUruM kathana ahiyAM paNa kahI levuM tathA'thev navadaMDagasaMgahiyA kArasa usagA bhANiyavvA' se prabhArI nava 64 sahita ATha karma prakRti ane eka pApakarma baMdha ATalA daMDakathI yukta agIyAra udezAo ahiyAM kahI levA kahevAnuM tAtparya e che ke-A "ka su" zatakamAM paNa baMdhI zatakanA kathana pramANe ja tamAma kathana samajI levuM. sU015 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakuta bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA satyAvIsamA zatakanA pahelA udeza thI agIyAramAM uddezA sudhInA agIyAra uddeza samApta ra7-1-11 che satyAvIsamuM zataka samApta kerA