Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pha TA Pow/ GCG00600 jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA prameyacandrikArUpayA vyAkhyayA samalata hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam MARA ||shrii-bhgvtiisuutrm // (navamo bhAgaH) niyojaka : saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzaka HESHICORIESideohd rAjakoTa nivAmI-zrepTizrI zAmajIbhAI-velajIbhAI vIrANI tathA kaDavIvAI-vIrANI snArakaTrasTapradatta-dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA. jainazAstrodvArasamitipramugvaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRtti prati 1200 vIra saMpat vikrama saMvat 2 423 2023 mUlyam-rU0 25-0-0 IsavIsan 1967 Go
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna zrI sa. . . sthAnavAsI jainazAstroddhAra samiti, 3. gayA roDa, Ta, (saurASTra). Published by : .. Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn pati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, , kAlohyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA / / 1 // bhUya: 3.25%300 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 249 . vikrama saMvata 2023 kAsan 1867 : mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ J anukramAGka pahalA uddezA 1 dazaveM zataka ke uddezAoM ko saMgraha karanevAlI gAthA dizAoMke svarUpakA nirUpaNa 3 audArika Adi zarIroMkA nirUpaNa 20 5 10 9 7 w' 11 12 13 14 15 16 zrI bhagavanIsUtra bhA. nava veM kI viSayAnukramaNikAM viSaya 17 18 dUsarA uddezA kriyAvizeSakA nirUpaNa yoni ke svarUpakA nirUpaNa vedanA ke svarUpakA nirUpaNa pratimAke svarUpakA nirUpaNa ArAdhanA ke svarUpakA nirUpaNa tIsarA uddezA tIsare uddezekA viSayavivaraNa deva svarUpakA nirUpaNa vismayakArakatva vastvantarakA nirUpaNa bhASAvizeSakA nirUpaNa cauthA uddezA cauthe uddezekA viSayavivaraNa camarendrake trayatriMzakadevoMkA nirUpaNa pAMcavAM uddezA pAMcave uddezekA viSayavivaraNa camarendrAdikoMkI agramahipIkA nirUpaNa chaTThA uddezA devAsthAnavizeSakA nirUpaNa sAtavAM uddezA aTThAIsa prakAra ke aMtaradvIpoMkA nirUpaNa pRSThAGka 1 - 2 3-31 31-35 36-45 45-52 52-58 58-61 61-67 67-69 69-87 88-89 89-98 99 99-134 135-136 137-198 199-205 206-209
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 20 21 22 23 24 25 26 20 - 28 29 - of o 30 31 32 33 34 gyArahaveM zataka ke pahalA uddezaka gyArahaveM zataka ke uddezAoMkI saMgrahArtha gAthA pahale uddezeke dvAroMkA saMgraha karanevAlI tIna gAthAe~ utpaloM meM jIvatvakA nirUpaNa dUsarA uddezA zAlUka jIvakA nirUpaNa 210-212 212-215 215-280 tIsarA uddezA pAlAza saMbaMdhI jIvoMkA nirUpaNa cauthA uddezA kumbhika vanaspati jIvakA nirUpaNa pAMcavAM uddezA nAlika nAmakI vanaspatimeM rahe huve jIvoMkA nirUpaNa 293-294 red uddezekA viSayakA vivaraNa zivarAjarSi ke caritrakA nirUpaNa 281-284. dazaai uddezA dazaveM uddezekA viSaya kathana atra Faser frrUpaNa lokAloka svarUpakA nirUpaNa jIvadeza vizeSAdhikakA nirUpaNa 285-289 chaDA uddezA padmoM-kamaloM meM rahe hue jIvoMkA nirUpaNa sAtavAM uddezA vanaspativizeSa-karNikA meM rahe hue jIvoMkA nirUpaNa 297-298 AThavAM uddezA kamala vizeSarUpa nalinameM rahe hue jIvoMkA nirUpaNa navatra uddezA 290-292 295-296 299-302 303 304-382 383- 384 384-42* 420-444 444-447
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 10 gyArahavAM uddezA gyArahaveM uddezekA viSAvivaraNa 448-449 kAladravyake svarUpakA nirUpaNa 450-459 pramANakAlakA nirUpaNa 459-473 yathAyunivRttikAla AdikA nirUpaNa 473-479 sudarzana caritrakA nirUpaNa 479-615 bArahavAM uddezA devoMkI kAlasthitikA nirUpaNa 616622 RSibhadraputrake kayanakI satyatAkA pratipAdana 622-630 RpibhadraputrakI siddhikA nirUpaNa 630-636 pudgalAparivrAjakakI middhikA nirUpaNa 636-651 vArahaveM zataka ke pahale uddezekA mArambha vArahaveM zatakake pahale uddezekA viSayavivaraNa 652-653 vArahave zatakake arthako saMgraha karanevAlI gAthA 653-654 zakazrAvakake caritrakA varNana 655-703 dUsare uddezekA prArambha dUsare uddezeke viSayokA saMkSipta viSayavarNana 704udAyana rAjAke caritrakA varNana 705-718 jayaMti zramaNopAsikA aura mahAvIrasvAmI ke praznottara 718-712 tosarA uddezA ratnaprabhA Adi pRthvIyokA nirUpaNa 743-746 47 // samApta //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bA. bra. zrI vinAdamuninu sakSipta jIvanayatri A parama vairAgI ane dayAnA puMja jevA A puruSane janma vikrama saMvata 1992 pATa'sudAna (AphrikA)mAM ke je jayAM vIrANI kuTuMbanA vyApAra Aja divasa sudhI cAlu che, tyAM thaye hatA. zrI vinaMdakumAranA puNyavAna pitAzrInuM nAma zeDazrI dula bhajI zAmajI vIrANI ane mahAbhAgyavaMtA mAtuzrInuM nAma ena miNabena vIrANI bannenu asala vatana rAjakATa (saurASTra) che, ena maNibena dhArmika kriyAmAM pahelethI ja rucivALA hatA, paraMtu zrI vinAdakumAra ga`mAM AvyA pachI vadhAre dRDhadhamI ane priyadhamI banyA hatA. pUrvabhavanA saskArathI zrI vineAdakumAranuM lakSa dhArmika abhyAsa ane tyAga bhAva tarapha vadhAre hAvA chatAM teezrIe nAnameTrIka sudhI abhyAsa karI vyavahArika keLavaNI lIdhelI ane vyApAranI peDhImAM kuzaLatA batAvelI. teozrIe yunAITeDa kiMgaDama, phrAnsa, beljIyama, heAlenDa, janI svIjharlenDa, tema ja iTAlI, IjIsa vagere dezamAM pravAsa karela sAM 2009nA vaizAkha mAsa, sane 1953mAM la'DanamAM rANI elIjhAbethanA rAjyAre haNu prasage teezrI la'Dana gayA hatA. kAzmIraneA pravAsa paNa temaNe karela, deza paradeza pharavA chatAM paNa temaNe keAI vakhate paNa kaMdamULaneA AhAra vAparela nahIM. ugatI AvatI yuvAnImAM teozrIe duniyAnA ramaNIya sthA jevAM ke kAzmIra, IjIpta ane yuropanAM suMdara sthaLAnI mulAkAta lIdhI hevA chatAMe teone ramaNIya sthaLeA ke ramaNIya yuvatIonuM AkarSaNa thayu nahIM. e enA pUrvabhavanA dhAmika sTAranA ja raga hatA ane e rage ja temane te badhuM na gamyuM ane turata pAchA pharyAM ane sAdhu-sAdhvIjInAM dana-karavAne ThekaThekANe gayA ane temanA upadezanA lAbha lIdhA ane vaizaSyamAM ja mana lAgyu huDAkAla arpaNanA A duSama pAMcamA ArAnuM vicitra vAtAvaraNa jei temane kaMika kSeAbha thate ke turata ja tene khulAse| meLavI letA ane tyAga bhAvamAM sthira rahetA deza paradezamA paNu sAmAyika, pratikramaNa, cAvihAra Adi paccakkkhANa tee cUkayA nahI' UMcI keTinI rIyAnA tyAga karI tee sUvA mATe mAtra eka zetara jI, eka esIku ane mADhavA eka cAdara phakta vApatA ane palaga upara nahI' paNa bhUmi para ja nAmanA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2 - 1 + 1 * * * * * . , * * * S **, zrI vinoda ka ma ra vI rANa (dIkSA lIdhA pahelAM zAstrAbhyAsa karatA) janma pisudAna sAM 192 dIkSA nirvANa khIcana - (rAjasthAna) phAdI - (rAjasthAna) saM. 2013 vaizAkha vada 12 sAM. 2013 zrAvaNa zuda 12 tA. 26-5-17 ravivAra tA. 7-857 budhavAra
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zayana karatA. ane paheravA mATe eka khAdInA le che ane jhakhma vAparatA, kAi vakhate kamajo paheratA khahuM Dha'DI hoya te vakhate sAde garama kaeNTa paherI letA ane muhapatti, pAtharaNuM', rajoharaNu ane e cAra dhArmika pustakanI jhoLI sAthe rAkhatA saDAsamAM nahI. paNa jagalamAM ekAMta jagyAmAM ghaNe bhAge zarIranI azuci dUra karavA jatA, hAlatAM cAlatAM, sa'DAsa ane pezAba sa`baMdhImAM jIvattuyAnI kharAmara jatanA karatA, / dezamAM ke paradezamAM jyAre temane keAInI sAthe maLavAnuM thatuM tyAre temanI sa the ahiMsAmaya jainadharmanuM svarUpa prakaTa karyA vagara rahetA nahI. dIkSAthI Ane dIkSA levAnI preraNA karatA ane ema ja kahetA ke jIMdagInA koi bharAseA nathI " asaMya nItriya' mAvAyaC ' AyuSya tUTatAM vAra lAgatI nathI, jIvana tUTayuM. sadhAtuM nathI mATe dhakaraNImAM samayamAtrA pramAda na karavA joie. J goMDala sapradAyanA ghaNAkharA pU. munivare ane pU. mahAsatIjIenA tathA meTAi sapradAyanA pU AcAya zrI mANekacaMdajIma hArAja ane dariyApurI sa'pradAyanA za`ta-zAstrajJa pU munizrI bhAyacaMdajI mahArAja zramaNu sadhanA mukhya AcAryazrIjI AtmArAmajI mahArAja tapeAmaya jJAnanidhi zAsrodvAraka khA. bra pU AcAya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja vagere aneka sAdhusAdhvInA upadezanA temaNe lAbha lIdhela. mubaImAM sa'. 2011 sAlamAM zrI dharmasiMhajI mahArAjanA sa'pradAdAyanA patiratna zrI lAlacadajI mahArAjane paricaya thayA. lAlacaMdajI mahArAja pote, sasArapakSanA traNa putrA ane e putrIe ema kula 6 make AkhA kuTu'e sa'yama aMgIkAra karela. te jANI temane adbhUta tyAga bhAvanA pragaTa thai ke je kadI kSaya pAmI nahI . A pahelAM teo jyAre mAtA-pitA sAthe pUjya AcArya zrI mANekaca dajI mahArAjanA daIne beTAi gayelA tyAre temanA upadezanI je asara thaI te mukhya asara pahelI hatI ane bIjI' asara te pUjya lAlacaMdrajI mahArAjanA sahakuTuMbanI dIkSA e hatI. A beu prasaMge e pUbhavanI bAkI rahelI Ara dhanAne pUrI karavAnA nimittarUpa hAine vakhate vakhata tee mAtA-pitA pAse dIkSAnI AjJA mAganA hatA ane tenA javAba temanA pitAzrI taraphathI eka ja hatA je haju vAra che samaya pAkavA phrIe * jJAnAbhyAsa vadhArA,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 2012nA aSADha sudhI 15 thI zrI vinodakumAre goMDala saMpradAyanA zAstrajJa pU AcAryazrI puruSottamajI mahArAja sAheba pAse verAvaLa cAturmAsa daramyAna khAsa niyamita rIte dIkSAnI taiyArI karavA mATe temanI pAse jJAnAbhyAsa karyo tene sAthe pU. AcArya zrI puruSetamajI mahArAjanA saMsAra pakSanA kuTuMbI dIkSAnA bhAvika zrI jasarAjabhAI paNa jJAnAbhyAsa karatA hatA. teoe tyAM e nirNaya karela ke AcArya zrI puruSotama mahArAja pAse ApaNe banee dIkSA levI, pahelAM vinedakumAre ane pachI zrI jasarAjabhAIe dIkSA levI, zrI jasarAjabhAInI dIkSA tithi 5 zrI puruSotamajI mahArAja sAhebe saM. 2013nA jeTha suda 5 ne somavAre mAMgarola mukAme nakakI karI zrI jasarAjabhAI vinodakumArane rAjakeTa maLyA zrI vinedakumAre zrI jasarAja bhAInI yathAyogya sevA bajAvI, mAMgaroLa ravAnA karyA ane pite nizcayapUrvaka dikSA mATe AjJA mAgI paNa teonA pitAzrInI ekane eka vANI sAMbhaLIne temane manamAM AghAta thayo ane dIkSA mATe temaNe bIjo rasto zodhI kADho pUjyazrI lAlacaMdajI mahArAja ane temanA ziSyone paricaya muMbaImAM thayela hatuM ane tyArabAda kaI vakhata patravahevAra paNa thatuM hatuM. chelA patrathI temaNe jANela hatuM, je pU zrI lAlacaMdajI mahArAja. khIcana gAme 5. AcArya zrI samartha malajI mahArAja sAheba pAse jJAnAbhyAsa arthe gayA che pitAne pitAzrIne AjJA (dIkSA mATe) maLe tema nathI ane dIkSA te levI ja che AjJA vinA keI sAdhu munirAja dIkSA Ape nahIM ane svayameva dIkSA saurASTramAM laIne AcArya zrI puruSotamajI mahArAja pAse javAmAM ghaNuM vidato thaze, ema dhArIne teoe dUra rAjasthAnamAM cAlyA javAnuM nakakI karyuM. tA. 24-5-17 saM. 2013nA vaizAkha vada 10 ne zukravAranA roja sAMjanA mAtuzrI sAthe chelluM jamaNa karyuM. bhojana karI, mAtuzrI sAmAyikamAM besI gayA. te vakhate keIne jANa karyA vagara dIkSAnA vidanemAMthI bacavA mATe ghara, kuTuMba, saurASTra bhUmi ane goMDala saMpradAyane paNa tyAga karI teo khIcana tarapha ravAnA thayA. zrI vinodamuninA nivedana parathI mAluma paDayuM ke tA. 24-5-57nA roja rAtre ATha vAge gherathI nIkaLI, rAjakoTa jakazane jodhapuranI TikiTa lIdhI tA. 25-5-57nA savAre ATha vAgye mahesANA pahoMcyA tyAM aDhI kalAka gADI paDI rahe che, te daramyAna gAmamAM jaIne lagna karavA mATenA vALa rAkhIne bAkInA kaDhAvI nAkhyAM ane gADImAM besI gayA mAravADa jaMkazana tathA jodhapura jaMkazana thaIne tA 26-5-17nI savAre kalA vAgye phaledI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo karI ka kakakara ? - k zeThazrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANuM-rAjakoTa. 2 (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra - amadAvAda, Da, pA. 4 kalAka dara .. TETnI narma - vanaraka EB -5 , pasAra karatA , , * , - kAnaDI, '. * ra' p.' a - zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANu-rAjakeTa, vacce beThelA lAlAjI kizana dajI sA joharI ubhelA suputra ci. mahetAbacandajI sA nAnA - anilakumAra jaina (dattA).
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AghamurabbIzrIo * ** * * * !! - e : : 7 , * * 4 , 'ja.. (0) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaDa (sva.) zeTha raMgajIbhAI mohanalAla zAha amadAvAda. (sva) zeThazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha amadAvAda, E , :*. 3 ' ' ka * ' ka 8 ' SSA * zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI - amadAvAda sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamurabbIzrIo 6 che ? t? mane zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakeTa, koThArI haragoviMda jecaMdabhAI rAjakoTa, * da sa : '. [3] 1 * * 1 1 - * ; - 2 - - ' ' : * . . ' zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdajI sA, luNiyA tathA zeThazrI jevaMtarAjajI lAlacaMdajI sA. - - 4 * padA (sva) zeThazrI dhArazIbhAI jIvaNalAla sva zrImana zeThazrI mukanacaMdajI sA. bAliyA pAlI mAravADa bArasI,
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrIo sva. zeThazrI harilAla anepacada zAha khaMbhAta, . 4 tAranI sava jehA madrAsa, zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacaMdajI sA ajItavAle (saparivAra) namaw * , , '.. 1 vacce beThelA moTAbhAI zrImAnuM mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA 2 bAjumAM beThelA bhAI mizrI lAlajI baraDiyA 3 ubhelA sauthI nAnAbhAI pUnamacaMda baraDiyA zrImAn seThazrI lIma/nagara tA, vodiyA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - pahoMcyA tyAMthI page cAlIne khIcana upAzrayamAM birAjatA munivaranA darzana karyA vaMdaNA namaskAra karI sukhazAtA pUchI, bahAra nIkaLyA ane pitAnA sAmAyikanA kapaDA paheryA ane pachI pUjya zrI munivaronI sanmukha sAmAyika karavA beThA, temAM "nava ni vajhuvAmi duvi tivii" nA badale "nAva nI pannuvAmi tividda sivina" bolyA te zrI lAlacaMdajI mahArAje sAMbhaLyuM ane teozrIe pUchayuM ke vinodakumAra ! tame A zuM kare che, teno javAba ApavAne badale "gALe vosirAmi" balI pATha pUro karyo ane pachI vinayapUrvaka be hAtha joDIne belyA ke "sAheba! e te banI cUkayuM ane meM svayameva dIkSA laI lIdhI, te barAbara che ane temAM koI pheraphAra thaI zake tema nathI. A sivAya ApazrInI bIjI koIpaNa prakAranI AjJA hoya te pharamAve." te ja divase baporanA zAstrajJa pU munizrI samarthalAlajI mahArAja sAhebe zrI vinodakumAra munine pitAnI pAse bolAvyA ane samajAvyA ke "tame eka sArA khAnadAna kuTuMbanI vyakti che. tamArI A dIkSA aMgIkAra karavAnI rIta barAbara nathI kAraNa ke tamArA mAtA pitAne A hakIkatathI duHkha thAya ane tethI mArI saMmati che ke rajoharaNanI DAMDI uparathI kapaDuM kADhI nAkhe jethI tame zrAvaka gaNAva ane jarUra paDe te zrAvakane sAtha laI zako, ema traNavAra pU. mahArAjazrIe samajAvelA paraMtu temaNe traNeya vakhata eka ja uttara Apela ke "je thayu, te thayuM have mAre AgaLa zuM karavuM te pharamAve. zrI vinodamuninA zrI samarthamalajI jevA mahAmuninA praznanA javAba pachI khIcanane caturvidha saMgha vicAramAM paDI gaye ane munizrIo para saMsArIone koI paNa prakArane A niSkAraNa humalo na Ave te mATe vine damunine jaNAvavAmAM AvyuM ke "amArI salAmatI mATe tamAre jAhera nivedana bahAra pADavAnI jarUra che" tyAre zrI vinoda munie pitAnA hastAkSare nivedana zrIsaMgha samakSa pragaTa karyuM, tene sArA nIce mujaba che mArA mAtA-pitA mahine vaza thaIne dIkSAnI AjJA Ape tema na hatA ane "basaMha vi # jamAca"ne AdhAre eka kSaNa paNa kSiAthI vaMcita rahI zakuM tema nathI, ema mane lAgyuM. zrI lAlacaMdajI mahArAja sAheba-vageree mane mArI dIkSA mATe vicArI pachI karavAnuM kahela paraMtu mane
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 samaya mAtrane pramAda karavA ThIka na lAgyA, tethI zrI arihaMta bhagavatA tathA zrI siddha bhagavatenI sAkSIe mArA guru mahArAja samakSa pratrajyAnA pA bhaNIne mArA atmAnA kalyANa mATe dIkSA a'gIkAra karI che. samAjane khATA khyAla na Ave ke mArI dIkSA kSaNika jussAthI agara gerasamajathI thaI che tethI tathA samAjamAM jainazAsananI prabhAvanA thAya te hetuthI mAre mA vRttAMta pragaTa karavA ucita che. uttarAdhyayanajI sUtranA 19 mA adhyayana parathI mane lAgyu` ke manuSya jIAnanu' kharU kanya meAkSaphaLa ApanArI dIkSA ja che. chevaTa sudhI me' mArA bApujI pAse dIkSA mATe AjJA mAgI ane te vakhate paNa pahelAMnI jema vAta uDAvI dIdhI ane ana ta upakArI evA mArA khApujI samakSa hu. temane kaDaka bhASAmAM paNa kahI zakatA na hatA ane khIjI khajuthI mane thayu` ke AyuSya azAzvata che ane AvA uttama kA` mATe jarApaNu pramAda karave ucita nathI. tethI meM vicArIne A pagalu bharyu che ane mane pUrNa vizvAsa che ke zrI vIraprabhu mahAvIra svAmInA sakaLa sava mArA A kAryane anumedaze ja tathAstu ". C/ rAjakATamAM zrI vineAdakumAranA gayA pachI pAchaLathI khakhara paDI ke vineAdyakumAra dekhAtA nathI eTale tapAsa thavA mAMDI gAmamAM kAMya patto na lAgyA eTale mahAragAma tArA karyAM. kAMyathI paNa satASakAraka samAcAra sAMpaDayA nahIM. arthAt patto maLyeA ja nahIM. Ama vimAsaNanA pariNAme temanA pitAzrIne be mahinA pahelAMnI eka vAtanI yAda AvI te e hatI ke te vakhate zrI vinAdakumAre AjJA mAgelI ke k khApujI / ApanI AjJA hoya teA A cAturmAsa khIcana (rAjasthAna) jAu" kAraNa ke khIcanamAM pU gurumahArAja zrI sama lajI mahArAja ke jeo siddhAta vizArada che ane anekAMtavAdanA pUrA jANakAra che, teo tyAM birAjamAna che jeezrI pAse zAstrAbhyAsa karavA mATe pU zrI lAlaca dajI mahArAja Adi ThANA 4 javAnA che. te mArI IcchA paNa tyAM temanI pAse javAnI che. A vAtacItanu smaraNu pitAzrIne AvavA sAthe teoe 5. pUrNa ca'draSTa Takane peAtAnI pAse lAvyA ane vinedakumAra mATenI peAtAnI ciMtA vyakta karI. patinu A vAtane samarthana maLyu. teozrIe jaNAvyuM ke gheADA samaya pUrve vinedakumAre mArI pAse jANavA mAgyuM hatuM ke, khIcanamAM kevA prakAranI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagavaDa che? Ama mArI sAthe vArtAlApa thaye hato. banenA A pramANe ekamata thatAM temanA pitAzrIe khIcana tAra karavA sUcanA karI tA. 27-pa-pa0 nA roja pRthvIrAjajI mAla khIcana (rAjasthAna) upara tAra karyo. tA. 28-5-17nA roja java ba Avyo ke zrI vinodabhAIe khIcanamAM svayameva dIkSA grahaNa karI che eTale temanA pitAzrIe rAvabahAdurazrI ema pI. sAheba zrI kezavalAlabhAI pArekha ane paMDitajI pUrNacaMdrajI cka ema traNeyane zrI vinodakumArane pAchA teDI lAvavA mATe khIcana mokalyA tA. 28-5-17nA roja ravAnA thaI tA. 30-pa-pa7nA roja savAre phaledI sTezane pahoMcyA. baLadagADImAM teo khIcana gayA ke jyAM sthavira munizrI zIremalajI mahArAja pUjya paMDitarana zAstra vizArada zI samarthamalajI mahArAja Adi ThANa 8 tathA pUjya tapasvI mahArAja zrI lAlaca dajI mahArAja Adi ThA. 4 birAjamAna hatA. kulle sAdhu-sAdhvInI saMkhyA adAvIsathI trIsanI hatI. pUchaparachanA javAbamAM zrI vinodamunie kezavalAlabhAI pArekhane kahyuM ke "meM te dIkSA aMgIkAra karI lIdhI che temAM koI pheraphAra thAya tema nathI. tame amArA vIrA kuTuMbanA hitaiSI che. ane jo sAcA hitaiSI che te mArA pU bA ane bApujIne samajAvIne mArI have pachInI meTI dIkSAnI AjJA aThavADiyAnI aMdara apAvI dyo eTaluM ja nahIM paNa savi jIva karUM zAsana rasI"nI bhAvanAmAM ane Aja divasa sudhInA mArI uparanA upakAranA badalAmAM Agamane anulakSIne mArI bhAvanA e ja hoya ke, mArI dIkSA teonI dIkSAnuM nimitta bane ane mArA mAtA-pitA saddagatine sAdhe arthAt mArI sAthe dIkSA lIe. AvA daDha javAbanA pariNAme te ja samaye zrI vinodakumArane pAchA laI javAnI bhAvanAne niSphaLatA sAMpaDI ane tA. 31 5-17 nI rAtrInA ravAnA thaI tA. 2-6-57nA savAre mahA parISaharUpa kSetrane anubhava karI, zrI vinodakumAranA pitAzrIne tamAma vAtathI vAkepha karyA. thoDA vakhatamAM phaledIne zrI saMghe pU zrI lAlacaMdajI mahArArAjane phaledImAM comAsu karavAnI vinaMtI karI tene asvIkAra thavAthI sagha gamagIna banyuM eTale nirNaya phera ane aSADha suda 13 nA roja khIcanathI vihAra karI pharI AvyA.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara dIkSA pachI aDhI mahinAne AMtare leAdI cAmAsA daramyAna zrI vinAda munine hAjate javAnI saMjJA thaI ane te mATe javA taiyAra thayA eTale temanA gurue kahyu ahu garamI che, jarAvAra thAlI jAva eTale zrI vinedamunie rajoharaNu vagerenI pratilekhanA karI te daramyAna na rekI zakAya evI hAjata lAgI tethI pharI AjJA mAgatAM jaNAvyu ke mane hAta mahu lAgI che tethI jAu' chuM', jaladI pAThA phrIza kALanI gahana gatine du:khad racanA racavI hatI. Aje ja hAjate ekalA javAnA anAva banyA hatA, hamezA te khaTTA sAdhue sAthe maLIne dizAe jatA hAjatathI meAkaLA thaI pAchA pharatA hatA, tyAM relve lAina upara e gAye AvI rahI hatI khIjI mAjuthI Treni paNa AvI rahI hatI tenI vhisala vAgavA chatAM paNa gAyA khasatI na hatI zrI vinedasuninuM hradaya tharayarI uThayu ane mahA anukapAe muninA hRdayamA sthAna lIdhuM. hAthamAM rajoharaNa laI natanA jokhamanI paravA karyA vagara gayAne khacAvavA gayA. gArAne tA khacAvI ja lIdhI paraMtu A kriyAmAM chakAya jIvanI dayAnA sAdhanabhUta rajoharaNu ke je vinAdamunine AtmAthI vadhAre pyArA hA, te relve lAIna upara paDI gaye| ane zrI vinedamunie te pAche sa pAdana karavAmAM jaDavAdane siddha karatAM rAkSasI enjinane jhapATe AvyA ane peAtAnuM khalidAna Apyu. ariha'ta.... ariha'ta ...evA zabdo mukhamAMthI nIkaLyA ane zarIra tUTI paDayuM'. rakta pravAha chUTI paDayA ane gheDA ja vakhatamA prANAMta thaI gayA, badhA leAkA hevA lAgyA ke gaurakSAmAM munizrIe prANu ApyA atima samaye munizrInA caherA para bhavya zAnti ja dekhAtI hatI hamezAM teo je taraph hAjate jatA hatA te tarapha leArdathI peAkaraNa tarapha javAnI relve la Ina hatI A lAina upara relve sattAvALAoe phATaka mUkela nathI tyAM rastA pazu che eTale pazuAnI avarajavara hAya che. ane vakhateA vakhata tyAM DhArA relvenI haDapheTe caDI javAnA prasaMga ane che, leAdI sa`ghe A durghaTanAnA khukhara rAjakoTa, TelIphenathI ApyA. je vakhate TelIphAna AvyeA, te vakhate vinedamuninA pitAzrI bahAra gayA hatA. ane mAtuzrI maNimena sAmAyika-pratikramaNumA beThA hatA, mAtra eka nekara ja gharamAM hatA ke jeNe TeliphAna uTAbyA paNa te kAMi TaeNlIphAnamAM hakIkata samajI zakace| nahI' ane sAcA samAcAra meDA maLyA spezyala plenathI leAdI pahAce te pahelAM agnisa'kAra thaI gayA sUcanAnA TelIphona
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ardho kalAka mATe pahoMcyuM je saMdeza samayasara pahoMcyA hatA te mAtA-pitAne zrI vinedamuninA zabarUpe paNa caherA jevAne ane a tima darzanane prasaMga maLata paraMtu aMtarAya kameM tema banyuM nahIM. AthI pleInane grAma paDatuM mUkavAmAM AvyuM ane mAtA-pitA tA. 14-8-17nA roja TreIna mAraphata phadI pahoMcyAM, zrI durlabhajIbhAI ane maNibene pUjya tapavIzrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebanA darzana karyA. A prasaMge zrI lAlaca cha mahArAja sAhebe avasarane pichANane ane paiyanuM ekAeka eka karIne zrI vinodamuninA mAtA-pitAnA sAMtvana arthe upadeza zarU karyuM jene TUMkamAM sAra A pramANe che- * have te ratna cAlyuM gayuM ! samAjane AzAdIpa olavAI gayo ! jhaTa UgIne AthamI gaye ! have e dIpa pharIthI AvI zake tema nathI" zrI vinodamuninA saMsAra pakSanA mAtuzrI maNibenane munizrIe kahyuM kebena! bhAvi prabaLa che. A bAbatamAM mahApurUe paNa hAtha dhoI nAkhyA che ema saune maraNane zaraNa thavuM paDe che, te pachI ApaNA jevA pAmara prANInuM zuM gajuM che? have te zoka dUra karIne ApaNe emanA mRtyune Adarza joIne mAtra dhIraja dharavAnI rahI. pU. zrI samarthamalajI mahArAja sAhebane abhiprAya prAthamika tema ja alpakALanA paricayathI mane zrI vinodamuninA viSe anubhava thayo, ke temanI dharmapriyatA ane dharmAbhilASA "bapriyaMkA vemArA re ne paricaya karAvatI hatI prApta saMsArika pracUra vaiibhava tarapha temanI ruci daSTigocara thatI na hatI paraMtu teo vItarAgavANInA saMsargathI viSayavimukha dharmakAryamA sadA tatpara ane tallIna dekhAtA hatA khAsa paricayanA abhAve vairAgya paNa temanI dhArAthI temanI dharmAnurAgitA tathA jIvanacarcAthI kaThina kArya karavAmAM paNa gabharATanA sthAne sukhAnubhavanI vRtti lakSamAM AvatI hatI. zrI vinodamuninA jIvananA be prazno upasthita thAya che tene khulAso karavAmAM Ave che. pra 1. temaNe AjJA vagara svayameva dIkSA kema lIdhI? uttara-pAMcamAM ArAnA bhadrA zeThANInA putra evaMtA (atimukta) kumArane temanI mAtuzrIe dIkSAnI AjJA ApavAnI taddana nA pADI eTale teNe
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 svayameva dIkSA lIdhI tyAra bAda bhadrA zeThANIe peAtAnA kumArane gurune seAMpI dIdhA teja rAtre teNe khArasI bhikhkhunI padmimA a'gIkAra karI ane ziyALaNInA parISahuthI kALa karI nalInazukSma vimAnamAM gayA tevI ja rIte zrI vineAdakumAra svaya dIkSita thayA pra. ra. AvA vairAgI jIvane Ave bhaya'kara parISaha kaima Ave ? uttara:-keTalAka carama zarIrI jIvane mAraNAMtika upasaga Avela che. jue gajasukumAra muni, metA muni, kezatru muni, kAraNa ke temanI sattAmAM hAre| bhavanAM kama hovA joIe tyAre temane ekadama mekSa javu' hatuM, te mAraNu tika upasarga AvyA vagara eTalAM badhAM kama kevI rIte khape ? bA, brU zrI viAdamunine aveA parISaha AbyA, je uparathI ema anumAna thAya che ke te ekAvatArI jIva hai ya, zrI vineAdamuninuM' vistRta jIvanacaritra judA pustakathI gujarAtI bhaSA tathA hindI bhASAmAM chapAyetra che temAthI sAra rUpe ahI' sakSepa karela che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shrii-bhgvtiisuutrm // (navamo bhAgaH)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vItarAmAya namaH jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI-ghAsIlAlaghrativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkata vyAkhthAyajJaptyaparanAmakam zrI-bhagavatIsUtram (nayamo bhAgaH) atha dazamazatakasyodezakAryasaMgrahagAthAmUlam- disi 1, gaMvuDa agagAre 2, AraDDI 3, sAmahatthi 4, devI 5, samA 6 / uttara aMtaradIvA (28) 34, dasa__saMmi sAle volIsA // 34 // yA. 1 // chAyA-dizi 1, saMto'nagAra. 2, AtmadiH 3, zyAmahastI 4, devI 5, sabhA 6, uttarAntaradvIpA (28) 34, dazame zatake catustriMzat 34 // 1 // TIkA--navamazatake jIvAdayo'rthI pratipAditAH, atha dazamazatake'pi tAneva jIvAdIna prakArAntareNa pratipAdayituM dazamagatakasyoddezakArthasaMgrahagAthA dAve zatakakA pahalA uddezekA prAraMbhadisi 1 saMvuDa aNagAre 2 AyaDI 3 sArathi 4 devI 5 sbhaa| uttara aMtara dIvA 28 dasamasi sayaMmi cottIsA 34 // dizA 1, saMvRta anagAra 2, Atmaddhi 3, zyAmastI 4, devI 5, lamA 6 uttara dizA saMbaMdhI antarTIpa 28, isa prakArale isa 10 veM zatakameM ye 34 uddezaka haiN| TIkArtha-nauve zataka, jIvAdika padArthoM kA kathana kiyA gayA hai| isa dazaveM zataka bhI unhIM jIcAdika padArtho kA prakArAntarase prati dazamA zatakanA pahelA udezAne prAraMbha- disi1 saMvuDa aNaga re2 AyaDI3 samahatthi4 devi'5 sabhA 6 / uttara aMtaradIkA 28 dasamasi sayami cottIsA 34 / / dazamA zatakamAM nIce pramANe 34 uddezA che-(1) dizA, (2) saMvRta PA2, (3) sAtmaRddhi, (4) zyAmalA, (5) hevI, (6) samA, gane (7 thI 34) uttara dizAnA 28 antadvIpa, TIkAryuM-navamAM zatakamAM jIvAdika padArthonI prarUpaNa karavAmAM AvI che. have A dazamA zatakamAM eja jIvAdika padArthonuM prakArAntara pratipAdana karavAne sa0-1
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre mAda - ' disi' ityAdi, dizi dizamAzritya prathama uddezakaH 1, saMvRtAnagArayo dvitIyodezakaH 2, AtmaRdvayA devo devIvA AvAsAntarANi vyatikrAmedityAdyarthAbhidhAyakastRtIyodezakaH 3 zyAmahagsyabhidhAnazrImahAvIraziSyapraznavipayakazcaturyodezakaH 4 camarAdyagramahipIrUpa devIprarUpaNArtha, paJcamohezaH 5, sudharmasabhA pratipAdanArtha paTaH uddezakaH 6, uttarasyAM dizi ye'ntaradvIpAstatma tipAdanArtha aSTAviMzatirudezakAH 28, tathA cAdito dazame zatake catustriMzaduddezA bhavantIti bhAvaH // 1 // pAdana karane ke nimitta 34 uddezaka kahe haiM / ina uddezakoM meM kaunasA viSaya kahA gayA hai - isako saMgraha karake prakaTa karanevAlI yaha gAdhA hai / isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki dizAko lekara prathama uddezaka kahA gayA hai, saMvRtta anagArako lekara dvitIya uddezaka, " AtmaRddhi se deva athavA devI AvAsAntaroMko ullaghana kara sakatI hai " ityAdi saMbaMdha ko lekara tRtIya uddezaka, zyAma hastI nAmake zrI mahAvIrasvAmIke ziSya ke prazna ko lekara caturtha uddezaka, camarAdi indrakI agra mahiSI rUpa devI sambandha meM pAMcavAM uddezaka, tathA sudharmA sabhAkA pratipAdana karanevAlA chaThA uddezaka kahA gayA hai / aura uttara dizAke 28 antarchApako pratipAdana karanevAle 28 uddezaka kahe gaye haiM isa prakAra isa dazave zataka meM Adise lekara 34 uddezaka haiM / nimitte 34 uddezA ApavAmAM AvyA che. A uddezAomA kayA kayA viSayanuM pratipAdana karavamAM Avyu che te A gAthAmAM prakaTa karavAmAM Avyu che. pahelA uddezAmA dizAe viSe pratipAdana karavAmAM AvyuM che. bIjA uddezAmAM saMvRtta aNugAranuM kathana karavAmA AvyuM che. " AtmaRddhi vaDe deva athavA devI AvA sAntAne eLagI zake che, " ItyAdi viSayanu trIjA uddezAmAM pratipAdana karAyuM che. mahAvIra svAmInA zyAmahastI nAmanA ziSyanA praznonu cAthA uddezAmAM pratipAdana karavAmAM Avyu che. camarAdi indranI athamahiSI (paTTarANI) rUpa devI viSe pAMcamAM uddezAmAM varNana karavAmAM ANyu che chaThThA uddezAmAM sudharmAM sabhAnu` pratipAdana karAyuM che. 7 thI 34 sudhInA 28 uddezAemA uttara dizAnA 28 antadvI pAnuM pratipAdana karavAmA AvyuM che. A rIte A dazamA zatakamA kula 34 uddezAe che,
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrakA TIkA za0 9 u0 1 dikUsvarUpanirUpaNam dazamazatakasya prathamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam pUrvAdidizAH dizAnAM prakArAH, dizAnAM daza nAmAni, aindrI dizA jIvarUyA asti ityAdipraznaH, AgneyI dizA, yAmyAdizA, nairR tIvAruNImabhRtidizAvarNanam , zarIrANAM prakAraH, audArikazarIrANAM prakAraH // atha prathamoddezake dizAvaktavyatA / mlam-- 'rAyagihejAva eva vayAsI-kimiyaM bhaMte! pAINatti pavuccai ? goyamA ! jIvA ceva ajIvAce / kimiyaM bhaMte ! paDINatti pavuccai ? goyamA evaM ceva evaM dAhiNA, evaM udINA evaM uDDA, evaM ahe vi,| kaiNaM bhaMte disAo paNNatAo ? goyamA ! dasadisAo eNNatAo, taM jahA-purathimA 1, purasthimadAhiNA 2; dAhiNA 3, dAhiNapaccasthimA 4, paccasthimA 5, paccatthimuttarA 6, uttama 7, uttarapurasthimA 8, uDDA 9, aho 10 / eyAti NaM bhaMte ! dasaNhaM dilANaM kai NAma. dhejA paNNatA ? goyamA ? dasanAmadhejjA paNNatA, taM jahAiMdA 1, arageyI 2, jamAya 3, neratI 4, vAruNIya 5, vAyacA isa dazaH zanakake prathama uddezakakA saMkSipta viSaya vivaraNa isa prakArase hai-pUrvAda dizAoMkA kathana dizAoMke bhedoMkA kAthana, dizAoM ke daza nAmoMkA kathana aindrI dizA pUrva dizA jIvarUpa hai kyA ityAdi prazna, Agne udizA,yAmyAdizA, naiRtodizA,Ahi dizAoMkA varNana zarIroMke prakAroM tathA audArika zarIroM ke prakAroMkA kathana / dazamA zatakanA pahelA uddezAmAM pratipAdita viSayanu TUMka vivaraNa pUrvAdi dizAonu kathana-dizAonA bhedanuM kathana-dizAonAM 10 nAmanuM kathana-aikrIdizA (pUrva dizA) zu jIva rUpa che?" ItyAdi prazno eja pramANe AvI dizA (agnikeza), yAmyA dizA (dakSiNa dizA), nitya, vAruNa dizA (pazcima dizA) Adi dizAonuM varNana zarIranA prakAranuM tathA audArika zarIranA prakAronuM kathana.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 6 / somA 7, IsANI ya 8, vimalA ya 9, tamA ya 10 boddhavA // 1 // iMdANaM bhaMte ! disA kiM jIvA, jIvadesA, jIva paesA, ajIvA ajIbadesA, ajIva eelA ? goyamA ! jIdAvi jIva desAvi, jIvapaelAdi se ceva jAva ajIvapaesAvi, je jIvA te niyamA egidiyA, beiMdiyA, jAva paMciMdiyA, ANidiyA, je jIvadelA te niyamA egidiyadesA jAba aNi. diyadesA, je jIpAlA taM eNidiyapaesA, beiMdiyapaesA, jAva aNidiyazaesA / je ajIvA te duvihA paNNatA, taM jahA-rUbI ajIvA yaha, arUbI ajIvA ya / je rUvI ajIvA te caubihA paNNatA, taM jahA-khaMdhA 1, khaMghadesA 2, khaMdhapaesA 3, paramANu poggalA 4 / je arUvI ajIvA, te sattavihA papaNattA, taM jahA-jodhamAthikAe, dhammasthikAyassa dese dhamnathikAyalla paesA, No adhammasthikAe, adhammatthikAyassa dele adharUmAthikAyasla parasA, No AgAsasthikAe, AgAsasthikAyassa dese, AgAlasthikAyalsapaelA adaalme| aggeI NaM bhaMte ! disA kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? pucchA, goyamA ! No jIvA, jIvadelAvi 1, jIvapadasAvi 2, ajIvAvi 1, ajIvadelAvi 2, ajIvapaesAvi 3, je jIvadesA te niyamA enidiyadelA, ahavA egidiyadesA ya beiMdiyassa dese 1, ahavA, egidiyadesA ya, beiMdiyassa desA 2, ahavA egidiyadesA ya, veiMdiyANayadelA 3, ahavA egi
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra kA TIkA za) 9 u0 1 dikatva panirUpaNam diyadelA, teiMdiyassa dese, evaM ceva tiyabhaMgo bhANiyado, evaM jAva, aNidiyANaM tiyabhaMgo, je jIvapaesA te niyamA egidiyapaesA, ahavA egidizapaesA ya, vaiMdiyAta paesA ahavA egidiyapaesA ya neiMdiyANa ya paelA, evaM Ailla. virahio jAva aNidiyANaM / je ajIvA, te duvihA paNNattA, taM jahA--rUvi ajIvA ya, arUvi ajIvA ya, je rUvi ajIvA te caubihA paNNattA, taM jahA-khaMdhA jAva paramANupoggalA 4, je arUvi ajIvA te sattavihA paNNatA, taM jahA-No dhammatthikAe, dhantathikAyassa dese, dhammatthikAyasla paesA, evaM adhammasthikAyassa vi jAva AgAsasthikAyassa paelA addhaalme| vidilAsu nasthi jIdA, dene, bhaMgoya hoi samvattha / jayANa bhaMte ! dilA kiM jIvA ? jahA iMdA taheva lirvsesaa| neraiyA jahA ameyI, vAruNI jahA iMdA, vAyatrA jahA agageyI, lomA jahA iMdA, IsANI jahA aggeyI, vimalAe jIvA jahA aggeyI, ajIvA jahA iMdA, evaM tamAe vi, navaraM arUtrI chavihA, addhAsamayo na bhannai // sU0 1 // chAyA--rAjaya yAvata evam aAdIta-kimiyaM bhadanta ! prAcI iti pocyate ? gautama ! jIvA caina, ajIvA caitra, kimiyaM bhadanta ! pratIcI iti mocyate ? gautama / evameva / evaM dakSiNA, evam udIcI, evam UrdhA, etram ayo'di / kati khalu bhainta / dizAH prajJaptA ? gautama ! daza dizAH prajJaptAH, tathayA-paurastyA 1, paurastyadakSiNA 2, dakSiNA 3, dakSiNapAzcAtyA 4, pAzcAsyA 5, pAzcAtyottA 6, uttarA 7, uttaraporayA 8, ardhA 9, adhaH 10 // etAsAM khalu bhadanta ! dazAnAM dizAnAM kati nAlaveyAni prajJaptAni ? gautama !
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 bhagavatI sUtre nairRtI daza nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA - aindrI 1, AgneyI 2, yAmyA ca 3, 4,2, vAyavyA 6, saumyA 7 aigAnI ca 8, vimalA ca 9, tamA ca 10, boddhavyA // 1 || aindrI khalu bhadanta | dizA kiM jIvA, jIvadegA, jotrapradeza ? anIza, ajIva dezA, ajIvamadezA ? gautama | jIvApi, jIva dezA'pi, jIvanadezApi, tadeva yAvat ajIvamadezApi, ye jIvArate niyamAt ekendriyAH, hIndriyAH yAvat paJcendriyAH, anindriyAH, ye jIvadezAste niyamAt ekendriya detA yAvat anindriyadezAH ye jIvapradezAste ekendriyapradezAH dvIndri pradezAH yAvat anindriyapradezAH / ye ajIvAste dvividhAH prajJAtAH taya // - rUpajIvAtha arUpyajIvAzca ye rUpyajIvAste caturvidhAH prajJaptAH, tathavA-skanpAH 1, skandhadezAH 2, skandhapradezAH 3, paramANupudgalAH 4, / ye savidhAH prajJaptAH, tadyathA-no dharmAstikAyaH, dharmAstikAyastha deva, 1, dharmAstikAyasya pradezAH 2, no adharmAstikAya, adharmAsti kAyasya dezaH 3 adharmAstikAyasya pradezAH 4, no AkAzAstikAyaH, AkAzAstikAyasya dezaH 5, AkAzAstikAyasya pradezAH 6, addhAsamayaH 7 AgneyI khalu bhadanta ! dizA ki jIvA, jIvadezA, jIvapradezA ? pRcchA gautama ! no jIvA, jIva dezAspi 1, jomadezApi 2, ajIvApi 3, ajIva dezApi 4, ajIva pradezApi 5 / ye jIvadezAste niyamAt ekendriyadezAH, athavA ekendriyadezAtha, dvIndriya dezaH 1 athavA ekendriyadezAtha dvIndriyasya dezAH 2, athavA ekendriyadezAtha, dvIndriyANAM ca dezAH 3, athavA ekendriyadegAH, trIndriyasya dezaH, evaM caitra trikramaGgo bhaNitavyaH, etra yAvat anindriyANAM triH ye jIvana dezAste niyamAt ekendriyapadezAH, athavA ekendriyamadezA, dvindriyarUpa pradezAH, athavA ekendriyapadezAtha hIndriyANAM ca pradezAH, evam Adyavirahito yAvat anindriyANAm | ye ajIvAste dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - rUpyajIvAzca, arUpyajIvAtha, ye rUpyajIvAste caturvidhAH prajJaptAH, tadyathA- kanyA', yAnat paramANupudgalAH 4 ye arUpya jIvAste saptavidhAH prajJaptAH, tadyathA- to dharmAstikAya dharmAstikAyasya deza dharmAstikArasya pradezAH, evam avarnAstikAyasyApi yAvat AkAzAstikAyasya pradezAH, addhA samayaH / vidizAmu na santi janAH, dezobhaGgazca bhavati sarvatra / yAmyA khalu bhadanta ! dizA kiM jIvA ? yathA aindrI tathaiva niravazeSA, nairRtI ca yathA AgneyI, vAruNo yathA aindro / vAyavyA yathA AgneyI / saumyA yathA aihI / aizAnI yathA AgneyI | vimalA jIvA yathA Agneyo, anIvA yathA aindrI / evaM tamApi, natraram arUpiNaH pacidhAH, addhAmayo na bhaNyate // sU0 1 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 9 0 1 dikUsvarUpanirUpaNam TIkA -- dizA vaktavyatAmiSeNa jIvAdIn prakArAntareNa prarUpayitumAha' rAyagihe ' ityAdi, ' rAyagihe jAtra evaM vayAsI - ' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavataH svAminaM vanditu namasthituM parpata nirgacchati, dharmakathAM zrutvA pratigatA parSat, tataH zuzravamANo namasyan vinayena prAJjalipuTaH paryupAsIno gautamo bhagavantam evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - ' kimiyaM bhaMte / pAINatti paccaI ? ' he bhadanta ! kimiyaM prAcI pUrga iti procyate ? jIvarUpA ajIdadizA vyaktavyatA- 'rAyagihe jAva evaM bayAsI " ityAdi / " TIkArtha - dizA vaktavyatA ke miSase sUtrakArane yahAM prakArAntara se jIvAdikoM kI prarUpaNA kI hai - ' rAyagihe jAva evaM vyAsI' rAjagRhameM yAvat esA kahA yahAM yAvat pada se "nagare svAmI samavasRtaH svAminaM vandituM namasthituM pat nirgacchani dharma kA pratigatA paryat, tataH zuzrUSamANo namasyan vinayena prAJjalipuTaH paryupAsIno gautamo bhagavantaM isa pUrvokta arthavAle pAThakA saMgraha huA hai, isakA bhAva isa prakAra se hai ki rAjagRha nagara meM mahAvIra svAmI padhAre, mahAvIra svAmIko vaMdanA aura namaskAra karaneke liye pariSad unake pAsa gaI dharmakathA sunakara phira vaha vApisa apane 2 sthAna para A gaI isake yAda baDe vinayake sAtha prabhukI upAsanA karate hue gautamane unase aisA kahA - pUchA ' kimiyaM bhaMte ! pAINatti pavuccai ' he bhadanta ! prAcI dizAe viSenI vaktavyatA-- 88 " rAyahi jAva evaM vayAsI " tyAhi TIkA"--zAvaktavyatA dvArA satrakAre ahI' prakArAntare jIvAdikanI prarU 66 che- " rAyagihe jAba evaM vyAsI" zanagRha nagaramAM yAvat yA prabhA pUchca-ahI' " yavat " pahanA prayoga dvArA nIyeno sutrapATha zratha zvA Avyo che-" nagare svAmI samavasRta, svAmina vanditu namayituM parSat nirgacchati, kathAM zrutvA pratigatA parSat, tataH zuzrUSamANo namasyan vinayena prAbjalipuTa' paryupAsIno gautamo bhagavantaM " ten| bhAvArtha mA prabhA che-zanagRha nagaramAM mahAvIra svAmI padhAryA temane vaDhaNA namaskAra karavAne pariSada ( prakhadA-lekAnA samUha) temanI pAse gaI dha kathA sAMbhaLIne pariSada vikharAI gaI tyAra bAda bahu ja vinayapUrNAMka prabhunI patu pAsanA karatAM karatAM gautama svAmIe temane yA prabhArI pUchayu - " kimiyaM bhaMte ! pAINatti paccai ? " he lagavan ! AyI (pUrvAM) dizAne jIva rUpa kahI che, ke ajIva rUpa kahI che?
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUne rUpA vA ucyate ? ' goyamA ! jIvAceva, ajIvAceva' he gautama ! jIvAcaiva, anIvAcaitra, jIvA jIrUrA mAcI, ajIvarUpA ca, tatra jIyA ekendriyAdayA, __ ajIvAstu baustikAyAdayaH, tathA ca bhAcyAM dizi jI', ajIvAzca santIti bhAnaH gautamaH pRcchati-'kimiyaM maMte ! paDINatti pancaI ? ' he bhadanta ! kimiyaM pratIcI pazcimA dizaiti procyate ? kiM jIvarUpA, anIvarUpA vA ucyate iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA / evaM cetra eca dAhiNA, evaM udINA, evaM ur3A, evaM ahovi ' he gautama ! pratIcI dizA evameva prAcIvadeva, jIvarUpA, ajIva rUpAca, tatra jIvAH ekendriyAdayaH, anIvAstu dharmAstikAyAdayaH pratIcyAM dizi pUrva dizA jIvarUpa kahI gaI hai ? yA ajIva rUpa kahI gaI hai ? isake uttara meM pracane kahA-'goyamA' he gautama ! 'jIyA ceva ajIvA kSetra' pUrva dizA jIvarUpa bhI kahI gaI hai aura ajIca rUpa bhI kahI gaI hai| " jIva ajIva rUpa kahI gaI hai" ilakA tAtparya aisA hai ki prAcI dizAmeM ekendriyAdika jIva aura pudgalAsti kAyAdika ajIba rahe hue haiN| isaliye unake rahane ke kAraNa vaha jIva rUpa bhI aura ajIva rUpa kahI gaI hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM-'kimiyaM bhaMte ! paDI tti payucaI 'he bhadanta ! pazcima dizA jIvarUpa hai yA ajIva hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ' goSamA' he gautama ! ' evaM ceca' "evaM dAhiNA evaM udI gA, evaM unA, evaM aho vi' pratIcI-pazcima dizApUrva dizAkI tarahahI jIvalpa bhI hai aura ajIva rUpa bhI hai| yAnaM mahAvIra pramunI uttara-" goyamA !" u gautama ! "jIvA ceva ajIvA ceva" pUrva CzAne 7 35 551 4DI cha bhane 1735 54 hI che. pUrva dizAne jIvajIvarUpa kahevAnuM kAraNa e che ke temAM ekedriyAdika jItra ane pudgalAstikAyAdika ajIva rahelAM hovAthI tene jIvarUpa paNa kahI che ane ajIvarUpa paNa kahI che. gautama svAmInA prazna-"kimiyaM bhaMte / pAiNatti pavuncai ? sAvana ! pazcima dizA jIva rUpa che, ke ajIvarUpa che? mahAvIra prbhune| utta2-" eva ceva, evaM dAhiNA, evaM udINA, evaM uDDA, eva aho vi" pratIya hi|| (pazcima CAL) 55 pU zAnI bha7135 paNa che ane ajIvarUpa paNa che. kAraNa ke tyA ekendriya vagere che ane pudagalAstikAya vagere ajIva rahelAM che. e ja pramANe dakSiNa dizA, uttaradizA, Urva dizA ane adizA paNa javarUpa ane ajIvarUpa che ema samajavuM. tima svaabhaan| prazna-" kaiNaM bhate ! disAo papNattAo ?"--
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 dikUsvarUpanirUpaNam , bhavantIti bhAvaH / evaM-tathaiva dakSiNAdika, evameva udIcIdik, evam UrdhvAdik, evam adho'pi, adhorUpAdigapi jIvarUpA, ajIvarUpA ca bhavati / gautamaH pRcchati kaNaM bhaMte ! disAo paNNattAo' he bhadantaM ! kati kiyatyaH khalu dizAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - ' goyamA ! dasa disAo paNNattAo' he gautama ! daza dizAH prajJaptAH, 'taM jahA - purasthimA 1, puratthimA dAhiNA 2, dAhiNA 3, dAhiNA pacatyamA 4, pacatthimA 5, paccatthimuttarA 6, uttarA 7, uttarapuratthimA 8, uDDA 9, aho 10 ' tadyathA - paurastyA - pUrvA 1, paurastya dakSiNA - pUrvadakSi ekendriyAdika jIva aura pudgalAstikAyAdika ajIva rahe hue haiN| isI prakAra dakSiNa dizA aura uttara dizA, Urdhva dizA aura adho dizA ye dizAe~ bhI jIvarUpa aura ajIva rUpa haiM aisA jAnanA cAhiye / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM ' kaiNaM bhaMte / disAo paNNatAo ' dizAe~ feart kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' dasa disAo paNNattAo' he gautama! dizAaiM daza kahI gaI haiM / ' taM jahA ' jo isa prakAra se haiM ' purathimA 1, purasthita dAhiNA 2, dAhiNA 3, dAhiNa paccathimA 4, paccatvimA 5, paccatthimusarA 6, uttarA 7, uttara purasthi - mA 8, uDDA 9, aho 10' paurastyA pUrva dizA 1, paurastya dakSiNA pUrva dakSiNA pUrva dakSiNa dizAkA antarAla rUpa pradeza Agneya koNa, 2, dakSiNA - dakSiNadizA 3, dakSiNapazcimA- dakSiNapazcima dizAko antarAla rUpa pradeza nairRta koNa 4, pazcimA - pazcima dizA 5, pazcimottarA - pazcima uttara dizAko antarAla rUpa pradeza - vAyavya koNa 6, uttarA-uttara dizA 7, uttara paurastyA- uttara pUrvadizA kA antarAla rUpa " he bhagavan! dizAe keTalI kahI che? bhaDAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! dasa dikhAo paNNattAo " he gautama ! dizAmA dRza huDI che. "tajahA " te sa prabhA che - "purasthimA 1, puratthimadAhiNAra, dAhiNA3, dAhiNapaccatthibhA 4, paccatthima5, paccatthimuttarA6, uttarA, uttarapuratthimA8, uhUDhA9, addo10 " ( 1 ) paurastyA ( pUrva hizA ), (2) paurastya dkssinnaapUrva ane dakSiNanI vaccenI dizA ( agnikANu ) (3) dakSiNa dizA (4) dakSiNa pazcimA-dakSiNa ane pazcima dizAnI vaccenI dizA (naiRtyakANu ), (5) pazcima dizA (6) pazcimAttara pazcima ane uttaranI vacce AvelI dizA (vAyavyakeNu) (7) uttara dizA, (8) uttarapaurastyA- uttara bhane pUrva dizA (IzAna) (4) avadvizA mane (10) adhodizA. bha0-2
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre NAntarAlA-AgneyakoNaH 2, dakSiNA 3, dakSiNapazcimA dakSiNapazcimAntarAlA naiRtakoNaH 4, pazcimA 5, pazcimottarA-vAyavyakoNaH 6, uttarA 7, uttara paurastyA-IzAnakoNaH 8, UrjA UrdhvadizA 9, adhazca-adho dizA 10, gautamaH pRcchati-' eyAsi NaM bhaMte ! dasaNhaM disANaM kaDa NAmadhejjA paNNattA, ? he bhadanta ! etAsAM khalla dazAnAM dizAnAm kati nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni? bhagavAnAha- goyamA ! dasa nAmadhenA paNattA' he gautama ! dazAnAM dizAnAM daza nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni bhaNitAni, ' taM jahA- iMdA 1, aggeyI 2, jamAya 3, neratI 4, vAruNIya 5, vAyavyA 3, sommA 7 IpANIya 8, vimalAya 9, tamAya 10 boddhavyA // 1 // ' tadyathA-aindrI-indro devatA yasyAH sA aindrI pUrvAdigucyate 1, AgneyI, agnidevatA yasyAH sA AgneyI agnikoNaH 2, pradeza IzAna koNa 8, Urdhva dizA 9 evaM adhodizA 10 / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM-' eyAsi NaM bhaMte ? dasaNhaM disANaM kai NAmadhejjA paNNattA' he bhadanta ! ina dazoM dizAoMke aura dUsare nAma kitane kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! ' dasa nAmaghejjA paNNattA' ina daza dizAoMke aura dUsare noma daza kahe gaye haiN| 'taM jahA' jo isa prakArase haiM-' iMdA 1, aggeyI 2, jamAya 3, neratI 4, vAruNI ya 5, vAyavvA 6 / mommA 7, ImAgIya 8 vimalA ya 9tamA ya 10 boddhavyA" jisa dizAkA svAmI indra haiM vaha dizA aindrI pUrvadizA kahalAtI hai 1, jisakA svAmI agni devatA hai vaha dizA AgneyI dizA kahalAtI haiM 2, jisa dizAkA svAmI yama devatA haiM vaha dizA yAmyA dakSiNa dizA kahalAtI hai 3, jisa dizAkA svAmI gautama svAmInA prazna-" eyAsiNaM bhate / dasaNha disANaM kai NAmadhejjA paNNattA!" 3 mApan / - 240 ze dizAmAna bhI yA nAmI 4aa cha ? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA / " gautama ! " dasa nAmadhejjA paNNattA" te daza minA ollon nAma : Hi cha, " taMjahA" nIce pramANe cha --" idAra, aggeyIra, jamA ya3, neratI4, vAruNI5, ya vAyavvA6, sommA7, IsANI ___ ya8, vimalA ya9, tamAe10 boddhavvA" (1) 2 hazAna svAmI ndra cha 2 hizAne bhandri (pU .) 4 che. (2) 2 zAna svAmI mazidevatA cha, ta hazAne mAyA hizA cha (3) je dizAno svAmI yamadevatA che te dizAne yAkhyA (dakSiNa dizA) kahe che. ( dizAne svAmI naitI che, te dizAne nitI (nAyakoNa) kahe che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 diksvarUpanirUpaNa m yAmyA ca, yamo devatA yasyA sA yAmyA dakSiNA dika 3, nairRtI, nirRtiH devatA yasyAH sA nairRtIdik, nairRtakoNaH 4, vAruNIca, varuNo devatA yasyAH sA vAruNI pazcimAdi 5, vAyavyA vAyudevatA yasyAH sA vAyavyA dikU, vAyavya'koNaH 6, saumyA somo devatA yasyAH sA saumyA uttarA dik 7, aizAMnI ca IzAno devatA yasyAH sA aizAnIdika, IzAnakoNaH 8, vimalA ca, vimalatvAt vimalAtAddazA UrdhvA digucyate 1, tamAca, tamA rAtristadvadandhakArAnRtatvAt adhordika tamA 10 boddhavyA - vijJeyA ! atraca dizaH zakaToddhi saMsthitAH, vidizestu muktAbalI sadRzAH, UrdhvA'dhodizau ca rucakAkAre vodhye, tadAha-' sagaiDuddhi saMThiyAo mahAdisAo havaMta, cattAri ! muttAvalI va cauro do cetra ya hoMti rUpaganibhe " // 1 // zakaToddhisaMsthitAH mahAdizA bhavanti catasraH muktAvalIva catasraH, dve evaca nirRti hai vaha dizA nairRtI nairRtyakoNa kahalAtI hai 4, varuNa jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA vAruNI pazcima kahalAtI hai 5, vAyudevatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA vAyantra-vAyavya koNa kahalAtI hai 6 somadevatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA saumyA uttara dizA kahalAtI hai | 7 | IzAna devatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA aizAnI - IzAnakoNa kahalAtI hai 8, vimala - nirmala honese Urdhva dizAko vimalA dizA 9, tathA rAtrike samAna aMdhakAra se AvRta honeke kAraNa adhodizAko tathA kaha diyA hai 10 | cAroM dizAoMkA AkAra zakaToddhi (gADe ke auMdhaNa) ke jaisA hai, vidizAoMkA AkAra muktAvalIke jaisA hai tathA Urdhva dizA aura adho dizA ye dAnoM dizAe~ AkAra meM rucakake jaisI haiN| aba gautama svAmI prabhuse aisA v (4) ? hizAnA svAbhI varuNu che, te hizAne vAruNI ( pazcima hiyA De che. (9) ? hishaane| svAbhI vAyudevatA che, te hizAne vAyavya ( vAyavya ] ) muMDe che. (7) ne hizAnA svAbhI saubhaddevatA che, te dvizAne saumyA ( uttaraM dvizA ) kahe che. (8) je dizAnA svAmI IzAnadevatA che, te dizAne azAnI (dazIna Ayu) he che. (8) vibhasa (nirmANa) hovAthI urdhva hizAne vibhatA hiMzA kahe che. (10) aAdizA rAtrinA jevAM 'adhakArathI vyAsa hAvAthI tene tamAdizA kahe che. cAra dizAonA AkAra zakaTeddhi (gADAnI udha) jevA che ane cAre vidizAe ne! ( agni Adi cAra vidizAonA) AkAra muktAvalI jevA che, tathA Urdhva dizA ane adhAdizAnA AkAra rucaka (gAyAnA stananA ) jevA che,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre NAntarAlA-AgneyakoNaH 2, dakSiNA 3, dakSiNapazcimA-dakSiNapazcimAntarAlA naiRtakoNaH 4, pazcimA 5, pazcimottarA-vAyavya koNaH 6, uttarA 7, uttarapaurastyA-IzAnakoNaH 8, ardhA UrdhvadizA 9, adhazca-adho dizA 10, gautamaH pRcchati-' eyAsi NaM bhaMte ! dasaNhaM disANaM kaha NAmadhejjA paNNattA, ? he bhadanta ! etAsAM khalu dazAnAM dizAnAm kati nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni? bhagavAnAha- goyamA ! dasa nAmadhenA paNNattA' he gautama ! dazAnAM dizAnAM daza nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni bhaNitAni, 'taM jahA-iMdA 1, aggeyI 2, jamAya 3, neratI 4, bAruNIya 5, vAyavA se, sommA 7 IpANIya 8, vimalAya 9, tamAya 10 boddhavyA // 1 // tadyathA-aindrI-indro devatA yasyAH sA aindrI pUrvAdigucyate 1, AgneyI, agnidevatA yasyAH sA AgneyI agnikoNaH 2, pradeza IzAna koNa 8, Urdhva dizA 9 evaM adhodizA 10 / ava gautama prabhuse aisA pUchate haiM-' eyAsi NaM bhaMte ? dasaNhaM disANaM kaha NAmadhejjA paNNattA' he bhadanta ! ina dazoM dizAoMke aura dUsare nAma kitane kahe gaye haiM ? uttara prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! 'dasa nomaghejjA paNNattA' ina daza dizAoMke aura dUsare noma daza kahe gaye haiN| taM jahA' jo isa prakArase haiM-'iMdA 1, aggeyI 2, jamAya 3, neratI 4, vAruNI ya 5, vAyavyA 6 / mommA 7, ImAgIya 8 vimalA ya 9 tamA ya 10 boddhavvA" jisa dizAkA svAmI indra haiM vaha dizA aindrI pUrvadizA kahalAtI hai 1, jisakA svAmI agni devatA hai vaha dizA AgneyI dizA kahalAtI haiM 2, jisa dizAkA svAmI yama devatA haiM vaha dizA yAmyA dakSiNa dizA kahalAtI hai 3, jisa dizAkA svAmI gautama svAmInA prazna-"eyAsiNaM bhaMte / dasaNha disANaM kai NAmadhejA paNNattA !" mApana ! - 240 zAmAna bhI yA nAmI 4ii cha ? maDAvIra prabhunA utta2-" goyamA !" gautama ! " dasa nAmadhejA paNNattA" taze ziyAna! ollon nAma isa ghai cha, " taMjahA" nIce pramANe cha -" idA1, aggeyIra, jamA ya3, neratI4, vAruNI5, ya vAyavvA6, sommA7, IsANI ya8, vimalA ya9, tamAe10 boddhavyA" ' (1) je dizAne svAmI Indra che ne dizAne adri (pUrvadizA) kahe che. (2) je dizAno svAmI agnidevatA che, te dizAne AyI dizA kahe che (3) je dizAne svAmI yamadevatA che te dizAne pAmyA (dakSiNa dizA) kahe che. (4) zinA svAbhA nai ta cha, te hizAne netA (natya chI) che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 0 1 diksvarUpanirUpaNam...11 yAmyA ca, yamo devatA yasyA sA yAmyA dakSiNA dika 3, naiRtI, niti devatA yasyAH sA naiRtIdik, naiRtakoNaH 4, vAruNIca, varuNo devatA yasyAH sA vAruNI pazcimA dik 5, vAyavyA vAyurdevatA yasyAH sA vAyavyA dika, vAyavyakoNaH6, saumyA somo devatA yasyAH sA saumyA uttarAdika 7, aizAMnI ca IzAnI devatA yasyAH sA aizAnIdika , IzAnakoNaH 8, vimalA ca, vimalAvAta vimalI. tAddazA UrvA digucyate 1, tamAca, tamA rAtristadvadandhakArAtatvAt adhordika tamA 10 voddhavyA-vijJeyA ! atraca dizaH zakaToddhi saMsthitAH, vidizestu muMktA. valI sadRzAH, UrdhA'dhodizau ca rucakAkAre vodhye, tadAha-' sagaDuddhi saMThiyAo mahAdisAo havaMti, cattAri ! muttAvalI va cauro do ceva ya hoti ruyaganibhe" // 1 // zakaToddhisaMsthitAH mahAdizA bhavanti catastraH muktAvalIva catasraH, dve evaMca niti hai vaha dizA naiRtI-nairRtyakoNa kahalAtI hai 4, varuNa jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA vAruNI pazcima kahalAtI hai 5, vAyudevatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA vAyavya-vAyavya koNa kahalAtI hai 6, somadevatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA' saumyA uttara dizA kahalAto hai / 7 / IzAna devatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA aizAnI-IzAnakoNa kahalAtI hai 8, vimala-nirmala honese Urdhva dizAko vimalA dizA 9, tathA rAtrike samAna aMdhakArase AvRta honeke kAraNa adhodizAko tamA kaha diyA hai 10 / cAroM dizAoMkA AkAra zakaToddhi (gADeke auMdhaNa) ke jaisA hai, vidizAoMkA AkAra muktAvalIke jaisA hai tathA Urdhva dizA aura adho dizA ye dAnoM dizAe~ AkArameM rucakake jaisI haiN| aba gautama svAmI prabhuse aisA (5) 2 zAna! svAmI 125 cha, te nizAne pA! ( pazcima Cus cha. (E) zAna pAbhI vAyuddhevatA cha, ta hizAne vAya05 (vAyavya ) che. (7) je dizAne svAmI semadevatA che, te dizAne saumyA ( uttara dizA) kahe che. (8) je dizAno svAmI IzAnadevatA che, te dizAne azAnI ( IzAna Bre) 49 che. (8) vibhaA (CR) pAthI Bq CzAna vimA saMza kahe che. (1) adiza rAtrinA jevAM adhikArathI vyasta hovAthI tene tamAdizA kahe che. cAre dizAone akAra zakaTeddhi (gADAnI udha) je che ane cAre vidizAe no ( agni Adi cAra vidizAono) AkAra muktAvalI jeve che. tathA Urva dizA ane dizAno AkAra sUcaka (gAyanA stananA) je che,
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ " bhagavatI sUtre bhavato rucakanibhe iti cchAyA // gautamaH pRcchati - iMdANaM bhaMte / disA kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ajIvA, ajIvadesA, ajIva parasA ? ' he bhadanta / aindrI khalu pUrvadizA kiM jIvA ? kiM vA jIvadezA ? kiM vA jIvapradezA vartate ? kiMvA ajIvA ajIvadezA ? kiMvA ajIva dezA ? vartate ? bhagavAnAha - ' goyamA ! jIvAvi, jIvadesAvi, jIvaqrsAvi, ceva tayara, jAtra ajIva sAvi ' he gautama / aindrI dizA jIvA api vartate tasyAM jIvAnAmastitvAt evameva aindrI dizA jIvadezA api jIvadezayuktA, jIva pradezA cApi jIvama dezayuktA vartate tatra ajIvAnAM pudgalAdInAmastitvAt tadeva yAvat - ajIvA api ajIva yuktA dharmAstikAyAdInAM sadbhAvAt / ajIvadezA api ajIvadeza to dharmAstikAyAdidezAnAM punara stitvAt evametra ajIvamadezA pUchate haiM-' iMdA NaM bhaMte! disA kiM jIvA jIvadesA jIva paesA ? 'ajIvA ajIvasA, ajIvapaesA' he bhadanta ! aindrI dizA jo pUrva dizA hai vaha kyA jIvarUpa hai ? yA jIvadezarUpa hai ? yA jIva pradeza rUpa hai ? yA ajIva rUpa hai ? yA ajIva dezarUpa hai ? yA ajIva pradeza rUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' goyamA ' he gautama! 'jIvA vi jIvadesA vi, jIvapaesA vitaM caiva jAva ajIvapaesA vi aindrI dizA jIva rUpa bhI hai, kyoMki isameM jIvoMkA astitva rahatA hai / isI taraha vaha jIva deza rUpa bhI hai kyoMki jIva dezase vaha yukta 'hai tathA jIva pradeza rUpa bhI hai kyoMki vaha jIva pradeza se yukta hai / isI taraha vaha pudgalAstikAyAdi rUpa ajIvoM se yukta hone ke kAraNa ''ajIvarUpa bhI hai| pudgalAstikAyAdikoM ke deza se yukta hone ke kAraNa vaha ajIva dezarUpa bhI hai tathA pudgalAstikAyAdikoM ke pradezoM se yukta hone ke 9 9 gautama svAbhInA prazna - " iMdANaM bhaMte / disA ki jIvA, jIvadekhA, jIva parasA 1 ajIvA, ajIvadesA, ajIva parasA ? " - he bhagavan ! andri dizA (pUrva dizA) zu jIvarUpa che? ke jIvadezarUpa che? ke jIvapradezarUpa che ? ke ajIvarUpa che ? ke ajIvadezarUpa che ? ke ajIva pradeza 35 che 1 bhahAvIra prbhune| uttara- " goyamA !" he gautama ! " jIvA vi, jIvadesA vi, jIva esA vi, tacaiva jAva ajIvapaesA vi" pUrva dizA avazya pa kAraNa ke te dizAmAM jIvAnu astitva rahe che. eja pramANe te jIvadezarUpa - paNa che kAraNa ke jIvadezathI te yukta che te eja pramANe te jIvapradezarUpa * paNa che kAraNu ke te jIvapradezathI yukta che eja pramANe pudgalastikAya Adi rUpa jIvAthI yukata heAvAne kAraNe te ajIvarUpa paNa che, tathA dharmAstikAya vagerenA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyecandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 dikasvarUpanirUpaNam api - ajIva pradezavatI dharmAstikAyAdipradezAnAM sadbhAvAt, aindrIdig vartate iti / tatra 'je jIvA te niyamA ergidiyA, ve iMdiyA, jAtra paMciMdiyA, aNidiyA ' aindrayAM dizi ye jIvA vartante te niyamAt ekendriyAH dvIndriyAH, yAvat-trIndriyAH, caturindriyAH, paJcendriyAH, anindriyAzca kevalino vijJeyAH / athaca - ' je jovadesA te niyamA egiMdiyadesA jAva arNidiyadesA' aindrayAM dizi ye tu jIva dezA vartante te niyamAt ekendriyadezAH yAvat dvIndriyadezAH, zrIndriyadezAH, caturindriyadezAH, paJcendriyadezAH, anindriyadezAzca voddhavyAH, 'je jovapasA te ergidiyapaesA, vei diyapaesA jAva arNidiyapaesA evametra tatra ye jIvapradezA vartante, te ekendriyamadezAH, dvIndriyamadezAH yAvat trIndriyapradezAH, caturindriyamadezA, paJcendriyama dezAH, anindriya pradezAzca vijJeyAH, 'je ajIvA te dubihA paNNattA ' ye aindrayAM dizi ajIvA vartante, kAraNa vaha pradeza rUpa bhI hai| isa dizA meM jo jIva rahate haiM ' te niyamA egaMdiyA, veiMdiyA jAva paMcidiyA ajiMdiyA ' ve niyama se ekendriya, do indriya yAvat teindriya, cauindriya, paJcendriya aura anindriya kevalI rahate haiM / ' je jIvadesA te niyamA egiMdipadesA jAva aNidiya'desA' tathA yahAM jo jIva deza rahate haiM ve niyamase ekendriyake, doindriyake, teindriyake, cauindriyake, paJcendriyake aura anindriya kevalIke hote haiN| 'je jIvapaesA te egiMdiyapaesA, beiMdiya paesA jAva aniMdiyapasA' isI tarahase jo isa dizA meM jIva pradeza rahate haiM ve niyamase ekendriya jIvoMke pradeza do indriya jIvoM ke pradeza, teindriya jIvoM ke pradeza, cauindriya jIvoMke pradeza, paJcendriya jIvoM ke pradeza aura anindriya jovoMke pradeza rahate haiM / 'je ajIvA te duvihA ' tathA yahAM dezathI yukata heAvAthI te ajIvadezarUpa paNa che, tathA dharmAstikAya vagerenA pradezeAthI cuta haivAne lIdhe te ajIvapradezarUpa paNa che. A dizAmAM (pUrva dizAmAM ) ? vo rahe che. " te niyamA egi diyA, beidiyA jAva paMci diyA aNi diyA " te niyamathI meDendriya, dvIndriya, trIndriya, yaturindriya, pathendriya bhane anindriya ( ThevalI ) hoya che " je jIvadesA te niyamA egiMdiyadekhA " tathA tyAM je jIvadezA rahe che te niyamathI ja ekendriyanA, dvIndriyanA, zrIndriyanA, caturindriyanA, paMcendriyanA ane anindriyanA (kevalInA ) jIvadeze! hAya che. + (C je jIvapasA te egidiyapaesA beiMdiyapaesA, jAva aNidiyapaesA " A dizAmAM je jIvapradezeA raste che, te niyamathI ekendriya jIveAnA pradeza, dvIndriya lavAnA pradeza, trIndriya lavAnA pradeza bhane manindriya adhAnA ( ThevalInA ) "
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatI sUtre dharmAstikAyasya dezaH sA tadekadezabhAgarUpA iti 1, evaM dharmAstikAyasyaiva pradezA pradezarUpA sA bhavati tasyAH asaMkhyAtamadezAtmakatvAt 2, evamevAtra adharmAstikAyospi nAsti kintu adharmAstikAyasya dezaH 3, pradezA ca pradezarUpA sA bhavati 4, tathaivAtrAkAzAstikAyo'pi nAsti kintu AkAzAstikAyasyApi dezaH ekadezarUpA sA 5, pradezA ca pradezarUpA sA bhavati 6, evam addhAsamayazrAddhAsamayarUpA bhavati 7, tadevaM saptamakArA rUpyajIvarUpA aindrI digiti bhAvaH / prakAra yahAM dharmAstikAya nahIM hai isa kathanakA tAtparya yahI hai ki yahAM dharmAstikA kA ekadeza hai aura dharmAstikAya kA pradeza hai aise do bheda hI grahaNa kiye gaye haiN| isakA tAtparya aisA hai ki pUrva dizA asaMkhyAta pradeza vAlI hai jaise dharmAstikAya kA deza 1 aura pradeza rUpa hai 2 vaise hI yahAM adharmAstikAya nahIM kintu adharmAstikAya kA ekadeza rUpa hai 3 aura adharmAstikAya kA pradeza rUpa hai 4 yahAM AkAzAstikAya bhI nahIM hai kintu AkAzAstikAya kA vaha ekadeza rUpa hai 5 aura AkAzAstikAya ke pradeza rUpa haiM 6 tathA addhA samaya nAma kAlavAcaka hai so vaha pUrva dizA addhA samaya rUpa hai kyoMki lokAkAza rUpa pUrva dizA ke Upara eka eka pradeza meM eka eka kAla dezakA pradeza kahA gayA hai isI prakAra sAta prakAra ke arUpI ajIvoMke AzrayabhUta banI huI vaha pUrva dizA ajIvarUpa bhI hai|' aba gautama svAmI prabhuko 16 leTThatu nirUpaNa karela che. A rIte ahiyAM dharmAstikAya nathI. teA A kathananuM tAtpa eja che ke--dharmAstikAyanA ekadeza che, ane dharmAstikAyane pradeza che, evA e bhedo ja grahaNa karAyA che. tenuM tAtpa e che ke-pUrva dizA asakhyAta pradezavALI che. tethI te dharmAstikAyanA deza pradeza rUpa che.2, eja rIte ahiyAM adharmAstikAya nathI. paraMtu adharmAstikAyanA ekadeza rUpa che, ane adharmAstikAyanA pradeza rUpa che4, ahiyAM AkAzAstikAya paNa heAtA nathI. para`tu AkAzAstikAyanA te eka bhAga rUpa che. ane AkAzAstikAyanA pradeza rUpa che. 6 tathA addhA samaya nAma kALanuM che, te pUrva dizA addhA samaya rUpa che, kema ke leAkAkAza rUpa pUrva dizA para eka eka pradezamAM eka eka kALa dravyanA pradeza rahela che,cha. Aja rIte sAta prakAranA arUpI ajIveAnA AzrayarUpa banelI te pUrva dizA ajIva rUpa paNa che. gautama svAbhIno prazna- " aggeIeNaM bhaMte! dikhA kiM jIvA, jIvadekhA, jIvapaesrA, " De bhagavan AgneyIdvizA-agnibhUNeo va35 che, he lavaddeza35 'che ?
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 dikasvarUpanirUpaNam 17 gautamaH pRcchati-'aggeINaM bhaMte ! disA ki jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? pucchA' he bhadanta ? AgneyI khalu dig-agnikoNaH kiM jIvA, jIvadezA, jIvapradezA vartate 1 kiMvA ajIvA, ajIvadezA, ajIvanadezA vA vartate ? iti pRcchA bhagavAnAha-'goyamA ? No jIvA jIvadesA vi 1 jIvapaesAvi 2, ajIvAvi 3, ajIvadesAvi , ajIvapaesAvi 5,' he gautama | AgneyI khalu dig nojIvA vartate, Agneyo dizA vidiktayA vidizAM ca ekapradezikatvena jIvAnAmasaMkhyAtapradezAvagAdisvabhAvatayA ekapradeze'vagAhAmaMbhavAt , apitu AgneyI digajIvadezA api 1, athaca jIvapradezA api vartate 2, evam ajIvA api 3, ajIvadezA api 4, ajIvapradezA api ca varttate 5, tatra 'je jIvadesA te niyamA egidiyadesA' pUjate hai kI-'aggeINaM bhate ! dilA kiM jIvA jIvadesA jIvapaemA' he bhagavan AgneyI dizA-agnikoNa jIvarUpa hai ki jIvadeza rUpa hai athavA jIva pradeza rUpa hai ki ajIva rUpa hai ajIva deza rUpa hai athavA ajIva pradeza rUpa hai isake uttara meM prabhu kahate haiM'No jIvA, jIvadesA ghi, jIvapaesA vi 2, ajIvA vi 3, ajIvadesA vi 4, ajISapaesA yi 5' AgneyI dizA jISarUpa nahIM hai isakA tAtparya aisA hai ki AgneyI dizA vidizArUpa hai aura vidizA eka pradezakI cauDAI vAlI hotI hai| usameM asaMkhyAta pradezavAle jISakA avagAha ho nahIM sakatA hai kyoMki usakA svabhAva asaMkhyAta pradezAmeM avagAhana karanekA hai| isaliye AgneyI dizA jIvarUpa nahIM hai aisA kahA gayA hai| kintu vaha AgneyI dizA jIva dezarUpa hai kyoMki jIva vahAM apane dezarUpa se rahate haiN| isI prakAra vaha AgneyI vidizA jIva pradezarUpa bhI hai| kyoMki jIva ke pradeza rahate haiN| tathA athavA jIvapradezarUpa che? ajavarUpa che? achavadezarUpa che? athavA ajIva praza35 cha ? mahAvIra asunA uttara-" goyamA ! gautama ! "NojIvA, jIvadesA vi1 jIvapaesA vi 2 ajIvA vi,3 ajIyane sAvi 4 ajIvapaemA vi 5" mamiza (agnikhUNe) jIvarUpa nathI A pramANe kahevAnuM kAraNa e che ke agnidizA vidizArUpa che. ane vidizA eka pradezanI paheLAIvALI hoya che. temAM asaM. khyAta pradezavALAM jIvana avagAha thaI zakato nathI, kAraNa ke asaMkhyAta pradezamAM avagAhana karavAne temA svabhAva hoya che. te kAraNe AgneyI dizAne (agnikeNune) jIvarUpa kahela nathI. paraMtu te dizA jIvadezarUpa che, kAraNa ke jIvane deza (aza) tyAM rahI zake che. e ja pramANe AthI dizA jIvapradeza bha03
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre AgneyyAM dizi ye jIvadezA vartante, te niyamAt niyamataH ekendriyadezA vijeyA ekendriyANAM sakalalokavyApakatayA AgneyyAmapi niyamataH ekendriyadezAH santIti bhAvaH / 'ahavA egidiyadesA ya, beIdiyassa dese ? ' athavA ' AgneyyAM dizi ekendriyadezAzca dvIndriyasya dezazca vartate, ekendriyANAM sakalalokavyApakatvAt , dvIndriyANAM cAlpatvena kvacidekasyApi tasya sambhavAt " ekendriyANAM dezAca, dvIndriyasya dezazca" iti dvikayoge prathamo bhaGga uktH| 'athavA egidiyayaha ajIva rUpa bhI hai, ajIva dezarUpa bhI hai aura ajIva pradezApa bhI hai| isa saba kathanakA spaSTIkaraNa svaya satrakAra Age kara rahe hai-'je jIvadelA te niyamA emiMdiyadesA' usa AgneyI dizA jo jIvake deza haiM ve niyamase vahAM ekendriya jIvake deza haiN| kyoMki ekendriya jIva sakala lAkameM vyApaka kahe gaye haiM, ataH AgneyI dizAmeM bhI unake aneka deza maujUda rahate haiN| 'bhalvA egidiya denA ya veiMdiyassa dese 1' athavA AgneyI dizA jIvadezarUpa isa tarahase bhI ho sakatI hai ki usameM ekendriya jIvoMke sakalaloka vyApI honese aneka deza rahate haiM aura dvIndriya jIvoMke inakI apekSA alpa honese kAI eka hIndriya jIvakA vahAM astitva honekI saMbhAvanA se usa chondriyakA ekadeza rahatA hai| ekendriyoM ke aneka dezarUpa aura chIndriyakA eka dezarUpa honese vaha dizAjIva dezarUpa hai, isa prakAra ke vikasaMyogale yaha prathama bhaGga hotA hai / 'ahavA egidiyadesA ya veiMdiyasla desA 2' aisA rUpa paNa che, kAraNa ke jIvanA pradeze tyAM rahe che. tathA te dizAmAM jIvarUpa paNa che ane ajIvapradezarUpa paNa che. A samasta kathananuM sUtrakAre pote ja nIce pramANe spaSTIkaraNa karyuM che. - "je jIvadesA te niyamA egidiyadesA" yA re paheza 2i cha, te niyamathI ja ekendriya jI sakala lekamAM vyApelA hoya che, tethI AgneyI hizAma pakSa tamanA bhane deza bhATa 29 cha. " ahavA egidiyadesA ya beidiya dese" mathavA mAyA hizA paddheza35 me rIte 5 sasapI za che ke temA ekendriya jenA aneka deza rahe che (kAraNa ke ekendriya jI te sakalalaka vyApI che) ane koI eka drandriya jIvane ekadeza rahe che. ekendriya karatAM kIridraya jIvo alpa hovAthI tyAM koI eka hIndriya jIvanA astitvanI saMbhAvanA hovAthI te kaeNndriyane ekadeza tyAM rahe che, ema kahevAmAM AvyuM che, ekendriyenA aneka dezarUpa ane dIndriyanA eka dezarUpa hovAthI te dizA jIvadezarUpa che, A prakAranA brikasaMgathI A pahele bhAMge
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 diksvarUpanirUpaNam 16 desA ya, beiMdiyassa desAya 2' athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM dezAca, dvIndriyasya dezAzva vartante iti dvitIyo bhaGgaH uktaH, prathamabhare dvIndriyasambandhi dezapadasyaikavacanAntatvena, atraca tatpadasya bahuvacanAntatayA prathamabhaGgApekSayA dvitIyabhaGgasya vilakSaNatA vartate / kintu ayaM bhaGgo yadA dvIndriyo dvayAdibhirdezai stAmAgneyIM dizaM spRzati tadA vodhyA, "ahevA egidiyadesAya beiMdiyANaya desA3" athavA AgneyAM dizi ekendriyANAM dezAca. dvIndriyANAM ca dezA bhavanti, iti tRtIyo bhaGgaH, atra dvIndriyapadasyApi bahuvacanAntatvena pUrvamaGga dvayApekSayA asya vailakSaNyam / evameva trIndriyacaturindriyapaJcendriyAnindriyaiH yaha dvitIya bhaMga bhI hotA hai usa AgneyI dizAmeM ekendriya jIveke bhI aneka deza tathA hIndriya jIvake bhI aneka deza rahate haiM 2 / prathama bhaGga meM aura dvitIya bhaMga meM dvIndriya jIvake deza padako ekavacanAnta rakhakarake bhinnatA kahI gaI hai| yaha dvitIya bhaMga taya hotA hai ki jaya dvIndriya jIva apane do Adi dezoMse usa AgneyI dizAkA sparza karatA hai| 'ahavA ejiMdiya desA ya beiMdiyANa ya desA 3' athavA AgneyI dizAmeM ekendriyoM ke aneka deza aura DIndriyoM ke aneka deza vattemAna rahate haiM aisA yaha tRtIya bhaGga hai| yahAM dvIndriya padako yaha vacanAnta karake prayukta kiyA gayA hai isaliye pUrva bhaGga vyakI apekSA isa bhaMgameM vilakSaNatA-bhinnatA hai| isI prakAra se teindriya, cauindriya, paMcendriya aura anindriya jIvoMke sAtha ekendriyoM ke pratyeka bhaGga trayako (1465) bhanyo cha " ahavA egi diyadesA ya veiMdiyassa desA2" bhAna dvisaMgI bhAMge A pramANe bane che-"AgneyI dizAmAM ekendriya jIvana paNa aneka deza tathA zrIndriya jIvanA paNa aneka deza rahe che... pahelA ane bIjA bhAMgAmAM dvIndriya jIvanA "deza' padane anukrame ekavacanamAM ane bahuvacanamAM rAkhIne bhinnatA prakaTa karavAmAM AvI che. A bIjo bhAMge tyAre bane che ke jyAre zrIndriya jIva pitAnA be Adi dezothI te AgneyI dizAne sparza kare cha. " ahavA egidiyadesAya veiMdiyANa ya desA3" zrIma.gA-" athavA AgneyI dizAmAM ekendriya jIvenA aneka deza ane drIndriya jIvonA paNa aneka deza mojUda rahe che " A trIjA bhAMgAmAM dIndriya padane bahuvacanamAM vAparIne AgalA be bhAgAo karatAM temAM bhinnatA prakaTa karavAmAM AvI che. eja pramANe trIndriya, caturinidraya, paMcendriya ane anindriya jIvonI sAthe ekendinA sAgathI traNa, traNa bhAMgAe kahevA joIe. eja vAta sUtrakAre
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 20 , saha ekendriyANAM pratyekabhaGgatrayaM vAcyamityabhiprAyeNAha - ' ahavA ergidiyadesA, teiMdipassa deteya, evaM caiva tiyamaMgo bhANiyacyo, evaM jAva aNidiyANaM tiyabhaMgo' athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM dezAca, trIndriyasya dezaM vartate, evameSa- pUrvoktadadeva trikabhaGgo bhaNitavyastathA ca trIndriyasya dezAzca ekendriyANAM dezAzca vartante 2 ekendriyANAM dezastha, trIndriyANAM dezAkha, varta se 3 trikabhaGgo bodhyaH, evaM rItyA yAvat caturindriyapaJcendriyAnindriyANAM trikabhaGgo bhaNitavyaH tathAcAgneyyAM dizi ekendriyANAM dezAzra, caturi ndriyasya deza vartate 1 ekendriyANAM dezAzca caturindriyasya dezAzva vartante 2, kahanA cAhiye - isI abhiprAyako prakaTa karaneke liye sUtrakArane 'ahavA egidiya desA teiMdiyassa dese, evaMceva tiyasaMgo bhANighacco evaM jAva aniMdiyANa tiyabhaMgo' aisA kahA hai| isameM jina 3-3 bhaMga hone kI bAta kahI gaI hai ve bhaMga isa prakAra se hai - AgneyI dizAmeM ekendriya jIvoMke aneka deza aura teindriya jIvakA eka deza rahatA hai aisA yaha prathama bhaMga hai. ekendriya jIvoMke aneka deza aura teindriya jIvake aneka deza rahate haiM aisA yaha dvitIya bhaGga hai, ekendriya jIvoMke aneka deza aura teindriya jIvoMke aneka deza rahate haiM aisA yaha tRtIya bhaGga hai / isI prakAra se cauindriya paMcendriya aura anindriya jIvoM ke 3-3 bhaMga bhI isI prakAra se hote haiM - jaise AgneyI dizA meM ekendriya jIvoMke aneka deza rahate haiM aura cauDandriya jIvakA ekadeza rahatA 1, ekendriyoMke aneka deza aura cauindriyake aneka deza rahate nIthenA sUtradvArA vyasta urI che " ahavA egi diyadesA teidiyastha dese, evaM ceva tiyabhaMgo bhANiyavvA evaM jAva aniMdiyANa tiyabhaMgo " ' A sUtramAM je traNa traNa bhAMgAe thavAnI vAta kahevAmAM AvI che, te traNa traNa bhAMgAe A pramANe samajavA-- (1) AgneyI dizAmAM ekendriya jIvAnA aneka deza tathA taiindriya jIvanA ekadeza rahe che (2) athavA ekendriya jIveAnA aneka deze tathA teIndriya jIvanA aneka dezeA rahe che. (3) athavA ekendriya javAnA aneka deze ane taiindriya jIvAnA aneka deze rahe che. A traNa bhAMgAe ekendriyAneA ane teindriyanA dvikasa'cAgathI banyA che. ekendriyAnA cauIndriya sAthenA sacaiAgathI nIce pramANe traNa bhAMgA ane che-(1) AgneyI dizAmAM ekendriya jIvAnA aneka deze! tathA cauindriya jIvane eka deza rahe che. (2) athavA ekendriya jIvAnA aneka deze| tathA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 diksvarUpanirUpaNam ekendriyANAM dezazca caturindriyANAM dezAzca vartante 3, ekendriyANAM dezAca, parandriyasya dezazca vartate 1, ekendriyANAM dezAzca paJcendriyasya dezAzca vartante 2, ekendriyANAM dezazca pazcandriyANAM dezAzca vartante 3, ekendriyANAM dezAzca anindriyasya dezazna 1, ekendriyANAM dezAzca anindriyasya dezAca, 2, ekendriyANAM dezAca anindriyANAM dezAzca vartante 3 iti bhaavH| 'je jIvapaesA te niyamA egidiyapaesA AgneyyAM dizi ye jIvapradezAH santi te niyamAt niyamataH ekendriyapradezA vodhyAH, 'ahavA egidiyapaesA ya, beidiyassa paesA' haiM 2, ekendriyoMke aneka deza aura cauindriya jIvoMke aneka deza hote haiM 3, isI prakAra se AgneyI dizAmeM ekendriyoMke aneka deza paMcendriyakA ekadeza 1, ekendriyoMke aneka deza paMcendriyake aneka deza 2 aura ekendriyoMke aneka deza aura paMcendriyoMke aneka deza hote haiN| isI prakAra vahAM ekendriyoMke aneka deza, anindriya jIvakA eka deza 1, ekendriyoMke aneka deza anindrayake aneka deza 2, evaM ekendriyoM ke aneka deza tathA anindriya jIvoMke bhI aneka deza hote haiN| 'je jIva paesA te nighamA egidiya paesA' jIva dezako prakaTa kara aba sUtrakAra isa sUtra dvArA jIva pradezako prakaTa karate hue kahate haiM ki usa AgneyI dizAmeM jo jIvapradeza haiM, ve niyamase ekendriyapradeza haiM 'ahavA egidiyapaesA ya beidiyassa paelA' athavA AgneyI dizAmeM cauindriye jIvanA aneka dezo rahe che (3) athavA ekendriya nA aneka deze tathA cauIndriya jIvenA aneka deze rahe che have ekendriyenA ene paMcendriyanA kikasa egathI banatA traNa bhAMgAo prakaTa karavAmAM Ave che-(1) AyI dizAmAM jIvanA aneka deze tathA paMcendriya jIvane ekadeza rahe che (2) athavA ekendriya jInA aneka deze tathA jIvanA aneka deze rahe che (3) athavA ekendriya jInA aneka dezo tathA paMcendrijInA aneka deza rahe che. e ja pramANe AneyI dizAmAM (1) ekendriya jIvonA aneka deze ane anindriya jIvane eka deza rahe che. (2) athavA ekendriya jIvonA aneka dezo ane anindriya jIvanA aneka deze rahe che. (3) athavA ekendriya jIvenA aneka dezo ane anindriya jenA aneka deze rahe che. ____"je jIvapaesA te niyamA egidiyapaesA" ve sUtrA2 sAunayA zAmai rahelAM jIvapradezonI vAta kare che-AgneyI dizAmAM je jIvapradeza che, te niyamathI sa ndriya nA prsh| cha. " avA egi diyapaesA ya veidiyasta paesA"
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM pradezAzca dvIndriyasya pradezAzca santi 1, 'ahavA egidiyapaesA ya, veiMdiyANa ya paemA 2, evaM Aillavirahio jAva abhidiyA NaM' athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM pradezAzva dvIndriyANAM ca pradezAH santi, evaM rItyA AdhavirahitaH "ekendriyANAM padezAca, dvIndriyasya pradezazca" ityAkAraprathamabhadgarahitaH kevalaM dvitIyatRtIyabhadgapradezavipaye vaktavya iti bhaanH| tathA ca pradezapakSe dvIndriyAdipu pradezapadaM bahuvacanAntameva, yato lokavyApakAvasthAnindriyavarjajIvAnAM yatraikaH pradezastatrAsaMkhyAtAste bhavanti, lokavyApakAvasthAnindriyasya punaryadhapyekatra kSetrapradeze eka eva pradeza stathApi tatpradezapade'pi bahuvacanameva bhavati AgneyyAM tatpradezA ekendriyoM ke pradeza hai aura do indriya jIvake pradeza haiM 1, 'ahavA egiMdiya paesA ya beiMdiyANa ya paesA ya 2' athavA vahAM ekendriyoMke pradeza haiM aura do indriya jIvoMke pradeza haiM 2, evaM Aillavirahio jAva aNidiyANaM' athavA AgneyI dizAmeM ekendriya jIvoM ke pradeza haiM aura dvIndriya jIvake pradeza haiM 2, isa rItise 'ekendriyoMke pradeza AgneyI dizAmeM hai aura dIndriyakA pradeza AgneyI dizAmeM hai" jo prathama bhaMga hai usase rahita ye dvitIya aura tRtIya bhaMgapradeza yahAM kahe gaye hai / tathA ca pradeza pakSameM dIndriyAdikoMmeM pradeza pada bahuvacanAnta hI likha gayA hai kyoMki lokavyApaka avasthAvAle anindriya jIvake sivAya jIvoM kA jahA~ ekapradeza hotA hai vahAM ve asaMkhyAna hote haiM / yadyapi leAkavyApaka avasthAvAle anindriya jIyakA (1) athavA AgneyI dizAmAM ekandriya nA pradeza ane dvIndriya jIvanA bhr|| 27 cha. " ahavA egidiyapaesA ya veiMdiyANa ya paesA ya2" (2) athavA tyA mendriya nA pradeza mane dvandriya vAnA prsh| DAya che. " evaM Aillavirahi o jAva aNi diyANaM" " athavAmazahizAmA sandriya vAnA pradeza hoya che ane zrIndriya jIvane eka pradeza hoya che. A prakArano bhAMge ahIM banatuM nathI. AgaLa jIvadezanI apekSAe A prakArane pahele bhAge batAvelo che. paNa jIvapradezanI apekSAe A bhAMgA sivAyanA be bhAMgA ja saMbhavI zake che, ema samajavuM jIvapradezanA bhAMgAomAM hIndriyAdimAM pradeza padane bahuvacanamAM ja levAmAM AvyuM che, kAraNa ke lekavyApaka avAvALA anindriya jIva sivAyanA ja eka pradezamAM asaMkhyAta hoya che. jo ke lekavyApaka avasthAvALA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 shroffer TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 diksvarUpanirUpaNam nAmasaMkhyAtAnAmavagADhatvAt, ataH sarveSu dvikayogeSu pradezAnAmAdyavirahitaM bhaGgakadvayamevAvaseyam, yAvat - athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM pradezAca trIndriyasya pradezAtha 1, ekendriyANAM pradezAca trIndriyANAM pradezAzca santi 2, evameva ekendriyANAM pradezAzca caturindriyasya pradezAzca 1, ekendriyANAM pradezAca caturindriyANAM pradezAzca santi 2, tathaitra ekendriyANAM pradezAzca paJcendriyasya pradezAzca 1, ekendriyANAM pradezAzca paJcendriyANAM pradezAzca santi 2, evam ekendriyANAM pradezAtha anindriyasya pradezAtha 1, ekendriyANAM pradezAzca anindriyANAM 1 eka kSetra pradeza meM eka hI pradeza hotA hai to bhI usa pradezapadameM bhI bahuvacanAntatA hI hotI hai kyoMki AgneyI dizA meM aise asaMkhyAta pradezoMkA avagADha hai / isaliye saba dvika saMyogoM meM pradeza ke AcabhaGga rahita do bhaMga hI hote haiM aisA jAnanA caahiye| isI viSayako TIkAkArane isa prakAra se prakaTa kiyA hai - athavA AgneyI dizA meM ekendriyoMke pradeza hote haiM aura tehandriya jIvake pradeza hote haiM 1, athavA ekendriyoMke pradeza hote haiM aura teindriyoM ke pradeza hote haiM 2, isI prakAra se ekendriyoMke pradeza hote haiM aura cauindriya ke pradeza hote haiM 1, athavA ekendriyoMke pradeza hote hai aura cauindriyoMke pradeza hote haiM 2, isI prakAra se vahA~ AgneyI dizAmeM ekendriyoMke pradeza hote haiM aura paMcendriyake pradeza hote haiM 1, ekendriyo ke pradaze hote haiM aura anindriya jIvane eka kSetrapradezamAM eka ja pradeza hoya che, te pazu te pradeza padamAM bahuvacanAntatA ja rahe che, kAraNa ke agni dizAmA evA asaMkhyAta pradezeAnA avagADha che. tethI badhAM dvika sacAgeAmAM pradezenI apekSAe pahelA bhAgA sivAyanA e lAMgAe ja mane che, ema samajavuM. A viSayane saraLatA pUrNAMka samajAvavA mATe TIkAkAra te bhAMgAe ahIM prakaTa karyAM che.~~ (1) agni dizAmAM ekendriya javAnA pradeza hAya che ane teindriya jIvanA pradezeA hoya che. (ra) athavA ekendriya jIveAnA pradeza hAya che ane teindriya jIveAnA pradeza hAya che. eja pramANe (1) agni dizAmAM ekendriya jIveAnA pradezA ane caturindriya jIvanA pradeze hAya che (2) athavA ekendriya jIveAnA pradeze ane caturindriya jIveAnA pradezeA hAya che. eja pramANe temAM (1) ekendriya jIveAnA pradezeA ane 5 cendriya jIvanA pradezA hAya che (2) athavA ekendriya jIvAnA pradezeA ane paMcendriya jIveAnA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 24 pradezAzca santIti bhAvaH / athaca 'je ajIvA te duvihA paNNatA, taMjahA-rUviajIvAya arUvi ajIvAya ' AgneyyAM dizi ye ajIvAH santi te dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-rUpyajIvAzca, arUpyajIvAzca, tatra 'je rUvI ajIvA te vauvihA paNNattA, taMjahA-khaMdhA jAva paramANupoggalA 4 ' ye rUpyajIvAH santi, te catuvidhAH prajJaptAH, tadyathA-skandhAH 1, yAvata-skandhadezAH 2,skandha pradezAH 3, paramANupudgalAzca 4, 'je arUbI ajIvA te sattavihA paNNattA' AgneyyAM dizi ye arUpya jIvAH santi, te satavidhAH prajJaptAH, 'taMjahA-No dhammasthikAe-dhammasthikAyassa dese, dhammatthikAyassa paesA, evaM adhammasthikAyassa vi jAva AgAsasthikAyassa paesA addhAsamae ' tadyathA-no dharmAstikAyaH samasta evocyate, sa ca paMcendriyoMke pradeza hote haiM 2, ekendriyoM ke pradeza hote haiM aura anindriya jIvake pradeza hote haiM 1, ekendriyoM ke pradeza hote hai aura anindriya jIvoMke pradeza hote hai 2, 'je ajIvA te duvihA paNNattA taMjahA-rUvi ajIvA ya arUvi ajIvA ya' AgneyI dizAmeM jo ajIva hai ve do prakArake kahe gaye hai jaile eka rUpI ajIva aura dUsare arUpI ajIva 'je rUvI ajIvA te caucihA paNNattA' jo rUpI ajISa hai ve cAra prakArake kahe gaye hai jaise 'khaMdhA jAya paramANupoggalA' skandha 1, skandhadeza 2, skandhapradeza 3, aura paramANupudgala 4, 'je arUpI ajIvA te sattavihA paNNattA' AgneyI dizAmeM jo arUpI ajIba hai ye lAta prakArake kahe gaye hai - 'taM jahA - No dhammasthimAe - dhamnasthikAyarasa dese, dhammatthikAyassa paesA evaM adhammasthikAyassa vi jASa AgAsasthikAyassa paesA addhAsamae' nA dharmAstikAya - akhaMDa dhrmaastipradezo hoya che e ja pramANe temAM (1) ekendriya jInA pradezo ane anindriya jIvonA pradezo hoya che. (2) athavA ekendriya jInA pradeza ane manindi cvAnA pra hAya che "je ajIvA te duvihA paNNattA-tanahAkani ajIvA ya, arUvi ajIvA ya" PALACzAma me prAranAmA cha-(1) 35 ma mana (2) 253pI 24.01. "je rUvi ajIvA te cauvvihA paNNatA-taMjahA-khaMgho, nAva paramANupoggalA" 3pI mavAnA nIce pramANe yAra 12 4aa cha-(1) 245, (2) 245za, (3) 245pradeza mana (4) 52mA pugata. "je arUvI ajIvA te sattavihA paNNattA taMjahA'' mamihizAmA nIya pramANe sAta pra42nA mA 2aa cha-' No dhammasthikAe-dhammasthikAyasma dese, dhammatthikAyassapaesA, eva adhammatthikAyassa vi jAva AgAsasthikAyassapaesA addhAsamae" (1) / yAtAya- ma stiya 35 te masi
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___25 prameyavandrikA TIkA za0 10 10 1 sU0 1 dik svarUpanirUpaNam AgneyI dik na saMbhavati tasyAstadekadezabhUtatvAt , kintu dharmAstikAyasya dezaH, sA tadekadezabhAgarUpA 1, athaca sA AgneyI dharmAstikAyasya pradezA pradezarUpA bhapi bhavati, tasyA asaMkhyeyapradezAtmakatvAt 2, evameva sA no adharmAstikAyaH apitu adharmAstikAyasyApi yAvat dezabhUtA bhavati 3, evam dharmAstikAyasya pradezA ca pradezarUpA sA bhavati 4, tathA sA no AkAzAstikAyaH, kintu AkAzAstikAyasya dezarUpA bhavati 5, evamAkAzAstikAyasya sA pradezA pradezarUpA api bhavati, 6, tathA sA AgneyI dika addhAsamayazca bhavati 7, 'vidisAsu natyijIvA, dese bhaMgo ya hoi samvattha' vidizAsu dikkoNeSu AgneyAdiSu na santi jIvAH, apitu deze bhaGgazca-jIvAnAM deze vikalpazca bhavati sarvatra-Agneya-nairRtakAyarUpa vaha AgneyI dizA nahIM hai kintu vaha dharmAstikAyakI ekadezarUpa hai 1, vaha dharmAstikAyakI pradezAMrUpa hai kyoMki vaha asaMkhyAta pradezAtmaka hai 2, isI prakAra vaha akhaMDa adharmAstikAyarUpa nahIM hai kintu adharmAstikAyakI vaha ekadezarUpa hai 3, adharmAstikAyakI vaha pradezarUpa hai 4, akhaMDa AkAzAstikAyarUpa vaha AgneyI dizA nahIM hai kintu usakI vaha ekadezarUpa hai 5, AkAzAstikAyakI vaha pradeza rUpa hai 6, tathA vaha AgneyI dizA addhAsamaya kAlarUpa bhI hai| isa prakAra yaha vidizA sAta arUpI ajIvarUpa hai| 'vidisAsu natthi jIvA, dese bhaMgo ya hoi savvattha' AgneyI Adi dikoNoMmeM jIva nahIM hai kintu yahAM jIvoMke deza haiM / isaliye jIvoMke deza viSayaka bhaMga yahAM hote haiM aisA jAnanA cAhiye tAtparya kahenekA yahI hai ki - vidishaadizA nathI, paraMtu te dharmAstikAyanA ekadeza rUpa che. (2) te dharmAstikAyanA pradezo rUpa che, kAraNa ke te asaMkhyAta pradezAtmaka che. (3) eja pramANe te akhaMDa adharmAritakAyarUpa nathI, paraMtu te adharmAstikAyanA ekadezarUpa che. (4) te astiyanA prdesh| 35 cha (5) te AA &AL mA. zAstikAya rUpa nathI, paraMtu AkAzAstikAyanA ekadeza rUpa che (6) te AkAzAstikAyanA pradeza rUpa che. (7) tathA te agnidizA addhAsamaya (kALa) rUpa paNa che. A rIte agnidizA sAta arUpI avarUpa che. "vivisAsu natthi jIvA, dese bhaMgo ya hoi savvattha" mani, natya, vAyavya, mana zAna 3564AmAM-vA -73 / nathI, paNa tyAM jIvonA dezo che, tethI jIvanA dezaviSayaka bhAMgA (vikala) ja tyAM saMbhavI zake che, ema samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke AneyI, bha04
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne ghAyavya-aizAneSu itibhAvaH, gautamaH pRcchati-' jamANaM bhaMte ! disA jiMjIvA ?' he bhadanta ! yAmyA khalu dakSiNA dik kiM jIvA, jIvadezA, jIvapradegA ? kiMvA ajIvadezA, ajIvapradezA ? bhavati iti praznaH, bhagavAnAha-'jahA iMdA, taheva niravasesA' he gautama yathA aindrIdik jIvA api, jIvadezA api, jIvapradezA api, evam anIvA api, anIvadezA api, ajIvapradezA api pUrva pratipAditA tathaiva yAbhyAdigapi niravazeSA akhilA-jIvA api, jIvadezA api, jIvapradezA api, ajIyA api, ajIvadezA api, ajIvapradezA api, evam ekendri oMmeM AgneyI, naiRtI, vAyabdha aura aizAnI inameM jIva nahIM haiM , kintu yahAM inake deza haiM - ataH dezako lekara yahAM bhaMga kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'jamANaM bhaMte ? disA ki jIvA ?' he bhadanta ! jo yAmyA - dakSiNa dizA hai vaha kyA jIvarUpa hai ? yA jIva dezarUpa hai ? yA jIva pradezarUpa hai ? kiM vA - ajIvarUpa hai ? yA ajIba dezarUpa hai ? yA ajIvapradezarUpa hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM 'jahA iMdA taheva niravasesA' he gautama ! jaisA kathana jIvarUpa, jIvadezarUpa, jIvapradezarUpa, ajIrarUpa, ajIvadezarUpa aura ajIvapradezarUpa hone kA aindrIdizAke saMbaMdha kathana kiyA gayA hai usI prakArakA kathana yahAM para bhI sarvarUpase jAnanA cAhiye-arthAt jaise aindrI dizA jIvarUpa bhI hai, jIvadezarUpa bhI hai, jIvapradezarUpa bhI hai, ajIvarUpa bhI hai, ajIvadezarUpa bhI hai, ajIvapradezarUpa bhI hai aisA kathana pahile kiyA jA cukA hai usI prakArase yAcyA dizA bhI jIvarUpa bhI hai, jIvadezarUpa bhI hai, jIvapradezarUpa bhI hai, ajIvarUpa bhI hai, bhajIvadezarUpa bhI hai, aura ajIvapradezarUpa bhI hai aisA jAnanA naiRtya, vAyavya bhane bhaizAnI (zAna), mAyAre vihizAsabhA nathA, paNa temanA deza tyAM mojUda che. te kAraNe tyAM dezanI apekSAe bhAMga 4.mA mAvyA che. gautama svAbhAna prazna--"jamA gaMbhaMte / disA ki jIvA0 10 gavan ! yAkhyA dizA (dakSiNa dizA) zuM jIva rUpa che? ke jIvadeza rUpa che? ke jIvapradeza rUpa che? ke ajIva rUpa che? ke achavadezarUpa che? ke ajIvapradezarUpa che? mahAvIra prasunA tta2. " jahA iMdA taheva niravasesA" gautama aundrI (pUrva dizA)nA jevuM ja kathana ahIM paNa samajavuM. eTale ke pUrva dizAnI jema dakSiNa dizA jIvarUpa paNa che, jIvadeza rUpa paNa che, jIva pradeza rUpa paNa che, ajIva rUpa paNa che, achavadeza rUpa paNa che ane ajIva pradeza rUpa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 1. u0 1 0 1 dikvampanirUpaNam yAdayazca pratipattavyAH' 'neraIya jahA Ageyo' naiRtI vidik naiRtya koNaH yathA AgneyI vidik pUrva pratipAditA tathaiva pratipattavyA, tathAca nAtI digapi AgneyI digiva nojIvA, apitu jIvadezA api 1, jIvapradezA api 2, ajIvA api 2, anIvadezA api 2, ajIva pradezAapi, 3, bhavati, evam tatra ekendriyadezAdayazca pUrvoktAH prtipttvyaaH| 'vAruNI jahA iMdA' vAruNI pazcimAdik yathA aindrodik pUrvapratipAditA tathaiva prtipttvyaa| 'vAyavyA jahA aggeyI' vAyavyA vidik-vAyavyakoNo yathA AggeyI vidik pUrva pratipAditA cAhiye / tathA yahAM ekendriyAdika jIva haiM, unake deza haiM, unake pradeza haiM ityAdi saba kathana addhAsamaya takakA yahAM lagA lenA caahiye| 'neraI ya jahA agneyI' jisa prakArakA kathana nojIva Adiko lekara Agneyo vidizAkA kiyA gayA hai usI prakArako kathana yahAM bhI kara lenA cAhiye - tathA ca - naitI vidizA bhI AgneyI vidizAkI taraha no jIva - jIvarUpa nahIM hai kintu vaha jIva dezarUpa bhI hai, jIva pradezarUpa bhI hai, ajIvarUpa bhI hai, ajIvadezarUpa bhI hai, aura ajIva pradezarUpa bhI hai| yahAM pUrvokta ekendriyAdika jIvoM ke dezAdikoMke honekA bhI sara kathana samajha lenA caahiye| 'vAruNI jahA iMdA' pazcima dizAmeM bhI jIvarUra ajIvarUpa honekA kathana pUrva dizAmeM kiye gaye kathanake jaisA saba pase jAnanA cAhiye - 'vAyacA jahA paNa che. tathA ekendriyAki jIve che, temanA dezo che ane temanA pradezo che, ItyAdi addhAsamaya (kALa) paryantanuM samasta kathana ahIM paNa karavuM joIe. "neraI ya jahA aggeyI" nA 71 mAhinI apekSA 4thana AgneyI vidizA (anikhUNA) viSe karavAmAM AvyuM che evuM ja kathana naItI vidizA (nainatya kaNa) viSe paNa samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke nitya vidizA AgneyI vidizAnI jema jIvarUpa nathI, paNa jIvadeza rUpa paNa che ane pradeza rUpa paNa che, avarUpa paNa che, aradezarUpa paNa che. ane ajIva pradeza rUpa paNa che. ahIM pUrvokta ekendriyAdika nA dezAdikanA astitvane lagatuM samasta kathana paNa grahaNa karavuM joIe "vAruNI jahA iMdA" pA25 (pazcima) EiAL 5 pUzAnI ma jIva rU5, jIvadeza rU5, jIva pradeza rUpa, avarUpa, ajIradeza rUpa ane ajIva pradeza rUpa che. A rIte pazcima dizAmAM jIva-ajIva Adi viSenuM samasta kathana pUrva dizA pramANe ja samajavuM.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne tathaiva pratipattavyA, 'somA jahA iMdA' saumyA-uttarA dik , yathA aindrIdika pUrvapratipAditA tathaiva pratipattavyA, 'IsANI jahA aggeyI' aizAnI-IzAno devatA yasyAH sA aizAnI vidik-IzAnakoNaH yathA AgneyI vidikpUrva pratipA. ditAtathaiva pratipattavyA, "vimalAe jIvA jahA aggeyIe " vimalAyAmaAyAM dizi jIvA yathA AgneyyAM dizi pratipAditAstathaiva pratipattavyAH, tathAca yathA AgneyyAM jIvAnAmanavagAhAt nojIvAH, apitu jIvadezAH jIvapradezAH bhavanti, tathaiva vimalAyAmapi jIvAnAmanavagAhAt nojIvAH, apitu jIvadezA, jIvapadezA ca bhavatIti bhAvaH / 'ajIvA jahA dAe' vimalAyAm aggeyI' vAyavya vidizAkA kathana AgneyI vidizAkI tarahase jAnanA cAhiye. 'somA jahA iMdA' uttara dizA jIvarUpa bhI hai ajIva rUpa bhI hai ityAdi saba kathana uttara dizAke saMbaMdha aindrI pUrva-dizAkI taraha se hI kara lenA cAhiye / 'IsANI jahA aggeyI' IzAna vidizAkA kathana AgneyI vidizAkI tarahase jAnanA cAhiye, 'vimalAe jIvA jahA aggeyIe' jisa prakArase AgneyI dizAmeM aisA kahA gayA hai ki jIvoMkI yahA~ avagAhanA nahIM hotI hai isaliye yahAM jIva nahIM hai api tu yahAM jIvadeza hai aura jIvapradeza hai usI prakArase vimalA "dizAmeM bhI UrdhvadizAmeM bhI jIvoMkI avagAhanA nahIM haiM isaliye vahA~ bhI jIva nahIM hai, kintu vahAM jIvadeza aura jIvapradeza hai / isaliye vaha jIvadezarUpa bhI aura jIvapradekarUpa bhI hai / 'ajIvA jahA iMdAe' "vAyavvA jahA aggeyI" vAyavya vizinu 45na mAyA vizAnA 4thana prabhArI / sabhA. " somA jahA iMdA" utta2 hizAnu thana pU dizAnA kathana pramANe samajavuM.. ', IsANI jahA aggeyI" zAna vizAnu thana mAneyI vizAlA kathana pramANe samajavuM. ___"vimalAe jIvA jahA aggeyIe" vimalAmA ( hazAmA) 4 viSatuM kathana agnidizA pramANe samajavuM. agni dizAmAM jema jIvonI avagAhanA thatI nathI, tema urva dizAmAM paNa jIvonI avagAhanA thatI nathI. te kAraNe agni dizAnI jema urva dizAmAM paNa jIva nathI, paraMtu tyAM jIvadeza ane jIvapradezo hoya che. te kAraNe urdhva dizA jIvadeza rUpa paNa che ane jIvaprdesh 35 55 cha. " ajIvA jahA idAe' Set Ai H7 viSa
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 diksvarUpanirUpaNam 21 UrdhAyAM dizi ajIvA yathA aindrayAM dizi pratipAditAstathaiva pratipattavyAH, tathAca aindrayAH samAnavaktavyatvAt yathA aindrayAM dizi ajIvA dvividhAH-rUpyajIvAH, arUpyajIvAzca, rUpyajIvAzcaturvidhAH, arUpyajIvAH saptavidhAH uktAstathA vimalAyAmapi vaktavyA iti bhaavH| evaM tamAe vi, navaraM arUbI chabihA, addhAsamayo nabhannai ' evaM vimalAyAmiva tamAyAmapi jIvAdayo vaktavyAH, vimalAvadeva tamA'pi vAcyetyarthaH, nanu vimalAyAmanindriya 'siddha ' sambhavAt taddezAdayo yuktAstamAyAM punaranindriyAsaMbhavAt kathaMtadezAdayA yujyeran ? samudghAtarUpadaNDAdyavasthamanindriyaUrdhva dizAmeM ajIva pUrvadizAkI taraha kahe gaye haiN| tAtparya kahanekA yaha hai ki jisa prakArase aindrI dizAmeM rUpI ajIva aura arUpi ajIva ye do prakArake ajIva kahe gaye haiM, tathA rUpI ajIva khaMdha Adike bhedase cAra prakArake aura arUpo ajIva dharmAstikAyAdikake bhedase sAta prakArake kahe gaye haiM, usI prakArase ye saba isa avadizAmeM bhI kahanA cAhiye / 'evaM tamAe vi navaraM asvI chavvihA, addhAsamayo na bhannaI' UrdhvadizAkI taraha adhodizAmeM bhI jIvAdika kaha lenA cAhiye arthAt vimalAdizAke varNana jaisA hI adhodizAkA varNana hai yahA~ aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki 'vimalA - ardhvadizA meM to siddha jIva hote haiM isaliye usameM to unake dezoM aura pradezAMkA honA ThIka hai, parantu adhodizA meM to aisA saMbhavita nahIM hai, phira vahA~ anindriya - siddha jIvoMke deza pradezodikoM kA honA kaiso sNbhsamasta kathana pUrva dizA pramANe samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke jema pUrva dizAmAM rUpI ajIva ane arUpI ajIva, A be prakAranA ajIvanuM astitva kahyuM che, tathA rUpI ajIvane baMdha (kalpa) AdinA bhedathI cAra prakAranA ane arUpI ajIvane dharmAstikAyAdikanA bhedathI sAta prakAranA kahyA che, eja pramANe e badhAMnu urdhvadizAmAM paNa astitva che, ema samajavuM. "evaM tamAe vi navaraM asvI chavihA, addhAsamayo na bhannai" bhisA (urva dizA)nA jevuM ja kathana adizA viSe samajavuM. |sh-vibhsaamaa (G4 zAmai) to siddha ch| 5 DAya che. tathA tyAM to temanA dezo ane pradeza saMbhavI zake che. adhe dizAmAM te siddha che rahetA nathI chatAM adizAmAM anidriyanA siddha nA deza pradezAdikenuM astitva hovAnI vAta kevI rIte saMbhavI zake che?
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre mAzritya tasya dezasya, dezAnAm, pradezAnAM ca vivakSAyAM tatrApi yuktatvAt / aya tamAyAM vizeSamAha-navaram-rimalApekSayA tamAyAM vizepastu arUpyajIvAH paDvidhAH vaktavyAH, tatratu saptavidhAnAmuktatvAt kintu addhAsamayastamAyAM na bhaNyate na vyavahriyate, samayavyavahArohi saJcariSNu sUryAdiprakAzakRto bhavati, saca tamAyAM nAstIti tatrAddhAsamayo na bhaNyate iti bhAvaH / atha vimalAyAmapi nAsti sUryaH vita ho sakegA kyoMki samuddhAtarUpa daNDAdi avasthA vAle anindriya jIvako Azrita karake usake dezamA, dezAMkA aura pradezAMkA vahAM sadbhAva pAyA jAtA hai isa vivakSAko lekara vahAM para bhI usake dezA. dikakA kathana bana jAtA hai| UrvadizAmeM jo sAta prakArake ajIvoM kA kathana kiyA gayA hai vaisA kathana adhodizAmeM isa saMbaMdhameM nahIM kiyA gayA hai, basa itanI sI vizeSatA UrdhvadizAke kathanase adho. dizAke kathana meM hai. arthAt UrdhvadizAmeM sAna prakArake ajIvoMkA kathana hai - yahAM addhosamayarUpa kAlako choDakara 6 ajIvoMkA kathana hai| kyoMki yahAM para addhAsamayakA vyavahAra nahIM hai samaya vyavahAra nityagatimAn sUryAdikoMke prakAzale hotA hai-tamA meM sUryAdikoMkA prakAza hai nahIM, isaliye vahAM adbhAsamaya nahIM kahA gayA hai / yadi yahAM para aisI Azako kI jAye ki vimalAdizAmeM to sUryakA sadbhAva samAdhAna samudyAta rUpa daMDAdi avasthAvALA (siddha) jIvane anulakSIne tenA dezanuM, deza ane pradezonuM astitva tyAM saMbhavI zake che. A vAtane dhyAnamAM laIne tenA dezAdikanuM kathana saMbhavI zake che urva dizAmAM ajIva viSayaka je kathana karavAmAM AvyuM che, te kathana karatAM adizAnA ajIva viSayaka kathanamAM nIce pramANe viziSTatA rahelI che. urvadizAmAM sAta prakAranA ajInuM kathana karavAmAM AvyuM che, paraMtu adhe dizAmAM cha prakAranA ajInuM ja kathana thavuM joIe, kAraNa ke adizAmAM addhA samayarUpa kALa sivAyanA 6 prakAranA ajInuM ja kathana karavAnuM kahyuM che. tyAM addhAsamayarUpa kALanuM kathana karavAne niSedha zA mATe karyo che, te nIce prakaTa karavAmAM AvyuM che adizAmAM addhAsa (kALa)ne vyavahAra saMbhavI zakatuM nathI kAraNa ke samaya vyavahArane mATe jarUrI nitya gatimAna sUryAdikenA prakAzano ja tyAM abhAva hoya che tamAmAM (adizAmAM) sUryAdikene prakAza ja hato nathI. te 22 tyA maddhAsamaya (m)tuM mastitva yu nathI.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 2 audArikAdi zarIranirUpaNam 31 iti kathaM tatra samayavyavahAraH ? iticeducyate - mandarAvayavabhUtasphaTikakANDe sUryAdi prabhA saMkrAtidvAreNa tatra saJcariSNumaryAdiprakAzasambhavAt // sU0 1 // audArikAdi zarIravaktavyatA / mUlam -kai NaM bhaMte! sarIrA paNNattA ? goyamA ! paMcasarIrA paNNattA, taM jahA orAliya jAva kammae / Aroliya sarIreNa bhaMte! kaivihe paNNatte ? evaM ogAhaNaM saMThANaM niravasesaM bhANiyavaM, jAva appA bahugaMti, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' // sU0 2 // dasa sae paDhamo uddeso samatto // 10- 1 // chAyA -kati khalu bhadanta ! zarIrANi prajJaptAni ? gautama ! paJca zarIrANi prajJaptAni, tadyathA-audArikas, yAvat kArmaNam, audArikazarIra khalu bhadanta ! katividhaM prajJatam ? evam avagAhanAsaMsthAnaM niravazeSaM bhaNitavyam, yAvat alpa bahutvamiti, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // 02 // dazame zatake prathama uddezakaH samAptaH / / 10-1 // TIkA-pUrva jIvAdirUpA dizaH prarUpitAH, jIvAzca zarIriNo'pi bhavantIti nahIM hai phira vahAM samayakA vyavahAra kaise hotA hai ? to isa AzaMkA kA uttara aisA hai ki mandarAvayavasUna sphaTikakANDa meM sUryAdikoM kI prabhA kI saMkrAnti hotI hai| so isa dvArA vahAM saMcariSNu calasvabhAvavAle sUryAdikakA prakAza ho sakatA hai / / sU0 1 // audArikAdi zarIra vaktavyatA- " kaiNaM bhate ! sarIrA paNNatA ityAdi / TIkArtha isake pahile sUtrakArane jIvAdirUpa dizAoMkA pratipAdana kara diyA hai / jIva zarIradhArI bhI hote haiM / ataH zarIroMkI zaMkA- vimalA ( uva ) zAmAM te sUryanA sadbhAva hai|A ja nathI. te pachI tyAM samayanA vyavahAra kevI rIte thatA haze? - samAdhAna, mandarAvayavabhUta (sumerunA avayavarUpa sphaTikakADamAM sUryAdinI prabhAnI sakrAnti thAya che. tenA dvArA tyAM saMcarijju (saMcaraNu karatA ) sUryAdikAnA prakAza pahAMcI zake che. ! sU. 1 !! audyArika Adi zarIrAnI vaktavyatA-- 4. 'kai NaM bhaMte! sarIrA paNNattA " tyAhi TIkAo pahelAM sUtrakAre jIvAdipa dizAonuM pratipAdana karyuM che jIvA zarIradhArI paNa hAya che. A madhane anulakSIne sUtrakAre A sUtramAM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 32 " zarIrANi prarUpayitumAha - ' karaNaM bhaMte ' ityAdi / 'kaiNaM bhaMte ! sarIrA paNNattA ? gautamaH pRcchati - he bhadanta ! katikriyanti khalu zarIrANi prajJaptAni ? bhagavAnAha - 'goyamA ! paMca sarIrA paNNattA' he gautama ! paJca zarIrANi prajJaptAni, ' taMjahA - orAlie jAva kammae ' tadyathA - audArikaM yAvat vaikriyam, AhAram, tejasam kArmaNaMca ! gautamaHpRcchati - 'orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?' he bhadanta ! audArika zarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha - ' evaM ogAhaNasaM ThANaM niravasesaM bhANiyanvaM jAva appA hugaMti ' he gautama! prajJApanAyA ekaviMzatitamaM padamavagAhanAsaMsthAnaM niravazeSaM sarvaM bhaNitavyam, tadavadhimAha - yAvat alpabahukm prarUpaNA karane ke liye sUtrakAra prazna rUpameM 'kaiNaM bhaMte! sarIrA paNNattA, isa sUtra ko kahate haiM - isameM gautamane prabhuse aisA prazna kiyA hai kihe bhadanta ! zarIra kitane kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM. 'gomA' he gautama! zarIra pAMca kahe gaye haiM / jo isa prakArase haiN| 'orAlie jAva kammae' audArika zarIra, vaikriya zarIra, AhAraka zarIra, tejasa zarIra aura kArmaNa zarIra / ROM aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM - 'orAliyasarIreNa bhate ! kaivihe paNNatte' he bhadanta ! audArika zarIra kitane prakArakA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' evaM ogAhaNasaMThANaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva appAbahugaMti ' he gautama! yahAM prajJApanAkA 21 va pada jo avagAhanA saMsthAnarUpa hai vaha sampUrNarUpa se alpabahutva vaktavyatA taka kahanA caahiye| vahAM zarIranI prarUpaNA karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra alune sevA prazna pUche che --" kai NaM bhaMte! sarIza paNNattA 1 " he bhagavan ! zarIrA keTalAM kahyA che? mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! paMca sarIrA paNNattA taMjahA " gotama ! nIthe prabhAze yAMga zarIza udyAM che " orAlie jAva kammae " ( 1 ) mohAri zarIra, (2) vaiDiya zarIra, (2) AhAra zarIra, (4) taiksa zarIra mane (4) abhI zarIra - gautama svAmInI prazna- ' orAliya sarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte 1 " he bhagavan ! audArika zarIra keTalAM prakAranA kahyAM che ? mahAvIra aluna utara- " evaM ogAhaNasaM ThANaM niravasesa bhANiyantra jAva appAghahugaM ti " De gautama ! yA viSayane anusakSIne ?buM Ithana ajJAyanA sUtranA avagAhanA sthAna rUpa 21 mAM padamAM karavAmAM Avyu che, evu' ja samasta kathana ahI paNa samajavuM. te kathana alpa mahtvanI vaktavyatAnA kathana panta ahI paNa grahaNa karavuM joIe tyAM A viSayane anulakSIne A pramANe kahyu che
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 2 audArikAdi zarIranirUpaNam 33 . alpavahutvavaktavyatAparyantamityarthaH, tathAcoktam tatra___ 'paMcavihe paNyatte, taMjahA-egidiya orAliyasarIre jAva paMcidiya orAliyasarIre' ityAdi, paJcavidham audArikazarIra prajJaptam-tadyathA ekendriyaudA rikazarIram , yAvat dvIndriyaudArikazarIram , caturindriyaudArikazarIram , paJcendriyaudArikazarIram , ityAdi, tathA cAsya saMgrahagAthA-" kai saMThANapamANaM poggalacigaNA sarIrasaMjogo, davyapaesappabahu sarIraogAhaNAe yA // 1 // chAyA-kati, saMsthAnam , pramANam , pudgalacayanaM, zarIrasaMyogaH, dravyapadezAlpabahutvam zarIrAvagAinAyAzca // 9 // tatra ca katizarIrANItivaktavyam , tAni ca audArikAdIni paJca bodhyAni vA tathA audArikAdInAM saMsthAnaM vaktavyam , yathA nAnAsaMsthAnamaudAripham 2 / isa viSayameM aisA kahA gayA hai - 'paMcavihe paNNatte, taM jahA egidiya orAliyasarIre jAva paMcidigha orAliyasarIre' ityAdi. audArika zarIra pAMca prakArakA kahA gayA hai - jo isa prakArase hai - (1) ekendriya audArika zarIra, (2) do indriya audArika zarIra, (3) te indriya audArika zarIra, (1) cau indriya audArika zarIra aura (5) paMcendriya audArika zarIra ityAdi / isakI saMgraha gAthA isa prakArase hai - 'kaha saMThANapamANaM' ityaadi| isakA abhipAya aisA hai ki - zarIra kitane hote haiM ? to isake uttarameM kahanA cAhiye ki ve pAMca hote haiM / audArika Adi zarIroMkA saMsthAna kaisA hotA hai ? audArika zarIrakA saMsthAna nizcita AkAra ____"paMcavihe paNNatte, taMjahA-egi diya orAliya sarIre jAva pacidiya orAliya sarIre" yA mohAra zarI2nA nIya prabhA pAMya prA2 Hai -(1) ekendriya odArika zarIra (2) kIndriya audArika zarIra, (3) trIndriya auda rika zarIra, (4) caturindriya dArika zarIra ane (5) paMcendriya dArika zarIra, ItyAdi. tene lagatI sa grahagAthA A pramANe che - "kai saMThANapamoNaM" tyAha tene bhAvArtha A pramANe che-zarIra keTalAM hoya che? tenA uttara rUpa kahevuM joie ke "zarIra pAca hoya che? " sauhAra mAha zarIrAnA saMsthAna (242) i jaya cha 1" audArika zarIranuM saMsthAna keI nizcita AkAravALuM hotuM nathI, paNuM bha05
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 bhagavatIsUtra tathA eteSAmeva zarIrANAM pramANaM vaktavyam-yathA audArika jaghanyenAlAsaMkhyeyabhAgamAtram . utkRSTena sAtirekayojanasahasramAnam 3, tathA epAmeva zarIrANAM pugalacayanaM vaktavyam , yathA-audArikasya nirvyAghAtena paTsu dikSu vyAghAtaM pratItya kadAcit tridizItyAdi 4, tathA epAmeva zarIrANAM saMyogo vaktavyoyathA yasya audArikazarIraM bhavati, tasya caikriya zarIraM kadAcit bhavati, ityAdi 5, tathA epAmeva zarIrANAM dravyArthatayA pradezArthatayA'lpavahutvaM vaktavyam yathA" sarvastokAni AhArakazarIrANi dravyArthatayA" ityAdi,' tathA epAmeva zarIrANAmavagAhanAyA alpabahutvaM vaktavyam" yathA sarvastokA audArikazarIrasya vAlA nahIM hotA hai kintu yaha zarIra nAnA prakAra ke saMsthAna vAlA hotA hai| ina zarIroMkA pramANa kitanA hotA hai ? audArika zarIrakA pramANa ajulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotA hai / yaha jaghanya pramANa audArikakA hai| isakA utkRSTa pramANa eka hajAra yojanase kucha adhika hotA hai| audArika Adi zarIroMkA pudgalacayana kitanI dizAoM meM hotA hai ? audArika zarIrake chaha dizAoMmeM vyAghAtako lekara isakA pudalacayana kadAcit tIna dizAmeM hotA hai ityAdi / ina zarIroMke saMyoga vaktavyameM aimA kahanA cAhiye ki jisa jIvake audArika zarIra hotA hai usake vaikriya zarIra kadAcit hotA hai ityAdi. dravyArthatA evaM paryAyArthatAko lekara inake alpabahutvameM aisA karanA cAhiye ki dravyArthatAkI apekSA se sabase kama AhAraka zarIra haiM ityAdi. tathA ta zarI2 vividha saMsthAna (2412 )pANu DAya che. ___zarIrInu prabhAra hAya cha 1" mohori zarInu dhanya (ochAmAM ochuM) pramANa AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTaluM ja hoya che, ane tenuM utkRSTa (adhikamAM adhika) pramANa eka hajAra ejana karatAM paNa bAI madhi. "ohArika Adi zarIranuM pudgalacayana keTalI dizAomAM thAya che?" dArika zarIranA cha dizAomAM vyAvAtanI apekSAe tenuM pudgalacayana kyAreka zAmAbhA yAya che, tyAla. A zarIranA sAgathI vaktavyatAmAM evuM kahevuM joIe ke je jIvane dArika zarIra hoya che, te jIvane vaikiya zarIra kyAreka hoya che, ItyAdi. dravyatA ane paryAyArthatAnI apekSAe temanA alpabadutva viSe A pramANe kahevuM joIe-dravyarthatAnI apekSAe AhAraka zarIra sauthI ochAM che, ItyAdi.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 10 70 1 su0 2 audArikAdi zarIranirUpaNam 35 jaghanyikA avagAhanA ' ityAdi 7 / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAhasevaM bhaMte 'sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta / tadevaM-bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameve ti / / sU0 2 / / // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-masiddhavAcaka paJcadaza bhASAkalitalalitakakApAlApaka pravizuddhagadhapacAnakagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApura rAjagurupAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlaprativiracitA zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya / / prathamoddezaH smaaptH||10-1|| ina zarIroMkI avagAhanAke alpapahutvameM aisA kahanA cAhiye ki audArika zarIrakI jaghanya avagAhanA sabase kama hai ityAdi. antameM gautama svAmI bhagavAnake kathanako satya pramANita karate hue 'sevaM bhaMte ! sevaM bhatetti' kahate haiM / he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hai - he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hai| aisA kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 02 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIstra" nI priyadarzinI vyAkhyAnA dasamA zatakano pahelo uddezaka samApta // 10.1 // te zarIranI avagAhanAnI alapabahutA viSe A pramANe kahevuM joIedArika zarIranI jaghanya avagAhanA sauthI aha5 che, ItyAdi. sUtrane ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANubhUta mAnIne temAM pitAnI apAra zraddhA vyakta karatA kahe che ke " sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! ti" " sApa! mAye 2 yu ta sathA satya che. he bhagavana! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM che sarvathA satya ja che" A pramANe kahIne prabhune vaMdaNuM namaskAra karIne teo potAne sthAne besI gayA che sU 2 | jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI priyadarzinI vyAkhyAnA dasamA zatane pahele uddezaka samApta 10-11
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre atha hitoyoddezakaH prArabhyate dazamazata ke dvitIyoddezakasya saMkSipta viSayavivaraNam kaSAyabhAvamApannasya sAdhoH kim aipithikI kriyA bhavati ? kiMvA sAMparAyikI kriyA bhavati ? apAyabhAvamApannasya sAdhoH kim airyApathikI kriyA kiMvA sAMparAyikI kriyA bhavati ? aipithikI kriyAyAH, athavA sAMparAyikI kriyAyAH hetuzca kaH ? yoniH, vedanAmakAraH, nairayikANAM vedanA, bhikSupatimA ArAdhaneti / kriyaavishessyktvytaa| mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI-saMvuDasta NaM bhaMte ! aNagArassa vIyIpathe ThIccA purao rUvAiM nijAyamANassa maggabho rUvAiM avayakkhamANasta, pAsao rUbAI avaloemANassa, urUvAiM AloemANarata, ahe rUvAhaM oloe mANassa, tasla NaM bhaMte ! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai, saMparAiyA kiriyAkajjai ? goyamA! saMvuDassa NaM aNagArasla vIyipathe ThiccA jAva tassaNaM NoiriyA vahiyA kiriyA kajjai, saMparAiyA kiriyA zataka 10 veM ke dUsare uddezekA prAraMbha isa zatakake dvitIya uddezakakA viSayavivaraNa saMkSepase isa prakAra hai-kaSAyabhAvayukta sAdhuko aipithikI kriyA hotI hai yA sAMparAyikI kriyA hotI hai ? akaSAya bhAvayukta sAdhuke aipithikI kriyA hotI hai yA sAMparAyikI kriyA hotI hai ? aipithikI kriyAkA aura sAMparAyikI kriyAko kyA kAraNa hai ? yoni, vedanA prakAra, nairayikoMkI vedanA, bhikSupratimA aura ArA banA inakA kathana / dazamA zatakanA bIjA udezakano prAraMbha , dazamAM zatakanA bIjA uddezAmAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta varNanakaSAyabhAva yukta sAdhune aryApathikI kriyA thAya che ke sAMparAyikI kriyA thAya che? akaSAya bhAvayukta sAdhu dvArA airyApavikI kriyA thAya che? A prazno. apathikI kriyA ane sAMparAyikI kriyAnuM kAraNa zuM hoya che? A praznacani. vedanA prakAra, narayikenI vedanA, bhikSupratimA ane ArAdhanA, A viSayanuM kathana
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 1 kriyAvizeSanirUpaNam 37 kajjai ! se keNaTe NaM bhaMte / evaM vuJcai-saMvuDasta jAva saMparAiyA kiriyA kanjai ? goyamA! jasla NaM kohamANamAyAlobhA evaM jahA sattamasae paDhamodesae jAva seNaM utsuttameva rIyati, se teNaTeNaM jAva saMparAiyA kiriyA kajjai ! saMvuDassa gaM bhate! aNagArasta avIyIpathe ThiccA purao rUvAiM nijAyamANassajAva tassa NaM bhaMte! kiM IriyA vahiyA kiriyA kajai ? , pucchA, goyamA! saMvuDassa jAva tassa NaM IriyA bahiyA kiriyA kajai, No saMparAiyA kiriyA kajjai ! se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccaijahA sattame sae paDhamodesae jAva se gaM ahAsuttameva rIyai, se teNa?NaM jAva no saMparAiyA kiriyA kajai / / suu01|| chAyA-rAjagRhe yAvat evam avAdIta-saMkRtasya khalu bhadanta ! anagArasya vIcipathe sthitvA purato rUpANi niAyato, mArgato rUpANi avekSamANasya, pArthato rUpANi avalokayataH, UdhvaM rUpANi avalokayataH, adhorUpANi Alokayatastasya khallu bhadanta / kim aipithikI kriyA kriyate ?, sAMparAyikI kriyA kriyate ? gautama ! saMtRtasya khalu anagArasya vIcipathe sthitvA yAvat tasya khalu no ai-- pathikI kriyA kriyate, sAMparAyikI kriyA kriyate / tat kenArthena bhadanta / evamucyate-saMvRtasya yAvat sA~parAyikI kriyA kriyate ? gautama ! yasya khallu krodhamAnamAyAlomA eva yathA saptamazatake prathamoddezake yAvat sa khala utsUtrameva rIyate, tat tenArthena yAvada sAMparAyikI kriyA kriyate / saMvRtasya khalu bhadanta ! anagArasya avocipathe sthitvA purato rUpANi niAyato yAvat tasya khallu bhadanta 1 kim airyApathikI kriyA kriyate ? pRcchA, gautama ! saMdRtasya yAvat tasya khalu airyApathikI kriyA kriyate, no sAMparAyikI 'krayA kriyate, tat kenAthaina bhadanta ! evamucyate-yathA saptame zatake prathamoddezake yAvat sa khalu yathAsUtrameva rIyate, tat tenArthena yAvat no sAMparAyikI kriyA kriyate // sU0 1 // ___TIkA-prathamoddezakAnte audArikAdi zarIrANi pratipAditAni zarIrIca kriyAkArI bhavatIti kriyAM prarUpayituM dvitIyoddezakamArabhate 'rAyagihe' ityAdi,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavastaH, bhagavantaM vandituM namaskata parpada nirgacchati, vanditvA namasyitvA pratigatA parpat , tasaHzuzrUSamANo namasyan vinayena prAJjalipuTaH san payupAsI ro gautamaH evaM vakSyamANa prakAreNa bhavAdIt-'saMvaussa NaM bhaMte ! aNagArassa vIyIpathe ThicA purao rUbAI nijjAyamANassa maggao rUvAI avayakkhamANassa' he bhadanta ! sapRtasya sAmAnyena kriyAvizeSavaktavyatA-'rAyagihe jAva evaM vadhAsI, ityaadi| TIkArtha - prathama uddezakake antameM audArika Adi zarIroMkA kathana kiyA gayA hai. zarIradhArI kriyA karane vAle hote haiM - isaliye sUtrakArane kriyAko pratipAdana karaneke liye isa dvitIya uddezakakA prAraMbha kiyA hai| 'royagihe jAva evaM caghAsI' yahA~ yAvat zabdase isa prakArake athavAle pAThakA saMgraha kiyA hai - rAjagRha nagarameM mahAvIra svAmI padhAre / unako vaMdanA evaM namaskAra karane ke liye nagarakI pariSada nikalI dharmakathA sunakara vandanA namaskAra kara vaha phira vApisa calI gaI. isake bAda vinayase yukta hue gautama gaNadharane prabhuse dharma zravaNakI abhilASAse donoM hAtha jor3akara isa prakAra pUchA - 'saMghuDassa NaM bhate ! aNagArassa vIyIpaMthe ThiccA purao rUbAiM nijjhAyamANassa maggao khvAiM avayakkhamANessa, pAlao khvAiM avaloemA lyA vizeSa patavyatArAyagihe jAva evaM vayAsI" tyAha TIkArtha-pahelA uddezAne ane audArika Adi zarIranuM kathana karavAmAM AvyuM che. zarIradhArIe kriyA karatA hoya che. te kAraNe sUtrakAre A bIjA uddezAmA kriyAonuM pratipAdana karavAne nimitte gautama svAmI dvArA e viSayane anulakSIne pUchAyelA prazno ane mahAvIra prabhu dvArA ApavAmAM AvelA uttara 548 4aa cha- 'rAyagihe jAva evaM payAsI'' mI yAvat ' 54thIre sUtra54 grahaNa karavAmAM Avyo che te nIce mujaba che-rAjagRha nagaramAM mahAvIra prabhu padhAryA. temane vaMdaNA namaskAra karavAne nagaranI pariSada nIkaLI. vaMdaNA namaskAra karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI tyArabAda dharmatatvane jANavAnI abhilASAvALA gautama svAmIe vinayapUrvaka be hAtha 212 prabhune mA pramANe prazna puuchye|-" saMvuDasa NaM bhate ! aNagArassa vIyIpathe ThiccA purao rUvAI niljhAyamANasa maggao rUbAi avayakkhamANassa,
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za0 10 u0 2 0 1 kriyAvizeSanirUpaNam 39 prANAtipAtAdyAsravadvArasaMva ropetasya khalu anagArasya vIcipathe sthitvA, vIci zabdaH samprayoge vartate, sa ca samprayogo dvayorbhavati, evaMceha kapAyANAM jIvasya ca sambadho vIcizabdArthaH, tatazca vIcimataH kaSAyavataH puruSasya pathe mArge sthitvA, athavA vivicya yathA''khyAta saMyamAt pRthagbhUya kaSAyodayamanapavArya. athavA virUpAkRti :kriyAsarAgatvAt yasmin avasthAne tad vikRti yathAbhavati tathA sthitvA purato'gre rUpANi niyataH pazyataH, mArgataH pRSThato rUpANi avekSamANasya, avakAGkSato'pekSamANasya vA 'pAsao khvAI avaloemANassa, uDUM khvAiM oloemANassa, aherUbAI bhAloemANassa tassa NaM bhaMte ! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai ? saMparAiyA kiriyA kajjaha ?' parzvato rUpANi avalokayataH, UrdhvaM rUpANi avalokaNassa, uDDU ruvAI AloemANassa ahe ruvAI AloemANassa tassa NaM bhaMte / kiM IriyAbahiyA kiriyA kajjai 1 saMparAiyA kiriyA kajjaha' yahAM " bIdhi" pada samprayoga meM AyA hai| yaha sammayoga do kA hotA hai. isa prakAra kaSAya aura jIvakA sambandha ghIdhi zabdakA artha hai / sAmAnya rUpase jo prANAtipAta Adi AMkhapadvArake nirodharUpa saMvarase yukta hai aisA anagAra saMvRta anagAra hai| tathA kaSAyayukta puruSake mArga meM sthita hokarake athavA yathAkhyAtasaMyamase pRthaka hokarake - kaSAyake udayako dUra nahIM karake athavA sarAga honese jisa avasthAna meM virUpAkRti kiyA jaisI hotI hai isa prakAra se sthita hokara ke Age rUpoMko dekhanevAle, pIchese rUpoMko dekhanevAle athavA unakI cAhanA karanevAle' apanI AjU bAjU ke rUpoMko dekhane vAle, u~ce rUpoM ko dekhanevAle, nIce pAsao ruvAi avaloemANamsa, uDa oloemANassa, a ruvAI AloemANastra tastra NaM bhaMte / ki IriyAvahiyA kiriyA kajjai, saMparAiyA kiriyA kajjai 1 " A sUtrabhAM " vIdhi " yaha sabhprayogabhAM mAnya A samprayeAga enA thayeA che A rIte kaSAya ane jIvanA saMbaMdha rUpe ahIM tenA pratyeAga thayeA che prANAtipAta Adi AsavadvAranA nirAdharUpa savathI yukta evA aNugArane saMvRta aNugAra kahe che " have ahI gautama svAmInA evA prazna thAya che ke kAyayukta manuSyanA mAmAM UbhA rahIne, athavA yathAkhyAta ( sAdhune pALavAyeAgya) saMyamathI pRtham ( alaga ) thadhane - uSAyanA udhyane dUra huryA vinA, athavA sarAga bhvsyAthI yukta thaIne AgaLa rahelA rUpAne dekhate, pAchaLa rahelAM rUpAne dekhate, athavA temane jovAnI IcchA rAkhate, peAtAnI AjubAjumAM rahelAM rUpAne dekhate, UMce rahelAM rUpAne dekhate ane nIce rahelAM rUpAne dekhatA saMvRta
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 bhagavatI sUtre yatA, aghorUpANi avalokayatastasya khalu he bhadanta ! anagAramya kim airyApathikI kriyA kriyate ? bhavati ?, kiMvA sAMparAyikI kriyA kriyate ? bhavati ? bhagavAnAha - 'gomA ! saMyuDasa NaM aNagArarasa vIcipathe ThicA jAba tassa NaM No IriyA hiyA kiriyA kajja, saMparAiyA kiriyA kajjai ' he gautama! saMvRtasya prANAvipAtAdyAsratradvArasaMvaropetasya khalla anagArasya vIcipathe sthitvA yAvat purato rUpANi niyato, mArgato rUpANi apekSamANasya, pArzvato rUpANi avalokayataH U rUpANi atralokayataH, avarUpANi Alokayatastasya khalu no airyApithikIkriyA kriyate na kevala yogapratyayA karmabandhakriyA bhavati tasya sampAyatvAt apitu sAM parAyikI kriyA kriyate, bhavati / rUpoM ko dekhane vAle aise usa saMvRta anagArako -saMvarayukta anagArako kyA airyAdhika kriyA hotI hai yA sAMparAyikI kriyA hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'vuDassa NaM aNagArassa vIyapaMthe ThicA jAva tassa NaM No IriyA bahiyA kiriyA kajjaha, saMparAiyA kiriyA kajjaha' prANAtipAnAdi rUpa AsravahArake nirodharUpa saMbara se yukta anagAra ke ki jo vIcipa meM sthita hokarake - yovat sAmane ke rUpoko devatA hai, pIche ke rUpoM kI dekhatA hai yA cAhatA hai, pAsake rUpoM ko dekhatA hai, Upara ke rUpoMko aura nIce ke rUpoMko dekhatA hai aiyapathikI kriyA nahIM hotI hai - kevala yoganimittaka honevAlI yaha aidhika kriyA nahIM hotI hai, kintu kapAyayukta honese usa saMvRta anagAra ke sAMparAdhikI kriyA hotI hai / aNugAra (saMvara yukta aNugAra) zu. aiyyapathikI kriyA karatA heAya che ? ke sAMparAyikI kriyA karatA hAya che? bhaDAvIra alun| uttara-" goyamA ! " he gautama !' saMvuDassa NaM aNagArasa vIyipathe ThiccA jAva tassa NaM No IriyAvahiyA kirie kajjai, saMparAiyA kiriyA kajjai " prAthAtiyAta mahiya sava dvAronA nirodha35 savasthI yukta seve| aNugAra ke je vIcipathamAM (kaSAya bhAvamAM) rahIne pAtAnI sAme rahelAM rUpAne nIrakhe che, peAtAnI pAchaLa rahelAM rUpane nIrakhe che athavA nIrakhavA icche che, AsapAsanAM rUpAne nIrakhe che, upara rahelAM rUpAne nIrakhe che, ane nIce rahelAM rUpAne nIrakhe che, te eryApathikI kriyA karatA nathI paNa sAMparAyakI kriyA kare che, e*pathikI kriyA tA cetranimittaka ja hAya che paNa tenI A kriyA ceAganimittaka hAtI nathI. kaSAya yukta hAvAthI te saMvRta aNugAra sAMparAcikI kriyA ja karatA hAya che,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 0 1 kriyAvizeSanirUpaNam 41 ___'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM bucai-saMvuDassa jAva sAMparAiyA kiriyA kajjai ?' he bhadanta ! tat-atha, kenArthena evamucyate yat-sahatasya AsavadvArasaMvarayuktasya yAvat anagArasya vIcipathe sthitvA purato rUpANi niAyato, mArgAdito rUpANAmavekSaNAdikaM kurvato noaipithikI kriyA kriyatebhavati, apitu sAMparAyikI kriyA kriyate-bhavatIti kiM kAraNam ? bhagavAnAha'goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlomA evaM jahA sattamasae paDhamoddesae jAva seNaM ussuttameva rIyai' he gotama ! yasya khalu anagArasya krodhamAna-mAyA-lobhA evaM rItyA yathA saptamazatake prathamoddeza ke kathanAnusAraM yAvat vyucchinnA naSTA bhavanti, tasya khalu aipithikI kriyA kriyate-bhavati, yasya khalu punaH krodhamAnamAyA lobhA avyucchinnA bhavanti, tasya khalu sAMparAyikI kriyA kriyate-bhavati, ___ aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM-se keNaTeNaM bhaMte! evaM yuccai saMvuDassa jAva saMparAiyA kiriyA kajaha' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNase kahate haiM ki cIcipatha meM sthita hokarake sAmane ke rUpoM ko dekhane vAle tathA pIche Adi ke rUpoM ko dekhane vAle saMvRta anagAra ko aiyApathikI kriyA nahIM hotI hai - sAMparAyikI kriyA hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama! 'jassa NaM kohamANamAyolobhA evaM jahA sattamalae paDhamoddelae jAva le NaM uttameva rIyaI' jisake krodha, mAna, mAyA aura lobha ye kaSAyeM jaisA ki saptama zataka meM prathama uddezaka meM kahA gayA hai usake anusAra naSTa ho jAtI hai arthAt udaya meM na ho usa anagAra ke aipithikI kriyA hotI hai| jisa anagAra ko ye krodha, mAna mAyA aura lobha kaSAyeM naSTa nahIM hote haiM arthAt udaya gautama svAbhAnA prabha-" se keNa TheNa bhaMte | eva vuccai savuDassa jAva saparAiyA kiriyA kajjai" bhagavan mA5 / 42 me hai| ch| vIcipathamAM (kaSAyabhAvamAM) rahIne-kaSAyathI yukta rahIne AgaLanA, pAchaLanAM, AsapAsanA, uparanAM ane nIcenA rUpe ne nIrakhate saMvRta aNagAra sAMpa rAyikI kriyA kare che-caryApathikI kriyA karato nathI mahAvIra asuna atta2-"goyamA!" hai gItama! " jassaNaM kAhamANamAyAlobhA evaM jahA sattamasae paDhamoddesae jAva se NaM ussuttamevarIyai" lenA krodha, mAna, mAyA ane lebha A kaSAye-sAtamAM zatakanA pahelA udezamAM kahyA pramANe naSTa thaI gayA hoya che, arthAt udayamAna hoya evo aNagAra airyApathikI kriyA kare che - paratu je aNagAranA krodha, mAna, mAyA ane bharUpa kaSA naSTa thayA nathI, arthAt udayamAM AvyA nathI. te aNagAra sAMparAyikI kriyA kare
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare 42 yathAsUtraM rItaM rIyamANasya AgamAnumAraM vartanaM kurvataH aipithikI kriyA kriyatebhavati, utsUtraM rItarIyamANasya-AgamamullaGdhya vartanaM kutastu sAMparAyikI kriyA kriyate-bhavati, sa khalu ayamanagAraH utmatrameva-AgamAtikramaNata eva rIyategacchati-vartanaM karotItyarthaH, ' se teNaTeNaM jAva saMparAiyA kiriyA phAjai' tat tenArthena yAvat-saMvRtasya khalu anagArasya vIcipathe sthitvA sarvato rUpANi pazyato no aipithiko kriyA kriyate, apita sAMparAyi kI kriyA kriyate-bhavati / gautamaH pRcchati-'saMyuDassa NaM bhaMte ! aNagArassa adhIyipaye TicA pugyo svAI nijjAyamANassa jAba tassa NaM bhane / kiM IriyA pahiyA phajjada ? punchA he bhadanta ! saMvatasya AsravadvArasaMbaropetasya khalu anagArasya avIcipathe abIcimataH ajha pAyasambandhavato mArge, athavA avivicya-yathAkhyAtasaMyamAt apRthagbhUya, avimeM nahIM hote haiM usako sAMparAyiko kriyA hotI hai| sUtra ke anusAra vartana karane vAle ko aiyopathikI kriyA hotI hai| Agamako ullachanna karake vartana karane vAle ko laoNparAyikI kriyA hotI hai| yaha vaha anagAra utsatrahI-AgamAjhA ko ullaMghana karake hI apanI pravRtti karatA hai| 'se teNaTeNaM jAya saMparAiyA kiriyA kajai' isa kAraNa he gItama! maiMne aisA kahA hai ki bIcipathameM sthita hokara marya tarapharo rUpoM ko dekhane vAle saMvRta anagAra ko aipithikI kriyA nahIM hotI hai pratyuta usako sAMparAthikI kriyA hotI hai| aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM - 'saMvuDassa NaM bhAte ! bhaNagArassa avIyipaye ThicA purao rUpAiM nijhAyamANassa jAva tassa Na ma te / kiM IriyA cahiyAkiriyA kabaha, pucchA' he bhadanna ! jo saMgharopeta anagAra abIcipathameM akapA. yavAle puruSa ke mArga meM sthita hokarake, athavA - yathAkhyAta saMyama se che. sUtranA Adeza anusAra vartanAra eryApathikI kriyA kare che, paNa AgamanuM ullaMghana karIne vartanAra sAMparAyikI kriyA kare che. te kapAyayukta aNagAra utsatra (bhAgabhanI mAjJAnu GAdhanazana ) pAtAnI pravRtti 42 che. "se keNaTreNaM jAva saparAjhyA kiriyA kajjai" gautama ! te 4|2|meN ghucha pAthi. pathamA sthita rahIne (kaSAyabhAvathI yukta rahIne) sarva taraphathI rUpione dekhanAra saMskRta aNagAra epathikI kriyA karatuM nathI, paraMtu te sAMparAvikI kriyA ja kare che. gautama svAmInA prazna-" saMvuDassa NaM bhate aNagAssa avIyipaye ThicA purao savAI nisAyamANassa jAva tassa NaM bhane ! ki IriyAvahiyA kiriyA kajjai, pucchA" san ! re sakta manA2 mavAyipathamA ( mAya mAmai) yita rahIne-athavA yathAkhyAta saMyamanuM pAlana thAya evI rIte athavA je
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafacter za0 10 u0 2 0 1 kriyAvizeSanirUpaNam 43 9 kRtitrA yathA bhavati tathA, pathi mArge sthitvA purato rUpANi nirdhyAyato yAvat mArgato rUpANi avekSamANasya, pArzvato rUpANi avalokayataH UrdhvaM rUpANi abalokayataH, aghorUpANi Alokapatastasya khalu bhadanta ! anagArasya kim airyApathikI kriyA kriyate bhavati ? kiMvA sAmparAyikI kriyA kriyate ? bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha - -' goyamA ! saMbuDassa jAva tassa NaM IriyAvahiyA kiriyA kajjara, No saMpayA kiriyA kajjai' he gautama | saMghRtasya AvadvArasavaropetasya khallu yAvat anagArasya avIcipathe sthitvA purato rUpANi nirdhyAyato, mArgato rUpANi avekSamANasya, pArzvato rUpANi avalokayataH UrdhvaM rUpANi atralokayataH, adhorUpANi mAlokayatastasya khalu aiyapathikI kriyA ke valayogapratyayA karmabandhakriyA kriyate bhavati, tasya kapAyarahitatvAt no sAMvarAyikI kriyA kriyate bhavati / apRthak hokara athavA - vikRti jaise nahIM ho isa tarahase mArga meM sthita hokara ke sAmane ke rUpoM ko, yAvat pIche ke rUpoM ko, pAsa ke rUpoM ko, upara ke rUpoM ko, nIce ke rUpoM ko, dekhatA hai - aise usa anagAra ko kyA airyAdhika kriyA hotI hai yA sAMparAyikI kriyA hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'vopamA' he gautama! 'saMbuDassa jAva tassa NaM IriyA bahiyA kiriyA kajjaha, NA saMparAiyA kiriyA kajjai' rafar meM sthita hokara ke sAmane ke pIche ke, AjU bAjU ke, aura nIce ke rUpoM ko dekhane vAle usa AkhavahAra saMvaropeta anagAra ko heroyoga pratyayavAlI karmabandha kriyA rUpa airyApathikI kriyA hotI hai / kyoMki yaha kapAya rahita hotA hai / saparAyikI kriyA nahIM hotI Upara 1 | kyoMki yaha kaSAyavAle ko hotI hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate rIte vikRti na thAya evI rIte-mArga nA use rahIne peAtAnI sAmenAM, pAchaLanAM, AjubAjunAM, uparamAM ane nIcetA rUpane dekhe che, te aNugAra zu ayyapathikI kriyA kare che, ke sAMparAyikI kriyA kare che ? bhahAvIra aluno uttara- " goyamA !" he gautama! " saMvuDassa jAva tahasa IriyAvahiyA kiriyA kajjai, No saMparAiyA kiriyA kajjai " savIthimathamAM sthita raDhIne sAmena, pAchaLanA, AsapAsanAM uparanAM ane nIcenAM rUpAne dekhate eA te sa'vRta (AsraveAnA nirAdha karanAra) aNugAra kevaLa ceAganimittaka ka baMdha kriyArUpa airyApathikI kriyA kare che, kAraNa ke te kaSAyarahita hoya che. tenA dvArA sAMparAyikI kriyA thatI nathI, kAraNa ke te kriyA kaSAyayukta vyakti vaDe ja karAtI hoya che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta bhagavatI sUtre , gautamaH pRcchati-' se keNadveNaM bhane / evaM blaDa' he bhadanta / tat-atha kenArthena evamucyate yan- saMhRtasya khalu anagArasya pUrvoktamakArasya aiyapathikI kriyate no sAMparAyikI kriyA krivate ? bhagavAnAha - 'jahA sattame sae paDhamodesae jAtra seNaM ahAtameva rIyara se teNadvegaM jAna jo saMparAimA kiriyA kajjai gautama ! yathA saptamezatake mathamodeza ke kathanAnusAraM yAvat - yasya khalu krodhamAnamAyAlobhAH vyucchitAH bhavanti, tasya khalu airyApathikI kriyA kriyate, yasya punaH mAnamA pAlomA avyucchinnA bhavanti, tasya khalu sAMvarAyikI kriyA kriyate, sUtraM taM rIyamANasya airyApathikI kriyA kriyate, utsUtraM rItaM rIyamANaraya sAmparAyikI kriyA kriyate sa khalu yathAna AgamAnatikramaNataeva rIyate haiM - 'sekeNaThTheNa bhate ! evaM bucaha' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki pUrvokta prakAra vAle saMvRta anagAra ko airyApathikI kriyA hotI hai sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'jahA sattame sae paDhamoddesae jAva se NaM ahAsuttameva rIyai se teNaTTeNa jAva NA saMparAiyA kiriyA kajaha' he gautama! jaisA saptama zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai usake anusAra jisakA krodha, mAna, mAyA aura lobha vyucchinna ho gaye haiM usako aipithika kiyA hotI hai, aura jisake ye krodha, mAna, mAyA aura lobha vyucchinna nahIM hue haiM usako sA~parAyikI kriyA hotI hai, tathA yathAsUtra pravRtti karane vAle ko airyAthika kriyA hotI hai aura utsUtra - Aganaviruddha pravRtti karane vAleko maparAyikI kriyA hotI hai. isa prakAra ke sAdhu kI pravRtti gautama svaabhiin| prazna- " se keNaTTeNaM bhate / evaM vuccai " he bhagavan ! evuM Apa zA kAraNe kaheA che ke te aNugAra aiopathikI kriyA kare che, sAMparAyikI kriyA karatA nathI? bhaDAvIra prabhunA uttara- " jahA sattame bae paDhamAsadee jAva se NaM ahAsuttameva rIyai-se teNaTheNaM jAva No saMparAiyA kiriyA kajjai " he gautama ! sAtamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA anusAra jenA krAya, sAna mAyA ane bola vyugchina ( naSTa ) thA gayA he, tenA dvArA maiMryApathiTTI diyA thAya che, parantu jenA krAdha, mAna, mAyA ane lAbha kSINa thayA nathI, te sAMparAyikI kriyA kare che. tathA sUtranI ajJA pramANe pravRtti karanAra dvArA aipathikI kriyA thAya che ane utsUtra-Agama virUddhanI-pravRtti karanAranA dvArA sAMparAyikI kriyA thAya che. AvIgnipathamAM rahIne upayukta rUpAne dekhanAra sAdhunI pravRtti Agama virUddhanI hAtI nathI paNu AgAmAnukUla ja hoya che. he gautama! te kAraNe
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 0 2 ye nisvarUpanirUpaNam, chela gacchati vartana karoti, tat-tenArthena yAvat saMhRtasya khalu anagArasya atrIcipathe sthitvA sarvatorUpANi pazyatastasya kapAyarahitatvAt airyApathikI kriyA - kevakayogapratyayA karmabandhakriyA kriyate bhavati, no sAmparAyikI kriyA kriyate - bhavati iti // sU0 1 // - yonivaktavyatA | mUlam -- "kaivihANaM bhaMte! joNI paNNattA ? goyamA ! tivihA joNI paNNattA, taMjahA - sIyA, usiNA, sItosiNA, evaM joNIpayaM niravasesaM bhANiyAM // sU0 2 // chAyA-katividhA khalu bhadanta ! yoniH pakSaptA ? gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA - zItA, uSNA, zItoSNA, evaM yonipadaM niravazeSaM bhaNitavyam // mru0 2 || TIkA - anantaraM kriyA marUpitA, kriyAvatAM ca prAyo yoni prAptirbhavatIti yoni rUpayitumAha-' ivihANaM bhaMte! joNo' ityAdi' ' kaivihANaM bhaMte! joNI paNNattA ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta | katividhA khalu yoniH prajJaptA ? bhaga Agamaviruddha na hokara AgamAnukUla hI hotI hai - isa kAraNa avI cipathameM rahakara sarvatarapha se rUpoM ko dekhane vAle usa saMvRta anagAra ko kapAyarahita hone ke kAraNa airyApathikI kriyA hotI hai- kevala yoga pratyayA karmabaMdha kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai | sU0 1 // yonivaktavyatA 'kavihANaM bhaMte! joNI paNNattA' ityAdi / TokArtha isake pahile kriyAoMkA nirUpaNa kiyA gayA hai / kriyAvAloMko prAyaH yonikI prApti hotI hai| isaliye sUtrakAra ne yahAM yonikI prarUpaNA kI hai| isameM gautama ne prabhuse aisA pUchA hai 'kahavihA evu' kahyu che ke avIgnipathamAM rahIne AgaLanA pAchaLanA AsapAsanAM ane upara tathA nIcenAM rUpAne dekhanAra te saMvRta aNugAra akaSAyabhAvathI cukta hAvAne lIdhe ayyapathikI kriyA karatA huMya che--tenI te kriyA "" ceAgapratyayA kabaMdhakriyA " hAya che, tenA dvArA sAMparAyikI kriyA thatI nathI. 5 s 1 5 yonivatavyatA "" 66 kai vihANaM bhaMte! joNI paNNattA" ityAhi TIkA-AgaLanA sUtramAM kriyAnu nirUpaNu karavAmAM Avyu che. kriyA. vALAne sAmanyataH ceAninI prapti thAya che, tethI sUtrakAre ahI' cAninI prarUpaNA karI che A viSayane anulakSIne gautamasvAmI mahAvIra prabhune evA prazna -
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ udda bhagavatI sUtre 6 vAnAha - 'gomA | tividhA joNI paNNattA' he gautama! tridivA yoniH prajJaptA, 'taM jahA - sIyA, usiNA, sookSiNA' tadyathA - zItA, uSNA, zItoSNA, tathAca 'yu mizraNe ' iti vacanAt yuvanti naijasakArmaNazarIra to jInA audArikAdi zarIrayogyaskandhasamudAyena mizrI bhavanti yasyAM sAyaM vividhAzItAdibhedAt, tatra zItA - zItasparzA, uSNA-uSNasparza, zItoSNA-kI tasparzoSNasparzarUpadvisvabhAvA ceti, 'evaM joNIparyaM niravasesa mANiyanaM' evaMItyA yoniSadaM NaM bhaMte / joNI paNNattA' he bhavanta ! jovoM kI utpattisthAna rUpa yoni kitane prakAra kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'govamA' he gautama! 'tivihA joNI paNNattA' yoni tIna prakArakI kahI gaI hai / 'taM jahA' jo isa prakAra se hai - 'sIyA, usiNA, sIosiNA' zItayoni, uSNayoni aura zItoSNayoni, "yu" mizraNe - isa nizraNArthaka "yu" dhAtu se yaha yoni zabda niSpanna huA hai. "yuvanti yasyAM sA yoniH " isa vyutpatti ke anusAra taijasa aura kArmaNa zarIra vAle jIva audArika Adi zarIra ke yogya skandha samudAya se jisameM mizrita hote haiM usakA nAma yoni hai yaha yoni zItAdi ke bheda se tIna prakArakI kahI gaI hai / zItA - zItasparzavAlI, uSNA- uSNasparzaghAlI aura zItoSNA - zItasparza aura uSNasparza ina donoM svabhAvathAlI / ' evaM ' joNIpayaM niravalelaM mANikacaM' isa prakAra se yahAM pUche 3- " kaivihANaM bhaMte! joNI paNNattA ? " he bhagavana ! chainA utpatti sthAna rUpa ceti keTalA prakAranI kahI che ? bhAvIra aluna uttara- " tividdA joNI paNNacA - - taM jahA " he gItam / yoninA nIthe prabhAye nathuara udyA che' sIyA, usina', sIo siNA " (1) zItayoni, (2) uptha yoni bhane ( 3 ) zItoSNu ye ni " yu" dhAtu parathI yoni zabda janyo che bhane tenA 'mizraSu vu' vo artha thAya che " yuvanti yasyAM sA yoni." mI vyutpatti anusAra "tejasa ane kANu zarIravALA jIvA oDhArika Adi zarIrane ceAgya skandhusamudAyathI jemAM mizrita thAya che, tenu nAma ceti che." tenA upara mujakha zIta Adi traNa bheda che zItA-- zItapazavALI, uSNA-uSNusparzavALI, ane zIteAdhyu "zItaspaza ane uSNu sparza, A khanne vabhAvavALI "( eva joNIpaya niravasesaM bhANiyavva " mA rIte aDI prajJApanA sUtranA navamAM ceAni padanuM sa'pUryuM kathana thavu joIe. prajJApanAnA navamA sUtramA A
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 10 2 sU. 2 yonisvarUpanirUpaNam 47 prajJApanAyA navamaM padaM niravazeSa marva bhaNitavyam , tathAcoktaM prajJApanAyAM navame pade. 'merayANaM aMte / kiM sIyA joNI, usiNA joNI, sIosiNA joNI ? goyamA! sIyAvijoNI, usiNAvi joNI, NosIosimA joNI' ityAdi, nairayikANAM bhada. mta ! ki zItA yoniH ? uSNA yoniH, zItoSNA yoniH gautama ! zItA'pi yoni:, uSNApi yoniH, nozItoSNA yoniH, ityAdi, ayamAzayaH-AdhAsu tisRSu ratna pramA-zarpharAprabhA-vAlukApamAsu nArakapRthivIpucaturthA ca paDUpramAyAM keSucitnarakAvAseSu nairayikANAM yadutpattikSetraM tacchIvasparzapariNatamiti teSAM zItA'pi yonirasti / athaca zeSAm dhUmaprabhAdhAsu pRthivI caturthapRthivInarakAvAseSu ca keSu prajJApanA kA naurSA pada sampUrNa rUpase kahanA cAhiye - prajJApanAke nA pada meM aisA hI kahA hai - 'neraiyANaM bhaMte ! ki sIyA joNI, usiNA joNI, sIosiNA joNI ? goyamA! sIyA vi joNI, usiNA vi joNI, No sIosiNA joNI' ityAdi gautama ne yahAM prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! narayikoMko kyA zItayoni hotI hai ? athavA uSNayoni hotI hai ? vA zItoSNayoni hotI hai ? isake uttara meM gautama se prabhu aisA kahate haiM - he gautama / narapizoM ko zIta bhI yoni hotI hai, uSNa bhI yoni jholI hai aura nozItoSNa yoni hotI hai| ityaadi| isakA Azaya isa prakArase hai - Adi kI tIna pravidhiyoM meM sniprabhA, zarkaraprabhA aura ghAlukAprabhA meM tathA bAthI pakSaprabhA meM kitaneka narakAvAloM meM nairathikokA jo utpatti kSetra hai bATa zItasparza pariNata hotA hai isa kAraNa unako zIna bhI yoni hotI hai| tathA zeSa dhUmaprabhA viSaya anurakSIta L pramANe 4 -neraiyANaM bhaMte ! ki sIyA joNI, usiNA joNI, sIosiNA joNI ?" "goyamA! sIyA vi joNI, utriNA vi joNI, No siosiNA joNI" tyA gautama aNugarane prazna-he bhagavana ! nArakene zuM zItAni hoya che ? ke uNani hoya che? ke zItaLuni hoya che? mahAvIra prabhune uttara-he gautama! nArakane zItani paNa hoya che. uSNani paNa hoya che ane te zItaLuni hoya che A kathananuM spaSTI karaNa nIce pramANe che-pahelI traNa pRthvIomAM (ratnaprabhAmAM, zarkarAmabhAmAM ane vAlukApramAmAM) tathA cethA paMkaprabhAnA keTalAka nakAvAsamAM nairayikenAM je utpatti kSetra che, te zItasparza pariNata hoya che, te kAraNe nArakene zIta ceni paNa heya che, ema kahevAmAM AvyuM che tathA bAkInI dhamaprabhA, tamaH
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - -- - - bhagavatIsUtre cit nairayikANAM yadutpattikSetraM taduSNasparzapariNatamiti tepAmuSNA'pi yonirasti, kintu nairayikANAM nozItoSNA-madhyamasvabhAvA, dvisvabhAvA vA yonirasti, tathA svabhAvatvAt / tathAca zItAdiyoniprakaraNArtha sagrahagAthA " sIosiNa joNIyA savve devAya, gbbhvtii| usiNAya te ukAe duhanirae tiviha se sema" // 1 // zonopNayonikAH sarva devAzca grbhvyutkraantaaH| uSNAca tejaskAye, dvidhA niraye, trividhA zepeSu / tathaiva-'kaivihANaM bhaMte / joNI paNNatA ? goyamA ! tivihA joNI paNNattA, taM jahA-sacittA, acittA, mIsiyA' ityAdi, katividhA khalu bhadanta ! yoniH Adi pRdhiviyoM meM aura caturtha pRthivIke kitaneka narakAvAsoM meM nairayikoM kA jo utpatti kSetra hai vaha uSNa sparza pariNata hotA hai isaliye unake uSNa bhI yoni hotI hai| kyoMki yahA~ aisA hI svabhAva hai| zItAdi yoni ke prakAra ke arthako kahanevAlIkI yaha saMgraha gAthA hai'sIoliNa' ityaadi| samasta devoM aura garbhaja jIvoM ko zItoSNayoni hotI hai teja skAyikoMko uSNayoni hotI hai. nairayikoM meM zIta aura uSNayoni hotI hai| bAkIke jIvoMmeM - cAra sthAvara, tIna vikalendriya, agarbhajapaMcendriya tiryazca aura manuSya inameM zIta, uSNa aura zItoSNa aisI trividha yoni hotI hai // 1 // isI prakArase -'kAvihANaM bhate! joNI paNNattA' he bhadanta! yoni kitane prakArakI kahI gaI hai ? 'goyamA' he gautama ! 'tivihA joNI paNNattA' yoni tIna prakArakI kahI gaI hai- 'ta jahA' jaiseprabhA ane tamastamaprabhAmAM tathA paMkaprabhAnA keTalAka narakAvAsamAM narayikanuM utpatti kSetra che, te usparza pariNata hoya che tethI te narakonA nArakene uni hoya che, kAraNa ke tyAM evI ja paristhiti che. zItAdi ninA prArthanA sa a yA cha-" sImosiNa" tyAla samasta dene garbha ja chene zIteNani hoya che tejaskAyikene uSNani hoya che. nArakane zIta ane uSNani hoya che. bAkInA chAmAM eTale ke cAra sthAvara, traNa vikasendriya, agarbhaja paMcendriya tiryaMca ane manuSyamAM zIta, uSNa ane zINa, e traNa prakAranI ni hoya che. sU0 1 che merI pramANe-"kaivihANaM bhaMte ! joNI paNNattA 1" he bhagavan ! yoni Real 12nI 4ii cha ? " goyamA! tivihA joNI paNNattA-taMjahA-sacittA,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 2 yonisvarUpanirUpaNam prajJaptAH ? gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA-sacittA, acittA, mizrAcetyAdi / sacittAdiyonimakaraNArthasaMgrahagAthAcaivam "acittA khalu joNI neraiyANaM taheva devANaM / mIsAya gambhavAse tivihA puNa hoi sesesu" acittA khalu yoniH nairayikANAM tathaiva devAnam , mizrAca garbhavAse, trividhA punarbhavati zeSeSu, iti, ekendriyamUkSmajIvanikAyasambhave satyapi nairayikadevAnAM yadutpattikSetraM tana kenacijjIvena parigRhItamiti acittA nairayikadevAnAM yoniH, garbhavAsayonistu sacittA'cittobhayamizrA bhavati, zukrazoNitapudgalAnAmacittAnAM garbhAzayasya sace'sacittA, acittA, mIsiyA' sacitta yoni, acitta yoni aura sacisAcittayoni / sacittAdiyoni ke prakaraNake arthako kahanevAlI saMgraha gAthA isa prakAra se hai- 'acittA khalu' ityaadi|| nAraka aura devoMko acitta yoni hotI hai. garbhaja manuSya aura tiyaJcoM ko mizra - sacittAcitta yoni hotI hai| pAMca sthAvara, tIna vikalendriya aura agarbhaja paMcendriya tiyazca tathA manuSya inake vividha sacitta citta tathA mizra yoni hotI hai| ekendriya sUkSma jIvanikAyako saMbhava hone para bhI nairayika devoM kA jo utpatti kSetra hai vaha kisI jIva se parigRhIta nahIM hai isa kAraNa nairayika aura devoM kI yoni acitta kahI gaI hai| parantu jo garbhAvAsa yoni hai vaha sacitta, acitta, ubhayamizrita hotI hai| kyoMki zukrazoNita pudgala acitta acittA, mIsiyA" gItamA yonina nIya prabhAra na 2 ghai cha(1) sacittayAni, (2) athitayoni mana (3) sathittAyitta yAni. sacitta Adi ceninA prakaraNArthanI saMgrahagAthA A pramANe che " acittA khalu" tyAla nArakene ane devene acittani hoya che. garbha ja manuSya ane tiryAne mizra (sacittAcitta) ni hoya che pAMca sthAvara, traNa vikasendriya ane agarbhaja pacendriya tirthaM ca tathA manuSyane traNe prakAranI sacitta, acitta, ane mizra-ni hoya che ekendriya sUma jIvanikAyano saMbhava hovA chatAM paNa nirayika ane devanA ja utpattikSetra che, te koI paNa jIva vaDe parigrahIta nathI, te kAraNe nArake ane devenI enine acitta kahI che. paratuM je garbhavAsa ni che te sacitta, acitta ane sacittAcitta hoya che kAraNa ke zukazeNita pudgale acitta he ya che ane garbhAzaya sacetana hoya che. bha0 7
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 bhagavatI sUtre , tanasya ca sadbhAvAt zeSANAM pRthivyAdInAM saMmUrcchanajAnAM ca manuSyAdInAm utpatikSetre jIvena parigRhIte'parigRhIte, ubhayarUpe cotpattiriti trividhA'pi yonirbhavati / tathA-kavihANaM bhaMte ! joNI paNNattA ? goyamA ! vividhA joNI paNNA, taM jahA buDAjoNI, viSaDhAjoNI, saMbuDaviDAjoNI" ityAdi, kati vidhA khalu bhadanta ! yoniH prajJaptA ? gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathAsaMhRtA yoniH, vivRtA yoniH saMhRtavivRtA yonizca, ityAdi, saMvRtAdiyoniprakaraNArtha saMgrahastvevam " ergidiyanerahayA saMvuDajoNI, taheva devAya / vigalidie viDA saMbuDaviDA ya gavrbhami " // 1 // chAyA - ekendriyanairayikAH saMhRtayonayaH, tathaiva devAzca / vikalendriyeSu vidyatA, saMvRtavivRtAca garbhe iticchAyA / hote haiM aura garbhAzaya sacetana hotA hai| zeSa pRthivyAdikoMkI tathA saMmUrcchaja manuSyAdikoM kI jIva se parigRhIta, aparigRhIta tathA ubhayarUpa aise utpattikSetra meM utpatti hotI hai / isa kAraNa inakI yoni tInoM prakAra kI kahI gaI hai| tathA 'kavihANaM bhate! joNI paNNattA' he bhadanta ! yoni kitane prakArakI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' tivihA joNI paNNattA' he gautama! yoni tIna prakArakI kahI gaI hai - 'taM jahA' jaise 'saMbuDA joNI, viDA joNI, saMDaviDA joNI' ityAdi saMghRtayoni 1 vivRtayoni 2 aura saMvRti yoni 3 saMvRtAdi yoni ke prakaraNArtha saMgraha kI gAthA isa prakAra se hai 'egiMdineraiyA' ityAdi / khAkInA pRthvIkAya AphrikAnI tathA samUcchima manuSyAdrikAnI parigRhIta, aparigRhIta tathA ubhayarUpa (te anne prakAranA) utpatti utpatti thAya che. te kAraNe temanI ceni traNa prakAranI kahI che. have khIjI caiAninA prakAro prakaTa karavAmAM Ave che jIvathI kSetramAM .cc 'kai vihANaM bhaMte! joNI paNNattA ? " he bhagavan ! yoni DeMTalA anI uhI che ? mahAvIra abhunA uttara- " goyamA ! " he gItabha ! " tivihA joNI paNNattA' yoni trayu aAranI uhI che, " taMjahA " ne trayu pramaro nIce prabhAye che-" saMbuDA loNI, viyaDA joNI, saMvuDaviyaDA joNI " (1) sauMvRtayoni, (2) vivRtayoni, ane (3) saMvRtanivRtayeAni. savratAdi ceti kAne hAya che te nIcenI sa'graha mAthAmAM darzAvyu che-" egidiyaneraiyA " ityAhi dd
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 2 yonisvarUpanirUpaNam 51 ekendriyANAM saMhatAyonirbhavati tathA svabhAvatvAt , narayikANAmapi saMvRtaiva yonibhavati, yato nArakaniSkuTAH nArakasthAnAni saMvRtagAkSasadRzA bhavanti, teSu ca jAtAste barddhamAnazarIrAstebhyaH patanti zItebhyo ni'kuTebhyaH uSNeSu nArakeSu iti, evaM devAnAmapi saMstaivayoniH, yatodevazayanIye dRSyAntaritA'GgalAsaMkhyAtabhAgamAtrAvagAhano deva utpadyate iti / tathA "kaivihANaM bhaMte ! joNI paNNatA ? goyamA ! tivihA joNI paNNattA, taMjahA-kummunnayA, saMkhAvattA, vasIpattA" ityAdi __ ekendriya, nAraka aura deva inake saMvRta yoni hotI hai| vikalendriyoMke vivRta yoni hotI hai| garbhajapaMcendriyatiyazca aura manuSyoM ke saMvRta vivRta yoni hotI hai| ekendriyoM kI jo saMvRta yoni hotI hai vaha tathAsvabhAva hone se hotI hai / nairapikoM ke jo saMghRta yoni hotI hai vaha isaliye hotI hai ki unake sthAna saMvRta gavAkSa jaise hote haiN| unameM utpanna hue baDhate hue zarIravAle ve nAraka una zIta niSklaToM - utpattisthAnoM se uSNa nArakoM meM girate haiN| uSNa niSkuToM se (kSetrase) zItanArakoM meM girate haiN| devoMko bhI yahI saMvRta yoni hotI hai kyoM ki devazayyA ke Upara dRSyAntarita arjulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra avagAhanAvAlA deva utpanna honA hai| tathA 'kai vihANaM bhaMte ! joNI paNNattA' he bhadanta ! yoni kitane prakAra kI kahI gaI hai ? 'goyamA' he gautama ! 'tivihA joNI paNNattA' yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai| ekendriyane, nArakane ane devane sa vRtani hoya che. vikalendridviIndriya, trIndriya ane caturindriyane-vivRtani hoya che, garbha ja paMcendriya tirthaM ca ane manuSya ne saMvRtavivRtAni hoya che ekendriyone je saMvRtayoni heya che te tathAsvabhAva (evI svabhAva)ne lIdhe hoya che nArakene saMvRtayoni hovAnuM kAraNa e che ke temanAM sthAna saMvRta gavAkSa jevAM hoya che. temAM utpanna thayelA ane vRddhi pAmatAM zarIravALAM te nArake te zIta nikuTamAMthI (utpattisthAnamAMthI uSNa nArakamAM paDe che, ane uSNa niSphaTemAthI zIta nArakamAM paDe che. devene paNa evI sa vRni ja hoya che, kAraNa ke devazayyAnI upara dhyAntarita AMgaLanA asa khyAtamAM bhAga pramANa ja avagAhanAvALe deva utpanna thAya che tathA "kada vihANaM bhaMte ! joNI paNNattA ? " hai saman ! yoni prakAranI kahI che ? "goyamA / " gItama ! "tivihA joNI paNNacA-tajahA-phummunnayA, saMkhA.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre katividhA khalu bhadanta ! yoniH prajJaptA ? gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA - kurmonnA, zAvartA vaMzIpatrA, ityAdi etad vaktavyatAsaMgraham" saMkhAvattA joNI itthIrayaNarasa hoTa kinneyA | tI puNa upapanno niyamAu vistaI gambho " // 1 // chAyA - zaGkhAvartA yoniH strIratnasya bhavati vijJeyA, tasyAM punarutpanno niyamAttu vinazyati garbhaH // "kummunnaya joNIe titthayarA cakki vAsudevAya / rAmAvi jAyaMte sesAe se sagajaNo || 1 // " chAyA - kUrmonnatayonau tIrthakarAthakriyAsudevAca | rAma avica jAyante zeSAyAM zepakajanastu // 1 // sU0 2 vedanA vaktavyatA | mUlam - " kai vihANaM bhaMte! veyaNA paNNattA ? goyamA ! ti vihA veyaNA paNNattA, taMjahA-sIyA, usiNA, sIosiNA, evaM veyaNApayaM niravasesaM bhANiyavaM jAva neraiyANaM bhaMte! kiM dukkhaM veyaNaM veyaMti ? suhaM veyaNaM veyaMti ? adukkhamasuhaM 'ta' jahA' jaise - ' kummunayA, saMkhAvattA, vaMsIpattA' ityAdi kukSita, zaMkhAvarta aura vaMzIpatra - ityAdi / isa viSaya kI saMgraha gAdhA isa makAra se hai 'saMkhAvattA joNI' ityAdi / 1 zaMkhAvarta yoni cakravartI strIratna ke hotI hai / isake jo garbha utpanna ho jAtA hai vaha niyama se vinaSTa ho jAtA hai| isameM garbha nahIM ThaharatA hai / kUrmonnata yoni meM tIrthakara, cakravartI, vAsudeva aura yalabhadra bhI utpanna hote haiN| vaMza gtra yoni meM zeSa saMmArI jIva utpanna hote haiM // 02 // vattA, vaMsIpattA " yoninA nIce pramANe trayu amAra hyA che - ( 1 ) bhanna, (2) zakhAva ane (3) vazIpatra. A viSayanuM pratipAdana karatI sagrahagAthA A pramANe che- " saMkhAvattA joNI " ityAdi. zakhAvata ceAni cakravatInAM srI ratnane hAya che, tene je garbha utpanna thAya che, te niyamathI ja naSTa thaI jAya che. temAM gabha TakI zakatA nathI. krennita ceAnimAM tIrthaMkara, cakravartI, vAsudeva ane bhaLabhadra pazu utpanna thAya che. khAkInA sa`sArI jIva vazapatra ceAnimAM utpanna thAya che. / / sU0 25
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 0 3 vedanAsvarUpanirUpaNam veyaNaM veyaMti ? goyamA ! duvakhaMpi, veyaNaM veyaMti, supi veyaNaM veyaMti, adukkhamasupi veyaNaM veyaMti // sU0 3 // chAyA-- katividhA khalu bhadanta / vedanA pakSaptA ? gautama ! trividhA vedanA majJaptA, tadyathA - zItA, uSNA, zItoSNA / evaM vedanApadaM niravazeSaM bhaNitavyam, yAvat nairayikAH khalu bhadanta ! kiM duHkhAM vedanAM vedayanti ? sukhAM vedanAM vedayanti ? aduHkhasukhAM vedanAM vedayanti ? gautama ! duHkhAmapi vedanAM vedayanti, sukhAmapi vedanAM vedayanti, aduHkhAsukhAmapi vedanAM vedayanti // sU0 3 // TIkA - anantaraM yoniH prarUpitA, yonimatAMca vedanA bhavatIti vedanAM prarUpayitumAha-' kai vihANaM ' ityAdi, 'kavihANaM bhaMte ! veyaNA paNNattA ? gautamaH pRcchati - he bhadanta ! katividhA khalu vedanA prajJaptA ? bhagavAnAha - ' goyamA ! tividyA veyaNA paNNattA' he gautama ! trividhA vedanA prajJaptA, 'vaM jahA-sIyA, usiNA, sIo siNA ' tadyathA - zItA, uSNA, zItoSNAca. ' evaM veyaNApayaM niratravedanAvaktavyatA 'kai vihANaM bhaMte! veyaNA paNNattA' ityAdi / TIkArya - isake pahile yoni kA kathana kiyA jA cukA hai / yoni vAle jIvoM ke vedanA hotI hai - isaliye sUtrakArane isa sUtra dvArA vedanA kA prarUpaNa kiyA haiM - isameM gaunama ne prabhu se aisA pUchA hai 'kaha vihANaM bhate ! vepaNA paNNattA' he bhadanta ! vedanA kitane prakAra kI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA ! veyaNA tivihA paNNattA' he gautama! vedanA tIna prakAra kI hotI hai / 'ta' jahA' jaise - 'sIA, usiNA, sIosiNA' zItavedanA, uSNavedanA aura zIto vedanA vatavyatA 66 kai vihANaM bhaMte! vethaNA paNNattA" ityAdi TIkA"--AgaLanA sUtramAM ceAnitu' kathana karava mAM Avyu che. ceAnivALA jIveA vedanAno anubhava kare che tethI sUtrakAre vednAnI prarUpaNA karI chegautama svAmI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune evA prazna pUche che" kaivihANaM bhaMte ! veyaNA paNNattA ? " he bhagavan ! behanA TalA prakAranI kahI che ? bhahAvIra praluna! uttara- " goyamA ! veyaNA tivihA paNNattA" he gItabha ! prAranI uDI che, " taMjahA " te praharI mA pramANe che - "sIA, usiNA, vedanA
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUre sesaM bhANiyavyaM' evarItyA vedanApadaM prajJAenAyA pazcatriMzatamaM padaM niravazeSa sampUrNa bhaNitavyam / tathAcoktaM prajJApanAyAm / ____ "neraiyANaM bhaMte ! kiM sIyaM veyaNaM veyaMti, usiNaM ayaNaM veyaMti, sIosiNaM veyaNaM veyaMti ? goyamA ! sIryapi veyaNaM veyaMti, evaM usiNaMpi, NosIosiNaM' narayikAH khalu bhadanta ! kiM zItAM vedanAM vedayanti, uSNAM vedanAM vedanti, gIto. SNAM vedanAM vedayanti ? gautama ! nairayikAHzItAmapi vedanAM vedayanti, em uSNAmapi vedanAM vedayanti, no zItoSNAM vedanAM vedayanti, evamevAsurakumArasadayo vaimAnikAntA avseyaaH| evaM caubdhihA veyaNA dasao, khetto, kAlo, bhAvo' evaM caturvidhA vedanA bhavati, dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataca, tatra. SNavedanA 'eva veyaNApayaM niravasesa bhANiyanvaM' isa rIti se vedanA pada yahAM pUrNarUpa se kahanA caahiye| prajJApanArasUtra kA yaha vedanApada 35 vA pada hai| prajJApanA meM isa viSaya meM aisA kahA hai - "neraiyANaM bhate! kiM sIyaM veyaNaM veyaMti. usiNaM veyaNaM veyaMti, sIosiNaM veyaNaM veyati ? goyamA! sIaMpi veyaNaM veyaMti, evaM usiNaMpi. josIosiNaM" isa pAThakA artha pUrvokta rUpase hI hai| isI prakAra se asurakumAra se lekara vaimAnika taka ke devoM meM bhI jAnanA caahiye| 'evaM cauvihA ceyaNA davyao, khettao, kAlao, bhAvao' vedanA cAra prakAra bhI hotI hai - dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se, dravya se jo vedanA sIosiNA" (1) tavanA, (2) venA, mana (3) zItapayuvenA " evaM veyaNApaya niravasesaM bhANiyavyaM" mA zata prajJApana sUtranA 35mA vahanA pahana ahIM saMpUrNa kathana thavuM joIe. prajJApanA sUtramAM A viSayane anulakSIne mA prabhArI chu cha-" neraiyANaM bhate ! ki siyaM veyaNaM veyaMti, usiNaM veyaNaM, veyaMti sI osirNa veyavaM veyaMti ?" mAvan ! naa2| zItavahanAno anubhava kahe che ke uoNa vedanAne anubhava kahe che? ke zItaLu vedanAne anubhava kahe che? "goyamA! sIya pi veyaNaM veyaMti evaM usiNa pi No sIosINaM " gautama ! nArake zIta ane uSNa vedanAnu vedana kahe che zIte oNa vedanAnu vedana karatA nathI eja pramANe asurakumArathI laIne vaimAnike paryaratanA jIvo viSe paNa samajavuM "evaM caumvihA veyaNA davva o, khettao, kAlao, bhAvao" vadanA ya 2 542nI paNa hoya che-dravyanI apekSAe, kSetranI apekSAe, kALanI apekSAe ane bhAvanI apekSAe, e cAra prakAra kahyA che dravyanI apekSAe je vedanA thAya che te
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! teafdrakA TIkA za0 10 302 sU0 3 vedanA svarUpanirUpaNam 55 pudgaladravyasambandhAt dravyavedanA, nArakAdikSetrasambandhAt kSetravedanA, nArakAdikAlasambandhAt kAlavedanA, krodhazokAdi bhAvasambandhAt bhAvavedanA / sarve saMsA'riNo jIvAturvidhAmapi vedanAM vedayanti / evaM 'ticihA yeyaNA - sArIrA, mANasA, sArI mANasA' punastrividhA vedanA, zArIrI, mAnasI, zArIramAnasIca / tatra samakAstrividhamapi vedanAM vedayanti, asaMjJinastu zArIrImetra vedanAM vedayanti / tathA'tividyA veNA sAyA, asAyA, sAyAsAyA' punastrividhA vedanA - zAMtA azAtA, zAtA'zAtAca / tatra sarve saMsAriNastrividhAmapi vedanAM vedayanti, tathA - 'tivihA hotI hai vaha pula dravya ke sambandha se hotI hai / nArakAdi kSetra ke saMbaMdha se jo vedanA hotI hai vaha kSetra vedanA hai / nArakAdi kAla ke sambandha se jo vedanA hotI hai vaha kAla vedanA hai| krodha, zoka Adi bhAva ke sambandha se jo vedanA hotI hai vaha bhAva vedanA hai / samasta saMsArI jIva isa caturvidha vedanA kA anubhava karate rahate haiM / 'tivihA vepaNA - sArIrA, mANasA, sArIramANasA' vedanA isa taraha se tIna prakAra kI bhI hotI hai - zArIrika vedanA, mAnasika vedanA aura zArIrikramAnasika vedanA. inameM jo samanaska (saMjJI) jIva haiM ve tInoM kI vedanA bhogate rahate haiM / tathA asaMjJI jo jIva hai ve kevala zArIrika vedanA ko hI bhogate haiM / 'tivihA veyaNA sApA, alAyA, sAyAsAyA' tathA zAnA, azAtA aura zAtAzAtA ke bheda se bhI vedanA tIna prakArakI hai / samasta saMsArI jIva isa trividha vedanAko bhogate rahate prakAra pudgala dravyanA sa'badhI vedanA hAya che nArakAdi kSetra *ma dhI je veDhanA che tene kSetravedanA kahe che. nArakAdi kALa sabaMdhI je vedanA thAya che tene kALa vedanA kahe che. kraSa, zAka Adi bhAvanI RpekSAe je vedanA thAya che tene bhAvedanA kahe che. samasta sa`sArI jIvA A cAre prakAranI vedanAnA anubhava 42 mache " tivihA veyaNA-sArIrA, mANasA, khArIramANasA " behanAnA yA prabhAo patra prabhAra 43 che - (1) zArIri5 behanA, (2) mAnasiGa vedanA, mane (3) zArIrika mAnasiGa vehanA memAM ne samanasa-sazI va tethe traNe prakAranI vedanA bhAgaLyA kare che parantu asa'nI jIvA phakta zArIrika vedanA ja bhegave che tivihA veyaNA - sAyA, asAyA, sAyAsAyA tathA vedanAnA A pramANe pAyu Ayu aAza paDe che - ( 1 ) zAtAvenA, (2) azAtAvehanA ( 3 ) zAtAzAtA vedanA, samasta sasArI jIva A trividha vedanAne bhegaLyA kare che, d
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 bhagavatIsUtre veyaNA-dukkhA, suhA, adukkhamamuhA' punastrividhA vedanA duHkhA, sukhA, aduHkhA. 'sukhAca / tatra sarve trividhAmapi vedanA vedayanti, sAtAsAta-sukhaduHkhayozvAyaM vibhedaH-sAtAsAte-anukrameNodayaprAptAnAM vedanIyakarmapudgalAnAmanubhavarUpe, mukhaduHkhe tu parodIryamANavedanIyAnubhavarUpe vodhye| evaM-'duvihA veyaNA-abhuvagamiyA, uvyakkamiyA' punardvividhA vedanA-AbhyupagamikI, aupakramikIca, tatra AbhyupagamikI sA ucyate-yA svayamabhyupagamya vedhate yathA sAdhavaH kezaluzcanAtApanAdibhirvedayanti, aupakramikItu vedanA svayamudIrNasya udIraNAkaraNena codymuhaiN| 'tivihA veyaNA dukkhA, suhA, adukkhamasuhA' tathA duHkha, sukha evaM aduHkhAsukha. isa taraha se bhI vedanA tIna prakAra kI hai| samasta saMsArI jIva isa trividha vedanA ko bhAgate rahate haiN| sAtAsAta aura sukhaduHkha meM yaha bheda hai ki anukrama se udaya prApta vedanIya karmapudgaloM kA sAtAsAta rUpa karma pudgaloM kA jo anubhava hai vaha sAtAsAta vedanA hai| tathA para ke dvArA udIrNamANa vedanIya kA jo anubhava hai vaha sukhaduHkha vedanA hai| evaM duvihAM veyaNA anbhuvagamiyA, upakamiyA' tathA vedanA isa prakAra se bhI do prakAra kI hai-eka AbhyupagamikI aura dUsarI aupakramikI. jo vedanA svayaM utpanna karake anubhava kI jAtI hai vaha AbhyupagamikI vedanA hai - jaise sAdhujana kezaluzcana AtApana Adi dvArA vedanA utpanna karake bhAgate haiN| udIraNAkaraNa ke dvArA udaya meM lAye gaye karmakA bhoganA isakA nAma aupakramikI vedanA hai| isa "tivihA veyaNA-dukkhA, suhA, adukkhamasuhA" vehananA mAtra praa| 5 cha-(1) Hma, (2) supa bhane mAsuma. samasta sasArI 1 mA trividha vedanAne bhogavyA kare che. satAsAta ane sukhaduHkhamAM A pramANe bheda rahele che-anukrame udaya prAsa vedanIyakarma pudgalene je sAtAsAtarUpa anubhava thAya che tene sAtAsAta vedanA kahe che. tathA anyanA dvArA udIrNamANa vedanIyane je anubhava che, te anubhavane sukhadu kharUpe oLakhavAmAM Ave che. ___"eva duvihA veyaNA-anbhuvagamiyA, uvakkamiyA" tathA nAnA prabhAra me 2 55 8-(1) mAnyupAbhiTI, mane (2) mopabhiDI. je vedanA-pitAnI jAte ja utpanna karIne vedavAmAM Ave che, vedanAne AbhupagamikI vedanA kahe che. jema ke sAdhue kezaluMcana, AtApanA Adi dvArA vedanA utpanna karIne tene bheLavatA hoya che. udIraNAkaraNa dvArA udayamAM bhAvIne. je karmonuM vedana karavAmAM Ave che, te kamavedanane aupakramikI vedanA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacankiA TIkA za0 10 u0 2 sU0 3 vedanAsvarUpanirUpaNam 57 panItasya vedyasyAnubhavAt vijJeyA, dvividhAmapivedanAM paJcendriyatiryaJco manuSyAzca vedayanti, zepAstu aupakramikImeva vedanAM vedayanti / tathA 'duvihA veyaNAnidAya, nanidAya' dvividhApunarbedanA-nidAca, anidAca tatra nidA-cittavatI, anidAtubhacisavatI vedanA ucyate, tatra saMjJino dvividhAmaNi vedanAM vedayanti, asaMjhinastu anidAmeva anAmogarUpAmena vedanA vedayanti / prajJApanAyAM hAragAthA cettham __ 'sIyAya dantra, sArIra, sAya, taha veyaNA havai dukkhaa| bhanghuvarNamuvammiyA nidAya, anidAya nAyavyA // 1 pAyA-zItAca, dravyataH, zArIrI, sAtA, tathA vedanA bhavati duHkhaa| abhyupagamikI, aupakrasikI, nidAca, anidAca jJAtavyA // 1 atha prajApanAyA vedanAvaktavyatAyA abadhimAha-jAva nepayANaM bhaMte ! kiM dakvaM veyaNaM veyaMti, suhaM veyaNaM ceyaMti, aduvAmahaM veyaNaM veyaMti ?' gautamaH pRcchatidonoM prakAra kI vedanA ko paJcendriyatiSa aura manuSya bhAgate haiN| pAkI ke jIca aupakamizI vedanA ko bhogate haiN| 'duvidhA veSaNA nidA ya anidA tathA nidA aura anidA ke bhedase bhI vedanA do prakAra kI hai| cipsaksI vedanA kA nAna nidA aura acittapatI vedanA kA nAma anidA hai| jo jIva saMzI hote haiM ve isa donoM prakAra kI bedakA ko bhAgate haiN| jo asaMzo jIva mana vinA ke jIva hai ve anAbhoga rUpa anidA ghedanA ko hI bhAgate haiN| prajJApanA meM hAra gAthA isa prakAra se hai- 'sIyA ya vvasArIra' ityaadi| vedanA viSayaka prajJApanAkA pATha kahAM taka yahA~ para grahaNa karanA cAhiye to isake liye 'jAtra neraiyANa bhate ! ki dukkha veSaNa dheyaMti, suhaM veSa veyaMti, adukkhamaluhaM veyaNa veyati' aisA pATha kahe cheA banne prakAranI vedanAno paracendriya tiryaMca ane manuSya anubhava kare chebAkInA cha aupahamikI vedanAnu vedana kare che ____duvihA reyagA-nidA ya, anidA ya" tathA niha bhane manihAnA thA paNa vedanAnA be prakAra paDe che cittavatI vedanAthe nihA kahe che ane acittavatI vedanAne anidA kahe che. saMjJI ja A banne prakAranI vedanA bhogave che, paranta saMsI jIva (mana vinAnA jI) anAjoga anidAvedanAnuM ja vedana 42 che. prajJApanAmA daa2||2maa pramANe cha-"sIyA ya, vyasArIra" tyAla. | vedanA viSayaka prajJA kA sUtrane pATha kyA sudhI grahaNa karavAno che. te nAyanA satrA dvArA vyAta yu cha-"jAva nerajhyANa bhate ! kiM dukkhaM veyarNa deyaMti, suhaM veyaNaM veyaMti, adukkhamasuha veyaNa veyati ?" he sgvn| nArI bha08
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 58 he bhadanta ! yAvat - upari varNitarItyA nairayikAH khalu kiM duHkhAM - duHkharUpAM vedanAM vedayanti ? kiMvA sukhAM sukharUpAM vedanAM vedayanti ? kiMvA aduHkhAsukhAM duHkharahitAM, sukharahitAM ca vedanAM vedayanti ? anubhavanti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! dukkhaM piveNaM veyaMti, supiveyaNaM veyaMti, adukkhamapi veyaNaM veyati' he gautama! nairayikAH khalu duHkharUpAmapi vedanAM vedayanti atha ca sukhAmapi sukharUpAmapi vedanAM vedayanti tIrtheGkarajanmAdikAle tatsambhavAt tathaiva aduHkhAsukhAM duHkhasukharahitAmapi vedanAM vedayanti - anubhavanti iti / evama surakumArAdivaimAnikAntAH bodhyAH / / sU0 3 // " , pratimA vaktavyatA mUlam -'mAsiyaM NaM bhaMte! bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa niccaM vosaTTe kAye, cayitte dehe, evaM mAsiyA bhikkhupaDimA niravasesA bhANiyadvA jAva ArAhiyA bhavai // sU0 4 // chAyA - mAsikIM khalu bhadanta ! bhikSupratimA pratipannasya anagArasya nityaM vyutsRSTe kAye, tyakte dehe, evaM mAsikI bhikSupratimA niravazeSA bhaNitavyA, yAvat ArAdhitA bhavati // sU0 4 // TIkA - vedanAyAH prastAvAt taddhetubhUtAM sAdhujanAbhigraharUpAM pratimAM prarUpayitu mAha - ' mAsi yaM NaM' ityAdi, ' mAsiyaM NaM bhaMte! bhikkhupaDimaM kahA hai - isase sUtrakAra ne aisA kahA hai ki prajJApanA kA vedanA viSayaka pATha isa sUtra taka yahAM grahaNa karanA cAhiye - isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki nAraka jIva duHkharUpa vedanA kA bhI anubhava karate haiM aura tIrthaMkara ke janmAdi kAlameM sukharUpa vedanA kA bhI anubhava karate haiM / tathA sukharahita aura duHkharahita vedanA kA bhI anubhava karate haiN| isI prakAra kA vedanA viSayaka kathana asurakumAra se lagAkara vaimAnika devoM taka jAnanA cAhiye / / sU0 3 // duHkharUpa vedanAne anubhava kare che? ke sukharUpa vedanAnuM vedana kare che? ke sukharahita ane duHkharahita vedanAnu veina kahe che ? he gautama ! nArakA huM kharUpa vedanAnA paNa anubhava kare che, ane tIrthaMkaranA janma kALe sukharUpa vedanAne paNa anubhanna kare che, vaLI tee sukharahita ane duHkha rahita vedanAne paNa anubhava kare che. eja pramANe asurakumArathI laIne vaimAnika dhruve pantanA jIveAnA vaidaviSenu kathana samajavuM. // sU 3 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrakA TIkA za0 10 u0 2 0 4 pratimAsvarUpanirUpaNam paDivannassa aNagArassa nicca voTThe kAye cayitte dehe ? ' gautamaH pRcchatihe madanta ! mAsikIm - mAsaH parimANaM yasyAH sA mAsikI, tAm ekamAsikIM lu bhikSu pratimAM sAdhujanAbhigraharUpAM pratipannasya aGgIkRtasyA'nagArasya nityaM - vyutsRSTe kAye - saMskArAdi parikarmavarjanAda mamatvarahite zarIre tyakte dehe vadhabandhAvAraNAt Asaktirahite zarIre athavA ' ciyate' samate prItiviSaye dehe, dharmasAdhaneSu dehasya pradhAnatvAt evaM mAsiyA bhikkhupaDimA niravasesA " " pratimAvaktavyatA 'mAsiyaM NaM bhaMte! bhikkhupaDimaM paDivanassa' ityAdi / TIkArtha- vedanA ke prastAva ko lekara usa vedanA kI hetubhUta jo sAdhujanAbhigraha rUpa pratimA hai usakI prarUpaNA sUtrakAra ne isa sUtra dvArA kI hai| isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai- 'mAsiya' Na bhaMte! bhikkhupaDimaM paDivantasma aNagArassa nizca vomaTThe kAye caitte dehe' he bhadanta ! jisa bhikSupratimA kA parimANa eka mAsakA hai usa eka mAsikI bhikSu pratimA ko jisa anagAra ne dhAraNa kiyA hai- arthAt sAdhujanake abhigraha rUpa isa pratimA ko jisa bhikSu ne aGgIkAra kara liyA haiaura saMskArAdi parikarma ke varjana se jisakA mamatva dehameM rahA nahIM hai, tathA dhandhAdi ke na rokane ke kAraNa zarIra meM jo Asakti se rahita banA huA hai athavo jise dharmasAdhana ke nimitta hI dehameM prIti hai aise sAdhuke dvArA ekamAsikI bhikSupratimA ArAdhita hotI hai kyA ? isake - pratimA vatavyatA "mAsi NaM bhave bhikkhupaDimaM paDivannas " tyAdi TIkA-vedanAnI vaktamyatAnu pratipAdana karIne have sUtrakAra te vedanAnA hetubhUta sAdhujanAbhigraharUpa pratimAnI prarUpaNA kare che. A viSayane anulakSIne gautama strAbhI bhahAvIra prabhune prabhA prazna pUche che - " mAsiya NaM bhate ! bhikkhunaDimaM paDitrannassa agagArassa nicca voseTTekAye caitte dehe " he bhagavan ! bhe bhikSupratimAnI avadhi eka mAsanI che, te eka mAsika bhikSupratimA je aNugAre aMgIkAra karI che-eTale ke sAdhujananA abhicaDarUpa A pratimA je bhikSue agI kAra karI lIdhI che, ane zArIrika saskAra AdinA parityAga pUrvaka je dehanA mamatvathI rahita thaI gayela che, tathA vadha bandhAdinA nahI rokavA dvArA je zarIranI Asakti rahita thai gayela che, athavA jene dhama sAdhana nimitte ja dehamAM prIti rahelI che evA sAdhu dvArA zu eka mAsika bhikSupratimAnI samyak rIte ArAdhanA thAya che kharI ?
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra mANiyavA jAva ArAhiyA bhavaI' evaM rItyA mAsikI mikSupatimA-niravazeSA sampUrNA bhaNitavyA vaktavyA yAvat-ArAdhitA bhavati, tathA sa vyutsRpTe kAyetyakte dehe 'je ke parIsahorasaggA uppajnaMti-saMjahA-divyA dA, mANusA vA, tirikkha joNiyA vA, te utpanne sammaM sahai, khagai, titirakhai, yahiyAsei' ityAdi, ye kecit parIpahopasargA utpadhante-tadyathA-divyA vA-vivibhavA vA mAnupA vA manuSyasambandhino cA. tiryagyAnikA bA, tAna utpannAt sarvAn parIpadopasargAn saha te sthAnA'dicalanAt , kSamate krodhAbhAvAt , titikSateuttarameM prabhu kahate haiM-'eva mAsiyA bhivakhupaDimA niravasesA bhANiyavyA jAva ArAhiyA bhava' he gautama! ina rItile mAlikI bhikSu pratimA saMpUrNarUpa se yahAM kahanA cAhiye thAvat ArAdhita hotI hai yahAM taka / tathAca-dehake vyuramaSTa ho jAne para aura tyakta ho jAne para arthAt saMskArAdi parikrarma ke parivarjanale mamatparahita evaM badhandhAdika avAraNase Asakti rahina deha meM ho jAne para 'jeoi parIsaho. vasaggA uppajali-ta jalo - divyA bA mANumA bA tirikakhajoNiyA vA te uppanne sammaM sahai, khamai, titikkhai, ahiyAi' ityaadi| usa anagora ke Upara jo koI bhI parIpaha aura upasarga Ate haiM cAhe be deva kRta ho cAhe manuSyakRna hoM yA tiryacakRta ho, una utpanna hue saba parIpahoM aura upalagoM ko apane sthAna bicalita nahIM hokara jo sahanA hai, unake prati jise AtmAmeM nizcita mAtra bhI krodha nahIM mahAvIra prbhune| uttara-" eva mAsiyA bhikkhupaDimA niravasesA bhANiyaSA jAva ArAhiyA bhavai" gItama! maDI mizupatimA vinu samasta 4thana che te saMpUrNa rIte ArAdhita thAya che," A sUtra pATha paryata grahaNa thavuM joIe snAna, vALanI sajAvaTa, Adi kriyAone zArIrika saMskAra kahe che. A rIte zarIra saMskAranA parityAga pUrvaka ane vadhakhadhAdika na karavAne kAraNe pratyenI bhAsatithI 2hita nI gayA 5chI "je kei parIsahovasaggA uppa. jjati-taMjahA-divyA vA mANumA vA nirikkhajoNiyA vA te uppanne samma sahA khamai, titikkha i, ahiyAmme i" tyAla. - te aNagAra upara je kaI parISaha ane upasargo Ave che-pachI bhale te devakRta haya, manuSyakRta heya ke tiya cakRta heya-te badhAM parISaha ane upasargone pitAne sthAnethI vicalita thayA vagara je sahana kare che, temanA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 5 bhArAdhanAsvarUpanirapaNam 61 dainyAbhAvAt , krameNa vA manaHprabhRtibhiH adhisahate, tathAsati sA mAsikI mikSupratimA ArAdhitA bhavati // sU0 4 // aaraadhnaavktvytaa| mUlam-"bhivaravU ya annayaraM akiccaTANaM paDisevitA, se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei, natthi. tasla ArAhaNA, se NaM tasla ThANasa AloiyapaDikaMte kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA! sivastU ya annayaraM akiccaTANaM paDisevittA tasla NaM evaM bhavaha--pacchA viNaM ahaM gharamakAlatamayaMti eyasta ThANasa AloestAmi, jAva paDivajissAmi, se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA, se NaM tasta ThANassa AloithapaDikate kAlaM karei asthi tasla aaraahnnaa| bhivarakhU ca annayaraM akiccaTTANaM paDisakttiA tassa NaM evaM avai-jai tAva samaNobAsagA vi kAlamAse jhAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavati, kimaMgapuNa ahaM annapanniya devattaNaM piNo labhislAmi tikaTu se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei, natthi tasta ArAhaNA, seNaM tassa ThANajagatA hai, dInanA kA bhAva jisake hRdaya meM thoDA sA bhI nahI A pAtA hai, manaH ullAsa pUrvaka jo unakA sAmanA karmoM kI nirjarA hone ke abhiprAya se karatA hai isa taraha kI usakI pravRtti se vaha mAsikI bhikSupatimA ArAdhita hotI hai / stU0 4 / / pratye jenA manamAM bilakula kepa utpanna thato nathI, jenA hRdayamAM dInatAne bhAva bilakula pedA thato nathI, karmonI nirjarA karavAnA hetupUrvaka je temane ullAsapUrvaka sAmano kare che te te aNagAra A prakAranI tenI pravRtti dvArA te mAsika bhikSupratimAnI saMpUrNarUpe ArAdhanA kare che. A sU4 che
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra ssa AloiyapaDikate kAlaM karei, atthi tassa ArAhaNA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti // suu05|| chAyA-bhikSuzca anyataram akRtyasthAna pratiSevitA sa khalu tasya sthAnasya anAlocitapatikrAntaH kAla karoti, nAsti tasyArAdhanA, sa khalu tasya sthAnasya AlocittapratikrAntaH kAlaM karoti, asti tasya ArAdhanA / bhikSuzva anyataram akRtyasthAnaM pratipevitA tasya khalu evaM bhavati-pazcAdapi khalu ahaM caramakAlasamaye etasya sthAnasya AlocayiSyAmi yAvat pratipatsye, sa khalu tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntaH kAlaM karoti nAsti tasya ArAdhanA, sa khalu tasya sthAnasya pAlocitapratikrAntaH kAlaM karoti, asti tasya ArAdhanA! bhikSuzva anyataram akRtyasthAnaM pratiSevitA, tasya khalu evaM bhavati-yadi tAvat zramaNopAsakA api kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu devalokeSu devatayA upapattAro bhAnti, kimaGga ! punaraham annapannikadevatvamapi nolapsye iti kRtvA sa khalu tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntaH kAlaM karoti, nAsti tasya ArAdhanA, sa khalu tasya sthAnasya, AlocitapratikrAntaH kAlaM karoti, asti tasya ArAdhanA, tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! // sU0 5 // iti dazamazatakasya dvitIyoddezakaH smaaptH|| TIkA-itaH pUrva bhikSupatimA ArAdhitA bhavatItyuktam atha ArAdhanA yathA na bhavati, yathA ca bhavati tathA darzayannAha-'bhikkhU ya' ityAdi, bhikkhUya anna yaraM akiccaTThANaM paDi sevitA, se NaM tasya ThANarasa aNAloiyapaDikate kAlaM ArAdhanAvaktavyatA'bhikkhU ya annayara akiccaTThoNa paDisevittA' ityaadi| TIkArtha-isake pahile bhikSupatimA ArAdhita hotI hai, aimA kahA gayA hai aba mUtrakAra hama bAta ko isa sUtra dvArA kahate haiM ki kaise ArAdhanA hotI hai aura kaise ArAdhanA nahIM hotI hai| 'bhikkha ya anayara akiJcaTANa paDisevitA, se Na tasla ThANasta aNAloiya ArAdhanA vyaktavyatA "bhikkhU ya annayara akiccaTThANaM paDisevittA" tyAta TIkArtha-AgalA sUtrane ane evo ullekha thaye che ke "amuka saMjogomAM ja bhikSapratimAM ArAdhita thAya che" have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke ArAdhanA kevI rIte thAya che. ane kevI rIte ArAdhanA thatI nathI - ___ " bhikkhU ya annayaraM akiccaTThANaM paDisevittA, se Na tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei, natthi tassa ArAhaNA" | sAdhu dvArA satya
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 5 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam 63 karei, natyi tasma ArAhaNA' bhikSuH sAdhuzcet anyatarat , ekataram , akRtyasthAnaM-pApasthAnaM, pratiSevitA akRtyasthAnasevakaH bhavet sa khalu bhikSuH tasya akRtyasthAnasya anAlocitapratikrAntaH AlocanapratikramaNamakRtvaiva kAlaM karoti tadA nAsti tasya bhikSoH anAlocitapratikrAntasya ArAdhanA, atra ca zabdazcedarthe vartamAnaH san bhikSo rakRtyasthAnAse vanasya prAyeNAsambhavapradarzanaparo'vaseyaH / 'se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei, atthi tassa ArAhaNA' sa khalu bhikSuH akRtyasthAnaM pratiSevitA tasya akRtyasthAnasya AlocitapratikrAntaH san AlocanapratikramaNaM kRtvA kAlaM karoti cet tadA asyabhikSoH AlocitapratikrAntasya ArAdhanA / atha anArAdhanAmArAdhanAM prakArApaDikaMte kAla kareha, nasthi tassa ArAhaNA' kisI sAdhu ne yadi kadA cit kisI pApasthAnakA sevana kara liyA ho aura phira usane usa akRtyasthAnakI AlocanA pratikramaNa na kiyA ho-isa taraha Alo. cano pratikramaNa kiye vinA hI yadi vaha kAla kara jAtA hai to usa anAlocita apratikrAnta sAdhuko ArAdhanA nahIM hotI hai| yahAM "ca" zabda "yadi" arthameM prayukta huA hai| aura usase aisA artha nikalatA hai ki bhikSu dvArA akRtyasthAnakA sevana honA prAyaH asaMbhava hai| 'se janassa ThANassa AloiyapaDirate kAla karei-asthi tassa ArAhaNA' parantu akRtya sthAnakA sevana karane vAle sAdhune yadi usa akRsyasthAna kI AlocanA pratikramaNa kara liyA hai aura bAda meM usakA maraNa ho gayA hai to vaha ArAdhaka hai-arthAt usako ArAdhanA hotI hai| sthAnanuM sevana thaI gayuM hoya ane tyAra bAda tenA dvArA te akRtyasthAnanI AlecanA thaI na hoya ane pratikramaNa (prAyazcitta) paNa thayuM na hoya, A rIte pApathAna sevananI ane pratikramaNa karyA vinA je tenuM mRtyu thaI jAya, te te anAcita ane apratikrAnta sAdhu dvArA ArAdhanA thaI che ema bhanAtunathI, 59 sayabhanI virAdhanA yayebI gAya (r). mI 'ca' 274 * yadi" (n) nA sabhA 152ye cha. 2mA 74nA pryogaa| vo maya nIkaLe che ke bhikSu dvArA akRtyathAnanuM sevana thavAnI vAta ja sAmAnya rIte to masAvita cha " se Na tassa Aloiya-paDikkate kAla karei asthi tassa ArAhaNA" 52ntu satya sthAna sevana 42nAra sAdhu dvArA tanI mAyana tathA pratikramaNa karI levAmAM Ave ane tyAra bAda je tenuM maraNa thaI jAya te te sa dhune ArAdhaka kahevAya che. eTale ke e sAdhu saMyamana ArAdhaka ja kahI zakAya che-virAdhaka gaNAtuM nathI. have sUtrakAra prakArAntara dvArA (anya
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre ntareNa pratipAdayitumAha-'bhikkhU ya' ityAdi, 'bhikkhU ya annayaraM akiccaTThANaM paDise vittA tassa Na eva bhavai-pacchA vi NaM aha caramakAlasamayaMsi eyarasa ThANassa AloessAmi jAva paDivajjismAmi' bhikSuH sAdhuzcet anyataratekataram , akRtyasthAnaM praniSevitA asti tasya khalu akRtyasthAnapratipevituH "sAdhoH evaM vakSyamANarItyA manami bhAvanA bhavati-pazcAdapi khalu ahaM caramapAlasamaye'pi etasya sthAnasya etad akRtyasthAnam AlocayiSyAmi yAvat pratikramiSyAmi, pratipatsye prAyazcittaM svIkariSyAgi, kintu-' se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDika jAva natthi tassa ArAhaNA' sa khalu pUrvoktabhAvanAvAn akRsyasthAnamatipepitA bhikSuH tasya akRtyasthAnasya pazcAdapi caramakAlasamaye anAlocitapratikrAntaH AlocanapratikramaNamakRtvaiva yAvat kAlamAse kAla karoti tarhi nAsti tasya anAlocitapratikrAntasya bhikSorArAdhanA / atha cet____ aba sUtrakAra prakArAntara se anArAdhanA aura ArAdhanAkA prati.pAdana karate haiM-'bhikkhU ya annayaraM akiJcaTThANa paDisevittA tassa Na __ evaM bhavai, pacchA viNaM ahaM carasakAlasamayasi eyarasa ThANassa AloessAsi jAva paDivajismAmi' yadi koI sAdhu akRtyasthAnakA pratisevana kara cukA hai aura bAda meM usake mana meM aisI bhAvanA uThI hai ki jaba mere marane kA samaya AvegA taya meM isa akRtya sthAnakI AlocanA kara lUMcA yAvA prAyazcitta le lU gA aura vaha 'tassa ThANassa aNAloiyapaDijhate jAva nasthi tassa ArAhaNA' isa prakArase usa akRtyasthAnakI maraNakAlameM bhI AlocanA evaM pratikramaNa nahIM karake kAla avalara meM kAla karatA hai to usa anAlocita-apratikrAnta bhikSu ko ArAdhanA nahIM hotI hai| aura yadi vaha 'tassa ThANassa aaloiyprakAre) ArAdhanA ane anArAdhanAnuM pratipAdana kare che- " bhikkhu ya annayara akiJcaTThANaM paDisevittA tassa Na eva bhavai pacchA vi NaM ahaM caramakAlasamayasi eyarasa ThANasta AloessAmi, jAva paDivajismAmi" kaI eka sAdhu dvArA akRtyasthAnanu sevana thaI jAya che tyAra bAda tenA manamAM e vicAra Ave che ke jyAre mAro maraNa kALa najIka Avaze, tyAre huM mA matyasyAnanI mAyoyanA, prAyazcitta mAhirIza tyA2 mA " tassa ThANassa-aNAloiyapaDikate jAva nasthi tasta ArAhaNA" te maityasya nanI mAtoyanA Adi karyA vinA te sAdhu kALane avasara AvatA kALa karI jAya che to evI paristhitimAM te anAcita ane apratikAnta sAdhu dvArA ArAdhanA thaI gaNAtI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacankiATIkA za0 10 u0 2 sU0 5 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam 65 ' se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikaMte kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA' sa khalu tathAvidhabhAvanAvAn bhikSuH tasya akRtyasthAnasya pazcAt caramakAlasamaye AlocitaH AlocanapratikramaNaM kRtvaiva kAlaM karoti tadA asti bhavatyeva hi tasya AlocitapatikrAntasya bhikSoH ArAdhanA, iti bhAvaH / punarapi prakArAntareNa anArAdhanAmArAdhanAM pratipAdayati-'bhikkhU ya annayaraM akiccaTThANaM paDisevittA tassaNaM evaM bhavai-jai tAva samaNobAsagA vi kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesa devattAe uvavattAro bhavaMti, kimaMgapuNaahaM annapanniyadevattaNaM pi No labhissAmi tti kaTu' bhikSuH sAdhuzcet anyatarat-ekatamam akRtyasthAnaM, prati pevitA bhavet , tasya khalu akRtyasthAnaniSevituH sAdhoH manasi evaM vakSyamANarItyA vicAro bhavati-yadi tAvat iti vAkyAlaGkAre zramaNopAsakA api kAlamAse kAlaM kRtvA anyatarepu, devalokeSu devatayA devatvena upapattAro bhavanti, paDikate kAlaM kareha asthi tassa ArAhaNA' usa akRtya sthAnakI apane caramakAlake samaya meM AlocanA evaM pratikramaNa kara letA hai to usa Alocita pratikrAnta sAdhu ko ArAdhanA hotI hai| aba punaH prakArAntarase anArAdhanA aura ArAdhanA kA sUtrakAra kathana karate hue kahate haiM-bhikkhU ya annayaraM akiJcaTThANaM paDisevittA tassa NaM evaM bhavai jai tAva samaNAvAsagA vi kAlamAse kAla kiccA annayaresu devaloesu devattIe uvavattAro avaMti, kimaMga puNa ahaM annapanniya devataNaM pi NA labhislAmi ttika?' yadi kisI bhikSune kadAcit kisI pApasthAnakA pratisevana kara liyA hai aura phira usake manameM aisA vicAra AyA ki jaya zramaNApAsaka bhI kAlamAsa meM kAla kara kisI nathI. 52ntu na ta tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA" sAdhu dvArA potAnA mahatyasevananA anta mAsAyanaza sevAmA Ave ane prAyazcitta karI levAmAM Ave, to te Acita ane pratikrAnta sAdhu dvArA ArAdhanA thaI gaNAya che. have prakArAntarathI sUtrakAra anArAdhanA mana mArAdhanAnu ni35 42 cha-" bhikkhU ya annayaraM akiJcaTThANaM paDisevittA tassa NaM evaM bhavai jai tova samaNovAsagA vi kAlamAse kAla kiccA annayaresa devaloesu devattAe uvavattAro bhavati, kimaga puNa aha annapanniya devattaNaM vi No labhisvAmi tti kaTTa" ase sAdhu dvA21 4thA24 8 matyasthAnanu sevana thaI jAya che tyArabAda tenA manamAM e vicAra Ave che ke je zramapAsaka paNa kALane avasara AvatAM kALa karIne keI eka devalokamAM devanI
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIyo tadA kimaGga punaH-kimuta vaktavyam-aham annapannikadevatvamapi-annapannikA vyantaranikAyavizeSAstatsambandhidevatvamapi nopalapsye ? tattu avazyameva lapsye, iti kRtvA vicArya, ' se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMte kAlaM karei, natthi tassa ArAhaNA' sa khalu uparyuktavicArakartA bhikSuH tasya akRtyasthAnasya anAlocita-pratikrAntaH san AlocanapratikramaNamakRtvaiva kAlaM karoti cet tadA nAsti tasya akRtyasthAnAnAlocitapratikrAntasya bhikSorArAdhanA / athaceta-se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA' sa khalu akRtyasthAnaniSevitA bhikSuH tasya akRtyasthAnasya AlocitapatikrAntaH AlocanapratikramaNaM kRtvA kAlaM karoti cettadA asti bhavatyeva, tasya bhikSorArAdhanA iti bhAvaH / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-' sevaM eka devaloka meM deva kI paryAya se utpanna ho jAte haiM to phira maiM kyA vyantaranikAya vizeSa annapannika devatva ko bhI prApta nahIM kara sakU~gAavazya hI prApta kara lUgA isameM to koI kahane jaisI bAta hI nahIM hai aisA vicAra kara 'se NaM tassa ThANasta aNAloiyapaDikaMte kAla karei, natthi tassa ArAhaNA' yadi vaha pApasthAna sevanakartA sAdhu usa pApasthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa nahIM karatA hai aura kAladharmagata ho jAtA hai to aise usa sAdhuko orAdhanA nahIM hotI hai| 'seNaM tassa ThANasna olohayapaDikaMte kAla karei, asthi tasta ArAhaNA' aura yadi vaha pApasthAna sevana kartA usa niSevita pApasthAnakI Alo. canA pratikramaNa kara letA hai bAdameM yadi vaha kAla karatA hai to usa Alocana pratikramaNa kA sAdhu ko ArAdhanA hotI hI hai| anta meM gautamasvAmI bhagavAn ke vacanoMmeM satyatA kA pratipAdana karane ke paryAye utpanna thaI jAya che, te zuM huM vyantaranikAya vizeSa annapazvika devatvane paNa zuM prApta nahIM karuM? kahevAnuM tAtparya e che ke avazya e prakAranI deva paryAya tAI pAsa 40 zIza mA prarane viyA2 4zana "se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAla karei, natthi tassa ArAhaNA" pA5sthAnak sevana karanAre sAdhu te pApasthAnanI AlocanA Adi karyA vinA maraNa pAme, totA dvArA mArAdhanA thatI nathI. "se NaM tassa ThANasta AloiyapaDikaMte kAla karei, atthi tassa ArAhaNA" 52ntu te sAdhu pAta sevesA pA5. sthAnanI AlocanA, pratikramaNa ane prAyazcitta karyA bAda maraNa pAme, te tene ArAdhaka ja kahevAya che. have mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne gautama svAmI 4 cha.-"seva bhate ! seva bhate ! ti" " bhagavan ! mApanI
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiTikA 10 u0 3 tRtIyodezakasya viSayavivaraNam 67 bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' he bhadanna ! tadevaM bhavaduktaM sarvaM satyametra, he bhadanta ! taM deva bhavaduktaM sarvaM satya mevAstIti // sU0 5 // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdi padabhUpita bAlabrahmacArI 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla prativiracitA zrI " bhagavatI " sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamazanakasya dvitIyodezakaH samAptaH // sU0 10- 2 // // atha tRtIyodezakaH prArabhyate // dazazata ke tRtIyodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam rAjagRhuM nAma nagaram, denaH kim AtmazaktyA catuHpaJca devAvAsAn vyatikrAmet ? alpaddhiko devo maharddhikadevasya madhyabhAgena vyativrajet kim ? samarddhiko devaH samaddhikadevasya madhya madhyamAgena kiM vyativrajet ? ki vimodha vyativrajet, kiMvA avimo vyatitrajet ? ki pUrva vimola vyativrajet ? kiMvA pUrva vyatitrajya vimoliye 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti' aisA kahate haiM / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye e // sU0 5 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRna bhagavatIsUtra " kI priyadarzinI vyAkhyA kA dasaveM zatakakA dvitIya uddezaka samApta // 10-2 // tIsare uddezakA prAraMbha (( dazaveM zataka ke isa tIsare uddezemeM jo viSayakA vivaraNa kiyA gayA hai sakSepa se isa prakAra hai- rAjagRhanagara deva kyA apanI zakti se cAra pAMca devAvAsoM ko ullaGghana kara jA sakatA hai ? alpaRddhivAlA deva mahARddhi vAle deva ke bIcase hokara jA sakatA hai kyA ? samaddhika deva samaddhika deva ke bIca se hokara kyA jA sakatA hai ? yadi jA sakatA hai to kyA use vimohita karake jA sakatA hai yA vinA vimohita vAta satya che. he bhagavan ! Ape A viSayanu je pratipAdana kaMryuM te sa thA satya che. A pramANe kahIne prabhune va'dA namaskAra karIne teo temane sthAne esI gayA. !! sUpa // 88 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtra ''nI 'priyadazinI vyAkhyAnA dasamA zatanA bInne uddezaka samApta ||10~2rA dazamA zatakanA trIjA uddezAnA prAraMbha dazamA zatakanA trIjA uddezAmAM pratipAdita viSayanuM soMkSipta vivaraNu nIce pramANe che-rAjagRha nagaramAM gotama svAmI dvArA mahAvIra prabhune pUchAyelA prazno-zu deva peAtAnI zaktithI cAra pAca devAvAseAnu ullaghana karIne jaI zake che kharA ? alpaRddhivALe mahAmRddhivALA devanI vacce thaIne jaI zake che kharA ? samaddhika (samAna RddhivALA ) deva thru samaddhika devanI vacce thaIne jai zake kharA? jo jai zakatA hoya te zuM vimeAhita karIne jaI zake che, ke vimAhita karyAM vinA jaI zake che? je vimAhita karIne jai zakatA hoya,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUTa bhagavatI sUtre hayet ? maharddhiko devaH alparddhikadevasya madhyamadhyena kiM vyativrajet ? maharddhikadevaH alpadikaM vimohya vyatitrajet ? avimola vA vyatitrajet ? maharddhikadevaH kim pUrva vimo, pazcAt vyatitrajet ? kiMvA pUrva vyatitrajya pazcAd vimohayet ? asurakumArasambandhe'pi tathaiva praznottaram, alparddhikadevo maharddhikadevyAH madhyamadhyena vyavitrajet ? samarddhikadevaH samarddhikadevyA madhyamadhyena vyatitrajet ? alparddhikadevI maharddhikadevasya madhyamadhyena vyatitrajet ? maharddhikatraimAnikI devI alpavaiimAnikadevasya madhyamadhyena vyativrajet ? alparddhikadevI maharddhikadevyA karake jA sakatA hai ? yadi vimohita karake jA sakatA hai to kyA vaha use pahile se vimohita kara detA hai ? yA bIcameM se hokara nikalane ke bAda use vimohita kara detA hai ? maharddhika deva alparddhika deva ke bIca meM se hokara nikala sakatA hai kyA ? yadi nikala sakatA hai to kyA vaha use vimohita karake nikala sakatA hai ? yA vinA vimohita karake nikala sakatA hai ? yadi vimohita karake nikala sakatA hai to kyoM vaha use nikalane ke pahile vimohita kara detA hai yA nikala karake use vimohita kara detA hai ? asurakumAra sambandhameM bhI isI prakArake prazna aura uttara alpardika deva maharddhika devI ke bIca se hokara nikala 'sakatA hai kyA ? samarddhika deva samarddhika devI ke bIca se hokara nikala sakatA hai kyA ? alparddhika devI maharddhika deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA ? alparddhika devI maharddhika devI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA ? mahardika vaimAnikI devI alparddhika vaimAnika deva ke bIca se hokara nikala sakatI haiM kyA? isa prakAra se te zuM te tene pahelethI ja vimAhita karI nAkhe che, ke vacce thaine nIkaLyA pachI vimAhita karI nAkhe che? mahaddhika deva zu` apa RddhivALA devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharA? jo nIkaLI zakatA hAya te zu tene vimeAhita karIne nIkaLe che, ke vimeAhitakaryA vinA nIkaLe che? jo vimAhita karIne nIkaLatA hAya, tA zuM te tene pahelethI ja vimAhita karI nAkhe che, ke vacce thaIne nIkaLyA pachI vimAhita karI nAkhe che? asurakumAra viSe paNa A prakAranA praznottarAnuM kathana apazrvika deva mahaddhika devInA vaccethI nIkaLI zake che kharA? samaddhika deva samahi~ka devInA vaccethI nIkaLI zake che kharA ? apaUi~ka devI zu' mahaddhika devanI vacceAvacca thaIne nIkaLI zake che kharI ? apaddhika devI zu' mahaddhika devInI vacceAvacca thaIne nIkaLI zake che kharI ? mahaddhika vaimAnika devI zu. apaki vaimAnika devanI vacce thaIne
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 69 madhyamadhyena vyatikrAmet ? evaM samardikadevyAH samaddhikadevyA sAkam AlApakaH, mahaddhikavaimAnikyAH alparddhikavaimAnikyA saha AlApakaH, maharddhikadevI vimohya vyativrajet ? avimohya vA vyativrajet , dhAvato'zvasya 'khu, khu' zabdoccAraNe praznottaram , bhASANAM dvaadshpkaaraaH|' devsvruupvktvytaa| mUlam - " rAyagihe jAva aivaM vayAsI-AiDDIeNaM bhaMte ! deve jAva cattAri paMcadevAvAsaMtarAiM vIivaejjA te NaM paraM pariDDIe? haMtA, goyasA? AiDDIeNaM taMceva, evaM asurakumAre vi, navaraM asurakumArAvAsaMtarAiM sesaM tNcev| evaM asurakusAre vi, navaraM asurakumArA vAsaMtarAiM sesaM tNcev|evN eeNaM kameNaM jAva thnniykumaare| evaM vANamaMtarajoisa vemANiya jAva teNaM prpriddddiie| appiDDIe NaM aMte! deve mahiDDiyasta devassa majjhamajjheNaM vIivaijjA ? No iNaTe sbhtttte| samiDdie NaM bhaMte ! deve samaDDiyassa devassa majjhaM majjheNaM vIivaejjA? No iNaTe, samaTe pamattaM puNa viiivijjaa| seNaM bhaMte ! kiM vimohittA pabhU, avimosamaddhika devIkA samarddhika devI ke sAtha AlApaka, maharddhika vaimAnikI kA alpaddhika vaimAnikI ke sAtha AlApaka, mahaddhika devI vimohita karake nikalatI hai, yA avimohita karake nikalatI hai ? daur3ate hue ghor3e ke khu khuisa prakAra ke zabdocAraNa meM praznottara. bhASAoM ke 12 prkaar| nIkaLI zake che kharI ? eja pramANe samaddhika devIne samaddhika devInI sAthe AlApaka, mahaddhika vaimAnika devIne alpaddhika vaimAnika devInI sAthe AlApaka, mahaddhika devI vihita karIne nIkaLe che ke vihita karyA vinA nIkaLe che? deDatA ghaDAnA "khu khu" A prakAranA zabdaccAraNanI apekSAe praznottara bhASAonA 12 prakAra. A badhA viSayanuM A uddezAmAM pratipAdana thAya che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre hitA pasU ?' goyamA ! vimohecA pabhU, No avimohettA pabhU, se bhaMte! kiM puddhiM vimohettA, pacchA vIivaejjA, puviM vIivaettA pacchA vimohejjA ? goyamA ! pudhiM vimohettA pacchA vIivapajjA, NAM putraM vavitA pacchA vimohejjA, mahiDie NaM bhaMte! deve apiDiyasa majjhaM sajjheNaM vIivaejjA ? haMtA, vIivaejjA | seNaM te! kiM vimohittA pasU ? avimohitA pabhU ? goyamA ! vimohettAvi pabhU, avimohettA vi pabhU / se NaM bhaMte ! kiM putrimohantA, pacchA vIivaijjA, putriM voivaittA, pacchA vimohejjA ? goyamA ! pudhiM vA vimohettA, pacchA voivaejjA, pu ivA vavitA, pacchA vimohejjA / apiDieNaM bhaMte! asurakumAre mahiDDiyasta asurakumArassa majjhaM majjheNaM vIivaejjA ? No iNaTTe samaddhe / evaM asurakumAreNa vi, tinni AlAvagA bhANiyantrA, jahA ohie NaM deveNaM bhaNiyA, evaM jAva thaNivakumAre NaM / vANamaMtarajoisiyave mANieNaM evaM cetra / appaDDiNaM bhaMte! deve mahaTTiyAe devIe majhaM majjheNaM bIivaejjA ? jo iTTe samaTThe / samaDDieNaM bhaMte! deve samaDi yA devI majjhaM majjheNaM.? evaM taheva deveNa ya, davIe ya, daMDao bhANiyatvo jAva vemANiyAe / appaDiyANaM bhaMte! devI mahaDDiyassa devassa majjhaM majjheNaM, evaM eso vitaio daMDao bhANivo jAva mahaDDiyA mANiNI appaDDiyassa vemaNiyassa majjhaMmajheNaM, bIivaejjA | appaDDiyA NaM bhaMte! devI mahiDDiyAe devIe majhaM majjheNaM voivaejjA ? No iNaTTe samaTTe / evaM sama
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 71 DiyA devI samaDiyAe devIe taheva, mahaDDiyAvi devI apa - yAe devIe taheva, evaM ekkekke tinni AlAvagA bhANiyavA, jAva mahar3iyANaM bhaMte! vemANiNI appaTTiyAe vaimANiNIe majjhaM majjheNaM vIivaejjA ? haMtA, vIivaejjA / sA aMte ! kiM vimohittA pabhU, taheva jAtra puyiM vA vIivaittA, pacchA vimohejjA, ee cattAri daMDagA || sU0 1 // " chAyA - - rAjagRhe yAvat evam avAdIda - AtmaddharcA khalu bhadanta ! devA yAvat catvAri paJca devAvAsAntarANi vyativrajati tena paraM paraddharcA ? hanta, gautama ! Atmaddhaya khalu tadeva, evam asurakumAro'pi, nava(m asurakumArAvAsAntarANi, zeSaM tadeva / evam etena krameNa yAvat stanitakumAraH, evaM vAnavyantarajyotiSa vaimAnikA yAvat tena paraM paraddharyA / alparddhikaH khalu bhadanta ! devaH maharddhikasya devasya madhya madhyena vyatitrajet ? nAyamarthaH samarthaH samarddhikaH khalu bhadanta ! devaH samarddhikasya devasya madhyamadhyena vyatitrajet ? nAyamarthaH samarthaH, pramattaM punaH vyativrajet / sa khalu bhadanta ! kiM vimohya prabhuH avimohya prabhuH ? gautama vimA prabhuH, no avimo prabhuH / sa khalu bhadanta 1 kiM pUrva vimohya pazcAt vyativrajet ? pUrvaM vyatitrajya pazcAt vimohayet ? gautama ! pUrvaM vimohya pAt vyativrajet, nopUrvaM vyativrajya pazcAt trimohayet / maharddhikaH khalu bhadanta ! devaH alparddhikasya devasya madhyamadhyena vyativrajet ? hanta / vyativrajet / sa khalu bhadanta ! kiM vimohya prabhuH ? avimohya prabhuH ? gautama ! vimohyApi prabhuH avimohyApi prabhuH, sa bhadanta ! kiM pUrve vimadya pazcAt vyativrajet ? pUrvaM vyativrajya pazcAt trimohayet ? gautama ! pUrva vA trimodya pazcAt vyativrajet pUrvavA vyativrajya pazcAd trimohayet | alparddhikaH khalu bhadanta ! asurakumAro maharddhikasya asurakumArasya madhyamadhyena vyativrajet ? nAyamarthaH samarthaH / evam amurakumAre'pi trayaH AlApakA bhaNitavyAH, yathA audhikena devena bhaNitAH, evaM yAvat svanitakumArANAm / vAnavyantarajyotiSika- vaimAnikena evameva, alparddhikaH khalu bhadanta ! devo maharddhikAyAH devyA madhyamadhyena vyavitrajet ? nAyamarthaH samarthaH / samarddhi'kaH khalu bhadanta ! devaH samarddhikAyAH devyAH madhyamadhyena vyativrajet ? etra tathava, devena ca, devyA ca daNDako bhaNitavyo yAvat vaimAnikyA / alparddhi
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 bhagavatIsUtre kA khalu bhadanta ! devI mahaddhi kasya devasya madhyamadhyena ? evam epo'pi tRtIyo daNDako bhaNitavyaH, yAvat mahaddhi kA vaimAnikI alparddhi kasya vaimAnikasya madhyamadhyena vyativrajet ? hanta, vyativrajet , alpardhikA khalu bhadanta ! devI maharddhikAyA devyA madhyamadhyena vyativrajet ? nAyamarthaH samarthaH / evaM samarddhi kA devI samaddhi kAyA devyAH, tathaiva / mahaddhi kA'pi devI alpardhi kAyA devyAstathaiva / evam ekaikasmin trayastrayaH AlApakAH bhaNitavyAH, yAvat maharddhi kA khalu bhadanta ! vaimAnikI alpardhi kAyA vaimAnikyAH madhyamadhyena vyativrajet ? hanta, vyativrajet / sA bhadanta ! kiM vimohya prabhuH, tathaiva yAvat pUrva vA vyativrajya, pazcAt vimohayet , ete catvAro daNDakAH / / mU0 1 // ___TIkA-dvitIyodezakAnte devatvamuktam-atha tRtIyoddeza ke devaprarUpaNAmamidhAtumAha-' rAyagihe ' ityAdi, 'rAyagihe jAva evaM vayAsI'-rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH, dharmopadezaM zrotuM parpada nirgacchati, dharmopadezaM zrutvA patigatA parpat / tataH zuzrUpamANo namasyan vinayena prAJjalipuTaH paryupAsInaH gautamo bhagavantam evaM vakSyamANarItyA avAdIt-'AiDie NaM bhaMte ! deve jAva cattAri devasvarUpavaktavyatA'rAyagihe jAva evaM vaghAsI' ityAdi / TIkArtha-dvitIya uddezaka ke antameM devatva kahA gayA hai| so aba isa tRtIya uddezakameM sUtrakAra usI devatvakI prarUpaNA kara rahe haiM'rAyagihe jAva evaM vayAsI' yahAM yAvat zabdase isa prakAra pATha grahaNa kiyA gayA hai-rAjagRha nagara meM mahAvIra svAmI padhAre. dharmopadeza suna neke liye nagara se pariSada unake pAsa AI aura dharmopadeza sunakara phira vaha vApisa calI gii| bAda meM prazna pUchanekI icchAse yukta hue gautama ne vinayake sAtha donoM hAtha jor3akara prabhu se isa prakAra pUchA deva svarUpa vaktavyatA "rAyagihe jAva evaM vayAsI" tyA TIkAI-bIjA uddezAne ane te devatvano ullekha thayela che. te saMbaMdhane anulakSIne A trIjA uddezAmAM sUtrakAre e devatvanI prarUpaNuM karI che " rAyagihe jAva eva vayAsI" mAhI " jAva (yAvat )" 54thI ! prakArane pATha grahaNa karAve che-rAjagRha nagaramAM mahAvIra svAmI padhAryA temanA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe nAgarikanI pariSada nIkaLI. mahAvIra prabhune vaMda na rarakAra karIne tathA temane dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI. tyAra bAda prazna pUchavAnI IcchAvALA gotama svAmIe vinayapUrvaka bane hAtha
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 10 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 73, paMca devAvAsaMtarAI vIivayai, teNa paraM pariDIe ? ' he bhadanta ! AtmadvaryA sva. zaktyA khalu devaH yAvat ekaM, dve, trINi, catvAri, paJca vA devA''vAsAntarANi devA''vAsavizeSAn vyatitrajati-ula anya gacchati tena paraM-tataH paraM tadane para ryA parazaktyA vyativrajati kim ? bhagazanAha-'haMtA, goyamA! AiDIe Na. taMceca' he gautama ! hanta satyam AtmaryA svazaktyA khalu devastadeva yAvatekaM, dve, trINi, catvAri, paJca vA devA''vAsAntarANi vyativrajati-ullaGghanya gacchati, tataH paraM tadane pararyA vyativrajati, itibhAvaH, evaM asurakumAre vi' evaMpUrvoktarItyA sAmAnyadevavadeva asurakumAro'pi AtmaryA yAvat catvAri paJca vA asurakumArAvAsAntarANi vyativrajati, tataH paraM pararyA vyativrajati / ityabhiprAyeNaivAha-'navaraM asurakumArAvAsaMtarAiM, sesaM taMceva' navaram sAmAnya. 'AiDieNaM bhaMte! deve jAva cattAri paMca devAvAsaMtarAI vIivaejA, teNa para pariDDie' he bhadanta ! sAmAnya deva pahile AtmaRddhi-svazakti dvArA yAvat-eka, do, tIna, cAra athavA pAMca devAbAsavizeSoMko ullaGghana karake jAtA hai kyA? usake Age phira kyA vaha dUsarekI zakti dvArA jAtA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, goyamA!' hAM, gautama! ghAta aisI hI hai ki 'AiDIe NaM taM ceva' sAmAnya deva pahile to eka, do, tIna, cAra athavA pAMca devAvAsa taka apanI zakti se hI calA jAtA hai pazcAt vaha Age dasarekI zaktikI sahAyatAse jAtA hai| 'evaM asurakumAre vi' sAmAnya deva kI taraha asurakumAra bhI apanA zakti se hI yAvat cAra pAMca asurakumAra devAvAsoM taka calA jAtA hai, bAda meM vaha Age para kI zakti bahAna prasana mA prabhArI pUchyu-"Ai dieNaM bhate deve jAva cattAri paca devAvAsaMtarAiM vIivaejjA, teNa para pariDhie ?" magavan ! sAmAnya deva Atmaddhi dvArA-pitAnI zaktithI zu eka, be traNa, cAra athavA devAvAsa vizenuM ulaghana karI zake che? zuM tenA karatAM paNa vadhAre AgaLa javuM hoya to te anyanI zakti dvArA jAya che ? maDAvI2 asune| uttara-" AiDhieNaM ta ceva'(DI, gautama! sAmAnya deva zarUAtanA cAra pAMca devAvAsone pitAnI zakti vaDe ja ula ghI jAya che. paNa tenA karatAM vadhAre AgaLa javuM hoya, te te bIjAnI zaktinI sahAyatAthI tayache "evaM asurakumAre vi" sAmAnya panIrama masurabhAra paNa pitAnI zaktithI cAra athavA pAMca asurakumAra devAvAsa sudhI jaI zake che, tenA karatAM AgaLa javuM hoya te te anyanI zaktinI sahAyatAthI jAya che. bha0 10
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 bhagavatIsUtre devApekSayA vizeSastu devAvAsAntarasthAne asurakumArAvAsAntarANi bodhyAni, zeSaM tadeva pUrvoktavadeva bodhyam / ' evaM eeNaM kameNaM jAva thaNiyakumAre ' evamuktarItyA etena - sAmAnyadevaviSaye proktena krameNa yAvat - suvarNakumAraH, nAgakumAraH, vidyutkumAraH, agnikumAraH, udadhikumAraH dvIpakumAraH, dizAkumAraH, vAyukumAraH, stanitakumArazcApi AtmaddharcA yAvat catvAri paJca suvarNakumArAdyAvAsAntarANi vyativrajati, tataH paraM paraddharthA vyativrajati, iti bhAvaH, 'evaM vANamaMtarajoisiyavemANiya jAva teNa paraM pariDDie' etram sAmAnyadevAdi - kI sahAyatA se jAtA hai| yahI bAta 'navaraM asurakumArAvAsaMtarAIsesaM taM ceva' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai. arthAt sAmAnya deva ke devAvAsoM taka ke jAne ke kathanameM sAmAnya rUpase devAvAsoMkA grahaNa kiyA gayA hai - taba ki yahAMpara devAvAsoM ke sthAna meM asurakumAradevAvAsakA grahaNa kiyA hai| bAkIkA aura saya kathana sAmAnya deva kI tarahase hI hai / ' evaM eeNaM kameNaM jAva thaNighakumAre' isI taraha se suvarNakumAra, nAgakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dizAkumAra, vAyukumAra aura stanitakumAra ye saba bhavanapatideva bhI apane 2 yAvat cAra pAMca suvarNakumArAdi AvAsoM taka to apanI 2 zakti se hI cale jAteM haiM parantu inase Age ve dUsare kI zakti kI sahAyatA se jAte haiM / 'evaM vANamaMtara joisiyavemANiya jAva teNa paraM paraDDie' sAmAnyadeva kI taraha hI vAnavyantara, jyotiSika eja vAta "nava asurakumArAvAsaMtarAi, sesa ta ceva " mA sUtrapAThe dvArA vyakta thayela che. eTale ke sAmAnya devanA devAvAseAnu ullaMghana karavA viSenA AlApakamAM sAmAnya rUpe devAvAsAne grahaNu karavAmAM Avela che. paraMtu ahiMyAM devAvAsAne badale asurakumAra devAvAsAne grahaNa karavAmAM Avela che. khAkInA samasta kathana sAmAnya devanA kathana pramANe ja samajavu. 66 evaM NaM kameNa jAva thaNiyakumAre " mena pramANe suvArthakumAra, nAgaThubhAra, vidyutkumAra abhi zubhAra, udadhibhAra, dvIpakumAra, vAyubhAra bhane stanitakumAra, me aghAM lvnpati deve paNa pAta peAtAnA cAra athavA pAMca sudhInA suvarNa kumAzavAsa Adi AvAseA sudhI te pAta pAtAnI zaktithI jai zake che. parantu tenA karatAM AgaLa javuM hAya teA anyanI sahAyatAthI AgaLa jAya che. 88 eva vANamatara joisiya vemANiya jAva teNa paraM paraDhie " sAmAnya hevanI jema vAnanyantara, caiAtiSika ane vaimAnika dhruve, paNa pAta peAtAnI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 75 vadeva vAnavyantaro jyotiSiko vaimAnikazca yAvat AtmA ekaM, dve, trINi, catvAri, paJca vA vAnavyantarAdhAvAsAntarANi vyativrajati, tena paraM tataH paraM pararyA vyativrajati-itibhAvaH / gautamaH pRcchati-'appaTTieNaM bhaMte deve mahiDiyassa devassa majja majjeNaM vIivaijjA ? ' he bhadanta ! alpadikaH alpA Rddhiryasya sa tathAvidhaH khalu devaH kiM mahaddhi kasya mahatI Rddhiryasya sa tathAvidhasya devasya madhyamadhyena-madhyabhAgena, vyativrajet ? vyati kAmet kim ? bhagavAnAha'No iNaDhe sama?' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH-naitat saMbhavati ? gautamaH pRcchati- samaDDie NaM bhaMte ! deve samaDiyassa devassa majjamajjeNaM vIivaejjA ? he bhadanta ! samaddhikaH samA tulyA Rddhiryasya sa tathAvidhaH khalu devA samaddhikasya tulyarddhikasya devasya madhyamadhyena madhyabhAgena kiM vyativrajet ? vyatikrAmet ? bhagavAnAha- No iNahe samaDhe ' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, naitataura vaimAnika bhI apanI zaktise to yAvat cAra pAMca vAnavyantarAdi AvAsoM taka cale jAte haiM. parantu inase Age ve dUsare kI zakti kI sahAyatAse jAte haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'appaDrieNaM bhate ! deve mahaDiyassa devassa majjhaM majjheNa vIivainjA' he bhadanta ! jo deva alpaRddhivAlA hotA hai vaha ghar3I Rddhi vAle deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'No iNaTe samaDhe' he gautama! aisI vAta saMbhavita nahIM hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM "samaDDieNa bhate! deve samaDiyasta devassa majjhaM. majjheNa vIivaejA' barAbara kI RddhivAlA deva gharAyara kI RddhivAle devake bIcoMbIcase hokara nikala sakatA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM- iNaDhe samaDhe' he gautama! yaha bAta bhI saMbhavita nahIM hai| zaktithI te cAra athavA pAMca vAnavyantarAdi AvAsonuM ullaMghana karI zake che, paNa tenA karatAM AgaLa javuM hoya te anyanI sahAyatAthI jAya che. gautama svAbhAnA prazna-" appaDdie Na bhate / deve maha Dhiyassa devassa majjha majjheNa vIivaijjA ?" u masana ! ma RddhivANA va zumadhi dvipApA devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharo ? ___ mahAvIra prbhune| uttara-"No iNadve samaThe" hai gautama! mevI pAta saMbhavI zakatI nathI, gautama svAbhAna prazna-" samahie NaM bhaMte ! deve samaiDhiyassa devassa majha majjheNa vIravajjA ?" 8 lagavan! marAsanI RddhivANo deva barAbaranI ddhivALA bIjA devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharA?
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 bhagavatI sUtre saMbhavati, kintu 'pattaM puNa bIivaijjA' pramattaM mamAdavantaM punaH samarddhikaM devaM samaddhi ko devo vyatitrajet-vyatikrAmet / gautamaH pRcchati' se NaM bhaMte! kiM vimohittApabhU, avimohittA pabhU ? ' he bhadanta ! sa khalu samarddhiko devaH ki samarddhikaM devaM vimo mahikAdyandhakArakaraNena mohamutpAdya apazyantameva taM vyativrajituM - vyatikramituM prabhuH samarthaH ? kiMvA avimohya mahikAdyandhakArA- karaNena mohamanutpAdyaiva pazyantametra taM vyativajituM vyatikramituM prabhuH samarthaH bhavet ? bhagavAnAha - 'gomA ! vimohettApabhU, No avimohettApabhU' he gautama! samarddhi ko -devaH samarddhikaM devaM vimohotra mohamutpAdyaiva vyatikramituM prabhuH samartho bhavati noneva khela avimohya mohamanutpAdya vyatikramituM prabhuH samartho bhavatIti bhAvaH / gautamaH - parantu hAM yaha bAta aise bana sakatI hai 'pamattaM puNa vIivaijjA' ki jaba samaddhika deva pramAdavAn - asAvadhAna ho to usake bIcoMbIca se hokara dUsarA samarddhika deva nikala sakatA / aba gautama prabhu se aisA pUchate hai se NaM bhate / kiM vimohittA panU, avimohittA pabhU' he bhadanta / vaha samaddhika deva dUsare samaddhika devako mahikAdise aMdhakAra upanakara ke use moha meM girA kara usake nahIM dekhane para usake bIca meM se hokara nikalane meM samartha hotA hai ? yA mahikAdi ke aMdhakAra se mohita kiye binA hI usake dekhate usake bIca meM se hokara nikalane meM samartha hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'vimohettA paNa avimohettA pan' samarddhika deva dUsare samarddhika devako vinA moha utpanna kiye usake bIcoMbIca se hokara nikala saMka bhahAvIra athune! uttara- " No iNaTThe samaTThe " he gautama! zevI vAta * salevI rAhutI nathI. parantu me vAta tyAre 4 salavI zaDe che. " pamatta puNa vIivaijjA " } nyAre te saMbhAna RddhivANI prabhAhayukta (sAvadhAna) hoya che. tenI sAvadhAnatAnA lAbha laIne samAna RddhivALA deva tenI vacce thaIne nI4jI laya che. gautama svAbhInA azna - " se Na bhate ! vimohittA pabhU, avi mAhittA pabhU?" he bhagavan ! te sabhAnaRddhivANI heva jIna samAnaRddhivAjA devane (dhumasanA ) aMdhakAra dvArA tene vimeAhita karIne tenI vacce thaIne cAhyA jAya che? ke mahikAdinA aMdhakAra dvArA tene vimAhita karyAM vinA ja tenA dekhatAM ja tenI vacce thaIne cAlyA jAya che ?
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyakhandrikA TIkA za0 10 u0 3 0 1 devasvarUpanirUpaNam OM pRcchati -' se bhaMte! kiM putri vimohettA, pacchA vizvaejjA puni ' vIivaettA pacchA vimohejjA ? ' he bhadanta / sa samarddhikaH kiM pUrva - prathamaM, vimo meM hama - tpAdya, pazcAt tadanantaraM vyativrajet ? vyatikrAmet ? kiMvA pUrva prathamaM vyatitrajya - vyatikramya, pazcAt tadanantaraM vimohayet ? ' bhagavAnAha - ' goyamA ! putra vimohettA pacchA vIivaejjA, No purvitra vIivaittA pacchA vimohejjA ' he gautama ! pUrva prathamaM vimohya mahikAdyandhakArakaraNena mohamutpAdya, pazcAt vyativrajet vyatikrAmet, no pUrvaM vyatitrajya vyatikramya, pazcAd vimohayet / gautamaH pRcchati - 'mahiDDinemeM samartha nahIM ho sakatA hai vaha to use moha utpanna karake hI usake aratatase hokara nikala sakane meM samartha hotA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-' se bhaMte! kiM puvvi vimohittA pacchA vIhavaejjA, pucci vIvaettA pacchA vimo hejjA' he bhadanta / pahilA samarddhika deva dUsare samaddhika devakI vimohita karake niklane meM samartha hotA hai, so isa para hameM yaha zaMkA hotI hai ki kyA vaha use pahile mohita kara detA hai taba usake bIcoMbIca se nikalatA hai yA pahile nikala jAtA hai, bAda meM use mohita karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'puvi vimohettA pacchA vIhavaejA, jo puci vIivahantA pacchA vimohejA' vaha samarddhika deva dUsare samaddhika devako pahile se hI vimohita karake. arthAt sahikAdi ke aMdhakAra karane se moha utpanna karAke pazcAt usake bIcoMbIca se hokara nikala jAtA hai| aisA bhaDAvIra alun| uttara-" goyamA !" he gautama! " vimohettA pabhU, No avimohettA pabhU " 5 samaddhi deva jI mahaddhi devamAM bhoI utpanna karyAM vinA tenI vacce thaIne javAne samatha hAtA nathI, paraMtu tene vime hita karIne ja tenI vacce thaIne nIkaLavAne samartha hAya che. gautama svAmInI prazna - " se bhate / kiM puvvi vimohittA pacchA viivaejjA, pucci vIravaettA pacchA vimohejjA 1 " he bhagavana ! je pahele samaddhika dhruva khIjA samadhdhika devane vimAhita karIne tenI vaccethI nIkaLavAne samartha bane che, te zu te pahelAM tene vimeAhita karI nAkhIne tyAra bAda tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che, ke pahelAM tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che anetyAra khAda tene vimAhita kare che? bhahAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! " he gautama! " pudhi trimohettA pacchA ijjA, No putra vIvaittA pacchA vimohejjA " te samaddhi deva mIla samaddhika devane mAhita karIne eTale ke dhumasanA adhakAra dvArA pahelAM tene vimAhita kare che ane tyArakhAda tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che. pahelAM
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ GE bhagavatIstre eNaM bhaMte ! deMve appaDriyassa devassa majjamajjeNaM vIivaejjA ? ' he bhadanta ! maharddhikaH khalu devaH alpaddhi kasya devasya madhyamadhyena madhyabhAgena vyativrajet ? vyatikrAmet ganchan ki ? bhagavAnAha-'haMtA, vIivaejjA? he gautama ! hanta, satyam mahaddhikaH khalu devaH alparddhikasya devasya madhyamadhyena vyativrajet vyatikrAmet / gautamaH pRcchati-'se NaM bhaMte ! kiM vimohittA pabhU, avimohittA pabhU?' he bhadanta ! sa khalu mahaddhiko devaH kim alpaddhikaM devaM vimohya-mihikAyandhakArakaraNena mohamutpAdya, vyatibrajituM prabhuH samarthaH ? ki vA avimohya mohamanutpAdha vyatibajituM prabhuH samarthoM bhavati ? bhagavAnAha- goyamA ! vimohettA vi pabhU, avimohettA vi pabhU' he gautama ! mahaddhiko devaH alpadikaM devaM vimohyApi mohanahIM hai ki pahile nikala jAve aura bAdameM vaha use mohita kre|| ___ aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'mahiDie NaM bhaMte / deve appaDDiyasta devassa majjha majjheNa vIibaejjA' he bhadantI jo deva mahaddhika hotA hai vaha alpardhika deva ke bIcoMbIcase hokara nikala sakatA hai kyo ? isake uttara prabhu kahate haiM-'haMtA, vIivaejjA' hAM, gautama nikala sakatA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'se Na bhaMte ! kiM vimohettA pabhU, avimohettA pabhU' he bhadanta ! vaha mahaddhika deva jo alpaddhika deva ke bIcoMbIcale hokara nikala sakatA hai so kyA vaha use pahile mahikAdi ke aMdhakAra karane se vimohita kara detA hai taba nikalatA hai, yA pahile usake bIcameM se hokara nikala jAtA hai vAdameM vaha use vimohita kara detA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM'goyamA! vimohettA vi pabhU, avimohettA vi pabhU' he gaiAtama! vaha nIkaLI jAya ane tyAra bAda tene vihita kare, evuM banatuM nathI kahevAnuM tAtparya e che ke pahelAM tene vimohita karavAmAM Ave che ane tyAra bAda ja tenI vacce thaIne nIkaLI zake che. gautama svAbhAnA prazna-"mahaDhie NaM bhaMte ! deve appaiDhiyassa devassa majjha majjheNaM vIivaenA" 8 sapana! adhira dvivANa haizu. 15 ddhivAra devanI vacce thaIne nIkaLI zake che khare? bhAvI2 prbhune| utta2-"hatA, vIivaejjA" 7, gautama ! nIjI zacha. gautama svAbhAnI prazna-" se Na bhate ! ki vimohittA pabhU, avimohettA pabhU 1" mAvan ! zuta bhaddhi te sapaddhi huvana vimoDita zana (mehikadine aMdhakAra karIne tenA dvArA tene vimohita karIne) tenI vacce thaIne nIkaLI zake che, ke tene vihita karyA vinA tenI vacce thaIne nIkaLI zake che?
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 79. mutpAdyApi vyatibrajituM prabhuH samarthoM bhavati, athaca avimohyApi mohamanutpAdyApi vyatibajituM prabhuH samarthoM bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati-' se NaM bhaMte ! ki puci vimohettA, pacchA vIibaijjA, puci cIicahattA pacchA vimohejjA ? ' he bhadanta ! sa khalu mahardiko devaH kim alpaddhikaM devaM pUrva prathamaM vimohya-mohamutpAdya, pazcAt vyativrajet ? vyatikramet ? kiMvA pUrva prathamaM vyatibajya-vyati kramya pazcAt vimohayet ? mohamutpAdayet ? bhagavAnAha-' goyamA! puci vA vimohettA, pacchA vIivaejjA, puliM vIivaittA pacchA vimohejjA' he gautama ! pUrva vA vimohya, pazcAt vyativrajet-vyatikrAmet, pUrva vA maharddhika deva usa alpaddhika deva ko vimohita karake bhI nikala sakatA hai aura nahIM vimohita karake bhI usake bIcoMbIcase hokara nikala sakatA hai| isa para gautama prabhu se aisA pUchate haiM-se Na bhaMte! kiM pubdhi vimohettA, pacchA vIivaijjA, puci vIhavaittA pacchA vimohejjA' he bhadanta ! vaha mahaddhika deva usa alpardhika deva ko pahile se hI moha utpanna kara detA hai. phira bAdameM nikalatA hai, yA pahile vaha usake bIca meM se hokara jAtA hai-bAdameM use moha utpanna kara detA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-'goyamA! pucciA vA vimohettA, pacchA vIivaejjA, puci vIivaettA pacchA vimohejjA' vaha maharddhika deva alpaRddhi vAle deva ko pahile bhI vimorita kara sakatA hai aura bAda meM jA sakatA hai aura pahile vaha usake bIcoMbIca se hokara mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA ! vimohettA vi pabhU , avimohettA vi pabhU" hai gItamA te mahA sadvivANI heva te mApA hepana vihita karIne paNa tenI vacce thaIne nIkaLI zake che ane tene vimohita karyA vinA paNa tenI vacce thaIne nIkaLI zake che . gautama svAmI prazna-" se NaM bhate ! kiM pubbi bimohettA pacchA vIivaijjA, pubbi viivaittA pacchA vimohejjA ? " hai bhagavan ? te maddhi deva zuM te alpaddhika devane pahelAM vimohita karIne tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che, ke pahelAM te tenI vaccethI nIkaLI jAya che ane tyAra bAda tene vihita karI nAkhe che ? maDAvIra prbhune| uttara- 'goyamA !" gautama! "pubivA, vimohettA, pacchA vIivaejjA, puvi vIivaettA pacchA vimohejjA" te pAta bhanne zata zakya bane che te mahaddhika deva pahelAM tene vihita karIne tyAra bAda tenI vacce thaIne cAlyA jAya che, evuM paNa banI zake che. ane ane pahelAM tenI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre vyativrajya-vyatikramya, pazcAt vimohayet , ubhayamapi saMbhavatItyarthaH / gautamaH pRcchati- appaDie NaM bhaMte ! asurakumAre sahaDiyarasa asurakumArassa majjamajjeNaM vIivaejjA ? he bhadanta ! alpaddhikaH khalu asurakumAro mahardikasya asurakumArasya madhyamadhyena madhyabhAgena kiM vyativrajet ? vyatikrAmet ? bhagarAnAha-'No iNaTe samaDhe' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH naitatsaMbhavati, 'evaM asurakumAre vi tinni AlAvagA bhANiyabA jahA ohieNa deveNaM bhaNiyA' evaM rItyA asurakumAre'pi traya: AlApakAH bhaNitavyAH vaktavyAH, yathA audhikenasAmAnyena devena trayaH AlApakAH bhaNitAH uktAH, tatra alpaddhikamahaddhikayo. reyaH 1, samakiyodvitIyaH 2, mahardvikAlpakiyo stRtIyaH ityevaM trayaH AlA. nikala sakatA hai aura bAda meM use mohita kara sakatA hai| isa taraha se donoM bAteM bhI saMbhavita ho sakatI haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'appaDie NaM bhale ! asturakumAre mahaDiyassa asurakumArassa majjhamajheNaM vIivaejjA' he bhadanta ! jo asurakumAra deva alpaRddhi vAlA hotA hai vaha kyA apane se bar3I RddhivAle asurakumAra deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ko iNaDe sama?' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / 'evaM asurakumAre vi tinni AlAvagA bhANiyanvA, jahA ohieNa deveNaM bhaNiyA' isa taraha asurakumAra meM bhI tIna AlApaka kahanA cAhiye, jaise sAmAnyadeva ke sAtha tIna AlApaka kahe gaye haiN| alpaddhika maharddhika kA pahilA, donoM samaddhikoM kA dUsarA, aura mahaddhika alparddhika vacce thaIne pasAra thaI jAya che ane tyAra bAda tene vihita kare che. evuM paNa saMbhavI zake che. A rIte bane vAta ahIM saMbhavita hoI zake che. gautama svAbhAnA prazna-"appaDhipaNaM bhate ! asurakumAre mahi Dhiyassa asurakumArassa majjhamajheNaM vIiejjA ?" lagavan ! ma ddhivA me asurakumAra deva zuM adhikaRddhivALA asurakumAra devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharo? ___mahAvIra prasuna utta2-"NI iNaDhe samaThe" u gautama ! me pAta salavI zatI nathI. "eva asurakumAre vi tinni AlAvagA bhANiyavvA jahA ohieNaM deveNa bhaNiyA "2vI zata sAmAnya panI sAthe 3 sAtApa 4aa che, eja pramANe asurakumAranI sAthe paNa traNa AlApake kahevA joIe- alpaddhika ane mahardikane pahele AlApaka te upara ApavAmAM AvyuM che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1070 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam pakA avase yAH 'evaM jAva thaNiyakumArANaM' evaM pUrvoktarItyA yAvat-suvarNa: kumArAdArabhya stanitakumAraparyantAnAmapi trayastrayaH AlApakA vaktavyAH, 'vANamaMtarajoisiyavemANie NaM evaM ceva' tathA vAnavyantara-jyotiSikavaimAnikenApi evameva pUrvoktarItyA trayastrayaH AlApakA vktvyaaH| gautamaH pRcchati-'appaTTieNaM bhaMte ! deve mahiDDiyAe devIe majjhaM majjheNaM vIivaijjA ?" he bhadanta ! alpardikaH khalu devo maharTikAyA devyAH madhyamadhyena madhyabhAgena kiM vyativrajet ? vyatikrAmet ? bhagavAnAha-'No iNahe samaheM' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, naitat saMbhavati / gautamaH pRcchati-samaDieNaM bhaMte ! deve samaDriyAe devIe majjhaM majjheNaM vIiva ejjA?' he bhadanta ! samarddhikaH khalu devaH samainakA tIsarA isa taraha se ye tIna AlApaka haiN| 'evaM jAva thaNiyakumArANa' isI taraha se suvarNakumAra se lekara stanitakumAra taka ke bhavanapati devoM ke 3-3 olApaka kahanA cAhiye / 'vANamaMtara joisiya vemANieNaM evaM ceva' vAnavyantara, jyotiSika, evaM vaimAnika ina devoM ke bhI isI taraha se 3-3 AlApaka hote haiM aisA jAnanA caahiye| agha gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'appaDieNa bhaMte ! deve mahir3iyAe devIe majjhamajjheNa vIhavaejjA' he bhadanta ! jo alpaddhika deva hai vaha mahaddhika devI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'NA iNasamaDhe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai| aba gautama svAmI prabhu se aisA dvitIya AlA paka pUchate haiM kI-'samaDieNa bhaMte ! deveM samajhiyAe devIe majjha. majjheNa vIivaejjA' he bhadanta ! jo samaddhika-samAna Rddhi jisakI bane samAnaaddhivALA asurakumArane bIje AlApaka, ane mahaddhika tathA addhika asurakumArane trIjo AlApaka samajavo. A rIte asurakumAra viSayaka mAsApaDe samA . "eca jAva thaNiyakumArANaM' se pramANe suvarNa bhArathI laIne nitakumAra paryantanA pratyeka bhavanapati devanA traNatraNa AlApake samasaa. "vANamatarajoisiyavemANieNaM eva ceva" kA prabhArI vAnavyanta2, jyotirSika ane vimAnika devAnA paNa traNatraNa AlApake samajavA. gautama svAbhAna prazna-appaDhie NaM bhaMte ! deve mahaDhiyAe devIe majhe manjheNaM vIivaejjA?" lagavan ! 285 ddhavANe he zubhaddhiA devInI vacce thaIne nIkaLI zake che kharo? bhaDAvIra prasutti2 "No iNaThe samajhe" gItamA pAta salavI zatI nathI. gautama svAmInA prazna-" samaDhieNa bhate ! deve samaDDhieNaM devIe majjha majjheNa vIivaejA ?" sAran / ma5 RddhivAnA he zu mahARddhivANI devInI vacce thaIne nIkaLI zake che kharo ? bha0 11
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 bhagavatIsutre rddhikAyAH devyAH madhyamadhyena vyatitrajet ? vyatikrAmet ? bhagavAnAha evaM taheva deveNaya, devIya daMDao bhANiyantro jAva vemANiyAe' evaM pUrvoktarItyA, tathaiva pUrvavadeva devena ca devyA ca daNDako bhaNitavyo yAvat asurakumArAdi vaimAnikyA, tathAca samarddhiko devaH samarddhikAyAH devyAH madhyamadhyena vyatitrajituM na samarthaH, ityAdirItyA sarveSAm asurakumArAdivaimAnikAntAnAm alpardika- mahardikayorekaH samarddhikayoranyaH, maharddhikAlparddhi kayoraparaH ityevaM trayaH AlApakA vaktavyAH / evameva asurakumArAdibhiH asurakumArI prabhRtInAM trayastrayaH AlApakA hai aiso deva hai vaha apanI jaisI RddhivAlI devI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' evaM taheva deveNa ya devIe ya daMDao bhANivvA, jAva vaimANiyAe' he gautama! jaisA pahile kahA gayA hai ki samaddhika deva samarddhika deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai, yadi nikalatA hai to vaha usakI asAvadhAnatA meM hI nikalatA hai ityAdi saba kathana yahAM para bhI samaddhika deva aura samaddhika devI ke sAtha lagA lenA cAhiye -tathA-samarddhi ka deva samaddhika devI ke bIcoMbIca se hokara nahIM nikala sakatA haiityAdi rIti se samasta asurakumArAdi vaimAnikAnta devoM meM alpamahaddhika kA eka, donoM samaddhikoM kA dUsarA, tathA maharddhika aura apaddhikoM kA tIsarA isa prakArake ye tIna AlApaka kahanA cAhiye. isI taraha se asurakumAra AdikoM ke sAtha asurakumArI mahAvIra prabhunA uttara-ddha eva taddeva deveNa ya devIe ya daDao bhANiyantro jAva vemANiyAe " he gautama! prema sAgaNa havAmAM manyuche samaddhi dhruva bIjA samaddhika devanI vacce thaIne nIkaLI zakatA nathI, ane jo nIkaLe che teA tenI asAvadhAnatAnA lAbha laIne ja nIkaLe che, eja pramANe samaddhika deva ane samaddhika devInu kathana paNu samajavu'. eTale ke samaddhika deva samaddhika devInI vacce thaIne nIkaLI zakatA nathI, kadAca samaddhika devInI asAva dhAnatAmAM te tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che. A pramANe asurakumArathI laine vaimAnika paryantanA deva devInI sAthe traNa traNa AlApI kahevA joie. jema ke apaddhika asurakumArAdi deva ane mahaddhika asurakumArI AdinA pahelA AlApaka, samaddhika asurakumAdri deva ane samaddhika asurakumArI AdinA khIo AlApaka, ane mahaddhika asurakumArAdi deva ane a5ddhika asurakumArI adine) trIje AlApaka khanaze. A rIte asukumAra AdikAnI sAthe asura
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 0 1 devasvarUpanirUpaNam 83 vaktavyAH, evaMca sAmAnyena devena ekaH 1, evamAlApakatrayopeto deva-devI daNDako vaimAnikAnto'nyaH 2, evameva ca devIdevadaNDako vaimAnikAnta evAparaH 3, evameva ca devpo rdaNDako'nyaH 4, ityevaM catvAra ete daNDakAH avaseyaH / tadeva vizadayannAha - ' apar3iyANaM bhaMte! devI mahiDiyassa devarasa majjhaM majheNaM, evaM esooi daMDao bhANiyantro' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! alparddhikA khalu devI maharddhikasya devasya madhyamadhyena vyatitrajet ? bhagavAnAha - nAyamarthaH evaM rItyA eSo'pi tRtIyo daNDako bhaNitavyaH, 'jAva mahiDDiyAM vaimANiNI AdikoM ke 3-3 AlApaka kahanA cAhiye. isa taraha sAmAnyadeva saMbaMdhI pahilA daMDaka 1, AlApaka trayopeta vaimAnika taka deva devI saMbaMdhI daNDa dUsarA, vaimAnikAnta taka devI deva saMbaMdhI daNDaka tIsarA aura do deviyoM saMbaMdhI daNDaka cauthA isa taraha se ye cAra daNDaka ho jAte haiM / inhIM ko spaSTa rUpa se samajhAne ke liye sUtrakAra praznottara ke * rUpa meM yaha Age kA prakaraNa prAraMbha karate haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - 'apar3iyANaM bhaMte! devI mahiDiyassa devasta majjha - majjheNaM, evaM esovitaiyo daMDao bhANiyavvA' he bhadanta ! jo alpaddhi devI hai vaha mahaddhika deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama! yaha artha samartha nahIM hai / isa rIti se yaha tRtIya daNDaka bhI kahanA cAhiye / 'jIva kumArI AphrikAnA traNatraNa AlApake kahevA joie. A rIte sAmAnya deva saMbadhI pahelu' dauMDaka, devadevI sabadhI khIju' daMDaka, vaimAnika pantanA devI ane deva sa khaMdhI trIjI daDaka ane vaimAnika paryantanI khakhkha devIe sabadhI ceAthuM daMDaka ane che. A rIte cAra daDaka thAya che. have temane vadhAre spaSTa. tAthI samajAvavA mATe sUtrakAra praznottara rUpe pachInA 'DakAnA AlAkA prakaTa kare che-- gautama svAbhIno prazna- " apaDhiNa bhaMte! devI mahiDhiyassa devassa majjhamajjheNa evaM eso vi taio daDao bhANiyavo " he bhagavan ! yaddhi (apaRddhi sapanna ) devI zuM mahaddhika devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharI ? mahAvIra prabhunA uttara-he gautama! e vAta sa'bhavI zakatI nathI A rIte A trIjuM IMDaka paNa kahevuM joie. samaddhika devI ane samaddhi devanA khIjo AlApaka ane mahuddhi ka devI ane apaddhi ka devanA trIjo AlApaka sama javA. sAmAnya DhelanA viSe jevAM praznottara sUtreA ApyAM che evAM ja ahI' paiMNu samajavA. 'jAva mahiDDiyA vaimANiNI appaDiyasya majjha majjheNa vIhavaeNjA " 66 {
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra appaDriyassa majjhaM majjheNaM vIivaejjA?' yAvat-mahaddhikA asurakumArasya madhyamadhyena vyativrajet ? ityAdi rItyA maharddhikasuvarNakumArIprabhRtInAmapi alpaddhikasuvarNakumAraprabhRtibhiH saha tRtIyo daNDako bhaNitavyaH antimamAlApakamAhamaharddhi kA vaimAnikI alpaddhi kasya vaimAnikasya madhyamadhyena kiM vyativrajet vyatikrAmet ? bhagavAnAha-'haMtA vIivaejjA' hanta, satyam , vyativrajet-maharddhikA asurakumArI mabhRti vaimAnikI paryantA devI alpaddhi kasya asurakumAraprabhRtivaimAnikAntasya devasya madhyamadhyena vyatikrAmet , gautamaH pRcchati-' appaDriyANaM bhaMte ! devI mahiDiyAe devIe majjhamajheNaM vIivaejjA' he bhadanta ! alpaddhikA khallu devI maharTikAyAH devyAH madhyamadhyena kiM vyativrajet ? bhagavAnAha-'No iNaDe mahiDiyA vemANiNI appaniyassa vemANiyassa majjhamajjheNa vIivaejjA' yAvat-maharddhika asurakumArI alpardhika asturakumAra ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA ? ityAdi rIti se maharddhika suvarNakumArI AdikoM kA bhI alparddhika suvarNakumAra AdikoM ke sAtha tRtIya daNDaka kahanA caahiye| isakA antima olApaka aisA hai-maharddhika vaimAnikI alpardhika vaimAnika ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, vIivaejjA' hAM, gautama! mahaddhika asurakumArI Adi vaimAnikI paryanta devI alpaddhika asurakumAra Adi vaimAnikAnta deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai| aba gautama svAmI prabhu se pUchate haiM-'appa. DriyANa bhNte| devI mahiDiyAe devIe majjha majjheNa vIivaejjA' 'he bhadanta ! alpaRddhivAlI devI kyA mahARddhivAlI devI ke biicoNeja pramANe alpaddhika asurakumArI ane mahartika asurakumArano, samaddhika asurakumArI ane samaddhika asurakumArane, mahaddhika asuskumArI ane alapaddhika asurakumArane, ema traNa AlApako banaze. eja pramANe svanitakumArI ane svanitakumAra parvatanA bhavanapationA tathA vaimAnika paryantanI devIo ane denA traNatraNa AlApaka bane che. chelle AlApaka-"zuM mahardika vaimAnika devI a5ddhika vimAnika devanI vacce thaIne nIkaLI zake che?" uttara -"DA, gautama vumanI za? che." .. gItamasvAmInA prazna-" appabhUDhiyANa bhaMte ! devI mahiDhiyAe devIe majhamajheNa vIivaejjA! lApana ! madvipANI havIzu mahAddhivAjI vAnI pathya yana nIjI za cha ? bhaDAvIra prasutI utta2-" No iNaThe samaThe"
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za0 10 u0 3 0 1 devasvarUyanirUpaNam 15 samaTTe' nAyamarthaH samarthaH, 'evaM samaDiyA devI samaDiyAe dezae taheva' evaM pUrvoktarItyA samarddhikA devI samaddhikAyA devyAH madhyamadhyena kiM vyativrajet ? tathaiva-nAyamarthaH samarthaH, 'mahiDriyA vi devI appaDriyAe devIe taheva' tathA mahaddhikA'pi devI alpaddhikAyA devyAH madhyamadhyena tathaiva vyativrajet , ' evaM ekkeke tinni tinni AlAvagA bhANiyavvA, jAva mahir3iyANaM bhaMte ! vemANiNI appaDiyAe vemANiNIra majjamajjeNaM vIivaejjA ?' evaM rItyA ekaikasmin trayastrayaH AlApakA bhaNitavyA vaktavyAH, yAvat-mahadvikA khalu asurakumArI alpaddhikAyA asurakumAryAH madhyamadhyena kiM vyativrajem ? evameva mahiddhikA suvaNakumArI prabhRtiH alpadikAyAH suvarNakumArIprabhRteH madhyamadhyena kiM vyativrajet ? yIca se hokara nikala sakatI hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-No iNa? samaTe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai| 'evaM samar3iyAe devIe taheva' isI taraha se aisA bhI samajhanA cAhiye ki samaddhika devI samaddhika devI ke bIcoMbIca se hokara nahIM nikala sakatI hai| "mahiDDiyA vi devI appaDiyAe devIe taheva' parantu jo mahaddhika devI hai vaha alpadika devI ke bIcoMbIca se hokara avazya nikala sakatI hai| 'evaM ekeke tini tinni AlAvagA bhANiyavvA, jAMca mahiDiyANa bhaMte / vemANiNI appaDiyAe vemANiNIe majjhamajjheNa vIivaejjA' isa rIti se eka eka meM tIna tIna AlApaka kahanA caahiye| yAvata maharddhika asurakumArI alparddhika asurakumArI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI haiM kyA ? isI taraha se maharddhika suvarNakumArI Adi deviyAM alpaddhika suvarNakumArI Adi deviyoM ke bIcoMbIca se hokara gItamA savI pAta salavI zatI nathI. " evaM samaiDhiyAe devIe taheva" eja pramANe samaddhika devI samaddhika devInI vacce thaIne nIkaLI zakatI nathI - 4Aya tenI asAvadhAnatA ya ta ta tanI 12yethI nIjI cha. " mahi'iDhiyA vi devI appaDhiyAe 'devIe taheva" 52-tu mahAsaddhivAjI pAnI 12ye una avazya nIjI za che " eva ekake tinni tinni AlAvagA bhANiyavvA -jAva mahi DhiyANa bhate ! vemANiNI appaDDhiyAe vemANiNIe majjhamajheNaM vIi. paenjA" mA zata masu24mArIyA vaimAni hevI paya-tanI devImA viSetra traNa AlApake samajavA. jema ke pahele AlApaka a5ddhika asurakumArI Adi devI mahaddhika asurakumArI Adi viSe samaje. bIjo AlApaka bane samaddhika asurakumArI Adi devIo viSe ane trIje maharthika asurakumArI
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatI tadantimAlApakamAha-mahaddhikA khalu bhadanta ! vaimAnikI alpaddhikAyAH vaimAnikyAH madhyamadhyena kiM vyativrajet ? bhagavAnAha-'haMtA, bIibaejjA' he gautama ! hanta satyam , vyativrajet mahardvikAdevI prabhRtiH alpardhikA devI prabhRteH madhyamadhyena vyatikrAmet iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-sA bhaMte ! kiM vimohettA pabhU, taheva jAva puddhi vA bIibaIttA pacchA vimohejjA, ee cattAri daMDagA' he bhadanta ! sA maharddhi kA devI mabhRtiH kim alpaddhi kA devIprabhRti vimohya midiyAdhandhakArakaraNena mohamohamutyAdha tAM pazyantImeva vyatikramituM prabhuH samarthA bhavati ? 1 kiMvA tathaiva yAvat tAm avimohya-mohamanutpAdyaiva vyatikramituM prabhuH samarthA bhavati ? 2 bhagavAnAha-he gautama ! vimohyApi prabhuH, avimohyApi prabhuH, evaM mahaddhi kAdevI nikala sakatI haiM kyA ? isakA antima AlApaka aisA hai-mahardika vaimAnikI devI alpadikA vaimAnikI devI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA ? ina saba praznoM ke uttara meM prabhu kahate haiM 'haMtA, vIvaejjA' hAM, gautama jo mahaddhika deviyAM haiM ve saba alpardika deviyoM ke vIcoMbIca se hokara nikala sakatI haiN| cAhe ve asturakumAra saMbaMdhinI ho, cAhe vaimAnika saMbaMdhInI ho| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'so bhaMte ! ki vimohittA pabhU' he bhadanta ! asurakumAra se lekara vaimAnika paryanta kI samarddhika devI asurakumAra se lekara vaimAnika paryanta kI alpadika devo ko mahikAdi (dhUara) ke aMdhakAra ke karane se vimohita karake usake dekhate 2 usake bIcoMbIca se hokara nikala jAtI hai ? yA pahile vaha usake bIcoM bIca se hokara nikala jAtI hai aura bAdameM vaha use mohita kara detI hai ? isake uttara meM prabhu kahate Adi devI ane alpaddhika asurakumArI Adi devI viSe samajavo che vimAnika devIo viSe AlApaka A prama Ne samaja-"zuM mahartika vaimAnika devI alpaddhika vimAnika devInI vacce thaIne jaI zake che kharI ?" mahAvIra prsune| uttara-" hatA, goyamA! vIivaejjA" , gautama! mahaddhika vaimAnika devI alpaddhika vaimAnika devInI vacce thaIne nIkaLI zake che. gautama svAmInA prazna-" sA bhaMte! ki vimAhitA pabhU?" lasan ! asurakumArathI laIne vaimAnika paryAnI mahaddhika devI, zuM asurakumArathI laIne vaimAnika paryantanI devIne dhumasanA aMdhakAra Adi dvArA vihita karIne tene dekhatAM ja tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che. ke vimohita karyA vinA tenI vaccethI nIkaLI jAya che?
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 87 prabhRtiH alpaddhikA devI mabhRrti pUrvaM vimohA pazcAt vyativrajet 3 pUrvaM vA vyatitrajya pazcAt vimohaye 4 ete catvAro daNDakAH pUrvoktarItyA avaseyAH itibhAvaH ||suu0 1 // haiM- 'taheva jAva putri vA bIivaejjA pacchA vimohittA' he gautama ! vaha pahale use vimohita nahIM karake bhI usake bIcoMbIca se hokara nikala jAtI hai aura pahile vaha use vimohita kara detI hai aura bAda meM nikala jAtI hai isa prakAra donoM taraha se vaha usake bIca se hokara nikala jAtI hai / 'ee cattAri daMDagA' isa taraha se yahAM ye cAra daNDaka haiM / arthAt maharddhika devI alparddhika devI ke bIca se hokara nikala jAtI hai yaha prathama daNDaka hai. vaha use moha meM DAlakara usake bIca se hokara nikalatI hai yA vinA moha meM DAle usake bIca se hokara nikalatI hai ? isakA uttararUpa dvitIya daNDaka hai. arthAt vaha use moha meM DAlakara bhI nikala jAtI hai aura binA moha meM DAle bhI nikala jAtI hai 2 yadi vaha use moha meM DAlakara nikala jAtI hai to kyA vaha nikalane ke pahile use moha meM DAlatI hai ? yA nikalane ke bAda use moha meM DAlatI hai ? isake uttararUpa do daNDaka hai arthAt vaha alparddhika ko < bhaDAvIra prbhune| uttara- " taddeva jAva puvva vA vIhavaejjA pacchA vimAddittA" ahI' paNa pUrvokta uttarA ja grahaNa karavA joie jema ke . . he gautama ! te tene vime hita karIne paNa tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ane vimAhita karyA vinA paNa nIkaLI jAya che. prazna-pahelAM vimAhita kare che ane tyAra khAda tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ke pahelAM tenI vaccethI nIkaLI jAya che ane tyAra bAda vimAhita kare che ? uttara-he gautama ! pahelAM vimAhita karIne paNa nIkaLI zake che ane pahelAM tenI vaccethI nIkaLI jaIne pachI paNu vimAhita kare che. A rIte banne aAre nI4jI rADe che. " ee cattAri daMDagA " mA zete mahI yAra ha35 che pahelu daDaka-mahaDriMka devI apaki devInI vaccethI nIkaLI zake che. khIju daDaka-te tene mAhita karIne tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ke vimAhita karyA vinA nIkaLI jAya che?" A prazna ane vimAhita karIne paNa tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ane vimeAhita karyAM vinA paNa nIkaLI jAya che, " A uttararUpa bIju daDaka samajavu, trIju daDaka-" te tene pahelAM vimeAhita karIne pachI tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ke pahelAM nIkaLI jaIne pachI tene vimAhita kare che. AnA uttara rUpa trIjuM daDuka A pramANe che-- te (2
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 bhagavatIsUtra mUlam-" Asassa NaM bhaMte! dhAvamANasta kiM khu khu tti karei ? goyamA ! Asassa NaM dhAvamANassa hiyavassa ya jagayasla ya aMtarA, esthaNaM kabbaDae nAma vAe saMmucchai, jeNaM Asassa dhAvamANassa khu khu tti karei ||suu02|| __ chAyA-azvasya khalu bhadanta ! dhAvataH kiM 'khu khu' iti kriyate ? gautama ! azvasya khallu dhAvato hRdayasya ca yakRtazca antarA, atra khalu babaTako nAma vAtaH saMmUrcchati, yena azvasya dhAvataH 'khu khu' iti kriyate / / sU0 2 // TIkA-pUrvamuktAyA devakriyAyAH ativismayakArakatvAt vismayakArakatvasambandhAt vismayakArakaM vastvantaraM prarUpayitumAha-' Asassa NaM bhate' ityaadi| 'Asassa NaM bhaMte ! dhAvamANassa ki khu khu tti karei ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! azvasya khalu ghoTakasya, dhAvataH palAyamAnasya kiM kathaM tAvat 'khu khu' pahile vimohita kara detI hai aura bAda meM nikala jAtI hai yaha tRtIya daNDaka hai athavA pahile vaha nikala jAtI hai aura bAda meM use mohita kara detI hai yaha caturtha daNDaka hai // sU0 1 // 'Asassa bhaMte !' ityaadi| TIkArtha-pUrvokta devakriyA ativismayakAraka hai-isa vismayakArakatva ke sambandha se vismayakAraka vastvantara kI prarUpaNA sUtrakAra ne kI hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA haiM-'AsassaNa bhaMte! ghAva. mANassa kiM 'khu khu tti karei' he bhadanta ! daur3atA huA ghor3A khu khu pahelA tene vihita kare che ane tyAra bAda tenI vaccethI nIkaLI jAya che." ane cothuM daMDaka pahelAM nIkaLI jAya che ane tyAra bAda tene vimAhita kare che. A rItane AlApake asurakumAra Adi bhavanapatithI laIne vAtavya. stara, tiSika, ane vaimAnika be deva, deva ane devI, devI ane deva tathA devI devI, viSe paNa samajI levA sUra nA "Asassa Na bhate !" tyAhiM TIkArtha-pUrvokta devAkiyA atizaya vismayakAraka che. e saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAre evI ja vismayakAraka anya vastunI ahIM prarUpaNa karI che. gautama svAmI mahAvIra prabhune so prazna pUche che hai . "Asassa NaM bhate ! dhAvamANassa ki 'khu khu' tti karei ? " 3 sApa ! aashi bhusuvA
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za0 10 u0 3 0 3 bhASAvizeSanirUpaNam 89. iti kriyate bhavati ? azvasya dhAvanakAle 'khu khu ' iti zabdoccAraNe kiM kAraNamiti praznaH, bhagavAnAha - ' goyamA ! Asassa NaM dhAvamANassa hiyayassa ya, jagayassa ya, aMtarA, etthaNaM kavvaDaraNAmaM vAe saMmucchara ' he gautama! azvasya khalu dhAvataH - dhAvanakAle ityarthaH hRdayasya ca yakRtazca dakSiNakukSigatodarAvayavavizepasya, antarA-madhye, atra khalu sthAne karbaTako nAma vAtaH sammUccheti saMmUrcchanAM prApnoti varddhate ityarthaH ' je NaM Asassa dhAvamANassa khu khutti karei' yena kAraNena azvasya dhAvataH 'khu khu' iti zabdaH kriyate // 02 // bhASAvizeSavaktavyatA | mUlam - " aha bhaMte ! AsaislAmo, saislAmo, ciTTislAmo, nisiislAmo, tuyahissAmo, "AmaMtaNi ANavaNI, jAyaNI tahapucchaNI ya paNNavaNI / paccakkhANI bhAsA bhAsA icchAnulomA ya // 1 // abhiggahiyA bhAsA, bhAsA ya abhiggahaMbhi boddhavA / saMsakaraNI bhAsA, bAyaDamavvoyaDA ceva // 2 // " paNNavaNI NaM esAna esA bhAsA mosA ? haMtA, goyamA ! Asa aisA kyoM karatA hai ? isameM kyA kAraNa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'Asassa NaM' dhAvamANassa hiyayassa ya jagayassa ya aMtarA ettha NaM kannar3ae NAmaM vAe saMmuccha' daur3ate hue ghor3e ke hRdaya aura yakRta meM dakSiNakukSigata udarAvayavavizeSa ke bIca karyaTaka nAmakA vAyu baDhatA hai| 'jeNaM' Asassa dhAvamANassa khu khutti kareha' jisase daur3atA huA ghor3A khu khu aisA zabda karatA hai || sU02 // - evA avAja zA kAraNe kare che? bhahAvIra alun| uttara- Asassa NaM dhAvamANassa hiyayarasa ya jagayassa ya atarA ettha NaM kavvaDae NAma vAe samucchai " he gautama! ghoDo kyAre hoto hAya che, tyAre tenA hRdaya ane yakRtamAMthI (zarIramAM peTanI jamaNI bAjue Avelu. aMga--kALaju' ) kaTaka nAmane vAyu nIDaje che, " jeNa Asa hoDato ghodde| "bhu bhu" bhevo zabdo ghAvamANassa 'khu khu' tti karei " te Aye ccAra kare che. !! s 2 | bha0 12
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre islAmo taM caiva jAva na esA bhAsA mosA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte tti // sU0 3 // dasame sae taio uddeso // 10 - 3 // nipetsyAmaH chAyA - atha bhadanta ! AzrayiSyAmaH, zayiSyAmahe, sthAsyAmaH, tvag vartayiSyAmaH, ' AmantraNI, AjJApanI, yAcanI tathA pRcchanIca prajJApanI / pratyAkhyApanI, bhASA, bhASA icchAnulomA ca // 1 // anabhigRhItA bhASA, bhASAca abhigrahe boddhavyA / saMzayakaraNI bhASA, vyAkRtA avyAkRtA caiva // 2 // prajJApanI khalu epA, na epA bhASA mRpA ? hanta, gautama ! AzrayiSyAmastaccaitra yAvat na eSA bhASA mRSA, tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // bhrU0 3 // dazame zatake tRtIya uddezaH // 10- 3 || " TIkA - pUrvaM 'khu khu' iti zabdaH marUpitaH, sa ca bhASArUpo'pi syAditi bhASAvizeSAn bhApaNIyatvena madarzayitumAha- ' aha maMte ' ityAdi, gautamaH pRcchati aha bhaMte! AsaislAmo, sahassAmo, ciTThissAmo nisiissAmo, tuyahissAmo' 'atha' iti praznArthaH, he bhadanta ! vayam AzrayaNIyaM vastu AzrayiSyAmaH, AzayibhASAvizeSavaktavyatA 4 'aha bhaMte / AsaissAmA saissAmA citttthissaame|' ityAdi / TIkArtha - abhI pahile yahAM 'khu khu' isa zabda kI sUtrakAra ne prarUpaNA kI hai| yaha zabda bhASArUpa bhI ho sakatA hai| isaliye bhASaNIya hone se bhASAvizeSoM ko yahA~ prakaTa kiyA jA rahA hai - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'aha bhaMte! AsaissAmo, sahassAmo, ciTThi sAmo, nisiissAmo tuhissAmo' yahAM 'artha' yaha zabda praznArthaka bhASA vizeSa vakatavyatA 66 aha bhate ! AsahasAmo, sahasAmo, ciTThitsAmo " tyAhi TIkA AgalA sUtramAM sUtrakAre e vAtanI prarUpaNA karI ke doDatA ghATA 'khu khu' eveA avAja kema kare che. A "khu khu" zabda bhASArUpa paNa hAI zake che. A sabaMdhane anulakSIne sUtrakAre ahIM bhASAvizeSAnI prarUpaNA karI che A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune eve azna pUche che - " aha bhaMte! AsaislAmo, sahassAmo, ciTThissAmo, nimi sAmo, tuyahissAmo" sahI" aha " yaha paznArtha che. he bhagavan! ame
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prame yandrikA TokA za0 10 u0 3 0 3 bhASAvizeSanirUpaNam 11 pyAmahe vA ? atyantaM zayiSyAmaH zayiSyAmahe, zayanaM kariSyAmaH, sAmAnyena, sthAsyAmaH-UrdhvasthAnena niSetsyAmaH-upavekSyAmaH, tvagvartayiSyAmaH-pArzvaparivattanaM kariSyAmaH, ityAdikA bhASA kiM prajJApanI ucyate ? ityagreNa sambandhaH, evaM jAtIyAnAM bhASAvizepANAM prajJApanItvaM vyaSTamatha bhASAjAtInAM prajJApanItvaM gAthAdvayena pRcchati-'AmaMtaNI' ityAdi / 'AmaMtaNI' AmantraNI he jinadatta! ityAdi vastunaH avidhAyakatvAt aniSedhakatvAcca satyAsatyamizeti bhASAtrayalakSaNarAhityena ca asatyAmRSA vyavahArarUpetyarthaH prajJApanAyA ekAdazatame pade pratipAditA 1, 'ANavaNI' AjJApanI-kartavyavastuni parasya pratikA, yathApustakamAnaya' ityAdikA epAca nirdissttkaarthprvrtktvaaddussttvivkssaasdbhaavaachai| he bhadanta ! hama isa Azraya karane yogya vastu kA AsarA legeathavA khUba soye ge, sAmAnyataH soyeMge, khar3e raheMge, baiTha jAveMge, leTa jAveMge aisI jo yaha bhASA hai seA kyA vaha prajJApanI hai ? aisA Age ke pada ke sAtha sambandha kara lenA caahiye| isa prakArakI bhASA. vizeSoM meM prajJApanItva pUchakara aba gautama bhASA jAtIyoM meM prajJApanItva ina do gAthAoM dvArA pUchate haiM-AmaMtraNI-he jinadatta! isa prakAra se saMvodhana pUrvaka vAlI jAtI bhASA vaha vastukI avidhAyaka aura aniSedhaka hone se satya, asatya aura mizra ina tIna prakAra kI bhASAoM se rahita hotI hai isa kAraNa yaha asatyAmRSA hai- isakA varNana prajJApanA ke gyArahave padameM kiyA gayA hai| AjJApanI-kartavya vastu meM parako pravartana karAne vAlI bhASA-jaise pustaka ko lAo ityAdi, yaha bhASA nirdiSTa kAryameM pravartaka hone ke kAraNa aura aduSTha Azraya karavAne cagya vastuno Azraya laIzu, khUba suzuM, UbhA thaIzuM, besaNuM, paDyA rahIzuM, A prakAranI je bhASA che, te zuM prajJApanI (vAcyArthIne kahenArI) che? A prakArane saMbaMdha AgaLanA sUtrapATha sAthe sama, A prakAranI bhASAomAM prajJApanItva viSayaka prazna pUchIne have gautama svAmI bAra prakAranI bhASAomAM prajJApanI che ke nahI a mA me thAme dvArA pUche cha-(1) bhAbhatrIlASA-"lina. 'da !" AvA saMbodhana pUrvaka belAtI bhASAne AmaMtraNa bhASA kahe che. te vastunI avidhAyaka ane aniSedhaka hovAthI satya, asatya ane mizra A traNa prakAranI bhASAothI rahita hoya che, te kAraNe te asatyAmRSA rUpa hoya che. tenuM varNana prajJApanAsUtranA 11 mAM padamAM karavAmAM AvyuM che. (2) AjJA panI bhASA-"pustaka laI Ave," A rIte kaI kriyA karavAne anyane pravRtta karanArI bhASAne AjJApanI bhASA kahe che. A prakAranI bhASA nirdiSTa
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI asatyAmuSeti 2 / 'jAyaNi' yAcanI-vastuvizeSasya 'dehi' ityevaM mArgaNarUpA yathA 'bhikSAM dehi' ityAdikA 3 / pucchaNI' pracchanI-avijJAtasya saMdigdhasya vADathasya jJApanArtha pRcchArUpA yathAkathametat' ityAdi 4, 'paNNavaNI' prajJApanI-vineyasyopadezadAnarUpA, yathA hiMsApratto'nantaduHkhabhAgI bhavati" ityAdi, yathAvA prANivadhAniyattAH pANino bhave bhave dIrghAyupo nIrogAzca bhavanti, uktaMca"pANivahAo niyattA bhavaMti, dIhAuyA arogAya / / emAI pannavaNI paNNattA vIyarAgehiM // 1 // " iti 5, 'paccakkhANI' pratyAkhyAnI-yAcamAnAya pratiSedhavacanam , maryAdAtiriktaM vastraM pAtraM vA yAcamAnaM ziSyaM gururvadati-" adhikaM vastraM pAtraM vA na dIyate" ityAdivivakSA kA isameM sadbhAva hone ke kAraNa asatyAmRSArUpa hai / yAcanI"do" isa prakAra se kisI vastu vizeSakI yAcanA karanerUpa bhASAjaise-bhikSA do ityAdi, pucchaNI-pracchanI-avijJAta athavA saMdigdha arthako pUchane ke liye prayukta kI gaI bhASA-jaise yaha yAta kaise ? ityAdi 'paNNavaNI' prajJopanI-ziSyajanoMko upadeza denerUpa bhASA-jaise hiMsAmeM pravRtta jIva ananta duHkha kA pAtra hotA hai ityAdi. athavA prANivadha se nivRtta prANI bhava 2 meM dIrgha AyuvAle hote haiM aura nIroga hote haiM Adi hI kahA hai-'pANivahAo' ityaadi| ____ 'paJcakkhANI' pratyAkhyAnI-mAMgane vAle ke prati pratiSedhavacanarUpa bhASA jaise maryAdAtirikta vastra athavA pAtra kI yAcanA karanevAle ziSya kAryamAM pravRtta karanArI hovAthI ane a6 vivakSAno temAM sadUbhAva hevAthI asatyAmRSArUpa ja che yAcanI bhASA-"bhikSA de" ItyAdi yAcanA bhAvayukta bhASAne yAcanI bhASA kahe che. (4) puchaNI bhASA-pracchanI bhASA-avijJAta athavA saMvidha artha pUchavA nimitte je bhASAne upayoga thAya che te bhASAne pucchabhASA kahe che. jemake "A vAta kevI rIte banI zake ?" (5) paNNavaNI-prajJApanI bhASA-ziSyAne 6paheza 135 bhASA hai"hiMsA karanAra jIva anaMta duHkhane pAtra bane che athavA "prANivadhane parityAga karanAra jIva bhavabhavamAM dirghaAyuvALe ane nIrogI bane che." "pANivahAo" tyA sUtra vArA mA aa or vyarata tha che. (E) paJcakkhANI-pratyAbhyAnI bhASA-bhAganArane tema 42 254ApanA mATe je pratiSedhavacanarUpa bhASAne prayoga thAya che, tene pratyAkhyAnI bhASA kahe che. jemake maryAdAthI adhika vastra, pAtra Adi lenAra ziSyane guru A pramANe kahe che-"sAdhuoe adhika vastra ane pAtra rAkhavAM joIe nahI"
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 3 bhASAvizeSanirUpaNam rUpA pratyAkhyAnI bhASA 6, bhASA-icchAnulomAca-pratipAdayitu yA icchA tadanu lomA tadanukUlA icchAnulomA, yathA zubhakArya preritasya "evamastu mamApyabhi'pretametat ityevaM kathanarUpA, yathAvA kazcit kiJcit zubhakAryamArabhamANaH kaJcanapRcchati-'sAdhusevAM karomi kim ?" iti pRcchantaM prati "karotu bhavAn mamApyeta-dabhipretam" iti kathanarUpA, yathAvA kazcid vakti-"sAdhusamIpe dIkSA gRhNAmi" itivadantam "evamastu gRhNAtu dIkSAm" iti kathanarUpA 7 / iti prathama gAthayA proktam athadvitIya gAthayA''ha-anabhigRhItA-aryAnabhigraheNa yA ucyate bhASA, sADitthaDavityAdivat 8, athavA-yatra na pratiniyatArthAvadhAraNaM bhavati sA, se guru aisA kahe ki adhika vastra aura pAtra nahIM liye jAte haiM ityAdi icchAnulomA-pratipAdana karanevAle kI icchA ke anukUla kahI gaI bhASA jaise zubha kArya meM prerita hue se aisA kahanA, hAM aisA hI raho. mujhe bhI yaha iSTa hai athavA zubhakAryako prAraMbha karate hue koI kisI se pUchatA hai-kaho kyA sodhusevA karU~-hAM, karo-mujhe bhI yaha svIkRta haiM / isa prakAra kI vaktA ke anukUla vAlI gaI bhASA icchAnulomA bhASA hai| athavA koI jaba aisA kahe ki maiM sAdhu ke pAsa dIkSA dhAraNa kara lUM tapa usase aisA kahatA hAM, bhAI ! dIkSA dhAraNa kara lo. isa prakAra se prathama gAthA dvArA ye sAta bhASAe~ kahI gaI haiN| dvitIya gAthA dvArA anabhigRhIta Adi bhASAoM ko prakaTa kiyA gayA hai-jo isa prakAra se hai-anabhigRhIta-jo artha grahaNa kiye vinA vAlI jAve vaha bhASA-jaise Distha Davittha Adi kahanA athavA (7IchAnomApratipAdana karanAranI IcchAne anukULa thaI paDe evI bhASA jema ke zubha kArya karavAne pravRtta thayela vyaktine A pramANe kahevuM hA. evuM ja kare, mane paNa te bahuM ISTa lAge che ke zubha kAryanI zarUAta karatI vakhate koI ApaNane A prakArane prazna pUche che ke "sAdhunI sevA karU?" to evo javAba Apavo ke "hA, karo, mane paNa te karavA cogya lAge che" kaI pUche ke dIkSA aMgIkAra karUM?" te kahevuM ke "hA, bhAI jarUra dIkSA aMgIkAra kare A prakAranI vaktAne anukULa evI je bhASA tene IcchAnulemA bhASA kahe che. pahelI gAthA dvArA A sAta prakAranI bhASAmAM prakaTa karavAmAM AvI che. bIjI gAthA dvArA anabhigRhIta Adi bhASAone prakaTa karavAmAM Avela che- (8) manamiDIta bhASA-matha 84aa vinA mAsAtI bhASAmA "Ditha Davitha Adi arthahIna bAlavuM. athavA je bhASAmAM keI cokkasa arthane
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 bhagavatIsUtre yathA-bahuSu kAryepU-pasthiteSu kazcit pRcchati-"kimidAnIM karomi" asyottare " yadrocate tadeva kArya kuru'' ityAdirUpA ca bhASA ca abhigra he boddhavyA-abhigRhIte tyarthaH-arthamabhigRhya yA bhASA ucyate, sA abhigRhItA "idaM vastrapAtrAdikaM dharmopakaraNam" iti / athavA "idamidAnI karttavyam" ityevaM pratiniyatArthatayA kathanarUpA 9 / evam saMzayakaragI mApA-yA'nekArthapratipAdikA sA saMzayakaraNI, yA bhApA anekArthAbhidhAyitayA parasya saMzayamutpAdayati, yathA saindhavazandaH puruSalavaNAvavAcakatayA, harizabdovA viSNupAnarasiMhAkaviMzatyarthavAcakatayA ca saMzayotpAdako bhavati 10 / vyAkRtA-lokaprasiddhazabdArthA yA bhASA ucyate jisa bhASAmeM pratiniyata arthakA avadhAraNa na ho vaha bhASA, jaise aneka kAryoM ke upasthita hone para koI pUchatA hai ki maiM isa samaya kyA karU~ ? isa ke uttara meM aisA kahanA ki jo tumheM rUce vaha karA. ityAdi arthako grahaNa karake jo bhApA vAlI jAve vaha abhigRhIta bhASA hai-jaise ye vastra pAtra Adi dharmake upakaraNa haiN| athavA paha isa samaya karanA cAhiye, yaha isa samaya nahIM karanA cAhiye. isa taraha se pratiniyata artharUpase kathana karanevAlI bhASA abhigRhIta bhASA kahI gaI haiM / saMzayakaraNI-aneka arthoM meM saMzaya utpanna karanevAlI bhASA saMzayakaraNI bhApA aneka arthoM ko kahanevAlI hone ke kAraNa para ko saMzaya utpanna karA detI hai jaise saindhava zabda, azva aura lavaNakA vAcaka hone se, hari zabda viSNu, vAnara, siMha Adi 21 prakAra ke badha na thAya evI bhASAne anabhigRhIthI bhASA kahe che. jema ke aneka kArya 42vAnA hAya tyAre 17 mApane me prazna 42 4 "humatyAre zuM 43" tene je ema kahevAmAM Ave ke "tamane ruce tema kare," te te prakAranI bhASAne anabhigRhIta bhASA kahe che. (9) abhigRhIta-kakasa artha vyakta karatI bhASA jemake- A vastra, pAtra Adi dharmanA upakaraNa che." athavA "atyAre tame Ama kare, atyAre Ama karavuM joIe nahI" A abhigRhIta bhASAnA namunA che. (10) saMzayakaraNI-sazaya utpanna karanArI bhASA. aneka arthone kahenArI hevAthI sAmA mANasanA manamAM zaMkA utpanna karanArI bhASA. jemake sindhava" v4 puruSa, ma mane da65 (bhI) pAya che. "32" za viY, vAnara, siha mAhi 21 mAranA matha 548 4re che mA prA2nA zahAnA prayoga karIne sAmenI vyaktinA dilamAM saMzaya utpanna thAya evI je bhASA bAlavAmAM Ave chete bhASAne saMzayakaraNa bhASA kahe che,
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 3 bhASAvizeSa nirUpaNam sA vyAkRtA, yathA ghaTapaTAdayaH athavA vyAkRtA-prakaTArthI, yathA-ahiMsA sarvakalyANakArINI" ityAdirUpA 11 / avyAkRtA-gambhIrazabdArthA yathA "saMyatasya mahatpApaM pratikramaNakarmaNA" iti| avyaktAkSaramayuktA vA yA bhASA ucyate so avyAkRtA bhavati, yathA mammaNAdi bAlabhASA 12 / evaMrItyA gAthAdvayArthavyAkhyAya upasaMharannAha-prajJApanI khalu eSA-prajJApyate-prakaTIkriyate'rtho'nayA arthoM kA kathaka honese saMzaya kA utpAdaka hotA hai| vyAkRtA-loka prasiddha zabdArthavAlI bhASA jaise-ghaTa paTa Adi rUpa bhASA athavA prakaTa arthavAlI bhASA vyAkRtA-bhASA-jaise-ahiMsA sarva kalyANakArI hai ityAdi / avyAkRtA-gaMbhIrazabdArthavAlI bhASA, jaise "saMyatasya mahatpApaM pratikramaNakarmaNA" yahAM jaya isa prakArakA artha kiyA jAtA hai ki pratikramaNarUpa karma se saMyata ko bar3A bhArI pApa lagatA hai-taba yaha yAta siddhAnta mArga se pratikUla paDatI hai isaliye isa padakA vAstavika artha aisA nahIM hai kintu aura dUsarI taraha se hai isa prakAra vicAra karane para "sva" pada ko madhyamapuruSa ke ekavacana kI kriyA ke rUpa meM aura "saMyata" pada ko sambodhana meM rakha kara isake gaMbhIra arthako nikolA gayA hai| taba phira isa pada kA artha aisA ho jAtA hai ki he saMyaMta! tuma pratikramaNa karma se apane pApakarmako naSTa karo. avyAkRtA bhASA meM usakA artha ekadama nahIM pratIta hotA hai / athavA-avyakta akSaroMvAlI jo bhASo bolI jAtI hai vaha avyAkRtA bhASA hai. jaise bAlakoMkI totalo bhASA. isa prakAra gAthA iyakA artha vyAkhyAta karake . (11) vyAkRtA- prasiddha zahA vANI bhASA, "Da, 1 " athavA prakaTa arthavALI bhASA jema ke "ahiMsA sarvakalyANakArI che." (12) avyA-AlI2 zatArthavAjI bhASA bha "sayatasya maha spApa pratikramaNa karmaNA" mahIne mev| atha 42vAbhA mAva, pratibhA rUgha karma karavAthI saMyatane ghaNuM ja bhAre pApa lAge che,"to te vAta siddhAntanI vi3 sANe che. 515 mADI " sya" pahane bhI puruSa savayananI ThiyAne. rUpe ane "saMta" padane sa bedhana vibhaktimAM vAparIne tenA gUDha arthane A pramANe prakaTa karI zakAya-"he sayata! tuM pratikramaNa karma dvArA tArAM pApa kane naSTa karI nAkha" A prakAranI gUDha artha yukta bhASAne avyAkRtA kahe che. teno artha ekadama nakkI thatuM nathI. athavA avyakta akSarovALI je bhASA belAya che, te bhASAne avyAkRta bhASA kahe che. jema ke bALakanI tetaDI belI,
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUre iti prajJApanI arthAkhyAyikA kiM na epA bhASA mRpA ? pUrvoktA epA bhApA kim asatyA na vartate / iti / praznakarturayamabhimAyaH-yat-'AzrayiSyAmaH' ityAdikA bhASA bhaviSyatkAlaviSayA, sA ca madhye vighnabAdhA saMbhavena visaMvAdinyapi syAt, tathA ekArthaviSayA'pi bahuvacanAntatayoktatvenAyathArthA / tathA AmantraNIprabhRtikA bhASA vidhipratiSedharahitatvena na satyA bhApAvad arthe niyatA kiMtu avyavasthitaiva ityataH kimiyaM bhASA vaktavyA syAt uta na 1 iti| bhagavAnAha-'hatA, goyamA ! upasaMhAra karate sUtrakAra kahate haiM ki yaha bhApA prajJApanI hai- jisase artha prakaTa kiyA jAve-aisI arthAkhyAyikA hai, so isa para gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki kyA yaha pUrvokta bhASA asatyA nahIM hai ? praznakarmAkA bhAva aisA hai ki "Azraya leMge" ityAdi rUpa 'jo bhASA hai vaha bhaviSyatkAla ko viSaya karanevAlI hai| bIca meM vighnabAdhA AnekI saMbhAvanA se yaha visaMvAdinI bhI ho sakatI hai tathA kahanevAlA jaya ise isa rUpa meM kahatA hai taba vaha apane Apake liye eka hone para bhI bahuvacana kA prayoga karake bolatA hai-isa kAraNa ekArtha viSayavAlI hone para bhI bahuvacanAnta rUpa se bolI jAne ke kAraNa yaha ayathArtha hai| tathA AmaMtraNI Adi jo bhASA hai vaha vidhi pratiSedha se rahita hone ke kAraNa satyabhASA kI taraha arthameM niyata nahIM hai-kintu avyava. sthita hI hai-aisI hAlata meM yaha bhASA bolanI cAhiye yA nahIM velinI A pramANe bane gAthAonA arthanuM spaSTIkaraNa karIne have sUtrakAra A sUtrane upasaMhAra karatA kahe che ke A bhASA prajJApanI che-jemAM artha prakaTa karavAmAM Ave evI arthane spaSTa karanArI che. tyAre gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche che ke zuM pUrvokta bhASA asatyA nathI? praznakartAnA prazna pAchaLano bhAva evo che ke "Azraya karIza" ItyAdi rUpa je bhASA che te bhaviSyakALane viSaya karanArI che-bhaviSya kALanI apekSAe temAM kaIka kahevAmAM Avela che. vacce vidha AvI paDavAnI zakyatA hovAthI te visaMvAdinI paNa hoI zake che. tathA te bhASAno prayoga karanAra pitAne mATe jyAre bahuvacanane prayoga kare che tyAre ekArtha viSaya vALI hovA chatAM te bahuvacanAnta rUpe belavAmAM Ave che, te kAraNe te ayathArtha ja che tathA AmaMtraNa Adi je bhASAo che te vidhipratiSedhathI rahita hovAthI satya bhASAnI jema arthamAM niyata nathI paNa avyasthita ja che. A prakAranI paristhiti hovAthI te bhASA bolavI joIe, ke na bolavI joIe--e gautama svAmInA prazna pAchaLano Azaya che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 3 bhASAvizeSanirUpaNam 97 AsahassAmo taM caiva jAva na esA bhAsA mosA' he gautama ! hanta, satyam , 'AzrayiSyAmaH 1, tadeva yAvat zayiSyAmahe sthAsyAmaH, niSetsyAmaH, tvavartayipyAmaH, ityAdikA bhASA prajJApanI khalu epA bodhyA, na epA bhASA mRpA bhavati, tathA ca 'AzrayiSyAmaH' ityadikA bhASA anavadhAraNatvAt vartamAnayogena ityetad vikalpagarbhavAd Atmani gugaicaikArthatve'pi bahuvacanAnumatatvena prajJApanyeva bhavati, tathA AmantraNyAdikApi bhASA vastunovidhi pratiSedhAkArakatve'pi niravadyapuruSArthasAdhakatvAt majJApanyeva bhavatIti bhaavH| ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAhacAhiye. aisA prazna gautama kA hai ? isa prakAra ke isa praznake uttara meM prabhu kahate haiM "haMtA goyamA! AsaissAmo taM ceva jAva na esA bhAsA mosA" he gautama! hama Azraya leMge, yAvat soe~ge, khaDe raheMge, yaiTheMge, leTeMge" ityAdi rUpa jo bhaviSyatkAla viSayaka bhASA hai vaha prajJApanI bhASA hai. yaha bhASA asatya nahIM hai| tathA 'AzrayiSyAma:' ityAdika bhASA vartamAnake yoga ko lekara anavadhAraNa rUpa hai-phira bhI "Azraya le ge" ityAdi rUpa vikalpa garbhavAlI hai. isa kAraNa se tathA gurumeM aura apane meM eka hone para bhI bahuvacanakA prayoga anu. mata mAnA gayA hai-isa kAraNa se yaha bhASA prajJApanI-arthAkhyAyikAapane vAcyArtha ko kahanevAlI hI hai| tathA AmaMtraNI Adi jo bhASA hai vaha yadyapi vastu kA na vidhAna karatI hai aura na usakA pratiSedha karatI hai, phira bhI vaha niravadya-nirdoSa puruSArtha kI sAdhaka hotI haiisa kAraNa vaha bhI prajJApanI hI hai| aba antameM gautama bhagavAn ke maDAvIra prabhunA jata2- 'haMtA, goyamA ! AsaissAmo taM ceva jAva na emA bhAsA mosA" u gItama! ImAzraya 42rIza, sUza, yaza, mesIza, paDyo rahIza" ItyAdi rUpa je bhaviSyakALa viSayaka bhASA che, te prajJApanI bhASA cha. te mApA masatya nathI tathA " AzrayiSyAmaH" tyA bhASA vatabhAnanA cAganI apekSAe navadhAraNarUpa che, chatAM paNa Azraya karIza" ItyAdirUpa vikalpa garbhavALI che. te kAraNe tathA guru athavA pite eka hevA chatAM baha vacanane praga cagya (anumata-svIkArya) mAnela hovAthI te bhASAne prajJApanI -arthAkhyAyikA pitAnA vAgyAthane prakaTa karanArI kahela che. tathA AmaMtriNI Adi je bhASA che te joke vastunuM vidhAna karatI nathI ane tene pratiSedha paDyuM karatI nathI, chatAM paNa te niravadya (nirdoSa) puruSArtha sAdhaka hoya che. tethI te paNa prajJApinI ja che. bha0 13
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 bhagavatI sUtre , " sevaM bhaMte ! sedaM saMte |tti ' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva vartate, de bhadanta ! bhavaduktaM sarvaM satyameva vartate iti // mu0 3 // // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabha-masiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka pravizuddha gadyapadyanyanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApura rAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitA zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya ||tIyodezaH smaaptH|| 103 // vacanoM meM satyatA kA khyApana karate hue kahate haiM- 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba sarvathA hI satya hai / isa prakAra kaha kara gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU03 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRna bhagavatI sUtra " kI priyadarzinI vyAkhyA ke dasaveM zatakakA tRtIya uddezaka samApta // 10-2 // sUtrane ante gautamasvAmI mahAvIra prabhunAM vacaneAne pramANabhUta gaNIne temanA pratye peAtAnI apAra zraddhA vyakta karatAM kahe che~~ 66 (6 seva bhave ! seva bhave ! tti " he bhagavan / ApanI bAta satya che. De bhagavan! Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che." A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vadaNA namaskAra karIne gautama svAmI peAtAne sthAne besI gayA ! sU 3 !! jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 66 'bhagavatIsUtra "nI priyadarzinI vyAkhyAnA dasamA zatakanA trIjo uddezaka samApta 510-2
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA za0 10 u0 4 caturthIdezakasya viSayavivaraNam atha caturthoddezaH prArabhyate dazamazatake caturthIdezakasya saMkSipta viSaya vivaraNala vANijyagrAmavaktavyatA, dUtipalAzanAmaka caityavarNanam, zyAma hastinAmako nagArasya praznaH, camarendrasya trayastriMzaka devavaktavyatA, gAyatriMzaka devAnAM sambandhaH, valIndrasya prAyatriMzaka devavaktavyatA, taddhetuvarNanaM va dharaNendrasya trayastriMzakadeva vaktavyatA, IzAnendrasya trAyastriMzakadevavanyatA, sanatkumArasya trayastriMzaka devavaktavyatA ca / mUlam - " teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vANiyaggAse nAma nayare hotthA, vaNNao, dUtipalAlae beie, sAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMDasainAmaM aNagAre jAva dasaveM zataka ke cauthe uddezakA prAraMbha dazave zataka ke ila caturtha uddezaka kA viSayavivaraNa saMkSepase isa prakAra hai - vANijya grAma vaktavyatA. dUtipalAcA nAmake caitya kA varNana. zyAmahasti nAmake anagAra ke prazna amarendra ke nAzika devoM kI vaktavyatA trAstriMzaka devoM kA sambandha balIndra ke prAyastriMzaka devoM kI vaktavyatA. inake hone meM hetu kathana. dharaNendra ke nAstriMzaka devoM kI vaktavyatA. zakendra ke nAtriMzaka devoM kI vaktavyatA IzAnendra ke trAyatriMzaka devoM kI vaktavyatA sanatkumAra ke nAyastriMzaka devoMkI vaktavyatA / dazamA zatakanA gAthA uddezAne prArabha dazamAM zatakanA ceAthA uddezAmAM pratipAdita viSayanuM sa kSima vivaraNuvANijyagrAmanu vadhu na--tipalAza nAmanA caityanu' varNana-zyAmahasti nAmanA aNugAranA prazno-camarendranA trAyaaizaka devAnI (33 sahAyaka devenI ) vakta catA-trAyasmizaka veAnA sa'ba dha-khalIndranA trAyaspriMzaka devAnI vaktavyanA- zakrendranA trAyazri'zaka devAnI vatavyatA izAnendranA trAyazriMzaka devezanI vakta nyatA--sanakumAranA trAyazri'zaka devAnI vatavyatA,
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 bhagavatIstre ur3a jANU jAva viharai / teNaM kAleNaM, teNaM samaraNaM samaNassa bhagavao mahAvIrasta aMtevAsI sAsahatthI NAsaM aNagAre payaibhadae jahA rohe jAva uDdu jANU jAva viharai / tae NaM se sAmahatthI aNagAre jAyasaDDhe jAva uDhAe uThUttA, jeNeva bhagavaM goyame, teNeva uvAgacchA, uvAgacchittA bhagavaM goyanaM tikkhuto jAva pajjuvAsamANe evaM kyAlo-asthiNaM saMte ! camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIlagA devA ? haMtA, asthi| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-camarassa asuriMdassa asurakumArarapaNo tAyattIlagA devA, tAyattIla sahAyA? evaM khalu sAmahatthI ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, iheba jaMbuddIve dIve bhArahe vAse kAyaMdInAmaM nayarI hotthA, vaNNao, tattha NaM kAyaMdIe nayarIe tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA parivasaMti, aDDA jAva aparibhUyA AbhigayajIvAjIvA, uvaladdha. puNNapAvA jAva viharaMti, tae NaM te tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsayA puSviM uggA uggavihArI saMviggA saMviggavihArI bhavittA, tao pacchA pAsatthA pAsatthavihArI, osannA osannavihArI, kusIlA kusIlavihArI saMsattA sasattavihArI, ahAchaMdA ahAchaMdavihArI, vahUI vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNati pAuNittA, addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUti, jhUsittA tIsaM bhattAI aNasaNAe chedei, chedittA, tasla ThANassa aNAloiyapaDikaMtA kAlamAse kAlaM kiccA, bamarasta asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagadevattAe uvvnnaa| jappabhiI ca NaM bhaMte ! kAyaMdagA tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za010 u04 su01 camarendrAdInAM trAya trizaka nirUpaNam 101 marassa asuriMdara asurakumAraraNNo tAyattIsadevattAe uvavannA, tappabhiI va NaM bhaMte ! evaM vuccai -- camarassa asuriMdasta asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA / tae NaM bhagavaM goyame sAmahatthiNA aNagAreNaM evaM vRtte samANe saMkie, kakhie, vitigicchie, uTTAe uTTei, uTThettA sAmahatthiNA aNagAreNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA, nasaMsittA evaM vayAsI- asthiNaM bhaMte! camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyantIsaM sahAyA ? haMtA, asthi, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai ! evaM taM caiva savvaM bhANiyavvaM jAva tappabhiDaM ca NaM evaM buccai - camarassa asuriMdasta asurakumAraranno tAyattI - sagA devA tAyattIsaM lahAyA ? No iNahe samaTTe, goyamA ! camarasta NaM asuriMdarasa asurakumAraranno tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadheje paNNatte, jaM na kayAi nAsI, na kayAvi na bhavai, Na kayAI Na bhavissaI, jAva nicce avvocchittinayaTTayAe anne cayaMti, anne uvavajjati / asthi NaM bhaMte! balissa vairoyadissa dhairoyaNaraNNo tAyattIsagA devA ? tAyattIsaM sahAyA ? haMtA asthi / se keNaTTe NaM bhaMte! evaM buccai - balissa vairoyadista jAva tAyattIsagA devA ? tAyattIsaM sahAyA ? evaM khalu goyanA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIce dIve bhArahe vAse vibhele NAmaM saMnivese hotthA, vaNNao, tattha NaM bibhele saMnivese jahA camarassa jAva uvavannA / japyabhiI ca NaM bhaMte!
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 bhegavatI tevibhelagA tAyatIsaM sahAyA gAhAvai lamaNovAsagA balissa barovarNidasta vairoyaNaraNo tAyattIsagA devA setaM taM veda jAra nicce abbocchittiNayaTrayAe, anle cayaMti, anne ukavajAMti, asthi maM aMte ! dharaNassa NAgakumAriMdasta nAgakumAraNo tAyattIlagA devA tAyattIsaM sahAyA ? haMtA asthi / se keNaDheNaM jAva tAyattIlagA devA tAyattIsaMsahAyA? goyamA! dharaNasta nAgakumAridasta nAgakumAraraNNo tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadhene paNate, jaMna kayAi nAsI jAva alne cayaMti, anne uvavajjati / evaM bhUpANaMdala vi, evaM jAva mhaaghossl| asthiNaM aMte ! sakkala deviMdasta devarapaNo pucchA, haMtA asthi se keNaTeNaM jAva tAyattIsagA devA? evaM khalu gothamA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse pAlAlae nAmaM sanivese hotthA vaNao, lattha NaM pAlAsae sannivele tAyattIsaM sahAdhA gAhAvaI samaNovAsayA jahA camarasta jAba viharati, tae NaM tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA, puddhiM pi, pacchAvi, uggA, uggavihArI, saMvidhA, saMvigAvihArI bahUI vAsAiM samaNovA lagapariyANaM pAuNittA, mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsei, jhUsittA saTiM bhattAI aNalagAe chedati, cheditA AloiyapaDikaMlA lasAhipattA kAlamAle kAlaM kiccA jAba ubannA, jappabhiI ca NaM bhaMte ! pAlAsigA tAyantIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAlagA, sesaM
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM zAyazikanirUpaNam 103 jahA vamarasla jAba ubavajjati, asthiNaM bhaMte ! isANala evaM jahA sakarata navaraM caMpAe nayarAe jAva ubarannA / jappabhijJa caNaM saMte ! caMpijjA tAyatIsaMsahAyA, lelaM taM ceva jAva anne uvavajjati / asthiNaM bhaMte ! saNakumArasta devidAsa devaraNNo pucchA, haMtA, asthi| se keNaSTeNaM jahA dharaNasta taheva, evaM jAba pANayassa evaM accuyasa acne uvavajjati, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' // sU0 1 // dalamalayagasla cauttho udeso sasatto / chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye vANijaka grAmo nAma nagaram abhavat , varNakaH, dUtipalAzakaM caityam , svAmI samavastaH, yAvat parpata, prati. gatA, tasmin kAle, tasmin sanaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntecAsI indrabhUti ma anagAro yAvat UrdhvajAnuH yAvat viharati, / tasmin kAle, tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antevAsI zyAmahastI nAma anagAraH prakRtibhadrako yathAroho yAvat UdhvajAnuvit viharati / tataH khalu sa zyAmahastInAma anagAro jAtazraddhaH yAvat utthayA utthAya, yatrava bhagavAn gautama statraiva upAgacchati, upAgatya bhagavantaM gautamaM trikRtyo yAvat paryupAsInaH evamavAdIta-santi khalu bhadanta ! camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya sAyantrizakAH devAH trayastriMzat sahAyAH ? hanta, santi, tat ke nArthena bhadanta ! evamucyatecamarasya amarendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? evaM khalu zyAmahastin ! tasmin kAle, tasminsamaye ihaiva jambudvIpe dvIpe bhArate varSe kAkandI nAma nagarI abhavata, varNakaH, tatra khalla kAkanyAM nagaryA trayastriMzata sahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH parivasanti, ADhayA yAvat aparibhUtAH, abhigata jIvAjIvA upalabdhapuNyapApAH, yAvat viharanti, tataH khalu te trayastriMzat sahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH pUrvam ugrAH, upavihAriNaH, saMvignAH, saMvignavihAriNo bhUsvA, tataHpazcAt pArzva sthAH, pAvasthavihAriNaH, abasannAH, avasanavihAriNaH, kuzIlAH, kuzIlavihAriNaH, yathAcchandA, saMsaktA saMsakaviddArI yathAcchandavihAriNo vahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayanti, pAlayitvA, arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUpayanti, jUSitvA, triMzadbhaktAni anazanayA chindanti, chittvA, tasya sthAnasya anAlocitapatikrAntAH kAlamAse kAlaM kRtvA camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH, yat prabhRtica khalla bhadanta !
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 bhagavatIsUtre kAkandakAH trayastriMzat sahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH camarasya asurendrasya asurakkumArarAjasya trAyastriMzaka devatayA upapannAH, tatmabhRti ca khalu bhadanta / eva mucyatecamarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trayastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? ' tataH khalu bhagavAn gautamaH zyAmahastinA anagAreNa evamuktaH san zaGkitaH, kAGkSitaH, vicikitsitaH utthAyA uttiSThate utthAya zyAmaharitanA anagAreNa sArddham yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastatraiva upAgacchati, upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA evamavAdIt - santi khalu bhadanta ! camararaya asurendrasya asurakumArarAjasya trayastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? inta, santi, tat kenArthena madanta / evamucyate ? evaM tadeva sarva bhaNitavyam, yAvat tatprabhRti ca khalu evamucyate camarasya asurendrarUpa anurakumArarAjasya trayastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? nAyamarthaH samarthaH, gautama | camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya trayastriMzakAnAM devAnAm zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam, yat na kadAcit nAsIt na kadApi na bhavati, na kadApi na bhaviSyati yAvat nityam avyucchittinayArthatayA anye vyavanti, anye upapadyante / santi khalu bhadanta ! valeH vairocanendrasya vairocana rAjasya trayastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? inta !, santi, tat kenArthena bhadanta / evamucyate - vale: vairocanendrasya yAvat trayastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH ? evaM khalu gautama ! tasmin kAle tariman samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe vibhelo nAma sannivezo'bhavat, varNakaH, tatra khalu vibhele sanniveze yathA camarasya yAvat upapannAH ? yat prabhRtica khalu bhadanta / te vibhelagAH trayastriMzatsahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH vale: vairocanendrasya vairocanarAjasya trayastriMzakAH devAH zeSa tadeva yAvat nityam abhyucchi cinayArthatayA anye vyavanti, anye upapadyante / santi khalu bhadanta ! dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya trayastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH 9 hanta, santi, tat kenArthena yAvat trayastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? gautama ! dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya trAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM majJaptam, yat na kadApi nAsIt, yAvat anye cyavanti, anye upapadyante, evaM bhUtAnandasyApi evaM yAvat mahAghopasya / santi khalu bhadanta ! zakrasya devendrasya devarAjasya pRcchA, hanta, santi, tatkenArthena yAvat trAyastriMzakAdevAH trayastriMzat sahAyAH 9 evaM khalu gautama ! tasmin kAle, tasmin samaye, va jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe pAlAzako nAma sannivezo'bhavat, varNakaH, tatra khalu pAlAzake sanniveze trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH zramaNopAsakAH
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya candrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNam 105 yayA camarasya yAvat viharanti, tataHkhalu yastriMzat sahAyA gAthApatayaH zramaNo. pAsakA pUrvamapi pazcAdapi ugrAH ugravihAriNaH, saMvignAH, saMvignavihAriNo bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayanti, AtmAnaM jUpayitvA paSTiM bhaktAni anazanayA chindanti, anazanayA cchivA, AlocitapratikAntAH samAdhiprAptAH kAlamAse kAlaM kRtvA yAvat upapannA, yatprabhRtica khalu bhadanta ! pAlAzagAH trayasiMzat sahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAra, zeSa yathA camarasya yAvat upapadyante / santi khalla bhadanta, IzAnasya evaM yathAzakrasya navaraM campAyAM nagaryAM yAvat upapannAH, yat prabhRtica khalu bhadanta ! campAyAH, trayastriMzat sahAyAH, zeSaM tadeva yAvat anye upapadyante / santi khalu bhadanta ! sanatkumArasya devendrasya devarAjasya pRcchA, hanta, santi, tatkenArthena yathA dharaNasya tathaiva evaM yAvat prANatasya, evam acyutasya yAvat anye upapadyante tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 1 // iti dazamazatakasya caturthoddezakaH samAptaH TIkA-tRtIyoddezake devavaktavyatA uktA, atha caturthoddezake'pi devavaktavyatAmeva prakArAntareNa prarUpayitumAha-' teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vANiyaggAme nAmaM nayare hotthA, vaNNao' tasmin kAle, tasmin samaye vANijyagrAmo nAma nagaram AsIda, varNakaH, asya varNanaM campAnagarIvata bodhyam , 'tipalAsae ceie, sAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA' tI devavaktavyatA_ 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| TIkArtha-tRtIya uddezaka meM devavaktavyatA kahI jA cukI hai. isa caturtha uddezaka meM bhI sUtrakAra deva vaktavyatA ko prakArAntara se pratipAdana karane ke liye 'teNa kAlega' ityAdi rUpa se kahate haiM-'teNaM kAleNa teNaM samaeNa vANiyaggAme nAma nayare hotthA, vaNNao' usa kAla aura usa samaya meM vANijyagrAma nAmakA nagara thA. isakA varNana caMpA deva vakatavyatA " teNa kAleNaM teNe samaeNa" tyA TakArya-trIjA udezAmAM deva vakatavyatAnuM pratipAdana karAyuM che. e saMbaMdhane anulakSIna sUtrare mahAyaziza hevizavAnu 4thana 4yu che.-"teNa kAleNaM teNaM samaeNaM " te ANe bhane ta sabhaye "vANiyaggAme nAma nayare, hotyA, vaNNao" vANijyagrAma nAme nagara hatuM. tenuM varNana caMpA nagarInA varNana pramANe samajavuM. bha014
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 106 bhagavatIsa palAzakaM nAma caityam udyAnam AsIt , asya varNanaM pUrNabhadracaityavarNanava bodhyam , svAmI-mahAvIraH prabhuH samavasRtaH yAvat dharmopadezaM zrotuM parpat nirgacchiti, dharmoMpadezaM zrutvA parpat pratigatA / teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa, jeDhe aMtevAsI iMdabhUInAmaM aNagAre jAva ur3a jANa jAva viharai' tasmin kAle, tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUti ma aNagAro yAvat UdhvajAnuH yAvat saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvagan viharati / teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI sAmahatthInAma aNagAre pagaibhadae, jahA rohe jAca uDDajANa jAva viharai' nagarI ke varNana kI taraha se jAnanA cAhiye 'dUtipalAsae cehae' lAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA' usameM dRtipalAza nAmakA udyAna thA. isakA varNana bhI pUrNabhadra udyAna ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye. vahAM mahAvIra prabhu padhAre. yAvat dharmopadeza sunane ke liye paripadAnikalI, vaha dharmopadeza lunakara pIchI apane sthAnapara AgaI. 'teNaM kAleNa teNa samaeNa samaNasa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUI nAma aNagAre jAva uI jANU jAva viharaha' usa kAla meM aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke baDe ziSya indrabhUti nAma ke anagAra the. yAvat ye UrvajAnu the, yAvat saMyama aura tapase apanI AtmA ko bhAvita karate hue rahate the| 'teNa kAleNa teNa samaeNa samaNassa bhagavao mahAvIrarassa aMtevAsI sAmahatthI nApna aNagAre pagabhadde, jahA rohe jAca uDDe jANU jAva viharai' usa kAla aura usa samaya meM "dUtipalAsae ceie" mA ti5mAza nAme yaitya hetu: tenu na 5 bhadra yatyanA vana prabhArI sabhA'. ' sAmI samosade, jAva parisA paDigayA" tyAM mahAvIra prabhu padhAryA. temano dharmopadeza zravaNa karavAne pariSada nIkaLI, vaMdaNA namaskAra zadhApaheza zrava 4zana pariSa4 pAchI 12 teNa kAleNaM teNaM samaeNa samaNassa bhavagao mahAvIrassa jeTe aMtevAsI iMdabhUI nAma aNagAre jAva ur3a jANU jAva viharai" te aNe ma ta samaye zrama lagavAna bha7 vA2nA paTTaziSya chandrabhUti nAmanA aNagAra hatA. temanuM samasta varNana ahIM grahaNa karavuM. "udarvajAnu hutA" mA sUtrAMza paryantanu manA viSanu samasta 4thana "jAva (yAvata) padathI grahaNa karavAnuM kahyuM che. evA te IndrabhUti aNagAra (gautama svAmI) saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA vicaratA hatA. __"veNaM kAleNa teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrasta jeThe atevApI sAmahatthI nAma bhaNagAre pagaibhadde, jahA rohe jAva ur3e jANU jAva viharaha" te
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za010 404 sU0 1 camarendrAdInAM trayastriMzaka nirUpaNam 107 9 " 4 tasmin kAle tasmin samaye, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antevAsI zyAmahastInAma anagAraH prakRtibhadrakaH yathA rohako nAma anagAraH prathamazatakasya SaSThodeza ke pratipAditaH yAvat UrdhvajAnuH yAvat saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / ' tae NaM se sAmahatthI aNagAre jAyasaDDe jAba uThAe uTThettA, jeNeva bhagavaM goyame, teNeva uvAgacchan ' tataH khalu sa zyAmahastI anagArI jAtazraddho yAvat jAtazraddhAdInAmarthaH aupapAtike uttarAddhe gautama - prakaraNe vilokanIyaH utthayA utthAnena utthAya, yatraiva bhagavAn gautamaH AsIta tatra upAgacchati, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM tikkhutto jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI ' -upAzramaNa bhagavAn mahAvIra ke ziSya the. jinakA nAma zyAma hastI anagAra thA ye prakRti se bhadra the. chaThe uddezaka meM pratipAdita rohaka anagAra kI taraha inakA pratyeka vyavahAra thA. yAvat ye UrdhvajAnu the. yAvat saMyama aura tapa se ye apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the. 'taeNa se sAmahatthI aNagAre jAyasaDDhe jAva uDAe uDDettA jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchadda' eka samaya kI bAta hai ki zyAmahastI anagAra apane sthAna se apane Apa UThakara jahAM bhagavAn gautama birAjamAna the. vahAM padhAra gaye. 'jAyasaDDejAva' sUtrastha ina jAtazraddha Adi padoMkA artha aupapAtika sUtra ke uttarArdhameM gautama prakaraNa meM likhA gayA hai so vahAM se dekha lenA cAhiye / 'uvAgacchittA bhagavaM goyama nikkhutto jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI' vahAM para jAkarake unhoMne (C kALe ane te samaye zramaNu bhagavAna mahAvIranA ziSya samudAyamAM eka svAma hastI aNugAra nAme ziSya paNa hatA. tee bhadrika prakRtivALA hatA chaThThA uddezAmAM rAhaka aNugAranA guNNAnu jevu. varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja temanA guNAnu varNana paNa samajavuM. te varNana ahIM ubhaDakAsane (DhI'caNu UMcA rAkhIne ) besIne peta nA AtmAne sayama ane tapathI bhAvita karatA vicaratA hatA " A sUtrapATha panta grahaNa karavuM. taeNa se sAmaitthI aNagAre jAva uTThAe uTThettA jeNeva bhagava goyame teNeva uvAgacchai " me divasa te svAmahastI aNugAra peAtAne sthAnethI petAnI jAte UbhA thayA ane jyAM bhagavAna gautama mirAtA hutA, tyAM gayA. " jAyasaDDhe jAva" yA sUtrabhAM vaparAyela jAtazraddha Adi padonA artha aupapAtika sUtranA uttarA mAM gautama svAmInA prakaraNamAM ApavAmAM Avela che, tA jijJAsu vAcakAe te padonA aya tyAMthI jANI levA. " uvAgacchittA bhagavaM goyamaM tikkhuto jAva pajjuvAsamANe eva bayAsI " tebhave
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 bhagavatIsUtre gatya bhagavantaM gautamam indrabhUtimanagAraM vikRtvaH trivAram yArat AdakSiNa prada. kSiNaM karoti, AdakSiNapradakSiNaM kRtvA zuzrUpamANo namasyan vinayena abhimukha mAJjalipuTaH paryupAsInaH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'asthi NaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ? ' he bhadanta ! indrabhUte ! santi khalla kiM camarasya asurendrasya, amurakumArarAjasya trAyastriMzakAH mantrikalpAH, trayastriMzatparimANAH sahAyAH camarendrasya sAhAyyakAriNaH gurusthAnIyAH? indrabhUti rAi 'haMtA, asthi' he zyAmahastin ! hanta, satyam-camarasya trAyastriMzakAH gurukalpAH trayastriMzatparimANAH santi / zyAma hastI tatrakAraNaM pRcchati'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai camarassa asuriMdassa asurakumAraraNotAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ?' he bhadanta ! indrabhUte ! tat kenArthena evamucyate-camarasya asubhagavAn gautama ko tIna bAra pradakSiNA pUrvaka baDe vinaya ke sAtha donoM hAtha jor3akara namaskAra karate hue unake samakSa baiTha gaye baiThakara unhoMne una gautama indrabhUti se isa prakAra pUchA-'asthi NaM bhaMte! camarassa asuriMdassa, asurakumAraraNNA tAyattIsagA devA tAyatIsaM sahAyA' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja jo camara haiM unake 33 sahAyaka:bhUta deva-trAyastriMzaka deva hote haiM kyA? isake uttara meM indrabhUti ne kahA 'hatA atthi' hAM zyAma hastin hote haiN| 'camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNA tAyattIsagA devA tAyatIsaM sahAyA' camara indra ke ye tetIsa 33 saMkhyA meM gurusthAnIya trAyastriMzakadeva sahAyabhUta hote haiM 'sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaha' he bhadanta ! indrabhUte ! aisA Apa kisa tyAM jaIne traNa vAra pradakSiNA pUrvaka bane hAtha joDIne ghaNuM vinayapUrvaka gautama svAmIne vaMdaNuM namaskAra karyA, ane vaMdaNa namaskAra karIne A pramANe prazna puuchye|-" asthi NaM bhate ! camarassa asuri dassa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA" he bhagavan ! masurendra, msu2maa22|04 yamarane shaaybhUta thanArA evA 33 trAyazcizaka deve che kharAM? gItamasvAbhAnA uttara-"hatA asthi " , zyAmastI ! masurendra yabharanA sahAyaka 33 trAyazika deve che kharAM. zyAmastI bharane prazna-" camarassa asuri dassa asurakumAraraNNo tAyaH tIsagA devA tAyattIsa sahAyA" sagavan ! masurendra, masurabhA22104 yabharanA sahAya 33 prAyaziza he| che, " se keNaTheNaM bhate ! evaM buccai ? " menu
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 109 rendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakAH mantrikalpA: gurukalpAH devAH prayastriMzat parimANAH sahAyAH santIti ? indrabhUti rAha-' evaM khallu sAmahatthI / teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse kAyaMdI nAmaM nayarI hotthA, vaNNao' he zyAmahastin ! evaM khalu nizcayena tasmin kAle, tasmin samaye ihaiva tAvat jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe kAkandI nAma nagarI AsIt , varNakaH, asyAH varNanaM campAnagarI varNanavadeva bodhyam, 'tattha NaM kAyaMdIe nayarIe tAyattIsaMsahAyA gAhAvai samaNobAsagA parivasaMti' tanakhalu kAkanyAM nagaryA trayastriMzata saMkhyakAH sahAyAH sAhAyyakAriNo gAthApatayaH zramaNopasakAH-zrAvakAH, parivasanti, 'aTTA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAvA jAva viharaMti' ADhyA:kAraNa se kahate haiM ? isakA uttara dete hue indrabhUti zyAmahastI anagAra se kahate haiM 'evaM khalu sAmahatthI' he zyAmahastin ! suno maiM tuma se isa bAta ko kahatA hUM jo isa prakAra se hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve mArahevAse kAyaMdI nAma nayarI honthA, vaNNao' usa kAla aura usa samaya meM isI jaMbuddhIpa nAmake dvIpa meM bharatakSetra sthita kAkaMdI nAmakI nagarI thI. isakA varNana caMpAlagarI ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye 'tattha NaM kAyaMdIe nayarIe tAyattIsa sahAyA gohAyaI samAdhAsamA parivasati' usa kAkaMdI nagarI meM tetIsa 33 zramaNApAsaka zrAvaka rahate the. ye Apasa meM itane sahRdaya the ki prati samaya eka dUsare ke sukha duHkha kA dhyAna rakhate the. itanA inakA maitrIbhAva thA. 'aDAjAva aparibhUyA' abhigaya jIvAjIvA, uvlApa zA kAraNe kahe che? kahevAnuM tAtparya e che ke amarendrane sahAyabhUta thanArA 33 trAyastri zake che, evuM zA kAraNe kahe che? gautama svAmIna sapA-" eva khalu sAmahatthI" 7 zyAmastI ? tmaa| mA prazna uttara 32 tamane tamanI pUthA Idhuta samI-" teNa kAleNa teNa samaeNa' iheva javuddIve dIve bhArahe vAse kAyaMdI nAma nayarI hotthA, ghaNNao" te ANe gane te samaya bhUdI nAmanA pana maratakSetramA 4.a nAmanI nagarI hatI tenuM varNana aupapAtika sUtramAM varNavelI caMpAnagarInA varNana prabhArI sabhA "tattha Na kArya dIe nayarIe tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA pariksa ti" hI nagarImA 33 zrabhAsa zrApa 29 tA. temana eka bIjA pratye eTalo badhe prema hato ke teo hamezA eka bIjAnA sukhamAM me mIlane ma4435 yatA utA." aDDA jAva aparibhUyA"to sAmAnya sthitinA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 bhagadhatIsUtra dhaninaH yAvat-dIptAH, ityArabhya bahujanasya itiparyantAnAM vizeSaNAnAmarthaH upAsakadazAGgasUtre prathamAdhyayanatRtIyasUtrasya matkRtAgAradharmasaMjIvanI vyAkhyAyAM vilokanIyaH, bahujanasya janairaparibhUtAH bahujanaparAbhavavarjitAH abhigatajIvAjIvAH jJAtajIvAjIvatattvAH, upalabdhapuNyapApAH yAvat viharanti-tiSThanti / 'tae NaM te tAyattIsaMsahAyA gAhAvaI samaNovAsayA pubdhi uggA, uggavihArI, saMviggA saMviggavihArI bhavittA, to pacchA pAsatthA pAsatthavihArI' tataHkhalu te trayastrizat sahAyA paraspareNa sAhAyyakAriNaH, gAthApatayaH zramaNopAsakAH zrAvakAH, pUrvam-Adau, ugrA:-mAvataH udAttAH, upavihAriNaH udAttAcArAH sadanuSThAnatvAt ddhapuNNa pauvA jAva viharaMti' ye sAmAnya sthiti ke nahIM the, kintu inakI Arthikasthiti bahuta acchI thI ye dhanika the, yAvat koI bhI inakA parAbhava nahIM karatA thA. aise ye prabhAvazAlI the. yahAM 'yAvat' padase anyatra kathita "dIpta se lekara bahujana" taka ke vizeSaNoM kA saMgraha huo hai ina vizeSaNoM kA artha yadi dekhanA hoto upAsaka dazAGga sUtra ke adhyayana 1 Ananda zrAvaka prakaraNameM khUna 3 para jo mere dvArA agAradharmasaMjIvanI nAmakI TIkA likhI gaI hai usameM dekha lenA cAhiye. ye zramaNopAsaka zrAvaka jIva aura ajIva ke svarUpa ke jJAtA the. puNya aura pApa ke marma ko jAnane vAle the. 'taeNate tAyatIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA puci uggA, uggavihArI, saMviggA, saMviggavihArI, bhavittA taopacchApAsatthA pAlathavihArI' isa taraha ye apane jIvana meM pahile to zrAvakapanakI utkRSTa kriyA pAlate the aura na hatAM, paNa temanI Arthika sthiti ghaNuM sArI hatI-teo dhanADhya hatA ane ghainApANI utA. tabhane 52ma 42vAna samatha na tu. "jAva aparibhayA" mA sUtrAMzamA 152rAyedA " jAva (yAvat )" 54thI " HthI sana bahujana" parvatane sUtrapATha grahaNa karavAmAM Avela che. dIpta Adi je vizeSa temanI sAthe vaparAyAM che, tene artha upAsaka dazAMga sUtranA pahelA adhyAyamAM AnaMda zrAvaka viSayaka trIjA sUtra para agAradharmasa avanI nAmanI mArA dvArA samAyaba TamAthI dAMyI al. "abhigayajIvAjIvA, uvaladdhapuNNapAvA jAva viharati" te 33 zrabhAsa gRhasthI va bhane apanA s135ne jANanArA hatA. vaLI teo puNya ane pApanA marmane paNa samajatA hatA. "taeNa te tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA puvvi'uggA, ugga vihAri, savigagA sa vigavihArI, bhavittA tao pacchA pAsasthA, pAsatthavihArI" te parasparane sahAya bhUta thanArA 33 zramapAsaka gRhastho pahelAM zrAvakadharmanuM kaDaka rIte pAlana karatA hatA ane zrAvaka dharmanI utkRSTa
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 01 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNabhU 111 saMvignA:-mokSamApyartha vyagrAH, saMsArabhIravo vA, saMvignavihAriNaH-saMvignavihAraH saMvignAnuSTAnamasti yeSAM te tathAvidhAH bhUtvA, tataH pazcAt-tadanantaram pArzvasthA:-jJAnAdivahivartinaH, pArzvasthavihAriNaH-pArzvasthAnuSThAnakAriNaH, 'osannA, osannavihArI, kusIlA, kusIlavihArI, ahAchaMdA, ahAchaMdavihArI, bahUI vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNaMti' avasannAH iva dhArmAnuSThAnAva parizrAntA isa avasannAH zithilAcAriNaH AlasyAdanuSThAnA samyakkaraNAt , avasannavihAriNaH-zithilAcArAH, kuzIlA:-jJAnAdhAcAravirAdhanAt , kuzIlavihAriNaH-jJAnAdyAcAravirAdhanAt, yathAnchandA:-yathAkathaJcit nAgama paratantratayA chandaH-amimAyo bodho vA pravacanArtheSu yeSAM te yathAcchadAH yathecchAcAriNaH, utkRSTa kriyo meM vicarate the, saMvigna-mokSAbhilASI the, athavA saMsAra bhIrU the, savignavihArI-vairogya dazA meM vicarane vAle the, bAda meM yepAsattha-samyagjJAnAdi se bahirbhUta bana gaye . pAvasthavihArI-pArzva. sthaghihArI ho gaye. 'osannA, osannavihArI, kusIlA kulIlavihArI, ahAchadA, ahAcha davihArI, bahUI vAsaI samaNovAsagapariyAga pAuNaMti' dharmAnuSThAna se thake hue jaise bana gaye-zithilAcAra vAle ho gaye-Alasya se anuSThAna ko yathAvat nahIM karane se avasannavihArI ho gaye, jJAnAdi AcArakI virAdhanA vAle ho gaye, kuzIlavihArI-janmabhara jJAnAdi kI ArAdhanAkI virAdhanA karane vAle bane rahe, zAstramaryAdAkA khyAla nahIM karake apanI icchAke anusAra AcAra vicAra vAle ho gaye aura yathAcchandavihArI-jIvanabhara taka bhI isI kiyAe pALavAmAM ja prayatnazIla rahetA hatA teo savigna -saMsAra bhImAkSAbhilASI hatA, vairAgyadazAmAM vicaratA hatA. paNa kALAntare temanA jIvanamAM parivartana thaI gayuM ane teo pAsatha (samyagra jJAna AdithI vihIna) thaI gayA, pArzvavihArI-anucita anuSThAnakArIth yA, "osannA-osanna vihArI, kusIlA, kusIla-vihArI ahAchadA ahAchada vihArI, bahUI vAsAI samaNovAsApariyAga pAuNa ti"dharmAnuSThAnathI thA yA Deya evA-zithilAcArI thaI gayA, ALasane lIdhe zrAvakanA anuSThAnenuM pAlana nahI karIne avasarjavihArI thaI gayA, jJAnAdi AcAranI virAdhanAvALA thaI gayA kuzIla vihArI thaI gayA eTale ke jJAnAdi ArAdhanA karavAne badale virAdhanA karanArA thaI gayA, zAamaryAdAne khyAla rAkhyA vinA potAnI IchA anusAra AcAravicAra rAkhanArA eTale ke svarachadI banI gayA A rIte temaNe potAnI jiMdagInA bAkInAM varSo vyatIta pharyA.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 bhagavatIsUtre yathAcchandavihAriNaH-AjanmApi svecchAcArAH, vahUni varSANi zramaNopAsakaparyAya zrAvakAcAram pAlayanti, 'pANittA addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUseMti, settA tIsaM bhattAI aNasaNAe chedeti' vahUni varSANi zrAvakaparyAyaM pAlayitvA arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUpayanti-bhAvayanti, jUpayitvA arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAna bhAvayitvA, triMzadbhaktAni anazanatayA chindanti, 'chedetA tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMvA kAlamAse kAlaM kicA, camarassa amariMdassa asurakumAraranno tAyattIsagadevattAe upabannA' triMzadbhaktAni anazanatayA chitvA tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntAH-AlocanapratikramaNarahitAH AlocanA. dikamakRtvaiva kAlamAse maraNasamaye kAlaM kRtvA camarasya asurendrasya asurakumAra. rAjasya trAyastriMzakadevatayA uppnnaaH| zyAmahastI pRcchati-'jappabhiI ca NaM taraha ke svecchAcArI bana gaye. isI sthitimeM inhoMne aneka varSoM taka zramaNopAsaka paryAyakA pAlana kiyA. 'pANittA addhamAsiyAe saMlehaNAe attANa jhUse ti, jhUsittA tIsa bhattAI aNasaNAe chedeti' bAda meM inhoMne isI avasthAmeM arddhamAsikI-15-dina kI saMlekhanA dhAraNa kI aura usameM rahakara 30 tIsa bhaktoMkA anazana dvArA chedana kiyA 'chedettA tasla ThANassa aNAloiyapaDikato kAlapAse kAla kicA camarassa asuriMdasta asurakumAraranno tAyattIsagadevattAe uvavannA' chedana karake marate samaya inhoMne apane usa pApasthAna kI AlocanA pratikramaNa nahIM kiA aura vinA AlocanA pratikramaNa ke ye kAla avasara kAla kara asurendra asturakumArarAja camarake ye saya ke saba trAyastriMzaka devarUpa se utpanna ho gaye, isa prakAra se indrabhUti aneka varSa paryata A rIte zramaNopAsaka paryAyanuM vyatIta karIne temaNe "pAuNittA addhamAsiyAe salehaNAe attANa jhUti, jhUsittA tIsa bhattAI aNasaNAe cheti" santAje mAmAsanA sthaa| dhyA. sthaa| 42 manazana dvArA 30 bhakatonuM chedana karyuM (15 divasa paryata AhArane tyAga karyo) "chedattA tassa ThANassa aNAloiyapaDikatA kAlamAse kAla kiccA camarassa asurariMdassa asurakumAraraNo tAyattIsagadevattAe uvavanno" 5 santANe temaNe te pApasthAnakanI AlocanA karI nahIM ane pratikramaNa paNa karyuM nahIM. AvI sthitimAM kALane avasara AvatA kALa pAmIne teo asarendra, asurakumArarAya camaranA 33 trAyazciMzaka devo rUpe utpanna thayA che. gautamasvAmInI A prakAranI vAta sAMbhaLIne zyAmahastI aNagAre tabhara mA prabhArI prazna pUchayA-" jappabhiI ca Na bhate ! kAyaMdagA tAyattIsa
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNam 113 bhaMte ! kAyaMdagA tAyattIsaMsahAyA gAhAvaI samaNovAsagA camarassa, asuriMdassa, asurakumAraraNNo tAyattIsagadevattAe uvavannA' he bhadanta ! indrabhUte ! yat prabhRti ca khalu kAkandagAH kAkandIvAsinastrayastriMzat saMkhyakAH, sahAyAH paraspareNa sAhAyyakAriNaH gAthApatayaH zramaNopAsakAH camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH 'tappabhiI ca NaM bhaMte ! evaM vuccai-camarasya amuriMdassa amurakumAraranno tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ?' tatmabhRti ca khalu-tadArabhyaica, he bhadanta ! indrabhUte / kimevamucyate-yat camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH? 'tae NaM bhagavaM goyame sAmahatthiNA aNagAreNaM evaM vutte samANe saMkie, saMkhie, vitigicchie uThAe uThei ' tataH khalu bhagavAn gautamaH indrabhUtiH zyAmahastinA anagAreNa evamuktaH kA kathana sunakara zyAmahastI anagArane unase taba aisA pUchA-'jappabhiI pa NaM bhaMte ! kAyaMdagA tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNAvAsagA camarassa asuriMdassa asura kumAraraNNA tAyattIsagadevattAe uvavannA' he bhadanta ! indrabhUte! jisa dina se lekara kAkadInivAsI ve paraspara meM sahAyatA karane vAle 33 zramaNopAsaka zrAvaka asurendra asurakumArarAja dhamara ke trAyastriMzaka devarUpa se utpanna hue haiM 'tappabhiyaM ca NaM bhaMte! evaM vuccai, camarasla asuriMdassa asurakumArarapaNA tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA' usI dinase kyA he bhadanta ! indrabhUte! aisA kahA jAtA hai ki asurendra asurakumArarAja camara ke 33 sahAyaka vAyatriMzaka deva haiM ? 'taeNaM bhagavaM goyame sAmahasthiNA aNagAreNaM evaM ghutte samANe saMkie, kaMkhie, vitinicchie, uTThAe udvei' isa prakAra mahAyA gAhAvaI samaNovAsagA camarasa asuriMdassa asurakumAraraNNo devattAe uvavannA" 8 sapana! indrabhUti m||2 | re hisathI 4 nivAsI te parasparanA sahAyaka 33 zramaNe pAsaka zrAvake asurendra, asurakumArarAya yabharanA trAyajhiM vo 32 pinna thayA che. " tappabhiica Na mate ! evaM vuncai, ghamarassa asuriMdarasa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyatIsa sahAyA" tyArathI ja zuM evuM kahevAya che ke asurendra, asurakumArarAya camaranA sahAyaka 33 trAyazika de che ? kahevAnuM tAtparya e che ke teo tyAM trAyazika devarUpe utpanna thayA pahelAM zuM camarendranA sahAyakArI trAyazcizaka devenuM astir na ? ___"taeNa bhagavaM goyame sAmahatthiNA aNagAreNa eva vutte samANe saMkie, kanie, vitigicchae, uTTAe caDhei " zyAmatI mArane 22 prazna samajAne bha. 15
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 bhagavatI sUtre san zaGkitaH saMzayApannaH, kAGkSitaH - AkAGkSAyuktaH, vicikitsitaH - vicikitsApannaH utthA utthAnena uttiSThate 'uTThAe uDettA sAmahatthiNA aNagAreNa saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgaccha ' utthayA utthAnena utthAya zyAmahastinA anagAreNa sArddha yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIra AsIt tatraivaupAgacchati, 'utrAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMda NamaMsa, vaMdittA, NamaMsittA evaM vayAsI' - upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vandi - tvA namastviA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'asthi bhaMte! camarassa amurridassa asurakumAraraNo tAyattIsagA devA, tAyattIsaM sahAyA ?" he bhadanta ! santi khalu camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakAH gurusthAnIyAH se jaba zyAma hastI anagArane una gautama se kahA taba ve gautama svayaM zaMkAyukta bana gaye, kAMkSAyukta bana gaye, evaM vicikitsAyukta bana gaye aura isa prakAra banakara ve apane Apa UThe aura 'uTThAe uTThettA sAma hatyA aNagAreNa saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchadda' UThakara zyAma hastI anagArake sAtha vahAM gaye jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the / 'uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaha, narmasaha, vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI' vahA~ jAkara unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA kI, namaskAra kiyA, vaMdanA namaskAra karake phira unhoMne unase isa prakAra se pUchA- 'asthiNaM bhaMte camarassa asuriMdarasa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja camara ke kyA 33 sahA gautama svAmI za'kAyukta khanI gayA, kAMkSAyukta banI gayA ane vicikitsAyukta khanI gayA. ( A padonI jamAlI aNugAranA prakaraNamAM spaSTatA karAi cukI che) peAta'nI za'kAnuM nivAraNu karavA mATe mahAvIra prabhu pAse javAnA vicAra karIne tethe| cAtAnI utthAna zaktithI asA thayA. " uTThAe uTThattA sAmahatthiNA aNagAreNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagava mahAvIre teNeva uvAgaccha " tyAMthI uThIne zyAmahastI aNugAranI sAthe tee jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna hatA, tyAM gayA trAgacchattA sama bhagava mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMditA, namasittA evaM vayAsI" tyAM ne tema zrama bhagavAna bhaDAvIrane vadhArI bhane namaskAra karyo. vaMdA namaskAra karIne temaNe temane A pramANe prazna karyo!- " atthiNa bhate / camarassa asuriMdarasa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyatIsa sahAyA ? " 3 lagavan ! zuM masurendra, asurakumAra rAya abharanA sahAya (C
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 yamarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 115 devAH trayastriMzatsahAyAH sAhAyyakAriNaH kim ? bhagavAnAha-'haMtA, atthi' he indrabhUte / hanta, satyam , santi tAvat camarasya trayastriMzat trAyastriMzakAH devAH sahAyAH / indrabhUtiH pRcchati-' se keNaTeNaM bhate / evaM buccai ? evaM taM ceva savvaM bhANiyadhvaM jAva tappabhiI ca NaM evaM vuccai-camarassa, asuridassa, asurakumAraraNo tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ? ' he bhadanta ! tatkenArthena kena kArapaNena tAvat-evamuktarItyA ucyate-eva tadeva sarva bhaNitavyaM vaktavyaM yAvat-yat prabhRti ca khalu kAkandakAH kAkandInagarIvAsinaH trayastriMzat sahAyAH gAyApatayaH, zramaNopAsakAH camarasya asurendrasya, asurakumArarAjasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH, tatpabhRtica khalu evaM pUrvoktarItyA ucyate camarasya asurendrasya asurayakabhUta bAyastriMzaka deva haiM ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'hatA, asthi' hAM, gautama ! asurendra asurakumArarAja camara ke gurusthAnIya 33 sahA. yatA karanevAle deva haiN| . aba gautama indrabhUti prabhu se aisA pUcha rahe haiM-se keNa: chaNaM bhaMte ! evaM vuccaI' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki asurendra asurakumArarAja camara ke sahAyakabhUta brAyastriMzaka deva haiM ? kyA isa kAraNa se ki 'evaM taM ceva savvaM bhANiyanvaM jAva tappabhiiM ca NaM evaM vuccai camarassa asuriMdassa asurakumAraH raNNA, tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA' ve kAkaMdI nagarI vAsI zramaNopAsaka tetIsa 33 gAthApati jo ki Apasa meM eka dUsare ke sahAyaka the jisa dina se asurendra asurakumArarAja camara ke vAyastriM zaka deverUpa se utpanna hue haiM, so usI dina se lekara "amurendra asurekumArarAja camara ke sahAyakabhUta teMtIsa 33 trAyastriMzaka deva haiM" aisA 1 33 trAya4i heve| cha 12i ? mahAvIra prbhune| 612-" haMtA, atthi" gautama ! asurendra, asurakumArarAya camaranA maMtrI samAna 33 sahAyakArI devo che. gItama. svAmInA prazna-"se keNaTheNa bhate / eva vuccai01"maga van ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke asurendra, asurakumArarAya camaranA sahAyakArI 33 trAyazcizaka deve che? zuM Apa A kAraNe evuM kahe che ke " evaM ta ceva savva bhANiyavya jAva tappabhiI ca Na' evaM buccai, camarassa asuridassa asurakumAraraNNo, tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA ?" 44ii nagarI nivAsI, parasparane sahAyabhUta thanArA 33 zramaNopAsaka gRhastho asurandra, asurakumArarAya camaranA trAyasviMzaka devarUpe utpanna thayA che? zuM e ja divasathI ja evuM kahevAya che ke asurendra amaranA sahAyakArI 33 trAyazvika deve
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdha bhagavatI sUtre kumArarAjasya trayastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? iti, bhagavAnAha - 'No iNa sama, goyamA ! camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagANaM devANaM sAsara nAmadhejje paNNatte' he gautama! indrabhUte ! nAyamarthaH samarthaH, naitat saMbhavati - yat - yat prabhRtyeva kAkandakAH trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH zramaNopAsakAH camarasya trayastriMzakadevatayA upapannAH tatprabhRtyeva camarasya trayastriMzakA devAH iti ucyante iti na apitu camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya nAzikAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam, 'jaM na kayAi nAsI na kayAi na bhavaiNa kayA Na bhavissaha, jAva nice anyocchittinayAe anne cayaMti, 'anne uvavajjaMti ' yat camarasya trAyazikAnAM devAnAM nAmadheyaM na kadAcit na AsIt, apitu sarvadA AsIt, evaM na kadApi na bhavati - apitu sadA bhavatyeva kahate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'NA' iNaTTe samaTThe' he gautama | aisA artha samartha nahIM hai ki jisa dina se lekara kAkandI nagarI nivAsI taiMtIsa 33 sahAyaka gAthApati zramaNopAsaka camara ke prAyatriMzaka devarUpa se utpanna hue haiM usI dina se lekara camara ke trAstriMzaka deva haiM kyoMki - 'camarassa NaM asuriMdarasa asurakumAraraNNA tAyattIsagANaM devANaM sAsara nAmadhejje paNNatte' asurendra asurakumArarAja camara ke jo trAstriMzaka deva haiM unakA nAma zAzvata kahA gayA hai| 'jena kayAi nAsI, na kayAha na bhavai, Na kayAha Na bhavissaha' jAva nicce avvAcchitti napAe, annecayaMti, anne ucavajjati' isaliye aisA nahIM hai ki asurakumAra ke prAyastriMzaka devoMkA nAma pahile nahIM thA. vrtche? zuM teo tyAM te paryAye utpanna thayA agAu camarendranI pAse trAyastrizaMka devAnuM astitva ja na hatu', ema mAnI zakAya kharuM ? bhahAvIra pralunA uttara--" No iNaTThe samaTThe " he gautama! khevI vAta zabhya nathI. eTale ke te 33 zramaNApAsake camarendranA trAyaaizaka devanI paryAca jyArathI utpanna thayA tyArathI ja camarendra pAse 33 trAyazriMzaka devezana' astitva che, mevI adha vAta nathI, araNa } " camarassa Na asuriMdarasa sasurakumAraraNo tAyattIsagANaM devANa sAkhae nAmaghejje paSNate " surendra, asurakumArarAya zubharanA ? trAyastra hevA che, tebhanu' nAma ( astitva ) to zazvata hyuM che. " ja na kayAi nAsI, na kayAi na bhavai, Na kayAi Na bhavissai jAva nicce abocchittinayaTTAe, anne cayaMti, anne upavajjati " te ara sevI vAta saMlavita nathI ke asurendra, camaranA trAryAbhraMzakAnuM astitva bhUtakALamAM na hatuM,
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ F mendrakA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trayastri ekanirUpaNam 117 na kadApi na bhaviSyati - apitu bhaviSyatkAle'pi sthAsyatyeva, yAvat-dhruvaM zAzvataM nityam avyucchitti nayArthatayA dravzarthikanayena anAdizvAitayA anye kecit vyavanti, anye - apare kecit upapadyante na tu sarve sarvathA vinazyanti / gautamaH pRcchati - ' asthi NaM bhaMte ! balissa vairoyadissa vahazeyaNaranno vAyattIsagA devA tAyI sahAyA' he bhadanta / santi khalu kiM valeH vairocanendrasya vairocanarAjasya trayastriMzakA mantrikalpAH devAH trayastriMzat saMkhyakAH sahAyAH ? bhagavAnAha - 'haMtA, asthi' he gautamaH hanta satyam santi tAvat valeH trayastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH gautamaH pRcchati - ' se keNadveNaM aMte ! evaM buccai-balissa bairoyadissa jAva vAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA' he bhadanta ! tat atha kenArthena kathaM tAvat evamucyate-valezca vairocanendrasya yAvat vairocanarAjasya trAstrimAna meM nahIM hai aura bhaviSyat kAla meM bhI nahIM rahegA / kintu vaha pahile thA, vartamAna meM bhI hai aura bhaviSyakAla meM bhI vaha rahegA. kyoMki vaha dhruva hai, zAzvata hai, nitya hai / dravyArthika nayakI apekSA se inakA sarvathA viccheda nahIM hotA hai / isaliye anyakA viccheda hone para aura anyakI utpatti hone para bhI inakA sarvathA vinAza nahIM mAnA gayA hai / anAdikAla se vahAM aisA hI pravAha calatA A rahA hai ki eka kI utpatti hotI hai aura eka kA cyavana hotA hai / para sarvakA sarvathA abhAva nahIM hotA hai / sarvadA trAstriMzaka devoM kA nAma rahatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate hai- 'asthi bhaMte ? balissa vaharomaNissa varopaNaraNNA tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' he bhadanta / vairocanendra vairocanarAjA bali ke sahAyakabhUta kyA teM tIsa ke vamAnamAM temanu astitva nI, ke bhaviSyamAM temanuM astitva nahI' hAya. kharI vAta te evI ke teo bhUtakALamAM paNa hatA, vartamAnamAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa haze ja. kAraNa ke temanuM astitva te dhruva, zAzvata ane nitya kahyuM che. dravyArthika nayanI apekSAe temane sathA viccheda thateA nathI hA, evu' avazya mane che ke amukanuM tyAMthI cyavana thatuM rahe che ane amuka navA utpanna thatA rahe che. anAdikALathI tyAM ene ja krama cAlyA kare che ke ekanI utpatti thAya che ane ekanu cyavana thAya che parantu samasta trayastri'zaka devene! sarvathA abhAva kadI zakaya nathI te kAraNe trAyazriMzaka devenu nAma te tyA kAyama rahe che ja. gautama svAbhInA prazna - asthi bhate ! baLissa vairoyaNidassa vairoyaNaraSNo tAyattatA devA tAyattIsa sahAyA ?" De bhagavan ! vairethinendra, vaizayanarAya linA sahAyaka.rI 33 trAsaspriMzaka devA che kharA ?
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18... . bhagavatIstra zaMkAdevAH trayastriMzatsahAyAH santi ? bhagavAnAha-' evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse vibhele NAmaM saMnivese hotthA, vaNo ' he gautama ! evaM khalu nizcayena, tasmin kAle, tasmin samaye ihaiva tAvat jamyudvIpe dvIpe bhArate varSe vibhelo nAma sannivezaH AsIt , varNakaH, asya varNanamapi campAnagarI varNanavadeva bodhyam / 'tattha NaM vibhele saMnivese jahA camarasma jAva ucavannA' tatra khalu bibhele sanniveze yathA camarasya yAvat trayastriMzat sahAyA gAdhApatayaH zramaNopAsakAH paricasanti, ADhayAH yAvaddIptAH parairaparibhUtAH abhigata33 prAyastriMzaka deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, atyi' hAM, gautama / haiM aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'se keNaTeNaM ! evaM vuccai, valissa baharoyaNi dassa jAva tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vairocanendra, vairocanarAja palike maMtrikalpa teMtIsa 33 sahAyakabhUta trAyastriMzaka deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNa samaeNa iheva jaMbuddIve dIve, bhArahe vAse, vibhele NAmaM saMnivese hosthA, vaNI ' he gautama! tumhAre praznakA uttara isa prakAra se haiMusa kAla meM aura usa samaya meM isa jaMbUdIpa nAmake dvIpa meM sthita bhAratavarSa meM-bharatakSetra meM-vibhela nAmakA eka saMniveza thA. isakA varNana bhI caMpAnagarI ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye 'tasthaNaM vibhele saMnivese jahA camarassa jAva uvavannA' usa vibhela saMniveza meM camara ke trAyastriMzaka devoMke sambandha meM jaisA kathana kiyA gayA hai usI prakAra se paraspara meM eka dUsare ke sahAyaka zramaNApAsaka teMtIsa 33 bhaDAvIra prbhune| uttara-"haMtA, asthi " 1, gautama / pAta bharI cha. gautama svAbhImA prazna-" se keNaTheNa evaM vuccai, balissa vairoyaNi dassa jAva tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA ?" lagavan ! mevu bhA5 // kAraNe kahe che ke virocanendra, virecanarAya balInA maMtrI samAna sahAyakArI 33 trAyazi va cha? mahAvIra prsn| utta2-" eva khalu goyamA ! teNa' kAleNa teNa samaeNa iheva ja buddIve dIve bhAra hevAse, bibhele NAma sanivese hotthA, vaNNao" gItama! tamArA praznano khulAso A pramANe che-te kALe ane te samaye A jaMbudvIpanA bharatakSetramAM khilela nAmanuM eka sa triveza hatuM. te sannivezanu (karabAnuM) vana yAnagarIna vana prabhArI samasapu. "tattha Na vibhele sanivese jahA camarassava jA uvavannA" te misesa sanivezamA paraspara sahAya
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 104 201 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNam 119 jIvAjIvA upalabdhapuNyapApA yAvat viharanti, tataste trayastriMzat sahAyAH gAthApaH tayaH zramaNopAsakAH pUrvam ugrA ugravihAriNaH, saMdignAH, saMvignavihAriNo bhUtvA tataHpazcAt pAzvasthAH pArzvastha vihAriNaH, avasannAH, abasannavihAriNaH, kuzIlAH, kuzIlavihAriNaH, yathAcchandAH yathAcchandavihAriNaH, bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayanti, pAlayitvA arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUpayanti, jUSayitvA triMzadbhaktAni anazanatayA chindanti, chittvA tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntAH kAlamAse kAlaM kRtvA klezca vairocanendrasya vairocanarAjasya trAyastriMzakagrahastha rahate the| ye saba ke saba ATya yAvat dIsa evaM parajanoM ke dvArA aparibhUta the| jIva aura ajIva ke svarUpa ke ye jJAtA the, puNya aura pApa ke artha ko jAnate the / ityaadi| ye tetIsa 33 paraspara sahAyaka zramaNopAsaka gRhastha pahile ugra, ugravihArI, saMvigna, saMvignavihArI hokara bAdameM pArzvastha, pArzvasthavihArI, avasanna, avasannavihArI, kuzIla, kuzIlavihArI, yathAcchanda aura yathAcchandavihArI ho gaye. isI sthiti meM rahakara unhoMne aneka varSoM taka zramaNApAsaka paryAya kA pAlana kiyA, isa paryAya kA pAlana karake phira ina sabane arddhamAsikI saMlekhanA dvArA apane Apako yukta karake anazana dvArA tIsa 30 bhaktoMkA chedana kiyA. parantu inhoMne apane usa pApasthAnakI na AlocanA kI aura na pratikramaNa kiyA. kAlamAsa Ane para kAla bhUta thanArA 33 zramaNopAsaka zrAvake rahetA hatA. temanuM varNana kAka dInivAsI 33 zramaNopAsakenA varNana pramANe samajavuM. eTale ke teo dhanADhya dIpta Adi prabhAvazALI paryantanA vizeSaNothI yukta hatA. teo jIva ane ajIvana svarUpane jANanArA hatA ane puNya ane pApanA marmane samajatA hatA. pahelAM te teo zrAvakadharmanuM ugrarUpe pAlana karatA hatA. ane ugravihArI, sa vigna tathA saMvinavihArI hatA. paNa kALAntare teo zrAvakadharmanA ArAdhaka maTIne virAdhaka banI gayA. A rIte teo pArzvastha, pArthasthavihArI, avasagna, avasagnavihArI, kuzIla, kuzalavihArI, svachaMda ane svacchaMdavihArI banI gayA. A rIte temaNe aneka varSa paryanta zramapAsaka paryAyane vyatIta karI. ata samaye temaNe ardhA mahinAne saMthAre karyo. saMthAro karIne anazana dvArA 30 bhaktane (15 divasano athavA 30 TaMkanA AhArane) parityAga karyo paraMtu pitAnA dvArA levAyelA pApasthAnakenI AcanA ane pratikramaNa karyA vinA kALane avasara AvatA teo kALadharma pAmyA ane varecanendra,verecanarAya balinA trAyastri zaka derUpe utpanna thayA.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 bhagavatIsUtre devatayA upapannAH / gautamaH pRcchati - 'jappabhiI ca NaM bhaMte ! te vibhelagA tAyatIsa sahAyA, gAdAvaI, samaNovArAgA, balissa vairoyaniMdassa vaDarAyaNaranno tAyattIsagadevattAe uvavannA, tappabhi ca NaM aMte ! evaM bucai-balimsa royarNidassa vairoyaNaranno tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ?' he bhadanta / yat prabhRti ca khalu te vibhelagA-vibhelanivAsinaH trayastriMzat sahAyAH, gAthApatayaH, zramaNopAsakAH, vaLezva vairocanendrasya vairocanarAjasya trayastriMzaka devatayA upapannAH tatprabhRtica khalu he bhadanta 1 balezca vairocanedrasya vairocanarAjasya trayastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ucyante kim ? bhagavAnAha - ' sesaM taM cetra jAtra nicce annocchittiNayA anne cayati, anne uvatrajeti ' he gautama! zeSaM tadeva - pUrvoktakarake ve vairocanendra vairocanarAjA bali ke nAzika deva rUpa se utpanna ho gaye / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'jappabhiDaM caNaM bhaMte / te bilagA tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsamA balissa vairoyadissavahAropaNa ranno, tAyattIsagadevattAe uvacannA, tappabhidaM ca NaM bhaMte ! evaM buccaha, balissa vairoyadssi vairopaNaraNI tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' to kyA he bhadanta / jayase ve vibhelakanivAsI tIsa 33 zramaNopAsaka gAthApati vairocanendra vairocanarAja balike vAyastriMzaka devarUpa se utpanna hue-tabhI se he bhadanta ! aisA kahA gayA hai ki vairocanendra vairocanarAja bali ke sahAyabhUta te tIsa 33 trayastriMzaka gurusthAnIya deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'sesaM taM vetra jAva nicce acvocchittiNaghaTTAe anne cayaMti, anne uyavajjati' he gautama! yaha artha yogya nahIM hai| kyoMki vairocanendra vairocanarAja gItabha svAbhInA azna - "japabhiI' ca Na' bhate / ve bibhelagA tAyattI sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA balissa vairoyaNi dassa vairoyaNaracNo, tAyattIsaga devattA vavannA, tappabhii ca Na' bhate / evaM vuccai, valissa vairoyaNi dasta vahageyaNaracNo tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA " he bhagavan ! tyAsthI misesa sannivezAnavAsI te 33 zramaNeApAsaka gRhasthA verAcanendra, vairAcanarAya balinA trAyazri'zaka devA rUpe utpanna thayA che, tyArathI ja zu' evuM kahevAya che ke vairAcanendra, vereAcanarAya malinA sahAyakArI 33 trAyastri zaka Deve che? zu tee tenA trAyastri'zaka vA rUpe utpanna thayA te pahelAM vairAcanendra khalinA sahAyaka devAnuM astitva ja na hatuM ?-- bhahAvIra prbhune| uttara--" sesa' ta ceva jAva nicce abocchittiyA a caya'ti, anne svavajjati " he gautama! me salavI zastu nathI. ara
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNam 121 rItyaiva yAvat-nAyamarthaH samarthaH, he gautama ! balezca vairocanendrasya vairocanarAjasya prAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yat na kadApi nAsIta , na kadApina bhavati, na kadApi na bhaviSyati, vam zAzvataM nityam , avyucchittinathArthatayA anAdinacAhatayA anye kecana nAyastriMzakadevAzcayavanti, anye apare kecit upapadyante natu sarve sarvathA ucchidyante / gautamaH pRcchati-'asthi NaM bhate ! dharaNassa NAgakumAriMdassa NAgakumAraranno tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ?' he bhadanta ! santi khalu dharaNasya nAgakumArendra sya, nAgakumArarAjasya trAyastriMzakAdevAH prayastriMzat sahAyAH 1 bhagadAnAha-'hatA, asthi' he gautama! hanta, satyam , santi tAvat dharaNasya prAyassikA devAH trayastriMzat shaayaaH| gautamaH pRcchati-' se keNadveNaM jAva tAyanIsagA devA tAyattItaM sahAyA?' he bhadanta ! bali ke trAyastriMzaka devoMkA nAma zAzvata kahA hai kyoMki vaha kabhI pahile nahIM thA aisA nahIM hai, aba bhI vaha nahIM hai aisA nahIM hai, aura bhaviSyat meM bhI vaha nahIM rahegA aisA bhI nahIM hai. yaha dhrutha zAzvata nitya kahA gayA hai| dravyAthikalayakI vivakSA se inakA sabakA sarvathA viccheda nahIM hotA hai / isaliye anyakA viccheda hone para aura anya kI utpatti hone para bhI inakA sabakA sarvathA abhAva nahIM mAnA gayA hai| atha gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'asthiNaM bhaMte ! dharaNassa NAga kumAriMdassa NAgakumAraraNo tAttIsagA devA tAyattIsa sahAyA' he bhadanta ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke sahAyakabhUta te tIsa 33 trAyazika deva haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, asthi' hA~, gautama! haiN| aba gauttama prabhu se aiptA pUchate haiM-'sekeNaSTeNaM vaicinendra balinA sahAyakArI trAyazciMzaka devenuM astitva kAyamI-zAzvata kahyuM che. bhUtakALamAM paNa temanuM astitva hatuM, vartamAnamAM paNa temanuM astitva che ane bhaviSyamAM paNa temanuM astitva raheze. temanuM (astitva) dhruva zAzvata ane nitya kahyuM che dravyArthika nayanI apekSAe temane sarvathA vicacheda thatuM nathI. tema thI koInuM cyavana thAya che ane temAM keInI utpatti paNa thatI rahe che, chatAM paNa temane sarvathA abhAva te kadI thatA nathI. ' gautama svAmInA prazna-"asthiNa bhate! dharaNassa NAgakumAridassa NAgakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA ? " bhagavan I nAgabhArendra, nAgakumArarAja dhaNanA sahAyabhUta 33 trAyastri zaka de heya che kharAM? maDAvIra prasunA ttara- "hatA asthi" , gautama! 523-dranA sahAya , bhUta trAyazika devo hoya che kharAM. bha0 16
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre tat-atha kenArthena kathaM tAvat , yAvat-evamucyate-dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH iti, bhagavAnAha'goyamA dharaNassa nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadhejje paNNatte' he gautama ! dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya pAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , 'jaM na kayAi nAsI, jAva anne cayaMti, anne uvavajjati' yat-trAyastriMzakAnAM nAmadheyaM na kadApi nAsIt apitu avazyam AsIt , yAvat-na kadApi na bhavati, apitu sarvadA bhavati, na kadApi na bhaviSyati, apitu avazyaM bhaviSyati, athaca dhruvaM zAzvataM nityam avyu: cchittinayArthatayA anAdipravAhatayA dravyArthikanayena anye kecana dharaNasya prAyajIva tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke sahAyakabhUta 33 nAyastriMzaka deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! dharaNasta nAgakumAriMdassa nAgakumArarannotAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadhejje paNatte' he gautama ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke jo 33 sahAyakabhUta prAyastriMzaka deva haiM unakA nAma zAzvata kahA hai| 'jaM na kayAi nAsI, jAva anne cayaMti, anne uvavajjaMti' yaha inakA nAma bhUtakAla meM nahIM thA-aisA nahIM hai, vartamAna meM bhI nahIM hai aisA bhI nahIM hai aura bhaviSyakAla meM vaha nahIM rahegA aisA bhI nahIM hai| kintu yaha nAma pahile bhI thA, aba bhI hai, aura bhaviSyat meM bhI rhegaa| yaha nAma dhruva hai, zAzvata hai aura nitya hai| anAdipravAha rUpa gautama svAbhAnA prazna-" se keNaTTeNa" 3 mAvan ! mA5 // 4 // 2 evuM kahe che ke nAgakumAredra, nAgakumArarAya dharaNendrane sahAyabhUta thanArA 33 prAyazi he ? mahAvIra prbhun| uttara-"goyamA!" 3 gautama | "dharaNassa nAgakumAridassa nAgakumAraranno tAyattIsagANa devANa sosae nAmadheje paNNata" naamkumArendra, nAgakumArarAja dharaNa sahAyaka je 33trAyaaiMzaka devo che, temanuM nAma (astitva ) zazvata yu cha "jaM na kayAi nAsI, jAva anne cayati, anne uvavajja ti" bharnu nAma (mastitva) bhUtabha na tu, ma 44ii zAya tema nathI. vartamAnamAM temanuM astitva nathI, evI vAta paNa nathI, bhaviSyamAM temanuM astitva nahI hoya, evuM paNa mAnI zakAya tema nathI. temanuM nAma pahalAM hatuM, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM paNa raheze. temanuM nAma kRva che,
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 123 striMzakA: devAcyavanti, anye kecana trAyastriMzakAH devAH upapadyante natu sarve sarvathA cyavanti evaM bhUyANadassa vi / evaM jAva mahAghosassa' evaM pUrvoktarItyA camarAdivadevabhUtAnandasyApi, evaM yAvat veNudevasya, veNudAle, hareH, hariSahasya, agnizikhasya agnimANavasya, pUrNasya, vaziSTharaya, jalakAntasya, jalaprabhasya, amitagateH, amitavAhanasya, velambasya, prasaJjanasya, ghopasya mahAghoSasyApi ca trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH svymuuhniiyaaH| gautamaH pRcchati'asthi NaM bhaMte ! sakassa deviMdassa devarako pucchA' he bhadanta | santi khallu zakrasya devendrasya devarAjasya trAyaviMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? iti-pRcchA-- 'praznaH, bhagavAnAha-'haMtA, atthi' he gautama ! hanta, satyam santi khalu zakrasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat shaayaaH| gautamaH pRcchati-' se keNaDhaNaM jAva tAyattIse dravyArthika naya se dharaNa ke anya kitaneka trAyastriMzaka deva cavate haiM aura anya kitaneka utpanna hote haiM-aisA nahIM hai ki sagha sarvathA rUpa se cadha jAte ho| 'evaM bhUyANaMdassa vi, evaM jAva mahAghosassa' camarAdikoMkI taraha hI bhUtAnanda ke bhI, yAvat veNudeva, veNudAli, hari, hariSaha, agnizikha, agnimANava, pUrNa, vaziSTha, jalakAnta, jalaprabha, asitagati, amitavAhana, velamba, prabhaJjana, ghoSa aura mahAghopa inake bhI trAyastriMzaka deva 33 hote haiM aisA svataH jAna lenA cAhiye / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'atthiNaM bhaMte ! sakArasa deviMdassa devaraNNA pucchA' he bhadanta / devendra devarAja zakrake sahAyakabhUta 33 prAyastriMzaka deva hote haiM kyA? isake uttara meM prasu kahate haiM-haMtA, asthi' hAM, gautama ! devendra devarAja zaka ke sahAyakabhUta 33 trAyastriMzaka deva hote haiN| aba gautama prabhu se punaH aisA pUchate haiM-'sekeNaTeNaM zAzvata che ane nitya che anAdi pravAha rUpe Ama cAlyA kare che. dravyArthika nayanI apekSAe dharaNanA keTalAka trAyaaiMzaka devenu cavana thatuM rahe che ane keTalAka trAyaaizaka devanI paryAye utpanna paNa thatA rahe che. badhAnuM eka sAthe cyavana thaI jAya evuM kadI banatuM nathI. ___"eva bhUyANa dassa vi, evaM jAva mahAghosassa vi" yamahinA trAya: zika denA kathana jevuM ja kathana bhUtAnanda, veNudeva, veNudAli, hari, hariSaha, agnizikha, agnimANA, pUrNa, vaziSTha, jalakAnta, jalaprala, amitagati amitavAhana, velamba, prabhaMjana, ghoSa ane mahASanA trAyasviMzaka devene viSe paNa samajavuM te darekanA 33 ya izaka devenuM astitva paNa zAzvata samajavuM.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne pharaSTha sagA devA ? ' tat-atha kenArthena kathaM yAvat-zakasya devendrasya devarAjasya trAyastrizakAH mantrisadRzAH devAH trayastriMzat sahAyA ucyante ? bhagavAnAha-evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM iheba jaMbuddIve dIve bhArahe vAse pAlAsae nAma saMnive se hotthA, vaNNao' he gautama ! evaM khalu nizcayena, tasmin kAle, tasmin samaye, ihaiva tAvat jambUdvIpe dvIpe bhArate va pAlAzako nAma sabhiveza AsIt , varNakaH, asya pAlAzakasannivezasya varNanaM campAnagarI varNanavad bodhyam , 'tattha NaM pAlAsae sannivese tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI, samaNovAsayA, jahA camarassa jAva viharaMti' tatra khalu pAlAzake sanniveze trayastriMzat sahAyAH, gAthAjAva tAyattIsagA devA' he bhadanta ! devendra devarAja zakra ke maMtri sthAnApanna-sahAyakabhUta 33 trAyastriMzaka deva haiM aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM khalu goyamA ! seNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva javuddIve dIve mArahe vAse pAlAsae nAma saMnivese hotthA, vaNNao' he gautama! isakA uttara isa prakAra se haiusakAla meM aura usa samaya meM isa jaMbUdIpa nAmake dvIpa meM sthita bharatakSetra meM eka pAlAzaka nAmakA saMniveza thA-isakA varNana caMpA nagarI ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye. 'tattha NaM pAlAsae sannivese tAyattIsa sahAyA gAhAvaI, samAvAlathA, jahA camarassa jAva viharaMti' usa pAlozaka lanniveza meM paraspara meM sahAyatA karane vAle 33 gautama svAmInA prazna-" atthiNa bhate sakkarasa devi dassa devaraNNo pucchA" magan ! hevendra, hev2|04 zane sahAyabhUta thanArA tetrIsa kAyasiza hai| ya cha bha22 ? mahAvIra prasuno utta2-"ha tA asthi" , gautama! devendra, devarAja zakane sahAyabhUta thanArA 33 trAyazvizaka deva hoya che. gautama svAmInA prazna-" se keNaTheNa jAba tAyattIsagA devA" -. vana! evuM Apa zA kAraNe kahe che ke devendra, devarAja zakranA maMtrIsthAnApanna sahAyakta 33 trAyaaiMzaka de hoya che? bhAvIra prabhunA uttara-eva khalu goyamA teNa kAleNa teNa' samaeNa iheva jabuddIve dIve bhArahe vAse pAlAsae nAma' sanivese hotyA vaNo" gautama ! A jaMbUDhIpa nAmanA dvIpanA bharatakSetramAM pAlazaka nAme eka saMniveza (ka) hetu. tenu na pAnagarI prabhArI samara'. " tatthaNa pAlAsara sannivese tAyattIsa sahAyA gAhAvaI, samaNovA mayA, jahA camarassa jAba viharati " te pAlAzaka saMnivezamAM parasparane sahAyabhUta thanArA 33 zramaNopAsaka zrAvake
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdI trAstrizaka nirUpaNam 125 patayaH zramaNopAsakAH yathAcamarasya yAvat parivasanti, ADhayAH yAvat dIptAH yAvat bahujanairaparibhUtAH abhigatajIvAjIvAH, upalabdha puNyapApAH yAvat-viharanti, ' taraNaM vAyattI saMsahAyA gAhAtraI samaNovAsagA puci pi, pacchAvi uggA, umavihArI, saMviggA, saMviggavihArI, bahUI vAsAi samaNovAsagapariyAgaM pAuNittA' tataH khalu trayastriMzat sahAyAH, gAthApatayaH zramaNopAsakAH pUrvamapi, pazcAdapi upAH- bhAvataH udAttAH zrAvakAcAreNa utkRSTAH ugravihAriNaH udAttAcArAH sadanuSThAnatvAt, saMvignAH - vairAgyasampannAH mokSamAptyarthaM vyavAH, saMsArakAntAraparibhramaNaarat vA, saMvignavihAriNaH- saMvignavihAraH-saMvignAnuSThAnamasti yeSAM te tathAvidhA', bahUni anekAni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM zrAvakAzramaNopAsaka zrAvaka rahate the. jaisA inakA varNana camara ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para inakA varNana jAnanA cAhiye. arthAt ye saba ke saba ADhya - dhanika, yAvat-dIsa aura bahujanoM se bhI aparibhUta the / jIva aura ajIva tatvoMke ye jAnane vAle the, puNya aura pApa ke phala para inheM pUrNa zraddhA thI. 'taeNa tAyattIsa sahAyA gAhAvaI movAsA putra pi, pacchA vi, uggA, uggavihArI, saMviggA, saMviggavihArI, bahaI vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pANitA' una 33 sahAyaka zramaNopAsaka zrAvakoMne pahile bhI aura pIche bhI ugra bhAva se udAtta - zrAvakAcAra se utkRSTa, ugravihArI - sadanuSThAna vAle hone ke kAraNa udAntAcAra vAle, saMvigna-vairAgyasaMpanna - mokSAbhilASI athavA saMsArarUpI kAntAra meM paribhramaNa karane se bhayabhIta saMvigna 88 rahetA hatA. camaranA prakaNamAM kAkInivAsI 33 zramaNeApAsakeAnu jevu varNana karavAmAM Avyu che, evu' ja A 33 zrAvakAnu... paNa varNana samajavuM eTale ke tee dhanADhya hatA, dIsa hatA ane atizaya prabhAvazALI hatA. ghaNA loko maLIne pazu temane parAbhava karavAne asamartha hatA teme jItra ane ajIva tattvAnA jJAtA hatA, pApa ane puNyanA phaLane jANanArA hatA. taeNa tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA puvviM vi, pacchA vi, uggA, vihArI, saviggavihArI, bahUi vAsAI samaNovAsagapariyAga pAuNittA " te 52sparanA sahAyaka 33 zramaNeApAsaka zrAvakAe chatrana panta udAtta bhAvapUrvaka zrAvakeAnA AcArenuM utkRSTarUpe pAlana karyuM. tee sa'vigna-sa'sArIru, sa'sAra rUpI kAnanamA paribhramaNa karavAnA DarathI bhayabhIta thayelA hatA, tethI teo vairAgya bhAvamAM vicaranArA hatA. pUrvokta kAka'krInivAsI zrakeAnI jema pAchaLathI teo zithilAcArI banI gayA na hatA, ghaNAM varSoM sudhI temaNe zramaNeApAsaka paryAyanuM
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 bhagavatIstre cAraM pAlayitvA-'mAsiyAe saMlehaNAe, attANaM jhusei' mAsikyA ekamAsaniSpAghayA saMlekhanayA AtmAnaM jUpayati-bhAvayati, 'attANaM jhUsittA sahi bhattAI aNasaNayAe chedeti' tathAvidhayA saMlekhanayA AtmAnaM jUpayitvA, paTi bhaktAni anazanatayA chindanti, 'chedettA AloiyapaDikaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM. kiccA jAba uvavannA' paSTi bhaktAni anazanatayA chittvA AlocitapatikrAntAH kRtAlocanapratikramaNAH, samAdhimAtA:-samAdhisampannAH kAlamAse kAlaM kRtvA yAvat-zakrasya devendrasya devarAjasya bAyastriMzakadevatyA upapannA / gautamaH pRcchati-' jappabhiI ca NaM bhaMte ! pAlAsigA tAyattIsaMsahAyA gAhAvaI samago. vAsagA, sesaM jahA camarassa jAva uvavajjati' he bhadanta ! yatprabhRtica khalu yadAvihArI-vairAgyadazA meM vicarane vAle hokara aneka varSoM taka zramaNopAsaka paryAya-zrAvakAcAra kA pAlana kiyA aura pAlana karake unhoMne 'mAliyAe saMlehaNAe attANaM jhUseha' eka bhAsakI saMlekhanA dhAraNa kI 'attANaM jhUlittA sahi bhattAI aNasaNAe chedeti' usa eka mAsikI saMlekhanA se unhoMne apane 60 bhaktoMkA anazana dvArA chedana kiyA. 'chedettA AloiyapaDikatA samAhipattA kAlamAse kAla kiccA jAva uvavannA' chedana karake apane pApasthAnakakI AlocanA aura prati kramaNa kiyA aura samAdhi prAptakara phira ve kAlamAsa meM kAla karake yAvan devandra devarAja zanAke nAyastriMzaka deva rUpa se utpanna ho gye| aba gautama prabhule aisA pUchate haiM-'jappabhiI ca NabhaMte! pAlAsigAtAyattIsa sahAyA gAhAbaI samaNovAsagA, sesaM jahA camarassa jAva yathA zata pAsana 4thu:. "mAsiyAe saMlehaNAe attANa jhUsei" tyA2 mAha pitAne antakALa najIka Avela jANIne temaNe eka mAsana saMthAro dhAraNa karyo "attANa jhUsittA sadvi bhattAI aNasaNAe chedeti " PAL me bhAsanA sthaa| dvArA temaNe 60 bhaktonu (60 TaMkanA jananuM 1 mAsanA AhAranuM) anazana daa| chaha yu. " chedettA AloiyapaDikka ttA samAhipattA kAlamAse kAla kiccA jAva uvavannA" zrI sinA anazana 4zana tamAye tAnA vA sevAyalA pApasthAnakanI AlocanA karI ane prAyazcita karyuM. A rIte AlocanA ane pratikramaNapUrvaka kALane avasara AvatA kALa karIne teo devendra devarAja zakanA trAyazciMzaka devarUpe uptanna thaI gayA che. gautama svAbhAnA prazna-"jappabhii ca Na bhate / pAlA sigA tAyattIsa savAyA gAhAIva samaNovAsagA, sesaM jahA camarassa jAva uvavajjati" u samapan!
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za010 u04 101 camarendrAdInAM trAyastriMzaka nirUpaNam 127 rabhyaiva kli pAlAzakAH pAlAzasannivezanivAsinaH trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH zramaNopAsakAH zakrasya devendrasya devarAjasya trAya striMzakadevatayA upapannAH, tatpabhRtyeva-tadinAdArabhyaiva ca khalu he bhadanta ! kim evamucyate-zakrasya devendrasya devarAjasya trAyastriMzakAH gurusthAnIyA devAH trayastriMzat sahAyAH iti ? bhagavAnAha-he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, zakrasya khalu devendrasya devarAjasya prAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yat khalu na kadAcit nAsIt , apitu sarvadA AsIt , na kadApi na bhavati, apitu sadaiva bhavati, na kadApi na bhaviSyati, apitu sadaiva bhaviSyati, yAvat dhruvam , zAzvataM, nityam avyucchittinayArthatayA dravyAthikanayArthatayA anAdipavAhatayA anye kecana zakrasya trAyastrizakA yavanti, anye kecana upapadyante natu sarve sarvathA samucchidyante, gautamaH uvavajaMti' he bhadanta ! jisa dina se lekara pAlAza saMniveza nivAsI ve paraspara meM sahAyaka zramaNopAsaka gAthApati devendra devarAja zaka ke prAyastriMzaka rUpa se utpanna hue kyA usI dina se lekara he bhadanta / aisA kahA gayA ki devendra devarAja zakra ke brAyastriMzaka-gurusthAnIya deva 33 sahAyaka haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama / yaha artha samartha nahIM hai / kyoMki devendra devarAja zakra ke bAyastriMzaka devoMkA nAma zAzvata kahA gayA hai| aisA nahIM hai ki vaha pahile kabhI nahIM thA, vartamAna meM vaha abhI nahIM hai aura bhaviSyat meM vaha kabhI nahIM rhegaa| yaha nAma to bhUtakAla meM bhI thA, aba bhI hai aura bhaviSyat meM bhI rhegaa| yAvat yaha dhruva, zAzvata aura nitya hai| dravyArthika naya kI apekSA se anya kitaneka vahA~ trAyastriMzaka deva rUpa se utpanna hote haiM jyArathI pAlAza saMnizanivAsI, parasparane sahAyabhUta thanArA evA te 33 zramaNopAsaka zrAvako devendra, devarAja zakanA trAyasviMzaka devarUpe utpanna thayA che, tyArathI ja zuM evuM kahevAmAM Ave che ke devendra, devarAja zakanA ma trIsthAnIya 33 trAyastri zaka de che? mahAvIra prabhune uttara-he gautama! A artha samartha nathI kAraNa ke devendra, devarAja zakanA trAyaaiMzaka denA nAma zAzvata kahyAM che. temanuM nAma (astitva) bhUtakALamAM paNa hatuM, vartamAnamAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa raheze. kaI paNa kALa temanA astitvathI rahita hete nathI temanuM nAma yuva, zAzvata ane nitya kahyuM che dravyArthika nayanI apekSAe keTalAka trAyaaiMzakonuM vana ane keTalAkanI utpatti thatI ja rahe che. A pramANe anAdi krama cAlyA ja kare che, te kAraNe temane sarvathA viccheda kadI thatuM nathI. tethI ja temanuM nAma zAzvata kahela che,
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre pRcchati-asthi NaM bhane ! IsANassa evaM jahA sakkassa, navaraM caMpAe nayarIe jAva uvavannA' he bhadanta ! santi khalu IzAnasya devendrasya devarAjasya trAyastriMzakA devAH pratipAditAstathaiva pratipattavyAH, navaram zakrasya nAyastriMzakadevApekSayA IzAnasya bAyastriMzakadevAnAM vizepastu-campAyAM nagayoM yAvat-upapannAH, tathAca yAvat karaNAt-tasmin kAle, tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe campAnAmanagarI AsIt , varNakA, asyA varNanam aupapAtike draSTavyam , tatra khalu aura anya kitaneka kA cyavana hotA hai, parantu una devoMkA sarvathA viccheda nahIM hotA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'atdhi Na bhaMte ! IsANassa, eka jahA sakassa navaraM caMpAe nayarIe jAva uvavannA' he bhadanta ! devendra devarAja IzAna ke brAyastriMzaka deva haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! devendra devarAja IzAna ke prAyastriMzaka deva haiN| isa viSaya meM samasta prAyazika sabaMdhI kathana devendra devarAja zaka ke bAyastriMzaka ke kathana jaisA jAnanA cAhiye, parantu zakra ke jo trAyastriMzaka deva kahe gaye haiM unakI apekSA IzAna ke vAyastriMzaka devoM meM yahI vizeSatA hai ki ye caMpAnagarI meM yAvat utpanna hue haiN| yahA~ yAvat zabda se aisA pATha kahanA cAhiye-jo isa prakAra se hai-"teNa kAleNaM teNa samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse caMpA nAma nayarI hotthA vaNNao' ityAdi / tathA usa kAla aura usa sama yameM caMpA nAmakI nagarI thI. isakA varNana auSapAtika sUtra meM kiyA gautama svAmInA prazna-"asthiNa bhAte ! IsANassa, evaM jahA sakarana navara capAe nayarIe jAva uvabannA" 3 mAvan ! hevendra 352101 zAnanA trAyazi heya che kharAM? - mahAvIra prabhune uttara-hA, gautama! devendra, devarAja IzAnanA paNa trAyazciMzaka de hoya che. A trAyazciMzaka de viSenuM samasta kathana devendra, devarAja zakanA trAyaaiMzake kathana pramANe samajavuM. ahIM devendra zukranA trAyasiMzako karatAM eTalI ja vizeSatA che ke devendra devarAja IzAnanA trAya nnizaka deve temanA pUrvabhavamAM caMpAnagarImAM vasatA hatA. bAkInuM temanI samRddhi AdinuM kathana pAlAza saMniveza nivAsI 33 zrAvakanA kathana pramANe samajavuM. "teo IzAnendranA trAyazciMzaka derUpe utpanna thayA che." A sUtra 5.4 5yantanuM samasta thana : "mI " jAva (yApat)" 54thI nayanA sUtrapA8 aDa] 42raaye| cha-" teNa kAleNa teNa samaeNa iheca ja bu. hone dIne bhArahevAse capAnAmaM nayarI hotthA vaNNao" "te ANe bhane te
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ mendrakA TIkA za010 u04 01 camarendrAdInAM prAthastriMzaka nirUpaNam 129 campAyAM nagaryAM trayastrizat sahAyAH gAthApatayaH zramaNopAsakAH parivasanti, ADhyAH yAvat dIptAH yAvad bahujanairaparibhUtAH abhigatajIvAjIvAH, upalabdhapuNyapApAH, yAvat viharanti tataH khalu te trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH, zramaNopAsakAH pUrvaca paJcAcca ugrAH, ugravihAriNaH, saMvignAH, saMvignavihAriNaH, bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayanti, jUSayitvA paTTi bhaktAni anazanatayA chindanti, chitvA AlocitamatikrAntAH samAdhi prAptAH kAlamAse kAlaM kRtvA IzAnasya devendrasya devarAjasya 9 gayA hai. ataH vahA~ se yaha dekha lenA cAhiye / usa caMpAnagarI meM .. Apasa meM eka dUsare kI sahAyatA karanevAle 33 zramaNopAsaka gAthApati rahate the, ye saba ke saba ADhya yAvat dIpta the. aneka jana bhI milakara inakA parAbhava nahIM kara sakate the. aise ye prabhAvazAlI the. jIva aura ajIva tattva ke ye jJAtA the. puNya aura pApake artha ke jJAtAthe. ye 33 zramaNopAsaka godhApati pahile bhI aura pIche bhI ugra, ugra, bihArI, saMvigna, saMvignavihArI, bane rahe aura isI avasthA meM rahakara inhoMne apanI zramaNopAsaka paryAya ke aneka varSa nikAle bAda meM eka mAsa kI saMlekhanA se apane Apako vAsita karake 60 bhaktoM kAanazana dvArA chedana kara diyA aura AlocanA evaM pratikramaNa se samAdhiprApta hokara jaba ye kAlamAsa meM kAlakiye to devendra devarAja IzAna ke nAzika gurusthAnIya deva rUpa se utpanna ho gaye / samaye jammUThThIpanA bharatakSetramA caMpA nagarI hatI. tenu' varNana aupapAtika sUtramAM karyA pramANe samajavu, " ItyAdi kathana. te ca'pA nagarImAM eka khIjAne sahAya karanArA 33 zramaNeApAsaka gRhasthA rahetA hatA. teo dhanADhaya ane dIsa Adi vizeSaNAthI yukta hatA. teeA evA prabhAvazALI hatA ke aneka" mANuro bhegA maLIte paNa temanA parAbhava karavAne asamatha hatA. te jIva ane majIva tattvanA jANukAra hatA, pApa ane puNyanA svarUpane teo sArI rIte samajatA hatA, teo pahelAM ane pachI paNu-jIvana paryaMnta-ugra, uccabihArI, savighna ane savighnavihArI rahyA hatA. A rIte peAtAnI zramaNeApAsaka paryAyane aneka varSoM vyatIta karIne, antakALe temaNe eka mAsane sArA dhAraNa karyAM A rIte saMthArA vadhu peAtAnA AtmAne vAsita karIne anazana dvArA temaNe 60 bhaktonu chedana karI nAkhyuM (1 mAsanA upavAsa dvArA 60 TakanA bhAjananA tyAga karyAM.) peAtAnAM pApasthAnakanI AlecanA sa bha0 17
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 bhagavatIsUtre trAyastriMzakadevatayA upapannAH, gautamaH pRcchati-' jappabhiI ca NaM maMte ! caMpijjA tAyattIsaM sahAyA, sesaM taMceva jAva anne uvavajjati' he bhadanta ! yat prabhRti ca khalu-yadArabhyaiva kila cAmpeyAH trayastriMzat sahAyAH zepaM tadeva-pUrvoktarItyaiva yAvat-gAthApatayaH zramaNopAsakAH IzAnasya devendrasya devarAjasya trAyazika devatayA upapannAH, tatmabhRtyeva ca khalu kim evamucyate-IzAnasya devendrasya, devarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH iti ? bhagavAnAha-he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, naitat saMbhavati, IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya trAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yat na kadAcit nAsIt, apitu sarvadeva ___ agha gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'jappabhiiMcaNa bhaMte ! caMpijjA tAyattIsa sahAyA-sesa taM ceva, jAva anne uvavajjati' to kyA he bhadanta ! jabase ye caMpAnagara nivAsI teMtIsa 33 zramaNopAsaka gAthApati devendra devarAja IzAna ke vAyastriMzaka deva rUpa se utpanna hue haiM, tabhI se devendra devarAja IzAna ke gurusthAnIya teMtIsa 33 prAyastriMzaka haiM aiso kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai kyoMki devendra devarAja IzAna ke trAyastriMzaka devoM kA kAma zAzvata kahA gayA hai| aisA nahIM hai ki yaha nAma vahA~ pahile kabhI nahIM thA, vartamAna meM vahAM yaha nAma nahIM hai aura bhaviSyat meM bhI vahAM yaha nAma nahIM rahegA-kAraNa yaha nAma vahAM pahile bhI thA, aya bhI hai aura Age bhI rahegA-isa taraha yaha noma vahAM hara eka kAla ane pratikramaNa dvArA samAdhi prApta karIne, kALane avasara AvatA kALa karIne teo devendra devarAja, IzAnanA trAyaaiMzaka deverUpe utpanna thayA che. gautama svAmInA prazna-" jappabhiI ca ja bhate / capijjA tAyattIma sahAyA sesa ta cetra, jAva anne uvavajjati" se sAvan / jyAthI yA nagarI nivAsI te 33 zramaNopAsaka gRhastho devendra, devarAja IzAnanA trAyaaiMrAka ra rUpe utpanna thayA che tyArathI ja zuM ema kahevAya che ke devendra devarAja IzAnane sahAyabhUta thanArA 33 trAyastri zaka de che! zuM te pahelAM IzAne dranA sahAyaka trAyaaiMzaka devAnuM astitva ja na hatuM ? mahAvIra prabhune uttara-he gautama! e vAta barAbara nathI kAraNa ke devendra devarAja IzAnanA trAyazika devonAM nAma zAzvata kahyAM che. evuM nathI ke pahelAM tyAM temanuM nAma (astitva) na hatuM, ke vartamAnamAM nathI, ke bhaviSyamAM nahIM hoya. IzAnendranI pAse bhUtakALamAM paNa trAyaaiMzaka de hatA, vartamAnamAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa haze. temanuM nAma te tyAM
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya bandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdIpa trAyazikani rUpaNam 131 AsIt , na kadApi na bhavati, apitu sadaiva bhavati-nakadApi na bhaviSyati-apitu sarvadeva bhaviSyati, yAvat dhruvaM zAzvatam nityam , avyucchittinayArthatayA anAdipravAheNa dravyArthiphanayena anye kecana IzAnasya trAyastriMzakAzcayavanti, anye kecana trAyastriMzakA upapadyante na tu sarve sarvathA samucchidyante / gautamaH pRcchati'asthi NaM bhaMte ! saNaMkumArassa deviMdassa devaraNNo pucchA' he bhadanta ! santi khalu sanatkumArasya devendrasya devarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH? iti pRcchA, bhagavAnAha-'haMtA, asthi ' he gautama ! hanta satyam santi sanatku mArasya devendrasya devarAjasya AyastriMzakA devAH, gautamaH pRcchati-se keNaTeNaM, jahA-dharaNassa taheva evaM jAva pANayassa evaM accuyassa jAtra anne uvavajjati' meM sarvadA vidyamAna rahatA hai, kyoMki yaha dhruva zAzvata nitya hai yadyapi vahAM se anya kitaneka trAyastriMzaka deva cava jAte haiM aura anya kitaneka prAyastriMzaka deva utpanna hote haiM-phira bhI dravyArthika nayakI apekSA se anAdi pravAha kI dRSTi se inakA sabakA sarvathA abhAva nahIM hotA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-' asthiNa bhaMte ! saNa. kumArassa devidasta devaraNNo, pucchA' he bhadanta ! devendra devarAja sanatkumAra ke sahAyakabhUna teMtIsa trAyastriMzaka deva hote haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-hAM, gautama ! devendra devarAja sanatkumAra ke sahA. yakabhUta 33 trAyastriMzaka deva hote haiM / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'se keNaTeNaM bhaMte ! jahA dharaNassa taheva evaM jAva pANayassa evaM accupassa jAva anne uvavajjaMti' he bhadanta ! aisA Apa kisa traNe kALamAM kAyama rahe che, kAraNa ke temanuM nAma te yuva, zAzvata ane nitya kahyuM che. hA, evuM avazya bane che ke keTalAka trAyastri zaka de tyAthI ve che ane keTalAka utpanna paNa thatA rahe che. dravyArthika nayanI apekSAe -anAdi pravAhanI dRSTie temane saune sarvathA abhAva saMbhavI zakato nathI. gautama mInA -" asthiNa bhate ! saNakumArassaM devi dassa devaraNI pucchA" bhagavan ! devendra, 41214 sanamAranA sahAya sevA 33 zrAyaH aiMzaka devo hoya che kharA ? mahAvIra prbhune| tta2-' ha tA, asthi "hA, gautama! hevendra deva sanaskumArane sahAyabhUta thanArA 33 trAyazciMzaka devo hoya che. gautama svAmInA prazna-" se deNaTheNa bhate" yA bhagavan ! me Apa zA kAraNe kahe che ke devendra devarAya sanakumAranA sahAyabhUta 33 trAyazcizaka de hoya che?
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 bhagavatIstre tat-atha he bhadanta ! kenArthena kathaM tAvat evamucyate-sanatkumArasya devendrasya devarAnasya prAyastriMzakA devAH iti ? bhagavAnAha-yathA dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH pratipAditA stathaiva sanatkumArasyApi devendrasya trAyastriMzakAH devAH prayastriMzat sahAyAH pratipattavyAH, evaM-pUrvoktarItyaiva yAvat-mAhendrasya, brahmalokendrasya lAnta kendrasya mahAzukrendra sya sahasrArendrasya, mANatendrasya evam acyutendrasya-devendrasya devarAjasya trAyatriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH vodhyAH kintu mAhendrAderacyutAntasya devarAjasya kAraNa se kahate haiM ki devendra devarAja sanatkumAra ke gurusthAnIya 33 trAyazika deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! jisa prakAra se nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke gurusthAnIya 33 prAyastriMzaka deva kahe gaye haiM, usI prakAra se devendra devarAja sanatkumAra ke bhI gurusthAnIya 33 trAyastriMzaka deva jAnanA caahiye| isI pUrvokta rIti ke anusAra yAvat-ina devendra devarAja mAhendra, brahmalokendra, lAntakendra, mahAzukrendra, sahasrArendra, prAgatendra aura acyutendra ke bhI gurusthAnIya 33-33 te tIsa te tIsa vAyastriMzaka deva haiM aisA jAnanA cAhiye. tathA-isa bAtako lekara gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! devendra devarAja mAhendra AdikoMke gurusthAnIya 33-33 prAyastriMzaka deva hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-hA~, gautama ! ina saba devendra devarAja mAhendra AdikoM ke gurusthAnIya 33-33 prAyatriMzaka deva hote haiM mohendrAdi acyutAnta devarAja ke brAyastriM bhAvI2 prbhune| Gtta2-" jahA dharaNasya taheva eva jAva pANayassa evaM accuyarasa jAva anne uvavajjati" gautama ! nAgabhArendra, nAgabhA220, dharaghunA trAyaaiMzaka devena jevuM ja kAna sa- kumAranA trAyazika devo viSe paNa samajavuM. e ja pramANe devendra, devarAja mahendra, brahmaka, lAntakA, mAzu, sanAra, prAyata, ayuta mA chandrInA sahAyabhUta 5] 33-33 trAyaaiMzake heya che ema sajavuM. eja vAtane sUtrakAre nIcenI praznottara dvArA vyakta karI che. gautama svAmIne prazna-he bhagavan ! devendra, devarAja mahendra Adi IndronA sahAyabhUta 33-33 trAyaaiMzaka deva hoya che kharAM? mahAvIra prabhuno uttara-hA, gautama! devendra, devarAja mahendrathI laIne devendra devarAja azruta paryaMtanA devendronA sahAyabhUta 33-33 vArSAizaka
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ "prameyacandrikA TIkA za010 u04 khU01 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNam 133 'trAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAyadheyaM prajJaptam , yat na * kadAcita nAsIt , na kadApi na bhavati, na kadAcit na bhaviSyati, yAvat dhruvam zAzvatam , nityam avyucchittinapArthata yA-anAdipa pAhatayA anye kecana mAhendrAdayaH trAyastriMgakA 'devAzvadhAnti, anye ke vana trAstrizakAzca upapadyante jAyante natu sarve sarvathA vyucchidyante iti bhAvaH, ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta / tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM-bhavayuktaM satyameveti // 0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka pazcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadhanakagranthanirmApaka vAdiyAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUpita-kolhApura rAjaguru-. bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara . -pUjya zrI ghAsIlAlativiracitA .. zrI bhagavatIsutrasya prameyacandrikA qhyAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya ||cturthodeshH smaaptH||10.4|| zaka devoMko nAla zAzvana kahA gayA hai / aisA nahIM hai ki inakA nAma pahile kabhI nahIM thA, vartamAna meM bhI nahIM hai aura bhaviSyat meM bhI nahIM rahegA. kintu yaha pahile bhI thA, aba bhI hai aura bhaviSyat meM bhI rahegA. isa prakAra yaha sadA rahatA hai| kyoMki yaha nAma dhruva, zAzvana, nitya kahA gayA hai| anAdi pravAha se vahAM anya kitaneka utpanna hote rahate haiM aura anya kinaneka cavate rahate haiM, para inakA yahAM sarvathA abhAva nahIM hotA hai| aba anta meM gautama bhagavAn ke vacanoM devA hoya che mATendrathI laIne amRta parvatanA devanA nAma zAzvata kahyAM che. evuM nathI ke temanuM nAma bhUtakALamAM na hatuM, vartamAnamAM nathI ane bhaviSyamAM nahIM hoya. kharI vAta te e che ke temanuM nAma pahelAM paNa hatuM vartamAnamAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa raheze. A rIte temanuM nAma te traNe kALamAM rahenAru che kAraNa ke te nAma te dhruva, zAzvata ane nitya che. dravyArthika nayanI apekSAe anAdi kALathI tyAM e krama cAlyA kare che ke keTalAka trAyaaiMzake tyAMthI eve che ane keTalAka trAyazciMzake utpanna thatA rahe che, paraMtu kadI paNa temane tyAM sarvathA abhAva saMbhavI zakatuM nathI.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhaMgavatIstra meM satyatA kA khyApana karate hue 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' aisA kahate haiMhe bhadanta ! ApakA kahA~ huA yaha saca viSaya sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! ApakAkahA huAyaha sapa viSaya sarvathA satya hI hai / isa prakAra kaha kara ve gautama! yAvat apane sthAna para virajamAna ho gye|suu0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatImatra" kI priyadarzinI vyAkhyAke dasaveM zatakakA cauthA uddezaka samApta // 10-4 // sUtrane upasaMhAra karatA mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne gautama bhAbhI 4 cha , " seva bhate ! seva bhate! ti" lagavan! bhAye je kahyuM te sarvathA satya che. he bhagavan! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che." A pramANe kahIne temane vaMdaNA namaskAra karIne teo pitAne sthAne besI gayA che. sUtra 1 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI priyadarzinI vyAkhyAnA dasamA zatakane ceze uddezaka samApta 10-4
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 4 paMJcamoddezakasya viSayavivaraNam 135 atha paJcamoddezaH prArabhyate dazamazatake paJcamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam rAjagRhanagaravarNanam , guNazilanAmakacaityavarNanaM ca, camarendrasya agramahiSI vaktavyatA, tasya agramahiSINAM parivAravaktavyatA, camarendraH svasabhAyAm agramahiSyAdidevIbhiH saha divyabhogabhogAn paribhoktuM samarthoM bhavati naveti praznaH, na samarthaH ityuttaram , tadvetukathanaM ca, camarendrasya somalokapAlAgramahipI vaktavyatA, somo lokapAlaH svasabhAyAM devIbhiH saha bhogabhogAn paribhoktuM samarthobhavati naveti praznaH, na samartha ityuttaram , taddhetukathanaM ca, camarendrasya yamanAmakalokapAlAyamahiSI vaktavyatA, valIndrasya agramahipI vktvytaa| balIndrasya lokapAlasomasya agra __ pAMcaveM uddezeko prAraMbha dazamazataka ke isa pAMcaveM uddeze meM jo viSaya kahA gayA hai usakA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai rAjagRha nagarakA varNana. guNazilaka caityakA varNana. camarendra kI agramahiSiyoM kA varNana. aura unake parivAroMkA varNana. camarendra apanI sabhA meM agramahiSI Adi deviyoM ke sAtha divyabhogoM ko bhogane ke liye samartha hotA hai, yA nahIM aisA prazna. nahIM hotA hai aisA uttara. isameM kAraNa kathana. camarendra ke soma lokapAla kI agramahiSiyokA kathana. somalokapAla apanI sabhA meM deviyoM ke sAtha bhogoM ko bhogane ke liye samartha hotA hai yA nahIM aisA prazna. nahIM hotA hai aisA uttara. isa meM kAraNa kathana, camarendra ke yama nAma ke dazamA zatakanA pAMcamA u zAno prAraMbha A dazamAM zatakanA pAMcamA uddezAmAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta varNana nIce pramANe che rAjagRha nagaranuM varNana, guNazilaka cityanuM varNana-camarendranI paTTarANIo nuM varNana, ane temanA parivAranuM varNana. prazna-"camarendra pitAnI sabhAmAM amahiSI Adi devIo sAthe divya bhege jogavI zake che kharo?" uttara -"nA, te tema karavAne samartha nathI." A prakAranA uttara mATenA kAraNanuM pratipAdana. amarendranA sama lokapAlanI agramamihiSIonuM kathana prazna-soma kapAla zuM pitAnI sabhAmAM devIonI sAthe bhego bhegavavAne samartha che kharo?" A praznane nakAramAM uttara ane tenA kAraNanuM phathana. camarendranA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 bhagavatI sUtre mahipI vaktavyatA, dharaNendrasya agramaddipI vaktavyatA / dharaNendrasya lokapAla kAlavAlasyAgramahiSI vaktavyatA, bhUtAnandendrasya nAgakumArendrasya - agramahipI vaktavyatA, bhUtAnandendrasya lokapAlAnAm agramaddipI vaktavyatA, kAchendrasya ana mahiSI vaktavyatA, surUpendrasya agramahipI varNanam, pUrNabhadrasyAgramahiSI vaktavyatA, rAkSasendrasya bhImasya agramahipI vaktavyatA / tathaiva kinnarendrasya, satpuruSendrasya, atikAyendrasya, gItaratIndrasya ca agramahiSI vaktavyatA / sUryacandrasya aGgArasya grahasya, zakrendrasya cAgramahipIvaktavyatA / zakro devendraH sudharmAyAM sabhAyAM svadevIbhiH sahadivyAn bhogabhogAn bhoktuM samartho bhavati naveti praznaH, na samartha ityuttaraM, taddhakathanaM ca zakrasya lokapAlasya somasyAgramahipI vaktavpatA, IzAnendrasyaM tallokapAlasomasya cAgramaddipI vaktavyatA / lokapAla kI agramahiSiyoMkA kathana. cIndra kI agramahiSiyoMkA har. lIndra aura lokapAla soma inakI agramahipiyoMkA kathana. ghara ndra kI agramahiSiyoM ko kathana. dharaNendra aura lokapAla kAlavAla kI agramahiSiyoMkA kathana bhUtAnanda indra aura nAgakumAra indra inakI agramahiSiyoMkA kathana. bhUtAnanda indra ke lokapAloM kI agramahiSiyoMkA kathana. kAlendra kI agramahipiyoMkA kathana surUpendra kI agramahiSiyoM kA varNana. pUrNabhadra kI agramahiSiyoM kA varNana. rAkSasendra bhIma kI agramahiSiyoM kA kathana kinnarendra, satpuruSendra, atikAyendra, gItaratIndra, inakI agramahiSiyoM kA varNana, sUrya candra, aGgAragraha (maMgala) Adi mahAgraha aura zakrendra kI aMgramahiSiyoM kA kathana. devendra zakra sudharmAsabhA meM apanI deviyoM ke sAtha divya bhogoM ko bhogane ke liye samartha hotA hai yA nahIM aisA prazna nahIM hotA hai aisA uttara. isameM 66 yama nAmanA leAkapAlanI agramahiSIceAnu` kathana khalIndranI agramahiSInuM kathana prazna- leAkapAla seAma ane leAkapAla alIndra zu temanI sabhAmAM devIenI sAthe bheAga bhAgavavAne samatha che kharAM?'' tenA nakAramAM uttara dharaNendranI agramahiSInu yana. dharaNendra ane leAkapAla kAlavAlanI agramahiSIonu` kathana, bhUtAnanda-indra ane nAgakumArendranI agramahiSIonuM kathana, kalendranI agra mahiSIonuM kathana, surUpendranI agramahiSIonu vaNutA, pUrNa bhadranI agramahiSIonu' varNana, rAkSasendra bhImanI agramahiSIonu* kathana, kinnarendra, satpuruSendra, atiprAyendre, gItaratIndra, vagere - IndronI azramahiSIbheotuM sthana, sUrya, yandra, agAragraha ( maMgaLa ) vigere ane zakrendranI agramahiSIonu kathana prazna" vendra zaY=zuM peAtAnI sudharmA sabhAmAM peAtAnI devIe sAthe divya
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU01 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNam 137 deviivktvytaa| mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM sabhaeNaM rAyagihe nAmaM nayare, guNasilae ceie jAva parisA parigayA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIra sa bahave aMtevAsI therA bhaga. vaMto jAisaMpannA jahA aTTame sae ttamuddesae jAva viharati / taeNaM taM therA bhagavaMto jAyasa / jAyasaMsayA jahA goyamasAmo jAva pajjuvAsamANA evaM kyAsI-camarassa NaM bhaMte ! asuriMdasta asurakumAraranno kai agamahilIo paNNatAo? ajo! paMca aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-kAlI 1, rAyI 2, rayaNI 3, vijju 4, mehA 5, tatthaNaM egamegAe devIe aTra devIsahassA parivAro pnnnntto| pabhU NaM bhaMte ! tAo egamegA devI annAI aTU devIsahaslAiM parivAraM viuvittae, evAmeva sapuvAvareNaM cattAlIsaM devIsahassA, se taM tuddie| pabhU NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA, camaracaMcAe rAyahANIe samAe suhammAe camaraMli slIhAsaNaMli tuDieNaM saddhiM divAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharittae ? No iNahe samaTe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-No pabhU camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe jAva viharittae ? ajjo! camarassaNaM asuriMdassa asurakumAraranno camaracaMpAe rAyahANIe sabhAe kAraNa kathana, zakra ke lokapAla somakI agramahiSiyoM kA kathana. IzAnendra aura isake lokapAla loma Adi kI agramahiSiyoMkA kthn| bhogone bhegavavAne samartha che kharo?" uttara-" nathI hete," ane tenA kAraNanuM pratipAdana. zakanA lekapAla somanI agamahiSIonuM kathana IzAnendra ane tenA lekapAla sama vigerenI amahiSIonuM kathana. ma. 18
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra suhammAe mANavae ceiyakhaMbhe vaisamaesu golabahe samuggaesu bahao jisakahAo saMnizkhitAo ciTuMti, jAoNaM caramarasla asuriMdasta asurakumAraranno annesiM ca bahUNaM asurakumArANa devANaya, devINaya, aJcaNijjAo, vaMdaNijjAo, namasaNijjAo, pUNijjAo, sakAraNijjAo, sammANiNajjAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjubAsaNijjAo bhavaMti, tesiM paNihAe No pabhU se teNaTeNaM ajjo ! evaM buccai-jo pabhUcamare asuriMde jAva rAyA cAracaMpAe jAba vihArattae, pabhUNaM ajo! camare asuriMde asurakumArarAyA balaracvaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camarali sIhAsaNaMsi causaTIe lAlANiyasAhassagaha tAyattIsAe jAva annehiba bahahiM asurakumArehi devehiya, devIhiya, saddhiM saMparivuDe mahayA haya jAva bhuMjamANe viharitae, kevalaM pariyAriDDIe, No ghevaNaM mehunnvttiy||suu01|| chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaraM, guNazilakaM caityaM yAvata varSata prtigtaa| tasmin kAle, tasmin samaye,zramaNasya bhagavato mahAvIrasya vahavo'ntevAsinaH sthavirAH bhagavantaH, jAtisampannAH yathA aSTame zatake saptamodezake yAvat viharanti, tataH khalu te sthavirAH bhagavanto jAtazraddhAH jAtasaMzayAH yathA gautamasvAmino yAvat paryupAsInAH evam avAdiSuH-camarasya khalu bhadanta ! asurendrasya asurakumArarAjasya kati agramAhiSyaH prajJaptAH? AryAH ! paJca agramahiSyaH prajJaptA:-tadyathA-kAlI 1, rAtriH2, rajanI 3, vidyat 4, meghA 5, tatra khallu ekaikasyAH devyAH aSTau aSTau devIsahasrANi parivAraH sajJaptaH, prabhuH khalu bhadanta ! tAbhya ekaikA devI anyAni aSTASTadevI sahasrANi pazciAra vikurvitum , evameva sapUrvApareNa catvAriMzad devIsahasrANi, tadetat truDi gam / prabhuH khalu bhadanta ! camaraH asurendraH amarakumArarAjaH camaracaJcAyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM camare siMhAsane truTikena sAI divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihartum ? nAyamartha samarthaH,
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za010 405 sU01 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNam 135 sat kenArthena bhadanta ! egyucyate-no prabhuzcamaraH asurendraH asurakumArarAjazcamaracAyAM rAjadhAnyAM yAvat nirtum, AryAH / camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya camaracacAryA rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM mANavakacaityastammeSu vajra mayeSu golavRttanamudgakeSu bahUni jinasakthIni saMnikSiptAni tiSThanti yebhyaH khala camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya anyeSAM ca bahUnAm asurakumANAM devAnAM ca, devInAM arcanIyAH, bandanIyAH, namasyAH, pUjanIyAH satkaraNIyAH, sammAnanIyA', kalyANaM, maGgalaM, daivataM, caityaM paryupAsanIyAH bhavanti teSAM praNidhayA no prabhu, tat tenArthena AryAH ! evamucyate no prabhuzvamaraH asurendro yAvat rAjaH camaracaJcAya yAvat vihartum | manuH khalu AryAH ! camaraH asurendraH asTarakumArarAjaH camaracacAya rAjadhAnyAM sabhAyAM suvarmAyAM camare siMhAsane catuppaTayA sAmAnikasahasraiH nAzinyaizca bahubhiH asurakumArai devaizva devIbhitha sArddham, saMparivRto mahatA'data yAvat bhuJjAno hirtum, kevalaM parivArarddhayA, nau caitra khalu maithuna || sU0 1 // * TIkA - caturthoddezake cAyastriMzaka devavaktavyatA prarUpitA, atha paJcamoddeza ke devIkktavyatAM prarUpayitumAha-' teNaM kAle' ityAdi / ' teNaM kAleNaM, teNaM samaraNaM rAyagihe nAmaM nayare, guNasilae ceDae jAva parisA paDigayA' tasmin kAle, tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaram AsIt, guNazilakaM nAma caityam - udyAnam devIvaktavyatA 'teNaM kAleNaM leNaM samaeNaM' ityAdi / TokArtha-caturtha uddeza meM gurusthAnIya trayatriMzaka devasaMbaMdhI vaktavyatA kahI jA cukI hai| aba hama pAMcave uddezaka meM devI maMbaMdhI vaktavyatA kA kathana kiyA jArahA hai / 'teNa kAleNaM teNaM samapaNa rAyagihe nAmaM navare, guNasilae cehae jAba parisA paDigayA' usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmakA nagara thA usameM guNazilaka nAmakA devI vakatavyatA " teNaM kAleNaM teNaM samarpaNa " tyAhi TIkA-ceAthA uddezAmA guru sthAnIya trAyaspriMzaka devAnI vAta karavAmAM AvI che. have A pa camA uddezAmA devI viSayaka vaktavyatAnuM nirUpaNu karavAmAM bhAve che " teNaM kAleNaM teNa samae NaM rAyagidde nAmaM nayare, guNasilae cehae jAva parisA pagiyA " te yAne te samaye rAmagRha nAme nagara hetu temAM guSyu zikSa nAme caitya ( udyAna ) hetu'. temA zramaNu bhagavAna mahAvIra prabhu padhAryA,
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre yAvat AsIt , svAmI samavastaH, dharmopadezaM zrotu parpat nirgacchati, dharmopadeza zrutvA pratigatA parpata , ' teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavazrI mahAvIrassa vahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA jahA aTTame sae sattayodesae jAva viharaMti' tasmin kAle, tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya bahavo'ne ke antevAsinaH sthavirAH bhagavanto jAtisaMpannAH yathA aSTame zatake saptamoddezake yAvat-kulasampannAH, yAvat-jIvitAzAmaraNabhayavinamuktAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adrasAmante-nAtidUre nAtisamIpe UrdhvajAnavaH adhaHzirasaH dhyAnakoSThopagatAH saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayanto viharanti tiSThanti, 'taeNate therA udyAna thA yAvat-usameM mahAvIra svAmI padhAre, unase dharmopadeza sunane ke liye pariSad unake pAsa apane 2 sthAna se nikala kara pahu~cI. prabhune dharmopadeza diyA. dharmopadeza sunakara pariSad apane 2 sthAna para calI gaI / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNaspla bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA jahA aTTame sae sattamoddesae jAna viharaMti' usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke aneka aMtevAsI sthavira bhagavanta jo ki jAti saMpanna Adi vizeSaNoM vAle the-jaisA ki aSTamazataka ke saptama uddezaka meM kahe gaye haiN| yahAM yAvat padase-'jIviyAsAbharaNabhayavippamukkA samaNassa bhagavao mahAvIrasma adUrasAmante uDajANU ahosirA jhANakohovagayA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti' isa temane vaMdaNA namaskAra karavAne tathA temanI dezanA sAbhaLavAne rAjagRhanagaranI janatA pariSada nIkaLI paDI. prabhune vaMdaNa namaskAra karIne temanA dharmopadeza zravaNa karIne pariSada pAchI cAlI gaI. " teNa kAleNaM taNaM samae NaM bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavato jAisaMpannA jahA aTumasae sattamodesae jAva viharaMti" Ne mane te samaye zramaNa bhagavAna mahAvIranA ghaNA ja aMtevAsI (ziSya) sthavira bhagavAne paNa tapa ane saMyamathI AtmAne bhAvita karatA tyAM vicaratA hatA. teo jAtisaMpanna Adi guNothI yukta hatA. temanA guNonuM varNana AThamAM zatakanA sAtamAM uddezAmAM ApyA mujaba samajavuM ahIM "yAva" padathI nIyatA sUtrA: aY 42vAmA mA0yo che-"jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA samaNassa bhagavao mahAvorassa adUrasAmaMte uDDha'jANU ahosirA jjhANako dvovagayA saMjameNa tavasA appANa bhAvemANA viharati" temA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU01 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNama 141 bhagavaMto jAyasar3A jAyasaMsayA jahA goyamasAmI jAva pajjuvAsamANA evaM vayAsI'-tataHkhalu te sthavirAH bhagavanto jAtazraddhAH zraddhAvantaH, jAtasaMzayAH saMzayavantaH yathA gautamasvAsino vizeSaNAni tathaiva yAvat zuzrUpamANA vinayena namasyantaH prAJjalipuTAH paryupAsInAH evaM vakSyamANamakAreNa avAdiSuH-'camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa amurakumAraranno kai aggama hisIo paNNatAo ?' he bhadanta ! camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya, kati kiyatyaH, agramahiSyaH prajJatAH ? " bhagavAnAha-'ajjo ! paMca agamahisIo paNNattAo' he AryAH! sthavirAH ! paJca agramahiSyaH majJaptAH, 'taMjahA-kAlI, rAyI, rayaNI, vijjU , mehA' tadyathApAThakA saMgraha huA hai / 'taeNaM therA bhagavaMto jAyasar3A jAyasaMsayA jahA goyamasAnI jAva pajjuvAsamANA evaM bayAsI' isake pAda zraddhA yukta una sthavira bhagavantoM ne saMzayayukta hone para gautamasvAmI kI taraha "zuzrUSamANAH vinayena namasyantaH, prAJjalipuTAH, paryupAsInA" ina vizeSaNoM se yukta banakara prabhu se isa prakAra pUchA-'camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asurakumAraranno kai aggahisIo paNNattAo' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja camara ke kitanI agramahiSiyA~ kahI gaI hai ? arthAta camara ke paTTadeviyAM kitanI haiM ? isake uttara meM prabhu ne ailA kahA-'ajjo paMca aggamahisIo paNNattAo' he aaryo| sthaviroM / apsurendra asturakumArarAja camara kI agramahiSiyAM-paTTadeviyAM pAMca kahI gaI hai 'taM jahA'-kAlI, rAghI, rayaNI, vijjU, mehA' unake jIvananI IcchA ane maraNanA bhayathI rahita hatA. bhagavAna mahAvIrathI dUra paNa nahIM ane najIka paNa nahIM evuM ucita sthAne, ubhaDaka Asane mastaka nIcu rAkhIne, dhyAnarUpI kaThAmAM lIna thaIne sayama ane tapathI AmAne sAvita 42tA viyaratA tA" "taeNaM te therA bhaMgavato jAyasar3a jahA goyama. sAmI jAva pajjuvAsamANA eva vayAsI" tyA2 mA zraddhAyuta te sthavira - patA saDayuta thavAthI gautama svAbhAnI rema " zuzraSamANAH vinayena namasyantaH prAJjalipuTA , paryupAsinA." bhagavAnanI sevA 32tA thA, manne hAtha leDI vinayapUrva pramunI 5yupAsanA 42di 42i 2mA pramANe pUchyu -"cama rassa NaM bhaMte ! asuri dassa asurakubhAraranno kai aggamahisIo paNNattAo" ke bhagavana asurendra, asurakumArarAja camarane keTalI agramahiSIo(paTTarANIo) che? ___mahAvIra prbhune| uttara--" ajjo ! paMca agAmahisIo paNNattAo" . Ayo! masurendra, msurmaa22|01 yabharane pAMya mhissaas| cha " taMjahA" tamanA nAma nIya prabhArI cha- 'kAlI, rAyI, syaNI, vijjU , mehA" (1) rel, . .
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 bhagavatI sUtra kAlI 1. rAtriH 2, rajanI 3, vizun 4, medhA 5, 'tatyaNaM egamegAe devIe, aDhadevIsahassA parivAro paNNatto' tatra khalu tAsa pazcama madhye ekaikasyAH devyAH aamahiSyAH aSTau aSTau devIsahasrANi parivAraH majJaH, 'pabhUNaM bhaMte ! tAo egamegA devI annAI aTTa devIsahassAI parivAraM viuvittae' prakSuH samarthI khalu tAbhyaH paJcAgramahiSISu ekekA devI agramaDipI anyAni aTa aSTa devIsahasrANi parivAraM vikuktui-vikuNayA zaktyA niSpAdayitum 'evAmetra sapuvyAvareNaM cattAlImaM devIsahassA, se taM tuDie' evameva pUrvoktarItyaiva praznottarItyaiva uttaraM vijJeyam . yathA-hanta he ArzaH? prabhuH samarthA. tAstu paJcAyamahiSISu ekaikA devI nAma isa prakAra se haiM kAlI 1, rAtrI 2, rajanI 3, vidyut 4, aura pAcavI meghA 'tatya NaM egamegAe devIe a devI sahAlA parivAro paNNatto ina pAMca paTTa deviyoM ke madhya meM eka eka agramahiSI pI oTha ATha hajAra devI parivAra hai| aba una sthavira bhagavantoM ne prabhuse aisA pUchA-'pabhU NaM bhate! tAo egamegA devI annAI ahaTa devI sahassAi parivAra viuvittae' he bhadanta ! una pAMca agrasahipiyoM meM le eka eka agrahivI apanI vikarSaNA zakti se yA anya ATha 2 hajAra devI parivAra ko cikurvita karane ke liye samartha hai ? apanI cikurvaNA zakti dvArA devI parivAra ko niSpAdita karane meM zaktizAlI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ecAmeva savvAreNa cattAlIsa devIsahassA se taM tuDie' he sthaviroM! praznotarIti ke anusAra hI apane prazna kA uttara jAlanA cAhiye-arthAt pAMca agrahipiyoM meM se (2) rAtrI, (2) 24 nI, (4) vidhut , (5) bhech| " tatthaNa egamegAe ava devI sahassA parivArA paNato" te prtye| mamahiSInI mAra, 2mA 12 devIone parivAra che. sthavira satAne prazna-pabhUNa bhaMte ! tAo egamegAdevI annAI ahaTTa devI chahassAI parivAraM viuvittae ? " , sAvan ! te pAMya mhissiime| zuM pitAnI vidurvAzaktithI 8000-8000 devI parivAranI vimurvaNA karavAne samartha che?-eTale ke teo zuM vaidiyazakti dvArA ATha ATha hajAra devIonuM nirmANa karavAne zaktizALI che? - mahAvIra prsune| utta2-" evAmeva sapuvAvareNa cattAlIta devI sahasmA se ta tuhie" hai yadi ! praznota zata anusA2 5 tamA21 prazna uttara samaja. eTale ke te pratyeka amahiSI pitAnI vikuvaM zaktidvArA ATha
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 305 sU0 1 camarendrAdInAtha agramahiSonirUpaNam 143 anyAni aSTASTadevI sahasrANi parivAraM vikurvitum / evaM vikurvaNe kRte sati sapUrvA'pareNa - pUrvAparahitena ekaikadevyA aSTASTa anyAni devIsahasrANi parivAratayA trikurvatInAM paJcAnAm aSTabhirguNite sarvasamelanena catvAriMzad devIsahasrANi bhavanti tadevara- truTikaM nAma varga ucyate, vaikriyakRta devIzarIrANAM samUhaH truTika zabdena ucyate, sthavirAH pRcchanti-' pabhUNaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyaDhANIe, sabhAe sohanyAe camaraMsi sIhAsaNaMsi tuDieNa saddhi divvAI bhoga bhogAI namANe viharitae !' he bhadanta ! prabhuH samarthaH khalu kis camaraH asurendra', amurakumArarAjaH camaracaJcAyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAm camare - siMhAsane truTikena vaikriyakRta devIsamUhena sArddham, divyAn bhogabhogAn, bhogaH strIzarIra, tadupayogitayA bhogAH manojJasparzAdayaH bhogabhogAH tAn yadvA bhogya bhogAn - bhoktuM yogyA bhogyAsteSAM bhogAstAn bhuJjAna:- vihartum ? bhagavAeka eka agramahiSI anya ATha 2 hajAra devI parivAra ko apanI vikurvaNA zakti dvArA niSpanna kara sakane meM samartha hai| isa prakAra se ina pAMca agramahiSiyoM kA devI parivAra 40 hajAra kA ho jAtA hai / isa prakAra cAlIsa hajAra devI parivAra kA nAma zuTika hai| isakA dusarA nAma vaikriyakRta devI zarIroM kA samUha bhI hai / jaya sthavira prabhu se aisA pUchate haiM- 'ebhU NaM' bhate / camare anuriMde asukumArarAyA caracaMcAe rAyahANIe sabhAe sohammAe camaraMni sIhAsani DieNa saddhiM divvAI bhogAbhogAI bhuMjamANe viharita' he bhadanta / asurendra alurakumArarAja camara amaracaM cArAjadhAnI meM sudharmA sabhA meM marasiMhAsana para baiTha kara 40 hajAra vaikriya zarIrakUna devImaharUpa truTika ke sAtha kyA divya bhoga bhogoM ko bhoga sakane meM samartha hotA ATha hajAra anya devIetu' nirmANa karavAne samatha' hAya che. A rIte te pAMce agramahiSIgmAnA devIparivAra 40 hajAranA thAya che. A 40 hajAra devIparivArane vrudrika kahe che. teDhuM bIju nAma vaikriyakRta devI zarIranA "( samUha " paNa che sthavironA prazna -" pabhUNaM bhaMte / camare asuriMde asurakumArarAyA camaracAe rAyahANIe sabhAe sohammAe camaraMsi mIhAsasi tuDieNaM saddhi divvAI bhogabhogAi bhuMjamANe viharittae ? " he bhagavan! zu asurendra, suramA 204 camara peAtAnI camaracacA rAjadhAnInI sudharmAMsabhAmA camara nAmanA siMhAsana para besIne 40 hAra vaikriyazarIra dhArI devIonA samUha sAthe (truTika sAthe ) divya bhAge bhegavI zake che kharA ?
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 bhagavatIso nAha-'No iNaDhe samahe' he sthavirAH ! nAyamarthaH samarthaH, naitat saMbhavati, sthavirAH pRcchanti-'seM keNaTeNaM bhate! evaM vuccai-No pabhU camare asuriMde asurakumArarAe, camaracaMcAe, rAyahANIe jAba vihArattae ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena kathaM tAvat evamucyate-no prabhu samarthaH camaraH asurendraH, amurakumArarAjaH, camaracaJcAyAM rAjadhAnyAM, yAvat sudharmAyAM samAyAm , camare siMhAsane Tikena pUrvo. tena devIsamUhena sAddham divyAs , bhogabhogAn bhunAno vihartum ? bhagavAnAi'ajjo ! camarassa NaM asurakumAraranno camaracaMcAe rAyahANIpa, sabhAe suhammAe, mANavae ceiyakhaMbhe vairAmaemla golavaTTasamuggaesu bahUo niNasakahAo, saMnikvittAo ciTThati' he AryAH / sthavirAH / camarasya khalu asurendrasya asurakumArahai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM jo iNa? sama?' he sthaviroM yaha artha samartha nahIM hai / arthAt aisI bAta vahAM saMbhavita nahIM hotI hai| isa viSaya ko punaH jAnane ke abhiprAya se sthavira bhagavanta prabhuse aisA pUchate haiM-'se keNaTeNaM bhaMte! evaM buccai, No pabhU camare asuriMde asurakumArarAe camaracaMcAe rAyahANIe jApa viharittae' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki asurendra asurakumArarAja camara camaracaMcA rAjadhAnI meM thAvat-sudharmA sabhA meM, camarasiMhAsana Upara baiThakara pUrvokta truTika ke sAtha-devI samUha ke sAtha-divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye samartha nahIM hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'ajjo ! camarassa NaM asuriMdasta asurakumAraranno camaracaMghAi rAya. hANIe, sabhAe suhammAe, mANavae ceyakhaMbhe, vAmaesu golaghaTTasamuggaessu baTTao jiNasakahAo saMnikkhittAo ciTThati' he viro! asurendra asurakRmArarAja camara kI camaracaMcArAjadhAnI meM sudharmA bhAvIra prbhune| uttara-"No iNa samaddhe " hai yavi ! me sabhI zajatu nathI. sthvishn| prazna-" se keNadveNa bhate ! evaM vuccai" tyA 3 bhagavad ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke asurendra, asurakumArarAja camara pitAnI camacaMcA rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM amara nAmanA sihAsana para virAjamAna thaIne pUrvokta truTika (40 hajAra devIonA samUha sAthe divya bhege bhegavavAne samartha nathI ? mahApA2 prabhunA uttara-" ajjo |" u mA ! " camaramsa Na asuridarasa asurakumAraranno camaracacAe rAyahANIe, sabhAe suhammAe, moNavae ceiyakhaMbhe, vaharAmaesu golavaTTamamuggaesu bahUo niNasakahAo sanivikhattAo ciTa ti" su rendra, asurakumArarAja camaranI camacaMcA rAjadhAnImAM AvelI sudharmAsabhAmAM
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za010 u05901 camarendrAdInAm agramahiSonirUpaNam 145 rAjasya camaracaJcAyAM rAjadhAnyAM, sabhAyAM sudharmAyAM mANavake nAmni caityastambhe vajramayeSu golavRttasamudkeSu golakAkArAH vRttasamudgakAH golavRttasamudkAsteSu vahUni anekAni jinasakthIni-jinAsthIni saMnikSiptAni-sthApitAni tiSThantivartante, 'jAoNaM camarassa amariMdassa asurakumAraranno annesiMca bahUNaM asurakumArANaM devANaya, devINaya accaNijjA bho, vaMdaNijjAo, namaMsaNijjAo, pUNijjAo, sakAraNijjAo, sammANaNijjAo' yAni khalu jinasakyIni camarasya anurendrasya asurakumArarAjasya, anyeSAM ca bahUnAm asurakumArANAM devAnAM ca, devInAM ca arcanIyAni, vandanIyAni, namaskaraNIyAni, pUjanIyAni, satkara NIyAni, sammAnanIyAni, tathA ' kallANaM magalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo bhavaMti' kalyANaM maGgalaM daivataM caitya paryupAsanIyAni bhavanti / tesiM paNihAe no pabhU!, teSAM praNidhayA-apekSayA teSAM sAnnidhye netyarthaH no prabhuH-na samarthaH devIbhiH saha bhogabhogAn bhuJjAno vihrtumitynvyH| sabhA meM mANavaka caityastambha meM vajra nirmita golavRttasamudgako-golAkAra DivyoM meM aneka jinendra asthiyAM sthApita haiM 'jAo NaM camarassa asuriMdassa asurakumAraraNo annesiMca bahUNaM asurakumArANa devANa ya, devINa ya accaNijjAo, vaMdaNijjAo, namaMsaNijjAo, pUyaNijjAo, sakAraNijjAo, sammANaNijjAo' jo jinendra kI ye asthiyAM asurendra asurakumArarAja camara ko aneka dUsare asurakumAra devoM ko evaM deviyoM ko arcanIya, bandanIya, namaskaraNIya, pUjanIya, satkaraNIya aura sanmAnanIya haiM, tathA 'kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo bhavaMti kalyANarUpa evaM maMgalarUpa caitya kI taraha sevanIya haiM 'tesiM paNihAe no pabhU' anaH unake samIpa meM vaha dhamara deviyoM ke sAtha bhoga bhogoMko bhogane ke liye samartha nahIM hotA hai / mANavaka citya staMbhamAM vA nirmita gaLAkAranI DabbIomAM aneka jinendra masthita che. "jAoNaM camarassa asuri dassa asurakumAraranno annesi ca bahUNaM asurakumArANaM devANa ya, devINa ya accaNijjAo, vadaNijjAo namasaNijjAo, pUyaNijjAo, sakAraNijjAo, sammANaNijjAo" minendra bhagavAnanA te masthiyAna asurendra, asurakumArarAja camara tathA bIjA asurakumAra deva ane devIe arcanIya, vandanIya, namaskaraNaya, pUjanIya ane sanmAnanIya gaNe che, tathA "kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo bhavati" tesa tena yA35 bhane bha635 yetyAnA samAna sevanAya bhAna cha "tesiM paNihAe no pabha" tethI temanI samIpamAM te camarendra devIonI sAthe bhegavilAsane bhogavavAne bha0 19
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI prakRtamupasaMharannAha-' se teNadveNaM ajjo ! evaM buccai-no pabhU camare asuriMde jAva rAyA camaracaMcAe jAba viharittae' he AryAH! tat tenArthena evamucyateno prabhuH samarthaH camaraH asurendro yAvat asurakumArarAjaH camaracaJcAyAM yAvat rAjadhAnyAM, sudharmAyAM sabhAyAM, camare siMhAsane truTikena catvAriMzad devI sahasravargeNa sArddha divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihatam / kintu 'pabhUNaM ajjo| camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe, sabhAe suhammAe, camaraMsi sIhAsaNaMsi, causaTThIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe jAva'-bhaga vAnAha-he AryAH ! prabhuH samarthaH khalu camaraH asurendraH asurakumArarAjaH, camaracaJcAyAM rAjadhAnyAm , sudharmAyAM ca sabhAyAm , camare siMhAsane catuSSaSTayAcatuHSaSTisaMkhyakaiH sAmAnikasaha trAyastriMzakaiH yAvat-trayastriMzatA sahAyaiH caturbhiH prakRta viSaya kA upasaMhAra karate hue prabhu kahate haiM-'se teNaTeNaM ajjo| evaM vuccA, no pabhU camare asuriMde jAva rAyA camaracaMcAe jAva viharittae' he AryoM ! isI kAraNa maiMne aisA kahA hai ki asurendra asurakumArarAja camara apanI camaracaMcArAjadhAnI meM sudharmA sabhA meM camara siMhAsana para baiThakara truTita ke sAtha-40 hajAra deviyoM ke sAtha-divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye samartha nahIM hai| kintu-'pabhUNaM ajjo camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMtrAe rAyahANIe sabhAe suhammAe, camaraMsi siMhAsaNaMsi, causaThThIe sAmANiyasAhassIhi sAyatIsAe jAva' he Aryo ! vaha asurendra asurakumArarAja camara camaracaMcArAjadhAnI meM sudharmA sabhA meM camarasiMhAsana para baiThakara 64 hajAra sAmAnika devoM ke sAtha gurusthAnIya prAyastriMzaka devoM ke sAtha samartha hoto nathI A viSayane upasahAra karatA mahAvIra prabhu kahe che ke "se teNaTreNaM ajo! evaM vuca i, no pabhU camare asuriMde jAva rAyA camaracaMcAe jAva viharittae" he mAyo ! te 2Ne me me 4yu cha hai masurendra, ssurkumArarAja camara pitAnI caMmaracaMcA rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM amara nAmanA siMhAsana para besIne truTitanI sAthe (40 hajAra devIonI sAthe) divya sosAvI za4vAne samaya hAtI nathI. 52ntu "pabhUNaM ajo! camare asuriMdai asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe, camaraMsi siMhAsaNaMsi, causavIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe jAva" 3 bhAryA ! te asurendra, asurakumArarAja camara tenI camaracaMcA rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM camara nAmanA siMhAsana para besIne 64 hajAra sAmAnika devanI sAthe, guru sthAnIya 33 trAyastri zaka deva sAthe, cAra lokapAlanI sAthe, pAca agrama
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ " prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU01 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNam 147 lokapAlaiH, paJcabhiH agranahipIbhiH saptabhiH anIkaiH saptabhiH anIkAdhipatibhiH catvAriMzatA AtmarakSakadevasahasraiH 'annehiM ca bahUrhi asurakumArehiM deveDiya saddhiM saMparivuDe mahayAhaya jAva bhuMjamANe viharittae' anyaizca bahubhiH asurakumAraiH, devaizva, devIbhizca sArddha' saMparivRtaH - sahitaH san mahatA - bRhatA, ahata- yAvatnATyagItavAditatantrItalatAla TitaghanamRdaGga paTumavAditaraveNa -- ahatAni - acchi - nnAni AkhyAnakapratibaddhAni vA yAni nATyagItavAditAni teSAM tantrItalatAlAnAM ca zepatruTitAnAM ca ghanamRdaGgasya ca meghasadRzadhvanikAraka mardalasya, paTunA - nipuNena puruSeNa pravAditasya yo ravaH - zabdaH sa tathA tena tatpUrvakamityarthaH divyAn yAvat cAra lokapAloM ke sAtha, pAMca agramahiSiyoM ke sAtha, sota anIkoM ke sAtha, sAta anIkAdhipatiyoM ke sAtha 64 hajAra AtmarakSaka devoM ke sAtha, tathA 'annehiM ca pahUhiM, asurakumArehiM devehi ya devIhiya saddhi saMparivuDe mahayA hama jAva bhuMjamANe viharittae' anya aneka asurakumAra devoM ke sAtha aura deviyoM ke sAtha ghirA huA hokara arthAt inake saba ke sAtha se yukta hokara bar3e 2 ahata-acchina bIca meM bhaMga nahIM hone vAle athavA kathAoM ke silasile se yukta hue aise yAvat-nATaya, gIta saMbaMdhI bAjoM ke tathA taMtrI tala tAloM ke tathA aura bhI truTi ke-bAjoM ke tathA megha kI jaisI dhvanivAle mRdaMga ke, ki jo pahRta hI vAdyavidyA meM nipuNa deva dvArA bajAyA jAtA thA nAdoM ke sAtha 2 divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye samartha hai arthAt 64 hajAra sAmAnika devoM AdikoM se ghirA huA vaha camara bar3e 2 manohara nATakoM ko dekhane meM evaM sundara jinameM vividha prakAra ke bAje 88 hiSIenI sAthe, sAta anIkeAnI sAthe, sAta anIkAdhipatie sAthe 64 hajAra AtmarakSaka devAnI sAthe, tathA annehiM ca bahUhiM asurakumArehiM devehi ya devIhi yakhaddhi sa parivuDe mahayA haya jAva bhujamANe viharittae " anya aneka asurakumAra deve! ane devIenI sAthe ( eTale ke te badhAMnA sa gathI yukta thaIne) bhavya ane acchinna ( vacce bha ga na paDe evAM-kathAonA kramathI yukta zevAM) nATI, gItA, vAnitrA (bheghanA nevA nAhavAjAM gRha go, vIyA, karatALa Adi vividha vAjitrA) AdinA madhura nAdo sAMbhaLI zake che. kahevAnuM tAtparya e che ke asurendra camara peAtAnA 64 hajAra sAmAnika devA AdinA samUhathI vIMTaLAine maneAhara nATakA dekhe che, vividha prakAranAM vAdyasaMgItanI sAthe madhura gItA sAMbhaLe che te dareka vAdya, vAdyavidyAmAM nipuNa devA dvArA vagADa
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIso 548 bhogabhogAn bhuJjAno vihartuM prabhuH, kevalaM pariyAriDrie, No cevaNa mehuNavattiyaM' kevalaM-vizeSastvayam-paricAraddhA-paricAraH strIzabdazravaNarUpa-saMdarzanAdirUpaH RddhiH sampattiH paricAraddhistayA parivAraddhA vA vanitAdiparijana-paricAraNAmAtreNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihata prabhuH kintu no caiva khalu maithunapatyayikaM maithunaviSayakaM yathA bhavati tathA na maithunavRttyA divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihattu prabhuriti bhAvaH // sU0 1 // __mUlam-"camarasta NaM bhaMte ! asuriMdassa asurakumAraraNNo somassa mahArapaNo kai agamahisIo paNNattAo? ajo! cattAri aggamAhisIo paNNatAo, taMjahA-kaNagA, kaNagalayA, cittaguttA, vsuNdhraa| tatthaNaM egamegAe devIe, egamegaM devIsahassaM parivAro paNNatto pabhUNaM tAo egamegA devI, anne egamegaM devIsahassaM parivAraM viuvittae, evAmeva saputvAvareNa vajAye jA rahe haiM aise gIto ko sunane meM evaM nRtyoM ko dekhane meM jo apanA samaya vyatIta karatA hai yahI usakA usa samaya kA divya bhoga bhogoM ko bhoganA hai| yahI bAta 'kevalaM pariyAriDIe, no ceva NaM mehu. NavattiyaM' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| isakA tAtparya aisA hai ki asurendra asurakumArarAja vaha camara strI zabda zravaNarUpa evaM unake rUpoM ko dekhane AdirUpa paricAra se evaM saMpattirUpa Rddhi se athavA devI parijanarUpa parivAra dvArA kI gaI paricAraNAmAtra se divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye to samartha hai para vaha maithuna Adi nimittaka divya bhogoM ko bhogane ke liye vahAM samartha nahIM hai |suu0 1 // vAmAM Ave che. A rIte te nATya, saMgIta AdirUpa divya bhege bhegavavAmAM pitAno samaya vyatIta kare che. e ja vAta sUtrakAre nIcenA sUtramAM vyakta *za 2-" kevalaM pariyAriDDhIe, no ceva NaM mehuNavattiya " mAnanA bhAvArtha A pramANe che-asurendra, asurakumArarAja camara devIonA madhura gItane zravaNa karavA rUpa ane devIonAM rUpone dekhavArUpa paricAra dvArA ane saMpatirUpa addhi dvArA athavA parijana rUpa parivAra dvArA karatI paricAraNarUpa divya bhegone bhogavavAne ja samartha hoya che. paraMtu maithuna Adi mimittaka divya bhegone bhegavavAne te samartha hote nathI. e sUtra 15
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramedhacandrikA TIkA za010 405 02 amarendrAdInAmapramaddiSanirUpaNam 149 cattAri devisahastA se catuDie / pabhUNaM bhaMte! camarassa asuriM dasa asurakumArarapaNo some mahArAyA, somAe rAyahANIe, sabhAe suhammAra, somaMsi sIhAsaNaMsi, tuDieNaM avasesaM jahA camarassa, navaraM parivAro jahA sUriyAbhassa, sesaM taMceva jAva No cevaNaM mehuNavattiyaM / camarasta NaM bhaMte! jAva raNNo jamassa mahAranno kai aggamahisIo ? evaM cetra, navaraM jamAe rAyahAjIe, sesaM jahA somassa / evaM varuNassa vi, navaraM varuNAe yahANI | evaM vesamaNassa vi, navaraM vesamaNAe rAyahANIe, sesaM taM cetra jAva No ceva NaM mehuNavattiyaM / valissa NaM bhaMte ! vairoyadista pucchA ? ajo ! paMca paMca aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-suMbhA, nisuMbhA, raMbhA, niraMbhA, madaNA / tatthaNaM egamegAe devI, aTThaTTha sesaM jahA camarassa navaraM balicaMcAe rAyahANIe, parivAro jahA mouddesae, sesaM taMceva, jAva no cevaNaM mehuNavattiyaM / balissa NaM bhaMte! vairoyaNiMdassa, vairoyaNaraNNo, somassa mahAranno kai aggamahisIo paNNattAo ? ajjo ! tara aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-sINagA, subhaddA, vijayA, asaNI / tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasomassa / evaM jAva vesamaNassa | dharaNassa NaM bhaMte! nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kai aggamahisIo paNNattAo ? ajo! cha aggamahisao paNNattAo, taMjahA - ilA, sukA, sadArA, sodAmaNI, iMdA, ghaNavijjuyA / tattha NaM egamegAe devIe cha, cha, ra
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3A bhagavatIstre devI sahassA, parivAro pnntto| pabhUNaM bhaMte ! tAo egamegA devI annAI cha, cha, devI sahassAI parivAraM viuvittae, evAmeva sapuvAvareNaM chattIsaM devIsahassAI, settaM tudditte| pabhUNaM bhaMte ! dharaNe. sesaM taMceva, navaraM dharaNAe rAyahANIe, dharaNaMsi sIhAsaNIsaM, sao parivAro, sesaM tNcev| dharaNassa Na bhaMte ! nAgakumAriMdassa kAlavAlassa, logapAlassa, mahAraNo kai aggamahisIo paNNatAo? ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo,taMjahA-asogA, vimalA, suppabhA, sudNsnnaa| tatthaNaM egamegAe avasesaM jahA ghamarasta logpaalaannN| evaM sesANaM tinnhvi| bhUyANaMdassa NaM bhaMte ! pucchA, ajo! cha aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-rUyA, rUyaMsA, surUyA, ruyagAvatI, rUyakatA, ruuyppbhaa| tatthaNaM egamegAe devIe avasesaM, jahA dhrnnss| bhUyANaMdassaNaM bhaMte ! nAgavittassa pucchA ? ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA suNaMdA, subhaddA, sujAyA, sumnnaa| tatthaNaM egAmegAe devIe avasesaM jahA camara logpaalaannN| evaM sesANaM tiNhavi logpaalaannN| je dAhiNillAgiMdA tesiM jahA dharaNiMdasta, logapAlANaMpi, tesiM jahA dharaNasta logpaalaannN| uttarillANaM, iMdANaM jahA bhUyANaMdassa; logapAlANa vi tesiM jahA bhUyANaMdasta logapAlANaM, navaraM iMdANaM savvesiM rAyahANIo sIhAsaNANi ya sarisaNAmagANi pariyAro jahA taiyasae paDhame uddesae / logazAlANaM savvesiM
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 samarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 151 rAyahANIo sIhAsaNANiya, sarisanAmagANi pariyAro jahA marasta logapAlANaM / kAlassaNaM bhaMte! pisAviMdassa pisAyarago kai aggamahisIo paNNattAo ? ajo ? cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA- kamalA, kamalappabhA, uppalA, sudaMsaNA tatthaNaM egamegAe devIe egamegaM devIsahassaM sesaM jahA camaralogapAlANaM, pariyAro taheva, navaraM kAlAe, rAyahANIe, kAlaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taMzceva / evaM mahAkAlassavi / suruvassaNaM bhaMte! bhUiMdassa raNNo pucchA ? ajjo ! cattAri aggamahisao paNNattAo, taM jahA - rUvavaI, bahuruvA, surUvA, subhagA / tatthaNaM egamegAe sesaM jahA kAlassa / evaM paDiruvassa vi / punnabhaddassa NaM bhaMte! jakkhidasta pucchA ! ajo ? cattAri agga mahisIo paNNattAo, taM jahA- puNNA, bahuputtiyA, uttamA, tArayAya, tatthaNaM egamegAe sesaM jahA kAlassa / evaM mANi bhaddasta vi|bhImassa NaM bhaMte ! rakkhasiMdassa pucchA, bhajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA - paumA, paumAvaI, kaNagA, rayaNappabhA / tatthaNaM egA megA sesaM jahA kAlassa / evaM mahAbhImassa vi / kinnarassa NaM bhaMte ! pucchA ? ajjo ! cattAri aggamahisIo, paNNattAo, taMjahA-vaDeMsA, keumaI, raiseNA, rahapiyA / tatthaNaM sesaM taMceva / evaM kiMpurisassa vi / sappurisassaNaM pucchA ? ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjA - rohiNI, navamiyA, hirIpupphavaI, tatthaNaM egamegA.,
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre sesaM tNcev| evaM mahApurisassa vi| aikAyassaNaM pucchA, ajo! cattAri aggamAhisIo papaNattAo taMjahA-bhuyaMgA, bhuyaMgavaI, mahAkacchA, phuDA, tatthaNaM egameyA., sesaM tNcev| evaM mahAkAyasta vi| gIyaraissa NaM bhaMte ! pucchA? ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo taMjahA-sughosA, vimalA, sussarA, sarassaI / tatthaNaM egmegaae.,sesNtNcev| evaM gayijasassa vi| savesi jahA kAlassa, navaraM sarisanAmiyAo rAyahANIosIhAsaNANi ya, sesaM tNcev| caMdassaNaM bhaMte ! joisiMdassa joisaranno pucchA, ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahAcaMdappabhA, dosiNAbhA, aJcimAlI, pbhNkraa| evaM jahA jIvAbhigame joisiyauddesae thev| sUrassavi-sUrappabhA, AyavAbhA, acimAlI, pabhaMkarA, sesaM taM ceva, jAvaNo cevaNaM mehunnvttiyN| iMgAlassa NaM bhNte| mahaggahassa kai aggamAhitI pucchA? ajo| cattAri aggamahisIo paNNatAo taM jahA vijayA vejayaMtI, jayaMtI, aparAjiyA, tatthaNaM egamegAe devIe, sesaM taM gheva jahA caMdasta, navaraM iMgAlavaDeMsae vimANe iMgAlagaMsi, sIhAsaNaMsi sesaM taM ceva / evaM jAva viyAlagassavi, evaM aTrAsItIevi mahAgahANaM bhANiyavaM, jAva bhAvakeussa, navaraM vaDeMsagA sIhAsaNANiya, sarisanAmagANi, sesaM taM cev| sakkassaNaM bhNte| deviMdassa devaranno pucchA, ajjo| ajha aggamahisIo paNNattAotajahA-paumA 1, sivA 2, seyA 3, aMja 4, amalA 5,
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyazcandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 153 accharA 6, navamiyA 7, rohiNI 8! tatthaNaM egamegAe devIe, lolala, solasa devIsahassA parivAro pnnnntto| pabhUNaM egamegA devI, annAiM solasa devIsahassaparivAraM viuvittae, evAmeva sapuvAvareNaM aTThAvIsuttaraM devisayasahassaM parivAro settaM tuddie| pabhUNaM bhaMte ! sake deviMde, devarAyA, sohamme kappe, sohammaba.sae vimANaM, sabhAe suhammAe, sakasi sIhAlaNaMli, tuDieNaM saddhiM sesaM jahA camarassa, navaraM parivAro jahA mouddese| lakassa NaM doviMdasla, devaSNo somasla, mahAraNNo kai aggamahilIo? pucchA, ajo! cattAri aggamahilIo paNNatAo taMjahA-rohiNI madaNA, cittA, somaa| tatthaNaM egasegA. lesaM jahA camaralogapAlANaM navaraM sayaMpabhe vimANe, sabhAe suhammAe, somaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM ghev| evaM jAva vesamaNasta, nabaraM vimANAiM jahA tiyle| IsANataNaM aNte| pucchA ? ajo| aha agasahisIo, paNNattAo, taMjahA-kahA, kaNhArAI, rAmA, rAmarakkhiyA, vasU, vasuguttA, vasumittA, vasuMdharA / tattha NaM egamegAe. sesaM jahA sakassa, IsANaslaNaM bhaMte ! deviMdarala, somasla, mahAraNNo kai aggamahisIo ? pucchA, cattAri agamahisIo paNNattAo taMjahA--puDhavI, rAyI rayaNI vijja / tatthaNaM egamegAe., sesaM jahA sakasta logpaalaannN| evaM pAva varuNassa, navaraM vimANA, jahA cautthasae, sesaM taMva jAva No cheva NaM mehuNavattiyaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti, jAva viharai ||suu02|| bha0 20
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 bhagavata sU chAyA-camarasya khalu bhadanta ! asurendrasya asurakumArarAjasya somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? AryAH! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kanakA 1, kanakalatA 2, citraguptA 3, vasundharA 4, / tatra gbala ekaikasyA devyAH ekaikaM devIsahasram parivAraH prajJaptaH / prabhuH khalu tAbhya ekaikA devI anyat ekaika devIsahasraM parivAraM vikurvitum, evameva sapUrvApareNa catvAri devI sahasrANi, tadetat tuDikam / prabhuH khalu bhadanta ! camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya somo mahArAjaH somAyAM rAjadhAnyAM, sabhAyAM sudharmAyAM, some siMhAsane tuDikena, avazepaM yathA camarasya, navaraM parivAro yathA sUryAbhasya, zeSa tadeva, yAvat no caiva khallu maithunapatyayikam / camarasya khalu bhadanta ! yAvat rAjasya yamasya mahArAjasya kati agramahiSyaH 1 evameva, navaraM yamAyAM rAjadhAnyAM zeSa yathA somasya / evaM varuNasyApi, navaraM varuNAyAM rAjadhAnyAm / evaM vaizravaNasyApi, navaraM vaizravaNAyAM rAjadhAnyAM, zeSaM tadeva yAvat no caiva khalu maithunamatyayikam / vale khalla bhadanta ! vairocanendrasya pRcchA, AryAH ! paJca agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-zuMbhA 1, nizuMbhA 2, rambhA 3, nirambhA 4, madanA 5, tatra khalu ekaikasyA devyAH aSTa aSTa zeSa yathA camarasya, navaraM balicaJcAyAM rAjadhAnyAm , parivAro yathA mokoddezake, zeSa tadeva, yAvat no caiva khalu maithunapratyayikam / baleH khalu bhadanta ! vairocanendrasya, vairocanarAjasya somasya mahArAjasya kati anamahiSyaH prajJaptAH ? AryAH! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-menakA 1, subhadrA 2, vijayA 3, azaniH 4, / tatra khala ekaikasyAH devyAH zeSaM yathA camarasomasya, evaM yAvat vaizravaNasya / dharaNasya khalu bhadanta ! nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kati agramahiSyaH prAptAH? AryAH! SaT agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-ilA 1, zukrA 2, satArA 3, saudAminI 4, indrA 5, ghanavidyut 6, tatra khalu ekaikasyAH devyA SaT SaT devIsahasrANi parivAraH prjnyptH| prabhuH khalu tAbhyaH ekaikA devIanyAni SaT SaT devIsahasrANi parivAraM vikurvitum ? evameva sapUrvApareNa paTtriMzat devI sahasrANi, tadetat tuDikam / prabhuH khalu bhadanta ! dharaNaH zeSa tadeva, navaram dharaNAyAM rAjadhAnyAm , dharaNe siMhAsane svakaH parivAraH, zeSa tadeva / dharaNasya khallu bhadanta ! nAgakumArendrasya kAlavAlasya lokapAlasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? AryAH! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathAazokA 1, vimalA 2, suprabhA 3, sudarzanA 4, / tatra khalu ekaikasyAH avazeSa yathA camarasya lokapAlAnAm / evaM zeSANAM trayANAmapi / bhUtAnandasya khalu bhadanta ! pRcchA? AryAH! SaT agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-rUpA 1, rUpAMzA 2, murUpA 3,
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 02 ghamarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 155 rUpakAvatI 4, rUpakAntA 5, rUpaprabhA 6, / tatra khalu ekaikasyAH devyAH avazeSa yathA dharaNasya / bhUtAnandasya khalu bhadanta ! nAgavittasya pRcchA ? AryAH ! catasraH agramahiSyaH prAptAH, tadyathA-sunandA 1, subhadrA 2, sujAtA 3, sumanAH 4, / tatra khalu ekaikasyA devyAH avazeSa yathA camaralokapAlAnAm / evaM zeSANAM trayANAmapi lokapAlAnAm / ye dakSiNendrAsteSAM yathA dharaNendrasya, lokapAlAnAmapi - teSAM yathA dharaNasya lokapAlAnAm / uttarendrANAM yathA bhUtAnandasya, lokapAlA nAmapi teSAM yathA bhUtAnandasya lokapAlAnAm , navaram indrANAM sarveSAM rAjadhAnyaH, siMhAsanAnica sadRzanAmakAni, parivAro yathA tRtIyazatake prathamoddezake, lokapAlAnAM sarveSAM rAjadhAnyaH, siMhAsanAnica sadRzanAmakAni, parivAro yathA camarasya lokapAlAnAm / kAlasya khalu bhadanta ! pizAcendrasya pizAcarAjasya kati agnamahiSyaH prajJaptAH ? AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kamalA 1, kamalaprabhA 2, utpalA 3, sudarzanA 4, tatra khalu ekaikasyAH ekaika devIsahastram zeSa yathA camaralokapAlAnAm , parivArastathaiva, navaram-kAlAyAM rAjadhAnyAM, kAle siMhAsane, zeSaM tadeva, evaM mahAkAlasyApi / surUpasya khalu bhadanta ! bhUte. ndrasya bhUtarAjasya pRcchA, AryA ! catastra:agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-rUpavatI1, bahurUpA 2, murUpA 3, subhagA 4, tatra khalu ekaikasyAH zeSaM yathA kAlasya / evaM pratirUpasyApi / pUrNabhadrasya khalu bhadanta ! yakSendrasya pRcchA ? AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-pUrNA 1, bahuputrikA 2, uttamA 3, tArakA 4, / tatra khalu ekaikasyAH zepaM yathA kaalsy| evaM maNibhadrasyApi / bhImasya khalu bhadanta ! rAkSasendrasya pRcchA, AryAH! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-padmA 1, padmAvatI 2, kanakA 3, ratnaprabhA 4, / tatra khalu ekai kasyA devyAH zeSa yathAkAlasya ! evaM mahAbhomasyApi / kinnarasya khalu bhadanta ! pRcchA, AryAH / catasraH agramahinyaH prajJAtAH, tayathA-vaziSThA 1, ketumatI 2, ravisenA 3, ratimiyA 4 / takhalu ekaikasyA devyAH zepaM tadeva / evaM kimpurupsyaapi| satpuruSasya khalu pRcchA, AryA / catastra agramadiSyaH prajJaptAH, tadyathA-rohiNI 1, navamikA 2. hIH3, puSpavatI 4, / tatra khalu ephaikasyA devyAH zeSaM tadeva / etra mahApuruSa. syApi / atikAyasya khalu pRcchA, AryAH / catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathAbhujaGgA 1, bhujagavatI 2, mahAkacchA 3, sphuTA 4, / tatra khalu ekaikasyA devyAH zepaM tadeva / evaM mahAkAyasyApi / gItarateH khalu bhadanta ! pRcchA? aaryaaH| catasraH agramahinyaH prajJaptAH tadyathA-sughoSA 1, vimalA 2, susvarA 3, srsvtii4,| tatra khanu ekaikasyA devyAH zeSaM tadeva / evaM gItayazaso'pi, sarveSAm etepAM yayA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 bhagavatIsUtre kAlasya, navaraM sadRzanAmikAH rAjadhAnyaH, siMhAsanAni ca, zeSaM tadeva / candrasya khalu bhadanta ! jyotipikendrasya jyotipikarAjasya pRcchA, AryAH! catasraH agnamahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-candraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, aciolI 3, prabhaMkarA 4, / evaM yathA jIvAbhigame jyotipikodezakastathaiva / sUryasyApi, sUryaprabhA 1, AtapAsA 2, acimAlI 3, prabhaMkarA 4, / zeSa tadeva, yAvat no caitra khalu maithuna pratyayikam / aGgArasya khalu bhadanta ! mahAgrahasya kati agramahinyaH ? pRcchA, AryAH ! catastraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-vijayA 1, vaijayantI 2, jayantI 3, apraajitaa4,| tatra khalu ekaikasyA devyAH zepa tadeva yathA candrasya, navaramaaGgAravariSThe vimAne, aGgArake siMhAsane zepaM tadeva, yAvat vyAlakasyApi / evam aSTAzIterapi mahAgrahANAM bhaNitavyam , yAvat bhAvaketoH, navaram-variSThakAni, siMhAsanAni ca sadRzanAmakAni, zeSa tadeva / zakrasya khalu bhadanta ! devendrasya devarAjasya pRcchA, aaryaaH| aSTau agramahipyaH prAptAH, taprathA-padmA 1, zivA 2, zreyA 3, ajU: 4, amalA 5, apsarA 6, navamikA 7, rodiNI 8, tatra khalu ekaikasyAH devyAH poDaza poDaza devIsahasrANi parivAra: majJaptaH prabhuH khalu tAbhyaH ekaikA devI anyAni poDaza devIsahasrANi parivAra vikurvitum evameva sapUrvApareNa aSTAviMzatyuttaraM devIzatasahasram parivAraH, tadetat tuDikam / prabhuH khalu bhadanta ! zakro devendro devarAjaH, saudharme kalpe saudharmavaripTha ke vimAne sabhAyAM sudharmAyAm , zakre siMhAsane tuDikena sArddham zeSa yathA camarasya, navara parivAro yathA mokodezake / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH ? pRcchA, AryAH! catasraH agnamahiSyaH prajJaptAH, tadyathArohiNI 1, madanA 2, cittA 3, somA 4, / tatra khalu ekaikasyAH devyAH zeSaM yathA camaralokapAlAnAm , navaram svayaMprabhe vimAne, sabhAyAM, sudharmAyAM some siMhAsane zepa tadeva, evaM yAvat vaizravaNasya, navaraM vimAnAni yathA tRtiiyshtke| IzAnasya khalu bhadanta | pRcchA, AryA: / aSTamahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kRSNA 1, kRSNarAjiH 2, rAmA 3, gamarakSitA 4, vasuH 5, vasuguptA 6, vasumitrA 7, vasu. ndharA 8, / tatra khalu ekaikasyAH devyAH zeSa yathA shksy,| IzAnasya khalu bhadanta ! devendrasya somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH ? pRcchA, AryAH! cAsaH agramahiSyaH prAptAH, tadyathA-pRthivI 1, rAjiH 2, rajanI 3, vidyut 4, / tA khalu ephaikasyA devyAH zepaM yathA zakrasya lokapAlAnAm / eva yAvat varuNasya, navA vimAnAni yathA caturtha zatake, zevaMtadeva yAvat , no caiva khalu maithunapratyayikam / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvat viharati // sU0 2 / /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyazcandrikA TIkA za010 u05 02 camarendrAdonAmagramahiSInirUpaNam 157 TIkA-atha camarendrAdezcaturNA caturNA lokapAlAnAM tadanyeSAM ca agramahipI vaktavyatAmAha-'camarassa Na bhaMte !' ityAdi, 'camarassa NaM bhate ! asuriMdassa asurakumAraranno somassa mahAranno kai aggamahisIo pannattAno ?' sthavirAH pRcchanti-he bhadanta ! camarasya khala asurendrasya asurakumArarAjasya somAdi caturNA lokapAlAnAM madhye somasya mahArAjasya kati-kiyatyaH agramahidhya; prajJaptAH? bhagavAnAha-'ajjo ! cattAri aggama hisIo paNNattAo' he AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptA, 'taMjahA-kaNagA 1, kaNagalayA 2, cittaguttA 3, vasuMdharA 4,' taghathA kanakA 1, kanakalatA 2, citraguptA 3, vasundharA 1, ca, devI vizeSavaktavyatA 'canarassaNaM bhaMte' ityAdi / / TIkArtha-isa sUtra meM sUtrakAra ne camarendra AdikoM ke cAra 2 lokapAloM kI tathA inase bhinna devoM kI ayamahiSiyoM kI vaktavyatA kA pratipAdana kiyA hai isameM AryoM ne prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! 'camarassa NaM bhaMte ! assuriMdassa' asurakumAroM ke indra aura alurakumAroM ke rAjA camara ke jo cAra lokapAla kahe gaye haiM unake bIca meM soma lokapAla mahArAja kI kitanI agramahipiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu ne kahA-'ajjo / cattAri agamahilIopaNNattAo' he aaryo| soma lokapAla kI cAra agrahipiyA~ kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'kaNagA 1, kaNagalayA 2, cittaguttA 3, vasuMdharA 4' kanakA, devI vizeSa vatavyatA 'camarassa NaM bhaMte ! tyA TIkArya-A sUtramAM sUtrakAre amarendra Adi IndronA cAra cAra kapAlenI tathA bIjAM IndronI agramahiSIonI prarUpaNA karI che A viSayane anulakSIne sthavira bhagavatIya mahAvIra prabhune mA pramANe prazna 57ye| cha-" camarassa NaM bhate ! asuriMdasva0" magavan ! masumArAnA ndra, msurbhaa22|04 yamaranA je cAra lekapAla kahyAM che, temAM je sema mahArAja nAmanA lekapAla che, temane keTalI agramahiSIo (paTTarANIo) kahI che? bhAvIra prabhunaH utta2-" ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo" mAya soma sopAna nyA2 amahiSAmA DI cha. " taMjahA" tamanA nAma yA prabhAva che-" kaNagA1, kaNagalayA2, cittaguttA3, vasudharA4" (1) 4nI, (2) 4iseal, (3) citragutA, ane. (4) sudh| " tatthaNaM egamegAe devIe
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 158 'tattha NaM egame gAe devIe egamegaM devIsahassaM parivAro paNNatto' tatra khalu tAsu catasRSu madhye ekekasyAH devyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJaptAH / 'pabhU NaM tAo egamegAe devIe annaM egamegaM devIsahasraM pariyAraM viuvittae' prabhuH samarthA khalu tAbhyaH pUrvoktAbhyazvatasabhyaH ekaikA devI anyat ekaikaM devIsahasraM parivAra vikurvitum-vikurvagayA niSpAdayitum , ekaikA devI kriyakaraNazaktyA ekaikaM vaikriyaM devIsahasraM nirmAtuM kiM samarthA itibhaavH| 'evAmeva sapuvAvareNaM cattAri devisahassA, settaM tuDie' evameva tathaiva sapUrvApareNa paurvAparyeNa catamRbhiH rapi devIbhiH pratyekaM vaikriyakaraNadvArA ekaikadevIsahasrasya nirmANe sati catvAri devIsahasrANi bhavanti, tadetat truTikaM nAma vargaH ucyte| sthavirAH pRcchanti-'pabhU kanakalatA, citraguptA aura vasundharA tattha NaM egamegAe devIe egamegaMsi devIsahassaM parivAro paNNatto' ina cAra agramahiSiyoM ke bIca meM eka eka devI kA eka 2 devI sahasrarUpa parivAra kahA gayA hai 'pabhU NaM tAo egamegAe devIe annaM egamegaM devIsahassaM pariyAraM viuvittae' AryoM ne prabhu se pUchA he bhadanta ! ina cAra deviyoM meM se kyo eka eka devI aisI bhI samartha hai ki jo apanI vikriyA se eka eka devI sahasra (hajAra) kI niSpatti kara sake ? 'evAmeva sapuvAvareNaM cattAri devI sahassA, se taM tuDie' isake uttara meM prabhu ne kahA- hAM, Aryo ! eka eka devI eka 2 hajAra deviyoM ke parivArako apanI vikriyA zakti se niSpanna karane meM samartha hai. isa prakAra ina cAra deviyoM kA devI parivAra 4 hajAra kA ho jAtA hai. isa cAra hajAra devI parivAra kA nAma varga hai. aba sthavira pUchate haiM-'pabhU Na bhaMte! camarassa asu. egamegaMsi devIsahassaM parivAro paNNatto" te yA2 mamahiSAsomAnI pratyeka agnamahiSIone eka eka hajAra devI parivAra kahyo che. sthavironA prazna-"pabhUNaM tAo egamegAe devIe annaM egamegaM devIsahassaM parivAra viuvittae ?" he bhagavan! zuM te cAra devIomAMnI pratyeka devI pitApitAnI vaikiyazaktithI eka eka hajAra devIonI vidurvaNa karI zakavAne samartha che? ___ maDAvIra prbhune| utta2-:" evAmeva sapuvAvareNaM ca tAri devI sarasA, se taM taDie" u mAya! te pratye, bhamahiSI pAtapAtAnI va zatithI ekaeka hajAra devInA parivAranuM nirmANa karI zake che A rIte te cAre agramahiSIone devI parivAra ekaMdare 4000 devIe ne thAya che. A cAra hajAra kevIonA parivArane truTika (varga) kahe che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za010 u04 sU02 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNam 159 NaM bhaMte ! camarassa asuridassa asurakumAraranno some mahArAyA somAe rAyahANIe, sabhAe suhammAe, somaMsi sIhAsaNaMsi tuDieNaM, abasesa jahA camarassa' he bhadanta ! prabhuH samarthaH khalu camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya somo mahArAjo lokapAlaH somAyAM rAjadhAnyAM, mudharmAyAM sabhAyAm , some siMhAsane truTikena pUrvoktena vaikriyaracitadevI sahita devIvagaNa sArddham avazeSaM yathA camarasyokta tathA vaktavyam , tathAca anyaizca vahubhiH asurakumAraiH devaizca devIbhizca saMpariTato mahatA''hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdagaNTupravAditaraveNa bhogabhogAn bhunAno vihartumitibhAvaH / ' navaraM pariyAro jahA muriyAbhassa. sesaM taM riMdassa asurakumAraranno some mahArAyA somAe rAyahANIe sabhAe suhammAe, somaMsi sIhosaNa si tuDieNaM avasesaM jahA camarassa' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja camara ke lokapola soma mahArAja apanI sAmA nAmakI rAjadhAnI meM, sudharmAsabhA meM somasiMhAsana para virAjamAna hokara apane buTika-vaikriya racita devI varga se-sahita cAra agramariSiyoM ke sAtha divya bhogoM ko bhogane ke liye samartha hai kyA ? yahAM 'avasesaM jahA camarassa' ipta pATha se pAkI kA kathana jaiso camara ke pATha meM kahA gayA hai vaisA yahAM para use grahaNa karanA cAhiye" aisA prakaTa kiyA gayA hai| so ghamara ke pATha meM aisA pATha kahA gayA hai "anyaizca bahubhiH asurakumAraH devaizca dethIbhizca saparivRto mahatA''hatanATayagItavAditatantrItalatAlanaTitaghanamRdApaTupravAditaraveNabhogabhogAn bhuMjAno vihartum" inase -" atirikta dUsare-2 sthavizanI prazna-"pabhUNaM bhaMte ! camarasa asuriMdasta asurakumAraranno seAme mahArAyA somAe rAyahANIe sabhAe suhammAe somasi sIhAsaNasi tuDieNa ava sesaM jahA camarassa" hai bhagavan ! masurendra, 12maa22|01 yabharane pAsa soma mahArAja pitAnI semA nAmanI rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM, soma nAmanA siMhAsana para virAjamAna thaIne, pitAnI guTikanI (kiya zakti dvArA racita devIsamUhanI) sAthe ane cAra agramahiSIonI sAthe bhogo bhegavavAne samartha DAya cha bhane 1 mI. "avasesaM jahA camarassa" mA sUtrA4 dvArA me pAta 548 42vAmA bhAvI cha hai yabharanA pra28mA mA prabhArI chu cha-" anyaizca bahubhi. asurakumAra. devazca devImizca saMparivRtto mahatA''hata nATyagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa bhogabhogAn bhujAno yidatam" vAna
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 bhagavatI sUtre cena, jAva No mehuNavattIyaM' navaraM camarApekSayA momaraya vizeSamtu-parivAro yathA sUryAsya, pratipAditastathaiva pratipattavyaH, zeSaM tadeva - pUrvoktacasaravadeva yAvada - kevalaM parivArddhayA, kalatrAdiparijanaparicAraNAmAtreNa, strIgandazravaNarUpa saMdarzanAdirUpaparicAraNavA, kintu no caiva khalu maithunapratyayikam / sthavirA pRcchanti - ' camarasta NaM bhaMte ! jAva ranno jamasta mahAranno kai agganahisIo ?' he bhata! camarasya khalu yAvat asurendrasya amurakumArarAjasya caturNAM lokapAlAnAM madhye dvitIyamya yamasya mahArAjasya kati kiyatyaH agramahiSyaH prajJaptAH ? bahuta se asura kumAroM deva deviyoMse cAroM dizAoMse parizobhita hokara divya bhoga bhogoM ko bhogate huve Ahata jo nATaya-gIta hai usameM bajAI gaI jo tabhI usake talatAloMse truTika (guMjamAna) megha ke sadRza mRdaGgoM ke sundara bajAe gae ucca tAratara zabdoM se vihAra karane ke liye samartha haiM ? isa pAThakA yahAM para bhI saMgraha kiyA gayA hai / 'navaraM parivAro jahA suriyA bhassa, sesaM taM ceta, jAva No cevaNaM sehuNavattiyaM' camara kI apekSA soma kI yaha vizeSatA hai - jaisA parivAra sUryAbhadeva kA kahA gayA hai vaisA hI isakA parivAra hai. bAkI kA aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai. arthAt camara ke jaisA hai. vaha soma vahAM parivArarUpa Rddhi se, parijana dvArA paricAraNA mAtra se, striyoM ke zabdazravaNa, unake rUpa darzana Adi rUpa se bhoga bhogane meM to samartha hai para unake sAtha maithuna karane rUpa bhoga bhogane ke liye samartha nahIM hai / atha sthavira munirAja prabhu se aisA pUchate haiM- 'camarasta NaM bhaMte! jAva ranno jamassa mahAranI kaha aggamahisIo' he bhadanta ! camara ke lokapAla jo yama mahArAja haiM unakI kitanI agramahiSiyA~ tAtparya e che ke seAma leAkapAla khIjA aneka asurakumAra devA ane devIe nA samUhanI sAthe te sabhAmAM nATako dekhI zake che, diya saMgIta tathA vividha vAjiMtrAnA nAda sAMbhaLI zake che. A rIte te zabdAdi avazya segavI zake che. parantu te tyAM maithuna sevanarUpa bhAgabhAgeAne bhAgavI zakatA nathI " navaraM pariyAro jahA sUriyA bhassa, sesa taM caiva jAva No cetra NaM mehuNavattiyaM" yamaranI apekSA sobha sopAsanA sthanabhAM ke vizeSatA che. te bhA pramANe che-sAmalAkapAlanA piravAranu varNana sUrya devanA parivAranA vana pramANe samajavu. khAkInu' samasta kathana camaranA kathana anusAra ja grahaNa karavuM. A kathananA sArAMza upara ApavAmAM AvI gayA che. sthvire| prazna-" camarassa NaM bhaMte ! jAva ranno jamassa mahAranno kai aggamahisIo ?" he bhagavan ! yabharanA sopAsa yabha mahArAne DeMTalI agrabha hiSIo che?
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 su02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 161 bhagavAnAha-' evaM ceva, navaraM jamAe rAyahANIe, sesaM jahA somansa evaM varuNassa vi, navaraM varuNAe rAyahANIe' he AryAH! evameva-pUrvoktarItyaiva somasya agrahipIvadeva yamasyApi catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, athaca tatra khalu ekaikasyAH devyAH ekai devIsahastraM parivAraH ityAdikaM vodhyam, navaraM somApekSayA yamasya vizeSastu somArAjaghAnI sthAne'tra yamAyAM rAjadhAnyAmiti vaktavyam , zeSaM yathA somasyoktaM tathaiva vaktavyamiti evaM tathaiva varuNasyApi tRtIyalokapAlasya somayadeva catasra eva agramahiSyo vaktavyAH atha ca tatra khalu ekaikasyAH devyAH ekai devIsahasraM parivAraH, vaikriyadevIsahasracatuSTayam , kintu navaram-somayamApekSayA varuNasya vizeSastu-tattannAma rAjadhAnyapekSayA'tra varuNAyAM rAjadhAnyAmiti haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM ceva, navaraM jamAe rAyahANIe, sesaM jahA somassa evaM varuNassa ci, navaraM varuNAe rAyahANIe' he Aryo! pUrvokta rIti se hI soma kI agramahiSiyoM kI taraha yama kI bhI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiN| inameM eka eka agramahiSI kA devI parivAra eka eka hajAra kA kahA gayA hai ityAdi saba yahAM jAnanA cAhiye. sAma kI apekSA yama ke kathana meM vizeSatA aisI hai ki soma rAjadhAnI ke sthAna meM yahAM yamA rAjadhAnI hai. bAkI kA aura saba kathana soma ke kathana ke jaisA hI hai isa prakAra kA kathana tatIya lokapAla varuNa kA bhI jAnanA cAhiye. varuNa kI bhI cAra agramahiSiyAM haiM. inakA devI parivAra pratyeka agramahiSIkA eka 2 hajAra deviyoM kA hai isa prakAra yaha parivAra saba agramahipiyoMkA 4 hajAra deviyoM kA ho jAtA hai| yaha saba parivAra vaikriya zakti janya hotA hai| kintu soma evaM yama ke kathana kI apekSA varuNa ke kathana meM vizeSatA aisI mahAvIra prasunA utta2-" evaM ceva, navaraM jamAe rAyahANIe, sesaM jahA' somassa" hai mAyA! soma sAupAsanA 4thana 2j yamasIpAlana thana samajavuM. eTale ke yama mahArAjane paNa cAra agramahiSIo che te pratyekane eka eka hajAra devIone parivAra che, ItyAdi kathana ahIM paNa grahaNa karavuM. sIma lekapAlanA kathana karatAM yama mahArAjAnA kathanamAM eTalI ja vizeSatA che ke yama mahArAjanI rAjadhAnInuM nAma ya che temanA siMhAsananuM nAma yama siDAsana che. "evaM varuNassa vi, navaraM varuNAe rAyahANIe' se prahAra thana triIjA kapAla varuNa viSe paNa samajavuM paraMtu tenI rAjadhAnInuM nAma varuNA samajavu. varuNane paNa cAra mahiSIo che. te pratyekane devI parivAra eka eka hajAra hovAthI kula cAra hajArane devI parivAra thAya che. A samasta parivAra vaiziktijanya hoya che. bha0 21
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 1 vaktavyamitibhAvaH / ' evaM vesamaNassa vi, navaraM vesamaNAe rAyahANIe, sesaM taMceva no cevaNaM mehuNavattiyaM' evaM somayamavaruNalokapAlavadeva vaizravaNasyApi caturthalokapAlasya catasraH agramahiSyaH majJaptAH, tatra ca ekaikasyAH devyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH / prabhuzca khalu tAbhyaH ekaikA devI anyat ekaikaM vaikriyaM devIsahasraM parivAraM niSpAdayitum ityAdikaM pUrvavadeva bodhyam, navaraM pUrvApekSayA vizeSastu tattannAma rAjadhAnIsthAne'tra vaizravaNAyAM rAjadhAnyAmiti vaktavyam, zeSaM tadeva somAdilokapAlavadeva yAvat camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya vaizramaNo nAma mahArAjo lokapAlo vaizravaNAyAM rAjadhAnyAm, sudharmAyAM sabhAyAm, vaizramaNe siMhAsane Tikena sArddham anyaizca bahubhiH devaizva devibhitha saMparivRto hai ki varuNa kI rAjadhAnI varuNA hai 'evaM vesamaNassa vi, navaraM vesamaNAe rAyahANIe, sesaM taM caiva no ceva NaM mehuNavattiyaM' ina caturtha lokapAla vaizramaNa kI bhI soma, yama, varuNa kI taraha cAra agramahiSiyA~ kahI gaI haiN| ina pratyeka agramahiSiyoMkA devI parivAra 1 - 1 hajAra deviyoM kA hai. arthAt inameM se 1-1 devI eka eka hajAra deviyoMkI niSpatti apanI vikriyA zakti se kara sakatI hai. ityAdi saba kathana pUrvokta jaisA jAnanA cAhiye. yadi koI vizeSatA hai to rAjadhAnI ke nAma kI apekSA se hai. kyoMki yahAM vaizramaNa rAjadhAnI hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki jaba aisA prazna kiyA jAve ki "asurendra asurakumArarAja camara ke jo vaizramaNa lokapAla hai vaha vaizramaNA rAjadhAnI meM sudharmAsabhA meM vaizramaNa siMhAsana para apane devIvarga ke sAtha aneka 162 " evaM vesamaNassa vi, navara vesamaNAe rAyahANIe, sesaM taM ceva, no ceva NaM mehuNavattiya " thothA somyAsa vaizrabhane pazu yAra agramahiSIyA che. te pratyeka agramahiSInA devIparivAra eka eka hajAra devIenA kahyo che. eTale te pratyeka devI pAtAnI vaikriyazaktithI 1000-1000 devIonu nirmANu karI zake che, ityAdi kathana seAmaleAkapAlanI agramahiSIonA kathana pramANe samajavuM, sema leAkapAlanA kathana karatAM ahIM eTalI ja vizeSatA che ke vaizravaNa le|4pAlanI rAjadhAnInuM nAma vaizravaNA che. kahevAnu tAtpaya' e che ke seAmaleAkapAlanI apekSAe jevA praznottarA AgaLa ApyA che, evA praznottareA ahI paNu graheNu karavA jema ke . prazna- zu vaizravaNa leAkapAla peAtAnI vaizravaNA rAjadhAnInI sudharmAMsabhAmAM vaizravaNu siMhAsana para virAjamAna thaine, pAtanA aneka asurakumAra devA ane
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikoTIkA za010 105 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 163 mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTumavAditaraveNa bhogabhogAn bhuJjAno vihartu prabhuH ? kevalaM parivAraddharthA vA kintu naiva ca khalu maithunapratyayikam , sthavirAH pRcchanti 'valissa NaM bhaMte ! vairoyaNidassa pucchA' he bhadanta ! valeH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo paMca agAmahisIo paNNatAo' he AryAH ! baleH pazca agramahiSyaH prajJaptAH 'taMjahA-muMbhA 1, nisuMbhA 2, raMbhA 3, niraMmA 4, madaNA5,' tadyathA-zumbhA 1, nizumbhA 2, rambhA 3, nirambhA 4, madanA 5, ca, 'tattha NaM egamegAe devIe aTTha sesaM jahA camarassa' tatra khalu paJcasu madhye ekaidevoM evaM deviyoM se yukta huA mRdaGga Adi bAjoM kI tumula dhvanipUrvaka divya bhogoM ko bhogane ke liye samartha ho sakatA hai kyA? to isakA uttara aisA hai ki vaha parivAra rUpa Rddhi se athavA paricArarUpa Rddhi se divya bhogoM ko bhoga sakatA hai, maithuna nimittaka bheogoM ko nahIM bhoga sakatA hai| aba sthavira munirAja bhagavAn se aisA pUchate he-'balissa NaM bhaMte ! vaharoyarNidassa pucchA' he bhadanta ! vairocanendra vairocanarAja bali ke kitanI paTTadeviyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo paMca aggamahisIo paNNattAo' he AryoM ! bali kI pAMca agrahiSiyoM- deviyoM kahI gaI haiN| 'taM jahA-suMbhA, nisuMbhA, raMbhA, niraMbhA madaNA' unake nAma isa prakAra se haiM-zumbhA, nizumbhA. rambhA, nirambhA, madanA. 'tatthaNaM egamegAe devIe ahaTa sesaM jahA camarassa' ina pAMca agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devIonA samUhathI vITaLAIne, uparyukta cAra hajAra devIonA samUha sAthe divya bhego bhegavI zake che kharo? uttara-he A! vezravaNa lekapAla anya devanI sAthe nAstra, saMgIta Adi divya bhego bhegavI zake che, paraMtu te tyAM maithuna sevana karI zakato nathI. sthavira mabhavatAnA prazna-" balisa NaM bhaMte ! vairoyaNi dassa pucchA" bhagavana! vairAcanendra, vairacanarAja baline keTalI agramahilIe kahI che? mahAvIra prasuno utta2-"ajjo ! paMca aggamahisIo paNNattAo" mAya! madIndrane pAMya abhddipii| (paTTarANI) 4ii che " taMjahA-subhA, nisubhA, ramA, nirabhA madaNA" manA nAma nIya prabhA cha- (1) zubhamA, (2) nizummA, (3) 2'bhA, (4) ni2 mA bhane (5) mana (tatyaNaM egamegAe devIe adva sesa
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kasyA devyAH agramahiSyAH aSTa zraSTa devI sahasrANi parivAraH prajJaptA, zepaM yathA camarasya pratipAditaM tathA balerapi pratipattavyam , tathAca tAbhyaH pazcAgramahipIbhyaH ekaikA devI, anyAni aSTASTa devI sahasrANi parivAra vikurvitum vikRrvaNayA niSpAdayituM prabhuH samarthA evameva sapUrvApareNa catvAriMzad devIsahasrANi parivAraH tadetat truTikaM nAmavarga ucyate, iti bhAvaH / 'navaraM valicaMcAe gayahANIe, pariyAro jahA mouddesae, sesaM taM ceva jAva mehuNavattiyaM' navaram camarApekSayA vale vizeSastu camaracaJcA rAjadhAnIsthAne balicazcAyAM rAjadhAnyAmiti vaktavyam , balestu parivAro yathA mokodeza ke mokAnagarI pratipAdakatvena moketi nAmake tRtIyazatakasya prathamoddezake pratipAditastathaivAtrApi patipattavyaH, zeSa tadevacamaroktavadeva yAvat-maithunapratyayavarjitam bodhyam / sthavirAH pRcchanti-'baliparivAra deviyAM 8-8 hajAra kI saMkhyA meM haiM / isa kathana se bAkI kA aura saba kathana jaisA camara ke saMbaMdha meM kiyA jA cukA hai-vaisA hI bali ke viSaya meM jAnanA cAhiye / isa prakAra bali kA saba devI pari vAra eka 2 devI ke 8-8 hajAra devI parivAra ko lekara 40 hajAra kA ho jAtA hai. yaha 40 hajAra devI parivAra bali kA varga hai. 'navaraM balicaMcAe rAyahANoe, pariyAro jahA moka uddelae, sesaM taM ceva jAva mehuH Navattiya camara kI apekSA bali ke kathana meM yahI vizeSatA hai ki camara kI rAjadhAnI camaracazcA hai aura bali kI rAjadhAnI balicazcA hai| bali kA parivAra jaisA mokoddezaka meM-mokA nagarI meM pratipAdita hone ke kAraNa mokA isa nAmake tRtIya zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai, usI prakAra kA vaha yahAM para bhI jAnanA cAhiye. vaha bali, jahA camarassa" te pratye: mamaDivAnA parivAra bhAu mA rana cha. A viSayane lagatu bAkInuM samasta ajhamahiSIonA pUrvokata kathana pramANe samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke balIndranI pratyeka agramahiSI ATha ATha hajAra devIonI vikRrva karI zake che. A rIte balIne kula devI parivAra 40 hutaranA thAya che. te hevIparivArane mdiindrn| truTita Da cha. "navara balicaMcAe, rAyahANIe, pariyAro jahA mouddesae, sesaM taM ceva jAva mehuNavattiyaM" camaranA kathana karatA linA kathanamo eTalI ja vizeSatA che ke amaranI rAjadhAnI camacaMcA che, paNa balinI rAjadhAnI balicaMcA che. balinA parivAranuM kathana trIjA zatakanA pahelA udezAmAM kahyA anusAra samajavuM. A uddezAne ahIM mokeddezaka kahevAmAM Avela che, kAraNa ke A uddezAmAM varNita viSayanuM pratipAdana mekAnagarImAM karAyuM hatuM. balIndra paNa sudharmA
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU2 camarendrAdInAmagramahipInirUpaNam 165 sma NaM bhaMte ! bairoyagiMdAsa vairoyaNaraNNo somarasa mahAraSNo bAi agamahisobhI paNNatAo ? ' he bhadanta ! balezca khalu vairocanedrasya vairocanarAjasya caturNA loka pAlAnAM madhye somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH? bhagavAnAha'anno ' cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AryAH! catastraH agramaddiSyaH pajJaptAH, 'taMjahA-mINagA 1, subhaddA 2, vijayA 3, asaNI 4,' tadyathA-menakA 1, subhadrA 2, vijayA 3, azaniH 4, 'tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasomassa, evaM jAya vesamaNassa' tatra khalu uparyuktAsu catasRSu agramahipIpu madhye ekaikasyAH devyAH zeSaM yathA camarasomasya lokapAlasya agramahipIviSaye patipAditaM tathaiva pratipattavyam , tathAca balerlokapAlasomasyApi ekaikasyA agramahicamara kI taraha maithuna nimittaka divya bhoga bhogoM ko chor3akara apane siMhAsana para baiThakara parivAra rUpa praddhi se bhogoM ko bhogatA hai| aba sthavira sunirAja agavAn se aisA pUchate haiM-'balissa NaM bhaMte ! vairoyaNidassa vairoyaNaraNNo lomassa mahArapaNo kai aggamahisIo paNNatAo' he bhadanta ! vairocanendra evaM vairocanarAja bali ke jo lokapAla soma mahArAja haiM unakI kitanI paTTadeviyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo cattAri aggamAhisIo paNNattAo' he Aryo ! pali ke lokapAla soma kI cAra agrahiSiyAM kahI gaI haiM ? 'taM jahI mINagA, subhaddA, vijayA, asaNI' unake nAma isa prakAra se hai-menakA subhadrA, vijayA aura azani 'tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasomassa' evaM jAca venamaNassa' ina cAra agrahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSIko devI parivAra 1-1 hajAra deviyoM kA hai. isa prakAra jaisA sabhAmAM maithuna saMbaMdhI bhoga bhogavI zakato nathI, paNa nATya, gIta, vAdyasaMgIta Adi zabdAdi bhege avazya bhogavI zake che. syavizana prazna-"palisa NaM bhaMte / vairoyaNi dassa vaharoyaNaraNNo semissa mahAraNNo kai agAmahisoo paNNattAo?" 3 masalan / zayanendra vaizyanarAya balinA lepAla sema mahArAjane keTalI agramahiSIo che? mahAvIra prabhunA utta2-" ajjo cattAri aggamahimIo paNNattAo". Aryo! balinA lokapAla sema mahArAjane cAra agramahiSIo kahI che. " tajahA-mINagA, subhaddA, vijayA, asaNI" temana nAma nIce pramANe - (1) bhanI, (2) subhadrA, (3) viLyA , mane (4) sazani. " tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasomassa, evaM jAva vesamaNassa" pratyena vApara.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsU pyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJaptaH, tAbhyazca ekaikA devI agramahIpI anyat ekaikaM devIsahasraM parivAra vikurvituM prabhuH samarthA, evameva sapurvApareNapaurvAparyeNa, catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAmavarga ucyate evameva etasyApi valilokapAlasomasya camaralokapAlasomavadeva paribhogavihArAdikamavaseyam , yAvat-maithunapratyayavarjitam / evaMrItyA yAvat-yamasya, varuNasya, vezravaNasya ca valikokapALasyApi camaralokapAlavadeva uparyuktarItyA agramahiSyAdikam svayamevohanIyam / sthavirAH pRcchanti-'dharaNassa NaM bhaMte ! nAgakumAriMdassa, nAgakumAraranno kai aggamahisIo paNNatAo ?' he bhadanta ! dharaNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kati kiyatyaH agramahiSyaH prajJa. ptAH ? bhagavAnAha-' ajjo cha aggamarisIo paNNattAo' he AryAH ! dharaNasya ghamara ke lokapAla soma ko agramahiSiyoM ke viSaya meM kahA gayA haivaisA hI kathana yahA~ para jAnanA cAhiye isa prakAra bali ke lokapAla soma kI cAra agramahiSiyoM kA devI parivAra 4 hajAra deviyoM kA hai aisA jAnanA cohiye. yaha pali ke lokapAla soma kA devI varga hai| camara ke lokapAla soma kA jesA paribhoga vihAra Adi kahAjA cukA hai usI prakAra se ghalike lokapAla somakA paribhoga vihAra Adi jAnanA cAhiye / pali ke avaziSTa lokapAla yama, varuNa aura vaizramaNa ke viSaya meM bhI aisA hI kathana jAnanA caahiye| ___ aba sthavira aisA pUchate haiM-'dharaNasta NaM saMte! nAgakumAridasta nAgakumAraranno kai agAmahisIo paNNattAo' he bhadanta ! nAgakumArendra aura nAgakumArarAja dharaNa kI kitanI agramahiSiyAM kaho gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiNvAranuM kathana camaranA lokapAla omanI amahiSIonA parivAra pramANe samajavuM eTale ke eka eka hajAra devIono te pratyeka amahiSIne parivAra samaja. A rIte balIndranA lekapAla se mane devI parivAra cAra hajArane thAya che, ema samajavuM. eja balIndranA lokapAla somanuM traTita (devI samUha) samajavuM tene bhoga Adi viSayaka kathana camaranA lokapAla mane kathana anusAra samajavuM. balinA bAkInA traNa kapAla-thama, varuNa ane vizravaNanA viSayamAM paNa soma lepAlanA jevuM ja kathana samajavuM. sthvishn| prazna-"dharaNassa NaM bhaMte / nAgakumAridAsa nAgakumAranno kAi agamahisIo paNNattAo?" 8 lagavan ! nAgAbhAganA ndra, naagbhaa22|| dharaNane keTalI paTTarANIo kahI che? mahAvIra prabhunA uttara-" ajJo cha aggama hisIo paNNattAo" mAya! nAmArendra parazune 7 gharadhune cha paTTarANIsAhI cha. " jahA" temanA
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za010 u05 202 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNam 167 SaT magramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA-ilA 1, mukkA 2, sadArA 3, sodAmaNI 4, iMdA 5, ghaNavijjuyA 6,' tadyathA-ilA 1, zukrA 2, sadArA 3, saudAminI 4, indrA 5, ghana vidyutkAca / ' tatthaNaM egamegAe devIe cha cha devIsahassA parivAro paNNatto' tatra khalu SaTsu dharaNAgramahiSISu madhye ekaikasyA devyAH SaT SaT devI sahasrANi parivAraH prajJaptaH / 'pabhUNaM tAo egamegAdevIe annAI cha cha devI sahassAI parivAra viuvittae' prabhuH samarthA khalu tAbhyaH SaDbhyaH agramahiSIbhyaH ekaikA devI anyAni SaTU SaT devIsahasrANi parivAram vikurvitam , 'evAmeva sapuvAvareNa chattIsaM devIsahassAI, settaM tuDie ' evameva sapUrvApareNa paurvAparyeNa paTtriMzat devIsahasrANi parivAro bhavatIti bhaavH| tadetat truTikaM nAma vrgucyte| sthavirAH pRcchanti-'pabhUNaM bhaMte ! dharaNe sesa taMceva' he bhadanta ! prabhuH samarthaH 'ajjo cha aggamahisIo paNNatAo' he Ayo / dharaNakI 6 agramahiSiyAM kahI gaI haiM / 'taM jahA- ilA, sukkA, sadArA, sodAmaNI, iMdA, ghaNavijjuyA' unake nAma isa prakAra se haiM-ilA, zukrA, madArA, saudAminI, indrA aura ghanavidyutkA, 'tatvaNaM egamegAe devIe cha-cha devI sahassA parivAro paNNatto' inameM eka eka devIkA devI parivAra 6-6 hajAra deviyoM kA hai 'pabhUNaM tAo egamegA devI bhannAI cha devI sahassAI parivAraM viuvittae' kyoMki ina chaha agramahiSiyoM ke bIca eka eka devI anya aura 6-6 hajAra deviyoM ke parivAra kI vikarvaNA kara sakatI hai. 'evAmeva sapuvvAvareNa tIsaM devI sahassAiM, se taM Die' isa prakAra dharaNa kI deviyoM kA saba parivAra 36 hajArakA ho jAtA hai. isa chattIsa hajAra devI parivAra kA nAma hI devI varga hai| nAma mA prabhAra cha-" ilA, suphA, sadAga, sodAmaNI, idA, dhaNavijjuyA" (1) Sel, (2) zuna, (3) sA21, (4) sobhinI, (5) ndr| sane (9) dhanavidhu.4!. " tatthaNaM egapagAe devIe .. revIsahassAI parivAro paNatto" te pratye paTTarANInA devIparivAra 1-1 12 vImAna cha, "pabhUNaM tAo egamegA devI annAI cha cha devIsahassAi parivAra viuvvittae" 25 te pratye paTTarANI potAnI vakriyazaktithI bIjI cha cha hajAra devIonuM nirmANa karI zavAne samaya DAya che. "evAmeva sapuvvAvareNa chattIsaM devIsaharasAI, se tta tuDie" mA zata ghaandrne| bhusa hevIparivAra 36800 thAya che. mAchatrIya hajAranA devIparivArane truTika (ga) kahe che,
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 168 khalu dharaNo nAgakumArendro nAgakumArarAjo dharaNAyAM rAjadhAnyAM sudharmAyAM samAgaM dharaNe siMhAsane truTikena sArddhaM divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihartum ? bhagavAnAha - he AryAH ! zeSaM tadeva pUrvokta camaravalideva sarvaM bodhyam, kevalaM navara camarAdyapeyA dharaNasya vizeSastu dharaNAyAM rAjadhAnyAM dharaNe siMhAsane iti vaktavyam, tathAcoktameva, evaM dharaNasya svakaH - nijaH parivAro-vaktavyaH, zeSaM tadeva pUrvoktarItyaivAvaseyam, dharaNasya svakaH parivArastvevam- 'chardi sAmANiyasAhasI, tAyatcIsAe vAyattIsaehiM cauhiM logapAlerdi, uhiM aggamaddimIhiM, ava sthavira punaH pUchate haiM- 'pabhU NaM bhaMte ! dharaNe letaM taM ceva, navara dharaNAe rAyahANIe, dharaNaMsi sohAsaNaMsi, sao parivAro, sese taM 'ceca' he bhadanta ! nAgakumArendra evaM nAgakumArarAja dharaNa kyA dharaNa rAjadhAnI meM sudharmasiMhAsana para baiThakara apane truTika ke sAtha 36 hajAra devI parivAra ke sAtha divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye samartha hai ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA - he ryo ! isa viSaya kA uttara pUrvokta mara aura bali ke prakaraNa meM ka ta uttara ke jaisA jAnanA cAhiye | thor3A sA jo antara usa kathana kI apekSA isa kathana meM AtA hai vaha rAjadhAnI ko lekara hI AtA hai. camarakI rAjadhAnI camaracacA hai aura balikI rAjadhAnI palicaMcA hai - isa kI rAjadhAnI dharaNA hai| sihAmana bhI isakA gharaNa hai / varaNakA nija parivAra isa prakAra se kahA gayA hai- 'charhi sAmANiyasAhassIhiM tAttImahi, sthavironA prazna -" pabhUNa' bhate ! dharaNe sesaM 'ceva, navara dharaNAe rAyahANIe, dharaNa si sIiAsaNaMsi, sao parivAro, sesaM taM caiva " he bhagavan ! nAgakumArendra, nAgakumArarAja dharaNu pAtAnI dharaNA rAjadhAnInI sudharmAMsabhAmAM dharaNu nAmanA trihAsana para virAjamAna thaIne potAnA truTika sAthe (36 hajAra devIenA parivAranI sAthe ) divya bhAgeAne bhAgavavAne samartha che khagna ? mahAvIra prabhunA uttara huM AryAM! A praznane uttara camara ane alinA prakaraNamAM je pramANe ApavAmAM Avye che, te pramANe dharaNanA viSayamAM paNa samajavA. temAM rAjadhAnInA nAmanA tathA sihAsana nAmanA ja taphAvata che. camaranI rAjadhAnI camaracAM che, khalinI rAjadhAnI licacA che ane dharaNanI rAjadhAnI dharaNA che. dharanA siMhAsananu pazu dharaNu ma Asana che. dharaNanA parivAra A pramANe kahyo che nAma "L chaha sAmAyisAhassIhiM tAyattIsaehi, cauhi lAgapAlehi, chaha aMgamahisahi, sattahiM aNiehi, satahiM bhaNiyAhivaIhi, cavIsAe Ayarakkhadevasa / hassIhiM,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSoMnirUpaNam 169 sattahiM aNirahi, sattahiM aNiyAhibaIDiM, cavIsAe AyarakkhadevasAhassIhiM, annehiya bahUhi nAgakumArehiM devehiya, devIhiya saddhi saMparighuDe' , iti, paibhiH sAmAnikasAiH, trayastriMzatA trAyastriMzakaiH cturmilokpaalaiH, SabhiH agramahipIbhiH saptabhiH anIkaiH, saptabhiH anIkAdhipatibhiH, caturviMzatyA AtmarakSaka devasAhaH, anyaizca bahubhiH nAgakumAraiH, devaizva, devIbhizca sAI saMparisRtaH" iti / stha virAH pRcchanti-'dharaNassa NaM bhaMte ! nAgakumAriMdassa kAlavAlassa logapAlassa mahAraNo kai agamahisIo paNNattAo ? ' he bhadanta ! dharaNasya khalu nAgakumArendrasya lokapAlAnAM madhye kAlavAlasya lokapAlasya mahArAjasya katikiyatyaH, agramahiSyaH prajJaptAH? bhagavAnAha-'ajjo! cattAri aggamahisIo cauhiM logapAlehiM chahiM aggamahisIhiM, lattahiM aNiehiM, sattahiM aNiyAhibaI hiM, cavIsAe AyarakakhadevasAhassIhiM annehi ya bahUhi nAgakumArahiM devehi ya devIhiM ya saddhi saMparibuDe' chaha hajAra isake sAmAnika deva haiN| 33 trAyastriMzaka deva haiN| cAra isake lokapAla haiN| 6 isakI agramahiSiyoM haiM / sAta isakI senAe~ haiN| sAta senAoM ke sAta senApati haiM / 24 hajAra AtmarakSaka deva haiN| isa prakAra vaha dharaNadeva hana saba apane parivAra se tathA aura bhI bahuta se nAgakumAra devoM se aura deviyoM se sadA yukta banA rahatA hai| aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'dharaNassa NaM aMte! nAgakumAriMdasta kAlavAlassa logapAlassa mahArapaNo kai aggahisIo paNNattAo' he bhadanta ! dharaNake cAra lokapAloM meM se jo kAlabAla lokapAla hai-usakI paTarAniyAM annehi ya vahahiM nAgakumArehiM devehiM ya, devIhi ya saddhi saMpurikhuDe " tanA cha hajAra sAmAnika de che, 33 gurusthAnIya trAyazvizaka de che, cAra lokapAle che, cha paTTarANIo che, sAta senAe che, sAta senAonA sAta senApatio che, 24 hajAra AtmarakSaka deve che, ane bIjA paNa aneka nAgakumAra deve ane devIo che A badhAM devanA parivArathI te sadA yukta rahe che. te pitAnI sudhasabhAmAM A badhAM parivArathI yukta thaIne zabdAdika bhego bhe gavI zake che, paNa mithunasevana karI zakto nathI. sthavizanA prazna-" dharaNassa Na nAgakumAridasma kAlavAlassa logapAlassa mahAraNNo kai aggama hisIo paNNatAo ?" bhavan ! nAgabhArendra, nAgama(2. rAje dharaNane je ca ra lekapAle che, temAMthI kAlavAla nAmanA kapAlane 2ii ayamahiSAmA cha 1 . bha0 22 .
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre paNNattAo' he AryAH! dharaNasya lokapAlasya kAlavAlanAmnaH catasraH agramahiSyaH prajJaptAH ' taMjahA-asogA 1, vimalA 2, suppabhA 3, sudaMsaNA 4,' tadyathAazokA 1, vimalA 2, suprabhA 3, sudarzanA 4 ca, 'tatthaNaM egamegAe avasesaM jahA camaramsa logapAlANaM, evaM sesANaM tiNha vi' tatra khalu catasRSu dharaNalokapAla kAlavAlA mahiSISu madhye ekaikasyA devyAH avazeSa yathA camarasya lokapAlAnAM pratipAditaM tathaiva pratipattavyam , tathAca ekaikasyA agramahiSyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJaptaH, athaca prabhuH samarthA khalu tAbhyaH-catasubhyo'yamahikitanI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Aryo! dharaNa ke kAlavAla nAmaka lokapAla kI paTTarAniyAM 4 kahI gaI haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM'asogA, vimalA, suppabhA, sudaMsaNA' azokA 1, vimalA 2, suprabhA 3, aura sudarzanA / 'tatthaNaM egamegAe avasesaM jahA camarassa logapAlANa, evaM sesANaM tiNhavi' inameM se isakI eka 2 agramahiSI kA devI parivAra camara ke lokapAloM kI agramahiSiyoM ke devI parivAra jaisA kahA gayA hai-arthAt camara ke lokapAloM kI eka 2 agramahiSIkA devI parivAra 1-1 hajAra kA prakaTa kiyA gayA hai usI prakAra se isakI eka 2 agramahiSIkA devI parivAra hai / tathA ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI apanI vikurvaNA zakti dvArA dUsarI aura hajAra deviyoM ko niSpanna kara sakatI hai-isa prakAra lokapAla kAlavAla kA devI parivAra 4 hajAra kA ho jAtA hai yaha isakA buTika hai; ityAdi ____ mahAvIra prbhune| utta2-" ajjo ! cattAri agamahisIo paNNattAo" . bhAyA! dharanA stana nAmanA sAsane yAra bhayabhaDiSIya che. "taMjahA" tamanA nAma bhI prabhAga cha-" asogA, vimalA, suppA, sudaMsaNA" (1) ANI, vibhatA, (3) supramA bhane (4) suza nA. "tatthaNa egamegAe avasesaM jahA cama rassa logapAlANa', evaM sesANa tiNha vi" te pratye samAhavAnA vA parivAra nybhranA lekapalenI agramahiSIonA devI parivAra eTale kahyo che. eTale ke camaranA lokapAlanI agramahiSIone devIparivAra eka eka hajArano kahyo che. tethI kAlavAla lekSAlanI pratyeka amahiSIne 1000-1000 devIone parivAra samajate pratyeka agramahiSI pitAnI viTurvaNAzaktithI bIjI 1000-1000 devIonuM nirmANa karI zake che. A rIte cAre agramahiSIo kula 4000 devIonuM nirmANa karI zake che A rIte kAlavAla lekapAlane devI parivAra 4000 devIone samaja, eja kAlavAlanuM truTika (devIsamUha) che, ItyAdi
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 175 pIbhyaH ekaikA devI, anyat ekaika devIsahasraparivAra vikurvitum , evameva sapUrvApareNa catvAri devI sahasrANi parivAro bhavati, tadetat tuDikaM nAmavarga ucyate, ityAdikaM pUrvoktarItyA svayamUhanIyam / evamuktarItyaiva zeSANAM-kAlavAlAtirIktAnAM kolavAla- zaGkhavAlAnAM trayANAmapi dharaNasya lokapAlAnAM vaktavyatA svayamahanIyA, sthavirAH pRcchati-'bhUyANaMdassa NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! bhUtAnandasya khalu kati agramahiSyaH prajJaptAH pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo! cha aggamahisIo paNNattAo' he AryAH! bhUtAnandasya paT agramahiSyaH prajJaptAH ? 'taMjahAkhyA 1, rUyaMsA 2, mukhyA 3, rUyagAvatI 4, rUyakatA 5, rUyappabhA 6,' tadyathArUpA 1, rUpAMzA 2, surUpA 3, rUpakAvatI 4, rUpakAntA 5, rUpaprabhA 6 / 'tatthaNaM egamegAe devIe, avasesaM jahA dharaNassa' tatra khalu SaTUsa bhUtAnandAgramahiSISu saba viSaya isake sAtha saMbaMdhita kara svataH pUrvoktarUpa se samajha lenA caahiye| isI prakAra se kAlavAla se atirikta zeSa tIna kolapAla, zailavAla, aura zaGkhapAla ina dharaNa lokapAloM ke viSaya kI vaktavyatA jAnanI caahiye| aba sthavira prabhu se aiso pUchate haiM- bhUyANaMdassa NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! bhUtAnanda kI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo! cha aggamahisIo paNNa. ttAo' he AyoM ! bhUtAnanda kI agramahiSiyAM 6 kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'rUyA, khyaMsA, surUyA, syagAvatI, khyakatA, rUyappabhA' rUpA 1, rUpAMzA 2, surUpA 3, rUpakAvatI 4, rUpakAntA 5, aura rUpaprabhA 6. 'tatthaNaM egamegAe devIe avasesaM jahA, dharaNassa' huna bhanAnanda kI 6 agranahiSiyoM ke bIca meM se eka 2 agramahiSIkA samasta kathana ahIM camaranA lekapAlanA kathana anusAra samajavuM. dharaNanA bAkInA traNa lokapAlanA nAma A pramANe che-kolavAla, zilavAla ane zaMkha vAla. A traNe lokapAla viSe paNa kAlavAlanA jevI vaktavyatA samajavI. 25vira lagatAna prazna-bhUyANaMdarasa Na bhaMte ! pucchA" 8 spn| bhUtAnandane keTalI agramahiSIo che ? mahAvIra prabhunA utta2-" ajjo ! cha agamahisIo paNNattAo" ke bhAryA ! bhUtAnandane 7 sayabhaDipImA cha. " taMjahA" tamanA nAma nIya prabhAra cha-"rUyA, rUyaMsA, surUyA, rUyagAvatI, rUyakatA, rUyappabhA" (1) 35, (2) 35AMzA, (3) su35, (4) 35vatI, (5) 354ido bhane (6) 355lA. " tatthaNaM egamegAe devIra avasesaM jahA dharaNAsa" bhUtAnannI pratye: smddivaan| pari. vAra dharaNendranI pratyeka agramahiSInA parivAra jeTalo samaja, A rIte bhUtA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 bhagavatIsUbe madhye ekaikasyA devyAH avazeSa yathA dharaNasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam , tathAca ekaikasyAH agramaviSyAH paTU paT devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH, tAmyazca paDbhyo'gramahipIbhyaH ekaikA devI anyAni paDh, paT, devIsahasrANi parivAra vikurvitu prabhuH, evametra sapUrvApareNa patriMzat devIsahasrANi parivAro bhavati, ityAdi sarva dharaNendraprakaraNoktarItyA svayagRhanIyam / sthavirAH pRcchanni- 'bhUyANaM dassa NaM bhaMte ! nAgavittassa pucchA' he madanta ! bhUtAnandasya khalu lokapAlAnA madhye nAgavittasya lokapAlasya kati agramahinyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavA. nAha-'ajjo! cattAri aggamahisoo paNNattAo' he AryAH ! bhUtAnanda lokapAlasya nAgavittasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA-muNaMdA 1, subhaddA2, sujAyA 3, mumaNA 4,' taghathA-sunandA 1, subhadrA 2, sujAtA3, sumanAH 4, 'tatyaNaM egadevI parivAra dharaNakI agramahipiyoMkA jaisA eka eka hajArakA kahA gayA hai isa prakAra bhUtAnanda kI6agramajhiSiyoM kA devI parivAra sava kula 36 hajArakA ho jAtA hai| kyoMki eka 2 agramahiSI kA devI parivAra 6-6 hajAra kA hai ityAdi rUpa se isale saMbaMdha rakhane vAlA kathana dharaNendra prakaraNa meM kahI gaI rIti ke anusAra svataH samajha lenA caahiye| __ aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM -'bhUyANaMdassa NaM bhaMte! nAgavittasla pucchA' he bhadanta ! bhUtAnanda ke jo cAralokapAla kahe gaye haiM unameM jo nAgavitta nAmakA lokapAla hai usakI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo cattAri agganahisIo paNNattAo' he Ayo ! isa bhUtAnanda ke lokapAla nAgavitta kI agramahiSidhAM 4 kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'stuNaMdA 1, subhaddA 2, nandanI pratyeka agramahiSIne devI parivAra 6-6 hajAra devIone thAya che. tethI tenI cha agramahiSIone 36000 devIono kula parivAra thAya che. A rIte bhUtAnandane devI parivAra 36000 devIonA samUha rUpa hoya che. ItyAdi samasta kathana dharaNendranA prakaraNamAM kahyA pramANe ja ahIM paNa samajI levuM. sthavinA praza-" bhUyA darasa Na bhaMte ! nAgavittarasa pucchA " sagavan! bhUtAnaMdanA je cAra kapAle che, temAthI nAgavitta nAmane je lokapAla che. tene keTalI agramahiSIo che ? maDAvIra prbhune| uttara-cattAri aggamahiSIo paNNattAbho" mAye ! sUtAnanhApA nAgapittane yA2 amahiSAmA cha-" tajahA" tamanA nAma mA pramANe cha-"sugaMdA, subhaddA, sujAyA, sumaNA" (1) sunahI, (2) sumadrA,
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za010 805 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 173 megAe devIe. abasesaM jahA camaralogapAlANa evaM sesANaM lipaT vi logapAlANa' tatra khalu catasRSu nAgavittasyAgramahiSISu madhye ekaikasyAH devyAH avazepa yathA camaralokapAlAnAM pratipAditam , tathaiva pratipattavyam , tadhAcaikai kasyAH agramahiSyAH ekaikaM devIsahasra parivAraH prajJaptaH, tAbhyazca ekaikA devI, anyat ekai devIsahasraM parivAra vikurvituM prabhuH-samarthA, evameva sapUrvApareNa catvAri devI sahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma vargaH ucyate, ityAdi sarva camaralokapAloktarItyA svayamUhanIyam , eva pUrvoktarItyaira zepANAM nAgavittAtiriktAnAM trayANAmapi lokapAlAnAM vaktavyatA bodhyaa| 'je dAhiNillAjiMdA, tesiM jahA dharaNidassa, logapAlANaMpi teti jahA dharaNassa logapAlANaM' ye dakSiNendrAH santi teSAM vaktavyatA yathA dharaNendrasya sujAyA 3, sumaNA 4' sunandA 1, subhadrA 2, sujAtA 3 aura sumanA 4 'tatthaNa egamegAe devIe avasesaM jahA camaralogapAlANaM, evaM sesANaM tiNDa vi logapAlANaM' inameM eka 2 devI kA devIparivAra camara ke logapAloM kI agramahiSiyoM ke devI parivAra jaisA kahA gayA hai| isa prakAra eka 2 devI kA devI parivAra eka eka hajAra deviyoM kA ho jAtA hai| inameM se-ina cAra agramahiSiyoM meM se eka eka agramahiSI aisI zakti rakhatI hai jo vaha apanI vikRrvaNA dvArA eka 2 hajAra deviyoM ko aura niSpanna kara sakatI hai| isa prakAra nAgavitta lokapAla kA devI parivAra 4 hajAra kA kahA gayA hai / isa parivAra kA nAma truTika zabda se kahA hai ityAdi saba kathana camara lokapAloM kI taraha jAnanA cAhiye / isI taraha kA kathana nAgavittAtirikta aura tIna isake lokapAloM ke saMbaMdha meM jAna lenA cAhiye / 'je dAhiNilhANiMdA tesiM jahA sunatA bhane (4) sumanA " tathaNaM egamegAe devIe avasesaM jahA camaralogapAlANa , evaM sesANa tiNha vi logapAlANa" te pratye: 25bhaDipAnA hevA parivAra camaranA lekapalenI aThThamahiSIonA devI parivAra eTale kahyo che. A rIte nAgavitta lokapAlanI pratyeka paTTarANane 1000-1000 devIone parivAra kalyo che, kAraNa ke te pratyeka paTTaNI 1000-1000 devIonuM pitAnI vaikriyazaktithI nirmANa karI zake che tethI cAre agamahiSIone 4000 devIene kula parivAra kahyo che A rIte nAgavitta lekapAlane devI parivAra 4000ne che te parivArane truTika kahe che. A prakAranuM kathana nAgavitta sivAyanA a & viSa 5 sabhA "je dAhiNillANidA tesiM 'jahA dharaNissa logapAlaNa pi tesi jahA dharaNAsa logapAlANa " kSiNuna chandrI cha, tamanA
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsse vaktavyatA pratipAditA tathaiva pratipattavyA, lokapAlAnAmapi tepAM dakSiNendrANAM yathA dharaNasya lokapAlAnAM vaktavyatoktA tathaiva vaktavyA, 'uttarillANaM, iMdANaM jahA bhUyANaMdassa logapAlANavi tesiM jahA bhUyANaMdassa logapAlANaM' uttarendrANAM vaktavyatA yathA bhUtAnandasya vaktavyatoktA tathaiva bodhyA, tepAm uttarendrANAM lokapAlAnAmapi vaktavyatA yathA bhUtAnandasya lokapAlAnAM vaktavyatA pratipAditA tathaiva patipattavyA, 'navaraM iMdANaM samvesiM rAyahANIo, sIhAsaNANIya sarisaNAmagANi' navaraM vizeSastu indrANAM sarveSAM rAjadhAnyaH siMhAsanAnica sadRzanAmakAni abaseyAni, pariyAro jahA taiyasae, pahame usae' parivAra : sarveSAm indrANAM yathA tRtIyazata ke prathame uddeza ke pratipAditastathaiva pratipattavyaH dharaNiMdassa logapAlANaM pi tesiM jahA dharaNassa logapAlANaM' jo dakSiNa dizAke Indra haiM, unakI vaktavyatA dharaNendra kI vaktavyatA jaisI kahI gaI hai| tathA dakSiNendra lokapAloM kI vaktavyatA dharaNe ke lokapAloM kI vaktavyatA ke anusAra kahI gaI hai| 'uttarillANaM iMdANaM jahA bhUyANaMdassa, logapAlANaMvi tesiM jahA bhUyANaMdassa logapAlANaM' uttarendroM kI vaktavyatA bhUtAnanda kI vaktavyatA ke jaisI kahI gaI hai| tathA uttarendroM ke lokapAloM kI vaktavyatA bhUtAnanda ke lokapAloM kI vaktavyatA tulya kahI gaI hai, aisA jAnanA caahiye| kintu-'navaraM iMdANaM savvesiM rAya. hANIo, sIhAsaNANI ya sarisaNAmagANi' jo vizeSatA hai vaha rAjadhAnI aura siMhAsanoM ko lekara hai kyoMki saba indroM kI rAjadhAniyAM aura siMhAsana indroM ke nAmAnusAra kahe gaye haiN| 'pariyAro jahA taiya. sae paDhame uddesae' samasta indroM kA parivAra tRtIya zataka ke prathama vaktavyatA dharaNendranI vakatavyatA anusAra samajavI. tathA dakSiNendronA lekapAlanI vaktavyatA dharaNanA lekapAlanI vaktavyatA pramANe ja samajavI. " uttarillANa iMdANa' jahA bhUyANa dassa, logapAlANa mi tesi jahA bhUyANa dassa logapAlANa'" tta2 hizAnA chandronI tanyatA bhUtAnantanI vaktavyatA pramANe samajavI ane uttarendronA lokapAlanI vakatavytaa bhUtAnantanA sAyAsAnI patavyatA revI samAvI. "navara" 52ntu "iMdANa samvesiM rAyahANIo, sIhAsaNANI ya sarisaNAmagANi " bhanI rAjadhAnIo ane siMhAsanonA nAmamAM ja phera paDe che. dareka IndranI rAja yAnI mane siDAsananu nAma tanA nAma pramANe 4 sabhApu . " pariyAro jahA taiyasae paDhame uddesae" bharata ndrInA parivAranu athana zrI zatana pahelA udezAmAM ApavAmAM Avela che, te te prakAranuM kathana ahIM paNa grahaNa
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 405 02 camare' drAdInAmapramaddiSanirUpaNam 175 'lAgapAlANaM savvesiM rAyahANIo, sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, pariyAro jahA camarassa lAgapAlANaM' lokapAlAnAM sarveSAM rAjadhAnyaH, siMhAsanAnica sadRzanAmakAni atraseyAni, lokapAlAnAM parivAraH yathA camarasya leAkapAlAnAmuktastathaiva vaktavyaH atha vyantaraviSaye sthavirA: pRcchanti - kAlassa NaM bhaMte ! pisArthidasya pisAyaraNo kaI aggamahisIo paNNattAo ? he bhadanta ! kAlasya khalu pizAcendrasya pizAcarAjasya kati agramahiSya : majJaptA : 1 bhagavAnAha - ' ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AryA ! kAlasya pizAcendrasya catatra : agramahiSyaH prajhaptAH taM jahA - kamalA 1, kamalappabhA 2 uppalA 3 sudaMsaNA 4 tadyathAkamaLA1 kamalaprabhA2 utpalA 3 sudarzanA 4, ca / 'tattha NaM egamegAe, devIe, egamegaM uddeza meM kahe anusAra hai / 'logapAlANaM savvesiM rAyahANIo, sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, pariyAro jahA camarassa logapAlANaM' samasta lokapAloM kI rAjadhAniyAM evaM siMhAsana lokapAloM ke jaise nAma haiM unake anurUpa haiM / tathA inakA parivAra camara ke lokapAloM ke parivAra jaisA hai aisA samajhanA cAhiye / apasthavira vyantaroM ke viSaya meM pUchate haiM- 'kAlassa NaM bhaMte / pisAviMdassa pisAyaraNNo kaha aggamahisIo paNNattAo' hai bhadanta ! pizAcoM ke indra jo pizAcoM ke rAjA jo kAla haiM unakI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' Aryo ! pizAcandra kI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiN| taM jahA ' jo isa prakAra se haiM- 'kamalA 1, kamalappA 2, uppalA 3, sudaMsaNA 4 ' 42. " logapAlANa' savvesi rAyahANoo sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, pariyAro jahA camarastha logapAlANa " samasta soyAsonI rAjadhAnI the| bhane sihAsanAnA nAma, te leAkapAlAnA nAma pramANe ja samajavA. te leAkapAlAnA piravAranu kathana camaranA leAkapAlAnA parivAranA kathana pramAthe samajavuM. have sthavira bhagavAnA mahAvIra prabhune yantA viSe prazna pUche chekaal bhaMte! pisArthidassa pisAyaranokai aggamahisIo paNNattAo ? 66 he bhagavan! pizAceAnA indra, pizAcarAja kALane keTalI agramahiSIe che ? mahAvIra alunA uttara- " ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo " De mAyeM / pizAcendrane yAra magramahiSI uDDI che. " taMjahA " temanAM nAbha mA pramANe che-" kamalA, kamalapabhA, uppalA, sudukhaNA " ( 1 ) ubhasA, (2) ubhayaprabhA, (3) utpA bhane (4) suharAMnA. " tatkSaNa egamegAe devIpa egamega'
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 . . bhagavatI devosaharUma, senaM jahAcamAlogazAlANaM, pariyAro taheva' tatra khalu catasae agrama hipopu manye ekakasyA devyAH ekaikaM devIsahasra parivAraH prajJaptaH, zepaM yathA camaraleAkapAnAnAM pratipAditaM tathaiva pratipattavyam, tathAca tAbhyazcatasRbhyo'gramahipIbhyaH ekaikA devI anyat ekaikaM devIsahastraM parivAra vikutim prabhuH, evameva mapUrvApareNa catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma varga ucyate ityabhiprAyeNAha-parivArastathaiva-camaraleAkapAlavadeva bodhyam, 'navaraM kAlAe rAyahANIe, kAlaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taMceva, evaM mahAkAlassa vi' navaram-vizeSastu kAlAya rAjadhAnyAM, kAle siMhAsane iti vaktavyam, zepaMtadeva kamalA 1, kamalaprabhA 2, utpalA 3 aura sudarzanA 'tattha NaM egamegAe devIe, egamegaM devIsahasta, sesaM jahA camaralogapAlANaM pariyAro taheva' ina cAra agramAhiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra eka eka hajAra kA hai| bAkI kA aura kathana camara lokapAloM ke kathana jaisA kahA gayA hai| tathA ina cAra agramaviSiyoM meM se eka 2 agramahiSo kI aisI zakti hai jo ve cAheM to apanI vikrurvaNA se aura bhI eka 2 hajAra deviyoM kA nirmANa kara sakatI haiN| isa taraha pizAcendra kAla kA devI parivAra 4 hajAra kA ho jAtA hai. jo kAla kA praTika isa nAma se kahA gayA hai / isI abhiprAya se sUtrakAra ne "parivAro taheva" camara lokapAla kI taraha isakA parivAra jAnanA cAhiye aisA kahA hai| parantu camara lokapAla kI vaktavyatA meM aura isakI vaktavyatA meM jo antara AtA hai vaha rAjadhAnI aura siMhAsana ke nAmakI apekSA le AtA hai| isakI rAjadhAnI ko nAma kAlA aura devIsaharasaM, sesaM jahA ghamaralogapAlANa pariyArA taheva" 2mA yA2 sayamaDiyAmAmAMnI pratyeka amahiSIno parivAra 1000-1000 devIone che. bAkInuM samasta kathana camaranA lepAlanA kathana anusAra samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke te pratyekaagramahiSI pitAnI viTurvaNA zaktithI 1000-1000 devIonI vikurvaNuM karI zake . tethI pizAcendra kALane 4000 no devI parivAra thAya cha, 22 manu truTi vAya cha 2mA 2 " parivAro taheva" yabharanA lekapalanA parivAra je tene parivAra kahevAmAM Avyo che. amaranA lokapAlanI vaktavyatA karatAM pizAcendranI vaktavyamAM je taphAvata che, te rAjadhAnI ane siMhAsananA nAmamAtrane ja che. pigecendranI rAjadhAnInuM nAma kAlA che ane tenA siMhAsananuM nAma kALa siMhAsana che. bAkInuM samasta kathana camaranA lekapAlanA kayA anusAra samajavuM.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagra mahiSInirUpaNam 177 camaralokapAlavadeva bodhyam / evaM pUrvoktarItyA mahAkAlasyApi camaraleokapAlavadevAvaseyam / sthavirAH pRcchanti - 'suruvassa NaM bhaMte ! bhUiMdassa bhUyaraNNA pucchA ?' he bhadanta ! surUpasya khalu bhUtendrasva bhUtarAjasya kati agramahiSya : majJaptA : ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AryA : ! surUpasya bhUnendrasya catasra: agramahiSyaH prajJaptA : ' taMjahA - rUvavaI 1, bahurUvAra, sukhavAra subhagA 4,' tadyathA - rUpavatI 1, bahurUpA 2 surUpA3 subhagA4 ca / 'tatthaNaM egamegAe, sesa jahA kAlassa, evaM paDiskssavi' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikasyA agramahiSyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJaptaH zeSaM yathA kAlasya pratipAdita tathava pratipattavm, tathAca tAbhyazratasRbhyo'gramahipIbhyaH ekaikAdevI anyat ekaika devImahasraM parivAra vikurvituM prabhu : samarthA, evameva siMhAsana kA nAma kAla hai / bAkI kI aura saba isakI vaktavyatA camara lokapAla kI taraha hai / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM - 'surU' vassa NaM bhaMte! bhUidasta bhUgaraNNo pucchA' he bhadanta ! bhUtendra bhUtarAja surUpa kI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Aryoo ! bhUtendra surUpa kI agramahiSiyAM cAra kahI gaI haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM - 'ruvavaI 1, bahuvA 2, surUvA 3, subhagA 4' rUpavatI 1, bahurUpA 2, surUpA 3, subhagA : - ' tatthaNaM egamegAe, sesaM jahA kAlassa, evaM paDibvassa vi' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai bAkI kA aura saba kathana kola ke kathana jaisA jAnanA cAhiye / tathA-ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kI aisI zakti viziSTa hai ki yadi vaha cAhe to apanI vikurvaNA zakti dvArA anya aura 1- 1 hajAra devI parivAra ko sthavirAnA prazna- surUvara Na bhaMte! bhUiMdassa bhUyaraNNo pucchA " he laga van! bhUtenA Indra, bhUtarAja surUpane kaiTalI agramahiSIe kahI che ? mahAvIra alunA uttara- " ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo " De mAryo ! bhUtendra, bhUtarA, su3pane yAra paTTarANI moDI he " "taM jahA " temanAM nAma yA abhAbe che- (1) 35vatI, (2) mahuiyA, (3) suiyA ane (4) sulagA. " tatthaNaM pagamegAe, sesaM jahA kAlarasa etra paDiruvassa vi" te pratyeka agramahiSIne devIparivAra 1000-1000 devIone kahyo che. khAkInu kathana pizAcendra kALanA kathana anusAra samajavu' eTale ke te pratyeka agra mahiSImAM evI zakti che ke te pAtapeAtAnI vaiyizaktithI 1000-1000 bha0 23
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra sapUrvApareNa catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma varga ucyate, ityAdi pUrvoktarItyA svayamUhanIyam, eva pUrvoktarItyA pratirUpakasyApi kAlavadeva catastraH agramahiSyaH prajJaptAH, anyat sarva kAlavadeva bodhyam / sthavirA : pRcchanti-' puNNabharasa NaM bhaMte ! jakkhidassa pucchA ? he bhadanta ! pUrNabhadrasya khalu yakSendrasya kati agramahipya : prajJaptA :? iti pRcchA, bhagavAnAha'ajjo / cattAri agramahisIo paNNatAyo' he bhAryA : ! pUrNabhadragya yakSendrasya catastra : agramahiSya : prajJaptA:, taM jahA-punnA1 vahuputtiyAra uttapA3 tArayA 4 tadyathA-pUrNA 1 bahuputrikA ra uttamA 3 tArakA4 ca ' tatthaNa egamegAe sesaM jahA niSpanna kara sakatI hai / isa taraha isakA decI parivAra cAra hajAra kA ho jAnA hai-isakA yaha truTika-varga hai| isake Age kA aura bhI sava kathana apane Apa pUrvokta rUpa se samajha lenA caahiye| pratirUpaka kI bhI kAla kI taraha 4 agramahiSiyoM haiN| isakI bhI vaktavyatA kAlakI vaktavyatA jaisI hI hai / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'puNNabhaddassa NaM saMte ! jakkhidAsa pucchA' he bhadanta ! yakSendra pUrNabhadra kI kitanI agramahiSiyoM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiN-'ajo| catAri agAmahisIo paNNattAo' he Aryo ! pUrNabhadra kI cAra agramahiNiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'punnA, bahuputtiyA, uttamA, tozyA,' pUrNA 1, bahuputrikA 2, uttamA 3 aura tArakA 4 'tatthaNaM egamegAe lesaM jahA kAlassa' inameM eka 2 agramahiSIkA devIonu nirmANa karI zake che A rIte tene devIparivAra 4000 devIone thAya che. A devI parivArane ja tenuM truTika kahevAmAM AvyuM che. bAkInuM samasta kathana kALa IndranA kathana pramANe samajavuM pratirUpakanI vaktavyatA paNa pizAcendra kALanI vaktavyatA jevI samajavI eTale ke tene paNa cAra amahiSIo che. tenI dareka agramahiSIne 1000-1000 devIone parivAra che. tethI tene parivAra 4000 devIone che. sthavijJAna prazna-" puNNabhahassa Na bhate ! jakkhiMdassa pucchA" mAvan ! yakSenA Indra pUrNabhadrane keTalI amahiSIo kahI che? mahAvIra prabhuneutta2-" ajo! cattAri agamahisIo paNNattAo" mAyA ! yandra bhadrane yA2 sshrmddiyaa| . cha. " jahA" tabhanai na ma mA prabhArI cha-"puNNA, bahupattiyA, uttamA, tArayA" (1) pU, (2) putriyA, (3) ittamA bhane (4) tA241. "tatthaNa' egamegAe sesaM jahA
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 179 kAlassa tatra khalu catasRSu agramahiSIpu madhye ekaikarapA : agramahipyA : ekaikaM devIsahasraM parivAra : ajJapta :, zeSaM yathA kAlasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam tathAca-tAbhyazcatasRbhyo'yamahiSIbhya : ekaikA agramahipI anyat ekake devIsahasraM parivAraM vikuktuiM prabhu : samarthA, evameva sapUrvApareNa catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma varga ucyate ityAdika kAlaprakaraNoktarItyA'vaseyam / 'evaM mANibhaddassavi' evaM pUrNabhadravadeva maNibhadrasyApi catasro'gramahiSya : prajJaptAH, anyat sarvaM pUrvoktarItyA svayamUhanIyam / sthavirA : pRcchanti-'bhImassaNaM bhaMte / rakkhasiMdassa pucchA' he bhadanta / bhImasya khalu parivAra kAlako agranahiSiyoM kI taraha eka 2 hajAra devI kA kahA gayA hai| ilale saMbaMdhita Age kA aura saba kathana phola ke prakaraNa meM kathita kathana ke anusAra samajhanA cAhiye / tayAca ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI meM apanI vikarSaNA zakti dvArA anya aura eka hajAra devI parivAra ko utpanna karane kI zakti hai. isa prakAra isakA devI parivAra cAra hajAra kA kahA gayA hai| yaha devI parivAra isakA truTika hai| ityAdi Age kA aura avaziSTa kathana kAla prakaraNa meM kahI rIti ke anusAra svayaM lagAnA caahiye| 'evaM mANibhaddasta vi' pUrNabhadra kI taraha maNibhadra ke viSaya meM bhI kathana jAnanA cAhiye-maNibhadra kI bhI cAra agramahaSiyoM kahI gaI haiM-ityAdi rUpa le saba kathana kara lenA cAhiye / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'bhImassa NaM bhaMte ! rakkhasi. dassa pucchA' he bhadanta ! rAkSalendra bhIma kI agramahi piyAM kitanI kahI kAlassa" te pratye: mamaDipInA havIparivAra pizAyendra janI mamAhI enI jema eka eka hajAra kahyo che tene anulakSIne bAkInuM samasta kathana pizAcendra kALanA kathana pramANe samajavuM jemake..."te cAra agramahiSImAnI pratyeka amahiSI eka eka hajAra devInI vidurvaNa karI zakavAne samartha hoya che. tethI cAre agramahiSAe kula 4000 devIonI viturvaNA karI zake che. A rIte pUrNabhadrane devI parivAra 4000 devIone che. e devI samUhane ja tenuM truTika kahe che." tyAra pachInuM samasta kathana pizAcendra kALanA kathana manusAra sabhA. " eva mANibhaddassa vi" pUladranA 21 mArAmAnu kathana paNa samajavuM
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 'bhagavatI sUtre rAkSasendrasya kati agramahiSya : prajJaptA : ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AryA : bhImasya catasraH agramahiSya : prajJaptA :, taMjahA - paumA 1, paumAvaI 2 kaNagA 3 rayaNappabhA4' tadyathA- padmA 1 padmAvatI 2, kanakA 3, ratnaprabhA 4, ca / tatthaNaM egamegAe, sesaM jahA kAlassa' tatra khalu catamRSu agramahipISu madhye ekaikasyA : agramahiSyA : ekaikaM devIsahasraM parivAra : prajJaptaH, zeSaM yathA kAlasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam, tathAcaMtAbhyazcatasRbhyo'gramahiSIbhyaH ekaikA agramahiSI anyat devIsahasraM parivAraM vikurvituM prabhuH samarthA, evameva sapUrvApareNa catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma varga ucyate ityAdi sabai kAlapakaraNe tava devAva se yam / ' evaM mahAbhImassavi' evaM pUrvoktarItyeva mahAbhImasyApi rAkSasendrasya kAlava deva gaI haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM- 'ajo| cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Aryo ! rAkSasendra bhIma kI agramahiSiyAM cAra kahI gaI haiN| taM jahA' jo isa prakAra se haiM- 'umA, paumAvaI, kaNagA, raNabhA' padmA 1, padmAvatI 2, kanakA 3 aura ratnaprabhA 4 'tattha NaM egamegAe sesaM jahA kAlassa' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra 1-1 hajAra kA hai tathA ina cora agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI apanI vikurvaNa zakti dvArA anya aura bhI 1-1 hajAra devI parivAra ko niSpanna kara sakatI hai / isa taraha bhIma kA devI parivAra 4 hajAra kA kahA gayA hai / yaha nIma kA truTi hai| isake Age kA aura saba kathana kAla prakaraNa meM jaisA kahA jA cukA hai / vaisA hI hai - aisA samajhanA cAhiye. 'evaM mahAbhIma sthavironA prazna - bhImassa Na bhaMte! rakkhasidAsa pucchA' " he lagavan ! rAkSasendra bhImane keTalI agramahiSIe kahI che ? mahAvIra prbhun| uttara- " ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo " mAryo / rAkSasendra lImane yAra azramahiSI uDI che. " tejaho ' temanAM naabhe| yA pramANe che-" paumA, paumAvaI, kaNagA, rayaNaprabhA (3) padmA, (2) padmAvatI, (3) anaDA mane (4) ratnaalA. " tatthaNa egamegAe sesaM jahA kAlasla " te pratyeka agramahiSInA eka eka hajAra devIonA parivAra che, kAraNa ke te pratyeka agrasahiSI peAtAnI vaikriyazaktithI eka eka hajAra devIenu` nirmANa karavAne samaya hAya che. A rIte rAkSasendra bhImanA 4000 devIonA parivAra thAya che. A devIparivArane tenu truTrika kahe che. tyAra pachInuM samasta kathana pizAcendra kALanA kathana pramANe samajavuM,
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagremahiSonirUpaNam 181 catasra : agramahiSya : prajJaptA, zeSaM kAlaprakaraNoktavadevAvase yam / sthavirAH pRcchanti-'kinnarassaNaM bhaMte ! pucchA ?' he bhadanta ! kinnarasya khalu kati agramahiSya : prajJaptA : iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo! catvAri AgamahisIo paNNattAo' he AryAH! kinnarasya catastraH agramahiSya : prajJaptAH 'taMjahA-vaDeMsA 1, ketumaI 2, raisegA 3, raipiyA 4,' tadyathA-vataMsA 1, ketumatI2 ratisenA3 ratipriyA 4, ca 'tatthaNaM se saM taMceva' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikasyAH agramahiSyAH ekaikaM devIsahasraM parivAra : zeSaM tadeva camaralokapAloktavadeva avase yam tathAca-tAbhya : ekaikA devIsahasraM parivAraM vikuvituM prabhu : ityAdi ssa vi' isI prakArakA kathana mahAbhIma ke viSaya meM bhI samajhanA caahiye| isakI bhI cora agramahiSiyAM haiM / Adi Adi-aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'kinnarasta NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! kinnara kI kitanI agramahiSiyoM kahI gaI haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AyoM ! kinnara kI agramahipiyAM cAra kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM- 'vaDeMsA 1. keta. maI 2, rahaseNA 3, raippiyA 4' vataMsA 1, ketumatI 2, ratisenA 3 aura ratipriyA 4, 'tattha NaM sesaM taM ceva' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| bAkI kA aura saba kathana camara ke lokapAla kI taraha se jAnanA caahiye| tathAca-unameM se eka 2 devI apanI vikurvaNA zakti dvArA eka 2 hajAra devI parivAra kI aura bhI vikurvaNA kara sakatI hai mahAbhImarasa vi" mahAlAbhana 5 yA samalipImA cha. tamanA paNa 1000-1000 devIone parivAra che, ItyAdi samasta kathana pizAcendra kALanA kathana pramANe samajavuM. sthavizana prazna- kinnarasta Na bhate ! pucchA" bhagavan ! tarAnA Indrane keTalI amahiSIo che? ___ mahApAra prasuna utta2-" ajo cattAri aggamahisIo paNattAo>> 0 maay| nazA chandrane yAra sazramahiSAyo 4ii che. "ta'jahA" temanA nAma nAya prabhAva hai-"vaDe'sA, ketumaI, raiseNI, raippiyA" (1) tasA, (2) tumatI, (3) 2tisenA bhane (4) 2tipriyA. " tatthaNa sesaM ta'ceva"te cAramAMnI pratyeka agramahiSIne eka eka hajArano devI parivAra che te pratyeka devI pitAnI vikuNAzaktithI eka eka hajAra devIonuM nirmANa karI zake
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 bhagavatIsUtre vodhyam 'evaM kiMpurisassa vi' evaM pUrvoktarItyaiva kimpurupasyApi catastra : agrasahiSpa : prajJaptAH, anyat sarva kinnarAktarItyaiva phimpurupasyApi avase yam, sthavirAH pRcchanti- sappurisassa NaM pucchA' he bhadanta ! satpuruSasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo! cattAri aggamaDisIo paNNatAo' he AryAH! sthavirAH! satpuruSasya catasraH agramahiNyaH prajJaptAH , taMjahA-rohiNI 1, navamiyA 2, hirI 3, pupphabaI 4, tadyathA-rohiNI 1, navamikA 2, hIH 3 puSpavatI, 'tatthaNaM egamegAe0 sesa taMtra' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikarayAH agramahiSyAH ekaikaM devosahasraM parivAra. prajJaptA, zeSaM tadeva-kAlaprakaraNAktarItyaivAva seyam, tAbhya ekaikA devI ekaikaM devIsahasraM. ityAdi saba Age kA kathana jAnanA cAhiye / 'evaM kiMpurisassa vi' isI prakAra se kiMpuruSa ke cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM aisA jAnanA cAhiye / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'sappurisassa NaM pucchA' he bhadanta ! satpuruSa ke kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo ! cattAri agamahisIo paNNattoo' he AyoM ! satpuruSa kI cAra agrasahipiyAM kahI gaI haiM ? 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'rohiNI, navamiyA, hirI, pupphabaI' rohiNI 1, navamikA 2, hI 3 aura puSpavatI 4 'tattha NaM egamegAe sesaM taM ceva' inameM eka 2 devI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| inameM se-ina cAra deviyoM meM se-eka 2 devI-apanI 2 vikurvaNA zakti dvArA apane devI parivAra se bhI atirikta aura eka hajAra devI parivAra ko utpanna che. A rIte kinnarendrane devI parivAra 4000 devIone thAya che te 4000 ne devI parivArane kinnarendranuM truTika kahe che. bAkInuM samasta kathana AgaLanA kathana pramANe samajavuM. " evaM kiMpurisassa vi" me pramANe ThipuruSane 55 yAra smlissii| kahI che. temane viSe paNa AgaLa mujaba vakatavyatA samajavI. sthvishne| prazna-" sappurisa Na punchA" hai bhagavan ! satpuruSa hI agramahiSIo kahI che? mahAvIra pramunI uttare -" ajjo! cattAri agamahisIo paNNattAo" sAryA ! satrupane yAra samaDipIDI cha. " taMjahA" manAM nAma nAye prabhArI cha-" rohiNI, navamiyA, hirI, pupphabaI" (1) zahie, (2) navabhi, (3) hI mana (4) pu055tI. " tatthaNa egamegAe0 sesaM taceva" te prtye| amahipano eka eka hajAra devIone parivAra che, te pratyeka devI pita
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ medrikATIkA za010 405 sU02 camarendrAdInAmagramaSTiSonirUpaNam 183 parivAra vikurvituM prabhuH ityAdibodhyam / evaM mahApurisassa vi' evaM pUrvoktarItyA mahApuruSasyApi catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, ityAdi sarve svayamUhanIyam | sthavirAH pRcchanti 'atikAyassa NaM pucchA' he bhadanta ! atikAyasya khalu mahoragendrat kati agramahiSyaH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'ajjo ! cattAri aggamaDisIo paNNattAo' he AryAH ! atikAyasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA - ayaMgA 1, bhuyaMgavai 2, mahAkacchA 3, phuDA 4, ' tadyathA - bhujaGgA 1, bhujaGgavatI 2, mahAkacchA 3, sphuTAca 4, tattha NaM egamegA eka sesaM taMceca' tatra khalu catasRSu madhye ekaikasyA amahiyA ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJaptaH, zeSaM tadeva pUrvoktakAlAdivadevAvaseyam tathAca ekaikA devI ekaikaM devIsahasraM parivAraM vikurvituM kara sakatI hai / ityAdi saba Age kA kathana kAla ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA jAnanA cAhiye. 'evaM mahApurisassa vi' isI prakAra kA kadhana mahApuruSa ke saMbaMdha meM bhI kara lenA cAhiye / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM - 'atikAyassa NaM pucchA' he bhadanta ! mahoragendra atikAya ke kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM'ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Apa ! mahoragendra atikAya ke cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM / 'taM jahA ' jo isa prakAra se haiM- 'bhuyaMgA, bhuyaMgavaI, mahAkacchA, phuDA' bhujaMgA 1, bhujaGgavatI 2, mahAkacchA 3, aura sphuTA 4, 'tattha NaM egamegAe0 sesaM taM ceva' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka agramahiSI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA hai / ityAdi aura saba kathana isakA kAla prakaraNokta kathana peAtAnI vidhruva NA zakti vaDe khIjA ekaeka hajAra devIonA parivAranI vikRNA karI zake che. khAkInu* samasta kathana pizAcendra kALanA kathana anusAra samajavuM. 'eva mahApurisassa vi " mena aAranu uthana mahApuruSane viSe pazu samanvu. sthavironA prazna-" atikAyassa Na bhaMte! pucchA " he bhagavan ! bhAra gendra atikAyane keTalI agrasahiSIe kahI che ? mahAvIra prabhunA uttara" ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' huM ArcI ! mahAragendra atikAyane cAra agramahiSIe kahI che. taM jahA " tebhanAM nAma nIce prabhANe che-" bhuyagA, bhuya gavaI, mahAkacchA, phuDA " (1) lugA, (3) subhagapatI, (3) bhAcha bhane (4) sTuTA " tatthaNaM egamegAe0 sesa tacaiva " te pratyeka agramahiSIne eka eka hajAra devIonA parivAra che te pratyeka devI peAtAnI vikuvA zakti vaDe khIjA eka eka hajAra devIonA parivAranu nirmANa karI zake che. khAkIttu samasta kathana pizAcendra kALanA kathana pramANe samajavuM, 66 " 61
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 'bhagavatIsTe prabhuH, 'eva mahAkAyassavi' evaM pUrvoktarItyA mahAkAyasyApi catasraH agramahiSyaH prajJaptAH ityAdikaM sarvamUhanIyam / sthavirA : pRcchanti-'gIyaraissa NaM bhaMte / punchA' he bhadanta ! gItaratezca khalu kati agramahiSyaH majJaptAH ? bhagavAnAha-'ajjo cattAri aggamahisIo paNNatAo' he AryAH! gItarateH catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA-sughosA 1, vimalA2, sussarA 3, saramsaI 4, tadyathA-sudhopA 1, vimalA 2, musvarA 3, sarasvatI 4, ca 'tattha NaM egamegAe devIe, sesaMtaM ceva' tatra khalu catasRSu madhye ekaikasyA devyAH agramahiSyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH ke jaisA jAnanA cAhiye / tathAca-eka eka devI apanI vikurvaNA zakti se apane devI parivAra ke atirikta aura bhI 1-1 hajAra devI parivAra ko niSpAdita kara sakatI hai| 'evaM mahAkAyassa vi' isI prakAra se mahAkAya ke sabaMdha meM bhI "usakI cAra agramahiSiyAM haiM" ityAdi saya kathana jAnanA cAhiye / aba sthavira aisA pUchate haiM-'gIyaraissaNaM bhaMte! pucchA' he bhadanta! gItarati ke kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Ayo ! gItarati ke cora agramahiSiyAM kahI gaI haiM / 'taM jahAM' jo isa prakAra se haiM-'sughoSA 1, vimalA 2, sussarA 3, sarassaI 4' sughoSA 1, vimalA 2, susvarA 3, aura sarasvatI 4 'tattha NaM egamegA devIe, sesaM taM ceva' inameM se eka eka agramahiSI kA devIparivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| bAkI kA aura saba kathana pUrvokta rIti ke anusAra " eva mahAkAyassa vi" merI pramANe mAyane 5 yAra maamahiSIyA che. tene anulakSIne bAkInuM samasta kathana AgaLanA kathana anusAra samajavuM. sthavizanI prazna-" gIyaraissa Na, bhaMte ! pucchA" ugavan! gIta. ratine keTalI agramahiSIe kahI che? bhAvI2 prbhun| utta2-" ajjo! cattAri aggamahisIo paNNatAo" u mAyA / gItaratina yA2 mhissaas| 4ii cha. " tajahA" tamanA nAma nAye prabhArI cha-" sughosA, vimalA, sussarA, sarasmaI" (1) sudheSA, (2) vibhasA, (3) bhusv| mana (4) 222vatI. " tatthaNa egamegAe devIe, sesaM taceva" te pratyeka agramahine eka eka hajAra devIone parivAra kahyo che. mADInu samasta 4thana paDatA 4 prabhAnu sabhA "eva gIyajasassa vi " me prA2nu thana gItayazana parivAra mAhinA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 105 sU02 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNam 185 prajJaptA :, zeSaM tadeva-pUrvoktarItyaivAraseyam / 'evaM gIyajasarasa vi' evaMpUrvoktarItyaiva gItayazamo'pi catastra agramahiSyaH prajJaptAH zeSaM kAlabadabase yamityAha- 'savve si eNmi jahA kAlarasa' sarveSAm eteSAm pUrvoktAnAM kinnarakimpuruSAdInAM vaktavyatA yathA kAlasyoktA tathA vodhyA, 'navaraM sarisanAmiyAo rAyahANIo, sIhAsaNANi ya sesaM taM ceva' navaraM-vizeSaratu-sadazanAmihArAja dhAnyaH, siMhAsanAnica sadazanAmakAni avasethAni, zeSaM tadeva-pUrvoktadeva bodhyam / sthavigaH pRcchanti-'caMdarUna gaM bhaMte ! joimidassa joisaraNNA pucchA' he bhadanta ! candrasya khalu jyautiSendrasya jyotipikarAjasya kati agramahiSya : pralaptA : ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'anjo cattAri aggama hisIo paNNatAmo, he aaryaaH| candrasya catasraH agrahiSyaH prajJaptA', hI samajhanA cAhiye 'evaM gIyajamassa vi' pUrvokta pani ke anusAra hI gItayaza ke bhI cAra agramAhiSiyAM kahI gaI haiM. isake Age kA kathana kAla ke jaisA jAnanA cAhiye. yahI bAta 'lavesiM eesi jahI kAlassa' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai arthAt kinnara kiMpuruSa Adi kI vaktavyatA kola kI vaktavyatA jaisI prakaTa kI gaI hai| 'navaraM sarisanAmiyAo, rAyahANIo, sIhAsaNANi ya sesaM taceva' ina saba kI rAjadhAniyAM aura siMhAsana jaise inake nAma haiM usI ke ala. sAra haiN| bAkI kA aura maya kathana pUrvokta jaisA hI hai| anya sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'caMdassa NaM bhaMte ! joisiMdassa joisaraNo pucchA' he bhadanta ! jyotiSkoM ke indra aura jyotiSkoM ke rAjo candra ke kitanI agrahiSiyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'ajo cattAri aggama hisIo paNNatAo' he Ayo / jyotiSakoM ke viSayamAM paNa samajavuM eTale ke tene paNa cAra amahiSIo che, ItyAdi. 4thana pUrita paddhati anusAra sabhA me pAta sUtrAre "savvesi eesiM jahA kAlasa" mA sUpA dvArA 48 4rI che. mA 4thananu tAtparya se cha ke kipuruSathI laIne gItayaza paryantanA indronI vaktavyatA kAledranI vaktavyatA anusAra samAvI. " navara' sarisanAmiyAo rAyahANIo, sIhAmaNANi ya sesa taceva" te mayAM chandrono nAma pramANe 0 tebhanI 4dhAnImA mana tamanA siMhAsananAM nAma samajavA bAkInuM samarata kathana pUrvokta kathana pramANe samajavuM. have sthavi tizkendro viSe nIce pramANe prazna pUche che"cNdss NaM bhaMte / joisiMdassa joisaraNNo pucchA" hai bhagavana ? yotiSa denA Indra, jatiSkarAja caMdrane keTalI ajhamahiSIe che? mahAvIra prabhuno bha0 24
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'taMjahA-caMdappabhA 1, dosiNAbhA 2, acimAlI 3. pabhaMkarA 4,' tayathA-candraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, acirmAlI 3, prabhAga 4 ca, 'evaM jahA jIvAmigame joimiya uDhesae taheva' evaM pUrvoktarItyA yathA jIvAbhigame tRtIyamatipattau jyotiSikoddeza ke pratipAdita tathaivA-trApi pratipattavyam , tathAcoktaM jIvAbhigame-'tatthaNaM egamegAe devIe cattAri cattAri devIsAhassIbho parivAro paNNatto, pahaNaM tAo egamegA devI annAI canAri catvAri devIsahassAI parivAra viundhittara, evAmena sapudhAva reNaM solasa devIsAhasIo paNNattAo' ti 'tatra khalu ekaikasyA devyAzcatvAri catvAri devIsahastrANi parivAraH prajJaptaH, prabhuH khalu tAbhyaH ekaikA devI anyAni catvAri catvAri devIsahasrANi parivAraM vikurSitum / indra aura jyotiSkoM ke rAjA candra ke cAra agranahipiyAM kahI gaI hai| 'ta jahA' jo isa prakAra se haiM-'caMdappA , dosiNAbhA, acimAlI, pabhaMkaro' candraprabhA 1, jyotsnA 2, aciaulI 3, aura prabhaMkarA 4, 'evaM jahA jIvAbhigame joiliya uddesae naheba' yahAM jaisA jIvAbhigamasUtra meM tRtIyapratipatti meM jyotiSika uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI kahanA cAhiye. vahAM aisA kahA gayA hai-'tatya NaM egogAe devIe cattAri cattAri devilAislIo parivAropaNNatto, ehaNaM tAoM egamegA devI annA cattAri cattAri devIsahassAI paridhAraM viuvitsae, evAmeva sapubdhAvareNaM solasadevI sAhassIo paNNattAo' inameM se eka eka devI kA parivAra cAra cAra hajAra deviyoM kA kahA gayA hai. isake atirikta ye cAroM hI deviyAM apanI 2 vikurvaNA zakti ke dvArA isa parivAra ke sivAya anya aura bhI cAra 2 hajAra deviyoM ko utpanna uttara- "ajjo| cattAri aggamahisIo paNNattAo" 7 mA ! jyotindra yandra2 // 2 smlissiime| hI cha. 'tajahA" tanAM nAma nIce pramANe che-" caMdappabhA, dosiNAbhA, accimAlI, pabhaMkarA" (1) yandraprasA, (2) syAranAmA, (3) mAthilI bhane (4) 21. " evaM jahA jIvabhigame joisiyauddesae taheva" niyama sUcanA yAtiSi: dezAma. hyA pramANenuM kathana ahIM grahaNa karavuM joIe tyA A viSayane anulakSIne yA pramANe 4yu cha- " tatthaNaM egamegAe devIe cattAri cattAri devIsAhassIo parivAro paNNatto, NhUNaM tAo egamegA devI annAiM cattAri bacAri devIsahassAI parivAra viuvittae, evAmeva sapuvAvareNaM solasa devI sAhassIo paNNattAo" te pratyeka agramahiSIne cAra cAra hajAra devIone parivAra kahyo che. vaLI te pratyeka amahiSI tapatAnI viTurvaNuM zaktivaDe 2000-4000 anya
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA 100 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 187 evameva sapUrvApareNa poDazadevIsahastrANi prajJatAni, iti / anyat pUrvoktavadeva bodhyam / 'sUrassa vi sUrappamA 1, AyarAbhA 2, accimAlI 3, pabhekarA 4,' sUryasyApi catantraH agramahiSmaH prajJaptAH, tadyathA-mUryaprabhA 1, AtapAbhA 2, arcimaulI 3, prabhAkarA 4,' sesaM taMtra, jAva No vevaNaM mehuNavattiya' zeSa tadevapUrvoktavadeva bodhyam yAvat-tatra khalu ekaikasyAH devyAH catvAri catvAri devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH, nAbhyazca ekaikA devI anyAni catvAri catvAri devIsahasrANi parivAraM vikurvitam prabhuH, evameva sapUrvApareNa poDaza devIsahasrANi prjnyptaani| tadetat truTikaM nAma varga ucyane, ityAdi pUrvoktarItyaivAvase yaz yAvat-no caiva khalu maithunamatyayikam / sthavirAH pRcchanti-'igAlasma NaM bhaMte ! mahaggahassa kara sakatI haiM. isa prakAra isakA saba devI parivAra 16 hajAra kA hoto hai 'sUrasta vi sUrappabhA, AyavAbhA, acimAlI, pabhaMkarA' sUrya kI bhI 'sUryaprabhA 1 AsapAlA 2, abirmAlI 3 aura saMkarA 4' ye cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM / 'sesaMta ceva jAba NocevaNaM mehuNavattiyaM' bAkI kA aura laba isa viSaya kA kathana pahile jaisA hI hai-yAvat eka 2 devI ko parivAra cora 2 hajAra deviyoM kA hai. isake atirikta ve pratyeka apanI 2 vikurvaNA zakti dvArA anya aura bhI cAra 2 hajAra dedhiyoM kI bhitti kara sakatI haiN| isa prakAra se isakA saba kula devI parivAra 16 hajAra kA hotA hai isakA nAma sUryakA truTika varga kahA gayA hai. ityAdi saba isa viSaya saSadhI vaktavyatA pUrnameM jaisI kahI gaI devIonuM nirmANa karavAne paNa samartha hoya che. A rIte candrane kula 16000 devIe ne parivAra thAya che. "sUrassa vi sUrappabhA, AyavAbhA, accisAlI, pabhaikarA" sUyane 55 mA yAra mamaDiyA meN| cha.-(1) sUrya prasA, (2) mAtAmA, (5) marthitI mana (4) prala'!. " sesaM te ceva, jAva No ceva NaM mehuNavattiya " mADInu samasta kathana candranA kathana pramANe samajavuM jema ke-sUryanI pratyeka agra mahiSIne cAra cAra hajAra devIone pAravAra che vaLI te pratyeka amahiSI pitAnI vikrvaNa zakita vaDe bIjA cAra cAra hajAra devIonA parivAranuM nirmANa karI zake che A rIte sUryane 16000 devIone parivAra thAya che. te parivArane sUryanuM zuTika kahe che. te pitAnI sabhAmAM mithuna saMbaMdhI bhego bhegavI zakavAne samartha nathI," A kathana paryatanuM samasta kathana 'camarendranA pUrvokta kathana anusa 2 samajavuM.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra kai aggamahisoo pucchA' he bhadanta ! aGgArasya-maGgalasya khalu mahAgrahasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-' ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AryAH / aGgArasya mahAgrahasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA vijayA 1, vejayaMtI 2, jayaMtI 3, aparAjiyA 4,' tadyathA-vijayA 1, vaijayantI2, jayantI 3, aparAjitA 4 ca / 'tatthaNaM egamegAe devIe sesaM taMva jahA caMdassa' tatra khalu catasRSu anamahiSISu ekaikasyAH devyAH catataH devIsAharUyaH paricAraH prajJaptaH, tAbhyo'yamahipIbhyaH ekaikA agramadipI anyAni catvAri catvAri devI sahasrANi parivAra vikurvituM prabhuH, evameva sapUrvApareNa poDazadevIsahasrANi prajJahai-vaisI jAnanI cAhiye. yAvat vaha maithuna maMbaMdhI bhogoM ko bhogane ke liye samartha nahIM hai yahAM tk| agha sthavira prabhu se aimA pUchate haiM-' iMgAlarasa NaM bhaMte ! mahaggahasla kai aggahisIo paNNattAo' he bhadanta ! mahAgraha jo aGgAra-maMgala hai umakI kitanI agramahipiyoM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo! cattAri agamahisIo pANatoo' he AryoM ! mahAgraha maMgala kI cAra paTTarAniyAM kahI gaI haiN| 'ta jahA' jo isa prakAra se haiM-'vijayA, vejayaMtI, jayaMtI, aparAjiyA' vijayA 1, vaijayantI 2, jayantI 3, aparAjitA. 'tattha NaM egamegAe devIe sesaM ta ceva jahA cadassa' inameM se eka 2 devI kA devI parivAra cAra 2 hajAra kA kahA gayA hai tathA inameM pratyeka meM aisI zakti hai jo ve usa zakti ke dvArA ila apane parivAra ke atirikta anya aura bhI 4-4 hajAra devI parivAra kI vikurvaNA kara sakatI haiN| isa prakAra se maMgala mahAgraha kA devI parivAra kula 16 hajAra kA hai| yaha isakA ve sthavira bhagavato maga vidhe nAyanA prazna pUche cha- " iMgAlassa NaM bhaMte / mahaggahassa kai aggamahisIo paNNattAo?" u man! mA2 (ma) nAmanI re malA che, tene dI paTTaego DI cha ? maDAvIra prabhunA uttara- "ajjo cattAri agamahisIo paNNattAo" mAya ! mahAyaDa bhane yA2 paheliyo 44ii che. "jahA" tabhanAM nAma nIce pramANe cha-" vijayA, vejayaMtI, jayaMtI. aparAjiyA" (1) vilyA, (2) jayantI, (3) yantI mane (4) apalitA. " tatvaNaM egamegAe devIe, sesaM taMceva jahA caMdassa" te pratye: vInA yAra yA2 Dalara vAmAnA parivAra che, ane te pratyeka devI pitapotAnI vaikriya zakti vaDe bIjI cAra cAra hajAra devIonA parivAnI vikRrva karI zake che. A rIte mahAgraha maMgaLane devIparivAra 16000ne thAya che. te parivArane tenuM truTika kahe che. tenA viSe
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagra mahiSoM nirUpaNam 185 ptAni tadetat truTikaM nAma varga ucyate, ityAdi zeSaM tadeva - pUrvoktradeva yathA candrasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam, 'nadara' iMgAla DeMsara vimANe iMgAlagaMsi sIhAsaNaMsi, se taMceva' navaram - vizeSastu - aGgArAvataMsa ke vimAne, aGgArake siMhAsane iti vaktavyam, zeSaM tadeva pUrvokta candraprakaraNacadeva svayamUhanIyam ' evaM jAva viyAgassa vi, evaM aTThAsItIevi mahAgrahANaM bhANiyantraM jAtra bhAvake ussa' evaM - pUrvoktarItyA yAvat - vikAlakasyApi mahAgahasya catasraH agamahiSyaH prajJaptAH, tatra khalu ekaikasyA agramahiSyaH catasraH catasro devI sAharUyaH parivAraH prajJaptaH tAbhyaH ekaikA agramahiSI anyAni catvAri catvAri devIsahasrANi parivAraM vikurvituM prabhuH ityAdi candraprakaraNoktavadeva UhanIyam / evaM rItyA'zIterapi mahAgrahANAm aGgAraka-vikAlakatruTika hai| bAkI kA isakA aura saba kathana candra ke parivAra jaisA kiyA gayA hai, 'navaraM iMgAlavarDesae vibhANe iMgAlagaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM ceva' isakA jo vimAna hai usakA nAma aMgArAvata saka hai aura siMhAsana kA nAma aGgAraka hai / avaziSTa kathana candra prakaraNa ke samAna hai / 'evaM jAva viyAlagassa vi, evaM aTThAsItIe vi mahaggahANaM bhaNiyavvaM jAva bhAva ussa' isI prakAra kA kathana vikAla mahAgraha kA hai. arthAt isa vikAla mahAgraha kI cAra paTTarAniyAM haiM- isameM eka eka paTTarAnI kA devI parivAra cAra 2 hajAra kA hai. tathA inameM se eka eka paharAnI aisI zaktivAlI hai jo vaha isa parivAra ke atirikta aura bhI cAra 2 hajAra devI parivAra kI vikurvaNA kara sakatI hai / ityAdi saba kathana candra prakaraNa meM kahe hue kathana kI taraha jAnanA cAhiye. isI taraha kA khAkInuM samasta kathana candranA kathana pramANe samajavu. " navaraM iMgAla Desae vimANe iMgAlagaMsi sIhAsaNasi, sesaM taMceva " parantu yandranA uthana uratAM magaLamAM ATalI ja vizeSatA che-mahAgraha ma*gaLanA vimAnanuM nAma aMgArA vata...saka che, ane siMhAsananuM nAma aMgAraka che. khAkInuM samasta kathana candranA kathana mujakha samajavAnu che, " evaM jAva viyAlagascha vi, evaM aTThAsItIe vi mahagagahANaM bhANiyace jAtra bhAvakeu sa " sena aAunu vihAsa mahAthahetu pazu uthana samannvuH eTale ke vikAla mahugrahane paNa cAra paTTadevice che. te dareka paTTaviyAnA cAra cAra hajAra devIonA piravAra che, ane te pratyeka paTTarANI mIjI cAra cAra hajAra devIonu peAtAnI vaikriya zaktivarDa nirmANa karI zake che. trikAla mahAgraha viSenu' khAkItu samasta kathana candranA kathana pramANe samajavu',
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 bhagavatIsUtre leohitAkSa-zanaizcarA'ghunika-yAdhunika-kaNa-kaNa-kaNa kaNaka-kaNavitAnakaphaNasantAnakAdInAM bhAraketuparyantAnAM sUryaprajJaptimoktAnAm agnahipyAdikaM bhaNitavyam ataeva proktam 'jAva bhAvake ussa' yAvad bhAva ketoriti / 'navaraM vaDeM magA sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, sesaM taM ceva' navaraM vizepastu-avataM. sakAH vimAnAvataMsakAH siMhAsanAni ca sadRzanAmakAni avase yAni, zeSaM tadeva candraprakaraNoktAdeva abaseyam / sthavirAH pRcchanti- 'sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa, devaraNNA pucchA' he bhadanta ! zakrasya khalu devendrasya devarAjasya kati agramahinyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo! aTTa aggama himIbho paNNatAo' he AryAH ! zakraraya aSTau agramahiSyaH prajJaptAH, taMjahA-paumA 1, sivA2, kathana aTThAsI mahAgrahoM kI - aMgAraka, vikAlaka, lohinAkSa, zanaizvara, Adhunika, prAdhunika, kaNa, kaNaka, kaNakaNaka, kavitAlaka Adi bhAvaketutaka ke grahoMkI-jo ki sUryaprajJapti meM kahe hue haiM agrapahivI Adi kA jAnanA caahiye| islI yAtako kahane ke liye 'jAva bhAvareussa, kahA gayA hai / 'navaraM baDeMsagA sIhAsaNANi ya, sarima nAmagANi, sesaM taM ceca' inake vimAnAvataMsaka, evaM siMhAsana ye saba jase inake nAma haiM usI nAma ke haiN| bAkI kA aura saba kadhana candra prakaraNa meM kahe hue anusAra hai / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'sakasa Na bhaMte ! deviMdassa devaragaNo pucchA' he bhadanta ! devendra devarAja zakra kI kitanI paTTarAniyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo! aTTha aggamahisoo paNNatAo' he AvoM / devendra devarAja zakra kI " jAva bhAvake uca" mA sUain dvA2sUbAre me pAta 548 43 // cha / pAzrIna A124, vises, aDitAkSa, zanaizvara, mAdhuni, Adhuni, 4, kaNaka, kaNakaNaka, kavitAnaka Adi bhAvaketu parvatanA 88 grahonI vakatavyatA paNa A pramANe ja samajavI A badhAM grahone paNa cAra, cAra amahi. SIo che, ItyAdi samasta kathana candranA kathana pramANe samajavuM A badhAM aDAnI vizeSa patavyatA sUrya pratimA mAvAmA mAvasa cha "navara vaDe lagA khIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, sesaM taMceva" yandranAthana 20 mA mahAnA kathanamAM eTalI ja vizeSatA kaDI che ke A dareka grahanA nAma pramANe ja temanA vimAnAvataM sakenA ane sihAsanonAM nAma samajavA joIe sthavizanA prazna-" sakasya NaM bhaMte ! deviMdasva devarapaNo pucchA" 1vana ! devendra, devarAja zakane keTalI agramahiSIe kahI che? mahAvIra prbhune| uttara-" ajjo ! adu agamahisIo paNNattAo"
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 191 seyA 3, aMjU 4, amalA 5, accharA 6, navamiyA 7 rAhiNI 8 tadyathA-padmA1, zivA 2, zvetA 3, ataH 4, amalA 5 apsarA 6, navamikA 7, rohiNI 8 ca 'tatthaNaM egamegAe devIe selama seAlasa devIsahassA parivArA paNNatto' tatra khalu aSTasu agrAhipISu madhye ekaikasyAH deyAH SoDaza SoDaza devIsahasrANi parivAraH prajJaptA, 'pabhrUNaM tAo egamegA devI annAI seolasa selama devI saharasaM pariyAraM viuvittae' prabhuH samarthA khala tAbhyo'STabhyo'yamahipIbhyaH ekaikA devI, anyAni SoDaza pADaza devI sahasrANi parivAra vikurvitum, 'evameva sapubdAvareNaM aTThAvIsuttara devIsayasaharasaM pariyAro, settaM tuDie evamevoktarItyA sapUrvApareNa paurvAparyeNa aSTAviMzatyuttara devIzatasahasram-aSTAviMzatisahasrAdhikaikara kSaM devIrUpaH parivAraH / tadetat truTikaM nAma vargaH / sthavirAH pRcchanti- 'pabhUNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA, sohamme kappe, sohammabaDeM sae vimANe, sabhAe suhagmAe, ATha agramahaSiyAM kahI gaI haiM 'tajahA' jo isa prakAra se haiM-'paumA 1, sivA 2, seyA 3, aMjU4, amalA 5, accharA 6, namiyA 7, rohiNI 8, padmA 1, zivA 2, zvetA 3, aMju 4, amalA 5, apsarA 6, navamikA 7, aura rohiNI 8 'tatya gaM egogAe devIe lolasa solasa devIsahassA parivAropaNNatAo' inameM se eka eka deva kA devI parivAra 16-16 hajAra ko kahA gayA hai| 'pabhUNaM tAo egamegAdevI seolasa solasa devIsahassa pariyAraM viuvittae' ina ATha paTTarAniyoM meM eka 2 paTTarAnI solaha 2 hajAra kA aura dUsarA devI parivAra niSpanna kara sakatI hai| 'ecAmeva saputvAvareNaM aTThAvIsuttara devIsayasahassaM pariyAro, settaM tuDie' isa prakAra zakra kA devI parivAra eka lAkha 28 hajAra kA hai / yaha isakA truTika-varga hai| aba sthavira prabhu se pUchate haiM-'pabhUNaM bhaMte! sake deviMde devarAyA, seohamme kappe lohambhavaDeMsae vimANe, hai saath| hevendra, varAna za3 mA samaDipImA hI cha. "tajahA" tamanAM nAma nAya pramANe che-"paumA, sivA, seyA, aMjU, amalA, accharA, nava miyA, rohiNI," (1) 551, (2) zivA, (3) vetA, (4) 25, (5) mamatA, 9) masa21, (7) navabhina mana (8) bi. "tatthaNa egamegAe devIe solasa solasa devIsahasmA parivAro paNNatto" te pratye manamahiSInI saNa soNa 2 havAmAnA parivAra hyo che. "pabhUNaM tAo egamegA devo annAI solasa solama devIsahassa pariyAra viuvvittae" mana te pratyeka paTTarANI pitapatAnI vidurvaNA zakti vaDe bIjI 16-16 hajAra havAmAnu nirmAya 30 za che. " evAmeva sapuvvAvareNaM aTThAvIsuttara devosayasahassa pariyAro, se taM tuhie" mA zata zahanA hevIparivAra 128000 ne| che. tane za truTi 43 che.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 bhagavatIstra sakasi sIhAsaNaMsi, tuDieNaM maddhi sesaM jahA camarassa' he bhadanta ! prabhuHsamarthaH khalu kiM zakro devendro devarAjaH, maudharme kalpe, saudharmAvatamake vimAne, sabhAyAM sudharmAyAM, zake siMhAsane truTikena sArddha divyAna bhogabhogAn bhuJjAnA virtama ? bhagavAnAha-zepaMyathA camarasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam navaraM pariyAro jahA moudde gae navaraM camarApekSarA zakrasya vaktavyatAyAM vizeSastu kevalaM parivAro'baseyaH sa ca zakraparivArA yathA mokAdezake tRtIyazatakasya prathamo. dazake pratipAditastathaivAtrApi pratipattavyaH / sthavirAH pRcchanti-'sakassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo somassa mahANo kai aggama himIo ? punchA' bhadanta / sabhAe suhammAe, sarati sItAsaNa si, tuDieNa saddhiM sesaM jahA camarasya' he bhadanta ! devendra devagaja zaka saudharmakalpa meM saudharmAvataM. saka vimAna meM baiThakara sudharmAmbhA ke bIca kyA apane pUrvota truTika ke sAtha bhoga bhoga sakatA hai ? ilake uttara meM prazna kahate haiM-he Aryo ! jaimA pahile camara ke saMbaMdha meM kahA gayA hai vaisA hI thAkI kA kathana yahAM para jAnanA cAhiye. arthAt sudharmA sabhAmeM bhoga nahIM bhoga sakatA hai 'navaraM pariyAro jahA mouddesae / parantu camarakI vaktavyatA kI apekSA zakra kI vaktavyatA meM parivAra ko lekara aMtara AtA hai zakra kA parivAra tRtIya zataka ke prathama uddezakameM jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para samajhanA caahiye| aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'sakasla NaM bhate ! deviMdasma devara No somarasa mahAraNo sthavizana prazna-" pabhUNaM bhaMte / sakke deviMde devarAyA, sohamme kappe, sohammava.sae vimANe, sabhAe suhammAe, sakasi sIhAsaNaMsi tuDieNaM saddhiM, sesaM jahA camarassa" 3 mAvAn ! hevendra, 1228 24, saudha85mA, saudhrmaavataMsaka vimAnanI sudharmA sabhAmAM pitAnA zakra nAmanA siMhAsana para virAjamAna thaIne potAnA truTikanI (128000 devIonA parivAranI) sAthe bhego bhogavI zake che kharo ? mahAvIra prabhune uttara-he A ! camaranA prakaraNamAM kahyA pramANe ja utta2 mA paY samave. "navara pariyAro jahA mouddesae " 52ntu yamaH 2nA parivAra karatAM zakanA parivAramAM je vizeSatA che, te trIjA zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA pramANe samajavI. (mokA nagarImAM A udezAnI prarUpaNa thaI hatI, tethI A uddezAne makAuddezaka paNa kahe che.) __sthvishn| prazna-" sakasa NaM bhaMte ! deviMdarasa devaraNNA somassa mahAraSNo
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 193 zakrasya khalu devendrasya devarAjasya lokapAlAnAM madhye somasya mahArAjasya lokapAlasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AryAH zakraleAkapAlaseAmasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA - rohiNI 1 madaNA 2 cittA 3, somA 4, tadyathArohiNI 1, madanA 2 citrA 3, somA 4, / ' tatthaNaM egamegAe devIe0 sesaMjahA camaralogapAlANaM' tatra khalu catasRSu agramahiSISu ekaikasyA devyAH ekaika devI sahasraM parivAraH prajJaptaH, zeSaM yathA camaraleAkapAlAnAM pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam, tathA ca tAbhyazcatasRbhyo'gramahiSIbhyaH ekaikA agramahiSI anyat ekaikaM devIsahasra parivAraM vikurvituM prabhuH, evamevoktarItyA sapUrvApareNa catvAri devI sahasrANi parivAraH, tadetat truTikaM nAma varga ityAdikaM svayamhs aggamahisIo paNNattAoM' he bhadanta / devendra devarAja zakra ke soma lokapAla kI kitanI paTTadeviyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'ajo ! cattAri aggamahisIo paNNattAoM' he Aryo ! zakra ke lokapAla soma kI cAra paTTadeviyAM kahI gaI haiM / 'ta' jahAM' jo isa prakAra se haiM - ' rohiNI, madaNA, cittA, somA' rohiNI, madanA, citrA aura somA 'tattha NaM egamegAe devIe0 sesaM jahA camarassa logapAlANaM' inameM se eka eka devI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| bAkI kA aura saba kathana camara ke lokapAloM ke jaisA yahA~ para lagA lenA cAhiye / isa prakAra se ina cAra agramahiSiyoM meM se pratyeka ayamahiSI meM aisI zakti hai ki yadi ve cAhe to inake atirikta aura bhI 1-1 hajAra devI parivAra kI vikurvaNA kara sakatI hai / kai aggamahisIo paNNattAo" he bhagavan ! devendra, devarAna zahanA so upAsa seAma mahArAjane keTalI agamahiSIe kahI che ? mahAvIra prasunA uttara- " ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo " huM AU! zakanA leAkapAla sAma mahArAjane cAra athamahiSIe kahI che. " taMjahA " tebhanAM nAma yA pramANe che -" rohiNI, madaNA, cittA, somA " (1) rohiNI, (2) bhahanA, (3) citrA ane (4) sobhA. " tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasta logapAlANaM " yabharanA soyAsanI azramadviSImAnI jema sAma leAkapAlanI agramahiSIonA eka eka hajAra devIonA parivAra kahyo che. te pratyeka athamahiSI petapeAtAnI vaikiya zakti vaDe khIjI eka eka hajAra devIonu nirmANa karI zake che. A rIte zakanA leAkapAla sekramanA bha0 25
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 bhagavatI sUtre hanIyam | navaraM sayaMparbhe vimANe, samAe suhammAe, se maMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM cetra' navaraM - vizeSastu svayaMbhe vimAne, sabhAyAM sudharmAyAM, some siMhAsane iti vaktavyam, zeSaM tadeva camaralokapAlavadevAca seyam, 'evaM jAva vesamaNassa, navaraM vimANAI jahA taiyasae' evam uktarItyA yAvat - yamasya varuNasya, vaizravaNasyaca avaziSTasya zakraleAkapAlatrayasyApi ekaikasya catasraH catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, zeSaM sarvaM camaraleAkapAlatrayavadevAva se yam, navaraM - vizeSastu teSAM vimAnAni yathA tRtIyazatake prathame | deza ke pratipAditAni tathaivAtrApi pratipattavyAni tatra somasya svayaMprabhaM vimAnaM proktameva zeSANAM trayANAM yamavaruNavaizravaNAnAM isa prakAra sAma lokapAla kA devI parivAra kula cAra hajAra kA hai| yaha isakA truTika hai / ityAdi aura saba kathana apane Apa jAna lenA cAhiye / 'navaraM sayaMpabhe vimANe sabhoe suhammAe somaMsi sIhAsa - si, sesaM taM ceva' camara lokapAla kI apekSA isa lokapAla ke prakaraNa meM aisA kathana karanA cAhiye ki isakA vimAna svayaMprabha hai usameM sudharmA nAmakI eka sabhA hai aura usa sabhA meM soma nAmakA isakA siMhAsana hai / bAkI kA aura saba kathana camara lokapAla ke jaisA samajha lenA cAhiye / ' evaM jAva vesamaNassa, navaraM vimANAI jahA tahayasae' isI prakAra kA kathana yAvat-yama, varuNa, aura vaizramaNa-ina avaziSTa tIna indrake lokapAloM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye - arthAt inameM eka 2 lokapAla kI cAra cAra paTTadeviyAM hai / ityAdi aura saba inake viSaya kA kathana camara lokapAla trya kI taraha samajha lenA cAhiye / 4000 daivIenA piravAra che. tene seAmaleAkapAlatu' truTika kahe che. bAkInu samasta prathana yabharanA soyAsanA uthana anusAra samanvu "navara" parantu te Y=thana 12tAM yA uthanamA bheTalI vizeSatA che ! "sayaMpabhe vimANe, sabhAe summAe, somaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM ceva " zakunA somyAsa sombhddaaraajanA vimAnanuM nAma svayaMprabha vimAna che, temanI sabhAnuM nAma sudharmo sabhA che ane siMhAsananu' nAma seAma siMhAsana che. khAkInu samasta kathana camaranA leAkapAlAnA kathana pramANe ja samajavuM'. "" evaM jAva vesamaNassa, navara vimANAI jahA taiyasae" 4 prahAranu kathana yama, varuNa ane vaizravaNu nAmanA khAkInA traNa leAkapAle viSe pazu samajavu. eTale ke te dareka leAkapAlane paNa cAra cAra paTTadevIe che ane te pratyeka paTTadevInA 1000-1000 nA devIparivAra che, ityAdi kathana camanA lekapAlAnA kathana pramANe samajavuM. parantu A kathanamAM vimAneAnA
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 195 trINi vimAnAni kramega-vaziSTha svayaMjalaM balgu, itinAmakAni santIti / sthavirAH pRcchanti 'IsANassa NaM bhaMte ! pucchA, he bhadanta ! IzAnasya khalu devendrasya kati apamahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagAnAha- 'ajjo ! aTTha aggamaMhisIo paNNattAo' he AyoH ! IzAnasya aSTau agramahiSyaH prajJaptA, 'taMjahA-kaNhA 1, kaNharAI 2, rAmA 3, rAmarakkhiyA 4, camU 5. vamuguttA 6, vasumittA 7 vasuMdharA 8, tadyathA-kRSNA 1, kRSNarAjiH 2 rAmA 3, rAmarakSitA 4, vasUH 5, vasaguptA 3 vasumitrA 7 vasundharA-ca, tattha NaM. egamegAe 'devIe sesaM jahA sakassa' tatra khelu 'parantu unake kathana kI apekSA inake kathana meM vimAnoM ko lekara vizepatA kahI gaI hai sA jaise tatIyazataka ke prathama uddezaka meM vimAna kahe jA cuke haiM usI prakAra se ve yahAM para bhI kahanA caahiye| inameM seoma ke vimAna kA nAma svayaMprabha hai yaha to kahA hI jA cukA hai| yama ke vimAna kA nAma vaziSTha hai, varuNa ke vimAna kA nAma svayaMjala hai aura vaizramaNa ke vimAna kA nAma valgu hai| aba sthadira prabhu se aisA pUchate haiM-'IsANassa NaM bhate ! pucchA' he bhadanta ! devendra devarAja IzAna kI kitanI agnamahiSiyAM haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo / aThTha aggahisIo paNNattAo' he Ayo ! devendra devarAja IzAna kI ATha agramahiSiyAM haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'kaNho, kaNharAI, rAmA, rAmarakkhiyA, vasu, vasuguttA, vasumittA, vasuMgharo' kRSNA 1, kRSNarAji 2, rAmA 3, rAmarakSitA 4, vastu 5, vasuguptA 6, vasumitrA7, aura vasundharA 8, 'tastha NaM egamegAe devIe sesaM jahA sakkassa' ina nAmanI apekSAe ja vizeSatA rahelI che, te vimAnenAM nAma A pramANe kahyAM che. temanuM svayaMprabha vimAna che, yamanuM vaziSTha vimAna che, varuNanuM svaya jala vimAna che ane vaizravaNanuM vazuM vimAna che. sthavijJAna prazna-"IsANassa NaM bhaMte ! pucchA" bhagavan / hevendra devarAja IzAnane keTalI agramahiSIo kahI che? mahAvIra prsn| uttara- "ajjo | aTU agamahisIo paNNattAo" hai maayaa| hevendra, he121 zanane mA8 mahiSAmo DI che. "tajahA" tamanA nAma nIya pramANe cha- "kaNhA, kaNharAI, rAmA, rAmarakkhiyA, vasU , vasuguttA, vasumittA, vasuMdharA," (1) 4!, (2) 42, (3) rAbhA (4) zabhakSitA, (5) vasU, (9) suzuptA, (7) sumitrA, (8) vsudh| 'tatthaNaM egamegAe devIe, sesaM jahA sapharasa" te pratye mhissaan| 16-66
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ E bhagavatI sUtre aSTasu agramahipoSu madhye ekaikasyAH devyAH agramahiSyAH poDaza poDaza devI sahasrANi parivAraH prajJaptaH, zeSaM yathA zakrasya pratipAditaM tathaiva IzAnasyApi pratipattavyam, tathAca - tAbhyaH aSTAgramahipIbhyaH ekaikA agramahipI anyAni poDaza SoDaza devI sahasrANi parivAraM vikurvituM prabhuH, evamevoktarItyA aSTAviMzati sahasrAdhikakSa devI parivAra vikurvituM prabhuH tadetat truTikaM nAma vargaH ityAdi zakradeva bodhyam / sthavirA: pRcchanti- ' IsANassa NaM bhaMte / deviMdassa somassa mahAraNNA kai aggamahisIo ? pucchA' he bhadanta ! IzAnasya khalla devendrasya lokapAlAnAM madhye seAmasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'ajjo ! cattAri aggamahisIo pannattAo' he AryAH ! ATha agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra 16, 16 hajAra kA hai| avaziSTa kathana jaisA zakra ko kiyA gayA hai vaisA IzAna kA bhI jAnanA cAhiye / tathA ina ATha agramahipiyoM meM se eka eka agramahiSI kA devI parivAra solaha 2 hajAra kA kahA gayA hai ina ATha agramahiSiyoM meM pratyeka meM aisI zakti hai ki yadi ve cAheM to apanI usa vikurvaNA zakti dvArA anya aura solaha 2 hajAra devI parivAra ko utpanna kara sakatI haiN| isa prakAra se eka lAkha 28 hajAra kA devI paribAra kahA gayA hai / yahI isakA truTika hai / ityAdi saba kathana IzAna kA bhI zakra kI taraha jAnanA cAhiye / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM- 'IsANassa NaM bhate ! deviMdassa seAmassa mahAraNNo kai aggamahisIo paNNattAo' he bhadanta / devendra IzAna ke jo lokapAla soma haiM unakI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Aryo ! IzAna devIparivAra kahyo che ane te pratyeka agramahiSImAM evI zakti rahelI hAya che ke jo teo dhAre tA pAtapeAtAnI vaiyizakti vaDe khIjI 1-16 hajAra devIonuM nirmANa karI zake che. A rIte IzAnendrane 1 lAkha 28 hajAra devIonA piravAra thAya che, te parivArane IzAnendranuM truTrika kahe che. IzAnendranA viSayane anulakSIne khAkInuM samasta kayana zakanA pUrvokta kathana anusAra samajavuM. "" sthavirAno prazna- "IsANassa NaM bhate ! deviMdassa somassa mahAraNNo kai mahasIo paNNattAo ? he bhagavan ! devendra devara ja IzAnanA leAkapAla seAma mahArAjane keTalI agramahiSIe kahI che? mahAvIra prabhuneA uttara" ajjo ! cattAri aggamahasIo paNNattAo" he mAryo ! IzAnendranA bomyAsa
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 1997 IzAnaleAkapAla semisya catasraH agramahiSya prajJaptAH, 'taMjahA-puDhavI 1, rAyI 2, rayaNI 3, vijjU 4, tadyathA-pRthivI 1, rAtrI 2, rajanI 3, vidyut 4, 'tatyaNaM egAmegAe devIe, sesaM jahA sakkassa leogapAlANaM' tatra khalu catasRSu agrahipIpu madhye ekakasyA devyAH ekai devIsahasraM parivAra prajJaptaH, zeSaM yathA zakrasya chokapAlAnAM viSaye uktaM tathaiva vaktavyam tathA ca tAbhyo'yamahipIbhyaH ekaikA agramahISI anyat ekaikaM devI sahasraM parivAra vikuktuiM prabhuH, ekmevoktarItyA catvAri devI sahasrANi parivArA bhavati tadetat truTikaM nAma varga:- samUhaH ucyate, ityAdi pUrvoktarItyaivAvase yam, 'evaM jAva varuNassa' evam uktarItyaiva yAvat-yamasya, vaizravaNasya, varuNasyaca IzAnalokapAlatrayasyApi vijJeyam / 'navaraM vimANA jahA cautthasae, semaM taM ce jAva, NA cevaNaM mehuNa vattiyaM' navara-videvendra ke lokapAla soma kI agramahiSiyAM 4 kahI gaI haiM ? 'ta jahA' jo isa prakAra se haiM-'puDhacI 1, rAyI 2, rayaNI 3, vijjU 4' pRthvI 1, rAtrI 2, rajanI 3, aura vidyut 4, 'tattha Na egamegAe devIe, sesaM jahA sakkassa logapAlANa' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| bAkI kA kathana zakra ke lokapAloM ke jaisA jAnanA cAhiye. tathA ina cAra agramahiSiyoM meM se pratyeka agramahiSI inake atirikta aura bhI 1-1 hajAra devI parivAra kI apanI vikurvaNA zakti dvArA niSpatti kara sakatI hai| isa prakAra isakA daivI parivAra cAra hajAra kA hai / yaha isakA truTika hai| isake Age kA kathana pUrvoktarUpa se hai| 'evaM jAva varuNassa' isI prakAra se isake jo yama, varuNa aura vaizramaNa nAmake ora lokapAla haiM unake viSaya meM dhana jAnanA cAhiye / 'navaraM vimANA jahA cautthasae sAmana yAra aamahiSAmA 4ii che "taMjahA" tamanA nAma nIya prabhArI cha__"puDhavI, rAyI, rayaNI, vijjU" (1) pRthvI, (2) rAtrI, (3) 21nI mane (1) vidyut "tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA sakasa logapAlANaM" "ta pratyeka amahiSIne eka eka hajArano devIne parivAra che. ItyAdi samasta kathana zakanA lekapAlonA kathana pramANe samajavuM eTale ke te pratyeka agramamahiSI potAnI vekiya zakti vaDe bIjI eka eka hajAra devIonI vimurvaNA karI zake che A rIte sema lekapAlane devI parivAra cAra hajArane thayuM che. A 4000 devIonA samUhane tenuM truTika kahe che "evaM jAva varuNassa" me pramANe tenAmI pAsa yama, 125 bhane zravaNana vi 5 sabhA "navara vimANA jahA cautthasae, sesa' taMceva
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 198 zeSastu - IzAnaleokapAlAnAM vimAnAni yathA caturthazata ke prathamAdArabhyASTamAdezakaparyanteSu aSTa uddezakeSu pratipAditAni tathaiva pratipattavyAni tathA ca sema- -yama-trarugaga- vaizravaNAnAM caturNA leokapAlAnAM krameNa sumanaH, sarvatobhadraM, gu, sugu, iti calAri vimAnAni bodhyAni / zeSaM tadeva yAvat nA cetra khalu maithunapratyayakam / ante sthavirA: prAhu: - 'seva bhaMte ! se bhaMte! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameveti / / 0 2 || iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUpita vAlabrahmacArI 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla vrataviracitA zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya paMcamoddezakaH samAptaH / / sU0 10-5 / / sesaM taM caiva jAva No cevaNaM mehuNavattiyaM' ina IzAna lokapAloM ke vimAna jaise caturtha zataka ke prathama uddezaka se lekara cAra uddezaka paryaMta uddezoM meM kahe gaye haiM usI prakAra se jAnanA caahiye| tathA-2 1- soma, yama, varuNa aura vaizramaNa ina cAra lokapAloM ke vimAna kramazaH sumana, sarvatobhadra, valgu aura suvalgu haiN| bAkI kA aura saba kathana " yAvat maithuna nimittaka bhogoM ko ve nahIM bhogate haiM" yahAM taka jAnanA cAhiye | antameM sthaviroM ne "seva bhate / sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! ApakA kahA huA saba viSaya sarvathA satya hI hai" aisA kahA. bAda meM ve saba ke saba yAvat svasthAna para birAjamAna ho gaye || sU0 2 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra " kI candrikA vyAkhyA ke dasaveM zatakakA paMcama uddezaka samApta // 105 // jAba, No cevaNa mehuNavattiyaM" parantu IzAnendranA soyAsanA vibhAnAnA nAbha pahelAthI laIne AThamAM udezAmAM kahyA pramANe samajavA. semanuM vimAna sumana, yamanuM sa te bhadra, vaNanu varlDa ane vaizramaNanu suvalgu che. khAkInuM teo maithuna sevana karI zakatA nathI, " A kathana pantanuM samarata kathana ahI zakendranA leAkapa leAnA kathana anusAra samajavuM. sUtrane upasaMhAra karatAM sthavirA mahAvIra prabhunAM vacanAmAM peAtAnI zraddhA vyakta karatA kahe che - "sevaM bhaMte / sevaM bhaMte / tti " he bhagavan ! yA viSayanuM Aye pratipAdana karyuM" te sathA satya che. he bhagavan! ApanI vAta yathAtha che, A pramANe kahI, prabhune vadaNA namaskAra karIne tee pAtAne sthAne mirAbhAna thayA ||suu0 2|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta " bhagavatIsUtra "nI prameyacandrikA vyAkhyAnAM dasamA zatakanA pAMcamA uddezaka samApta 10-pA
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 6 0 1 devAvasthAnavizeSanirUpaNam 199 atha SaSThoddezaH prArabhyate devAvasthAnavizeSa vaktavyatA mUlam-'kahiM NaM bhaMte ! sakkasta deviMdassa, devaraNNo sabhA, suhammA paNNattA? 'goyamA! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNaNaM imIse rayaNappabhAe evaM jahA-rAyappaseNaijje jAva paMca vaDeMsagA paNNattA, taMjahA-asogava.sae, jAva majjhe sohamma vaDeMsae, se NaM sohammavaDeMsae mahAvimANe, addhaterasa ya, joyaNasayasahassAiM, aayaamvikkhNbhennN| evaM jahA sUriyAbhe, taheva mANaM taheva uvvaao| sakassa ya abhiseo taheva jaha suuriyaabhss,||1||alNkaaranycnniyaa, taheba jaavaayrkkhtti| do sAgarovamAiM ThiI, sakkeNaM bhaMte! devide devarAyA ke mahiDei jAva ke mahasokkhe ? goyamA! mahiDDie jAva mahAsokkhe, seNaM tattha battIsAe vimANAvAsasayasahassANaMjAva viharai, evaM mahAsokkhe sake deviMde devarAyA, sevaM bhaMte! sevaM bhNte!ttiaasuu01|| ii dasamasta chaTTo uddeso samatto chAyA-kutra khalu bhadanta ! zakrasya devendrasya devarAjasya sabhA mudharmA prajJaptA ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe asyAH ratnaprabhAyAH evaM yathA rAjapraznIye yAvat paJca avataMsakAni prajJaptAni, tapathA-azokAvataMsakaM, yAvat madhye saudharmAvataMsakam tat khalu saudharmAvataMsakaM mahAvimAnam arddhatrayAdazAnica yojanazatasahasrANi AyAmaviSkambheNaM. "evaM yathA mUryAbhaM tathaiva mAnaM, tathava upapAtaH, zakrasya ca abhipekaH tathaiva yathA sUryAbhasya // 1 // alaGkAraH, arcanikA. tathaiva yAvat AtmarakSakA iti, dve sAgaropameM sthitiH| zakraH khalu bhadanta ! devendro devarAjaH kiM mahardiko yAvat kiM mahAsaukhyaH ? gautama !
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 bhagavatIsUtre maharddhiko yAvat mahAsaukhyaH, sa khalu tatra dvAtriMzateA vimAnAvAsazatasahasrANAm yAvat viharati, evaM mahArdiko yAvat evaM mahAsaukhyaH zakro devendro devarAjaH, tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! | sU0 1 // iti dazamazatakasya paSThodezaH samApta | TIkA - paJcamodeze devadevI vaktavyatA pratipAditA, paSThodezetu devAnAM sthAnAdikaM pratipAdayitumAha-- 'kahi NaM bhaMte ityAdi / 'kahiM NaM bhaMte ! sakasa deviMdassa devaraNNA sabhA suhammA paNNattA ?' he bhadanta ! kutra khalu zakrasya devendrasya devarAjasya sabhA sudharmA prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA ! jaMbu dIve dIve maMdarasa patrayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe, evaM jahA - rAyappa seNaijje jAtra paMcavaDeMsagA paNNattA ?' he gautama! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe dazaveM zataka ke chaThe uddezekA prAraMbha devAvasthAnavizepavaktavyatA 'karhiNaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaraNNo' ityAdi / TIkArtha- paMcama uddezaka meM deva aura devI saMbaMdhI vaktavyatA kahI jA cukI hai| aba isa chaThe uddezaka meM una devoM ke sthAna AdikI prarU paNA kahI jA rahI haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'kahiM NaM in | sakasa deviMdassa devaraNNo sabhA suhammA paNNattA' he bhadanta / devendra devarAja zaka kI sudharmA sabhA kahAM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNa hamase raNapabhAe evaM jahA rAyappaseNaijje jAva paMca vaDeMsagA chuTTI uddezAne prAraMbha-- devAvasthAna vizeSa vakatavyatA " kahiNaM bhaMte! sakkassa deviMdassa devaraNNo" ityAhi. TIkA"--pAMcamAM uddezAmAM deva ane devI viSayaka vaktavyatAnuM pratipAdana karavAmAM Avyu che. have A chaThThA udezAmAM te devAnAM sthAna AdinI prarUpaNA karavAmAM Ave che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune eveA prazna pUche che } "kahiM NaM bhate ! sakasya deviMdassa devaraNNA sabhA suhammA paNattA ?" bhagavan! devendra, devarAja zakanI sudharmo sabhA kayAM AvelI che? mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayaskha dAhiNeNa imIse rayaNappabhAe evaM jahA rAyappaseijje jAva paMca vaDeM sagA paNNattA"
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u06901 devAvasthAnavizeSanirUpaNam 201 -dakSiNadivibhAge asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH evaM-vakSyamANarItyA yathA rAjamaznoye yAvata-bahusama yAvat bhUmibhAgAt uce candramUryagrahagaNanakSatra tArArUpANAM bahUni yojanAni, bahUni yojanazatAni, evaM bahUni yojanasahasrANi evaM bahUni yojanazata mahasrANi bahayo yojanakoTayaH, baDhyo yojanakoTA koTaya Urdhva dUraM vyativrajya, atra khalu saudharmo nAma kalpaH pajJaptaH ityAdi rAjapraznIyamUtre vilokanIyam, tatra pazca avataMsakAni avataMsa iva avataMsakaM zreSThamityarthaH, tAni mahAvimAnAni prajJaptAni-kathitAni, ' taMjahA asogavaDeMsae, jAva majjhe sohammavaDeMsae' tadyathA-azokAvataMsakam yAvat-saptaparNAvataMsakam, campakAvataMsakam, AmrAvataMsajham, madhye saudharmAvataMsakaMca, 'se NaM sohammavaDeM sae mahAvimANe, addhaterama ya joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM-' tatkhalu paNNattA' he gautama! jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM sumeru parvata kI dakSiNa dizA meM isa ratnaprabhA pRthivI ke bahusama aura ramaNIya bhUmibhAga se Upara candra, sUrya, graha gaNa, nakSatra evaM tArA inake bahuta yojanoM, bahuta saikaDoM yojanoM, bahuta hajAroM yojanoM, aneka lAkha yojanoM, aneka karoDoM yojanoM evaM aneka koTAkoTI yojanoM dUra para saudharma nAmakA kalpa kahA gayA hai| ityAdi kathana rAjapraznIya sUtra meM kiyA gayA hai seo vahAM dekha lenA cAhiye / vahAM para saudharma devaloka meM pAMca avatasaka zreSTha vimAna kahe gaye haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'aseAgavaDeMsae jAca majjhe seAhammavaDeMsae' azokAvataMsaka yAvat-saptaparNAvata. saka, campakAvata saka, AmrAvataMsaka aura bIca meM saudharmAvatasaka 'seNa sAhammavarDesae mahAvimANe addhaterasa ya joyaNasayasahassAI - "he gautama ! ja bUDhIpa nAmanA dvIpanA sumeru parvatanI dakSiNa dizAmAM A ratnaprabhA pRthvInA bahu sama ane ramaNIya bhUmibhAganI upara candra, sUrya, zahagaNa, nakSatra ane tArAo che. tyAMthI aneka ejana, aneka seMkaDe ejana, aneka hajAra ejana, aneka lAkha ejana, aneka karoDa jana ane aneka keTakeTI pejana dUra saudharma nAmanuM kalpa AveluM che- " ItyAdi kathana rAjapraznIya sUtramAM kahyA anusAra samajavuM, te saudharma devalokamAM pAMca bhavata'- zreSTha vibhAna cha " tajahA "te vimAnAnAM nAma nIce pramANe " asAgavaDeMsae, jAya majjhe seohammavaDe sae" (1) ma tasa, (2) sopavita sa4, (3) A54Ata sa4, (4) mAmAta ane () madhyamA se sIdhAvata'. ' seNaM seohammavaDe sae mahAvimANe addhaterasa ya joyaNa bha0 26
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsne yat madhye saudharmAvataMsaka mahAvimAnam tad arddhatrayodazAni arddhatrayodazaM yeSu tAni ca yojanazatasahasrANi sAIdvAdazayAnanalakSANi AyAmaviSkambhena deyaparidhinA prajJaptam, atha prastuta viSayam vanArthamatidezagAthAmAha-"evaM jaha" ityAdi, evaM jaha mUriyAbhe taheva mANaM taheva uvatrAo' evamuktarItyA yathA sUriyAme vimAne rAjAznIyasUtrokta pramANamuktaM tathaivAsmin saudharmAvataMsake vaktavyam, evaM yathA sariyAmadevasya devatvena tatroparAtaH uktastathaivopAtaH zakrasyAtra vaktavyaH, 'abhise bho taheva jaha muriyAbhassa' yayA sUryAbhadevasya abhiSekA varNitA rAjamaznIye tathaivAsya zakasyAbhiSeko varNanIyaH / alaMkAra accaNiyA taheva' yathA sUryAbhasya alaMkAreti alaGkAravarNanam arcaniketi arcanikAvarNanam rAjapraznIye AyAmavirakhaMNa' yaha saudharmAvataMsaka mahAvimAna sADhe bAraha lAkha yojana kA laMbAI cauDAI meM kahA gayA hai. inI prastuta viSayakI sUcanA nimitta sUtrakora atideza gAthA kA kathana karate hue kahate haiM-'evaM jahA sUriyA taheva mANa taheva uvavAoM' jisa prakAra isa ukta rIti ke anusAra sUriyAbha vimAna ke sambandha meM rAjapraznIya sUtrokta pramANa kahA gayA hai. usI prakAra se isa saudharmAvataMsaka mahAvimAna ke sambandha meM bhI ukta pramANa kahA gayA jAnanA cAhiye. tathA jaisA sUriyAbha deva kA devarUpa se vahA~ upapAta kahA gayA haiM usI prakAra se yahAM zaka kA bhI upapAta jAnalenA cAhiye / 'abhiseo taheva jaha sUribhassa' rAjapraznIya meM sUryAbha deva kA jaisA abhiSeka varNita huA hai vaiso hI zaka ke abhiSeka kA varNana karanA caahiye| alaMkAra accaniyA taheva' jaisA rAjapraznIya meM sUryAbha deva ke alaGkAro kA varNana aura sayasahassAI AyAmavikkhabheNaM / te saudharmAvata' vimAnanI mA mana pahoLAI 1razA sADA bAra lAkha jananI kahI che prastuta viSayanuM pratipAdana 42 // nimitta suutr||maaddii nAyanI thA bhUDI cha " evaM jahA sUriyAbhe taheva mANa taheva uvavAoM" rApraznIya sUtramA sUriyAma vibhAnanu prbhaae| kahyuM che, te uparyukta pramANa saudharmAvalaMka mahAvimAnanuM paNa samajavuM. jevuM sUryAbha devanA devarUpe te vimAnamAM upapAta thavAnuM kathana rAjapakSIya sUtramAM karavAmAM AvyuM che, evuM ja zarkanA saudharmAvalaMsaka vimAnamAM u5pAta viSayaH 4thana sabhA " abhiseo taheva jaha sariyAbhassa" 24 praznIya sUtramA sUryAbhadevanA abhiSekanuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja zakanA maniSanu 55 sabhA " alaMkAra accaniyA taheva" 24 praznIya sUtramAM sUryadevanA alaMkAranuM tathA anikAnuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ premayacandrikA TIkA zaM0 10 u0 6 sU0 1 devAvasthAnavizeSanirUpaNam 203 proktaM tathaiva sarva vAcyam-kiyatparyantamityAha-'jAva Ayarakkhatti' yAvat AtmarakSakadevavarNana tAvatparyantamatra vAcyam / zakasya sthitiviSaye prAha- 'do sAgarovamAI ThiI' dve sAgaropame sthitiH zakrasya kathanIyeti / zakrasya prAyaH sarva varNanaM rAjamaznIyasUtroktamUryAbhadevavadeva vijJeyamiti bhaavH| gautamaH pRcchati'sakeNaM bhaMte ! deviMde devarAyA ke mahiDDie jAva ke mahA sokkhe ?' he bhadanta ! zo khalu devendro devarAjaH kiM maharddhiko yAvat-kiM mahAdyutikaH, kiM mahAnubhAgaH,ki mahAyazAH, kiM mahAbalaH, kiM mahAsaukhyo vartate ? bhagavAnAha-'goyamA! mahiDie jAva mahAsokkhe' he gautama ! zakro devendro devarAjo mahaddhiko yAvat mahAdyutikA, arcanikA kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI ina saba kA varNana yahAM zakra ke viSaya meM bhI kara lenA cAhiye 'jAva Ayarakkhatti' yaha saba varNana AtmarakSaka deva varNana taka vahAM kiyA gayA hai se| yahAM para bhI itane kathana paryanta hI varNana karanA caahiye| 'do sAgarovamAI.ThiI zaka kI do sAgara kI sthiti kahI gaI hai / tAtparya sUtrakAra kA aisA hai ki rAjapraznIya sUtra meM jaisA varNana sUryAbhadeva kA kiyA gayA hai-vaisA hI varNana prAyaH saba kA saba zaka kA bhI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM'sakkeNa bhaMte ! deviMde devarAyA ke mahiDie jAva ke mahAseAkkhe' he bhadanta ! devendra devarAja zaka kitanI bar3I bhArI RddhivAlA hai ? kitanI bar3I dhutivAlA hai ? kitane bar3e prabhAvavAlA hai ? kitane bar3e yazavAlA hai ? kitane bar3e balavAlA hai ? aura kitane bar3e sukhavAlA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA / mahiDDUie jAva mahAsAkkhe' he gautama ! devendra che ma pa na zanI masa 42 mahinA vidhe 59] samana "jAva Ayarakkhatti" samasta pana mAtbhakSa devAnA vana paryanta mahI' 5 ahae 427 me. "do sAgaropamAI ThiI" zanI sthiti (ta devakanuM AyuSya) be sAgaropamanu kahyuM che A saghaLA kathanane bhAvArtha e che ke rAjapraznIka sUtramAM sUryAbhadevanuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja varNana zakanuM paNa samajavuM joIe. gautama svAbhAna prazna-" sakkaNaM bhaMte ! devide devarAyA ke mahiiDhie jAva ke mahAseokkhe ?" umApana hevendra 112 / 04 za vI bhaddhi bhane mahAti vALo che ? te ke prabhAvazALI chete ke mahAyazavALe che? te ke mahAbaLasaMpanna che? te ke mahAsukhasaMpanna che?
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 204 mahAnubhAgaH, mahAyazAH, mahAbalaH, mahAsaukhya:- mahan mukhameva saukhyaM yasya sa mahAsaukhyo vartate iti / ' se NaM tattha battIsAra vimANAvAsamasahastANaM jAva viharai' sa khalu zakrastatra dvAtriMzateA vimAnAvAsagata sahasrANAm yAvada - catura zIteH sAmAnikasAhasrINAm trayastriMzatA trayastriMzakAnAm, aSTAnAm agra mahiSINAm, yAvat anyeSAM ca bahUnAM devAnAM ca devInAM ca AdhipatyaM yAvatpaurapatyam, svAmitvam bhartutvam kArayan, pArayan viti-niSThati / tadupasaMharanA evaM mahiDie, jAva evaM mahAse kkhe sake devide devarAyA' evaM pUrvoktavarNitarItyA maharddhiko yAvat-mahAdyutikaH, mahAnu mAgaH mahAyazAH, mahAbalaH, evaM mahAsaukhyaH khalu zakro devendro devarAjo vartate iti / ante gautamA bhagavaddevarAja zakra bahuta bar3I RddhivAlA he, yAvat bahuta bar3e sukhavAlA hai| yahAM yAvat pada se mahAdyutikaH, mahAnubhAga, mahAyazAH, mahAbalaH" isa pATha kA saMgraha huA hai / 'seNaM' tattha battImAe vimANAvAsasayasahassA NaM jAva viharaha' vaha zakra vahAM para battIsa lAkha vimAnoM kA, caurAsI hajAra sAmAnika devoM kA, 33 trayastriMzaka devoM kA, ATha agramahipiyoM kA yAvat - anya aura bhI deva deviyoM kA Adhipatya, paurapatya, svAmitva evaM bhartRtva karavAtA huA palavAnA huA Ananda ke sAtha apanA samaya vyatIta karatA rahatA hai / 'evaM mahiDie jAna evaM mahAsAkhe sake devide devarAyA' isa prakAra pUrvokta varNita rIti ke anusAra zakra baDI bhArI RddhivAlA, ghaDI bhArI dyutivAlA, mahAprabhAvavAlA, mahAyazavAlA, mahAbalavAlA, evaM bahuta baDe sukhavAlA hai / aba mahAvIra prabhunA uttara - "goyamA ! " mahi Dhie jAva mahAsAkkhe " devendra, devarAna zaI ghI mahAna RddhivANI, ghI bhAghativANI, ghaNA ja mahAprabhAvavALA, ghaNA ja mahAyazALA ane ghaNA ja mahAsukhavaannii ho. " se NaM tattha battIsAra vimANAvAsasyasahassANaM jAva viharai te zakrendra saudhama devaleAkamAM 32 lAkha vinAnuM, 84 huMjAra sAmAnika deveAnu, 33 trayaaiizaka devAnuM, ATha gramahISIonu ane bIjA paNa ghaNAM devadevIonuM Adhipatya paurapatya, svAmitva, ane Ata karatA thake AnaMdapUrvaka pAtAnA samaya vyatIta kare che. evaM mahiiTira jAva evaM mahAse[kkhe sake deviMde devarAyA " he gautama ! mA prabhAze (752 varSAcyA abhAe~]) devendra, devarAna zahaSI mahARddhi, bhaDAdhuti, bhahApralAva, bhA khaLa, mahAyaza ane mahAsukhathI sa'panna che. il dd
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za0 10 u0 6 sU0 1 devAvasthAnavizeSanirUpaNam 205 vAkyaM satyApayannAha-'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva he bhadanta / tadevaM bhavadukta satyameveti / sU0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikA. hyAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya SaSThoddezaH smaaptH||10.6|| anta meM bhagavAna ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke nimitta gautama prabhu se kahate haiM ki 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye |suu01|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAkA dasaveM zatakakA chaTTo uddezaka samApta // 10-6 // gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne kahe che ke "sevaM bhate / sevaM bhaMte ! ti" 3 lagavan ! mAyanI pAta misasa satya che. he bhagavana! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM, te sarvathA satya, ja che " A pramANe kahIne temane vaMdaNA namaskAra karIne teo potAne sthAne basamAna 24 gayA. / / suu01|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAna dazamA zatakane chaThTho uddeza samApta . 10-6
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra atha saptamoddezakaH prArabhyate / assttaaviNshtyntrdviipvktvytaa| mUlam-'kahiNaM bhaMte ! uttarillANaM egoruyamaNussANaM egoruyadIve nAmaMdIve paNNatte? evaM jahA jIvAbhigame taiyapaDivattIe taheva niravasesaM jAva suddhadaMtadIvo tti / ee aTThAvIsaM uddesagA bhANiyavA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai ||suu01|| ii dasama sayaM samattaM chAyA--kutra khalu autarikANAm ekorukamanuSyANAm ekoskadvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH ? evaM yathA jIvAbhigame tRtIyapratipattau tathaiva niravazepaM yAvat zuddhadantadvIpaiti, ete aSTAvizatiH uddezakA bhnnitvyaa| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvat viharati / / suu01|| TIkA--paSThoddezake sudharmAsabhAyAH prarUpitatvena tasyAzca Azrayavizepa. sthAnarUpatvena tadadhikArAt AzrayavizeSasthAnarUpAn uttaradvIpAbhidhAn merUtaradigvati zikhariparvate vartamAnAn lavaNasamudrAntarvartino'STAviMzati saMkhyakAn abhidhAtumicchu rapTAviMzatimuddezakAn prAha-'kahiNa bhate' ityAdi, sAtaveM uddezekA prArabha 'kahiM NaM bhaMte ! uttarillANa egorupamaNussANaM' ityAdi / TIkArtha-sUtrakAra ne chaThe uddezaka meM sudharmA sabhA kA prarUpaNa kiyA hai. yaha sudharmAsabhA Azraya vizeSa sthAnarUpa hai. isa adhikAra se Azraya vizeSa sthAnarUpa antarvIpoM kA jo ki meru parvata kI uttara dizA meM vartamAna zikhari parvata para haiM aura lavaNa samudra ke bhItara hai evaM saMkhyA meM jo aTThAisa 28 hai. varNana karate haiM-isameM gautama ne sAtamA uddezAne prAraMbha- " kahiNaM bhaMte ! uttarillANaM egoruyamaNussANaM " sAhi. TIkArtha- sUtrakAre chakkA uddezAmAM sudharmA sabhAnI prarUpaNa karI che. te sudharmAsabhA azraya vizeSa sthAnarUpa che A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra AzrayavizeSa sthAnarUpa antadvIpa ane temanI saMkhyA 28 aThayAvIsanI che ke je meruparvatanI uttaradizAmAM rahelA zikhara parvata para che, ane lavaNasamudranI aMdara che, temanI prarUpaNa kare che. evAM 28
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u07 sU0 1 aSTAviMzatyantaradvIpanirUpaNam 207 'kahigaM bhaMte! uttarilkA egoruyamaNussANaM egoruyadIve NAmaM dIve paNNatte ? " he bhadanta ! kutra khalu auttarikANAm uttaradigbhavAnAm ekorukamanuSyANAm ekorukadvIpA nAma dvIpaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' evaM jahA jIvAbhigame tava niravasesaM jA suddhadaMta dItroti, ee aTThAvIsa uddesamA bhANiyaMtrA' he gautama! evaM pUrvoktatyA yathA jIvAbhigamasUtre tRtIyapratipattau pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam niravazeSaM yAvat zuddhadantadvIpa iti, tathAca yAvatkaraNAt ayamatidezaH pUrvoktena navamazatakasya tRtIyeAdezake dAkSiNAtyAntaradvIpavaktavyatAnusAreNa avagantavyaH, evaM aSTAviMzate antardvipAnAM nAmAni yathA ekoruko 10mAsika 2 vaiSaNika 3 -lika 4 - karNa - gajakarNa 6 - gokarNa 7 - zaSkulI karNa 8- Adarzamukha 9prabhu se aisA pUchA hai - 'kahiM Na bhaMte! uttarillANa egoruyamaNustANaM gorupadIce NAmaM dIve paNNatte' he bhadanta ! uttara dizA meM rahane vAle rator manuSyoM kA ekoruka dvIpa nAmakA dvIpa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'evaM jahA jIvAbhigame tadeva niravasesa jAva suddhadaMta dIvo-ti, ee aTThAvIsa uddegA bhANivvA' he gautama! pUrvokta rIti ke anusAra jaisA jIvAbhigama sUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kahanA cAhiye - sampUrNarUpa se yAvat zuddhadanta dvIpa taka yahAM yAvat zabda se pUrvokta navama zataka ke tRtIya 'uddezaka meM dAkSiNAtyAntaradvIpa kI vaktavyatA ke anusAra jAnane ko kahA gayA hai / antara dvIpoM ke 28 nAma isa prakAra se haiM- ekoruka 1, abhAsika 2, vaiSaNika 3, lAGgulika 4, hamakarNa 5, gajakarNa, gokarNa 7, antarkIMpA che. gautama svAmI te antardIA viSe mahAvIra prabhune prazna pUche " kahi bhaMte / uttarillANa' egoruyamaNussANa egoruya dIve paNNatte 1 " hai' bhagavan ! uttara dizAmAM rahenArA ekAka manuSyeAnA ekeka nAmanA dvIpa karyAM AvelA che mahAvIra alunA uttara- " evaM jahA jIvAbhigame taddeva niravasesa' jAva suddhadaMtadIvA tti, ee aTThAvIsa uddesagA bhANiyavvA " De gautama] mA dvIpanI jevI'prarUpaNA jIvAbhigamaM sUtramA karavAmA AvI che, evI ja samasta a3pAyA aDI' pazu thavI lehariye "zuddhahanta " paryantanA dvIpo viSenu samasta kathana ahI grahaNa karavu joIe. ahiM ' yAvat' padathI navamAM zatakanA trIjA uddezAmA je 28 dvIpeA gaNAvavAmAM AvyA che, te 28 dvIpa ahI grahaNa karavAmAM Avela che. te 28 anta pAnAM nAma nIce pramANe che--(1) bheru4 (2) AlAsiGa, (3) vaiSAdhi, (4) sAMguliH, (4) DyuDAya
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 200 bhagavatIne meNr3hamukha 10-ayomukha 11-gomukha 12-azvamukha 13-hastimukha 14-siMhamukha 15-vyAghramukha 16-azvakarNa 17-hastikaNa 18-karNa 19 karNamAvaraNa 20 ulkAmukha 21-meghamukha 22-vidhunmukha 23-vidyudanta 24-vanadanta 25-laSTa danta 26-gUDhadanta 27 zuddhadanta 28-rUpANi avase yaani| eteSAMca aSTAviMzataH uttarAntIpAnAmAyAmaviSkambhAdikaM navamazatakasya tRtIyodezake varNitAnusAramavagantavyam / ekaikAntIpAnAm AyAmaviSkambhAdi varNanArtham aSTAviMzatirudezakAH avagantavyAH ityabhiprAyeNAha-ee aTThAvIsaM uddemagA bhANiyanyA' ete aSTAviMzatiruddezakA bhaNitavyAH, vktvyaaH| ante gautamo bhagavada vAkyaM satyApayannAha-sevaM maMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva ciharai' he bhadanta ! tadeva zaSkulIkaNa 8, Adarzamukha 9 mer3hamukha 10, ayomukha 11. gomukha 12, azvamukha 13, hastimukha 14, siMhamukha 15 vyAghramukha 16, azvakarNa 17, hastikarNa 18, karNa 19, karNaprAvaraNa 20, ulkAmukha 21, megha. mukha 22, vidyunmukha 23, vizuddanta 24, ghanadanta 25, lapThadanta 26, gUDhadanta 27, aura zuddhadanta 28, ina uttara digvartI antara dvIpoM kI laMbAI caur3AI Adi kA varNana navamazataka ke tRtIya uddezaka meM kiyA gayA hai sA usI ke anusAra jonanA caahiye| eka 2 antarvIpa ke AyAma evaM viSkambha Adi ke varNana karane nimitta 28 uddezaka haiM-isI yAtako pratipAdana karane ke abhiprAya se "ee aTThAvIsaM uddenagA bhANiyanvA" aisA kahA gayA hai| aba anta meM gautama bhagavAn ke vAkya ko sarvathA satya rUpa se prakaTa karane ke abhiprAya se 'seva bhate / seva bhaMte! si' (6) 4), (7) go , (8) Avelsey, (8) mAiza bhuma. (10) bhedabhuma (11) mayobhuma (12) nobhuma (13) sadhabhuma, (14) stibhuma, (15) siubhuma, (16) vyAprabhuma, (17) 253), (18) sti:, (18) 4 (20) 4 prA1295 (21) bhuma, (22) medhabhuma, (23) vidhunbhuma, (24) vidhuhanta, (25) dhanahanta, (26) sahanta, (27) gUDhahanta bhane (28) zuddhadaH A uttara dizAnA antadvIpanI laMbAI, pahoLAI AdinuM varNana navamAM zatakanA trIjA uddezAmAM karyA pramANe ahIM paNa grahaNa karavuM pratyeka annadIpanI laMbAI, pahoLAI AdinuM pratipAdana karato eka eka uddezaka che. tethI 28 antaradvIpanuM varNana karatA 28 uddezake ahIM sama pA na. me pAtana sUtrare "ee adAvIsa uddesagA bhANiyavvA" A sUtrapAThadvArA prakaTa karI che. sUtrane ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramerndrikA TIkA za0 10 u0 7 sU0 1 aSTAviMzatyantaradvIpanikapaNam 201 bhavaduktaM satyameva, he bhadanta / tadevaM bhavaduktaM satyameva ityAdirItyA pratipAdayana yAvat ! viharati- tiSThati / iti dazamazatakasya saptamAdezakAdArabhya catukhizarAmoddezaparyantaM samAptam // 34 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvazlabha - prasiddhavAcaka pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyanekagrandhanirmANaka bAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya' pada sUSita - kolhApura rAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -- - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya || moddezaH samAptaH // 10-7 // dazamaM zatakaM samAptam aisA kahate haiM / he sadanta ! jaisA Apane yaha viSaya kahA hai vaha sava sarvathA satya hI hai-he bhadanta ! jaisA Apane yaha saba viSaya kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA kA dasaveM zatakakA sAtavAM uddezaka samApta // 10-7 // dazavAM zataka samApta bha0 27 66 che he bhagavan ! A pramANe dhyanAbhAM potAnI apAra zraddhA auTa huratA che ! " sevaM bhate ! sevaM bhaye ! tti " " he bhagavan ! mAye ? uhyu te satya 4 A viSayanu' Ape je pratipAdana karyuM, te sa.thA satya che." kahIne prabhune vadaNA namaskAra karIne te temane sthAne besI gayA. IIsU. 1|| jainAcArya zrI ghAsIhlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA dazamA zatakane sAtamA uddezaka samApta 5 10-7 ll dazamuM sataka samApta
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 atha ekAdaza zatakaM prArabhyate atha ekAdazazatakasyoddezakArya saMgrahagAthA mUlam -' uppala 1, sAlu 2, palAse 3, kuMbhI 4, loga 10, pauma 6, kannIya 7 | naliNa8, siva 9, ssbhiya 12, dasadoya ekkAre // sU0 1 // bhagavatI sUtre chAyA - utpalam, 1, zAlUkam 2, palAzaH 3, kumbhI 4, nAlikaH 5 padmam karNikA 7, nalinam 8 zivarAjarSiH 9 lokaH 10, kAla: 11 AlammikaH 12 dazadvau ekAdaze | | 0 1 // , TIkA - dazamazatakasyAnte'nvadvapAH marUpitAH teSAM cAntadvIpAnAM vanaspatibahulatayA vanaspativizeSaprabhRtivastusvarUpaM pratipAdayitum ekAdazazatakasya dvAdaza dezakA saMgrahagAyAmAha - ' uppala' ityAdi utpalam-utpalapadArtha kamalavizeSaviSaye prathamo zakaH 1, nAlIya 5, kAlA 11, paNA karavAmAM AvI che. zAlUkam gyArahave zatakakA prAraMbha isa zataka ke uddezakoM kI artha saMgraha gAthA isa prakAra se haiuppala sAlu palAse kuMbhI nAlI ya paramakanIya / naliNa siva loga kAlA-laMbhiya dasa do ya ekkAre // utpala 1, zAlUka 2, palAza 3, kuMbhI 4, nAlika 5, padma 6, karNikA 7, nalina 8, zivarAjarSi 9, loka 10, kAla 11 aura Alambhika 12, isa prakAra se ye 12 uddezaka isa gyArahaveM zataka meM kahe gaye haiM / . TIkArtha - kamala vizeSa kA nAma utpala hai. isa sambandha meM prathama agiyAramA zatakanA prAraMbha A zatakamAM kayA kayA viSayanI prarUpaNA karavAmAM AvI che, te nIcenI sagrahagAthA dvArA prakaTa karavAmAM Avela che. 88 uppala sAlu palAse kubhI nAlI ya paumakannIya / naliNa siva loga kAlA-laMbhiya dasa doya ekAre // apakSa (1)' zAMsUra, (2) palAza ( 3 ) hulI, (4) nAsiGa (ya) yadma (6) DiMDA (7) navina (8) zivarAjarSi (2) so (10) Aja ane (11) Alambika. A agiyAramAM zatakamAM A pramANe 12 uddezAnI prarU. TrIphA utpala eTale qamala vizeSa, pahelA uddezamAM tenI prarUpamA
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 ekAdazazatakasyoddezArthagAthA 215 utpalakandastad viSayaM pratipAdayituM dvitIyAddezakaH 2, palAza:- kiMzukA 'hAka' iti prasiddhaH tad vidviSaye tRtIyodezakaH 3, kumbhI-canaspati vizeSastad viSaye caturthoddezakaH 4, mAlika:-kamalanAlavizeSastadU viSaye paJcamo dezakA 5, pamam-kamalavizeSa tad ripaye SaSThoddezakaH 6, karNikA-kamalamadhyabhAgasyakiJjalphaH kezarapadavAcyaH tadviSaye saptameAddezakaH 7 nalinam-kamalavizeSaeva tad viSaye aSTamAddezakaH 9, atrotpalapadmanalinAnAM kozarItyA samAnArthakatve'pi ruDhivazAt avaantrvishesso'vgntvyH| zivaH-zivarAjarSi vaktavyatAoM navamoddezakaH 9, leokaH-lokaviSayavaktavyatAoM dazamoddezakaH 10 uddezaka hai| utpala kanda kA nAma zAlUka hai. isa viSaya meM dvitIya ure'zaka hai / DhAka vRkSakA nAma palAza hai. isa sambandha meM tRtIya uddezaka hai. vanaspati vizeSa kA nAma kubhI hai. isa sambandha meM caturtha uddezaka hai. kamala nAla vizeSa kA nAma mAlika hai. isa sambandha meM paMcama udde. zaka hai. kamala vizeSa kA nAma padma hai. isa sambandha meM chaThA uddezaka hai. kamala ke madhyabhAga meM sthita kezara rUpa kiJjalka, nAma karNikA hai. isa sambandha meM 7 vA uddezaka hai. kamala vizeSa kA nAma nalina hai. isa sambandha meM AThavAM uddezaka hai. yadyapi koSa ke anusAra utpala, na aura nalina yesapa paryAyavAcI-ekArthaka nAma vAle zabda haiM-parantu rUr3hivazAt inake artha meM avAntara vizeSatA hai aisA jAnanA cAhiye, zivarAjarSi ke saMbaMdha meM 9vAM uddezaka hai. lokaviSayaka vaktavyArtha ke viSaya meM 10 vAM karavAmAM AvI che. utpanna kandane zAka kahe che. bIjA uddezAmAM te zAkanI prarUpaNa karI che. palAza eTale khAkharAnuM vRkSa te palAzanI trIjA udezamAM prarUpaNa karI che. cethA uddezAmAM kubhI nAmanI vanaspati vizeSanI, ane pAMcamAM uddezAmAM kamalanAla vizeSa rUpe nAlikAnuM pratipAdana karAyuM che karmala vizeSane padma kahe che. te padma viSe chaThTho uddezaka che. kamalanA madhya bhAgamAM je kezara rUpa taMtuo hoya che. tene karNikA kahe che. sAtamA uddezAmAM te karNikAnI prarUpaNa karavAmAM AvI che. kamalavizeSanuM nAma nalina che. AThamAM uddezAmAM te nalinanI prarUpaNa karavAmAM AvI che je ke utpala, pa ane nalina ekAIka (paryAyavAcI) zabdo che, paraMtu temanA arthamAM ruDhigata viziSTatA rahelI hovAthI ahIM temanuM alaga alaga rUpe pratipAdana thayuM "che. navamA udezAmAM zivarAjarUSinuM jaImAM uddezAmAM leka viSayaka vaktavya
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 bhagavatI sUtre kAla:- phAla viSayavaktavyatArtha ekAdaza dezakaH 11 AlambhikaH - AlambhikAyAM nagaryAM yat prarUpitaM tatpratipAdaka uddezako'pi Alambhika ityucyate, dvAdazatama uddezakaH 12 ityevaM rItyA dazaca dvauceti dvAdago dezakA ekAdaze zate bhavantIti // 1 // atha prathamodezakadvArasaMgrahe gAyatrayam mUlam - 'uvavAo, parimANaMra, atrahAru3, batta4, vaMdha5, vede 6ya / uda7, udariNAe8, lesA9, diTTI 10ya, nANe11 ya, // 1 // jogU12, vaoge 13, vanna 14, rasamAI 15, UsAsage16 ya AhAre 17 / viraI 18, kiriyA 19, baMdhe 20, sanna 21, kasAyi22, tthi 23, baMdhe 24 ya // 2 // sanniM 25, diya26, udezaka hai / kAla viSaya vaktavyArtha ke viSaya meM 11 veM uddezaka hai. AlambhikAnagarI meM jo kucha prarUpita huA usa sambandha meM 12 va udde( zaka hai. isa prakAra se ye bAraha12 uddezaka isa gyAraha ve zataka meM haiM / prathama uddezaka dvArasaMgraha meM tIna gAthAe~ uvavAo 1, parimANaM 2, avahArU 3, catta 4 baMdha 5 ve de 6 ya / baMda 7, udIraNAe 8 lesA 9 diTTI 10 ya nANe 11 ca // 1 // joga 12, vaoge 13 vanna 14 rasamAI 15 UsAsage 16 ya AhAre 97 / ciraI 18 kiriyA 19 baMdhe 20, sanna 21 kasAyi 22 sthi23 ve ya 24 // 2 // tAnu ane 11 mAM uddezAmAM kALa viSayaka vaktavyatAnu pratipAdana karAyuM che. Ala'bhikA nagarImAM mahAvIra prabhue je prarUpaNA karI hatI tenuM pratipAdana alabhika nAmanA 12mAM uddezAmAM karavAmAM Avyu che. A rIte agiyAramAM zatakamAM kula 12 uddezakeAnuM pratipAdana karavAmAM Avyu che. pahelA uddezAnA DhArasaMgrahanI traNa gAthA uvavAo 1 parimANaM 2 avahAru, catta, 4 baMdha 5 vededda ya / udae 7, udIraNAe 8, lesA 9, diTThI 10, ya nANe ya // / 11 // jogU 12, va oge 16, vanna 14, rasamAI 15, UsAsa 16 ya AhAre 17 / viraI18, kiriyA 19 baMdhe20, sanna21 kasAyi22 sthi23 baMdheya 24 // 2 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 70 1 prathamohazadvArasaMgrahe gAdhAtrayam 213 * aNubaMdhe27, saMvehA28, hAra29, ThiI30, samugdhAe31, cayaNaM32, sUlAdIsuya, ubavAo saba jIvANaM 33,|gaa.1.3|| chAyA-upapAtaH 1, erimANam 2, apahAraH 3 uccatvam 4 vandhaH 5 vedshc,| udayaH 6, udIraNA 7 lezyA 9, dRSTi 10 zvajJAnam 11, // 1 // yogaH12, upayogaH 13, varNaH 14, rasAdiH 16, ucchvAsaka 15 zvAhAraH 17 viratiH 18, kriyA 19, bandhakaH 20, saMjJA 21, kaSAyaH 22, strI 23, vandhaH 24 // 2 // saMjhI 25, indriyANi 26, anubandhaH 27 saMvedha' 28 AhAraH 29 sthitiH samuddhAtaH 31, cyavanam 32 mUlAdiSuca upapAtaH sarvajIvAnAm 33 // 3 // TIkA- atha prathamAdeze trayastriMzad viSayadvArANi pratipAdayituM prathamA sanni 25, diya 26 aNubaMdhe 27 saMvehA 28 hAra 29ThiI 30 samugdhAe 31 / ghaNaM 32 mUlAdIsu ya uvavAo sabvajIvANaM 33 ||gaa. 1-3 // upapAta 1, parimANa 2, apahAra 3, uccatva 4, baMdha 5, veda 6, "udaya 7, udIraNA 8, lezyA 9, dRSTi 10 jJAna 11 yoga 12, upayoga 13 varNa 14 rasAdi 15, ucchvoma 16, AhAra 17, virati 18, kriyA 19 bandhaka 20, saMjJA 21, kaSAya 22, strIvedAdi 23, vandha 24 saMjJI 25 indriya 26, anubaMdha 27 saMvedha 28 AhAra 29 sthiti 30 samuddhAta 31 cyavana 32 aura samasta jIvoM kA mUlAdikoM meM upapAta 33 ye 33 dvAra prathama uddezaka gata viSaya ko pratipAdana karane ke liye haiN| TIkArtha-utpatti dvAra kA nAma upapAta hai 1, iyattA dvAra kA nAma sannira5, diya26 aNuvaMdhe27, saMvehA28, hAra29, ThiI30 samugdhAe 31 / cayaNaM32 mUlAdIsu ya uvavAo savvajIvANaM 33 ! gaa.1-3|| (1) tapAta, (2) parimANa, (3) a58||2, (4) azyapa, (5) matha, (6) 36, (7) dhya, (8) hI2!, (6) sezyA, (10) STa, (11) jJAna, (12) yogA, (13) 8421, (14) paNa, (15) 2sAha (16) pAsa, (17) mAhA2 (18) viti (16) yA (20) mana (21) sajJA, (22) 4pAya, (23) zrIvAda, (24) anya (25) sajJI, (26) chandriya (27) manudha, (28) samadha, (28) mA 2, (30) sthiti, (31) samuddhAta, (32) yavana bhane (13) samasta chAna bhUmAmi 55ota. paDe uddezAnA viSayanuM pratipAdana karavAne mATe A 33 dvAra batAvyAM che. - TIkArya--(1) utpatti dvArane upapAta kahe che. (2) IcattA dvArane pari
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 maigavatIstra dezakArthasaMgrahagAthAtrayamAha- 'uvavAo' ityAdi, 'uvavAo' upapAta:-utpatti dvAram 1 parimANam-iyattAdvAram 2 apahAraH-apaharaNadvAram 3, ucatyam-uccatAdvAram 4, vandhaH-jJAnAvaraNAdikamo bandhadvAram 5 vedanA-vedanAdvAram 6, udayaH-udayadvAram 7 udIraNA-udIraNAdvAram 8, lezyA lezyAdvAram 9, dRSTi:samyag mithyA-mizra-dRSTidvAram 10 jJAnam-jJAnadvAram 11, yoga:-yogadvAram 12 upayogaH- upayogadvAram 13 varNaH- varNAdidvAram 14, rasAdi -rasAdidvAram 15 ucchvAsakA- ucchvAsakadvAram 16, AhAra:- AhArakadvAram 17 viratiHviratidvAram 18,-kriyA-kriyAdvAram 19. vandhakA-bandhakadvAram 20, saMjJAsaMjJAdvAram, 21, kapAya:- kapAyadvAram 22, strI-strIvedAdidvAram 23, vandhaHparimANa hai 2' apaharaNa dvAra kA nAma apahAra hai 3, uccatA dvAra kA nAma uccatva hai 4 jJAnAvaraNAdi karmo ke bandha dvAra kA nAma yandha hai 5, vedanA dvAra kA nAma vedanA hai 6, udaya dvAra kA nAma udaya hai 7, udI. raNA dvAra kA nAma udIraNA hai 8, lezyA dvAra kA nAma lezyA hai 9, samyak mithyA aura mizra dRSTi dvAra kA nAma dRSTi hai 10, jJAnadvAra kA nAma jJAna hai 11, yogadAra kA nAma yoga hai 12, upayogadvAra kA nAma upayoga hai 13, varNAdi dvAra kA nAma varNa hai 14, rasAdi dvAra kA nAma rasa hai 15, uccAsaka dvAra kA nAma uccAsaka hai 16, AhAraka dvAra kA nAma AhAra hai 17, virati dvAra kA nAma virati hai 18, kriyA dvAra kA nAma kriyA hai 19, baMdhadvAra kA nAma baMdha hai 20, saMjJAhAra kA nAma saMjJA hai 21, kaSAya dvAra kA nAma kaSAya hai 22, khIvedAdi mANu kahe che. (3) apaharaNuM dvArane apahAra kahe che. (4) uccatAdvArane uccatva kahe che (5) jJAnAvaraNava Adi karmonA badhadvArane bava kahe che. (9) vahanAvAra nAma vedanA che (7) yadvA2nu nAma lakSya cha (8) ! vAmanu' nAma jIrA 2. (6) vaizyAdvAranu' nAma vezyA cha. (10) sabhya, mithyA ane mizraSTi dvAranuM nAma daSTi che. (11) jJAnadvAranuM nAma jJAna cha (12) yogavAra nAma ye che. (13) 75yAnu nAma 6paye. che. (14) vA dvA2nu nAma va cha (14) 2sAha dvA2nu nAma 2sa che. (16) ucchavAsaka dvAranuM nAma ucchavAsaka che. (17) AhAraka dvAranuM nAma AhAra che. (18) patidvA2nu nAma vi2ti che. (14) &iyAvAnuM nAma hiyA che' (20) mAtu nAma -4 che. (21) sAranu nAma sajJA cha.' (22) pAyadAnu nAma 4pAya che. (23) zrI vA dvA2nu nAma zrI che. (24)
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapandrikA TIkA za0 1170 1 sU0 1 utpale jIvotpAdanirUpaNam 215 bandhadvAram 24, saMjJI-saMjJodvAram 25, indriANi-indriyadvAram 26, anubandhaHanuvandhadvAram 27, saMvedhaH-saMvedhadvAram 28, AhAraH-AhAradvAram 29 sthitiH -sthitidvAram 30, samudghAtaH-samudghAtadvAram 31, cyavanam-cyavanadvAram 32, mUlAdiSu ca sarvajIvAnAm upapAtaH-upapAtadvAram 33, ityetAni trayastriMzad viSayadvArANi prathamoddezake pratipAditAni santIti // utpale jIvotpAdavaktavyatA // mUlam "teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM rAyagihe jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI uppaleNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ? goyamA egajIve, No aNegajIve, teNaM paraM je anne jIvA uvavajaMti, teNaM No egajIve, aNegajIve, teNaM bhaMte ! jIvA kaohiMto uvavajati? kiM neraiehiMto uvavanaMti, tirikkhajoNiehito uvavajaMti ? maNussehiMto uvavajaMti ? devehiMto uvavajjati ? goyamA ! No neraiehito uvavajaMti, tirikkhajoNiehito vi uvavajjati, mANussehito vi uvavadvAra kA nAma strI hai 23, ghandhadvAra kA nAma vandha hai 24, saMjIdvAra kA nAma saMjJI hai 25, indriya dvAra kA nAma indriya haiM 26, anubandha dvAra kA nAma atubandha hai 27, saMvedhadvAra kA nAma saMvedha hai 28, AhAra dvAra kA nAma AhAra hai 29, sthitidvAra kA nAma sthiti hai 30, samu. dghAta dvAra kA nAma samudghAta hai31, cyavana dvAra kA nAma cyavana hai 32 // mUlAdikoM meM sarvajIvoM ke utpAdaka dvAra kA nAma sarvajIva mUlAdi upapAta hai 33 / isa prakAra se prathama uddezaka meM tetIsa dvAra kahe gaye haiN| bhAnu nAma che (25) sajJAdvA2tu nAma sabhI cha. (26) dhandriyadvAra nAma chandriya che. (27) manumanya vA2nu nAma anumadha che. (28) saMvedha dvAranuM nAma saMvedha che. (29) AhAradvAranuM nAma AhAra che. (30) sthitivA2nu nAma (sthati cha. (31) samuddhAta dvAranu nAma samudhAta cha. (32) cyavanadvAranuM nAma cyavana che. (33) mUlAdikamAM sarvajInA utpAda dvAranuM nAma sarva jIva mUlAdi u5pAta che. A rIte pahelA uddezakamAM tetrIsadvAra kahyA che, 7 .
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra jaMti, devehito vi uvavajati, evaM ubavAo bhANiyabo, jahA vakratIe vaNastaIkAiyANaM jAva IlANetti ? / teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA ubavajjati ? goyA ! jahANeNaM ekkovA, dovA, tinnivA, ukkoseNaM saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA uvavajjati 2 / teNaM bhaMte ! jIvA salae, samae, avahIramANA kevarakAreNaM avahIraMti ? goyamA ! teNaM anejA, samae, samae, avahIramANA avahIramANA, asaMkhejAhiM uslappiNi osappiNIhiM avahIraMti, No cevaNaM abahiyA liyA 3 tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM ke mahAliyA larIrogAhaNA paNNatA ? goyamA ! jahapaNeNaM aMgulasla asaMlajjAsAgaM, ukoseNaM sAtiregaM joyaNasahastaM 4 / teNaM bhaMte ! jIvA NANAvaraNijjassa kammarasa kiM baMdhagA abaMdhagA ? goyamA! No abaMdhagA, vaMghaevA, baMgAvA 1, evaM jAva aMtarAhayasta, navaraM Auyassa pucchA ? goyamA ! baMdhae vA 1, abaMdhae vA 2, baMdhagA vA 3, abaMdhagAvA, 4, ahavA baMdhaeya, abaMdhaeya 5, ahavA baMdhaeya, abaMdhagAya 6, ahavA baMdhagAya, abaMdhaeya 7, ahavA baMdhagAya abaMdhagAya 8 / ete aTTa bhaMgA 5 / teNaM bhaMte ! jIvA jANAvaraNijjasla kammarasa kiM vedagA, avedagA ? goyamA ! No avedagA, vedaevA vedagAvA, evaM jAva aNtraaiyss| teNaM bhaMte! jIvA kiM sAyA vedagA, asAyA / vedagA ? goyamA ! sAyA veyaevA, AsAyA veyaevA aTTa bhaMgA 6 / teNaM bhNte|
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAdanam 217 jIvA NAyAvaraNijjassa kamsassa kiM udaI, NudaI ? goyamA No aNudaI, udaIvA, udaINo vA, evaM aMtarAiyasa 7 / teNaM aMte ! jIvA pANAvaraNijAsta sassa kiM udIramA, aNudIraNA vA ? goyamA ! No aNudI, udIrae vA, udIragA kA, evaMjAba aMtarAIcasla, navaraM jAuesu aTTha bhaMgA 8 / se bhaMte ! jIvA kiM kaNhalesunIlalemA, kAuletA, teulesA? goyanA! kaNhalese kA, jAulele kA, kaNDale pAvA, nIlaleslAyA kAulepAnA, teulalevA ahavA kaNhalene ya, nIlalele a, evaM ee duyAsajoga tazAsaMjoga cakalaMjogaNaM alIInaMgA bhavaMti 9! leNaM te! ki sammadiTI, nicchAdiSThI, sammAsichAdihI ? bokA No sammaviThThI, No, sarUmAmicchAdiTTI, micchAdiTTI vA, midiSTINokSA, 10 te bhaMte ! jIyA kiM nANI, annANI? mAyA jo nANI, azANIvA, amANijobA,111 teNaM maMte !jI maNajogI, jogI, kAyajogI ? goyamA! jo saNajogI vayajogI, hAyajogIyA, kAya joSiNovA 12 teNaM bhaMte ! jAkiM lAgArouttA? aNAgArovauttA gopamA ! sAgazevautte, apAgArousevA, aSTabhaMgA 13 // siM gaM saMte ! jIvANaM sagAkAvannA, kahagaMdhA, kaharalA, kaiphAsA paNNatA ? goyamA civannA, paMcarasA,dugaMdhA, ahaphAlA paNNatA, tepuNa appaNA, agNA, agaMdhA, sarasA, ahavAsA paNNatA 1415 // teNaM ale! jIvA kiM uzAlA, bha0 28
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 bhagavatI sUtre nissA, goussAsa nissAsA ? goyamA ! ussAsaevA1 nissAvANoussAsa nislAsa evA 3, ussAsagAvA 4, nissAsagAva, poussAsanissAsagAvA 6, ahavAussAsae ya, nissAya 4, ahavA urasAsae ya, jo ussAsanissAsae4, anissAsae ya, No ussAsanissAsae ya 4, ahavA ussAstra nissAsae ya, No ussAsanislAsae ya, aTTabhaMgATA ee cha bhaMgA bhavaMti 16 / teNaM bhaMte! jIvA kiM AhAragA ? aNAhA? goyamA ! No aNAhAragA AhAraevA, aNAhAraevA, evaM adyA 17 / teNaM bhaMte! jIvA kiM virayA, avirayA, virayA virayA ?yamA ! No virayA No virayAvirayA, aviraevA, avirayA18 | teNaM bhaMte! jIvA kiM sakiriyA, akiriyA ? goyamA go akiriyA, sakirie vA, sakiriyA vA 19 / teNaM ! jIvA kiM sattavihabaMdhagA, aTTavihabaMdhagA ? gomA vidhavA, aTUvihabaMdhae vA, aTTabhaMgA 20 | tenaM bhaMtetIvA kiM AhArasannovauttA, bhayasannovauttA mehu NasannovA, pariggahasannovauttA ? goyamA ! AhArasannova - uttA vA, sII bhaMgA 21 / teNaM bhaMte jIvA kiM kohakasAI, mANakAmAyAkasAI, lobhakasAI ? asIIbhaMgA 22 | teNaM bhaMte! jIkiM itthI vedagA, purisavedagA, napuMsagavedagA ? goyamA ! itthIvedgA, no purisavedagA, napuMsagaveyaevA, napuMgavekhA 23 teNaM aMte ! jIvA kiM itthI vedabaMdhagA, purisavedadA, napuMsagaveyavaMdhagA ? goyamA ! itthIveyabaMdhae
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 0 1 sU0 1 utpale jIvotpAda nirUpaNam 219. vA, purisaveyabaMdhavA, napuMsagaveya baMdhaevA, chabvIMsaM bhaMgA24| teNaM bhaMte! jIvA kiM sannI, asannI ? goyamA ! No sannI, asannIvA, asanniNovA 25| teNaM bhaMte! jIvA kiM laiMdiyA, aNidiyA ? goyasA ! No aniMdiyA, saIdievA, saiMdiyAvA26 | se NaM bhaMte! uppalajIve ti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahaNaNaM aMtomuhutaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM 27| seNaM bhaMte! uppalajIve puDhavIjI puNarabi uppalajIce tti kevaiyaM kAlaM sevejjA ? kevaiyaM kAlaM gatimAgati karejjA ? goyamA ! bhavAdeseNaM jahaNeNaM dobhavaragahaNAI, ukkoseNaM asaMkhejjAI bhavagahaNAI, kAlAdesaNaM jahaNaNeNaM do aMtomuhuttA, ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, evatiyaM kAlaM sevejjA, evaMtiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA | seNaM bhaMte! uppalajIve, AujIve evaM ceva, evaM jahA puDhavIjIve bhaNieM tahA jAva vAujIve bhANiyavve / seNaM bhaMte! uppalajIve se vaNassaijIve se puNaravi uppalajIveti kevaiyaM kAlaM sevejjA, kevaiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai ? goyamA ! bhavAdeseNaM jahaNeNaM do bhavaggahaNAI, ukkoseNaM aNaMtAI bhavaggahaNAI, kAlAdeseNaM jahaNeNaM do aMtomuhuttA, ukkoseNaM anaMtaM kAlaM - taekAlaM, evaiyaM kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai / seNaM aMte ! uppalajIve veiMdiyajIve, puNaravi uppalajIve tti kevaiyaM kAlaM sevejjA, kevaiyaM kAlaM gatimAgatiM kajjai ? goyamA ! bhavAde seNaM jahaNNeNaM do bhavaggahaNAI, ukkI
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 bhagavatI stra seNaM saMkhejjAI bhavaggaNAI, kAlAdeseNaM jahaNaNaM do aMtomuDuttA, ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, evaiyaM kAlaM sevejjA evaiyaM, kAlaM gatirAgati kjji| evaM teiMdiya jIve; evaM baridiya jIve vi| seNaM bhaMte ! uppalajIve paMciMdiyatirikkhajoNiya jAva, puNaravi uppalajIve tti, pucchA, goyamA! bhavAdesaNaM jahaNNeNaM dobhavaggaNAI, ukkoseNaM ahamavaragahagAI kAlAdese jahaNNeNaM doaMtomuhuttAI. ukoleNaM punakoDipuhuttAI, evaiyaM kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatimAgati krejjaa| evaM maNuseNa vi, samaM jAya, evaiyaM kAlaM gatirAgati karejjA 28 / leNaM bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAroMti ? goyamA ! davyao aNaMtapaesiyAI davvAiM, evaM jahA aahaaruddese| vaNaslaikAiyANaM AhAro taheva jAva savvappaNayAe, AhAramAhAreMti, navaraM niyamAchAharsi sesaM taMceka 291 tesiM NaM bhaMte! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahaNaNaM aMtonuhutaM; ukkolaNaM dasavAsasahassAiM30 tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM kaisamugdhAyA paNNatA? goyamA! tao sasugghAyA paNNattA, taMjahA-veyaNAlamugghAe, kaSAyasamugdhAe, mAraNatiyasamugghAe 311 teNaM bhaMte ! jIvA mAraNaMtiyasamugdhAraNaM kiM samohayA maraMti, alamohayA maraMti? goyamA! samohayAvi maraMti, asamohayAvi maraMti 32 // teNaM bhaMte ! jIvA aNaMtaraM uvaSTittA kahiM gacchaMti, kahiM ukvajaMti?ki neraiesu uvavajjati, tirikkhajoNiesu uvavajjati ? evaM
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jI gotyAdanirUpaNa 221 jahA bakaMtIe ubaddaNAe, vaNassaikAiyANaM tahA bhANiyavvaM / __ aha bhate ! sabapANA, savvabhUyA, sabajIvA, savvasattA, uppa lamUlattAe, uppalakaMdattAe, uppalanAlattAe, uppalapattatAe, uppalakesarattAe, uppalakanniyattAe, uppalacimugdhAe. uvavanna puvvA ? haMtA, goSamA! asatiM aduvA aNaMtakkhutto / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti||suu0 1 // ||i uppaluddelao smmtto||11-|| chAyA-tasmin kAle, tariman samaye rAjagRhe yAvata paryupAsInaH evamavAdIda-utpalaM khalu bhadanta ! ekapatram kim ekajIvam , anekajIvam ? gautama ! ekajIvaM, no anekajIvam, tena paraM ye anye jIvA upapadyante, te khalu no ekajIvAH, anekajIyAH, te khalu bhadanta ! jIvaH kebhyaH upapadyante ? ki thikebhyaH upapadyante ? tiryagayonikebhyaH upapadyante? enapyebhyaH upapadyante ? devebhya upapadyante ? gautama ! nA nairayikebhyaH upapadyante tiryagyo nikebhyo'pi upapadyante, manuSyebhyo'pi upapadyante, devebhyo'pi upapadyante, evam -uSapAtA bhaNitavyaH, yathA vyutkrAnti ke vanaspatikAyikAnAM yAvata IzAna iti? te khalu madanta ! jIvAH, ekasamayena kiyantaH upapadyante ? gautama! jadhanyena ekobA, dvau vA, trayovA, utkRSTena saMkhyeyAH vA, asaMkhyeyA vA upapadyante / te khalu bhadanta ! jIvAH samaye samaye apahiyamANA: apahiyamANAH kiyatkAlena apahiyante ? gautama / te khalu asaMkhyeyAH samaye samaye apahiyasANA: apahiyamANAH asaMkhyeyAbhyaH utsarpiNyavasarpiNIbhyaH ahiyante, nAcaiva khallu apahatAH syuH 3 / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM phi mahAlayA zarIrAvagAhanA majJaptA ? gautama ! jadhanyena a lasya asaMkhyeya bhAgam, utkRSTena sAtireka yojanasahasram 4 / te khala bhadanta ! jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM bandhakAH, abakA ? gautama! no avandhakAH, bandhako bA, vandhakAH vA evaM yAvat antarAyikasya, navaram-AyuSaH pRcchA ? gautama | bandhakovA, abandhako vA, indhakA vA, avandhakA bA, athavA vandhakaca, anandhakazva, athavA bandhakazca avankA zva, athavA bandhakoca, abandhakadha, athavA bandhakAca avadhakAzca, 8 ete aSTau bhaGgAH 5 / te khalu bhadanta ! jIyAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vedakAH, avedakAH ? gautama ? neA avedakAH vedako vA,
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 bhagavatIsUtra vedakA bA, evaM yAvat-AntarAyikasya / te khallu bhadanta ! jIvAH kiM sAnAvedakAH, asAtAvedakA ? gautama ! sAtAvedako vA, asAtAvedakovA, aSTa bhagAH 6 ! te khalu bhadanta ! jIvA jJAnAvaNIyasya karmaNaH kim udayinaH ? anudayinaH ? gautama ! to atudayinaH, udayIvA, udayineo vA, evaM yAvat AntarAyikasya 71 te khalu bhadanta ! jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kim udIrakA anudIrakAvA ? gautama ! no anudIrakAH, udIrako cA, udIrakAbA / evaM yAvat AntarAyikasya, navaram, vedanIyAyuSyoH aSTabhaGgA 8 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyAH, nIlalezyAH, kApAtalezyAH, tenolezyAH 1 gAtama! kRSNalezyo vA, yAvat tejolezyo vA, kRSNalezyAH vA, nIlalezyA vA, kApAtalezyA vA, tejolezyA vA, athavA kRSNalezyazca, nolalezyazca, evam ete dvikasaMyoga trikasaMyogacatuSkasaMyogena azIti bhaGgA bhavanti 9 te khalu jIvAH kiM samyagdRSTayaH, mithyA dRSTayaH, samyag mithyAdRSTayaH ? gautama! no samyadRSTiH, no samyaga mithyAdRSTiH, mizyAdRSTiI, mithyAdRSTayovA 10 te khalu bhadanta ! jIvAH kiM jJAninaH ? ajJAninaH gautama ! neA jJAnI, ajJAnI vA, ajJAninAvA 11 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM manAyoginaH, vAyoginaH, kAyayoginaH? gautama! no manAyogI, nA vaco yogI, kAyayogIvA, kAyayoginA vA, 12 // te khalu bhadanta! jIvAH kiM sAkA. ropayuktAH, anAkAropayuktAH ? gautama ! sAkAropayuktovA, anAkAroyuktovA, aSTa bhaGgaH 13 / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM zarIrakANi kati varNAni, kati gandhAni, kati rasAni, kati sparzAni prajJaptAni ? gautama ! paJcavarNAni, pazcarasAni, dvigandhAni. aSTasparzAni majJaptAni te punaH AtmanA avarNAH, AndhAH, arasAH, asparzAH, prajJaptAH 14-15 / te khalu bhadanta ! jIvAH kim ucchvAsAH, nizvAsAH, no ucchvAsaniHzvAsaH? gautama ! ucchvAsako vA1, niHzvAsako vA2, no ucchavAsanizvAsakA vA3, ucchvAsa kA vA4, niHzvAsakA vA5 no ujchvAsa. niHzvAsakA vA 6 athavA ucchvAsakaJca, niHzvAsakazca 4 athavA ucchavAsakazca, no ucchvAsanizvAsakazca 4, athavA niHzvAsakazca, no ucchvAsa niHzvAsakazca 4, athavA ucchvAsakazca, nizvAsakazca, no ucchyAsaniHzvAsakazca aSTau bhaGgAH, 8 eteSaDaviMzatiH bhaGgA bhAnti 16 / te khalu jIvAH kim AhArakAH, anAhArakAH ? gautama ! No AhArakA AhArako vA, anAhArakocA, evam aSTau bhaGgAH 17 te khalu bhadanta ! jIvAH kiM viratAH, aviratAH, viratAviratAH ? gautama ! no viratAH, no viratAviratAH, aviratovA, aviratAvA 18 / te khalu bhadanta ! jIvAH ki
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAdanirUpaNam 223 sakriyAH, akriyAH ? gautama ! no akriyAH, sakriyo vA sakriyA vA 19 / te skhalu bhadanta ! jIvAH ki saptavidhavandhakAH, aSTavidhavandhakAH ? gautama | saptavidhavandhako vA, aSTavidhavandhako vA, aSTa saGgA : 20 / te khalu bhadanta ! jIvAH kim AhAramaMjJApayuktAH, bhayasaMjJopayuktAH, maithunasaMjJopayuktAH ? parigraha saMjJopayuktA gautama ! AhArasaMjJopayuktA vA, azItiH bhaGgAH / 21 te khalu bhadanta / jIvAH kima krodhakapAyiNaH, mAnakapAyiNaH, mAyAkapAyiNaH, lenikaSAyiNaH ? azItiH bhaGgAH 22 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM strIvedakAH, purupavedakAH, napuMsakavedakAH? gautama ! no strIvedakAH, no puruSavedakAH, napuMsakavedako dhA, napuMsakavedakA vA 23 / te khalu bhadanta ! jIvAH kim strIvedavandhakAH, puruSavedayandhakAH, napuMsakaveda vandhakAH ? gautama ! strIvedavandhako vA puruSavedabandhako bA, napuMmakavedayandhako vA paiviMzatiH bhagA / 24 te khalu bhadanta ! jIvAH kiM saMjJinaH, asaMjJinaH ? gautama ! no saMjJI, asaMjIvA, asaMjJinovA 25 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM sendriyAH, anindriyAH? gautama ! no anindriyAH, sendriyo vA, sendriyA vA 26 / sa khala bhadanta ! utpalajIva iti kAlataH kiyaciraM bhavati ? gautama ! jadhanyena antamuhUrtam, utkRSThena asaMkhyeyaM kALam 27 / sa khalu bhadanta ! utpala jIvaH pRthivIjIvaH punarapi utpalajIva iti kiyantaM kAlaM seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryA ? gautana ! bhavAdezena jadhanyena dve bhavagrahaNe, utchaNTena asaMkhyeyAni bhavagrahaNAni, kAlAdezena jadhanyena dve antarmuhUte, utkRpTena asaMkhyeyaM kAlama, etAvantaM kAlaM seveta, ekAvantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt / sa khalu bhadanta ! utpalajIvaH apUjIvaH, evameva, evaM yathA pRthivIjIvo bhaNitastathA yAvat vAyujIvo bhaNitavyaH / sa khalu bhadanta / utpalajIvaH sa vanaspatijIvaH, sa punarapi utpakajIva iti kiyantaM kAlaM seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgarti karoti? gautama! bhavAdezena jaghanyena dve bhavagrahaNe, utkRSTena anantAni bhavagrahaNAni, kAlA dezena jadhanyena dve antarmuhUrta, utkRSTena anantaM kAlaM tarukAlam iyantaM kAlaM seveta, iyantaM kAlaM gatimAgatiM karoti / sa khalu bhadanta ! utpalajIvo dvIndriyajIva punarapi utpalajIva iti kiyanta kAla seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgatiM karoti? gautama! bhavAdezena jadhanyena dve bhavagrahaNe, utkRSTena saMkhyeyAni bhavanahaNAni, kAlAdezena jadhanyena dve antarmuhUte, utkRpTena saMkhyeyaM kAlam, iyantaM kAlaM seveta, iyattaM kAlaM gatimAgatiM karoti / evaM trIndriyajIvaH evaM caturindriya jIvo'pi / sa khalu bhadanta ' utpala nI: paJcendriyatiyaMgyonika jIvaH punarapi utpalajIva iti pRcchA ? gautama ! bhavAdezena jadhanyena dve bhavagrahaNe, utkRSTena aSTa bhavagrahaNAni, kAlAdezena jaghanyena ve antarmuhUrte, utkRSTena pUrvakoTipRthaka
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI tvAni iyantaM kAlaM seveta, iyantaM jhAlaM gatimAgatiM kuryAt / evaM manuSreNApi samaM yAvara iyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt 28 / te khalu bhadanta ! jIvAH, kim AhAramAhArayanti ? gautama! dravyato'nantapradezAni dravyANi, evaM yathA AhArakodezake vanaspatikAyikAnAm AhArastathaiva yAvat sarvAtmanA AhAramAhArayanti, navaraM niyamAt paD dikSu zeSaM tadeva 29 / teSAM khalu bhadanta / jIvAnAM kiyantaM kAlaM sthiti : prajJaptA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena dazavarSasahasrANi 30 teSAM khalu bhadanta | jIvAnAM kati samudghAtAH prajJaptA ? gautama / vyaH samuddhAtA: majJaptAH, nadyathA-vedanA sapluddhAtaH, kapAyasasurAtaH, mAraNAntikasamuddhAtaH 31 / te khalu bhadanta ! jIvAH mAraNAntikasamuddhAtena ki samabahatAH niyanne, asamadahanAH niyante ? gautama ! samavahatA Apa niyante, bhalamabadatA api niyante 32 / te khalu bhadanta / jIvAH anantaram udvava kutragacchanti ? kutra upapadyante ? ki nairaSikeSu upapadyante, tiryagyonikai upadhante, eva yathA vyutkrAntikAni, udvartanAni vanaspatikAyikAnAm lathA bhaNitavyam / atha bhadanta ! laSeprANAH sarvebhUtAH, sarvajIvAH, sarve satyAH, utpamUTatayA, utpala kandanayA, utpalalAlatayA, utpalapatratayA, utpalakemaratayA, utpalakSaNikatayA, utpaladhibhugatayA upapabapUrvAH ? hanna, gautama ! asahat avanA atantakRtvaH tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 50 / / TIkA-athotpalasthajIvAn mahAyitumAha-'teNaM kAle' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM rAyagihe jAva pajjubAsamANe evaM vavAla- tasmin kAle, tasmin samaye, rAmagRhe yAvat-nagare svAmIsamavasmRtaH, dharmopadeza zrotuM parpata utpala (kamala) meM jIvotpAdadAtavyatA 'teNa kAleNa teNa samaeNa' ityaadi| TIkAtha-sUtrakAra ne isa sUtra dvArA utpala (bala) ke jIvoM kI prarUpaNA kI hai-'teNa kAleNa tega samaeNarAyagi jAna pajjunAsayANe evaM payAsI' usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM lahAvIra svAmI padhAre. unake dhamopadeza ko sunane ke liye pariSada apane pasabhA (bhasamA) vAyA 4xtavyatA' "teNaM kAleNaM teNaM samaeNe" tyA sAtha-sUtra 3 mA suutrdvaa2| a58 (HI) ! vAlI nIya prabhArI * 'pra35) 10- seNa kAlaNaNaM samaeNaM cagihe jAva pajjuvAsamANe evaM - vAsI ? anasabhaye 24 nagaramA maDAvI prabhu payAyo.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1140 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 225 nirgacchati dharmopadeza zrutvA pratigatA paryaMt, tato vinayena zuzrUSamANo namasyan prAJjalipuTa: vinayena paryuvAsIno gautamaH bhagavantam eva - vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'uppalaiNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?' he madanta ! utpalam khalu kamalavizeSaH eka patrakam - eka patraM yatra tadekapatrakam, athavA ekaMca utpatram ekapatram ekapatraM tadeva ekapatrakam tasmin sati, utpalAdereka patrAvasthAyAmityarthaH, ekapatrakaM cAtra kizalayAvasthAyA anantaram anayamitibhAvaH / kie eka jIyam eko jIvo yatra tadekajIvam ? kiMvA anekajIvaM madati ? anekejIvA yatra tadanekajIvam, tathAvidhamityarthaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! enIve, No aNega jIve, teNa paraM je anne jIvA utravajjati, teNaM No rAjInA, aNegajIvA he gautama! utpalam ekapanAvasthAyAsa eka jIvaM 2 sthAna se nikalI aura mahAvIra svAmI ke pAsa AI, mahAvIra svAmI ne dharmadezanA dI. usako zravaNa kara vaha pIche apane 2 sthAna para calI gaI. isake bAda vinaya ke sAtha gautama ne donoM hAtha jor3akara namaskAra karate hue prabhu se isa prakAra pUchA- 'uppale NaM bhaMte! emapattae kiM egajIve agajI' hai bhadanta ! utpala - kamalavizeSa Adi jaba ekapatrAvasthA vAlA hotA hai (yaha avasthA kizalayAvasthA (kapala) anantara hotI haiM) taba vaha kyA ekajIva vAlA eka hai jIva jisameM aisA hotA hai yA aneka jIva vAlA - aneka hai jIva jisameM aisA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama! 'egajIve, jo aNega jIye, leNa paraM je anne jIvA ucavajjaMti, teNa No egajIvA-agajIvA' eka pannAvasthA meM utpala ekajIva vAlA hotA hai, anekajIba vAlA nahIM temanAM dana karavAne mATe tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe pariSada (prakhA) nIkaLI mahAvIra prabhune vadaNA namaskAra karIne tathA temanI dezanA sAMbhaLIne pariSadra pAchI pharI tyAra bAda gautama svAmIe banne hAtha joDIne namaskAra urIne vinayapUrva kA pramANe pRchyu - "uppaleNa bhase / egapattae ki eMgajIve kSaNegajIve ? he bhagavan utpahA (ubhaNa vizeSa) nyAre apatrAvasthAvAlu DAya che, tyAre zu' te eka jIvavALu' hAya che, ke aneka jIvavALu hAya che ? (jemAM eka ja jIva hAya tene eka jIvavALuM ane aneka jIva hAya tene aneka jIvavALu' kahe che) bhahAvIra alun| uttara- " goyamA ! " he gautama! " ega jIve nne| agajIve, veNa para je anne uvavajjati, deNaM Na ega jIvA-aNega jIvA 21 eka 50 29
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 bhagavatIsUtre bhavati, no anekajIvaM bhavati, kintu tenaparaM tadanantaram prathamapatrAnantaram anekAnAvarathAyAmityarthaH, ye anye prathama patravyatiriktAH jIvAH jIvAzrayatvAt dvitIyapatrAdayo'vayavAH upapadyante, te khalu no ekajIvAH naikajIvAzrayAH kintu anekajIvAzrayA bhavanti athavA tena paraM-tataH ekapatrAt parataH zepapatrAdiSu ye'nye jIvA utpadyante, te no ephajIvAH, apitu anekajIvAH aneke bhavantIti prathamamupapAtadvAram 1 // atha prathamamupapAta dvAramAzritya gautamaH pRcchati'teNaM maMte ! jIvA kamohito uzvajjati ? ki nehae hiMto upajjati ? tirikkhajoNiehino ujjati ? maNusse hiMto utravajjati ? devehito uvavajjati ? he bhadanta ! te khalu dvipatrAdyavasthotpalasthA jIvAH kebhyaH upapadyante ? kiM nairayikebhyaH upapadyante kiMvA tiryagyoni kebhyaH upapadyante ? kiMvA manuSyebhyaH hotA hai| kintu-jaya prathamapatra ke anantara vaha aneka patroM se yuktatA kI avasthA meM A jAtA hai-prathamapatra se vyatirikta dvitIya patrAdirUpa avayava utpanna ho jAte haiM taba ke eka jIvAzraya nahIM rahate kintu aneka jIvAzraya ho jAte haiM-athavA-eka patra se Age zeSa patrAdikoM meM jo dUsare jIva utpanna hote haiM ve eka jIva nahIM haiM, api tu aneka jIva haiN| aisA yaha prathama dvAra hai| _____ aba gautama isI prathama upapAta dvAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM-'teNa bhaMte ! joyA kaohito upavati , kiM nera iehito ucava jaMti, tirikkhajoNiehito uvavajjati, maNusse hito ubavajjati, deve. hiMno uvavajjati' he bhadanta ! ve dvi patrAdi avasthAbAle utpala meM rahe hue jIva vahAM kahAM se utpanna hote haiM-kyA nairayikoM meM se utpanna hote patrAvasthAmAM utsala eka jIvavALuM hoya che, aneka jIvavALuM hotuM nathI. paraMtu jyAre te aneka patrothI yukta bane che,-prathama patra uparAnta jyAre dritIya patrAdirUpa avayava utpanna thaI jAya che, tyAre te eka jIvavALuM rahetuM nathI, paNa aneka jIvavALuM thaI jAya che. athavA vadhArAnA patrAdikamAM je bIjA jIva utpanna thaI jAya che, te jIvone kAraNe tene eka jIvavALuM kahyuM nathI, paNa aneka jIvavALuM kahyuM che. evuM A prathamadvAra che. have gautama svAmI A prathama upapAta dvArane viSe mahAvIra prabhune sevA prazna pUche che ?- teNa bho / jIvA kamohito ubavajaMti, kiM neraiehito uvavajja ti, tirikkha joNiehito uvavati, maNussehito uvavajja ti, devehito uvavajja ti ?" sa ! te pa 512thApAmA tyasamA rahevA jI kayAMthI AvIne tyA utpanna thaI jAya che- nArakamAMthI AvIne
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam 237 upapadyate ? kiMvA devebhyaH upapadyante ? bhagavAnAha - 'goyamA ! no neraie Dito. bhagavAnAha - uvavajrjjati, tirikkhajogierhito vi uvavajjaMti, mANuse hiMto. vi uvavajjaMti, deverhito vi uvavajjaMti ' he gautama! dvipatrAdyavasthotpalasthA jIvA no nairayikebhya upapadyanne, apitu tiyayaunikebhyo'pi upapadyante manuSyebhyo'pi upapadyante, devebhyo'pi upapadyante, ' evaM unavAo bhANiyanbo, jahA bakaMtI daNazmaikAiyANaM jAva IsANeti' evam uktarItyA upapAtaH utpalasthajIvAnAmutpAdo bhaNitavyo vaktavyaH, yathA prajJApanAyAH SaSThe vyutkrAntipade vanaspatikAyikAnAM yAvat IzAnAntadevebhyaH upapAtaH uktastathaivAtrApi haiM ? yo tiryaJcoM meM se utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se utpanna hote haiM ? yA devoM meM se utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'no ihito uvavajjati, tirikkhajoNirahito vi ucavajjati, mANusehito vi uvavajjeti devehiMto vi ucavajjati' dvipatrAdi avasthAvAle utpala meM rahe hue jIva vahAM nairayikoM meM se utpanna nahIM hote haiM, kintu ve vahAM tiryaMca yoni meM se bhI utpanna hote haiM. manuSyayoni meM se bhI utpanna hote haiM, tathA devayoni meM se bhI utpanna hote haiM / evaM uvabAo bhaNicvo, jahA vakaMtIe vaNassahakAraNa jAva IsANetti' isa prakAra se utpalastha jIvoM kA utpAda jaisA ki prajJApanA ke chaThe vyutkrAntipada meM vanaspati kAyika jIvoM kA utpAda yAvat IzAnAnta temAM utpanna thAya che? tiya cAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? ke manu ceAmAMthI AvIne utpanna thAya thAya che? ke devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? bhahAvIra prbhun| uttara- "goryamA ! he gautama! no neraiehito uaajJatti " dvi patrAdi avasthAvALA utpalamAM rahelA javA na kAmAthI AvIne tyAM utpanna thatAM nathI, ' tirikkhajoNiehiMto vi uvavajjati mANusehiMto vi uvavajjaMti, devehiMto vi uvavajjaMti " parantu tethe tiryayayonimAthI bhAvane paNa tyAM utpanna thAya che, manuSyayeAnimAthI AvIne paNa utpanna thAya che ane devayonimaaNthii bhAvIne yA utyanna thAya che. " eva uvatrAo bhANiyA, jahA vakkatIe vaNaslaiyANaM jAva ImrANetti" mA are utpadanA levonA utpAdane manu lakSIne prajJApanA sUtranA chaThThA vyutkrAntipadamAM vanaspatikAyika jIveAnA utpA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ rata bhagavatI sUtre vaktavyaH, tathA-coktaM prajJApanAyAm -'yadi tiryatiryagyoni kebhya upapadyante ? kim ekendriya tiryagyonikebhya upapadyante ? kiMvA dvindriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriya tiryagyonikebhya upapadyante ? he gautama! ekendriyatiryagyonikebhyo'pi upapadyante yAvat-dvindriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyatiryagyoni kebhyo'pi upapadyante, evaM manuSyebhyo'pi upapadyante tathA devebhyo'pi bhavanapatyAdIzAntebhya upapadyante iti bhAvaH iti prathamamupapAta dvAram | 1 | - devoM meM se kahA gayA hai vaisA hI kahanA cAhiye / prajJApanA meM isa viSaya meM aisA kahA gayA hai-gautama ne prabhu se jaba aisA pUchA ki he bhadanta ! jaba jIva vanaspatikAyikoM meM tiryaMca yoni meM se Akara utpanna hotA hai to kyA vaha ekendriya tiryaMca yonikoM meM se Akara utpanna hotA hai ? yA dIndriya tirtha coM meM se Akara utpanna hotA hai ? yA teindriya, cauhandriya aura paMcendriya tiryaMcoM meM se Akara utpanna hote hai ? taba isake uttara meM prabhu ne unase aisA kahA - he gautama! vahAM jIva ekendriya tiryaMcoM meM se Akara bhI utpanna ho sakatA hai aura dvIndriya, teindriya, cauindriya tathA paMcendriya tiryaMcoM meM se bhI Akara utpanna ho sakatA hai : manuSyoM meM se bhI Akara utpanna ho sakatA hai| devoM meM se bhI Akara ke utpanna ho sakatA hai / arthAt bhavanapati se lekara IzAna taka ke deva ekendriyarUpa paryAya meM utpanna ho sakate haiN| aisA yaha pahilA upapAta dvAra hai | 1| danA viSakamAM jevuM pratipAdana karavAmA Avyu che, tevu paNu karavu joIe. "iza.nadevalAka paryantanA jIve tyAM A kathana paryantanuM kathana ahIM grahaNa karavuM joie. prajJApanA sUtramAM A viSayane anulakSIne A pramANe kahyu che-- pratipAdana ahIM utpanna thAya che," gautama svAmInA prazna- bhagavan ! jo jIva vanaspatiyikAmAM tiya cacenimAMthI AvIne utpanna thAya che, te zuM te ekendriya tiya caceAnikAmAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? ke dvIndriyatiya cAmAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che ? ke teindraya, cauindriya ane paMcendriya tiya cAmAMthI AvIne tyA utpanna thAya che ? A praznane mahAvIra prabhue A pramANe uttara ApyA che4 gautama! tyAM ekendriya tiya"cAmAMthI AvIne paNa jIvA utpanna thAya che, dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane pacendriya tiryaMcAmAthI paNa AvIne utpanna thAya che, manuSyAmAMthI ane devAmAMthI AvIne paNa jIva tyAM Utpanna thaI ke che. eTale ke bhavanapatithI laIne IzAnakalpa pantanA deve tyAM eke
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam 229 . atha dvitIyaM parimANadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA ega samaeNaM kevaiyA uvavajjati ?' he bhadanta ! te khalu utpaLasthA jIvA ekasamayena ekasamaye kiyantaH upapadyante ? bhagavAnAha-'goyamA! jahanneNaM ekko cA, do vA, tinni vA, ukkoseNa saMkhejjAvA, asaMkhejjAvA uvavajjati2' he gautama ! te jIvA: utpalavartino jaghanyena eko vA, dvauM vA, trayo vA utpadyante utkRSTena saMkhyeyA vA __ asaMkhyeyA vA upapadyante 2, iti dvitIyaM parimANadvAram / / atha tRtIyamapahAradvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte / jIvA samae samae avahIramANA avahIramANA kevaikAleNaM avahIraMti ?' he bhadanta ! te khalu aba dvitIya parimANa dvAra ko lekara gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'teNa bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaDyA uvavajati' he bhadanta ! ve utpalastha jIva eka samaya meM kitane taka utpanna ho sakate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'jahanneNa eko vA. dovA, tinni vA, ukkoseNa saMkhejjA vA uvavajati' jaghanya se utpala meM jIva eka bhI utpanna ho sakatA hai do bhI utpanna ho sakate haiM aura tIna bhI utpanna ho sakate haiN| utkRSTa se usameM saMkhyAta bhI utpanna ho sakate haiM aura asaMkhyAta bhI utpanna ho sakate haiN| isa prakAra se yaha parimANadvAra hai / 2 / ____ ava gautama tRtIya apahAradvAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM'teNa bhaMte ! jIvA samae samae abahIramANA avahIramANA kevaha. ndriya paryAyamAM utpanna thaI zake che. A prakAranuM A paheluM upapAtadvAra che ___mI paribhAdvAranI 5354! - gautama svAbhInI prazna..."teNa bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajjati ?" magavan! panI bha62 mera samayamAM keTalA jIva utpanna thaI zake che? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA / gautama 'jahaNNeNa eko vA, dovA, tinnivA, ukoseNaM sakhejjA vA, asaMkhejjA uvavajja ti" 4 samayamA 64. lamAM ochAmAM ochA eka jIva paNa utpanna thaI zake che, be jIva paNa utpanna thaI zake che ane traNa jIva paNa utpanna thaI zake che, ane vadhAremAM vadhAre saMkhyAta che paNa utpanna thaI zake che ane asa khyata jIvo paNa utpanna thaI zake che A prakAranuM A parimANa dvAra che mArA trIjA apahAra dvAranI prarUpaNa-A vizayane anulakSIne gautamano prazna"tennN bhaMte ! jIvA samae samae avahIramANA avahIramANA kevaI kAleNaM avahIra ti"
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 bhagavatI sUtre utpalavartino jIvAH samaye samaye - pratisamayam apahriyamANAH ahiyamANAH utpalAt nissAryamANAH nissAryamANAH kiyatkAlena apahriyante ? nismAryante ? bhagavAnAha - 'goyamA ! teNaM asaMkhejjA samae samae avIramANA avahIramANA asaMkhejjAhiM ummapiNi osappiNihi avahIraMti' he gautama / te khalu utpalanatino jIvAH samaye samaye pratisamayam apahriyamANAH apahimamANAH nirantaraM nissAryamANAH santaH asaMkhyeyAbhiH utsarpiNyavasarpiNIbhiH apahriyante - nissAryante kintu 'No cevaNaM apahiyAsiyA 3' no caitra khalu apahRtAH sarvathA niHsAritAH syu-bhaveyuH iti tRtIyamapahAradvAram 3 | atha caturtha muccatvarUpAvagAhanAdvAramAzritya gautamaH pRcchati - ' tersiNaM bhaMte! tari ke mahAliyA sarIrovagAhaNA paNNattA ? ' he bhadanta / tepAM khalu utpalasthakAle avahIraMti' he bhadanta ! ve utpalavartI jIva yadi usa utpala meM se eka eka samaya meM bAhara kADhe jAveM to kitane kAla meM ve usase pUre bAhara nikAle jA sakate haiM ? isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM - goyamA' he gautama! 'te' asaMkhejA samae 2 avahIramANA ava horamANA asaMkhejAhiM ussapiNI osappiNIhi avahIrati' ve utpalavartI jI yadi eka eka samaya meM usameM se asaMkhyAta 2 kI saMkhyA maiM bAhira nikAle jAveM aura isa prakAra se ve nirantara asaMkhyAta utsa diNI kAla taka eva asaMkhyAta avasarpiNI kAla taka bAhira nikAle jAte raheM- i-taba bhI ve usameM 'No cetra NaM' avahiyA siyA' pUre bAhara nahIM nikAle jA sakate haiM / isa prakAra se yaha tRtIya apahAra dvAra hai | |3| a gautama caturtha uccatvarUpa avagAhanA dvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM- 'tesi Na' bhate | jIvANa ke mahAliyA sarIro he bhagavan! utpalavatI jIvAne jo eka eka samaye eka ekane hisAbe bahAra kADhavAmAM Ave, teA keTalA kALamA temAMthI te khadhAM jIvezane mahAra kADhI zakAya che? mahAvIra prabhunA uttara--" goyamA ! " he gautama! veNaM asaMkhejjA samae avahIramANAra asaMkhejjahi ussappiNIM osappiNIhi avahIraMti " te utpAbhAthI jo eka. eka samaye asaeAtane hisAbe jIvezane nirantara bahAra kADhava mA Ave, ane asakhyAta utsarjiNI ane asa`khyAta avasarpiNI kALapanta te diyA nirantara yAsu rahe to pazu " No cetra Na apahiyA siyA " tebhane pUrepUrA bahAra kADhI zakAtA nathI. A prakAranuM A trIjI' apahAra dvAra che, AkA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam 231 jIvAnAM kiM mahAlayA kI vizAlA zarIrAvagAhanA- prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA / jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukko seNaM sAtiregaM joyaNasahassaM4' he gautama! utpalavartijIvAnAm zarIrAvagAhanA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam, utkRSTena sAtirekam kiJcidadhikam yojanasahasraM prajJaptaM iti caturthamuccasvadvAram | 4| atha paJcasa vandhadvAramAzritya gautamaH pRcchati - teNaM bhaMte jIvA NANAvaraNijjassa kammarasa ki baMdhagA, avadhagA?' he bhadanta / te khalu utpalavartino jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM candhakAH bhavanti ? avandhAH vA bhavanti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! No abaMdhagA, baMdhavA, baMdhagAvA / evaM jAva aMtarAiyassa' gAhaNA paNNattA' he bhadanta ? una utpavalatIM jIvoM kI zarIrAvagAhanA kitanI baDI vizAla kahI gaI hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama ? 'jahaNaNaM aMgulassa asakhejjaibhAgaM, ukkoseNaM sAtirega joyaNasahassa' utpalavartI una jIvoM kI arthAt kamala kI zarIrAvagAhanA kama se kama aGgula ke asaMkhyAtaveM bhagapramANa aura adhika se adhika kucha adhika eka hajAra yojana pramANa kI kahI gaI hai / isa prakAra yaha uccazvadvAra hai |4| aba paMcavAM bandhadvAra ko lekara gautama prabhu se aisA pUchate haiM' teNaM bhate / jIvA NANAvara Nijjassa kammassa kiM baMdhagA, abaMdhagA ' he bhadanta ! utpalavartI ve jIva jJAnAvaraNIya karma ke baMdhaka hote haiM ? yA andhaka hote haiM ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM - 'goyamA ! jo abaMdhagA, baMdhae vA baMdhagA vA evaM jAva aMtarAiyassa' he gautama! ve bhaDAvIra prbhune| uttara- " goyamA ! he gautama! " jahaNeNaM agulassa asaMkhecjaibhAga, ukkoseNa khAtirega joyaNasahastra " utpadyavartI bhavAnI bheTale ke kamaLanI zarIrAvagAhanA echAmAM ochI AMgaLanA asakhyAtamA bhAga pramANa che ane vadhAremAM vadhAre eka hajAra ceAjana karatAM paNa saheja vadhAre . A prakAranuM A ceAthuM ucyatvadrAra che. rAjA have pAcamAM anyadvAranI prarUpaNA karavAmAM Ave che-- gautama svAbhInA prazna - " teNaM bhaMte ! jIvA NANAvara Nijjassa kammarasa ki va jJAnAvaraNIya armanA baMdhagA, abaMdhagA ? " he bhagavan ! te utpadyavatI anyaka Aya che ke akhanyaka hoya che ? bhaDAvIra alune| uttara--" goyamA ! " he gautama! " No abaMghagA, baMdhA baMdhA vo evaM jAva atirAiyasva " te kavI jJAnAvaraNIya armanA
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 bhagavatIsUtre he gautama ! te jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNo no avandhakA bhavanti, apitu utpalasya ekapatrAvasthAyAm jIvasya ekatvAt sa jIvo bandhako bhavati jJAnAvaraNI yasya karmaNaH, dvayAdi patrAvasthAyAM tu jIvAnAM bahutvAt te jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNo bandhakA bhavanti / evaM rItyA yAvat-darzanAvaraNIyAdArabhya AntarAyikaparyantAnAM karmaNAM no abandhakA bhavanti, apitu ekapatrAvasthAyAm jIvasya eka tvAd bandhako bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAMtu jIvAnAM vahutvAt bandhakAH bhavantIti bhaavH| AyuSketu karmaNi tadabandhAvasthA'pi syAt , tadapekSayA ca avandhako'pi bhavati, avandhakA api bhavanti, ityabhiprAyeNa praznottaramAha-'navara Auyassa jIva jJAnovaraNIya karma ke abandhaka nahIM hote haiM-kintu ekapatrAvasthA meM utpala ke eka jIva hone se vaha eka jIva jJAnAvaraNIya karma kA baMdhaka hotA hai aura jaba vaha utpala dvayAdipatrAvasthA meM ho jAtA hai-tava usa avasthA meM jIvoM kI adhikatA ho jAne se ve saba jIva jJAnAvaraNIya karma ke baMdhaya hote haiN| halI prakAra se yaha kathana darzanA varaNIya karma se lekara antarAya karma taka jAnanA cAhiye-arthAt darzanAvaraNIyakarma se lekara antarAyakarma taka ke karmoM ke ve jIva abandhaka nahIM hote haiM kintu ekapanAvasthA meM utpalastha eka jIva inakA baMdhaka hotA hai, tathA vyAdipatrAvasthA meM jIvoMkI bahutA hone se ve saba jIva ina karmoM ke baMdhaka hote haiN| AyuSka kase meM abaMdhaka bhI hotI hai-isa apekSA se eka jIva isakA abaMdhAvasthA vAlA bhI hotA hai aura aneka jIva bhI isake abaMdhaka hote haiM-isI abhiprAya se praznottara akhabdhaka hotA nathI, paraMtu eka patrAvasthAmAM utpalamAM eka jIvanuM astitva hovAthI te eka jIva jJAnAvaraNIya karmane bandhaka hoya che, paNa jyAre te utpala yAdi patrAvasthAthI yukta thAya che, tyAre temAM jIvonI adhikatA hoya che, te kAraNe e avasthAmAM utpalanA samasta che jJAnAvaraNIya karmanA bandhaka hoya che. evuM ja kathana darzanAvaraNIya karmathI laIne attarAya paryatanA karmo viSe paNa samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke te utpalanA jI darzanAvaraNIyathI laIne AntarAyika paryantanA karmanA abaMdhaka hatA. nathI, paraMtu utpalanI eka patrAvasthAmAM utpalatha eka jIva te mane banyaka hoya che, tathA utpalanI dvayAdi patrAvasthAmAM utpalastha badhAM ja te karmonA bardhaka hoya che AyuSyakarmamAM akhaMdhAvasthA paNa hoya che. te apekSAe eka jIva paNa tene abaka hoI zake che ane aneka jI paNa tenA abandhaka hoI zake che. eka vAta sUtrakAre nIcenA praznottara
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u01 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 233 pucchA, goyamA ! baMdhae vA, vadhagAvA, avaidhagAvA' navaraM jJAnAvaraNIyadi karmApekSayA AyuSyasya karmaNaH ko vizeSaH ? iti pRcchA, bhagavAnAha - he gautama | utpalastho jIvaH ekapatrAvasthAyAm ekatvAt AyuSyasya karmaNo bandhako vA bhavati, andhako vA bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu bahutvAt utpalasthA jIvAH AyuSyasya karmaNo bandhakA vA bhavanti, abandhakA vA bhavanti / ' ahadA vadhae ya, abaMdhasya ' athavA bandhakazca bhavati, avandhakazca bhavati, ' ahavA badhae ya, avadhagAya ' athavA bandhakazca bhavati, avandhakAzca bhavanti, 'ahavA baMdhagAya, avaMdhaNya' athavA bandhakAzva bhavanti, avandhavazca bhavati, 'ahavA vadhagAya, avadhagAya,' ete aTu bhaMgA' athavA prakaTa karate hue mUtrakAra kahate haiM - 'navaraM AuyastapucchA - goganA ! baMghae vA abadhae vA baMdhanA ya abadhagA vA' bhadanta ! jJAnAvaraNIyAdi karmo kI apekSA se AyuSyakarma meM kyA vizeSatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama! utpalastha eka jIva eka patrAvasthA meM akelA hone se eka hone se AyuSya karmakA baMdhaka bhI hotA hai, athanA avadhakabhI hotA hai. dvayAdipannAvasthA meM bahutA hone se utpalastha ve saba jIva AyuSya karma ke baMdhaka bhI hote haiN| ' ahavA baMdhae ya abaMdhae ya' athavA eka jIva baMdhaka aura eka jIva abaMdhaka hotA hai ahavA 'baMdhae ya abaMdhagA ya' athavA eka jIva baMdhaka hotA hai aura aneka jIva abaMdhaka hote haiM / 'ahavA baMdhagA ya, abaMdhae ya' athavA aneka jIva baMdhaka hote haiM aura eka jIva abaMdhaka hotA hai 'ahavA baMdhagA ya abaMdhagA ya ee aTTha bhaMgA' athavA aneka jIva-baMdhaka hote haiM aura dvArA vyakta karI che-- - " navaraM Auyasta pucchA goyamA ! baMdhavA, abaMdhapatrA gAvA, abaMdhA vA " gotama svAbhIne prazna- he bhagavan ! jnyaanaavaraNIya Adi karmanI apekSAe AyuSya kama'mAM zI vizeSatA che ? mahAvIra prabhunA uttara-he gautama! utpalanI eka patrAvasthAmAM utpalamAM je eka jIva hAya che te Ayuka`nA aMdhaka paNu hAya che ane aSadhaka paNa hAya che yAdi patrAvasthAmAM te utpalamAM je aneka jIvA hAya che te maSAM AyurbhunA madha ca hoya che bhane ma dha Nu Dayi che, " ahavA " "C S (1 } baMdhae ya acaghara ya" athavA bher3a va madha bhane hoya che, " ahavA baMdha ya adhagA ya" athavA khela ava hoya che bhane bhaneu-lava- hoya che. " ahavA meghagA ya, adhae ya. ? athavA 4 bha0 30 1
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 234 bandhakAzca bhavanti, avandhakAzca bhavanti, ete varNitA aSTau bhaGgA bhavanti, tathAcAtra vandhakAvandhakapadayorekatvayoge ekatracanena dvau vikala gau, bahuvacanena ca dvau vikalpo, dvikayogetu yathAyathame tvabahutvAbhyAM catvAro vikalpAH ityevaM sarvasaMkalanena aSTau bhaGgA bhavanti, te ca pradarzitA eva / koSTakaM yathA1 bandhakaH | 3vadhakAH / 5 vandhakazva avandhakazca | 7 bandhakAzca avandhakazca / 2abandhakaH | 4 avandhakAH | 6 bandhazca abandhakAzca | 8bandhakAzca avndhkaashc| iti paJcamaM vandhadvAram 5 / atha paSTa vedanadvAramAzritya gautamaH pRcchati- teNaM bhaMte ! jIvA NANAvaraaneka jIva abaMdhaka hote haiM-isa prakAra se ye ATha bhaga hote haiN| jaise yahAM para baMdhaka aura abaMdhaka ina padoMke ekatvayoga meM eka vacana ke do vikalpa aura na jhuvacana ke do vikalpa, tathA dvikayoga meM yathAyogyarIti se ekatva aura bahutva ko lekara cAra vikalpa hote haiM, isa prakAra saba milokara ATha aMga ho jAte haiM-jo Upara pradarzita kiye hI jA cuke haiM jaise-eka baMdhaka 1, eka abaMdhaka 2, aneka baMdhaka 3, aneka avaM. dhaka 4, eka baMdhaka aura eka abaMdhaka 5, eka baMdhaka aura aneka abaMdhaka 6, aneka baMdhaka aura eka abaMdhaka 7, tathA aneka baMdhaka aura aneka abaMdhaka 8, ___agha chaThe vedanadvAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pachate mana 01 maya DAya cha bhane me, 1 mAgha jAya che. " ahavA baMdhagAya adhagA ya, ee aTU bhaMgA" athamana 04 (mAla) hoya che ane aneka akhadhaka hoya che A pramANe ahIM ATha bhAMgA (vikalpa) bane che te ATha bhAMgAnuM vizeSa spaSTIkaraNa-ahIM balpaka ane abadhUka, A be padonA ekatva cegamAM eka vacana hovAthI be vikalpa, bahuvacana hovAthI be vikalpa tathA hika saMyogamAM yathA yogya rIte ekatva . ane mahatvanI apekSAe 4 vikalpa thAya che. A rIte badhA maLIne 8 vikalpa bane che, je upara prakaTa karavAmAM Avela che A vikalpane kaThe nIce bhaa-ye| cha (1) me madha (2) me samadhA (3) mA madha (4) mA aba dhaka (5) eka baMdhaka, eka abaMdhaka, (6) eka baMdhaka ane badhAM abaMdhaka (7) mA madha, me mama, (8) mA ma ma mayAM adha have chaThA vedanadvAranuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. sautama svaamiin| prazna-" teNa bhaMte ! jIvA NANAvaraNijjassa kammastha
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyakhandrikA TIkA za011 u01 sU01 utpale jIvotpAtanirUpaNam 335 1 Nijjassa kammasta kiM vedagA, avedagA ?' he bhadanta ! te khalla utpalasthA jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vedakA bhavanti ? kiMvA avedakA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! No avedagA, vedaevA, vedagAvA, evaM jAva aMtarAiyassa' he gautama! utpalasthA jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNo no avedakA bhavanti, apitu utpalasya ekapatrAvasthAyAm ekatvAt jIvo vedako vA bhavati dvayAdipatrAMsthAyAM tu tvAt jIvA vedakA cA bhavanti, evaM - pUrvoktarItyA yAvadadarzanAvaraNIyAdArabhya AntarAyikaparyantAnAM karmaNAm utpalasthA jIvA no a dakA bhavanti, apitu utpalasya ekapatrAvasthAyAm jIvasya ekatvAt vedako bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu jIvAnAmanekatvAt vedakA bhavanti iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - ' teNaM maMte ! jIvA kiM sAyAveyagA, asAyAveyagA ? ' he bhadanta ! te khalu utpalavartino jIvAH kiM sAtAvedakAH ? bhavanti ? kiMvA asAtAhaiM- 'teNaM bhaMte! jIvA NANAvara Nijjassa kammala kiM vedagA avedagA ?? he bhadanta ! ve utpalAtha jIva kyA jJAnAvaraNIya karmake vedaka hote haiM yA avedaka hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'gomA ! No avedagA, vedaevA, vedagA vA, evaM jAtra aMtarAiyassa' he gautama! utpalastha jIva jJAnAvaraNIya karma ke avedaka nahIM hote haiM kintu utpala kI eka patrAvasthAmeM eka jIva hone se vaha jIva jJAnAvaraNIya karma kA vedaka hotA hai, tathA dayAdipatrAvasthA meM jIvoM kI bahutA hone se ve saba jIva jJAnAvaraNIya karma ke vedaka hote haiM isa prakAra antarAyataka kaha denA cAhiye / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM- 'teNaM bhaMte ? jIvA sAmAvegA, amAyAveghagA' he bhadanta ! utpalavartI ve jIva kyA sAtAvedanIya karma ke vedaka hote haiM yA asAtAvedanIya karma ke vedaka hote haiM ? isake kiM vedagA avedagA ?' he lagavan ! utyavastha va zuM jJAnAvaraNIya armanA vaidaka hAya che, avaidaka hAya che? bhaDAvIra anunA uttara - "goyamA ! No bhavedagA, bedaeva vA, vedagA vA, evaM jAva atarAiyassa " he gautama! atyavastha va jJanAvazIya anA Avedaka hAtA nathI, parantu utpalanI eka patrAvasthAmAM tenI aMdara rahele eka jIva jJAnAvaraNIya kanA vedaka hAya che, tathA DhayAdi patrAvasthAmAM tenI adara rahelA aneka jIve. jJAnAvaraNIya karmonA vedaka hAya che eja pramANe AMtarAyika pantanA karmAMnA viSayamA paNa samajavuM. gautama svAbhIno prazna- " teNa bhate ! jIvA kiM khAyAMveyagA, asAyAvegA ?" he lagavana ! utpanAte vo zu sAtAvedanIya arcanA vaidya hAya che, ke asAtA vedanIya DamanA vedaka hoya che ?
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 bhagavatI sUtre vedakAH ? bhavanti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! sAyAvedaevA, asAyAvedaevA, aTTa bhaMgA' he gautama! utpalasya ekapatratAyAm ekatvAt tadvartI jIvaH sAtAvedako vA bhavati, asAtAvedako vA bhavati, dvayAdipatratAyAM tu anekatvAt tadvarti no jIvAH sAtAvedakA vA bhavanti, asAtAvedakA vA bhavanti ityekatve catvAro bhaGgAH, (4) dvikayogetu caturo bhaGgAnAha - sAtAvedaka asAtAvedakazca bhavati 1, sAtAvedakaca asAtAvedakAzca bhavanti 2, sAtAvedakAzca asAtAvedakazca uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'sAdhAveyae vA asA yAveyae 'vA aDDa bhaMgA' jaba utpala ekapatrAvasthA meM rahatA hai-taba usameM eka jIva hotA hai- -ataH vaha eka jIva sAtAkarma kA vedaka hotA hai athavA asatA karma kA vedaka hotA hai aura jaba vahI utpala aneka patrAvasthA meM A jAtA hai-taba vaha aneka jIvoMvAlA ho jAtA hai. isaliye ve saba tagata jIva sAtAkarma ke vedaka hote haiM athavA - asAtA karma ke vedaka hote haiM / yahA~ para ekatva meM cAra bhaMga aura dvikayoga meM cAra bhaMga hote haiM isa prakAra ATha bhaMga kahe gaye haiM / ekatva meM hue 4 bhaMga to pUrva meM dikhalA hI diye haiM / dvika yoga meM hue cAra bhaMga isa prakAra se haiM - eka jIva sAtAvedaka, eka jIva asAtAvedaka hotA hai yaha pAMcavA bhaMga hai| eka jIva sAtAvedaka aura aneka jIva asAtAvedaka hote haiM yaha chaThA bhaMga hai / aneka jIva sAtAvedaka aura eka - mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! sAyAveyae vA asA yAveyae vA, aTTha 'bhaMgA " he gautama! nyAre utpasa me yatrAvasthAvANu hoya che, tyAre te bhAM eka jIva hoya che. tethI upalanI te avasthAmAM te eka jIvA sAtAvedanIya kama nA paNa vedaka hoya che ane asAtAvedanIyane paNa vedaka DAya che. parantu jyAre te utpala aneka patrAvasthAvALuM thAya che. tyAre temAM aneka jIvA hAya che. tyAre te upalanA khadhAM jIvA sAtAvedanIya karmAMnA paNa vaidaka hAya che ane asAtAvedanIya karmonA paNa vedaka hAya che. ahIM ekatvamAM cAra bhAMgA ane dvikAgamAM cAra bhAMgA bane che. A rIte kula ATha bhAMgA khane che. ekasa cAgI cAra bhAMgAnuM kathana upara thaI cUkayu che. have cAra dvikasayeAgI bhAMgA prakaTa karavAmAM Ave che--(5) eka jIva sAtAvedaka ane eka jIva AsAtA vedaka hoya che . (6) eka jIva sAtA daka ane badhAM jIvA asAtAvedaka hAya che. (7) mAM jIveA sAtAvekave
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ze0 11 u01 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 237 bhavati 3, sAtAvedakAca asAtAvedakAzca bhavanti 4 ityevaM rItyA aSTau bhaGgA bhavanti / iti paSTha vedanadvAram / 6 / ____ atha saptamam udayadvAramAzritya gautamaH pRcchati-' teNaM bhaMte ! jIvA NANA varaNijjassa kammassa kiM udaI, aNudaI ? he bhadanta ! te khalu utpalasthAH jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kim udayino bhavanti ? kiMvA anudayino bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! no aNudaI, udaIvA, udaiNo vA, evaM jAva aMtarAiyassa7' he gautama ! utpalasthA jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNo no anudayino bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAm ekatvAt jIvo jJAnAvaraNIyasya karmaNaH udayovA bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu anekatvAt te jIvA udayino vA bhavanti, evaM rItyA yAvat-darzanAvaraNIyAdArabhya AntarAyikaparyantAnAM karmaNAM no anudayino jIva asAtAvedaka hotA hai yaha 7 vA bhaMga hai| aneka jIva sAtAvedaka aura aneka jIva asAtAvedaka hote haiM yaha AThavAM aMga hai| isa prakAra se ye ATha bhaMga haiN| ___ ava sAtaveM udyadvAra ko lekara gautama prabhuse aisA pUchate haiM-'teNaM bhNte| jIvA NANAvaraNijjassa kammassa kiM udaI? aNudaI' he bhadanta ! utpalavartI ve jIva jJAnAvaraNIya karmake udayavAle hote haiM yA atudayavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama! No aNudaI, udaIvA udaiNo vA, evaM jAva aMtarAiyassa' utpalapatI ve jIva jJAnAvaraNIya karmake anudaya-vAle nahIM hote haiM kintu jaba vaha utpala ekapatrAvasthA meM rahatA hai taba taka usameM eka jIva rahatA hai. ataH vaha eka jIva hI jJAnAvaraNIya karma ke udayavAlA hotA hai aura ane eka jIva asAtavedaka hoya che. (8) aneka jIva sAtavedaka ane aneka ja asAtA vedaka hoya che. A pramANe ATha bhAMgA bane che sAtamA ya2nI 5359|-giitm svAbhAnA prazna-" teNaM bhaMte ! jIvA NANAvaraNijjassa kammassa kiM udaI, aNudaI ? " u san ! 58stha jI jJAnAvaraNIya karmanA udayavALA hoya che ke anudayavALA hoya che ? ___mahAvIra prabhuna ta2-" goyamA ! Da gItama" No aNudaI, udaI vA, udaiNo vA, evaM jAva a tarAiyassa" te 52tha vA jJAnA124Iya manA anudayavALA hotA nathI, paraMtu ekapatrAvasthAvALA utpalanI apekSAe temAM rahelo eka jIva jJAnAvaraNIya karmanA udayavALo hoya che, tathA jyAre te utpala aneka patrAvasthAvALuM thAya che tyAre temAM rahelA aneka jI darzanA
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 bhagavatI bhavanti, apitu udayI vA bhavati, udayino vA bhavanti, atredaM vodhyam-anukramoditasya udIraNodIritasya vA karmaNo'nu bhayo vedanamucyate, anukramoditasyaiva karmaNo na tu udIraNodIritasya anubhavaH udaya ucyate iti vedanodayayoH parasparaM bhedena vedakatvamarUpaNe'pi udayitvaprarUpaNaM kRtamitibhAvaH itisaptamamudayadvAram / 7 / ___ athASTamamudIraNAdvAramAzritya gautamaH pRcchati-' teNaM bhate ! jIza NANAvaraNijjassa kammassa kiM udIragA ? aNudIrayA ? ' he bhadanta / te khallu utpalavartino jaba vaha utpala aneka patroMvAlA ho jAtA hai-taba usameM aneka jIva ho jAtA hai-ataH ve saba jIva jJAnAvaraNIya karmake udaya vAle hote haiN| isI prakAra se darzanAvaNIya karma se lekara antarAyakarsa taka ke karmoM ke ve anudayavAle nahIM hote haiM-kintu utpala kI eka patrAvasthA meM rahA huA eka jIva darzanAvaraNIyakarma se lekara antarAya taka ke karmoM ke udayavAle hote haiN| yahAM aisA samajhanA cAhiye-anukrama se udita karma kA athavA udIraNAkaraNa dvArA uddIrita hue karma kA anubhava karanA isakA nAma vedana hai| tathA anukrama se udita hue hI karma kA anubhavana karanA udaya hai| isI kAraNa ko lekara sUtrakAra ne vedatva kI prarUpaNA kara dene para bhI yaha udayitva kI prarUpaNA svatantra kI hai| kyoM ki vedanA aura udaya meM bheda hai| isa prakAra se yaha sAtA udayadvAra hai| - aba gautama AThaveM udIraNAchAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM'teNaM bhaMte ? jIvA jANAvaraNijjassa kammasa ki udIragA ? anudiivaraNIyathI laIne AMtarAyika paryatanA karmonA anudayavALA detA nathI, parantu utpalanI eka patra vasthAmAM temAM je eka jIva raheluM hoya che te darzanAvaraNayathI laIne AMtarAyika paryantanA karmonA udayavALo hoya che, tathA te utpalanI aneka patrAvasthAnI apekSAe vicAra karavAmAM Ave, te temAM rahelA aneka ja darzanAvaraNayathI laIne AMtarayika paryantanA karmonA udayavALA hoya che ahIM e vAta dhyAnamAM levI joIe ke anukrame udita karmane athavA udIraNA karaNa dvArA udIrita thayelA karmane anubhava kara tenuM nAma vedana che. paraMtu anukrame udita thayelA ja kamane anubhava karavo tenuM nAma udaya che. A kAraNe sUtrakAre vedakatvanI prarUpaNa karyA bAda udadhitvanI paNa svataMtra prarUpaNa karI che. vedanA ane udayamAM A prakArano bheda hovAthI te darekanI svata tra prarUpaNa karavAmAM AvI che. A prakAranuM A sAtamuM udara che. . 7 sabhai stle|dvAranI 5359!-gautama svAbhAnA prazna-" teNa bhaMte! jIvA NANAvarrANajjassa kammasa kiM udIragA ? anudIragA ?" u man !
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u01 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNaya 239 jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kim udIrakA bhavanti, kiM vA anudIrakA bhavanti ? bhagavAnAha - 'gomA ! No aNudIragA, udIraevA, udIggAvA, evaM jAva aMtarAiyassa, navaraM veNijjAuesu bhaTTa bhaMgA' he gautama! utpalasthA jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNo no anudIrakA anudIraNAvanto bhavanti, tasyAmavasthAyAM teSAmanudIrakatvasya asaMbhavAt, apitu utpalasya ekapatratAyAm ekatvAt udIrako vA bhavati dvayAdipatrAMtu jIvAnAmanekalAt udIrakA vA bhavanti, evaMrItyA yAvatdarzanAvaraNIyAdArabhya AntarAyikaparyantAnAM karmaNAM no anudIrakA bhavanti, apitu raMgA?' he bhadanta ! utpalavartI jIva jJAnAvaraNIya karma ke udIraka hote haiM yA anudIraka hote haiM ? isake uttara meM prabhu karate haiM - 'goyamA ' he gautama ? ' jo anudIragA, udIrae vA, udIragA vA - evaMjAba aMtarAiyassa, navaraM veyaNijjAuesa aTThabhaMgA' utpalavartI jIva jJAnAvara NIya karma ke anudIraka nahIM hote haiM - anudIraNA vAle nahIM hote haiN|kyoNki isa avasthA meM inameM anudIrakatA kA sarvathA abhAva rahatA hai / ataH jaba utpala ekapatrAvasthA meM rahatA hai taba usameM eka jIva hI rahatA hai isaliye vaha eka jIva hI usa samaya jJAnAvaraNIya karma kA udIraka hotA hai| tathA jaba vahI utpala aneka patrAvAlA ho jAtA hai taba vaha aneka jIvoM vAlA ho jAtA hai / ataH isa avasthA meM ve saba jIva jJAnAvaraNIya karma ke udIraka hote haiN| isI prakAra se antarAya taka kaha denA cAhiye kintu darzanAvaraNIya karma se lagAkara antarAya taka ke karmoM ke anudIraka nahIM hote haiM kintu eka patrAvasthA meM te utpalastha jIvA zuM jJAnAvaraNIya karmAMnA uttIraka hAya che, ke anuIraka hoya che ? mahAvIra alunA uttara - "goyamA" he gautama! " No NudIragA udIrae vA, udIragAvA, evaM jAva atarAiyassa, navaraM veyaNijjAuesa aTTha bhagA " utpalastha jIveA jJAnAvaraNIya karmInA anudIraka (anudIraNAva LA) hAtA nathI, kAraNa ke A avasthAmAM temanAmAM nuDhDhIratAnA savathA abhAva rahe che. parantu jyAre utpala eka patrAvasthAmA haiAya che, tyAre temA eka ja jIva hAya che, te eka jIva jJAnAvaraNIya karmanA udIraka haiAya che, tyAra khAda jyAre te upala aneka patrothI yukta thAya che, tyAre temA je aneka jIvA utpanna thaI jAya che te badhA jIvA jJAnAvaraNIya kamanA uddIraka hAya che eja pramANe a tarAya sudhI kahevu joI e. para`tu dazanAvaraNIyathI laIne antarAya pantanA kame'nA pazu teo anuddIraka hAtA nathI, parantu eka patrAvasthAnI apekSAe
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 240 " pUrvarItyA ekapatratAyAm jIvasya ekatvAt udIrako vA bhavati dvayAditratAyAM tu jIvAnAmanekatvAt udIrakA vA bhavanti, navaraM vizeSastu vedanIyeSu AyuSyeSu ca karmasu aSTau bhaGgA bhavanti, tathAca - vedanIyasya AyuSyasya ca karmaNaH utpalasya ekapatAyAM jIvasya ekatve udIrakovA bhavati, anudIrakovA bhavati dvayAdipatratAyAM jIvAnAM bahutvetu udIrakA vA bhavanti, anudIrakA vA bhavanti ityevamekatvayoge catvAro maGgAH 4, dvikayogetu udIrakazca anudIrakazca bhavati, udIrakazca anudIrakAca bhavanti, udIrakAca anudIrakatha bhavati, udIrakAca anudIrakAtha bhavanti iti eka jIva darzanAvaraNIya Adi karmoM kA udIraka hotA hai aura aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva-sabajIva darzanAvaraNIyAdi karmoM ke udIraka hote haiM - vedanIya aura Ayu karma meM ATha aMga hotA hai- jo isa prakAra se haiM- utpalakI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva vedanIya aura Ayu karma kA udIraka hotA hai aura anudIraka hotA hai / dvayAdipattoM kI avasthA meM jIvoM kI bahutA meM ve saba jIva udIraka bhI hote haiM aura anudIraka bhI hote haiM / isa prakAra se inake ekatva meM ye cAra bhaMga hote haiM / tathA dvikayoga meM bhI cArabhaMga isa prakAra se hote haiM - eka jIva udIraka hotA hai aura eka jIva anudIraka hotA hai ?, eka jIva udIraka hotA hai aura saba jIva anudIraka hote haiM 2 saba jIva udIraka hote haiM aura eka jIya udIraka hotA hai / 3 ta saba jIva udIraka te utpalastha eka jIva danAvaraNIya Adi karmAMnA udIraka hAya che ane aneka patrAvasthAnI apekSAe vicAravAmA Ave te te utpalastha aneka jIve khayAM jIveA danAvaraNIya Adi karmanA udIraka hAya che parantu vedanIya ane AyukamAM vizeSatA che ke temAM ATha bhAMgA (vikalpA) thAya che, te vikalpo nIce pramANe che--utpalanI eka patrAvasthAmAM temAM rahelA eka jIva vedanIya ane AyukamanA udIraka paNa hoya che ane anudIraka paNa hAya che. paNa jyAre te utpala aneka patrAvasthAvALuM mane che tyAre temAM rahelAM badhAM jIvA uddIraka paNa hoya che ane anudI2ka pazu hoya che. A rIte temanA ekatvamAM ( eka sa ceganI apekSAe) cAra vikalpe ane che have temanA dvika saMcAgI cAra bhAMgA prakaTa karavAmAM Ave che (1) eka jIva udIraka hAya che ane eka jIva anuttIraka hoya che. (2), eka jIva uddIraka hAya che ane khadhAM jIvA anudIraka haiAya che. (3) khAM jIvA udIraka hAya che ane eka jIva anuddIraka hAya che, (4) mAM jIvA - uddIraka hAca
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU. 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 241 catvAro bhanAH 1, sarvamelanena aSTau bhaGgA bhavanti 8, / atredaM bodhyam-vedanIye karmaNi sAtAsAtApekSayA, AyuSye karmaNi tu udIrakatvApekSayA aSTau malA aba seyAH, AyuSyasya karmaNaH anudIrakatvaM ca udIrakatva ca udIraNAyazaH kAdAciskatvAt saMbhavati, iti aSTamam udiirnnaadvaars| 8 / ___ atha navamam lezyAdvAramAzritya gautamaH pRcchati- teNaM bhate ! jIvA kiM kaNhalessA, nIlalesA, kAulessA, teulessA ?' he bhadanta ! te khalu utpalavartino jIyAH kiM kRSNalezyA bhAnti ? kiMvA nIlalezyAH kiMvA kApotalezyAH kiMvA tejolezyA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! jhaNDale se kA, jAva teulese hote haiM aura saba jIva anudoraka hote haiM isa prakAra meM chiyoga meM ye cAra bhaMga ho jAte haiN| pUrva ke ekatva yoga ke 4 bhaMga aura hikayoga ke 4 bhaMga kula milakara saba 8 bhaMga vana jAte haiN| tAtparya kanne kA yaha hai ki vedanIya kArya meM sAlA aura asAtA kI apekSA se tathA AyuSka karsa meM udIrakatva aura anudIrakalva kI apekSA se pUrvavat 8 bhaMga hote haiM aisA jAnanA caahiye| AyuSkarma kI atudIrakatA udIraNA kI kAdAcityatA hone se sNbhvnii| aba nauveM lezyAcAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'roNaM bhaMte ! jIvA kiM kahalestA, nIlalesyA, kAulestA, teulessA bhadanta! utpala varmA ke jIva kyA kRSNalezyAbAle hote haiM ? yA nIlalezyAvAle hote haiM ? thA kApAtalezyAbAle hote ? yA tejolezyAjAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- goyamA ! kssnnhane badhA jI anudIraka hoya che pUrvanA cAra eka sagI bAgamAM A cAra ddhika saMcoga bhagA umeravAthI kula 8 bhAgA thaI jAya che. A kathananuM tAtparya e che ke vedanaya karmamAM sAtA ane amAtAnI apekSAe tathA AyukarmamAM udI katva ane anudIrakatvanI apekSAe ATha vikapi thAya che, ema samajavuM AyuSkakarmanI anudIrakatA udIraNanI kadAcitatA hevAthI saMbhive che. A prakAranuM A AThamuM udIraNakAra che have sUtrakAra navamAM vezyAvrAranI prarUpaNa kare che- gautama svAmIno prazna-"teNaM bhave / jIvA kiM kaNharessA, nI DessA, kAulessA, seuleslA?" he bhagavan! ulavatI jIve zuM kRSNalezya vALA hoya che? ke nIlalezyAvALA hoya che? ke kApita zyAvALA hoya che? ke telesthAvALA hoya che? mahAvIra asuna tta2-"goyamA! kaNhalesse dA, jAva Tenalese yA, bha0 31
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 bhagavatI vA, kaNhalesA vA, nIralessA vA kAuleslA vA, teulessA vA' he gautama | utpalastho jIvaH utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt kRSNa lezyo vA bhavati, yAvat , yAvatpadena nIlalezyo vA bhavati, kApotalezyo vA bhavati, tejolezyo vA bhavati, dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAM bahutAt utpalasthA jIzaH kRSNalezyA vA bhavanti, nIlalezyA vA bhAnti, kApotalezyA vA bhavanti, tejolezyA vA bhavanti, ityevaM rItyA ekakayoge aSTau bhagA bhavanti / 8 / / atha dvika trika catuSkayoge dvApsanati bhaGgAn pratipAdayitumAha-'ahavA kaNhalesse ya, nIlalesse ya, evaM ee duyA sabhogatiyAmaMyogacaukasaMyogeNaM asItI maMgA bhavaMti 9' athavA utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt utpalalesse vA, jAva teulesse' vA kaNhaleralA vA, nIlalessA cA, teulessA vA' he gautama ! utpalastha jIva utpala kI eka.patrAvasthA meM jIva ke eka hone se kRSNalezyAvAlA bhI hotA hai yAvat yAvatpada se nIlalezyAvAlA bhI hotA hai, athavA kApotalezyAvAlA bhI hotA hai, tejolezyAvAlA bhI hotA hai 4 tathA jaba vahI utpala aneka patroM vAlA ho jAtA hai taba jIvoM kI bahutA hone se utpalastha aneka jIva kRSNalezyA vAle bhI hote haiM, athavA nIlalezyA vAle bhI hote haiM, kApotalezyAvAle bhI hote haiM, tejolezyArAle bhI hote haiM, isa rItise eka ke yoga meM ATha bhaMga hote haiM 8 / aba dvikayoga meM trikayoga meM aura cataSkayoga meM hone vAle 72 bahattara bhaMgoM ko patrakAra kahate haiM'ahavA kaNhalesse ya, nIlasse ya, evaM ee dugA saMjoga-tiyAsaMjogacarakasaMjogeNa asIi bhaMgA bhavaMti,' utpala kI aneka patrAvasthA meM kaNhalessA vA, nIlalessA vA, kAulessA vA ve ulessA vA" gItama 1 S5225 jIva utpalanI eka patrAvasthAmAM eka ja hoya che. te eka jIva kulezyAvALe paNa hoya che, nIlazya vALa paNa hoya che, kApita lezyAvALo paNa hoya che ane tenezyAvALe paNa hoya che paraMtu jayAre te utpala aneka patravArtha thAya che, tyAre temAM aneka ja rahetA hoya che, te badhAM ja kaNvezyAvALA paNa hoya che, nIlakSyAvALA paNa hoya che, kApotalezyAvALA paNa hoya che ane tejalezyAvALA paNa hoya che. A rIte ekanA rogamAM ATha bhAMgA thAya che, tathA hiMga, triga ane catuSka rogamAM kula 72 maa|| ya che. mAmAne aTa 42 // sUtra12 4 cha , "bhahanA kaNhalesse ya, nIlalesse ya evaM ee duyAsa joga, tiyAsaMjoga, caukasaMjogeNa
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 243 stho jIvaH kRSNalezyazca, nIlezyazca bhavati, evamanayA rItyA ete uktAH dvikasaMyogatrikasaM pogacatuSkasaMyogena azItiH bhaGgAH bhavanti tathAhi-ekakayoge ekavacanena catvAraH 4, bahuvacanenApi catvAra ena 4, evamaSTau 8 / maGgA ekakayoge jAtAH 8 / dvikayogetu yathAyogamekavacanabahuvacanAbhyAM caturbhadrAH 4, caturNA ca padAnAM SaDvikayogAH, te ca caturguNAzcaturviMzatiH 24 ete caturvizatirbhaGgA dvikayoge jAtAH 24 / trikayoge punaH trayANAM padAnAmaSTo bhaGgAH, caturNA ca padAnAM catvArastrikasaMyogAH, teca aSTabhirguNitAH dvAtriMzat 32, ete dvAtriMzadbhaGgAstrikayoge jAtAH 32' catuSkasaMyogetu poDazabhadgAH 16 evaM vikatrikacatuzcasaMyoge dvAsaptati bhaGgAH jAtAH 72 / pUrvoktA ekaka saMyoge jAtA aSTau 8 / sarvasaMmelanetu azItirbhaGgAH bhavanti' iti navama lezyAdvAram 9 / dvayAdijIva hone se utpalastha eka jIva kRSNalezyAvAlA aura eka jIva nIlalezyAvAlA hotA hai, isa prakAra pUrvokta rIti se ye kahe gaye vikasaMyoga trikasaMyoga aura catuSka saMyoga ko lekara 80 assI bhaMga ho jAte haiN| eka ke yoga meM eka vacana ko lekara cAra 4 aura vavacana ko lekara bhI cAra 4, ye ATha bhaMga eka ke yoga meM hue 8 chika ke chaha dika ke yoga meM yathAyoga ekavacana bahuvacana ko lekara cAra bhaGga hote haiM, cAra padoM ke chaha dvikayoga ko cAra se guNAkarane para cauvIsa 24, trikayoga meM tIna padoM ke ATha bhaMga hote haiM, cAra padoMke trika saMyogameM cAra banate hai inake sAtha 8 kA guNa karane para battIsa 32 aura catuSka saMyoga meM solaha 16, isa prakAra pUrva ke ATha aura ye bahattara 72 saba milakara kula assI 80 bhaMga hote haiN| yaha navamalezyA dvAra hai|9| asIti abhagA bhavaMti" 6 53nI se patrAvasthAmA tamAsA me 0 kRSNalezyAvALo ane nIlalezyAvALo hoya che, A rIte pUrvokta paddhati anusAra krikasaMga, trikasa cega ane catuSkasaMga karavAthI 72 bhAgA bane che. ekasacegI prakti ATha bhAMga sAthe tene sarava Lo karavAthI kula 80 bhAMgA bane che. ekane gamAM eka vacananI apekSAe cAra ane bahuvacananI apekSAe cAra bhAga bane che. brikasa gamA yathAce ga eka vacana bahuvacananI apekSAe cAra cAra padonA dvikaga 6 ne cAra vaDe guNava thI 24 bhAga bane che. trikogamAM traNa padanA 8 bhAgAne ca ra padanA trikasaMga 4 vaDe guNavAthI 32 bhAga bane che ane catuSka sAgamAM 16 Hin mana cha. ma zata 8+24+32+19380 mA thAya che. A prakAranu navamuM lesyAdvAra che. 9
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre __ atha dazamaM dRSTidvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIrA kiM sammadihI, micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM samyagRdRSTayo bhavanti ? vA mithyA dRSTayo bhavanti ? samyagamithyA dRSTayo vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA no sammadiTThI, no sammAmicchAdihI, micchA diTThI vA, micchAdihiNo vA' he gautama ! utpalasthA jIvAH no samyagdRSTayo bhavanti, novA samyag mithyAdRSTayo vA bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAm jIvaraya ekatvAt mithyAdRSTirbhavati vA, dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAM bahutvAda mithyAdRSTayo vA bhavanti, iti dazamaM dRSTidvAram 10 // aba dazave dRSTidvAra ko Anita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte ! jIvA kiM sammadiTTI, gicchAdiTThI, sammamicchAdiTThI' he bhAnta! utpalastha ve jIva kyA samdhadRSTi hote haiM ? athavA mithyAdRSTi hote haiM ? yA samyakmithyodRSTi hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' lo sammadiTTI, no sammAmicchaddiTTI, micchAdihI vA, micchAdihiNo vA' utpalastha ve jIva na samyakadRSTi hote haiM, na samyak mithyApTi hote haiM kintu eka mithyAdRSTi hotA hai aura aneka bhI miyAdRSTi hote haiN| yadi utpala ekapatrAvasthA vAlA hai to aisI hAlata meM vaha eka jIva vAlA hotA hai-ataH vaha eka jIva mithyASTi hotA hai aura jaba vaha utpala aneka patroM vAlA ho jAtA hai-taba usameM aneka jIva ho jAte haiM aura ve aneka bhI liyA haSTi hote haiN| yaha dazarza dRSTi dvAra haiN| isa TAranI 535-gautama svaamiin| prazna-" teNaM bhaMte ! jIvo kiM sammapiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdidvI "sAvan | G512ya te jIvo zu samyagRSTi hoya che? ke mizrAdaSTi hoya che? ke samyamithyAdRsstti DAya cha ? mahAvIra prbhune| uttara--" goyamA ! gauta! no sammadiTThI, no sammAmicchAdivo, micchAdiTThI vA, micchAdidiko vA' tyasaya 71 sabhya daSTi hotA nathI, ane amyagRmithyAdaSTi (mizradaSTi) paNa hotA nathI, parantu mithyAdaSTi hoya che. je utpala eka patrAvasthAvALuM hoya che, te evI paristhitimAM te eka jIvavAnuM hoya che, tethI te eka jIva mithyASTi hoya che, ane jyAre te utpala aneka patrovALuM thAya che, tyAre temAM aneka jIva pedA thAya che, ane te badhA ja mithyAdaSTi ja hoya che. A prakAranuM dasamuM daSTidvAra che. 5 10 che
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 245 ___ aya ekAdazaM jJAnadvAramAzcitya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA kiM nANI, annANI ? he bhadanta ! te khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ? kiMvA AjJAnino bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA ! no nANI, aNNANI vA, aNNANiNo bA?' he gautama ! te utpalasthA jIvAH no jJAnino bhavanti, apitu utpalasya ekapatravAyAM jIvasya ekatvAt ajJAnI vA bhavati, dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAM tatra bahutvAta ajJAnino vA bhavanti, iti ekAdazaM jJAnadvAram / 11 / atha dvAdazaM yogadvAramAzritya gautamaH pRcchati- teNaM bhaMte ! jIyA ki maNajogI, vayajogI, kAyajogI ?' he bhadanta ! te khalu upalasthA jIvAH kiM manoyogino bhavanti ? kiM vA vacoyogino bhavanti ? kiMvA kAyayogino bhavanti ? ___ apa gyArahaveM jJAnadvAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pUrate haiM-'teNaM bhaMte! jIvA ki nANI annANI?' he adanta stpalamtha ve jIba kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu rahate haiM'goyamA! no nANI annANI vA annANiNo vA' he gautama ? utpalastha ve jIva jJAnI nahIM hote haiM-kintu ajJAnI hote haiN| utpala kI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva ajJAnI hotA hai| aura utpala kI aneka pannAvarathA meM vartamAna aneka jIva saba ajJAnI hote haiN| yaha gyArahavAM jJAnadvAra hai|11| ____ava cAraha ve yogadvAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte! jIvA ki maNajogI, vayajogI, kAyajogI ?' he bhadanta ! utpalastha utpala-kamala meM rahanevAle ve jIva kyA manoyogI hote haiM, yA vacanayogI hote haiM yA kAyayogI hote hai ? isake uttara meM magiyA2mA jJAnavAnI pr35|-gautm svAbhImA prazna-" teNa bhate / jIvA kiM nANI, annANI ?' 3 sAvan / te 5425 72 // jJAnI hAya cha , majJAnI ya cha ? mahAvIra prabhunI uttara--" goyamA ! gIta ! no nANI, annANI vA, annANiNo vA, tyasastha te jJAnI DaratA nathI paNa ajJAnI hoya che. utpalanI eka patrAvasthAmAM temAM rahele eka jIva ajJAnI hoya che, ane tenI aneka patrAvastha mA temAM rahelA badhAM ja ajJAnI hoya che. ___ mAramA yogadAnI pr355|--gautm svAmI prazna- veNaM mate ! jIvA kiM maNajogI vayajogI, kAyajogI" u bhagavan ! te GuanA / zuM mane bI hoya che? ke vacanagI hoya che? ke kAyamI hoya che ?
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 bhagavatIne bhagavAnAi-goyamA! No maNa nogI, No vaya jogI, kAyajogI vA, kAyajogiNo vA 12' he gautama ! utpalasthA jIvAH no manoyogino bhavanti, no vA vacoyogino bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAm jIvasya ekatvAt kAyayogI bhavati, dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAma nekatvAt kAyayogino vA bhavanti / iti dvAdazaM yogadvAram 12 // ____ atha trayodazamupayogadvAramAzritya gautamaH pRcchati-' te NaM bhaMte ! jIvA ki sAgArovauttA, aNAgArovauttA?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM sAkAropayuktAH bhavanti ? kiM vA anAkAropayuktAH mavanti ? bhagavAnAha-'goyamA! sAgArovauttevA, aNAgArovauttevA, aTTa bhaMgA 13' he gautama ! utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt utpalastho jIvaH sAkAropayukto vA bhavati, 1 anAkAroprabhu kahate haiM-'goyamA! No maNajogI, No vayajogI, kAyajogI vA kApajogiNo vA' he gautama! utpalastha ve jIvana manoyogI hote haiM, na bacanayogI hote haiM kintu kAyayogI hote haiN| utpala kI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva kAyajogI hotA hai aura utpala ko aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva saya kAyayogavAle hote haiN| yaha 12 vAM yogadvAra hai| ___ aba gautama terahave upayogadvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate hai-'teNaM bhaMte! jIvA ki sAgArovauttA, aNAgArovauttA' he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA sAkAropayogavAle hote haiM athavA anAkAropayogavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA? sAgArovautte vA aNAgArovautte vA aTThabhaMgA' he gautama! utpalasya ve jIva sAkAropayogavAle bhI hote haiM aura anAkAropayogavAle bhI hote mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA! No maNajogI, No vayajogI, kAya jogI vA kAyajogiNA ghA" 8 gautama! G565 te 7 manAyA jAtA nathI, vacanagI paNa hatA nathI, paraMtu kAyAga hoya che. utpalanI eka patrAvasthAmAM upalabhya eka jIva kAyayogI hoya che ane tenI aneka patrAvasthAmAM temAM rahelA badhAM ja kAyamI hoya che. 12 tabhA upayodAnI 5355 / gotama svAbhAna prazna-"teNaM bhate / jIvA kiM sAgArovauttA, aNAgArovauttA 1 "lAva G5sya / zu sAkAze pagavALA hoya che ? ke anAkArapagavALA hoya che? mahAvIra prabhunA uttara-- 'goyamA ! sAgArovautte vA, aNAgArovautte 1" vA aTa bhaMgA" gautama | Bruastha va sAropayogavANA paNa hAya cha ane anAkAropagavALA paNa hoya che. eTale ke u5lanI eka patrAvasthA
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 247 payukto vA bhavati, 2 dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAmanekatvAt utpalasthA jIvAH sAkAropayuktA vA bhavanti 3 anAkAropayuktA vA bhavanti 4 iti ekakayoge catvAro bhaGgAH 4 / atha dvikasaMyoge caturo bhaGgAn Aha-sAkAropayuktAzca anAkAropayuktazca bhavati 1, sAkAropayukta zca anAkAropayuktAzca 2, anAkAropayuktAzca sAkAropayuktazca 3, sAkAropayuktAzca anAkAropayuktAzca bhavanti / ityevamubhayasaMmelanena aSTau bhaGgA bhavanti, iti trayodazamupayogadvAram 13 / haiM-arthAt-utAla jaba ekapatrAvasthA vAlA hotA hai-taba usameM eka hI jIva hotA hai-ataH vaha eka jIva hI sAkAra upayogavAlA hotA hai athavA anAkAra upayogavAlA hotA hai| aura jaba vaha utpala aneka patroMvAlA ho jAtI hai taba usameM aneka jIva ho jAte haiN| ataH ve saba jIva sAkAra upayogavAle athavA anAkoropayogavAle hote haiN| isa prakAra eka ke yoga meM cArabhana aura dviyoga meM cAra bhaMga, kula ATha bhaMga hote haiN| ve isa prakAra se haiM-utpalakI dvayAdipatrAvasthAmeM vartamAna dvayAdijIvoMmeM se eka jIva sAkAropayogavAlA aura eka jIva anAkAropayogavAlA hotA haiM 1' utpalakI yAdivatrAvasthA me eka jIva sAkAropayogavAlA aura aneka jIva anAkAropayogavAle hote haiM / evaM aneka jIva sAkAropayogavAle hote haiM aura eka jIca anAkAropayogavAlA hotA hai 3 / aneka jIva sAkAropayogavAle hote haiM aura aneka hI anAkAropayogavAle hote haiM 4 / isa prakAra eka ke yoga ke hoya tyAre temAM rahela eka jIva sAkArapagavALo paNa hoya che ane anAkArapagavALA paNa hoya che. paNa jyAre te utpala aneka patrovALuM thAya che, tyAre temAM aneka jI utpanna thaI jAya che. utpalastha te badhA jIvo sAkAra upagavALA paNa hoya che ane anAkAra upagavALA paNa hoya che. A rIte ekanA yogathI 4 bhagA (vika) bane che ane brikasaM. cenI cAra bhAMgA nIce pramANe bane che (1) utpalanI eka patrAvarathA vakhate utpala vigere be traNa vigere patronI avasthAmAM rahelA be vigere jIvemAthI eka jIva sAkArapagavALo ane eka jIva anAkArapagavALo hoya che 1 utpalanI be vigere patrAvasthAmAM eka jIva sAkArapagavALo ane aneka jIvo anAkAra upagavALA hoya che 2 tathA aneka che sAkAra upavAgavALA hoya che ane eka jIva asAkAra upagavALo hoya che. 3 aneka ja sAkArapagavALA hoya che ane aneka jIvo anAkArapagavALA hoya che. (4) tathA utpalanI aneka patrAvasthA vakhate temAM rahelA aneka
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ___ atha caturdazaM paJcadazaM ca varNAdidvArayAzritya gautamaH pRcchati'-'tesiMNaM bhaMte ! jIvANaM sarIragA kavannA, kahagaMdhA, kairasA, kaiphAsA paNattA ?' he bhadanta ! teSAM khalu utpalAtinAM jIvAnAM zarIrANi kativargAni, katigandhAni, kapirasAni, katispAni prajJatAni ? bhagAnAha-'goyamA ! paMcapannA, paMcarasA, dugaMdhA, ahaphAsA paNNanA' he gautama ! tepAmutpalajIvAnAM zarIrANi pazcavarNAnikRSNanolapotalohitazuklavarNayuktAni, paJca rasAni ziktakadupAyAmlamadhuransa yuktAni, dvigandhAni-murabhi-durabhigandhayuktAni, apTara ni-kArkaza-mRdu-gurulaghu-zItoSNa-snigdha-rUkSa sparzayuktAni prajJaptAni, kintu 'te puNa appaNA 4 bhaMga aura hikayoga ke the 4 bhaMga milakara sama yahAM ATha laga hote haiN| prakAra terahavAM yoga mAra hai| aba gautama caudahaveM aura pandrahaveM varNAdi kAra ko Azrita pharake pralu te aimo pUchate haiM-'tersi NaM bhate / jIvANaM sarIramA kai bannA, kai. gaMdhA, kaharasA kai phAsA. paNNatA' he adanta ! utpalastha una jIvoM ke zArIra kisane varNavAle, kitanI gaMdhavAle, kitane ralavAle aura milane sparzavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate hai-'paMcavannA, paMcarasA, dugaMdhA, aphAsA paNattA' he gautama? utpalastha unajIvoM ke zarIra pAMcavarNavAle, pAMcarasabAle, do gaMdhavAle aura ATha sparzavAle hote haiN| kRSNa, nIla, zukla, lAla aura pInA ye pAMcavarNa haiM, tikta, kaTu, kaSAya, Amla, aura madhura ye pAMca rasa haiM sugadha aura durgadha se do prakAra kI che (badhAM jave) sAkAra upayogavALA paNa hoya che ane anAkAra upa gavALA paNa hoya che. A rIte ekanA egathI 4 bhaMga ane drogathI 4 bhaMga maLIne kula ATha bhAgA thAya cheA prakAranuM 13 muM upagadvAra che 13 caudamAM ane paMdaramAM varNAdi dvAranI prarUpaNu-gautama svAmIne prazna" tesiM NaM bhate ! jIvANa sarIragA ivannA, kai gadhA, kai rasA, kai phAsA, paNNattA ?' 8 sAn ! 65 te na zarI2 TasA pANai, dI gaMdhavALAM, keTalAM rasavALAM ane keTalA sparzavALAM hoya che? mahAvIra prsune| tta2-"paMcavannA, paMcarasA, dugadhA, aTUphAsA paNNattA" che gautama! utpalatha te jIvonAM zarIra pAMca varNavALAM, pAMca rasavALAM, be gadhavALAM ane ATha sparzavALAM hoya che. kRSNa, nIla, sapheda, lAla ane pILo, A pAMca varNa che. tIkhe, ka tu, khATo ane mIThe, A pAMca rasa che gadhanA be prakAra che- sugadha ane durgadha sparzanA ATha prakAra che,
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 242 " avantA, agaMdhA, arasA aphAsA paNNattA 14-15' te punaH utpalajIvAH AtmanA - strarUpeNa avarNAH- varNarahitAH bhavanti teSAmatvAt evam agandhAH gandhavarjitA, arasA:-rasarahitAH, asparzAH - sparzarahitAca prajJaptAH iti catudazaM pazvadarzaca varNAdidvAram 14-15 / atha SoDazamucchvAsaniHzvAsadvAramAzritya gautamaH pRcchati' teNaM bhaMte! jIvA ki ussAmA, nimmAmA, to ussAsanisyAsA ?' he bhadanta / te khalu utpalasthA jIvA' kie ucchvAsAH - ucchvAsavantaH zvAsagrAhakAH bhavanti ? kiMvA niHzvAsAHniHzvAsayantaH zvAsamocakA bhavanti ? kiMvA no ucchvAsa - niHzvAsAH - ucchvAsaniHzvAsa rahitA vA savanti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! usmApA 2, nissAsaevA 2, nounisAsaevA 2' he gautama! utpalasya ekapatratAyAM jIvamya gaMdha haiM. karkaza, mRDu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura khkSa ye ATha sparza haiN| te puNA avannA, agaMcA arasA, aphAla paNNattA' parantu ve utpala jIva apane mUlarUpa se varNarahita, gaMdharahita, rasarahita aura sparzarahita hote haiN| kyoMki jIva amUrta kahA gayA hai / 14-15 ava gautama solahaveM uccAdvArako Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM- ' teNaM bhaMte / jIvA kiM ussAlA, nissAsA no ullAsanissAlA' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA uccAsavAle zvAsa grahaNa karane vAle aura nizvAsavAle zvAma chor3anevAle hote haiM? yA ucchvAsa niHzvAsa vAle nahIM hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyA | urusAsara vA 1, nissAsae vA 2, no ussAsa nissAsaevAra, he gautama! utpalakI eka patrAvasthA meM jIvake eka hone se yaha utpalastha deza, bhRDu, guru raghu zIta, upNu, snigdha bhane 3kSa se puNa appaNA paNNattA" parantu te utpannasya jIvA peAtAnA mULa rUpanI apekSAe te varaddhita, gadharahita, rasarahita ane spaza rahita heya che, kAraNa ke jIvane amRta kahyo che 14-1pAA 66 avannA, agadhA, arasA aphAsA seALamAM ucchvAdna ni:zvAsadvAranI prarUpaNA----gautama svAmInA prazna " teNa bhate ! jIvAmmAsA, nissAsA, nA ustAsanissAsA ?" he lajavan ! te upastha jIve zu' ucchavAsavALA (zvAsa grahaNa karanAra) ane nizvAsavALA (zvAsa cheDanArA) heAya che ? ke ucchvazrvAsanizcama vinAnA hAya che? mahAvIra alunottara- " goyamA / he gautama / ukhAevA 1, nirasAkhadA 2 nA utsAsanissAsae vA 3 utpala jyAre eka patrAvasthA 88 " 50 32 -
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 bhagavatIsUtre ekatvAt unchvAsako vA bhavati 1 niHzvAsako vA bhavati 2, no ucchvAsaniHzvAsako vA bhavati aparyAptAvasthAyAm 3, 'ussAsagA vA 4, nissAsagA vA,5, no ussAsanissAsagAbAda' dvayAdipatratAyAMtu jIvAnAM bahutvAt ucchvAsakA vA bhavanti 4, niHzvAsakA vA bhavanti 5, no unchavAsaniHzvAsakA vA bhavanti 6, iti ekaruyoge paDbhagAH, atha dvikayoge dvAdazabhagAnAha-'ahavA ussAsae ya, nissAsae ya 4' athanI ucchvAsakazca niHzvAsakazva 1, ucchvAsamAzca niHzvAsakAzca 2, ucchvAsakAzca niHzvAsa saca 3, uccAsakAzca niHzvAsa kAzca 4, bhavanti, eka jIva uvAmaka hotA hai 1 athavA niHzvAsaka hotA hai 2 athavA jaya vaha aparyAptAvasthA meM hotA hai taba vaha uccAsa niHzvAsaka nahIM bhI hotA hai 3 'ussAsagA 4, nissAsagA vA 5, no ussAsanissAsagAvA 6' tathA utpala java dvayAdipatrAvasthAvAlA ho jAtA hai taya isa sthiti meM usameM jIva bahuta ho jAte haiM isaliye ve aneka jIva ucchA. savAle 4 athavA ni:zvAsavAle hote haiM 5 athavA aparyAptAvasthA meM ye maba no uccAsaniHzvAsavAle hote haiM 6 / isa prakAra se eka ke yoga meM ye6 bhaMga hote haiN| aba vika (do) ke yoga meM 12 bhaMga isa prakAra se hote haiM 'ahavA ussAsae ya, nissAsae ya 4, athavA utpala kI eka patrAvasthA meM vartamAna eka jIva ucchvAsavAlA hotA hai aura niHzvAsavAlA bhI hotA hai 1, tathA utpala kI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva ucchavAsa vAlA hotA hai aura aneka patrAvasthAmeM vartamAna aneka jIva vALa hoya che, tyAre temAM rahele eka jIva uzvAsaka paNa hoya che, nizvAsaka paNa hoya che ane jyAre te aparyAptAvasthAmAM hoya che tyAre 27pAsa bhane ni:zvAsa vinaan| 55 DAya che. " ussAsagA4, nissAsagA vA5, noussAsanissAsagA vA 6" 52ntu nyAre 58 me tra] mAha ptraavasthAvALuM hoya che, tyAre temAM rahelAM badhAM ja ucchavAsaka hoya che. athavA niHzvAsaka paNa hoya che athavA aparyAptAvasthAmAM te badhAM jIvo ucchavAsa nizvAsathI rahita paNa hoya che. A rIte ekanA egamAM cha bhAMga thAya che 64 saya 12 main mA prabhArI mana cha-"ahavA ussAsae ya, nissAsae ya 4" (1) ath| nyAre 58 me patrAvasthAvANu hAya che. tyAre temAM rahele eka jIva uvAcaka paNa hoya che ane niHzvAsaka paNa hoya che. (2) tathA utpalanI aneka patrAvasthAmAM temAM aneka cho rahelA hoya che, te badhAM uchuvAsaka (ucchavAsavALAM) hoya che, ane
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotyAtanirUpaNam 251 niHzvAsavAle hote haiM 2, utpala kI aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jova uchvAsavAle hote haiM aura utpala kI eka patrAvasthA meM vartamAna eka jIva ni:zvAsavAlA hotA hai 3, utpalakI aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva uchayAsabAle hote haiM aura aneka hI niHzvAsa vAle hote haiM 4 / 'ahavA uslAsae ya no ussAsa nissAsa e ya 4, athavA ekajIva utpala kI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva UccAlavAlA hotA hai aura vahI jIva aparyAptAvasthA meM no ucchvAsa niHzvAsavAlA hotAhai 1, eka jova ucchavAmavAlA hotA hai aura aneka jIva no ucchavAsa niHzvAsa vAle hote haiM 2, aneka jIva ucchrAptavAle hote haiM aura aparyAptAvasthA ko apekSA eka jIva no ucchvAsa niHzvAsavAlA hotA hai 3, aneka jIva ucchavAsavAle hote haiM, aura aneka jIva hI no ucchavAsa niHzvAsarAle aparyAptAvasthA meM hote haiM 4 / 'ahavA-nissAsae ya, no ussAsanIsAsae ya 4' athavA utpala kI eka patrAvasthA meM vartamAna eka jIva ni.zvAsaka hotA hai aura jaba vaha aparyAptAvasthA meM rahatA hai taba vaha no ucchvAsaniHzvAsaka hotA hai 1, utpala ko eka tenI eka patrAvasthAmAM temAM je eka jIva rahelo hoya che te vizvAsa hoya che. (3) eka patrAvasthAvALA uM,palane eka jIva uchuvAsavALe heya che ane aneka patrAvastha vALA utpalanA aneka jI ni:zvAsavALA hoya che (4) " ahavA ussAsae ya nA ussAsanismAsae ya 4" mathavA me patrAvasthA. vALa utpalamAM rahele eka jIva uchuvAsavALo hoya che ane eja jIva aparyAptAvasthAmAM ucchavAsa niHzvAsa vinAne hoya che (2) athavA aneka jIva uchuvAsavALA hoya che ane eka jIva ucchavAsanizvAsa vinAno hoya che. (3) athavA eka patrAvasthAvALA u5lamAM rahela eka jIva uchu. vAsavALA hoya che ane aneka patrAvasthAvALA utpalamAM rahelA aneka apataka ucchavAsa nidhAsa vinAnA hoya che. (4) athavA badhAM ja ucchavAsavALA hoya che ane te badhA ja aparyAptAvasathAmAM ucchavAsaniHzvAsathI hita hoya che. " ahavA nissAsae ya, no ussAsanIssAsae ya 4 (1) athavA utpalanI eka patrAvasthAmAM temAM rahele eka jIva ni:zvAsa hoya che ane eja jIva jyA sudhI aparyAptaka avasthAvALo hoya che, tyAM sudhI u chuvAsa nizvAsa vinAne hoya che. (2) athavA utpalanI aneka patrAvasthAmAM temA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 bhagavatIsUtre 'adhvA umsAsaeya, no ussAsanissAsaeya 4' athavA ucchvAsakazca no ucchvAsaniHzvAsakazca1, unchvAsakazca no unnAmaniHzvAsakAzca 2, ucchvAsakAzca no -ucchvAsani: vasakAzca, 3 ucchvAsakAca no ucchvAsaniHzvAsakAzca 4 bhavantiiti bhAvaH 4 / 'ahavA nissAsaeya, no ussAsanIsAsaeya 4' athavA niHzvAsakazca no ucchvAsaniHzvAsakazca, 1 niHzvAsakazca no ucchvAsaniHzvAsakAzca 2 niHzvAsakAzca no ucchvAsaniHzvAsakAtha3, niHzvAsakAtha no ucchvAsa niHzvAsakAzca4, atha trikayoge aSTabhaGgAnAi-'ahavA UsAsaeya, nImAsaeya, no ussAmapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva niHzvAsaka hotA hai aura aparyAptA. vasthA kI apekSA aneka jIva no ucchvAsa nizvAsaka hote haiM 2, utpala kI aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva nizvAsaka hote haiM aura aparyAptAvasthA kI apekSA utpala kA eka jIba no ucchavAsani:zvAsaka hotA hai 3 / utsala kI aneka patrAvasthA se vartamAna aneka jIva ni:zvAsaka hote haiM aura aparyAptAvasyA meM vartamAna ve aneka jIva no ucchvAsa niHzvAsaka hote haiM 4 / ye 4, 4, 4, bAraha bhaMga hika saMyoga meM hue 12 / aya tinake yoga meM honevAle AThabhaMgoM ko prakaTa kiyA jAtA hai-eka ucchvAsaka, eka niHzvAlaka, eka no ucchvAsani:zvAsaka 1, athavA eka ucchvAsaka, ekaniHzvAsaka aura aneka no ucchvAsaka 2, athavA eka ucchvAsaka, aneka ni:zvAmaka aura eka no ucchvAsa niHzvAsaka 3, athavA-eka ucchavAsaka, aneka-niHzvAsaka rahelAM badhA ja vizvAsa hoya che, ane aparyApaka ava thAvALo eka jIva uvAsa niHzvAsa vinAne hoya che. (3) eka patra vasthAvALA utpalane eka jIva niHzvAsaka heAya che ane aparyAptAvasthAnI apekSAe aneka patrAvasthAvALA utpalanA badhAM aparyApta avasthAvALAM jIve uzvAsa niHzvAsathI rahita hoya che (4) aneka patrAvastha vALA utpalanA badhAM paryAptaka jI nizvAsavALA hoya che paNa badhAM aparyAptaka cha uzvAsa ane nizvAsa vinAnA hoya che. have trikagI ATha bhAMgAo prakaTa karavAmAM Ave che-(1) eka ucchavAsaka, eka niHzvAsaka ane eka uzvAsa nizvAsathI rahita (2) athavA eka upavAsaka, eka nizvAsaka ane badhA uchUvAsa ni zvAsathI rahita. (3) athavA eka uMDyAsaka, badhAM nizvAsaka ane eka ucchavAsa nizvAsathI rahita. (4) athavA eka uchuvAsaka, badhAM niHzvAsaka ane badhAM
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 253 nissAsaeya aha bhaMgA 8 ee chabbIsaM bhaMgA bhavaMti 26' athA ucchavAsakazca, niHzvAsakaJca, no uccha vAma niHzvAsakazca, bhavati 1 athavA ucchvAsakazca, niHzvAsakazca, no uncha vAsaniHzvAsakAzca bhavanti2, athavA ucchvAsakazca, niHzvAsakAzca no ucchvAsaniHzvAsakazca bhavati 3, athavA ucchvAsakazca niHzvAsakAzca no ucchAsaniHzvAsakAzca bhavanti 4, athavA ucchavAsakAzca niHzvAsakazca, no ucchvAsaniHzvAsakazca bhavati 5, athavA ucchvAsakAzca nizvAsakazca no ucchvAsaniHzvAsakAzca bhavanti 6, athavA ucchvAsakAzca niHzvAsakAzca no ucchvAsaniHzvAsava.zca bhavati 7, athavA ucchvAsakAzca niHzvAsakAzca no ucchvAsaniHzvAmakAzca bhavanti 8 ityevaM rItyA aSTau bhaGgAH vktvyaaH| ete upari varNitAH paDviMzatiH bhaGgAH bhavanti 26 / tathA ca ekakayoge ekavacanAntAstrayaH, bahuvacanAntA apitraya, iti paTa 6' dvikayogetu yathAyogamekala bahutvAbhyAM ticaturmazikA iti dvAdaza 12, trikayogetu aSTau bhaGgA 8 svantIti sarvamelanena paDaviMzatiriti bhaav| iti poDazasucchvAsaniHzvAsadvAram / 16 / aura aneka lo ucchvAsaka niHzvAsaka 4, athavA aneka ucchvAlaka, eka nizvAsaka, eka no ucchvAsaniHzvAsaka 5, athavA aneka ucchavAsaka, eka ni:zvAsaka, aneka no ucchcAlaka niHzvAsaka 6, adhavAaneka ucchvAsaka, aneka niHzvAsaka, eka no ucchvAsaka niHzvAlaka 7, athavA-aneka ucchvAsaka, aneka ni:zvAsaka, aneka no ucchavAla niHzvAsaka hote haiM 8 / isa prakAra se trika saMyoga meM ye ATha bhaMga hote haiN| eka yoga meM eka vacanAnta 3, bahuvacanAnta bhI 3, aise chaha 6, do ke yoga meM 12, aura trika yoga meM 8 ye bIsa 20 isa prakAra saba milAkara chanvIsa 26 bhaMga hote haiN| isa prakAra se yaha solahavAM 'ucchvAsa niHzvAsadvAra haiM 16 / / ucchavAsa nizvAsathI rahita (5) athavA badhAM ucchavAsaka, eka nizvAsaka ane eka ucchavAsa ni zvAsathI rahita, (6) badhAM ucchavAsaka, eka ni zvAsaka ane badhAM uphavAsa ni zvAsathI rahita. (7) athavA badhAM uvAcaka, badhA nizvA praka ane eka ucachUpAsa nizvAsathI rahita. (8) athavA badhAM ucchavAsaka badhA nizvasaka ane badhAM uzvAsanizvAsathI rahita hoya che. A rIte trikasaMgI AMTha bhAgA bane che eka egamAM eka vacanavALA 3 ane bahuvacanavALA 3 bhAMga, hiMgamAM 12 bhagA ane trikogamAM 8 bhegA maLIne kula 26 bhAMgA bane che. A prakAranuM A 14muM upavAsa nizvAsa dvAra che. 16
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 bhagavatIsUtre ____ atha saptadazamAhAradvAramAzritya gautamaH pRcchati-' teNaM bhaMte ! jIvA ki AhAragA, aNAhAragA?' he bhadanta / te khalu utpalasthA jIvA kim-a hArakA bhavanti ? kiMvA ana hArakA avanti ? bhgvaanaah-'goymaa| AhAracA, aNAhAraevA, evaM aTTa bhaMgA 17' he gautama ! kazcit AhArakovA bhavati, kazcid vigrahagatau manAhArakokA bhavati, kecit AhArakAyA bhavanti, kecid anAhArakAvA bhavanti, iti ekayoge catvAro bhnggaaH| atha dvikayoge caturo bhaGgAn Aha kazcid AhArakazca kazcid anAhArakaca 1, kecid AhArakazca kecit anAhAravAzca 2, kevid AhArakAca, kecid anAhArakazca3, kecid AhArakAzca kecid anAhAra ___ aba satrahaveM AhAra dvAra ko Azrita karake gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'teNaM bhate ? jIvA kiM AhAragA, aNAhAragA' he bhadanta! ve utpalastha jIva kyA AhAraka hote haiM athavA anAhAraka hote haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM-'goyanA AhArae vA aNAhArae cA evaM aTTha bhaMgA' he gautama! koI eka AhAraka hotA hai 1 aura koI eka vigrahagati meM rahA huA alAhAraka hotA hai 2 / tathA aneka AhAraka hote haiM 3 aura aneka anAhAraka hote haiM / isa prakAra se the cAra bhaMga eka ke yoga meM hue haiM 4 / aba vikayoga meM jo cAra bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM-koI eka jIva AhAraka, koI eka jIca anAhAraka 1, koI eka jIva AhAraka aura kitaneka anAhAraka 2, kitaneka AhAraka, koI eka anAhAraka 3, aura kitane ka AhAraka hote haiM / isa 17 mA maa26||2nii pra359 -gItama. svAmInA prazna-"teNaM bhate ! jIvA kiM AhAragA, aNAhAragA ?" u lagavan ! 75satI mA24 hAya che ? ke anA kAraka hoya che ? mahAvIra prsune| utta2 - "goyamA ! 3 gautama! "No aNAhAragA, AhArae vA, aNAhArae vA, evaM aTTha bhaMgA" te manA 24 utA nathI, 555 (1) koI jIva AhAka hoya che ane (2) vigrahagatimAM rahele kaI eka 9 bhana DA24 pa ya cha. (3) i wo mAhA24 DAya che. (4) athavA badhAM ja anAhAraka hoya che. A rIte ekanA rogathI cAra bhAMgA bane che have vikasaMgI cAra bhAMgA prakaTa karavAmAM Ave che (1) koI eka jIva AhAraka ane keI eka jIva anAhAraka hoya che. (2) aneka jIvo AhAraka ane kaI eka jIva anAhAraka hoya che. (3) athavA aneka jIve anAhAraka ane keI eka jIva AhAraka hoya che (4) athavA aneka che.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u01 sU01 utpale jIvotpAtanirUpaNam 255 kAzca bhAnti 4 ityubhayasaMmelanena aSTau bhavanti / iti saptadazamAhArakadvAram / 17 / atha aSTAdazaM viratidvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA ki virayA, avirayA, virayA virayA ?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM viratAH-viratimanto bhavanti ? kiMvA aviratAH-viratirahitA bhavanti ? kiMza viratA'viratAH bhavanti ? bhagavAnAha-' goyamA / no virayA, no virayA virayA, aviraevA, avirayA vA 18' he gautama ! utpalasthA jIvA no viratAH bhavanti, no vA ciratA'ciratA bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt aviratovA bhavati, dvayAdipatratAyAMtu jIvAnA manekatvAt aviratAvA bhavanti iti / ityaSTAdazaM viratidvAram // 18 // prakAra eka yoga ke 4 aura vikayoga ke cAra milAkara saba joDakara ATha bhaMga ho jAte haiM isa taraha se yaha satraha vAM AhAraka dvAra hai / 17 / ____ aThArahaveM viratidvAra ko lekara gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM- teNaM bhaMte! jIvA ki virayA, avizyA, virayAvirayA' he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA viratiyukta hote haiM ? athavA aviratiyukta hote haiM ? athavA viratAvirata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ? 'goyamA' he gautama! 'no virayA, no virayAvirayA, avirae vA, avirayA vA' utpalastha ve jIva na viratiyukta hote haiM aura na viratA. virata hote haiM kintu utpala kI ekapatrAvasthA meM eka jIva aviratiyukta hotA hai tathA utpala kI anekapatrAvasthA meM aneka jIvoM ke sadbhAva ho jAne se ve saba jIva avirativAle hote haiN| isa prakAra yaha aThArahavAM viratidvAra hai|18| AhAraka ane aneka anAhAraka hoya che. A rIte ekanA rogathI 4 ane dvigathI 4 bhAMgA maLI kula ATha bhAMgA bane che. 17 18mA vitidvAranI 535!- gautama svAbhAnA prazna- teNaM bhate ! kiM virayA, avirayA, virayA virayA 1". magavan! te paTanA zu. viratiyukta hoya che? ke aviratiyukta hoya che ? ke viratAvirata hoya che? mahAvIra prsn| uttara-" goyamA!" hai gotama ! "no virayA, no virayAvirayA, avirae vA, avirayA vA" a S53tI va vitiyuta hetA nathI, viratAvita paNa hotA nathI. paraMtu utpalanI eka patrAvasthAnI apekSAe temAM rahele eka jIva aviratiyukta hoya che. tathA te utpalanI aneka patrAvasthAnI apekSAe temAM rahelA aneka jIve aviratiyukta hoya che. 18
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 bhagavatIstra ___ atha ekonaviMza kriyAdvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ? jIvA ki sakiriyA, akiriyA ? ' he bhadanta / te khalu utpalasthA jIvAH kiM sakriyA bhavanti ? kiMvA akriyA bhavanti ? bhgvaanaah-'goymaa| no akiriyA, sakirievA, sakiriyAvA 19' he gautama ! utpalasthAjIvAH no akriyA bhavanti, apitu utpalasya ekapatrAvasthAyAm jIvasya ekatvAt makriyobA bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAMtu jIvAnAmanekatvAt sakriyA vA bhvnti| ityekonaviMzaM kriyAdvAram / / 19 // ____atha viMzatitama bandhakadvAramAzritya gautamaH pRcchati- teNaM bhaMte ! jIvA ki sanavihabaMdhagA, aTThabihabaMdhagA?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM saptavidha karmabandhakA bhavanti ? kiMvA aSTavisamavandhakA bhavanti ? bhagavAnAha____ anna unnIsa meM kriyAdvArako Azrita karake gautama prabhuse ainA pUchate hai-'teNaM bhaMte ? jIvA kiM sakliriyA, akiriyA, he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA sakriya hote haiM athavA akriya hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamAno akiriyA, makirie bA, sakiriyA vA' he gautama ! utpalastha ve jIva abhiyA vAle nahIM hote haiM kintu utpala kI ekapatrAvasthA meM jIva kI ekatAbeM vaha jIva sakriya hotA hai aura utpala kI dayAdipatrAvasthA meM vartamAna aneka jIvoM ke hojAne se ve saya jIva sakriya hote haiN| isa prakAra se yaha unnIsanAM kriyAdvAra hai||9| ___ aba gautama svAmI 20 veM bandhakadAra ko Azrita karake prabhu se aimA pUchate haiM-' teNaM bhaMte ! jIvA ki sattaviha baMdhagA, avihavaMdhagA' he bhadanta ! ke utpalastha jIva kyA sAta prakAra ke karmo ke baMdhaka hote 16mA yAdvAranI pra35 ---gItamA svAbhImA prazna-" teNa bho ! jIva! ki sakiriyA, akiriyA ?" bhagavan ! GuanA ta / zu. saSTiya hoya che ke akriya hoya che? mahAvI2 pramunA utta2-" goyamA! no akiriyA, sakirie vA, sakiriyA vA " gautama ! G5sanA te 4 maThiya (khyiA 2hita) hotA nathI, paraMtu eka patrAvasthAvALA utpalamAM rahelo eka jIva sakriya hoya che, ane utpalanI aneka patrAvasthAnI apekSAe temAM rahelA aneka ja sakriya 3ya che. // 16 // 20 bhAM mAdvAranI 535- gautama svAbhAnA -" seNa bhate ! jovA kiM sattaviha baMdhagA, aDhaviha baMdhagA ?" u samavan ! GuartI te jIva sAta prakAranAM karmonA bandhaka hoya che ke A prakAranAM karmonA banyaka hoya che ?
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ stefkA TIkA za0 11 0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 257 4 gomA ! sattavidhavA, abibaMdhavA, abhaMgA 20' he gautama ! utpala stho jIvaH saptavidha pharmabandhako vA bhavati, aSTavidhakarmabandhakovA bhavati athavA saptavidha karmabandhakA bhavanti, aSTavidha karma vandhakA vA bhavanti, isyeka ke catvAro bhaGgAH4, atha dvike caturo bhaGgAnAha - saptavidha karmabandhakaca aSTavidhakarmabandhazca bhavati 1, athavA saptavidha karmakaca aSTavidha karmavandhakAca bhavanti 2, athavA saptavidha karmavandhakAtha aSTavidhakarmabandhakazca bhavati, athavA saptavidha karmavandhakAtha aSTavidhakarmabandhAzca bhavanti 4, ityevam aSTau bhA bhavantIti / iti viMzatitamaM bandhakadvAram ||20|| hai athavA ATha prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyA' he gautama! 'sattavihabaMdhae vA, aTThavihabaMdhae vA, aTTha bhaMgA' utpalastha jIya sAta prakAra ke karmoM kA baMdhaka bhI hotA hai ? aura ATha prakAra ke karmoM kA baMdhaka bhI hotA hai 2 / athavA aneka jIva sAta prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM 3 aura aneka ATha prakAra ke karmoM ke bhI baMdhaka hote haiM 4 / isa prakAra se ye 4 bhaMga eka ke yoga meM hue haiM / dvika yoga meM hone vAle cArabhaMga isa prakAra se haiM- koI eka jIva sati prakAra ke karmoM kA baMdhaka hotA hai aura koI eka jIva ATha prakAra ke karmo kA dhaka hote hai 1, athavA eka jIva sAta prakAra ke karmoM kA baMdhaka hotA hai aura aneka jIva ATha prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM 2, athavA aneka jIva sAta prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM aura eka jIva ATha prakAra ke karmoM kA baMdhaka haiM 3, athavA aneka jIva sAta SA, bhaDAvIra prbhune| uttara-" goyamA ! " he gautama! sattaviha baMdha agar ar ar, aTTha bhaMgA " atyavastha va sAta prahAranA harmanA aSA paNa DAya che ane ATha prakAranAM karmAMne! paNa andhaka hoya che athavA palasya badhA jIve. sAta prakAranAM karmonA pazu andhaka DAya che ane A prakAranAM karmonA paNa banyaka hoya che. A rIte ekanA cagavALA 4 bhAMgA mane che. dvikasa cegI cAra bhAgA nIce pramANe bane che. (1) athavA kAI eka jIva sAta prakAranAM karmonA bandhaka hAya ane kaI eka jIva A prakAranAM karmAMnA andhaka hAya che (ra) athavA kAi eka jIva sAta prakAranAM karmanA andhaka hoya che ane aneka jIvA ATha prakAranAM hAya che (3) athavA koI eka jIva sAta prakAranA karmone bha0 33 karmonA anyaka anyaka hoya che.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra 258 ___atha ekaviMzatitamaM saMjJAdvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA ki AhArasannovauttA, bhayasannovauttA, mehuNasannovauttA, pariMggahasannovauttA?' he bhadanta ! te khallu utpalasthA jIvAH kim AhArasaMjJopayuktA bhavanti ? kiMvA bhayasaMjJopayuktA bhavanti ? kiMvA maithunasaMjJopayuktAH bhavanti, kiM vA parigrahasaMjJopayuktAH bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA! AhArasannovauttAvA, asItI bhaMgA 21' he gautama ! utpalasthA jIvAH AhArasaMjJopayuktAvA bhavanti, bhayasaMjJopayuktAvA bhavanti, maithunasaMjJopayuktAvA bhavanti, parigrahasaMjJopayuktAvA bhavanti, ityAdirItyA azIti bhagA bhavanti, tathAhi-ekakayoge ekavacanena catvAraH4, bahuvacanenApi catvAraeva4) prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM aura aneka jIva ATha prakAra ke karmoM ke baMdhakahote haiM4, isa prakAra se ye ATha bhaMga haiN| bIsA yaha baMdhadvAra hai|20| . aba gautama ikkIsaveM saMjJAdvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-teNaM bhaMte ! jIvA ki AhArasannova uttA, bhayasannovauttA mehu sannovauttA, pariggahasannova uttA' he bhadanta ! utpalastha jIva kyA AhArasaMjJopayukta hote haiM, yA bhayasaMjJopayukta hote haiM ? athavA maithunasaMjJAvAle hote haiM ? athavA parigraha saMjJopayukta hote haiN| isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' AhArasannovauttA vA asItIbhaMgA' he gautama! utpastha ve jIva AhAra sajJAvAle bhI hote haiM, bhayasaMjJopayukta bhI hote haiM, maithunasaMjJopayukta bhI hote haiM, aura parigrahasaMjJopayukta bhI hote haiN| isarIti se yahAM para assI bhaMga hote haiN| ve isa prakAra se hote haiM -eka ke yoga meM eka vacana ko lekara cAra bhaMga aura bahuvacana ane aneka jIve ATha prakAranA karmonA baMdhaka hoya che (4) athavA aneka sAta prakAranAM karmonA paNa banyaka hoya che ane ATha prakAranAM karmonA 55 saya DAya che. yA zate dara mA8 Min mana che. // 20 // 21 mAM sAdAnI 35!- gautama svAmInA prazna-" teNa bhate ! jIvA kiM AhArasannAvaucA, bhaya sannovauttA, mehuNasannovauttA pariggahasannovauttA" he bhagavan! utpalanA te jIvo AhAra saMjJAthI yukta hoya che kharAM? bhayasaMjJAthI yukta hoya che kharAM? maithunasaMjJAthI yukta hoya che kharA? parigraha saMjJAthI yukta hoya che kharAM? ___ mahAvIra prbhune| uttara-" ahArasannovauttA vA asItI bhaMgA" gItamA utpalastha te cha AhAra saMjJAthI paNa yukta hoya che, bhaya saMjJAthI paNa yukta hoya che, maithuna saMjJAthI paNa yukta hoya che ane parigraha sa jJAthI paNa yukta hoya che. ahIM kula 80 bhAMgA bane che. te bhAgA (vikalpo) nIce pramANe samajavA-ekanA rogathI eka vacanavALA 4 bhAMgI ane bahu
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikATIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 259 dvika yogetu yathAkramam eka vacanabahuvacanAbhyA caturbhagI 4, caturNA ca padAnAM SaD dvikayogAstaca caturguNAzcaturviMzatiH 24, triyogetu trayANAM padAnAm 32 bhaGgA 8, caturNA padAnAM catvArastrikarogAste cASTAbhirguNatA dvAtriMzat 32, catuSkasaMyogetu SoDaza bhaGgAH iti sarvamelanena cAzItirbhagA bhavantIti / ityephaviMzatitama saMjJAdvAram 21 / ___ atha dvAviMza kapAyadvAramAzritya gautama pRcchati-teNaM bhaMte ! jIvA ki koIkasAI, mANakamAI, mAyAkasAI, lobhakasAI ?' he bhadanta ! te khallu utpalasthA jIvAH kiM krodhakapAyiNo bhavanti ? kiM vA mAnara pAyiNo bhavanti ? kiMvA mAyAkaSAyiNo bhavanti ? kiM vA lobhakapAyiNo bhavanti ? bhagavAnAha-'asItIbhaMgA 22' he gautama ! utpalasthA jIvAH krodhakapAyiNovA bhavanti, mAnakapAyiNoM vA bhavanti, mAyAkaSASiNovA bhavanti, lobhakapAyiNovA bhavanti, ityAdirItyA ko lekara bhI cAra bhaMga hote haiN| dvikayoga meM ekavacana aura bahuvacana ko lekara cAra bhaMga hote hai, cArapadoM ke dvivayogameM chaha hote hai inake sAtha cAra bhaMgAkA guNA karane para cauvvIsa dvikayogI bhaMga Ate haiN| cAra saMjJAoM ke trika saMyogI 8 bhaMga hote hai , inakA cabhaMgI ke sAtha guNA karane para 32 trisaMyogI bhaMga Ate haiN| catuSkasaMyoga meM 16 bhaMga hote haiN| sava bhaMga milakara kula yahAM 80 bhaMga ho jAtA hai| aba 22 veM kaSAyadvAra ko Azrita karake gautamasvAmI prabha se aisA pUchate haiM-teNaM bhate ! jIvA kiM koha kasAI, mANakasAI, mAyAkasAI, lobhakasAI' he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA krodhakaSAyavAle hote haiM ? athavA mAnakaSAyavAle hote haiM ? athavA mAyA kaSAyavAle hote haiM? athavA lobhakaSAyavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'asItI vacanavALA 4 bhAgA bane che krikasa vegamAM eka vacana ane bahuvacanavALA cAra bhAMgA bane che cAra pAnA cha kriyeAga thAya che tethI kula 64424 brikasaMgI bhAgA bane che. cAra saMjJAonA trikasa yogI 8 bhAga thAya che. te ATha bhAga ne cAra pade vaDe guNatA kula 32 trikasaMgI bhAgA bane che. ane catuSkasa egI 16 bhoga bane che. A rIte kula 80 bhAMgA bane che 21 22i SAyadvAranI pra359]!-gautama svaamiin| prazra-" teNa bhaMte ! jIvA ki kohakasAI, mANakasAI, mAyAkasAI, lobhakasAI ? " bhagavan ! sastha te jIvo zuM krodhakaSAyavALA hoya che ? ke mAnakaSAyavALA hoya che? ke mAyAkaSAyavALA hoya che? ke lobha kaSAyavALA hoya che? mahAvIra prsn| utta2-" asIti bhaMgA" gautama ! utpatha | krodhakaSAyavALA paNa hoya che, mAnakaSAyavALA paNa hoya che, mAyAkaSAyavALA
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 bhagavatIsUtre azItibhaMgA bhavanti, tathAhi-ekakayoge ekavacanena catvAraH, vahuvacanenApi catvAra eva bhavanti ityaSTau, dvikayogetu yathAyogamekavacanabahuvacanAbhyAM caturbhaGgI, caturNA ca padAnAm paDkiyogAsteca caturguNAzcaturviMzatiH, trikayogetu trayANAM padAmaSTau bhaGgAH, caturNAca padAnAM catvArastrika saMyogAste cASTAbhirguNitA dvAtriMzada , catuSkasaMyogetu SoDazabhaGgA', sarvamelanena cAzItiriti / iti dvAviMza kaSAyadvAram / 22 / ___atha trayoviMzaM strIvedAdidvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA kiM itthIvedagA, purisavedagA, napuMsagavedagA ?' he bhadanta ! te khalla utpanasthA bhaMgA' he gautama' utpalastha jIva krodhakaSayavAle bhI hote haiM, mAnakaSAyavAle bhI hote haiM, mAyAkapAyavAle bhI hote haiM aura lobhakaSAyavAle bhI hote hai / ityAdi rIti se yahAM 80 bhaga hote haiN| ekayoga meM ekavacana ko lekara cAra bhaMga aura pahavacana ko lekara bhI 4 bhaMga hote haiN| isa prakAra ye ATha bhaMga ho jAte haiN| do ke yoga meM yathAyoga ekavacana aura bahuvacana ko lekara 4 caturbhagI hotI hai| cAra padoMke dvikrayoga 6 hote haiM, inake sAtha 4 bhaMgo kA guNa karane para 24 dvikayogI bhaMga Ate haiN| cAra kaSAyoMke trikasaMyogI bhaMga 8 hote haiM, inakA ghaubhaMgI ke sAtha guNA karane para 32 tInasaMyogI bhaga Ate haiN| catuSka saMyoga meM 16 bhaMga hote haiN| satha milakara kula assI 80 bhaMga ho jAte haiN| isa prakAra se yaha 22 vAM kaSAyahAra hai| . aba gautamasvAmI 23 veM strIvedAdidvAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte ! jIvA kiM itthIvedagA, purisavedagA, napuMsagavedagA' paNa hoya che ane lebhakaSAvALA paNa hoya che. ahIM paNa saMjJAdAranI jema 80 gA bane che eka egamAM eka vacanavALA 4 bhAMgA ane bahu vacanavALA cAra bhAMgA bane che. A rIte temanA eka sagI bhAMgA kula 8 thAya che. dvigamAM yathAyoga eka vacana ane bahuvacananI apekSAe 4 caturbha gI thAya che. cAra padonA 6 kiga thAya che, te 6ne 4 bhAMgA vaDe guNavAthI kula 24 dikasaMgI bhAMgA bane che cAra kaSAyenA trikasaMgI 8 bhAgA thAya che temane caturbha"gI (cAra bhAMgA) vaDe guNavAthI kula 32 trikasaMgI bhAMgA bane che ane catuSka saMyogI 16 bhAMga bane che. A rIte badhA maLIne 80 bhAgA bane che. / 22 !! 27 mA zrImAnI pr35|- gautama svAbhAnA prazna-" teja bhate ! jIvA kiM itthIvedagA, purisavedagA, napuMmagacedagA ?" mApana ! te atyalpatA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 261 jIvAH kiM strIvedakA bhavanti ? kiMvA puruSavedakA bhavanti ? kiMvA napuMsakavedakA bhAnti ? bhagavAnAha-goyamA no isthivedagA, no purisavedagA, napuMmagavedamvA, napuMsagavedagAvA 23' he gautama ! utpalasthA jIvAH no strIvedakA bhavanti, no vA puruSavedakA bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt napuMsakavedakazca bhavati, dvathAdipatratAyAMtu jIvAnAmanekatvAt napusakavedakA bhavanti / iti trayoviMzaM strIvedadvAram / 23 / ____ atha caturviza bandhakadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA ki itthIvedavaMdhagA, purisavedavaMdhagA, napuMsagaSedavaMdhagA? ' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM strIvedakarmavandhakA bhavanti ? kiMvA puruSavedakarmavandhakA bhavanti ? he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA strIvedavAle hote haiN| athavA puruSa vedavAle hote hai ? yA napuMsaka cevAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! no itthivedagA no purisavedagI, napuMsagaveda evA napuMsagavedagA vA' he gautama ! utpalastha ve jIvana strI vevAle hote hai aura na puruSa ghedavAle hote hai kintu utpala kI ekapanAvasthA meM jIva kI ekatA meM vaha jIva napuMsaka vedavAlA hotA hai aura utpalakI dvayAdi patrAvasthA meM jIvoM kI anekatA meM ve saba jIva napuMsaka veda vAle hote haiM / isa prakAra se yaha 23vAM strI vedAdi dvAra hai|| aba gautama 24 veM bandhaka dvAra ko ozrita karake prabhu se aisA pUchate haiM 'teNaM bhaMte ! jIvA ki itthIvedavaMdhagA, purisavedabaMdhagA, napuMsagaveyadhagA' he bhadanta / ve utpalastha jIva kyA strI vedakarma ke baMdhaka hote haiM ? anavA-puruSaveda karma ke baMdhaka hote haiM ? yA napuMsaka jIve zuM strIvedavALA hoya che ? ke puruSa vALA hoya che ke napu saka. pANI DAya che ? mahAvIra prabhunI uttara- " goyamA ! " he gautama ! "no itthivedagA, no purisavedagA, napusagavedae vA, napusagavegA vA" te 55 / strIdavALA paNa hotA nathI, puruSadavALA paNa hotA nathI, paraMtu jyAre te utpala eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM rahele eka jIva napuMsaka vedavALo hoya che ane jyAre te utpala aneka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM rahelA badhAM jIvo napuMsaka davALA hoya che ra4 mAM strIvedAdi badheka kAranI prarUpaNu-gautama svAmIne prazna" teNa bhaMte ! jovA kiM itthIvedapaMdhagA, purisavedabaMdhagA, napusagavevadhagA?"
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatra kiMvA napuMsakavedakarmavandhakA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! itthI vedabaMdhaevA, purisavedavadhaevA, napuMsagavedabaMdhaevA chavvIsaM bhaMgA 24' he gautama ! utpalastho jIvaH strIvedavandhakovA bhavati, purupavedavandhako vA bhavati, napuMmatra vedavandhako vA bhavati, ityAdirItyA pavizatirbhaGgA bhavanti 24, tathAhi ekakayoge ekavacanAntAstrayaH, bahuvacanAntA api trayaH iti pada, dvikayogetu yathAyogam ekatvabahasvAbhyAM tisrazcaturbhaGgikA iti dvAdaza, trikayogetu aSTau bhaGgA bhavanti, iti sarva melanena paiviMzatirbhaGgAH, iti caturvizam vandhakadvAram / 24 / veda karma ke baMdhaka hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goymaa| itthIvedabaMdhaevA, purisavedabaMdhaevA, napuMsagavedabaMdhaevA chavyAsa bhaMgA' he gautama ! utpalasthajIva strIvedabaMdhaka bhI hotA hai puruSaveda baMdhaka bhI hotA hai, aura napuMsakavedabaMdhaka bhI hotA hai| ityAdi rIti se yahAM 26 bhaMga hote haiM / ye isa prakAra se samajhanA cAhiyeeka yoga meM eka vacana ko lekara 3 bhaMga aura pahuvacana ko lekara bhI 3 bhaMga hote haiM isa prakAra ye 6 bhaMga hote haiM / dokeyoga meM yathA yoga eka vacana aura bahuvacana ko lekara cAra bhaMgoMvAlI tIna bhaMgI hotI hai, isa prakAra ye 12 bhaMga ho jAte haiM / trikayoga meM ATha bhaMga hote hai| isa prakAra saba milakara yahA~ 26 bhaMga A jAte haiM / isa prakAra se yaha 24 vAM baMdhakadvAra hai| he bhagavan! te utpalastha jIva zuM strIveda karmanA banyaka hoya che? ke puruSaveda karmanA bandhaka hoya che? ke napuMsaka vedakarmanA bandhaka hoya che? mahAvIra prbhun| utta2-" goyamA " ! 3 gItama! " itthIvedavadhae vA, purisavedanadhae vA, napusagavebadhae vA, chabbIsa maMgA" 5mA so jIva strIvedane baMdhaka paNa he I zake che, puruSavedana banyaka paNa hoI zake che ane napuMsavedane banyaka paNa hoI zake che ahIM kula 26 bhAMgA bane che. te bhAMgA A pramANe samajavA eka bhegamAM eka vacananI apekSAe 3 bhAMgA ane bahuvacananI apekSAe 3 bhAMgA bane che. A rIte eka gamAM kula 6 bhAgA bane che. dvikogamAM yathAgya eka vacana ane bahu vacana levAthI cAra bhAgAovALI tribha gI bane che tethI 44=12 bhAga bane che. ane trigamAM ATha bhAga bane che. A rIte kula 6+128=26 bhAMgA bane che te pratyeka bhaMga 16mAM lavAsa niHzvAsa dvAramAM batAvyA pramANe ahIM paNa banAvI zakAya che. e 24.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 263 ___ atha paJcaviMza saMjJidvAramAzritya gautamaH pRcchati-' teNaM bhaMte ! jIvA kiM sannI, asannI ?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM saMjJino bhavanti ? kiMvA asaMjJino bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA! no sannI, asannI vA, asanniNo vA 25' he gautama ! utpalasthA jIvA no saMjJino bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatyAt asaMjIvA bhavati, dvayAdipatratAyAMta jIvAnAmanekatvAt asaMjhino vA bhavanti / iti paJcaviMzaM saMjJidvAram 25 / / ____ atha paDUvimindriyadvAramAzritya gautamaH pRcchati- teNaM bhaMte ! jIvA kiM saiMdiyA, aNidiyA?' he bhadanta ! te khalu upalasthA jIvAH kiM sendriyAHindriyasahitAH bhavanti ? kiMvA anindriyAH-indriyarahitA bhavanti ? bhagavAnAha___ aba gautama 25 veM saMjJidvArako Azrita karake prabhu se aisA pUchate hai -'teNaM bhate ! jIvA kiM sannI, asannI' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA saMjJI hote hai yA asaMjJI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goymaa| ne| sannI, asannI vA, asanniAvA' he gautama ! ve utpalastha jIva saMjJI nahIM hote hai, kintu utpala kI ekapatrAvasthA meM eka jIva asaMjJI hotA hai tathA vyAdi patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva asaMjJI hote haiM / isa prakAra se yaha 25 vAM saMjJidvAra hai| ___aba gautama 26 - indriyadvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM- 'taNa bhata ! jIvA kiM saiMdiyA, aNidiyA' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA indriya sahita hote hai athavA vinA indriyoM ke hote hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamo' he gautama ! 'noaNidiyA, 25 mA sazidvAranI 35|-gautm svAmInA prazna-" teNa bhate / jIvA kiM sannI, asannI ?" bhagavan ! te 15savatI va zusI hoya che? ke asaMjJI hoya che? mahAvIra prabhunA 6ttara-" goyamA! he gautama / "no sannI, asannI vA, asanniNo vA" 55 7 sajJI Dota nathI, 52ntu ye patrAvasthAvALA utpalamAM rahela eka jIva asa zI hoya che, ane aneka patrAvasthAvALA utpalamAM rahelA aneka asaMjJI hoya che. je 25 26 mA 4ndriyAnI 5359]!-gautama svaamiin| prazna- ' teNa bhaMte ! jIvA ki saidiyA, ajiMdiyA 1" hai bhagavan / te 5samA 29saal| IndriyavALA hoya che ? ke IndriyothI rahita hoya che? mahAvI2 suna ta2- " goyamA / 3 gautama / "na aNidiyA, saidie vA, sai diyA vA" (5625 7 ghandriyAthI 2Dita jAtAnA
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 bhagavatIsUtra 'goyamA ! no aNidiyA, saiMdievA, saiMdiyAvA 26' he gautama ! utpalasthA jIvA no anindriyAH-indriyarahitA no bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt sendriyo vA bhavati, dvayAdipatratAyAMtu jIvAnAmanekatvAt sendriyAvA bhavanti / iti SazimindriyadvAram / 26 / atha saptaviMzamanubandhaparyAyatayA uttalasya sthitidvAramAzritya gautamaH pRcchati-' seNaM bhaMte ! uppalajIve tti kAlao kevaciraM hoI ' he bhadanta ! sa khalu utpalastho jIva. utpalanIva iti-utpalajIvatvarUpeNa kAlataH-kAlApekSayA kiyaciraM bhavati ? utpalanvasthitiH kiyatkAlaparyantaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha'goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhutta, ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM 27' he gautama ! utpacha stha jIvasya utpalajIvatvarUpeNa sthitiH jaghanyena antarmuhUtaM bhavati, utkRpTena asaMkhyeyaM kAlaM bhavati iti saptaviMzamanuva-dhadvAram / 27 / laIdie vA saiMdiyA vA' utpalastha ve jIva indriya sahita hote haiM vinA indriyoM ke nahIM hote haiN| utpala kI ekapatrAvasthAvAlA ho jAtA hai, taba usameM vartamAna aneka jIva indriya sahita hote haiN| isa prakAra se yaha 26 vA indriyadvAra hai| ____aba gautama 27 veM anubandha paryAya rUpa utpalazva sthitidvAra ko lekara prasu se aisA pUchate hai-'seNaM bhaMta! uppalajIvetti kAlako kevacciraM hoI' he bhadanta ! utpalastha jIva utpala jIva rUpase kAlakI apekSA kaba taka rahatA hai arthAt utpalakI sthiti kitane kAla taka kI hai ? isake uttara meM prabhu karate hai-'goyamA! jahaNNeNaM aMto muhatta, ukkoseNaM asaMkhejja kAlaM' he gautama ! utpalastha jIva kI utpala jIva paraMtu eka patrAvasthAvALA u5lamAM rahele eka jIva Indriya sahita heya che ane aneka patrAvasthAvALA utpalamAM rahelA aneka jI Indriya sahita DAya che / / 26 / / 27 mAM anubaMdha dvAranI prarUpaNA-have gautama svAmI anubaMdha paryAya rUpa utpala sthiti dvAranI apekSAe mahAvIra prabhune evo prazna pUche che ke " seNa bhaMte ! uppalajIvetti kAlao kevaJcira hAI?" 3 gavan ! te u5lastha jIva utpalanA jIva rUpe kALanI apekSAe kayAM sudhI rahe che ? eTale ke utpalanI sthiti keTalA kALanI hoya che? ___ mahAvIra prasuna utta2-"goyamA" gautama | "jahaNNeNa' atomuhataM ukkosega asaMkheja kAlaM " gautama | B(525 01 5sanA 0 rUpe ochAmAM ochA antarmuhUrta sudhI ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta sudhI rahe che / / 27 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u01 sU01 utpale jIvotpAtanirUpaNam 265 athApTa.viMza saMvedhadvAramAzritya gautamaH pRcchati-saNaM bhaMte ! upaelajIve puDhavI jIve puNaravi uppalajIve ti kevAya kAlaM se vejjA ? ke vazyaM kAlaM gatirAgati karejA ?' he bhadanta ! sa khalla utpalajIva utpalajIvatvaM parityajya pRthivIjIvo bhavet pRthivI jIvatayA utpadheta, athaca punarapi utpalajIvo bhavet utpalajIvatayA utpadyata iti bhavAntarAda punastad bhavamahaNe kiyantaM kAla se veta? kiyantaM kALaM gatimAgadi gamanAgamanaM kuryAda ? bhagavAnAha-'goyamA ! bhavAdeseNaM jahanneNaM do savagmahaNAI, ukkoseNaM asaMkhenjAI bhavaggaNAI' he gautama ! sa utpalajIvaH bhavAdezena bhavaprakAreNa bhavApekSayetyarthaH jaghanyena dve bhavagrahaNe-ekaM pRthivIkAyikatve, bato dvitIyam utpalatye, tadanantaraM manuSyAdigati gacchediti bhAvaH / rUpa se sthiti jaghanya se lo antargata kI hotI hai aura utkRSTa se asaMkhyAta kAla kI hotI hai| isa prakAra yaha 27 chA anubaMdhachAra hai| aba gautama 28 ce saMvedhavAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-'seNaM bhaMte! upaelajIce purudhojIdhe puNaravi uppalajIve tti kevaiyaM kAlaM vejjA ? devaiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA' he bhadanta ! utpala kA jIva utpalaie paryAya ne chakara ghadi pRthivI jIvarUpa se utpanna ho jAtA hai aura bAda meM usa paryAya ko choDakara vaha punaH usI utpala jISa rUpa se utpanna ho jAtA hai isa prakAra bhayAntara se punaH usI abake grahaNa karane meM vaha kitane kolakA sevana karatA hai ? kisane kola taka vaha gamanAgamala karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gIlama ! 'athAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAI uko saMkhejjAI babaNAdaNAI' yaha utpala jIya bhayakI apekSA se phalale kama do mayaprakSaNa taka-eka pRthivI kAyika meM aura 28 mA savArI 5354A-gautama svAbhAnI prazna- 'se bhaMte ! pappalAde puSI sIne puNaravi uppalajIve tti phevaiyaM kAla sevejjA' kevaiya jhAlaM gatirAgati' kAremA 1" jan ! 5 / 7 5335 paryAyana cheDIne pRthvIkAyika jIva rUpe utpanna thaI jApa, to A rIte bhavAntara karIne pharIthI eja bhavane grahaNa karavAmAM te keTalA kALanuM sevana kare che? keTalA kALa sudhI te gamanAgamana kare che? mahAvIra prbhun| uttara- "goyamA" he gautama / " bhavAdeseNaM jahanneNa do bhagAhaNAI, usaseNa' asaMkhejjAI bhavagahaNAI" a Grand 1 bhavanI apekSAe ochAmAM ochA be bhavagrahaNa paryata-eka pRthvIkAyikamAM bha0 34
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 266 utkRSTena tu asaMkhyeyAni bhavagrahaNAni seveTa, gatimAgatiM ca kuryAt, 'kAlAde se jo do bhottA, ukoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, evatiyaM kAlaM sevejjA, evatiyaM kAlaM gatirAgarti karejjA' kAlAdezena kALApekSayAtu jaghanyena dve antarmuhUrte, utkRSTena tu asaMkhyeyaM kAlam - iyatkAlaM seveta iyatkAlaM gatimAgati kuryAt, gautamaH pRcchati - ' se NaM bhaMte! uppalajIve AujIve ?' he bhadanta ! sakha utpalajIcaH utpalajIvatvaM parityajya apUjIvo bhavet - akAyikatayA utpadyeta, atha ca punarapi, utpalajIko bhavet utpalajIvatayA utpadyata iti bhavAntarAt punastadbhanagrahaNe kiyanta kAlaM seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt ? dUsarA uspala meM bhavagrahaNa karane meM rahatA hai bAda meM phira yaha manuSyAdi gati meM calA jAtA hai / aura adhika se adhika asaMkhyAta bhagrahaNa taka rahatA hai aura gamanAgamana karatA rahatA hai / 'kAlAdese jo do atomuhusA, ukoleNaM asaMkhejja kAla evatiyaM kAlaM gatirAgati karejjA' tathA kAla kI apekSAse jaghanyase do aMtarmuhUrta taka aura utkRSTa se asaMkhyAta kAlataka rUpa kAla kA sevana karatA hai aura itane hI kAtaka vaha gamanAgamana karatA hai / aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate hai 'se NaM bhaMte ! uppalajIve AjIve' he bhadanta ! vaha utpalastha jIva utpala jISarUpatA ko choDakara yadi ap jIvarUpa se apakAyikarUpa se utpanna ho jAtA hai aura punaH vaha apakAyikAvasthA ko choDakara utpala jIvarUpa se utpana ho jAtA hai - isa prakAra bhavAntara se punaH usa bhavagrahaNa karane meM vaha kitane kAla kA sevana karatA ane bIjuM utpannaba bhaya vratuNu karavA sudhI rahe che, tyAra bAda te manuSyAdi gatimAM jatA rahe che ane vAremAM vadhAre sakhyAta bhavagrahaNu sudhI rahe che ane gamanAgamana karanA rahe che. kAlAdeseNa jahaNeNaM do to muhuttA, ukkoseNa asaMkhejja' kAle eitiya kAla sevejjA, evatiyaM kAlaM gatirAgati' karejjA " tathA hAjanI apekSA te gochAbhAM sudhI ane vadhAremAM vadhAre asakhyAta kALanu` sevana karyA kALa panta te gamanAgamana karatA rahe che gochA me suhUrta kare che ane eTalA gautama svAbhInA prazna -" seNa bhaMte / uppalajIce AujIve ? " he bhagavan ! te utpalastha jIve je utpalaparyAyane cheDIne aSThAyika jIva rUpe utpanna thaI jAya ane aAyika paryAyane DheDIne pharIthI upalava rUpe utpanna
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaiyacandrikA TIdA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 267 iti praznaH bhagavAnAi-eva c| eva jahA puDhavilIve bhaNie tA jAva cAu jIve mANigave' he gautama! ekamera-pUrvoktarItyara apakAdhikarave'pi abaseyam evaM prakAreNa yathA prathivIjIge maNinastathaiva yAvara tejarakAyiko jIvaH, garakAyiko jIvazca maNitavyo-vaktavyaH / gautamaH pRcchati-se NaM bhaMte / uppalajIve se vaNassada jIve, se puNaravi uppalanIye ti kevaiyaM kAlaM sevejjA ? kevaiyaM kAlaM gatirAgati kajjai ? ' he bhadanta ! sa khala utpalajIvaH tata-atha uspalajIvatvaM parityajya vanaspatijIbo bhavati-vanaspatikAyikatayA utpadyate, tat-atha punarapi utpalajIko bhavi-utpakajIvatayA utpadyate iti avAntarAt punastadbhavagrahaNe kiyantaM kAlaM seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgati-gamanAgamanaM karoti ? hai ? kitane kAlataka gamAnAgalana karatA hai ? isake utsara meM prabhu kahate 'evaM ceda evaM hA puDhavi jove bhagie tahA jAca vAujIve, bhANiyavdhe' he gautama ! jaisA pRthivI jIna kahA gayA hai usI prakAra se apakSAdhikarava meM bhI jAnanA caahiye| tathA jisa prakAra se pRthivI jIva kahA gayA hai usI prakAra yAvat tejaskAdhika aura vAyukAyika jIvaM bhI kahanA caahiye| ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate hai - 'deNaM bhaMte! uppalajIve se vaNaslaijIve se puNaravi uppalajIve, tti kevayaM kAla sevejjA kevAyaM kAlaM gatirAgatiM kajjaI' he bhadanta ! vaha utpala jIva yadi utpala jIvatva kI paryAya ko choDakara vanaspati jIvarUpa paryAya dhAraNa kara letA hai aura vanaspati jIvarUpa paryAya ko choDakara punaH utpala thaI jAya, te A rIte bhavAtara karIne pharIthI eja bhavagrahaNa karavAmAM te keTalA kALanu sevana kare che? keTalA kALa sudhI te gamanAgamana karato rahe che ? mahAvIra prsun| uttara-' evaM ceba, evaM jahA puDhavIjIve tahA jAva vAujIve bhANiyavve" gautama I GIRnI paryAyamAthI mA4i Spanna ne zathA utpalane jIva rUpe utpanna thanAra jIvanuM kathana uparyukata pRthvIkAyika paryAyamAM utpanna thanArA jIvanA kathana anusAra samajavuM. ane e ja pramANe tejaskAyika ane vAyukAyikamAthI upalanI paryAyamAM pharI AvanAra jIvaviSe paNa samajavuM gautama svAbhAnA prazna-" seNa bhane / uppalajIve se vaNassai jIve, puNaravi uppalajove, ci kevaiyaM kAla se vejjA, devaiyaM kAla gavirAgatikajjA" he bhagavana ! te utpala0 jIva je utpala jIvavanI paryAya choDIne vanaspati jIva rUpa paryAya dhAraNa kare ane tyAra bAda vanaspati chavarUpa paryAyane
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 bhagatI bhagavAnAha - 'gomA ! atrAdeseNaM jahaNeNaM do bhaggahaNAI, ukoseNaM anaMtAI bhaggahaNAI' he gautama! sa utpalajIvaH bhavAdezena bhavApekSayA javanyena dve bhava grahaNe ekam apakAyikatve, tato dvitIyamutpalatve, tadanantara manuSyAdigatigacchet, utkRSTena tu anantAni bhavagrahaNAni seveta, 'kAlAdeseNaM jahaNaNeNaM do aMtamuttA, ukkoseNaM anaMta kAlaM tarukAlaM, etraya kAlaM sevejjA, evhayaM kAlaM 'gavirAgarti kajjaha' kAlAdezena kAlApekSayA jaghanyena dve - apakAyikazvena antarmuhUrtam, punarupalatvenAntarmuhUrta mityevaM kAlApekSayA dve antarmuhUrte ityarthaH, jIvarUpa paryAyavAlA ghana jAtA hai, isa prakAra bhavAntara se punaH usa bhavagrahaNa karane meM vaha kitane kAlaphA sevana karatA hai? kitane kAlataka gamanAgamana karatA hai ? isake uttara meM madhu kahate hai - 'godhamA ! bhavAdeseNaM jaNeNaM deo bhavaggaNAeM useNaM anaMtAeM bhavaggaNAI' he gautama! bhaSakI apekSA vaha kamase kama do bhavagrahaNa rUpa kolakA sevana karatA hai / pahilA bhaya vanaspatikAyika meM aura dvitIya bhava utpala meM lekara ke yAda meM vaha manuSyAdi gati meM calA jAtA hai / utkRSTa se vaha ananta makA lepana karatA hai / 'kAlAdeseNaM jahaNeNaM do aMtamuttA, ukAseNaM anaMtaM kAlaM tarukAla eSaiyaM kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgati kajjaha' kAlakI apekSA se vaha do antarmuhUrtakAlakA- eka antarmuhUrta vanaspati kAyika meM aura dUsarA antarmuhUrta utpala meM rahane rUpa kAlakA- sevana karatA hai aura utkRSTa se tarukAla cheDIne pharIthI upala71 rUpa paryAyamAM AvI jAya, te A rIte anya bhavamAthI e bhatramAM chAvavAmAM te keTalA kALanu sevana kare che ? keTalA kALa sudhI te gamanAgamana kare che ? mahAvIra anuneo uttara- goyamA !" he gautama! "bhavAdeseNa' jahaNaNeNa do bhavaggaNAi', ukkoseNa aNatAi' bhavaggaNAI' " lavanI apekSAye te mochAbhAM AchA e bhagrahaNa rUpa kALanuM sevana kare che. eTale ke pahelA bhava apUkAyikamAM ane trIjo bhava u-palamAM laIne, tyAra bAda te manuSyAdi gatimAM cAlyuM jAya che. ane vadhAremAM vadhAre aneka bhavAnuM sevana kare che. kAlAdeseNa' jahaNeNa do aMtomuhuttA, ukkoseNa aNata kAlaM - tarukAla evaiyaM kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgati' kajjai " ajanI gapekSAmete me antarmuhUrta rUpa kALanu sevana kare che, eTale ke eka antarmuhUta aAyikAmAM ane khIjuM antarmuhUta utpalamAM rahe che. utkRSTanI apekSAe te tarukALanu
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramercandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 269 utkRSTena anantaM kAlaM tarukAlaM - vanaspatikAlam iti iyantaM kAlaM seveta, iyanta kAlaM gatimAgati - gamanAgamana karotIti bhAvaH / gautamaH pRcchati - se NaM bhaMte ! upajIve veiMdiyajIve puNaravi uppalajI ve tti kevaiyaM kAlaM sevejjA ? kevaiyaM kAlaM gatirAgarti kajjai ?' he bhadanta / sa khalu utpaLajIvaH utpaLajIvatvaM parityajya dvIndriyajIvI bhavet - dvIndriyajIvatayA utpadyeta, punarapi utpalajIvaH utpalajIvatayA utpadyeta iti - bhaSAntarAt punastadbhavagrahaNe kiyanta kAla seveta ? kiyantaM kA gatimAgati - gamanAgamanaM karoti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! bhavAdeseNaM jahaNeNaM do bhavaggahaNAI, uposeNaM saMkhejjAI bhavaggahaNAI' he gautama ! bhavAdezena bhavApekSayA jaghanyena dve bhavagrahaNe - ekaM dvIndriyajIvatve, tato dvitIyamutpalatve tadanavanaspati kAlarUpa anantakAlakA sevana karatA hai - isa prakAra se itane kAla taka gamanAgamana karatA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM' 'se NaM bhaMte! uppalajIve ve iMdiyajIve puNaravi uppalajIve tti keSaiyaM kAlaM sevejjA, kevaiyaM kAlaM gatirAgata phajja' he bhadanta ! yaha utpalasthajIva yadi utpala jIva rUpa paryAya ko choDakara dvIndriyarUpa paryAya dhAraNa karale aura phira usa payoga ko chor3akara punaH utpalajIva rUpa paryAya ko dhAraNa kare to isa prakAra se bhavAntara se punaH usI bhava meM Ane meM vaha kitane kAlakA sevana karatA hai? kitane kAlataka gamanAgamana karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahateM haiM - 'goyamA / bhavAdeseNaM jahaNeNaM do bhavaggahaNAI, ukkoseNaM saMkhejjAi bhavaggahaNAI' he gautama! bhavakI apekSA se vaha vanaspatikALa rUpa anata kALanuM sevana kare che. A rIte ATalA kALa sudhI te gamanAganama karatA rahe che. gautama svAbhIne prazna - " seNaM bhave ! uppalajIve veiMdriya jIve puNaravi uppalajIvetti kevaiyAM kAlaM sevejjA, kevaiyaM kAlaM gatirAgati kajjai 1 " he bhagavan! te utpalastha jIva je utpalajIvarUpa paryAyanA tyAga karIne dvIndriyarUpa paryAyamAM janma dhAraNa kare ane tyAra bAda te paryAyane tyAga karIne pharIthI upala jIvarUpa paryAyane dhAraNu kare, te A rIte anya bhavamAM jaIne eja bhavamA AvavAmA te keTalA kALanu sevana kare che? keTalA kALa panta gamanAgamana kare che? bhaDAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gItabha ! " bhavAdeseNa jahaNeNa do bhavaggaNA, koseNa saMkhejjAi' bhavaggahaNAi " bhavanI apekSAye te zrochAbhAM
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhagavatIsUrya ntaraM manuSyAdigati gacchet , utkRpTena saMkhyeyAni bhavagrahaNAni se veta, 'kAlAdeseNaM jahaNeNaM do aMtomuhuttA, ukoseNaM saMkhejja kAlaM, evaiya kAla sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai' kAlAdezena kAlApekSayA jaghanyena dve antarmuhUrta-dvIndriyatvena antarmuhata punarutpalatvenAntarmuhUrttamityevaM kAlAdezena jaghanyato / antarmuhUrta, utkRSTena saMkhyeyaM kAlam , iyantaM kAlaM seveta. iyantaM kAlaM gatimAgati-gamanAgamanaM karoti, evaM teIdiyajIve vi' evaM-dvIndriyoktarItyA trIndriyajIvaH evamuktarItyeva caturindriyajIvo'pi bodhyaH, tathA ca-utpalajIvaH utpalajIvatva parityajya zrIndriya jIvobhavet-evaM caturindriyajIvo bhavet , atha ca punarapi utpalajIyo bhavet utitattad bhavAntarAt punastad bhavagrahaNe kiyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt ini praznA, jaghanya do bhavagrahaNarUpa eka bhaca dvIndriya meM rahane taka ke kAlakA aura dUsarA bhada utpala meM rahane taka ke kAlasA sevana karatA hai, isake bAda vaha manuSyAdi gati meM calA jAtA hai| tathA utkRSTa se saMkhyAta bhavagrahaNa rUpa kAlakA sevana karatA hai| kAlakI apekSAse vAra jaghanya meM do antarmuhUrtarUpa kAlakA aura uskRSTa se saMkhyAta kAlakA sevana karatA hai| isa prakAra vaha itane kAlataka gamanAgamana karatA hai| 'evaM teiMdiyajIve evaM cariMdiyajIve vi,isa do prakAra indriya vAle jIva ke kathana ke anusAra trIndriyajIba aura cauindri pajIva bhI jAnanA cAhiye tathA utpala jIvatva ko choDakara trIndriyajIva ho jAtA hai cauindriyajIva ho jAtA hai aura puna: vaha vahAMse marakara utpalajIva ho jAtA hai-isa prakAra usa avAntara se punaH usa utpala bharake grahaNa karane meM vaha kitane kAla kA sevana karatA hai-zilane kAlanaka gamanAgamana karatA ochA be bhavagrahaNa rUpa kALanuM sevana kare che eTale ke-eka bhava dIndriyAmAM rahe che ane bIjo bhAva utpalamAM rahe che tyAra bAda te manuSyAdi gatimAM cAlyo jAya che. tathA utkRSTanI apekSAe te sa khyAta bhavagrahaNa rUpa kALanuM sevana kare che. kALanI apekSAe te ochAmAM ochA be antarmuhUrta rUpa kALanuM ane vadhAremAM vadhAre sa khyAta kALanuM sevana kare che. A rIte ATalA // -AmanAgamana 4 42 che. " evaM teiMdiya jIve, evaM caridiyajIve vi" se prabhArI zrIndriya bhane yaturindriya 71 vidhe para sabhA. eTale ke u5lastha jIva je utpalaparyAyane choDIne trIndriya athA caturindriya jIva rUpe utpanna thaI jAya ane tyAMthI marIne pharIthI utpala jIva rUpe utpanna thaI jAya, te A rIte te pratyeka bhavAntaramAMthI pharIthI u5lAvamAM AvavAmAM
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 271 bhavApekSayA jaghanyena dve bhavagrahayo, utkRpTena saMkhyeyAni-bhavagrahaNAni seveta, kAlApekSayA jaghanyena dve antarmuhata, utkRSTena saMkhyeyaM kAlaM se veta, gatimAgatiMca kuryAt iti bhAvaH / gautamaH pRcchati-se NaM bhaMte uppalajIve paMciMdiyatirivakhajogiyajIve, puNaravi uppalajIve ti pucchA?' he sadanta sa khalu utpalajIvaH umpalanIvatvaM parityajya paJcendriyatiryagyonikajIvo bhavet , atha ca punarapi utpalajIvo bhavet , iti bhavAntarAt punastadbhagrahaNe kiyantaM kAlaM seveta, kivantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt ? bhagavAnAha-goyamA ! bhavAde seNaM jahaNNeNaM do hai ? to isakA uttara yahI hai ki bhavako apekSA se vaha jIva jaghanya se do bhavagrahaNarUpa kAlakA aura utkRSTa se saMkhyAta bhavagrahaNarUpa kAlakA sevana karatA hai, tathA kAlakI apekSA se jaghanya doantarmuhartakA aura utkRSTa se saMkhyAtakAla kA sevana karatA hai| isa prakAra se vaha itane kAla taka galanAnamana karatA hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate hai-'leNaM bhaMte / uppala jIve paMci. diyanirikkha goNiyajIre pugaravi uppalajIdeti pucchA' he bhadanta ! vaha uspalasthajIva yadi apanI utpalaparyAdha ko choDakara paMcendriyatiryana ko paryAya ko dhAraNa kara letA hai aura punaH vaha usa pAya ke parityAga se utpalaparyAya meM A jAtA hai isa prakAra bhavAntara se punaH uha utpalarUpa paryAya ke grahaNa karane meM vaha jIva kitane kAlakA sevana karatA hai? kitane kAla taka gamanAgamana karatA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'bhoyamA / bhavAdeleNaM jahaNaNaM do bhvrghkeTalA kALanuM sevana kare che ane keTalA kALa sudhI gamanAgamana kare che? A prakArane prazna bane che tene A pramANe uttara samAja bhavanI apekSAe te jIva ochAmAM ochA be bhavagrahaNa rUpa kALanuM ane vadhAremAM vadhAre saMkhyAta bhavagrahaNa rUpa kALanuM sevana kare che. A rIte ATalA kALa paryata te gamanAgamana kare che. gItA svAbhAnI prazna- "se Na bhase / uppalajIve paciMdiyatirikkha joNiyajIve puNaravi uppalajIve tti pucchA" gavan ! tapasthala je pitAnI u5la jIva 35 paryAyane choDIne paMcendritiyaya paryAyamAM utpanna thaI jAya, ane tyAMthI marIne pharIthI utpala jIva rUpa paryAyamAM utpanna thaI jAya, to A rIte anya bhavamAthI utpala jIva rU5 paryAyamAM gamana karatA te keTalA kALanuM sevana kare che? keTalA kALa sudhI gamanAgamana kare che ? mahAvIra prabhunA uttara- "goyamA" jItama / ' bhavAde seNa jahaNNeNa' do bhavAgahaNAi, ukoseNa, aTTa bhavaggaNAI" apanI apekSA sama.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhagavatIsUtre bhavaggahaNAI' ukko seNaM aTTha bhavaggaNAI' he gautama ! bhavAdezena-bhavApekSayA jaghanyena dve bhavagrahaNe ekaM paMzcendriyatiryagyonikatve, tato dvitIyamutpalatve, tataHparaM manuSyAdigati gacchet , utkRpTena aSTabhavagrahaNAni catvAri pazcendriyatirazca zcatvAri cotpalajIvasya ityevamaSTa bhavagrahaNAni utkRSTena seveta, 'kAlAdeseNaM jahaNNeNaM do anamuhuttAi, ukkoseNaM punakoDipuhuttAI, evaiyaM kAla se vejjA, evaiya kAlagatirAgati karenjA'kAlAdezena kAlApekSayA jaghanyena dve antamuhUrte-paJcendriyatiryagyonikatvenAntarmuhUrtam , punarutpalatvenAntarmuhUrtamityarthaH, utkRSTatvena pUrvakoTI pRthaktvaM caturyu -pazcendriyatiryagbhavagrahaNeSu catasraH pUrvako. NAi ukkAseNaM abhavaggahaNAI' he gautama ! bhavakI apekSA se do bhavagrahaNa taka paMcendriyatiyeca kA aura dvitIya utpalakA isa prakAra se do bhavagrahaNa taka ke kAla kA jaghanya se sevana karatA hai aura utkRSTa se ATha bhavagrahaNa taka ke kAlakA sevana karatA hai| cAra bhava paMcendriyatiyaca ke aura cAra bhava utpala ke isa prakAra se ATha bhavagrahaNa ke kAlakA sevana karatA hai / 'kAlAdeseNaM jahaNNeNaM do aMtomuttAI, ukoseNe puvakoDiputtAI, evaiyaM kAla sevejA, ekyaM kAlaM gati rAgatiM karejjA' kAlakI apekSA vaha do antarmuhUrtarUpa kAlakA sevana jaghanya se aura utkRSTa se pUrva koTipRthakrU pa kAlakA sevana karatA hai| paMcendridhatiyaca yoni meM rahanekA eka antarmuhata aura utpala paryAya meM rahanekA eka antarmuhUrta isa prakAra se do antarmuharta kA samaya jAnanA cAhiye isake bAda vaha manuSyAdi gati meM calA jAtA hai| tathA utkRSTa se jo pUrvakATi pRthaktva kahA gayA hai socAra pshcendriytirygbhparyanta (eTale ke eka bhava pacandriya tiryaMca ane bIjo bhava hatpalana) nA kALanuM te sevana kare che ane vadhAremAM vadhAre ATha bhavagrahaNa paryantanA kALanuM sevana kare che eTale ke cAra bhava paMcendriya tiryaMcanA ane cAra bhava utpalanA, e rIte ATha bhavagrahaNa sudhInA kALanuM sevana kare che "kAlAdeseNa jahaNNeNa do aMnomuhattAI, sakkoseNa puvvako DipuTusAI, evaiyaM kAla sevejjA, evaiya' kAla gatirAgatiM karejA" janA apekSA te mAchAmA ochA be antarmuhUrta paryantanA kALanuM ane vadhAremAM vadhAre kaTipRthakatvarUpa kALanuM sevana kare che. paMcendriya tiryaMcamAM rahevAno eka attamuhUrta kALa, A rIte be antarmuhUrtane jaghanya kALa samaje, tyAra bAda te manuSyAdi gatimAM cAlyA jAya che have utkRSTa kALanuM spaSTIkaraNa karavAmAM
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU01 utpale jIvotpattinirUpaNam 273 TayA, utkRSTakAlasya vivakSitatvena utpalakAyovRtta jIvayogyotkRSTapaJcendriyatirasthite grahaNAt , utpalajIvana caitAsvadhikamityevamutkRSTataH pUrvakoTI pRthakatvaM bodhyam , iyantaM kAlaM seveta 'yantaM kAlaM gatimAgati-gamanAgamanaM kuryAditi bhAvaH / evaM maNusseNa vi samaM jAva evaiyaM kAlaM gatirAgati karejjA' evamuktarItyA manuSyeNApi samaM yAvat-utpalajIvaH utpalajIvatvaM parityajya manuSyajIto bhavati, atha ca punarapi utpalajIvagrahaNe bhazapekSayA jaghanyena dve bhagrahaNe, utkRSTena aSTabhavagrahaNAni seveta, kAlApekSayA jaghanyena se vagrahaNeAM meM cAra pUrvakoTi kAla utkRSTa se vivakSina huA hai, kyoM ki utpala kAyake ubRtta hue jIva ke yogya utkRSTa paMcendriya tirthaca sthiti kA grahaNa kiyA jAtA hai| utpala kA jIyana inameM adhika hai| isaliye uskRSTa le pUrvakoTi pRthaktva kahA hai aisA jAnanA caahiye| isa prakAra se vaha itane kAlakA sevana karatA hai, itane kAlataka gamanAgamana karatA hai| 'evaM maNusleNa vi samaM jAva evaiyaM kolaM gatirAgati karejA' isI prakAra se utpalajIva utpalajIvatva kA parityAga karake jaya manuSya hotA hai aura manuSyaparyAya ke parityAga se punaH utpala paryAya meM janma dhAraNa karatA hai isa prakAra bhavAntara se punaH usIbhayake grahaNa karane meM bhavakI apekSA vaha jIva jaghanya se do bhavagrahaNarUpa kAlakA sevana karatA hai aura utkRSTa se aSTabhavagrahaNarUpa kAlakA sevana karatA tathA kAlakI apekSA se jaghanya meM vaha do antarmuhUrtarUpa kAlakA aura Ave che-ukaSTanI apekSAe je pUrvakeTipRthakRtva kALa (bethI laIne nava - pUrvakeTi kALo kahyo che tenuM kAraNa e che ke cAra pa cendriyatiyaM ca savagrahaNamAM vadhAremAM vadhAre cArakeTikALa vyatIta thAya che, kAraNa ke utpalajIva rUpa paryAyamAMthI nIkaLIne paMcendriya tiryaMca nimAM utpanna thanAra jIvanI je cagya pacendriya tiryaMca sthiti (AyuSya) hoya che, te ahI grahaNa karavAmAM Avela che temAM utpalanuM jIvana adhika hoya che, te kAraNe utkRSTanI apekSAe pUrvakeTi pRthakva kALa kahyo che, ema samajavuM. A rIte te eTalA kALanuM sevana kare che, eTalA kALa sudhI gamanAgamana kare che. " evaM maNuraseNa vi samaM jAva evaiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA" mA zata utpala jIva u5la 6 va paryAyane tyAga karIne jyAre manuSya paryAyamAM utpanna thAya che ane tyAMthI mArIne pharIthI utpala jIva rUpe utpanna thaI jAya che. tyAre bhAvAtaramathI pharI eja bhavamAM AvatA te jaghanyanI apekSAe che lavagrahaNa rUpa kALanu ane utkRSTanI apekSAe ATha bhavagrahaNa rUpa kALanuM bha0 35
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 bhagavatI sUtre antarmuhUrte, utkRSTena pUrvakoTipRthakatvAni iyantaM kAlaM seveta, iyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt / ityaSTAviMzaM saMvedhadvAram |28| athaikonatriMzam AhArakadvAramAzritya gautamaH pRcchati - ' teNaM bhaMte! jIvA kimAhAramAhAreMti' he bhadanta ! te khalu utpalajIvAH kimAhAram Aharanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! davvao anaMtapaesiyAI davbAI, evaM jahA AhArudesae Treaser yANaM AhAro taheva jAtra savvaSpaNayAe AhAramAhAreMti' he gautama ! dravyataH dravyApekSayA anantapradezikAni dravyANi, evaM yathA AhArodezake prajJApanAyA viMzatitame pade AhAraH prajJaptastathaiva yAvat sarvAtmanA sarvapradezena AhArautkRSTa se pUrvakoTipRthaktvarUpa kAlakA sevana karatA hai aisA jAnanA cAhiye | itane kAlataka vaha gamanAgamana karatA hai| isa prakAra se yaha 28 va saMvedhadvAra hai / aba gautama 29 ve AhAradvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM- 'teNaM bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAreti' he bhadanta ! ve utpalasthajIva kisakA AhAra lete haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! davvao aNatapaesiyAi davvAI, evaM jahA AhAruddesae vaNassa kAhANaM AhAro taheva jAva savvaSpaNayAe AhAramAhAreMti' he gautama ! ve utpalasthajIva dravya kI apekSA se to ananta pradezoMvAle dravyoMkA AhAra karate haiM isa prakAra se jaisA prajJApanA ke AhAraka uddezaka meM jo ki usakA vIsavAM pada hai, kahA hai vaisA hI yahAM sevana kare che, tathA kALanI apekSAe te ochAmAM ochA che antamuhUta kALanuM ane vadhAremAM vadhAre pUrvakATa pRthavarUpa (ethI laine nava pUrva kATa) kALanu sevata kare che. ATalA kALa paryaMnta te gamanAgamana karatA rahe che. A prakAranuM A 28 su savedhadvAra " che. // 28 // 88 28 bhAM ADA24dvAranI azyA - gautama svAbhIne prazna - " teNa bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAreti ? " he bhagavan ! te utpakSastha lava yAM kanyAnA AhAra le che? mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! davvabha aNatapaesiyAI' davbAI, evaM jahA AhAruddesae vaNarasaikAiyANa' AhAro taheva jAva savvappaNayAe AhAramAhAreti " he gautama! te utyasastha va dravyanI apekSAye to ana'tapradezeAvALAM drabyAnA AhAra kare che. A pramANe prajJApanA sUtranA 20 mAM padmamAM-mAhAraka uddezAmAM vanaspatikAyikAnA AhAra viSayaka jevuM
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 40 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 275 mAharanti, yAvatkaraNAt kSetrataH asaMkhyeyapradezAvagADhAni, kAlAta. kasminnapi ekatarasmin kAle anyatarakAlasthitikAni, bhAvato varNavanti-varNayuktAni, ityAdi, 'navaraM niyamA chadisiM taceva 29' navara-vizeSastu niyamAt niyamataH SaTsa dikSu pRthivI kAyikAdayaH sUkSmatayA niSkuTagalatvena syAditi syAt-kadA. cit visRSu dikSu, syAt-kadAcit catasRSu dikSu ityAdinApi prakAreNa AhAramAharanti, utpalajIvAstu vAdaratvena tathAvidhaniSkuTeSu tadabhAvAnniyamAt paTsa dikSu AhAramAharantIti, zeSaM tadeva / ityekonatriMzamAhArakadvAram / 29 / ____ atha sthitidvAramAzritya gautamaH pRcchati-'tesiMNaM bhaMte ! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?' he bhadanta ! teSAM khalu utpalajIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH para kahanA cAhiye-yAvat ve sarvAtmanA-sarvapradeza se AhAra grahaNa karate haiM-yahAM yAvatpada se-'kSetrataH asaMkhyeyapradezAvagADhAni, kAlanaH kasminnapi ekatarasmin kAle anyatarakAsthitikAni bhAvato varNavanti" ityAdi pAThakA sa graha huA hai 'navaraM niyamA chaditi taMceva vizeSatA inake AhAragrahaNa karane meM kevala itanI hI hai ki ye pRthivI. kAyikAdijIva sUkSma hone se chahoMdizAoM se niyama se AhoragrahaNa karate haiM-kadAcit tIna dizAoM meM se kadAcit cAra dizAoM meM se, ityAdi prakAra se ye AhAra karate haiM ! parantu utpalajIva bAdara hone se tathAvidha niSkuToM meM sUkSmatA ke abhAva ke kAraNa chahoM dizAoM meM se AhAra grahaNa karate haiN| bAkI kA aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai| isa prakAra se yaha 29 vAM AhAra dvAra hai| __ aba sthitidvArako Azrita karake gautama prabhu le aisA pUchate haiM'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' he bhadanta ! ina kathana karavAmAM AvyuM che evuM kathana "sarvAtmanA-sarva pradezamAMthI AhAra he| 42 cha," mA sUtrapA 5yanta ! 42. mAhI " yAvat (pa-ta)" pahathA nAyanA pAne ahae 42 - " kSetrata : asaMkhyeyapradezAvagADhAni, kAlata : kasminnapi ekatarasmin kAle anyatarakAla sthitikAni, bhAvato varNavanti " "navara chahisiM taceva" tamanA mAkha2 meTalI r vizeSatA che ke pRthvIkAyika Adi jIva sUkSama hovAthI niyamathI ja che e dizAomAthI ItyAdi prakAre paNa teo AhAra grahaNa kare che. paraMtu utpala jIva bAdara hovAthI tathAvidha niSkAmAM sUkSmatatvanA abhAvane kAraNe chae dizAomAthI AhAra grahaNa kare che. bAkInuM samasta kathana pUvakta kathana anusAra samajavArA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 bhagavatIne prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! jahaNeNaM aMtosuhRttaM uko seNaM dasavAsasahassAhaM30' he gautama ! utpalajIvAnAm jaghanyena antarmuhUrtam , utkRpTena dazavarpasahasrANi sthitiH prjnyptaa| iti triMzattamaM sthitidvAram // 30 // ____ atha ekatriMzattamaM samudghAtadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM kai samugghAyA paNattA?' he bhadanta ! teSAM khalu umpalajIvAnAM kati samudghAtAH prAptAH ? bhagavAnAda-'goyamA ! tao samugdhAyA paNNattA' he gautama! utpala jIvAnAM nayaH samudghAtA: prajJaptAH, 'taMjahA-vepaNAlamugyAe, kasAyasaSThagyAe, mAraNaMtiyasamugghAe 31' tadyathA-vedanAsamudghAtaH kapAyasamudghAtaH, mAraNAntika-samudghAtazca / ityekatriMzattasaM samudghAtadvAram / 31 / / utpalastha jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA / jahaNNeNaM atomuhattaM ukoleNaM dasavAsasahassAi' he gautama ! ina utpalastha jIvoM kI sthiti jaghanya se to eka antarmuhUrta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se daza hajAra varSakI kahI gaI hai yaha tIsavAM sthitihAra hai| agha gautama samuddhAtahAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-'tesiMNaM bhaMte ! jIvANaM kaha samugdhAyA paNNattA! he bhadanta ! una utpala jIvoM ke kitane samudghAla kahe gaye hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! tao sasuravAyA paNNasA' he gautama una utpalajIcoM ke tIna samudghAta kahe gaye haiM- ' taMjahA' jo isa prakAra se haiM- 'veyaNAsamuraghAe, kasAyasanugdhAe, mAraNaMtiyasAmugghAe' 30 sthitivAranI 5359|-gautm svAbhAna prazna- tesiM Na bhaMte / kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA 1" lagavan ! tapastha vAnI DeTA kALanI sthiti kahI che? ___mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA! jahaNNeNa aMtomuhatta, koseNa dasazasasaharasAI" gItama! GARstha vAnI mAchAmA mAchI mantabhuitanI mana dhArebhA padhAre isa 6012 SanI sthiti 4 cha. // 30 // 31 bhAM samuddhAta vA2nI pra35!- gautama svAmInA prazna- "tesiM Na bhaMte ! jIvANaM kai samugghAyA paNNattA ?" u mgn| te patha janA keTalA samuddaghAta kahyA che? bhaDAvIra prabhunA uttara-" goyamA! tao samugghAyA paNNattA" u gautama! a G55 vAnA ra samuhUdhAta - cha, "taMjahA" re nAye pramANe
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairndrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam 277 atha dvAtriMzaM cyavanadvAramAzritya gautamaH pRcchati - ' teNaM bhaMte ! jIvA mAraNaMtisamugdhAraNaM kiM samohayA maraMti, asamohayA maraMti ? he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH mAraNAntikasamudghAtena kiM samavahatAH santo mriyante ? kiMvA mAraNAntika - samudghAtena asamavahatAH mriyante / bhagavAnAha - 'goyamA ! samohayA vi maraMti, asamohayA trisarati 32' he gautama! utpalajIvAH mAraNAntika samudghAtena samavahatA api mriyante, asamavahatA api mriyante iti dvAtriMzaM cyavanadvAram // 32 // atha trayastriMzamUlAdiSu upapAtadvAramAzritya gautamaH pRcchavi - ' teNaM saMte ! jIvA anaMtaraM uTTittA kahiM gacchati, kahi uvavajjeti ?' he bhadanta te khalla vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta aura mAraNAntika samudghAta | isa prakAra se yaha ikatIsavAM samuddhAta dvAra hai / aba 32 ve cyavanahAra ko lekara gautama prabhu se aisA pUchate haiM'teNaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAe NaM kiM samohayA maraMti, asamohayA maraMti' he bhadanta ! ve utpalastha jIva mAraNAntika samudghAta se samayahata hokara marate haiM, athavA mAraNantika samudghAta se asamavahata hokara marate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! samohA vi maraMti, asamohayAvi maraMti ' he gautama | ve utpalastha jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiM aura asamavahata hokara bhI marate haiM / isa prakAra se yaha 32 vAM cyavanadvAra hai / aba gautama mUlAdikoM meM upapAta rUpa 33 veM dvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-' teNaM bhaMte! jIvA aNaMtara uTTittA kahiM gacchati, che-veyaNAsamugdhAe, kasAyasamugdhAe, mAraNaMtiyasamugdhAe " ( 1 ) vehanA sabhuddhAta, (2) uSAya samudddhAta bhane ( 3 ) bhArayAntiH sabhuddhAta // 31 // 32 bhAM vyavanadvAranI a3pA - gautama svAbhInA azna- " teNa bhave ! jIvA mAraNa tiyasamugdhApaNaM kiM samohayA maraMti, asamAiyA marati ? " hai bhagavan! te upalavatI jIve zu' mAraNAMtika samuddAtathI samavahata thaI ne mare che ? ke mAraNAntika samuddAtathI asamavahata thaI ne mare che ? bhaDAvIra alunA uttara- " goyamA ! samohayA vi maraMti, asamAyA vi maraMti " he gautama ! teso bhArayAntiH samudghAtathI sabhavahuta thAne pazu bhare che bhane mabhavahuta thAne bhare che // 32 // mUlArdikAmAM utpatti rUpa 33mu" uSapAtara-gautama svAmInA prazna 66 " veNa' bhaMte! jIvA aNaMtaraM uvaTTittA kahi gaccheti, kahi uvavajjati ? " Da
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 bhagavatI sUtre , utpalasthA jIvAH anantaram - utpalajIvabhavAnantaram uddhRtya kutra gacchanti, kutra utpadyante ? 'kineraisa uvavajrjjati, tirikkhajoNiesa uvavajjeti ?' kiM nairayikeSu upapadyante ? kiMvA tiryagyonikeSu upapadyante ? bhagavAnAha - ' evaM jahA anate uNA vaNassaikAiyANaM tahA bhANiyantra evaM pUrvoktarItyA yathA vyutkrAntike prajJApanAyAH paSThe vyutkrAntipade, udvartanAdhikAre vanaspatikAyikAnAM tiryagyonikeSu upapadyante manuSyeSu upapadyante, proktamyathA - ki nairayikeSu upapadyante deveSu upapadyante ? gautama ! no nairayi ke pu upapadyante, tiryagyonikepu upapadyante, manuSyeSu upapadyante iti, tathA bhaNitavyam, karhi uvavati ' he bhadanta ! ve utpalastha jIva utpalajIva rUpa bhavake anantara mara kara kahAM jAte haiM ? kahAM utpanna hote haiM, "kiM neraiesu ubavajrjjati, tirikkhajoNiesu uvavajati ' kyA nairayikoM meM utpanna hote haiM, yA tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM- ' evaM jahAvakaMtIe uvaTTaNAe vaNassaikAiyANaM tahA bhANiyavvaM ' he gautama! jaisA prajJApanA ke chaThe udvarttanAdhikAra meM vanaspati kAyikoM ke viSaya meM kahA gayA hai-jaise kyA ve nairathiko meM utpanna hote haiM ? yAtiryagyonikoM meM utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM utpanna hote haiM ? athavA devoM meM utpanna hote haiM ? to he gautama ! ve na nairayikoMmeM utpanna hote haiM / na devoM meM utpanna hote haiM, kintu tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM, manuSyoM meM utpanna hote haiM vaisA yahAM kahanA cAhiye / bhagavan ! upastha jIva utpala jIva rUpa bhavane cheADIne-tyAthI marIne karyAM laya che ? ayA utpanna thAya che ?" " kiM neraiemu uvavajjati, tirikkhajoNiesu uvavajjaMti ? " zu tetheo naragatimAM utpanna thAya che? he tiya bhayo ni abhAM utpanna thAya che ? bhahAvIra alunA uttara- " evaM jahA vaktIe ubaTTaNa. e vaNassaikAiyANaM sahA bhANiyavvaM " he gautama prajJApanAnA ch| udvarttanAdhikArabhAM neSu vana spatikAcikAnI uddattanA viSe kathana karavAmAM Avyu che evuM kathana aDI paNa grahaNa karavuM. tyAM A pramANe kahyu che-- S. " gautama svAmsanA prazna- * zuM tee nArakamAM utpanna thAya che ? ke tiya cAmAM utpanna thAya che ? ke manuSyagatimAM utpanna thAya che? ke devagatimAM utpanna thAya che? mahAvIra prabhunA uttara-he gautama ! teo devAmAM paNa utpanna thatA nathI, nArakAmAM pazu utpanna thattA nathI, parantu tiya carcAnikAmAM athavA manuSyeAmAM utpanna thAya che " A kathana utpalanA jIvAne paNa lAgU paDI zake che.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za0 11 40 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam 279 gautamaH pRcchati - ' aha bhaMte / savvapANA, savvabhUyA, savvajIvA, savvasattA, utpalamUlattAe, uppalakaMdattAe, uppalanAlacAe, uppalapattattAe, uppalakesarattAe, uppalakanniyattAe, uppalathibhugattAe, uvavanna puccA ? ' he bhadanta ! atha sarvaprANAH sarvabhUtAH, sarvajIvAH, sarvasattvAH, utpalamUlatayA, utpalakandatayA, utpalanAlatayA, utpalapatratayA, utpalake saratayA, utpalakarNikatayA, utpalavIjakezaratayA, utpalathimugatayeti utpalapatramUlasthAnatayA kim upapannapUrvAH ? pUrva kadAcit utpannAH ? bhagavAnAha - 'haMtA goyamA ! asai aduvA aNaMtakkhutto' he gautama! inta satyam sarvamANAdaya utpalabhUtAditayA asakRt anekavAram anantakRtvaH anantavAram pUrvamutpannAH, iti trayatriMzattamaM mUlAdiSUpapAvadvAram |33| , aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-' aha bhaMte / savvapANA, savvabhUyA, saccajIvA, savvasattA, uppalamUlattAe, uppalakaMdattAe, uppalanAlattAe, uppalapattattAe, uppalakesarattAe, uppalakanniyattAe, upalathimugantAe uvavannapuvvA' he bhadanta ! kyA samasta prANa, samastabhUta, samastajIva, samastasattva, utpala ke mUlarUpa se utpala ke kandarUpa se, utpala ke nAlarUpa se, utpala ke patrarUpa se, utpala ke kezara rUpa se, utpala kI karNikA rUpa se aura utpala ke dhimugarUpa se kyA pahile kadAcit utpanna ho cuke haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'haMtA, gomA ! asa aduvA anaMtakkhutto' hAM gautama ! samasta prANAdika utpala Adi rUpa se anekavAra athavA anantabAra pahile utpanna ho 'cuke haiM / isa prakAra se yaha 33 vAM mUlAdikoM meM utpattidvAra hai |33| gautama svAmInA prazna - " aha bhaMte ! savvapANA, savvabhUyA, savba jIvA, savtra sattA, uppalamUlattAe, uppalakaMdattAe, uppalanAlattAe, uppalapatcattAe, uppaTakesarattAe, uppalakanniyattAe, uppaladhimuttAe uvavannapuvvA ?" he bhagavan ! zu' samasta prALu, samasta bhUtA, samasta jIve! ane samasta sattvA; utpalanA mULa rUpe utpalanA kanha rUpe, utpalanI nAla rUpe, utpalanAM pAna rUpe, utpalanA kezararUpe, utpalanI kaNikArUpe ane utpalanA thibhrugarUpe pahelAM kadI pazu utpanna thai cukayA haiAya che kharAM? " bhahAvIra prabhune! uttara- "haMtA, goyamA ! asaI aduvA aNaMtakkhutto hA, gautama ! samasta prANu, bhUta, jIva ane sattvA utpalanA mULa Adi rUpe bhane vAra athavA manatavAra paDesAM utyanna thardha yubhyA hoya che, // 33 //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! bhavaduktaM satyameve ti |mu01|| // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvamalabha-masiddhavAcaka paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadhanakagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUpita-kolhApugganaguruvAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyo zrI "bhaganatImatrasya" prameyacandriyAlyAyAMvyAkhyAyAM ekAdazazatakasya prathamoddezaH smaaptH||11.1|| ava anta meM bhagavAna ke kathana meM satyatA prakaTa karate hue kahate haiM-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jo Apane kahA hai vaha sarvathA satya hI kahA hai, he bhadanta ! jo Apane kahA hai yaha sarvathA satya hI kahA hai // 10 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zatakakA pahalA uddezaka samApta // 11-1 // have sUtrane ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanone pramANabhUta gaNIne cha " sevaM bhaMte ! sevaM bhate / ti" " lagan / mApe sute sarvathA satya che. he bhagavana ' Ape je kahyuM te yathArtha ja che." A pramANe kahIne prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. sUnA jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane pahele uddezaka samApta . 11-1n
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 prameyacandrikA TIkA za0 11 20 2 sU0 1 zAlUkajIvanirUpaNam atha dvitIyoddezakaH prArabhyate zAlUkasambandhijIva vaktavyatA mUlam-"sAlueNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve,aNegajIve? goyamA ! egajIve, evaM uppaludesagavattavayA aparisesA bhANiyavvA jAva aNaMtakhutto, navaraM sarIrogAhaNA jahaNNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNupuhuttaM, sesaM taMceva, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ti" ||suu0 1 // ___ chAyA-zAlUkaH khalu bhadanta ! ekapatrakaH kim ekajIvaH ? anekajIvaH ? gautama ! ekajIvaH, evam utpaloddezakavaktavyatA aparizeSA bhaNitavyA, yAvat anantakRtvaH, navara zarIrAvagAhanA jaghanyena arjulasya asaMkhyeyabhAgam ; utkRSTena dhanuSpRthaktvam , zeSaM tadeva, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // TIkA--anantaroddezake utpalajIvAH prarUpitAH atha uddezakArthasaMgrahagAthoktaM dvitIyaM zAlUkodezamAha-'sAlueNaM bhaMte' ityAdi, gautamaH pRcchati-sAlueNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ? he bhadanta ! zAlUkaH khalu vanaspati vizeSaH ekapatrakaH eka patraM yasya sa tAdRzaH, ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvaH ? dusare udezekA prAraMbha zAlUka saMbaMdhI vaktavyatA" sAlUe NaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve aNegajIye" ityAdi TIkArtha-anantara uddezaka meM utpala jIvoM kI prarUpaNA kI gaI hai| apa sUtrakAra uddezakArtha saMgraha gAthA meM kahe gaye dvitIya zAlUkauddeze kA kathana karate haiM-'sAlue NaM bhaMte ! egapattae kiM egajIye, aNaigajIve' isameM gautama ne prabhu se aisA pUcho hai ki he bhadanta ! bana bIjA udezAne prAraMbha zAkachava vaktavyatA " sAlUe NaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve aNegajIve" tyA TIkAI- AgalA uddezAmAM u5lajInI prarUpaNuM karavAmAM AvI che. have sUtrakAra uddezakArthasaMgrahagAthAmAM kahelA bIjA zalakezakanI nIce pramANe prarUpaNa kare ches. 36
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 bhagavatIsUtre eko jIvo yasmin sa tathA vidho bhavati ? kiMvA anekajIvaH ? aneke jIvA yasmin sa tathAvidho bhavati ? | bhagavAnAha - ' goyamA ! egajIve, evaM uppaludde sagavattavtrayA aparisesA bhANivvA' he gautama! zAlUkaH khalu ekapatrAvasthAm ekajIvo bhavati, dvayAdipAvasthAyAM tu anekajIvo bhavati ityabhiprAyeNAha evaM pUrvoktarItyA atra zAlUkaprakaraNe utpaloddezaka vaktavyatA aparizeSA - sarvA bhaNitavyA vaktavyA, tadavadhimAha - 'jAna anaMtakhuto' yAvat - yAvatpadena upapAtAdIni trayatrizad dvArANi sarvANi atra utpalavadeva vAcyAni kintu utpale ti sthAne zAlUketi vaktavyam / tathA sarvamANAH sarvabhUtAH, sarvajIvAH sarvAH zAkamUlAditayA 1 , 6 spati vizeSa rUpa jo zAlUka kamalakaMda hai vaha ekapatrAvasthA meM ekajIva hai yA aneka jIva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- ' goyamA ' he gautama ! ' egajIve, evaM uppaludesagavattavvayA apariselA bhANiyaccoM ' zAlUka eka pannAvasthA meM eka jIvavAlA hotA hai aura do Adi patra kI avasthA meM aneka jIvacAlA hotA hai / isa prakAra se utpala uddezaka kI yahAM samasta vaktavyanA kahanI cAhiye aura vaha jAva anaMtakhuttoM' isa pATha taka grahaNa karanI caahiye| yahAM jo yAvat pada AyA hai vaha "utpAtAdika saba 33 dvAra utpala uddezaka ke jaisA yahAM para kahanA cAhiye - yahI bAta kahatA hai / parantu ' utpala 3 zavda ke 'sthAna meM zAlUka isa zabda kA prayoga karake una 33 dvAroM kA praznottararUpa se kathana 'sAlUe Na bhaMte! egapattae ki egajIve, aNegajIve ? " gautama svAbhI maGAvIra prabhune evA prazna pUche che ke " he bhagavan ! vanaspati vizeSa rUpa je zAlUka eTale ke-kamaLakanda hAya che, te jyAre eka patrAvasthAmAM hAya che, tyAre eka jIvavALuM hAya che? ke aneka jIvavALu hAya che ? $1 mahAvIra alunA uttara- " goyamA !" he gautama / " egajIve, evaM uppaludegavattatrayA aparisesA bhANiyavvA " patrAvasthAvALA zAlUkamAM eka jIva hAya che, parantu jayAre te e vigere patrAvasthAvALuM khane che, tyAre te aneka jIvavALuM hAya che. A rIte utpala uddezaka anusAranuM samata kathana ahI paNa heNu karavuM joie "C jAva aNatakhutto " A sUtrapATha panta grahaNa karavu joie ahI je 'yAvat pada vaparAyu che tenA dvArA sUtrakAra e vAta sUcita kare che ke "utpala uddezakamAM utpAta Adi tetrIsa dvAranuM jevuM pratipAdana karavAmAM Avyu che, evu ja pratipAdana ahI paNa thavuM joie. utpala uddezakanI vaktavyatAmAM utpala'ne sthAne 8 66 zAka " pada mUkIne te 33 dvArAnuM pranettara rUpe ahIM kathana thavu ""
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 2 0 1 zAlUka jIvanirUpaNam 283 , athavA asakRt-anantakRtvaH - anantavAram utpanna pUrvAH pUrvamutpannA iti paryantaM vaktavyam / kintu - ' navaraM sarIrogAhaNA jahaNNeNaM agulasya asaMkhejjahabhAgaM, ukoseNaM dhaNupuhuttaM, sesaM taMceva' navaram - utpalApekSayA zAlUkajIvasya zarIrAvagAhanA jadhanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam utkRpTena dhanuHpRthaktvam, zeSaM tadeva - utpalavaktavyatAvadeva zAlUkavaktavyatA'pi vodhyA / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha - 'sevaM bhave ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadeva bhavadukta satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavayukta satyameveti // 01 // " iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 011-2 // karanA cAhiye / tathA isa prakaraNa ko ' sarvaprANa, sarvabhUta, sarvajIva, sarvasatva, zAlaka mUlAdi rUpa se aneka bAra athavA anantavAra pahile utpanna ho cuke haiN|' isa antima pAThataka saMbaMdhita kara kahanA cAhiye / 'navaraM sarIrogAhaNA jahaNNeNaM agulasta asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM dhaNupuhuttaM, sesaM taMceva ' parantu pUrva utpala jIva saMbaMdhI prakaraNa se isa zAMka jIva ke prakaraNa meM " zarIra kI avagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa aura utkRSTa se dhanuSapRthaktva hai " itanI joIe, " sa prANu sarva bhUta, sarva jIva ane so sattva zAkamULAdi rUpe anekavAra athavA ana tavAra utpanna thai cukayAM hAya che" A sUtrapATha paryantanuM bhthana sahI hue| 42vu le the. "navaraM sarIrogAhaNA jahaNaNaM a Mgularasa asakhejjaibha ga, ukkoseNaM dhaNupuhutta, sesa taM cetra " parantu utyasa jIva sabaMdhI vaktavyatA karatA zAlUka jIva saMbadhI vaktavyatAmAM phakta zarIranI utkRSTa avagAhanAnA pramANa puratuM ja antara che, utpalajIvanA zarIranI ochAmAM ochI avagAhanA paNa AMgaLanA asakhyAtamA bhAga pramANu ane zAluka jIveAnI zarIranI ochAmAM ochI avagAhanA paNa AMgaLanA asa'khyAtamAM bhAga pramANe che parantu utpala jIveAnA zarIranI vadhAremAM vadhAre avagAhanA eka hajAra ceAjana karatAM gheADI adhika che. tyAre zAlukanA jIve ne
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 bhagavatIce hI vizeSatA hai aura koI vizeSatA nahIM hai kyoMki bAkIkA aura saba kathana utpalajIva kI vaktavyatA ke jaisA hI hai / aba anta meM bhagavAn gautama bhagavAna ke vAkya ko satyarUpa meM prakaTa karate hue kahate haiM ' sevaM bhaMte ! sevaM bhate / tti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA vaha sagha viSaya sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA gyArahaveM zatakakA dUsarA uddezaka smaapt||11-2|| zarIranI utkRSTa avagAhanA dhanuSapRthakatva pramANa (bethI laIne navadhanuSa pramANa) kahI che. bAkInuM samasta kathana utpala jIvana kathana anusAra ja samajavuM, ____"sevaM bhaMte sevaM bhaMte / ti" gautama svAmI samapAnanA kyanAne prbhaaNabhUta gaNIne kahe che ke "he bhagavana ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te satya che. he bhagavan! Ape je kahyuM te sarvathA satya che," A pramANe kahIne prabhune vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA sU01 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakano bIjo uddezaka samApta 11-rA
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 prameyacandrikA TIkA za011 u03 sU01 palAzajIvanirUpaNam atha tRtIyoddezaH prArabhyate plaashsmbndhijiivvktvytaa| mUlam- "palAseNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ? evaM uppaluddesagavattavyayA aparisesA bhANiyavvA, navaraM sarIrogAhaNA, jahaNNeNaM aMgulasla asaMkhejjaibhAgaM, ukoseNaM gAuyapahuttA, devA eesu na uvavajjaMti / lesAsu te NaM bhaMte! jIvA kiM kaNhalessA, nIlalessA kAuleslA ? goyamA! kaNhalessA vA, nIlaleslA vA, kAulessA vA, chavIsaM bhaMgA, sesaM taMceva, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' ||suu02|| __chAyA-palAzaH khalu bhadanta ! ekapatrakaH kim ekajIvaH ? anekajIvaH ? evam utpaloddezakavaktavyatA aparizepA bhaNitavyA, navara zarIrAvagAhanA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkRSTena ganyUti pRthaktvam / devA eteSu na upapadyante, lezyAsu te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyAH, nIlalezyAH kApotalezyAH? gautama ! kRSNalezyA vA, nIlalezyA vA, kApotalezyA vA, paiviMzatibhaMgAH, zeSaM tadeva, tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti |mu01|| TIkA-atha tRtIyaM palAzodezaka mAha-palAse NaM bhaMte' ityAdi, 'palAse NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve ? aNeganIve ?' he bhadanta ! palAzaH khallu banaspati tIsare uddezekA prAraMbha palAza saMbaMdhI jIvavaktavyatA "palAse NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve " ityAdi TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA palAzoddezaka kA kathana kiyA hai, isameM gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'palose NaM bhaMte ! egapattae~ ki egajIve ? aNegajIve' he bhadanta ! palAza (khAkharA) nAmakA vanaspati trIja udezAno prAraMbha palAzavatijIva vaktavyatA "palAseNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve" tyAdi TIkArtha-sUtrakAre A sUtra dvArA palAzeddezakanuM kathana karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che keplaase NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve ? aNegajIve ?" 8 lagavan pAza
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 bhagavatIce vizeSaH ekapatrakA-ekapatrAvasthAyAM kim ephajIvo bhavati ? kiMvA anekajIvo bhavati ? bhagavAnAha-evaM uppaludesagavattavyayA aparisesA bhANiyabA' he gautama ! evaM pUrvoktarItyA atrApi palAzaprakaraNe utpalodezakavaktavyatA aparizeSA-saryA bhaNitavyA vaktavyA, 'navaraM sarIrogAhaNA jahaNNeNaM aMgulasma asaMkhejjAbhArga, ukoseNaM gAuyapuhattA, devA eemu na ughavajjati' navaram-utpalApekSayA palAzajIvasya zarIrAvagAhalA jaghanyena agulasya asaMkhyeyabhAgam , uskRSTena gavyuti pRthakatvam-krozadvayAdArabhya navakrogaparyantamityarthaH, tathA devA jaba eka patrAvasthA meM hotA hai, taba vaha kyA eka hai jIva jisa meM aisA hotA hai ? yA aneka haiM jIva jisa meM aisA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'eva uppaladdesagavattavyayA aparilesA bhANiyacyA' he gautama ! pUrvokta rIti se yahAM para bhI palAzaprakaraNa meM utpaloddeza. kavaktavyatA sampUrNarUpa se yojita karanA caahiye| parantu isa prakaraNa meM jo usa prakaraNa kI apekSA vizeSatA hai yaha zarIra kI avagAhanA ko lekara hai yataH yahAM zarIra kI avagAhanA jaghanya se agala ke asaM. khyAtaveM bhAga pramoNa hai aura utkRSTa se gavyUti pRthaktva-do koza se lekara nau koza paryanta kI hai| tathA ina meM deva utpanna nahIM hote haiN| yahI bAta 'navara sarIrogAhaNA jahaNNeNaM a gulasta asaMkhejai bhAga ujholeNaM gAuyapusA, devA eesu na uvarajjati' ina sUtra pATha dvArA (khAkharo) nAmanI je vanaspati thAya che te jyAre eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM zuM eka jIva hoya che? ke aneka jIva hoya che? mahAvIra prasunA hatta2- " evaM uppaluddesagavattanvayA aparisesA mANithavA " gautama ! atpAdezamA Grua vipI 14ta0yanAnu pratipAdana karavAmAM AvyuM che, evI ja vaktavyatA ahIM palAza viSe paNa samajavI. paratu utpalanI vaktavyatA karatAM palAzanI vaktavyatAmAM je vizeSatA che, te nIcenA sUtramAM prakaTa karavAmAM Avela che. " navaraM sarIrogANA jahaNNeNa amulassa asaMkhejjaibhAga, ukkoseMNa gAuyapuhuttA, devA eesu na uvavajja ti" lAzanA zarIranI 2mAnAmA utpalanA zarIranI avagAhanA karatAM nIce pramANe attara che. palAzanA zarIranI jaghanya avagAhanA AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANu kahI che ane utkRSTa avagAhanA gabhUtipRthaphatva pramANa-e-kezathI laIne nava keza parvatanI-kahI che. tathA de palAzajIva rUpe utpanna thatA
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 3 sU0 1 palAzajIvanirUpaNam 287 eteSu palAzeSu na utpadyante, palAzasya / prazastatvAt, devAnAM ca prazasteSveva utpalAdi vanaspatiSu utpattisaMbhavAt, ataeva utpaloddezake devebhyaH uddvattA utpadhante ityuktam / gautamaH pRcchati - 'lesAsu- teNaM saMte ! jIvA kiM maNDalessA, nIlalessA, kAulessA?' he bhadanta ! lezyAsu pavidhAsu madhye lezyAdvAre ityarthaH, te khalu jIvAH kiM kRSNalezyA bhavanti ? kiMvA nIlalezyA bhavanti ? kiMvA kApotazyA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ' kaNDalessA vA, nIlalessA vA, kAule sAvA, chantrI bhaMgA, semaM tacetra' he gautama! palAzajItrAH kRSNalezyA vA bhavanti, nIlalezyA vA bhavanti, kApotalezyA vA bhavanti, evaM rItyA utpaloktapradarzita kI gaI hai / deva jo palAza vanaspati meM utpanna nahIM hote haiM isakA kAraNa yaha hai ki palAza vanaspati aprazasta vanaspati hai / aprazasta vanaspatiyoM meM devoM kA utpAda nahIM hotA hai / prazasta vanaspatiyoM meM utpalAdi jaisI sundara vanaspatiyoM meM hI inakA utpAda hotA hai / isIliye upaloddezaka meM " devoM se calakara jIva utpaloM meM utpanna hote haiM" aisA kahA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'lesAsu NaM bhaMte! jIvA kiM kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA' he bhadanta ! chaha prakAra kI leiyAoMmeM se the jIva kyA kRSNalezyAvAle hote haiM yA nIlalelyAvAle hote haiM, yA kApazyAvAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM' goyamA' he gautama ! palAza jIva kRSNaleiyAvAle bhI hote haiM, nIlayAvAle bhI hote haiM aura kApotale yAvAle bhI hote haiM ? isa prakAra nathI. devA tyA utpanna na thavAnu. kAraNa e che ke palAza aprazasta vanaspati gaNAya che. aprazasta vanaspatiomAM devAnI utpatti thatI nathI-- prazasta vanaspatiyAmAM ja- utpalAdi jevI suMdara vanaspatimAM ja deveza utpanna thAya che. tethI ja utpalAvezakamAM evu kahyuM che ke devagatimAMthI cavIne jIva utpalAmA paNa utpanna thAya che " gautama svAbhIne prazna- " kesAsu NaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalerakhA, nIlalessA, kAuleslA ?" he labhavan / te va ardha ardha vezyAbhovANA hoya che? zu' kRSNa lezyAvALA hAya che ? ke nIla lesyAvALA hoya che ? ke kApeAta lezyAvALA hAya che ? mahAvIra prabhunA uttara- he gautama! palAzastha jIvA kRSNe lesyAvALA pazu hoya che, nIla lesyAvALA pazu hAya che ane kApAtalezyAvALA pazu
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - 288 bhagavatIsUtra krameNa SaDvizatiH maGgAH vaktavyAH, zeSaM tadeva-pUrvoktavadeva sarvaM bodhyam, tathAghayadA khalu tejolezyAyukto devo devabhavAdudvartanAM kRtvA vanaspatiputpadyate tadA vanaspatiSu tejolezyA labhyate, kintu palAze devatvAdutto notpadyate tasyA prazastatvAt , ata eva palAzoddezake palAzajIve tejolezyA na saMbhavati, tadabhAvAdAdyA evAtra tisrolezyA bhavanti, etAsu tisRSu lezyAsa paiviMzatibhA bhavanti, trayANAM padAnAmetAvatAmeva sadbhAvAt , ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameveti ||muu01|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya tRtIyoddezakaH samAptaH ||muu011-3|| utpalokta krama se yahAM 26 bhaMga hote haiM / bAkI kA aura saba kathana yahAM pUrvoktarUpa se hI jAnanA caahiye| tathA-jaba tejolezyAyukta deva, devabhava se cakkara vanaspatikAyika rUpa se utpanna hotA hai taba vanaspatikAyikoM meM tejolezyA pAIjAtI hai| kintu palAza meM devagati se cavakara jIva utpanna nahIM hotA hai kyoMki yaha vanaspati aprazasta hai, ataH isa palAzoddezaka meM palAza jIva meM tejolezyA saMbhavita nahIM hotI hai, isaliye Adi kI tIna lezyAe~ hI yahAM hotI haiN| ina tIna lezyAoM meM 26 bhaMga hote haiM / kyoM ki tIna padoM ke itane hI bhaMgoM kA yahAM sadbhAva pAyA jAtA hai / hoya che ? A pramANe utpaleta krama anusAra ahI 26 bhAMgA (vika) bane che. bAkInuM samasta kathana ahIM pUrvokta rUpe ja samajavuM. tathA jyAre te zyAyukta deva devabhavamAMthI cyavane vanaspatikAyika rUpe utpanna thAya che, tyAre vanaspatikAyikemAM tejezyAne sadbhAva rahe che. paraMtu palAza aprazasta hovAthI devagatimAMthI yevele jIva temAM utpanna thato nathI, te kAraNe palAza jIvomAM tejesthA saMbhavatI nathI paNa pahelI traNa vezyAone ja sadubhAva hoya che. A traNa lezyAonI apekSAe ahIM 26 bhAMgA ja saMbhavI zake che. ahIM eka sagI 8, dviIkagI 12 ane trikogI 6 mA mana cha,
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 3 sU0 1 palAzajIvanirUpaNam 289 aba anta meM gautama prabhu ke vacanoM meM satyatA kA khyApana karane ke liye kahate haiM ki 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai, he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai / isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye | sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta 45 bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAkA gyArahaveM zatakakA tIsarA uddezA samApta // 11-3 // sUtrane ante mahAvIra prabhunAM vacanAmAM peAtAnI apAra zraddhA vyakta IztA gatibha svAbhI Ahe che - " sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti "he lagavan ! Ape je kahyuM te satya che. he bhagavan! A viSayanu Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che" A pramANe kahIne bhagavAnane vaMdaNA namaskAra karIne tee peAtAne sthAne birAjamAna thayA. ||slR0 1| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakanA trIjA uddezaka samApta 11-3aa bha0 37
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 bhagavatIsa atha caturthoddezakaH prArabhyate kumbhiksNbndhijiivrktvytaa| mUlam-"kuMbhie NaM bhaMte! egapattA kiM egajIve, aNegajIve ? evaM jahA palAsudesae tahA bhANiyahe, navaraM ThitI jahapaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoleNaM vAsapuhattaM, sesaM taMceva, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti||suu0 1 // chAyA--kumbhikaH khalu bhadanta ! ekapatrakaH kim ekajIvaH. anekajIvaH ? evaM yathA palAzodezakastathA bhaNitavyaH, navara sthitiH jaghanyena antarmuhartam , utkRSTena varpapRthakvam , zepaM tadeva, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanna ! iti / |mu01|| TIkA-atha caturthaM kumbhiko dezamAha-kuMbhie Na maMte / ityAdi, gautamaH pRcchati-'kuMbhie NaM bhaMte ! egapattae ki emajIve, aNegajIve?' he bhadanta ! kumbhikaH khalu vanaspativizepaH ekapatrakA-ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvo bhAti ? kiMvA anekajIvo bhavati ? bhagavAnAha-evaM janA palAsuddesae tahA cothe uddezekA prAraMbha kuMbhaka saMbaMdhI jIvavaktavyatA "kuMbhie NaM bhaMte ! egapattara" ityAdi TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA kumbhikoddezaka kA pratipAdana kiyA hai| isameM gautama prabhu se pUchate haiM-'kuMbhie Na bhaMte egapattae ki egajIve, aNegajIve' he bhadanta ! jo banaspati vizeSa kumbhika vanaspati hai- vaha jaba eka patrAvasthA meM rahatI hai taba kyA vaha eka jIva yukta hotI hai athavA aneka jIva yukta hotI hai ? isa ke uttara meM cothA udezAno prAraMbha kuMbhisthajIva vaktavyatA "kuMbhieNaM bhaMte ! egapattae" tyAdi TIkAI-have sUtrakAra saMgrahagApta thA kuMbhike dezakanI prarUpaNa kare che gautama svAbhAna prazna-" kuMbhieNaM bhaMte / egapattae kiM egajIve, aNega jIve 7 8 lagavan ! li nAmanI 2 panaspati thAya che, te nyAre me patrAvasthAmAM hoya che tyAre zuM te eka jIvathI yukta hoya che? ke aneka jIvathI yukta hoya che?
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za0 11 u04 su0 1 kumbhiIkajIvanirUpaNam 291 bhANiyavvaM' evaM-pUrvoktarItyA yathA palAzodezake palAzasambandhijIvavaktavyatA tRtIyodezake bhaNitAH tathA'trApi bhaNitavyam , tathA ca kumbhika ekapatrAvasthAyAm ekajIvaH, dvayAdipatrAvasthAyAM tu anekajovo bhavati, ityAdikaM svayamUhanIyam , kintu-'navara ThiI jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM vAsapurataM, sesaM taMceva' navaraM-palAzApekSayA kumbhikasya vizeSastu-sthitiH AyuSyaM jaghanyena antarmuhUrtam , utkRSTena varSapRthaktvam varSadvayAdArabhya nava varSa paryantam zeSaM tadevapalAzoktavadeva bodhyam / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha- sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameva vartate iti |mu01|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla ativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya caturtho dezakaH samAptaH ||m011-4|| prabhu kahate haiM- ' evaM jahA palAluddelae tahA bhANiyanbe, navaraM ThiI jahaNeNa aMtomuhattaM ukoseNa vAsapuhattaM sese taM ceva, sevaM bhaMte ! se bhaMte ! tti' he gautama ! pUrvottarIti ke anusAra jaisA palAzodezaka meM kahA gayA hai, usI prakAra se vaha saba viSaya yahAM para bhI kahanA cAhiye / tathA kumbhika ekapatrAvasthA meM eka jIvavAlA hotA haiM aura do AdirUpa aneka patrAvasthA meM aneka jIvavAlA hotA hai| ityAdi saba viSaya samajha lenA cAhiye / kintu palAzApekSayA jo isa prakaraNa meM vizeSatA hai vaha sthiti ko lekara hai| yahAM sthiti jaghanya se antarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se varSapRthaktva-do varSa se lekara nau mahAvIra prabhunA uttara--- 'goyamA / " u gItama! " evaM jahA palAsuddesae tahA bhANiyavve, navara ThiI jahaNNeNaM atomuhatta, ukkoseNaM vAsapuhatta, sesaM ta cetra) he gItama! pUni paashdesh4|| 5||shktii va varSa jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evu ja kathana ahIM kubhikavartI che viSe paNa karavuM joIe. eTale ke eka patrAvasthAvALA kubhikamAM eka jIva hoya che, be, traNa Adi patrAvasthAvALA kubhikamAM aneka jIvo hoya che, ItyAdi samasta kathana ahI grahaNa karavuM joIe. paraMtu palAzeddezaka karatA A udezAmAM sthitinI apekSAe ja nIce pramANe vizeSatA che- kuMbhikavato jInI jaghanya sthiti antarmuhUrtanI ane utkRSTa sthiti varSa pRthakatvanI hoya
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 bhagavatIsUtre varSa taka kI hai| bAkI kA aura saba kathana palAza prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai| ___ aba anta meM prabhu ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke liye gautama kahate haiM ki he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba vaisA hI hai-he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba vaisA hI hai| isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zatakakA cothA uddezA samApta // 11-4 // cha. (me thA na1 vaSa sudhInA ANane 1 54.1 4 cha) "sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti" gautama svAmI mahAvIra prabhunA tayanAne pramANabhUta mAna kahe che- "he bhagavan! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhagavad ! ApanuM kathana sarvathA satya ja che." A pramANe kahIne prabhune vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne birAjamAna thayA pAsUtra nA jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane ceAthe uddezaka samApta . 11-4
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 70 5 sU0 1 nAlikasthajIvanirUpaNam 213 . atha paJcamodezakaH prArabhyate nAlikajIva vktvytaa| yUlam-"nAlie NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve? evaM uddelagavattavayA niravasesA bhANiyavA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu0 1 // ___ chAyA-nAlikaH khalu bhadanta ! ekapatrakaH kim ekajodhaH, anekajIvaH? evaM kumbhikodezakavaktavyatA niravazeSA bhaNitavyA, tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 01 // atha paJcamaM nAlikAdezakamAha-'nAlie NaM bhaMte' ityAdi, gautamaH pRcchati 'nAlie NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?'-he bhadanta ! nAlikaH khalu vanaspati vizeSaH ekapatrakaH ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvo bhavati ? kiMvA anekajIvo bhavati? bhagavAnAha-evaM kuMbhiuddesagavattavvayA niravasesA bhANiyavyA' pAMcaveM uddeze kA prAraMbha lAlikA jIca vaktavyatA'nAlieNaM bhaMte egapattae ki egajIve aNegajIve" ityAdi TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA pAMcaveM nAlikoddezaka ko kahA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-' nAlie Na bhaMte ! egapattae kiM egajIve aNegajIve' he bhadanta ! nAlikA jo vanaspati hai vaha jaba ekapatrAvasthA meM rahatI hai taba vaha eka jIvavAlI hotI hai ? yA aneka jIvoMvAlI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'evaM kuMbhi uddegasagavattavyayA niravasesA bhANiyavvA' he gautama ! yahAM pAMcamA udezAne prAraMbha ____ nati425 7154tavyatA" nAlie NaM bhaMte ! egapattae ki egajove aNegajIve ?" tyA TIkAtha-sUtrakAre A sUtra dvArA pAcamA mAlike dezakanI prarUpaNa karI cha. yA viSayane manulakSIna gItamA svAbhAnA -" nAlieNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?" hai magavan ! nAti nAmanI 2 vanaspati cha te jyAre eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM keTalA jI rahelA hoya che? zuM tyAre temAM eka jIva hoya che? ke aneka jIva hoya che? mahAvIra prbhun| utta2-" evaM kuMbhi uddesagavattavvayA niravasenA bhANiyavvA"
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre maiM 24 evaM pUrvoktarItyA kumbhikarUpa vanaspativizepasambandhinaH uddezakasya yA vaktavyatA-sA niravazeSA - sampUrNA bhaNitavyA vaktavyA, tathA ca nAlikaH khalu vanaspativizeSaH ekapatrAvasthAyAm ekajIvo bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu anekajIvo bhavati, ityAdikaM svayamUhanIyam / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApa yannAha - 'sevaM bhaMte ! setra bhaMte! tti' he bhadanta / tadeva - bhavaduktaM satyametra, he bhadanta ! tadeva - maduktaM satyameveti / sU0 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacArI 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla prativiracitA zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya paJcamodezakaH samAptaH ||nuu0 11-5 // kumbhikarUpa vanaspati vizeSa saMbaMdhI uddezaka kI jo vaktavyatA pUrva meM kahI gaI hai - vahI saba vaktavyatA yahAM para bhI kahanI cAhiye / tathAnAlikA vanaspati vizeSa ekapatrAvasthA meM eka jIvarUpa hotI hai aura aneka patrAvasthA meM aneka jIvarUpa hotI hai / ityAdi saba kathana apane Apa lagA lenA cAhiye / anta meM gautama bhagavAn ke vacana ko satya pramANita karate hue kahate haiM ' sevaM bhaMte sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sarvathA satya hI haiM, he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai / aisA kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zatakakA pAMcavAM udezaka samApta // 11-5 // he gautama ! ceAthA uddezAmAM kulikastha jIveAnI jevI vaktavyattA ApI che, evI ja vaktavyatA ahIM paNa sa pUNuta grahaNa karavI joie eTale ke * nAlikA nAmanI vanaspati tenI ekapatrAvasthAmAM eka jIvathI yukta hoya che ane anekapatrAvasthAmAM aneka jIvethI yukta hAya che, " ityAdi samasta kathana ahI' lAgU pADIne samasta kathana grahaNa karavuM joIe. ante bhagavAnanAM vacanAmAM peAtAnI apAra zraddhA prakaTa karatA gautama svAbhI De - " seva bhate ! sevaM bhate ! tti " he bhagavan ! Aye bhA viSayanu je pratipAdana karyuM te saOthA satya che he bhagavan ! Ape je kahyu te yathA ja che, " A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne tee peAtAne sthAne virAjamAna thaI gayA. | sU.1 // jainAcAya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA rAtarkanA pacame uddezaka samApta 511-pA
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapandrikA TIkA za0 11 u0 6 sU01 padmasthajIvanirUpaNam 295 atha paSToddezakaH prArabhyate pazAsambandhijIva vktvytaa| mUlam-"paumeNaM bhaMte ! emapattae kiM emajIve, aNegajIve ? uppaluddesagavattavayA niravalesA bhANiyabA, sevaM bhaMte! levaM bhaMte ! tti" ||suu01|| - chAyA-padma khalu bhadanta ! ekapatrakam kim evAjIvam , anekajIvam ? utpalodezakavaktavyatA niravazeSA snnitvyaa| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti |mu01|| ___TIkA-atha paSThaM padmoddezakamAha-'paumeNaM bhaMte !' ityaadi| gautamaH pRcchati-'paumeNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, agregajIve ?' he bhadanta ! padma khalu kamalavizeSo nAma ekapatram-ekapatrAvasthAyA kim ekajIva bhavati ? kiMvA anekajIvaM bhavati ? bhagavAnAha-utpaloddezaka vaktavyatA niravazeSA-sakalA, bhaNitavyA-vaktavyA, tathA ca padmaM khalu kamalavizepaH ekapatrAvasthAyAm ekajI chaTTe uddeze kA prArambha padma saMbaMdhI jIva vaktavyatA" paumeNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve / / ityAdi TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakAra ne chahA padmoddezaka kahA hai ! isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'paumeNa bhaMte ! egaparAe ki egajIye, aNegajIve' he bhadanta ! padma jaba eka patrakI avasthA meM hotA hai taba vaha kyA eka jIvavAlA hotA hai yA aneka jIvoMvAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA-'uppaluddesagavattavvayA niravasesA chaThThA udezAno prAraMbha pasaMbaMdhI jIvavaktavyatA"pumennN bhaMte / egapattae ki egajIve, aNegajIve ?" tyA: - TIkAtha-A sUtramAM sUtrakAre chaThThA padma viSayaka uddezAnuM pratipAdana karyuM che A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche cha / paumeNaM bhaMte / egapattae kiM egajIve, aNegajIve ?", san ! jyAre padma pitAnI eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre zuM temAM eka javanuM astitva hoya che? ke aneka nu astitva hoya che ? maDAvI2 prabhunA uttare- " uppaluddesagavattavvayA niravasesA bhANiyavA"
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 296 m bhavati dvayAdi patrAvasthAyAM tu anekajIvaM bhavati, ityAdikam pUrvoktarItyA svayamUhanIyam / ante gautamo bhagavadvAkyaM pramANayannAha - 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameveti / mU0 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUpita vAlabrahmacArI 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya paSThoddezaH samAptaH // 011-6 // bhANivA' he gautama isa padmajIva vaktavyatA meM utpaloddezaka vaktavyatA saba kI saba yahAM kahanI cAhiye / tathA kamalavizeSarUpa padma ekapatrAvasthA meM eka hai jIva jisameM aisA hotA hai aura jaba vaha yAdirUpa aneka patroMvAlA ho jAtA hai-taba usameM aneka jIva ho jAte haiM - isaliye vaha aneka haiM jIva jisameM aisA ho jAtA hai / ityAdirUpa se saba kathana utpala saMbaMdhI jaisA ki utpaddezaka meM kiyA gayA hai yahAM para kaha lenA cAhiye / anta meM gautama bhagavAn ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke nimitta ' sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! aisA kahate haiM / isa prakAra kahakara phira apane sthAna para yAvat virAjamAna ho gaye || sU0 1|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAkA gyArahaveM zataka kA chaTThA uddezA samApta // 11-6 // he gautama 1 AgaLa pahelA upaleddezakamAM utpalavatI jIvAnI jevI prarUpaNA karavAmAM AvI che, evI ja prarUpaNA ahI' padmavatI jIveAnA viSayamAM paNa sapUrNa rUpe thavI joie. eTale ke " kamaLavizeSa rUpa padma jyAre eka patrAvasthAmAM DhAya che, tyAre temAM eka jIvanuM astitva hoya che, paNa jayAre te aneka patrAvasthAmAM hAya che, tyAre temA aneka jIveAnA sadbhAva hAya che, " ityAdi samasta kathana ahI upaleddezakamAM kahyA pramANe grahaNa thavuM joIe. uddezAne ante gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanAne pramANabhUta galane che " seva bhate ! seva bhate ! tti " he bhagavan ! mAye bhA viSayanuM je pratipAdana karyuM. te satya che. he bhagavan! ApanuM kathana sathA satya ja che. " A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne temane sthAne besI gayA ! 0 1 // te jainAcAya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra"nI prakrayacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakanA chaThTho uddezaka samApta // 11-6aa
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 7 0 1 karNikA jIvanirUpaNam 297 atha saptamodezakaH prArabhyate karNikAjIva vaktavyatA mUlam -' kaNie NaM bhaMte ! egapattae kiM erAjIve, aNegajIve ? evaM caiva niravasesaM bhANiyavaM, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti / chAyA -karNikA khalu bhadanta ! ekapatrikA kim ekajIvA, anekajIvA ? evameva niravazeSaM bhaNitavyam, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||sU0 1 || TIkA - atha saptamaM karNikodezaka mAha-' kaNie NaM bhaMte!" ityAdi, gautamaH pRcchati - 'kaNie NaM bhaMte ! egapatta kiM egajIve ? aNegajIve ? he bhadanta ! karNikA khalu vanaspati vizeSaH, ekapatrikA - ekapatrAvasthAyAm kim ekajIvA raa ? kiMvA anekajIvA bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM cetra niravasesaM bhANiyadhvaM ' sAtave uddeze ko prArambha" karNikA jIva vaktavyatA " kaNie NaM saMte / egapattae kiM egajIve anegajIve / ityAdi TIkArtha - isa sUtradvArA sUtrakAra ne sAtaveM karNikodezakakA kathana kiyA hai| isameM gautamane prabhu se aisa pUchA hai - ' kaNie NaM te! egapatta kiM egajIve ? aNegajIve ?' he bhadanta | vanaspati vizeSarUpa jo karNikA hai - vaha kyA eka patrAvasthA meM eka jIvavAlI hotI hai ? athavA aneka jIvavAlI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM -' evaM 'ceva niravasesa' bhANiyaba' he gautama! pUrvokta utpala ke kathana ke jaisA prakAra yahAM para bhI sampUrNarUpa se kathita karanA cAhiye / tthaasAtamA uddezAnA prAraMbhaNika jIvavakatavyatA-- " kaNie Na aMdhe ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve 1" hatyAhi TIkA--A sUtramAM sUtrakAre sAtamAM kaNikA uddezaka nAmanA uddezakanI prarUpaNA karI che A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune sevA prazna pUche che - " kaNie NaM bhave / egapattae kiM egajIce ? aNegajIve ? " hai lagavan ! azubha nAmanI ne vanaspati che, te nyAre bheDa patrAvasthAvALI hAya che, tyAre zu te eka jIvavALI hAya che ? ke ane jIvavALI DAya che ? mahAvIra alunA uttara- " evaM caiva niravasekha bhANiyavva " he gautama! pahelA uddezAmAM utpalastha jIvA viSe jevu' kathana karavAmAM Avyu che, evuM bha0 38
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 bhagavatIstre he gautama ! evameva-pUrvoktotpalavadeva atrApi niravazeSaM sarva bhaNitavyam-vaktavyam / tathA ca karNikA'pi ekapatrAvasthAyAm ekajIvA bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu anekajIvA bhavati, ityAdikaM sarvagRhanIyam / anne gautamo bhagavadvAkyaM satyApannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhane tti' he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyaseve ti // 90 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdiSadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya saptamoddezakaH samAptaH ||suu011-7|| kaNikA bhI ekapatrAvasthA meM eka hai jIva jisameM aisI hotI hai aura chayAdi patrarUpa avasthA meM vaha aneka haiM jIva jisameM aisI hotI hai| ityAdi saba utpala prakaraNokta kathana yahAM para utpala ke sthAna meM karNikA zabda rakhakara karanA caahiye| ___ aba anta meM bhagavAna ke kathana meM satyatA kA khyApana karane ke nimitta gautama kahate haiM-' sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye||10 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zatakakAsAtavAM uddezaka smaapt||117|| ja saMpUrNa kathana ahI karNikAnA viSe paNa grahaNa karavuM joIe. eTale ke "jyAre karNikA eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM eka jIvane sadbhAva hoya che, ane jyAre aneka patrAvasthAmAM hoya che. tyAre temAM aneka jIvone sadbhAva hoya che. " ItyAdi utpalaprakaraNakata samasta 4thana mI. Gya' sthAna "e" za6 bhUTI prAya 427 . " sevabhate! seva bhate / ti" zAna 572 (samAti) 42tA gotama svAmI kahe che- "he bhagavana ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhagavan! Ape je kahyuM te yathArtha ja che," A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNu namaskAra karIne teo potAne sthAne besI gayA zALA jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane sAtame uddezaka samApta 11-chA
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ % - - pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 8 sU0 1 nalinasthajIvanirUpaNam 299 athASTamodezaH prArabhyate nalinajIva vktvytaa| -- mUlam-"naliNe NaM bhaMte! egapattae ki egajIve, aNegajIve? evaM ceva niravalesaM jAva aNaMtakkhutto, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti" ||suu0 1 // . chAyA-nalinaM khalu bhadanta ! ekapatrakaM kim ekajIvam, anekajIvam ? evameva nirakzeSaM yAvata anantakRtvaH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||s01|| TIkA-athASTamaM nalinodezakamAha-'naliNe NaM bhaMte' ityAdi, gautamaH pRcchati-'naliNe Na bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ?' he bhadanta ! nalinaM khalu kamalavizeSaH ekapatrakam-ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvaM bhavati kiMvA anekajIvaM bhavati ? bhagavAnAha-evaM ceva niravasesaM jAva aNaMtavakhutto' he gautama ! evameva-pUrvoktotpalavadeva niravazeSaM sarvaM yAvat anantakRtvaH anantavAram atrApi AThaveM uddeze kA prArambha nalina jIva vaktavyatA 'naliNe NaM aMte !" ityAdi TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA AThaveM nalinoddezaka kA kathana kiyA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki ' naliNeNaM te! egapattae ki egajIve aNegajIve he bhadanta ! kamala vizeSarUpa jo nalina hai vaha jaba eka pAvasthA meM hotA hai taba kyA eka hai jIva jisameM aisA hotA hai athavA aneka hai jIva jisameM aisA hotA hai? isake uttara meM prabhu kahete hai-evaM ceva niravasesaM jAva aNaMtakkhutto' he gautama! isa viSaya ke uttara meM utpala prakaraNa gata samasta kathana AThamA udezAno prAraMbha nalina 134tavyatA" naliNeNa bhate ! egapattae ki egajIve "tyAha TIkArtha-sUtrakAre A sUtramAM AThamAM nalinadezaka nAmanA uddezakanI prarUpaNA karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhana sevA prazna pUche che , " naliNeNa bhaMte ! egapattae ki egajIve, dhaNegajIve ?" he bhagavana! kamale vizeSa rUpa je nalina thAya che, te jyAre eka patrAvasthA vALuM hoya che, tyAre temAM zuM eka jIva heya che? ke aneka jIva heya che ? maDAvIra prsun| uttara-" eva ceva niravasesa jAva aNaMtakkhaco" gautama | bhA prazanA uttara 32 Grua42 gata sabharata 4thana "anantakRtvaH"
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 bhagavatIne vaktavyam , tathA cotpalacadeva nalinamapi ekapatrAvasthAyAm ekajInaM bhavati, dhAdipatrAvasthAyAMtu anekajIvaM bhavati ityAdikaM yAvat upapAtAdIni sarvANidvArANi vAcyAni, tathA sarve pANathUtajIvasatvAH nalinamUlAditayo tatra utpanapUrvAH asakRt anantakRtvaH, isi paryantaM vAcyam' ante gautamo bhagavadvAkya satyApayanAi-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyameva, ke bhadanta ! tava bhavadukta satyameva iti / eteSu dvitIyoddezakAghaSTamoddezAkaparyantAnAM saptamoddezakAnAM nAnAtvasaMgrahArthAstisro gAthA yathAyahAM para karanA cAhiye, yAvat 'anantakRtvaH' isa pada taka / tathA utpala ke jaise hI lalina bhI ekapatrAvasthA meM ekajIvavAlA hotA hai aura do Adi patrAvasthA meM vaha aneka jIvavAlA hotA hai, ityAdi rUpa se yAvat-upapAta Adi samasta nAroM kA kathana yahAM para karanA cAhiye / vaha kathana-samasta prANa, sabastabhUta, samasta jIva aura samasta sattva nalina sUlAdirUpa se pahile kaIcAra athavA anantayAra utpanna ho cuke haiM yahAM taka kA kathana yahAM para grahaNa karanA caahiye| ___ aba anta meM gautama prabhu ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke nimitta aisA kahate hai-' sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! yaha jo viSaya Apa devAnumiya ne kahA hai vaha sarvathA satya hI hai he bhadanta ! ApakA kathana sarvathA satya hI hai isa prakAra kahakara anaMtavAra A pada paryata grahaNa thavuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke utpalanA 33 dvAranA kathana jevuM ja kathana ahI grahaNa karavuM- "nalina tenI eka patrAvasthAmAM eka jIvathI yukta hoya che ane aneka patrAvasthAmAM aneka jIvothI yukta hoya che," A kathanathI laIne 33mAM "mUlAdimAM upapAta " paya-tanA vArAnuDI pratipAhana yavu naye. " samasta prA, bhUta, jIva ane sattva nalinanA mULAdi rUpe anekavAra ane anaMtavAra utpanna thaI cukyA hoya che " A kathana paryAnuM samarata kathana ahIM grahaNa karavuM joIe ' udezAne ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta hIne 43 che. " seva' bhate / seva bhate ! ti" bhagavan ! mAya bhI viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che he bhagavana! Ape je kahyuM te yathArtha ja che." A pramANe kahIne bhagavAnane vaNuM namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za0 11 u0 8 slU0 1 nalinasthajIvanirUpaNam 301 " sAlaMmi dhaNupuhuttaM, hoi palAseya gAuyapuhattaM / joyaNasahassamahiyaM arasesANaM tu chaNDaMpi // 1 // kuMbhIi, nAliyAe, vAsapuhuttaM ThiIu yoddhavvA / dasavAsasaharasAiM abasesANaM ' chohaMpi // 2 // kubhIi nAliyAe, hoti, palAse ya tini lesaao| cattAri u lesAo avasesANaM tu paMcaNhaM // 3 // chAyA-zAlU ke dhanuSpRthaktvaM bhavati palAze ca ganyUti pRthaktvam / yojanasahasramadhikam avazeSANAtu SaNNAmapi // 1 // kumbhike nAlikAyAM varSapRthakatvaM sthitistu boddhvyaa| dazavarSasahasrANi api zeSANAM tu paNNAmapi // 2 // ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye| dvitIya uddezaka se lekara aSTama uddezakataka ke Ina sAta uddezakoM meM pratipAdita avagAhanA evaM sthitirUpa viSaya ko saMgraha karake kathana karanevAlI tIna gAthAe~ isa prakAra se haiM- 'sAlumi' ityAdi / dhanarapati vizeSa rUpa zAlUka meM zarIra sI adagohanA utkRSTa se dhanuSa pRthaktva hai (jaghanya se avagAhanA arjula ke asaMkhyAtave bhAgajamANa hai) palAzarUpavanaspati vizepakI zarIrAvazAhanA cAuyapuhalaM' utkRSTa le gavyUti pRthaktva hai (jaghanya avagAhanA agula ke asara yAtaveM bhAgapramANa hai) ina do vanaspatiyoM le bAkI bace hue utpala, kuMlika, mAlika padma karNikA aura nalina inakI ababhAhanA utkRSTa khe kucha adhika eka hajAra yojana kI hai| tathA ina saba kI jaghanya avagAhanA agula bIjA udezAthI zarU karIne AThamAM uddezA paryantanA sAta uddezAomAM pratipAdita viSayone prakaTa karanArI traNa sa grahagAthAo nIce pramANe che " sAlumi" ityAhima gAthA maane| mAvA nIya pramANe che. vanaspati vizeSa rUpa zAkanA zarIranI avagAhanA utkRSTanI apekSAe dhanuSapRthakatva pramANuM-bethI laIne nava dhanuSa pramANekahI che (tenI jaghanya avagAhanA AgaLanA asa khyAtamAM bhAga pramANa che ) palAza nAmanI vanaspatinaa zarI2nI sAnA "gAuyapuhutta " BSTanI mapekSA bhavyUtiyaipa (bethI nava keza) pramANu kahI che. (tenI jaghanya avagAhanA AgaLanA asa khyAtamAM bhAga pramANa cheA be sivAyanI vanaspationI-eTale ke utpala, kubhikanAlikA, padha, karNikA ane nalinanI utkRSTa avagAhanA eka hajAra ejana karatAM saheja vadhAre che, tathA jaghanya avagAhanA AgaLanA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 bhagavatIstra kumbhike nAlikAyAM bhavanti palAze ca tisro lezyAH / catasrastu lezyA avazeSANAM tu paJcAnAmapi // 3 // sU01 / / // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvaralabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakapatrizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya padabhUpita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAqhyAyAMvyAkhyAyAM ekAdazazatakasya ||assttmaadeshH smaaptH||11-8|| ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / kuMbhika aura nAlikA inakI sthiti utkRSTa se varSa pRthaktva kI hai| jaghanya sthiti inakI antarmuharta kI hai| thAkI 6 kI 10 hajAra varSa kI hai / kUbhika, nAlikA aura palAza inameM kRSNa, nIla aura kApota ye tIna lezyAeM hotI haiN| bAkI pAMcoM ke kRSNa, nIla, kApota aura teja ye cAra lezyAe~ hotI haiM // 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikAvyAkhyAkA gyArahaveM zatakakA AThavAM uddezaka smaapt||11-8|| asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. kuMbhika ane nAlikAnI utkRSTa sthiti varSa pRthakatvanI (rathI laIne 9 varSanI) che, ane temanI jaghanya sthiti ata hartanI che kuMbhika ane nAlikA sivAyanI bAkInI cha vanaspatinI utkRSTa sthiti 10 hajAra varSanI che ane jaghanya sthiti antarmuhUrtanI che. ku bhika, nAlikA ane palAzavatI kRSNa, nIla ane kApita lezyAvALA hoya che ane bAkInI pAce vanaspativartI jI kRSNa, nIla, kApita ane tejolezyAvALA hoya che. sU01 che jainAcArya zrI vAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA - vyAkhyAnA agiyAramA zatakane AThamo uddezaka samAta 11-8
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 navamoddezakaviSayavivaraNam atha navamoddezakaH prArabhyateekAdazazatake navamoddezakasya sakSiptaviSayavivaraNam / / hastinApuranagaravarNanam , zivarAjavarNanam , zivabhadraputrasya varNanam , zivarAjasya saMkalpaH, zivabhadrasya rAjyAbhiSekA, zivarAjasya pravrajyAgrahaNam , zivarAjarSeH abhigrahasvIkaraNam , zivarAjarSeH vibhaGgajJAnotpattivarNanam , saptaiva dvIpAH, saptava samudrAzca santi, ityevaM zivarAjarSeH adhyavasAyaH, zivarAjarSisammatasaptadvIpasaptasamudrasambandhe praznottaram , jambUdvIpe varNAdirahitavarNAdisahitadravyasthitiviSaye praznonaram , latraNasamudre tAdRzadravyasthitinirUpaNam , dhAtakIkhaNDe dravyasthitivicAraH, zivarAjaH kathanamapAmANikam , asaMkhyAtadvIpasamudrAH santIti mahAvIrasvAminaH kathanam / zivarAjaH mahAvIrasamIpe samAgamanam / nave uddezekA prAraMbha gyArahaveM zataka ke isa nauveM uddezaka kA viSayavivaraNa saMkSepa se isa prakAra se hai-hastinApuranagara kA varNana zivarAja kA varNana zivabhadra putra kA varNana zivarAja ke saMkalpa kA kathana zivabhadrakA rAjyAbhiSeka zivarAjakA pravrajyAgrahaNa. zivarAjaRSikA abhigraha svIkArakA kathana zivarAjaRSi ko vibhaGgajJAnakI utpatti kA varNana 'sAta hI dvIpa aura sAta hI samudra haiM isa prakAra kA zivarAjaRSikA adhyavasAya. zivarAjaRSi saMmata saptadvIpa, saptasamudra ke saMbaMdha meM praznottara jambUdvIpa meM varNAdirahita, evaM varNAdisahita dravya kI sthati ke viSaya meM praznottara lavaNasamudra meM aise dravya kI sthiti kA nirUpaNa dhAtakI khaNDa meM dravya kI sthiti kA vicAra zivarAjaRSi kA kathana navamA udezAno prAraMbha A navamA uddezanuM saMkSipta viSayavivaraNa- hastinApura nagaranuM varNana, zivarAjanuM varNana, zivabhadraputranuM varNana, zivarAjanA saMkalpanuM kathana-zivabhadrane rAjyAbhiSeka-zivarAja dvArA pravajyA grahaNa karAya che zivarAja SinA abhigrahanuM kathana temane vibhaMga jJAnanI utpatti thayAnuM kathana-"sAta ja dvIpa che ane sAta ja samudra che," e temane abhiprAyazivarAja RSisaMmata sAta dvIpa ane sAta samudra viSe praznottara-jabUdvapamAM varNAdi rahita ane vadi sahita dravyanI sthiti viSayaka praznottaro-lavaNu samudramAM evA dravyanI sthitinuM nirUpaNa dhAtakI
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 bhagavatIstre zivarAjarSi vktvytaa| lam-"teNaM kAleNaM, teNaM samarpaNaM hathiNApure nAmaM nayare hotthA, vaNao, tasla NaM hathiNApurassa nayarassa bahiyA uttara purasthime disImAge ettha NaM sahasaMbavaNe NAma ujANe hotthA, savvojya puphaphaphalasamiddhe ko gaMdaNavaNasaMnippagAse suhasIyalacchAe maNorame sAduphale akaMTae pAsAdIe jAva paDirUve, tattha NaM hasthiNApure nayo sive nAsa rAyA hotthA, mahayA himavaMta. vaNNao, tasta NaM tivassa ranno dhAriNI nAsaM devI hotthA, sukumAlapANipAyA, vaNNao taslaNa sibalsa ranno putte dhAriNIe antae sivabhadae nAma kumAre hotthA, sukumAlapANipAye jahA sUriyata jAna paccuvekkhamANe paccuvekkhamANe vihri| taeNaM tassa sikssa ranno annayA kayAI puThavarattAvarattakAlasamayasi rajjadhuraM ciMtemANassa ayameyAve ajjhathie jAva samuppajjitthA,-asthi tAle purA porANANaM jahA tAmalissa jAva puttehiM vaDDAmi, pamUhi daDDhAmi, rajjeNaM baDAmi, evaM raTeNaM, baleNaM, vAhaNeNaM, koseNaM, koDAgAreNaM, pureNaM, aMteureNaM baDDAmi, vipulaapramANaJcUta hai kyoM kI dvIpa aura samudra asaMkhyAta haiM aisA mahAvIra svAmI kA kathana zivarAjaRSi ke saMzaya se yukta hone kA kathana zivarAjaRSikA mahAvIrasvAmI ke pAsa Ane kA saMkalpa pazcAt mahAvIrasvAmI ke pAsa AnA isakA kathana / khaMDamAM dravyanI sthitinuM nirUpaNu-zivarAja SinI mAnyatA pramANabhUta hovAnuM mahAvIra prabhudvArA pratipAdana ane asaMkhyAta dvIpa samudro che, e vAtanuM pratipAdana zivarAja RSine A viSayamAM saMzaya thavAnuM kathanamahAvIra prabhu pAse javAne saMka9pa-mahAvIra prabhu pAse temanA AgamananuM kathana.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11709 30 1 zivarAjarSicaritanirUpaNas dhaNakaNagarayaNajAva saMtasArasAva ejjeNaM aI aIna abhivAmi, taM kiM NaM ahaM purA porANANaM. jAva ergatasokkhayaM uvvehasANe viharAmi ? taM jAva tAva ahaM hiraNNaiNaM baDDAmi, taMceva jAva abhivaDAsi, jAva me sAmaMtarAyANo'vi base bahaMti tAvatA se seyaM kallaM pAuppabhAyAe jAva jalate subahu lohI lohakaDAhae kaDu - cchrayaM taMciyaM tAvasamaMDagaM ghaDAvettA sivamahaM kumAraM rajje ThAvetA taM subahuM lohIlohakaDAhakaDucchrayaM taMbiyaM tAvasamaMDaNaM nahAya je ise gaMgAkUle vANapatthA tAvasA bhavaMti taMjahA - hottiyA, potiyA, koktiyA jannaI, saDDhaI, thAlaI, huMbaudaMtukkhaliyA ummajagA saMmajjagA nimajjagA saMpakhAlA udghakaMDyamA ahokaMDUyA, dAhiNakUlagA, uttarakUlagA saMkhadhamagA, kUladhamagA, nigaluiyA, hatthitAvasA, jalAbhiseyakiDhiNagAyA aMbuvAsiNo vAuvAsiNo vakkalavAsiNo celavAsiNo aMbubhakkhiNo vAubhakkhiNo sevAlabhavikhaNo mUlAhArA kaMdAhArA pattAhArA tayAhArA pupphAhArA phalAhArA bIyAhArA parisaDiyakaMdamUla paMDupasapuSkaphalAhArA uddaMDagA rakkhamUliyA maMDaliyA baNavAsiNo disA pokkhiNo AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaMpiva kaMDusolliyaMpiva kaTTasolliyaM piva appANaM jAva karemANA viharaMti, tatthaNaM jete disApokkhiyatAvasA tesiM aMtie muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattAe pavaittae / pavva viyaNaM samANe Rahured abhihaM abhigihissAmi - kappai me jAvajjI bha0 39 305
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 = bhagavatIbhe vAe chaTai chaTreNaM ANirikhateNaM dilA cakavAleNaM tavokAleNaM uDUM bAhAo pagijhiya pagijjhiya jAba viharitae tika, evaM saMpehei, saMpehettA, kallaM jAva jalaMle subahuM lohIloha jAva ghaDAvettA koDuMbiyapurile saddAvei, sahAvA, evaM kyAlI-khippAmeva bho devANuppiyA! hathiNAgapuraM layaraM sabhitaravAhirivaM Asiya, jAva tamANattiyaM paccappiti! taeNaM le liye rAyA doccapi koDubiyapurile sahAvei, sadAvetA evaM bayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA ! sivamadarasa kumArasta mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM rAyAbhisecaM ubaTuveha / taeNaM te koDaMbiyapurisA taheba jAva ukTuveti / taeNaM le liye rAza aNezagaNanAyagadaMDanAyaga. jAva saMdhipAlasaddhiM saMparibuDe sivabhaI kumAraM sIhAlaNavaraMsi puratthAbhimuhaM nilIyAvei, lisIyAvettA aSTasaeNaM lobaniyANaM kalasANaM jAva aTThalaeNaM gomejjANaM kalasANaM saviDie jAba raveNa mahayA rAdhAbhilezaNaM abhiticai, abhisiMcittA pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAlAIe gAyAI luhei, lahitA saraseNaM gosIseNaM evaM jaheba jamAlissa alaMkAro taheva jAva kapparukkhagaM piva alaMkiya vibhUtiyaM karei, karittA karayala. jAva kaTu livabhaI kumAraM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei, vaddhavittA tAhi iTTAhi kaMtAhiM piyAhiM jahA ukvAie koNiyassa jAva paramAuM pAlayAhi iTThajaNasaMparivuDe hathiNApurassa nayarasta annesiMca bahUNaM gAmAgaraNagara jAda viharAhi
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 20 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 307 sika jayajaya laI paDaMjai, taeNaM se sivabhadde kumAre rAyA jAe sahayA himavaMta. vaNao, jAba viharai" |suu01|| - chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye hastinApura nAma nagaram AsIt , varNakaH tasya khalu hastinApurasya nagarasya bahiH uttarapaurastye dimAge atra khalu sahasrAbravana nAma udyAnam AsIta, sarvatapuSpaphalasamRddhaM ramyaM nandanavanasanni prakAza sukhazItalacchAyaM, sanoramana, svAduphalam akaNTakam , pAsAdIyaM yAvat avirUpam / tatra khalu istinApure nagare zivo nAma rAjA abhavat , mahAhimavat , varNakaH, tatva khalu viSaya mAjJo dhAriNInAma devI AsIda, sukumArapANipAdA, varNakaH, tasya khalu zivasya rAjJaHputro dhAriNyA AtmajaH zivabhadrako nAma kumAraH AsIt , sukumArapANipAdaH, yathAsyakAnto, yAvat-pratyupekSamANaH pratyupekSamANo viharati, tataH khalu tasya zinasya rAjJo'nyadA kadAcit pUrvarAjA'pararAtrakAlasamaye rAjyadhurAM cintayattaH ayametadrUpaH AdhyAtmiko yAvat samudapadyata-astitAvat me purA purANAnAM yathA tAmale yAvat putraiH vaI, pazubhiH vardai, rAjyena vaH, evaM rakSena, valena, vAhaneta, koSeNa koSThAgAreNa, pureNa, antaHpureNa baDhe, vipuladhanakanakaratna yAvada sattAvApateyena atIva atIva abhiva, tava kiM khalu ahaMpurApurANAnAM yAvat ekAntasaukhyam udvAn virAmi ? tat yAt tAvat ahaM hirajyena baDhe, nadeva yAnA abhiva, yAvat meM sAmantarAjAno'pi vaze vartante, tApada me zreSaH, jhalye prAduHbhabhAyAM yAda jvalati, mubahulohI lauhakaTAhakaDu. cchukaM tAmraka tApamANDa ghaTayityA zivabhadraM kumAraM rAjye sthApayitvA tata subahulauhakaTAhakaDucchukaM tanika tApasabhANDakaM gRhItvA ye ime gaGgAkale bAnaprasthAtArasA savanti, tadhA-hotRkAH, potakAH, kotrikAH, yajJina zrAddhakinaH, sthAlazinaH, "hubauhA-'iNDikA zrama gA:-kuNDikAdhAriNaH, dantokhalikAH, unmajjakAH, saMmajjakAH, nimajjakA, saMprakSAlakAH, UrcakaNDUyakAH, adhaHkapDaekAH, dakSiNakUlakAH, uttarakUla jhAH, zaGkha bAyakAH, kUlamAyakAH, mRgalubdhakAH, hastitApamAH, jalAbhiSekaklinnagAvAH, ambuvAsasaH, vAyuvAsasaH, valkalavA. sataH, celanAlasA, andhumakSiNaH, vAtabhakSiNaH, zailAlabhakSiNaH, mRlAhArAH, kandAhArAH, panAhArA, sAhArAH, puSpAtArAH, phalAhArAH, vIjAhArAH, parizastikandamUlapANDupuSyaphalAhArAH, udaNDagA, vRkSamUlakAH maNDalikAH vanavAsino dizApokSiNaH, mAnApanaH paJcAgnitApaiH aGgArapavamitra, kandupakvamitra, kASThapakvamitra AtmAnaM yAvat kurvanto viharanti / tatra khalu ye te dizA
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 bhagavatI sUtre prokSakatApasA stepAmantike muNDo bhUtvA dizAmokSakatApasatayA pravrajitum, prajito'pi ca khalu sannU isametadrUpam abhigraham abhigrahIpyAmi kalpate mama yAvajjIva paNThena anikSiptena dizAcakravAlena tapaHkarmaNA UrdhvavAha pragRdha pragRhya yAvava vihartumiti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya kalyaM yAvat jvalati subahu atriots yA ghaTanA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam avAdIva - kSiprameva so devAnupriyAH / hastinApuraM nagaraM sarvAbhyantaravAdyam, Asikta yAvat vAm AjJaptikAM pratyarpayanti tataH khalu sa zivo rAjA dvitIyAnapi kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam avAdIt kSiprameva bho devAnumiyA: ? zivasadrasya kumArasya mahArtha mahAye mahArha vipula rAjyAbhiSekam upsthaapyt| tataH khalu te kauTumbikapuruSA stathaiva yAvat upasthApayanti, tataH khalu sa zitro rAjA anekagaNanAyakadaNDanAyaka yAvat sandhipAlaiH sArddhaM saMparivRtaH zivabhadraM kumAra siMhAsanavare paurastyAbhimukhaM nipAdayati, nipadya aSTazatena sauvarNikAnAM kalazAnAM yAvat aSTazatena bhaumeyAnAM kalazAkAM sarva yAvat raveNa mahatA mahatA rAjyAbhiSekeNa abhiSiJcati, abhiSicya pakSma sukumArayA surabhikayA gandhakApAdiyA gAtrANi rukSayati, rukSayitvA sarasena gozIrSeNa evaM yathaiva jamAleH, alaGkArastathaiva yAda kalpavRkSakamitra alaGkRtavibhUSitaM karoti kRtvA karatala yAvat kRtvA zivabhadraM kumAraM jayena vijayena varddhayati, kaIyitvA tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH priyAbhiH yathA aupapAtike kUNikasya yAvat paramAyuSyaM pAlaya iSTa janasaMparivRtaH hastinApurasya nagarasya bhanyeSAM ca bahUnAM grAmAkaranagara yAvat vihara iti kRtvA jayajayazabdaM prayuGkte / tataH khalu sa zivabhadraH kumAro rAjA jAtaH, mahAvida, varNaH yAvat viharati // 01 // TIkA-pUrvodeza ke utpAdInAmarthAnAM nirUpitatvena tAMzrArthAn sarvajJa eva yAvajJAtuM samarthaH natu anyaH zivarAjarpiriveti zivarAja piMcaritraM prarUpayitu zivarAjaRSivaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / TIkArtha- pUrva uddeze meM utpala Adi padArtha kA varNana kiyA gayA hai / ina padArthoM ko yathArthasvarUpa se sarvajJa hI jAna sakatA hai | shivzivarAja RSinI vatavyatA " veNaM kAleNaM teNaM samaeNaM " ityAdi TIkA-pUrvanA uddezAmAM utpala dipadArthonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te padArthonuM yathAsvarUpa tA sajJaja jANI zake che.-zivarAja
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 309 mAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNa kAle gaM, teNaM samaeNaM hathiNApure nAma nayare hotthA, vaNao' tasmin kAle, tasmin samaye hastinApuraM nAma nagaram AsIta , varNakaH, asya varNanam aupapAtike campAnagarI varNanavada vijJeya, zAlaNaM hatthiNApurasma nagarasta bahiyA uttarapurasthime disImAge, etthaNaM sahasaMvadhaNe NAma ujjANe hotthA' tasya khalu hastinApuratya nagararaya vahiH uttarapaurastye digbhAgeIzAnakoNe, atra khalu sahassAmravanaM nAma udyAnamAsIt 'savyouyapuSphaphalasamiddhe ramme gaMdaNavaNasaMnippagAse suhasIyalacchAe, maNorame sAduphale akaTae jAva paDirUve' tadudhAnam sarvartupuSpaphalasamRddhaM-basantAdi paDaRtu sambandhi puppaphalasampannam , ramyaM-ramaNIyam nandanavanasanniprakAzaM-gandanavanasazam , sukhazItalarAjaRSi ke jaise anya chAstha prANI nahIM, isIliye yahAM zivarAjaRSi ke caritra kA varNana kiyA hai| 'teNaM kAleNaM teNaM lamaeNaM hatdhiNApure nayare hotyA vaNNao' usakAla aura usa samaya meM haritanApura nAmakA nagara thA isakA varNana auSapAtika sUtra meM jalA caMpara nagarIko varNana kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA caahiye| 'lakSmaNa hatthiNA purasla nagarassa bahiyA uttara putthile disImAge,etthaNaM lahasaMpavaNe NAnaM ujANe hotyA' usa hastinApura nagara ke bAhara IzAnakona meM sahastrApravana nAsakA ucAna thA. 'sanyojya pupphaphalasamiddhe, ramne, NaMdaNavaNanippagAle, suhalIyalacchAe, gaNorame, sAduphale, akaMTae, jAva paDihave' yaha udyAna vasantAdi chaha RtuoM saMbaMdhI puSpaphaloM se sampanna thA, ramaNIya thA, aura nandanavana ke jaisA suhAvana thA, sukhaprada RSi jevA chastha che te jANI zaktA nathI. tethI ahiM zivarAja SinA yAtrinI 535 / 42vAmAM mAvI cha. " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM hasthiNApure NAma Nayare hotthA" teNe. bhana ta samaya dinApura nAme na2 hetu "vaNNao" bhopayAti sUtramA 22 5nagarInupAna yu che, me 4 tenu pAna sabhA " tassa Na' hatyiNApurasla nagarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAge, etyaNa sahasaMbavaNe NAmaM ujANe hotthA " te hastinApura nAnI bahAra, tenA IzAna khUNAmAM sahassAmravana nAmano eka bhAga hato. " sambouyapupphaphalasamiddhe, ramme, NadaNavaNasaMnipagAse, suhasIcalacchAe, maNorame, sAduphale, akaMTae jAva paDirUve" te mA vasanta mA cha mAnAM kupo ane phalethI saMpanna hato, ramaNIya hatA, naMdanavana samAna suMdara hato,
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagatI sUtre cchAyaM-sukhakArakazItalacchAyAyuktam , manoramam-hadayAhAdakam, svAduphalaMsvAdiSTa phalayuktam, akaNTakaM kaNTakarahitam mAsAdIyaM - hRdayolyAsajanakam, yAvat darzanIyam - atiramaNIyam yatanayA pratikSaNaM draSTuM yogya, abhirUpam-abhimatam anukUlaM rUpaM yasya tat matirUpam - asAdhAraNarUpam AnIt, 'tatthaNa hatthiNApure navare sive nAma rAgA hotyA, mahayA himavaMta caSNabho' tatra khalu hastinApure nagare zitro rAjA AmIda, mahAhimavanmahAlaya mandara mahedrasAraH mahAhimavatsadRzaH sarvarAjazreSThaH malayAcalamandara mahendravatsAraH pradhAnaH varNakaH asya varNanam kUNikavarNanavad avaseyam, 'tarasaNaM sira rakhno dhAriNInA devI hotyA, sukumAlapANipAyA, caNNao' tasya khalu zivasya rAjJo dhAriNInAma devI agramaddipI zItala chAyA se yukta evaM hRdayAhlAdakAraka thA. isameM svAdiSTa phala the, yahAM kI bhUmikaNTaka Adi ke upadrayoM se rahita thI. yaha hRdayolAsajanaka yAvat darzanIya - atiramaNIya hone se pratikSaNa dekhane yogya, abhirUpa - anukUlarUpavAlA evaM pratirUpa asAdhAraNarUpa se yukta thA 'tattha NaM hathiNApure navare sive nAma rAyA hotyA, mahyA himavaMta. caNNao' usa hastinApuranagara meM zivanAmakA rAjA thA. yaha vizAla himavAna parvata ke tulya samarata rAjAoM meM zreSTha thA. malayAcala mandara mahendravatsAraH " malayAcala evaM sumeruparyata ke jailI isakI viziSTa zakti zrI. kUSikarAjA ke jaise isakA varNana samajhanA cAhiye 'tassa NaM sivarasaranno dhAriNI nAma devI hotyA, sukumAla pANipAyA, vaNNao' isa zivarAjA kI dhAriNI rAmakI paharAnI thI. " 310 . sukhadAyaka zItala chAyArthI yukta hateA ane hRdayane AhlAdadAyaka hateA. temA svAdiSTa le thatAM hatA, ane te khAga kaTaka Adi upadravethI bilakula rahita hatA. te hRdayamA ullAsa utpanna karanArA, dazanIya-atizaya ramaNIya hAvAthI pratikSaNa dekhavA ceAgya, abhirUpa-anukUla rUpavALA ane pratirUpaasAdhAraNa sauMdaya. sapanna teA. taththa Na hatthaNApure navare sive NAmaM << yA hotyA, mahAhimavaMta0 vaNNao " te hastinApura naganbhAM ziva nAmaneo rAjA hatA, te mahAna himAlayanI jema saghaLA rAjAemAM zreSTha hatA. 66 " malayAcalamandara mahendravat sAraH malayAcala ane sumeru parvatanA jevI tenI viziSTa zakti hatI tenu' vaNuna kUNuka rAjAnA varNana pramANe samajavu. << tasma Na sivassa raNNo dhAriNI NAmaM devI hotyA, sukumAlapANipAyA, vaNNa zro" te ziva rAjAne dhAriNI nAmanI paTTarANI hatI. tenA hAtha ane paga atyaMta
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u09 sU01 zivarAjapicaritanirUpaNam 311 AsIt , sA ca dhAriNI sujhumArapANipAdA-atyantakomalakaracaraNA AsIt , varNakaH, asyA varNanam kUNikadevIdhAriNI varNanavad abaseyam 'tassa NaM sirassa ranno putte dhAraNIe attae bhivabhaie nAmaM kumAre hotthA' tasya khalu zivasya rAjJaH putraH dhAriNyAH AtmajaH ziva madrako nAma kumAraH AsIta, sukumAlapANipAe jahA yUriyAkaMna jAva pacchuvevakhamA biharaha' sa khalu zivabhadrakA kumAraH sukumArapANipAi:-atyantakomalakaracaraNaH lakSaNavyaJjanaguNopetaH ityAdi kumArasya varNana yathA rAjamaznIne bhUryakAntasya rAjakumArasya varNanaM kRtaM tathaiva abaseyam , yAvada-saH zivabhako rAjakumAraH rAjyaM, rASTa, sainyAdikaMca pratIkSamANaH pratIkSamANaH- rAjyAdikasya pAnaHpunthena nirIkSaNaM kurvana vihargata, tiSThati, tathA ca sa khalu zivabhadrakA kumArI yuvarAjathApi AsIt zivasya rAjJo rAjyaMca, rASTraMca, yaha dhAriNIdevI-paTarAnI-usake hAtha paira atyanta kAmalalA se yukta the. isakA varNana RNika rAjA ke dhAriNI ke varNana jaisA jAnanA cAhiye. 'tasla khicarama ra eNo putte dhAriNIe ansae sipamae nAma kumAre lotyA' isa zivarAjA kA zivabhadra lAmakA putrathA. jo dhAriNI kI kukSi se utpanna huA thA 'sukumAla pANipAe jahA sariyakaMta jAva paccuvekhamANe viharai' isake hAtha paira bhI bahuta sukumAra the. lakSaNavyaJjanaguNoM se yaha yukta thA. ityAdirUpa se kumAra kA varNana jaisA rAjapraznIya rAjakumAra sUryakAnta kA varNana kiyA gayA hai aisA hI jAnanA caahiye| yAvat-baha zivabhadrarAjakumAra apane rAjyarASTra aura sainya AdikA punaHpunaH nirIkSaNa karatA rahatA thA. tAtparya kahane kA yaha hai ki zivabhadra rAjakumAra yuvarAja pada ko bhI kemaLa hatA. tenuM varNana kUNika rAjAnI mahArANI dhAriNInA varNana pramANe sabhA. " tassa Na sivassa raNNo putte dhAriNIe attae sibabhadae nAma kumAre hotthA " ziva sAne zivama nAmanI me ubhAra hatA, re pArinI G4-1 22 no "sukumAlapANipAe jahA sUriyakata jova paccuvekkhamANe viharai' tenA 2 ane 5 gha! sumA taia Ettama kSaNavyAna guNothI yukta hato te rAjakumAra pitAnA rAjya, rASTra ane sinyanuM vAraMvAra nirIkSaNa karate raheto hate, A kathana paryantanuM rAjaprakSIya sUtramAM rAjakumAra sUryakAntanuM je varNana karavAmAM AvyuM che. te samasta varNana ahI grahaNa karavuM A kathananuM tAtparya e che ke te zivabhadrakumAra yuvarAja padane paNa bhAva hatA. te kAraNe te ziva rAjAnA rAjyanI, rASTranI, sainyanI
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 bhagavasIsUtre balaMca, vAhanaMca, kozaMca, kopTAgAraMca, puraMca, anta puraMca janapadaMca svayameva pratIkSamANo viharati-iti bhAvaH 'taeNaM tassa sivansa ranno annasA kayAI punara. tAvarattakAlasamayaMsi rajjadhuraM ciMtemANassa ayameyArUve ajjhathie jAva sammuppajjitthA' tataH khalu tasya zivasya rAjJaH anyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-pUrvarAtrasya pazcAbhAge, rAjyadhurA-rAjya kAryabhAra cintayato vicAzyataH ayametadrapaH vakSyamANaprakAraH AdhyAtmikaH AtmagataH yAvata-cintitaH mArthitaH kalpitaH manogataH-saMkalpaH-avyavasAyaH samudapadyata-samutpannaH, tadeva saMkalpasvarUpaM pratipAdayitupAha-atthitAme purAporANANaM jahA nAmalirasa jAba puttehiMbaDAmi, pamahinAmi, rajjeNAmi asti nAyada mama purA purANA suzobhita karatA thA isaliye vaha zivarAjA ke rAjyakA, rASTra kA, cala kA, bAlana kA, koza kA, koThAmAra kA, pura kA, antaHpura kA, evaM janapada kA svayaM hI bahuta acchI prakAra se nirIkSaNa karatA rahatA thA 'taraNaM tarasa livassa ranno annayA kayAI pukharatAvarattakAlasamayaMsi rajjadhuraM ciMtemANasa ayaleyAlve ajjhasthie jAva samuppajji. sthA' eka samayakI bAta hai japa ki vaha zivarAjA apane rAjya ke kAyamAra kA vicAra karane meM magna ho rahA yA-laya use pUrvarAna ke pazcAdbhAga meM yaha isa prakAra kA AdhyAtmika-Atmagata yAcat cintita, prArthita, balpita, anogata saMkalpa-adhyavasAya utpanna huA. vaha saMkalpa isa prakAra se hai-'asyitA se purAporANANaM jahA tAlissa vAhananI, kezanI, keSThAgAranI, puranI, ata puranI ane janapadanI ghaNI ja sArI dekhabhALa rAkhatA hatA. " taeNaM tassa sivassa raNNo annayA kayAI puvvarattAvarattakAusamayasi rajjadhura vitemANassa ayameyAsave ajjhathie jAva samupajjitthA" ve cha eka divase evuM banyuM ke pUrvarAtrinA pAchalA bhAga daramiyAna te ziva rAjA pitAnA rAjya kArabhArane lagatI kaI bAbatane vicAra karavAmAM lIna thaI gayA hatA, tyAre tenA manamAM A prakArane AdhyAtmika-Atmagata, citita, prArthita, kalpita ane mane gata adhyavasAya (vicAra) utpanna thayo. AdhyAtmika Adi zabdano artha AgaLa jamAlInA prakaraNamAM ApyA pramANe samaja. tene ze vicAra udbhavyuM te sUtrakAra have prakaTa kare che____ atthi tA me purA porANANaM jahA tAmilassa Ava puttehiM vAmi, pasRhi bavAmi, rajjeNa caDDhAmi" alon zatanA paDasA dezamA tAmasinA
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313* - pracandrikA TIkA za011 u09 0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam nAm pUrvopArjitAnAM yathA tAmaleH yAvat-gAthApate tRtIyazatakasya prathamodeza ke proktasya varNanaM tathA vijJeyam / sucIrNAnAM suvihitAnAM karmaNAM prabhAvI mAhAtmyaM phalamityarthaH, yadahaM putraiH varDe, pazubhiH varDe, rAjyena barDe, 'evaM radveNaM, valeNaM, vAhaNeNaM, koseNaM, koDAgAreNaM, pureNaM, aMteureNaM vaTTAmi' eva pUrvoktarItyA rASTreNa balena - sainyena, vAhanena hastyazvAdinA, kozena, koSThAgAreNa, pureNa, antaH pureNa varde, 'vipulaghaNakaNagarayaNa jAva saMtasArasAvaejjeNaM aI aIva abhivAmi vipuladhanakanakaratna yAvat satsArasvApateyena - vipulaM pradhAnaM yad dhanaM, kanakasU, ratna yAvat satsAraM svApateyaca padmarAgAdirUpaM dhanam - - tena atIveti atizayam abhivarddhe, 'taM kiM NaM' ahaM purA porANA jAna egaMtasokhayaM jAva putehi vaDDAma, pahiM vaDDAmi, rajjeNa baTTAmi' jaisA varNana tAmali ke vicAroM kA saMkalpa kA tRtIya zataka ke prathama uddezaka meM kiyA gayA hai usI prakAra se isa zivarAjA ke bhI vicAroM kA saMkalpa kA varNana yahAM karanA cAhiye tathA usane aisA vicAra kiyA ki mere pUrvopArjita puNya karmo kA hI yaha prabhAva hai jo maiM putroM se, pazusaMpatti se aura rAjya se, baDha rahA hU~ ' evaM raheNaM, baleNaM, vAhaNe Na, koseNa, koTTAgAreNa pureNa, ateureNa vadAmi' evaM rASTra se, bala se - sainya se- hasti, azva AdirUpa vAhana se, khajAne rUpakoza se, bhaMDAra - rUpa koSThAgAra se, pura se aura antapura se baDha rahA hU~ 'vipulavaNakaNagarayaNajAva saMtasArasAvaejeNa aI aItra abhivAmi' pradhAna dhana se kanaka se, ratnoM se, yAvat - satsArabhUta padmarAgAdirupa maNiyoM se khUba acchI prakAra se baDha rahA hU~ 'taM kiMNa ahaM purA porANANa sa'kalpanuM jevuM varNana karavAmAM Avyu che, evI ja rIte ahI ziva rAjAnA sa'kalpanuM paNa varNana karavuM joie te varNana A pramANe samajavu -teNe evA vicAra karyAM ke pUrvapArjita mArAM puNyakarmonA prabhAvathI mArA putrAnI, pazusaMpattinI bhane galyaMnI vRddhi thA rahI hai. " evaM raTTeNa N, valeNa N, vAhaNeNa, koseNa N, koTThAgAreNa', pureNaM, ateureNa vAmi " saMne zalyanI, sainyanI, hasti, azva Adi rUpa vAhanAnI, khajAnA rUpa kezanI bha DArarUpa kASThoranI, 'vipuladhaNakaNagarayaNa jAva puranI ane anta puranI vRddhi thaI rahI che. maMtasArasAvajeNa ava abhivAmi " vaNI vipula dhana, una, ratna, padmarAja Adi sArabhUta dhanathI hu atizaya samRddha chu' " taM kiM aha purA pariNANa jAya eMgatasakkhiyaM udehamANe viharAmi " to zu pUrvopAti 3 9 66 T i 0 40 *
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___bhagavatIle uvehamANe viharAmi ?' tat kiM khalu ahaM purApurANAnAM pUrvopArjitAnAM yAvat sucIrNAnAM suvihitAnAM zubhAnAM karmaNAm ekAntazaH kSayam AtyantikaM nAzam upekSamANaH zubhakarmakSayasya upekSAM kurvANaH udAsInaH san viharAmi-tiSThAmi kim ? yanmama etAvat vartamAna sukhAdikaM vidyate tAvanmAtrameva paryAptamitidhiyA pAralaukikasukhasAdhanAdau audAsInyamavalamvya niSkriyatvena kAlakSepaNaM nocita miti bhAvaH / 'taM jAva tAva ahaM hiraNNeNaM baTTAmi, taMceva jAva abhivaTTAmi, jAva me sAmaMtarAyANo'vi vase baTuMti, tAvatA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe jAva jalaMte' tat-tasmAt kAraNAt yAvat tAvad ahaM hiraNyena vaH, tadeva-pUrvoktavadeva yAvat suvarNAdinA vardai, yAvad-yadavadhi mamavaze-adhIne, sAmantarAjAno'pisvatantrabhUpatayo'pi vartante, tAvat mama zreyaH pratrajitumityagreNAnvayaH kalye-AgAmi jAva egaMtasokkhayaM uvehamANe viharAmi' to kyA maiM pUrvopArjita suvihita zubha karmoM ke ekAntarUpa se kSaya kI apekSA karanevAlA banA rahUM ? arthAt jo mujhe itanA vartamAna meM sukhAdika prApta hai vahI paryApta hai isa buddhi se pAralaukika sukhasAdhanAdika meM udAsIna banakara niSkriya bhAva se kAlakSepa karanA mere liye ucita nahIM hai| 'taM jAva tAva ahaM hiraNNeNa vaDDAmi, taM ceva jAva abhivaDhAmi, jAva me sAmaMtarAyANo vi vase vahati, tAvatA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe jAva jalaMte' isakAraNa jaya taka maiM hiraNya se evaM suvarNAdi se samRddha thanA huA hUM aura jaba taka svataMtra rahane vAle rAjAjana mere adhIna bane hue haiM tabataka mujhe yahI zreyaskara hai ki maiM AgAmI divasa, jaba rAtri prabhAtakAla se yukta ho jAve aura sUryakA prakAza phaila jAve, suvihita zubhakarmone ekAnta rUpe kSaya karanAra banI rahevuM te mAre mATe gya che kharUM! kahevAnuM tAtparya e che ke mane je sukhanI prApti thayelI che, eja paryApta che hAlamAM mArA sukhamAM kazI kamI nathI. Avo vicAra karIne pAralaukika sukha pratye udAsIna banIne niSkriya bhAve kALakSepa kare a bhAre bhATa athita nayI. " ta jAva tAva aha hiraNeNa vayAmi, taMceva jAva abhizAmi, jAva me sAmaMtarAyANA vi vase vati, tAvatA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe jAva jalate" tethI yA sudhI hu25ya (yAMI), sonA mAhithI samRddha chuM, jayAM sudhI mArA sAmaMta rAjAo mArI sarvoparisattAnI sAme mAthuM ucakatA nathI ane mArI adhInatA svIkAre che, tyAM sudhI mAre mATe e vAta ja zreyakara che ke mAre A saMsArane tyAga karavo joIe. kAle jyAre rAtri pUrI thaIne prabhAtakALa thAya ane jyAre sUrya pitAne prakAza
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 10 6 0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 315 divase prAduSpabhAyAM rajanyAM rajanyAH prabhAtakAle ityarthaH yAvat sUrye jvalati prakAza mAne sati 'subahuM lohIlohakaDAhakaDacchuyaM, taMbiyaM, tAvasabhaMDagaM ghaDAvettA, sivabhadaM kumAra rajje ThAvettA' subahu-anekam , lohIlohakaTAha-kaDucchukam tAmrakam , vApasabhANDakaM zramaNapAtraM ghaTayitvA-viracayya, zivabhadraM kumAra rAjye sthApayitvA yuvarAjapade abhiSicya 'taM subahuM lohIlohakaTAhakaDucchuyaM taMpiyaM tAvasabhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkUle vANapatthA tAvasA bhavaMti'-tat subahu anekaM lauhI-lohakaTAha-kaDucchuka tAmraka, tApasabhANDakaM gRhItvA ye ime agre vakSyamANA gaGgAkUle gaGgAyAstaTe vAnaprasthAH vane bhavA vAnaprasthA prasthAnam avasthitiH yeSAM te vAnaprasthAH, brahmacarya-gRhastha-vAnaprastha-saMnyastarUpANAM caturNAmAzramANAM madhye tRtIyAzramavartinaH vAnaprasthAH, tApasAH tapasvino bhavanti-nivasanti 'tajahAhotiyA, pottiyA, kottiyA, jannaI, saGghaI, thAlaI, huMvauTA daMtukkhaliyA, ummataba maiM " suvahuM lohIlohakaDAhakaDacchuya, taMSiya, tAvasabhaMDagaM ghaDA. vettA, sivabhaI kumAraM rajje ThavittA' aneka lohI lohakaTAha, kaDacchuka, tAMve kA zramaNapAtra-ina saba ko banavAkara aura zivabhadra rAjakumAra ko rAjya meM sthApita kara-rAjyapada meM abhiSikta kara' ta suyaI lohIlohakaTAhakaDacchuyaM taMciyaM tAvasabhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkUle vANapatthA tAvasA bhavaMti' tathA usa lohakaTAha, kaDacchuya evaM tAMbe kA kamaNDalu-tApasabhANDa, lekara jo ye gagAke taTapara vAnaprastha-brahma carya, gRhastha, vAnaprastha aura saMnyastarUpacAra AzramoM meM se tRtIya AzramavatI tApasa raha rahe haiM ki jinake nAma isa prakAra se sAvA mAMDa, tyAre hu " subahuM lohIloha kaDAhakaDucchuya, taMbiyaM, tAvana bhaDaga ghaDAvettA, sivabhaI kumAra rajje ThavittA" sAdAnI mane bADhI, sAsa kaDAhIe, ane camacA tathA tAMbAnA zramaNagya pAtra taiyAra karAvIne zivabhadra rAjakumArane rAjagAdIe besADIne tene rAjyAbhiSeka karIne, " subahuM lohI lohakaTAhakaDucchuyaM taMbiyaM tAvasabhaMDagaM gahAya je ime gagAkule vANapatthA tAvamA bhavaMti " soDhI, dAnI 4AhI, yamAyA bhane tAmAnu kamaMDaLa (tApasapAtra) laIne, gagA taTe A je vAnaprastha (brahmacaryAzrama, gRhasthAzrama, vAnaprasthAzrama ane saMnyasta Azrama rUpa cAra AzramamAMthI trI Azrama) tApasa rahe che, ane je tApasanAM nAma nIce pramANe che, (temanI sAthe huM paNa tApasa banIne rahIza, e saMbaMdha ahIM grahaNa kara joIe)
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 bhagavatI sUtre jjagA, saMmajjagA, nimajjagA, saMpakkhAlagA, uddhakaMDyA ahokaMDyagA dAhiNakUlagA uttarakUlagA' hotrikA:- agnihotriNaH, potrikA:- vastradhAriNaH, kautrikA:bhUmizAyinaH, yakSakinaH- yajJayAjinaH, zrAddhakinaH - zrAddhakArakAH, sthalakina:bhojanapAtradhArakAH, 'huvauTTA kuNDikazramaNAH kuNDikAdhAriNaH 'huMbauDA' iti dezIyo'yaM zabdaH, dantolUkhalikAH dantA eva ulUkhalamiva ulUkhalaM yeSAM te tathA dantaizcayitvA phalamojina ityarthaH, unmajjakAH- jaloparitaraNamAtreNa snAnakarttAraH, samajjakAH - asakujjaloparitaraNena ye snAnti te. nimajjakAH- jale kSaNaM nimajya snAnakAriNaH saMprakSAlakAH -ye mRttikAdi gharSaNapUrvakamaGgAni prakSAlayanti te, UrdhvakaNDUyakAH- nAbherupari kharjUkAriNaH, adhaHkaNDUyakAH- nAbheradhaH kharjUkArakAH, dakSiNa kUlakAH pUrvAbhimukhagAminyA gaGgAyAH dakSiNataTavAstavyAH uttarakUlakAH haiM" hotrika - agnihotrI, potrika vastradhArI, kotrika - bhUmipara sonevAle, yajJakI - yajJayAjI, zrAddhakI zrAddhakAraka, sthala kI - bhojanapAtra'dhAraka, 'kAdhArI, 'huMbauDa' yaha dezIzabda hai, dantolUkhalika - ulUkhala ke samAnadAtoMvAle arthAt dAntoM se hI cabAkara phaloM kA bhojana karanevAle, unmajjaka-jala ke Upara tairane mAtra se snAna karanevAle, samajjaka- bAra bAra jalake Upara tairane mAtrase snAna karalevAne nisajjaka - jala meM kSaNa bhara DubakI lagAkara snAna karanevAle, saMprakSAlaka - pahile mRttikAdi se zarIra ko ragaDa kara bAda meM aGgo kA prakSAlana karanevAle, UrdhvakaMDyaka- nAbhi ke Upara ke aMgoM kI khujAnevAle, adhaHkaMka- nAbhi se nIce ke ahnoM ko khujAnevAle, dakSiNa-mUlaka- pUrvAbhimukhagAmI gaMgA ke dakSiNa taTapara rahanevAle, 1 88 Detri:-agnihotrI, ceAtri- vastradhArI, maitri - lUmiyara zayana puranAza, yajJaSThI-yajJa 12nArA, zrAddhI - zrAddha 12nAza, sthADI -lobhanapAtradhAraGa, humauTThe-ThuDidhArI ( ubhausadhArI ) humauTTha " A gAmaThI zabda che. dantAlukhalika-dAMta vaDe cAvIne ja phaLAnA AhAra karanArA, unmajaka pANInA upara tarIne ja snAna karanArA, samajajaka-vAravAra pANI upara tarIne ja snAna karanArA, nimajjaka-jalamAM kSajIbhara DUbakI mArIne snAna karanArA, 'sa'prakSAlaka-pahelAM zarIra para mATI Adi ceAne, tyAra bAda zarIranu prakSAlana karanArA, kahrayaka--nAbhithI upara rahelAM aMgeAne ja khaMjavALanArA, adhaHka TUyaka-nAbhithI nIce rahelAM agene ja khajavALanArA, dakSiNaphUlaka-pUrva dizAmAM vahetI evI gaMgA nadIne dakSiNu kinAre rahenArA, uttarapUlaka--ga gA nadInA uttara kinAre rahenArA, za'khamAyaka--zakha vagADanArA
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 317 tasyA eva gaGgAyA uttarataTavAsinaH 'saMkhadhAmagA migaluddhayA hatthitAbasA jalAbhiseyakiniNagayA' zaMkhadhmAyakAH zasavAdakAH zaGkha vAdayitvA ye suJjate te, kUladhAyakAH nadyArataTe zabdaM kRtvA ye bhuJjate te, mRgaluvyakA:-mRgamAMsabhojinA, hastitApasAH-hastimAMsabhojinA, jalAbhiSekaklinnagAtrAH jalAbhiSekeNa AzIrAH, 'aMbuvAsiNo, vAuvAsiNo, vakalavAsiNo, celavAsiNo' ambuvAsasaH asyU-yeva vAsAMsi yeSAM te tathA-nagnIbhUya jale sthAyinaH, vAyuvAsasaH-vAyatra eva vAsAMsi yeSAM te tathA anAvRtazarIratvAt , valkalavAsasa:-valkalAnyeva vAsAMsi yeSAM te tathA-vRkSatvacAdhAriNaH ityarthaH celavAsasaH-celAni vastrakhaNDAnyeva vAsAMsi yeSAM te tathA kanyAdhAriNa ityrthH| aMbubhavikhaNo, vAubhakkhiNo, sevAlabhavikhaNo' ambumakSiNaH-jalamAtrapAyinaH, vAyubhakSiNa'-vAyumAtrAhArakArakA, zaivAlabhakSiNaH zaivAlamAtrAhArakArakAH, 'mUlAhArA, kaMdAhArA, pattAhArA, tayAhArA, puphphAhArA, uttarakUlaka-usI gaMgA ke uttara taTa para rahanevAle, zaMgvamAyakazaGkha bajAnevAle, arthAt zaMkha bajAkara bhojana karanevAle, kUladhAyaka-- nadI ke taTa para zabda karake bhojana karanevAle, mRgalubdhaka-mRga ke mAMsa kA bhojana karanevAle, hastitApasa-hAthI ke mAMsakA bhojana karanevAle, jalAbhiSekaklinna gAtra-jalasnAna se gIle hue zavIravAle, avuvAsam-nagna hokara ke jala meM baiThe rahanevAle, vAyuzasa-bilakula nagna rahanevAle valkalavAsayU-vRkSoM kI chAla dhAraNa karanevAle, celavAsastha-vastrakhaMDoM ko-kanthA ko dhAraNa karanevAle, 'aMdhubhakviNo. ghAubhakkhiyo, sevAlamakkhiNoM ' jalamAtra pI kara ke rahanevAle, vAyumAtra AhAravAle, zaivAlamAtra * AhAravAle, 'mUlAhAga, - kaMdAhArA, athavA zakha vagADIne bhajana karanArA, kUlamAyaka-nadInA taTapara zabda karIne bhajana karanArA, mRgalabdhaka - mRganA mAyanuM bhajana karanArA, hastitApasahAthInA mAMsanuM bhajana karanArA, jalAbhiSeka kilannagAtra-jaLasnAna vaDe sadA bhInA zarIravALA abuvAsa-nagnAvasthAmAM pANImAM besI rahenAra, vAyuvAsasavAyurUpI vastra dhAraNa karanArA-bilakula nagna rahenArA, vakalavAsas vRkSonI chAsa dhA25 42nArA, yesavAsas-paramAne (4nyAne dhAraNa 42nArA, 'aMbubhakkhiNo' mAtra pANI pIne 2nArA, payumakSI-mAtra, pAyunA mAhAra 42121, zavAsamakSI-zavAjI 4 mA 12 42nArA, 'mUlAhArA" yA mULAhArI-mAtra mULane ja, AhAra karanArA, kandAhArI-sUraNaAdi kandane 1 2 42121, pattADArI-mAtra pAnAne 4 2.2 42121, " tayAhArA"
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUDha bhagavatI sUtre phalAhArA, vIyAhArA' mUlAhArA - mUlakabhakSiNaH, kandAhArAH - suraNAdikandabhakSiNaH, evaM patrAhArAH, tvacAhArAH, puSpAhArA, phalAhArAH, vIjAhArA vijJeyAH / 'parisaDiyakaMdamUlapaMDupattapupphaphalAhArA' parimaDitakandamUlapANDupatra puSpaphalAhArAH - parizaTitAni - jIrNajIrNabhUtAni kandamUlapANDupatrapuSpaphalAni AhAroyeSAM te tathAvidhAH, 'udaMDagA, rukkhamUliyA, maMDaliyA, vaNavAsiNo, disApokkhiNI' uddaNDakAH- urdhvokRtadaNDA ye saJcaranti te tathA, vRkSamUlikA:vRkSamUle nivasanti ye te tathA maNDalikA :- maNDalAkAreNa vAsinaH, vanavAsinaH canaeva vAstuM zIlaM yeSAM te tathA, dizAprokSiNaH, dizaH mokSituM zIlaM yeSAM te tathA udakena dizaM mokSya ye puSpaphalAdi - saMcinvanti te dizAmokSiNaH, 'AyAvaNArhi, pacaggitAvehi, iMgAlasolliyaM pitra, kaMdusolliyaMpitra, kaTusolliyaMpiva, appANaM patAhArA, tayAhArA, pupphAhorA, phalAhArA, bIyAhArA ' mUla kA AhAra karanevAle, suraNa Adi kanda kA AhAra karanevAle, patra kA AhAra karanevAle, chAla kA AhAra karanevAle, puSpoM kA AhAra karanevAle, phaloM kA AhAra karane vAle, bIjoM kA AhAra karanevAle, 'parisaDiyakaMdamUlapaMDupattapupphaphalAhArA, jIrNabhUta kandamUla, pANDupatra, puSpa phaloM kA AhAra karanevAle, ' uddaMDagA, rUkkhamUliyA, maMDaliyA, varNavAsiNo, dimApokkhiNo ' daNDe ko Upara karake calanevAle, vRkSoM ke mUla meM nivAsa karanevAle, maNDalAkAra se nivAsa karanevAle, vana meM hI rahane ke svabhAvavAle, udaka se dizA ko sIMca kara puSpaphalAdi koM ko lenevAle, dishaaprokssii| saba ke saba 'AghAvaNAhiM, paMcaggitAvehiM haMgAlasolliyaM piva, kaMsoliyaM piva, kaTusolliyaM piva, appArNa C' mAtra chAlanA ja AhAra karanAza, puSpAhArI-mAtra lene ja mAhAra karanArA, phalAhArI-mAtra kAnAja AhAra karanArA, khIjAhArI-mAtra bIjone 74 AhAra karanArA, parisaDiyakaMdamULa paMDupatta pupphaphalAhArA" bhUta unha-bhUja-pIjAM pAna-puNya imAno bhADAra 12 rA >> uDDagA 3 'theo rAjIne yAvanAza, " rukkhamUliyA " vRkSAnA bhUNabhA nivAsa puranAdA, maMDaliyA " bhausAre nivAsa 42nAra " vaNavAriNo " vanamA 4 rahenArA, " dikhA pokkhiNo " hizA okSI - pANI vaDe hizAne sithIne yuSya isAhinA AhAra karanArA, ItyAdi prakAranA tApa gaMgAnA taTa para rahetA hatA. tethe| maghAM " AyAvagAhiM, paMcaggitAvehiM, iMgAlasolliya' piva, kaMdUsolliyopana, lipika, apANa karemANA viharai " sUryanA taDakAmAM khatAyanA sana "L 88
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 319 karemANA viharaMti' AtapanAbhiH-sUryAtape kriyamANAbhiH, paJcAgnitApaiH-paJcAgnInAM ye tApAstaiH 'aMgAlasolliyaMpiva iti, aGgAreSu pakvamiva 'kaMdusolliyaM pitra' iti, kanduH-caNakAdibharjanapAtram , tatra pakvamitra, kaTTasolliyaM piva' iti kASThe-kASThAgnau pakvamiva AtmAnaM-zarIraM kurvantau viharanti-tiSThantIti / 'tattha NaM je te disApokkhiyatAvasA tersi aMtie De bhavittA disApokkhiyatAvasattA pannaittae' tatra teSu pUrvokteSu khalu ye te dizAprokSiNa stApasAH santi teSA mantike-samIpe muNDo bhUtvA dizA mokSakatApasatayA prabajituM pravajyAM grahItuM mama zreyaH iti pUrveNAnvayaH, 'pancaieviya NaM samANe ayameyAkhvaM abhiggahaM amigihissAmi'-prabajito'pi ca khalu san pravrajyA grahaNAnantam imametadrUpam vakSyamANa svarUpam abhignaham abhigrahISyAmi-svIkariSyAmi,-tadevAha-'kappai me karemANA viharaMti' sUrya ke Atapa meM kI gaI AtApanAoM se paMcAgnitApoM se-cAroM dizAoM meM apanI cAroM ora jalAI huI agniyoM ke aura Upara meM tapate hue sUrya ke tApoM se aMgAroM se pakAye hae kanda-canA bhUjane ke pAtra meM bhUja gaye kI prakAra, tathA lakar3I kI agni meM pakAye gaye kI taraha apane zarIra ko kara rahe haiN| so inameM jo disApokkhiyatAvasA tesiM aMtie muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattA pamvaittae' dizAmokSI tApasa haiM unake pAsa jAUM aura muMDita hokara maiM dizAprokSaka tApasarUpa se pravrajyA ko dhAraNa karalaM isI meM merI bhalAI hai ! 'pavvaie vi ya NaM samANe ayameyArUvaM abhiggahaM abhigihissAmi' aura jaya maiM dIkSA le lUMgA-taya dIkSA lete hI maiM isa prakAra ke isa abhigraha ko dhAraNa kara lUMgA, "kappaha me karatA hatA, paMcAgnitA vaDe-eTale ke pitAnI cAre dizAomAM Aga saLagAvIne tathA upara tapI rahelA sUryanA tApathI AtApanA letA hatA, A rIte AtApanAnuM sevana karIne teo caNA zekavAnA pAtramAM zekAtA caNAnI jema, tathA kASThanA agnimAM pakAvavAmAM AvatI vastunI jema pitAnA zarIrane mAtAyanAnya pI.31 payADa 26 tA. " disApAkkhiyatAvasA tesiM aMtie muMDe bhavittA disApAkkhiyatAvasattA pavvaittae" mA prAranA tApamAthI je dizAkSI tApasa che, temanI pAse jaIne muMDita thaIne huM dizApokSaka tAsarUpa pravajyAne aMgIkAra karI lauM, emAM ja mAru zreya che. " panaie vi ya Na' pramANe ayameyAhava' abhiggaha abhigihissAmi" rikSA agIkAra karyA bAda tarata ja huM A prakArano abhigraha dhAraNa karI
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre jAvajjIvaM uTTe anizviteNaM disAcakavAle navokammeNa uDU bAhAo pani gijhiya jAnavara evaM saMpeheDa' kalpate yujyate mama yAvajjIva- jIvanaparyanta pAThapaNThena anikSiptena nirantareNa dizAcakravAlenaekasmina pAraNe pUrvasyAM dizi yAni phalAdIni tAnvAhatya mukke dvitIyetu pAraNe dakSiNasyAM dizi ityevaM dik cakravAlena yatra tapaH karmaNi pAraNakaraNa tattapaHkarma vizcakrabAlamucyate tAdRzena tapaHkarmaNA U bAhU pragRhya pragRdya saMsthAyetyarthaH yAvat ni sthAtuM kalpate itikRtyA evaM saprekSate - vicArayati, 'saMpehetA kalla jAva jalate subahu lohIloha jAna ghaDAvettA ko viyapura se saddAveDa, sahAvettA eva vayAsI' saMprekSya- samyagvicArya kalye - AgAmi divase yAvat prAdRSyajAvajIcAe chahaM chaha aNitriNa dimAcavAvAreNa tavokaseNa la mahAo parikSiya 2 jAva vittietika evaM saMpeheTa' ki jisase maiM yAvajIva chaDa chaDa kI tapasyA nimlara karatA rahaM / hama tapasyA kA dUsarA nAma dizAcakravAla bhI hai, isa tapasyA meM sAdhaka eka dhAraNA meM pUrvadizA meM jitane phalAdiru milate haiM unheM lokara vaha vAdA hai, dUsarI pAraNA meM dakSiNadizA meM use jitane phalAdika milate haiM unheM lAkara vaha khAtA hai, isa prakAra se dikcakravAla se jisa tapasyA meM pAraNA kiyA jAtA hai usa tapasyA kA nAma dikca bAla hai| isa tapasyA meM donoM hAthoM ko UMcA kara ke khar3A rahanA hotA hai / isa prakAra se usane vicAra kiyA / 'saMpehettA' vicAra karake 'kala' jAva jalate subahuM lohIloha jAva ghaDAvettA koyiyapurise sAve, mahAvettA evaM vayAsI' jaba dUsare dina prAtaHkAla 320 " 66 ares me jAvajjIvAe chaTTha chaTTeNa aNikkhitteNa disAcakkatrANaM tavokamme ' uDDha bahAo pagijjhiya 2 jAva vittie, tti kaTTu evaM sapehei " bhAre niraMtara AjIvana chaThThane pAraNe chaThThanI tapasyA karavI ane pAraNAne divase pUrvAdi koI paNa eka dizAmAMthI jeTalA phaLAdika maLe tenAthI pAraNuM karavuM, "" A vratane dizADhavAla kahe che eka pAraNA vakhate pUrva dizAmAMthI, khIjA pAraNA vakhate- dakSiNa dizAmAMthI A rIte amuka eka dizAmAMthI ja phaLA lAvIne te- phaLethI A tapasyA karanAra pAraNuM kare che. A tapasyA kanAre banne hAtha UMcA rAkhIne UbhA rahevuM paDe che. A pramANe te ziva rAjAe sa'kalpa karyAM. 'sapehettA kara jAye jalate subaha loDIloha java ghaDAvettA koSSbiyarise sahAve sahAvettA' evaM 'vayAsI " yA premA viyara prazane, jIbha 88
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 321. bhAtAyAM rajavyAM prAtaHkAle ityarthaH sUrye jvalati sati subahu anekara lauhIloha yAvat kaDAi kaDunchukaM tAmraka tApasabhANDakaM ghaTayitvA nirmAya kauTumvikapnusa pAn zabdayati-Ahatrayatti, zabdAyitvA ena vakSyamANaprakAreNa avAdIta-'vippAmeva mo.devANuppiyA! hathiNApura nagaraM sabhitaravAhiriyaM AmiyajAva tamANattiya paccappiNaMti' bho devAnupiyAH! kSipameva-zIghrAtizIghrameva hastinApuraM nAma nagaraM sAbhyantavAhyam-AbhyantaravAhya sahitam AbhyantaraM bAhya cetyarthaH Asikta yAvat susajjitaM kRtvA mama etAmAjJaptikAm--AjJA pratyarpayata, tataste kauTuzvikapuruSA hastinApura nagaram sarvanaH sumajjitaM kRtvA zivasya tAm AjJaptikAM matyarpayanti / 'tae NaM se sive rAmA docaMpi koDa biyapurise sadAvei, sadAvitA evaM vayAsI'huA aura sUryakA prasAza phaila gayA-taba usane aneka lohI, loha kaTAha, kacchaza, tathA lAMbe ke tApasa mANDaka ko banavAyA aura dhanavA kara phira usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA. 'sAvittA evaM vayAsI' bulAkara unase usane aisA kahA-'khippAmeva bho devANuppiyA hathiyApura nagaraM sAbhitarabAhiriyaM AliyajAda tamANattiyaM paccappiNati' bho devAnupriyo ! tuma loga Aja hastinApura nagara ko bhItara bAhira se khara sApha sutharA karAo. usameM pAnI kA chiDakAva karAo, yAvata use susajji karAo, bAda meM jaba kahe hue anusAra saba kAma ho jAve-tapa mujhe isakI khara do, isa prakAra usakI AjJA ke anusAra una logoM ne saba kAma ThIka ThAka karake isakI khabara zivarAjA ke pAsa bheja dI, 'laeNa se sive rAyA doccApi divasane prAtakALa thatA jyAre sUrya pitAne prakAza comera phelAvavA lAgyo tyAre teNe aneka leDhI, leDhAnI kaDAhIe, camacAo tathA tAMbAnuM kamaMDaLa Adi tApasane cogya pAtra taiyAra karAvyAM tyAra bAda teNe pitAnA kauTuMbika puruSAne (manuyazane tApIne mI pramANe mAjJA 4rI- "khipyAmeva bho devANuppiyA ! hathiNApura nayara sabhitaravAhiriya' Amiya jAva tamANattiya paccapiNaMti " vAnupriyo ! tame manI za meTalI (12thI hastinApura nagaranI aMdaranA bhAgone tathA bahAranA bhAgane sApha karo, ane tenA para pANuM cha TAvo ane tene zaNagArIne susajita karAve. mArI AjJA pramANe karIne mane tenI khabara pahoMcADe zivarAjAnI AjJA pramANe nagarane sApha karAvIne temaNe tene rastAo para pANI chaMTAvyuM ane dhajApatAkA Adi vaDe nagarane zaNagArIne temaNe ziva rAjAne khabara ApyA ke "ApanI jJAnusAra zaherane zaNuMgAravAmAM AvyuM che." * bha0 41
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra tatAkhalu sa zivo rAjA dvitIyamapi vAraM kauTumbi kapuruSAn zabdayati-Ahvayati, sandayitvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'khippAmeva bho devANuppiyA! sivabhahassa kumArassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM rAyAbhiseyaM ubaveDa' bho devAnupriyAH ! kSiprameva zIghrAtizIghrameva zivabhadrasya kumArasya mahArtha-mahAprayojanam , mahAdhyaibahumUlyam-atIva mahattvapUrNam , mahArha-mahatAM yogyam , vipulaM-pracuraM rAjAbhiSekam rAjatyayogyAM sAmagrIm upasthApayata-samAnayata, 'taeNaM te koDuviyapurisA taheva jAva uvaTThaveti' tataHkhalu te kauTuzvikapuruSA-AjJAkAriNaH tathaiva zivasyAjJAnusArameva yAvat zivabhadrasya kumArasya mahArya mahAyaM mahAhaM vipulaM rAjAbhiSekamrAjAbhiSekotsavasasAmagrIm upasthApayanti-samAyojayanti 'taeNaM se sive rAyA koDaMviyapurise sahAvei ' ziva rAjAne punaH una kauTumyikapuruSoM ko bulAyA 'sahAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara phira se usane unase aisA kahA-'khippAmeva bhI devANuppiyo! sivabhahassa kumArassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM rAyAbhiseyaM uvaTThaveha' he devAnupriyo ! tuma loga aba pachutajaldI zivabhadrakumAra ke nimitta mahAprayojana sAdhaka bahumUlya mahatva pUrNa tathA mahApuruSoM ke yogya aisI pracura rAjasva yogya sAmagrI ko upasthita kro| 'taeNaM te kauTuMbiyapurisA taheva jAva uvaTThaveti' isake bAda hI una kauTumyikapuruSoMne AjJAkArI-janoMne-zivarAjA kI AjJA ke anusAra hI yAvat-zivabhadrakumAra ke nimitta mahAprayojanavAlI, bahumUlya, mahatvapUrNa tathA mahApuruSoM ke yogya aisI pracura rAjasva yogya sAmagrI ko upasthita kara diyA 'taeNaM se sive rAyA aNegagaNanAyaga-daMDanAyaga jAva ____"taeNa te sivarAyA docapi koDa biyapurise sadAvei" tyAmA te ziva se te Tumi puyAne vIthI mAsAvyA evaM vayAnI" ana bhane ma pramANe 4/- " khippAmeva bho devANuppiyA / sivabhairama kumArassa mahatthaM mahagdha mahariha viuLa rAyAbhiseya uvaTaveha" devAnupriyA! tame banI zake eTalI tvarAthI zivabhadra kumArane nimitte mahA projana sAdhaka bahu mUlya, mahatvapUrNa tathA mahA puruSone yogya evI vipula rAjamAnisseH sAmagrImA pazyita 42 / "taeNa te koDhuMdiyapurisA taheva nAva ubaTveM ti" tyA2 mA Tumi puruSAsa-mAjJA -ziva RIME AjJA anusAra zivabhadrakumArane nimitte mahA projanavALI, bahumUya, mahatvapUrNa tathA mahApuruSone yogya evI rAjyAbhiSekane cagya sAmagrIo upasthita rI sIdhI. "tapaNa se sive rAyA aNegagaNanAyaga-daMDanAyaga jApa
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 70 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 323 aNe gagaNanAyagadaMDaNAyaga jAva maMdhivAlasaddhiM saMparicuDe sivabhaI kumAraM sIhAsaNavaraMsi puratthAbhimuhaM nisIyAveta' tataHkhalu sa zivorAjA anekagaNanAyakadaNDanAyaka-yAvat rAjezvaratalavaramADambika-kauTumbikamantrimahAmantrigaNakadauvArikAmAtyaceTapIThamardakanagaranigamaSTisenApatisArthavAhatasandhipAlaiH sArddham saMparitaH saMveSTitaH zivabhadraM kumAra siMhAsanavare zreSThasiMhAsane paurastyAbhimukha-pUrvAbhimukham niSIdayati-upavezayati, 'nisIyAvettA asaeNaM sovabhiyANaM kalasANaM jAva aTThasaeNaM bhomejjANaM kalasANaM savaDoe jAva raveNaM mahayA mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMcaI' nipIya-upavezya aSTazatena sauvarNikAnAMsuvarNamayAnAM kalazAnAm , yAvat aSTazatena rajatamayAnAM kalazAnAm , aSTazatena bhaumeyAnAM mRttikAnAM kalazAnAm , sarvaddharthA yAvat sarvadhutyA sarvayazasA mahatAsaMdhivAlasaddhiM saMparibuDe sivabhaI kumAraM sIhAsaNavaraMsi puratyAbhimuhaM nisIyAti' isa ke bAda usa zivarAjAne aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka, thAvat-rAjezvara, talavara, mADambika, kauTumbika, maMtrI, mahAmaMtrI, gaNaka, dauvArika, amAtya ceTa, pIThamardaka, nagara nigama ke seTha, senApati, sArthavAha dUta aura saMdhipAla ina saba se yukta hokara zivabhadrakumAra ko uttama siMhAsana para pUrvAbhimukha kara ke vaiThAyA. 'nisIyAvettA aTThasaeNaM soniyANa kalasANaM jAva aDasa. eNaM bhomejjANaM kalasANaM savvaDDIe jAva raveNaM mahayA mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMcai' baiThAne ke bAda phira usane 108 suvarNa ke kalazoM thAvat 108 cAMdI ke kalazoM se aura 108 miTTI ke kalazoM se apanI samasta Rddhi ke anurUpa evaM apane yaza ke anurUpa, vAjoM kI tumula saMdhivAlasaddhi saMparibuDe sivabhaI kumAra sIhAsaNavaraMsi puratyAbhimuha nisIyAve ti" tyA2 mA ziva22 mane ganAya4, 3nAya4, zarezvara, tasa12, bhAmi, hoTu, matrI, mahAmanI, ga, vA4i, samAtya, yeTa, pIThamAIka, nagara nigamanA zreSThIo, senApati, sArthavAha hUta ane sadhipAlathI yukta thaIne zivabhadra kumArane uttama sihAsana para, pUrva dizAmAM mukha rAkhIne mesAyI. "nisIyAvettA aTTasaeNa srovanniyANa kalasANa jAva adRsaeNa bhomejaNa' kalasANa savvaDDhAe jAva raveNa mahyA mahayA rAyAbhiseeNa' abhisiMcA'' tene siMhAsana para besADIne teNe 108 suvarNa kaLaze vaDe, 108 rajata kaLaze vaDe, ane 108 mATInA kaLaza vaDe, pitAnI samasta Rddhine anurUpa ane pitAne yazane anurUpa, vAMjitrane tumulanAda sahita, ati mahatvapUrNa
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce raveNa vAdinAdizabdoccAraNena sastA mahatA-atimahatvapUrNena rAjyAbhiSekeNa abhipizcanti, rAjatvayogya saMskAreNa saMskRtya saMsthApayituM snapayanti 'abhisiMcettA pamhalAkumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe mAyAI laheI' abhipicya rAjAbhiSeka kRtvA pakSmalakumArayA surabhiNA romayuktakomalayA gandhakApAyikyA zATikayA komalasuvAsitaratreNa gAtrANi zarIrAvayavAn mukhAdikAn rukSayati pronchayati, 'lahettA saraseNaM evaM jaheba jamAlisa alaMkAro taheva jAva kapparakvagaM pitra alaMkiyavibhUsiyaM karei, karelA karayalajAyakaTu sivabhaI kumAram jaeNaM vijaeNaM badbhAvei ' kSayitvA mocchaya sarasena gozINa candanena evaM pUrvoktarItyA yathaiva jamAle alaGkAraH pratipAdina ratathaiva zivabhatsyApi pratipattavyaH, yAvat kalpavRkSamiva alaMkRtavibhUpitaM karoti, kRtvA karatala yAvat zirasAvata mastake dhvani ke bIca ati mahattva pUrNa rAjyAbhiSeka se rAjasva yogya saMskAra se-susaMskRta karake zivabhadrakumAra kA rAjyAbhiSeka kiyA-rAja pada para use rathApita karane ke liye snAna karAyA. ' abhilicittA pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAlAIe gAyAI lUhei' zivabhadrakumAra kA jaba ThATha bATa ke sAtha rAjyAbhiSeka ho cukA-taba isake bAda usane usake zarIra ko pakSmala sukumAra surabhi zATikA se-komala suvAsita valla le-pochA. 'lUhettA laraleNa evaM jaheva jamAlissa alaMkAro taheva jAba kapparakakhagaM piva alaMkiyavibhUsiyaM karei' poMchakara phira usane zarIra para gozI candana kA lepa kiyA isa prakAra jaisA jamAli kA alaMkAra karanA kahA hai, usI prakAra se yahAM para zivaadrakumAra ke alaMkAra hone ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye. rAjAne yAvat kalpavRkSa ke jaisA use alaMkRta vibhUSita kara ke banA diyA arthAt jaba vaha vividha prakAroM ke alaMkAroM se vibhUSita ho cukA. taba vaha kalpavRkSa rAjyAbhiSeka karAvya-rAjya pada para tene sthApita karavAne mATe tene snAna 42|0yu. abhisiMcittA pamhala sukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAI lUheI" A rIte abhiSeka karAvyA pachI temaNe tenA zarIrane rUMvATInA jevAM kemaLa mana suyuta pasa 43 sU7yu. "lUhettA saraseNa evaM jaheva jamAlisa alakAro taheva jAba kapparuskhapiva alakiyavibhUsiya karei" zarI22 sUchIna temaNe tenA zarIra para gazIrSa candanane lepa karyo tyAra bAda tene vividha alaMkArethI vibhUSita karavAmAM AvyA jamAlinA alaMkAranA varNana jevuM ja zivabhadranA ala kArenuM paNa varNana samajavuM. ziva rAjAe tene e te alaMkArothI vibhUSita karyo ke te ka9pavRkSanA samAna zobhavA lAgyA
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 40 9 khU0 1 zivarAmarSicaritanirUpaNam 325 aJjaliM kRtvA zivabhadra kumAra yuvarAja jayena vijayena barddha yati, 'vaddhAvettA tAhi iTAhiM, kaMtAhi piyAhiM jahA uvavAie kogiyassa jAva paramAuM pAlayAhi' varddha yitvA tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH, yathA auSapAtike kUNikasya pratipAdita tathaiva zivabhadrasyApi pratipattavyas , yAvat manojJAbhiH manomAmiH vAbhiH ana, varatam abhinandaMzca abhiSTuvaMzca evanArAdIta jayajayananda ! jayajaya madra! jayajayananda / bhadaMte, ajitaM jaya, jitaM pAlaya, jitamadhye vasa, ajitaM ca jaya zatrupakSa, jitaM ca pAlaya mitrapakSam , jitavighno'pi ca vasa tat deva ! svajanamadhye indraina devAnAm, candraiva tArANAm , dharaNaca nAgAnAm . bharataiva manuSyANAm , jaisA jacane laga gayA. isake bAda usane donoM hAtha jor3akara namaskAra kiyA aura usa zivabhadra gAjA ko jaya vijaya zabdoM se vadhAi dI. 'baddhAvasA tAhi hahAha, kaMtAhiM, piyAhiM jahAM ubadAie koNirassa jIva paramAu~pAlabAhi' vadhAI dekara phira usane una iSTa, kAnta, priya, yAvat manojJa evaM manoma vacanoM dvArA jailA ki aupapAtika khatra meM kUNika rAjA ke liye diyA hai vaisA hI zubhAzIrvAda zivabhadra ko diyA-aise hI vacanoM dvArA usane usakA abhinandana evaM stavana karate hue kahA-'jaya jaya nanda ! jaya jaya bhadra! jaya jaya nanda mahate, ajitaM jaya, jitaM pAlaya, jiya madhye basa' ajitaM ca jaya-zatrupakSako jIto, mitrapakSa kA pAlana karo svajanoM ke bIca tuma devoM kI vIca indra ke samAna raho, tArAgaNoM ke bIca candramA ke samAna raho, nAgadevoM tyAra bAda teNe banne hAtha joDIne tene namaskAra karyA ane "tA jaya hai! tA vinaya ," mevA nAtha ne dhAnye.. "baddhAvecA tAhi iTAhi katAhiM, piyAhiM jahA uvavAie koNiyassa jAva paramAu pAlayA hi " tyAra bAda teNe tene A prakAranA ISTa, kAnta, priya, manojJa, ane mane vacane dvArA zubhAzIrvAda dIdhAM aupapAtikasUtramAM kRNika rAjAne jevA AzIrvAda devAmAM AvyA nuM lakhyuM che, evAM ja AzIrvAda ahI zivabhadra kumArane ApavAmAM AvyAM, ema samajavuM jema ke- "jaya jaya nanda ! jaya jaya bhdr| jaya jaya nanda / bhadraM te, ajita jaya. jita pAlaya, jiyamadhye vasa" "nan ! tu zatrupakSa 52 vinaya pAsa karaje mitra pakSanuM pAlana karaje, devanI maLe jema Idra zobhe tema te svajane vacce zobhaje, tArAgaNanI vacce rahelA candranI jema tuM rahe nAgonI vacce rahetA dharaNanI jema tuM raheje, manuSyanI vacce tuM bhAratanI
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare vahUni varSazatAni, bahUni varSasahasrANi anubhava bhogAn , haSTatuSTaH paramAyuSya pAlaya 'inaNasaMparivuDe hasthiNApurassa nagarassa annesiM ca vahaNaM gAmAgaranagara jAva viharAhitti kaTu jayajayasadaM pauMjai' iSTajanasaMpariTato hastinApurasya nagarasya anyeSAM ca bahUnAM grAmAkaranagara yAvat sannivezakarvaTAdipu vihara iti kRtvA jayajaya zabda prayuGkte / 'tae NaM se sivama kumAre rAyA jAe mahayA himavaMtamalayamaMdaramahiMdasAre, vaNNao jAva viharai' tataHkhalu sa zivabhadraH kumAro rAjA jAtaH mahAhimavAn iva mahAn tathA malayaH malayAcalanAmakaH parvatavizeSaH, mandara:-meruH, mahendraH zakrAdiH devarAnaH tadvat sAraH pradhAno yaH sa tathA bhUtvA varNakaH asya varNanam anyarAjavarNavadava se yam , yAvat viharati-tiSThati |mu0 1 // ke bIca dharaNa ke samAna raho aura manuSyo ke bIca bharata ke samAna raho. aneka varSAtaka, sekaDoM varpA taka, hajAroM varSoM taka tuma bhogoM ko bhogo / tathA saMtuSThacita rahakara dIrgha Ayu prApta karo / ' evaM iTThajaNa saMparivaDe hasthiNApurasta nagarassa annesiM ca vaNaM gAmAgaranagara jAva biharAhitti ka? jaya jaya sadda pauMjai' iSTajanoM se parivRta hokara tuma hastinApura ke aura dUsare dezoM ke grAma, nagara sagniveza, karvaTa Adi koM meM sukhapUrvaka vihAra kro| isa prakAra kaha kara usane punaH jaya jaya zabda kA prayoga kiyaa| isa prakAra ke zubhAzIrvAdoM se yukta huA vaha 'se sivabhadde kumAre rAyA jAe, mayA himavaMtamalayamaMdamahiMdasAre vago jAva viharai' vaha zivabhadrakumAra rAjA ho gayA mahAn himavAn parvata ke samAna mahAn vaha vana gayA. malayAcala parvata, mandarasameha evaM mahendradevarAja ke jaimA vaha rAjAjanoM meM pradhAna ho gayA. isakA varNana anyarAjAoM ke varNana ke jaisA jAnanA cAhiye ||suu01|| jema raheje. aneka varSo sudhI, seMkaDe varSo sudhI, hajAro varSo sudhI tuM bhegene bhogavyA kara ane sa tuSTa rahIne dIrdhAyu prApta kara." " evaM iTThajaNasaMpagvuiDe hatthiNApurassa nagarasta annesi ca bahUNa gAmAgaranagara jAva viharAhi tti kaTu jayajayasaI pauMjai" nAthA pI2018 (yuta thaIne) te hastinApuranA ane bIjA dezonAM grAma, nagara, sanniveza, karbaTa AdimAM sukhapUrvaka vicarate rahe." A pramANe kahIne teNe pharIthI tene jaya yAtrA mArIta pitAnA zunAzIvAda sahita "se sivabhadakamAre rAyA jAe" ziva kumAra 2 thaye. " mahayA himavaMtamalayamadaramahidasAre vaNNao jAtra vira" ta mahAna bhAsayana ra mahAna / gayA, masyAyana parvata. maMdara (sumeru) ane mahendranA je te rAjAomAM mukhya banIne bhivA lAge. tenuM varNana anya rAjAonA varNana anusAra samajavuM sUpa
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u09 20 2 zivarAjaSicaritanirUpaNam 327 __ mUlam-"tae NaM se sive rAyA annayA kayAiM sobhaNaMsi tihikaraNadivasanakkhattamuhasi viulaM asaNapANakhAima sAimaM uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA mittaNAiniyagasayaNa saMbaMdhiparijaNaM rAyANo ya khattiyA AmaMtei, AmaMtittA tao pacchA pahAe jAva sarIre bhoyaNavelAe bhauyaNamaMDavaMli suhAsaNavaragae teNaM mittaNAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM rAehiya khattiehiya, saddhiM viulaM asaNapANakhAimasAimaM evaM jahA tAlalI jAva sakArei, saMmANei, sakArettA, saMmANettA, taM mittaNAi jAva parijaNaMrAyANo ya khattie ya livabhaI carAyANaM Apucchaha, ApucchittA subahuM lohIlohakaDAhakaDucchuyaM jAva bhaMDagaM mahAya je hame gaMgAkulagA vANapatthA tAvasA bhavaMti, taMceva jAva tesiM aMtiyaM muMDe bhavittA disApokkhiya-tAvasattAe pavvaie'viyaNaM samANe ayabheyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai,kappai me jAvajIvAe chaTuM taMceva jAva abhigiNhai, abhigipaNettA paDhamaM chakkhamaNaM upasaMpajjittANaM viharai, taeNaM se sive rAyarisI paDhamachakkhamaNapAraNagaMsi, AyAvaNabhUmIo paccoruhai, paccoruhitA vAgalavatthaniyatthe jeNeva sae udae, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kiDhiNa-saMkAiyagaM giNhai, gihittA, purathimaM disaM pokhei, purasthimAe disAe some mahArAyA patthANepatthiyaM abhirakkhausivaM rAyariseM abhirakkhettA jANiya, tattha kaMdANiya, mUlANiya, tayANiya, pattANiya,
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 328 puNphANiya, phalANiya, bIyANiya, hariyANiya, tANi aNu jAu tikaTTu puratthinaM disaM pasarai, puratthimaM disaM pasarittA jANiya, tattha kaMdrANiya jAba hariyAjiya tAi geNhai, geNhittA kiDhikAiyaM bhares, bharitA, davbhe ya, kuse ya, samihAo ya pattAmoDaM ca geNhai, geNhittA jeNeva sae uDae teNeva uvA gacchai, uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyagaM Thavei, ThavittA, vedi baDhaI, baDDitA, ubalevaNasaMbhajaNaM karei, karitA, davbhasagandhakalasahatthagae jeNeva gaMgAmahAnaI teNeva uvAgacchai, uvAgacchatA gaMgAmahAnaI ogAhe. ogAhittA, jalamajaNaM kareDa, karitA, jalakIDaM karei, karitA jalAbhiseyaM karei, karitA, AyaMte cokkhe paramasui sUpa, devaya piikayakajje dabbhasagabbhakalasahatthagae gaMgAo mahAnaIo paccusarai, paccuttaretA, jeNeva sae uDapa, teNeva uvAgacchai, unAgacchittA davbhehiya, kusehiya, vAluyAehiya, veI raei, raittA saraeNaM araNi mahei, mahitA, ariMga pADe, pADittA, aggi saMdhukkhai saMdhukkhittA, samihA kaTAI pakva, pakkhivizvA ariMga ujjAlei, ujjAlittA"aggassa dAhiNe pAse, sattaM gAI samAdahe, sakaI vakkalaM ThANaM, sijAbhaMDa kamaMDaluM // 1 // daMDadAruM tahA pANaM, ahe tAI samAda he // mahuNA, ghaNaya taMdulehiya, ariMga huNai, huNitA caruM sAha, sAhittA, balivaistadevaM karei, baoNlavaisladevaM karitA atihipUyaM karei, karitA, taopacchA, appaNA AhAramAhArei /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 0 2 zivarAjarSicaritanirUpaNam 329 taNaM sive rAyarisI do caM chaTukkhamaNaM uvasaMpajjittANaM viharai / taNaM se sive rAyarisI doce chaTukkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo pacboruhas, paccoruhittA evaM jahA paDhamapAraNagaM, navaraM dAhiNagaM disaM pokkhei pokkhettA dAhiNAe dilAe jame mahArAyA patthANe patthiyaM sesaM taMceva AhAramAhArei, taraNaM se sive rAyarisI tacaM chakkhamaNaM uvasaMpajittANaM viharaDa, taeNaM se sive rAyarisI sesaM taMceva, navaraM paccatthimAe disAe varuNe mahArAyA patthANe patthiyaM sesaM taMveva jAva AhAramAhArei / tapaNaM se sive rAyarisI cautthaM chaTukkhamaNaM uvasaMpajittANaM vihara, taraNaM se sive rAyarisI 'vautthaM chaTukkhamaNapAraNa gaMsi evaM tadeva navaraM uttaradisaM pokkhei / uttarAe disAe vesamaNe mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau sivaM, sesaM saMdeSa jAva tao pacchA apaNA AhAramAhArei // sU0 2 // 1 chAyA - tataH khalu sa zivo rAjA anyadA kadAcita zobhane tithikaraNadivasa muhUrta nakSatre vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam upasthApayati, upasthApya mimajJAtinijaka svajanasambandhiparijanaM rAzazca kSatriyA~ Amantrayati, Amantrya tataH pazcAt snAto yAvat zarIro bhojanavelAyAM bhojanamaNDape siMhAsanavaragatassena mizrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena rAjabhizca kSatriyaiva sArddham vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam eva yathA tAmaliH yAvat satkArayati, sammAnayati, satkArya - sammAnya ta mitrajJAti yAvat parijanaM rAjJazca kSatriyAMzca zivasadra ca rAjAnam ApRcchati, ApRcchya subahulauhI lauha kaTAha kaDucchukaM yAvat bhANDakaM gRhItvA ye ime gaGgAkUlagA vAnaprasthA svApasA bhavanti vadeva yAvat teSAmanti ke suNDo bhUtvA dizAprokSakatApasatayA pravrajitaH, prabrajito'pi khalu san imametapam abhigraham abhigRhNAti-kalpate mama yAvajjIvaM SaSThaM tadeva yAvat abhigam abhigRhNAti, abhigRhya prathamaM paSThakSamaNam upasaMpadya viharati, davaH khalu sa zido bha0 42
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 -- - / bhagavatIsUtre rAjarSiH prathamaSaSThakSapaNapAraNe AtApanabhUmitaH pratyAropati, pratyavAhya balkalavastranivasito yatraiva svakam uTajaM tatraiva upAgacchati, upAgatya kiThinasAMkAyika gRhNAti, gRhItvA pauraratyAyAM dizi sopo mahArAjaH prasthAne prasthitam abhirakSatu zivaM rAjarpim , abhirakSya yAni ca tatra kandAni ca, mUlAni na tvacazca, patrANica, puSpANi ca, phalAni ca, vIjAni ca, dharitAni ca, 'tAni anujAnAtu itikRtyA paurastyAM diza prasarati, prasRtya yAni tatra kandAni ca vAgda haritAni ca tAni gRhNAti, gRhItvA kiDhinasAMkAyikaM bharati, mRtvA darbhAzca, samidhazca patrAmoTaka ca gRhNAti, gRhItvA yatraiva svakaH uTajaH tatraiva upAgacchati, upAgatya kidinasAM kAyikaM sthApayati, sthApayitvA vedim vaI yati, vartayitvA upalepanasaMmArjana karoti, kRtvA darbhasagarbhakalazahastagato yatraiva gahAmahAnadI tatraiva upAgacchati, upAgatya gaGgAmahAnadIm avagAhate, avagAhya jalamajjanaM karoti, kRtvA jalanIDAM karoti, kRtvA jalAbhiSekaM karoti, kRtvA AcAntaH cokSaH paramazucIbhUto devatapitRkRtakAryaH darbha sagarbha kalazahastagato gaGgAyA mahAnaghAH pratyavatarati, pratyavatIrya yatraiva svakauTajaH tatraiva upAgacchati, upAgatya damaizca kuzaizca bAlakAbhizca vedi racayati, racayitvA zarakeNa araNi manAti, mathitvA agni pAtayati, pAtayitvA agni saMdhukSa samitkASThAni makSipati, prakSipya agnimujjvAlya, agneH dakSiNe pAzca saptAGgAni samAdadhAti, tadyathA-sakathA 1, valkalam 2, sthAnam 3, zayyAmANDam 4, kamaNDalum 5, daNDadAru 6, tathA''tmAnam 7, atha tAni samAdadhAti, madhunAca ghatena ca taNDulaizca agni juhoti, hutvA caruM sAdhayati, sAdhayitvA balivaizvadevaM karoti kRtvA atithipUjAM karoti, kRtvA tatapazcAt AtmanA AhAramAharati / tataH khalu zivo rAjapiH dvitIyaM paSThakSapaNam upasaMpadya viharati, tataHkhalu sa zivo rAjarSiH dvitIye pAThakSapaNapAraNe AtApanabhUmitaH pratyavarohati, pratyavasahya eva yathA prathamapAraNe, navara dakSiNAM dizaM prokSati, prokSya dakSiNasyAM dizi yamo mahArAjaH prasthAne prasthitaM vepa tadeva AhAramAharati / tataH khalla sa zivo rAjarSiH tRtIyaM paSThakSapaNam upasaMpadya viharati, tatakhalu sa zivo rAjarpiH, zeSa tadeva navara pazcimAyAM dizi varuNo mahArAjaH prasthAne pasthitaM zeSaM tadeva yAvat-AhAramAharati / tataHkhalu sa zivo rAjarSiH caturtha paSThakSapaNapAraNake, evaM tadeva, navaram uttaradizaM prokSati, uttarasyAM dizi vaizramaNo mahArAjaH prasthAne prasthitam abhirakSatu zivam , zeSa tadeva yAvat , tataHpazcAt AtmanA AhAramAharati ||suu0 2 //
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 20 2 zivarAjarSicaritanirUpaNam 331 TokA-'taeNaM se vive rAyA annayA kayAI sobhaNaMsi tihikaraNadivasa huttalakhattaMti viUlaM asaNapANakhAimasAimaM uvakkhaDAvei tataH khalu sa zivo rAjA anyadA kadAcit zobhane tithikaraNa divasamuhUrtanakSatre vipulam azanapAnakhAdimaravAdimam upaskArayati-nirmApayati 'uvakhaDAvettA mittaNAiniyamasayaNasaMbaMdhiparijaNaM rAyANo ya khattiyA ya AmaMtei, AmaMtettA' upaskAyenirmApya mitrajJAtinikabajanasambandhi-parijanaM rAjJazca kSatriyAMzca Amantrayati, Amantrya 'tao pacchANhAe jAva sarIre moyaNavelAe bhoyaNamaMDavaMsi muhAsaNavaragae teNaM mittaNAiniyaNasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM rAehiya khattiehi ya sarTi' tataH 'taeNaM se sive rAyA' ityAdi / TIkSArtha-'taeNaM se sive rAyA annayA kayAI sobhasi tihi. karaNadivasanakakhattamuhattaMti niulaM asaNapANakhAimasAimaM uva khaDAve' isake bAda usa zivarAjA ne anyadA kadAcit zubha tithi, zubha karaNa, zubha divasa, zubha nakSatravAle muhUrta meM vipula azana, pAna, svAdima evaM svAdimarUpa cAra prakAra kA AhAra taiyAra karavAyA, 'ubakkhaDAvettA mittaNAiniyamasayaNasaMbaMdhiparijaNaM rAyANo ya khattiyA ca AlaMteta, AmaMtettA' cAroM prakAra kA AhAra taiyAra karavA karake phira ulane mitrajanoM ko jJAlijanoM ko apane janoM ko sambandhiyoM ko evaM parijanoM ko tathA rAjAoM ko AmaMtrita kiyA. AmaMtrita karake 'tao pacchA pahAe jAva sarIre bhoyaNalAe loSaNamaMDali suhAsaNavara gae teNaM mittaNAiniyagasayaNasaMbaMdhi "taeNa' se sive rAyA " tyAhadIkA_"taeNa se sive rAyA annayA kayAi sobhaNasi tihikaraNadivasanAkhattamuhuttasi viula asaNapANakhAimasAima uvakkhaDAvei" tyAra bAda ThAI eka zubha tithi, zubha karaNa, zubha divasa ane zubha nakSatravALA muhUrtamAM te zivarAjAe vipula AhAra, pAna, kha gha ane svAdya rUpa cAra sAnA sAna taiyAra 4210yA. " uvakkhaDAvettA mittaNAiniyagasayaNasaMvadhi parijaNaM rAyANo ya khattiyAya Amatei" yAra 412nA mADA2 taiyAra 426vIna teNe pitAnA trijanene, jJAtijanone, ravajanone, sa ba dhIone, parijanone, nayAne mane kSatriyAne 1 mavAnu mAtra mA yu " AmatettA tao pacchA pahAe jAva sarIre bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDavasi suhAsaNavaragae teNa' mittaNAiniyagasayaNasaMvadhi parijaNeNa rAehi ya khattiehi ya saddhiM " tyA2 mA
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 bhagavatIs pAt snAto yAvat kRtavalikarmA kRtakautukamaGgalamAyazcitaH zuddhamavezyAni mAgalyAni vastrANi pravaraparihitaH alpamahArghAbharaNAlaGkRtazarIro bhojanavelAyAM bhojanasamaye bhojanamaNDape mukhAsanavaragataH tena mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena rAjabhitra kSatriyaizva sArddham 'vipulaM asaNapANakhADamasAimaM evaM jahA tAmalI jAva sakArei, saMmANer3a' vipulaM pracuram azanapAnakhAdimasvAdimam evaM pUrvoktarItyA yathA tAmaleH prakaraNe tRtIyazatake prathama deza ke pratipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyaM yAvat - sa zivo rAjA sarvAn satkArayati sammAnayati parijaNeNaM rAehi ya khattiehi ya saddhiM ' phira usane snAna kiyA, kA Adi pakSiyoM ke liye anna kA bhAgarUpa vali karma kiyA, kautuka, maMgala, prAyazcitta kiyA, bAda meM zuddha bhojanamaMDapa meM praveza yogya mAMgalika vastroM ko acchI prakAra se pahirA, veza kImatI alpa bhAravAle AbhUSaNa pahire, isa prakAra se alaMkRta zarIra hokara vaha bhojana samaya meM bhojana maMDapa meM sukhAsana para Akara baiTha gayA aura usa AmaMtrita mitra, jAti, nijaka svajana sambandhi parijana ke sAtha, rAjAoM ke sAtha evaM kSatriyoM ke sAtha 'vipulaM asaNapANakhAhamasA imaM evaM jahA tAmalI jAna sakAreha sammANeha ' usa vipula, anazana pAna khAdima svAdima rUpa caturvidha Ahora ko kiyA isa viSaya kA kathana tAmalI ke prakaraNa meM tRtIya zataka meM prathamoddezaka meM jaisA kahA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye. yAvat usa ziva rAjAne teNu snAna karyu, kAgaDA Adine mATe annanA vibhAga alaga karavA rUpa khalikama karyuM, kautuka, ma'gala ane prAyazcitta vidhi patAvI, tyAra khAda leAjanama'DapamAM pravezavA ceAgya mAMgalika vaone paridhAna karyAM, ati kImati paNa alpa bhAravALAM AbhUSaNeAthI zarIrane vibhUSita karyu", A rIte suMdara vao ane alakArAthI susajjita thaine te leAjanane samaye bheAjanama'DapamAM AvIne eka uttama sukhAsana para birAjamAna thai gayeA. teNe te Amatrita mitro, jJAtinA, svannA, samadhIo, parinna, rAmayo bhane kSatriyo sAthai mesIne " vipulaM asaNapANakhAimasAima evaM jahA tAmalI, jAva sakArei, sammANei " te visa azana, pAna khAdya bhane svAdya 35 yatuvidha mahAra AreAgyA. A viSayane anulakSIne trIjA zatakanA pahelA uddezAmAM tAmalInA prakaraNamAM jevuM kathana karavAmAM Avyu che, evu* kathana ahI' paNa grahaNa karavuM. "te ziva rAjAe te sau AmatritAnA satkAra karyAM ane sanmAna yu, A sUtra pATha ntanuM samasta kathana ahIM grahaNu karavu. joI e. "
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za* 11 u0 9 102 zivarAjaSicaritanirUpaNam 333 ca, 'sakArettA saMmANettA taM mittaNAi jAva parijaNaM rAyANo ya khattieya sivabhaI ca rAyANaM ApucchaI' satkArya saMmAnya yAvat tasyaiva mitrAdikasya rAjJAM kSatriyANAM ca purataH zivabhadraM kumAra rAjye sthApayitvA taM mitrajJAti yAvat svajanasambandhiparijanAn rAjJazca kSatriyAMzca zivabhadraM ca rAjAnam ApRcchati, 'ApucchitA subahu lohIlohakaDAhakaDucchrayaM jAva bhaMDagaM gahAya ye ime gaMgAkUlagA voNapatthA tAvasA bhavaMti, taMce jAva tesiM aMtie muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattAe pavvaie' ApRcchaya subahu lauhIlauhakaTAhakaTucchukaM yAvat tAmrakaM tApasabhANDakaM gRhItvA ye ime pUrvoktA gaGgAkUlagAH vAnaprasthAstApasA bhavanti, tadeva pUrvoktavadeva yAra teSAmantike muNDo bhUtvA dizAprokSakatApasatayA pravrajitaH, 'paJcaie'viSaNaM Agata una savakA satkAra kiyA, aura sanmAna kiyA. 'sakkArettA saMmmAnettA taM mittaNAi jAva parijaNaM rAyANo ya khasie ya sivabhaI ca rAyANaM Apucchai' sava kA satkAra sanmAna kara ke yAvat usI mitrAdika rAjAoM ke evaM kSatriyoM ke samakSa zivabhadrakumAra ko rAjya meM sthApita kiyA-sthApita kara ke phira zivarAjA ne mitra jJAti yAvat svajana saMbaMdhi parijanoM se rAjAoM se, evaM kSatriyoM se tathA zivabhadra rAjA se pUchA-'ApucchittA subahu loho-lohakaDAha-kaDucchuyaM jAva bhaMDagaM gahAya je ise gaMgAkUlagA bANapatthA tAvasA bhavaMti taM ceva jAva tesiM atie jhuMDe acittA dilApokkhiyatAvasattAe pavvahae' pUchakara vaha taiyAra kiye hue una lohI lohakaTAi evaM kara chalI Adi tApasa yogya upakaraNoM ko lekara gaMgA taTavAsI una vAnaprasthoM ke pAsa pahu~cA vahAM pahuca kara usane una ke pAsa muMDita " sakArettA samANettA taM mittaNAi jAva parijaNa rAyANo ya khattie ya sivabhaha ca rAyANa Apucchai " sonA sA2 tathA sanmAna zene to pAtAnA mitrone, jJAtijanone, svajanene, saMbadhIone ane parijanone tathA rAjAene ane kSatriyane tathA zivabhadra rAjAne pUchyuM eTale ke tApasa pravajyA ma 22 421 / bhATe temanI anumati mA. " ApucchittA" temanI anumati bhagavAna "subaha lohI-lohakaDAha-kaDunchuyaM jAva bhaMDaga gahAya je ise gaMgAkUlagA vANapatthA tAvasA bhavati taM ceva jAva tesiM aMtie muMDe bhavitA disApokkhiyatAvasattAe pavvaie" paDaledhI na tayAra 42rAvesa tA. 4AhI. kaDachI, tAbAnu kamaMDaLa Adi laIne te gaMgAtaTavAsI te vAnaprastha tApa pAse pahoMcI gaye. tyAM pahoMcIne teNe dizA prekSI tApanI pAse khaMDita thana dizA27 5 31 dIkSA 2012 4 sIdhI. "pavvaie vi
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre samANe ayameyArUvaM abhiggahaM abhigiNDai'-pravanito'pi ca ra lu sana imamevadrUpam abhigraham abhigRhNAti-kappai me jAvajjIzae chaTuM taceva jAba abhiggaha abhigiNDittA pamaM chaThThakastramaNaM ucasaMpajjittANaM viharai' kalpane-yujyate, mama yAvajjIva-jIvanaparyanta paSThaSaSThena tadeva-pUrvottarItyaiva yAvat anikSiptena dizAcakavAlena tapArmaNA urvavAhU pragRhya pragRtya yAvad vitumityAdirItyA abhivraham abhigRhNAti, abhigRhya prathamaM SaSTha bhattatapAupasaMpadha svIkRtya viharati-tiSThati / 'tae NaM se sive rAyarisI pahamaskhamaNa pAraNagali AyA paNabhUmI bho pacoruhai, pacoruhitA vAgalapatthaniyanthe jeNeva sae uDae teNeva uvaagnch|' tataH khalu sa zivo rAjarSiH prathamaSaSTakSapaNapAraNe AtApanabhUmitaH pratyavarohati, avatarati, pratyavaruhya-avatIrya, valkalavastra niyatitaH valkalanirmitaM vastraM nivasitaM parihitaM yena sa vAlkalavastranivalitaH, yava ravakaH uTanA-parNakuTI hokara dizAprokSaka tApasarUpa le dIkSA dhAraNa kI 'pancA viyaNaM samANe ayasedhArUvaM azigaha abhigiNyAi'dIkSA dhAraNa karate hI usane elA abhigraha le liyo ki aba mujhe kappAne jAvajIvAe chataM ceva jAva abhiyaha abhigiNha' janmaparyanta chaha chaha tapasyA karanA hI yogya hai / ala. usane usa tapasyA ko karanA prAraMbha kara diyA isa prathana chaha kI tapasyA meM jaisA ki pahile kahA gayA hai usane dizA cahAvAla tapaH karma kriyA-donoM hAtha Upara kiye 'taeNaM se sive rAyarisI paDhama chaTTarakhamaNapAraNagaMsi AyAbAnUnIo paccoruhai' isake bAda jaba usa zivarAjaRSi kI prathama cha? tapasyA kI pAraNA karane kA dina ApA. taba vaha AtApana bhUmi se nIce utara kara apanI jahAM jhopaDI thI vahAM AyA-jhopaDI meM Ane ke pahile usane ya Na samANe ayameyArUna abhiggaha' abhigiNhai " dIkSA 5042 rIne to sevA lina dhArae ye hai "kappai jAvajjIvAe chaTuM taceva jAva abhiggaha' abhigiNhai" panaparyanta 4 4211 71nI tapasyA 62bhiyAna huM ane hAtha UMcA karIne AtApanA laIza ane pAraNAne divase amuka dizAmAMthI ja phaLAdi lAvIne pAra karIza." A prakAranuM dizAcakavAla nAmanu ta5 te mArAvA bhAMDayu'. " taeNa' se sive rAyarisI paDhamacha?kkhamaNAraNagasi AyAvaNabhUmIo paccArahai" mArIta 212|4binaa paDe chaThanA pAraNAne divasa AvI pahoMcyA. tyAre te AtApanA bhUmi parathI nIce utaryo teNe valaDala (jhADanI chAlanA vastro dhAraNa karyA ane te potAnI jhUMpaDImAM
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU02 zivarAjarSicaritanirUpaNam 335 AsIt tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyagaM giNDai, giNDittA purasthimaM dilaM porakhei' uvAgatya kiDhinasAMkAyikaM-kiDhinayoH vaMzamayatApasabhAjanavizeSayoH sAMkAyika-sArodvahanayantram . 'kAvaDa' iti bhASAprasiddham vaMzanirmitapAtravizepam gRhNAti, gRhItvA paurastyAM-pUrvI dizaM mokSati-jalAdinA siJcati, 'purasthimAe disAe some mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau siba rAyarisiM' paurastyAyAH pUrvasyAH dizaH somo sahArAjaH masthAne prasthita dharmasAdhane pravRttas abhirakSatu zivaM rAjarSim , 'abhirakkhittA, jANiya tattha kaMdANiya, mUlANi ya, tayANi ya, pattANi ya, pupphANi ya, phalANi ya, bIyANi ya, hariyANi ya, tANi jANau tikaDe purasthimaM disaM pasarai' abhirakSya yAnica tatra kandAni ca, chAlarUpa batroM ko pahira liyA tho 'uvAgacchitA kiDhiNasaMkAhayaga giNhaha' yahAM Ate hI usane vAMso kI paMcoM ne ghane hue pAtra vizeSa ko apane hAtha meM uThAyA-uThAkara phira vaha pUrvadizAkI ora calane ko taiyAra huA. isake pahile usane usa dizA kI ora jala DAlakara usakA promchama kiyA proJchana karake phira usane aisA kahA ki 'purasthimAe disAe lole mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau live rArisiM' pUrvadizA ke lokapola soma mahArAja dharmasAdhana meM pravRta hue mujha zivarAjaRSi kI rakSA kareM / 'abhiravilattA jANiya tattha kaMdANi ya, mUlANi ya, nayANi ya, pattANi ya, pupphANi ya, phalANi ya, bIyANi ca, hariyANi ya, tANi aNujANautti kaTu purathinaM dina pasaraha' rakSA kara ke phira ve mujhe AjJA dekheM ki usa dizA meM jitane bhI mAnyo. "AgacchittA kiDhiNasaMkAiyaga giNhai" tyA bhAvAne to pAMsanI saLIomAMthI banAveluM eka kiThina nAmanu pAtravizeSa pitAnA hAthamAM lIdhuM ane te pUrva dizA tarapha phalAdinI zodhamAM javAne nIkaLI paDayo. te dizAmA AgaLa vadhatA pahelAM teNe te dizA tarapha jalanu siMcana karIne pUrva dizAnA khopAsa soma mahAna mA pramANe prArthanA 3rI- "purasthimAe disAe se|me mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau siva rAyarisi " " 4' hazAnA adhipati evA he soma mahArAja ! dharmasAdhanamAM pravRtta thayelA evA A zivarAni sarakSA 42le " abhirakkhittA jANiya tattha kaMdANi ya, mUlANi ya, tayANi ya, pattANi ya, pupphANi ya, phalANi ya, vIyANi ya, hariyANi ya, tANi jANautti ka purasthima disa pasarai " " 3 semi pAra ! pUrva dizAmAMthI je kaMI kanda, mULa, chAla, pAna, phula, phaLa, bIja ane
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 bhagavatI sUtre mUlAni ca, tvacAtha, patrANi ca puSpANi ca phalAni ca vIjAni ca, haritAnica, tAni grahItum anujAnAtu anujJAM dadAtu iti kRtvA - ityuktvA paurastyAM pUrvA dizaM prasRtya yAni ca tatra kandAni ca yAvat - mUlAni ca, tvacAtha, patrANi ca puSpANi ca, phalAni ca, vIjAni ca, haritAni ca tAni gRhNAti, 'giNDittA kiThiNasaMkAiyaM bhare, bharettA, davbheya, kuseya, samidhAoya, pattAmoDaM ca geNDai' tAni kandAdIni gRhItvA kiDhinasAMkAyika-vaMzanirmita pAtra vizeSa bharati kandAdibhiH paripUrayati, kinisAMkAyikaM bhRtvA paripUrya, darbhAca mUlasahitAna- kuzayachinnamUlAn darbhAnityarthaH, samidhazva - havanayogya kASThakhaNDAni, patrAmoTakaMcataruzAkhAmoditapatra' gRhNAti 'ginhittA' jeNetra sapa uDae, teNeva unAgacchacha, uvAganchittA kiTiNasaMkAiyagaM Thave3' darbhAdikaM gRhItvA yaMtra svakaH uTajaHjo kanda hoM, mUla hoM, chAla hoM, patra hoM puSpa ho, phala ho bIja hoM, aura harita vanaspati hoM - una saba ko meM lelaM - isa prakAra kaha kara vaha usa dizA kI ora cala diyA ' pasaritA jANiya tattha kaMdANiya jAva hariyANi ya tAi gevhaha ' calakara usane usa dizAvartI jitane kaMda yAvat harita padArtha the una sabako le liyA. 'giTittA phiDiNa saMkAya bhareha' lekara arthAt uThAkara phira usane una saba ko usavaMza nirmita pAtra vizeSa meM rakha liyA isake bAda usane sUla sahita darbhoM ko chinna mUlavAle kuzoM ko, havana yogya lakaDiyoM ke TukaDoM ko aura vRkSoM kI zAkhAoM ko jukAkara toDegaye patroM ko liyA. givhittA jeNeva sae uDae teNeva uvAgaccha ' lekara phira vaha jahAM apanI jhoMpaDI thI vahAM para calA AghA 4 'uvAgacchittA kiThiNa saMkA lIlI vanaspati maLI zake, te grahaNa karavAnI ANa mane anumati Ape|" A pramANe seAma leAkapAlane prArthanA karIne tee pUrva dizA tarapha gayA. " pasaritA jANi tattha kaMdANi ya, jAva hariyANi ya tAiM geNDi " pUrva dizAmAM jaIne, te dizAmAMthI je kanda Adi lIlI vanaspati paryantanA yahArtho bhajyA, te tethe saha sIdhAM. " givhittA kaThiNa saMkAiya bharei " mane te padArthone teNe te vAMsa nimita pAtra vizeSamAM bharI lIdhAM. tyAra teNe mULa yukta dane, chinnamULavALAM kuzane ane havanane ceAgya samidhAne (havanamAM hAmavAne ceAgya kASThAne) grahaNa karyAM, ane vRkSAnI zAkhAene nIthe nabhAvIne pAna toDayAM "gindittA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai yA unhAhi sAmagrIne sahane te potAnI pddiimaaNgaa| ye " vAgavittA kiDhiNasakAiyaga Thavei " tyAM bhAvIne tethe te vAMsanirmita pAtra vizeSane mAda ""
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 2 zivarAjaSicaritanirUpaNam 337 parNakuTI AsIt tatraiva upAgacchati, upAgatya kiDhinasAMkAyikaM sthApayati, 'ThavettA, vedi vaDhei, baTTittA upaleSaNasaMmajjaNaM kare' kiDhinasAMkAyikaM sthA. payitvA vedikAM barddhayati-pramArjayati, varddhayitvA-pramAya upalepanasaMmArjana karoti, tatra gomayAdinA upalepalepanam , saMmArjana-saMmArjanikayA zodhanam , 'ucalevaNasaMmajjaNaM karittA damasagabbhakalasahatthagae, jeNeva gaMgAmahAnaI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA gaMgAmahAnaiM ogAhei' upalepanasaMmArjana kRtvA darbhasagarbhakalazahastagataH-damaiM sagarbhoyuktaH kalazo hastagato yasya sa tathAvidhaH san yatraiva gaGgAmahAnadI AsIt-tatraiva-upAgacchati, upAgatya mahAnadIm avagA. hate snAtuM gaGgAM pravizati, 'ogAhettA jalamajjaNaM karei, karettA, jalakIDa karei' gaGgAM sahAnadIm avagAhya-pravizya jalamajjana-jalAntarvADanaM karoti, kRtvA, jalakrIDAM-jale itastatastaraNarUpAM karoti, 'karettA, jalAbhiseyaM karei, karettA, iyagaM Thavei' vahAM Akara ke usane usa vaMzanirmita pAtra ko eka ora rakha diyA 'ThavettA vedi vaTTai' rakha kara usane vedI ko sApha-jhADakara svaccha kiyA. 'vattiA uklevaNasaMmajjaNaM karei' svaccha karake phira usane ule gobara Adi se lIpA, phira use buhArI se muhArA, 'uvale. NasaMmajjaNa karitA dambhasagambhakalasahatthagae jeNeva gaMgAmahAnaI teNeva uvAgacchai ' lIpane aura buhArane ke bAda phira vaha darmayuktakalaza ko hAtha meM lekara gaMgA mahAnadI kI ora calA 'uvAgacchittA gaMgA mahAna ogAhei' vahAM pahuMca kara usane usa nadI meM nahAne ke liye praveza kiyA, 'ogAhettA jalamajjaNa karei' praveza karate hI usane pahile usameM DubakI lgaaii| 'karettA jalakIDaM kre|' dudhakI lagA kara phira vaha kucha samayataka usa meM idhara udhara tairA. 'karettA jalAbhisepaM me mA 52 bhUlI hIdhu "ThavettA vedi vaDDhai " tyA2 mA to sIna pajIna sA5 43 " vaDhittA uvalevaNasaMmajjaNa karei" tyA2 mA maanasI pApAna na 42vAne yogya sanAvI "uvalevaNa' samajjaNa karittA bhasagabbhakalasahatthagae jeNeva gaMgAmahAnaI teNeva uvAga#g vedikAne lIMpIgU pIne, hAthamAM darbhayukta kaLaza grahaNa karIne teNe 11 bhaDAnahI ta23 prayA! yu. " uvAgacchittA gaMgA mahAnaI' ogAheDa ho / mahAnadInA prabhAta . " ogAhettA jalamajjaNa karei, " pAemA tarIna 57i tA to mAM mI bhArI, " karettA jATanI kareDa" tyA2 mA tabhA thADI pA2 sudhI msst rI-mAma tama taryA, "karettA alAbhiseya' karei" tyA2 mA tApAtAna bharata 52 pAsI bha0 43
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 bhagavatI AyaMte, covakhe paramasuibhRe, devayapitikayakajje' jalakrIDAM kRtvA, jalAbhiSekamastakopari jalakSaraNaM karoti, kRtvA, AcAntaH-kRtAcamanaH cokSa:-dhUlyAdidravyApanayanAt pavitrIbhUtaH, ataeva paramazucibhUtaH, daivata-pitRkRtakAryaH devatAnAM pitRRNAMca kRtaM kArya jalAJjalidAnAdikaM yena sa tathAvidhaH san 'davbhasagambhakalasahatthagae, gaMgAo mahAnaIo paccuttarai' darbhasagarbhavalazahastagataH-darbhayukta kalazasahitaH gaGgAyA mahAnadyA pratyuttarati-vahinicchati 'paccuttarettA, jeNeva sae ur3ae, teNeca uvAgacchai, uvAgacchittA, dambhehiya, kusehiya, vAluyAehi ya, veI raei, raittA, saraeNaM araNiM mahei' gaGgAyA mahAnadIto nisattva yatraiva svako nijaH, uTajA-parNakuTI AsIt , tatraiva-upAgacchati, upAgatya, darbhezca-samUle, kuzaizca-nimUlaiH, vAlukAbhizca vedi racayati, racayitvA zarakeNa nimanthanakApThena araNi nirmanthanIyakASThaM madhnAti-dharSayati, 'mahettA, aggi pADei, pADettA, aggi karei ' taira kara usane apane mAthe para pAnI DAlA. pAnI DAlakara 'Ayate, cokkhe, paramasuibhUe deva ya pitiLayakajje' Acamana kiyA, (aMjalI meM pAnI lekara piyA) isa prakAra dhuli Adi ko apane zarIra Upara se haTAne se paramazucibhUta hue usane pitaroM ko evaM devatAoM ko jalAMjali Adi dene rUpa kArya kiyA. phira vaha darbhayukta kalaza ko hAtha meM liye hue hI gaMgA mahAnadI meM se bAhara nikala AyA.' paccuttarettA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai' nikala kara vaha jahAM apanI jhopaDI thI. vahAM para AyA. 'uvAgacchittA dambhehi ya kusehiya vAluyAe hi ya veI raei, raittA saraeNa araNiM mahei ' vahAM A karake usane samUla darbho se, nirmUla kazoM se aura bAlukA se vedI kI racanA kI, racanA kara zaraka senirmathana kASTha se dUsare nirmanthanIya kASTha ko ghisA, 'mahettA aggi nAyu. " Ayate, cokkhe paramasuibhUe deva ya pItikayakajje" tyA2 mAha taya Acamana karyuM. A rIte zarIra parathI mela Adi dUra thavAne kAraNe parama zacibhata thayelA te zivarAjarSie devatAone tathA pitRone jalAMjali arpaNa karI. tyAra bAda darbhayukta kalazane hAthamAM laIne te mahAnadI gaMgAbhaathii mA2 nIvt. "paccuttarettA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai" 572 nAjAna pAtAnI 51mA paache| zyA. " ubAgacchittA dabhehi ya, kusehiya, bAlayAehi ya vei raei, raittA saraeNa araNiM mahei" tyo bhAvI samULa daseM, nirmULa kuze ane vAlukA (retI) nI madadathI hema karavAnI vedI banAvI A rIte vedInI racanA karIne teNe nirmathana kASTa vaDe bIjA nima thana kASThane ghasyuM. (je lAkaDAMone ghasavAthI agni prakaTe che te lAkaDAne
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU02 zivarAjarSicaritanirUpaNam 339 saMdhukkhei' zarakeNa araNi mathitvA agni pADayati-utpAdayati, pADayitvA, agni saMdhukSayati-uddIpayati, 'saMdhukkhettA, samihA kaTThAI pakkhivai, pakkhivittA aggi ujjAlei, ujjAlettA'-agnisaMdhukSya uddIpya samitkASThAni pakSipati, prakSipya agnim ujjvAlayati, ujjvAlyaM tataH kimityAha-'aggissa dAhiNe pAse, ityAdi, 'aggissa dAhiNe pAse' agnezca dakSiNe pArthe 'sattaMgaI samAdahe' saptAGgAni agre vakSyamANasvarUpANi samAdadhAti sthApayati' 'sakaha, bakkalaThANaM' sakathAtatsamayaprasiddhamupakaraNavizeSam, valkalaM-vRkSatvacAm, sthAna-jyoti sthAnam dIpapAtrasthAnaM vA, 'sijjAbhaMDakamaMDalu' zayyAmANDam-zayyopakaraNam , kamaNDalu tApasa-jalapAtram, 'daMDadAraM tahappANaM' daNDadAru-kASThadaNDaM tathA AtmAnaM svakam pADei' ghisa kara usane agni ko usameM se taiyAra kiyA bAhara nikAlA --'pADettA aggi saMdhukkheI' agni ko utpanna kara ke usane use dhoMkA, 'saMdhukkhittA samihAkaTThAI pakkhivaI' dhoMkakara usane lakaDikoM ke choTe 2Tukar3oM ko usa agnimeM DAlA. 'pakvivittA aggiM-ujjAle' DAlakara usane usa agni ko khUba prajjvalita kiyo bAda meM 'aggissa dAhiNe pAse' ityAdi. usane usa agni kI dakSiNa dizA ke pAsa meM ina sAta aMgoM ko sthApita kiyA- 'sakaha, vakkalaM ThANa' saMkathA ko-upakaraNa vizeSa ko, valkala-chAla ko, sthAna-jyotiHsthAna athavAdIpapAtrasthAna ko, 'sijjAbhaMDa, kamaMDala' zayyo-bhANDa ko zayyo pakaraNa ko kamaNDalu ko-tApasajalapAtra ko, 'daMDadArUM, tahappANaM' daNDadorU-kASTha daNDa ko tathA apane Apa ko isa prakAra se ina vastuoM ni thana kASTha kahe che. sAmAnya rIte araNInA lAkaDAM A kArya mATe 152|y che.) " mahettA aggi pADei " mA zata me mahAna sIna to bhani peTAyo, " pADetA aggi sadhukkheiga tya.2 5chI bhuTAna mazina vilita " saMdhukkhitA semihAkaTThAI pakkhivaI" tyA2 mAha to tamA sabhidhI nAyA. " pavikhavittA agi ujjAlei" mA zata samidhA bhI abhina 55 4 praaralad ryA tyA2 mA "agirasa dAhiNe pAse" tyA tere mazinI kSizi ta25 nAyanI sAta paratu bhUmI- "sakaha , vakkala , rANa" (1) sa4thA-6542 vizeSa (44), (2) vakala-chAlanAM vastra, (3) sthAna eTale ke jyoti sthAna , athavA dIpapAtra sthAna, "sijjAbhaDaM, kamaMDalu" (4) zayyAmA-zayyAnAM B542 (5) bha3 pAtra), "deDadArU, tahappANaM (6) 18-nirmita hai mA cha varatamAna agninI dakSiNa dizAmAM gaThavIne sAtame pote paNa eja dizAmAM
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 bhaMgavatIsUtre ityarthaH 'ahe' atha 'tAI' etadvastUni 'samAdahe' samAdadhAti sthApayati, sthApayisvA 'mahuNA ya, ghaeNa ya, taMdulehi ya, aggi huNai, huNittA caruM sAhei, sAhettA balivaissadevaM karei, karettA atihipUyaM karei' madhunA ca, ghRtenaca, taNDulaizca agni juhoti-madhvAdikam agnau prakSipatItyarthaH, agni hutvA caruM sAdhayatiniSpAdayati, caruH-bhAjanavizeSa statra pacyamAnadravyamapi carureva taM cakai valimityarthaH, randhayati, caruM sAdhayitvA valivaizvadevaM karoti-bAyasAdibhyo'nnAdidAnaM karotItibhAvaH, valivaizvadevaM kRtvA atithipUjAm-atithe:-abhyAgatasya pUjAmaannAdidAnarUpAM karoti, 'karettA tao pacchA appaNA AhAramAhArei' atithipUjAM kRtvA tataH pazcAt AtmanA-svayam AhAram Aharati-karoti / 'tae NaM se sive rAyarisI doccaM chakkhamaNaM udasaMpajjittANaM viharai' tataH khalu sa zivo ko rakhA. rakhane ke bAda 'mahuNA ya, ghaeNa ya, taMdulehiya aggi huNai' huNittA caru sAhei, sAhittA balivaissadevaM karei, karettA atihipUrya karei ' usane madhu se, ghata se aura tanduloM se agni kA havana kiyA ina cIjoM ko usane agni meM DAlA. agni kA hema kara usane carU ko niSpanna kiyA caru nAma pAtra vizeSa kA hai. usa meM pakAye hue dravya ko bhI caru kahA jAtA hai / isa caru ko-bali ko usane rAMdhA, rAMdha kara ke vaizvadeva ko bali dI arthAt kAka odi koMke liye annAdi pradAna kiyA. vaizvadeva ko bali dene ke bAda phira usane atidhi kI pUjA kI arthAt abhyAgata ke liye bhojana karAyA. 'karettA tao paccho apaNA AhAramAhArei' bhojanAdi karAne ke bAda phira usane svayaM AhAra kiyA. 'taeNa se sive rAyarisI docca chaTukkhamaNaM mesI gayA. tyA2 mA tethe mahuNA ya, ghaeNa ya, taMdulehi ya, aggi huNai, iNittA caru sAhei, sAhittA balivaissadevaM karei, karettA atihipUya karei" madha, ghI ane tAMdulanI agnine Ahuti ApI, A cIjone hemIne teNe carune tiyAra karyo. eka prakAranA pAtravizeSane caru kahe che. ahIM temAM pakAvelA dravyane caru kahela che. A pramANe carumAM rAdhIne teNe vaizvadeva bali arpaNa karyo eTale ke kAgaDAdine anna pradAna karyuM. tyAra bAda teNe atithinI dhUta 43 ma te lona 43 atithina bhAuyA. 'karettA tao pacchA appaNA AhAramAhArei" matithine mana bhAyA mA tere nAna yu. "taeNa' seve si rAyarisI docca chakkhamaNa upasaMpajjittANa viharai" have te ziva sabako ilon chaThanI ArAdhanA 23 4rI. " taeNa se sive
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 11 109 sU0 2 zivarAjarSicaritanirUpaNam 341 rAjarSiH dvitIyapaSThakSapaNaM paSThabhaktatapaH upasampadya-aGgIkRtya khalu viharatitiSThati, 'taeNaM se sive rAyassiI docce chaTakkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhai' tataH khalu sa zivo rAjarSiH dvitIye paSThakSapaNapAraNa ke papThatapaH pAraNasamaye AtApanabhUmitaH pratyavarohati-avatarati, 'paccorahettA, evaM jahA paDhamapAraNagaM' AtApanabhUmitaH pratyavaruhya-avatIya, evaM-pUrvoktarItyA yathAprathamapAraNake pratipAditaM tathaiva atrApi dvitIyapAraNa ke pratipattavyam , kintu, 'navara dAhiNagaM disaM pokkhei, pokkhettA, dAhiNAe disAe jame mahArAyA patthANe patthiyaM, sesaM taMceva AhAramAhArei' navaram pUrvadizAprokSaNApekSayA vizepastu dakSiNAM dizaM prokSapati-jalAdinA siJcati, mokSya jalAdinA abhiSicya, dakSiNasyAH dizaH yamo mahArAjaH prasthAne prasthitaM zeSaM tadeva-pUrvadizoktavadeva uvamaMpajjittA NaM viharai' isa ke bAda usa ziva rAjaRSine dvitIya chaThabhakta tapa kI ArAdhanA kI 'taeNaM se sive rAyarisI docce cha?kkhamaNapara NagaMsi AyAvaNabhUmio paccoruhai ' isake anantara java usane usa dvitIya chaTTa tapasyA kA pAraNA kiyA taba vaha isake pahile AtApanabhUmi se utarA aura 'paccoruhitA evaM jahA paDhamapAraNagaM' utara kara jisa prakAra se usane prathama pAraNA ke dina kAma kiyA usI prakAra se isa dvitIya pAraNA ke dina bhI vahI saba kAma kiyA. parantu isa pAraNA meM yahI vizeSatA rahI ki isameM isane 'dAhiNagaM disaM .. pokkhei0 ' dakSiNadizA kA jalAdi se siMcana kiyA aura siMcana karane ke bAda usa dizA ke lokapAla he yama mahArAja se aisI prArthanA kI, isa dizA ke lokapAla yama mahArAja dharmakArya meM pravRtta hue mujha rAyarisI docce chaTukkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhaha" mA bIjA chaThanA pAraNAne divase te zivarAjarSi AtApanA bhUmi parathI nIce taya. " paccoruhittA evaM jahA paDhamapAraNagaM" tyA2 mA prathama pANyAne divase je je vidhi teNe karI hatI, te te vidhI teNe bIjA pAraNAne divase paNa karI parantu A bIjA pAraNAnI vidhimAM ATalI ja vizeSatA hatI"dhaarinngN disaM pokkhei0 ItyAhi" mA mate te dakSiA hizana vaDe siMcIne te dizAnA yama mahArAja nAmanA kapAlane evI prArthanA karI ke " tame dharma sAdhanamAM pravRtta thayelA A zivarAjarSinI rakSA karajo,* tyAra bAda samasta kathana prathama pAraNAnA kathana anusAra samajavuM. ahIM pUrva dizAne badale dakSiNa dizAmAM jeTalAM kanda mULa, chAla, pAna, phUla, phaLa, khI ane lIlI vanaspati maLe, te grahaNa karavA mATe temaNe yamalekapAlanI
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUAra bhagavatI bodhyam, tathA ziva rAjarSim abhirakSatu prasthAne prasthitaM dharmasAdhane mavRttaM zivaM rAjarSim abhirakSya, yAnica tatra dakSiNasyAM dizi kandAni ca, mUlAni ca, tvacAzra, patrANi ca puSpANi ca phalAni ca, vIjAni ca, haritAni ca varttante tAni anujAnAtu - grahItum anujJAM dadAtu iti kRtvA dakSiNAM dizaM prasarati, prasRtya yAni ca tatra kandAdIni haritAntAni santi tAni gRhNAti, gRhItvA taiH kiTinasAMkAyikaM vaMzamayapAtravizeSaM bharati ityAdikaM sarvaM pUrvadizAvad avaseyam, ante ca AhAramAharati, 'taNaM se sivarAyarisI taccaM chaTThakkhamaNaM uvasaMpajjitANaM vira' tataH khalu sa zivarAjarpiH tRtIyaM paSThakSapaNaM- pRSThabhaktatapaH upasaMpadha-strIkRtya viharati - tiSThati, 'tapaNaM se sive rAyarisI sesaM taM caitra, navaraM paccatthi - mAra disa/e varuNe mahArAyA patthANe patthiyaM sesaM taM cetra jAvaM AhAramAhArei' zivarAjaRSi kI rakSA kareM ityAdi saba kathana Age kA jaisA prathama pAraNA ke dina meM kahA gayA vaisA yahAM samajhanA caahiye| yahAM pUrvadizA ke sthAna meM dakSiNa dizA ko uccAraNa karake usane aisA kahAdakSiNadizA meM jitane bhI kanda, mUla, tvacA, patra, puSpa, phala, bIja aura harita vanaspati haiM- unheM lene ke liye usa dizA ke lokapAla he yama mahArAja mujhe AjJA de / isa prakAra kaha kara vaha dakSiNa dizAkI ora calA, vahAM jAkara usane vahA~ ke kandAdi haritAnta padArthoM ko liyA, lekara usane unhe vaMzamayapAtra vizeSa meM rakhA, ityAdi saba pUrvadizA ke jaisA yahAM kahanA cAhiye / anta meM usane AhAra kiyA eNaM se sive rAgharisI taccaM chaTThakkhamaNaM uvasaMpajjittA NaM viharaha ' isake bAda usa ziva rAjaRSine tRtIya SaSThabhakta kI ArAdhanA kI ' taraNaM se sive royarisI sesaM taMceva, navaraM paccatthimAe dilAe varuNe mahArAyA patthANe patthiyaM sesaM taMceva jAva AhAramAhArei ' isake AjJA mAgI tyAra bAda dakSiNa dizAmAM prayANa karIne teNe kandAdi padArtho laIne te vAsinita pAtramAM mUkayA, ityAdi samasta pUrvokta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. " ante teNe pote bhAjana karyuM, samasta pUrvokta kathana ahI' grahaNa karavuM joIe. "taeNa te sive rAyarisI tacca chaTThakkhamaNa uvasaMpajjittANa viharai " tyAra khada te ziva rAjarSi e trIjA TyunI (SaSThabhaktanI be divasanA upavAsanI) ArAdhanA za3, merI. "taraNa' se sive rAyarisI sesa taMceva, navaraM paccasthimAe disAe varuNamahArAyo patthANe patthiya sesaM taMceva jAva ahAramAhAreMi " zrIla A kana ntanu - ""
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU02 zivarAjarSicaritanirUpaNam 343 tataH khalu sa zivo rAjapiH zepa tadeva-pUrvoktarItyaiva tRtIyapaSThatapaHpAraNa ke vijJeyam / navaraM-pUrvApekSayA vizeSastu pazcimAyA dizaH varuNo sahArAjaH prasthAne pasthitaM zeSa tadeva-pUrvoktavadeva AhAram AharatIti / 'tae NaM se sive rAyarisI cautthaM chaTakkhamaNaM utrasaMpajjittANaM viharai' tataH khalu sa zivo rAjapiH caturtham papThakSapaNaM-paSThabhaktapaH upasampadha viharati-tipThati, 'taeNaM se sive rAyarisI cauttha chaTTakarakhamaNapAraNagaMsi, evaM taM ceva, navaraM uttaradisaM pokkhei, uttarAe disAe vesamaNe mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau sivaM, sesaM taM ceva jAva to pacchA appaNA AhAramAhArei tataH khalu sa zivo rAjarSiH caturthaSaSThakSapaNapAraNake, evaM rItyA tadeva-pUrvoktavadeva sarvamuhyam , nAraM vizeSastu uttarapAraNoM ke dina kA kartavya usane pUrvoktarUpa le hI kiyA yahAM usane pazcimadizA ke lokapAla varuNa mahArAja se aisA kahA-ki he pazcima dizA ke lokapAla varuNa mahArAja ! tuma dharmakArya meM pravRtta hue mujha zivarAjaRpi kI rakSA karo bAkI kA aura saba isake Age kA kathana pUrvokta jailA hI hai / anta meM usane AhAra kiyA 'taeNaM se siverAyarisI cauttha chakkhamaNa uvasaMpajjittANa viharai' isake bAda usa zivarAjaRSine cauthe chaTTabhakta kI tapasyA svIkAra kI, 'taeNaM sive rAparisI cauttha chaTukkhamaNapAraNagaMsi, evaM taMceva, navaraM uttaradisaM pokkhei, uttarAe disAe vesamaNe mahArAyA patthANe patthiya abhirakkhau sivaM, sesaM taMceva jAva tao pacchA appaNo AhAramAhAreha' usa cha? bhakta tapasyA ke pAraNA ke dina usa zivarAjanapine pUrvokta chadranA pAraNAne divase paNa teNe pUrvokta pahelA chaThThanA pAraNA jevI vidhi karI. A vakhate teNe pazcima dizAnA lokapAla varuNa mahArAjane evI prArthanA karI ke dharmakAryamAM pravRtta thayelA A ziva rAjarSinI tame rakSA karaje" bAkInuM "teNe pite AhAra karyo " A kathana paryantanuM samApta kathana ahI grahaNa karavuM joIe. 'taeNa se sive rAyarisI cauttha chaTukkhamaNa uvasapajjitANa viharaha" tyA2 mA te ziSa 2 / 04 pise yAthA 74 tapanI mArAdhanA za341 "taeNa se sive rAyarisI chaTukkhamaNapAraNagaMsi, evaM taM caiva, navaraM uttaradisaM pokkhei, uttarAe disAe vesamaNe jAva tao mahArAyA patthANe patthiya abhirakkhau siva', seMsa taMceva jAva tao pacchA appaNA AhAramAhArei" mA yathA 74nA paarNAne divase paNa te ziva rAjarSie pUrvokta saghaLI vidhi karI. paraMtu A
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 bhagavatI sUtre 344 dizaM prokSayati uttarasyAH dizo vaizramaNo mahAgajaH prasthAne prasthitaM zivaM rAjarSim abhirakSatuH zeSaM tadeva yAvat, tataH pazcAd AtmanA thAhAram Aharati // mra0 2 // zivarAjarSisiddhi vaktavyatA // mUlam - tae NaM tassa sivassa rAyarisissa chahaM chaheNaM ani kkhitteNaM disAcakavAleNaM jAba AyAvemANassa pagaibhakSyAe jAva viNIyayAe annayA kayAI, tayAvaraNijANaM kammANaM khaovasaNaM IhApoha maggaNagavesaNaM karesANassa vibhaMge nAmaM annANe samutpanne, seNaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsai, assi loe, sattadive, sattasamudde, teNa paraM na jANai, na pAsai, taNaM tassa sissa rAyaritissa ayameyArUve ajjhatthie jAva sasuppajitthA, - asthiNaM mamaM aisese nANadaMsaNe samutpanne, evaM khalu assi loe, sattadIvA, sattasamuddA, teNa paraM vocchinnA dIvA ya, samuddA ya, evaM saMpehei, saMpehittA, AyAvaNabhUmIo paJccoruhai, paccoruhettA, vAgalavatthaniyatthe jeNeva sae uDae, anusAra hI saba kRtya kiyA aisA apane Apa samajha lenA cAhiye parantu yahAM para usane uttara dizA kA prokSaNa kiyA aura usa dizA ke lokapAla vaizramaNa mahArAja se dharmakArya meM pravRtta hue apanI rakSA karane kI prArthanA kI isa ke bAda kA aura saba kathana jaisA pUrvadizA ke prakaraNa meM prathama pAraNA ke avasara para kahA jA cukA hai vaisA hI jAnanA cAhiye isa ke bAda anta meM usane pAraNA kiyA || sU0 2 // vakhate teNe uttara dizAmA jaLatu siMcana karIne uttara dizAnA lAkapa'la vaizramaNu mahArAjane evI prAnA karI ke " dharmAMkA mAM pravRtta thayelA A ziva rAjarSinI Apa rakSA karajo, '' tyAra bAdanuM samasta kathana pahelA chaTTanA pANAnA kathana anusAra samajavu. " tyAra rIne pArAzu yu", " A sUtrapATha sudhInuM grahaNa karavu joie. 5 sU02 ! mAda teNe pote leAjana samasta thana ahI
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 345 teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, subahuM lohIlohakaDAha kaDucchyaM jAva bhaMDagaM kiDhigasaMkAiyaM ca geNhai, geNhettA jeNeva hatthiNAure nayare, jeNeva tAvasAvasahe, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhaMDanikkhevaM karei,karittA, hatthiNAure nayare siMghADagatigajAva pahetu bahujaNassa evamAikkhai jAva evaM parUveiatthiNaM devANuppiyA ! mamaM atisese nANadaMsaNe samuppanne, evaM khallu assi loe, jAva dIvAya, samudAya, taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtiyaM evamaTTa soccA, nisamma, hasthiNAure nayare siMdhADagatigajAva pahesu bahujaNo annabhannassa evamAikkhar3a, jAva parUvei-evaM khalu devANuppiyA! sive rAyarilI evaM Aikkhai, jAva parUvei-asthiNaM devANuppiyA ! samaM atisese nANadaMseNaM jAva teNa para vocchinnA, dIvAya, samudAya, se kahameyaM manne evN?| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA jAva paDigayA, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTe aMtevAsI jahA vitiesae nipaMTuddesae, jAva aDamANe bahujaNasahaM nisAmei, bahujaNo annamannassa evaM Aikkhai, evaM jAva parUvei-evaM khalu devANuppiyA! sive rAyarisI evaM Aikkhai, jAva parUveiasthiNaM devANuppiyA ! taMceva jAva vocchinnA dIvA ya, samudAya se kahameyaM manne evaM ? taeNaM bhagavaM goyame bahujaNasta aMtie evamaTuM soccA, nisamma, jAva saDDhe jahA niyaMThuddesae jAva bha0 44
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya teNa paraM vocchinnA dIvA ya, samudAya, se kahameyaM bhaMte ! evaM ? / goyamA lamaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vyAsI-jaM gaM goyamA ! se bahujaNaM annamannata evamAikkhA, taMtheva savaM bhANiyaI, jAva bhaMDanikkhevaM karei, hathiNApure nathare siMghADaga0 taMceba jAva vocchinnA dIvA ya, samudAya, taeNaM tasla sivasta rAyazisila aMtie eyamahU~ soccA, nisamsa, taMcetra savvaM bhANiyadhvaM jAva teNa paraM bocchinnA dIvA ya, samuddA ya, taM gaM micchA, ahaM puNa goyamA! evamAikkhAbhi jAva parUvemi-evaM khalu jaMbu. dobAdiyA dIvAlavaNAdiyA samuddA, saMThANao egavihivihANA vitthArao aNegavihivihANA evaM jahA jIvAbhigamejAva layaMbhUrabhaNapajjavasANA asti tiriyaloe asaMkhejjAdIvasamuddA paNNattA samaNAuso ? / asthiNaM bhaMte! jaMbuddIve dI davvAiM savannAiM pi, avannAiM pi, sagaMdhAiMpi, agaMdhAiMpi, sarasAiM pi, arasAiMpi, saphAsAiMpi,aphAsAiM pi, annamannavaddhAiM,annamannapuTAiMjAva ghaDatAe ciTThati ? haMtA, atthi| atthiNaM bhaMte ! lavaNasamudde davvAiM savannAI pi, avannAiM pi, sagaMdhAiMpi, agaMdhAiMpi, sarasAiMpi,arasAiM pi,saphAsAiMpi, aphAsAiMpi, annamanlabaddhAI, annamannapuTAI jAva ghaDatAe ciTuMti ? haMtA asthi, asthi NaMbhaMte! dhAyaisaMDe dIve davAiM savannAiM pi, avannAiMpi, evaM ceva, evaM jAva sayaMbharamaNasamudde ? jAva hatA, asthi, taeNaM lA mahar3amahAlayA mahaccaparisA samaNasta bhagavao mahAvIrassa
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 347 aMlie eyamaTuM soccA, nisamma, hatuTThA lamaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai, nasaMsaha, baMdittA, namaMsittA jAmeva disaMpAunbhUyA tAmeva disaM pddigyaa| taeNaM hathiNApure nayare siMghADaga jAva pahesu bahujaNA annamannassa ekmAikkhai, jAva parUvei-jaM NaM devA. NupiyA! sive rAyarisI evamAikkhai, jAva parUvei-atthiNaM devANuppiyA! samaM atisese nANe jAva samudAya, taM no iNaDhe samaDhe samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhar3a, jAva parUvei-evaM khallu eyassa sivassa rAyazisissa chaThaM chaTheNaM taMceva jAva bhaMDanikkhevaM karei, karittA, hathiNApure nayare siMghADagajAva smudaay| taeNaM tassa livAla rAyiisasta aMtie eyama soccA, nisamma jAva samudAya, taM gaM micchA, samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai jAya evaM paladei-evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA lavaNAdiyA lasudA taMceva, jAba asaMkhejA dIvastamuddA paNNattA, samaNAuso! taeNaM le side rAyarisI bahujaNassa aMtie eyamaha soccA nisamma sakie, kaMkhie, vitigicchie bhedasamA. vanne kalusasamAvanne, jAe yAvi hotthaa| taeNaM tassa sivassa rAyarilista saMkiyA, kaMkhiyassa jAva kalusasamAvannasla se vibhaMge aNNANe khippAmeva parivaDie / taeNaM tasla sivassa rAyiitassa ayamethArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA-evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthagare jAva samvanna savvadarisI AgAlagaeNaM cakkeNaM jAva sahasaMbavaNe ujANe
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ahApaDirUvaM jAba viharai, taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM amahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassa jahA uvavAie jAva gahaNayAe, taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi, eyaM NaM ihabhave ya, parabhave ya, jAva bhavissai tikaDu evaM saMpehei, saMpehettA, jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, tAvasAvasahaM aNuppavisai, aNuppavisittA suvahuM lohIlohakaDAhajAva kiDhiNasaMkAigaMca geNhai, geNhittA tAvasAvasahAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA parivaDiyavibhaMge hatthiNApuraM nayaraM majjhaM majjheNaM niggacchai, niggacchittA, jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe. jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIraM, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIre tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA, vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, naccAsanne, nAidUre jAva paMjaliuDe pjjuvaasi| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sivassa rAyarisissa tIseya mahaimahAliyAe jAva ANAe ArAhae bhvi| taeNaM se sive rAyarisI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma, jahA khaMdao jAva uttarapurasthimaM disibhAgaM avakamai, avakkamettA, subahuM lohIlohakaDAha jAva kiDhiNasaMkAigaM egaMte eDei, eDettA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM karei, karittA, samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM jaheva usabhadatte taheva pavvaio, taheva ikkArasaaMgAI ahijjai, taheva savaM jAva savadukkhappahINe ||suu03||
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2011 u09 sU03 zivarAjaSicaritanirUpaNam 349 chAyA-tataH khalu tasya zivasya rAjarSe SaSThaSaSThena anikSiptena dizAcakravAlena yAvat AtApayataH prakRtibhadratayA yAvat vinItatayA anyadA kadAcita tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena IhApoha-mArgaNagaveSaNaM kurvato vibhaGgo nAma ajJAnaM smutpnnm| sa khalla tena vibhaGgajJAnena samutpannena pazyati-asmin loke saptadvIpAH saptasamudrAH, tena paraM na jAnAti, na pazyati / tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH ayametadrUpaH AdhyAtmiko yAvat samudapadhata-asti khalu mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam , evaM khalu asmin loke saptadvIpAH saptasamudrAH, tena paraM vyucchinnA dvIpAzca, samudrAztha, evaM saMpekSate, saMprekSya AtApanabhUmitaH pratyavarohati, pratyavaruhya vAlkalavastranivasito yatraica svakaH, uTajastatraiva upAgacchati, upAgatya subahu lohIlohakaTAhakaDucchukaM yAvat bhANDakaM kidinasAMkAyikaMca gRhNAti, gRhItvA yatraiva hastinApura nagaraM, yatraiva tApasAvasaMthaH tatraivopAgacchati, upAgatya bhANDanikSepaM karoti, kRtvA hastinApure nagare zRGgATakatrikayAvatpatheSu bahujanasya evamAkhyAti, yAvat evaM prarUpayati-asti khalu devAnupriyAH ! mama atizaya jJAnadarzanaM samutpannam-evaM khalu asmin loke yAvad dvIpAzca, samudrAca / tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH antike etamartha zrutvA nizamya hastinApure nagare zaGgATaka trika yAvatpatheSu bahujano'nyonyasya evamAkhyAti yAvat prarUpayati-evaM khalu devaanupriyaaH| zivo rAjarSiH evamAkhyAti yAdatmarUpayati-asti khalu devaanupriyaaH| mama atizayaM jJAnadarzanaM yAvat tena paraM vyucchinnAH dvIpAzca, samudrAzca, tat kathametadU manye evam ? / tasmin kAle, tasmin samaye svAmI samavastaH, parSad yAvatpatigatA, tasmin kAle, tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI yathA dvitIyazatake nirgranthoddezake yAvat aTan bahujanazabdaM nizAmyati, bahujano'nyonyasya evam AkhyAti, evaM yAvat prarUpayati-evaM khalla devAnupriyAH! zivo rAjarpiH evam AkhyAti yAvatmarUpayati-asti khalu devaanupriyaaH| tadeva yAvat vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca, tatkathametat manye evam / tataH khalu bhagavAn gautamo bahujanasya anti ke etamathai zrutvA nizamya yAvat-zrado yathA nigranthoddezake yAvat tena paraM vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca, tatkathametat bhadanta ! evam ? gautama iti! zramaNo bhagavAna mahAvIro bhagavantaM gautamam evam avAdIta-yata khalu gautama ! sa bahujanaH anyonyasya evamAkhyAti tadeva sarva bhaNitavyam yAvat bhANDa nikSepaM karoti, kRtvA, hastinApure nagare zanATakatrika yAvat-vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca, / tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH anti ke etamartha zrutvA, nizamya tadeva sarve bhaNitavyam yAvat-tena paraM vyucchinnA dIpAzca,
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIstre samudrAca, tat khalu mithyA, ahaM punagautama ! evamAkhyAmi yAvat rUpayAmi-evaM khalu jambUdvIpAdikA dvIpAH, lavaNAdikAH samudrAH saMsthAnataH ekavidhavidhAnAH, vistArataH anekavidhavidhAnA evaM yathA jIvAbhigame yAvat svayambhUramaNaparyavasAnAH asmin tiryagloke asaMkhyeyAH dvIpasamudrAH prajJaptAH zramaNAyuSman! asti khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi sarasAnyapi, arasAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyabaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat-ghaTatayA tiSThanti ? hanta, asti / asti khalu bhadanta ! lavaNasamudre dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agadhAnyapi, sarasAnyapi, arasAnyapi sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyavaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat ghaTatayA tiSThanti ? inta, asti / asti khalla bhadanta ! dhAtakIkhaNDe dvIpe dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi, sarasAnyapi, aramAnyapi, saraparzAnyapi, asparzAnyApi, evameva evaM yAvat svayaMbhUramaNasamudraH ? yAvat hanta, asti / tataH khalu sA mahAtimahAlayA mahApat zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTAH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA yAmeva dizaM prAdurbhUtA tAmeva dizaM prtigtaa| tataH khalu hastinApure nagare zazATakayAvat patheSu bahujano'nyonyasya evamAkhyAti yAvat prarUpayati yat khalu devAnupriyAH ! zivo rAjarpiH ecamAkhyAti yAvat prarUpayati-asti khala devAnupiyAH ! mama atizayaM jJAnaM yAvat samudrAzca, tat nAyamarthaH samarthaH, zramaNo bhagavAna mahAvIraH evamAkhyAti yAvat marUpayatievaM khalu etasya zivasya rAjaH SaSThapaSThena tadeva yAvat-bhANDanikSepaM karoti, kRtvA hastinApure nagare zRGgATakayAvat samudrAzca / tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH antike etamartha zrutvA, nizamya, yAvat samudrAzca, tat khalu mithyA, zramaNo bhagavAna mahAvIraH evamAkhyAti yAvat evaM marUpayati-evaM khalu jambUdvIpAdikA dvIpAH, lapaNAdikAH samudrAH tadeva yAvat asaMkhyeyAH dvIpasapudrAH prajJaptA zramaNAyuSman !| tataH khalu sa zivo rAjarpiH bahujanasya anti ke etamartha zrutvA nizamya zazitaH kAG kSeto vicikitsito bhedasamApannaH kalupasamApanno jAtazcApi abha. vata // tataH khalla tasya zivasya rAjarSe zaGkitasya kAkSitasya yAvada kaluSasamApannasya tadvibhaGgajJAnaM kSimameva pripvitm| tataH khalu tasya zivasya rAjaH ayametadrapaH AdhyAtmiko yAvat samudapadyata-evaM khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH Adikara tIrthakaro yAvat sarvajJaH sarvadarzI AkAzagatena cakreNa yAvat sahasrAmravane upAne yathAmatirUpaM yAvat viharati, tat mahAphalaM khalu tathArUpANAm ahatAM
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ E prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 351 bhagavatAM nAmagotrasya yathA aupapAtike yAvat grahaNatayA, tadgacchAmi khalu zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vande yAvat paryupAse, etat khalu ihamaveca, parabhave ca, yAvad bhaviSyati iti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya yatraiva tApasAvasatha statraiva upAgacchati, upAgatya tApasAvasatham anupavizati, anupravizya subahu lauhIlohakaTAhayAvata kidinasAMkAyikaMca gRhNAti, gRhItvA tApasAvasathAt pratiniSkAmati, pratinikramya paripatitavimaGgo hastinApurasya nagarasya madhyamadhyena nirgacchati, nigamya yatraiva sahasrAbravanam udyAnam , yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIra statraiva upAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate, namasyati, vanditvA namasyitvA nAtyAsanne nAtidUre yAvat prAJjalipuTaH paryupAste / tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra zivasya rAjarSeH, tasyAzca mahAtimahAlayA yAvat AjJAyAH ArAdhako bhavati / tataH khalu sa zivo rAjarSiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya yathA skandako yAvat uttarapaurastyaM dizA bhAgam apakrAmati, apakramya subahu lauholohakaTAha yAvara kiDhinasAMkAyikam ekAnte eDayati, eDayitvA svayameva paJcamuSTikaM locaM karoti, kRtvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIram evaM yathaiva RSabhadattastathaiva prabajitaH, tathaiva ekAdaza aGgAni adhIte, tathaiva sarvaM yAvat sarvaduHkhamahINaH ||suu0 3 // TIkA-atha zivarAjarSeH siddhivaktavyatAmAha-'taeNaM tassa' ityAdi. 'taeNaM tassa sikssa rAyarisissa chaTheM chaTeNaM anikkhitteNaM disAcakavAleNaM jAva AyAvemANassa pagaibhaddayAe jAba viNIyayAe' tataH khala tasya zivasya rAjarSeH SaSThaSaSThena etannAma kena, anikSiptena-nirantareNa, dikcakravAkena yAvata tapasA 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa' ityaadi| TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakAra ne zivarAjaRSi kI siddhi kI vaktavyatA kA kathana kiyA hai-isa meM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ziva rAjaRSi jaba nirantara chaha chaTTa kI tapasyA kI ArAdhanA meM tallIna the aura isa prakAra ve dizAcakravAla ke anuSThAna se AtApanA lete rahate the-taba unake svabhAvakI saralatA se yAvat vinamratAse ' annayA "tapaNa' tassa sivastra rAyarisissa" tyaahTIkAI-A sUtra dvArA sUtrakAre zivarAja RSinI siddhinI vatavyatAnuM pratipAdana karyuM che. ahIM e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke zivarAja RSi nirantara chaThane pAraNe chaThTha karatA hatA, nirantara AtApanA letA hatA ane dizAcakavAla tanI ArAdhanA karatA hatA sarala svabhAva, vinamratA
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 bhagavatI sUtre AtapataH AtApanAM kurvataH prakRtibhadratayA svabhAvasaralatayA yAvat vinItatayA - vinamratA 'annayA kayAI tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhApoha - maggaNagavesaNaM karemANassa vibhaMge nAmaM annANe samuppane' anyadA kadAcit tadAvaraNIyAnAM karmaNA kSayopazamena IhApohamArgaNagaveSaNaM kurvataH vibhaGgo nAma ajJAnaM samutpannam, 'se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsaha-assiloe sattadIve, sattasamudde, teNaparaM na jANai, na pAsa' sa khalu zivo rAjarpiH tena vibhaGga jJAnena samutpannena pazyati - avalokayati-yat-asmin loke saptadvIpAn sapta eva samudrAMzca pazyati, tena paraM tadaritaM dvIpasamudrAdikaM na jAnAti, na pazyati, 'tae NaM tassa siksa rAyarisissa ayameyAkhve ajjhatthie nAva samuppajjitthA ' tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH ayametadrUpa AdhyAtmikaH AtmagataH yAvat cintitaH, kayA iM' kisI eka samaya ' tayAvaraNijjANaM kammANa'' tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama ke anusAra 'IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa vibhaMge nAmaM annANe samuppanne' IhA, apoha, mArgaNa aura gaveSaNa karate samaya vibhaMga nAma kA ajJAna utpanna ho gayA seNaM teNaM vibhaMnANeNa samupane pAsai ' usane usa utpanna hue vibhaMga jJAna se aisA dekhA ki ' assiloe sapta dIve; saptasamudde, teNa paraM na jANa, na pAsai ' isaloka meM sAta dvIpa haiM aura sAta samudra haiM, inake sivAya dvIpa samudrAdi ko na usane jAnA aura na dekhA 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa ayameyArUve ajjJathie jAva samuppajjitthA ' so isa kAraNa usa zivarAjaRSi ko aisA yaha AdhyAtmika-Atmagata yAvat cintita, kalpita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA ki Adi zubheAthI temane vibha'ga nAmanuM jJAna utpanna thai gayu. eja vAta sUtrakAre nIcenA sUtrapATha dvArA vyakta karI che- (6 annayA kayAi " ardha me samaye " tayAvaraNijjANaM kammANaM " tene AvaraNu karanArA karmonA ( avadhijJAnAvaraNIya karmAMnA ) javAthI (< IhApoha maggaNagavesaNaM karemANassa vibhaMge nAma' tene IhA, apeAha, mAgaNu ane gaveNu karatAM karatAM ajJAna utpanna thardha gayu " se NaM teNaM vibhaMganANeNa tethe te utpanna thayesA vibhaMga jJAnanA prabhAvathI leyu saptadIve, satta samudde, teNa para na jANai, na poi " mA sobhAM sAta dvIpo che ane sAta samudro che, te sivAyanA anya dvIpone ane samudrane te jANIhebhii rAjyo nahIM. " taraNaM tassa sivassa rAyarisipsa ayameyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA " te Araye te ziva rAjarSine mevA AdhyAtmiGa (AtmagataM), kSaceApazama thai annANe samupapanne" vibhaMga nAmanuM samuppanneNaM pAsai " " assiM loe "
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 su03 zivarAjarSicaritanirUpaNam 353 kalpitaH, prArthitaH, manogataH saMkalpaH samudapadyata-samutpanna -'atthiNa mamaM ai sese nANadasaNe samuppanne, evaM khalu assi loe sattadIvA, sattasamuddA, teNa paraM vocchinnA dIvAya, samudAya, evaM saMpehei' asti-sambhavati khalu mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam ,-yat evaM khalu nizcayena ariman loke saptaiva dvIpAH saptaitra samudrAzca santi, tenapara--tadariktA vyucchinnAH-astitvazUnyAH na vidyamAnA, dvIpAzca, samudrAzca ityevaM saMprekSate-vicArayati, 'evaM saMpehettA AyAvaNabhUmIo paccoruhai, paccoruhettA vAgalacasthaniyatthe, jeNeva sae uDae, teNeva uvaagcch|' evaM saMprekSya-pUrvoktarItyA vicArya AtApanabhUmitaH pratyavazehati-pratyaktarati, AtAenabhUmitaH pratyararuhya-pratyavatIrya dalakalavastranivAritaH parihitavalka lavataH sana yatraiva svako-nijaH uTana.-parNakuTI AsIt , tatraivopAgacchati, 'uvAganchittA subahuM lohIlohakaDAhakaDunchuyaM jAva bhaMDaga miDhiNasaMkAiyaM ca geNDai' upAgatya 'asthi Na sama ahale se nANadasaNe samuppanne, evaM khalu arisa loe sattadIvA sattasamudA teNa para vocchinnA dIvAya sadA ya evaM lapeheha' mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA hai, isase mujhe aisA vicAra AtA hai ki isaloka meM sAta hI bIpa aura sAtahI samudra haiN| inase adhika na chIpa hai aura na samudra hai| 'evaM saMpehettA AyAdhaNabhalio paccoruhaha' aisA vicAra kara ke vaha usI samaya AtApanabhUmi se nIce utara AyA aura 'paccosahitA vAgalapatthaniyatthe, jeNeva sae uDae teNeva upaagcch|' utara kara usane tvacA-vRkSa kI chAla ke vanoM ko pahirA, aura phira jahAM apanI jhopar3I thI-vahAM vaha A gayA 'uvAcchittA lupahuM lohIlohakaDAhaka DucchuyaM jAva bhaMDagaM kiThiNa. yintita, apita, Athita ma bhanAgata sa 485 utpanna thayo "asthiNa mamaM aisese nANadasaNe samuppanne, evaM khalu assiM loe sattadhIvA satta samuhA, teNa para vocchinnA dIvA ya samuhA ya evaM sapehei" bhane gatizaya jJAna bhane darzana udbhavyuM che tethI huM joI zakuM chuM ke A lekamAM sAta ja zrI ane sAta ja samudro che. tenAthI adhika dvIpa paNa nathI ane samudro 5 nathI. " evaM saMpehettA " pramANe viyA2 arIne " oyAvaNabhUmIo paJcorahai " te mAtApanA bhUmi 52thI nIya mAvya.. " paccoruhitA vAgalavatthaniyatthe, jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai " nIya utarIna to 165 ( nAnI chAlanAM vastro) paheryA ane jyAM pitAnI paDI hatI tyAM te Avyo. " uvAgacchittA subahu lohI lohakaDAkaDucchuyaM jAva bhaMDaga kiDhiNasaMkAiyaM bha0 45
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 354 subahu anekaM lauhIlohakaTAhakacchukaM yAvat tAmrakaM mANDakaM kiTinasAMkAyikavaMzamayapAtra vizeSa ca gRhNAti 'gevhetA, jeNeva irithaNApure nagare jeNeva tAvasAbasa, teNetra unAgacchiha, uvAgacchittA bhaMDaniyakhevaM kareDa, karitA' gRhItvA yatraiva hastinApuraM nagaraM yatraiva tApasAvasathaM - tApalAzrama AsIt, tatraivopAgacchati, upAgatya bhANDa nikSepaM pAtrAdisthApanaM karoti pAtrApakaraNAni sthApayatItyarthaH, kRtvA pAtrAdikaM sthApayitvA hatthApure nagare siMghAraNa jAna pahenu bahujaNassa evamAkkhara, jA evaM paruveI' hastinApure nagare nRGgATakaviyAt catuSka catvara sahApathapatheSu bahujanasya evaM vakSyamANarItyA AkhyAti yAvat- bhApate, saMkAyaMca gehai' vahAM Akara ke usane apane una aneka lohI, lo kaTAha, kaDachI Adi ko tathA tAMbe ke tApasa yogya bhANDopakaraNa ko evaM vaMzanirmita pAtra ko liyA 'gehitA jeNeva utthiNApure nayare jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchadda ' lekara vaha jahAM hastinApura nagara meM tApasoM kA Azrama thA vahAM para AyA, 'upAvacchita bhaMDanikrakheva' kare, karitA' vahAM Akara ke usane apane una samasta pAtrAdika upakaraNoM ko eka ora rakha diyA rakhakara 'dakSiNApure nayare siMghAuna jAva pahesu bahu jaNassa evamAikkhaha jova evaM paruveha ' phira usane hastinApura nagara meM zRGgATaka Adi mArgoM para evaM rAjamArga para mile hue aneka manuSyoM se isa prakAra kahA - yAvat bhASaNa kiyA, prajJApita kiyA aura prarUpaNA kI yahA~ cAvat zabda se 'trika, catuSka, catvara, mahApatha' ina mArgoM kA grahaNa kiyA gayA hai | 'asthi ca geNDi ' tyAM bhAvIne tethe yetAnAM ane tathA boDa uDADI, ucchI mAhi upakaraNeAne tathA tAMbAnA tApasaceAgya bhADApakaraNeAne tathA vAMsa nimita kaDhinane (pAtravizaSane ) uThAvI lIdhAM geNhittA jeNeva hatthiNApure nayare jeNeva tAvasAvara he teNeva utrAgacchacha " ane te hastinApura nagarabhAM tAyasonI ? Azrama hato tyAM mAnyo "uvAgacchittA bhaDanikkheva karei, karitA " tyAM AvIne teNe peAtAnAM te samasta pAtrA ane upakaraNAne eka khAju mUkI dIdhAM. tyAra bAda hathiNApure nare ghADaga jAva pahesu bahujaNassa evamAikkhai jAva evaM parUvei " tethe hastinApura nagaranA zraMgAra sAhi bhArgo para ane rAjamArga para ( aDDI' 'jAba' ) pahathI tri, yatuS, yatvara ane mahApatha, ATalA mArgone grahaNa karavAmAM AvyA che) ekatra thayelA aneka manuSyane A pramANe kahyuM, bhAMkhyuM, prajJApita karyu ane prarUpaNNA karI 66 88
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 355 prajJApayati, prarUpayati ca-'atthiNaM devANuppiyA! mamaM atise se nANadaMsaNe sapluppanne, evaM khalu ariMsa loe jAva dIvAya, samudAya' asti khallu sambhavati bho devAnupriyAH! mama anizayaM jJAnadarzanaM samutpannam , yat-asminloke yAvatsaptava dvIpAH, saptaiva samudrAzca santi, tena paraM vyunchinnAH dvIpAzca samudrAzceti, 'tae NaM tarasa sibassa rAyarisissa aMtie eyamTuM socA nisamma hathiNAure nayare siMghADagatigajAba pahesa bahujaNo annamannassa evamAikkhaDa, jAva parUvei'tataH khalu tasya zivasya rAjaH antike-samIpe, etamartha-pUrvoktaM vRtAntaM zrutvA, nizamya haiye avadhArya, hastinApure nagare zRGgATakatrika yAvat catuSka catvara-mahApathapatheSu vahujanaH anyo'nyasya evaM-vakSyamANarItyA AkhyAti, yAvat-bhApate, prajJApayati, 'eva khallu devANuppiyA ! sive rAyarisI evaM Aikkhai, jAva parUNaM devANupiyA! bama ati se nANadalaNe samuppanne' he devAnupriyo ! sujhe anikAya jAma aura darzana utpanna huA hai ' eva khalu assi loe jAna dIyA ya samudA ca' isale maiM aisA jAnatA aura dekhatA hUM ki isa loka sAta hI hIpa haiM aura lAta hI samudra haiN| inake Age dvIpa aura samudra vyucchinna haiN| 'taeNaM tassa sikssa rAyarisissa atie eyama socA lilama hariyaNAure nayare siMghADagatiga jAva pahetu pahajo anasanmAla emAhakkhA jAva parUveI' isa prakAra se usa zivajaRSi ke kathana ko sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa kara hastinApura meM aneka loka sRGgATaka trika yAvat rAjamArga para Apala meM isa prakAra se kahane lage aura prarUpaNA karane lage-yahAM yAvat zabda se 'bhakte, prajJApayati' ina kriyApadoM kA adhyAhAra huA hai| evaM " asthiNaM devANupiyA / mama atise se nANadasaNe sasurapanne" bhane atizaya jJAna mana harzana utpanna yuche "evaM khalu asli loe jAva dIvA ya samuddA ya" te jJAna mane dazAnanA prabhAvathA me Mel-bhI. za chu / A lemAM sAta ja dvIpa che ane sAta ja samudro che. tenAthI adhika dviIpa paNa nathI ane samudro paNa nathI. taeNaM tassa sivarAyarisissa atie eyamaDhe soccA nisamma hathiNAre nayare siMghADagatiga jAba pahesu bahujaNo annamannassa evamAikvai, jAva paravei" zivarAja RSinA A prakAranA kathanane zravaNa karIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne hastinApura nagarane chUgATaka, trika Adi mArgo para tathA rAjamArga para ekatra thayelA aneka mANaso eka bIjAne evuM kahevA lAgyA, bhASaNa 42vA sAyA, prajJApanA mana 5354aa 42vA mAyA -"evaM khalu devANa
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 bhagavatIsUtre veI'-modevAnupiyAH ! evaM khalu pUrvoktarItyA ziko rAjarSiH evaM-vakSyAmANaprakAreNa AkhyAti-yAvat-bhApate, prajJApayati, prarUpayati yat-'atthiNaM devANuppiyA ! mamaM atise se nANadasaNe jAva teNa para vocchinnA dIvA ya, samudAya, se kahameyaM manne evaM ? ' bhodevAnupriyAH ! asti saMbhavati khalu mama atizayaM jJAnadarzanaM yAvat samutpannam-yat-asminloke saptava dvIptAH, saptaiva samudrAzca, tena para-tadariktAH vyucchinnA dvIpAzca samudrAzcati, tat kathametat manye evaM ? zivarAjarpipratipAditaM pUrvoktaM viSayaM kathaM yathArthatayA manye ? iti bhAvaH yukterabhAvAt , atra manye iti kriyApadaM vitIrtheprayukta veditavyabhU , 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM sAgI samosaDhe, parisA jAba paDigayA' tasmin kAle, tasmin khalu devANupiyA ! liye rAyarisI evaM Aidakhai, jAva palveha' he devAnupriyo ! ziva rAjaRSi isa prakAra se kahatA hai bhagakSaNa karatA hai, prajJApita karatA hai aura prarUpita karatA-ki 'asthiNa devANuppiyA! mamaM ailese nAgadaMlaNe jAva teNa para vocchinnA, dIvA ya, samudAyase kahameva mano evaM' he devaanubhiyo| mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA hai-so unale maiMne aisA jAnA hai aura dekhA hai ki isa lokameM sAta hI dvIpa haiM aura khAta hI samudra haiM ina ke bAda na bIpa haiM na aura samudra haiN| so zivarAjaRSi ke dvArA pratipAdita pUrvokta viSaya ko yathArtha rUpa se yukti ke abhAva meM hama kaise mAne / yahAM manye yaha kriyApada vitA meM prayukta huA hai| teNaM kAleNaM te sahaeNaM lAmI samosa, parisA jAva paDigayA' jaba paraspara meM logoM kI isa prakAra se ppiyA ! sive rAyarisI evamAikkhai, jAva parUvei" u pAnupriye! ziva rAjarSi A pramANe kahe che, bhAkhe che, prajJApita kare che ane prarUpaNA kare cha , " asthiNa devANuppiyA! mamaM aisese nANa daMsaNe jAva teNa paraM vocchinnA, dIvA ya, samudA ya-se kahameya manne evaM ? " nuziya! bhane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayuM che. tenA prabhAvathI huM evuM jANe ane dekhI zakuM chuM ke A lekamAM sAta ja dvIpe ane sAta ja samudro che. te sivAya bIjA dviIpa ke samudro nathI " te zivarAja trASi dvArA pratipAdita A viSayane yuktinA abhAve karIne yathArtha rUpe kevI rIte mAnI zakAya? ahIM " bhanye " mA chiyApa vitathibhA 15yu cha __"veNaM kAleNaM teNa samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA jAva paDigayA" jyAre lekamAM A prakAranI carcA cAlI rahI hatI, te kALe ane te samaye
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zigharAjarSicaritanirUpaNam 357 samaye svAmI samavasRtaH parSat dharmopadezaM zrotuM nirgacchati, dharmopadezaM zrutvA patigatA parpat , 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI jahA vitiyasae niyaMThuddesae jAva aDamANe bahujaNasadaM nisAmei, bahujaNo annamannassa evaM Aikkhai, eva jAva parUvei'-tasmin kAle, tasmin samaye, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUti ma yathA dvitIyazatake nirgranthoddezake paJcame yAvat bhikSArtham bhaTan-gRhAd gRhAntaraM paribhraman bahujana zabdaM nizAmyati-zRNoti, bahujanaH anyo'nyasya evam AkhyAti, evaM yAvat bhASate, prajJApayati, prarUpayati-evaM khalu devANuppiyA! sive rAyarisI evaM kahA sunI ho rahI thI-kI usakAla aura usa samaya meM mahAvIra svAmI vahAM hastinApura nagara meM padhAre, pariSadA-jana samUha dharmopadeza sunane ke liye prabhu ke pAsa AI, aura dharmopadeza sunakara phira vaha vApisa apane 2 sthAna para calI gaI 'teNa kAleNa teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrasla jehe aMtevAlI jahA citiyalae niyaMThadesae jAva aDamANe bahujanasa nilAmei, bahujaNo annamannassa evaM AikkhA, eka jAba paruveha' usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke baDe ziSya jo indrabhUti nAma ke anagAra the ve jaisA ki dvitIya zataka meM pAMcave nizranthoddezaka meM kahA gayA hai usake anusAra bhikSA ke liye eka ghara se dUsare ghara phirate hue Aye unhoMne usa samaya una aneka manuSyoM kI bAtacIta ke zabdoM ko sunA-ve paraspara meM kaha rahe the ki 'evaM khalu devANupiyA ! sive rAyarisI evaM Aikkhai, sahAvIra prabhu hastinApura nagaramAM padhAryA. prapadA (janasamUha) temane vadaNa namaskAra karavAne tathA temanI dharmadezanA sAMbhaLavAne mATe temanI pAse pahoMcI gaI vada namaskAra karIne tathA prabhunA dharmopadeza sAMbhaLIne ke pota pAtAne 32 57i . ' teNa kAleNa teNaM samaeNa samaNassa bhagavao mahAvIrasta jedve atevAso jahA vitiyasae niyaMThadesae jAva ahamANe bahujaNa saMdaM nisAmei, bahujaNo annamannassa evaM Aikkhai,, eva jAva parUvei" te kALe ane te samaye, zramaNa bhagavAna mahAvIranA IndrabhUti aNugAra (gautama svAmI) nAmanA je ziSya hatA, teo bIjA zatakanA nidezaka nAmanA pAMcamA uddezakamAM kahyA pramANenI paddhatithI gocarIne mATe nIkaLyA. gocarIne mATe hastinApura nagaranA eka gherathI bIjA ghera pharatA evAM te IndrabhUti mAre bhane manuSyAnI mA 2nI pAtayAta saieI.-evaM khalu devANu
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIce AikkhaI' jAva palaM vei'-bho devaanupriyaaH| evaM khalu pUrvoktarItyA zivo rAjapiH evam-uktaprakAreNa AkhyAti, yAvat bhApate, prajJApayati, prarUpati-'asthiNaM devANuppiyA! taMceva jAva vocchinnA dIvA ya, samuddA ya, se kahameyaM manne evaM?' bho devAnupiyAH ! asti saMbhavati khalu tadeva-pUrvoktavadeva yAvat-mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam-yat-asmin loke saptava dvIpAH, saptaiva samudrAH santi, tena para vyucchinnAH dvIpAzca, samudrAca iti, tat kathametat manye aham , evaM ? satyamevaitat zivarAjarpikathanamitikathaM satyatayA manye pramANAbhAvat iti kokavAkyam / 'taeNaM bhagavaM goyame bahujaNagsa aMtie eyama socA, nisamma, jAya khar3e jahA niyaMThusie jAva teNa paraM vocchinnA dIvA ya, samuddA ya, se kahameyaM bhaMte ! evaM ?' tataH khalu bhagavAn gautamo bhikSArtha bhraman bahujanasya antikejAva palveha' he devAnupriyo ! zivarAjaRSi isa prakAra se kaha rahe haiM yAvat bhASaNa kara rahe haiM, prajJApita kara rahe haiM aura pravapita kara rahe haiM ki ' asthi NaM devANuppiyA! taMceva jAva vocchinnA dIvA ya samuddA ya se kahameyaM bhanne evaM' mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA haiM so meM aisA unale jAnatA aura dekhatA ki isa loka meM mAta hI chIpa haiM aura sAta hI samudra haiM-ina ke bAda phira chIpa samudra nahIM hai, so meM una ke isa kathana ko " yaha satya hI hai" aisA kaise mAnU kyoM ki isa meM koI pramAza to ve upasthita karate nahIM haiN| 'taraNa bhagavaM goyane bahujaNassa aMtie eyamag loccA, nisamma jAva saI jahA niyaMThuddesae jAva teNaera ghocchanniA, dIyA ya samuddA ya se kahameyaM bhaMte ! evaM' isa prakAra se lokagakya ko sunakara aura piyA ! sive rAyarisI evaM Aikkhai, jAva paruvei-asthiNa devANuppiyA / taMceva jAva vocchinnA dIvA ya, samudAya kahameyaM manna evaM" u priyA / zivarAja RSi A pramANe kahe che, bhAkhe che, prajJApita kare che ane prarUpita kare che ke "mane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayela che te jJAna ane darzananA prabhAvathI huM jANuM zakuM chuM ane dekhI zakuM chuM A lekamAM sAta ja dviIpa che ane sAta ja samudro che. tenAthI vadhAre dvIpa paNa nathI ane samudro paNa nathI. temanA A kathanane huM kevI rIte satya mAnI zaku ? teo temanA A kathanane puravAra karavA mATe kaI pramANa to batAvatAM ja nathI. pramANane abhAve temanI te vAta kevI rIte svIkArya banI zake ? ___"taeNaM bhagaH goyame bahujaNassa atie eyamaTTa soccA nisamma jAva saDDha' jahA niyaMThuIsae jAva deNa paraM vocchinnA divA samudAya-se kahameyaM bhaMte !
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 359 samIpe, etamartha-zivarAjapyuiktaM bahujanamukhAt zrutvA, nizamya hRdi avadhArya yAvatzraddhaH-jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhakaH, ityAdi, yathA nigranthoddezakedvitIyazatakasya paJcamoddezake kathitaM tathA'trApi vijJeyam , yAvat bhikSAM gRhItvA samAgato gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vanditvA namasyitvA evam avAdI-bhagavataH samIpe samAgatya he bhadanta ! hastinApure nagare zrRGgATakAdimArgeSu bahujanaH evamAkhyAti, bhASate, prajJApayati, prarUpayati yat-zivorAjarSiH evamAkhyAti yat mama atizayaM jJA darzana samutpanna yata-ariman loke saptava dvIpAH, saptaitra samudrAH, tena para vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca iti, natkathametatuse hRdaya meM dhAraNa kara ve gautama zraddhAbAle, saMzayavAle evaM kutUhalavAle ho gaye ityAdi jaisA nigrantho'zaka meM-dvitIyazataka ke pAMcaveM uddezaka meM kahAM hai usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye-yAvat ve bhikSA ko lekara Aye aura Akara unhoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI-unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara ke phira unhoMne unase isa prakAra kahA-he bhadanta ! hastinApura nagara meM zRGgATaka Adi mArgoM para aneka jana isa prakAra se Apasa meM kaha rahe the, bhASaNa kara rahe the, prajJApita evaM prarUpita kara rahe the ki zivarAjaRSi aisA kahate haiM ki mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA hai so unase maiM aisA jAnatA aura dekhatA hU ki isaloka meM sAta hI dvIpa aura sAta hI samudra haiM inake vinA na dvIpa haiM aura na samudra haiM-so unakA evaM" mA ana te bhAsAnA zaha samajAna mane tabhanayamA dhA255 karIne te gautamavAmInA manamAM zraddhA, saMdeDa ane kutUhalano bhAva utpanna thayA. bIjA zatakanA pAMcamAM nirAkamAM kahyA anusAranuM kathane ahIM grahaNa karavuM joIe. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che- 'teo gocarI karIne pAchA pharyA tyAra bAda temaNe zramaNa bhagavAna maMhAvIrane vaMdaNA karI ane namaskAra karyA. vaMdaNA namaskAra karIne temaNe temane A pramANe kahyuM"he bhagavana ! hastinApura nagaranA zrRMgATaka trIkacatuSka Adi mArgo para aneka loke A pramANe kahetA hatA, bhASaNa karatA hatA, prajJApita ane prarUpita karatA hatA ke zivarAja RSi evuM kahe che, evuM pratipAdana kare che ke mane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayuM che. tenA prabhAvathI huM e vAta jANI dekhI zakuM chuM ke A lokamAM sAta ja dvIpa che ane sAta ja samudra che. tenA karatAM vadhAre dviIpa ke samudro nathI." he bhagavan! zuM temanuM kathana
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 360 evaM ? satyamevaitat kim ? bhagavAnAha - 'goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM gomaM evaM vayAsI - he gautama ! iti saMbodhya zramaNo bhagavAn mahAvIro bhagavantaM gautamam evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt- 'jaM NaM goyamA ! se bahujaNe annamannassa evamAikkhara, taMcetra savvaM bhANiyavvaM jAva aMDanikkhevaM kareDa' he gautama! yada khallu sa bahujanaH anyeA'nyasya evam uktaprakAreNa AkhyAti, tadeva - pUrvoktaM sarvameva bhaNitavyam yAvat-sa zivo rAjarSiH pUrvaktirItyA bhANDa nikSepaM karoti, kRtvA 'hatthiNAure nayare righADagatiga taMcaiva jAva vocchinnA dIvA ya samudAya' hastinApure nagare zRGgATakatrika tadeva yAvat catuSkacatvaramahApathapatheSu zivo rAjarSiH bahujanasya evamAkhyAti, yat-mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam - aisA kahanA kyA satya hai taba bhagavAn ne unase 'gomA samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vyAsI' he gautama! aisA sambodhita karate hue kahA- 'jaMNaM goyamA / se bahujaNe annamannasla ecamAikabaDa taMceva savvaM bhANiyavvaM jAva bhaMDanikkhevaM karer3a ' he gautama! jo ve manuSya paraspara meM eka dUsare se pUrvoktarUpa meM kahate haiM vaha pUrvokta sarva kathana vahAM para kara lenA cAhiye - yAvat ve zivarAjaRpi pUrvoktirIti se Akara ke apane bhANDoM ko rakha dete haiM aura rakhakara 'rutthiNAure nayareM siMghADagatiga taMceva jAva vocchinnA dIvA ya samudAya, ve hastinApura nagara meM zRGgATaka, trika, catuSka, cara, sahAtha evaM patha Upara aisA aneka janoM se kahate haiM ki mujhe atizaya jJAna, darzana utpanna huA hai - so maiM aisA jAnatA dekhatA hUM ki isa loka meM sAta satya che ? " goyamAi samaNe bhagava mahAvIre bhagava' goyama evaM vayAsI " tyAre " huM gotama ! evu samedhana karIne mahAvIra prabhue temane A pramANe zvAsa sAdhyo " jaM NaM goyamA ! se bahujaNe annamannarasa eva mAikkhai. taMceva savvaM bhANiyavvaM jAva bhaMDanikkhe karei " he gautama! te bojha anyonyane A pramANe je kahe che. ahIM " zivarAjaRSie tApasAzramamAM AvIne peAtAnAM pAtrA ane upakaraNe mUkI dIdhAM " A sUtrapATha paryantanu pUrvokta athana aNu 42 le . tyAra mAha te " itthiNAure nayare siMghADagatiga taMceva jAya vocchinnA dIvA ya samuddA ya" hastinApura nagaranA zrRMgAra, tribhu, catuSka, cavara, mahApaMtha ane rAjamArga upara aneka leAkeAne evu' kahevA lAgyA ke " mane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayu' che, tenA prabhAvathI hu jANI-dekhI zakuM chuM ke A lekamAM sAta ja dvIpe| ane sAta ja
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 103 zivarAjarSicaritanirUpaNam 361 asmin loke saptaiva dvIpAH saptaiva samudrAzca santi, tena para vyucchinnA dvIpAzca samudrAzceti / 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtie, eyama soccA nisamma taMceva savvaM bhANiyantra jAva teNa para vocchinnA dIvA ya, samudAya taM NaM micchA' tataH khalu tasya zivasya rAjarSe antike-samIpe etamartha-pUrvoktAthai zrutvA, nizamya -hRdiavadhArya tadeva-pUrvoktarItyA sarva bhaNitavyam, yAvat-asmin loke saptava dvIpAH, saptava samudrAH santi, tena para vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzceti, tat khalu sarva mithyA asatyameca, tathA ca zivarAjarSiNA yat pratipAditaM-saptava dvIpAH saptaya samudrA iti, tanmithyaiva tadanyeSAmapi dvIpasamudrANAM sadbhAvAditibhAvaH tadeva vizadayannAi-'ahaM puNa goyamA! emAikkhAmi, jAva parUvemi'dvIpa haiM aura sAta hI samudra haiM- inake Age ora dvIpa samudra nahIM haiM-'taeNaM tassa sivassa rAparisissa lie eyamaDhe soccA, nisamma taceva savvaM bhANiyavvaM, jIva teNa paraM vocchinnA, dIvA ya samudA ya, taM gaM micchA' so isa zivarAjaRSi ke pAsa isa prakAra kI bAta ko sunakara jo ve loga aisA kahate haiM-yahAM para pUrvokta saba kathana kahanA cAhiye yAvat inake dvIpa samudra nahIM haiM-so unakA aisA kathana saya mithyA hai| zivarAjaRSi kA aisA kathana mithyA isaliye hai ki inake Age bhI anya dvIpa aura samudroM kA sadbhAva hai| isI bAta ko sUtrakAra vizadarUpa se prakaTa karane ke liye kahate haiM-'ahaMpuNa goyamA! ekamAikvAmi, jAca paravemi' he gautama ! maiM to aisA kahatA hai yAvat-aisA bhASaNa karatA hUM aisA prajJApita karatA hUM, evaM aisA prarUpita karatA hU~ ki ' evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNA diyA samuddA, samadro che. tyAra bAda bIjo eke dvIpa paNa nathI ane samudra paNa nathI. " taraNa tassa sivassa rAyarisirasa atie eyama8 soccA, nisamma taceva jAva savva bhANiyavvaM, jAva teNa para vocchinnA, dIvA ya sa muddA ya, te Na micchA" zivarAja RSinI pAse A prakAranI vAta sAMbhaLIne ane hRdayamAM dhAraNa karIne te leke "tyAra bAda dvIpa paNa nathI ane samudra paNa nathI" A sUtrapATha paryatanuM je kathana kare che, te temanuM kathana satya nathI paNa mithyA kathana ja che. zivarAjarSinuM A kathana mithyA hovAnuM kAraNa e che ke A sAta dviIpa ane sAta samudro uparAMta bIjA paNa asaMkhyAta dvIpa ane samRddho A lekamAM astitva dharAve che. eja viSayanuM sUtrakAra have vistArapUrvaka pratipAdana kare che " ahaM puNa goyamA ! evamAikvAmi, jAva paruvemi" gItama! I. te evuM kahuM chuM, evuM pratipAdana karuM chuM, evuM prajJApita karuM chuM ane bha046
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 bhagavatIsUtre he gautama ! ahaM punarevaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAmi yAvat-bhASe, prajJApayAmi, prarUpayAmi,-evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA saMThANayo egavihivihANA, vitthArao aNegavihivihANA' evaM khalu vakSyamANarItyA jambUdvIpAdikA dvIpAH, lavaNAdikAH samudrAzca saMsthAnataH AkAreNa vRttAkAratayA ekavidhividhAnAH ekena vidhinA-prakAreNa vidhAnaM vyavasthAnaM yeSAM te tathAvidhAH eka sadRzA' santItyarthaH, kintu vistArataH deyeNa vizAlatayA anekavidhividhAnA:anekena vidhinA-prakAreNa vidhAnaM yeSAM te tathAvidhAH naikasadRzAH santItyarthaH, teSAM dviguNadviguNavistArasvAt , 'evaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNapajja. vasANA, assi tiriyaloe asaMkhejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso ?' evaMsaMThANao egavihivihANA, vitthArao aNegavihivihANA' ki isa loka meM-madhyaloka meM jambUdvIpa Adi dvIpa aura lavaNasamudra Adi samudra saMsthAna-AkAra kI apekSA eka jaise evaM vistAra kI apekSA aneka prakAra ke haiN| kyo ki inakA vistAra dUnA 2 kahA gayA hai| dvIpa kI apekSA samudra kA aura samudra kI apekSA dvIpa kA isa prakAra se vistAra-vizAlatA inakI siddhAntakAroM ne kahI hai| ' evaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNapajjavasANA, assi tiriyaloe asaM khejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso!' isa prakAra se jIvAbhigama sUtra meM varNita rIti ke anusAra isa tiyaMgloka meM-madhyaloka meM svayaMbhUramaNa taka asaMkhyAta dvIpoM aura asaMkhyAta samudroM kA astitva prakaTa kiyA gayA hai. jIvAbhigama sUtra kA pATha jo ki vahAM tRtIya pratipatti me 53pita 43 chu " evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuhA, saThANao egavihivihANA, vitthArao aNegavihi vihANA" ! somimadhyalekamAM jaMbudvIpa Adi je drI ane lavaNasamudra Adi je samudro che, teo saMsthAna (AkAra) nI apekSAe eka sarakhA AkAravALA-cUDInA AkAranA-che. paraMtu teo vistAranI apekSAe aneka prakAranA che, kAraNa ke temane bamaNe bamaNa vistAra kahyo che. dvIpa karatAM samudrane ane samudra karatAM dvIpane A prakArane vistAra (vizALatA) siddhAMtakArae kahela che. " evaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNapajjavasANA, assiM tiriyaloe asaMkhejjA dIvasa muddA paNNattA samaNAuso!" ! zata mirAma sUtramA vAta rIta anusAra A tiryakamAM svayaMbhUramaNa samudra sudhImAM asaMkhyAta dvIpa ane asaMkhyAta amudranuM astitva prakaTa karavAmAM Avela che. jIvA
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 11 u0 9 sU83 zivarAjarSicaritanirUpaNam 363 pUrvottarIsyA yathA jIvAbhigame tRtIyapratipattau yAvat-svayambhUramaNa-paryavasAnAH svayambhUramaNanAmakasamudraparyantAH asmin tiryagloke asaMkhyeyAH dvIpasamudrAH prajJaptAH bho zramaNa ! AyuSman ! ___tathA coktajIvAbhigame-'duguNAduguNaM paDuppAemANA 2 pavittharamANA obhAsamANavIiyA, bahuppalakumudanaliNanubhagasogaMdhiyapuMDarIyasayapatta-sahassapatta sayasa hassapattapapphulakesarokveyA, patteyaM patteyaM paumavaraveiyA parikkhittA, patteyaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittotti' dviguNadviguNAH pratipadyamAnAH pravistaranta: avabhAsamAnavIcayaH-zobhamAnataraGgaH iti samudra vizeSaNam , bahUtpalakumudanalinasumagasaugandhi kapuNDarIka mahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrazatasahasrapatrapraphullakezaropacitAH, yahUnAmanekepAm utpalAdInAm, praphullAnAM vikasitAnAM yAni kezarANi tairupacitA vyAptA ye te tathAvidhAH santItyarthaH, pratyekaM pratyekaM panavanavedikA parikSiptA, pratyeka pratyekaM vanapaNDaparikSiptA dvIpA samudrAzca santi, ityAdi-sarva tatratya tRtiiyprtipttito'vgntvym| gautamaH pRcchati-'asthiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve davAI savannAI pi, avannAI pi, sagaMdhAiM pi, agaMdhAI pi, sarasAiM pi, arasAiM pi, saphAsAi pi, aphAsAI pi, annamannabaddhAha, annamannameM kahA gayA hai. isa prakAra se hai 'duguNAdugaNaM paDappAemANA 2 pavistharamANA, olAlamANabIIyA, bahuppalakumudanaliNasubhagasogaMdhiyapuMDarIyalayapattA, saharasapattasayasahassapattapapphula kesarovaveyA, patteyaM patteyaM paumavaravejhyAparikkhittA pattayaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittA tti' isa pATha meM samudroM aura dvIpoM ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai| 'obhAsamANavIIyA' taka ke vizeSaNa samudroM ke saMbaMdha meM aura bAkI ke vizeSaNa dvIpoM ke saMbaMdha meM kahe gaye haiN| ____aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'asthi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve davAI savannAI pi, avannAI pi sagaMdhAI pi agadhAi pi, sarasAipi arasAiMpi, saphAsAiMpi aphAsAiMpi nigama sUtrabhA mA viSayane manukSIna nIya pramANe ghucha- " dugaNA dugaNa paDuppAemANA 2 pavityaramANA, oMbhAsamANavIIyA, bahuppalakusudanaliNasubhaga. sogadhiyapuDarIyasayapattA, sahassapattasayasahassapattapapphulake sarovaveyA,patteya patteya paumavaraveiyA parikkhittA, patteya patteya vaNasaDaparikkhittA, ti" mA sUtrapATha dvArA samudro ane dvIponA viSe kathana karavAmAM AvyuM che. "obhAsamANavIIyA" mA vizeSa paya-tanAM vissy| samudrIna vAyU 53 ane bAkInA vizeSaNe dvIpane mATe vaparAyAM che. gautama svAbhAna prazna--" aviNa bhaMte ! jaMbuddIve dIve vvAi savannAI pi, avannAiM pi, sagaMdhAI pi, agaMdhAI pi, sarasAi pi arasAI pi saphAsAi
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 364 bhagavatIstra puTThAI, jAva ghaDatAe ciTThati ?' he bhadanta ! asti-saMbhavati khalu jambUdvIpe dvIpe dravyANi kiM savarNAnyapi bhavanti, avarNAnyapi bhavanti, evameva sagandhAnya pi, agandhAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyavaddhAni-parasparagADhAlepeNa saMvaddhAni, anyonyaspRSTAni, yAvat-za01-u0 6 anyonyAvagADhAni-parasparamekIbhAvaM prAptAni anyonyasnehaprativaddhAni-anyonyaM snigdhatayA saMbaddhAni, anyonyasamabharaghaTatayA, samona viSamaH ghaTasya sarvadezAzritatvena bharo jalasamudAyo __ yatra sa samabharaH, sarvathA bhRto vA samabharaH samazabdo'tra sarvArthavAcakA, sa cAsau ghaTazceti samabharaghaTaH, tasya mAvastatA tayA, sarvathA bhRtaghaTAkAra-tayetyarthaH tiSThaannamannabahAiM annamannapuTAI jAva ghaDattAe ciTThati' he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM kyA varNasahita, varNarahita, gaMdhasahita, gaMdharahita, rasasahita, rasarahita aura sparzasahita, sparzarahita bhI dravya paraspara gADhazleSa se saMbaddha ho kara tathA Apasa meM spRSTa hokara rahate haiM ? yahAM yAvat zabda se-'anyonyAvagADhAni, anyonyasnehapratighaddhAni, anyonyasamabhara" ina padoM kA saMgraha huA hai| paraspara meM ekIbhAva ko prApta ho kara rahanA isakA nAma anyonyAvagADha hai, tathA paraspara meM snigdha guNako lekara saMbaddha hokara rahanA isakA nAma anyonyasnehapratibaddha hai| tAtparya-pUchanekA yaha hai ki jisa prakAra ghaTa meM bharA huA jala usa ghaTa meM sampUrNarUpa se bharA rahatA hai-vaha usameM sama viSama rUpa se bharA huA nahIM rahatA hai-kintu ghaTa ke sarvadezoM meM vyApta hokara bharA rahatA hai-athavA sarvathA bharA rahatA hai-yahAM sama zabda sarva arthakA pi aphAsAI pi, annamannabaddhAi annamannapuTThAI jAva ghaDattAe ciTThati ?" he bhagavan ! zuM ja bUdvIpamAM varNasahiMta, varNarahita, gaMdha sahita, gaMdharahita, rasasahita, rasarahita, sparza sahita ane sparza rahita dravya paNa paraspara gADha zleSathI saMbaddha thaIne tathA ApasamAM pRSTa thaIne (eka bIjAne spazIne) 2sA DAya che 42i ? mI " jAva (yAvat ) 54thI " anyonyAvagADhAni, anyonyasnehapratibaddhAni, anyonyasamabhara" '2mA pahIna saya thye| che. parasparamAM zikaya bhAvathI yukta thaIne rahevuM tenuM nAma "anyAvagADha che. tathA snigdhatA (cikAza) nA guNane lIdhe saMbaddha thaIne rahevuM tenuM nAma "anya nehapratibaddha" che. A praznano bhAvArtha nIce pramANe che jevI rIte ghaDAmAM bhareluM pANI te ghaDAmAM saMpUrNa rUpe bhareluM rahe che te temAM sama viSama rUpe bhareluM rahetuM nathI, paraMtu ghaDAnA sarva dezomAM vyApeluM DAya cha athavA sapU 32 sayu 27 cha (mAhI " sama" 54 'sava'
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNana 365 nti ? bhagavAnAha-hatA, atthi' he gautama ! hanta-satyam , asti-sambhavati khalu dravyANi pudgalAtmakAni, varNagandharasasparzavanti santi, dharmAritakAyAdIni ca dravyANi avarNA'gandhA'rasA'sparzAni santi, tAni ca ubhayAni dravyAni anyo. nyavaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat samabharaghaTatayA tiSThanti, gautamaH pRcchati'asthiNaM bhaMte ! lavaNasamudde dayAI savannAiM pi, avannAI pi, sagaMdhAiM pi, agaMdhAI pi, sarasAi pi, arasAiM pi, saphAsAI pi, aphAsAI pi, annamannavaddhAI, annamannapuTThAi jAva ghaDatAe ciTThati ?' he bhadanta ! asti saMbhavati khalu lavaNasamudre dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi, sarasAnyapi, arasAnyapi, saspAnyapi, asparzAnyapi anyonyabaddhAni, yAvat samabharaghaTatayA vipThanti kim ? bhagavAn Aha-haMtA atthi' he gautama! hanta, satyas , asti-saMbhavati khalu lavaNasamudre pudgalAtmakAni dravyANi varNagandharasasparzasahitAni bhavanti, dharmAstikAyAdInica dravyANi varNagandharasasparzarahitAni bhavanti tAnica ubhayAnyapi parasparavaddhAni parasparaspRSTAni, yAvata samabharaghaTatayA tiSThanti, itibhaavH| gautamaH pRcchati'atthiNaM bhaMte ! dhAyaisaMDe dIve davyAi savannAI pi, annAI pi, sagadhAI pi, agaMdhAI pi, sarasAipi, arasAI pi, saphAsAi pi, aphAsAipi, antamantabaddhAi, annamannapuTThAI jAva ghaDatAe ciTThati ? evaM ceva jAva sayaMbhUramaNasayudde ?' he bhadanta ! asti-saMbhavati khalu dhAtakIkhaNDe dvIpe dravyANi savarNAnyapi, abavAcaka hai| usI prakAra se jIvapudgalAdika dravya kyA isa jambUdIpa meM isI prakAra se bhare hokara rahate haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM-'jAva haMtA, asthi' hai gautama ! javUdvIpa se lekara dhAtakIkhaNDa meM aura svayaMbhUramaNa samudra taka meM arthAt-samasta asaMkhyAta dvIpasamudroM meM varNa, gadha, aura rasa sparza yukta pudgala dravya evaM varNa, gaMdha, rasa, raparza rahita dharmAstikAyAdiya dravya ye donoM prakAra ke dravya anyonya baddha evaM anyonya spRSTa hokara yAvat-samabhara ghaTa kI taraha rahate haiN| tAtparya kahane kA arthanuM vAcaka che) eja pramANe zuM jIvapudgalAdika dravya paNa A jaMbuddhIpamAM saMpUrNa rUpe bhareluM rahe che kharuM ? mahAvIra prbhun| utta2-" jAva hatA, asthi" u gItama! dIpathI laIne dhAtakI khaDa paryatamAM ane svaya bhUramaNa samudra paryantanA asaMkhyAta dviIpa samudromAM varNa, gaMdha, rasa ane sparzayukta pudgala dravya, ane varNa gadha, rasa ane sparzarahita dharmAstikAyAdika dravya, A baMne prakAranAM dravya anya baddha ane anya spaSTa thaIne samabhara ghaDAnI jema rahe che.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 bhagavatI sUtre rNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi, sarasAnyapi, arasAnyapi, saraparzAnyapi, asparzAnyapi anyonyavaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat samabharaghaTanA kiM tiSThanti ? evametra - tathaiva - pUrvoktarItyA yAvat - 2vayambhUramaNasamudraparyanteSvapi sarveSu dvIpe samudreSu ca dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi, sarasAnyapi, arasAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyavaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat samamaraghaTatayA tiSThanti kim ? bhagavAnAha - 'jAba haMtA, asthi' he gautama! yAvat-ghAtakIkhaNDe dvIpe svayambhUramaNa samudraparyanteca intasatyam, asti-saMbhavati - dravyANi pudgalAtmakAni varNagandharasasparzasahitAni bhavanti, dharmAstikAyAdInica dravyANi varNagandharasasparzarahitAni bhavanti, tAni ca ubhayAnyapi anyonyavaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat samabharaghaTatayA tiSThantIti bhAvaH 'taNaM sA maddatimahAliyA mahaccaparisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamahaM soccA nisamma haTTatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namaMsa, vaMdittA narmasittA, jAmetra disaM pAunbhUA, tAmeva disaM paDigayA' tataH khalu sA. yA gotamamahAvIrayoH praznottarasamaye natrasthitA sA mahAtimahAlayA - ativi zALA mahAparSat zramaNasya bhagavato mahAvIrasya andhike - samIpe etam - pUrvoktam yaha hai ki jIvAdika samasta mUrta amUrta dravya lokAkAza meM paraspara meM saMbaddha aura spRSTa hokara rahate haiM phira bhI ye apane 2 svabhAva ko nahIM choDate haiM / ataH isa prakAra se rahane meM inameM kisI bhI prakAra kI bAdhA nahIM AtI hai / 'taraNaM sA mahatimahAliyA mahaccA parisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamahaM soccA nisamma hatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMda, namaMsaha, vadittA namaMsittA jAmeva disaM pAunbhUyAtAmeva disaM paDigayA' isa prakAra gautama evaM mahAvIra ke praznottara ke samaya meM vahAM upasthita hue ativizAla janapariSadA zramaNa bhagavAn A kathananuM tAtparya e che ke jIvAdi samasta "mUrta amUdravya leAkAkAmA parasparanI sAthe saMbaddha ane spRSTa thaIne rahe che, chatA paNa tee pAtapeAtAnA svabhAva che|DatAM nathI, tethI A pramANe rahevAmAM temane kAI khAdhA naDatI nathI, " taraNaM sA mahatimahAliyA mahaccA pArisA samaNassa bhagavao mahAvIra ssa aMtie eyamaTTa soccA nisamma haTuTThA samaNa bhagava' mahAvIra vaMdai, namasai, baMdittA, namasitA jA metra disa pAunbhUyA - tAmeva disa paDigayA " gItabha svAmI ane mahAvIra prabhu vacce A prakAranA je praznottarA thayA; te tyAM upasthita thayelI vizALa janaprakhadAe sAMkhyA. A prakAranI vAta sAMbha
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 0 3 zivarAjaSicaritanirUpaNam 367 asaMkhyAtadvIpasamudrarUpam artham-viSayam , zrutvA, nizamya hRdi avadhArya, hRSTatuSTA satI zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vandinvA, namasyitvA, yAmeva dizamAzritya prAdurbhutA, tAmeva dizaM pratigatA, 'taeNaM hathiNApure nayare siMghADagajAva pahesu bahumaNo annamannassa evamAikkhai jAva parU vei'-tataH khalu hastinApure nagare zanATaka yAvat trikacatuSkacatvara mahApathapatheSu bahujanaH anyo nyasya evaM vakSyamANapakAreNa AkhyAti, yAvat-bhASate, prajJApayati, prarUpayati'jaM NaM devANuppiyA ! sive rAyarisI evamAikkhA, jAva parUvei'-he devaanupiyaaH| yat khalu zivo rAjarSiH evaM-vakSyamANaprakAreNAkhyAti, yAvat bhASate, prajJApayati, prarUpayati-'atyiNa devANuppiyA! mamaM atisese nANe jAva samudAya, mahAvIra se isa prakAra ke artha koviSaya ko sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa kara baDI prasanna huI bahuta saMtuSTa huI-usane calate samaya prabhu ko vandanA kI-unheM namaskAra kiyA vaMdanA namaskAra kara vaha jahAM se AI thI-vahAM vApisa calI gii| 'taeNaM hathiNApure nayare siMghADaga jAva pahesu batujaNo annamannassa evamAikkhai jAva paruvei' isake bAda zrRMgATaka yAvat-trika, catuSka, catvara, mahApatha evaM rAjamArga ina saba rAstoM ke upara manuSya isa prakAra se kahane lage yAvat prarUpaNA karane lageyahA~ yAvat zabdase 'bhASate, prajJApayati' ina kriyApadoM kA grahaNa huA hai, 'jaNaM devANuppiyA! sive rAyarisI evamAikkhA , jAva paraveha' he devAnupriyo / ziva rAjaRSi ne jo aisA kahA hai yAvatU prarUpita kiyA hai, ki- asthiNaM devANuppiyA ! mamaM ailese nANe jAca samudAya taMNo LIne temane ghaNe harSa ane saMtoSa thayo tyAra bAda te prakhadAe mahAvIra prabhune vadaNa karI, namaskAra karyA. vaMdaNA namaskAra karIne te prakhadA (pariSada) jyAMthI AvI hatI tyA pAchI pharI eTale ke leke pitAne ghera pAchAM pharyA. tyAra bAda zuM banyuM te sUtrakAra have prakaTa kare che " taeNa hathiNApure nayare siMghADaga jAva pahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai, jAva paruvei " tyA2 mA stinApura nagaranA zrRgATI, tri, catuSka, cavara, mahApatha ane rAjamArgo para ToLe maLIne leke eka bIjAne evuM kahevA lAgyA, bhASaNa karavA lAgyA, prajJApita ane prarUpita karavA mAyA "ja Na devANupiyA ! sive rAyarisI evamAikkhai jAva parUveda" he devAnupriye! zivarAjaRSi evuM je kahe che, bhAkhe che, prajJApita ane 3pita 42 cha hai " asthiNa devANuppiyA! mama aisese nANe jAva samudAya,
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 bhagavatI taM No iNaTe samaDhe ?' he devAnupriyAH! asti-saMbhavati khalu mama atizayaM jJAnaM darzanaM yAvat darzanaM samutpannam-evaM khalu asmin loke saptava dvIpA, saptaiva samudrAH manti, tena paraM vyucchinnAH dvIpAzca, samudrAzceti, vat nAyamarthaH samarthaH naitat saMbhavati, 'mANe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai jAva pasveDa' zramaNo bhagavAn mahAvIraH, evaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAti-yAvat-bhApate, prajJApati, prarUpayati-'evaM khalu eyasta sivassa rAyarisissa cha8 chaTeNaM, taMceva jAva bhaMDanikkhe karei, karettA hasthiNApure nayare siMghADagajAya samudAya' evaM khalu pUrvoktarItyA etasya zivasya rAnaH panupapThena pUrvoktarItyA yAvat-anikSiptena dikacakravALena AtApayataH anyadA kadAcit tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena IhApohamArgaNagaveSaNaM kurvataH vibhaGgo nAma ajJAnaM samutpannam , nena vibhagajJAnena iNa samaDhe 'he devAnupiyo / mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA haiM so unase maiM aisA jAnatA hUM ki isa koka meM sAta dIpa aura sAta samudra haiM, inake vino dvIpa samudra nahIM hai-so aisA unakA yaha kathana ThIka nahIM hai ! parantu- samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai' zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jo aisA kahA hai yAvat prarUpita kiyA hai ki ' evaM khalu eyarasa rAyarisissa chaTuM chaTheNaM taM ceva jAva bhaDanikkhevaM karei, karittA hathiNApure nathare siMghADaga jAva samudAya' isa rAjaRSi ziva ko jo ki nirantara chaha chaTTa kI tapasyA ke dvArA dikcakravAla vrata kI ArA. dhanA ke nimitta AtApanA letA rahatA thA anyadA kadAcit tadAvaraNIya kSoM ke kSayopazama se IhA, apoha, mArgaNa eva gaveSaNA karate taM No iNaThe sama?" : hevAnuniye ! bhane matizaya jJAna bhane zana utpanna thayuM che. tenA prabhAvathI huM evuM jANuM dekhI zakuM chuM ke A lokamAM sAta ja dviIpa ane sAta ja samudro che. tyAra bAda eke dviIpa paNa nathI ane samudra paNa nathI" te zivarAjaRSinuM A kathana satya nathI, temanuM mA 4thana to mithyAthana 4 che. parantu " samaNe bhagavauM mahAvIre evamAikkhai, jAva parUvei" zrama maMgavAna mahAvIra me 47 cha ( yAvata) sevI pra3 5! 42 che - " evaM khalu eyarasa sivassa rAyarisissa chaThaTheNa taMceva jAva bhaMDanikkheva karei, karittA hatthiNApure nayare siMghADaga jAva samuddA ya" "A zivarAjarSi ke je nirantara chakane pAraNe idanI tapasyA dvArA dizAcakavAla vratanI ArAdhanAne nimitte AtApanA letAM hatAM, temane koI eka samaye avadhijJAnAvaraNIya karmone pazama thaye. tethI IhA, apoha, mArga
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 109 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 369 pazyati-asmin loke saptaiva dvIpAH, saptaiva samudrAzca santi, tena paraM na jAnAti, naM pazyati, ityAdi pUrvoktarItyA hastinApure nagare, tApasAvasathe upAgatya, bhANDanikSepaM karoti, kRtvA, hastinApure nagare zRGgATaka yAvat-trikacatuSkacatvarapatheSu bahujanasya evam AkhyAti-asti khalu devAnupiyA:! mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam, evaM khalu asmin loke saptaiva dvIpAH, saptaiva samudrAH, tena para vyucchinnAHdvIpAzca, samudrAzcati, 'taeNa tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyamaha socA, nisamma, jAtra samudAya, taM NaM micchA' tataHkhala tasya zivasya samaya vibhaMga nAma kA ajJAna utpanna ho gayA-so usase aisA jAnA aura dekhA ki isa loka meM sAta hI dvIpa aura sAta hI samudra haiM-inake vinA na dvIpa aura na koI samudra haiM ityAdi pUrvokta rIti ke anusAra vaha hastinApura nagara meM tApase ke Azrama meM AyA-Akara ke usane apane bhANDoM ko eka ora rakha diyA-phira bAda meM zrRGgATaka yAvattrika, catuSka, catvara, mahApatha evaM patha ina rAstoM para mile hue aneka manuSyoM se apane isa mantavya ko kahane lagA-ki he devAnupriyo / mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna ho cukA hai-isase maiM aisA jAna gayA hai ki isa loka meM kevala sAta hI dvIpa aura sAta hI samudra haiMinake sivA dvIpa samudra nahIM haiM 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyamaDhe soccA nisamma jAva samudAya taM NaM micchA' so janatA - ane gaveSaNa karatI vakhate tene vilaMga nAmanuM ajJAna utpanna thaI gayuM. tenA prabhAvathI teNe joyuM ke A lokamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja samudra che, te sivAya kaI dvIpa paNa nathI ane samudra paNa nathI, ItyAdi "te hastinApura nagaramAM AvyA," A sUtrapATha paryantanuM kathana ahI grahaNa karavuM. tyAM tApasInA AzramamAM jaIne teNe pitAnAM pAtra ane upakarane keI eka jagyAe mUkI dIdhAM. tyAra bAda te hastinApura nagaranA zragATaka, trika, catuSka, cavara, mahApatha ane rAjamArga para ekatra thayelA janasamUha pAse pitAnuM A prakAranuM maMtavya prakaTa karavA lAgya he devAnapri ! mane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayela che. tenA prabhAvathI meM evuM jANI lIdhuM che ane dekhI lIdhuM che ke A lokamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja samudro che tyAra bAda kaI dvIpa ke samudronuM astitva nathI. " taraNa tassa sivassa rAyarisissa atie eyama? soccA nisamma, jAva samudA ya taNa micchA" sAyanyAre tebhamA 2 matavya samaya a0 47
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 bhagavatIs rAjarSeH antike -samIpe etaM pUrvoktam, artham zrutvA, nizamya hRdi avadhArya, yAtrata - saptaiva dvIpAH saptaiva samudrAva santi tataH paraM vyucchinnA dvIpAva, samudrAzceti loko'nyonyasya kathayati saptaiva dvIpAH saptaiva samudrA iti, tat khala mithyA-asatya seva, vastutastu - 'samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai - jAva parUveI'zramaNo bhagavAna mahAvIraH, evaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAti yAvat bhASate, prajJApayati, prarUpayati, 'evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA, taMceva jAtra asaMkhejjA, dIvasamuddA paNNattA samaNAuso !" evaM khalu - pUrvoktarItyA jambUdvIpAdikA dvIpAH, lavaNAdikAH samudrAH, tadeva - pUrvoktavadeva yAvat-saMsthAnataH ekavidhavidhAnAH, vistarataH ane vivividhAnAH santi, yAvat-svayambhUramaNaparyavasAnAH asmin tiryagloke asaMkhyeyAH dvIpasamudrAH prajJaptAH, he zramaNa ! ne jaba unake isa prakAra ke mantavya ko sunA aura use hRdaya meM dhAraNa kiyA-so ve loga bhI Apasa meM aisA hI kahane lage ki isa loka meM sAta hI dvIpa samudra haiM aura dvIpa samudra nahIM haiM - so aisA kathana asatya hI hai - vastutaH to 'samaNe bhagavaM mahAvIre ebamAikkhai jAva parUveha ' zramaNa bhagavAn mahAvIra jo aisA kaha rahe haiM ki ' evaMkhalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA, taMcetra jAva asaMkhejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSmad / isa loka meM jambUdIpAdika dvIpa aura lavaNasamudrAdi samudra haiM- ye saba saMsthAna kI apekSA tulya haiM aura vistAra kI apekSA tulya nahIM haiM yAvat svayaMbhUramaNa samudra paryanta isa tiryagloka meM asaMkhyAta dvIpa samudra kahe gaye haiM so aisA hI kathana 3 8 ane peAtAnA hadamAM dhAraNa karyuM, tyAre leAkeA paNa acainyane evu' ja kahevA lAgyA ke " A lAkamA sAta ja dvIpa ane sAta ja samudra che. te uparAnta khIjA dvIpe| ane samudro che ja nahIM, '' tA A kathana asatya 4 che. " samaNe bhagava mahAvIre evamAikkhai jAva parUve " bharI rIte to zramaNu bhagavAna A pramANe je kahe che, je pratipAdana kare che, je prajJApita kare che ane prarUpita kare che, eja satya che. mahAvIra prabhu je prajJApita kare che, te have aSTa zkhAmA Ave che - " eva' khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA, taMceva jAba asaMkhejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso " he zramAyu AyuSyaman ! A lekamAM je 'buddhIpAki dvIpA ane lavaNAdi samudre che te khayAM AkAranI apekSAe samAna che, parantu vistAranI apekSAe samAna nathI--vividha vistAravALAM che. svayaMbhUmaNuM samudra paryantamAM asaMkhyAta dvIpA ane samudro AvelAM che " mahAvIra prabhunuM A kathana ja satyaane pramANabhUta che. "
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIko za0 11 u09 sU0 3 zivarAjasciritanirUpaNam 371 AyuSman !, 'taeNaM se sive rAyarisI-bahujaNarasa aMtiya eyamaDhe socA, nisamma, saMkie, kaMkhie, vitigicchie, bhedasamAvanne, kalusasamAvanne jAeyAhi hotthA' tataH khalu sa zivo rAjarSiH bahujanasya antike-samIpe etaM-pUrvoktam , artham zrutvA, nizamya, zaGkitaH, kAzitaH-AkAGkSAyuktA, vicikitsitaH-viciki sAyuktaH, bhedasamApannaH, kaluSasamApannojAtazcApi kAlupyamupagatazcApi AsIta , ''tae NaM tassa sivassa rAyarisissa saMkiyassa, kakhiyassa, jAva kalasasamAvannassa se vibhaMge annANe khippAmeva parivaDie' tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH zaGkitasya, kAkSitasya, yAvat-vicihitsitasya, bhedabhAvasamApannasya, 'kaluSasamApannasya tat vibhaGgo nAma ajJAnaM kSiprameva-jhaTityeva, paripatitam-vinapTam, 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajjisthA'-tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH ayametadUSaH AdhyAtmikaH-AtmagataH, satya hai / 'taeNaM se sive rAyarisI bahujaNassa aMtie eyabhaTTa soccA nisamma saMkie kaMkhie vitinicchie bheisamAdanne, kAlusalabhAvanne, jAe yAvi hotthA' isa prakAra se jaba zivarAja RSine aneka manuSyoM ke mukha se aisA sunA taba vaha use hRdaya meM dhAraNa kara zaMkita huA AkAMkSA yukta huA, vicikittAyukta huA, ledayukta huA aura kAlu. dhyayukta bhI huA-ataH 'taeNaM tassa sidhasla rAyarisila kaMkhiyassa jAva kalusa samAvannassa se vibhaMge annANe khipaNAmeva parivaDie' zaMkita, kAMkSita, yAvat-vicikitsAyukta evaM kAlupya yukta usa zivarAjaRSi kA vaha vibhaMga ajJAna paripatita ho gayA-zIghra hI chUTa gayA. 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa ayamedhArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA' ___ "taeNa se sive rAArasI bahujaNarasa atie eyama? soccA, nisamma sakie kaMkhie vitinicchie bhedasamAvanne, klusasamAvanne, jAe yASi hotthA" hastinApuranA lekene mukhe mahAvIra prabhunA A prakAranA maMtavyane zravaNa karIne tathA tene pitAnA hRdayamAM dhAraNa karIne zivarAjaRSinuM mana zaMkAthI kAMkSAthI ane vicikitsAthI (saMdehathI) yukta thayu vaLI tenuM mana bhedayukta bhane 4suSamAyuta 59thayu. " taeNa' tassa sivassa rAyarisissa sakiyassa, phekhiyassa jAva kalusasamAvannassa se vibhage annANe khippAmeva pariSaDie" zakA, kAkSA, vicikitsA bhedabhAva ane kalu.bhAvathI yukta thayelA te zivarAja pinu (Rt ajJAna turata 4 525tita (naTa) 24 gayu. "taeNa' tassa sivassa rAyarisissa ayameyAlve ajjhathie jAya samuppajjitthA " tyAra
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 bhagavatI sUtre " yAvat - cintitaH, kalpitaH, mArthitaH, manogataH saMkalpaH, samudapadyata - samutpannaH - 'evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre, Adigare, titthagare. jAva savcannU sanyadarisI, AgAsagaeNaM cakeNaM jAva sahasaMvatraNe ujjANe ahApaDivaM jAva viharaI' evaM khalu zrUyate - zramaNo bhagavAn mahAvIraH AdikaraH- dharmasya AdikartA tIrthakaro yAvatsarvajJaH sarvadarzI, AkAzagatena cakreNa yAvat sahasrAmravane udyAne yathApratirUpaM yAvat abhigraham abhigRhya, viharati, 'taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM bharahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassa jahA uvavAie jAva gahaNayAe' tat mahAphalam atyantaM zreyaH khalu bhaviSyati tathArUpANAm arhatAM bhagavatAM nAmagotrasya yathA aupapAtike pratipAdanaM kRtaM tathaivAtrApi pratipattavyam, yAvat etasya dhArmikavacanasya yadA zravaNatayApi, mahAphalaM bhavati, tadA kimuta vaktavyam, abhigamanacandanAdeH, mahAisake bAda usa zivarAjaRSi ko yaha isa prakAra kA AdhyAtmikaAtmagata yAvat cintita, kalpita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA - ' evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthagare jAva savvannU savvadarisI AgAsagaeNaM cakkeNaM jAva sahasaMghavaNe ujjANe ahApaDirUvaM jAva viharai ' mujhe aisA sunane meM AyA hai ki dharma ke Adi karttA, tIrthakara yAvat- sarvajJa, sarvadarzI zramaNa bhagavAn mahAvIra AkAzagata dharmacakra se yukta hue sahasrAmravana nAma ke udyAna meM yathApratirUpa ava graha grahaNa kara vicarate haiM 'taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM arahaMtANaM nAmagorasa jahA uvavAhae jAva gahaNayAe ' to jaisA aupapAtika sUtra meM kahA gayA hai usake anusAra tathArUpa arhantoM ke nAma gotra ke zravaNa jIvoM ko atyanta zreya honerUpa jaba phala kI prApti hotI hai to phira bAda te zivarAjaRSine A prakAranA AdhyAtmika (Atmagata ), cintita, upita Arthita mane manogata vicAra utpanna thayo- " eva khalu samaNe bhagava mahAvIre Adigare titthagare jAva savvannU savvadarisI AgAsagaeNa' cakkeNaM jAva sahasaMbavaNe ujjANe ahApaDirUva jAva viharai " bhe' mevu' sAMlajyu che dharmanA Adi kartA, tItha kara, sajJa, ane sadazI zramaNa bhagavAna mahAvIra sahasrAmravana nAmanA udyanamAM yathApratirUpa ( sAdhune yAgya evI ) AjJA laine vicarI rahyA che. temanuM dharmacakra vigere AkAzamAM cAle che. 66 'ta mahAphala' khalu tahArUvANa' arahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassa jahA uvavAie jAva gahaNayAe " aupapAtika sUtramAM kahyA anusAranu' samasta kathana ahIM graheNu karavu. joIe " A prakAranA arhata bhagavAnA nAma geAtranA zravaNa mAtrathI ja te atizaya mahAlanI prApti thAya che, teA temanA eka
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u09 0 3 zivarAja vizvaritanirUpaNam 373 rthasya grahaNatayA - avadhAraNatayA, yadA nAmagotrasya zravaNenApi mahAphalaM bhavati tadA abhigamanavandanAdeH kathaivakA, 'taMgacchAmiNaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi jAtra pajjuvAsAmi' tat tasmAt kAraNAt gacchAmi khalu zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vande, yAvat-namasyAmi, paryupAse, 'eyaM Ne ihabhaveya, jAtra bhavissara tikaTTu evaM saMpehei, saMpehittA, jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgaccha, uvAgacchittA, tAvasAvasaha aNuppavisadda' etat khalu bhagavadabhigamanAdikaM zreyaH kAraNam, ihabhave ca, parabhave ca yAvat - AnugAmikatayA bhaviSyati, iti kRtvA evamuktaprakAreNa saMprekSate - vicAra - eka dhArmika vacana ke zravaNa se kitanA ghaDA phala jIvoM ko prApta nahIM hotA hogA / avazya hI koI anirvacanIya mahAphala prApta hogA- isameM to kucha kahanA hI nahIM hai / tAtparya yaha hai ki jaba nAma gotra ke zravaNa se bhI mahAphala hotA hai to abhigamana vandanA Adi se tathA mahArtha ke grahaNa evaM avadhAraNa se jIva ko mahAphala prApta hotA hI hai- isameM to kahanA hI kyA hai / ' taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi, jAva pajjuvAsAmi' isaliye maiM jAUM aura una zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA karUM yAvat-namaskAra karUM aura unakI paryupAsanA karUM 'eyaM Ne ihabhave ya jAva bhavissaha tti kaTTu evaM saMpehei ' ye mere liye isa bhava meM zaraNabhUta hogeM aura parabhavameM bhI zaraNabhUta hogeM- aisA zivarAja RSine vicAra kiyA 'saMpehittA jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchaha, uvAgacchittA tAvasAvasahaM aNuppavisai' isa prakAra vicAra karake vaha paNa dhArmika vacananA zravaNuthI prApta thatAM phaLanI te vAta ja zI karavI ? temanI dezanA sAMbhaLavAthI tA jIvane avarNanIya mahAphaLanI avazya prApti thatI ja haze A kathananu' tAtparya e che ke jenA nAmAtranA zravaNuthI paNa mahAla prApta thatuM heAya, temanI pAse jaIne vaMdA namaskAra Adi karavAthI ane temanI samakSa dhama tatvanuM zravaNa karavAthI jIvane atyanta mahAphaLanI prApti thAya tenuM kalyANa thai jAya-emAM navAI pAmavA jevu... zuM che ! " taM gacchAmi Na samaNa bhagava mahAvIra dhaMdAmi, jAva pajjuvAsAmi " mAre te zramaNa bhagavAna mahAvIranI samakSa javu joI e. temane vaNA ane nabhas42 42vA leho. ane tebhanI paryupAsanA aravI lekhe " eya Ne ihabhaveya jAva bhavissaitti kaTTu eva saMpeddei " mema azvAthI yA lavabhAM ane parabhavamAM mAru kalyANa thaze. temane zaraNe javAmAM ja mAru zreya rahela che. ( " saMpettA jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tAvasAvadda aNuppavisadda " mA prabhAye vicAra urIne te tyAM tApasAzrama to tyAM bhA
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ AD SEdi 374 bhagavatI yati, evaM saMprekSya-vicArya, yatreva tApasAvasathaH-tApasAzrama AsIt , tatraivaupAgacchati, upAgatya tApasAvasatham anupavizati, 'aNuppavisittA, vaha lohIlohakaDAha jAva kiDhigasaMkAigaM ca geNhai' tApasAvasatham anupavizya, subahuanekam-lauhIlohakaTAha-yAvat tAmrakaM bhANDakaM kiDhinasAMkAyikaM ca-vaMzamaya pAtravizepaM gRhNAti, 'geNhettA tAbasAvasahAo paDiNikAkhamai' gRhItyA tApasAvasathAt. pratiniSkAmati nirgacchati, 'paDinika khamettA, parivaDiyavibhaMge hathiNApuraM nagaraM majjhamajjheNaM nigacchai, niggacchittA' tApasAvaptathAt-matiniSkramya-nirgatya pariSatitavibhaGgaH eripatitaH-naSTaH vibhaGgo-mithyAjJAnaM yasya sa tathA vibhadgajJAnarahito bhUtvetyarthaH, hastinApurasya nagarasya madhyamadhyena-sadhyabhAgena nirgacchati, nirgatya 'jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgarichattA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AvAhiNapayAhiNaM karei' jahAM tapasviyoM kA Azrama thA-vahAM para gayA vahAM jAkara vaha usameM praviSTa huA, aNuppavisittA subahuM lohI, lohakADAha jAda kiDhiNasaM. kAhagaM ca geNhai' vahAM praviSTa hokara usane apane ye aneka lohI-tA, lohakaTAha-kaDAhI, cAvat tAmraka bhANDaka evaM vaMzamayapAnavizeSa ina sabako uThAyA-'geNhitA tAvasAvasAhAo paDinikkhanaha' ThAkara vaha phira usa tApanAzrama se bAhara nikalA 'paDinivAvanittA paDivaDiyavibhaMge hadhiNAraM nagaraM majjha majjhaMga niggacchada, nigacchittA'dAhara nikala kara vaha ki jisakA vibhaMgajJAna pari patita ho cukA hai hasti. nApura nagara ke bIcoMbIca se hokara nikalA-nikalakara 'jeNeva sahasaMpavaNe ujjANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai, uvA654ye tyAMnate tApasInA mAzramamA praveza za. " aNuppavisittA subaha lohI, lohaka DAhajAva kiDhiNasakAigaM ca geNhaha" tyA praveza zana ho pAtAnAM te tavA, lehakaDAhI, kaDachI, tAmrakamaMDaLa ane vAMsanimita pAtrane uThAvyAM "geNhittA tAvasAvasAho paDinikkhamai" mane tyA2 mAha se tApasonA mAzramamAthI 12 naye. "paDinikkhamittA parivaTiyavibhaMge hathiNAraM nayara majha majjheNa nigacchai, nigacchittA" tu vijJAna naTa 25 gayu cha evo te zivarAjaSi hastinApura nagaranI vaccevaca thaIne cAlI nIkaLe. / zata yastA yAsatai " jeNeva sahasaMbavaNe ujANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchada" te sana bhavana dhAnamA mApI 54i22. Gdhaa'namAM praveza karIne te jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjatA hatA tyAM,
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 11 u0 9sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 375 yatraiva sahasrAmravanam udyAnam AsIt yatraiva zramaNo bhagAn mahAvIraH AsIttatraiva upAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra trikRtvaH AdakSiNaprada kSiNaM karoti, kRtvA 'vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, naccAsanne, nAidUre jAva paMjaliuDe pajjuvAsai' vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA nAtyAsanne-na pratyAsanne, nAtidUre yAvat vinayena zuzrUSamANo namasyan prAJjalipuTo bhUtvA paryu. pAste / 'tae NaM samaNe agavaM mahAvIre sivassa rAyarisirasa tIse ya mahatimahA- liyAe jAca AgAe ArAhae bhavai' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH zivasya rAjarSeH tasyAzca mahAtimahAlayAyAm-ativizAlAyAM yAvat , parpadi dharmakathA kathayati, atra sarvA dharmakathA vaktavyA dharmakathAyA avadhimAha-'ANAe ArAhao gacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra tiznutto AyAhiNapayAhiNaM karei' aura nikala kara vaha vahAM sahasrAmravana udyAna meM pahuMcA ki jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the. vahAM pahuMca kara usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko pradakSiNA pUrvaka tIna bAra vandanA kI-namaskAra kiyA vandanA, namaskAra karake vaha na unase adhika dUra aura na adhika pAsa kintu samucita sthAna para donoM hAthajoDa kara jAkara khar3A ho gayA'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sivarasa rAyarisissa tIle ya mahatimahAliyAe jAva ANAe ArAhae bhavai' tava zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zivarAjaRSi ko usa bar3I vizAla pariSadA meM dharmakathA kahI-yahAM para sarva dharmakathA kahanI cAhiye thAvat 'ANAe ArAhao bhava' vaha gayA. " uvAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNa karei. " tyo na ta mAkSi prazikSaNa pUrva zrama sagavAna mhaavIrane vaMdaNa karI, namaskAra karyA vaMdaNa namaskAra karIne te temanAthI adhika dUra paNa nahIM ane bahu najIka paNa nahIM, evAM ucita sthAne bane sAtha sana so rahyo. " taeNa samaNe bhagava' mahAvIre sivassa rAyarisimsa tIse ya mahatimahAlayAe, jAva ArAhae bhavai" tyA2 mA zrama bhagavAna mahAvIra te zivarAjaRSine te ghaNI vizALa pariSadamAM dharmadezanA saMbhaLAvI ahIM sarva dharmakathAnuM varNana karavuM joIe te temanI dharmadezanA sAbhaLIne temanI AjJAne ArAdhaka thaI ga" A sUtrapATha paryantanuM kathana ahI grahaNa karavuM joIe. tenI sAthe A sUtrapAThane mejita karIne tenuM vistRta varNana aupapAtika sUtranA 56 mA padanI meM je pIyUSavarSiNI TIkA lakhI che. temAMthI joI levuM nIce sUtrapATha pUrvokta sUtrapATha sAthe ahIM ja joIe
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 bhagavatI bhavaI' ajJAyA ArAdhako bhavati, "ayamAuso agArasAmAie dhamme paNNatte, eyasya dhammassa sikaravAe uvahie, samaNovAsa evA, samaNovAsiyAdA viharamANe " iti saMyojya asya vistRtavarNanam aupapAtikasya paTpaJcAzattame mutre matkRtAyAM pIyUpavarpiNITIkAyAM vilokanIyam , 'taeNaM se sive rAyarisI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA, nisamma, jahA khaMdao jAva uttarapurasthimaM disibhAgaM avakkamai' tataH khalu sa zivo rAjarpiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike-samIpe dharma zrutvA, nizamya-hadiavadhArya, yathA skandako rAjarSiH dvitIye zata ke prathamoddezake pratipAditasthaivAtrApi zivo rAjapi. pratipattavyaH yAvauttarapaurastya digbhAgam-IzAnakoNam apakrAmati, gacchati, 'abakkamettA suvahuM lohIlohakaDAha jAva kihiNasaMkAIgaM egaMte eDe', uttarapaurastyaM digbhAgam ArAdhaka ho jAtA hai- isa pATha taka 'ayamAuso agArasAmAie dhamme paNNatte, eyarasa dhammassa sikkhAe uvaTTie, sanaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANe' isa pATha ko yojita karake. isakA vistRta varNana aupapAtika sUtra ke 56 ve sUtra kI pIyUpavarSiNI TIkA meM jo ki mere dvArA racI gaI hai dekha lenA cAhiye. 'taraNaM se sive rAyarisI samaNassa bhagavao mahAvIrasta aMtie dhammaM soccA, nisamma, jahA khaMdo, jAva uttarapuratthimaM disibhAgaM avakkamaha' isake yAda ve zivarAjaRSi zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma zravaNa karake aura use hRdaya meM dhAraNa karake skandaka ke jaise yAvat IzAna kona meM cale gaye 'avakkamettAsubahuM lohI lohakaDAha jAva kiDhiNasakAigaM egaMte eDei' vahAM jAkara unhoMne aneka apane lohI, lohakaTAha yAvat kiDhiNasaMkAyika ko-vaMzanirmita pAtra vizeSa ko-ekAnta meM rakha diyA. 'eMgate "ayamouso agArasAmAie dhamme paNNatte, eyarasa dhammassa sikkhAe uvaTThie, samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANe" "taeNa se sive rAyarisI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhama soccA, nisamma, jahA khadao, jAva uttarapurathima' disibhAgaM avakkamai" tyAra bAda te zivarAjatrASi zramaNa bhagavAna mahAvIranI samakSa dharmazravaNuM karIne tathA tene hRdayamAM dhAraNa karIne skandanI jema (thAvat ) IzAna keNumAM yAdayA gayA. "avakamittA subahuM lohIlohakaDAha jAva kiDhiNasaMkAigaM egave eDei" tyAne tethe potAnA bhane tapAI 11, 444ImA, tAMmArnu kamaMDaLa ane kiDhiNa saMkAyikane (vAMsanirmita pAtravizeSane) ekAnta sthAne
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 377 apakramya, subahu anekas, lauDoloikaTAI yAvat kiDhinasAMkA cikam - ekAnte eDayati - sthApayati, 'egaMte eDettA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM karei, karettA, samaNaM bhagavaM mahAvIra evaM jaheva usabhadatte, taheva pavvaio, taheva ikArasa aMgAI ahijjara, taheva savvaM jAtra yadukkhappahINe' ekAnte tApaso citopakaraNAni eDayitvA saMsthApya svayameva paJcamuSTikam - paJcamuSTipramANaM, locaM- kezaluzcanaM karoti, kRtvA zramaNa bhagavantaM mahAvIram evaM yathaiva RSabhadatto navamazatake trayastriMzattamoddezake matrajitaH tathaiva zivo rAjarSiH pravrajitaH, ekAdaza aGgAni adhIte, tathaiva sarvaM yAvat siddhaH muktaH sarvaduHkhaprahINazvApi saMjAtaH // su0 3 // siddhigamanayogya saMhananAdivaktavyatA | mUlam - "bhaMte ti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdar3a, namasaI, vaMditA, namaMsittA, evaM vayAsI-jIvA NaM bhaMte! sijjhamANA kayarAma saMghayaNe sijjhaMti ? goyamA ! vayarosabhaNArAyasaMghayaNe sijjhati, evaM jaheva uvavAie, taheva-saMghayaNaM, saMThANa, eDettA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM karei' ekAnta meM rakhakara phira unhoMne apane hAtha se apane kezoM kA paMcamuSTipramANa luJcana kiyA'karitA, samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM jaheva usa bhadatte taheva paJcaio, taheva ikkArasa. aMgAI ahijjaha, taheva savvaM jAva savvadukkhappahINe' paMcamuSTi pramANa kezaluJcana karake phira vaha zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa nauMveM zetaka ke 33 ve uddezaka meM pravrajita rUpa se pratipAdita hue RSabhadatta ke jaise pravrajita ho gayA., gyAraha aMgoMkA usane adhyayana kiyA anta meM vaha siddha, buddha, mukta huA samasta duHkhoM se rahita ho gayA || sU0 3 || * bhUDI dIghAM. "egate eDettA khayameva pacamuTThiya loyaM karei " tyAra bAda teNe potAnA hAthathI ? potAnA pAMca muSTibhASa dezInu duyana bhyu'. " kastiA, samaNa' bhagava' mahAvIra' eva jaddeva usabhadatte tadeva pavvaio, taheva ikArasa aMgAI ahijjai, taheva savva' jova savvadukkhappahINe " tyAra mAha tethe ? pramalyA agIkAra karI tenu varSoMna tathA tenA tapa, sayama AdinuM vana navamAM zatakanA 33 mAM uddezAmAM varNita RSabhadeva brAhmaNunA kathana anusAra samajavuM prajJA laIne teNe agiyAra agAnA abhyAsa karyAM ane ante te siddha, buddha, mukta, zItalIbhUta ane samasta dukhAthI rahita thaI gayeA. 5 sU0 3 ll bha0 48
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 - - bhagavatIsare uccattaM, AuyaM ca parivasaNA, evaM siddhigaMDiyA niravasesA bhANiyavvA jAva avvAbAhaM sokkhaM aNuhavaMti sAsayA siddhA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti||suu04|| sivo smtto||11-9 chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra candate, namasyati, randitvA, namasyitvA, evam avAdI-jIvAH khalu bhadanta ! sidhyantaH katarasmin saMhanane sidhyanti,? gautama | vajraRSabhanArAca saMhanane sidhyanti, evaM yathaiva aupapAtike tathaiva saMhananam , saMsthAnam , uccatvam , AyuSyaMca, parivasanA, evaM siddhigaNDikA nirava zepA bhaNitanyA, yAvata-avyAyAdham , saukhyam anubhavanti zAzvatAH siddhAH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 10 // zivaH samAptaH // 11-9 / TIkA-itaH pUrvaM zivarAjaH siddhiruktA tat prastAvAt vAM saMhananAdibhiH prarUpayitumAha-bhaMte' tti' ityAdi, 'bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai, namaMsai, baMdisA, namaMsittA, evaM bayAsI'-he bhadanta ! ityevam sambodhya bhagavAn gautamaH zramaNa bhagavantaM mahAvIravandate, namasyati, vanditvA, namasyi. tvA, evaM-dakSyamANaprakAreNa avAdIt-'jIvANaM bhaMte sijjhamANA kayaraMmi saMgha 'bhaMte !tti bhagavaM goyame' ityaadi| TIkArtha-yahAM se pahile zivarAjaRSi kI siddhi kahI gaI hai| ataH isa siddhi ke prastAva ko lekara sUtrakAra usakA nirUpaNa saMhanana Adi dvArA isa sUtra meM kara rahe haiM-isameM bhagavAn gautamane 'bhaMte.'tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namaMsaha, vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI' he bhadanta. 'aisA kahakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko pahile vandanA kI unhe namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira bhate ! tti bhagava' goyame " tyaahTIkAI-AgalA sUtramAM zivarAjaSinI siddhinI vAtano ullekha karAve che. te saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAra ahIM te siddhinuM saMhanI mAhinI apekSAme ni35 42 cha- " bhaMte ! tti ! bhagava goyame samaNa bhagava mahAvIra vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA eva vayAsI" "mazana" me saMbodhana karIne, bhagavAna gautama mahAvIra prabhune vaMdaNa karI, namaskAra karyA,
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 9 sU0 4 zivarAjarSicaritanirUpaNam 375 yaNe sijhaMti ?' he bhadanta ? jIvAH khalu sidhyantaH katarasmin saMhanane sidhyanti ? bhagavAnAha-'goyamA! vayarosabhaNArAyasaMghayaNe sijhaMti' he gautama ! jIvAH khala sidhyantaH vajraRSabhanArAcasaMhane sidhyanti, 'evaM jaheva uvacAie taheca saMghayaNaM, saMThANaM, uccattaM, AuyaM ca parivasaNA', evaM rItyA pUrvoktaprakAreNa yathaiva aupapAtike siddhAn adhikRtya saMhananAdikaM pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam , tatraca saMhananAdidvArANaM saMgrahAya gAthApUrvArddhamAha-saMhananam , saMsthAnam , uccatvam , AyuSyaMca, parivasanA, tatra saMhananamuktam , saMsthAnAdikantvevaM vodhyam, tatra saMsthAne unhoM ne unase aisA pUchA-'jIvANaM bhaMte ! sijjhamANA kayaraMmi saMgha. yaNe sijhaMti' he bhadanta ! jIva jaba siddha hone lagate haiM-taba ve kauna se saMhanana se siddha hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA' he gautama ! 'vayarosabhaNArAyasaMghayaNe sijhaMti' jIva jagha siddha hone lagate haiM-taba ve vajraRSabhanArAcasaMhanana se siddha hote haiM 'evaM jaheva uvavAie taheva saMghayaNaM, saMThANaM, uccattaM, AuyaMca parivasaNA'jisa prakAra aupapAtika sUtra meM siddhoM ko lekara saMhanana AdikA pratipAdana kiyA gayA hai usI prakAra pUrvokta prakAra se yahAM para bhI inakA pratipAdana karanA cAhiye ! saMhanana Adi dvAroM ke saMgraha ke liye yahAM sUtrakAra ne yaha gAthA kA pUrvArdhakahA hai-"saMhananam, saMsthAnam, uccatvam, AyuSyaM ca parivasanA" ina dvAroM meM Aye hue saMhanana ke viSaya meM to kahA bhane 4 namaH42 4za2 mA pramANe prazna 57 / - " jIvA gaM bhaMte / sijhamANA kayaraMmi saMghayaNe simaMti" magan ! siddha gatimA tAlA kayA saMhananamAMthI siddha gatimAM jAya che? eTale ke jyAre jIva siddha gatimAM jAya che tyAre kayA saMhanAthI yukta hoya che? mahAvIra prabhunA ta2- vayarosabhaNArAyasaMghayaNe sijjhati" gItama! siddha gatimAM jatA jI vajAtrASabhanArAca saMhananathI yukta hoya che. A prakAranA saMhananavALA jI ja siddhagatimAM jaI zake che. "evaM jaheva uvavAie taheva saMghayaNa', saMThANa uccattaM, Auya ca parighasaNA" 2 pramANe mI5pAti: sUtramA siddha thnaa| vAnI sahanana, AdinuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahIM paNa temanuM pratipAdana thavuM joiesaMhanana Adi dvAranA saMgraha nimitte ahI sUtra Are thAna mA pUrvAdha 2||ch-shnnm, saMsthAnam, uccatvam, AyaSya' pa parivasanA" ma pAMya dvArAmAMyA nana bAnu ma mA pramANe
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 bhagavatI paNNAM saMsthAnAnAm ekatarasmin sidhyanti, uccatveca jaghanyena saptaranimamANe, utkRpTena tu paJcadhatuHzatake, AyuSye tu jaghanyena sAtirekASTavarpa pramANe, utkarSaNa pUrvakoTIpramANe, parivasanA-bAsastu ratnaprabhAdipRthivInAM saudharmAdInAM cepatyAgabhArAntAnAm kSetravizeSANAmadhaH siddhAH na parivasanti, apitu sarvArthasidvamahAvimAnasyoparitanAva stUpikAgrAdUrdhva dvAdazA yojanAni vyatimAmya IpatmAgramArAnAma pRthivI paJcacatvAriMzad yojanalakSapamANA''yAmaviSkambhAcyAM varNataH zvetA atyantaramyA, tadupariyojane lokAnto bhavati, tasyaca yojanasyoparitanagavya'toparitanapaDUbhAge siddhAH parivasantItibhAvaH, / "evaM siddhigaMDiyA niravasesA jA cukA hai ki jIva vajraRSabhanArAca saMhanana se siddha hotA hai. chaha saMsthAnoM meM jIva kisI eka saMsthAna se siddha hotA hai ! uccatva kI apekSo jIva jaghanya se sAta ratni pramANa uccatva se middha hotA hai aura utkRSTa se pAMca sau dhanupa pramANa uccatya se siddha hotA hai| AyuSya kI apekSA jaghanya se kucha adhika ATha varSa meM siddha hotA hai aura utkRSTa se pUrvakoTIpramANa AyuSya meM siddha hotA hai| parivasanA. vAsa kI apekSA-jIva ratnaprabhA Adi pRthiciyoM ke, modharma Adi vimAnoM ke gaira ISat prArabhArAnta kSetra vizeSoM ke nIce siddha nahIM rahate haiM, api tu ve sarvArthasiddhamahAvimAna ke uparitana stUpikAna se UMce 12 yojana Age jAkara IpatprArabhArA nAmakI jo eka pRthivI hai, ki jo AyAma aura viSkambha se 45 lAkhayojana kI hai, varNa se jo zveta hai, atyanta ramya hai, usake Upara eka yojana meM lokAnta hai. usa pratipAdaka karavAmAM AvI cukayu che ke jIva vijayabhanAca saMhanAthI yukta hoya tyAre ja siddha thAya che. cha saMsthAne (AkAre)mAthI game te saMsthAnayukta jIva siddha thaI zake che. ochAmAM ochA sAta ratnI pramANa ane vadhAremAM vadhAre 500 dhanuSa pramANu UMcAIvALe manuSya siddha thAya che. ochAmAM ochA ATha varSa karatAM adhika AyuSyavALe ane vadhAremAM vadhAre pUrva koTi pramANu AyuSyavALo jIva siddha thAya che ratnaprabhA Adi narake, saudharma Adi vimAna ane ISata prAgabhArAnta kSetra vizenI nIce siddha rahetAM nathI, teo sarvArthasiddha mahAvimAnanA uparitana pikAgathI UMce 12 jana AgaLa jatAM je ISa>>AbhArA nAmanI pRthvI Ave che, jenI laMbAI pahoLAI 45 lAkha jananI che, zveta varNavALI ane atyanta ramya che, te iSa~AgyArAnI upara eka ejananA vistAramAM kAnta che, te ejanamAM
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandriko TIkA za0 11 u0 9 sU0 4 zivarAjarSicaritanirUpaNam 381 'bhANiyanyA, jAva avyAvAhaM sokkhaM aNuhavaMti sAsaya siddhA,' evaM rItyA pUrvoktasaMhananAdidvAranirUpaNakrameNa, siddhigaNDikA-siddhisvarUpapratipAdanaparA vAkyapaddhatiH aupapAtike "kahi paDihayA siddhA" ityAdi saptottarazatatamagAthAta Arabhya "nithiNNasavyadukkhA' iti saptatisamAdhikazatatama 107-170 gAthAparyantaM prsiddhaa'trptthitvyaa| tadavadhimAha-yAvat nistIrNasarva duHkhA,-jAtijarAmaraNabandhanaviyuktA, avyA saukhyam anubhavanti zAzvata siddhAH // 127 // iti / ante gautama Aha-tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti ||suu0 4 // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyo ekAdazazatakasya navamodezakaH samAptaH ||suu011-9|| : yojana meM uparitana gavyUti ke uparitana chaThe bhAga meM siddha rahate haiN| 'evaM siddhagaMDiyA niravasekho bhANiyavvA-jAca avvAvAhaM sokkhaM aNuhati sAlayaM siddhA' isa prakAra pUrvokta saMhananAdi dvAra nirUpaNakrama se siddhigaMDikA-siddhi ke svarUpa ko pratipAdana karane meM tatpara vAkyapaddhati jo auSapAtika sUtra kahi paDihayA siddhA' ityAdi 107 vIM gAthA se lekara 'nidhiNasavvadukkhA' isa 170 vIM gAthA taka masiddha hai vahAM yaha paDhanA cAhiye., usa antima 170 vI gAthAkI saMskRta chAyA isa prakAra se hai-"nistIrNasarvaduHkhA, jAtijarAmaraNarandhana viyuktA, avyAyAdhaM saukhyaM anubhavanti zAzvataM siddhAH" aba anta meM paritana yUtinA (azanA) paritana 6 mAmA (saddho 2 cha. " eva' siddhigaDiyA niravasesA bhANiyavvA jAva avvAvAha sokkha aNuhavaMti sAsaya' siddhA" mA zata pUrita unanA dAsa ni35 me 2 siddhimAna papAtika sUtramAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, tenuM ahIM kathana thavuM joIe. siddhinA svarUpanuM pratipAdana karanAra vAkayapaddhatine-varNanane siddhi ga49 che. "kahiM paDihayA siddhA" tyAhi 107 gAthAthI asa " nitthiNNasavvadukkhA " 21 170 bhI gAthA patanI thaa| mahI kahevI joIe te chelI-170 mI gAthAnI saMskRta chAyA nIce pramANe che "nistIrNa sarvaduHkhA, jAtijarAmaraNabandhanaviyuktA, avyAbAdha saukhya ana bhavanti zAzvata siddhAH." , siddho sAmane ta na, jati 12 bhane maraNanA anvanethI mukta thaIne zAzvata ane avyAbAdha sukhane anubhava kare che,
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsne gautama prabhu ke isa kathana meM satyatAkhyApana karane ke liye sevaM bhNte| sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha vaisA hI hai hai bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha vaisA hI hai " aisA kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye||suu0 4 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zataka kAnavAM uddezaka smaapt|11.9|| ane mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne gautama svAmI cha " seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti" maga ! mAna dvArA bhI viSayanuM je pratipAdana thayuM che te sarvathA satya che. he bhagavan! Ape che kahyuM te yathArtha ja che," A pramANe kahIne temane vaMdaNuM namaskAra karIne teo pitAne sthAne besI gayA che sU4 jena cArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vAgyAnA agiyAramA zatakane navamo uddezaka samApta 11-lA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TokAza0 110 10 dazamoddezakasya viSayavidharaNaya 383 atha dazamodezakaH prArabhyate " ekAdazazata ke dazamodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam - lokamakAravaktavyatA, kSetralokaprakAravarNanam, adholoka kSetraloka vaktavyatA prakAraH, tiryagaloka vaktavyatAmakAraH, Urdhvaloka kSetralokaprakAravarNanam, adholokasaMsthAnavarNanam, tiryaglokasaMsthAna varNanam, UrdhvalokasaMsthAnavarNanam, lokasaMsthAnavarNanam, alokasaMsthAnavarNanam kim adholoko jIvarUpo vartate 1 ityAdi praznaH, kiM tiryaguloko jovarUpo vartate ? ityAdi praznaH, kim alokAkAzo jIvarUpa vartate ityAdi praznaH, kim adholokasya ekasmina AkAzapradeze jIvo vartate ? ityAdi praznaH kim tiryaglokasya ekasmin AkAzapradeze jIvo vartate ? ityAdi prazna, lokasya ekasmin AkAzapradeze kiM jIvo vartate ! ityAdi praznaH, gyArahaveM zataka ke dasaveM uddezekA prAraMbha gyArahaveM zataka ke isa dazave uddezaka meM varNita viSaya kA saMkSipta vivaraNa isa prakAra se hai-lokaprakAra kathana, kSetraloka prakAra kA varNana adholoka kSetra loka kI vaktavyatA kA prakAra, tiryagUloka kI vaktavyatA kA prakAra Urdhvaloka kSetraloka ke prakAra kA varNana, adholoka saMsthAna kA varNana tiryagloka saMsthAna kA varNana UrdhvalokasaMsthAna kA varNana, lokasaMsthAna kA varNana alokasaMsthAna kA varNana kyA adholoka jIvarUpa hai ? ityAdi prazna kyA tiryagloka jIvarUpa hai ? ityAdi prazna kyA alokAkAza jIvarUpa hai ? ityAdi prazna, kyA adholoka ke eka AkAza pradeza meM jIva rahatA hai ? ityAdi prazna kyA tiryagloka ke eka AkAza pradeza meM jIva rahatA hai ? ityAdi prazna loka ke eka AkAza pradeza meM agiyAramAM zatakanA dasamA uddezAne prAraMbha A uddezAmAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, tenu sa'kSipta vivaraNu leAkanA prakAranuM kathana-kSetraleAka prakAranu varNana-apeAleAka kSetraleAkanI vaktavyatAnA prakAra-tiya glAkanI vaktavyatAnA prakAra-urdhvalAka kSetraleAkanA prakAranuM vana adheAlAka sasthAnanu varNana-tiya 'glAka sasthAnanuM varNana-dhvaleAka saMsthAnanuM varNana--lekasa sthAnanuM varNana-alekasa sthAnanuM varNana zu adheAlAka jIrUpa che ? zu tiya'glAka jIvarUpa che ? ityAdi prazno zu aleAkAkAza jIvarUpa che ? ityAdi praznA zu' adhAlAkanA eka AkAza pradezamAM jIva rahe che ? ItyAdi prazno zu tiyaAAkanA eka AkAza pradezamAM jIva rahe che ? Itya phri prazno. lAkanA eka mAkAzapradezamAM zuM jIva rahe che ? ityAdi prazno f
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra trader alokasya ekasmin AkAzapradeze ki jIvo vartate ! ityAdi praznaH, dravyAdInAmapekSayA adholokAdivicAravaktavyatA, lokasya vistAravarNanam, alokasya vistA ravarNanam, lokasya ekasmin AkAzapradeze jIvasya pradezAH kiM parasparasambaddhAH santi / atha kiM te paraspara pIDAyutpAdayanti ? ekasmin AkAzamadeze jaghanye utkRSTe va pade sthitAnAM jIvapradezAnAm, sarvajIvAnAM ca alpabahutvavaktavyatA / lokavaktavyattA mUlam - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI--kaiviNaM bhaMte ! loe paNate ? goyamA ? cavvihe loe paNNatte, taMjahA - davvaloe, khetaloe, kAlaloe bhAvaloe / khettaloe NaM bhaMte! kar3avihe paNate ? goyamA ! tivihe paNNatte, taM jahA aholoyakhettaloe 1, tiriyaloyakhettaloe 2, uDaloe khetaloe 3 | aholoya khetaloe NaM bhaMte! kaivihe paNNatte ? goyamA ? sattavihe paNNatte, taM jahA - rayaNappabhApuDhavi aholoyakhettaloe, jAva ahe sattamAH puDhavi aholoyakhettaloe / tiriyaloyakhettaloe, NaM bhaMte ! kai jIva rahatA hai ? ityAdi prazna aloka ke eka AkAza pradeza meM kyA jIva rahatA hai ? ityAdi prazna dravyAdikoM kI apekSA se adholoka Adi ke vicAra kI vaktavyatA loka ke vistArakA varNana aloka ke vistAra ko varNana loka ke eka AkAza pradeza meM kyA jIva ke pradeza paraspara meM sambaddha hai ? kyA ve Apasa meM pIDA ko utpanna karate haiM ? eka AkAzapradeza meM jaghanya aura utkRSTapada meM sthita jIvapradezoM ke aura sarvajIvoM ke alpasya vaktavyatA. alAkanA eka AkAzapradezamAM zuM jIva rahe che ? ItyAdi prazno dravyAkrikAnI apekSAe adheAloka AdinI vaktavyatA, lekanA vistAranu varNana, adheAlAkanA vistAranu varjuna, leAkanA eka AkAza pradezamAM zu' jIvanA pradeze paraspara sAthe saddha hAya che? zuM teA paraspara pIDA utpanna kare che eka AkAza pradezamAM jaghanya ane utkRSTa padamAM sthita jIvapradezAnA ane sarve jIveAnA alpamarhutvanI vaktavyatA A viSayAnu A uddezAmAM pratipAdana pharavAmAM AvyuM che. |
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU01 lokasvarUpanirUpaNam 385 vihe paNNatte? goyamA! asaMkhejavihe paNNatte, saMjahA-jaMbuddIne dIve tiriyaloyakhettaloe, jAva sayaMbhUramaNasamudde, tiriyaloya. khettloe| uddalAMgakhettaloe NaM bhaMte ! kahAvihe paNNatte? goyamA! pannarasavihe paNNatte, taMjahA-sohammakappauDalogakhetaloe, jAva accuya uDDaloyakhettaloe, gevejavimANauDaloyakhetaloe, aNuttaravimANau loyakhettaloe, isipabbhAripuDhavi u. loykhettloe| ahologakhettaloe NaM bhaMte! kiM saMThie patte? goyamA! tappAgArasaMThie penntte| tiriyaloya-khettaloe NaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ? goyamA ! jhallarIlaMThie ppnntte| u loyakhettaloya pucchA, uddhamuiMgAkArasaMThie pnnnnte| loeNaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ? goyamA! supaiTagasaMThie loe paNNatte, taMjahA-heTTA vitthinne, sajjhe saMkhinte jahA sattamalae paTamusie jAba aMtaM kroti| aloe NaM bhaMte! kiM saMThie paNNate ? goyamA! jhusiragolasaMThie pnnnntte| aheloyakhettaloe NaM bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA? evaM jahA iMdAdisA taheva niravalesaM bhANiyavvaM jAva addhaasme| tiriyaloyakhettaloe NaM bhaMte ! kiMjIvA, jIvadesA, jIvapaesA? evaM ceva, evaM uddaloyakhetaloe vi, navaraM arUvI chavvihA, addhAlamao nasthi / loe NaM bhaMte ! kiM jIvA jahA bitiesae asthikAyauhesae loyAgAse navaraM arUvI sattavi jAva ahammatthikAyasla pahalA, No AgAsatthikAe, AgAsasthikAyassa dese, AgAsasthikAyala pAsA, bha0 49
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 bhagavatI sUtre addhAsamae, sesaM taM zveva / aloeNaM bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesI, jIva parasA ? evaM jahA asthikAyauddesae aloyAgAse tahevaM niravasesaM jAva anaMtabhAgUNe / aheloyakhettaloyassa NaM bhaMte! egaMmi AgAsaparase kiM jIvA, jIvadesA jIvappaesA ? ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaelA ? goyamA ! No jIvA, jIvadesA vi, jIvapaesA vi, ajIvA vi, ajIva desA vi, ajIvapaesA vi, je jIvadesA te niyamA emiMdiradesA 1 ahavA egiMdiya desAya, beiMdiyassa dekhe 2, ahavA egiMdiyadesA ya, beIdiyANa ya desA 3, evaM majhillavirahio jAva aniMdie jAva, ahavA egiMdiya desAya, aNidiyANaya desA, je jIvapaesA, te niyamA egiMdiya parasA 1 ahavA egiMdiyapaesAya, beiMdiyassa paesA 2, ahavA egiMdiyapaesAya, beiMdiyANa ya paesA 3, evaM Aillavira - hio jAva paMcidie, aNi'idiesu, tiyabhaMgo je ajIvA, duvihA paNNattA, taMjahA - rUbI ajIvAya, arUvI ajIvAya, rUvI taheva, je arUvI ajIvA te paMcavihA paNNattA, taMjahANo dhammatthikAe, dhammatthikAyasta dese 1, dhammatthikAyassa pase 2, evaM ahammatthikAyassa vi 4, addhAsamae 5 / tiriyaloyakhettaloyassa NaM bhaMte! egaMmi AgAsapaese kiM jIvA, jIvadesA, jIvappaelA ? evaM jahA ahologa khettalogassa taheva, evaM uDalogakhettalogassa vi, navaraM addhAsamao natthi, arUvI vihA, logassa jahA ahelogakhettalogassa egaMmi AgA
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sa0 1 lokasparUpanirUpaNam 387 sapaese alogassa NaM bhaMte ! egami AgAsapae se pucchA, goyamA! No jIvA, no jIvadekhA, taMce jAva agaMtahiM aguruyalahuyaguNehiM saMjutte savvAgAsassa aNaMtabhAgUNe, davvao NaM ahelogakhettaloe, aNatAiMjIvadavAI,aNaMtAI ajIvadavAI, aNaMtA jIvAjIvadavvA, evaM tiriyaloyakhettaloe vi, evaMunulomakhettaloe vi, daraoNaM aloe NevAsthi jIvadavyA, nevatthi ajIvadayA, nevatthi jIvAjIvadavA, ege ajIvadavvadese, jAva savvAgAsa aNaMtAgUNe, kAlao NaM aheloyakhetaloe na kayAi, nAsi, jAva nicce evaM jAba aholoe, bhAvao NaM ahelogakhettaloe aNaMtA vannapajjavA, jahA khaMdae jAva aNaMtA aguruyala huyapajjavA evaM jAva loe, bhAvao NaM aloe, nevatthi vannapajjavA jAva nevasthi agurula huyapajjavA ege ajIvadavvadese jAva aNaMtabhAgUNe ||suu01|| chAyA-rAjagRhe yAvat-evam avAdIt-katividhaH khalu 'bhadanta ! lokaH prajJapta : gautama | caturvidho loka : prajJaptaH, tadyathA-dravyalokaH, kSetralokaH, kAla. lokaH, bhAvalokaH / kSetralokaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH 1 gautama ! vividhA prajJaptaH,' tdythaa-adholokkssetrlokH| tiyaglokakSetralokaH 2, avalokakSetralokaH 3 adholokakSetralokaH kha madanta / katividhaH prajJaptaH gautama! saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-ratnaprabhApRthivyadholokakSetralokaH, yAvat-adhaHsaptamI pRthivyadholokakSetralokaH / tiyaglokakSetralokaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH? gautama ! asaMkhyeyavidhaH prajJapta', tayathA jambUdvIpaH tiryaglokakSetralokaH, yAcata svymbhuurmnnsmudrstiyglokkssetrlokH| Udhvelora kSetraloyaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! pazcadazavidhaH prajJaptaH, tadyathA-saudharma vallolalokaH, yAvat-acyutovalokakSetralokaH, aveyakavimAnorbalokakSetralokaH, anuttaravimAnordhva lokakSetralokaH, iiptmaaybhaarpRthivyuulokkssetrlokH| adholoka
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 bhagavatI sUtre yathA kSetralokaH khalu bhadanta ! kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama ! taprAkArasaMsthitaH prajJaptaH / tiryaglokakSetralokaH khalu bhadanta ! kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama | jhallarIsaMsthitaH prajJaptaH / Urdhvaloka kSetralokapRcchA, UrdhvamRdaGgAkArasa sthitaH prajJaptaH / lokaH khalu bhadanta ! kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama ! supratiSThakasasthito lokaH prajJaptaH, tadyathA - ante vistIrNaH, madhye saMkSiptaH, yathA saptamazatake prathamoddeza yAvat antaM karoti / alokaH khalu bhadanta ! kiM sasthitaH prajJaptaH ? gautama | zupiragolasasthitaH prajJaptaH adholoka kSetraloke khalu bhadanta ! kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvamadezA : 1 evaM yathA aindrIdika, tathaiva niravazeSa bhaNitavyam, yAvat addhAsamayaH, / tiryagloka kSetraloke khalu bhadanta ! ki jIvAH, jIvadezA, jIvapradezAH 1 evameva evam Urdhvaloka kSetraloko'pi, navarasUarUpiNaH padavidhAH, addhAsamayo nAsti / loke khalu bhadanta ! kiM jIvAH, dvitIyazatake astikAyoddezake (10) lokAkAzaH navaram - arUpiNaH saptApi yAvat adharmAstikAyasya pradezAH, no AkAzAstikAyaH, AkAzAstikAyasya dezaH, AkAzAstikAyasya pradezAH, addhAsamayaH, zeSaM tadeva, aloke khalu bhadanta ! ki jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezA : 1 evaM yathA astikAyoddeza ke (za02 - u0 10) alokAkAzastathaiva niravazeSaM yAvat - anantabhAgonam / adholoka kSetralokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvanadezAH, ajIvAH, anIvadezAH, ajIvapradezAH ? gautama ! no jIvAH, jIvadezA api, jIvamadezA api, ajIvA api, ajIvadezA api ajIva pradezA api, ye jIvadezAste niyamAt ekendriyadezAH ? athavA ekendriyadezAtha dvIndriyasya dezaH 2, athavA ekendriyadezAzca, dvIndriyANAM ca dezAH 3, evaM madhyamavirahito yAvat anindriyeSu yAvat athavA ekendriyadezAtha, anindriyANAM ca dezAtha, ye jIvapradezAste niyamAt ekendriyapradezAH 1, athavA ekendriyapadezAtha, dvIndriyasya pradezAH 2, athavA ekendriyapadezAtha, dvIndriyANAM pradezAH 3 / evam Adi virahito yAvat paJcendriyeSu, anindriyeSu trikabhaGgaH, ye ajIvAste dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-rUpyajIvAzca, arUNyajIvAztha, rUpiNastathaiva, ye arUpyajIvAste paJcavidhAH prajJaptAH, tathA - no dharmAstikAyaH, dharmAstikAyasya dezaH 1, dharmAstikAyasya pradezaH 2, evam adharmAstikAyasyApi 4, addhA samaya: 5 / tiryagloka kSetralokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvamadezAH ? evaM yathA adholokakSetralokasya tathaiva, evam UrdhvalokakSetralokasyApi, navaram addhAsamayo nAsti / arUpiNazva
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyA~ndrakA TIkA za0 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 386 turvidhAH, lokasya yathA adholokakSetralokasya, ekasmin AkAzapradeze alokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapadeze pRcchA, gautama ! no jIvA', no jIvadezAstadeva yAvat-anantaiH agurukalaghukaguNaiH saMyuktaH sarvAkAzasya anantabhAgonaH / dravyataH khalu adholokakSetraloke anantAni jIvadravyANi, anantAni ajIvadravyANi, anantAni jIvAjIvadravyANi, evaM tiryaglokakSetraloke'pi, evam UlokakSetraloke'pi / dravyataH khalu aloke naiva santi jIvadravyANi, naiva santi ajIvadravyANi, naiva santi jIvAjIvadravyANi, ekaH ajIvadravyadezaH yAvat srvaakaashaanntbhaagonH| kAlataH khalu adholokakSetralokaH na kadAcit nAsIta, yAvat nityaH evaM yAvat-adholoke / bhAvataH khallu adholokakSetraloke anantavarNa paryavAH, yathA skandake, yAvat anantAH agurukalaghukaparyavAH, evam-loke / bhAvataH khalu aloke naiva santi varNaparyavAH yAvat naiva santi agurukalaghukaparyavAH, eka ajIvadravyadezo yAvat anantabhAgonaH // mU0 1 // TIkA-navamodezakAnte lokAnte siddhanivAsasya uktatvena dazame lokasvarUpameva prarUpayitumAha-'rAyagihe ' ityAdi.' 'rAyagihe jAva evaM vayAsI-' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH dharmopadezaM zrotuM parpat nirgacchati, dharmopadeza zrutvA pratigatA parSata, tato vinayena prAJjalipuTo gautamaH paryupAsInaH, lokavaktavyatA'rApagihe jAya evaM vayAsI' ityaadi| TIkArtha- nauveM uddezaka ke anta meM aisA kahA hai ki siddha loka ke anta meM rahate hai-ataH usa loka ke svarUpa ko batAne ke liye sUtrakArane isa dazave uddezaka kA kathana kiyA hai-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM mahAvIra svAmI padhAre-dharmopadeza sunane ke liye pariSada AI, vaha dharmopadeza sunakara apane 2 sthAna ko calI gaI. taba vinayAvanata hokara gautama ne donoM hAtha joDa kara prabhu kI paryepAsanA leka viSayaka vaktavyatA "rAyagihe jAva eva vayAsI" TIkArya-navamAM uddezAne anne e ullekha tha che ke siddha bhagavanto lokanA anta bhAgamAM rahe che te saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAre ahI sonA 2135tu nIya prabhArI pratipAina yu cha-" rAyagihe jAva evaM vayAsI" rAjagRha nagaramAM mahAvIra svAmI padhAryA dharmopadeza sAMbhaLavAne pariSada AvI, 1 daNA namaskAra karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI karI tyAra bAda vinayapUrvaka be hAtha joDIne, vadaNA namaskAra karIne gautama svAmIe
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre evaM-vakSyamANamakAreNa avAdIta-'kaivihe gaM bhaMte ! loe paNNatte' katividhaH khalu lokaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'gopamA ! caDabihe loe paNyatte- 'he gautama | caturvidho lokaH prajJaptaH, taMjahA-dabaloe, khettaloe, kAlaloe, bhAvaloe' tadyathA-dravyalokaH 1, kSetralokaH 2, kAlalokaH 3, bhAvalokaH 4, atha kSetralokamAda-'khettaloe Na bhaMte ! kAvihe eNNatte ? gautamaH pRcchati-he bhadanta / kSetralokaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta: ! bhagavAnAha-' goyamA! divihe eNNatte' he gautama ! kSetralokaH khalu trividhaH prajJaptaH, 'taMgahA-aholoyakhetaloe 1, tiriyaloyakhettaloe 2, uDaloyakhetaloe 3 tadyathA-adholokakSetralokaH, tiryaglokakSetralokaH, UdhalokakSetralokaH, kSetrarUpo lokaH saH- kSetralokaHkarate samaya unase aisA pUchA- kaiciheNaM bhaMte ! loe paNNatte' he bhadanta! loka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM masune aisA kahA'goyamA' he gautama ! 'cabihe loe paNNatte' loka cAra prakAra kA kahA gayA hai| 'taMjahA' jo isa prakAra se hai-'vvaloe, khesaloe, kAlaloe, bhAvaloe dravyaloka, kSetraloka, kAlaloka aura bhaavlok| aba kSetraloka ke viSaya meM gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM ki-'khettaloe NaM bhaMte ! kavihe paNNante' he sadana! kSetraloka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gothamA he gautama ! 'tivihe paNNatte' kSetraloka tIna prakAra kahA gayA hai 'taMjahA' jo isa prakAra se hai -'aho. loyakhettaloe 1, tiriyaloyakhettaloe 2, uDulocakhettaloe 3' adholokakSetraloka 1, tiryaglokakSetraloka 2, aura UlokakSetraloka 3. mahAvIra prabhune mA pramANe pUchyu- " kaiviheNa bhaMte ! loe paNNatte?" lagavan ! tal 4aarne| yo cha ? mahAvIra prbhune| uttara- "goyamA" gautama ! " caubihe loe paNNatte-taMjahA" so yA2 prazna yo che, 2 prArI nIce pramANe cha " vvaloe, khettaloe, kAlaloe, bhAvaloe, dravya, kSetraleka, kALaka ane bhAvaleka have kSetraleka viSe gautama svAmI A prakArnaa prazna pUche cha- ' khettaloeNa bhaMte ! kaivihe paNNatte " sAvan / kSetra keTalA prakArane kahyo che? maDAvIra prabhunA utta2- " goyamA " gautama ! 'tivihe paNNatte" kSetramA RNa prA2ne 4hyo che " taMjahA" praa2| ma prabhAye cha"aholoyakhettaloe 1, , tiriyaloyakhettaloe 2, uDDaloyakhettaloe" (1) ghosA kSetra, (2) tiya kSetra bhane (3) tra trayI. hyu 55 cha /
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za0 11 70 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 361 taduktam-' Agosassa paesA ucca aheya tiriyaloe y| jANAhi khettaloya, aNaMtajiNadesiNa samma // 1 // chAyA-AkAzasya pradezAH, Urdhvaca, adhazca tiryagloke ca, jAnI hi kSetralokam anantajinadezita samyak // iti, // 'kAla: samayAdiH tadrUpo lokA kAlelokaH tathAcoktam- samayAvalImuhuttA divasabhahorattapavamAsAya / saMbaccharajugapaliyA, sAgara ussppipriyhaa||| 1 // chAyA-samayAvalimuhUrtAH divasAhorAtrapakSamAsazca / saMvatsaraH yugapalyAni, sAgarotsarpiNI privrtaaH| iti / parivarta iti mugalaparAvataH, bhAvarUpo loko bhAvalokaH, sa ca dvividhaH-AgamataH, noAgamata tha, tatrAgamato lokazabdArthajJastatra copayukto bhAvarUpo lokaH, no Agagatantu bhAvAH-audayikAdayastadrUpo loko bhAvalokaH, tathA coktam-"odaie, kSetrarUpaloka kA nAma kSetraloka hai ! so hI kahA hai-'AgAsarasa paesA ucca ahe yatiriyaloe tha, jANAhi khettaloya aNaMnajiNadeliyaM samma, AkAza ke pradeza, U~ce, noce, tirache sarvatra hai isI kA nAma anantajine ndroM dvArA kahA gayA kSetrarUpa loka hai / kAla, samaya Adilpa kAlaloka hai. tathA coktam-'samathAbalI muhattA' ityaadi| samaya AvalI, muhUrta, divasa, ahorAtra, pakSa, mAsa, saMvatsara, yuga, palya, sAgara, utsarpiNI aura parivartana avasarpiNI ye saba kAlarUpa loka haiM, bhAvarUpa loka kA nAma bhAva loka hai-yaha bhAvarUpa loka Agama aura no Agama kI apekSA se do prakAra kA kahA gayA hai-Agama kI apekSA bhAvaloka vaha hai, jo loka zabda ke artha kA jJAtA hai aura usameM upayukta hai.no AgamakI apekSA bhAvaloka audayika Adi bhAvarUpa hai so hI kahA hai-'odaie' " AgAsassa paesA uDDha' ca ahe ya tiriyaloe ya, jANAhi khettaloya aNavajiNadesiya samma" 241zanA pradeza the, nIya mane ti27i, sama sarvatra hoya che. tenuM ja nAma jinendrodvArA kathita kSetrarUpa leka che. kALa. samaya mA 35 mls , 4 . paNa che 4- "samayAvalImahattA " chatyAhi samaya, mAvI, mur3ata, hasa, mAtra, pakSa, mAsa, 15, yuga, palya, sAgara, utsarpiNa ane parivartana (avasarpiNa), e badhAM kALApa leka che. bhAvarUpa lekane bhAvalaka kahe che. te bhAvarUpa leka Agama ane neAgamanI apekSAe be prakArane kahyo che. AgamanI apekSAe bhAvaloka e che ke je loka zabdanA arthane jJAtA hoya che ane temAM upayukta hoya che. ne AgamanI apekSAe bhAvaleka audAyaka Adi bhAvarUpa che. eja vAta
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 bhagavatI uksamie, khaie ya, tahA khaovasamieya / pariNAmasanivAe ya chaviho bhAvalogou" // 1 // .. chAyA-audayikA, aupazamikaH, kSayikazca, tathA kSAyopazamikaJca, pariNAmaH sannipAtaca, pavidho bhAvalokastu / / iti, gautamaH pRcchati 'aholoyakhettaloe NaM bhNte| kaivihe paNNatte ? ' he bhadanta / adholokakSetralokaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! sattavihe pannatte' he gautama ! adholoka kSetralokaH saptavidhaH prajJaptaH, 'taM jahA rayaNappabhApuDhavi aheloyakhettaloe jAva ahe sattamApuDhavi aheloyakhettaloe' tadyathA-ratnaprabhA pRthivyadholokakSetralokaH, yAvat zarkarAmamApRthivyadholokakSetralokaH, vAlukAprabhApRthivyadho. lokakSetralokaH, paGkaprabhApRthivyadholokakSetralokA, dhUmaprabhApRthivyadholokakSetralokaH, tamaHprabhApRthivyadholokakSetralokaH, adhaHsaptamIpRthivyadholokaityAdi / audayika aupazamika, kSAyika, kSAyopamika, pAriNAmika, aura sAnnipAtika isa prakAra se bhAvaloka chaha prakAra kA hotA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'aholoyakhetaloe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte' he bhadanta ! adholoka rUpa kSetraloka kitane prakArakA kahA gayA hai? isake uttara meM prayu kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! adholokarUpa kSetraloka 'sattavihe paNNatte sAta prakAra kA kahA gayA hai| ' taMjahA' jo isa prakAra se hai-'rayaNappabhApuDhavi ahe. loyakhettaloe' jAva ahesattamA puDhavi ahelopakhesaloe ratnaprabhApRthivIrUpa adholokakSetraloka yAvat-zarkarAmabhApRthivIrUpa adholokakSetraloka, vAlukAmabhApRthivIrUpa adholokakSetraloka paGkaprabhApRthivIrUpa adholokakSetraloka, dhUmaprabhAdhidhIrUpa adholoka kSetraloka "odaie" tyA // 42 // cha mauyi, bhopAmira, kSAyi4. kssaaye|pazamika, pAriNAmika ane sAnnipAtika, A rIte bhAvalokanA cha prakAra kahyA che. gautama svAbhAmA prazna- "aholoya khettaloe Na bhate / kaivihe paNNatta?" he bhagavan! aleka rUpa kSetraleka keTalA prakArano kahyo che? __ mahAvIra prabhunA utta2- "goyamA" gItamA " sattavihe paNNatte-- taMjahA " madhe. 35 kSetranA nIya pramANe sAta 2 Hai cha " rayaNappabhA puDhavi aheloyakhettaloe, jAva ahe sattamApuDhavi aheloya. khettaloe" (1) 2namA pRthvI35 madhAso kSetra, (2) mA pRthvI35 adholeka kSetraleka, (3) vAlukAprabhA pRthvIrUpa adhaloka kSetraleka, (4) paMkaprabhA 'pRthvI35 madhIla kSatra, (5) dhUmapramA pRthvI35 adhAnA kSetrA, (6) tama:
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 393 kSetralokaH / tatra adholokarUpa' kSetraloko'dholokakSetralokaH, atra merumadhye kilA'STakamadezorucakastasya cAdhastana pratarasyAdho natra yojanazataparyantaM tiryagloka stataH paramadhaH sthitatvAt adholoka : sAdhikasaptarajjupramANaH / gautama : pRcchati - 'tiriyaloya - khetaloe NaM bhaMte ! kar3avihe paNNatte ?' deM bhadanta ! tiryagloka kSetralokaH khalu katividhaH mazapta ? bhagavAnAha - 'goyamA ! asaMkhejjavihe paSNatte' he gautama ! tirpagalokakSetralokaH asaMkhyeyavidhaH prajJaptaH, tatra rucakApekSayA adhaHupari ca navanavayojanazatamAnastiryag rUpatvAt tiryaglokastadrUpaH kSetralokaH tiryaguloka kSetralokaH, tasyAsaMkhyeyavibhatvaM pratipAdayati- 'taMjadA jaMbuddIvatiriyaloyakhettalIe, jAva sarvabhUramaNasamudatiriyaloya kheta loe' tadyathAtamaH pramApRthivIrUpa adholokakSetraloka aura adhaH saptamI pRthivIrUpa adholokakSetraloka neha ke madhya meM ATha pradeza haiM inakA nAma rucaka pradeza hai isake aghastana pratara ke nIce nau sau yojana paryanta tiryagloka hai isase nIce sthita hone ke kAraNa adholoka kucha adhika sAtarAjUpramANa kA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pRchate haiM-' tiriyaloya khetaloe NaM bhaMte ! ivihe paNNatte' he bhadanta ! tiryaglokarUpakSetraloka kitane prakAra kA kahA gayA hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama | 'asaMkhejjabihe paNNatte' tiryaglokarUpakSetraloka asaMkhyAta prakAra kA kahA gayA hai yaha tiryagloka rucaka ke adhastana pratara nIce nau sau yojana hai aura Upara meM bhI nau sau yojana taka hai yaha tiryagarUpa hai isaliye isakA nAma tiryagloka aisA huA hai| yaha asaMkhyAta prakAra kA kaise hai so aba isI bAta ko sUtrakAra prakaTa karate haiN| jaMdhuddIve "tiriamA pRthvI3ya adhoso kSetra !, bhane (7) adhaH sasabhI ( tasbhatabhaasA) pRthvIrUpa adhelAka kSetraleAka merunI madhyamAM ATha pradeza che. temanu nAma rucaka pradeza che. tenA adharatana prataranI nIce 900 ceAjanaparyantamAM ti vlAya che. tenI nIce rahelA evA adheAlAka sAta rAjyUpramANuthI saheja moTI che, gautama svAbhInA prazna - " tiriyaloyakhettalopaNaM bhave ! kaivi paNNatte 1" huM bhagavan ! tigyeka rUpa kSetralekanA keTalA prakAra kahyA che ? bhaDAvIra aluno uttara- " goyamA " he gautama! " asa bebjabihe paNNatte " tiryo 4 35 kSetrasonA asakhyAta aThAra udyA che mA tiryo uparyu kta ruca pradezanA adhastana prataranI nIce 900 ceAjana sudhInA vistAramAM patharAyelA che, te tiryaMgarUpa (tirakasa) hAvAthI tene tiyaglAka kahe che 050
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra jambUdvIpatiryaglokakSetralokA, yaavt-svymbhuurmnnsmudrstiylokkssetrlokH| gautamaH pRcchati-'uloyakhettaloe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? UrdhvalokakSetralokaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! pannarasavihe paNNatte' he gautama ! ' avaMlokakSetralokaH paJcadaza vidhaH prajJaptaH, tatra-tiryaglokarayoparidezonasaptarajjupamANaH arbabhAgavattitvAt arvalokamtadrUpaH kSetralokaH UrdhvalokakSetralokaH athavA adhaH-bAhulyena dravyANAm azubhaH pariNAmaH kSetrAnubhAvAt yatra loke asau adholokaH, evaM tiryaGmadhyamAnubhAvaM kSetraM nAtizubhaM nApyatyazubhaM tadrUpolokayaloyakhettaloe, jAca sayaMbhUramaNasamudde tiriyaloyakhettaloe," jaMbUdvIpa tiryaglo rurUpakSetraloka yAvat svayaMbhUgmaNasamudratiryaglokarUpakSetraloka aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'uDaloyakhettaloe NaM bhaMte ! kaivihe paNNate' he bhadanta ! UlokarUpa kSetraloka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! pannarasavihe paNNatte' he gautama ! avalokarUpakSetraloka 15 prakAra kA kahA gayA hai. Urdhvaloka kA pramANa kucha kama sAtarAjU kA hai / yaha tiryagloka ke Upara hai ! isaliye Urdhva bhAgavattI hone ke kAraNa isakA nAma Urdhvaloka huA hai / athavA-dravyoM kA azubha pariNAma bachuta karake kSetra ke prabhAva se jisa loka meM hotA hai vaha adholoka hai jo kSetra madhyama anubhAva vAlA hotA hai na atizubha hotA hai aura na ati azubha hotA hai vaha " taMjahA" tI asabhyAta prAranA cha, ta nIye 548 42vAmA ma vyu cha " jaMbuddIvatiriya loyakhettaloe, jAva saMyaMbhUramaNamamuratiriyaloya. khettaloe" dI5 tiya 35 kSetrothI : spaya bhUrabhara samudra tiryaleka rUpa kSetraleka paryantanA asaMkhyAta tirthaka kSetra tyAM AvelA hovAthI tenA aneka prakAra kahyA che. gautama svAbhAnA prazna-" uGkaloyakhettaloe Na bhate ! kaivihe paNNatte ?" he bhagavan! ulokarUpa kSetralekanA keTalA prakAra kahyA che ? ___ "goyamA " OM gautama ! " pannarasavihe paNNatte " Barals 35 kSetravAnA paMdara prakAra kahyA che. urvakanuM pramANa sAtarAjU karatAM kaMIka ochuM che. te tiryalokanI upara AveluM cheA rIte udghabhAgamAM hovAthI tenuM nAma urvileka paDayuM che. athavA dravyonuM azubha pariNAma jyAM vadhAre pramANamAM jevAmAM Ave che kSetranA prabhAvathI je lokamAM dravyonuM adhika azubha pariNAma hoya che te kSetrane alaka kahe che. je kSetramAM dravyonuM parigrAma madhyamasaranuM ati zubha paNa nahI ane ati azubha paNa nahIM evuM hoya che, te
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafer TIkA 0 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 365 stiryaglokaH, tathA Urdhvam zubhaH pariNAmo dravyANAM bAhulyena yatrAsau UrdhvalokaH, tathA coktam- 'aha aho pariNAmo khettANubhAveNa jeNa osaNNaM / aho ahotti bhaNibha davvANaM teNAshologo // 1 // chAyA - athavA adhaH pariNAmaH kSetrAnubhAvena prAyazaH / zubhaH adha iti bhaNitaH dravyANAM tenAdholokaH // ityAdi, evaM tiryagUrdhvalokaviSaye'pi vijJeyam / tameva paJcadazavidham UrdhvalokakSetralokaM pratipAdayati- 'taM naddA- sohamma kampaur3a logakhettaloe, jAva accuyauDUloyakhettakoe, gevejja vimANa uDUloya khecalIe, aNuttaravimANauDUloyakhetaloe, isi pansArapuDhavi uDhaloga kheta loe' tadyathA - 1 saudharmakalpordhvalokakSetralokaH, yAvat - 2 IzAnakara goloka kSetralokaH, 3 sanatkumAra- 4mAhendra - 5 brahmaloka- 6lAntaka-7mahAzukra - 8sahasrA - 9rAta - 10mANatA''11raNA'12cyutordhva loka kSetralokAH, 1 zyaiveyakavimAnordhvalokakSetralokaH, 14anuttara vimAnordhvatiryakloka hai / aura jahAM para bahutakarake dravyoM kA pariNAma zubha hotA hai vaha Urdhvaloka hai / so hI kahA hai- ' ahava aho, pariNAmo' ityAdi / isI prakAra se tiryagloka Urdhvaloka ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye loka rUpa kSetra pandraha prakAra kA kisa prakAra se hai so sUtrakAra isI bAta ko prakaTa karane ke liye kahate hai ' taMjahA- sohammakappa uDalogakhettaloe, jAva accuya uDUloyakhettaloe, gevejjavimAna uDUloyakhettaloe aNuttaravimANaDaDUlo gharakhetaloe, isiM kabhAra puDhavi uDulodha khetta loe' saudharmakalpa UrdhvalokarUpa kSetraloka 1, yAvat - IzAnakalpa UrdhvalokarUpakSetraloka 2, sanatkumAra 3 - mAhendra 4 - brahmaloka 5-lAntaka 6mahAzukra 7-sahasrAra 8 - Anata 9 - prANata 10 - AraNa 11 - acyuta 12 kSetrane tiglAka kahe che. jyAM meATe bhAge dravyAnu pariNAma zubha hAya che, te kSetranuM nAma urdhva leAka che, che. eja vAta "L aha aho pariNAma " ityAdi sUtrapATha dvArA aDeMTa urI prabhA tiryo vaso viSe pazu samandhuM " taMjahA " - leAka rUpa kSetraleAkanA 15 prakAre nIce pramANe che CC sohama kappa uDaloga khetta loe, jAva accuyauDaloyakhetta loe, gevejja trimANaDaloyakhettaloe, aNuttaravimANa uDaloyakhettaloe, isiMpanbhArapuDhavi uDDaloyakhettaloe " (1) saudharbha va 35 kSetraso, (2) IzAnamya va bo435 kSetrayoGa, (3) sanatkumAra, (4) mAhendra, (5) brahmasoDa, (1) sAntaH, (7) bhaDDAzuGa, (8) sahasrAra (2) mAnata, (10) Ayuta, (11) bhAra
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 bhagavatI lokakSetralokaH 15ISatpAgabhArapRthivyU lokakSetralokaiti / gautamaH pRcchatiahologakhettaloe NaM bhaMte ! hi saMThie payatta ?' he bhadanta | adholokakSetralokaH khalu ki saMsthitaH, kim-kIza, saMsthitaM-saMsthAnaM yasya saH tathAvidhaH kimA. kArakA prajJaptaH? bhagavAnAha-'goyamA! tappAgArasaMThie ejyate' he gautama | adholokakSetralokaH tamAkArasaMsthitaH-tamaH-laghunaukA tadAkAraH adhomukhazarA vAkArasaMsthAnaH prajaptaH, tadAkAro yathA A iti / gautama pRcchati-tiriyaloyakhettaloe NaM bhaMte ! ki saMThie paNNatte?' he bhadanta ! tiryaglokakSetralokaH khalu ki saMsthitaH kimAkAraH prajJAna: ? bhagavAnAha-'goyamA! ballarisaMThie pannatte' UryalokarUpakSetraloka 13-3veyakavimAna UrvalokarUpakSetraloka anuttaravimAna UrdhvalokarUpakSetraloka, 14 evaM IpatmAgbhArapRthivIavalokarUpa kSetraloka 51 // ____ aba gautama svAmI prabhu se pUchate haiM-'aho logakhettaloe NaM bhaMte ! ki saMThie paNNatta' he bhadanta ! adholokalpa jo kSetraloka hai usakA saMsthAna-AkAra kaisA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama !' tappAgArasaMhie patte' adholokalpa kSetra loka kA AkAra lapra ke AkAra jaisA hai. laghu naukA kA nAma taya hai| isakA saMsthAna adhomugvavAle zarAva ke jaisA hotA hai. isakA AkAra kA pratIka TIkA meM diyA hai to vahAM dekha leveM. __aba gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM-- niriloya khetaloe NamaMte / ki saMThie pagatte' he bhadanta ! tiryaglokarUpa kSetraloka kA AkAra kaisA hai ? isake uttara meM prayu kahate haiM-'gothamA' he gautama ! 'jhallarisaiThie (12) azruta urvaleka rUpa kSetraloka, 13) raiveyaka vimAna urvilekarUpa kSetra, (14) anuttara vimAna Bq 35 kSetra gane (15) dhytmaabhAra pRthvI urvilekarUpa kSetraleka have gautama svAmI te pratyekanA saMsthAna (AkAra) vize prazna pUche che " ahologakhettaloeNa' bhave! kiM saThie paNNatta ?" magavan / adhelokarUpa je kSetra che tene AkAra kevo kahyo che ? . __maDAvI2 prbhune| uttara .. " goyamA ' hai gautm| "tappAgArasaMThie paNNatte" madhesI 35 kSetrAno mA2 ta5 (nAnI nausa) na vA DAya che tenuM saMsthAna (AkAra) UMdhA pADelA zarAva zikAra ) jevo hoya che. tene AkAra TIkAmAM batAvavAmAM AvyuM che te pramANe samajI levA gItamasvAbhAnA prazna-"tiriyaloyakhettaloe Na' bhate / kiM saThie paNatte ?" magavan ! tiya 35 kSetra ne| 2 / DAya che ? mahAvIra prabhunA uttara- "goyamA" gItama!" jhallarisaThie paNNatte"
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 160 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam he gautama ! tiryaglokakSetraloko jhallarIsaMsthitaH, jhallarIvat saMsthitaM- saMsthAnaM yasya sa tathA vidhaH prajJaptaH alpocchrAyatvAta mahAvistAratvAcca tiryalokakSetraloko mallarIsaMsthAna ityarthaH tadAkAro yathA-0 iti / gautamaH pRcchati-'uDaloyakhettachoya pucchA' UrvalokakSetraloka pRcchA, tathA ca UrvalokakSetralokaH khalu ki saMsthitaH kimAkAraH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'uDamuiMgAkArasaMThie paNNatte' he gautama ! UrcalokakSetralokaH khalu UrdhvamukhamudaGgAkArasaMsthitaH zarAvasaMpuTAkAra pratyarthaH prAptaH, tadAkAro yathA- iti, gautamaH pRcchati-'loe NaM bhaMte / ki saMThie pannatte? ' he bhadanta ! lokaH khaluki saMsthitaH-kiM kIdRzaM saMsthitaM saMsthAnam AkAro yasya sa tathAvidhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! supaiDragasaThie loe pabhatte tiryaglokarUpa kSetraloka kA AkAra jhallarI ke AkAra jaisA hai| jhallarI U~cAi meM to kama hotI hai, para usakA vistAra bahuta hotA hai. tiryagloka bhI aisA hI hai. isaliye ise jhallarI ke AkAra jaisA kahA gayA hai / bhava gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM-'uDalopa khetalodhapucchA' he bhadanta ! UrdhvalokarUpa kSetraloka kA AkAra kaisA kahA gayA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'uDamuiMgAkArasaMThie paNNatta' he gautama! alokarUpakSetraloka kA AkAra Urdhvamukha kara rakhe gaye mRdaGga ke AkAra jaisA kahA gayA hai| isakA AkAra TIkAmeM dIkhAye anusAra samajha leveM.aba gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM-'loe NaM bhaMte ! ki saMThie paNNate' he bhadanta ! loka kA AkAra kaisA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! supAgasaMThie loe papaNatte' he gautama! loka kA AkAra supratiSThaka ke he bhagavana tirthaMkarUpa kSetralakane AkAra jhalarI (jhAlara) nA je heya che. jhalarI baha jADI hatI nathI paNa tene vistAra ghaNo ja hoya che, tibleka paNa e ja hovAthI tene AkAra jhallarI je kahyo che. gautama svAbhAnA prazna-" uDaloyakhettakoya pucchA ?" se bhagavan ! urvileka rUpa kSetralokane AkAra ke hoya che? mahAvIra prbhune| uttara ---" uDDemuiMgAkArasaThie paNNace" gautama ! havaloka rUpa kSetrakano AkAra urvamukha sthita mRdaganA jevuM hoya che. te AkAra TIkAmAM ApyA pramANe samajI le. gautama svAbhAnA -" loeNa bhaMte / kiM saMThie paNNatte ?" bhagavad ! lekane AkAra kevo kahyo che? mahAvIra prbhune| utta2 " goyamA ! supaiTagasaMThie paNNate " u gItama!
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 bhagavatIsne pannatte' he gautama ! lokaH supratiSThakasaMsthitaH-supatiSThaka-saMsthApanakaM ghaTasthApanopakaraNaM, tasmin sthApitaM ghaTAdi grahItavyam / tAdRzene va lokasAdRzyopapatti saMbhavAt , tadAkAro yathA- iti, tadeva darzayati-taMjahA-heTThA vityinne majhe saMkhitte jahA sattama sae paDhamuddesae jAva aMtaM kareMti' / tadyathA-ante vistIrNaH madhye saMkSiptaH yathA saptamazatake prathamoddeza ke pratipAditastathaivAtrApi pratipattavyaH, yAvat-uparivizAlaH, adhaHpalyaGkasaMsthAnasaMsthitaH, madhye varavanavigrahItaH varavajramadhyamAgavat prAlaH, upari UrdhvamRdaGgAkArasaMsthitaH, tasmizca khalu zAzvate. loke ante vistIrNe, madhye sakSipte, upari vizAle, adhaHpalyaGkasaMsthAnasaMsthite, AkAra jaisA kahA gayA hai / ghaTa jisa para rakkhA jAtA hai aisA upakaraNa kA nAma supatiSThaka hai| isa para sthApita huA ghaTAdi padArtha sahita yaha yahAM grahaNa karanA cAhiye. kyoMki aisI sthiti meM hI loka ke AkAra kA sAdrazya ghaTa sakatA hai| yaha nIce vistRna, madhya meM saMkIrNa aura phira vistRta hokara kAra meM saMkIrNa hotA hai| isakA AkAra TIkAmeM diyA hai so isake anusAra samajha leveM. donoM hAtha phailA kara-kaTi para donoM hAtha rakhane para manuSya kA jaisA AkAra bana jAtA hai-ThIka isI prakAra se yaha AkAra hotA hai| isI bAta ko sUtrakAra 'taMjahA hehA bisthinne, majjhe saMkhitte, jahA sattamasae paDhamuddesae jAca aMta kareMti' jisa prakAra se saptamazataka ke prathama uddezaka meM loka ke AkAra kA pratipAdana kiyA gayA hai-paisA hI AkArapratipAdana yahAM para bhI karanA cAhiye-yaha loka nIce vistIrNa hai, madhya meM sakSipta-saMkIrga hai. Upara meM Urdhvamukha vAle mRdaGga ke AkAra lekane AkAra supratiSThanA AkAra je hoya che jenA para ghaDe rAkhavAmAM Ave che, te sAdhanane su patiSThaka kahe che. ghaNAdi padArtha sahita te upakaraNanA AkArane aDI su patiSThaka kahevAmAM Avela che, kAraNa ke evI sthitimAM, vicAra karavAmAM Ave to ja lekane evo AkAra ghaTAvI zakAya che te nIcethI vistRta, madhamAM saMkI ane pharIthI vistata thaIne upara jatA saMkI hAya che. baMne paga poLA karIne tathA banne hAtha keDa para rAkhIne ubhelA manuSyanA je te AkAra hoya che. teno AkAra TIkAmAM dekhAyA pramANe samajI le. me pAtane sUtrAre nAyanA sUtrapA dvArA Ta rI cha- " taMjaDA-heTThA vitthinne, majjhe sakhitte, jahA sattamasae paDhamuddesae jAtra aMtaM kareMti" sAtamA zatakanA pahelA uddezAmAM lekanA AkAra viSe jevuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, evuM pratipAdana ahI paNa karavuM joIe, A leka nIce vistIrNa che,
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 10 1 lokasvarUpanirUpaNam 39 madhye varavajravigrahIte, upari UmRdaGgAkArasaMsthite utpannajJAnadarzanadharaH ahan jinaH kevalI jIvamapi jAnAti, ajIcamapi jAnAti, tataH pazcAt sidhyati, budhyate, mucyate, sarvaduHkhAnAmantaM varoti / gautamaH pRcchati-'aloeNaM bhaMte ! ki saMTie pannatte?' he bhadanta ! aloka khalu kiM saMsthitaH kIdRsaMsthAnavAn prajJaptaH ? bhagavAnAha-goyayA! jhusiragolasaMThie pAnate' he gautama ! alokaH khalu zuSiragolakasaMsthitaH-antazchidragolAkAraH prajJaptaH, tathAhi-alokasya lokaH zuSiramivAbhAti tadAkAro yathA- (c) iti| sampati jIvadezapadezAdi-vaktavyatAmAha-gautamaH pRcchati-'ahelogakhettaloe Na maMte ! kiM jIvA, jIvadezA, jIva jaisA hai| isI bAta ko " yAvat upari vizAlaH, adhaH palyaGkasaMsthAna sthitaH, madhye varavajravigrahItaH, upari mRdaGgAkArasaMsthitaH" ina padoM dvArA yahAM prakaTa kiyA gayA hai| yaha loka zAzvata hai| isa zAzvataloka meM utpanna hue anantajJAna darzana dhArI arhanta jina kevalI jIva ko bhI jAnate haiM, ajIva ko bhI jAnate haiN| isake pazcAt ve siddha ho jAte haiM, buddha bana jAte haiM, saMsAra se marvathA chUTa jAte haiM aura zArIrika evaM mAnasika samasta du:khoM kA aMta karadete haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'aloe Na bhaMte ! kiM saMThie paNNatte' he bhadanta! aloka kA AkAra kaisA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! asiragolasaMThie papaNatte' he gautama! aloka kA AkAra bhItara meM jisa ko pola hai aise golA ke AkAra jaisA hai / loka aloka ke zaSira-chidra jaisA mAlUma hotA hai / TIkA meM diye anusAra samajha leveN| ayagautamasvAmI madhyamAM saMkSipta (saMkIrNa) che, ane uparanA bhAgamAM urva mukhavALA mRganA AkAra che. eja vAtane sUtrakAre ahI A sutrapATha dvArA prakaTa karI che " yAvat upari vizAlaH, adha.palyaGghasasthAnasasthitaH, madhye varavanavigrahItaH, upari madaGgAkArasasthita :" mA : zAzvata cha mA zAvata sabhA utpanna thayelA ananta jJAnadarzanadhArI ahata jinakevalI bhagavAne jIne paNa jANatA hatA. a ne paNa jANutA hatA. A prakAranA kevaLajJAnI che A lokamAMthI siddhagatimAM jAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, samasta sAMsArika paritApothI rahita thaI jAya che ane samasta dukhene anta karI nAkhe che. gautama 2vAbhAna prala-" goyamA / jhusiragolasaThie paNNatte" gautama alakane AkAra aMdarathI pilA gALAnA jevo hoya che. loka alAkanA zaSira (chidra) je lAge che. TIkAmAM batAvyA pramANe tene AkAra samajI le.
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 bhagavatI paesA?' he bhadanta ! adholokakSetraloke khalu kiM jIvAH, jovadezAH, jIva pradezA bhavanti ? bhagavAnAi-'evaM jahA iMdA disA taheva niravasesaM bhANiyabvaM jAva addhAsamaeH' evaM pUrvoktarItyA yathA aindrI pUrvA dik dazamazatake prathamoddezake patipAdittA tathaiyAtrApi niravazeSa sarvam adholokakSetralokasvarUpaM bhaNitavyampratipattavyam , yAvat-addhAsamayaH, yAvatkaraNAva-adholokakSetraloke khalu bhadanta ! ki jIzaH, jIvadezAH, jIvapadezAH, kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH, ajIvamadezAH? gautama ! jIvA api, jIvadezA api, jIvana dezA api, ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapadezA api, ityAdi saMgra tyam / gautamaH pRcchati-'tiriyaloyakheta jIva deza-pradeza Adi kI vaktavyatA ke viSaya meM pUchate haiM -'aheloga khettaloe NaM bhaMte / kiM jIvA, jIvadekhA, jIvapaesA' he bhadanta ! adho. loka rUpa kSetraloka meM kyA jIva haiM ? yA jIvadeza haiM ? yA jIva pradeza haiM? isake uttara meM prasu karate haiM-'evaM jahA iMdA disA taheva niravasesaM bhANiyavaMjAva addhAsamae ' jaisA kathana pUrva dizA ke saMbaMdha meM dazaveM zataka ke prathama uddezaka meM kiyA gayA hai vaisA hI vaha sampUrNa kathana yahAM para bhI karanA cAhiye vahAM isa viSaya meM aisA kathana AyA haihe bhadanta ! adholokarUpakSetraloka meM kyA jIva haiM ? jIvadeza haiM ? yA jIva pradeza haiM ? yA ajIva haiM ? ajIvadeza haiM ? yA ajIva pradeza haiM ? uttara meM prabhu ne kahA-he gautama! adholokarUpa kSetraloka meM jIva bhI haiM jIva deza bhI haiM aura jIvapradeza bhI haiM, ajIva bhI haiM, ajIvadeza bhI haiM aura ajIva have gautamasvAmI chavadeza, jIvapradeza Adi viSe prazna pUche che "helogakhettaloe Na bhaMte ! ki jIvA, jIvadesA, jIvapaesA" bhagavana! aleka rUpa kSetramAM zuM che che kharAM? zuM jIvaze che kharAM? zuM jIvapradeza che kharAM? __mahAvIra prabhunA uttara-" evaM bahA iMdA disA taheva niravasesa bhANiyavva jAva addhAsamae " gautama ! zamai zatanA paDe dezamA pUrva viSe jevuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, evuM ja saMpUrNa kathana ahIM paNa karavuM joIe. te kathanane AdhAre ahIM A prakAranA praznottarI banAvI zakAya gautama svAmIne prazna-he bhagavan ! ardhaleka rUpa kSetrakamAM zuM che che kharAM? jIvadeze che kharAM? jIvapradeza che kharAM? ajave che kharAM? ajIvadeze che kharAM ? ajIva pradeza che kharAM ? mahAvIra prabhune uttara-"he gautama! adholeka rUpa kSetralokamAM cha paNa che, jIvaze paNa che, jIjapradeze paNa che, ajI paNa che, ane
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratrandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 401 loNaM bhaMte! ki jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ' he bhadanta / tiryagloka kSetraloke khalu kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH savanti ? kiMvA ajIvAH, ajIva dezAH, ajIva dezAH bhavanti ? bhagavAnAha - ' evaM ceva' he gautama / evamevapUrvoktarItyaiva tiryagloka kSetraloke. jIvA api jIvadezA api, jIvana dezA api, tathA ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapradezA api santi, ' evaM ' uDuloyakhettoeci' evaM pUrvoktarItyaiva UrdhvalokakSetraloke'pi jIvA api, jIvadezA api, jIvamadezA api, tathA ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapradezA api bhavantIvibhAva', 'navara' arucI chanvihA, addhAsamao natthi' navaras 6 pradeza bhI haiM, ityAdi yaha saba kathana yahAM yAvat zabda se gRhIta kiyA gayA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' tiriyaloyakhettaloe paNa bhaMte! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA, he bhadanta ! tiryaglokarUpakSetraloka meM kyA jIva haiM jIvadeza haiM yA jIvapradeza haiM ? ajIva haiM, yA ajIvadeza haiM yA ajIvapradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' evaM ' ceva' pUrvoktarIti ke anusAra tiryagloka kSetraloka meM jIva bhI haiM, jIvadeza bhI haiM, jIvapradeza bhI haiM, tathA ajIva bhI haiM, ajIvadeza bhI haiM aura ajIvapradeza bhI haiM / ' evaM uDaloyakhettaloe vi' isI prakAra se UrdhvalokarUpa kSetraloka meM bhI jIva, jIvadeza aura jIvapradeza tathA ajIva, ajIvadeza aura ajIvapradeza haiM ' navara' aruvI chavihA, addhA samayo nasthi' adholoka aura tiryaglokarUpa kSetraloka kI apekSA dezeA (aMze) paNa che ane achapradeze paNa che '' ityAdi addhAkALa (kALa) paryantanuM kathana ahI grahaNa karavuM joie. gautama svAbhInA azna-" tiriyaloyakhettaloe Na bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIva esA0 1" he bhagavan ! tiryo 35 kSetrasamma zubhavA che kharAM? jIvadeze! che kharAM? jIvapradeze che kharAM ? achA ke ajIvadeze che kharAM ? ajIva pradezeA che kharAM ? bhahAvIraM prbhune| uttara--" eva' cevaM " he gautamaM / adhoseounI ?bha tiyAAka rUpa kSetraleAkamAM pazu jIvA, jIvadeze, jIvapradezeA ajIvA, ajIvadeze ane ajIvapradezanu* astitva hAya che. " evaM uDDhaloyakhettaloe vi " 4 prabhA udhva leAka rUpa kSetrale|kamAM paNa jIvA, jIvadezA, ane jIvapradeze machavA, ajI haizI bhane galata pradezI hoya he "navaraM aruvI vvihA, addhAsamayo natthi" bha0 51
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 bhagavatIsse adholoka tiryaglokApekSayA Urdhvalokasya vizeSastu asmin Urbaloke arUpiNaH pavidhAH pratipattavyAH, kintu addhAsamayo nAsti, tathAca adholokatiryaglokayoH dharmAdharmAkAzAstikAyAnAM dezAstrayaH, pradezAstrayaH kAlazcetyevaM rUpeNa arUpiNaH saptavidhAH pUrva pratipAditAH, adholokatiryaglokayoH sUryaprakAzAbhivyaGgayakAlasadbhAvAt , adholoke salilAvatI vijayApekSayA sUryaprakAzo vijnyeyH| Urdhvaloketu sUryaprakAzAbhivyaGgayakAlo nAsti, ataH paDevArUpiNaH uktaaH| gautamaH pRcchati-loeNaM bhaMte ! kiM jIvA jahA vitiyasae asthikAyauddesae loyAgAse' he bhadanta ! loke khalu kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH, kiM vA ajIvAH UrdhvalokarUpa kSetra ke kathana meM vizeSatA kevala itanI hI hai ki usa kathana meM addhAsamaya vahAM para nahIM hone se usakA kathana nahIM karanA cAhiye. isa prakAra yahAM arUpI 6 prakAra ke haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki adholoka evaM tiryagloka rUpa kSetraloka meM dharmAstikAya, adha stikAya aura AkAzAstikAya ina tIna astikAyoM ke deza tInoM ke pradeza aura kAla. arthAt Urvaloka meM sUryakA prakAza na hone se kAla nahIM haiN| isa rUpa se arUpI 7 sAta prakAra ke pahile kahe jA cuke haiM kyoM ki ina donoM kSetra lokoM meM sUrya ke prakAza dvArA abhivyaGgaya kAla kA sadbhAva hai. adholoka meM salilAvatI vijaya kI apekSA se sUryaprakAza hai aisA jAnanA cAhiye. parantu Urdhvaloka meM to sUryapra. kAzAbhivyaGgaya kAla hai hI nahIM / isaliye yahAM 6 prakAra ke hI arUpI kahe gaye haiM / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'loe NabhaMte ! kiM jIvA, jahA vitiyasae asthikAyauddesae loyAgAse' he bhadanta loka meM paranta adholeka ane tiryazleka rUpa kSetraloka karatAM urvalekarUpa kSetranA kathanamAM eTalI ja vizeSatA che ke ahIM (udarvalokamAM) addhAsamaya (kALa) heta nathI. tethI ahIM kALa sivAyanA 6 arUpI dravyanuM ja kathana thavuM joIe. A kathananuM tAtparya e che ke ardhaleka ane tiryakamAM dharmAstikAya, adharmAstikAya, ane AkAzAstikAya, A traNa astikAnA traNa deza, traNa pradeza ane kALa rU5 sAta arUpI pratyenuM astitva hoya che. A prakAranA sAta arUpI dravyonuM pratipAdana AgaLa karavAmAM AvI cukayuM che. kAraNa ke te bane kSetramAM sUryanA prakAza dvArA abhivyaMgya kALane sadubhAva hoya che. adhelokamAM salilAvatI vijayanI apekSAe sUryaprakAza che ema samajavuM. paraMtu udarvakamAM te sUrya prakAza dvArA abhivyaMgya kALane sadukhAva ja nathI tethI tyAM cha prakAranA arUpI dvavyA prakaTa karavAmAM AvyA che,
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA 20 u0 10 ru01 lokasvarUpanirUpaNam 403 ajIvadezAH, ajIvapradezAH santi ? yathA dvitIyazatake astikAyoddezake ityarthaH lokAkAze viSayabhUte jIvAdayaH pratipAditAstathaiva pratipattavyAH, tathAca loke jIvA api, jIvadezA api, jIvanadezA api, evam-ajIvA api, ajIvadezA api ajIvapradezA api, santItibhAvaH, kintu-'navaraM arUbIsattavi jAva ahammatthikAya: ssa paesA4, noAgAsasthikAe, AgAsatthikAyassadese5, AgAsatthikAyassa paesA6,addhAsamaye,sesaM taMceva' navaraM vizeSastu kevalamayameva tatra dvitIyazatakAstyudeze arUpiNaH paJcavidhAH pratipAditAH tathAhi-'dhammatthikAe1 no dhammatthikAyassadese, dhammatthikAyassapadesA 2, adhammasthikAe 3 no adhammatthikAyassadese, adhammatyikAyassapadesA4 addhAsamae5" iti / atratu saptApi-saptavidhAH pratipattajIva haiM ? yA jIvadeza haiM ? yA ajIva pradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama! 'jahA vitiyasae asthikAya uddesae loyAgAse' jisa prakAra dvitIyazataka meM astikAya uddezaka meM (dazaveM uddezaka meM ) lokAkAza meM jIvAdika kahe gaye haiM-usI prakAra se ve yahAM para bhI kahanA cAhiye tathA loka meM jIva bhI haiM, jIvadeza bhI haiM aura jIvapradeza bhI haiN| isI prakAra se vahAM ajIva bhI haiM, ajIva deza bhI haiM aura ajIva pradeza bhI haiN| kintu 'navaraM asvI sattavi jAva ahammatthikAyassa paesA, no Aga. satthikAe AgAsasthikAyassa dese, AgAsasthikAyassa paesA addhAsa. mae, sesaM taMceva' navaraM-usa vaktavyatA kI apekSA isa vaktavyatA meM itanA hI antara hai ki vahAM para pAMca prakAra ke hI arUpI pratipAdita kiye haiM, AkAza ke bheda vahA~ pratipAdita nahIM hue tapaki loka meM gautama 21AbhAnA prazna-" loeNa bhate ! kiM jIvA., ? " bhagavana! zuM lekamAM jIve che kharAM? jIva deza che kharAM? jIva pradeza che kharAM? ajI che kharAM? ajava deze che kharAM? ajIva pradeza che kharAM? mahAvIra prbhune| utta2-" jahA bitiyasae asthikAyaudesae loyAgAse" he gautama! bIjA zatakanA dazamAM astikAyeddezakamAM, lekAkAzamAM jIvAdikanuM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe ahI' paNa kahevuM joIe. jema ke-lokamAM jIve paNa che, jIvadeze paNa che ane jIvapradeza paNa che. e ja pramANe tyAM ajI paNa che, achavadeza paNa che ane bhlvddesh| 5 che. " navara'" te 14tavyatA 42tA mA tavyatAmA mero ja taphAvata che ke tyAM pAMca prakAranA ja arUpI pratipAdita karavAmAM Avela che, AkAzanA bhedanuM tyAM pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, tyAre lekamAM
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 bhagavatIle vyAH, tatrAstyuddezakehi lokAkAza AdhAratayA pratipAdayitumiSTaH, ataevAkAzasya dezapradezAtmakau bhedau tatra noktI atratu loko'stikAyasamudAyarUpaH AdhAratayA pratipAdayitumiSTo'ta AkAzasya dvau bhedau api Adheyau bhavata, iti saptavidhAH vodhyAH, tecaivaM-1 dharmAstikAyaH loke paripUrNasya tasya vidhamAnatvAt , dharmAstikAyadezastu na bhavati dharmAstikAyasyaiva tatra sadbhAvAta , dharmAstikAyapradezAzca santi dharmAstikAyasya tadrUpatvAditidvayam 2, tathaiva sAtoM prakAra ke arUpI pratipAdita hue haiM-dharmAstikAya 1, dharmAstikAya ke pradeza 2, adharmAstikAya 3, adharmAstikAya ke pradeza 4, no AkAzAstikAya yahA~ AkAzAstikAya kAniSedha hai kyoMki loka AkAzAstikAya kA dezarUpa hai ataH AkAzAstikAyadeza 5 AkAzAstikAyapradeza 6, aura kAla 7 / kahane kA tAtparya yaha hai ki vahAM dUsare zataka ke dasaveM astikAgha uddezaka meM lokAkAza AdhArarUpase pratipAdana karanA iSTa hai, isaliye lokAkAza meM AkAza ke do bheda-AkAzAstikAya aura isake pradeza nahIM pratipAdita hue haiM / parantu yahAM to astikAya kA samudAya rUpa loka AdhArapane se pratipAdana karane ke liye iSTa huA hai. isaliye AkAza ke do bheda bhI Adheya (AdhAra meM rahanevAlA padoyeM) ho jAte haiM isaliye vahAM sAtoM prakAra ke arUpI prakaTa kiye gaye haiN| dharmAstikAya loka meM paripUrNarUpa-vyApakarUpa se vidyamAna hai| dharmAstikAya kA deza to hotA nahIM hai kyoM ki pUrA dharmAstikAya hI vahAM sAte prakAranA arUpInuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te sAta prakAranA arUpI nIce pramANe che___"aruuvii sattavihA jAva ahamatthikAyassa paesA, nA AgAsasthikAeAgAsatthikAyassadese, AgAsatthikAyassa paemA addhAsamae, sesaM taMceva" (1) pAritAya, (2) mAstiyana prazI, (3) astiya, (4) adharmAstikAyanA pradeza, (5) ne AkAzAstikAya AkAzAstikAya deza, (6) AkAzAstikAya pradeza ane (7) kALa A kathananuM tAtparya e che ke tyAM kAkAzanI apekSAe pratipAdana thavuM joIe. tethI kAkAzamAM AkAzanA bheda-AkAzAstikAyanA deze ane pradezo-nuM pratipAdana thayuM nathI. paraMtu ahIM te astikAyanA samudAya rUpa lekanI apekSAe pratipAdana karavAnuM hovAthI AkAzanA bhedane paNa samAveza karavAmAM Avela che. te kAraNe ahIM sAte prakAranA arUpIne sadUbhAva batAvyo che dharmAstikAya lekamAM paripUrNarUpe- vyApaka rUpe rahela che. dharmAstikAyane deza (aMza) te heta nathI, kAraNa ke pUrUM dharmAstikAya ja tyAM vartamAna hoya che.
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 405 : adharmAstikAyo'pi 3 adharmAstikAyaH tatpadezAzceti dvayaM bodhyam 4 tathA noAkAzAstikAyaH, AkAzAritakAyo nAsti lokasya tasya etaddezatvAt , kintu-AkAzadezaH saMbhavati, lokasya tadaMzatvAt 5 AkAzapradezAzca santi, kAlazcAsti 7, ityabhimAyeNAha-yAvat-adharmAstikAyasya pradezAH, no AkAzAstikAyasya dezaH AkAzAstikAyasya pradezAH, addhAsamayaH kAlaH, zepa-tadevadvitIyazatakastha dazamoddezakavadeva bodhym| gautamaH pRcchati-'aloeNaM bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA?' he bhadanta ! aloke khallu kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH, kiMvA ajovA:, ajIvadezAH, ajIvapradezA bhavanti ? bhagavAnAha-'evaM jahA-asthikAyauddesae vidyamAna rahatA hai isaliye dharmAstikAya haiM 1 / dharmAstikAya ke pradeza hote haiM kyoM ki dharmAstikAya pradezarUpa hotA hai 2 / adharmAstikAya hai 3 aura adharmAstikAya ke pradeza haiM 4 tathA AkAzAstikAya nahIM hai kintu usakA deza hai kyoM ki loka jo hai vaha AkAzAstikAya kA ekadeza hai 5 AkAza ke pradeza bhI haiM. kyoM ki AkAza pradezarUpa hotA hai 6 aura kAla bhI hai 7 aise sAta hote haiM bAkI kA aura saba kathana dvitIyazataka ke dazave uddezaka ke samAna hI jAnanA cAhiye.1 - aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'aloe Na bhaMte ki jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA' he bhadanta ! aloka meM kyA jIva hai ? jIvadeza haiM ? yA jIvapradeza haiM ? ajIva hai? ajIvadeza haiM yA ajIva pradeza haiM isake uttara meM prabhu kahate haiM-' evaM jahA-asthikAyauddesae aloyAgAse, taheva niravalesa dharmAstikAyanA pradeze hoya che, kAraNa ke dharmAstikAya pradezarUpa hoya che. adhamastikAya che ane adharmAstikAyanA pradeza che tathA ne akAzAstikAya rUpa AkAza deza che, kAraNa ke A je leka che te AkAzAstikAyane eka deza che. AkAzanA pradeza paNa che, kAraNa ke AkAza pradezarUpa hoya che, ane kALa paNa che. bAkInuM samasta kathana bIjA zatakanA dazamA udezAmAM kahyA anusAra ja samajavuM gautama svAbhAnA prazna-" aloe Na bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA. jIvapaesA 1 ajIvA, ajIvadesA ajIvapaesA " 3 sAvan ! zamasabhA jIve che kharAM? jIvadeze che kharAM? jIvapradeza che kharAM ? ajI ke achavadeze che kharAM? ajIva pradeza che kharAM?
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 bhagavatIstre aloyAgAse, taheva niravasesaM jAva aNaMtabhAgRNe' evaM-pUrvoktarIsyA yathA asthikAyoddezake dvitIyazatake dazamoddezake alokAkAze alokAkAzavaktavyatAyAM jIvAdayaH uktA stathaivAtrApi niravazeSa yAvat-anantabhAgonaH sarvAkAza ananta. bhAganyUnaH itiparyantaM vaktavyam , tathAca yAvatkaraNAt- 'alogAgAseNaM bhaMte / ki jIvA pucchA tahaceva / kiM jIvA jIvadesAH, jIvapadesA ? kiM ajIvA, ajIvadesA, ajIvapadesA? goyamA ! jAva no jIvA, no jIvadesA, no jIvapadesA, no ajIvA, no ajIvadesA, no ajIvapadesA, ete ajIvadavyadese aguruyalahue jAba aNaMtabhAgUNe' he gautama ! dvitIyazataka ke dazaveM uddezaka meM alokAkAza kI vaktavyatA meM jisaprakAra se jIvAdika saMbaMdhI vaktadhyatA kahI gaI hai, usI prakAra se isa vaktavyatA meM bhI ve sampUrNarUpa se yahAM para kahanA cAhiye. yAvat vaha aloka anantaveM bhAga se nyUna hai| tAtparya isa kathana kA aisA hai-jaba prabhu se gautama ne aisA pUchA ki alokAkAza meM kyA jIva haiM ? yA jIvadeza haiM ? yA jIvapradeza haiM ? yA ajIva haiM ? ajIvadeza haiM ? yA ajIvapradeza haiM ? taba prabhu ne unase kahA-he gautama ! aloka meM na jIva haiM, na jIvadeza haiM, na jIvapradeza haiM, na ajIva haiM na ajIvadeza haiM aura na ajIvapradeza haiM kintu vaha alokAkAza svayaM sarvAkAza ke anantaveM bhAga se nyUna eka ajIva dravya kA deza rUpa hai arthAt alokAkAza meM yaha dezatA lokAlokarUpa AkAza dravya kA mahAvI2 prbhun| utta2-" evaM jahA-asthikAyauddesae aloyAgAse, taheva niravasesa jAva aNatabhAgUNe" gautama ! mInana zatanA samaya dezAma alakAkAzanI vaktavyatAmAM je prakAranI jIvAdika sabaMdhI vaktavyatAnuM prati pAdana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahIM paNa te vaktavyatAnuM saMpUrNa 4thana na . "te ma manantamA lAge nyUna cha," mA thana paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe A kathananuM tAtparya nIya prabhA cha gautama svAmIe jyAre mahAvIra prabhune e prazna pUche ke alokAkAzamAM zuM jIva, jIvadeza, jIvapradeza, ajIva, ajIvadeza ane ajIvapradeza hoya che kharAM ? tyAre mahAvIra prabhue temane e javAba Apyo ke he zautama! alokamAM je paNa nathI, jIvadeze paNa nathI, jIvapradeze paNa nathI, ajI paNa nathI, ajIvadeze paNa nathI ane ajIvapradeze paNa nathI. paraMtu te alakAkAza pate ja sarvakAzanA anantamAM bhAge nyUna eka ajIva dravyanA dezarUpa che. eTale ke alakAkAzamAM A dezanA kAlaka
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayandrikA TIkA za0 11 70 10 sU01 lokasvarUpanirupaNam 407 aNaMtehi aguruyalahuyaguNehiM saMjutte savvAgAse aNaMtabhAgUNe' iti alokAkAze jIvAdayaH paDapi na santi kintu ekA ajIvadravyadezaH, ajIvadravyasya dezarUpaH alokAkAzasya dezatva lokAlokarUpAkAzadravyastha bhAgarUpatvAt agurulaghukaH gurutvalaghutvavyapadezarahitatvAta , anantaH svaparyAya paraparyAyarUpairagurulaghukaguNaiH agurulaghusvabhAvaiH saMyuktaH sarvAkAzaH anantabhAgonaH iti saMgrAhyam , tatra sarvAkAzaH anantabhAgona ityasyAyamarthaH sarvAkAzasya anantabhAgena lokasvarUpeNa nyUna lokAkAzasya alokAkAzApekSayA anantabhAgarUpatvAt etAdRzaH sarvAkAzaH aloko vyapadizyate / gautamaH pRcchati-'ahelogakhettalogassa NaM bhaMte ! egaMmi AgAsapaese ki jIvA, jI desA, jIvapaesA, ajIvA ajIvadesA, ajIvapaesA ?' hai bhadanta ! adholokakSetralokasya khalu ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvaeka bhAgarUpa hone se AI hai / ananta svaparyAya paraparyAyarUpa agurulaghuka guNoM se yaha alokAkAza yukta hai| sarvAkAza ke anantaveM bhAga se yaha alokAkAza nyUna hai-isakA tAtparya aisA hai ki sarvAkAza kA anantavAM bhAga lokAkAza hai-usase yaha nyUna hai. alokAkAza kI apekSA lokAkAza anantabhAgarUpa hai| aise anantaveM bhAga se nyuna sarvAkAza aloka kahA gayA hai / agha gautamasvAmI aisA pUchate haiM-'ahe loga khettalogassa NabhaMte ! egami AgAsapaese kiM jIvA, jIva desA, jIvappaesA, ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA' he bhadanta ! adholokarUpa kSetraloka ke epha AkAza pradeza meM kyA jIva haiM ? jIvadeza haiM ? jIvapradeza haiM ? yA ajIva haiM ? ajIva deza haiM ? yA ajIvapradeza haiM ? rUpa AkAzadravyanA eka bhAgarUpe te hovAnI apekSA grahaNa karavI. joIe. anaH svaparyAya paraparyAya rUpa aguru laghuguNothI A alakAkAza yukta che "avakAzanA anantamAM bhAgathI A alakAkAza jUna che," A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-sarvAkAzanA anatamAM bhAgarUpa lokAkAza che, te kAkAza karatAM A alakAkAza jUna che ema samajavuM. alakAkAza karatAM kAkAza ananta bhAga rUpa che. e anantamAM bhAge nyUna sarvIkAza ale karUpa kahyo che. gautama svAbhAnA prazna-" ahelogakhettalogarasa Na bhaMte ! egami AgAsa paese ki jIvA, jIvadesA, jIvappaesA, ajIvA, ajIvadesA, ajIvappaesA ?" he bhagavan! adhaleka rUpa kSetralokanA eka AkAzapradezamAM zuM jIvo hoya cha ? 21 (4iNI) hAya ch| zu. 71 / / DAya cha ? ath| ' ajI hoya che ? ajIvadeza hoya che ? ajIvapradeze heya che?
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 bhagavatI dezAH, jIvapradezAH, ajIvA', ajIvadezAH, ajIvapadezAH-santi ? bhagavAnAha'goyamA! nojIvA, jIvadesAvi, jIvapaesAvi, ajIvAvi, ajIvadesAvi, ajIvapaesAvi' he gautama ! adholokakSetralokasyaikasmin AkAzapadeze nojIvAH santi, ekapradeze teSAmanavagAhanAt , kintu jIvadezA api santi, jIvapradezA api santi, bahUnAM jIvAnAM dezasya pradezasya cAvagAhanAt / ajIvA api santidharmAstikAyAdyajIvadravyasya ekasmin AkAzapradeze avagAhanAyA abhAve'pi, paramANukAdi dravyANAM kAladravyasya cAvagAhana saMbhavAducyate-ajIvAapi sntiiti| ajIvadezA api santi-dvayaNukAdiskandhadezAnAmaragAhanAducyate-ajIva dezA api santIti, ajIvapradezA api santi-dharmAdharmAstikAyapradezayoH pudgalaisake uttara meM prabhu kahate haiM- 'gothamA' he gautama ! 'no jIvA, jIvadesA vi, jIvapaesA vi, ajIvA vi, ajIva desA vi, ajIvapaelA' vi' adholokarUpa kSetra ke eka AkAza pradeza meM jIva nahIM haiM kyoM ki eka pradeza meM unakA avagAha nahIM hotA hai| kintu usa eka AkAza pradeza meM jIvadeza bhI haiM, jIvapradeza bhI haiN| kyoM ki aneka jIvoM ko deza aura pradeza usameM avagAhita hotA hai| usake eka pradeza meM ajIva bhI haiM / yadyapi dharmAstikAyAdika ajIva dravya kA eka AkAzapradeza meM avagAhanA nahIM ho sakatI haiM, parantu phira bhI paramANu Adi dravyoM kI aura kAla dravya kI usa eka pradeza meM alagAhanA hotI hai isaliye aisA kahA hai ki usa eka pradeza meM ajIva bhI haiN| ajIvadeza bhI haiM ajIvapradeza bhI haiN| dUdhaNukAdiskandhadezoM kI usameM avagAhanA hotI mahAvIra prabhunA utta2 " goyamA " gItama! "no jIvA, jIvadesA vi, jIvapaesA vi, ajIvA vi, ajIvadesA vi, jIvapaesA vi" ALs rUpa kSetranA eka AkAzapradezamAM ja nathI, kAraNa ke eka pradezamAM temane avagAha thatuM nathI. paratuM te eka AkAzapradezamAM jIvadeze paNa heya che ane jIvapradeze paNa hoya che, kAraNa ke aneka jIvonA deza ane pradeza te AkAzapradezamAM avagAhita hoya che. vaLI adhaleka rUpa kSetranA eka AkAzapradezamAM ajIva paNa hoya che. jo ke dharmAstikAya Adi ajIva dravyonI eka AkAzapradezamAM avagAhanA thaI zakatI nathI, paraMtu paramANu Adi dravyanI ane kALadravyanI te eka pradezamAM avagAhanA thaI zake che, te kAraNe evuM kahyuM che ke te eka AkAzapradezamAM ajI paNa hoya che. vaLI te eka AkAzapradezamAM achavadeza ane ajIvapradezane sadUbhAva hoya che. be Adi
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 1 lokamvarUpanirUpaNama 409, dravyapradezAnAM cAvagAhanAducyate-ajIvapradezA api santIti / 'je jIvadesA. te niyamA egidiyadesA?' tatra ye jIvadezAstatra bhavanti, te niyamAla-niyamaMtaH ekendriyadezAH santi, 'ahayA egidiyadesAya, beiMdiyassa dese 2' athavA ekendriyadezAzca, dvIndriyasya dezazca, bhavati2, 'ahanA egidiyadesAya, veiMdiyANayadesA3' athavA ekendriyadezAca, dvIndriyANAM ca dezAH bhavanti / 'eka majillavirahio jAva aNidiesu jAva ahavA egidiyadesA ya aNidiyANa ya desA ya ' evaMpUrvokta dazamazatake prathamoddezake pradarzitatrikabhaGgarItyA madhyabhaGgavirahitaH"athavA ekendriyasya deza.zva dvIndriyasya dezAzca, ityevaM rUpamadhyabhaGgavirahito'. hai isaliye to vahAM ajIvadeza bhI haiM tathA dharmAstikAya adharmAstikAya ke deza kI aura pradaladravya ke pradezoM kI avagAhanA hotI hai isaliye ajIba pradeza bhI haiN| 'je jIbadelA te niyamA egidiyadelA vahAM jo jIvana haiM ve niyama le ekendriya jIva ke deza haiM 'ahavA egidiyadezA ya yeiMdiyaspadele 2,' athavA ekendriyoM ke deza haiM aura eka hIndriyakA ekadeza hai 'ahavA egidiyadelA ya deiMdiyANa ya desA 3' athavA-ekendriyoM ke deza haiM aura the indriyoM ke deza haiM 3 / 'evaM jhillavirahio jAca aNidiestu jAba ahadA egidiyadesA ya aNidiyANa ya desAya' isa prakAra-dazama zataka meM prathala uddezaka meM pradarzita nikabhaMga rIti ke anusAra 'ekendriyoM ke aura eka hIndriya ke deza' isa rUpa madhyamavikalpa se rahita ye pUrvIkta do aMga anindriyavALA adezonI temAM avagAhanA thAya che, tethI tyAM achavadeza paNa che ane dharmAstikAya ane adhamastikAyanA pradezanI ane pudgala dravyanA pradezonI avagaNanA thAya che tethI tyAM ejIvapradeza paNa che te vAta puravAra thAya che "je jIvadesA te niyamA egidiya desA 1 (1) tyAM 2 / tasA niyamadhI / gandriya chana / sAya che " ahavA egidiya desA ya beidiyassa dese 2 ' (2) athavA mendriya vAnA desh| mana meM dIndraya 4 me za ya cha " ahavA egidiyadesAya veiMdiyANaya desA 3" (3) athavA gendriya chana / bhane dadriya vana dezA rAya . " evaM majhillavirahiyo jAva aNidiesu jAva ahavA egidiyadesA ya aNidiyANa va desA ya " me pramANa-samAM sht| 58a1 dezAmA pra ta trikama ga rIta anusAra "ekendriya jIvonA deze ane eka dvandraya jIvana me deza" / madhyama vi45 (Hisu) thI 2hita pUrvarita me lA (Asell) bha0 52
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sautrikabhagaH bhaGgadvayamityarthaH, yAvat-dvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyeSu anindriyeSu yAvat 1 ekendriyadezAca, trIndriyANAM dezAzca,2-ekendriyadezAca, caturindriyANAM dezAca, 3 ekendriyadezAca paJcandriyANAM dezAzca athavA ekendriyadezAca, anindriyANAMca dezAzca bhavanti, 'je jIvapaesA te niyamA egidiyapaesA?' tatra ye jIvapradezA bhavanti, te niyamAva-ekendriyapradezAH santi, 'ahavA egidiyapaesA ya, beiMdiyassa paramAra' athavA ekendriyapradezAzca, dvIndriyasya pradezAzca santi2, 'ahavA egidiyapaesA ya, veiMdiyANa ya paesA 3' athavA ekendriyapradezAca, dvIndriyANAMca pradezAH santi, 'evaM Aillavirahio siddhoM meM jAnanA caahiye| yAvat athavA vahA~ ekendriyoM ke deza aura anindriyoM ke deza haiN| yahAM yAvat zabdase-hIndriya, teindriya aura cauhandriya evaM paMcendriya inakA saMgraha huvA hai| tathA-vahAM para ekendriyoM kA deza haiM3, ekendriyoM ke deza haiM aura paMcendriyoM ke deza haiM, athavA-ekendriyoM ke deza haiM aura anindriyoM deza hai" isa pATha kA saMgraha huA hai| 'je jIvapaesA te niyamA ephidiyapaesA 11 vahAM jo jIvapradeza hai ve niyama se ekendriya jIva ke pradeza haiN| 'azyA-egidiyapaesA ya, beiMdiyassa paesA athavA-vahAM ekendriya ke pradeza haiM aura vendriya ke pradeza haiM / 'ahavA egidizapaesA ya veiMdiyANayapaesA 3' athavA vahAM ekendriyoM ke pradeza haiM aura vendriyoM ke pradeza haiM 3, 'evaM aniyimAM (siddhomAM) paNa samajavA joIe. A rIte chelle vikalpa A pramANe anaze-" tyAM gendriyAnA / / (40) mana bhanindriyo (siddhI) nA dezano sadbhAva deya che "yAvat " padathI kanidraya, teIndriya, cauIndriya ane paMcendriya saMgraha karAya che. vaccenA vikalpa A pramANe samajavA athavA tyAM ekenidrAnA deze ane teIndriyanA dezo hoya che. athavA ekendrinA dezo ane caturindrionA deza hoya che athavA ekendrinA deze ane paMcendriyonA deze hoya che. athavA ekendrinA deze ane anindriyanA deza hoya che. ____"je jIvapaesA te niyamo egidiyapaesA 1" (1) tyA prdesh| hAya cha, te niyamayI 01 mendriya banA pradeza hAya cha, " ahavA egidiya paesAya, beiMdiyassa paesA" (2) athavA tyAM mendriyanA azA cha bhane dvAndriyanA pradeza cha. " ahvA egidiyapaesA ya, veiMdiyANa ya paesA" (3) athavA tyAM ekendriyanA pradeza ane dundriyonA pradeza hoya che,
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TohA za0 11 u0 10 10 1 lokasvarUpanirUpaNam 411 jAva paMciMdirasu,' evaM-sUtrapradarzita bhaGgakadvayarUpo'dhyetavyaH, AdhabhaGgakavirahitaH 'athavA ekendriyasya pradezAzca dvIndriyasya pradezazca" ityevaM rUpAdhabhagakavirahitastrikabhaGgo bodhyaH, AdhabhaGgakasyehA saMbhavAt , ekasminneva AkAzapradeze sambhavo nAstyeva, asaMkhyAtAnAmeva bhAvAt-yAvat dvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyeSu ptipttvym| 'aNidiema tiyabhaMgo' anindriyeSu trikabhaGgaH-pUrvoktabhanaka trayamApa saMbhavatIti kRtvA teSu tat tyapi vaktavyam / tathAhi-ekendriyapradezAca, anindri. yapradezAcara' ekendriyapadezAca, anindriyasya pradezAca2, ekendriyapadezAca anidriyANAMpadezAca3' 'je ajIvA te duvihA paNNattA' adholokakSetralokasya ekasmin Aillavirahio jAva paMcidiepsu' athavA ekendriya ke pradeza haiM aura kIndriya jIva kA pradeza hai"aisA jo Adyavikalpa hai usa Adyavikalpa ke sivAya yahAM do vikalpa yAvat paMcendriyoM taka meM jAnanA cAhiye. AdhabhaGga ko jo yahAM choDA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki yahAM AdyabhaGga banatA nahIM hai| kyoM ki eka AkAza ke pradeza meM kevali samudghAta ko choDakara eka jIva ke eka pradeza kA rahanA saMbhava nahIM hai. kyoMki vahAM para jIva ke asaMkhyAta pradezoM kA hI rahanA hotA hai| yahAM yAvat zabda se dIndriya, teindriya, caturindriya aura paMcendriya jIvoM meM aisA hI kathana jAnanA cAhiye. vaha kahA gayA hai| 'aNidiehatiyabhaMgo' anindriyoM meM pUrvokta bhaGga traya bhI saMbhavita hote haiM aisA samajhakara unameM una tIna bhaGgoM ko kahanA cAhiye jaise vahAM ekendriyoM ke pradeza haiM aura eka anindriya kA pradeza haiM 1, eke" eva Aillavirahio jAva paMciMdiesu" athavA mendriyanA azA cha ane kIndriya jIvana pradeza che," e je pahelo vika9pa che te sivAyanA babbe vikalpa pa cendriya paryantamAM samajavA pahelA bhAMgAne (vikalpane) chaDI devAnuM kAraNa e che ke ahIM pahele vikalpa banato nathI, kAraNa ke eka AkAzapradezamAM kevalisa muddaghAtane choDIne eka jIvanA eka pradezanuM astitva sabhavI zakatuM nathI, kAraNa ke tyAM jIvanA asaMkhyAta pradezonuM ja astitva salavI za che. mahI "jAva (yAvat) 56thI dIndriya, trIndriya, yatundriya ane paMcendriya jIva mAM paNa evuM ja kathana grahaNa karavAnuM kahyuM che. ." aNidiesu tiyabhaMgo" mindriyAmA (Hai) pUti ra mA paNa saMbhavI zake che, tethI temanA viSe te traNa bhAMgA kahevA joIe. te traNa bhAMgA nIce pramANe samajavA (1) tyAM ekedriyanA pradeza hoya che ane anidriya jIvano pradeza hoya che (2) ekendriyanA pradeza hoya che ane eka anindriya jIvanA pradeza hoya che (3) ekendriyanA pradeza hoya che ane aniyi jInA
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 bhagavatIstre AkAzapadeze ye ajInAH santi te dvividhAH majJaptAH 'tajahA-rUbI ajIbA ya, arUbI ajIvA ya' tayathA-rUpajIvAztha, arUpyajIvAztha, 'svI taheba' rUpyajIvA stathaivapUrvottarItyaiva ra kanyAH, dezAH, pradezAH paramANavazceti bhaavH| 'je arUbI ajIvA te paMcavihA paNNattA' ye apyajIvAH santi, te paJcavidhAH prajJaptAH, 'taMjahA-no dhammatyikAra dhammasthikAyassa dese 1' tadyathA-no dharmAstikAyaH ekasmin AkAzapadeze dharmAritakAyo na saMbhavati tasyA saMkhyAtapradezAvagAditvAt , apitu dharmAstikAyasya dezo'sti 1, atredaM vodhyam-dharmAstikAyasya ekammin AkAzandriyoM ke pradeza haiM aura eka anindriya jIca ke pradeza hai 2, ekendriyoM ke pradeza haiM aura anindriyoM ke pradeza haiM 3, 'je ajIvA te duvihA paNNattA' agholojapakSetraloka ke eka AkAzapradeza meM jo ajIva haiM, ve do prakAra ke kahe gare haiM- taMjahA' jaise-'havI ajIga tha, arUvI ajIvA ya' spI ajIba aura alpI ajIva 'svI taheva 'rUpI ajova skandha ke deza, skaMdha ke pradeza aura paramANu haiN| 'je aldhI ajIvAte paMcavihA paNNattA' tathA jo arUpI ajIba haiM ve pAMca prakAra ke kahe gaye haiM-' taMjatA ve ye haiM-'no dhamnatyikAe, dhammatyikAyarasa dese 1,' nodharmAstikAya dharmArinakAyakA deza, eka AkAzapradeza meM dharmAstikAya pUrA kA pUrA nahIM raha sakatA hai, kyoM ki yaha dravya asaMkhyAtapradezAvagAhI hai / ataH vahAM dharmAstikAya kA deza hai 1 / yahAM yaha samajhanA prAya . "je ajIvA te duvihA paNattA" madhesI 35 kSetra 4 mA pradezamA ma cha, me. 42nA hai. cha. " tajahA" tamA / nIye pramANe che. 'rUvo ajIvA ya, arUvI ajIvA ya" (1) 3. ma ane (2) 435. 2504. " rUbI taheva" 30 ma071 24.5, 24ndhana / / 24ndhana prsh| bhane 52mA 35 DAya che. "je arUvI ajIvA paMcavihA paNNattA" tathA "350 ma01 cha tenA pAya prAra // cha. " taMjahA" 2i , "no dhammasthikAe, dhammasthikAyarasa dese 1," (1) ne dharmAstikAya rUpa dharmAstikAyano deza (aMza) eka AkAza pradezamAM dharmAstikAya pUrepUrUM rahI zakatuM nathI, kAraNa ke te dravya asaMkhyAta pradezavagAhI hoya che. tethI tyAM dharmAstikAyano deza (aMza) ja saMbhavI zake che.
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 prameyacandrikA TIkA zaka 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam pradeze yadyapi pradeza evAsti tathApi devazabdasyAvayavArthatayA avayavamAtrasyaiva vivakSi tatvena niraMzatvaraya ca tatra sato'pi avivakSitatvAt dharmAstikAyasya deza ityuktam, pradezastu svAbhAvika evamasti ityAbhiprAyeNAha - 'dhammatthikAyassa pae se 2' dharmA stikAyarya pradezo'sti 2, 'evaM ahammatthikAyassa vi 4' evaM pUrvoktarItyaiva adhamastikAyasyApi vijJeyam - tathAca tatsUtram - "no adhammatthikAe. adhammasthikA yassa dese, ammatthikAyassa parase " iti, evaM dharmAstikAyavad adharmAstikAyo nAsti kintu adharmAstikAyaraya dezaH, pradezazcAsti 4, 6 addhA samae' 5' addhAsamaya:- kAlathetyartha: 5' gautamaH pRcchati - ' tiriyaloga khetta logacAhiye - yadyapi AkAza ke ekamadeza meM dharmAstikAya kA eka hI pradeza haito bhI avayayArthavAlA hone se deza zabda kA artha avayavamAtrarUpa viva kSita hotA hai. isaliye niraza usakA vahAM sadbhAva hone para bhI avikSita hone ke kAraNa vahAM dharmAstidAya kA deza haiM isarUpa se kahA gayA hai / 'dhammakiAyassa parase 2' dharmAstikAya kA pradeza 2, yaha yahAM svAbhAvika rUpa se hI hai / ' evaM ' ahammatthi kAyassa vi' isI prakAra se yahAM adharmAstikAya kA deza 6, aura adharmAstikAya kA pradeza hai 4, adharmAstikA pUrA kA pUrA nahIM hai, parantu usakA deza aura pradeza yahAM hai / yahI bAta-' no avammasthikAe, adhammatthikAyasvadese, adhammatthikAyasa 'pase' isa sUtra dvArA samajhAI gaI hai / addhAsamae' 5 AkAza ke ekapradeza meM kAla hai hI. isa prakAra se ye arUpI ajIva pAMca prakAra ke haiM / ahI evu samajavuM joIe ke AkAzanA eka pradezamAM dharmAsti kAyane eka ja pradeza hAya che, te paNa avayavA vALA heAvAthI deza zabdane a avayavamAtrarUpa vivakSita thAya che. tethI niraza tenA tyAM sadbhAva hAvA chatAM paNa avikSita havAne kAraNe "tyAM dharmAstikAyanA deza hAya 'che, " yA aAranuM dhana 42vAmA mAnyuche. "C " dhammathikAyarasa paese " (2) tyAM dharmAstiyano pradeza to svAsAvi zate hoya che" eva ahammatthikAyassa tri" (3) me4 asA adharmA!stakAyanA deza ane (4) adharmAstikAyanA pradeza hAya che tyAM adharmAstikAya pUrepUrU hAI zakatu nathI, parantu tenA deza ane pradeza ja tyA salavI zaDe che. thena vAta sUtrAre "no adhammatthikAe, adhammatthi kAyas dese, avammatthikAyastra pase " mA sUtrapAdvArA samanvI che, "addhA samae 5 " (5) ane AkAzanA eka pradezamAM kALa heAya che ja. A rIte A arUpI paMca prakAranA ajIvA adheAle ka rUpa kSetranA eka AkAzapradezamAM hAya che.
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 bhagavatI sla NaM bhane ! egaMmi AgAsapaese kiM jIvA, jIvadekhA, jIvapaesA? ajIvA. ajIvadesA, ajIpadasA ? he bhadanta ! tiryaglokakSetralokasya khalu ekasmin AkAzapradeze ki jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH santi ? kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH, ajIvapradezAH rAnti ? bhagavAnAha-'evaM jadhA-ahologakhettalogassa taheva' evaM pUrvottarItyA yathA adholokakSetralokagya pratipAditaM tathaiva tiyaglokakSetralokasyApi pratipattavyam , 'evaM-ulogakhecalogassavi' evaM-pUrvoktarotyaiva avaloka kSetralokasyApi adholokakSetralokavadeva, pratipattavyam, - navara addhAsamao natthi, arUbI ubihA' navamm adholokatiryagalokApekSayA ujalokasya vizeSastu atra adAlamayo nAstIti kRtvA, arUpiNazcatu___ ana gautamasvAmI prazu se aisA pUchate haiM-'miriyaloyaraveza logassa NaM bhaMte ! egali AgAsapaese ki jIcA jIvadelA jIvapaelA? he bhadanta ! timlIkarUpa kSetraloka ke eka AkAza pradeza meM kyAjIva haiM, jIvadeza hai, jIvapradezA hai ? 'ajIyA, agjIvadesA, ajIvapaesA ?' ajIcya hai, ajInadeza haiM yA ajIvapradeza hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-'evaM jahA aholoka khettalogasa taheva' jisa prakAra se adholoka rUpa kSetraloka ke eka pradeza meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye-' evaM uthalogakhetalogasta vi' isI prakArakA kathana avalokarUpa kSetraloka ke eka AkAzapradeza ke viSaya meM bhI samajhanA caahiye| parantu jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai ki yahAM para 'addhAsamayo latyi' kAla nahIM hai| isaliye cAra arUpI yahAM haiN| jItama sAkSIne prazna-" tiriyaloyakhettalogassa Na bhaMte ! egami AgA saparase ki jIvA, jIvadesA, jIvapaesA, ajIvA, ajIvadesA ajIvapaesA ?" he bhagavan! tiryagleka rUpa kSetralekanA eka AkAzapradezamAM zuM che hoya che kharAM? athavA jIvadeza che ke jIvapradeza che ? ajI ajIva deza ke ajIva pradeza che? ____ mahAvIra prbhun| ttara-eva jahA ahologa khettalogassa taheva" mAyA rUpa kSetralokana eka AkAzapradezamAM jevuM kAma karavAmAM aAvyuM che. evuM ja kathana tirthaka rUpa kSatralekanA eka AkAzapradeza viSe paNa samajavuM. " evaM ulogakhettalogassa vi" me 4 thana so 35 kSetradAnA eka AkAzapradeza viSe paNa samajavu. paraMtu te kathana karatAM A kathanamAM meTI vizeSatA cha hai " addhAsamao natthi" Saals 35 kSetramA janA - sadUbhAva hote nathI. tethI tyA cAra arUpI dravyane ja sadbhAva hoya che,
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 415 pramairndrikA TIkA za0 110 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam vidhAH dharmAstikAyasyAdharmAstikAyasya ca dezAH pradezAtha pUrvoktAH Urdhvaloke ekasmin AkAzapradeze saMbhavanti, 'logassa jA aheloga khettalogassa emi AgAsapae se ' lokasya yathA adholoka kSetralokasya ekarimana AkAzamadeze yadvaktavyatvaM pUrva pratipAditaM tad lokarayApi ekasmin AkAzapradeze pratipattavyam tadabhikApattham -' lokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzamadeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH santi kiMvA ajIvAH, ajIva degA', ajIvapradezAH ganti ? gauan ! no jIvAH, jIvadezA api jIvapradezAzcApi ajIva api, ajIvadezA api, ajIva dezA api santi ityAdi bodhyam, gautama pRcchati - 'alogassa dharmAstikAya aura adharmAstikAya ke deza aura pradeza ke cAra prakAra ke hI arUpI ajIva Urdhvaloka ke eka AkAza pradeza meM hai / 'logassa jahA aheloga kheta logassa emaMmi AgAsapaese' apolokarUpa kSetraloka ke eka AkAzapradeza meM jo kathana pahile kiyA gayA hai vahI kathana loka ke eka AkAzapradeza meM jAnanA cAhiye abhilApa aisA hai- 'lokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvadezAH jIbapradezAH santi, kiMvA ajIvAH ajIvadezAH, ajIvapradezAH santi he bhadanta ! loka ke eka AkAza pradeza meM jIva hai ? jIvadeza hai ? jIvapradeza hai? yA ajIva haiM ? ajIvadeza hai ? yA ajIba pradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'gomA' ! he gautama! 'no jIvAH jIvadezA api , ema samajavu", dharmAstikAyanA deza ane pradeza tathA adharmAstikAyanA deza ane pradeza, A cAra arUpI ajIva dUbyA ja valAyanA eka AkAza pradezamAM hAya che. , " logassa jahA aheogakhetalogassa egaMmi AgAsapae se apeAlAka rUpa kSetranA eka AkAzapradeza viSe jevuM kathana pahelA karavAmAM Avyu che, evu ja kathana lokanA eka AkAza pradeza vize paNa thavu joie. tenA aznottara nIthe abhASe sabha4vA - " lokasya khalu bhaMte ! ekasmin AkAzapradeze ki jIvA : jIvadezA jIvapradezAH santi, kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH ajIva pradezA santi ?" he bhagavan ! sAunA me bhAbhazapradezamAM zu bhaveo hoya kharAM ? jIvadeze! hAya che kharAM ? jIvapradeze! hAya che kharA ? athavA ajIve hAya che kharAM? athavadeze hAya che kharA ? ajIvapradeze! hAya che kharA? * mahAvIra alunA uttara- "goyamA ! no jIvA, jIvAdezA api jIva pradezAH api, ajIvA api, ajIvadezA api, ajIva pradezA api santi "
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 416 saMte ! emi AgAsapae se pucchA' he bhadanta ! alokasya khalu ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvamalezAH santi ? kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH, ajIpapradezAH santi ? iti pRcchA / bhagavAnAha - ' goyamA ! No jIvA, jo jIvasA, taMceva jAya anaMterhi aguruyala huyaguNeti saMju sanyAgAare bhAgaNe' he gautama ! alokasya ekasmin AkAzapradeza no jIvAH, to jIvadezAH, tadeva yAvat- no jIvapradezA, no ajIvAH, ko ajIvadezA', no ajIvamadezAH, kintu ekaH ajIvadravpadezaH agurulaghunaH anantaiH anurUklaghuguNaiH saMyuktaH sarvAkAzasya anantabhAgonaH atha dravyAdinA tAna varNayatijIvapradezA api, ajIvA api, ajIva dezA api ajIvapradezA api santi' loka ke eka AkAza pradeza meM jIva nahIM haiM, jIndeza bhI haiM, jIvapradeza bhI haiM, ajIva bhI hai ajIvadeza bhI haiM aura ajIva pradeza bhI haiM, ityAdi ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' alogassa NaM bhaMte! emi AgAsapae se pucchA' he bhadanta ! aloka ke eka AkAzapradeza meM kyA jIva hai ? jIvadeza hai ? jIvapradeza hai ? ajIva hai ? ajIva deza haiM ? ajIva pradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate hai - 'gomA ' he gautama! 'jo jIvA, jo jIvadevA, taM caiva jAva ahiM agurulayaguNehiM saMjute saccAnAlasta aNanabhAgUNe" alokAkAza ke eka AkAzapradeza meM va jIva haiM, na jIvadeza haiM na jIvapradeza haiM, na ajIva hai, na ajIvadeza hai aura na ajIvapadeza haiN| yaha alokAkAza to eka ajIvadravyadezarUpa hai ananta agurubuka guNoM se yaha sadA saMyukta rahatA hai / sarvAkAza ke anantadeM bhAga gautama! leAkanA eka AkAza pradezamA javeA nathI, paraMtu jIvadeze paNu che, jIvapradezA paNa che, ajIvA paNa che, ajIvadeze paNa che ane ajIvapradeza paNa che. gautama svAbhInA prazna --" alogassa Na' bhaMte! egaMmi AgAsapaese pucchA " he bhagavan! aleAkanA eka AkAza pradezamAM zu jIve che ? MadezeA che ? jIvapradezeA che ? ajIveA che? jIvadeze! che? ajIvapradeza che ? mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! he gautama! " No jIvA, No jIvadekhA, taMceva jAva aNatehiM agurulahuyaguNehiM sajutte savyAgArarasa aNUMtabhAgUNe " aDe || prazanA me Aza pradezamA lavoM pazu nathI, lavaddezI pazu nathI, jIvapradezA paNa nathI, ajIvA paNa nathI, ajIvadezeA paNa nathI ane ajIvapradeze paNu nathI. te aaAkAkAza teA eka ajIva dravyadeza rUpa
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 70 10 sU0 1 lokasvampanirUpaNam 415, 'davyazro NaM ahelogakhettaloe aNaMtAI jIvadayAI, aNaMtAI ajIvadavvAI, aNaMtA jIvAjIvadayA' dravyataH khalu adholokakSetraloke anantAni jIvadravyANi santi, anantAni ajIvadravyANi santi, anantAni jIvAjIvadravyANi santi, 'evaM tiriyaloyakhettaloevi' evaM-pUrvoktarItyA tiryaglokakSetraloke'pi anantAni jIvadravyANi, anantAni ajIvadravyANi, anantAni jIvAjIvadravyANi santIti bhASaH, 'evaM uDaloyakhettaloe vi, evaM pUrvoktarItyaiva UrdhvalokakSetraloke'pi anantAni jIvadravyANi, anantAni ajIvadravyANi, anantAni jIvAjIvadravyANi santItibhAvaH, 'dacao Na aloe vatthi jIvabA, nevatthi ajIvadavyA, nevatyi jIvAjIvadayA, ege ajIvadravvadese jAva savvAgAsaarNatabhAgUNe' dravyataH khalu aloke naiva santi jIvadravyANi, naiva santi se yaha nyUnarUpa haiN| aba sUtrakAra dravyAdikoM kI apekSA lekara ina jIvAdikoM kA varNana karate haiM-'davvao NaM ahelogakhettaloe aNaM. tAI jIvadavvAI, aNaMtAI ajIcadavvAI. aNaMtA jIvA jIvadvvA dravya kI apekSA se adholokapa kSetraloka meM ananta jIvadravya haiM, ananta ajIva dravya haiM aura ananta jIvAjIva dravya haiM / "evaM tiriyaloyakhetta. loe vi' isI prakAra se liyaMgloka rUpa kSetraloka meM bhI jAnanA cAhiyeanantajIvadravya haiM. ananta ajIva dravya haiM aura ananta jIvAjIva dravya haiN| 'evaM uDaloyakhettaloe vi. isI prakAra se UrdhvalokarUpa kSetraloka meM bhI jAnanA cAhiye ! 'dabbao NaM aloe Nevasthi jIpadavvA, nevasthi ajIvavvA, nevasthi jIvAjIvavvA, ege ajIvavvadese, jAva svyaache. ananta agurulaghuka guNethI te sadA sa yukta rahe che. sarvAkAzanA anantamAM bhAgathI te nyUna rUpa che. have sUtrakAra dravyAdinI apekSAe A jIvAdikAnuM varNana kare che. __"davvao Na ahelogakhettaloe aNaMtAI, jIpadavvAiM aNaMtAI ajIbadavvAI', aNaMtA jIvAjIvadavvA" dravyanI apekSA, maghAsa 35 kSetramA anaMta jIvadravya che, anaMta ajIva dravya che ane anaMta jIvAjIva dravya che. " eva tiriyaloyakhettaloe vi" me // 4thana tiya 435 kSetralAI viSe paNa samajavuM. tyAM paNa anaMta jIva dravya che, anaMta ajIva dravya cha bhane mAnata dra0ya che. "evaM uDDaloyakhettaloe vi" me ra 4thana Saals 35 so viSa 59 ahae 42. "davyao Na aloe Nevasthi jIvavvA, Nevatthi ajIvavvA, vasthi jIvAjIvavvA, ege ajIva bha0 53
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 bhagavatIsse ajIvadravyANi, naiva santi jocAjIvadravyANi, kintu ekaH ajIvadravyadezo'sta, yAvat-anantaiH agurukalaghukaguNaiH saMyuktaH sarvAkAzaH anantabhAgonaH iti bhAvaH, 'kAlao Na aheloyakhetteloe na kayAi nAsi, jAva nice evaM jAva aloge' kAlataH khalu adholokakSetraloko na kadApi nAsIt , apitu sarvadevAsI, yAvat naiva kadAcit nAsti, naiva kadApi na bhaviSyati, apitu sarvadaivAbhUda, sarva devAsti, sarvadaiva ca bhaviSyati, dhruvaH, zAzvataH, avyayaH nityo vartate, evaMpUrvoktarItyA yAvat-tiryaglokakSetralokaH, UrbalokaH, kSetralokaH, lokaH, alokazca na kadApi nAsIt, naiva kadApi na bhavati, naiva kadAcit na bhaviSyati, gAsaaNaMtabhAgaNe' dravya kI apekSA jIvadravya aloka meM nahIM haiM, ajIva dravya aloka meM nahIM haiM, jIvAjIvadravya aloka meM nahIM haiM, kintu eka ajIva dravyadeza vahAM hai / yAvat vaha aloka ananta agurukalaghuka guNoM se yukta hai aura vaha sarvAMkAza ke anantaveM bhAga se nyUna hai| 'kAlao NaM aheloyakhettaloe na kayAi nAsi, jAva nicce, evaM jAva aloge' kAlakI apekSA se adholokarUpa kSetraloka kabhI nahIM thA aisA nahIM hai, api tu vaha sarvadA hI thA. yAvat-vaha sarvadA se hai aura sarvadA hI rahegA. yaha dhruva hai, zAzvata hai, avyaya hai aura nitya hai| isI prakAra se yAvat-tiryaglokarUpa kSetraloka, UrvalokarUpakSetraloka, loka evaM aloka ye saba pahile se the, aba haiM aura sadA raheMge, aisA nahIM hai ki ye saba pahile nahIM the, vartamAna meM nahIM haiM aura bhaviSyat meM nahIM rheNge| kyoM ki ye saba ke saba dhruva haiM, zAzvata haiM, avyaya haiM aura nitya haiN| davvadese. jAva savvAgAsa aNatabhAgUNe" dravyAnI apekSA masabhA 1 dravya paNa nathI, ajIva dravya paNa nathI, jIvAjIva dravya paNa nathI, paraMtu eka ajIva dravya deza tyAM hoya che. te aleka anaMta aguruka laghuka guNothI yukta che ane te sarvakAzanA anaMtamAM bhAge nyUna che. "kAlao Na aheloyakhettaloe na kayAi nAsi jAva nicce, eva jAva aloge" AnI apekSA maghAsa 35 kSetra bhUtabhA yAre ya na hatA evuM nathI, eTale ke tenuM astitva hatuM ja, vartamAnamAM paNa tenuM astitva che ane bhaviSyamAM paNa raheze. te va che, zAzvata che, avyaya che ane nitya che eja pramANe tika rUpa kSetraleka, udaleka rUpa kSetraleka, leka ane alaka paNa bhUtakALamAM hatAM, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM paNa haze. evuM nathI ke te bhUtakALamAM na hatAM, vartamAnamAM nathI ane bhaviSyamAM nahIM hAya, kAraNa ke teo paNa dhruva che, zAzvata che, avyaya che ane nitya che,
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 419 prandrikA TIkA 0 12 30 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam -- dhruvaH, zAzvataH, avyayaH, nityazca vartate iti bhAva', 'bhAvao NaM' aheloga khettaloe anaMtA vannapajjavA jahA khaMdae, jAtra aNaMtA aguru ya lahuyapajjavA, evaM jAva loe' bhAvataH khallu adholoka kSetraloke anantA varNaparyavAH varNaparyAyAH santi, ekaguNakAlikAdInAm anantaguNakAlAdhava sAntAnAM pudgalAnAM tatra sadbhAvAt, yathA skanda ke dvitIyazatake prathama deza ke pratipAditam tathaiva atrApi pratipattavyam - yAvat anantAH agurulaghukaparyaMvAH santi, e va pUrvoktarItyA yAvat tiryagloka kSetraloke, Urdhva - loka kSetraloke, loke ca anantA varNAdiparyavAH santIti bhAvaH / ' bhAvaoNa aloe netratthi vannapajjatrA jAva nevatthi aguruyalahuyapajjavA, ege ajIvadavvadese jAva aNaMtabhAgUNe' bhAvataH khalu aloke naiva santi varNaparyaMvAH, yAvat-naiva 'bhAvao NaM aheloga khettaloe anaMtA vannapajjavA jahA khaMdae, jAva anaMtA aguruya lahuyapajavA, evaM jAva loe' varNa kI apekSA se adholokarUpa kSetraloka meM ananta varNaparyAyeM haiM kyoM ki eka guNakRSNavarNavAle, do guNakRSNavarNavAle Adi anantaguNakRSNavarNavAle pudgaloM kA vahAM para sadbhAva hai / jaisA skandaka nAmake, dvitIyazataka ke prathamodezaka meM kahA gayA hai- vaisA hI yahAM para yAvat - anantarasAdiparyAyeM haiM, anantaagurukalaghukaparyAyeM haiM, isI prakAra se yAvat-tiryagloka kSetraloka meM aura Urdhvaloka kSetraloka meM eva loka meM ananta varNAdi paryAye haiM / 'bhAvao NaM aloe nevatthi vaNNapajjavA jAva nevatthi aguru ya lahuya pajjavA, ege ajIvadvva dese, jAva anaMtabhAgUNe' bhAvakI apekSA aloka meM varNaparyava nahIM haiM, yAvat rasAdi paryAyeM nahIM haiM, aura agurulaghukapa "bhAvao Na ahelogakhettaloe aNatA vannapajjavA jahA khaMdae, jASa anaMtA aguru ya lahuyapajjavA, eva jAva loe " varSAnI apekSAo adhoDo rUpa kSetraleAkamA anaMta vaghu paryAya che, kAraNa ke eka bhuita kRSNava vALAM, e guNita kRSNava vALAM Adi anaMta zudyuita kRSNava vALA pudgalene tyA sadUbhAva che. khIjA zatakanA skandaka nAmanA pahelA uddezAmAM jevu kathana karavAmAM Avyu che. evuM ja kathana ahI paNa grahaNa thavu joI e. A kathana "ana ta rasAdi paryAyeA che, anaMta azuruka laghuka paryAya che. " A sUtrapATha paryaMnta grahaNa karavu joie. eja pramANe tiya gleka kSetraleAkamAM urdhva leAka kSetrayoGamA bhane sAmbhAM pazu anaMta varSAhi pryaay| che, mebha samanvu "bhavao aloe nevattha vaNNapajjacA, nevatthi aguru ya lahuyapajjavA, egeM ajIvadavvade se " bhAvanI apekSAe aleAkamAM vadhu payAye pazu nathI, java atabhAgU
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre santi rasAdi paryavAH, naiva santi agurukalaghukaparyayAH, agurulaghuparyAyayuktadravyANAM pudgalAnAM tatrAbhAvAt, kintu agurukalaghukaguNaiH saMyuktaH sarvAkAzasya anantabhAgono vartate iti bhAvaH // sU0 1 // lokAlokaparimANavaktavyatA // mUlam - 'loe NaM bhaMte ! ke mahAlae paNNase ? goyamA ! ayaM NaM jaMbuddIce dIve savva dIvA jAva parikkheve NaM / teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM cha devA mahiDDIyA jAva mahAsokkhA jaMbuve dIve maMdare pavva maMdaracUlIyaM savvao samaMtA, saMparikkhitANaM viTTenA, aheNaM cattAri disAkumArIo mahattariyAo, pattAri balipiMDe gahAya jaMbuddIvassa vissa causu vi disAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA te cattAri balipiMDe jamagasamagaM vahigA muhe pakkhivejA, pabhUNaM goyamA ! tAo egamege deve te cattAri balipiMDe dharaNitalama saMpatte khippAmeva paDisAharittae, teNaM goyamA ! devA tAe ukkiTTAe, jAva devagaIe, ege deve purasthAbhimuhe payA, evaM dAhiNAbhimuhe, evaM paccatthAbhimuhe evaM uttarAbhimuhe, evaM uDDAbhisuhe, ege ahobhimuhe payAe, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vAsasahassAue, dArae, payAe, taraNaM tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti ko cevaNaM te devA nahIM haiN| kyoMki agurulaghuka paryAya yukta anya dravyapuloM kA vahAM abhAva hai / kintu agurulaghuka guNoM se yukta tathA sarvAkAza ke anantaveM bhAga se nyUna vaha aloka hI vahAM eka ajIva dravyarUpa hai | sU0 1 // gadha, rasAdi pAMce paNu nathI, ane aNuru laghuka paryAye paNu nathI, kAraNu ke azuru laghuka paryAya yukta ane dravyapudgalAne tyAM abhAva che. kAraNu aguru laghuka guNAthI yukta tathA sarvAkAzanA anantamAM bhAgathI nyUna evA te aleAka eka ajIva dravya deza rUpa ja che. / su01 //
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ ". prameyakhandrikA TIkA za0 110 10 sU0 2 lokAlokapariNAma nirUpaNam 461 logaMta saMpAuNaMti, tae NaM tassa dAragasta Aue pahiNe bhavadda, No cevaNaM jAva saMpAuMNaMti, taraNaM tassa dAragassa aTThamiMjApahINA bhavaMti No vevaNaM te devA logaMta saMpAuNati, tae NaM tassa dAraMgassa Asattame vi kulavaMse pahINe bhavai, jo veva NaM te devA logaMta saMpAuNati tae NaM tassa dAragassa nAmagoevi pahINe bhavai, No cevaNaM te devA logaMta saMpAuNati / tesiM NaM bhaMte! devANaM kiM gae bahue agae bahue ? goyamA ! gae bahueM, no agae bahue, gayA use agae asaMkhejjaibhAge agayAuse gae asaMkhejaguNe, loe NaM goyasA ! e mahAla paNNatte / aloe NaM bhaMte! ke mahAlae paNNatte ? goyamA ! ayaM NaM samayakhete. paNayAlIsa joyaNasaya sahaslAI * AyAmavikkhaMbheNaM, jahA khaMdae' jAva parikkheveNaM, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM dasadevA mahiDiyA taheba jAva saMparivakhettANaM saMciTTejA, aheNaM aTU disAkumArIo mahattariyAo, aTTha bali- piMDe gahAya mANusuttarassa pavvayassa usu vi dilAsu usuvi vidisAsu bahiyAbhisuhIo ThiccA aTTha balipiMDe gahAya, mANusuttarassa pavvayassa jamagasamagaM vahiyAbhimuhIo pakkhivejA, pabhUNaM goyamA ! tao egamege deve te aTTabalipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAhastie, te maM goyamA ! devA sAe ukkihAe jAva devagaIe logaMsi ThizcA asambhAvapaTTaNAe ege deve purasthAbhimu pAe, ege deve dAhiNapuratthAbhisuhe pathAe, evaM jAva uttarapurasthAbhimuhe, ege deve uDDAbhimudde, ege deve ahobhimuhe payAe, teNaM'kAleNaM, teNaM samaeNaM vAsasaya sahastA 4 -
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare 422 .... ue dArae payAe, taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti, No cevaNaM te devA aloyaMtaM saMpAuNaMti, taMceva0, tersi NaM devANaM kiM gae bahue, agae bahue ? goyamA! No gae bahue, agae bahue, gayAuse agae aNaMtaguNe, agayAuse gae aNaMtabhAge, aloeNaM goyamA! e mahAlae pnnnntte||suu02|| chAyA-lokaH khalu bhadanta ! kiM mahAlayaH prAptaH ? gautama ! ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpAnAM yAvat parikSepeNa, tasminkAle, tasmin samaye pahadevAH maharddhikAH yAvat mahAsaukhyAH jambUdvIpe dvIpe mandare parvate mandaracUlikA sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSTheyuH, adhaHkhalu catasro dikkumAryoM mahattarikAH caturo balipiNDAn gRhItvA jambUdvIpasya dvIpasya catasRSvapi dikSu bAyA. bhimukhyaH sthitvA vAn caturo valipiNDAna yamakasamakaM vAgAbhimukhaM prakSipeyuH, manaH khalu gautama ! tebhyaH ekaiko devaH tAn caturo valipiNDAn dharaNitalamasaMprAptAna kSiprameva patisaMhartum , te khallu gautama ! devA tayA utkRSTayA yAvat devagatyA eko devaH paurastyAbhimukhaH prayAtaH, evaM dakSiNAbhimukhaH, evaM pazcimAbhimukhaH, evam uttarAbhimukhaH, evam UdhvAbhimukhaH, ekaH adho'bhimukhaH prayAtaH, tasmin kAle, tasmin samaye varSasahasrAyuSko dArakaH prajAtaH, tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau prahINau bhavataH, nocaiva. khalu te devA lokAnvaM sammApnuvanti, tataH khalla tasya dArakasya AyuSyaM mahINaM bhavati, tataH khalu tasya dArakasya asthimajjA mahINA bhavaMti nocaiva khalu te devA lokAntaM saMmApnuvanti, tataH khalu tasya dArakasya Asaptamo'pi kulavaMzaH prahINo bhavati, no caiva khalu te devA lokAntaM saMpApnuvanti, tataH khalu tasya dArakasya nAmagotramapi mahINaM bhavati, nocaitra khalla te devA lokAntaM samApnuvanti / teSAM khalu bhadanta ! devAnAM kiMgata bahukam , agataM bahukam ? gautama ! gata bahukam , no agataM bahukam , gatAt tada agatam asaMkhyeyabhAgam , agatAt tat gatam asakhyeyaguNam, lokaH khalu gautama! iyanmahAlayaH prajJaptaH / alokaH khalu bhadanta ! ki mahAlayaH prajJaptaH? gautama ! idaM khalu samayakSetram pazcacatvAriMzat yojanazatasahasrANi AyAmaviSkambheNa, yathA skandake yAvat parikSepeNa, tasmin kAle, tasmin samaye daza devAH mahaddhikA tathaiva yAvata saMparikSipya ravalu saMtiSTheran , adhaH khalu aSTa dikkumAryoM mahattarikAH aSTavakipiNDAn gRhItvA mAnuSottarasya parvatasya catasRSvapi dikSu catasRSvapi vidikSu bAhyAbhimukhyaH sthitvA aSTau baliNDAn gRhItvA, mAnuSosarasya parvatasya yamakasamakaM vAhyAbhimukhaM makSipeyaH prabhuH khalu gautama ! tebhyaH ekaiko devaH
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11.010 sU0 2 lokAlokapariNAmanirUpaNam 423 vAna aSTabalipiNDAn dharaNitalamaprAptavAn kSiprameva pratisaMhartum , te khalu gautama ! devA tayA utkRSTayA yAvat devagatyA loke sthitvA asadbhAvaprasthApanayA ekodevaH paurastyAbhimukhaH prayAtaH, eko devo dakSiNapaurastyAbhimukhaH prayAtaH, evaM yAvat-uttarapaurastyAbhimukhaH, eko devaH UrvAbhimukhaH, eko devaH adho'bhimukhaH prayAtaH, tasmin kAle, tasmin samaye varSazatasahasrAyuko dArakaH prayAtaH, tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau prahINau bhavataH no caiva khalu te devA alokAntaM saMprApnuvanti, tadeva0, teSAM khalu devAnAM kiM gataM bahukam agataM bahukam ? gautama ! no gataM bahukam , agata bahukam , gatAt tat agatam anantaguNam , agatAda tat gatam anantabhAgam , alokaH-khalu gautama ! etanmahAlayaH prajJaptaH ||muu0 2 // TIkA-lokAlokaprastAvAt tatparimANavaktavyatAmAha 'loe NaM bhaMte !' ityAdi, 'loe NaM bhaMte ! ke mahAlae paNNace' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! lokaH khalu kiM mahAlayaH kIdRg vizAla prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! ayaM NaM jaMbuhove dIve savvadIvANaM nAva parikkheveNaM' he gautama ! ayaM khalu jambUdvIpo madhyajambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpAnAM yAvat sarvasamudrANAm AbhyantarikaH sarvakSudrako lokAlokaparimANavaktavyatA'loe Na bhaMte ! ke mahAlae paNNatte' ityaadi| TIkArtha-lokAloka ke kathana se yahAM sUtrakAra ne unake parimANa kI vaktavyatA kA kathana kiyA hai-isameM gautama prabhu se aisA pUchate haiM'loe NaM bhaMte ! ke mahAlae paNNatte' he bhadanta ! loka kitanA baDA hai? isake uttara meM prabhu ne kahA-goyamA! ayaM jaMbuddIve dIve savvadIvANa jAva parikkheveNa' he gotama ! yaha jaMbuddhIpa nAmakA dvIpa-madhyajambU dvIpa-samasta dvIpoM ke yAvat-samasta samudroM ke bIcameM hai arthAt leka ane alekanA parimANunI vaktavyatA "loe Na bhaMte ! ke mahAlae paNNatte" tyAdi TIkAtha-sUtrakAre' A sUtramAM laka ane alakanA pramANanuM nirUpaNa karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna cha - "loraNe |"ke mahAlae paNNatte 1" 3 masan ! ko keTale vizALa meTe kahyo che? mahAvIra prabhunA uttara-"goyamA! ayaNa jaMbuddIve dIve sanvadIvANa jAva parikkheveMNa" hai gautama ! ma pUrI5 nAbhana dIpa-bhAya dii5samasta dvIpa ane samaste samudronI vacce AveluM che ane te samasta dvIpa
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- -- - - --- - ___ bhagavatI banate, tailApUpapaMsthAnasaMsthito vartate, rayacakracAlasaMsthAnasaMsthito vartate, puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthito vartate, pratipUrNacandrasaMsthAnasaMsthitaH, eka yojanA zanasahanam AyAmavikammeNa, trINi yojanazatasahasrANi poDazaca sahasrANi dveca saptaviMzatiH yojanazate, trINi ca krozAni, aSTAviMzatizca dhanuzzatam , trayodaza anulAni, ardhAjulaMca kizcid vizepAdhikam , tathAca kiJcid vizeSAdhikasAI trayodazAGgulAdhikApTAviMzatyadhikazatadhaturuttarakrozatrayAdhika saptaviMzatyadhikazatadvayayojanAdhika-poDazasahasrottaralakSatrayapramANo jambUdvIpaH, parikSepeNa paridhinA prajJaptA, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM cha devA mahiDiyA jAna mahAsokavA jaMbuddIve dIve maMdare pagae maMdaraculiyaM sabao samaMtA saMparikkhittANaM ciTejjA' tasmin kAle, tasmin samaye yadA pai devAH maharTikA yAvat mahAdhutikAH, mahAyazasaH, mahAvakAH, mahAsaukhyAH jambUdvIpe dvIpe, mandare parvate mandaracUlikA-meruzikharaM sAba se choTA hai / taila se bane hue apUra-pueM kA jaisA AkAra hotA hai-baizA hI isakA AkAra hai / azvA ratha ke cakravAla (jo lohe kA golapahA hotA hai) usa ke AkAra jaisA hai| athavA kamala kI jaisI kaNikA hotI hai usake AkAra jailA hai / athavA pUrNimA ke candramA ke jaisA AkAra hotA hai vaisA AkAra vAlA hai| eka lAkha yojana kA ilakA vistAra hai| isakI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAvIsa yojana, tIna koza eka sau aTThAIsa dhanuSa aura 13 / / lADA teraha aMgula se kucha adhika hai| "teNaM kAleNa teNa samaeNa cha devA mahiDDiyAjAva mahAlokkhA jaMbuddIve dIve maMdare pancae maMdaracUliya savvao samatA saMpa. rikkhittANa ciTThajjA" usa kAla meM aura usa samaya meM mahARddhivAle yAvat-mahAdyutiyAle, mahAyazavAle, mahAyalavAle-mahAsukhavAle aise cha ane samudrothI nAno che tene AkAra telathI bharapura mAlapuvA jevo che. athavA rathanA paiDAnI vATa je tene AkAra che. athavA kamalanI kaNikA jevI goLa hoya che, e tene AkAra che. athavA tene AkAra pUrNimAnA candra je che tene vistAra eka lAkha ejanane ane paridhi traNa lAkha soLa hajAra base satyAvIsa (316227) ejana, traNa keza, 128 dhanuSa bhane 134 MinuthI 54sahA vAde che. "teNa,kAleNa teNa samaeNa 6 devA mahidiyA jAva mahAsokkhA jaMbuddIve dIve madare pavvae maMdaracUliya' sabao samaMtA saparikkhito Na cidvejjA" te 4ANe bhane te sabhaye (dhaare| atyAre jo koI mahAddhivALA, mahAvRtivALA, mahAyazavALA, mahAbaLavALA,
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhandrikA TIkA za0 11 2010 sU0 2 lokAlokapariNAmanirUpaNam 425 / sarvataH-paritaH, samannAt-sarvadikSu saMparikSipya-saMveSTaya khalu tiSTheyuH, 'ahe NaM cattAri disAkumArIo mahattariyAo cattAri balipiMDe gahAya jaMbuDhIvassa dIvassa causa vi disAmu bahiyAbhimuhIo ThiccA te cattAri valipiMDe jamagasamagaM vahiyAbhimuhe pavikhavejjA' adhaH khalu adhobhAge catasro dikkumAyau~ mahattarikAH atimahatyaH caturo balipiNDAna gRhItvA jambUdvIpasya dvIpasya catasRSu vi dikSu pUrvAdidizAsu, vAhyAbhimukhAH bAhye'bhimukhIbhUya sthitvA tAn caturo valipiNDAn yamakasamakaM-yugapadeva-ekadaivetyarthaH, bahirAbhimukhaM prakSipeyuH tadA-'pabhrUNaM goyamA! tAo egamege deve te cattAri balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae' he gautama ! prabhuH samarthaH khalu tebhyo devebhyaH ekaiko devastAna caturo valipiNDAn dharaNitalaM-pRthivItalam , asaMpAptaM kSiprameva pratisaMhartum-grahItuM deva jaMbUdvIpa nAma ke isa dvIpa meM sthita mandara parvata Upara mandara kI cUlikA ko saba ora se ghera kara khaDe ho jAveM 'ahe Na cattAri dilA kumArIo mahattariyAmao cattAri balipiMDe gahAya jaMbuddIvassa dIvassa causu disA bahiyAbhihIo ThiccA te cattAri palipiMDe jamagasamagaM pahiyAbhimuhe pakkhivejjA' aura usake nIce cAra mahattarikA deviyAM cAra yalipiNDoM ko lekara jaMbUdIpakI cAra dizAoM meM-pUrvapazcima Adi dizAoM meM bAhira kI ora mukha karake khaDI ho jAveM aura isa sthiti se khaDI hokara ve una cAroM hI balipiDoM ko eka sAtha hI pAhira pheMke 'pabhU NaM godhamA! tAo egamege deve te cattAri palipiMDe dharaNitalanasaMpatte khippAmeva paDisAharittae' to he gautama ! una devoM meM eka eka deva una cAra valipiNDoM ko jabataka ki ve jamIna ane mahAsukhavALA 6 de A jabUdvIpamAM rahelA madara parvata upara, bhan42nI yUniTa (TIya) 2 dhezane yI mAnubho / 2hI. taya, "aheNa' cattAri disAkumArIo mahattariyAmI cattAri valipiMDe gahAya javurIvastra dIvassa causa dikhAMsu bahiyAbhimuhIo ThiccA te cacAri valipiDhe jamagasamaga yahiyAbhimuhe paklivejjA" bhane tanI nIye yAra bhattari hAmArImA yAra balipiMDene laIne cAra dizAomAM (pUrva pazcima Adi dizAomAM) bahAranI tarapha mukha rAkhIne UbhI rahe, ane te sthitimAM ubhI rahIne tamA tayAra mAlapAne meM sAthe 1 mA2 3, to "pabhUNaM goyamA ! tAjo egamege deve te cattAri balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khigpAmeva paDisAharittae" he gautama! te cha de mAM ne pratyeka deva te cAra balipiMDene jamIna upara bha0 54
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 bhagavatIsUtre " samarthaH iti pUrveNa anyayaH, 'teNaM govamA | devA tAra ukiTTAe jAtra devagaIe, ege deve puratyA pAe' he gautama! te khalu devAH tathA utkRSTayA - viziSTayA, yAvat - tvaritayA -AkulayA, capalayA - zarIracApalyena, caNDayA raudrayAgatyutkarpayogAt, sigyA-dAdasthiratayA uddhRtayA darpAtizayena, jayinyAvipakSajevatayA, cheUyA - nipuNayA, divyA - divimavayA, devagatyA eko devaH purasthAbhiyu' paurastyAbhimukhaH prayAtaH, 'evaM dAhiNAbhimudde, evaM paJcatthAbhimudde, evaM uttarAbhimudde evaM uDrAbhimuhe ege ahogimudde payAe' evaM - tathaiva eko devo dakSiNAbhimukhaH, evameva eko devaH pazcimAbhimukhaH, evaM tathaiva eko devaH uttarAbhimukhaH, evaM - tathaina eko devaH UrdhAnimukhaH, eko devaH adho'bhimukhaH prayAtaH, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vAsasahassAura dArae payAe' tasmin kAle, tasmin samaye varSasahasrAyuSka-varSANAM sahasram Ayuryasya sa tathAvidha', dArakaH - vAlakaH Upara nahIM gira pAte haiM. itane meM hI bahuta jaldI grahaNa karane meM samartha hai / 'te goyA | devA tAe ukie jAva devagaIe ege deve purasthAfree pAe' he gautama! apa una devoM meM se koI eka deva apanI usa utkRSTa, svarita, capala, Adi vizeSaNoM vAlI deva gati se calakara pUrva dizA kI tarapha calA gayA. 'evaM dAhiNAmuhe, evaM paccatthA bhimu evaM uttarAbhimudde evaM uDDAbhimudde, ege ahomuhe payAe ' isI prakAra se koI eka dUsarA deva dakSiNadizA kI tarapha calA gayA, eka deva pazcimadizA kI tarapha calA gayA, isI prakAra se eka deva uttaradizA kI tarapha calA gayA. eka deva UrdhvadizA kI tarapha aura eka deva adhodizA kI tarapha calA gayA ' teNaM kALeNa teNaM samaeNaM vAsasaha - sAue dArae payAe' uma kAla aura usa samaya meM eka hajAra varSa AvI paDe te pahelAM-vaccethI ja ghaNI ja jhaDapathI grahaNa karI zakavAne samartha hoya che. " teNaM goyamA ! devA tAe ukkiTThAe jAva devagaIe ege deve purathAbhimudde pAe " huM gautama / te devAmAMnA kAI eka deva peAtAnI te utkRSTa, tvarita, capala Adi vizeSaNAvALI devagatithI pUrvakrizA tarapha cAlavA mAMDe, " evaM dAhiNAbhimudde, eva paccatthAbhimudde, evaM uttarAbhimudde, eva uDDAbhimudde, evaM ege kahomuhe payAe " se prabhAle jIle eka deva dakSiNa dizA tarapha cAlavA mAMDe, trIje eka deva pazcima tarapha cAlavA mAMDe ceAthe eka detra uttara tarapha cAlavA mAMDa pAMcamA eka deva udizA tarapha cAlavA mATe ane chaThTho eka deva adhAdizA tarapha cAlavA bhAr3e, "teNa kAleM teNa sameNa' vAsasahasA ue eja samaye kAI eka puruSane tyAM 1000 varSanA AyuSyavALA eka bALapha " dArae payAe kharAkhara
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrakA TIkA za011 40 10 0 2 lokAlophasvarUpanirUpaNam 427 prajAtaH - samutpanna ityarthaH, 'tapaNaM tassa dAragasta ammApiyaro pahINA bhavaMti' tataH khallu tasya dArakasya-cAlakasya ambApita prahINau- mRtau bhavataH kintu ' No cevaNaM te devA logaMta saMpAraNaMti' no caitra-naiva khalu te devA lokAnta - lokasyapAraM saMprApnuvanti, 'taNaM tassa dAragassa Aue pahINe bhavai, No ceva NaM jAva saMpAta' tataH khalu tasya dArakasya AyuSyaM mahoNaM-kSINaM bhavati, tathApi nocaivanaiva khalu yAvat - te devAH lokAntaM saMprApnuvanti, 'varNa vassa dAragassa ahisiMjA pINA bhavaMti No cevaNaM te devA logataM saMpAuNati' tataH tasya dArakasya asthimajjAH prahINAH naSTA bhavanti, kintu tathApi nocaiva naiva khalu te devA lokAnta' saMprApnuvanti, 'taeNa tassa dAragassa Asattame vi kuLava se pahINe bhavai, No cevaNa te devA logaMta saMpAuNaMti' tataH khalu tasya dArakasya - bAlakasya kI AyuvAlA eka bAlaka janma leve, 'taraNaM tassa dAragassa ammApi* yaro pahINA bhavaMti ' bAda meM usake mAtA pitA bhI mara jAveM kintu 'No ceva NaM te devA logaMta saMpAuNati' to bhI prasthita hue ve deva oth ke anta ko nahIM pA sakate haiM / 'taeNaM tassa dAragassa Ayue pahINe bhavaI' usa bacce kI eka hajAra varSa kI Ayu bhI samApta ho jAve 'NIcevaNaM jAva saMpAuNati' to bhI tabataka calate hue ve devaloka ke anta ko prApta nahIM kara sakate, 'tapaNaM tassa dAragassa ahi'bhiMjA pahINA bhavaMti ' usa bAlaka kI haDDiyAM aura majjA bhI naSTa hoM jAveM - to bhI tabataka calate hue ve devaloka ke anta ko nahIM pA sakate 'taraNaM tassa dAragassa Asattame vi kulavaMse pahIje bhava' usa bAlaka kI sAta pIDhI taka bhI naSTa ho jAyeM to bhI tabataka calate hue ve usa 66 ', janma yAbhe, arr tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti " tyAra mAha -tenA AyukALa daramiyAna koI samaye te khALakanA mAtApitA marI jAya che, parantu " No cevaNaM de devA logata saMpAuMNaMti " mAralA sAMgA aNanI satata musApharI karavA chatA pazu te devA lAkanA anta sudhI pahAcI zakatA nathI, "taeNa tassa dAragassa Ayue pakSINe pravai eka tyAra bAda te khALaka hara varSa AyuSya 53 harIne ANadharma yAbhI laya che, parantu " No va Na jAva saMpAThati " bheTalA varSa paryanta satata bhuyArI 42vA chatAM pazu deve lokAnta sudhI paheAMcI zakatA nathI, " taraNaM tassa dararasa aTThimiMjA pahINA bhavati " te mAnI hAu ane bhanpAyu naSTa tharmala che, to pazu te deve| houna bhanne bhAbhI rAstA nathI, " taraNaM tassa dAragassa Asattame vi kulase pahaNe bhavai " tyAra mAha te mAsamunI sAta peDhIoo pazu naSTa thaI jAya che, parantu satata musAkI karatA te devA lokanA anta sudhI 1
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 421 bhagavatIsse Asaptamo'pi-saptamapuruSaparyanto'pi kulavaMzaH kularUpo vaMzaH mahINo bhavati, kintu nocaiva-naiva khalu te devAH lokAntaM saMmApnuvanti, 'taeNaM tassa dAragassa nAmagoevi pahINe bhavai, No cevaNaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti' tataH khalu tasya dArakasya-cAlakasya nAmagotramapi pahINaM-napTaM bhavati, tathApi no caiva-naiva khalu te devAH lokAntaM samApnuvanti, 'tesi NaM bhaMte ! devANaM kiM gae pahue, agae bahue ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! teSAM khalu pUrvoktAnAM pasa dikSu prayAtAnAM devAnAM kiM gataM-vyatikrAnta kSetram vahukam-adhikaM bhavati ? kiMvA agatamavyatikrAntaM kSetraM bahukam-adhikaM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! gae vahue, No agae bahue' he gautama ! teSAM devAnAM gataM-vyatikrAntaM kSetra bahukam-adhika loka ke anta ko nahIM pA sakate haiM / 'taeNaM tassa dAragassa nAmagoe vi pahINe bhavai-Noceva NaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti' yahA~ taka ki isa bAlaka kA nAmagotra bhI naSTa ho jAya tabataka bhI ve deva calate 2 loka kA anta nahIM pA sakate haiN| aisA baDA yaha loka hai.| atha gautama prabhu se pUchate haiM-'teliNaM bhaMte ! devANaM kiM gae bachue, agae bahue 'he bhadanta ! chahoM dizAoM meM gaye hue una devoM kA vyatikrAnta-pAra kiyA jA cukA kSetra bahuta hai ? yA nahIM pAra kiyA gayAjise pAra karanA bAkI hai-aise kSetra bahuta haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! gae bahue No agae bahue' he gautama!jitanA kSetra devoM ne pAra kara liyA hai-vaha kSetra bahata hai, aura jise abhI pAMcI 24tA nathI. " taeNaM sassa dAragasta nAmagoe vi pahINe bhavai, " No cevaNa' te devA logaMta saMpAuNaMti " mre| mAnA nAma mAtrA paNa nAza thaI jAya che, paraMtu ATalA dIrgha kALa paryanta musApharI karavA chatAM paNa te deve lokanA anta sudhI pahoMcI zakatA nathI, eTale badhe vizALa A loka che. gautama 2vAbhAnA prazna-"vesiNa bhate ! devANa' kiM gae bahue, agae bahue 1' 8 lagavan ! 72 hazAyamA gayesA te / dvArA Gala (pAra karAyeluM) kSetra vadhAre moTuM che? ke anullavita (pAra karavAnuM je bAkI che) te kSetra vadhAre moTuM hoya che ? mahAvIra prabhunaH utta2-" goyamA ! gae bahue, No agae bahue" | he gautama! dee jeTaluM kSetra pAra karyuM che-tekSetra adhika che ane je pAra
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 2010 sU0 2 lokAloka svarUpanirUpaNam 429 bhavati, no agatam-avyatikrAnta kSetra bahukam-adhikaM na bhavati, 'gayAuse agae asaMkhejjai bhAge, agayAuse gae asaMkhejjaguNe' gatAt-vyatikrAntAt tatagatam avyatikrAntam asaMkhyeyabhAgaM nyUnaM bhavati, atha ca agatAta-avyatikrAntAt kSetrAt tat gataM vyatikrAntaM kSetram asaMkhyeyaguNam adhikaM bhavati, iti bhAvaH / atra kazcidAzaGkate-nanu pUrvAdidikSu pratyekasyAM dizi lokaH arddharajju pramANo vartate UrvAdhazca lokaH kizcinyUnAdhikasaptarajjupamANo vartate tahi tulyayA gatyA gacchatAM teSAM devAnAM kSetravaiSamyAt kathaM paTsvapi dikSu gatAdagataM kSetramasaMkhyAtabhAgamAtram , agatAca gataM kSetramasaMkhyAtaguNam ? iti / atrAhaghanacaturastrIkRtasya lokasyaiva kalpitatvAnna doSa iti| astvedam-punarapi zrUyatAm-nanu yAktasvarUpayA gatyApi gacchanto devAH bahunA'pi kAlena lokAntaM pAra karanA bAkI hai-jo kSetra pAra nahIM kiyA hai-vaha kSetra bahuta nahIM hai| kyoM ki-'gayAule agae asaMkhejjahabhAge, agayAuse gae asaMkhejjaguNe' garakSetra se vaha agatakSetra-avyatikrAntakSetra, asaMkhyAtaveM bhAga hai aura agatakSetra se vaha gatakSetra asaMkhyAtaguNita hai / yahA~ aisI AzaMkA ho sakatI hai-ki pUrvAdidizAoM meM se pratyekadizA meM loka ardharAjUpamANa hai, aura Urdhva evaM adhodizA meM kizcinyUnAdhika sAta rAjU pramANa hai taba tulya gati se jAne vAle devoM ke kSetra meM vipakSatA hone se chahoM dizAoM meM gatakSetra se agatakSetra asaMkhyAtabhAgamAtra kaise mAnA jA sakatA hai ? aura agatakSetra se gatakSetra asaMkhyAtaguNita 'kaise kahA jA sakatA haiM ? so isa zaMkA kA aisA uttara hai ki ghanacaturastrIkRta loka hI kalpita hai-ataH isameM koI doSa nahIM hai| khaira koI doSa na ho, parantu phira bhI zaMkA aisI banI hI rahatI hai ki ukta svarUpa 42vAnu mAjhI cha 2 kSetra na 12 yunathI te kSetra mA che. "gayAuse agae asakhejjabhAge, AyAuse gae asaMkhejja guNe" Scaluta kSetra 2tA bhanusa bita kSetra asaMkhyAtamAM bhAga jeTaluM che. ane anulaMdhita kSetra karatAM ulaMdhita kSetra asaMkhyAta gaNuM moTuM hoya che. zaMkA-pUrvAdi pratyeka dizAmAM loka ardharAju pramANa che ane urva dizAmAM tathA adizAmAM te sAta rAjupramANa karatA kaIka nyUnAvika pramANa che. chatAM samAna gatithI cAlanArA dezanA anulaMdhita kSetrane u9laMdhita kSetranA asaMkhyAtamAM bhAga pramANu zA mATe kahyuM che? ane anulavita kSetra karatA ulaMdhita kSetrane asaMkhyAta gaNuM adhika kema kahyuM che? uttara-A zaMkAnuM samAdhAna A pramANe che-ghanacaturastrIkRta (catuSkoNAkAra) leka ja kalpita che tethI te kathanamAM koI doSa nathI.
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre na labhante tadA jinAnAM janmAdikalyANakeSu kSetrasya bahutve, avataraNakAlasya cAlAve'pi kathamacyuta devalokAdevA drAgavatarantIti / satyam, kintu tvaritAdi vizeSaNaviziSTA'pIyaM gatirmandaiva jinajanmAdiSu avataraNagatistu zIghratameti vijJeyam / atha lokaparimANamupasaMharannAha - 'loeNaM goyamA ! e mahAlae paNNatte' he gausa ! lokaH khalu iyanmahAlayaH iyatparimito mahAvizAlaH prajJaptaH / athA vAlI gati dvArA jAte hue deva yadi bahuta kAla ke bAda bhI lokAnta ko prApta nahIM kara pAte haiM to jinendroM ke janma kalyANakoM meM acyuta devaloka kSetra kI adhikatA hone ke kAraNa thoDe se samaya meM kaise jaldI A jAte haiM pUchane kA tAtparya aisA hai ki acyutadevaloka se deva bhagavAn ke paMcakalyANakoM meM Ate haiM aba yadi aisI bAta mAnI jAve ki deva svaritAdivizeSaNoM vAlI gati se gamana karane para bhI lokAnta ko bahuta kAla ke bAda bhI nahIM pA sakate haiM to phira ye bhagavAn ke paMcakalyANakoM meM jaldI kaise Ate haiN| kyoM ki acyutadevaloka se yahAM taka AnekAkSetra to bahuta hai aura avataraNa kA samaya alpa hai ? to isakA samAdhAna aisA hai ki jina janmAdikoM meM devoM ke Ane kI jo gati hai vaha to zIghratamA hai aura tvaritAdi vizeSaNoM vAlI jo gati hai vaha manda hai / aisA jAnanA caahiye| aba loka ke parimANa kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-' loe NaM goSamA / e mahAlae paNNatte' he gaunama loka itanA baDA hai / arthAt bahuta adhika vizAla hai / ati dIrgha kALa paryanta musApharI karavA chatAM paNu leAkAnta sudhI pahe McI zakatA nathI, te jinendronA janmakalyANakAmAM adbhuta devale jevAM ghaNAM dUranA kSetrAAMthI paNa theDA samayamAM deve kevI rIte AvI zake che ? acyuta devalokathI ahI sudhI AvavAnuM kSetra tA mahu ja vizALa che ane avataraNanA samaya ghaNA alpa hoya che. za'kA--uparyukta svarUpavALI gati dvArA paNa jo te deve uttara- jinendronA janmakalyANukAmAM devAnI AvavAnI gati te zighratama (sauthI jhaDapI) hAya che, jyAre tvaritAdi vizeSaNeAvALI je gati che te te tenA pramANamAM manda haiAya che, ema samajavuM have lokanA pramANanA upasauMDAra 4ratA sUtrA2 che ! " loe Na' goyamA ! e mahAlae paNNa hai gautama / loka ATalo badhA mATe che eTale ke te atizaya vizALa che. have gautama svAmI alokanA pramANanI apekSAe mahAvIra prabhune A pramANe 19
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 2 lokAlokasvampanirUpaNam 431 lokaparimANaM gautamaH pRcchati-'aloeNaM bhane ! ke mahAlaye paNNatte?' he bhadanta ! aloka khalu phiyanmahAlayaH kIdRgUvizAlaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! ayaM NaM samayakhete paNayAlIsaM joyaNa sayasahassAI AyAmavikhaMbheNaM, jahA khaMdae jAda, parikkheveNaM' gautama ! idaM khalu samayakSetra-manuSya kSetra, pazcacatvAriMzad yojanazatasahasrANi AyAma viSkambheNa dairdhyavistAreNa yathA skandake prakaraNe dvitIyazatakasya prathamoddezake pratipAditaM tathaivAtrApi pratiettavyam-yAvat-parikSepeNa-paridhinA prAptam / teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM dasadevA mahiDiyA taheva jAva saMparikkhittANaM, saMciDhejjA' tasmin kAle, tasmin samaye dazadevA mahaddhikAH tathaiva-pUrvoktavadeva yAvat-mahAdyutikAH, mahAyagamaH, mahAbalAH, mahAsaukhyAH , jambUdvIpe dvIpe, mandare parvate mandaracUlikAH sarvataH-samantAna saMparikSipya-saMveSTaya khalu saMtiSTherana , ' aheNaM adisAkumArIo mahattariyAo avalipiMDe aba gautama aloka kA parimANa pUchate haiM-'aloe Na bhaMte ke mahAlae paNNatte' he bhadanta ! aloka kitanA bar3A hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA! ayaM NaM samayakhette paNayAlIsa joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM, jahA khaMdae jAca parikkheveNa' he gautama ! yaha manuSya kSetra AghAma viSkambha kI apekSA se 45 lAkha yojana kA kahA gayA hai| so jaisA vahAM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kahanA cAhiye. paridhitaka ' teNaM kAleNa teNa samaeNaM dasa devA mahiDiyA taheva jAva saMparikkhittA NaM saMcitujA' usa kAla aura usa samaya meM mahaddhika Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle 10 deva jambUdvIpastha sameruparvata ke Upara mandaracUlikA ke cAroM ora se gherakara khaDe ho jAveM aura prazna pUche cha " aloe Na bhate ! ke mahAlae paNNatte ?" magavan ! Aals keTalo vizALa che? mahAvIra prabhuna uttara-"goyamA ! ayaM Na samayakhette phNayAlIsa joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNa, jahA khadae jAva parikkheveNa gautama! A manuSyakSetranI laMbAI ane pahoLAI 45 lAkha jananI kahI che. tenuM varNana bIjA zatakanA pahelA uddezAmAM skandakanA prakaraNamAM kahyA anusAra grahaNa karavuM joIe. tenI paridhi paryatanuM varNana ahIM grahaNa karavuM joIe. teNa kAleNa teNa samaeNa' dasa devA mahiDDiyA taheva jAva saMparikkhitta Na saMci, jjA" te ANe mana ta samaye 10 hevA 1 dIpanA mahara parvatanI (sumeru parvatanI) maMdarasUlikA (zikhara) ne gherIne cAre dizAmAM
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ / bhagavatI gahAya mANusuttararasa pavyayassa causu vi disAsu causu vi vidisAsu bahiyAbhimu. hoo ThicA aTThavalipiDe gahAya mANusUttarassa pavvayassa jamagasamagaM bahiyAbhimuhIno pavitravejjA' adhA-adhobhAge khalu aSTau dikkumAryoM mahattarikAH atimahatyaH aSTau balipiNDAn gRhItvA mAnupottarasya-etannAmakasya parvatasya catasapvapi dikSu catasRSvapi vidikSu bAhyAbhimukhyaH sthitvA apTo valipiNDAn gRhItvA mAnuSottarasya parvatasya yamakasamakaM-yugapadeva yadA vAhyAbhimukhAH prakSipeyustado'pabhUNaM goyamA ! to egamege deve te aTu balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae' he gautama ! prabhuH samarthaH khalu tebhyo devebhyaH ekaiko devastAna aSTo valipiNDAn dharaNitalamasaMprAptAn kSiprameva pratisaMhartu-grahItuM samarthaH, itipUrveNAnvayaH, 'teNaM goyamA! devA tAe ukiTAe jAva devagaIe logaMsi ThiccA 'aheNaM aTThadisAkumArIo mahattariyAo alipiMDe gahAya mANusuttarasta panvayassa causu vi disAstu causu vi didisAstu bahiyAbhimuhIo ThiccA abalipiMDe gahAya mANuyuttarasta pavyayassa jamagasamagaM vahiyAbhimuhIo pakkhivejjA' nIce ATha mahattarikA dikkumAriyAM ATha balipiNDoM ko lekara mAnuSottara parvata kI cAroM dizAoM meM aura cAroM vidizAoM meM bAhara kI ora muha karake khar3I ho jAveM aura khar3I hokara ke phira ve eka hI sAtha mAnuSottara parvata se bAhira kI ora una ATha valipiNDoM ko pheMke, 'pabhUNaM goyalA! to egamege deve te aTTha paliviMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae' to he bhagavan una devoM meM se eka deva una ATha balipiNDoM ko jabataka ve jAmIna para nahIM gira pAveM grahaNa karane meM samartha hai| teNaM goyamA ! devA tAe On 29, bhane " bhaheNa aTTha disAkumArIo mahattariyAmo aTuMbalipiMDe gahAya mANusUttarassa pavvayassa ghausu vi disAsu pasu vi vidisAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA aTTa balipiMDe gahAya mANusuttarassa. pavvayassa mamagasamA bahiyAbhimuhIo paklivejjA" nIya bhAI bhattari hizamArImA matipiMDAne sadhane, mAnuSAra parvatanI cAre dizAomAM (pUrvAdi cAra dizAomAM) ane cAre vidizAomAM (IzAna Adi cAre khUNAmAM) bahAranI tarapha mukha karIne UbhI rahe, ane teo eka sAthe mAnuSettara parvatanI bahAranI tarapha te ATha gasipi 34, "pabhUNa goyamA! tao egamege deve te adra balipiMDe dhara NitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae" as gautama / tesa hevAmAnA pratyeka deva pitAnI zIvra gatithI gamana karIne te ATha balipiMDene jamIna para paDatAM pahelA ja vaccethI ja-grahaNa karI levAne samartha hoya che,
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 110 10 0 2 lokAlokaparimANanirUpaNam 433 asambhAvapaNA ege deve puratyAbhimudde pAe. ege deve dAhiNapuratthAmimuhe payAe, eka jAva uttarapuratyA bhimu ege deve uDDAbhinu, ege deve ahonimu pAe' he gautama! te khalu devAH tayA utkRSTayA - vilakSaNayA yAvat-tvaritayA, capalyA, caNDayA, siMhayA, uddhatathA, jayinyA, chekayA, divyayA devagasyA loke sthitvA asadbhAvamasthApanayA - asadbhUtArthakalpanayA eko devaH paurastyAbhimukhaH prayAtaH - prasthitaH, eko devo dakSiNapaurastyAbhimukhaH prayAtaH, evaMpUrvoktarItyA - yAvat eko devo dakSiNAbhimukhaH prayAtaH, eko devo dakSipazcimAbhimukha prayAta, eko devaH pazcimAbhimukhaH prayAtaH, eko devaH, pazcimottarAbhimukhaH prayAtaH, eko devaH uttarAbhimukhaH prayAtaH, eko deva: uttarAkhaH, eko devaH UrdhvAbhikhaH eko devaH adhomukhaH ukiTTAe jAna devanaIe logaMsi ThiccA' asambhAvapaTTaNAe ege deve purasthAbhi pathae, eme deve dAhiNapurasthAmimuhe payAra, evaM jAva uttara purasthAbhimu pathAe, ege deve uDrAbhiSTa, ege deve ahobhinu payAe ' he gautama! ve deva usa utkRSTa-vilakSaNa yAvat tvaritA, capalA, caNDA, siMhA, uddhRtA, jayinI, ThekA aura divyA vizeSaNoM vAlI devagati se mAnoM calakara loka ke anta meM pahuMca jAyeM aura vahA~ se phira unameM se koI eka deva isI gati se calakara pUrvadizA kI tarapha calA jAve, eka deva dakSiNa pUrva kI tarapha calA jAve, isI prakAra se yAvat eka deva dakSiNadizA kI tarapha calA jAye, eka deva dakSiNapazcima kI tarapha calA jAve, eka deva pazcimadizA kI tarapha calA jAve, eka deva pazcima uttaradizA kI tarapha calA jAve, eka deva uttaradizA kI tarapha " " teNa goyamA ! devA tAe ukiTTAe jAva devagaIe logaMsi ThiccA asambhAvapaTTaare ege deve purasthAbhimudde payAe, ege deve dAhiNapuratyAbhimudde payAe, eva jAva uttarapuratyAbhimudde payAe, ege deve uDDAbhimudde, ege deve ahobhimudde payAe ' he gautama! te have! potAnI te utsRSTa (vivakSAya), kharitA, vyayasA, thaMDA, sihA, uSkRtA, jayinI, divyA vagere vizeSaNeAvALI devagatithI cAlIne dhArA ke A kalpanAneA ja viSaya che. sabhavI zake evuM nahIM hAvAthI dhAravAnu kahyu che) lokanA anta bhAgamAM paheAcI jAya che. have tyAMthI eka deva peAtAnI evI ja gatithI pUdizAmAM cAlavA mAMDe, eka deva agni kANumAM cAlavA mAMDe, eka daiva dakSiNa dizAmAM cAlavA mADe, eka deva naiRtya dezamAM cAlavA mAMDe, eka pazcimamAM, eka vAyavya mAM eka uttaramAM ane eka IzAnamA cAlavA mATe, eka deva dizAmAM cAlavA bha0 55
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 bhagavatI sUtre 5 prayAtaH 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, vAsasyasahassAue dArae payAe' tasmin kAle, tasmin samaye, varSazatasahasrAyuko-lakSavarpAyuSko dArako bAlakaH prajAtaH utpannaH 'taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti No cevaNaM te devA AloyataM saMpAuNaMti' tataH khalu tasya dArakasya vAlakasya amnApitarau prahINaumRtau bhavataH kintu no caiva naiva kila te devAH alokAntam - alokasya pAraM saMprApnuvanti, 'taMce0 ' tadeva - pUrvoktavadeva yAvat - tataH khalu tasya dArakasya AyuSyaM mahaNaM bhavati, kintu no caiva khalu te devA alokAntaM saMprApnuvanti, tataH calA jAve, eka deva uttarapUrva kI tarapha calA jAve, eka deva UrdhvadizA kI tarapha calA jAve aura eka deva adhodizA kI tarapha calA jAne 'te kAleNaM teNa samaeNa vAsasayasahasmAue dArae pAe' aba usa kAla aura usa samaya meM koI eka vAlaka utpanna ho jAne ki jisakI Ayu eka lAkha varSa kI ho 'taeNaM tassa dAragassa agmopiyo pahINA bhavati' usake mAtA pitA mara jAve to bhI 'pocavaNaM te devA aloyaMta saMpAuNati' ve deva aloka ke anta ko nahIM pA sakate haiM. tAtparya yaha hai ki eka lAkha varSa kI AyuvAle usa bAlaka ke mAtA pitA ke marane taka meM jitanA samaya lagatA hai utane samayataka ve deva nirantara calate rahe to bhI aloka ke anta ko nahIM pA sakate haiM / ' isake bAda ula bAlaka kI 'taMceva' Ayu samApta ho jAve- arthAt usa cAlaka kI Ayu kAla taka ve deva nirantara calate raheM - -taba bhI aloka ke anta ko bhAMDe ane the! he adhodizAmA yAdavA bhADe, " teNa kALeNa' teNa samae Na vAkhAya sahassA ue dArae payAe " ve parAmara te aje ane te sabhaye ze sAtha varSAMnI AyuSyavAjA ardha meDa mAno nma thAya che, "taeNa tassa dAragara ammApiyaro pakSINA bhavati " tyAra mAha te khAnA bhAtA pitAnuM avasAna thaI jAya che, ATalA kALa panta peAtAnI zIghra gatithI jabhana 42vA chato pazu " No cevaNa te devA aloyaMta sapAuNaMti " te devA alokanA anta sudhI pahoMcI zakatA nathI. kahevAtu' tAtpaya e che ke eka vanA AyuvALA te khAlakanA mAtApitA eka lAkha varSa karatAM ochA samacamAM maryA haze . parantu eTalA dIgha kALa paryanta nirantara cAlatAM rahevA chatAM pazu tethe sobhanta sudhI pothI zatA nathI. " taMceva eka lAkha varSa' AyuSya bhAgavIne te khAlaka avasAna pAme che, eTalA phALa paryanta niratara cAlavA chatAM paNa te devA alokanA anya sudhI pahAMcI tyAra bAda dd
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhandrikA TIkA za0 11 u0 10 502 lokAlokaparimANanirUpaNam 435 khalu tasya dArakaraya asthimajjA. mahINA bhavanti, kintu no caitra khalu te devAH alokAnta saMprApnuvanti, tataH khalu tasya vArakasya Asaptamo'pi kulazaH bahINo bhavati, kintu no caitra khalu te devAH alokAntaM saMprApnuvanti, tataH khalu tamya dArakasya nAsagotramapi prahoNaM bhavati kintu no caiva khalu te devAH alokAntaM saMprApnuvanti, iti bhaavH| gautamaH pRcchati-'tesiM gaM devANaM kiM gae bahue, agae bahue ?' he bhadanta ! teSAM rula paTsvapi dikSu prayAtAnAM devAnAM ki gataM-vyatikrAnta kSetraM bahukam-adhikaM bhavati ? kiMvA agatam-anyatikrAntaM kSetraM bahukam adhikaM bhavati ? 'goyanA ! no gae bahupa, agae bahue' he gautama ! no khalu nahIM pA sakate haiM / usa bAlaka kI haDDiyoM aura majjA ke naSTa hone taka bhI deva aloka kA anta nahIM pA sakate haiN| usa bAlaka kI sAta pIDhItaka bhI naSTa ho jAyeM to jitanA samaya inake naSTa hone meM lagatA hai-usane sasyataka bhI ve deva nirantara calate raheM-taba bhI aloka kA anta nahIM pA sakate haiN| yahAM taka ki usa cAlaka ke nAma gotra bhI samApta ho jAyeM-to inakI samApti hone meM jitanA kAla samApta huA hai utane samaya taka bhI nirantara calane para ve deva aloka kA anta nahIM pA sakate haiN| ____ aba gautama svAmI prabhu se pUchate haiM-'tesiMNaM devANaM kiM gae vahue, agae bahue' he adanta dazoM dizAoM meM eka 2 kara gaye hae una devoM kA kyA gata-vyatikrAnta-kSetra adhika hai, athavA avyali. kAnta kSetra adhika hai ? isake uttara meM praznu kahate haiM- goyamA!' he zakatA nathI, te bAlakanAM hADakA ane majajA naSTa thaI javA chatA paNa te deve alakAnta sudhI pahoMcI zakatA nathI. te bAlakanI sAta peDhI paNa naSTa thaI jAya che. te sAta peDhIne naSTa thavAmAM jeTalo kALa lAge che eTalA kALa paryanta cAlavA chatA paNa te deve alakAnta sudhI pahoMcI zakatA nathI ATalo vizALa aloka che, ema samajavuM gautama svAmInA prazna-" siMNa devANa' ki gae bahue, agae bahue ?" he bhagavana! daze dizAomAM gayelA te pratyeka deva dvArA je kSetrane ullavita karavAmA AvyuM che te kSatra adhika hoya che ? ke anulaMghita kSetra temanAM dvArA pAra karavAnuM bAkI che te kSetra) adhika hoya che? mahAvIra prbhune| utta2-" goyamA / 3 gautama ! "no gae bahue, agae bahue" tabhaNe vyadislrd (Scaud) 42 kSetra maEi IT nathI, parantu
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 436 teSAM devAnAM gataM vyatikrAntaM kSetra bahukaM bhavati, apitu agatam - avyatikrAntaM kSetra vahukam adhikaM bhavati, 'gayAuse agae anaMtaguNe, agayAuse gae aNavabhAge ' yavAda - vyatikrAntAt kSetrAt tat - agavam - apatikAntaM kSetram anantaguNAdhikaM bhavati, agatAt - avyatikrAntAt kSetrAt tat nataM vyatikrAntaM kSetram anantabhAnyUnaM bhavati / ante bhagavAna alokayupasaMharan Aha-'aloe NaM goyamA ! e mahAlae paNNatte' he gautama ! alokaH khalu iyanmahAlayaH IdRzavizAlaH prajJaptaH ||02|| lokaikapradeza vaktavyatA | mUlam -- logassa NaM bhaMte! egaMmi AgAsapae se je egiMdiyaparasA Ava paMcidiyaparasA, aNidiyapaesA annamannabaddhA, annamanna puTThA jAva annamannasamabharaghaDasAe vihati ? asthi NaM bhaMte! annamannassa kiMci AvAhaMbA, bAbAcA uppAyaMti, chavicchedaM vA kareMti ? No iTTe samaTTe ! se keNaTTe NaM bhaMte! evaM vucchai - logassa NaM egaMmi AgAsapaese je eniMdiyapapasA jAba citi, pAsthi NaM bhaMte ! annamannasta kiMci AvAhaMbA jAva kareMti ? goyamA ! se jahA nAmae nahiyA liyA siMgArAgautama | 'vo gae hue, agae bahue ' una devoM kA vyatikrAnta kSetra adhika nahIM hai apitu jo agata kSetra hai vaha bahuta hai kyoM ki 'gayAu se agae atapuNe, agayAuse gae anaMtabhAge ' vyatikrAntakSetra se avyatikrAnta kSetra antaguNA adhika hai aura avyaktikAnta kSetra se vyaktikAntakSetra anantaveM bhAga hai / anta meM bhagavAn aloka kA upasaMhAra karate hue kahate he 'aloe NaM' goyamA ! e mahAlae paNNatte ' he ! aloka itanA bar3A hai || 2 || avyatiThAnta (anusa Mdhita) kSetra adhika hoya che, 42 ' gayAuse agae aNataguNe, jagayAukhe gae anaMtabhAge " gata kSetra (ullAghita kSetra) karatAM agata kSetra (anula ghatakSetra) anaMta gaNu hAya che ane agatakSetra karatAM gatakSetra anaMtamA bhAga pramANu hAya che, ante alokanA pramANanA upasa'hAra karatA bhaDAvIra prabhu muhe he "aloe NaM goyamA ! e mahAlae paNNatte " he gautama ! aso! mATo madho vizANa udyo che. // sU02 //
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer TIkA za0 110 10 03 lokAlokaparimANanirUpaNam 430 gAracArutresA jAva kaliyA raMgadvANaMsi jaNasayAulaMsi jaNasayasahassAulaMsi battIsaiviharasa nahassa annayara nahavihiM uvasejA, se nRNaM goyamA ! te pecchagataM nahiyaM aNimisAe diDIe savva saMtA samabhiloeti ? haMtA samabhi loeMti, tAo NaM goyamA ! diDIo tIse mahiyAe savvao samaMtA saMnivaDiyAo ? haMtA, saMnivaDiyAo, asthiNaM goyamA ! tAo diTTIo tIse naTTiyAe kiMcitri AbAI vA, bAbAhaM vA, uppAeMti, chavicchedaM vA kati ? yo iNTTe samaTTe, ahavA sA naTTiyA tAli diTTI kiMci AvAhaM vA, vAvAhaM vA, uppArAMti, chabicchedaM vA kareMti ? jo iTTe samaTTe, tAo vA diTThIo annamannAe diTThIe kiMci AvAhaMvA, bAbAhaMbA, uppApati chavicchedavA kareMti ? No iDe samaTTe, se tegaTTeNaM goyamA ! evaM vucca saMtheva jAva no chavicchedaM vA kareMti / sU0 3 // , , chAyA - lokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzamadeze ye ekendriyama dezAH, yAvat paJcendriyapadezAH anindriyamadezAH anyonyavaddhAH, anyonyaspRSTAH yAvat anyonyasya kizcid AvAdhAM vA, vyAdAdhAMvA utpAdayanti, chaviccheda vA, kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena madanta / evamucyate -lokasya khalu ekasmin AkAzapradeze ye ekendriyapradezAH yAvat tiSThanti, nAsti khalu bhadanta ! anyonyasya kiJcid AvAdhAM vA yAvat kurvanti ? gautama ! tat yathAnAma nartakI syAt GgArAkAracAruveSA, yAvat kalitA rahasthAne janazatAkule janazatasahatrAkule dvAtriMzadvidhasya nATyasya anyatara nATyavidhim upadarzayet tat nUnaM gautama ! te prekSakAH tad nATyam animepayA dRSTyA sarvataH samantAt samabhilokayanti ? hanta, samabhilokayanti tAH khalu gautama ! dRSTayaH tasyAM narttakyAM sarvataH samantAt sannipatitAH ? hanta, sannipatitAH, asti khalu gautama ! vAHdRSTayaH tasyAH nartakyAH kiJcidapi AvAdhAM vA, vyAvAdhAM vA utpAdayanti chavicchedavA "
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ .... patAdha - maMgavatIstre kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH, athavA sA nartakI tAsAM dRSTInAM kiJcid AvAdhAM vA vyAvAdhAM vA utpAdayati, chavicchedaM vA karoti, nAyamarthaH samarthaH, tA vA dRSTayaH anyonyasyAH dRSTyAH kiJcid AvAdhAM vA, vyAvAdhAM vA utpAdayanti, chaviccheda vA kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH, tat tenArthena gautama! evamucyate-tadeva yAvat-no chavicche daM vA kurvanti / / sU0 3 // ___TIkA-atha lokaprastAvAt tadekapradezagatAM vizeSavaktavya tAM marUpayitumAha-'logassa NaM' ityAdi, 'logassa NaM bhaMte ! egaMmi AgAsapaese je egidiyaparasA jAva paciMdiyapaesA, aNidiyapaesA annamannabaddhA, annamannapuTThA jAva annamannasamabharaghaDatAe ciTThati ? atthi NaM bhaMte ! annamannassa kiMci AvAI vA vAvAhaM vA uppAyati, chavicchedaM kA kareMti ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! lokasya khalu ekasmin AkAzapradeze ye ekendriyapradezAH, yAvat-dvIndriyatrIndriya-caturindriya-paJcendriyapradezAH, anindriyapradezAzca anyonyavaddhAH, anyo laukikapradezavaktavyatA logassa Na bhaMte !' ityaadi| TIkArtha-loka kA svarUpa cala rahA hai ataH sUtrakAra ne isake eka pradezagata vaktavyatA kI prarUpaNA isa sUtra dvArA kI hai| isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-' logasla Na aMte ! egaMli AgAsapaese je egidizapaelA jAva paMciMdiyapaesA, aNididhapaelA annamanayaddhA annamanapuTThA jAva annapanasamabharaghaDatAe ciTThati ? atthi NaM bhaMte! annamannasla kiMci AvAhAM vA vAyAha vA uppAeMti, chavicchedaM vA kareMti" he bhadanta ! loka ke eka AkAza pradeza meM jo ekendriya jIva pradeza, yAvat dIndriya jIva pradeza, tendriya jIvapradeza, cau indriya -sI pradeza 1ztavyatA ___ "logassa Na bhate !" tyAta TIkAI-lokanA svarUpanuM nirUpaNa cAlI rahyu che. tethI sUtrakAre ahIM tenA eka pradezagata jIvapradezanI prarUpaNa karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prasune sevA prazna pUche cha8-" logassa Na bhaMte ! egaMmi AgAsapaese je egidiyapaelA jAva paMciMdiyapaesA, aNidiyapaesA annamannabaddhA antamannapuTThA jAva annamannasamabharaghaDatAe citi ? asthiNa bhaMte ! antamannassa kiMci AghAhAM vA vAbAha vA uppAeMti, chaviccheda vA kareMti ?) se bhagavan! sonA me 215zimA mendriya prazA, dvIndriya jIvapradeza, trIndriya jIvapradeze, caturindriya jIvapradeze, paMcendriya
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 0 3 lokAlokaparimANanirUpaNam 439 nyaspRSTAH, yAvat-anyonyAvagADhA anyonyasnehapratibaddhAH, anyonyasamabharaghaTatayA sarvathA jalabhRtaghaTAkAratayA tiSThanti, he bhadanta ! asti saMbhavati khalla kim ayaM pakSaH anyonyasya kiJcid AvAdhAM vA pIDAM vA, vyAvAdhAM vA-vizeSapIDAM vA, utpAdayanti ? chavicchedaM vA AkRtibhaGgaM vA kurvanti ? bhagavAnAha - No iTTe samaTTe' he gautama! nAyamarthaH samarthaH naitatsaMbhavati, lokasya ekasmin AkAzama deze ekendriyAdipradezAH parasparasaMbaddhaspRSTA api no anyonyasya kiJcid AbAdhAM vA, vyAvAdhAM vA utpAdayanti chavicchedaM vA kurvanti, 'gautamaH pRcchati - 'sekeNDe NaM bhaMte / evaM buccai-logassa NaM egami AgAsapae se je jIva pradeza, paMcendriya jIva pradeza aura anindriya jIva pradeza, anyonya hokara anyonya spRSTa hokara yAvat anyonya avagADha hokara aura anyonya snehapratibaddha hokara, anyonya samabhara ghaTa kI taraha - sarvadhA jalabhRta ghaTa ke AkAra kI taraha rahate haiM, to kyA he bhadanta ! ve paraspara meM eka dUsare ko AbAdhA - pIDA, vyoyodhA - atyanta pIDA utpanna karate haiM ? aura kyA anyonya meM eka dUsare kI chavi kA AkRtikA bhaGga karate haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' No iNaTTe samaTThe ' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai- arthAt aisI yAta saMbhavita nahIM hotI hai ki loka ke eka AkAzapradeza meM paraspara saMbaddha evaM spRSTa rUpa se rahate hue bhI ekendriyAdi pradeza paraspara meM eka dUsare ko thor3I sI bhI pIr3A yA vyAvAdhA utpanna karate hoM / athavA unakI AkRti kA bhaMga karate hoM. ! ava gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' se keheNa bhaMte! evaM ghuSai, logassa NaM emi AgAsapae se je evaM diyapaesA jAva ciTTheti, jIvapradeze| ane ane anindriya jIvapradeza anyeAnya addha, anyAnya pRSTa, anyAnya avagADha ane anyAnya snehapratibaddha thaIne samabhara ghaDAnI jema ( sarvathA jalapUrNa ghaDhAnA AkAranI jema) rahe che, te zu' tee eka jIlane bhASAdhA (pIDA), vyAmAdhA (vizeSa pIDA) paDathADatA nathI ? zu tee eka bIjAnI chaminA (AkRtinA) bhaMga karatA nathI ? bhahAvIra alunA uttara- " jo iTTe samaTTe " he gautama ! me salavI zakatuM nathI kahevAnuM tAtparya e che ke paraspara saMbaddha ane sRSTarUpe rahelA ekendriyAdi pradezeA eka khIjAne saheja pachu AkhAdhA athavA vyA mAdhA upajAvatA nathI, ane temanI AkRtinA bhaga paNu karatA nathI. gautabha svAbhInA prazna - " se veNaTTeNa bhave / evaM vuccai, logassa NaM ergami AgAsapaese je egiMdiya parakhA jAva ci Mti, patthiNa bhaMte ! annamannastra
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 bhagavatIsUtre egeMdivapaemA jAva ciTThati, patthi Na bhaMte ! annamannassa kiMci AvAhaM vA jAva kareMti ?' he bhadanta / tat kenArthena ekzucyate-lokasya khalu ekasmin AkAzapradeze ye ekendriyapradezAH yAvat-hIndriya-trIndriya-caturindriSa-paJcandriya pradezAH anindriyapradezAzca anyonyabaddhAH, anyongara pRSTAH anyonyAyagADhAHanyonyasnehaprativaddhAH, anyonyasamabharaghaTAyA tiSThanti, kintu he bhadanta ! nAsti na saMbhavati khalu anyonyalya phizcid AvAdhAMcA yAvad vyAvAdhAM vA utpAdayanti, chaviccheda bA kurvanti ? tana ki kAraNamitipraznaH, bhagavAnAha'goyamA ! se jahA nAyae naTTiyA siyA, siMgAgAzcAruvesA jAna kaliyA, raMgaTThANaMgi jaNasagaulasi, naNarAsaha vAli tIsaiviissa nahasya annayaraM navidi ubadasejjA' he gautama ! tara yazAnAma nartakI syAt-kadAcit zRGgArIjasthi Na pate / annannAsa kiMci AvAhaM vA, jAva kareMti' he bhadanta / aisA Apa jisa kAraNa se kahate haiM ki loka ke eka AkAza pradeza meM jo ekendriya jIva ke pradeza, bhArata ke indriya jIva ke madeza, te indriya jIva ke pradeza, cohandriya jIva ke pradeza, paMcendriya jIva ke pradeza aura anindriya jIva ke pradeza anyonyabaddha hokara, anyonya spRSTa hokara, anyolpa avagADha hokara aura anyonyannehAtibaddha hokara anyonyasamamaraghaTAkAra rUpa se rahate haiM-ve paraspara meM eka dUsane ko kucha bhI pIDA yA vyAyAyA utpanna nahIM karate haiM aura na eka dUsare kI AkRti kA aMga karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goSamA!' he gautama ! 'se jahAnAmae naTTiyAsiyA-siMgArAgAra cAravesA, jAva kaliyA, raMgavANaMti jaNAghAulaMli, janasayalahastAulaMli battIsaithihassa kiMci AvAhavA, jAva kareMti" magan / mA5 / / 4 / 22 me 4DI che ke lekanA eka AkAzapradezamAM je ekendriya jIvanA pradeze, dvIndriya jIvana pradeze, trIndriya jIvana pradeza, caturindriya jIvanA pradezo, paMcendriya jIvanA pradeza ane anidriya jIvanA pradezo paraspara baddha, paraspara pRSTa, paraspara avagADha ane paraspara snehapratibaddha thaIne paraspara samabhara ghaDAnI mAphaka rahe che, te jIvapradeze eka bIjAne sAmAnya pIDA ke vizeSa pIDA poMcADatA nathI ane eka bIjAnI AkRtino bhaMga paNa karatA nathI ? bhaDApIra prbhune| uttara--" goyamA / OM gautama ! "se jahA nAmae naTTiyA siyA-siMgArAgAradhAruvesA, jAva kaliyA, raMgadANaMsi jaNasayAulasi, jaNasayasahassAulaMsi battIsaivihassa naTTassa annayara naTTavihiM uvadaMsejjA"
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1170 10 sU0 3 lokAlokaparimANanirUpaNam 441 kAracAruvepA zRGgArasya AkAreNa cArurvepo yasyAH sA tathAvidhA, yAvat-saMgatagatahasitabhaNitasthita vikAsasalIlasaMlApanipuNayuktopacArakalitA raGgAsthAnenRtyazAlAyAm , janazatAkule-zatajanavyApte, janazatasahasrAkule-lakSajanavyApte dvAtriMzavidhasya nATayasya anyataram-ektaram nATayavidhi-nRtyAdikalAm upadazayet abhinayet , 'se nUNaM goyamA ! te pecchagA taM nahiyaM aNimisAe diTThIe samvao samaMtA samabhiloeMti ?' he gautama ! tat-atha, nUnaM-nibhitaM te prekSakAHdarzakAH nartakIs animepayA-pakSmapAtarahitayA, dRSTayA sarvataH samantAt samabhilokayanti-pazyanti nu ? gautamaH ravIkaroti-'haMtA, samabhilo eMti' he bhadanta ! hanta-satyam te prekSakAH sarvathA tAM nartakIm animepayA dRSTayA samabhilokayanahassa annayaraM nacihiM udadaMsejA' dekho-jaile koI eka nartakI ho aura vaha zRGgAra ke AdhAra se sundara veSavAlI ho, thAvat-saMgatagata, hasita, bhaNita, sthita, vilAsa meM evaM saMgIta saMlApa meM nipuNa ho tathA yuktopacAra se kalita ho vaha raMgazAlA meM-nRtyazAlA meM Akara jo ki pahile se hI saikaDoM manuSyoM se, eka lAkha janoM se khacAkhaca bhara gayI ho, nRtya karane ke liye upasthita ho jAve aura 32 prakAra kI nATayavidhi meM se kisI eka nATyavidhi kA pradarzana karane lage (se lUNagoyamA! te pecchagA taM nahiyaM aNimilAe diTTIe savvao samaMtA-samazlioeMti' to gautama ve prekSaka jana-darzakagaNa usa nartakI kI ora anibhiSanimeSa rahita haSTi le cAroM ora se dekhate hai na ? uttara meM gautama kahate haiM, 'haMtA samabhiloeMti' hAM, bhadanta ! loga use lava tarapha se dekhate haiM! dhAro ke kaI eka nartakI che. te zrI gAranA AkAra jevI che (aneka suMdara AbhUSaNadine lIdhe zRMgAranI ja mUti jevI zele che) , teNe suMdara veSa paridhAna ye cha, samata, sita, mati, sthita, visAsamA bhane sI. tamAM tathA saMlApamAM nipuNa che, evI uparyukta guNothI saMpanna te natikA raMgazALAmAM ke je khIcokhIca bharAI gaI che, tyAM AvIne nRtya kare che ane 32 prakAranI nATayavidhimAMthI eka nATayavidhinI rajuAta kare che. ( se nUNa goyamA ! te pecchagA ta naTTiya aNimisAe diTThIe savao samaMtA samabhiloeMti ?" to gautama / te 2||shaannmaa mesA te prekss| yAre taraphathI tenI sAme animiSa najare joI rahe che ke nahIM? gautama svAbhAnA uttara-"tA! samabhiloeMci", bhagavan ! leke tenI sAme badhI dizAmAMthI animiSa najare joI rahe che. bha056
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4ra bhagavatI sUtre san nti ? | bhagavAn punaH praznayati- 'tAo NaM goyamA ! diTTIo taMsI nahiyaMsi samatA saMnivaDiyAo ?" he gautama ! tAH khalu dRSTayaH tasyAM narttakyAM sarvataH samantAt sannipatitAH bhavanti nu ? gautamaH svIkaroti- 'haMtA sannivaDi'yAo' he bhadanta ! hanta - satyam, tAH dRSTayaH sarvathA narttakyAM sannipatitA bhavanti / bhagavAn - praznayati- 'atthiNaM goyamA / tAo diTTIo tIse naTTiyAe kiMci vi AvAhaM vA, vAvAhaM vA upAeMti, chavicchedaM vA kareMti ? ' he gautama! asti saMbhavati khalu tAH darzakAnAM dRSTayaH tasyA natrtakyAH kiJcidapi AvAghAM vA-IpatpIDavA, vyAvAdhAM vA - vizeSapIDAM vA utpAdayanti ? chavicchedavAAkRtibhaGga vA kurvanti kim ? gautamaH prAha - ' No NaTThe samaTTe' he bhadanta ! nAyamarthaH samarthaH, naitatsaMbhavati, bhagavAnAha - ' ahavA sA naTTiyA tAsiM diTTINaM kiMci AvAhaM vA, vAvA va uppAei, chavicchedavA karei ? " No iNDe samaTThe' athavA punaH prabhu kahate haiM- 'tAo Na goyamA / diTThIo taMsi naTThiyaMsi savvao samaMtA sannivaDiyAo' he gautama! vicAro saba prekSakoM kI dRSTiyAM usa nartakI para eka sAtha paDatI haiM na?' haMtA, sannivaDiyAo' hAM, bhadanta ! par3atI to haiN| 'athaNaM' goyamA ! tAo diTThio tIse naTTiyAe kiMci vi, AvAhAMvA vAyAhaM vA uppAeMti, chavicchedaM vA kareMti' gautama / to kaho usa nartakI ke Upara par3I huI ve dRSTiyAM kyA use kucha bhI bAdhA yA vyAbAdhA utpanna karatI haiM ? usakI AkRti kA bhaMga karatI hai ? ' No iNDe samaTTe' gautama ne kahA- he bhadanta ! aisI bAta nahIM hai. tava prabhu ne unase phira pUchA - ' ahavA sA nATTiyA tAsiM diTThINa kiMci ASAhaM vA vAvAha vA bhaDAvIra alunA prazna-" tAoNa goyamA ! diTThIo taMsi naTTiyaMsi savvao samatA saMnivaDiyAo ?" he gautama! viyAra 42. te maghAM prekSanI dRSTiyo eka sAthe te natikA para paDe che ke nahIM? hA bhagavan ! paDe gautama svAbhInA uttara- " haMtA, sannivaDiyAo " tA che ja. bhAvI pralunA prazna - " atthi goyamA ! tAo diTTIo tIse naTTiyAe kiMci vi AvAha vA vAbAha vA, uppAMeMti, chavichecda vA kareMti ? " he gautama ! kahA, te natakI upara te prekSakAnI je dRSTie paDe che, te dRSTie zu' te natakIne saheja paNa khAdhA athavA vyAkhAdhA utpanna kare che kharI ? zu te dRSTie tenI AkRtimAM bhaga pADe che kharI ? gautamaneA uttara- " No iNaTTe samaTTe "he bhagavan ! menuM sauMbhavI zastu' nathI. mahAvIra alunA prazna - " ahavAmA naTTiyA tAsi diTThINa kiMci AtrAi vA vAbAdd vA appAera, chavicched vA karei ? " zu te nartI te
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 10 10 sU0 3 lokAlokaparimANanirUpaNam 443 sA nartakI tAsAM dRSTInAM kizcit 'AvAdhAM vA vyAvAdhAM vA, utpAdayati, chavicchedaM vA karoti. gautamaH prAha-nAyamarthaH samarthaH naitat sNbhvti| bhagavAn punaH pracchati-'tAo vA diTThIo annamannAe kiMci AvAhaM vA vAbAhaM vA upapAeMti? chavicchedaM vA kareMti ?' tAH vA dazakAnAM dRSTayaH, anyonyaM-parasparam , kizcid AvAdhAM vA-ISatpIDAM vA, vyAbAdhAM vA-vazeSapIDAM cA kim utpAdayanti ? chavicchedaM vA-AkRtimahaM vA kiM kurvanti ? gautamaH mAha-'No iNaDhe samaDhe' he bhadanta ! nAyamarthaH samarthaH, naitat saMbhavati, bhagavAn prakRtamupasaMharannAha-'se teNa TeNaM goyamA ! evaM buncai-taMceva jAva no chavicchedaM vA kareMti ? he gauttama ! tat uppAei, chavicchadaM vA karei ' kyA vaha nartakI una patita dRSTiyoM meM AvAdhA athavA vyAyAdhA utpanna karatI hai ? yA unakI AkRti kA cheda karatI hai ? usake uttara meM gautamane kahA-'No iNahe samaTe he bhadanta ! aisA nahIM hotA hai| taba prabhu ne punaH unase aisA pUchA-'tAo vA dihoo anamanAe kiMci AvAhaM vA, vAyAha vA uppAeMti, chavicchedaM vA kareMti' to kyA ve darzakoM kI dRSTiryA paraspara meM eka dUsarI dRSTi ko AvAdhA athavA vyAbAdhA utpanna karatI haiM ? yA usakI AkRti kA chedana karatI haiM ? taba gautama ne isa para bhI 'No iNadve-samajhe' yahI kahA ki he bhadanta ! yaha artha samartha nahI hai / aba prakRtaviSaya kA upasaMhAra karate hue prabhu kahate haiM-'se teNaTeNa goyamA ! evaM buccai taM ceva jAva no chavicchedaM vA kareMti ' he gautama! isI kAraNa maiM ne aisA patita daSTione koI paNa AbAdhA ke vyAbAdhA pahoMcADe che? athavA temanI AkRtine viccheda kare che kharI? gautama svaamiin| uttara- " No iNaDhe samaDhe" mApan / me mana nathI. tyAre mahAvIra prabhu tebhane mAnna se prazna pUche che- "tAo vA diTTIo annamannAe kiMci ASAha vA, vAghA vA uppAeti ? chaviccheda vA kareMti" gautama! zuta prekSInI sstti| 52252mA me mInI daSTine kaI AkhAdhA ke vyAbAdhA pahoMcADe che kharI? tenI AkRtinuM chedana kare che kharI ? gautama svaamiin| uttara- " No iNaDhe sama?" mApan ! se pAta paNa saMbhavI zakatI nathI. have cAlu viSayane upasaMhAra karatA mahAvIra prabhu gautama svAmIne 4 cha , " se teNaTeNa goyamA ! evaM vuccai, taM ceva jAva no chaviccheda vA
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre atha, tenArthena eva mucyate-tadeva-pUrvottarItyaiva yAvat-lokasya khalu ekasmin AkAzapradeze ye ekandriyadvIndriyapradezAdayaH anindriyamadezAzca anyonyavaddhAH anyonyaspRSTAH yAvat-anyonyasamabharaghaTatayA tiSThanti, kintu no anyonyasya phiJcid AvAdhAM vA, vyAyAdhAM vA utpAdayanti / / suu03|| jIvapradezavizeSAdhika vaktavyatA mUlam-logassa NaM bhaMte! egami AgAsapaese jahannapae jIvapaesANaM, ukkosapae jIvapaelANaM savvajIvANa ya kayare kayarahito jAva vitesAhiyA vA? goyasA! savvatthovA logassa egaMmi AgAsapaese jahannapae jIvapaelA, savvajIvA asaMkhejjaguNA ujholapae jIvapaesA visesAhiyA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti" ||suu0 4 // ___ ekArasalayassa dasamo uddeso smtto| chAyA-lokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapradeze jaghanyapade jIvapradezAnAm , utkRSTapade jIvapradezAnAM-sarvajIvAnAMca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH lokasya ekasmin AkAzapradeze jaghanyapade jIvapradezAH sajoSAH asaMkhyeyaguNA, utkRSTapade jIvamadezA vizeSAdhikAH, tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / 04 // ekAdazazatakaraya dazamoddezakaH samAptaH kahA hai ki loka ke eka AkAzapradeza meM jo ejendriya, ve indriya Adi jIva ke pradeza meM aura anindriya jIva ke pradeza haiM ve saba yadyapi anyonya baddha anyonya spRSTa yAvat anyonya samabhara ghaTAkAra ke rUpa se rahate haiM, parantu phira bhI ve paraspara meM eka dUsare ko kucha bhI AbAdhA utpanna nahIM karate haiM // stU0 3 // phareMti" OM gautama ! 424 meM se puche nA me maa1za pradezamAM rahelA ekendriya, kIndriya, trIndriya, caturindriya, pacendriya ane anindriya jIvanA pradeza anya baddha, anya pRSTa ane anya saMskRSTa thaIne samabhara (pANIthI bharelA) ghaDAnI jema rahelA hovA chatAM paNa, teo eka bIjAne bilakula AbAdhA (pIDA) ke vyAbAdhA (vizeSa pIDA) upajAvatA nathI ane eka bIjAnI AkRtine bhaMga karatA nathI. 3
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 4 jIvapradezavizeSAdhikanirUpaNam 449 ____TIkA-lokaikapradezaprastAvAt teSAmalpabahunvAdikamAha-'logassaNaM bhaMte !' ityAdi, 'logassa NaM bhaMte ! egammi AgAsapaese jahannapae jIvapaesANaM, ukosapae jIvapaesANaM savvajIvANaya kAyare kayarehito jAva visesAhiyA vA?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! lokasya khallu ekasmin AkAzapradeze jaghanyapade jaghanyatayA jIvapradezAnAm utkRSTapade utkRSTatayA jIvapradezAnAm , sarvajIvAnAM ca madhye katare jIvapradezAdayaH, katarebhyo jIvapradezAdibhyaH yAvat-alpA vA, bahukA vA, tulyAvA vizeSAdhikA vA santi ? agavAnAha-'goyamA ! savvattho vA logassa egami AgAsapaese jahannaee jIvapaesA, savvajIvA asaMkhejjaguNA, jIvapradezavizeSAdhika vaktavyatA'' 'logastaNa bhaMte ! egaMni bhAgAsapaele' ityaadi| TIkArtha-loka ke eka pradeza ke svarUpa ko lekara mUtrakAra isa sUtra dvArA eka pradeza meM vartamAna jIka pradezoM kI alpabaTutA kA kathana karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pachA hai-'loga Na mate! egasmi AgAsapaese jahannapae jIvaesANa, ukkolapae jIvapaesANa samdhajI vANa ya kayare kayarehito jAva viselAhiyA vA' he bhadanta ! loka ke eka AkAzapradeza meM jaghanyarUna se vartamAna jIvapradezoM ke bIca, tathA utkRSTa jIvapradezoM ke bIca aura samarata jIvoM ke bIca kauna jIvapradezAdika kina jIvAdika pradezoM se alpa hai ? kauna jIvapradezAdika kauna jIvapradezAdikoM ke barAbara hai aura kauna jIvapradezAdika kauna jIvapradezAdikoM se vizeSAdhika hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM deza vizeSAdhi patavyatA" logassa NaM bhaMte! egaMmi AgAsapaese." tyaa:TIkAI-lekanA eka pradezanA svarUpanuM kathana cAlI rahyuM che. tethI sUtrakAra A sUtradvArA eka pradezamAM rahelA jIvapradezanI alpabaddhatAnuM kathana kare che-A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche cha -"logassa Na bhaMte ! egammi AgAsapaese jahannapae jIvapaesANa', ukosapae jIvapaesANa savva jIvANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA?" he bhagavana! lekanA eka AkAzapradezamAM jaghanya rUpe vartamAna (rahelA) jIvapradeza, tathA utkRSTa rUpe rahelA jIvapradeza tathA samasta jIvomAMthI keNa kenA karatAM ala5 che? kayA jIvapradezAdika kayA jIvAdikethI adhika che? kayA jIvapradezAdika kyA jIvapradezAdikanI barAbara che? ane kayA jIvaprade. zAdika kayA jIvapradezAdika karatAM vizeSAdhika che ?
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - 446 bhagavatI ukkosapae jIvapaesA visesAhiyA' he gautama ! sarvastokAH-sarvebhyo'lpAH lokasya ekasmin AkAzapradeze jaghanyapade jaghanyatayA jIvapradezAH santi, sarva jIvAH asaMkhyeyaguNAH santi, utkRSTapade utkRSTatayA jIvapradezAH vizeSAdhikAH, santi / asya sUtrasya vistaroM yathA-eteSu trayodazasu pradezeSu trayodazapadezakAni digdazakasparzAni dazama dikSu vyAptAni trayodazadravyANi sthitAni santi, teSI ca pratyAkAzamadezaM yodazatrayodazapradezA bhavanti, evaM lokAkAzapradeze'nantajIvAvagAhena ekaikasmin AkAzapadeze anantA jIvapradezA bhavanti, lokeca sUkSmA anantajIvAtmakA nigodA pRthivyAdi sarvajIvA saMkhyeyakatulyAH santi, 'goyamA! savvatthovA logassa egaMmi AgAsapaese jahannapae jIvapaesA savvajIvA asaMkhejaguNA ukkosapae jIvapaesA visesAhiyA' he gautama ! loka ke eka AkAzapradeza meM jaghanyarUpa se vartamAna jIvapradeza saba se kama haiM-tathA inakI apekSA jo jIva haiM ve saya asaMkhyAta' guNita haiN| aura ina saba jIvoM kI apekSA eka AkAzapradeza meM varta. mAna no utkRSTapadI jIva haiM ve vizeSAdhika haiN| isa sUtra kA vistRta rUpa se artha aisA hai-ina 13 teraha pradezoM meM teraha pradezo vAle, darza. dizAoM kA sparza karane vAle dazadizAoM meM vyApta hokara rahane vAle teraha dravya sthita haiM, inake pratyeka AkAza pradeza meM 13-13 pradeza hote haiN| isa prakAra lokAkAza ke eka pradeza meM anantajIvoM ko avagAha hone se eka 2 AkAzapradeza meM anaMtajIvapradeza hote haiN| loka meM anantajIvAtmaka kSama-nigoda jIva, pRthivyAdika sarva jIvoM ke asaM.. maDAvIra prmun| uttara-" goyamA!" gautama! "savvatthovA bogasya egammi AgAsapaese jahannapae jIvapaesA, savvajIvA asaMkhejjaguNA, ukosapae jIvapaesA visesAhiyA" lokanA eka AkAzapradezamAM jaghanya rUpe rahelA jIvapradeze sauthI mAchai hAya cha, tenA 42di re / che ta masabhyAta gagi- DAya che. ' eka AkAzaprazamAM rahelA cha karatAM eka-AkAzapradezamAM rahelA utkRSTapadI - ja vizeSAdhika che A sUtrane artha nIce pramANe samajo. te tera pradezamAM tera pradezavALA, dasa dizAono sparza karanArA dasa dizAomAM vyApta thaIne rahenArA 13 dravya sthita (rahelo) che. temanA pratyeka AkAza pradezamAM 13-13 pradeza hoya che. A rIte kAkAzamAM eka - ananta ne avagAha hovAthI, eka eka pradezamAM anaMta jIvapradeza
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU04 jIva pradezavizeSAdhika nirUpaNam 447 teSAM ca ekaikasmin AkAzapradeze jIvapradezAH anantA bhavanti teSAM ca jaghanyapade ekasmin AkAzapradeze sarvastokAH jIvapradezAH, tebhyazca sarvajIvAH asaMkhyeyaguNAH bhavanti, utkRSTapade punastebhyo vizeSAdhikAH jIvamadezAH santIti bhAvaH // an gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha - 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! tadeva bhavaduktaM satyameva sarvam // 0 4 || , iti zrI vizvavikhyAta jagadavallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya dazamoddezakaH samAptaH ||muu011-10|| khyAta ke tulya haiN| inake jIvapradeza eka eka AkAzapradeza meM ananta hote haiM / aura jaghanyapada meM inake jIvapradeza eka AkAzapradeza meM saba se kama hote haiM / ina jaghanyapadI pradezoM kI apekSA samarata jIva asaMkhyAta guNita haiM / tathA eka AkAza meM jitane utkRSTapadI jIvapradeza haiM, ve unase - sabajIvoM se vizeSAdhika haiM / aba anta meM gautama bhagavAn ke vacana meM satyatA khyApana karane ke nimitta kahate haiM-' sevaM bhaMte / seva bhaMte! pti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya bilakula satya hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya bilakula satya hai // 0 4 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke gyArahaveM zatakakA dazavAM uddezaka samApta // 11-10 // hAya che. leAkamAM anaMta jIvAtmaka sUkSma nigei jIva, pRththArdika sajIveAnA asaMkhyAtanI tulya che. temanA jIvapradeza eka eka AkAzapradezamAM anaMta DAya che. ane jadhanyapadamAM temanA jIvapradezeA eka AkAzapradezamAM sauthI ochAM DAya che. te jaghanyapadI pradezeA karatA samasta jIva asakhyAta gaNuAM che. tathA eka AkAzapradezamAM jeTalAM utkRSTapadI jIvapradezeA che, temanA karatAM (samasta lava 42) vizeSAdhiH che. " ante mahAvIra prabhunAM vacanAne pramANabhUta gaNIne gautama svAmI kahe che 3- 'seva bhaMte! seva bhave ! tti" he bhagavan ! sApanI bAta satya che se bhagavan ! A viSayanu Ape je pratipAdana karyuM te sa`thA satya che, " A pramANe kahIne prabhune vaMdaNuA namaskAra karIne tee pAtAne sthAne besI gayA 1sU0 4 // jainAcAya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra '"nI prameyacandrikA cAkhyAnA agiyAramAM zatakane dazame uddezaka samApta 511-10nA
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ___ atha ekAdazodezakA prArabhyate ekAdazazatake ekAdazoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / / vANijyagrAmavarNanam , dUtipalAzakanAmacaityavarNanam , kAlasya prakAraH pramANakAlanirUpaNam , hastinApuranagaravarNanam , balarAjavarNanam , prabhAvatI paTTarAjJI varNanam , vAsagRhanirUpaNa, zayyAvarNanam, mahAsvapnadarzanAnantaraM prabhAvatyA jAgaraNam , siMhasya varNanam, siMhasvapnadarzanAlantaraM pramAvatyA jAgaraNam , balarAjasya zayanagRhA bhimukhamAgamanaM ca / rAjadvArA svpnphlprtipaadnm| prayAvatyAH devyAH svapnaphala. svIkaraNam , rAjJovyAyAmazAlAyAM snAnagRhe ca pravezaH, svapnapAThakAnAmAhAnArthamAjJApradAnam , tepAmAgamanaM ca / svapnapAThakAn prati svapnaphala gaznaH garbhasaMrakSaNam , gyArahaveM zataka gyArahaveM uddezekA prAraMbha . gyArahave zataka ke isa gyArahaveM uddezaka meM kadhita viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai-vANijya grAma kA varNana, dUtipalAzaka caitya kA varNana, kAla kA prakAra, pramANa kAla kA nirUpaNa hastinApura nagara kA varNana; balarAja kA varNana prabhAvatI parAnI kA varNana pAsagRha kA nirUpaNa zayyA varNana, siMhavarNana, sirasvapnadarzana ke anantara prabhAvatI kA pravuddha honA aura balarAjA ke zayanagRha kI ora jAnA, rAjA dvArA svapnaphala pratipAdana prabhAvatI hAnA svapnaphala kA svIkAra karanA rAjA kA vyAyAmazAlA meM aura snAnagRha meM jAnA svapnapAThakoM ko bulAne ke liye AjJA denA unakA AnA unase svapnaphala jAnane nimitta prazna agiyAramA zatakanA agiyAramA uddezAne prAraMbha 11mAM zatakanA 11mAM uddezakamAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta varNana vANijya grAmanuM varNana-ti palAzaka catanyanuM varNana-kALanA prakAra, pramANa kALanuM nirUpaNa-hastinApuranagaranuM varNana-balarAjanuM varNana-prabhAvatI paTTarANInuM varNana, vAsagRhanuM nirUpaNa-zayyAvarNana, mahAsvapnAvalekana bAda prabhAvatI jAge che tenuM varNana-siMhavarNana, siMhasvapna darzana bAda prabhAvatInuM prabuddha thaIne balarAjanA zayanagRha tarapha gamana, rAjA dvArA svapnaphalaprati pAdana, prabhAvatI dvArA svapnaphalane ravIkAra, rAjAnuM vyAyAmazALAmAM ane snAnagRhemAM gamana, svapnapAThane AmaMtraNe, temanuM Agamana, svapnaphala jANavA nimitte temane prazna pUchayA tenuM varNana, garbhasaMrakSaNa, putrajanma
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 ekAdazoddezakasya viSayavivaraNanam 449 putrajanmanirUpaNam , vardhApanam , putrajanyamahotsava varNanam , putranAmakaraNamahotsava varNanam, paJcadhAtrIbhiH putraparipAlanam mahAvalakumArasyAdhyayanArtha gurusamIpe preSaNam , mahAbalasya pANigrahaNavarNanam , bhItidAnavarNanam / dharmaghoSanAmakAnagArasyAgamanam , mahAvalasya vandanArtha gmnm| dharmakathA zravaNena mahAvalasya vairAgyotpattiH dIkSArtha nivedanam , AjJAgrahaNaM ca, mahAvalakumArasya rAjyAbhiSekasya dIkSAyAzca varNanam / paSTibhaktAnazanena kAlakaraNam , brahmadevaloke utpattivarNanam , tataH acyutya sudarzanazreSThitayA utpattivarNanan / mudarzanazreSThino jAtismaraNam , sudarzanazreSThinaH pravrajyAgrahaNaMce ti| kaaldrvyvktvytaa| mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, vANiyagAse nAmaM nayare hotthA, vaNNao dUtipalAse ceie, vannao, jAva-puDhavi lilA karanA garbhasaMrakSaNa putra janmanirUpaNa vardhApana putrajanma ke mahotsava kA varNana putra ke nAma karane rUpa saMskAra ke mahotsava kA varNana pAMca dhAyamAtAoM dvArA putra paripAlana varNana mahAbala kumAra ko par3hane ke liye guru ke pAsa bhejane kA varNana mahAcala ke vivAha kA varNana grItidAnavarNana dharmaghoSa anagAra ke Agamana kA kathana, mahAvala kA unake pAsa bandanA karane jAnA dharmakathA zravaNa se mahAvala ko vairAgya hone kA varNana dIkSA ke nimitta nivedana AjJAgrahaNa mahAbala ke rAjyAbhiSeka kA varNana aura dIkSA kA varNana SaSThibhaktAnazana se kAlakaranA brahmadevaloka meM utpanna honA vahAM se cyuta hokara sudarzanazreSThirUpa se utpanna honA sudarzana seTha ko jAtismaraNa honA aura pravrajyA kA grahaNa karanA. nirUpaNa, vadvIpana putrajanmanA mahotsavanuM varNana, putranA nAmakaraNa saMskAranuM varNana, pAMca dhAyamAtAo dvArA tenA paripAlananuM varNana mahAbala kumArane guru pAse bhaNavA mokalavAnuM varNana, tenA vivAhanuM varNana, prItidAna varNana, dharmazeSa aNugAranA Agamananu kathana, mahAbalanuM temane vaMdaNu namaskAra karavA mATe gamana, dharmakathA zravaNa karIne tene vaiirAgya utpanna thavAnuM varNana. dIkSAnI AjJA prAptinuM varNana, SaSThibhaktAnazana (mAsa khamaNa) dvArA kALa karavAnuM kathana, brahmaleka devalokamAM utpatti, tyAthI cavIne sudarzana zeTha rUpe utpanna thavAnuM kathana, sudarzana zeThane jAtismaraNa jJAna thavAnuM ane tyAra bAda dIkSA aMgIkAra karavAnuM kathana ityAdi viSayanuM A uddezAmAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. a0 57
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 bhagavatI sUtre , paTTao / tatthaNaM vANiyagAye nayare sudaMsaNe nAmaM seTThI parivasaI, aDDejAva - aparibhUe, samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva viharai / sAmI samosaDhe jAva parisA pajjuvAsai / tapaNaM se sudaMsaNe seTThI imIse kahAe laTThe samANe hahatuTTe0 pahAe kayajAva pAyacchite savvAlaMkAravibhUsie sAo gihAo paDinikkhamai, paDinikkhabhittA sakoreMTa malladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM pAyavihAracAreNaM mahayA purisavaggurA parikkhitte vANiyagAmaM nayaraM majjhaM majjheNaM niggaccha, niggacchittA, jeNeva dUipalAse ceie, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgaccha, uvAgacchittA samaNe bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai, taMjahA - saccittANaM davvANaM jahA usabhadatto jAva tivihAe pajjuvAsaNAe pajjuvAsai / taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sudaMsaNassa seTThissa, tIse ya mahatimahAlayAe jAva ArAhae bhavai, taraNaM se sudaMsaNe seTThI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMti dhammaM socyA nisamma, haTTatuTTa. uTTAe uTThei, uTTettA, samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namasittA evaM vayAsI -kaviNaM bhaMte! kAle paNNatte ? sudaMsaNA ! caubihe kAle paNNatte, taMjahA - pamANakAle 1, ahAunivvattikAle 2, maraNakAle 3, addhAkAle // sU0 1 // " chAyA - tasmin kAle, tasmin samaye vANijagrAmaM nAmanagaram AsIt, varNakaH, dUtipalAzaM caityam, varNakaH, yAvat pRthivI zilApaTTakaH, tatra khalu vANijaggrAme nagare sudarzano nAma zreSThI parivasati, ADhyo yAvat - aparibhUtaH,
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ premaiyacandrikA TIkA zaM0 11 10 11 sU0 1 kAladravyanirupaNam 451 zramaNopAsakaH, abhigatajIvAjIvo yAvat-viharati, svAmI samavasRtaH, yAvat parSata paryupAste / tataH khalu sa sudarzano zreSThI asyAH kathAyA' labdhArthaH san hRSTatuSTa0 snAtaH kRta yAvada-prAyazcittaH sarvAlaGkAravibhUSitaH svasmAda gRhAtU pratiniSkrAmyati, pratiniSkramya sakoraNTamAlyadAmnA chatreNa dhriyamANena pAda vihAracAreNa mahatA puruSavAgurAparikSipto vANijagrAmaM nagaraM madhyamadhyena nirgacchati, nirgamya yatraiva dUtipalAzaM caityam , yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhena abhigamena abhigacchati, tadyathA sacittAnAM dravyANAM yathA RSabhadatto yAvat trividhayA paryupAsanayA paryupAste / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH sudarzanasya zreSThinaH tasyAM mahAtimahAlayAyAM yAvat ArAdhako bhavati / tataH khalu sudarzanaH zreSThI zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTa0 utthayA uttiSThate, utthayA utthAya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM triH kRtvo yAvat namasyitvA evam abAdIda-kAtavidhaH khalla kAlaH prajJaptaH ? sudarzana ! caturvidhaH kAlaH prajJaptaH, tadyathA-pramANakAlaH1, yathAyurnivatitakAlaH 2, maraNakAlaH 3, addhAkAlaH4, iti ||suu0 1 // TIkA-pUrvo deza ke lokavaktavyatA pratipAditA, sammati lokavatikAladravyavaktavyatAgarbhitamudarzanacaritra prarUpayitumAha- teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, vANiyagAme nAmaM nayare hotthA, vaNNao' tasmin kAle tasmin samaye vANijagrAmaM nAma nagaram varNakaH, asya varNanam aupapAtike kAladravyavaktavyatA'teNa kAleNa teNa samaeNa' ityaadi| TIkArtha-pahile uddeze meM loka kI vaktavdhatA kahI jA cukI hai, aba lokavattI kAladravya kI vaktavyatA se yukta sudarzana caritra kI prarUpaNA isa sUtra dvArA sUtrakAra kara rahe haiM-'teNa kAleNa, teNa samaeNa, vANiyagAme nAmaM nayare hotthA, vaNNao' usa kAla meM aura usa kALadravyavaktavyatA "teNa kAleNaM teNa samaeNa" tyAdi TIkArya-AgaLanA (samA) uddezAmAM lekanI vaktavyatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che have lokavatI kAladravyanI vaktavyatAthI yukta sudarzana caritranI sUtrakAra A sUtradvArA nIce pramANe prarUpaNa kare che "veNa kAleNa teNa samaeNa, vANiyaggAme nAma nayare hotthA, vaNNao" te kALe ane te samaye vANijagrAma nAme nagara hatu. aupapAtika sUtramAM
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 bhagavatIsUtre campAnagarivarNanavad vijJeyam / 'dUtipalAse ceie, vRSNI , jAva puDhavi silApaTTao' dUtipalAza nAma caityam-udyAnam AsIda, varNakaH, asya varNana pUrNamadracaityavarNanavad vijJeyam, yAvat-tasmin dutipalAze caitye pRthivI zilApaTTakA AsIt 'tattha NaM vANiyagAme nayare sudaMsaNe nAma seTThI parivasai, aDDe jAvaaparibhUe, samaNobAsae abhigayajIvAjIve jAva viharai' tasmina khalu vANijagrAme nagare sudarzano nAma zreSThI parivasati, ADhathaH-samRddhizAlI, yAvat-dIptaHpUrNatejasvI. vistIrNavipulabhavanazayanAsanayAnabAhanAkIrNaH, bahudhanabahujAtarUparajataH, AyogaprayogasaMprayuktaH, viccharditavipulabhaktapAnaH, vahudAsIdAsagomahisamaya meM vANijagrAma nAma kA nagara thA isakA varNana aupapAtika sUtra meM varNita caMpA nagarI ke jaisA hai. 'dUtipalAse ceie, vaNNao-jAva puDhavisilA paTTao' usameM dUtipalAza nAmakA udyAna thA. isakA varNana pUrNabhadra caitya ke varNana ke jaisA hai usa datipalAzacaitya meM pRthivI zilApaTTaka thA tatthaNa vANiyagAme nayare sudaMsaNe nAmaM leDI parivasaI' usa vANijagrAma nagara meM sudarzana nAma kA seTha rahatA thA. 'aDre jAva aparibhUe, samaNodhAsae abhibhAyajIvAjIve jAva viharaha' jo bahuta dhanasaMpanna thA. yAvat-"dIpta, pUrNatejasvI thA, vistIrNa vipula bhavana, zayana, Asana, yAna, vAhana se paripUrNa thA vahudhana, bahujAtarUpa evaM rajata se yukta thA, Ayoga proga meM kuzala thA, vicchadita vipula bhakta pAna vAlA thA, aneka dAsI dAsoM se yukta aura aneka caMpA nagarInuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, tevuM tenuM varNana samajavuM. "dUtipalAse ceie, vaNNao, jAva puDhavisilApaTTao' mA itihAsa nAme yetya udyAna hate aupapAtika sUtramAM jevuM pUrNabhadra cityanuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM tenuM varNana samajavuM. te hRti palAza caityamAM eka pRthvIzilApaTTaka hetu. " tatthaNa vANiyagAme nayare sudaMsaNe nAma seTThI parivasai" a loorzrAma nagaramA suzana nAme se ze: 29tA tA. " aDhe jAva aparibhUe, samaNogasae abhigayajIvAjIve jAva viharai" te gharI! dhanavAna , vIsa hatA, tespI to, viYa sapana, zayana, sAsana, yAna, vAhana mAhithI sapanna tA. te visa dhana, soya, 204d, supara mAsthiI yuddhata ho, Ayoga (lAbha mATe vyApAra udyoga kare te) pragamAM (kAya prAraMbha karatAM pahelA tenA pariNAmane nizcaya kare te) kuzaLa hatuM, tene tyAM vipula anAja Adi khAdya sAmagrI, aneka dAsa dAsI, aneka gAya, bheMsa, gheTAM vagerene samudAya hatA. te eTale prabhAvazALI hato ke tene parAjaya karavAne kaI samartha na hatuM. "yAvat " padathI gRhIta dIpta Adi vizeSaNonA artha upAsaka dazAMgasUtranI agAradharmasa jIvanI nAmanI mArA dvArA lakhavAmAM AvelI TIkAmAM-AnaMda zrAvakanA
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 khU0 1 kAladravyanirUpaNam 453 pagavelakaprabhUtaH bahujanasya. aparibhUtaH-aparAjitaH, eteSAmarthaH upAsakadazAgasUtrasya matkRtAyAmagAradharmasaJjIvanIvyAkhyAyAm AnandazrAvakavarNanaprasaGge vilokanIyaH, zramaNopAsakaH zrAvakaH abhigatajIvAjIva:-prAptajIvAjIvatatvavivekaH yAvat-upalabdhapuNyapApaH ityAdi vizeSaNaviziSTaH viharati, aupapAtikasUtrasya uttarArdai jipaSTitamasutrasya matkRtAyAM pIyUpavarSiNIvyAkhyAyAM yAvatpadasaMgrAhyAni padAni, tadarthAMzca vilokanIyAH 'sAmIsamosaDhe jAva parisA pajju vAsai' tataH svAmI-mahAvIraH samavasRtaH yAvat parSat payupAste 'taeNaM se sudaM"saNe seTThI imIse kahAe laTTe samANe tuTTe paNAe kaya jAva pAyacchitte savvAgAya, mahiSa evaM gavelakoM-bher3oM se yukta thA" kisI meM bhI aisI zakti nahIM thI-jo isakA parAbhava (parAjaya) kara sake yAvat zabda se gRhIta ina saba padoM kA artha upAsaka dazAMgasUtra kI mere dvArA kRta agAradharma saMjIvanI vyAkhyA meM Ananda Avaka ke varNana prasaGga meM kiyA gayA hai ataH vahIM le dekha lenA cAhiye, yaha sudarzana seTha zramaNopAsaka thA-zrAvaka thA. jIva aura ajIva tattva kA viveka ise prApta thA yAvat puNya aura pApa ke svarUpa ko yaha jAnatA thA ityAdi vizeSaNoM se yaha viziSTa thA yahAM yAvat zabda se gRhItapada aura unakA artha aupapAtika sUtra ke uttarArddha ke 63veM sUtra kI pIyUSa varSiNI TokAse likhA gayA hai-so vahAM dekhalenA cAhiye 'sAmI samosaDhe jAva parisA pajju vAsaha vahAM mahAvIra svAmI padhAre, yAvat pariSad ne unakI paryupAsanA kI 'taeNa se sudaMsaNe seTThI imIse kahAe laddhaDhe samANe haTTa tuDhe pahAe prakaraNamAM-ApavAmAM Avela che. te jijJAsu pAThake te tyAMthI vAMcI levA. te sudarzana zeTha zramaNopAsaka hatA-zrAvaka hatA, teo jIva ane ajIva tatvanA jJa tA hatA, (yAvatuM) teo puNya ane pApanA svarUpane sArI rIte jANatA hatA. ahIM "yAvat (paryanta) padathI je sUtrapATha grahaNa karavAmAM Avyo che, te sUtrapATha tathA tene vistRta arthe aupapAtika sUtranA uttaraddhanA 63mAM sUtranI pIyUSavarSiNI TIkAmAM ApavAmAM Avela che. te te tyAMthI vAMcI le ___sAmIsamosaDhe jAva parisA pajjuvAsai" va yAma nAnA hati. palAza cayamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryA tyAMnA lokone samUha (prakhadA) dUti palAza daityamAM gayA. temaNe vaMdaNa namaskAra pUrvaka sanI papAsanA 43. "taeNa se sudasaNe seTThI imIse kahAe laDhe mramANe
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 maMgavatIsare laMkAravibhUsie sAo gihAo paDinikkhamai' tataH khalu sa sudarzano nAma zreSThI asyAH kathAyAH bhagavadAgamanarUpAyAH labdhArthaH jJAtAthaiH san , hRSTatuSTa:-harpatopaM. yuktaH, snAtaH kRtasnAnaH yAvat-prAyazcita iti kRtavat balikarmakRtakauhakamagaLeprAyazcitaH sarvAlaGkAravibhUpitaH svasmAta gRhAt pratiniSkrAmyati-nirgacchati, 'padinikkhamittA sakoreMTamalladAmeNaM chatteNa dharijjamANeNa pAyavihAracAreNa mahayA purisavaggurAparikkhitte vANiyagAmaM nayara majjhaM majjheNa niggcchii| pratiniSkramya-svagRhAt nirgatya sakoraNTamAlyadAmnA-koraNTanAmakapuSpavizeSamAlyadAmasahitena, chatreNa, dhriyamANena mastakopari udyamAnena pAdavihAracAreNapadbhayAM vihAraM kurvan , mahatyA puruSavAgurayA-mahatpuruSasamUhena parikSipta:pariveSTitaH, vANijagrAmanagarasya madhyamadhyena-madhyabhAgena, nirgacchati, 'niggacchittA jeNeva dUipalAsae ceie, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvaagcch|' kaya jAva pAyacchite, savAlaMkAravibhUsie sAmao gihAo paDinikkha. mai' jaba sudarzana ko prabhu ke padhArane kA samAcAra jJAta huA-taya yaha Ananda yukta bana gayA aura adhika saMtuSTacitta hokara usane yAda meM snAna kiyA, vAyasAdi pakSiyoM ke liye annAdi kA bhAga dene rUpa balikama kiyA, kautuka, maMgala prAyazcitta kiye, bAda meM samasta alaGkAroM se vibhUSita hokara vaha apane ghara se nikalA 'paDinikkhamittA sako. reMTamalladAmeNa chattaga dharijamANeNa pAyavihAracAreNa mahayA purisa vaggurAparikkhitte vANiyagAmaM nayara majjhamajjheNa nigacchaha' nika lakara vaha paidala hI bar3e 2 puruSoM ke samUha se yukta huA usa vANija. grAma nagara ke bIcoM bIca se hokara calA usa samaya usake mastaka para hatuTe pahAe kaya jAva pAyacchitte, savvAlaMkAravibhUsie sAo gihAo paDinikkhamaha" nyAre suzAna zahane maDAvIra prabhunA mAgamananA samAyA2 bhanyA, tyAre tenA AnaMda ane saMtoSane pAra na rahyo. tenuM dila AnaMdathI nAcI uThayuM. teNe snAna karyuM, kAgaDAdine mATe annane bhAga alaga karavA rUpa khalikarma karyuM, kautuka, maMgala prAyazcitta Adi vidhi patAvI. tyAra bAda samasta alaMkArothI vibhUSita thaIne te mahAvIra prabhunA darzanArthe pitAnA 2thI nIsuit. "pahinilamittA sakoreMTamalladAmeNa chatteNa dharijjamANeNa' pAyavihAracAreNa' mahayA purikhavaragurA parikkhite vANiyagAma nayara majjhaM majjheNa niggacchai" te mate tenA bharta: 52 hai| dhyAnI mAmAthI yukta chatra zobhI rahyuM hatuM. ghaNA moTA moTI' puruSanA samUhanI sAthe pagapALA te
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 1 kAladravyanirUpaNam 455 nirgatya, yatraiva-dRtipalAzakaM caityayudhAnam AsIva, yatraiva-zramaNo bhagavAn mahAvIra AsIt , tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra paMcaviheNa abhigameNa abhigacchai ' upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhenavakSyamANapaJcaprakAreNa abhigamena abhigacchati-abhimukhaM gacchati ' taMjahAsaccittANa davANa jahA usabhadatto jAya tivihAe pajjuvAsaNayA pajjuvAsaI' tadyathA-sacitAnAM dravyANAM parityAgena 1, yathA Rpabhadatto navamazatakasya trayastriMzattamoddezake pratipAditastathaivAyamapi sudarzanaH pratipattavyaH, sa sudarzano nAma koraMTapuSpoM kI mAlA se yukta chatra lagA huA thA 'nigacchittA jeNeva dUipalAsae ceie, jeNeva bhagavaM mahAvIre teNeva udAgacchaha' cala kara vaha jahAM dUtipalAzaka udyAna thA, aura usa meM jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM para AyA vahAM 'ubAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNa abhigameNa abhigacchaha' Akarake vaha zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa pAMca prakAra ke abhigama se yukta huA pahu~cA 'taMjahA' ve pAMca prakAra ke abhigama isa prakAra se haiM'sacittANa davvANaM jahA usamadatto jAca tivihAe pajjubAsaNayAeM paMjjuvAsaha' sacittadravyoM kA parityAga karanA jaisA ki 1, yAvataacitta dravyoM kA-vastrAbharaNAdikoM kA parityAga nahIM karanA 2, ekazATika se (vinAsiye vana se ) uttarAsaMga karanA 3, dekhate hI aMjali joDanA 4, aura manakA ekAgra karanA 5, vahAM pahucakara usa nauveM zatakeke333 uddezaka meM Sabhadatta ke viSaya meM jaisA kathana kiyA gayA haivaisA hI kathana yahAM sudarzana ke viSaya meM bhI jAna lenA caahiye| bhAgaNa dhyA, mana vAzuzyAma nAranA madhyabhAge thana, niggacchittA jeNeva duipalAsae ceie, jeNeva bhagava' mahAvIre, teNeva uvAgacchai" tilAza caityamAM, AvI pahoMce, tyAra bAda te jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra birAstaa tata ta23 bhAga qdhyA. " udhAgacchicA samaNa bhagavaM mahAvIra paMcaviheNa abhigameNa abhigacchai taMjahA" nIye visA pAMya hAranA bhanigama 5 te mahAvIra prabhu pAsa gayA. "sacittANa davvANajahA usamadatto jAva tivihAe pajjuvAsaNayAe pajjuvAsai" sacitta dravyAnA parityAga Adi pAMca abhigama navamA zatakanA 33 mAM uddezAmAM RSabhadatta brAhmaNanA saMbaMdhanAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, jema ke-cAvat acitta dravyanuM vaAbharaNa vigerene parityAgana kara. 2 ekazATikathI (vagarasivelA vastrathI) uttarAsaMga kara 3 joIne ja aMjalI joDavI. 4 ane manane ekAgra karavuM. pa tyAM jaIne sudarzana zeThe mana, vacana ane kAyAthI zramaNa bhagavAna
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 bhagavatIsUtre zreSThI trividhayA-trimakArikayA manovacaHkAyikyA paryupAsanayA bhagavanta paryupAste / 'taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sudaMsaNassa seTThIssa tI se ya mahai mahAlagAe jAva ArAhae bhavai' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH sudarzanasya zreSThinaH, tasyAM ca mahAtimahAlayAyAM yAvat - pariSadi dharmakathAM kathayati kiyasparyantAM kathayatItyAha- 'jAva ArAhae bhavai' yAvat - etasya dharmasya zikSAyAmupasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharan AjJAyAH ArAdhako bhavati, 'tae NaM se sudaMsaNe seTThI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA, nisamma ho uTThAe uTThe' tataH khalu sa sudarzanaH zreSThI zramaNasya bhagavato sudarzana seTha ne mana vacana kAya saMbaMdhI trividha paryupAsanA se bhagavAn kI paryupAsanA kI 'taNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sudaMsaNassa seTThissa tIse ya mahahamahAlaghAe jAva ArAhae bhavadda' isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ne usa sudarzana seTha ko usa vizAlajana samudAyarUpa sabhA meM dharmopadeza diyA. yAvat ve sudarzana seTha ArAdhaka ho gayesacce zrAvaka bana gaye. 'jAva ArAhae bhavai' isa sutrAMza se sUtrakAra ne yaha prakaTa kiyA hai ki yahAM taka prabhu ne unheM upadeza diyA unake upadeza meM upasthita prANI - zramaNopAsaka yA zramaNo-pAsikA hokara unakI AjJA kA ArAdhaka ho jAtA hai sudarzana seTha bhI isI prakAra se prabhu kI AjJA ke ArAdhaka bane 'taeNa se sudaMsaNe seTThI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma haTThatuTTo uTThAe uTTheha' mahAvIranI traNa prakAranI yu pAsanA karI. " taeNa samaNe bhagava mahAvIre sudaMsaNassa seTThissa tIse ya mahaimahAlayAe bhavai tyAra mAda mahAvIra prabhue te sudarzana zeThane tathA te ati vizALa janasamudAya rUpa prakhadAne dharmopadeza saMbhaLAvye. (yAvatA) te jAva ArAie " jAva ArAie bhavai sudarzana zeTha ArAdhaka (sAcA zrAvaka) khanI gayA. A sUtrAMza dvArA sUtrakAre e vAta prakaTa karI che ke mahAvIra prabhunA upadeza sAMbhaLanAra jIvA, zramaNeApAsaka ke zramaNeApAsikA banIne prabhunI mAnnAnA ArAdhaka banI jatAM hatAM, eja pramANe sudarzana zeTha paNa temanI AjJAnA ArAdhaka manI gayA. " " " taNaNe se sudaMsaNe seTThI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma N soccA nisamma TTatuTTho uTTAe ui" tyAra mAha zrama lagavAna mahAvIranI
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 1 kAladravyanirUpaNam 457 mahAvIrasya antike-samIpe dharma zrutvA, nizamya hRdi avadhArya hRSTatuSTAH san utthayA-utthAnena uttiSThate, 'uThAe uThettA samaNa bhagavaM mahAvIra tivakhutto jAva namaMsittA evaM kyAsI'-utthayA utthAya zramaNa bhagavantaM mahAvIra niHkRkha:-vAratrayaM yAvat-AdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate, namasyati, vanditvA, namasyisvA evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIda-'kaiviheNa bhaMte ! kAle paNNatte?' he bhadanta ! katividhaH khalu kAlaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-mudaMsaNA! caubihe kAle paNNatte' he sudarzana ! caturvidhaH khalu kAlaH prajJaptaH, 'taMjahA-'pamANakAle 1, ahAunivattikAle 2, maraNakAle3, addhAkAle'4, tadyathA-pramANakAlaH ', yathAyu nittikAlaH 2, maraNakAla. 3, addhAkAlazca 4, tatra pramIyate-paricchidyate yena isake bAda ve sudarzana seTha zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa zrutacAritrarUpa dharma kA zravaNa kara aura use acchI rItI se apane hRdaya meM dhAraNa kara Ananda yukta bana gye| baDe hI adhika saMtuSTa hue aura UThe 'uhAe udvettA samaNa bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMkhittA evaM vayAsI' aura UThakara ve zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Aye vahAM Akara unhoM ne unako tIna bAra bandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira unhoM ne prabhu se aisA prazna kiyA-'kAvihe NabhaMte ! kAle paNNatte' he bhadanta ! kAla kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? taba bhagavAn ne unale kahA-'sadasaNA cauvihe kAle paNNatte' he sudarzana ! kAla cAra prakAra kA kahA gayA hai / 'taMjahA' jo isa prakAra se hai'pamANakAle, ahAunivvattikAle, maraNakAle, addhAkAle' pramANakAla1, yathAyunivRttikAla 2, maraNakAla, 3, aura addhAkAla 4, jisa kAla se samIpe mRtacAritra rUpa dharmanuM zravaNa karIne ane tene sArI rIte hadayamAM dhAraNa karIne sudarzana zeTha atyaMta harSa ane saMtoSa pAmyA, ane teo potAnI sthAna zatithI lA thayA. " uThAe uThettA samaNa bhagava mahAvIra tikkhutto jAya namasittA eva vayAsI" mA thane tethe|- mahAvIra prabhu pAse gayA. tyAM jaIne temaNe temane traNa vAra va deNa karI ane namaskAra karyA vaMdaNuM namaskAra karIne temaNe mahAvIra prabhune e prazna pUcho ke "kaivihe Na bhate / kAle paNNatte ? " bhagavan ! DeTA maane| yo che ? mahAvIra prasunA - 'sudasaNA cauvihe kAle paNNatte-tajahA' hai sudarzana! kALanA nIce pramANe cAra prakAra kahyAM che. " pamANakAle, ahAunivvattikAle, maraNakAle addhAkAle" (1) pramANa, (2) yathAyanirista, (3) bhara11 mana (4) bhaddhA thI zata bha0 58
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 bhagavatI varSazatAdi tat pramANa. taccAsau kAlazceti pramANakAlaH, athavA pramANa-varSAdeH paricchedanaM tatmadhAnaratadarthoM kA kAlaH pramANakAlaH, sa ca addhAkAlasya vizepo divasAdisvarUpo bodhyA, tathAcoktam-'duviho pamANakAlo divasapamANa ca hoi rAI y| ___cau porisio divaso rAI cauporisI ceva // 1 chAyA-dvividhaH pramANakAlaH, divasapramANa ca bhavati rAtrizca / catuH pauriSiko divaso, rAtrizcatuHpauriSikI caiva // 1 // iti // 1 // yathAyunivRttikAlastu-yathA-yena prakAreNAyupo nivRttiH bandhanaM tathAvidho yaH kAla:-avasthitirasau yathAyunivRttikAlA-nArakAghAyuSkaravarUpo vodhyaH, ayaM ca addhAkAla eva AyuHkarmAnubhavayuktaH sarveSAmeva saMsArijIvAnAM bhavet , tathA coktam-'neraiyatiriyamaNuyA devANa ahAuyaM tu jaM jeNaM / nivvattiyamannabhave pAle ti ahAukAlo so' / / 1 / / chAyA-nairayika tiryagmanuSyAH devAH khalu yathAyuSkaM tu yat yena / nirvatitamanyabhave pAlayanti yathAyuH kAlo'sau" iti / 2 / varSazata Adi rUpa pramANa jAnA jAtA hai vaha pramANakAla hai athavA-varSAdi ke pariccheda nirNaya kI pradhAnatA vAlA, yA varSAdi rUpa arthavAlA jo kAla hai vaha pramANakAla hai / vaha addhAkAla kA vizeSa divasAdi rUpa hotA hai / so hI kahA hai-'duviho' ityAdi / ___ yathAyunivRttikAla-jisa prakAra se Ayu kA bandhana ho aisA jo kAla hai-avasthini hai, vaha yathAyurnivRttikAla hai-yaha nArakAdi AyuekarUpa hotA hai / AyukarmAnubhavana yukta yaha addhAkAla hI samasta saMsArI jIvoM ko hotA hai / so hI kahA hai-'neraiyatiriya' ityaadi| Adi rUpa pramANa jANa zakAya che, te kALane pramANakALa kahe che. athavA varSAdinA paricche (vibhAga) nirNayanI pradhAnatAvALA, athavA varSAdi rUpa arthavALe je kALa che, tene pramANakALa kahe che. te addhAkALanA vizeSa hisA 35 DAya che ma pAta "duviho" tyAdi suutrdvaa2| 25STa karavAmAM AvI che. je prakArane Ayune babdha hoya, e prakAranA je avasthiti kALa tene yathAsunitikALa kahe che. te nArakAdi AyuSka rUpa hoya che. AyukarmanA anubhavanathI yukta addhAkALa to samasta saMsArI jemAM mejUda hoya che, kara pAta "neraiyatiriya" tyAhi sUtramA 48 urI cha,
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA zaM0 11 u0 11 sU0 1 kAlavyanirUpaNam 459 maraNakAlaH punaH-maraNena yuktaH kAlaH-maraNakAla:-addhAkAlaeca, athavA-maraNasya kAla paryAyatvAta-maraNamevakAlo maraNakAlaH, iti 1 addhAkAlastu-addhAH samayAdayo vizeSAstadrUpaH kAlo'ddhAkAlaH, candrasUryAdikriyA viziSTo'rddhatRtIyadvIpasamudrAntavartI samayAdiH, tathA coktam-'samayAvaliyamuhuttA, divasa ahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliyA sAgara osappipariyaTTA" // 1 // chAyA-samayAvalikAmuhUrtA, divasAhorAtrapakSamAsAzca / saMvatsarayugapalyA, sAgarotsapiNI parivartAH // 1 // iti / parivartta iti pudgalapariyoM vijJeyaH // mU0 1 // prmaannkaalvktvytaa| mUlam-"se kiM taM pamANakAle ? pamANakAle duvihe paNNatte taMjahA-divasappamANakAle 1, rAippamANakAle ya 2, cauporisie divase cauporisiyA rAIbhavai, ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divassa vA, rAIe vA porisI bhavai / jahanniyA timu__ maraNakAla-maraNa se yukta jo kAla hai vaha maraNakAla hai-yaha kAla addhAkAlarUpa hI hai athavA-maraNa svayaM kAla kI paryAya hai ataH maraNa rUpa jo kAla hai vahI maraNakAla hai| addhAkAla-samayAdi vizeSoM kA nAma addhA hai ina rUpa jo kAla hai vaha addhAkAla hai candra sUrya Adi kI kriyA viziSTa aise jo DhAI. dvIpAntarvatI-aDhAIdvIpa evaM do samudrAntarvatI jo samayAdika haiM ve sarva addhAkAla rUpa haiN| so hI kahA hai-'samayAvaliya' ityAdi ! pudgalaparivartta kA nAma parivarta hai |suu01|| maraNakALa-maraNathI cuta je kALa che tene maraNakALa kahe che. te kALa addhAkALa rUpa ja che ane "maraNa" pote ja "kALanI paryAya che. tethI maraNarUpa je kALa che tene maraNakALa kahe che. addhAkALa-samayAdi vizenuM nAma "addhA" che. te addhArUpa je kALa che tene addhAkALa kahe che. candra, sUrya AdithI kriyA viziSTa je aDhI dvipa ane aDhI samudrAntavata je samayAdika che, te paNa addhAkALa rUpa ja cha. bhara pAta " samayAvaliya" tyAdi sUtrA621 4za cha, pula parivartanuM nAma parivarta che. sU0 1 |
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 bhagavatI sUtre huttA divasasavA, rAIe vA porisI bhavai / jayANaM bhaMte! ukkosiyA andvapaMcasamuhuttA divasasa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM kai bhAga muhuttabhAgeNaM parihAyamANI parihAyamANI jahaniyA tisuhuttA divasasta vA, rAIe vA porisI bhavai ? jayANaM jahanniyA timuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM kaibhAgamuhucabhAgeNaM parivaDUmANI parivamANI ukkosiyA apaMcamamuttA divalassa vA, rAIe vA porisI bhavai ? sudaMsaNA ! jayANaM ukkosiyA advapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM bAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNaM parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuhuttA divasassa, rAIe vA porisI bhavai, jayANaM jahanniyA timuhuttA, divasarasa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM bAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNaM parivamANI, parivamANI ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai / kayANaM bhaMte ! ukkosiyA apaMcamamuhuttA divasasla vA, rAIe vA porisI bhavai ? kathA vA jahaniyA tisuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai ? sudaMsaNA ! jayANaM ukkosae aTTArasamuhutte divase bhavai, jahaniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, tayANaM ukkosiyA apaMcamamuhuttA divasasa porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA rAIe porisA bhavai, jayANaM ukkosiyA aTTArasamuhuttiyA rAI bhavai, jahannie duvAlasamuhutte divase bhavai, tayANaM ukkosiyA addha
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameparcandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 2 premANakAlanirUpaNam 461 paMcamamuhuttA, rAIe porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA divasassa porisI bhvi| kayANaM bhaMte ! ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavaha, jahanniyA duvAlamuhuttA rAI bhavai ? kayA vA ukosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahannie duvAlasamuhutte divase bhavai? sudaMsaNA! AsADhapunnimAe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, posassa punnimAra NaM ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahannae duvAlasamuhatte divase bhvi| asthi NaM bhaMte! divasAya, rAIo ya, samA ceva bhavaMti! haMtA, asthi / kayA NaM bhaMte ! divasA ya, rAIoya samA ceva bhavati ? sudaMsaNA! cittAsoyapunnimAsu NaM, estha NaM divasA ya, rAIo ya samA ceva bhavaMti, pannarasamuhutte divase pannarasamuhuttA rAI bhavai, caubhAgamuhuttabhAgUNA caumahattA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, settaM pamANakAle suu02|| chAyA-atha ko'sau pramANakAlaH ? pramANakAlo dvividhaH prajJaptaH, tadyathAdivasamamANakAlaH 1, rAtripramANakAlazca 2 / catuSpauruSiko divasaH catuSpaurupikI tribhavati / utkRSTA arddha paJcamamuhUrtA divasasya vA, rAtre vA paurupI bhavati, jaghanyikA trimuhUrtA divasasya vA, rAtre vA pauruSI bhavati, yadA khalu bhadanta / utkaSTA arddhapaJcamamuhUrtA divasasya vA, rAtrervA pauruSI bhavati, tadA khalu katibhAgamuhUrtabhAgena parihIyamANA parihIyamANA jaghanyikA trimuhUrtA divasasya vA, rAtrI pauruSo bhavati ? yadA khalu jaghanyikA trimuhUrttA divasasya vA, rAtre pauruSI bhavati, tadA khalu katibhAgamuhUrtabhAgena parivarddha mAnA, parivarddhamAnA utkapikA apaJcamamuhartA divasasya vA rAtre pauruSI bhavati ? sudarzana ! yadA khalla utkarpikA arddha paJcamamuhurtA divasasya vA, rAtrervA pauruSI bhavati, tadA khalu dvAviMzatizatamAgamuhUrtabhAgena parihIyamANA parihIyamANA jaghanyikA trimuhUrtA divasasya vA, rAtre vA pauruSI bhavati, yadA khalla jayanyikA trimuhUrtA divasasya
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUra bhagavatI sUtre vA, rAtre va paurupI bhavati, tadA khalu dvAviMzatizata bhAgamuhUrtabhAgena parivarddhamAnA parivarddha mAnA utkarSikA arddha paJcamamuhUrttA divasasya vA rAtre va pauruSI bhavati / kadA khalu bhadanta ! utkapiMkA arddhapaJcamamuhUrttA divasasya vA, rAtre va pauruSI bhavati ? kadA vA jayanyikA trimuhUrttA divasasya vA rAtre vA paurupI bhavati ? sudarzana ! yadA khalu utkRSTaH aSTAdazamuhUrttI divaso bhavati, jayanyikA dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, tadA khalu utkarSikA arddhapaJcamamuhUrttA divasasya paurupI bhavati, jayanyikA trimuhUrtA rAtreH paurupI bhavati, yadA khalu utkarSikA aSTAdazamuhUrttakA trirbhavati, jaghanyako dvAdazamuhUrttI divaso bhavati, tadA khalu utkarSikA arddhapaJcamamuhUrttA rAtreH paurupI bhavati, jayanyikA trimuhUrttA divasasya pauruSI bhavati / kadA khalu bhadanta ! utkRSTakaH aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati ? jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtri bhavati ? kadA vA utkRSTikA aSTAdazamuhUrttA rAtri bhavati, jaghanyakodvAdazamuhUrtI divaso bhavati ? sudarzana ! ASADhapUrNimAyAm utkRSTakaH aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, jayanyikA dvAdazamuhUrttA rAtrirbhavati, paupasya paurNi mAyAM khalu utkRSTakA apTAdazamuhUrttakA rAtri rbhavati, jaghanyakA dvAdazamuhUrttako divaso bhavati / asti khalu bhadanta / divasAtha, rAtrayazca samAzcaiva bhavanti ? hanta, asti, kadA khalu bhadanta ! divasAtha rAtrayazva samAcaiva bhavanti ? sudarzana | caitrAtrinapUrNimayoH khalu atra khala divasAca rAtrayatha samAeva bhavanti, paJcadazamuhUrtto divasaH paJcadazamuhUrttA rAtri bhavati, caturbhAgamuhUrttabhAgonA caturmuhUrttA divasasya vA, rAtre va paurupI bhavati, so'sau pramANakAlaH // mra0 2|| 1 TIkA pUrva kAlasya cAturvicya proktam, sammati taM prathamaM pramANakAlamAha - 'se kiM taM pamANakAle' ityAdi, gautamaH pRcchati - 'se kiM taM pamANakAle' - pramANakAlavaktavyatA ( se kiM taM pamANakAle ' ityAdi / TIkArtha- pahile kAla ke cAra bheda prakaTa kiye jA cuke haiM / unameM se aba sUtrakAra isa sUtra dvArA pahile pramANa kAla kA kathana karate haiM / isameM sudarzana ne prabhu se aisA pUchA hai-' se kiM taM pamANakAle ?' he bhadanta ! pramANukALavaktavyatA TIkA-AnAthI pahelAnA sUtramAM kALanA cAra bheda khatAvavAmAM AvyA che have sUtrakAra A sUtramAM kALanA prathama bheda rUpa pramANukALanu' pratipAdana kare che. A viSayane anulakSIne sudarzana zeTha mahAvIra prabhune evA prazna pUche che -" se ki ta pamANakAle ? " he bhagavan ! abhabhajanu Thevu 2135 kahyuM che? eTale ke pramANukALa keTalA prakAranA kahyo che?
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 463 prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU02 pramANakAlanirUpaNam athako'sau pramANakAlaH katividhaH pramANakAlaH ityarthaH / , bhagavAnAha-he gautama ! 'pamANakAle duvihe paNNatte' pramANakAlaH dvividhaH prajJaptaH, 'taMjahA' tadyathA-sa yathA-divasapamANakAlaH 1, rAtripramANakAlazca 2, atha pauruSI pramANamAha"ukkosiyA addhapacamamuhUttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavaI utkRSTA-sarvata utkarSeNa arddhapaJcamamuhUrtA-arddhaHpaJcamo yeSu muhurteSu te arddha paJcamamuhUrtAH-sArddhacatuSTayamuhUrtA ityarthaH, te arddha paJcamA muhUrtAH yasyA sA arddhapaJcamamuhUrtA, apTAdazamuhUrttasya divasasya rAtre va caturthoM bhAgaH navaghaTikA rUpaH sArddha catuSTayamuhUrtAtmaka ityarthaH, divasasya vA rAtre vA pauruSI bhavati, 'jahanniyA timuhuttA divasarasa vA pramANakAla kA kyA svarUpa hai ? arthAt praNAma kAla kitane prakAra kA hai| isake uttara meM prabhu ne unase aisA kahA-' pamANakAle davihe paNNatte' he sudarzana ! pramANakAla do prakAra kA kahA gayA hai|' jahA' jaise-divasapramANakAla aura rAtripramANa kAla (cauporisie divase cauporisiyA rAI bhavai) cAra pahara kA dina aura cAra pahara kI rAtri hotI hai| aba pauruSI ke pramANa kA kathana sUtrakAra karate haiM'ukkosiyA addhapaMcamamuhattA divasassa vA rAIe vA porisI bhv| jina cAra muhUtoM meM pAMcavAM muhUrta AdhA hai ve muharta arddha paMcama muhUrta haiN| ye apaMcamamuhUrta jisa pauruSI meM hote haiM aisI vaha pauruSI arddhapaMcamamuhUrtA hai / aThArahamuhUrtavAle dinakA athavA aThAraha muhartavAlI rAtri kA jo nau ghar3I rUpa cauthAbhAga hai vaha sArdha catuSTaya muharttAtmaka arthAt sADhe cAra 4 // muhUrta kA hotA hai| aisI sArdha catuSTaya muhUrtAtmaka pauruSI divasa kI athavA rAtri kI hotI hai| yaha dina rAta kI utkRSTa pauruSI kA pramANa mahAvIra prasuna uttara-" pamANakAle duvihe paNNatte" gautama / prabhA 10 meM rana 4o che. "taMjahA" praa2| 2mA prabhArI cha-(1) hi sapramANa bhane (2) zaniprabhA / ve sUtrA2 pauruSI (52) nA amAnuni35 42 - . "ukosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe 'vA porisI bhavai" cAra mahatuM ane pAMcamuM ardha muhUrta maLIne addha paMcamamuhUrta thAya che. evAM addhapaMcama muhUrta (4 muhUrta) nI pauruSI (pahera) ne ardhapaMca amahartA pauruSI kahe che. aDhAra muhUrtavALA divasane athavA 18 madartavALI rAtrine je nava ghaDIrUpa cotho bhAga che te muhUrta pramANe hoya che. A rIte divasa athavA rAtrinA eka pahoranI utkRSTa laMbAI kALanI apekSAe hA muhartanI hoya che, tathA divasa ane rAtrinA eka pahoranI kALanI
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 bhagavatI rAIe vA porisI bhavai' jaghanyikA-sarvato jaghanyena trimuhUrtA-dvAdazamuhUrttasya divasAdezcaturthobhAgastrimuhUrtoM bhavati, atastrayomuhUrtAH payaTikA yasyAM sA tathAvidhA divasasya vA rAtre vA paurupI bhavati / sudarzanaH pRcchati-'jayANaM bhaMte ! ukkosiyA addhapaMcamamuhUttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM kaibhAgamuhRttamAgeNa parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuhuttA divasassa bA, rAIe vA porisI bhavaI' he bhadanta ! yadA khalu utkRSTA arddha paJcamamuhUrtI sArddhakahA hai| tathA dinarAta kI saba se jaghanya pauruSI kA pramANa tIna muharta kA hai| 12 muhavAle dina kA athavA 12 muhavAlI rAtri kA jo cauthA bhAga hai vaha trimuhartAtmaka hotA hai| ataH saba se jaghanyapauruSI kA pramANa bhI trimuhUrta kA hotA hai| do ghar3I kA eka muhUrta hoto hai| isa prakAra tIna muhUrta meM 6 ghar3I hotI hai / so cAhe jaghanya pauruSI kA pramANa tInamuhUrta kA hotA hai-aisA kahiye yA vaha 6 ghaTikA rUpa hotA hai aisA kahiye donoM ekarUpa hI haiN| yaha dinarAta kI jaghanya pauruSI kA pramANa kahA / tAtparya kahane kA yahI hai ki paurupI kA adhika se adhika pramANa sADhe cAra muhUrta kA hotA hai aura kama se kama pramANa tIna muhUrta kA hotA hai| aba sudarzana seTha prabhu se aisA pUchate haiM'jayANaM bhaMte! ukkosiyA addhapaMcamamuhUttA, divasassa cArAIe vA porisI bhavai' he bhadanta ! jaba dina athavA rotri kI pauruSI kA pramANa 4||saaddhe cAra muhUrta kA adhika se adhika hotA hai-arthAt 216 minaTakA yA nau9 ghar3I kA honA hai. (tIna ghaMTe 36 chattIsa minaTa kA hotA hai)-'tayA apekSAe ochAmAM ochI laMbAI 3 muhUrtanI hoya che, 12 muhUrtavALA divasane athavA 12 muhUrtavALI rAtrine je ce bhAga (paherI hoya che, te traNa muhUrta pramANa hoya che. tethI jaghanya (TUMkAmAM TuMke) pahAra traNa muhUrtane thAya che. be ghaDInuM eka muhUrta thAya che. A rIte traNa muhUrtanI 6 cha ghaDi thAya che. tethI jaghanya paheranuM pramANa traNa muhurtanuM athavA 6 ghaDInuM samajavuM. A dinarAtanI jaghanya pauruSI (pahera) nuM pramANa samajavuM A samarata kathananuM tAtparya e che ke adhikamAM adhika kA muhUrtane ane ochAmAM ochA 3 muhUrtane eka pahera thAya che. sudarzana zahanA prazna-" jayANa bhaMte ! ukkosiyA addhapaMcamamuhattA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai" bhagavan ! jyAre 61 ath4| rinA pratye: pahAra adhikamAM adhika kA muhUtane (9 ghaDIne athavA 216 miniTanethAya
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 2 pramANakAlanirUpaNam 465 catuSTayamuhUrttA navaghaTikAtmikA divasasya vA, rAtre va pauruSI bhavati. tadA khallu katibhAgaH katitamabhAgastadrUpo muhUrtabhAgaH katibhAgamuhUrtabhAgastela katimAgamuhUrtabhAgena-muhUrtasya kiyatAbhAgena aMzena parihIyamANA parihIyamANA jaghanyikAtrimuhUrtA divasasya vA, rAtre vA pauruSI bhavati ? tathaiva 'jayANaM jahanniyA timuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM kaibhAgamuhUttamAgeNa parivaDamANI parivaDamANI ukkosiyA addhapaJcamamuhuttA divasassa vA, rAIeza porisI bhavai ?' yadA khalla jaghanyikA-jaghanyena, trimuhA divasasya vA, rAtre vA paurupI bhavati, tadA khalu katibhAgamuhUrtabhAgena-katibhAgaH kativamabhAgaH tadrUpo muhUrtabhAgaH katibhAgamuhUrtabhAgastena kiyatA muhUrttA zenetyarthaH parivarddha nAnA parivarddha mAnA paunaHpunyenopacIyamAnA utkRSTakA-utkarSeNa arddha paJcamamuhartA lArddhacatuSTayamuhUrtarUpA navaghaTikAtmikA divasasya vA rAtre vA paurupI bhanati ? bhagavAnAha-'sudaMNa kahabhAgamuhuttabhAgeNa parihAyamANI parihAyamANI jahaniyA timu. huttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavaha' taba vaha dina rAta kI pauruSI muhUrta ke kitane aMza se ghaTato ghaTatI jaghanyarUpa se lInamuharta pramANavAlI rahajAtI hai| tathA-'jayA NaM jahanniyA tihuttA divasarasa vA rAIe vA porisI bhavai, tayA Na kahabhAgamuhattabhAgeNa parivar3amANI parivaDamANI ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA paurilI bhavaI tathA dina evaM rAtri kI jo vaha jaghanya pauruSI tInamuhata kI hotI hai vaha muhUrta ke kitane bhAga se baDhatI ghaDhatI utkRSTa se 4 // sADhe cAra muhartavAlI bana jAtI hai ? arthAt nau ghar3I vAlI bana jAtI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'sudaMmaNA! jayA [ukosiyA advapacabhamuhUttA diva cha, "tayANa kaibhAgamuhuttabhAgeNa parihAyamANI parihAyamANI jahaniyA timahattA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai 1" tyAre te hivasa bhane rAtrina pAramA dararoja muhUrtane keTalA bhAga ghaTatAM ghaTatAM traNa muhUrtanA jaghanya prabhAvAmI 57.2 45 taya cha ? tathA " jayA Na jahanniyA timuhuttA diva. sassa vA rAIe vA porisI bhavai, tayANa kaibhAgamuhattabhAgeNa parivaDDhamANI parivaiDhamANI ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasakha vA gaIe vA pArisI avai ?" jyAre divasa ane rAtrine pahera jaghanyanI apekSAe traNa muhUrtane (6 ghaDI athavA 144 miniTana) thAya che, tyAre te divasa ane rAtrinA paheramAM dararoja muhUrtanA keTalAmAM bhAgane vadhAro thatAM thatAM kA muhUrtane utkRSTa pramANavALe pahora thaI jAya che ? a0 59
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 bhagavatIstra saNA! jayANaM ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai, tayANaM vAvIsasayabhAgamuhRttamAgeNaM parihAyamANI, parihAyamANI jahaniyA timahattA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavaI' he sudarzana ! yadA khalu utkRSTikA-utkapeNa arddhapaJcamamuhUrtA-sArddha catuSTayamuhUrtarUpA divasasya vA, rAtre vA paurupI bhavati, tadA khalu dvAviMzatizatabhAgamuhUrtabhAgena-dvAviMzatyuttarazatatamabhAgarUpeNa muhUrtabhAgena parihIyamANA parihIyamANA atizayena apacIyamAnA jaghanyikA-jaghanyena trimuhurtA divasasya vA, rAtrervA pauruSI bhavati, tathA cAtra sArddhacatuSTayAnAM trayANAM ca muhUrtAnAM vizeSaH sArho muhUrtaH, sa ca tryazItyadhikena dinazatena upacIyate, apacIyate ca, sa ca sAjhai muhUrttastryazItyadhikazatabhAgatayA vyavasthApyate, tatraca sassa vA rAIe vA porisI bhavara, tayA Na vAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNa parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuhasA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai 'isake uttara meM prabhu kahate haiM-he sudarzana ! jaba dina aura rAtri kI pauruSo 4 // muhUrta kI 216 minaTa-yA nau ghar3I athavA tIna ghaMTe 36 minaTa kI hotI hai-taba vaha muhUrta ke 122 bhAga se ghaTatI 2 jaghanya tIna muhUrta ke pramANa meM A jAtI hai / isa prakAra yaha dina aura rAta kI pauruSI tIna muhUrta kI jaghanya se hotI hai| yahAM para sArdamuhUrta 1 // muhUrta kA sArdhacatuSTaya (sADe cAra) aura tIna muhUrta inake bIca meM antara rahatA hai / yaha sArdhamuhUrta 183 dina se paDhatA hai aura ghaTatA hai| isa ___ mahAvIra prbhune| uttara-"sudaMsaNA ! jayANa ukkosiyA paddhapaMcamamuhuttA divasAsa vA rAIe vA porisI bhavai, tayANa' vAvIsasayabhAgamuhutabhAgeNa parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuhucA divasasma vA rAIe vA porinI bhava" hai suzAna 18 nyAre hivasa ane raatrin| prtye| paDAra madhimA adhika 8 sADAcAra muhUrtane thAya che-9 ghaDIne athavA 216 miniTane athavA 3 kalAka 36 miniTane thAya che, tyAre dararoja muhUrtanA 122 mAM bhAgapramANa ghaTADo thatAM thatAM divasa ane rAtrinA pratyeka paheranI laMbAI ochAmAM ochA 3 muhUrtanI thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke lAMbAmAM lAMbA 216 miniTanA pahoramAM dararoja 1 muhUrtane ( ghaDIne athavA 2 miniTane) ghaTADe thatAM thatAM nAnAmAM nAno 3 muhUrta (144 miniTana) pahera thaI jAya che. lAMbAmAM lAMbo pahera kA muhartane ane TUMkAmAM TUMke paheAra 3 mRdutane thatA hovAthI, te banne vacce nA muhUrtane taphAvata paDe che. 4211 11- bhuta ghaTatai edi 183 hipasamA ( 46) 1 muhUrtane ghaTADe thaI jAya che, tyAra bAda dararoja 1 muhUrta pramANa
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 2 pramANakAlanirUpaNam 67 muhUrte dvAviMzatyadhikaM bhAgazataM bhavatItyabhiprAyeNokta-dvAviMzatyadhikazatabhAga muhUrtabhAgeneti, evameva-'jayANaM jahanniyA timuhUttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM vAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNaM parivaDamANI, parivaDamANI ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavaI' yadA khala jaghanyikA-jaghanyena trimuhUrtI divasasya vA, rAtre pauruSI bhavati tadA khallu dvAviMzatizatabhAgamuhUrttamAgena-dvAviMzanyadhikazatatamabhAgarUpamuhUrtabhAgena parivarddhamAnA, parivarddhamAnA-atizayenopacIyamAnA utkRSTikA-utkarSeNa, apaJcamamuhUrtA-sArddha catuSTayamuhUrtarUpA divasasya vA, rAtrervA paurupI bhavati / sudarzanaH pRcchati-'kayANaM bhaMte ! ukkosiA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai ? ' he bhadanta ! kadA khalu utkRpTikA-utkarSeNa arddhapazcamamuhartAliye yaha 183 ke bhAgarUpa se vyavasthApita hotA huA eka muhUrta meM 122 bhAgarUpa hotA hai / isI abhiprAya se 'dvAviMzati adhika zatabhAga muhUrtabhAgena' aisA kahA hai| isI prakAra 'jayANa jahaniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavaha, tayA Na bovIsasayabhAgamuhuttabhAgeNa parivaDamANI parivaDamANI ukkosiyA addhapaMcamamukSuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavaI' isI prakAra se jaba dina aura rAtri kI pauruSI tIna muhUrta kI hotI hai taba vaha 122 bhAgarUpa muhUrta bhAga se baDhatI baDhatI dinarAta kI 4 // sADhe cAra muhUrta kI pauruSI ho jAtI hai| ___ aba sudarzana seTha prabhu se aisA pUchate haiM-'kayANa bhaMte ! ukkosiyA advapaMcamamuhUttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavaha' he bhadanta ! vadhatA vadhatAM 183 divasamAM 1 muhUrtane vadhAro thaIne lAMbAmAM lAMbo 4 muhUrtane pahera banI jAya che. 183 divasamAM 1pa mudRrta pramANa paheranI laMbAI vadhe ghaTe che. tethI dararoja nuM muhUrta pramANa vadha-ghaTa thAya che, e sipa bhaNI 27 cha tethI 4 " dvAviMzati adhika zatabhAgahUrta bhAgena " ! prabhAra 4yu che. me pramANe " jayANa jahanniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai, tayANa bovIsasayabhAgamuhUttabhAgeNa parivaDDhamANI 2 ukkosiyA addhapaMcamamuittA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai" nyAre havasa ane rAtrine pratyeka pahAra jaghanyanI apekSAe 3 muhUrtane thAya che, tyAre temAM muhUrtanA 12mAM bhAga pramANa vadhAro thatAM thatA divasa ane rAtrino pahora adhikamAM adhika 4 muharta pramANu thaI jAya che sudarzana zahanA prazna-" kayANa bhaMte ! ukkosiyA addhapaMcamamuhattA viSasassa vA rAIe vA pArisI bhavai 1" sagavAn ! hivasa bhane binA pahAra
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 bhagavatIsne sArddha catuSTayamuhUrvarUpA divasasya vA, rAtre vA paurupI bhavati ?' 'kayA vA jahanniyA limuhuttA divasassa bA, rAIe vA porisI bhavai ?' kadA vA jaghanyikAjaghanyena trimuhUrtA-muhUrtatrayarUpA divasasya vA, rAtre vA pauruSI bhavati ? bhagavAnAha-'sudaMsaNA ! jayANaM ukkosae aTThArasamuhUtte divase bhavai-jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, tayANaM ukkosiyA aTThapaMcamamuhuttA divasassa porisI bhavai, jahanniyA timuttA rAIe porisI bhavaI' he sudarzana ! yadA khalu utkRSTaka:-utkapeNa aSTAdazamuhUtau divaso bhavati, atha ca jaghanyikA-jaghanyena dvAdazamuhUrtI rAtri bhavati, tadA khalu utkRSTikA-utkarSeNa arddha paJcamamuhUrtA-sArddha catuSTayamuhUrtarUpA divasasya pauruSI bhavati, atha ca jaghanyena trimuhUrnA-muhUrtatrayAsmikA rAtreH paurupI bhavati / 'jayANaM ukosiyA aTThArasamuhuttiA rAI bhavai, jahannie duvAlasamuhutte jo yaha pauruSI dina aura rAta kI 4 // muhUrta kI hotI hai so kaba hotI hai, 'kayA vA jahaniyA tihattA divasassa vA rAIe vA porisI bhavaI' tathA tIna muhUrta kI jo dina kI aura rAtri kI pauruSI hotI hai vaha katha hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'sudaMsaNA! jayA Na ukkosae aTThArasabahutte divase bhavaha, jahaniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai tayA Na ukkoliyA apaMcamamuluttA divasassa porisI bhavai, jahaniyA timuhuttA rAIe porilI avai' he sudarzana ! jisa samaya utkRSTa se dina 18 muhUrta kA hotA hai aura rAtri kama se kama 12 muhUrta kI hotI hai, taba dinakI paurupI uskRSTarUpa se 4 // muhUrta kI ho jAtI hai aura rAtri kI pauruSI kama se kama tIna muhUrta kI ho jAtI hai / tathA-' jayA Na ukosiyA ahAra sanuhuttiyA rAI bhavai, jahammie duvAlasamuhatte divase maSimA adhi4 4 // bhusta nA yAre thAya cha ? "kayA vA jahanniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vo porisI bhavai ?" taya havasa mana. rAtrinA pahera TuMkAmAM Tuko 3 muhUrtane kyAre thAya che? - mahAvIra prbhune| utta-" sudaMsaNA ! jayANa' ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai tayANa ukosiyA addhapaMcamamuhuttA divasasta porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA rAIe porisI bhava" he gautama ! jyAre lAMbAmAM lAbe 18 muhUrtane divasa ane TUMkAmAM TuMkI 12 muhUrtanI rAtri thAya che, tyAre divasane pahora adhikasI adhika kA - muharta thAya che ane rAtrine pahora ochAmAM ochA 3 traNa muhartAne thAya cha. tathA " jayANa ukkosiyA advArasamuhuttiyA rAI bhavai, jahanniyA duvAlasa
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA ze0 11 10 11 sU02 pramANakAlanirUpaNam 469 divase bhavai, tayANaM ukkosiyA addhapaMcamamuhattA rAIe porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA divasassa porisI bhavaI' yadA khallu utkRSTikA-utkarSeNa aSTAdazamuhUrtikA rAtri bhavati, atha ca jaghanyakaH-jaghanyena dvaadshmuhuutto divaso bhavati, tadA khalu utkRSTikA addhapaJcamamuhatI rAtreH pauruSI bhavati, atha ca janyikA trimuhUrtA divasasya pauruSI bhavati / mudarzanaH pRcchati-'kayANaM bhaMte ! ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlamuhuttA rAI bhavai ?' he bhadanta ! kadA khalu utkRSTaka: aSTAdazamuhUtau divaso bhavati, atha ca janyikA dvAdazamuhUrtA rAtri bhavati ? 'kadA vA ukkosiyA aTThArasamuhattA rAI bhavai, jahannie duvAlasamuhutte divase bhavai ?' kadA vA utkRSTikA aSTAdazamuhUrtI rAtri bhavati, bhavai' jaba utkRSTa rUpa se 18 muhUrta kI rAtri hotI hai aura jaghanya se 12 muhUrta kA jaba dina hotA hai, 'layA Na ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA rAIe porisI bhavai, jahaniyA timuhuttA divasassa paurisI bhavai ' tagha utkRSTa se 4 // suhUrta kI rAtri kI poruSI hotI hai aura jaghanya se tIna muhUrta kI dina kI pauruSI hotI hai / aba sudarzana seTha prabhu se aisA pUchate haiM-'kayA NaM bhaMte ! ukosae * aTThArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasAhuttA rAI bhavaha' he bhadanta ! utkRSTa-bar3A dina jo ki 18 muhUrta kA hotA hai-vaha kaba hotA hai aura choTI rAtri jo ki 12 muhUrta kI hotI hai-vaha katra hotI hai ? 'kayA vA ukkosiyA aTThAsamuhuttA rAI bhavaI, jahannie duvAlasamuhutte divale bhavai' tathA kaba bar3I rAtri jo ki aThAraha muharta kI muhutte divase bhavai, tayANa unkosiyA addhapaMcamamuhattA rAIe porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA divasasta porisI bhavai" syAre samAmA ma 18 muhurtanI rAtri ane TuMkamAM Tuke 12 muhUne divasa thAya che, tyAre rAtrino para adhikamAM adhika kA muhurtane thAya che ane divasano pAra ochAmAM ochA traNa muhUtane thAya che. suzana zahanA prazna-" kayANa bhate / ukkosae advArasamuhatte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai ?" maga! sAmAmA hamAre 18 muhUrtane divasa che te kyAre (kaI tithie) thAya che? TuMkAmAM TukI 12 bhuitanI rAtri cyAre thAya cha 1 " kayA vA ukkosiyA aTThArasamuhattA rAI bhavai, jahannie dubAlasamuhutte divase bhavai ?" tathA eiwi cinii. 18 mA2 mutanI rAtri ane TuMkAmAM TuMke 12 bAra muhUrtane divasa kayAre thAya che ?'
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 bhagavatI sUtre " atha ca jaghanyako dvAdazamuhUrtI divaso bhavati ? bhagavAnAha - ' sudaMsaNA ! AsAr3hapunnimAe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhava, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI ras' he sudarzana ! ASADhapUrNimAyAm utkRSTena aSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, atha ca jaghanyena dvAdazamuhUrttA rAtri bhavati, atra ApAdapaurNamAsyAmiti kathanaM paJcasaMvatsarikayugasyAntimavarSApekSayA vijJeyam, yatastatraiva ApADhapaurNamAsyAmaSTAdazamuhUrtI divaso bhavati, sArddhacatuSTayamuharttA ca tatpaurupI bhavati, varSAntare tu yatra divase karka saMkrAnti mavati tatraivAsau saMbhavati iti bodhyam, tathaiva'posassa punnimAe NaM ukosiyA aTThArasamuhutA rAI bhava, jahannae duvAlasamuhutte divase bhava' pauSasya pUrNimAyAM khalu utkRSTikA - utkarSeNa aSTAdazamuharttA rAtri hotI hai, aura kaba choTA dina jo ki 12 muhartta kA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' sudaMsaNA ! AsADhapunnimAe ukkosae aTThArasamuhatte divase bhavaha, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavadda ' he sudarzana ! ASADhamAsa kI pUrNimA meM dina 18 muhUrtta kA hotA hai aura rAtri 12 muhUrta kI hotI hai / ' ASAr3ha mAsa kI pUrNimA meM ' aisA jo kathana kiyA hai vaha pAMca varSa ke yuga ke antima varSa kI apekSA se kahA gayA hai kyoMki usI ASADhI pUrNimA meM 18 muhUrta kA dina hotA hai| aura usa samaya 4|| muhUrta kI pauruSI hotI hai / tathA varSAntara meM jina dina karka saMkrAnti hotI hai usI dina yaha pauruSI hotI hai aisA jAnanA cAhiye | isI prakAra 'posassa punnimAe Na ukkosiyA aTThA rasa muhuttA rAI bhavai jahanniyA duvAlasamuhutte divase bhavai' poSa mAsa kI pUrNimA meM utkRSTa rUpa se 18 muhUrta kI rAtri hotI hai aura "" bhaDAvIra alunA uttara-" sudaMsaNA ! AsADha punnimAe ukkosae aTTArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai " he sudarzana ! aSADha bhAsanI pUrNimAe vadhAremAM vadhAre 18 muhUrtanA divasa ane echAmAM ochA 12 muhUrtanI rAtri thAya che ' aSADha mAsanI pUrNimAe " evuM je kathana karavAmAM AvyuM che te pAMca varSanA yuganA antima varSanI apekSAe karavAmAM Avyu che, kAraNa ke eja aSADhI pUrNimAe 18 muhUtanA divasa hAya che tyAre jA muhUtanA eka paheAra thAya che tathA varSoMmAM jyAre kasa'kAnti thAya che, tyAre ja A muhUrtane paheAra thAya che ema samajavuM. eja pramANe " posarasa punnimA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahanniyA duvAlasamuhutte divase bhavai" ghoSa bhAsanI pUcimA sAMNAbhAM sAthI 18 bhuhUrta'nI rAtri bhane
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 2 pramANakAlanirUpaNam 471 bhavati, jaghanyena ca dvAdazamuhUrttI divaso bhavati, atrApi pauSapaurNamAsyAM pUrvokta rItyA paJca saMvatsarikayugasyAntimavarSApekSayaivaucityena aSTAdazamuhUrtasvaM rAtrermAna mavaseyam, divasasya ca dvAdazamuhUrtatvaMca tadapekSayaiveti bhAvaH evaM rItyA rAtridivasayopamyamabhidhAya tayoreva samatAmabhidhAtumAha-asthi NaM bhaMte / divasA ya, rAIo ya, samAcaiva bhavati' sudarzanaH pRcchati - he bhadanta / asti saMbhavati khalu divasAtha, rAtrayazca samAcaiva tulyA bhavanti ? bhagavAnAha - 'haMtA, asthi,' he suda rzana | inta-satyam, asti - saMbhavati khalu divasAtha rAtraya samA bhavanti / sudarzanaH pRcchati - 'kayANaM bhaMte! divasA ya, rAIo ya samAceva bhavaMti ? ' he bhadanta ! kadA khalu divasA va rAtrayazca samAeva tulyA samapramANA bhavanti ? bhagavAnAha - 'sudaMsaNA ! cittAsoyapunnimAsu NaM, etthaNaM divasAya, rAIo ya 12 muhUrta kA jaghanya rUpa se dina hotA hai / yaha kathana makarasaMkrAnti kI apekSA se kahA gayA jAnanA cAhiye isa prakAra rAtri aura dina kI viSamatA kaha kara aba sUtrakAra unakI samatA kA kathana karane ke liye prazna karavAte haiM 'asthi NaM bhaMte ! divasA ya rAI ogha samA ceva bhavaMti ' he bhadanta ! kyA dina aura rAtri samAna bhI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'haMtA, asthi' he sudarzana ! dina aura rAtri samAna bhI hote haiM ! sudarzana seTha pUchate hai - 'kayA NaM bhaMte ! divasA ya rAIo yasamA ceva bhavati ' he bhadanta ! dina aura rAtri samAnatulyapramANacAlI- -kama hotI ? uttara meM prabhu kahate haiM - ' sudaMsaNA ! cittAsoyapunnimAsu NaM ettha TukAmAM TukA 12 muddata'nA divasa thAya che A kathana pazu pAMca varSanA yuganA antima varSonI apekSAe thayuM che, ema samajavu'. A rIte rAtri ane divasanI viSamatAnu kathaka karIne have temanI samatAnu` kathana kare che sudarzana zeDane prazna - "asthi bhaMte ! divakhA ya rAIo ya samAceva bhavati ?" he bhagavan ! rAtri ane divasa kI sarakhAM thAya che kharAM? sUtrakAra bhaDAvIra prabhunA uttara- " haMtA, asthi " hA sudarzana | hivasa bhane rAtri sarakhAM pazu thAya che kharAM. sudarzana zeDano prazna- " kayANa bhaMte! divasA ya rAIoya samAceva bhavaMti ? " huM bhagavan ! divasa ane rAtri kayAre sarakhAM thAya che ? bhaDAvIra alunA uttara- " sudasaNA ! vittAnoyapunnimAsu gaM etthaNa' divasA ya rAIo ya sramAceSa bhavaMti " he sudarzana ! caitra bhane yaso bhAsanI
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 ___ bhagavatI samAceva bhavaMti' he sudarzana ! caitrAzvinapUrNimayoH-caitrapaurNamAsyAm , Azvina paurNamAsyAM ca khalu, atra khalu divasA ca rAtra yazca samA eva-tulyA eva bhavanti, atra caitrAzvinapUrNimayoriti kathanaM vyavahAranayApekSaM bodhyam , nizcayanayApekSayA tu karkamakarasaMkrAnti dinAdArabhya yo dvinavatitamaH ahogatro bhavati tasyAH samA divasarAtrimamANatA'vaseyA, tatra ca paJcadazamuhatte dine rAtrI vA pauruSIpramANaM trayomuha strayazca muhUrtacaturthabhAgA bhavanti, pauruNyAH divasarAtricaturthabhAgarUpa tvAt , ityabhiprAyeNAha-pannarasamuhutte divase, pannarasamuhattA rAI bhavai, caubhAgamuhuttabhAgUNA caumuhattA divasassa vA rAIe vA porisI bhavaI' paJcadazamuhUttoM divaso bhavati, paJcadazamuhUrttA rAtri bhavati, caturbhAgamuhUrtamAgonA-caturbhAgaHcaturthabhAgarUpo yo muhartabhAgastenonA muhartasya caturthabhAganyunA caturmuhartA catvAro Na divasA ya rAIo ya samA ceva bhavaMti' he sudarzana ! caitra aura AzvinamAsa kI pUrNimA meM dina aura rAta donoM barAbara hote haiM ! yahAM "caitra aura Asoja kI pUrNimA meM " aisA jo kahA gayA hai vaha vyava. hAra naya kI apekSA se hI kahA gayA hai-aisA jAnanA caahiye| vaise to nizcaya naya kI apekSA kaka makara saMkrAnti se lekara jo 92 yAnave dinarAta hotA hai usake Adhe meM dinarAta kI pramANatA samAna hotI hai-aisA samajhanA cAhiye / yahA~ 15 muharta vAle dina meM aura 15 muhUtavAlI rAtri meM pauruSI kA pramANa tIna muhata kA aura eka muhata ke cauthe bhAga se nyUna muharta kA hotA hai| kyoM ki pauruSI dinarAtri ke caturthabhAgarUpa hotI hai / isa prakAra yahAM dinarAta kI pauruSI kA pramANa 3 / muharta kA hotA hai| isI abhiprAya se 'pannarasamuhatte divase pannarasahuttA rAI bhavai, caubhAgamuSTuttabhAgUNA caumuhusA divasassa vA pUrNimAe divasa ane rAtri sarakhAM hoya che. ahIM evuM je kahevAmAM AvyuM che ke "caitra ane A mAsanI pUrNimAe divasa ane rAtri sarakhAM hoya che," A kathana caMvahAranayanI apekSAe karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. nizcayanayanI apekSAe te karka saMkrAti ne makarasaMkrAti bAda je 92 divasa rAta thAya che, te divasa ane rAtri sarakhAM thAya che, ema samajavuM. tyAre 15 muhUrtane divasa ane 15 muhUrtanI rAtri thAya che, ane divasa ane rAtrine pratyeka pahera 3 piNAcAra muhUrtana thAya che, kAraNa ke divasa athavA rAtrinA cothA bhAga jeTale eka pahora hoya che. tethI ja sUtrAre -" pannarasamuhutte divase pannarasamuhuttA rAI bhavai, caubhAga: muhuttabhAgUNA ghaumuhuttA divasaMsma vA rAIe vA porisI bhavai ? 4vAnutAtyaya
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1170 11 0 3 yathAyurnirvRttikAlAdinirUpaNam 473.. muhUrtA pauyAM sA tathAviyA paurupI divasasya vA, rAjeva pAdona catuSTamuhUrtarUpA sArdhasaptaghaTikAparimitA pauruSI bhavati, samarAtri divasayoritibhAtraH, 'settaM mANakAle' tadepa mamANakAlaH prarUpitaH // 302 // vAyurnirvRtikAlAdivatavyatA / " mUlam - " se kiM te ahAunivvattikAle ? ahAunivvatti kAle jaMNaM jeNaM neraieNa vA, tirikkhajoNieNa vA, maNuseNa vA, deveNa vA ahAuyaM nivvattiyaM, setaM pAlemANe ahAu nivatikAle / se kiM taM maraNakAle ? maraNakAle jIvA vA sarIrAo viujjai sarIraM vA jIvAo, viujjai' se taM maraNakAle / se kiM taM kA ? aAkAle aNegavihe paNNatte se NaM samayahayAe AvaliyasyAe jAva ussappiNIyAe, esa paNaM sudaMsaNA ! addhA dohAracchede vA chijjANI jAhe vibhAgaM no havvamAgacchai, se taM samae / samayaTTayAe asaMkhejjANaM samayANaM samudayasamisamAgameNaM lAegA Avaliyati evuccadda, saMkhejAo AvaliyAo jahA bAliuddesa jAva sAgarovamassau etasla bhave parimANaM, ehi NaM bhate ! palaovarasAgarovamehiM kiM payoSaNaM ? sudaMsaNA ! eehiM paliodamasAgarovamehiM neraiya-tirikakhajoNiya maNussadevANaM AuyAiM mavinaMti // sU0 3 // chAyA - tat kiM sa yathAyuniha vikAla ? yathAyurnirTattikAlo yat khalu yena nairayikeNa vA tiryagyonikena vA manuSyeNa vA, devenA, yathAyuSkaM nirvartitaM rAIe vA porisI bhava' aisA kahA hai| tAtparya kahane kA yaha ki ina dinoM meM dina aura jaga kI pauruSI kA pramANa | ghar3I kA hotA hai // 302 // e iM ke caitra ane AsA mAsanI pUrNimAe dvijasa ane rAtrinA paheAranu' pramANa !! pANAara muhUta athavA chAA ghaDInu athA 3 kalAkanu' hAya che sU02ll bha0 60
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 474 tadetat pAlayan yathAyurnirRtikAlaH / atha kiM saH - maraNakAla : ? maraNakAla:jIvo vA zarIrAd viyujyate, zarIraM vA jIvAt viyujyate sa epa maraNakAlaH / atha kisa addhAkAlaH ? adrAkAlaH anekavidhaH prajJayaH, sa khalu samayArthatayAM, AvalikArtha tayA, yAvat utsarpiNyarthatayA eSA khalu sudarzana ! addhadvizaracchedena cchidyamAnA yadA vibhAgaM no havyam Agacchati, sa eSa samayaH sujhayArthatayA asaMkhyeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena sA ekA AvalikA iti modhyate, saMkhyeyA AvalikA yathA zAlyuddezake yAvat sAgaropamasya tu ekasya bhave pramANam / etAbhyAM khalu bhadanta ! palyopamasAgaropamAbhyAM kim prayojanam ? sudarzana ! evAbhyAM parayopamasAgaropamAbhyAM nairayikatiryagyonikamanuSyadevAnAm AyuSkANi mIyante // 0 3 // TIkA - atha dvitIyaM yathAyurnirvRttikAlaM prarUpayati-se ki tUM ahAuni cikAle' ityAdi, sudarzanaH pRcchati - 'se kiM taM ahAunivvatikALe' he bhadanta ! atha, kisa yathAyurnirvRttikAla : majJaptaH ? bhagavAnAha - ' ahAu nivvattikALe jaMNaM jeNaM neraiyeNa vA tirikkhajoNiSaNa vA, maNusseNa vA, deveNa vA, ahAuyaM nivvattiyaM taM pALemANe adAunivvattikAle' he sudarzana ! yathAyurnirvRtikAko, yathAyurnivR sikAlavaktavyatA " 'se kiM taM' aAunivvattikAle' ityAdi / TIkArtha- sUtrakAra ne isa sUtra dvArA yathAyurnivR zikAla Adi kAla kI prarUpaNA kI hai - isameM sudarzana ne prabhu se aisA pUchA hai - se kiM taM ahAunivvattikAle' he bhadanta / yathAyurnivRttikAla kA kyA svarUpa kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA-' ahAunivyattikAle jaMNaM' jeNaM neraieNa vA, tirikkhajoNieNa vA, maNusseNa vA deveNa vA ahAuyaM nivvattiyaM se taM pAlemANe ahAunivvasikAle 'he sudarzana ! jisa kisI yathAyunivruttikALanI vaktavyatA se kiM ta ahAunivvattikAle " tyAhi TIkA-sUtrakAre A sUtradvArA yathAyunivRttikALa Adi kALeAnI praznapaNA karI che A viSayane anulakSIne sudarzana zeTha mahAvIra prabhune evA ana che che - ' se ki ta ahAunivvattikAle " he bhagavan ajanA zrIla bhedarUpa yathAyuni vRtikALanuM kevu* svarUpe kahyuM che? mahAvIra aluna uttara "ahAunivvattikAle jaNa jeNa' neraieNa vA, tirikkhajogieNa vA, maNusseNa vA, deveNa vA, ahAuya nivvatiya se tAM pAlemANe mahAranivvavikAle " surarzana! ardha nAra athavA tirtha yayoniH lave,
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 11 u0 11 sU0 3 yathAyunivRttikAlAdinirUpaNam 475 yat khalu yena kenacin nairayikega vA, tiryagyonikena vA, manuSyeNa vA, devena vA, yathAyuSka-yatmakArakam AyuSkam antarmuhUrnAdi yadhAyuSkaM nirvatitaM nibaddham , tadetat pAlayan tatma kArakamAyuSka saMrakSan yathAyanita jhAlaH prjnyptH| atha tRtIyaM maraNakAlamAha-sudarzana pRcchati-'se kitaM maraNakAle ? ' he bhadanta ! atha kim sa maraNakAla prajJaptaH ? bhagavAnAha-'maraNakAle, jIvo pA sarIrAo viujjai sarIraM vA jIvAo viujjai settaM maraNakAle' he sudarzana ! maraNakAlaH khalu yadA jIyo vA zarIrAd viyujyate, zarIraM vA jIvAd viyujyate, sa eSa, maraNakAla prajJaptaH / atha caturthamaddhAkAlamAha-sudarzanaH pRcchati-'se kitaM addhAkAle ?" he bhadanta ! apakiMsa aAkAla prajJaptaH ? bhagavAnAha-addhAkAle aNegavihe paNNate, se NaM samayaTTayAe, AvaliyaTTayAe, jAva ussappiNIyAe' he sudarzana ! nairayika ne, athavA tiryagyonika ne, athavA manuSya ne, athavA deva ne jisa prakAra ke jisa AyuSya kA antamuvAdirUpa se baMdha kiyA hai, use usI prakAra se saMrakSaNa karanA-bhoganA isakA nAma yathAyunivRttikAla hai.| aba sudarzana prabhu le aisA pUchate haiM-se kitaM maraNakAle' he bhadata! vaha maraNakAla kyA hai-arthAtmaraNakAla kA kyA svarUpa hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'maraNakAle, jIyo vA sarIrAoM viujjai, sarIraM vA jIvAo le ta maraNakAle' jIva ko zarIra le jisa kAla meM viyoga hotA hai, athavA zarIra kA jIva se jisa kAla meM viyoga hotA hai-usakA nAma saraNa kAla hai.| ___ aba sudarzana prabhu se aisA pUchate haiM-se ki taM addhAkAle' he bhadanta ! vaha addhAkAla kyA hai ? arthAt pUrvanirdiSTa addhAkAla kA kyA svarUpa hai? sake uttara meM prabhu ne kahA-'advAkAle aNegavihe paNNatte,' seNaM athavA manuSya athavA deve je prakAranA je AyuSyane antarmuhartA irUpe baMdha karyo hoya, tene te prakAre bhegavavuM tenuM nAma yathAyunivRttikALa che. ve sudarzana 28 bha24 viSa prazna pUche cha-" se ki ta maraNakAle?" he bhagavana kALanA trIjA bhedarUpa maraNakALanuM svarUpa kevuM che? mahAvIra prbhun| uttara-" maraNakAle, jIvo vA sarIrAo viujjai, sarIra' yA jIvAo, se ta maraNakAle" ANe apane zarIrathI viyoga thAya cha, athavA zarIrane jIvathI viyoga thAya che, te kALane maraNakALa kahe che sAzana ne prazna-" se kiM ta addhAkAle" bhagavan ! nA yAthA bheda rUpa addhAkALanuM svarUpa kevuM che?
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 maMgavatIle addhAkAlA anekavidhaH prajJaptA yathA sa khalu samayArthatayA-samayarUpo'rthaH samayAstahArasvattA tayA, samayabhAvenetyAzayaH, ApalikArthatayA-pAvalikArUpo'rthaH AliyArthastavAvaratattAtayA, yAvada-totalavArthatayA imArabhya utsapiyarthatayA utsarpiNIrUpo'rthaH utsapiyartha stajhAvastattA tayA iti paryandam anekavidhaH aAkAla: prAptaH ? 'esa NaM sudaMsaNA ! addhAdohAracchedeNaM chijjamANI jAe vibhAgaM no hamAgacchai, settaM samae' he darzana ! epA khalu ahAkAla. dvihAracchedena-dvau hArauM-bhAgau yatra cheda ne tad vihAra, tena tathAvidhena chidyamAnA api yadA vibhAga pRthaksvam, no naina kathamapi Agachati tadA samaya: iti mocyate, sa epa samayaH prajJaptaH / 'samayadRzae asaMkhejjANaM samayANaM samu. samathaTTayAe, AliyaSTayAe, jAba umsapiNIyAe' he sudarzana ! addhAkAla anekaprakAra kA kahA gayA hai-jale-samathArthatA, jisa kAla kA artha samaya ho usakA nAma labhakSArtha hai isakA jo bhAva hai vaha samayArthatA hai ila samayArthatA se-lamayamAgha se, ApalikArthatA se, AvalikArUpa artha ke bhAva se, yAvat-stoka lavArthatA se, tathA utsa NIrUpArthatA se / arthAt-samayArthatA se lekara utsApiNIrUpAtA taka addhAkAla aneka prakAra kA kahA gayA hai| esaNaM sudasaNA! aDAdohAracchedeNaM chijjamANI jAe vibhAga ko havyamAgacchai, khe tAlamae' jisa chedana meM do bhAga ho-vaha dvihAra hai-aise bihAra he chidayamAna bhI kAla jazva vibhAga ko prApta na holake arthAt jima kAla kA kisA prakAra vibhAga na holake unma avinAmo kAla kA nAma lamaya hai| bhAvI2 prabhunA ta2-" addhAkAle aNegavihe paNNatte, saNa samayaThyAe, AvaliyadvayAe, jAva utsapiNIyAe " suzana | 0 Rs VERal kahyo che. jema ke samayArthatA, AvalikAtA adidhI laIne utsarpiNI rUpa rthatA paryantanA addhAkALanA aneka bheda kahyA che. je kALano artha samaya hoya, tene samayArthI kahe che tene je bhAga tene samayArthatA kahe che. AvalikArUpa ardhanA bhAvane AvalikAWtA kahe che kahevAnuM tAtparya e che ke samaya, AvalikA, stoka, lava AdithI laIne utsarpiNa paryantanA tenA (addhAkaLana) aneka bheda kahyA che " esa Na' sudasaNA | addhAdohAracchedeNa chimamANI jAe vibhAga no havyamAgacchai, se tta samae " re jehana meM lAra thAya che te hanane dviAra chedana kahe che. je kALanuM evuM dvihAra chedana na thaI zake evA kALanA nAnAmAM nAnA vibhAgane samaya kahe che. eTale ke kALane je avibhAgI aMza che tene
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TokAza0 11 970 11 sU0 3 yathAnivRzcikAlAyinirUpaNam 437 dayasabhiisamAgameNaM sA egA Avaliyati pavuccaI' samayArthatamA alaMkhyeyAnAm-masaMkhyAtAnAm, samAdhAnAs, sasuzyasamitisamAgamena-asaMkhyAtasamayasambandhino ye samudayAH-samUhAsteSAM yAH samitayaH-molanAni tAsAM yaH samAgamaH-saMyogaH, sa samudayasamitisamAgamaratena yat kAlasAnaM bhavati sA ekA AvalikA ivinocyate, 'saMkhejjAbho AvaliyAbho jahA sAliuddesae jAva sAgarovamahasau egassamave parimANaM' saMkhyeyAH-saMkhyAtAH AlikAH ekaH ucchavAsaH procyate, ilyAdi yathA bhAlyuddezake-paSThazatakasya saptamIdezake patipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam, kiyatparyantamityAha-bAvara 'eesi pallANaM' iti gAthAyAH 'sAgaronamassau egasla bhave parimANaM" "tat sAgaropamasya tu ekasya sane parimANam' itvantimapadaparyantamavaseyam / sudarzanaH pRcchati-'eehi gaM bhaMte ! palioyasasAgarovamehi kiM payoyaNaM ? ' he bhadanta / etaiH khalla palyo'samayayAe asaMkhejjANa samayANaM sAdyasamiisamAgameNaM sA esA AliyaryApta padhuccA' asaMkhyAta. samayoM ke khilApa se jo saMyoga hotA hai usa saMyoga se jo kAla kA bhAna hotA hai vaha eka AvalikA hai arthAt-asaMkhyAta lamayoM kI eka AvalikA hotI hai| 'saMkhejjAo ApaliyAo jahA sAliuddesara jAca sAgarovamassa u egarama bho parimANa tathA saMkhyAta AvalikAoM kA eka uccha. cAsa kAla hotA hai ityAdi kathana jaisA zAli uddezaka-chaThe zataka ke saptama uddezaka meM kiyA gayA hai, usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye vaha kathana 'eeli pallANa' isa gAthA ke ta sAgarovanamsa u egaha bhave parimANaM' isa antima pada paryanta vahAM kahA gayA hai| acca sudarzana pranu se pUchate haiM-'eehiM Na mate ! paliomasAgasamaya 49 che. " samayadayAe asaMkhejjANa' samayANa samudayasamiisamAgameNa' sA egA Avaliyatti pavucca ha " abhyAta sabhayo / bhaNIne se bhAvali mane che. A rIte AvalikA pramANukALa asaMkhyAta samayanA samUharUpa hoya che. "saMkhejjAo AvaliyAo jahA sAlilahesae jAva sAgarovamarasa u egassa bhave parimANa" tathA sabhyAta mAsiyAnA me 2sa thAya cha, ItyAdi samasta kathana chaThThA zatakamA pAcamAM uddezAmA-zAliuddezAmAM-kahyA anusAra samApu. 4thana " eesiM pallANa " ! thAnA " ta sAgaro vamassa u egassabhave parimANa' mA mantima 56 5 / tyo mAyAmA Avela che. to te samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe.
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 bhagavatIstre pamasAgaropamAbhyAM ki prayojanaM vartate ? bhAvAnAi-'zudaMsaNA! paehi palibhIvamayAgarovamehi neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANaM AuyAI maviti' he sudarzana! etAbhyAM palyopamasAgaropamAbhyAM nairayikatiryagyonijhamanuSyadevAnAm AyuSkANi mIyante-paricchidyante, sU0 3 // nairayikAdisthiti vktvytaa| ____mUlam-"neraiyANaM bhaMte! kevaDyaM kAlaM ThiI paNNatA ? evaM ThiipadaM niravasesaM bhANiyantra, jAva ajahannamaNukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI ThiI pnnnntaa| __ chAyA-narayikANAm bhadanta ! kiyantaM kAla sthitiH prajJaptA ? evaM sthitipadaM niravazeSa bhaNitavyam , yAvat-ajayanyAnutkRSTena trayastriMzat sAgaropamAni sthitiH prjnypyaa| ___TIkA-pUrva palyopamasAgaropamAbhyAM nairayikAdInAm AyuSkANi nIyante ityasyoktatvena atha tepAyAyuSkamAnameva marUpayitumAcha-'nesyANaM! kevaiyaM rovamehi kiM payoyaNaM' he bhadanta ! ina palpopama evaM sAgaropama-donoM se kisa prayojana kI siddhi hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'sudasaNA! eehiM paliovalasAgarokmehi nera iyatirikkhajoNiyamagussadevANaM AuyAI mavijjati' he sudarzana! ina palyopama aura sAgaropama ina donoM le nairayika, tithaMga yonika, manuSya evaM deva inake AyuSya dharma jAne jAte haiM // 3 // narayikAdi sthilivAvyatA'merajhyANa bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNattA' ityaadi| TIkArtha-pahile 'palyopama evaM lAgaropama le nairayika AdikoM kI suzana ne prazna-" eehi Na bhaMte ! palimojamasAgarovamehi ki payoyaNa?" sagavan ! 241 pakSyA5ma bhane sAgarApama thI yA pryaajananI siddhi thAya che ? mahAvIra prbhune| uttara-" sudanaNA | eehi paliocamasAgarovamehi neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANa AuyAi mavijjati" suhazana ! mA palyopama ane sAgaropama pramANe kALanI madadathI nAraka, tiryaMca, manuSya ane vAnA mAyuH bha onell a4Aya che. / / nArakAdi nI sthitinI vaktavyatA"neriyaann maMte ! kevaiyaM kAla ThiI paNNattA" tyaahTIkAtha-trIjA sUtramAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke " palyopama ane
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 1 yathAyurnivRSzikAlAdimirUpaNam 479 kAlaM ThiI pannattA ?' sudarzanaH pRcchati - he bhadanta ! nairayikANAM kiyantaM kAlaM sthitiH majJaptA ? bhagavAnAha - - ' evaM sthitipadaM niravasesaM bhANiyAM, jAva ajahannaHNukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI TiI paNNattA' evaM pUrvoktarItyA sthitipadaM prajJApanAcAzcaturthe padaM niravazeSaM sarvaM bhaNitavyam yAvat-ajaghanyAnutkarSeNa, trayastrizatrusAgaropamAni sthitiH prajJaptA // 203 // sudarzanacaritavaktavyatA / mUlam - asthi NaM bhaMte! eesiM paliovamasAgarovamANaM khapati vA, avacayati vA ? haMtA, asthi, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai - asthi NaM eesiM NaM paliovamasAgarovamANaM jAva avacati vA / evaM khalu sudaMsaNA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaparNa hatthaNApure nAma nayare hotthA, vaNNao, sahalaMbavaNe ujjANe, sthiti kA AyuSka karma kA sApa hotA hai ' aisA kahA gayA hai - isaliye sudarzana ne yahAM unakI Ayu kA hI mAna pUchA hai- 'neraighANa' bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannasA' he bhadanta ! vairayikoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai- eva ThiIpadaM niravasesaM bhANiyanca, jAva ajahannamaNukkoseNa tentIsa sAgarovamAiM TiI paNNattA' he sudarzana ! prajJApanA kA caturthapada jo sthitipada hai use yahA~ pUrNarUpa se kahanA cAhiye yAvat sarvArtha siddhika devoM kI ajaghanya anutkRSTa 33 sogaropasa kI Ayu hai yahAM taka vaha nArakAdikoM kI Ayu kA varNana huA hai // 604 // 1 , sAgarApamanI madadathI nArakAdinI sthitinuM-temanA Ayukamanu mApa nIkaLe che, " A sa badhane anulakSIne ahI sudarzana zeTha temanA AyuSyanuM mApa yuvA bhATe azna pUche che - "neraiyANaM bhaMte ! kevaiyAM kAlaM ThiI paNNacA 1" he bhagavan! nArakAnI sthiti ( narakAmAM rahevAnA kALa) keTalA kALanI kahI che? mahAvIra prabhunA uttara- " evaM TiIpadaM niravasesaM bhANiyabva, jAva ajahannamaNukkoseNa tettIsa sAgaroSamAI ThiI paNNattA " he sudarzana ! yA ajJA panA sUtranu sthitipada nAmanuM ceAthu' pada ahI' sapUrNa rUpa kahevu joIe, " paryAma sarvo siddhika devAnI ajaghanya jaghanya e sUtranu kathana ahI: grahaNa karavu oe // 4 //
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 arenes vaNNao, tatthaNaM hatthiNApure navare bale nAmaM rAyA hotyA, auro / tasta NaM valassa ranno pabhAvaI nAmaM devI hosthA, sukumAlapANipAyA vapaNao, jAba viharaI / tapaNaM sA pabhAvaI devI annayA kamAI saMli tArisagaMsi vAsagharaMsi abhinarao sacitakamme bAhirao dUmiyaghaTTamahe vicinaulloya cilliyatale maNirayaNapaNA sidhayAre bahusamasuvibhansadesamAe, paMcavannasarasa surabhizukapuSkapuMjovacArakalie, kAlAguruzca rakuMdurukkaturukkhamaghamaghaMtagaMdhuddhUyAbhirAme sugaMdhivaragaMdhie, gaMdhavavaTTie taMsi tArisagaMdhi sayaNinaMti sAliMgaNacahie ubhao vibboyaNe duhao unnae majjheNayagaMbhIre gaMgApuliNavAluya'uddAlasAlisa uvaniyakhobhiyadugulla paTTapaDi cchAyaNae suvi raiyarayatANe rasaMsuyasaMvue suramne AiNagarUyabUraNavaNIcatuH laphAse sugaMdhara kusukhunnasapaNovavArakalie addharatakAla samayaMti suttajAgarA ohIramANI ohIramANI ayameyArUvaM orAlaM kallANaM sivaM dhannaM maMgallaM tastirIyaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibuddhA hArasyayakhIrasAgarasa saMkakiraNadgarayarayayamahA sela paMDuratarorura maNijapecchaNinaM thirala upavarasusalihavisiTTa tikkhadAdAviDaMvidhamuhaM parikamliyajacca kamalako talamAiyasobhaMtalahaDa rasuppalapattamauyasukumAlatAlujIhaM sUmAgayazvarakaNagatAviyaAva cAyaM tavataDavimalasarisanagaNaM visAlapIvanaroruM paDipunnavimalakhadhaM miu
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 11 sU0 4 sudarzanacaritanirUpaNam 481 visaya suhamalakhaNapasatthavisthinna kesara saDovalobhiyaM usiya sunimmiyasujAyaapphoDiyalaMgUlaM somaM somAkAraM lIlAyaMtaM jaMsAyaMtaM lahayalAo okyamANaM niyayavayaNamativayaM sIhaM suviNe pAlitA NaM pddibuddhaa| taeNaM lA pabhAvatI devI ayameyArUvaM orAlaM jAva lassirIyaM mahAsuviNaM pAsittANaMeDibaddhA samANI haTTatu jAva hiyayA dhArAhayakalaMbapuSphagaMpiva samUsaloyaromakUvA taM suviNaM ogiNhai, ogiNihattA stayaNijjAo abbhuTei, abbhuTettA, aturiyamacavalamasaMbhaMtAe avilaMbiyAe rAyahaMsa sarilie gaIe, jeNeva balassa raNo saNijje teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA balaM rAyaM tAhi ihAhi kaMtAhi piyAhiM maNunnAhi saNAmAhi orAlAhi kallANAhiM sivAhi dhannAhiM maMgalAhiM sassirIyAhiM siyamaharamaMjulAhiM girAhiM saMlavamANI saMlavamANI paDibohei, paDibohettA baleNaM rannA abbhaNunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticittaMli bhadAlaNaMsi NisIyai, NilIittA AsatthA vIsatthA suhAsaNavaragayA dhalaM rAyaM tAhiM iTrAhi kaMtAhiM jAba saMlavamANI saMlavamANI evaM vayAsI-evaM khalu ahaM devANuppiyA! aja taMsi tArisagaMsi sayaNijjali sAliMgaNe, taMbeva jAna niyagavayaNamaikyaMta sIhaM suviNe pAsittA NaM paDibuddhA, taM gaM devANuppiyA! eyarasa orAlassa jAva mahAsuviNassa ke sanne kallANe phalavittivilese bhavissai ? / taeNaM se bale rAyA pabhAvaIe devIe aMtie eyamadraM bha0 61
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI socA lilamma haTatuTTa jAba hiyae dhArAhayanIva surabhikusumacaMcumAlaiyataNuyaUsavidharomakUve taM suviNaM ogiNhai, ogiNihattA Iha ebisai, pavilittA appaNosAAvieNamaiputvaeNaM buddhivilnANeNaM tassa suviNasta atyoragahaNaM karei, karettA, pabhAvaI devIM tAhiM ihAhi kaMtAhiM jAva maMgallAhiM miyamahurasasli0 saMlavamANe saMlakmANa evaM vayAsI-orAle NaM tume devI ! suviNe diDhe kallANeNaM tume jAva sassirIeNaM tume devI ! suviNe diDhe AroggatuhidIhAu kallANaM maMgallakAraeNaM tume devI! suviNe diche atthalAbho devANuppie ! bhogalAbho devANuppie ! puttalAbho devANuppie ! rajjalAbho devANuppie! evaM khalu tume devANuppie ! NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANarAiMDiyANaM vikatANaM amhaM kulakeuM kuladIvaM kula. pavvayaM, kulavaDeMsaya, kulatilagaM, kulakittikara, kulanaMdikara, kulajasakaraM,kulAdhAraM, kulapAyavaMkulavivaddhaNakara,sukumAlapANipAyaM ahoNapaDipunnapaMciMdiyasarIraM jAva sasisomAgAraM kaMtaM piyaH dasaNaM, surUyaM devakumArasamappabhaM dAragaM payAhisi, se'vi ya NaM dArae ummukbAlabhAve vinnAyapariNayamitte joThavaNagamaNupatte, sUre vIre vikrate vithinnaviulabalavAhaNe rajjabaI rAyA bhavissai, taM urAlaM NaM tume jAva, sumiNe diTTe AroggatuTi jAva maMgallakArae NaM tume devI! suviNe diDhe tikaDu pabhAvaI deviM tAhi iTAhi lAva vaggUhiM doccaMpi, taccaMpi annuvuuhi| taeNaM sA pabhAvaI devI balassa rapaNo aMtie eyama soccAnisamma haTTatuTTa0
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 1 prameyacandrikA TokA za0 11 u0 11 0 4 sudarzanacaritanirUpaNam chaMTaka karabala jAva evaM kyAsI- evameyaM deyAppiyA ! tahasaMyaM devANupiyA ! ahimeyaM devAzupiyA, asaMdiddhameyaM devANuppiyA, icchiyameyaM devAzupiyA ! paDicchiyameyaM devANuppiyA ! icchiyapaDicchiyameyaM devANupiyA ! se jaheyaM lubbhe vadahattikaTTu taM suviNaM sammaM paDicchai, paDicchittA baleNaM rannA anpraNunnAyA samANI NANAmaNirayaNabhatticittAo bhAsaNAo anbhuTTe, anbhuTTettA aturiyamacavala jAna gaIe jeNeva sara sayaNije, teNeva utrAgacchai, uvAgacchittA sayaNijasi nisIya, nisoittA evaM vayAsI- mA me se uttame pahANe maMgalle suviNe annehiM pAvasumiNehiM paDihAmsiesai tikaTTu devaguruja saMbaddhAhiM satyAhiM maMgallAhiM dhammiyAhiM suviNa - jAgariyaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI viharai // suu04|| chAyA -asti khala bhadanta ! etayo palpopamasAgaropamayoH kSayaiti vA, apacayaiti vA ? hanta, asti, tat kenArthena bhadanta / evamucyate-asti khalu eteSAM khalu palyopamasAgaropamAnAM yAvat apacaya iti vA ? evaM khalu sudarzana ! tasmin kAle, tasmin samaye, hastinApuraM nAma nagaram AsIt, varNakaH, sahasrAmravanam udyAnaM varNakaH, tatra khalu hastinApure balo nAma rAjA AsIt, varNakaH, tasya khalu calasya rAjJaH prabhAvatI nAma devI AsIt, sukumArapANipAdA varNakaH, yAvat viharati / tataH khalla sA prabhAvatI devI anyadA kadAcit tasmin tAdRza ke bAsagRhe AbhyantarataH sacitrakarmaNi, bAhyato dumitaghRSTamRSTe, vicitrolloka cillitataLe maNiratnamaNA zitAndhakAre bahusamasuvibhakta deza bhAge, paJcavarNasarasasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalite, kAlAgurumavara kunduruSkaturuSka dhUpamaghamaghAyamAnagandhodadhUtAbhirAme sugandhivaragandhite, gandhavartikAbhUte, tasmin, tAdRzake zayanIye sahAliMganavarttite, ubhayato vibbokane (upadhAna ke) ubhayataH unnate, madhye natagambhIre, gaGgApulinavAlukA'vadAlasadRzake, upacitakSaumika dukUlapaTTapraticchAdana ke suvira
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ he maMgavatI citarajakhANe raktAMzukasaMvRte, suramye, ajinaka - rUtacUranavanIta tUlasparza, sugandhivarakusumacUrNazayanopacArakalite bharddharAtrakAlasamaye suptajAgarA nidrAtI nidrAtI idametadrUpam udAraM kalyANaM zivaM dhanyaM maGgalaM sazrIkaM mahAvanaM pazyantI pratibuddhA, hArarajatakSIrasAgara - zazAGka kiraNa- dakarajo- rajatamahAzaila - pANDurataroru ramaNIyaprekSaNIyam. sthiralaSTama koSThavRttapIvara - sRzliSTa viziSTatIkSNadaMSTAviDambitamukhaM parikarmita jAtyakamalako malamAtrikazobhamAnalapTopTam, raktotpalapatra mRdukasukumAratAlujiham, mUSAgatamavarakanakatApitam AvartayattataDitrima lasadRzanayanam, vizAlapIvarorum, paripUrNavipulaskandham, mRduvizada sUkSmalakSaNamazasvavistIrNa kezarasaTopazobhitam, ucchriota sunirmitasujAtAsphoTitalAhula, saumya saumyAkAraM lIlAyantam, jRmbhAyamANaM nabhastalAt avapatantam nijakavadanam atipatantaM siMhaM svapne daSTvA khalla matibuddhA / tataH khalu sA prabhAvatI devI imametadrUpam udAraM yAvat sazrIkaM mahAsvapnaM dRSTvA khalu pratibuddhA satI hRSTatuSTha yAvat - hRdayAdhArAhata kadambapuSpa kamiva samucchvasitaromakUpA vaM svapnamavagRhNAti, avagRhya zayanataH abhyuttiSThati, abhyutthAya atvaritamacapalamasaMbhrAntatayA avilambitayA rAjahaMsasadRzyA gatyA yatraiva balasya rAjJaH zayanIyaM tatraivopAgacchati, upAgatya balaM rAjAna tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH priyAbhiH manojJAbhiH, mano'mAbhiH udArAbhiH kalyANAmiH zivAbhiH dhanyAbhiH maGgalyAbhiH sazrIkAbhiH mitamadhuramanjulAbhiH gIrbhiH saMlapantI pratibodhayati / pratibodhya balena rAjJA abhyanujJAtA satI nAnAmaNiratnabhakticitre bhadrAsane niSIdati, niSadha AzvastA, vizvastA sukhAsanavaragatA valaM rAjAnam vAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH yAvat saMlapantI saMlapantI evam avAdIt-evaM khallu ahaM devAnupriyAH / atra tasmin tAdRzake zayanIye sAliGgane tadeva yAvat nijakavadanamatipatantaM siMhaM svapne dRSTvA khalu pratibuddhA, tat khalu devAnumiyAH / etasya udArasya yAvat mahAsvapnasya kiM manye kalyANaH phalavRttivizeSo bhavivyati ? / tataH khalu sa balo rAjA prabhAvatyAH devyAH antikam evama zrutvA nizamya dRSTatuSTa yAvat - hRtahRdayo dhArAhatanI pasurabhikusumacacurALAcitatanukaH ucchritaromakUpaH taM svapnam avagRhNAti, avagRhya IhAM pravizati, pravizya AtmanaH svAbhAvikena matipUrvakeNa buddhivijJAnena tasya svapnasya arthAvagrahaNaM karoti, kRtvA prabhAvatI devIM tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH yAvat - maGgalyAbhiH mitamadhurasazrIkAbhiH saMlapan saMlapana evam avAdIt - udAraH khalu tvayA devi ! svapnaH dRSTaH, kalyANaH khalu tvayA devi0 ! yAvat, sazrIkaH khalu tvayA devi ! svapnaH , 1
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA za0 11 40 1104 sudarzanacaritanirUpaNam 485 " dRSTaH, ArogyatuSTidIrghAyuH kalyANamaGgalakArakaH khalu yA devi ! svapna dRSTaH, arthalAbho devAnumiye ! bhogalAbho devAnumiye / putralAbho devAnupriye / rAjyalAbho devAnumiye / evaM khalu tvaM devAnupriye / navAnAM mAsAnAM bahumatipUrNAnAm, aSTamAna rAtriMdivAnAM vyatikrAntAnAm, asmAkaM kulaketu kulaparvatam kulAvataMsakaM, kulatilakaM, kula kIrtikara, kulAnandakaraM kulayazaskaram, kulAdhAram, kulapAdapaM, kulavarddhanakaram, sukumArapANipAdam ahInaprati pUrNapaJcendriya zarIram, yAvat zazisaumyAkAraM kAntaM priyadarzanam, surUpam, devakumArasamaprabhaM, dArakam prajanayiSyasi, so'pi ca khalu dArakaH unmuktavAlabhAvo vijJAtapariNatamAtro yauvanakamanuprAptaH zUro vIraH vikrAntaH vistIrNavipulabalavAhanaH rAjyapatiH rAjA bhaviSyati, sa udAraH khalu svayA yAvat svapno dRSTaH, ArogyatuSTi yAvat maGgalakArakaH khalu tvayA devi / svapno dRSTaH iti kRtvA prabhAvatI devIM tAbhiH iSTAbhiH yAvat valgUbhi dvitIyamapi, tRtIyamapi anubRMhayati / tataH khalu sA prabhAvatI devI valasya rAjJaH antikAt etamarthe zrutvA nizamya hRSTatuSTa karatalayAvat evam-avAdIt - evametat devAnumiyAH / tathaitat devAnupriyAH / avitathametat devAnupriyA ! asaMdigdhametat devAnupriyAH / iSTametat devAnumiyAH / pratISTametat devAnumiyAH ! iSTamatISTametat devAnupriyAH / tat yathaitat yUyaM vadatha iti kRtvA taM svapnaM samyak pratIcchati, pratISya valena rAjJA abhyanujJAtA, satI nAnAmaNiratnabhakticitrAt bhadrAsanAt abhyuttiSThati, abhyutthAya atvaritamacapalam yAvat gatyA yatraiva svakaM zayanIyaM tatraivopAgacchati, upAgatya zayanIye niSIdati, niSadya evamavAdIt mA mama sa uttamaH pradhAnaH maGgalaH svapnaH anyaiH pApasvapnaiH pratihanpatAm itikRtvA devaguru janasambadrAbhiH prazastAbhiH maGgalyAbhiH dhArmikIbhiH kathAbhiH svapnajAgaraNaM pratijAgratI pratijAgratI viharati // 04 // 1 TIkA - itaH pUrva palyopamasAgaropamayoH marUpitatvena tayozcAtipracurakAlatayA kSayamasaMbhAvayan sudarzanaH pRcchati - 'asthiNaM bhaMte ! eesiM paliyovamasAgarIsudarzana caritavaktavyatA 'asthi bhaMte! eesiM paliodamasAgarona mANa' ' ityAdi / TIkArtha- sUtrakAra ne isase pahile palyopana aura sAgaropama kI prarUpaNA kI hai / ina meM kAla kI ati pracuratA kA kathana sunakara khuda sudana caritra " asthi NaM bhave / eesi palibhovama sAgarovamANaM " tyaahiTIkA-cAthA sUtramAM sUtrakAre palyeApama ane sAgare pamanI prarUpaNA karI che. temAM kALanI ati pracuratAnuM kathana sAMbhaLIne sudarzana zeThe evu
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ praee bhagavatIsa vamANaM khaeti vA, avacapati vA ?' sudarzanaH pRcchati - he bhadanta / asti saMbhavati khalu etayoH upari pratipAditayoH palyopanasAgaropamayoH kSayaH - sarvanAzaH iti vA. AcayaH - dezato'pagamaH itivA saMbhavati kim ? iti pUrveNAnvayaH / bhagavAnAha - 'haMtA, asthi' he sudarzana ! hanta, satyam, asti-saMbhavati tAvat palyopamasAgaropamayoH kSayaH apacayazcetibhAvaH / sudarzanaH pRcchati - 'se keNaTTe bhaMte / evaM vuccai - asthi eesiNaM palibhovamasAgarotramANaM jAva avacae ti vA?' he bhadanta ! tat kenArthena--kathaM tAvat evamucyate yat-asti - saMbhavati khalu etayoH kila palyopasasAgaropamamayoH yAvat-kSaya iticA, apacaya iti vA?, bhagavAn rzana ne aisA samajhA ki inakA kSaya hI nahIM hotA hogA, isI abhi prAya se usane prabhu se aisA prazna kiyA- 'asthi NaM bhaMte / eesi paliovamasAgarocamANaM khapati vA, bhavacarati vA' he bhadanta ! ina palyopama aura sAgaropama kAloM kA kyA kabhI kSaya - sarvanAza hotA hai ? apacaya- dezataH nAza hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne unase kahA'haMtA asthi' hAM, sudarzana ! ina kAloM kA sarvathA bhI kSaya hotA hai aura dezataH bhI kSaya hotA hai / isa prakAra ina kArlo kA kSaya aura apacaya honA sunakara una sudarzana ne prabhu se punaH aisA pUchA - ' se keNaNaM bhaMte! evaM buccai, atthiNaM eesiM NaM paliomasAgarovamANaM jAva avacaranti vA he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki ina patyopana aura sAgaropama kAloM kA kSaya aura apacaya " mAnyu` ke temaneA kSaya ja nahI' thatA hAya, tethI vavA bhATe tebhAye bhaDAvIra alune yA pramANe azna eesiM paliomasAgarovamANa khapati vA, avacaetti A palyupama ane sAgare pama kALAnA zu kadI kSaya khare ? athavA zuM temanA dezataH (aMzata.) nAza thAya che kharA ? bhaDAvIra prabhunA uttara-" haMtA asthi " hA sudarzana ! A bhjn| sarvathA nAza paNa thAya che ane aMzataH nAza paNa thAya che. A vAtane khulAse karA pUchayo- " atthiNa bhaMte ! vA ? " he bhagavan ! (sanAza) thAya che A kALaneA kSaya ane apacaya thavAnI vAta sAMbhaLIne, sudarzana zeThe dUrI thA prabhAo prazna pUchA - " se keNaTTeNaM aMte ! evaM buccai, atthi eesi ' palioma sAgarovamANaM jAva avavae ti vA ? " he bhagavan ! bhApa zA kAraNe evu kaheA che ke A palyApama ane sAgarApama kALanA kSaya apacaya thAya che? ane
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 4 sudarzanacaritanirUpaNa 487 palyopamasAgaropamayoH kSayAdikaM tasyaiva sudarzanasya caritena prarUpayannAha-evaM khalu sudaMsaNA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM hathiNApure nAmaM nayare hotthA, vaNNabho' he sudarzana ! evaM khalu tasmin kAle, tasmin samaye hastinApuraM nAma nagaram , AsIt, varNa kA, asya varNana campAnagarIvarNanavadavaseyam , ' sahasaMbavaNe ujANe, vaNNao' sahasrAmravanaM nAma udhAnamAsIt , varNakaH asyApi varNanaM pUrNabhadracaityavarNana. vad vijJeyam, 'tattha NaM hathiNApure nayare gale nAma rAyA hotthA, vaNNabho' tatra khalu hastinApure nagare valo nAma rAjA AsIt , varNakaH, asyApi varNanam aupapAtika sUtragataikAdazatamasUtravarNitakUNikarAjavarNanavad vijnyeys| 'tassa NaM balarasa raNNo pabhAvaI nAmaM devI hotthA, sRkumAlapANipAyA, vaNgao, jAva viharai' hotA hai ? isa prazna kA uttara dene ke liye prabhu aba yahAM se unhIM sudarzana seTha ke caritra kA nirUpaNa karate haiM ki-' evaM khalu pludaMsaNA! teNa kAleNa, teNaM sama eNaM harikSaNApure nAmaM nayare hotthA, vaNao' he sudarzana ! usa kAla meM aura usa samaya meM hastinApura nAma kA nagara thA isakA varNana jaisA aupapAtika sUtra meM caMpAnagarI kA varNana AyA hai vaisA hI jAnanA cAhiye 'sahasaMSaraNe ujjANe' usa hastinApura nagara meM sahasrAmravana nAma kA udhAna thA 'baNNao' isakA bhI varNana pUrNabhadra caitya ke jaisA jAnanA cAhiye ! 'tatya hasthiyApure nayare ghale nAma rAyA hotthA' usa hastinApura nagara meM ghalanAma kA rAjA thA isakA bhI varNana aupapAtika sUtra ke 11 ve sUtra meM varNita kaNika rAjA ke varNana ke samAna se jAnanA caahiye| tassa Na balassa raNo A praznanA uttaranuM pratipAdana karavA nimitte sUtrakAra ahI eja suzana 80 yaritra ni35 re -" evaM khalu sudasaNA / veNa kAlega', teNa samaeNaM hatyiNApure nAma nayare hotthA SaNNao" ke suzAna ! teNe ane te samaye hastinApura nAme nagara hatuM. aupapAtika sUtramAM jevuM caMpA nagarInuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja hastinApuranuM varNana samajavuM. "sahasaMyavaNe ujjANe" te hastinApura nagaramA sahasAna nAmanA GdhAna to "SaNNao" tenu vana pUrNabhadra satyanA pana prabhArI sabhA. " tattha NaM hathiNApure nayare ghale nAma rAyA hotthA" te hastinApura nagaramAM bala nAmane rAjA hatA. aupapAtika sUtramAM jevuM kRNika rAjAnuM vana 42pAmA mAvyuche, meSu mI RA RIMnu pa na samAya. "tassa NaM balassa raNNo pabhAvaI nAma devI hotthA " matane prabhAvatI nAmanI
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 bhagavatIsthe tasya khalu balasya rAjJaH prabhAvatI nAma devI AsIt , sA ca sukumArapANipAdA, varNakaH - 'ahonapratipUrNapazcandriyazIrA' ityAdi varNanaprakAra: aupapAtikamUtro. ktadvAdazatamasUtraNitakUNikarAjJI dhAriNI devI yad vijJeyaH, yAvat-pratyanubhavantI viharati-tiSThati, 'taeNaM sA pabhAvaI devI annayA kayAI taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi abhitarao sacittakamme, vAhirao dUmiyaghaTTamahe' tataH khalu sA prabhAvatI devI anyadA kadAcit tasmina, tAdRzake puNyazAlinAM yogye, vAsagRhe, AbhyantarataH sacitrakarmaNi-citrakalAracanAsahite, vAhyato. mitavRSTamRpTedumita-dhavalitaM, ghRSTaM komalapastagadinA, ata eva mRSTaM-maraNaM cikaNaM yattattathA, pabhAvaI nAma devI hotthA' usa bala rAjA kI prabhAvatI nAma kI paTTarAnI thI 'sukumAlapANipAyA vaNNao' isake hAtha paira bahuta adhika sukumAratA se yukta the| isakA bhI varNana aupapAtika sUtra ke 11 veM sUtra meM 'ahINapratipUrNaJcendriyazarIrAH' ityAdirUpa se varNita hue kUNirAjA kI rAnI dhAriNI devI ke samAna jAnanA cAhiye vahAM para yaha varNana "pratyanubhavantI viharati" isa antima pAThataka AyA huA hai| 'taeNalA pabhAvaI devI annayA phayAI, tasi sArisagaMsi vAsa. gharaMsi abhitaro sacittakam, pAdirao dUmiyaghaTTama?' eka samaya kI bAta hai ki vaha prabhAvatI apane puNyazAliyoM ke nivAsa yogya vAsagRha meM so rahI thI-yaha vAsagRha bhItara meM to nAnAprakAra ke citroM se susajjita thA, aura bAhara meM lipAputA thA, cUne kI saphedI se dhavalita kiyA huA thA tathA masAle ke patthara se ghisakara cikanA kiyA paTTarAe tA. "sukumAlapANipAyA, paNao' tanA hAtha bhane 50 prati. zaya sukumAra (kamaLa) hatAM. papAtika sUtramAM kRNika rAjAnI rANI dhAri nuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM tenuM varNana paNa samajI levuM. "ahINapratipUrNapaJcendriyazarIrA" tanai Mi bhago prati-nyUnAdhi 2hita Sai mane te pAMya ndriyothI pratipUNa hatI. pratyanubhavantI viharati" pAMya IndriyonA sukhane anubhava karatI hatI A atima sUtrapATha paryatanuM samasta varNana ahIM grahaNa karavu joIe "saeNa sA pabhAvaI devI annayA phayAI, tasi tArisagasi vAsagharaMsi abhi tarao sacittakamme, bAhirao dUmiyaghaTumaDhe" me 1mata memanyu pramA vatI rANuM puNyazAlIonA nivAsane cagya evAM pitAnA zayanagRhamAM zayana karI rahI hatI te zayanagRhane aMdarane bhAga vividha prakAranAM citrothI susajijata hate, tathA bahArane bhAga cUnAthI dhoLela hatuM tathA masAlAnA paththarathI ghasA ghasIna bhulAyama ne yabhAra 42vAmA mAvasAhato. 'vicitta ulloya
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 0 4 sudarzanacaritanirUpaNam 489 tasmin 'vicittaulloyacililamatale vicitrolloka-cillitataLe-vicitra - vividhavitrayuktaH ullokaH-uparivana bhAgo yatra cillita-dIpyamAna talaM cAdhobhAgo yatra tattathA. tatra 'mamiravaNapaNAsiyaMdhakAre maNiratnamaNAzinAndhakAre, maNiratna:--maNiratnajyotibhirityarthaH praNAzito'ndhakAro yatra tasmin , 'bahusama suvibhA desabhAe' bahusarasuvibhaktadezamAge,-bahavaH, samA:-samatalAH, suvibhaktAzca dezabhAgA yatra tasmin , 'paMcarannArasasurabhimukapuphphapuMjozyArakalie' paJcavarNasarasamRrabhimuktapuSpapuJjopacArakalite -pakSyaNAnAm sarasamurabhINAM snigdhasugandhayuktAnAM mulAnAM sthApitAnAM puppaputAnAm upacAreNa-racanAmakAreNa kalite ' -yukte, 'kAlAgurupabAiMdarukaturukadhuvamaghamaghatagaMdhuddhRyAbhirAme' kAlAgurupavarakunduruSka-turukadhUpamaghamaghAyabhAnagandhoddhRtAbhirAme-tatra kAlAguSprabhRtInAMmavara dhUpAnAM yo maghanaghAyamAno gandhaH uddhRtaH udbhUtaratenAbhirAmaM ramaNIyaM yattattathA tasmin , tatra kunduruSkA-cIDApadavAcyo gandhadravyavizeSaH, turuka-silhakam huA thA-carakIlA banAyA huA thA 'vicittaulloyacilliyatale isakA UparIbhAga vividha prakAra sTe cinnoM se citrita kiyA huA thA aura nIce kA talamAna camakIlA banA huA thA 'maNidaNANAli. gaMdhayAre' isa vAsagRha meM jo maNiratna khacita the unase yahAM kA aMdhakAra naSTa ho gayA thA 'bahulamavibhattadesabhAe' ummakI pratyeka jagaha samatala vAlI thI aura acche prakAra se vibhakta thI 'pavanasaralasurabhimukkapuSpA jovaNAra kalie' yahAM para jo puSpasthApita kiye nAye the-be paMcavarNa ke the sarasa aura khuzabUdAra the 'kAlIgurupavara yaMdarukaturukadhuvanaghasaghanagaMdhUddhRyAsirAme' yaha hamezA kAlAgurukRSNAguru Adi dhRSoM kI mahakatI huI gaMdha se suMdara thanA rahatA thA, cilyyitale" tanI para 1 (chata) vividha prazna bhitrAthI suzAsita karavAmAM AvyuM hatuM ane bhoyataLiyAno bhAga cakacakita banAvavAmAM bhaavy| to 'maNirayaNapaNAriya dhayAre" te zayanagRha 3ei mAla bhane 2ranA 43 PAna 25512 12 4 gayo ta 'bahusamasuvibhatta desabhAe" tenA patye 5 mA samatala mane suha2 vikSata thye| Dato. " pacavannasarasasurabhimukkapuSphapujokyArakalie" tabhA 2 0 goi utA, te pAya va nA, sarasa mane sugandha yuddhata ta "kAlAgurupadarakuMdaruskaturukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhyAbhirAme" te ImezA zreSTha ra agasa, kadrapa, leba na Adi dhUpanI su dara sugadhathI maghamaghI uThane hato. te ziva bha062
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 bhagavatIstre 'lovAna iti prasiddham 'sugaMdhavaragaMdhie, gaMdhava bhUe' sugandhavaragandhite-sugandhayaH sadgandhAH, paragandhA, baravAsAH santi yatra tattathA tariman-atyantasugandhayukte gandhavatibhUte-saurabhyAtizayAd gandhadravyaguTikAsadRzake, taMsi tArisagaMsi sayaNijjasi sAliMgaNa vahie' tasmin-pUrvokte, tAzake-zayanIye, sAli ganavatike-zAliGganavA -zarIramamANopadhAnena saha vartate yattattathA tasmin , 'ubhao vibboyaNe, dahI unnae, majjheNa ya gaMbhIre' ubhayata:-mastakAntapAdAntoM Azritya vibokane-upadhAnake yatra tattathA, tasmin , ubhayatA-ubhayapAtaH, unnatemadhye natagambhIre-madhye-madhyabhAge nataM-nimnaM, gambhIraMca mahattvAd yattattathA tasmin , athavA madhyena-madhyabhAgen gambhIre 'gaMgApulinavAlayauddAlasAlisae' gaGgApulinavAlukA'vadAlasadRzake-gaGgApulinavAlukAyAH gaGgAyAH saikatasya yo'vadAla:-abadalanaM pAdAdibhyo'dhogamanaM tena sadRzake, atimRdutvAditibhAvaH / 'uvakundaka-cIDA aura turuka lovAna inakI sundara sugaMdha se yaha suga. dhita banA huA thaa| atizaya sugaMdhi ke kAraNa yaha dekhane vAloM ke liye aisA pratIta hotA thA ki mAnoM yaha gandhadravya kI eka guTikA hI hai| 'taMsitArisagali sayaNijjaMli sAliMganavaTTie' aise usa pUrvokta nivAsagRha meM eka zayyA thI jo sAli janatika-zarIra upadhAna vAlI thI, 'ubhayo kiboyaNe duhao unnae, majjheNa ya gaMbhIre donoM orapairoM kI tarapha aura zira kI tarapha jisake Upara do upadhAna-rakhe the, bar3I hone se madhya bhAga meM-bIca meM jo nimna evaM gaMbhIra thI. athavAkevala jo madhyabhAga se hI gaMbhIra thI 'gaMgApulinavAluyauddAlasAli. sae' atimRdu hone se jo gaMgA ke retIle pradeza jailI narama thI 'paira rakhate hI jo nIce se saraka jAtI hai ailI zayyA kA nAma avadAla hai' nagRha atyaMta sugadhathI yukata hovAne kAraNe sugaMdhita dravyanI gAdI jevuM sAtuDatu " tasi tArisagasi sayaNijjasi sAliMganavaTTie" mevA te zayanagRhamAM eka zreSTha zamyA hatI, je sAliMgana vatika (zarIrapramANayukta dhAnavANI) tI, athavA ta tayAthI yuta ta " ubhaya o vibboyaNe, duhao unnae, majjheNa ya gaMbhIre " nI bhanne ta25-bhAyaM zavAnI zyAme ane paga rAkhavAnI jagyAe-be upadhAna (takIyA, ozIkAM) rAkhelAM hatA, je madhyabhAgamAM nimna (nIce namelI) ane gaMbhIra hatI, athavA je mAtra madhyamAge 1 lI2 rutI, "gagApulinavAlayauddAlasAlisae " bhAta bhU hovAne lIdhe je gagAnA kAMpanA pradeza jevI hatI. (jenA para paga mUkato ja je nIce besI jAya evI zayyAne "avadAla zayyA" kahe che).
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamaiyacandrikATIkA za0 11 70 11 sU0 4 sudarzanacaritanirUpaNam 491 viyatvomiyadugullapaTTapaDicchAyaNae' upacivakSaumikadukUlapaTTapraticchAdanakeupacitaM parikarminaM saMskArayukta yat kSaumikaM kSaumamayaM, dukUlam-kAsikam , atasImayaM vA vastraM yuganApekSayA ya' paTTaH-zATakaH sa praticchAdanam-AcchAdanaM yatra tasmit , 'suciraiyarayattANe rataMyasaMvue, suramge' suviracitarajastrANemuSTu viracitaM rajastrANaM-rajonivAraNArtham AcchAdanavizeSo'paribhogAvasthAyAM yasmin tatra, raktAMzusaMvRte-raktAMzu kena-sazakagRhAbhidhAnAstravizeSeNATate ataeva suramye atyantaramaNIye, 'AiNagarUyavaraNavaNIyatUlaphAse' AjinakarutabUranavanItatUlasparza-tatra AjinakaM carmamayovastra vizeSa sa ca svabhAvAdeva atikomalo bhavati, rutaMca-kAlapakSma, bUraMca-komalacanaspativizeSaH, navanItaMca 'makkhana' iti bhASA prasiddham , atyantamrakSaNam , tUlazva-arkatUlaH, eteSAmiva sparzo yasya ' uvaciyakhomiyadugullapapaDicchAyaNae' saMskArayukta-kasIdA vAle, kSaumika-rezamI vastra se tathA kapAsa ke yA (alasI) ke bane hue vastra se jo AcchAdita thI, 'subirayarayattANe rattaMsughasaMtue, suramme' aparibhogAvasthA meM jisake upara dhUli nidhAraNArtha AcchAdanavizeSa ragbA rahatA thA aura jo maccharadAnI rUpa raktAMzuka-lAlavastra se DhakI rahA karatI thI, isIse vaha atyanta ramaNIya banI huI thI, 'AiNagakhyavaraNavaNIyatUlaphAse' carmamayavastravizeSarUpa Ajinaka ke samAna, ruta-ruI ke samAna, komala banaspati vizeSa rUpa bura ke samAna navanIta-makkhana ke samAna, tathA arkatUla ke samAna jisakA komala sparza thA, Ajinaka svabhAva se hI atikomala hotA hai, kapAsa (saI) bhI svabhAvataH komala hotA hai, navanIta-sakkhana bhI ilI prakAra kA hotA hai tathA atUla (AkaDe kI ruI) bhI aisA hI hotA hai-isI kAraNa usa " uvaciyakhobhiyadugullapaTTapaDicchAyaNae" 2 sa42 yukta (savA rezamI vastrathI tathA kapAsanA athavA atalasanA vastrathI AcchAdita hatI, "suviraiyarayattANe rattasuyasavue, suramme" aparinAmAvasthAmA (nyAre tenA upayoga na karavAnuM hoya tyAre jenA upara dhULa jAmatI aTakAvavA mATe rajastrANa (raja paDatI aTakAvavA mATenuM AcchAdana) rAkhavAmAM AvatuM hatuM, tathA je lAla raMganI maccharadAnIthI AcchAdita rahetI hatI ane te kAraNe 2 matyanta ramaNIya dAtI tI., " AiNagarUyavUraNavaNIyatUlaphAse" re carma nirmita jInanA samAna, rUnA samAna, kemala bUra (barU) nA samAna, mAkhaNanA samAna tathA arkasUla (AkaDAnA phUla) samAna kemala sparzavALI
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ kar bhagavatI sUtre jAgarA 9 , tasmin 'sugaMdhakusuma cunnamavNovayArakalie ' sugandhavarakusuma cUrNa rAyanopacArakali-mugandhAni yAni varakusumAni nRryAya, etaddvyatiriktA stathAvidhAH zayanopacArAtha-dAyyopayogadravyANi taiH kalite-yuddhe, 'addharattakAlasamayaMsi sutta rANI ahiramANI' arddharAtrakAlatamaye- arddha rAtrarUpaH kAlasamayaH arddha rAtrakAlasamaya stasmin atra samayapadena samAcArasya grahaNaM mA bhUditikAlena vizeSitaH, kAlarUpaH samayaH kAlaH tasmin suptajAgarA nAtisuptA nAtijAgati bhAvaH tathAvidhA satI, nidrAtI nidrAtI paunaHpunyena pacalAyamAnA nidrAyamANA sugtajAgarAvasthAyAmeva svapna saMbhavAt 'ayasevArUI ogala ballANaM sivaM dhannaM maMgalalaM sarisarIya mahAsuviNaM pAsicANaM paribuddhA' udam-etadrUpaMzayyA ke sparza ko prakaTa karane ke liye vaha yahAM hama saba ke sparza ke sAtha upamita kiyA gayA hai / ' 'lugavavaskusumaghuntalamaNovArakalie ' sugaMdhita uttama puSpoM se, sugaMdhita uttama khUNoM se, pAuDaroM se tathA gopayoga aura dUsare dravyoM se vaha yukta thI, addharatakAlasamayasi, suptajAgaga ohIramANI, ohIgbhANI' aisI usa zayyA para na pilakula nidrA lelI huI, na vilakula jamatI huI kintu ujAgarAvasthA meM rahI huI usa prabhAvatI ne arddharAtra apararAtrarUpa kAla meM 'ayamevAtvaM orAlaM, kalANa, sivaM, dhannaM, naMgala sassirIyaM, mahAyuviNaM pAsittANaM paDibuddhA' isaprakAra ke mahAsvapna ko dekhA, 'ohIrabhANI 2" padale yahAM yahI prakTa kiyA gayA hai ki atyanta nidrA kI avasthA meM yA bilakula jagatI huI avasthA meM svapna nahIM AtA hai svapna to kucha nidrita huI aura kucha hatI, (jIna svAbhAvika rIte ja mulAyama heAya che, rU. atUla ane mAkhaNa pazu evAM ja mulAyama heya che. te kAraNe te zayyAnA sparzane te vastuo sAthe sakhAvavAmA Avela che) sugadhavara kusumacunnAprayaNotrayArakalie " ne sugadhita uttama puSpAdhI, sugadhita uttama cUrNathI (pAuDare thI), ane khIjA "C zayyAne upayogI bhane dravyodhI yukta hutI, "addharattakAlasamayasi, suttajAgarA ohIramANI ohIramANI " khecI te zayyApara zayana uratI sevI te prabhAvatI rANIe susajAgarAvasthAmAM (sa pUrNu nidrAdhIna paNa na hoya ane misa lagRta pazu na hoya sevI avasthAmA) madhyarAtrine sabhaye " ayameyAdava rAlaM, kalhaNa', siva, dhanna, maMgalDa', sastirIya, mahAsuviNa pAsitANa paDaddhA A prakAranuM A mahAsvapna dekhyu ohIramANI 2 " 66 A padanA pracAga dvArA ahIM e vAta prakaTa karavAmA AvI che ke atyanta nidrAmA hAIe evI avasthAmAM ke bilakula jAgRtAvasthAmAM svapna Avatu ""
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyadrikA TokAza u0 11 sU04 sudarzanacaritanirUpaNam 493 vakSyamANaparU ram udAram kalyANaM-kalyANakArakam , bhivaM, dhanyaM, magalyaMmaGgalayuktam , sazrIkaM-zriyAyuktam , mahAsvapna dRSTvA pratibuddhA-jAgarilavatI, atha svapnadRSTapadArtha varNayati-'hArarayayakhIrasAgarasasaMkakiraNadAsyatyayamahAsela paMDuratarotAmaNijjapecchaNijja ' hArarajata-kSIrasAgara-zazAGka kiraNa-dakarajorajatamahAzailapANDurataroruramaNIya-prekSaNIyam-tatra hAra:-muktAhAraH, rajataM-cA~dI padavAcyam , kSIrasAgara:-kSIrasamudra, zazAGka kiraNAH-candrakiraNAH, dakarajaHjalavinduH, rajatamahAzaila:-rajataparvataH vaitAdayagirirityarthaH, tadvat pANDurataraHavidhavalaH, uruH vizAlaH, ramaNIyaH-ramyaH, atazya prekSaNIyazca darzanIyo ya. sa tathA tam, 'viralaThThapauchapIvarasusiliTTavisihatiyakhadAdAviDaM viyamuhaM ' jagatI huI avasthA meM hI AtA hai so isI prakAra kI avasthA meM vaha prabhAktI thI, usane jo svapna dekhA vaha udAra thA, kalyANa kAraka thA, zivarUpa thA, dhanya rUpa thA, maGgalamAhita thA sazrIka-zrIyuktadhA, isa prakAra ke svapna ko dekhate hI vaha jaga gaI, svapna meM jo usale AkAza se utarate hue siMha ko apane mukha meM praveza karate dekhA-unI svapnadRSTapadArtha kA asa sUtrakAra varNana karate haiM-'hAra, syaya khIrasAgara, sasaMkakiraNa, dagaraya, rayayamahAsela, paDuratarozaramaNijapecchaNija' vaha svapna hAma-muktAsAra, rajatacAMdI, kSIrasAgara-kSIrasamudra, zazADA. kiraNa-candrakiraNa, dakara ja-jalabindu aura rajatamahAzaila-rajataparvatavaitAdayagiri, inake jaisA dhavala thA, uru-vizAla thA, ramaNIya zA. aura isIle baha darzanIya thA, ghiralahAuTTIvarasusiliharisitikha, nathI paraMtu ardhanidrita ane ardhajAgRtAvasthAmAM ja svapna Ave che ahI e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke svapna dekhatI vakhate prabhAvatI rANI paNa ardhanidrita ane ardha jAgRtAvasthAmAM ja hatA temaNe je svapna dekhyuM te udAra (uttama) hatuM, kalyANakArI hatu, zivarUpa hatu, dhanyarUpa hata, mAgalika hatuM ane zrIka-kIyukta (su dara) hatu teNe AkAzamAMthI utaratA si hene potAnA mukhamAM praveza karatA je A prakAranuM vajana dekhIne te jAgI gaI have sUtrakAra te sapanA joyelA li hanu varNana kare cha " hAra, rayaya, khIrasAgara, sasakakiraNa, dagaraya, rayayamahAsela, paMDurataroruramaNijapecchaNija" te naSTa si bhAtI / / 82, yATTI, kSIrasamudra, candranAM kiraNe, jalabiMdu ane rajataparvata (vaitADhaya parvata)ne samAna zveta hato, tenI chAtI vizALa hatI, ane te ramaNIya hovAthI darzanIya hato " viralaharapIvarasusiliTThavisiTTatikkhadADhAghiDaviya muha ' ta sinI. sanna
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 bhagavatI sthiralaSTapakoSThattapovarasuzliSTaviziSTatIkSNadaMSTrAviDambitamu vam-tatra sthirauMprakamparahito, laSTI-manojJau, prakoSThau-kUparAgrenamAgI yasya sa tathA tam, vRttAH-vartulA , pIvarAH-sthUlAH, muzliSTA:-susaMbaddhAH, viziSTAH-zreSThAH, tIkSNAH yA dapTrAstAbhiH viDamvitaM-vikarAla mukhaM yasya sa tathA tam , tathAvi dham, 'parikammiyajaca kamalakomalamAiyasobhaMtalahauTuM' parikarmitajAtyakamala komala mAtrikazobhamAnalaSToSTham-parikarmitaM-kRtasaMskAra yajjAtyakamalaM tadvat komalau mAtriko-pramANopapannau, zobhamAnAnAM madhye laSTau-manojJo. oSThau yasya sa taM tathAvidham , 'rattuppalapattamauyasukamAlatAlujII' raktotpalaparamRdurusukumAra tAlajiham-tatra raktotpalapatravat mRdukAnAM madhye sukumAre-atikomale, tAlujihetAlujihAceti yasya sa taM tathAvidham 'bhUsAgayapavarakaNagatAviyaAvattAyaMtavaTTataDivimalasarisanayaNaM' mUpAgatamavarakanakatApitAvartAyamAnattataDid vimalasadRzanayanam-mpA-svarNAditApanapAtram , tadgata yatpravarakanakaM, tApitam-agninA tApitaM sat dADhAviDaMpiyamuhaM ' usa siMha ke donoM kuhaniyoM ke agratana bhAga sthira prakalparahita the tathA laSTa-manojJa the, dAr3heM usakI vRtta-gola, pIvarasthUla, suzliSTa-susaMbaddha, viziSTa-zreSTa aura tIkSNa- nukIlI thIM, isase usakA mukha vikarAla banA huA thA parikammiyajaccakamalako. malamAjhyasobhaMtalahauTuM' usake donoM oSTha parikarmita kRtasaMskAra vAle, jAtyakamala jaise komala the, mAtrika-pramANopeta the evaM sundara se sundara padArthoM kI apekSA ve lanojathe ' ratuppalapattama uthapnukumAlatAlujIha' usakA tAla evaM jihavA ye donoM lAlakamala ke patte ke samAna narasa-sukumAra the arthAt atikomala the, 'mUsAgayapavarekagagatAviyaAvattAyaMtavataDivimalasarisanayaNaM' usakI donoM AkheM mUSAgata-svarNAditApanapAtragata, luvarNa ke samAna jo ki agni ke dvArA hAnA bhUyAne! mayatana sthi2 (54-5 2hita) tathA daNTa (bhanA) sal, tanA hA vRtta (mA), sthUsa, suniTa (susama) GziSTa (zreSTa) bhane tii| utI, te 4ANe tenu bhupa vi bhAsatu tu. " parikammiyajaccakamala komalamAi yaso tala uTU" tenA 88 parimita (ta saMskAravALA) kamala jevAM kemala. sapramANa ane suMdara hatA, ane te 42 te manA 2 ndi al. " ratta palapattama uyasukumAlatAlujIha" tALavuM ane jIbha lAla kamaLanA pAnanA samAna sukumAra (atizaya nAjuka) sdi. "mUsAgayapatrarakaNagatAvica AvattAyatavadrataDivimalasarisanayaNaM" supay gALavAnA pAtramAM gALavAmAM AvatA suvarNanA jevI tathA vijaLInA
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU04 sudarzanacaritanirUpaNam 495 AvartayamAnam- AvartanaM kurvANam etAdRzasuvarNavatu ye varNataH, vRtte ca golAkAre taDidiva-vidyudiva vimale-ujjvale ca sadRze ca paraspareNa dve api samAne nayanenetre yasya ta tathAvidham, 'visAlapIbaroru, paDipunnavipulakhadhaM' nizAlapIvarorum-vizAle-bistIrNe, pIvare-tthUle, urU-jaGgha yasya taM tathAvidham , paripUrNoM vipulazca skandho yasya taM tathAvidham , 'miuvisayasuhumalavakhaNapasatthavitthinna kesarasaDovasobhiyaM' mRduvizadasUkSmalakSaNapazastavistIrNake zarasaTopazobhitam - tatra mRdavA-komalA, nizadA:-ekaikazaH spRSTAH, sUkSmAH, lakSaNaprazastA:-prazastalakSaNAH, vistIrNA:-vikIrNAH yAH kemarasaTA:-skandhakezacchaTAstAbhirupazobhitam , 'usiyamunimmiya sujAya aphphoDiyalaMgUlaM' ucchritamunirmitasujAtAsphoTitalAmalam-ucchritam-UpIkRtam, sunirmita-suSThuadhomukhIkRtam , sujAtam-zobhanAtayAjAtam , AsphoTitaMca-yUmau AsphAlitaM lAla-puccho yena taM tathAvidham , 'somyaM, sommAgAraM, lIlAyaMtaM, jaMbhAyaMtaM, nahayalAo ovayamANaM tapAyA gayA ho aura Avarta kara rahA ho thIM, tathA vijalI ke samAna camakIlI thI aura gola thIM kahane kA tAtparya yaha hai ki donoM AMkheM varNa kI apekSA ukta suvarNa ke jaisI thIM, gola thIM aura vijalI ke jaisI ujjvala thiiN| 'cillAlapIbaroru, paDipunnavipulakhaMdha' isakI donoM jaMghAe~ vistIrNa evaM sthUla thIM, donoM kandhe paripUrNa aura vipula the, 'miyavisayamuhamalakkhaNapasasthavitthinakesarasaDoksobhiyaM' isakI kezarasaTA-gardana ke bAla-mRdu-komala the, vizada Apasa meM eka dasare se mile hue the, sUkSma the, lakSaNoM se prazasta the aura idhara udhara gardana para vikhare hue the, inase yaha ghar3A suhAvanA lagatA thA 'asiyasunimmiyamujAyaapphoDiyalaMgUlaM' yaha apanI pUMcha ko nIce U~ce kara rahA thA jevI camakatI tathA gaLa-goLa tenI Akhe hatI. A kathananuM tAtparya e che ke bane Akhone varNa tapta suvarNanA jevo hato, AkAra goLa hatuM mana tayA vijInA vI tevI tI. "visAlapIvaroru, paDipunnavipulakhadha" nI mannata vizA ane 2thUsa tI, mane manne malA vizANa mana paripUtai "miyavisayasuhumalakkhaNapasatyavitthinnakesarasaDovasobhiyaM" tenI kezavALInA vALa kamaLa, vizada-eka bIjAne maLelA hatA, ane prazasta lakSaNavALAM hatAM, ane gardana para Amatema vikharAyelAM hatAM tasA ta ma su12 gata sat. " Usiya sunimmiyasujAyaaphoDiyalagUla " te pAtAnI pUchaDIne yI nIyI 422wo to mana bhAna 52
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre " niyayatrayaNamaivayaM sIDaM suviNe pAsittANaM paDibaddhA' tatra saumyaM bhadram, saumyAkAram saumpaH AkAra:-AkRtiryasya taM tathAvidham lIlAyantam - lIlAM kurvantam, jRmbhamANaM - jRmbhAM kurvANas, nabhastalAt - AkAzapradezAt anapatantam- adhoni patantam, nijakavadanam - stramurakham, atipatantaM - pravizantam, siMhas, svapne dRSTvA khalu pratibuddhA - jAgaritavatI, 'taNaM sA pabhAvaI devI ameyArUpaM orAlaM jAva sastiriyaM mahAsuviNaM pAsitANaM paDibuddhA samANI, haTTataTTa jAca hiyayA' tataH khallu sA prabhAvatI devI imam etadrUpam uktasvarUpam, udAram, yAvat-kalyANaM, zivam, dhanyam, maGgalam, sazrIkam, mahAsvapnaM dRSTvA khalu pratibuddhA - jAgaritA satI, hRSTatuSTa yAvat hRdayA, iti hRSTatuSTA cittAnanditA, prItimanaskA, paramasaumanasthitA, harSavazavisarpaduhRdayA 'dhArAhakalba phphagaMvida samsasiyaromakUvA taM aura jamIna para pachAr3atA thA 'somnaM, somAgAraM, lIlAvaMta, jaMbhAyaMta, nahalAo, ovanANaM, niyayavayaNamaivayaMtaM sIha sudiNe pAsitA NaM paDivuddhA ' yaha svayaM saumya thA aura AkAra meM bhI saumya lagatA thA / jaba yaha AkAza se uttarA to vividhaprakAra kI krIDA karatA huA - isa prakAra ke ina pUrvokta vizeSaNoM se yukta hue siMha ko AkAza se utarate prabhAvatI ne apane mukha meM praveza karate dekhaa| svapna ko dekhakara vaha jaganaI / ' taraNaM sA pabhAvaI devI ayamerUvaM orAlaM jAva sassirIyaM mahAviNaM pAsittA NaM paDivuddhA ' isake bAda isa prakAra ke isa udAra yAvat-kalyANa kAraka, zivarUpa, dhanya, maGgalarUpa evaM sazrIka, mahAsvapna ko dekhakara jAgRta huI usa prabhAvatI ne ki jisakA hRdaya mAre Ananda ke uchala rahA thA aura saMtuSTa ho gayA hai 'dhArAhayakalaM pachaDAto hato. " somma, somAgAra, lIlAyata, jabhAyata, nahayalAo, ovaramANaM niyayavayaNamaidayaMta sIha suviNe pAsittA NaM paDibuddhA " te pote saubhya svabhAvanA hatA ane tenA dekhAva saumya lAgatA hatA. te vividha prakAranI krIDA karatA karate AkAzamAMthI nIce utaryAM ane prabhAvatInA sukhamA teNe praveza ye." A prakAranu svapna joIne te jAgI gaI. 496 << taraNa sA pabhAvaI devI ayameyArUva' orAla jAva sassirIya mahAsuviNaM pAsittANaM paDibuddhA0 " mA aAranA udvAra (uttama), dayAlu424, zitrazya, dhanya, bhAMgali bhane sazrI (suMdara) mahAsvapnane deNIne lagRta thayelI te prabhAvatI rANInA AnaMdanA pAra na rahyo. tenuM hRdaya AnaMdathI nAthI thu ane tene satoSa thA. " dhArAhayaka laMbapu phagaMpiva samUsasi
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 4 sudarzanacaritanirUpaNam - 427 muviNaM , ogiNhai' dhArAhatakadambapuSpakamiva-tatra varSIdhArApAtena praphullakadamba 'puSpamiva samucchravAsitaromakUpA-romAJcitA satI taM svapnam avagRhNAti-avadadhAti smaratItyarthaH. 'ogiNhittA saNijjAo abbhuDhei, abhuttA' taM svapnam avagRhya- avadhArya, smRtvA zayanIyataH abhyuttiSThati, abhyutthAya, 'aturiyamacavalamasaMbhaMtApa, avilaMbiyAe, rAyaiMsasarisIe gaIe, jeNeva valassa ranno sayaNijje teNeva uvAgaccha:' atvaritamacapalamasaMbhrAntatayA, tatra atvaritam-svarArahitam, acapalam-zarIramanaso cApalyarahitam yathAsyAttathA-asaMbhrAntatayA-vegarahitayA, avilamvitayA-vilambarahitayA, rAjahaMsasadRzyA-rojahaMsagatisadRzyA, gatyA-gama nena-paramaramaNIyamatyetyarthaH yatraiva balasya rAjJaH zayanIyamAsIt tatraiva-upAgacchati, 'ubAgacchittA, valaM rAyaM tAhi iTAhi, kaMtAhi, piyAhiM, maNunnAhi, maNAmAhi, orAlAhiM, kallANAhi, sipAhi, dhannAhiM, maMgallAhiM, sassirIyAhiM, miyamahuravapupphagaMpiva samUsasiyaromakUSA taM suviNaM ogiNhaha' evaM jisakA samasta zarIra dhArAhata kadaMbapuSpa kI taraha romAJcita ho rahA hai, dekhe hue usasvapna ko yAda kiyA 'ogiNihattA syaNijAo abbhuDhei' yAda karake phira vaha zayyA se uThI ' anbhuTetA aturiyamacapalamasaMbhatAe, avilaMbiyAe, rAyahaMsasarisIe, gahae, jeNeva balassa ranno laya Nije, teNeva uvAgacchaha uThakara vaha tvarArahita, capalatArahita-zArIrika evaM mAnasika caJcalatA rahita, vegarahita aura bilambarahita hone ke kAraNa rAjahaMsa kI gati jaisI gati se calakara jahA~ balarAjA kI zayyA thI-vahA~ para AI-'uvAgacchittA balaM rAyaM tAhiM iTTAhi kaMtAhiM piyAhiM, maNunnAhiM, maNAmAhiM, orAlohiM, kallAgAhiM, sivAhi, dhannAhiM, yaromakUbA ta suviNa ogiNhai" bhanI dhArAthI ma0panI 2vI // thAya che evI tenI dazA thaI eTale ke harSane lIdhe te mAcita thaI gaI bhane ta mahAnane yA 421 / dAga " ogaNhittA sayaNijjAo abbhuTei" 21 yA za2 te zayyA 52thI hI " abbhuTettA aturiyamacavalamasaMbhaMtAe, avilaMviyAe, rAyahaMsa sarisIe, gaie, jeNeva balassa ranno sayaNijje, teNeva ubAgacchai" hIna (122Dita, 25ratADita ( 24 mane mAnasi yaya latA rahita), vegarahita, ane vila barahita hovAne kAraNe rAjahaMsanA jevI gatithI cAlatI cAlatI, jyAM balarAjAnI zayyA hatI tyAM te AvI. " uvAgacchittA balaM rAya tAhiM iTAhiM kaMtAhiM piyAhiM, maNunnAhi, maNaumAhi', orAlAhi , kallANAhi , sivAhi , dhannAhi, maMgallAhi, sassirIyAhiM, miyamahura bha0 63
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 48 " maMjulAhiM, girAhiM, saMlamANI, saMlavamANI paDivohe' upAgatya balaM rAjAnam, tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH kamanIyAbhiH priyAbhiH dyAbhiH manojJAbhiH zreSThAbhiH, mano'mAbhiH - manasA abhyante - prApyante iti mano'mAstAbhiH - mano'nukUlAbhiH, udArAbhiH kalyANAbhiH zivAbhiH dhanyAbhiH maGgalAbhiH sazrIkAbhi:zriyAyuktAbhiH mitamadhurama julAbhiH, gIrbhiH - vAgbhiH saMlapantI saMlapantI punaH punarvyAhI pratibodhayati - jAgarayati, eteSAM vizepArthaH kalpasUtrasya karapamajarI vyAkhyAyAmekonatriMzattamamutre trizalAsvapnamakaraNe vilokanIyaH / 'paDibohettA, baleNa raNNA anbhaNunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatti cittaMsi, bhaddAsasi NisIya ' pratibodhya - jAgarayitvA balena rAjJA abhyanujJAtA - AisA satI nAnAmaNiratnabhakticitre - anekavidhamaNiratna paripUrNa citrakalAyukta, madrAsane niSIdati - upavizati 'NisIittA, AsatthA, bIsatthA, suhAsaNavaragayA balaM rAyaM tAhi ihAhiM kaMtAhi jAtra saMlavamANI saMlavamANI evaM vayAsI' bhadrAsane niSedha - maMgallAhiM, sassirIyAhiM, miyamahura maMjulAhiM, girArAhiM, saMlavamANI saMlavamANI paDhibohe' vahAM Akara ke usane una iSTa, kAntakamanIya, priyahRdya, manojJa zreSTha, manoma-manonukUla, udAra, kalyANarUpa, zivarUpa, dhanya, maGgalabhUta, sazrIka, tathA mita madhura aura maMjula vacanoM se yala rAjA ko jagAyA- ina vacanoM ke vizeSaNoMkA vizeSArtha kalpasUtra kI kalpamaJjarI kI vyAkhyA meM 29 ve sUtrameM trizalAsvapnaprakaraNa meM likhA gayA hai ataH vahA~ se dekha lenA cAhiye. 'paDivo hettA baleNa raNNA anbhajunnAcA samANI nANAmaNirayaNa bhakticittaMsi bhaddAsaNaMsi NisIyai' jagA karake phira bala rAjA ke dvArA AjJApAkara anekavidha maNiratna se paripUrNa citrakalAyukta bhadrAsana para baiTha gaI 'NisIittA AsasthA, bIsatyA suhAsaNavara gayA balaM royaM tAhiM iTThAhi kaMtAhiM jAya saMlava , maMjuLAhiM girAhi, saMkatramANI saMlavamANI paDabohe" tyAM yAvIne tethe chaSTa, anta, (ubhanIya), priya, manojJa, manobha (bhAnu), dvAra, 4dhyA3ya, dhanya, mAMgalika, sazrIka tathA mita, madhura ane ma'jula vacanAthI malarAjAne jagADace A vizeSaNAnA atha kalpasUtranA ra9mAM sUtranI-trIzalAsvapna prakaraNanI TIkAmAM ApavAmAM Avela che teA jijJAsu pAkAe te tyAMthI vAMcI levA. " paribottA baleNa raNNA anbhaNunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhattizvittaMsi bhaddAsasi NisIyaha " marsarAnnane gADIne, temanI khAjJA bahane te vividha bhaziratnothI paripU bhane citrAsayukta subhAsana para mesI gaI "NisIittA AsatthA, bIsatthA, suhAsaNavaragayA bala rAya tAhiM iTThAhi kaMtAhiM jAna
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradrikA TIkA za0 11 40 11 sU0 4 sudarzanacaritanirUpaNam dhara , " upavizya, AzvatA - gajanitazramAbhAvAt vizvastA saMkSobhAbhAvAt, sukhAsanavaragatA zreSThAsanopari upaviSTA balaM rAjAnam tAbhiH pUrvoktAbhiH iSTAbhiH, kAntAbhiH yAvat-miyAbhiH, manojJAbhiH, manapAbhiH, udArAbhiH, kalyANAbhiH, zivAbhiH dhanyAbhiH maGgalyAbhiH sazrIkAmiH mitamadhuramajjulAbhiH gIrbhiH saMlapantI saMlapantI evam - vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'evaM khalu ahaM devANuppiyA ! ajja tasi vArisagaMsi sayaNijjaMsi sAliMgaNa vaTTie, tacetra jAva niyagavayaNamaiayaMta sIhaM suviNe pAlitANaM paDibuddhA' he devAnupriyAH / evaM khalla pUrvoktarItyA aham, adya tasmin tAdRza ke, zayanIye sAliGganavarti ke AliGgavarttikayA- zarIrapramANopadhAnena sahavartate yat tasmin tathAvidhe tadeva pUrvoktayadeva yAvat-ubha yato trioyaNe, ubhayataH unnate, sadhye natagaMbhIre, gaGgApulinavAlukA'vadAla sadRza ke ityAdi pUrvoktavizeSaNaviziSTe zayanIye iti pUrveNAnvayaH arddharAtrakAlasamaye pUrvoktavizeSaNa - viziSTaM nabhastalAt avapatantaM nijakavadanamatipatantaM mANI saMladamANI evaM vayAsI' baiTha karake yaha vahAM mArgajanitaparizrama se rahita hokara saMkSobha ke abhAva se vizvasta hotI huI bala rAjA se kahane lagI- kahate samaya usane usI prakAra kI pUrvokta udAra Adi vizeSaNoM vAlI vANI se hI apane abhiprAya ko kahA - ' evaM khalu ahaM devANupiyA ! ajja taMsi tarisagaMsi sayaNijjasi sAliMgaNa , hie, taM caiva jAva Niyaga vayaNa mahavayaMta sIha sumiNe pAsittANaM paDibuddhA' he devAnupriya ! maiM ne Aja usa prakAra ke usa pUrvIkta sAliGgana Adi vizeSaNoM vAlI zayyA para kucha sotI sI kucha jagatI sI avasthA meM ardharAtri ke samaya eka svapna dekhA hai - yahAM para zayyA ke pahile kahe gaye samasta vizeSaNoM kA kathana jAna lenA cAhiye / svapna meM AkAzase utaratA huA eka siMha mere mu~ha meM praveza kara gayA hai| saMlavamANI saMlavamANI eva vayAsI " tyAra mAha bhArga nita parizramathI rahita thaine tathA sahyeAbhanA tyAga pUrvaka vizvasta khanelI evI te prabhAvatI rANIe te uttama sukhAsana para beThAM beThAM, kAta, priya Adi pUrvokta vize SaSyavANI va lIthI jasarAjane A prabhASe madhu - "evaM khalu aha devANuppiyA ! anja taMkhi tArisagaMsi syaNijjaMsi sAliMgaNa vaTTie, tAMceca jAva NiyagavayaNamaiyaMta sI suvi pAsitA buddhA "" he hevAnupriya | khAne madhyarAtre, pUrvokta sAligana Adi vizeSaNeAvALI zayyAmAM jyAre huM sUtI hatI, tyAre meM anidrita ane ardhajAgRtAvasthAmAM eka svapna joyuM. (ahIM zayyAnAM AgaLa kahyA mujakhanAM khadhAM vizeSaNeA grahaNa karavA joIe.) svapnamAM me
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 bhagavatIsUtre siMhaM svapne dRSTvA khalu pratibuddhA - jAgaritavatI, ' vaM NaM devANupiyA ! eyarasa orAlssa jAva mahAsutriNassa ke manne kalyANe phalavittivisese bhavissai ?' he devAnupriyAH / tat khalu etasya pUrvoktasya udArasya yAvat kalyANasya zivasya dhanyasya, maGgalyasya sazrIkasya mahAsvapnasya kiM manye kalyANaH phalavRttivizeSo bhaviSyati ? 'taNaM se bale rAyA pabhAvaIe devIe aMtie eyamahaM socA, nisamma haTTa jAva hiyaye' tataH khalu sa valo rAjA prabhAvatyAH devyAH antike - samIpe etamartha - pUrvoktA zrutvA, nizamya hRdi avadhArya, hRSTatuSTa yAvat hRdayaH 'dhArAhayanIvasurabhikusumacaMcupAlaiyataNuyausa viyaromakUve taM suviNaM ogiNDaI' dhArAhatayahAM svapna dRSTa siMha ke pUrvokta samasta vizeSaNoM kA kathana samajha lenA cAhiye | svapna ke dekhate hI maiM jaga gaI moI nahIM 'taM NaM devANuppiyA ! eyassa orAlassa jAva mahAsuviNassa ke manne kallANe phalavittivisese afers ' ataH he devAnupriya ! to kyA maiM aisA mAna ki isa udAra AdivizeSaNoM vAle mahosvapna kA phalaghRttivizeSavAlA kalyANarUpa phala hogA ? arthAt isa dRSTa svapna kA kyA viziSTa kalyANakArI phala hogA ? ' taeNa se bale rAyA pabhAvaIe devIe aMtie eyamaTTha soccA nisamma haTTa jAva hiyae' bala rAjA ne jaba prabhAvatI devI ke dvArA kahI gaI svapna kI bAta sunI taba usake vicAra se usakA hRdaya Anandita ho gyaa| 'dhArAhayanIvasurabhikusumacaMcumAlai yataNuya UsaviyaromakRve taM suviNaM ogiNhai' usakA zarIra avicchinna AkAzamathI utaratA eka siMhane mArA mukhamAM pravezatA joce (ahI svapnadRSTa si'hunA pUrvokta badhAM vizeSaNA grahaNa karavA joie ) svapnane joIne turata ja huM jAgI gaI. '' "L svapnanu viziSTa taNaM devANupiyA~ ! eyarasa orAlassa jAva mahAsuviNassa ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai " to he devAnupriya / zu mAre mevu mAnavu joIe ke A udAra Adi vizeSaNAvALA mahAsvapnanuM lavRtti vizeSavALu kalyANakAraka phala zu` prApta thaze ? eTale ke me joyelA te kalyANakArI phala prApta thaze kharU ""taeNa se bale ata eyama soccA nisamma dRTTa jAva hiyae " vatI rANIne mukhe te svapnanI vAta sAMbhaLI, tyAre mane saMtoSa ththe| tenu hRdaya mAnadRthI nAthI uThayu kusumacaMcu mAlaiyataNuyaUsa viyaromakUve ta suviNa rAyA pabhAvaie devIe sarAMye nyAre pramA tene ghaNe! ja AnaMda " dhArAhayanIvasurabhi ogiNdai " avicchinna
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU04 sudarzanacaritanirUpaNam 501 nIpamurabhikusumamiva-avicchinnavarSAdhArApAtena praphullitakadambasugandhipuSpamiva cacumAlayitA-pulakitA tanuH-zarIraM yasya sa tathAvidhaH, ata eva ucchritaromakUpa:-ucchitAni romANi kUpeSu-kUpasadRzatvA kRpeSu-romotpattisthAneSu yasya sa tathAvidhaH, taM pUrvoktaM svapnam avagRhNAti-avadhArayati, 'ogirihattA II pavisai, pavisittA, appaNo sAbhAvieNaM maipunbaeNaM buddhivinnANeNaM tassa muvi garasa atthoggahaNaM kareI' avagRhya-pUrvoktasvapnAvagrahaNaM kRtvA IhAM-vicAravizeSa pravizati, pravizya, AtmanaH svAbhAvikena-svabhAvasiddhana patipUrvakeNa-Abhini bodhikaprabhaveNa, buddhivijJAnena-mativizeSarUpautpattikyAdi-buddhirUpaparichedena, tasya-pUrvoktasya svapnasya arthAvagrahaNaM-phalanizcayam karoti, 'karettA pabhAvaI deviM tAhiM iTAhiM kaMtAhiM jAva maMgallAhiM sassirIyAhi miyamahuramaMjulAhiM girAhiM saMlapramANe saMlabamANe evaM vayAsI'-tasya svapnasya phalanizcayaM kRzyA dhArApAtavAlI varSA ke girane se praphullita sugaMdhita kadamba puSpa kI taraha pulakita ho uThA aura romakUpoM meM romotpatti sthAnoM meM-romarAja khar3I ho gii| rAjA ne usa mahAsvapna ko pahile to sAmAnyarUpa se socA-bAda meM 'ogiNihattA IhaM pavisaha' ulako usane IhArUpa se tarka vitarka kA viSaya banAyA 'padisittA appaNo sAbhAvieNaM mai. puvvaeNaM buddhivinnANeNaM tassa suviNassa ayoggahaNaM phareha' pazcAt usane apane svAbhAvika pratijJAnajanya buddhivijJAna le-mativizeSa rUpa autpattikI Adi vuddhirUpa jJAna se-usa pUrvokta mahAsvapna kA phalanizcaya kiyA 'karettA pAvaI devi tAhi iha hi kaMnAhiM jAva maMgallAhiM sassirIyAhiM siyamahuramaMjulAhiM girAhiM saMlabamANe saMlabamANe evaM varasAdanI dhArA paDatI hoya tyAre jema suga dhita kada bApupa pulakita thAya che, tema AnaMdane lIdhe te paNa pulakita thaye-tenI marAji UbhI thaI gaI romAcita thaI gaye pahelA te bala rAjAne te svapna viSe sAmAnya rUpe viyA2 4 tyA2 mA " ogihittA Iha padisai" tethe tara DA33 tata: zane te viSa 6. piyAra 4 " pavisittA appaNo sAbhAvieNa maipuvvaeNa buddhivinnANeNa tassa suviNassa atyohaNa karei" tyAra mahato pitAnA svAbhAvika matijJAna janya buddhivijJAnathI-mativizeSarUpa autpattikI Adi buddhirUpa jJAnathI-te pUrvokta mahAsvapnanA phalane nirNaya karyo. "karecA pabhAvaI deviM tAhiM iTAhi, katAhi jAva maMgallAhi sAssirIyAhi miyamahuramaMjulAhiM girAhi salavamANe salavamANe eva vayAsI '' tyA2 mA tara
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 502 9 prabhAva devIm tAbhiH pUrvoktAbhiH iSTAbhiH kAntAbhi-kamanIyAsiH pAtrapriyAbhiH, manojJAbhiH mano'mAbhiH udArAbhiH kalyANAbhiH zivAbhiH, dhanyAbhi, maGgalyAbhiH sazrIkAbhiH, mitamadhuramaJjulAbhiH gIrbhiH saMpan saMlapana - punaH punarvyAharan evam vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'orAkheNaM tume devI ! suvidiTThe' he devi ! udAraH khalu tvayA svapno dRSTaH, 'kallANe NaM tume jAtra sassirI NaM tume devI ! suviNe diTThe' he devi ! kalyANaH khalu svayA yAvat - zivo, dhanyaH, maGgalyaH, sazrIka. - zriyAyuktaH khalu tvayA pno dRSTaH, 'AroggatuTThi dIhAukallANamaMgallakArapaNaM tume devI ! suviNe diTTha' he devi ! Arogya - tuSTi-dIrghAyuSya-kalyANa maMgalyakArakaH khalu tvayA svapno dRSTaH atra kalyANapadena arthaprAptiH, maGgalapadena ca anarthamatidyAvo grAdyaH, 'atthalAbho devApie! bhogalAsa devANuppie / puttalAbho devANuppie / rajjalAbhI devANuppie / ' vayAsI ' phala nizcaya karane ke bAda phira usane ina iSTa, kAnta yAvat maMgalakAraka sazrIka, mita, madhura evaM maMjula zabdoM se bAraM pAra svapna kI prazaMsA karate hue isa prakAra kahA - ' orAleNaM tume devI! suviNe diTThe, ' he devI! tumane jo svapna dekhA hai vaha ghar3A udAra - pradhAna hai 'kallANe NaM tuma devI suviNe diDe, jAva sassirIeNaM tume devI | suvidiTThe' he devI! bahuta hI adhika kalyANa kAraka svapna tumane dekhA hai, yAvat ziva, dhanya, maMgalarUpa evaM sazrIka- zobhAjanaka svapna hai ' AroggatuhidI hAu kalyANamaMgallakAraeNaM tume devo suviNe diTThe ' he devi ! Arogya dene vAlA tuSTi dene vAgha, dIrghAyuSya dene vAlA, artha prApti karAne vAlA aura anartha kA vi sa karane vAlA vaha svapna tumane dekhA hai ' atyalAbho devANuppi bhogalAbhoM devANuppie chaSTa, anta, priya, manojJa, manobha, bhagasam sazrI, bhita, madhura bhane maMjula zabdonA uccAraNa dvArA te svapnanI vAravAra prazaMsA karatA karatAM prabhAvatI rANIne mA prabhA - " orAleNa tume devI ! suviNe di " hevI ! tabhe ? svapna leyu he te gha uhAra (uttama) che. "kallA NaM tuma' devI suviNe di e, jAva sassirIpaNaM tume devI suviNe diTThe ' he hevI ! tabhe ghaNu' ja kalyANukArI svapna joyuM che. he devI ! tame ziva, dhanya, magalarUpa ane sazrI (zolAyukta) svasta hephyu che. "ArogAtuTTidIdA ukallANa maMgalakAra eNaM tume devI ! suviNe diTThe " De hevA ! tame ArogyadAya, tuSTihAya (tRsihAya4), dIrdhAyuSyadAyaka, aprApti karAvanAra ane ananA vighnasa (nAza) karanAra svapna koyu' 'che. " atthalAbho devANuppie ! bhogalAmo devANunie !, puttalAbho , , " 7
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 104 sudarzanacaritanirUpaNam 503 tasmAt svapnadarzanAt he devAnupiye ! taba arthalAbho bhaviSyati, he devAnupriye tasmAt svapnAt tava bhogalAbho bhaviSyati, he devAnupriye ! tasmat svapnAt tava putralAbho bhaviSyati, he devAnupriye ! tasmAt svapnAt tava rAjyalAmo bhaviSyati, 'evaM khalu tumaM devAnuppie ! NavaNha mAsANaM bahupaDipuNNANa advamANa rAiMdiyANaM viikaMtANaM' he devAnupriye ! evaM khalu nizcayena tvam navAnAM mAsAnAm , bahupatipUrNAnAm , aSTimAnAm sA saptAnAm rAtrindinAnAM vyatikrAntAnAm sAddhasaptarAtridivasAdhikanavamAsavyatikramaNAnantaramityarthaH, 'amhaM kulakeuM kuladIvaM kulapatnaya, kulavaDeMsayaM, kulatilagaM, kulakittikaraM, kulanaMdikaraM, kulajasakara, kulAdhAra, kulapAyacaM, kulavivaraNakaraM' asmAkaM kulaketum-kuladhvajAyamAnam , kulasya keturivaketuH adbhUtatvAt , kuladIpaM-kulasya dIpaivadIpaH prakAzajanakatvAta taM tathAvidham , kulaparvatam-kulasya parvataH-anabhibhavanIyasthirAzrayatA sAdharmyAt taM tathAvidham , kulAvataMsakam-kulasyAvataMsakaH-ziromaNiH uttamatvAt , tAdRzam , puttalAmo devANuppie! rajjalAmo devANuppie' he devAnupriye usa dRSTa svapna ke prabhAva se tumheM artha kA lAbha hogA, bhoga kA lAbha hogA, putra kA lAbha hogA, rAjya lAbha hogA 'evaM khalu tuma devANuppie! navaNha mAsANaM bahapaDipuNNANaM aTThamANaM rAidiyANaM vikatANaM' he devANupriye ! tuma sADhe sAtadina adhika 9 mAsa ke pUrNarUpa se nikala jAne ke bAda amha kulakelaM, kuladIva, kulapavvayaM, kulavaDeMsayaM, jhalatilagaM, kulakittikara, kulanaMdikara, kulajasakara kulAdhAra, 'kulapAyavaM, kulavivaddhaNakara hamAre kulake keturUpa-adbhuta hone se vaMza kI dhvajArUpa, prakAzaka honese kula ke dIpakarUpa, anabhibhavanIya hone le, sthirasvabhAvavAlA hone se evaM saba kA AdhArabhUta hone se kula ke parvata rUpa, uttama hone se kula ke ziromaNirUpa, alaMkAra rUpa hone se kula ke tilaka rUpa, devANappie / ranjalAmo devANuppie !" he devAnupriya ! tame naye 21nana A phaLa tamane prApta thaze-A dRSTa svapnanA prabhAvathI tamane arthalAbha thaze putranI prAti ya bhane rAyatA prApta ya2." evaM khalu tuma devANuppie! navaNha mAsANa bahupadipuNNANaM aTThamANa rAiMdiyANaM viitANa"devAnapriyA! 52 / nava bhAsa bhane 7 // sa vyatIta yayA mA " bhamha kulake, kuladIva', kulapavvaya, kulavaDe saya, phulatilaga, phulakittiphara, kulanaMdikara, kulajasakara', kuLAdhAra, kulapAyava', phulavivadvaNakara'" bhaay| isamAM tu smaanadabhata hovAthI vaja samAna prakAzaka hovAthI kulanA dIpaka samAna, kuLamAM parvata samAna (sthira svabhAvavALA) ane kuLanA AdhArarUpa, ane ajeya
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 bhagavatIstre kulatilakara-kulasya tilakaH-tilakarUpaH alaGkaraNatvAt , tAdRzam , kulakI ti. karam-kulasya kIrtiH ekadiggAminI prasiddhiH tasyAH kArakamityarthaH, kulAnanda. karam tatsamRddhikArakatvAt , kulayazaHkaram-kulasya yazaH sarvadiggAmI prasiddhivi. zeSaH tasya kArakam , kulAdhAram-kulasya AdhArabhUtam , kulapAdapam-kulasya pAdapo-vRkSaH avazyAzrayaNIyacchAyatvAt , tathAvidham , kulavivarddhanakaram-kulasya vividhaiH prakAraiH baddhanaM vivarddhanam tatkaraNazIlam 'sukumAlapANipAya, ahINapaDipuNjapaciMdiyasarIraM jAva sasisomAkAraM kaMtaM piyadaMsaNaM suruvaM devakumArasama pmabhaM dAragaM payAhisiM' sukumArapANipAdam, atyantakomalakaracaraNam , ahInaparipUrNapazcendriyazarIram-svarUpata. ahInAni, saMkhyayA paripUrNAni paJcendriyANi yattattathA tadevaMvidhaM zarIraM yasya sa tathAvidham , yAvat-lakSaNavyaJjanaguNopapetamtatra lakSaNAni janmajAtAni svastikAdIni, vyaJjanAni janmAnantarajAtAni mapakula kI ekadiprasiddhi karAne vAle, samRddhikAraka hone se kula meM AnandakAraka, kula kA cAroM ora yaza phailAne vAle, avazya AzrayaH NIya-ThaMDI chAyA vAle hone ke kAraNa kula ke pAdapa (vRkSa rUpa), haraeka prakAra le kula kI vRddhi karane vAle hone se kula vivarddhana kara 'sukumAlapaNipAyaM, ahINapaDipuNNaM, paMciMdipasarIraM jAva sasisomAsAraM kaMtaM piyadaMsaNaM surUvaM devakumArasamapanaM dAragaM payAhisi' atyantakomala kara caraNa vAle, svarUpa, se ahIna evaM saMkhyA se paripUrNa pAMcoM indriyoM se yukta zarIravAle, yAvat-" lakSaNavyaJjanaguNopapetam' janmajAta svastikAdi lakSaNavAle evaM janmapazcAt maSAtila Adi vyaJjanoM hovAthI A upamA ApI che), uttama hovAthI kulamAM ziromaNI samAna, alaMkAra rUpa hevAthI kuLanA tilaka rUpa, kuLanI kIti phelAvanAra, samRddhikAraka hovAthI kuLane AnaMdadAyaka, cAre dizAmAM kuLane yaza phelAvanAra, kuLanA AdhAra rUpa, kuLamAM pAdapa rUpa (vRkSa jema ThaMDI chAyA Ape che tema Azare AvanAranuM rakSaNa karanAra), dareka rIte kuLanI vRddhi karanAra "zukramaalpaannipaay' ahINapaDipuNNaM, paMciM diyasarIra lAva sasisomAkAra' kaMta piyadasaNaM surUva devakumArasamappama dAraga payAhisi" atyanta nA 52 ane yazupANA, kheDakhAMpaNa rahita zubhalakSaNethI yukta paripUrNa aMgovALA, paripUrNa pAMca indriyothii yuta zarIravANA, (' yAvat 154thI "lakSaNavyaJjanaguNopapetam " bhayo / vastika Adi lakSaNovALA ane janmabAda tala, masA Adi vyaMjanavALA),
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya candrikA TIkA za0 11 70 11 sU05 sudarzanacaritanirUpaNam 05 tilAdIni teSAM yo guNaH prAzastyam , tenopeto yuktaH taM tathAvidham , zazisaumyAkAram-zazivatsaumyaH bhavyaH AkAro yasya tam , kAntam-kamanIyam , ata eva priyadarzanam-bhiyaM-ramaNIyaM darzanaM-rUpaM yasya tam, surUpam-suSTu rUpaM yasya taM tathAvidhaM paramasundaramityarthaH, devakumArasamaprabham , devakumArasya samA-tulyA prabhA-kAntiryasya taM tathAvidham , dArakaM-bAlakam prajanayiSyasi-'se'vi ya NaM dArae ummukkabAlabhAve rinnAyapariNayamitte jovaNagamaNupatte sUre vIre vikate, vityinnaviulabalavAhaNe rajjabaI rAyA bhavissaI' so'pi ca khalu nizcayena dArako bAlakaH unmuktavAlabhAvaH, unmuktaH parityakto bAlabhAvo-bAlyaM yena sa tathAvidhaH vyatikrAntabAlyAvasthaH bAlyAtparaM vayaH prAptaH sannityarthaH, vijJakapariNatamAtraH-vijJa eva vijJakaH sa cAso pariNatamAtrazca kalAdiSu iti vijJakapariNatamAtraH paripakajJAna ityarthaH, yauvanamanuprAptaH-yuvAvasthAmApannaH, zUraH-zauryayuktaH dAnAt , svIkRtaparipAlanAdvA, vIraH saMgrAmakaraNAt, vikrAnta:-vikramayuktaH parAkramayuktaH parakIyabhUmaNDalAkramaNAt, vistIrNavipulavalavAhana:-vistIrNa vipulevAle, candramA ke samAna bhavya AkAra vAle, manohara rUpa vAle, rama. NIya darzanavAle, aise devakumArasvarUpa jaisI kAntivAle thAlaka ko janma dogI, 'seviya NaM dArae ummukSapAlabhAve, vinAyapariNayamitte jovva NagamaNupatta sUre, vIre, vikate, vitthinaviulaSalavAhaNe rajavaI rAyA bhavissai' vaha bAlaka bhI jaya apane pAlyakAla kI avasthA ko choDakara yauvana avasthA meM prApta hogA-taSa vaha kalAdikoM meM paripakva jJAnavAlA hogA, dAnase athavA svIkRti ke paripAlana se zauryayukta hogA, saMgrAma karane se vIra hogA, parakIya bhUmaNDala para AkramaNa karane se vikrama yukta hogA, ativistIrNa yalavAhana-sainya hastI Adi candramAnA jevI bhavya AkRtivALA, manahara rUpavALA, ramaNIka darzanavALa, mana chumAranA 2vI tivANA putrana tame ma. mAzI. " se vi ya gaM dArae unmukkabAlabhAve, vinnAyapariNayamitte jovvaNagamaNupatte sUre, vIre, vikate. vitthinnaviulabalavAhaNe rajjavaI rAyA bhavissai" nyAre te mAsa pAtAnI mAyA. vasthA pUrI karIne yuvAvasthA prApta karaze, tyAre te kalAdimAM paripakava jJAnavALe (nipuNa) thaze, te dAnathI athavA zaraNAgatanuM rakSaNa karavAne kAraNe zauryayukta thaze. saMgrAmamAM vIratA batAvaze, te ghaNe parAkramI haze (anyanA pradeza para AkramaNa karIne vijaya prApta karaze) te ati vizALa senA ane hAthI, ratha, ghoDA, pAlakhI Adi viratIrNa sinya ane vAhanevALa banaze, bha0 64
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 bhagavatI ativistIrNe balavAhane sainyahastyAdike yasya sa tathAvidhaH, rAjyapatiH-svatantro rAjA bhaviSyati, 'taM urAleNaM nume jAva suviNe diTe' he devi ! sa pUrvoktaH udAraH khalu tvayA yAvat-kalyANaH-zikaH, dhanyaH, maGgalyaH, sazrIkA, svapno dRSTaH, 'Arogyahi jAva maMgallakAraeNaM tume devI ! suviNe dikhe tikaDe pabhAvarti deviM tAhi iTAhiM jAva vaggRhi docaMpi taccapi aNubUhaI' he devi ! ArogyatuSTiyAvat dIrghAyuSyakalyANamaGgalyakArakaH khalu tvayA svapno dRSTaH iti kRtvA ukta prakAreNa prabhAvatI devIm tAbhiH iSTAbhiH yAvat-kAntAbhiH, priyAbhiH, manojJAbhi , mano'mAmiH udArAbhiH, kalyANAbhiH, zivAbhiH, dhanyAbhiH, maGgalyAbhiH, sazrIkAbhiH, mitamadhuramaJjulAbhiH, vAgbhiH-gIbhiH dvitIyamapivAra, tRtIyamapi vAram anuhayati anuvardhayati-prazAM karoti, 'taeNaM sA pabhAvaI devI valassa ranno aMtie eyama? socA, nisamma haTTatuTTha0 karayala jAva evaM vayAsI'-tataH vAlA hone se vistIrNavalavAhanavAlA hogA, aura svatantra rAjA hogA 'taM urAleNaM tume jAva suviNe dihe' ataH he devi! tumane udAra yAvatkalyANarUpa, zivarUpa, dhandha, maMgalakAraka, sazrIka, svapna dekhA hai, 'Arogga tuhi jAva maMgalakAraeNaM, tume devI ! suviNe diTe, tti kaDa pabhAvatiM devi tAhiM iTAhiM jAva vagyahiM doccapi aNubUhai' yaha svapna he devi ! Arogya ! tuSTi, thAvat dIrghAyuSya kalyANa maMgalyakAraka tumane dekhA hai| isa prakAra kahakara prabhAvatI devI kI usa rAjA ne iSTa, yAvat kAnta, priya, manojJa, manonukUla, udAra, kalyANarUpa, ziva, dhanyarUpa, evaM maMgalya, sazrIka, mita, madhura aura maMjula vacanoM se dvitIyayAra aura tRtIyavAra bhI prazaMsA kI 'taeNaM sA pabhAvaI devI, yalassa rapaNo aMtie eyamaTu soccA, nisamma hatu40 karayala jAva mana ta mana ta urAleNaM tume jAva suviNe diTTe" ! tabha bhAvu uttama, vyApArI, ziva35, dhanya, bha rI , mane sazrI (zAyuta) 21 mayuM che " AroggatudvijAva maMgalakAraeNa, tume devI! suviNe dive, tti kaTTa pabhAvatiM devi tAhi iTAhiM jAva vaggUhi doccaMpi, taccapi aNubUhai" he devI! tame Are gyadAyaka tuSTidAkaka, dIrdhAyudAyaka, kalyANakArI ane maMgalakArI svapna dekhyuM che. A pramANe kahIne te balarAjAe ISTa, kAnta, priya, bhAnAza, manAnusa, 2 48yA535, ziva, dhanya35, ma , sI, mita, madhura ane maMjula vacanathI prabhAvatI devInI bIjI vAra paNa prazaMsA zamana bI pA2 55 prazasA za. "taeNaM sA pabhAvaI devI, balasma raNo aMtie eyama8 soccA, nisamma0 karayala lAva evaM vayAsI" MannA
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiTrikA TIkA za0 11 u0 11 0 5 sudarzanacarita nirUpaNam 507 khalu sA prabhAvatI devI balasya rAjJaH - antike etamartha - pUrvoktArthaM zrutvA, nizamyahRdi avadhArya, hRSTatuSTA karatalaM yAvat mastake zirasAvartam aJjaliM kRtvA eva - vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'evameyaM devANupiyA ! tahameyaM devANupiyA ! atidameyaM devANupiyA !' he devAnupriyAH ! evametat, he devAnupriyAH ! tathaitat - yathA bhavatA kathitaM he devAnupriyAH / avitathametat satyametat, asaMdiddhameyaM devANupiyA ! icchiyameyaM devANuppiyA ! paDicchriyameyaM devANuppiyA !' he devAnumiyAH / asaMdigdhaM - nizcitametat putralAbha viSayakaM bhavatkathanam, he devAnu miyAH / icchitametat abhilapitaM putralAbharUpaM vastu, he devAnumiyA pratISTametat vizeSarUpeNa vAJchita hRdayena svIkRtametat kathanam ' icchiyapaDicchiya meyaM , evaM kyAsI' isake bAda usa prabhAvatI devI ne bala rAjA ke sukha se jaba isa prakAra kI bAta sunI- -taba vaha usa bAta kA vizvAra karake bahuta adhika harSita huI saMtuSTa citta huI usI samaya usane donoM hAtha jor3akara rAjA ko namaskAra kiyA aura phira vaha isa prakAra se kahane lagI- ' evameSaM devazaNupiyA | tahameyaM devANupiyA | avitaha meyaM devANupiyA ! " he devAnupriya ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha vaisA hI hai / he devAnupriya ! yaha satya hai !' asaMdiddhameyaM devANuppiyA ! icchiyameyaM devApiyA | paDicchiyameyaM devANupiyA ! he devAnupriya ! yaha putralAbha viSayaka ApakA kathana asaMdigdha - saMdeharahita nizcita hai yaha putralAbharUpa vastu mujhe abhilaSita hai / he devAnupriya | yaha putralAbha rUpa vastu mujhe vizeSa rUpa se vAMchita hai- hRdaya se svIkRta hai / 'icchiya mukhe svapnanA phula viSenI A prakAranI vata sAbhaLIne ane tene hRdayamAM dhAraNu karIne prabhAvatI rANIne ghaNuM ja harSa ane sa MtASa thayA. tenu' hRdaya AnaMdathI nAcI uThayuM. teNe mane hAtha joDIne rAjAne namaskAra karyAM ane namaskAra karIne A pramANe kahyuM -- " evameya devANupiyA ! tahameya devANupiyA ! avitahameya' devANuppiyA ! hai devAnupriya ! ApanI vAta kharI che. he devAtupriya! ApanA kahevA mujaba ja svapnanuM kula prApta thaze. he devAnupriya ' Ape A svapna viSe je niya karyAM che te sarvathA satya ja che " asa divameyaM devANuppiyA ! icchiya meyaM devANupiyA ! paDicchriyameyaM devANupiyA / he hevAnupriya ! yA putrasAla viSaya ApanuM kathana asa'digdha (nizcita-sa devarahita) che. A putralAbha rUpa vastu mane abhiSita (mArI abhilASAne anurUpa) che. he devAnupriya ! A putralAbha rUpa vastu mane ghaNI ja rucikara che-kharA aMtaHkaraNapUrvaka svIkArya che,
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 bhagavatI devApiyAH / se jaheyaM tujjhe vadaha tikaTTu taM sutriNaM sammaM paDicchaI' he devAnumiyAH ! icchitapratIcchitametat sarvathA hRdayena abhilapitam iSTaM pratISTaM - svIkRtametat putraprAptiviSayaka svapnadarzanam, tat yathaitat yUyaM vadatha - pratipAdayatha, iti kRtvA - vivArya, taM svapnaM samyaktayA pratIcchati - svIkaroti, 'paDicchittA valeNaM raNA anbhaNunnAyA samANI NANAmaNirayaNabhatticittAo bhAsaNAo anbhu, abhuttA' pratISya taM svapnaM samyak svIkRtya balena rAjJA abhyanujJAtA - AjJaptA satI nAnAmaNiratnamakticitrAt- anekamaNiratnaracanA paripUrNacitrayuktAt bhadrAsanAt zreSThAsanAt, abhyuttiSThati, abhyutthAya 'aturiyamacavala jAva gaIe, jeNeva sara saya Nijje teNeva uvAgacchai' atvaritam, acapalam, zarIramanazrApalparahitaM yathAsyAttathA, yAvat - asaMbhrAntayA avilamvitayA rAjahaMsasadRzyA pacchiyameyaM devAppiyA se jaheyaM tujjhe vadaha tikaTTu taM suviNa sammaM paDicchaha' he devAnupriya ! yaha putraprApti viSayaka svapnadarzana mujhe hRdaya se sarvathA abhilaSita hai, iSTa hai, pratISTa haiM, svIkRta hai, jaisA Apane kahA hai vaha vaisA hI hai| isa prakAra kaha kara usane usa svapna ke phala ko svIkAra kara liyA' paDicchittA baleNaM raNNA ambhaNunnAyA samANI NANAmaNirayaNabhatticittAo bhaddAsaNAo abhuTTheha anbhuTThettA', svapna ke phala ko svIkAra karake vaha prabhAvatI rAnI bala rAjA se AjJapta huI usa nAnAmaNiratnoM kI racanA se paripUrNa citroM se yukta bhadrAsana se uThI, uThakara vaha 'aturiyamacavala jAva' gaIe, jeNeva sae sayaNije, teNeva uvAgacchadda ' atvarita, acapala - zArIrika mAnasika capalatA rahita aisI haMsagati jaisI gati se vinA vilamba kiye, " icchiyapaDicchiyameyaM devANupiyA! me jaheya tujhe vaha tti kaTTu ta suvi samma paDhica i" he devAnupriya ! yA putraprApti viSayaka svapnadarzana bhArA ataHkaraNanI IcchAne anurUpa che, iSTa che, atyanta iSTa che ane svIkAya che. Ape te svapna viSe je kahyuM te yathArtha ja che A pramANe kahIne teNe masarAna dvArA uthita te svapnaisanA svIara ye "paDicchittA baleNa' raNNA agbhaNunnAyA samANI NANa maNirayaNabhatticittAo bhahAsaNAo anbhuTThei, ammuTThettA" tyAra mAha potAnA patI masarAmanI AjJA bahane te vividha bhnniratnAthI yukta ane citrAthI ala'kRta evA te sukhAsana parathI UbhI thaI. tyAMthI uhIne "aturiyamacavala jAva gaIe, jeNeva sae syaNijje, teNeva uvAgacchai " tvarAraDina, thapavatA rahita, ane haMsanA samAna gatithI, visaraNa ardhyA vinA, masa brAnta3ye tennyAM potAnI zayyA hutI. tyA yAvI, "ugacchittA, "
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ maicandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU05 sudarzanacaritanirUpaNam 509 : " gatyA, yatra svakaM zayanIyamAsIt, tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA sayaNijjaMsi nisIyai, nisIhattA evaM vayAsI - upAgatya zayanIye niSIdati, niSadya - upavizya, evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - ' mA me se uttame pahANe maMgalle suviNe annehiM pAvasumirhi paDihammissai tikaTTu' mA mama sa - pUrvoktaH, uttamaH - svarUpataH zreSTha, pradhAnaH - abhISTa prAptirUpapradhAnaphalataH, maGgalya: - anarthapratighAtarUpaphalApekSayA, svapnaH, anyaiH pApasvapnaiH pratihaniSyati, pratihanyatAm, pratito mA bhUditi kRtvA - vicArya 'devagurujaNa saMvaddhAhi pasatthAdi maMgallAhiM dhammiyAhiM kahA suviNajAgariyaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI viharai ' devagurujanasambaddhAbhiH - devagurujanasambandhinIbhiH prazastAbhiH - prazaMsArhAbhiH, maGgalyAbhiH- maGgalayuktAbhiH, dhArmikAbhiH - dharmasamvandhinIbhiH, kathAbhiH vArtAbhiH, svapna jAgarikAM - svapna saMrakSArtham jAgarikA-nidrAniSedhaH svapnanAgarikA, tAm pratijAgratI - pratijAgratI paunaHpunyena jAgaraNAM kurvatI, viharati - tiSThati // 05 // asaMbhrAntarUpa se jahA~ apanI zayyA thI vahAM para AI, ' uvAgacchittA, saNijasi, nisIyaha, nisIittA eva vayAsI' vahAM Akara vaha apanI usa zayyA para baiTha gaI / baiThakara phira usane isa prakAra kahAmA me se uttame pahANe maMgalale suviNe annehiM pAvasumiNehiM paDi hammissaha tti kaTTu ' merA yaha svarUpa se uttama, abhISTa prApti rUpa phala kI apekSA se pradhAna, tathA anartha pratighAtakarUpa phala kI apekSA se maMgalakAraka svapna anya pApasvapnoM dvArA naSTa na ho jAya, 'deva guru jaNa saMbaddhAhiM pasatyAhiM maMgallAhiM dhammiyAhiM kahAhiM suviNajAgariyaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI viharaha' aisA vicAra karake vaha deva, guru, jana saMbaMdhI, prazasta, - prazaMsA yogya, maMgalayukta, dhArmika kathAoM ko karatI 2 svapna saMrakSaNa ke nimitta svapna jAgarikA karatI rahI / suu05|| 6 "" saNijjaMsi, nisIyai, nisIittA evaM vayAsI" tyAM bhAvIne te potAnI zayyA para mesI gaI zayyA para mesIne te yA prabhA - " mA mese uttame pahANe maMgale suviNe annehiM pAvasumiNehi pasihammissaiti kaTTu " bhA A uttama, abhISTa ane magala svapna anya pApasvapnA dvArA naSTa thavu joie nahI. te svapna icchita vastunI prApti karAvanAra hAvAthI tene uttama kahyu che, ane anaMnA vidhvaMsa karanAra hAvAthI tene magala kahyu che. " devagurujaNa saMbaddhAhiM pasatyAhiM maMgalA hi dhammiyAhi kAhiM sutriNajAgarithaM paDhijAgaramA NI 2 viharai " yA pramANe vicAra harIne te deva yAne guru sa badhI prazasta, mAMgalika ane dhArmika kathAo karatI thakI svapnasa'rakSaNa nimitte jAgaraNa karavA lAgI |.aa
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre ___ mUlam- "taeNaM se bale rAyA koDuMbiyapurise sadAvei, sahAvettA, evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! ajja savisesaM bAhiriyaM ukTANasAlaM gaMdhodayasittasuiyasaMmanjiovalitaM sugaMdhavarapaMcavaNNapupphovayArakaliyaM kAlAgurupavarakuMdaruka jAva gaMdhavaTTibhUyaM karehaya, karAvehaya, karettA, karAvettA sIhAlaNaM raeha, rayA. vettAmamettaM jAva pnycpinnh| 'taeNaM te koDaMbiya jAva paDisuNettA khippAmeva savisesaM bAhiriyaM ubaTANasAlaM jAva pnycppinnti| taeNaM se bale rAyA paccUsakAlasamayaMsi layaNijjAo abbhuTTei, abbhuTelA pAyapIDhAo paccoruhai paccoruhitA, jeNeva ahaNa. sAlA teNeva uvAgacchai, aTTaNasAlaM aNupavisai, jahA uvavAie taheba agasAlA, taheva majjaNaghare, jAva sasivva piyadaMsaNe naravaI majjanagharAo paDiNiskhamai paDiNiskhamittA jeNeva bAhiricA uvahANasAlA, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhAsaNavargasi purasthAbhimuhe nisIyai, nisIittA appaNo uttarapurasthime disImAge ahamadAsaNAI seyavasthapaccutthuyAI, siddhasthagakaya. maMgalovayArAI rayAvei, rayAvettA appaNo adUrasAmaMte NANAbhaNirayaNamaMDiyaM ahiyapecchaNijjaM mahagyavarapaTTaNuggayaM saha pavahubhattisayacittatAgaM IhA miya-usasa jAva bhattipittaM abhitariyaM jabaNiyaM aMchAvei, aMDAvettA, nANAmaNirayaNabhatticitte accharayamauyamasUragocchagaM seyavasthapaccutthuyaM aMgasuhaphAsuyaM sumauyaM pabhAvaIe devIe bhadAsaNaM rayAveI, rayAvattA
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyazcandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 6 sudarza nacaritanirUpaNam 511 koDaMviyapurise saddAvei, saddAvettA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! aTuMgamahAnimittasuttasthadhArae vivihasatthakusale suviNalakkhaNapADhae sahAvehA taeNaM te koDaMbiyapurisA jAvapaDisuNettA balasta rapaNo aMtiyAo paDiNikkhamai paDiniskhamittA sigdhaM turiyaM cavalaM caMDaM veiyaM hathiNApuraM nagaraM majjhaM majheNaM jeNeva tesiM suviNalakkhaNapADhagANaM gihAiM teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA te suviNalakkhaNapADhae sdaaveti| taeNaM te suviNalakkhaNapADhagA balasta raNo koDuMbiyapurilahiMsadAviyA samANA haTatuTa0 pahAyA kaya jAva sarIrA siddhatthagaha riyAliyA kayamaMgalamuddhANA sarahiM saehiM gihehito niggacchati, niggacchittA hatthiNApuraM nagaraM majjhaM majjheNaM balasla rapaNo bhavaNavaravaDeMsae, teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bhavaNavaravaDelagapaDiduvAraMsi egao milati, milittA jeNeva bAhiriyA uvaThANasAlA teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA karayala0 balaM rAyaM jaeNaM, vijaeNaM bddhaati|tennN suviNalakkhaNapADhagA baleNaM ranno vaMdiyapUiyaMsakAriyasaMmANiyA samANA patteyaM patteyaM putvannatthesu bhaddAsaNesu nisiiyNti| taeNaM se bale rAyA pabhAvaiM devi javaNiyaMtariyaM ThAvei, ThAvettA puphphaphalapaDipunnahatthe pareNaM viNaeNaM te suviNalakkhaNapADhae evaM vayAsI-evaM khallu devANuppiyA! pabhAvaI devI ajja taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi jAva sIhaM suviNe pAsitANaM paDibuddhA, taM gaM devANuppiyA! eyassa orAlassa jAva
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 bhagavatI sUtre ke sanne kallANe phalavittivisese bhavissai ? | taraNaM suviNalakkhaNapADhagA balasta ranno aMtie eyamahaM socA nimma haTTa taM suviNaM ogiNhaMti, ogiNhittA IhaM aNuSpavisaMti, aNuSpavisittA tassa suviNassa atyogahaNaM kareMti, karettA annamannaNaM saddhiM saMcAleti, saMcAlettA tassa suviNassa laTTA gahiyA pucchiyaTThA viNicchiyaTTA abhigayaTTA, balassa rapaNo purao suviNasatthAI uccAremANA uccAremANA evaM vayAsIevaM khalu devANupiyA | amhaM suviNasatyaMsi bAyAlIsaM suviNA, tIsaM mahAsuviNA vAvantari savvasuviNA diTTA, tatthaNaM devANupiyA ! titthagaramAyaro vA, cakkavaTTimAyaro vA, titthagarasi vAM, anahaMsi vA gabbhaM vakkamamANaMsi eesiM tIsAe mahAsuvi nANaM ime codasamahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati taM jahA-gaya - vasaha sIha - abhiseya-dAma-sasi-diNayaraM jhayaM-kuMbhaM / pauma - sara - sAgara - vimANa-bhavaNa - rayaNuccaya- sihiMca // 1 // vAsudevamAyaro vA, vAsudevaMsi gabbhaM vakkamamANaMsi eersi codasaNhaM mahAsuviNANaM annayare sattamahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati, baladevamAyaro vA, baladevaMsi gabbhaM vakkamamANaMsi eesiM codasahaM mahAsuviNANaM annayare cattAri mahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati, maMDaliyamAyaro vA maMDaliyaMsi garbha vakkamamANaMsi esiNaM caudasahaM mahAsuviNANaM annayare evaM mahAsuviNANaM pAsittANaM paDibujjhati, ime ya NaM devANuppiyA !
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - prameyacandrikA TokA za0 11 u0 11 0 6 sudarzanacaritanirUpaNam 113 pabhAvaIe devIe; ege mahAsuviNe diTe taM orAleNaM devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe diDhe jAva Arogga tuSTi jAva maMgallakAraeNaM devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe dihe, atthalAbho, devANuppiyA! bhogalAbho, rajjalAbho devANuppiyA! evaM khallu devANuppiyA! pabhAvaI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM jAva vItikaMnANaM tumheM kulaketu jAva payAhiti se'viya NaM dArae ummukkavAlabhAre jAva rajjabaI rAyA bhavilAi, aNagAre vA bhAviyappA, taM orAleNaM devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe diTe jAva AroggatudIhAuyakallANa jAva dikhe| taeNaM se bale rAyA suviNalakakhaNapADhagANaM aMtie eyama socA, nisamma haTTatuTTa karayala jAva kaDu taM suviNalakkhaNapADhage evaM vayAsI-evameyaM devANuppiyA ! jAva se jaheyaM tu vadaha tikaTu taM suviNaM samma paDicchai, paDicchittA suviNalakSaNapADhae viuleNaM asaNapANakhAimasAimapupphavasthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei, saMmANei, sakArettA saMmANettA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalathai, dalayittA, paDivisajjei, paDivilajjetA lIhAlaNAoM 'abbhuTTei, abbhuTettA jeNeva pabhAvaI devI teNeva uvAgacchana, uvAgacchittA, pabhAvaiM deviM tAhiM iTTAhiM kaMtAhiM jAva saMlavamANe 'saMlabamANe evaM vayAsI-evaM khallu devANuppiyA ! suviNasasthati bAyAlIsaM suviNA, tIsaM mahAsuviNA bAvattari savvasuviNA dilA, tatthaNaM devaannuppie!|titthgrmaayrovaa cakavadhimAdhazeSA bha0 65
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 "bhagavatIsUtra taM gheva jAva annayare ege mahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati, ime yaNaM tume devANuppiyA! ege mahAsuviNe diTTe, taM orAle tume devI! suviNe diDhe jAva rajjavaI rAyA bhavissai, aNagAre vA bhAviyappA, taM orAleNaM tume devI! suviNe diTre jAva di? tikaTu pabhAvaiM devi tAhi ihAhiM kaMtAhiM jAva docyapi, taccaMpi, annubhi| taeNaM sA pabhAvaI devI valassa raNNo aMtie eyama soccA nisamma haTThatuTTha karayala jAva evaM vayAsI. eyameyaM devANuppiyA! jAva taM suviNe samma paDicchai, paDicchittA baleNaM raNNA abbhaNunnAyA samANI nANAmANirayaNabhatticitta jAva abbhuDhei, aturiyamaSavala jAva gaIe jeNeva sae bhavaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sayaM bhavaNamaNuppavidyA ||suu06|| chAyA-tataH khalu sa valo rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam avAdIta-kSiprameva bho devAnupriyAH! adya savizeSaM vAhyAm upasthAnazAlAm gandhodakasiktazuci kasaMmArjanopaliptAM sugandhavarapaJcavarNapuSpopacArakalito kAkAgurupavarakunduruSka jAva gandhavartibhUtAM kuruta ca, kArayata ca, kRtvA kArayitvA ca siMhAsanaM racayata, racayitvA mama etAM yAvat pratyarpayata / tataH khala te kauTubika yAvat pratizrutya kSiprameva savizeSa vAyAm upasthAnazANaM yAvat pratyarpayanti / tataH khala sa balo rAjA pratyUpakAusamaye zaznIyAt abhyuttiSThati, abhyutthAya pAdapIThAt pratyavaroiti, pratyavaruna yatraiva ahanazAlA tatraiva upAgacchati, ahanazAlAm, anupavizati yathA ApapAtike tathaiva adRnazAlA tathaiva majjanagRhaM yAvat zazIva priyadarzano narapatiH majjanagRhAt pratiniSkrAmyati pratiniSkramya yatraiva vAyA upasthAnazAlA, tatraiva upAgacchati, upAgatya siMhAsanavare paurastyAbhimukho niSIdati, niSadha AtmanaH uttarapaurastye digbhAge aSTau bhadrAsanAni zvetavastrapratyavastRtAni siddhArthakakRtamaGgalopacArANi racayati, racayitvA AtmanaH
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ " prameyacandrikA TIkA za0 1180 11 0 6 sudarzana caritabhirUpaNam adarasAmante nAnAmaNiratnamaNDitAm adhikamekSaNIyAM mahArghatrarapattanodgatAm, sUkSmapabahubhaktizata citritAm IhAmRgapabha yAvat bhakticitrAm AbhyantarikIm yavanikAm AkarSayati, AkRSya nAnAmaNiratnabhakticitram, AstaraNamRdukamamrara vastrakhaNDAvastRtam, zvetavastramatyavastRtam, aGgasukhasparzam, sumRdukaM prabhAvatyai devyai bhadrAsanaM racayati, racayitvA kauTumbikapuruSAn zabdayati zabdayitvA evam atrAdIt kSiprameva bho devAnupiyAH ! aSTAGga mahAnimittasUtrArthadhArakAn vividhazAstrakuzalAn, svapnalakSaNapAThakAn zabdayata / tataH khalu te kauTumbikapuruSAH, yAvat pratizrutya valasya rAjJa antikAt pratiniSkrAmyaMti, pratiniSkramya zIghraM tvaritaM capalaM, caNDaM vegitaM hastinApuraM nagaraM madhyamadhyena yatraiva teSAM svapnalakSaNapAThakAnAM gRhANi tatraiva upAgacchanti, upAgatya tAn svapnalakSaNapAThakAn zabdayanti, tataH khalu te svapnalakSaNapAThakAH balasya rAkSaH kauTumbika puruSaiH zabdayitAH santaH hRSTatuSTAH snAtAH kRta yAvat zarIrAH siddhArtha kaharitAlikAkRta maGgalamUrddhAnaH- svebhyaH svebhpo gRhebhyo nirgacchanti, nirgatya hastinApuraM nagaraM madhyamadhyena yatraiva balasya rAjJo bhavanavarAvataMsakastatraiva upAgacchanti, upAgatya bhavananavarA pratidvAre ekato milanti, militvA yatraiva bAhyA upasthAnazAlA tatraiva upAgacchanti, upAgatya karatala yAvat balaM rAjAnaM jayena vijayena varddhayanti / tataH khalu svapnalakSaNapAThakAH valena rAjJA vanditapUjitasatkArita sammAnitAH santaH pratyekaM pratyekaM pUrvanyasteSu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataH khalu sa balo rAjA prabhAvatI devIM yavanikAntare sthApayati, sthApayitvA puSpaphalamatipUrNahastaH pareNa vinayena tAn svapnalakSaNapAThakAn evam-avAdIta evaM khalu devAnumiyAH ! prabhAvatI devI adya tasmin tAdRzake vAsagRhe yAvat siMha svapne dRSTvA khalu pratibuddhA, tat khalu devAnupriyAH ! etasya udArasya yAvat kiM manye kalyANaH phalavRttivizeSo bhaviSyati / tataH khalu svapnalakSaNapAThakAH valasya rAjJaH antike etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTAH tasvapnam avagRhNanti, avagRhya IhAm anupravizanti, anupavizya tasya svapnasya arthAvagrahaNaM kurvanti kRtvA anyonyena sArddhaM saMcArayanti, saMcArya tasya svapnasya labdhArthAH, gRhItArthAH pRSTArthAH, vinirNItArthAH, abhigatArthAH balasya rAjJaH purataH svapnazAstrANi uccArayantaH uccArayantaH etram avAdiSu'- evaM khalu devAnumiyAH ! asmAkaM svapnazAstre dvAcatvAriMzat svapnAH, triMzat mahAsvapnAH, dvAsaptatiH sarvasvapnAH dRSTAH, tatra khalu devAnapriyAH / tIrthakaramAtaro vA, cakravartimAtaro vA tIrthakare vA, cakravartini vA garbham vyutkrAmyati eteSAM trizato mahAsvapnAnAm imAna caturddazamahAsvapnAn dRSTvA khalu 615
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 pratibudhyante, tadyathA - gaja vRSabha-siMha- abhiSeka -dAma-zaNi-dinaphara-dhvaja, kumbha, padmasaraH - sAgara -vimAna- bhavana ratnocaya-zikhinazca 14 || 1 || 3 vAsudevAtaro vA vAsudeve garbha vyutkrAmyati, eteSAM caturddazAnAM mahAsvapnA nAm anyatarAn sapta mahAravapnAn dRSTvA khalu pratibudhyante, valadevamAtaro vA valadeve garbhaM vyutkrAmyati, eteSAM caturddazAnAM mahAsvapnAnAm anyatarAn caturo mahAsvanAn dRSTvA khalu matibudhyante, mANDalikamAtaro vA maNDaliye garbha vyutkrAmyati, ete khalu caturddazAnAM mahAsvapnAnAm anyataram ekaM mahAsvapnaM daSTvA khala pratibudhyante, anayA ca khalu devAnumiyAH / prabhAvatyA devyA eko mahAsvapno hRSTaH, tat udAraH khalu devAnupriyAH / prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, yAvat ArogyatuSTa yAvat maGgalakArakaH khalu devAnupriyAH / prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, arthalAbho devAnupriya ! bhogalAbhaH putralAbhaH rAjyalAbho devAnupriya ! evaM khalu devAnumiya / prabhAvatI devI navAnAM mAmAnAm, bahupratipUrNAnAma, yAvat vyatikrAntAnAm yuSmAkaM kulaketuM yAvat prajanayiSyati, so'pi ca gvalu dArakaH unmuktabAlabhAvo yAvat rAjyapatiH rAjA bhaviSyati, anagAro vA bhAvitAtmA, tat udAraH khalu devAnumiyAH prabhAvatyA devyA svapno dRSTo yAtratArogyatuSTi dIrghAyuSyakalyANa yAvat dRSTaH, tataH khalu sa calo rAjA svapna lakSaNapAThakAnAm antikam etamarthaM zrutvA nizamya hRSTatuSTaH karatala yAvat kRtvA vAn svapnalakSaNapAThakAn evam avAdIt-evametad devAnumiyAH ! yAvat tat yatra yUyaM vada iti kRtvA taM svapnaM samyak pratIcchati, taM svapnaM samyak pratIpya svapnalakSaNapAThakAna vipulena aganapAnakhAdimasvAdima puSpavatragandhamAlyALakAreNa satkArayati, sammAnayati, satkArya, saMmAnya vipulaM jIvirAI prItidAnaM dadAti vipula jIvikA mItidAnaM datvA prativisarjayati, pativisRjya siMhAsa nAt abhyuttiSThati, siMhAsanAt abhyutthAya yaMtra prabhAvatI devI tatraiva upAgacchati tatraiva upAgatya prabhAvatI devIM tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH yAvat saMlapan saMlapana evam avAdIt - evaM khalu devAnupriye / svapnazAstre vAcatvAriMzat svapnAH, triMzat mahAsvapnAH dvAsaptatiH sarvasvapnAH dRSTAH, tatra khalu devAnupriye ! tIrthakara - mAtarI vA cakravarttimAtaro vA taccaiva yAvat - anyataram ekaM mahArathanaM dRSTvA khalu pratibudhyante, ayaM ca khalu tvayA devAnumiye ! eko mahAsvapno dRSTaH, tat udAraH khalu tvayA devi ! svapno dRSTaH, yAvat rAjyapatiH rAjA bhaviSyati, anagAro vA bhAvitAtmA, tat udAraH khalu tvayA devi ! svapno dRSTaH, yAvat dRSTaH itikRtvA mAvatIM devIM tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH yAvat dvitIyamapi tRtIyamapi " 1 bhagavatIsUtre >
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 0 6 sudarzana varitanirUpaNam 517 anuvRMhayati, tataH khalu sA prabhAvatI devI valasya rAjJaH antikam etamarthe zrutvA nizamya hRSTatuSTA karatala yAvat - evam - avAdIt evametat devAnumiyAH / yAvat taM svapnaM samyak pratIcchati, taM svapnaM samyak pratIpya balena rAjJA abhyanujJAtA 'satI' nAnAmaNiratnabhRtacitra yAvat abhyuttiSThati, atvaritamacapalaM yAvat gatyA yatraiva svakaM bhavanaM tatraiva upAgacchati, tatraiva upAgatya svakaM bhavanamanupraviSTA / sU0 6 || TIkA - tataH kim ? ityAha- 'taraNaM se' ityAdi, 'taraNa se vale rAyA koDa ciyapurise sadAve, sahAvettA, evaM kyAmI' - tataH sa valo rAjA kauTumbi kaMpuruSAn - AjJAkArijanAn zabdayati- Ahayati, zabdayitvA - AhUya evaMvakSyamANaprakAreNa avAdIta - 'khippAseva bho devANupiyA | ajja savisesaM vAhiriyai uvadvANasAlaM gaMdhodayasittanuhaya saMmajjivalittaM' bho devAnupriyAH / kSiprametra adya savizeSaM- vizeSarIzyA vAdyAM - vahirbhavAm upasthAnazAlAm- gandhodaka siktazu cikasammArjitopaliptAm- gandhodakena siktA, zucikA - pavitritA, saMmArjitAkacarApanayanena saMzodhitA, upaliptA gomayAdinA yA sA tathAvidhAm, 'sugaMdhavarapaMca annapuphphovayAra kaliyaM, sugandhavarapaJcavarNapuSpopacArakalitAm-sugandheSu 'taraNa' se bale rAyA' ityAdi / TIkArtha- 'taeNa se bale rAyA kohuMdhiyapuri se saddAveha, saddAvettA evaM vayAsI, khippAmeva bho ! devANupiyA ! ajja savisesaM bAhiriyaM uvahANa sAla gaMdhodayatisudhyasaMmajjio valittaM sugaMdhacara paMcavaNNapuSphovayArakaliyaM ' isake bAda usa bala rAjA ne kauTumbika - AjJAkArI puruSoM ko bulAyA - bulA kara ke unase aisA kahA - he devAnupriya ! tumaloga zIghra hI Aja vizeSarIti se bAhara kI upasthAnazAlA ko gandhodaka (sugaMdhita jala se sikta karo, soMco, kacarA vagairaha nikAla kara use sApha karo, govara Adi se lIpa kara use svaccha acchI karo. sugaMdho meM uttama pAMca varNoM ke puSpoM kI sajAvaTa se use sajAoM 'kAlAgurupavara kuMdaraka "taeNa se bale rAyA kohuMbiyapurise sahAvei " tyAhi tyAra artha -" taeNa se le rAyA koDuMbiyapurise sahAvei, sahAvettA evaM bayAsI khippAmeva, bho devANuppiyA ! ajja savisesaM bAhiriya saMvaTTANasAla gaMdhodaya sittasuiyasamajjiovalittaM sugaMdhavarapacavaNNa pupphova yAra kaliya" mAda khala rAjAe pAtAnA kauTubika puruSAne (AjJAkArI sevakAne) elAvyA ane temane A pramANe kahyu "he devAnupriyA ? tame banI zake eTalI tvarAthI, Aje bahAranI upasthAnazAlAmA (dIvAnakhAnAne), viziSTa prakAre gadhAka chaMTAvA. temAMthI kacarA vagere kaDhAvIne tene vALIjhUDIne sApha karAvA, tene chAMNuM Adi vaDe lI'pIgU pIne suMdara banAvA, uttama sugaMdhayukta pAMce vadhunAM
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 bhagavatI sUtre , varANi zreSThAni paJcavarNAnica yAni puSpANi tepAmupacAreNa racanayA vinyAsenetyarthaH kalitAM yuktam, 'kAlAgurupavarakuMdaruka jAva gaMdhavahibhUyaM kareha ya karAvehaya' kAlAgurupravarakundaruSka yAvat - turukka dhUpamaghamaghAyamAnagandhodbhUtAmirAmAm, sugandhavaragandhitAm gandhavartibhUtAm saurabhyAtizayAda gandhadravyaguTikA kalpAm, kuruta ca, kArayata ca, 'karettA, karAvettA, sIhAsaNaM, raeha, syAvetA mametaM jAtra paJcapiha' pUrvoktasvarUpAm upasthApanagAlAm kRtvA, kArayitvA siMhAsanaM racayata - upasthApayata, racayitvA - upasthApya mama - -e-pUrvoktAM yAvatAjJaptim - AjJAm, pratyarpayata, mamA''jJAnusAraM kAryaM vidhAya AjJAM parAvartayata, 'taNaM te koDa biya jAva paDisRNettA khippAmeva savisesaM vAhiriyaM uvahANa sALaM jAva - paccapiNaMti' tataH khalu te kauTumbika yAvat puruSAH etAM - pUrvoktAm AzasikAm - AjJAM pratizrutya, kSimameva savizeSam -- vizeSarItyA vAhyAM bahiH sthitAm jAva gaMdhavahibhUyaM kareha ya, kAraveha ya ' kAlAguru, pacarakunduruSka yAvat turuSka inakI dhUpa se maharUnI huI gandha se sundara karo, saurabhyAtizaya se use gaMdhadravya kI eka golI jaisI banAo evaM banavAo 'sIhAsaraha' eka siMhAsana vahAM vidyAo, 'rayAvettA mametta jAva paccaviha' bichAkara phira hameM " merI icchAnusAra saba kAma bana gayA hai " isakI khabara do 'taeNa te koTuMbiya jAna paDittA khippAmeva savisesa bAhiriyaM uDDANasAla jAtra paccapirNati' isa prakAra se bala rAjA ke dvArA kahe gaye vacanoM ko sunakara ve kauTumbika vahAM se zIghra hI bAhara kI upasthAna zAlA meM Aye aura use vizeSa rUpa se kahe anusAra gaMdhajala se sikta kara diyA, kUDA kacarA vagairaha dUra kara puSpAthI tenI sajAvaTa karAve kAlA gurupavarakuMndurukka jAva gaMdhavaTTibhUya kareh ya, kAravei ya" kA agaru, uttama udaya, somAna Ahi dhUrya va tene evA teA sugaMdhayukta manAve ke jANe ke te tenA maghamaghATathI sugaMdhanI zuTie vo panI laya bhA prabhArI bhAvIne "sIMhAsaNaM raeha " tyAM me siMhAsana goThavA. "rayAvettA mamettaM jAva paccapigaha " siMhAsana goDavIne " bhArI AjJAnusAra madhI taiyArI thaha gayAnI amara bhane paNDayA "taraNa' te koDuMbiya jAva paDaNettA khippAmeva savisesa' bAhiriya vaTTANasAla' jAva paccapiNaMti" jasarAnnenI bho aMbharanI AjJA sAMlajIne te AjJAkArI sevA turata ja bahAranI upasthAnazAlAmAM . AvyA, temaNe te upasthAnazAlAmAM vizeSarUpe sugadhayukta jaLa, chAMTayu', 'kacarA vagere sApha karyAM ane chANu Aphri 88
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 11 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam 59 upasthAnazAlAm yAvat-gandhodakasiktazucikasamArjitopaliptAm , sugandhavarapaJcavarNapuSpocArakalitAm , kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoqhtA bhirAmAm , sugandhavaragandhitAm , gandhavartibhUtAM kRtvA, kArayitvA ca balasya rAjJaH pUrvoktAm AjJaptikAm pratyarpayanti, 'taeNa se vale rAyA paccUsakAlasamayaMsi sayaNijjAo abbhuTei, abbhuTetA, pAyapIThAo paccoruhai tataH khalu sa valo rAjA pratyUSakAlasamaye prAtaHkAle zayanIyA-gayyAtaH abhyuttiSThati, abhyutthAya, pAdapIThAt laghucatuSkAva , pratyavarohati-pratyavatarati, 'paccoruhittA, jeNeva aNasAlA, teNeva uvAgacchai, aTTaNasAlaM aNupavimaI' pAdapIThAva pratyavaruhya-avatIrya, yatraiva aTTanazAlA-vyAyAmazAlA AsIt tatraiva upAgacchati, upAgatya aTTanazAlAm-vyA: yAmazAlAm anupravizati, 'jahA uvavAie, taheva aTTaNasAlA taheca majjaNaghare svaccha kiyA aura gocara se lIpakara zuddha kiyA phira kAlAguru, uttama kunduruSka, turuSkalI dhUpase use mahakatI huI banAI, usameM se nikalatI huI gaMdha se vaha aisI jacane lagI ki mAnoM yaha upasthAnazAlA eka gaMdhadravya kI sugaMdhita golI hai| phira balarAjA ke pAsa 'Apa kI AjJA ke anusAra saya kArya ho cukA hai " aisI khaghara bheja dI 'taeNaM se bar3e rAyA paccUsakAlakSamayali sayaNijjAo anmuDhei, anbhuDhettA pAyapIDhAo paccoruhada' isake bAda ve rAjA prAtaH kAla hone para apanI zayyA se UThe aura pAdapIThapara paira rakhakara usase nIce utare 'paccoruhitA jeNeva aNasAlA teNeva uvAgacchai' nIce utara kara ve jahAM vyAyAma zAlA thI vahAM para gaye vahAM jAkara ve usameM praviSTa hue 'jahA uvavAie taheva aTThaNalAlA taheva majjaNaghare jAva sasivva vaDe lIpIgUMpIne tene zuddha karI tyAra bAda kAlA agaru, uttama kaMdrapa ane lemAna Adi dhUpathI tene evI maghamaghatI karI dIdhI ke temAMthI nIkaLatI mahekane lIdhe te upasthAnazAlA sugaMdhita dravyanI eka guTikA jevI banI gaI. tyAra bAda teoe balarAjAnI pAse AvIne temane kahyuM-"he rAjana! mApana mAjJAnusAra macI tayArI tha6 7 che..." taeNaM se bale rAyA paccUsakAlasamayaMsi sayaNijjAo atbhuTei,' anbhudvettA pAyapIDhAno paccosAi" tyora bAda prAtakALa thatAM te rAjA pitAnI zayyA parathI uThaze. uThIne pAdapITha para (paga mUkavAnA bAjaTha para) paga mUkIne pitAnA palaMga parathI nIce tayA. "paccoruhitA jeNeva aDhaNasAchA teNeva uvAgacchai" tyA2 mA nyA potAnI vyAyAmazALA hatI, te tarapha ga. tyAM jaIne teNe te vyAyAmazApaamaa praveza ghyA. "jahA uvavAie taheva aTThaNamAlA taheva majjaNaghare jAva
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 bhagavatIle jAva sasiba piyademaNe naravaI majjaNagharAo paDinikkhamaI' yathA bhopapAtika sUtrapUrvArdhe aSTacatvAriMzattame sUtre aTTanazAlAvarNana majjanagRhavarNanaMca pratipAdita tathaivAprApi aTTanazAlA, tathaiva majjanagRhaMca pratipattavyam , yAvat tatra anekanyAyAmayogyAvalAnavyAmardanamallayuddhakaraNa:-ityAdi, tatra anekAni vyAyAmArtha yAni yogyAdIni tAni tathAvidhairityarthaH, tatra yogyA-guNanikA, valganamullalanam , vyAmardanam-parasparamajhamoTanam , ityAdirItyA vyAyAmazAlAvyatikaraH pratipAditaH, majjanagRhavyatikarastu-yatraiva majjanagRham tatraiva upAgacchati, upAgatya majjanagRham anumavizati, samantato jAlakAbhiramaNIye vicitramaNiratnakuhimanale, ramaNIye snAnamaNDape nAnAmaNiratnabhakticitre snAnapIThe sukhanipaNNaH, piyadalaNe naravaI majjaNagharAo paDinikkhAmaha' jisa prakAra se aupapAtika sUtra ke pUrvArdha meM 48 veM sUtra meM anazAlA-vyAyAmazAlA kA varNana AyA hai aura snAnagRha kA varNana AyA hai-usI prakAra se yahAM para bhI ina donoM kA varNana jAnanA cAhiye yAvat-" tatra aneka vyAyAmayogyAvalAnavyAmardanamallayuddhakaraNe" ityAdi tAtparya yaha hai ki vahAM aneka vyAyAmayogya AdikoM se usane vyAyAma kiyA yogyA zabda kA artha guNanikA, valAna zabdakA artha ullalana-daur3anA, aura dhAmardana kA artha paraspara meM agoM ko bhI nA hai ityAdi rIti se vyAyAma kA varNana vahAM kahA gayA hai / tathA majjanagRhakA varNana bhI vahIM para kiyA gayA hai| isa prakAra ve cala rAjA vyAyAma zAlA se nikalakara snAnagRha kI ora gaye aura jAkara usameM praviSTa hue| snAnagRha kA varNana "samantato jAlakAbhiramaNIye, vicitramaNiratnamasivya piyadaMSaNe naravaI majjaNagharAlo pahinikkhamai" goSapAti sUtranA pUrvArdhanA 48mAM sUtramAM vyAyAmazALA ane snAnagRhanuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja varNana balarAjAnI vyAyAmazALA ane temanA snAnagRha, viSa maha 7) 424 " tatra aneka vyAyAmayogyAvalAnavyAmardanamallayuddhakaraNaH " vyAyAmanu mA prabhArI pana 42vAmA maadhu-vyaayaamshaaLAmAM jaIne teNe vyAyAmanA aneka dAva karyA, deDavAnI tathA male sAthe dustI 42vAnI 4sarata mA . " yogyA" saTa guNani, "hAna" eTale deDavuM ane "vyAmaIna" eka bIjAnI sAthe aMgone bhIDAvavA rUpa kuratI vyAyAmazALAmAMthI nIkaLIne te nAnagRhamAM AvyA papAtika sUtramAM nagarnu bhA pramANe pana yu-samantato jAlakAbhiramaNIye, vicitrama.
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za* 11 u0 11 sa0 6 sudazanacaritanirUpaNam 529 ityAdirItyA pratipAditaH, zazIva priyadarzano narapatiH, majjanagRhAt pratiniSkAmyati, 'paDi nikkhamittA, jeNetra bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, sIhAsaNavarasi puratyAbhimuhe nisIyaI' pratiniSkramya-majjanagRhAt nirgatya, yatraiva bAhyA bahiHsthitA upasthAnazAlA AsIt , tatraiva upAgacchati, upAgatya siMhAsanavare-zreSThasiMhAsane paurastyAbhimukho niSIdati-upavizati, 'nisIittA appaNe uttarapurasthime disIbhAe ahamadAsaNAiM se yavatthapaccutthuyAi, siddhatthagakayamaMgalovaNArAI syAveI' niSadya-upavizya AtmanaH-svasya, uttarapaurastye digbhAge-IzANakoNe aSTau bhadrAsanAni-uttamAsanAni zvatavastrapratyavastu tAni-zuklavastrAcchAditAni, siddhArtha kakRtamaGgalopacArANi siddhArtha kaiH sarpapapadakahitale. ramaNIye, snAnamaMDape, nAnAmaNiratnabhakticitre, snAnapIThe sukhaniSaNNaH" ityAdirIti se kahA gayA hai| cAroM ora gavAkSoM se ramaNIya citravicitra maNiyoM se sacitra talavAlA suMdara aisA tathA aneka prakAra ke maNiratnoM kI veloM se sacitra snAnapITha para sukhapUrvaka baiTha kara snAna kiyA aura snAnakarake baddalase jaise caMdramA bAhara nikale vaise hI balarAjA snAnagRhase bAhara nikalA arthAt caMdramA ke tulya hai pyArA darzana jinakA aise vevala rAjA usa snAnagRha se bAharanikale 'paDi. nikkhamittA jeNeva bAhiriyA uThANasAlA teNeva upAgacchaha bAhara nikala kara phira ve bAhara kI upasthAnazAlA meM Aye ' uvAgacchittA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhe nisIyaha' vahAM Akara ve pUrva dizA kI tarapha muMhakara ke siMhAsana para baiTha gaye 'nisIittA apapaNe uttarapurasthime disIbhAe aTThabhadAsaNAI seyavasthapaccutthuyAI siddhasthagakayamaMgalovayArAI rayAdei' baiThakara phira unhoM ne apane se IzAnakone meM ATha bhadrAsanoM ko jo ki saphedavatra se DhaMke hue the tathA siddhArthakaNiratnaTrimatale, ramaNoye, snAnamaMDape, nAnAmaNiratnabhakticitre, snAnapIThe sakha. niSaNNaH snAna 4za, yandranAre priya zana che sevA masAlA snAnamAthI mAra nIv21. "paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvadANasAlA teNeva uvAgacchai" tyAMcI nAijIna cAtAnI mA 65thAna vAmamAvyA. " uvAgacchittA sIhAsaNavaraMsi puratthAbhimuhe nisIyai" tyAM sAvIta dizA tarapha mukha rAkhIne, pahelethI ja tyAM goThavelA uttama siMhAsana para besI gayA. "nisIittA appaNo uttarapurasthime disIbhAe anubhadAsaNAIseyavatthapaccatthuyAI khiddhatthagajhyamaMgalovayArAI rayAvei" saMDAsana 52 virAjamAna thAna teNe pitAnI IzAna dizAmAM ATha bhadrAsane goThavyAM te bhadrAsane sapheda bha0 66
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce vAcyaiH kRto maGgalopacAraH yeSu tAni, racayati-sajjayati 'rayAvettA apaNo adUrasAmaMte NANAmaNirayaNamaMDiyaM ahiyapecchaNijja' racayitvA-bhadrAsanAni sthApayitvA sajjayitvetyarthaH AtmanaH-svasya adUrasAmante-nAtidUre nAtipratyAsanne, nAnAmaNiratnamaNDitAm-vividhamaNiratnabhUSitAm , ata eva adhikaprekSaNIyAm-atyantadarzanIyAm, 'mahagdhavarapaTTaNuggayaM, saNDapaTTabahubhattisayacittitANaM' mahAghavarapattanodgatAm-mahAC-bahumUlyakA cAsau varapattanodgatAceti, uttamanagaraniSpAditA zreSThavastrotpattisthAnasambhavetyarthaH tAm, athavA-mahArdhA cAsau varapaTTanAtU-madhAnaveSTanakAt udgatA-nirgatA yA sA tAm , lakSNapaTTavahubhaktizatacitritAnAm zlakSNapaTTaH-cikkaNasUtramayaH bahubhaktizatacitra:anekavicchittizatacitrayuktaH tAna:-tAnako yasyAM - sA tathAvidhAm , 'IhAmiyausamajAvabhatticittaM abhitariyaM jabaNiya aMchAveI' IhAmRgatrapama yAvat-nara-turaga-makara-vihaga-pAla-kinnara-ruru-zarabha-camara-kuJjara-vanalasarasoM se jina para maGgAlopacAra kiyA gayA hai sthApitakaravAyA 'rayAvettA appaNo adUrasAmaMte NANAmaNirayaNamaMDiyaM ahiyapecchaNijja' sthApita evaM sajjita karavAkara phira usane apane se na adhika dara aura na adhika pAsa aise ucita sthAna para aneka maNiyoM evaM ratnoM se maNDita. bar3A suhAvanA laganevAlA 'mahagghagharapaTTaNuggaya, sahapaSTa pahabhattisayacittitANa' veza bahumUlya vastra kA banA huA, uttama uttama vastra jahAM banAye jAte haiM-aise sthAna para vizeSa mUlya dekara banavAyA huA, mUkSma-bArIka sUtra ke saikar3oM prakAra kI kArIgarIyukta vicitra tAnavAle 'IhAmiya usabha jAva bhatticitta' IhAmRga evaM baila ke citroM se susajjita 'abhitariya javaNiyaM bhaMchAveha' aise andara ke paradA ko vaothI AcchAdita hatAM ane siddhArthaka (sarasava) vaDe temanA upara maMgale5yaa2 426 te "rayAvettA bhappaNo adUrasAmaM NANAmaNirayaNagaMDiya' bhahiya pecchaNijja" tyA2 mA 2 potAnAzrI na bhadhiH 62 anena madhiI pAse evAM sthAne aneka maNio ane ratnathI ma Dita, dekhAvamAM ghaNeja suMdara "mahagdhavarapaTTaNuggaya, maNDapaTTabahubhacisayacittitANa" atizaya bhatI vamAMthI banAvele, jyAM uttamamAM uttama vastra bane che evI jagyAe vizeSa mUvaya ApIne khAsa taiyAra karAvela, sUkSama tAranI derAnI) seMkaDo 2nI bhAbhI rIgazavANI, "IhAmiyarasabha jAva bhatticitta" bhUga, vRSabha mAhinA bhitrAthI mAyabhAna, " abhitariya achAvei" sa mr2|| pani tethe tyAM tagi0ye.. mI ". yAvat " yathA " na2, tu2,
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 6 sudarzanacarita nirUpaNam 523 tA- padmamalatAbhakticitrAm tatra ihAmRgAH - vRkAH, RpamAH - vRSabhAH, naraturaMgamakaravihagAstu prasiddhA eva, vyAlAH- zvApadasarpAH, kinnarAH - vyantaravizeSAH, ruravaH - mRgavizeSAH, zarabhAH- AraNyAH aSTApadavAcyAH pazavaH, camarAH- ATaNyAH gAvaH, kuJjarAH - hastinaH, vanalatAH - azokAdilatAH, padmalatAH - kamalinyaH, etAsAM yA bhaktayo - vicchittayo racanA stAbhi citrA yA sA tathAvidhAm, abhyantarAmantaHsthitAM yavanikAm Auyati pAtayati, 'aMchAvettA nANAmaNirayaNabhatticitte' mAkRSya-yavanikAM pAtayitvA nAnAmaNiratnabhakticitram - nAnAmaNiratnAnAM bhaktibhiH racanAbhi rvicchittibhi ryuktAni citrANi yatra tat, vakSyamANabhadrAsanasya vizeSaNametat, 'attharayamauyamasuragotthagaM' AstarakamRdU kamasurakAvastRtamusane tanavAyA yahAM yAvat zabda se "nara, turaMga, makara, vihaga, vyAla, kinnara, ruru, zarabha camara, kuMjara, canalatA, padmalatA ' ina saba kA grahaNa huA hai / IhAmRga eka jAta ke jaMgalI jAnavara kA nAma hai-jise vRkabheDiyA kahate haiM / RSabha nAma baila kA hai / vyAla nAma sarpa kA hai / kinnara nAma - vyantara vizeSa deva kA hai, ruru nAmamRgavizeSakA hai, zarabha nAma - aSTApada kA hai, camara nAma camarI gAyakA hai. kuMjara nAma- hAthI kA hai, vanalatA nAma - azokAdilatAoM kA hai aura padmalatA-kamalinI kA nAma hai ina saba ke citra usa par3ade para aMkita kiye hue the. 'achAvettA nANAmaNirayaNabhatticitte ' paradA tanavAkara phira 'usane usake bhItara eka bhadrAsana rakhavAyA vaha bhadrAsana aneka prakAra ke maNi-ratnoM se yukta thA attharayamauyamasUragotthagaM ' isa para komala gAdI aura takiyA vichAye gaye the bhadrAsana para jo vastra vichAyA gayA [ " bhara, vihaga, vyAsa, nnira, ruru, zarala, yabhara, 42, vanavatA ane padma latAnAM citrA grahaNa karavAnA che. eka jAtanA ja'galI jAnavaranuM... nAma IhAmRga (vadhu) che RSabha eTale khaLada, vyAla eTale sapa kinnara eTale eka prakAranA nyantaravizeSa deva, ' ruru' eka prakAranA mRgavizeSane kahe che, zarabha eTale aSTApada nAmanu jAnavara, camara eTale camarI gAya, ku'jara eTale hAthI, azAkAdi latAone vanalatA kahe che, ane kamalinIne padmalatA kahe che. mAM adhAM yitro te pa para hauriyAM itAM. "achAvettA nANAmaNirayaNabhatticitte " yarho tathAvyA mAha tethe te pahanI pAcha me sudhara ladrAsana gAThavyu. te bhadrAsana aneka maNui ane ratnAthI maMDita citrothI yukta hatu "attharayamauyamasUra gotthagaM " tenA upara kAmala gAdI ane tAi bichA
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 bhagavatIstra AstarakeNa-Astara vizeSeNa, mRdukamasarakeNa-golAkAralaghUpadhAnena avastRtamAcchAditaM yattattathA, 'seyavatthapaccutthuyaM ' zvetavastramatyavastRtam-zuklamAvaraNapaTAcchAditam , 'aMgasuhaphAsuyaM, sumauyaM, pabhAvaIe devIe bhaddAsaNaM rayAveI' aGgAmukhasparzam aGgasukhaH-zarIrasukhahetuH sparzo yasya tat , aGgasukhajanakasparzayuktam , mumRdukam-atyantakomalam , bhadrAsanaM prabhAvatyai devyai racayati-sajjayati 'rayAvettA koDaviyapurise saddAvei, saddAvettA evaM vayAsI'-racayityA-bhadrAsanaM prabhAvatyAH upavezanAthai sajjayitvA, kauTumbisapuruSAn-AjJAkArisevakAn zabdayati Ahvayati, zabdayitvA-kauTumbikapuruSAn AhUya, evaM-vakSyamANaprakAreNAvAdI khippAmeva bho devANuppiyA! ajhaMga mahAnimittAnuttatthadhArae, vivihasatthakusale saviNalakkhaNapADhae saddAveha' bho devAnumiyAH! kSiprameva-zIghrAtizIghrameva aSTAGgamahAnimittasUtrArthadhArakAn-aSTAGgam-aSTAvayayas yat mahAnimittamthA usakA nAma Astaraka hai tathA gola AkAra vAlI jo choTI takiyA hotI hai usa kA nAma masUraka hai| 'seyavatthapaccutthuya, gAdI ke Upara jo vastra bichAyA gayA thA vaha bilakula sapheda thA' aMgasuhaphA. suyaM, sumauyaM, pabhAvaIe devIe bhaddAsaNaM rayAveha' isa bhadrAsana kA sparza zarIra ko sukhakAraka thA, kyoMki yaha atyanta komala thA, isa prakAra ke vizeSaNoM vAle bhadrAsana prabhAvatI devI ko baiThane ke liye vichavAkara 'koDubidhapurise saddAveha' phira usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA-' sadAyittA evaM vayAsI' bulAkara aisA kahA-'khippAmeva bho devAnupiyA ! agamahAnimittaptuttatvadhArae, vivihasatthakusale, suviNalakkhaNapADhae saddAveha' he devAnupriyo ! tuma loga zIghra hI relA hatAM te bhadrAsana para je suMdara vastra bichAvavAmAM AvyuM hatuM tenuM nAma Araka (cAdara) ApavAmAM Avela che. vaLI tenA para goLa AkA2nii bhasU24 (nAnA tayAra) 5 gAvesI chatI. " seyavattha paccutthuya" gAdinA upara je vastra bichAvavAmAM AvyuM hatuM te bilakula sapheda hatuM. " agasuhaphAsurya', pabhAvaIe devIe bhaddAsaNa' rayAvei" mA mdraasnn| 25 zarIrane sukhakArI ho, kAraNa ke tenA upara atyaMta kamala gAdI bichAvelI hatI. mA prA2nu madrAsana pramAvatI ii bhATa gAvApAna to " koDuMbiyaparise sahAvei" pAtAnA mAjJArI sevAne mosAya! "saddAvittA evaM vayAsI" mane to bhane yA prabhAga 4yu:-" khippAmeva bho devANuppiyA! bhaTuMga mahAnimittamuttatyadhArae, vivihasatthakusale, suviNalakkhaNapADhae sadAveha"
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 s0 6 sudarzanacaritanirUpaNa 525 parokSArthapratipattikArakaM mahAzAstram , tasya mUtrArthoM ye dhArayanti hRdaye-avadhArayanti tAn , aSTanimittAGgAni 1-divyam 2-autpAtaH 3-AntarikSam 4bhaumaMca 5-AGgam 6-saraH 7-lakSaNam 8-vyaJjanazca trividha punarekaikam / tathAvidhazAstrakuzalAn-anekazAstrakuzalAn , svapnalakSaNapAThakAna-svapnalakSaNajJApakAn shbdyt-aahvyt| 'taeNaM te koDubiyapurisA jAva paDimuNettA balassa ranno aMtiyAo paDinikkhamaI' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH-AjJAkAriNo yAvatpalasya rAjJa stAm AjJAptikA pratizrutya balasya-rAjJo'ntikAt-samIpAt pratiniSkrAmyanti-nirgacchanti, 'paDinikkhamittA, sigdhaM turiyaM cavalaM caMDaM veDyaM isthiNapuraM nagaraM majhaM majjheNaM jeNeva tesiM suviNalakkhaNapADhagANaM gihAI, teNeva uvAgacchaMti' pratiniSkramya-nirgatya zIghra. tvaritaM, capalaM, caNDam , vegitamaSTAgamahAnimitta ke-ATha prakAra ke parokSArtha kI pratipatti karAne vAlA mahAsvapnazAstra ke-sUtra evaM artha ko hRdaya meM dhAraNa karane vAle tathA aneka zAstroM meM kuzala aise svapnalakSaNa ke jAnane vAloM ko bulA `laao| aSTa nimittAGga isa prakAra se haiM-divya 1, autpAta 2, AntarikSa 3, bhoma 4, AGga 5, sara 6, lakSaNa 7, aura vyaJjana 8, inameM eka eka ke mUla artha aura tadubhaya isa prakAra se tIna tIna bheda aura haiN| 'taeNaM te koDubiyapurisA jAba paDiluNettA palassa ranno aMtiyAo paDinikkhAi' isa prakAra kI bala rAjA kI usa AjJA ko svIkAra karake ve AjJAkArI puruSa bala rAnA, ke pAsa se cale Aye 'paDinikkhamittA sigdhaM turiyaM cavalaM caMDaM veiyaM hatthiNApuraM nagaraM majjhaM majjheNaM jeNeva suviNalakkhaNapADhagANaM nihAI, teNeva uvAgacchati' cale Akara ve zIghra hI tvarApUrvaka, capalatApUrvaka he devAnupri ! tame ghaNuM ja jhaDapathI aSTAga mahAnimittanA-ATha prakAranA parokSArthano nirNaya karAvanAra mahAzAstronA-sUtra ane arthane hadayamAM dhAraNa karanArA tathA aneka zAstromAM nipuNa evAM svapnalakSaNane jANanArA svapna pAThakane bolAvI lAve. aNanimittAMga A pramANe che-(1) divya, (2) mItpAta, (7) mAntarikSa, (4) lobha, (5) bhAMga (6) sa2, (7) sakSay mana (4) 0yana. te pratyena yatra se 4aa che. "taeNate koDudhiyaparisA jAva paDisaNettA balassa ranno aMtiyAo paDinikkhamai'! satanI mA prakAranI AjJAne mAthe caDAvIne te AjJAkArI puruSe balarAjAnI pAsethI cAlI nayA. "paDinikkhamittA siggha turiya cavala caMDa veiyaM hathiNApuraM nagara majha majjheNaM jeNeva suviNalakkhaNapADhagANaM gihAI, teNeva uvAgacchaMti, tyAMcI
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 bhagavatIsUtre 6 atyantavegapUrvakam istinApuraM nagaramAzritya madhyamadhyena - madhyabhAgena, yatraiva teSAM svapnalakSaNapAThakAnAm gRhANi Asan, tatraiva upAgacchanti, 'udAgacchitA te suviNalakkhaNapAThae sahAveti' upAgatya tAn svapnalakSaNapAThakAn - svapnasvarUpaphalajJApakAn zabdayanti, AhnavaryAnta, taeNaM te suviNalakkhaNapADhagA lassa ranno koDa biyapurisehiM sadAviyA samANA haTTatuTTa vhAyA kaya jAva sarIrA' tataH khalu te svapnalakSaNapAThakAH valasya rAjJaH kauTumbikapuruSaiH zabdayitA:AhUtAH santaH, hRSTatuSTAH snAtAH kRtayAvat bali karmANaH dattavAyasAdhannabhAgAH kRta kautukamaGgalaprAyazcittAH alpamahArghAbharaNAlaGkRtazarIrAH 'siddhasthagaDariyA liyAmaMgalamuddhANA sasiehiM gihehiMto nigaccheti siddhArthaka- haritAlikAkataaura atyantavegapUrvaka hastinApura nagara ke bIcoM bIca se hokara vahA~ para gaye ki jahAM svapnalakSaNapAThakoM ke ghara the / 'ucAgacchittA te suvilakkhaNapADhae saddArveti' vahAM jAkara unhoM ne una svapnalakSaNapAThakoM ko bulAyA ' 'taraNaM te suciNakhaNapADhagA balassa ramno koDuMbiya purisehiM sahAviyA samANA haTTa tuTTha vhAyA kaya jAva sarIrA ' isake bAda svapna ke phala ko batAne vAle ve svapnalakSaNa pAThaka balarAjA ke kauTumbika puruSoM dvArA bulAye jAne para baDe hI Anandita hue aura saMtuSTa hue usI samaya unhoM ne snAna kiyA vAyasAdikoM kAka Adi ko anna dene rUpa balikarma kiyA, kautuka, maMgala evaM prAyazcitta kiyA, bahumUla vAle thoDe se AbhUSaNa pahire ' siddhatthaga hariyAliyA kayamaMgalamuddhANA saehiM saehiM gihehito niragacchaMti' nIkaLIne turata ja varApUrvaka, capalatApUrvaka ane atyaMta vegapUrvaka hastinApura nagaranI vacce vacce thaIne, jyAM svapnalakSaNupAThakAnAM ghara hatAM, tyAM bhAvI paDeMgyA. " AgacchittA te suviNalakavaNapADhae sadAveMti" tyAMne temaNe te svapnalakSaNapAThakone lAvyA -eTale ke temaNe temane rAjAnI AjJA kahI sabhaLAvI " taraNaM te suvaNaukkhaNapADhagA balassa ranno koDuMbi purisehiM sadAviyA samANA haTTha tuTTu vhAyA kaya jAva sarIrA " potAnA bhaajnyaakArI sevake dvArA malarAjAe jemane kheAlAvyA hatA, evAM te svapnalakSaNa5 DhakA ghaNeAja harSa ane sateSa pAmyA eja samaye temaNe snAna karyuM. tyAra khAda vAyasAdine anna devArUpa malika temaNe karyuM. tyAra khAda mAnA tilaka Adi rUpa kautuka maMgala ane prAyazcittanI vidhi patAvIne temaNe suMdara vastro tathA khar3e ja mUlyavAna ane vajanamAM halakAM evAM mAbhUSaNe siddhatthagahariyA liyA, kayamaMgalamuddhANA saehiM sahi gidehiMto paryA. 66
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam / maGgalamUrdhAnaH-siddhArthakAH sarpapAH haritAlikA-durvA tatsvarUpANi tairvA kRtAnisthApitAni maGgalAni muni-mastake yai ste tathAvidhAH, svakenyo svakebhyo nijanijebhyo gRhebhyo nigacchanti, 'niggacchittA itthiNApura nagara majjhaM majheNaM jeNeva palarasa ranno bhavaNavaravaDeMsae, teNeva uvAgacchaMti' svakebhyaH svakebhyo gRhebhyo nirgatya hastinApura nagaramAzritya madhyamadhyena-madhyabhAgena, yacaiva balasya rAjJo bhavanavarAvataMsakaH-uttamaprAsAdaH, AsIt , ta va upAgacchanti, 'uvAgacchittA bhavaNavaravaDe sagapaDi duvArasi ego milaMti' upAgatya bhavanavarAvatasakapatidvAre ekato milanti-ekatrI bhavanti, 'egao milittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchaMti' ekato militvA-saMdhIbhUya, yatraiva bAhyA upasthApanazAlAAsIt tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchitA karayala jAva balarAyaM jaeNaM, vijaeNaM baddhAveti' upAgatya karatalena yAvata-masta ke zirasAvartam aJjaliM kRtvA, balaM rAjAna apane 2 mastakoM ke Upara unhoM ne siddhArthaka-sarasoM se aura haritAlikA-dUrvA zira para dhAraNa kiyA aura apane 2 gharoM se bAhara nikale 'niggacchittA hathiNApuraM nagara majjhamajjJeNaM jeNeva balassa raNNo bhavaNavaravaDeMsae teNeva uvAgacchati'ghAhara nikalakara ve hastinApura nagara ke bIcoM bIca se hokara jahA~ yaLa rAjA kA zreSTha rAjamahala thA vahAM para Aye 'uvAgacchittA bhavaNavaravaDeMsaga paDi. duvAraMsi egao milaMti. vahAM Akara ve laba ke saba usazreSTha rAjamahala ke daravAje para ekatrita hue 'egao milittA jeNeva vAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchaMti' ikaTThe hokara phira ve jahAM para bAMdha upasthAna zAlA thI vahAM para Aye 'uvAgacchittA karayala jAva yalaM. rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAti' vahAM Akara ke unhoM ne donoM hAtha jorakara valarAjA ko namaskAra karate hue jaya vijaya zandoM se padhAyA nigchati // tyA2 mA bho pAta pAtAnA bharata 52 sarasa bhane hara tAlikA hava) vaDe maMgalopacAra karyo, pachI teo balarAjAnA uttama mahela pAse mAvI 5-yA. "uvAgacchittA bhavaNavaravaDeMsagapamiduvAraMsi ego milaMti" tyA mAtIna te maghai rAnAta uttama mAnA 42pAta pAse megA thayA. " ego milittA jeNeva bAhirithA uvaTThANasAlA veNeva uvAgachaMti" se tha/2 temA rAnI mahAranI 64sthAnazANAmAM mAvyA. " uvAgacchittA karayala jAva balaM rAya jaeNaM vijaeNaM vaddhAti " tyA bhAvAna temaNe banne hAtha joDIne jAne namaskAra karyo ane "tamAro ho. tbhaare| vinaya "sevA sadAthI tema) Amne 1501, "vaeNaM suvi.
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 bhagavatIstre atyantavegapUrvakam hastinApura nagaramAzritya madhyamadhyena-madhyabhAgena, yatraiva teSAM svapnalakSaNapAThakAnAm gRhANi Asan, tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchitA te suviNalakkhaNapADhae saddAveti' upAgatya tAn svapnalakSaNapAThakAn-svapnasvarUpa. phalajJApakAn zabdayanti, AhUvaryAnta, 'taeNaM te suviNalakkhaNapAdagA balassa ranno koDaviyapurisehi sadAviyA samANA haTTatuTTa hAyA kaya jAva sarIrA' tataH khalu te svapnalakSaNapAThakAH balasya rAjJaH kauTumvikapuruSaiH zabdayitAHAhUtAH, santaH, hRSTatuSTAH snAtAH kRtayAvat vali pharmANaH dattavAyasAdhannamAgA: kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH alpamahAdvaibharaNAlaGkRtazarIrAH 'siddhasthagahariyAliyAkayamaMgalamuddhANA sarahiM saehiM gihehito niggacchaMti' siddhArthaka-haritAlikAkRta aura atyantavegapUrvaka hastinApura nagara ke bIcoM bIca se hokara vahA~ para gaye ki jahAM svapnalakSaNapAThakoM ke ghara the| ' uvAgacchittA te suvi. NalakkhaNapADhae saddAveMti' vahAM jAkara unhoM ne una svapnalakSaNapAThakoM ko bulAyA 'taeNaM te suviNalavaNapADhagA balassa rano koDuMbiyapurisehiM saddAviyA samANA haTTa tu pahAcA kaya jAva sarIrA' isake bAda svapna ke phala ko batAne vAle ve svapnalakSaNa pAThaka balarAjA ke kauTumbika puruSoM dvArA bulAye jAne para baDe hI Anandita hue aura saMtuSTa hue usI samaya unhoM ne snAna kiyA vAyasAdikoM kAka Adi ko anna dene rUpa balikarma kiyA, kautuka, bhaMgala evaM prAyazcitta kiyA, bahumUla vAle thoDe se AbhUSaNa pahire 'siddhatthaga hariyA. liyA kayamaMgalamuddhANA saehiM saehiM gihehito niggacchaMti' nIkaLIne turata ja tvarApUrvaka, capaLatApUrvaka ane atyaMta vegapUrvaka hastinApura nagaranI vacce vacce thaIne, jyAM svapnalakSaNa pAThakenAM ghara hatAM, tyAM bhAvI paDe-41. " ubAgacchittA te suviNalakSaNapADhae sahAveMti" yai rsna temaNe te svapnalakSaNa pAThakene lAvyA -eTale ke temaNe temane rAjAnI mAzA hI samApI "taeNaM te suviNa lakkhaNapADhagA balassa ranno koDubi. yapurisehiM sadAviyA samANA haTTa tuTU hAyA kaya jAva sarIrA" tAnA maajnyaakArI sevake 'dvArA balarAjAe jemane lAvyA hatA, evAM te svalakSaNapaThake ghaNeja harSa ane saMtoSa pAmyA eja samaye temaNe snAna karyuM. tyAra bAda vAyasAdine anna devArUpa balikama temaNe karyuM. tyAra bAda mazinA tilaka Adi rUpa kautuka maMgala ane prAyazcittanI vidhi patAvIne temaNe suMdara vastro tathA bahu ja mUlyavAna ane vajanamAM halakAM evAM AbhUSaNe paDiyA'. " siddhatthagaha riyAliyA, kayamaMgalamuddhANA sarahiM saehiM gidehiMso
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam mAlamRInA-siddhArthakA:-sarSapAH haritAlikA-durvA tatsvarUpANi tairvA kRtAnisthApitAni maGgalAni mUni-mastake yai ste tathAvidhAH, svakebhyo svakebhyo nijanijebhyo gRhebhyo nigacchanti, 'niggacchittA itthiNApura nagara majhaM majjheNaM jeNeva balarasa ranno bhavaNavaravaDeMsae, teNeva uvAgacchaMti' svakebhyaH svakebhyo gRhebhyo nirgatya istinApura nagaramAzritya madhyamadhyena-madhyabhAgena, yatraiva valasya rAjJo bhavanavarAvataMsakaH-uttamaprAsAdaH, AsIt , tu va upAgacchanti, 'ubAgacchittA bhavaNavaravaDe sagapaDi duvAraMsi egao milaMti' upAgatya bhavanavarAvataMsakamatidvAre ekato milanti-ekatrI bhavanti, 'emao milittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchaMti' ekato militvA-saMdhIbhUya, yatraiva bAhyA uparathApanazAlAAsIda tatraica upAgacchanti, 'uvAgacchittA karayala jAca valarAyaM jaeNaM, vijaeNaM baddhAveti' upAgatya karatalena yAvat-malta ke zirasAvartam aJjaliM kRtvA, balaM rAjAna apane 2 mastakoM ke Upara unhoM ne siddhArthaka-sarasoM se aura haritAlikA-dUrvA zira para dhAraNa kiyA aura apane 2 gharoM se pAhara nikale 'nigganchittA hasthiNApuraM nagara majjhamajjJaNaM jeNeva yalassa raNNo bhavaNavaravaDeMsae teNeva unAgacchaMti' bAhara nikalakara ve hastinApura nagara ke bIcoM bIca se hokara jahA~ baLa rAjA kA zreSTha rAjamahala thA vahAM para Athe ' uvAgacchittA bhavaNavaravaDeMsaga paDiduSAraMsi egao milaMti' vahAM Akara ve saba ke saba usazreSTha rAjamahala ke daravAje para ekatrita hue 'egao milittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchaMti' ikaTThe hokara phira ve jahAM para boya upasthAna zAlA thI vahAM para Aye 'uvAgacchittA karayala jAva calaMrAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAti' yahAM Akara ke unhoM ne donoM hAtha jor3akara valarAjA ko namaskAra karate hue jaya vijaya zandoM se badhAyA nigchaMti" tyA2 mA tabho pAta potAnA bharata 52 sarasa bhane ra tAlikA (karvI) vaDe maMgalapacAra karyo, pachI teo balarAjAnA uttama mahela pAse bhAvI paThenyA. " uvAgacchittA bhavaNavaravaDeMsagapadiduvAraMsi ego milaMti" tyA mApI ta mAM zatanA te uttama bhaDasanA 42pAta pAse megA thayA. " egamo milittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA veNeva uvAgachaMti" se dhana to sanI mahA2nI pasthA nazAmA mAvyA. " uvAgacchittA karayala jAva balaM rAya jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti " tyAM mApAna temaNe bane hAtha joDIne rAjAne namaskAra karyA ane "tamAre jaya he, tbhaare| vizya " mevA zahAthI tabha ne pAyo, "taeNaM suvi.
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ " 528 bhagavatIne jayena, vijayena varddhayanti / 'taeNaM suviNalakAvaNapADhagA valeNaM rannA vaMdiya pUiyesakAriyaptamANiyA manANA, patteyaM patteyaM puvyannatthesu bhadAsaNesu nisIyaMti' tataH khalu svapnalakSaNapAThakAH valena rAjJA vanditapUjitasatkAritasammAnitAH santaH pratyekaM pratyekaM pUrvanyasteSu-pUrvakAlAdeva sthApiteSu, bhadrAsaneSu niSIdanti-upavizanti 'taeNaM se bale rAyA pabhAvaI devi javaNiyaMtariyaM ThAveI' tataH khalu sa valo rAjA prabhAvatI devI yavanikAntaritAM-yavanikAbhyantare sthApayati-upavezayati 'ThAvettA pupphaphalapaDipunnahatthe pareNaM viNaeNaM te viNalakkhaNapADhae evaM vayAsI'-sthApayitvA-puSpaphalaparipUrNahastaH pareNa-atizayena vinayena tAn svapnalakSaNapAThakAn evaM vakSyamANaprakAreNa, avAdIt-'evaM khalu devANuppiyA! pabhAvatI devI, aJja taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi jAva sIhaM suviNe pAsittANa paDibuddhA' he devAnupriyAH! evaM khalu nizcayena prabhAvatI devI, adha tasmin 'taeNaM suviNalakkhaNapADhagA valeNaM rannA vaMdiya pUiyasakAriya saMmA NiyA samANA patteyaM patteyaM puvannatthesu bhaddAsaNesu nisIyaMti' isake bAda ghalarAjA ne unheM namaskAra kiyA, unakA Adara kiyA unakA satkAra kiyA, sanmAna kiyA, bAda meM ve saba pahile se rakhe hue una bhadrAsanoM para baiTha gaye 'taeNaM se bale rAyA pabhAvai deyiM javaNiyaMtariyaM ThAvei' unake baiTha jAnepara balarAjA ne prabhAvatI devI ko paradA ke bhItara baiThAyA ' ThAvettA puSphaphalapaDipunnahatthe-pareNaM viNaeNaM te suviNalakkhaNapADhae evaM vayAsI' bhItara baiThAkara phira bala rAjA ne ki jisakA hAtha puSpa aura phaloM se pUrNa-bharA huA hai bar3I vinayapUrvaka svapnalakSaNapAThakoM se isa prakAra kahA-pUchA-' evaM khalu devANuppiyo / pathAvaI devI ana tasi tArisagaMsi yAsagharaMsi jAva sIhaM suSiNe NalakkhaNapADhagA baleNaM rannA vaMdiya pUiya sakkAriya samANiya samANA patteyaM patteyaM.. puvannatyesu bhAsaNesu nisIyaMti" tyA2 mA salo tabhana nabha22 yA temano Adara karyo, temane satkAra karyo ane temanuM sanmAna karyuM. tyAra mAha ta yo mAthI 8dai mdraasn| 52 mesI bhayA. "taeNaM se bale rAyA pabhAvaI devi javaNiya'tariya ThAvei"' tyA2 mAha masarona prabhAvatI zazIna pahAnI pA71 sAuyAM. "ThAvettA puphaiiphalapaDipunnahatthe, pareNaM viNaeNaM te suviNaMlakkhaNapADhae evaM vayAhI" rAdhIna 'yahAnI pAchAnA bhadrAsana para besADaeNne, phala ane phlethI jenA hAthe paripUrNa hatA evA te balarAjAe ghaNAja vinayapUrvaka te oNlakSaNapAThakane A pramANe kahyuM - " evaM khalu devANuppiyA ! pabhAvai devI anna tasi tArisagaMsi vAsaMgharaMsi jAve .
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za011 u0 11 206 sudarzanacaritanirUpaNam 529 tAdRzake mundare vAsagRhe yAvat-pUrvoktavizeSaNaviziSTa siMhaM svapne dRSTvA khala prtibuddhaa-jaagritaa| 'taM NaM devANuppiyA! eyassa orAlassa jAva ke manne kallANe phalavittivisese bhavistai ?' he devAnumiyAH! tat khalu tasya udArasya yAvata-kalyANa manye kaH phalattivizeSo bhaviSyati ? 'taeNaM suviNalakSaNapAdagA balassa ranno aMtie eyamaDhe socA, nisamma hataha0 taM suviNaM ogihaMti' tataH khalu svapnalakSaNapAThakAH valasya rAjJo'ntike-samIpe etamartha zrutvA, nizamya-hRdi avadhArya hRSTatuSTAH taM svapnam avagRhNanti-svapnAnAmavagrahaNaM kurvanti, 'ogiNhittA, Ii aNupavisaMti' avagRhya-avagrahaNaviSayaM kRtvA, IhAmvizeSaNavicArarUpAm anupravizanti, 'aNuppavisittA tassa suviNassa atthoggahaNaM pAsittANaM paDibuddhA' he devAnupriyo ! Aja bhAgyazAliyoM ke yogya usa vAsagRha meM sotI huI prabhAvatI ne yAvat siMha ko svapna meM dekhA hai aura dekhakara phira ve jaga gaI 'taM Na devANuppiyA! eyarasa orA. lassa jAva ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai' to he devAnapriyo ! kyA maiM aisA mAnU ki isa udAra svapna yA yAvat phalavRtti vizeSavAlA kalyANarUpa phala hogA ? 'taeNaM suviNalakkhaNapATheMgA balassa raNNo aMtie hayama soccA nisamma hatuha0 taM suviNaM ogihaMti' yala rAjA ke mukha se isa bAta ko sunakara aura use citta meM dhAraNakara una svapnalakSaNa pAThakoM ne usa svapna para pahile to avanaharUpase-sAmAnyarUpa se vicAra kiyA-'ogiNhittAIha aNuppavisati sIha suviNe pAsittANaM paDibuddhA" hai devAnupriyo ! bhAra mAyAjImAna cigya evAM te (pUrvokta varNanavALA) zayanagRhamAM sUtelAM prabhAvatI rANIe svapnAmAM (pUrvoktavizeSAvALA) eka siMhane pitAnA mukhamAM praveza karato yo cha bhane yAra mAha tamA Mil gayAM cha. "taM gaM devANuppiyA! eyarasa bhorAlassa jAva ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai" tazu mAre ga. mAnavuM ke te udAra Adi vizeSaNavALA svapnanuM "philavRtti vizeSavALuM (viziSTa prA2nu) 4kSyA535 3 // prA.sa tharI 1 " taeNaM suviNalakkhaNapaDhago balassa raNNo atie eyamaE sroccA nisamma haTTa tuTu0 taM suviNaM ogiNhaMti " madarAsane bhumethI ma pAta samajI yana tene cittamAM dhAraNa karIne te svapnalakSaNapAThakene ghaNe ja harSa ane te.Sa thayo. temaNe pahelAM to te svapna para avagraha rUpe-sAmAnya rUpe vicAra dhyA. "ogiNhittA Iha aNuppavisaMti" tyA2 mA 3 (vizeSa 32) ma067
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 bhagavatIsUtre kareMti' IhAmanumavizva tasya svapnasya arthAvagrahaNaM kurvanti, 'karettA, annamaNNeNaM saddhiM saMcAlati' chatvA-phalaM vijJAya anyonyena sArddham saMcArayanti-parasparasvapnaphalaM vicArayanti, 'saMcAlettA tassa muviNassa laTThA gahiyaTA, pucchiyaTThA, viNicchiyaTThA, abhigayaTThA, balassa raNNo purao muviNasatthAI uccAremANA uccAremANA evaM cayAmI'-paramparaM saMcArya-vicArya, tasya svapjasya labdhArthAH-svato. jJAtArthAH, gRhItArthAH-parato nizcitArthAH, saMzaye sati parasparataH pRSTArthAH, vinizcitArthAH praznAnantaraM vinirNItArthAH, abhigatArthAH-abhigatArthAH, valasya rAjJaH bAda meM vizeSarUpa se-IhA rUpa se-vicAra kiyA 'aNuppavilittA tassa suviNassa atthoggahaNa kareMti' vicAra karane ke bAda phira unhoM ne usa svapna kI yathArthatA kA nizcaya kiyA 'karettA annamanneNaM saddhiM saMcAleMti' yathArthatA kA nizcaya karake phira paraspara meM unhoM ne isa meM svapnaphala kA vicAra kiyA 'saMcAlittA tasla suviNassa laTThA gahiyaTThA pucchiyaTA, viNicchiyaTTA, abhigavaTThA, balassa raNo purao suviNasatthAI uccAramANA uccAremANA evaM kyAsI' svamaphala kA vicAra karake jaba ve svataH usa svapnaphala ke laTThA labdhArthavAle ho gaye, dUsaroM se nizcita kiye gaye usake arthavAle ho gaye, pucchiyaTThA pUcha pAMcha kara apane saMzaya ko dUra karane vAle bana gaye, viNicchiyaTThA svapna ke artha ko vilakula acchI taraha se niIta kara cukane vAle pana gaye aura abhigayaTThA lava prakAra se artha ke jJAtA bana gaye, taba biyAra 4ii. " aNuppavimittA tassa suviNasna patthogagahaNa kareMti" praznamA 8. tarI tabha te sananI yathA tAnA niya yA. "karettA amamantraNa saddhiM sacAleMti" tyA2 mA tamo me bhIla sAye yA viyaar| zana ta sananasa viSe viza2 dhyA. " pracAlittA tassa suviNasya baddhaTThA gahiyadA pucchiyaTThA, viNicchiyaTThA, abhigayaTA, balasya raNo purao suviNasasthAI uccAremANA uccAremANA evaM vayAsI" 21 sn| viyA2 zana lyAre temaNe te svapna phalane "ruddha artha jANI lIdhe, eka bIjA sAthe temanA nirNaya bhI nayAM, 'pucchiyaTThA' 57527 4Ine nyAre tegA / 5 prA2nA sazayathA 2hita manI gayA, nyAre tebha tenA mn| 'viNicchiyadA' mama niya zAdhI, bhane nyAre tebhara madhAzate 'abhigayadA' pUrvA52 33 artha mejii lIdhe, tyAre temaNe balarAjAnI samakSa sva'nazAstrone pharI pharIne AdhAra ApI
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 6 darzanacaritanirUpaNam 531 purataH - agre, svapnazAstrANi uccArayataH - uccArayataH - punaHpunaH paThantaH, evaM - vakSyamANaprakAreNa - atrAdiSu :- ' evaM khalu devANuppiyA ! amha suviNasatyaMsi, bAyAlIsaM suviNA tIsaM mahAsuviNA vAva tari santraviNA diTThA' he devAnumiyAH ! evaM khalu nizcayena, asmAkaM svapnazAstre dvAcatvAriMzat svapnAH, triMzat mahAsvapnAH, dvAsaptatiH sarvasvanAH dRSTAH - kathitAH santi, 'tattha NaM devANupiyA tityagaramAyaro vA, cakka himAyaro vA' he devAnupriyAH / tatra khalu dvAsaptatau svapneSu madhye - tIrthakara mAtaro vA. cakravartimAtaro vA 'titthagaraMsi vA cakkavarhisi vA gavyaM vakkamamAsi, eesi tImAe mahAsuvigANaM ime codasa mahAsuciNe pAsittA NaM paDigift' tIrthakare vA, cakravartini vA garbha vyutkrAmati-garbhAbhyantare Agacchatisati, eteSAM triMzato mahAsvapnAnAM madhye imAn-vakSyamANAn caturdazamahAsnAna dRSTvA khalu pratibudhyante jAgrati, 'taMjaha - gayavasaha sIha abhiseyadAmasasidiNayara jhayaM kuMbha | unhoM ne vala rAjA ke samakSa punaH 2 svapna zAstroM kA uccAraNa karate hue isa prakAra kahA- evaM khalu devANupiyA ! amhaM suviNasatyaMsi bAyAlIsa suviNA, tIsa mahAsuviNA vAvantari savva suviNA diTThA' he devAnupriya ! hamAre svapna zAstra meM 42 bayAlIsa svapna to sAdhAraNa kahe gaye haiM aura 30 mahAsvana kahe gaye hai / isa prakAra kula 72 bahattara svapna kahe hue haiM- 'tattha NaM devANupiyA ! titthagaramAyaro vA cakka himAyaro vA' inameM se tIrthakara kI mAtAe~ athavA cakra vartI kI mAtAe~ ' tityagaraMsi vA cakkavahiMsi vA garbhavakramamANaMsi ee tIsA mahAvigANaM ime cohamamahAviNe pAsitANa paDavujjhati ' jaba tIrthaMkara yA cakravartI unakI kukSimeM Ate haiM taba ve ina tIsa 30 mahAsvapnoM meM koI se 14 mahAsvapnoM ko dekhakara jaMgatI ve 14 mahAsvapna 'taMjahA ' isa prakAra se haiM , sAthIne yA prabhAai udhu - " eva khalu devANupiyA ! amha suviNasatthasi bAyAlIsa suviNA, tIsaM mahAsuviNA bAvattari savvasuviNAdiTThA " he devAnupriya ! amArA svapnazAstramAM 42 sAmAnya svapnAM kahyA che ane 30 mahAsvapnA kahyAM che. A rIte kula 72 svapnA kahelAM che "C 7 tatthaNa devANupiyA ! titthagaramAyaro vA cakkatraTTimAyaro vA " tebhAMthI tIrtha rAnI bhaataao| athavA yavartI yonI mAtAo " titthagaraMkhi vA cakabarhisi vA ganbhavakama mANaMsa ee si tIsAe mahAmuviNANaM ime codasamahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati " nyAre tIrtha 12 athavA yavartI temanI me utpanna thAya che, tyAre A 30 mahAsvapnAmAMthI kAi 14 mahAsyanA dekhIne " te 14 bhddaasvpne| nAtha prabhAye che - " gayavasaha " lagUta thAya che."
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre paumasara sAgara vimANa bhavaNarayaNucca pasici // 1 // tadyathA - gaja - vRSabha - siMhA-bhiSeka - dAma-zazi- dinakara - dhvaja - kumbha | padmasaraH - sAgara - vimAna bhavana - ratnoccaya zikhinazca // 1 // vAsudevamAyaro vA vAsudevaMsi garbha vakkamamANaMsi eesi codasasahaM mahAsuviNA annare sattamahAsuviNe pAsittANaM paMDivujjhati' vAsudevamAtaro vA vAsudeve garbhaM vyutkrAmyati - pravizati sati, eteSAM pUrvoktAnAM caturddazAnAM mahAsvapnAnAM madhye anyatarAn - anyatamAna, saptamahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibudhyantejAyati, 'valadevamAyaro vA baladevaMsi gavrbha vakkamamANaMsi eesi caudasanhaM mahAsuviNaNaM annayare cattAri mahAsuviNe pAsittA NaM paDivujjhati' valadevamAtaro vA baladeve garbhaM vyutkrAmati - pravizati sati, eteSAM pUrvoktAnAM caturdazAnAM mahAstranAnAM madhye, anyatarAn - anyatamAn, caturo mahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibudhyante - jAgrati, 'maMDaliyamAyaro vA maDaliyaMsi ganbhaM vakkamamANasi eesiM NaM caudasahaM 'gayavasaha ' ityAdi / gaja 1, vRSabha 2, siMha 3, lakSmI 4, dAma 5, zazI 6, dinakara 7, dhvajA 8, kumbha 9, padmasarovara 10, sAgara 11, vimAna 12, bhavana 13, ratnarAzi 14 aura zikhI 'vAsudeva mAyaro vA vAsudevaMsi garbha vakkamamANaMsi eesi codasaha mahAsuviNANaM anayare satta mahAsuviNe pAsittANaM paDivujjhati' vAsudeva kI mAtAeM jaba vAsudeva garbhameM Ate haiM, taba ina 14 mahAsvapnoM meM se koI se 7 sAna mahAsvapna dekhakara jagatI haiN| baladeva mAyaro vA baladevasi garbha vakkamamANaMsi eesi codasaNha mahAsuviNANaM annayare cattAri mahAsuviNe pAsittA NaM paDivujjhati ' tathA baladeva kI jo mAtAe~ hotI haiM ve jaba baladeva garbha meM Ate haiM taba ina 14 mahAsvapnoM meM koI se cAra mahAsvapnoM ko dekhakara 6 ityAdi - (1) ga, (2) vRSala, (3) siMha, (4) lakSmInA maliSeU, (4) puNyabhAjA, (9) yandramA, (7) sUrya, (8) dhana, (8) DraMla, (10) padmasarovara, (11) sAgara, (12) vimAna athavA bhavana, (13) ratnarAzi bhane (14) nighUbha mati " vAsudevamAyaro vA vAsudevasi gavrbhavakamamANasi eesi codasaNha mahAsuviNaNaM annagare satta mahAsuviNe pAsittANaM paDibuti jyAre mAtAnA garbhamAM vAsudeva AvIne utpanna thAya che, tyAre vAsudevanI mAtAe e 14 mahAsvapnAbhAthI ardha pazu sAta mahAsvapnI hejIne lagI laya che. " baladevamAyaro vA baladevaMsi ganbha vakkamamANaMsi eesi codasaNha' mahAsuviNANa annayare cattAri mahAsuviNe pAsittANaM paDibujnaMti " lyAne bhAtAnA garbhabhAM khaladeva AvIne utpanna thAya che, tyAre khaladevanI mAtAe e 14 mahAsvapnA
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1140 11 sU0 6 sudarzanayaritanirUpaNam 3 mahAviNaNaM annayara egaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibujjhati, mANDalikamAtaro maNDala - maNDalAdhipe garbha vyutkrAmyati - pravizati sati eteSAM pUrvoktAnAM khalu caturdazAnAM mahAsvapnAnAM madhye, anyataram - ekataram ekaM mahAsvapnaM dRSTvA khalu pratibudhyante - jAgrati 'imeya NaM devA NuppiyA pabhAvaIe, devIe ege mahAviNe diTThe' he devAnumiyAH ayaM ca khalu prabhAvatyA devyA eko mahAsvanaM:- siMhaviSayako dRSTaH, 'taM orAleNaM devANupiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diTThe' he devAnupriyAH ! tat tasmAt kAraNAt, udAraH khalla prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, 'jAva AroggaDa jAva maMgalakAraeNaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diTThe, yAvat- kalyANaH zivaH, dhanyaH, maGgalyaH khalu prabhAvatyA - devyA svapnoM jaMgatI haiM / 'maMDalimAyaro vA maMDaliyaMsi, ganbhaM vakkamamANaMsi eesiM NaM caudasaha mahAsuviNANaM annayara evaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDivujaMti' evaM jo mAMDalika rAjA kI mAtAe~ hotI haiM ve jaya mAMDalika rAjA garbha meM Ate haiM taba ina 14 mahAsvapnoM meM se koi sA eka mahAsvapna dekhakara jagatI haiM / 'ime ya NaM' devANupiyA | pabhAvaIe devIe ege mahAsuviNe diTThe' he devAnupriya ! devI prabhAvatI ne yaha siMha viSayaka eka mahAsvapna dekhA hai / 'ta orAleNa devANupiyA | pabhA " devI suvidiTThe, ataH he devAnupriya ! prabhAvatI devI dvArA dekhA gayA yaha svapna udAra hai 'jAva Arogga tuTTha jAva maMgalakAraeNaM devApiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diTThe' yAvat he devAnupriya ! Arogya, tuSTi, yAvat - dIrghAyuSya, kalyANa aura maMgalakAraka hai| yahAM sAMdhI ardha yAra mahAsvapnI hejIne lagI laya che. "maMDaliyamAro vA maDaliyaMsi, gavbhaM vakkamamANaMsi eebiNa caudasaha mahAsuviNANaM annayaraM evaM mahAsuviNa pAkhittANaM paDibujyaMti " bhane nyAre mAMDalika rAma bhAtAnA garbhamAM AvIne utpanna thAya che, tyAre temanI mAtAe te 14 mahAravanAbhaaNdhii hai yA me mahAsvapna he jIne lagRta thAya che. " ime ya NaM devANupiyA ! pAvaI devIe ege mahAsuviNe diTThe " he devAnupriya ! prabhAvatIbhe svapnAmAM je sihune joyA che, te eka mahAsvapna 04 hephyu che. " taM khorAleNaM de'vANuppiyA / pabhAvaIe devIe sutriNe diTThe " tethI he devAnupriya ! abhAvatI devI leyeSu mA svama uhAra (uttama) 4 che" jAva Aroga tuTu jAtra maMgalakAraeNaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diTThe " he devaanupriya ! prabhAvatI devIe kalyANukAraka, zivarUpa, dhanyarUpa . ane ma'galakArI
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___bhagavatIne dRSTA, ArogyatuSTi yAvat dIrghAyuSyakalyANamaGgalyakArakaH khalu bho devAnupriyAH! prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, 'atyalAbho, devANuppiyA ! bhogalAbho, puttalAbho, rajjalAbho devANuppiyA!' he devAnumiyAH ! tava arthakAbho bhaviSyati, he devAnupriyAH! tava bhogalAmo bhAviSyati, putralAbho bhaviSyati, rAjyalAbho bhaviSyati, 'evaM khalu devANuppiyA ! pabhAvaI devI navaNhaM mAsANaM vahupaDipubhANaM jAva vItikanANaM tumha kulaketu jAva payAhii' he devAnupriyAH / evaM khalu nizca yena prabhAvatI devo navAnAM mAsAnAM bahuparipUrNAnAM yAvat sArddha saptadinAdhikanavamAsAnantaramityarthaH, yuSmAkaM kulaketuM vaMzapatAkAyamAnam , yAvat- kuladIpakam , kulaparvatam , kulAvataMsam , kulavilakam kulakIrtikaram , kulanandikaram , kulayaza'yAvat zabda se "kalyANaH, zivaH, dhanya , maGgalyaH' ina svapnavizeSaNoM kA saMgraha huA hai| 'atyalAbho devANupiyA! bhogalAbho, puttalAbho, rajjalAbho, devANupidhA!" he devAnupriya ! tumhe isake prabhAva se artha kA lAbha hogA, putra kA lAbha hogA, mogakA lAbha hogA rAjya kA lAbha hogaa| 'evaM khalu devANupiyA! pabhAvaIdevI navaNha mAsANaM jAva vII. kaMnANaM tumheM kulakeuM jApayAhida' he devAnupriyA tuma yaha nizcaya samajho kisADhe sAta dina adhika jaba nau mAsa bilakula samAsa hojAveMge arthAt nava mAsa aura sADe sAta dina pUrNa hogeM-taba prabhAvatI devI Apake vaMza meM patAkArUpa, dhAvat-kuladIpaka rUpa, kulaparvatatulya, kulAvataMsabhUta, kula kA bhUSaNarUpa, kulatilaphalaza, kulakIrtikAraka, kulaAnanda kAraka, kulayazovarddhaka, kula ke AdhArabhUta, kula meM pAdaparUpa, (vRkSa) vasa dekhyuM che. te rUma Apane aregya, tuSTi (satiSa) dIrdhAyu Adi prAta 4221N " atthalAbho devANuppiyA! bhogalAbho, puttalAbho, rajjalAbho, devANuppiyA !" devAnupriya! mA 21nane prabhAva parIne mApane masAla (dhana Adi samRddhinI prApti) thaze, bhegalAbha thaze, putralAbha thaze ane NoryalAla thaze. "evaM khalu devANuppiyA ! pabhAI devI navaha mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva vItikaMtANaM tumha kulakauM jAva payAhii " vAnupriya ! nava mAsa ane LA divasarAtri vyatIta thayA bAda prabhAvatI devI eka evA putrano janma Apaze ke je ApanA vaMzamAM patAkA samAna, dIpaka samAna, kulamAM parvatasamAna, kulAvartasa samAna (kuLanI bhUSaNa rU5) ane kulatilaka samAna bhaze vaLI te kuLanI kIrti vadhAraze, kuLanA yazanI vRddhi karaze,
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 6 sudarzanacaritanirUpaNam 535 skaram , kulAdhAram , kulapAdapam , kulavivarddhanakaram , mukumArapANipAdas , ahInaparipUrNapaJcendriyazarIram , zazisaumyAkAraM kAntam , priyadarzanam , surUpam , devakumArasamaprabhaM dArakaM prajanayiSyati, se'viya NaM dArae ummukkavAlabhAve jAva rajjavaI rAjA bhavissai, aNagAre vA bhAviyappA' so'pi ca khalu dArako-bAlakaH, unmuktabAlabhAvaH-parityaktavAlyaH prAptayauvano, yAvat-rAjyapatiH rAjAbhaviSyati, anagAro vA bhAvitAtmA bhaviSyati, 'taM orAleNaM devANuppiyA / pabhAvaIe devIe muviNe diDhe jAva AroggatudIhAuya kallANa jAva didve' tat-tasmAt kAraNAt mo devAnupriyAH! udAraH khalu prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, yAvatkalyANaH, zivaH, dhanya', maGgalyaH, khalu prabhAvasyA svapno dRSTaH, ArogyatuSTi kalyANa yAvat maGgalyakArakaH khalu prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, 'taeNaM se bale kula kI sarva prakAra vRddhi kAraka, sukomala pANipAda-karacaraNavAle, ahInaparipUrNa paJcendriyazarIravAle, candramA ke jaise saumya AkAravAle, kAnta, priyadarzanavAle evaM acche rUpavAle, devakumAra jaisI kAntivAle putrako janma degI ' se vi ya NaM dArae ummukkAlabhAve jAva rajjavaI rAjA bhavissai, aNagAro vA mAviyacyA ' yaha kumAra bhI jaba bAlyakAla kA parityAga kara yAvat-yauvana avasthAvAlA hogA taba vaha yA to rAjya kA pati rAjA hogA yA bhAvitAtmA anagAra hogA 'taM orAle NaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diDhe, jAva AroggatudIhAuyakallANa jAva dilu' isa kAraNa he devANupriya' prabhAvatI devI ne udAra svapna dekhA hai| yAvat kalyANakAraka, zivarUpa, dhanya, maMgalaprada yaha svapna prabhAvatI ne dekhA hai Arogya, vRSTi, dIrdhAyuSya, kalyANarUpa maMgalakAraka yada svapna prabhAvatI devI ne degvA hai| kuLanA AdhAra rUpa haze, kuLamAM pAipa rUpa (vRkSanI jema Azraya dAtA) ane kuLanI dareka rIte vRddhi karanAre haze te sukomaLa kara ane caravALe haze, paripUrNa pAMce IndriyavALa haze-aMgenI kheDa vinAno haze, candramAnA jevI saumya tenI AkRti haze, je kAnta ane priyadarzanavALe tathA bhaare| / 2 / "se vi ya NaM dArae ummukkabAlabhAve jAva rajjavaI rAjA bhavissai, aNagAro vA bhAviyappA" ta mA2 yAre mAlyAvasthA pasAra karIne yauvanAvasthAmAM Avaze, tyAre te kAMte rAjyane mAlika (rAjA) ma maya mAvitAmA madhyabhAra thaze. "taM orAleNaM devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe. diTTe, jAva AroggatudIhAuyakalloNa jAva dida" te kAraNe, he devAnupriya ! prabhAvatI devIe je svama dekhyuM che, te udAra
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle 536 rAyA suvilakkhagapADhagANaM aMtie eyamahaM soJcA, nisamma haTTa karayala jAva kaTTu te suviNalakkhapADhage evaM vayAsI' - tataH khalu sa calo rAjA svapnalakSaNapAThakAnAM - svapnaphalamatipAdakAnAm, antike samIpe etamartha pUrvoktArthaM zrukhA nizamya hRdi, avadhArya, hRSTatuSTaH karatala parigRhItaM yAvat zirasAvata mastake aJjaliM kRtvA tAn svapnalakSaNapAThakAn evaM vakSyamANaprakAreNa-avAdIt'evameyaM devANupiyA | jAtra se jaheyaM tumbhe vadaha tikaTu taM suviNaM sammaM paDi - ccha' bho devAnumiyAH ! evametat-bhavatkathanaM satyameva, yAvat-tathaitat vartate, tat yathA etat yu vadatha, iti kRtvA - vicArya, taM svapnaM samyak satyatayA pratIcchatisvIkaroti 'paDicchittA suviNalakkhaNapADhae viulelaM asaNapANakhAimasAima 4 taeNa se vale rAdhA suviNalakkhaNapADhagANaM aMtie eyamaTTa soccA nisamma haTTa karayala jAva kaTTu te suviNalakkha pADhage evaM vavAsI' isake bAda balarAjA ne svapnaphala kahanevAle pAThakoM ke mukha se jaya isa prakAra ke vaktavyako sunA aura usakA jaba vaha nizcaya kara cukA taba use apAra harSa huA aura usakA citta saMtoSa se bhara gayA, usI samaya usane karabaddha hokara una svapnaphalajJApaka pAThakoM se kahA' evameyaM devANupiyA | jAva se jaheyaM tumbhe vadaha, tihu taM suviNaM sammaM paDiccha ' he devAnupriyo ! ApakA kahanA satya hI hai| Apa jaisA kahate haiM vaha aisA hI hai, aisA kahakara usane usa svapna ko satyarUpa se aMgIkAra kara liyA '' paDicchittA suviNalakkhaNapADhae viuleNaM (uttama), 4424, zivazya, dhanya, bhAMgasAra bhane ArogyadvArya, tussttidAyaka, kalyANakAraka ane magalakAraka che. " 88 taraNa se baLe rAyA suviNalakkhaNapADhagANaM aMtie eyamaTuM boccA, nisamma haTTa karayala jAva kaTTu te suviNalakkhaNapADhage evaM vayAsI " svabha lakSaNu pAThakenA mukhethI A prakAranI vAta sAMbhaLIne tathA tene hRdayamAM dhAraNa karIne malarAjAne ghaNuMA ja harSoM thayA, tenuM citta sateASathI bharAI gayu. eja vakhate teNe banne hAtha jeDIne svapanuM kula khatAvanAra te svama AThAne bhA prabhAze 'dhu - " evameyaM devANupiyA ! jAva se jaheyaM tunbhe vadaha, tti kaTTu ta suviNaM sammaM paDhicchai " he hevAnupriyo ! ApanI bAta bharI che. ApanA kahyA anusAra ja A svapanuM kula prApta thaze, evI mane khAtarI che. A pramANe kahIne temaNe svagnalakSaNupAThakA dvArA batAvavAmAM AvelA svapnajanA svIvara ye. "paDhicchittA suviNalakkhaNapAMDhara vileNaM asa
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 537 prameyacandrikA TIkA za0 1140 11 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam puSphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei, saMmANei' taM svapnaM samyakRtayA pratISyasvIkRtya svapnalakSaNa pAThakAna vipulena - pracureNa, azanapAnalAdimasvAdimapuSpavatranandhamAlyAlaGkAreNa satkArayati, sammAnayati, 'sakArettA, saMmANetA jIviyArihaM pIidANaM dalayar3a' satkArya, sammAnya, vipulam - pracuram jIvikAI - jIviko cittam, prItidAnam - prasannatA nimittakam upaDhaukanaM- dhanaM dApayati, 'dalacittA, paDivisajje ' dApayitvA prativisarjayati, paDiksijjecA sIhAsaNAo anDa' prativisRjya, siMhAsanAt abhyuttiSThati, 'anbhuTTettA jeNeva tatraiva pabhAvaI devI tena Agaccha3' abhyutthAya yatraiva - prabhAvatI devI AsIt, upAgacchati, 'utrAgacchitA, pabhAvaI devi tAhiM ihAhiM kAhiM jAva saMlavamANe saMyamANe evaM bayAsI' - upAgatya prabhAvatI devIM tAbhiH iSTAbhiH, kAntAbhiH, 5 asaNapANa gkhAimahAhama puSkatthagaMdha mallalakAreNaM sakArei saMmANeha ' jaya vaha svapna ko satyarUpa se aMgIkAra kara cukA-taba usane svapnalakSaNa pAThakoM kA vipula azana pAna, khAdina, svAdima rUpa cAroM prakAra ke AhAra se tathA puSpa, vastra, gaMdha, aura alaMkAroM se satkAra kiyA sanmAna kiyA 'lakkArettA, saMmANettA, viulaM jIviyAriha pIr3adANaM dala, dalayittA parivisajjeha, paDivisajjetA sIzasaNAo anbhuTTe, abhuTThesA jeNeya pabhAvaI devI, teNeva uvAgacchan ' sarakAra aura sammAna karake phira usa ne una saba ke liye jIvikA ke yogya prasannatA nimitta prItidAna dilAyA prItidAna dilA karake una sabakI phira usane vidA kI vidA karake vaha siMhAsana se uThA, uThakara prabhAvatI ke pAsa AyA- ' uvAgacchittA pabhAvaha devi tAhi idvAhiM kaMtAhi jAva saMlavamANe selavamANe evaM dayAsI' prabhAvatI ke pAsa Akara NapANakhAimasAimapupphavatthagadhamalAlaMkAreNaM sakAredda, saMmANei " phaLanA svIkAra karIne teze vipula azana, pAna, khAdima ane svAdimarUpa cAre prakAranA AhArathI tathA puSpa, vajra, gaMdha mALA ane alakAreAthI tebhanA satkAra yo bhane temanuM sanmAna yayu "sakkArettA samANettA, viu jIvicAriha' poidANaM dalayara, dalayittA paDivisajje, paDivisajjettA sIhAsaNAo abbhuTThei, abbhuTTettA jeNeva pabhAvaI devI, teNeva uvAgaccha " satkAra ane sanmAna karIne teNe temane jIvikAne lAyaka prItidAna apAvyu. te dAna dvArA peAtAnI prasannatA vyakta karI teNe temane vidAya karyo tyAra bAha te siMhAsana para bhI uThIne prabhAvatI devInI pAse gye| " vAgacchittA pabhAvaI devi tAhiM iTThAhiM, katAhiM jAva saMlavamANe saMlavamANe evaM vayAsI " tyA svapna bha0 68
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 bhagavatI sUtre 3 yAvat - kalyANAbhiH priyAbhiH, dhanyAbhiH sazrIkAbhiH mitamadhuramizratAbhiH, gorbhiH saMlapan saMlapana, paunaHpunyena vyAharan, evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt'eva' khalu devANupiyA ! suviNasatyaMsi vAyAlIsaM suviNA, tIsaM mahAsuviNA bAvantari sAmutriNA dihA' bho devAnumiyAH / evaM khalu nizcayena, svapnazAstre dvacatvAriMzat svapnAH, triMzat mahAsvapnAH dvAsaptatiH sarvasvapnAH dRSTAH kathitAH 'devANu pie || titthagaramAyarovA cakkavahimAyarovA, taMceva jAva annayara evaM mahAsuviNaM pAsitANaM paDivujjhati' he devAnumiye / tatra khalu dvAsaptatau sarva svapneSu tIrtha karamAtaro vA, cakravartimAtaro bA, tadeva pUrvoktavadeva, yAvattIrthakare nA cakravartini vA gamaM vyutkrAmyati-mavigati sati triMzato mahAsvapnAnAM madhye caturddazamahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibudhyante ityAdirItyA mANDalikamAtaro vA mANDala garbha vyutkrAmyati sati caturdazAnAM mahAstrapnAnAM madhye ekam mahAke usane una iSTa, kAMta, yAvat-kalyANa, priya, dhanya, maMgalakAraka, sazrIka, mita evaM madhura mizrita vacanoM se vAraMvAra bolate hue usase isa prakAra kahA - ' evaM khalu devANupiyA ! suviNasatyaMsi vAyAlIsa suciNA tIsaM mahAsuviNA bAbattari savvasuviNA diTThA' he devAnupriye! svapna zAstra meM sAdhAraNa svapna 42 aura mahAsvapna 30 kahe gaye haiM / isa prakAra kula saca svapne 72 bahattara hote haiM / 'tatthaNaM devANuppie / titthagaramAyaro vA cakkavaTTimAyaro vA, taM caiva, jAva annayara egaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDivujaMti' yahAM para bala rAjA ne " tIrthakara athavA cakravartI kI mAtAe~ tIrthakara aura cakravartI jaba garbha meM Ate haiM taba ve kitane mahAsvapnoM ko dekhakara jagatI haiM tathA mAMDalika rAjA - kAne chaSTa, anta, udayAlu3pa, priya, dhanya, bhAgaNAra, sazrI, mita bhane bhadhura vANInA uccAra karatAM karatAM teNe prabhAvatI devIne A pramANe kahyuM -' va. devApiyA ! suviNasatyasi bAyakosa suviNA tIsa mahAsuviNA yAvattari savvasuviNA diTThA " se devAnupriye ! svazAstramAM mujha 72 svapnAM dyAM che. temAMthI 42 sAdhAraNa svapnAM gaNAya che ane 30 mahAsvapnAM gaNAya che. " tattha Na devANuppie ! titthagaramAyaro vA cakkatraTTimAyaro vA, taMceva jAva annayara egaM mahAsuviNa pAsittANaM paDibujama ti " he devAnupriye ! nyAre tIrtha 12 athavA cakravatA rAjA gama'mAM Ave che tyAre temanI mAtAe te 30 mahAsvapnAmAMthI kAI paNu 14 mahAsvapnAM joIne jAgI jAya che, " A kathanathI zarU karIne " jyAre mAMDalika rAjA galamAM Ave che, tyAre tenI mAtA phAI eka mahAsvapna joIne jAgI jAgI jAya che, " A kathata paryantanu 29 "
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam / 539. svamam dRSTvA khalu pratibudhyante, 'ime ya NaM tume devANuppie ! ege mahAmuviNe di?' he devAnupiyAH ! ayaM ca khalu tvayA eko mahAsvamo dRSTaH, 'taM orAleNaM tume devI ! suviNe diDhe jAva rajjavaI rAyA bhavissaI' he devi ! tat-udAraH khalu tvayA svamo dRSTaH, yAvat-kalyANaH, zivaH, dhanyaH, maGgalyaH, sazrIkaH khalu tvayA svamo dRSTaH, ArogyatuSTi dIghAyuSyakalyANamaGgalyakArakaH khalu tvayA svapno dRSTaH, ityAdirItyA tvaM sAgArAtridinAdhikanavamAsAntaraM pUrvoktavizeSaNaviziSTaM dArakaM prajanayiSyasi, so'picadArakaH, unmuktavAlabhAvo rAjyapatiH rAjA bhavipyati, 'aNagAre vA bhAviyappA' anagAro vA bhAvitAtmA bhaviSyati, 'taM orA leNaM tume devI ! suviNe diDhe jAva diDe tikaTu pabhAvaI devi tAhi ihAhi kaMtAhiM kI mAtAe~ mAMDalika ke garbha meM Ane para eka mahAsvapna ko dekhatI hai" yahAM taka kA saba pUrvokta kathana use sunAyA 'ime yaNaM tume devANuppie / ege mahAmuviNe diTUThe 'sugA karake phira usane usase aisA kahA ki he devAnupriye ! tumane jo yaha svapna degvA hai vaha mahAsvapnoM meM se dekhA hai aura vaha ta orAleNaM tume devI suviNe diTUTe jAva rajjavaI rAyA bhavissai' bahuta hI udArAdi vizeSaNoM se yukta tumane dekhA hai| isakA phala una svapnalakSaNajJApakoM ne aisA kahA hai-tuma nau mAsa sADhe sAta 7 // rAtri adhika pUrNa ho jAne para pUrvokta vizeSaNoMvAle putra ko janma dogI yaha putra jaba bAlyakAla ke nikala jAne para yuvavAsthA vAlA hogA-taca yA torAjya kA pati rAjA banegA yA 'aNagAre vA bhAviyappA' bhAvitAtmA anagAra banegA 'taM orAleNaM tume devI! suviNe diThe, samasta bhUlita 4thana mI " jAva (yAt ) 54thI 8] 421AmA mA0yu cha. " ime ya Na tume devANuppie | ege mahAsuviNe ciThe" hevAnupriye ! tame 30 mahAsvAbhAnu / me bhAna bhyu che. mana ta "orA. leNa tume devI suviNe dive jAva rajjavaI rAyA bhavirasai" pAnupriye / tame udArAdi vizeSaNathI yukta svapna dekhyuM che. svapnalakSaNa pAThakee tenuM evuM zubha phaLa kahyuM che ke-nava mAsa ane divasarAtri vyatIta thatAM tame denA samAna kAtivaLA putrano janma Apaze. (te putra kevo haze te pahelAM batAvavAmAM AvyuM che, te te pUrvokta samasta varNana ahIM grahaNa karavuM joIe) te putra jyAre bAlayAvasthA pasAra karIne yuvAvasthA prApta karaze, tyAre kAM te 2 thaze sane "aNagAre vA bhAviyappA" al bhAvitAtmA bhAgAra manaze. __ta' orAleNa tume devI! suviNe digaThe, jAva.diDhe tikaDe pabhAvaI devi tAhi iTThAhi kaMtAhi jAva docvaMpi, taccapi aNubUhaha" satyatayA
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 bhagavatIstra jAva doccaMpi, taccaMpi, aNuyUhaha ' tat-udAraH khaluH tvayA he devi ! svapno dRSTaH, yAvat-kalyANaH, dhanyaH, maGgalyaH, sazrIkaH khalu tvayA svapno dRSTA, ArogyatuSTi dIrghAyuSka-kalyANamagalyakArakaH khalu svabho dRSTa stvayA, iti kRtvA-ityAdirItyA, prabhAvatI devIM tAbhiH, iSTAbhiH, kAntAbhiH, yAvat-kalyANAbhiH, zivAbhiH, dhanyAbhiH, magalyAbhiH, sazrIkAbhiH, mitamadhuramizritAbhiH, gobhiH, dvitIyapapivAram , tRtIyamapivAram anubRhayati-anuvardhayati, 'taeNaM sA pabhAvaI devI balassa raNNo aMtie eyama soccA nitamma haTatuTa karayala jAba evaM vayAsItataH khalu sA prabhAvatI devI balasya rAjJaH antike, etamatha -pUrvoktArtha zrutvA nizamya-hRdi avadhArya, hRSTatuSTA karatala parigRhItaM yAvat zirasAvataM mastake jAba viTUThe ttika? pabhAvaiM deviM tAhiM ihAhiM kaMnAhi jAca doccaMpi aNubUhai ' khuzI se phUle hue usa bala rAjA ne prabhAvatI devI se punarapi yahI kahA-devI! tumane jo svapna dekhA hai vaha kalyANa rUpa, dhanya, maMgalaprada, sazrIka svapna dekhA hai Arogya, tuSTi, dIrghAyujaka, kalyANa, maMgalakAraka, svapanadekhA hai-ityAdi rUpase prabhAvatI devI kI unhIM pUrvokta iSTa, kAnta, yAvat-kalyANarUpa, zivarUpa, dhanyarUpa, maMgalarUpa sazrIka, lita, madhuramizrita vacanoM se dudhArA bhI prazaMsA kI aura tibArA bhI prazaMsA kI-use vadhAI dI 'taeNaM sA pabhAvaI dedhI balassa raNNo atie eyama soccA nisamma haTTa karayala jAva evaM vadhAsI' isa prakAra se apane pati balarAjA ke mukha se isa prakAra kI bAta ko jaya prabhAvatI ne sulA aura usapara vicAra kiyA to vaha bahuta adhika prasanna dikhalAI dI aura saMtoSa se usakA hRdaya bhara gayA usI samaya jenuM hRdaya nAcI uThayuM hatuM evA balarAjAe bIjI vAra ane trIjI vAra paNa ISTa, kAnta, priya Adi vizeSaNe vALI vANIthI prabhAvatI rANene A pramANe kahyuM-"he devI ! tame uttama svapna devyuM che. he devI! kalyANa kAraka, dhanya, ma galakArI, ane sagrIka svapna dekhyuM che he devI ! tame Arogya, tuSTi, dIrdhAyuSya, kalyANa ane maMgalakAraka svapna dekhyuM che. AvI vANI dvArA teNe prabhAvatI devInI vAra vAra prazaMsA karI ane tene qdhAvI "taeNa sA pabhAvaI devI balassa raNo atie eyamadu soccA nisamma hatuTTha karayala jAva eva vayAso" pAtAnA pati masarAnA bhumathI mA prakAranA vacane sAbhaLIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne prabhAvatIne atyaMta harSa ane saMtoSa thayo. pulakita hRdaye banne hAtha joDIne teNe balarAjAne mA prabhAe yu
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 su0 6 sudarzanacaritanirUpaNam 54 aJjaliM kRtyA, evaM-cakSyamANaprakAreNa avAdIt-'eyameyaM devANuppiA ! jAva taM muviNaM samma paDicchai' he devAnupriyA! evametat-bhavatkathanAnusAramevaitata vartate, yAvat-tathaitat vartate, yathA yUyaM vadatha iti kRtvA-vicArya taM svapnaM samyaksatyatayA pratIcchati-svIkaroti, 'paDicchittA, baleNa rannA abbhaNunnAyAsamANI nANAmaNiraMyaNabhatticitta jAva amuSTeDa' pratISya-svIkRtya, valena rAjJA abhyanu. jJAtA-AjJaptA satI nAnAmaNiratnabhakticitrAt yAvat pUrvoktAt bhadrAsanAt abhyuttiSThati 'aturiyamacanala jAva gaIe jeNeva sae bhavaNe teNeva uvaagcch|' atvaritamacapalamasaMbhrAntayA, avilambitayA rAjahaMsasaddazyA gatyA, yatraiva-svaka bhavanamAsIva , tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA sayaM bhavaNamaNuppaviTThA' upAgatya svakaM bhavanam anupaviSTA // 106 / / usane donoM hAtha jor3a kara aisA kahA-' eyameyaM devANuppiyA! jAva taM suviNaM saralaM paDicchA ' he devAlupriya! Apa ke kathana ke anu sAra hI hai, jaisA Apa kahate haiM vaisA hI yaha hai-aisA kaha kara usane usa svapna ko satyarUpase aMgIyAra kiyA-'paDicchittA baleNa rannA aaNunnAyA samANI nANAmaNizyaNabhatticitta jAva abbhuTeha' aMgIkAra karake phira vaha bala rAjA kI AjJA prApta kara usa aneka prakAra ke ratnoM aura maNiyoM kI kArIgarI se yukta citravAle siMhAsana se uThI 'aturiyamacavala-jAja gaie jeNeka sae bhavaNe teNeva uvaagcch|' uThakara vaha atvarina acapala evaM asaMbhrAnta cAla se calakara rAjahaMsa jaisI gatise calakara-apane savana kI ora AI aura 'uvAgacchittAsayaM bhavaNamaNupaviTThA' Akara usane usa apane bhavana meM praveza kiyaa|m06|| "eyameya devANuppiyA / jAva ta suviNaM samma' paDicchai" u vAnupriyA ApanI vAta kharI che. ApanA kahyA anusAra ja A svapnanuM phaLa prApta thaze. A prakAranA vacane dvArA temanAM vacanamAM pitAnI apAra zraddhA vyakta zana to matagatanI pAtanI 2vI2 dhyo-" paDicchittA baleNa rannA abhagunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticitta jAva amuDhei" tyAra mAha masarAnI anumati laIne, vividha ratno ane maNionI kArIgarIthI yukta, citravALA madrAsana 652thI telI , " aturiyamacavala jAva gaie jeNeSa sae bhavaNe teNeva uvAgacchai" bhane satvarita, ya58 bhane masa bhrAMta yAsathI yAbIna (haMsanA jevI gatithI cAlIne) te pitAnA bhavana tarapha AgaLa vadhI. " uvAgacchittA sayaM bhavaNamaNupaviTTA" pAtAnA sapana pAse payAna temA praveza ghyA. // 10 //
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 bhagavatIsUtra mUlam-"taeNaM sA pabhAvaI devI vhAyA kayabanTikammA jAva savvAlaMkAravibhUsiyA taM gambhaM NAi sIehiM NAi uNNehi nAi tittehiM nAi kaDaehiM nAi kasAehiM nAi aMbilehiM nAi madhurehi uusayamANasuhahiM bhoraNacchAyaNagaMdhamallehiM jaM tassa gansassa hiyaM miyaM patthaM ganmaposaNaM taM deseya AhAramAhAre mANI vivittamauehi sayaNAsaNehiM pairikkhasuhAe maNoNu. kUlAe vihArabhUmIe pasatthadohalA, saMpunnadohalA, sammANiya dohalA, vocchinnadohalA, varaNIyadohalA, vavagayarogamoha bhayaparittAsA taM gambhaM suhaM suheNaM privhti| taeNaM sA pabhAvaI devI navaNhaM mAlANaM bahupaDipunnANaM aTThamANa rAiMdiyANaM vItikaMtANaM sukumAlapANipAyaM ahINapaDipunnapaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM jAva sasisomAgAraM kaMtaM piyadasaNaM surUvaM dArayaM payAyA, taeNaM tIse pabhAvaIe devIe aMgapaDiyAriyAo pabhAvaI deviMpasUyaM jANettA jeNeva bale rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA karayala jAva balaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAti, baddhAvettA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA! pabhAvaI devI0 piyaTTayAe piyaM nivedemo, piyaM me bhavau taeNaM se bale rAyA aMgapaDiyAriyANaM aMtie eyama, soccA nisamma hatuTTa jAva dhArAhayanIva jAva romakUve tAsiM aMgapaDiyAriyANaM mauDavajaM jahAmAliyaM omoyaM dalayai, dalayittA seyaM rayayAmayaM vimalasalila punnaM bhigAraMca giNhai, gipihattA
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 u0 11 sU07 sudarzanacaritanirUpaNam 543 matthaeM dhovei, dhovittA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayai dalayittA sakArei, smmaannei'||suu07|| __ chAyA-tataH khalu sA prabhovatI devI snAtA kutubalikarmA yAvat sarvAlakAravibhUSitA taM garbha nAtizItaiH, nAtyuSNaiH, nAtitiktaiH, nAtika TukaiH, nAtikaSAyaiH, nAtyamlaiH, nAtimadhuraiH, RtubhavatsukhaiH, bhojanAcchAdanagandhamAlyaizca tasya garbhasya hita, mita, pathyam , garbhapoSaNaM tam deze ca, kAle ca AhAramAharantI viviktamRdukaiH zayanAsanaiH pratiriktasukhayA mano'nukUlayA vihArabhUmyA prazasta dohadA, sampUrNadohadA, sammAnitadohadA, vyucchinnadohadA, vyapanItadohadA, vyapagatarogamohabhayaparitrAsA ta garbha mukhaMsukhena parivahati, tataH khalu sA prabhAvatI devI navAnAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAm aSTamAnarAtrindinAnAM vyatikrAntAnAM sukumArapANipAdam ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraM lakSaNavyaJjanaguNopetaM yAvat zazisaumyAkAram kAntaM priyadarzanam murUpaM dAraka prajanitA, tataH khalu tasyAH prabhAvatyAH devyAH aGgaparicArikAH prabhAvatI devI prasUtAM jJAtvA yatreva balo rAjA tatraiva upAgacchanti, tatraiva upAgatya karatala yAvaMda valaM rAjAnaM jayena vijayena varddhayitvA evam avAdiSu:-evaM khalu devAnupriyAH ! prabhAvatI devI0 dArakaM majanitA iti priyArthatAyai priyaM bhavatAM bhavatu, tataH khalu sa valo rAjA aGgaparicArikANAm antikam etamarthaM zrutvA nizamya hRSTatuSTa yAvat dhArAhatanIpa yAvat romakUpaH, tAsAm aGgaparicArikANAm mukuTavaja yathAmAlitam avamokaM dadAti, yathAmAlitam avamokaM datvA zvetaM rajatamayaM vimalasalilapUrNa bhRgAra ca gRhNAti, gRhItvA mastakAni dhAvati, mastakAni dhAvitvA, vipulaM jIvikAha, prItidAnaM dadAti, prItidAnaM datvA satkArayati sammAnayati / / 07 / / . TIkA-"taeNaM sA pabhAvaI devI vhAyA kayabalikammA jAva savvAlaMkAravibhUsiyA' tataH khalu sA prabhAvatI devI snAtA-kRtasnAnA, kRtabalikarmA, 'taeNaM sA pabhAvaI devI' ityAdi / TIkArtha-'taeNaM sA pabhAvaI devI pahAyA kayabalikammA jAva saMvvAlaMkAravibhUsiyA' isake bAda prabhAvatI devIne snAna kiyA. voyasAdikoM ke liye anna dene rUpa balikarma kiyA yAvata "tapaNa' sA pabhAvaI devI pahAyA" tyAla dIya-" taeNa sA pabhAvaIdevI vhAyA kayabalikammA jAva savAlaMkAravibhUbiyA" tyA2 mA prabhAvatI rANIme snAna yu", pAyasAhine (11)
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne yAvat kRtakautukamaGgalaprAyazcittA sarvAlaGkAravibhUpittazarIrA satI, 'taM gambhaM NAi. sIehiM, nAI uNhehi, nAi tittehi, nAi kaDuehi, nAi kasAehi, nAi aMvilehiM, nAi mahurehi' taM garbha nAti zItaiH, nAtyuSNaiH, nAtitiktaiH, nAtikaTukaiH, nAtikapAyaiH, nAtyamlaiH, nAtimadhuraiH 'uubhUyamANamuhe hiM bhoyaNacchAyaNagaMdhamallehi' RtubhujyamAnasukhaiH-tau Rtau bhujyamAnAni yAni sukhAni-mukhanimittAni, zubhAni vA, tathAvidhaiH, bhojanAcchAdanagandhamAlyaiH saMrakSayantI 'jaM tasva gabhassa hiyaM miyaM patthaM gambhapasaNaM, taM dese ya kAle ra, AhAramAhAremANI' yat-yAdRzaM khalu tasya garbhasya hita-hitakAram , mitaM-parimitam-nAtyadhikaM nAtinyUnaM vA, pazyaM garbhapoSaNaM-garbhaH puSyate aneneti garbhayopaNaM-garbhasya puSTikArakam bhavati, tat-tAdRzam AhAram-bhojanam, deze ca,-yogyasthAne, kAle ca-samucitAvasare kautuka maMgala aura prAyazcitta kiyA aura samasta alaMkAnoM se apane zarIra ko vibhUSita kiyo 'taM gabhaM NAisIehiM, gAuNhehiM, NAi. tittehiM, nAikaDarahi, nAi kasAehi, mAibilehiM, nAimAhure, adhikazIta nahIM, adhika uSNa nahIM, adhika tikta-carapare nahIM, adhikakaDuve nahIM, adhika kaSAyarasopeta nahIM, adhika khaTTe nahIM aura adhika madhura nahIM tathA Rtu ke anukUla jo khAne para sukhakAra hote haiM aise bhojanoM se, gaMdha aura mAlAoM se ula garma kI rakSA karatI huI apa vaha 'jaM tassa ganbhassa hiya miyaM pastha avasaNaM taM dese thakAle ya AhAraM AhAremANI' isI prakAra ke aura bhI usa garbha ke liye hita, mita, pathyakAraka aura garbhapoSaka AhAra ko deza kAlake anusAra ucita vigere mATe annane alaga bhAga kADhavA rUpa balikarma karyuM ane kautukamaMgaLa, prAyazcita Adi vidhi patAvI. pachI teNe samasta alaMkArothI pitAnA zarIrane vibhUSita yu. "ta gabbha NAi sIehi , NAi uNhehiM, NAitittehi, nAi kaDuehi, nAikasAehi, nAi aMvilehiM, nAimahurehi" tyA23 te mAhAranu sevana karavA mAMDayuM te have sUtrakAra prakaTa kare che-adhika Thare na hoya, adhika garama na hoya, adhika tI khetamatamate na heya, adhika kaDavo na hoya, adhika ture na hoya, adhika mATe na hoya ane adhika mIThe na hoya e tathA tune anukULa tathA khAvAmAM sukhakAraka hoya e ja AhAra te letI hatI. A prakAranA ucita AhAra. AcchAdana, gaMdha ane bhAtAsAthI ta marnu a #2kSA 423 // dAgI jI te "ja tassa ganbhassa hiya' miyaM patthaM ganbhapasaNaM taM dese ya kAleya AhAra AhAremANI" mana mATe hita, mita ane pathyakAraka ane garbhapaSaka evA anya AhAranuM
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 7 sudarzanacaritanirUpaNam 555 AharantI-AhAraM kurvatI vivittamauehiM sayaNAsaNehiM pairikkamuhAe maNoNukUlAe, vihArabhUmIe' viviktamRdukaiH-viviktAni-doparahitAni mRdukAni ca komalAni yAni tAni tathAvidhaiH, zayanAsanaiH, pratiriktasukhayA,-pratiriktatvena tAdRza-janApekSayA vijanasvena sukhA-sukhakArikA, subhA vA, yA sA tathAvidhayA, ekAntasukhakArikayetyarthaH, mano'nukULayA-hRdayaGgamayA, vihArabhUmyA 'pasatthadohalA, saMpunnadohalA, sammANiyadoilA, prazastadohadA iSTadAyakatvAt sampUrNadohadA-abhilaSitArthapUraNAt-paripUrNamanorathA, sammAnitadohadA-abhilapitArthasya bhogaprApteH saphalamanorathA azmiAnita dohadA-lezamAtramapi nApUrNamanorathA, ataeva-vocchinnadohadA,cavaNIyadohadA, vAgayarogamohabhayaparittAsA, taM garbha mRhaM suheNaM parivahaI vyucchinnadohadA zAntamanorathA, panInadohadA vyavacchinnamanorathA, vyapagatarogamoDa avasara para lene lagI vivittamauehiM mayaNAsaNehiM pairika suhAe maNo. NukUlAe vihArabhUmIe' vaha aise doSarahita aura komala AsanoM para baiThatI thI jo apane jaile vyaktiyoM se adhiSThita nahIM hote the tathA sukhakAraka hote the, yA zubha hote the arthAta ekAnta sukhakAraka hote the manako rucate the garbha ke samaya kA 'pasatthadohalA' isakA dohalA anindanIya thA 'saMpuNNadohalA' saMpUrNa thA-kyoM ki isakA abhilaSita artha pUrNa ho jAtA thA 'saMmANiyadohalA' sammAnanIya thA kyoM ki use Adara milatA thA (adhimANiyadohalA) jisake manoratha sampUrNa kara diye haiM isIliye-'vocchinnadohadA, vavaNIyadohadA, vavagayarogamohabhayaparitAsA, tagabhaM suhaM suheNaM parivahai usakI harataraha se prarti kI jAtI thI, ataH usakA manoratha zAnta ho jAtA thA isa taraha vyavacchinna 4 Tum anusAra athita samaye sevana 421 dAgI. " vivitta mauehi sayaNAsaNehiM pairikkasuhAe maNoNukUlae vihArabhUmIe' te dvaSati bhane kemaLa Asana para mananukUla ucita sthAne besatI hatI, te zayanAsano sukhakAraka ja hata athavA zubha hatAM eTale ke te Asane bilakula sum4|24 11 tai bhane bhanane game tevai ai. " pasatthadohalA" gaavsthAmAM tene je de hala (dehada) utpanna thaye hatuM te prazasta hate "saMpuNNadohalA" te 2 haDa (AlisASA) utpanna thata tA-misaSita pasta bhI pAthI tanAva se pUrNa thA to, " samANiya dohalA" tene deha sammAnanIya hato kAraNa ke tene anAdara thate nahIM, "vocchinnadoidA, vavaNIyadohadA, vavagayarogamohabhayaparittAsA, ta gavma suI suheNa parivahai" tenA honI 4 54 rI pUti' 42pAmA mAtI tI. tethI tene maratha zAnta thaI jatAM hatAM. A rIte jenA manoratha vyava bha0 69
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 bhagavatIstre bhayaparitrAsA-vyapagataH-dUrIbhUtaH:-rogo-vyAdhiH, moho-mRDhatA, bhayaM-bhItimAtram , paritrAsaH-AtaGkaH akasmAt bhayaM yasyAH sA tathAvidhA satI taM garbha mukhaMlakhena-yatheSTamukhena parivahati, 'taeNaM sA pabhAvaI devI navaNDaM mAsANaM bahu paDipunnANaM aTThamANarAiMdiyANaM vIravaMtANa' tanaH khalu sA prabhAvatI devI, navasa mAseSu bahupratipUrNeSu arddhASTamAnarAtridiveSu-sArddhasaptarAtridivaseSu vyatikrAntepu-vyatIteSu satsu-sA saptadinAdhika navamAsAnantaramityarthaH 'sukumAlapANipAyaM ahINapaDipunnapaMciMdiyasarIra lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM jAva sasisopAkAraM kaMtaM piyadasaNaM surUvaM dArayaM payAyA' sukumArapANipAdam , ahIna paripUrNapazcendriyazarIram , lakSaNavyaJjanaguNopetam lakSaNAni-svastikAdIni, vyaJjanAni mapasilakAdIni teSAM prAzastyAdiguNairupeto yuktastam , yAvat-zazi saumyAkAraM-candravat bhavyAkRtim , kAntaM-kamanIyam , miyadarzanam , murUpaM-paramamanoradhavAlI hotI huI usane roga, soha, bhaya aura parivAra se rahita hokara acchI taraha se garbha ko dhAraNa kiyA 'taeNaM sA pAvaI devI navaNhaM mAsANaM basupaDipunnANaM aTThamANarAiMdiyANaM vIitANaM' isa prakAra se jaba usake nau mAsa aura lADhe sAta 7 dinarAta gani acchI taraha se nikala cuke taba usa prabhAvatI devI ne 'sukumAlapANipAya, ahINapaDipunnapaMcidiyasarIra lakkhaNavaMjaNaguNokveyaM jAva lakSipomAkAra kaMtaM piyadasaNaM surUvaM dArayaM payAyA' sukumAra kara caraNa vAle, ahInapratipUrNapAMcoM indriyoM se yukta zarIra vAle svastikAdika lakSaNoM ke, evaM maSatila Adi vyaJjanoM ke, prazasta Adi guNoMcAThe yAvat-candramA jaise bhavya AkRti vAle, kamanIya, priya darzana vAle, paramasundara bAlaka ko chinna thaI gayA che evI teNe roga, moha, bhaya ane paritrAsathI rahita yAne sArI zata manu 48na ". "taeNa sA pabhAvaI devI navaNha mAsANa bahupaDipunnANa aTThamANarAidiyANa vIikaMtANa" mArIta na bhAsa bhane 7 // hivasa-rAtri vyatIta thatA prabhAvatI rANIme "sukumAlapANipAya, ahINapaDipunnapanidiyasarIra lakSaNavaMjaNaguNovaveyaM jAva sasisomAkAra kaMta' piyadasaNa suruvaM dArayaM payAyA" se suMdara mAgama bhAcyA. te maaskanA hAtha ane paga sukemALa hatAM, tenuM zarIra kaI paNa prakAranI kheDa vinAnuM pAMce IndriyothI yukta ane sapramANa hatuM tenA zarIra upara svatika adi uttama lakSaNe ane tala, mazA Adi vyaMjana hatAM. te uttama guNethI yukta hatA, te candramAM je suMdara kamanIya, ane priyadarzana ane sauMdarya
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU07 sudarzanacaritanirUpaNam 557 sundaraNa, dArakaM-bAlakaM prajanitA, utpAdayAmAsa / 'taeNaM tIse pabhAvaie devIe aMgapaDiyAriyAo pabhAna devi pamyaM jANettA, jeNeva bale rAyA teNeva uvA. gacchati' tataH khalu tasyAH pramAvatyAH devAH aGgaparicArikAH-dAsyaH, prabhAvatI devI prasUtAM jJAtvA, yatraiva valo gajA AsIt , tatraiva urAgacchanti, 'uvAgacchittA karayala jAva bala rAya jaeNaM vijayeNaM baddhAve ti' upAgatya karatalaparigRhItaM yAvat zirasAvarta mastake atalaM kRtvA dalaM rAjAnaM jayena vijayena varddhayanti 'vaddhAvettA evaM vayAsI'-barddhayitvA evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-evaM khallu devANuppiyA ! pabhAvaI0 piyaTTayAe piyaM nivedemo, piyauM bhe bhavau' bho devAnupiyAH ! evaM khalu niyona prabhAvatI0 nAsu mAseSu vahupratipUrNeSu arddhASTamAna rAtrindiveSu matipUrNaSu satsu sukumArapANipAdAdivizeSaNaviziSTaM dArakaM prajanitA janma diyA 'taeNaM tIle pabhAvaI devIe agapariyAriyAo, pabhAvaI devi paralUyaM jANettA jeNeva bale rAyA teNeva udhAganchati' japa prabhAvatI devI kI aGgaparicArikAoM-dAsiyoM ko putra hone kA samAcAra jJAta ho cukA taba ve jahAM bala rAjA the vahAM para gaI 'ubAgacchittA karayala jAca valaM rAya jaeNaM vijaeNaM baddhAti' vahAM Akara ke unhoM ne rAjA ko donoM hAtha jor3a kara namaskAra kiyA aura jaya vijaya zabdoM kA uccAraNa karate hue unheM badhAyA "bAdvAvettA evaM vayAlI" badhAkara phira unhoMne unase isa prakAra kahA-' evaM khalu devANupiyA! pabhAvaI. piyaTTayAe piyaM nivedemo piyaM me bhavau' he devAnupriya ! prabhAvatI devI ne nau mAla sADhe sAta dina rAtri pUrNa hone para sukumAra karacaraNa Adi vizeSaNoM vAle putra ko janmadiyA hai| isaliye hama sapanna tA. "taeNaM tIse pabhAvaIe devIe aMgapariyAriyAo, pabhAvaI' deviM pasUrya jANettA jeNeva bale rAyA teNeva uvAgacchati" prabhAvatI eme putranA janma Ape che evA samAcAra jyAre tenI aMgaparicArikAoe jANyA. tyAre teo balarAjAnI pAse vadhAmaNI ApavAne mATe pahoMcI gaI " ubAgacchittA karayala jAva balaM rAya jaeNa vijaeNaM baddhAveti" tyo dhana temaNe bane hAtha joDIne rAjAne namaskAra karyA ane "balarAjAne jaya he, masarAnA vilaya hai," se zahAthI ne vdhaavy| " baddhAvettA evaM vayAsI" vadhAvIna te tane mA pramANe 4dhu " evaM khalu devANupiyA! pabhAvaI0 piyaTTayAe piyaM nivedemo piyaM bhe bhavau" hai haivAnupriya ! ga 2yAne nava bhAsa bhane 7 // hinAni vyatIta thatAM prabhAvatI rANIe sukomaLa kara caraNa Adi vizeSaNethI yukta putrane
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle tat khalu vayaM devAnupriyANAM priyArthatAyai-mItyartham , priya-putrajanmarUpaM nivedayAmaH-sUcayAmaH etacca priyanivedanam miyaM bhavatAM bhavatu anyadvA rAjyalakSmyAdi vRddhirUpa piyaM zubhaM bhavatu 'taeNaM se vale rAyA aMgapaDiyAriyANaM aMtie eyamaTTa soccA nisamma haTatuTTa jAva dhArAhayaNIva jAva romakUve tAsi aMgapariyAriyANaM mauDavajaM jahAmAliyaM omoya dalayai' tataH khalu sa balo rAjA aGgaparicArikANAm antike-samIpe etamartha-pUrvoktArtham zrutvA, nizamya-hRdi avadhArya hRSTatuSTo yAvat-harSavaMzavisarpahRdayo dhArAhanIpa yAvat sarabhikumamacaJcumAlayitatanukocchvasita-romakUpaH, tAbhyaH aGgaparicArikAbhyaH mukuTavarja-mukuTaM vihAya, tasya rAjacihnatvAt , yathAmAlitaM-yathA parihitam , avamoram-avamucyate-pariApa kI prasannatA bar3hAne ke liye-prIti ke liye-putrajanma hone ke samAcAra kA nivedana karane AI haiM-yaha putrajanmarUpa priya nivedana Apa ko zubhakArI ho athavA-rAjalakSmI Adi kA vRddhirUpa ho. 'taeNaM se bale royA aMgapariyAriyANaM aMtie eyamaha soccA nissamma haTThatuha jAva dhArAhyaNIva jAva romakUve tAsiM aMgapariyAriyANaM mauDavaja jahAmAliyaM omoyaM dalayai' ghalarAjA ne isa prakAra kA samAcAra java una aGgaparicArikAoM ke mukha se sunA taba vaha harSa ke mAre phUlA nahIM samAyA usake cittameM saMtoSa bharagayA aura usakA zarIra vegavatI vRSTi se Ahata hue nIpa-kadamba puSpa kI taraha romarAji se vyApta ho gayA. usI samaya usane rAjacihna hone ke kAraNa mukuTa ko chodd'janma Ape che. A khuzAlInA samAcAra Apane ApavA mATe ame ApanI pAse AvyAM chIe. A putra janma Apane mATe zubhakArI che athavA 249bhI mAhinI vRddhi35 3. "taeNaM se bale rAyA aMgapariyAriyANa atie eyama? soccA nisamma hadvatuTTha jAva dhArAhayaNIva jAva romakUve tAsiM aMgapariyAriyANa mauDavaja jahAmAliya omoya dala yai" 20InI magapari. cArikAonA mukhe A khuzAlInA samAcAra sAMbhaLIne tenA harSano pAra na rahyo. tene atyaMta saMtoSa thaye varasAdanI vegavatI dhArAthI jema kadamba puSpa vikasita thAya che tema balarAjAnI romarAji paNa Ana danA atirekane lIdhe khaDI thaI gaI-teNe romAMca anubhavyuM. eja samaye teNe te paricArikAone pitAnA muguTa sivAyanA saghaLAM AbhUSaNe bakSisa ApI dIdhAM.
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 7 sudarzanacaritanirUpaNam 549 dhIyate yaH so'vamoka:-alaGkAra staM dadAti, prayacchati, 'dalattA setaM zyayAmayaM vimalasalilapuNNaM bhiMgAraM ca giNhaI' datvA zvetaM rajatamayaM vimalasalilapUrNa bhRGgAraMjalapAtravizeSaca gRhAti, 'giNDittA matthae dhovai' pUrvokta bhRGgAra gRhItvA mastakAni-tAsAM zirAMsi dhAvati-prakSAlayati, dAsatvApanayanArtham , svAminA mastakadhAvane kRte hi dAsasya dAsatvamapagacchatIti lokavyavahAraH, 'dhovittA, viulaM jIvIyArihaM pIidANaM, dalayai' dhAvitvA mastakAni prakSAlya, vipulaM-pracuram jIvikAI-jIvikocitam, prItidAnam-prasannatAnimittakaM dAnaM dadAti, 'dalattA sakArei, sammANei' datvA satkArayati sammAnayati ceti / / 50 7 // kara (kyoM ki rAjacihnarUpa hone se sukuTa kA dAna niSiddha hai) pahire hue zeSa alaMkAra unhe de diye / 'dalahattA se taM rayayAmayaM vimalasalilapuNNaM bhiMgAraM ca gihA dene ke bAda zveta, rajatamaya-cAMdI kI ki jo nirmala jala se bharI huI thI, jhArI usane apane hAtha meM liyA 'giNihattA matthae dhovei ' lekara una saba ke mastakoM ko dAsatva dUra karane ke nimitta dhulAyA / aisA loka vyavahAra hai ki svAmI yadi jala lekara dAsa kA mastaka dholA hai to usakA dAsapanA dUra ho jAtA hai| 'dhovittA viula jIvIyArihaM pIidANaM dalayai,' mastaka dhokara ke phira usane unheM jIvikA ke ucita prItidAna-prasannatAnimittakadAna diyA 'dalaittA sakkArei, sammANei' dAna dekara ke phira usane una saba kA satkAra kiyA aura sanmAna kiyA / / 07 / / (mugaTa rAjacihna gaNAya che tethI tene tyAga karAya nahIM, vaLI sugaTa rAjacihnarUpa hovAthI tenuM dAna anucitta gaNAya che. mATe mugaTa sivAynaa saasuusso| pakSima mAtrAnI pAta 41 che.) " dalaittA se ta rayayAmaya vimalasalilapuNNa bhiMgAraM ca giNhai" tyA2 mA tethe yAhInI manAvalI mana ni tathA maresI reveta ArI potAnA thamA dIdhI, "giNhittA matthae dhovei" mana ta mI pariyAriyAnAM bharatana dhau12|0yaa sAThiyA temane dAsatvamAMthI mukta karavA nimitte karavAmAM AvI (e vakhate e rivAja hatuM ke mAlika pione pANI laIne dAsa ke dAsInA mastakane che te temanA sApa mApAmA5 2 26 tu tu.) "dhovittA viula jIviyAriha" pIidANaM varu mastaka ghevarAvIne teNe temane AjIvikAne yogya-jIvanaparyata nabhe te prItihAna dIdhu (prasannatA za' hAnane prItihAna 4 che.) "dalaittA sakArei, sammANei" mA zAre hAnadhana tethe temanI sA2 cyA bhane sanmAna yu||suu0 7 //
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 bhagavatI ||mhaayly ktvytaa|| mUlam-"taeNaM se bale rAyA koDubiyapurile sadAvei, sahAvettA, evaM vyAptI-lippAmeva bho devANuppiyA! hathiNApure nayare cAragasohaNaM kareha, karettA, mANummANaM vaDDaNaM kareha, karettA, hatthiNApuraM nayA samitara-bAhiriyaM AliyasaMmajjiovalittaM jAva karaha, kArabeha, karettA ya, kAravettA ya, jayasahassaM vA, cakkasahastaM vA pUdhAmahAmahimalakAraM vA, uslaveha, ussavettA mameya. mANattiyaM pnycpinnh| taeNaM te koDaviyapurilA baleNaM rannA evaM buttA samANA jAba paJcappiNati / taeNaM le bale rAthA jeNeva agalAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA taMva jAva majjaNa. gharAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA, ussukaM, ukkara, ukTuiM, adijaM, abhijjaM, abhaDappasaM, adaMDakoDaMDilaM, adharimaM, gaNiyAvaranAuijjakaliyaM aNegatAlAcarANupariyaM aNudhUyamuiMgaM asilAyamalladAmaM pasuiyapajhIliyaM sapurajaNajANavayaM dasadivase ThiibaDiyaM karei, taeNaM se bale rAyA dasAhiyAe ThiivaDiyAe badamANIe lar3ae ya, sAhassie ya, saya sAhassie ya, dAe ya, dalasANe ya, davAvemANe ya, sahaya, sAhassie ya, saya. sAhaslieya labhe, paDicchemANe paDicchAvemANe evaM viharai / taeNaM tassa dAragarasa ammApiyaro paDhase divase ThiivaDiyaM karei, taie divase caMdasUradasaNithaM karei, chaThe divase jAgariyaM karer3a, ekArasame divase vItijhate nivvatte asuijAyakAmakaraNe saMpatte, vArasAha divase viulaM asaNaM, pANaM khAima,
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 551 prameyacandrikA TIkA za0 1130 11 sU0 7 sudarzanacaritanirUpaNam sAimaM ukakkhaDArviti, ukkkhaDAvettA jahA sivo jAva khattie ya, AmaMtei, AmaMtettA, tao pacchA pahAcA kapabalikammA taMceva jAva sakAreti, sammArNeti, sakArettA, lammANetA tasseva mittajAti jAtra rAINaya, khattiyANa ya purao ajaya pajaya-piupajayAgayaM bahupurisaparaMparapparUDhaM kulANurUvaM kulasarisaM kulasaMtANataMtuvaNakaraM ayameyArUvaM gonnaM guNaniphphannaM nAmadhejaM kareMti, jamhANaM amhaM ise dArae valassa go pute prabhAvaIe devIe attae taM hoDaNaM ahaM eyassa dAragasla nAmadhejaM mahabbale, taraNaM tassa dAragasta ammApiyaro nAmadhejaM kareti mahAvale ti / tapaNaM se mahabbale dArae paMcadhAIparigAhie, taMjahA - khIra dhAIe, evaM jahA daDhapainne jAva, nivAyanivvAghAyaMsi suhaMsuheNaM parivaDDhai / taNaM tassa mahambalassa dAragasla ammApiyaro aNupuveNaM ThitivaDiyaM vA baMdasUradasAvaNiyaMvA, jAgariyaMvA, nAmakaraNaM vA, paraMgAmeNa vA, payacaMkamaNaM vA, jesAmaNaM vA, piMDavaDaNaM vA, pajapAvaNaM vA, kaNNatrehaNaM vA, saMtracchara paDilehaNaM vA, coloyaNagaM pya, udaNayaNaMca annANi ya bahUNi ganbhAdhAnajammaNamAdiyAI kouyAiM kareMti / tapaNaM taM mahambalaM kumAraM ammApiyaro sAtiregadvavAsagaM jANittA sobhaNaMsi tihikaraNamuhuttaMsi0 evaM jahA - daDhappainno jAva alaM bhogasamatthe jAe yAvi hotthA / taNaM taM sahabbalaM kumAraM ummukka bAlabhAvaM jAva alaM bhogasa matthaM vijANittA ammApiyaro aTUpAsAyavaDeMsae
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsve kareMti, karettA abbhuggayamUsiya-pahalie iva vaNNao, jahA rAyappaseNaijje jAva paDirUve / tesiM NaM pAsAyava.sagANaM bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahegaM bhavaNaM kareMti, aNegakhaMbhasayasaMniviTuM, vaNNao, jahA rAyappaseNaijje pecchA gharamaMDasi jAva paDirUve ||suu08|| chAyA-tataH khalu sa baLI rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam avAdIt-kSiprameva bho devAnupiyAH ! hastinApure nagare cArakazodhanaM kuruta, kRtvA mAnonmAnavarddhanaM kusta, kRtvA hastinApura nagara sAbhyantaravAhyam Asikta saMmArjitopaliptaM yAvat kuruta, kArayata, kRtvA ca kArayitvA ca yUpasahasraM vA cakrasahasraM vA, pUjAmahAmahimasatkAra vA, utsavayata utsavayya mama etAmAtaptiko pratyarpayata / tataH khalu te kauTumvikapuruSAH valena rAjJA evamuktAH santo yAvatpratyarpayanti, tataH khalu sa calo rAjA yatraiva anagAlA tatraiva upAgacchati, upAgatya tadeva yAvat majjanagRhAt pratiniSkrAmyati, pratinipkramya ucchulkAm , utkarAma , utkRSTAm , adeyAm , ameyAm, abhaTapravezAm , adaNDakudaNDimAm , adhAryAm , gaNikAvaranATakIyakalitAm , anekatALacarAnucaritAm, anuddhRtamRdazAm, amlA. namAlyadAmAm , pramuditamakrIDitAm , sarajanajAnapadAm , dazadivasAna sthiti patitAM karoti / tataH khalu sa balo rAjA dazAhikAyAM sthitipatitAyAM vartamAnAyAm , zatikAMzca, zatasAhasikaoNca, yAgAMca, dAyAMzca, bhAgAMzca, dadacca, dApayacca, zatikAzca, sAhasikAMca, zatasAhasikA~zca lAbhAn pratiyacchan , prati yAmayan evaM viharati, tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau prathame divase sthiti patitAM kurutaH, tIye divase candrasUrya darzanaM kurutaH, paSThe divase jAgarikAM kurutaH, ekAdaze divase vyatikrAnte, nivRtte azuvijAta pharmakaraNe, saMmApte dvAdazAhadivase, vipuLam azanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam upasthApayataH, upasthApya, yathA zivo yAvat kSatriyAMzva AmantrayatA, Amantrya tataH pazcAt snAtau kRtavali karmANau tadeva yAvat satkArayataH, sammAnayataH, sakArya, sammAnya, mitrajJAti yAvat rAjanyasya ca kSatriyANAMzca purataH AyakaparyakapitRpayakAgataM bahupuruSaparamparAmarUDham kulAnurUpaM kulasadRzam , kulasantAnatantuvarddhanakaram idametadrapaM gauNaM guNaniSpannaM nAmadheyaM kurutaH-yasmAt khallu asmAkam ayaM dArako palasya rAjJaH, putraH, prabhAvatyAH devyAH AtmajaH, tasmAt bhavatu khala asmAkam etasya dAra
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU08 sudarzanacaritanirUpaNam 553 ' kasya nAmadheya mahAvalA, tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau nAmadheyaM kurutaH mahAbala iti, tataH khalu sa mahAvalo dArakA, paJcadhAtrIparigRhItaH, tadyathAkSIradhAcyA, evaM yathA dRDhapratijJo yAvat-nirvAte nirvyAghAte, sukhasukhena parivarddha te, tataH khalu tasya mahAvalasya dArakasya ambApitarau AnupUryeNa sthiti patitAM vA, candrasUryadarzanaM vA, jAgarikAM vA, nAmakaraNaM vA, paraMgamanaM vA, padacaMkamaNaM vA, jemanaM vA, piNDavarddhanaM vA, malpapanaM vA, karNavedhana vA, saMvatsaramatilehana vA, cauloyanakaMca, upanayanaca anyAnica bahUni garbhAdhAnajanmAdikAni kautukAni kurutaH, tataH khalu taM mahAvalaM kumAras ambApitarau sAtirekASTavarSaka jJAtvA zobhane tithikaraNamuhUrte, evaM yathA dRDhapratijJo yAvat ala bhogasamarthoM jAtazcApi amavat , tataH khalu taM mahAvalaM kumAram , unmuktabAlabhAvaM yAvat-alaM mogasamartha vijJAya ambApitarau aSTau prAsAdAvataMsakAn kurutaH, kRtvA abhyudgato. cchritAn prahasitAniva, varNakaH, yathA rAjapraznIye yAvat-pratirUpAn , teSAM khalu mAsAdAvataMsakAnAM bahumadhyadezabhAge-bhatra khalu mahadekaM bhavanaM kurutaH, anekastambhazatasanniviSTam , varNakaH, yathA rAjapraznIye prekSAgRhamaNDape yAvat prtiruupm||suu.8|| ___TIkA-atha putrajanmamahotsave vandimocanAdikaM varNayitumAha-'taeNaM se bale' ityAdi, 'taeNaM se bale rAyA koDuviyapurise sadAvei, sadAvettA, evaM vayAsI'-tataH khalu putrajanmavRtAntazravaNAnantara sa valo rAjA kauTumbikapuruSAnAjJAkArijanAn zabdayati-Ahapati, zabdayitvA-AhUya evaM-vakSyamANaprakAreNa, avAdIt-uktavAn 'khippAmeva bho devANupiyA ! hathiNApure nayare cAragasohaNaM. _ 'taeNaM se bale rAyA' ityAdi / TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtra dvArA yaha prakaTa kiyA hai ki balarAjA ne putrajanma mahotsavapara kyA 2 kArya kiye-'taeNaM se bale rAyA koDa viyapurise sadAvei-evaM vayAsI' klarAjA ne japa aGgaparicArikAoM ko visarjita kara diyA taba usane kauTusvika puruSoM ko bulAyA aura unheM isa prakAra kI AjJA dI-'khippAmeva bho devaannuppiyaa| hathiNA - "taeNa se balerAyA" tyaahTIkAtha-sUtrakAre A sUtramAM e vAta prakaTa karI che ke balarAjAe putrazamanA mahAtsava vA rIte 5 vyA-"taraNa se balerAyA koDa biyapurise sadAvei-evaM vayAsI" 515riyArimAne (hAsIya) vihAya 4aa mAmaya pitAnA kauTuMbika puruSane (anucarone) bolAvIne A pramANe AjJA ApI"khippaamev bho vANuppiyA ! hathiNApure nayare cAragasohaNaM kareha" hevA bha.70
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ iiadi 554 kareha' bho devAnupriyAH ! kSimameva hastinApure nagare cArakazodhanaM vandimocana kuruta; bandIkRtajanAn kArAgArAd vimocayata ityarthaH ' karettA, mANummANavaNaM kareha' cArakazodhanaM kRtvA mAnonmAnavarddhana kuruta, tatra mAnaM - rasadhAnyAdi viSayako mApaH - parimANarUpaH unmAnaM tu UrdhvamAnaM tulArUpaM bodhyam tayoH vardhanaM vRddhi mityarthaH ' karettA, itthiNApuraM nagaraM samitaravAhiriyaM AsiyasaMmajjio valitaM jA kareha kAraveda' mAnonyAnavarddhanaM kRtvA, hastinApura nagaram sAbhyantareNa bAhyena ca sahitaM -sAbhyantarabAhyam sAbhyantaram, sa vAhya cetyarthaH, Asikta saMmArjitopaliptam- gandhodakena A-samantAt siktam, kacavarApanayanAdinA saMmArjitaM - pure nayare cAragasohaNaM kareha ' he devAnupriya ! tuma loga saba se pahile isa utsava ke nimitta hastinApuranagara meM kaidiyoM ko kArAvAsa se mukta karo - kArAgAra se unheM chor3a do-' karettA mANummANa vaDUNaM kareha' usake bAda mAna aura unmAna kI vRddhi karo - abhItaka jisa mApa se aura tarA jUse vastue~ taulakara dI jAtI rahI haiM - aba 10 dinataka ke liye inameM vRddhi karA dI -rasa-taila Adi rUpa padArthoM ke evaM anAja Adi ke nApane ke sAdhana kA nAma mAna aura tarAjUrUpa UrdhvamAnakA nAma unmAna hai arthAt saba cIje sastI veghanekA hukma karado / 'karettA hatthiNApuraM nagara saMbhitara bAhiriyaM Asiya saMmajjivalittaM jAva kareha kAraveha ' ina donoM kI vRddhi karAne ke bAda hastinApura nagarako bhItara bAhira se khUba sApha karo- pahile usameM sugaMdhita pAnI se chir3akAva karo, bAda meM usake kacarA ko sApha karo aura gobara Adi se " nupriyA ! putrajanmanI khuzAlI nimitte hastinApura nagaranA je kedIo che tebhane turaMta azavAsabhAMthI bhuta ro. " karecA mANummANavaNaM kareha " tyAra khAda 10 divasa mATe mAna ane unmAnanI vRddhi karAvI do eTale ke vastunA vajanamAM telamApamAM vRddhi karAvi de tela Adi rUpa padArthonA ane anAja AdinA mApanA sAdhananuM nAma mAna che ane trAjavArUpa udhva mA- - nanuM nAma unmAna che. kahevAneA bhAvAya e che ke dadivasa paryaMnta putrajanmanA utsava nimitta dareka cIja sAMghI vecavAnI jAherAta karI do. " karettA hatthiNApura nagara' 'sambhitarabAhiriya' AmriyasaMmajjiovalittaM jAva kareMha kAraveha" tyAra mAha istinApura nagaranI ahAranA ane adharanA bhAgAne khUma sApha karavA, tene sApha karAvIne rastAe para sugaMdhita pANI chaMTAveA ane chANu Adi vaDe lIpIgpIne tene zaNagArA 'ahIM' jAva
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 8 sudarzanacaritanirUpaNam 555 saMzodhitam , gomayAdinA-upalipta yAvat-puSpamAlyatoraNAdinA susajjitaM ca kuruta, kArayata ca, 'karettA ya, kAravettA ya, jUyasahassaM vA, cakkasahassaM vA, pUyA' mahAmahimasakkAraM vA ussavei, ussavettA, mameyamANattiyaM paccappiNaha' hastinA. pura nagaraM musajjitaM kRtvA, kArayitvA ca, yUpasahasraM vA, yugasahasraM , sarvayugAn , cakrasahasaM vA, zakaTAlpapeSaNInAMca sarvacakrANi, pUjAmahAmahimasatkAraM vA utsava. yata utsAhapUrvakaM kuruta tatra pUnA-pUjanIyajanasatkAraH, mahAmahimasAdhujanaguNAnuvAdaH, satkAraH-pUjyajanAnAM vastrAdinA satkaraNam , utsavayitvA mama etAm pUrvoktAm , AjJaptikAm-AjJA pratyarpayata-parAvartayata, 'taeNaM te koDa viyapurisA baleNaM raNNA evaM vuttA samANA jAva paJcappiNati' tataH khalu te kauTumcikapuruSA:AjJAkAripuruSAH balena rAjJA evaM-pUrvoktarItyA uktAH santo yAvat-hastinApura use lIpo poto ' yavAM yAvat pada se "puSpamAlyatoraNAdinA susajitaM kuruta kArayata" ina padoM kA grahaNa huA hai| yaha saba saphAI Adi kA kAma khuda karo aura dUsaroM se bhI karAo-'karettA kAravettA jayasahassaM vA cakasahassA , pUzAmahAmahimasakAra vA ussaveha ussavettA mameyamANattiyaM paccappiNaha" jaba hastinApura nagara ko saphAI saba prakAra se acchI taraha ho jAve-taba saba yUpoM kI-yugoM kI, saba cakroM kI pUjya janoM kI, yathAyogya rIti se vastrAdikoM ke dvArA unakA savakA satkAra kro| jaba saba yaha ho cuke taba isakI hameM khabara do 'taeNaM te koDaviyapurisA baleNaM raNagA evaM vuttA samANA jAva paccappiNaMti' isa prakAra se bala rAjA ke Adeza dene para una AjJAkArI puruSoMne hastinApura nagara ko sugaMdhita jala se sIMcA-saMmAH yAvat " 54thI " puSpamAlyatoraNAdinA susajjitaM kuruta kArayata" zabarana phUlanI mALAo, taraNe, davA, patAkA AdithI susajijata karavAnI AjJA ApavAmAM AvI che. A badhI sajAvaTa tame jAte kare ane anyanI pAse 421. " karettA kAravettA jUhasahassa vA cakkavahassaM vA, pUyAmahAmahimasakAra vA ussaveha, ussavettA mameyamANattiyaM paccappiNai" 2mA pramANe zarane susa jijata karIne samasta yUpanI (yuganI), ane saghaLAM cakronI pUjA kare, mahApuruSanA guNenuM kIrtana kare, ane sAdhu Adine vastrAdikanuM dAna 8ine tebhne| sA2 421. bhArI mAjJA pramANe 4zana bhane bhamara sAya. taeNaM ve koDubiyapurisA baleNaM raNNA eva vuttA samANA jAva paccapiNati " mata. rAjAne A prakArano Adeza sAMbhaLIne te AjJAkArI puruSoe hastinApura nagarane vALIjhUDIne sApha karavuM, tenA mArgo para sugadhita jaLa chaTAvyuM,
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIevaM nagaram AsiktasaMmAnitopaliptAdi sarva kRtvA balasya rAjJastAmAjJaptikA pratyaH yanti-parAvartayanti, 'taeNaM se vale rAyA jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchada' tataH khalu sa balo rAjA, yatraiva adRnazAlA-vyAyAmazAlA AsIt, tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA taMceva jAva majjaNagharAo paDinikkhamai' upAgatya, tadeva-anyatra pratipAditasnAnavidhivadeva, yAvat-yogyAvalAnavyAmardana-yuddhakaraNaH vyAyAmaM kRtvA, tatra yogyA-guNanikA, valganam-ullalanaM, vyAmadana-paraspareNAGgamoTanam ityavaseyam , tato yatraiva majjanagRhaM-ranAnAgAramAsIt, tatraivaupAgacchati, upAgatya majjanagRham-anupavizati, anupavizya samantato jalAbhi ramaNIye, vicitramaNiratnakuhimatale ramaNIye snAnamaNDape nAnAmaNiratnabhakticitre snAnapIThe sUkhapUrvakaM niSaNNaH tataH snAnAdikaM vidhAya candanAnuliptagAtraH zarIraH rjita kiyA, gomayAdi se use acchI taraha se lIpApotA ityAdi saba kAma karake ghala rAjA ko pIche unhoM ne isakI khabara dI "taeNaM se vale royA jeNeva aNasAlA, teNeva uvAgacchai' isake pazcAt ve balarAjA jahAM para aTTaNazAlA-vyAyAmazAlA thI vahAM para Aye 'uvAgacchittA taMceca jAva majaNagharAo paDinikkhamaha' vahAM Akara ke unhoM ne guNanikA kI, valAna kiyA, vyAmardana-paraspara meM agoM kA moTana kiyA, ityAdi rUpa se vyAyAma kiyA, isake bAda ve jahAM para snAnagRha thA vahAM gaye vahAM jAkara unhoMne anyatra pratipAdita snAnavidhi kI taraha se snAna kiyA snAna karane kA sthAna "jalAbhiramaNIye, vivitramaNiratna kuTimatale, ramaNIye snAnamaNDape nAnAmaNiratna bhakticitresnAnapIThe sukhapUrvaka niSaNNaH tataH snAnAdikaM vidhAya candanAnulipragAtraH-zarIraHsan majja. chANa AdithI tene lIMpAvyuM - pAvyuM, rAjAnI AjJAnuM pUrepUruM pAlana karIne temaNe balarAjAne khabara ApI ke ApanI AjJAnusAra badhuM karavAmAM bhAvyu cha." taeNaM se bale rAyA jeNeva aTTaNasAlA, teNeva uvAgacchai" tyAra mAha mata vyAyAma mA gayA. " uvAgacchittA ta ceva jAva majjaNagharAo paDinikkhamai" tyo 44ne temANe guni, sAna sustI mAhi vyAyAmanA dAva karyA tyAra bAda teo snAnagRhamAM gayA. tyAM jaIne temaNe snAna karyuM te nAnavidhinuM varNana anya zAstro dvArA jANI levuM. have snAnaganu na 42pAmA mAve The-" jalAbhiramaNIye, vicitramaNiratnakuTTimatale, ramaNIye snAnamaNDape nAnAmaNiratnabhakticitre snAnapIThe sukhapUrvaka niSaNNaH tataH snAnAdika vidhAya candanAnuliptagAtraH zarIraH san majjanagRhAt pratiniSkAmyati"
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ premapandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 8 sudarzanacaritanirUpaNam 557 san majjanagRhAt matiniSkrAmyati - nirgacchati 'paDinikkhamittA, ussukaM, ukkara, ukiTaM, adijaM, amijjaM, abhaDappasaM' pratiniSkramya-majjanagRhAnirgatya, ucchulkA-muktazulko zulkarahitAmityarthaH, sthitipatitAM kArayatIti vakSyamANenAnvayaH, zulkaM tAvat vikreyabhANDaM prati rAjJe deyaM dravyam , tadarahitAM putrajanma mahotsavamakriyArUpAm, evam-utkarAm-unmuktaH karo yasyAM tAm unmuktakarAM karadAnarahitAmitibhAvaH, karo hi gavAdiviSayaM prati prativarSa rAje deyaM dravyamucyate, tayA-utkRSTAm-karSaNaniSedhAd utkRSTA-kSetrakarSaNarahitAm , adeyAm-vikraya niSedhena avidyamAnadAtavyAm , ameyAm-vikrayapratiSedhAdeva avidyamAnamAtavyAm, abhaTapravezAm-avidyamAno bhaTAnAm-rAjAjJAkAriNAM puruSANAM pravezaH kuTumbigeheSu yasyAM sA tathAvidhAm rAjadaNDarahitAmityarthaH putrajanmamahotsavaprakriyArUpAm agre vakSyamANAM sthitipatitAM kArayatItibhAvaH, evameva 'adaMDakoDaMDimaM adharimaM, gaNiyAvaranADaijjakaliyaM, aNegatAlAcarANucariyaM, aNuddhRyamuiMga' adaNDakudaNDimAm-daNDalabhyaM dravyamapi daNDa padenaivocyate, kudaNDena nivRttaMnagRhAt pratiniSkAmyati" jala bharA huA hone ke kAraNa paramaramaNIya thA usakI nIce kI bhUmi vicitra maNiyoM aura ratnoM kI banI huI thI, usameM eka snAnapITha thA, jo vividha prakAra ke maNi aura ratnoM se yukta thA, usa para baiTha kara isane baDe hI Ananda ke sAtha snAna kiyaa| snAna karake phira candana ke lepa ko zarIra para lagAyA isa prakarA se snAnavidhi samApta kara vaha snAnaghara se bAhara nikalA 'paDinikkhamittA ussukaM, ukkaraM ukiTTa, adijjaM, amija, abhaDappavesaM, adaMDakoDaMDima, aparimaM, gaNiyAvaranADaijjakaliyaM, aNegatAlAcarANucariyaM aNuyamu. iMga amilAyamadallAmaM, pamuhayapakkIliyaM, sapurajaNajANavayaM dasa divase snAna karavAnuM sthAna jaLathI bhareluM hovAne kAraNe atizaya ramaNIya hatuM. snAnagRhanuM yataLIyuM vicitra maNi ane ratnathI jaDita hatuM tyAM eka nAnapITha (nAvAne bAjoTha) paNa hatuM je vividha prakAranA maNi ane rathI AlekhAyelAM citrothI yukta hatuM. te nAnapITha para besIne balarAjAe ghaNAM ja AnaMdapUrvaka snAna karyuM. snAna karIne temaNe pitAnA zarIra para caMdanane lepa karyo. A rIte nAnavidhi patAvIne teo snAnagRha bhAMthI manAyA. " paDinikkhamittA ussukka', ukkara', ukkiTTha', adijja, amijja', abhaDappavesa adaMDakoDaDima adharima, gaNiyAvaranATaijjakaliya', aNega tAlAcarANucariya' aNudhUyamuiMga', amilAyamalladAmaM, pamuipakkIliyaM sapurajaNajA
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 bhagavasImo niSpannaM dravyaM kudaNDimam , tannAsti yasyAM sthitipatitAyAM sA adaNDakudaNDimA tAm tatra yathA'parAdhaM rAjagrAhya dravyaM daNDaH, kudaNDastu kAryakAriNAma adhikAriNAM prajJAparAdhAt mahatyapi aparAdhino'parAdhe alpa rAjagrAhyaM dravyam, tathaiva adharimAm-adhAryAm-avidhamAnadhAraNIyadravyAm , RNAdunmocanAt dhAraNIyadravyachidavaDiya karei' bAhara nikala kara usane putrajanmakA utsava puravAsiyoM ke aura deza ke logo ke sAtha milakara daza dinataka manAyA isa utsava meM usane kara lenA mApha kara diyA thA, gavAdi Upara jo rAjya kI ora se kara liyA jAtA thA vaha bhI daza dina ke liye banda kara diyA thA yaha utsava pharpaNa (1) se rahita thA vikraya kA niSedha ho jAne se dene yogya vastu se rahita thA, nApane yogya vastu se hIna thA subhaTa ke praveza se vajita thA arthAt rAjadaNDa se rahita thA daNDa kA dravya isameM mApha kara diyA thA daNDa labhya dravya bhI yahAM daNDapada se kahA gayA hai-isaliye daNDa zabda se yahAM aparAdha karanevAle aparAdhI se jo jurmAne ke rUpa meM dravya liyA jAtA hai aisA vaha dravya bhI rAjA kI ora se chor3a diyA gayA thA isI prakAra se kAryakArI adhikAH riyoM kI prajJA ke aparAdha se-bhUla se aparAdhI ke baDe aparAdha meM bhI kiyA gayA thor3A sA bhI jurmAnA yahAM kudaNDa se grahaNa kiyA gayA hai so yaha kudaNDa bhI isameM mApha kara diyA gayA thA, rAjya kI ora se Navaya dasadivasaM ThiivaDiya karei " tyA2 mAha terI nagaravAsImA bhane Ama vAsI che sAthe maLIne daza divasa sudhI putrajanmane utsava ujavyo A utsava daramiyAna teNe kara levAne baMdha karI dIdhe-gAya Adi para je kara levAmAM Avato hato te dasa divasane mATe mApha karI nAkhavAmAM AvyuM, A utsava karSaNathI (rAjya dvArA kara Adi rUpe kheMcAtI rakamathI rahita hata, vijyano niSedha thaI javAthI devA egya vastuthI rahita hato, mApavA cogya vastuthI reDita hatA, subhaTanA pravezathI rahita hatuM eTale ke rAja. DathI vihIna ha. A utsava daramiyAna daMDa mApha karavAmAM AvyuM hatuM. daMDa dvArA prApta thatI rakamane ahI daMDa padathI grahaNa karavAmAM AvI che, kahevAnuM tAtparya e che ke aparAdhI pAsethI daMDa rUpe je paisA levAmAM Ave che te levAnuM paNa dasa divasane mATe baMdha karI nAkhavAmAM AvyuM hatuM. eja pramANe kAryakArI adhikArIonI bhUlane kAraNe meTA aparAdhamAM paNa bhUlathI karAyela nAnI daMDane ahIM kudaDa" padathI grahaNa karavAmAM Avela che. te prakArane kudaMDa paNa mApha karI nAkhavAmAM Avyo hato. rAjyanuM prajA
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 569 " harat 011 011 sU0 8 sudaMzanayaritanirUpaNam rahitAm tathA-gaNikAvara nATakIya kalitAm-gaNikAvare - vezyApradhAnaiH / nATa kIyaiH - nATaka sambandhibhiH janaiH kalitAM yuktAm, anekatAlacarAnucaritAm apakAra prekSAMcA risevitAm, anuddhRtamRdaGgAm - anuddhRtA-vAdaka va dinArthamavimuktAH mRtAH yasyAM sAM tathAvidhAm, 'amilAyamalladAma, pamuiyapakIliyaM sapuMraMjaNa jANavayaM dasa divase ThiivaDiyaM kareha' amlAnamAlyadAmAm-amlAna -" kusumamAlAyuktAm pramudita prakrIDitAm-mamuditajanasamparkAva-mamuditAm / prakrIDita janasampada prakrIDitAmityarthaH sapurajanajAnapadAm - purajanena jAnapadenaMca - janapada samvandhiMjanena saha vartate yA sA tathAvidhAm, dazadivasAn dazadivasaparyantamityarthaH, sthitipatitAM sthitau - kulasya lokasya vA maryAdAyAM patitA-gatI yA putrajanma mahotsavaprakriyA sA sthitipatiThA tAM karoti / 'taraNaM se bale: rAyA dAhiyAe fotaDavAe vaTTamANIe' tataH khalu sa balo rAjA dazAMhikAyAMdiyA gayA RNa bhI chor3a diyA gayA thA usakI vasulI nahIM kI gaI - thI isameM uttama uttama gaNikAoM se yukta nATaka karane vAle puruSoM 'dvArA uttama 2 nATaka karavAye gaye the, aneka prakAra ke prekSAcArI janoM se yaha utsaba sevita thA, nirantara mRdaGgo kI dhvani se yaha yukta thA, tAje 2 puSpoM kI mAlAoM kI isameM ekadama nirantara mahaka uThatI rahatI thI, isameM pratyekajana Ananda meM DUbA huA aura krIDArasa meM mana huA dikhalAI detA thA, sthitipatitA kA tAtparya putrajanma ke mahotsa kI prakriyA se hai kyoM ki yaha kula athavA loka kI maryAdA meM patita hotI hai arthAt kula aura loka kI maryAdA ke anusAra kI jAtI hai / 'taeNa se bale rAyA desAhiyAe ThivaDiyAe, vahamANIe ' pAsenuM leNuM paNa mAk karI nAkhavAmAM AvyuM hatuM. eTale tenI vasulAta ja karavAmAM AvatI na hatI uttama naTA ane uttama uttama gaNukAe pAse zreSTha nATakA bhajavavAmAM AvatAM hatA aneka prekSakA A utsava dekhavAAvatA hatA. nira Mtara mRgAnA dhvani cAlyA karatA hatA, tAjA tAjA puSpAnI mAlAethI ghaNI ja suMdara maheka vyApI jatI hatI.. A utsavane lIdhe dareka mANasa Anadamagna lAgatA hatA ane krIDArasamAM taramALa jazuAtA hatA. putrajanmanA maheAtsava prakriyAne ahIM ' sthitipatitA' padathI grahaNa karAyela che; kAraN ke te kula athavA leAkanI maryAdAmAM patita thAya eTale ke kula ane leAkanI maryAdAnusAra ja te karavAmAM Ave che. J " tarpaNa se bale rAyA dasAhiyAe ThivaDiyAe, baTTamANIe " mA itei ise hivasa sRSI "thAI raDelA yA putra bhotsavamA "saIe ya, sAhassie ya, -
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 bhagavatI dazadivasAnivalyAM, sthitipatitAyAM-pUtrajanmamahotsavaprakriyAyAm , vartamA. nAyAM-mavartamAnAyA , 'saIe ya, sAhassie ya, sayasAssie ya, jAeya, dAeya, mAeya, dalamANeya, davAvemANeya' zatikAMzca-zatarUpyakaniSpadyamAnAn, sAhasikAMzva-sahasrarUpyakaniSpadyamAnAn , zatasAhasikAMca-lakSarUpyakaniSpadyamAnAn , yAgAMzca-satkAravizeSAMzca, dAyAMzca-dAnAnica, bhAgAMzva-vivikSitadravyAMzAna, dadacca, dApayaMzca 'saeya, sAdassieya, sayasAhassieya, laMme paDhicchemANe, paticchavemANe evaM viharai' zataMca, sAhasraMca, zatasAhasaMva-lakSazca lAbhaM pratIcchansvIkurvan , pratyeSayan-svIkArayan evaM-pUrvoktarItyA viharati-tiSThati / 'tapaNaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase ThiivaDiyaM kareMti' tataH khala tasya dAraisa taraha se 10 dina taka cAlU rahe isa putrajanmotsava meM 'saIe ya,. sAhasmie ya, sayasAhassie ya, jAe ya, dAe ya, bhAe ya, dalamANeya, davAvemANe ya' balarAjA ne eka sau rUpiyoM ke dvArA kiye jAne yogya, hajArarUpiyoM ke dvArA kiye jAne yogya aura eka lAkharUpiyoM ke dvArA kiye jAne yogya satkAra vizeSoM ko svayaM kiyA aura karavAyA dAnoM ko svayaM diyA aura dilavAyA tathA-vivakSita dravyAMzoM ko bhI svayaM diyA aura dilavAyA 'saeya sAhastie ya sayasAhassie ya laMme, padicchemANe, paDicchAvamANe evaM viharai' tathA saurUpiyoM ke, hajAra rUpiyoM ke evaM eka lAkha rUpiyoM ke hue lAbha ko svayaM svIkAra kiyA; dUsaroM ko bhI svIkAra krvaayaa| isa taraha se usane 10 dinataka bar3e mAnanda ke sAtha ThATapATa se putrajanmotsava kiyA isa utsava meM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase ThiivaDiyaM kareMti' usa bAlaka ke sayasAissie ya jAe ya, dAe ya, bhAe ya, dalamANe, ya, davAbamANe ya" se 431 rUpIA dvArA karavA yogya, hajAra rUpIA dvArA karavA ema, ane lAge rUpIA dvArA karavA regya satkAravize pita karyA ane anyanI pAse karAvyAM, pite dAna dIdhAM ane anyanI pAse dAna devarAvyAM, tathA vivAhata (abhu4) dravyAM pAte mAyA bhane manyanI pAse bhA0yAM, "maema sAhassie ya sayasohassie ya labhe, paDicchemANe, paricchAvemANe evaM viharai" tathA A putrajanmotsava daramiyAna balarAjAe seMkaDe rUpIAnA, hajAro rUpIAnA lAkha rUpIAnA lAbhane svayaM svIkAra karyo ane anyane paNa e prakArano lAbha prApta karAvyuM. A rIte dasa divasa mATe pUrepUrA AnaMda bhane mAthI putrImAtrAmA mA0yA. mA sapanA "tassa
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za8 11 u0 11 20 8 sudarzanacaritanirUpaNam 561 kasya-vAlakasya ambApitarau prathame divase sthitipatitAM-putrajanmamahotsavaprakriyAM kArayataH, 'taie divase caMdamuradaMsaNiyaM kareMti' tRtIye divase candrasUrpadarzanaM-candrasUryadarzananAmaka mahotsava kurutaH, 'chaThe divase jAgariyaM kareMti' SaSThe divase jAgarikAm-rAtrijAgaraNarUpaM mahotsavavizeSaM kurutaH, 'ekArasame divase pIpakate' ekAdaze divase vyatikrAnte-vyatIte sati 'nincatte asui jAya kammakaraNe' nivRtte-atikrAnte, avacijAtakamakaraNa-azucInAM jAtakarmaNAM karaNam mazucijAtakarmakaraNaM tasmin vyatIte sati 'saMpatte vArasAidivase' saMmApte dvAdazAidivase. dvAdazAnAm -ahAM samAhAraH dvAdazAhaM tasya divaso dvAdazAhadivaso yena sa pUryate, tasmin, 'viulaM asaNaM pANaM, khAima, sAimaM ubakkhaDArviti' vipulaM-puSkalam , azanam , pAnaM khAdimam , svAdimam , upaskArayataH, randhanapAkA. dinA upaskRtaM niSpanna kArayataH 'uvakkhaDAvettA jahA siyo jAva khattie ya, AmaMti' upaskArya-saMskArya niSpAdya yathA zivo yAvat rAjarSiH ekAdazazatake mAtA pitA ne prathama divasa to putrajanmamahotsava kI prakriyA kI 'taie divase caMdasUradasaNa kareMti' tIsare dina candrasUryadarzananAmaka mahotsava kA Ayojana kiyA 'chaThe divase jAgariyaM kareMti' chaThe dina, rAtri jAgaraNarUpa mahotsava kiyA 'ekAralame divase vorakate nimase aluhajAcakammakaraNe ' gyArahavAM dina jaba samApta cho-mAyA evaM zuci jAma kI kA karanA bhI samApta ho cukA tava 'bArasAhe dikhase saMpatte' bAra dina una mAtApitAne 'viula asaNaM pANa khAima, sAima uvakkha garviti' eka vistRta bhojya kI AyojanA kI usameM azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa cAroM prakAra kA AhAra bahuta adhika rUpa meM taiyAra karavAyA upakkhaDAvettA jahA sivA jApa khattie ya AmaMteti' gyArahaveM zataka ke nauve uddezaka meM pratipAdita ziva rAjA kI dAragasma bhammApiyaro paDhame divase ThiivaviyaM kareMti" prathama hivase te mAnA mAtApitA putrabhibhAsavanI praLiyA 41 " taie divase cadasUradasaNaM kareM ti" trI2 hivase yandrasUryazana nAmanA mAtsapanu mAyAna vAmAM mA.yu. "chaThe divase jAgariyaM kare ti" 74 hivase rAtri235 bhA. sapa 42pAmA mAvyA. " ekkArasameM divase vIikave nivvatte asuijAyakammakaraNe" bhaziyAmA havasa nyAre vyatIta tha gayo bhane azuthi tabhI (sUta) 56ya nyAre pAnI napAmA mAlyA, tyAre "pArasAhe disase sapatte" bhArahivatAnA mAtApitA " viulaM asaNaM pANaM khAimaM uvAtragaviti" OM moTA mAnanamAla yonyA. ta nasabhA sabhA pI2. savAne mATe azana pAna, khAdya ane svAdya rUpa cAre prakAranA AhAra ghaNA moTA prabhAmA tayAra 4211pAmA mAvyA. " uvakkhaDAvettA jahA sigo nAva sattie ya Amateti" maniyAramA zatAnamA dezamA zivarAtame bha071
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 bhagavatI sUtre natramodeza ke pratipAditastathaiva ayamapi valo rAjA pratipattavyaH tathAca mitrajJAtikuTumvAdIna rAjanyAMca, kSatriyAMca amvApitarau AmantrayataH 'AmaMtettA, tabha pacchA hAyA kavAi taMceca jAva sakAreMti, sammArNeti' Amantrya tataH pazcAt snAtau kRtavalikarmANau tadeva pUrvoktavadeva yAvat kRta kautukamaGgalamAyazcittau, savalaGkAravibhUSitazarIrau AmantritAn rAjanyAn kSatriyAMzca satkArayataH, sammAnayatazca, 'sakArettA, sammANecA tasseva mittagAr3a jAva rAINa ya khattiyANa ya purao' satkAryya, saMmAnya, tasyaitra mitrajJAti yAvat svajanasambandhiparijanasya ca rAjanyAnAM ca kSatri taraha putra ke mAtApitAne mitra, jJAti, kuTumbajana rAjAoM aura kSatriyoM ko usameM AmaMtrita kiyA 'AmaMtettA tao pacchA pahAyAarelikammA taM caiva jAva sakAreti, AmaMtrita karake phira unhoM ne svayaM snAnAdi se nivaTa kara vAyasAdi ko annAdi kA bhAgadene rUpa bali karma kiyA, kautuka, maMgala evaM duHsvapna kA prAyazcitta karma kiye, aura bahumUlya alpAlaMkAroM ko dhAraNa kara pUrva kI taraha yAvat usameM padhAre hue una Aye hue rAjAoM evaM kSatriyoM kA satkAra kiyA aura sanmAna kiyA 'sakAritA, sammAttA tasseva mittaNAha jAva rAINa yakhattiyANa ya purao' isa prakAra satkAra sanmAnavidhi paryanta kRtya samApta kara unhoM ne unhIM mitra, jJAti yAvat svajana, saMbaMdhi parijana dIkSA pahelAM peAtAnA sagAMsaMdhIne jamavAnuM je AmatraNa Apelu' tenA jevu' ja varNana ahI. pazu samajavu.. eTale ke mala rAjA ane prabhAvatI rANIe peAtanA mitrA, jJAtijanA, kuTu bIe, rAjAe ane kSatriyAne nabhavA bhAvavAnu' Abhatra Ayu. " AmattettA tao pacchA pahAyA kayavali - kammA taM caiva jAva sakkAreMti, saMmANeti" tyAra Aha tethe snAnavidhi mAhi patAvIne vAcasAdine mATe annane alagabhAga kADhavA rUpa malika karyuM", kautuka ane maoNMgala karyAM ane duHsvapnanA nivAraNa nimitte prAyazcitta kama karyAM. tyAra bAda teNe bahu mUlyavAna paNu apabhAravALAM alakArA dhAraNa karyo. bAkInuM samasta varNana ziva rAjAe karelA bheAjanasamAra'bhanA varNana pramANe samajavu, " teNe tyAM padhArelA rAjAe ane kSatrie AdinA satkAra karyAM ane sanmAna karyu, " A kathana paryantanuM samasta kathana ahI... grahaNa karavu joie 'sakkArettA, sammANattA taraseva mittagAi jAva rAINa yakhattiyANa ya purao" tebhne| satra bhane sanmAna karIne temaNe eja mitro, jJAtinje, svanA, samAdhI, parilo, rAto! bhane kSatriyonI "'
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 1140 11 su08 sudarzanacaritanirUpaNam 563 yANAM ca purataH - agre, 'ajjayapajjayapi upajjayAjayaM bahupurisaparaMparappaTa kulAgurUvaM, kulasarisaM, kulasaMtANa taMtuvaNakaraM ayameyArUvaM gonnaM guNaniSpannaM nAmadhejjaM kareMti' AryakaprArthaka pitRprArthakAgatam - AryakaH pitA, prArthakaH - pitAmahaH, pitRprArthakaH - prapitAmahaH, tebhyaH Agatam - pitrAdi trikapuruSAnugatam, bahupuruSaparamparAprarUDham, kulAnurUpam-kulocitam, ataeva kulasadRzam tatkulasya balavatpuruSa kulatvAt tatsadRzam, kulasantAnatantuvarddhana karam - kularUpo yaH santAnaH saeva tantu dIrghatvAt tadvarddhanakaraM maGgalatvAt yatra tattathAvidham idametadrUpam, gauNaM-guNIdAgatam, taccApradhAnamapi bhavatItyata ucyate guNaniSpannam, guNaprayojyam, nAmadheyaM-nAma kurutaH, 'jamha NaM amhaM ime dArae valassa raNNo putte, pabhAvaIe devIe attae, taM hou NaM amhaM eyassa dAragassa nAmaghejjaM mahacale' yasmAt khallaM kAraNAt asmAkam ayaM dArako bAlaka, balasya rAjJaH putraH atha ca prabhAvatyAH devyAH AtmajaH - Atmano jAtaH, taMt-tasmAt kAraNAt bhavatu khalu asmAkam rAjAoM aura kSatriyoM ke samakSa hI 'ajjayapajjayapiupajjayAgaya bahupurisaparaMparasparUDha kulANurUvaM kulasarisaM kula saMtANataMtubaddhaNakara ayamedhAvaM gonnaM guNaniphanna nAmavejja kareMti' Arya pitA, prAyaka- pitAmaha pitRprArthaka - prapitAmaha inase Agata arthAt pitrAditrika puruSAnugata ataeva - bahupuruSaparaMparAdvArAprarUDha, kulAnurUpa - kulocitaM, foto puruSoM kA kula hone se kulasadRza aura kulasantAnarUpa tantu kI vRddhikAraka aisA yaha guNaniSpanna nAma rakhA 'jamhANaM amha' ise dAeM balassa raNNo putte, pabhAvaIe devIe attae, taM hou NaM amha eyaMssaM dAragassa nAmadhejjaM mahambale' yaha bAlaka bala rAjA kA lar3akA hai aura prabhAvatI devI kA Atmaja - hai isaliye isakA nAma 'mahAbale ' 1 66 "" samakSa ja -ajjaya pajjayapi upajjayA gayaM bahupurisaparaMparapparUDha kulANurUvaM phulasarisa kulasaMtANataMtuvaddhaNakara ayameyArUvaM gonna guNaniphanna nAmavejja' kare ti Arya (pitA), Arya' (pitAmaha), pitRprArtha' (apitAmaha) bheTale } pitA Adi traNa puruSAnugata, ane te kAraNe bahupuruSa paramparAprarUDha, kulAnurUpa (kulAcita), khaliSTha puruSAnu kula hAvAthI te kulane mATe obhAspada ane kulasantAnarUpa ta MtunI vRddhi karanArUM evu' (vazavelAnI vRddhi karanArU) A zuyuniSyanna nAma zabhyu - " jamhANa' amha ime dArae balassa raNNo putte, pabhAghaIe devIe attae, ta houNa' amheM eyarasa dAragassa nAmaghejja - mahAbale A bAlaka khala rAjAne putra che ane prabhAvatI rANInI kUkhe utpanna thayele "
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 bhagavatI sUtre etasya dArakasya nAmadheyaM - nAma mahAcala iti / 'taraNaM tassa dAragassa ampApiyaronAmadhejjaM kareM ti - mahambaleti' tataH khalu tasya dArakasya amvApitarau nAmadheyaM - nAma, kurutaH - mahAbala iti, 'tapaNaM se mahavvale dArae paMcavAiparigAhie' tataH khalu sa mahAvalo dArakaH paJcadhAtrIparigRhItaH - vakSyamANapaJcasaMkhyakadhAtrIbhiH parigRhItaH paripAlitaH sevitaH, 'taMjahA - khIradhAIe, evaM jahA daDhapainne jAva nivAya nivvAghAyaMsi gRha suddeNaM parivaddda tadyathA - 1kSIradhAtrI - dugdhapAnakArafast eva rItyA, yathA dRDhapratijJaH pratipAditastathaiva ayamapi mahAvala : pratipattavyaH tathAca yAvat 2 - majjanadhAtrI - snAnakArayitrI, 3- maNDanadhAtrI - alakaraNaparidhApayitrI, 4 - krIDanadhAtrI - krIDayitrI 5-aGkadhAtrI - kroDe upavezayitrI ca tato nirmAte - vAyurahitapradeze girikandarAlInaH campakapAdapaiva nirvyAghAte aisA ho 'taNaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmaghejjaM kareMti mahavyaletti' isa prakAra guNAnurUpa nAma saMskAra usa bAlaka kA 'mahAyala' aisA ho gayA aba ve ' mahambale dArae paMcadhAipariggahie' mahAvala kumAra pAMca dhAyamAtAoM kI dekharekha meM palane lagA ' taMjahA' pAMca dhAgamAtAe~ ye haiM- 'khIradhAIe evaM jahA dRDhapainne jAva nitrAya0 nivvAghAyaMsi suhaM suheNaM parivaDUha' kSIradhAtrI- dugdhapAnakarAne vAlI, majjanadhAtrI - snAnakarAne vAlI, maNDanadhAtrI - alaMkAra pahirAnevAlI, krIDanadhAtrI - sAtha meM khelanevAlI aura aGkadhAtrI goda meM lene vAlI isa prakAra dRDhapratijJa kI taraha mahAbala kumArakA lAlanapAlana hone lagA vAyurahita pradeza meM girikandarAlIna campaka latA ke jaise ve mahAbalakumAra che, tethI tenu nAma 66 mahAmala " pADavu lehaye. 66 taeNa tassa dAragarasa * ammApiyaro nAmadhejja kareti mahatvale tti " mA rIte jAsahunu " mahAmasa mevu zuzAnu3pa nAbha pADavAmAM Ayu. " mahatvale dArae paMcadhAiparigahie " have te mahAkhala kumAra pAMca dhAvamAtAonI dekharekha nIce ucharavA lAgyA. "C taMjA" "te pAMya dhAvabhAtAo sA pramANe samanvI " khIradhAIe evaM jahA daDhapainne jAtra nivAya nivvAghAyasi suha suheNa parivai" (1) kSIradhAtrI - dugdhapAna zavanArI, (2) bhannadhAtrI snAna uzavanArI, (3) bhaunadhAtrI - alaara mAhi yaDezavanArI, (4) DIDanadhAtrI sAthe khelanArI-mAlakane ramADanArI mAtA, (5) a'kadhAtrI-khALakane kheALAmAM lenArI dhAtrI. A rIte A pAMca dhAtrIo dvArA dRDhapratijJanI jema mahA khala kumAranu lAlanapAlana thavA mAMDyuM, nirikandarA jevA vAyurahita pradezamAM jema campakalatA vRddhi pAme che. tema mahAkhala kumAra atyaMta sukhapUrvaka
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 11 u011 sU0 8 sudarzanacaritanirUpaNam 565 pAdhArahitasthAne ca sukhasukhena-atyantasukhapUrvakam , parivarddha te, 'taeNa tassa mahabbalassa dAragassa ammApiyaro ANupugveNaM ThiivaDiyaM vA, caMdamUradaMsAraNiya vA' tataH khalu tasya mahAbalasya dArakasya-bAlakasya ambApitarau, AnupUrvyAkramazaH, sthitipatito vA-putrajanmamahotsavaprakriyAM vA, candrasUryadarzanaM vA, jAgariyaM vA, nAmakaraNaM vA, paraMgAmaNaM vA, payacaMkamaNaM vA, jemAvaNaM vA, piMDavaddhaNaM ga pajjapAvaNaM vA' jAgarikAM vA-rAtrijAgaraNarUpa mahotsavavizeSam , nAmakaraNaM vA, utsavam , paraMgamanaM vA-bhUmau sarpaNam , padacakramaNaM vA-pAdAbhyAM saJcAraNam , jemanaM vA-annaprAzanotsavam , piNDavarddhanaM vA-uttarottarakavalAdhikagrAhaNam , prajalpanaM vA bhASaNakramazikSaNam , 'kaNNavehaNaM vA, saMvaccharapaDilehaNaM vA, coloyaNagaM vA, upanayaNaM vA, saMvatsarapatileinaM vA'-karNavedhanaM-alaGkAraparidhApanArtha karNacchidrakaraNamU-varSa graMthipadavAcyamahotsava vizeSakaraNam , caulonnayanaMcUDAkaraNaM ca,-zikhAdhAraNamityarthaH, upanayanaMca-kalAgrahaNArtha gurumamI pe atyanta sukhapUrvaka baDhane lage 'taeNaM tassa mahavyalassa dAragassa ammApiyaro ANupuSveNaM ThiivaDiyaM vA caMdasUradaMsAvaDiyaM vA, nAmakaraNaM kA paraMgAmaNaM vA, payacaMkamaNaM vA, jemAvaNaM vA, piMDavaddhaNaM vA, pajjapAvaNaM vA kaNNavehaNaM vA, saMvaccharapaDilehaNaM vA, coloyaNagaM vA, uvanayaNa vA isa prakAra se mahAbala kumAra ke mAtA pitA ne kramazaH putrajanmamahotsava prakriyA ko, candrasUryadarzana karAnerUpa mahotsava ko rAtrijAgaraNarUpa mahossaya ko nAmakaraNa karAnerUpa mahotsava ko, pRthvIpara sarakanerUpa mahotsava ko, pairoMse calAnerUpa mahotsava ko, annaprAzanarUpa mahotsava ko uttarotara kavalAdika grahaNa karAnerUpa mahotsava ko, bhASaNakramasIkhanerUpa mahotsava ko, karNavedhanarUpa mahotsava ko, varSagAMThamanAnerUpa mahotsava ko, cUDAkarmarUpa (zikhA rakhanerUpa) mahotsava ko, evaM kalAgrahaNa karane ke liye bheTa thavA sAmyo. " taraNa tassa mahabbalassa dAragassa ammApiyaro ANupuvveNa ThiivaDiya vA cadasUradasAvaDiya vA, jAgariya vA, nAmakaraNa vA, paraMgAmaNa vA, payacakamaNa vA, jemAvaNaM vA, piMDabaddhaNaM vA, kaNNavehaNa vA, sabaccharapahilehaNavA, coloyaNaga ghA, uvanayaNa vA" mahAmasa mAranA mAtApitAe anukrame nIcenA AnaMdamahotsava ujavyA-(1) putrajanma mahe sava prakriyA, (2) candrasUryadarzana rUpa mahotsava, (3) chaThThInA rAtri jAgaraNa rUpa mahotsava, (4) nAmakaraNa rUpa mahotsava, (5) jamIna para sarakatA zIkha vAnI khuzAlIne mahotsava, (6) page cAlatA zIkhavAnI khuzAlIno mahe(sv, (7) annaprAzana 35 bhotsava, (8) uttarottara 41mAhi ahae 21. 1135 bhADotsava, (6) bhASA thImA 35 bhatsava, (10) 4 vedhana'35 bhaDAtsava, (11) 418 SqAnI bhaDAsapa, (12) 5 / 35 mahAtsapa,
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 bhagavatIsa preSaNaM vA, 'annANi ya bahUNi gambhAdhANajammaNamAdiyAI kouyAI phareti' anyAni ca vahani-anekAni garbhAdhAnAdiSu yAni kautukAni rakSAvidhAnAdIni, tAnyapi garbhAdhAnajanmAdikapadenocyante, tathAca garbhAdhAnajanmAdikAni kautukAni- kutUhalAnandajanakamahotsavavizeSAn kurtH| 'taeNaM taM mahabcala kumAra ammApiyaro sAtiregahavAsagaM jANittA sobhaNasi tihikaraNamuhuttasi evaM jahA~ daDhappainno jAva alaMbhogasamatthe jAe yAvi hotyA' tataH khalu ta mahAvalaM kumAra-cAlakam , ambApitarau sAtirekASTavarSa vayaskam jJAtvA zobhane, tithikaraNamuhUrte, evaM-pUrvottarItyA, yathA dRDhapatijJaH pratipAditastathaiva mahAgalo'tra pratipattavyaH / yAlAcArya samIpe kalAdhyayanArtha preSayataH, yAvat alaMbhogasamarthaH paripUrNa bhogayogyo jAtazcApi AsIt / 'taeNaM taM mahavvalaM kumAra ummukkabAla bhAvaM jAva alaMmogasamatthaM vijANittA ammApiyaro aThThapAsAyavaThe sae kareMti' guru ke pAsa bhejane rUpa mahotsava ko tathA isIprakAra ke aura bhI aneka garbhAdhAna saMbaMdhI tathA janmAdi saMbaMdhI kutuhala, Anandamahotsava vizeSoMko kiyA 'taeNaM ta mahatvalaM kumAraM ammApiyaro sAtiregar3havA sagaM jANittA sobhaNasi tihikaraNamuhuti evaM jahA dRDhappaDano jAya. ala bhogasamatthe jAe yAvi hotyA' bAda meM jaba vaha mahAyaLakumAra AThavarSa se kucha adhika varSa kA ho gayA-taba usake mAtApitA ne use aisA jAnakara dRDhapratijJa kI taraha kalAcArya ke pAsa kalAdhyayana ke liye bhejA-yAvat yaha paripUrNa bhoga yogya ho gayA 'taeNata mahavvala kumAraM ummukapAlabhAvaM jAya alaM bhogasamattha vijANittA ammApiyaro akRpAsAyaba.sae kareMti' mAtApitA ne jaba kumAra ko baalane (13) vidyA, kalA Adi zIkhavA mATe gurune tyAM javAne mahesava, tathA eja prakAranA bIjA paNa aneka garbhAdhAna saMbaMdhI tathA janmAdi saMbaMdhI kutUhala, ane AnaMdajanaka khAsa mahotsava karyA. "taeNata' mahabbala' kumAra ammApiyaro sAtiregaTThavAsaga jANittA somaNaMsi tihikaraNamuhuttasi evaM jahA daDhappainno jAva ala bhogasamatye jAeyAvi hotthA" tyaa2| mAha cyAre bhApa ubhAre 8 varSanI bhara pasAra karI, tyAre tenA mAtApitAe tene daDhapratijJanI jema-kalAcAryanI pAse kalAdhyayana karavAne mATe mokalaze " " te paripUrNa bhogagya umare pahocI gaye," tyA sudhInu samasta, kathana deDhapratijJanA kathana anusAra sama '.."taega ta mahabala kumAra - ummukkabAlabhAva jAva : alabhogasamattha vijANitA ammApiyaro' apAsAyava.sae kareM ti" kyAre HINbhAra
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u011 sU0 8 sudarzanacaritanirUpaNam 567 tataH khalu taM mahAbalaM kumAram unmuktabAlabhAMva-vAlyAtparaM cayaH prAptam , yAvada kalAvijJa yuvAvasthApannam , alaMbhogasamartham-paryAptatayA bhogasAmarthyazAlinaM vijJAya, ambApitarau tadartham , aSTau prAsAdAvataMsakAn-uttamaprAsAdAna kArayanaH, 'arettA abyuggayamUsiyapahasie - ica, vaNNao, jahA rAyappaseNaijje jAva paDirUve' kArayitvA-mahAvalasya nivAsArtham aSTa prAsAdAvataMsakAn-zreSThapAsAdAna nirmApya tAneva viziSTi-abhyudgatocchritAn-atyuccAn-gaganacu. mbina ityarthaH, prahasitAniva-zubhramabhApaTalaprakaTanayA isataitra ityutprekSA, varNakaH eteSAM mAsAdAnAM varNanaM yathA-rAjamaznIye kRtaM tathA vijJeyam , yAvat prAsAdIyAn darzanIyAn abhirUpAn pratirUpAn-atyantamanoharAn-aSTapAsAdAvataMsakAn kArayata iti puurvennaanvyH| 'teliM gaM pAsAyavaDe sagANaM bahumajjJadesabhAge, etthaNaM bhAva se rahita yAvat kalAvijJa, yuvAvasthApana paripUrNa bhogayogya vayavAlA jAnA taba unhoM ne " yaha jaba paryApta rUpale bhoga bhogane kI zaktivAlA ho gayA hai| aisA jAnakara usake liye ATha uttama prAsAdoM ko-mahaloM ko-banavAyA karatA anbhuragaya mUsiyapahasie iva vaNNao jahA rAyappaseNaijje jAva paDirUle ye AThoM prAsAda bahuta bar3e U~ce the-gagana cumthI the-zubhaprayApaTala se prakAzita hote rahane ke kAraNa ye aise jJAta hote the ki mAnoM ye saba hasa se rahe haiN| ina samasta prAsAdoM ko varNana jaisA rAjapraznIya sUtra meM kiyA gayA hai-vaimA jAnanA cAhiye yAvat " prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa, atyantamanohara aise ATha zreSTha prAsAda bnvaaye| isa prakAra se ina vizeSaNoMko ATha prAsAdoM ke sAtha lagAkara unakA varNana kara lenA cAhiye 'tesiMNa bAlyAvasthA pUrI karIne yuvAvasthAe paho ane kalAviza thaye tyAre mAtApitAne evuM lAgyuM ke have "mahAbala kumAra paryApta rUpe bhoga bhogavavAne samartha thayo che " tethI temaNe tene mATe ATha uttama prAsAda (ma1) madhAcyA. "karettA abhugagayamUsiyapahasie iva vaNNao jahA rAya. paseNaijje jAva paDilave" te mAhe bhasa gha! . anyA-nayubhItA zubhaprabhApaTalathI prakAzita thayA karatA hovAne lIdhe evuM lAgatuM hatuM ke te prAsAdo jANe ke hasI rahyA hatAM. rAjaprazrIya sUtramAM prasAdanuM jevuM pAna mI 5 te sAThe prAsAhI viSa samaya se. " prAsATIya, zanAya, abhirUpa, pratirUpa (atyanta mane hara) evA ATha prAsAdo baMdhAvavAmAM AvyA," A kathana patanuM samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra -- 568 mahegaM bhavaNaM kareMti' teSAM khalu pUrvoktAnAm aSTAnAM prAsAdAvataMsakAnAM bahumadhyadezabhAge, atra khalu mahadekaM bhavanaM kArayataH, madhyasthita bhavana vizinaSTi-aNegakhamasayasaMnivilu, vaNNao, jahA rAyappaseNaijje, pecchAgharamaMDasi jAva paDirUve' anekastambhazatasanniviSTam-anekeSu stambhazateSu sanniviSTaM-saMsthApitam , athavA anekAni stambhazatAni sanniviSTAni yatra tat tathAvidham-madhyasthitabhavanamiti pUrveNa sambandhaH, varNakaH, asya varNanaM yathA rAjapraznIye 'prekSAgRhamaNDa pe' ityAdivarNanaM yAvada-prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM, pratirUpam-paramamanohara tanmadhya bhavanamiti bhAvaH ||muu08|| ___ mahAvalasya paannigrhnnvktvytaa| mUlam-taeNaM taM mahabbalaM kumAraM ammApiyaro annayA kazaiM sobhaNasi tihikaraNadivasanakkhattamuhattaMsi vhAyaM kayabalikasma kayakouyamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM pamakkhaNagaNhANagoyavAiyapasAhaNaTuMgatilagakaMkaNaavihavabahuuvaNIyaM maMgalasujapiehiya varakouyamaMgalovayArakayasaMtipAsAyavaDeMsagANa bahumajjhadesabhAge estha Na mahega bhavaNa kareM ti' una ATha prAsAdoM ke ThIka vilakula bIca meM unhoM ne phira eka aura bahuta bar3A bhavana banavAyA jo 'aNegakhaMbhasayasaMniviTe, vaNNI , jahA rAyappaseNaijje pecchAgharamaMDavaMsi jAva paDirUve ' aneka saikar3oM khaMbhoMcAlA thA, isakA varNana jaisA rAjapraznIya sUtra meM "prekSAgRhamaNDape" ityAdi varNana taka AyA hai, vaisA yAvat yaha prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa paramamanohara thA ityAdi kathana yahAM para bhI karalenA caahiye|suu07|| " vesiM pAsAyavaDeMsagANa bahumajjJadekhabhAge etthaNa mahega bhavaNa kareM ti" te ATha prAsAdanI barAbara vacce temaNe bIju eka bahu ja vizALa bhavana yAvyure " aNegakhabhasayasaniviTTha', vaNNao, jahA rAyappaseNaijje, pecchAgharamaDavasi jAva paDirUve" se 31 stanapAhatu. 24 praznIya sUtramA " prekssaagRhamaMDape" ItyAdi varNana paryAnuM samasta varNana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe. te pAvana prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa ane ghaNuM ja manahara hatuM, ItyAdi kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe sUchA
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 20 11 sU0 9 sudarzanacaritanirUpaNam 569 kammaM sarisayANaM sarisattayANaM sarisavvayANaM sarisalAvannarUvajovvaNaguNovaveyANaM viNIyANaM kayakouyamaMgalapAyacchittANaM sarisaehiM rAyakulehito ANilliyANaM aTThaNhaM rAyavarakannANaM egadivaseNaM pANiM giNhAviMsu, taeNaM tassa mahabbalasla kumArassa ammApiyaro ayameyArUvaM pIidANaM dalayaMti, taMjahAahiraeNakoDIo aTusudannakoDIo, aTTha mauDe, mauDappavare, aTukuMDalajue, kuMDalajuyappavare, advahAre, hArappavare, aTuacahAre, addhahArappavare, aTaegAvalIo, egAvalIppavarAo, evaM muttAvalIo, evaM kaNagAvalIo, evaM rayaNAcalIo, ahakaDagajoe, kaDagajoyappabare, evaMtuDiyajoe, aTTakhomajuyalAI, aTulirIo, aTuhirIo, evaM dhiIo, kittIo, buddhIo, lacchIo, aTThanaMdAI, aTubhadAI, aTutale, talappavare, savvarayaNAmae, Niyagavara bhavaNakeU, aTajjhae, jhayappavare, aTTavae, kyappavare, dasago. sAhassieNaM, vaeNaM, aTTanADagAI, nADagappavarAI, battIsabaddheNaM nAieNaM, aTuAle, Asappavare, savvarayaNAmae, sirigharapaDirUvae, aTTahatthI, hasthippavare, lavvarayaNAmae sirigharapaDirUvae, ahajANAI, jANappavarAI, aTujugAI, jugappavarAI, evaM liviyAo, evaM saMdamANIo, evaM gillIo, thillIo, aTTa viyaDajANAI, viyaDajANappavarAI, aTTharahe, pArijANie, aTTharahe saMgAmie, ahAle, Alappavare, ahahatthI, hasthippavare, aTTagAme, gAmappavare, dasakulasAhassieNaM gAmeNaM, ahadAse, dAsappayare, " bha. 72
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 bhagavatI sUtre evaM ceva dAsIo, evaM kiMkare, evaM kaMcuije, evaM varisadhare, evaM mahattarae, ahasovannie, olaMbaNadIve, aTTaruppAsae olaMvaNadIve, aTThasuvaNNarupAmae olaMbaNadIve, aTUsovannie ukkaMSaNadIve aTTapaMjaradIve, evaM cetra tinnivi, aTUsovannie thAle, aTTarupamae thAle, aTTasuvaNNarupamae thAle, aTUsauvaNiyAo pattIo 3, aTThasovanniyAI thAsayAI 3, aTusovanniyAI maMgalAI 3, aTUsovanniyAo taliyAo, aTThasovanniyAo kAvar3a - Ao, aTUsovannie avaeDae, aTThasovanniyAo avayakkAo, asovaNie pAyapIDhae 3, aTThasovanniyAo bhisiyAo, asovanniyAo karoDiyAo, asovannie pallaMke, aTUsovanniyAo paDisejjAo, aTu iMsAsaNAI, aTu koMbAsaNAI, evaM garulAsaNAI, unnayAsaNAI, paNayAsaNAI, dIhAsaNAI, bhaddAsaNAI, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI, aTu paumAsaNAI, aTTha disAsovatthiyAsaNAI, aTTha tellasamugge, jahA rAyappasaNaijje jAva aTU sarisavasamugge, aTU khujAo jahA uvanAie, jAva aTTha pArisIo, aTTa chatte, aTU chattadhArIo beDIo, aTTha cAmarAo, aTU camaradhArIo beDIo, aTTa tAlibaMTe, maTu tAliyaMTadhArIo beDIo, aTu karoDiyAdhArIo beDio, aTU khIradhAIo, jAva aTU aMkadhAIo, aTTa aMgamaddiyAo, a ummahiyAo, aTa pahAviyAo, aTTha pasAhiyAo, aDDa bannagapesIbho, aTTha cunnAgapesIo, aTTha koTTAgArIo, aTTha davvakArIo, aTTha uvatthANi
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA rokA za0 11 20 19 20 9 sudarzanacaritanirUpaNam 571 yAo, aTTa nAiDajjAo, aTTa koDuMbiNIo, aTTha mahANasiNIo, abhaMDAgAriNIo, aha ajjhAdhAriNIo, aTTa pupphAdhAraNIo, aha pANidhAraNIo, aTTa balikArIo, asejAkArIo, aTTa abhitariyAo, paDihArIo, aTTa bAhirIyAo, paDihArIo, aThTha mAlAkArIo, aTTha pesaNakArIo, annaMvA suSahuM hiraNaM vA, suvaNNaM vA, kaMsaM vA, dUsa vA, viuladhaNakaNagajAva saMtasArasAvaejaM alAhi jAva AsattamAo kulavaMsAo pakAmaM dAuM, pakAmaM bhottuM, pakAmaM paribhAeuM, taeNaM se mahabbale kumAre egamegAe bhajAe, egamegaM hiraNNakoDiM dalayai, egamegaM suvaNNakoDiM dalayai, egamegaM mauDaM, mauDappavaraM dalayai, evaM taMva-savvaM jAva egamegaM pesaNakAriM dalayai, annaM vA, subaI, hiraNaM vA jAva paribhAeuM, taeNaM se mahabbale kumAre uppiM pAsAyavaragae jahA jamAlI jAva viharai ||suu09|| ___ chAyA-tataH khalu taM mahAbalaM kumAram ambApitarau anyadA kadApi zobhane tithikaraNadivasanakSatramuhUrva snAtaM kRtavalikarmANa, kRtakautukamaGgalamAyazcittaM, sarvAlaGkAravibhUSitaM pratrakSaNakasnAnagItavAditaprasAdhanASTAGgatilakakaGkaNAvidhavavadhUpanItam , maGgalamujalpitaizca varakautukamaGgalopacArakRtazAntikarmANaM sarazInAM sadRktvacAm , etAhavayasAm , sadRzalAvaNyarUpayauvanaguNopetAnAM vinItAnAM kRtakautukamaGgalamAyazcittAnAm sadRzebhyo rAjakulebhyaH AnItAnAm aSTAnAm , rAjavarakanyAnAm ekadivasena pANim agrAhayatAm, tataH khalu tasya mahAbalasya kumArasya ambApitarau idametapaMprItidAnaM dApayataH, tadyathA-aSTau hiraNyakoTI, aSTau suvarNakoTIH, aSTau mukuTAni mukuTapravarANi, aSTau kuNDalayugAni, kuNDalayugamavarANi, aSTau hArAn , hArapravarAn , aSTau arddhahArAn, arddhahArapravarAn , aSTau ekAvalIH, ekAvalIpravarAH, evaM muktAvalIH, evaM kanakAvalIH, evaM ratnAvalI, aSTau kaTakayugAni, -keTakayugamavarANi, evaM truTikayugAni, aSTau kSaumayugalAni,
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 bhagavatIstra kSaumayugalapravarANi, evaM vaTakayugalAni, evaM paTTayugalAni, evaM dukUlayugalAni, aSTauM zriyaH, aSTau hiyaH, evaM dhRtiH, kIrtI, buddhIH, lakSmIH, aSTau nandAni, aSTau bhadrANi, aSTau talAn, talapravarAna , sarvaratnamayAn nijakavarabhavanaketUn , aSTau dhvajAn , dhvajapravarAn , aSTau vrajAn , vrajapravarAn , dazagosAhasikeNa vrajeNa, aSTau nATakAni nATakamavarANi, dvAtriMzadvaddhena nATakena, aSTo azvAna , azvamavarAn / sarvaratnamayAn zrIgRhapatirUpakAt , aSTau haritanaH, hastipravarAna sarvaratnamayAn zrIgRhapatirUpakAna , aSTau yAnAni, yAnamavarANi, aSTau yugyAni, yugyapravarANi, evaM syandasAnikAH, evaM gillIH, billI, aho vitanayAnAni, vitatayAnamayarANi, aSTau sthAna, pAriyAnikAn . aSTau rathAn sAMgrAmikAna , aSTau azvAn , azvamavarAn , aSTau hastinaH, istipravarAn , aSTau grAmAn , grAmapravarAn , dazakurasAhasikeNa grAmeNa, aSTau dAsAn , dAsapravarAn, evaM ceva dAsIH, evaM kiMkarAn, evaM kancukinaH, evaM varpadharAna , evaM mahattarakAna , aSTau sauvarNikAn abalambanadIpAn , aSTau rupyamavAt avalambanadIpAn , aSTau suvarNarupyamayAn avalambanadIpAn , aSTau sauvarNikAn utkaJcanadIpAn , evaM caiva trInapi, apTau sauvarNikAn sthAlAn , aSTau rupyamayAn, aSTau suvarNarupyanayAn sthAlAn , aSTau sauvarNikIH pAtrIH, aSTau rupyAyI pAtrIH aSTau suvarNarupyamayIH pAnIH, aSTau sauvarNikAn sthAsakAn , aSTau rupyamAn sthAsakAn , aTau suvarNarupyamayAn sthAsakAn , aSTau sauvarNikAni maGgalAni, aSTau rupyamayAni magalAni, aSTau suvarNarupyamayAni maGgalAni, aSTau saurNikIH tAlikAH aSTau saugikIH kalAcikAH, aSTau sauvarNikI: aDakAH, aSTau sauvarNikIH avapAkyAH, apTau sauvarNikAn pAda pIThAn , aSTau rupyAyAn pAdapIThAn, aSTau suvarNarUpyamayAn pAdapIThAn , aSTau sauvarNikIH bhisikAH, aSTau saurNikIH karoTikAH, aSTau sauvarNikAn palyakAn , aSTau sauvarNikIH pratizayyAH, aSTau haMsAsanAni, aSTau krauJcAsanAni, evaM garuDAsanAni, unnatAsanAni, praNatAsanAni, dIrghAsanAni, bhadrAsanAni, pakSAsanAni, makarAsanAni, aSTau padmAsanAni, aSTau dik svastikAsanAni, aSTau tailasamudkAni, yathA rAjapraznIye yAnat-aSTau sarpapasamudgakAni, aSTau kubjAH yathA aupapAtike yAvat aSTau pArasikI, aSTau chatrANi, aSTau chatradhAriNIH ceTIH, aSTau cAmarANi, aSTau cAmaradhAriNIceTIH, aSTau tAlaTantAni, aSTau tAla. vRntadhAriNIzceTIH, aSTau karoTikAdhAriNIzceTIH, aSTau kSIradhAtrIH, yAvat aSTau avadhAtrIH, aSTau aGgamardikAH, aSTau unmadikAH, aSTau snApikAH, aSTau prasAdhikAH, aSTau varNakapepikAH, aSTau cUrNakapepikAH, aSTau koSThAgArikIH, aSTau dravakAriNIH,
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sa. 9 sudarzanavaritanirUpaNam - 573 aSTau aupasthAnikI:, aSTau nATakIyAH, aSTau kauTumbikIH, aSTau mahAnasIH, aSTauM bhANDAgArikIH, aSTau mAlyadhAriNIH, aSTau puSpadhAriNIH, aSTau pAnIyadhAriNI:, aSTau balikAriNIH, aSTau zayyAkAriNIH, AbhyarantarikIH pratihArI:, aSTauM bANAH pratihArIH, aSTau mAlAkAriNIH, aSTau peSaNakAriNIH, anyaM vA mubaI hiraNyaM vA, suvarNa vA, kAMsyaM bA, dRSyaM vA, vipuladhanakanaka yAvat satsArasvApateyam , alaMhi yAvat AsaptamAt kulAvatasAt prakAmaM dAtuM, prakAmaM bhoktuM, prakAmaM paribhAjayitum / tataH khalu sa mahAbalaH kumAraH ekaikasyai bhAryAyai ekaikAM hirayakoTim dApayati, ekaikAM suvarNakoTim dApayati, ekaikaM mukuTa, mukuTamavaraM dApayati, evaM tadeva- sarvayAvat-ekaikAM preSaNakAriNI dApayati, anyaM vA subahuM hiraNyaM vA, yAvat paribhAjayitum , tataH khalu sa mahAvalaH kumAraH upari 'prasAdavaragato yathA jamAliH yAvat viharati ||muu09|| TIkA-atha mahAvalasya kumArasya pANigrahaNAdikaM prarUpayitumAha-'taeNaM taM' ityAdi / 'taeNaM taM mahabbalaM kumAraM ammApiyaro annayA kayAvi, sobhaNaMsi vihikaraNadivasanakkhattamuhurtasi' tataH khalu taM pUrvokta mahAvalaM kumAram ambApitarauM, anyadA kadAcit zobhane, tithikaraNadivasanakSatramuhUrte, 'hAyaM kayavali - kammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM, sabAlaMkAravibhUsiyaM' snAtaM-kRtasnAnam , ___ mahAbala pANigrahaNa kI vaktavyatA __ 'taeNata' ityAdi TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne mahAbala kumAra ke pANigrahaNa AdikA varNana kiyA hai-'taeNaM taM mahabbalaM kumAra ammApiyarI anayA kayAvi sobhaNasi tihikaraNadivasanakkhattamuhuttasi' isake bAda kisI eka samaya mahAbalakumAra ke mAtApitA ne mahAbala kumAra kA zubhatithi meM, zubhakaraNa meM, zubhadivasa meM, zubha nakSatra meM aura zubhamuhUrta meM vivAha kiyA-aisA sambandha yahAM para lagA lenA cAhiye -mahAbalanA vivAhanI vaktavyatA "taeNata" tyAla TIkAI-A sUtramAM sUtrakAre mahAbala kumAranA vivAha AdinuM varNana 4yu cha " taraNa ta' mahabala kumAra ammApiyaro annayA kayASi sobhaNaMsi vihikaraNadivasana battapurasi" tyA2 mA yo25 samaye mahA mA. ranA mAtApitAe zubha tithimAM, zubha divase, zubha karaNamAM, zubha nakSatramAM ane zubha muhUrtamAM mahAbala kumAranA lagna karyA. vivAha thayA pahelAM mahA
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 " bhagavatIparva kRtavalikarmANam, kRtaM valikarma - vAyasAdibhyo'nnadAnaM yena taM tathAvidham kRta kautukamaGgalaprAyazcittam- kRtaM rakSAvidhAnArthaM kautukaM maGgalaM prAyazcittaM yena taM tathAvidham, evaM sarvAlaGkAravibhUSitam- sarvAlaGkArairvibhUSitam, 'pamakkhaNagaNhANagAMvavAiyapasAhaNaDaMga tilaga kaMkaNa avizvavahuuvaNIyaM' pramrakSaNakasnAnagItavAditaprasAdhanASTAGga tilakakaGkaNAvidhavavadhUpanItam tatra mamrakSaNakam - abhyaJjanam, snAnagItavAditAni - prasiddhAnyeva, prasAdhanaM maNDanam, aSTasu adveSu tilakA:puNDrANi aSTAGgatilakAH, 'kaGkaNaMca - raktadavarakarUpam, etAni avidhavavadhUbhiH - saubhAgyavatIbhiH strIbhiH upanItAni yasya taM tathAvidham, 'maMgalasujaMpieDiya varako uya maMgalo yAra kayasatikammaM maGgalasRjalpitaizva maGgalAni - maGgalajanakagI 1 - vivAha hone ke pahile usa avasara para mahAbalakumAra ko snAna karavAyA gayA, snAna karAne ke bAda unhoMne kAka AdikoM ke liye anamadAnarUpa balikarma kiyA rakSA ke nimitta yA duHsvama AdikoM ke vighAta nimitta unhone kautuka, maMgala evaM prAyazcitta kiyA, phira unake zarIra ko samasta alaMkAro se vibhUSita kiyA gayA 'pamakkhaNaga hANagIya cAya pasAhaNahaMgatilagakaMkaNa avizvavahu uvaNIyaM yAdameM saubhAgyavatI striyoM ne mahAvala kumAra kA ughaTana kiyA, ubaTana ke bAda unakA jala se abhiSeka kiyA, phira saba ne milakara vivAha ke gIta gAye Dholaka Adi bAje bAda meM vaivAhika samaya para pahirane yogya AbhUSaNoM ko unheM pahirAyA unake AThoM aGgoM meM tilaka lagAye lAlaDore kA unakI kalAI meM kaGkaNa bAMdhA 'maMgala sujapiehi ya varako "" khala kumArane ranAna karAvavAmAM AvyuM, snAnavidhi patAvIne teNe kAgaDA vigerene anna pradAna karavA rUpa lika karyuM. rakSA, duHsvapnanivAraNu Adi nimitte teNe kautuka, maganna ane prAyazcitta vidhi karI. tyAra bAda tenA zarIrane samasta alakArAthI vibhUSita karavAmAM avyu.. makkhaNagaNhANagIyavAiyapasAhaThuMgatilaga kaMkaNa avizvavahuuvaNIya " tyAra mAda saubhAgyavatI ee mahAbalakumArane upaTana karyu" (caNAnA leTa ane sugadhita dravya zarIre cALavAnI kriyAne upaTana kahe che), upapTana karIne jaLathI tenA abhiSeka karavAmAM Avce. tyArakhAda temaNe vivAhanAM gIta gAyAM, DhAlaka Aphri vAjiMtro vagaDAvyA tyArabAda vavAhane samaye paherAvavA cagya AbhUSaNe tene paherAvavAmAM AvyAM. tenA AThe aMge para cAMllA karavAmAM AvyA ane tenA kAMThe lAla dorAvALu kaMkaNu khadhavAmAM Avyu. maMgalasu piehiya
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 575 tagAnavizeSarUpANi, sujalpitAni-AzIrvacanAni taiH karaNabhUtaiH varakautukamaGgalopacArakRtazAntikarmANam-tatra-varANi-zreSThAni yAni kautukAni-bhUtirakSAdIni, maGgalAnica sarSapAdIni tadrUpo yaH upacAra:-rakSAnimittakakriyArUpaH, tena kRtaM zAntikarmavighnopazamanakriyA yasya yena vA taM tathAvidham , mahAvalamitipUrveNa sambandhaH, 'sarisayANaM sarittayANaM sarisanvayANaM, sarisalAvaNNarUvajovvaNaguNovaveyANaM' sadRzInAM-paraspareNa mahAvalApekSayA vA tulyAnAM-mahAvalAnurUpANAm , saktvacA-sadRzacchavInAm , sadRzAstvaco yAsAM tAsAmityarthaH, saddagvayasAmsahazAni vayAMsi yAsAM tAsAM samAnayasvakAnAm sadRzalAvaNyarUpapauvanaguNopetAnAm-tatra lAvaNyaM-manojJatA, rUpam-AkRtiH saundaryam , yauvanaM uyamaMgalovayArakayasaMtikamma' phira maMgala janaka gItoM ke gAne se tathA AzIrvAda ke vacanoM se zreSTha bhUti rakSAdita kautuka rUpa, sarSapAdi maMgalarUpa upacAra se usake nimitta zAnti karma kiyA 'sarisayANa' sarittayANaM, sarisavyayANaM, sarisalAvaNNarUvajovaNaguNokveyANa' isa prakAra se java mahAbala kumAra ke vivAha hone ke pahile kA jo kucha tokAcAra ke anurUpa kRtya kiyA jAnA cAhiye thaa| vaha jada yathAyogyarIti se ho cukA-taba usakA aisI kanyAoM se sAtha pANigrahaNa saMskAra saMpanna huA-jo Apasa meM tulya thIM yo mahAbala kI apekSA se tusya thIM-arthAt mahAbala ke anurUpa thIM,-jina kI chavi Apasa meM eka dUsarI se kamatI badatI nahIM thIM, jo samAna eka sI-chavivAlI thIM, svacA-camar3I bhI jinakI ekasI thI, umara bhI jinakI ekasI thIM, barakouyamaMgagevayArakayasaMtikamma" tyA2 mA bhagaNa gItApAmA AvyAM, AzIvAda nA vacane bolavAmAM AvyAM, AMkhamAM kAjala AMjavA rUpa ane kAjala cAMdalA karavA rUpa kautukavidhi ane mastaka parathI sarasava tAravA rUpa maMgalaviSi karIne balarAja kumArane nimitte zAntikama' karapaamaa bhAvyuH "saripayANa, parittayANa, sarisavvayANa, sarisaLAvaNNarUvanovvaNaguNokyANa " mA N a pa rere yArane nu35 vidhi 42vI joIe te te vidhi yathAgya rIte karavAmAM AvI, tyArabAda tene lagna evI ATha kanyAonI sAthe karavAmAM AvyA ke jeo mahAbalane mATe anurUpa hatI, je kanyAe rUpamAM samAna hatI, eka paNa kanyA anya kanyAo karatAM rUpamAM caDiyAtI paNa na hatI ane nyUna paNa na hatI. te A kanyAo eka sarakhA dekhAvavALI, eka sarakhI tvacAvALI, eka sarakhA
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 bhagavatIce yuvatvam , guNAH-miyamadhurabhASaNAdayastai rupetAnAM-yuktAnAm , 'viNIyANaM kayakouyamaMgalapAyacchi nANaM, sarissaehiM rAyakulehito ANilliyANa' vinItAnAMvinayaguNasaMpannAnAm', kRtakautukamaGgalamAyazcittAnAm , sadRzebhyo rAjakulebhya AnItAnAm 'aTTaNhaM rAyavarakannANaM egadivaseNaM pANiM giNDArvisu' aSTAnAM rAjavarakanyAnAM. rAjavarakumArINAm , ekadivasena-ekasmin dine zubhamuhUrte pANim agrAhayatAmpANigrahaNaM kAritavantau / 'taeNaM tassa mahabbalassa kumArassa ammApiyaro ayameyAkhvaM pIidANaM valayaMti' tataH khalu tasya mahAvalasya kumArasya ambApitarau putravivAhamahotsavopalakSye idaM vakSyamANasvarUpam , etadrUpaM prItidAnaM-dattaH, dApayato jo samAna lAvaNya se-manojJatA se, samAna AkRti se-sauMdarya se, samAna yauvana se aura samAna priya, madhura bhASaNa Adi guNoM se yukta thoM " viNIyANaM kayakouyasaMgalapAyacchittANaM, sarisaehi, rAyakulehito, ANilliyANaM" vinayaguNa se jo bharapUra thIM, kautuka, maMgala aura prAyazcitta jo kiyA karatI thIM-athavA jinake dvArA kautuka, maMgala evaM prAyazcitta kiye jA cuke the-jo sadRza rAjagharAnoM se lAI gaI thIM aisI 'aTThaha rAyavarakannANa egadivaseNa pANigihAvitu'' ATha uttama rAjakanyAoM ke sAtha usakA eka hI dina meM pANigrahaNa saMskAra huA 'taeNaM tassa mahabbalassa kumArassa ammApiyaro ayame yArUvaM pIidANaM dalayaMti' pANigrahaNa ho jAne ke bAda mahAcalakumAra ke mAtApitA ne isa vivAha ke upalakSya meM isa prakAra kA prItidAna lAvazyavALI, eka sarakhA rUpa saMpanna ane eka sarakhA yauvana saMpanna hatI. - te AThe kanyAo priya ane madhura bhASA bolanArI ane bIjA paNa ghaNuM samAna gu NI tI. " viNIyANa kayakouyamaMgaLapAyacchittANa' sarisaehiM rAyakulehitA, ANilliAyANa " te vinayathA yuta tI, tasAhI maMgala ane prAyazcitta vidhi karyA karatI hatI athavA jemanA dvArA kautuka, maMgala ane prAyazcitta karavAmAM AvI cukayA hatA, evI te AThe kanyAo samAna mAthI 54 42pAmA bhAvI' utI. " aTTAha' rASavarakannANa / egadivaseNa pANiM gihAviMsu" mevI mA8 nyaay| sAthe hivase' mahAbala kumAranA lagna karavAmAM AvyA. "taeNa tassa mahabbalassa kumArassa bhanmApiyaro ayameyArUva' pIidANa daLayaMti" bhAmarA ubhAranupAhie tha gayA mAI, mA vipAI nimitta tenA mAtApitAmme nIce pramANe prItihAna dhu' athavA sapA0yu " tajahAM
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ " pramendrakA TIkA 2011 40 1109 sudarzanacaritanirUpaNam vA, tadeva prItidAnasvarUpamAha- 'taMjahA aTTa hiraenakoDIo, aNNAkoDIo, aTTamauDe, mauDappavare' tadyathA - aSTau hiraNyakoTa : 1, aSTau suvarNakoTI 2, aSTau mukuTAni3, sukkUTaprarANi-gukuTeSu pravarANi zreSThAni, 'aTTha kuMDalajue, kuDaMlajuyappavare, aTTahAre, hArappavare' aSTau kuNDalayugAni, kuNDalayugapravarANi kuNDalayugeSu pravarANi - zreSTAni4, evam uttaratrApi bodhyam, aSTau hArAn, hAramavarAn5, 'aTTha bhaddhahAre, addhArapavare' aSTau arddhahArAn, arddha hAreSu pravarAn6, 'aTTha egAjaLIo, egA lipyavarAo' aSTau ekAvalIH, ekAvalI pravarA, ' evaM mutAvalIo, evaM kaNagAvalIo, evaM rayaNAvalIo' evaM-tathaiva aSTAvityarthaH, muktAvalIH, evamevaaSTau kanakAvalI', evameva aSTau ratnAvalI', 'aTTha kaDagajue, vaDagajuyappavare, evaM tuDiyajue' aSTau kaTakayugAni - valayAbharaNayugAni kaTayugeSu pravarANi, diyA athavA - dilavAyA 'taMjahA- anuhirapaNa koDIo, aTTasuvaNNakoDIo, aTThamauDe mauDappavare' AThahiraNya koTI 1, ATha suvarNakoTi 2, mukkuToM meM zreSTa ATha mukuTa 3, anu kuMDalajue kuMDalajuyappavare hAre hArpare' kuMDala joDiyoM meM zreSTa ATha kuNDaloM kI jor3I 4, hAroM meM uttama ATha hAra 5, aDa addhahAre, addhahArapavare' arddhahAroM meM uttama ATha AIsAra 6, ' aTTha egAvalIo gAvalipparAo' ekAvaliyoM meM zreSTha ATha ekAvaliyAM ' evaM muktAvalIo, evaM kaNagAvalIo, evaM rayaNAvalIo, hamI prakAra se ATha muktAvaliyAM, ATha kanakAvaliyAM, ATha rasnAvaliyAM 'aTTha kaDagajue kaDagajuyappavare, evaM tuDiyajue' ATha kATakakaDA yuga meM zreSTha kaTakoM kI joDI, isI prakAra se bAhuoM ke bhUSaNarUpa ATha truTikayuga, 4 " 6 aTThahiraNNako DIo, aTThasuvaNNakoDIo bhaTTa mauDe maNDappamare " ATha hiraNyakATI 1 (ATha karoDa codInA sikkA), ATha sukATI 2 (ATha karoDa seAnAnA (sA) zreSThabhAM zreSTha sevAM Ahe bhugaTI, 3 " aTu kuMDalajue kuDhalajuyappavare, aTuhAre hArappavare " usanI leabhAthI zreSTha sevI ATha usanI leU, DArAmAM uttama zeSAM mATha DAre, bhaTTa addhaddAre, addhahArapavare " ardha DArabhAMthI uttmamA uttama evAM ATha adha hArA, aragAvalIo gAvalippavarAo " ekasarA DArAmAMthI uttamamAM uttama ArTa ekasarA hArA, " evaM muttIvalIo, eva' contestat eva rayaNAdalIona prabhArI A bhustAvasimA, bhAu hunaThAvasiyo, ATha ratnAvaDiyo, "aha keDagajue kaDagajuyapavare, evaM tuDiyajue kaTaka yugeA (uDAnAM beDA)mAMthI uttamamAM uttama evAM ATha kaTakayugeA, eja pramANe khAhuAnA bhUSaNa rUpa ATha zreSTha truTikayuga >> bha0 73 567 "
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 bhagavatI sUtre evameva aSTau truTikayugAni vADAbharaNayugAni, 'anu khomajuyalAI, khomajuyalapavarAI, evaM vaDagajulAI, eva paTTajuyalAI, evaM dugullajugalAI,' aSTau kSaumayugalAni - dhaumaM - kArpAsika, atasImaya vA vakham, tadyugAni, kSaunayugaleSu pravarANi, evameva - aSTau caTakayugalAni, vaTakaM trasarImayaM vastraM, tadyugAni, evameva - aSTau paTTayugalAni - paTTa paTTasUtramaya vastraM tadyugAni rezamanastreti prasiddhAni evaM-tathaivaaSTau dukUlAni - dukUlAbhidhAnaM vRkSatvag niSpanaM valkalavastraM tadyugAni, eteSu pravarANi 'a sirIyo, ahirIo, evaM dhiIo, kittIo, buddhIo, lacchIo' aSTau zrayaH, aSTau hiyaH evameva aSTau dhRtIH, dhiyo vA, aSTauM kIrttIiH, aSTau buddhIH, aSTau lakSmIH, etAzca zrIprabhRtayaH SaDdevatAH putalikA avaseyA: 'aTTha naMdAI, TTa bhAI, aTTa vale, talapavare' aSTau nandAni, aSTau bhadrANi - zubhasUca , " aha khoma jayalAI khomajuyalappavarAI' sUta ke bane hue yA atasI ke bane hue vastra yugaloM meM zreSTha ATha vatrayugala ' evaM vaDagajuyalAI, evaM paTTa jayalAI evaM dugulajuyalAi ' Tasara ke vAyugalo meM zreSTha ATha Tasara ke vastrayugala, rezamI vastrayugoM meM zreSTha ATha rezamI vastroM kI jor3I. vRkSa kI chAla se bane hue dukUla yugoM meM zreSTha aise ATha dukUlayuga, aDa sirIo, aDa hirIo, evaM dhiIo, kittIo, buddhIo, lacchIo ' ATha zrI devakI putaliyAM, ATha hI devI kI putaliyAM, ATha dhRti devI kI putaliyAM, ATha kIrti-devI kI putaliyAM, ATha buddhi devI kI putaliyAM, ATha lakSmIdevI kI putaliyAM, aTTha naMdAI, aTTha bhaddAi, aTTe tale, talappavare' ATha nanda, ATha bhadra-zubha sUcaka AsanavizeSa, eva zayyA meM zreSTha ATha tala- zayyAvizeSa, jo ki ye (Ahuma ghanI leDe!) " aTTha khomajuyalAi khoma juyalappavarAI' athavA aLasInA khanelA vastrayugalAmAMthI ATha uttamamAM uttama vayugala, " evaM vaDagajuyalAi, evaM paTTa juyalAI, evaM dugullajuyalAi " sena asAve TasaranA vayugalAmAMthI ATha zreSTha TasaranA vajrayugale, rezamI vastromAMthI zreSTha evI ATha rezamI vasranI joDe, vRkSanI chAlamAMthI khanAvelA phUlacugobhaaNthii zreSThabhA zreSTha sevA mATha dusayugo " aTTha sirIo, aTTha hirIo, evaM dhiIo kittIo, buddhIo, DIo" zrI devAnI ATha puttalIo, DrI devInI ATha puttalIe. eka rIteevInI puttalIyA, AThe buddhiDevInI puttalIdhe, ATha lakSmIdevInI purnala dhAtavAnI khAputtalI, "aThTha naMdAi, aTTha bhaddAi, aTUnale, tApavare " zrI nanhAsana, A bhadra (zubha sUrya Asana vizeSa) ane zayyAe mA STha sevAM bhAI tala (zayyA - pathArI vizeSa ) hai sUtara " CA dd
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU09 chudarzanacarinanirUpaNa 579 kAsanAni, aSTau talAn talapavarAn-zayyAvizeSAd 'mavarapaNAmae' etAn pUrvoktAta sarvaratnamayAn-sarvathA ratnanirmitAn ratnasyacittAn vA dattaH iti pUrvaNa sambandhaH, 'NiyagavarabhavaNakeu aTThabhae, jhayappanare' nijakavarabhavanaketUn-stra kIyazreSThamArAAdasya keturUpAn , aSTau dhvajAna , majamavarAna-dhvajeSu zreSThAn 'aTTavaye vayapadare dasa gosAhassieNaM vaeNaM' aSTau najAn-gokulAni, brajapravarAn-brajepu zreSThAn, dazagosAtatrikeNa vrajena-dazasahasragosamudAyarUpanajasvarUpApekSayA aSTau brajapravarAn bajAna dattaH, 'aTTa nADagAI nADagappacarAI battIsavaddhaNaM noDaeNaM' dvAtriMzaddhe-dvAtriMzavidhena, nATakena-nATakApekSayA aSTau nATakAni, nATakapravarANi-nATake zreSThAni 'aTTha Ase, Asappavare sacarathaNaya e, sirighara paDirUbae' aSTau azvAn-azvapravarAn-azveSu zreSThAca , sarvaratnamayAn-sarvathA ratnamayabhUSaNasajjitAn , ataeva zrIgRhamatirUpakAn-lakSmIbhANDAgAralyAn , 'aTTha 'sacarayaNAmae' laba sarvadhA ratnoM kI hI banI huI thIM-diye 'NiyagavarabhavaNa keU aTTha jhae jhayappavare' tathA dhvajoM meM sarvazreSTa aisI apane zreSTa prAsAda kI kenurUpa ATha dhvajAe~, 'a gaye vayappavare' dasa gosAhasliraNa vaeNa' brajoM meM zreSTha ATha braja diye eka 2 vraja meM daza hajAra gosamUha hotA hai ' aTTha nAgAI nAmApavarAI battIsayadveNa nADaeNa' battIsaprakAra ke ATha nATaka didhe, jo ki nATakoM meM zreSTa the ' a Ale, Asappacare, samarapaNAmae, liri gharapaDirUvae' ATha ghoDe diye jo ki ghoDoM meM STha the aura zrIghara ke jaise the-lakSmI ke bhaNDAra ke tulya the, evaM sarva prakAra ke ratnoM do suparNale sajjita " savvarayaNAmae" 2 sA ratnAnI 24 bhanekI unI te dIdhI. "NiyagavarabhavaNakeU aDha jhae ayappapare" tathA vana mA zreSTha mevA potAnA sananI tu35 mA pana me! 55 hIdhI. " bhaTTa vaye vayaMpavare, dasagosAhassieNa varaNa" mA zresai 28 ma hIyAMprane pratyeka vrajamAM-gekuva-dasa hajAra gAye hoya che, evA ATha vaje dIdhAM ema 25 sabhA naye "aTTa nADagAI nADagappanarAI battIsabartaNa nAbaeNa" patrIsa 42na nATImA sarvazre4 vai B nA hI "aTTa Ase, Asappavare, sanarayaNAmae sirigharapaDirUvae" ghAnyAmA zreSTha zeva zrIdhara (lakSamInA bhaMDAra samAna ATha azvo dIdhA te ghoDAo badhA prakAranAM ratanAM bhAbhUSaNathA vibhUSita utA. " aThTha hatthI hathippavare, savyaracaNAmae siri
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 580 1 hatthI, hatthiSpavare, savvarayaNamae sirigharapaDivae' aSTau hastinaH, istidravarAna hastiSu zreSThAn sarvaratnamayAn- hastiyogya ratnamayA bhUpaNasajjitAn, ataeva zrIgRhapatirUpakAn, lakSmIbhANDAgAratulyAna, 'advajANAI, jANappavarAI' aSTau yAnAni zakaTAdIni yAnamavarANi yAneSu zreSThAni, 'aDDa jugAI, jugappacarAI, evaM siviyA, evaM saMdamANIo, evaM gillIo, thillIo,' aSTau yugyAni - golladezapratItAni 'rikazA' padavAcyAni jampAnAni, yugyamavarANi - yugeSu zreSThAni, evaM tathaiva aSTau zivikAH, -zikharAkArAcchAdita japAnarUpAH, evaM - tathaiva aSTau syandamAnikA:- puruSama mANajampAnavizeSAn evam aSTau gillI, aSTau thillI, 'gillI pillI' itinAmasyAnAni, 'a viyaDa jANAI, viyaDajANappavarAI' - the ' a hatthI hathivare, savvarayaNAmae sirigharapaDiruvae' ATha hAthI diye jo samasta hAthiyoM meM zreSTha the, evaM sarvathA ratnoM ke bhUSaNoM se jo susajjita the aura isIliye jo lakSmI ke bhaNDAra ke samAna the 'aTTa jANAi, jANappavarAha,' ATha zakaTa Adi yAna (gADI) diye jo ki samasta yAnoM se zreSTha the 'aTTha jugAI', jugappavarAha, evaM siviyAo, evaM saMmANIo evaM gillio, thillio' golladezaprasiddha ATha rikzA diye jo ki samasta rikzAoM meM uttama the isI prakAra se zikhara ke AkAra ke AcchAdita japAna rUpa ATha zivikAe~ dIM, puruSapramANa jampAnarUpa ATha syandamAnikAeN dI jo ki samasta syandamAnikAoM meM zreSTha thIM ATha billI aura ATha gillI nAmaka dhAna vizeSa diye 'aDDa viyaDajANA' vighaDa jANappavarAI' ATha 66 " gharapaDie " hAthI sobhA zreSTha sevA ATha hAthI hIghA te AThe hAthI lakSmInA bhaMDAra jevAM ane sarva prakAranAM ratnAnAM AbhUSaNeAthI susajjita hatA. aTTa jANAi, jANavarAI samasta yAnAmAM zreSTha evA AThe zakaTa mArdi yAna hIghAM " aTTha jugAI, jugappa rAI, evaM siviyAo, eva saMdamANIo, eva' gillio, thillio " golsa dezaprasiddha ATha yuga (rikSAmA) hIdhI, ne samasta rIkSAe mA zreSTha hatI, eja pramANe samasta zimikAomAM zreSTha evI ADha zibikAe dIdhI. zikhikA (pAlakhI) zikharanA AkArathI AcchAdita hAya che ATha uttamamA uttama syantamAnikAe dIdhI. syandvamAnikA puruSapramANu myAnA rUpa hAya che, ATha zreSTha thillI ane A zreSTha gillI dvIdhI. thillI ane gillI yAnavizeSAnAM nAma che " aTTha viyaDajANAI'
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 581 " pramaindrikATIkA za0 11 40 11 sU09 sudarzana ritanirUpaNam aSTau vitRtayAnAni - AcchAdanarahitazakaTAni, vivRtayAnapravarANi - vivRtayAneSu zreSThAni, 'aharahe pArijANie, aThTharahe saMgAmie,' aSTau sthAna pAriyAnikAn - pariyAnaM - krIDAprayojanaM yeSAM te pAriyAnikAH tAn, aSTau sthAn sAMgrAmikAnasaMgrAmaH prayojanaM yeSAM te sAMgrAmikA stAna, 'aTTamAse, Asappavare, aTTha hatthI erroat, aTTagAme gAmappavare, dasakulasAhassieNaM gAmeNaM' aSTau atrAn azva pravarAn - azveSu zreSThAn, aSTau hastina, hastipravarAn - hastiSu zreSThAn aSTau grAmAn grAmamatrarAn- grAmeSu zreSThAn dazakula sAhasrikeNa grAmeNa dazasahasrasaMkhyaka kulasamudAyarUpagrAmApekSayA aSTau grAmAn, 'aTThadAse, dAsappavare, evaMceva dAsIo, evaM kiMkare, evaM kaMjuijje, evaM varisadhare, evaM mahattarae,' aSTau dAsAn - sevaAcchAdana rahita zakaTa diye jo ki AcchAdanarahita zakaToM meM uttama the 'aharahe, pArijANie, aDarahe saMgAmie ' krIDA karane meM sAdhanabhUta ATha ratha diye-ye ratha nAnAprakAra kI krIDA karane meM kAma dete the isI prakAra yuddha meM kAma Ane vAle ATha saMgrAmika ratha diye| 'aTTaAse, Asampavare aTTahatthI; hatthiSpavare, aTTha gAme gAmappavare' dasakula sAhassieNa gAmeNa ' ghor3oM meM zreSTha ATha ghoDe diye, hAthiyoM meM zreSTha ATha hAthI diye jinameM daza 10 hajAra kula rahate haiM usakA nAma gAMva hai - aise gAMva bhI 8 diye 'aTTha dAse dAsappavare, evaM ceva dAsIo, evaM kiMkare, evaM kaMcuhajje, evaM varisadhare, evaM mahattarie ' dAsoM meM zreSTha ATha dAsa-sevaka diye, isI prakAra se dAsiyoM meM zreSTha ATha viyaDajANApatrarAi' " mAchAhana rahita zasTomAthI uttamamAM uttama Aha AcchAdana rahita zakaTA dIdhAM a rahe pArijANie, a rahe sagAmie " krIDA karavAmAM sAdhanabhUta evAM ATha ratha dIdhA, je vividha prakAranI krIDA karavAmA upayegI thaI paDe evAM hatA, tathA yuddhamAM kAma Ave evAM ATha saMgrAbhiH 2tha dIghA " aTTha Ase, Asapavare, aTTa hatthI hatthipravare, aTTa gAme gAmapavare " ghoDAmA zreSTha mevAM bhAI ghoDA, hAthIbhAM zreSTha bheSA dIghA. aThe hAthI ane gAmAmAM zreSTha evAM ATha gAma 6: dasa kulasAha ssieNa gAmeNa " te pratyeka gAbhAM isa innara bhANuso rahetAM tAM. aTTha dAse dAsappavare, eva ceva dAsIo, evaM kiMkare, evaM kaMcuijje, eva parisaghare, evaM mahattarie " hAsobhAM zreSTha mevAM AI hAsa hIghA, hAsIbhAbhAM 66
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI kAn , dAsapravarAn-dAseSu zreSThAn , evameva-pUrvoktarItyaiva-apTau dAsIH-paricArikAH, evamegha-aSTau kiGkarAn-pratikarmayasAdhanapRcchAkAriNaH, evamevaapTI kakniH -pratIhArAn-antaHpurata tino vRddhapuruSAn , evameva-aSTau vrss| dharAn-antaHpurarakSakaklIvacanAn , edame va-aSTau mahatarAn-antaHpurakAryacintakAn , 'aTTha soannie, olaMgaNadIve, aha ruppAmae olaMyaNadIve, ahasuvaNNaruppAmae olaMbaNadIve' aSTau saurNikAn-zuvarNanimitAn avalambanadIpAnazRGkhalAbaddhatIpAda dIpAdhArapAtrANItyarthaH evamagre'pi apTau rupyanayAna , abalamvanadIpAna , aSTau suvarNa sapyamayAn avalambanadIpAn, 'aTTha sobannie ukaMcaNadIve, dAsiyAM do, kiMkaroM meM zreSTha ATha kiGkara-hara eka kAsa ko pUchakara hI karanevAle aise manuSya diye, ATha hI antaH pura va vRddhapuruSa diye jo ki pratIhAra kA kAma karane meM hoziyAra the oTha ho varSadhara-antaHpura rakSaka napuMlaka manuSya diye ATha hI mahattara-antaHpura ke kAryacintaka jana diye 'aTamocalie, olaMbanadIve, aruppAmae olaMgaNadIve, anuvAppAmae olaMgaNadIve ' ATha sone ke bane hue dIpAdhArapAtra diye, mAThahI cAMdI ke Ane dImAdhArapAtra dIveTa diye aura ATha hI sone cAMdI ke bane dIpAyara pAtra diye / inameM eka hI lAIna meM cokaura dIpaka jalate rahate haiN| yaha kahIM 2para cAra kAnoM kI hotI hai aura kahIM 2 para gola hotI hai| ise dIveTa yA samAI kahate haiN| 'aha socanie ukaMcaNa dIve, ebaMdha tinna vi' isI prakAra se sone cAMdI aura sone zreSTha evI a Tha dAsIo dIdhI, kikamAM zreSTha evA ATha kikaro dIdhA. dareka kAma pUchIne kanArA pagAradAra sevakane kikara kahe che antaHpuranA pratihAra tarIke kAma karanArA ATha zreSTha vRddha puru dIdhA, ATha varSadhara (ati puranA rakSaka, napuMsaka manuSya) dIdhA ane ATha mahattara (aMtapuranA karyacintaka mANaso) dIdhA. " aTTa sovannie olaMbanadIve, adurUppAmae olaMbaNadIve, aTTa subaNNarUpAe olaMbaNIve , 24 8 sAlAnA nA pAyA2pAtra (334i), I8 cAMdInA banAvelAM dIpAdhArapAtra ane ATha senA cAdInA banelA dIpAdhArapAtra dIdhA A dIpAdhArapAtramAM eka ja lAInamAM cAre kera dIpaka banyA kare che. te kaI kaI pradezomAM cokhUNayuM hoya che ane kaI kaI pradezamAM goLA12nu DAya cha " aTTa sovannie ukaMcaNadIve, evaM ceva tinna vi" magara
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 583 , " " maicandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 9 sudarzanacaritanirUpaNam evaM caiva tannivi' asauvarNikAn suvarNaracitAn utkaJcanadIpAn - UrdhvadaNDayuktAndIpAn evameSa- pUrvoktarItyaiva trInapi dIpAn suvarNa-kAya - suvarNarUpya bhedAt, tathA ca aSTau ruppamayAnapi utkaJcanadIpAn, aSTau suvarNarUpyamayAnapi utkaJcanadIpAn aTTa sovannie thALe, aTTha ruppama thAle aDDa suraNa rupamae thAle' aSTI saurNikAn - suvarNa nirmitAn sthAlAn, aSTau rUpyamayAn sthAlAn aSTau suvarNarUpyamavAn rathAlAn 'jaDa sovaNiyAo pattIo, aTTa ruppAmayAo pIo, aha nagaruppAsyAo pattIo' aSTau sauvarNikI :- suvarNanirmitAH pAtrI : - laghupAtrANi, aSTau rUpyamayI pAtrI:- laghupAtrANi aSTa suvarNarUpyamayIH pAtrI: - laghupAtrANi ' a sovanniyAI thAsayAI, adva rupAmayAI thAsayA, aNNarupAmayAI thAsayAI' aSTau sauvarSikAni- suparNanirmicAMdI donoM ke mela se bane hue UrdhvadaNDa le ATha utkanaNa dIpaka diye isameM bIca meM dIpaka rakhe jAte haiM aura Upara kI ora daNDA nikalA rahatA hai / ' aha socannie vAle, ahurUppanae thAle, aTTa khuNNarUppanae thAle, ATha sone ke bane thAla, ATha cAMdI ke bane ghAla, aura ATha hI cAMdI sone ke mela se bane hue thAna diye ' aDDa movanniyAo pattIo, aTTha ruppAmayAoM aTTha suvaNNarupAnayAo pattIo' ATha 2 hI sone ke, cAMdI ke aura sone cAMdI ke mela se bane hue choTe 2 pAtra diye 'aDDa sovanniyAI, dhAsAha, aTTha ruppAnayAI thAlayAi, aDDa subaNNaruppA mayAI thAsayA' ATha hI sone ke bane hue tAlaka dighe ATha hI cAMdI ke bane hue tAsaka diye aura ATha hI sone cAMdI ke mela se bane hue tAsaka " pramANe seAnAnA, cAMdInA ane seAnAcAdInA banAvelAM ATha mADha utsu caNudviip (hIvI the|) dIghA, utthAyu hIyammAM varaye hIyo (bATo) rAbhavAmAM Ave che ane uparanI bAjue daDA jevA bhAga nIkaLelA rahe che, " aTTha sonni thAle, aruppamae thAle, aTTha suvaNNaruppamae thAle" sAha sonAnA thALa dIdhA, ATha cAMdInA thALa dIdhA ane ATha suvarNa ane cAMdInA (mannenA mizrAzuthI manAvelA ) thA hIdhA. " 'aTTha sovanniyAo pattIo, aSTu suvaNNarupamayAo pattIo' mA sonAnA, ATha yAMhInA bhane sAha sonAyAMhInA nAnAM nAnA pAtro (bATaDIo) hIthAM. " aTu sovanniyAI thAsayAI' aruppAmayAI thAsayAI, aTu suvaNNaruppAmayAI thAsayAI " ma sonAnI banAvelI tAsake. ATha cAhInI tAsake ane ATha seAnAcAMdInI tAsakA dIdhI, aa ta sake! dajInA AkAranI hAya che jene ' DIza' kahevAmAM Ave che,
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre tAni, sthAsakAni- tAsaka padavAcyapAvizeSAn mukurAkArAn . ' taratarI' iti bhASA prasiddhAn , a Tau ruppamayAni sthAsakAni, aSTau suvarNarupyamayAni sthAsakAni, 'aha sovanniyAI mallagAI, aTTa ruppAmayAI mallagAI, aTTha suvaNNaruppAmayAI mallagAI' aSTau sauvarNikAni-suvarNanirmitAni mallakAni-pAtravizepAn , aSTau rupyamayAni mallakAni, aSTau suvarNarupyamayAni mallakAni, 'aTTha sovapiNao taliyAo, aTTa sovanniyAo kAvaiyAo' aSTau saudarNikI:-suvarNanirSitA, upAnahaH evaM aSTau sauvaNikIH kalAcikA:-vastuvizeSAn 'aTTa sovapiNae avaeDae, aTTha sovanniyAbho avayakAo' aSTau sauvarNikAni-suvarNanirmitAni avaiDakAni-aveDakanAmakavastUni, aSTau sauvarNikI:-suvarNanirmitAH vastu vizeSA', aTTha sovaNie pAyapIDhae, aTTa ruppAmae pAyapIDhae, aTTa suvaNNaruppAmae pAyapIDhara' aSTau sauvarNikAni-suvarNanirmitAni pAThapIThAni-pAdanyAsala ghucatuSkANi. diye hindI bhASA meM ise tAsaka-yA tastarI kahate haiN| isakA AkAra darpaNa ke jaisA hotA hai / 'aTTa sodhaniyAi mallagAI', aTTa ruppAmayAI mallagAiM ahaluvaNNaruppAmayAI sallagAI' aTTa soyariNayAo tAliyAo, aTTa sovanniyAo kAvayAo' ATha hI sone ke bane hue mallaka-pAnavizeSa diye, ATha hI cAMdI ke bane hue mallaka-pAtravizeSa diye AThahI sone cAMdIke bane have mallaka diye, AThahI sone kI banI huI talikA pAdatrANa-vizeSa diye aura ATha hI sone kI banI huI kalAcikAeM dAla Adi parosane ke liye kaDacchiyAM diiN| 'asIvannie avaeDae, aTTa sovanniyAo avayakAo' ATha hI sone ke bane hue choTe 2 tave diye aura ArahI sone ke bane hue par3e 2 to diye 'aTTa sovapiNae pAyapIDhae, aTTa happAmae pAyapIDhae, aTThasavaNNaruppAmae pAyapIDhae' AThahI sone ke bane, ATha hI cAMdI ke ghane aura ATha hI sone cAMdI ke bane hue pAdapITha-bAjoTeM diye hindI " aTTa sovanniyAI mallagAI, aTTha uppAmayAI mallagAI aTTa suvaNNaruppAmayAI mallagAI', aTu khopanniyAo vAliyAo, spaTTa sovansyiAo kAvaiyAyo " mA8 - sonAnA banAvelA malaka (patravizeSa), ATha cAMdInA mallaka ane ATha sonAcAMdInA banAvelA malaka dIdhAM ATha sonAnI banAvelI tAlikAo (pagarakhAMvizeSa), ATha sonAnI banAvelI kaDachIe, dALa Adi pIrasavA mATe 3chI 152rAya che. " aTTa sovannie avaeDae, aTu lovanniyAo avayakAo" ATha suvarNaniti nAnI tavI ane ATha suvarNanirmita moTA tAvaDA dIdhA. "aTra movaNNie pAyapITara, aTu rappAsae pAyapIDhae, adu suvaNNaruppAmae pAyapIdae " 2418 sonAnA manAvatI, mAiyAMhInA AnAvasama 2418 sAnA
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairefront TIkA za0 12 2011 0 1 sudarzana caritanirUpaNam ' caukI' padAcyAni, aSTau rUpyamayAni pAdapIThAni, aSTau suvarNarUpyamayAni pAdapIThAni, 'a sovanniyAo misiyAo, aha sovanniyAo karoDiyAtho' aSTau sauvaNikI:- suvarNanirmitAH, bhisikAH- Asana vizeSarUpAH, aSTau sauvaNikI:-sunirmitAH, karoTikA :- pAtravizeSarUpAH tAmbUlapAtrANi 'aTTa sovaNi palleke, aTTa soNiyAo paDisejjAo' aSTau sauvarNikAni - suvarNanimitAni, palyaGgAni, aSTau sauvarNikI:- suvarNa nirmitAH, pratizayyAH - uttarazayyAH, laghuzayyAH ityarthaH, 'aTTha haMsAsaNAI, aTTha kaucAsaNAI, evaM garulAsaNAI, unnayAsaNAra, dIhAsaNAI, bhaddA yeNAra, pakkhAsaNAra, sagarAsaNAI' aSTau haMsAsanAni-haMsAkA elakSita ni AmanAni, aSTau krauMcAsanAni-krauJcAkAropalakSitAni AsanAni, etramena- aSTau garuDAsanAni, garuDAkAropalakSitAni AsanAni, unnatAsanAni - unnatAdhArIpalakSitAni AsanAni, praNatAsanAni - 585 meM ise caukI bhI kahate haiM / 'aDa sovanniyAo miliyAoM, yaha soniyAo karoDiyAo' sone ke bane hue ATha hI vizeSa Ana diye aura ATha hI sone ke bane hue pAna rakhane ke Dibbe diye 'aDDa sonnie palleke, aTTha sovanniyAo paDilejjAzro' khone ke bane hue ATha palaMga diye aura sone kI banI huI ATha hI pratizayyAe~ choTI 2 zayyAe do 'aTTha haMsAsaNAraM, aTTha koMcAsaNAI, evaM garulAsaNAI', unnayAsaNAI' paNayAsaNAI dIhAsaNAI, mahAsaNAha, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI, ATha hI sone ke bane hue haMsa jaise AkAravAle Asana diye, AThahI krauMca ke AkAra jaise sone ke bane hue Asana diye, ATha hI garur3a pakSI ke jaise sone ke bane hue garuDAsana diye, ATha hI sone ke cAMdInA banAvelA pAdapITha khAjoTha dIdhA (pala`ga para caDavA utaravA mATe tenA upayog thAya che tethI tene pAhacIDa Ahe . " aTTha sovanniyAko bhimiyAo, aTTha sovanniyAo karoDiyAo" suvArthanirmita Ahe yAsanavizeSa dvIdhAM bhane pAna rAkhavA mATe mADha suvarNa nirmita pAnadAnIe dIdhI. " rg vannie pa rg soniyA paDisejjAo " sonAnA manAvesA bhAI yasaga hIdhA bhane sonAnI manAvesI ATha pratizayyA-nAnI nAnI zayyAo hIdhI aTTha haMsAsaNAI', aTTha koMcAsaNAI, evaM garulAsaNAi, unnyAsaNAI dIhANAI, bhaddA - maNAI', pavAsaNAI, magarAsaNAI " hasanA AkAranA suvarNa nimita strA AsanA, krocanA AkAranA suva nimita ATha AsanA, garuDanA AkAranA bha0 74
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIstre avanatAsanAni, dIrghAsanAni, bhadrAsanAni, pakSAsanAni-pakSAkAropalakSitAni AsanAni, makarAsanAni-makarAkAropalakSitAni AsanAni, 'aTTa paumAsaNAI, aTTa disAsovatthiyAsaNAI' aSTau padmAsanAni-padmAkAropakakSitAni, aSTau diksvastikAsanAni-diksvastikAkAropalakSitAni AsanAni, 'aTTa tela samugge, jahA rAyapaseNaijje jAva aTTa sarisadasamugge' aSTau tailasamudgakAnitailapAtrANi, yathA rAjapraznIye pratipAditAni, tathaivAtrApi matipattavyAni, yAvat, aSTau sarSapasamudkAni-sarpapapAtrANi, 'aTTha khujjAo jahA ubanAie jAva aTTha pane hue unnatAsana -kursI ke numA-zAsana diye ATha hI sone ke ghane hue avanatAsana-jamIna se thor3ele Uce rahane vAle Asana diye ATha hI sone ke bane hue dIrghAsana-par3e 2 Asana diye ATha hI sone ke bane hue bhadrAsana diye ATha hI sone ke bane hue pakSa-pAMkha ke AkAra jaise Asana diye ATha hI sone ke bane hue makarAsana-makara ke AkAra jaise Asana diye 'aTTha paumAsaNAI, aTTa disAsopasthiyAsaNAI' ATha hI pana ke jaise AkAra vAle sone ke pazmAsana diye ATha hI disvastikAsana diye 'aTTa tellasamugge, jahA rAyappaseNaijje jAva aMsarisavasamugge' ATha hI sone ke bane hue tela rakhane ke Dibbe diye jaisA rAmapraznIyasUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para phahanA cAhiye thAvat-ATha hI sone ke sarasoM rakhane ke dive diye-'aThakhujjAo, jahA uvavAhae jAva aTTa pArisImo' ATha kupaDI dAsiyoM dI suvanirmita ATha Asane, suvarNanirmita ATha unnatAne (khurazIo) ane suvarNanirmita ATha avanatAne (jamInathI saheja UMce rahe evAM Asane), ATha suvarNanimita dIrvAsane ane ATha suvarNanimita bhadrAsane (sukhAsano) dIdhAM ATha suvarNanirmita pakSakAra pAMkhanA AkAranAM) Asane dIdhAM, ATha suvarNanirmita makarAsana (magaranAM AkAranAM Asana) kIdhAM, " bhaTTha paramAsaNAI, aTTha disAmrovasthiyAraNAI" 48 sAnAnAM paas| (pamA 42i mAsana) hIui mana mA svastinIyai. "aTra tellamamugge, jahA rAyapaseNaijje jAva bhaTu sarisavasamugge" sonAnA manA velA tela bharavAnA ATha DabbA dIdhA, rAjapramIyasUtramAM kahyA anusAra sarasava bharavAnA senAnA ATha DabbA lidhA," A kathana paryantanuM samasta 45na maDI aDa 42 lAye. "ma khujAbho, jahA uvavAie jAva bhaTTa
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - pramaiyacandrikA TIkA za0 11 10 11 sU09 suvarzanacaritanirUpaNam 5 pArisIo' aSTau kubjAH dAsauH, yathA aupapAtike sUtre pratipAditam tayaivAprApi patipattavyam , yAvat-aSTI pArasIH-pArasadezoDavAH dAsIH, 'aSTa chatte, aTTha chattadhArIo ceDIo' aSTau chatrANi, aSTau chatradhAriNIceTIH, 'aTTa cAmarAbho, aTTa cAmaradhArIo ceDIo' aSTau cAmarANi, aSTau cAmaradhAriNI peTIH, 'aTTha tAliyaMTe, aTTha tAliyaMTadhArIo ceDIo' aSTau tAlacantAni-tAlavyajanAni, aSTau tAlabantadhAriNIceTIH, 'aTTha karoDiyAdhArIyo ceDIo' aSTau karoTikA dhAriNIzveTI:-tAmbUlakaraNDadhAriNI dAsIrityarthaH, 'aTTha khIradhAIo, jAva aTTa aMdhAIo' aSTau kSIradhAtrI:-dugdhapAyayitrIH dAsIH, yAvatjaisA ki aupapAkisUtra meM kahA gayA hai| yAvat ATha pArasadeza kI janmI huI dAsiyAM dIM, 'ag chatte, aTTha chapsadhArIo, ceDIo' ATha chatte diye aura ina ATha chattoM ko apane hAtha meM rakhane ke liye ATha dAsiyA~ diiN| 'a cAmarAo, aTa cAmaradhArIo ceDIo' ATha cAmara dithe aura ina cAmaroM ko apane hAtha meM rakhane vAlI yA ina cAmaroM ko Upara Dhorane vAlI ATha dAsiyAM dI 'aTTa tAliyaMTe, aTTa tAliyaMTadhArIo ceDIo' ATha havA karane ke liye paMkhe diye, aura inase havA karane vAlI ATha dAsiyAM dI 'aDha karoDiyAdhArIo ceDIo' ATha tAmbUla ke DibboM ko apanI dekharekha meM rakhanevAlI dAsiyAM dI ' aha khIrazaIo, jAva aTTa aMkadhAIo' ATha kSIradhA. triyAM dI-jo dUdha pilAyA karatI thI, yAvat ATha majana dhAtriyAM dIM pArisIo" mA mADI hAsIyAhIdhI tathA " pArasa zamAM kI mAra dAsIe dIdhI," A kathana parvatanuM aupapAtika sUtranuM samasta kathana grahaNa 42 . "aTUTha chatte, aTTha uttadhArIo ceDIo" mA: chatrI haudhA bhane chatra dhAraNa 42nArI mA hAsI hAdhI " aTUTha cAmarAo, aTha cAmaradhArIo ceDio" gA4 yAbha2 bIghA bhane te yAmarAne pA295 42nArIte yaam| para vAyu DhakanArI mA hAsImAdhI " aTTa tAliyaMTe, ada tAliyaTadhArIo ceDIo" pavana nAma mATe 28 5mA hIghA, mana ta 5mAyA 43 pavana nAmanArI 208 sImA hIdhI. " aDha karoDiyAdhArIyo ceDIo" tApUsa (pAna) na mAnI ma25 rAmanArI mA hAsIyA hIdhI. " aTra khIradhAIo, jAva aTra aMkadhAIo" mA8 kSIrapAtrImA hAmI je dUdha pivarAvavAnuM kAma karyA karatI hatI, ATha jajanadhAtrI dIdhI
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagamatIna aSTau majjanadhAtrI:-snapayitrIH dAsI, apTau maNDanadhAtrI:-bhUpaNaparidhApayitrIH dAsIH, aSTauM krIDAdhAtrI:-ramayitrI dAsIH, aSTau adhAtrI:-krauDoparidhAraNakI dAsI, 'aTTha aMgamadiyAo, aSTa unmadiyAo' aSTau aGgamardikAH dAsIH, aSTau unmardikAH dAsI, etAsAM ca agamardikAnAmunmardikAnAM dAsInAmalpabahumardanakRto vizeSo draSTavyaH, 'aTTa hAviyAo, aTTa pasAhiyAo' aSTau snApayitrI:-snAnakArayitrIH dAsIH, aSTau prasAdhikA:-prasAdhanakI dAsIH, maNDanakAriNIritibhAvaH, 'aTTha cannagapesIo, aTTa cunnagapesIo' aSTau varNakapeSikA:-candanapepaNakAriNIH dAsIH, aSTau cUrNakapepikAH-tAmbUlAdicUrNapeSaNakAriNIH, gandhadravyacUrNapeSaNakAriNI dAsIH, 'aTTa koDAgArIo, aTTha davajo snAna karAne vAlI thIM, ATha maNDanadhAtriyAM dI-jo bhUSaNoM ko pahirAne vAlI thI, ATha krIDAdhAtriyAM dI-jo sAtha meM rahakara nAnA prakAra ke kheloM ko khilAne vAlI thIM, ATha aGkadhAtriyAM dI-jo unheM samaya 2 para goda meM baiThAne vAlI thIM / 'aTThaaMgamadiyAo, aTTha ummahiyAo' ATha aGgamardakadhAtriyAM-zarIra ko dhIre2 se dayAne vAlI dAsiyAM dI, ATha unmardikadhAtriyAM-zarIrako jora 2 se dabAne vAlI dhAniyAMdI, 'aha pahAvidhAo, aTTa pasAhiyAo' mATha snAna karAne vAlI dosiyAM dI aura ATha bhaNDana karanevAlI dAsiyAM dI, 'a vanagapesIo aTTa cunnagapesIo' ATha candana ko pIsane vAlI-ghisane vAlI dAsiyAM dI aura ATha hItAmbUla Adi ko cUrNa 2 karane vAlI dAsiyAM dI athavA sugaMdhitadravya-cUrAcUra karake pIsane vAlI dAsiyAMdI 'aTThakohAmArIo, snAna karAvatI hatI, ATha maMDanadhAtrI dIdhI je AbhUSaNo paherAvavAnuM kArya karatI hatI. ATha DiAdhAtrI dIdhI che sAthe rahIne vividha prakAranI ramata ramADatI hatI, ATha aMkadhAtrIe dIdhI je temane khoLAmAM laIne 32tI tI. " aTTha aMgamahiyAo, aTTha ummahiyAo" mA magama dhAtrIe dIdhI je aMge para tela AdinuM mardana (mAliza karatI hatI, AB Grma dhAtrIsAdhI bhanu ma ma gayA 42vAnu tu. " adu pahAviyAo, aTTha pasAhiyAo" 18 snAna 42vanArI hAsImAdhI bhane mA0 mana 422vanArI zrRMgAra savanArI siime| hIdhI " aTU vannagapesIo, aTTa cunnagapesIo" yanna ghasanArI mA hAsI hIdhI mane susdhita dravyanuM cUrNa karanArI-e dravyane khAMDIne bhUke karanArI athavA lase8nArI ATha dAsIo dIdhI.
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMTa , prameyacandrikA TIkA ze0 11 011 0 9 sudarzanacaritanirUpaNama kArIo' aSTau koSThAgArikI:- koSThAgArasaMrakSaNavidhAtrIH dAsIH, apTau vakAriNI :- parihAsa kAriNIH dAsIrityarthaH 'aTTha uvasthANiyAo, aTTha nADaijAo' aSTau aupasthAnikI :- upasthAnam - AsthAnaM sabhAmaNDapam, tadgatAnAM samIpe yA vartante tAH dAsIrityarthaH, aSTau nATakIyAH- nATaka sambandhinIH dAsIH, 'aTTa koDa viNIo, aTTha mahANasiNIo' aSTau kauTumbinI:- kuTumbena saha padAti cAriNIH dAsIH, aSTau mAhAnasinI : - mahAnasa sambandhinIH pAkavidhAtrIH dAsIH, 'aTTha bhaMDAgAriNIo aTTha ajjhAdhAriNIH aSTau bhANDAgAriNi: - bhANDAgAra - saMrakSiNIH aSTau ajjhAdhAriNI: - ' ajjheti' zIlavatI : strI sambandhi kAryakAriNIrityarthaH ' aTTha puphphAdhAriNIo, aha pANidhAraNIo' aSTau puSpadhAriNIH, avakArIo ' ATha koSThAgAra kI rakSA karane vAlI dAsiyAM dIM aura ATha parihAsa karane vAlI dAsiyAM dIM ' aTTha uvatthANiyAo, aTTha nADaijjAo' ATha upasthAnazAlA meM - sabhAmaNDapa meM rahane vAloM ke pAsa khaDI rahane vAlI dAsiyAM dIM aura ATha nATaka se saMbaMdha rakhane vAlI dAsiyAM dIM 'aTTha koDaviNIo, aTTha mahANasiNIo' ATha kuTumba ke sAtha 2 paidala calane vAlI dAsiyAM dIM, aura ATha rasoI ghara meM bhojana pakAne vAlI dAsiyAM dIM ' aTTha bhaMDAgAriNIo, aTTha ajjhAdhAriNIo' ATha bhaNDAgAra kI rakSA karane vAlI dAsiyAM dIM aura ATha strI sambandhikArya karanevAlI dAsiyAM dIM 'aTTha puSkAdhAriNIo, aTTha pANidhAriNIo' ATha puSpo ko sadA apane pAsa vyavaaTTha koTTAgArIo aTTha davtrakArIo " ahAranI hemareja rAmanArI ATha dAsIe dIdhI ane parihAsa dvArA AnaMda karAvanArI paNa A hAsI the| hIdhI, ' aDDa uvatthANiyAo, aTTha nADaijjAo " upasthAna shaajaamaaNsabhA maMDapamAM upasthita leAkeAnI paricaryoM karanArI AThe dAsIe dIdhI. mane nATayAra'lonI hemareja rAmanArI Ahe hAsIyo hIdhI "aDDa koDuMbi NIo, aTTha mahANakhiNIo" huTumanI sAthai parAyANA yAsanArI Aha dAsIe dIdhI ane rasAIgharamA bhAjata pakAvanArI ATha dAsIe dIdhI. " aDDa bhaDAgAriNoo, aTTha ajjhAdhAriNIo " mATha bhauMDAgAronI rakSA 52nArI dAsIe dIdhI ane aMta.puranI srIenI AjJAnusAra kArya karanArI Au hAsIo hIdhI "aTTa puSpadhAriNIo, aTTha pANidhAriNIo " yuNyAne vyavasthita geAThavanArI 'ATha dAsIe dIdhI ane pANInI svacchatA Adinu 88
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 bhagavatIne 9 " aSTau aSTau pAnIyadhAriNI :- jalapAyayitrIH, 'a valikArIo aTTha sejjAkArIo' kAriNIH, vAyasadibhyo'nnadAtrIH, aSTau zayyAkAriNIH 'thaTTha ai tarivAo paDihArIo' aSTau AmyantarikI:- parihArikAH, 'aTa bAhiriyAoM paDihArIo' aSTau vAhyAH vahirvartinIH pratihArikAH, 'aTTa mAlAkArIo, pesaNArI o' aSTau mAlAkAriNIH, aSTau godhUmAdipeSaNakAriNI etAni sarvANi vastUni mahAbalAya vivAhamasaGge dattaH tathA 'annaM vA, subahu dirannaM vA, suvaNaM sthita DhaMga se rakhane vAlI dAsiyAM dIM, aura ATha pAnI kI sundara vyava sthA karake use sApha svacchadazA meM rakhane vAlI evaM pAnI pilAne vAlI dAsiyAM dIM. 'aTTha balikArIo aTTha sejjAkArIo' ATha vAyasa kAka AdikoM ke liye anna kA vibhAga karake dene vAlI dAsiyAM dIM, aura ATha vistaroM ko bichAnA aura unheM bAda meM uThA kara vyavasthita DhaMga se rakhanA isa kAma meM nipuNa dAsiyAM dIM, ' aTTha abhitariyAo paDihArIo aTTa bAhiriyAo paDihArIA ' ATha aisI dAsiyAM dIM, jo ataHpura ke bhItara pratihAriNI kA kAma karane meM nipuNa thIM aura, ATha aisI dAsiyAM dIM jo antaHpura ke bAhira meM pratihAriNI kA kAma karane meM nipuNa thIM ' a mAlAkArIo, aTTha pesaNakArIo ' ATha dAsiyoM aisI dIM, jo mAlA gUthane meM niSNAta thIM, aura ATha dAsIya ' aisI dIM jo gehu~ Adi ko pIsakara usakA zuddha ATA taiyAra karatI thIM- ye saba vastue~ mahAcala ke vivAha prasaMga para dI gaI / tathA- 'annaM , dhyAna rAmanAra tathA pANI pivazavanArI AI hAsImA hIthI, "aTTha balikArIo, aTTha sejjAkArIo " vAyasa-jhagaDA mahine bhATe annano bhAga vilAga karavA rUpa alika karanArI ATha dAsIe dIdhI ane zayyAne vyavasthita rIne bichAvanArI ane tene upADI laIne vyavasthita rIte mUkI rAkhavAnA abhabhAM nipuNu sevI smArTa dvAbhIo hIthI. " aTTha abhitariyAo paDihArIo, aTTa bAhiriyAo parihArIo " ataHpuranI zahara pratihAriNI tarI abha karavAmAM nipuNa evI ATha dAsIe dIdhI ane aMtaHpuranI bahAra pratihArilii tarI Azrama 42vAmAM nipuNu mevI gATha hAMsIo hIdhI, " aDDe mAlAkArIo aDDa pesaNakArIo " bhAjA gUthavAnA asamAM niyuyu bhevI mA dAsIe dIdhI ane ghauM Adine daLIne lATa khanAvavAnA kAmamAM nipuNa evI ATha dAsIe dIdhI. uparyukta badhI vastue mahAkhala kumAranA vivAha asa'geM masarAnna'tarakSthI tene leTa ApavAmAM movI tathA " bhanne vA subaha
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 591 1 > bA, kaMsaM vA, dUsaM vA, viulapaNa kuNagaMjAva saMvasArasAvaejjaM ' anyat vA subahu - atyadhikam, hiraNyam vA, suvarNe vA kAMsyaM vA, duSyaM vA, vipuladhanakanaka yAvatmaNiratnasatsArasvApateyaM dattaH / kiyatparimitaM dattaH ? ityAha- 'alAhi jAva bhAsatamAo kulavaMsAo pakAmaM dAuM, pakAmaM bhoktuM pakAmaM paribhAeu tat bhaLaM paryAptaM hi yAvat - AsaptamAt kulavaMzAt saptamapuruSavaMzaparyantaM prakAmaM yatheSTam dAtum, prakAmaM yatheSTam bhoktu - paribhogaM kartum, makAmaM yatheSTam paribhAjayitum - vibhAjayituM syAt / 'taNaM se mahantrale kumAre egame gAe bhajjAe, egamegaM hiraSNakorDi dalaya' tataH khalu sa mahAbalaH kumAraH ekaikasyai bhAryAyai ekaikAM hiraNyakoTiM dadAti, 'gamegaM suvannakorDi dalaya3' ekaikAM suvarNakoTiM dadAti, 'egavA subaha hiraNaM vA, suvaNNaM vA kaMsa vA, viulaghaNakaNa jAva saMtasArasAvajjaM ' inake atirikta aura bhI bahuta sA hiraNya, suvarNa, kAMsA, dRSya- vastrAdika, vipula dhana, kanaka yAvat maNi ratna satsAra - svApateya unhoM ne diyA 'alAhi jAba AsattamAo kulavaMsAo pakA dAu', pakAmaM bhoktuM pakAmaM paribhAeu ' yaha saba hiraNya suva dika itanA diyA ki sAta pIr3hI taka vaha unake liye icchAnusAra svarca ke liye paryApta thA aura icchAnusAra dAna dene ke liye paryApta thA tathA icchAnusAra vibhAga karane para bhI vaha pUrA nahIM ho sake itanA thA 'taeNa se mahatyale kumAre egamegAe bhajjAe egamegaM hiraNNakorDi dalavaI' aba mahAbala kumAra ne bhI apanI eka eka bhAryA ke liye hiraNNA, suvaNa vA, kaMsa kA dUsa vA, viThalaghaNakaNaga jAva saMtacArasvAbaejja' " uparAMta yAMDI, suvArtha, maMsu, iSya (vastrAhi ), vipujha dhana, naka, maNi ratna Adi bIjI ghaNI ghaNI sArabhUta vastue tene apaNu 4zvAmAM AvI. " amAhi jAva AsattamAo kulavaMkhAbho pakAma' dAu, pakAma bhotuM, pakAma N paribhAveSTa N" Adizya, suvASu sAThiGa dhana seTalA madhA vipuRR pramANamA tene devAmAM AvyuM hatuM ke sAta peDhI sudhI icchiAnusAra khavAne mATe ane icchAnusAra dAna devAne mATe puratu' hatuM. icchAnusAra tenuM vibhAjana karavA chatAM paNa te khUTe ema na hatuM, 1. "taeNa se mahabale kumAre egamegAe bhajjAra egamega' hiraNNakoDiM bazhayai " bhAtAthitAM tarakSthI bhaNesa suva, yAMhI Ahine mahAmadaM sumAre pAtAnI AThe bhAryAo vacce sarakhe bhAge vaheMcI Apyu. teNe potAnI
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3A . 512 bhagavatIya megaM mauDa mauDappavaraM dalayai' ekaikaM mukuTaM mukuTamavaram-mukuTepu zreSThaM dadAti, 'evaM taM ceca savvaM jAva egamegaM pesaNakAriM dalayai' evaM rItyA tadeva-pUrvoktavadeva saM yAvat-ekaikaM kuNDalayugaM kuNDanyugepu prabaramityAdi-ekaikA pepaNakAriNIm dAsIm , ekaikasyai bhAryAyai ddaatiitibhaavH| 'annaM vA subahu hiraNaM cA jAva paribhAeuM' anyad vA sabahu-atyadhikaM hiraNyaM vA yAvat- suvarNa vA, kAMsyaM vA, duSyaM vA, vipuladhanakanakamaNiratnasatsArasvApateyam ekaikasyai bhAryAyai dadAti, yat alaMhi AsaptamAda kulavaMzAt prakAmaM dAtuM, prakAmaM bhoktuM prakAmaM parieka eka hiraNyakoTi dI ' egamegaM suvaNNamoDi dalathaha' eka eka suvarNakITi dI 'egamegaM mauDaM mauDappavaraM dalayaha' eka eka mukuTA meM zreSTha mukuTa diyA ' evaM taM gheva savvaM jAva egamegaM pisaNakAri dalayaha' isI prakAra se kuNDala yugaloM meM zreSTha eka eka kuNDala yugala dighA yAvat ekaeka pIsane vAlI dAsI dI. isa prakAra se pUrvokta kathana ke atumAra saya vastue~ pratyeka bhAryA ke liye eka eka diiN| 'annaM vA muvahaM hiraNaM vA jAva paribhAeuM' ina se atirikta aura bhI bahula sA hiraNya, yAvat suvarNa, kAMsA-dRSya-vasa, vipula dhana kanaka maNi ratna sallArasvApateya mahAvala ne apanI bhAryAoM ke liye diyA, jo sAtapIDhI taka icchAnusAra kharca karane para bhI samApta nahIM ho sakatAthA, icchAnusAra dAna dene para bhI kama nahIM ho sakatA thA aura vibhAga karake dene para bhI vaha khUTane vAlA nahIM thaa| itanA adhika vaha hiraNya suvarNAdika unake pratye: mAyAna me me 4223 yahI siat Elui, " egamega' suvaNNakorTi dalayaha" 4 4 427 sonAnA siElui, "egamega' mauna mauutpavara dalayaha" me4 4 4 bhugaTa hIghA, " evaM saceva savva jAva egamega pisaNakAriM dalayai" bhela pramANe zre04 janA me me hIdhI, mevara pramANe "ghauM Adine daLIne tene leTa karanArI eka eka dAsI" paryananI samarata uparyukta vastuo eka eka ApI. ___"anna vA subahuM hiraNNa vA jAva paribhAeu'" 5ita to tanI pratye mAryAna yAMhI, sukSu, su, havya, vidhuta dhana, na4. mayi, 2tna Adi bIjI paNa ghaNuM ghaNuM sArabhUta vastuo dIdhI. te dareka bhAryAne A rIte maLeluM dhana sAta peDhI sudhI IcchAnusAra kharcavA chatAM khuTe tema na hata, IcchAnusAra dAna devA chatAM paNa khUTe tema na hatuM saMtanenI vacce ! vaheMcI ApavA chatAM paNa pUre tema na hatuM. kahevAnuM tAtparya e che ke te
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya vandrikA TIkA za0 11 u011 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 593 bhAjayituM syAditibhAvaH / 'taeNaM se mahavyale kumAre uppi pAsAyavaragae. jahA mamAlI jAva viharaI' tataH khalu sa mahAbalo rAjakumAraH uparimAsAdavaragataH zreSTha madhyabhavanopari virAjamAnaH yathA jamAliH nakmazatake trayastriMzattamodezake pratipAditastathaiva ayamapi mahAbalo'tra pratipattavya stathAca sa mahAvalo yAvatdivyAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati // 9 // mhaayldiikssaavktvytaa|| ___ mUlam-'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vimalassa arahao paoppae dhammaghose nAmaM aNagAre jAisaMpanne vanao jahAkesisAmissa jAva paMcahi aNagArasaehiM saddhiM saMparikhuDe puvvANupuTiva caramANe gAmANugAbhaM dUijjamANe jeNeva hasthiNApure nayare, jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ogiNhai, ogipihattA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / taeNaM hathiNApure nayare siMghADagatiya jAva parisA pajjuvAsai / taeNaM tassa mahaliye diyA gayA. tAtparya yaha-ki vaha dravya unake liye icchAnusAra khAne ke liye, icchAnusAra dAna dane ke liye aura icchAnusAra vibhAga karane ke liye paryApta thA. 'taeNaM se mahabbale kumAre uppipAsAyavaragae jahA jamAlI jAva viharai' isake bAda ve mahAyala kumAra apane zreSTha madhyaprAsAda ke bhItara Ananda pUrvaka jamAli kI taraha rahane lage aura manuSyabhavasaMbaMdhI divya bhogoM ko bhogane lage. jamAli kA kathana nauveM zataka ke 33 3 uddezaka meM kiyA gayA hai / / 09 // hiraNaya, suvarNa Adi dhana IcchAnusAra bhejanAdi kAryamAM, dAna devAmAM ane satAnA ye vimAna 42vAne bhATe paryApta (puratu) 8. "taeNa' se mahatyale kumAre uppi pAsAyavaragae jahA jamAlI jAva viharai" tyA2 mA te mahAbala kumAra pitAnA ATha mahelanI vacce ubhelA zreSTha prAsAdamAM jamAlInI jema AnaMdapUrvaka rahevA lAgyA, ane manuSya bhava saMbaMdhI divyAMgone bhegavavA lAgyAM. jamAlInuM kathana navamA zatakanA 34mAM dezAmAM ApavAmAM AvyuM che. sUA .
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sent-- - - - - bhagavatI bbalasta kumArassa taM mahayA jaNasaiMvA, jaNavUhaM vA, evaM jahA jamAlI taheba ciMtA, taheva kaMcuijjapurisaM saddAvei, kaMcuijjapuriso vi taheva akkhAi, navaraM dhammaghosassa aNagArassa AgamaNagahiyaviNicchapa karayala jAba niggacchaMti, evaM khalu devANuppiyA! vimalasla arahao pauppae dhammaghose nAmaM aNagAre sesaM taMceva jAva so vi taheva rahavareNaM niggacchai / dhammakahA jahA kesisAmissa / so vi taheva ammApiyaro Apucchai, navaraM dhammaghosassa aNagArassa aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM paThavaittae, taheva vRttaparivRttayA, navaraM imAo ya te jAyA viDalarAyakulavAliyAo kalA0 sesaM taM va jAva tAhe akAmae va mahabbalaM kumAraM evaM vayAsI-taM icchAmo te jAyA! ega divasamavi rajjasiri pAsittae / tae NaM se mahabbale kumAre ammApiyarANa vayaNamaNuvattamANe tusiNIe saMciTTai, taeNaM se bale rAyA koDaMviyapurise sahAvei, evaM jahA sivabhahassa taheva rAyAbhimeo bhANiyavvo, jAva abhisiMti, karayalapariggahiyaM0 mahabvalaM kumAraM jaeNaM vijaeNaM vaddhAti, vaddhAvittA, jAva evaM vayAsI-bhaNa jAyA! kiM demo, kiM payacchAmo sesaM jahA jamAlista taheva jaav| taeNaM se mahabbale aNagAre dhammaghosassa aNagArassa aMtie samAiyamAiyAiM ghohasaputvAiM ahijjai, ahijittA vahahiM ghauttha jAba vicittehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe bahupaDipunnAI duvAlasa vAsAiM sAmanna
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU0 10 sudarzanacaritanirUpaNam 55 pariyAgaM pAuNai, pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhusittA sahi bhattAI aNasaNAe chedettA, AloiyapaDikate samAhipatte kAlamAse kAlaMkiccA uDDe caMdimasUriya jahA aMbaDo jAva vaMbhaloe kappe devattAe uvavanne, tattha NaM atthegaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA, tatthaNaM mahabbalassa vi dasasAgarovamAI ThiI pnnnnttaa| se NaM tume sudaMsaNA! baMbhaloge kappe dasasAgarovamAiM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharittA tAo ceva devalogA AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM, Thii. kkhaeNaM agaMtaraM cayaM dhainA iheva vANiyaggAme nayare seTrikulaMsi puttattAe paccAyAe |suu010|| chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye, vimalasya arhataH prapautrako dharma ghoSo nAma anagAraH, jAtisampannaH, varNakaH, yathA kezisvAmino yAvat paJcabhiH anagArazataiH sArddham saMparivRtaH pUrvAnupUrvI caran grAmAnugrAma dravan yatraiva hastinApura nagara, yatraiva sahasrAmravanam udyAnaM tatraiva upAgacchati, upAgatya yathApatirUpam avagraham avagRhNAti, avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / tataH khalu hastinApure zRGgATa katrikayAvat parSat paryupAste / tataH khalu tasya mahAbalasya kumArasya taM mahAntaM janazabdaM vA, janavyUha vA, evaM yathA jamAliH tathaiva cintA, tathaiva kaJcukipuruSaM zabdayati, kaJcukipuruSo'pi tathaiva AkhyAti, navaram dharmaghoSasya ana gArasya AgamanagRhIta vinizcayaH karatala yAvat nirgacchati, evaM khalu devAnumiyAH! vimalasya arhataH prapautro dharmaghoSo nAma anagAraH, zeSa tadeva yAvat , so'pi tathaiva rathavarega nirgacchati / dharmakathA yathA kezisvAminaH, so'pi tathaiva ambApitarau ApRcchati, navaraM dharmaghoSasya anagArasya antike muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM prajitum , tayaiva uktimatyuktikA, navaram imAzca te jAta ! vipularAjakulavAlikAH kalAsu kuzalA', zeSaM tadeva yAvat to akAmatakSetra mahAbalaM kumAram evam avAdiSTAm-tat icchAva stava jAta ! eka divasamapi rAjyazriyaM draSTum , tataH khalu sa mahAbalaH kumAraH ambApitroH vacanamanuvartamAnaH
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIste tUSNIM saMtiSThate, tataH khalu sa valo rAjA kauTumbikApuruSAn zabdayati, evaM yayA zivamadrasya tathaiva rAjyAbhiSeko bhaNitavyaH, yAvat-abhipizcati, karatalaparigRhItaM mahAbalaM kumAra jayena vijayena varddha yanti, barddhayitvA yAvat-evamavAdiSTAmbhaNa jAta ! kiM dadvaH, kiM prayacchAvaH, zepaM yathA jamAlestathaiva yAvat , tataH khalu sa mahAvalo'nagAraH dharmaghopasya anagArasya anti ke sAmAyikAdIni caturdazapUrvANi adhIte, adhItya, bahubhizcaturthayAvavicitrai stapaH karmabhiH AtmAnaM bhAvayan bahupratipUrNAni dvAdazavarSANi zrAmaNyaparyAya pAlayati, bahupatipUrNAni dvAdazavarSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA salekhanayA AtmAnaM jopayitvA paSTiM bhaktAni anazanayA cchityA, AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH, kAlamAse kAlaM kRtvA urdhvam candramUryayoH yathA ambaDo yAvat brahmaloke kalpe devatayA uppnnH| tatra khalu astye kepAM devAnAM dazasAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tatra khala mahAvalasyApi dazasAgaropamAni sthitiH prAptA, tat khalla tvaM sudarzana ! brahmaloke kalpe dazasAgaropamAn divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihtya, tata evaM (tasmAdeva) devalokAt AyuHkSayeNa, bhavakSayeNa, sthitikSayeNa, anantaram cayaM cyutvA ihaiva vANijyagrAme nagare zreNTikule putratayA pratyAyAtaH // 10 10 // ___ TIkA-atha mahAyalasya dIkSAgrahaNa-siddhivaktavyatA palpayitumAha- teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vigalassa arahao dhammaghose nAma aNagAre jAisaMpanne, vaNao' tasmin kAle tasmin samaye vimalasya arhataH jinavarasya-asyAmavasapiNyAM trayodaza-jinendrasya vimalanAdhasya prapautrakaH ziSya. mahAbaladIkSA vaktavyatA teNaM kAleNaM teNaM lamaeNaM' ityAdi / TIkArtha-sUtrakAra ne isa satradvArA mahAyala kumAra kI dIkSAsaMbaMdhI vaktavyatA kahI hai unhoM ne isameM aisA kahA hai ki ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vimalasla arahao paoppae dhammaghose nAma aNagAre jAisaM. panne vaNNao' usa kAla aura usa samaya meM ahaMnta prabhu vimalanAtha mahAbala kumAranI dIkSAnuM varNana " teNaM kAleNa teNaM samaeNa" tyAta TIkArtha-A sUtramAM sUtrakAre mahAbala kumAranI dIkSA saMbaMdhI vaktavyatnu ni35 yu cha-" teNaM kAleNaM teNa samaeNaM vimalassa arahao dhammaghose nAmaM aNagAre jAisaMpanne vaNNao" te ANe bhane ta samaye bhASa nAmanA aNugAra vicaratA hatA teo utsarpiNa kALamAM thaIgayelA 13mAM
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA rIkA 2019 10 11 sU0 10 mudazanacaritanirUpaNam 597 paziSyaH, ziSyasantAno bA, dharmaghoSo nAma anagAraH jAtisampannaH, varNakaH'jahA-kesisAmissa jAva paMcahiM aNagArasaehiM saddhi saMparivuDe' asya varNanamyayA rAjapraznIye kezisvAminaH varNanaM kRtaM tathaiva kartavyam , yAvat sa dharmaghoSaH pazcabhiH anagArazataiH sArddham saMparivRtaH san 'punvANupuci caramANe gAmANugArma dujjamANe, jeNeSa hathiNApure nayare jeNeva sahasaMvavaNe ujANe, teNeva uvAgacchai' pUrvAnupUrvIm-AnupUryeNa anukrameNa tIrthakaraparamparayA caran-vicaran prAmAnugrAmam-grAmAd grAmAntaraM dravan , yatraiva hastinApura nagaramAsIt , yatraivasahasrAmravanam udyAnaM cAsIt , tatraiva upAgacchati, " uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ogiNDai' upAgatya, yathApratirUpam-yathAyogyam- sAdhusamucitam, abapraham-vanapAlAzAm avagRhNAti, 'ogiNhittA, saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANe ke jo ki isa avasarpiNI kAla ke 13 veM tIrthakara hue haiM prapautrakaziSyapaziSyarUpa athavA ziSyasantAnarUpa dharmaghoSa nAma ke anagAra the ye anagAra jAtisaMpanna the inakA vizeSa varNana jaisA rAjapraznIyasUtra meM kezIsvAmI kA kiyA gayA hai vaisA hI varNana inakA bhI kara lenA cAhiye / yAvat ve dharmaghoSa 'paMcahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparibuDe' pAMcasau anagAroM ke sAtha 'puvANupusvicaramANe, gAmANugAmaM dUijja mANe, jeNeva hasthiNAure nayare jeNeva sahasaMghavaNe ujANe teNeva uvA-pacchaha ' tIrthaMkara paramparA ke anusAra eka grAma se dUsare grAma meM vihAra karate hue jahAM hastinApura nagara thA aura usameM bhI jahAM sahasrAmravana thA vahAM para padhAre / ' uvAg2acchittA ahApaDirUvaM ugaha ogiNhaha' vahAM Akarake unhoMne yathAyogya-sAdhu ke samucita-vanapAla kI AjJA prApta kI 'ogihittA saMjameNaM tabalA appANaM bhAvemANe viharaha' tIrthakara vimalanAthanA prapautraka-ziSya praziSya rUpa hatA. teo jAtisa panna Adi guNothI yukta hatA. rAjaprakSIya sUtramAM kezI aNagAranuM jevuM varNana 42vAbhA yAvyu cha,tej dhamadhApa mAranu vana sabhA. " pacahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparivuDe " 500 mAnI sAthe, " puvvANupuzvi gharamANe, gAmANugAma dUijjamANe, jeNeva hasthiNAgapure nayare jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchada" tI 42 52 52 / anusAra vihA2 42i 42di tamA hastinApura nagaranA sahasAbana nAmanA dhAnamA 55 ryA "uvAgacchitA ahApaTirUvaM uggaI ogiNhai " tyAM mApIna tabho sAdhuna bhATa samucita mevI vanapAsanI mAsA dIdhI " ogiNhittA saMjameNa tavasA appANaM
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 bhagavatI viharai' avagraham avagRhya-svIkRtya, saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatitiSThati / taeNaM hathiNApure nayare siMghADaga tiya jAca parisA pajjuvAsai' tataH khalu hastinApure nagare zRGgATaka trika-yAvat-parpata-paryupAste 'taeNaM tassa maha. bbalassa kumArassa taM mahayA jaNasaI vA jaNavUhaM vA, evaM jahA jamAlI, taheva ciMtA, taheva kaMcuijjapurisaM sadAvei' tataH khalla tasya mahAvalasya kumArasya taM mahAntaM janazabdaM vA, janavyahaM vA yathA jamAlivaktavyatA navamazatakasya trayaSi zattamoddezake pratipAditA tathaiva mahAvalasyApi pratipattavyA, tathaiva-jamAlivadeva cintA-vicAraH mahAvalasyApi, tathaiva-jamAlivadeva mahAvako'pi kancukipuruSaM AjJA prApta kara ve vahAM saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue Thahara gye| 'taeNaM hathiNApure nayare siMghADagaliya jAva parisA pajjuvAsaha' isake bAda hastinApura nagara meM zRMgATaka, trika, Adi mAgoM meM ekatrita hue logoM ne paraspara meM hastinApura nagara ke sahasrAmravana meM unake padhAranekI carcA kI sabhIjana paripad rUpa meM unase dharmopadeza sunane ke liye sahasrAbravana meM gaye yAvat pariSadne paryupAsanA kI aura vaha (dharmopadeza sunakara phira ve apane 2 sthAna para AgaI) 'taeNaM tassa mahavvalassa kumArasta taM mayA jaNasaIbA jaNavRhaM vA evaM jahA jamAlI taheva ciMtA, taheva kaMcuijjapurisaM sahAveha' isake bAda jaba mahAbala kumArane janatA kA kolAhalapUrNa zabda sunA aura janasamUha ko dekhA-taSa umane vicAra kiyaa| isa viSaya meM jamAli kI vaktavyatA ke anusAra jo ki nauveM zataka ke 33 - uddezaka meM kahI jA cukI hai kathana jAnanA cAhiye. vicAra karate hI phira usane apane kaMcukI ko bhAvemANe viharaha" mAjJA sayama bhane tapathI mAtmAnamAstiratA tasA tyAM viya21! bAyA. "taeNaM hathiNApure nayare siMghADagatiya jAva parimA pajjuvAsai" stinApura nAnA paTa (ziMgAnA mAnA mAge) trika Adi mArgo para jamA thayelA lekene khabara paDI ke dharmaghoSa aNagAra sahastrApravana udyAnamAM padhAryA che tyAre nagarajanonI prakhadA temanA darzana karavAne tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe tyAM pahoMcI gaI. dharmopadeza zravaNa karIne pariSada vikharAI gaI ane sA pitapatAne sthAne pAchAM pharyA. "taeNa tassa mahabalassa kumArassa ta' mahayA jaNasa vA aNavUI vA evaM jahA jamAli taheva ciMtA, kaMcuijjapurisa pahAveha" nyAre bhAva kumAre janatAne kelAhala sAMbhaLe ane janasamUhane je tyAre tene paNa jamAlInA je ja vicAra thaye. navamAM zatakanA 33mAM udezAmAM jamA lIne kevo vicAra thayo hate,te batAvyuM che. A prakArane vicAra ud
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sa0 10 sudarzanacaritanirUpaNam 599 bhandayati- Ahayati, kaMcujjapuriso vi taheca azkhAi' kacuki puruSo'pi tayaiva-jamAlipakaraNoktayancuvi puruSavadeva, AkhyAti-kti, kintu 'navara dhammaghosassa aNagArarasa AgamaNagahiyaviNicchae, karayala jAva niggacchaMti' navaraM-jamAlivaktavyatApekSayA mahAvalavaktavyatAyAM vizeSastu ayameva-yat sa kencukipuruSaH dharmaghoSasya anagArasya AgamanagRhItavinizcayaH karatalaparigRhItaM yAvat-zirasAvata mastake aJjaliM kRtvA jayena vijayena darddhayan evam-avAdIta bho devAnupriyAH ! no khalu janAH indramaho vA, ityAdirItyA pUrvoktemahotsave nirgacchanti, apitu 'evaM khalla devANuppiyA! vimalasya araho pauppae dhammabulAyA 'kaMcujjapurilo vi taheva akkhAha' jamAliprakaraNokta kaMcukI puruSa ke jaisA hI mahAvalakumAra ke kaMcukI ne bhI vaisA hI kahAkintu-'navaraM dhammagholassa aNagArassa AgamagagahiyaviNicchae karayala jAva niggacchaMti' jamAlivaktavyatA kI apekSA isa mahAbala kI vaktavyatA meM kevala yahI vizeSatA hai ki mahAyala ke kaMcukI puruSa ne dharmaghoSa anagAra ke Agamana ke vRttAnta ko gRhIta evaM nizcita karake mahApalakumAra ke pAsa jAkara aura donoM hAtha jor3akara rar3e vinaya ke sAtha namaskAra karake jaya vijaya zabdoM se padhAyA-badhAkara unase isa prakAra kahA-bho devAnupriya ! Aja nagara meM na koI indramahotsava hai ora na rudrAdi mahotsava hai aura na ina mahotsavoM meM saMmilita hone bhavatA to pAtAnA yuTIna mobA0yA. kaMcuijjapuriso vi taheva bhakkhAi" mAsIna 542mA mAlI potAnA yuDI 2i pro pUchayA hatA, evAM prazno mahAbela kumAre potAnA kaMcukIne pUchyA ane teNe 5 bhAvAna 4yuTIna pAma 23 01 015 sAya. "navara dhammaghoSasya aNagArassa AgamaNagahiyaviNicchae karayala jAva niggacchaMti" parantu jamAlinI vaktavyatA karatAM A vaktavyatAmAM ATale ja taphAvata samaja tyAM zramaNa bhagavAna mahAvIranA AgamananA samAcAra ApavAmAM AvyA hatA, ahI dharmaghoSa aNugAranA AgamananA samAcAra ApavAmAM AvyA che. te kaMcukIe pahelAM to dharmaghASa aNagAranA AgamananA samAcAra jANI lIdhA. tyAra bAda teNe mahAbala kumAra pAse jaIne vinayapUrvaka bane hAtha joDIne, "mahAbala kumArane jaya he, vijaya ho" evA zabdothI tene vadhAvIne A pramANe kahyuM-"he devAnupriya! Aje nagaramAM koI Indramatsava paNa nathI, rudrAdi mahatsava paNa nathI. evA keI mahotsavamAM bhAga
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 bhagavatIce ghose nAmaM aNagAre, sesaM taMcetra jAva, so'vi taheva rahavareNaM niraMgacchai' bho devAnumiyAH ! evaM khalu rItyA vimasya arhataH prapautrakaH dharmaghoSo nAma anagAraH zeSaM tadeva pUrvoktajamAliprakaraNAnusArameva yAvat so'pi mahAvako'pi tathaiva jamAlivadeva rathavareNa zreSTha rathArUDhaH san nirgacchati-dharma ghopAna gAravandanAyeM svagRhAnniSkrAmyati / 'dhammakA jahA ke sisAmissa' dharmakathA yathA rAjamanIye kezisvAminaH pratipAditA tathaiva asyApi dharmaghoSAnagArasya pratipattavyA, 'so tri tava ammApiyarI Apucchara' so'pi mahAbalo'pi tathaiva- jamAlivadeva ma ke liye yaha janatA jA rahI hai, api tu - ' evaM khalu devANupiyA ! vimalassa arahao pauppae dhammaghose nAmaM aNagAre sesaM taMceca jAva, so'vi taheva rahavareNaM niggaccha6' he devAnupriya ! Aja vimalanAtha arhanta bhagavanta ke prapautraka ziSya dharmaghoSa nAma ke anagAra sahasrA - vana meM padhAre haiM ityAdi saba kathana yahAM para jamAli prakaraNa ke anu sAra hI kahanA cAhiye - yAvat vaha mahAbala bhI jamAli kI taraha hI zreSTharatha para ArUDha hokara dharmaghoSa anagAra ko vandanA karane ke liye apane ghara se nikalA 'dhamma kahA jahA kesisAmissa ' rAjapraznIyasUtra jaisI dharmakathA kezIsvAmI kI kahI gaI hai - vaisI hI dharmakathA ina dharmaghoSa anagAra kI bhI jAna lenI cAhiye 'so vi taheba ammApi - yaro Apuccha ' jamAli kI taraha mahAbala ne bhI pravrajyA grahaNa karane sevA bhATe yA bhanasamUha 44 rahyA nathI, parantu " evaM khalu devANupiyA vimalassa arahao pauppara dhammaghoMse nAma' aNagAre - sesa' ta' ceva jAva, moDa vi taddeva rahavareNa nigacchai " De hevAnupriya ! vibhatanAtha saData bhgvntanA prapautraka ziSya dhama ghASa nAmanA aGga!ra Aja sahasramravana udyAnamAM padhAryAM che. bAkInu samasta kathana jamAlInA prakaraNamAM vadhu vyA pramANe aMhI paNa grahaNa karavuM, " mahAkhala kumAra pazu jamAlInI jema zreSTha rathamAM besIne dhama ghASa aNagArane vadaNuA namaskAra karavA upaDacA, " A kathana pantanu samasta sthana aDI' 'yazu zraha 4 le " dhammakA jahAM kesisAmisva " tyAM jaIne dhama ghASa aNagArane teNe vadaNA namaskAra karyo. dharmAdhAya aNuM. gAre tenI tathA pariSadAnI samakSa dharmopadeza sabhaLAvyeA. rAjapraznIya sUtramAM kezI svAmInI jevI dhama kathA varNavI che, evI ja ahI' dhamaghASa " aDuMgArnii dharma}thA yaSu sabhavI. " so vi tava ammApiyaro Apucchai " kbhiilInI jema mahAbala kumAre pazu sayama aMgIkAra karavAnA nizcaya karIne te
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 10 sudarzanacaritanirUpaNam 601 ? gRhItum amvApitarau ApRcchati - AjJAM yAcane 'navaraM dhammaghosassa aNagA-' rassa aMtie muMDe bhavitA agArAo aNagArigaM pannaisae' navaraM - jamAlyapekSayA mahAvalasya vizeSastu ayameva yat - dharmaghoSasya anagArasya antike - samIpe muNDo bhUtvo, agArAva - gRhAt nirgatya - gRhAdika parityajyetyarthaH, anagAritAM zrAmaNyaM pravajyAM matrajitum icchAmi iti pratipAdayati, 'tadeva vRttapaDittayo tathaivanavamazatake trayatriMzatamoddeza ke jamAkimakaraNoktavadeva parasparaM mahAbalasyApi mAtApitRbhyAM saha uktipratyuktikAH - praznottarANi bhavanti tatra mAtuH pituva uktayaH - praznAH, mahAbalasya tu patyuktayaH- uttarANi avaseyAni, mAtApitarau dIkSAM-' grahItuM pratiSedhaM kurutaH, mahAvastu dIkSAM grahItum atyAgrahaM karotItibhAvaH, 'navaraM ke liye mAtApitA se pUchA- arthAt saMyama dhAraNa karane ke liye mAtA pitA se AjJA mAMgI, 'navasvamghos aNagossa aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiptae' aura aisA kahA ki maiM dharmaghoSa anagAra ke pAsa muNDita hokara gRhAdika kA parityAga karake pravajyA dhAraNa karanA cAhatA hUM - vahI vizeSatA kevala jamAli kI apekSA se mahAvalakumAra ke kathana meM jAnanA cAhiye 'taheba vRttapariyA' navamazana meM 33 veM uddezaka meM jamAli ke prakaraNa meM jaisI jatrAli ke mAtApitA meM praznottararUpa bAtacIta huI, prakaTa kI gaI hai isI prakAra kI bAtacIta yahAM para bhI paraspara meM mahAvala aura usake mAtA pitA kI huI hai aisA jAnanA caahie| mAtApitAne prazna kiye aura mahAbala ne unake praznoM ke uttara diye ina praznottaroM kA tAtparya kevala itanA hI hai ki mAtApitA ne dIkSA grahaNa karane ke liye niSedha kiyA aura mahA bhATe bhAtApitAnI anubhati bhAgI. " navaraM dhammaghosarakha aNagArarama aMtie muDe bhakttiA agArAo aNagAriyaM pavvaittae " bhAsInA uthana uratAM bhaDANa kumAranA kathanamAM mahI eTalI ja vizeSatA samajavI ke 'hu dharmaghoSa aNugAranI pAse kruDita thaIne gRhasthAvasthAnA parityAga karIne aNugArA-' vasthA (pramanyA) sagIra 42vA bhAgu chu " " taddeva vRtta parivRttayA " jamAlIe jayAre pratrajyA a'gIkAra karavA mATe tenA mAtApitAnI anumati mAgI hatI tyAre tene tenA mAtApitA sAthe jeve! savAda thayA hatA, eveA ja saMvAda mahAkhala ane tenA mAtApitA vacce paNa thaye, evu kazta ahIM grahaNa karavAnuM che. navamA zatakanA 33mAM uddezAmA te vAda ApavaamaaN bhAvyo che. AA saMvAranA AvArtha nIye abhI samanvo mahAmA kumAranA mAtApitA sAMsArika sukhA tarapha tene AkavAnA prayatna kare che, bha0 76
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 bhagavatI sUtre " imAo ya te jAyA viukarAyakulavAliyAo, kalAkusalA, sesaM taM cetra jAba, art akAmAI cena mahacalaM kumAraM evaM vayAsI' - navaraM - jamAlimakaraNApekSayA vizeSastu - he jAta ! putra ! imAtha khalu tatra vipularAjakulavAlikAH- pariNIya AnItAH santi, atha ca tAH sarvAH kalAsu-catuSpaSTividhAsu kuzalAH- paramapravINAH santi, zeSaM tadeva - jamAlimakaraNoktavadeva yAvat - sarvakAlalAlitasukhocitAH santi, jamAlicarite "cipuLakuLabAlikAH santi" iti paThitam atra tu "vipularAjakulabAlikAH santi" iti paThitavyam tathA ca rAjyasampattiprabhRtayaH vAsAca bala ne dIkSA dhAraNa karane ke liye atyAgraha kiyA / ' navaraM imAo ya te jAyA viularAyakulabAliyAo kalAkusalA, sesaM taM ceva joga, tAhe akAmae caiva mahabalaM kumAraM evaM vayAsI' jamAli prakaraNa kI apekSA uttarapratyuttara meM vizeSatA kevala aisI hI hai ki- " he putra ! tumhArI ye vipula rAjakula kI bAlikAe~ jo ki tumhAri sAtha vivAhita hokara lAI gaI haiM aura jo 64 kalAoM meM kuzala haiM " ityAdi bAkI kA isake Age kA kathana jamAli ke prakaraNa meM kahe gaye anusAra jAnanA cAhiye aura vaha kathana " sarvakAlalAlitasukhocitAH santi " isa pATha taka grahaNa karanA cAhiye / yadyapi jamAli carita meM vipulakulavAlikAH santi ' aisA pATha AyA hai parantu yahA~ para isa pATha kI jagaha vipula rAjakulabAlikAH santi " aisA pATha paDhanA sayama mAga' keTale kahyu che te paNa samajAve che, tyAre mahAkhala kumAra srasAranI asAratAnuM pratipAdana karI pravrajyA agIkAra karavAneA peAtAnA dRDha nizcaya laDera merI bhAtApitAnI anubhati bhAge che. "navara imAo ya te jAyA viurAyakula bAliyAo kalAkusalA, se taMcetra jAva, tAhe akAmae mahaccakaM kumAra evaM vayAsI " bhAsInA arAnI apekSA se bharI anottarAmAM mAtra ATalI ja vizeSatA che-mahAbala kumAranA mAtApitA tene kahe che ke " he putra! tArI sAthe jemanA vivAha thayA che te AThe kanyAe vipula rAjakuleAtpanna che ane 64 kalAomAM kuzaLa che, " ItyAdi kathana ahI" grahaNa karavu' joie, khAkInu' samasta kathana jamAlInA prakaraNamAM kahyA anusAra samannvu. " sarvakALaLAlita sukhocitAH santi " sarva sabhAM sudhmathI vadhelI A sUtrapATha pacantanuM te prakaraNata kathana ahI grahaNa karavuM joIe. jamAlInA prakaraNamAM je vipula kuLAlikAH santi " A prakAranA sUtrapATha ApyA che, tenI jagyAe ahIM "L 66 santi " A prakAranA vipularAjakula bAlikAH sUtrapAThuM samajave! mAtApitA A yana " ""
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 10 sudarzanacaritanirUpaNama 603 parityAgo nocitaH itibhAvaH, kintu mahAbalasya dIkSA grahItuM prabalecchAmatyAgrahaM dRSTvA, ante to, mAtApitarau, akAmenaiva-anicchayaiva, khalu mahAvalaM kumAram , evaM-vakSyamANaprakAreNa, avAdiSTAm-'taM icchAmo te jAyA ! egadivasamavi rajjasiriM pAsittae' he jAta ! putra ! tat-atha, AvAm icchAvastAvat tava ekadivasamapi-dinaikArthamapi, rAjyazriyaM-rAjyalakSmI draSTum, AvayoH samakSam ekadinamapi rAjyazriyaM tvaM paribhuikSva, yena AvayomanorathaH saphala: syaaditibhaavH| 'taeNaM se mahabbale kumAre ammApiyarANavayaNamaNuvattamANe tusiNIe saMciTThai' tataH khalu sa mahAvalA kumAraH, ambApitroH vacanam anu. vartamAnaH-anuttarayan-bIkurvan , tUSNIM-mauno bhUtvA saMtiSThate, 'taeNaM se vale cAhiye mAtApitA ke kahane kA abhiprAya kevala aisA hI rahA ki he putra ! tuma isa saMpatti AdikA aura ina rAjakulabAlikAoM kA parisyAga mata karo, kyoM ki tumheM aisA karanA ucita nahIM hai / parantu mahAbala ne mAtApitA kI isa bAta ko nahIM mAnA aura dIkSA grahaNa karane kI jo apanI utkaTa bhAvanA thI-usI para atyAgraha rakhA-mAtA pitAne jaba mahAbala ke isa dIkSAgrahaNa karane ke Agraha ko dekhA to antameM unhoM ne icchA nahIM hone para bhI mahAghala kumAra se aisA kahA 'taM icchAmo te jAyA egadivasamavi rajjasiriM pAsittae' he putra ! hama loga yahI cAhate haiM ki tuma kama se kama eka dina bhI rAjyazrI kA upabhoga karo, jisase hamArA manoratha saphala ho. 'taeNaM se mahavyale kumAre ammApiyarANa vayaNamaNuvattamANe tusiNIe saMciThThA' mAtApitA ne jaba mahApala kumAra se aisA kahA-taba ve isa viSaya meM unase dvArA tene evu samajAvavAno prayatna kare che ke "he putra !tuM A saMpatti Adine tathA A rAjakanyAone parityAga karIne pratrajyA aMgIkAra karavAne je vicAra kare che te ucita nathI" paratu mahAbala kumAre mAtApitAnI te vAtane svIkAra na karyo ane dIkSA grahaNa karavAne pitAne aDaga nirdhAra jAhera karyo. mahAbala kumArane dIkSA grahaNa karavAne maga nirdhAra na mAtApitA te2 mA prabhArI yu-"ta icchAmo te jAyA egadivasamapi rajjasiriM pAsittae" meTA! ma 17 1 42chIme chIe ke tuM eka divasane mATe paNa rAjyazrIne upabhega kara, ke jethI sbhaa2| bhanA25 saNa thAya "taeNa se mahabalakumAre ammApiyarANavayaNamaNuvattamANe tusiNIe sacidui" mAtApitA nyAre mA bhAra2 mA
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 bhagavatI rAyA koDubiyapurise sahAveI' sataH khalu sa balo rAjA kauTariyakarupAn-AvAkAriNo'tucarAn zabdayati-Ayati, 'ena jahA-nimama naheba gayAbhiseo bhANiyano, jAva abhisiMbaI' evaM-pUktirItyA, yathA zivanya-ekAdazazataka navamodezakAbhihitA zivarAjaputrasya, rAjyAbhiSeko bhaNitaH tathaiva mahAvalasyApi rAjyAbhiSeko bhaNitavyaH, yAral-mahatA samArohaNa, abhipiJcati-abhiSekaM karoti, riyalapArihiyaM mahabbalaM kumAra jaeNaM, vijaeNaM baddhAvei' karatalaparigRhItaM dazanavaM zirasAvarta gastake akSalikRtvA mahAralaM hamAraM jayena, vijayena-jayavijayAcakazabdena, barddhayati-abhinandati 'vaddhArittA, jAva evaM cayAsI'pratyuttara meM kucha bhI na kaha kara kevala cupacApa hI raha gaye / ataH apanI bAta ko svIkRti kI gaI jAnakara 'tapaNaM se pale rAyA koI biyapuri se bhadAveha' unI samaya banagAjA ne kauDambika purupoM ko dhulAyA-' evaM jAhA sinahasa taheva tapolio bhANiyabbo jAva 'abhisiMcaI' aura bulAkara unheM mahAyala kumAra ke rAjyAbhiSeka hone kI vyavasthA karane ke viSaya meM Adeza diyA yahAM para 11 ve zataka ke nauveM uddezaka meM jaisA zivabhadra kA jo ki zivarAja ke putra the rAjyAbhiSeka kahA gayA usI prakAra mahAvala amAra kA bhI rAjyAbhiSeka kiyA gayA aisA jAnanA cAhiye isa prakAra yAvala baDe bhArI samAroha ke sAtha jagha mahAdala kumAra kA rAjyAbhiSeka ho cukA taya karayala. pariggahivaM bhalaM kumAra jaeNaM vijae baddhAveda dala rAjA ne use donoM hAtha jor3akara jayavijaya zabdoM se badhAyA-usakA abhinandana pramANe kahyuM, tyAre temane kaI paNa pratyuttara nahIM ApatAM te cupacApa besI ja rahyo. tenA maunane svIkRtinuM lakSaNa samajIne balarAjAe tenA yalinI taiyArI tata5 23 42vI. "taeNa se kle rAyA koDuMbiyapurise sahAvei" me mate masarAme pAtAnA mAjJArI sevona mAsAvyA. " eva jahA sivabhahassa taheva rAyAbhise o bhANiyavvo jAva abhisiMcai" bolAvIne teNe temane mahAbala kumAranA rAjyAbhiSekanI vyavasthA karavAne Adeza Ape. 11 mAM zatakanA navamA uddezAmAM zivarAja kumAra zivabhadranA rAjyAbhiSekanuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja mahAbala kumAranA rAjyAbhiSekanuM varNana ahI samajI levuM. A rIte ghaNA bhAre samAroha te sAthe jyAre mahAbala kumAranA rAjyAbhiSekanI vidhi pUrI thaI, tyAre, " karayalaparigAhiya mahanmala kumAra jaNa vijaeNa baddhAvei" ma nase banne hAtha joDIne tene jaya ane vijaya nAdathI vadhAvyo (abhinaMdho)
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 11 101. sudarzanacaritanirUpaNam 05 paddhayitvA, yAvat-evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIta 'bhaNa ! jAyA! kiM demo, ki payacchAmo, sesaM jahA jamAlissa taheva jAva' he jAta! putra! bhaNa-kathaya, tubhyaM vayaM phimiSTaM vastu dadAmaH kizca paramAbhilaSitaM vastu prayacchAmaH, zeSaM yathA jamAle:-kSatriyakumArasya pratipAditaM tathaiva mahAbalasyApi pratipattavyam yAvatkena vA vastunA tava arthaH-prayojanaM vartate ? tataH khalu sa mahAbalaH, ambApitarau evam-avAdIt-icchAmi khalu amba tAtau / kutrikApaNAt-svargamartyapAtAlasthitavastuprAptisthAnavizeSahaTAt , rajoharaNaM ca, pratigrahaM ca AnApayitum , kAzyapakaM kiyA-'paddhAvittA jAca evaM vayAsI' abhinandana karake phira yAvat isa prakAra se kahA-'bhaNa! jAyA! ki dekho, kiM payacchAmo, sesaM jahA jamAlista taheva jAva' he putra ! kaho hama tumheM kaunasI iSTa vastu dekheM ? tuma kyA cAhate ho-jo hama tumheM dekheM ? isa ke Age kA kathana jaisA jamAli ke prakaraNa meM kahA jA cukA hai, usI prakAra se yahAM bhI -kSatriyakumAra mahAbala ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye thAvat 'kena vastunA tava arthaH' yahAM taka mAtA pitA kI ora se isa prakAra kahe jAne para mahAyala ne unase aisA kahA-'icchAmi khalu ambatAto kutrikApaNAt-svargamayaMpAtAlasthitavastumAptisthAnavizeSahaTTAt rajoharaNaM ca pratigrahaM ca AnApayituM, kAzyapakaM ca zabdayitum' he mAtapitA! yadi Apa mujhe merI iSTa vastu denA cAhate haiM to kutrikApaNa se lAkara rajoharaNa aura pAtra hameM de deM aura eka nAI ko bhI bulA " baddhAvittA jAva eva vayAsI" mA prare tane maninana mApAna tabhaNe mA pramANe hyu-" bhaNa! jAyA ! kiM demo, kiM payacchAmo, sesa jahA jamAlissa taheva jAva" " putra! 4De, mame tane 45 Ta vastu bhApIye ? amArI pAsethI kaI vastu meLavavAnI tArI abhilASA che?" tyAra pachInuM samasta kathana jamAlInA prakaraNamAM kahyA anusAra ahIM kSatriya kumAra mahAbala -viSa 59 samAvuna. " kena vastunA tava artha." 5 / 4thana paryantanu -te prakaraNanuM samasta kathana ahIM grahaNa thavuM joIe. mAtApitAnA A praznanA orqn 3the mahAmata mAre bhane yA pramANe yu-"icchAmi khalu amba'sAtau kutrikApaNAt-svargamartyapAtAlasthitavaratuprAptisthAnavizeSahaTTAt rajoharaNa ca "pratigraha ca AnApayituM, kAzyapakaM ca zandayitum" he mAtApitA! na mA5 mane ISTa vastu ApavA mAgatA he, te kutrikApaNamAMthI mane rajoharaNa ane patra maMgAvI de, tathA eka vANaMdane be lAvavAnI vyavasthA kare." svargaleka
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle nApitaM ca zabdayitum , ityAdirItyA jamAlipakaraNoktavadeva sarvamatrApi dIkSAgrahaNaparyantam avaseyam , 'taraNa se mahabbale aNagAre dhammaghosassa aNagArassa aMtie sAmAiyamAiyAI coddasapuccAI ahijjaI' tataH khalu-dIkSAgrahaNAnataram , sa mahAbalaH anagAraH, dharmaghopasya anagArasya antike-samIpe sAmAyikAdIni caturdazapUrvANi, adhIte, 'ahijjittA vahUrhi cauttha jAba vicittehiM tavokammehi appANa bhAvemANe bahupaDipunnAI duvAlasavAmAI sAmannapariyAgaM pAuNaI' adhItya-catuIzapUrvANi paThitvA, bahubhistAvat-anekaiH, caturthabhakta yAvat-pAThApTamAdibhaktaH vicitraiH-nAnAkArakaiH, tapaH karmabhiH, AtmAnaM bhAvayan-bahumatipUrNAni dvAdazavarSANi, zrAmaNyaparyAyaM-cAritraparyAyaM pAlayati pAuNittA, mAsiyAe saMleha NAe attANa jhusittA sahi bhattAi aNasaNayAe chedettA' pAlayitvA maasikyaadeN| svargaloka, martyaloka, aura pAtAlaloka meM sthita vastu kI prApti ke sthAnavizeSarUpa haTTa kA nAma kutrikApaNa hai| isake Age kA dIkSAparyanta taka kA saba prakaraNa jaisA jamAli kI vaktavyatA meM kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / 'taeNaM se mahabbale aNagAre dhammaghosassa aNagArassa aMtie samAiyamAiyAiM codasapuvAI ahijai' isake bAda mahAvala anagAra ne dharmaghoSa anagAra ke pAsa sAmayika Adi caudahapUrvo kA adhyayana kiyA ' ahinjittA bAhiM cauttha jAva vicittehi tavosammehiM appANaM bhAvemANe bahupaDipunnAI duvAlavAsAiM sAmanna. pariyAgaM pAuNai' adhyayana karane ke bAda phira una mahAyala anagArane aneka caturthabhakta AditapasyAoM se apanI AtmA ko bhAvita kiyA isa prakAra karate hue unhoM ne 12 varSa zrAmaNya avasthA meM rahakara 'pAuNisA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA sarddhibhattAI aNasaNAe chedetA' maryaleka ane pAtAlalekamAM rahelI vastunI prApti mATenA sthAnavizeSa rUpa hATane kutrikA paNa kahe che. tyAra bAdanuM dakSA paryantanuM samasta varNana jamAsiin 42mA pramANe sabhA "tapaNa se mahabale aNagAre dhammaghosassa aNagArassa aMtie sAmAiyamAiyAI codasapuvAI ahijjai" tyA2 mA mahAbala aNagAre dharmaghoSa aNagAra pAse sAmAyika Adi 14 pUrvenuM madhyayana yu "ahijjittA bahUhiM cauttha jAva vicittehiM tavokammehi appANaM bhAvemANe bahupaDipunnAI duvAlasavAsAi sAmannapariyAga pAuNai " madhyayana zane temaNe aneka kra, adama Adi tapasyAothI potAnA AtmAne bhAvita yA mA zata mA2 vaSa 5- zramaparyAyana pAna 4zana "pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANa jhusittA sarTi bhattAI aNasaNAe chedittA" me
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ maicandrikA TIkA za011 u0 11 sU0 10 sudazanacaritanirUpaNam 607 ' saMlekhanayA AtmAnaM - zarIram AtmasambandhAt kaSAyaM vA 'isittA' jUSayitvA kuzI kRtvA SaSTiM bhaktAni, anazanayA chitvA 'AloiyapaDikaMte sAmahipatte kAlamAse kAlaM kiccA, uDDuM caMdimasariya jahA aMvaDo jAva vaMbhaloe kappe devattAe uvavanne AlocitapratikrAntaH, -kutAlocanamatikramaNaH samAdhisampannaH, kAlamAse - kAlAvasare, kAlaM kRtvA, Urdhvam upari candrasUrya yathA ambaDaH aupapAtike sUtre pratipAdita stathaiva mahAbalo'pi pratipattavyaH, yAtrat grahagaNanakSatratArArUpANAm bahUni yojanazatAni bahUni yojanasahasrANi, bahUni yojana - zatasahasrANi vahIHyojanakoTI, bahI yojanakoTAkoTIH Urdhve - dUram utpatya, saudharmezAnasanatkumAra mAhendrAn kalpAn vyatitrajya, brahmaloke kalpe, devatayA bAda meM eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko joSita karake - arthAt eka mAsa kI saMlekhanA dhAraNa karake 60 bhaktoM kA parityAga kiyA isa prakAra anazana dvArA 60 bhaktoM kA parityAga karake ' Aloiya paDate samAhipate kAlamAse kAlaM kiccA uDUM caMdimasUriya jahA aMbaDo jAva bhaloe kappe devattAe uvabanne' unhoM ne apane pApasthAnoM kI AlocanAkI pratikramaNa kiyA bAda meM ve samAdhi ko prApta hue aura kAla avasara kAlakara Urdhvaloka meM candramA, sUrya tathA grahagaNa nakSatra evaM tArArUpoM se bhI Upara aneka yojanoM, saikaDoM yojanoM, hajAroM yojanoM aura lAkhoM yojanoM kI asaMkhyAta koTAkoTi yojanoM ko ulaGghana kara bahuta dUra para saudharma, IzAna, sanatkumAra aura mAhendra kalpoM ko chor3akara brahmaloka meM deva kI paryAya se utpanna ho gaye / mAsanI salekhanAthI AtmAne joSita karIne eTale ke eka mAsanA sathAre karIne-60 bhaktone (60 TakanA leAjananeA) parityAga karyuM A rIte anazana dvArA 60 bhAtonA parityAga ne "AloiyapaDite samAhiyapatte kAlamAse kAlaM kiccA una caMdimasUriya jahA aMbaDo jAva babhaloe kappe devattAe uvavanne " tebhave yAtAnAM pApasthAnAnI AboyanA urI, atibhayu ( Ayazcitta) yu mane samAdhibhAvamAM lIna thai gayA. A rIte eka mAsanA suthArAne ante kALane avasara AvatA kALa karIne, leAkamAM candra, sUrya, grahagaNa, nakSatrA ane tArAethI pazu upara aneka caiAjanA, sekaDA ceAjana, hajAro 2AjanA, ane lAkhA ceAjanAnI asakhyAta kATArkaTi ceAnAne pAra karIne ghaNe ja kara sodhama, IzAna, sanatkumAra ane mAhendra kalpAthI paNa UMce AvelA evA brahmaloka kalpamAM devanI paryAye utpanna thaI gayA. tatya Na ""
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608' bhagavatIsare utpannaH, 'tattha Na atthegaiyANaM devANa dasa sAgarobamAI ThiI paNNattA' tatra khalubrahmaloke kalpe, attye keSAM devAnAM daza sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, 'tatya NaM mahabbalassa vi dasa sAgarovamAI ThiI eNNattA' tatra khalu-brahmaloke kalpe mahAbalasyA pi daza sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, evaM rItyA bhaga. vAn sudarzanampati pUrvajanmavRttAntaM smArayan ante upasaMharati-' se NaM tuma sudaMsaNA ! baMbhaloge kappe dasa sAgarokmAi divAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittA' he sudarzana ! tat tasmAtkAraNAt , khalu nizcayena tvaM brahmaloke kalpe mahAbalo devo bhUtvA daza sAgaropamAni divyAn bhogabhogAna bhuJjAno vihRtyasthityA tAo veva devalogAo ukkhapaNaM, bhavakhaNaM, ThiikkhaeNa, aNaMtaraM cayaM cAttA, iheba vANiyagAme nayare sehi kulaMsi puttattAe paJcAyAe' tasmAt 'tatvaNaM atyaMgajhyANaM devANaM dasa sAgarazeSamAiM liI paNNattA' yahAM para / kitaneka devoM kI 10 sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai| 'tatthaNaM mahabbalassa vi dasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA' inameM mahAbala kI bhI 10 hI lAgaropana kI sthiti huii| isa prakAra bhagavAn sudarzana seTha ko pUrvajanma kA smaraNa karAte hue anta meM upasaMhAra ke rUpa meM unase kahate haiM-'se gaM tumaM sudasaNA! baMbhaloge kappe dasa sAgarodhamAiM divvAI bhogabhogAI jhuMjamANe viharittA' he sudarzana ! isa prakAra se tuma bramaloka kalpa meM, mahAbala kI paryAya kA parityAga karake deva hue aura 10 sAgaropama taka yahAM divya bhoga bhogoM ko bhogate rahe-bAda meM 'tAo ceva devalogAo AukhaeNaM, bhavakkhaeNaM, lihakkhaeNaM aNaM. atyaMgaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAI ThiI paNNattA" pona sA devAnI sthiti isa saagre|5bhnii hI che "tatthaNaM mahamalasva vi dasa sAgerovamAI ThiI paNNattA" mahAmada 5 isa sAgapanI sthitivAra 13 tyAM utpanna thaye. A rIte mahAvIra prabhu sudarzana zeThane temanA pUrvajanmanuM vRttAnta DAna, 5 2 32 tamana mA prabhAye 4 -" se NaM tuma sadaMpraNA! vaMbhaloge kappe dasa sAgarovamAI divvAI bhogabhogAI muMjamANe viharisA he sudarzana! A rIte mahAbala rUpe manuSya bhavano tyAga karIne, tame brahmaleka kapamAM devanI paryAye utpanna thayA hatA. dasa sAgarepama pramANe kALa adhI tyAMnA havyAzApamAna sAgavAna " tAo ceva devaLogAo AuchaeNa, bhavakkhaeNaM, ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA iheva vANiyagAme nayare seTTi
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 10 sudarzanacaritanirUpaNam 605 caiva devalokAt, Ayu. kSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa, anantaraM cayaM cyuvA, ihaiva asminneva vANijyagrAme nagare zreSThikule putratayA pratyAyAto'si samu tpanno'si // 10 // 3 sudarzana siddhi vaktavyatA // mUlam -'tae NaM tumaM sudaMsaNA ! ummukkabAlabhAveNaM vinAya pariNayamettaNaM jovvaNagamaNuppatteNaM tahArUvANaM therANaM aMtiyaM kevalipannatte dhamme nisaMte, se'viyadhamme icchie, paDicchie, abhiruie taM suTTaNaM tumaM sudaMsaNA ! idANiM pakaresi, se teNadveNaM sudaMsaNA ! evaM vuccai-asthi NaM eesiM paliomasAgarovamANaM khaeti vA, avacayeti vA, taraNaM tassa sudaMsaNassa seTTissa lamaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM eyamahaM soccA nisamma, subheNa pariNAmeNaM, subheNaM ajjhavasANeNaM, lesAhi visujjhamANIhiM tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa sannIpucve samuppanne, eyamahaM sammaM abhisameti, taNaM se sudaMsaNe seTTI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM saMbhAriyapuvvabhave duguNANIyasaddhAsaMvege AnaMdasupunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karettA vaMda, namasai, vaMdittA, namasittA evaM vayAsI - evameyaM taraM cayaM cantA iva vANiyagAme naghare seTThi kulaMsi puttattAe pacAyAe ' usa devaloka se Ayu ke kSaya ho jAne para, bhava ke kSaya ho jAne para, sthiti ke kSaya ho jAne para usa devaloka saMbaMdhI paryAya ko chor3akara isI vANijyagrAma meM zreSTikula meM putrarUpa se utpanna hue ho / sU0 10 // kusi puttattA pacAyAe" te devaseo' samAdhI AAyunA kSaya thatAM lavanA kSaya thatAM, ane sthitineA kSaya thatAM e devalAka saMba`dhI devaparyAyane cheDIne tame A vANijyagrAma nagaramAM zreSThikuLamAM putrarUpe utpanna thayA . che. IIsU. 10nI bha0 77
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIste 610 bhaMte! jAva se jaheyaM tumbhe vadaha tikaDe uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakamai, sesaM jahA-usabhadattassa jAva lavvadukkhappahoNe, navaraM coddasapuvvAiM ahijjai, bahupaDipunnAI duvAlasabAsAiM sAmannapariyAgaM pAuNai, sesaM taMceva, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ||suu011|| mahabbalo smtto|| ___ chAyA-tataH khalu tvayA sudarzana ! unmuktavAlabhAvena, vijJAtapariNatamAtreNa, yauvanAgamamanumAptena tathArUpANAM sthavirANAm antikaM kevaliprajJapto dharmaH nizamizaH, so'pica dharmaH icchinaH, matIchitaH, abhirucitaH, tat suSTu khalu tvaM sudarzana ! idAnIm prakaropi, tat tenArthena sudarzana ! evamucyate-asti khala etayoH palyopamasAgaropamayo:-kSaya iti vA, apacaya iti vA, tataH khalla tasya mudarzanasya zreSThinaH zrapaNasya bhagavato mahAvIrasya anti ke etamartha zrutvA nizamya, zubheNa adhyavasAnena, zubhena pariNAmena, lezyAbhiH, vizudhyamAnAbhiH tadAvaraNI: yAnAM karmaNAM kSayopazamena IhApohamArgaNagaveSaNAM kurvataH saMjJipUrva samutpannam / eta. matha samyaabhismarati, tataH khalu sa sudarzanaH zreSThI zramaNenaM bhagavatA mahAvIreNa saMsmAritapUrvabhavo dviguNAnItazraddhAsavegaH AnandAzrupUrNanayanaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikatvaH AdakSiNapradikSaNaM karoti, AdakSiNapradakSiNaM kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evam , abAdIt-evametat bhadanta ! yAvat tat yathaitat yUyaM vadatha iti kRtvA uttarapaurastyaM digbhAgam apakrAmati, zeSa yathA RSabha dattasya yAvat sarvaduHsvAhINaH, navara caturdazapUrvANi adhIte, bahupratipUrNAni dvAdazavarSANi zrAmaNya paryAya pAlayati, zepaM tadeva / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta // 1011 // mahAbalaH samAptaH TIkA-atha bhagavAn sudarzanasya siddhivaktavyatAM prarUpayitumAha-'taraNa sume' ityAdi, 'taeNaM tume sudaMsaNA! umpukavALamAveNaMviNNAyapariNayameteNaM sudarzanasiddhi vaktavyatA'taeNaM tume sudaMsaNA! ummukkAmAlabhAveNaM' ityaadi| .. TIkArtha-isa sUtra dvArA prabhune sudarzana seTha kI siddhi kI vakta gyatA kahI hai-'taeNaM tume sudaMsaNA! ummujhayAlabhAveNaM, viNNAyeM -suzanasiddhi tavyatA___"taeNaM tume sudasaNA! ummukyAlabhAveNa" tyaaTAthe- A sUtramAM sUtrakAre e vAta prakaTa che ke sudarzana zeThe kevI rIta siddhazAtinI prAti 46-taeNaM tume suIsaNA! rammukabAThabhAveNaM
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za0 11 u011 sU0 11 sudarzanacaritanirUpaNam 69 jovaNagamaNupatteNaM' he sudarzana ! tataH khalu tvayA unmuktAlabhAvena-parityaktazaizavena vAlyAtparaM vayaH prAptenetyayaH, vijJAtapariNatamAtreNa-paripakvavijJAnena, yauvanakamanumAptena-mAptayauvanena, yuvAvasthApannena 'tahArUvANaM therANaM atiyaM kevalipannatte dhamme nisaMte' tathArUpANAM sthavirANAm antike-samIpe kevaliprAptaH-dharmaH nizamitA-samyagAkarNitaH, 'se'viya dhamme icchie paDicchie, abhiruie' so'pica dharmaH inchitaH, pratIcchitaH-hRdayenAbhyupagataH, abhirucitaHabhiprItiviSayIkRtaH, 'taM suTuNaM tuma sudaMsaNA! idANiM pakaresi' he sudarzana ! tat-tasmAtkAraNAt , sRSTu-atIva samIcInam , khalu tvam idAnIM-samprati prakaroSi-dharmAdikamAcarasi / prastutaviSayamupasaMharati-'se teNaTTeNaM sudaMgaNA ! evaM buccaMi-asthiNaM etersi paliovamasAgarovamANaM khayeti vA, avacayeti vA' he pariNayametteNaM jodhaNagamaNupatteNaM' he sudarzana ! jaba tumane apane bAlyakAla kA parityAga kara diyA aura dhIre 2 vijJAna kI paripakatA se jaba tuma yukta ho gaye taba yauvana ne tumhAre zarIra para apanA pUrNa adhikAra jamA liyA isa prakAra yuvAvasthA se suzobhita zarIravAle bane hue tumane kisI eka samaya 'tahArUvANa therANa aMtie keli. panatte dhamme nisaMte' tathArUpavAle sthaviroM ke samIpa kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiyA. usake zravaNa se vaha tumheM 'icchie, paDicchie, abhiruie,' icchita huA, usakI tumane hRdaya se sarAhanA kI usa para tumhArI vizeSarUpa se prItijagI 'taM sujhuNaM tumaM sudaMsaNA! idANi pakaresi' so isa samaya tuma usI dharmakA jo AcaraNa kara rahe ho, vaha bahuta hI acchA kara rahe ho, 'se teNaTTeNaM sudaMsaNA! evaM buccar3a, viNNAyapariNayametteNaM jotraNagamaNupatteNa " suzina! mAlyAvasthA pUrI karI dhIre dhIre vijJAnanI paripakatvatAthI jyAre tame yukta thaI gayA, tyAre yuvAvasthAmAM tamArA para pUre pUre adhikAra jamAvI lIdhe A rIte yauvanathI suzAmita zarIrakA manamA savA tame 7 me samaye "tahArUvANaM therANa aMtie kevalipannate dhamme nisate" tathA35117 (2042 bhumati mAhithA hata) sthavizanI pAse patiprajJa dhanu qaa 5yu. "icchie, paDhicchie, abhiruie" tenu zrava 42dian a tamaneTa mAyA, tame tanI hadayathI sarAhanA (praza sAthe karI ane te tamane vizeSa rucikara lAge. "ta suTThaNa' tuma suIsaNA! idANiM pakare si" u suzana 18 ! satyAre 55 tama se manI re mArAdhanA 4 // 2 // cha, te ghAra athita che "se
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sudarzana ! tat tenArthena-tena kAraNena, evaM-pUrvoktarItyA ucyate yat asti-saMma vati khalu etayo:-pUrvoktayoH palyopamasAgaropamayoH kSaya-vinAzaH iti vA, apacaya:-hAsaH iti vaa| 'taeNaM tassa sudaMsaNassa se himsa samaNassa bhagavao mahAvIrasta aMtie eyamahaM sAMccA nisamma' tataH khalu tasya sudarzanasya zreSThinaH, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike etamartha pUrvoktArtha zrutvA nizamya hadi 'avadhArya 'subheNa acjhavasANeNaM, subheNaM pariNAmeNaM lesAhi vimu. jjhamANIhi tayAvaraNijjANaM kammANaM khabhovasameNaM' gumena adhyavasAnena-adhyavasAyena, zubhena pariNAmena, lezyAmiH vizudrathamAnAbhiH, tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena 'IhApohamaggaNagavesaNaM karemANasma sannIpuvve samu panne, eyamaha sammaM abhisamei' IhA'pohamArgaNagavepaNaM kurvataH saMjJipUrva saMjhIsaMjJibhavaH pUrva-pUrvasmin janmani yatra tattathA saMkSipUrvam-saMjJipUrvAbhidhaM jAtismaasthi NaM eesi paliovamasAgarovamANaM khaeti vA avacaeti' isI kAraNa he sudarzana ! maiM ne pUrvoktarUpa se aisA kahA hai ki elyopama aura sAgaropama kA kSaya hotA hai aura hAsa bhI hotA hai| 'taeNaM tassa sudaMsaNassa se dvissa samaNassa bhagavao mahAborassa aMtie eyama soccA nisamma' isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ke mukhase isa pUrvokta arthako sunakara ke aura usa para hRdaya se vicAra karake usa sudarzana seTha ke zubha pariNAma se aura zubha adhyavasAya se tathA lezyAoM kI vizuddhi se jAyamAna tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa sannIputve samuppanne, eyamaTuM samma abhisameha' IhA, apoha, mArgaNa aura gavepaNa karate 2 saMjJipUrva nAma veNa Na sudasaNA ! evaM buccai, atthiNaM eesi paliovamasAgarovamANaM khaeti vA avacaeti vA" 8 suzana ! 42 meM pUrvahita 33 me che palyopama ane sAgaropamane kSaya paNa thAya che ane hAsa paNa thAya che. ___"taeNaM tassa sudaMsaNassa sedvissa samaNassa bhagavao mahAvIrassa atie eyama8 soccA nisamma" mahAvIra prabhu pAse 2mA vAtane sAmajAna mane hadayamAM te viSe vicAra karIne, te sudarzana zeThanA zubha pariNAmathI, zubha adhyavasAyathI, ane lezyAonI vizuddhithI jAyamAna (uddabhavelA) tadAvaraNaya bhAnA kSayopazamathI " IhApohamaggaNagavesaNa karemANasa sannIpuvve samuppanne, eyamadu samma abhisamei " &t, apADa, bhAga 42 gaveSaNa 42ai karatAM saMjhipUrva nAmanuM jAtismaraNa jJAna utpanna thaI gayuM A pUrvajanmanuM smaraNa karAvanArA jJAnane lIdhe mahAvIra prabhu dvArA pratipAdita pUrvokta
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ T prameyacandrikA TIkA za0 11011 sU0 11 sudarzanacaritanirUpaNam 1 raNajJAnamityarthaH samutpannam tena pUrvajanmasmaraNena, etamartha bhagavatpratipAditam pUrvoktaviSayam samyaktayA amisameti-adhigacchati prApnoti 'taraNa se sudaMsaNe seTThI samaNeNaM bhAgavayA mahAvIreNaM saMbhAriyapuvvabhave duguNANIyasaGkA saMvege' 'rAtaH khalu sa sudarzanaH zreSThI zramaNena bhagavatA mahAvIreNa saMsmAritapuvabhavaHsaMsmAritaH smaraNaviSayaM kAritaH pUrvabhavo yasya sa tathAvidhaH san dviguNAnItazraddhA'saMvegaH- pUrvakAlApekSayA dviguNa AnItI-prApitI, zraddhAsaMvegau yasya sa tathAvidhaH, satra zraddhA-tatvazraddhAnaM, sadanuSThAnacikIrpA vA, saMvegaH - bhavabhIti, mokSAbhilApo vA ityavaseyam, ANaMdasupunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNaM pAhi kare' AnandAzrupUrNa nayana:- Anandena - atiharSeNa janitaM yadathunetrajalaM, tena paripUrNe - vyApte nayane yasya sa tathAvidhaH san zramaNa bhagavantaM mahAvIraM, triH kRtvaH - vArazrayam, AdakSiNapradakSiNaM karoti, 'karettA, baMdara, namaMsaha, vaMdittA, kA jAtismaraNa jJAna utpanna ho gayA so isa pUrvajanmasmaraNa jJAna se usane isa bhagavatpratipAdita pUrvokta viSaya ko acchI prakAra se jAnaliyA 'taeNa se sudaMsaNe seTThI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM saMbhAriyapugvabhave duguNANIyasaddhAsaMvege' isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke dvArA jise apanA pUrvabhava smRta karAyA gayA hai aise usa sudarzana seTha ko tatvazradvAna athavA sadanuSThAnacikIrSA, evaM saMvega - saMsAra se bhIti athavA mokSAbhilASA, pUrva kI apekSA dugunerUpa se prApta ho gayI "ANaMda supunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto yAhiNa pAhaNa karei0' usI samaya usake donoM netra AnandAzruoM se harSo skarSa se janita netrake azrujala se bhIga gaye zramaNa bhagavAn mahAvIra ko khar3e hokara usane tIna bAra pradakSiNApUrvaka vaMdanA kI, namaskAra " arzIne teoe ghaNI ja sArI rIte jANI lIdhA-mahAvIra prabhu dvArA temanA pUrvabhavanuM' je kathana karavAmAM Avyu hatu te kathana satya hAvAnI pratIti 4 gaI " taraNaM se sudaMsaNe seTThI samaNeNa bhagavayAM mahAvIreNaM saMbhAriyapu* dhvabhave dugaNANIyasaddhA saMvege " mA rIte zramazu bhagavAna mahAvIra dvArA jemane temanA pUrvabhavanuM smaraNu karAvavAmAM Avyu hatu. evAM te sunnuna zeThanI dharmAMtattva pratyenI zraddhAM athavA sadanuSThAnacikISTa ane savega (sasA nA'bhaya athavA meAkSAbhilASA) pahelAM jeTalA hatA tenA karatAM bamaNA tha gayA. " ANaMdasupunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM' kareI " me N samaye / tebhanI mAM AnaMhanA AMsu ularAvA bhAgyA harSAzruthI chalakAtAM nayane UbhA thaIne temaNe traNavAra AdakSiNuM
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhagavatI namaMsittA evaM vayAsI-' kRtvA, vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evaMvakSyamANaprakAreNa avAdIt-'evameyaM bhaMte ! jAva se jaheyaM tumbhe badaha ttikA uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamai' he bhadanta / evametat-satyamevedam , yAvadatathaitat-tathaivaitat , tat yathA etat-uparyuktavRttAntam , yUyaM vadatha-pratipAdayatha, iti kRtvA vicArya, uttarapaurastyam digbhAgam-IzAnakoNam apakrAmati-gacchati, 'sesaM jahA usabhadattassa jAva savvadukkhappahINe' zeSaM sarvam yathA navamazata ke ayastriMzattamoddeza ke abhihitasya RSabhadattasya varNanaM kRtaM tathaiva asyApi sudarzanasya varNanaM kartavyam , yAvat-pravrajyAgrahaNAnantaram caturthapaSThASTamadazamadvAdazabhaktAni anazanayA chittvA, prAptakevalajJAnaH siddhaH buddhaH, muktaH, sarvaduHkhaprahINazcAbhavadA kiyA 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vandanA namaskAra karake phira prabhu se usane aisA kahA-'evameyaM bhaMte! jAva se jaheyaM tumbhe badaha ttikaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaha' he bhadanta ! yaha aisA hI hai jaisA ki opane kahA hai| isa prakAra kaha kara vaha IzAna dizA,kI ora calA gayA yahAM se Age kA kathana 'sesaM jahA usamadattassa jAye 'savvadukkhappahINe' pAkI ko kathana jaisA nauveM zataka meM 33veM uddezaka meM RSabhadatta ke saMbaMdha meM kiyA gayA hai vaisA hI sudarzana leTha ke saMbaMdha meM kara lenA cAhiye yAvat pravrajyAgrahaNa ke bAda sudarzana anagArane caturthaH bhakta, SaSThabhakta, aSTamabhakta, dazamabhakta, aura dvAdazabhakta Adi tapasyA kI aura anta samaya saMthArA karake kevalajJAna prApta kara liyA, dhe siddha ho gaye, dhuddha ho gaye, mukta ho gaye aura samasta duHkhoM se * pradakSiNApUrvaka zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNA namaskAra karIne temaNe "temane A pramANe kahyuM - " evameyaM bhaMte ! jAva se jaheyaM tumbhe vada tti kaTu uttarapura thima disI. bhAga avakamai" bhagavan ! ApanA dvArA pratipAdita artha sarvathA satya che. Apa je kahe che te satya ja che A pramANe kahIne teo IzAna dizA tarapha cAlyA gayA. e . "sesaM jahA usamadattassa jAva savvadukkhappahINe" tyA2 5chInuM samasta kathana navamAM zatakane 33mAM uddezAmAM pratipAdita kASabhadattanA kathana anura sAra samajI levuM kahevAnuM tAtparya e che ke sudarzana zeThe paNa pravrayA grahaNa karI tyAra bAda temaNe eka, be, traNa, cAra, pAMca upavAsa Adi tapasyA karI. ata samaye saMthAre karIne temaNe kevaLajJAna prApta karyuM ane tabhI siddha muddha, bhusta mane sAthI 2hita / yA ".navara
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za. 11 u0 11 10 11 sudarzanacaritanirUpaNam 615, 'navaraM codasapuyAI ahijjai, bahupaDipunnAI duvAlasavAsAiM sAmannapariyAgaM pAuNai, sesaM taMceva' navaram-RSabhadattApekSayA sUdarzasya vizeSastu-ayameva yatayaM sudarzanaH anagAraH, caturdazapUrvANi adhIte, RSabhadattastu ekAdazabhaGgAniadhItavAn , ayaca ayaM sudarzanaH, bahumatipUrNAni dvAdazavarSANi zrAmaNyaparyAyam pALayati, zeSaM tadeva-RSabhadattaprakaraNoktavadevAvase yam , ante gautama Aha-'sevaM maMte !' sevaM bhaMte !' he bhadanta ! tadeva-bhagavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaMbhagavaduktaM sarvathA satyameti ||suu0 11 // iti mahAbalaH smaaptH|| iti zrI vizvavikhyAta jagavallamAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya'. pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya ekAdazoddezakaH samAptaH ||mu011-11|| sarvathA prahINa ho gaye 'navaraM coddasapuvvAiM ahijai, bahupaDipunnAI duvAlamavAsA mAmannapariyAgaM pAuNai-sesaM taMceva' RSabhadatta kI apekSA isa sudarzana ke kathana meM kevala yahI vizeSatA hai ki sudarzanaanagAra ne caudahaMpUoM kA adhyayana kiyA taba ki RSabhadattane kevala gyAraha 11 aMgoM kA hI adhyayana kiyA tathA sudarzana anagAra ne ThIka 12 varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyA ityAdi saba kathana RSamadatta prakaraNa kI taraha hI jAnanA cAhiye anta meM gotama prabhu ke isa kaMthana kI satyatA khyApana karane ke nimitta kahate haiM 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti' he bhadanta ! Apa kA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, he bhadanta ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai| isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna hogaye |suu.11|| // gyArahavAM uddezaka samApta // 11-11 // codayapuvvAiM ahijjai, "bahuparipunnAI duvAlasavAsAI sAmannapariyAga pAu'NAi-sesa taceva " RSabhattanA 4thana 42tA suninA 4thanamA nAthe prabhAra vizeSatA samajavISabhadatte mAtra agiyAra aMgonuM adhyayana karyuM hatuM, tyAra sudarzane 14 pUnuM adhyayana karyuM hatuM tathA sudarzana zeThe pUrepUrA bAra varSa sudhI zramaya paryAyanuM pAlana karyuM hatuM, ItyAdi samasta kathana rASabhadattanA prakaraNumAM kahA anasAra samajavuM', - have uddezAne aMte mahAvIra prabhunAM vacanamAM pitAnI apAra zraddhA, nyata.42tA gautama svAmI 43 cha-" seva bhave / sevaM bhaMte! ti".. sA.. van! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. te laMgavan ! Ape je kahyuM te yathArtha ja che" A pramANe kahIne maDhAvIra prabhune 1Na namaskAra karIne teo pitAne sthAne virAjamAna thaI gayA. sU011 magiyAradeza sabhAta :
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ___ atha dvAdazodezaka bhArabhyateekAdazazata ke dvAdazoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam AlabhikAnagarIvarNanam , tataH zasavanacaityasya varNanam , apabhadattapramukha zramaNopAsakAnAM varNanam , tadanantaraM paraspara zramaNopAsakAnAM vArtAlApavarNanam, devalokeSu devAnAM sthitinirUpaNaM ca, jaghanyena sthitivarNanam , utkRSTena sthiti varNanaM ca devAnAM sthitiprarUpaNam , tataH RpibhadraputraH anagArikatAM grahItuM samayoM'sti naveti praznottaram ?, , tadanantaram apibhadraputraH devalokAt pracyutya kutragamiSyati iti praznaH, siddhipadaM pApsyati itisamAdhAnaM tato vRttAntavarNanam / kaalvktvytaa| mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, AlabhiyA nAmaM nayarI. hotthA, vaNNao, saMkhavaNe ceie, vnnnno| tattha NaM AlabhiyAe' nayarIe bahave isibhadaputtapAmokkhA samaNovAsayA parivasaMti, aDDA jAva aparibhUyA, abhigayajIvAjIvA jAva viharati / . cArahaveM-uddezekA prAraMbhagyArahaveM zataka ke isa bArahaveM uddezaka meM kahe hue viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai-AlaMbhikA nagarI kA varNana zaMkhavana nAmaka caitya-udyAna kA varNana kapabhadatta Adi zramaNopAsakoM kA varNana zramaNoMpAsakoM ke paraspara ke vArtAlApa kA varNana devalokoM meM devoM kI sthiti kA nirUpaNa jaghanyasthiti kA varNana utkRSTasthiti kA varNana RSibhadraputra anagArikatA ko grahaNa karane ke liye samartha hai yA nahIM? isa prazna kA uttara RSibhadraputra devaloka se cava kara kahAM jAvegA? aisA prabha siddhipada prApta karegA. aisA uttara isake bAda ke vRttAnta kA vrnnn| bAramA uddezAne prAraMbha agiyAramAM zatakanA A bAramAM uddezAmAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta vivaraNa A pramANe che-AlalikA nagarInuM varNana, zaMkhavanacatyanuM varNana, Sabhadatta Adi zramaNe pAkonuM varNana, zramaNe pAsako vaccenA saMvAdanuM kathana, velakamAM devanI sthitinuM nirUpaNa, temanI jaghanya ane utkRSTa sthitinuM varNana, prazna-"RSibhadraputra aNagArAvasthA aMgikAra karavAne samartha che ke nahIM ? A praznano uttara prazna-"RSibhadraputra devalokamAMthI cyavIne kayAM 1" uttara-" siddhiya:' prAta 52." tyA2 mAhanA vRttAntanu vana,
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 12 sU0 1- devAnAMkAlasthitigikapaNam - 617. taeNaM teli samagovAsayANaM annayA kathAI, eNyao sAhiyANaM samuvAgayANaM saMniviTThANaM sannisaNANaM : 'ayameyArave' miho kahAsamullAve samuppajjitthA, devalogesu NaM ajjo / devANaM kevaiyaM kAlaM.ThiI prANattA ? / taeNaM se ilibhaddaputte, samaNovAlae devaDhiigahiyaDhe taM samaNovAsae evaM vayAsIdevaloetu NaM ajjo ! devANaM jahaNeNaM dasavAsalahassAiMTiI paNNatA, teNa para samayAhiyA, dusamayAhiyA jAva dasa samayAhiyA saMkhejjasasayAhiyA, alakhejjasamayAhiyA, ukkoleNaM tettIsaM sAgarovAiM TThiI paNNattA, teNa paraM vocchinnA devAya, devlogaayH| taeNaM te samaNovAsayA isibhaiputtassa samaNo vAsagasla ekamAikkhamANasna jAva evaM parUvemANassa eyama, no sadahati, no pattiyaMti, no royaMti, eyama asadahamANA. apattiyamANA, aroyamANA jAmeva disiM pAubbhUyA, tAmeva disi paDigayA suu01|| ___chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye AlamikA nAma nagarI bhasIna, varNakaH, zaGkhacanaM caityam , varNakaH / tatra khala AlabhikAyAM nagaryA bahavaH RSibhadraputrapramukhAH zramaNopAsakAH parivasanti, AdayAH yAvat-aparibhUtAH, abhigatajIvA-jIvAH, yAbad viharanti, tataH khalu teSAM zramaNopAsakAnAm anyadA kadAcit ekataH saMhitAnAM samupAgatAnAm sanniviSTAnAm sanniSaNNAnAm , ayametadpo mithaH kathAsamullApaH samudapayata-devalokeSu khalu AryAH! devAnoM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? tataH khalu sa RSibhadraputraH zramaNopAsako devasthitigRhItArthaH tAn zrapraNopAsakAn evam avAdItU-devalokeSu khalu Aga! devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, tena para samayAdhikA dvisanayAdhikA yAvada-daza samayAdhikA, saMkhyeyasamayAdhikA, asaMkhyeyasamayAdhikA, bha0 78
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 618 bhagavatI utkRSTena yatriMzat sAgaropamANi sthitiH prajJaptA, tena para vyucchinnA devAba, depokAca, tataH khalla te zramaNopAsakAH Rpibhadraputrasya zramaNopAsakasya evam AcakSANasya yAvat evam prarUpayataH etama) no zraddadhati, no pratiyanti, no rocayanti, etamartham azraddadhataH apaviyantaH, arocayantaH yAmeva dizaM prAdurbhatAH tAmeva dizaM pratigatAH ||suu0 1 // ____TIkA-ekAdazodezake kAlA marUpitaH, aya dvAdazodezake'pi prakArAntarena tameva marUpayitumAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM mAla. miyA nAma nagarI hotthA, vaNNao, saMkhavaNe ceie, vaNNao' tasmin kAle, tasmin samaye AlabhikA nAma nagarI AsIta , varNakaH, asya varNanam aupapAtikokta pUrNabhadracaityavarNanavavijJeyam / 'tatya NaM AlabhiyAe nayarIe bahave isi bhAsapAmokkhA samaNovAsayA parivasaMti' tatra khala AlabhikAyAM nagayoM kAlavaktavyatA'teNaM kAleNa teNa samaeNa' ityaadi| ___TIkArtha-ekAdaza uddezaka meM kAla viSayaka kathana kiyA gayAhaiso vahI kathana yahAM para bhI sUtrakAra prakArAntara se kara rahe hai-'tegaM kAleNaM teNa samaeNa AlabhiyA nAmaM nayarI hotthA, vaNao, saMkha. baNe cehae vaNNao' usa kAla aura usa samaya meM AlabhikA nAmakI nagarI thI isakA varNana aupapAtika sUtra meM varNita huI caMpA nagarI kA jaisA jAnanA cAhiye isameM udyAna thA jisakA nAma zaMkhavana thA isakA varNana bhI aupapAtika sUtra meM varNita hue pUrNabhadra caitya kI taraha se jAnanA cAhiye 'tattha Na AlabhiyAe nayarIe bahave isibhahaputta -304tavyatA" teNa kALeNa teNa samaeNa" tyaaTIkA-agiyAramAM uddezAmAM kALaviSayaka kathana karavAmAM AvyuM che. bhI dezAmA 5 sUtrA2 me viSayanu anya prAre iyana 42-" veNaM kAgaM teNa samaeNaM AlabhiyA nAma nayarI hotthA, vaNao, saMskhavaNe ceiebAyo" ANe bhane ta sabhaye mAvi nAme nArI satI. mau55. taka sUtramAM jevuM caMpA nagarInuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja mAlikA nagarInuM varNana paNa samajavuM. te nagarImAM zakhavana nAmanuM caityaughAna hatuM. opapAtika sUtramAM jevuM pUrNabhadra cityanuM varNana karavAmAM mAnche , me zamana dhAnanu na pa samA. " tatthaNaM bhArumi.
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pramaiyazcandrikA TIkA za0 11 u012 0 1 devAnAMkAlasthitinirUpaNam 619 bahavaH RSibhadraputramamukhAH - RSibhadraputraH pramukhaH - pradhAno yeSAM tathAvidhAH zramalopAsakaH - zrAvakAH parivasanti, 'aDDA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIbA jAva viharaMti' ADhyAH yAvat - dIptAH, mahAbalAH, mahAyazasaH yAvat-bahujanasva aparibhUtAH - anabhibhUtAH, abhigatajIvAjIvAH :- adhigatajIvAjIvatattvAH, yAvat - upalabdha puNyapApAH ityAdi vizeSaNaviziSTAH viharanti - tiSThanti / 'tatvaM tersi samaNovAsayANaM annayA kamAI egayao sahiyANaM samuvAgayANaM saMnividvANaM, samisanANaM ayameyArUve miho kahAsamullAve sammuppajjitthA ' - tataH khalla teSAm RSibhadraputrapramukhAnAm, zramaNopAsakAnAm, anyadA kadAMcit, ekataH sahitAnAm - ekatrIbhUtAnAm - ekatramilitAnAmityarthaH samupAgatAnAM - svasvagRhA samAyAtAnAm, saniviSTAnAm-AsanagrahaNena samupaviSTAnAm, sannipaNNAnAmsannihitatayA niSaNNAnAm ayametadrUpaH- vakSyamANasvarUpaH mithaH- parasparam pAmokkhA samaNovAsayA parivasaMti' isa AlabhikA nagarI meM zramaNopAsaka jana rahate the ' aDDA jAva aparibhUyA abhigayajIvA jAva viharaMti' ye saba hI ADhya yAvat- dAMta, mahAbalaviziSTa evaM mahAyazaH saMpanna the aneka jana milakara bhI inakA parAbhava nahIM kara sakate the jIva aura ajIva ke svarUpa ko ye satha Agama ke anusAra jAnate the yAvat - ye saba hI upalabdha puNyapApa Adi vizeSaNoM vAle the 'taraNa.. tesi samaNovAsayANaM annayA kayAI egayaoM sahiyANaM samuvAgayANaM saMnividvANaM sannisaNNANaM ayameyArUve miho kahA samullAve samupajjisthA', eka dina kI bAta hai jaba ki ye saba ke saba apane 2 gharoM se Akara eka sthAna para Asana vizeSa grahaNakara ke pAsa 2 meM baiTha gaye aura isa , t yA nayarI bahave bhiddaputtapA mokkhA samaNovAkhayA parivasaMti" te bhAsa li nagarImAM ghaNA zramaNeApAsake rahetA hatA. te zramaNeApAsakamAM mukhya zramaNA pAsaunu' (zrAvarDa) nAma RSiladra putra hetu "aDDA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA jAva viharati " te sadhanA zramApAsI dhanADhya, hIma, bhaMDAma lasa'panna, ane mahAyaza sapanna hatA. tee eTalA khadhA prabhAvazALI hatA ke aneka mANase bhegA maLIne paNa temaneA parAbhana karavAne asamartha hatA, teo jIva ane jIvanA svarUpane AgamAnusAra jANatA hatA. pApa ane puSyanA svapane pazu tethe sArI rIte samantA hatA. "taraNa' vesi samaNovAsayANa' annayA kayAI egayao sahiyANaM samuSAgayANaM saMnividvANaM sannisa - NNA ayameyArUve miho kahAsamullAve samupajjitthA " hivasa te zrabhaye
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI kathAsamullApaH-vArtAlApaH, samudapadyata-samutpannaH 'devalogestu NaM ajjI ! devANaM keMvaiyaM kAlaM ThiI paNNatA?' he AryAH / devalokeSu khalu devAnAM kiyantaM kAlaMkiyakAlAvadhi sthitiH prajJaptAH ?' 'taeNa se isibhaddaputte samaNovAsae deva. luiigahiyaDhe te samaNovAsae evaM vayAsI'-tataH khalu sa RSibhadraputraH zramaNopAsako, devasthitigRhItArtha:-devasthitiH-devasthitirUpaH gRhIto jJAto'rthoM yena sa tathAvidhaH, viditadevasthitika ityarthaH, tAn zramaNopAsakAna evaM-vakSyamANaH prakAreNe, avAdIt-'devaloesa Na ajjo! devANaM jahaNNeNaM dasavAsasahassAI ThiI paNNattA' he AyoH / devalokeSu khallaM devAnAm jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, 'teNa para samayADiyA, dusamayADiyA, jazva dasa samayAhiyA, sakhejasamayAhiyA, asaMkhejjasamayAhiyA' tena paraM-tadanantaram, samayAdhikA prakAra se paraspara meM bAtacIta karane lage-'devalogesu NaM ajjoM / devANaM kevayaM kAlaM ThiI paNNattA' he ArthoM ! devalokoM meM devoM kI kitanI sthiti kahI gaI hai ? 'taeNase isibhaddaputte samaNovAsae devaTiigaihiya te samaNovAlae evaM vayAsI' isake bAda zramaNopAlaka RSiH bhadraputra ne ki jo devasthitirUpa artha kA pahile le jJAtA thA una zramaNopAsakoM se isa prakAra kahA-'devaloesuNa ajjo devANa jahaNNaNaM desavAsalahassAI ThiI paNNattA' he Aryo / devalogoM meM devoM kI jaghanyarUpa le-kAma meM kama sthiti daza hajAra varSa kI kahI gaI hai| 'teNa para samayAhiyA, dusamAhiyA jAva dasasamayAhiyA saMkhejjatamAhiyA asaMkhejjasamayAhiyA' isake vAda-isase Age eka samaya adhika, do - pAke pitApitAne gherathI nIkaLIne eka sthAne Asana vizeSa grahaNa karIne 41 pAse pAse besI gayA ane aMdara aMdara A pramANe vAtacIta karavA lAgyA,, - "devalogesu NaM ajjo ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA " mAya ! ... heksA hevAnI sthiti sI-44I cha 1. . "taeNa se isibhaddaputte samaNovAsae devaTTiigahiyaTe te samaNovAsae evaM SayAsI" sthiti 35 anurene paDasethI 24 jJAna tugavA abhe| pAsaka RSibhadraputre temanA A prakAranA praznane nIce pramANe javAba Apyo, "devaloesu NaM ajjo ! devANa jahaNNeNaM dusavAsasahassAI ThiI paNNattA" che A! devalokamAM devanI jaghanya (ochAmAM ochI) sthiti (tyAMne mAyu) 4sa 12 varSanI hI che. " teNa para samayAhi ga, dusamAcAhiyA nAva dasasamayAhiyA, saMkhejjasamayAhiyA asaMkhejjasamayAhiyA" tanAthI bhAga ma samaya maEix, '2 samaya madhi, , yAra, pAthe, cha, sAta, mAB,, 27
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ L candrikA TIkA za0 110 120 1 devAnAMkAlasthiti nirUpaNam 629 sthitiH dvisamayAdhikA yAvat tricatuHpaJcaSaTsaptaSTanavadazasamayAdhikA, saMkhyeyasamayAdhikA, asaMkhyeyasamayAdhikA sthitirityevaM rItyA- 'ukoseNaM tettIsaM sAgarotrasAI diI paNNattA, 'teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya' tena param-tadanantaram vyucchinnAH devAzca devalokAzca bhavanti tataH paraM devAzca devalokAtha naiM santIti bhAvaH / 'taeNaM te samaNovAsayA isimaddaputtassa - samaNovAsa gara evamAikkhamANassa jAva evaM pakhvemANassa eyamaTTha no sadahati, no pattiyaMti, no royaMti' tataH khalu te zramaNopAsakA RSibhadraputrasya zramaNopAsakasya, evaM rItyA AcakSataH kathayataH yAvat- bhASamANasya, prajJApayataH prarUpayataM etamartha - pUrvoktArthaM saMmaya adhika yAvat tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau aura daza samaya adhika saMkhyAtasamaya adhika evaM asaMkhyAta samaya adhika hotI huI tetIsa sAgaropama taka kI vahI sthiti utkRSTa sthiti ho jAtI hai tAtparya- kahane kA yaha hai ki jaghanya sthiti inakI 10 hajAra kI hai aura eka do Adi asaMkhyAta taka ke madhyamasthiti ke vikalpoM 1 adhika jo 33 sAgaropama taka kI sthiti hai vaha utkRSTa inakI sthiti hai / ' teNa paraM vocchinnA, devAya devalogA ya' isa sthiti ke bAda na koI deva hote haiM aura na koI devaloka hote haiM / arthAt itanI kRSTasthiti se aura adhika sthitivAle devoM meM deva nahIM hote haiM, na devaloka hote haiM / 'taraNa se samaNovAlayA isi bhaddaputtassa samaNovAsagassa evamAikkhamANassa jAva evaM patvemANassa eyama-no sadda'tino pratiyaMti, no royaMti' isa prakAra se devoM kI - - jaghanya aura utkRSTasthiti kA kathana karane vAle, yAvat usa para bhASaNa denevAle, nava ane dasa samaya adhika, sa khyAta samaya adhika, ane asakhyAta samaya adhika thatAM thatAM 33- sAgaropama pantanI je sthiti thAya che, te sthitine te devAnI utkRSTasthiti kahe che. A kathananuM tAtpa e che ke temanI jaghanyasthiti dasa hajAra varSanI che, ane eka e Adi asa khyAta pantanA madhyamasthitinA vikalpAthI adhika je 33 sAgaropamantanI sthiti che, te temanI utkRSTa sthiti che " teNa para vocchinnA, devA ya devalogAya " 33 sAgaropama uztA adhika sthitatrAjA ardha deva pazu hotA nathI apane vaso pazu hotA nathI. "taraNa se samaNovAsayA isibhahaputtarasra samaNovA sayarasa evamAikkhamANassa jAda evaM parUvemANassa eyamaTuM naye sarahati, no pattiyaMti, no royaMti " hevAnI dhanya bhane uhRSTa sthitituM gayA aAre kyUna karanArA, A pramANe vizeSa kathana, karanArA, A pramANe prarUpanA kara 1 - 4
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI no zraddadhati-na zraddhAviSayaM kurvanti, no patiyanti-na vizvasanti, no rocayantina ruciviSayaM kuvanti, 'eyama8 asadahamANA apattiyamANA, aroyamANA jAmeva disi pAuMmbhUyA, tAmeva disi paDigayA' etamartha-pUrvoktArtham , azraddadhata:-zraddhA viSayamakurvantaH, amatiyanta:-avizvasantaH, arocayantaH-ruciviSayamakurvanAH, yAmeva dizamAzritya prAdurbhUtAH, tAmeva dizaM pratigatAH // 1 // . .. . .. RSabhadattasya vktvytaa|| 'mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosADhe, jAva parisA pjjuvaasi| taeNaM te samo. vAsayA imIse kahAe laddhahA samANA hatuTThA evaM jahA tuMga uddesae jAva pjjuvaasNti| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre teSi samaNovAsagANaM tIseya mahati0 dhammakahA jAva ANAe ArAhae bhavai / taeNaM te samaNovAsayA samaNassa bhagavaDo mahAvIrassa aMtie dhamma soccA, nisamma haTtuhA uTrAe uDeti uDhAe udvettA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati, namasaMti, vaMdittA, usakI prajJApanA karanevAle, aura prarUpaNA karanevAle zramaNopAsakazrAvaka RSibhadraputra ke isa-pUrvokta kathana ko una zramaNopAsakoM meM apanI zraddhA kA viSaya nahIM banAyA usa para vizvAsa nahIM kiyA, aura na use ve apanI ruci meM hI lAe 'eyamaDhe asadahamANA apatti. yamANA, aroyamANA jAmeva disi pAunbhUyA-tAmeva disi paDigayA' isa prakAra isa pUrvokta artha para azraddhAyukta hue, avizvAsayukta hue, aura aruciyukta hue ve zramaNopAsaka jahA~ se Aye the vahIM para pIche cale gaye // 10 1 // nArA ane A pramANe prarUpaNa karanArA zramaNopAsaka (zrAvaka) RSibhadraputranA pUrvokta kana pratye te zrama pAsakee zraddhAnI daSTie joyuM nahIM, temane savAtanI pratAtiya nahI mane mA 4thana tamana runyu para nahI. " eyamaTTa asadahamANA, apattiyamANA, aroyamANA jAmeva disiM pAunbhUyA-tAmeva disi paDigayA" mazraddhAyukta, mavizvAsayuta bhane mAyayuta thye| meva te maNe pAsa ke jyAMthI AvyA hatA tyAM-pitApitAne ghera pAchAM pharyA. sUtA
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 0 2 RSibhadra putrakathana nirUpaNam 623 - namaMsittA, evaM vayAsI evaM khalu bhaMte! isibhaddaputte samaNobAsara ahaM evaM Aikkhar3a, jAva parUver3a - devalopasu NaM ajo! devANaM dasavAsa sahassAiM jahaNNeNaM ThiI paNNattA, teNa paraM samayAhiyA jAva, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya, se kahameyaM bhaMte ! evaM ? / ajjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNovAsae evaM vayAsI - jeNaM ajjo ! isibhaddaputte samaNovAsae tunbhaM evaM Aikkhai-jAva paruvei - devalogesu NaM ajjo ! devANaM jahaNeNaM dasavAsa sahassAiM ThiI paNNattA, teNa paraM samayAhiyA, jAba, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya, saceNaM esamaTThe / taNaM samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie ebama soccA, nisamma, samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadati, narmasaMti, vaMdittA, namaMsittA, jeNeva isibhaddaputte samaNovAsae, teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA isibhaddaputtaM samaNovAsagaM baMdati, namasaMti, vaMdittA, namaMsittA, eyama sammaM viNaNaM bhujyobhujjo khArmeti' tapaNaM te samaNovAsayA pasiNAI pucchAMti, pucchitA aTThAI pariyAdayaMti, pariyAdettA samaNaM bhagavaM mahAparaM vaMdati, namasaMti, vaMdittA, nama'sittA jAmeva disiM pAugyA tAmeva disiM paDigayA || sU0 2|| chAyA - tasmin kALe, tasmin samaye, zramaNo bhagavAna mahAvIro yAvada samanasRtaH, yAvat parSat paryupAsate, tataH khalu te zramaNopAsakAH asyAH kathAyAH kAH santaH hRSTatuSTAH evam yathA tukodeza ke yAvat paryupAste / tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH teSAM zramaNopAsakAnAM tasyAM ca mahAti mahAlayAH parSadi
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ duSTa bhagavatI dharmakA yAvat yA ArAdhakoM bhavati / tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNaspa bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTAH utthayA utiSThanti utthayA utthAyaM zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandante, namasyanti vanditvA namastviAM evam avAdiSuH- evaM khalu bhadanta / RSabhadraputraH zramaNopAsakaH asmAkam evam AkhyAti yAvat-parUpayati devalokeSu khalu AryAH / devAnAM dazavarSasahasrANi jaghanyena sthitiH prajJaptA, tena paraM samayAdhikA yAvat, tena paraM vyucchinnA devA, devalokAt kathametat bhadanta evam ? AryAH / iti zramaNo bhagavAn mahAvIra stAna zramaNopAsakAn evam atrAdIt yat khalu AryAH / Rpibhadraputra zramaNopAsako yuSmAkam evam AkhyAti yAvat prarUpayati devalokeSu khala AyoH / devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, tena para' samayAdhirkA, yAvat tena paraM vyucchinnAH devA, devalokAztha, satyaH khalu eSo'rthaH / tata khalu te zramaNopAsakaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike eTama zrutvA, nizamya zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandente, namasyanti vandivA, namastviA yatrai RSibhadraputraH zramaNopAsakaH tatraiva upAgacchanti, upAgatya RSabhadraputraM zramaNo pAsakaM vandante, namasyanti vanditvA namasthitvA etamarthaM samyag vinayena bhUyobhUyaH kSamayanti / tataH khalu te zramaNopAsakAH praznAn pRcchanti, pRSTvA arthAna paryAdadati, paryAdAya, zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyanti vanditvA namasthitvA yAmevadizaM prAdurbhUtAH, tAmeva dizaM pratigatAH ||02|| 1 TIkA-atha RSabhadraputrasya satpata rUpayitumAha- 'teNaM kATeNaM' ityAkiM 'teNaM kArleNaM, teNaM samapUrNa samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe jAva parisA paMjjuvAsa' tasmin kAle, tasmin samaye, zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvada - - RSi bhadraputra kI vaktavyatA ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' ityAdi / TIkArtha- - isa sUtra dvArA sUtrakAra ne RSibhadraputra zrAvaka kI kahI gaI yAta ko sasyaM prakaTa kiyA hai" teNa kAlena teNaM samaeNa samaNe bhagava mahAvIre jAva samosaDhe jAva parisA pajjuvAsaha' usa kAla aura usa Jai I RSibhadraputranI vaktavyatA rIDArtha sUtrebhrAM sUtraThAre se vAtanu atipAdanaM bhyu N cheM The" RSibhadraputre ravAnI sthiti viSe je kaMthana karyu hatu te satya hatu. mahAvIra prabhunA vacana dvArA tenA te kathane ahIM pramANabhUta sAbita karavAmAM AvyuM che. "teNaM, kALeNaM veNaM' saMpaNe bhramaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosar3he, jAva parisrA pajjuvAsaI " te te saMbhaye zrabhadhu bhagavAna mahAvIra mAsa kAlAMta
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU0 2 RSibhadraputrakathana nirUpaNam AlabhikArya nagaryAM zaGkhavane caitye, samavasRtaH yAvat - samavassRtaM bhagavantaM bandituM namastu dharmakayAM zrotuMca parpat vinayena pAJjalipuTA bhagavantaM paryupAste / "taraNaM te samaNovAsayA, imIse kahAe laTThA samANA haTTatuTThA evaM jahA tuMgi uddesae jAva pajjuvAsaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH asyAH kathAyAH bhaga'vataH AgamanarUpAyAH labdhArthA: - jJAtArthAH santaH, hRSTatuSTAH, evaM - pUrvoktarItyA yathA tuGgakodeza ke dvitIyazatakasya paJcamoddeza ke pratipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyam, yAvat- vinayena prAJjalipuTAH bhagavantaM paryupAsate, 'vaeNaM, samaNe bhagavaM mahAvIre tersi samaNovAsagANaM tIse ya mahati mahAlayAe parisAe ghammakahA. jAva samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat-AlabhikA nagarI meM zaMkhavana nAmake caitya-udyAna meM padhAre yAvat bhagavAn ko vandanA karane aura namaskAra karane ke liye evaM unase dharmakathA sunane ke liye pariSadA nikalI pariSadA ne baDe vinaya ke sAtha donoM hAtha jor3akara bhagavAn kI paryupAsanA kI 'taNaM te samaNovAsayA imIse kahAe laTThA samANA haTThatuTThA evaM jahA tuMgi uddezae jAva pajjuvAsaMti' jaba una zramaNopAsakoM ko bhagavAna ke AgamanarUpa arthakA patA calA taba ve bahuta hI adhika harSita hue aura saMtuSTacitta hue isake AgekA kathana dvitIyazataka ke pAMcaveM uddezaka meM jisa prakAra se pratipAdita kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para samajha lenA cAhiye - yAvat vinaya ke sAtha unhoMne donoM hAtha jor3akara bhagavAn kI paryupAsanA kI 'taeNa sama bhagavaM mahAvIre tesiM samaNodAsagANaM tIse ya mahatimahAlapAe pari 625 ma0 79 Pos " " bhikA nagarImAM za'khavana nAmanA udyAnamAM padhAryAM. mahAvIra prabhunA AgamananA samAcAra sAMbhaLIne temane vaMdaNAnamaskAra karavAne tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne pariSada nIkaLI pariSade ghaNA vinayapUrvaka anne hAtha joDIne bhagavAnanI pasu pAsanA karI. taeNa ve samaNovAsayA imIse kahAe laTThA mANA haTTaTThA eva jahA tuMgi uddesae jAva pajjuvAsaMti " nyAre te (pUveti) zramaNeApAsakAne mahAvIra prabhunA AgamananA samAcAra maLyA, tyAre temane ghaNA ja harSoM ane saMteASa thayA. tyAra khAinuM kathana khIjA zatakanA pAMcamAM uddezAmAM kahyA anusAra ahIM paNu samajavu', vinayapUrvaka ane hAtha joDIne temaNe bhagavAna mahAvIranI pa pAsanA karI, A kathana pantanuM kathana ahIM pazu thAy 42vu' ho. " tapaNaM sagaNe bhagavaM mahAvIre tesiM bhramaNauvAsvagANaM' sIse ya mahattimahAlayAe parissAe dhammakA jAva ANAe ArAie bhavai ">
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626 bhagavatI ANAe bhArAhara bhaI tataH gbala AgI magavAna mahAvIra gAM zramaNopAmakA. nAm tasyAM ca mahAnipatAcyAgAra animiyAlAyAM pAdi- lagAyAM dharmAyA gagavatA 'atthilopa asthi aTopa' tyAdipA kAvinA, kiyaparyantaminyA:yAvat-namya dharmaspa mi.gAmupasthita zramavArako nA amalopAmikA vA vihagn iti paryantaM dharma kathA A~pAlikAmAcyA, karaNa ne rAmagovAsayA samaNa gazrI mahAvIra sipa dhamma mojA nikamA uThAe uTheti' tataH balu ne gaNo zrApa gayo mAya bhannikesamIpe, dharma zrudhA, niganya, hara puSTa! mAnA, utthayA-ujyAnena uttiyanti, 'uhAe udvettA karaNaM bhagaH mamI badani, nAni, dinA, namacinA evaM vayAsI'-utthayA-tyAnena, undhA. zamaNa bhagavAna mahAvIra badane, namasyanti, sAe dhammakadA cAra ANAma AgAbahamake yAdamaNa bhagavAn mahAvIra ne una akhagopAlo ke niuma ani vinAla mamA meM dharmakathA kahI 'asthinlora, adhi aloga usamalayAmeM "loka hai, aloka hai" ityAdi viSaya para vivecana kiyA gayA aura yaha vivecana " etasya dharmasya zitAyAmupasthiAnaH zramaNopAsakomA zramaNopAsikA vA viharata" aupapAnika mA meM kathita hama dharmakathA paryanta kiyA gayA 'taeNaM te gamaNovAlamA jamaNama bhAvao mahAvIrarasa bhanie dhamma soccA nisamma RtuTTA ra niprasumArAdhita dharmakathA ko sunakara amaNopAlaka Ananda se vibhora ho gaye aura maMtuSTaH citta hokara svayaM uTe ' uhAe uThettA janaNaM bhAna mahAvIraM vaMdaMti namamaMti vadittA namaMmittA evaM yAmI uThakara ve varga gaye jahAM tyAra bAda zramaNa bhagavAna mahAvIre te zrama pAsakone te ati vizALa sabhAmA 544ii " asthi lo, asthi lo" ! zyAmAM aty cha, gale ," yA vi55 52 vivacana 421mA Ayu: / etasya dharmasya zikSAyAmupasthita. zramaNopAsako ga dhamaNopAsikA yA viharan " bhopa. patika sUtramAM kapti A kathanaparyantanA viSayamAM te dhamakathAmAM pratipAdana 42mA mA0yu. " taeNaM te samaNovAsavA samaNAsa bhAvao mahAvIrasma bhatie dhamma soccA nisamma haTTa tuTTA udugNa udRti" maDAvIra prabhu dA kathita dharmakatha nuM zravaNa karIne te zrama pAsakenA hada AnaMdathI nAcI uThayAM atizaya AnaMda ane satapa pAmelA te zrAvako pitAnI utthAnashtithii ma yA " uThAe uThe tA samaNaM bhagava mahAvIra vadIte, namasaMti, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI" mahIne tes| zrama sagavAna mahAvIra kyA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA 20 11 u0 12 sU02 RSibhadraputrakathatanirUpaNam 627 vandisyA, namasyitvA evaM-vakSyamANapakAreNa, avAdiSuH-'evaM khalu bhaMte ! isi maddaputte samaNovAsae amhaM evaM Aikkhai, jAba purUdei'-he bhadanta ! evaM khalu uktarItyA RSibhadraputraH zramaNopAsakaH, asmAkam evaM-vakSyamANaprakAreNa, AkhyAti, yAvat-bhASate-prajJApayati, prarUpayati yat-'devaloemu Na ajjo ! devANaM dasavAsasahassAI jahaNeNaM ThiI paNNattA' he aaryaaH| devalokeSu khalu devAnAM dazavarSasahasrANi jaghanyena sthitiH prajJaptA, "seNa para samayAdiyA jAya, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya, se kahameyaM bhaMte ! evaM?' tena paraM-tadanantaram , samayAdhikA yAvat-dvinicatuHpazcapaTsaplASTanavadaza saMkhyAtA saMkhyAta samayAdhikA utkRSTena trayastriMzat sa.naropamANi sthiti prajJaptA tena paras-tadanantaram-vyu. zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the, vahAM jAkara unhoM ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA bandanA namaskAra karake phira unhoMne unase isa prakAra pUchA-' evaM gralu maMte! isibharaputte samaNovAlae amhaM evaM AikkhA , jAba pahave' he adanta ! zramaNopAsaka RSibhadrapuna Avaka jo hama logo se aisA karate haiM, yAvatbhASaNa karate haiM, apane viSaya kI prajJApanA karate haiM aura usakI prarUpaNA karate haiM ki "he Aryo ! devalokoM meM deza kI jaghanyarUpa se sthiti 10 hajAra varSa kI hai, aura isase Age ekasayama, do samaya, tIna samaya, cAra samatha, pAMca samaya, chahasamaya, sAtasamaya, AThasamaya, nau samaya, daza samaya, saMkhyAta samaya aura asaMkhyAtalamaya se adhika hotI huI vahI sthiti tetIsalAgaropama taka kI utkRSTa ho jAtI hai| beThA hatA tyAM gayA tyAM jaIne temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa karI, namaskAra karyA vadanamaskAra karIne temaNe temane A pramANe prazna dhUchayA-" evaM khalu bhaMte / ikhimaputte samaNovAsae amhaM evaM Aikkhar3a, jAva paruvei" bhagavan / pAsa- zrAvidraputra mabhane me che, evuM bhAMkhe che (pratipAdana kare che, evI prajJApanA kare che ane evI prarUpaNa kare che ke "he Aye ! devalokamAM devenI jaghanya sthiti dasa hajAra varSanI che ane tyAra bAda eka samaya, be samaya, traNa samaya, cAra samaya, pAMca samaya, cha samaya, sAta samaya, ATha samaya, nava samaya, dasa samaya, saMkhyAta samaya ane asa khyAta samaya pramANa adhika thatI thatI 63 sAgaropama paryantanI utkRSTa sthiti hoya che koI paNa evuM devale ka nathI jemAM 33 sAgaropama karatAM adhika utkRSTa sthiti hoya ane kaI paNa e deva nathI
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI cchinnA devAzca devalokAzceti, he bhadanta ! tat-kathametat evaM saMbhavati? tena yadevamuktaM tatsatyam asatyaM vetipraznaH! 'ajjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre te samNovAsae evaM vayAsI'-tataH khalu bho aaryaaH| iti sambodhya zramaNo bhagavAna mahAvIrastAn zramaNopAsakAn , evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdI-'jaM NaM ajjo! isimaputte samaNovAsae tumbhaM eva Aikkhai, bhAva parUveI'-he AryAH! yatkhalu RSi bhadraputraH zramaNopAsako yuSmAkam-eva-vakSyamANaprakAreNa, AkhyAti, yAvatbhApate, prajJApayati, prarUpayati yat-'devalogesa NaM ajjo ! devANaM jahaNNeNaM dasavAsasahassAI ThiI paNNattA' he aaryaaH| devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSa sahastrANi sthitiH prajJaptA, 'teNa paraM samayAhiyAjAva, teNa paraM vocchinnA devA ya, devalogA ya, sacceNaM eyama?' tena paraM-tadanantaraM, samayAdhikA, yAvat-dvitricatuH pazcaSaTsaptASTanavadazasaMkhyAtAsaMkhyAtasamayAdhikA utkRSTena trayatriMzam sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tena paraM-tadanantaram , vyucchinnA vyavacchinA devAdha 33 sAgaropama se adhika utkRSTa sthiti devalokoM meM nahIM hotI hai aura na aise deva haiM ki jinakI sthiti isa sthiti se bhI adhika hotI hoN|" to kyA he bhadanta ! unakA aisA kathana satya hai ? gA asatya hai? 'taeNaM samaNe bhagavaM mhaaviire| taba zramaNa bhagavAna mahAvIra ne 'ajo tti' he Aryo ! aisA saMbodhana karake 'te samaNovAsae evaM kyAsI' una zramaNopAsakoM se aisA kahA-'jaNaM ajjo! isibhaddaputte samaNovAsae tumbhaM evaM Aikkhaha, jAva paraveha' he Aryo! zramaNopAsaka RSibhadraputra ne jo Apa logoM se aisA kahA hai yAvat prarUpita kiyA hai ki devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti daza hajAra varSa kI hai aura utkRSTasthiti 33 sAgaropama kI hai isase Age sthiti devoM meM aura jenI 33 sAgarepama karatAM adhika utkRSTa sthiti hoya." te he bhagavan! zuM tabhanu te 4thana satya che asatya cha ? "taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre, ajjotti te samaNovAsae evaM vayAsI" bhanI / prazna sAMjIna, " A!evuM saMbodhana karIne zramaNa bhagavAna mahAvIre temane A pramANe yu-"jaMgaM ajjo! isibhahaputte samaNovAsae tumbhaM eva' Aikkhai jAva parUvei" 8 bhAya! *pisapura zrApa tarI pAse se 2 4 cha, prtipAdita kare che, prarUpita kare che ane prajJApita kare che ke devalokamAM devonI jaghanya sthiti 10 hajAra varSanI che ane utkRSTa sthiti 33 sAgaropamanI che tethI adhika utkRSTa sthitivALA devaloka paNuM nathI ane
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayacandrikA TIkA za0 11 u012 sU02 RSibhaMdraputrakathananirUpaNam 629. devalokAzceti, satyaH khalu ayamarthaH-RSibhadraputrokto viSayaH yathArtha eveti bhaavH| 'taeNaM te samaNovAsayA samaNassa bhagavo mahAvIrassa aMtie eyama8 socA, nisamma, samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti, namasaMti,' tataH khalu te zramaNopAsakA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike-samIpe etamartha zrutvA, nizamyahRdi avadhArya, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandante, namasyanti, vaMdittA, namaMsittA, jeNeva isibhaddaputte samaNovAsae, teNeva uvAgacchaMti,' vanditvA, namasyitvA, yatraiva0 RSibhadraputraH zramaNopAsakaH AsIta , tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchittA, isibhaddaputtaM samaNovAsagaM baMdaMti, namasaMti' upAgatya, RSibhadraputraM zramaNopAsakaM, vandante, namasyanti, 'vaMdinA, namaMsittA, eyama8 sammaM viNaeNaM bhujjo bhujjo khAti' vanditvA, namasyitvA etamartham RSibhadraputrasyApalAparUpaM svAparAdham , devalokoM meM nahIM hai so aisA unakA yaha kathana satya hai-jhUTha nahIM hai| 'taeNate samaNovAsayA samaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtie eyama? soccA nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIraM caMdaMti, namamaMti' isa prakAra prabhu mahAvIra kA kathana sunakara una logoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA jeNeva isibhahaputte samaNovAsae teNeva uvAgacchati' bandanA namaskAra kara phira ve vahAM se jahAM zramaNopAsaka RSibhadraputra zrAvaka the vahAM para Aye-vahAM ' uvAgacchittA isibhaddaputtaM samaNovApsagaM vaMdati namasaMti' Akarake unhoM ne zramaNopAsaka RSibhadraputra ko vaMdanA kI namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA eyamag samma viNaeNaM bhujjo 2 khAti' vandanA namaskAra karake phira unhoM ne RSibhadraputrase usake kahe gaye 5- nathI," to tamanu mA 4thana satya cha-masatya nathI. " taraNa te samaNovAsayA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaDhe soccA niptamma samaNa bhagavaM mahAvIra paMdaMti, namasati" zrama bhagavAna mahAvIranu / 52nu: kathana sabhaLIne ane tene hadayamAM utArIne, temaNe temane vaMdaNA karI ane namaH42 4yo'. vaMdittA namasittA jeNeva isibhahaputte samaNovAsae veNeva svA. gacchaMti" 14 namaH412 4Ina tamA nayAM vibhadraputra zrApa mehatA hi mAyA "uvaagcchitt| isimahaputtaM samaNovAsagaM vadati namasaMti" tyAM AvIne temaNe RSibhadraputra zrAvakane vaMdeNu karI ane namaskAra karyA. "baMdisA, namaMsittA eyama? samma viNaeNa bhujjo 2 khAti" thAnamA zakAra karIne temaNe RSibhadraputra pAse pitAnA doSanI temanI sAcI vAtane nahI bhAnapA 35 hopanI) ghari vinayapUrva pAravA2 kSamA bhI. " taeNa
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra samyaktayA, vinayena, bhUyobhUyaH kSamayanti / 'taeNaM te samaNovAsayA pasiNAI pucchaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH pibhadraputram anyAn praznAna pRcchanti, 'pucchittA, aTThAI pariyAiyaMti' praznAt pRSTvA, dharthAna , paryAdadate parigRhanti 'pariyAittA, zramaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdaMti, narmasaMti' arthAn paryAdAya-parigRhya, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandante, namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA, jAmeva disaM pAunbhUyA, tAmeva disaM parigayA' vanditvA, namasthitya, yAmeva dizamAzritya mAdurbhUtAH, tAmevadizaM pratigatAH nizttAH // 2 // Rpibhadraputrasya sidvivaktavyatA / mUlam--"bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, NamaMsai, vaMdittA, narmalittA, evaM vayAtI-palUNaM bhaMte! isi. bhaddaputte samaNodAlae devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM paThanaittae ? goyamA ! No iNaTe samajhe, artha ko nahIM mAnanehapa apane doSa ko bar3I acchI taraha se vinayapU. rvaka hAra 2 kSamA yAcanA kI 'taeNaM le lamaNovAsayA pasiNAI pucchaMni ' isake bAda pramaNopAlamhoM ne bhagavAna le aura bhI praznoM ko pUchA-'pucchittA ahAiM pariyAIti' praznoM ko pUcha kara phira unhoM ne unake dvArA diye gaye samAdhAnarUpa artha ko grahaNa kiyA 'pariyAittA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdati nabhasati' grahaNa karake phira unhoM ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko bandanA kI aura unhe namaskAra kiyA 'baMdittA namaMsittA jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva dilaM paDigayA' candanA namaskAra kara phira ve jila dizA se-sthAna se Aye the usI usI dizA ko pIche cale gaye ||suu02|| se samAvAsyA pasiNAi puncha te" tyA2 6 te zrApa bhane ta prazno 55 57yA, "pucchittA aTThAI pariyAiti" mane prazonA samAyAna 3the tabhaye 4ii vAtanA svI2 the " pariyAittA samaNa bhagavaM mahAvIra vaMdati namasati" tyA2 mA bhAye zathI e bhagavAna mahAvIrane ! 42ii mane nabha2412 4aa. " vaMdittA, namaMsittA jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA" ya namaH42 zane tere zAma bhAvyA utA te dizAmAM-pita pitAne sthAne pAchAM pharyA sUra
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyazcandrikATIkA za0 11 u0 12 sU0 3 RSibhadraputrakathananirUpaNam 631 goyamA ! isimapante samaNovAsae bahUhiM sIlavvayaguNavayaveramaNapaJcazvANaposahovAlahiM ahApariggahiehiM tavokammehi appANaM bhAvemANe vahUhi vAlAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNihii pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM sehiti, jhUsittA saDhi bhattAI aNalagAe chedehii cheditA, AloiyapaDite, samAhipatte, kAlamAsa kAlaM kiccA, sohamme kappe arUNAbhe vimANe devattAe ubavajihiha, tastha NaM atthegaiyANaM devANaM cattAri paliodamAiM ThiI paNNatA, tattha NaM ilibhadaputtassa vi devassa calAri paliauSamAI ThiI bhavissai, se NaM bhaMte ! isi. bhaddaputte deve, tAo devalogAo AukhaeNaM, bhavakkhaeNaM, ThiikkhaeNaM jAva kahiM ubavajihii ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihii, jAva aMtaM kAhei ! levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame jAva appANaM AvemANe viharai ||suu03|| __ chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAghoraM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evam-ayAdIda-prabhuH khalu bhadanta ! RSibhadraputraH zramaNopAsako devAnupiyANAm anti ke muNDo bhUtvA, agArAt anagAritA manajitum , gautama ! nAyamarthaH samarthaH; gautama ! RSibhadraputraH zramaNopAsako bahubhiH zIlavata-guNavrata-viramaNa-pratyAkhyAnapauSadhopavAsaiH yathAparigRhItaiH tapaH karmabhiH AtmAnaM bhAvayan vahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayiSyati, pAlayitvA mAsikyA saMLekhanayA AtmAnaM jUSayiSyati, jUpayitvA paSTi bhaktAni anazanayA chetsyati chityA, AlocitapratikrAntaH, samAdhimAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA saudhameM kalpe aruNAbhe vimAne devatayA utpatsyate, tatra khalu astyekepAM devAnAm , catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA, tatra khalu RSibhadraputrasyApi devasya catvAri palyopamAni sthiti bhaviSyati / sa khalu madanta ! RpibhadraputrI devastasmAt devalokAva AyuHkSayeNa, bhavakSayeNa, sthitikSayeNa yAvat kutra utpatsyate?
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ ,632 bhagavatI sUtre gautama ! mahAvidehe varSe setsyati yAvat-antaM kariSyati / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti bhagavAn gautamo yAvat AtmAnaM bhAvayan viharati || 3 || 1 TIkA - atha RSabhadraputraviSaye punarapyAha - 'bhaMte tti' ityAdi / bhaMte ci' 'bhagavaM goyame samaNa bhagavaM mahAvIra vaMdaha, NamaMsa, vaMdittA, masittA evaM vayAsI' - he bhadanta / iti sambodhya bhagavAna gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra bandate, namasyati vanditvA namasthitvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt'bhUNaM bhaMte! isibhaddaputte samaNovAsara devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA AgArAo aNagAriyaM pavvaittae !' he bhadanta ! prabhuH samarthaH khalu kim RSibhadraputraH zramaNopAsakaH, devAnupriyANAm antike samIpe muNDo bhUtvA, agArAt -gRhasthAzramAta niSkramya, anagAritAM - patra jitum - dIkSAM grahItu kiM samartho'stItipraznaH, RSibhadraputra kI siddhivaktavyatA " 'bhaMte tti bhagavaM goyame ' ityAdi / TIkArtha- - isa sUtra dvArA sUtrakAra ne RSibhadra putra kI siddhiprApti ke viSaya meM kathana kiyA hai-' bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdaha, NamaMsaha, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI' he bhadanta ! isa prakAra se saMbodhita karake bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA, vaMdanA namaskAra karake phira unase isa prakAra se pUchA-' pabhUNaM bhaMte ! isi bhaddaputte samaNovAsae devANuppiyANa aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae' he bhadanta ! zramaNopAsaka RSibhadraputra kyA Apa devAnupriya ke pAsa muNDita - hokara gRhasthAzrama ke parityAga se anagAra avasthA ko dhAraNa karane ke RSibhadraputranI siddhinI vaktavyatA " bhaMte tti bhagavaM goyame " ityAha TIkAya-sUtrakAre A sUtramAM RSibhadraputranI siddhiprAptinA viSayanuM nizcaya ayu che.- " bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNa bhagava mahAvIra baMda, NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI " "he bhagavan " mevu saMbodhana ne bhagavAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNA karI ane namaskAra karyo, vAibA namas52 urIne tethe AA pramANe prazna pUchayo- "pabhUNa bhave ! bhatte samovAsae devANuppiyANa aMtie muDe bhavitA agArAo bhaNagAriya pavvaittae ?" he bhagavan! zrazeopAsa RSiladraputra zubhAya hevAnuH priyanI pAse muMDita thaIne gRhasthAzramanA parityAgapUrvaka aNugArAvasthA dhAraNa karavAne samaya che kharA ?
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 2012 khu.3 RSibhadra putrasya siddhinirUpaNam 633 maMgavAnAi-'goyamA ! No iNaDhe samahe' he gautama ! nAyamarthaH saparthaH-naitat saMbhavati, RpibhadraputraH pravrajyAM grahItuM samarthoM nAsti / tatra kAraNamAha-goyamA! isibhahapute samaNovAsae, bahUhiM sIlavyaya-guNavaya-veramaNa-paJcakvANaposahova-- vAsehi, ahApariggahiehiM tacokammehi appANaM bhAvemANe ' he gautama ! Rpi. bhadraputraH zramaNopAsakaH, bahubhiH-anekaiH, zIlavata-guNavata-viramaNa-pratyAkhyAna - pauSadhopavAsaiH, yathAparigRhItaiH-niyamAnusAra svIkRtaiH, tapaH karmabhiH AtmAna' bhAvayan 'bahUi vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNihiti', vahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayiSyati 'pAuNittA, mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUseDii' pAlayitvA mAsikyA, salevanayA, AtmAnaM jUpayiSyati zarIrakapAyaM ca kRzI karISyati, ityarthaH, 'jhUmittA, sahi bhattAI aNasaNAe chedehii' jUpayitvA, paSTiM liye samartha hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne gautama se kahA-goyamA! No iNaDhe samaTe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai-arthAt ailo vAta saMbhavita nahIM hai kyoM ki vaha RSibhadraputra pravajyA grahaNa karane ke liye samartha nahIM hogA, parantu 'goyamA' he gautama ! ' isimaputte saMmaNovAsae paTTahiM sIlavvayaguNavayaveramaNapaccakravANa-posahovavAsehiM ahApariggahiehiM tabokambhehi appANaM bhAvemANe' yaha RSibhadraputra aneka zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna, pauSadhopavAsa inase tathA niyamAnusAra svIkRta karmoM se AtmA ko bhAvita karatA huA 'bahUI vAsAi samaNovAsagapariyAgaM pAuNihiti' aneka varSoM taka zramaNopAsaka paryAya ko pAlana karegA 'pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM sehiha' pAlana karake phira vaha ekamAsa kI saMlekhanA se zarIra ko aura kaSAya ko kRza karegA 'mUsittA sahi : mahAvIra prbhune| uttara-" goyamA ! No iNaTe sama" hai gautama ! me vAta saMbhavita nathI, kAraNa ke te trASibhadraputra pravajyA grahaNa karavAne samartha nathA.. 52d "goyamA ! " gautama ! " isibhahapuraM samaNoSAsae vahUhiM sIlavvayaguNavayaveramaNapaccakkhANa-posahovavAsehiM ahApa gahiehiM tavoka mme hi appANa bhAvemANe" mA RSibhadraputra bhane sata, zuvrata, virbhNavrata, pratyAkhyAna tathA niyamAnusAra svIkRta tapa karmothI AtmAne bhAvita 42. tha! " bahUi vAsAI samaNovAsaga-pariyAgaM pAuNihiti" ana varSA adhI zramAsa paryAyanu pAsana 45 " pAThaNittA mAkhiyAe saMlehaNAe battANa jhasehiha" tyAsAta me bhAsana sthaa| 4Ina zarI2 mane bha0 80
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIet 634 bhaktAni anazanayA chetsyati, chedittA AloiyapaDikaMte, samAhipatte, kALamAse kAla kiyA, sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAeM uvavajjihiti ' chivA, AlocitamatikrAntaH-kRtalocanamatikramaNaH, samAdhimAptaH samAdhisampannaH, kAlamAse kAlaM kRtvA, saudharmakalpe, aruNAbhe vimAne devatayA upapatsyate, 'tattha NaM atgaiyANa devANaM cattAri palioksAI ThiI paNNattA' tatra khalla saudharme kalpe, astyevAM devAnAM catvAri patyopamAni sthitiH prajJaptA, ' tatthaNaM isi bhadaputtassa vi devassa cattAri paliomAI TiI bhavissara' tatra khalu saudharme kalpe RpibhadraputrasyApi devasya catvAri palpopamAni sthitiH bhaviSyati / 'se gaM bhaMte! isapu deve tAo devalogAo AukkhaeNa bhavakkhaNaM, ThikkhabhattAI aNasaNAe chedehii ' kAyakaSAva ko kRza karake phira vaha sATha bhaktoM kA anazana dvArA chedana karegA chedittA AloiyapaDikate samAhiyatte kAlasA se kAlaM kiccA sohamme kappe aruNA vimANe devatAe uvavajjihiti' chedana karake AlocanA pratikramaNa jisane kiyA hai aisA vaha RSibhadraputra samAdhi ko prApta kara kAlamAsa meM kAla karake saudharma kalpa meM aruNAbhavimAna meM devarUpa se utpanna hogA ' tatthaNaM atthe gANaM devANaM cattAri paliodamAI ThiI paNNattA' vahAM para kitaneka devoM kI cAra patyopama kI sthiti kahI gaI hai so 'tastha Na' Isiputtassa vi devasla cattAri palio mAha liI bhavissaha RSabhadraputra deva kI bhI vahAM cAra palyopama kI sthiti hogI 'se Na' bhaMte! Isibhaddate deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaNaM, " , uSAyAne dRza 42ze. " jhUsittA sahi bhattAi aNasaNAe chedehii" aya bhane kAcene kuza karIne ane anazana dvArA 60 bhakatAne (eka mAsa paryantanA mahArA) parityAga prarIne, "chedittA AloiyapaDhikate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvavajjihiti ' pAnI AlecanA ane pratikramaNu karIne, samAdhi bhAvane prApta karIne, kALanA avasara AvethI kALadhama pAmIne saudhama kalpanA aruNAbha nAmanA vimAnamAM devanI paryAye N utpanna thaze " tatthaNaM atyegaiyANa devANa cattAri palio mAI ThiI paNNattA " tyA DeTA devAMnI yAra pasyopabhanI sthiti uhI . " tattha NaM A RRSibhadraM regate videvasya cattAri palio mAi ThiI bhavissai " putra paNa tyAM cAra pacpamanI sthitivALA devarUpe utpanna thaze. gautama svAbhInA prazna - " se NaM bhave / Isibhaddaputte deve tAo devalogAo AukhaeNaM, bhavakvaeNaM, ThiikkhaeNaM jAva karhi uvavajjihiD ? " he bhagavan !
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za011 2013 sU03 RSibhadraputrasya siddhinirUpaNam 636 eNaM jAva kahiM ubavajjihii ?' he bhadanta ! sa khallu RSibhadraputro devastasmAt devalokAt AyuH kSayeNa, bhavakSayeNa, sthitikSayeNa, yAvat-anantaram cayaM cyutvA kutra gamiSyati kutra utpatsyate ? kutra utpattiM lapsyate ? bhagavAnAha-'goyamA! mahAvidehe vAse sijjhihiha jAva aMtaM kAhei' he gautama ! sa RSibhadraputro devastasmAd devalokAt nyutvA mahAvidehe varSe setsyati, yAvat-bhotsyate, mokSyate parinirvAsyati sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyAparyamAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame jAtra appANa bhAvemANe viharai' he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva, ThiikvaeNaM jAva phahiM udhajjihiha' aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-he bhadanta ! RSibhadrapuna deva usa devaloka se Ayu ke kSaya se, bhavakai kSaya se aura sthiti ke kSaya se devabhava saMbaMdhI zarIra kA parityAga kara kahAM para jAyagA, kahAM para utpanna hogA isake uttara meM prabhu ne kahA'goyamA ! mahAvidehe vAle sijjhihiDa, jAva aMtaM kAhei ' he gautama! vaha RSibhadraputra deva usa devaloka se calakara mahAvidehakSetra meM siddhiprApta karegA yAvat-apane kevalajJAna le samasta vastuoM kA jJAtA hogA, samasta karmoM se sarvathA rahita hogA aura samasta duHkhoM kA anta karegA anta meM gautama bhagavAna ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke liye kahate haiM-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti bhagavaM goyame jAva appANaM bhAvemANe viharai' he bhadanta ! Apake dvArA pratipAdita huA yaha saba kaSibhadraputranA te devaleka saMbaMdhI Ayune kSaya thatAM, bhavane kSaya thatAM, sthitine kSayathatAM, devabhava saMbaMdhI zarIrane parityAga karIne kayAM jaze, kayAM utpanna thaze? ___mahAvIra prasuna uttara-" goyamA! mahAvidehe vAse siDijhahii, jAva aMta 'kAhei" gautama RSibhadra putra sauSama samAMthI vyavIra mahAvi kSetramAM manuSya rUpe utpanna thaze, tyA kevaLajJAnathI te samasta varatuone joI zakaze, samasta karmothI sarvathA rahita thaze, ane samasta duone anya karI nAkhaze. eTale ke teo siddha, buddha, mukta, parinirvAta thaze ane samasta zArI rika ane mAnasika 6 thI rahita evA nirvANa padane pAmaze sUtrane ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne temanA pratye pAtAnI mA2 zraddhA 054 2di | cha-" sevaM bhaMte ' sevaM bhate ! ti bhagavaM goyame jAva appANaM bhAvemANe viharai " magavan !mA viSaya
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ityevaM pratipAdayan bhagavAn gautamo yAvat-zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate namaH syati, vanditvA, namasyitvA saJjamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati ||suu03|| pudgalasya siddhivktvytaa| mUlam-'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAiM Ala'bhiyAo nayarIo, saMkhavaNAo ceiyAo paDinikkhamai paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM vihri| teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM AlabhiyA nAma nayarI hotthA, vannao, tatthaNaM saMkha. vaNe NAmaM ceie hotthA vaNNao, tassa NaM saMkhavaNassa adUra 'sAmaMte poggale nAma parivAyae parivasati, riuvveya jajubveya jAva naesu supariniTie, chaTuM chaTeNaM aNikkhitteNaM, tavokammeNaM u bAhAo jAya, AyAvemANe vihri| taeNaM tassa poggalassa chaTTachaTTeNaM jAva AyAvemANassa pagaibhadayAe jahA sikssa jAva vinbhaMge nAmaM annANe samupanne, seNaM teNaM vibhaMgeNaM aNNANeNaM samuppaNNeNaM, baMbhaloe kappe devANaM ThiiM jANai, taeNaM tassa poggalassa parivvAyagassa ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA-atthiNaM mamaM aisese nANadaMsaNe, samuppanne, devaloesuNaM jahanneNaM dasavAlasahassAI ThiI paNNattA, teNa paraM viSaya aisA hI hai / arthAt Apa kA kathana sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara bhagavAn gautama zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA evaM namaskAra kara saMyama aura tapa se AtmA ko Akti karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu03|| Ape je pratipAdana karyuM te satya ja che bhagavana! Ape je kahyuM te sarvathA satya ja che " A prama Ne kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA pitAne sthAne virAjamAna ya gayA. sU0 //
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 12 sU04 pudgalasya siddhinikapaNam 637 samayAhiyA, dusamayAhiyA, jAva asaMkheja samayAhiyA ukkoseNaM dUsaMsAgarovamAiM ThiI paNNatA, teNa paraM vocchinnA devAya, devlogaay| evaM saMpehei, saMpehettA, AyAvaNabhUmIo paccoruhai, paccoruhitA, tidaMDakuMDiyA jAva dhAurattAoya, geNhai, geNhettA, jeNevaM AlabhiyA NayarI, jeNeva parivAyagAvasahe teNeva uvA. gacchai, uvAgacchittA, bhaMDanikkhevaM karei, karettA AlabhiyAe . nayarIe siMghADaga jAva pahesu annamannassa evamAikkhai jAvaM parUvei-asthiNaM devaannuppiyaa| mamaM atisese nANadaMsaNe samu. ___ppaNe-devaloesu NaM devANaM jahanneNaM dasavAsasahassAI taheva jAva vocchinnA devAya devlogaay| taeNaM AlabhiyAe nayarIe * eeNaM abhilAveNaM jahA sivassa taMceva se kahameyaM manne evaM ? / sAmIsamosaDhe jAva parisA paDigayA, bhagavaM goyame taheva bhikkhAyariyAe, taheva bahujaNasadaM nisAmei, taheva bahujaNasaI nisAmettA taheva savvaM bhANiyabvaM, jAva ahaM puNa goyamA ! evaM AikkhAmi evaM bhAsAmi, jAva parUvemi,-devaloesuNaM devANaM jahaNNeNaM dasavAsalahassAiM ThiI paNNattA, teNa paraM samayAhiyA dusamayAhiyA, jAva ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM ThiI paNNattA, / teNa paraM vocchinnA devA ya, devalogA ya, asthi gaMbhaMte! sohamme. kappe. davAiM savannAiM pi, avannAiM pi, taheva jAva, hatA, asthi| evaM IsANe vi evaM jAva accue, evaM gevejjavimANesu, aNuttaravimANesu vi, isipabbhArAe vi, jAva, hatA, asthi, taeNaM sA
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638 bhagavatIko mahatimahAliyAe jAva pddigyaa| taeNaM AlabhiyAe nayarIe siMghADagatiya0 avasesaM jahA sivassa, jAva savva duvakhappahINe; navaraM tidaMDakuMDiyaM jAva dhAurattavatthaparihie parivaDiyavibhaMge, AlabhiyaM nayariM majha majjheNaM niggacchai, jAva uttarapurasthima disIbhAgaM avakkamei, avakamittA, tidaMDakuMDiyaM ca jahA khaMdao jAva pavvaio, sesaM jahA sivassa jAva avvAbAhaM sokkhaM aNubhavati sAsayaM siddhA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !'tti ||suu04|| . __ekArasamaM sayaM smttm| chAyA-tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH anyadAkadAcit AlabhikAyA nagaryAH, zalavanAt caityAt pratiniSkrAmati, pratiniSkramya vahiH janapadavihAra viharati / tasmin kAle, tasmin samaye AlabhikAnAma nagarI AsIt , varNakA, tatra khalu zaGkavanaM nAma caityamAsIt varNakaH, tasya khalu zabavanasya adUrasAmante pudgalo nAma parivrAjakaH parivasati, Rgveda-yajurveda-yAvat-nayeSu supariniSThitaH SaSThaSaSThena anikSiptena tapaHkarmaNA Urdhva vAhU yAvat AtApatayan viharati, tataH khalu tasya pudgalasya SaSThapaNThena yAvat AtApayataH prakRtibhadratayA, yathA zivasya yAvat vibhaGgonAma ajJAnaM samutpannam , sa khalu tena vibhaGgena ajJAnena samutpannena brahmaloke kalpe devAnAM sthiti jAnAti, pazyati, tataH khalu tasya pudgalasya parivrAjakasya ayametadrUpaH AdhyAtmiko yAvat samudapadhata-asti khalu mama atizayaM jJAnadazanaM samutpannam , devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSa sahasrANi sthitiH prajJaptA, tena para samayAdhikA, dvisamayAdhikA, yAvat asaMkhyeya samayAdhikA utkRSTena daza sAgaropamAni sthitiH prAptA, tena para vyucchinnA devAca devalokAzca, evaM saMprekSate, saMprekSya AtApanabhUmita pratyavarohati, pratyavaruna, tridaNDa kuNDikA' yAvat dhAturaktAni ca gRhNAti gRhItvA, yatraiva AlabhikA nagarI, yatraiva parivrAjakAvasathaH tatraiva upAgacchati, upAgatya bhANDa nikSepaM karoti, kRsvA AlabhikAyAM nagaryAm , zRGgATakatrika yAvat patheSu anyonyasya evamAkhyAti, yAvat marUpayati-asti khalu devAnupriyAH ! mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpanam , devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrANi tathaiva yAvat-vyucchinnA devAce,
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU0 4 pudgalasya siddhinirUpaNam 639 devlokaashc| tataH khalu AlabhikAyAM nagaryAm etena abhilApena yathA zivasya tadeva, tara kathametat manye evam ? / svAmI samaMcasRto yAvat parSat pratigatA, bhagavAn gautamastathaiva bhikSAcaryAya tathaiva bahujanazabda nizAmayati, tathaiva bahujanazabda nizamya tathaiva sarva bhaNitavyam , yAvat, ahaM punaH gautama ! evam AkhyAmi, evaM bhASe, yAvat prarUpayAmi-devalokeSu khalu devAnAM dazavarSasahasrANi sthitiH prazaptA, teMna paraM samayAdhikA, dvisamayAdhikA yAvat uskRSTena trayastriMzat sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tena paraM vyucchinnA devAzca, devalokAzca / asti khalu bhadanta ! saudhau kalpe dravyANi savarNAnyapi, tathaiva yAvat , inta, asti, evam-IzAne'pi evaM yAvat acyute, evaM graiveyakavimAneSu, anuttaravimAneSu api IpattagmArAyAmapi, yAvat hanta, asti, tataH khalu sA mahAtimahAlayA yAvata-pratigatA, tataH khalu AlabhikAyAM nagaryA zanATakatrika0 avazeSa yathA zivasya yAvat-sarva duHkhamahINaH, navaram-nidaNDakuNDikA yAvat-dhAturaktastraparihitaH, paripatitaH vibhaGgaH, AlabhikAyA nagaryA madhyamadhyena nirgacchati, yAvat-uttarapaurastyaM digbhAgam apakrAmati, apakramya tridaNDakRNDikI ca yathA skandako yAvat bhavajitaH, zeSaM yathA zivasya yAvat avyArAdham saukhyam anubhavanti zAzvataM siddhAH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 4 // / ekAdazaM zatarka samAptam / dvAdazoddezakaH samAptaH - TIkA-atha pudgala parivrAjasya siddhivaktavyAM prarUpayitumAha-'taeNaM' ityAdi, 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI AlabhiyAo nayarIo saMkhavaNAo ceiyAo paDinikkhamai' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH bhanyadA- pudgalaparivrAjakasiddhivaktavyatA taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne pudgala parivrAjaka kI siddhi kI vaktavyatA kahI hai-'taeNa samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI mAlabhiyAoM nayarIo saMkhavaNAo cejhyAo paDinikkhamaha' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra kisI eka samaya AlabhikA nagarI ke pula parivrAjakanI siddhi prAptinI vaktavyatA " taeNa samaNe bhagava mahAvire" tyAha' TIkAtha-sUtrakAre A sUtramAM paMdala parivrAjakanI siddhi prApti viSenI 14tavyatAnu ni35 yuche "taeNa samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI bAlamiyAmo nayarIoM saMkhavaNAo ceiyAo pahinikkhamaI" tyA2 mA AmA
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640 bhagavatIs kadAcit AlabhikAyAH nagaryAH, zaGkhacanAt caityAt pratiniSkAmyati, 'paDinikkhamittA bahiyA jagaprayavihAraM viharai' pratiniSkAsya, vahiH pradeze janapadavihAraM viharati, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM AlamiyA nAmaM nayarI hotthA' tasmin kAle tasmina samaye AlabhikA nAma nagarI AsIt , varNakaH, asyA varNanam aupapAtika campAnagarI varNanavadavase yam , 'tattha NaM saMkhavaNe NAmaM ceie hotthA, vaNNao' tatra khalu AlabhikAyAM zaGkavanaM nAma caityam AsIt, varNakaH, asya varNanam pUrNabhadracaitvavarNanabad vijJeyam , 'tassa NaM saMkhavaNassa adUrasAmaMte poggale nAma parivAyaeM parivasai' tasya khalu zaGkhyanasya adrasAmante-nAtidUre nAtipratyAsanne pudgalo nAma parivrAjakaH parivasati, 'riuvveyajajubveya jAva naesa supariniTTie char3e zaMkhavana caitya se nikale 'paDinikkhamittA pahiyA jaNazyavihAraM viharaha. aura nikalakara bAhara ke dezoM meM vihAra karane lage teNa kAleNaM teNa samaeNa AlabhiyA nAma nayarI hotthA' usa kAla meM aura usa samaya meM AlabhikA nAmakI nagarI thI 'vaNNao' isa nagarI kA varNana aupapAtika sUtra meM varNita hue caMpAnagarI ko taraha se jAnanA cAhiye 'tattha NaM saMkhavaNe NAma ceie hotthA-vANaoM' usa AlabhikA nagarI meM udyAna thA jisakA nAma zaMkhavana thA, isakA varNana bhI aupaH pAtika sUtra meM varNita hue pUrNabhadra caitya kI taraha se hI jAnanA cAhiye, 'tassaNa saMkhavaNassa adUrasAmaMte poggale nAma parivvAyae parivasaI' usa zaMkhavana caitya se kucha thor3I sI dUra para eka parivrAjaka rahatAthA jisakA nAma pudgala thA yaha -- riuveya, jajubveya jAva naesu suprinidivase zramaNa bhagavAna mahAvIre AlalikA nagarInA zaMkhavana catyamAMthI eTale dhAnamAthI viDA2 4. "paDinikkhamittA pahiyA jaNavayavihAraM viharai" bhane, mAlinagarImAthI nIjAna mAranA na5mA vi21! mAyA. 'taNa kAleNaM veNa samaeNa' alabhiyA nAma nayarI hotthA" a Ne mana ta samaye mAvi nAmanI nagarI tI. "vaNNao" mo55Ati sUtramA yA nAzana 2:varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja AlalikA nagarInuM varNana samajavuM, " tattha NaM saMkhavaNe NAma ceie hotthA-vaNNao" te nagarImA 'bhavana nAbhana citya (udyAna) hatuM. aupapAtika sUtramAM pUrNabhadra caityanuM jevuM varNana karapaamaa mAvyu cha, me mA bhavana, yetyanu vana samana" tassaNa saMkhavaNassa adUrasAmaMte poggale nAma parivvAyae parivasai" zamana yetyathA bahu dUra paNa nahIM ane bahu samIpa paNa nahIM eve sthAne eka parimaa 22 &al, 2nu nAma purasa tu. " risavveya, ajumveya, jAva
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU0 4 pudgalasya siddhinirUpaNam 65 TeNa aNikkhiteNaM tadokammeNaM ur3a bAhAmao jAva AyAvemANe viharaha' Rgvedayajurveda-yAvat-sAmavedA-tharvavedeSu anyeSu ca bahuSu brAhmaNyanayeSu supariniSThita bhatIvakuzalaH, SaSThaSaSThena anikSiptena-nirantareNa tapaHkarmaNA, UrvavAhU yAvatyAvatpadena-'pagijjhiyara sUrAbhimuhe / AyAvaNabhUmIe' iti saMgrahaH, tenaUrdhvaM vAhU pragRhya 2 sUryAbhimukhaH AtApanabhUmau AtApayan viharati ityAdi dvitIyazatake prathamoddezake skandakamakaraNe-vilokanIyam 'taeNaM tasse poggalassa cha8 chaTheNaM jAva AyAvemANassa pagaibhaddayAe jahA sivassa jAva vibhaMge nAmaM aNNANe samuppanne' tataH khalu tasyaM pudgalasya paSThaSaSThena, yAvat-anikSiptena tapaH karmaNA, Urdhva vAhU utthAya, AtApyataH, prakRtibhadratayA-yathA zivasya rAjarSeH, ekAdazazatakasya nabamodezake hie chaTuM chaTeNa aNikkhitteNaM tavokasmeNaM ur3a thAhAo jAva AyAvemANo vihara' yaha Rgveda, yajurveda, yAvat-sAmaveda, atharvaveda, ina bhAra vedoM meM tathA aura bhI dUsare brAhmaNasaMbaMdhI nayoM meM-zAstroM meM bahuta adhika kuzala thA, nirantara chaha chaTTa kI tapasyA karatA thA tathA UyavAhahokara AtApanA bhUmi meM AtApanA liyA karatA thA yA prakRti se bhadra thA vittIyazataka ke prathama uddezaka meM skandaka ke prakaraNa meM jaisA kathana kiyA gayA hai vaisA hI kathana isake viSaya meM karanA cAhiye 'taeNaM tassa poggalassa cha8 chaTeNaM jAva AyAvemANassa pagaibhadayAe jahA sivassa jAva vibhaMge nAma aNNANe samuppanne' isa taraha nirantara chaha chaha kI tapasyA karane vAle aura AtApanA bhUmi meM UrdhvayAhu hokara AtApanA lene vAle prakRtyA bhadra isa pudgala parivrAjaka ko gyArahaveM zataka ke nauveM uddezaka meM varNita hue zivarAjarSi kI naesa saparinidie cha, chaTeNaM bhaNiklittaNa tavokammeNa uddha' dAhAyo jAva AyAbemANe viharaha" *yaha sAmaveda, bhane athavabhA tathA praargdharmanA bIjA paNa aneka zAomAM nipuNa hatA. te niraMtara chadrane pAraNe chanI tapasyA karato hato tathA hAtha UMcA rAkhIne AtApanA bhUmimAM AtApanA lIdhA karatuM hatuM, te bhadra prakRtivALe te bIjA zatakanA pahelA uddezAmAM adakanuM, jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja A pudgala pavinAnu. 544 pa na saman.. "taeNaM tassa poggalassa baTuMchaTTeNaM jAva AyovemANassa pagaibhaddayAda jahA sivassa jAva vibhaMge nAma aNNANe samuppanne" A rIte niraMtara idane pAraNe chaTha karaMtA ane hAtha UMcA rAkhIne tApanA bhUmimAM AtApanA letA ane bhadrika prakRtivALA te pula paritriAjakane, agiyAramAM zatakanA navamAM uddezAmAM jenuM varNana karavAmAM AvyuM bha0 81
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya varNanaM kRtaM tathaivAsyApi pugavasya varNanaM kartavyam , yAvat vibhako nAma mA sAtpannam , 'se NaM teNaM vinmaMgeNaM aNNANeNaM samuppanneNaM vaMbhaloe kappe devANe TiiM jANai, pAsai sa khalu pudgalasnena vibhaGgena ajJAnena samutpannena brahmaloke kalpe devAnAM sthitiM vakSyamANaprakAreNa jAnAti, pazyati, 'taeNaM tassa poggastra parivAyagassa ayameyArUve ajjhasthie jAca samuppajjitthA'-tataH khala tasva pudgalassa parivrAjakasya ayametadrUpaH-vakSyamANasvarUpaH AdhyAtmikaH-AtmAgato yAbada-cintitaH, kalpitaH, mAthitaH, manogataH saMkalpaH samudapadyata-samutpanna:'jatthi NaM mamaM aise se nANadasaNe samuppanne' asti-saMbhavati khalu mama atizaya jhAnadarzanaM samutpannam-'devaloesa NaM devANaM jahaNNeNa dasavAsasahassA liI paNNattA' devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarpasahasrANi sthitiH prajJaptA, taraha vibhaMga nAmakA ajJAna utpanna ho gayA 'seNaM teNaM vibhaMgeNaM bhaNNANeNaM samuppanneNaM yaMbhaloe kappe devANaM ThihaM jANai, pAsaha' so bAisa utpanna hue vibhaMga ajJAna ke prabhAva se brahmaloka kalpa meM rahane bAke devatAoM kI sthiti ko jAnane dekhane vAlA ho gayA 'taeNaM tassa poggalassa parivAyagassa bhayameyArUve ajamasthie jAva samuppasisthA' ataH usa pudgala parivrAjaka ko isa prakAra kA yaha AtmagatapAvat-cintita, kalpita, prAbhita, aura manogata saMkalpa utpanna emA asthiNaM mama aisese nANadaMtaNe samuppaNNe' ki mujhe atizayavAhe zAma darzana utpanna ho gaye haiM 'devaloesaNaM devANa jahaNNeNa dasavA. sasahassAI ThiI paNNattA' isaliye unake prabhAva se maiM aisA jAna gayA ki anasokoM meM rahane vAle devoM kI jaghanyasthiti daza hajAra varSa // zilabanI 2bha, vimanAmanu majJAna utpanna ya yu: "seNaM roga bibhaMgeNa aNNANeNa saguSpanneNa vabhagoe kappe devANa ThiMhaM jANai pAI" pitAne utpanna thayelA te vibaMga ajJAnanA prabhAvathI te pula parivrAjaka brAhaka 05nA devanI sthitine (AyuSya kALane jANanAro ane dekhanAra 4. 1. "tapaNa tassa poggalasya parivAyagastra ayameyArace ajjhathie jApa bAppamnitmA" tyAre te purva parimAne yA praharI bhAbhAta, yintita, pita, prAti bhane bhanAgata sa485 atpanna thayo-" asthiNaM mama aisese nANadaMsaNe samuppaNe" bhane atizayavANu jJAnazana pani thayu che. tenA pramAthA I tell " devaloesuja devANa' jahaNNeNa dusavAyasahasAI ThiI paNNattA" hepAhImA naa2| devAnI dhanya sthiti 1.
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 10 12 sU04 pudgalasya siddhinirUpaNam 63 . 'teNa paraM samayAhiyA, dusamayAhiyA, jAva asaMkhejasamayAhiyA ukosenaM dasa sAgarokmAIThiI paNNattA' tena param-tadanantaram , samayAdhikA, dvisamayAdhikA, yAvat-tricatuHpaJcaSaTsaptASTanavadazasaMkhyAtAsaMkhyAtasamayAdhikA utkRpTena dazasAgaropamAni sthitiH prAptA, 'teNa paraM bocchinnA devAya, devalogA ,, evaM saMpehei' tena paraM-tadanantaram vyucchinnA devAzca, devalokAzca, ityevaM saMpresavicArayati, 'saMpehettA AyANabhUmIo pacoruhai' evaM-pUrvoktarItyA saMprekSvavicArya, AtApanabhUmitaH pratyavaroiti-avatarati, 'AyAvaNabhUmIo paccorahiyA tidaMDakuMDiyA jAva dhAurattAoya gehai' AtApanabhUmitaH pratyavasahya-avatIya, kI kahI gaI hai 'teNa paraM samayAhiyA, dusamayAhiyA jAva asaMkhejya samayAhiyA ukkoseNaM dasa sAgaroSamAI ThiI paNNattA' isake Age eka samaya adhika do samaya adhika yAvat tInasamaya adhika, cAra-, samaya adhika, pAMca samaya adhika, chaha samaya adhika, sAtasamaya adhika, AThasamaya adhika, nau samaya adhika daza samaya adhika, saMkhyAtasamaya adhika aura asaMkhyAta samaya adhika hotI huI utkRSTa. se 10 sAgaropama kI sthiti ho jAtI hai ataH jaghanyasthiti 10 hajAra varSa kI aura uskRSTasthiti 10 sAgaropama kI kahI gaI hai 'teNaparaM vocchinnA devA ya devalogA ya evaM saMpehei ' isake bAda deva aura devaloka myucchinna ho jAte haiM aisA usane vicAra kiyaa| saMpehattA AyAvaNabhUmIo pacoruhaha aisA vicAra karake vaha AtApanA bhUmi se nIce utara AyA 'AyAvaNabhUmIo paccoruhisA tidaMDakuMDiyA jAya 12 vaSanA DAya che. " teNa para samayAhiyA, dusamayAhiyA jAva asaMkhejasamayAhiyA ukkoseNa dasasAgarovamAI ThiI paNNattA" tyA2 mAha me, 19, thAra, pAya, cha, sAta, mA8, napa, sa, sabhyAta bhane masa jyAta samaya adhika thatA thatAM utkRSTanI apekSAe 10 sAgaropama sudhInI sthiti thaI jAya che. A rIte devalokamAM devonI ja ghanya sthiti 10 hajAra varSanI ane GTa sthiti isa saagre|5mnii DAya che. " teNa paraM vocchinnA devA ya deSalogA ya evaM sapedei" tyA2 mA vo bhane vA vichinna thanaya che- ke 10 sAgaropamathI adhika sthitivALA de paNa hotA nathI ane devaka paNa hatA nathI e teNe vicAra karyo ___" saMpehettA AyAvaNa bhUmIo paccoruhaha" mA prabhAra viyA2 42 te mAtApanA bhUmi 52thA naye tayA. "AyAvaNabhUmIo paccorahitA
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ . phara bhagavatI " tridaNDakuNDikAH yAvat dhAturaktavastrANi ca parigRhAti, 'gehettA jeNeva AlabhiyA NayarI, jeNeva parisavvAyagAvasade teNeva uvAgaccha' gRhItvA yaMtreva - ALamikA nagarI AsIt, yatraiva parivrAjakAvasatha:-saMnyAsijanAzramaya AsIt, tatraiva-upAgacchati, 'uvAgacchittA, bhaMDa nikkhevaM karei' upAgatya, bhANDa nikSepaM karoti 'karettA, AlabhiyAe nagarIe siMghADaga jAtra pasu annamannassa evamAhakkhai jAtra parUver3a' kRtvA, AlabhikAyAH nagaryAH zRGgATaka yAvat trikacatuSka cazvara mahApathapatheSu anyonyasya evaM vakSyamANaprakAreNa, AkhyAti yAvatbhApate, majJApayati, prarUpayati- 'asthi NaM devAzuppiyA ! mamaM atise se nANadaMsaNe dhAurattAo ya gevhah' AtApanAbhUmise nIce utara kara usane apane : tridaNDa, kuNDikA evaM bhagavA vastroM ko uThAyA - ' rohettA jeNeva bhAla bhiyA nagarI jeNeva parivvAyagAvasahe teNeva uvAgacchai ' uThAkara vaha jahAM AlabhikA nagarI aura jahAM parivrAjakoM kA Azrama thA vahAM para AyA, ' uvAgacchittA bhaMDanikkhevaM kareha' yahAM Akara ke usane apane una tridaNDa, kuNDikA AdikoM ko eka ora rakha diyA 'karettA AlabhikAyAe nayarIe siMghADaga jAva pahesu annamannasla eksAikkhada, jAva paveha ' eka ora rakhakara phira vaha AlabhikA nagarI ke zrRMgATaka, yAvat trika, catuSka, catvara, mahApatha aura patha ina rAstoM meM khaDe hue manuSyoM se vaha paraspara meM isa prakAra se kahane lagA, yAvat bhASaNa - karane lagA, prajJApita karane lagA, aura prarUpaNA karane lagA, 'atthiNa devAzupiyA | mamaM aise se nANadaMsaNe samupapanne' he devAnupriyo | mujhe 2
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA za0 11 0 1 sU0 4 pulasya siddhinarUpaNam 645 samunne' bho devAnupriyAH / asti saMbhavati khalu nizvayena mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam, yat- 'devaloesa NaM devANaM jahaNeNaM dasavAsa sahassAiM tadeva - jaba vocchinnA devA ya, devalogAya' devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSa6. sahasrANi tathaiva - pUrvoktatradeva yAvat-sthitiH prajJaptA, samayAdhikA ityArabhya ... asaMkhyAta samayAdhikA tathA - utkarSeNa daza sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tena paraM tadanantaram, vyucchinnA devAzva, devalokAzceti, 'taNaM AlabhiyAe nagarIe eeNaM abhilAveNaM jahA sivassa taM caiva se kahameyaM manne evaM 1' tataH khalu AlakAyAM nagaryAm, etena - pUrvoktena, abhikA pena- pudgalAlApavacanena yathA zivaatizaya vAle jJAna aura darzana utpanna hue haiM so inake prabhASa se maiM , aisA jAna sakA hUM ki ' devaloesa NaM devANaM' ahaNaM dasavAsa saha , ssAI taheva jAva vocchinnA devA ya devalogA ya' devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa kI hai aura utkRSTa sthiti eka samaya adhika yAvat do samaya adhika, tIna samaya adhika, cAra samaya adhika, pAMca samaya adhika, chaha samaya adhika, sAta samaya adhika, ATha samaya adhika nau samaya adhika, daza samaya adhika saMkhyAta samaya adhika aura asaMkhyAta samaya adhika hotI huI 10 sAMgaropamataka kI hai| isa ke bAda na deva haiM aura na devaloka haiM / 'taeNa AlabhiyAe nagarIe eeNa abhilAveNaM jahA sivassa taM caiva se kahame yaM manne evaM isake bAda isa pudgalaparivrAjaka ke kahane se usa AlabhikA nagarI meM jaimA pahile zivarAjaRSi ke saMbaMdha meM gyArahaveM zataka ke devANupiyA / mama aisese nANadaMsaNe samuppanne " he hevAnupriyo ! bhane ytizayavALu' jJAnadarzana utpanna thayu che tenA prabhAvathI huM evu' jANI dekhI " devalopaNa devAgaM jahaNeNa dasavAsasahasvAi taba jAva vocchinnA devAya devalogA ya" hevaseobhimAM devAnI dhanyasthiti isa Dalara varSAnI che tyAra yaha bheU. me, RNu, thAra, pAMtha, cha, sAta, ATha nava, dasa, sakhyAta ane asakhyAta samaya adhika thatI thatI utkRSTa sthiti 10 sAgarApama sudhInI hAya che. tethI vadhAre utkRSTa sthitivALA kAI dhruva paNa nathI ane devalAka paNa nathI. 61 " taeNa AlabhiyAe nayarIe eeNaM abhilAveNa jahA sivassa taMceva se kahameyaM manne evaM " yudgasa parivAlI A aAranI pra3yAne sIdhe maatzikA nagarInA leAkAmA A viSe carcA thavA lAgI ane leAkeAmAM arhata prarUpita tattvanA kharA ke khATA paNA viSe zaMkA utpanna thaI te kAraNe leAkAmAM kevI kevI carcA ane bhinna bhinna prakAranI vicAradhArA udbhavI te
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ dud sya rAjarSeH 3 " bhagavatI : ekAdazamazatakasya navamoddezake vaktavyatA uktA tathaitra pudgalaviSaye java vaktavyA, tadeva - pUrvoktarItyaiva sarvamatra seyam, tathA ca pucho yaduktarItyA kathayani tatkathametat - pudgalayacanaM manye, evam satyaM phim satyatayA kathaM pUrvoktapuruSavalaM svIkriyate, tadanantaram - 'sAmI samosaDhe jAva parisA paDigayA' svAmI - mahAvIraH samavasRtaH yAvat dharmakayAM zrutvA parpat pratigatA, 'bhagavaM goyame tatra bhiSavAba- ' riyAe taheva bahujaNasadda nisAmei, nisAmettA taheva savvaM bhANiyantraM ' belaH bhagavAna gautamastathaiva pUrvoktarItyaiva gRhAdgRhAntaraM bhikSAcaryayA paryaTana, tathaivazRGgATakAdiSu bahujanazabdaM pUrvoktAryarUpaM nizAmayati, tathaiva-pUrvoktarasyaiva janazabdaM putralokavipaya nizamya tathaiva - pUrvoktarItyaiva sarve bhaNitavyam, yAtrAbhagavantaM gautamaH pudgaloktArthaM pRcchati, bhagavAn pudgaloktArthe mithyAtvaM pratibAdha nauveM uddezaka meM kahA jA cukA hai logoM meM bhinna 2 prakAra kI vicAra dhArAe~ baMdha gaI tathA - logoM ne paraspara meM aisA kahanA prAraMbha kara diyA kipudgalaparivrAjaka jaisA kahatA hai to kyA hama vaisA hI satya mAna leveM ? isake bAda ' sAmI samosadeM, jAva parisA paDigayA' vahAM para zramaNa bhagavAn mahAvIra padhAre - yAvat-dharmakathA sunakara pariSadA apane 2 sthAna para gaI / ' bhagavaM goyame taSa bhikkhAyariyAe taheva bahujaNa saddaM nikhAmeha, nisAmettA taheva, savvaM bhANiyavvaM' bhagavAn gautama ne usI taraha se-zRMgATaka Adi mArgoM para aneka manuSyoM ke sukha se pUrvokta rUpa se pula ke dvArA kahe gaye vacanoM ko sunA sunakara una gautama ne bhagavAn se pudgala parivrAjaka ke kahe huve kathana ko pUchA / bhagavAna ne pudgalokta 11 mAM zatakanA navamAM uddezAmAM zivarAja RSinA prakaraNamAM pragaTa karyAM anusAra ahI paNa samajavu.. tathA leAkeA adarA aMdara evI carcA karavA lAgyA ke pudgala paritrAjaka devAnI jadhanya ane utkRSTa sthiti viSe je pratipAdana kare che te zuM satya mAnI zakAya ema che ? tyArabAda "sAmI samosaDhe " te mAtali nagarImAM zrama lagavAna mahAvIra padhAryA. "" jAva parisA paDigayA " temanAM darzana 42vAne mATe pariSada nIjI darzana 4rIne tathA dharma thA zravaNu urIne pariSaha pAchI zrI. "bhagava goyame taheva bhikkhAyariyAe taheva bahujaNasaha nisAmei, nisAmettA taddeva, savva' bhANiyavva' " agiyAramAM zatakanA navamAM uddezAmAM kahyA pramANe geAcarI karavAne mATe AbhikA nagarImAM pharatAM pharatAM, zrRMgATaka Adi mAge 52, gautama svAmIe aneka leAkeAne mukhe uccArAyelA pudgalaparivrAjakanA pUrvokta vacanA sAMbhaLyA tyArabAda temaNe mahAvIra bhagavAna pAse jaIne A badhI hakImRta kahI sabhaLAvI ane mahAvIra prabhune evA prazna karyAM ke va pudgala pari
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU0 4 pudgalasya siddhinirUpaNam 147 bakSyamANarItyA svasiddhAntaM pratipAdayati-'ahaM puNa goyamA ! evaM AikkhAmi, evaM bhAsAmi, jAva parUvemi' he gautama! ahaM punarevam AkhyAmi, evaM bhASe, pAvat-prajJApayAmi, prarUpayAmi-'devaloesuNaM devANaM jahanneNaM dasavAsasaharasAI liI paNNattA' devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, 'veNa paraM samayAhiyA dusamayAhiyA jAva ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI ThiI paNacA, teNapara vocchinnA devA ya, devalogA ya tena paraM samayAdhikA, dvisamayAzikA, yAvat-tricatuH paJcaSaTsaptASTanavadaza saMkhyAtA saMkhyAtasamayAdhikA utkRSTena araviMzat sAgaropamAni sthitiH prajJaptA / tena para vyucchinnA devAzca, devaloartha ko mithyA kahA-aura apane siddhAnta ko 'ahaM puNa goyamA! evaM AikkhAmi evaM bhAsAmi jAva pakhvemi' isa sUtra vAkya dvArA isa prakAra se satyarUpa kahA-ki he gautama! maiM to aisA kahatA hUM, isa prakAra se bhASaNa karatA hUM yAvat-isa prakAra se prajJApanA karatA hUM bhora isa prakAra se prarUpaNA karatA hUM-ki 'devalAesu NaM devANaM jahazrIgaM dasavAsasahassAI ThiI paNNattA,teNa paraM samayAhiyA dusamayAhiyA, bApa koleNaM tettIsaM sAgarovamAiM ThiI paNNasA-teNa paraM vocchimA devA ya devalogA ya' devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa kI hai aura utkRSTasthiti ekasamayAdhika, do samayAdhika Adi sA se adhika hotI huI asaMkhyAta samayase adhika taka 33 sAgaropamataka kI hai yahAM yAvat-'zabda se tIna, cAra, pAMca chaha, sAta, bhAra, nau, daza aura saMkhyAta inale adhika hotI huI" rAjake devonI jaghanya ane utkRSTa sthiti viSe je kahe che, te zuM satya che?" mahAvIra prabhue kahyuM ke te je kahe che te mithyA che. potAnI A nI mAnyatA 48 42tA mahAvIra prabhu 43-"aha puNa goyamA ! ra bAikvAmi, evaM mAyAmi jAva pasvemi" mautamaI to menu karuM chuM, evuM bhAMkhuM chuM, evI prajJApanA kaI chuM ane evI praspaNa karUM .-"devaloraNa devANa jahanneNa dasavAsasahassAI ThiI paNNattA, veNa para sabapAhiyA dusamayAhiyA, jAva ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI, ThiI paNNatAzrama para vocchinnA devA ya devalogA ya" BRai devAnI dhanya sthiti dasa hajAra varSanI che. ane utkRSTa sthiti eka samayAdhika, be samayAdhika, traNa, bhAra, pAya, cha, sAta, mA8, na, sa sajyAta mana masabhyAta samayAdhi thatI thatI 33 sAgaropama sudhInI hoya che. ethI vadhu utkRSTa sthitivALA re paNa nathI ane devaloka paNa nathI. tethI ja 33 sAgaropama karatAM aSika sthitivALA deva ane devalekene bucchinna (astitva vinAnA) kahyA che,
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIra kAzca / gautamaH pRcchati-'atthiNaM bhaMte ! sohamme kappe davvAiM savaNNAI pi, amAI pi, taheva jAva' he bhadanta ! asti khalu saudharme kalpe dravyANi savarNAnyapi, avarNA nyapi tathaiva, pUrvoktarItyaiva, yAvat-sagandhAnya pi, agandhAnya pi, sarasAnya pi, arasAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi ? bhagan Aha-'haMtA, asthi, evaM IsANe vi, evaM jAva accue, evaM gevejjavimANesu, aNuttaravimANesu vi, IsipanbhArAe vi, jAva, haMtA adhi' hanta, asti, evam IzAne'pi, evaM yAvat-sanatkumArA: dArabhyAcyutAnteSu dvAdazasvapi, evaM graiceyakavimAneSu, anuttaravinAneSvapi, arthAt utkRSTa 33 tetIsa sAgaropemakI hai, aisA pAThagRhIta huA hai| phira isa sthiti ke bAda devA meM aura devalokoM meM sthiti nahIM hai ataH vyucchinna kahe gaye haiN| aba gautama prabhu se aisA pUMchate haiM-'asthiNaM bhaMte / sohamme kappe davAI sevannAI pi avannAI pi" he bhadanta ! saudharmakalpa meM varNasahita aura varNarahita bhI dravya meM kyA? gandhasaMhita, aura gandharahita bhI dravya haiM kyA ? rasasahita aura resarahita bhI dravya hai kyA ? sparzasahita aura sparzarahita bhI dravya meM kaMyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, asthi, evaM IsANe vi evaM jAva accue, evaM gevejjavimANesu, aNuttaranimANesu vi, IsipamA rAe vijAva haMtA, asthi" hAM, gautama ! saudharmakalpa meM rUpa, rasa, gaMdha aura sparza sahita aura ina guNoM se rahita bhI dravya haiM, isI prakAra se IzAna bhI, isI prakAra se sanatkumAra se lekara acyuta devalokoM meM bhI, . gautabhaM svAbhAnA prazna- aMthiNaM bhaMte ! sohamme kappe vvAIsavannAI pi bhavannAI pi?" 3 gavan! sauSa 465ma zu 1 sahita aneka rahita dra che kharAM? zuM tyAM gaMdhasahita ane gaMdharahita dravyo hoya che kharAM che tyAM saMgrahita ane rasarahita dravyo hoya che kharAM ane sparza saMhita ane sperahita dravye hoya che kharAM? mahAvIra prabhuta, utta2-': haMtA, asthi, evaM IsANe vi eva jAva asacue, evaM gevejjavimANesu, aNuttaravimANesu vi IsipavbhArAe vi jAva hatA, bhatyi" hA, gautama! saudharmaka5mAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparzathI sahita ane te guNathI rahita dravya hoya che. - gautama svAmIne prazna-eja pramANe IzAnathI laIne acuta paryantanA kapamAM, tathA nava mayamAM pAMca anuttara vimAnamAM, ane ISa~AkSA
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ fegittance praveza kAlIkA 02012 siddhitirUpama plssages s 1. art DE IhAmAnava-savarNAdyarUpatvAniva trijJeyAni // santi bhagavata uttaram, 'tapUNaM, yA mahatimahAlayA - jAba, paDigayA, itaH khalaH mahAtimahAlayA yAvada-parpata pratirgata / / tapaNaM AlabhiyAe nagarIe sighAr3a gatiya0 avasesa jahA sivassa navi sanvappI' tataH khalu ArmikAyA nagaryA kucicatuSkacatvarApathaprayeSu anuzeSaH yathA zivasya varNanaM kRtava bodhyam, yAvat sa pudgalaH siddhaH buddhaH, muktaH, sarvaduH kha prahINaca jAtaH / 'navaraM dinAcA uttavasthaparihie priMviDiya miliminarI majyeSaNaM nimAcchAra' naharU zivApekSA vizeSastuH pRladikuNDikAMNI yAM isI prakAra se praveryoM meM, anuttara vimAnoM meM aura vitprAgabhArAmimI savadidravye dhI? isake uptara meM prabhu kahate inameM savarNAdikadra hai|puurnn vyAmmahati mahAlayA / jayapachi yAdava, atividhIla pariSadA visAjata ho gaI, taraNaM AlabhiyA, navarIe vighAgRtiya avase jahA sivasya jAya taccadukkhavahINe. isake bAda AlabhikA nagarI ke zrRMgATaka, trika, ka, carabara, mahApaMtha aura patha inameM avazeSa vipaka S zivarAjaRSi ke varNana kI taraha 'pudgalaparivrAjaka 'siddha, buddha, mukabhara sarvadukhoM se rahita ho gayA "navara lidaMDaiMDiye jA ghAuratavatthaparihie parivaDiyavibhaMge AlabhiyaM nagaraM majala mazeNa nirmAzirva ke kathana kI apekSA isa pula ke kathana ke sama emA 38 : hakI rASTradhvImAM paNa zuM vAdithI yukta ane varNAdithI rahita dravya che. kharU tema ja sara ApatA mahAvIra prabhu kahe chuM te badhA sthaLamAM paNa rUpa, 224/51*66mane spRzadhI-yuktIne sahita "taraNaM sA matimAyA jJAna vigayA / alunI smAla prAnIyA sAMgatIne te vizANa pariSada vitapUrNa A L pUNa dravyApA -OM FRS IN Deng bhiyAe nagarIesiyADaMgatiya avasese jahA sivassa 'jAva savvadukkha pahINe" yAra khA mAlapulakA nagarInI zrRMgATakathI laInI jJAparyA ane patha para tenA mAlapara A vAtanI carcA thavA lAgI khAkInu bhAratathana zivarAja RSinA sthana prabhAo thaDaSu herivAla prathaanusA agAkAra karIne zivara ja RSinI jema siddha, buddha, mukta ane savA khAmI Fl *bje tIca DiTiye jAva ghAu ratavatthaparihie parivari binsaMge Alabhiya' nagara madhjhaM majjheNa niggacchara " zivarAna RSinA sthana bha0 82
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65. bhagavatIsare pahAti, dhAturaktavatraparihitaH paripatitavibhaktaH, AlabhikA nagaryAH madhyamabhyena nirgacchati 'jAva uttarapurasthimaM disIbhArga avakamaI' yAcaca-uttara paurastyamapaMphrAmati, "avakkamittA vidaMDakuMDiyaM ca. jahA khaMdao jAva pavaiyo' apakramya tridaNDakudaNDikAM ca yathA skandakaH yAvat pratrajitaH, ' sesaM jahA sivassa bhAva' kopa-yathA zivasya yAvad varNanaM kRta tathaiva pudgalasyApi bodhyam, 'anvAvA meM jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai ki pudgala ne apane tridaNDa ko evaM kuNDikA ko uThAyA yAvat bhagave vastroM ko pahirA, usakA vibhaMga ajJAna patita ho gayA isa sthiti se yukta banA huA vaha AlabhikA nagarI ke ThIka bIcoyIca se hokara nikalA 'jAva uttarapurasthima visIbhAgaM ayakamaha' yAvat nikalakara vaha IzAna dizA kI bhora calA gayA 'avakamitsA jahA khaMdao jAva pavvaio' vahA~ jAkara usane apane tridaNDa ko, kuNDikA ko eka ora rakha diyA. bhaura skandaka kI taraha vaha pravrajita ho gayA, isa viSaya kA bAkI kA varNana jaisA zivarAjarSi kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / aura vaha varNana " avyAvAhaM sokkhaM aNuhavaMti, sAsayaM karatAM pula parivrAjakanA kathanamAM ATalI ja vizeSatA che-pula parivrAjaka pitAnA tridaMDa, kamaMDaLa Adi upakaraNe uThAvyA; bhagavAM dhAraNa karyA ane jenuM vijJAna naSTa thaI gayuM che e te AlalikA nagarInI vacce va ilsran. "jAva uttarapurathima disIbhAga avakamai" tyA2 Is, ALL l ta25 gye|. avakamittA tidaMdakuMDiyauM jahA " HAIR BAL OR jaIne teNe pitAnA tridaMDa, kamaMDaLa Adine eka tarapha mUkI dIdhAM ane mahA, khaMduo. jAva pavvaro 244nI 2bha pravarat A 2 40" mAyana paryatanuM samasta kathana grahaNa karavuM tyAra bAda samasta karmone kSaya karIne siddhi pAmavA paryatanuM samasta kathana zivarAja RSinA kathana pramANe samajI mA zata bhita, muddha, bhuta bhane samasta mAnA manta42 manIna : #2 : . ..
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA 11 u0120 4 pudgalasya siddhi nirUpaNam * sokkhaM aNubhavaMti sAsayaM siddhA' yAvad-avyAbAdhaM saukhyam anubhavanti zA Y siddhA, 'sevaM mate ! sevaM bhaMte / 'tti, tadevaM bhadanta ! 2, iti rItyA gautamo bhagavadvAkyaM pramANayati iti // mu0 4 || dvAdazodezakaH samAptaH malA // iti zrI vizvavikhyAta - jagadraklabha-prasiddhavAcaka : paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka pravizuddha gadyapadyanekagrandhanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' 'padabhUSita- kolhApura rAjagurubAlabrahmacAri -- jainAcArya - jainadharmedivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazaM zatakaM saMpUrNam // 11- 12 // siddhA' isa pATha taka samajhanA cAhiye / ' sevaM bhaMte ! seva bhaMte / ti he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hai, he bhadanta ! ApakA yaha " kana sarvathA satya hai | isarIti se gautama ne bhagavAn ke vacana ko pramANika kiyA hai | sU04|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra " kI prameyaH candrikA vyAkhyA ke gyArahaveM zataka kA bArahavAM uddezaka samApta // 11-12 // // gyArahavAM zataka saMpUrNa // "" " 8 tethe " avvAvAhaM sokkhaM aNuvaMti sAsaya siddhA" anyAmAdha sumanA sthAna3ya nirvANu pAbhyA. " seva N bhaMte ! seva' bhaMte ! tti " De lagavan ! Apanu uthana sarvathA - satya che. he bhagavan ! Ape A viSayanu je pratipAdana karyuM te satya ja che" A pramANe kahIne gautama svAmIe mahAvIra prabhunAM vacanAne pramAbhUta mAnyAM, jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra "nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane khArame uddezaka samApta 511-12 || agiyAra bhu' zata! sapU // "C r ka
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 973 bhagavatI sUtre dvAdazaM zatakaM prArabhyate' 12 dj #11: ! dvAdazazata ke mathama) dezakasya, saMkSiptavipayavarNanam // 17 tIsarI varNanam, zramamukhazramaNopAsanasya utpA bhAryAyA varNanaMca, tataH puSkalizramaNopAsakasya varNanama', 'mahasya vicArasvarUpa pratipAdanam - yathA - azanAdyAhArApekSayA pAkSikaMpaupadhagrahaNaM mamazreyaskaramiti / bhojanAzazramaNopAsakasyAhAnaM samucitamiti 'vicAraNam / 'pUrvakeliH zatra' zrama kA 12,10 -li gopAsakam arhati gacchatItirUpaNam, a azanAdikasya AsvAdanApekSayA pauSadhasya pAkSikIpatrAsasya pAlana mama zreyaskaramiti" iti zahasya puSkali prtiprtyuttrm| tataH zaGkhastra mahAvIrasvAmivandanArtha vicArakaraNam / tataH zaGkhasya igini b 10 bArahave zataka ke pahale uddeze kA. prAraMbha-12-11-878 isa bArahaveM zataka ke prathama pradeza kA viSadyavivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai- zrAvastI nagarIkA varNana - zaMkhapramukha zramaNopAsakoM kA varNana, zaMkha kI utpalA bhAryA kA varNana, isake bAda puSkali zramaNopAsaka kA varNana, zaMkha' ke vicAroM kA varNana jaise azana Adi AhArakI apekSA pAkSika pauSadhagrahaNa mujhe zreyaskara hai| bhojana ke liye zakha zramavAsa ko bulAnA ucita hai kyA? aisA vicAra puSkalikA zaMkha zramaNopAsaka ke liye bulAne ko jAnA " azana Adi ke AsvAdana kI apekSA pauSadhopacAsa kA pAlanA mujhe 'theyaskara hai" isa prakAra se zaMkha kA muSkaliH ko- uttara denA isake bAda zaMkha kA mahAvIra svAmI ke pAsa cha SPLI 5/-LT= C Y khAramAM zatakanA pahelA uddezAnA prAraMbha 17 THES ARE POF THE T DArmA boramAM zatakamAM pratipAdita viSayanuM sakSama vittaraNa pramANe vitAna nagarInuM varNana za khAdi utpalA gAmanI bhAyonuM pahalA adhya zrAvabhinu pazu, zanIcI na puSkali nAmanA zrAvakanu varNana zAnA vicAre vana-arzIna, pAne ati catuvidha AhAra levA karatAM pAkSika pauSadha thata sathejika dhAra che. meM plAnane mATe zakha zramaNApAsakane khelAvavA ma " zvete-adhisa nahIM? vA "zrAvanI" "yaryA, puNDali nAmanA shraavkanu' za'khane lAvavA khatuvarNane zaMkhanA puSkaline A prakAranA uttara azana AdinA AsvAdana karatAM mane pauSadheApavAsanu pAlana vadhAre
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - SICit - - - ameyacandrikA TIkA za012 u01 uddezArthasaMgrahaNam bhamavanmahAvIrasvAmivandanAtha prasthAnam / anyeSAmapi zramaNopAsakAnAM bhagavadvandUnArtha prasthAnavarNanam / anya 'zramaNopAsaka zaGkhasya nindAkaraNam bhagavatazca tanni: AMdhanamna jAgarikAyA prakAramarUpaNaM ca, tataH krodhAt vyAkulasya jIvasya karma, rUpaNam / tadanantaraM mAnavato jIvasya kamavandhaprarUpaNa, zasya pravajyAgrahaNa sAmarthyavarNanaM veti rU paNa, zasya pravajyAgrahaNa Trish; !* 1 * dvadizitakozikArthasaMgrahavaktavyatAgAthAmUlam-sakhe1, jayaMtira, puDhavi3, poggala4,"aivAya.5, rAhu logeya7, nAgeya8, deva9, AyA10, bArasamasae dsuddesaa||1|| chAyA" zaGkhaH1, jayantI, pRthivI, pudgalaH4, atipAtaH5, rAhu:6, lokazcana, .. nAgazca8, deva:9; AtmA 10, dvAdazazatake daMzodezAH||1|| .5 vandanA karane ke liye jAne kA vicAra karanA bAda meM unako vandanA ke liye prasthAna karanA, anya aura bhI zramaNoMpAsakoM kA prabhuvandanA ke liye prasthAna karanA anya zramaNopAsakoM dvArA, zaMkha kI nindA kIjAnI aura bhagavAna dvArA isakA niSedha kiyA jaanaa| jAgarikA ke prakAroM kA prarUpaNa phrodha se vyAkula hue jIva ke karmabaMdha kI prarUpaNA mAnavAle jIva ke karmabaMdha kA prarUpaNa zaMkha kA, pravrajyAgrahaNa sambandhI prazna aura usake sAmarthyakA varNana.......... .. isa cArahave zataka ke uddezaka gata artha kI prarUpaNA karanevAlI gardhAi yaha hai-... " .r / sekhe 1 jayaMti'2 puDhAvi poggala hai aivAya 5 rAhu 6 loge ya 7, - , #Iraj: nAge yU.8, deva9 AyA10, bArasamasae dsuddesaa||1||ry"_}}AL zreya 42 jAnecha. " maDAvI bAbhIne vAgavAnA zamanA vicAra, vaMdanA karavA javA mATe prasthAna abdha pravakanuM paNa prabhune diNa karavA nimitte prasthAna prabhunI samIpe asthi zrAva dvArA *zakhabAra niMdA bhagavAna mahAvIra, dvArA temane zAkhanI niMdA na karavAnaepadeza pratye dvArA jAgRrikAnA prakAranI prarUNA krodhathI vyAkuLa banelA jIvanAM karmabaMdhana 35, mAnapADA OTH -tI ,35 / / prasthAna 2 tanA samayanu , , . if the far & _14272 EPAL bhArabha zatanA 10 dezAmecha. 2. dezAviSayatI pr5|| 42nAza mAthA nIya prabhArI cha- IP BHOJHE-IN_11-jli hit u ri "saMkhe JHAL-11 11-11f - nAgera yati 3 puDhavi 3 pogAla 1 ahavAya.5, raahu| loge, ya 5. 16 17 deva AyA 10"bArasamarsae dsudesaa|| ER Mivisisy SITTIN G yak khun I K
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle TIkA-dvAdazazatakasya dezodezakAnAmarthasaMgrahagAyAmAha-'saMkhe1, ityAdi. zazaGkha nAmakazramaNopAsaviSaye prathamoddezakaH1, jayantI-jayantI nAma zrAvikAvile dvitIyoddezakaH2, pRthivI-ratnamabhApRthivIvipaye tRtIyoddezakaH3, pudgala!-pudrakA viSaye caturthoddezakaH4, atipAtaH-prANAtipAtAdivipaye paJcamaH5, rAhunA viSaye paSTha 6, lokazca-lokavaktavyatArthaH7, nAgazca-sarpaparyAyanAgavaktavyatAyoM'STamA8, devaH-devavizeSaviSaye navamaH 9, AtmA-AtmabhedamarUpaNArthoM dazamodezako bodhyaH10, dvAdazazatake daza uddezAH santIti / / 1 / / isa yArahaveM zataka meM daza uddezaka haiM-zaMkha 1, jayaMtI2, pRthivIra, pudgala4, atipAta5, rAhave, loka7, nAga8, deva9, aura aatmaa10| __TIkArtha-isa bArahaveM zataka meM jo daza-uddezaka kahe gaye haiM unameM kyA 2 viSaya kahA gayA hai isa bAta ko saMgraha karake kahanevAlI yA gAthA hai-zaMkha nAmaka zramaNopAsaka ke viSaya meM zaMkha nAmakA prathama uddezaka hai 1, jayaMtI nAma kI zrAvikA ke viSaya meM jayaMtI nAma kA dvitIya uddezaka hai 2, ratnaprabhA Adi pRthivI ke viSaya meM pRthivI nAma kA tIsarA uddezaka hai 3, pudgala ke viSaya meM pudgala nAmakA caturtha uddezaka hai 4, prANAtipAta Adi ke viSaya meM atipAta nAma kA pAMcavAM uddezaka. hai5, rASTra ke viSaya meM rASTra nAmakA chaThA uddezaka hai 6, loka ke viSaya meM 7 vAM loka uddezaka hai 7, marpa paryAyalae nAgake viSaya meM 8 vAM nAganAmakA uddezaka hai 8, deva vizeSa ke viSaya meM 9vAM deva uddezaka hai 9, A bAramAM zatakamAM dasa uddezake (prakara) che. temanA nAma nIce. pramANe cha-(1) zama, (2) yatI, (3)pRthvI, (4) purasa, (5) matiyAta, (6) rAI, (7) , (8) nA, (8). heva bhane (10) mAtbhA .. / TIkArtha-bAramAM zatakanA dasa uddezake che te pratyeka uddezakamAM kayAkayA viSayanI prarUpaNa karavAmAM AvI che, te uparyukta gAthAmAM prakaTa karavAmAM Avela che. pahelA zaMkha nAmanA uddezAmAM zaMkha nAmanA zrAvakanuM ? kathana ane bIjA jayaMtI nAmanA uddezAmA yaMtI nAmanI zrAvikAnuM kathana, karavAmAM AvyuM che. pRthvI nAmanA trIjA uddezAmAM ratnaprabhA pRthvInuM kathana karAyuM che. pula nAmanA cethA uddezAmAM pulanI prarUpaNa karI che. ati-.. pAta nAmanA pAMcamAM uddezAmAM prANAtipAta AdinI prarUpaNa karI cherAhu nAmanA chaTha udezAmAM rAhunI prarUpaNa karI che, leka nAmanA sAtamA uddezAmAM loka prarUpaNa karI che. nAmanAmanA AThamAM uddezAmAM sarSa paryAyanI,
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 1 sU01 zAkhazrAvakacaritanirUpaNam 655. shvshraavkvktvytaa| - mUlam-'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, sAvatthI nAma nayarI hotthA, vnno| kor3hae ceie, vnnnno| tattha NaM sAvatthIe nayarIe bahave saMkhappAsokkhA samaNovAsagA parivasaMti, aDDA, jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA jAva vihrNti| taslaNe saMkhassa samaNovAsagassa utpalA nAmaM bhAriyA hotthA, sukumAla jAva surUvA samaNovAliyA abhigayajIvAjIvA jAba vihri| tatthaNaM sAvatthIe nayarIe pokkhalI nAma samaNovAsae privsi| aDDe abhigaya jAva vihri| teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA niggayA, jAva pjjuvaasi| taeNaM te samaNovAsagA isIse jahA AlabhiyAe jAva pjjuvaasi| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahatimahAlayAe dhammakahA jAva parisA pddigyaa| taeNaM te samaNovAsagAsamaNassa bhagavaomahAvIrassaaMtie dhamma soccA nisamma hahatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati, namasaMti, vaMdittA, namaMsittA pasiNAI pucchaMti, pucchittA aTTAI pariyAdiyaMti, pariyAittA, uTTAe uTheMti, uhittAsamaNassa bhagavao mahAvIrassa, aMtiyAo koTTayAo, beiyAo paDinikkhamaMti, paDinikkha. mittA jeNeva sAvatthI nagarI, teNeva pahArethagamaNAe ||suu01|| mAtmA ke bhedoM kI prarUpaNA karanerUpa arthavAlA 10 vAM AtmA udezaka hai| isa prakAra se pArahaveM zataka meM ye daza uddezaka haiN| " deva nAmanA navamA uddezakamA devavizenI ane AtmA nAmanA dasamAM che zamAM AtmAnI prarUpaNa karavAmAM AvI che
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pos bhagavatI sUtre Ti C ' chAyA - tasmin kAle, tasmin samaye, AvastI, nAma na nagarI, AsIt, varNakaH koSThaka caityam, varNakaH tatra khela styAnagaya vacaH zaGkhapramukhAH zramaNopAsakaH parivanti vAritAH abhigatajIvAjIkA yAMvat viharanti / tasya khalu zaGkhasya zramaNopAsakasya utpalA nAma bhAryA bhAkhIva sukumAra yadi surUpA, zramaNopAsakA abhigatajIvAjIvA yAvat-viharati, tatra khalu zrAvastyAM nagaryAM puSkalInAmA zramaNopAsakaH parivasati, AdayaH, abhigarta yAvat viharati, tasmin kaoNle, tasmin samaye svAmI samavanaH / parpat nirgataH yavit paryupAste / tataH khalu te zramaNopAsakAH asyA yathA Ala bhikAyAM yAvata paryupAsteti khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra stepI zramaNopAsakAnAm tasyA ca mahAtimaddAlayAM "dharmakathA yAkva parvataH prtigtH| tataH khalu te zramaNopAsaka zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTAH zramaNabhagavanta mahAvIra vandete, namasyanti vandiyA namasthitvA praznAn pRcchanti pRSTvA arthAnparyAdAvitparyAdAya utthyA uttiSThanti utthAya samasya mahAvIrasya antikAt, koSThakA caiva pratiniSkrAmanti pratini zrAvastI nagarI, tatraiva dhArayanti gamanAya // sU0 1 // gigs "" TIkA- artha zaGkhanAmakazramaNopAsaka prarUpayitumAha- 'teNaM 'kAleNaM' ' ityAdi, ' teNaM kAleNaM, teNaM samapurNa sAvatthI - nAmaM nayarI dosthA, paNNao kohara bena vaNNao " tasmin kAle, tasmin samaye zrAvastI nAma nagarI AsIt, varNakaH asmAnagaryoH varNanam bhavapAtike' impAnagarI varNanayadava seyam, koSThakaM nAma zivazrIvakavatavyatA N 15 kA " TIkArtha - isa sUtradvArA sUtrakArane zaMkha nAma ke zrAvaka kI praNA kI hi teNa kAlena teNa samarpaNa sAvatthoM nAma nagharI hotthA usa kAlU aura usa samaya meM zrAvastI - nAmakI nagarI thI "vaNeo nagarI kA varNana aupapAtika sUtra meM varNita caMpAnagarI kA jaisA hai / usameM Mauli zrAvanI vatavyatA ekA 6 "kali chatyAhi TIkAtha'-A sutra jU sarvakAra zikha nAryanA zrAvakanI prarUpaNA karI IPSTE Z 13 2 4-e-teNaM, kAlepateH samAsAnAmanayaddazetthA" 'semarjena te sabhaye zrAvastI nAmanI nagarI khetIpAti sUtramaM caMpA nagarInuM jevuM varcuna karavAmAM Avyu' te, evu' ja zrAvastI nagarInuM
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 10 1 0 1 zakazrAvakaritanirUpaNam // catyam-udyAnam , pAnIva , varNakaH-asya caityasya varNanam aupapAtikamutrokta pUrNabhadracaityavarNanavadaseyam / 'tattha NaM sAvatthIe nayarIe vahave saMkhappAmokkhA-" samaNovAsagA parivati, aTTA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA jAva viha raMti' tatra khalu zrAvastyAM nagaryA bahavaH zaGkapramukhAH-zaGkhapamukhaH-pradhAno yeSAM te" tathAvidhA:-zramaNopAsakAH parivasanti, ADhayAH yAvat-bahujanasyAparibhUtAH," bhUmigata jIvAjIvAH jIvatatvAH, yAvat upalabdhapuNyapApAH ityAdi vizeSaNayuktA viharanti-tiSThanti, 'tassa NaM saMkhassa samaNovAsagassa uppalA nAmaM bhAriyA:-- hotyA' tasya khalu zaGkhasya zramaNopAsakasya utpalA nAma bhAryA AsIt , 'sukumAla koTTae cehae' koSThaka nAma kA caitya-udyAnathA 'vaSNao' isakA bhI.. varNana aupapAtika sUtra meM kathita pUrNabhadra caitya ke varNana jailA jAnanA caahiye| 'tattha NaM sAvatyIe nayarIe bahave saMkhappAmokkhA samaNovAsagA parivasaMti, aDAjAva aparibhUyAabhigayajIvAjIrAjAva viharaMti' usa.. zrAvastI nagarI meM jinameM zaMkha zramaNopAsaka mukhya hai aise aneka abha.. NopAsaka rahate the, ye saba ke saba vizeSa saMpattizAlI the ina laSa kA prabhAva bhI bahata thA-kisI kI bhI aisI zakti nahIM thI, jo. inakA thoDAsA bhI tiraskAra kara sake jIva aura ajIba ke svarUpa ko pe sapa. jAnate the yAvat puNya aura pApa ke phala se ye saba paricita the ityAdi aura bhI pUrvokta vizeSaNoM se ye yukta the 'tassa NaM saMkhassa samaNovAsaMgarasa uppalA nAma bhAriyA hotthA' usa zaMkha zramaNopAsaka kI. 55 pAna sabhA tamA "kodae ceie" 144 nAmanu caitya : "aNNamo" mI5pAti sUtramA mAdra caityanure vana 42vAmA mAya: che me 44 yatyanu na 54 sabhA. " tattha NaM sAvatthIe nayarIe bahare saMbappAmoknA samaNovAsagA parivasaMti, aDDA jApa aparibhUyA abhigayajIvajIvA jApa viharati" zrIvaratI nagarImA mane zrApa2heta. tA. te zrAvakamAM zekha nAmano zrAvaka mukhya hato. te zrAvake ghaNA ja samRddhi, zALI ane prabhAvazALI hatA. temane tiraskAra karavAnI hiMmata , kaI paNa vyakti karatI nahIM teo jIva ane ajIvanA svarUpane samajatA hatA, - ane puruya ane pApanA phalana paNa jANakAra hatA A sivAyanA bIjAM - pUrvokta vizeSathI paNa teo yukta hatA. Bol." tasmaNa saMgharasa samaNovAsagassa uppachA nAma bhAriyA hotthA ' te 5 bhAne Savan nAmanI nAryA satI. " sukumAla jAva surUvA, samaNo. ma0 83 S
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 bhagavatIba jAtra sukhvA samaNovAsiyA abhigayajIvAjIvA jAva viharar3a' sA utpalA sukumAra yAvada - pANipAdA, surUpA zramaNopAsikA, abhigatajIvAjIvA - yAvat-viharati 'tatthaNaM sAgatthIe nagarIe pokkhaLI nAma samaNovAsae parivasa, bhadre abhigayajAba viddaradda' tatra khalu zrAvastyAM nagaryAM puSkalInAma- zramaNopAsakaH parivasavi,ADhacaH, abhigata yAvat(- jIvAjIvaH yAvat upalabdha puNyapApaH viharati / ' temaM kAleNaM, teNaM samaraNaM sAmI samosaDhe / parimA niggayA jAna pajjuvAsaI' tasmin kAle, tasmin samaye svAmI - mahAvIraH samavasRtaH paryat paryupAste 'tapaNaM te bhAryA thI jisa kA nAma utpalA thA 'sukumAla jAva surUvA, samaNobAsiyA, abhigayajIvAjIvA, jAva viharai ' isa ke hAtha paira bahuta sukumAra the dekhane meM yaha bahuta sundara thI yaha bhI zramaNoM kI upAsikA bhI jIva ajIva tattva ke svarUpa kI jAnakAra thI 'tattha NaM sAvatthIra, naparIe pokkhalI nAmaM samaNovAsae parivasai, aDDe abhigaya jAba fere' usI zrAvastI nagarI meM puSkalI nAmakA dUsarA aura bhI. zramaNopAsaka rahatA thA yaha bhI bhavya aura aparibhUta bhA jIba aura ajIba tatva kA jAnakAra thA puNya aura pApake phalajJAtA thA, 'teNaM kAkheNaM, teNaM samaraNaM sAmI samosaDhe parisA niggayA, jAba pajjuvAsaha ' usa kola aura usa samaya meM mahAvIra svAmI vahAM para padhAre unako vaMdanA aura namaskAra karane ke liye pariSada apane 2 sthAna se nikalI - yAvat vAmimA, abhigayajIbAjIvA, jAva viharai " tenA 12 hAtha bhane budha sura hatAM tenAM amepAMgeAnu pUrvokta varNana ahI paNa grahaNa karavuM te ghaNI ja suuMdara hatI. te pazu zramaNeAnI upAsaka hatI ane jIva tathA an tattva, pAya, puSya sAhine laghunArI hatI. 66 are or arreste nayarIe pokkI nAma bhramaNovAsae parivasara, aDDe abhigaba jAba viirai " ye zrAvastI nagarImAM yuSThanI nAmano jIle amopAsaka rahetA hatA te paNa samRddhi sapanna mADhi vizeSaNAvALA, ghoDa ja prabhAvazALI, kAIthI paNa gAMjyA na jAya eve, jIva ane majIva tattvane laghunA bhane pApa bhane puzyanA gane samannArI hato. "teNaM kALeNaM' kSema samapaNa' svAmI samATe, parimA niggayA, jAba pajjuvAsaha " te ThANe ne te samaye zramaNu bhagavAna mahAvIra svAmI te nagarInA kASTaka udyAnamAM padharyo. temane badaNA namaskAra karavAne mATe pariSada nIkaLo - pariSada dvArA prabhunA "
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameSacandrikA rIkA 2012 u0 1 0 1 zazrAvakacaritanirUpaNam 659 samaNovAsagA imIse jahA AlabhiyAe jAva pajjuvAsaMti' tataH khalu te amanopAsakAH asyAH kathAyAH labdhArthAH-gRhItArthAH yathA-AlabhikAyAM yAdanaMgaryA pUrva pratipAditaM tathaivAtrApi patipattavyam , tathA ca sRSTatuSTAH santaH cinayena prAJjalipuTAH bhagavantaM paryupAste / 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samano. vAsagANaM tIse ya mahatimahAlayAe dhammakahA jAva parisA paDigayA' tataH khala amaNo bhagavAn mahAvIraH teSAM zramaNopAsakAnAM, tasyAM ca mahAtimahAlayAyAM parvadi dharmakathA yAvat dharmakayAM zrutvA parSat prtigtaa| 'taeNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma socA nisamma haTThatuSThA samaNa bhagavaM isane unakI paryupAsanA kI 'taeNaM te samaNopAsagA imIse kahAe jahA AlabhiyAe jAva pajjuvAsaMti' una zramaNopAsakoM ko jaba mahA. vIra pramuke AgamanarUpa kathA kI khabara par3I taba ve bhI sabake saba prabhu ko bandano karane ke liye aura dharmopadeza sunane ke liye apane 2 sthAna se nikala kara prabhu ke pAsa Aye so jaisA kathana AlabhikA negarI ke zramaNopAsakoM ke viSaya meM kiyA gayA hai-vaisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye tathA prabhu ke darzanAdi karake ve sabake saba bahuta Anandita hue aura saMtuSTa citta hue bar3e vinaya se unhoM ne prA.lipuTa hokara prabhu kI paryupAsanA kI 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahatimahAlayAe dhammakahA jAva parisA parigayA isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una zramaNopAsakoM ko usa ativizAla pariSadA meM dharmakathA sunAyI dharmakathA sunakara pari. padA visarjita ho gaI 'taeNaM te mamaNovAsagA samaNassa bhagavao paNuM pAsanA karavAmAM AvI," A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM name. "taeNaM te samaNovAsagA imIse kahAe jahA AlabhiyAe jAva panju. pAsaMti" yApaheza sAmAna tathA ! nama2412 42vAne mATe gayehI te pariSadanuM varNana AlabhikA nagarIne zramaNopAsakanA viSayamAM AgaLa karyA anusAra ja nahIM paNa graha karavuM joIe prabhunAM darzana karIne temane ghaNo ja Anada ane saMtoSa thayo temaNe banne hAtha joDIne prabhunI paryuM pAsanA 421. "taeNa samaNe bhagava mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahati mahAlayAe dhammakahA jAva parisA parigayA" tyA2 mA zrama bhagavAna mahAvIra zramapAsakenI te ati vizALa prakhadAne dharmakathA saMbhaLAvI dhama4yA samAna pramahA visati . " taraNa te samaNovAsagA samaNasna bhagavo mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma haTTatuhA sramaNa
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 bhagavatI 'mahAvIraM vadati, namasaMti,' tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya antikesamIpe, dharma zrutvA nizamya-hRdiavadhArya, hRSTatuSTAH santaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandante, namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA pasiNAI pucchaMti' vanditvA nama'syitvA, praznAn pRcchanti 'pucchittA, aTTAI pariyAdiyaMti' pRSTvA, arthAn paryAvadati-parigRhNanti, 'pariyAittA, uThAe uTheti' arthAn paryAdAya-parigRhya, utthayA*utthAnena uttiSThanti, 'uhittA, samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo kohayAo " ceiyAo paDi nivakhamaMti' utthAya, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antikArasamIpAda , koSTha kAt koSThaka nAmnazcaityAt matiniSkrAmyanti-nirgacchanti paDinikkhamittA, jeNeva sAvatyI nayarI, teNeva pahArettha gamaNAe' pratiniSkramya, yauna zrAvastI nagarI AsIt , tatraiva-gamanAya-gantuM pAdhArayana-prasthitavantaH ||suu01|| mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma haTTatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM daMti, namasaMti' isa prakAra zramaNopAsakoMne amaNa bhagavAn mahAvIra se dharma sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa kara Anandita hokara saMtuSTa citta hote hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA vidittA namasittA pasiNAI pucchati' vandanA namaskAra kara phira unhoMne una se praznoM ko pUchA-'pucchittAaTThAI pariyAdiyaMti' pUchakara unake arthoM "ko samajhakara phira ve uThe 'uhittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtinyAo koyAoM cehayAo paDinikkhamaMti' uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se aura usa koSThaka caitya se bAhira nikale 'paDinikkhamittA jeNeva sAvatthI nagarI, teNeva pahAretya gamaNAe' bAhara nikala kara jahAM zrAvastI nagarI thI usa ora jAne ke liye prasthita ho gye|suu01|| bhagava mahAvIra vaMdati namaMsati" mA prakAre zrama samapAna mhaaviirniisamakSa dharmatattvanuM zravaNa karIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne khUba ja naMda ane saMtoSa pAmelA te zramaNopAsakee bhagavAna mahAvIrane vaMdaNuM ma24.2 4aa. "vaMdittA namaMsittA pasiNAI pucchati " namAra zana bhayo bhane hA prazno 57yA. " pucchittA aDhAi pariyAdiyati" pUchelA praznone temanA dvArA apAyelA uttaro dvArA praznagata viSayane temaNe sabha siidhe| "pariyAittA udAe uheti" tyA2 mA t| tebhanI tyAMna zatithI 14yA. -- udvittA samaNassa bhagava o mahAvIrassa aMtiyAo koTTayAo cehayAbho paDinika khamaMti" hI tasA zrama sagavAna mahAvIra pAsethA tathA 44 caityabhAthI mahA2 nIvyA. "paDinikkhamitA jeNeva sAvatthI nayarI; teNeva pahArettha gamaNAe" tyAMthI nIjAna tayA zrAvastI nagarI ta26 2pAnA yayA ||suu01||
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ + 7 . . ameyacandrikA TIkA za0 12 20 1 20 2 zazrAvakAritanirUpaNam 661 * mUlam-"taeNaM se saMkhe samaNovAsae te samaNovAsae evaM vayAsI-tunbheNaM devANuppiyA! viulaM asaNaM pANaM khAima sAimaM uvakkhaDAveha, taeNaM amhe taM vipulaM asaNaM pANaM khAima AsAemANA, visAemANA, paribhAemANA, paribhujemANA, -pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANA vihrissaamo| taeNaM te sama. movAsagA saMkhassasamaNovAsagassa eyamaDheMviNaeNaM pddisunnNti| taeNaM tassa saMkhassa samaNovAsagasta ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA-no khallu me seyaM taM viulaM asaNaM jAva sAimaM AsAemANassa, visAemANassa, paribhuMjemANassa, paribhAe. mANassa pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANasta viharittae, seyaM khalu me posahasAlAe posahiyassa baMbhayArissa ummujhamaNisuvapaNasta, vavagayamAlAvannagavilevaNassa nikkhittasatthamusalassa, egassa abiiyassa dabbhasaMthArovagayassa pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANassa viharittae ttika evaM saMpehei, saMpehettA jeNeva sAvatthI nayarI, jeNeva sae gihe, jeNeva uppalA samaNovAsiyA teNeva uvAgacchai,uvAgacchittA, uppalaM samaNovAsiyaM ApucchaI, ApucchittA, jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchada, uvAgacchittA posahasAlaM aNupavisai, aNupavisittA, posahasAlaM pamajjai, pamjittA, uccArapAsavaNabhUmi paDilehei, paDilehittA, dabbhasaMthAragaM saMtharai, saMtharittA, dabbhasaMthAragaM durUhai, durUhittA, posahasAlAe
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ bhagavatI posahie, baMbhayArI jAva pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANe vi. raha / taeNaM te samaNovAsagA, jeNeva sAvatthI nagarI jeNeva sAI gihAI, teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA, vipulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, uvakkhaDAveMti, uvakkhaDAvettA, annamanne sahAveMti, saddAvettA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! amhehi se viule asaNapANakhAimasAime uvakkhaDAvie, saMkheyaNaM samaNovAsae no havvamAgacchai, taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM saMkhaM samaNovAsagaM sahAvettae / taeNaM se pokkhalI sama. NovAsae te samaNovAsae evaM vayAsI-acchaMtu NaM tumbhe devA. NuppiyA! sunivvuyA vIsatthA, ahaM NaM saMkhaM samaNovAsagaM sahAvemi ttika tesiM samaNovAsagANaM aMtiyAo paDinikkhamaha, paDinikkhamittA sAvasthIe nayarIe majjhamajheNaM, jeNeva saMkhassa lamaNovAsagassa gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, saMkhassa samaNovAsagassa gihaM annupvitte| taeNaM sA uppalA samaNovAsiyA pokkhaliM samaNovAsayaM ejjamANaM pAsai, pAsittA haTThatuTTha AsaNAo abbhuTTei, abbhuTittA sattaTupayAI aNugacchai, aNugacchittA pokvaliM samaNovAsagaM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, AsaNeNaM uvanimaMtei, uvanimaMtittA, evaM vayAsI-saMdisaMtuNaM devANuppiyA! kimaagmnnppyoynnN?|tennN se pokkhalI samaNovAsae uppalaM samaNovAsiyaM evaM vayAsIkahiM NaM devANuppie ! saMkhe samaNovAsae ? / taeNaM sA uppalI
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1240 1 sU0 2 zaGkhadhAvaka caritanirUpaNam 663 samaNovAsiyA pokkhalaM samaNovAsagaM evaM vayAsI evaM khalu devANupiyA ! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva viharar3a / taeNaM se pokkhalI samaNovAsae jeNeva posahasAlA, jeNeva saMkhe samaNovAsae, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, gamaNAgamaNAe paDikkamaI, paDikkamittA, saMkhaM samaNovAsagaM vaMdai, namaMsai, vaMdittA, namaMsittA, evaM vayAsI - evaM khalu devANupiyA ! amhehiM se viule asaNajAva sAime uvakkhaDAvie, taM gacchAmoNaM devANuppiyA taM viulaM asaNaM jAva sAimaM AsAemANA jAva paDijAgaramANA viharAmo / taNaM se saMkhe samaNovAsae pokkhaliM samaNovAsagaM evaM vayAsIgo khalu kappar3a - devAppiyA ! taM viulaM asaNaM pANaM khAimaM lAimaM AsAemANassa jAva paDijAgaramANassa viharitae, kappar3a me posahasA lAe posahiyassa jAva viharittae, taM chaMdeNaM devApiyA! tubbhe taM viDalaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM AsAemANA jAva viharaha / tae NaM se pokkhalI samaNovAsae saMkhaisa samaNovAsagassa aMtiyAo posahasAlAo paDinikkhamaI, nimittA sAvasthi nayariM majjhamajjheNaM jeNeva savaNobAsaMgA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA te samaNovAsae evaM vayAsI- evaM khalu devANuppiyA ! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie jAva viharai, taM chedeNaM devANupiyA ! tunbhe viDalaM asaNapANakhAimasAime jAva viharaha, saMkhe NaM samaNovAsae no havvamAgacchai / taeNaM te samaNovAsagA te
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ R phara bhagavatI B viDale asaNapANakhAimasAime AsAemANA jAva viharaMti tarpaNaM tassa saMkhassa samaNovAsagassa puvvarattAvarattakAlasama yaMti dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve jAtra samuppa - jitthA, - seyaM khalu me kallaM jAva jalaMte samaNaM bhagavaM mahIvIraM vaMdittA, namaMsittA jAva pajjuvAsittA tao paDiniyattassa pakkhiyaM posahaM pArita tikaTTu evaM saMpehei, saMpehettA, kallaM jAva jalate posahasAlAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA, pAdavihAracAreNaM sAvatthiM nayariM majjhaM majjheNaM jAva paMjjuvAsa abhigamo ntthi| taraNaM te samaNovAsagA kallaM pAu0 jAva jalaM te. hAyA kayabali kammA jAva sarIrA saehiM geheMhiMto paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA egayao milAyiMti, milAyittA se saM jahAM paDhamaM jAvaM pajjuvAsaMti / taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tersi samaNovAsagANaM tIseya mahatimahAliyAe sabhAeM dhammakahA, jAva ANAe ArAhae bhavai / taraNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavar mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma haTutuTThA uThAe uTTheti, udvittA, samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati, namasaMti, vaMdittA namasittA, jeNeva saMkhe samaNovAsae, teNaivaM uvAgaHcchaMti, uvAgacchittA, saMkhaM samaNovAsayaM evaM vayAsI- tuma devANupiyA ! hijA amhe hiM apanA caiva, evaM vayAsI- tumheM rNa devANupiyA ! viulaM asaNaM jAva viharissAmI, tarpaNaM tuma 71 =7 r1 L
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 665. prameyadrikA ThIkA za0 12 30 1 0 2 zaGkhadhAvaka caritanirUpaNam posahasAlAe jAva viharittae, taM suTTu NaM tumaM devANupiyA ! ahaM holasi / ajo tti samaNaM bhagavaM mahAvIre te samaNo: vAsae evaM vayAsI - mANaM ! ajo! tubdhaM saMkhaM samaNovAsagaM - hIlaha, niMdaha, khiMsaha, garahaha, avasannaha, saMkhe NaM samaNovAsae piyadhamme caiva daDhadhamme ceva, khudakhu jAgariyaM jAgarie ||suu02 // chAyA -- tataH khalu sa zaGkha zramaNopAsakaH tAn zramaNopAsakA evam avAdI - yUyaM khalu devAnumiyAH ! vipulam azanam, pAnaM, khAdimaM, svAdimam upasaMskArayata tataH khalu cayaM tad - vipulam azanam, pAnaM, khAdimaM, svAdimam AsvAdayantaH, visvAdayantaH paribhAjayantaH paribhuJjAnAH, pAkSikaM pauSadham mati-, jAgrato vihariSyAmaH / tataH khalu te zramaNopAsakAH zaGkhasya zramaNopAsakasya etamarthe vinayena pratigRNvanti / tataH khalu tasya zaGkhasya zramaNopAsakasya ayametakhUpa AdhyAtmiko yAvat samudapadyata - no khalu mama zreyaH- tat vipulam azanaM yAvat svAdimam AsvAdayantaH, visvAdayanta, paribhuJjAnasya, paribhAjayataH pakSikaM pauSadhaM pratijAgrato vihartum, zreyaH khalu mama pauSadhazAlAyAM pauSadhikasya brama cAriNaH unmukamaNisuvarNasya vyapagattamAlAvarNakavilepanasya nikSiptazasramuza lasya ekasya advitIyasya darbhasaMstArakopagatasya pAkSikaM pauSadhaM pratijAnato vihatu mitikRtvA, evaM saMprekSate, saMprekSya yaMtraiva zrAvastI nagarI, yatraiva svakaM gRham, yatraiva utpalA zramaNopAsakA tatraiva upAgacchati, upAgatya utpalAM zramaNopAsikAm ApRcchati, ApRcchaya yatraiva pauSadhazAlA tatraiva upAgacchati, upAgatya pauSadhazALA anumavizati, anupravizya, pauSadhazAlAM pramArjayati, pramArjya, upacAramastravaNabhUmiM pratilekhayaMti, pratilekhya darbhasaMstArakaM saMstRNAti, saMstutya darbhasaMstArakama Arohati, A paudhazAlAyAM pauSadhiko brahmacArI yAvat pAkSikaM pauSadhe' pratijAgrat viharati / tataH khalu te zramaNopAsakAH yatraiva zrAvastI nagarI, ya svAni gRhANi tatraiva upAgacchanti, upAgatya vipulam aMzana pAna khAdimaM, svAdimam upaskArayanti, upaskArya, anyonyam zabdayanti, zabdayitvA evam - avAdipuH evaM khalu devAnumiyAH / asmAbhiH tat vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam upaskAritam, zaGkhazva khalu zramaNopAsakaH no zIghramAgacchati, tad zreyaH khalu devAnupriyAH ! asmAkaM zaGkha zramaNopAsaka zabdayitum / tataH khalu sa 84
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle puSkalI zramaNopAsakaH tAn zramaNopAsakAn evam avAdIda-AdhvaM khala payaM devAnupriyAH ! sunivRttAH vizvastAH, akhalu zava zramaNopAsakaM zandayAmi iti kRtvA teSAM zramaNopAsakAnAm antikAda-pratiniSkAmati, pratiniSkramya zrAvastyAM nagaryA madhyamadhyena, yatraiva zahasya zramaNopAsakasya gRhaM tatraiva upAgacchati, upAgatya zakasya zramaNopAsakasya gRham anumaviSTaH, tataH khala sA utpA zramaNoNasikA puSkalim zramaNopAsakara AyAntaM pazyati, dRSTrA iSTatuSTA AsanAt abhyuttiSThati, abhyutthAya saptASTau padAni anugacchati, anugamya pugphati zramagopAsakaM baMdate, namasyati, vanditvA, namasyitvA Asanena upanimantrayati, upanimantrya evam-avAdIta-saMdizantu khalu devAnupriyAH! kimAgamanaprayojanam / tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakA, utpalAM zramaNopAsikAm evam bhavAdIkuna khalu devAnupriye ! zaGkhaH zramaNopAsakaH ? tataH kha sA utpalA zramaNo. pAsikA puSkaliM zramaNopAsakam evam pravAdIt-evaM khalu devAnupriyAH! zA. zramaNopAsakaH pauSadhazAlAyAM pauSadhiko brahmavArI yAvat-viharati, tataH khala sa puSkatiH bhamaNopAsako yatrai pauSadhazAlA, yatraiva zaGkaH zramaNopAsakastatraivopA. gati, upAgatya, gamanAgamanAya pratikrAmati, pratikramya za apaNopAsaka vandate, namasyati, banditvA, namasyitvA, evamavAdI-evaM khalu devAnamiyAH! asmAbhiH tat vipulam adhanaM yAvat svAdimam upaskAritam , tadgacchAmaH khala degAnupiyAH / tadvipulam azanaM yAvat-sAdimam AsvAdayantaH yAvat-pratijAprato gihraamH| tataH khalu sa zaGkaH zramaNopAsakaH puSkaliM zramaNopAsakara eram-bhavAdI-no khala kalpate devAnamiyAH / tat pipulam bhavanaM pAnaM khAdima, : svAdimam , AsvAdayato yAvat-pratijAgrato vihartum , kalpate mama pauSadhapAThAyAM pauSadhikasya yApat dihatam tat chandena devAnupiyA'! yUyaM varavipulam bhavanaM pAnaM khAdima, svAdimam , AsvAdayanto yAvada-viharata, tataH saha sa puSkaliH zramaNopAsakaH zAsya zramaNopAsakasya antikAt paupaSa.. ghAlAyAH pratiniSkAmati, pratiniSkramya, zrAvastI nagarauM madhyamadhyena, yoga hai zramaNopAsakAH tatrai upAgacchati, upAgatya, tAn zramaNopAsakAn evam-bhavA.. dIda-evaM khalu devAnumiyA:! zaGkaH zramaNopAsaka', pauSadhazAlAyo pauSadhiko bAvat viharati-vat chandena devAnupriyAH / yuvaM vipulam bhAnapAnasAdimasvAdima.. bAvat vihrt| zaGkhaH khalu zramaNopAsako no iSyamAgacchati / tataH khala te zrama-.. mopAsakA vAni vipugani azanapAnalAdima svAdimAni AsvAdayanto yAvat-.. giranti, tataH sA tasya sakasya amaNopAsakasya pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ 667 maicandrikA TIkA za012 u0 1 0 2 zaGkhazrAcaka paritanirUpaNam dharmajAgarikAM jAgrataH ayametadrUpo yAvat samudapadyata - zreyaH khalu mama kalye yAvat jvalati, zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vanditvA namasthitvA yAvat paryupAsya, tataH pratinivRttasya pAkSikaM pauSadhaM pArayitumitikRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya klye yAvat vati pauSadhazAlAtaH pratiniSkrAmati, pratiniSkramya pAdavihAracAreNa zrAvastIM nagarIM madhyamadhyena yAvat paryupAste / abhigamo nAsti / tataH khalu te zramaNopAsakAH kalye prAdu0 yAvat jvalati, snAtAH kRtabalikarmANo yAvat zarIrAH svakebhyaH svakebhyo gRhebhyaH pratiniSkrAmati, svakebhyaH svakebhyo gRhebhyaH pratiniSkramya, ekato milanti, ekato militvA zeSaM yathA prathamaM yAvat paryupAsate / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH teSAM zramaNopAsakAnAM tasyAMca mahAtimahAlayAyAM sabhAyAM dharmakathA yAvat ajJAyA ArAdhako bhavati / tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharmezrutvA nizamya hRSTatuSTAH usthA uttiSThanti utthAya zramaNa bhagavantaM mahAvIra candante, namasyanti, vanditvA namasthizvA, yatraiva zaGkhaH zramaNopAsaka tatraitra upAgacchanti, upAgatya zaGkha zramaNopAsakam evam-avAdipuH - tvaM devAnumiya ! hyaH asmAkam AtmanA caiva, evamavAdI :- yUyaM khalu devAnupriyAH / vipulam azanaM yAvada - vihariSyAmaH tataH khalu tvam pauSadhazAlAyAm yAvat viham tat suSThu khalu ttram devAnupriyAH ! asmAn avahelayasi / AyaH / iti zramaNo bhagavAn mahAvIrastAna zramaNopAsakAna evam avAdIt-mA khalu AryAH / yUyaM zaGkha zramaNopAsakam avahelayata, nindata, kopayata, garhadhvam avamanyadhvam zaGkhaH khalu zramaNopAsakaH priyadharmA caiva dharmA caitra sudRSTi jAgarikAM jAgaritaH // 02 // 9 TIkA - zaGkhameva varNayati 'tapaNaM se' ityAdi, ' taraNaM se saMkhe samaNovAsa te samaNovAsa evaM vayAsI'' - tataH khalu sa zaGkhaH zramaNopAsakaH tAn 'taNaM se' ityAdi / TIkArtha - isa sUtra dvArA sUtrakArane zaMkha zramaNopAsaka kA hI varNana kiyA hai / 'taeNa se saMkhe samaNAvAlae te samaNovAsae evaM vayAsI' 66 taraNa' se " tyAhi TIkA-A sUtra dvArA sUtrakAre zakha zramaNeApAsakanuM ja varNana karyu che, "taeNaM se saMkhe samaNovAsara te samaNovAsae eva' vayAsI" zrAvastI nagarI
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 668 zramaNopAsakAn, evaM - vakSyamANaprakAreNa, avAdIt - ' tunbheNaM devANupiyA ! vilaM asaNaM pANaM khAhamaM sAimaM ubakkhaDAveha' he devAnupriyAH / yUyaM khalla vipula azanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam upaskArayata-niSpAdayata, 'taNaM amhe taM vipulaM asaNaM pANakhAima, sAimaM AsAemANA, visAemANA paribhAemANA paribhuMje mANA pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANA viharissAmo' tataH khalu vayaM tat vipulam azanaM pAnaM khAdimaM svAdimam AsvAdayantaH yatanayA sAmAnyena, visvA dayantaH vizeSayatanayA paribhuJjAnAH yatanayaiva paribhogaM kurvANAH, paribhAjayantaHvibhajya parasparam anyebhyo'pi dadAnAH, pAkSikaM - pakSe bhavaM pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrata:- anupAlayataH, vihariSyAmaH - sthAsyAmaH, 'taeNaM te samaNovAsayA saMkhassa samaNovAsagassa eyamahaM viNaeNaM paDisuNaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH zaGkhasya isake bAda usa zramaNopAsaka zaMkhane una zramaNopAsakoM se aisA 'kahA- 'tunbheNa devANuniyA biulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkha'DAve' devalupriyo ! Apa loga vipulamAtrA meM azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa AhAra ko taiyAra karavAo (taeNa amhe taM vipulaM asaNaM pANa khAhamaM sAimaM AsAemANA bisAemANA paribhASamANA paribhuMje'mANA pakkhiyaM posaha paDijAgaramANA viharissAmo' taba hama loga usa cAroM prakAra ke AhAra se kSudhA ko zAMta karate hue, phira madhyasthabhAva se vizeSa rUpa se kSudhA ko zAMta karate hue, tathA eka dUsare ke liye bhI use dete hue isa prakAra karate hue hama loga pAkSika pauSadha kareMge 'tapaNa se samaNovAsayA saMkhassa samaNovAsagassa eyamahaM viNaerNa paDisuNaMti' jaba zaMkha zramaNopAsakoM se aisA apanA hArdika abhiprAya tarapha jatAM jatAM te zakha nAmanA zramaNe pAsake anya zramaNeApAsakAne A prabhA hyuM - tuvbheNaM devANupiyA viula asaNaM pANa khAima' sAima' uSaFace" he devAnupriyo ! sAtha dho bhoTA prabhANubhA azana, pAna, khAkrima ane svAmi rUpa cAre prakArane Aha'ra taiyAra karAvA. ' (taeNa ' amhe taM vipula asaNaM pANa' khAima sAima AsAemANA vikhApamANA paribhASamANA paribhujemANA pakkhiyaM pAsaha paDijAgaramANA viharissAmo) pachI ApaNe khayAM te cAre prakAranA Ahira vaDe ApaNI kSudhAtu' zamana karIne, madhyastha bhAve vizeSa rUpe dhAtu zamana karIne, eka bIjAne AgrahapUrvaka jamADIne, ApaNe pAkSikapauSadha karazu. 88 taraNa se samaNovAsayA sakhassa samaNovAgassa eyamaTTha viNaNaM pddinaMti" te zramaNeApAsakeAe zakha nAmanA zramaNeApAsakanI te salAhanA vina dr
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - --- - ameyacandrikA TIkA za012 40 1 0 2 zaGkhadhAyakaparitanirUpaNam 662 zramaNopAsakasya etamartha-pUrvoktArtha, vinayena pratizRNvanti-svIkurvanti, 'taeNaM tassa saMkhassa samaNovAsagassa ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA' tataH khalu tasya zaGkhasya zramaNopAsakasya ayametadrUpaH-vakSyamANasvarUpaH, AdhyAtmikaHAtmagataH, yAvat-cintitaH, kalpitaH, prArthitaH, manogataH saMkalpaH samudapadhatasamaspannaH 'no khalla me seyaM taM viulaM asaNaM jAva sAimaM AsAemANassa, visAemANassa, paribhujemANassa paribhAemANassa pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANassa viharittae' no khalu-naiva kila, mama zreya:-zreyaskaraM tat vipulam azanam , yAvatpAnaM khAdima, svAdimam , AsvAdayantaH, visvAdayantaH, paribhuJjAnasya, paribhAjayataH, pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH-anupAlayato vihartum , azanAdikaM paribhuMcAnasya pAkSika pauSadham anupAlayato mama vihA~ no theyo vartate iti bhaavH| apitu-'seyaM khalu me posahasAlAe posahiyassa vaMbhayArissa ummukkamaNimuvanassa' zreyaH khalu mama yat pauSadhAzAlAyAM, pauSadhikasya-paupadhanupAlayataH, brahmacAriNaH kahA-tatha una zramaNopAsakoM ne usake isa kathana rUpa artha ko vinaya pUrvaka svIkAra kara liyA 'taeNa lassa saMkhassa samaNovAsagasta ayameyArUve ajjhathie jAva sanupajjitthI' isake bAda hI zramaNopAsaka usa zaMkha ke manameM aisA cintita, kalpita, prArthita saMkalpa utpanna TuA 'no khalu me seyaM taM viulaM asaNaMjAba sAima AsAemANassa visAemANassa paribhuMjemANassa pazkhiyaM posaha paDijAgaramANassa viharittae' ki mujhe isa prakAra se pAkSika pauSadha karanAyogya nahIM haicAroM prakAra kA AhAra karatA rahUM aura pAkSika pauSadha bhI karatA rahU apitu-'seyaM khalu me posahasAlAe posahiyassa baMbhayArissa ummukkAmaNimuvannassa' aisA karanA hI ucita hai ki maiM pauSadhazAlA meM baiThe yapU4 2142 yA. "taeNaM tassa sakhassa samaNovAsagassa ayameyArUve ajmathie jAva samuppajjitthA" tyA2 mA ta zama zrAvanA manamAmA mAranA AdhyAtmika, cittita, kapita ane prArthita saMkalpa utpanna thaye-"at khalu me seyaM ta viula asaNaM jAva sAima AsAemANassa visAemANassa paribhujemANassa paribhAemANassa pakkhiyaM posaha paDijAgaramANassa viharittae" A prakAre pAkSika pauSadha kare te mAre mATe cagya nathI. eTale ke cAre prakArane AhAra upara kahyA pramANe khAIne pauSadha karavAthI bhAi zreya yAnu nathI. "seyaM khalu me posahasolAe posahiyasma cabhayArissa ummukamaNimuvannassa" 52ntu mAre moTe me yita cha hai hu .
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI unmuktamaNisuvarNasya-parityaktaratnAdikasya, vivagayamAlAvannagavilevaNasama, nikvittasatyamusalassa, egassa, aviiyassa, darbhasaMthArokgayassa' vyapagatamA. lAvarNakavilepanasya -parityaktastrak piSThakavilepanasya, nikSiptazastramuzalasyadUrIkRtakhaDgAdizastra-muzalasya, ekasya-vAhyasahAyApekSayA kevalasya, advitIyAdisahAyApekSayA dvitIyarahitasya, darbhasaMstArakopagatasya-kuzAsanopaviSTasya, 'pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANassa viharittae tikaTu evaM saMpeheDa' pAkSika-pauSa dham-pauSadhopavAsaM, patijAgrataH-anupAlayato vihartu-sthAtuM mama zreyaH pUrvapoSadhApekSayA asya viziSTanirjarAhetutvAt iti kRtvA-ityevaM vicArya, evam uttaprakAreNa, saMpekSate-nizcinoti 'saMpehittA jeNeva sAvatthI nayarI, jeNeva uppaNa samaNovAsiyA, teNeva uvAgacchai' saMprekSya-vinizcitya, yatreva-zrAvastI nAma aura pauSadha karUM, brahmacaryapUrvaka rahUM aura maNi suvarNa Adi kA sarvathA tyAga kara dU 'vavayamAlAvannagavilevaNassa nikkhitthasatthamusalassa egassa aviiyassa, dambhasaMthArovagayassa' mAlA kA aura mardana karAne kA tyAgapUrvaka, muzala Adi zastra kA parityAgapUrvaka darbhake Asara para paiTU 'pakkhiyaM posaha paDijAgaramANassa vitarittae tikA evaM saMpehei' kyoM ki isa sthiti meM rahakara pAlita kiyA gayA pAkSikapauSadha-pauSadhopavAsa mujhe adhika zreyaskara hogA, kyoM ki pUrvapauSadha kI apekSA yaha pauSadha viziSTanirjarA kA hetu hotA hai-isa prakAra se usane pauSadha karanekA nizcaya kiyA 'saMpehitA jeNeva sAvatthI nayarI, jeNeva sae gihe jeNeva uppalA samaNovAsiyA teNeva uvAgacchaha' isa prakAra nizcaya karake vaha jahAM zrAvastI nagarI thI aura usameM bhI jahAM pauSadhazALAmAM jaIne pauSadha karUM, brahmacarya pUrvaka rahuM ane maNi, suvarNa mAhinA sathA tyAga 43. " vavagayamAlAvannagavilevaNassa nikkhittasatyamusalassa, egassa aviiyassa, dubhasaMthArovagayassa" bhANAnA bhane mahananA tyAna. pUrvaka, muzala Adi zastronA tyAgapUrvaka darbhanA Asana para besIne " pakkhiyaM posaha paDijAgaramANasta viharittae tti kaTTa evaM saMpehei" pAlana karAyela pAkSika pauSadhapavAsa ja mAre mATe adhika zreyaskara thaI paDaze. kAraNa ke AgaLa batAvyA pramANe pauSadha karavAmAM Ave te karatAM A prakAre piSadha karavAmAM Ave te karmonI vadhAre nirjarA thaze. tethI teNe A prakAre pauSadha 42vaan| nizcaya dhye. "saMpehittA jeNeva sAvatthI nayarI, jeNeva uppalA samaNovAsiyA seNeva uvAgacchai" mI pramANe sa85 4zana te zrAvastI
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikArIkA za0.12. u01 sU0 2 zASakacaritanirUpaNam 671 nagarI AsIt , yatraiva svakaM gRhamAsIt , yatraica utpalA nAma zramaNopAsikA AsIt , tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA, uppalaM samaNovAsiya Apucchai' upAgatya, utpalAM zramaNopAsikAm ApRcchati, 'ApucchittA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchaI' Apachaya, yatraiva-pauSadhazAlA AsIt , tatraiva-upAgacchati 'uvAgacchittA posahasAlaM aNupavisai' upAgatya, pauSadhazAlAm anumavizati, 'mazupavisittA, posahasAlaM pamajjai' anumavizya, pauSadhazAlAM pramArjayati 'pamasvittA uccArapAsavaNabhUmi paDileheI' popadhasAlA pramRjya, uccAraprasravaNabhUmim patile khayati, 'paDilehitA, danbhasaMthAragaM saMtharei' pratilekhya, darbhasaMstArakaM saMstugAti-samyag yatanayA vistArayati 'saMtharittA, dambhasaMthAraga durUhai ' saMstorya darbhasaMstArakam Arohati-darbhasaMstArakopari upavizatItyarthaH durUdittA, posahasAlAe bhapanA ghara thA aura usameM bhI jahAM vaha zramaNopAsikA utpalA thI vahAM bhAyA 'uvAgacchittA uppalaM samaNovAsiyaM Apucchaha' vahAM Akara ke usane zramaNopAsikA utpalA se pUchA-'ApucchittA jeNeva posahasAlA teNeSa udhAgacchA ' pUchakara phira vaha jahA~ para pauSadhazAlA thI vahAM para gayA 'ubAgattiA posahasAla aNupavisaha vahA~ jAkara ke usane pauSapazAga meM praveza kiyA 'aNuvisittA posahasAla pamajjai' vahAM pravezakara usane pauSadhazAlA kA pramArjana kiyA 'pamajjittA uccArapAsavaNabhUmi paDilehecha' pramArjana karake phira usane uccArapAsavaNabhUmi kI pratimekhanA kI parilehitA danbhasaMdhAragaM saMtharei' pratilekhanA para phira usane darbhakA saMdhArA vikAyA 'saMtharittA dambhasaMthAraga darUhA' darbhakA saMdhArA pichAkara phira vaha usa darbha ke saMthAre para baiTha najharImAM AvelA pitAnA ghara tarapha AgaLa vaye pitAnA gharamAM praveza rAta tanI pa yan vihAnI pAse gayA. " vAgacchittA uppaTa samaNovAsiyaM bApurA" tyo na ta tana yAtAnA sapanI pAta 31 bAputtiA jeNeSa popAyAga, teNeva ' svAgaccha" tyA2 mA gharamA lyA poSa5 tI tyAta bhA. "uvAgacchittA posahasAla aNupavisara" Riya to poSaNAmA praveza 2. "aNupavisittA posahasAla pamamAtabhA praveza gata pauSazAna "pamanjittA uccArapAsapaNabhUmi pariyo" pauSadhazAjAne chana yA2pAsa bhUminI pratimanA . "paDihitA" pratimanA yA mAI te " inbhasaMdhAragaM saMtharei " MA sayAra (machAnu') mA0yo. " saMthArittA danbhasaMdhAragaM dUlhaI"
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 bhagavatIsa posahie vaMbhayArI jAva pakkhiyaM posahaM pa DijAgaramANe vihara' Aru, paudhazAlAyAM pauSadhiH- papavratadhArI, brahmacArI yAvat unmuktamaNisuvarNaH, vyapagatamALAvarNakavilepanaH nikSiptazastramuzalaH, eko'dvitIyaH, darbhasaMskArakopagataH san pAkSika - pakSebhavaM pAkSikaM pauSadhaM - paupadhatratam, pratijAgRta - anupAlayan viharati-tiSThati / 'taraNaM te samaNovAsagA jeNeva sAvasthI nayarI, jeNetra sAI gihAI teNeva uvAgacchati' tataH khalu te zramaNopAsakAH, yatraiva zrAvastI nagarI AsIt, yatraitra -svAni svakIyAni gRhANi / Asan, tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchittA vilaM asaNaM pANaM, khAimaM, sAimaM uvakkhaDAve ti' upAgatya vipulaM - pracuram, azanaM, pAnaM, khAdimaM, strAdimam upaskArayanti nirvApayanti / 'ubakhaDAvettA - annamannaM sadAgayA 'duruhittA posahalAlAe posahie baMbhayArIjAva pavikhayaM posahaM paDijAgaramANe viharaha' saMdhAre para baiTha kara pauSadhazAlA meM pauSadhavata ko dhAraNa kiye hue vaha brahmacarya ko pAlatA huA yAvat-maNi aura suvarNa kA tyAgI, mAlA aura vilepana kA parihAra karanevAlA, zastra evaM muzalase virakta banA huA, akelA evaM darbha ke Asana para baiThA, huA pAkSikapauSadha kA pAlana karane lagA 'taeNa te samaNovAsa jeNeva sAvasthI nayarI, jeNeva sAIM gihAI teNeva uvAgacchaMti' isake. vAda ve zramaNopAsaka jahAM zrAvastI nagarI thI aura usameM bhI jahAM apane 2 ghara the vahAM para Aye 'uyAgacchittA vibalaM asaNaM pANa : khAima' sAimaM vakkhaDAveMti' vahAM Akara ke unhoMne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra ko taiyAra karavAyA - 'ukhaDA KHn: sauNdhaa| nichAvIne te saradhArA para virAjita tha gaye. " duruhittA posahasAlAe posadie bhayArI jAva pakkhiyaM posaha paDijAgaramANe viharai " mA rIte sathArA para besIne peASadhazALAmAM pauSadhavratane dhAraNa karIne, brahmaca yatuM pAvana 42to thdd'e|, bhazi, suvArya mahinA tyAgapUrva, bhAsA mane vidhe pananA parityAgapUrNAMka, muzala Adi zaonA tyAgapUrvaka, te zakha zrAvaka danA Asana para besIne ekAntamAM pauSApavAsanu pAlana karavA sAgyo, "taeNa se samaNovAsagA jeNeva sAvatthI nayarI, jeNeva sAI gihAI teNeva utrAgacchati " paisA manya zrAva yazu zrAvastI nagarI tara mArgaLa vadhyA ane pAta peAtAne ghera pahoMcI gayA. " uvAgacchitA virala:asaNaM pANaM snAima' sAima uvakhaDAveMti" tyAMcyA AtebhAye vidyuta pramANumAM azana, pAna, khAdima ane svAdima rUpa caturvidha AhAra taiyAra 4rA0yo, " uvakkhaDAvettA annamanna sArveti " A prakAra AhAra taiyAra " 15 p
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 301 sU02 zavazrAvakacaritanirUpaNam 673 . veMti' upaskArya, anyonyam-parasparaM zabdayanti-Ahvayanti, 'sahAvettA evaM vayAsI'-zabdayityA-AhUya evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-' evaM khalu devANuppiyA ! amhe hi se viule asaNapANakhAimasAime ubakkhaDAvie' bho devA nupriyAH! evaM khalu-pUrva vicArAnusAram , asmAmiH, tat vipulam azunapAna / khAdimasvAdimam upaskAritam , kintu-'saMkhe yaNaM samaNovAsae no ivvamAgacchaI zaGgazca khalu zramaNopAsakaH no zIghram Agacchati, 'taM seyaM khalu devANuppiyA / / amha saMkhaM samaNovAsagaM saddAvettae' tat-tasmAtkAraNAt bho devAnupriyAH! dhairya khalu asmAkaM zaGkha zramaNopAsakaM zabdacitum-Ahvayitum / 'taeNaM se pokkhalI . samaNovAsae te samaNodAsae evaM vayAsI'-tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH tAn zramaNopAsakAna , evaM-kSyamANaprakAreNa abAdIda-'acchatu NaM tumme devANuppiyA ! sunivvuyA, vI santhA' mo devAnupiyAH ! Adhyam-tiSThata, khalu yUyaM vettA annabanna sadAti' AhAra ko taiyAra karavAkara phira unhoMne paraspara eka dUsare ko bulAyA 'sAvittA evaM vayAsI' bulAkarake phira isa prakAra se kahA~-'eva khalu devANuppiyA! amhe hiM se viule asaM NapANakhAibhasAime uvakhaDAvie' he devAnupriyo ! hamane vipulamAtrA meM azana, pAna, khAdima evaM svAdima AhAra ko taiyAra karavAyA hai, parantu 'saMkhe ya NaM samaNovAsae no havyamAgaccha zramaNopAsaka zaMkha abhItaka nahIM Aye haiM, 'taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM saMkhaM samaNovAsagaM saddAvettae' isa liye acchA hai ki hamaloga zramaNopAsaka zaMkha ko dhulAlAve / 'taraNa se poskhalI samaNovAsae te samaNovAsae evaM vayAsI" taba zramaNopAsaka puSkalI ne una zramaNopAsakoM se aisA kahA-'acchaM tu Na tumbhe devANuppiyA ! sunivvuyA vIsasthA' he devAnu12vIna tabho me olcan al0yA "sahAvittA evaM vayAsI " tyAM2 mAha tebhara mA pramANe 4thu " evaM khalu devANuppiyA ! devAnupriya!! " amdehi se virale asaNapANakha imasAime uvakkhaDAvie" mApaNe viya prabhAdhyamAM azana, pAna, khAdima, ane svAdima rUpa caturvidha bhejana taiyAra karAvyuM cha. 52- " saMkheya Na samaNovAsae no haJcamAgacchai." '5 zrA14 70 sudhI pAyA nathI "ta' seya khalu devANuppiyA! amha saMkhaM samaNovAsagaM sahAvettae" to mAre 25 zrAvane mAtApI all naye. "taeNaM se poksalI samaNovAsae evaM kyAsI" tyAre te puseI nAmanA , zrApa te zrAvane !; ghu'-' acchatu Na tubhe devANuppiyA! sunivvuyAmIsatthA " devAnupriye ! 25 misa thitA na 421. " aha Na saMsaM ma0 85
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Y bhagavatI sUtre sunihatAH zAntAH, nicintA ityarthaH visvasthA:- vizrAntAH santaH viSThata, 'ahaM NaM saMkhaM samaNovAsagaM sadAvemi tikaTTa, tersi samaNovAsagANaM aMtiyAo Diniyama' ahaM khalu zaGkha zramaNopAsakaM zabdayAmi - AhayAmi itikRtvA - ityuktvA teSAM zramaNopAsakAnAm antikAt- samIpAt pratiniSkrAmatinirgacchati 'paDinikkhamittA sAvatthIe nagarIe majjha majjheNaM, jeNeva saMkhassa samagotrAsagassa gihe teNetra uvAgacchai' pratiniSkramya - nirgatya, zrAvastyAH nagaryAH madhyamadhyena - pradhyabhAgena yatraiva zaGkhasya zramaNopAsakasya gRham AsIt, tatraiva upAgacchati' uvAgacchattA saMkhassa samaNovAsagassa hiM aNupaviTTe' upAgatya zaGkhasya zramaNopAsakasya gRham anupraviSTaH / ' taraNaM sA uppalA samaNovAsiyA pokharli samaNovAsayaM ejjamANaM pAsai ' tataH khalu sA utpalA nAma zramaNopAsikA zaGkhabhAryA puSkaliM zramaNopAsakam, Ayantam Agacchantam pazyati, priyo ! Apa loga nizcinta hokara baiTha raheM - ' ahaM NaM' saMkhaM samaNovAsagaM saddAvemi' maiM jAtA hUM aura zramaNopAsaka zaMkha ko bulAkara lAtA hUM- 'ttika, tesiM samaNovAsagANaM aMtiyAo paDinikkhamai' aisA kaha kara vaha puSkalI zramaNopAsaka una zramaNopAsakoM ke pAsa se calA gayA 'paDinirukhamittA sAvatthIe nagarIe majjhaM majjheNa jeNeva saMkhassa samaNovAsagassa hiM teNeva uvAgacchadda' jAkara vaha zrAvastI nagarI ke bIcobIca se hotA huA jahAM zramaNopAsaka zaMkha kA ghara thA vahAM Apahu~cA, 'uvAgacchittA saMkhassa samaNovAsagassa gihaM aNupaviTThe ' vahA~ Akara vaha zaMkha zramaNopAsaka ke makAna meM praviSTa huA - ' taraNaM sA uppalA sanaNovAsiyA pokkhaliM samagovAsayaM ejjamANa pAsaha' itane meM zramaNopAsakA utpalAne zramaNopAsaka puSkalI ko Ate hue dekhA pAsittA haTThatu AsaNAo anbhuTTheha' saMkha bhramaNovA mahAvemi " huM chu bhane zamazrAvAne mosAvI bAbu 4. "tti kaTTu dekhi samaNovAsagANaM atiyAo paDinikkhamai " mA abhAva kahIne te puSkalI nAmanA zrAvaka te zramaNeApAsake pAMsethI ravAnA thayeA. " paDhiniksvamittA yAvatthIe nayarIe madhjha majjheNa jeNeva saMkhassa bhramaNovAsagarasa gira' teNetra uvAgacchai " te zramo pAsa hai| pAthI nI4jaise te yuSmlI nAmanA zrAvaka zrAvastI nagarInI vaccenA mArgo parathI pasAra thaine jyAM " zrAvastu ghara tu tyAM bhAvI yogyA. " vAgacchitA saMsma bhramaNabAgassa gidda aNupaviTThe ' tyAMne tethe samazrAvanA dharabhAM praveza aya. , taNaM sA uppaloM samaNovAsiyA pokskhali samaNovAsayaM bhAeM upalA zrAvikAe te puzkelI zrAvakane gharamAM pAsai " zamanI AvatA mukhyA.
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ sandrikA TIkA za0 12 u0 1 0 2 zaGkhadhAvakacaritanirUpaNam 675 'pAsittA itRTTa AsaNAo abbhuDhei' dRSTvA, hRSTatuSTA satI, AsanAt abhyuttiSThati, satkarArtham udyatA bhavati, abbhuTettA sattaTupayAiM aNugacchai' abhyutthAya satkartu saptASTau padAni anugacchati-sammukhaM gacchati, 'aNugacchittA pokkhali samaNoM vAsagaMvaMdai, namasai anugamya-saMmukhaM gatvA, puSkaliM zramaNopAsakaM vandate namasyati, 'vaMdittA, namaMsittA, AsaNeNaM uvanimaMtei uvanimaMtettA, evaM vayAsI' vanditvA, namasyitvA, Asanena-AsanadAnena upanimantrayati-Asane upaveSTuM prArthayati, nimantrya, evaM-vakSyamANapakAreNa. abAdIt-'saMdisaMtuNaM devANuppiyA! kimAgamaNappayoyaNaM?' bho devAnupiyAH ! saMdizantu-AjJApayantu khalu bhavantaH, yat kim / bhavatAmatra AganamayojanaM vartate ? iti, 'taeNaM se pokkhalI samaNozasae uppalaM samaNovAsiyaM evaM vayAsI'-tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH, utpalA zramadekhakara vaha bar3I prasanna hui aura saMtuSTacitta hokara apane Asana se UThI 'abhuDhettA sattaTupayAI aNugacchada' UThakara vaha sAta ATha paira satkAra karane ke bhAva se sAmane gaI, 'aNugacchittA pokkhaliM samaNovAsagaM vaMdai, namaMsaha, vaMdittA namaMsittA AsaNeNa uvanimaMtei' Age jAkara usane puSkalI zramaNopAsaka ko vandana kiyA aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra karake phira usane unase Asana para baiThane kI prArthanA kI 'uvanimaMtettA evaM vyAsI' prArthanA karane ke bAda phira usane unase aisA kahA-'saMdisaMta Na devA. guppiyA! kimAgamaNappaoyaNaM' he devAnupriya ! Apa AjJAkare -kisa kAraNa se Apa yahAM padhAre haiM ? 'taeNaM se pokkhalI samaNovAsae uppala samaNovAsiyaM eva vadhAsI' taba zramaNopAsaka puSkalIne zrama"pAsittA hatuTU AkhaNAo avbhuTe" te naU mati mana satoSa pAmelI te 5sA pAtAnA zAsana 52thA Giel 25. 'anbhuTettA sattaTupayAI aNugacchai " mAsanethI na ta tne| sA2 425 / bhATa sAta ma18 sAM tenI sAme 5. " aNugacchittA pokhali samaNovAsagaM vaMdai, namasaha, vaMdittA, namasittA AsaNeNaM uvanimaMtei" sAme ne to tene nbh24||2 4aa: kyaanbh24|2 parIne tethe tane mAsena 52 mesavAnI vinatI 43. " uvani maMtettA eva vayAsI" tyA2 mA tethe tene mI pramANe 4dhu " sadisaMtu Na devANuppiyA ! kimAgamaNappaoyaNa" vAnupriya ! 31, . 42mAyanu' mI mAgabhana thayuThe ? ' taeNa se pokkhalI samaNovAsae uppala samaNo vAsiyaM eva vayAsI " tyAre te pu046 zrApa S58 zrAvidhAna pramANe
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre - NopAsikAm evaM-vakSyamANaprakAreNa, avADhIt , 'kahiNaM devANuppie ! saMkhe sarmaNovAsaeM ?' he devAnupriye ! kuna khalu sthAne zaGkhaH zramaNopAsako vartate ?! taeNaM sA uppalA samaNovAsiyo pokkhalaM samaNobAsagaM evaM vayAsI'-tataH khalu ' sA utpalA zramaNopAsikA puSkaliM zramaNopAsakam evaM- vakSyamANaprakAreNa avaa| dIna-evaM khalu devANuppiyA ! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie baMbhayArI __jAba viharai.' bho devAnupriyAH ! evaM khalu zaGkhaH zramaNopAsamaH pauSadhazAlAyAM / pauSadhiko brahmacArI yAvat-unmuktamaNi suvarNaH, vyapagatamAlAvarNakavilepanA, nikSiptazastramuzalaH, - eko'dvitIyaH darmasaMstArakopagataH, pAkSikaM paupadha pratijAgrat-anupAlayan viharati-tiSThati / 'tae NaM se pokvalI samaNovAsae jeNeva NopAsikA utpalA se aisA kahA-'kahiNaM devANuppie ! saMkhe samaNovAsae' he devAnupriye ! zramaNopAsaka zaMkha kahAM hai ? taeNaM lA uppalA samaNovAsiyA pogvalaM samaNodhAsaga evaM vayAsI' taba usa zramaNo. pAsiMkA utpalA ne usa zramaNopAsaka puSkalI se aisA kahA-'evaM khala devANupiyA! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva viharaI' he devAnupriyaM zramaNojAtaka zaMkha isa samaya pauSadhazAlA meM ' pAkSika popaTa lekara baiThe hue haiM / brahmacaryavrata se ve isa samaya raha rahe haiN| maNi aura suvarNa kA isa samaya unhoMne bilakula tyAga kara rakhA hai| mAlA aura vilepana kA ve isa samaya nAma taka nahIM lete haiN| zastra aura muzala Adi kA unhoMne isa samaya zilakula tyAga kara diyA hai / pauSadhazAlA meM ve bilakula isa samaya akele haiN| tathA darbhake Asana para unhoMne apanA Amana jamA rakhA hai| 'taeNase pokkhalI pUchyuM-" kahiNaM devANuppie ! saMkhe samaNovAsara 10 ra vAnukriye! zramAyAsaM4 ma 4yAM cha? " taeNa sA uppalA samaNovAsiyA poklaM samaNovAsaMga eva. vayAsI" tyA3 te 58 zrAvikA te 504ii zrAva42 mA prabhArI prayu:-" evaM khalu devANupiyA ! saMkhe samaNobAsae posahasAlAe posahie vaMbhayArI - jAva viharai" hevAnupriya ! zamazrAva satyAre pAkSi - pauSadha karIne pauSadhazALAmAM beThA che. teo atyAre brahmacarya vratamAM sthira . che, temaNe maNi ane suvarNane atyAre sarvathA tyAga karelo che, mAlA, vilepana Adine paNa temaNe atyAre parityAga kare che. khaDaga, muzala , Adi zastrone temaNe parityAga karyo che. teo atyAre ekalA ja pauSadhazA- LAmAM darbhanA Asana para besIne pauSadhapavAsanI ArAdhanA karI rahyAM che.
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 101 sU02 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 677 posahasAlA, jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchai' tataH khalu sa puSkaliH * zramaNopAsakaH, yatraiva zaGkha zramaNopAsakaH AsIt , tatraiva upAgacchati, 'ujAgacchittA gamaNAgamaNAe paDikkamai' upAgatya, gamanAgamanAm-airyApathikIm , pratikrAmati, 'paDikkamittA saMkhaM samaNovAsagaM vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA, evaM vayAsI'-atikramya, zaGkha zramaNopAsakaM vandate, namasyati, vanditvA, namasyivA, evaM-vakSyamANaprakAreNa abAdIva-'evaM khalu devANuppiyA! amhehiM se viule asaNa jAva sAime uvakkhaDAdie' bho devAnupiyAH! evaM khalu-pUrvoktavicArAnusAram asmAbhiH, tat vipulam-pracuram , azana yAvat-pAna khAdimasvAdimam upaskAritam , 'taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! taM viulaM asaNa jAva samaNovAsae jeNeva posahasAlA-jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaha' isa prakAra se utpalA ke mukha se sunakara ve puSkalI zrama NopAsaka jahAM pauSadhazAlA thI, aura usameM bhI jahAM ve zramaNopAsaka zaMkha pAkSika pauSadha lekara baiThe hue the vahAM gaye 'ucAgacchittA gamaNAgamaNAe paDikkamaha' vahAM jAkara unhoMne gamanAgamana saMbaMdhI-ai-pathikI pratikramaNa kiyA 'paDikamittA saMkhaM samaNovAsaga caMda, namaMsaha, vaMdittA namaMsittA evaM kyAlI' pratikramaNa karake phira unhoMne zramaH NopAsaka zaMkha ko candana kiyA, namaskAra kiyA, vandanA namaskAra ., karake phira ve unase isa prakAra kahane lage- evaM khala devANuppiyA ! amhehiM se viule asaNa jAva sAime ucakkhaDAvie' he devAnupriya ! hamalogoMne vipulamAtrAmeM azana, pAna, khAdima aura svAdimarUpa cAroM prakArakA AhAra taiyAra karavAyA hai 'taM gacchAmo Na devaannuppiyaa| ." taeNa' se pokkhalI samaNovAsae jeNeva posahasAlA, jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchai" tyA2 mA ta pusI zramapAsa, jyA poSa5 hatI tyAM gayo tyAM jaIne jyAM zaMkhazramaNopAsaka, pAkSika pauSadha vratanI mArAdhanA rI 2hyA chatA, tyAM gaye.. " uvAgacchittA" tyo dhana "gamaNAgamaNAe paDikamii" to gamanAgamana viSaya (maryA4i81) pratibhA 4yu "paDikamittA" pratimA 4zana "saMkha' samaNovAsagaM vaMdai, namasai, paMdittA, namasittA evaM vayAsI " tethe zrAsa bhane / 42rI bhane namaH2 4aa. pAnamaH412 4zana tere tana mA pamANe dhu-" evaM khalu devANuppiyA ! amhehiM se viule asaNa jAva sAime svakkhaDAvie" se - devAnupriya! ame azana, pAna, khAdima ane svAdima rUpa cAre prakAzana mA2 taiyAra 42 / 03 / cha. " ta gacchAmo Na devANuppiyA ! ta viula' asaNa
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 bhagavatIle sAimaM AsAe mANA jAva paDijAgaramANA viharAmo' bhI devAnupiyAH / tattasmAt kAraNAt gacchAmaH khalu vayaM tat vipulam azanaM yAvada-pAnaM khAdimaM. svAdimam , AsvAdayanto yAvat-visvAdayantaH, paribhujAnA:-paribhAjayantaH pAkSikaM pauSadha pratijAgrataH-anupAlayanto viharAmastiSThAmaH / 'taeNaM se saMkhe samaNovAsae pokkhali samaNovAsaga evaM bayAsI'-tataH khalu sa zaGkhaH zramaNo / pAsakA, puSkaliM zramaNopAsakam , evaM-vakSyamANapakAreNa, avAdI-'po khalu kappa3 devANuppiyA! taM viulaM asaNa pANaM khAimaM sAimaM AsAemANassa jAva paDijAgaramANassa viharittae' bho devAnupriyAH ! no khalu kalpate-yujyate mama tava vipulam azanai pAnaM khAdima, svAdimam AsvAdayataH, yAvat visvAdayataH, paribhuJAnasya paribhAjayataH pAkSikaM pauSadha pratijAgrataH-anupAlayato vihatusthAtum , apitu-'kappai me posahasAlAe posahiyassa jAva viharittae' kalpatetaM viulaM asaNaM jAva sAima AsAemANA jAva paDijAgaramoNA viha rAmo' to calo hamaloga caleM aura usa vipulamAtrA meM niSpanna hue azana pAna khAdima aura svAdimarUpa cAroM prakArake AhArako kareM, isa prakAra se karate hue pAkSika pauSadha kI ArAdhanA kreN| 'taeNaM se saMkhe samaNovAsae pokkhali samaNovAsagaM evaM vayAsI' isa prakAra kA kathana puSkalI zramaNopAsakakA sunakara usa zramaNopAsaka zaMkhane usa puSkalI se isa taraha kahA-'Nokhalu kappar3a, devaannuppiyaa| taviulaM asaNaM pANa khAima sAimaM AsAemANassa jAva paDijAgaramANassa viharittae' he devAnupriya ! mujhe aya azana, pAna, khAdima aura svAdimarUpa usa cAroM prakAra ke AhAra karake pAkSika pauSadha karanA kalpatA nahIM hai / 'kapada meM posahasAlAe posahiyassa jAva viharijAva sAima' AsAemANA jAva paDijAgaramANA viharAmo" to yAhI, bhApa tyAM jaIe ane vipula mAtrAmAM taiyAra karAyelA te azana, pAna, khAdima ane svAdima rUpa cAre prakAranA AhAra karIne pAkSika pauSadhanI ArA // za. " taeNaM se saMkhe samaNovAsae pokkhaliM samovAsaga eva' vayAsI-" puSkalI zrAvakanI A prakAranI vAta sAMbhaLIne zaMkha zrAvake tene A pramANe 1411 madhye!-" No khalu kappai, devANuppiyA ! ta viula asaNa' pANa khAima sAima AsAemANasa jAtra paDijAgaramANassa viharittae " . devAnupiya ! cAre prakAranA azana, pAna, khAdima ane svAdima rUpa AhAranuM AsvAdana mAhiza pAkSi pauSa 42pAnI pAta bhane layita sAmatI nayI. "kappada
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 10 1 sU0 2 zahazrAvakacaritanirUpaNam 679 yujyate mama pauSadhazAlAyAM pauSadhikasya yAvat-brahmacAriNaH, unmuktamaNisuvarNasya, vyapagatamAlAvarNakavilepanasya, nikSiptazastramuzalasya ekasya advitIyasya, darbhasaMstArakopagatasya pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH-anupAlayato vihartum-sthAtum / 'taM chaMdeNaM devANuppiyA ! tumbhe taM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAima AsAemANA jAva viharaha' tat-bho devaanupriyaaH| chandena-svecchAnusAreNa yUyaM tat vipulam azanaM pAnaM, khAdima, svAdimam , AsvAdayanto yAvatU-visvAdayantaH, paribhukhAnAH, paribhAjayantaH pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH anupAlayanto viharata-tiSThata, 'vaeNaM se pokkhalI samaNovAsae saMkhassa samaNovAsagassa atiyAo paDinikkha. mai' tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH zaGkhasya zramaNopAsakasya antikAtatae' mujhe to aba yahI kalpatA hai ki maiM akelA hI pauSadhazAlA meM pAkSika poSadha kA pAlana kruuN| isa samaya meM pUrNarUpa se brahmacaryatrata kA pAlana kara rahA huuN| maNi suvarNa kA tyAga kiyA huA hai, mAlA aura vilepana kA tyAga kara diyA hai / zastra aura muzala ko tyAga kiyA hai| darbha ke Asana para baiThA huuN| isaliye te chaMdeNaM devANuppiyA! tumbheNa taM viulaM asaNaM pANa khAimaM sAima AsAemANA jAva viharaha' Apa loga apanI icchA ke anusAra usa vipula, azana, pAna, khAdima aura svAdimarUpa cAroM prakAra ke AhAra ko karate hue Apa saSa pAkSika pauSadha kA pAlana karo 'taeNa se pokkhalI samaNovAsae' phira zaMkha zramaNopAsakake aise karane para puSkali zramaNopAsaka 'saMkhassa samaNovAsagassa aMtiyAopaDinikkhamaha' zaMkha zramaNopAsakake samIme posahasAlAe posahiyassa jAva viharittae" bhana to merI vAta 46 chucita lAge che ke huM ekale ja pauSadhazALAmAM pAkSika pauSadhanI ArAdhanA karUM. atyAre huM pUrNa rUpe brahmacarya vratanuM pAlana karI rahyo chuM, meM maNisuvarNano tyAga karyo che, mAlAvilepanane paNa tyAga karyo che, zastra ane bhusasanI tyAsa ya bhane sana 52 humehe| chu tathA "ve chadeNa devANuppiyA ! tumbheNa viula asaNa pANa khAima sAimaM AsAemANA jAva viharaha" mA5 sI mAyanI 2chAnusAra te zana, pAna, mAhima mane svAdima rUpa cAre prakAranA AhAranuM AsvAdana Adi karIne pAkSika pauSadhnii mArAdhanA 421. __"taeNaM se pokkhaLI samaNovAsae " 'mazrabhAsa te prabhAva 4aa pachI te 50ii zrama pAsa " khassa samagovAsagarama aMtiyAo paDinikkhamaha"
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra samIpAt paupadhazAlAtaH pratiniSkrAmati-nirgacchati, 'paDinikkhamittA sAvadhi nayariM majhaM yajjheNaM jeNeva te samaNovAsagA teNeva uvAgacchai' pratiniSkramyanirgatya, zrAvastI nagarImAzritya madhyamadhyena-madhyabhAgena yatraiva te zramaNopAsakAH Asan tatraiva upAgacchati 'uvAgacchittA te samaNovAsae evaM kyAsI'-upAgatya tAn zramaNopAsakAn , evaM-vakSyamANapakAreNa avAdIt-'evaM khalu devANuppiyA! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie nAva viharai' bho devAnupiyAH! evaM khalu zaGkha zramaNopAsakaH pauSadhazAlAyAM pauSadhiko yAvat-brahmacArI unmuktamaNisuvarNaH, vyapagatamAlAvarNakavilepanaH, nikSiptazastramuzalaH, eko'dvitIyaH, darbhasaMstArakopagataH pAkSikaM paupadhaM pratijAgrat-anupAlayan viharati-tiSThati, 'taM chaMdeNaM devANuppiyA! tumbhe viule amaNapANa khAimasAime jAva viharaha' tat bho pase pauSadhazAlAse nikalanA hai 'paDinikkhamittA' nikalakara 'sAvatthi nayariM majha majjheNaM' zrAvastinagarIke bIcoMbIcase hotA huA 'jeNeva te samaNovAsagA' jahAM para ve rAva zramaNopAsaka the 'teNeva uvAgacchaI' - vahAM AyA 'uvAgacchittA te samaNoyAsae evaM vayAsI' Akara una zramaNopAsakoM ko aisA kahane lagA-'evaM khalu devANupiyA!' he devAnupriyo ? 'saMkhe samaNovAsae' vaha zaMkha zramaNopAsaka to 'posahasAlAe' pauSadhazAlA meM 'posahie jAva viharai' pauSadhika-poSavratadhArI brahmacArI hokara yAvat maNisuvarNamAlA gandha vilepanakA tyAga kiyA hai, zastramumala kA tyAga kiyA hai, aura vaha akelAhI darbhasaMstAra para baiTha kara pAkSika pauSadha kI ArAdhanA karato hai ta chadeNaM devANuppiyA!' tumbhe isalie he devAnupriyo ? tuma saya apanI icchAnusAra 'viule asaNapANakhAimasAise jAva vihazamazramApAsanI pAsapI arthAt poSadhazAthI mA2 4nyA. "parinikkhamittA" maDA2 nIjIna " sAvasthiM nayari majjha majjheNa" zrAvasti na zanI banyAyamAthI nIjI "jeNeva te samaNovAsagA" nyo te. mA shrbhopaas| to " teNeva upaagnch|" tyAM te mAvyA. "uvAgacchitA te samaNovAsae evaM vayAsI" mAvAna te mA zramapAsAne mA prabhArI pahuM-" eva khalu devANuppiyA" vAnupriyo 1 " saMkhe samaNovAsae" te 4 zramaNAsa ta " pAsahasAlAe ' pauSadhazAlAmA " posahie jAba viharai" pauSadhi-poSadhavratane dhAra 4zana brahmAyayAna dhAraya 4zana thAvat maNi, suvarNa, mALA, gaMdha vilepanane tyAga karIne zAstra muzalane tyAga karIne te ekalAja saMsmAraka para besIne pAkSika pauSadhanuM ArAdhana kare cha. 'ta chaMdeNa devANuppiyA tulbhe" thI vAnupriyA 1 tabhI yA bhArI
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 120 1 sU0 2 zaGkhazrAvarkacaritaniruNam 2 9 devAnupriyAH ! chandena bhavatAM svecchayA yUyaM vipulam azanapAnakhAdimasvAdimas yAvat AsvAdayanto visvAdayantaH paribhuJjAnAH paribhAjayantaH, pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH - anupAlayanto viharata - tiSThata, 'saMkheNaM samaNovAsae no ivvamAga 'cha' zaGkhaH khalu zramaNopAsako no havyamAgacchati, 'tapaNaM te samaNodAsagA ve viule asaNapANakhAimasAime AsAemANA jAva viharaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH tam vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam AsvAdayanto yAvat- visvAdayantaH, paribhuJjAnAH, paribhAjayantaH, pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH - anupAlayanto viharanti - tiSThanti / 'tae NaM tassa saMkhassa samaNovAsagassa puvvarattAvara ttakAla - samayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve jAva samuppajjitthA ' tataH khalu tasya zaGkhasya zramaNopAsakasya pUrvarAtrApararAtrikAlasamaye - pUrva rAtreH pUrvarAtraH, rAtripUrvabhAgaH, apagatArAtriH apararAtriH -pUrvarAtrAta apararAtrirUpo yaH kAlasamaya stasmin rAtreH pazcimabhAge ityarthaH dharmajAgarikAm-dharmAya dharmacintayA vA jAga -. raha" una azanapAnakhAdimasvAdima ko AsvAdana karake paribhoga meM lekara pAkSika pauSadhako pAlana karo, 'saMkheNaM samaNovAsae no havvamAgaccha' zekha zramaNopAsaka yahAM nahIM AtA hai / 'taeNaM te samaNovAsago te viule asaNapANakhAimasAime AsAemANA jAya viharaMti / ' phira puSkali zramaNopAsaka ke aisA kahane para vipula azana pAna khAdimasvAdima kA AsvAdana karate hue yAvat vibhAga karate hue pAkSikapauSadha kA ArAdhanA karate hue rahane lage' 'taeNaM tassa saMkhassa samaNovA sagassa punvarastAvaraptakAlasamarthasi dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve jAva samuppajjitthA' isake bAda usa zakha zramaNopAsaka ko rAtri ke pichale bhAga meM dharmajAgaraNa karate hue isa 681 = " 42chA abhAe~] "viule asaNapANakhAimasAime jAva viharaha" te azana yAna mahima svAdimanu" AsvAdana karIne, pirabhAga karIne pAkSika pauSadhanuM pAlana karo. "saMkheNa samaNovAsae no ivtramAgacchaI " zama zramazopAsa maddhimA bhAvatA nathI, "taeNa te samaNovAsagA te viule asaNapANakhAimasAime AsA - mANA jAva viharaMti " te pachI cuNDasI zramApAsamA prabhA hyu tyAraM pachI te vipula azana pAna khAdimasvAddhimatu teoe mAvAdana karyu cAvat vibhAga karatA thakA pAkSikapauSadhanuM ArAdhana karIne kahevA lAgyA, " " taraNaM tasma sasvarasa samaNovAsagassa puvvarattAvastakAlasamayaMsi dhammabAgariyaM jAgaramaNissa bhayameyArUve jAva samuppajjitthA " tyAraNAha, zatrinA 50 46
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ magavatIko rikA-jAgaraNaM dharmajAgarikA, vo jAgrata:- jAgaraNaM kRtaH, ayameta pA-kSya mANasvarUpo yAvat-AdhyAtmikaH-AtmagataH, cintitaH, kalpitaH, prArthitaH, manogataH saMralyA, samudapadyata-samutpannaH 'seyaM khalu me kalle jAva jalate samaNe bhagavaM mahAvIraM vaMdittA, namaMgittA, jAva pajjuvAsittA' zreyaH khalu mama kalye mabhAne yAMvara-mAduSmabhAyAM rajanyAM sUrye jvalati-udite prakAzamAne sati, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandittA, namasthityA, yAvat-vinayena zuzrUpamANaH prAtralipuTaH paryupAsya, 'vaoM paDiniyattassa pakkhiyaM posahaM pAritae tika evaM saMpehe' tataH pratini: tasya-bhagavatpAtmityAgatasya mama pAkSikaM pApadhaM pArayitu -pAlayitum zreyaH itikarayA-evaM vicArya, saMprekSate-nizcinoti, 'saMpehittA kallaM jAva jalate posahasAlAo paMDinikkhamaI evaM rItyA, saMpekSya-nizcitya-kalye-prabhAte, yAvatmAduSprabhAtAyAM rajanyAM sUrya jvalati-udite prakAzamAne sati pauSadhazAlAtaH prati. niSkrAmyati-nirgacchati, 'paDinikvamittA, pauSadhazAlAtaH pratiniSkramya nirgatya prakAra kA yaha AdhyAtmika, cintita, kalpina, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA 'seyaM khalu meM kallaM jAva jalaMte samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdittI namasittA jAva pajjuvAsittA' mujhe atha yahI ucita hai ki meM prAtA kIla hote hI sUrya ke prakAzita ho jAne para zramaNa bhagavAn ! mahAvIra ke pAsa jAkara unako vadanA namaskAra karake yAvat una kI paryapAsanoM karake tao paDiniyattassa pakkhi posahaM pArisae ti kaTu evaM saMpeheha' vahAM se vApisa loTakara pAkSika pauSadha pA, arthAta-poSe ko pUNe kruuN| aisA vicAra kiyA- saMpehitA kallaM jAva jalate, posaha. saliAo paDinikkhamada ' aisA vicAra karake phira vaha subaha hote hI sUrya ke prakAzita ho jAne para pauSadhazAlA se pAhara nikalA 'pddinikspAchale pahere dhajAgaraNa karatAM te zakhavakane A prakArane AdhyAtmika zintita, 45na, prAyita, manogata sa465 650 / -" seyaM khalu meM kaI bhAva jalate sagaNaM bhagava mahAvIra vaMdittA, namapittA jAva pajjuvAmittA" have mane eja ucita lAge che ke kAle prAtaHkALa thatAM ja, sUryane prakAza cAre tarapha phelAvA lAge tyAre zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse jaIne, tebhana namA2 42 mane tamanI paryupAsanA 4rIna ' tao pariniyattassa paksiyaM posaha pArittae tti ka. evaM saMpehei" paach| zyA mA pAkSika pauSadhanuM mAre pAraNuM karavuM, A pramANe teNe saMkalpa karyo. "mohitA kallaM jAva jalane, posahasAlAo parinikhamA" - prabhAra vicAra karIne prabhAta thatAM ane sUryane prakAza cAra dizAmAM phelAtA ja
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyendrikA TIkA za.12 10 1 102 zasazrAvakasaritanirUpaNam 65 pAdavihAracAreNaM sAvatthiM nayariM majhaM maljheNa jAva pajjuvAsai, abhigamonalika' pratiniSkramya-nirgatya, pAdavihAracAreNa-caraNAbhyAM gamanena zrAvastI nagarImA zritya madhyamadhyena-madhyabhAgena yAvat nirgatya, yatnaiva zramaNo bhagavAn / mahAvIra AsIt , tatraiva upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandane, namasyati, vanditvA, 'namasyitvA, vinayena prAJjalipuTaH san bhagavantaM paryupAste, atra asya zatasya paupadhayuktattvAt bhagavataH pUrvoktAH pazcaabhigamAH na santi, pUrvoktaH pazcamakArakaH abhigamo'syanAsti, sacittAdidravyANAM vimocanIyAMnAma bhIvAt itibhAvaH / 'taeNaM te samaNovAsagA kallaM pAduppabhAe jAva jalate vhAsA mittA' pauSadhazAlA se nikalakara 'pAdavihAracAreNaM sAvadhi nayariM mameM majjheNaM jAva pajjuvAsaha, abhigamo natyi' bAhara nikala kara vaha paidala hI zrAvastI nagarI ke ThIka bIcoM bIca se hokara jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahAM Aye, vahAM Akara ke zramaNa bhagavAna mahAvIra ko. usane dhandanA kI, namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake vinaya se donoM hAtha jor3akara bhagavAna kI paryupAsanA kii| yahAM pauSadha meM rahane ke kAraNa pAMca abhigana nahIM kahe gaye haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki prabhu ke pAsa jAte samaya jAnevAlA sacitta vajena Adi pAMca abhi. gamoM se yukta hokara jAtA hai-so yahAM para zaMkha zramaNopAsaka ke pAMca abhigama nahIM kahe gaye haiM kyoM ki ve pauSadha meM baiThe hue the ataH unake pAsa sacitta Adi varjanIya dravyoM kA abhAva thA 'taeNaM te samaNovAsagI kallaM pAupabhAe jAva jalaMte pahAyA, kayabalikammA, jAva sarIrAM saMehi tapoSaNAmAthI 2 nayA, "paDinikkhamittA pAdavihAracAreNaMsAvathi nayariM majjJa majhegaM jAva pajjuvAsai, abhigamo natthi mahAra nIkaLIne, pagapALA ja te zrAvastI nagarInA mukhya mArge thaIne AgaLa vadhe, ane jyAM mahAvIra prabhu virAjatA hatA tyAM gaye tyAM jaIne teNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa karI ane namaskAra karyA vaMdaNanamaskAra karIne teNe vinayapUrvaka bane hAtha joDIne bhagavAnanI parthapAsanA karI ahIM pAMca abhigama kahyA nathI, kAraNa ke zakha aNagAra pauSadhamAM beThelA hatA, tethI sacita Adi pAca vajanIya vastuone temanI pAse abhAve ja hatA e sAmAnya niyama che ke sacitta Adi pAMca prakAranI vastuonA tyAga pUrvaka ja prabhunI samIpe javAya che tenuM nAma ja abhigamathI yukta thaIne rg gAya 2. "taeNaM te samaNovAsagA kalla' pAuppabhAe jAva jalaMte pahAyA,
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsU 'kayamalikammA jAva sarIrA saehiM saehiM gihehiM to paDinikkhamaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH kalye prabhAte prAduSprabhAtAyAM rajanyAM yAvat sUrye jvalavi'prakAzamAne sati, snAtAH kRtavalikarmANo - dattavAyasAdyannAH yAvatkRtakautukamaGgalamAyazcittAH sarvAlaGkAravibhUSitazarIrAH, svakebhyaH svakebhyaH - nijanijebhyo gRhebhyaH pratiniSkrAmanti-nirgacchanti, 'paDinikkhamittA egayao milAyaMti ' pratiniSkramya - nirgatya, ekato milanti ekatrI bhavanti, 'milAyittA sesaM jahA 'paDhamaM jAva pajjuvAsaMti' ekato militvA - ekatrIbhUya zeSaM yathA dvitIyazata ke paJcamaddeza tuGgakanagarIvAstavyazrAvakANAM prathamaM nirgamanaM pratipAditam tathaiva idamapi nirgamanaM pratipattavyam, yAvat bhagavataH samIpe gatvA bhagavantaM vanditvA, namasyitvA, vinayena prAJjalipuTAH santo bhagavantaM paryupAste, 'taNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tersi samaNovA sagANaM tIseya mahatimahAliyAe sabhAe dhammakA jAtra 'saehiM girhito paDinikkhamaMti' isake bAda ve zramaNopAsaka prAtaH sUryodaya hone para snAna karake, balikarma kara ke vAyasa AdikoM ke liye annavitaraNa karake yAvat- kautuka maMgala evaM prAyazcitta karake aura : samasta alaMkAroM se vibhUSita zarIra hokarake apane 2 gharoM se nikale 'paDinikkhamittAH egayao milAyaMti ' nikalakara phira ve eka sthAna para ikaTThe hue ' milAyittA sesaM jahA paDhamaM jAva pajjuvAsaMti' eka sthAna para ikaTThe hokara phira ve isa prakAra se cale ki jaisA prathama nirgamana kA varNana isI ke dvitIyazataka ke dazamoddezaka meM tuGgikAnagarI ke rahane vAle zrAvakoM kA kahA gayA hai - yAvat bhagavAn ke samIpa jAkara unhoM ne bhagavAna ko vandanA kI, namaskAra kiyA aura vinaya ., kayabalikammA, jAva sarIrA sahi saehi gehehiMto paDinikkhamaMti " have te gAmanA anya zrAvakA paNa prabhAtakALe sUcauMya thatAM ja snAna karIne, khalikama karIne (kAgaDA Adine anna ApavuM tenuM nAma khalikama che), kautuka maMgaLa ane prAyazcitta karIne ane samasta ala'kArAthI zarIrane vibhUSita karIne, pAtapeAtAnAM gherathI mahAvIra prabhune vaMdaNAnamaskAra karavA bhATe nIjI paDayA " paDinikkhamittA egayao milAyaMti " gherathI nIDajIne tethe me! gyAme bheThAM thayAM " milAyitA sesaM jahA~ paDhama jAva juvAta " tee mahAvIra svAmI pAse kevI rIte gayA tenu varNana bIjA zatakanA dasamAM uddezakamAM tugiSThAnagarInA zrAvakAnA nigamananA varcuna pramANe samajavuM. " temaNe bhagavAnane vaMdaNA namaskAra karyA ane vinayapUrvaka mane hAtha joDIne temaNe zramaNa bhagavAnanI paryuM`pAsanA karI. " A kathana
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prameyacandrikA TIkA za0 12 40 1 sU0 2 zaGkhabhAvakasaritanirUpaNam 685 bArAhae bhavaI' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra steSAM zramaNopAsakAnAM tasyAM "va mahAtimahAlayAyAM samAyAM, parSadi dharmakathA yAvat AjJAyA ArAdhako bhavati iti, "asthiloe asthi aloe" itArabhya " etasya dharmasya zikSAyAm upasthitaH * zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharan AjJAyA ArAdhako bhavati' iti paryantam aupapAtikasUtroktA - dharmakathA'travAcyA / 'tapaNaM te samaNovAsagA samaNassa . bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma, socA, nisamma haTTatuTThA uDAe uTTheti' tataH te zramaNopAsakA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike samIpe dharmaM zrutvA, 'nizamya hRdi avadhArya, hRSTatuSTAH utthayA - utthAnena, uttiSThanti, ' uTThettA samaNaM se donoM hAtha jor3akara unhoM ne prabhu kI paryupAsanA kI, 'taNaM samaNe -bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahatimahAlayAe sabhAe dhammakA jAva ANAe ArAhae bhavaha' isake bAda prabhu ne isa ativizAla sabhA meM una zramaNopAsakoM ko dharmakathA kahI, isa dharmakathA 'kA varNana ('eyasta dhammassa sikkhAe uvaTThie samaNovAsae vA samaNo vAsiyA vA viharamANe ANAe ArAhae bhavadda " ) yahAM taka aupapAtika sUtra ke chappanaveM sUtra meM kahA gayA hai so use yahAM para kahalenA caahiye| 'taNaM te samaNovAsagA bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma haTThA baDhAe uTTheti' isake bAda ve zramaNopAsaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ke mukha se dharmazramaNa kara aura use hRdaya meM dhAraNa kara bahuta hI adhika harSita hue evaM saMtuSTa citta hue, bAda meM I "" patanuM samasta athana sahIM thaDAyu 42 le, "saMpaNa' samaNe bhagava mahAvIre tesi samaNovAsagANaM tise ya mahati mahAlayAe sabhAe dhammaka hA jAva ANAe ArAhae bhavai tyAra bAda zramaNu bhagavAna mahAvIre te vizALa sabhAmAM te zrAvakane dhamakathA kahI. aupapAtika sUtranA 56mAM sUtramAM A dharmayAtu vana ApavAmAM bhASyu che. " asthi loe, bhatthi aloe " mA sUtrapAThathI za3 4rIne " etasya dharmasya zikSAyAm upasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsakA vA viharam viharantI vA AjJAyA ArAdhako bhavati " ma sUtrapATha paryantano yA sahI 'dharmasthA' 13 zraSu haravale. "taraNa' ve samaNovAsamA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nimma haTThA uTThAe uTTheti " mahAvIra alunI sabhI dharmAsthA sAMbhaNIne tathA tene hRdayamA avadhAraNa karIne temane ghaNuA ja huM ane satASa thaye teo
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMgavatI bhagavaM mahAvIraM vadati, namasaMti' utthAya, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandante, namasyanti, 'vaMdittA namaMsittA jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMtri' vanditvA namasyitvA, yatraiva zaGkho nAma zramaNopAsakaH AsIt , tatraiva-upAgacchanti' 'uvAgacchittA saMkhaM samaNovAsagaM evaM vayAsI'-upAgatya za zramaNopAsakam, evaM-vakSyamANamakAreNa avAdiSu:-'tuma devANuppiyA! hijjA amhe hiM appaNA ceba, evaM vayAsI'-bho devAnupriyAH / tvam khalu hyaH-gatadivase asmAkam , Atmanaiva-svayameva, evaM vakSyamANapakAreNa abAdIH yat 'tumhe NaM devANuppiyA! viDalaM asaNaM jAva viharissAmo' bho devAnupiyAH! yUyaM khalu vipulam azanaM yAvat pAnaM khAdimaM svAdimam upaskArayata, vayaM khalu tat vipulam azanAdikam AsvAdayanto visvAdayantaH paribhuJjAnAH paribhAjayantaH pAkSikaM pauSadhaM pratijAve apanI hI utthAna zakti se uThe, 'uhettA samaNa bhagavaM mahAvIra caMti, namasaMti' uThakara unhoM ne maNa bhagavAna ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA namaMsittA jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchati' vandanA namaskAra karake phira ve vahAM gaye jahAM zramaNopAsaka zaMkha baiThe the 'uvAgacchittA saMkha samaNovAsagaM evaM vayAsI' vahAM arthAt bhagavAn ke samIpa baiThe the vahAM jAkarake unhoM ne usa zramaNopAsaka zaMkha se aisA kahA-'tuma devANuppiyA! hijjAamhe hi appaNA' ceva evaM vayAsI' he devAMnupriya ! gatadivasa Apane hamase apane Apa aisA kahA thA ki 'tumhe NaM devANuppiyA! viulaM asaNaM jAva viharissAmo' he devAnupriyo ! tuma loga vipula azana, pAna, khAdima evaM svAdima AhAra ko taiyAra kraao| hamaloga usa temagI jatthAnazastithI yA. " uddettA samaNa' bhagava - mahAvIra' vadaMti, nama: saMti" hIna bhae zramAya magavAna mahAvIrane paha! 42rI ane nabha2412 yA vaMdittA, 'namaMsittA jeNeva sakhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti" tyAra mA jyA zamazrA - to, tyA tamo gayA. " uvAgacittA. saMkhlaM samaNobAMsaga evaM vayAsI" seTale , mahAvIra prabhunI sabhI 8al AM ApanI pAse ne to tena mA pramANe khu." tuma devANuppiyA! hijjA amhe hi appaNA ceva evaM kyAsI" he vAnupriya 1 se mAthe. abhane sthetu tu. hai "tumheNa devANuppiyA ! viula asaNa jAva viharismAmo" "he devAnupriye ! tame vipula azana, pAna, khAdya ane svAda rUpa cAre prakArane AhAra taiyAra karAve ApaNe badhA bhegA maLIne te vipula aza.
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 30 1 sU0 2 zaGkhakhazrAvakacaritanirUpaNam 687 prata :- anupAlayanto vihariSyAma iti, 'tara NaM tumaM posahasAlAe jAva viharie ' varteH khalu asmAkaM kathanAnantaram tvayA pauSadhazAlAyAm yAvat - pauSadhikena brahmacAriNA unmuktamaNisuvarNena vyapagata mAlAvarNakavilepanena, nikSiptazastramusalena ekena advitIyena darbhasaMstarikopagatena pAkSikaM pauSadhaM pratijAgatA - anupAlayatAvihRtam sthitam 'taM suThu NaM tumaM devANuppiyA ! ahaM hIlasi' tat tasmAt kAraNAt bho devAnupriya ! tvaM suSThu atizayaM khalu asmAn avahelayasi - avamanyase ? 'ajjo -tti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNovAsae evaM vayAsI' - tataH khalu tacchrutvA vijJAya vA, he AryA ! iti saMbodhya, zramaNo bhagavAna mahAvIra svAn zramaNopAsakAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt -' mA NaM ajjo tumbhe saMkhasamaNovAsagaM DIlaha, nidaha, khisaha, garahaha, avamannaha ! bho AryA ! mA vipula azanAdika kA AsvAdana, viravAdana, bhojana evaM paribhAjana karate hue pAkSika pauSadha kareMge / 'taeNaM tumaM posahasAlAe jAva viharie' isake bAda tumane pauSadhazAlA meM yAvat pauSadhika hokara, brahmaparya dhAraNa kareM, maNi suvarNa kA tyAga kara, mAlA varNa vilepana kA parihAra kara, zastra aura muzala ko nikSipta kara akele darbha saMstAraka para baiThakara pAkSika pauSadhaM ko dhAraNa kara liyA 'taM suhu~ NaM, tumaM devApiyA | amhe holasi ' to he devAnupriya ! tumane bahuta acchA kiyA jo tumane isa prakAra se hamalogoM kI avahelanA kI hai / ' ajjo si samaNe bhagava mahAvIre te samaNopAsae evaM vayAsI' taba he Aryo / isa prakAra se sambodhita karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra ne unase aisA kahA - ' mANaM aMjjo ! tunbhe saMkhaM samaNovAsagaM hIlaha, niMdaha, nAdinuM AsvAdana, visvAdana, bheAjana ane paribhAjana karIne pAkSika pauSadhnii ArAdhanA 42zu." "taeNa tuma posahasAlApa jAva viharie bAda amArI sAthe besIne te leAjananuM AsvAdana karavAne badale tame te poSadhazALAmAM jaIne brahmacarya dhAraNa karIne, mavinA tyAga karIne mAlA ane vilepananA tyAga karIne zatru ane muzalanA tyAga karIne ekalA " tyAre dAnA sastAraka para virAjamAna thaIne pauSadhavata dhAraNa karI lIdhuM che" 'suNa tuma devANupriyo ! amha' hIlasi " he devAnupriya | rmA aThAre tame abhArI ke AvaDelanA purI, te pArtha sA3 4 che?" ajjo ! ti ma bhagava mahAvIre se samaNovAsapa eva vayAsI " tyAre " mAye!" A pramANe saMbadhana karIne zramaNa bhagavAna mahAvIra te zramaNeApAsakone A prabhA u "mANa ajo ! tume saMkhaM samaNAvAsaya hILa, niMdai, khisa
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 bhagavatIne khalu yUyaM zramaNopAsakam avahelayata, nindata, khisayata, gaIdhvam, avamanyadhvam, ayaM bhAvaH - mA dIlayata' iti - jA vikulAdimamadghATanapUrvakaM mA nirbhatsayata, ' mA nindata' iti manasA kutsitazabdapUrvakaM mA anAdaraM kuruta, ' mA khiisata' iti hastamukhAdivikArapUrvakaM kSudravacanena mA prakopayata, 'mA gardadhvam' iti - janasamakSaM doSAviSkaraNapUrvakaM mA gardA kuruta, 'mA avamanyadhvam' iti tadyogya pratipazyakaraNena avahelanayAspamAnaM mA kuruta / tatra kAraNamAha-' saMkhe NaM samaNovAsara piyadhamme caiva dadhamme cetra sudakkhu jAgariyaM jAgarie ' zaGkhaH khalu zramaNopAsakaH dharmA eva - yo dharmo yasya sa tathAvidhaH, dRDhadharmA eva dRDho dharmoM yasya sa khiMsaha, garahaha, avamannaha ' he Aryo / Apa loga zramaNopAsaka zaMkha kI avahelanA mata karo, niMdA mata karo, unase nArAja mata hoo, unakI gardA mata karo aura unakA apamAna mata karo jAti, kula Adi ke marmakA udghATana karate hue, jo bhartsanA kI jAtI hai usakA nAma hIlanA - avahelanA hai manameM hI jo kutsita zabda bolakara anAdara kA bhAva prakaTa kiyA jAtA hai usakA nAma nindA hai hasta mukha Adi ke vikAra pUrvaka jo kSudra vacana kaha kara kupita kiyA jAtA hai usakA nAma khiMsanA hai / anya janoM ke samakSa doSoM ko prakaTa karate hue jo nindA kI jAtI hai usakA nAma gaha hai| tathA yathAyogya Adara nahIM karane se jo apamAna kA bhAva pradarzita kiyA jAtA hai usakA nAma avamAnanA hai / so Apa loga inameM eka bhI bAta na kreN| kyoM ki kAraNa yaha hai ki 'saMkheNaM samaNovAsae piyadhamme deva, dadhammeva sukkhu jagariyaM jAgarie ' ina zramaNopAsaka zaMkha ne ki jo priya hai garaddaha, avamannaha " se Aye ! tamAre zA zrAvanI avahelanA 12vI joIe nahI, niMdA karavI joIe nahI, tame tenA pratye nArAja thaze| mA, tenI gA~ karaze! nahIM ane tenuM apamAna karaze! nahI.. (jAtI, kula AdinA sama prakaTa karIne je bhaTsanA karavAmAM Ave che tenuM nAma hIlanAavahelanA che manamAM ja kutsita zabdAnu uccAraNa karIne anAdaranA bhAva prakaTa karave tenuM nAma niA che. hAtha, me mahinA hAvabhAva pUrvaka karavA kSudra vanAnuM uccAraNa karIne sAmenI vyaktine adhika kupita karI tenuM nAma nArAjagI che. anya leAkA samakSa doSA prakaTa karIne je nidyA karavAmAM Ave che tenuM nAma gIM che ceAgya Adara nahI karIne je apamAna karAya che tenuM nAma anAra che.) " saMkheNa samaNovAsara pivadhamme caiva vuDhadhammeba .
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacanisakA TIkA za0 12 u0 1 03 zavathAvAcaritanirUpaNam 689 tathAvidhaH, mudRSTajAgarijAM su-suSTu da addhAdirUpeNa prazcana yena sa mudRSTaH zramaNoNasakA, tasya jAgarikA-samAdanidrA vyagohena jAgaraNa -jAgarikA, tAM jAgaritaH / itamAn iti / / su0 2 / / jAgarakA bheda btvyttH|| mUlA...' maMte ti, AgalaM goyame laNaM bhagavaM sahAvIraM vaMdai, nasaMsai, baMditA, nasaMzitA evaM badhAlI-kaha vihANaM te! jAgariyA paNatA ? goyamA! livihA jAgariyA paNattA, -----nier_abhATa jApAriyA sadakkha jaagriyaa|se IIIIIIIIIIIIIIMR........ORatni.sss.nlm.ninstall.samsutsaasnam.sunnn. T h a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mas...... ....... . . pR. 689 atra (bhaga. za. 12 u. 1) zaGkhazrAvakapakaraNe zaGkhaH pauSadhika eva pauSadhazAlAto bhagavadvandanArtha gata iti vizeSavastrAbhAvAt sUtre 'abhigamo natthi' ityuktam , ato yad vahuzaAdarzeSu * . suddhappAvesAI maMgallAI vatthAI pavaraparihie sayAo gihAo paDinikkhamai' iti labhyate tat 'abhigamo natthi' iti mUlapAThAt na saMgacchate / pratIyate ca "suddhappAvesAI0" ityAdipATho lekhapramAdAtpatita iti, evaM paryAlocyanAsmAbhirayaM pATho'tra gRhItaH, iti sUkSmekSikayA vicArayitavyaM vickssnnaiH| FRI ....... . . . . ................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . . . . ... . . . . ... . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . ... . . . . .......... . . . . . . . . . . .... . . ..... . . . . . . ... . . . . ............... . . . . . . . . . . . . . ..... . . kkhu jAgariyaM jAgarAMti3, se teNaTeNaM goyamA ! etra vuSa--- tivihA jAgariyA jAna sudakkhu jAgariyA suu03|| dharma jila ko aise haiM tathA dRDha ? dharma jisakA aise haiM, agraNopAsaka kI jAgarijhA-jAganA-prasAda, lidA ke tyAga se jAgaraNa kiyA hai|02|| sukkhu jAgariya jAgati dene 50 piya che Ane 25 pratyeka zraddhAvALo hovAne kAraNe dharmanA pAlanamAM daDha che evA zakha zramaNopAsake te pramAda rUpa nidrAnA parityAga pUrvaka zramaNopAsaka jAgarikA (jAgaraNa) karela che. tethI tenI ni dA gaha Adi karavI ucita nathI. masUrI bha0 87
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 690 bhagavatI chAyA-bhadanta ! iti bhagavAna gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, nAsyitvA, ekara avAdIt-RticiyA balu bhadanta ! gagarikA prajJaptA ? gautama ! triniyA jAgarikA pajJaptA, tapathA-buddhajAgarikA 1, abuddha jAgarikA2, suSTanAgarikA 3, tat kenArthena evamucyate-trividhA jAgarikA prajJaptA-tadyathA-buddhajAgarikA, abuddhajAgarikA, sudRSTanAgarikA? gautama ! ye ime arhanto bhagavantaH utpannajJAnadarzanadharAH, yathA skandakA yAvata sarvajJAH sarvadarzinaH, ete khalu buddhAH buddha jAgarikAM jAgrati 1, the ime anagArA bhagavantaH IsimitAH, bhASAsamitAH yAvat-guptabrahmacAriNaH, ete khalla abuddhAH ayuddhajAgarikAM jAgrati 2, ye ime zramaNopAsakAH abhigatajIvAjIvAH yAvat viharanti, ete khalu sudRSTajAgarikAM jAgrati, tata tenArthena gautama ! evamucyate-trividhA jAgarikA yAvat sudRSTa jAgarikA mU0 3 // ____TIkA-atha jAgaraNaprastAvAt tadabheda vaktavyatAM prarUpayitumAha- bhaMte ! tti' ityAdi / 'bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM magavaM mahAgIraM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, evaM bayAzI-'bhadanta ! iti saMvodhya, bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasthitvA, evaM- vakSyamANapakAreNa meM avAdIt-'kaDavihANaM bhaMte ! jAgariyA paNNattA?' he bhadanta ! kavividhAH khala jAgarikA bhedavaktavyatA __ 'bhaMte ! tti bhAvaM gozme ' ityAdi / TIkArtha-yahAM jAgaraNa kA viSaya hai-isa kAraNa sUtrakAra ne isake bhedoM kA kathana isa sUtra chArA kiyA-'aMte! ti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra caMdaha, namaMsA, caMdittA namaMsitA evaM kyAsI'he bhadanta ! isa prakAra se sambodhita karake bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko dhandanA kI, namaskAra kiyA bandanA namaskAra -MIRSInA lehornu ni35 " bhaMte ! ti bhagava' goyame" tyAdi TIkArya-A sUtramAM sUtrakAre dharmajAgaraNanA bhedonuM nirUpaNa karyuM che"bhNte ! tti bhagava' goyame samaNa' bhagavauM mahAvIra vadai, namasai, vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI" " magavan!" mA prare samAdhana 4zana laga. vAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNA karI, namaskAra karyA vaMdaNuMnamaskAra karIne temaNe temane A pramANe prazna pUcho- ___kaivihANa' bhaMte / jAgariyA paNNattA 1" mApana ! 26 (jAgaraNa) keTalA prakAranI kahI che?
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 10 1 sU0 3 zaGkhazrAvakacAratanirUpaNam 696 jAgarikA-jAgaraNaM, prajJaptA ? bhagavAnAha-goyamA ! tivihA jAgariyA paNNattA' he gautama ! trividhA-triAkArA jAgarikA prajJaptA, tabhedAnAha-'jahA-vuddhanAgariyA, abuddhajAgariyA, sudakhujAgariyA' tadyathA-buddhajAgarikA, abuddhajAgarikA, suSTajAgarikA, gautamastatrakAraNaM pRcchati-'sekeNaTeNaM bhaMte evaM puccai-tivihA jAgariyA paNNatA, taMjahA-buddhajAgariyA, anuddhajAgariyA, mudaskhu jAgariyA?' tat-atha, kenArthena-kathaM tAvat , evam-uktarItyA, ucyate yat-trividhA jAgarikA prajJaptA, nayA buddhanAgarikA, abuddhajAgarikA, sudRSTa jAgarikA iti ? etAsAM vimRNAM jAgarikANAM ko'rthaH ? iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA ! je ise arihaMtA bhagavaMtA, uppannanANadasaNadharA jahA khaMdae jAtra karake phira isa prakAra se pUchA-'kAvihANaM aMte ! jAgariyA paNNattA' he bhadanta ! jAgarikA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA' he gautama ! 'tiSihA jAgariyA paNNattA' jAgarikA tIna prakAra kI kahI gaI hai| ' taMjahA' jo isa prakAra se hai-'buddhajAgariyA, abuddhajAgariyA, sudakhujAgariyA ' buddhajAgari kA, avuddhajAgarikA aura sudarzanajAgarikA-sudRSTa jAgarikA apa gautama ina bhedoM ke kahane kA kAraNa pUchate haiM-se kejadveNa bhaMte ! evaM vuccai, tibihA jAgariyA paNNattA-taMjahA-buddhajAgariyA, paNNattA-taMjahAbuddhajAgariyA, abuddhajAgariyA, darakhajAgariyA' he adanta ! buddhajAgarikA, abuddhajAgarikA aura sudRSTa jAgariko ke bheda se jo Apane jAgarikA ke ye tIna bheda kahe haiM so isameM kAraNa kyA hai ? arthAt hana tIna jAgarikAoM kA zabdArtha kyA hai? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA ! 3 gautama / "tivihA jAgariyA paNNattA" Rs 1 prA2nI hI cha " taMjahA" te prArI nAye pramANe cha-"buddhajAgariyA, abuddha jAgariyA, sudakhujAgariyA" (1) muddha jAgarikA, (2) abuddha jAgarikA ane (3) sudaNa jAgarikA A bhedanuM svarUpa jANavAnI jijJAsAthI gautamasvAmI mahAvIraprabhune A pramANe prazna pUche che-" se keNadveNa bhate ! evaM buccai tivihA jAgariyA paNNattA-taMjahA buddhajAgariyA, abuddhajAgariyA, sukkhujAgariyA " gavan ! muddhanagara, abuddha jAgarikA ane sudeSTha jAgarikAnA bhedathI Ape jAgarikAnA je A traNa bhede kahyA che, tenuM kAraNa zuM che? eTale ke A traNe prakAranI nagarapAna 2135 uyu cha ? mahApAra prabhunA uttara-" goyamA! je ime arihaMtA bhagavaMtA, uppannanA
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 613 bhagavatI savyAnu, savvadarisI, erNa buddhA buddha nAgariyaM jAgaraMti' he gautama ! ye ine pratItAH ahamto jinAH, bhagavanta, utpannajJAnadarzanArA:-kelinA; yathA sandake-dvitIyazanake prathanoddeza ke ra dakrama karaNe nikAdinA ranathavA brASi paniSattavyAH, yAvat-sarvavAH sarvadarzinaH vanti, ene khara jilAH guDhAH-devalAvabodhena, buddhajAgarikA-buddhAnAM vyAgatAjAnanidrANAM jAgarikA-prabodhI buddhajAgarikA, tAM tathAvidhAm , jAti-kurvanti, 'je ise apAmArA mAgato IriyAsamiyA, bhAsAmamiyA jAna gunavaMbhapArI, epaNa azAvuddha nAganiya jAgaraMti' ye ise pratiddhAH anagAtAH manavantA, IyosamitA:-iryAsamitiyuktAH, isake uttara meM prabhu vAhate haiM- godhamA ! je ise agniAbhagavaMtA, uppananANadANAgharA jahA khadae jAra lavArisa, epaNa buddhA buddhA gariyaM jAgaraMti' jo ye pratiddha anna jina bhagavanta utpAna jAna darzana dhArI levalI haiM jaise ki skandaka meM-hitAya zanako prathama uddezaka meM sakanda prakaraNa meM kahe gaye ralo prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye-yAvat sarvatra sarvadarzI hai ye jina buddha hai-dogata jJAnadapa bodha se yukta haiM-bhataH ye buddhajArikA ko-jinoM kI mAlagitA dUra ho cunnI hai aise vizuddha mAramAtroM ko jAgaritA ko karate hai| arthAt sarvajJa sarvadazI taka jitane bhI pujinadeva hai| ye saba kevalajJAnarUra jAgaraNa kara le haiM kyoMki inameM ajJAnAipa pitAkAdhA abhAva ho cukA hotA hai| 'je hame aNacArA bhagavaMto IriyAsaniyA bhAtA NadaMmuNadharA jahA khadae jAda savvannu savyadaritI, eeNa buddhA buddhajAriya jAgaraMti" mata na sapanna mAnane yA karanArA che (jee) kevaLajJAna ane kevaLadarzanathI sukata che ke sarvasa ane sarvadarzI che, (-ahIM bIjA zatakanA pahelA uddezakanA skandaprakaraNamAM kevaLI bhagavAnane je vizeSa-sarvatra ane sarvadazI paryantanA vizeSaNelagADyAM che te grahaNa karavA joIe) teo buddha gaNAya che kevaLajJAna rUpa bethI teo yukta hovAthI temane buddha kahe che te huM ta jina kevalI bhagavAna buddha jAgari kare che eTale ke jemanA jJAna rUpI nidrA dUra thaI cukI che evA vizuddha AtmAonI jAgaraNAne buddhakaraNuM kahe che eTale ke sarvajJa, ane sarvazI paryantanAM vizeSaNavALA jeTalA buddha jinendra de che teo badhA kevaLajJAna rUpa jAgaraNa kare che, kAraNa ke temanAmAMthI ajJAna rUpa nidrAne sa pUrNapaNe abhAva thaI gayo hoya che "je ime aNagArA, bhagavato IriyAsamiyA, bhAsAsamiyA, jAva guttabaMbhayArI,
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA 0 120 1 0 3 zaGkhazrAvaka paritanipa mApAsamitA:- pApAdamitiyuktAH yAvat SaNApatiH, AyabhANDApatranikSepamAsamitA uccArapatra raNakhelanallamighaThiApaNAH socAkAyaguptAH guhAH guptendriyAH guptanAlacAriNa santi ete khalu anuhA:- kevalajJAnAtita ac zeSajJAnasadbhAvena ca sahasA nAtApArthakatvAt abuddha nAgarikA-chadyasthajJAnavatAM yA jAgarikA sA tathAvidhAm nAgarikAM jAgrati kurvanti / ava - 'je ise samRNovAsA abhigayajIvAjI pA ravi eNa dakkhu jAgariyaM jAgaraMti' ye ise prasiddhAH zramaNoH abhi 1 63 samiyA, Ava guptavaM bhaNArI eNNaM abuTTA samudrAjAgarigaM jagati ' jo ye prasiddha anAra bhagavansa hai ki jo ve prasiddha anagAra bhagabanta hai ki jo IryAsamiti, bhASAsamiti se yukta haiM yAt-evaNAsamiti se buka haiM, AbhANDAnatranikSepaNAsamiti se yukta hai, uccAra, khela jala, siMdhAna parichA samiti se yukta hai. ganoi evaM kAmati se kukta haiM, gupta, guplendriya savArI hai ye rUpa kevalajJAna ko nahIM prApta ho jAne se prastravaNa, vacana inheM 17 lajJAna prApta nahIM ho gayA hai- taka abuddha hai kevalajJAna ke binA yathAsaMbhava aura satyAdika jJAna inameM rahate haiM, ataH ye buddhalahaza hai yahAM akucha meM " ra " yArthaka hai isaliye ye avuddha jAgarikAvanavArI aura samiti gupti yukta mahAvratadhArI ve akuTujAnarika kahalAte haiM / sabhA - ' je ise maTaNovAlanA abhigaSajIvAjIvA ekUNa anuddhA abuddhajAgariya jAgarati ' samiti, bhASAbhUmiti, mahA nADAsatra nikSepaNAsamiti ane uccara prasravaNa kheDAjala dighaNu pariSThApunaHsamiti, A pAce samitiethI yukta, aneAgruti vacanagupti ane kAyamusi, A traNe prakAranI guptiethI yukta, gupta, zusendriya ane guptabrahmacArI Adi vizeSaNAthI yukta evA mA aNugAra bhagavantA che, temane aqhuddha gaNuvAmAM Ave che, kAraNa ke temaNe kevaLajJAnanI prApti karI detI nathI. jyAM sudhI temane kevaLajJAnanI prApti na thAya tyA sudhI temane buddha kahI zakAya nahI. bhaTTe teemA kevaLajJAnanA abhAva hoya pazu matijJAna ahinA teA dhAra hAya che, tethI temane khutulya gaNI zakAya che padamA "a " nana-sAdRzyadarza che. tethI temane A prakAre pAca samiti ane pAMca guptithI yukta mahAvratadhArI chadmastha jJAnadhArIne azuddha nagari uhe he tathA - je ime samaNotAsagA abhigayajIvAjIvA jAva viharati, eeNaM sukkhujAgariya' jAgariti " ne zramalapAsa hai| ( ' guddha nagari cha
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIrtha gatajIvAjInAH-viditajIvAjIvatatrAH, yAvat upalabdhapuNyApAH ityAdi vizepaNa viziSTazaH viharanti-tiSThanti ene khalu samyagdarzanazAliggat sudRSTajAga. rikAm supTha dRSTaM zraddhAdirUpeNa jinapravacanaM yena sa sudRSTastasya jAgarikA'mamAdanidrAvyapohena jAgaraNa sudRSTajAgarikA tAM tathAvidhA nAgarikAM jAgatividadhati, ante bhagavAn sarva yuesaMharannAi-se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccaitividhA jAgariyA jAtra sudakkhujAgariyA' he gautama ! tat-apa, tenArthenaevam-uktaprakAreNa, unyate trividhA jAgarikA yAvat-prajJaptA, tadyathA-buddhajAgarikA, abudrajAgarikA, sudRSTa nAgarikeni / 03 / krodhAdivipAka vaktavyatA / / mUlam-"taeNaM le saMkhe samovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai, namasai, baMdittA, namaMsitA, evaM kyAsI-kohavasaTTeNaM jAva viharaMti, eeNaM sudakkhujAgariyaM jAgariti' jo ye alaNopA. pAlaka jIva aura ajIva tatva ke jJAtA hote I-evaM upalabdha puNyapApa Adi vizeSaNoMvAle hote haiM-so ye samyagdarzanazAlI hone se sudRSTa jAgarikA ko karate haiM jo zradvAdirUpa se jina pravacana ko acchI taraha se dekhatA hai vaha sudRSTa hai-isakI jo pramAda, nidrA ke tyAga se jAgaraNa hai vaha sudRSTa jAgarikA hai-isa prakAra kI jAgarikA ko ye zramaNopAsaka jana samyagdarzanazAlI hone de karate haiM-se teNadveNaM goyanA! evaM buccA, tivihA jAgariyA jAna sukkhu jAgariyA' ila kAraNa he-gautama ! maiMne aisA kahA hai ki sudRSTa jAgarikA taka arthAt buddhajAgarikA, avuddhajAgarikA aura sudRSTa jAgarikA-ye tIna jAgarikAe~ hotI haiM / 03 // jIva, ajIva Adi nava tane jANanArA hoya che ane puNya ane pApanA phaLane samajanArA hoya che, teo samyaggadarzanathI yukta hovAne kAraNe sudaSTa jAgarikA kare che. je vyakita jinapravacana pratye zraddhAbhAvathI yukata hoya che tene sudaNa kahe che. tenuM pramAdanidrAnA tyAga rUpa je jAgaraNa hoya che tenuM nAma sudaNa jAgarikA che. je zramaNe pAsake rAmyagdarzanathI cukata hoya che teo prama,danidrAne tyAga karIne dhArmika pravRttimAM pravRtta thAya che. tanu nAma sudRSTa Rs. che. "se teNaTreNa goyamA ! evaM vuccai, tivihA jAgariyA jAya sukkhujAgariyA" 8 gautama / te 20 4 meM se kahyuM che ke jAgaraNanA buddha jAgarikA, abuddha jAgarikA ane sudaSTa jAgarikA rUpa traNa bhede che. kesUDA
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ 695 : prameyacandrikA TIkA za0 12 30 1 0 4 zaGkhazrAvaka caritanirUpaNam bhaMte! jIve kiM baMdhai, kiM pakarei, kiM biNAi, kiM uvaciNAi ? saMkhA ! kohavasadveNaM jAva AuyabajAo satakammapagaDIo. siDhilayaMtraNanadvAo, evaM jahA paDhame sae asaMvuDassa RNamArassa jAva aNuparithai | mANavasaTTe NaM bhaMte! jAva evaM caitra evaM lobhasa vi, jAva aNupariyahacha / taraNaM te samaNovAgA, samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM eyamahaM soccA, nisamma bhIyA tatthA tasiyA, saMsArasauvviggA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadati, NasaMsaMti, vaMdittA, namasittA jeNeva saMkhe samaNovAsae, teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA, saMkhaM samaNovAsagaM vaMdati, na saMti, vaMditA, namasittA pacamahaM sammaM viNaeNaM bhujjo bhujo khAyeMti, taraNaM te samaNovAsagA sesaM jahA AlabhiyAe jAda paDigayA, bhaMte si bhagavaM goyane samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, nasai, vaMditA namasittA evaM vayAsI - prabhUNaM bhaMte! saMkhe samaNovAsae devANuppiyANaM aMtie sesaM jahA isi bhaddayuttassa jAva aMtakAhi / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti jAva viharar3a ||suu04 // bArasame paDhamA uheso samatto // chAyA -- - tataH kha sa zaGkhaH zramaNopAsakaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyati, vanditvA namasthitvA evam avAdIt - krodhavazAttaH khalu bhadanta ! jIvaH kiM badhnAti kiM karoti, kiM cinoti, kimupacinoti ? | zaGkha ! krodhavazArttaH khalu jIvaH AyuSkavarNAH sapta karmaprakRtI: zithilabandhanabaddhAH evaM yathA prathamazatake asaMvRtasya anagArasya yAvat anuparyaTati / mAnavazAH khalu bhadanta ! jIvaH evameva, evaM mAyAvazAta'pi, evaM lobhavazArtto'pi yAvat - anuparyaTati ! tataH khalu ye zramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike etamartha
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 696 sagatIne zrutvA nizamya sItAH, jAtrA nAtAH zaMgArohinAH zrama bhagavantaM te namasyanti, nanvA, namasyatyA, sahAvI popAsala ata upAgacchanti upAgatya zramagopAlakaM vandante, namasyanti vandinyA, namasyA etamartha vinayena bhUyo bhUyaH kSamaryAnta / tamaH khalu te zramaNopAsakA zeSaM yathA bhAlabhikAyAM yAvat-pratiyatAH / iti vAn gautamaH zramavantaM gAvI vandate, cagasyati, vanditvA namayilA evam vAdItprabhuH khalu bhadanta ! 'GkhaH zramaNopAsako devA(mavANAm antike zeSaM yathARSiputrasya yAvat antaM variSyati, tadevaM bhadanta ! tadeva bhain ! iti -hita // 0 4|| 5 dvAdaze prathamodezaH samAsaH // TIpa- kupitAnAM zramaNopAsakAnAM koSopazAntaye zaGkhaH pRcchati'taNaM se ityAdi, 'taraNa se saMkhe samaNovAsae samagaM bhagavaM manavIra baMda, na diyA, nasittA, evaM nayAsI' tataH balu sa zaH zramaNopAsakaH zramaNa gAraM candate, namasyati, vandilA nagariyA, evam vakSyamApamakare " kodhAdi vipAkavyatA 'taNaM se saMkhe samaNozasae' ityAdi / TIkAbhre- -ha sUtra dvArA kRpita hue zrozakoM ke kopareSAnta ke liye zeSa ne bhagavAn se jo pUchA hai yaha diyA hai-ruSNaM se dekhe unapovAra samaNaM bhagavaM mahAvIra naMdaDa, nasaMha, vaMditA sitA evaM mAlI ' isake bAda zramaNopAsaka zekha ne bhramaNa aga bAn mahAvIra ko candana kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira unhoMne use aisA pUchA-' mohavasaNaM bhaMte! jIve kiM krodhAdinA vipAkanI vaktavyatA CC taraNa se saMkhe samaNovAsa "pratyAhi TIkA-peAtAnA upara kApAyamAna thayelA zrAvakanA kApanuM zamana bhagavAna mahAvIrane, keya spAdinA karavAnA hetupUrvaka zakha zrAvake zramaNa triyAunA viSayamA, azno cUchayA hai. " taNa se saMkhe samaNovAsa samaNa bhagava mahAvIra vaMdai, namasai, vaMditA, narmasittA evaM vyAsI " tyAra yaha te zama zrIvaDe zrama lagavAna mahArane nadaNuA karI namaskAra karyA, vaNuAnamaskAra karIne temaNe temane yA prabhAle prazna pUchyA- " koitrasaTTeNa saMte ! jIve ki banai, ki pakareza, kiM f
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 1 sU04 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNaM' 697 bhavAdIt 'kohavasa NaM bhaMte! jIve ki baMba, ki pakarer3a, ki ciNAha, kiM ubaciNAi ? ' he madanta ! krodhavazAH khalu krodhasya vazAt - Arta :- krodhavazavartI san mInaH kiyatsaMkhyakaM karmavadhnAti 1 ki karma prakaroti ? *i karmacinoti ? kiM karmacayaM karoti ? kiM karma upacinoti ? kiM karmopacarya karoti ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'saMkhA ! kohavasaTTe NaM jIve AuyavajjAzro sata kammapagaDIo siTio, evaM jahA paDhamasae asaMvuDassa aNagArassa jAva aNupariyahai ' he ! kodhavazAH krodhavazavartI khala jIvaH, AyuSkarajI:- AyuSkakarmavarjayitvA saptakarmaprakRtIH zithilavandhanabaddhA: - zithilabandhanai vaDAdbhavanti tarhi tAH saptazithilabandhanavaddhAH karmaprakRtI DhabandhanaddhAH karoti, ityabhiprAyeNAha - vaM pUrvoktarItyA, yathA prathamazatake mathamoddezake asavRtasya anagArasya prakaraNe pratipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyam, yAvat sa saMsArakAntAre anuparyaTati-paribaMdha, kiM pakare, kiM ciNAha, ki baciNAha' he bhadanta / krodha ke baza se duHkhI huA jIva-krodhavazavartI banA huA jIva kitanI karma prakRtiyoM kA baMdha karatA hai ? kila karma ko vaha karatA hai ? kisa karma kA vaha ca karatA hai ? kisa karma kA vaha saMcaya karatA hai ? aura kisa karma kA yaha upacaya karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - saMkhA ! kohasaNaM jIve AyathajjAo saptakammapagaDIo sivilayaMtraNavadAo evaM jahA paDhamasae asaMtussa aNagArassa jAva aNuparigrahadda ' hai zaMkha ! krodhavazavartI huA jIva zithila banvana se baddha huI AyusiMbAya sAta karma prakRtiyoM ko gADhavandha se baMdhI huI banA letA hai| isa viSaya kA kathana prathamazataka meM asaMvRta anaMgAra ke prakaraNa meM kiyA jA cukA hai| so vaisA hI kathana yahAM para bhI samajhanA cAhiye ! aisA ciNAi, kiM uvaciNAi ? " he bhagavan ! dhane vazavatI thayeseo va TalI krama prakRtine khadha kare che? te kayu' krama kare che? te kayA kanA caya kare che? te kayA ka`nA sacaya kare che ? ane te kayA kam'nA, upacaya kare che ? bhaDAvIra alun| uttara- " saMkhA ! kohavasaTTeNaM jIve AuyavanAo santa kammapagaDIo siDhiLaghaNabaddhAo evaM jahA paDhamasae asaMvuDasta aNagArassa nAva aNupariyaTThai " he zodhane adhIna maneseo lava zithisa andha vaDe "khAyelI Ayu sivAyanI sAte kaprakRtiene gADha bandha vaDe mAMdhelo kare che. pahelA zatakanA asavRta 'aNugAranA prakaraNamAM A viSayane anulakSIne je kathana karavAmAM AvyuM che, te samasta kathana ahI paNa aheNu karavu joie. evA krodhI jIva A sasAra rUpI aTavImAM paribhramaNa karyA kare che, bha0 88
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 698 bhagavatIstre bhramati / punaH zaGgaH pRcchati 'mANavasaTTe NaM bhaMte ! jIve ? evaM cevaM mAyAvasaTTe vi evaM lobhavapaTTe vi, jAva aNupariyaTTai' he bhadanta ! mAnavazAtaH-mAnavazavartI khalu jIyaH, ityAdi sarvamevameva, evaM maayaavshaatto'pi lobhavazAtto'pi yAvat sa vaha jIva isa saMsArarUpa aTavI meM hI paribhramaNa karatA hai / ava zaMkha prabhu se aimA pUchate haiM-'mANavasaTe NaM bhaMte ! jIve' he bhadanta ! mAnakaSAya ke vazavatI huA jIva kitanI karma prakRtiyoM kA baMdha karatA hai? kisa karma ko vaha karatA hai ? kisa karma kA vaha caya karatA hai ? kisa karma kA vaha saMcaya karatA hai ? kisa karma kA vaha upacaya karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he zastra | 'evaM ceva' jaisA kathana krodhakaSAya ke vazavartI hue jIva ke viSaya meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI jAnanA cAhiye isI prakAra kA kathana mAyA kaSAya vazayI bane hue jIva ke viSaya meM aura lobhakaSAya vazavatIM bane hue jIva ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye tAtparya kahane kA yaha hai ki cAroM kaSAyoM meM se kisI bhI eka kaSAya ke vazavI TuA jIva Ayukarma ko chor3akara zeSa sAta karma prakRtiyoM kA baMdha karatA hai aura unheM dRDhabandhana se bAMdhatA hai isI prakAra se sthitibaMdha aura anubhAga Adi bandhoM meM bhI vaha dIrdhasthitivAlI karake tIvra anubhAga se yukta samana prazna-" mANavapaTTe Na bhate ! jIve" tyAhi sAn ! mana rUpa kaSAyane adhIna thayele jIva keTalI karmaprakRtione baMdha kare che? kAM karma te kare che? te kyAM karmane caya kare che ? kyA karmane saMcaya kare che? kyA karmane upacaya kare che ? ___ mahAvIra prabhunA tta2-" eva ceva" papAyayI yuta maneA nA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana mAnakaSAyathI yukta banelA jIva viSe paNa samajavuM mAyAkaSAyane AdhIna banelA jIva viSe paNa evuM ja kathana samajavuM bhakaSAyane AdhIna banelA jIva viSe paNa evuM ja kathana grahaNa karavuM. A kathananuM tAtparya e che ke krodhAdi cAre kaSAyemAne koI paNa eka kaSAyane vazavatI banele jIva Ayukarma sivAyanI sAte. krama prakRtione baMdha kare che eTaluM ja nahIM paNa te temane daDha baMdhanavALI kare che, e ja pramANe sthitibaMdha, anubhAgabaMdha Adi anya viSe pA, samajavuM eTale ke te kamaprakRtione te jIva dIrgha sthitivALI ane tIvra anubhAgavALI karIne temane bandha kare che.
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 10 1904 zaDDa zrAvakacaritanirUpaNam 199 sNsaarkaantaare'nupryttti| 'taeNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaDhaM socA nisamma bhIyA tatthA tasiyA saMsArabhaunviggA samaNaM bhaga mahAvIraM vaMdaMti, namasaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike-samIpe, etamartha-pUrvoktArtha krodhAdInAM kaTuvipAkaM zrutvA, nizamya. hRdi avadhArya bhItAH janmamaraNebhya vastro:-trAsayuktAH narakAdiduHkhebhyaH, trAsitA.ghorasaMsArabhayodvignAH-bhavabhayavihvalAH santaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate; namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA, jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti' vanditvA, namasyitvA, yatraiva zaGkhaH zramaNopAsakaH AsIta , tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchittA saMkhaM samaNovAsagaM vaMdati, namasaMti,' upAgatya, zaGkha zramaNopAsaka karake unheM bAMdhatA hai| 'taeNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM eyama soccA nisamma bhIyA tatthA tasiyA saMsArabhaviggA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdaMti, namasaMti' isake yAda una zramaNopAsakoM ne kaSAya karane vAle jIvoM kI kyA sthiti hotI hai aisA kathana zramaNa bhagavAn mahAvIra ke mukha se sunA-taba ve krodhAdi kaSAyoM ke kaTuka vipAka ko hRdaya meM avadhAraNa karake janmamaraNa se bahuta Dara gaye narakAdikoM ke duHkhoM se trasta ho gaye ghora saMsAraparibhramaNa se trAsa ko prApta ho gaye isa prakAra saMsArabhaya se vihala pane hue una zramaNopAsakoM ne bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI, unhe namaH skAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti' vandanA namaskAra karake phira ve jahAM zramaNopAsaka zaMkha __"taeNa te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa atiya eyamaH soccA nisamma bhIyA tatthA tasiyA saMsArabhauvviggA samaNa bhagava' mahAvIra vaMdati namasaMti" pAyayuta vAnI vI sthiti thAya cha 1 me zrama sasa. vAna mahAvIrane mukhe zravaNa karIne, ane krodhAdi kaSAyanA bhayaMkara vipAkane hRdayamAM avadhAraNa karIne, teo janmamaraNanA bhayathI viThThala thaI gayA, narakAdine duHkhanA vicAthI trAsI gayA, ane ghara saMsArATavImAM paribhramaNa karavuM paDaze evuM jANIne vyAkuLa banI gayA A prakAre saMsArabhayathI vihala thayelA te zrama pAsakene, zakhazrAvaka para krodha karavA mATe pastA thavA saaye| tabhI zrama lagavAna mahAvIrane nibhA2 yA "paMdittA, namaMsittA, jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchati " mahAvIra prasune varadA. namaskAra karIne, jyAM zaMkha zramaNopAsaka beThe hatuM tyAM teo gayA "rAgcchicaa saMkha samaNovAsaga vadati, namasaMti" yA dhana tebhae zramarAyA.
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ 700 bhagavatIsne vandante, namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA eyama8 mammaM viNaeNaM bhujjo bhujjo khAti' vanditvA, namariyatvAM, etamartha-samyaktayA, vinayena bhUyobhUyaH-vAraMvAra kSamayanti / 'taeNaM te samagobAsagA sesaM jahA AlabhiyAe jAva paDigayA' tataH khalu te zramaNopAsakAH zepaM yathA AlabhikAyAm ekAdazazatakasya dvAdazodezake tathA yAvat-pratigatAH, 'bhaMte ti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra', vaMdai, namaM. sai, vaMdittA namesittA, evaM bayAsI'-tataH khalla he bhadanta ! iti sambodhya bhagavAn gautamaH zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evaMpaiThe the vahAM para Aye 'ubAgacchittA saMkhaM sabhaNovAsagaM vadati, namasaMti' vahAM Akarake unhoM ne saba se pahile zaMkha, zramaNopAsaka ko vandanA kI aura namaskAra kiyA ' vaMdittA namaMsittA eyama8 samma viNaeNaM bhujjo ra khAti" bandanA namaskAra kara phira unhoM ne apane dvArA hue avinarUpa doSa kI baDe hI vinamra bhAroM se otaprota hokara kSamAyAcanA kI 'laeNaM te samaNodAsagA sevana jahA AlabhiyAe jAva paMDigayA isake Age kA kathana jaisA AlabhikA nagarI ke zrama gopAsakoM ke viSaya meM kiyA gayA hai-vaisA hI hanakA kathana jAnanA cAhiye / tAtparya yahI hai ziphira se laba apane 2 ghara para cale Aye isake bAda aMte ! tti bhagava goyame sabhaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namaMsaha, vaMdittA namaMsittA evaM vadhAsI' bhagavAn gautama ne he bhadaMta! isa prakAra se saMbodhita karate hue zramaNa bhAvAn mahAvIra ko vandanA sa: mane e! 4 namaH // 2 4yA "vadittA namaMsittA samma viNaeNa bhujjo 2 khAmeti " yAnabha2362 4zana tamAya potAnA dvArA rAyatA avinayarUpa deSane mATe ghaNAja vinamra bhAve, vAraMvAra kSamA yAcI. "taeNa te samaNovAsagA saMkhaM jahA AlabhiyAe jAva paDigayA" tyAra bAda teo zaMkha zrAvaka pAsethI vidAya thaIne pitapotAne ghera gayA A viSayane anulakSIne AlalikA nagarInA zrAvakenA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana ahIM paNa grahaNa karavuM. tyAra bAda zuM banyuM te have prakaTa karavAmAM Ave che- "bhate / tti bhagaya goyame samaNa bhagavauM mahAvIra' vaMdai namasai, vaMdittA, namaMsittA eva vayAsI" " bhagavan" 54Are samAdhAna zana - vAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNA karI ane namaskAra karyA. vaMdaNAnamaskAra karIne temaNe temane A pramANe pUchyuM -
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 301 sU0 4 zahvazrAvakacaritanirUpaNam 701 vakSyamANaprakAreNa abAdIla- 'pabhrUNaM bhaMte / saMkhe samaNobAsae devANuppiyANaM aMtie ! se jahA isibharaputtarasa jAva aMta kAhida' he bhadanta ! prabhuH samarthaH khala, kim zaGkhaH zramaNopAsakaH devAnupriyANAm antike pravrajyAM grahItum ? bhaga vAnAha-he. gautama'! zepaM sarva yathA ekAdazazata ke dvAdazodezake, adhikSadraputrasya pratipAdanAm kRta tathaiva asyApi zaGkhasya pratipAdanaM kartavyam yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyatti tathAca-yathA RSimaMdraputra-zramaNopAsakA bahumiH zIlavata-guNavrata-virabhaNa--pratyAkhyAna-pauSadhopanAsaiH yathA patigRhIta svapaH karmabhiH bhAtmAnaM bhAvayan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA namaskAra kiyA, bandanA namaskAra karake phira unhoM se aisA pUchA-'pabhU NaM bhaMte ! saMkhe saMgaNobAsae devANupiyANaM Atie, sesa jahA isibhahaputrAsla jAva asaM kAhiha' he aMdanta ! zramaNopAsaka zekha Apa devAnupriya kepAla cyA dIkSita hokara ke yAvat samarata dAloM kA anta karegA ? isake uttara meM pra kahate haiM-he gautama RSibhadraputra kI taraha-nake viSaya meM bhI kazcana jAnanA cAhiye inakA pratipAdana gyArahave zataka ke bArahaveM uddezaka meM kiyA gayA hai / isa prakAra se / jaisA unhone samasta du:khoM kA anta kiyA hai-usI prakAra se ye zaMkha zramaNopAsaka bhI samasta duHkhoM ke aMlakSA hoNge| tAtparya kahane kA yaha hai ki jisa prakAra se amaNopAsaka RSibhadra putra dhAraNa kiye hue aneka zIjanata, guNavata, viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopacAsoM se AtmA ko sAvita karate hue aneka varSo se zramaNopAsaka paryAya kA pAlana karate. Arahe haiM aura pAlana karake ve mAsiko saMlekhanA dhAraNa "pamaNa maMte ! sakhe samaNovAsae devANuppiyANa aMtie, sesa jahA isibhahaputtassa jAva ana kA hii " magavan! zu zramapAsa 25 mA5 devAnupriyatI pAse kSita yadhane (yAvat ) samasta gAnA mata 42ze ? uttara-hA, gautama ! RSibhadraputranA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evu ja kathana zaMkha zrAvaka viSe paNa samajavuM agiyAramAM zatakanA bAramAM uddezakamAM RSibhadraputranuM varNana karavAmAM AvyuM che te jevI rIte nirvANa pAmyA, evI ja rIte zakha zrAvaka paNa dikSA laIne aneka tapanI ArAdhanA karIne nirvANa pAmaze A kathananuM tAtparya e che ke je prakAre zrI pAsaka RSibhadra putra dhAraNa karelA aneka zIlavata, guNavata, viramaNa, pratyAkhyAna ane pauSadhopavAsa vaDe AtmAne bhAvita karatA thakA aneka varSanI thapAsaka paryAyanuM pAlana karI rahyA che, ane pAlana karIne eka mAsane sa thAro karIne anazana dvArA 60 bhakatonuM chedana karIne
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ LA 706 AtmAnaM jUSayitvA paSTiM bhaktAni azanayA chitvA AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA saudharma kalpe aruNAbhe vimAne devatayA utpatsyate atha ca tasya catvAri palyopamAni sthitiH bhaviSyati, tatazca-tasmAdevalokAt AyuHkSayeNa sthitikSayeNa cayaM cyutvA mahAvidehe varSe setsyati; bhotsyate mokSyate parinirvAsyati sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati, ityAdikaM varNitaM tathA atrApi varNanIyam / ante gautamo bhagavAkyaM pramANayannAI-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva vihagi' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva kara anazana dvArA 60 bhaktoM kA chedana karake AlocanA pratikramaNa dvArA Atmazuddhi kareMge aura kAlamAsa meM kAla kara ve saudharmakalpa meM aruNAbhavimAna meM deva kI paryAya se utpanna hoMge vahAM unakI sthiti cAra palyopama kI hogI, anta meM Ayu evaM sthiti ke kSaya se ve use devaloka se cyuta hokara mahAvidehakSetra meM siddhi prApta kareMge, kevala jJAna dvArA samasta carAcara padArthoM ko jAnanevAle hoMge, samasta karmI se chUTeMge, bilakula zItIbhUta ho jAyeMge aura samasta duHkhoM ke antakarsA baneMge ityAdi rUpa se varNita huA samasta varNana yahAM para bhI kahanA caahiye| aba aMta meM bhagavAn ke vacanoM meM satyatAkhyApana karane ke nimitta prabhuse gautama kahate haiM-' seva bhaMte / sevaM bhaMte! ti jAvaM viharai' he bhadanta ! Apa ke dvArA kahA gayA yaha saya viSaya AlecanA pratikramaNa dvArA Atmazuddhi karaze ane kALano avasara Ave kALadharma pAmIne saudharmaka5mAM aruNAbha nAmanA vimAnamAM cAra papamanI sthitivALA devanI paryAye utpanna thaze tyAMnI Ayu sthitine kSaya thatAM tyAMthI yuvIne mahAvideha kSetramAM manuSya rUpe utpanna thaze teo kevaLajJAna dvArA samasta carAcara padArthone joI zakaze ane siddha, buddha, mukta, parinirvAta ane samasta duHkhenA aMtartA banaze. A prakAranuM varNana RSibhadraputra viSe tyAM karavAmAM AvyuM che evuM ja varNana ahIM zramaNopAsaka zaMkha vize grahaNa karavuM joIe have sUtrano upasaMhAra karavAmAM Ave che. mahAvIra prabhunAM vacane pratye zraddhA prakaTa karatAM gautama svAmI kahe che -" seva bho! seva' maMte ! ti jAba viharaha" " san ! mAye mA viSayanuM je pratipAdana karyuM te satya ja che. ApanI vAta yathArtha ja che,"
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer TIkA za0 120 1 0 4 zaGkhazrAvaka caritanirUpaNam 703 satyameveti yAvat zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyitvA, saMyamena tapasA bhAtmAnaM bhAvayan viharati - tiSThati // sU0 4|| / / iti zrI vizvavikhyAta - jagadva-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalita kalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanekagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainAcArya ' padabhUpita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri -- jainAcArya -- jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " bhagavatIsutrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvAdazazata ke prathamoddezakaH samAptaH // 12-1 // hI, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya yathArtha hI hai| isa prakAra kaha kara ve gautama anta meM yAvat saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 4 || jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRna " bhagavatIsUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke bArahaveM zataka kA pahalA uddezaka samApta // 12-1 // mA pramANe kahIne bhagavAnane vaMdaNuAnamaskAra karIne, sayama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA, evA gautama svAmI pAtAnA sthAna para virAja bhAna thardha gayA // suutr4|| nainAcAya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra "nI prameyacandrikA khAramA zatakanA pahele uddezaka samApta 12-15 vyAkhyAnA ka
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 bhagavatI sUtre atha dvitIyodezakaH prArabhyate dvAdazatakasya dvitIyodezakasya saMkSiptavipayavarNanam / kauzAmbyAH nagayaH varNanam, udAyanarAjasya varNanam, jayantI - zramaNopAsikAyAH varNanaM ca, dato jayantyAH mRgAvatI sahitAyAH bhagavato mahAvIrasya vandanArtha prasthAnam, tato jayantyAH praznamarUpas- (- yathA kasmAt kAraNAt jIvo gurukaM karma prApnoti ? iti tato mavyatvaM jIvasya svAbhAvikaM vartate, pariNAmajanyaM vA vartate ? iti prarUpaNam, ki sarve bhavyajIvAH sokSaM prAptayanti ? tathA sati ayaM lokaH kiM bhavyajIvarahito bhaviSyati ? uti praznottaram, ki zayanaM zreyaskara vartate ? kiMvA jAgaraNaM zreyaskaraM vartate ? ityAdi motram, ki savasvaM zreyaskaram, kiMvA durvathe ra 1 ityAdi-rUpaNam, ki niralasatvaM dUsare uddezakA prAraMbha bAraveM zataka ke isa dvitIya deza kA saMkSipta viSa varNana isa prakAra hai - kauzAmbI nagarI kA varNana udAyana rAtA kA varNana jayantI zramaNopAsakA kA varNana mRgAvatI sahita jayantI bhagavAn mahAvIra ko candanA ke liye prasthAna jayantI ke praznoM kI prarUpaNA jaise kisa kAraNa se jIva guruka (bhArI) karma ko prApta karatA hai ityAdi jIva meM bhavyatva svAbhAvika hai yA pariNAsajanya hai ? aisI prarUpaNA kyA jitane bhI madhyajIva haiM ve saba mokSa ko prApta kareMge ? yadi hAM, to aisI sthiti meM saba hI bhavya jIva jaba mokSa meM cale jAyeMge to yaha loka kyA bhavyajIvoM se rahita ho jAyegA ? aise prazna kA utara kyA sonA zreyaskara hai yA jAganA zreyaskara hai ? ityAdi prazna kA uttara savalatA zreyaskara hai yA durbalatA zreyaskara hai ? ityAdi prarUpaNA Alasya rahita honA maramAM zatakanA bIjA uddezAne mArata khAramAM zatakanA khIjA uddezakanA sa`kSipta sArAMza-kauzAmbI nagarInu' varNana-udAyana rAjAnu varNana-jayantI nAmanI zrAvikAnuM varNana-mugAvatI ane jayantInu mahAvIra prabhune vaMdA karavA mATe gamana-jayantInA praznonI prarUpaNA-kayA kAraNe jIva guru krama nA anya kare che?jImAM bhavyatva svAbhAvika che, ke pariNAma janya che? jeTalA bhavya jIve che teA saghaLA zuM mekSa prApta karaze ? jo A praznane javAma hakAramAM hAya, te banya jIve! mANe gayA mAda zu leka bhavya jIvAthI dvaiita thaI jaze ? zu' sUvuM te preyaskara che ke jAgavuM zreyaskara che ? zu' sakhalatA zreyaskara che ke dukha latA yaskara che? zuM mALasa rAhatatA zreyaskara che ke ALasayuktatA zreyakara che?
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u02 sU01 udAyanarAjavarNanam 705, pobhanaM vartate ? kiMvA alasatvaM zobhanaM vartate ? ityAdi prarUpaNaMca, tadanantaram bhotrendriyavazAtasya jIvasya kAryamarUpaNam , jayantyAH pravrajyAgrahaNaMca / udaaynvktvytaa| . mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM kosaMbI nAmaM nayarI hotthA vaNNao, baMdovataraNe cheie, vaNNao, tattha NaM kosaMbIe nayarIe, sahassANIyasta ranno potte tayANIssa rapaNo putte gheDagassa ranno nattue migAvaIe devIe attae jayaMtIe samaNovAsiyAe bhattijjai udAyaNe nAmaM rAyA hotthA;' vnnnno| tatthaNaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyasta ranno suNhA sayANIyasta ranno bhajA ceDagassa ranno dhUyA udAyaNassa raNNo mAyA jayaMtIe samaNovAsiyAe bhAujjA, migAvaI nAmaM devI hotthA, bnnnno| sukumAla jAva suruvA lamaNobAsiyA jAva vihri| tattha NaM kosaMvIe nayarIe sahassANIyassa raNNo dhUyA sayANIpassa raNNo bhagiNI udAyaNassa ranno piucchA migAvaIe devIe naNaMdA vesAlI sAkyANaM arahaMtANaM puvvasijAyarI, jayaMtI nAma samaNovAsiyA hotthA, sukumAla jAva surUvA abhigaya jAva viharai ||suu01|| gayA-tasmin kAle, tasmin samaye kauzAmbInAma nagarI mAsIt , pakA, candrAvataraNaM caityam , varNakaH, tatra khalu kauzAmbyAM nagayoM sahasrAnIkasya rAyaH pautrA, zatAnIkasya rAjJaH putraH, ceTakasya rAjJo naptA mRgAvatyAH devyAH zreyaskara hai alasatA zreyaskara hai ityAdi prarUpaNA isake bAda zrotrendriya ke vaza se Ata jIva ke kAryakI prarUpaNA jayantI kA dIkSita honaa| A prakonA mahAvIra prabhu dvArA uttara-zrotrendriyane vazavata thayelA AtajIvanA kAryanI prarUpaNA-jayantI dvArA pravajyA grahaNa karAvI. bha089
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 706 h AtmajaH, jayantyAH zramaNopAsikAyAH bhAvRjaH udAyano nAma rAjA AsIt, varNakaH, tatra khalu kauzAmyAM nagaryAM sahasrAnIkasya rAmAH snupA zatAnIkasya rAmro 'bhAryA ceTakasya rAjJo duhitA udAyanasya rAjJo mAtA jayantyAH zramaNopAsikAyAH bhAtRjAyA mRgAvatI nAma devI AsIt, varNakaH, sukumAra yAvat surUpA, zramaNopAsikA yAvat viharati, tatra khalu kauzambhyAM nagaryAM sahasrAnIkasya rAjJo duhitA, zatAnIkasya rAjJo bhaginI, udAnasya rAjJaH pitRSvasA mRmAvatyAH devyAH nanandA zAlizrAvakANAm arhatAnAm pUrvazayyAvarA jayantInAma zramaNopAsikA AsIt, sukumAra yAvat surUpA abhigata yAvat viharati // 09|| TIkA - mathamoddezake zramaNopAsaka vizeSaiH manitArthasya mahAvIrakRta nirNayaH prarUpitaH dvitIyodeza ke tu zramaNopAsakAvizeSaiH pranitArthasya mahAvIrakRtanirNayaM marUpayitumAha- 'teNaM kAleNaM' ityAdi. 'teNaM kALeNaM, teNaM samarpaNaM kosaMbI nAmaM naparI hotyA, caNNao, caMdovataraNe ceie, vaNNao' tasmin kAle, tasmin samaye kauzAmbI nAma nagarI AsIt, varNakaH, asyAH kauzAmdhyAH varNanam aupapAti ke udAyanavaktavyatA ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' ityAdi / TIkArtha -: - prathama uddezaka meM zramaNopAsaka vizeSoM dvArA pUche gaye praznoM ke artha kA jo nirNaya mahAvIra ne kiyA hai usakI prarUpaNA kI gaI hai aba isa dvitIya udezaka meM zramaNopAsakA vizeSoM dvArA jo prazna kiye gaye haiM unapara mahAvIra ne jo nirNaya diyA hai usakI pra paNA kI jA rahI hai-' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kosaMbI nAma nayarIstar " usa kAla aura usa samaya meM kauzAmbI nAma kI nagarI thI " vaNNao' caMdovataraNe cehae veNNao' isakA varNana aupapAtika sUtra meM varNita caMpA nagarI ke jaisA jAnanA cAhiye vahAM para candrAvata , - vidhAyana rAjanI vatavyatA " seNa kALeNa teNa samarpaNa " ityAdi TIkA-pahelA uddezakamAM amuka zramaNeApAsaka dvArA mahAvIra prabhune pUchAyelA praznaneAnI prarUpaNA karavAmAM AvI che. have A khIjA uddezakamAM jayantI nAmanI zrAvikA dvArA mahAvIra prabhune pUchavAmAM AvelA praznanA mahAvIra prabhu dvArA je uttara apAceA hatA tenI prarUpaNA karavAmA Ave che " teNa kALeNa teNa samaraNa kosaMbI nAma nayarI hotthA " te aje bhane te abhaye zAmbhI nAmanI nagarI hatI. "vaNNao caMdovataraNe ceie vaNNabho " ma'"pAtika sUtramAM caMpA nagarInuM vana karavAmAM Avyu che evu kauzAmbI
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ 707 pramaiyacandrikA TIkA za0 13 u0 2 0 1 udAyanarAmavarNanam - campAnagarI varNanavadavaseyam / candrAvataraNaM nAma caityam-udyAnam AsIt , varNakaH, asya candrAvataraNasya caityasya varNanam pUrNabhadranAmakacaityavarNanavad vijJeyam - 'tattha NaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa NNo potte, sayANIyassa raNo pusa ceDagassa raNo nattue, migAvatIe devIe attae, jayaMtIe samaNovAsiyAe bhattijjai. udAyaNe nAmaM rAyA hotthA, vaNNao' tatra khalu kauzAmbyAM nagaryAm, sahasrAnI: kasya rAjJaH pautra:-putrasyApatyam , zatAnIkasya rAjJaH putraH, ceTakasya rAjJo naptAputrIputraH, mRgAvatyA devyAH AtmajaH-tanUjA, jayantyAH zramaNopAsikAyA: bhAvajaH-bhAtaputraH, udAyano nAma rAjA AsIt , varNakaH, asya udAyanasya rAjJo, varNanaM kUNikarAjAdivarNa navadavaseyam ; 'tastha NaM kosaMvIe nayarIga sahassANIyassa raNo muNhA sayANIyassa raNo majjA ceDagassa raNo, dhUyA, udAyaNassa,-raNoM mAyA jayaMtIe samaNovAsiyAe, bhAujjA, migAvatI nAmaM devo hotthA, vaNNao, raNa nAma kA udyAna thA isakA bhI varNana pUrNabhadra caitya ke , varNana kI taraha se hI jAnanA caahie| 'tastha NaM kosaMbIe naparI e, sahassA. NIyassa rapaNo potte sayANIyasta raNo putte, ceDagasla raNo nttue| migAvatIe devIe attae, jayaMtIe lamaNovAsiyAe bhattijjae udAyaNe nAma rAyA hotyA-paNao' usa kauzAMdhI nagarI meM udAyana nAma kA rAjA thA yaha sahastrAnIka rAjA kA pautra thA-putra kA putra thA-zatAnIka rAjA kA putra thA, ceTaka rAjA kA nAtI thA-putrI kA putra thA, mRgAvatI devI kA putra thA-jayantI zramaNopAlikA kA bhatIjA-bhAI kA putra thA isakA varNana kUNika rAjAkI taraha jAnanA caahiye| 'tatthaNa kosaMbIe nayarIe sahassANIyasta raNNo suhA, sayANIyassa raNo-bhajA ceDa, gassa raNo dhUyA, udAyaNassa raNo mAyA jayaMtIe samaNovAsiyAe nagarInuM varNana samajavuM A nagarImAM candrAvataraNa nAmanu udyAna hatuM tenuM vana pUrNa madra thaityanA na 4 sabhA. " tatthaNaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa raNo potte sayANIyassa raNo putte, ceDagagsa raNNo nattue, migAvatIe devIe attae, jayaMtIe samaNovAsiyAe bhattijjai, udAyaNe nAma rAyA hotthA, vaNNao" te kauzAmbI nagarImAM udayana nAmane rAjA have te sahastrAnIka rAjAne potra ane zatAnIka rAjAne putra hatuM te ceTaka rAjAnI dIkarIne dIkaro ane mRgAvatIne putra hane jayantI zrAvikAne te bhatrIjo (bhAIne putra). thata to : Ram : tenu vAna sabhAj. " tatthaNe kosaMbIe nayaroya sahassANIyassa rago suNhA, sayANIyassa raNNo bhajjA, ceDagasta raNNo dhUyA, udAyaNasva raNNo mAyA, jayaMtIe samaNovAsiyAe bhAujjA migAvaI nAma
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ 708 bhagavatIle mukumAla jAva surUvA samaNovAsiyA jAva viharai' tatra khalu kauzAmbyAM nagayoM sahasrAnIkasya rAjJaH snupA-putravadhUH zatAnIkasya rAjJo bhAryA, ceTakasya rAjo vaizAlI bhUpateH, duhitA-kanyA, udAyanasya rAjJo mAtA-jananI, jayantyAH zramaNopAsikAyAH bhAvajAyA-bhAtRpatnI, mRgAvatI nAma devI AsIta , varNakaH, asyAH mRgAvatyAH varNanaM devAnandAdivarNanavad vijJeyam , sA ca mRgAvatI devI suddhamAra yAvat-pANipAdA, surUpA-paramasaundaryavatI zramaNopAsikA yAvat-vyamanalakSaNaguNopetA viharati-tiSThati, 'tattha NaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa raNNo dhyA sayANIyassa raNNo bhagiNI udAyaNassa raNNo piucchA migAvaIe devIe naNaMdA vesAlI sAvayANaM arahatANaM puvyasijjAyarI jayaMtI nAma samaNovAsiyA hotthA, mukumAla jAva surUvA abhigaya jAva viharai' tatra khalu kauzAbhAujjA migAvaI nAma devI hotthA-vaNNao, sukumAla jAva surUvA samaNovAsiyA jAva viharai ' usa kauzAMghI nagarI meM mRgAvatI nAmakI devI thI-yaha . sahasrAnIka kI putravadhU thI, zatAnIka rAjA kI bhAryA thI vaizAlI ke rAjA ceTaka kI kanyA thI, udAyana rAjAkI mAtA thI aura zramaNopAsikA jayantI kI bhAbhI thI isakA varNana devAnandA Adi ke varNana kI taraha se jAnanA cAhiye yaha mRgAvatI sukumAra hAtha paira vAlI thI parama saundarya yukta thI zramaNa janoM kI upAsikA thI yAvat isakA zarIra vyaJjanalakSaNo se yukta thA ' tatva NaM kosaMyIe nagarIe sahassANIyasta raNo dhUyA, sayANoyassa raNo bhagiNI, udA. yaNassa raNo piucchA migAvaIe devIe naNaMdA vesAlIsAvayANa ara. haMtANaM puvvasijAyarI jayaMtI nAma samaNovAsiyA hotthA, sukumAladevI hotthA, vaNNao, sukumAla jAva surUvA samaNovAniyA jAva viharai" a kauzAmbI nagarImAM je mRgAvatI nAmanI zrAvikA rahetI hatI tene paricaya have karavAmAM Ave che te sahastrAnIka rAjAnI putravadhu, zatAnIka rAjAnI bhAryA, vaizAlIna rAjA ceTakanI kuMvarI, udAyana rAjAnI mAtA ane jayantI zrAvikAnI bhejAI thatI hatI devAnaMdA Adi jevu varNana samajavuM te mRgAvatI sukumAra caraNa ane karathI yukta hatI, atizaya sau daryasaMpanna hatI, zramaNonI upAsaka hatI ane tenuM zarIra uttama lakSaNothI yukta hatuM. " tattha Na kosaMbIe nayarIeM sahassANIyarasa raNNA dhUyA, sayANIyasma bhagiNI, udAyaNassa raNNo piucchA, migAvaIe devIe naNaMdA, vesAlIsAvayANaM rahatANaM puvasijjAyarI jayaMtI nAma samaNovAsiyA hotthA, sukumAla jAva surUvA abhigaya jAva viharai" te azI nagarImA sasAnA rAnA putrI yantI
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayandrikA TIkA za0 12 u0 2 sU0 1 udAyanarAjavarNanam 709 mnyAM nagaryA sahasrAnIkasya rAjJo bhaginI, mRgAvatyA devyAH nanandA-pati bhagini, vaizAlizrAvakANAm-vaizAliko-bhagavAn mahAvIrastasya vacanaM zRNvanti zrAvayantivA tadrasikatvAditi vaizAlikazrAvakArateSAm , AItAnAm-ahaMdamaktAnAm zramaNAnAm, pUrvazayyAtarA-prathamasthAnadAtrI, sAdhavaH pUrva samAgatAH santa stadgRhe eva prathamaM vasati yAcantesma, teSAM vasateH sthAnadAtrItvena prasiddhatvAditi sA pUrvazayyAtarApadeMna prasiddhA AsIda, sA kA-ityAha-jayantI nAma zramaNopAsikA AsIt , sA ca jayantI sukumAra yAvat pANipAdA, supA-paramasundarI, abhigata yAvata-jIvAnIvA-viditajIvAjIvatatvA viharati-asti / / 50 1 // mUlam-teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, sAmIsamosaDhe, jAva parisA pajjuvAsai / taeNaM se udAyaNe rAyA isIse kahAe laddhaTe lamANe hahatuTTe'koDuMbiyapurise sadAvei, sahAvittA, evaM vayAsI-khippAmeva. bho devANuppiyA! kosaMdhi nayari sabhitarajAva suruvA abhigaya jAba viharai' usa kauzAmbI nagarI meM sahasrAnIka rAjA kI putrI jayantI nAma kI zramaNopAsikA rahatI thI yaha zatAnIka rAjAkI vahina thI udAyana rAjA kI phuA thI mRgAvatI devI kI nananda thI tathA vaizAlika-bhagavAna mahAvIra ke vacanoM ko sunane sunAne meM rasika hone ke kAraNa unake sAdhuoM kI prathama zayyAtarasthAnadAtrI thI jaba jaba sAdhu Ate taba ve pahile usase hI vasati kI yAcanA karate the isaliye yaha unake Thaharane ke liye sthAnadAtrIrUpa se prasiddha thI ataH isI kAraNa yahAM use "prathamazayyAtara" pada se viziSTa karake kahA gayA hai| yaha hAtha pairoM se bahuta sukumAra thI paramasundarI thI jIva ajIva AdI jIvAjIvatatva kI jJAtA thI |suu01|| rahetI hatI te zatAnIka rAjAnI bena thatI hatI, udAyana rAjAnI pheI thatI hatI ane mRgAvatInI naNaMda thatI hatI. te zramanI upAsaka hatI bhagavAna mahAvIranA vacanane zravaNa karavAnI rucivALI hovAne kAraNe te temanA sAdhuonI pradhAna sthAnadAtrI hatI mahAvIra prabhunA keI paNa sAdhune tene tyA pAzrayasthAna avazya bhajI 2hetu, taraNe tena bhATe mahI"prathama zayyAtara" prathama sthAna hAtrI" vizeSaNunI prayoga rAya cha ta sumAra Adi vizeSaNathI yukta hatI, ghaNI ja suMdara hatI ane java ajIva vigere chavA jIva tatvanIjJAtA hatI, ityAdi varNana ahIM grahaNa karavuM sU01
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ " M . 710 bhagavatI bAhiriyaM evaM jahA kUNio taheva savvaM jAva pajjuvAsai / taeNaM sA jayaMtI lamaNovAsiyA imIse kahAe laDhA samANI haTTatuSTA jeNeva miyAvaI devI tetra uvAgacchai, uvAgacchittA miyAvaiM devi evaM vayAsI-evaM jahA navamasae usabhadatto jAva avissai / taeNaM sA miyAbaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe jahA devANaMdA jAva pddisunnei| taezaMsA miyAvaI devI, koDaMbiyapurise sadAvei, sadAvettA, evaM vayAsI-khippAmetra bho devANuppiyA! lahukaraNajutta joiyaM jAva dhammiyaM jANappavaraM juttAmeva uvaTaveha jAva uvati, jAva pccppinnti| taeNaM sA miyAbaI devI, jayaMtIe samaNovAliyAe saddhiM pahAyA kayavalikammA jAya sarIrA bahuhiM khujjAhiM jAva aMteurAo niggacchai, niggacchittA, jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA, jeNeva dhammie jANappavare teNeva uvAgacchai, uvAga cchittA jAva durUDhA, taeNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAliyAe saddhiM dhammiyaM jANappavaraM durUDhA samANI niyagapariyAlagA jahA usamadatto jAva dhammiyAo jANappavarAo paccoruhai / taeNaM sA miyAvaI devI, jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM bahUhiM khujjAhiM sAMDhe jahA devANaMdA jAva vaMdittA, narmasittA udAyaNaM gayaM purao ka Thii yA ceva jAva pjjushsii| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre udAyaNassa ranno miyAvaIe devIe jayaMtIe samaNovAsiyAe, tIse ya mahatimahaliyAe - . . . . .
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 u02 sU0 1 udAyanarAjavarNana 711 jAva parisA paDigayA, udAyaNe paDigae, miyAvaI devI vi paDigayA ||suu0 2 // ' chAyA- tasmin kAle, tasmin samaye, svAmI samavastaH, yAvat-parSada payupAste, tataH khalu sa udAyano rAjA asyAH kathAyAH labdhArthaH san iSTataSTaH, kauTumbikApuruSAn zabdayati, zabdayitvA, evam avAdI-kSipameva bho devAnumiyAH! kauzAsvI nagarI sAbhyantaravAhyAm evaM yathA kuNikaratathaiva sarva yAvata paryupAsta, tataH khallu sA jayantI zramaNopAsikA asyAH kathAyAH labdhArthI 'satI tuSTA yatraiva mRgAvatI devI tatraiva upAgacchati, upAgatya mRgAvatI devIm 'evam avAdI-evaM yathA navamazatake Thapabhadatto yAvada bhaviSyAta / tataH khalla 'so mRgAvatI devI jayantyAH zramaNopAsikAyAH yathA devAnandA yAta prati. zaNoti, tataH khalu sA mRgAvatI devI koTumvikapurupAn zabdayati, zabdayitvA evam abAdIva-kSiprameva bho devAnumiyA ! laghukaraNayuktayojita yAvad dhArmika yAnapravaraM yuktameva upasthApayata, yAvada upasthApayanti, yAvatmatyarpayanti / tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsikayA sArddham snAtA kRtabalikarmA yAvat zarIrA bahIbhiH kubjAbhiH yAvat antaHpurAta nirgacchati, nirgatya, yatraiva bAmA upasthAnazAlA, yatraiva dhArmika yAnapravara tatraiva upAgacchati, upAgatya yAvat darUDhA, tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsicyA sArddhama, dhArmika yAnapavaram durUdA satI nijakaparivArakA yathA RSabhamadatto yAvat dhArmikAda 'yAnamavarAva matyavarohati / tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsikayA sArddham , vahIbhiH kubjAbhiH sAddha yathA devAnandA yAvat vanditvA, namasyitvA, dAyAnaM rAjAnaM purataH kRtvA sthitaiva yAvata-paryupAste, tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH udAyanasya rAjJaH mRgAvatyA devyAH, jayantyAH zramaNopAsikAyAH, vasyAH ca mahAtimahAlayAyAM yAvat parSat prtigtaa| udAyanaH pratigataH / mRgAvatI devyapi, pratigatA ||muu02|| TIkA-atha jayantIbhagavatoH praznottaramAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM, sAmIsamosaDhe jAva, parisA pajjuvAsai'-tasmin kAle, " , ' 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| TokArtha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAnI samosaDhe jAva parisA pajjuvAsai' usa kAla aura usa samaya meM mahAvIra svAmI padhAre yeNakAdeNaM teNa samaeNaM " tyA:___ -"teNaM kAleNaM teNaM samaeNa sAmI samokhaDhe jAva parisA pamjuvAsai" te aNe mana ta samaye zrama samapAna, mahAvIra azI nagInA
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 bhagavatIstra tasmin samaye, svAmI-mahAvIraH samavasRtaH yAvat , samavasRtaM bhagavantaM vandituM namasyituM, dharmakathAM zrotuM ca vinayena prAJjalipuTA parpat paryupAste, 'taeNaM se udAyaNe rAyA imIse kahAe laDheM samANe hadvatuTTe koDaviyapurise sadAvei, sahAvettA, evaM vayAsI'-tataH khalu sa udAyano rAjA asyAH mahAvIrasya samavasaraNarUpAyAH kathAyAH labdhArtha:-jJAvArthaH san hRSTatuSTaH kauTumvikapUrupAn-AnAkAri sevakAn zabdayati-Ayati, zabdAyitvA-Aiya, evaM-vakSyamANaprakAreNaabAdIva-khippAmeva bho devANuppiyA! kosaMvi nayariM sabhitaravAhiriyaM evaM jahA kUNio taheva sabdha jAva pajjuvAmai' bho devAnupriyAH ! kSiprameva-zIghrameva, kauzAmbI nagarI sAbhyantaravAhyAm-abhyantara vahiH sahitAm evaM-pUrvoktarItyA, padhAre hue prabhu ko vandanA karane ke liye aura unheM namaskAra karane ke liye tathA unase dharmopadeza sunane ke liye pariSadA apane 2 sthAna se nikalI aura prabhu ke pAsa pahu~ca kara baDe vinaya se donoM hAtha jor3akara vaha unakI payupAsanA karane lagI 'taeNaM le udAyaNe rAyA imose kahAe laDhe samANe hatuDhe koDaviyapurile sadAvei, saddAvitA evaM vayAsI' jaba udAyana rAjA ko mahAvIra svAmI ke Ane kA samAcAra jJAta huA-taba pahuta adhika harSita evaM saMtuSTa citta huA aura usI samaya apane kauTumbika AjJAkArI puruSoM ko bulAyA bulAkara phira unase usane isa prakAra kahA-'khippAmeva bho devANuppiyA~ ! kosaMpi nayari sabhitaraghAhiriyaM evaM jahA kUNio taheva savvaM jAva pajjuvAsaha ' he devAnupriyo ! tuma loga jitane jaldI se ho sake utanIjaldI candrAvataraNa caityamAM padhAryA prabhune vaMdaNAnamaskAra karavAne tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe kene samUha pitApitAne gherathI nIkaLe. prabhunI pAse bane hAtha joDIne ghaNAja vinayapUrvaka temaNe temanI paNuM pAsanA karI. " taeNaM se dAyaNe rAyA imIse kahAe Taddha samANe hadvatuDhe koDhuMbiyapurise sahAvei, sAvittA evaM vayAsI" kyAre Glyana zo mAvIra prabhunA AgamananA samAcAra jANyA, tyAre tene atyaMta harSa ane saMtoSa thaye e ja vakhate teNe pitAnA kauTuMbika puruSane (ajJAkArI puruSane) mosAvA. mA pramANe AzA mAthI-" khippAmeva bho devANuppiyA! kosaMvi nayariM sabhitarabAhiriyaM evaM jahA kUNio taheva savva jAva pajjuvAma" devAnupriyo ! tame banatI tvarAthI kauzAmbI nagarInA bAhyAbhAgone tathA aMda
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramecandrikA ThIkA za0 12 u0 2 0 2 udAyanavarNanam ei yathA kUNiko rAjA aupapAtike varNitastathaiva atrApi ayam udAyano varNanIyaH, sarvaM yAvat pariSkuruta, kauzAmbIM nagarI pariSkRtya puSpasrakvoraNAdibhiH susajjI kuruta tathA sampAdya mamAjJAM pratyarpayata, tadaH khalu te kauTumbika puruSAH kauzAmbIM nagarIm udayanarAjAjJAnusAraM sAbhyantarabAhyAM pariSkRtya puSpasrakUtoraNAdibhiH susajjIkRtya udAyanasyAjJAM pratyarpayanti, tataH udAyano rAjA dharmakathAM zrotum mahAvIrasvAbhiNamapaJcaka pUrvakaM cinayena zuzrUSamANaH mAJjalipuTo bhagavantaM paryupAste, se kauzAmbI nagarI ko bhItara se aura bAhara se sajjita karo, use mAkAmoM se eva toraNoM se susajjita kro| isa prakAra se kara ke esa merI AjJAnusAra kArya kara ke mujhe pIche sUcita kro| isa prakAra se sunakara una logoM ne, udAyana rAjA kI AjJAnusAra kauzAmbI nagarI ko bhItara bAhira se pariSkRta karake aura puSpamAlAoM evaM toraNoM se susajjita karake udAyana rAjA kI AjJA ko pIche lauTAdiyA - isI prakAra kA varNana aupapAtika sUtra meM kUNika rAjA ke viSaya meM AyA hai ataH aisA hI varNana yahAM para kiyA gayA hai| kauTumbika puruSoM dvArA apanI AjJA ke anusAra kauzAmbI nagarI kI bhItara bAhira se saphAI aura sajjita ho jAne kI khabara pAkara udAyana rAjA dharmakathA sunane ke liye mahA . bora ke pAtra pAMca abhigama pUrvaka pahu~ce baDe vinaya ke sAtha dharma tumane ' kI abhilASA se yukta hue ve donoM hAtha jor3akara unakI paryupAsanA & nA bhAgAne sApha karAveA, AkhI nagarIne mAlAe ane tArazeAthI zatru gArA ane mArI AjJAnusAra karIne mane khabara ApeA rAjAnI A prakAranI AjJA thatAM ja temaNe kauzAmbI nagarInA khAdya ane aMdaranA bhAgene sA karAvyA, pANI chaMTAvyu' ane pupamAlAe ane tAraze! varDa nagarIne musajjita karI tyAra mAda temaNe rAjAnI pAse jaIne kahyu ke " rAjana! ApanI AjJAnusAra nagarIne susajjita karavAmAM AvI cukI che, " pappAtika sUtramAM kRzcika rAntanA viSayamAM A prasaMgane anulakSIne vistArapUrvaka vaNana karavAmAM Avyu' che te vana ahIM grahaNa karavuM joie, AjJAkA puruSA dvArA uparyu kta samAcAra jANIne udAyana rAjA mahAvIra prabhune vadazuAnamaskAra karavAne mATe tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe ravAnA thayA pAMca abhigama pUrvaka mahAvIra prabhu pAMse paheAMcIne, temane vaNuAnamaskAra karIne, dharmAMpadeza sAMbhaLavAnI abhilASA sAthe vinayapUya banne hAtha joDIne te temanI pAsanA karavA lAgyA. 40 90
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 bhagavatIsUtre 'taeNaM sA jayaMtIsamaNovAsiyA imIse kahAe laTThA samANI haTTatuTTA' tataH khalu sA jayantI zramaNopAsikA asyAH bhagavataH samavasaraNarUpAyAH kathAyAH badhArthI-jJAtArthA satI hastRSTA bhUtvA jeNeva, miyAvaI devI, teNeva uvaagkuch|' yatraiva mRgAvatI devI AsIt tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA, miyAvaI devi evaM vayAgI'-upAgatya mRgAvatI devIm , evam-vakSyamANaprakAreNa avAdI'ena, jadA nAmasae usabhadatto jAva bhavissai' evaM-pUrvoktarItyA-yathA navamazatake ayastriMzattamoddezake RSabhadattaprakaraNe pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam , yAvatzramaNasya bhagavato mahAvIrasya darzanam AtmanaH kalyANArtha bhaviSyati / 'taeNaM sA niyAvaI devI jayatIe samaNovAsiyAe jahA devANaMdA jAva paDimuNei / tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyAH zramaNopAsikAyAH vacanaM-yathA navamazatake karane lge| 'taeNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA imIse kahAe laTThA samANI haTTatuTThA' isake bAda jayantI zramaNopAsikA ko jaba mahAvIra svAmI ke Ane kI khabara par3I taba vaha bahuta adhika harSita huI aura 'jeNeva miyAvaI, devI teNeva uvAgacchaha jahA~ mRgAvatI devI thI vahIM para pahuMcI ' uyAgacchittA miyAvahaM devi evaM vayAsI' vahAM pahuMca kara usane mRgAvatI devI se isa prakAra kahA-' evaM jahA navamasae usabhadatto jAva bhavissaha' yahAM para jaisA kathana pahile nauveM zataka meM 33veM zaka meM RSabhadattaprakaraNa meM kahA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI karanA cAhiye-yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIra ke darzana apane karapANa ke nimitta hoNge| 'taraNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe jahA devANaMdA jAya paDisuNeI' isa prakAra amaNopAsikA __ "taeNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA imIse kahAe laDhA samANI tu?" te nagaramAM vasatI jayaMtI pramANe pAsikAne paNa zramaNa bhagavAna mahAvIranA amApAra Me on & bhane satoSa yayA, gane "jeNeva miyAvaI devI, teNeba, uvAgacchada" te jyAM bhApatI devI tI tyAMga" unAgacchittA miyAvaI devi eva vayAsI" tyAne te bhRgAvatI devAna mA prabhArI 4thu" evaM jahA navamasae usaMbhadatto jAva bhavispada" navamAM zatanA 33 dezamA RSabhadattanA prakaraNa A viSayane anulakSIne jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM kathana ahIM parNa grahaNa karavAnuM che "zramaNa bhagavAna mahAvIranA darzane ApaNA kalyANanuM nimitta banaze." A kathana paryAnuM samasta Dita 4thana mI hA 42 . " taeNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe jahA devANaMdA jAva parisuNei" 21 zata pamahattanA mA
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 12 u0 2 102 udoyanavarNanam 75 trayastriMzattamoddezake devAnandA yAvat-RSabhadattasya vacanaM pratizaNoti, rAthaiva iyamapi pratizRNoti-svIkaroti, 'taeNaM sA miyAvatI devI koDuMbiyapurise sahAveDa, sadAvittA, evaM vayAsI' tataH khalu mRgAvatI devI kauTumbikapuruSAn AjhAkAri sevakAn zabdayati-Ahvayati, zabdayitvA-AhUya, evaM- vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'khippAmeva bho devANuppiyA! lahukaraNajuttajoiya jAva dhammiyaM jANappa. vara juttAmeva uvaTThaveha, jAva ubaTTaveti, jAtra paccappiNaMti' bho devAnupiyA.! kSiprameva-zIghrameva, laghukaraNayugyayojita yAvat-laghukaraNau-vegapUrvakagamanavantI yau yugyayojitau yAvat-atyantapasiddhau vRSabhau, tAbhyAM vRSabhAbhyAM yuktamatrayojitameva, dhArmikam , yAnapavaram-zreSThavAhanam , upasthApayata-sajjIkRtya samAnayata, tataH khalu yAvat-te kauTumbiApuruSAH tathAvidhalaghukaraNayugyayojitavRSAbhyAM yuktameva dhArmika yAnapravaram , upasthApayanti tathA mRgAvatyA AjJapti jayantI ke vacana sunakara mRgAvatI devI ne usake vacana ko 33 - uhezaka meM varNita RSabhadatta ke vacana ko devAnandA ke samAna svIkAra kara liyA 'taeNaM sA miyAvatI devI koDaMbiyapurise saddAvei, saddAvittA evaM kyAsI' isake bAda mRgAvatI devI ne kauTumdhika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara unase aisA kahA-'khippAmeva bho devANuppiyA lahukaraNajuttajoiya jAva dhammiyaM jANappavaraM juttAmeva uvaTThaveha' he devAnupriyo ! tuma loga zIghra hI vega pUrvaka gatizAlI do prasiddha bailoM se yukta dhArmika zreSTha vAhana ko sajjita karake upasthita karo taya una kauTumbika puruSoM ne mRgAvatI devI ke kahe anusAra vegagatizAlI do bailoM se yojita karake dhArmika zreSTha vAhana ko upasthita kara diyA isa prakAra se karake unhoM ne phira mRgAvatI devI ko isakI sUcanA de dI prakAranAM vacanone devAnaMdAe svIkAra karyo hato, eja pramANe jayantInAM vacanene mRgAvatI devIe paNa svIkAra karyo navamA zatakanA 33mAM uddezakamAM devAnaMdAe kevA vacano dvArA trASabhadatta brAhmaNanAM vacanene svIkAra dhyA Da, te matAnyu cha) "taraNaM sA miyAvaI devI koDuMbiyapurise, sahAvei, sahAvittA evaM vayAsI" tyA2 mA bhRgAvatI havIme mAjJArIpuruSAne mArAvIna mA pramANe ghu-" khippAmeva bho devANupiyA bahukaraNa jutta joiya jAva dhammiya jANappavara juttAmeva uvadaveha" vaanupriy|| tame sanI,za teTalI tvarAthI, ghaNA ja jhaDapI gativALA evA zreSTha baLado jeDIne dhArmika zreSTha yAna (ra) hAjara karI mRgAvatI devInI AjJA pramANe temaNe ghaNAM ja jhaDapI be zreSTha baLada joDeluM dhArmika zreSTha yAna mahelane dvAre upasthita
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 bhagavatIle pratyarpayanti, 'taeNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM bahAyA kaya. valikammA nAva sarIrA bahUhiM khujjAhi jAva aMdeurAo niggacchai' tataH khala sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsikayA sArddham , snAtA-kRtasnAnA, kRta. balikarmA, dattavAyasAdhannA yAvat-alpamahArdhAbharaNAlaMkRtazarIrA, vahImi:anekAbhiH, kubjAbhiH, yAcada-dAsIbhiH saha parisRtA antaHpurAtU nirgacchati, niggacchittA, jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA, jeNeva dhammie jANappavare, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittacA jAba durUDhA' anta purA nirgatya, yatraiva bAhyA upa, sthAnazAlAH AsIt yatraiva dhArmikaM yAnapravaram AsIt , tatraivorAgacchati, upA. gatya, yAvat-dhArmikaM yAnapavaram ArUDhA-ArUDhavatI / 'taeNaM sA miyAvaI devI 'taeNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNodhAsiyAe saddhi pahAyA, kaepalikammA jAva sarIrA yahiM khujjAhiM jAca aMteurAo niggacchA, isake bAda vaha mRgAvatI devI jayantI zramaNopAsikA ke sAtha snAna karake aura kAjJAdi ke liye annadene rUpa palikarma karake yAvat . alpa bhAra vAle AbhUSaNoM le jo ki bahuta adhika kImata ke the apane zarIra ko alaMkRta karake aneka kubja dAsiyoM se yukta hokara aMtaHpura se nikalI-'niggacchittA jeNeva cAhiriyA uvaThThANasAlA, jeNeva dhammie jANappavare teNeva uvAgaccha' nikalakara vaha jahAM bAhara meM upasthAnazAlA thI aura jahAM vaha dhArmika yAna pravara thA vahAM para AI uvAgacchantA jAva dulhA vahAM Akara vaha usa dhArSika yAna pravara para savAra ho gaI 'taeNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe yumane mA pAtanI bhRgAvatI devI bhaNa2 mAthI "taeNa sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhi NhAyA, kayaya likammA jAva sarIrA bahUhi khujjAhiM jAva aMteurAo Nigacchai" tyA2 mA bhRApatI hevI yatI zramaNe pAsikA sAthe snAna karyuM, vAyasene anna dAna devArUpa balikama Adi pUrvokta kriyAo karI tyAra bAda vajanamAM halakAM paNa ati mUlyavAna AbhUSaNathI pitAnA zarIrane vibhUSita karIne, aneka kuja dAsIethI vIMTaLAyelI evI te mRgAvatI devI jayantI zrAvikA sAthe aMtaHpuramAMthI mA2 nANI. " jiggacchittA jeNeva bAhiriyA uvaDhANasAlA, jeNeva dhammie jANappavare teNeva uvAgacchai " yAMcI nIjIne mahAra jyA 5sthAnamA (samAbha75) tI bhane nyAyAmi zreSTha yAna hetu, tyAM te pahAMyI "uvAgacchittA jAva duruDhA" tyai ne te yatI zrAvi sAthe tabhI meDI. "taeNa
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12402 02 udAyanavarNanam , * jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM dhammiyaM jANappavara durUDhA samANI niyamaparikAlagA z2ahA usamadatto jAMba ghammiyAo jANappavarAo paccoruhai' tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsakayA sArddhaM dhArmikaM yAnamavaram AruDhA satI, nijakaparivArakA nijaparivAraparivRtA yathA RSabhadattamakaraNe, navamazatake jayatriMzattama deza ke pratipAditam tathaivAtrApi pratipattavyamra, yAvat - dhArmikAt yAna pravarAt pratyavarohati - avatarati 'taraNaM sA miyApaI devI jayaMtIe samaNovAsiyA saddhiM bahU khujjAhiM jahA devANaMdA jAva vaMdittA, namaMsicA, udAyaNaM rAyaM purao kahuThiyA va jAva pajjutrAsaha ' tataH sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsakayA sArddham vahIbhi. kuJjAbhiH dAsIbhiH parivRtA yathA devAnandA navazatake yazasodeza ke pratipAditA tathaiva yAvada - vanditvA namastviA saddhiM vammiyaM jANaSpavaraM durUDhA sabhANI niyagaparivAlagA jahA usabha datto jAba miyAoM jANavarAo paccoruhai ' isa prakAra zramaNopAsikA jayantI ke sAtha - dhArmika zreSTa yAna para car3hI huI vaha mRgAvatI devI apane parivAra se yukta hue RSabhadatta ke prakaraNa meM nauveM zataka meM 33 veM uddezaka meM kahe anusAra usa dhArmika zreSTha ghAna se nIce utarI 'taNaM sAM migAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM bahUhi khujjAhiM jahA devANaMdA jAva vaMdittA namasittA udAyaNa rAya purao kaI ThiyA caiva jAtra pajjuvAsaha ' nIce utara kara una mRgAvatIne zramaNopAsakA jayantI ke sAtha 2 aneka kruja dAkhiyoM se parivRta huI devAnandA kI taraha jaisA ki nauveM zataka meM 33 ve' uddezaka 77 sA mAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhi dhammiya' jANappavara durUDhA samANI niyagaparivAlago jahA usabhadatto jAva dhammiyAo, jANapparAo paccoruhai" zramayeopAsikA vyantInI sAthai te dhArmi zreSTha yAnamA mesIne mahAvIra prabhunA darzana karavA jatI te mRgAvatI devInu varNana RSabhadattanA prakaraNamAM peAtAnA parivArathI yukta evI devAnaMdA brAhmaNInA te prasa'ganA vaNuM na na pramANe samajavuM. candrAvataraNa caitya (udyAna)nI samIpe temaNe rathane UbhA rAjyAne tethe| rathabhAMthI nIce utaryA "tapaNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samagotra' khiyAe saddhi bahUhiM khujjAhiM jahA devANaMdA jAva vadittA narmasittA udAyaNa rAya purao kaTTu TiiyA cetra jAva pajjuvAkhai " tyAra mAha, ane kujAethI vITaLAyelI te mRgAvatI devIe zramaNeApAsikA jayantInI sAthe mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karyAM ahI... samasta kathana navamA zatakanA
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 bhagavatI svaputramudAyanaM rAjAnaM purataH aMgre kRtvA, tamena, sthiteSaM yAvat: vinayena mAJjalipuTA bhagavantaM paryupAste, 'taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre udAyaNassa raNNo, miyAvaIe devIe, jayaMtIe samaNovAsiMyAe, tIeya maItimahAliyAe nAva 'parisA paDi gayA' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH udAyanasya rAmro mRgAvatyAH devyAH, jayantyAH zramaNopAsikAyAH tasyA mahAtimahAlayAyA ativizAlAyAH varSadi dharma parikayati, dharmakathAM zrukhA parpat pratigatA, 'udAvaNe paDigae, miyAvaI devI vipaDiyA' udAyano rAjA pratigartaH, mRgAvatI devyapi pratigavAsvagRhaM gatA // sU0 2 // 27 mUlam -'taNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA samaNassa bhagao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA, nisamma, hadvatuTTA sama bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namaMsai, vaMdittA, namaMsittA, evaM vayAsImeM kahA gayA hai prabhu ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira vaha apane putra udAyana rAjA ko Age karake samaghasaraNa meM AI aura khaDI 2 baMDe vinaya ke sAtha prabhu kI paryupAsanA karane lagI 'taeNa samaNe bhagavaM mahAvIre udAyaNassa raNNo miyAba Ie devI jayaMtIe samaNovAsiyAe nIe ya mahati mahAliyAMe jAva parisA paDiyA' isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ne udAyana rAjA ko evaM usa kI mAtA mRgAvatI devI ko tathA zramaNopAsakA jayantI ko usa ati vizAla pariSada ko dharmopadeza diyA dharmopadeza sunakara parSat viMsajita ho gaI 'udAyaNe paDiMgae miyAvaI devI vipaDigayA' udAyana rAjA aura mAtA mRgAvatI devI ye donoM bhI apane ghara para A gaye // 02 // 323mA uddezakamAM devAna dAnA kathana pramANe samajavu. prabhune vadaNA namaskAra karIne te peAtAnA putra udAyane rAjAnI pAchaLa, banne hAtha jeDIne vinayapuurv prabhunI paryupAsanA karatI thaMDI sabhavasarazubhAM alI rahI. "tapaMja samaNe bhagava' mahAvIreM udAyaNAsa raMNNo' miyAvaIe devIe jayaMtIe 'samaNovAsiyA tIe ya mahati mahAliyAe jAvaM parikSA paDiMgayA " tyAra mAda zramaNa bhagavAna mahAvIre udayana rAjAne, maMgAvatI devIne tathA zramapAsikA jayantIne tathA te ghaNI vizALa pariSadamAM dharmopadeza dIdhA. dharmAMpadeza zravaNa karIne pariSada visarjita thaI udAyana rA ane mRgAvatI devI paNa pAtapeAtAne ghera cAlyA gayA. sU.A
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ 719 . shreefont TIkA za012 30 203 jayantyAH praznottaravarNanam kahaM NaM bhaMte! jIvA garuyattaM havvamAMgacchati ? jayaMtI ! pANAivANaM jAva micchAdaMsaNasalleNaM, evaM khalu jIvA garuyattaM, havvamAgacchati, evaM jahA paDhamasae jAva vIyIvayaMti / bhava siddhiyattaNaM bhaMte! jIvANaM kiM sabhAvao pariNAmao ? jayaMtI ! sabhAvao, no pariNAmao / savve'vi NaM aMte ! bhavasiddhiyA jIvA sijjissaMti, hantA, jayaMtI ! sacce'viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti, tamhANaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai ? No iTTe samaTTe ! se keNaM khAI NaM adveNaM aMte! evaM gas, savve viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti, No cevaNaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai ! jayaMtI ! se jahA nAmae saMvvAgAsaseDhI siyA, aNAdIyA aNavaMdaggA paritA parivuDAsA NaM paramANupoggalamettehiM khaMDehiM samae samae avahIramANI avahIramANI anaMtAhiM osappiNI avasappiNIhiM avahIra, no jevaNaM avahiyA siyA se teNaTTeNaM jayaMtI ! evaM buccai- savveviNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti no ceva NaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai, surAttaM bhaMte! sAhU jAgariyanttaM sAhU ? jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM surAntaM sAhU atthegaiyANaM jIvANaM jAgariyAM sAhU, se keNaTuNaM bhaMte! evaM buccai- asthegaiyANaM jAva sAha ? jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA ahamANuyA, ahammiTThA, ahammakhAI, ahammapaloI, ahammapalajamANA, ahammasamudAyArA, ahamme NaM cetra vittiM kappemANA
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 bhagavatIce viharaMti, eesiM NaM jIvANaM suttattaM sAhU, eeNaM jIvA suttA samANA, no bahUNaM pANabhUyajIvasattANaM dukkhAvaNayAe jAva pariyAvaNayAe vadaMti, eeNaM jIvA suttA samANA appANaM vA; paraMvA, tadubhayaM vA, no bahUhi ahammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoetAro bhvNti| eesi jIvANaM suttattaM saahuu| jayaMtI! je ime jIvA dhazmiyA, dhammANuyA jAna dhasmeNaM va vittiM kappemANA viharaMti, eesiNaM jIvAgaM jAgariyattaM sAhU, eeNaM jIvA jAgarA sasANA bahUrNa pANANaM jAna sattANaM aduvakhAvaNayAe, jAva apariyAvaNiyAe vadati, teNaM jIvA jAgaramANA apAgaM vA, paraMvA, tadubhayaM vA, bahUhi dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavaMti, eeNaM jIvA jAgaramANA dhammajAgariyAe appANaM jAgaraittAro bhavati, eesiNaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU, se teNadveNaM jayaMtI! evaM vuccai-atthegaiyANaM jIvANaM suttattaM sAhU, atthegaiyANaM jIvANaM jAgariyattaM saahuu| baliyattaM bhaMte ! sAhU dubaliyattaM sAhU jayaMtI! atthegaiyANaM jIvANaM baliyattaM sAhU atthegaiyANaM jIvANaM dubbaliyattaM sAhU, se keNaTreNaM bhaMte! evaM vuccai-jAva sAha / jayaMtI! je ime jIvA ahammiyA jAva viharaMti, eesi' NaM jIvANaM dubbaliyattaM sAhU, eeNaM jIvA evaM jahA suttassa tahA' duvaliyassa vattavvayA bhANiyavAM, baliyassa jahA jAgarassa taha bhANiyavvaM jAva saMjoettAro bhavati, eesiNaM jIvANaMbaliyattaM sAhU, se teNaTeNaM jayaMtI ! evaM buccai-taM ceva jAva:
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameSandrikA TIkA za012 u02 0 3 yA praznAvaravadana meM sAha dakvattaM bhaMte ! sAha Alaniya sAhU ? jayaMtI. atyegajhyANaM jIvANaM dakva sAha, atyaMgaDyA jIvANaM AlIta. yattaM sAha?1 te keNaTeNaM bhaMte . evaM bucca-taM ceva jAva lAha? jayaMtI jeimajIvA ahammiyAjAva viharati. eeliNaM jIvANaM alatiya sAha, eeNaM jIvA alamA samANA no vahaNaM jahA suttA tahA alamA bhAgiyabbA, jahA jAgarA tahA dakkhA bhANiyavvA, jAva saMjoettAro bhavaMti, eeNaM jIvA iktA lamANA bahahi AyariyaveyAvaccehiM jAba ubajhAyayAvaccehi, theraveyaviccehi, tavassiveyAvaccehi, gilANaveyAvaccehi, tahadeyAbaccehi, kulaveyAvaccehi gaNaveyAvaccehiM. saMghAvaccehi, sAhammiyayAvaccehi, attANaM saMjoettAro bhavati, eesi NaM jIvANaM dakvattaM sAhU. se teNa?NaM taM ceva jAva saahuuN| soiMdiyavasaTTeNaM bhaMte ! jIve kiM vaMdhai ? evaM jahA kohavasaTTe taheba nAva aNuparicaTTai, evaM cakvidiyavasahe vi, evaM jAba phAtidiyavasaTTe jAva aNupariyai / taeNaM lA jayaMtI samaNovAsiyAM samaNassa bhagavao mahAbarista aMtie eyama soccA, nilamma hatuTThA sesaM jahA devANaMdAe taheba pavvaiyA jAva savvadukkha. pahINAM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu03|| chAyA-nataH khala sA jayantI zramaNopAsikA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya mantike dharma zrutvAM nizamya hRSTaSTA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati,. banditrA, namasyitvA, evam avAdI-kayaM khalu bhadanta : jIvAH gurukatvaM havyamAgaccati ? jayanti ! mANAtipAtena yAvat mithyAdarzanazalyena, evaM khaLu jIvA ma0 91
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre gurukatvaM zIghramAgacchanti, evaM yathA prathamazatake yAvat vyativrajanti / bhavasiddhikatvaM khalu bhadanta ! jIvAnAM kiM svabhAvataH pariNAmataH, ? jayantI ! sarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti / yadi bhadanta ! sarve bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti tadA khalu bhavasiddhikavirahito loko bhaviSyati ? nAyamarthaH samarthaH, tat kena 'punaH khalu arthena bhadanta ! evamucyate sarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti, no caiva khalu bhavasiddhikavirahito loko bhaviSyati ? jayanti ! tat yathAnAma sarvAkAzazre gIsyAt, anAdikA anavadyA parIkSA (parimitA ) parivRtA, sA khalu paramANupudgalamAtraiH khaNDaiH samaye samaye apahiyamANA apahiyamANA anantAbhiH utsarpiNyavasarpiNIbhiH apahriyate, no caitra khalu apahatA rayAt, tat tenArthena jayanti / evamucyate - sarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti, no caiva khalu bhavasiddhikavirahito loko bhaviSyati / suptatvaM bhadanta | sAdhu, jAgarikatvaM sAdhu ? jayanti ! astyekeSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu, aratyekeSAM jIvAnAM jAgarikatva sAdhu, tatkenArthena bhadanta / evamucyate astyekeSAM yAvat sAdhu ? jayanti / ye ime jIvAH adhArmikAH, adharmAnugAH, adharmiSThAH, adharmAkhyAyinaH, adharmapralokinaH, adharmaparaJjanAH, adharmasamudAcArAH, adharmeNaiva vRttiM kalpayanto viharanti eteSAM khalu jIvAnAM suptatvaM sAdhu, ete khalu jIvAH suptAH, santo no bahUnAM prANabhUtajIvasattvAnAM duHkhApanAyaiva, yAvat paritApanArthe vartante, ete, khalu jIvAH suptAH santaH AtmAnaM vA, paraM vA, tadubhayaM vA, no vahIbhiH adhA, siMkIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti, eteSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu / jayanti ! ye ime jIvAH dhArmikAH, dharmAnugAH, yAvat dharmeNaiva vRtti kalpayanto ciranti eteSAM khalu jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu, ete khalu jIvAH jAgrataH santo bahUnAM prANAnAM yAvat saccAnAm, aduHkhApanAyai yAvat - aparitApanAyai vartante, te khalu jIvAH jAgrataH AtmAnaM vA, paraM vA, tadubhayaM vA, vahIbhiH dhArmikIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti, ete khalu jIvAH jAgrataH dharmajAgarikatayA AtmAnaM jAgaravivArI bhavanti, eteSAM khalu jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu, tat tenArthena jayanti / evamucyate-astye keSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu astyekeSAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu | valikatvaM bhadanta ! sAdhu, durvaLika sAdhu ? jayanti | astyekeSAM jIvAnAM valikatva sAdhu, astyekeSAM jIvAnAM durbalatvaM sAdhu, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate yAvat sAdhu ? jayanti ! ye ime jIvAH adhArmikAH yAvat-viharanti eteSAM khalu jIvAnAM durbalikatva sAdhu, ete khalu jIgaH evaM yathA suptasya tathA durvalikasya vaktavyatA bhaNitavyA varSa
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 302 su0 3 jayantyA praznottaravarNanam 723 kasya yathA jAgarasya tathA bhaNitavyam yAvat saMyojayitAro bhavanti, eteSAM khalu jIvAnAM balikatvaM sAdhu, tat tenArthena jayanti ! evamucyate-tadeva yAvat sAdhu / dakSatvaM bhadanta ! sAdhu, AlasikatvaM sAdhu ? jayanti ! astyekeSAM jIvAnAM dakSatvaM sAdhu, astyekeSAM jIvAnAm AlasikatvaM sAdhu ! tat kenArthena ! bhadanta / evamucyate - tadeva yAvat sAdhu ? jayanti ! ye ime jIvAH adhArmikAH yAvat viharanti, eteSAM khalu jIvAnAm Alasikatva sAdhu, ete khalu jIvAH alasAH santo no bahUnAM yathA suptAstathAalasAH bhaNitavyAH, . yathA jAgarAstathAdakSA bhaNitavyAH, yAvat saMyojayitAro bhavanti, ete khalu jIvA' dakSAH santo bahuniH AcAryavaiyAvRttyaiH yAvat-upAdhyAyavaiyAvRttyaH, stha. vizyAvRttyaiH tapasvivaiyAvRtyaiH glAnacaiyAtyaiH, zaikSayAvRtyaiH, kulavaiyAvRttyaiH, gaNavaiyAvRttyaiH, saGghavaiyAratyaiH, sAdharmikavaiyAvatyaiH AtmAnaM saMyojayitAro bhavanti, eteSAM khallu jIvAnAm dakSatva sAdhu, tat tenArthena tadeva yAvat sAdhu, zrotendriyavazAtaH khalu bhadanta ! jIvaH kiM vadhnAti ? evaM yathA krodhavazAstathaiva yAvana anuparyaTati, evaM cakSurindriyavazAtto'pi, evaM yAvat sparzendriyavazAto'pi yAvatanuparyaTati / tataH khalu sA jayantI zramaNopAsikA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike etamartha zrutvA, nigamya hRSTatuSTA, zeSaM yathA devAnandAyAstathaiva pratrajitA yAvat-sarvaduHkhamahINA, tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / sU0 3 // TIkA-~-atha jayantyAH zramaNopAsikAyAH siddhivaktavyatAM prakhpayitumAha'taeNaM sA' ityAdi, 'taeNaM sA jayaMtI samaNopAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haDatahA' tataH khalu sA jayantI zramaNopA. sikA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya anti ke-samIpe dharma zrutvA, nizamya-hadi 'taeNaM sA jayaMtI samaNovAsiNa' ityAdi / TIkArtha-isa stra dvArA sUtrakArane jayantI zramaNopAsikA kI siddhi ke saMbandha meM vaktavyatA kahI hai-'taeNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA, samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccAnisamma hahatuhA' isake bAda usa zramaNopAsikA jayantI ne zramaNa bhagavAn "taeNa sA jayaMtI samaNovAsiyA" tyaahTakAtha-sUtrakAre A sUtramAM jayantI zrAvikAe siddhi padanI prApti vI zate 30 tanu pa na yuche-'taraNa sA jayaMtI samaNovAsiyA, samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma hatudrA" abhaya mA. vAna mahAvIranI samIpe dharmopadeza zravaNa karIne ane tenA upara manana
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ 724 bhagavatIle avadhArya, hRSTatuSTA satI, 'samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, evaM ghayAsI'-zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evaM-vakSyamANaprakAreNa, avAdIta-'kahaM NaM bhaMte ! jIvA garuyattaM havyamAgacchaMti ?' he bhadanta / kutaH-kasmAtkAraNAt khalu jIvAH gurukatvam-karmabhArayuktatvam Agacchanti-prApnuvanti ? 'havvaM' iti vAkyAlaGkAre bhagavAnAha-'jayaMtI! pANAi. vAeNaM jAva micchAdasaNasalleNaM' he jayanti ! jIvAH prANAtipAtena-mANihiMsayA yAvat mithyAdarzanazalyena-mRpAvAdamAramya mithyAdarzanazalyaparyantena aSTAdazavidhapApena gurukatvaM prApnuvanti, tadupasaMharannAha-' evaM khalu jIvA garuyattaM habamAgacchaMti, evaM jahA paDhamasae jAva vIyIvayaMti' evaM pUrvoktarItyA mANAmahAvIra ke pAsa dharma kA zravaNa kara aura usakA manana kara harSita evaM saMtuSTa hokara ke 'samaNa bhagava mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA nama: sittA evaM vayAsI' zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra karake phira usane unase isa prakAra pUchA-'kahaM NaM bhaMte ! jIvA garuyattaM havyamAgacchati' he bhadanta ! jIva kisa kAraNa se gurutva (bhArIpana) ko prApta karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jayaMtI! pANAhavAeNa jAva micchAdasaNasalleNaM' he jayaMtI ! jIva prANiyoM kI hiMsA se yAvat mithyAdarzanazalyase-mRSAvAda se lekara mithyAdarzanazalyataka ke 18 prakAra ke pApa se-karmabhAra se yuktanArUpa gurupane ko prApta karate haiN| aba upasaMhAra karate hue sUtra. kAra kahate haiM-'evaM khalu jIvA garuyattaM havamAgacchaMti-evaM jahA par3hamasae jAva vIyIvayaMti' isa pUrvoktarIti se jIva prANAtipAta se zana ta zrAvi yatA -mane satoSapUrva " samaNa bhagava' mahAvIra' ghadai, namasai, vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI" zrama sagavAna mahAvIrane vaMdaNA karI ane namaskAra karyA vaMdaNa namaskAra karIne temane A prakArane prazna puuchye|-"khN bhaMte ! jIvA garuyatta havvamAgacchai" he bhagavan ! ! kyA kAraNe karmabhArathI yukata thAya che? 5. mahAvIra prbhune| utta2-" jayaMtI | pANAivAeNa jAva micchAdasaNasalleNa" he jayaMti! jIva prANAtipAtathI hiMsAthI laIne mithyAdarzanazalya paryaMtanA 18 pApanuM sevana karIne karmabhArathI yukatatA rUpa gurupaNane prApta kare che have upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke - ' " evaM khalu jIvA garuyattaM havvamAgacchaMti evaM jahA paDhamasae jAva SIyIvayaMti" upayuta prAsAthI sana mithyAnizasya 5yAtanA
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ 725 4 maindrikA TIkA za0 12 u02 sU0 3 mayantyAH praznotaravarNanam tipAtAdri mithyAdarzanazalyAnvena garhitakarmaNA jIvAH gurutvaM prApnuvanti yAvat cAturanta saMsArakAntAraM paryaTanti, evaM rItyA yathA mathamazatake navamodezake patipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyam yAvat atha ca prANAtipAtaviramaNena yAvat mithyAdarzanazalyaviramaNena jIvAH cAturanta saMsArakAntAraM vyativrajanti-ullaGghayati - saMsArasAgaraM tarantItyarthaH / jayantI- pRcchati - 'bhavasiddhiyattaNaM bhaMte / jIvA NaM ki sabhAo pariNAmabho ?' he bhadunta ! bhavasiddhikatvaM bhave, bhAvinI vA siddhiryeSAM te bhavasiddhikA steSAM bhAvo bhavasiddhikatvaM khalu jIvAnAM kiM svabhAvataH siddham ? pugalAnAM murttatvamitra, utAho pariNAmataH - pariNAmena parivartanalakSaNena puruSasya yauvanamitra prApta bhavati ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'jayaMtI ! saMbhAvao, no pariNAmao' he jayanti ! jIvAnAM bhavasiddhikatvaM svabhAvataH lekara mithyAdarzanazalyAnta garhitakarmadvArA gurupane ko prApta kiyA karate hai tathA ve cAturaMta saMsArarUpa kAMtAra meM paribhramaNa karate haiM ityAdirUpa se jaisA kapana prathama zataka meM nauveM uddezaka meM kiyA gayA hai - vaisA hI yahAM para karanA cAhiye atha ca prANAtipAtaviramaNa se yAvat mithyAdarzana zalyanta garhitakarmaviramaNa se jIva isa cAturaMta saMsArakAntAra ko pAra kara dete haiM / aba jayantI prabhu se aisA pUchatI hai - ' bhavasiddhiyataNa bhaMte! jIvANaM kiM sabhAvao ? pariNAmao ? ' he bhadanta ! jinheM isa bhava meM athavA Age ke bhavoM meM siddhi prApta hone vAlI hai aise jIvoM ke yaha bhavasiddhikatA puloM meM mUrtatAnusAra svAbhAvika siddha hotI hai ? yA puruSa ke yauvana ke anusAra pariNAma se - parivartana se prApta hotI hai ? meM prabhu kahate haiM - 'jayaMtI ! sabhAvao, no pariNAmao' he jayantI ! aDhAra pApAnA sevanathI jIvA karmonuM upArjana kare che ane e prakAre kabhAra rUpa gurupAthI yukata thaIne cAturata sa`sAra rUpa kAMtAramAM (vanamAM) paribhramaNa karyA kare che, ItyAdi kathana, pahelA zatakanA navamA uddezAmAM kahyA pramANe ahI gratuNu karavu' joIe ethI UlaTI e vAta paNa sUcita thAya che ke prANAtipAtathI laine mithyAda nazalya pantanA 18 prakAranA pApAne parityAga karavAthI jIvA A cAra gativALA sa'sAra kAntArane pAra paNa karIzake che tya 2 khAda jaya'tI zrAvikA bIne prazna A pramANe pUche che uttara " bhavasiddhiyattaNa bhaMte ! jIvANaM kiM sabhAvao ? pariNAmao ?" he lgvan ! jemane A bhavamAM ke pachInA bhavAmAM siddhapadanI prApti thavAnI che evA jIveAmAM bhasiddhikatA, puaAmAM mUtatAnI jema, svAbhAvika rUpe siddha thAya che ke puruSAmAM cautrananI prAptinI jema pariNAma rUpa parivata na varDa prApta thAya che?
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ ph bhagavatI sUtre siddham, no pariNAmataH prAptaM bhavati, ' jayantI pRcchati - 'savve'ciNaM bhaMte / bhavasiddhiyA jIvAH sijjhissaMti ?' he bhadanta / sarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH ki setsyanti ? siddhi prApsyanti ? bhagavAnAha - 'haMtA, jayaMtI ! save'viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti' he jayanti ! hanna, satyam - sarve - 'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti anyathA teSAM bhavasiddhikatvameva no bhavet, jayantoM pRcchati - 'jaha NaM bhaMte ! savve bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti mhANaM bhavasiddhiyavirahie, loe bhavissaha ? he bhadanta ! yadi sarve bhavasiddhikA jIvAH setsyanti, tadA khalu bhavasiddhikavirahitaH - bhavasiddhikaiH zUnyaH loko bhaviyati kiM ? bhagavAnAha - 'No iNaDe samaTTe' he jayanti nAyamarthaH samarthaH bhavasiddhijIvoM meM bhavasiddhikatA svabhAva se hI hotI hai, pariNAmarUpa parivartanase prApta nahIM hotI hai / atha isa para jayaMtI aisA pUchatI hai - 'save vi NaM bhaMte! bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti' he bhadanta ! to kyA jitane bhI bhavasidvika jIva haiM, ve saba siddhi ko prApta kareMge ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'haMtA, jayaMtI' hAM, jayantI ! 'savvaM viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti' samasta bhavasiddhika jIva siddhi ko prApta kareMge jo aisA na ho to unameM bhavasiddhikatA hI nahIM ho sakatI hai / aba punaH jayantI isa para aisA pUchatI hai - 'jaiNaM bhaMte ! savve bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti tamhANaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissaha yadi saba bhavasiddhika jIva siddhi ko prApta kareMge to yaha loka bhavamahAvIra alunA uttara- " jayaMtI ! samAvao, no pariNAmao " he vyati ! chaveAne bhavasiddhikatAnI prApti svabhAvathI ja thAya che-pariNAma rUpa pariva tenathI bhavasiddhikatAnI prApti thatI nathI. 1 bhayatI shrmyeopaasine| anetrIle prazna - " savve viNaM bhaMte / bhava siddhiyA jIvA sijjhissaMti ? " se lagavan ! neTasA lavasiddhi ko che teo badhAM zu khriddhi prAma karaze ? bhayantI ! " savve viNa va siddhi prApta ze mahAvIra aluna uttara- " haMtA, jayaMtI " hA bhavasiddhiyA jIvA nissaMti" saghaNA lavasiddhi je evu khanatuM na hAya tA temanAmAM bhavasiddhikatA ja kevI rIte saMbhavI zake ? bhayantI zrAvibhanI prazna- " jaiNaM bhaMte! savve bhavasiddhiyA jIvA sijjhisaMti tamhANa bhavasiddhiyavirahie loe bhavissaha " se lagavan ! kyAre samasta bhavasiddhika jIve siddhi prApta karaze tyAre zu' A laika bhavasiddhikAthI sarvathA rahita thaI jaze.
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA zaka 1230 2 0 3 jayantyA praznottaravarNanam 727 kAnAM sarveSAM siddhiM lapsyamAnatve'pi ayaM loka staiH zUnyo na bhaviSyati iti bhAvaH / jayantI tatra hetu pRcchati - ' se keNa khAie NaM aTThe NaM bhaMte ! evaM buccaisavveNiM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti No cevaNaM bhavasiddhiya virahie loe bhavissai ?' he bhadanta ! tat - atha, kena 'khAieNaM' iti vAkyAlaGkAre punararthevA dezIyaH zabda, arthena - kena hetunA, evamucyate yat sarve'pi khalu bhavasiddhikA jIvAH setsyanti, kintu no caiva khalu bhavasiddhikavirahato loko bhaviSyatIti ? bhagavAnAha - ' jayaMtI ! se jahA nAmae savAgAsaseDhI siyA, aNAdIyA, aNadaggA, parittA parivuDA' he jayanti / tat yathAnAma sarvAkAzazreNI syAt - kadAcid, bhavet, sA ca zreNI anAdikA - AdirahitA, atha ca anavadagrA - anantAantarahitA atha ca sA parimitA, parivRtA - parito veSTitA bhavet, 'sANaM paramANu siddhikoM se zUnya ho jAvegA ? isake uttara meM prabhu karate haiM-' No iNaTThe sama' he jayanti ! yaha artha samartha nahIM hai - arthAt samasta bhavasiddhika jIvasiddhi ko prApta karanevAle hoMge hI- phira bhI yaha loka unase zUnya - khAlI nahIM rahegA ' se keNa khAieNa adveNaM bhaMte ! evaM buccaisaviNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti, No cevaNaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai' he bhadaMta ! Apa kisa kAraNa se aisA kahate haiM ki saba bhavasiddhika jIva siddhi ko prApta kareMge, phira bhI yaha loka unase zUnya nahIM hogA ? isa jayantI ke prazna ke uttara meM prabhu usase kahate haiM - ' jayaMtI ! se jahAnAmae savvAgAsaseDhI siyA aNAdIyA, aNavadggA, pariptA parivuDA' he jayantI ! mAnalo ki isa saba AkAza kI eka zreNI ho aura vaha Adi anta rahita ho, tathA donoM tarapha bhaDAvIra alunA uttara- " No iNaTThe samaTThe " DenyantI ! yevu -sabhavI zakatu' nathI eTale ke samasta bhavasiddhi prApta karaze, e vAta kharI che, chatAM paNu A leAka lavasiddhikAthI vihIna nahI rahe bhayantI zrAvidhAno prazna- " se keNa svAipaNa adveNa bhave ! evaM vuisavve viNaM bhavasiddhiyA jIvA sinjhissaMti, No ceva na bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai " he bhagavan ! AyazA arakhe bhevu / ho saghaNA avasi dvika jIve siddhi pAmaze, chatAM paNa A leAka bhavasiddhikAthI rahita nahI rahe? mahAvIra anunA uttara- " jayaMtI / se jahA nAmae savvAgAsa seDhI siyA aNadIyA, aNavadaggA, parittA, parivuDA " he jayantI ! dhArI hai mA mAyA AkAzanI eka zreNI thaI jAya, te Adi ane anta rahita hAya, parimita hAya ane pharatI aneka zreNIo vaDe parivRSTi (vITaLAyela) hoya. sA
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre poMggalamettehi khaMDerhi samae samae avIramANI avadIramANI aNatAhi osarpiNI atrasappiNIrda avahAraMtI, no cevaNaM avahiyAsiyA' sA khalu AkAza zreNI paramANupudgalamAtraiH khaNDaiH samaye samaye apahriyamANA apahiyamANA nissAryamANA nissAryamANA satI anantAbhiH utsarpiNyavasarpiNIbhiH apahiyANA, no caiva khala apahRtA syAt bhavet prakRte yojayannAha - 'se teNaTTeNaM' jayaMtI ! evaM buccara - savve viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti, no cevaNaM bhavasiddhiyaviradie loe bhavissa' he jayanti / tat-tathaiva tenArthena tena kAraNena evamucyatesarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti, parantu teSAM siddhiM lapsyamAnatve'pi, no caiva khalu bhavasiddhikavirahito loko bhaviSyati, jayantI pRcchati - ' mRttattaM parimita ho aura paritaH anya zreNiyoM se pariveSTi ho ' sANaM paramANu - poggalamente hi khaMDehiM samae samae avahIramANI avahIramANI, aNatAhi osapiNIhiM, avasappiNIhi avahIraMtI, no cevaNaM avadiyA siyA' atha usa zreNI ke paramANu barAbara TukaDe karalo aura unheM eka eka samaya meM usameM se nikAlo isa taraha kI kriyA karane meM ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI kAla samApta kara do-to kyA vaha sarvAkAzazreNI samApta ho sakatI hai ? nahIM ho sakatI hai| 'se teNDeNa' jayaMtI ! evaM buccaha sanye viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti No cevaNaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissara' to isI kAraNa se he jayaMti ! maiMne aisA kahA hai ki jitane bhI bhavasiddhika jIva haiM ve saba mokSa meM cale jAyeMge to bhI yaha loka una jIvoM se virahita nahIM hogA, aba jayaMtI prabhu se aisA pUchatI hai- 'suttatta 728 Grl. NaM paramANupoggalame tehiM khaMDehiM samae samaye avahIramANI avaddIramANI, varNavAhiM oppaNI, avappiNIhi bharvaharatI, no bhavahiyA siyA " have te zreNInA paramANu jevAM TukaDA karI levAmAM Ave ane eka 'eka samaye eka eka paramANu jevaDA TukaDAne temAMthI kADhI levAmAM mAve te anata piNI ane anaMta avasarpiNI kALa jyaMtIta thaI javA chatAM paNuM zuM sarvAkAza zreNIne samApta karI zakAya che kharI ? (nathI ja karI zakAtI) " ke teNa eNa jayaMtI ! evaM bucca sabve viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhiti No caivaM Na' bhavasiddhiyavirahie Dora bhavisva " Denyati / te ra me' vu pradyu che ke saghaLA bhavasiddhika jIvA mAkSamAM cAlyA jaze, chatAM paNa mA lAMka bhasiddhika jIvAthI rahita nahI hoya,
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 10 2 cU0 3 jayantyA praznottaravarNanam 726 " bhaMte ! sAhU jAgariyataM sAhU ?' he bhadanta ! kiM suptatva sAdhu-samIcanam vartate ? kiMvA jAgarikatvaM sAdhu-samIcInaM vartate ? tatra jAgaraNaM jAgaraH so'syAstIti jAgarikastadbhAvo jAgarikatvam ityarthaH, bhagavAnAha-'jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM suttattaM sAhU, atthegaiyANaM jIvANaM jAgazyittaM sAhU' he jayanti ! atsyekeSAM jIvAnAM muptatvameva sAdhu-samIcInaM bhavati, atha ca astyekeSAM jIvAnAM bhAgarikatvameva sAdhu-samIcInaM bhavati, jayantI tatra kAraNaM pRcchati-se keNadeNaM bhaMte ! evaM buccai-atthegaiyANaM jAva sAhU ? ' he bhadanta ! tat-atha kenArthena khAvat evamucyate-astye keSAM yAvat-jIvAnAM suptatvaM sAdhu, atha ca astyekeSAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu iti?, magahAnAha-'jayaMtI je ime jIvA ahammiyA, ahammANuyA, ahammiTThA, ahamakAvAI, ahammaeloI' he jayanti / ye ime khallU bhaMte! sAhU jAgari yattaM sAhU' he bhadanta ! suptatA samIcIna hai yA jAgaraNa samIcIna hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jayaMtI! asthegajhyANa jIvANaM suttattaM sAhU, atthegajhyANa jIvANaM , jAgariyata sAha' he jayaMti ! kitaneka jIvoM kI suptatA ThIka hai-tathA phitaneka jIvoM kI jAgratAvasthA hI ThIka hai / aba jayaMtI isa prakAra ke kathana meM 'se keNaTeNa bhaMte! evaM yuccai, atyaMgajhyANa jAgha sAhU' he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki kitaneka jIvoM kI kevala susatA hI samacIna hai aura kitaneka jIvoM kI kevala jAgratAvasthA hI samIcIna isa prakAra se pUchatI haI jayantI zrAvikA kAraNa jAnanA cAhatI-taba kAraNa prakaTa karane ke abhiprAya se prabhu kahate haiM-'je ime jIvA ahammiyAM va yantI mahAvIra prasune meve| prazna pUche che , " suttata bhate / sAhU mAgariyatta sAhU," bhagavan ! suptatA (vAnI avasthA) sArI jAgaraNa sAruM che ? ' bhalAvA2 asuna utta2-" jayaMtI! atyegaiyANa jIvANa' suttata sAhU, bhatyegaiyANa jIvANa jAgariyatta sAha" yati! susa 29 e sAruM che ane keTalAka jI jAgRta rahe te sAruM che. A prakAranA vAma 2 nyqaa mATe yantI prabhune mA 4Arane prazna pUche -"se keNaTreNa bhaMte ! eva buccai, atyegaiyANa jAva sAhU " lApana ! sAyaM zo kAraNe evuM kahe che ke keTalAka jInI sumAvasthA ja sArI che ane keTa' lAka nI jAgRtAvasthA ja sArI che? ___ mahAvIra prasunA ta2-"je ime jIvA ahammiyA ahammANuyA, sahammiTThA, ahamakkhAI ahammapaloI" yAti! / mAmi -ta. bha. 92
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ 730 bhagavatIstre jIyAH adhArmikA:-dharma-zrutacAritrasvarUpaM carantIti dhArmikAsvadbhinnAH adhA. mikAH zrutacAritrAcaraNarahitA ityarthaH, adharmAnugAH-dharma-zrutacAritrarUpam anugacchanti-iti dharmAnugA stadbhinnA-adharmAnugA:-adharmAcaraNatatparAH adharmaSTA:-dharmaH-zrunacAritrarUpa: eveSTa:-priyo yeSAM te dharmeSTAH, dharmiNA vA ipTA: dharmISTAH, atizayena vA dharmiNo dharmiSThA stadbhinnAH adharmeSTAH, adharmIpTAH, adharmiSThAvA, ataeva adharmAkhyAyina:-nadharmamAnalyAnti ye te adharmAkhyAyinaH-- adharmopadezakAH, adharmAkhyAtiH pasiddhiH yeSAM te adharmakhyAtayaH, adharmapralokinA-na dharmamupAdeyatayA ye pralokaryAnta te adharmapalokinaH ahammapalajamANA, ahammasamudAyArA ahammeNaM ceva vitti kappemANA viharaMti' adharmaparaJjanA:ahammANuyA, ahammiTThA, ahammakkhAI ahammapaloI' he jayaMtI ! jo ye jIva adhArmika haiM, zrutacAritrarUpa dharma ke AcaraNa karanevAloM se bhinna haiM arthAt zrutacAritrAcaraNa se hIna haiM, zrutacAritrarUpa dharma ke pIche calane vAle dharmAnugoM se bhinna haiM, adharmAnuga haiM, adharmAcaraNa meM tatpara haiM, zrutacAritrarUpa dharma jinheM priya hotA hai ve dharmeSTa haiM, athavA dharmI jinheM iSTa hote haiM ve dharmISTa hai, athavA atizaya dharmI jo haiM ve dharmiSTha haiM, inase bhinna adharmeNTa, adharmISTa athavA adharmiSTha haiM tathA-adharmAkhyAyI haiM-jo zrutacAritrarUpa dharma ke upadezaka nahIM haiM, athavA-'adharma' isa rUpa se jinakI prasiddhi hai, dharma ko upAdeya rUpa se jo nahIM dekhate haiM aise adharmapralokI haiM, 'ahammapalajamANA, ahammasamudAyArA aimmeNa cedha vittiM kappemANA viharaMti' adharma meM anurAga rakhate haiM cAritra rUpa dharmanA AcaraNa karatAM bhinna AcaraNa karanAra che eTale ke katacAritrAcaraNathI rahita che, tacAritra rUpa dharmanA anuyAyIo karatAM bhinna AcaraNa karanArA che, adharmAnuga (adharmAcaraNamAM lIna che-adharmane anusaranArA che) che, adharmiSTa che, adharmAkhyAyI che, adharmapralokI eTale ke dharmane ja jevAva LA che, jene dhamI ISTa hoya che tene dharmiSTa kahe che athavA je mANasa khUja ja dhArmika che tene dharmiSTa kahe che. tenA karatA viparIta vibhAvanA mANasane adharmiSTa, athavA adharmiSTa kahe che jeo atacAritra rUpa dharmanA upadezake nathI temane adharmAgyAyI kahe che, dharmane upAdeya rUpe nahIM mAnanArane adharmapralokI kahe che). "mahammapalajjamANA, ahammasa mudAyArA nahammeNa' ceva vitti kappemANA viharaMti" / adharmAnurAjA che-pAyAnu27 cha, 2mA adharma samudAyA
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 2 10 3 jayantyA praznottaravarNanam 731 adharme parajyanti-anuraktAH bhavanti ye te adharmapraracanA:-pApAnurAgiNaH adharmasamudAcArAH-na dharma:-AcAravicArAdi cAritrarUpaH samudAcAraH-samAcaraNaM, sapramodo vA AcAro yeSAM te tathAvidhAH-AcAravicArazUnyAH santaH, adharmeNa caitra-mANAtipAtAdirUpeNaiva ca vRtti-jIvikAM kalpayantaH-kurvantaH viharantitiSThanti, 'eesiNaM jIvANaM suttat sAhU' eteSAM khalu upari pratipAditAnA jIvAnAM suptatvaM sAdhu-zobhanaM vartate / tatra kAraNamAha-'eeNaM jIvA muttA samANA no pahUrNa pANabhUyajIvasattANaM dukkhAvaNayAe, jAva pariyAvaNayAe vadaMti' 'dukkhAvaNayAe' duHkhAranatAyAm-duHkhAnAm ApanA duHkhApanA tasyAH bhAvaH tasyAM-maraNarUpaduHkhapApaNAyAmityarthaH, yadvA-iSTaviyogAdi duHkha hetupApaNAyAm , soyAbaNayAe' zocApanatAyAm-zocApanAyAM-zokamApaNAyAma , dainyamApaNAyAm , yAvat-'jUrAvaNayAe' jUrApanatAyAM zokAtirekeNa zarIrajIrNatApApaNAyAm , 'tippAvaNayAe' tepApanatAyAm atizokAd nayanAzrumukhalAlAdi pApAnurAgI haiM, evaM adharma samudAcAravAle haiM-AcAravicAra Adi cAritrarUpa dharmakA AcaraNa jinako nahIM hai, athavA AcAra jinakA pramAdayukta hai-arthAt AcAra vicAra se jo zUnya haiM tathA grANAtipAtA. dirUpa adharma se hI jo apanI AjIvikA calAte haiM 'eesiMNaM jIvANaM suttattaM sAha' aise jIvoM kI suptalA samIcIna hai-kyoM ki 'eeNaM jIvA stuttA samANA no bahaNaM pANabhUyajIvasattANaM dukkhAyaNathAe jAya pariyAragayAe vahati ' aise ye jIva loye rahane para aneka prANoM ko, bhUtoM ko, jIvoM ko aura sattvoM ko maraNarUpa duHkhadene meM athavA iSTabiyogalpa duHkhakAraNoM ke utpanna karane meM yAvat-'soyAvaNayAe' zoka kI prApti karAne meM, daindha kI prApti karAne meM, zokAtireka se 'juurnnravALA che eTale ke cAritra rUpa dharmanA AcAravicAra AdithI jeo virahIta che athavA pramAdayukta AcAravALA che, ane je prANAtipAta Adi rUpa apama 1 yAtAnA As yAve che, " eesi Na' jIvANa' suttasa' sAhU" zeva vAnI sutAthA 21 sArI gAya cha, 1255 "ee Na jAva suttAsamANA no bahUNa pANabhUyajIvasattANa dukkhAvaNayAe jAva pariyAvaNayAe" wa yAre sUtA DAya che tyAre bhane prANene bhUtAna, chene, ane sane maraNa rUpa duHkha devAmA, ISTaviyega rUpa dukhakAraNone utpanna 42vAbhA, "soyAvaNayAe " bhane yuta 42vAne hainyanA prAli
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIrase 732 kSaraNamApaNAyAm , 'piTAvaNayAe' piTApanatAyAM capeTAmuSTayAdinA kuTTanakriyAyAm 'pariyAvaNayAe' paritApanatAyAm pIDApApaNAyAm vartante-bhavanti, 'eeNaM jIvA muttA samANA appANaM vA, paraM vA, tadubhayaM yA, no bahUrhi ahammiyAdi saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavati' ete khalu pUrvoktAH jIyAH suptAH santaH, AtmAnaM vA, para vA, tadubhayaM vA, svaM paraM ca no vahIbhiH adhArmikIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAsa-pravartayitAro bhavanti, ataevAha-'eesi jIvANaM suttattaM sAhU' eteSAM-pUrvoktAnAM jIvAnAM suptatva khalu sAdhu bhavati 'jayaMtI ! je ime jIvA dhammiyA dhammANuyA jAca dhammeNaM ceva vitti kappesANA viharaMti' kintu he jayanti ! ye ime jIvAH dhArmikAH, dharmAnugAH, yAvat dharmiSThAH, dharmayAe' zArIrika jIrNatA kI prApti karAne meM, 'tippAvaNayAe' ati zoka se nayanAzruoM ke nikalavAne meM tathA mukhase lAra Adi ke bahavAne meM, 'piTAvaNayAe ' thappar3a se mArane meM ghUmA Adi se pITane Adi meM 'pariyAvaNayAe pIDA utpanna karane meM pravRtta nahIM hote haiN| 'eeNaM jIvA suttAsamANA appANaM vA para yA tabhayaM vA no bahahiM ahammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoetAro bhavaMti' ye pUrvokta jIva sote rahane para khuda ko dUsaroM ko aura donoM ko aneka adhArmika saMyojanAoM se pravRtti karAnevAle nahIM hote haiN| isaliye 'eesi jIvANa suttattaM sAhU' ina jIvoM ke suptatva ko sAdhu (acchA) kahA gayA hai| 'jayaMtI! je ime jIvA dhammiyA dhammANuyA jAva dhamseja ceva vitti kappesANA viharati' kintu he jayanti ! jo ye dhArmika jana haiM, dharmAnuga yAvat dharmiSTha haiM, 42vAne, "jUrAvaNayAe" tine dI zarIranI tA pAsa 421pavAna, " tippAvaNayAe' tine dI mAM bhAbhAMcI mAMsu vaDavarAvadhAna tathA bhumamAthI am mA v12|vaane, "piTThAvaNayAe " 585, dhUsA mAha mAravAmAM "pariyAvaNayAe" pravRtta na tebhane pI tpanna gharI zatA nathI. 'ee Na jIvA suttA samANA appANaM vA paravA tadubhaya' vA bahUhiM ahammiyAhi saMjoyaNAhi sajoettAro bhavaMti" zevAve yAre suptAvasthAmA hoya che tyAre pitAne, anyane ane ubhayane aneka adhAmika sa yojanAo (pravRttio) vaDe cukta karI zakatA nathI-uparyukta adhArmika pravRtti karI za nathI, tathA ' eesiM jIvANa suttatta' sAhU" mi ovAnI suptAvasthAne sArI dhaDapAmA bhAvI cha. "jayatI ! je ime jIvA dhammiyA, dhammANuyA jAva dhammeNaM ceva ' vitti kappemANA viharaMti" 52ntu yati !2 vA dhArmika che, dharmAnuga che, dharmiSTha dharyAkhyAyI che, dharma pratyeka che, dharmAnurAgI che, dhArmika AcAravicAravALA che. ane dharmapUrvaka pitAnI AjIvikA calA
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 u. 2 0 3 jayantyA praznottaravarNanam 733 khyAyinaH, dharmapralokinaH, dharmaparaJjanAH, dharmasamudAcArAH, dharmeNa caitra vRtti kalpayanto viharanti, 'eesiNaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU' etepAM khallu uparyuktAnAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhuH-zobhanaM bhavati, 'eeNaM jIvA jAgarA samANA bahUNaM pANANaM jAva sattANaM adukkhAvaNayAe jAva apariyAvaNiyAe vaTuMti' ete khalu uparyuktAH jIvAH jAgrataH santo vahUnAM mANAnAM yAvat-bhUtAnAM jIvAnAM satvA nAm aduHkhAyanAyai-na duHkhamApaNAya, yAvada-azocanApanAyai-na zokotpAdanAya, na jUraNAya, notpIDanAyai, no paritApanAyai vartante, 'teNa jIvA jAgaramANA appANaM vA, paraMvA, tadubhayaM vA, yahUhi dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavaMti ' te khalu uparyuktAH jIvAH jAmato-jAgarAM kurvantaH, AtmAnaM vA, paraMvA, tadubhaya vA-svaM ca paraM ca bahvobhiH-anekAbhiH, dhArmikIbhiH-dharmasambandhinIbhiH saMyo. * janAbhiH saMyojayitAraH-pravarttayitAro bhavanti, 'eeNaM jIvA jAgaramANA dhammadharmAkhyAyI haiM dharmapralokI haiM, dharmapraraJjana haiM, dharmasamudAcArayukta aura dharmapUrvaka AjIvikA calAnevAle haiM 'eesiM Na jIvANa jAgariyattaM sAhU' aise ina jIvoM kI jAgratAvasthA samIcIna hai kyoM ki 'eeNaM jIvA jAgarA samANA ghahaNaM pANANaM jAva adukkhAvaNayAe jAva apariyAvaNiyAe vadaMti' ye jIva jagate hue bhI aneka prANiyoM ko yAvat bhUtoM ko, jIvoM ko, sattvoM ko, duHkha prApti ke nimitta, yAvat-zocanA. prApti ke nimitta-zokotpAda ke nimitta, utpIDalA ke nimitta aura paritApa ke nimitta nahIM hote haiN| tathA-'teNaM jIvA jAgaramA appANaM cA paravA tadubhayaM vA bahahiM dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro avaMti' ye jAgaraNa karake apane Apako, dUsaroM ko aura donoM ko aneka dhArmika yojanAoM se-dharmasaMbaMdhI pravRttiyoM se yukta karate haiM 'eeNaM jIvA jAgaramANA dhammajAgariyAe appANaM jAgarahattAro panA2 cha, " eesiM NaM jIvANa jAgariyattaM sAhU" sevA na tAvasthA 4 sArI cha, 2 'eeNaM jIvA jAgarA samANA bahUNa pANANa jAva adukkhAvaNayAe jAva apariyAvaNiyAe vaTTati" mai & tAvasthAmA DAya tyAre paNa aneka prANane, bhUtane, jIne ane sarvene duHkhaprAptimAM, zokaprAptimAM pIDA, utpanna karavAmAM ane paritApanA karavAmAM kAraNabhUta banatA nathI tathA " teNaM jIvA jAgaramANA apANaM vA para' vA tadurbhaya vA bahUhi dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavaMti" to 264zana pAtAne, manyate sana ubhayane aneka dhArmika bhejanAmAM (pravRttiomAM) pravRtta karatA rahe che.
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ oi bhagavatI sUtre , jAgariyAe appA jAgaraittAro bhavaMti ete khalu jIvAH jAgrato dharmajAgaritathA AtmAnaM jAgarayitAraH pravartayitAro bhavanti, 'eesiNaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU eteSAM khaca uktAnAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu - zobhanam ditakara bhavatIti bhAvaH, tadupasaMharannAha - ' se teNadvega' jayaMtI ! evaM buccai- atyegaiyANaM jIvANaM sRttattaM sAhU, atyegaiyANaM' jIvANaM jAgariyattaM sAhU ' he jayanti / tad tenArthena evamucyate-astyekeSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu bhavati, atha ca astyeke pAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu - hitakaraM bhavati, jayantI pRcchati 'baliyattaM bhaMte ! sAhU dubbaliyaca sAhU?' he bhadanta ! kiM valikatvam cakramasti asyeti calirusta dbhAvo balikatvam balavattvam, sAdhu - hitakaram bhavati' kiMvA durbalikatvam sAdhu - hitakaraM bhavati, bhagavAnAha - 'jayaMtI ! atyegaiyANaM jIvANaM valiyattaM sAha, atthegaiyANaM jIvANa dubbaliyattaM sAhU ' he jayanti ! astye kepAM jIvAnAM bali bhavaMti ' tathA ye dhArmika jIva dharmajAgarikA se apane ko jagAte rahate haiM / isaliye - 'eesa jIvANaM jAgariyattaM sAhU ' ina jIvoM kI jAgratA vasyA para hai- ThIka hai-hitakara hai-' se teNaTTeNaM jayaMtI ! evaM buccai, atthegayANaM jIvANaM suttattaM sAhU isa kAraNa he jayantI maiMne aisA kahA hai ki kinaneka jIvoM kA susatva hitakara hai aura kita neka jIvoM kA jAganA hitakara hai| aba jayantI prabhu se aisA pUchatI hai'balipattaM bhaMte ! sAhU, dugdhaliyattaM mAhU' he bhadanta / jIvoM kA balavAnapanA acchA hai yA nirbalanA acchA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'jayaMtI ! atthemaiyANaM jIvANaM valiyattaM sAhU, atyegaiyANaM jIvANa duJcalipatta sAhU' he jayanti / kinaneka jIvoM kI baliSThatA hitakara "' " " eeNaM jIvA jAgaramANA dhammajAgariyAe appANaM jAgaraittAro bhavaMti " tathA te jIvA dharma jAgaraNa vaDe peAtAnA AtmAne jAgrata karatA rahe che. tethI " eesi jIvANa' jAgariyatta sAhU ' A prakAranA jIvAnI jAgRtAvasthA ja hitakara gaNAya che " se teNadveNa jayaMtI ! evaM buccara, atyegaiyANaM jIvANaM suttatta sAhU " he bhayati / te ara meM meTAu jIveAnuM susava ja hitAvaha che ane keTalAka jIveAnu... jAgavu* hita varSa che have zrAvikA jayantI mahAvIra prabhune A prakArane prazna pUche che-- " baliyattaM bhate ! sAhU, dugdhaliyattaM sAhU ? " he bhagavan! lavobhAM smLatA hitAvaha che ke nirmAMLatA hitAvahu che ? bhaDAvIra alunA uttara- " jayatI atyegaiyANa jIvANa baliyattaM sAhU, atthegaiyANaM jIvANa dubaliyatta sAhU " he bhayati / udasA bhavAnI sama
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 102 sU0 3 jayantyA praznottaravarNanam 735 katva-balavatvaM sAdhu-hitakaraM bhavati, atha ca astyekeSAM jIvAnAM durbalikatvaMdurbalatvaM sAdhu-hitakara bhavati / jayantI tatra kAraNaM pRcchati-' se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-jAva sAhU ? ' he bhadanta ! tat-atha, kenArthena evamucyate-yAvatastye keSAM jIvAnAM balavatva sAdhu, bhavati, atha ca astye keSAM jIvAnAM durvalatvaM sAdhu bhavani ? iti / bhagavAnAha-'jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viharAMti' he jayanti ! ye ime jIvAH adhArmikAH, yAvat adharmeNaiva vRttiM kalpayanto viharanti-vartante, 'eesiNaM jIvANaM dubaliyattaM sAhU' eteSAM khalu uparyuktAnAM jIvAnAM durvalikatvam-durbalatvaM sAdhu-hitakara bhavati, 'eeNa jIvA evaM jahA suttassa tahA duvaliyassa battavyayA bhANiyavyA' ete khalu uparitanA jIvA evaMpUrvoktarItyA yathA suptamya vaktavyatA bhaNitA tathaiva durvalikasyApi vaktavyatA (acchI) hotI hai aura kitaneka jIvoM kI nirbalatA hitakara (acchI) hotI hai / ' se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaha, jAva sAhU' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kitaneka jIvoM kI baliSThatA hitakara hAtI hai aura kitaneka jIvoM kI nirbalatA hitakara hotI hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM ' jayaMtI ! je hame jIvA ahammiyA jAva viharaMti' he jayanti jo ye jIya adhArmika haiM, yAvat adharma se hI apanI AjIvikA calAte haiM 'eesi NaM jIvANaM duyaliyattaM sAhU' aise ina jIvoM kI darbalatA hitAvaha hai 'eeNaM jIvA evaM jahA suttassa tahA dubaliyassa vattavvayA bhANiyavvA' isa viSaya meM jaisI vaktavyatA suptatA ke viSaya meM kahI jA cukI hai vaisI hI vaktavyatA durbalatA ke viSaya meM latA sArI gaNAya che ane keTalAka jInI nirbaLatA sArI gaNAya che. A prakAranA javAbanuM kAraNa jANavA mATe jayantI zrAvikA nIce pramANe prazna pUche cha-" se keNaTreNa bhave ! evaM vuccada, jAva sAhU " bhagavAn / mA5 / / kAraNe evuM kahe che ke keTalAka jInI sabaLatA sArI gaNAya che ane keTalAkanI nirbaLatA sArI gaNAya che ? mahAvIra prasuna tta2-" jayaMtI / je ime jIvA ahammiyA jAva viharati" hai yati !2 madhAmi thI na adhAmi mAvi ya / paryantanA upayuta vizeSarathI susta DAya che, " eesiNaM jAvANa' dubaliyatta sAhU " mei wvAnI humata or hitAva: cha. " eeNa jIvA evaM jahA suttassa tahA dubaliyasa vattavvayA bhANiyavvA" tenu 425 48 karavAne mATe upara susa jInA viSe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che evuM 11 yana mI ni / varSe 429 . " baliyassa jahA jAgarassa
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ 736 bhagavatI sUtre - bhaNitavyA, 'baliyasma jahA jAgarassa tadA bhAgiyannaM jAna maMjopattAro bhavati bali - balino vaktavyatA yathA jAgrato bhaNitA tathA bhaNitavyA, yAvatbIbhiH dhArmikIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti, 'eesi NaM jIvANaM baliyat sAhU ' eteSAM khalu pUrvoktadhArmikAdInAM jIvAnAM valikatvaM balavatvaM sAdhu bhavati 'sete dveNaM jayaMtI ! evaM buccai taMcetra jAba sAha' he jayanti ! vat tenArthena ' evamucyate - tadeva - pUrvoktavadeva yAvat-adhArmikAdInAM durbalatvaM sAdhu bhavati, atha ca dhArmikAdInAM ca balavatvaM sAdhu bhavati / jayanti pRcchati - 'davakhattaM bhaMte ! sAhU, AlasiyattaM sAhU ? ' he bhadanta ! kim dakSa-kAryanipuNatvamAlarUparahitatvam sAdhu - hitakaraM bhavati ? kiMvA Alasikatvam - AlasyaM-kAryakahanI cAhiye. 'baliyassa jahA jAgarassa tahA ANi jAva saMjoeptAro bhavaMti ' tathA baliSThatA ke viSaya meM jaisI vaktavyatA jAgratAvasthAvAle kI kahI gaI hai vaisI kaha lenA cAhiye, yAvat ne aneka dhArmika yojanAoM se saMyojayitA hote haiM / 'eesi NaM jIvA paliyantaM sAhU ' isaliye ina pUrvokta dhArmika Adi jIvoM kI valavatA hitakara hotI hai / 'se teNaTTeNaM jayaMtI ! evaM bucca taM caiva jAva sAha' ataH he jayaMti | maiMne aisA kahA hai ki adhArmika Adi jIvoM kI durbalatA hitAvaha hotI hai aura dhArmika Adi jIvoM kI calakattA hitAvaha hotI hai / ava jayantI prabhu se aisA pUchatI hai- 'dakkhattaM bhaMte sAhU, ArasiyattaM mAhU' he bhadanta ! apane kArya meM nipuNatA jIva meM acchI hotI hai yA kAryatahA bhANiyavva jAva saMjoettAro bhavaMti " vuthana lagRta avAnA vissrcamAM karavAmAM Avyu che evuM ja thana ahI samaLa jIve| viSe grahaNu karavu joie. "teo peAtAnI zaktinA upayAga, peAtAne, anyane ane ubhayane dhArmika pravRttiomAM pravRtta karavAmAM kare che, '' A kathana pantanuM kathana ahI' gRheNu karavu' joie. A samasta kathananA bhAvAtha e che ke dhArmika jIvAmAM sakhaLatA hitAvaha gaNAya che ane adhArmika jIveAmAM nirmAtA hitAvaha gAya . " se teNadveNaM jayaMtI ! eva vuccai, tAM caiva jAva sAhU " " he bhyati / te bhara meM ache dhArmika Adi vishessgheAvALA jIvAnI duba LatA hitAvaha che ane dhArmika jIvAnI sakhaLatA hitAvaha che have zramaNeApAsikA jayantI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che 3- " dakkhattaM bhaMte / sAMhU, Asiyatta sAhU ?" he bhagavan ! vobhA ani putAnA sadbhAva (athavA udyon ratatAnA saddabhAva) sArA gaNAya ke ALasanA sadbhAva sArA gaNuAya?
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 737 prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 2 sU0 3 jayantyA praznottaravarNanam karaNasphUrtirahitatvamityarthaH sAdhu-hitakaraM bhavati ? bhagavAnAha - ' jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM davakhattaM sAhU, atyegaiyANaM jIvANaM ALasiyattaM sAhU ' he jayanti ! astye kepAM jIvAnAM dakSatvaM - kAryanipuNatvam, sAdhu-hitakara bhavati, atha ca astyekeSAM jIvAnAM khalu Ala sikatvam - AlasyaM pramAdaH, sAdhu - hitakaraM bhavati, jayantI tatra kAraNaM pRcchati - ' se keNaNaM bhaMte / eva buccara - taMceva jAva sAhU ? ' atha kenArthena, evamucyate tadeva- uparyuktaM yAvat-astyeke pAM jIvAnAM dakSatvaM sAdhu, astyekeSAM jIvAnAm - ALasikatvam - AlasyaM sAdhu bhavati - iti ? bhagavAnAha - 'jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viharaMti ' he jayanti ! ye khalu me pUrvoktAH jIvAH adhArmikAH yAvat adharmeNaiva vRrtti kalpayanto viharanti ' epasi Na jIvANaM alasiyattaM sAhU' eteSAM khalu upakarane meM smRti se rahitatA acchI hotI hai ? isake uttara prabhu kahate haiM-'jayaMtI ! asthegaiyANaM jIvANaM dakkhataM sAhU, atthegahayANaM jIvANaM Alasa sAhU' he jayanti / kitaneka jIvoM kI kAryakarane meM fryNatA hitakAraka hotI hai aura kitaneka jIvoM kI kAryakarane kI sphUrti se rahitatA acchI hotI hai / 'sekeNDeNaM bhaMte / evaM buccai, taM deva jAva sAha' he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate hai kisaneka jIvoM kI kArya karane meM nipuNatA acchI hotI hai aura kitaneka jIyoM kI kAryakarane kI sphUrti se rahitasA - pramAdAvasthA - acchI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' jayaMtI / je ime jIvA ahammiyA jAva viharati ' jo ye adhArmika yAvat adharma se hI apanI AjIvikA 'calAne vAle jIva hai 'eesi NaM jIvANaM AlasiyantaM sAhU' so ina mahAvIra alunA uttara- " jayaMtI atthegaiyANa jIvANaM dakkhatta khAtU, atthegaiyANa' jIvANaM Alasiyatta sAhU " he nyati / sA bhaveobhAM hA karavAnI nipuotA hitakAraka gaNAya che ane keTalAka jIvAmAM kArya karavAnI sphUrtinA abhAva athavA ALasa hitakAraka gaNAya che. 19 bhyntiin| prazna- " se keNaTTeNa bhaMte ! eva vucvai, ta caiva jAva sAhU ? he bhagavan ! Apa zA kAraNe evuM kaheA che ke keTalAka jIvAmAM kArya nipu zutA hitAvaha che ane keTalAkamAM ALasa hitAvaha che? mahAvIra alun| uttara- " jayatA ! je ime jIvA ahammiyA jAya biharaMti " he bhyati ! ? / adhArmika Adi pUrvokta vizeSavANAM he, esi Na jIvANa AThaviyaca sAhU " mevAM vAmAM Apasa ( prabhAhI pakSu') 88 10 93
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ 738 bhagavatI sUtre yuktAnAM jIvAnAm Alasikatvam - Alasyameva sAdhu - hitakaraM bhavati, Alasya pramAdayuktatvAt adharmAcaraNe jhaTiti pravRttivirahAt, tadAha- 'eeNaM jIvA aLasA samANA do bahUNaM jahA sattA tahA alasA bhANiyantrA' ete khalu adhArmikAdayo jIvAH, alasAH ArasyayuktAH santo no bahUnAM yathA pUrva suptAH adhArmikAdayo jIvAH pratipAditA tathaiva alasA - AlasyapramAdayuktAH api adhArmikAdayo jIvAH bhaNitavyAH pratipattavyAH, eteSAm adhArmikAdInAM jIvAnAm alasatva ' sAdhu bhavati 'jahA jAgarA tahA dakkhA bhANiyantrA jAva saMjoettAro bhavati' yathA pUrvaM jAgrataH - jAgaraNaM kurvanto jIvAH bhaNitA stathaiva dakSAH jIvAH bhaNitavyAH, yAvat-bahvIbhiH dhArmikIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti, 'eeNaM jIvA jIvoM kI alasatA - pramAdAvasthA apane kArya karane meM sphUrti se rahitatA -- zreyaskara hai kyoMki Alasya - pramAda se yukta hone ke kAraNa ina jIvoM maiM adharmAcaraNa kI aura jhaTa se pravRtti karanekA abhAva rahatA hai| isI kAraNa aisA kahA gayA hai 'eeNaM jIvA alakhA samANA no bahUNaM jahA suttA tahA alalA bhANiyavvA' ye adhArmika Adi jIva yadi Alasyayukta rahate haiM to jaise pUrva meM kahe gaye supta jIva apane ko, dUsaroM ko aura ubhaya ko adhArmika saMyojanAoM se yukta nahIM karate haiM isI prakAra se ye Alasya yukta jIva bhI apane ko, para ko aura ubhaya ko adhArmika saMyojanAoM se yukta nahIM karate haiM Adi 2 kathana pUrva kI taraha yahAM karanA cAhiye / isaliye ina adhArmika Adi jIvoM kI AlasyatA hitakAraka hai / 'jahA jAgarA tahA~ dakkhA bhANiyavvA, jAva saMjoettAro bhavati' jaise pahile jAgratAvasthAvAloM ke viSaya meM kahA hAya eja hitAvaha che, kAraNa ke jIvA pramAdI haiAya che te adharmAMcaraNa Adi kaI paNa prakAranI pravRtti karavAnA svabhAvavALA ja hAtA nathI tethI ja ee NaM jIvA alasA samANA no bahUNa jahA suttA tahA asA bhANiyavvA A ALasu dhArmika jIvAnA viSayamAM supta jIveAnA jevuM ja pUrvokta kathana ahI grahaNu karavu joIe kahevAnu tAtpaya e che ke adhArmika Adi vizeSaNAvALA jIve je ALasu hoya te peAtAne, anyane ane bhayane adhArmika sacaijanAthI (pravRttiothI) yukata karatA nathI te kAraNe adhAmika cyAdi vizeSaNAvALA jIveAmAM ALasa (pramAda) nA sabhAya hoya bhena hitAvaha gAya he " jahA jAgarA tahA dakkhA bhANiyavvA, jAba sujotAro bhavati AgaLa jAgRtAvasthAvALA jIvAnA viSayamAM jevu thana 66 " "
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ 739 1 candrikA TokAza0 12 40 2 0 3 jayantyA praznottaravarNanam dakkhAsamANA bahUhiM, AyariveyayAvaccehiM, uvajjhAyaveyAvaccehi therave pAvaccehiM, tava siveyAvaccedi, gilANaveyAvaccehi, sehave yAvaccerhi, kulaveyAvaccerhi, gaNaveyAvaccerhi, saMghave pAvaccerhi, sAhammiyaveyAvaccehiM attANa' saMjoetAro bhavaMti / ete khalu dhArmikAdayo jIvAH dakSAH udyaminaH santo bahubhiH AcAryavaiyAvRtyaiH, upAdhyAyavaiyAvRtyaiH, sthatriravaiyAvRtyaiH, tapasvinaiyAvRtyaiH, glAnavaiyAvRtyaiH, zaikSavaiyAvRtyaiH, kulavaiyAvRtyaiH, gavaiyAvRtyaiH saMghavaiyAhRtyai, sAdharmika vaiyAvRtyaiH, AtmAnaM saMyojayitAro bhavanti / 'eesi NaM' jIvANaM dakkhattaM sAhU' se teNaTTeNaM gayA hai usI prakAra se dakSa jIvoM ke viSaya meM bhI kahanA cAhiye / yAvat ye aneka dhArmika saMyojanAoMse apane ko, para ko aura ubhaya ko yojita karanevAle hote haiM / 'eeNaM jIvA dakkhA samANA bahUhiM AyariyaveyAvaccehi uvajjhAyavepAvaccerhi, dheraveyAvaccehiM tavassiveyAbaccehi, gilANavedyAvaccehi, sehaveyAvaha cehiM, kulaveyAvaccehiM, gaNavedyAvaccehiM, saMghavedyAvaccehiM, sAhammiyaveyAvaccehi aptANaM saMjoe tAro bhavaMti, eesi jIvANaM dakkhanta sAhU' ye dhArmika Adi jIva udyamavAle hote hue AcAryoM kI vividha vaiyAvRtti se, upAdhyAyoM kI vividhavaiyAvRtti se, sthaviroM kI vividhavaiyAvRtti se, tapasviyoM kI vividha vaiyAvRtti se, glAnajanoM kI vividha vaiyAvRtti se, zaikSoM (navaH / dIkSitoM) kI vividhavaiyAvRtti se, kula kI vividhavaiyAvRtti se, gaNa kI vividha vaiyAvRtti se, saMghakI vividha vaiyAvRtti se aura sAdharmika janoM kI vividha vaiyAvRtti se apane ko yojita karate haiN| isaliye , karavAmAM Avyu che, evu' ja kathana ahI' dakSa (kAya nipuNu) jIvAnA viSayamAM samajavu je jIvA dhArmika mAdi vizeSaNeAvALA hAya che temAM je dakSatA hAya te tee peAtAne, anyane ane bhayane dhArmika pravRtti emAM pravRtta huratA rahe che. " eeNa jIvA dakkhA samANA bahUhi Ayariya veyAvaccehi uvajjhAyaveya va cehi thera veyAvacceddi, tabarisaveyAvaccehi, gilANatreyAvaccehi, seyatreyAvaccehi, kulaveyAvaccehi, gaNaveyAvaccehi, saMghaveyAvaccehi, sAimmiyaveyAvaccehi, attANaM saMjoettAro bhavati, eesi jIvANa duvakhattaM sAhU " te dhArdi Adi vizeSavAlA vo le udyogarata hoya to aneka prakAre AcAryaMtu, urAdhyAyeAtu, sthavirenuM, tapavIettu, glAnajane nu (jIbhAronu) zaikSonu (navadIkSitAnu), husanu, ganu, sadhanu ne sAdhabhiH janAnu vaiyAnRtya karavAne tatpara rahe che tethI te chAnI kAryAnipuNutA
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 bhagavatIsUtre taMceva jAva sAhU' eteSAM khalu dhArmikAdInAM pUrvoktAM jIvAnAM dakSatvam-Alasya rahitatvam, sAdhu - zobhanam bhavati, sarvajanahitakaratvAt prakRtamupasaMharannAha - tat - tenArthena, tadeva - pUrvoktatradeva, yAvat - dakSalaM sAdhu / punatha jayantI pRcchati' soiMdibasaNaM bhaMte! jIve kiM vaMdhai ? ' he bhadanta ! zrotrendriyavazAtaH - zrotrendriyasyavazena - pAratantryena, ArttaH zrotrendriyavazAtaH-zrotreyivARto gataH zrotrendriyavazAtaH, khalu jIvaH kiM karma vadhnAti ? bhagavAnAha - ' evaM jahA kohavasa he tava jAtra aNupariTTa' eva pUrvoktarIlA yathA krodhavazatiH krodhavazArttasya vaktavyatA asyaiva zatakasya prathamodezake zahazramaNopAsakamaznottare pratipAditA tathaiva yathA-' zrotrendriyavazAta jIvaH AyuSkavaH saptakarmaprakRtIH zithilabandhanaina jIvoM kI dakSatA hitakara hai| ' se teNaTTeNaM taM cetra jAva sAha ' isa kAraNa he jayanti ! maiMne aisA kahA hai ki ina pUrvokta dhArmika Adi jIvoM kI dakSatA - Alasya rahitatA hitakara hai, kyoMki vaha sarvajanoM kI hitakAraka hotI hai Adi / aba jayantI prabhu se aisA pUchatI hai'soiMdiyavasadveNaM' bhete ! jIve kiM baMdhai' he bhadanta ! zrotrendriya ke vazavartI huA jIva kisa karma kA baMdha karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' evaM jahA kohavasaTTe taheva jAva aNupariyaha ' jisa prakAra krodha ke vazavartI hue jIva ke viSaya meM vaktavyatA isI zataka ke prathama uddezaka meM zaMkhazramaNopAsaka ke praznottara meM kahI gaI hai vaisI vaktavyatA yahAM para bhI kahanI cAhiye vahAM aisI vaktavyatA kahI gaI hai ki zrotrendriya ke vazavartI huA jIva AyuSyakarsa ko choDakara sAta parsaprakRti , d 1 athavA udyogaratatA hitAvaha gAya che. " se teNadveNa ta cetra jAva sAhU huM jayati ! te kAraNe evu' kahyu che ke pUrvokta dhArmika Adi vizeSaNAvALA jIveAnI dakSatA (ALasa rahitatA) hitAvaha che ane adhArmi ka jIveAnI ALasa (pramAda) hitAvaha che have zramaNeApAsikA jayantI mahAvIra asuna yApramANe prazna pUche che - " soidiyava ghaTTeNa bhaMte / jIve ki baMdhai ? " huM bhagavan! zretrendriyane vazavatI banele (zretrendriya asayamavALA) jIva kayA karmanA anya kare che? d mahAvIra alunA uttara- " evaM jahA kohavasaTTe taheva jAva aNupariyaTui" A zatakanA pahelA uddezakamA zakhazramaNe pAsakanA prakaraNamAM krodhane vazavatI anelA jIvanA viSayamA jevu... kathana karavAmAM Avyu' che, evu ja kathana ahI paNa samajavu joI e kahevAnu' tAtpaya e che ke zreAndrayane vazavatI banele jIva paNu Ayuma sivAyanI sAte kama prakRtine zithilane badale
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 70 2 0 3 jayantyAH praznottaravarNamabhU 666 742 vRddhAH dRDhabandhanabaddhAH prakaroti' ityAdi yAvat cAturanta saMsArakAntAram anupati" itiparyanta vAcyam, 'evaM carvikhadiyavasaTTe vi eva jAba phAsiMdiyasaTTe jAva aNupariyaTTai' evaM zrotrendriyavazAtayadeva cakSurindriyavazArto'pi eva - yAvat- ghANendriyavazAtaH, jivendriyavazAtaH, sparzendriyavazAtaca jIvaH krodhavazArtajIvavadeva vijJeyaH yAvat cAturanta saMsArakAntAram anuparyaTati / 'taegaM sA jayaMtI samaNovAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaDa soccA nisamma tuTThA se jahA devANaMdAe taheva pavvaiyA jAna savvadukkhappINA' tataH khalu sA jayantI zramaNopAsakA zramaNaraya bhagavato mahAvIrasya antike - samIpe, etamartham - pUrvoktArthaM sarvaM zrakhA, nizamya hRdi avadhArya, hRSTatuSTA zerpA " - yoM ko jo zithila bandhana se badra huI hotI haiM dRDhabandhana se vaddha karatA hai, ityAdi kathana se lekara vaha cAturanta caturgatirUpa saMsAra kAntAra meM paribhramaNa karatA hai / isI prakAra se 'cakSuindriya ke vazavartI huA, ghrANendriya ke vazavartI huA aura sparzanaindriya ke vazavartI huA jIva krodha ke vazavartI hue jIna kI taraha hI Ayukarma ko chor3akara sAta karmaprakRtiyoM ko jo zithilandhara se yaha karatA hai dRDhabandhana se baddha karatA hai aura vaha caturgatirUpa saMsAra meM paribhramaNa karatA hai / 'taeNaM lA jayaMtI ! samaNovAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyama soccA nisamma haTTatuTTA sesaM jahA devAnaMdAe taheva paJcaiyA jAba sanvadukkhapahINA' isake bAda zramaNopAsakA jayantIne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa pUrvokta saba artha ko sunakara ke, aura usakA manana karake bar3I harSita - deha bandhavALI kare che, ItyAdi kathana ahI' paNa zraNa karavAnuM che. eve jIva cAra gativALA sasArakAntaramAM paribhramaNa karyA kare che,'' A kathana pantanu pUrNAMkata kathana ahI' grahaNu karavu joie eja pramANe cakSuindriyane, ghrANendriyane, jihavAIndriyane ane sparzendriyane vazavatI anele jIva paNa krodhane vazavartI anelA jIvanI jema Ayukama sivAyanI sAte ka`pra kRtione zithilane khadale dRDha khadhavALI khanAve che ane cAra gati rUpa sa'sAramAM paribhramaNa karyAM kare che. taeNa sA jayaMtI samaNovAliyA samaNassa bhagavao mahAvIrarasa aMtie emaTTha khoccA nisamma haTThaTThA sesaM jahA devANaMdAe taheva pavvaiyA jAva savvadukkhapahINA" zrabhyu bhagavAna mahAvIranI samakSa pUrvakata viSayanuM pratipAdana zravaNu karIne ane te khAbatamA manana karIne zramaNeApAsikA 66
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIrtha yathA navamazatake trayastriMzattamoddezake devAnandAyAH prakaraNe pratipAditam tathaivA. trApi matipattavyam , tathaiva pravanitA-dIkSAM gRhItavatI, yAvat siddhA, buddhA, muktA parinirvAtA marna duHkhamahINA ca saMjAtA / ante gauvamo bhagavad vAkya pramANayanAha- sevaM bhaMne ! sevaM bhaMte ! tti he bhadanta / tadevaM-mavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameveti |mu03|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA. khyAyAM vyAkhyAyAM dvAdazazatakasya dvitIyodezakaH samAptaH // 1012-2 // huI aura santuSTa citta huI isa viSaya meM nauveM zataka meM 33 veM uddezaka meM devAnandA ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai usI prakArakA kathana yahAM para bhI karanA cAhiye devAnandA jisa prakArase padrajita huI usI prakAra se yaha jayantI bhI praznajita ho gaI yAvat siddha, buddha, mukta, parinirvAta aura sarvaduHkhoM se rahita ho gaI anta meM aba gautama prabhu ke vacana meM satyatA sthApana karane ke liye kahate haiM ki 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha vaisA hI hai, he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha vaisA hI hai / isa prakAra kahA kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 10 // jainAcArya zrI ghAlIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIlUna" kI prameyacandrikA vyAkhyAke bArahaveM zatakakA dUsarA uddezaka smaapt||12-2|| jayantInA harSa ane saMtoSane pAra na rahyo tyAra pachInuM samasta kathana, navamAM zatakanA 33mAM uddezakamAM devAnaMdA brAhmaNanA kathana anusAra samajavuM eTale ke devAna dAnI jema jayatI zrAvikAe paNuM pravrajyA aMgIkAra karI ane aneka kaThina tapanI ArAdhanA karIne jayatI paNa siddha, buddha, mukta, parinirvAta ane sarvaduHkhothI rahita thaI gaI A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe. ve sUtrA2 gItamA svAbhAna " seva bhate / seva bhaMte ! tti" bhA vacano dvArA sUtrane upasaMhAra kare che. "he bhagavana! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te satya ja che he bhagavana! ApanuM A kathana yathArtha ja che." A pramANe kahIne prabhune vaMdaNAnamaskAra karI gautama svAmIne pitAne sthAne virAjamAna thaI gayA. sU03 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA bAramA zatakane bIjo uddezaka samApta 12-rA
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 3 sU. 1 ratnaprabhAdi pRthvI nirUpaNam 743 dvAdazazatake tRtIyoddezakaH prArabhyate dvAdazazatakasya tRtIyoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / / pRthivInAM prakAramarUpaNam , prathamapRthivyAH nAmagotraprarUpaNam / / -rtnprbhaadipRthiviivktvytaa| mUlam-"rAyagihe jAva evaM kyAlI-kaizaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAo? goyamA! satta puDhavIo praNatAo, taMjahApaDhamA doccA jAva sattamA, paDhamA NaM bhaMte ! puDhadhI kiM nAmA kiM gotA paNNatA ? goyamA! ghammA nAmeNaM rayaNappAgotteNaM evaM jahA jIvAbhigame paDhamo neraiyauddesamo, so caiva liravaleso bhANiyabbo jAva appA bahugaMti sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti ||suu01|| chAyA- rAjagRhe yAvad evam avAdI-kati khalu bhadanta ! pRthivyaH majJaptAH ? gautama ! sapta pRthivyaH prajJaptAH, tadyathA-prathamA, dvitIyA ca yAvat saptamI, prathamA khalu bhadanta ! pRthivI kiM nAmA, kiM gotrA prajJaptA ? gautama! dhammA nAmnA, ratnaprabhA gotreNa, evaM yathA jIvAbhigame prathamo nairaikodezakaH sa eva niravazeSo bhaNitavyo yAvat alpa bahutvam iti, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti |mu01|| bArahaveM zatakake tIsare uddezekA prAraMbha isa 12 veM zataka ke tRtIya uddezaka meM kathita viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai-pRthiviyoM ke prakAroM kA kathana, prathama pRthivI bAramA zatakanA trIjA uddezAne prAraMbha A bAramAM zatakanA trIjA uddezakamAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta vivecana-pRthvInA prakAranuM kathana-pahelI pRthvInA nAma gotranI prarUpaNa.
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre TIkA - dvitIyodeza ke zrotrAdIndriyavazArttAnAM jIvAnAm aSTakarmaprakRtivandhakatvaM pratipAditam, tadbandhanAcca nAraka pRthivISvapi teSAmutpAdAt nAraka pRthivIsvarUpaM rUpayituM tRtIyodezaka mAha-' rAyagide' ityAdi, 'rAyagihe jAva evaM vAsI' - rAjagRhe yAvat nagare svAmIsamarasRtaH samavasRtaM prabhuM vandituM namasthitu dharmakathAM dhotuM pat nirgacchati, dharmakathAM zrutvA vigatA parpat, tato vinayena zuzrUSamANo gautamaH prAJjalipuTaH paryupAsInaH evam vakSyamANaprakAreNa, avAdIt - 'kaNaM bhaMte | puDhavoo paNNattAo ?' he bhadanta ! kati khalu pRthivyaH majJaptAH bhagavAnAha - 'goyamA ! satta puDhavIo paNNattAo' he gautama ! sapta pRthivyaH ke nAma gotra kI prarUpaNA / , ratnaprabhA pRthivI Adi pRthiviyoM kI vaktapatA'rAyagihe jAva evaM bayAsI" ityAdi / 44 TIkArtha - dvitIya uddezaka meM zrotrendriya Adi indriyoM ke pAvartI bane hue jIva ATha prakAra ke karmoM ke bandhaka hote haiM- aisA kahA gayA hai - karmoM ke bandhaka hone se jIvoM kA utpAda nAkapRthiviyoM meM bhI do jAtA hai isaliye isa uddezaka meM sUmrakAra ne una nAraphapRthiviyoM ke svarUpa kI prarUpaNA kI hai / ' rAyagihe jAba evaM kyAsI ' rAjagRha nagara maiM- yAvat-mahAvIra svAmI padhAre mahAvIra svAmI ko padhAre hue jAnakara unako vandanA aura namaskAra karane ke liye aura unase dharma kathA sunane ke liye parSat apane 2 gharoM se nikalI dharmakathA sunakara phira visarjita ho gaI isake bAda vinayapUrvaka donoM hAtha jor3akara dharma sunane kI abhilASA vAle gautama bhagavAn ne prabhu se isa prakAra pUchA- 'kaiNa ratnaprabhA Adi narakapRthvIonuM varNana 'rAyagiThe nAva evaM vayAsI " tyAhi TIkA -khIjA uddezakanA chellA sUtramAM evu' pratipAdana karavAmA Avyu' ke zrotrendriya Addhi indriyAne vazavatI anelA jIva ANukama sivAyanA ATha karmanA anya kare che. karmanA anya karavAne kAraNe jIvAne nArakapRthvI. emAM pazu utpanna thavuM paDe che. tethI have sUtrakAra A uddezakamAM nArakapRthvii monA stra3panI a3pAreche-" rAyagihe jAva evaM vayAsI " rAmagRha nagaramAM zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAryA temane vadaNAnamaskAra karavAne mATe pariSada pAtapAtAne gherathI nIThaLI mahAvIra prabhune vaMdAnamaskAra karIne tathA dharma kathA zravaNa karIne pariSada vikharAI gaI tyAra bAda dhama tattvane jAvavAnI abhilASAvALA gautama svAmIe vinayapUrvaka e hAtha kheDIne GP (C
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za0 12 u0 3 sU0 1 ratnaprabhAdi pRthvInirUpaNam 745 prajJaptA', 'taM jahA-paDhamA, doccA jAva sattamA' tadyathA-prathamA, dvitIyAca yAvattRtIyA, caturthI, paJcamI, SaSThI, saptamI! gautamaH pRcchati-paDhamANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA, kiM gottA, paNNacA ?' he bhadanta ! prathamA khalu pRthivI kiM nAmA, kiMgotrA, kinAma yasyAH sA kinAmA, evaM kiM gotraM yasyAH sA kiMgotrA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! ghammA nAmeNaM, rayaNappabhAgotteNaM' he gautama ! prathamA khalu pRthivI 'ghammA' itinAmnA pratItA, atha ca ' ratnaprabhA' iti gotreNa pratItA tatra nAmayAdRcchikamabhidhAnam , gotraM cAnvarthakamavaseyamiti bhAvaH 'evaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAbho' he bhadanta ! pRthiciyAM kitanI kahI gaI haiM ? taba uttara meM prabhu ne gautama se kahA ' goyamA' he gautama ! 'satta puDhavIo paNNattAo' pRthiviyAM sAta kahI gaI haiN| taMjahA' jo isa prakAra se haiM-(paDhamA doccA, jAva, sattamA ) prathamA, dvitIyA, yAvat tRtIyA, caturthI , paMcamI, SaSTI aura saptamI aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(paDhamANaM bhaMte ! puDhavI ki nAmA, ki gotA, paNNatA' he bhadanta ! prathamA pRthivI kisa nAmavAlI aura kisa gotra vAlI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA' he gautama ! 'dhammAnAmeNa , rayaNappabhA gotteNa' prathamA pRthivI dharmA nAmavAlI aura ratnaprabhAgotrayAlI kahI gaI hai| yadRcchA (apanI icchA) se jo abhidhAna kara liyA jAtA hai-vaha to nAma hai aura jo anvarthaka abhidhAna hotA hai bhaDAvI2 prabhune 2mA pramANe prazna pUchyo-"kANaM bhate ! puDhavIo paNNatAo" he bhagavan! pRthvIo keTalI kahI che? tyAre mahAvIra prabhue tene A pramANe uttara bhAya-" goyamA !" gautama ! " satta puDhavIo paNNattAo" pRthvii| sAta hI che, " tajahA" 2 mA prabhArI cha-" paDhamA, doccA, jAva sattamA " paDalI, mITha, trI, yAthI, pAMyabhI, 74ii, mane sAtabhI. gautama svAbhAnA prazna-" paDhamANa bhaMte ! puDhavI ki nAmA, kiM gottA paNNattA ?" mApan ! 59sI pRthvInu nAma zu cha bhane mAtra zuM che ? mahAvIra prsun| uttara-" goyamA ! " gautama! " ghammA nAmeNaM, rayaNappabhI gotteNaM" paDalI pRthvInu nAma 'dharmA' cha bhane gotra '2lamA' che IcchA anusAra koI paNa padArthane mATe je nAma nakkI karavAmAM Ave che tene nAma kahe che, ane je anvarthaka (arthapramANenuM) abhidhAna (nAma) DAya cha tara gotra 4 che. " evaM jahA jIvAbhigame paDhamo neraiya
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ PAGE 746 bhagavatIsthe jahA jIvAbhigame paDhamo neraiyaudesao, so ceva niravaseso bhANiyayo jAva appAvahugaMti' evaM-pUrvoktarItyA, yathA jIvAbhigame sUtre prathamo nairayikodezako bhaNitaH, sa eva jIvAbhigamIyaprathamanairayikoddezakaH, niravazeSaH sarvo'pi atra bhaNitavyaH-vaktavyaH, yAvat-alpabahutvam-alpavahutvavaktavyatA paryantamiti bhaavH| ante gautamo bhagavadvAkyaM pramANayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM-bhavadukta satyameva, he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameva iti / / 01 / / iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUpita vAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM dvAdazazatakasya tRtIyodezakaH samAptaH ||muu012-3|| vaha gotrakahalAtA hai 'evaM jahA jIvAbhigame paDhamo nerahaya uddesao so ceva niravaseso bhANiyavyo jAva appA bahugaMti' pUrvottarIti ke anusAra jaisA jIvAbhigama sUtra meM prathama nairayika uddezaka kahA gayA hai vaha vaisA hIyahAM para pUrA kA pUrA kahanA cAhiye aura vaha alpa bahutva ima pAThataka yahAM kahanA cAhiye aba anta meM gautama bhagavAn ke vacanoM meM pramANatA kA ApAdana karate hue kahate haiM-'seva bhaMte / seva bhaMte ! tti' he bhadaMta! Apa ke dvArA kahA gayA yaha saba kathana satya hI hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba kathana satya hI hai, isa prakAra kahakara ve gautama bhagavAn saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gae |mu01|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke bArahaveM zataka kA tIsarA uddezaka samApta / / 12-3 // badesao, so ceva niravaseso bhANiyavyo jAva appAbahugaMti" pAligama sUtranA prathama nairayika uddezakamAM A viSayane anulakSIne jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, te saMpUrNa kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe a95bahuva viSenA pATha paryantanuM kathana ahIM grahaNa karavAnuM che. gautama svAmI mahAvIra prabhunA vacanamAM pitAnI atyaMta zraddhA prakaTa 42di che-"seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti" ' bhagavan ! Ape mA viSayanuM je pratipAdana karyuM te satya ja che. he bhagavana ! ApanI vAta sarvathA satya ja che." A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNanamaskAra karIne, saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatAM thakA gautama svAmI pitAnI jagyAe virAjamAna thaI gayA. sU015 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA bAramA zatakane trIjo uddezaka samApta 12-3