Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nue . S 4 ** * roky p or - MWWW
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdipuruSa prAdoza jina Adi subudhi karatAra dharma dhurandhara parama guru nam prAdi avatAra sRSTi ke sRjanahAra, pRthvI ke prathama avatAra, AdibrahmA kalAzapati ziva aura bAbA Adama bhagavAna AdinAtha
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ c) prakAzakAdhIna anila pAkeTa buksa Izvara purI meraTha zahara anala bhagavAna zrAdinAya lekhaka pa0 vasantakumAra jaina zAsta mUlya tIna rupaye
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThaka vanda do zabda .. mahAn AtmAgro kI vizeSatAyeM kyA thI? vai kyA, janma se hI (* mahAn AtmA hotI hai ? unhoMne aisA kyA kArya kiyA - jisase ve mahAn AtmA bana gaI ? kyA hama bhI mahAn zrAtmA bana sakate haiM ? prAdi prazna eka AdhyAtmika sukhazAnti ke hetu Avazyaka prazna hai| prastuta pustaka me Apako uparokta sabhI prazno kA sahaja, sarala aura niSpakSa uttara milegA / zrAdhyAtmikarasa, bhautika vAdiyo ke liye eka kaDavI davA hotI hai / parantu yahA~ vahI kaDavI davA mIThe mIThe batAse me rakha kara pilAI jA rahI hai / upanyAsa, lekha, nibandha sabhI jJAna kI vRddhi ke kAraNa bhUta tathya hote hai | para anaitikatA ke poSaka lekha unako dUSita banA dete haiM / zrata jIvana me naitikatA ko prAthamikatA dete huye utkRSTa lekha hI paDhanA yogya hai / isI tathya kI puSTI ke lie Apake kara kamalo meM yaha pustaka prastuta kI jA rahI hai / AzA hai ki isakA adhyayana karake zAti kA prAsvAdana kreNge| ( rAnImila meraTha ) vinIta pa0 vasatakumAra jana zAstrI (zivADa - rAjasthAna ) 11
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna AdinAtha (pramukha) AdinAtha kaho yA RSabhadeva kho| dono nAma eka hI haiN| RSabhadeva ke viSaya me Rgaveda me tathA purANo me puSkala vicAra sAmagrI upalabdha hotI hai / zrImad bhAgavata mahApurANa ke anusAra mahArAja nAbhi ke yahA marUdevI kI kukSI se svaya viSNu ne avatAra grahaNa kiyA thA / zramaraNa muniyoM ke dharmoM kA nirdeza karanA unake isa avatAra kA mukhya prayojana thA / yathA- 'barhiSi tatmineva viSNudatta | bhagavAn paramarSibhiH prasAditta nAbhe priyacikIrSayA tadavarodhAyane merudevyAM dharmAn darzamita kAmo vAttarazatAnA zramaNAnAmRSINAmudhvaMmanthinA zaklayAtanuravata tAra 1, zrImad bhAgavata mahApurANa, 5/3/20' brahmANDapurANa meM priyavrata ko carAAvalI kA ullekha karate hue kamaza priyavrata se prAgnIghra, AgnIdha se nAbhi, aura nAbhi se ka. bha kI utpatti kA varNana kiyA hai / vahI yaha ullekha bhI huA haiM ki RSabha samasta kSatriyo ke pUrvaja hai unake so putra haiM, jiname bharata jyeSTha (baDe ) haiM / yathA 'prAgnIdha jyeSThadAyAda kAmyAputra mahAvalam / priyavrato'bhyasicat ta jambUdvIpezvara nRpam // tatyapatrA babhruvurhi prajApati sabhA nava / jyeSTho nAbhiriti khyAtastamya kiM puruSo'nuja. nAmenisarga vakSyAmi himA 'sminni doSata | nAbhista vajanayat putra matdevyA mahApyutim // pArthivazreSTha sarvakSatrasya pUrvajam / mRSabhAd bharato pakSo vIra putrazatA // -brahmANDa purANa, pUrva 2/14
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivapurANa me svaya zida ne RSabha ko apanA avatAra kahA hai| yathA itthaprabhava Rpabho'vatArI hi zivasya me / satA gatirdInabandhurnavA kathita rattava / / ziva purANa 4/48 Rgaveda ke prathama maNDala me Rpabhadeva ke liye eka sUkta me unhe prajAtro ko dhanAdi se prasannatA pradAna karane vAlA rAjA kahA hai aura indra ko kRSi jISiyo kA svAmI batAyA gayA hai / yathA A carSaNiprA vRSabho janAnA rAjA kRSTInA puruhUta indra / stuta zravasyannavasopa madriga yuktvA hari vRSaNA yAdyarvADa // Rka 1/23/177 prata / rAmaha Nava kamala komala maNaharavara vala kati sohilja , usahassa pAyakamala sasurAsura vadiya sirasA // - deva manuSya jinakI vandanA karate hai / vaha koTi sUryoM kI prabhA ke samAna hai, unhe nitya trikAla vandanA hai| --muni zrI vidyAnanda jI (zrI purudeva bhakti gagA se sAbhAra)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ -: jayamaMgalam : ghoratara sasAra vArA zigata tIra / nIrAjanA kAra rAgahara / te / mAravIrezakara ko daNDa bhaga karasAra / ziva sAmrAjya sukhasAra / te // jaya magala nitya zubha magalam / jaya vimala guNa nilaya purudeva / te|| jaya magalam // he ghorAtighora sasAra sAgara-pAratIragAmina / pArAtikya dIpa se arcA karane vAlo ke rAgahArina / vizva vijayI kAmadeva ke kodaNDa (puSpa cApa) ko bhaga karane vAle / sArabhUta ziva sAmrAjya ke sukha bhoktA / ApakI jaya ho, nitya magala ho| he vimala guNo ke nivAsa sthAna bhagavAna purudeva (AdinAtha) Apako jaya ho / Apa jaya aura magala svarUpa haiM, nitya zubha magala AtmA haiM /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-dhanya dhanya marudevI kuti . treatrn . . . uttama aura atyuttama Arya kSetra ke madhya me nAbhi ke sadRza zobhAyamAna yaha navanirmita nagarI satyata sarvottama hI hai| isIlie to yaha sarvapriya hai| sarvapriya hone ke kAraNabhUta hI to isakA koI bhI zatru nahIM hai-aura koI bhI zatru na hone se yaha yuddha se bhI rahita hai| yuddha kI AzakA yahA~ na hone se hI to isa navanirmita anupama nagarI kA nAma 'ayodhyA' rakhA gayA hai / ayodhyA nagarI Aja sajI sajAI dulhana kI taraha laga rahI hai / zaramAI sI, alakAI sI, agaDAI / sI yaha nagarI svata hI mana ko moha rahI haiN| ragaviragI kaliyo se zobhita, manda sugandha pavana se surabhita, sumadhura cahacahAte-vihaga garaNa se carcita, aura madamAtI, iThalAtI, sarasarAtI svaccha zItala nIra sahita saritA se maNDita yaha nagarI indra kI purI ko bhI mAta de rahI hai| prathama to ayodhyA hI aisI-anupamA-nagarI, isapara bhI ThIka | isake madhya me aneka patAoM se maNDita bhavya vizAla aura manojJa bhavana-jise devatAno ne nirmita kiyA-to aura bhI AkarSaka ho gaye hai dUra se hI bhAna ho jAtA hai ki yahI yahA ke zAsaka kA mahala hai / bhAna bhI satya hI hai / kyoki yaha bhavana yahAM ke kuzala aura nItijJa zAsaka-mahArAjA 'nAbhi' kA prAvAsa-gRha hai| mahala ke ThIka madhya meM eka vizAla aura manojJa sAja-sajjA se susajjita sabhA maNDapa (haoNla) hai jisame avakAza ke samaya mahArAjA apanI rAnI evaM anya salAhakAro ke sAtha vicAra-vimarza kiyA karate
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (=) haiM / isake dAI ora eka aura kakSa hai, jo to aisA laga rahA hai ki jise mAno indra ne apanA svayaM kA kakSa lAkara yahAM rakha diyA ho| isa kakSa me Apa divAro para chana para, pharsa para arthAta pratyeka sthAna para apanA mukha darpaNa ke sadRza dekha sakate ho / 11 mAlAe, jhADaphanUma, jhAlare, prAkRtika prakAza, ghora turabhita mahala se yaha kakSa aisA laga rahA hai ki mAno svarga yahI hai / yahI hai mahArAja nAbhi kA zayana kakSa / jahA~ mahArAja 'nAbhi apanI atipriya mahArAnI 'marudevI' ke sAtha vizrAma karate hai / mahArAnI marudevI ke rUpa-saundarya kA varNana lekhanI likha sakane me asamartha hai | kyoki aimA anupama saundarya dekhane ke pazcAta bhI avAk darzaka cAhe vaha surapati hI kyo na ho usa saundarya ko lekhanI se baddha nahI kara pAtA / kare bhI kaise ? usa saundarya ko likhA kaise jAye ? kisakI upamA te use racA jAye ? itanA anupama saundarya jisakA varNana, avarNanIya hai use kaise kahA jAye ? zrata AcArya jinasena ke zabdo me suyazA mucirAyuzca suprajAzca sumagalA / pativatnI ca yA nArI sA tu tAmanuvarNitA || samatupravibhaktAMga mityasyA vapurujitama / strI sargasya praticchanda bhAveneva vidhirvyaghAta | itanA hI kahA jAnA yogya hai / bhoga bhUmi kA samaya prAya naSTa ho gayA / kalpa vRkSa P rahe- isI kAraNa mahalo kA AvAsa ho rahA hai / mahala bhI deva dvArA nirmita | kyoki usa vakta kA mAnava kyA jAne ki maha kaise banAye jAte haiM / ardhanagna mAnava, vikAra se dUra aura vijJAna se rahita bar3A hI ajIba sA laga rahA thA / yadvAtadvA vikAra ka lahara dauDatI bhI najara A rahI hai| mAnava aba bhUkha bhI mahasUra karane lagA hai aura pyAsa bhii| phira mI mAnava abhI vyAkula 1
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ huA thaa| jhilamila sitAro se jar3I rajanI rAnI dulhana banI anupama sADI oDhe jaise thiraka rahI ho prema barasA rahI ho, umaga kI dhaDakana ke tAra bajA rahI ho / aura jaise mAno apane Apa me lAja kI mArI sikuDI jA rahI ho / zAnta vAtAvaraNa aura zItala manda sugandha pavana kahI dUra para kSitija kI oTa se vidyuta kI camaka bhI kabhI kabhI dikhAI de rahI thii| aise suhAvane samaya me * ..... / hA~ / hA / aise suhAvane samaya me marudevI apane priyatama mahArAjA 'nAbhi ke sAtha zayana kara rahI thii| dila dhaDaka rahA thA mIThA mIThA, aura ceharA muskarA rahA thaa| netra kI palake ardhavikasita thI aura aMga pratyaga andara hI andara nRtya kara rahA thaa| mahArAja nAbhi ne karavaTa badala lI thI aura gaharI nidrA me DUba cuke the / para rAnI " rAnI muskarAtI jA rahI thii| jame jaga rahI ho| jaise use sabhI kucha bAto kA bhAna ho / para rAnI to nidrA devI kI suhAvanI godI me anupama aura mIThe svapno me moja le rahI thii| zaramA kara, lajAkara aura apane Apa me sikuDatI huI rajanI ne prasthAna kiyaa| prAcI kA ceharA muskarA utthaa| bagiyo meM vahAra nAca utthii| phUlo kI kaliyA khila uThI aura raga viragI ciDiyA apanA nirakSarI gAnA gA utthii| prabhAtI kA magala vAdya madhura aura suhAvane sura me bajane lagA. tabhI dAsiyo ne rAnI marudevI ke zayana kakSa meM praveza kiyaa| rAnI mAdevI aga patyaga ko samhAlato huI jaga hI thii| usake kAno ne bAhara kA magala vAdha suna liyA paa| prabhAta kA mIThA zora bhI kAno ne suna liyA thaa| mahArAnI ko jagatI huI dekhakara dAsiyo ne mAnanda bhare zabdo meM jaba bolI aura magala
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) gAna prastuta kiyA / rAnI zrava madamAtI hasthinI kI bhAti uThakara calane lagI / prasanna ceharA-mIThI mIThI muskarAhaTha ke phUla barasA rahA thaa| dAsiyo kI ora zaramilI najara vikheratI huI rAnI hasanI kI cAla cala rahI thI / snAna kakSa me pahuca kara rAnI ne dainika, kArya kiye| sugandhita jala se snAna kiyA / dAsiyA~ usake pratyeka graga ko zItala jala se sugandhita ubaTanoM ke dvArA sahalAtI huI gho rahI thii| Aja snAna karatI huI bhI rAnI marUdevI prasannatA kI laharo me khoI huI thI / aga kI pratyeka kaliyA~ khila rahI thI / snAna kara cukane ke pazcAt sundara vastrAbhUSaNa se sundara suDola zarIra ko sajAyA gayA zrAja pratyeka AbhUSaNa, pratyeka paridhAna, muskarA rahA thA, nAca rahA thA aura zarIra se cipakA jA rahA thaa| rAnI to khoI huI thI apane Apa me / 2 'mahArAja zrI kahA~ hai ? mukha khulA aura motI camaka uThe / rAnI ne Ananda bhare zabdo me eka dAsI se ukta prazna kiyA / rAnI ne bhI apane zabdo ko apane kAna se sunA to lajjA gaI apane Apa me / jaise hoza samhalatI sI rAnI ne eka dama pUchA 'maiMne abhI kyA kahA thA ?" " 'Apane pUchA thA ki mahArAja zrI kahA~ hai 'zroha hA to batAo kahA~ hai mahArAja zrI ?" * 'mahArAja zrI to sadaiva hI isa vakta rAjadarabAra meM virAje rahate hai / kyA Apako " 'hA ' hA ' mujhe jJAta hai / jJAta hai / jAo / sandeza nivedana karo ki maiM A rahI haiM / ' 'jaisI zrAjJA mahArAnI jI !' eka dAsI dhIme dhIme kadama uThAtI calI / zranya dAsiyAM vihama utthii| tabhI rAnI ne puuchaa|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kyo kyA bAta hai?' 'vAta to jarUra bhI kucha na kucha hai mahArAnI jii|' 'kyo / ' 'kyoki Aja to Apa pUrNa vikasita puSpa ke samAna khilI huI ho / Apa kA aMga pratyaga bhI Apase samhAle nahI samhala 'hA hai aura ceharA ? "ceharA to ApakI sArI bAte kaha rahA hai|' cala haTa | "jyAdA jabAna kyo calAye jA rahI hai| yaha satya hai ke tU merI sahacarI hai-para jyAdA nahIM bolA krte|' ____ nA shii| para Apa mana ko bhI to samajhA lIjie vaha to bolane vAlo ko bhI bolane ko kaha rahA hai|' 'oha ! - mai kyA karU | Aja "Aja to|' tabhI dAsI AgaI / nivedana karane lagI * 'ApakA sandeza mahArAja zrI ke caraNo me pahuMcA diyA gayA hai / mahArAja zrI ne mAjJA pradAna karadI hai|' 'moha ..' rAnI marudevo dhImI dhImI, masta bharI cAla se calane lgii| rAja darabAra vikhara cukA thA arthAta sabhI upasthita jana jA cuke the| ___mahArAja apanI priyatamA kI pratIkSA meM baiThe the| tabhI rAnI pahucI / mahArAja nAbhi ne apanA ardhAsana diyA aura rAnI mahArAja zrI ke nikaTa baiTha gii| 'kaho / "Aja yahAM Ane kA kyA kAraNa vana par3A?' 'svAmina .... / ' 'bolo bolo " / ' 'prAja maiM bahuta hI prasanna bhI hU~ aura cintita bhii|' 'pare / yaha saTTA mIThA svAda kyo ? 'svaamin....|' 'kaho bhI ! kyA prasaga aisA sAmane A gayA hai| jisase mana
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) vata me hI nahI ho pA rahA hai / ' 'Aja rAtri ko maiMne adbhuta svapta dete haiM / ' 'svapna ? kaise svapna ?" 'jI hA prabho ! ardharAtrI ke pazcAt maiMne pUre solaha svapna dekhe haiM / svapno ko dekhane ke bAda aisA laga rahA hai "aisA laga rahA hai ki 1 'hA | haaN| kaho kaisA laga rahA hai ?" 1 'ki mAno tono loko ko sampadA ho mujhe mila gayI ho / * ki mAno maiMne amUlya nidhi prApta karalI ho / ki mAno maiMne jIvana kA sAra upalabdha kara liyA ho / ' 'acchaa| to kaho kyA svapta the ve / ' 'hA vahI to maiM Apase nivedana karane AI hai| isaliye ki Apa mujhe batAyeM ki unakA phala kyA hai ?" 'jarUra batAUgA | aba bolo kyA svapna the ?' rAnI marudevI ne sabhI solaha svapna batA diye aura unake phala | sunane ko prAtura ho utthii| mahArAja nAbhi ne jaba rAnI ke mukha se svapno ko cunA to ve bhI phUle na samAye aura jhaTa se rAnI ko aka se lagA liyaa| rAnI sihara uThI 'are ' Apako kyA ho gayA ? mere svapnoM kA phala to V 1 vatAiye / ' 'rAnI tuma dhanya ho / tumhAre svapna satyAta AnandadAyaka haiM. aura anupana haiM / ' 'ava phala bhI batAyoge yA nahI / ' 'suno rAnI tumhAre garbha me Aja mahAna puNyazAlI' kedala jJAna nAntrAjya ko prApta karane vAlI, tejantrI, pRthvI ko zrAnandita karane vAlI, sura, nara aura khaga arthAta sabhI devo mahendro, narendro se pUjita mahAna dhAtmA zrA gaI hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 'are 11' rAnI kA roma roma nAca uThA / apane Apako samhAlatI huI rAnI ne puna pUchA-'kintu Apako kaise jJAta hogayA ki .. ' - - 'kyo? jaise jaise tumane svapna dekhe vaise vaise hI maiMne usakA svapna-nimitta-jJAna ke dvArA jAna liyA / ' 'maiM acchI taraha na samajha sakI / ' 'to kyA eka, eka, ko samajhAnA hogA?' 'hA~ svAmina ' 'to suno / airAvata hAthI dekhane se uttama putra hogaa| uttama baila dekhane se samasta loka me ucca hogaa| siMha dekhane se ananta balazAlI hogA / mAlAmao ke dekhane se samIcIna dharma kA calAne vAlA hogaa|' 'are | 'sunatI jAo lakSmI ko dekhane se sumeru parvata para devo dviArA abhiSeka ko prApta hogaa| pUrNa candramA ko dekhane se samasta 'mAriNayo ko prAnanda dene vAlA hogA / sUrya dekhane se dedIpyamAna 'prabhA kA dhAraka hogaa| do kalaza dekhane se aneka nidhiyoM kA svAmI hogaa| / 'pAzcarya 11 bholI / isame Azcarya kI kyA bAta hai / vaha to puNyazAlI hai hI para tuma apane Apako bhI to dekho ki jisakI kukSI me aimA puNyAtmA avatarita huA hai|' 'yo / moha rAnI phira prAnanda sAgara me nahA gii| / hA~ to maiM tumhe batA rahA thA ' prAge nuno yugala machaliyA dekhane se sukhI hogA / sarovara dekhane se aneka lakSaNo se suzobhita 'hogA / samudra dekhane se kevalI hogA / siMhAsana dekhane se jagata kA guru hogA, sAmrAjya ko prApta hotA / devo kA vimAna dekhane ne
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarga se avatIrNa hogaa| nAgendra kA bhavana desane se avadhi jJA kA dhArI hogA, camakate hue ratno kI rAzi dekhane se guNo va bhaNDAra hogaa| nirdhUma agni dekhane se mokSa kA adhikArI hogA aura * 'hA~ ! hA~ / svAmina-kahiye / kahiye / aura kyA'..?" 'aura jo tumane apane mukha me praveza karate huye vRSabha ko dekha hai nA? 'hA | hA~ / dekhA hai|' 'to samajha lo ki bhagavAna Rpabhadeva ne tumhAre garbha me zarIra dhAraNa kara liyA hai|' 'moha ! - rAnI marUdevI, prasannatA, moda, aura umaga re bharI nAca utthii| Aja use sArA sasAra nAcatA huA, gAta huA dikhAI de rahA thA / vaha apane hI moda-vicAro me khoI ja rahI thI 'mai 'bhagavAna RSabha deva kI mAM banU gI? ." jisaka sArA sasAra pUjA karegA, jisako tIno loko kA sAmrAjya prA hogA, jo samasta prANiyo kA hitakArI hogA kyA maiM unaka mA banU gI |-proh / maiM dhanya huuN| maiM to dhanya hU~', ___kyo ? kyA vicAra rahI ho " rAjA nAbhi ne apanI rAna ko mukha chavi ko dekhakara jAna liyA ki yaha apanI bhAvI santA kI khuzI me modabharI uDAna le rahI hai| ___ 'roha | kucha nahIM kucha bhI to nahIM / ..." tabhI dAsiyo ne nivedana kiyA bhojana kA samaya ho ga mahArAnI jii|' mahArAja nAbhi aura mahArAnI marUdevI ne bhojana kakSa praveza kiyA / Aja rAnI marUdevI bhojana kA eka grAma bhI va mamaya me samApta kara pA rahI thI / Ananda sAgara me DUbI rA grAja phUlI na samA rahI thI ! sArA mahala, konA konA, mahala /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyeka vastu Aja mahArAnI marudevI ko Ananda kI mauja me laha'rAtI madamAtI aura nAcatI dRSTigata ho rahI thii| tabhI... 'mahArAnI marudevI jI kI jaya ho / ' 'Apa ? * ApakA paricaya?' 'hama svarga kI deviyA hai / mahArAja indra kI AjJA se hama ApakI sevA me rahane ko AI huI hai| Apa hame svIkAra kIjie aura AjJA pradAna kIjiye ki hama ApakI sevA kara ske| 'are !... "para Apako ...."arthAta indra mahArAja ko kaise mAlUma .... 'Apa Azcarya nA kariye rAja rAnI jI | mahArAja indra ko avadhijJAna se saba kucha mAlUma ho gayA hai| Apake pavitra garbha me jyohI bhagavAna RSabhadeva kA avataraNa huA ki unakA zrAsana hila gayA aura apane avadhijJAna se jAna liyA ki Apake pavitra garbha me bhagavAna ne zarIra dhAraNa kara liyA hai|' mahArAja nAbhi ne apanI bhAgyazAlinI rAnI ke mukha kI tarapha muskarAte huye dekhA / rAnI apane Apa me prasannatA se bharI jA rahI thI / jyo hI mahArAja kI nigAha se nigAha milI tyo hI rAnI aura bhI pulakita ho utthii| kSaNa botA, pala bItA, ghaDI bItI aura dina viitaa| samaya kitanA vyatIta ho gayA-yaha mAlUma hI na ho sakA / rAnI marudevI kA garbha vaDha rahA thA aura udhara pRthvI para nayA raMga chA rahA thA / deviyA~-sadaiva mahArAnI ke sAtha rahatI / hAsya, adhyayana kautuka Adi ke dvArA garbhavatI rAnI kA dila bahalAyA krtii|| ___ Aja mahArAnI apane Apako mahAna jJAnavati, valavati aura vicAraka dekha rahI thii| kabhI kabhI to vaha Azcarya kara baiThatI ki mujhame itanA saba kucha pA kahA se gayA ? tabhI deviyA samAdhAna
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara detI 'Azcarya na kariye devI jI jaisI AtmA garbha me AtI hai vaise hI lakSaNa mAtA me bhI ho jAte haiM / ' aura yaha sunakara rAnI phira pulakita ho utthtii| aneka gUDha eva vijJatA bhare prazna deviyAM mahArAnI bharadevI se pUchatI aura masdevI una prazno kA uttara sakSipta me sAra gabhita zabdo se detii| jinhe sunakara deviyAM bhI cakita raha jaatii| pratyeka dina nayA Ayojana, deviyA prastuta karato-jisane rAnI navIna navIna modabharI muskarAhaTa upalabdha kara pAtI / kabhI jalakIDA kA Ayojana hotA-to tabhI mahArAnI ke sAtha jala se bhare kuNDa me nahAtI / zItala, svaccha jala kA sparza jyohI agapratyaga se hotA tyo ho rAno mihara utthtii| ___ kabhI sagIta kA Ayojana hotA to deviyA~, vINA sitAra, madaga, jhAMjhara Adi ko saptasvaro me se krama se bajA bajAkara magala gAna gAtI / nAcatI aura hAva bhAva pradarzita krtii| kabhI hAsya rasa kA Ayojana hotA to deviyoM aneka bAteM hAsya bharI kahatI jisase rAnI satI-hasatI loTa poTa ho jAtI thI aura kahatI-basa-vasa' ava rahane do * merA to peTa bhI hasate hasate thakatA sA jA rahA hai|' kabhI praznottaro kA Ayojana hotA to deviyA prazna pUchatI aura matdevI unakA uttara deto| jaise - prazna-ka pATyo'zaracyuta.. uttara--zloka pAThyokSaracyuta / prazna-madhura zabda karane vAlA kauna hai ? uttara-kekA / arthaat-myuur| prazna-uttama gandha kauna dhAraNa karatA hai ? uttara-ketakI /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna-madhura bAlApa kisakA ? uttara-koyala kaa| prazna- choDa dene yogya sahavAsa kisakA ? uttara---krodhI kaa| prazna-he mAtA / sakSipta aura DeDha akSaroM meM pratyeka kA uttara dIjiye Apake garbha me kauna nivAsa karatA hai? uttara-~-tuka / (putra) prazna- Apake pAsa kyA nahI hai ? uttara-~-zuk / (zoka) prazna-bahuta khAne vAle ko kauna mAratA hai ? uttara--ruka / (roga) prazna-he rAnI hamAre tIna prazno kA uttara do do akSaro meM jie para pratyeka uttara ke zabda kA antima arthAta dUsarA akSara ' honA caahie| hamAre tIna prazna haiM... (1) bhojana meM rUci baDhAne vAlA kauna ? (2) gaharA jalAzaya kauna ? (3) Apake pati kauna? uttara-sUpa, kUpa, bhUpa / (arthAt dAla, kunnA aura rAjA) prazna-eka devI ne apane prazno ko niruttara hone vAlA jAnara pUchA he mAtA mere bhI tIna praznoM kA uttara diijie| para yAda khiye prazna kA uttara tIna akSaroM meM ho aura antima akSara 'la' (1) anAja me se kauna sI vastu choDa dI jAtI hai ? (2) ghaDA kauna banAtA hai? (6) kona pApI ho ko khA jAtA hai ? uttara--rAnI muskarA utthii| bolI palAla, kulAla ghora viDAla / arthAt (bhUsA, kumhAra aura bilAva)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka devI jo apane Apako mahAn vidvatA se bharI pUrI mAnatI thI usane (yaha socakara ki rAnI mere prazna kA uttara kabhI bhI nahIM de sakego) tabhI prazna kiyaa| usane pUchA 'he rAnI, kRpayA mere tIna prazno kA uttara eka hI vAkya me dIjiye / mere tIna prazna isa prakAra haiM ---- (1) Apake zarIra me gambhIra kyA hai ? (2) Apake pati ko bhujAe kahA~ taka lambI haiM ? (3) kainI aura kisa jagaha para avagAhana karanA yogya hai ? uttara- rAnI ne uparokta tIno prazna sune aura vihanatI huI uttara dene lI / eka hI gapana me ___ 'nAbhirAjAnugArika' uparokta uttara ko sunakara devI cakita raha gii| puna pUchAkRpayA inakA sapTIkaraNa diijiegaa| rAnI ne inako vyAkhyA karate hue batAyA nAbhi, prAjAnu, gAyika, nAbhirAjAnugA-adhika / arthAtzarIra meM gambhIra 'nAmi' hai / mahArAja nAbhi kI nuvAe AjAnu (dhuTano napta) hai| gAvi pani kama gahare, ma aryAt jala ne pravarahana yogya hai| sa prakAra vibhinna aura jJAna vargaka, gevaka prazno ko pUchatI haI devi namapasa maraunayoga kara rahI thii|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12-saMsAra ke sRjana hAra kA janma abakAra ko vilIna karatA huA prAcI ke prAcala me se divAkara prakaTa hone jA rahA thaa| cAro dizAye gulAba ke phUla kI taraha khila uThI thii| raga-biragI, halkI bhArI, sunahalI kiraNo se sArI dizAyeM zaramAtI sI muskarA uThI thii| Aja hara prANI prasannatA se bharA dikhAI de rahA thaa| gagana me pakSI mauja kI uDAna le rahe the / pavana, manda, sugandha, zItalatA ke sAtha kone-kone me A jA rahI thii| rAnI marUdevI apane hI kakSa me zayana kara rahI thI / deviyA sirahAne, pairo kI ora, tathA agala bagala meM baiThI huI thii| sabhI prasanna aura moda bharI thii| mahArAja nAbhi, apane darabAra me mantriyo, sabhAsado se prabhAta kAlIna sabhA meM baiThe carcAya kara rahe the| tabhI * * hA~ hA~ tabhI dhvajAye lahA uThI, mandiro me anAyAsa hI ghanTe ghaDiyAla vajane lage / zakha nAda gAMjane lage jayajayakAra hone lgii| sabhAsada pramannatA se bhare-para-yAzcaryAnvita ho eka dUsare kI ora dekha rahe the| nAbhirAja kucha kahane hI jA rahe the ki eka devI ne pAyala kI madhura dhvani ke sAtha praveza kiyA aura prasannatA ke sAgara se chalakI huI kahane lagI-- "bhagavAna nahaSabhadeva ne avatAra le liyA hai ?" are / saba uTha khaDe hue / mahArAjA nAbhi ne apanA bhaDAra khola diyA / dAna diyA jAne lgaa| prAja sArI ayodhyA kA kana avya
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) kana sajAyA jAne lgaa| magalagIta, nRtya, hone lge| hara ora khuziya nAcane lagI / jaya / jaya hone lgii| ughara svarga me bhI bhAgadauDa maca gaI / vinA vajAyeM bAje vajate dekha, apane siMhAsana ko hilatA dekha, indra ne jAna liyA ki bhagavAna RSabhadeva ne janma le liyA hai| pUre sAja sajjA ke mAtha, apane sabhI parivAra ke sAtha vizAla aura bhavya airAvata hAthI para virAjamAna ho indra ayodhyA pAyA / sArI ayodhyA nagarI para ratna varasAe ge| indra ne airAvata hAthI sahita nagarI kI tIna pradakSiNA dii| pazcAt rAjabhavana ke samIpa airAvata ko rokaa| ___indrANI, airAvata para se utara kara sIdhI rAnI marUdevI ke prasava kakSa me gaI / vAlaka mAtA kI bagala me leTA huA ghA ! prasanna aura vikasita puSpa sA / indrANI dhanya ho uThI / usane vAlaka ko uThAnA cAhA para yaha socakara ki mAtA du kha mAnegI, indrANI ne mAyAmayI nIda se rAnI ko sulAkara aura eka mAyA mayo bAlaka paisA hI banAkara, vAlaka RSabhadeva kI jagaha sulAkara bAlaka pabhadeva ko apanI godI me uThA liyaa| indrANI vAlaka ko bAra-bAra nirakhe jA rahI thii| usakI vaha nirasana ko bhUkha miTanA hI nahI cAha rahI thii| phira bhI indra kI prAjA ko dhyAna meM rakha vaha bAlaka ko vAhara le pAI aura mahArA indra ko nopa diyaa| candra ne bAlaka ko nirakhA / vaDhe prasanna huye / apane kanye para virAjamAna karake manI parivAra sahita pAnDakvana ko prora cala par3e pApTaga vana meM lagIka pANDuzilA para pUrva kI ora mutra karane cAnaka ne pratyunama siMhAsana para virAjamAna kiyA aura utsAha samaga, gya jagAne ke nAya namAmika riyA ! bhora noranhavana ne ke pazcAt indrAgI ne bAtA, pamvAmA pahanAye / bAlakAmadeva anupama nagendayaM ko nAga
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUrti laga rahe the / indra ne jo bAlaka ko dekhA to usake nayana nirakhate hI raha gye| vAha vAha kyA anupama saundarya hai ? kyA zarIra hai ? kyA teja hai ? indra avAka raha gayA / eka se nahI do se nahIM, indra ko bAlaka ke saundarya-rasa kA pAna karane ke liye hajAra netra banAne paDe / vaDI prasannatA ke sAtha indra ne indrANI ke sApa tANDava nRtya kiyaa| vividha prakAra ke vAdya bajane lge| devaoNcanAye magala gIta gAne lagI aura sArA gagana maNDala jaya jaya kAro kI nAda se gUja utthaa| ___ maMgala kArya ho cukane ke pazcAt indra vApisa ugI ThATa-bATa ke sAtha ayodhyA paayaa| bAlaka ko indrANI ne mA kI goda meM littaayaa| mAyA maI vAlaka lupta hunA / Indra aura indrANI ne mAtA pitA kI pUjA kI / bAlaka ke sAtha rahane ke liye aneka deva deviyA choDakara Indra ne prasthAna kiyaa| bAlaka RSabhadeva doja ke cadramA kI bhAti vRddhi ko prApta hone lage / devagaNa unake hI samAna vAlaka hora unake sAtha khelane lge| devAMganAye bAlaka kI pariyacaryA karane lgii| "vAha vAha kyA prAnanda kA srota hai ?" 'kahA ? "udhara dekho udhara.. .." bAlaka RSabha vAlakopayogI krIDAye kara rahe the aura mA marudevo tathA pitA nAbhi phUle na mamA rahe the| hAtho hAtha rahane vAle bAlaka RSabhadeva phudaka rahe the| mAtA marUdevI ke AMgana me ghUma sI macI huI hai| badhAI gAne vAlI kA tAtA sA laga rahA hai| rAjA nAbhi bhI pratyeka prakAra ke magala utsavo me bhAga le rahe the| Aja ayodhyA kA hI nahIM, apitu vizvabhara kA baccA baccA prasannatA se nAca rahA thaa|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) kyo ??? kyoki Aja karma bhUmi ke zRSTA dharmabhUmi ke mahAna upa zrRSTi ke Adi puruSa bAbA zrAdana, sRSTi kalA aura vikAra kalupatA tathA bhUsa pyAma kI bhayakara vimArI ke sahAraka bhagavAna zakara ne janma jo liyA hai| bhUle bhaTake asabhya, anavijJa, mAnava ko nahI mArgAja rAjA nAbhi ke ghara rAnI marudevI ke prAgana me mela rahe haiM / proja bhare, aura jJAnabhare bAlaka RSabha ko nigsa, dejane, darzana karane ko bhIDa umaDa rahI hai| cAroM ora nRtya ho rahA hai / Ananda maMgala kI dhUma chA rahI hai / mahAn puNyazAlI bhagavAna RSabhadeva ke janma para jo vizeSatA honI cAhiye thI huI / puNya kA phala hotA hI aisA hai / pUrvabhava ke sacita puNya karma lAja prakaTa ho rahe the / X X X samaya cakra sadeva calatA hI rahatA hai / aura usake calate rahane ke bIca aneka parivartana Ate rahate hai / una parivartano ko pRSThabhUmi para samaya cakra rukatA nahI apitu calatA hI rahatA hai / paurANika AdhAra ke anusAra pRthvI anAdi se hai isakA raciyatA koI nahI / kAla kA parivartana pRthvI para hotA rahA hai aura usa kAla ke parivartana meM pRthvI ne bhI parivartana me bhAga liyA hai / jisa prakAra kRSNapakSa ke pazcAt zuklapakSa aura zuklapakSa ke pazcAt kRSNa pakSa niyama se AtA hai / ThIka vaise hI kAla kA cakra bhI sukhada aura dukhada niyama se calatA hai / dvibheda kAla kA cakra chaha prakAra kA hotA hai / yathA pahalAsukhamA sukhamA / dUsarA sukhamA / tIsarA sukhamA dukhamA | cauthA dukhamA sukhamA | pA~cavA~ dukhamA aura chaThA dukhamA dukhamA / isaprakAra chaThA kAladu khamA dukhamA vyayIta hone para pralaya kA tANDava nRtya
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyama se hotA hai / aura prayama kAla cakra kA rukha viparIta ho uThatA hai| jisake pazcAt dvitIya kAla cakra calatA hai jisame pahalA dukhamA dukhmaa| dUsarA dukhmaa| tIsarA dukhamA sukhmaa| cauthA sukhamA dukhamA / pAcavA sukhamA aura chaThA mukhamA sukhamA / prathama prakAra kA parivartana avasarpiNI kAla kA hai jisame prathama se chaThe taka avanati hI avanati hotI jAtI hai| dUsare prakAra kA parivatana utsarpiNI kAla kA hai jisameM unnati hI unnati hotI jAtI hai| isa samaya jo kAla cakra apane parivartana ke sAtha cala rahA hai vaha avasarpiNI kAla kA hai / arthAt patana kA kAla / isa samaya avasarpiNI kAla kA pAMcavA parivartana 'dukhamA' cala rahA hai| avasarpiNI kAla ke parivartana me AdhyAtmika kalA kA jyo jyo parivartana Age baDhatA jAtA hai tyo tyo patana hotA jAtA hai / paurANika tathyo ke AdhAra para isa avasarpiNI kAla ke prathama samaya me pRthvI para poga bhUmi kI racanA thI / arthAt kalpavRkSa hote the aura prANI apanI bhogya sAmagrI unhI se upalabdha kara lete the / usa vakta nA dveSa thA aura nA moha ! kyoki sabhI ko samAna rUpa se mana cAhI vastu mila jAtI thii| nara aura nArI kI Ayu bahuta hotI thii| jaba unakI Ayu no mAha kI zeSa rahatI thI taba ho nArI ke garbha rahatA thA / jyo hI satAna utpanna huI ki nara aura nArI kI Ayu samApta ho jAtI thI / uttpanna satAna yugala (nara-nArI) hotI thii| unacAsa dina me dono javAna ho jAte aura phira apanA samaya vyatIta krte| isa prakAra yaha kama calatA rahA / usa vakta nA candramA thA aura nA sUrya / nA kIcar3a thA aura nA bAdala (ghaTA) nA bhayAnaka thA aura nA tUphAna / kAla caka Age baDA / prathama se dvitIya aura dvitIya se tRtiiy|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) tRtIya kAla arthAta sukhamA dukhamA ke prArambha hote hI kalpavRkSa jo dasa prakAra ke hote the ( madyAga, tUryAGga, vibhUSAGga, syagaGga, jyotiraGga, dIpAGga, gRhAGga, bhojanAGga, pAtrAGga aura vastrAga) ve prAya naSTa se hone lage / prAyu, vala, ghaTane lgaa| parivartana Age AyA / paurANika tathyo ke AdhAra para ASADha zuklA pUrNimA ko sAyakAla ke samaya me antarikSa ke dono bhAga me arthAt pUrva eva pazcima me camakate huye do golAkAra vRtta dikhAI diye / dono hI pUrNa the / aura dono kI camaka samAna sI thI / pUrva vAlA golAkAra candramA eva pazcima vAlA golAkAra sUrya nirdhArita kiyA gayA / rAtadina, pakSa, mAsa Adi hone lge| ____bhogabhUmi ke nara nArI AzcaryAnvita eva bhayabhIta hone lge| jo upalabdhiyAM kalpavRkSo se sahaja hI unheM mila jAtI thI aba ve durlabha hone lagI tyo tyo kulakaro ne janma liyA jinhone apane apane samaya ke anusAra prANiyo ko aura mAnavo ko rAha dikhaaii| yathA - prathama kulakara pratizruti ne sUrya aura cadramA se bhayabhIta mAnava kA bhaya dUra kara diyA / dvitIya kulakara sanmati ne gagana maDala para camakate tAro kA rahasma smjhaayaa| tRtIya kulakara kSemakara ne mAnava kalyANa kA patha darzAyA / caturtha kulakara kSemadhara ne zAti patha eva kArya pradarzita kiyaa| pacama kulakara sImakara ne prArya puruSo kI sImA niyata kii| chaThe kulakara sImadhara ne kalpavRkSo kI sImA nizcita kI / sAtave kulakara vimalavAna ne hAthI, ghoDe, U~Ta Adi para savArI karane kA upadeza diyaa| pAThave kulakara ne putra kA mukha dekhane kI paramparA calAI / arthAta isa mamaya me mAtA pitA putrajanma ke bAda marate nahIM the para jIvita ho rahate the| samaya aura Age bttaa| parivartana aura parivartita hone lagA to nauveM kulakara yazasvAn huye dasaveM abhicandra gyArahave candrAma
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) I bArahave marudeva terahave prasenajita aura rAta me caudahaveM kulakara nAbhirAja huye / nAbhirAja ke samaya me putra prasava para hone vAle mala Adi kA prAdurbhAva hone lagA thA / ina caudahave kulakara ke samaya me mAnava aura bhI pIDita thA / anavijJa eva prabodha thA / janasakhyA bhI vizeSa ho cukI thii| AvAsa, khAnapAna, pahanapahanAva, bolacAla, rakSA, zikSA Adi kA abhAva ho rahA thaa| jaisA milA jahAM milA khAliyA / jahA~ jagaha milI paDa gaye / sardI, garmI, sahate rahe / asabhya vAtAvaraNa panapane lagA / aise samaya me bhagavAna vRSabhadeva kA janma huA /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3- prAhastha paramparA kA abhyudaya bAlaka vRSabha, yovana ke upavana meM apanA kadama rakha rahe the / suDola, gaThIlA, sundara eva baliSTha zarIra para zaurya, vIrya aura dhairya kI krAnti camaka rahI thI / devagaNa jo unake sAtha dhruva taka rahe the apanA rUpa phIkA jAna chUmantara ho gaye the / vastrA-bhUparaNa dhAraNa karane ke pazcAt jaba yuvaka vRSabha dikhAI dete to kAmadeva svayaM hI lagate the / yuvAvasthA ke anupama eva vilakSaNa tathya Apa meM sthita the| yuvaka qubha ko yuvAvasthA dekha rAjA nAbhi aura rAnI marudevI phUle na samAye / vicArA - aba samaya parivartita ho cukA hai paramparAo ko janma lene kA avasara A gayA hai / mAnava apanI mAnavatA kI khoja me vyAkula ho rahA hai| aise samaya me nRpabha ko vivAha karanA cAhiye / unheM paramparAyeM DAlanI caahiye| aisA vicAra kara ke nAbhirAja vahA pahuce jahAM 'vRSabha' apane kakSa me apane hI vicAro me kho rahe the / rAjA nAbhi ne svaya J vRpakSa ko AzIrvAda dene ke sAtha hI mahArAjA - vRSabha ke bagala me baiTha gaye aura vole 'suno yn 'jI...' 'dekho, vaise to tuma mahAn puNya-zAlI ho, mahAna ho, para nimitta kAraNa se maiM tumhArA pitA hU~ aura isIliye mujhe kucha kahane kA sAhasa huA hai / ' 'Apa Aja aisI bAte kyoM kaha rahe he / Apa to pUjya hai /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM to yApakA puna kIjiye - ''' ( 27 ) | eat pAlane vAlA putra ki I 'dekho maiM jAnatA hU puna dharmatIrtha kI sthApanA } karoge / dIkSA lekara mAnava kalyANa kI bhUmikA sthApita karoge / para jaba taka vaha kAla labdhi na grAjAya taba taka tumheM ina pravodha 'mAnava samAja ko grAhasthya paramparA batAnI hI hogI / tuma zrAdi puruSa ho | isaliye Apake kAryoM ko dekhakara anya loga bhI aisI hI pravRtti kareMge / ' tuma prAjJA 'Apa to mahAna jJAnI he vAstavikatA prakaTa kIjiye / ' 'puna vRSabha / paramparAye prakaTa karane ke liye tumhe vivAha karanA cAhiye ! yaha jo anargala milApa - avodha va anavijJa prANiyoM meM yAja ho rahA hai use pavitratA ke raMga me raganA cAhiye ?" 'jaimI zrApakI AjJA " yuvaka vRSabha ne pitA-nAbhirAja kI zrAjJA 'om' kahakara svIkRta kI / vRSabha deva kI svIkAratA pAne para rAjA nAbhi prasannatA se nAca uThe / zrava ve kanyA kI khoja meM laga gye| mere aise yogya, kAmadeva putra ke liye - zIlavAna rati samAna kanyA cAhiye / kaccha aura mahAkaccha kI do kanyAye prati surUpA, suDola eva vicakSaNa buddhi kI thI / rAjA nAbhi ne ina dono kanyAoM ke sAtha putra vRSabha kA vivAha sampanna karAyA / Aja ayodhyA isa prakAra saja rahI thI ki mAno koI navanavelI dulhana saja-dhaja kara apane piyA se milane zrAtura ho rahI ho / rAnI maradevI ke to paira gharatI para laga hI nahI rahe the| apane putra kI do vadhu ko dekha-dekhakara zrAnanda ke sAgara me prasannatA se phUlI gote lagA rahI thii| dvAra-dvAra para maMgala gAna ho rahe the| kAminiyA~ sajadhaja kara
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) nRtya kara rahI thI / grAja sRSTi ke Adi me naI paramparA ne janma liyA thA / vaivAhika sambandha kI sthApanA kI gaI thI / zrata isa navInatama eva sarva prathama prAyojana kA svAgata svarga ke deva bho kara rahe the / Aja devo ne isa grAhasthya paramparA kI zrAdi ke pravattaka bhagavAna vRSabha kA nAma 'Adi nAtha' rakhA AdinAtha apanI dono patniyo-- jinakA nAma yazasvatI eva sunandA thA - ke sAtha apanA grAhastha jIvana kA Aja prArambha kara rahe the / svabhAva se madhura eva yovana sampanna dono patniyA~ AdinAtha ko bhogya prasAdhano se santuSTa kara rahI thI / zayana kakSa, atyanta sajA huA, aura karpUrAdika sugandhi se bharapUra, prAkRtika prakAza, svaccha pavana kA sacAra, eva anyanya prasAdhano se sampanna | jisame komala puSpa zaiyA para rAnI yazasvatI apane paramezvara yAdinAtha se sAtha zayana kara rahI thI / eka dUsare kara sparza zrAja mAnasika zArIrika aura bhaugyika Ananda prakaTa kara rahA thaa| dono hI moja kI laharo meM taira rahe the| eka dUsare me lIna the / rAtrI kA pUrvArdha samApta huA / uttarAvaM prAraMmbha huA / prabhAga kA visarjana hone ke pazcAta rAtrI ne apane antima prahara me kadama rkhaa| rAnI yazasvatI mIThI, mITho nIda me apalaka palaka khole muskarA rahI thI / zrAnanda sAgara me DUbI rAnI mantI se mauja bhara rahI thI / svapnoM kI duniyA meM rAnI kA mana pahu~cA / usane vizAla pRthvI dekhI / pRthvI para vizAla sumerU parvata dekhA aura sumerU parvata ke samIpa prabhA sahita sUrya aura candramA dekhe / usakA mana aura Age vaDhA, eka sundara tAlAba, jisame isa kilole kara rahe the aura jisame svaccha zItala jala labAlaba bharA thA -- use dekhA / taba hI mana aura Age baDhA to mana ne dekhA ki samudra, jisame cacala
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) lahare uTha rahI thI, vizAlatA liye huye phaila rahA thaa| tabhI prabhAta magala dhvanita ho utthaa| upA camaka uThI aura vibhinna AvAjo kA kalakha hone lagA dAsiyA magala gIta gAne lagI aura prabhAta-bherI madhura zahanAI ke sAtha gUja utthii| ___ madhura bherI aura zahanAI kI madhura AvAja ne rAnI yazasvattI ko svapna loka se bulaaliyaa| ava rAnI ke kAno me sabhI dhvaniyA~ gUMjane lgii| rAnI ne eka karavaTa badalI / zarIra agaDAI me taDaka uThA / aga mastI se phaDaka uThA / alasAIsI, suskarAI sI, rAnI zayA para se utthii| dAsiyo ne varaNa chUye aura snAna-kakSa kI ora le clii| snAna Adi se nivRtta ho rAnI yazasvatI pati-pAdinAtha ke samIpa phuNcii| caraNa huye aura nikaTa baiTha gaI / prAdinAtha ne yazasvatI ko sarasarI dRSTi se avalokana kiyA aura muskarA utthe| ___ 'Apa mujhe dekhakara kyo muskarA rahe haiM ? rAnI ne mana kI uDAna ko basa meM karate huye puuchaa| _ 'lagatA hai--Aja tuma vizeSa prasanna dikhAI de rahI ho| .' tyo yaha saca hai nA 'kyA isa prasannatA kA kAraNa mujhe bhI kahogI ?' 'kAraNa to mujhe bhI nahIM mAlUma / para aisA lagatA hai aisA lagatA hai jaise jaise * / ' rAnI Age na kaha skii| 'bolo bolo, jaise jaise kyAe / 'svAmin ! Aja maiMne kucha svapna dekhe haiN| aura una sva ke dekhane ke bAda / "mana janAle mArane lagA hai nyo yahI bAta hai naa| 'jI prbho|"
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) 'acchA kaho to, kyA svapna the ve ' rAnI ne rAtri ke antima prahara me jo-jo svapna dekhe the, sabhI ko apane prANeza ke samakSa prakaTa kiyA / AdinAtha ne vaDe dhyAna se sunA aura bahuta hI prasanna hote huye bole 'khuba / bahuta khuba / rAnI tuma dhanya ho gaI / ' 'grare ? kyo ? aisI kyA bAta hai P * 1 'rAnI / tuma eka mahAn samrATa, mahAn jJAnI, mahAn kalyANa kAraka, aura mahAn vaibhavazAlI putra kI mAM banane vAlI ho ! aura vaha bhI mAtra to mAha pazcAt hI / " 'kyA 1|| ...... ?' rAnI kA roma-roma nAca uThA / mana uDAne lene lagA | phira pUchane lagI- 'hA~ to prabho yaha to batAie Apako kaise mAlUma huA " 'tumhAre svapnI se " "oha " aura dono vihasa uThe / jaba nAsa bhasdevI ko mAlUma huA to phulI na samAI / vaha pUrNa rUpa se apanI putra-vadhu kI dekhabhAla karane lagI / are re re soDiyo para yo na caDhI / Thaharo kyA cAhiye tumhe ? "dAsiyoM se kaha diyA karo | are re re ryo na calo Thokara laga sakatI hai / sambhala kara calo / - * arerere yaha bona kyoM / uThA rahI ho? tuma samajhatI kyo nahI bholI rAnI | isa prakAra aneka dekhabhAla ke nAtha mahArAnI marudevI una dina kI pratIkSA kara rahI thI, jaba ki unake Agana me usakA potra senegA | X a X X X
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aja caitra kRSNA navamI kA dina hai / mIna lagna hai, brahmayoga hai, dhana rAzi kA candramA hai aura uttarApADha nakSatra hai| Aja sArI ayodhyA me Ananda ma~gala ho rahA hai| yAcako ko khulakara dAnadiyA jA rahA hai| dvAra-dvAra para madhura vAdya baja rahe hai / kyo? ?? ____ kyo ki Aja rAnI yazasvatI ne putra prasava kiyA hai / sundara, suDola, vAlaka ko dekha-dekhakara rAnI yazasvatI aka se lagAye jA rahI hai / aura mahArAnI marUdevI ? ____ mahArAnI marUdevI to Aja khule mana se dAna kara rahI hai| pautra kI magala kAmanAye cAha rahI hai| aura phUlI-phUlI nAca rahI hai| bhagavAna AdinAtha ne jAna liyA ki yaha putra hI pRthvI kA prathama samrATa hogA aura yahI pRthvI kA bharaNa poSaNa kregaa| ata isakA nAma 'bharata rkhaa| bharata vAlaka ava doja ke candramA kI bhAMti vRddhi ko prApta hone lgaa| paramparA ko janma dene vAle grAdinAya ne bAlaka ke sabhI saskAra karAye yathA nAmasamkAra muMDana saMskAra annaprAzana saskAra upanayana saskAra aura zikSA saskAra / bharata, zikSA me grAsara thA / svaya AdinAtha ne apane putra bharata ko sabhI zikSAye dI thI, yathA-kAlA, yuddha, prazAnanika, vyavahArika, eva loka nIti, bharata ne apane pUrva puNyodaya se nagana ke sAtha sarva vidyAye siikhii| samayAntara para rAnI yAsvatI ke anya ninyAnave puna tyA ekA puo 'bAho' bhI huye jinhe dekha-dekha kara sabhI pramala ho rahe the|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) dvitIya rAnI sunandA ke mahala meM chama-chamA chama ho rahI hai| AdinAtha-moda-bhare, prasannatA ke sAtha rAnI sunandA sahita nRtyakiyo kA mana mohaka nRtya dekha rahe haiM ? sunandA, AdinAtha ke nikaTa apane Apa meM sikuDi huI umaMga kI taraga meM mauja le rahI thI / tabhI marudevI ne praveza kiyA / nRtya ruka gayA / AdinAtha aura sunandA ne paira huye aura mAM marudevI ne AzIrvAda diyA / kucha namratA se bhare huye pradinAtha yahA~ se prasthAna kara gaye / mA marudevI uccAsana para virAja gaI / ekAeka marUdevI kI dRSTi sunandA ke cehare para jAkara ruka gaI / sunandA kA hRdaya-tAra chanachanA uThA / paiTI [] > sunandA 'jI mAtAjI '' 'kyA, tuma mujha se kucha chipA rahI ho " * 'jI nahI to nahI to / ' "nahI / nahI ! avazya tuma chipA rahI ho / dekho beTI | isa avasthA me kucha bAta chipAnA hAni kAraka ho jAtI hai / kyA tumhe kucha mAha 11444 " 'jI | ||...AM.. hA~ ' hA ' Apane ThIka jAnA hai." 444 . 1 1 ThIka ho jAtA hai "1' aura rAnI sunandA apane Apame - zaramA gaI / alog 'acchA yaha to batAo merA tAtparya yaha hai ki koI IcchA " dohalA 'jI hAM "merA mana * karU, ghamaNDiyoM kA ga dUpara '' tumhArA mana kyA vaha rahA hai koI kAmanA * * koI merA mana kara rahA hai ki meM tapasyA karU aura prazikSita ko zikSA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) 'dhanyavAda / 'jI!! I... / ' 'vaTI / tU baDI bhAgya zAlinI hai / terI hone vAlI santAna satyatta aisI hI hogI jaisI terI IcchAye hai| 'jI | | | ..." aura sunandA zarma kI mArI sAsa ke aka se jA lgii|' ___ mahArAja nAbhi ne bhI sunA to phUle na samAye / sArI janatA ne khuziyA~ manAI / Adi nAtha bhI Aja prasanna ho rahe the / kyoki Aja prabhAta me UpA kI prathama kiraNa ke sAtha rAnI sunandA kI kukSI se putra-ratna kA janma huA thaa| - gariSTha gaThA huA zarIra, suDola lambI bAhuye, aura teja se pUrNa caharA / choTe se zizu ko yo dekhakara nAma saskAra para nAma bAhuvalI rkhaa| bAhubalI kA bala aura vizAla zarIra zaizava avasthA me bhI Azcarya kArI laga rahA thA / ata yaha anumAna lagAyA ki yuvA hone para vAhubalI-mahAn balI, mahAn zarIrI, aura mahAn kAmadeva hoge / AdinAtha ne apane putra kA rUpa, zarIra, bhujAye dekhI to dekhate hI raha gye| samayAnta para sunandA ne eka kanyA ratna ko bhI janma diyaa| jisakA nAma sundarI rakhA gyaa| aba rAjA nAbhi aura rAnI marUdevI eka sau eka pautra aura do pautriyo ke dAdA dAdI the| bhagavAna AdinAtha ne cAro kI zikSA Adi kA bhAra apane Upara liyA / dono pramukha putra bharata aura bAhubalI, vidyA, kalA, dIpti, kAnti aura sundaratA me samAna laga rahe the| ___ zAririka gaThana kI dRSTi se bAhubalI kA zarIra vizeSa gaThIlA aura vizAla thA / jabaki bharata kA zarIra sAmAnya valazAlI ke samAna thaa|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4-saMsAra kI saMsRtti __ aura kSaNabhaMguratA 'mAnyavara pitA jI ko sAdara praNAma / ' 'are re re / vAhI, mundarI / Amo 'mAno' bhagavAna AdinAya apane cintana kakSa me virAje huye svAbhAvika jJAna ke dvArA cintana kara rahe the tabhI dooM putriyo ne praveza kiyA / namratA se namrIbhUta dono kanyAno ne apane pUjya pitA ko tAdara praNAma kiyA aura dono, pUjya pitA jI ke agalavagala arthAt eka dAyeM hAtha kI ora tathA dUsarI vAye hAtha kI ora zira jhukAye baiTha gii| bhagadAna AdinAtha kI dRSTi dono ke mukha kamala para jA TikI aura prasannatA kI mulkarAhaTa kI phaMhAra vrata pdd'ii| bole 'aba to tayAnI ho gaI ho|' 'jI ! | | "' dono eka sAtha cauMka utthii| 'dekho' aba tumhArI Ayu vidyA gahaNa karane kI ho gaI hai| vidyA vitA sanAra me mAnava tana akArya ho jAtA hai| vidyA hI to mAnava tana ko sArthakatA hai| vidyA hI ne to grAtmA paramAtmA banatI hai| vidyA hI se to mAnArika manoraya pUrNa hote haiM / vidyA ne hI no sarvocca pada kI prApti hotI hai| prata. tumhArA yahI kAla vidyA rahaNa karane kA hai| pramAda ko tyAgo aura susaskAra ddaalo|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunakara dono putriyAM ati namra ho uThI sAtha hI vidyA dhyAna hetu utsuka bhI ho utthii| bhagavAna AdinAtha ne apane dAhine hAtha se varNa mAlA kA adhyayana 'brAhmo ko karAyA aura vAye hAtha se ikAI dahAIgaNita kA adhyayana sundarI ko kraayaa| sarvaprathama dono ko "nama siddhebhya" kA magalAcaraNa yAda karAyA aura phira zikSA kI prAthamika paramparA ko janma diyaa| brAhmI ne varNamAlA ke vibhinna pado kA pUrNa rUpeNa adhyayana kiyA aura sundarI ne gaNitamAlA ke vibhinna adhyAyo kA manana kiyaa| svAbhAvika vogha aura bhagavAna Adi nAtha kA ArzIvAda dono kI saphalatA se dono putriyo ne apAra zruti kA abhyAsa kara liyA / __udhara pRthvI kA mAnava kriyAno se anavijJa ho rahA thaa| kalpavRkSa bhI rahane se jo bhI milA bhUkha miTAne ke liye-sA liyA gyaa| nA anna, nA phala aura nA kArya / mAnava asabhya sA laga rahA thaa| bhagavAna AdinAbha ne dekhA mAnava nagA hai, vAla baDhe huye haiM, zarIra kAlA hai, bhUkhA hai, asabhya hai, mAsAhArI bhI hone laga gayA hai| nA makAna, nA parivAra, aura nA moha / nA prema, nA sneha aura nA vAtsalya / mAnava abodha hai, anavijJa hai / ra karmabhUmi kA mAnava apane prathama aura naye caraNa meM hotA bhI kaisA ? kauna bodha de ? kauna rAha dikhAye / kauna sRjana kare ? kauna kriyA btaaye| AdinAya ne sabhI mAnavo ko bulAyA aura unakI aura apanI eka muskarAhaTa kI phuhAra DAlI' mAnava isa muskarAhaTa se cokata sA, citrasA, raha gyaa|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna AdinAtha ne mAnava kI anavijJatA ko dekhakara prazna viziSTa jJAna ke dvArA sapTi kI racanA kA vicAra kiyA / vizepa mArga honA hotA hI hai to svarga meM deva bhI utsuka hai jAte haiM ata zrRSTi-racanA meM sahayoga dene ke liye indra aura ra bhI yAdinAtha kI sevA me pA khaDa huye / JUR bhagavAna AdinAtha ne sarvaprathama grAma kI racanA kA upadeza diyA, phira nagara, phira rAjadhAnI aura phira rAjA kA upadeza diyA ! vaisI hI racanA bhI hone lgii| bhagavAna AdinAtha ne mAnava ko asi, mapi, kRSi, vidyA, vANijya aura gilpa ye chaha kArya mAnava kI AjIvikA ke laya batAye / aura pratyeka ko kriyAo se unhe bodhita kiyA / unhone mAnava ko kriyA dRSTi se tIna bhAgo meM vATa diyaa| yathA--
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) apane grAma, apane nagara eva apane sAthI kI rakSA kara kAra dekara mAnava ko 'kSatriya' nAma diyA / (2) khetI, vyApAra, tathA pazupAlana kA bhAra dekara mAnava ko 'vaizya' nAma diyaa| 13) zramika tathA nirmANa kArya karane vAle mAnava ko zUdra nAma diyaa| isame sAtha hI AdinAtha ne batAyA ki tIno eka dUsare ke pUraka haiM / sAthI haiN| tathA snehI hai / jisa samaya bhI eka dUsare ke prati ghaNA janma legI mAnava kA patana hotA jaayegaa| AdinAtha ne tIno varga ko samajhAyA ki dekho (1) talavAra, tora Adi zastra dhAraNa karake rakSA karanA, sevA karanA, yaha asi karma hai| (2) likhakara AjIvikA karanA mapi karma hai| (3) jamIna jotanA, usame bIja DAlakara anna paidA karanA, phala phUla paidA karanA, kRSi karma hai| (4) adhyayana karanA, karAnA, upadeza dekara zikSA denA Adi vidyA karma hai| (5) lena dena vyApArAdika karanA vANijya karma hai| aura (6) citra banAnA, lakaDI, patthara miTTI ke vartana banAnA Adi vastuye banAnA zilpa kama hai| bhagavAna AdinAtha kI pratyeka bAta mAnava samuha ekAgra ho suna rahA thA aura apane Apame eka nayA utsAha anubhava kara rahA thA / ____ svaya bhagavAna prAdinAtha ne mAnava ko sabhI karma karake dikhAe to mAnava khuzI se nAca utthaa| cAro aura bhagavAna AdinAtha kI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya jayakAra gaja utthii| zrRSTi kI racanA karake prAdinAtha brahmA kahalAne lge| Aja pRthvIpara nayA jIvana nayA utsAha apanA raga vikhera rahA thA / mAnava hI nahIM pazu bhI mAja nAca rahe the / nyoki kucha hI samayAntara para kheta lahalahAne lage, phula khila uThe, mayUra nAca uThe, ciDiyA cahacahA uThI aura mAnava sabhya bana uThA / Aja nArI aura nara ne apanA apanA vyaktitva pahabAnA pA / Aja eka dUsare se sneha karane lagA thA / prama karane lagA thaa| moha karane lagA thaa| anavijJa mAnava ava vijJa hone kI sopAna para caDhane jA rahA thaa| mahArAjA nAbhi pratyanta prasanna the| mahArAnI marudevI dhanya ho rahI thI aura yazasvatI tathA sunandA ?.. * ve to gaurava se bharI jA rahI thI / putra bharata aura bAhubalI apane pitA se pUrNa zikSA le rahe the / vAmI aura sundarI ko apane saskAro ko prakaTa karane kA avasara prApta ho rahA thaa| xxxx "prajApati mahArAja sAdinAtha kI jaya / " jaya jaya kAro se ayodhyA kA konA-konA gaja utthaa| sabhI dezoM ke manonIta rAjAgaraNa bhI khuziyAM manA rahe the / vizAla maNDapa me vizAla maca para rAjA nAbhi evaM anya mAnanIya rAjA garaNa vaiThe dikhAI de rahe hai / siMhAsana khAlI dikhalAI de rahA hai / tabhI bhagavAna AdinAtha saje dhaje se maNDapa meM prAe / jinheM dekhaphara pana jaya nArA gaja utthaa| chama chama chama kI jhankAre chama chama / uThI ! sArA maNDapa nRtya kI mohaka kalA ne prabhAvita ho uThA / devagaNa puSpa kI, ratno ko varSA kara karako dundubhI vajA rahe the| tabhI nAbhi rAja uThe aura Adi nAtha ko dono hAtho se thAme siMhAsana para
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vitthaayaa| sAtha hI vizeSa sUcanA ke sAtha rAjyAbhiSeka karate huye sAmrAjya pada se vibhUSita kiyA / phira jaya nArA gUja utthaa| bhagavAna adinAtha ne zrRSTi kA bhAra samhAlA aura prajA me raca paca ge| mAnava ko aura bhI sAnidhya aura sahayoga AdinAya se milane lgaa| hA~ / hA~ / ekadina brAhmI aura sundarI dono yuvA putriyA vahA pahucI jahA~ prajApati AdinAtha apane sAmrAjya kakSa meM virAja rahe the| dono ne dUra se hI dekhA aura Apasa me phusaphusAne lgii| 'pitAjI mahAna haiN|" "pitAjI sarva pUjya hai / " "pitAjI se vaDA bhUmaNDala para aura koI nhiiN|" "sava pitAjI ke Age Akara jhukate haiN|" "hA / pittAjI kisI ke Age bhI nahI jhukate / " "kyA kahA?" "hA~ / hA~ / / maiMne satya kahA hai|" "jhuutthii|" "kyo? ??" "aisA ho hI nahIM sktaa|" "cala pitAjI se hI jAkara pUchale / " "hA ! hA! pUchale | kauna manA karatA hai|" aura dono jA pahuMcI apane pitAjI ke pAsa / AdinAtha bhagavAna ne dono ko dekhA / unake caharo se prazna kI gadha jhalaka rahI thii| bhagavAna AdinAtha ne kucha samaya pazcAta pUcha hI liyaa|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ "kyA bAta hai?" jI hA jo mudha nhiiN|" "kaho / kaho / ko nhiiN|" "jI yaha sundarI kaha rahI thI ... vAha rahI pI. "" "kyA kaha rahI thI ?" "ki pApa se bar3A koI nhiiN| Apa kisI ke bhI pAge nahIM jhukate . ..." "aoha to * tuma kyA kahatI ho?" "jI" jo" meM * hA * nahI .. / " "bholI kaho ko|" pyAra se bhagavAna AdinAya ne dono phe sira para hAtha pherA / phira bole "veTiyo kA pitA jarUra sakatA hai|" "kisake Age ?" dono putriyoM ne eka sAtha pUchA / "apanI beTiyo ke pati ke aage|" "are } } ? dono cauka utthii|" "kyo cauka kyoM gaI ? yaha satya hai / aisA hotA hI hai|" kahakara AdinAtha ne apanI putriyoM ke ceharo kI aura dekhA / dono vicAra magna thI / khoI huI thI apane Apa me aura samajha rahI thI nArI ke vyaktitva ko bhI prAdinAtha bhagavAna ne puna pUchA "kase vicAro me gotA lagA rahI ho|" "jI ! * zroha " dono ne najare jhukAlI ! "bolo bolo|" "hama vivAha nahI kareMgI" "kyo" "jI hamAre kAraNa prApakA pUjyapanA * . "bholI kahI ko|" bIca meM hI bhagavAna AdinAtha muskarA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) uThe / bole uTho / apanA adhyayana karo / " 0.004, dono apane Apa dRDha pratijJa ho mastaka jhukAkara calI gaI / eka jagaha dono jA baiThI... "ava kyA hogA ?" "kyo ?" ..... "kyA hamArA vivAha hogA hI ?" "nahI to / " "yaha nahI to, nahI to kyA lagA rakhI hai| gambhIra hokara kucha socatI to hai nahI / " " socato liyA / " "kyA ? " ki hama vivAha nahI kareMge ?" "to ???" 'hama to dIkSA legI dIkSA / smjhii|" 'are |||" prasannatA se nAca uThI / 'hA / 'Aja ina karmayuga me hamArI AvazyakatA pratyeka nArI ko hai / pratyeka nara ko hai / hama zikSA, nAgarI aura ikAI gaNita tabhI sikhA sakegI labaki ghara ghara dvAra dvAra jAkara mAnava me saskAra DAlegI / 'are hA ' yaha acchA huA / ' 'to pakkA / ' 'satyata pakkA | aura dono kA mana prasannatA se nAca uThA / ayodhyA pradeza ve nAmita RSabhadeva (AdinAtha ) ne pApArA kAlIna prakRtyAsmita asabhya yuga kA panta karake jJAna-vijJAna sayukta karma pradhAna mAnavI sabhyatA kA bhUtala para sarvapathana ma nama kiyaa| ayodhyA te hastinApura paryanta pradeza ina navIna
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 42 ) sabhyatA kA pradhAna kendra thA / zrAdinAtha ne rAjyabhiSeka ke pazcAt rAjya vyavasthA kI, samAja sagaThana kiyA aura nAgarika sabhyatA ke vikAsa ke vIja boe / karmAzraya se kSatriya, vaizya, zUdra ke rUpa me zrama vibhAjana kA bhI nirdeza kiyA / ve svaya ikSvAku kahalAe isase unhI se bhAratIya kSatriyoM ke prAcInatama ikSvAku vaMza kA prArambha huA / Aja prAta se hI deza pradeza ke rAjAgaraNa A rahe the / unake vizrAma kI vizeSa vyavasthA kI gaI thI / eka vizAla aura ramaNIka mahA maNDala sajAyA huA thaa| jisame baiThane kI sundara vyavasthA kI huI thI / isa mahA maNDapa me praveza karate hI ThIka sAmane ramaNIka va bhavya bhava para eka mariMga karaNo se susajjita siMhAsana lagA huA hai / maca ke samakSa dvAra taka khAlI sthAna thA, jahA~ sundara makhamalI sA kAlIna vidyA huA hai / 1 kinAro para zrAjU vAjU para dono ora rAjA gaNa, eva samAja ke baiThane kI vyavasthA hai / jahA~ sabhI saje dhaje se baiThe hai | sabhI kI dRSTi me eka bhavya pratIkSA kI jhalaka hai | maca kA siMhAsana abhI khAlI hai / mAtra do sevaka hAtha me cavara lie siMhAsana me dAe~ vAaiM mana mugdha se saDe haiM / tabhI jayanAda gU jI | svAgata vAdya vajA / aura aneka zrabhUparaNo se sunajjita bhagavAna zrAdinAva kA praveza huyA / sabhAsada uTha saje hue aura sirakAra abhivAdana diyaa| zrAdinAtha siMhAsana para virAje aura sabhI ko prapeta diyA ki apane apane sthAna para baiTha jaaeN| 'panA hone vAlA hai " eka sabhAsada ne dUsare me utsukatA ye huye pUjA | 'zAyA kucha vizeSa prayojana hai / dUsare ne phanavina nA uttara diyaa|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kyA Apako bhI jJAta nahI ?" ( 43 ) 'nahI to " 'kucha bhI nahI ?" 'hA~ kucha bhI nahI / mAtra itanA sA bhAna hai ki Aja vizeSa AnandadAyaka grAyojana hone vAlA hai / ' 'noha ' tabhI... tabhI madhura vAdya apanI manda aura madhura dhvani me baja uThe / sabane dekhanA cAhA ki yaha AvAja kahA~ se mukharita ho rahI hai, para dikhAI kisI ko bhI nahI diyA / tava sabake sAmane eka rahasya kA vAtAvaraNa chA gayA / vINA ke tAra baje, tavalA bola uThA, mRdaga gUja uThI, jhAjhara bhannA uThI aura sabhA maNDapa madhura vAdya kI dhvani tathA eka mIThI sugandhi kI sugandha se surabhita ho uThA / zrAvAja me khone lge| sabake sira tAla ke sAtha hathelI jadhu para thirakane lagI / saba sAja kI hilane lage / tabhI " , tabhI chama chama chama kI dhvani sunAI dii| hama hamA... chama chama chama / ghugharU kI jhaMkAra ne sabako caukA diyA / kahA~ kisake pA~va se baja rahe hai ye ghu parU? kauna bajA rahA hai ? saba utsuka the dekhane ko para dikhAI hI nahIM diyA / ghugharU kI dhvani manda se kucha teja, aura teja se kucha aura teja hotI jA rahI he jyojyo teja hotI jA rahI hai tyo tyo hI sabhAsada dekhane ko vizeSa utsuka bhI ho rahe haiM / * .... tabhI hA~ tabhI eka sundara, sarvAga sundara, ati sundara pa prati mohakatI, gorI sI, thirakatI huI jhapsarA sabhA maNDapa meM usa sundara
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 44 ) makhamalI se kAlIna para prakaTa huii| ___ vAdya teja ho gaye / nRtya mohaka ho uThA / apsarA kabhI isa kaune, kabhI usa kone, kabhI Upara, kabhI nIce kI ora phudakatI huI nRtya kara rahI thii| sabhAsada Ananda aura rahasya ke mile jule raMga me mastI se jhUma rahe the| "kauna hai yaha?" "kyA mAluma ?" "kahA~ se AI hai ?" "yaha bhI mAlUma nahIM ?" "kisane bulAyA hai isako " "isakA bhI anumAna nahIM ?" "to phira . . "dekhe jAo .. vIca me majA kirakirA mata kro| manamohaka aura Azcarya bharI nRtya ko dekhakara sabhI bhUma rahe the| bhagavAna AdinAtha bhI nRtya kI mohakatA me vaha uThe the / apsarA to apsarA hI thI ! nAma thA isakA nilaajnaa| isakA nRtya dekhane ko to svarga me devo kI ma laga rahI thI svarga meM indra kI prathama apsarA / mahAna nRtyikA / aura mahAn saundarya kI devI / jo Aja pRthvI tala para vase mAnavo ko sulabha ho rahI thii| ___vINA aura mRdaga dviguNa meM baja rahe the / arthAta tAla duganI ho uThI, phira tigunI aura caugunI / tabalA isa para bhI tAla kA mAya de rahA thA / aura tabhAnado ke sira bhI umI tAla me hila rahe the| prAdinAya bhI unI tAla meM so rahe the| tabhI . . ho tabhI / vIraNA kA tAra haTa gayA / varanA phaTa gayA / madaga uThI mora ninAjanA, dekhate hI dekhate pradatya ho gaI / mayake
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 } sira hilate-hilate raka gaye / vAtAvaraNa ro uThA / sava zrAcayaM ke raMga meM raMge huye dekhate ke dekhate hI raha gaye / 'kahA gaI grapsarA " "cAya kyoM eka gaye ?" " nRtya kyo raka gayA ?" "dhulAgra bulAo prapsarA ko bulAo / " "usakA nRtya aura hone do|" * "hama usakA nRtya aura dekhege / " sabhA mapa poragula se guja utthaa| bhagavAna AdinAtha ne bhI pUchA, "kahA~ gaI nRtyikA ? tabhI eka bhavya puraSa paayaa| usake pAte hI nA me puna, zAnti chA gaI / ma uma bhavya puraSa kI pra yahA dhanya puruSa bhagavAna zrAdiza ke mahAmaho gyaa| bhagavAna grAdi nAtha ne puna purA "yahA~ gaI vaha i bhaya meM *"
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aura isIliye Aja dekhate-dekhate nilAjanA mRtyu ko prApta ho gii|" "hA prabho / " tabhI tabhI eka nRtyikA phira prakaTa huii| vaisI hI | vaisA hI nRtya / vaise hI vAdya para bhagavAna AdinAtha uTha khaDe hue ora vole "nRtya roka do / aba yaha chalAvA aura na kro|" "kyo bhagavAn | kyo roka dUM nRtya ko ?" Apako to nRtya dekhanA hai nA " * maiM nRtya hI to dikhA rahI hU " kyA merA nRtya aApake mana ko nahIM bhAyA * * kyA mai sundara nahIM ? .. kyA mai mohaka nahIM? .. kyA maiM apsarA nahI ? * " "hA hA / tuma saba kucha ho / para vaha kSaraNa ! vaha samaya / vaha dRzya aba samApta ho cukA hai / aura jo kSaNa, jo samaya vacA hai use yo samApta nahIM kiyA jA sakatA / " bhagavAna AdinAtha sabhA maNDapa se prasthAna kara ge| rAjA mahArAjA isa rahasya se bhIge ke bhoge hI raha ge|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 - vairAgya vibhUSita jIvana zarIra kI sthiratA Ayu para AdhArita hai| jyojyo yu veropa hotI jAtI hai praryAt vyatIta hotI jAtI hai tyo tyo hI zarIra kI kAnti, zarIra kA cala, aura zarIra kA vIrya bhI kSINa hotA jAtA hai| hA, grAyukA pUrvAdhaM janatA haira camaka jAtA hai, khila uThatA hai, aura teja kI prAnA chA jAtI hai| ThIka vaise hI jaise sUrya kA prAta me madhyAnha taka prabhAva hotA hai / aura yahI samaya vyakti ke liye hotA hai ki vaha apanA va para kA hita kara sake / yahI samaya hotA hai jI vyakti pArtha ke zikhara para cala ske| yaha samaya hai ki zAna nakI upa ke gama para
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) bhagavAna Adi nAtha kA yaha jIvana samaya pUrvArdha se gujara rahA thaa| nilAjanA kA nRtya aura nilAjanA kI akasmAta mRtyu ne Adi nAtha ko apanI yAda dilA dI / Aja bhagavAna AdinAtha yahI saba kucha soca rahe the / soca rahe the ki mere jIvana kA pUrva samApta hone jA rahA hai / bharata bAhuvalI kA abhI pUrvArdha kA prArambhika kAla hai| mujhe AdhyAtmika purupAtha karanA zreyaka ra hai / rAjya kArya ava bharata aura bAhubalI kuzalatA ke sAtha kara sakate hai / unhe apane zaurya kA sapaupayoga karanA bhI caahie| ___bhagavAna AdinAtha ke vairAgya vardhaka vicAro me jAgRti hotI jA rahI thii| laukAntika devo ne aAkara aura bhI vizeSa jAgRti kii| sasAra kI kSaraNa bhaguratA kA eka vairAgya vardhaka citra devo ne AdinAtha bhagavAna ke samakSa prastuta kiyaa| jisake phala svarupa AdinAtha bhagavAna ko avazeSa bhI dRSTigata hone lgg| ___jJAna kI ora vairAgya kI milI-julI mizrita dhArA me sArA vAtAvaraNa baha rahA thaa| Aja sArA samAja Adi nAtha ke vicAra me kho rahA thaa| ___samaya ko vyartha na jAne dene ke vicAra se bharata aura bAhubalI kI ora sneha kI dRSTi se dekhA / dono putra namra ho vinIta bhAvo se pUjya pitA ke caraNo kI ora nihAra rahe the / AdinAtha ne apanA sAmrAjya pada vibhUpita mukuTa sabhI sabhAsado, devagaNo ke samakSa bharata ke sira para rakhA / cAro mora dundubhi baja uThI / jaya jaya kAra ho uThI / bharata dekhatA kA dekhatA hI raha gayA / namrIbhUta ho dravita vANI se bharata bolA "bhagavAna | yaha Apane kyA kiyA?" "ucita hI kiyA hai bharata / "kintu prabho / maiM isa yogya.....
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ "maine tumhe yogya samajhA hai tabhI to yaha zreSTha kArya kiyA hai| "pUjyavara / yaha rAjya vyavasthA, yaha zAsana, yaha samAja sagaThana yaha prajA kI pAlanA, kyA maiM .. .. kyA maiM... . . ___ hA hA / yaha saba kucha tuma saralatApUrvaka kara sakate ho| tuma to jJAnI aura kAryakuzala ho| hara prakAra kI vidyA kauzalya tumhAre pAsa hai / yo apane Apako durbala nA smjho| ___ bhagavAn... . ... . / bharata ne apanA mastaka pUjya, bhagavAna Adi nAya ke caraNo me rakha diyaa| phira jaya jaya kAra se gagana maNDala gUMja utthaa| phira bhagavAna ne bAhubalI kI ora dekhA / vAhuvalI to namratA se jamIna se dhaMsAsA jA rahA thaa| paira ke agUThe se jamIna kuredatA hunA prasannatA kI laharo me gotA lagA rahA thaa| usakI dRSTi to bhagavAna ke caraNo para lagI huI thii| tabhI bhagavAna ne khaa"baahuvlii| "jI prabho | bAhubalI kA hRdaya mamatA, prema, moha aura namratA kI mizrita dhArAno se dravita ho uThA / "lo | tumhe yuvarAja pada dekara podanapura kA rAjya diyA jAtA hai| ___"mujhe ? . kintu bhagavAn mai to .. maiM to... "jJAta hai ki tuma bharata ke AjJAkArI aura sneha se pUrNa bhAI ho / aura tuma bharata kA aTUTa anyanya zrAdara bhI karate ho / kintu merA apanA zAsakIya kartavya bhI to mujhe karanA hai / ___"moha bhagavAna | bAhubalI ne bhagavAna Adi nAtha ke caraNa chU lie aura gadgada ho utthaa| isa samaya jo kucha bhI ho rahA thA vaha AnandadAyaka aura aura magala kAraka thaa| eka ora to bhagavAna ke vairAgya kA utsava manAyA jA rahA thA to dUsarI ora bharata kA samrATa banane
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 50 ) kA utsava ho rahA thA / eka ora nRtya, gAna ho rahA thA to dUsarI aura vairAgyavardhaka jJAna kI dezanA ho rahI thI / yazalatI aura sunandA rAniyA hasa bhI rahI thI aura hRdaya baiThA bhI jA rahA thA / grAja unake putra ko nAmrAjya pada diyA gayA hai aura Aja hI pati se unakA vichoha ho rahA hai / kyA kareM ve dono " hala bhI nahI sakatI to se bhI nahI sakatI / ayodhyA kA konA kona nAca bhI rahA thA aura Ahe bhI bhara rahA yA / kyo ??? kyoki sRSTi ke sRjanahAra bhagavAna AdinAtha Aja unake bIca se jA rahe the| jagala kA vAsa karane ko, apane Apa me ramate ko / moha kI jajIra ko toDa rahe the / vairAgya-upavana ke AdhyAtmika puppo ko gapa le rahe the / maNicita pAlakI me grAdinAma virAjamAna hue / pAlakI ko mAnavo ne aura svarga ke devo ne utthaayii| jaya jaya kAra ho uThA / puSpa barasa par3e prora janamamUha una yahI AvAjeM A rahI thI / paDA / sabhI ora se "prAja bhagavAna kahA jA rahe haiM " mahalo meM kyo nahI rahate ?" 'kyA dukhAiko mahanoM me 2" "rahI ""tuma sama ho|" ? hI nahIM ga gayA hai rAjya nA ! to nahIM ho gayA hai ? " ?" 1
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ "yahI ki aba ve moha me nahI par3ane ke|" "kyo" "kisase moha kare ? tumane dekhA yA sunA nahIM ki apsarA nAcatI nAcatI hI mara gaI ?" "to isase kyA huA ?" "are jaba svarga kI apsarA ko hI apanI mRtyu kA mAlUma nahI, java vahI apane Apako mauta se na bacA sakI to bhalA mAnava kA kyA ThikAnA ?" "|| .... // "caukatA kyA hai ? Ayu to eka dina sabhI ko samApta honI hI hai / taba kyo na apanA aura parakAhita kara liyA jAya / " ___ "bAta to kucha acchI sI hI hai|" "acchI sI hI nahI zreSTha bhI uttama bhI aura yogya bhI hai| aAja bhagavAna dIkSA lege| phira tapa karege? phira jJAna kI upalabdhi karake hama jaise anpajJo ko jJAna deNge|" prAdi / odi / udhara pIche-pIche yazasvatI aura sunandA rAnI aisI laga rahI thI jaise mAno latAye murajhA gaI ho| netro se apalaka A~supro kI jhar3I laga rahI thii| ro bhI rahI thI aura hRdaya kI pukAra bhI suna rahI thii| hRdaya kaha rahA thA--yo rokara amagala mata kro| dhairya rakho aura sayama se kAma lo| Aja tumhAre pati, paramezvara banane jA rahe hai / ' unake lie muskAna ke puSpa barasAno-pAsuno se rAha meM kIcaDa mata kro|" ___ jisa upavana me bhagavAna Adi nAtha jAnA cAha rahe the vaha ayodhyA ke bahuta dUra thA / ata janasamUha sAtha na de skaa| striyA thakakara cUra ho gii| paira laDakhaDAne lge| bAla bikhara gaye aura vastra samhAle bhI samhalane nahIM lge|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) mahArAja nAbhi aura mahArAnI to Aja harpa se marAbora ho rahe tho| sAtha hI sAtha apane Apako bhI dekha rahe |-jo aba taka prAtma-kalyANa ke patha para cala nahIM sake the / mAja de vaha avasara prApta kara rahe the| siddhArtha nAmaka upavana ne bhagavAna ne praveza kiNa / bharata, bAhubalI ke sAtha anya hajAro rAjA mahArAjA bhI sAtha the| eka svaccha sundara candrakAntamaNI kI zilA para bhagavAna pUrva kI ora muha karake virAjamAna ho gye| parokSa "om nama siddhaca " kahakara dIkSA grahaNa kI / mAye hue hajAro rAjAno ne bhI bhagavAna kA sAtha dene kI abhilApA se dIkSA lI aura umaga kI taraga me A prAkara parigraha kA tyAga kiyaa| __mahilA samAja ne bhI yathocita sayama dhAraNa kiyA / janasamUha eva svarga ke devo ke bhagavAna AdinAtha kI bhAvabhInI pUjA kii| stuti kI / aura abhigadana kara karake mastaka mukAye / ___ Aja kA yaha dina caitra kRSNA naumI kI sAyakAlIna sadhyA phA thaa| sArA vAtAvaraNa zAnta thA / zuddha thaa| pavitra yA aura magalamaya thaa| taSTi ke sRjanahAra bhagavAn AdinAtha ne mauna dhAraNa kiyA aura dhyAnastha ho vaiTha gye| grAhasthya me race pace sAsArika saskAroM kI laDiyA kATate kATate, eka hI sthAna para dhyAnastha hue Aja AdinAya munirAja ko tIna mAha ho gaye / anya dIsita rAjA mahAgalA bhI bhAdinAtha kA anukaraNa kara rahe the| chaha mAha kA upavAsa dhAraNa karate hue munirAja adinAya apane yogo (mana vacana kAya) kI ekAgratA meM
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 53 } tallIna the| kintu anya sAthI, jinhone mAtra moha ke vaza, mAtra dekhA dekhI, mAtra apanI zAna rakhane ke liye aura mAtra apanI ziSThatA prakaTa karane ke lie dIkSA lI thI ve isa chaha mAha ke lambe upavAsa se vyAkula ho uThe / chaha mAha to kyA, java tIna mAha hI samApta hue the ki eka dUsare kI ora dekhane lage... / "bhagavAn kaba taka baiThe rahege ?" "mAlUma nhiiN|" "para yaha bhI kyA dIkSA ?" "kyo" "are / hama to bhUkha ke mAre mare jA rahe haiN|" "thoDA dhairya bhI to ghro|" "dhairya 77 tIna mAha to vyatIta ho gaye dharya ko dharate dhrte| aba nahI rahA jaataa|" "to kyA karoge?" "kareMge kyA? hama to apane ghara jAyege? kauna bhUkhe mare ? yaha bhI koI tapasyA hai ? "yadi ghara gaye aura bharata mahArAja nArAja ho gaye to ???" "hA / yaha bAta bhI saca hai ? para kiyA kyA jAya ?" "suno ! maiM samajhatA hU~ ki aura thoDe dina mahArAja yo baiThe rhege| bAda me to uThege ho, aura uThakara ayodhyA jAyeMge, phira rAjakArya kareMge aura hama para prasanna hokara hame bhI zaraNa deNge| hamArI bhI rakSA karege?" "are ?? yaha bAta hai / taba to vahata hI prasannatA kI bAta hai / itane dina bhUse raha gaye to aura thoDe samaya taka raha lege|" bhagavAna AdinAtha to pUrNa muni avasthA me virAje hue the /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThAIsa mUlaguNa jo muni me hone cAhie-ve uname the| bAraha prakAra ke kaThora tapa me tallIna mahAmunirAja sayama ke zikhara para caDhane me tatpara the / aDiga, acala, parvata kI bhAMti sthira, mahAmunirAja AdinAtha apane hI Apa me lIna the| jaTAye bikharI huI, dIrghakAya zarIra teja va prabhAyukta veharA, saba kucha unakI tapasyA kA digdarzana karA rahe the| satyata bhagavAna zrAdinAtha tapasvI the| vipayAzA vazAtIto, nirAmbho parigraha / jJAna dhyAnataporakta tapasvI sa prshsyte.|| ke anusAra ve viSayavAsanA se dUra, prArambha parigraha se rahita aura jJAna, dhyAna, tapa meM lIna sacce tapasvI the| jaba eka mAha aura vyatIta ho gayA aura AdinAtha aba bhI na uThe to anya nirbala muni vyAkula ho utthe| "aba nahIM rahA jaataa|" "bhagavAna ! hame kSamA karo ..." hame chuTTI do|" "bhagavAn / hama to apane ghara jaayeNge|" "bhagavAn / aba hama se bhUkha nahI sahI jAtI / " "aura bhagavan ! pyAsa bhI nahI sahI jaatii|" "to bhagavAn / nagA bhI nahIM rahA jaataa|" "hA hA, bhagavan | garamI to jaise taise sahana kara lI para saradI sahana nahIM kI jA rahI hai / "aba hama kucha bhI khAlege...""kucha bhI pIlege .." "suno bhagavan / nArAja nahIM honA / " "ktAyo / bhagavana, isame hamArI bhI kyA truTi ? hamane to socA thA ki Apa dIkSA dhAraNa karake khUba khAyege aura hame bhI khilaayeNge|"
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 55 "hA ' hA ' bhagavan sacamuca hamane yahI socA thA ki ghara ke jhagaDo se chuTakArA bhI milegA aura khAne pIne ko bhI acchA milegaa|" "para bhagavAn / prApa to AAkha moca kara patthara vane aise baiTha aise baiTha gaye ki jaise hame pUre hI bhUla gaye ho / " gaye isa prakAra apane Apa hI soca vicAra kara vyAkula muni logo ne yadA kadA ghUma phira kara kandamUla phalAdi khAne lage / sayama kA mArga sahana na kara sakane ke kAraNa anargala kArya kara rahe the / nage bhI aura anargala kArya bhI kara rahe the| tabhI .. .. tabhI eka oja bharI vAraNI gUjI "Thaharo ||" "kona ? "Apa saba muni haiM, aura jo kucha Apa kara rahe he--vaha muni yogya nahI / yA to Apa muni veza kA tyAga kara do yA muni hI rahanA cAhate ho to sayama zikhara se yo mata giro / "tava hama kyA kare ?" "yA to yaha munipada choDo yA aTala raho / " ... " .. "hama muni ho to bane hue haiM ?" "to phira yaha kandamUla phala khAnA, gandA kITANuyukta pAnI pInA, chor3anA par3egA / " "para bhUkha pyAsa jo lagI hai ?" "to kyA tuma apanI indriyo para thoDA sA bhI sayama nahI kara sakate ?" "sayama karate-karate to Aja pAca mAha vyatIta ho gaye / ava nahI rahA jAtA / " " to choDa do munipada / '
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) " para zrApa ho kauna ?" "isa upavana kA pramukha rakSaka 'vanadeva' / " " zroha " " saba cauka gaye aura munipada choDanA hI acchA samajha kisI ne chAla (peDo kI vakkala) kisI ne patte, apane zarIra para lapeTa liye / kisI ne lagoTa lagAkara zarIra para miTTI lagA lii| kisI ne kyA aura kisI ne kyA ? tAtparya yaha ki nAnA bheSa me ve tapasvI bana gaye aura jaisetaise peTa bhara kara bhUkha-pyAsa miTAkara jaise-tese dhyAna bhI karane lage / * uname se vizeSa anubhavI koI unakA mukhya ho gyaa| jisase unakA bhI unhI rUpo me bhramaNa hone lagA | bholA bhAlA aura anavijJa mAnava unakI prAjJA me calane lagA | zrAja cha mAha pUrNa hone jA rahe the / patthara kI mUrti samajha jagalI jAnavara bhagavAna ke samIpa baiTha gaye the / koI-koI jAnavara to unake zarIra me apanA zarIra bhI khujA rahA thA / ciDiyA, niDara hokara mahArAja ke mastiSka para Akara baiTha jAtI / tapasyA aura zAnta vAtAvaraNa ke prabhAva se nA vahA Dara rahA zrIra nA vairabhAva / jAti virodhI bhI apanA virodha tyAga kara bhagavAna ke caraNo me baiThe huye the / satya hI - tapasyA eka mahAna vibhUti hotI hai !
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 jaba rAgadveSa moha kA vyAmoha naSTa huA indriya sayama aura prAkAlAno jajIra ko thAme huye Aja mahA-munirAja apanA cha mAha kA tapoyoga samApta kara cuke the| cha mAha samAna bhI ho gaye isakA unhe bhAna bhI nahIM rahA thaa| mana-sthiti hI aimI ho gaI thI ki cha mAha samApta hote hI netra khula gye| nirantarAya cha mAha kA tapoyoga samApta hone para sabhI ko prasannatA huii| aise samaya meM jaba ki puNya kA udaya hotA hai to svarga meM deva bhI apanI tUtI vajAne me pIche nahIM rhte| ve bhI puppa varSA karane lge| duMdubhi vajAne lage aura jaya-jayakAra karane lge| para ina sabase AdinAtha munigaja ko kyA lenA denA / unakI AtmA to cha mAha ke tapoyoga me majha cukI thii| nirmala AtmA me nirmala vicAra samA cuke the| tRSNA, lAlasA, vAsanA saba zrAdinAtha ke vicAro me se bhAga cukI thii| koI bAjA vajAye yA puSpa varasAye, koI jaya bole yA kIrtana gAye-unhe kyA ? ve to nIrasa bhI nahIM to sarasa bhI nahIM / mAhAra paramparA ko janna dene vAle bhagavAna AdinAtha apane prAsana se uThe / proha kaisA zarIra ho gayA thA unakA ? jaTAjUTa, miTTI prAdi se vaiSThita aura bhImakAya /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 58 ) mahA-munirAja AdinAtha jagala se zahara kI pora pdhaare| pAhAra kI mudrA dhAraNa kiye huye AdinAtha nIcI dRSTi kiye huye dhIre-dhIre cala rahe the| AdinAtha mahA-munirAja ko yo dekhakara nagara nivAsI bahuta dukhI huye / Apasa me hI kahane lage "hAya | inako kisI ne vastra bhI nahIM diye|" "hAya-hAya / zira ke keza bhI kitane rUkhe aura lambe ho gaye haiN|" ___ "hAya-hAya / zarIra kitanA sUkhakara kATA huA jA rahA __"oha | jisa bhagavAna ne hame jIvikopArjana karanA sikhAyA Aja ve itane dukhI hai|" hAya ! hAya / inhe kisI ne khAne ko bhI nahIM diyaa|" "Thaharo, Thaharo prabho ! maiM abhI khAnA lAtA huuN|,' "ruko prabho / maiM abhI vastra lAtA hai|" "hA ! hA ! prabho, jarA vahA hI rukiye " maiM abhI hIremotI lAtA huuN|" AhAra vidhi se anavijJa aura bhole-bhAle mAnava dhavarA utthe| koI vastra lA rahA hai to koI phala-phUla / koI mevA miSTAna lA rahA hai to koI hore-motI / kise jJAna thA ki yaha digambara muni haiM aura inhe AhAra navadhA bhakti se diyA jAtA hai| ___ jJAna bhI kaise ho ? sRSTi kI nAdi meM yaha prathama aura AzcaryakArI dRzya thaa| saba dekha-dekhakara dukhI ho rahe the| kucha to bharata jI ko bhI kosa rahe the| "hAya | Apa to samrATa bana gaye aura pitA jI vecAre nage hI phira rahe hai|" "hAya ! hAya ! inhe mahaja khAne ko, pahanane ko bhI nahIM
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ diyaa|" "hAya ! hAya ! kaisA putra hai ?" kaI rAjA mahArAjA unake pAsa ratha le Aye "bole--- "isame vaiThiye mhaaraaj|" "hA hA prabho / apakA paidala calanA zobhA nahIM detaa|" "dekhiye Apake pairo me kATe cubha jaayege|" sabhI kucha kahane lage" para AhAracaryA para calane vAle mahAmunirAja ina sabako antarAya jAnakAra vApisa vana me cale jAte / aura phira dhyAna meM baiTha jaate| cha mAha aura vyatIta ho rahe hai" para navadhA bhakti se AhAra kisI ne bhI nahIM diyA / de bhI kauna ? nA to kisI ne batAyA aura nA kisI ne pahale diyaa| Apa soca rahe hoge ki ve devatA aba kahA gaye jo garbha va janma ke samaya ratna barasA rahe the / jo muniyo ko bhraSTa hote huye unhe munipada batA rahe the| ___ kyo nahI ve hI devatA gRhasthiyo ko navadhA bhakti batAte? kyo nahI AhAra kriyA batalAte? kyo nahI AhAra dete? de bhI kaise devatA to kore puNya ke dAsa hote haiN| pUre svArthI / unakA kyA vizvAsa ? jaba zubha yA puNya kA udaya hotA hai to devatA bhI caraNa chUne dauDa pAte hai| aura azubha kA udaya hotA hai to eka kone me chipe baiThe rahate haiM / bhagavAna AdinAtha ke bhI koI azubha kA hI udaya thA / "are / bhagavAna ke bhI prazabha kA udaya ???" "kyo ? isame Aracarya hI kyA hai ?" "tarAsara Azcarya hai ! aisA to ho hI nahIM sktaa|" "kyo nahIM ho sakatA?"
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 60 ) " bhalA jo bhagavAna Thahare, una para kyA prazubha ho sakatA hai ?" "are bhaiyA ? AdinAtha the to puruSa hI / the to sAMsarika prANI hI hai| apane zubhAzubha karma se abhI bilkula rahita to hue nahI the / pitu karmoM kI kaDiyA kATane me tatpara the / jaba taka karmo kI kaDiyA kaTa na jAtI taba taka to ve asara dikhAegI hI ?" " galata | hama nahI mAnate / " "kyo nahI mAnate " "isalie ki jinhone chaha mAha taka ghora tapa kiyA / jinhone rAjyapATa parivAra ke prati kincita bhI moha nahI kiyA aise prabhAvazAlI mahAn zrAtmA kA karma kucha nahI vigADa sakate / zrIra haw 11 haiM to "zora kyA ?" "aura yadi karma phira bhI aisI AtmA kA kucha bigADa sakate to 04 .. r i "hA / hA bolo to kyA ?" 9440 "to samajho vaha AtmA mahAn zrAtmA nahI ho sakatI !" " kalpanA to sundara hai para viveka aura nyAya saMgata nahIM |" "kyo ?" "vaha isalie ki AtmA prabhAvazAlI hai, avazya hai----para karmAvaraNa usako Dhaka dete haiM to usakI prabhA usI taka sImita rahakara lupta sI raha jAtI hai / " "yaha kaise ?" jaise sUrya prabhAvazAlI hotA hai / hotA hai bhI ?" "hA hA~ / hotA hai / "
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ "para java vAdala usake Age A jAte hai to prakAza kahA calA jAtA hai ?" "usakA prakAza.."usakA prakAza....." "bolo ? volo" "chipa jAtA hai !" "kahA ?" "yA | ...nahIM nahIM / ruka jAtA hai / "kyo?" "kyoki bAdala jo Age A gayA / " "to kyA sUrya se bhI vizeSa AbhA vAlA yA zakti zAlI vAdala he ?" "nahI to|" "phira ? ? ?" "Apane to mujhe ulajhana meM DAla diyaa|" "ulajhana nahIM hai mere dosta / yaha nyAya kI tulA hai| sUrya kI prabhA sUrya me hI hai / mAtra bAdala kI oTa me rahane se vaha hame dRSTigata nahI hotI / para jyo hI bAdala haTA ki prabhA phira camaka uThatI hai ?" "oha aba samajhA " "samajha gae nA?" "hA aba samajhA ki jaise bAdala ke prAvaraNa se sUrya koprabhA dRSTigata nahI hotI vaise hI prAtmA para choe karmAvaraNa se bhI AtmA kI mahAnatA dRSTigata nahIM hotii| aura usI ke anukAla pratikUla vAtAvaraNa hotA rahatA hai / xx xx xx
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 62 ) vizAla eva sundara nagarI hastinApura me usa vakta rAjA somaprabha the / inake eka choTe bhAI kA nAma thA zreyAnsa kumAra, zreyAnsa kumAra yogya aura puNyAzrava se zrota prota the / vicAra viveka sampanna yaha zrayAnsa kumAra abhI rAtrI ke palAyamAna ho jAne para sokara uThe hI hai / cehare para prasannatA aura prasannatA ke karaNa karaNa se milI huI jijJAsA kiraNa / bhAvo me umaga aura hRdaya me Ananda kI taraga / cakita se, pulakita se, harSita se zrayAnsa kumAra zaiyA se uThakara snAna Adi se nivRtta hue | pazcAt apane bar3e bhrAta ke [Asa pahuca caraNa chU kara baiTha ge| cehare kI prasannatA, bhAvo me jajJAsA dekhakara somaprabha ne pUchA "kyA bAta hai zrayAnsa ?" "baDI adbhuta bAta hai bhrAta " " maiMne rAtrI ko, sokara uThane se pahale kucha svapna dekhe hai !! "svapna 11 " " hA bhrAta !" "kaise svapna ? kyA kyA dekhA hai tumane svapta meM ?" 'bahuta baDA svarNa sarIkhA sumerU parvata, kalAvRkSa, siMha, suDola baila, sUrya aura candramA, samudra aura sAtave svapna me kucha deviyA dekhI jinake hAtho me aSTa maMgala dravya the / " y 11 "vAha | vAha vAha " 1 "kyoM ? aisI kyA bAta hai ?" "tumhAre svapna ke AdhAra para to aisA pratIta hotA hai ki Aja hamAre zahara me koI mahAna prabhAvazAlI, puNyAtmA, jaga- patha pradarzaka, aura dharma naukA kA khivaiyA prAne vAlA hai / " "saca 11 " zreyAnsa kumAra kA roma roma nAca uThA /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dono bhAI prasannatA se pulakita ho rahe the| tabhI dvArapAla ne andara praveza kara abhivAdana karate hue bar3e harSa ke sAtha nivedana kiyA "prabho / * ...." "kaho / kaho / kyA bAta hai ?" "ayodhyA ke mahArAja AdinAtha kA hamAre zahara meM praveza hunA hai|" "are / !! ....aura kauna hai unake sAtha ?' ' "koI bhI to nahIM / ve akele hI hai aura ve bhI nge|" "nage ? kyo ? "zrayAnsa ne Azcarya se pUchA ! "unhone dIkSA le lI thI-zAyada isiilie|" somaprama ne gambhIratA se uttara diyA / " dono bhAI dauDakara mahala se nIce pAe / kyA dekhate hai ki -AdinAtha muni Aye hue hai aura hastinApura kI janatA unhe pahacAna kara..."nAnA bhAMti ke prasAdhana unhe bheMTa kara rahI hai / striyo kA utsAha itanA vaDhA caDhA huA hai ki unheM dekhane ke lie bAvalI sI huI A rahI hai| zreyAnsa kumAra ne bhaiyA se kahA "are / isa strI ke hAtha to ATe se sane hue hai|" hA / aura usa strI ko dekho jisake keza meM abhI bhI pAnI cU rahA hai|" - "aura usako dekhie " 'usa paMDa ke nIce vAlI ko jisane kAjala hoTho para aura sindUra kI lAlI Akho para lagAI "pare / isako dekho jo bhAgatI huI apanI sADI ko prAvI pahane AdhI simeTe pA rahI hai| jise apane tana kI bhI sudhi nahI //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa prakAra avodha aura bholI bhAlI prema rasa me bhIgI janatA ke hAva bhAva desa hI rahe the ki AdinAtha ko apanI ora pAte dekhaa| dono ne dauDakara caraNa chuue| pada prakSAlana kiyA aura namostu kahakara apalaka unako nihArane lge| __ zreyAnsa kumAra to dekha kara dekhate hI raha ge| bAra-bAra eka Taka se nihArate hI raha gae / unake mastiSka me eka jhannATA sA huA jaise unhe vismRta, smRti kA bhAna ho rahA ho| kabhI prAMkha mIcate kabhI kholate, kabhI harpa se pulakita ho uThane aura kabhI ro paDate / ananta vigata kI vismRti jAgRta huI jA rahI thii| tabhI unheM aisA ahasAsa lagA jaise usane kabhI aise hI muni ko AhAra diyA ho| vaha vismRti aura bhI jAgRta huI to jaise pratyakSa, spaSTa pratIta ho rahA hai ki muni dvAra para pAe unhe paDagAhana kiyA, aura nadadhA bhakti se sAhAra diyA / zreyAnsa apanI vigata smRti me kho gae / tabhI somaprabha ne usakI aura dekhA aura bole- 'shreyaans|' ___'aaN|" zreyAnta kumAra jaise sokara uThe ho / unhoMne aba pratyakSa desA ki bhagavAna AdinAtha to muni bane hue AhAra kI mudrA dhAraNa karake sAmane khar3e hue hai / aura maiM * maiM ' zreyAnsa kumAra ne Asa pAsa dekhA AhAra kI kahA vyavasthA / phira bhI doDakara zuddhatA pUrvaka ganne kA rasa taiyAra karavAyA / Apa bhI nahA-dhokara zuddha hue| bhAvo ko vizuddha / banAkara ekadama hAtha meM jala se bharA kalaza le dvAra para Akara bolane lage... "he svAmI / atra tiSThahu, tiSThahu, tipThahu AhAra jala sabakI dRSTi usa ora gaI / sava isa naI vidhi naI raNavI
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko dekhakara cakita se raha gae / aura mahAmuni AdinAtha ? mahAmuni Adi nAya ""Age baDhe aura zreyAnsa kumAra ke sAmane mudrA banAe khaDe ho gae / zreyAnsa kumAra ne tIna pradakSiNA dI / namostu kiyA / pada prakSAlana kiyA / pUjA kI / mana vacana kAya kI zuddhatA kA saketa diyA aura ganne ke rasa (ikSurasa) kA bhAva bhakti pUrvaka AhAra diyaa| ThIka eka sAla pazcAt bhagavAna prAdinAtha ne Aja AhAra gRhaNa kiyA thaa| sArA hastinApura kSetra magalamaya prasAdhano se sampanna ho utthaa| devagaNa bhI pIche na rhe| unhone pacAzcarya kI varSA zuru kara dii| __cAro dizA me akSaya zAnti, akSaya sukha aura nakSaya Ananda kI lahara chA gii| IkSurata kA amRta maya pAhAra pAkara bhagavAna AdinAtha ne satuSTi prApta kii| udhara rAjA zreyAnsa ne
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhAradAna kI prArambhikA kara jagata kI sasRti me yaha magalamaya kArya kiyaa| yaha dina baisAkha zukla tRtIyA kA magala dina thaa| tabhI se isa dina kara nAma 'akSaya-tRtIyA' pracalita ho utthaa| ___ AhAra kara lene ke pazcAt bhagavAna AdinAtha ne jagala kI ora vihAra kiyaa| Aja unake vairAgya-samudra me aneka lahare uTha rahI thI / AtmAvaraNa dhIre-dhIre svata haTane lagA thaa| __zAnta aura nIrava vAtAvaraNa ke vana meM eka vRkSa ke nIce sundara zilA para AdinAtha virAje hue the| Aja ve atyanta zAnta, nirAkula the / apane hI Apa me lIna / ighara ye apane Apa me, lIna ho rahe the aura ughara vaibhAvika duSparagatiyAM mama masA rahI thii| kyoki ava unako AdinAtha ke pAsa rahane ke lie sthAna nahIM mila pA rahA thA / sabakI sava vaibhAvika paraNatiyA apane mahArAja 'moha' ke pAsa gaI aura rone lgii| 'hAya mAlika / aba hamArA kyA hogA? 'kyo * kyA bAta hai?' 'ajo mAlika 'Ajataka hama jina prAdinAtha ke pAsa pArAma se raha rahI thI-ve hI hame Azraya nahIM de rahe hai|" 'kyo ? ? ?'' moha kI bhohe tana utthii| 'unhone zAnti, nirAkulatA aura mauna ko apanI rakSA ke lie bulA liyA hai|' 'to kyA humA 'prajI pAha mAlika / bhalA jima sthAna para zAnti, nigalatA aura mona kA prAzraya ho vahA hama kaise Tika maratI hai|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kAyara / DarapokA * moha garaja utthaa| 'pApa to nArAja ho ge|' 'to aura kyA tumhe sIne se lgaataa| jo tumhArA Azraya ananta samaya se thI--jisa para tumhArA adhikAra lambe aura atIta vigata se thA prAja usI adhikAra ko yo ro rokara choDa rahI ho / bezarama kahI kii|" __ 'para batAie to mAlika hama kyA kare ?' 'ghabarAno nahI / java tuma merI zaraNa me prAhI gaI ho to tumhArI sahAyatA bhI kI jAaigI acchA yaha batAno"tumhAre aura sAthI kahIM hai ? 'kauna-kauna sAthI mAlika ?" 'are ve hI krodha, mAna, mAyA, lobha, aura jhUTha, corI, kushiil|' ___ hA~ ! hA~ / mAlika "ve saba vahI AdinAtha se dUra eka tarapha khaDe khaDe tukara-tukara dekha rahe hai| unakA bhI basa nahI cala pA rahA hai| ___ 'hattarI kI / sabake saba Darapoka / " calo maiM tumhAre Age calatA hU~ / dekhatA hU~ ki prAdinAtha tumhe kaise prAzraya nahIM dete ?' ____moha baDI haikaDa aura aiTha ke sAtha cala rahA thA / chala kapaTa, krodha, mAna, mAyA, lobha jhUTha, corI, kuzIla, Adi duSparagatiyAM cupake-cupake moha ke pIche-pIche cala rahI thI / moha lambe-lambe Daga bharatA huA calA jA rahA thaa| usane dekhA ki eka vRkSa ke nIce, sundara zilA para prAdinAtha patthara kI mUrti bane zAnta aura nizcala baiThe haivaha kSaNa bhara ke lie ThiThaka gyaa| ___'use ThiThakate dekha sabhI pariNatiyAM jo moha ke pIche-pIche mA rahI thI "eka dama doDakara vApisa lauTa gii|" mohane jo
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIche phira kara dekhA to mAthA Thoka liyaa| cillAkara bolA 'are kmvsto| bhAga kyo ge| 'nahIM / nhiiN| mAlika hama nahIM thAne ke|' kyo??? 'hame to pahale hI latADa mila cukI hai|' 'kasI latADa ? ? ? * kava??? 'java inhone sAsArika gaThavATha choDA thA tabhI hame to nikAla diyA gayA thA / aba jaba pApahI inheM dUra se dekhakara ThiThaka gae to Apa hamArI kyA sahAyatA kara sakate haiM? ___ 'are / / / * 'moha tila milA uThA / vaha kucha himmata karake Age baDhA aura baDhatA hI gayA / jyo hI vaha AdinAtha ke pAsa jAne lagA yA ki...." 'Thaharo / kahA jAte ho|' 'AdinAtha ke pAsa / ' moha ne hicakicAte hue kahA / 'kauna ho tuma?' 'maiM mai. mujhe 'moha-rAjA' kahate haiN|" 'oha / to zrApa hai moha rAjA jii|' 'jI hA / mujhe hI moha rAjA jI kahate hai|' 'kyo Aye ho yahA ?' 'are||| mai to inake sAtha sadaiva se rahA hai| kabhI bhI maiMne inakA sAtha nahI choDA / ye bhI mujhe sadaiva sAtha rakhate rahe hai| .. Apa jAkara AdinAtha jI kahe to sahI ki--Apase 'moha rAjA' milanA cAha rahA hai| 'bhole rAjA / kahA soye the itane samaya se ? jAno ? bhAga jAno yahA se / ava yahA tumhe Azraya nahIM mila skegaa|' 'kyo?
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kyo ki ava AdinAtha jI ne hame jo apanA liyA hai|' 'Apa kauna hai ? 'hama kauna hai ? sunoge--eka-eka kA paricaya ?' 'hA / hA ! jarUra sunU gaa| 'to suno yaha hai sumati mahArAnI jI / aura Apa hai viveka rAjA jii| inase milie 'Apa hai zAnti devI jI / paura Apa haiM - vairAgya canda jii| ..." 'aura bApa kauna hai ? 'maiM ?. 'maiM maiM' ratna trayikA / ' 'mai samajhA nhiiN|' 'tuma samajha bhI nahIM skte| 'kyo ?' 'kyo ki jisa dina tuma mujhako samajha jAnoge usI dina tumhArA astittva hI samApta ho jaaegaa| phira tuma sasAra kI bholI-bhAlI yAtmA ko yo rulA nahIM sktii| yo bhaTakA nahIM sktii|' ___ 'calo yo hI rahane do ki maiM samajhU gA nahI para ApakA paricaya sunane me bhI kyA etarAja hai|' koI aitarAja nahIM / * lo sunalo - samyakadarzana samyaka jJAna, aura samyaka caritra se racI pacI jIvana meM sugandhi bhara dene vAlI aura prAtmA ko tuma jaise tu khAro se bacAne vAlI maiM 'ratnAyikA' hai| jisa bhI prAtmA ne mujhe apanA yA to samajhalo usane hI kalyANa patha pAliyA / ' / __'yaha to tumhArA prakAra hai|' 'sahakAra nahI moha raajaajii| yaha vAstaviktA hai| aura tuma jaise kAyaro ko kaha dene vAlI satyatA hai|'
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 70 } 'lekina maiM aise hAra nahI mAnane kA / zrAkhira meM bhI rAjA hU~ / mere sAtha bhI aneka senA hai / maiMne vaDe-baDe RSiyo, muniyo, jJAniyo ko jhakajhorA hai / unheM aisA girAyA hai ki lamhalanA bhI unakA muzkila ho gayA thA / ' 've saba hArane vAle, girane vAle, koI kAyara hI the / unhone mujhe vAstavikatA ke sAtha nahI apanAyA hogaa| tumhArA koI na koI jAsUsa unake hRdaya paTala ke kisI kone me chipA raha gayA hogA / para jAnate ho yahA AdinAtha ke hRdaya paTala para se tumhArA eka-eka sAthI bhAga cukA hai / bhayakara se bhayaMkara jAsUsa bhI vaha dekho udhara tumhAre pIche khaDA "Tukara Tukara garIvasA banA jamIna kureda rahA hai / ' moha cauMka gyaa| usane 'pIche phira ke dekhA to daMga raha nayA | usake sabhI sAthI zrama rakSaka -- anantAnubandhI pratyAkhyAna, pratyAkhyAna, sajavalana aura mAyA, mithyA, nidAna sabhI jamIna me ghase jA rahe the / moha hAra cukA thA / usake paira kApa uThe the| dila baiTha cukA thaa| vaha zrava nAge na baDha sakA / ratna kA muskarA rahI thii| moha ko yo ulajhana meM par3A dekha kara bolI jaao| pIce cale jaao| kisI kAmI, lobhI, mAyAcArI aura samAra ko bhautikatA meM phale prANI ke pAsa cale jAyo / zrava tumhe vahI jagaha milegI / yahA nagara eka bhI kadama Age baDhAyA to vaha dhuli dhUttara ho jAegA / vaivArA moha moha mu~ha laTakAe calA gyaa| sabhI sAthI bhI bhAga ge| zraya AdinAtha paramAtmA banane jA rahe the| jJAnAvaraNAdika 63 prakRtiyA apane Apa naSTa ho cUkI thI / ''
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 71 ) jaise sUrya ke Age se bAdala haTatA hai aura prakAza camaka uThatA hai vaise hI AdinAtha bhagavAna kI AtmA para se karmA varaNa ke haTate hI kaivalya jJAna-prakAza camaka utthaa| tIno loko kI tIno kAla kI ananta paryAya Aja unhe pratyakSa hastarekhA ke samAna dRSTigata ho rahI thii|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 bhArata kA prathama samrATa bharata aura AdinAtha kI kaivalya jyoti samrATa bharata kA rAja darabAra sajA huA thaa| vizAla aura sundara UMce siMhAne para bharata virAjamAna the / vizAla maNDapa me sundara aura makhamalI galIce para masanada lagAe hue aneka rAjA mahArAjA baiThe hue the / viSaya 'rAjanIti meM saphalatA' kA cala rahA thaa| sabhI rAjAgaNa apanI-apanI viveka buddhi se apanA mantavya prakaTa kara rahe the| samrATa bharata gambhIratA pUrvaka pratyeka ke mantavya ko suna rahe the| ___ daNDa aura nyAya / aparAdha aura aparAdhI ke viSaya meM carcA calatI calatI rAjanItijJo ke AcaraNa para jA Ti kI thii| eka dUsare kI kamiyA batAI jAne lagI thii| tabhI bharata samrATa ne apanI proja aura viveka me ragI huI vANI se sabako sambodhana karate hue kahA . yadi Apa saba eka dUsare kI kamiyA batAte rahe to kisI kI bhI kamI dUra nahIM ho skegii| jina kamiyo, bhUlo, truTiyo ko tuma acchI nahIM samajhate aura eka dUsare me chuDavAnA cAhate ho to sabase pahale tumhe apanI ora dekhanA hogA / java sya apanI ora dekhakara apanI zuTi pakaDa legA aura use nikAlane ko, sudhArane ko, cepTA karegA to sabhI ko aTiyA syata hI dUra ho saaNgii|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 73 ) rahI bAta aparAvI, aparAdha, daNDa aura nyAya kI / to yaha saba sAmAjikatA ke tathyoM se sambandha rakhakara rAjanaitikatA ke dvAra para thA TakarA jAtI hai / vyakti aparAdha jaba karatA hai taba usakI prabhilApA zAnta nahIM hotI / abhilApAaiM jaba baDhatI haiM taba ki usakA mana vamame nahI rahatA / mana basame jaba nahI rahatA tavaki vaha tRpNA kI Aga meM jhulasA apane viveka ko tilAMjalI de DAlatA hai / asa yadi samAja kA pratyeka vyakti apanI tRSNA roke, viveka se cale, to aparAdha hI ho nahIM sakatA | aparAdha kara dene ke pazcAt usakA upanAma aparAdhI ho jAtA hai / aura aparAdhI apanA viveka kho baiThatA hai / grata usako viveka dene ke lie, rAha dikhAne ke lie daNDa kI yojanA hotI hai / daNDa bhI usake vicAroM para nAvArita hotA hai| yadi aparAvI vivekI hai, puNya-svabhAvI hai, hagrAhI hai, to use zArIrika tADanA dI jAtI hai tAki usake mana meM uThI huI duSpariNatiyo kA tanAva zAnta ho sake / yadi aparAdhI ne aparAdha kara lene ke pazcAt apanA aparAdha namratA aura lajjApUrvaka pahacAna liyA hai, svIkAra kara liyA hai to use mAna mAnasika savedanA ke zabda se hI daNDa diyA jAnA ucita hogA / nyAya eka satya kI tulA hotI hai / jisa para pakSa vipakSa ke khoTa bATa nahI rakhe jAte / satya to yaha hai ki aparAva usa samAja, usa zAsana me panapate hai jo samAja vA jo zAsana svArthI, bana gayA ho, tRSNA kI Aga meM paDa gayA ho / jise mAtra graha aura grahakAra ne satA rakhA ho / Rta aparAva ko janma dene vAlA samAja aura zAsaka
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 74 ) hI hotA hai| tabhI . tabhI dvArapAla ne bar3e harSollAsa ke sAtha praveza kiyA usake kucha hI kSaNa pazcAt sajAdhajA senApati bhI pAyA aura turanta usI kSaNa jhanajhana pAyala ko bajAtI apanI madhura khuzI ke puSpa barasAtI eka sevikA ne bhI praveza kiyA / tIno ke ceharoM para asIma prasannatA, umaga aura utsAha kI jhalaka, chalaka rahI thii| tIno hI kucha kahanA cAha rahe the / kahane ko utsuka bhI the aura yaha bhI usa kSaNa soca rahe the ki jo prathama AyA use hI kahanA yogya hai| tabhI bharata samrATa ne pUcha liyA "kyA bAta hai | * * kyA kahanA cAhate ho?" "mahArAjAdhipati | eka bahuta hI magala sUcanA dene ko upasthita huA huuN|" dvArapAla ne uttara diyaa| ___"aura maiM bhI svAmina kucha AnandadAyaka sandeza dene ko prAtura huuN|" senApati vola uThA / ___ "prabho ! svAmin / .. * maiM bhI sukhada sandeza lekara upasthita huI hai|" sevikA ne mIThI rAga me abhivAdana ke sAtha nivedana kiyaa| tabhI bharata samrATa kA mana ina tIno ke magalamaya rahasya bhare sandezo ke prati pramudita ho uThA / vole " "kaho / kaho | dvArapAla tuma kyA kahanA cAhate ho?" "mahArAjAdhipani / aApake pitA bhagavAna AdinAtha jI ko kaivalya jJAna kI upalabdhi huii|" / "are" bharata kA citta prasannatA ke mAre khila utthaa| bole "aura tuma kyA kahanA cAha rahe ho senApati "
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 75 ) "svAmin / ApakI AyudhazAlA me Apake yaza aura kIrti se otaprota mahAna va akhaNDa zAsaka kA rUpaka 'cakrarala' utpanna huA hai|" "khUba | bahuta khUba / "... * hA to, sevikA tuma kaunasA - sukhada sandeza lekara glAI ho?" "prabho / Apake kula kA dIpaka aura vaza-vistAraka mahA manojJa 'suputra' kA janma huA hai / " 'vAha ! vAha ! . bahuta hI sukhada sandeza hai|' rAjadarabAra jaya-jaya kAro se gUja uThA / eka sAtha tInatIna prAnanda dAyaka sukhada sandezo kA sunanA bahuta hI prasannatA kI bAta thii| tIno ko hI amUlya aura jIvana sukhI banA dene vAlA pAritoSika diyA gyaa| ayodhyA saja uTho / madhura vAdya bajane jge| magalagAna gAe jAne lge| dvAra-dvAra para maMgala bandana-vAra lAga rahI thii| dhvajAai, phaharA rahI thI / aura jayajaya kAre kI gUja sunAI de rahI thii| 'mahArAja Ananda mahotsava manAyA jAya' 'hA / hA avazya / kintu / ' 'kintu kA kyA prazna hai prbho|' 'pahale kisakA arthAt kisa sandeza kA utsava manAyA jAya.. ' 'pahale / / ' saba sabhAsada soca meM par3a ge| 'tabhI bharata sabhrATa ne sabako Adeza diyA-jAyo / sabhI sajadhaja ke taiyAra ho yo| magala pUjA kA sAmAna sAtha me lo| hama pahale bhagavAna AdinAya ko prApta kevalya jJAna kA utsava mnaaeNge| hame abhI bhagavAna se samakSa pahuMcanA hai|' ___ pAdeza sunakara mabhI prasanna hue| ayodhyA kA pratyeka nivAnI dhyapane pavitra aura pUjya bhAvo ke sAtha mahArAja bharata ke hApI ke
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 76 ) pIche-pIche jayajaya kAro ko gU jita uccAraNo ke sAtha cala rahA thaa| sabhI ke bhAvo me darzana kI umaga thI, utsAha thaa| aura gaurava bharA abhivAdana thaa| bharata ne hAthI para caDhe-caDhe hI dUra se hI bhagala sUcaka laharAtI huI mAnastambha kI sarvocca dhvajA dikhAI dii| jyo-jyo hAthI Age baDha rahA thA tyo tyo samavasaraNa (sabhA maNDapa) kI aneka ramaNIka aura sundaratA se otaprota vastuye vediyA, patAkAeM, Adi dikhAI de rahI thii| ____ kucha ora Age baDhe hI the ki kAno meM madhura vAdyo kA sagIta sunAI dene lagA / gagana maNDala ke madhya vimAna disAI dene lge| puSpa kI barasA una vimAno me se ho nhI thii| ___ usa vakta ke mAnava ko yaha eka adbhuta aura Azcarya kArI ghaTanA laga rahI thii| vaha sampUrNa dRzya ko, dekhane ko atyanta utsuka ho utthaa| jaba samavazaraNa kucha hI dUra raha gayA to bharata hAthI para se uttarA / anya sabhI rAjA gaNa apane-apane vAhano se utare / sabhI ne parokSa samaskAra kiyA / samUha phira se jaya jaya kAra dola utthaa| sabhI ne dekhA ki samavazaraNa (sabhA maNDapa) vizAla hai| itanA ramaNIka itanA sajAghajA, itanA saumya / itanA vizAla samavasaraNa kI racanA kisane kI hai ? sabhI ko yaha prazna eka rahasya sA utpanna kara rahA thaa| vizAla aura sabhA maNDapa se bhI bahuta U~cA yaha mAnasthambha sundara thA / anupama thaa| namavazaraNa me andara praveza karate ho savane dekhA upavana hai, khAiyA haiM, sundara-sundara pakSI hai, tAlAba hai pora svarNa mayI sIDhiyA hai| bahuta hI U~ce aura ratno se sajA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2014 ) huA vizAla bhagavAna AdinAtha ke virAjane kA siMhAsana thA / jo kamala ke AkAra kA thA / aisA pratIta ho rahA thA ki kamala se Upara ghara bhagavAna AdinAtha virAje hue haiM / usa kamala rUpa siMhAsana ke cAro ora nIce kI ora bAraha sabhA - vibhAga the / jiname sabhI zrotAgaraNa baiThe hue hai / Age dekhA ki bAraha, sabhAkakSo me kramaza munigaNa, kalpavAsI deviyA, AryikAeM va manuSya kI striyA, bhavanavAsinI deviyAM, jyotiSmiraNI deviyA, bhavanavAsIdeva, vyantaradeva' kalpadAsI deva, manuSya, aura pazu baiThe hue the| bharata apane pUrNa parivAra aura prajA ke sAtha AyA huA thA / prathama hI to bhagavAna kI tIna pradakSiraNA dii| pazcAt apane apane yogya kakSa me jAkara strI puruSa baiTha gae ? bhagavAna mauna the / para svarga kA Indra unakI stuti kara rahA thA jaba indra bhI stuti kara cukA to bharata hAtha joDakara mastaka jhukAkara khaDA huA, aura vinimna vacano se nivedana kiyA ki prabho / hame kucha satapaya rAha dikhAie apane upadezAmRta se hama sabhI prANiyoM kI prAkulatA miTAie / " bhagavAna AdinAtha ke sAtha jaba kaI rAjA mahArAja ne dIkSA lI thI, to uname zrAdinAtha ke putra RSabhasaina bhI the| ve digambara ho rahe aura grAja unhoMne bhagavAna ke mukhya gaNadhara kA pada suzobhita kiyA / - bhagavAna AdinAtha ke zrImukha se OM' zabda kI udghoSaNA huI | samasta bhUmaNDala, gagana maNDala gUMja utthaa| vAtAvaraNa zAnta ho uThA / mAnava, dAnava, deva, pazu pakSI sabhI suna rahe the / sabhI ne jidhara se bhI dekhA bhagavAn kA darzana kiyA / arthAt cAro dizA meM bhagavAna kA mukha dikhAI de rahA thA / tabhI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ to ve caturmukhI brahmA kahalAe / bhagavAn AdinAtha ne apanI divya dhvani me mAnava ko mAnavocita karttavya kA upadeza diyA / prANI mAtra ke prati dayA, prema, vAtsAlaya kA upadeza diyaa| sAtha ho sasAra kI asAratA, vinazvaratA, aura parivartano kA vizleSaNa bhI kiyA / ( 78 ) apanI divya dhvani ke maMgala prasAraNo me bhagavAna AdinAtha ne kahA--- yaha saMsAra - bhayakara bhI hai, Holype -- bhula bhulaiyA bhI hai, aura vikaTa bhI hai| " moha, mAyA, mithyAtva ke raMga meM raMgA prAraNI apanI Atmazakti ko bhUla jAtA hai / vaha bhUla jAtA hai ki vaha svayaM hI bhagavAna hai, vaha svayaM ho paramAtmA hai aura vaha svaya hI Izvara hai / vaha pravodha, jJAnI mAnava Izvara kI khoja patthara se karatA hai, kakara me karatA hai, peDa paudho me karatA hai, aura parvata, nadiyoM meM karatA hai / samudra, para vaha usa jagaha kI khoja nahI karatA jahA usakA paramAtmA, Izvara, yA bhagavAna virAjA rahatA hai| unakA Izvara to usake andara ho rahatA hai / pratyeka AtmA me paramAtmA banane kI zakti hai| jJAna ke vistAra se bheda vijJAna pUrvaka dhAge baDhatA hRyA vizeSa jJAnI hI ho jAtA hai / vizeSa jJAnI ke jaya jJAna camaka uThanI hai to moha, midhyAtva, mAyA, nidAna, vo bhAdi svata hI dUra ho jAte haiM /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (76 ) sasAra kI bhUla bhulaiyaa| hA~ / isa sasAra kI bhula bhulayA me mAnava apanI mAnavatA ko tilAjAli bhI dene ko tatpara ho uThatA hai / vaha dhana, parivAra, aura sampatti ko hI saba kucha mAnakara, unakI cakAcauMdha me cu dhiyA kara apanA pana kho baiThatA hai| jabaki saMsAra ke sabhI prasAdhano kI camaka eka asthAI camaka hai| ThIka gagana maNDala para chAe megha kI vidya ta camaka kI trh| parivartana zIla ssaar| haa| isa parivartana zIla sasAra me kyA sthAI hai ? kucha bhI nahI / yadi sthAI hI hotA to ise parivartanazIla kI bhASA nahIM dI jAtI / jahA parivartana he kahA kisako apanA kahA jAya? kyoki parivartanatA ke siddhAnta se jo Aja hamArA hai vahI kala nahI bhI ho sktaa| -prAja zizu hai, -~-kala bacapana hai, ---paraso javAnI hai, aura taraso buDhApA hai| phira ??? phira mauta kA bajatA huA nakkArA / mAnava manamUbe banAtA rahatA hai aura parivartana hotA jAtA hai| usa parivartana kI bADha meM vahakara mAnava nairAzyatAkI majhadhAra meM vaha jAtA hai| phira ? phira usake pAsa sivA mRtyu ke kucha nahI raha jAtA ! maratA hai, phira janma hai / maratA hai aura phira janma hai| yo maraNa-bIvana parivartana calatA rahatA hai aura prAtmA karma prAvaraNa meM DhakatI jAtI hai|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (80) kintu yaha eka mata se nahIM bhI kahA jA sktaa| kyoki jisa mAnava ne prAtma kalyANa kI bhAvanA se sva para kI pahacAna kara lI ho, bheda vijJAna dvArA tappA kI Aga ko bujhADAlA ho, sayama kI rAha jisane apanAlI hai, tyAga ko jisane apanA liyA ho aura rAga-dvaya kA parityAga jisane kara diyA ho / vaha phira kabhI bhI sasAra kI bhulaiyA me nahI phstaa| vaha kabhI bhI sasAra ke parivatana me nahI bhaTakatA / vaha kabhI bhI janma-maraNa ke cakkara nahI khaataa| aura vahI AtmA paramAtmA bana jAtI hai| jisake hRdaya meM pavitratA ho, jisake hRdaya me pyAra ho, vAtsalya ho, jisake hadaya me sAmyatA ho, jimake hRdaya me zAnti ho, jisake hRdaya me niSkapaTatA ho, jisake hRdaya me vizuddha jJAna kI jyoti jala uThI ho-usakI AtmA kA sasAra kA yaha asthAI parivartana kucha bhI nahIM kara sktaa| vaha sasAra kA vijetA hotA hai / vahI AtmA amara hotI hai / vahI AtmA paramAtmA hotI hai / " bhagavAna AdinAtha kI nirakSarI vANI khira rahI thI aura sabhI usa vANI me kho rahe the| bhAvo meM lage kITa kAlimA ke jaga dhula rahe the / bhAvo meM pavitratA kA madhura rasa ghula rahA thA / bharata, mAlI, sundarI, yAdi sabhI bhagavAna kI vANI me eka-meka ho rahe the samA rahe the| ____ pavitratA ke raMga kA asara hone para bharata ko vizuddha samyak darzana (zradAna) kI utpatti huii| brAhmI aura sundarI ne sayama dhAraNa kara AryikA pada prApta liyaa| Aja unheM apanI pratIkSA ko saphala banAne kA suavamara prApta ho gayA thaa|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata kA hRdaya Aja pavitratA se bharA jA rahA thaa| sahasA bharata ne eka prazna kiyA " 'prbho| yahA jitane bhI prANI baiThe hai uname se kyA koI Apa jaisA tIrthakara bhI kabhI banegA?' 'hA~ / avazya bnegaa| aura vaha hai tumhArA putra mArIca / ' 'mArIca / / / sabhI prasannatA se khila utthe| bhagavAna ne Age batAyA--- 'yahI mArIca antima tIrthakara bhagavAna mahAvIra hogaa|' 'tIrthakara kitane hoge prabho?' 'tIrthakara tevIsa aura hoMge ! -- pratyeka avasarpiNI kAla me 24 tIrthakara niyama se hote rahate haiN|' 'Apake bAda kama se kauna-kona nAma ke tIrthakara hoge|" 'krama pUrvaka, ajitanAtha, sambhavanAtha, abhinandana nAtha, sumatinAtha, padmaprabha, supAsanAtha, candra prabha, puSpadanta, zItalanAtha, zreyAnsa nAtha, vAsupUjya vimalanAtha, anantatAtha, dhamanAtha, zAntinAtha, kunthunAtha, arahanAtha, mallinAtha, munimudratanAya, nAminAtha, naminAtha, pAzrvanAtha aura mahAvIra / isa prakAra tavIsa tIrthakara aura hoge| sabhI ne jaya-jaya kAra kA uccAraNa kiyA / yathAzakti vrata niyama, mayama dhAraNa karake bhagavAna ko namaskAra kara ke apane bhAvo me pavitratA kA rasa ghola-ghola kara, anupama aura alabhya zAnti lekara bharata eva sabhI sabhApada apane-apane nivAsa sthAna ko lauTa aae| divya dhvani banda ho gii| vAtAvaraNa vilkula zAnta ho gyaa| Indra ne bhagavAna se nivedana kiyA ki prabho jana-jana kA hitakAraka aba Apa anya pradezo me vihAra kiijie|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) bhagavAn AdinAtha ne magala vihAra kiyaa| jahAM-jahA bhI gae samavazaraNa kI racanA hotI aura magala kAraka divyadhvani khirtii| bihAra karate-karate, upadezAmRta kI barasA karate hue bhagavAn AdinAtha phailAza parvata para pahuMce / jahA Apane varSAyoga sthApana kiyaa|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 bharata kI digvijaya atula aura utsAha se otaprota Ananda kI lahara ne ayodhyA hI ko nahIM apitu samasta bhUmaDala ko Anandita kara diyA / cAro ora khuziyA hI khuziyA chA rahI thii| idhara bharata samrATa ne apane cakraratna kI pUjA kii| senA dvArA vividha Ayojana hue| senA kA utsAha ananta guNA baDha gayA / pratyeka sainika ke cahare para teja, hRdaya me umaga, mana me utsAha, zarIra me sphUrti aura pAMvo me dRDhatA ke sAtha cacalatA camaka uThI thii| udhara putraratna ke janmotsava kA kAryakrama apanI ragaragAtmaka zailI ke sAtha ho rahA thA / yAcako ko dAna, devAlayo me pUjA, rAja bhavana me magala gIta, nRtya, Adi ke prAnanda dAyaka kArya ho rahe the| utsAha hI utsAha / umaga hI umaga / aAnanda hI aannd| jidhara dRSTi jAtI hai prAja ayodhyA me ughara hI prasannatA se bhare ceharo para se muskarAhaTa ke puSpa bikhara rahe the / nava navelI mahilAai Aja pariyA laga rahI thI / vaccA baccA phudaka rahA thA, vRddha bhI javAna ho rahe the| cAro ora se bharata samrATa kI jaya-jaya kAra bolI jA rahI thii|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aja cakraratna kI upalabdhi ke pazcAta prathama rAjadaravAra lagA hunA thA / aneko ne cakraratna kI utpatti sunakara hI bharata kI aAdhInatA svIkAra kara lI thii| Aja ve bhI rAjadaravAra meM virAje hue the / senApati evaM anya uccAdhikAriyo ne carcA Age baDhAI "Apa baDe puSpazAlI hai svAmina " "kase?" "sarvaprathama to Apa bhagavAna prAdinAtha ke putra, aura dvitIyazrApa so bhAiyo me jyeSTha, tRtIya-yogyatA, zreSThatA, sundaratA, vIratA Apa me bharI huI hai / caturtha zrApako prAyudhazAlA me cakraratna utpanna huA hai|" "oha !. ......" "mahArAja' eka nivedana prastuta kara " "kaho / kaho / niDara hokara kaho !" "Apako cakraratna kI upalabdhi huI to isakA sad upayoga kiijiegaa|" 'pApakA tAtparya kyA hai ?" "svAmin / bhUmaNDala para ApakI vijaya aba svAbhAvimAnI bana gaI hai| cakraratna cAhatA hI divijaya hai|" "groha // "prabho / hamArI yahI Apase vinamra nivedana hai ki Apa kala hI digvijaya para calane kA Adeza de de| kyo zubha kArya meM derI nahIM kI jAnI caahiye|" ukta carcA para bharata ne vizeSa dhyAna diyA aura nimitta naimi ttika vicAro ne bharata ke hRdaya meM digvijaya kA pralobhana utpanna kara hI diyA / kala ke prabhAta me pUrva dizA kI ora prayANa karane kA prAdeza dete hue rAjadarabAra kA visarjana kiyaa| zarada Rtu kI svaccha aura zItala manda pavana yukta cAndanI rAta
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 85 ) hai / tAre eka nadanavelI dulhana kI sADI para lage sitAro kI bhAti cama camA rahe hai / tAro ke madhya me cAnda Ananda amRta ko bikhe - ratA huA prahlAdita ho rahA hai| nadI kA kala-kala madhukara zabda aura zItala manda pavana, utsAha meM mIThA darda paidA kara rahe haiN| ++ senApati aise samaya meM apanI sampUrNa senA ke madhya me saDA huA naye-naye Adeza sunA rahA thA / caturagiNI senA ko utmAhita kara rahA thA / prAta. ke prayAga kA sandeza sunA rahA thA / senApati ke oja aura utsAha bhare vAkyo ko suna-sunakara pratyeka sanika utsAhita ho uThA / ceharoM para mU~che tana utthii| gana bhanna ho utthaa| bAhuai phar3aka uThI / joza camaka utthaa| zorya jhalaka uThA / 1 jaya bharata | jaya bharata / kI gUja se rAtrI kA zAnta nIrava vAtAvaraNa gUjita ho utthaa| soI huI mIThI nIMda me masta janatA coka utthii| eka dUsare se pUchane lage--- " "yA bAta hai "kahA~ ?" "are / tumane sunA nahI "yaha dekho suno" "are hA / yaha yAda to mahArAja bharata kI senA kA hai| para isa vakta ???" .. .. "senA kI jaganAda hai / vo "yaha to pUchanA hI par3egA kisI me ?" tabhI pAsa vAle mahala kI sikI bhI julI / unameM se kisI kI gardana dikhAI dii| phira maiMne unase banda karanI naahii| tabhI "sunie|" * "" "yaha nAva kyo ho dI dayA bAta hai ?"
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ "kyA Apako jJAta nahIM, ki prAta hote hI bharata mahArAja apanI caturagiNI senA ke sAtha digvijaya ko prayANa kara rahe haiN|" "are| hame to jJAta hI nhiiN|" "vasa yahI bAta hai / calo so jAo aba !" para nIda kise Aye / jayanAda kI gUja to kAno me samAyI jA rahI thii| hRdaya me eka vIratA kI umaga lahalahA rahI thI / ighara prAta kI belA ne gagana ke andhakAra kI chAtI cIra kara pRthvI para kadama rkhaa| udhara raNabherI baja utthii| vigula baja utthaa| sainika saja uThA / ghoDe hinahinAne lage / hAthI ciMghADane lge| rasa kI dhvajA phaharAne lagI / astra-zastra camacamAne lge| tabhI cakraratna ko sAtha liye bharata mahArAja kA Agamana huaa| menA ne abhivAdana kiyaa| cakra ko senA ke Age kiyA gayA / eka vizAla aura samI astra-zastro se susajjita nya ne mahArAja bharata virAjamAna hue| tya meM virAjate hI diguta baja utthaa| senA ne puna 'jaya bharata" kA zabda gUjAyamAna kiyaa| sabhI nainiko ne apane-papane vAhana liye aura una para savAra hae / vizAla bhenA ne pUrva dizA kI ora prayANa kiyaa| paidala, azva, gaja, aura rakha-mainA pRthvI ko gedatI huI mAo vahI / gagana maNDala dhUla se prAcchAdina ho gayA / ghoDo kI TApo, hAdhiyo kI ghanTiyoM aura rayo kI bhAlarI ne vAtAvaraNa eva nadabhuna prayApI jana utpanna kara rahA thaa| pahATa, vana, nadiyA prAdi do pAra gastI hamenA gA ke minAra kA pcii| ji ne bhI munA ni mahArAja bharana nisnigara pe niAye -jamI ne na prAdhina bIgara gara riyA | unI nai bhana na mAne lo| aura yahI bhAgo menA ke 7. bharatImA mApa ho gyaa|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakraratna kA prabhAva hI aisA hotA hai ki jisake pAsa bhI vaha hotA hai-vijaya usakI nizcaya hotI hI hai| -kyoki koI bhI vipakSI usakA sAmanA nahIM kara sktaa| -~-kyoki cakrarala bala, vIrya zaurya kA dyotaka hotA hai / ---kyoki cakraratna puNya se prApta upalabdhi hotI hai| -kyoki digvijayitA ke yahA~ hI cakraratna hotA hai| ----kyoki cakrarala dvArA jisa bhI zatru para prahAra kiyA gayA ki vaha zatra naSTa ho jAtA hai| pUrva dizA me gagA kA pUrNa pradeza bharata ne apane prAdhIna kiyA AdhInastha rAjAo mahArAjAyo ne ratna, motI, prAdi upahAra svarUpa bharata ko diye / kisI kisI mahArAjA ne apanI kanyAye bhI bheTa kii| Aja bharata samrATa ne apane senApati ko dakSiNa kI ora calane kA Adeza diyaa| senApati ne sabhI senA ko-jo vijaya prApta karane ke pazcAta vizrAma kara rahI thI-raNa-saketa se AhavAna kiyA aura dakSiNa kI ora calane kA patha, niyama, Adi ko smjhaayaa| vigula phira baja uThA / senA phira saja utthii| jaya bharata kA vizanAda phira gUja utthaa| vizAla nadiyo, parvato, guphAo ko pAra karatI huI senA dakSiNa kI ora bar3ha rahI thI / dakSiNa ke sabhI rAjA mahArAjA cauka uThe the| pratyeka apane apane vicAro me khoyA huA thaa| "hame to bharata mahArAjA kI zaraNa le hI lenI caahiye|" "nahI | nahIM / hama aisA nahIM kreNge| "ho kyo kare hama bhI aisA ? Ane do raNasthala me, sArA nirNaya ho jaaygaa| "satya / aTala satya / kAyaratApUrvaka prAdhIna ho jAnA to rAjyakula ke viparIta hai|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' F kalaka hai| "eka zarma kI bAta hai / "senApati / zrapanI senA ko sajA do / ) "sainiko / kamara kasakara taiyAra ho jAo / "sAvadhAna 1 apanI sImA ko pUrNa surakSA kI jAe / "hama kisI ko prAdhInatA svIkAra nahI kareMge / "kabhI nahI karege / yadi ' Adi bAte ho rahI thI / dakSiNa ke sabhI rAjyadhikArI apane apane vicAro se apanI apanI vAte soca socakara pakkI kara rahe the / bharata kI senA cakraratna ke pIche pIche Age baDha rahI thI / jyo hI kisI rAjya kI sImA prAtI bharata apanA dUta usa rAjya ke rAjA ke pAsa bheja detA aura jabataka dUta zrAkara uttara nahIM detA, senA sImA meM praveza nahI karatI / dUta jAtA aura bharata mahArAja kI senA, cakaratna va vijaya Adi kA hRdaya para prabhAva DAla dene vAlA varNana karatA / jise sunakara dila dahala jAtA aura yuddha karane ke bhAva uTha uTha kara dabate jAte / dUta unheM yaha bhI samajhAtA ki yadi Apa bharata mahArAja ke pAsa jAkara zrAdhInatA svIkAra kara lete he to Apase ApakA rAjya nahI chInA jAyagA / zrApakA rAjya to Apako milegA hI isake sAtha-sAtha bharata mahArAja kI kRpA dRSTi bhI Apake Upara sadaiva banI rahegI / "" taba vaha rAjA soca me paDa jAtA / usakA mana kahatA -- vAta to acchI hI hai / rAjya to apanA hI rahegA / . agara bharata mahArAja kI kRpA dRSTi rahatI hai to samaya-kusamaya *
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ hame sahAyatA to mila skegii| . kyA burAI hai prAdhInatA mAna lene meM? . lddege| aura aneka mAre jAyeMge phira bhI hama jIta nahI paayege| ..jIta bhI nahIM pAyeMge aura bharata mahArAja ko dRSTi se bhI gira jaayege| ...tava AyInatA mAna hI lenI caahie| isa prakAra svaya soca kara, matriyo, senApatiyo se matraNA kara aneka rAjA prasannatApUrvaka bharata mahArAja ke samakSa sira jhukAe yA jAte aura AdhInatA mAna lete| bahuta se aise bhI rAjA mahArAjA the jo apanI haikaDa me mare jA rahe the ve kahate-hamAre vicAra aTala hai| ve dUta kI bAta bhI nahI mAnate / phala yaha hotA ki phira yuddha Thana jAtA aura vaha haiMkaDa jatAne vAlA rAjA hAra mAnakara sira jhukA detaa| senA dakSiNa kI tarapha vijaya kA ukA bajAtI huI Age baDhatI hI jA rahI thii| jaba kinArA A gayA aura Age samudra dikhAI par3ane lagA to bharatane aAdeza diyA ki senA vizrAma kara leN| dakSiNa ke cola, pANDaya, kerala Adi dezo ko AdhIna karane ke pazcAt aAja vizAla menA vizrAma kara rahI thii| vizAla maDapa me siMhAsana para mahArAjA bharata gaurava ke sAtha virAje huye the / aneka rAjA mahArAjA mAmane, vAye vAye baiThe hue the| zAnti eva surakSA kI vyavasthA sotI jA rahI thii| samajhAI jA rahI thii| rAjA mahArAjAno ne bharata mahArAja kI pUjA kii| aneka bahumUlya bheTa bhI arpita kI / aneka rUpavatI, guNavatI, kanyAeM bhI prnnaaii| vizrAma ke samaya me nRtya, gIta hue| sainiko ke liye vizeSa manorajana kA prAyojana kiyA gayA / vizAla maDapa ke vizAla dvAra
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ para cakraratna camaka rahA thaa| vaha bharata kI vijaya ko pradarzita kara rahA thaa| samaya bahuta vyatIta ho gayA para jaise kisI ko patA hI nahIM thaa| tabhI vigula phira vaja utthaa| ___ senA ke kAna khaDe ho gae / arthAt senA phira tana uThI / tenApatiyo ne Adeza diyaa| ____ "ava senA pazcimI pradezo kI ora pUca karegI / ata bhAvadhAna hokara, Age bddh'e| senA Age baTa clii| jisa jisa vijaya prApta kie hue zAmita rAjyo se hokara senA gujarI vahAM ke rAjA mahArAjo ne senA kA svAgata kiyaa| unheM bhojana Adi karAyA gayA / mahArAjA bharata ko paneka bheTa dI gii| menA pazcimI pradezo kI rImAno para se Age bar3ha rahI thii| sabhI ina pradezo ke rAjA mahArAjAno ne saharSa prAdhInatA svIkAra kara lI thii| senA paTatI hI gaI / pazcimI pradeNa nA to vizAla hI ye aura nA jyAdA ho / ata alpa samaya me hI pazcimI pradezo ko sAdhIna kara liyA gyaa| senA pAge vaTatI gii| praya mainA uttara kI ora baTa rahI thI / mindhunado kA svaccha va vega sahita bahatA hA jala bhanta kI senA ke pada prakSAlana karane lgaa| usakI lahone, narago ne nenA ke hRdaya meM prasannatA, utsAha va umaga ko lahareM taroM utpanna kara dI thii| pAnnAra Adi dezo para vijaya prApta ho rahI thii| nA hI eka vimAna pardana senA ke samaya gAkara jame raDA ho gayA ho| unnA kisAna pavana si jimane mAnA rAmnA pUrNatayA gera rakhA pAnA satI hA menApati prAdezInozAre hisArapAra paa| __ gApAja padI nizrAma haa| bharata ne apanI moDa
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharI vANI me Adeza diyaa| sainika apane vAhano se utara par3e, sAtha hI "vizrAma vigula" kI dhvani gUMja uThI / asakhya sainikasamUha ne dhvani sunakara apane-2 Dere jamAe aura vizrAma karane lge| ___ parvata va parvata ke Asa pAsa chAe hue bana meM lage aneka prakAra mIThe, khaTTe phalo kA senA ne bhojana kiyA, sindhunadI kI sahAyaka nadI kA mIThA jala piyA ! senA vizrAma bhI kara rahI thI aura tatkSaNa milane vAle Akasmika Adeza ke liye taiyAra bhI thii| A~khe avazya nIda le rahI thI, mana avazya vizrAma kI goda me moda bhara rahA thA para kAna milane vAle Akasmika Adeza ko sunane ke liye caukanle the| udhara matrI, senApati aura mahArAja bharata tIno Age ke liye vicAra parAmarza kara rahe the / matrI ne kahA-'yaha parvata to vizAla mAlUma par3atA hai| jaise ajeya hokara sInA tAne sAmane khaDA lalakAra rahA ho / senApati kucha bhI ho / ise pAra to karanA hI hai| vijaya kI AzA liye koI bhI yo dhavarAtA nahIM hai| ____ matrI nahI 1 nahI / maine ghabarAne jaisI to koI bAta kahI hI nahIM / maiMne to vizAla parvata kI vizAlatA ko kahA hai / senApati' koI bhI vIra sainika, vijaya kA icchuka-apane sAmane kisI bhI vizAla ko vizAla nahIM smjhtaa| vaha to usakA hara kSaNa sAmanA karane ke liye taiyAra rahatA hai| bharata senApati jI | tuma satya kahate ho / eka vIra yodhA ne ke liye itanA sAhasa ucita hI hai / / senApati * jI mahArAja | kyoki jahA~ bhI sAhasa me nyUnatA AI ki yodhA ke kadama DagamagAne kI hAlata me ho jAte haiM / aura " bharata * aura taba yodhA kiMkartavya vimUDha sA ho jAtA hai| senApati * hA mahArAja | aura vipakSI ko tava suavasara prApta ho jAtA hai| tAki vaha laDakhaDAte kadamo se anaicchika lAbha uThA ske|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ (62 ) manI" yaha saba to ThIka hai| para aba Age ke liye kyA Ayojana hai| senApati prAyojana yahI hai ki Apa saba yahI vigaje rahe, vizrAma kare / maiM kucha vIra yoddhAno ko sAtha lekara vizAla parvata kI vizAlatA dekha pAtA hU~ / sAre rAsto se paricita ho pAtA huuN| bharata * cakraratna ko sAtha rkhnaa| senApati' "jaisI ApakI praajnyaa| senApati apane sAtha cune huye vIra yoddhAno ko sAtha lekara usa vizAla parvata kI ora baDhane lgaa| Age-Age canarala, pIche senApati aura usake pIche cune hue vIra yoddhAno kA samUha / ___ jaya bharata / kI gU ja ke sAtha menA Age baDha rahI thii| vijayA parvata para rahane vAle pazu pakSI bhayabhIta se ho rahe the / bhayakara aura DarAvane jagalI pazutro kA sAmanA bhI senA ko karanA paDA / tabhI . "Thaharo " eka adRzya AvAja gUja uThI | sabane cauka kara idhara udhara dekhA para koI bhI dikhAI nahIM de rahA thA / AvAja ko eka bhrama samajhakara senA Age baDhI hI thI ki "Thaharo | rUka jaano| Age mata baDho / " kI AvAja puna sunAI dI / aba senApati se na rahA gayA / usane bhI lalakAra kahA ____ "kauna hai yaha kAyara | jo chipa chipakara vyartha hI garaja rahA hai / yadi vIra hai to sAmane kyo nahI paataa|" "tuma merA Adeza mAna lo| sAmane Ane se tumhe koI lAbha nahIM mila sakegA / adRzya AvAja puna sunAI dii| "kyA Adeza he tumhArA / " senApati ne pUchA / "yahI ki jaise bhI pAye ho, vApisa lauTa jaano|" "vIro kA kadama jo Age baDha gayA / vaha pIche nahI haTA krtaa|"
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vyartha kI haTha tumhAre liye hAnikAraka hogii|" "yaha to samaya btaayegaa| aba jo kucha bhI kahanA hai sAmane Akara kaho " tabhI eka vizAla kAya, vikarAla rUpa kA dAnava samakSa aayaa| jaise pahADa para eka pahADa aura A gayA ho / moTI moTI sapheda Akhe jiname jaise cirAga jala rahA ho / vikhare lambe kAle kAle zira ke bAla, hAthI se bhI bhArI vizAla zarIra, kAlA kalUTA zarIra se raga / dA~ta baDe baDe jo muha se bAhara nikalane kA prAtura the| senApati ne use dekhA para himmata ko parasta nahIM hone diyaa| "pUcha baiThA" ___ kauna ho tuma?" "maiM isa parvata kA rakSaka-tyantaradeva huuN| apanI vijaya kI hai / abhilApA se Aja taka koI bhI mAnava isa parvata para nahIM A pAyA saba ne isa parvata ko dUra se hI namaskAra kiyA hai / isaliye tumase bhI merA yahI kahanA hai ki yadi tuma apanA aura apane sAthiyo kA hita cAhate ho to vApisa lauTa jAyo" eka bhayakara garajanA - ke sAtha usa pratyakSadAnava ne khaa| itanA sunate hI senApati aTTahAsa kara paDA / usane kahA " "kAyara deva / apanI cupaDI vAto kA yahA~ koI prabhAva nahIM hone kA haTa jAno rAste se / varanA apanA sArA devatva miTTI meM milatA tumhe dekhanA pddegaa|" "kyA kahA ???" vaha kantaradeva garaja uThA / barasa uThA aura krodha kI Aga ugala utthaa| ___"yo garajane, barasane se bhI hamAre para kucha bhI asara nahIM hogaa| tumase bhI vizAla vikarAla megho kI garaja, varasa se hamane hAra nahIM mAnI hai / haTa jAmro sAmane se|" senApati kI isa proja bharI vIratA bharI niDara grAdAja ko
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ suna, senA ne 'jaya bharata' kA nArA lagAyA sArA parvata gaja utthaa| bAra bAra jaya bharata kA nArA lagAyA jA rahA thA aura usakI pratidhvani bhI senA kA sAtha de rahI thii| "bharata 1.."vyantaradeva ne bhI jaya bharata kA nArA sunA / bharata nAma se vaha pUrNa paricita thA / use yaha bhI mAlUma thA ki maiM bharata dirivijaya ke liye nikale huye hai aura aneka jagaho ko baDe baDa deva-dAnavo ne usakI dAsatA svIkAra bhI kara lI hai| vahI bharata kyA yahA~ bhI AyA hai ? vaha caukatA sA pUchane lagA * 'kyA bharata jo yahA Aye haiM ???" "haa| yaha senA bharata mahArAjako hai| isa parvata kA pUrNa pari caya prApta karane ke liye, isa pAra se usa pAra jAne ke liye, rAsto kI jAnakArI karane ke liye yaha eka choTA sA agA senA kA) lekara maiM 'senApati' Age bar3he hai| para tuma bharata kA nAma suna / kara cauka kyo gye|" ____ "maiM * maiM 'hA maiM cauka hI gayA * kyA bharata bhI yahI kahI Thahare hue haiM ?" "hA~ / vahAM usa sindhu nadI kI sahAyaka nadI kA jo vaha kinArA hai nA "basa usI kinAre para bharata jI apanI vizAla senA ke sAtha vizrAma kara rahe haiN|" "acchA to kyA Apa mero eka bAta mAnege ?" "kauna sI bAta ?" "yahI ki maiM jarA bharata jI ke darzana karake vApisa nAtA taba taka Apa aAge nahIM baDhege ?" "kyo ??" "kyoki "kyoki isame ApakA hita hai ?" "hama samajhe nahIM ThIka taraha smjhaano|" "maiM saba Apako vApisa Akara samajhA dgaa|"
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 } "kahI tumhAre vacano me mAyA cArI to nahI hai ?" "nahI nahI / bharata jI ke Age mai koI mAyA cArI nahI kara sakatA / " " tava Apa jA sakate ho| para yAda rakhanA hama jyAdA pratIkSA nahI kareMge / " "ajI senApatijI | maiM abhI gayA aura abhI AyA / " 1 vaha vyantara deva vahAM se havA ho gayA / bharata mahArAja vizrAma kara gahe the / unake ramaNIka Dere ke dvAra para sainika avirala caukannA ho kara paharA de rahA thA / deva ne use dekhA / deva cAhatA to usa paharedAra ko muTThI me banda kara sakatA thA para maryAdA kI zrAna samajha kara vaha paharedAra ke sAmane Akara khar3A ho gayA / paharedAra ne usa aparicita mAnava ko dekhA to caukate hue pUchA.. --- "kona ho tuma ? + "maiM bharata mahArAja se milanA cAhatA hU~ / "yaha mere prazna kA uttara nahI hai / maiM pUchatA ki tuma kauna ho ? "maiM isa parvata rAja kArakSaka hai| maiM isI kSaNa bharata mahArAja se milanA caahuuNgaa| "Thaharo / paharedAra ne tAlI bajAI / andara se eka sainika AyA / sainika se paharedAra ne kahA- "mahArAja zrI se nivedana karo ki isa parvatarAja kA rakSaka Apake dazano kA icchuka ho Apake caraNa chUnA cAhatA hai / sainika andara gayA aura kucha kSaNo ke pazcAt hI A gayA / usane saketa se kahA--"darzana kara sakate hai ? deva dara baDhA | ramaNIka aura uttama zaiyA para bharata eka karavaTa liye vizrAma kara rahe the jyoM hI deva ne andara praveza kiyA ki usane bharata mahArAja ke abhivAdana ke sAtha darzana kiye aura f
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana karane lagA - "svAmin / zrApakI prazasA maiMne bahuta suna lI hai mujhe apanA 1 dAsa svIkAra kIjiye ( 66 ) " ApakA paricaya ? bharata mahArAja ne manda aura priya ke sAtha pUchA "maiM isa vijayArdha parvata kA rakSaka - vyantara deva ha / " "aisI kyA vizeSatA hai isa parvata me ? "svAmina | yaha parvata rAja ratno kA, maNiyo kA, khajAnA hai| isakI vizAla guphAo me vizAla vipula mAtrA me dhanarAzi hai| isakI aura anya guphAo me zahara ke zahara base huye hai / eka aura ramaNIka va vizAla guphAyeM hai jisakA dvAra vigata zraneko yugo se canda paDA hai usameM jina mandira, vizAla rAja bhavana, vizAla ramaNIka upavana hai / ' 'vaha guphA banda kyoM hai 'isakA to mujhe mAlUma nahI / para yaha dhananta kAla se canda hai / kisI ne bhI ise nahI kholA / ' 'kyo nahI kholA ?" muskAna 'yaha to himmata kA kAma he mahArAja | kona aisA vIra hai, puNyAtmA hai, vIra hai jo ime sole / yaha to mujhase bhI nahI sulatI / ' 'ThIka / ava tuma kyA cAhate ho / ' ' meM zrApakA sevaka bananA cAhatA hai / ' ' svIkAra kiyA / ' 'dahage / ' 'jo' / svIti sunakara 'deva nAca uThA / prasanatA ke mAre phudaka uThA / zrIra vAra vAra jaya bolane lgaa| vaha mAre suzI ke zrabhivAdana karake vApasa loTane lgaa| tabhI gagana ko ho karatoya 'Thaharo' ko sunakara vApisa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 67 ) lauTane vAlA deva ThiThaka kara ruka gayA aura vinamra bhAvo se bola utthaa| "jI / kyA Adeza hai / "senApati se kahanA ki apane cakraratna kI sahAyatA se usa * 'guphA ke dvAra ko khola denA jo Aja taka khulI hI nahIM / "kyA ? ? ? deva dekhatA hI raha gyaa| "hAM - aura yaha bhI kahanA ki mAtra dvAra hI kholanA hai adara nahI jAnA hai| aura tuma usake sAtha rhoge| sAre parvata aura rAsto kI jAnakArI kraaoge| "jaisI AjJA svAmin / bAra-bAra zira navAtA huA deva vahA~ se prasthAna kara gyaa| udhara cakravartI avilamba pratIkSA kara rahA thaa| apanI pratIkSA kI dRSTi se cakravartI ne dekhA ki vizAla bhImakAya deva apanI dUta gati se calA A rahA hai| usakI gati me cacalatA hai, utsAha hai, aura prasannatA hai / avazya hI koI vizeSa sandezA lekara A rahA hai| .. senApati soca hI rahA thA ki vaha deva samakSa prAkara jhuka gayA / "are ! / / senApati cakita raha gyaa| itanI garaja karane vAlA, itanA krodha karane vAlA yaha deva itanA namra kaise ho gyaa| tabhI deva ne apanI najare uThAI aura vinamra bhAvo se bolA___"maine bharata mahArAja kI dAsatA svIkAra kara lI hai| isaliye hI unakA sevaka to ApakA bhI sevaka hI huuN| hai kintuH ... senApati kucha kaha rahe the para vIca me deva bola uThA--- "Apa kisI bhI uhApoha me nA paDie / yaha vAstavikatA hai| caliye maiM Apako phdha dikhAtA hU aura eka mahatva pUrNa ga " bhI dikhAtA hU~ jisakA hAra Apako cakraratna kI sahA vijayA parvata kA cappA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mahatva pUrNa guphA ??" hA~ hA / Apa mere sAtha Age baDhie / ' isa prakAra namratA ko dhAraNa kiye vIra deva Age ho gayA / senApati usake pIche the / senA senApati ke pIche thI / vyantara deva patha dikhAtA huA jA rahA thaa| bIhaDa, ghATiyo, vana araNyo se bhare isa parvata kA patha satyata durgama thA / bhayakara aura vizAla ghanA thaa| ____vijayArgha parvata ke usa pAra jAne ke liye prayAsa kiyA jA rahA thA tabhI deva ne batAyA "Thaharie menApati jii| "kSyo? "yahI vaha guphA kA dvAra hai, jisako Apa cakraratna kI sahAyatA se kholane kA prayAsa kreNge| "kintu itta guphA kA dvAra khola dene se kyA milegaa| "yahI to vaha dvAra hai jisake andara praveza karake Apa isa vizAla parvata ke usa pAra jA skege| "are 111 .. .. senApati Azcarya se dekhatA hI raha gyaa| senApati apane hAthI para se utarA aura utAvalI se calA, jaise kSaNa bhara me hI dvAra ko khola degaa| "are re re / hariye / " deva ne bIca meM hI rokaa| "kyo ? mujhe kyo roka rahe ho / dvAra kholanA hai naa| avazya kholanA hai| para Apako yaha nI jJAta honA cAhiye yahAM pahale bhI hajAro yoddhA yA cuke haiM aura saba ne apanA zaurya prATa pAyA hai para kisI ko bhI saphalatA nahIM milii| muMha kI khAkara vApisa ho sAhira unako jAnA par3A thaa| cyA yaha itanA mayAra hai? jI haaN|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 66 ) taba mujhe kyA karanA hogA? Apake pAsa to aisA camatkArika upAya hai jisase Apako sahaja saphalatA mila skegii| kauna sA ? bhUla gae ! brajI yaha cakraratna / oha ! hA / maiM yaha to bhUla hI gayA thaa| to Aie cakraratna kI pUjA karake Age baDhiye aura dvAra khola diijiye| senApati ne bhAva pUrvaka cakraratna kI pUjA kI / aura guphA ke dvAra para jA khaDA humA / kAphI tAkata lagAI para dvAra Tasa se masa bhI na huaa| senApati pasIno se cUra cUra hokara nahA rahA thaa| dila kaoNpa uThA thA dhaDakana teja ho gaI thii| paira DagamagAne lage the| aisI utsAha bharI parAjaya dekhakara deva ha~sa uThA / bolA... 'yadi na khule to toDa diijiye| ___ taba puna cakarala ko namaskAra, karake apane hAthI ko dvAra ke pAsa le gayA / hAthI ne bharapUra jora lagAyA / vaha bana kA vizAla dvAra kucha caramarAyA / aura jora lagAyA gayA aura jora lagAyA gayA .. tabhI bhayakara megha garajane ko sI dhvani huii| senA cauka utthii| hAthI ciMghADa uThe / ghoDe hinahinA utthe| aura senApati apane hAthI sahita ekadama pIche haTA / guphA kA dvAra TUTa cukA thaa| andara se bhayakara garma havA bAhara . nikala rahI thii| deva bolA____ 'caliye / dvAra TUTa gyaa| aba isakI garama havA nikalane dIjiye / isame praveza kara udghATana mahArAja bharata krege| Age vaDhiye anya sthAna dikhalAyA jAye / senApati Age bddh'e| vaDhate hI gae / vijayA parvata kA cappA cappA dekha liyA gyaa| vIhaDa aura bhayakara dhAniyo ro parikAra
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 100 ) prApta huna / rAtri vyatIta hote-hote vApisa senApati apanI senA sahi bharata mahArAja ke pAsa yA pahuMce / usa vakta bharata mahArAja zaya kara rahe the| senApati ne bhI senA ko vizrAma karane kA Ade diyA | andhakAra kI kAlI kalUTI chAtI ko cIra kara prAcI se prabha kI kiraNe prakaTa huI / araNya ke raMga birase vihaga gaNa cahacaha uThe / vAtAvaraNa meM mahaka - mahaka uThI / prabhAtI kA vigula baja aura sArI senA sAvadhAna ho eka-eka katAra me khaDI ho gaI / mahArAja bharata kA jayanAda ke sAtha abhivAdana gAyA gayA / mIThI madhura muskAna ko bikharate hue bharata mahArAja ne apa zayana maNDapa se bAhara padArpaNa kiyA / jaya bharata ' jaya bharata 11 111 jaya jaya kArA gUja uThA / pratidhvani se vijayArdha parvata bhI gUja utthaa| vana me komala hRdaya vAle pazu-pakSI dauDate najara Ane lage / jaya bharata U~ maca para bharata mahArAja virAjamAna hue / senApati ne vijayArdha parvata kA paricaya prastuta kiyA / dvAra ko tor3a dene kI carcA kii| vidhama durgama rAho kA bhI vivaraNa diyA / bharata mahArAja ne saba kucha sunA / turanta hI cala dene kA zrAdeza diyA gayA / senApati ne raNabherI bajavA dI / prasthAna sUcaka vigula bajavAyA gyaa| jise sunakara senA satarka ho zrAge baTane lagI senA ne vijayArdha parvata ko usa guphA ke dvAra para jAkara sAse lI / bharata mahArAja ne guphA ke dvAra kA nirIkSaNa kiyaa| unhone jAna liyA ki guphA satyata durgama aura bhayakara hai| bharata mahArAja guphA ke dara praviSTa hue to bhayaMkara jayanAda gUja uThI / cakraratta zrAge- vaTatA calA / bharata mahArAja ke pIche senApati aura senA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ pati ke pore vigAla menA ne guphA meM praveza kiyaa| dhanA gandhakAra usa guphA meM ghA / garama havA kA aba bhI kucha prabhAva thaa| durgandha aura sugandha ko milI julI gavA rahI thii| canAratna ke prabhAva se guphA meM prakAza ho uThA thA jisake AdhAra para hI bharata mahArAja Age vaTate jA rahe the| gama kA panA adhakAra cIrate hue bharata apanI vizAla senA ke sAtha Age va.te hI jA rahe the| tabhI guphA ke anta bhAga me dUra prakAza dinAI diyA / sUrya cadramA dikhAI dene lge| zItala havA kA sparza bhI huA / prasannatA kI lahara saba ke caharo para chA gai / yojato lambI coDI bhayakara guphA kA prata nikaTa pA rahA thaa| jyo jyo Age baTane jAte tyo tyo prakAza vizeSa dRSTigata hotA jaataa| jaya bharata ! jaya bharata / / jaya bharata / / / kA nArA puna gUja uThA / moe hue aura jaga jaga phara dahADane lge| vijaya bherI bajI jA rahI thI ki tabhI " 'tthhro|' bhayakara garjanA bharI eka AvAja ne mavako cauMkA diyaa| kona ho sakatA hai ? kisane Thaharane ke liye lalakArA hai ? Adi taraha-2 kI kalpanA kI jAne lgii| kiMtu bharata mahArAja ruke nahIM, apitu Age bar3hate hI jA rahe the| jaise unhone kucha sunA hI nhiiN| tabhI eka vyakti, jo aparicita thA sAmane AyA aura kahane lagA__'kona ho pApa ? kahAM jA rahe ho? yaha senA sAtha me kyo hai? isa guphA meM praveza karane kA mAhasa tumhe milA kahA~ se ?" eka * sAtha aneka vAte vaha pUcha baiThA / senApati bhAge lAyA aura uttara dene lagA-hama ayodhyA se pA rahe hai / yaha sArI menA bharata mahArAja kI hai / pUrva, dakSiNa aura pazcima dizAno ke deza pradezo para vijaya prApta karate hae nava uttara kI ora pAe hai |"uupr vizAla siMhAsana para hAthI para
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 102 ) virAje hue samnATa bharata haiN|' 'koI bhI ho / yo binA AjJA ke kisI ke pradeza meM corI corI ghusa jAnA ucita nahIM hai| 'Apa kauna hai?" 'yaha jo mAmane Apako eka pradeza dikhAI de rahA hai nA .. vaha dekho"UMce-2 bhavana, vizAla mandira ke zikhara, vizAla vRkSa aura vizAla dhvajAeM dikhAI de rahI hai nA tumhe ?' "hA~ hA~ / dikhAI de rahI hai ? ___ 'yaha pradeza hamAre mahArAja kA hai / jinakA pracaNDa pratApa nahadizi ujjavalita ho rahA hai jinako hu kAra mAtra se aura jamIna karodane lagatA hai aura apane ko marA huA sA samajha baiThatA hai| jinake pAdeza se sUrya ugatA he aura chipatA hai jo vIra haiM, dhIra hai aura mahAdAnI va rakSaka bhI / " maiM unakA dUta huuN|' / to aba tuma kyA cAhate ho ?' 'mujhe mAjhA milI hai ki Apako prAge na baTane dU / zrApako senA ke dvArA gu jAai hue jaya jaya kAra se hI hamAre mahArAja ne anumAna lagA liyA ki koI aAkramaNakArI hai| Apa binA raNa pogata dilAe yo mAge nahIM baTa mAte / 'aura yadi gaNa kogana na dikhAyA jAe to " ' to prApako vApisa hI loTa jAnA ucita hai|' "dUta mahodaya / zyA pApo sunA nahIM ki bharata mahArAja bhArata ke ghara papI meM se adhikatara para apanI yiya prApta kara poragava zepa rA para vijaya prApta karanA paThina nahI gara gyaa| jAgro / maha do apane mahAgAramehade bhI gapanA gAaurala dilAne meM lipArI paare|" "yara Toko pAremA thArA gogana sabhI denI pApa gArage yA to anyA
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 103 ) hai ki jaisI ApakI zAna hai use sambhAla kara vApisa cale jAye ?" ____ "cupa raho / hama aura vizeSa sunane ke prAdI nahIM hai / " senA pati garaja utthaa| ___"ApakI icchA / " kahakara dUta lauTane lgaa| tabhI senAti ne puna pukArA... "suno|" "kahiye / " "tumhAre mahArAja ko kahanA ki sadbuddhi dhAraNa kare / aura Akara bharata mahArAja kI AdhInatA svIkAra kara le / kyo hiMsaka pravRti ko baDhAvA diyA jAye / " aura yuddha hone para bhI anta me yahI hogA ki tumhAre mahArAja ko jhukanA hI pddegaa|" yaha saba kucha sunakara dUta tilamilA uThA / para kara kucha nahIM skaa| apane Apa meM phukAratA huA lauTa calA / bharata mahArAja ne pratyuttara Ane taka ke liye senA ko vahI roka diyA / kucha samaya pazcAta eka vizAla senA AtI huI dikhAI dii| gagana maNDala dhUla se dhUsara ho gayA / ghoDo kI TApa bhayakaratA liye hue sunAI dene lgii| vinA vicAre isa pradeza ke rAjA ne raNabherI vajavA dI aura yuddha prArambha karavA diyA / dhanupo ko jhakAra tarakaso kI kuMkAra bhayakaratA liye huye kAno ko phADe jA rahI thI / bharata kI senA bhI TUTa par3I | ava kyA thA yuddha ne bhayakaratA apanA lii| bharata ke pratidvandI pachADa khAne lage / unakI senA kucalI jAne lagI / apanI senA ko kSINa hotI dekha rAjA ghabarA gayA aura ava sumati jAgane lagI / vicArane lagA___ "avazya hI yaha koI mahAna vijetA hai / mahAna vIra bhI hai / tabhI to vijayA parvata ko pAra kara yahA~ pAyA hai| isase aura jyAdA bhiDanA hAnikAraka hI hogA 1 - aisA vicAra kara vaha bharata ke
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 108 ) caraNo me Akara jhuka gayA / yuddha vanda hone kI bherI aura vigula baja uThA / senA jahA~ kI tahA~ zAnta khar3I raha gayI | aura Apasa me gale milane lage / rAjAo ne mahArAja bharata ko pUjA ko / apanI kanyAai bheTa kI / "jaya bharata 111"...kI nAda aba aneka kaNTho se guMjita ho uThI / gagana maNDala bhI kApa uThA / + yaha uttarAkhaNDa kA praveza thA / senA yahAM para vijaya prApta karake Age baDhatI jA rahI thii| aura vijaya prApta karatI jA rahI thii| kucha hI kAla me bharata ne uttarA khaNDa para bhI vijaya prApta kara lI / aba cAro dizAo ke chaha khaNDa para bharata kA sAmrAjya thA / uttara zikhara para vizAla himavana parvata pAsa hI thA / usakI chaTA dekhane senA bhI Age vaDhI / kailAza parvata bhI yahI hai / prata jyo ho kailAza parvata nikaTa AyA ki mAnasyambha dikhAI diyA / dhvajAye phaharAtI huI dikhAI dene lgii| dundubhi vajane kI dhvani sunAyI dene lagI / "kyo " kyoki bhagavAna AdinAtha apane samavazaraNa me virAje hue hai| vizAla va ramaNIka kailAza parvata para virAje hue bhagavAna zrAdinAtha tapa me lIna ye 1 sabhI ne bhagavAna zrAdinAtha ke darzana kiye pUjA stuti kI / kailAza parvata para kRtrima vizAla jina stambha ke darzana karane kI bhI utkaNThA huI / bharata mahArAja ne vicArA ki meM hI cha saSTo kA vijetA hai / ata mere hI hastAkSara ina stambha para hoMge aisA vicAra karatA huA bharata stambha ke pAna phuNcaa| para jyo hI lambha ko dekhA to bharata navAka raha gayA / yahA~ to itane tAkSara 4 kI zrIra
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 105 ) ho rahe haiM ki dUsare hastAkSara karane ko sthAna hI nahI hai / bharata kA mAna ghaTa gyaa| taba sira nIcA kiye kisI eka kA hastAkSara miTAkara apane hastAkSara kiye / dhruva sampUrNa vijaya prApta karake bharata vApisa ayodhyA ko lauTa rahe the| sAtha meM aneka nidhiyAM thii| jivara se bhI praveza karate .."jaya bharata / jaya bharata ' kA nArA gUja uThatA / bharata kI pUjA kI jAne lagI / bheTa dI jAne lagI / }
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19-jaba bhAI se bhAI bhir3ahI par3e "mahArAja bharata digvijaya prApta karake vApisa padhAra rahe hai / " aisI priya, utsAhavardhaka, AnandadAyaka, aura bhagalakAraka sUcanA ko sunakara ayodhyA kA kanakana nAca uThA / jidhra dekho udhara hI bacce se lekara vRddha taka ke ceharo para prasannatA kI lAlI chAI huI hai / pratyeka ke hRdaya me eka nayI umaga kI taraga uTha rahI hai / ayodhyA kA dvAra-dvAra galI-galI kaunA-konA sajAyA jA rahA hai / sthAna-sthAna para zahanAI svAgata gAna gA rahI hai / ayodhyA kA mukhya dvAra prAja phUlA nahIM samA rahA hai / asasya nara nAriyo kA samUha mahArAja bharata ke svAgata ko Atura ho pratIkSA me khaDA hai / madhura vAdya baja rahe hai / kAno kAna sunAI na par3ane vAlI aneka carcAno kA kolAhAla macA huA hai / sabake cehare para prasannatA, utsAha, prAnanda aura naI umaga kI hilore apanI madhura muskAna kI phuhAre barasA rahI hai| tabhI gagana maNDala me dhUla ke prasayya karaNa uDate najara 'paaye| pharaNo me sAta raMga ke puppa khilate najara Aye / vijaya-vigula kI zrAvAja sunAI dI jAne lgii| vijaya patAkAe laharAtI huI dRSTi gata hone lge| 'jaya marata' / 'jaya bharata' kA nArA sunAI dene jgaa|
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyo jyo sabhI bAteM nikaTa hotI jAne lagI tyo tyo hI dvAra para khaDI bhIDa kI utsukatA vaDhane lgii| koI hAthI para caDhakara dekha rahA hai| koI ghoDe para to koI U~Ta para caDhakara / koI apanI jagaha se hI UMcA uTha uTha kara dekhane kA prayAsa kara rahA hai / koI kisI ke kandhe para caDha gayA hai to koI bhavano kI chato para caDhe tabhI vijaya sandeza-vAhaka apane drutagAmI ghoDe para savAra dauDA huA vijaya-patAkA ko phaharAtA huA AyA / aura 'jayabharata' kA nArA lagAte huye sabako vijaya kA sandeza sunaayaa| asaMkhya jana-samUha ne eka svara se AkAza kI chAtI ko dahalA dene vAlA 'jaya bharata' kA nArA lgaayaa| ayodhyA ke mukhya dvAra para bharata apanI vijayI senA ke sAtha A phuNce| cakra-ratna dvAra ke bAhara dvAra ke sAmane aise pA gayA jaise kisI ne use kola diyA ho / nA hilanA aura nA jhulanA / vijaya kA cihna cakra-ratna savale pUrva ayodhyA meM praveza karetabhI to mahArAja bharata praveza kara sakate hai| para yaha kyA huA? cakra-ratna dvAra para hI ayodhyA ke bAhara ruka kyo gayA? sabake cehare para havAiyA ur3ane lgii| dila dhaDakane lgaa| yaha kyA huA? * 'yaha kyo hunA? kyA abhI digvijaya nahIM huI ? nahI / nahIM / ainA nahIM ho sktaa| hA hA kabhI bhI nahI ho sakatA kyoki cAro dizAo para mahArAja bharata ne vijaya prApta kara lI hai| * taba yaha cakra-rala ayodhyA meM praveza kyo nahIM karatA? samajha meM nahIM aataa| * pUcho / pUcho / kisI jJAnI se pUcho /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 'hA' hA / jarUra pUcho ' 'kaho jI, Apa to jyotiSI hai| Apa hI batAiye nA jyA vAta huI ? * bhaI / maiM bhI ulajhana me paDa gyaa|' ' are 111 to kyA "to kyA?' idhara jana-samUha me aneka prakAra kI carcAno ne janma le liyA thaa| aurate nAka se ugalI lagA lagAkara, DhoDiyo ko chu-chU kara aneka bAto ko mukharita kara rahI thI / bharata kI vizAla senA khAmoza ho gaI (jaise vijaya nahI hAra lekara bhAI ho) / khaDI ko khaDI raha gaI / vAtAvaraNa me culabula maca gaI / __ mahAraja bharata bhI cintita ho utthe| unhone senApati kI ora dekhA / mantriyo kI ora dekhA aura aneka rAjA mahArAjAo kI ora dekhA kintu sabhI niruttara se the| mahArAja bharata ne taba apane vizeSajJa ko bulA bhejA, nIti aura nimitta vizeSajJa turanta prAyA aura namra ho khar3A ho gyaa| mahArAja bharata ne usase pUchA "vatAiye / ApakI nIti aura nimitta jJAna isake viSaya me kyA kahatA hai ?" ___"mahArAja | jAna par3atA hai ki chahasaNDa bhU-maNDala para abhI koI aisA zepa hai jisa para aApane vijaya prApta nahI kI hai ?" "kyA matalaba ???" bharata caupha uThA / "hA mahArAja | jahA tA merA anumAna hai vaha yaha hai ki podanapura ke mAmaka prApaphe mAnA pAhanI ne prApakI pAlitA spomaanii|" "yara na ho mAtA hai?" "mujhe mAra mAgala ce mahAn banamAlI / ugA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyama haiM ki ve bhagavAna AdinAtha ke atirikta kisI ke bhI Age mastaka nahIM jhukaayeNge|" "yaha unakA grahakArA hai|" "kucha bhI ho| kintu yaha saca hai|" "hame isa saca ko jhUTha meM badalanA hogaa|" "mujhe to vizvAsa nahIM hotaa|" itanA sunakara bharata tilamilA utthe| bhujAye phDaka uThI aura bhauhe tana utthii| kaDaka kara dole "senApati II "jI mahArAja !" "senA ko aAjJA do ki podanapura kI ora kUca kre|" "kucha nivedana prastuta karU' mahArAja / " "ava kyA kahanA zeSa raha gayA ?" "Apake nAtA bAhuvalI jI bahuta hI samajhadAra hai, vizeSa vivekI haiN| kyo nahIM ma aAkramaNa karane se pUrva apanA vizeSa dUta unakI sevA meM bheja de| "kyo ? kisaliye" , dUta prApakA sandeza bAhuvalI jI se kahegA ki-'bharata mahArAja ne digvijaya prApta kara lI hai| aisA koI bhI zAnaka zeSa nahIM rahA hai jisane bharata mahArAja ko prAdhInatA svIkAra ko ho / prata Apa bhI calakara bharata maharAja kI prAdhInatA svIkAra karake unheM praNAma kara liijiye|" "sanmati to ucita hI hai|" 'taba kahiTa nayA nAnA hai " "dUta ko turanta hamArA yahI sandeza lekara bhanI podanapura bheja do| aura yaha bhI kaha do ki dilanda nahIM kre|"
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ { 110 ) "jaisI AjJA svAmin / " senApati ne eka yogya anubhavI dUta ko podanapura, mahArAja bharata kA sandeza lekara bheja diyA / mahArAja bharata ne aba ayodhyA ke bAhara hI eka maca aura vizAla maNDapa me vizrAma kiyA / senA bhI yahI vizrAma karane lagI / ayodhyA kI asakhya janatA kA utsAha phokA ho gyaa| cakraratna dvAra ke bAhara aDiga humA jahA~ kA tahA~ adhara ho rahA thaa| - X X X X dUta mahArAja bharata kA sandeza lekara bAhubalI kI sevA meM pahuMcA / bAhubalI apane rAjya darabAra me usa samaya virAje huye the| dvAra para khaDe daravAna ne bAhubalI se nivedana kiyA ki"mahArAja bharata ke rAjadUta Apake darzano ke icchuka haiN|" aura tabhI bAhubalI ne sAdara upasthita karane kI AjJA pradAna kara dI thii| dUta dRSTi nIcI kiye huye namratA se bhIgA huA khaDA thaa| bAhubalI ne apanI mIThI madhura-bANI se pUchA"kahiye dUta mahodaya / sava kuzala to hai ?" jaise sitAra kA tAra baja uThA ho| eka madhura svara baja uThA ho / dUta to pAnI-pAnI ho gyaa| kucha bhI to na volA gayA usase bAhubalI pUche jA rahe the___ "bharata jI digvijaya karake sakuzala to A gaye haiM nA ?... aba to koI bhI bhU-bhAga aimA nahIM rahA hogA jisa para unakA adhikAra nahIM huyA ho ? " hamAre liye kyA magala sandeza bhejA hai unhoMne ?. papA koI mahAn utsava manAne kA prAyojana hai|" . "mahArAja " dUta praba dRTatA sarAkara bolA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mahArAja I kSamA kare / hama to dUta hai aura dUta apane svAmI ke vacano ko niDara hokara kahatA hI hai / jIvana parAdhIna hone se apanI ora se yogya ayogya samajhane meM asamartha rahatA hai|" ___"nahIM 1 nahIM / isame koI bhaya kI bAta nahIM / tuma nirbhaya hokara spaSTa kho|" ___"mahArAja bharata ne cAro dizAo me apanI vijaya patAkA ko phaharA diyA hai aura sabhI rAjA-mahArAjAo ne unhe bheTa dedekara praNAma kiyA hai / sArA gagana maNDala unakI jaya se gUMjAya mAna ho uThA hai| ___ 'hA~ / hAM / kahate jaao| ruko nahI / ' 'mahArAja / Aja hamAre mahArAja bharata rAjAno ke siratAja hai / uttara se dakSiNa, pUrva se pazcima taka kI sabhI pRthvI para unakA adhikAra ho gayA hai / ve mahAn nItijJa, vijetA, aura balazAlI haiN|' ___ 'ava tuma jo kahanA cAhate ho kho| yaha saba to maiMne suna rakhA hai| 'mhaaraaj|"bhrt mahArAja kA eka sandeza Apake nAma, ApakI sevA meM prastuta karane ko mujhe prAjJA pradAna kre|' __ 'tumhe AjJA hai|' 'mahArAja bharata kA Adeza hai ki Apa apane digvijayo bhrAtA ke samakSa jAkara unheM praNAma kareM? aura ' 'kyA kevala praNAma karane kA hI sandezA hai " 'hA mahArAja | kyoki bhUmaNDala ke sabhI rAjAyo ne unako sAdara praNAma kiyA hai| _ 'to ava samajha meM aayaa| bharata ko abhimAna ho gayA hai| vaha cAhatA hai ki maiM usake prAcIna hokara rhuuN| kyA vaha yaha nahIM jAnatA ki bhAvAna AdinAtha ne hama donoM ko rAjya diyA hai|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura dono ko hI rAjA pada pradAna kiyA hai / aba bharata rAjA se mahArAjA bana gayA hai aura hame rAjA bhI nahIM rahane denA cAhatA? __'jI * jI...' 'dUta mahodaya / tumane bahuta hI vaDhA caDhAkara bharata kI prazasa karadI hai| para yaha prazasA prazasA nahIM kintu abhimAna kI gandha hai| ""bharata ne chaha khaNDa bhU para adhikAra kara lene ke pazcAta bhI vizrAma nahIM kiyA ? "tRSNA kA lobhI bharata, mere choTe se rAjya ko bhI haDapanA cAhatA hai ? .."merA choTA sA rAjya bhI usakI Akho me khaTakane laga gayA hai? "pitA dvArA dI gaI bhUmi ko bhI chInanA cAha rahA hai ?" 'nahI / nahI / aisI bAta nhiiN|' kI vIca me hI dUta bola utthaa| 'to phira kyA bAta hai?' 'bharata mahArAja to Apake baDe bhrAtA hai| Apane jyo hI unhe praNAma kiyA, ve zrApa para atyanta prasanna hoge aura Apako aura bhI bhUmi pradAna karadI jaaegii| ___'cupa rho|' bAhubalI garaja utthe| vole.. maiM tumhAre bharata mahArAjA kI taraha lolupI nhiiN| lAlacI nhiiN| tRSNA kA bhikhArI nahIM / mujhe to merI choTI sI jAgIra hI acchI hai| mujha se praNAma karAkara merA rAjya har3apane vAle bharata se kahadenA ki bAhubalI ko nA rAjya kI bhUkha hai aura nA vaha tRSNA kA bhisArI / '
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jintu mahAgaja / isakA pariNAma acchA nahIM hogaa|' 'mujhe yaha bhI mAlUma hai| unale umakI senA para, usake cakAla para uma mAra ke cAka ke pahie para usa puNya ke kITANa para unako abhimAna nA ho gayA hai| jaayo| yaha do usase ki vaha apanA antima aura vizepa bala kA bhI prayoga karale / tama umsA bala, umatI lenA, umA vaha camattA pahilA cAka) savayo raga bhUmi meM de dege|' dA puratA mA apanA mA nuha lie jA vega ke sAtha prasthAna kara gyaa| upara vAmbalI ne apane senApati ko bulAkara kucha savArI mantraNA para krdii| anta senApati nira-pratIkSA meM baiThe hue the| ita prabhI taka bhI sandezA para nahIM gayA thA / jApati na soca na patA hA pana mApane do gayA / vaha apana hI gapa se bAte kase
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ lagA 'zAyada dUta pA gayA hai mahArAja / ' 'bAhuvalI bhI sAtha hai naa|""bhrt ne puuchaa| 'vaha to akelA hI A rahA hai--zAyada...' tabhI dUta, pasIno se tarabatara hApatA sA pAyA / maNDapa me - praveza kiyA aura natamastaka hokara abhivAdana kiyaa| senApati ne prazna kiyA 'kyA bAhuvalIjI se bheTa nahIM ho sakI ?" 'kyo nahI ho sakI / avazya huI hai|' 'to kaho, hamAre sandeza kA pratyuttara kyA hai ?"-"bharata mahArAja ne kucha tanate hue se puuchaa| ' 'bAhubalI jI to " . ' dUta kahatA huA ghabarA rahA thaa| toca rahA thA ki bharata jI abhI kupita ho uThege / tabhI bharata jI ne puna pUchA 'kyA kahA hai bAhuvalI ne hamAre sandeza ke pratyuttara meM ?" 'svAmin / ' dUta aba saba vRtta nivedana karane lagA-- 'svAmina / vAhavalI jI ne AdhInatA svIkAra karane se inkAra kara diyA hai|' 'kyo?? 've svAbhimAnI hai aura tRpyA bhI unake nahIM hai?' 'maiM usakI prazasA nahI, pratyuttara pUcha rahA hai| kaho, unane pratyunara me kyA kahA "ve aApake bala, Apake cakra, aura ApakI senaga ko raNami bha dekhanA cAhate haiN|' ___ 'yA ? 1 2' bhagna nau mAra pAe mapaM ko naha tuMgAra / usakI dara himmata / zyA ume yaha nahIM batAyA ki yahATa bhUkA,
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva bhAga mere AdhIna ho nukA hai|' 'yaha saba kucha batAne se pUrva hI unhe jJAta thaa|' 'yoha | 1 1.... bharata bhI vicAro kI laharo para tairane lge| dUta natamastaka hokara vApisa calA gyaa| senApati ne kucha rahanA cAhA.. 'mahArAja !' '..." hA~ / kyA bAta hai ? 'aba prApatI kyA AjA he?' 'senApati jI ! senA ko Adeza de do ki vaha podanapura kI ora kUca karade / sArI senA ko nahI, kucha aza ko|' "jaisI trAjJA svAmin / " senApati ne AjJA zirovArya kii| raNabherI baja uThI 1 aura senApati ke Adeza ke anusAra senA kA mulya aga podanapura kI ora prasthAna kara gayA / podanapura vA bAho parakoTA vizAla aura majabUta thA / cAro ora khAIyA thii| Aja mAre podanapura meM utsAha bhare vAtAvaraNa kI lahara chA rahI thii| zahara kA baccA baccA sipAhI vanA huyA thaa| senA tanI huI khaDI thii| bAhubalI apane matrI ke sAtha gupta mantraNA kara rahe the / mantrI ko jJAta thA ki bharata kA mukAbilA karanA azakya hogA" para vAhavalI jI bhukeMge bhI nhiiN| taba kyA karanA cAhie aura kyA nahIM karanA cAhie / ...isa prakAra maMtrI ke samakSa duvidhA khar3I thii| tabhI guptacara ne sandeza prastuta kiyA "bharata mahArAja apanI senA ke sAtha hamArI ora pA rahe hai| unake pAge prAge eka camakatA sA srya sarIsA cakra bhI calatA A rahA hai / mahArAja bharata ke ratha para dhvajAeM phaharA rahI hai| unakI renA meM goza pUre raMga ke sAtha chAyA huA hai|"
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 116 ) "koI bAta nahIM?" bAhubalIjI ne kahA / mannI ko sampoSita karate hue kahane lage, " nenApati ko prastuta karo ?" senApati kucha hI kSaNo ke pazcAt svayaM zrA gayA ? vaha bhI bharata kI senA ke jAne kI bAta prakaTa karane lagA aura bhAjJA kI pratIkSA karatA hutrA khar3A ho gayA / bAhuvalI ne diyA - ' netA ko taiyAra hone ke lie kaha do| vaha pratyeka kSaraNa ke lie sajaga rahe aura hamAre pradeza kI pratIkSA kareM / ne samajhatA hU ki vaha (bharata) AkramaNa karane se pUrva dUta ko puna bhejeMge " isa prakAra senApati ko Adeza de ho rahe the ki bharata ke dUta ne praveza kriyA aura kucha kahane ke lie zrAjJA cAhI / ita ko pratyakSa dekhakara bAhubalI numkarA uThe - bole " vA Adeza hai Apake mahArAja kA ?" "mahArAja | ve puna Apako avasara de rahe hai ki toca vicAra kara rone / unakA Adeza hai ki rA me jhApa jIta to sakeMge nahIM phira vo bAta prAce baTAI jAye / chApa kyo nahI mahArAja bharata se mila lete ?" -- 1 } "dUta mahodaya / bAhubalI garaja uThe jyAdA daDha va kara bAte sunane kA maiM prAdi nahI hU~ hame jo socanA thA- soca liyA para bharata jI se jAkara kaha do ki kahI aisA na ho ki unakA garva miTTI me mila jAya / zrAja taka kI vijaya, hAra me badala jAya / ainA mAlUma paDatA hai ki usakI nasa nasa me abhimAna kA jahara phaila gayA hai |... * jAo / aimI kAyaratA kI bAte sunanA pasanda nahI karate / unane kahado / ki weat bhAna mAna ko bacAkara vApisa loTa jAye / " 2 / hUta apanA sA muha lekara, paira pITatA huA calA gyaa| dono
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 117 ) senAo me raNa bherI baja utthii| dono mora kI senA tanI huI, phukAreM mAra rahI thii| apane apane svAmI kI AjJA sunane ko pratyeka kSaNa majaga thii| ' bharata jI ke mantrI bhI samajhadAra the to vAhahvalI jI ke mantrI bhii| donoM ne senA kI kAra, senA kA joza, dekhaa| aura vicAra manna ho ge| apane apane svAmI kI AjJA lekara dono prora ke maMgiyo ne raNa chir3ane se pUrva eka sujhAva sammelana kiyA isa sammelana me upasthita rhe| ApasI vArtAlApa huA / anta me eka tathya kA nirNaya kyiA jisakA vivaraNa isa prakAra hai." ___ "kyoki bharata aura bAhubalI dono bhAI bhAI hai, dono kI hI senA vizAla aura vijaya kI prAzA se bharI huI hai / ata aisA jAna paDa rahA hai ki yuddha jama kara hogaa| taba aneko nAriyAM vidhavA ho jAaigI, aneko vacce anAtha ho jAege, aneka mAtAe~ apane putra khodegI aura hiMsA kA tANDava nRtya ho utthegaa| vIratA me, vicAro me, zaurya me dono bhAI eka dUsare se nyUna bhI nahIM hai / inakA grApasI matabheda mAtra hai yaha rAjanItika tathya bhI vizeSa nahIM / taba kyo nahIM ina dono bhAiyo para hI jaya vijaya kA nirNaya choDa diyA jAya ? ___ ata yaha sujhAva nirNIta huA ki senA na laDe, hiMsA na ho, apitu dono bhAI dvanda yuddha dvArA apanI jaya vijaya kA nirNaya karate / dvandva yuddha meM tIna bAte hogI arthAt dvandva yuddha tIna prakAra se hogA (1) jala yuddha / (2) malla yuddha / (3) dRSTi yuddha / marthAt ve dono jala meM ghusakara yuddha kareMge aura eka dUsare
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko parAsta kreNge| ve dono vyApama me kuntI laDege aura eka dUsare ko citta kreNge| ve dono prApana bhedRSTi milAeMge yora eka dUsare kI daSTi ko DagamagAne kA prayAsa kreNge| isa prakAra tIno yuddha me jisakI vijaya ho jAegI vahI vijayI khlaaegaa|' yaha sujhAva pAna kara-mantriyo ne dono bhAiyo ke pAta alaga alaga se bhejA aura sammati pAhI / dono ne isa sujhAva para gahanatA se vicAra kiyA / bAhuvalo ne yaha kahakara vaha mubhAva patra vApisa kara diyA ki pahale bharata hI isako svIkRti pradAna kre| kyoki prathama pravanara maiM use hI denA cAhatA huuN| sujhAva patra bharata jI ke pAsa le jAyA gayA / bharata jI ne use bAra bAra patA aura vicAra kiyA --" sujhAva hai to ThIka / pAvalI mujhase tIno yuddho meM mAta khA jAyagA - navase baDI mAta to merA cakra hI dedegaa| . socakara bharata ne svIkRti pradAna kara dii| bharata kI svIkRti mila jAne para bAhubalI ne binA dalIla ke svIkRti de dii| aura aba dono ora kI senAyo ko yuddha na karane kA Adeza diyA gyaa| senA cauka sI gaI / podanapura kA nAgarika coka utthaa| syo? syo kyA bAta huI ' yuddha kyo nahI ho rahA hai ? kyA bAhudalI jI ne prAdhInatA svIkAra kara lI ? .. * para bAhubalI jI aisA kabhI nahI kara sakate / ve parAdhInatA kI jajIra kabhI bhI apane rAjya ke gale me nahIM DAla sakate / to . *to .phira." bAta kyA huI ? ...."pratyeka kone se aneka carcA mukharita ho utthii| tabhI digula bajA / carcAe zAnta ho gii| hAthI para baiThe eka halakAra ne sUcanA pddh'ii|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 116 ) 'cava yuddha senA me nahI hogaa| mArakATa nahI hogI / zrapitu yuddha va dono bhAiyo me hogA / ata mAnti aura nirbhayatA se raho aura dono ke malla, jala thora dRSTi yuddha ko zAnti se dekho / ' 'ghare ! | " senA, nAgarika, saba dekhate ke dekhate hI raha gae / yaha granokhI ghoSaNA saba ko caukA utthii| saba prasanna ho uThe aura nirdhArita sthAna para apAra bhIDa jamA hone lgii| udhara dono bhAI, tIno yuddha ke lie taiyAra ho rahe the| dono ora kI senAo, nAgariko ko apane-apane svAmI kI vijaya para pUrNa vizvAsa thA dono ora se apane-apane svAmI kI jaya kI dhvani guja uThI / dono ora ke do mahAmantrI inake nirNAyaka nirdhArita hue / yuddha hone se pUrva bharata ke pradhAna senApati jaya kumAra ne ekAnta me sandhi ke lie maMtraNA bhI kI / nivedana bhI kiyA ki bhAIbhAI ho kara yo laDanA zobhA kI bAta nahIM / yadi zrApa jaise jJAnI puruSa hI ryo laDege to prajA kA kyA hogA ? bharata ne bhI vicAra to kiyA para digvijaya kA pralobhana zAnta na ho sakA / 'graha' ne bharata ko zAnta na hone diyA / senApati aura mantriyoM ke samajhA tujhAne para bhI bharata ne apanA vicAra nahI badalA | 4 badale bhI kaise ? jisake dRzya para abhimAna ne paira ghara rakhA ho, jisake vicAro me 'graha' ne jahara ghola rakhA ho, jo zAna kA bhUkhA ho bhalA vaha kaise hita kI bAta soca ske| usakI dRSTi me to hita svaya kI vijaya me hI hotA hai / vaha taba yaha bhI nahI soca pAtA ki nyAya kI tulA me kyA rakhA hai ? senApati aura vRddha mantriyo kI bAta sunakara bharata jI mAtra
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTTAhAma kara utthe| bole 'phAyara kahI ke / kyA tumako mere para vizvAsa nahI rahA ? sthA mujhe tuma sabane nirbala samana liyA hai ? yadi bAhubalI apanI itanI Ana mAna rakhatA hai to use isakA majA cakhAnA hI cAhie / merA nirNaya aTala hai| jAmro vyavasthA kraayo|' ____ xxxx sarvaprathama 'jla yuddha honA taya huA / gahare aura svaccha zItala pAnI se bhane vizAla ramaNIka kuNDa meM isa pada kI vyavanyA kI gaI thii| gejana kI nApa ke vizAla vistRta kSetra meM nirmita yaha kRSNDa pranyanna sundara thaa| isake kinAre para bane chAyAdAra vizAla kakSo me jana samUha-yada ke dRzya ko dekhane ko umaDa rahA thaa| mAmA maca para dono pakSa ke nirNAyaka, senApati, u anya adhikArI gaNa nirAje hue the| tabhI / ___ hA~ko nabhI vigula bajA aura usa vizAla kuNDa me-jame ko pahADa mAra gi ho / vaise hI dono bhAI utre| zArIrika banAvaTa kI STi manarala Thigane aura choTe the-para bAhubalI vigA gaya lAne aura Uce purupa the| bharata ne jala yuddha vo prAramma parata hue pAnI ko vAhanI ko aura ujAlanA zuru kara diyaa| bharata jo pAnI DAlatA to aisA jJAna honA jaise samudra meM dRtAna prA gayA ho| una samUha 'jya bharata' 'jaya bharata' kola AUM| bAhubalI patrAA pare / pAnI meM mAra paya ne madana kara -the| vAlI se pAye jana gAro bhI gAlI po pAtI mAtA -aura nAgA unamA gariekAko pAyara meM bane padamA dA bhalI pana vAle udAtra
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ se hone lge| bharata pAnI umAle jA rahA thaa| eka kSaNa ko bhI sAma nahIM le rahA thaa| vaha dodha kI prati mUni vane tUphAna saDA kara rahA thaa| tabhI * tabhI bAhubalI ne bhI apane hAtha, pAnI para maare| jyo hI pAnI para mukkA mArA to pAnI saphaDo dhanupa Upara uchala gyaa| bhAge garajanA sI huii| kucha kSaNo taka bAhadalI pAnI ughAlate rahe to bharana kI akhi bharane lagI aura bharata ne vyAkulatA kA anubhava kiyaa| vyAkula honA svAbhAvika bhI thA / kyoki kada meM bharata choTA aura bAnubalI baTA thA / java bharana pAnI ke choTe mArate to vaha vAhabalI ke vakSasthala para hI jAkara Tika jaate| kintu jaba cAhuvalI pAnI kI mAra karatA to marata ke muMha para jAkara TikatA / marata vyaya aura bhI vyAkula hone lgaa| vaha bAra-bAra muha chipAne lgaa| vAhavalI ke pakSa vAle uchala paDe aura jaya vaahvlii| jayabAhubalI / / kA nArA bulanda karane lage / bharata kI pakSa vAle aba nirAga se hone lge| tabhI ___ tabhI bharata ne pITha dikhAdI / pAnI kI mAra se eka dama muha phera liyA / bharata ne hAra mAna lI thii| nirNAyako ne bAhubalI kI vijaya ghoti krdii| sArA bhamaNDana nAca jA / saba zora se bharata aura bAhuvalI ke hAra jIta kI carcA cala rahI thii| dono pAnI me vAhara paae| sabhI janasamUha ne dono kA svAgata kiyaa| kucha samayAntara para dRSTi yuddha hone vAlA thaa| eka vizAla bhaura ramaNIka maNDapa me isa yuddha kI vyavasthA kI gaI thii| maNDapa
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 122 ) ke ThIka sAmane ratna, maNi racita maca thA--jisa para jhAlare, motI, aura maNiyo kI laDiyA camaka rahI thii| vizAla maNDapa me sugandhi prasAraka vyavasthA thii| jana samUha ke baiThane kI sundara vyavasthA thii| __ matra ke pAsa hI eka U~ce Asana para sAmane nirNAyako ke lie baiThane kI vyavasthA kI / maNDapa me darzaka gaNo kI apAra bhIDa ke lie baiThane kI bhavya vyavasthA kI gaI thii| ___ samaya kA bigula bajate hI maca para bharata aura vAhubalI pahuce / pUrNa sAja zR gAro se saje hue dono mahendra laga rahe the| donoM ke caharo para prasannatA kI pravIra vikhara rahI thii| maca para Ate hI jana samUha ne jaya-jaya kI dhvani gu jAyamAna krdii| savakI dRSTi maca para lagI huI thii| pIche vAlA apane se Age ke U~ce sira ko thoDA nIce karane ko bAdhya kara rahA thaa| yuddha prArambha kA vigula bajA aura dono pratidvandI nAmane sAmane khar3e ho gae / kamAla kA dRzya thA yaha / dono kI dRSTiyAM eka dUsare kI dRSTi para pATiko / nirNAyako ne pratyeka kSaNa kA dhyAna rakhA ki dekheM kisakI palake pahale TimaTimA jAtI haiM / kyo ki dRSTi milAte rahane para jisako palake pahale TimaTimA gaI yA bhApaka gaI to usI ko hAra nizcita thii| kSaNa bIte, pala pIte aura samaya bItA ! dono eka dUsare ko harAne ko ugrata the / bharata yahA bhI vyAkulatA kA anubhava karane lgaa| usakI garadana dukhane lgo| netra bhArI-bhArI hone lge| isakA pAraga . -sakA kAraNa para pA ki bharata kada meM choTA aura bAhubalI pasA hone meM netra milAne ke lie bharata ko prAse ke ghI karanI pI narani vAyalI ko Age nIce kI ora thii|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 123 ) kaba taka prAMkhe Upara uThI rhtii| isa yuddha me bhI bharata mAta khAtA dikhAI dene lgaa| dekhate hI dekhate bharata ke netra Dava DavA prAe aura palake Tima TimA uThI / bharata kI hAra, aura bAhuvalI . kI vijaya ghoSita huii| ___ gagana maNDala puna 'jaya vAhubalI' kI nAda se gaja utthaa| saba ora bharata kI nindA aura bAhuvalI kI sarAhanA ho utthii| koI koI kahatA ". * ajI / isa hAra se kyA hotA hai| malla yuddha me dekhanA-bAhubalI cita leTatA dikhAI degaa| bharata bhI Akhira phaulAda kA banA huA hai| koI kahatA " are rahane do ! jisane do yuddho me pITha dikhAdI vaha aba tIsare me kyA nihAla karegA? use to hAra mAna hI lenI caahie| ___ koI kahatA " senA ke bala para hI digvijaya karane kA sapanA detA hai bharata ne , Aja mAlUma humA hai ki laDabhiDanA kyA hotA hai| 'muNDe muNDe matibhinne" kI ukti ke anusAra vibhinna taraha kI bAta ho rahI thii| ____ ava malla yuddha kI tayAriyAM ho rahI thii| vizAla akhADA taiyAra kiyA gyaa| jisame dono vIra mallayuddha ke vastra dhAraNa kie A dhmke| dono hI jaise babbara zera ho| mAsala aura gaThIlA zarIra dekha dekha kara nAriyAM svabhAvata macala uThI / kAyara thara thara kaoNpane lage ! vIra kI vaoNche khila utthii| dono kA hI zarIra suDola, gIlA aura ubharA huA thaa| nirNAyaka bhI usa akhAr3e me itarA huA thaa| dono ko taMmAra dekhakara prArambha kA vigula baja utthaa| vigula ke bajate hI
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 124 ) jaise dono zera dahADavara niDa utthe| ____ aneka prakAra ke dAva-paica jAnane vAle dono bhAI eka dUsare ko 'cita' karane kI tApha ne me muto kI mAra eka dUsare para aise paDa rahI thI jaise vajra ke mundara baja rahe ho| darzaka gaNa vaDe utsAhita ho rahe the| uchala rahe the, tAlI pITa rahe the, jya gela rahe the aura apane apane anubhava ke dApa paica kA izArA bhI kara rahe the| darzaka itane tallIna the ki unake malla yuddha kI kriyA ko apane mukho, hAyo ne uThA uThAkaratA me mAra rahe the / kitI phinI ne to pAna meM baiThe hue ke hI mukA 'ja diyaa| bhayaMkara aura dila dahalA dene vAlA malla yuddha manuSya hI dekha rahe ho so vAta nahI--apitu svarga ke deva bhI gAna-gharA se dekha rahe the| bharata ne kamAla kA vIrya zaurya aura bala kA prayoga ndiA / yadyapi dono caramazarIrI the| para bAhapalI dizeSa bhImakAya vAle the--ata bharata laDa khaDAne se lage / para vAra vAra samhala bhI jAtA / bAhubalI ne aneka bAra bharata ko avasara bhI diyA para jyo hI bharata samhalatA tyo hI vAhubalI paica dAva lagAgara bharata ko basa ne kara lete| dekhate hI dekhate bAhubalI 2 bharata ko apane dono hAtho ne pe se Upara uThA liyaa| cAro ora se hAhAkAra nava utthaa| aneka prakAra kI prati dhvaniyoM sunAI dene lgii| bharata kI hAra nizcita thii| vaha tilamilA rahA ga-para karatA bhI kyA? tabhI bAhuvalI ne bhanta ko pRthvI para DAla diyaa|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 125 ) bharata ekadama khaDA ho gayA aura mAra khAe bhayakara sarpa kI taraha phukAre mArane lgaa| karatA bhI kyA ? koI bhI to cArA nahIM thA usake pAsa tabhI .." tabhI unhe apane cakra kI yAda AI / binA soce samajhe ." utAvale aura krodha kI Aga me bhUla se bharata ne cakra--bAhubalI kI ora chor3a diyA ! cAro tarapha se hAya hAya kI karaNa dhvani kaiMpa utthii| bharata jI ne yaha kyA kiyA ? bharatajI ne ailA kyo kiyA ? aAdi bAte hone lgii| ___ niNayako ne bhI ise anucita khaa| saba ora se bharata kI nindA kI jA rahI thii| saba stabdha se khaDe the-sakdo yaha cintA ho uThI ki-~aba bAhubalI mAre jAeMge kyoki caka jisa para cala gayA vaha jIvita raha hI nahIM sktaa| __ para yaha kyA ? .. * cakra bharata ke hAtha se chUTA to bAhunI kI parikramA dekara bAhubalI ke hAtha me pAnAra ruka gyaa| samora jaya, jaya kI mahAn nAda gUja uThI devagaNa yuppa varasA uTha aura bAhubalI kI vijaya ghoSita kara dI gii| bharata zarama ke mAra marA jA rahA thaa| vaha Aja mahAn parAjaya le cukA thA / bAhunA muskarA rahe the| tabhI bAhubalI bole . ." __ "zAbAza bhaiyA / nAja tubhane yaha dikhA diyA hai ki rAjya lolupatA manuSya ko kitanA nirA denI hai| tumane yaha bhI vicAra nahIM kiyA ki yu. karake mAlira milegA kyA ? eka bhAI yo parAsta karaka mAna tumhArI lolapatA kI zrI to pUrti hotI ... jovana sI kauna sI maphalatA milatI tumhe ? ___ racanAte vakta yaha bhI tumane nahI vicArA mi yaha cakra jisa para bhI vAra karatA hai --une mAtu kI goda me hI sulAkara ghotA hai / paura tumane mujhe mRtyu kI goda me sulAne ke lie hI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126 ) caka choDA" / kyA tumhArI rAjya lipsA ne bhAI kA prema bhI bhulA diyA? jaba tuma tIna nyAyika yuddho me parAsta ho cuke the to mAtra aha kI cAdara oDhe tumhAre vicAro ne tumhe anyAya kA yuddha karane ko pukArA aura tuma hat buddhi ho utthe| para tuma yaha nahIM jAna sake ki yaha cakra apane sahodara para, caramazarIrI para, muni para, aura parijana para nahIM calA krtaa| tumane kyo apane vicAro ko ghRNita kara DAlA / prAja sasAra me batAyo to kauna isa gArya kI prazasA kara rahA hai| ___ opha ! | | rAjya, sampadA, aura ghothe mAna sammAna ke lie mAnava apanI mAnavatA kA galA kyo ghoTa baiThanA hai| vaha kyo apanatva ko bhUlakara jagata-jAla meM phaMsa jAtA hai ? ___dhikkAra hai / vikkAra hai|| vivakAra he isa samAra ke prapaca ne / sanala samaya se bhaTakatI yaha yAtmA sayogadA mAnava deha pAtI hai aura ise bhI yaha sAsarika vAsanAno kI jaharIlI gandha se yaha dUpita kara baiThatI hai|| dhikkAra hai lobha, lAlaca, lAlasA aura lipsA ko jisake kAraNa bhAI bhAI ko mArane to taiyAra hai| vikakAra hai itta mAyA moha ke mithyA jAla ko| jo mAtra havAvA ha / ghoraNa hai eka bhUta bhulayA hai| phira bhI tumane mere hita me bhalA kArya kiyA hai| tumane mujhe sote te bhagA diyA hai| tumane mujhe manAra kI analiyata dikhA dohai| tuma dhanya ho / no, samhAlo apane ca ko aura hama kAsakoTa sama sampadA ko mujhe pAna apanala mA bhAna ho gayA / mujhe aka paranA bhI kyA / meM pA prAma zaraNa ke patha para cala gaa| ayama
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 127 ) ghRNita jaga kIcar3a se nikalanA acchA samajhatA hU~ / " aura dekhate dekhate bAhubalI jI ne udAsInatA kI chAyA me cairAgya kavaca ko dhAraNa kara liyaa| bAhubalI bhagavAna AdinAtha ke caraNo para gayA aura dIkSita ho gayA / bharata 1 vaha parAsta hugrA bharata bhukA jA rahA thA / vaha namra ho uThA thA aura apanI bhUla use jJAta ho cukI thI / para kare bhI kyA ? khaira podanapura para vijaya dhvaja phaharAkara yahA~ kA rAjya apane putra ko dekara prasthAna kiyA ? X X X prayodhyA vAsI pratIkSA me the ki kava podanapura se samAcAra zrAe / tabhI vijayapatAkA phaharAtA huA sandeza vAhaka yAyA aura jaya bharata / jayabharata kA nArA bulanda karatA hugrA ayodhyA ke dvAra para Akara ruka gayA / yodhyA vAsiyo ne vijaya sunI to nAca uThe / Aja ayodhyA puna saja uThI / maMgala velA me bharata ne zrapane vijaya cakra ke sAtha ayodhyA me praveza kiyA / zrAja Ananda yora susa kI lahara ayodhyA meM chA rahI thI / bharata prAja chahakhaNDAdhipati banakara cakravartI ho gae ye 'bhUmaNDala ke kone kone meM bhArata kI hI yaza-gAthA gAI jA rahI thii| deza ke kaune kaune se rAjA mahArAjA garA upasthita the aura bhata arcfrSeka kiyA jA rae thaa| rati svamaNDita aura bhavya va ramaNIka dina gaNDAla banAyA gayA thaa| jina lo saMcAlana bharA huA thaa| para gaurava bharI umaya mora para vibhinna mAtramAdi
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 128 ) chA rahe the| sarvocca nAmAjya siMhAsana para bharata virAje hue the| camaravAhaka, pavana sacAraka, eva suganyi prazAraka, sevaka apanA apanA kArya mugdha hokara kara rahe the| yAga bharata ko cakavartI pada se vibhUSita kiyA jA rahA thaa| ada inhe bharata nahIM, apitu mahArAjAdhirAja cakravartI rAjya sampadAdhipati nanta kahA jA rahA thaa| ____ amarAno se nI sundara ranagiyA apane gaura eva narama pairo meM mavara kAra ko pAgala yAnye vesudha huI nRtya kara rahI thii| magata jI mavura tAna ne nArA vAtAvaraNa nAca uThA thaa| cAge para eka vasanta kI bahAra chA gaI thii| ___ aAja prati kI pratyaka racanA apanI-apanI bhAga meM nIta sunA nahI thii| pavana kA manda mIThA naga, nadiyo kA hAra, mada, vRSa, tatAlo kI kamI DAniyoM kI parasarAtI yAna, vini, udyAna, pATikA Adi meM narana ra vige puNe milI lI mastanamA caura pRntrI para mara mana kA vidhAnA vihAe hama lomanna-vAla dhAna kI zaricAlImA kuna milAkara moTa prakaTa kara rahe the| mAn umA svara pAca nagna ke irda gida, roma roma, meM namAyA gyaa| cayI bhagna ko bhApati zI bhalA kauna gapana rAnI mAha sakatA hai? kisAna bAra to jino jiypii| iname ne vanIna hajAra to AI , vattIya hajAra diyA, jinamo jAna-yana para denI ne insuna bhI thI, eva cIna rajA nyAno para ne gugamana nyAnA kii| mhAgaja bharata ke Asana pa ra bara nika najAramA ra nAma (rAjA) mAnana meM
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126 ) AdhIna the| inake cosasIlAkha hAthI, caurAsI lAkha hI bhavya ratha the| aThAraha karoDa ghoDe aura caurAmI karoDa paidala senA thii| ___battIna hajAra deza meM vahattara hajAra nagara aura chiyAnave karoDa gAva the / ninyAnavave hajAra to droNa mukha (bandaragAha) the / ar3atAlIsa hajAra pattana, solaha hajAra kheTa the / chappana antarahopa the 1 caudaha hajAra aise gAva ye jo pahADo para base hue the| vistRta aura vizAla seto ke lie eka lAkha karoDa to 'hala' the jinase kheta jote jAte the| tIna karoDa gAe thii| sAtaso to aise vizAla bhora bhavya bhavana the, jiname sadaiva ralo kA vyApAra karane vAle vyApArI ThaharA karate the| inake adhikRta aThAisa hajAra vana the / aThAraha hajAra mleccha rAjA-mahArAja bharata ke sevaka the| mahArAja bharata ke pAsa nau nidhiyA thI jinakA nAma kamaza kAla, mahAkAla, naisargya, pANDuka, pada, mANava, piMga, zakha, aura sarvaratna thaa| ___caudaha ratna jiname sAta ajIva-cakra, chatra, daNDa, asi, maNi, carma, aura kAkiraNI tathA sAta sajIva-senApati, gRhapati, hAthI, ghoDA, snI, silAvaTa aura purohita-pRthvI rakSA aura aizvarya ke upabhoga karane ke sAdhana the| isa prakAra ananta rAzi ke dhanI mahArAja bharata Aja sarvasampanna the / apane sATha hajAra varSa me chaha khaNDa bhU para digvijaya prApta kI thI aura Aja ayodhyA vApisa Ae the|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 samrATa bharata kI sAmAjika aura rAjanaitika vyavasthA kolAhala aura saparSa ke aneka varSa ke pazcAta aAja bharata gapane hI vizrAma-kakSa meM sukha kI seja para vizrAma kara rahe the / chiyAnave hajAra rAniyo me pramukha paTTarAnI mahArAjI 'subhadrA' mahArAja bharata ke pAsa hI virAjI huI thI / aAja dono zAnta the, prasanna the, aura gaurava kI garimA se phUle hue the| dono apane-apane moda me lIna ho rahe the| sahasA subhadrA ne mahArAja bharata ke mukha kI ora nihArA to jJAta huA ki jaise mahArAja kucha cinlana ke kSaNo me khoe jA rahe hai| usane pUchA 'kyA cintavana ho rahA hai svAmin ' ' / proha / ' bharata kucha cauke / phira kahane lage'priyaM / tuma kitanI puNya zAlinI ho / itanA vaibhava, unanI sampadA, itanA aizvarya Aja tumhAre caraNo para visarA paTA huA hai|' ___ para kyA pApako jJAta nahIM ki yaha puSya pAyA kahA se ?' eka madhura muskAna piseratI huI rAnI nubhadrA ne puunaa| 'nA * / ' bharata ne cupa saMcate hue kahA / "meM vatAle ? hA hA pravazya btaayo|' 'yaha puSpa ArA dhAre pAsa se / '
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'are / / 'caukie nahI prANAdhAra / pApa puNya ke bhaNDAra hai / maiM to ApakI dAsI hU / ' 'groha | to yaha bAta hai|' mahArAja bharata vhisa uThe / puna pUchane lage 'rAnI / eka bAta chu / ' 'pavazya pUchie svAmin / ' 'hamAre pAsa aTUTa sampatti hai / para isakA upayoga yadi hama upakAra me kare to kaise kare ?' 'isame ulajhana kI bAta hI kyA hai ? pratyeka sthAna para nAgariko kI suvidhA ke lie vibhinna prasAdhana banavA diijie| dAnazAlA sulavA dIjie / rakSA-nidhi ke bhaNDAra sthApita karavA dIjie aura yAcako ko muMhamAgA dAna diijie|' 'yaha sabato hotA hI hai|' 'to phira kyA zepa raha gyaa|" 'btaauuN| 'hAhA / avazya btaaie|, 'merA vicAra hai ki eka varga aisA banAyA jAya jo svaya sayamI ho, paThanapAThana me lIna ho aura pratyeka manuSya ko susamvRti ko zikSA de| 'uttama / atyuttama / ApakA yaha vicAra to mahAn uttama hai mhaaraaj|' 'lekina aisA varga banAyA kahA se pAya ! hisako banAyA jAya ? pAse banAyA jAya?" ___'aApa isake lie nizcinta rahie prabho meM eka saptAha ke mandara bhApa kImA kA samAdhAna nikAlane meM saphalatA prApta
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ } kara lagI / ' ( 132 ) 'to kyA maiM nizcinta rahU~ " 'jI svAmin / ' 'kyA maiM bhI kucha sahAyatA tumhe de sakatA hU~ " avasya / Apa kala hI purohita se nimaMtraNa deza ke pramukha - pramukha nagaro ke nAgariko ko dilavA dIjie / ' 'timavaraNa | kisabAta ke lie " 'bhojana ke lie / ' 'kyo ? ? ?' 'yaha abhI nahI batAyA jAegA / ' 'proha / ' bharata viha~sa uThe aura bole--- ThIka hai, meM bhI ApakI isa kAryakramakA kI sUcanA matrI ko detA hai| jaisA bhI ucita samajho kara lenA / maMtrI ko bulavA kara subhadrA mahArAnI kI prAjJA jaimI thI vaha sunAdI / matrI ne zIghra hI pramukha pramukha nagaroM ke pramukha pramukha arefoot ko nizcita tithi kara bhojananimatraNa dilavA diyA / jyohi AmaMtrito ne nimaMtraNa prApta kiyA tyo hI prasannatA se bhojana meM zAmila hone kI taiyAriyA karane lage / Aja vaha tithi hai, jisa tithi ko vizAla bhojana vyavasthA honI thI | mahArAnI subhadrA ne sampUrNa vyavasthA apane adhIna kara lInI thii| manI, purohita, sevaka, sevikAyeM, sabhI mahArAnI kI prAjJAnusAra grAmatritI ko vizrAma karane, bhojanazAlA meM baiThAne, bhojana parosane evaM svAgata Adi kI taiyArI me the / hajAro uccakulIya nAgarika yA cuke the| unheM vizAla vizrAma kakSa meM ThaharAyA gayA, unakA surakSita puSpamAlAo, japAna Adi se svAgata kiyA gayA / bhojana zAlA meM praveza pAne
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 133 ) kA nizcita samaya bhI unhe batA diyA gayA / ___ Aja vizeSa parva kA dina yaa| prAya isa parva para dhArmika vicAro kA pUrNa dhyAna rakhA jAtA hai / samaya hote hI nAgariko kA samUha bhojana zAlA kI ora calane lgaa| vizAla aura suvyavasthita bhojana zAlA kA maDapa bhavya aura ramaNIka thA : sabhI nAgarika eka sAtha baiThakara bhojana kara sakate the| bhojana zAlA ke maNDapa ke bAhara harI-harI ghAsa jo ki lagavAI gaI thI-lahalahA rahI thii| choTe-choTe prANo usa ghAsa para vicarane ke lie choDa die gae the / janasamUha isa kRtrima udyAna ke usa kinAre para ruka gyaa| kyoki inhe darabAna ne Age jAne ke lie mahArAnI jI kA Adeza pAne ke lie kahA thA aura abhI mahArAnI jI ne praveza hone kA Adeza nahIM diyA thaa| tabhI . ___ tabhI mahArAnI jI pANDAla se bAhara pAI aura namaskAra karake sabhI nAgariko kA abhivAdana kiyaa| sAtha hI bhojanazAlA me praveza karane kA nivedana bhI kiyaa| ___ daravAna ne unheM praveza pAne ko lie rAstA khola diyaa| hajAro nAgariko me se saikaDo to ghAsa ko rodate hue cale gae aura saikaDo jahA ke tahA ruke raha ge| ___ cakravartI bharata yaha saba kucha dekha rahe the| para mauna the| mahArAnI jI ne rake hue nAgariko ko bhI Adeza diyA ki ve bhI praveza phare / baiThane kI vyavasthA vistRta hai| kintu koI bhI Age nahIM bddhaa| taba bharata ne pachA--- 'pApa loga prA kyo nahIM rahe haiM / , 'mahArAja ' eka nAgarika ne Age vaTapara nivedana riyA / 'mahArAja / prApa to svaya videkI hai, dayAlu aura navamI hai / myA pApa bhI hame bhAne kI yAjJA de rahe hai"
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kyo ? aisI kyA bAta hai jo maiM AjJA nahIM de sktaa|' 'mahArAja / vaise bhI Aja parva kA dina hai aura hama saba batI sayamI hai, hama isa vanaspati kAya ke jIva ko rodanA nahIM cAhate, isa para vicarate choTe-choTe jIdo ko mAranA nahIM caahte|' 'pare / / 1. bharata cauka te ge| 'hA rAjAdhirAja / bhojana kI lolupatA ke lie hama apanA vrata (niyama) nahIM tor3a sakate / yaha sayama kI Ana hai|' 'acchI bAta hai taba Apa dUsare dvAra se zA jaaie|' 'kaise pA sarate haiM ? upara bhI aisI hI ghAsa hai| tabhI mahArAnI mubhadrA gAI / usane yaha taba sumavAda suna liyA thaa| namratA aura sAmya bhAva se una sabako namaskAra kiyA paura rAjya-bhavana kI pora apane sAtha calane kA unase Agraha kiyaa| sabhI pravagepanI sayamI nAgarika cle| makko bhojana praayaa| gojana ko pacAt vizAla nagA bhavana meM hajAro pI jana mAyA ke madhya mahArAja bhanta pandI ne ghoSaNA kI 'mAja hama eka me vargI pApanA kara rahe haiM jo mayagI hogA, sadAcArI pora rikSaka hogaa| ahi kI bhAvanA meM aura pota parigraha parimArA manAta yA dhArI ho / jo saya
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartavya hogA / inake khAnapAna, vizrAma, vihAra, paThanapAThana, Adi kI vyavasthA apana-sabako yaNa zakti samaya-samaya para karanI hai| aisA brAhmaNa (brahmacArI) varga hama hamAre Agantuka sayamI nAgariko ko jo Apake sAmane idhara maca para sAdA vastro mora sAmyabhAvo ke sAtha virAje hue hai-jinhone sthAdara eva asa jIvo kA dhAta nahIM karanA cAhA, jinhoMne mahArAnI subhadrA kA mantavya samajha liyA thA - aura jo bhojana lolupatA ke basa me nahI the unheM kahA jA rahA hai| yaha varga deza ke kone-kone me bhramaNa kregaa| suvicAro kA pravAha karegA aura sayama pAlane kA rAstA dikhaaegaa| koI bhI varga inhe satAegA nahIM, mAregA nahI, phaNTa degA nahIM, bhora anAdara bhI karegA nahI / yaha varga eka mahAn pUjya hogA, bhAdaraNIya hogaa|' ___ yaha ghopaNA sunakara jana samUha prasanna ho utthaa| mahArAnI subhadrA bhI prasanna ho uThI to bharata bhI pulakita ho utthe| sabhI ne usa varga kA svAgata kiyaa| mahArAja bharata ne saba savako susaskRta karAyA aura yajJopabati dii| ___ isa prakAra cakravartI bharata ne brAhmaNa varga kI sthApanA kii| kSatriya, vaizya aura zUdra varga kI sthApanA bhagavAna AdinAtha pUrva me kara hI cuke the| isa prakAra sAmAjika vyavasthA ne janma liyaa| pratyeka varga apanA-apanA uttaradAyitva samajhane lagA aura eka dUsare kA hitaipI bana kara sahyoga dene lagA / nA ghRNA thI, nA hepa thA aura nA vidveSa thA / saba prasanna the / vyavasthita the aura mAnanda maya jIvana bitA rahe the| mahArAja bharata ne vizeSa adhyayana kiyA / jisake dvArA gRhAsthika, sAmAjika, rAjanaitika aura dhArmika tathyoM ko prastuta
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 138 ) vajavAe jAye, magala miSThAna vitaraNa kiyA jaay| magala gIta gAe jaaye| () niSadyA miyA-chaha mAha pazcAt uttama Asana para jisa para sAtiyA akita ho-usa para-vAlaka ko sajA dhajA kara prathama bAra baiThAyA jAya / isI dina me use baiThe rahanA sikhAyA jaay| (10) anna prAzana--nI mAha vyatIta ho jAne para yAcako ko khilA pilAkAra, dAnAdi dekara- bAlaka ko nanta khilAye / __(11) zuSTiniyA- ise varSavardhana yA sAlagiraha bhI kahate hai| yaha eka vapapara jo janma tithi AtI hai usa dina inTa bandhu pro ko nimavaraNa denA caahie| bacce kA magata saskAra karanA cAhie jyoti jalAnI caahie| (12) kerAdApa niyA--pazcAt tIsare yA pAMcave vapa para unnare se bAlA muNDana karAnA cAhie / isa kriyA ko keza cApa giyA rahate hai| / (13) liporAsthAna kyiAcave varSa me bAlaka ko mavaMprathama nAro kA darzana karAne ke lie yaha ziyA ko jAtI hai| isa dina madAcA uttama zikSaka ke pAsa bAlaka ko bhejanA cAhie
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ M ( 136 ) (16) satAvataraNa kiyA-- pazcAt jyo hI vidhyAdhyayana kA samaya samApti para zrAe tyo hI vizeSa niyama jo lIe gae the unakA parityAga kare aura sAdhAraNa va sadaiva rahane vAle aratratAdi grahaNa kare / (17) vaivAhikI kriyA -- samayAnukUla evaM yuvA hone para grAhasthyAvasthA me praveza pAne ke lie sundara dAmpatya bandhana karanA cAhie | arthAt vivAha karanA caahie| tAki vaMza paramparA kA janma ho sake aura jIvana saphalatApUrvaka vyatIta ho sake / (18) varNalAbha kriyA - vivAha pazcAtAkula ke dAga na lage / jIvana dukhamaya nabane, AcaraNa naSTa na ho| isake lie sadaiva dharma kA pAlana kre| dono apanA-apanA karttavya kA pAlana kare / isase vargazuddha rahatA hai | (19) kulacaryA -- vivAha pazcAt grAhastha jIvana ko nirvAdha calAne ke lie vyApArika kArya kre| kula kA bharaNa poSaNa kare / zrAjIvikA kA udyoga kare / (20) gRhIzitA kriyA -- dAmpatya jIvana ko saphala banAtA huA vaha apanI gRhasthI kA svAmI vane / dharma, artha aura kAma kI niyama se carcA kare | (21) prazAnti yA paracAt apane putra ko ( jo graba taka janma lekara yuva ho gayA hogA ) gRha bhAra sopa kara Apa svayaM zAnti prApta karane kA prayAsa kare / (22) gRhatyAga -- parivArika va parigrahika mamatA se chuTakArA pAkara eva putra putriyoM ko samAna bhAga dekara unheM zikSA yAdi dekara sanyAsa kA sA jIvana dhAraNa kare / (23) vAdya yA abhyAsa eva buddhi pUrvaka ekAnta cintana anana ke lie sanyAsa dIkSA graharaNa kare /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 140 ) (24) jinarapa prAptI riyA-dIkSA ke uparAnta zAnta bhAva ho, nipparigRhI ho, purapo kA jina rUpa (digamvaratva) dhAraNa kre| (25) maunAdhyayanavRtitva-mana vacana kAma kI zuddhatA ke lie mauna pUrvaka rahe / mamasta gAlo kA adhyayana sniI vizeSa jJAnI ke samIpa rahakara kre| isa taraha mahArAja bharata ne gRhasya kI saphalatA kA parijJAna bhI apanI janatA ko kgyaa| pazcAt samasta rAjAoM ke madhya vaiThe hue mahArAja bharata ne rAjanIti kA bhI upadeza diyA jisase rAjA apanI prajA kI rakSA kara sake / yathA - nAgarika samAja do prakAra kA hotA hai| eka to yaha jo rakSA karatA hai aura dUsarA vaha jisakI rakSA kI jAtI hai| rakSA karane vAlA bhAsaka hotA hai / aura rakSA karavAne vAlI zAsita janatA hotI hai| zAsaka meM nimnalikhita guNa honA nAvazyaka hai (1) dhairyatA (2) bhamA zIlatA (3) karmaThatA (4) pakSarahita nyAya priyatA (5) kattavya parAyaNatA (6) satyatA (7) nilebhitA, (8) utsAha, sAhasa, eva dUradarzitA / (9) vivekapUrvaka vicAra zIlatA / (10) vAsanA aura vilAsa se nirliptatA/(11) sadaiva strktaa| uparokta gyAraha guNa eka yogya zAsaka me honA cAhie / jisakI rAjA (zAsaka) me uparokta guNo me se nyUnatA hai to vaha Tika nahIM sktaa| usake prati prajA (janatA) praneka Andolana satyAgraha, vigraha, Adi kArya pAra baiThate hai aura vaha pratyeka kI dRSTi se gira jAtA hai|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ anta meM hotA yaha hai ki usakA pada pAne ke lie anya kaI snuka ho uThane ha aura eka dUsare ko pahADane kI koziza karate hue himaka vRtti para utara jAte hai| ___ zAsaka ko, zAmana karane ke lie sAma, dAma, daNDa, bheda apanAne paDane haiM / apane guptatraro ke dvArA pratyeka zAsti kSetra kI sUcanA prApta karate rahate haiN| senA, Adi kI gundara vyavasthA kI jAtI hai| pratyeka nAgarika ke hRdaya meM apane kSetra kI rakSA kI bhAvanA bharI jAtI hai tAki vipama viparIta samaya Ane para baccAbaccA apane kSetra kI rakSA ke lie nyochAvara hone ke lie taiyAra raha ske| zAsaka apanI prajA meM panape aparAdho ko rokane ke lie aparAdhiyoM ko daNDa bhI detA hai / para daNDa kora aura hiMsaka nahIM honA caahie| use daNDa upadeza pvaka diyA jAnA cAhie aparAdhI ko niyamita nirdhArita samaya ke lie apane adhikAra meM rakhA jAya use usakA aparAva batAyA jAya / aparAdha ke prati ghRNA karAI jAya aura mAnavIya katrtavyo se avagata karAyA jaay| aparAdha na panape isake lie zAsita kSetra se bekArI, garIbI, nA vAjI, vezyA vRtti prAdi miTAI jAe / aimeM kArya karAe ki koI bhI vyakti vekAra na baiThA rhe| kyoki bekAra baiThe rahane vAlA hI aparAdha karatA hai| sAmAjika nyAya sabake lie eka sA ho| kisI ke sAtha na pakSapAta kiyA jAya / daNDanIti, nyAyanIti, , aura prajA pAlana nIti, ke AdhAra para zAsana kiyA jAnA cAhie / eka zAsaka ko usa vAle ke samAna honA cAhie jo
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ (142 ) hajAro gAyo ko niSpakSa bhAva se carAtA hai, dekhabhAla karatA hai / hajAro gAyo me kaI gAyeM udaNDa bhI hotI hai to vaha gvAlA unhe, jora se mAratA nahI, usake graga bhI nahI chedatA apitu usako satulita daNDa se bhAge kara letA hai| zAsaka kA pabhAva usakI prajA para avazya paDatA hai| yadi zAmaka nyAyI, ImAnadAra, satyavAdI, sadAcArI hogA to usakI prajA bhI vaisI hI hogI kyoki-yathA rAjA tathA prjaa| pUrNa taraha se rAjanIti ke bheda prabheda samajhAte hue mahArAja bharata ne anta meM kahA_ 'he raajaamro| apane zAsita kSetra ko saphala aura unnata banAne ke liye tumhe apane jIvana me satyatA, sAdagI, nirlobhatA aura nimazatA lAnI cAhiye / isa prakAra mahArAja bharata rAjA va prajA ko saba taraha se samajhAte hue rAjya karane lge|
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 Aja ke yuga kA svapna bharata ke netro meM nidrAharI chAI huI thii|, cakravartI bharata apane surabhita, ramaNIka, bhavyazayana kakSa meM so rahe the| rAtri kA akhaMbhAga kA visarjana ho cukA thA / cAroM ora rAtrI kA nannATA chAyA hudhA thaa| nIda gaharI hotI jA rahI thii| ardha rAtrI pazcAt kI manda zItala vAyu una-una kara prakAza dvAra ne pradeza hokara mana meM chA rahI thii| utta masta bharI vAyu ke moke chA jAne se nIda aura bhI bhArI hotI jA rahI thii| abhI bhora hone me kA pI samaya thaa| mahArAja bharata bhaura hone para magala vANa ghora magalasvaraNa kI dhvani sunane para zayana seja para se 'yona prAnta' kara nAma lete hue uThate the| kintu kintu pAsa acAnaka hI bhora hone se bhI kAphI samaya pUrva hI bhAle dula gii| hRdaya paTala para eka vyApunatA sI chA gaI mora anahonI so bAta dekhakara bharata cauka se gye| __ rAniyA so rahI thii| parAnI nubhadrA bhI gaharI nauda rege| unameM nAka se suganya zaura nuhAvanI svAsa nigala rahI thI / vahA moda ke sAgara meM DUbA masta nA laga rahA thA / kori gunI huI thii| yAyu apanI mantI nayA meM virora ho yo / pAhara ke pAtApArA meM bhI guNI pI bhAcAnA yoga jArA aura hatyA karItA--
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ avazya hI koI kAraNa rakhatA he / tabhI to bharata jI udAsa ne ho rahe haiM ! kyo ?? kyoki abhI-abhI unhoMne kucha svapna dekhe hai, jo bhayAvaha caura nepTa mAlUma hote haiM / lona nirAkaraNa kare ina svapno kA? bharata jI cintA me the| tabhI unhe bhagavAn AdinAtha kA smaraNa ho paayaa| prabhAtI kI magala dhvani gUja utthii| cAro ora ke vAtAvaraNa me cahala-pahala prArambha ho gii| bharata snAnAdi se nivRtta ho, udAsa mana se bhagavAna AdinAtha ke pAsa vahA pahuMce jahA unanA samavazaraNa AyA huA thaa| vizAla samavarazaraNa (sabhA maDapa) me praveza karake bharata ne bhAvAna AdinAtha ke darzana kie| tIna pradakSiNA dI aura bhaktibhAva se pUjA kii| phira manuSyoM ke pakSa meM jA baitthe| stuti karane ke pazcAt bharata ne nanna hokara pachA___'bhagavan / merI kucha zakAye haiM jinakA samAdhAna cAhane ko merA citta vyAkula hai / he prabho / eka to maiMne pAhmaNa varga kA nirmANa kiyA hai to vatAie prabho ki inakI racanA meM kyA dopa hai ? guNa kyA hai / aura inakI racanA yogya huI prathavA nahIM / dUsarI bAta bhagavan, yaha hai ki maine gAja hI rAtri meM kucha svapna dekhe hai, jinako dekhane ke pazcAt citta vyAkutta hai / he prabho / yo merA citta vyAkula hai ? bharata ne nivedana kara dene ke pazcAt jo svapna dele sunA diye / taba bhagavAna ne apanI dina dhvani ke dvArA sarala samAAna isa prakAra kriyA--- 'he vatsa / tUne jo brAhmaNa varga arthAt saya varga ko jo racanA ko hai vaha yogya to hai para vaha caturtha kAla (satayuga) taka hI saumita aura kAryakArI hogI / pazcAt padama kAla (kaliyuga) me
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI sayamI (brAhmaNa) varga ke loga ahaMkArI, ghamaNDI, aura anaitika AcaraNa ke dhArI ho jaayege| ye apane sayama kA upayoga prAtma dhyAna me na kara viparIta kAma karane me laga jAyege / apanI vidvatA se aneka kadAcArI, mAyAcArI zAstra raca-raca kara mithyAttva ke| bhArI pracAra karege / hiMsA ko baDhAvA deNge| anyAya kA patha pradarzita krege| aba tere svapnoM kA samAdhAna bho dhyAna se suna / jo tUne parvata para vicarate hue tevIsa siMha dekhe he nA, unakA phala yaha jAna ki mahAvIra svAmI ko choDakara anya tevIsa tIrthakaro ke samaya me mithyAta se pUrNa mato kI utpatti nahIM hogii| dUsarA svapna jo tUne dekhA ki siMha ke bacce ke pIche hiraNa kA samUha hai' to isakA phala hai ki-mahAvIra svAmI ke samaya me bahuta se kuliMgI sanyAsI sAdhu ho jAyeMge jo parigraha bhI rseNge| tIsarA svapna jo tUne dekhA ki - hAthI ke bhAra jainA vajana ghoDe kI pITha para hai to usakA bhI yaha phala jAna ki- pacama kAla ke sAdhu tapazcaraNa ke samasta gurago ko dhAraNa karane meM rAmayaM nahIM hoge| cauthe svapna me jo tUne dekhA ki 'sUkhe patte vakage kA samUha khA rahA hai, so isakA phala yaha hai ki-bhAgAmI kAla meM sadAcArI bhI durAcArI ho jaayeNge| pAnave svapna 'hAthI ke kandhe para bandara desanA' kA phta aisA jAno vi-prAge jAkara pacama kAla me hariya kula naSTa ho jAegA aura durAcArI pRthvI kA pAlana kreNge| kAna jo tUne dekhA ki-'kode, ullU ko manArahe hai' so isakA bhI phala yaha hai ki manuSya dhama kI icchA se jaina
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 146 ) paayeN| muniyoM ko chora anya nAcate bhUto ne mAu phana yaha hai ki--namme devA vyAyAmAneMge aura anya vizvAsa meM nagara jaayeNge| sAThave svapna 'cAro aura nepara dona me navA tAlAva dekhane ne-dharma nATaka maccharoM meM raha jAyagA / nova svapna 'dhUli ne malina ralo ko garmi phala hai ki paMcama kAla meM RddhicArI muni nahIM hoge / dasaveM svapna meM 'bar3e prAdara te kutte ko modaka milAte hue dekhanA yaha phalita karatA hai ki mitva aura namI cArI (brAhmaNa) bhI guNI, sayamI ke samAna sarakAra pAyeMge | gyArahaveM svapna meM jo tumane dekhA hai nA ki 'sundara vela (vaDA) U~ce zabda kara rahA hai|' 'hA prabho / 'bharata ko jijJAnA svapnoM ke phala suna-sunakara vaDhatI jA rahI thI aura apane Apa ne cauka bhI rahA thaa| gyArahave svapna kA phala batAte hue bhagavAna zrAdinAya ne kahA - 'isakA phala yaha hogA ki yuvAvasthA meM ho vrata, layama, muni pada Adi Thahara sakegA -- vRddhAvasthA me nahI / ' 'paraspara jAte hue do baila' jo tumane vArahaveM svapna me dekhe haiM usakA phala yaha hai ki paMcama kAla me muni ekAbihArI nahI hone / ' 'sUrya kA megha paTala se ghirA huA dekhane te phala yaha hogA ki kevalya jJAna kI prApti pacana kAla me nahIM hogI / caudahavA svapna jo tumane dekhA hai ki 'sUkhA huA vRkSa khaDA haiM - to he rAjana, paMcama kAla me caritra naSTa ho jAegA / caritra kA pAlana gRhasthI me ho hI nahI sakegA /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ (147 ) pandrahavA svapna' TUTe hue aura purAne patte' dekhane kA phala yaha hai ki mahAauSaviyo kA rasa va upayoga naSTa ho jAegA / solahave svapna meM jo tne dekhA hai ki 'candramA ke cAro ora gherA (parimaNDala) hai usakA usakA phala yaha jAna ki muniyo ko pacama kAla me avadhijJAna yora mana paryaya jJAna bhI nahIM hogaa| hevatma / ina sava svapno kA phala lambe samaya pazcAta arthAt pacama kAla me ghaTita hogaa| ina hetu tujhe itanA vyAkula nahIM honA cAhie / phira bhI vyAkulatA ko miTAne ke lie varma mAdhana tujhe karanA cAhie / bharata ne bhagavAna AdinAtha se samAdhAna pAkara apane pApa me sAvadhAna humA bArambAra namaskara karatA huA vApisa ayodhyA paayaa| vApisa Akara bharata ne vizeSa cintana manana kiyaa| gambhIra mudrA ko dekhakara sabhI cakita the| 'svAmin / grAja Apa kucha gambhIra mAlUma par3ate hai ? mayA meM kAraNa jAna sakatI hU?" mahArAnI subhadrA ne vinamratA se puuchaa| sunakara bharata kucha vihase, aura subhadrA kI ora pyAra se nihAra kara bole-'priye / yaha jo vaibhava, sampadA, ezva tuma dekha rahI honA "yaha saba nazvara hai, vinAzavAna hai, mAtra puSya kA phala hai|' 'yaha to koI naI bAta nahI prbho|' / 'kyA / ! ! tumhe yaha koI naI bAta nahI lagI?' 'jI nahI svaabhin|' 'kyo / ' 'kyoki--mujhe isakA pUrNa anubhava pUrvaka jJAna hai ki jo bhI
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 148 ) netro se dikhAI detA hai vaha saba parivartanazIla hai|' 'are / / 1 'cokie nahIM prAraNeza / dekhie, pahale Apa bAlaka the, phira yuvA hue aura aba / ' "hA~ / hA bolo, aba mujha me kyA parivartana ho gayA hai ?" 'svAmin / dekhie nA pahale Apa rAjakumAra the, phira rAjA bane, aura mahArAjA bane "to yaha parivartana hI to hai|' 'zroha / tuma atyanta samajhadAra nArIratna ho subhdre| mai vaha saba samajha gayA hU~ jo tuma kahane vAlI thI para kaha na skii|' ___mahArAnI subhadrA itanA sunakara apane Apa me lajA gaI aurabhI vinamra ho gii| 'eka nivedana kara svAmit / ' mahAnI subhadrA ne puna dRSTi jhukkAe hI khaa| 'hA' hA / bolo / 'svAmin / Aja kA dina bahuta hI mahatvazAlI hai ki hame sote se jagAyA hai| 'tumhArA mantavya maiM samajhA nhiiN|' 'prabho / Aja hamane sasAra kI vAstavikatA para vicAra kiyA hai, Aja hamAre hRdaya me santoSa kA prAdurbhAva huA hai, aAja hame svaya kA bhAna huA hai / ata .' 'kahatI jAmro * rUko nhiiN|' 'grata prAja jI kholakara dAna dIjie, bhAvo ko vizeSa pavitratA ke raga me ragane ke lie dharmArtha kArya kIjie / ' 'prAraNezvarI / mujhe atyanta prasannatA hai ki tumane mere hI mana kI bAta kaha dI / sacamuca mai bhI yahI vicAra rahA thaa|' 'saca / / / " 'hA prime|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146) sevaka mahArAja bharata ne mahArAja bharata ne saketa vAdya kI dhvani prakaTa kI aura eka sevaka upasthita humA / sevaka namratA se mastaka jhukAe aAjJA pAne kI jijJAsA rakhate hue khaDA raha gyaa| 'manI jI ko zIghra upasthita hone ke lie hamArA Adeza phucaano| 'jaisI thAnA mhaaraaj|' sevaka calA gayA aura kucha hI samaya pazcAt matrI apane sthAna se mahArAja bharata kA Adeza pA cle| rAste bhara socate rahe ki grAja isa samaya me nyo yAda kiyA hai ? isa samaya to mahArAja ne kabhI bhI yAda nahIM kiyA / uhApoha me ulajhate sulabhate matrI mahodaya ne mahArAja bharata ke vizrAma kakSa meM praveza kiyA / sAdara abhivAdana karane ke pazcAt-mahArAja bharata dvArA sadetika sthAna para baiTha ge| 'kyA AjJA hai mahArAja ?' 'matrI jI / mahArAnI jI jaisA Adeza de umI ke anusAra Aja kA kArya krama bnaale|' ___ 'maiM kyA Adeza de sakUgI "prApahI hI Adeza diijiegaa|'' bIca me hI mahArAnI ne muskarAte hue kahA / maMtrI ko phira vyAkulatA huI ki kaisA Adeza hai ? kyA vAta hai ? * tabhI bharata ne kahA sunie matrIvara ! aAja yAcako ko jI bhara dAna diyA jaay| mandiro me pUjA bhajana Adi kiyA jAya aura koI bhI ayodhyA me bhUkhA na rahane paaye| ___'aisA hI hogA prabho / ' matrI dekhatA kA dekhatA hI raha gyaa| usane eka zAnti kI sAsa lI aura jaisA bhI vAdeza thA use patra para akita kiyA / tathA jaisA Adeza milA thA usI ke anusAra kArya bhI diyaa|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 rAjakumArI sulocanA F 'gharI tuma ! ! T 'jI pitAjI " meM. y ' 'kahA se A rahI ho beTI / ' 'maiM mandira se pUjA karake zrahI rahI hU~ / lIjiegA"" 'yaha kyA hai beTI ? 'pitAjI yaha pUjA kA mahattva me bharA phala 'prAzikA' hai / ise nApa netro se lagAiye, mastaka para lagAiye / ' + 'oha / lA veTI lA / ' . pitA ne prAzikA lI aura eka sarasarI dRSTi apanI putrI para ddaalii| putrI apane Apa me simaTa gaI aura lajAkara natamastaka ho grandara calI gaI / putrI jaba sAmane se calI gaI to pitA gahana vicAra meM DUba gaye / zrAja kAphI samaya bAda itane nikaTa se apanI putrI ko dekhA thaa| kabhI bhI aisA saMyoga hI nahI baiThA thA ki kucha samaya taka pitA aura putrI grAmane sAmane baiThe ghora vAte kareM / " ise ava kuMvArI nahI rahanA cAhiye / yaha mava vivAha yogya ho gaI hai / para para isake lie isake lAyaka 'dara' milegA bhI kahA~ / "maiMne aba taka ina aura dhyAna hI nahIM diyaa| kahA kahA milegA isake lAyaka vara rUpa se hU~, kisane pU bharA, kAmadeva samAna 'vara' kyA isa pRthvI para mila sakegA ? *propha" " "
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 151 ) "kyA maiM andara A sakatI hU~ ?" ' "mA~ 11. "proha" prAno Ano suprmaa|" ___ "kyo, kyA bAta hai ? nAja to kucha vyAkula se najara A rahe ho|" "aba tujhe kyA batAU~ priye / * tUne dekhA hai kabhI sulocanA ko najadIka se ?" "maiM to sadaiva hI dekhatI hai?" "sadaiva hI dekhatI hai ? to phira batA tUne kyA-kyA dekhA usame " "maiMne vaha saba kucha dekhA hai-jise dekhakara Aja aApa vyAkula aura cintita ho uThe haiN|" "moh| to phira tumane mujhe aba taka batAyA kyo nahIM thA " ___ "prApako avakAza hI kahA milatA hai merI bAte sunane kA / jaba apane rAjya kArya se nirvRtta hokara yahA paghArate haiM to sivA premAlApa ke aura kucha karane kA, kahane kA avasara hI kahA diyA he mujhe ? jaba kabhI kahanA bhI cAhA to nApane usame citta hI kaba diyA hai ?" "kucha bhI ho suprabhe / aba mujhe ahasAsa ho gayA hai ki sulocanA kavArI rahane lAyaka nahIM hai| isakA vivAha zIghra kara . denA hI ucita hai ?" "zIghra to kara denA ucita hai--para zIghra ho isa yogya laDakA mila jAyegA kyA aittA sambhava hai ?" ___ "hA | yaha bhI zocanIya tathya hai| taba kiyA kyA jAya?. .." bhArata ko dharmaprANa vizAla nagarI (nAzI deza kI) vArANasI ke ThIka madhya meM eka vizAla, ramaNIka aura bhavya manohara bhavana
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 152 ) apanI sundaratA, zreSThatA aura uccatA kI vijayadhvajA phaharAtA huprA zobhAgyamAna ho rahA thA / yaha bhavana yahA ke dhArmika, yogya, rAjanIti me zreSTha zrora mahAna vicAraka rAjA yakampata kA vizrAma bhavana thA / Aja imo bhavana ke eka kakSa meM rAjA akampana prAta kI ramaNIka svaccha, zItala manda pavana kA zrAzvadana le rahe the tabhI unakI kamala nayanI sundara aura zIla ko khAna putro 'sulocanA' ne praveza kiyA thA / jo abhI dhamI mandira se apanI pUjA bhakti se nivRtta hokara AI thii| rAjA akampana kI mahArAnI 'prabhA' bhI vizAla hRdaya ra ghora tAjJAn lakSmI thI / isI kI uttama kukSI se sulocanA ne janma liyA thA / I vahuta moca vicAra ke pazcAt rAjA kapana ne apane cAro suyogya, jyAnika sammati dene vAle manniyoM ko dunaayaa| jaba mava matrI A gae to rAjA ne eka hI prazna unake sAmane rakhA 'sulocanA ke lie yoSa vara kauna hai ?" isa prazna ko sunakara sabhI manI cIka utthe| unheM pta ne bhI yaha sambhAvanA nahIM yI ki grAma viSaya para carcA hogii| aura nAja tara ina viSaya para carcA huI bhI nahIM pI / nara eka mahArAja ne una prazna -- 'dRSTicapa phona 11 ekhAde gA ca "bhAjapA jisame ApaNa kA janma aura e
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 153 ) para sammAna bhI ho / merI sammati me to yaha sambandha cakravartI ke sAtha ho jAnA zreyakara hogaa| nahIM / nahIM / yaha ucita nahI "bIca me dUsare matrI siddhArtha ne khaa| ' sulocanA eka sukumArI hai aura bharata vRddha ho cuke / yaha to nirI anamela sammati hai| bharata to kyA, apitu yaha sambandha to unake putra arkakIti ke sAtha bhI nahI honA cAhie / 'kyo ? ? ?' eka matrI ne puuchaa| 'kyoki-vivAha-sambandha sadaiva barAvara vAlo se hI karanA cAhiye ? cakravartI kA vaibhava, vaDampana aura vizAla parivAra yaha saba hamAre samakSa anyanya mahati vAta hai| vivAha sambandha vAstavika sneha ke liye hotA hai aura sneha barAbara vAle se hI prApta ho sakatA hai| akATya sammati ko sunakara sabhI matrI cupa ho ge| taba tIsare matrI ne pUchA 'taba batAiye / ApakI rAya me kisake sAtha yaha sambandha kiyA jAya?' ___ isa prazna ko sunakara siddhArtha nAmaka matrI hI ne socakara uttara diyA 'sambandha kisake sAtha kiyA jAya - yaha to kisI jyotipI se pUchakara zakuna milAkara jAnA jA nakatA hai| hA~ laDake maiM batA sakatA huuN| aura ve haiM--prabhajana, sthavara, bAla, bajrAyudha aura jyakumAra / ye sabhI rAjaputra hai, yogya hai, aura sulocanA ke lAyaka bhI hai|' ___ 'isape hamArI koI vizeSa zAna nahIM rahane ko|'' bIca me hI caudhe matrI 'sAya' ne aDayana ddaalii| usane apanI nammati prakaTa karate hue kahA____ 'bhUmi gocariyo ke sAtha to hamArA pahale hI khUba sambandha
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai-aba to hame kitI vidyAdhara ke yahA~ sambandha karake zAna vaDhAnI caahie|' ___nahI / nahI / / nahIM / / !' jora ke sAtha siddhArtha matrI ne dalIla dii| 'vidyAdharo ke sAtha sambandha karane se hame cakravartI se duzmanI mola lenI paDa jAyegI / java cakavarnI hamase pUchegA kikyA bhUmi gocariyo me koI uttama bara hI nahIM thA jo vidyAdharo ke sAtha sambandha kiyA hai| taba vatAiye hamAre pAsa kyA uttara hogA? yaha tarka satakara tava trupa ho ge| tabhI samati nAmaka matrI ne RpanA eka sabhAva rakhA 'merA to nayogya subhAva yaha hai ki svayambara racA jAya / uname upasthita hone ke lie zreSTha kala, parivAra, yogyatA vAle gajakumAro ko mAmatrita kiyA jAya / usa svayambara maNDapa ne jise bhI gajakumgarI sulocanA pasanda karale usI ke sAtha sambandha sthApita kara diyA jAya / ittase kisI ko bhI virodha nahIM hogA / aura uttama paramparA kA janma bhI ho jaayegaa|' isa sujhAva ko sunakara matra hI prasanna ho ge| mahArAja akampana bhI bahuta prasanna hue| aura yaha subhASa rAjA va rAnI .dono ne sA svIkAra kiNa / peharI para prasannatA ko siTe hue sabhI bhaniyoM ne vidA lenI cAhI kintu mahArAja akansana ne unheM roka kara kahA yugamya zIghram / arthAt zubha kArya ko zIghra kara lenA hI pregara hai| ata nAja ho ma prAyojana ko niyAtmaka rUpa meM pati pannA prArambha denA cAhiye / tvayambara maDae vizAla ho, magara ho, bhavya ho, jo mastita ho yAntuinoM ke vinivAsa, prayA, vimAna bhajanAdi kI uttama bapanyA mimI yo mAro ko mAmaprita parane meM ni nagala
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrikAeM bhejadI jaay|'. yaha Adeza sunakara sabhI matriyoM ne apanI-apanI suvidhA ke anusAra kAryakrama kA vivaraNa taiyAra karake apane-apane yogya kArya adhikRta kiyA aura prArambha kI ora kadama baDhAne kA dRDha sakalpa lekara vidA lii| Aja mahArAja akampana eva sabhI matrI gaNa nimatrae patra bhejane kI taiyAriyA kara rahe hai / sundara evaM zreSTha patra para svarNa akSaro se akita Adara bhare zabda likhe gaye aura yathA vidhi unhe dUta dvArA bhejane kI vyavasthA kI / eka dUta ko sundara-sundara upahAra lekara aura una upahAro me eka-eka nimabaraNa patra rakhakara bhejA gyaa| eka dUta ko jo viziSTa jJAna aura anubhava kA jAnakAra thA, zubha sandeza dene aura svayambA meM upasthita hone ke liye nivedana karane ke liye bhejaa| kisI eka dUta ko mAna sammAnAdi sAmagnI ke sAtha bhejaa| isa prakAra dazo dizAtro me aneka dUta bheje gye| vArANasI nagarI bhI isa zubha kAryakrama kI racanA se nAca utthii| sabhI nAgariko ko usa dina kI umaga bharI pratIkSA laga rahI thIjisa dina yaha kArya sampanna hogaa| xxxx ___ Aja abhI se vArANasI nagarI eva isake vAhara vipAla maidAna se baDI cahala-pahala ho rahI hai| sAmAna sajAne, lAne le jAne Adi kI dauDa dhUpa lagI huI hai| pratyeka ke mana meM eka umaga kI taraga bharI lahare uTha rahI hai / nagara ke bAhara bahuta bhavya aura manohara svayambara maNDapa kI racanA kI gaI hai| gulAba, campA, camelo, ketakI, kevaDA, mogarA Adi ke phUlo se cAro dvAro ke patha saje hue hai| maNimotiyo kI jhAlare hiloreM le rahI hai|
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayambara maNDapa meM vIca kA sthAna khAlI choDakara cAro ora golAkAra avasthA me baiThane kI vyavasthA kI gaI hai| malamala ke galIce, galIco para sugandhi kI mahaka, aura mahaka se bhIgA huA masanada, pAsa hI eka sundara svarNa, ratla, hIro se jaDI choTI sI nauko-jisa para alpAhAra kA sAmAna, pIne ke lie sone kI jhArI me zItala sugandhita pAnI aura mevA, tAmvula grAdi rakhe hue the / yaha vyavasthA sabhI baiThane ke Asano para thI aura aise prAsana koI eka hajAra ATha ke lagabhaga the| sAmane hI eka sundara maca thaa| jise kuzala citrakAra ne citrita kiyA thaa| kuzala zilpakAra ne racanA kI thI aura kuzala zRgAra kAraka ne umako sajAyA thA / usa para do bAsana bahuta hI sundara lagAye gaye the| ___ svayaMvara maNDapa ke nikaTa hI mAgantuka rAjakumAro ke vizrAma karane kI vyavasthA thI / jisame aimI koI sAmagnI bAkI nahI rahI yI jo kise khaTakane lage arthAt eka se eka sAmagrI vahA upasthita thii| sevaka gaNa pratyeka AjJA ke liye tatpara khaDe kiye gaye the| rAjakumAra pAne laga gaye the / aura unheM ThaharAne kI vyavalyA kI jA rahI thii| upara sulocanA kA to hAla hI mata puucho| vaha to Aja lAja kI mArI apane Apame simaTI jA rahI thii| andara kI umaga bharI gudagudI se sahI huI muskarAhaTa cehare para se phUTI jA rahI nii|g aga nA mAlUma yo macala rahA thA-basa meM hI nahIM ho pA rahA thaa| saheliyA bhI kama nahIM thI / ve anya anubhAvika tathyo ko vatA batAsara sulocanA kI prAnanda bharI mIThI-mIThI vedanA ko ghora jAgRta kara rahI thii|
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 157 ) pratyeka sundara yAbhUSaNa zrAja usake tana para zobhita ho raha the| vaise hI vaha sodarya kI pratimUrti thI-- isa para bhI zrRgArAdi se sajAne para to indrANI ko bhI mAta dene lagI / 'hAya hAya ! dekho kisake bhAgya khulate hai ?" 1 hoya ' hoya ' kauna bhAgya zAlI rAjakumAra hogA jise hamArI rAja dulArI pasanda karegI / ... dekhate haiM kisakI seja para yaha komala phUla apanI surabhitta sugandhi bikheregA ?" *" hAya / najara na laga jAye --- hamArI sahelI ko | dekheMge kisake sIne para yaha apanA mastaka jAkara TikAegI / ""kyA khne| andara hI andara gudagudI davAye jA rahI hai arI / jarA bAhara bhI Tapakane de | kucha bhI ho / para bhUla mata jAnA hamako, piyA ko seja pAkara / hA bhaI, kahI aisA na ho ki piyA ke raMga me raMga kara sakhiyo kA raMga hI yAda na Aye | ... " suna to rAjakumArI dekha aisA kAma mata kara baiThanA jisase piyAjI nArAja ho jAya / * bhare hA ' kahI piyA rUTha gaye to majA kirA - kirA ho 1 jAyegA / ' eka bAta bhora sunale "svayamvara maMDapa me dhIre-dhIre kadama uThAnA | dRSTi aisI DAlanA ki jisa para bhI paDe vaha vaha / aura yo aneka Ananda, soda, vyaga mAdi se sanI huI bAteM sulocanA ko usakI saheliyA kaha rahI thI aura sulocanA andara hI andara simaTI jA rahIM thI / * bArANasI nagara kI sabhI mahilAyeM prAja sajadhajakara mahArAja akampana ke raNavAsa para ekatrita ho rahI thI / saba zrAja svarga ko 1 *
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 158 ) apsarAye laga rahI thI / vibhinna taraha kI mahaka se Aja rAnI suprabhA kA raga mahala surabhita ho uThA thaa| ___magata gAna, madhura vAdya aura pAyalo kI mIThI suhAvanI, jhanajhuna ne eka vicitra hI vAtAvaraNa banA diyA thaa| vivAha sambandhI sabhI sAmagrI ko mahilAye sajAne laga rahI thii| rAnI suprabhA to Aja umaga aura Ananda meM simaTI huI nAca rahI thii|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13- kanyA ne apane pati kA svayaM cayana kiyA svayaMvara maNDapa khacAkhaca bharA huA hai / mana lobhane ora nevAnanda dene vAle ramaNIka Asana para bhinna-bhinna sthAno se Aye hue rAjakumAra saje se, dhaje se aura khice se - apane caharo para roba, muskarAhaTa bikhere hue birAje hue haiM / saba usa pratIkSA kI ghaDiyoM ko gina rahe hai, jisa ghaDI me - mRgalocanI 'sulocanA' kA praveza hogA / svayaMvara maMDapa ke cAro mukhya dvAro para maMgala vAdya baja rahe hai / svayavara maNDapa me ThIka madhya bhAga para vizAla aura amUlya kAlIna para kucha apsarA ko bhI mAta dene vAlI yuvatiyA manamohaka eva citta ko bhumA dene vAlA nRtya kara rahI hai darzaka garaNa jiname puruSa bhI hai, nAriyA~ bhI ha aura yuvaka va yuvatiyA bhI hai saba eka naI AzA kI kiraNa prApta karane kI utkaNThita abhilApA lie hue apane-apane sthAna para baiThe hue haiM sAmane vizAla aura bhavya maMca para rAjA akampana aura rAnI suprabhA birAje hue hai - pAsa hI matrI gaNo ke Asana hai / gragala bagala aura pIche sevaka sevikArya pakhA, bhArI, ca~vara, chaDI prAdi upasAdhana lie hue mauna muskarita mudrA me khaDe hue hai / tabhI vigula bajA / madhuraM vAdya kI dhvani teja ho uThI /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 160 ) mIThe-mIThe ghuMgharU kI AvAja karatA huA, aneka patAkAe~ laharAtA huA, mariNa motiyo kI jhAlara se sajA huA -- svarNa nirmita ratha nAkara svayayara maNDapa ke pAsa Akara rukaa| vAdya kI teja dhvani aura ratha ko zrA jAne kI pukAra sunakara rAjakumAro ke dila dhaDakane lage / mana macalane lage / netra, darzana ko phar3akane lage / saba samhata samhala kara baiThane lage / udAsI aura pratIkSA kI vyAkulatA ko miTAne lage / tabhI Age Age dAsiyA, pIche kaMcukI (paricAyikA) sulocanA ko samhAle hue aura usake pIche saheliyo kA jhuNDa sabhA maNDapa me AyA / saba utsuka ho uThe ki 'sulocanA' ko dekhA jAya / para vaha to ina sabame ghirI huI thI I 'sulocanA' ko pitA va mAtA ke pAsa le jAyA gayA / sulocanA ne dono ko hArdika namaskAra gadagada hokara kiyA / mAtA suprabhA ne sulocanA ko chAtI se lagA liyA / jyo hI sulocanA mA kI chAtI se lagI tyohI dono kA dila umaDa paDA / puna vAdya baja uThe / nRtya vanda ho gayA aura eka sake ttika nAdeza paDhakara sunAyA gayA -- I " zrAgantuka priya rAjakumArI eva sabhAsado / Aja jo Apa yaha Ayojana dekha rahe hai vaha apane zrApame sarvaprathama aura nyAyakArI prAyojana hai / abhI apanI anubhavI aura vivekazIla - paricAyikA ke sAtha sulocanA rAjakumArI jI apane komala caraNa zrAge baDhAyegI, paricAyikA pratyeka rAjakumAra ke pAsa se use rAjakumAra kA paricaya karAtI huI Age baDhAtI rhegii| jisabhI rAjakumAra ko rAjakumArI jI apanI pasanda kI prAthamikatA dekara jayamAlA pahanA degI usI rAjakumAra ke sAtha -- ghoSaNA patra ke anusAra vivAha kara diyA jAyegA /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 161 ) isavAdhika prayojana se kisI ko virodha nahIM honA cAhiye aura nA hI koI apanA mahatva kama samajhegA / pratApa sava zAnti se virAje rahe aura Ayojana kI saphalatA me mahayoga dene kA kaSTa kare | dhanyavAda ghoSaNA patra ko sunakara vizAla svayamvara maNDapa meM zAnti chA gii| sabhI rAjakumAra zrava aura bhI tanakara baiThane lage / apane-Apame simaTI huI, sajI-dhajI sulocanA apane komala netra kI palakeM nIcI karatI huI - paricAyikA ke sAtha grAge baDhI / saba darzako aura rAjakumAro kI dRSTi sulocanA para thii| sulocanA apane hAthoM ne sugandhita puppo se sajI huI maNiyoM se banI huI sundara mAlA lie hue thI / paricAyikA eka rAjakumAra ke pAsa rukI aura paricaya dene lagI 'rAjakumArI jI / dekhie, ye haiM, pRthvI samrATa cakravartI mahArAja bharata ke suyogya putra arkakIrtijI | zrApa rUpavAna, jJAnavAna hai - sAtha hI eka samrATa ke putra bhI haiN| Ayu aura kada bhI samAna hai| isake sAtha hI "} A paricAyikA aura kucha kahatI para bIca meM hI sulocanA ne 'Age vaDhoM' kA zabda kahakara paricAyikA kA mu~ha banda kara diyA / jo rAjakumAra koti tana kara baiThe hue the ve murajhAe puSpa ke samAna ho ge| sulocanA zrAge kadama uThA cukI thI / Age vAle rAjakumAra ke pAsa rUka kara paricAyikA ne paricaya diyA 'idhara dekhiegA rAjakumArI jI Apa hai mahAmaNDalezvara mahArAja pRthvIpati' ke suputra megharatha jI / grApake pitA mahAn mAsaka hai, aura prApa bhI raNadhIra, valavIra aura dilagIra haiN| yadi Apako .."
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ yahA bhI nulocanA ne Age nahIM bolane diyA aura kadama prAge baDhA diyaa| isa prakAra bhaneka rAjakumAro ke pAsa se paricaya karAtI huI paricAyikA sulocanA ko sAtha lie Age baTanI jA rahI thI / parAjita rAjakumAro ke ceharo para havAiyA uDa rahI thii| idhara mAtA pitA vyAkula the ki abhI taka bhI nulocanA nai kittI ko pasanda nahIM kiyaa| eka rAjakumAra ke pAna paricArikA kI aura bolI . 'ighara nihArie rAjakumArI jI / Apa hai zrImAna jayakumAra jii| Apa apane kula ke dIpaka hai hastinApura ke mahArAja somaprabha ke putra haiM, aura Apake aneka laghu bhrAtA bhI hai| grApa bharata cakravartI jI ke mahAna aura vijetA nenApati bhI haiN| Apa hI ne bharata cakravartI kI vijaya me apanI kuzAgra buddhi kA paricaya dekara yogadAna diyA thaa| tpa meM, guNa me aura gaurya meM Apa advitIya haiN| Apa dharma artha, kAma aura mosa puruSArya ko bhalI prakAra mamajha kara prApta karane vAle hai ..' ___ghara paricAyikA paricaya de rahI thI, uvara rAjakumArI kI palakeM uThI aura jaya kumAra kI palako me jA smaaii| dono eka dUsare ko nija-nirakha kara apane hI Apane so rahe the| paricAyikA kyA-kyA yaha hI hai - isakA dogo ko hI bhAna nahI rahA thaa| paricAyikA rahatI jA nahI thI para unakA pratikAra kucha bhI nahIM pA rahI kii| tanI umane sutovanA ko bhakAbhora para rahA .. zApa nuna nhI hai nA rAjamAge jI?' ___ "}} rAnagumArI cauka bhI gaI, aura apane mApa meM simaTa gii| ritto gaI yaha jayanArasI panako meN|
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrApa ( 163 ) BADAS are | | | Apa phira cupa raha gaI kahie 'kahie "kyA 1 'hAM hAM mujhe jayakumAra jI bhA gae hai|' paricAyikA ' ko prAge nahIM bolane diyA thora itanA hI kahakara sulocanA ne jayamAlA jayakumAra ke gale me DAla dI / cAro ora se vijayadhvani gUja uThI / jayakumAra ko jaya kA nArA gUja uThA aura sabhI dhanya-dhanya kahane lage / vAtAvaraNa me aneka bAtoM ne janma liyA / koI kahatA- 1 'vAha ! vAha ! kyA pasanda hai ? 'satya ho niSpakSatA aura pyAra kI pasanda hai [: koI kahanA .. 'satya hI grAnanda dAyaka pasanda hai / vecArA cakravati kA putra kekIti to baiThA kA baiThA hI raha gayA / ' koI kahatA 'prajI / kyA khAka kI pasanda hai / eka cakravartI ke vaibhava ko lAta mArakara usake naukara ko pasanda kiyA hai }" koI kahatA 'ajI | nokara hai to kyA huA / usame kamI kimo bAta kI hai| jo yogyatA jayakumAra me hai, utanI cakravatI ke puna meM kahA / vivAha rAjakumAra se karanA hai yA vaibhava se / ' koI mahilA kahatI .. 'vArI vArI jAU~ / bahuta hI sundara vara pasanda kiyA hai / ' saheliyA~ Apasa me kahatI 'bhAgyavAna hai yaha rAjakumAra jisako hamArI sahelI ne pasanda kiyA hai / isa prakAra aneka prakAra kI bAte hone lagI / ubara rAjakumAra
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) gaNa jo parAjita ho gae the---tana utthe| bhaDaka uThe / garaja utthe| aura arkakIrti ko ukasAne lage ___ dhikkAra hai Apako jo eka cakravartI ke putra hokara bhI cupa ho|' 'hA! haaN| kyA mAna rakhA hai ApakA yahA~ pr|' 'hA / hA / Apake rahate hue aura Apake sevaka ko jayamAlA | | | DUba marane kI bAta hai|' 'Apa mAge vaDhie aura jayakumAra kA sira dhaDa se ratAra dIjie / hama ApakA sAtha dege|' 'hA / hA / hama bhI sAtha deNge|' vaise hI arkakIti ke hRdaya me vidvepa kI Aga dhadhaka rahI thI isa para ina logo ne aisI-aisI tAne bharI bAte katara ghI kA kAma kiyaa| akIrti kA Aveza krodha meM badala gayA aura krodha kI Aga ko vaha zamana nahIM kara sakA / apanA bhastra samhAlatA huA vaha garaja utthaa| 'Thaharo !! xxxx jayakumAra aura sulocanA dono-varamAlA kI paramparA ko pUrNa kara eka dUsare me khote hue usa mariNamotiyo kI jhAlaro se suzobhita ratha me baiTha cuke the| rAjA akampana aura rAnI suprabhA mAre khuzI ke phUle nahIM sagA rahe the / dono kA citta yaha jAnakara ki 'sulocanA ne yogya vara kA hI cayana kiyA hai| bahuta hI prAnanda mAna rahe the| matrIgaNa Agantuko ko upasthita hone ke lie dhanyavAda de dekara uttama bheTa ke sAtha vidA kara rahe the|
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 165 ) cAro ora kA vAtAvaraNa prasannatA kI laharo me nahAyA huA thaa| tabhI . hA~ hA~ / tabhI eka raNabherI sI bajI aura magala me dagala ho gyaa| sabhI eka dUsare kI pora vyAkula se dekha rahe the / aneka vidveSI rANAmro ne usa prasthAna kara rahe ratha ko roka liyA / sulocanA kA komala hRdaya kAMpa utthaa| mahArAja prakampana sakate me yA gae / 'yaha kyA huA? kisane yaha vidroha khaDA kiyA hai ?" Adi prazna upasthita samUha se pUchane lge| tabhI ___tabhI arkakIrti rAjakumAra (cakavartI bharata kA putra) kodhita zera kI taraha dahAutA hunA pAyA aura gUjane lagA / "Apane hamArA apamAna kiyA hai| yadi eka tuccha aura sevakIya-kITa ko hI yaha sammAna denA thA, yadi gadhe ke gale meM mandAra puSpo kI mAlA pahinAnI hI thI, yadi kIcaDa se hI ceharA raganA thA, yadi nIca se hI nAtA joDanA thA * to hame kyo bulAyA gayA thA ??? sabako Uphanate dekhakara rAjA akampana ne mahAn dhairya se kAma liyA aura sarala va namravAraNo me bole" ___ 'mujhe dukha hai ki Apa logo kI AtmA me, vicAro me isa prakAra kI vyAkulatA utpanna ho gaI hai / jahA taka merA prazna hai .. to maiMne to aisA koI bhI anucita kArya nahIM kiyA-jisase ApakA apamAna huA ho|" jayamAlA DAlane se pUrva hI ghoSaNA kara dI gaI thI ki 'sulocanA jise nI 'varaNa' kara legI vahI usakA pati hogaa| isame koI bhI virodha nahIM kareMge aura Apa sabane vaha ghoSaNA sunakara svIkRti bhI dI thii| aba Apa ko yo /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) 'nahIM / nahIM | | nahI | !! hama yaha taba kucha nahI sunanA caahte| yaha saba bApa beTI kI milI bhagata hai / hama usa jayakumAra ko bhI samajha jege / prApako sulocanA mere sAtha vyAhanI hogI anyaghA ***.1 'aisA to dhruva ho hI nahI sktaa| Apa vyaghaM hI udaNDatA prakaTa kara rahe haiM / ' 'aimA hokara rahegA / / / ' yaha kahakara akaMkIrti ne ra bherI vajavA hI do / cAro ora se mAro, nAro, kATo, kATo, chono, jhapaTo kI AvAje Ane lagI / rAjA trakampana girate-girate bace / rAnI suprabhA vyAkulAnI ho eka aura mahilAo ke samUha me calI gaI / prAgantuko me aneko ne narkakIrtI rAjakumAra kA sAtha diyA / kucho ne grakampana kA sAtha diyA / sulocanA ne jaba ratha kA paradA uThAkara ghamAsAna yuddha dekhA to -- pati vyAkulatA se sAtha jayakumAra kI ora dekhane lgii| sulocanA ke mana kI vyaNa ko jAna jayakumAra muskarA utthe| done * 'ghavarAne vAlI bAta nahI haiM priye !" yA Apako yaha bAta kucha bhI nahI lagatI ?" 'nA / *****7 'yuddha ho rahA hai, ghAyala ho rahe haiM, pitA jI akele laDa rahe hai aura Apa Apa " 'maiM nava dekha rahA hU~ / yaha saba eka nATaka sA hai aura meM isa nATaka ko kSaNa meM naSTa kara duuNgii|" acchA tuma nizcinta hokara baiTho maiM bhI jarA ina godaDo kI manakiyo ko dekha lenA * cAhatA hU~ / ' +
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ (167 ) 'payA Apa akele hI laDege * ?' 'to aura kauna merA sAtha degA vahA* kintu mujhe kisI ke sAtha kI AvazyakatA bhI nahIM hai|' itanA kahakara una godaDo ke bIca siha utarA / use sAmane Ate dekhakara arkakIti ke dila kI Aga aura bhI namaka uThI aura eka nizAnA bAndha kara jahara bujhA tora jayakumAra ke sIne kI ora calA diyaa| __ jayakumAra ne apanI buddhimatA le usa tIra ko hAtha me hI pAna liyA caura muskarAkara kahane lage .. 'sApa mahArAja bharata cakravartI ke honahAra puna hai / Apake sAya yuddha karanA hamAre lie zobhA kI bAta nhii| mata prApako apane pUjya pitA ke gamAna dhIravAna, divAna aura dayAmAna hokara yaha prasagata kArya nahIM karanA caahie|' ___ 'ThIka hai, aisA hI ho jAyagA / para ekA rAta ke sAtha / ' proti ne kupita svara meM pahA / isake sAtha kI jayabhAra pUrva utthe|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 168 ) sI hai / maiM ApakA sevaka' aura sevaka kI patnI to beTI--- bahana ke sadRzya Apako samajhanI cAhie ***.17 "khAmoza | ! |" eka siMha kI sI dahADa gUja uThI / arka korti kI prAkho me se Aga nikalane lagI / usane puna yuddha zurU kara diyA / * jayakumAra ne samajha liyA ki arkakIrti kI buddhi kA divAlA nikala gayA hai / ata yuddha karanA hI cAhie / yuddha huA aura jamakara huA / agnivANa, pavanavArA, jalavAraNa, viSadAraNa, amRtavANa kA AdAna pradAna huA / ava gagana maDala para bhI gIdha maDarAne lage the| cAro aura trAhI trAhI macI huI thii| tabhI tabhI apanI raNakauzalatA kA upayoga karake jayakumAra ne ArkakIrti ko vAnva liyA / aura mahArAja akampana ke pAsa upasthita kiyA | yuddha banda kA vigula gUja uThA aura saba yaha dekhane lage ki kyA huA ? sabhI prarkakIrti kI burAI kara rahe the| jayakumAra bacce bacce kI jubAna para thA / saba usakI prazaMsA kara rahe the aura sulocanA ww .. sulocanA to moda ke hoja me nahA uThI / java vijayI pati pAsa AyA to sarvasva nyochAvara karake usake tana mana se lipaTa gaI aura premAzra kA zrota vahA uThI / rAjA kampana ne kIrti ko svataMtra kara dene kA Adeza diyA / svataMtra hote hI arkakIrti apanI udaNDatA para lajjita hotA huA jhuka gayA / rAjA zrakampana ne use sIne se lagA liyA aura samajhadArI se kAma lene kI zikSA dii| apane sAtha lekara rAjA akapana ne vArANasI nagara kI ora prasthAna kiyA / 1
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 166 ) I zrAgantuka sabhI rAjakumAra jayakumAra ke sAtha the / sabhI ne maMgala svAgata ke sAtha vArANasI meM praveza kiyA / grAja vArANasI dulahana sI sajI camaka rahI thii| cAro mora khuziyo kI bahAra chAI huI thii| vivAha maNDapa me jayakumAra aura sulocanA aneka umago ko simeTe hue pArisagrahaNa saskAra kI rIti nibhA rahe the / maMgala pariNaya kAryakrama kuzala pUrvaka samApta huyA / rAjA zrakampana ne rAja bhavana me hI eka kakSa atyanta madhuratA ke sAtha sajAyA huA unhe vizrAma karane ke lie diyA / prathama milana kI rAta ko aneka umago kI umaDatI laharo me tairate, phisalate, nahAte, aura mauja lete hue dono ne eke dUsare meM khokara vizrAma kiyA /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14-patnI kI pati bhakti aura zIla-zakti 44 mahArAja marata apane hI daravAra meM virAje hue the| tabhI dvArapAla ne dUta pAne kI sUcanA dii| vArANasI ke rAjA akampana aura jayakumAra dono ne manA karake mAgalika pariNaya detA kI samApti kI sUcanA nivedana karane ko ratnAdi bheTa dekara apane supoya dUta ko paravartI bharata kI sevA meM bhejA thaa| ___ ratnAdi bheda kelAya dUta, atyanta natratA epa ziSTatA se prota prota ho-navatI bharata ke samakSa upasthita hun| usane mujhe hue netroM ko dhIre-dhIre jAra rupayA aura mattA nukAkara ghara chue phira eka aura natamastaka ho khar3A ho gyaa| ___ "cyA sadeza lAe ho / mahArAja pampana parivAra sahita kuzala to hai ?" pavartI bharata ne nularAte hue priya vANI se pUchA / jaise phUla kara gae ho, amRta barasa gayA ho-ko prasAra mAnanda ko mAnakara dUtane nivedana niyA___ "prabho ! mahArAja sampana ne apanI priya putro sulocanA kA vivAha svayambara vidhi se jayakumAra jI ke sAtha sampanna karA diyA hai|' "kona jayakunAra?' "lApake hI caraNa sevana, vijyo senApati jii|'
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 171 ) "moha / yaha to atyanta hI prasannatA se bharA sukhada sandeza hai ! nava dampati kuzala hai nA?" ___hA prabho / Apake ArzIvAda se dono prAnanda me haiM / prabho, mahArAja prakampana ne Apase anunaya vinaya ke sAtha kSamA kI yAcanA bhI kI hai ?" __ "are !! I...kSamA kisalie ?" "pabho / java sukamArI jI ne svayaMvara maNDapa me bhalIprakAra cayana karake jayamAlA jayakumAra jI ke gale meM DAla dI aura jayakumAra jI kA jaya jaya kArA gUja uThA to ...." "to kyA hunA * * volo bolo ?" / "aApake priya suputra kumAra-arkakoti jI ne amagala cheDa diyaa| "amagala ? kaisA amagala?" "unhoMne mahArAja akampana jI ko bhI lalakArA aura aziSTa vacana kahe, jayakumAra jI ke sAtha yuddha huA-yuddha me aneka rAjagaNo ne arkakIrti jI kA hI sAtha diyA-phira bhI apanI raNakauzalatA kA upayoga karake jayakumAra jI ne kumAra arkakIti jI ko bAdha liyA / prabho / jaba unhe mahArAja prakampana ke samakSa upasthita kiyA gayA to-mahArAja prakampana jI ne unhe tatkAla mukta karA diyA aura sIne se lagA liyA?" "para yaha amagala huA kisalie?" "prANadAtA mahArAjezvara / " jayakumAra jI ko cayana naranA, mAlA pahinAnA yaha Apake sugutra ko zreSTha na lagA aura sulocanA kI vAchA karane lage |" "kyo? ??" 'apanI patnI banAne se lie |pr prabho / sulocanA to
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ (152 ) parAI ho cukI thI aura ghoSaNA ke anusAra jayakumAra jo kI patnI kahalA cukI thI. isa para jayakumAra jI ne rAjakumAra arkakIrti jI ko bahuta samabhAyA unake sAmane apanI sevakatA bhI prakaTa kI * para para" "moha / ..." bharata kA dila isa varNana para kasamatA utthaa| ___"prabho / isa amagala se mahArAja, prakampana bhI dukhI hue aura sabase jyAdA dukha to unheM isa bAta kA huA ki unhe Apake priya putra ke sAtha yuddha karanA pddaa| he prabho / isIlie unhoMne kSamA kI yAcanA kI hai|" - dUta yaha saba nivedana karake eka aura namratA se khaDA raha gayA / mahArAja bharata ne eka dukhabharI dIrgha svAMsa choDI ... bole ... ___"isame mahArAja akampana kA koI aparAdha nahIM / aparAdha to mere putra kA hai aura kSamA mujhe mAganI cAhie | unase kahanA ki'he rAjana ! Apato hamAre pUjya ho | Apane hamAre kula kI lAja rakhakara aparAdhI ko bhI gale lgaayaa| vAstava me hama bahuta lajjita haiN| Age aura kahanA ki Apa dhanya hai jinhoMne isa yuga me svayambara vidhi kI sarvaprathama sthApanA kI hai| yaha paramparA bahuta hI sundara aura sukhada hai| mahArAja akampana ko dhanyavAda, aura nava dampati ko hamArA sneha bharA ArzIvAda khnaa|" aneka bAra mastaka mukAtA huA dUta ravAnA huaa| prasannatA bharA, khuziyo se jholI bharI lekara atyanta utsAha aura umaga ke sAtha dUta rAjA akampana ke pAsa pahU~cA / jaba
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 173 ) dUta ne cakravartI bharata kA prema vAtsalya aura nyAyanIti se bharA sandeza sunAyA to prakampana aura jayakumAra dono pulakita ho utthe| svata hI muMha se nikala paDA Akhira baDe, baDe hI hote hai| uname choTApana kahA~ ?" prAja jayakumAra aura sulocanA ko vidAI dI jA rahI hai ! aneka vyavahArika rAjA gaNa Ae hue hai / eka prAnanda varSaka aura mohaka vidAI mahotsava kA Ayojana kiyA jA rahA hai| ratha aura hAthiyo para bheTa diyA gayA samAna rakhA jA rahA hai| ghoDe sajAe jA rahe haiM aura gagA pAra taka pahuMcAne ke lie aneka rAjA loga taiyAra ho rahe haiN| udhara sulocanA ko Aja susarAla jAne ke lie dulhana banAyA jA rahA hai| saheliyA sajA bhI rahI hai aura cuTakiyA bhI le rahI haiN| jyo jyo kAmukatA, bhAvukatA kI bAteM karatI tyo tyo hI sulocanA sihara sihara uThatI aura eka mIThI mIThI guda gudI sI anubhava me hotii| magala gIta aura madhura vAjo kI dhvani ke sAtha vidA kiyaa| jayakumAra hAthI para cddhaa| sulocanA ratha maiM veThI aura sabhI sAtha jAne vAle rAjA loga ghoDo para baitthe| sabhI ne prasthAna kiyA / magalakArya aura sundara joDI kI aba vArANasI me jagaha jagaha carcA hone lgii| gagA kA kinArA A gyaa| iThalAtI, madamAtI bahatI huI gagA AnandadAyaka laga rahI thI / jayakumAra ne yahI para vizrAma karane kI ghoSaNA kii| sabhI sAtha pAe rAjAo ko saghanyavAda vidA kiyA svaya ke sAthI apane apane Dero me Thahare / eka bhavya maDapa me sulocanA apanI dAsiyo ke sAtha tthhrii|
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 174 ) ucita samaya jAna, jayakumAra ne mahArAja bharata se milanA cAhA / ayodhyA yahA se nikaTa hI thii| ata zIghra hI vApisa Ane ko kahakara vaha ghoDe para baiTha ayodhyA ke lie ravAnA huaa| xxxx __ "hAM 1 prabho, senApati jayakumAra jI Apake darzano kI IcchA lie bAhara pratIkSA kara rahe hai|" "are ? ? ? .." unhe sAdara livA lAyo / " daravAna bharata kI AjJA pAkara dvAra para prAyA aura namratA pUrvaka andara praveza karane ke lie jayakamAra se nivedana kiyA / __ jyo hI jayakumAra ne bharata jI ke darzana kie... unake caraNo me natamastaka ho gyaa| bharata ne unhe yayAyogya prAsana diyA aura vivAha kI, patnI kI sabhI bAte khaTTI mIThI bAto ke sAtha pUchane lge| nana mantaka huA jayakumAra zarmAtAmA uttara dene lgaa| "pAgala kahI ke ...." "jii| -jayakumAra cauka gayA / "pAgala nahIM to aura kyA ho "bharata ne gurUrAte hue pAha"pare ! tuma hamAre senApani, aura phira hame vinA dulAe vivAha kara baiThe ! hama pAte, jarA bhaccA Ayojana paro / miThAI gAte .... aura..."bhora .... " ____ cAmin " ...' jayamamAra gadagada ho girana gyaa| nA prema barasa rahA thA ... tinA mapanatla TAranAmA " mA to mahAn nindamAge yUjya pitA gaura naha pura...yAmAra mAna mApa me soyA gii| " TET ma
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zdy mere kyA tuma mujhe........ 'nahI prabho / ( 175 ) * + 1 nahI aisA mata kahie / maiM to grApakA ApakI yaha dAsa hai | ApakA dAsa hU~ / ApakI mahAnatA 1 vaha mahAnatA kA bhAra maiM saha nahI sakatA yogI krIDA thI / koI vizeSa bAta thI hI nahIM ne bharata ke caraNa chalie / antaraga ke vAtsalya aura prema se miSTAna yAdi khAyA aura bahumUlya bheTa kiyA / to eka bAlakopa" jayakumAra * ** bAtacIta karane ke pazcAt dekara jayakumAra ko vidA jayakAra apane zrApa me atyanta prasannatA ko simeTe ghoDo para baiThA baiThA havA ho rahA thaa| mahArAja bharata ne usakA itanA baDA sammAna kiyA vaha yaha saba kucha dekha kara phUlA nahIM samA rahA thA / rajanI ne vivAna kA AhvAna kiyA / prabhAkara ko vidA kiyA aura jhilamila tAro sitAro kI sADI oDha .. thiraka uThI / val sulocanA, gayA ke kinAre usa sAjha kI madhura masta belA me apane priyatama kI pratIkSA kara rahI pI mora pratIkSA kI ghaDiyA raha rahakara susta huI jA rahI thI, jo mana me eka tana sI paidA karatI thii| tabhI .. * tabhI ghor3e kI TApa ne usake mana ke tAra bajA die vaha caukannI ho idhara udhara dekhane lgii| dUra dUra se priyatama ko lekara ghoDA dauDA A rahA thaa| kucha hI kSaNo me priyatama unake sAmane the / gaMgA kI zItala dhArA kI laharo me kampana paidA huI aura lahara para lahara chA gii| eka sirahana ke sAtha jhana manAte roma se bhAvuka ho sulocanA, jayakumAra se lipaTa gii|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 176 ), prAta cahala pahala huii| gagA ke kinAre para asakhya vihago ne gAnA prArambha kara diyaa| prAta kI velA me gagA kA zItala nIra mahaka uThA 1 agaDAI aura mastI ke racemace dono nava dampati sejapara se eka sAtha utthe| sulocanA kI ora jaba jayakumAra ne dekhA to " sulocanA ne apane cahare ko dono hAtho se Dhaka liyA aura pulakita ho utthii| "pagalI kahI kI"..... eka pyAra bharI halkI sI capata gola gola ubhare hue gAlo para lagAte hue jayakumAra seja se nIce uttre| ___jayakumAra ne yahA se prasthAna karane kA Adeza diyaa| sabhI Adeza kI pratIkSA me the / prata Adeza milate hI ravAnA hue| saba sAthI gagA ko pAra kara gae / sulocanA bhI apanI dAsiyo ke sAtha raya me baiThI / jayakumAra Age Age hAthI para savAra ho gagA pAra karane lage / jaya kumAra kA mana prasanna ho rahA thA hara aura vijaya pA rahA thaa| tabhI ___ tabhI hAthI burI taraha ciMghADa uThA / gagA kI majadhAra aura gaharI bhavara me hAthI laDA khaDA bighADa rahA thA nA Age baDha pAtA thA aura nA pIche haTa pAtA thaa| __ jina sapano me jayakumAra kho rahA thA ve saba chUmantara hue| vaha yaha dekhakara atyanta bhayabhIta hunA ki hAthI majhadhAra me kyo phaeNma gayA / vaha vicADa kyo rahA hai / jisane bhayakara yuddha meM talavAra, bhAle, vANa Adi kI paravAha nahIM kI, jo kabhI bhI nahIM ghabarAyA ..." vahI hAtho yahAM kyo ghabarA rahA hai / gagA kA pAnI baDhe vega ke sAtha cala rahA thA / bhaMvara gaharI hotI jA rahI thii| tabhI * ." ____ "tabhI mulocanA cillA uThI rakie ? rukie svAmin / "
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 177 ) jayakumAra ne pIche phirakara dekhA-sulocanA ratha se utarakara pAnI me tairatI A rahI hai| vahIM se jayakumAra cillA utthaa| "sulocanA ..Age mata vaDho / bahuta gaharI bhaMvara hai| dekho isa bhaMvara me to hAyI ke paira bhI nahIM ttikte|" ___ udhara sulocanA asahya dukha se taDapa uThI / Aja usakA saubhAgya sakaTa me ghirA huA hai..... usakI mAMga kA sindura gagA kI dhAra se milatA dikhAI de rahA hai- usake mehandI race hAya kA raMga phIkA paDatA najara A rahA hai * sulocanA kApa uThI, taDapauThI, aura ro utthii|| tabhI usake antarmana ne pukArA ....."kAyara kahI kii| isa prakAra rone se, ghabarAne se, aura taDapane se bhI koI sAhasa kara sakA hai| arI ! tU mahAna nArI hai| satItva kI bharI pUrI hai-tU cAhe to indra kA Atana bhI DigA de| . .. tU apanI vAstavikatA ko tyo bhUlI jA rahI hai." himmata kara ..... aura apanI ArAdhanA se bacAle apane pati ko ," sulocanA ko jaise hoza AyA / vaha antara mana ho apane IpTa ke cintana me kho gaI / vaha bhakti ke usa sthala para pahu~ca gaI jahA bhakta va bhagavAna meM koI antara hI nahIM rhtaa| gagA kahA hai, pAnI kitanA hai, usakA pati kahA hai ? vaha kahA hai ? Adi se vaha pare thii| pAnI ke bIca khaDI bhI vaha mana ke bIca meM thI / tabhI ___ tabhI eka huMkAra sI huI aura hAyI ciMghADa mArakara bhaMvara se bAhara nikala gayA / jayakumAra ke jAna me jAna aaii| sabhI ne jayakumAra kI jaya bolI ( para sulocanA .... sulocanA isakI koI khabara nahIM thii| yaha to mArAdhanA meM loI huI thii|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17= ) "netra kholo bahina !" afafe Akara eka nArI ne sulocanA ko sambodhA / aparicita kintu moThI vANI ko sunakara sulocanA kI bhakti ke tAra jhanajhanA uThe aura usane netra khole ???" "kona ho tuma "maiM ... jala devI hU~ se itanI prabhAvita huI hai ki karane ko udyata haiM / " &g "tumhArI patibhakti kI ArAdhanA apanA saba kucha tuma para nyochAvara **** 'noha he bhagavAn "to kyA kyA....."svAmin "hA~ shubhe| Apake pati gaMgA pAra ho cuke hai / kinI duSTa magara ne pUrva vaira kI kalupatA ko dikhAne ke lie hAthI ko khAnA prArambha kara diyA thA -- sacamuca hI vaha magara hAtho ko mAra detA aura Apake pati kA jIvana - seeoall "nahI / nahI / aisA mata kaho " " "maiM aisA kabhI nahI kahU~gI bahina tumhArI pavitra ArAvanA ne unakA sakaTa TAla diyA hai| " .....!! yyn jayakumAra hAthI para savAra huA ho vApisa AyA aura apanI bhujA ke mahAre sulocanA ko pAnI me se uThAkara hAthI para biThA liyA | sulocanA zrapane pati se lipaTI jA rahI thii|" umaga sagala kAmanAoM ke nAtha jayakumAra ne bar3e utsAha, pIra mArI nyAya ke sAtha hastinApura me praveza kiyaa| Ananda te sulocanA ke nAtha samaya vyatIta karane lagA / eka dina "nArI mahAna bharata ne smaraNa kiyA hai "
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 176 ) "kyo? kyA koI vizeSa kArya ho mAyA ?" "jI / isakA to mujhe bhAna nahIM / " / "koI bAta nahIM | mahArAja bharata kI AjJA zirodhArya hai| calo. abhI clo| aura jayakumAra ayodhyA kI ora cala pddaa|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 - yaha dharA yahIM kI yahA~ 21 rahI hama jase lAkho cale gaye LIFES bharata cakravartI eka mahAn samrATa ghora kuzala zAsaka siddha | huye / khyAti pRthvI para phaila rahI thI aura prayodhyA ke adhipati mahArAja bharata ke nAma para hI isa kSetra kA nAma 'bhArata' prasiddha hunA / Aja zAsana karate karate unhe 12 varSa vyatIta ho rahe hai / acAnaka ho unheM apane priya bhrAtA bAhubalI kI yAda A gaI / unhone -- unakI talAza prArambha kara dI / rone-kone meM apane sevaka bheja diye / 1 abhI taka koI bhI bAhubalI ke samAcAra nahIM lAyA thA / bharata, pratyeka kSaraNa unake samAcAra pAne ko utmaka the| tabhI tabhI eka sevaka ne bhAkara praNAma kiyA use dekha kara bharata ne pUchA kucha samAcAra prApta hue " prabho / ' 'kahA hai bhaiyA ? kina hAlata meM hai ? .... tuma pRdhAte / canara meM sevaru rahane lagA * vahA hai unhoMne ? 'kaI prazna bharata ne utsukatA --
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 181 ) 'prabho / prApake bhrAtA ke bure hAla hai| nA mAlUma kitane samaya se eka sthAna para khaDe hue haiM zarIra para latAeM chAI huI haiN| patthara se bane aDiga khaDe hue hai / dhyAna apane Apa me lagA kara khoye hue haiN| ' 'aisA pyo ? ? " bharata jI kA mana eka gaharI vedanA se taDapa utthaa| ___mAlama nahI svAmin / unake pAsa na to vastra hai aura nA makAna hii| _ 'zroha / ' bharata, unase milane ko taDapa utthe| ve ratha para virAjamAna ho cala paDe / nAhubalI eka pahADa ke zikhara para khaDagAsana avasthA me prAtma dhyAna lagAe acala, aDiga khaDe the| pairo ke pAsa kaI bhayakara jaharIle jantuno ne ghosale banA lie the| zarIra para aneka latAeM chAI huI thI / bharata ne unakI tapasyA, tyAga aura sayama pahalI bAra dekhA to-dekhate ke dekhate hI raha ge| unakA hRdaya unase bAta karane ko Atura ho uThA para bAhubalI to apane Apa me soe hue the 'mAja se nahIM eka mAha se nahIM eka sAla se nahIM apitu bAraha sAla se / bharata unake darzana karake sIve bhagavAna AdinAtha ke samavazaraNa me pahu~ce / bArabAra nata mastaka ho / yahI prazna kiyA .. ___'prabho / bAhubalI ne itanA kaThora tyAga, saMyama apanA rakhA hai kaba se ? aura aba taka Atma jJAna kyo na milA?' bhagavAne grAdinAtha ne divya dhvani dvArA bharata kI zakA kA samAdhAna kiyA 'bAhuvalI bAraha varSa se prAtma sAdhanA me lage hue hai--ava taka prAtmajJAna kI upalabdhi na hone kA eka mAtra kAraNa unake
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 182 ) mana meM eka zalya kA jamA rahanA hai / ' 'vaha kyA zalya hai prabho / ' 'yahI ki "prAkhira sahA to bharata ko pRthvI para hI hU~ ?" 'pare / / / * 'bharata pona uThA' / prabho / kyA""payA ?' 'isa zatya kA nivAraNa bhI tuma hI kroge| basa mAna tumhAre tyAga mAna kI pratIkSA hai ?' 'maiM saba samajha gayA prbho|' itanA rahAra praNAma karate hue bharata ne mahA se prasthAna ni / vimAna kAra paTagAsana bAdalo ke caraNoM meM banAyanI parata meM nAthA Teka diyA / bAra-bAra prAMmU jharane lge| apanA muguTa, yAtmalIgaraNI meM rakha diyaa| dInatA bhare zabdo meM nivedana karane
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 183 ) . kahA hai kisI ne / jyo hI bharata ne apanI tucchatA prakaTa kI, jyo hI bharata ne kSaraNa bhaguratA prakaTa kI 'tyo hI bAhubalI kA pAlya nikala bhAgA aura Atma jyoti camaka utthii| turanta kaivalya jJAna prakaTa ho gayA / aura kucha samayAntara para karma kI kaDiyo ko kATakara apane pitA se bhI pahale mokSapada prApta kara liyaa| bharata jI para isa sabakA eka camatkArika prabhAva paDA / aba vaha samAra kI, vaibhava kI, vAstavikatA samajha cuke the, jAna cuke the / yadyapi sAsArika vaibhava kI unake pAsa kucha bhI nyUnatA nahIM thI-para vaha saba unhe kA~Te ke sadRzya laga rahI thii| 'jala se bhinna kamala' kI bhAti bharata jI usa vaibhava me rahane lge| madeva sAvadhAna, yAtma jJAna ko ucata rahane lge| eka dina . eka dina eka avizvAsI deva unakI parIkSA ko prAyA aura kahane lagA ki maiM isa para vizvAsa nahI karatA ki Apa itane baDe vaibhava ke svAmI hote hue bhI isane virakta hai / yaha to asambhava hai / maiM ApakI isa prazasA ko nirAdhAra karanA cAhatA huuN|' bharata jI muskarA uThe, vole'mujhe prazasA kI bhUkha nahI hai mitra para yadi tuma vizvAsa lenA cAhate ho to yaha jarUra dilAyA jaaegaa| "para kava | ?? 'dizAma vAlI bAta jarA Thahara kara samajhAyege / isake pahale kyA Apa merI eka prAjJA kA pAlana krege|" 'avazya / avazya karUMgA / kahie kyA nAjJA hai ApakI ?' 'liijie| yaha tela se bharA kaTorA hai| ise apane dono hAtho para lIjie aura mere sabhI kamaro, ko dekha Aie vaibhava ko nirata pAie rAniyo se mila Aie" .... / lekina eka bAta dhyAna meM rhe|
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 184 ) 'vaha bhI batA diijiegaa|' 'yaha sevaka Apake sAtha rahegA "aura dekha rahe honA * isake hAtha me yaha camacamAtI talavAra ?' 'hA~ / hA / dekha rahA hai, para isakA tAtparya ? " 'isakA tAtparya yahI hai ki yaha sevaka Apake sAtha rahegA aura jyo hI kaTore ke tela kI eka bhI vUda nIce girI ki ApakA sira, ghaDa se alaga kara diyA jaaegaa| aba Apa jA sakate hai|' vaha deva tela kA kaTorA dono hAtho para rakhe calA jA rahA yaa| kaTorA labAlaba bharA huA thaa| sIDhiyo para car3hanA, utaranA, idhara udhara jAnA kamI hamA-para dhyAna sadaiva usakA usa kaTore para, tela para hI rhaa| ghUma phira kara vaha deva zAma taka paayaa| aura prasannatA ke sAdha kaTorA maya tela ke jyo kA tyo rakha diyA / volA--- ____ 'dekhA Apane merA kAma / eka bhI bU da nIce nahIM girane dii| 'dhanyavAda / ' bharata jI muskraae| dole - 'acchA yaha to vatAie * Apane kyA-kyA dekhA?' 'jii| 1 !' 'merA tAtparya yaha hai ki vaibhava kI camaka, rAniNe kI jhamakA, kamaro kI damaka Apako kaisI lagI?' ___vAha jIvAha / merA to mArA dhyAna baTore me gAvaM tela para rahA / yadi ghara dekhanA aura tela kI eka bhI bUda gira jAtI so gayA thA na vAma ne| 'aApa bhI khUba hai kAma to sauMpa diyA aisA aura aba pUcha rahe hai" camaka, jhamaka aura damaka kA haan|'
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dhanyavAda / to aba Apako vizvAsa mila gyaa|' 'kyA matalaba ? ? ?' mere mitra / jisa taraha tumhe talabAra kA dhyAna rahA'""vaise hI mujhe bhI sadaiva mauta kA dhyAna rahatA hai| kyo raghU , pacU isa vaibhava me ? mauta kA kyA koI samaya hai? aryAta kyA mAlUma kaba aajaaai|" kyo raca paca kara samaya vyartha kiyA jaay| 'pare? / / " deva cauka utthaa|' 'cauko nahI mitra / satyatA yahI hai| jIvana kI kSaraNa bhaguratA kA dhyAna rakhakara prANI ko sadaiva santoSa dhAraNa karake rahanA cAhiye yaha ThATha bATha to mAtra puNya kI mahimA hai jo kabhI naSTa ho sakate hai| 'maiM "maiM " hAra gyaa| 'hAra gae ? kaisI hAra " 'maiM samajhatA rahA thA ki grApa itane vaibhava me, ThAThabATa me racapaca kara isase nilipta nahIM raha sakate / aura isIlie ApakI parIkSA lene kA maine dussAhasa ThAna liyaa|' 'mere mitra / tuma Thahare deva / deva sadara svargIya vaibhava me racapaca kara apanApana bhI bhUla jAtA hai - vaha viyara vAsanA kA vAsa hotA hai / para mAnava / mAnava eka ainA prANI hotA hai jo apanA Atma kalyANa kara nakane ke sabhI mAya kara sakatA hai| yadi mAnava cAhe to viSaya bAlanA ke Thokara mAra sakatA hai / bhArambha parigraha tyAA sakatA hai| * prAnta vAtAvarA se nikala kara zAnti ke patha para laga sakatA hai / yAtmA ne paramAtmA bana sakatA hai / kintu une apanI dRSTi, apane vicAra nuvArate hoge / une apane hRdaya se -~-tRSNA nikAlanI hogii|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 186 ) - ghRNA tyAganI hogI / -- dvepa va rAga kA vitAna phADanA hogA / - - kaSAya pravatti ko miTAnA hogA / yAda rakho mere mitra / jaba mAnava kI dRSTi samyak prakAra ho jAtI hai - taba vaha samyaka dRSTi kahalAne lagatA hai / ** bharata jI ne hara prakAra siddhAntika rUpa se samajhAyA aura deva ati prasanna ho calA gayA / bharata jI ne mahAn vairAgya poSaka tatvoM kA khUba adhyayana kiyA, manana kiyA aura sanAra kI prasAratA ko samajhane lage / apane hI antara me khone lage / , X X X X bharata jI Aja gahana cintana ne the, manana me the, tabhI ! hA / tabhI eka sevaka ne abhivAdana pUrvaka praveza kiyA 1 'svAmin 'kaho / kaho / kyA kahanA cAhate ho ? 1 * 'svAmin, hastinApura ke mahArAja jaya kumAra jI ' 'hA / hA kaho - kyA huA jaya kumAra jI ko ?" 'svAmin / unhone ghara-vAra choDa diyA hai, jagala me / nivAsa kara liyA hai / ' para kyo ???. kyA dukha huA thA unheM ? kyA koI gRhasthI meM vivAda ho gayA thA ? yA koI vidroha ho gayA thA / yA zrApana meM dalaha ho gayA thA ?" 'jI nahIM prabho / yaha to saba kucha nahI huA thA " * 'to phira kyA bAta huI ? vyo unhoMne ghara-dAra choDA ? kyo unhone jaMgala meM nivAsa liyA ? bolo bolo ' * * 'prbho| kahate haiM ki unheM vairAna ho gayA hai|' 'kyA ? ? ?" bharata jI cauka uThe /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 187 ) 'hA svAmin / galI-galI me, zahara ke kone-kone me yahI carcA cala rahI hai|' 'prophA' bharatajI jaise hoza me Ae ho apane Apase kahanelage 'maiM vyartha hI yahA isa jhajhaTa me phaMsA huA hU~ / ise kahate haiaAtma kalyANa karanA / aura eka mai hU~ ki vicAra hI pUre nahIM hote / 'svAmin ! kyA mujhe praveza kI prAjJA hai ? 'A 'oha pAyo mAno priye / baiTho baittho|' mahArAnI ne praveza kiyA aura pAsa hI ke Asana para virAja gaI / bharata jI phira apane me kho gae the| mahArAnI ne bArambAra unake cahare kI ora dekhA nA muskarAye, nA kucha bole, nA kucha sune / mahArAnI kucha cintita sI ho utthii| pUchane lagI--- 'svAmin / ... / 'yA ' hA kyA bAta hai? 'pAja Apa itane udAsa kyo hai ' syA koI vizeSa kAraNa / ' ___ hAM priye / prAja mai apane para pA rahA hU~ ! dekho - tuma mujhe bahuta pyAra karatI ho naa|' bhalA mAja Apane yaha kyo pUchA? tyA Apako / ' 'nahI / nahI / merA matalaba yaha nahIM priya / maiM to to / ' Thaharie / ApakI vyathA maiM samajha gaI huuN|' mahAna jJAna kI sAgara mahArAnI subhadrA ne kahA-'Apa sasAra se udAsIna hue jA rahe ho * para yaha udAsInatA to rAga bharI hai, soI-soI hai| isame nA rasa he aura nA sarana hai| pApa bhagavAna rUpadeva (AdinAtha TI) ke caraNa sAnnidhya meM jAdA dahI mApako yaha abhilASA pUrNa hogii| bharata jI dekhate ke dekhate hI raha ge| unhoMne unI bata bhAvAna vAdinAda ke parakha gannidhya meM jAne kI taiyArI kii|
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16-kailAzapati bhagavAna ziva kailAza parvata para bhagavAna AdinAtha virAje hue the| akhaNDa tapasyA me lIna / pAsa hI se eka patalI para suhAvanI jala kI ghArA Ajakala me hI baha calI thii| dhIre-dhIre vaha apanA vistAra karatI rahI aura eka nadI kA rUpa dhAraNa kara baitthii| kailAza pati bhagavAna ziva (AdinAtha prarthAt-jagata ke prathama svAmI ke caraNa sAnnidhya se nikalI yaha jala kI vistRtavArA 'gayA' kahalAI jAne lgii| __ vRSabha (baila) cihna se cihnita aura trizUla (tIna prakAra ke zUla-jinase sasAra ke dukho kA sahAra kiyA jAtA hai--yavAsamyakadarzana, samyakajJAna aura samyak caritra) sahita bhagavAna AdinAtha kailAza parvata para virAjamAna the| pArvatI (parva-prati, arthAt mahAn sukhadAyaka kalgaNakArI 'mokSalakSmI) unake aga-zrA meM samAI huI thI / tegavAna cahare para mahAn tyAgI va tapa ko prabhA hote hue bhI cahare meM bholApana (niSkapaTatA) jhalaka rahI thii| tabhI to inheM bholAnAtha kahate haiN| ___ Apane hI to sarva prathama pRthvI kA bharaNa popaNa kiyaa| pRthvI para ke nekaTa kA zamana kiyA aura isIlie pApa 'zambhU kahalAne lo|
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasAra ke prAriNayo ko sukha dene vAle, sakaTa nivAraNa karane vAle Apa prathama mahApuruSa, mahAn aAtmA, mahAn yogI the-tabhI to Apa 'zakara' khlaae| ___ samavazaraNa me virAje hue ApakA muha cAro dizAmo se dikhAI detA thA-to aisA bhAna hotA thA ki mAno prApake cAra mukha ho / aura tabhI to pApa caturmukhI bahmA kahalAne lge| __ sRSTi kI racanA sarva prathama prApane hI to kI thI- isI lie to Apa sajana hAra khlaae| zrAdama ko satapatha dikhAkara havvA se Adama bnaayaa| prApahI ne to tahajIba, sikhAkara hevAna ko insAna banAyA / tabhI to Apa bAbA Adama kahalAe jAne lage / __ Apa paravara digAra hue, jamIna ke mAlika hue aura avvala (prathama) allAha (bhagavAna) hue / saca to yaha hai| bhagavAna yAdinAtha-niyo ke nahIM apitu mAnava mAtra ke hitapo satapathapradAka aura jIvana dAtA the| unakA upadeza sarvajIvo ke liye samAna thaa| kisI eka jAti yA majahaba ke liye nhiiN| bhAja kailAza parvata kA kakara-kakara, zakara ho rahA hai| sarpa bhagavAna AdinAtha ke zarIra para lipaTe hue hai-~-bhayakara jAnavara vidveSa choDakara irdagirda vaiThe hai aura bhagavAna AdinAtha apane Apa meM magna hai / tabhI tabhI bharata ne dhAkara bhagavAna meM caraNa hue| sulocanA eva anya nAriyAM bhI vahA AI huI thii| hajAro nara-nArI vahA darzano ko ekamitta the| mAtra darzana karate hI bharata ko apane bhApakA bhAna huA aura vairAgya vibhUSita ho gyaa| brAhmI aura sundarI bhI prAraMkA rUpa me yahI thI / unhI ke pAsa praneko nAriyoM ne dIkSA lii| ro dizAmro se jaya-jaya kAra hone lgaa|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 160 ) bhagavAna AdinAtha mauna the| mauna the / aura apane hI prApa me lIna the| aAja pavana manda aura urdhagati se cala rahI thii| ___ AkAza-gharA para vimAna A jA rahe the| puSpa vRSTi ho rahI thii| vAyumaNDala sugandhi se surabhita ho uThA thaa| aSTa karma kI veDiyo me se 4 karma kI veDiyA to kevala jJAna prApta karake pUrva hI kATa cuke the, avazeSa kar3iyo kA grAja nirmUla hunA jA rahA thaa| tabhI gagana-magana hokara nAca utthaa| madhura aura vijaya bhare vAdya baja utthe| bhagavAna AdinAtha kI magaladAyaka deha dekhate-dekhate hI kapUra kI bhAti ur3a gaI / mAtra sirakeza aura nAkhUna zeSa rahe / jinhe devagaNa magala kalaza me ekatrita kara rahe the| zrAtmA? bhagavAna AdinAtha kI AtmA pUrNa paramAtmA bana cukI thii| arthAt paramAtmA bana cukI thI / arthAt siddha pada para jA virAjamAna huI thii| janma maraNa ke cakkara se pare, mananta sasAra se sUdUra aura apane hI Apa me lIna, jJAnAnanda me rata-paramapada prApta kara cukI thii| bhagavAna AdinAtha kA nirvANa mahotsava nara, sura prAdi ne mnaayaa| bharata jo dIkSita ho cuke the-mAja parama vairAgya ke raga me raMge jIvana ko vAstavikatA ko pahacAna gae the / bhagavAna AdinAtha ne gRhatya se sanyAsa aura sanyAsa se nirvANa prApta karane kI paramparA ko janma diyaa| mAnava kA kartavya-mAnava-prasiddha mahAmAnava-trAdinAya ne saralatA se pradarzita kiyA / Apake jIvana ke anusAra pratyeka mAnava ko apanA jIvana saphala banAne ke lie paramparA ko dhyAna ma rayakara jIvana kA sadaupayoga karanA caahie| yathA---
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 191 ) (1) jIvana kA cauthAI bhAga vidyAdhyayana meM vyatIta karanA caahie| (2) jIvana kA cauthAI bhAga samApta ho jAne para niyama se grAhanthika paramparA ko nibhAne ke lie vivAha karanA cAhiye aura jIvakopArjana kA upAya karanA caahie| jisame dharma ko mukhya sthAna de| (3) java jIvana kA prAdhA bhAga samApta ho jAya to apanI yogya santAna ko kAryabhAra samhalA kara Apa usakI dekhabhAla kare, use satapatha dikhaae| (4) jaba jIvana kA eka cauthAI bhAga zepa raha jAe to niyama se prAtma cintana ke rAste para laga jAnA cAhie aura santoe dhAraNa karake vicAro me vaizaSTha pavinatA ko panapAnA caahie| isa prakAra Ayu ke anta taka prAtma cintana karanA caahie| Ayu kitanI hai, jIvana kA kaise vibhAga kiyA jAya? yaha prazna Apa kara sakate hai| mata isake viSaya nA ulajhA kara apanA jIvana 80 sAla kA mAna lenA cAhie aura usI ke anusAra paramparAgata kArya karanA caahie| vaise to jIvana-lIlA kA koI nizcita samaya nahIM ki kaba samApta ho jAya / ata jJAnI pulpa ko to sadaiva hI samapaya para calate rahanA cAhiye / prArambha me hI jIvana meM santoSa saralatA, aura sAdagI sananA caahiye| pArigarika paripAlana ke mAtha-sAtha apane jIvana ke sudhAra kA bhI dhyAna dine vAlA mahAn prAtmA hI kahalAtI hai| 'bhagavAna prAdinAna ne samAra ko jyA diyA hama anta mehara vinAra para tadhya prastuta kreNge|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna AdinAtha ne sasAra me avatAra (janma) lekara kyA nahI diyA ? arthAta sabhI kucha to unhone diyA hai / yathA--- ____ mAnavatA, mAnavopayogI karma, jagata kA nirmANa, sasAra meM pavitratA, tyAga, sayama, tapa, vairAgya, sAmAjika nIti, rAjyanIti, zAsana paramparA, aura mAnava me mahAnatA kA zrota sabhI kucha to bhagavAna AdinAtha ne pradAna kiyA hai / prata Aja sArA vizva unhI kI racanA kA prati phala hai / unhe-- -koI AdinAtha (Rpabha deva) kahatA hai| -koI-brahmA kahatA hai, -~~-koI-ziva kahatA hai, ----koI-vAvA Adama kahatA hai -koI-paramezvara kahatA hai| kucha bhI kaho sRSTi ke Adi putpa bhagavAna AdinAtha prANI mAtra ke hitaMpI the aura unhI ne mAnava ko mAnavatA pradAna kii| nirUpama nirAntaka ni zepa nirbhAya, nirazana ni zepa nirmoha ! te| paramasukha paradeva parameza paramavIyaM nirapa nimala rUpa vRpabhepa / te // / jymglm| noTa-pApako yaha pAcAnaka kasA tagA--prapanI amUlya rAya avazya hane likhane kI kRpA kiijiyegaa| hama pAThaka garaNa ke 'oM ke jIne kI pratIkSA kreNge| dhanyavAda prApatI prAmArI janila posTa tuphta IzvarapurA meraTha maahr|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
_