Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . / / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / / cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka :1 jI jaina ArAdhanA mahAvIra kobA. 2 amRtaM tu vidyA tu zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websit: www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasari jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIgurucaraNAravindAbhyAM nmH|| siddhAntakaumudIsahitA // baalmnormaa|| yenAbharasamAmnAyamadhigamya mahezvarAt / kRtsnaM vyAkaraNaM proktaM tasmai pANinaye namaH / / 1 // yena dhautA giraH puMsAM vimalaizabdavAribhiH / tamazcAjJAnajaM bhinnaM tasmai pANinaye namaH // 2 // vAkyakAraM vararuciM bhASyakAraM pataJjalima / pANini sUtrakAraM ca praNato'smi munitrayam // 3 // zrautrArhantIcaNairguNyairmaharSibhirahardivam / toSTUyyamAno'pyaguNo vibhurvijayatetarAm // 4 // astu namaH pANinaye bhUyo munaye tathAstu vararucaye / kiJcAstu pataJjalaye zabdabrahmAtmane ca dhUrjaTaye // 1 // vyAkhyAtA bahubhiH prauDhareSA siddhAntakaumudI / vAsudevastu tadvayAkhyAM vaSTi bAlamanoramAm // 2 // maGgalAdIni maGgaLamaddhayAni maGgaLAntAni ca zAstrANi prathante vIrapuruSANi bhavantyAyuSmatpuruSANi cAddhayetArazca maGgaLayuktAssyuriti bhASyapramANakaM granthamaddhaye vighnavighAtAdiprayojanAya kRtaM maGgaLaM ziSyazikSAyai granthato nibadhnAti |shrautreti ||vedaaddhyetaa zrotriyaH / zrotriyaJchando'dhIta iti vedaparyAyAt chandazzabdAt dvitIyAntAdadhIta ityarthe ghanpratyayaH / prakRteH zrotrAdezazca nipaatitH| zrotriyasya bhAvaH zrotram / zrotriyasya yalopazcetyaNi ikArAduttarasya For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA pUrvArdhe kathitAsturyapaJcamAddhayAyavartinaH / pratyayA atha kathyante tRtIyAddhayAyagocarAH // 5 // yakArAkArasaMghAtasya lope ikArasya yasyeticeti lopaH / arhati AryaiH prazasyamAneSu vedavihitakarmasu yogyo bhavatItyarhan / arhaH prazaMsAyAmiti zatRpratyayaH / arhato bhAvaH ArhantI arhato numceti ghyaji AdivRddhau prakRternumAgame SitvAnDISi halastaddhitasyeti yakAralope yasyeticetyakAralopaH / strItvaM lokaat| zrautraJca ArhantI ca zrautrArhantyau / tAbhyAM vittAH shrautraarhntiicnnaaH| tairiti vigrahaH / tena vittazcuJcupacaNapAviti caNam / vedAddhayetRtvena vedavihitakarmayogyatayA ca prasiddheriti yAvat / guNyairiti // nityAnityavastuvivekaH, ihAmutrArthaphalabhogavirAgaH, zamadamAdisampattiH, mumukSutvaM, ityAdiprazastaguNasampannairityarthaH / rUpAdAhataprazaMsayoriti sUtre anyebhyo'pi dRzyata iti vArtikena yap pratyayaH / tadbhASye guNyA brAhmaNA ityudAharaNAt / maharSibhirita // mahAntazca te RSayazceti karmadhArayaH / Anmahata ityAtvam / atitapasvibhirityarthaH / ahardivamiti // ahazca divAceti vIpsAyAM acaturetyAdinA dvandvo nipAtitaH / ahanyahanItyarthaH / toSTrayyamAno'pIti // chuJ stutI, sakarmakaH, guNavattvenAbhidhAnaM stutiH / abhidhAnakriyAnirUpitaM karmatvamAdAya devAn stotItyAdau dvitIyA / na tu guNAbhidhAnameva stutiH / tathA sati guNasya dhAtvarthopasaMgRhItatvenAkarmakatvApatteH / dhAtvAdeSSassa iti SakArasya sakAre SatvanivRttau dhAtorekAca iti bhRzAthai yaDi akRtsArvadhAtukayoriti dIrgha sanyaGoriti dvitve zapUrvAH khaya iti sakArasyAbhyAsagatasya lope guNo yaGlukorityabhyAsokArasya guNa tataH parasya sasya Adezapratyayayoriti Satve zrutvena takArasya TakAre toSTrayati yahantAt sanAdyantA iti dhAtusaMjJakAt karmaNi laTaizAnaci Anemugiti mugAgame sArvadhAtuke yagiti yaki yaDo'kArasya ato lopa iti lope toSTrayyamAna iti rUpam / bhRzaM stUyamAno'pItyarthaH / acintyajagadracanAdyanantaguNasampannatayA bhRzaM saGkIrtyamAno'pIti yAvat / aguNa iti // nirguNa ityarthaH / sAkSI cetA kevalo nirguNazcetyAdizruteriti bhAvaH / nirguNasya guNavatvena kathanAtmikA stutiviruddhatyApAtapratipannaM virodhamapizabdo dyotayati / guNAnAM vyAvahArikasatyatve'pi pAramArthikatvAbhAvAna virodha ityuttaramImAMsAyAM spaSTam / vibhuriti / / sarvavyApakaH paramezvara ityarthaH / vijayatetarAmiti // jijaye akarmakaH / utkarSeNa vartanaM jayaH / viparAbhyAorityAtmanepadam / tiDazcatyatizAyane tarap / kimettiDavyayeti tarabantAt svArthe AmpratyayaH / 'taddhitazcAsarvavibhakti' rityatra tasilAdiSu parigaNanAdAmantamavyayam / sarvotkarSaNa vartata ityarthaH / na ca vijayata iti samudAyasyAtiGantatvAt kathantatastaraviti vAcyam / vi iti hi bhinnaM padam / tiGantottarapadasamAsasya chandomAtraviSayatvAt / tatazca jayata ityasmAdeva tarap / na ca jayata ityasya viparAbhyAchuriti kRtAtmanepadasya vizabdasApekSatvAdasAmarthya zaGkayam / vItyupasargasya dyotakatvena pRthagarthavihInatayA tatsApekSatvAbhAvAt tiGantasya pradhAnatayA tasya vizabdApekSatve'pi bAdhakAbhAvAcetyalam / / vRttakathanapUrvakaM vartiSyamANanirUpaNaM pratijAnIte / pUrvArdha iti // turyazcaturthaH / catura For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAlamanoramA atha tingntbhvaadiprkrnnm| tabAdau daza lakArA: pradarzyante / laT / liT / luT / luT / leT / loT / laG / liG / luG / laG / eSu paJcamo lakArazchandomAtragocaraH / 2151 / vartamAne laT / (3-2-123) vartamAnakriyAvRtterdhAtorlaT syAt / aTAvitau / 2152 / laH karmaNi ca bhAve cAkarmakebhyaH / ( 3-4-69) lakArA: sakarmakebhyaH karmaNi kartari ca syurakarmakebhyo bhAve kartari ca / ichayatAvAdyakSaralopazceti caturazabdAdyatpratyayaH / prakRtezcakArAkArasaMghAtalopazca / pUrvArdhe caturtha paJcamAyAyavartinaH pratyayAH kathitA ityanvayaH / spRzo'nudake vinityAditArtIyAMkakatipayapratyayopanyAsastu prAsaGgika iti bhAvaH / atheti|| caturthapaJcamAddhayAyavartipratyayanirUpaNAnantaraM tRtIyAddhayAyagocarAH pratyayAH kathyanta ityanvayaH / tRtIyAddhayAyasya gocarAH pratipAdyatayA viSayAH tRtIyAyAyavihinA iti yAvat / kRtyu NacaH striyAmaaityAditaddhitavyutpAdanantu prAsaGgikamiti bhAvaH // 2 // tatreti // nirdhAraNasaptamyantAttrala / teSu tRtIyAddhayAyavartipratyayeSvityarthaH / dazeti // anubandhabhedAllakArabheda iti bhAvaH / paJcama iti // leDityarthaH / chandomAtreti // liGathe leDilyatra chandasi luGlaliTaH, iti pUrvasUtrAt chandasatyanuvRtteriti bhAvaH / etena leDapANi iha kuto na pradazyanta iti zaGkA nirstaa| vartamAna iti||dhaatoriti sUtramAtRtIyAddhayAyasamApteradhikRtam / vartamAna iti ttraanveti| vartamAne'rthe vidyamAnAddhAtoH laDiti labhyate / phalitamAha / vartamAnakriyAvRtteriti // dhAtvarthakriyAyA vartamAnatvantu atItAnAgatabhinnakAlavRttitvam / kAlasya tu vartamAnatvaM atItAnAgatabhinnakAlatvam / bhUtabhaviSyatoH pratidvandvo vartamAnaH kAla iti bhASyam / vartamAnatvaJca na pratyayArthabhUtakAdivizeSaNam / artAtapAkAdikriye kartari pacati ityaadyaaptteH| kintu dhAtvarthavizeSaNameva vrtmaantvm| laT tu tasya dyotaka eva / aTAvitAviti // na ca akAra uccAraNArtha evAstviti vAcyam / liDAdivalakSaNyAya tasyAvazyakatvAt / tathAca tasya itsaMjJAM vinA nivRtyupAyAbhAvAt itsaMjJaivAdartavyeti bhAvaH / laH karmaNIti // vAkyadvayamidaM sUtram / la: karmaNi ceti prathamaM vAkyam / la iti prathamAbahuvacanAntaM / cakAreNa katari kRdityataH krtriitynukRssyte| dhaatoritydhikRtm| lakArAH kamaNi kartari ca dhAtossyuriti lbhyte| sakarmakadhAtuviSayamevedam / akarmakeSu karmaNItyasya bAdhi For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2153 / lasya / (3-4-77) adhikAro'yam / 2154 / tiptasjhisipthasthamibvasmastAtAMjhathAsAthAMdhvamivahi mahiG / (3-4-78) ete'STAdaza lAdezAH syuH / 21.55 / laH parasmaipadam / (1-4-99) lAdezAH parasmaipadasaMjJAH syuH / 2156 / tngaanaavaatmnepdm| (1-4-100) taG pratyAhAraH zAnackAnacau caitatsaMjJAH syuH / pUrvasaMjJApavAdaH / tatvAt / tadAha / lakArAssakarmakebhyo dhAtubhyaH karmaNi kartari ca syuriti // evaJca sakarmakebhyo bhAve lakArA na bhvnti| sakarmakebhyo'pi bhAvalakArapravRttI tu devadattena ghaTaM kriyata ityAdo bhAvalakAreNa karmaNo'nabhihitatvAt dvitIyA syAditi bhAvaH / bhAve cAkarmakebhya iti dvitIyaM vAkyam / atrApi cakAreNa ktaivaanukRssyte| na tu krm| asambhavAt / tadAha / akarmakebhyo bhAve kartariceti // anAkarmakagrahaNena avivakSitakarmakA api gRhyante / tena devadattena bhujyata ityatra sato'pyodanarUpakarmaNaH avivakSAyAM bhAve lakAro'styavetyanyatra vistaraH / lasyeti // dhAtorityadhikRtam / akAro na vivakSitaH / tena liDAdInAmapi saMgrahaH / cUDAla ityAdau ca naatiprsnggH| tiptasiti // tim , tas , jhi, sipa , thas , tha, mipa , vasa, mas , ta, AtAm , jha, thAs , AthAm , dhvam , iT , vahi, mahiG / eSAM samAhAradvandvAt prathamaikavacanam / lasyeti sthAnaSaSThayantamadhikRtam / tena Adeza iti lbhyte| phalitamAha / eta iti // tasAdau rutvAbhAva ASaH / tibAdI pakArAnubandhaprayojanantu dveSTItyAdau sArvadhAtukamapiditi DitvanivRtyartham / tadudAharaNeSu spaSTIbhaviSyati / la iti // la iti sthAnaSaSThI / Adeza ityaddhayAhAryam / tadAha / lAdezA iti / taGiti // taca Anazceti dvandvaH / pratyAhAra iti // ta AtAmiti tazabdamArabhya mahiGiti GakAraNeti zeSaH / tadAha / tAdinavakamiti // iha pUrvasUtrAlTa ityanuvartate / tatazca AnagrahaNena zAnackAnacAveva gRhyate / na tu tAcchIlyavayovacanazaktiSu cAnaziti vihitazcAnazapi / tasya lAdezatvAbhAvAt / tena parasmaipadibhyo'pi cAnaz siddhyti| nimnAnA ityAdau / tadAha / zAnac kAnacau ceti / etatsaMjJA iti // AtmanepadasaMjJAkA ityarthaH / pUrvasaMkSeti // parasmaipadasaMjJApavAda ityarthaH / evaJca tibAdinavake parasmaipadasaMjJA For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] bAlamanoramA 2157 / anudAttaGita Atmanepadam / (1-3-12) anudAtteta upadeze yoGittadantAcca dhAtorlasya sthAna AtmanepadaM syAt / 2158 / svaritajitaH karcabhiprAye kriyAphale / (1-3-78) svArateto bhitazca dhAtorAtmanepadaM syAtkartRgAmini kriyAphale / 2159 / zeSAtkartari parasmaipadam / (1-3-79) AtmanepadanimittahInAddhAtoH kartari parasmaipadaM syAt / niyamAta / paryavasyati / atha kasmAddhAtoH parasmaipadam kasmAdAtmanepadamityAkAMkSAyAmAha / anudAtteti // anudAttazca ica anudAttaDI / tAvitI yasya saH anudAttaDita / tasmAt anudaattdditH| dvandvAnte zrUyamANaM icchabdaH pratyekaM smbddhyte| anudAttetaH Ditazceti lbhyte| upadeze'janunAsika idityammAt maNDUkaplutyA upadeza ityanuvRttam Gita ityanena sambadhyate / natvanudAtta ityanena / upadezAdanyatra anudAttasyetsaMjJAyA aprasaktatvenAvyabhicArAt / bhUvAdayo dhAtava ityasmAnmaNDUkaplutyA dhAtava ityanuvRttam paJcamyA vipariNatam anudAttetA DitA ca vizeSyate / tatrAnudAttedaMze tadantavidheH prayojanAbhAvAt DidaMze tadantavidhiH / tadAha / anudAtteta ityaadinaa| lasyasthAna iti // AtmanepadagrahaNalabhyamidam / tiGa lAdeza upadeze kim / cukuttissti| atra gAGkuTAdibhya iti sana Atidezikamava dditvm| ntvaupdeshikm| dhAtoH kim / adudruvat / atra NizrIti caGantAnAtmanepadam / DidaMze tadantaviddhayabhAve tu cobhUyata ityAdI sanAdyantA iti dhAtusaMjJakAt yaGantAdAtmanepadaM na syAt / Dita ityevokto tu yaGo Ditve'pi tadantasya dhAtorDitvAbhAvAdAtmanepadaM na syAt / svaritabhita iti // kharitazca J ca svaritatrau to ito yasya tasmAditi bhuvriihiH| icchabdaHpratyekaM sambadhyate / tdaah| svariteto jitazceti ||dhaatoritynntrN lasya sthAna iti zeSaH / kartAramabhipreti gacchatIti kabhiprAyam / karmaNyaN / tadAha / kartRgAminIti // evaJca hotA yAjyayA yajatItyAdau yAgaphalasya svargasya yajamAnagAmitvena hotRgAmitvAbhAvAt nAtmanepadam / tathA vetanena yajJadattabhRtodevadattaH pacatItyatrApi pAkaphalasya bhojanasya paktRgAmitvAbhAvAnAtmanepadam / dakSiNAdilAbhastu na phalam / lokato vedato vA yaduddezena kriyApravRttiH tasyaivAtra kiyAphalazabdena vivakSitatvAt / kartRgAmiphalakakriyAvRttedhItorityarthaH / Atmanepadantu dhAtvarthaphalasya kartRgAmitvaM dyotayatItyalam / zeSAtkartarIti // anudAttaDita iti svaritajita iti coktAt Atmanepada viSayAdanyazzeSaH / tadAha / AtmanepadanimittahInAditi // anena bhUdhAtoH kartari lasya parasmaipadaM siddham / tatra tibAdinavake yugapat paryAyeNa ekadvivAdikatipayarUpeNa vA prApte yuSmadyupapade samAnAdhikaraNe sthAninyapi maddhayamaH / asmadyuttamaH / zeSe prathamaH / iti vyavasthA For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2160 / tiGastrINi trINi prthmmdymottmaaH| (1-4-101) tiGa ubhayoH padayostrayastrikAH kramAdetatsaMjJAH syuH / 2161 / taanyekvcndvivcnbhuvcnaanykshH| (1-4-102) labdhaprathamAdisaMjJAni tiGastrINi trINi vacanAni pratyekamekavacanAdisaMjJAni syuH / 2162 / yuSmadyupapade samAnAdhikaraNe sthAninyapi madhyamaH / tivAcyakArakavAcini yuSmadi prayujyamAne'prayujyamAne ca maddhayamaH syAt / 2163 / prahAse ca manyopapade manyateruttama ekavacca / (1-4-106) vakSyan prathamAdisaMjJAM tAvadAha / tingstriinniiti||tingH SaTa trikAH saMjJAstu tisra iti yathAsaMkhyAsambhavAdekaikasya trikasya tisRSu saMjJAsu prAptAsvAha / tiGa ubhayoH padayoriti // la: parasmaipadamityataH parasmaipadamiti taGAnAvAtmanepadamityata Atmanepadamiti cAnuvRttam SaSThayantatayA vipariNamyate / tatazca parammaipadAtmanepadayorubhayorapi pratyekaM trayastrikAssantIti yathAsaMkhyamprathamAdisaMjJAH pravartanta iti bhaavH| prathamAdiSu puruSasaMjJA tu prAcInAcAryazAstrasiddheti boddhayam / atha prathamAdipuruSeSu ekakasmin puruSa pratyayavikAtmake yugapat paryAyeNa vA ekaikapratyaye prApte Dyekayordvivacanaikavacane / bahuSu bahuvacanamiti vyavasthArthamekavacanAdisaMjJAmAha / tAnIti // tacchabdena pUrvasUtropAttAni prathamamaddhayamottamAkhyAni tiGastrINi trINi parAmRzyante / tadAha / labdhaprathamAdisaMjJAnIti // ekaza ityasya vivaraNaM pratyekamiti / saMkhyaikavacanAcca vApsAyAmiti zasiti bhAvaH / yuSmadIti // upoccAritampadamupapadam / yuSmadi samApAcArite satItyarthaH / samAnamekamadhikaraNaM vAcyaM yasyeti vigrahaH / sAmAnAdhikaraNyaJca yuSmadastiGaH sthAnIbhUtalakAreNa vivakSitam / laH prsmaipdmitytstdnuvRtteH| tathA ca phalitamAha / tiDyAcyakArakavAcini yuSmadIti // sthAnaM prasaGgaH asyAstIti syAnI tasmin prasakte satItyarthaH / prasaGgazca tadarthAvagatau satyAM vaktrA aprayoga eva pryvsyti| tathA ca sthAninItyanena upapadabhUte yuSmadi prayoga vinA svArthambodhayati satItyarthaH pryvsyti| tadAha / aprayujyamAna iti // sthAninItyanuktau yuSmadyupapade prayujyamAna eva maddhayamassyAt / tatazca rAma pAhItyAdau avyAptissyAt / apinA labdhamAha / prayujyamAne'pIti // yuSmadyupapade sthAninItyevoktI rAma tvaM pAhItyAdI yuSmatprayoge maddhayamo na syAt / ato'pigrahaNamiti bhAvaH / atvaM tvaM sampadyata ityatra tu na maddhayamapuruSaH / tatra yuSmacchabdasya gaunntvaat| bhavAnAgacchatIlyAdau bhavacchabdayoge tu na mddhympurussH| yuSmacchabdasya samboddhayaikaviSayatvAt / bhavacchabdasya tu svabhAvena samboddhayAsamboddhayasAdhAraNatvAdityalam / prahAsa iti|| vAkyadvayamidaM sUtramA prahAse ca manyopapade iti prathamaM vaakym| madhyama itynuvrtte| manadhAtuH zyanvikaraNa: upapadaM yasyeti bhuvriihiH| manyapadazravaNabalAt For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA manyadhAturupapadaM yasya dhAtostasminprakRtibhUte sati maddhayamaH syAtparihAse gamyamAne / manyatestUttamaH syAtsa caikArthasya vAcakaH syAt / 2164 / asmdyuttmH| (1-4-107) tathAbhUte'smadyuttamaH syAt / 2165 / zeSe prthmH| (1-4-108) maddhayamottamayoraviSaye prathama: syAt / 'bhU 1 sattAyAma' / kartRvivakSAyAM bhU ti iti sthite / 2166 / tizitsArvadhAtukam / (3-4-113) tiGa: zitazca dhAtvadhikAroktA etatsaMjJAH syuH / 2167 / kari zap / (3-1-68) kaJarthe sArvadhAtuke pare dhAtoH zapsyAt / zapAvitau / dhAtAviti vizeSyaM labhyate / tadAha / manyadhAturityAdinA / tasmin prakRtibhUte satIti // tasmAddhAtolasya sthAne ityarthaH / maddhyamassyAditi // asmadyupapada iti zeSaH / asmadyuttama ityuttarasUtrAttadanuvRtteH / evaJca uttamapuruSApavAdo'yaM maddhayamavidhiH / manyateruttama ekavacceti dvitIyaM vAkyam / tdvyaacsstte| manyatestUttamassyAditi // yuSmadyupapada iti zeSaH / pUrvasUtrAttadanuvRtteH / saceti // saH manyateruttamapuruSaH dvitvabahutvayorapi ekavacanaM labhata ityarthaH / maddhayamottamayorvyatyAsArthamidam / etatsarvamanupadamevodAharaNe spaSTIbhaviSyati / asmadyattama iti|tthaabhuut iti||tivaacykaarkvaacini prayujyamAne aprayujyamAne cetyrthH| zeSa iti|| uktaanmymottmvissyaadnyshshessH| tdaah| maddhayamottamayorAvaSaya iti| tvam ahaJca pacAva ityatra tu paratvAduttamapuruSa eva / na tu maddhathamaH / devadattastvaJca pacatha ityatrApi na prathamapuruSaH / yuSmadassatvena zeSatvAbhAvAdityalam / bhUsattAyAmiti // vartata iti zeSaH / bhvAdigaNe prathamo dhAturayam / tatra bhU ityeva gaNe pAThaH / arthanirdezastvAdhunika iti vakSyate / yadyapi sattA jAtiH na kriyaa| tathApi AtmadhAraNaM sttetyucyte| kharUpeNAvasthAnamiti yAvat / kartRvivakSAyAmiti // vartamAnasattAvRtterbhUdhAtoH kartari laTi AtmanepadanimittahInatayA parasmaipade tivAdinavake tatrApi yuSmadasmatsAmAnAdhikaraNyAbhAvAt prathamapuruSatrike tatrApi karturekatvavivakSAyAM tipi sati bhUti iti sthite prakriyA vakSyata ityarthaH // tatra sArvadhAtukakArya vakSyan sArvadhAtukasaMjJAmAha / tingshiditi|| dhAtorityadhikRtam / tadAha / dhAtvadhikAroktA iti| tena harInityatra zasassArvadhAtukatvaMna / anyathA tiDzitsArvadhAtukamiti zasassArvadhAtukatvAt sArvadhAtukamapiditi Gitve gherDitIti guNaH syAt / kartarIti ||saarvdhaatuke yagityasmAt sArvadhA For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAlamanoramA [bhvAdi 2168 / sArvadhAtukArdhadhAtukayoH / (7-3-84) anayoH parayorihAGgasya guNaH syAt / avAdezaH / bhavati / bhavataH / 2169 / jho'ntaH / (7-1-3) pratyayAvayavasya jhasyAntAdeza: syAt / ' ato guNe' (191) / bhavanti / bhavasi / bhavathaH bhavatha / 2170 / ato dI| ynyi| (7-3-101) ato'Ggasya dIrghaH syAdyabAdau sArvadhAtuke pare / bhavAmi / bhavAvaH / bhavAmaH / sa bhavati / tau bhavataH / te bhavanti / tvaM bhavasi / yuvAM bhavathaH / yUyaM bhvth| tuka itynuvrtte| dhAtorekAco hlaaderitysmaaddhaatoriti| tadAha / karbartha ityaadinaa||tingi pare dhAtorvihitAnAM pratyayAnAM zabAdInAM vikaraNasaMjJA praaciinaacaarysiddhaa| shpaavitaaviti|| zakArapakArau lazakvataddhita iti halantyamiti cetsaMjJakAvityarthaH / tatazca zapi zakArapakArayoH lope akAramAtra ziSyata ityrthH| bhU ati iti sthite| sArvadhAtuka iti // iko guNavRddhI iti paribhASayA ika ityupasthitena aGgasyetyadhikRtaM vishessyte| tadantavidhiH / mideguNa ityasmAt guNa ityanuvartate tadAha / anayorityAdinA // tathA ca UkArasya guNa: okaarH| avAdeza iti ||okaarsyeti zeSaH / tathA ca pariniSThitaM rUpamAha / bhavatIti / bhavata iti|| kartRdvitvavivakSAyAM bhU dhAtorlaTa: tasAdeze zapi guNe avAdeze sakArasya rutvavisargAviti bhAvaH / kartRbahutvavivakSAyAM bhUdhAtorlaTaH jhi ityAdeze zapi guNe avAdeze ca kRte| jhonta iti // jhaH antaH iti chedH| jha iti sssstthyntm| Adeze takArAt akAra uccAraNArthaH / AyaneyI iti sUtrAt pratyayagrahaNamanuvartate / ntvaadigrhnnmpi| asvaritatvAt / anuvRttaM ca pratyayagrahaNamavayavaSaSThayantamAzrIyate / tadAha / pratyayAvayava syeti| jhasya jhkaarsyetyrthH| antAdezaH syAditi ||ant ityayamAdezaH syAdityarthaH / pratyayAvayavasyeti kim / ujjhitaa| atra dhAtvavayavasya jhakArasya na bhvti| AdigrahaNAnuvRttI tu zayAntai iti na siddhyti| antAdezAtprAgevAntaraGgatvAlleTo'DATAvityATikRte jhakArasya pratyayAditvAbhAvAt iti bhASye spaSTam / evaJca bhava jhi ityatra jhakArasya anta ityAdeze bhava anti iti sthite ato guNa iti dvayorakArayossavarNadIrghApavAde pararUpe kRte bhavantIti ruupmityrthH| antAdeze prathamAkAroccAraNantu lugvikaraNe dviSantItyAdI akArazravaNArtham / bhavasIti // maddhayamapuruSaikavacane sipi zapi guNe avAdeze rUpam / bhavatha iti // madhyamapuruSadvivacane thasi zapi guNe avAdeze ruttvavisargayozca rUpam / na vibhaktau tu smA iti sasya netvm| bhvtheti||mddhympurussbhuvcne thAdeze zapi guNe avAdeze rUpam / uttamapuruSaikavacane'pi zapi guNe avAdeze bhavami iti sthite| ato dIrgha iti // aGgasyetyadhikRtam atA vishessyte| tadantavidhiH / turustuzamyama ityatassArvadhAtuka ityanuvRttam yAvizeSyate / tadAdi vidhiH / tadAha / adantasyetyAdinA / For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA ahaM bhvaami| AvAM bhvaavH| vayaM bhvaamH| ehi manya odanaM bhokSyasa iti bhukta: so'tithibhiH / etameta vA manye odanaM bhokssyethe| bhokSyadhve / bhokSye / bhokSyAvahe / bhokSyAmahe / mnyse| mnyethe| manyadhve / ityAdirarthaH / yuSmadyupapade' (2162) ityAdyanuvartate teneha n| etu bhavAnmanyate odanaM bhokSya iti / bhuktaH so'tithibhiH / 'prahAse' kim / yathArthakathane mA bhuut| ehi manyasa odanaM bhokSya iti bhukta: so'tithibhirityaadi| 2171 / parokSe liT / (3-2-115) bhUtAnadyatanaparokSArthavRttedhItoliT syAt / lasya tibAdayaH / 2172 / liT c| (3-4-115) bhavAmIti // na ca bhUdhAtorvihitalAdezaM prati bhUdhAturevAGgam / na tu bhaveti vikaraNAntamiti vaacym| yasmAtpratyayavidhistadAdipratyaye'Ggamityatra tadAdigrahaNena vikaraNaviziSTasyApi aGgatvAt / bhavAvo, bhavAma iti // lasya vasi masi ca zapi guNe avAdeze ato dIrghe rutve visarge ca ruupe| na vibhaktAviti sasya netvm| atha prathamamadhyamottamapuruSavyavasthAmuktAM smArayitumAha / sa bhavatItyAdi ||ath prahAse ceti sUtrasyodAharati / ehIti // sarveSu bhuktavatsu bhoktumAgataM jAmAtaraM prati parihAsAya pravRttamidaM vAkyam / bho jAmAtaH, ehi Agaccha, odanaM, bhokSya, iti tvammanyase, naitAktamityarthaH / kuta ityata Aha / bhuktasso'tithibhiriti // sa odanaH atithibhirbhakSita ityarthaH / atra bhujeruttamapuruSe prApte maddhayamaH purussH| manyatestu maddhayamapuruSe prApte uttamaH puruSaH / etaM, etaveti // he jAmAtarau aagcchtm| odanaM bhokSyAvaha iti manyethe ityarthaH / bho jAmAtaraH odanaM bhokSyAmaha iti manyadhve iti cobhayatrApi bhujeruttame prApte maddhayamaH / manyatestu maddhayame prApte uttamaH / dvitvabahutvayorekavacanaJca / ityAdIti // ehi etaM etavA manye jalaM pAsyAvaH pAsyAma ityAdi sNgrhH| manye ityuttamapuruSaikavacanAntam vyAcaSTe manyasa ityAdinA / anuvartata iti // prahAseceti sUtra iti zeSaH / etu bhavAniti // yuSmadbhavatoH paryAyatvAbhAvasyAnupadamevoktatvAditi bhAvaH / iti laTprakriyA // parokSe liDiti // anadyatane laDityasmAdanadyatana ityanuvartate / bhUte ityadhikRtam / parokSatvaM dhAtvarthavizeSaNam / tadAha / bhUtAnadyatanetyAdinA // atItarAnerantyayAmena AgAmirArAdyayAmena sahito divasaH adyatana iti luGsUtrabhASye kaiyyaTe ca sthitam / parokSatvantu varSazatavRttatvamityeke / varSasahasravRttatvamityapare / yahavRttatvaM trayahavRttatvaM cetyanye / kujyakaTAdyantaritatvamitItare / ete pakSA bhASye sthitAH / tatra prayokturindriyAgocaratvaM parokSatvamityeva sarvasammatamityalam / lasya tivAdaya iti|| tibaadinvkmityrthH| littceti|| liDiti lupta For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi liDAdezastiDArdhadhAtukasaMjJa eva syAnna tu saarvdhaatuksNjnyH| tena zabAdayo na / 2173 / parasmaipadAnAM NalatususthalathusaNalbamAH / (3-4-82) liTastibAdInAM navAnAM NalAdayo nava syuH / 'bhU' 'a' iti sthite / 2174 / bhuvo vugluGliToH / (6-4-88) bhuvo vugAgamaH syAt / lunglittorci| nityatvAd bugguNavRddhI baadhte| 2175 / ekAco dve prathamasya / (6-1-1) 2176 / ajAdeIitIyasya / (6-1-2) itydhikRty| sthaanssssttyntm| tizitsArvadhAtukamityasmAt tidditynuvrtte| ArdhadhAtukaM zeSa itysmaadaardhdhaatukmiti| tadAha / laDAdezastiGiti // ekasaMjJAdhikArabahirbhUtatvAt sArvadhAtukasaMjJAyA api samAveze prApte Aha / ArdhadhAtukasaMjJa eveti // laDaizAkaTAyanasyaiveti sUtrAdevakArAnuvRtteriti bhAvaH / teneti // sArvadhAtukatvAbhAvena tannimittAH zapazyanAdayo na bhavantItyarthaH / parasmaipadAnAmiti // liTastajhayorityasmAt liTa itynuvRttimbhipretyaah| liTastibAdInAmiti // NalAdaya iti // Nala , atus , us , thala, athus , a, Nal, va, ma, ityete nava yathAsaMkhyaM syurityarthaH / tatra tipo Nal sarvAdezaH / na ca NakAralakArayozcuTU iti halantyamiti ca itsaMjJakatvAllope kathamanekAltvamiti vAcyam / sarvAdezatvAtprAka Nala: pratyayatvAbhAvena cuTU ityasyApravRtteH / Nitvantu juhAvetyAdau vRddhayartham / litvaM tu lisvarArtham / nanu maddhayamapuruSabahuvacanathasya vidhIyamAnaH akAraH alontyasyetyantyasya syAt / akArasya akAravidhistu yathAsaMkhyApAdanArtha iti cet / satyam / dvayorakArayoH pararUpeNa a iti sUtranirdezAdanekAltvAt sarvAdezatvamiti bhASye spaSTam / na ca atusAdInAmAdezatvAt pUrva vibhaktitvAbhAvena na vibhaktAviti niSedhAbhAvAt sakArasyetvandurvAramiti vAcyam / sakArAdupari sakArAntarasya saMyogAntalopena luptatayA zrUyamANasakArasyopadeze'ntyatvAbhAvAdityalam / bhuvovugiti / acIti // aciznudhAtvityatastadanuvRtteriti bhAvaH / acIti kim / abhUt / nanu Nali paratvAt vukaM bAdhitvA acoNitIti vRddhissyAt / babhUvithetyatra tu sArvadhAtukArdhadhAtukayoriti guNassyAdityata Aha / nityatvAditi // kRtayorapi guNavRdhyorekadezavikRtanyAyAt vuk pravartate / akRtayorapi pravartate / tatazca kRtAkRtaprasaGgI yo vidhissanitya iti nyAyena vuk guNavRddhI bAdhata ityarthaH / vuki kakAra it ukAra uccAraNArthaH / kitvAdantAvayavaH / bhUv a iti sthite / ekAca iti| ajaaderiti| ityadhikRtyati // SaSThAddhayAyArambhe dve ime sUtre / te ca na vidhAyake / atiprasaGgAt / kintu For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA 2177 / liTi dhAtoranabhyAsasya / (6-1-8) liTi pare'nabhyAsadhAtvavayavasyaikAcaH prathamasya dve sta AdibhUtAdacaH parasya tu dvitIyasya / 'bhUv' 'bhUv' 'a' iti sthite| 2178 / puurvo'bhyaasH| (6-1-4) dhyaGassamprasAraNamityataH prAk anuvayate eveti bhAvaH / liTi dhAtoriti // ekAco dve prthmsyetydhikRtm| dhaatorityvyvsssstthii| tadAha / dhAtvavayavasyeti // ekAca iti prathamasyeti ca dhAtvavayavasya vizoSaNam / ekaH ac yasyeti tadguNasaMvijJAno bahuvrIhiH / tathA ca liTi pare abhyAsabhinnasyaikAckasya prathamasya dhAtvavayavasya dve uccAraNe sta ityarthaH / ekAca ityatra karmadhArayAzrayaNe tu papAcetyAdi na sidhyediti bhASye spaSTam / ajAderdvitIyasyetyapyadhikRtam / tatrAccAsAvAdiva ajAdiH tasmAditi karmadhArayAt paJcamI / tadAha / AdibhUtAdacaH parasya tu dvitIyasyeti / ekAca iti zeSaH / ajAdidhAtvavayavasya ekAcazcet dvitvam tarhi dvitIyasyaivaikAco dvitvam / na tu prathamasyeti yAvat / atra dve ityanantaramuccAraNe ityadhyAhRtyaikAcaH prathamasyeti kRyogalakSaNaSaSThIJcAzritya dviH prayoga evAtra vidhIyate / na sthAnaSaSThImAzrityAdezapakSa iti prakRtasUtrabhASye prapaJcitam / Adezapratyayayoriti sUtrabhASye'pi dviH prayogapakSa evoktaH / tadiha vistarabhayAnalikhitam / papAca iyAyetyAdau prathamatvamekAckatvaM dvitIyatvaJca vyapadazivatvena boddhayam / ajAderiti bahuvrIhyAzrayaNe tu, indramAtmana icchati indrIyati tamicchati indindrIyiSatItyAdau nandrAssaMyogAdaya iti dakArasya dvitvaniSedhazca syAt / tatrAjAderityanuvRtteH / dhAtoriti kim / tadabhAve hi liTi pare yaH prathamaH ekAca tasya dve ityarthaH syAt / evaM sati papAceyAdAveva syAt / na tu jajAgAretyAdAviti bhASye spaSTam / na ca papAcetyAdI liTi dhAtoriti dvitve kRte lakSye lakSaNasyeti nyAyena punardvitvasyAprasakteranabhyAsagrahaNaM vyarthamiti vAcyam / yaGantAt sanyaGoriti yanimittakadvitvaviziSTAt sani sannimittakadvitvanivRttaye sannantAt sanyaGoriti kRtadvitvANici luGi caDiH kRte caGIti dvitvanivRttaye cAnabhyAsagrahaNasyAvazyakatvAt / bhASye tu kRSNo nonAva vRSabho yadIdamityAdI nudhAtoryaGantAt sanyaGoriti kRtadvitvAt nonUya ityasmAt liTi kAspratyayAdAmamantre liTIti mantraparyudAsAdAmabhAve yasya hala iti yakAralope ato lope tipo gali vRddhAvAvAdeze nonAvetyatra liTi dhAtoriti dvitvanivRttaye anabhyAsagrahaNamityuktyA anabhyAsagrahaNamanarthakam / chandasi vA vacanAdityuktam / yaDantAt sani sannantANici caT loke nAstyeveti tadAzaya iti zabdenduzekhare spaSTam / prakRte ca bhUva a ityatra catvAra ekaacH| tatra bhU iti prthmH| Un iti dvitIyaH / U iti vyapadezivadbhAvena tRtIyaikAc / bhUva iti samudAyastu caturthaH / tatra samudAye dvirucyamAne sarve avayavAH dvirucyanta iti bhUva iti samudAyasyaiva dvivacanamiti bhASye spaSTam / tadAha / bhUva bhUva a iti sthita iti // atra bhUv ityasya ekAcaH dhAtvavayavatvaM prathamatvaJca vyapadezivatvAdbodhyam / pUrva iti // atreti // ekAco dve prathamasyeti For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kalassage siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi atra ye dve vihite tayoH pUrvo'bhyAsasaMjJaH syaat| 2179 / halAdiH zeSaH / (7-4-60) abhyAsasyAdirhalziSyate'nye halo lupynte| iti valopaH / 2180 / havaH / (7-4-59) abhyAsasyAco hrasva: syaat| 2181 / bhavateraH / (7-4-73) bhavaterabhyAsokArasya 'a' syaallitti| 2182 / abhyAse carca / (8-4-54) abhyAse jhalAM caraH syurjazazca / jhazAM jaza:, / khayAM crH| tatrApi prakRtijazAM prakRtijazaH prakRticarAM prakRticara iti vivekaH / aantrtsyaat| SASThadvitvaprakaraNa ityarthaH / tena sarvasya dve ityAdivihitasya dvitvasya na saMgrahaH / kasya pUrva ityAkAMkSAyAM dve ityanuvRttaM SaSTayA vipariNataM sambaddhayate / tadAha / ye dve vihite tayoriti / halAdiriti // atra lopo'bhyAsasyetyasmAdabhyAsasyetyanuvartate / ziSyata iti zeSaH karmaNi ghny| ziSadhAturitaranivRttipUrvakAvasthitau / tadAha / abhyaassyetyaadinaa| iti valopa iti // bhUva bhUva ityatra abhyAsavakArasya lopa ityarthaH / bhU bhUv a iti sthite / hakha iti // atra lopo'bhyAsasyetyataH abhyAsasyetyanuvartate / husvazravaNAdacazceti paribhASayA aca ityupasthitam / tadAha / abhyAsasyAca iti // bhU bhUva a iti sthitam / yadyapi bhavatera iti vakSyamANAkAravidhinaiva siddhamidam / tathApi lulAvetyAdyarthamAvazyakamidam atraiva nyaayytvaadupnystm| bhavatera iti|| bhavate: a iti chedaH bhavateriti ritapA nirdezaH / bhuudhaatorityrthH| iztipau dhAtunirdeze ityukteH / atra lopo'bhyAsasyetyasmAdabhyAsasyetyanuvartate / vyatho liTi dIrgha ityasmAt liToti bhUdhAtorabhyAsasya bhavanakAraH alotyasyetyantyasyokArasya bhavati / tadAha / abhyAsokArasyati // nAnathake'lontyavidhiriti tu neha pravartate / anabhyAsavikAra ityuktaH / bha bhU v a iti sthite / abhyAsa iti // jhalAJjazajhazItyasmAt jhalAmityanuvartate / cakAreNa jaza samuccIyate / tadAha / abhyAse jhalAmityAdinA. // jhalazcaturviMzatiH / tatra zaSasAH zaraH / teSAmabhyAse lopo vakSyate / zapUrvAH khaya iti hakArasya tvabhyAse kuhozcuriti zcutvaM vakSyate / evaJca jhalSu jhayo viMzati rihAbhyAsagatAH sthAnino labhyante / teSAM maddhathe kasya caraH kasya jazaH ityAkAMkSAyAmAha / jhazAM jaza iti // vargANAntRtIyacatuthI jhazaH / teSAM jazaH jabagaDadA ityarthaH / yadyadvAH sthAninaH tattadvaryA AdezA ityapi boddhayam / khayAJcara iti // vargANAM prathamadvitIyAH For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 13 2183 / asiddhavadatAbhAt / (6-4-22) ita UrdhvamApAdaparisamApterAbhIyam samAnAzraye tasminkartavye tadasiddhaM syAt / iti vuko'siddhatvAduvaGi prApte / khayaH teSAM cara: caTatakapA ityarthaH / atrApi yadyadvaryAH sthAninaH tattadvA AdezA ityapi boddhayam / tatrApIti // teSvapi varyeSu prakRtyA svabhAvena jazAmeva satAM prakRtyA svabhAvena jaza eva santastattadvaryA AdezAssyuH / evaM prakRtyA svabhAvena carAmeva satAM prakRtyA svabhAvena cara eva santastattadvA AdezAssyurityarthaH / parjanyavallakSaNapravRtteriti bhAvaH / kuta iyaM vyavasthetyata Aha / AntaratamyAditi // jhazAM jazAJca ghoSasaMvAranAdaprayanasAmyam / khayAM carAJca zvAsAghoSavivAraprayatnasAmyam / tattadvaryANAM tattadvaryA AdezA ityatra tu sthAnasAmyanniyAmakaM boddhayam / tathA ca prakRte abhyAsabhakArasya bakAre sati babhUva a iti sthite aciznudhAtvityuvaGAdezamAzaGkitumAha / asiddhavaditi // SaSThasya caturthapAde idaM sUtram / inAnnalopa iti sUtrAt pUrvaM ptthitm| AbhAdityabhividhAvAG bhasyetyAdhikAramabhivyApyetyarthaH / bhAdhikArazca ApAdaparisamAptariti siddhAntaH / tathA ca ApAdaparisamApteriti lbhyte| vihitaM kAryamiti shessH| kimArabhyetyAkAMkSAyAmupasthitatvAdasmAdevasUtrAdUrddhamiti lbhyte| tatazca inAnnalopa ityArabhyApAdasamApteH vihitaM yadAbhIyaM kAryaM tdsiddhvdbhvti| pravRttamapyapravRttaM bhavatItyarthaH / adhikArasUtramidamuttaratra inAnnalopa ityAdI pratisUtramupatiSThate / tathA ca yadyatsUtre idamanuvartate tattadAbhIyakArye kartavye iti labhyate / evaJca inAnnalopa ityAditattadAbhIyaM kArya bhAnalopa ityAdyAbhIye kArye kartavye asiddhavadityarthaH paryavasyati / atretyanena nimittasaptamyantenatvasiddhIbhavataH kAryasya yanimittaM tannimittake kArye kartavye satItyarthalAbhAt samAnAzraye kArye kartavye satIti lbhyte| etatsarvaM bhASye sthitam / tadAha / ita uuddhmityaadinaa| tasminniti // AbhIye kartavye satItyarthaH / edhi zAdhItyudAhAraNam / atra dhvasoreddhAvabhyAsalopazcetyasteretvasya zAhAviti zAsteH zAbhAvasya cAbhIyatvenAsiddhatvAt hujhalbhyoherdhiriti herdhitvamAbhIyaM prvrtte| tathA jaMghahItyAdyapyudAharaNam / hanadhAtoryaGlugantAt loNmadhyamapuruSaikavacane sipo hibhAve anudAttopadezeti nalopasyAbhIyasyAsiddhatvAdatoherityAbhIyo luGna bhavati / samAnAzraya iti kim / papuSa ityatra pAdhAtoliTa: kasau liTidhAtoriti dvitve abhyAsahastre vasvantAt dvitIyAbahuvacane zasi vasossamprasAraNamAbhIyamAtolopa iTi cetyAlope AbhIye kartavye asiddhanna bhavati / AlopaH kvasau, samprasAraNantu zasIti bhinnAzrayatvAt / AbhIya kartavye iti kim / abhAji rAga ityatra bhaJjazciNi raorghatri ca kRte / raJjezca, ghani ca bhAvakaraNayoriti nalopasyAbhIyasyAnAbhIyAyAmupadhAvRddhau kartavyAyAnAsiddhatvam / AbhAdityabhividhiH kim / bhAdhikArAt prAgityukte bhUyAnityatra bahorlopo bhUca bahoriti bahobhUbhAvasya orguNe kartavye asiddhatvana syAt / bhasyeti sUtrAdUrdhvabhAvitvAdityalam / iti vuko'siddhatvAditi // vuka AbhIyasya aci znudhAtvi For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi bugyuTAvuvayaNoH siddhau vaktavyau / babhUva / bbhvtuH|bbhvuH| 2184 / ArdhadhAtukasyeDvalAdeH / (7-2-35) valAderArdhadhAtukasyeDAgamaH syAt / babhUvitha / babhUvathuH / babhUva / babhUva / babhUviva / bbhuuvim| 2185 / anadyatane luT / (3-3-15) bhaviSyatyanadyatane'rthe dhAtolRT syAt / / 2186 / syatAsI laluToH / (3-1-33) 'la' iti laGlaTograhaNam / dhAtoH syatAsI etau pratyayau sto laluToH parataH / zabAdyapavAdaH / tyuvaGi AbhIye kartavye asiddhatayA UkArasyovaDiH laghUpadhaguNe babhoveti prApte satItyarthaH / vugvidhistu guNavRddhibAdhakatvena caritArtha iti bhAvaH / vugyuTAvuvaGayaNoriti // yathAsaMkhyamanvayaH / babhUveti // Nalo Nitvantu jagAdetyAdau vRddhayartham / babhUvaturiti / tasa atusAdeze vugAdi pUrvavat / sakArasya rutvavisau / babhavuriti // jherusAdeze vugAdi pUrvavat / sipasthali babhU tha iti sthite / ArdhadhAtukasyeti // neDDazikRtItyasmAdanuvRtyaiva siddheriheDgrahaNannakAryamiti neDazIti sUtrabhASye pratyAkhyAtam / ArdhadhAtukasyeti kim / jugupsati / atra guptija kidbhayaH iti sano dhAtorityadhikRtya vihatatvAbhAvAnnArdhadhAtukatvaM / babhUvitheti // sipasthali tasya iDAgame bugAdi pUrvavat / babhUvathuriti / thasaH athusAdeze vugAdi pUrvavat / sakArasya rutvavisauM / babhUveti // maddhayamapuruSabahuvacanasya akArassarvAdeza iti parasmaipadAnAM Nalatusityatroktam / bugAdi pUrvavat / babhUveti // mipo li bugAdi pUrvavat / babhUviveti // vaso vAdeza valAditvAdiDAgame yugAdi pUrvavat / nacAtra zrayukaH kitItIDAgamaniSedhazzaGkathaH / kRsabhRvRstudruzruvo liTIti krayAdiniyamAdisiddheH / babhUvimeti // maso mAdeze iDAgame vugAdi pUrvavat // iti liTaprakriyA // anadyatana iti // dhAtorityadhikRtam / bhaviSyati gamyAdayaH ityataH bhaviSyatItyanuvartate / bhaviSyatyanadyatana iti dhaatvrthe'nveti| tadAha / bhaviSyatyanadyatana iti ||andytnshbdstu parokSe liDityatra vyAravyAtaH / uTAvitau / luTastibAdayaH / bhU ti iti sthite kartari zabiti zapi praapte| syatAsI iti||syshc tAsizceti dvandvAt prathamAdvivacanam / tAserikAra unycaarnnaarthH| la luT anayordvandvAt saptamIdvivacanam / grahaNamiti // lasvarUpasyobhayatrAvizi For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 15 2187 / ArdhadhAtukaM zeSaH / ( 3-4-114) tizidbhayo'nyo dhAtvadhikArokta: pratyaya etatsaMjJaH syAt / iT / 2188 / luTaH prathamasya DAraurasaH / (2-4.85) 'DA' 'rau' 'ras' ete kramAtsyuH / DittvasAmarthyAdabhasyApi TerlopaH / 2189 / pugantalaghUpadhasya ca / (7.3-86) pugantasya laghUpadhasya cAGgasyeko guNaH syAtsArvadhAtukArdhadhAtukayoH / yena nAvyavadhAnaM tena vyvhite'pi| vacanaprAmANyAt / tena bhinattItyAdAvanekavyavahitasyeko na guNaH / 'bhavit' 'A' atreko guNe prApne / STatvAditi bhaavH| dhAtorityadhikRtaM tdaah| dhAtoriti // bhU tAs ti iti sthite| ArdhadhAtukamiti // tizitsArvadhAtukAmati pUrvasUtropAttatizidanyazzeSaH tadAha / tihazidbhayo'nya iti / vihita iti // dhAtorityadhikRtam vihitavizeSaNamAzrIyata iti bhAvaH / evaJca jugupsatItyAdau guptiz2a kidbhaya ityAdi vihitasanAdInAM dhAtorityuccArya vihitatvAbhAvena ArdhadhAtukatvAbhAvAdiDAgamo na bhavati / etatsaMjJassyAditi // ArdhadhAtukasaMjJaka ityarthaH / iDiti // tAs pratyayasyoktasUtreNArdhadhAtukatvAt svato valAditvAcca ArdhadhAtukasyeDvalAdaritIDAgama ityrthH| bhU i tAs ti iti sthite / UkArasya guNe avAdeze ca bhavitA s iti sthite| luTaHprathamasyeti ||ddaa rau ras eSAM dvandvAt prthmaabhuvcnm| luTa iti sthaansssstthii| luDAdezasya prthmpurusssyetyrthH| kramAditi // ythaasNkhylbhym| nanu parasmaipadasya trayaH prathamAH Atmanepadasya ca trayaH prathamA iti sthAninaH SaT AdezAstu vaya iti kathaM yathAsaMkhyamiti cenn| DAca rauca ras ceti kRtadvandvAnAM DAraurasazca DAraurasazceti ekazeSamAzritya bhASye samAhitatvAt / DAbhAvasya cAdezatvAt prAk pratyayatvAbhAvena cuTU ityasyApravRtyA sarvAdezatvam / sati ca tasmin pratyayatvAccuTU iti TakArasyetsaMjJeti bhASye spaSTam / evaMca bhU tA s A iti sthite prakriyAM darzayati / DitvasAmarthyAditi // DAbhAvasya kapratyayAvadhiSu svAdiSvanantarbhUtatvena tasmin pare bhatvAbhAve'pi DitvasAmarthyAt Teriti Tilopa ityarthaH / tathAca bhavit A iti sthite / puganteti // mirguNa ityataH guNa ityanuvartate / aGgasyetyadhikRtamavayavaSaSTayantamAzrIyate / pugantalaghUpadhasyeti tadvizeSaNam / puk anto yasya tat pugantam / ladhvI upadhA yasya tallaghUpadham / pugantaJca laghUpadhaJceti samAhAradvandvAt SaSTI / iko guNavRddhI iti paribhASayA ika ityupasthitaM sthAnaSaSThayantamAzrIyate / tadAha / pugantasyetyAdinA / aMgasyeka iti // aGgAvayavasyetyarthaH / dveSTi dveSTA ityAyudAharaNam / nanvatrAgAvayavasyekaH taduparitanahalA vyavadhAnAt sArvadhAtukaparatvAbhAvAt kathamiha iko guNa For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2190 / dIghIvevITAm / (1-1-6) dIdhIvevyoriTazca guNavRddhI na staH / bhavitA / 2191 / tAsastyorlopaH / (7-4-50) tAserastezca lopa: syAtsAdau pratyaye pare / 2192 / ri ca / (7-4-51) rAdau pratyaye prAgvat / bhavitArau / bhavitAraH / bhavitAsi / bhavitAsthaH / bhavi ityata Aha / yena neti // yena sthAnyuttaravarNena paranimittasya nAvyavadhAnaM vyavadhAnaM avarjanIyamiti yAvat / tena varNena vyavahite'pi paranimitta kArya bhavatItyarthaH / kuta ityata Aha / vacanaprAmANyAditi // tathAvidhavarNavyavadhAne kAryapravRttau vacanArambhasyaiva pramANatvAdityarthaH / laghUpadhasyahIko guNo vidhIyate / upadhAtvaJcAntyAdala: pUrvasyaiva bhavati / tatazceka uparyantyasya varNasyAbhAve ika upadhAtvAbhAvAllaghUpadhasyAGgasya guNavidhAnaM nirviSayameva syAt / atastadyavadhAnaM soDhavyamiti bhAvaH / nanu vyavahitasyApIko guNapravRtyabhyupagame bhinatti cchinattItyAdau ikArasyApi guNassyAdityata Aha / teneti // avarjanIyavyavadhAnasyaivAzrayaNenetyarthaH / upadhAtvasyaikameva varNamuparitanamAdAya sambhavAdanekavarNavyavadhAnaM nAdartavyAmiti bhAvaH / guNe prApte iti // bhavit A iti sthite DAbhAvasampannasyAkArasya sthAnivatvena sArvadhAtukatayA tasmin pare bhavit ityaGgAvayavasyopadhAbhUtasyekArasya guNe prApte satItyarthaH / na ca bhUdhAtorvihitaM sArvadhAtukaM prati bhUdhAturevAGgam / na tu bhavit iti vikaraNaviziSTamiti vaacym| aGgasaMjJAramme tadAdigrahaNena vikaraNaviziSTasyApyaGgatvAt / dIdhIva iti // dIdhIG dIptidevanayoH / vevIG vetinA tulye| dIdhizca vevIzca iTceti dvandvAt sssstthii| iko gRNavRddhI ityato gRNavRddhI iti| na dhAtulopa ityato neti caanuvrtte| tadAha / dIdhIvevyorityAdinA ||ath prathamapuruSadvivacane tasi pare zabapavAde tAsi iDAgame UkArasya guNe avAdeze taso raubhAve bhavitAs rau iti sthite riceti sakArasya lopaM vakSyan tatrAnuvRttipratipattaye tatpUrvasUtramupanyasyati / tAsastyoriti // tAscAstizceti dvandvAt sssstthii| sasyArdhadhAtuka ityato'nuvRttena sIti saptamyantenAdhikRtAGgAkSiptapratyayasya vizeSaNAt tadAdividhiH / tadAha / tAserityAdi // asteriti ritapA nirdezaH / as dhaatorityrthH| alo'ntyasyetyantyasya lopH| bhavitAsItyanupadamevodAharaNaM vkssyte| riceti ||taasstyorlop iti sUtraM asti vrjmnuvrtte| rItyanenAGgAkSiptapratyayasya vizeSaNAttadAdividhiH / tadAha / rAdAviti / prAgvaditi // tAserlopa ityarthaH / astistu nAnuvartate / tato rAdipratyayasyAsambhavAt / ArdhadhAtuke tasya bhUbhAvavidhAnAt / evaJca bhavitAs rAvityatra salope sati rUpamAha / bhavitArAviti / bhavitAra iti // jhau tAsi iDAgame UkArasya guNe avAdeze jheH ras ityAdeze tAsassakArasya lope rasassakArasya rutvavisargAviti bhAvaH / For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] bAlamanoramA tAmtha / bhavitAmmi / bhavitAmvaH / bhavitAmma: / 2193 / laT zeSe ca / ( 3-3-13) bhaviSyadarthAddhAAtolRT syAkriyArthAyAM kriyAyAmasatyAM satyAM ca / sya ida / bhaviSyati / bhaviSyataH / bhaviSyanti / bhaviSyasi / bhaviSyathaH / bhaviSyatha / bhaviSyAmi / bhaviSyAvaH / bhaviSyAmaH / 2 194 / loTa ca / ( 3-3-162) vidhyAdiSvartheSu dhAtorloTa myAna / 2195 / AziSi liGaloTau / (3-3-173) 2196 / eruH| (3-4-86) bhavitAsIti // sipi tAsi iDAgame UkArasya guNe avAdeze nAsastyoriti sakArasya lopa iti bhAvaH / bhavitAstha iti // thAma tAsi iDAgame guNe avAdeze thasaH masya rutvavisargAviti bhAvaH / bhavitAstheti / bahuvacane the nAsi iTi guNAvAdezI / bhavitAsmIti // mipi nAyi iTi gunnaavaadesho| bhavitAsva iti // vami nAmi iTi guNe avAdeze rutvaviyauM / evaM masi bhavitAsma iti rUpama / iti luTaprakriyA // laDiti // dhAtAnityadhikRtama / bhaviSyani gamyAdayaH ityato bhaviSyatItyanuvRttama dhAtvarthe'nveti / tadAha / bhavigyadarthAddhAtoH laTa syAditi // tumunnnvul| kriyAyAM kiyArthAyAmiti pUrvasUtre kiyAthIyAM kriyAyAmityarthanirdezaH sthitaH tato'nyazzeSaH / kriyArthAyAM kriyAyAM amatyAmiti lbhyte| cakArAt kriyArthAyAM kriyAyAM satyAmityapi lbhyte| nadAha / kriyArthAyAM kriyAyAM asatyAM satyAzceti // nanu laT ityeva sUtramastu / zeSa ceni mAstu / bhaviSyadarthAddhAtoH luTa ityetAvanaiva kriyArthAyAM kriyAyAM asatyAM satyAJca laTo lAbha iti ceta bhaivama / 'zayiSyata iti sthAyata' ityAdI bhAvakoMH tumun NvulbhyAM luTo bAdhAbhAvArthatvAt / na ca vAsarUpavidhinA tatsiddhizzaGkayA / ktallyuTa tumuna khalartheSu vA sarUpavidhinAstIti taniSedhAdityAstAM tAvat / stha iDiti // laTastipi syatAsI laluToriti syapratyayaH / tasya valAdyArdhadhAtukatvAna iDAgama ityarthaH / bhaviSyatIti sya pratyayasya iTi UkArabhya guNe avAdeze pratyayAvayavatvAta makArasya Satve bhaviSyatIti rUpamityarthaH / namAdI bhaviSyata ityAdya yevaM yojyama / bhaviSyAmAtyAdI ano dIrghA yIti dIrghaH // iti laTa prakriyA // loTaceti // vidhinimantraNAmantraNAdhISTasampraznaprArthaneSu ityanuvartate / tadAha / vidhyAdiSviti // vidhyAdizabdA anupadameva lividhau vyAkhyAsyante / AziSIti // AziSyapItyarthaH / AzAyanamAzI: dRSTaprApmAcchA / loTastipi vizeSamAha / pariti // ": For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi loTa ikArasya u: syAt / bhavatu / 2197 / tuhyostaatddaashissynytrsyaam| (7-1-35) AziSi tuhyostAtakA syAt / anekAltvAtsarvAdezaH / yadyapi * GiJca' (43) ityayamapavAdastathApyananyArthaGittveSvanaDAdiSu caritArtha iti guNavRddhipratiSedhasamprasAraNAdyarthatayA sambhavatprayojanakAre tAtaGi mantharaM pravRttaH pareNa bAdhyate / ihotsargApavAdayorapi samavalatvAt / bhavatAt / uH iti cchedaH / eriti SaSTyantam / ivarNasyeti labhyate / loTo laDadityato loTa ityanuvatate / tadAha / loTa iti / bhavatviti // tipi zapi guNe avAdeze tipa ikArasya ukAraH / athAziSi loTo vizeSamAha / tuhyoriti // tuzca hizca tuhI tayoriti vigrahaH / tAtaDi DakAra ita / akAra uccAraNArthaH / tAdityAdezadizadhyate / nanu kimasya anekAlatvAtsarvAdezatA uta DitvAdantAdezatetyata Aha / anekAltvAt sarvAdeza iti // nanu Diccetyasya sarvAdezApavAdatayA anAderiva tAtaDo'pyantyAdezatvamevocitamityAzaGkate / yadyapi DiccetyayamapavAda iti // pariharati / tathApIti // pareNa vAdhyate ityanvayaH / tAtaGAdeze DiccetyayaM vidhiH anekAla zit sarvasyeti pareNa bAdhyata ityarthaH / nanu paranityAntaraGgApavAdAnAmunarottaraM balIya iti parApekSayA apavAdasya prabalatvAt DiccetyantAdezatvameva tAtaDi yuktamityata Aha / tAtaGi mantharaM pravRtta iti // Dicceti vidhiriti zeSaH / tAtaviSaye Dicceti vidhimantharampravRtta iti hetoH pareNa sarvAdezavidhinA bAdhyata ityarthaH / kuto mandapravRttikatvabhityata aah| annyaarthetyaadinaa|| antAdezatvAdanyo'rtho yasya Gittvasya na vidyate nadananyArtham / tathAvidhaM GitvaM yeSAnteSu anAdiSu Dicceti vidhiH caritArthaH / labdhaprayojanaka iti kRtvA mandampravRtta ityarthaH / tAtaDo Ditvantu antAdezatvApekSayA ananyA netyAha / sambhavatprayojanaGakAre iti // sambhavanti prayojanAni anyAni yasya saH sambhavatprayojanaH / tathAvidhaH DakAraH yasya tathAvidhe taatddiityrthH| kathaM sambhavatprayojanakatvamityata Aha / guNavRddhipratiSedhasamprasAraNAdyarthatayote // dviSTAdityAdI laghUpadhAdiguNaniSedhaH / stutAt yutAdityAdAvutovRddhi ki halIti vihitAyA vRdhdeniSedhaH / vazakAntau uSTAdityatra ahijyAvayIti samprasAraNam / AdinA brUtAdityatra va IDitITo'bhAvasya saMgrahaH / nanu tAtaviSaye Dicceti vidhimandampravartatAm / athApi paranityAntaraGgApavAdAnAmuttarottaraM balIya iti nyAyena parasyApi sarvAdezavidherapavAdabhUtena Diccetyanena bAdha evocita ityata Aha / iheti // iha tAtaviSaye anekAlazitsarvasyeti sAmAnyazAstrasya Dicceti vizeSazAstrasya ca samabalatvAt / sAmAnyazAstraM vizeSazAstreNa na vAdhyata ityarthaH / ayaM bhAvaH / apavAdazAstrasya paranityAntaraGgApekSayA prAbalye niravakAzatvameva bIjam / prakRte ca Dicceti vidhiH anaadidditvmntaadeshtvaikpryojnkm| prayojanAntaraviraheNa niravakAzatvAt / aTiti parigRhaNan kRtArthatAmanubhavana tAtaDo hitvama prayojanAntarasatvena sAvakAzanvAdupekSana iti| For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 2198 / loTo laGkRt / (3-4-85) loTo laGa iva kArya syAt / tena tAmAdayaH salopazca / tathA hi / 2199 / tasthasthamipAM taaNtNtaamH| ( 3-4-101) GitazcaturNAmeSAM tAmAdaya: kramAtsyuH / 2200 / nityaM GitaH / ( 3-4-99) sakArAntasya Giduttamasya nityaM lopa: syAt / * alo'ntyasya' (42) iti sasya lopaH / bhavatAm / bhavantu / 2201 / sadyapicca / ( 3-4-87 ) taduktaM bhASya / Gittvasya sAvakAzatvAdvipratiSedhAttAta sarvAdeza ityabhidhAya vistarabhiyA viramyate / bhavatAditi // AziSi loTastipi zapi guNe avAdeze ukAre tostAtaG sarvAdezaH / kArait / dvitIyatakArAdakArauccAraNArthaH / loTo laGaditi // laGa iva laGkRt / tatra tasyeveti SaSThayantAdvatiH / tadAha / loTo laGa iveti // nanu tarhi luG laG luGvaDudAtta ityaDAgamo'pi syAdityata Aha / teneti // laGa iti sthAnaSaSTayantAt vatipratyayAzrayaNenetyarthaH / aDAgamastu na laGo vidhiiyte| kintu laGi aGgasyeti bhAvaH / kena tAmAdayaH / kena vA salopa ityata Aha / tathAhIti // tAmAdayassalopazca yathA jJAyante tathA spaSTamucyanta ityarthaH / tastha iti // tas thas tha mipa , eSAM dvandvAt SaSThIbahuvacanama / tAma tama ta ama , eSAM dvandvAta prathamAvahuvacanam / nityaM Dita ityasmAt Dita ityanuvartate / tadAha / GitazcaturNAmiti // Dito lakArasya AdezabhUtAnAmityarthaH / kramAditi // yathAsaMkhyasUtralabhyamidam / nityati iti // uttamapuruSaevAsya sUtrasya prayojanaM / prasaGgAdihopanyastam / sa uttamasyeti sUtramanuvartate / natra sa iti SaSTayantama / tena uttamo vizeSyate / tadantavidhiH / itazca lopa ityt| lopa ityanuvartate / tadAha / sakArAntasya Giduttamasyeti // Gito lakArasya ya AdezaH uttamapuruSaH tasyetyarthaH / vaitonyatretyasmAdvAgrahaNAnuvRttinivRttaye nityagrahaNam / alo'ntyasyetyantyalopaH / bhavatAmiti // loTastasa / tasya tAmAdezaH / zap guNAvAdezau / na ca tAmAdezasya sarvAdezatvAt prAk vibhaktitvAbhAvAnna vibhaktoM tu smA iti niSedhAbhAvAt makArasyetsaMjJA zaMkyA / saMyogAntalopena makArAntaraprazleSeNa upadeze'ntyatvAbhAvAt / bhavantviti // loTo jheH antAdeze zapi guNe avAdeze dvayorakArayoH pararUpe eruritIkArasya ukAre bhavantviti rUpam / atha loTa: sipi zapi guNAvAdezayoH bhava si iti sthite / sehIti // hi iti luptaprathamAkama / loTo ladilyato loTa ityanuvartate / tadAha / For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi loTa: sahi: syAtso'piJca / 1202 / ato heH| (6-4-105) ataH parasya herluksyAt / bhava-bhavatAta / bhavatam / bhavana | 2203 / meniH| ( 3-4-89) loTo meni: myAna / 2204 / ADuttamasya picca / (3-4-92) loDuttamasyADAgamaH syAtsa pica / hinyomatvaM na / ikArAMccAraNasAmAta / bhavAni / bhavAva / bhavAma / 2205 / anadyatane laG / (3-2-111) loTasseriti / stuhatyiAdI sipsthAnikasya heH pitvAt sArvadhAtukamapiditi dvitvAbhAvAt / guNe prApte apidvacanam evaJca DidvatvAta viGaticeti guNo na / sehi Diccetyeva tu na sUtritam / pitassipa anudAttasya sthAne herpynudaatttvaaptteH| bhava hi iti sthite / ato heriti / ata iti paJcamI / heriti sssstthii| ciNo lugityato luginyanuvartate / tadAha / ataH parasyeti / bhaveti // hividhAnantu stuhAtyAdyamiti bhAvaH / bhavatAditi // AziSi loTaH sipi tasya seTapiJcati hibhAve zapi guNAvAdazayoH ato hegiti lukamparatvAna bAdhitvA tuhyoriti pakSa tAtaGiti bhAvaH / bhavatamiti // thAMga pi guNa avAdaza ca bhava zrasa iti sthite loTo laDaditi laGatvAttasthAmapAmiti thasaH tamAdeza rUpam / evaM / bhvteti|| thasya tAdeza iti vizeSaH / loTo mipi zapi guNe avAdeze mipaH nasthasthamipAmityamAdeze praapte| merniriti // loTo laGadityataH loTa ityanuvartate / tadAha / loTo meriti // bhava ni iti sthite| ADuttamasyeti // loTo laGkadityataH loTa ityanuvartate / tdaah| loDuttamasyeti // stavAni stavAvetyAdau sArvadhAtukamapiditi hittvanivRtyartham pidvavacanaM / yadyapi mipsthAnikasya na: pittvAttadAgamasyApi siddhaM pittvaM tathApi vasamasorADAgamasyAGittvArtham piditi vacanam / nanu stuhi bhavAnItyatra erurityutvaM kuto na syAdityata Aha / hinyorutvanneti / saamrthyaaditi||anythaa hunu ityeva vidayAditi bhAvaH / bhvaaniiti||aaddaagme savarNadIrghaH / nacAtra laGaddhAvAditazceti lopaizayaH / ikAroccAraNasAmAta / anyathA mona ityeva vidadhyAna / evaM hepi bodhyaM / yadyapi bhavAnItyAdAvato dA! yAni ityeva dIrghasiddharADAgamavidhiH vyarthaH / tathA'pi stavAnItyAdyarthamAvazyakamihApi nyAyyatvAdupanyastam / bhavAveti // loTo vasa guNAvAdezau ADAgamaH savarNadIrghaH / ladbhAvAta nityaM Dita iti sakAralopaH / evaM mami bhavAmati rUpaM / iti loTa prakriyA // anadyatana iti // dhAtoiita bhUta For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama bAlamanoramA anAtanabhUtArthavRttAtolasyAn / 220 6 / luGlaGluGkSavaDudAttaH (6-4-71) eSu pareSvaGgasyADAgamaH syAt sacodAttaH / 2207 / itazca ( 3-4-100) ditA lasya parammaipadamikAgantaM yattadantasyalopa: syaat| abhavana / abhavatAma / abhavan / abhavaH / abhavatama / abhvt| abhavama / abhvaav| abhavAma / 2208 / vidhinimantraNAmantraNAdhISTasampraznaprArthaneSu liG / (3-3-161) dhvartheSu dyotyeSu vAcyaSu vA liGa syAt / vidhiH preraNam , bhRtyAdenikRSTasya iti cAdhikRtam / bhUta iti dhAtvarthe anvati / tadAha / anadyatanabhatArthavRtteriti // luGlaGiti // aGgasyetyadhikRtam / tadAha / eSu pareSu aMgasyeti // antaraGgatvAt nityatvAtparatvAcca yathAyathaM tipi zapi vikaraNe guNe avAdeze vikaraNaviziSTasyAGgasya addaagmH| lAvasthAyAmevADAgama iti tu pakSAntaraM bhASye sthitam / itazceti // lsyetyaadhikRtm| itazca lopaH parammaipadeSvityasmAta lopa iti parammaipadeviti cAnuvartate / parasmaipadeSvityetat SaSTyA vipariNamyate / tadAha / Dito lasyetyAdinA // alo'ntyasyatyantyasya lopH| tadAha / abhavaditi / abhavatAmiti // laDastasaH tAmAdezaH zapa guNAvAdezo aT / abhavanniti // jharantAdezaH / zapa gunnaavaadesho| aT itazceti ikAralopaH / takArasya saMyogAntalopaH / abhava iti / sipi zapi guNe avAdeza aTi ikAralope rutvavisauM / abhavatamiti // thasastamAdezaH / zapa guNAvAdaze aTa / abhavateti // yasya tAdeze zapi guNe avAdeze aTi / abhavamiti // mipa amAdeze zapi guNe avAdeze pUrvarUpam / abhavAveti // vasi zaoNpa gunnaavaadeshii| aTa atI dI| yIni dIrghaH / nityaGkita iti sakAralopaH / evaM masi abhavAmeti rUpama / iti laG prakriyA // vidhinimantraNeti // nanu vidhyAdayo hi na liGo vAcyAH / la: karmaNi ca bhAve ceti sUtreNa kartRkarmabhAvAnAM lakAravAcyatvabodhanAt / naca la: karmANa ceti zAstraM livyatiriktalakAraviSayakamevAstviti vAcyam / tathA sAMta yajetetyAdo kartRvAcakatvAbhAvena zabAdyanApattarityata Aha / dyotyeSviti // la: karmaNi ceti sUtraM sAmAnyaviSayaJcadapi virdhAinamantraNeti vizeSazAstreNa na bAdhyate / avirodhAt / tathAca vidhyAdiviziSTakAdiSu liGiti phalatIti matvAha / vAcyeSu veti // pakSadvayamapAdaM bhASye sthitam / vidhiH preraNamiti bhASyam / arthatassaMgRhNAti / vidhiH preraNamiti // nanu nimantraNAdAnAmapi preraNAntarbhAvAtpInaruktyamityato vyAcaSTe / bhRtyAdanikRSTasya pravarta. namiti / tadyathA bhRtyaM mvAmI vadati / bhavAn vastraM kSALayaditi / AmantraNAt bhedaM darzAyatuM For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi pravartanam / nimantraNaM niyogakaraNam , Avazyake zrAddhabhojanAdau dauhitrAdaH pravartanam / AmantraNaM kAmacArAnujJA / adhISTaH satkArapUrvako vyApAraH / ' pravatanAyAM liG , ityeva suvacama / caturNA pRthagupAdAnaM prapaJcArtham / 2209 / yAsuTa parasmaipadeSUdAtto Gicca / ( 3-4-103) liGa: parasmaipadAnAM yAsuDAgamassyAtsa codAtto Gicca / GitvoktAyate 'kvacidanubandhakArye'pyanalvidhAviti pratiSedhaH' iti / zrAdezasya zAnacarizattvamapIha liGgam / nimantraNazabdaM vyAcaSTe / nimantraNaM niyogakaraNamiti // niyogazabdasya preraNazabdaparyAyatvabhramaM vArayati / Avazyake zrAddhAdau dauhitrAdeH pravartanamiti // trINi zrAddhe pavitrANi dauhitraH kutapastilaH, ityAdi vacanAditi bhAvaH / tadyathA dauhitrAdIn prati iha zrAddhe bhavAn bhunyjiiteti| AmantraNaM kaamcaaraanuksseti|| yathecchaM kriyatAmityabhyanujJAnamityarthaH / adhISTaH satkArapUrvako vyApAra iti // bhASyavAkyamidam / satkRtyapravartanamityarthaH / adhipUrvakasyeSadhAto ve ktAntasyopasargavazAdasminnarthe vRttiH / ata eva bhASyaprayogAdadhISTazabdasya puMstvam / adhISTamityeva kvacitpAThaH / mANavakaM bhavAnadhyApayedityudAharaNam / idaM kArya naveti vicArya nirdhAraNam sampraznaH / ythaa| kimbhoH vyAkaraNaM bhavAnardhAyIteti / prArthanaM yAcyA / yathA / bhavAnanaM meM ddyaaditi| suvacamiti // pravartanAtvasya vidhyAdicatuSu anusyUtatvAditi bhAvaH / pravRtyanukUlavyApAraH pravartanA / tatra pravRttiH ziSyAdiniSThA / tadanukUlavyApArastu preraNAtmakaH pravartayitRgurvAdiniSTaH / vistarastu majUSAyAM draSTavyaH / caturNAmiti // vidhinimantraNAmantraNAdhISTAnAmityarthaH / atha liGastipi itazcetIkAralope zapi guNe avAdeze bhava t iti sthite / yAsuDiti // liGaH sIyuDityataH liGa ityanuvartate / SaSTyarthe saptamI / tadAha / liGaH parasmaipadAnAmiti // sIyuTo'pavAdaH / yAsuTi TakAra it / ukAra uccAraNArthaH / TitvAt tibAdInAmAdyavayavaH / avayave DitvaJca AnarthakyAttadaGganyAyena samudAye AgamaviziSTatibAdau vizrAmyati / AgamA anudAttA iti yAsuTaH anudAttatve prApte udAttavacanaM / idameva vacanamAgamA anudAttA ityatra jJApakamiti bhASyam / stuyAt stuyAtAmityAdI guNAdiniSedhArtha yAsuTo Gitvavacanam / nanu yadAgamA iti nyAyena yAsuDAgamo liGAdezaparasmaipadAvayavaH / tatazca sthAnivatvenaiva GittvasiddheH yAsuTo Ditvavidhiya'thaH / na ca sthAnibhUtaliGo GakArasyAla ittvena guNaniSedhavidhAvAzrayaNAdanalvidhAviti niSedhazzayaH / ghumAsthAgApAjahAtisAM halIti viGati vihitasya Itvasya nalyapIti niSedhena liGgenAnubandhakArye analvidhAviti niSedhAbhAvajJApanAdityata Aha / Gitvokteriti / kvacidanubandhakArye'pi analvidhAviti niSedha iti // yAsuTo Gitvena jJAyata ityanvayaH / tathA ca etaddvApanArtha For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] bAlamanoramA 2210 / suT tithoH / ( 3-4-107) liGastakArathakArayoH suT syAt / suTA yAsuTa na bAdhyate / liDo yAsuTa takArathakArayoH suDiti viSayabhedAt / ___ 2211 / liGaH salopo'nantyasya / ( 7.2.79) sArvadhAtukaliGo'nantyasya sasya lopa: syaat| iti sakAradvayasyApi nivRttiH / suTa: zravaNaM tvAzIliGi / sphuTataraM tu tatrAtmanepade / meva yAsuTo Ditvamiti bhAvaH / jJApanaphalantu vakSyamANetyatra DIbabhAvaH / anyathA luDAdezasya zAnaca: sthAnivattvena TitvAt DIpa syAt / nanu kvacidanubandhakArye'pyanalvidhAviti niSedha ityatra yAsuTo DitvavacanaM na jJApakam / anubandhakArye sarvatra analvidhAviti niSedhAbhAve satyapi yAsu. To Ditvasya tipasimibAgamayAsuTo ngittvaarthmaavshyktvaat| nahi liDAdezatve'pi tipasimipAM DittvaM sthAnivatvalabhyam / halainazzAnajjhAviti sUtrabhASye Dicca pinna picca Ginneti prapaJcinatvAdityasvarasAdAha / nazzAnacaH zitvamapIha liMgamiti // iha anubandhakArye'pi vacidanalvidhAviti niSedho'stItyasminnarthe znaH znApratyayasya yaH zAnajAdezaH hala:nazzAnajjhAviti vihitaH tasya zitvamapi liGgam / jJApakamityarthaH / anyathA sthAnivatvenaiva tasya zittvasiddhestadvacanaM vyartha syAditi bhAvaH / atra ca yadvaktavyantat strIpratyayanirUpaNe vakSyamANetyatra prapaJcitam / tathA ca prakRte bhava yAsa t iti sthite / suDiti // liGasIyuDityataH liGa itynuvrtte| tizca thazceti dvandvAt SaSThIdvivacanam / ikAra uccAraNArthaH / tadAha / liGastakAreti / / muTi TakAra it ukAra uccAraNArthaH / bhava yAs s t iti sthitam / nanviha pareNa suTA yAmuTa: kathanna vAdhaH / bhaveyurityAdau parammaipadeSu yAsuvidheH caritArthatvAdilyAzaGkaya nirAkaroti / suTA yAsuTa na bAdhyata iti // tat kuta ityata Aha / liGo yAsuTa iti / liGassIyuTa yAsuDAgamazca / liGAdezaikadezasya takArasya suDAgama iti vissybhedaadityrthH| tathA ca yaugapadyAsambhavAt vipratiSedhAbhAvAnna pareNApi suTA yAsuTo bAdha iti bhaavH| liGa iti // seti luptaSaSTIkaM padama / rudAdibhyassArvadhAtuka ityatassArvadhAtuka ityanuvRttam SaSTyA vipariNamyate / tadAha / sArvadhAtukaliGa iti / sakAradvayasyApIti // avizeSAt sakAradvayasyApi yugapallopaH pravartate / lakSye lakSaNasya sakRdeva pravRttiriti tu payAyeNa punaH pravRttinivRttiparamiti bhAvaH / yadyapi bhava yAs s t ityatra skorityeva siddhayati / tathApi bhaveyurityAdyartha sUtrama / nanu muTo lope kimarthassunidhirityata Aha / suTaH zravaNantvAzIliGIti // bhUyAstAmityAdau liGAziSAtyArdhadhAtukatvena tatra sakAralopasyAprasakteriti bhAvaH / vyaJjanaparasyaikasyAnekasya voccAraNe vizeSAbhAva iti bhAdhyAdAha / sphu. Tatarantviti // tatrApi AziSi liGyapi edhiSISTetyAdAvAtmane pade sphuTataraM sakAradryasya zravaNamityarthaH / tatra yAmuTaH abhAvena salopAbhAvena ca suTa eva makArasya pRthaka spaSTaM zravaNa For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2212 / ato yeyaH / (7.2.80) ataH parasya sArvadhAtukAvayavasya 'yA' ityasya iy syAt / guNaH / yalopaH / bhavet / 'sArvadhAtuka-' iti kim / cikarSyAit / madhye pavAdanyAyena hi ato lopa eva bAdhyeta / bhavedityAdau tu paratvAdIrghaH syAt / bhavetAm / sambhavAditi bhaavH| tathAca bhava yAt iti sthite / ata iti // yA iti luptaSaSTIkaM padam / ata iti paJcamI parasyetyadhyAhAryam / iya ityatrAkAra uccAraNArthaH / rudAdibhya ityasmAt sArvadhAtuka ityanuvRttam avayavaSaSThayA viprinnmyte| taah| ataH prsyetyaadinaa||bhv iya ta iti sthitama / guNa iti // AdaguNa ityaneneti shessH| bhavetha ta iti sthitama / yalopa iti // lopo vyori. tyaneneti zeSaH / bhavediti // yalopAta prAka halaThyAdilopasmaMyogAntalopazca na zaGkayaH / annaraGgatvena yalopasya pUrvampravRtteH saMyogAntalopasya traipAdikatvenAmiddhatvAceti bhaavH| sArvadhAtuke kimiti // rudAdibhya ityatassArvadhAtuka ityanuvRtilabhyaM mArvadhAtukAvayavasyeti kimarthamityarthaH / bhUyAdityAdAvAzIliGi ArdhadhAtuke ataH paratvAbhAvAdeva iyAdezAbhAvasiddheH saarvdhaatukgrhnnaanuvRttirvyrthetyaashyH| cikIrSyAditi // kRJadhAtossannantAta AzIliGi tibAdI cikIrSa yAditi sthite ato lopa ityakAralope cikIyAditi rUpam / tatra ato yeya ityatra sArvadhAtukagrahaNAnanuvRttau cikIrSayAditi sthite ato yeya iti iyAdeze AdgaNe yalope cikIyediti syAt / sArvadhAtukagrahaNAnuvRttI tu na doSaH / AzArliGAdazasya niGa: liTAziSItyArthadhAtukatAyAH vakSyamANatvAditi bhAvaH / nanu AziSi liDhi cikIrSayAditi sthite nityatvAta ato lopa iti akAralope mani ataH paratvAbhAvAdeva ato yeya ityasyApravRtteH tatra sArvadhAtukagrahaNAnuvRttirvyathaivetyata Aha / madhye'pavAdanyAyena hyato lopa eva bAdhyeteti // Sasya caturthapAde ato lopa iti sUtram / saptamasya dvitIyapAde ato yeyeti sUtrama / saptamasya caturthapAde tu ato dIrghA yajIti sUtramiti sthitiH / tatra AzIliDi AdhadhAtuke cikIrSayAdityatrAllopaprAptyA vidhiliDi tu bhavayAdityatra ato dIrghaprAptyA ca iyAdezasya niravakAzatvena bAdhyasAmAnyacintAmAzrityApavAdatayA tena anyatarasmina bAdhye sati maye'pavAdAH pUrvAnvidhIna bAdhante nottarAniti nyAyenAto lopa eva bAdhamarhati / na tu ato dIrgha ityarthaH / evaJcArdhadhAtuke cikIrSayAditi sthite ataH paratvAdiyAdeza: prasajyetetyativyAptissyAditi sthitam / evaJcAvyAptirapItyAha / bhavedityAdAviti // ataH parasya iyAdezavidhau sArvadhAtukagrahaNAnanuvRttau vidhiliGastipi sArvadhAtuke bhava yAditi sthite iyAdezamparatvAt bAdhitvA ato dIrgho yanIti yAdI mArvadhAtuke pare ato vidhAyamAno dIrghassyAt / tatazca ataH paratvAbhAvAdiyAdezo na syAdityavyAptismyAdityarthaH / naca iyAdezasya niravakAzatvAta dIrghavAdhakatvaM zaGkayam / cikIrSyAdityArdhadhAtuke dIrghaprAptyayogye iyAdezasya sAvakAzatvAditi bhAvaH / bhavetAmiti // tamamtAmAdeze zapi guNe avAdeze yAmuDAgame maTi gakAradvayalope yA For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 25 2213 / jherjus / (3-4.108) liGo jhernus syAt / ja it / 2214 / usyapadAntAt / ( 6-1-96) apadAntAdavarNAdusi pare pararUpamekAdeza: syAt / iti prApte / paratvAnnityatvAcca ato yeyaH' (2212) iti prAJca: / yadyapyantaraGgatvAtpararUpaM nyAyyaM / tathAti 'yAs' ityetasya 'iy' iti vyAkhyeyam / evaM ca salopasyApavAda - ----- ityasya iyAdeze AdgaNe yalopaH / atha liDo jhejhenta iti prApte / jherjusiti // liGasIyuDilyato liGaH ityanuvartate / tadAha / liGo jheriti // anekAlatvAtsavAdezaH / ja iditi // jusaH sthAnivattvena pratyayatvAt cuT iti jakAra itsaMjJaka ityarthaH / usi zapi guNe avAdeze yAsuTi sakAralope bhava yA usiti sthite iyAdezaM bAdhitvA pararUpa pravRttiM zaGkitumAha / usIti // ekaH pUrvaparayorityadhikRtam / AdgaNa ityasmAdAdityanuvatate / eDi pararUpamityasmAtpararUpamiti / tadAha / avarNAdusIti // usi yaH ac ukAraH tasmin parata ityarthaH / iko yaNacItyataH acItyanuvRtteH / yadyapi usaH kRtsnasyAkArasya ca usityekAdeze'pi rUpantulyam / tathApi akassavaNe dIrgha ityAdAvuttaratrAcItyAvazyakamavApyanuvartata iti boddhayam / bhinyurityAdhudAharaNam / iti prApta iti // bhava yA usityatrA kArasyokArasyacAdaguNambAdhitvA ekasminnukAre pararUpa prApte satItyarthaH / sati ca pararUpe pA ityasyAbhAvAt iy na syAditi manyate / paratvAditi // pararUpApekSayA iyAdezaH paraH nityazca / akRte kRte ca pararUpe pravRtteH / kRte pararUpe y ityasyaikadezavikRtanyAyena ekAdezasya pUrvAntavattvena vA iyAdezasya nirbAdhatvAt / tatazca pararUpambAdhitvA iyAdeze bhaveyuriti rUpamiti prAcInAH manyanta ityarthaH / nanu pararUpamaGgAdhikArasthatvAbhAvAt aGgAnapekSatvAt antaraGgaM / iyAdezastu AGgatvAt prakRtipratyayobhayasApekSatvAt bahiraGgam / tatazca parAnnityAdapIyAdezAt pararUpasyAntaraNatayA balavattvAt pararUpameva iha syAditi shngkte| yadyapIti // pariharati / tathApIti // ataH yAs iyaH iti padacchadaH / yAsiti luptaSaSThIkaM padam / tatazca ataH parasya yAsityetasya iy syAditi vyAkhyeyamityarthaH / nanu liGassalopo'nantyasyeti sakArasya lopaH iyAdezambAdhitvA nityatvAt prApnotIti tatazca yAs ityasya iy iti kathamityata Aha / evaJceti // yAsiti sakArAntasya iyAdezavidhisAmarthyAdeva sakAralopaM bAdhitvA prAgeva yAsiti sakArAntasya iyAdezo bhavatItyarthaH / tathA ca sakArAvasthAyAM avarNAtparatvAbhAvena pararUpasyApravRttiriti bhAvaH / nanu yadi yA s iyaH iti cchedaH, tadA sakArasya rutve, bhobhago iti yatve, lopazzAkalyasyeti tasya lope, ato yA iyaH iti syAt / AdguNe kartavye yalopasyAsiddhatvAdityata Aha / For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kallas siddhAntakaumudIsahitA bhvAdi iy / 'ato yeyaH' (2212) ityatra tu sandhirArSaH / bhaveyuH / bhveH| bhvetm| bhaveta / bhaveyam / bhvev| bhavema / 2215 / liGAziSi / (3-4-116) AziSi liGastiGArdhadhAtukasaMjJaH syAt / 2216 / kidAziSi / (3-4-104) AziSi liGo yAsuT kitsyAt / 'sko:-' (380) iti salopaH / __2217 / kiti ca / (1-1-5) sandhirArSa iti| Anemugiti sUtre bhASye tu ato yA iya ityeva sUtrapATho lakSyate / bhave. riti // sipi, zapi, guNaH / avAdezaH / itazceti ikAralopaH / yAsuDAgamaH / sakAradvayasya lopH| iyAdezaH / aadgunnH| ylopH| rutvavisauM / evaM thasaH tamAdeze thasya tAdeze ca, bhvetm| bhaveteti ca ruupm| bhaveyamiti // mipi amAdezaH / zap / gunnH| avAdezaH / yaasutt| slopH| iyAdezaH / AdguNaH / bhaveveti // vas zap gunnaavaadeshau| nityaGkita iti sakAralopaH / yAsuT / salopaH / iyAdezaH / AdgaNaH ylopH| evaM masi bhavemeti rUpam / iti vidhiliG prakriyA // athAzIliGi vizeSamAha / liGAziSIti // liGiti luptaSaSThIkaM padam tizitsArvadhAtukamityatastiDityanuvartate / tadAha / aashissilingstingiti| sArvadhAtukasaMjJApavAdo'yam / tatazca sArvadhAtukasaMjJAkArya zabAdi na bhavati / kidAziSIti // liGassIyuDityataH liGa ityanuvartate / yAsuT parasmaipadeSvityataH yAsuDiti ca / tadAha / AziSi liGa iti // yAsuT parasmaipadeSviti GitvasyApavAdaH / yadyapi Ditvenaiva guNaniSedhassidhyati / tathApi ijyAdityAdau vacisvapiyajAdInAM kitIti samprasAraNAdyartha kitvamAvazyakam iha nyAyyatvAdupanyastam / atha AziSi liGastipi ArdhadhAtukatvAt zababhAve itazcetIkAralope yAsuDAgame ataH paratvAbhAvAt sArvadhAtukatvAbhAvAca iyAdezAbhAvesuTi bhUyAs s t iti sthite prakriyAmAha / skoriti / salopa iti // liGassalopa ityasya sArvadhAtukaviSayatvAt skoriti suTaH padAntasaMyogAditvAt lopaH / tataH yAsuTassasyApi padAntasaMyogAditbAdeva lopaH / na tu jhalparasaMyogAditvena yAsuTassasya lope suTa: sasya padAntasaMyogAditvAllopa iti yuktam / tathAsati jhalparasaMyogAdilopasyAsiddhatvena saMyogAntalopApatteH / bhraSTa ityAdau sAvakAzasya jhalparasaMyogAdilopasya saMyogAntalopAbAdhakatvAditi zabdaratne vistaraH / evaM ca bhUyAs s t iti sthite sakAradvayasya nivRttau bhUyAditi rUpam / tatra sArvadhAtukArdhadhAtukayoriti guNe prApte / kiti ceti // gaG eSAM samAhAradvandvaH kAtpUrva gakArasya carbena nirdezAt galG ca it yasyeti vigrahaH / dvandvAnte zrUyamANa icchabdaH pratyekamanveti / tathA ca giti kiti For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA gikinDinnimitta iglakSaNe guNavRddhI na sta: / bhUyAt / bhUyAstAm / bhUyAsuH / bhUyAH / bhUyAstam / bhUyAsta / bhUyAsam / bhUyAsva / bhUyAsma / 2218 / luG / ( 3.2-110) bhUtArthavRtterdhAtorluG syAt / 2219 / mAGi luG / (3-3-175) sarvalakArApavAdaH / Diti ceti labhyate / nimittasaptamyeSA / iko guNavRddhI ityanuvartate / cakAra ityarthe / ika ityuccArya vihite iti labhyate / na dhAtulopa ArdhadhAtuka ityataH netyanuvartate / tadAha / gitkinDinnimitte ityAdinA // gitItyanuktau tu glAjisthazca gasnuriti gsnupratyaye jiSNurityatra guNaniSedho na syAt / na ca gsnupratyayaH kideva kriyatAmiti vAcyam / tathA sati ghumAstheti kiti vihitasya Itvasya prasaGgAt / yaditu giti kiti Diti parato guNavRddhI na staH iti vyAkhyAyeta, tadA cchinnaM bhinnamityatra ktapratyaye pare laghUpadhaguNaniSedho na syAt / sthAnibhUtasyekaH halA vyavadhAnAt / naca yenanAvyavadhAnanyAyazzayaH / citaMstutamityAdAvavyavahite caritArthatvAt / yadi ca iko na guNavRddhI ityeva vyAkhyAyeta na viglakSaNe iti, tadA ligorapatyaM laigavAyanaH, naDAditvAt phak , iha AdivRddharorguNasya ca vastugatyA iksthAnikatvAt niSedhassyAdityalam / bhUyAditi // ihArdhadhAtukatvAlliMDassalopa ityasyApravRtteH skoriti salopa ityuktam na vismartavyam / na caivamapi saMyogAdilopasyAsiddhatvAddhalyAdilopaH syAditi vaacym| suTi yAsuTi ca sati tAbhyAM viziSTasyaiva pratyayatvenApRktatvAbhAvAdityalam / bhUyAstAmiti // AziSi liGastasastAmAdeze ArdhadhAtukatvAt zababhAve yAsuDAgame ataH paratvAbhAvAdiyAdezAbhAve suTi jhalparasaMyogAditvena yAsuTassakArasya lopaH guNaniSedhazca / bhUyAsuriti // jherjusi yAsuDAgame guNaniSedhe rUpam / bhUyA iti // AzIrliGassipi itazretIkAralopaH yAsuTaH skoriti salopaH, guNaniSedhaH, rutvavisauM / bhUyAstamiti // thasastamAdeze yAsuTi guNaniSedhaH / evaM thasya tAdeze'pi bhUyAsteti rUpam / bhUyAsamiti // mipaH amAdeze yAmuTi guNaniSedhaH / bhUyAsveti // liGo vas nityaM Gita iti sakAralopaH / yAsuT / guNaniSedhaH / evaM masi bhUyAsmeti rUpam / ityaashiirliprkriyaa| lungiti||dhaatoriti bhUta iti cAdhikRtam / tadAha / bhUtArthavRtteriti / mAGi luGiti // mAGi prayujyamAne dhAtorlaG syAdityarthaH / nanu luG ityudAhRtasUtreNaiva siddheH kimarthamidamityata Aha / sarvalakArApavAda iti // mAstvityAdau tu mA ityavyayAntaraM pratiSedhArthakamityAhuH / AG mAGozceti sUtrabhASye tu Gito mAzabdasya nirdezAta pramAcchanda ityatra na bhavatItyuktam / mAzabdasyAvyayAntarasya sattve tu tdevodaahiyet|maastvitytr For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2220 / smottare laG ca / (3-3-176) smottare mAGi laG syAlluG ca / 2221 / cli luGi ( 3-1.43) __ zabAdyapavAdaH / 2222 / cleH sic / (3-1-44) icaavitau| 2223 / gAtisthAghupAbhUbhyaH sicaH parasmaipadeSu / (2-4-77) ebhyaH sico luksyAt / gApAviheNAdezapibatI gRhyate / 2224 / bhUsuvostiGi / (7-3-88) 'bhU' 'sU' etayoH sArvadhAtuke tiGi pare guNo na syAt / 2225 / astisico'pRkte / ( 7-3-96) tu astviti vibhktiprtiruupkmvyymitynye| smottara iti // cakArAt mAGi ludditynukRssyte| sma ityavyayaM uttaraM yasmAditi vigrhH| tadAha / smottare mAGIti // ayamapi srvlkaaraapvaadH| lilungiiti|| cila iti luptaprathamAkaM luGi pare dhAtoH cilapratyayaH syAdityarthaH / zabAdyapavAda iti // AdinA zyanAdivikaraNasaMgrahaH / clessijiti / itAviti // cit svarazcittvasya prayojanaM / idittvasya tu amaMstetyatra aniditAM hala upadhAyA ityupadhAlopasyApravRttiH prayojanam / gAtistheti // gAti sthA ghu pA bhU eSAM dvandvAt pnycmiibhuvcnm| parasyeti shessH| sica iti ssssttii| gAtIti ritapA nirdezAt gAdhAtorgrahaNam / ghu ityanena dAdhAghvadAbiti ghusaMjJakayoH dAdhAtordhAdhAtozca grahaNam / NyakSatriyArSabhito yUnilugaNijorityasmAdvayavahitAdapi lugityanuvartate / juhotyAdibhyaH zlurityavyavahitamapi zlugrahaNaM nAnuvartate / vyaakhyaanaat| tadAha / ebhyAssica ityAdinA / gApAviheti // iha gAtistheti sUtre gAtItyanena pAgrahaNena ca iNo gAluGIti lugvikaraNasyeNo gAdezaH zabvikaraNa: pibAdezayogyaH pAdhAtuzca gRhyate ityarthaH / gApohaNe ipibatyorgrahaNamiti bhASyAditi bhAvaH / tathAca luGastibAdeze itazceti ikAralope zabapavAde cilapratyaye tasya sici tasya luki aDAgame abhUta iti sthite pitvAt GittvAbhAve sArvadhAtukArdhadhAtukayoriti guNe prApte / bhUsuvoriti // mirguNa ityato guNa iti, nAbhyastasyAci pitItyato neti sArvadhAtuka iti cAnuvartate / tadAha / etayoriti // bhU sU ityanayorityarthaH / iha ghUG prANigarbhavimocana iti lugvikaraNasthasyaiva grahaNam / na tu suvati sUyatyozzavikaraNazyanvikaraNayorapi / tatra tiGo vikaraNena vyavadhAnAt / atha abhUt ityatra takArasyeDAgamamAzaGkitumAha / asti sica iti // astizca sicceti samAhAradva For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Sh prakaraNam ] bAlamanoramA 'sic ca ' as' ceti samAhAradvandvaH / sicchabdasya sautraM bhatvam / astItyavyayena karmadhArayaH / tataH paJcamyA: sauvo luk / vidyamAnAtsico'stezca parasyApRktahala IDAgamaH syAt / iti IT n| iha sico luptatvAt / abhUt / 'hala:' kim aidhipi / ' apRktasya' iti kima / aidhiSTa / abhUtAm / 2226 / sijabhyastavidibhyazca / ( 3-4-109) sico'bhyastAdvidezca parasya GitsaMbandhino jharjus syAt / iti prApte / __2227 / aatH| (3-4-110) ndvAta paJcamI / dhruva IDityata IDityanuvartate / tasmAdityuttarasyati paribhASayA paJcamI / apRktasyeti SaSThI prakalpayati / tatazca astessicazca parasyApRktasya IDAgamassyAditi prAcInA vyAcakSate / tathA sati luGi aste bhAve abhUditi na syaat| bhUbhAvasya sthAnivattvena astitayA tatrApRktasya hala IDAgamasya durvAratvAt / tathA agAt asthAt apAdityAdAvapi gAtistheti sico lukyapi sthAnivattvena sicaH paratvAdIDAgamassyAt / ataH prakArAntareNa vyaacsstthe| sicca asa cetyAdinA // nanu sicasa zabde siczabdasya pUrvakhaNDasyAntativibhaktyA padattvAcoH kuriti kuttvaprasaGga ityata Aha / sicazabdasya sautraM bhattvamiti // tathA ca bhattvena padattvasya bAdhAnakuttvamiti bhAvaH / nanu sicasazabde asa ityanenaivAstelIbhAt astigrahaNa kimarthamityata Aha / astItyavyayena karmadhAraya iti // astIti vibhaktipratirUpakamavyayaM / luptasuvibhaktikaM vidyamAnArthakaM / tena sicaszabdasya karmadhAraya ityarthaH / tathA ca astisicas ityekaM padamiti sthitaM / tataH paJcamyAssautro lugiti // supAM sulugityaneneti zeSaH / tathA ca asti sica iti padAt labdhArthamAha / vidyamAnAtsico'stezca prsyeti| hala iti // uto vRddhilaki halIlyato'nuvRttasya halItyasya SaSTayA vipariNAma iti bhAvaH / itI neheti // anena sUtreNa abhUt ityatra IDAgamo netyarthaH / kuta ityata Aha / sico lukA luptatvAditi // vidyamAnatvavizeSaNena luptAtsicaH parasya neti bhAvaH / evaJca / agAdityAdAvapi luptAtsicaH parasya asterluGi kRtabhUbhAvAtparasya ca netyuktpraaym| aidhissiiti| edhadhAto Gi uttamapuruSaikavacanaM / iT / atra ikArasya sicaH parattve'pi haltvAbhAvAt IDAgamo neti bhAvaH / aidhiSTeti // edhadhAto Gi prathamapuruSaikavacanam / atra ta ityasya sicaH paratve'pi ekAlpratyayatvAbhAvenApRktatvAbhAvAt IDAgamo neti bhAvaH / abhuutaamiti|| luGastasi tasya tAmAdezaH / cle:sica / att| gunnnissedhH| sijabhyasteti // jharjusiti suutrmnuvrtte| nityaGkita ityataH Gita iti c| tadAha / sico'bhystaadityaadinaa| iti prAptaiti // liGo jherjusiti zeSaH / Ata iti // jharjusiti sUtramanuvartate / AtassilugantAditi vaktavyamiti vArtikaM bhASye paThitam / tatazca sijluki yadAkArAntaM tasmAtparasya jherjusiti For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi sijlukyAdantAdeva jherjus syAt / abhUvana / abhUH / abhUtam / abhUta |abhuuvm / abhUva / abhuum| 2228 / na maangyoge| ( 6.4.74) aDATau na sta: / mA bhavAna bhUt / mAsma bhavat bhUdvA / 2229 / linimitte laGa kriyAtipattau / (3-3-139) hetuhetumadbhAvAdiliGkiImattaM tatra bhaviSyatyarthe laG syAnkriyAyA aniSpattau gamyamAnAyAm / abhaviSyat / abhaviSyatAm / abhaviSyan / abhaviSyaH / abhavidhyatam / abhaviSyata / abhaviSyam / abhaviSyAva / abhaviSyAma / / labhyate / sijabhyasteti pUrvasUtreNaiva siddhe niyamArthamidam / tadAha / sijlukyAdantAdeveti / abhUvanniti // jhiH philaH sic luk aTa jhontaH itazceti ikAralopaH / takArasya saMyogAntalopaH / bhuvo vugluDliToriti buk / sijluki AtaH parasyaiveti niyamAt sijabhyasteti na jusiti bhAvaH / abhUriti // sipa cila: sic luk aTa ruttvavisauM / abhUtamiti // thasastam / clessijAdezaH / sijluk / att| guNaniSedhaH / evaM thasya tAdeze abhUteti rUpam / abhUvamiti // mip am cli: sic luk aTa vuk / abhUveti // vas cli: sic luk aT nityati iti sakAralopaH guNaniSedhaH / evaM masi abhUmeti rUpam / atha mAGi luGi vizeSamAha / na mAGayoga iti // zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / aDATau na sta iti // luG laG luGvaDudAtta ityataH, ADajAdInAmityatazca, tadanuvRtteriti bhAvaH / mA bhavAn bhaditi // mAbhUdityatra aDAgame sati asati ca vizeSAbhAvAt bhavatpadasya madhye prayogaH / atha smottare laDcetyasya udAharati / mAsmabhava dveti // evaM bahuvacane mAsma bhavan mAsma bhUvaniti codAharaNam boddhayam / iti luG prakriyA // linimitta iti / hetuhetumadbhAvAdIti // hetuhetumatorliG / icchArtheSu liGloTAvityAdilinimittaM lakArArthaprakriyAyAM spaSTIbhaviSyati / bhaviSyadartha iti // bhaviSyati maryAdAvacana ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / kriyAtipattipadaM vyAcaSTe / kriyAyA aniSpattAviti // suvRSTizcedabhaviSyata tadA subhikSamabhaviSyat / ityadAharaNama bodhyam / abhaviSyaditi // luG tip itazcetIkAralopaH / syatAsI luluToriti zabapavAdaH syprtyyH| valAdilakSaNa: iT / guNAvAdezau / Satvam / abhaviSyatAmiti // tasastAmAdezaH / syaH aT iT guNAvAdezau Satvam / abhaviSyanniti // jhiH syaH aT iT guNAvAdezau / jho'ntaH iti jherantAdezaH itazcetIkAralopaH / takArasya saMyogAntalopaH / Satvam / abhAvaSya iti // sipa syaH aT iT guNaH avAdezaH itazcetIkAralopaH Satvam / rutvavisauM / abhaviSyatamiti // thasastamAdezaH syaH aT iT guNAvI Satvam / evaM thasya tAdezAdi pUrvavat / abhaviSyamiti / mip am syaH aT ida guNAvau itazcetIkAralopaH / For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam]] bAlamanoramA 2230 / te prAgdhAtoH / (1-4-80) te gatyupasargasaMjJakA dhAtoH prAgeva prayoktavyAH / 2231 / Ani loT / (8-4-16) upasargasthAnimittAtparasya loDAdezasyAnItyasya nasya NaH syAt / prabhavANi / duraH SatvaNatvayorupasargatvapratiSedho vktvyH| duHsthitiH / durbhavAni / . antaH zabdasyAMkividhiNatveSUpasargatvaM vAcyam / ____ antardhA / antardhiH / antarbhavANi / / 2232 / zeSe vibhASA'kakhAdAvaSAnta upadeze / (8-4-18) upadeze kAdikhAdiSAntavarje gadanadAderanyasmindhAtau para upasargasthAnnimittAtparasya nernasya NatvaM vA syAt / praNibhavati-pranibhavati / ihopasargANAmasamastatve'pi saMhitA nityA / taduktamSatvam / abhaviSyAveti // vas syaH aT iT nityaM Dita iti sakAralopaH / ato dIrghaH / Satvam / evaM masi abhaviSyAmeti rUpam / iti laGprakriyA // atha prasaGgAdAha / te prAgiti // te ityasya vivaraNam / gatyupasargasaMjJA iti // upasargAH kriyAyoge gatizceti prakRtatvAditi bhAvaH / prAgeveti // na parataH nApi vyavahitA ityarthaH / iha dhAtoH prAgeva prayujyamAnA gatyupasargAssyuriti saMjJAniyamapakSo'pi bhASye sthitH| Ani loDiti // loDiti AnIti ca luptaSaSTIkam padam / raSAbhyAM Nona itynuvrtte| upasargAdasamAsepItyataH upasargAditi c| tadAha / upasargasthAnimittAditi // rephaSakArAtmakAdityarthaH / asamAnapadatvArtha ArambhaH / aTkupvAnumvyavAyepIti sUtraM NatvaprakaraNe sarvatra bhavatIti bhASyam / duraH Satveti / SatvaNatvayoH kartavyayoH dura upasargatvapratiSedha ityarthaH / duHsthitiriti / atropasargAt sunotIti SatvaM na bhavati / durbhavAnIti / atrAni loTi Natvanna bhavati / antazzabdasyeti // avidhau kividhau Natve ca kartavye antar ityasya upasargatvamityarthaH / prAditvAbhAvAdaprApte vacanam / antardheti // striyAmityadhikAre dhAdhAtoH Atazcopasarge ityaG / TAp / antardhiriti // upasarge ghoH kiH / antarbhavANIti // Ani loDiti Natvam / zeSe vibhASeti // akakhAdAviti cchedaH / nergadanadeti pUrvasUtroktadhAtubhyo'nyazzeSaH / tadAha / gadanadAderanyasminniti // nanu NatvaprakaraNaM saMhitAdhikArasthaM tatazcAvivakSitAyAM saMhitAyAM upasargAtparatvAbhAvAt NatvAbhAvaH / vivakSitAyAntu Natvamiti vikalpasiddheH kimiha vibhASAgrahaNenetyata Aha / ihopsrgaannaamiti| uktamiti / / For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi m saMhitaikapade nityA nityA dhAtUpasargayoH / nityA mamAse vAkye tu sA vivakSAmapekSate / / iti / sattAdyarthanirdezazcopalakSaNam / yAgAtsvargo bhavatItyAdAvutpadyata ityAdyarthAt / upasargAstvarthavizeSasya dyotakAH / prabhavati / parAbhavati / sambhavati / anubhvti| abhibhavati / udbhavati / paribhavatItyAdau vilakSaNArthAvagateH / uktaM ca upasargeNa dhAtvartho balAdanyatra nIyate / prahArAhArasaMhAravihAraparihAravat / / iti / / 'edha 2 vRddhau' / katthantAH SaTtriMzadanudAttetaH / 2233 / Tita AtmanepadAnAM Tere / ( 3.4.79) Tito lasyAtmanepadAnAM TeretvaM syAt / edhate / hariNeti zeSaH / atra ekapada ityanena akhaNDaM padaM vivakSitam / nityAsamAsa iti liGgAt / akhaNDatvaJca padabhinnottarakhaNDatvam / tathA rAjIyatItyAdau ato guNa iti zapA pararUpaM ekAdezaH pakSe na syAt / arthanirdezazceti // dhAtupAThe bhU sattAyAmityAdyarthanirdeza ityarthaH / upalakSaNamiti // pradarzanamAtramityarthaH / nanvarthAntaraparisaGkhyA kuto na syAdityata Aha / yAgAditi // nanu yAgAt svargoM bhavatItyAdI utpanyAdI lakSaNA kuto na syAditi vAcyam / prayogaprAcuryasatvAt / pANinirhi dhAtupATe dhAtUna kAMzcidarthasahitAna kAMzcidartharahitAn paThatIti cuTU iti sUtrabhASye sthitam / na cAtiprasaGgazzayaH / anekArthA api dhAtavo bhavantIti bhASye apizabdena prayogAnusAritvAvagateH / sarveSu dhAtuSvarthanirdezastvAdhunikaH / evaJca sedhatergatAviti sUtre gatAvityupAdAnAt SidhagatyAmityarthanirdezaH apANinIya eveti dik / nanu bhUdhAtoH kevalasyotpatyAdyarthakatve udbhavatItyAdI upasargA vyarthI ityata Aha / upasargAstviti // upasarga vinA'pi bhUdhAtorutpatyAdyarthapratIteH udbhavatItyAdau prayujyamAnA apyupasargA dyotakA eva na tu vAcakA iti bhAvaH / dyotakatvaM vA teSAM kimartha svIkAryamityata Aha / prabhavatItyAdi // prabhavaH prakAzaH utpattiH zaktirvA / sambhavaH sambhAvanA / parAbhavaH parAjayaH / anubhavaH upabhoga: / abhibhavaH hiMsA / udbhavaH utpattiH / paribhavaH tiraskAraH / uktazceti // hariNeti zeSaH / prahAraH kazAdyAdhAtaH / AhAro bhakSaNam / saMhAraH vadhaH / vihAraH krIDA / parihAraH parityAga: / iti bhadhAtuprakriyA // edhavRddhAviti // jAyate, Asti, vipariNamate, vardhate; apakSIyate, vinazyatIti SaT bhAvavikArAH / tatra caturthAvasthA vRddhiH upacayaH / katthantA iti // kattha ilAghAyAmityantA ityarthaH / anudAtteta iti // tatazca etebhya Atmanepadameveti bhAvaH / tatra eth ityasmAt kartari laTi tasyAtmanepadaprathamapuruSaikavacane tAdeze zapi edhata iti sthite / Tita iti // TeH eriti cchedaH lasyetyadhikRtam / tadAha / Tito lasyeti // AdezAnAmiti For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 33 2234 / sArvadhAtukamapit / (1-2-4) ___ apitsArvadhAtukaM GidvatsyAt / 2235 / Ato dditH| (7-2-81) ataH parasya GitAmAkArasya iy syAt / eghete / edhante / 2236 / thAsaH se| ( 3-4.80) Tito lasya thAsa: se syAt / edhase / edhethe / edhadhve / ato guNe' (191) edhe / edhAvahe / edhAmahe / 2237 / ijAdezca gurumto'nRcchH| (3-1-36) ijAdiryo dhAturgurumAnRcchatyanyastata AmsyAlliTi / 'Amo makArasya nettvam' / AskAsorAmvidhAnAjjJApakAt / zeSaH / atrAtmanepadazabdena tadeva gRhyate natvAno'pi / tena pacamAno yajamAna ityAdAvetvaM neti bhASye spaSTam / edhata iti // atra takArAdakArasya vyapadezivadbhAvenAntyAditvena TitvAde tvam / atha laTa: prathamapuruSadvivacane AtAmityAdeze Tita AtmanepadAnAmiti Ama etve zapi edha Ate iti sthite GitkArya vakSyan GittvamAha / sArvadhAtukamapiditi // gAGkuTAdibhya ityato Didityanuvartate / aDito GittvaM vAstavaM na sambhavatIti Didvaditi labhyate / tadAha / Didvaditi / Ato Gita iti // Gita ityavayavaSaSTI / ato yeya ityasmAt ata iti paJcamyantaM, iya iti prathamAntaM cAnuvartate / yakArAdakAra uccAraNArthaH / tadAha / ataH parasyeti // hitAmityanantaraM avayavasyati zeSaH / edhete iti // edha Ate iti sthite, AkArasya iy , AdgaNaH, lopo vyovalIti yakAralopaiti bhAvaH / edhanta iti // laTaH prathamapuruSabahuvacane jhAdeze pare zapi jhakArasya antAdeze pararUpe Teretvamiti bhAvaH / atha laTo madhyamapuruSai. kavacane thAsAdeze kRte TitaAtmanepadAnAmityetve praapte| thAsassa iti // se iti luptaprathamAkam / edhasa iti // thAsi zapi thAsaH sebhAvaH / edhetha iti // laTo madhyamapuruSadvivacane AthAmAdeze zapi Ama etve AkArasya iyAdeze guNe yalope iti bhAvaH / edhadhva iti // laTo madhyamapuruSabahuvacane dhvamAdeze zapi Teretve rUpam / laTa uttamapuruSaikavacane iDAdeze etve zapi edha e iti sthite prakriyAM darzayati / ato guNe iti // ato guNa iti pararUpe vRdhyapavAde kRte sati edhe iti rUpamityarthaH / edhAvaha iti // laTa uttamapuruSadvivacane vahi ityAdeze Teretve zapi ato dIrghaH / edhAmaha iti // laTa uttamapuruSabahuvacane mahi ityAdeze Teretve zapi ato dIrghaH / mahiGiti DakArastapratyAhArArthaH / iti lttprkriyaa|| ijAderiti // naJaH Rccha ityanena samAse anuccha ityasmAt paJcamI / dhAtorekAca ityato dhAtorityanuvartate / kAspratyayAdityataH Amiti liTIti cAnuvartate / tadAha / ijAdi For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2238 / aamH| (2-4-81) AmaH parasya lelRksyAt / 2239 / kRJcAnuprayujyate liTi / (3.1-40) AmantAlliTparAH kRbhvastayo'nuprayujyante / 'AmpratyayavatkRtro'nuprayogasya' (2240) iti sUtre kRgrahaNasAmarthyAdanuprayogo'nyasyApIti jJAyate / tena 'kRbhvastiyoge-' (2117) ityata: 'kRSo dvitIya-' (2129) iti akAreNa pratyAhArAzrayaNAtkRbhvastilAbhaH / teSAM kriyAsAmAnyavAcitvAdAmprakRtInAM rityAdinA / AskAsoriti // kAs pratyayAdAmamantre liTIti, dayAyAsaceti ca, kAsa dhAtoH, AsdhAtozca, liTi Am vihitaH / tatra makArasya itsaMjJakatve midaco'ntyAta para iti AkArAdAkArAntaraM syAt / tatazca savarNadIrgha kRte kAs Asa ityeva bhavatIti AM vidhiranarthakassyAt / ata Amo makArasya netsaMjJeti vijJAyate ityarthaH / tathAca edhU Am la iti sthite / Ama iti // mantre ghasahvaretyataH leriti, NyakSatriyArSajita ityataH lugiti cAnuvartate / tadAha / AmaH parasya leriti // atredamavadheyam / kRnmejanta ityatra kRdyo mAntastadantamavyayAmiti vyAkhyAne edhAmityAdi nA'vyayaM, liTa eva kRttvAt tasya ca mAntatvAbhAvAt / tathAca pratyayalakSaNena kRdantatvAt prAtipadikatve svAdyutpattI Ama iti luk / leriti tu nAnuvartate / mAntaM kRdantamavyayamiti vyAkhyAne tu pratyayalakSaNena kRdantatvAt edhAmiti mAntamavyayam / tatassubutpattI avyayAdApmupa iti luk / Ama ityanena tu parizeSAllereva luksiddherleriti nAnuvartanIyam / AmaH parasya leriti vivaraNavAkye tu leriti spaSTArthameva / evaJca edhAmityavyayaM naveti pakSadvayaM / ubhayathA'pi subantaM padamiti bhASye spaSTam / kRJceti // kAspratyayAdAmityataH AmityanuvRttaM paJcamyA vipariNamyate / pratyayagrahaNaparibhASayA tadantaM gRhyate / liTi pare yaH kRJ saH anuprayujyata itynvyH| phalitamAha / AmantAlliTparA iti // liziraskA ityarthaH / kRbhvastaya iti // kRjityanena kRbhvastInAM grahaNamiti bhAvaH / anuprayujyanta iti // prazabdAdanuzabdAcA'vyavahitAH pazcAtprayujyanta ityarthaH / viparyAsanivRtyartha vyavahitanivRtyartha ceti vArtikAt bhASyAcca / evaJca taM pAtayAmprathamamAsa papAta pazcAt / prabhraMzayAM yo nahuSaM cakAretyAdi prayogAH prAmAdikA eva / dhAtorAm syAt / kRJcAnuprayujyata ityuktasamuccayArthazcakAraH / nanu kRla evAnuprayogazravaNAt kathaM bhvastyorapyanuprayoga ityata Aha / AmpratyayavadityAdinA // kRJcAnuprayujyata ityatra kRtra ekasyaivAnuprayogavidhau sati Ampratyayavaditi sUtre anuprayujyamAnasyetyasya kRtra iti vizeSaNaM vyarthaM syAt / dhAtvantarasyAnuprayogAprasakteH / tatazca kRtra iti vizeSaNAdanyasyApi anuprayogo vijJAyata ityarthaH / nanu kRJo'nyasyApyanuprayogo vijnyaaytaam| bhvastyorapItyeva kuta AyAtamityata Aha / teneti // kRgrahaNenetyarthaH / pratyAhArAzra For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA vizeSavAcitvAttadarthayorabhedAnvayaH / sampadistu pratyAhAre'ntarbhUto'pyananvitArthatvAnna prayujyate / kRJastu kriyAphale paragAmini parasmaipade prApte / 224 0 / AmpratyayavatkRJo'nuprayogasya / (1-3-63) Ampratyayo yasmAdityatadguNasaMvijJAno bahuvrIhiH / AmprakRtyA tulyamanuprayujyamAnAtkRJo'pyAtmanepadaM syAt / iha 'pUrvavat' ityanuvartya vAkyabhedena samba yaNAditi // etaca bhASye spaSTama / nanvanuprayujyamAnAnAM kRbhvastInAM AmprakRtibhUtAnAM kathamanvaya ityata Aha / teSAmityArabhyAbhedenAnvaya ityantana // sAmAnyavizeSayo. rabhedAnvayasya nyAyyatvAditi bhAvaH / kRla iva bhvastyorapi kriyAsAmAnyavAcitvAt / dhAtUnAmanekArthatvAt jJeyam / nanu kRbhvastiyoga ityasya kRo dvitIyetyasya ca sUtrasya madhye 'abhividhau sampadA ca' iti paThitama / evaJca kRapratyAhAre sampado'pi kuto na grahaNamityata aah| sampadistviti / ananvitArthatvAditi // siddhasya vastuno rUpAntarApattissampaderarthaH / edhAdidhAtostvAmaprakRtibhUtasya vRdhyAdirarthaH / tayorubhayorapi vizeSarUpatvena sAmAnyavizeSabhAvAbhAvena abhedAnvayAsambhavAdityarthaH / ata eva kRbhvastInAM grahaNamiti bhASyaM saGgagacchata iti bhAvaH / nanu Amapratyayavaditi kRtra AtmanepadavidhAyakasUtraM vakSyamANaM vyarthama / svaritatrita ityeva tatsiddherityAzaGkayAha / kRbhvastIti / Ampratyayavaditi // anudAttaGita ityata Atmanepadamityanuvartate / tatrAmpratyayasyAtmanepadAbhAvAdAha / Am pratyayo yasmAdityatadgaNasaMvijJAno bhuvriihiriti|| tasya anyapadArthasya guNA: vizeSaNAni vartipadArtharUpANi teSAM saMvijJAnaM kriyAnvayitayA jJAnaM na vidyate yasya bahuvrIheH saH atadgaNasaMvijJAnaH / yathA citrgumaanyeti| atra hi puruSasyaivAnyapadArthasya kriyAnvayaH / na tu citrANAM gvaampi| tathA ca prakRte Ama pratyayavinirmuktaH AmapratyayaprakRtibhUtaH edhAdidhAtureva Ampratyayazabdena labhyata iti bhAvaH / Ampratyayavaditi // tRtIyAntAdvatiH / anuprayujyata ityanuprayogaH / karmaNi ghaJ / paJcamyarthe SaSTI / tadAha / Am prakRtyetyAdinA // AmprakRtebhuvituM yogyaM yadAtmanepadaM tat anuprayujyamAnAt kRto'pi syAditi yAvat / atra na pratyAhAragrahaNam / anuprayogasyetyeva siddhe kRgrahaNAdiha na pratyAhAragrahaNamiti bhASyam / paragAminyapi kriyAphale kRJdhAtorAtmanepadArtho'yamArambhaH / indAJcakAretyAdau tu paragAmini kriyAphalenAnAtmanepadam / AmprakRteH 'idi paramaizvarya' iti dhAtorAtmanepadAbhAvAt tasya parasmaipaditvAt etadarthameva aamprtyyvdityupaattm| nanvindAJcakAretyAdau mAstvanena sUtreNa paragAmini kriyAphale Atmanepadam / AtmagAmini tu kriyAphale kharitajita ityAtmanepadaM durvAram / asya sUtrasya edhAJcaka ityAdau paragAmini kriyAphale AtmanepadaskhAprAptasya vidhAna eva samarthatayA AtmagAmini kriyAphale kharitatrita iti prAptasyAtmanepadasya nivAraNe sAmarthyAbhAvAdityata Aha / iheti // iha Amapratyayavat kRmo'nuprayogasyeti sUtre 'pUrvavat sanaH' iti pUrvasUtrAt pUrvavadityanuvartya For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi ddhayate / pUrvavadevAtmanepadaM na tu tdvipriitmiti| tena kartRge'pi phale indAMcakAretyAdau na taG / 2241 / littstjhyoreshirec| ( 3-4-81) liDAdezayostajhayoH * ez' irec' etau sta: / ekAroccAraNaM jJApakaM taGAdezAnAM TeretvaM na' iti / tena DAraurasAM na / 'kR' 'e' iti sthite / 2242 / asaMyogAlliTdit / (1-2-5) asaMyogAtparo'pillivitsyAt / kRiti ca' (2217) iti niSedhAt 'sArvadhAtukArdhadhAtukayoH' (2168) iti guNo na / dvitvAtparatvAdyaNi prApne / 2243 / dvivacane'ci / (1-1-59) Ampratyayavat kRto'nuprayogasyatyekaM vAkyaM, pUrvavat kRto'nuprayogasyeti anyadvAkyamiti, bAkyadvayaM sampAdyam / tatra pUrvavaditi tRtIyAntAdvatiH / pUrveNa pUrvaprayuktena edhAdidhAtunA tulyamityarthaH / tatra vAkyadvayasya samAnArthakatve vaiyarthyAt dvitIyaM vAkyaM niyamArtha smpdyte| pUrvavadeva AtmanepadaM na tu tadviparItamiti / evaJca pUrbavAkyena edhAJcakre ityAdI kRtraH paragAminyapi kriyAphale AtmanepadavidhiH / dvitIyavAkyena tu indAJcakAretyAdau kartRgAmini kriyAphale svaritajita ityAtmanepadasya nivRttiH phlti| tadAha / teneti // dvitIyavAkyenetyarthaH / ntngiti|| na AtmanepadamityarthaH / evaJcAnuprayujyamAnAtkRtraH liTastaDi prathamapuruSaikavacane tAdeze edhAm kR ta iti sthite / liTastajhayoriti // nanu littstjhyorishrijityevaastu| AdezayorekArAccAraNaM vyartham / Tita AtmanepadAnAmityetvenaiva siddherityata Aha / ekAroccAraNamiti // jJApanasya phalamAha / tena DArorasAnneti // DA rau ras eSAM luDAdezabhUtAtmanepadAdezAnAM TeretvanetyarthaH / vastutastu paratvAdetve kRte punaHprasaGgavijJAnena DAdiSu kRteSu lakSye lakSaNasyeti nyAyAt / etvaM neti|| luTaH prathamasyeti sUtrabhASye spaSTam / kR e iti sthita iti|| takArAkArasaMghAtasya ekAravizatvAt sarvAdeza iti bhAvaH / asNyogaaditi|apiditi|| sArvadhAtukamapidityatastadanuvRtteriti bhaavH| saarvdhaatukmpiditi|| Ditvantu nAtra pravartate / liDAdezAnAmArdhadhAtukatvAditi bodhyam / kitvasya phalamAha / kiGati ceti / dvitvAditi // kR e iti sthite / liTi dhAtoriti dvitvAt paratvAt iko yaNacIti RkArasya yaNAdeze rephe prApte satItyarthaH / kRte tu yaNi ekActvAbhAvAt liTi dhAtoriti dvitvam na syAditi bhaavH| dvivacana iti // dvirucyate yena paranimittena tat dvivacanaM dvitvanimittamiti yAvat / acItyasya vizeSaNamidam / acaH parasminnityataH aca iti sthAnivadAdeza ityataH Adeza iti na padAntatyataH neti caanuvrtte| dvivacana ityaavrtte| evaJca dvitve For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 37 dvitvanimitte'ci pare aca Adezo na syAhitve kartavye / 2244 / urat / (7-4-66) abhyAsaRvarNasyAtsyAtpratyaye pare / raparatvam / 'halAdiH zeSaH' (2179) / 'pratyaye' kim / vatrazca / 2245 / kuhozcuH / (7-4-62) abhyAsakavargahakArayozcavargAdeza: syAt / edhAJcakre / edhaJcakrAte / edhAJcakrire / kartavye satItyapi labhyate / tadAha / dvitvanimitta acItyAdinA // dvitve kartavye satItyukteH kRte dvitve cakre ityAdau yaNAdayo bhavanti / anyathA tu na syuH / dvitvanimittasya acassatvAt / dvittvanimitta iti kim / duyUSati / div dhAtoH sani dvitvAtparatvAt UThi kRte dvitvAtprAgyaN bhavatyeva / tathA chu ityasya dvitve duyUSatIti sidhyati / dvitve kartavye yaNo niSedhe tu diyUSatIyabhyAse ikAra eva zrUyeta / natUkAraH / dvitvanimitta ityuktau tu UThi pare dvitvAt prAk yaNo na niSedhaH / UTho dvitvanimittatvAbhAvAt / acIti kim / jeghrIyate / atra ghrAdhAtoryaGi dvitvAt prAk 'I ghrAdhmoH' iti IkArAdezo na niSidhyate / Itvasya dvitvanimittayanimittakatve'pi dvitvanimittAnimittakatvAbhAvAt / acaH kim / asUghupat / iha svApezcaDi dvitvAt prAk svApezcaDIti vakArasya samprasAraNaM na nissidhyte| tasyAjAdezatvAbhAvAt / tatazca kRte samprasAraNe sup ityasya dvitve abhyAse ukArasya zravaNaM sambhavati / samprasAraNe niSiddhe tu svap ityasya dvitve abhyAse ukAro na zrUyeta / evaJca prakRte yaNAdezAt prAk liTidhAtoriti dvitve kR kR e iti sthite / uraditi // u: at iti cchedaH / R ityasya uriti ssssttyekvcnm| atra lopo'bhyaassyetysmaadbhyaassyetynuvrtte| aGgasyetyadhikRtam / tadvazAt pratyaye parata iti labhyate / pratyaye parata eva aGgasaMjJAvidhAnAt / tadAha / abhyAsakravarNasyetyAdinA / raparatvamiti // abhyAsaRvarNAdezasyAkArasyoraNUpara iti raparatvamityarthaH / tathAca kara kR e iti sthite, halAdizzeSa iti rephasya nivRttiriti bhAvaH / pratyaye kimiti|| aGgenaiva pratyayasyAkSitatvAt pratyaye parata iti kimarthamityarthaH / vavazceti ||ovshcuu cchedane, liTi Nal dvitvaM liTyabhyAsasyeti abhyAsarephasya samprasAraNam / RkAraH / urat / raparatvam / halAdizzeSaH / vavrazceti rUpam / atra abhyAsakravarNasya rephasthAnikasya samprasAraNasya yaH uradatvasampannaH akAraH tasya acaH parasminniti sthAnivattvena samprasAraNatayA tasmin pare vakArasya na samprasAraNe samprasAraNamiti niSedhAna samprasAraNamiti sthitiH / uradityatra pratyaye parata ityanuktau tu samprasAraNabhUtaRkArasthAnikasya akArasya paranimittakatvAbhAvena sthAnivatvAprasakteH samprasAraNatvAbhAvAttasmin parato na samprasAraNe samprasAraNamiti niSedho na syAditi bhAvaH / evaJca ka kR e iti sthite / kuhozcuriti // ku hu ityanayordvandvAt SaSThIdvivacanam / atra lopo'bhyAsasyetyataH abhyAsasyetyanuvartate / tadAha / abhyAseti // yadyapi sthAninAM kava For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2246 / ekAca upadeze'nudAttAt / (7-2-10) upadeze yo dhAturekAjanudAttazca tataH parasya valAderArdhadhAtukasyeD na syAt / gIyANAM hakArasya ca SaTtvAt cavargIyANAM paJcatvAnna yathAsaMkhyam , nApi sthAnata Antaryam , kaNThatAlusthAnabhedAt / AbhyantaraprayatnasAmyaM tu kavargacavargayoraviziSTam / hakAracavargayostu nAstyeva tt| ato bAhyaprayatnata evAntaryamiha vyvsthaapkmaashrynniiym| tatra prathamasya kavagAMyasya prathama eva cavargIyo bhvti| aghossshvaasvivaaraalppraannprytnsaamyaat|ntu dvitiiyH| mhaapraanntvaat| nApi tRtIyapaJcamau / ghoSasaMvAranAdaprayatnatvAt / nApi caturthaH / ghoSasaMvAranAdamahAprANaprayatnatvAt / tathA dvitIyasya kavargIyasya dvitIya eva cavargIyo bhavati / aghoSazvAsavivAramahAprANaprayatnatvAt / natu prathamaH / alpaprANatvAt / nApi tRtIyapazcamI / ghoSasaMvAranAdAlpaprANaprayatnatvAt / nApi catathaH / aghoSasaMvAranAdaprayatnatvAt / tathA tatIyasya kavargasya tRtIya eva cavargIyo bhavati / ghoSasaMvAranAdAlpaprANaprayatnatvAt / na tu prathamaH / aghoSazvAsavivAraprayatnatvAt / ata eva na dvitIyo'pi / mahAprANaprayatnatvAcca / nApi caturthaH / mahAprANatvAt / nApi paJcamaH / ghoSasaMvAranAdAlpaprANasAmye'pi anunAsikatayA bhedAt / tathA caturthasya kavargIyasya caturtha eva cavargIyo bhavati / ghoSasaMvAranAdamahAprANaprayatnatvAt / na tu prathamaH / aghoSazvAsavivArAlpaprANaprayatnatvAt / nApi dvitIyaH / aghoSavivArazvAsaprayatnatvAt / nApi tRtIyapaJcamau / alpaprANatvAt / paJcamasya tu kavargIyasya anunAsikatvAt akAra eva / hakArasya tu ghoSasaMvAranAdamahAprANavataH tAdRzo vargacaturtha eva jhakAra iti vivekaH / prakRte tu ka kR e iti sthite abhyAsakakArasya cakAre RkArasya yANi rephaH / tadAha / edhAJcakra iti // ekakartRkA bhUtAnadyatanaparokSA vRddhirUpA kriyetyarthaH / edhAJcakrAta iti // kRlo liTa: AtAmi Teretvam / dvivaMcane'cIti yaNi niSiddhe kR ityasya dvitve uradatvam / hlaadishshessH| carvam / yaN / na ca AtAmityasya dvitvanimittatve'pi AkArasyAco dvitvanimittatvAbhAvAt kathamiha dvivacane'cIti yaNa niSedha iti vAcyam / sAkSAdvA samudAyaghaTakatayA vA dvitvaprayojakasyaiva dvitvanimittazabdena vivakSitatvAditi bhAvaH / edhAzcakrira iti // jhasya irec / kR ityasya dvitvAdi pUrvavat / atha liTi thAsassebhAve kR ityasya dvitvAdI edhAJcaka se iti sthite AdhadhAtukasyeDvalAderiti iDAgame prApte / ekAca upadeza iti // Rta iddhAtorityataH dhAtorityanuvartate / neDvazikRtItyataH neti ca / tadAha / upadeze yo dhAturekAjiti // eka: ac yasyeti bahuvrIhiH / ArdhadhAtukasyeti // yadyapIdaM na zrutam / nApyanuvRttilabhyam / tathApyArthikamidam / ArdhadhAtukasyaiveTaH prApteH / vRttigranthe tu ArdhadhAtukasyeti nopAttam / nanvekAca upadeze'nudAttAdityatra yadi upadeza ityetadekAca ityatrAnveti tadA kartumityatra iNNiSedho na syAt / kRJdhAtorUdRdantarityAdinA anudAttatvasya vakSyamANatve'pi tumunpratyaye kRte nityAdinityamityAdyudAttatvAt / yadi tu upadeza ityetat anu For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA ' upadeze' ityubhayAnvayi / ' ekAcaH' iti kim / yaGlugvyAvRttiryathA syAt / smaranti hi ztipA zapA'nubandhena nirdiSTaM yadgaNena ca / / yatraikAjgrahaNaM caiva paJcaitAni na yaGluki / / iti / etaccehaivaikAjgrahaNena jJApyate / 'acaH' ityevaikatvavivakSayA tadvato grahaNe siddhe ekagrahaNasAmarthyAdanekAckopadezo vyAvartyate / tena vadherhantyupadeze ekAco'pi na niSedhaH / Adezopadeze'nekAckatvAt / anudAttAzcAnupadameva saMgrahISyante / edhAMcakRSe / edhAMcakAthe / dAttAdityanenAnveti / tadA yadyapi nAyaM doSaH / kRte tumunpratyaye udAttatve'pi dhAtUpadezakAle anudAttatvena tatra iNNiSedhasya nirvAdhatvAt / tathAca edhAJcakRSe ityAdau iNNiSedho na syAt / dvitve kRte anekAcatvAdityata Aha / upadeza ityubhayAnvayIti // upadeza ityetat ekAjityatnAnudAttAdityatra cAnveti / madhyamaNinyAyAditi bhAvaH / nanu UdRdantairityAdinA parigaNitAnAmanudAttopadazadhAtUnAmekAcatvAvyabhicArAdekAjgrahaNaM mAstu / upadeze'nudAttAdi. tyevAstu / etAvataiva kartuM cakRSa ityAdAvigniSedhasiddheriti pRcchati / ekAcaH kimiti / yaGalugvyAvRttiriti // yaGaluki cakaritelyAdau iNNiSedhavyAvRttaye ekAjgrahaNamityarthaH / nanu kRtepyekAjgrahaNe kathaM yaGlugvyAvRttiH / kRte dvitve anekActvepi dhAtUpadeze ekAcatvAdityata Aha / smaranti hIti // prAcInAcAryA nibadantItyarthaH / ditapA zapeyAderudAharaNAni yaGlunirUpaNe spaSTIbhaviSyanti / nanviha ekAjgrahaNAdyaGluki iNNiSedhasya vyAvattAvapi ztivAdinirdiSTAnAM yaGlugvyAvRttiH prAcInAcAryasammatA'pi pANinerasammataivetyata Aha / etacceti // etat ztipA zapeti zlokasiddhaM sarvamapi, iha sUtre ekAjgrahaNenaiva ekadezAnumatyA jJApyata ityarthaH / nanu hanovadhaluGIti hanadhAtorvadhAdeze kRte avadhIdityatra iDAgamo na syAt / vadhAdeze kRte anekActve'pi dhAtUpadeze hanterekActvAdityata Aha / aca ityekatvetyAdi vyAvartyata ityantam // ekAca upadeze'nudAttAdityatra hi ekagrahaNamapanIyAcaityukte'pi ekAckAditi labhyate / ekavacanopAttasyaikatvasya tyAge pramANAbhAvAt / na caivaM sati ekatvaviziSTAdacaH parasyetyeva lbhyet| natyekAckAditi bahuvrIhyartha iti vAcyam / anudAttopadezaparigaNane zakla paci mucyAdInAM parigaNanasAmarthyena aca ityasya matvarthalakSaNAmAzritya ekAjvato grhnnsNbhvaat| tadevamaca ityanenaiva ekAcakAditi siddhe yadekagrahaNaM karoti tatsAmarthyAdupadeze sarvatra ekAjeva na tu kasmiMzcidapyupadeze anekAjityarthakalpanayA kadAcidanekAkopadezadhAtuAvartata ityarthaH / teneti // upadeze sarvatra ekAjevetyarthalAbhena hantyupadeze hanityanudAttopadeze ekAco'pi sato haniti dhAtorAdezasya vadheH parasya iN niSedho netyarthaH / kuta ityata Aha / Ade. For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2247 / iNaH SIdhvaMluGkiTAM dho'GgAt / (8-3.78) iNNantAdaGgAtpareSAM SIdhvaMluGtiTAM dhasya mUrdhanyaH syAt / edhAJcakRDhe / edhAMcakre edhAJcakRvahe / edhAJcakRmahe / edhAmbabhUva / anuprayogasAmarthyAdaste bhAvo na / anyathA hi 'krascAnuprayujyate' iti -- kRbhu-' iti vA brUyAt / 2248 / ata aadeH| (7-4-70) abhyAsasyAdarato dIrghaH syAt / pararUpApavAdaH / edhAmAsa / edhaamaasturityaadi| edhitA / edhitArau / edhitAraH / edhitaase| edhitAsAthe / / zopadeza iti // avadhIdityatrAtohalAdelaghoriti vRddhinivRttaye hano vadhAdezasya adantatayA bhASye uktatvAditi bhAvaH / nanu ke te anudAttA dhAtava ityata Aha / anudAttAstva. nupadameveti // padasya pazcAdanupadam padamAtre atIte satItyarthaH / anantarameveti yAvat / edhAJcakRSe iti // iDabhAve pratyayAvayavatvAt Satvam / edhAzcakrAtha iti // liTa: AthAmAdezaH / Teretvam / dvitvAdi pUrvavat / liTo dhvamaSTeretve dvitvAdI edhAJcakRdhve iti sthite / iNaH pIdhvamiti // SIdhvaM luG liT eSAM dvandvaH dhaH iti SaSTayekavacanam / iNa ityaGgavizeSaNam / tadantavidhiH / apadAntasya mUrdhanya ityadhikRtam / tadAha / innnnntaadityaadinaa|| dhakArasya DhakAro mUrdhanyaH / ghoSasaMvAranAdamahAprANaprayatnasAmyAt / tadAha / edhAJcakRDva iti // uttamapuruSaikavacane iTi etve pUrvavat dvitvAdI kRte rUpamAha / edhAzcakra iti / edhAJcakRvaha iti // liTo vahibhAve etve dvitvAdi pUrvavat / evaM liTo mahibhAve dvitvAdi pUrvavat / sarvatrAsaMyogAjhikiditi kitvaadgunnaabhaavH| atha bhUdhAtoH liDantasyAnuprayoge udAharati / edhAmbabhUveti // edhAJcakra ityanena smaanaarthkm| anuprayujyamAnasya bhUdhAtoH kriyAsAmAnyArthakatvAt / nanvasteranuprayoge liDAdezasyArdhadhAtukatvAt aste rityArdhadhAtuke vihito bhUbhAvaH kuto na syAdityata Aha / anuprayogeti // kRJcAnuprayujyata ityatra pratyAhAramAzritya kRbhvastInAmanuprayogavidhisAmarthyAdasdhAtobhUbhAvo netyarthaH / tadevopapAdayati / anyatheti // anuprayujyamAnasyAstebhUbhAvAbhyupagame kRzcAnuprayujyata ityanuprayogavidhau krascAnuprayujyata iti vA kRbhucAnuprayujyata itivA brUyAt / tAvatA edhAmbabhUveti siddherityarthaH / yadyapi kRjityuktau lAghavamasti / tathApi ekasyaiva bhavateradhikasya lAbhAya kRjiti pratyAhAraklezo na kartavya iti bhAvaH / ata evAta utsArvadhAtuka iti sUtrabhASye'nuprayoge bhUbhAvena asterabAdhanamiti bhASyaM saGgacchate / tatazca anuprayujyamAnAdasdhAtorliTi bhUbhAvanivRttau Nali edhAM as a iti sthite dvitve halAdizzeSe a as iti sthite savarNadIrghambAdhitvA ato guNa iti pararUpe praapte| ata Aderiti // atralopa ityasmAdabhyAsasyetyanuvartate / vyatho liTItyato dIrgha iti| tadAha / abhyAsasyati // atra yadvaktavyantannAmadhAtuprakriyAyAM a ivAcarati atItyAdi granthasya vyAkhyA For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 2249 / dhi ca / (8-2-25) dhAdau pratyaye pare salopa: syAt / edhitAdhve / 2250 / ha eti / (7-4.52) tAsastyoH sasya haH syAdeti pare / edhitaahe| edhitAsvahe / edhitAsmahe / edhiSyate / edhiSyate / edhiSyante / edhiSyase / edhidhyethe / edhiSyadhve / edhiSye / edhiSyAvahe / edhiSyAmahe / nAvasare vakSyate / edhAmAseti // nacAtrAnuprayujyamAnAbhyAmastibhUbhyAmAmpratyayavadityAtmanepadaM zaGkayam / tatra kRJgrahaNena pratyAhAragrahaNAbhAvasya bhASye uktatvAt / edhAmAsaturityAdIti // edhAmAmuH / edhaamaasith| edhAmAsathuH / edhAmAsa / edhAmAsa / edhAmAsiva / edhAmAsima / iti liTaprakriyA // edhiteti // luTastAdeze eth ta iti sthite zabapavAdastAs iT luTa:prathamasyeti DA TilopaH edhiteti rUpam / dIdhIvevITAmiti laghUpadhaguNo na / edhitArAviti // luTa AtAm tAs iT AtAmityasya raubhAvaH / riceti salopaH / edhitAra iti // jhasya ras tAs iT riceti salopaH rutvavisau / edhitAsa iti // thAsasse tAs iT tAsastyoriti salopaH / edhitAsAtha iti // AthAm TeretvaM tAs iT / atha dhvami Teretve tAsi iTi edhitAs dhve iti sthite / dhiceti // sasyArdhadhAtuka ityatassasyetyanuvartate / tAsastyorityato lopa iti / ajhAkSiptapratyayo dhItyanena vishessyte| tadAdividhiH / tadAha / dhAdAviti // tAsassalope edhitAdhce iti rUpam / atha luTaH iDAdeze etve tAsi iTi edhitAs e iti sthite / haetIti // ha iti prathamAntam / akAra uccAraNArthaH / sasyArdhadhAtuka ityataH sasyeti tAsastyorlopa ityataH tAsastyoriti cAnuvartate / tadAha / tAsastyoriti // tAsassasya hakAre edhitAhe iti rUpam / edhitAvahe iti // luTo vahibhAvaH Teretvam tAs itt| evaM edhitAsmahe iti| tatra mahibhAvo vizeSaH // iti luTaprakriyA // edhiSyata iti // luTastAdeze Teretvam / syatAsI iti zabapavAdaH syaH iT pratyayAvayavatvAt Satvam / edhiSyete iti // AtAm Teretvam syaH iT Ato Gita ityAkArasya iy / lopo vyoriti yalopaH AdgaNaH Satvam / edhiSyanta iti // jhasya TeretvaM jhakArasya antAdezaH syaH iT pararUpaM Satvam / thAsAdAvapi laTIva suyojamiti matvA rUpANi na pradarzitAni / tatra thAsasse syaH iT Satvam edhiSyasa iti rUpam / edhiSyete itivadAthAmi edhiSyethe iti rUpam / dhvama etve syaH iT Satvam edhiSyadhve iti rUpam / iTa etve syaH iDAgamaH Satvam ato guNa iti pararUpam / edhiSye iti rUpam / vahimahyopTeretvam syaH iT ato For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2251 / aametH| (3-4-90) loTa ekArasyAmsyAt / edhatAm / edhetAm / edhantAm / 2252 / savAbhyAM vAmau / (3-4-91) savAbhyAM parasya loDeta: kramAt 'va' am' etau staH / edhasva / edhethAm / edhadhvam / 2253 / eta ai| ( 3-4-93) loDuttamasya eta ai syAt / aamo'pvaadH| edhai / edhAvahai / edhAmahai / 2254 / ADajAdInAm / (6-4-72) ajAdInAmAT syAllaGAdiSu / aTo'pavAdaH / 'ATazca' (269) / aidhata / dIrghaH edhiSyAvahe edhiSyAmaha iti rUpe / iti laTaprakriyA // Ameta iti // Am etaH iti cchedaH / loTo laDadityato loTa ityanuvartate / tadAha / loTa ekArasyeti // loDAdezAvayavasya ekArasyetyarthaH / edhatAmiti // loTastAdeze TeH etve AmAdeze zapi rUpam / edhetAmiti // AtAm TeretvaM zap sArvadhAtukamapiditi GitvAdAtoDita ityAkArasya iy guNaH yakAralopa: Ameta ityekArasya Am / edhantAmiti // jhasya Teretve zapi jhakArasya antAdeze ekArasya Am / atha loTasthAsassebhAve zapi edhase iti sthite| savAbhyAmiti // sazca vazca savau / tAbhyAmiti vigrahaH / akArAvuccAraNArtho / vazca amaca vAmau loTo laGkadityasmAt loTa iti Ameta ityasmAdeta iti cAnuvartate / tadAha / sakAreti // Ameta ityasyApavAdaH / edhasveti // edhase ityatra ekArasya va iti vakArAkArasaMghAta AdezaH / edhethAmiti // AthAm TeretvaM zap Ato Dita ityAkArasya iy guNa: yalopaH Ameta ityAm / edhadhvamiti // dhvami zap Teretve kRte savAbhyAmiti vakArAt paratvAdekArasya am / uttamapuruSaikavacane iTi Teretve zapi Ameta ityekArasya Ami prApte / eta ai iti // ai iti luptaprathamAkam / loTo laGkadityasmAlloTa iti ADuttamasya piccetyasmAduttamasyeti Ameta ityasmAdeta iti caanuvrtte| tadAha / loDuttamasyeti / edhai iti // edha e iti sthite ekArasya aitve ADuttamasyetyADAgame ATazceti vRddhau vRddhirecIti vRddhiH / edhaavhai| edhAmahai iti // vahimayopTeretve zapi ekArasya aitve ATi savarNadIrghaH // iti loTaprakriyA // atha edhadhAtorlaGi luGlaGluGvaDudAtta ityaDAgame vRddhimbAdhitvA paratvAdatoguNa iti pararUpe prApte / ADajAdInAmiti / luGAdi viti // luGlaGluDDvityanuvRtteriti bhAvaH / aTo'pavAda iti // aTi sati For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Ka prakaraNam bAlamanoramA aighetAm / aidhanta / aidhathAH / aidhethAm / aidhadhvam / aidhe / aidhAvahi / aidhAmahi / 2255 / liGaH sIyuT / (3-4-102) liGAtmanepadasya sIyuDAgamaH syAt / salopaH / edheta / edheyAtAm / 2256 / jhasya ran / ( 3-4.105) liGo jhasya ransyAt / edherana / edhethaaH| edheyAthAm / edhedhvam / 2257 / iTo't / (3-4-106) liGAdezasyeTo'tsyAt edheya / edhevahi / edhemahi / AzIliGi Ardha pararUpaM syAditi bhaavH| ATazretyanantaraM vRddhiriti zeSaH / yadyapi vRddhirecIti etyedhatIti vA vRddhau idaM sidhyati / tathApi aikSatetyAdyartham sUtramihApi nyAyyatvAdupanyastam / aidhateti // laDastAdeze zapi ADAgame ATazceti vRddhiH / laGAdezAnAM TidAdezatvAbhAvAt etvam na bhavati / ADajAdInAmiti sUtraM bhASye pratyAkhyAtam / aidhetAmiti // AtAmi zapi ATi vRddhiH / AtoDita ityAkArasya iy / AdgaNaH yalopaH / aidhanteti // jherantAdezaH zap ATa vRddhiH / aidhathA iti // thAs zap AT vRddhiH / aidhethAmiti // AthAm zap ATa vRddhiH iy AdguNaH yalopaH / aidhadhvamiti // dhvam zap Ad vRddhiH / aidhe iti // iT zap AdguNa: ATo vRddhiH / aidhAvahi / aidhAmahi iti // vahimahyoizapa AT vRddhiH ato dIrghaH // iti laGaprakriyA // liGassIyuDiti // spaSTam / parasmaipadAnAM liGAdezAnAM yAsuDAgamavidhAnAdAtmanepadaviSayamidam / sIyuTi TakAra it / ukAra uccAraNArthaH / salopa iti // liissalopa ityaneneti zeSaH / edheteti // liGastAdezaH sIyuTa zap salopa: AdguNaH yalopaH / edheyAtAmiti // AtAmi saMyuda zap salopa: AdguNaH / jhasya raniti // liGassIyuDityato liGa ityanuvartate / tadAha / liGo jhasyeti // liGAdezasya jhasyetyarthaH / anekAlatvAtsarvAdezaH / edheranniti // jhasya ran zapa sIyuT salopaH AdguNa: yalopaH / edhethA iti // thAs sIyuT zapa sIyuTassasya lopaH AdguNaH yalopaH thAsassasya rutvvisauN| edheyAthAmiti // AthAm sIyuT salopaH zap AdguNaH / edhedhvamiti // dhvaM sIyuTa zap salopaH AdguNaH yalopaH / iTo'diti // iTa: at iti cchedH| liGassIyuDityato liGa itynuvrtte| tdaah| liGAdezasyeti // acca gherityatreva Adeze takAra uccAraNArtha eva natvitsaMjJaka iti zabdenduzekhare diva audilyatra prapazcitam / itsaMjJaka evetyanye / na vibhaktAviti niSedhastu na / AdezatvAt prAk vibhaktitvAbhAvAt / jhasya ranityatra tu lakSyAnurodhena saMyogAntalopamAzritya nakArAntaraprazleSAdupadeze antyatvAbhAvAnakArasya netsaMjJelyalam / edheyeti // iT tasya akArAdezaH / sIyuT zapa salopaH AdgaNaH / edhevhi| edhemahIti // vahimayossIyuT salopaH zapa For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi dhAtukatvAlliGa: salopo n| sIyusuToH pratyayAvayavatvAtpatvam / edhiSISTa / edhiSIyAstAm / edhiSIran / edhiSISThAH / edhiSIyAsthAm / edhiSIdhvam / edhiSIya / edhiSIvahi / edhissiimhi| aidhiSTa / aidhiSAtAm / 2258 / aatmnepdessvntH| (7-1-5) anakArAtparasyAtmanepadeSu jhasya 'at' ityAdeza: syAt / aidhiSata / aidhiSThAH / aidhiSAthAm / 'iNaHSIdhvaM luGliTAM dho'GgAt ' (2247) / AdguNa: yalopaH / iti vidhilingprkriyaa|| ArdhadhAtukatvAditi // liGAziSItyaneneti bhAvaH / salopo neti // sArvadhAtukagrahaNasya liGassalopaH ityatrAnuvRtteriti bhAvaH / sIyuT suToriti // lakSyabhedAtpunaHpravRttiriti bhAvaH / yugapadevobhayoH Satvamityanye / edhiSISTeti // AziSi liGaH tAdezaH / ArdhadhAdhukatvAt na zap sIyuTa takArasya suT sIyuTassakArAt prAgiDAgamaH yalopa: sIyuTassuTaca sakArasya SatvaM takArasya STutvena TakAraH / edhiSIyAstAmiti // AtAm sIyuTa AkArAdupari takArAtprAk suT / sIyuTaH prAgiT / tata uttarasya sakArasya sstvm| edhiSIranniti // jhasya ran / sIyuTa iDAgamaH yakAralopaH Satvam / edhiSISThA iti // thAs sIyuT thakArasya suT sIyuTaH prAgiTa sakAradvayasya Satvam / thakArasya STutvena ThakAraH / rutvavisauM / edhiSIyAsthAmiti // AthAm sIyuT / AkArAdupari thakArAt prAk suT sIyuTaH prAgiT / tata uttarasya sakArasya Satvam / edhissiidhvmiti|| dhvam sIyuT yalopaH sIyuTaH prAgiTa Satvam / iNaH paratve'pi iNNantAdaGgAtparatvanAsti / iTaH prtyybhkttvaat| tatazca iNaH SIdhvamiti DhatvaM na bhvti| edhiSIyeti // iTa: at sIyuT iT Satvam / edhiSIvahi / edhiSImahIti // vahimahyossIyuT iT Satvam / ityAzIliprakriyA // aighiSTeti // luGastAdeza: philaH sic iT dhAtorAT vRddhiH Satvam STutvam / aidhiSAtAmiti // AtAm cli: sic iT ATa vRddhiH Satvam / atha jhasya AdejhaMkArasya jhonta ityantAdeze prApte / Atmanepada iti // jho'nta ityataH jha iti SaSTayantamanuvartate / AtmanepadeSviti SaSTayarthe saptamI / AtmanepadAvayavasya jhakArasyeti labhyate / adabhyastAdityataH adityanuvartate / na at anat / tasmAditi vigrahaH / tadAha / anakArAdityAdinA / aidhiSateti // jhAvayavajhakArasya at ityAdeza: cila: sic iT ATa vRddhiH Satvam / aidhiSThA iti // thAs cli: sic iT Ad vRddhiH SatvaM thakArasya STutvena ThakAraH rutvavisagauM / aidhiSAthAmiti // AthAm cila: sic iT ATa vRddhiH Satvam / atha dhvamo dhasya Dhatvam smArayati / iNaHSIdhvamiti / aidhivAmiti // dhvam cila: sic iT ATa vRddhiH dhiceti sasya lopaH / iNaHSIdhvamiti dhakArasya Dhatvam / iTa: luptasijbhaktatayA sijantAGgAntarbhUtatvena iDantasya iNNantAGgatvAditi bhAvaH / ibhinna eveti // uttarasUtre vibhASeTa ityatra For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA aidhidam / ibhinna eva iNiha gRhyata iti mate tu aidhidhvam Dhadhayorvasya masya ca dvitvavikalpAtSoDaza rUpANi / aidhiSi / aidhiSvahi / aidhiSmahi / aidhiSyata / aidhiSyetAm / aidhiSyanta / aidhiSyathAH / aidhiSyethAm / aidhiSyadhvam / aidhiSye / aidhiSyAvahi / aidhiSyAmahi / udAttatvAlAderiT / prasaGgAdanudAttAH saMgRhyante / udRdantaiyauMtirukSNuzIsnunukSuzviDIzibhiH / vRbRbhyAM ca vinaikAco'janteSu nihatAH smRtAH // iDgrahaNAt pUrvasUtre iNaHSIghvamityatra iDinna eva iN gRhyata iti kecidAhuH / tanmatetu prakRte iTaH paratvAt dhakArasya DhatvAbhAve aidhidhvamityeva rUpamityarthaH / idantu matAntaraM bhASyAnArUDhamiti sUcayituM tuzabdaH / Dhadhayoriti // matabhedamAzrityedaM / tatra DhatvAbhAvapakSe dhakArasya anaciceti dvitvavikalpAt dvidhamekadhamiti rUpadvayam / evaM Dhatve dviDhaM ekaDhaM iti rUpadvayam / rUpacatuSTaye'pi yaNo mayo dve vAcye ityatra maya iti paJcamImAzritya vakArasya dvitvavikalpAdekavakArANi dvivakArANi ca prAguktAni catvAri rUpANi bhavanti / tathAca aSTau rUpANi sampannAni / makArasya dvitvavikalpAdetAnyaSTau rUpANi ekamakArANi dvimakArANi ceti SoDaza rUpANi sampannAnItyarthaH / aidhiSIti // luGaH iDAdezaH phila: sic iDAgamaH ATa vRddhiH / vahimayostu kalessici iDAgame ATi vRddhau aidhidhvahi aidhiSmahIti rUpe / iti luprakriyA // aidhiSyateti // luGaH tAdezaH syaH iT ATa vRddhiH patvam / aidhiSyatAmiti // AtAM syaH iT AkArasya iyU AdgaNa: yalopa: ATa vRddhiH Satvam / aidhiSyanteti // jhAvayavajhakArasyAntAdezaH syaH iT AT vRddhiH Satvam / aidhiSyathA iti // thAs syaH iT ATa vRddhiH rutvavisauM / aidhiSyethAmiti // AthAm syaH iT AkArasya iy AdNa: yalopaH AT vRddhiH Satvam / aidhiSyadhvamiti // dhvam syaH iT AT vRddhiH Satvam / aidhiSya iti // iDAdezaH syaH iDAgamaH Satvam AdgaNaH vahimayostu syaH iT ato dIrghaH ATa vRddhiH Satvam aidhiSyAvahi aidhiSyAmahi iti rUpe / nanvedhadhAtoranudAttetkatvAt ekAca upadeze'nudAttAditINiSedhaH kuto na syAdityata Aha / udAttatvAditi // edhadhAturyadyapi anudAttet / tathApi anudAttasyetaH lope sati pariziSTo dhAturnAnudAtta iti bhAvaH / nanu katipaye dhAtavaH pANininA anudAttA uccaritA iti kathamidAnIntanairavagantavyamityata Aha / prasaMgAditi // smRtasyopekSAnahatvamprasaGgaH / pANinipaThitAnAmanudAttadhAtUnAntadAnIntanaziSyaparamparayA AnunAsikyavadidAnIM jJAnaM sambhavatIti bhAvaH / Uddadantairi ti // ajanteSu dhAtuSu UdantaiH Rdantaizca dhAtubhiH vinA yu ru kSNu zIG snu nu kSu zvi DIG zri For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [bhvAdi siddhAntakaumudIsahitA zaklapacmuciricvacvitrisapracchityajnijirbhajaH / bhabhubhrasjmAsjiyajyucugijvajirasvaJjisamRjaH // akSukhichidtudinudaH padyabhidvidyatirvinan / zadsadI svidyati skandihadI krudh kSudhibudhyatI // bandhiyudhirudhI rAdhivyadhzudhaH sAdhisidhyatI / manyahannApkSipchupitaptipastRpyatidRpyatI // liplupvapzapasvapmRpiyabhrabhlabhagamanamyamo ramiH / etaizca dhAtubhirvinA vRG vRJ AbhyAJca vinA anye ekAcaH ajantadhAtavaH nihatAH anudAttAH smRtAH / pANiniziSyaparamparayA jJAtA ityarthaH / atha halanteSu anudAttAn dhAtUna parigaNayati / zakla pac mucIti // zakla pac muc rica vac vica sic praccha tyaj nijir bhaj eSAM dvandvaH / tatra kAnteSu zakla ityekaH / lakAra it / bhASye tu anuvandharahitaH pATho dRzyate / cAnteSu pac muc rica vac vic sic iti SaT / atra DupacaS ityasyaiva grahaNaM prasiddhatvAt / na tu paci vyaktIkaraNe itysyetyaahuH| mucala mokSaNe ityasyaiva grahaNaM na tu muci kalkana iti bhauvAdikasya / avizeSAtsarvasyetyanye / chAnteSu praccha ekaH / pracchetyakAra uccAraNArthaH / Nijirityatra ira itsaMjJA vakSyate / bhaja bhujityAdi sRja ityantamekaM padam / jAnteSu tyaj nij bhan bhaJ bhuj bhrasja masja yaj yuja ruja ra vij sva saGg sRj iti paJcadaza / ad kSudityAdi nuda ityantamekampadam / tatra tuderikAra uccAraNArthaH / padyAbhadityekampadam / samAhAradvandvaH / padyeti zyanAnirdezaH / vidyatiriti zyanAnirdezaH / vinaditi inamAnirdezaH / zadasadItyAdi budhytiityntmekmpdN| samAhAradvandvaH / sadiskandihadikSudhi iti ikA nirdezaH / svidyati budhyatIti ritapA zyanvikaraNayornirdezaH / tatazca dAnteSu ad kSud khid chid tud nud (pad zyanvikaraNa:) (vid zyanvikaraNaH) (vinad inamvikaraNa:) zada sad (svid zyanvikaraNa:) skanda hRd iti pnycdsh| bandhiriti ikA nirdezaH / yudhirudhI ityekampadam ikA nirdezaH / rAdhi vyadh zudhaH ityekaM padam / rAdhIti ikA nirdezaH / sAdhisidhyatI iti dvandvaH / sAdhIti ikA nirdezaH / tatazca dhAnteSu krudh kSudh budh zyanvikaraNaH bandh yudh ruth rAth vyadh zudh sAth sidh zyanvikaraNaH ityekAdaza / manyetyAdi tipa ityntmekmpdm| manyeti zyanA nirdezaH / chupIti ikA nirdezaH / tRpyatidRpyatI iti dvandvaH zyanA nirdeshH| livilyAdi yama ityntmekmpdm| sRpIti ikA nidezaH / ramiriti bhinnampadam / ikA nirdezaH / tathA ca nAnteSu man hanniti dvau / maniH zyanvikaraNaH / pAnteSu Ap kSip chup tap tim tRp dRp lip lup vap zap svap sap iti trayodaza / bhAnteSu yabha rabha labh iti trayaH / mAnteSu gam nam yam ram iti catvAraH / For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA kruzirdazidizI dRzmRzriazlizavizpRzaH kRSiH / / tviSa tuS dviS duS puSya piS viS ziS zuS zliSyatayo ghasiH / vasatirdadihiduho nahilihvahistathA // anudAttA halanteSu dhAtavo dvayadhikaM zatam / tudAdau matabhedena sthitau yau ca curAdipu // tRppI tau vArayituM zyanA nirdeza AhataH / ca / svidyapadyau sidhyabudhyau manyapuSyazliSa: zyanA / vasiH zapA lukA yautinirdiSTo'nyanivRttaye / nijivijirzakla. iti sAnubandhA amI tathA / vindatizcAndradaurgAderiSTho bhASye'pi dRzyate / vyAghrabhUtyAdayastvena neha peThuriti sthitam // kiM kruzirityAdi spRza ityantamekampadam / kuziriti dRziriti ca iritau / dezIti ikA nirdezaH / tathA ca zAnteSu kuz daMz diz dRz mRz riz ruz liz viz spRz ityete daza / kRSiriti pRthakpadam / ikA nirdezaH / tviSItyAdi zliSyatayaityantamekampadam / puSyeti zyanA nirdeshH| ziSyatIti zyanvikaraNasya ritapA nirdezaH / tathAca SAnteSu kRS tviSa tuS dviS dup (puS zyanvikaraNa:) piS viS ziS zuS (zliS shynvikrnnH|) ityekAdaza / ghasiriti pRthakpadam / ikA nirdezaH / vasatiriti pRthakpadaM stipA nirdeza: / sAnteSu ghas vam iti dvau / dah dih duh iti dvandvaH / dihIti ikA nirdezaH / na miha ruha lih iti samAhAradvandvaH / vahiH iti pRthakpadaM ikA nirdezaH / tatheti cakAraparyAyaH / hAnteSu daha diha duha na miha rUha lii vah ityaSTau / yadhika zatamiti // bhASye mRSeSAnteSu pAThastu lekhakapramAdakRta iti bhAvaH / atha pAnteSu dvayoH zyanA nirdezasya phalamAha / tudAdAviti // yo tRppI tudAdau curAdau ca matAntarIyatvena dhAtupAThe sthitI tau anudAttebhyo vArayituM zyanA nirdezaH abhyupagata ityarthaH / ata eva zemucAdInAmiti sUtrabhASye tRpito dRpita ityudAhRtaM saGgacchata iti bhAvaH / kiJceti // anyadapi vakSyata ityarthaH / anyanivRttaya iti // vikaraNAntaranivRttaya ityarthaH / taccAgre tadArdhadhAtukanirUpaNe spaSTIbhaviSyati / amI tatheti // uktAnubandharahitAnAM vyAvRttaya ityarthaH / etadapi tattadArdhadhAtukanirUpaNe spaSTIbhaviSyati / vindatiriti // vila lAbhe iti taudAdikaH / cAndradaurgAdivyAkaraNasammataH / bhASye'pi dRzyate iti // vindividyatIti tatra pAThAditi bhAvaH / enamiti // vindatimityarthaH / neha peThuriti // tathApi bhASyaprAmANyAdasyAni For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi raJjimasjI adipadI tud kSudh zuSipuSI ziSiH / bhASyAnuktA navehoktA vyAghrabhUtyAdisammateH // 'spardha 3 sNghrsse'| saMgharSaH parAbhibhavecchA / dhAtvarthenopasaMgrahAdakarmakaH / spardhate / 2259 / zapUrvAH khyH| (7-4-61) abhyAsasya zapUrvAH khayaH ziSyante / 'halAdiH zeSaH' (2179) ityasyApavAdaH / paspardhe / spardhitA / sprdhissyte| spardhatAm / aspardhata / spardheta / dakatvamiti bhaavH| rajimasjI ityekampadam / tu diti pRthakkRte pade / zuSipuSI ityekampadam / ziSirityanantaraM ityete iti zeSaH / navehati // nava dhAtavaH bhASyAnuktA api ihAnudAtteSu parigaNitA ityarthaH / kuta ityata Aha / vyAghrabhUtyAdisammateriti // bhASyetvebhyo navabhyo'nyeSAM parigaNanaM tu navAnAmapyeSAmupalakSaNamiti bhAvaH / tena raktaM rAgAt tadasminnanaM prAyeNa, tokRtamitapratipannAH, zuSkadhRSTI, ktenanaJciziSTenetyAdisautraprayogAH, nuttaHmagnaH puSTaH maGktA maGktavyamityAdibhASyaprayogAzcAtra liGgam / ityaniTkArikAH // spardhasaMgharSe iti // vartate iti zeSaH / parAbhibhaveti // parasyAbhibhavaH parAjayaH / tadviSayakecchetyarthaH / nanvanecchAyAM parAbhibhavasya karmatayA spardhadhAtossakarmakatvAt devadattaH yajJadattaM spardhayatItyAdau gatibuddhipratyavasAnArthazabdakarmAkarmakANAmityakarmakakArya kathamityata Aha / dhAtvarthenApasaMgrahAdarkamaka iti||dhaatvrthbhirbhuutkrmktvmev sakarmakatvamiti supa AtmanaH kyAjati sUtrabhASye prapaJcitatvAditi bhAvaH / nacaiva sati padavyavasthAyAM spardhAyAmAGa ityatra kRSNazcANUramAhvayate spardhata ityartha iti mUlagranthavirodha iti vAcyam / tatra spardherabhibhavapUrvakAhvAne vRttirityalam / spardhata iti // kathyantAH ghaTtriMzadanudAttata ityukterAtmanepadam / edhadhAtuvat laTi dhAturUpANIti bhAvaH / dhAtorijAditvAbhAvAdijAdezceti liTyAm na / ata eva nAnuprayogo'pi / kintu liTastAdeze liTastajhayoriti tasyaizi liTi dhAtoritidvitve halAdizzeSa ityabhyAseprathamahallyatiriktahalAM nivRttau saspardhe iti prApte / zarpUrvA iti / abhyAsasyeti // atralopo'bhyAsasyetyatastadanuvRtteriti bhAvaH / zapUrvAH khaya ityatra zar pUrvaH yebhya ityatadguNasaMvijJAno bahuvrIhiH / tena zara na shissyte| ziSyanta iti // halAdizzeSa ityatazzeSa ityanuvRttaM karmaNi ghaantaM bahuvacanAntatayA vipariNamyata iti bhAvaH / tathAca prakRte abhyAse hal pakAradizaSyate / nandrAssaMyogAdaya iti rephasya dvitvaniSedho na zaMkyaH / dvitIyaikAjavayavasyaiva taniSedhAt / tadAha / paspardha iti // naca vavrazcetyatrAbhyAse cakAra eva ziSyateti vAcyam / halAdizzeSa ityatohi Adirityapyanuvartate / zarvyatiriktavarNApekSayA dhAtvAdibhUtA ityarthaH / paspardhAte paspadhire paspardhiSe paspardhAthe paspardhidhve paspardhe paspardhivahe paspardhimahe iti liTi rUpANi sugamAni / spardhiteti // luTi edhadhAtuvat rUpANi sugamAnIti bhAvaH / spardhiSyata iti // luTi edhadhAtuvadrUpANIti bhAvaH / sprdhtaamiti|| For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 49 spardhiSISTa / aspardhiSTa / aspadhiSyata / 'gAdha 4 pratiSThAlipsayorgranthe ca' / gAdhate / jgaadhe| 'bAdhR 5 loDane' / loDanaM pratighAtaH / bAdhate / 'nAtha 6 nAdhR 7 yAJopatApaizvaryAzI:Su' / AziSi nAtha iti vAcyam / asyAziSyevAtmanepadaM syAt / nAthate / anyatra nAthati / nAdhate / dadha 8 dhaarnne'| dadhate / / 2260 / ata ekahalmadhye'nAdezAdeliTi / (6-4-120) liNNimittAdezAdikaM na bhavati yadaGgaM tadavayavasyAsaMyuktahalmadhyasthasyAkArasyaikAraH syAdabhyAsalopazca kiti litti| loTi edhivadrUpANIti bhAvaH / aspardhateti // laGi edhivadrUpANIti bhAvaH / hlaaditvaadddev| natvADiti vizeSaH / spardheteti // vidhiliGi edhivadrUpANi / spardhiSITeti // AziSi liDi edhivadrUpANi / aspardhiSTeti // luGi edhivadrUpANi / aDAgama iti vizeSaH / natvAt / aspardhiSyateti // laDi edhivadrUpANi / aDAgamo vizeSaH / natvAt / gAdhU pratiSTheti // caturthAnto dhAtuH / RkAro nAglopizAsvRditAmiti niSedhArthaH / ajagAdhat / pratiSThA AdhAre sthitiH / granthaH grathanaM racanam / jagAdha iti // liTi dvitvAdi / abhyAsasya isvaH cutvaM jaztvam / bAdhR iti // pratighAta: pIDanam / nAtha, nAdhR iti // dvitIyacaturthAntau dhAtU / upatApaH jvaraprayuktA piiddaa| AzIH AzAsanam / dvitIyAntasya nAthadhAtorvizeSamAha / AziSi nAtha iti // atra nAtha iti ssssttii| anudAttaDita ityataH Atmanepadamityanuvartate / anudAttettvAdeva siddhe niyamArthamidaM vArtikam / tadAha / asyA ziSyeveti // AzAsanArthavRtterevanAthadhAtorAtmanepadam / yAjJAdyarthavRttastu zeSAt kartarIti parasmaipadamevetyarthaH / nAthata iti // AzAste ityarthaH / anytneti|| yAjJAdyarthe vidyamAnasyetyarthaH / atha caturthAntasya nAdhadhAtorudAharati / nAdhata iti / dadheti / / caturthAnto'yam / tasya laTi edhivadrUpANi siddhavatkRtya liTastAdeze tasyaizi dvitve dadh dadh e iti sthite / ata ekahalmadhya iti // AdezaH Adiryasyeti bahuvrIhiH / aGgasyetyadhikRtam anyapadArthaH / liTIti paranimittakasaptamI anAdezAderityasyaikadeze Adeze'nveti / liTi pare nimitte ya AdezaH saH Adiryasya na bhavati tathAvidhasyAGgasyeti labhyate / aGgasyetyavayavaSaSTI / tathAca tathAvidhAnAvayavasyAta iti labhyate / ekazabdaH ashaayvaacii| eke mukhyAnyakevalA ityamaraH / eko asaMyuktau halau ekahalo tayormadhyaH ekahalamadhyaH tatra tiSThatItyekahalmadhyasthaH / tasyeti vigrahaH / ata ityasyaiva vizeSaNamidam / dhvasoreddhAvityata: editi abhyAsalopa iti cAnuvartate / gamahanetyataH kitItyanuvartate natu ngitiiti| liDAdezAnAM GittvAsambhavAt / liTItyatvavidhau paranimittaJca / AvRtyA ubhayArthalAbhaH / tadAha / linnnnimittetyaadinaa|| For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2261 / thali ca seTi / (6-4-121) prAguktaM syAt / Adezazceha vairUpyasampAdaka evAzrIyate / zasidadyoH pratiSedhavacanAjjJApakAt / tena prakRtijazcarAM teSu satsvapi etvAbhyAsalopau sta eva / dedhe / dedhAte / dedhire / 'ataH' kim / didivatuH / 'taparaH' kim| rarAse / 'eka-' ityAdi kim / tatsaratuH / * anAdezAdeH' kim / cknntuH| liTa AdezavizeSaNAdiha syAdeva / nemitha / sehe / 'skudi 9 aaprvnne'| ApravaNamutplavanamuddharaNaM ca / thaliceti / prAguktamiti // ata ekahalmadhya iti yat prAguktaM etvAdi tat seTi thali ca syaadityrthH| thala: kitvAbhAvAt pUrvasUtreNAprAptau vacanam / nanu dedhe petaturityAdau abhyAse carceti jazAM carAJca jAza carica liNNimittAdezAditvAt kathametvAbhyAsalopAvityata Aha / Adezazceti // iha ataekahalmadhya iti sUtre / Adezazabdena sthAnyapekSayA virUpa evAdezo vivakSitaH / tathAca tathAvidhAdezAdereva etvAbhyAsalopo na bhavataH / sthAnisarUpAdezAdestu na paryudAsa ityarthaH / zasidadyoriti // nazasadadavAdiguNAnAmiti zasidadyoretvAbhyAsalopayoH pratiSedha ucyate / yadiha yathAkathaJcidAdezAdeH payudAsassyAt tarhi zasidadyorabhyAse zakAradakArayozcarjazoH zakAradakArAdeze sati AdezAditvAdeva etvAbhyAsalopayoH abhAvasiddhau na zasadadaveti tatpratiSedho'narthakassyAt / ataH vairUpyasampAdakAdezAdereva paryudAso vijJAyata ityarthaH / teneti // sthAnisarUpAdezAdeH paryudAsAbhAvAdityanenetyarthaH / satsvapIti // dedhe petatuH ityAdau dakArAdyAdezeSu satsvapItyarthaH / dedhe iti // dadha dadh e iti sthite dakArAdakArasya etve'bhyAsalope ca rUpam / asaMyogAliT kiditi kitvamiha bodhyam / dedhira iti // dedhiSe dedhAthe dedhidhve dedhe dedhivahe dedhimahe iti rUpANi sambhavantIti bhAvaH / didivaturiti / / dibdhAtoratusi dvitve halomadhye ato'bhAvAdetvAbhyAsalopau neti bhAvaH / taparaH kimiti // ata iti taparakaraNaM kimarthamityarthaH / rarAse iti // rAsa zabde bhvAdirAtmanepadI / atra halmadhyasthAvarNasya hrasvatvAbhAvAdetvAbhyAsalopo neti bhAvaH / eketyAdi kimiti // ekahalmadhyasthasyeti kimarthamityarthaH / tatsaraturiti // tsaracchadmagatau / liTo'tusi dvitve abhyAsAkArasya nAsaMyuktahalmadhyasthatvamiti bhAvaH / cakaNaturiti // kaNa zabde / liTo'tusi dvitve abhyAsecarceti kakArasya cutvena cakAraH / tathAca vairUpyasampAdakAdezAditvAdetvAbhyAsalopI neti bhAvaH / atha liNNimittAdezAdikamityatra liNNimittetyasya prayojanamAha / liTa iti / nemitheti // Namu prahatve zabde c| Nona iti natvaM / thali iTi dvitve natvasampannanakArAdezAditvepi natvasya liNNimittakatvAbhAvAliNNimittakAdezAditvAbhAvAdetvAbhyAsalopo nirbAdhAviti bhAvaH / sehe iti // Saha mrssnne| dhAtvAdeH Sassa iti Satve thali iTi dvitve satvasampannasakArAdezAditve'pi satvasya For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA 51 2262 / idito numdhaatoH| ( 7.1-58) skundate / cuskunde / zvidi 10 shvaitye'| akarmakaH |shvindte / shishvinde| 'vadi 11 abhivAdanastutyoH' / vandate / vavande / 'bhadi 12 kalyANe sukhe c'| bhandate / babhande / 'madi 13 stutimodmdsvpnkaantigtissu'| mandate / mamande / 'spadi 14 kiJcincalane' / spandate / paspande / 'klidi 15 pridevne'| zoka ityarthaH / sakarmaka: / klindate caitram / ciklinde / * muda 16 harSe' / modte| 'dada 17 dAne' / dadate / liNNimittakatvAbhAvAt liNNimittakAdezAditvavirahAdetvAbhyAsalopau nirvAdhAviti bhAvaH / dAdhitA / dadhiSyate / dadhatAm / addht| dadheta / dadhiSISTa / adadhiSTa / adadhiSyata / sku. dIti // utplavanamutplutya gamanam / idita iti // it hrasva ikAraH it itsaMjJakaH yasya saH idit , tasyeti vigrahaH / itsaMjJakedantadhAtorityarthaH / tena cakSiGAdI na doSaH / numi makAra it / ukAra uccAraNArthaH / mitvAdantyAdacaH prH| skundata iti // nazcApadAntasyetyanusvAraH parasavarNa: / cuskunda iti // liTi dvitve zapUrvAH khaya ityabhyAse kakAradizadhyate / kuhozcuriti tasya kutvena ckaarH| zvidIti // zvaityam zvaityakaraNam / akarmaka iti // caityasya dhAtvarthopasaGgrahAditi bhAvaH / tatazca vindayati devadattaM yajJadatta ityAdI gatibuddhipratyavasAnetyAdinA akarmakakArya dvitIyA bhavati / zvetIbhavanaM vA zvaityam / zvindata iti // zvetIbhavatItyarthaH / iditvAnnum / anusvAraparasavau~ / numikRte gurumatvepi ijAditvAbhAvAdAm neti bhAvaH / vadIti ||abhivaadnN AzIrvAdaH, tatkAraNabhUto vyApAraH praNAmAdirabhivAdanam / vandata iti // iditvAnnum / vavanda iti // numi kRte akArasya saMyuktahalamadhyasthatvAdetvAbhyAsalopo neti bhAvaH / bhadIti // kalyANaM zubhakriyA, sukhaM mukhIbhAvaH / bhandata iti // iditvAnnum / babhanda iti // abhyAse bhakArasya jazabhAvena bakAraH / numi akArasya saMyuktahalamadhyasthatvAdetvAbhyAsalopau neti bhAvaH / madIti // modaH santoSaH / madaH garvaH / mandata iti // iditvAnnum / mamanda iti // numi sati saMyuktahalamadhyasthatvAdetvAbhyAsalopau neti bhAvaH / spadIti // akarmakaH / syandata iti // iditvAnnum / paspanda iti // zapUrvAH khaya ityabhyAse pakAraH ziSyate / klidIti // parivedanazabdaM vyAcaSTe / zoka iti // smRtvA klezaH zokaH / tadAha / sakarmaka iti| klindate caitramiti // atItaJcaitraM smRtvA kliznAtItyarthaH / iditvAnnum / ciklinda iti // abhyAse kakArasya cutvena ca iti bhAvaH / mudeti // harSaH tuSTiH / modata iti // zapi laghUpadhaguNaH / mumuda iti // asaMyogAdilkiditi kitvAnna guNaH / dadeti // na mameti tyAgo daanN| na tu dravyatyAgaH / tathA sati dhAtvarthopasaGgrahAdakarmakatvApatteH / For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 52 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2263 / na zasadadavAdiguNAnAm / (6-4-126) zaserdadevakArAdInAM guNazabdena bhAvitasya ca yo'kArastasyaitvAbhyAsalopau na / dadade / dadadAte / dadadire / 'pvada 18 svarda 19 aasvaadne'| ayamanubhave sakarmakaH / rucAvakarmakaH / 2264 / dhAtvAdeH SaH saH / (6-1-64) dhAtorAdeH Sasya saH syAt / 'sAtpadAdyoH' (2123) iti SatvaniSedhaH / anusvadate / ssvde| svadete / sasvarda / * urda 20 mAne krIDAyAM c'| 2265 / upadhAyAM ca / (8-2-78) dhAtorupadhAbhUtayo rephavakArayorhalparayoH parata iko dIrghaH syAt / uurdte| na zasadadeti // zasa dada vAdiguNa eSAndvandvaH / avayavaSaSThI / guNazabdena vihita eva guNazabdena vivakSitaH / anyathA zasidadigrahaNavaiyarthyAt / ata ekahalmadhya ityasmAt ata iti, vasoreddhAvityataH editi, abhyAsalopaiti, cAnuvartate / tadAha / zaserityAdinA // guNazabdeneti kim / pece, atra pacerakArasya guNatvepi guNazabdena vihitatvAbhAvAnnAyaniSedhaH / pRdhAtoH paparaturiti tu guNasyodAharaNam / guNazabdena vihitaH yaH ar tadavayavatvAdakArasyeti bodhyam / dadada iti // daderliTastAdezasya ezi dvitve ata ekahalmadhya iti prAptAve. tvAbhyAsalopo na bhavataH / pvada svadeti // AsvAdanaM anubhavaH / prItiviSayIbhAvAtmikA rucirvA / tadAha / ayamiti // pratyekAbhiprAyamekavacanam / dhAtvAderiti // Sa iti SaSTayantam / tadAha / dhAtorAdeH Sasya sassyAditi // SakArasya saH syAdityarthaH / dhAtugrahaNati / SaT / atra dhAtvAditvAbhAvAnna sakAraH / AdigrahaNaM kim / laSati // na caivamapi SakArIyatItyAdau subdhAtvAderapi Sasya sakAraH syAditi vAcyam / Adeca upadeze'. zitItyataH upadeza ityanuvRtteH / evaJca SaDityAdAvapi upadezagrahaNAnuvRtyaiva vyAvRttisiddheAtugrahaNaM bhASye pratyAkhyAtam / nanu dhAtupAThe svadasvardetyevaM sakAra eva upadizyatAm / evaJca dhAtvAdeSyassa ityapi mAstu iti cenmaivam / NyantAt luDi asiSvadadityatra SakArazravaNArthakatvAt / dhAtupATe sakArasyaivopadeze tu asiSvadadityatra sakArasya AdezasakAratvAbhAvena SatvAsambhavAt / nanvevaM sati anusvadata ityatrAdezasakAratvAt SatvApattirityata Aha / sAtpadAdyoriti / sasvada iti // liTi dvitve saMyuktahalmadhyasthatvAdetvAbhyAsalopau nati bhAvaH / urdeti // cakArAdAsvAdanepIti kecit / upadhAyAzceti // sipi dhAtorityataH dhaatoriti| *rupadhAyA ityataH vArika iti, halicetyataH halIti, cAnuvartate / upadhayorityarthe upadhAyAmityArSam / tadAha / dhAtorityAdi / Urdata iti // atra dhAtoH rephavAntatvAbhAvAt ruipadhAyA ityasya halicetyasya cAprAptau upadhAyAzcetyArambhaH / dhAtorityabhAve padAdhikArasthatvAt For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA 53 UrdAcakre / 'kurda 21 khurda 22 gurda 23 guda 24 krIDAyAmeva' / kUrdate / cukUrde / khUdate / gUdate / godate / jugude / 'SUda 25 kSaraNe' / sUdate / sussuude| seksRpsRstRsRjastastyAnye dantyAjantasAdayaH / ekAcaH SopadezAH dhvasvisvasvajisvapasmiGaH // padasya upadhAbhUtayorityarthaH syAt / tatazca kvibanne Urda ityatraiva syAt / Urdata ityAdI na syAt / rephavakArayoH kim / puSyati / halparayoH kim| ciriNoti / ikaH kiM / nardati / UrdAJcaka iti // ijAditvAdAm / kRJcAnuprayujyata ityanuprayogaH / kurdeti // gudetyapi pRthagdhAtuH / krIDAyAmevetyarthanirdezaH / evakArastu ito'nyatra dhAtvarthanirdezasya upalakSaNatvaM jJApayati / kRrdata iti // upadhAyAzceti dIrghaH / cukUrda iti ||kuhoshcuriti cutvam / khUdata iti // upadhAyAzceti dIrghaH / evaM gUrdata iti / godata iti| zapi laghUpadhaguNa: / juguda iti / asaMyogAditi kitvAnnaguNaH / deti // kSaraNaM prasravaNam / sUdata iti // prasravatItyarthaH / dhAtvAderiti Sasya saH / alaghUpadhatvAnna gunnH| suSUda iti // dhAtvAderiti Sasya satve liTi dvitvAdI iNa: parasyAdezasakAratvAt sstvm| yadi dhAtupAThe sakArasyaiva pAThaH tarhi ihAdezasakAratvAbhAvAt SatvaM na syAt / Sopadeze tu Sasya satve sati AdezasakAratvAt SatvaM sUpapAdamiti bhAvaH / nanu dhAtupAThe ke dhAtavaSSAdayaH paThitAH, ke vA sAdayaH / pANinikRtaSopadezapAThasya idAnImparibhraSTatvAdityAzakya pANinIyaparamparAsiddhAn SopadezAn ptthti| sagiti shloken| daMtyAjantasAdaya ekAcaH ssopdeshaassyuriynvyH| daMtyazca aca daMtyAcau to antau avyavahitaparau yasya saH daMtyAjantaH tathAvidhaH SaH SakAraH AdiryeSAnte daMtyAjantaSAdayaH / daMtyaparakaH acparakazca yaH SakAraH tadAdaya ekAco dhAtavaH idAnIM kRtasatvAssakArAditvena paridRzyamAnA api SakArAditvena pANininA upadiSTAH pratyetavyA ityarthaH / sAdaya iti pAThepyevameva vyAkhyeyam / ajdaMtyaparAH SAdayaSSopadezA iti bhASyam / SUda kSaraNe ityAdayaH acparakaSopadezAH / STA gatinivRttAvityAdayastu daMtyaparakaSopadezAH / daMtyAjanteti kim / skudi aaprvnne| cuskunde / atra sakAro na daMtyaparakaH nApyacparakaH / ekAcaH kim / sosuutryte| sUtra veSTane, curAdirajantaH anekAc / yadyapyekAca iti bhASye na dRzyate / tathApi yavidhau sosUcyata iti bhASyantatra mAnamiti bhAvaH / evazva sAdha saMsiddhau, ityAdau sakArapAThasyaiva dRzyamAnatve' pi Sopadezatvameva / nanu sekR gatI, sRpTa gatau, sa gatau, sRja visarge, ete catvAraH acparakasAdayaH, stRJ AchAdane, RdantaH zruvikaraNaH / stRJ AchAdane RdantaH zrAvikaraNaH, styai zabdasaGghAtayoH, ete trayaH daMtyaparakasAdayaH / eteSAM saptAnAmapi SopadezatvaM syAdityativyAptimAza kya tadbhinnatvaM vizeSaNamAha / sek sap mR stR sRja stR styA nye iti // styai dhAtoH kRtAtvasya nirdezaH zloke samAvezArthaH / styai ityaikArAntasya nirdeze styAyanya ityekasyAkSarasyAdhikyApatteH / nanvevamapi dhvaka gatau, aiSvidA gAtraprasravaNe, pvada AsvAdane, dhvaJja pariSvaGge, bhiSvap zaye, miG ISaddhasane, ityeteSu sakArasya daMtyaparakatvAbhAvAt acparakatvAbhAvAcca SopadezeSvasaGgrahaH syAdityavyAptimAzaGkya tAnapi saMgrahAti / vakk svid svad svAJja svapi For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi dantyaH kevaladantyo na tu dntosstthjo'pi| SvakkAdInAM pRthggrhnnaajjnyaapkaat| 'hrAda 26 avyakte zabde' / hrAdate / jahrAde / 'hlAdI 27 sukhe ca' / cAdavyakte shbde| hAdate / 'svAda 28 AsvAdane' / "parda 29 kutsite shbde'| gudarava ityarthaH / pardate / 'yatI 30 prayatne' / yatate / yete / 'yutR 31 juta 32 bhAsane' / yotate / yuyute / jotate / jujute / vitha 33 vetha 34 yAcane' / vivithe / vivethe / 'zrathi 35 zaithilye' / zranthate / grathi 36 kauTilye' / granthate / 'kattha 37 zlAghAyAm' / ktthte| edhAdayo'nudAttato gatAH / athASTAtriMzattavargIyAntA: parasmaipadina: / ata 38 sAtatyagamane' / atati / * ata AdeH' (2248) / Ata / AtatuH / AtuH / luGi * Atis 'I' iti sthite| smiGa iti // apIti zeSaH / nanu sva zabdopatApayorityAdInAmapi dantyavakAraparakatvAt SopadezatvaM syAdityata Aha / dantyaH kevaladantya iti // kuta ityata Aha / pvakAdInAmiti // anyathA daMtyaparakatvAdeva siddhe SvakkAdigrahaNaM vyartha syAditi bhAvaH / yadyapi vakatiratra bhASye na dRzyate tathApi subdhAtuSTivuScakatInAM SatvapratiSedha iti vArtikAtallAbha iti bhAvaH / haadeti|| rephavAnayam / avyaktazabdaH amanuSyavAk / jahAda iti // abhyAsasya hUsvaH cutvam / hrAdIti // lakAravAnayam / zrIditoniSThAyAmiti iNNeiSadhArthamItvam / svAdeti // kevaladatyaparakatvAbhAvAnnAyaM SopadezaH asikhadat / pardeti // gudarava ityarthaH / yatIti // IditvamiNNiSedhArtham / yete iti // ataekahalmadhya ityetvAbhyAsalopau / yuta jutR iti Rditvam nAglopizAsvRditAmityAdyartham / yotata iti // zapi laghUpadhaguNaH / yuyuta iti // asaMyogAditi kitvAnna gunnH| vive5 iti // dvitiiyaantaavimau| nanu vitha ityevAstu / laghUpadhaguNe sati vethata ityasyAviziSTatvAdityata Aha / vivithe, vivetha iti // vethUdhAtorvivetha iti ruupm| vithadhAtostu asaMyogAditi kitvAt guNAbhAve vivitha iti rUpamiti bhAvaH / zrathIti // dvitIyAntaH zaithilyam sNsnm| zranthata iti iditvAnnum / grathIti // dvitIyAntaH / kauTilyam vakrIbhavanam / granthata iti // iditvAnnum / kattheti // avidyamAnaguNajJApanaM zlAghA / athASTAviMzaditi // aSTau ca triMzaditi dvandvaH aSTAdhikAtriMzaditi vaa| yaSTanassaGkhyAyAmityAtvam aSTAtriMzaditi pATe tu aSTeti pRthakpadam / parasmaipadina iti // anudAttasvaritabhitvAbhAvAtcheSAt kartarIti parasmaipadina eveti bhAvaH / ateti // sAtatyagamanaM snttgmnm| liTi Nali dvitve halAdizeSe a at a iti sthite pararUpe prApte Aha / ata Adezita // iti dIrgha iti zeSaH / tathA ca abhyAsAkArasya dIrgha sati savarNadIrghaH / tadAha / Ateti // akArasya halamadhyasthatvAbhAvAdetvAbhyAmalopau na / luGIti // atadhAtorluGastipi itazceti ikAralope cle: sici tasya iDAgame For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 2266 / iTa ITi / (802-28) iTaH parasya sasya lopaH syAdITi pare / sijlopa ekAdeze siddho vAcyaH / - AtIta / AtiSTAm / AtiSuH / 2237 / vbrjhlntsyaacH| (7-2-3) vaderRjehalantasya cAGgasyAca: sthAne vRddhiH syAtsici parasmaipadeSu / iti praapte| 2268 / neTi / (7-2-4) iDAdau sici prAguktaM na syAt / mA bhavAnatIt / atiSTAm / atiSuH / 'citI 39 saMjJAne' / cetati / ciceta / acetIt / acetiSTAm / acetiSuH / cyutira 40 aasecne'| AsecanamArdIkaraNam / AGISadarthe'bhivyAptau ca / asti sico'pRkta iti IDAgame ATi vRddhau Atis I t iti sthite satItyarthaH / iTaITIti / / iTa iti paJcamI rAtsasyetyataH sasyeti saMyogAntasyetyato lopa iti cAnuvartate tadAha / iTaH parasyeti // evaJca Ati s I t iti sthite sakArasya lope Ati I t iti sthite savarNadIrgha AtIditi rUpam vakSyati / tatra salopasyAsiddhatvAt kathaM savarNadIrgha ityata Aha / sijlopa ekAdeze siddho vaktavya iti| AtiSTAmiti ||lungsts| tasya taam| cle: sic| tasya iTi ATi vRddhau sstvm| apRktatvAbhAvena IDabhAvAt salopo n| AtiSuriti // luGo jhiH| cle: sic / jus iT AT vRddhiH SatvaM rutvavisauM / AtI: / AtiSTam / AtiSTa / aatissm| aatissv| AtiSma / atra vRddhimAzaGkitumAha / vdvrjeti|| vada vraja halantaH eSAM samAhAradvandvAt ssssttyekvcnm| aGgasyetyadhikRtam / sici vRddhiH prsmaipdessvitynuvrtte| tadAha / vdetyaadinaa|| halantatvAdeva siddhe vadavrajagrahaNantu avAdIdavAjIdityatra atohalAderlaghoriti vRddhiviklpbaadhnaarthm| neTIti / prAguktannati // vadavajahalantasyAca ityuktaM netyarthaH / tatra vadavajayorviziSya vidhAnAt halantalakSaNAyA eva vRddherniSedho'yam / halantalakSaNA vRddhistu adhAkSIdilyAdAvaniDAdau sici caritArthA / nanvAtIdityAdau akArasya vRddhau satyAmasatyAJca ATA ekAdeze sati rUpe vizeSAbhAvAt kintaniSedhenetyAzaGkayetyAha / mAbhavAnatIditi // mAjhyoge ADabhAve sati bRddhiniSedhaH saphala iti bhAvaH / citIti // IditvaM vIdito niSThAyAM iti iNNiSedhArtham / cetatIti // zapi laghUpadhaguNaH / ciceteti // tibAdezaNala: pitvena asaMyogAditi kitvasyApravRtteH na guNaniSedhaH cicitaturityAdau tu kitvAnna guNaH / acetIditi // iTa ITIti salopaH / acetiSTAmiti // apRktatvAbhAvAdIDabhAvAnasijlopaH / neTIti niSedhAnna halantalakSaNA vRddhiH / cyutiriti // atra ikArasya rephasya For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi ira itsaMjJA vAcyA / cyotati / cucyot| 2269 / irito vA / (3-1-57) irito dhAtozcleraG vA syAtparasmaipade pare / acyutat-acyotIt / 'icyutir 41 kSaraNe' / zcyotati / cuzcyota / azcyutat-azcyotIt / yakArarahito'pyayam / zcotati / 'mantha 42 viloDane' / viloDanaM pratighAtaH / mnthti| mamantha / yAsuTa: 'kidAziSi (2216) iti kittvAt 'aniditAm-' (415) iti nalopaH / mathyAt / 'kuthi 43 puthi 44 luthi 45 mathi 46 hiMsAsaMklezanayoH' / idittvAnalopo na / kunthyAt / punthyAt , lunthyAt , manthyAt pidhu 47 gatyAm' sedhati / siSedha / sedhitaa| asedhIt / sAtpadAdyoH' (5123) iti SatvaniSedhe prApte / ca pratyekamitsaMjJAyAmiditvAnnumi prApte Aha / ira itsaMjJeti // tathAca ir iti samudAyasya itsaMjJakatvAdiditvAbhAvAnanumiti bhAvaH / cyotatIti // laghUpadhaguNaH / cucyoteti|| Nala: pitvena kitvAbhAvAna guNaniSedha iti bhAvaH / cucyutaturityAdau tu kitvAnna guNaH / luGi cle: sici praapte| irito veti // dhAtorekAca ityato dhAtoriti cle: sijityataH cleriti asyati vaktikhyAtibhya ityataH aDiti puSAdidyutAdityataH parasmaipadeSviti cAnuvartate / tadAha / irito dhaatorityaadinaa| acyutaditi // aGi sati DitvAnnaguNaH / acyutatAm acyutan acyutaH acyutatam acyutata acyutam acyutAva acyutaam| aDabhAve tvAha / acyotIditi // iTa ITIti sijlopH| acyotissttaamityaadi| shcyutiriti|| cyutivadrUpANi / cucyoteti // zapUrvA iti cakAraH ziSyate / yakArarahitopIti / / madhuzcutaMvRtabhiva supUtamityAdI darzanAditi bhAvaH / mantheti // viloDanamAsphAlanam / manthatItyAdi // sugmm| AzIliGi vizeSamAha / yAsuTa iti| kuthIti // catvAro'Si dvitiiyaantaaH| iditvAnnumi kunthatItyAdi sugamam / AzIrliGi yAsuTa: kitve'pi iditvena aniditAmiti paryudAsAt nalopo netyAha / iditvAditi / kunthyAditi // punthyAt lunthyAt manthyAt / etadarthameva manthadhAtoH pRthak mathIti nirdezaH / SidhagatyAmiti // acparakaSakArAditvAt Sopadezo'yam / tatazca dhAtvAderiti saH / tadAha / sedhtiiti| siSedheti // AdezasakAratvAt sstvm| aniTsu zyanvikaraNasyaiva sidhagrahaNAt seTako'yam / asedhIditi // iTa ITIti sijlopH| neTIti niSedhAt na halantalakSaNA vRddhiH / asedhiSTAmityAdi // atha niSedhatItyAdau upasargAtsunotIti SatvaM vakSyati / tatkimartha Adezapratyayayorityeva siddharityA For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA 2270 / upasargAtsunotisuvatisyatistautistobhatisthAsenaya sedhasicasaJjasvaJjAm / (8-3-65) upasargasthAnimittAdeSAM sasya SaH syAt / 2271 / sadiraprateH / (8-3-66) pratibhinnAdupasargAtsadeH sasya pa: syAt / 2272 / stanbheH / (8-3-67) sauvasya sasya Sa: syAt / yogavibhAga uttarArthaH / kiMca * aprateH' iti nAnuvartate / 'bAhupratiSTambhavivRddhamanyuH' iti / 2273 / avAccAlambanAvidUryayoH / (8.3-68) ____ avAtstanbheretayorarthayoH patvaM syAt / zaGkayAha / sAtpadAdyoriti // upasargAtsunotIti / upasargasthAditi // upasargazabda upasargasthe lAkSaNika iti bhAvaH / nimittAditi // iNpAdityarthaH / iNkorityadhikAre'pi koriti nAtra smbdhyte| asambhavAt / sasyeti // saheH sADhaH sa ityataH sa iti SaSTyantamanuvartata iti bhAvaH / SaH syAditi // apadAntasya mUrdhanya ityadhikArAditi bhAvaH / atra munotItyAdistipAnirdezo yaGlunivRtyartha iti prAJcaH / spaSTArtha iti prauTamanoramAyAm / senayeti Nijanto naamdhaatuH| sedhatIti zapAnirdezAt sidhyatena grahaNam / abhiSuNotItyAdyudAharaNaM / prakRte niSedhatItyAdyarthamiha suutropnyaasH| prasaGgAdAha / sadiraprateriti // upasargAditi // upasargasthAdiNa:parasyetyarthaH / sadiriti // SaSTayarthe prathametyabhipretyAha / sadessasyeti // niSIdatItyudAharaNam / stanbheriti // nakAropadhanirdezasya prayojanamAha / sautrasyeti // stanbhu stunbhu iti sUtranirdiSTasya nopadhasyetyarthaH / sahi pratipadoktaH / STabhi pratibandha ityasya tu dhAtoriditvAnnumi lAkSaNikatvAnna grahaNam / tena vistambhata ityAdau na Satvam / udasthAstambhvoriti sUtre tu mopadhagrahaNAdubhayorapi grahaNam / makArasya ubhayatrApi lAkSaNikatvAt / nanu sadistanbhyorapraterityekameva sUtraM kuto na kRtamityata Aha / yogavibhAga uttarArtha iti // avAccAlambanAvidUryayorityuttarasUtre saderananuvRtyartha ityarthaH / nanu saderavaritatvAdAlambanAvidUryayovRtyabhAvAdevaca anuvRtyabhAvaH siddha ityasvArasyAdAha / kizceti / nAnuvartata iti // stanbherityatra apraterityasya anuvRttirneSTA / ekasUtratve tu apraterityasya stanbhinA'pi sambandhaH syAditi bhAvaH / apraterityasya stanbhAvananvayo vRddhaprayogAnugata ityAha / bAhupratiSTambheti / avAJceti // AlambanaJca AvidUryaJceti For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2274 / vezca svano bhojane / (8.3-69) vyavAbhyAM svanateH sasya pa: syAdbhojane / 2275 / parinivibhyaH sevasitasayasivusahasuTstusvaJjAm / (8-3-70) parinivibhyaH pareSAmeSAM sasya pa: syAt / niSedhati / 2276 / prAksitAdaDvyavAye'pi / (8-3-63) -sevasita-' (2275) ityatra sitazabdAtyAka ye sunotyAdayastepAmar3avyavAye'pi patvaM syAt / nyaSedhat nyaSedhIt / nyapedhiSyat / / 2277 / sthAdiSvabhyAsena caabhyaassy| (8-3-64) prAksitAtsthAdiSvabhyAsena vyavAye'pi patvaM syAt / epAmevacAbhyAsasya na tu sunotyAdInAm / niSiSedha / niSiSidhatuH / dvandvAtsaptamIdvivacanam / etayoriti // AlambanAvidUryayorarthayorvidyamAnasya avAtparasya stanbheriyanvayaH / apUrvavidhirayam / iNaH paratvAbhAvAdaprApteH / Alambane yathA / yaSTimavaTabhya tiSThatIti / AzrityetyarthaH / Avirya sAmIpyam / avaSTabdhA gauH / niruddhA satI samApe Asta ityarthaH / vezceti // avAdityanukarSaNArthazvakAraH / tadAha / vyavAbhyAmiti // vissvnnti| avaSvaNati / sazabdambhuGkte ityrthH| aT kupvADiti nntvm| parinivibhya iti // sevetyakAra uccAraNArthaH / Setra sevAyAmitidhAtorgrahaNam / paripevate / niSevate / viSevate / sitetyanena SiJ bandhana iti ktAntasya grahaNam / asyaiva dhAtoH erajanto vA pacAdyajanto vA sayazabdaH / viSitaH vissyH| Sivu tantusantAne pariSIvyati / paha marSaNe priphte| muddaagmH| parikaroti / stusvorupasargAta munotItyeva siddhe sivAdInAM veti vikalpArthampunarvacanam / prAksitAditi // sunotyAdaya iti // upasargAtmunotItyAdisUtropAttA iti zeSaH / teSAmiti // paJcadazAnAmityarthaH / nyaSedhaditi // akAreNa vyavahitatvAdiNaH paratvAbhAvAdaprAptau vacanam / abhyaSuNodityapyudAhAryam / sthAdiSviti // abhyAseneti tRtIyAntam prAsitAdityanuvartate / tdaah| prAksitAditi // upasargAtsunotIti sUbe sthAdhAtumArabhya parinivibhyaHsevasiteyatra sitazabdAtprAka ye dhAtava upAttAH teSu dazasvityarthaH / nipipethetyAdau abhyAsAtparasya sasya abhyAsavyavahitatvena upasargAtparatvAbhAvAdaprAptau vacanam / nanu niSiSedhetyAdau abhyAsasthasakArasya upasargAtsunotItyanenaiva siddhatvAdabhyAsasyeti vyarthamityAzaGkaya niyamArthamityAha / eSAmeveti // yadyabhyAsasthasakArasya cet SatvaM tarhi sthAdidazAnAmevetyarthaH / evaJca SU preraNe abhisusuussti| atrAbhyAsasya na patvam / abhyAsAtparasya tu sastha For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA 59 2278 / sedhatergatau / (8-3-113) gatyarthasya sedhate: na patvaM syAt / gaGgAM visedhati / 'SidhU 48 zAstre mAGgalye ca' / zAstraM zAsanam / 2279 / svaratisUtisUyatidhUjUdito vA / (7.2-44) svaratyAderUditaca parasya valAderArdhadhAtukasyer3A syAt / 2280 / jhaSastatho?'dhaH / (8-2.40) jhapaH parayostathordhaH syAnna tu dadhAteH / jaztvama / siSeddha-siSedhitha / seddhA-sedhitA / setsyati-sedhiSyati / asaitsIta / stautiNyoreveti niyamAnaSatvama / sedhateriti / naSatvamiti // naraparetyato netyanuvRtteriti bhAvaH / gaGgAM visedhatIti // gacchatItyarthaH / iha upasargAtsunotIti Satvanna bhavati / anantarasyeti nyAyena upasargAtsunotItyasyaivAyaniSedhaH / natvAdezapratyayayorityasyApi / tena siSedhelyAdI Adezapratyayayoriti Satvambhavatyeva / SidhU iti // nanu vAkyasaGghavizeSAtmakasya zAstrasya akriyArUpatvAtkathaM dhAtvarthatvamityata Aha / zAstraM zAsanamiti // mAGgalyantu zubhakarma / pidhagatyAmitivadasyApi rUpANi / natra valAdAvArdhadhAtuke nilamiTi praapte| svrtiiti|| ArdhadhAtukasyelAderiyanuvartate / svarati yUni sUyati dhUJ Udit eSAM samAhAradvandvAtpaJcamyekavacanam / phalitamAha / svaratyAdariti ||svrtiiti scUdhAtoH zapA nirdeshH| sUtIti sUyatI. ti ca lumvikaraNasya zyanvikaraNasyaca sUdhAtonirdezaH / evaJca pU preraNa iti taudAdikasya na grahaNam |dhuun kmpne| svAdiH Ryaadishc| akArAnubandhanirdezAta / dhU vidhUnana ityasya na grhnnm| iTsanivetyato vetyanuvartamAne vA grahaNaM lisicArAtmanepadeSviti vikalpanivRtyarthamiti bhaassym| evaJca bali iDabhAvapakSe dvitvAdI misedh tha iti sthite / jhaSastathoriti // jhaSa iti paJcamI / nazca thaceni dvanduH / nakArAdakAra uccAraNArthaH / takArathakArayoriti lbhyte| dhaH iti prathamaikavacanam / akAra ubhAraNArthaH / dhakAra iti labhyate / adha iti SaSTayantama / dhAdhAtubhinnasyati labhyate / tadAha / jhapaH parayoriti / jaztvamiti // sisedha dha iti sthite jhalAjaza jhAni prathamadhakArasya dakAre siSeddhati rUpamityarthaH / siSidhiya siSidhva siSidhima siSidhma / krAdiniyamastu neDIti prakramAnna prApitasyaivAbhAvasya nivartakaH / natu vibhASAdiprApitasyApi / anantarasyeti nyAyAt / iTpakSe Aha / siSadhitheti / seddhati // luT tAs iDabhAvaH DA TilopaH guNaH dhatvaM / seddhArI seddhAra ityAdi / sedhiteti // iTpakSa rUpam / setsyati sedhiSyatIti / laTi syaH iddiklpH| asautsIditi ||lungstip ikAralopa: phila: sic iDabhAvaH astimica iti ITa badabajeti vRddhiH dhakArasya carvam / asaidha s tAmiti sthite| apRkta For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2281 / jhalo jhali / (8.2-26) jhala: parasya sasya lopa: syAjjhali / asaiddhAm / asaitsuH / asaitsIH / asaiddham / asaiddha / asaitsam / asaitsva / asaitsma / pakSe asedhIt / asedhiTAmityAdi / 'khAha 49 bhkssnne'| RkAra it / khAdati / cakhAda / 'khada 50 sthairye hiMsAyAM ca' / cAdbhakSaNe / sthairye'karmakaH / khadati / 2282 / ata updhaayaaH| (7-2-116) upadhAyA ato vRddhi: syAt aiti Niti ca pratyaye pare / cakhAda / 2283 / Naluttamo vA / (7-1-91) uttamo NalvA NitsyAt / cakhAda-cakhada / 2284 / ato halAderlaghoH / (7-2-7) halAderlaghorakArasyeDAdau parasmaipade pare sici vRddhirvA syAt / akhAdItakhadIt / 'bada 51 sthairye' / pavargIyAdiH / badati / babAda / bedatuH / bedith| tvAbhAvAdIDabhAvAdiDabhAvAca, iTa ITIti sico lope apraapte| jhalojhalIti // jhala iti pnycmii| saMyogAntasyatyato lopa iti, rAtsasyetyataH ssyeticaanuvrtte| tadAha / jhalaH parasya sasya lopaH syaaditi| asaiddhAmiti // asaidh m tAmiti sthite salope dhatve jaztve ca rUpam / pakSa iti // iTpakSe ityarthaH / asedhIditi // iTa ITIti salopaH / neTIti vRddhiprtissedhH| ldhuupdhgunnH| khAdR iti // atra RditvannAglopItyAdyarthamityabhipretyAha / RkAra iditi // khadeti // sthairyam sthirIbhavanam / Nali ajantatvAbhAvAdacoJ NitIti vRddheraprAptau / ata upadhAyAH iti / vRddhiH syAditi // mRjervRddhirityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / niti Niti ceti // acoNitItyataH tadanuvRtteriti bhAvaH / cakhAdeti // etvAbhyAsalopau tu nAtra bhavataH / pitve akittvAt AdezAditvAt tadapekSayA vRddheH paratvAcca / Naluttama iti| Nit syAditi // gotoNadityatastadanuvRtteriti bhaavH| cakhAda cakhadeti // Nittve updhaavRddhiH| tadabhAve na / ato halAderiti // sici vRddhiH parasmaipadevityanuvartate / neTItyasmAdiTIti UrNotervibhASetyato vibhASeti c| tadAha / halAderiti // halAdyaGgAvayavasyetyarthaH / AdigrahaNaM spaSTArtham / hala: parasyetyeva siddheH / akhAdIdakhadIt iti // vRddhau tadabhAve ca iTaITIti sillopaH / akhAdiSTAmakhadiSTAmityAdi / badeti // sthairyam sthirIbhavanam / pavargIyAdiriti // pavargatRtIyAdirityarthaH / natu daMtyoSThayAdiriti bhAvaH / bavAdeti // ata upAdhAyA iti vRddhiH / bedaturiti // abhyAsajaztvena AdezAditve'pi jaztvasya vairUpyApAdakatvAbhAvAdetvAbhyAsalopAviti bhAvaH / babAdetyatra tu For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA babAda-babada / abAdIt--abadIt / 'gada 52 vyaktAyAM vAci' |gdti| 2285 / nergadanadapatapadaghumAsyatihantiyAtivAtidrAtipsAtiva pativahatizAmyaticinotidegdhiSu ca / (8-4-17) upasargasthAnnimittAtparasya neNaH syAdgadAdiSu / praNigadati / jagAda / 'rada 53 vilekhane' / vilekhanaM bhedanam / rarAda / redtuH| ' Nada 54 avyakte zabde / 2286 / No naH / (6-1.65) ___ dhAtorAderNasya na: syAt / nadati / NopadezAstvanITinAnAdhnandrakananRtaH / nATedardIrghArhasya paryudAsAvaTAdirNopadeza eva / tavargacaturthAntanAdhatenUnanyozca keciNNopadezatAmAhuH / pitvena kitvAbhAvAdetvAbhyAsalopo na / beditheti // akitve'pi thlicsettiityetvaabhyaaslopau| bedathuH / veda / atha uttamapuruSaNali Naluttamoveti NitvavikalpAdupadhAvRddhivikalpa ityAha / babAda bavadeti // bediva bedima / abAdIt abadIt iti / ato halAderiti vRddhivikalpaH / gadeti // vyaktavAk manuSyakRtazabdaprayogaH / jagAdeti // cutvajaztve / updhaavRddhiH| vairUpyApAdakAdezAditvAdetvAbhyAsalopau n| jagadatuH jagadurityAdi / nergadeti // raSAbhyAM noNa itynuvrtte| upasargAdasamAse'pItyata upasargAditi c| tacca upasargasthe laakssnnikm| tadAha / upasargasthAditi // ritapA zapAca nirdezAH yaG lugnivRtyarthAH / praNigadatIti // bhinnapadasthatvAdaprAptA vacanam / radeti // Nali updhaavRddhimbhipretyaah| rarAdeti // redturiyaadi| arAdIt / ardiit| Nadeti ||avyktshbdH amnussypshupkssyaadikRtshbdpryogH| Nona iti // Naiti SaSTayantam / dhAtvAdeH Sassa ityato'nuvartanAdAha / dhAtorAderiti // tena aNatItyAdI nanatvam / nassyAditi // nakAraH syAdityarthaH / nadatIti // meghAdiriti shessH| Nona iti natvasyAnamittakatayA liNimittAdezAditvAbhAvAdetvAbhyAsalopI staeva / nanAda nedaturityAdi / atha nRtnaInandanakkanATnAthUnAdhRnRvarjam NopadezA iti bhASyaM zlokArdhena saGgraNhAti / NopadezAstviti // nardazabde / naTa avaspandane curAdiH / nAthU nA yAnAdau / dvitIyacaturthAntau / Tunadi samRddhau / nakka nAzane nR naye / nRtI gAtravikSepe / ebhyo'STabhyo' nye NakArAdidhAtavaH idAnI nakArAditvena dRzyamAnA api natvasampannanakArAditayA NopadezAH pratyetavyA ityarthaH / nATItiNyantasya prayojanamAha / nATeri ti // ghaTAdiriti // naTa nRttAviti ghaTAdipaThita ityarthaH / tatphalaM ghaTAdau vakSyate / mtaantrmaah| tavargeti // tavargacaturthAntanAdhadhAtoH nRnandyozca NopadezeSu paryudAsAbhAvamaGgIkRtya teSAmapi NopadezatvamAhurityarthaH / atra mate paJcabhyo bhinnA NopadezA iti phalitam / bhASyavirodho'trArucibIjam / nanu For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2287 / upasargAdasamAse'pi Nopadezasya / (8-4-14) upasargasthAnimittAtparasya Nopadezasya dhAtornasya NaH syAtsamAse'samAse'pi / praNadati / praNinadati / 'arda 55 gatau yAcane ca' 'ata AdeH' 2248 / 2288 / tasmAnnuDDihalaH / (7-4-71) dvihalo dhAtordI/bhUtAdakArAtparasya nuT syAt / Anada / ArdIta / 'narda 56 garda 57 zabde' / NopadezatvAbhAvAnna NaH / pranardati / gardati / jagarda / 'tarda 58 hiMsAyAm' / tardati / 'karda 59 kutsite zabde' / kutsite kojhe krdti| kharda 60 danda zUke' / daMzanahiMsAdirUpAyAM dandazakakriyAyAmityarthaH / khardati / cakhaI / * ati 61 adi 62 bndhne'| antati / Ananta / andati / Ananda / idi 63 paramaizvarya' / indati / indAJcakAra / vidi 64 avayave' / pavargatRtIyAdiH / bindati / avayavaM karotItyarthaH / 'bhidi' iti NakAramupadizya tasya kimarthaM nakAro vidhIyate / nakAraevopadizyatAmityAzaGkaya tatprayojanamAha / upasargAditi // rapAbhyAM noNa ityadhikRtam / tadAha / upasargasthAditi // samAse'Ggule: saGga ityataH samAsa ityanuvRtterasamAse nasyAdityasamAsagrahaNama / tathA sati praNAma ityAdI samAse nasyAdilyapigrahaNam / tadAha / samAse asamAse'pIti // Nasyopadezo yasminniti vigrahaH / praNadatIti // bhinapadatvAdaprAptiH / praNinadatIti // nergadati Natvama / nacAtra upasargAdasamAsa iti dhAtunakArasya NatvaM zayama / aTa kupvAibhinna vyavadhAnAta / ardeti // upadhAyAJcetyatra ika ityupasthAnAta ardItyAdau na dIrghaH / liTi gali dvitve halAdi zeSe ataAderityabhyAsAkArasya dIrgha A ardenisthite / tasmAnguDiti // dvau halau yasya tasyeti vigrhH| tacchabdena ata Aderiti kRtadIrghaH parAmRzyate / tdaah| dIrghAbhUtAditi // TakAra it / ukAra uccAraNArthaH / TitvAdAdyavayavaH / tadAha / Anardeti // AdIditi // iTAITi iti sijalopaH / nardetyAdi spaSTam / kardati // kuTiyanazabdena kuginavizeSo nivakSita ityAha / kutsite kaukSa iti // kukSibhave ityarthaH / sati // dandazaka: daMzanamvabhAvassarpaH / dandazuko bilezaya ityamaraH / nanu sarpasya kriyAnvAbhAbAna kathandhAtvarthatvaminyata Aha / daMzaneti / atiadIti // iditvAnnum / tadAha / antatIti / Ananleni // ata Aderiti dIrghaH / tasmAnnuvihala iti nuT / evmndti| Anandeti // AndIta / idIti // paramaizvaryam paramezvarIbhavanam / indatIti // iditvAnnuma / indAMcakAreti // ijAde. thetyAm / bidIti // iditvAnnumityAha / vindatIti // nanvavayavasya akriyArUpatvAta kathandhAtvarthatvamityata Aha / avayavaMkarotItyartha iti // abindIta avindiSTAmityAdi / For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama bAlamanoramA pAThAntarama / gaDi 65 vadanaikadeze' gaNDati / 'antatyAdayaH paJcaite na tikipayA' iti kAzyapaH / anye tu tiGamapIcchanti / Nidi 66 kutsaayaam'| nindati / praNindati / Tunadi 67 smRddhau'| 2289 / AdibriTuDavaH / (1-3-5) ___ upadeza dhAtorAdyA ete itaH syuH / nandati / idittvAnnalopo na / nandyAt / 'cadi 68 AhlAde' candati / cacanda / 'di 69 ceSTAyAma' bandati / tatranda / * kadi 70 Rdi 71 kladi 72 AhvAne rodane c| cakanda / cakranda / caklanda / 'klidi 73 paridevane' / ciklinda / * zundha 74 zuddhau' zundhati / zuzundha / nalopaH / zudhyAt / ___ atha kavargIyAntA anudAttato dvicatvAriMzat / "zIkR 75 secane' / tAlavyAdiH / * dantyAdiH' ityeke / zIkate / zizIke / * loka 76 drshne'| lokate / luloke / ' zloka 77 saMghAte' / saMghAto granthaH / sa ceha prathyamApAThAntaramiti // pavargIyacaturthAdirityarthaH / gaDIti / vadanaikadeza iti // takriyAyAgityarthaH / gaNDati agaNDAt / antatyAdaya iti // ati adi bandhane / idi paramaizvarye / vidi avayava / gaDi badanaikadeze / iti paJca dhAtavaH tiprakRtayo na bhavantIti kAzyapamatamityarthaH / anya iti // kAzyapAdanye munayaH timapi ebhya icchantItyarthaH / NidIti // iditvAnnum / NopadezatvAt Nasya natvam / tadAha / nindatIti / praNindatIti // upasagAdasamAro'pati Na vama / TunadIti // samRddhiH prjaapshvaadismpttiH| Adiriti // bhavAdayo dhAtava ityasmAta dhAtava ityanuvRttaM SaSTayA viprinnmyte| upadeze'janunAsika ityasmAta upadeza iti iditi caanuvrtte| Adiriti iditi ca bahutve ekavacanam / tadAha / upadeza iti // dvitkaraNaM dvito'thujityetadartham / nandatIti // iditvAnnum / iditvAditi // AoNliMGi yAsuTaH kitve'pi iditvAt aniditAmiti nalopo netyarthaH / nandyAditi // antyAdandyAdityasyApyupalakSaNama / cdiiti||iditvaannumilyaah| candatIti / nadI. ti // adupayo'yam / iditvAnnumityAha / bandatIti // RdikladIti // adu. padhau / klidiparidevana iti // anudAttetsu paThitasyeha pAThaH parasmaipadArthaH / zundhazuddhAviti // akarmako'yam / zundhatIti // zucirbhavatItyarthaH / nanu zudhIyevamididevAyaM kuto na paThita ityAha / nalopa iti // AzIliDi aniditAmiti nalope zuddhyAditi rUpamiSTam / iditvetu nalopo na syAditi bhAvaH / atha kavargIyAntA ityAdi loka ityantaM spaSTam / zloka iti // saGghAtazabdaM vyaacsstte| grantha iti // nanu vAkyasamudAyAtmakasya granthasya akriyAtvAta kathandhAtvarthatvamityAzaGkayAha / sa ceheti // granthanaGgranthaH saGghIbhAvaH savIkaraNaM vA / tatra saGghIbhavanaM sngghnissttm| saGghIkaraNantu sngghiikrtRnissttm| tatra saGghIbhavanArthakatve HTHHTHHTHHI For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi nasya vyApAro granthiturvA / Adye'karmako dvitIye sakarmakaH / zlokate / 'dreka 78 breka 79 zabdanotsAhayoH' / utsAho vRddhirauddhatyaM ca / ecaigghrasvAdeze iti hrasvaH / didreke / didheke / reka 80 zaGkAyAm' / rekate / * seka 81 sreka 82 sraki 83 ki 84 zlaki 85 gatau' / trayo dantyAdayaH / dvau tAlavyAdI / aSopadezatvAnna SaH / siseke / 'zaki 86 shngkaayaam'| zaGkate / zazaGke / 'aki 87 lakSaNe' / aGkate / Anake / 'vaki 88 kauTilye' / vaGkate 'maki 89 mnnddne'| mngkte| 'kaka 90 laulye' laulyaM garvazcApalyaM ca / kakate / cakake / 'kuka 91 vRka 92 AdAne' kokate / cukuke / vrkte| vavRke / Rdupadhebhyo liTaH kittvaM guNAtpUrvavipratiSedhena / 'caka 93 tRptau pratighAte ca' / cakate / ceke / 'kaki 94 vaki 95 zvaki 96 traki 97 Dhauka 98 trauka 99 Svaka 100 vaska 101 maska akarmakaH / saGghIkaraNArthatve sakarmaka ityarthaH / zlokata iti // saGghIbhavatItyarthaH / saGghIkarotIti vaa| drekR dhekR iti // zabdanam zabdaH / eca iti // liTa ezi ca dvitve halAdizeSe dedreka e iti sthite abhyAse ekArasya hakho bhavan eca igghrasvAdeza iti ikAro bhavatItyarthaH / dibhreke iti // abhyAse dhakArasya jaztvena dakAraH / ekArasya tu hrasva ikAraH / reka iti ||shngkaa saMzayaH AkSepovA / zIka secana ityArabhya etatparyantA RditH| seka iti // Adyau ekAramadhyau Rditii| itare trayaH adupadhAH iditaH / traya iti|| paJcasu AdyAstraya ityarthaH / aSopadezatvAditi // sekRdhAtoH paryudAsAnnaSopadezatvam / dvitIyatRtIyayostu daMtyAcparakasAditvAbhAvAnna Sopadezatvam / tatazca sakArasyAdezasakAratvAbhAvAnna Satvamiti bhAvaH / eca ignasvAdeza ityabhipretyAha / siseka ityAdi // sisraGke ityAdAviditvAnnum / zakIti / iditvAnnumityAha / zaMkata iti / zazaMka iti / akIti // lakSaNacihnIkaraNam / aMkata iti||iditvaannum / AnaMka iti ||tsmaannuvihl iti nuT / vaki kauTilye ityAdi spaSTam / kukavRketi // dvitIyaH RdupadhaH / zapi laghUpadhaguNaM matvA aah| kokata iti / cukuka iti // asaMyogAditi kitvAt na laghUpadhaguNaH / abhyAse cutvm| laghUpadhaguNeraparatvaM matvA''ha / varkata iti // liTi asaMyogAditi kitvAnna guNa iti mtvaa''h| vavRke iti // uradatvaM halAdizzeSaH / nanu kitvAt paratvAt guNa: syAt / kRte guNe raparatve saMyogAtparatvena kitvasyApravRtyA anityatvAdityata Aha / Rdupadhebhyo liTaH kitvaM guNAt puurvviprtissedheneti| caketi // tRptaavkrmkH| pratighAte sakarmakaH / etvAbhyAsalopau matvA''ha / ceka iti / kakIti // ete paJcadaza dhAtavaH / AyAzcatvAra iditaH / dvitIyo vakArAdiH / tRtIyastAlavyAdiH / paJcamaSaSThI, dazamAdyAzcatvArazca, RditaH / dazamadvAdazau idupdhau| raghilaghI For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 902 Tika 103 TIka 104 tikR 105 tIka 106 raghi 107 laghi 108 gatyarthAH' / kaGkate / DuDhauke / tutrauke / __subdhAtuSThivuSvakkatInAM satvapratiSedho vktvyH| dhvakkate / paSvakke / atra tRtIyo dantyAdiH' ityeke / Tekate / TIkate / evaM, tekate / tIkate / laghi jananivRttAvapi / 'aghi 109 vadhi 110 madhi 111 gtyaakssepe'| AkSepo nindA / 'gatau gatyArambhe ca' ityanye / aGghate / Anake / vaGghate / maJjate / 'maghi' kaitave ca / 'rAgha 112 lAgha 113 drA 114 sAmathrye' / rAghate / lAghate / 'dhrA' ityapi kecit / ' drAghR' AyAme ca / AyAmo dairghyam / drAghate / 'zlAgha 115 katthane' / shlaaghte| atha parasmaipadinaH paJcAzat / 'phakka 116 nIcairgatau' nIcairgatirmandagamanamasadvayavahArazca / phakkati / paphakka / 'taka 117 hasane' / takati / 'taki 118 kRcchrjiivne'| taGkati / 'buka 119 bhaSaNe' / bhapaNaM zvaravaH / bukkati / kakha 120 hasane' / pranikakhati / 'okha 121 rAkha 122 lAkha 123 drAkha 124 dhAkha 125 zoSaNAlamarthayoH' / okhati / okhAMcakAra / 'zAkha 126 lAkha 127 vyAptau' / zAkhati / ' ukha 128 ukhi 129 vakha iditau caturthAntau / kaGkata ityAdAviditvAnnum / DuDhauke, tutrauka iti // abhyAse Dhasya jaztvena DakAraH / okArasya hrasva ukAraH / atha dhvakkadhAtoH SopadezaparigaNanAt dhAtvAderiti satve prApta aah| subdhAtviti / SaSvakke iti // saMyuktahalmadhyasthatvAdetvAbhyAsalopau na / saMyogAtparatvena liTa: kitvAbhAvAcca / tRtIya iti // tathA ca svakkata iti rUpam / kevaladantyaparakasAditvAbhAvena ssopdeshtvaabhaavH| Tekate iti // laghUpadhaguNaH / TIkata iti|| dIrghopadhatvAnna guNaH / evantekate, tIkata iti // raGghate, lngghte| iditvAnnum / ladhi - jananivRttAvapIti // laGghate na bhuGkta ityarthaH / aghIti // trayo'pi caturthAntA iditaH / AnaMgha iti // tasmAnnuvihala iti nuT / vaMghata iti // idittvAnnum / liTi tu vavajhe iti rUpam / vAditvAtsaMyuktahalmadhyasthatvAtsaMyogAtparatvena liTa: kitvAbhAvAca etvAbhyAsalopau na / maghi kaitaveceti // kataivaM vaJcanA / rAghU iti // trayo'pi iditaH / sAmarthya kaarykssmiibhvnm| dhrA ityapIti // caturthAdimapi kecit paThantItyarthaH / drA iti // nivRttiH vimuvIbhavanam / AyAmaH dIrghAbhavanam / zlA katthana iti // katthanaM stutiH| zIkR ityAdayo dvicatvAriMzadAtmanepadino gatAH / phakAcarityAdi spaSTam / pranikakhatIti // zeSe vi. bhASetyatra akakhAdAviti paryudAsAnnerNatvaM neti bhaavH| okhu iti // alamarthaH bhUSaNakriyA, paryAptiH, vAraNaM vaa| okhati / okhAJcakAra / zAkhuzlAkha iti // zlAgha iti caturthAnta A For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 13. vakhi 131 makha 132 makhi 133 Nakha 134 Nakhi 135 rakha 136 rakhi 137 lakha 138 lakhi 139 ikha 140 ikhi 141 Ikhi 142 vA 143 ragi 144 lagi 145 agi 146 vagi 147 magi 148 tagi 149 tvagi 1.0 zragi 151 zlagi 152 igi 153 rigi 154 ligi 255 gatyarthAH' / kavargadvitIyAntAH paJcadaza / tRtIyAntAstrayodaza / iha khAnteSu 'rikha' trikha' 'trikhi' : zikhi, ityapi caturaH kecitpaThanti okhati / 2290 / abhyAsasyAsavaNe / (6-4-78) / ivarNovarNAntasya abhyAsasyeyaGavaGau sto'savarNe'ci / uvokha / saMnipAtaparibhASayA ' ijAde:-' (2237) ityAmna / UkhatuH / UkhuH / iha savarNadIrghasyAbhyAsagrahaNena grahaNAdbhasvaH prApto na bhvti| sakRtpravRttatvAt / AGgatvAddhiparjanyavallakSaNapravRtyA hrasve kRte tato dIrghaH / tmanepadiSu gtH| ukha ukhIti / paJcadazeti // Ikhi ityantA iti zeSaH / tryodsheti|| valgAdaya iti zeSaH / tatra iditvAnnum / AzIliDi nalopAbhAvazca / paThantIti // teSAM mate khAntA ekonaviMzatiriti bodhyam / okhatIti // zapi laghUpadhaguNaH / liTi Nala: pitvena kitvAbhAvAt prAptasyApi laghUpadhaguNasya dvivacane'cIti niSiddhatayA gurumatvAbhAvAdAmabhAve sati pUrvandvitve kRte halAdiH zeSe pazcAt vArNAdAGgambalIya iti paribhASayA antaraGgamapi savarNadIrghambAdhitvA laghUpadhaguNe kRte u okha a iti sthite, uvarNasya yaNi prApte / abhyAsasyeti // aci inudhAtvityataH acIti, yvoriyaDuvaGAviti cAnuvartate / izca uzca yvau tayoriti vigrahaH / abhyAsavizeSaNamidaM tdntvidhiH| tadAha / ' ivarNovarNAntasyeti // DitvAdantAdezau / uvokheti // aciranudhAtvityasyatu nAtra prAptiH / ajAdau pratyaye parata eva tatpravRtteH / abhyAsasya aGgatvAbhAvAcca / nanu dvitve kRte laghUpadhaguNe sati ijAdigurumattvAdAm syAdityata Aha / sannipAteti // Nali pare vihitaguNasampannamijAdigurumatvamAzritya pravRttamAma guNo na pravarttayati / Ami sati dhAtorNalparakatvavyAghAtAditi bhaavH| Ukhaturiti // apittvena kitvAt laghUpadhaguNAbhAve dvitve halAdizeSa savarNaparakatvAdabhyAsasyAsavarNa iti iyaGabhAve savarNadI rUpamiti bhAvaH / nanu Ukhaturityatra UkArasya savarNadIrghasampannasya ekAdezatayA pUrvAntatvenAbhyAsasambandhitvAt hrasva ityabhyAsasyAco vidhIyamAno isvaH prApnotItyAzaGkate / iha savarNadIrghasya abhyAsagrahaNena grahaNAdrasvaH prApta iti // atha pariharati / na bhavatIti // kuta ityata Aha / sakRtpravRttatvAditi // tadevopapAdayati / AMgatvAditi // u ukhaturiti sthite parjanyavalakSaNapravRtyA abhyAsahasve savarNadIrgha Ukhaturiti sthitiH / tatra UkArasya punarabhyAsahasvo na bhavati / lakSye lakSaNasya sakRdeva pravRttiriti nyAyAdityarthaH / halAdizeSe hrasve ca kRte pazcAtpravartamAnasya For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achar www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA * vArNAdAGgaM balIyaH iti nyAyAtparatvAcca / uGghati / vavAkha / vavakhatuH / vaGkhati / mekhatuH / maGkhati / mamaGkha / nakhati / naGkhati / rakhati / rekhatuH / raGkhati / ekhati / iti / Iti / valgati / raGgati / laGgati / aGgati / vaGgati / maGgati / taGgati / tvaGgati / zraGgati / naGgati / iGgati / riGgati / linggti| rekhati / vakhati / trivati / zivati / * tvagi' kampane ca / 'yugi 156 jugi 157 bugi 158 varjane' / yuGgati / 'ghagha 159 hasane' / ghaghati / jaghAgha / 'maghi 16. maNDane' / maGghati / zighi 161 AghrANe' / zivati / ___ atha cavargIyAntAH / tatrAnudAtteta ekaviMzatiH / / 'varca 162 dIptau' / varcate / 'paca 163 secane, sevane ca' / sacate / sece / sacitA / 'locU 164 savarNadIrghasya pUrvampUrvamantaraGgamparamparaM bahiraGgamiti nyAyena bahiraGgatvAdityalam / ukhtiiti|| iditvAnnuma / vavAkheti // vakhadhAtoli upadhAvRddhiH / vavakhaturiti // vAditvAdetvAbhyAsalopo na / vaMkhatIti // vakhidhAtoriditvAnnum / vavaGkha / mekhaturiti // etvAbhyAsalopau / maGkhatIti // makhidhAtoriditvAnnum / mamaMkheti // saMyuktaharUmadhyasthavAdetvAbhyAsalopau na / nakhati, naMkhatIti // Nona iti natvam / rakhatIti // Nali tu upadhAvRddhiH / rarAkha atusAdAvetvAbhyAsalopau / rekhaturityAdi / raMkhatIti // iditvAnnuma / raraGkha / ekhatIti // ikhadhAtozapi laghUpadhaguNaH / iyekha / IkhatuH / iMkhatIti / iditvAnnum / ivAJcakAra / IkhatIti // alaghUpadhatvAnna guNaH / IkhAMcakAra / valgatIti // liTi vavalga vavalgatuH / raMgati, laMgatIti // raraGgatuH / aMgatIti // liTi AnaGga / vaMgatIti // liTi vavaGga vavaGgatuH / maMgatIti // liTi mamaGga mamaGgatuH / taMgatIti // liTi, tataGga, tataGgatuH / tvaMgatIti // liTi tatvaGga / tatvaGgatuH / zraMgatIti / liTi zazraGga / zaGgatuH / laMgatIti // liTi zazlaGga zaznaGgatuH / iMgatIti // liTi izAMcakAra / riMgatIti // liTi ririGga ririGgatuH / liMgatIti // liTi liliGga liliGgatuH / atha khAnteSu rikhAdicaturNI matAntarasiddhAnAmudAharaNamAha / rekhatIti // zapi lghuupdhgunnH| rirekha ririkhtuH| trakhatIti // liTi tatrAkha tatrakhatuH / trikhatIti // liTi titrika titrivatuH / shiNkhtiiti| liTi ziziGkha ziziGkhatuH / tvagi kampane ceti // cAgatau / tvaGgati tatvaGga / yugIti // trayo'pi iditaH / yugati vuGgati juGgati / ghagha, hasane iti // ghaghati / Nali updhaavRddhiH| jaghAgha jaghaghatuH / liNNimittAdezAditvAdetvAbhyAsalopau na / madhimaNDana iti // iditvAnnumityAha / maMghatIti // mamaGgha mamaGkatuH / zighi AghrANa iti // zivati ziziGkha / phakkAdayaH paJcAzadgatAH / varca dIptAviti // dIptiH prakAzaH / Saca, secana iti // anparakasAditvAt Sopadezo'yam / svaritetsu Saca samavAya iti vakSyate / seca iti // satvasya lipimittatvAbhAvAdAdezAditve'pi etvAbhyAsalopau / dambhaH For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi darzane' / locate / luloce / 'zaca 165 vyaktAyAM vAci' zece / 'vaca 166 zvaci 167 gatau' / zvacate / zvaJcate / 'kaca 168 bandhane' / kacate / 'kaci 169 kAci 170 dIptibandhanayoH' / cakaJca / cakAJce / 'maca 171 muci 172 kalkane' kalkanaM dambhaH, zAThyaM ca / 'kathanam' ityanye / mece| mumunyce| 'maci 173 dhAraNocchrAyapUjaneSu' / mamaJce / 'paci 174 vyaktIkaraNe' / paJcate / 'STuca 175 prasAde' / stocate / tuSTuce / 'Rja 176 gatisthAnArjanopArjaneSu' / arjate / nuDDidhau RkAraikadezo repho haltvena gRhyate / tena dviharUtvAnnuT / AnRje / 'Rji 177 bhRjI 178 bharjane' / RJjate / ' upasargAdRti-' (74) iti vRddhi: / prArjate / RjAMcakre / AjiSTa / bharjate / vabhRje / arjiSTa / 'eja 179 bhez2a 180 bhrAz2a 181 dIptau' / ejAMcakre / 'Ija 182 gatikutsanayoH' / IjAMcakre / zAThyaMceti // paravisrambhArthandharmAdyAcaraNaNDambhaH / kApaTyAparaparyAyaH / 'kapaTo'strI vyAjadambhopadhayaH' ityamaraH / zAThya kuttiliibhaavH| 'nikRtastvanRju: zaThaH' ityamaraH / paci vyaktIkaraNa iti // paci vistAra iti curAdau vakSyate / STuca prasAda iti // tRtvasampannaH TakAraH / tatazca dantyaparakasAditvAt Sopadezo'yam / stocata iti // Sasya satve sati ThutvaM nivartata iti bhAvaH / tuSTace iti // zapUrvAH khaya iti takArazeSaH / AdezasakAratvAt Satvam / Rja gatIti // Arjanam sampAdanam / upArjanam sevanam / arjata iti // zapi laghUpadhaguNaH / raparatvam / nuvidhAviti // vArtikamidam / AnRja iti // liTa: asaMyogAditi kitvAt guNAbhAve dvitve uradatve raparatve halAdizeSe ata Aderiti dIrgha nuDiti bhAvaH / RjibhRjI iti // Rdupadhau dvau| AdyaH idit / dvitIyasya IditvAt vIditoniSThAyAmiti neT / iditvAnnum / anusvAraparasavarNoM / RAJcaka iti // numi sati saMyoge gurviti RkArasya gurutvAdijAdezyetyAm / Rjitaa| RjiSyate / RJjatAm / Arjata / R ta / RJjiSISTa / atha luGi rUpam darzayati / ArjiTeti // luGaH tAdezaH / philaH / sic / iT / laghUpadhatvAbhAvAtra guNa: / ATa / vRddhiH / SatvaM / ThutvaM / luGi, AJjiSyata / bharjata iti // zapi laghUpadhaguNaH / raparatvam babhRje / bharjitA / bharjiSyate / bharjatAm / abharjata / bharjeta / bharjiSISTa / luGi rUpamAha / abhArjiTeti // luGastAdezaH cila: sic iT guNa: raparatvam aDAgamaH SatvaM TutvaM / luGi abharjiSyata / ejabhrejabhrAja iti // AdyayoH Rditvam nAglopItyartham / tRtIyasya tu akAretkatve'pyAtmanepadaM sidhyati / Rditvasya na kiJcitphalamasti / na ca nAglopIti capare Nau upadhAsvaH phalambhavitumarhati / bhrAjabhAsetyAdinA tatra upadhAsvavikalpasya vakSyamANatvAt / IjagatIti // alaghUpadhatvAnaguNaH / iijte| IjAJcaka iti // ijAdezcetyAm / HAHR For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA atha dvisaptativrajyantA: parasmaipadinaH / 'zuca 183 zoke' / zocati / 'kuca 184 zavde tAre' / kocati / 'kuJca 185 kruzca 186 kauttilyaalpiibhaavyoH'| 'aniditAm- '(415) iti na lopaH / kucyAt / kuJcyAt / 'luJca 187 apanayane / lucyAt / 'aJcu 188 gatipUjanayoH' / acyAt / gatau na lopa: / pUjAyAM tu aJcyAt / 'vaJcu 189 caJcu 190 taJcu 191 tvacu 192 mucu 193 mlucu 194 mucu 19, mlucu 196 gatyarthAH' / vacyAt / cacyAt / tacyAt / tvacyAt / aghuJcIta / amlucIt / 2291 / jastambhumracumlucunacuglucugluJcuzvibhyazca / (3-1-58) ebhyazcleraG vA syAt / amracat - amrocIt / amlucat - anlocIt / 'grucu 197 glucu 198 kuju 199 khuju 200 steykrnne'| jugroca / agrucatvarcAdaya ekaviMzatiH vRttaaH| dvisaptatiriti // cavargIyAntA iti zeSaH / zuca zoka iti // smRtvA klezaH zokaH / zocatIti // viyuktaM pitrAdikaM smRtvA kiznAtItyarthaH / kucazabda iti // zabdanaM zabdaH / cukoca / cukucatuH / akocIt / kuJca, kruJceti // ubhAvapi cavagapaJcamopadhau / anusvAraparasavarNasampannasya nakArasthAnikakArasya dhAtupAThe nirdezaH / dhAtupAThe nakArajAvanusvArapaJcamAvityabhiyuktavAdAta / tadAha / aniditAmiti // anusvAraparasavarNayorasiddhatayA nakArasya satvena AzAliGi aniditAmiti lope kucyAditi rUpamityarthaH / liTi tu, cukruJca cukruJcaturityAdau pitvena saMyogAtparatvena ca, kilvAbhAvAnnalopo na bhavati / kucadhAtustu svAbhAvikAkAropadha eva / natvanusvAraparasavarNasampannatrakAropadha iti parezvaghAyoriti sUtre bhASyakaiyaTayoH sthitam / atastasyAzIliGi aniditAmiti nalopasya na prsktiritybhipretyodaahrti| kuJcyAditi // jakArarahitapAThastu prAmAdika iti zabdenduzekhare sthitam / luJceti // ayamapi nopadhaH / anusvAraparasavarNasampannasya akArasya nirdezaH / tathA ca AzIliMGi aniditAmiti nalopaH / tadAha / lucyAditi // evamaJcudhAtorapi draSTavyam / pUjAyAntviti // nAJceH pUjAyAmiti niSedhAditi bhAvaH / vaJcucaJcutaJcu iti|| AdyAH SaTa nopadhAH / anusvAraparasavarNAbhyAM akAranirdezaH / tathA ca teSAmAzIliGi aniditAmiti nalopaH / tadAha / vacyAditi // luGi amraJcIdamluJcIditi nopadhayo rUpaM / sijlopaH / jastaMbhivati // cle: sijityata: cleriti, asyativaktikhyAtibhya ityataH aGiti, iritovetyataH veticaanuvrtte| tadAha / ebhyazcleraceti // jRS vyohaanau| stanbhu sautro dhAtuH / mracumlucugatyau~ / grucu glucu steyakaraNe / gluJcu gtii| ityebhya ityrthH| amracaditi // cleraGi sati DitvAnalaghUpadhaguNaH / amrocIditi ||angbhaave iTaITi iti sijlopH| grucuglucu iti // justanbhviti avelyAha / agracocIditi // Adyasya rUpe / atha dvitIyasya avikalpamu For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA bhvAdi agrocIt / jugloca / aglucat - aglocIt / akojIt / akhojIt / gluJcu 201 Sasja 202 gatau' / luGi aGvA / aglucat - aglucIt / sasya zcutvena zaH, tasya jaztvena jH| sajjati / ayamAtmanepadyapi / sajjate / 'guji 203 avyakte zabde' / guJjati guJjayAt / arca pUjAyAm' / Anarca / mleccha 205 avyakte zabde' / asphuTe'pazabdecetyarthaH / mlecchati / mimleccha / 'lacha 206 lAchi 207 lakSaNe' / lalaccha lalAJcha / vAchi 208 icchaayaam'| vAJchati / Achi 209 AyAme' AJchati / 'ata AdeH' (2248) ityatra taparakaraNaM svAbhAvikahasvaparigrahArtha / tena dIrghAbhAvAnna nuT / AJcha / taparakaraNaM mukhasukhArthamiti mate tu nuT / AnAJcha / ' hrIccha 210 lajjAyAm' 'jihrIccha / 'hurchA 211 kauttilye'| * kauTilyamapasaraNama' iti maitreyaH / ' upadhAyAM ca' (2265) iti dIrghaH / huurcchti| 'murchA 212 mohsmucchaayyoH'| mUrchati / 'sphurchA 213 vistRtau' / sphUrchati / 'yuccha 214 prmaade'| yucchti| * uchi 215 uJche' / ' uJchaH kaNaza AdAnaM kaNizAdyarjanaM zilam' iti dAharati / aglucadaglocIditi // aGi sati DivAnalaghUpadhaguNaH / aGabhAve sijlopH| gluJcuSasjeti // Adyo nopadhaH / dvitIyastu SopadezaH / acparakasAditvAt / tatra Adyasya luGi vizeSamAha / aceti // jastabhivatyaneneti zeSaH / glucugluccoH pRthakyahaNasAmarthyAt nalopo neti vRttikRt / sasyeti // dhAtvAdeH satve sasja iti sthite / dvitIyasya sakArasya zcutvena zakAraityarthaH / tasyeti // zakArasya jhalAJjazajhazIti jakAra ityarthaH / gujIti // iditvAdAzIrliGi nalopo netyAha / guJjyAditi / arceti // liTi tasmAnnuvihala iti nuTaM matvA''ha / Anarceti // mlecchetyAdi spaSTama / tuki lacchatIti ruupm| lalaccha lalacchatuH / AchIti // liTi Nali dvitve halAdizeSe abhyAsahasve a AJch a iti sthite ata Aderiti dIrghaH / tasmAnnuhRdvihala iti nuTamAzaGkayAha / ata Aderiti // tatra hi dIrghasyAkArasya dIrghavidhau prayojanAbhAvAdeva isvAkArasya dIrgha iti siddhau ata iti taparakaraNaM svAbhAvikasyaiva hrasvAkArasya parigrahArthamityarthaH / tataH kimityata Aha / teneti // ata Aderiti dIrghavidhau svAbhAvikahasvAkArasyaiva grahaNena ata Aderiti dIrghasyAbhAvAnanuDityarthaH / AJchati // dvitve halAdizeSa abhyAsahasve savarNadIrgha iti bhAvaH / mukhasukhArthamiti // tathAca / dRsvasthAnikadIrghAkArAdapi parasya nuD bhavatyeveti bhAvaH / hIcchalajjAyAmityAdi spaSTam / yucchapramAda iti // yakArAdirudupadho'yam / yucchatIti // antaraGgatvAt checeti tuki laghUpadhatvAbhAvAt na guNaH / yuyuccha / yuyucchatuH / uchi uJcha iti // ayamapyudupadhaH / For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA yaadvH| uJchati / uJchAMcakAra / 'uchI 216 vivaase'| vivAsaH smaaptiH| prAyeNAyaM vipUrvaH / vyucchti| dhRja 217 dhRji 218 dhraja 219 dhraji 220 dhvaja 221 dhvaji 222 gatau / dharjati / dhRjati / dhrajati / dhrjti| dhvajati / dhvaJjati / 'kUja / 223 avyakte shbde'| cukUja / 'arja 224 Sarja 225 arjane' / arjati / Anarja / sarjati / sasarja / 'garja 226 shbde'| grjti| 'tarja 247 bhartsane' / tarjati / tatarja / 'karja 228 vyathane' / cakarja / 'kharja 229 pUjane ca' cakharja / 'aja 230 gatikSepaNayoH' / ajati / 2292 / ajeya'ghaJapoH / (2-4-56) ajervI ityayamAdezaH syAdArdhadhAtukaviSaye ghAmapaM ca varjayitvA / 'valAdAvArdhadhAtuke veSyate' / vivAya / vivyatuH / vivyuH / atra vakArasya halpa uJchatIti // iditvAnnumi alaghUpadhatvAnnaguNaH / uJchAJcakAreti // numikRte saMyoge gurvityakArasya gurutvAdijAdezcaiyAmiti bhAvaH / dhRjeti / Ayau Rdupadhau / itare catvAraH adupdhaaH| dvitIyacaturthaSaSTAH iditaH / dharjatIti // zapi laghUpadhaguNaH / raparatvam / dadharja / dadhRjatuH / dhRjyAt / adhIt / dhRJjatIti // iditvAnnum / dadhRJja / iditvAnnalopo na / dhuNjyaat| adhRjIt / dhrajatIti // gali ddhraaj| dadhrajatuH / adhrAjIt / adhrajIt / dhrAtIti // adupadho'yam / ddhrnyj| iditvAnalopo na / dadhrajatuH / dhvajatIti // ddhvaaj| dhvaJjatIti // dadhvaja / kUja avyakta iti // spaSTam / sarjatItyatra SopadezatvAt satvam / ajagatIti // laTi ajatItyAdi siddhavatkRtya liTi vizeSamAha / ajeya'ghatraporiti // vI iti dIrghAntaM luptaprathamAkam / ArdhadhAtuka ityadhikRtam / viSayasaptamyeSA / natu parasaptamI / vyAkhyAnAt / tadAha / ArdhadhAtukaviSaya ityAdi // ajeriti ikA nirdeshH| ajadhAtorityarthaH / ArdhadhAtuka iti parasaptamyAzrayaNetu vevIyata iti na syAt / vIbhAvAtprAk halAditvAbhAvAt yaGasambhavAt / viSayasaptamyAzrayaNetu yaGi vivakSite vIbhAve sati halAditvAdyanirbAdhaH / aghapoH kim / ghani smaaj:| samudorajaHpazudhvityapi / smjH| atra aghatraporiti na vktvym| liTivetyato vetyanuvartate / vyavasthitavibhASeyam / ghani apica na bhavati / lyuTi valAdAvArdhadhAtuke ca vikalpaH / anyatratu ArdhadhAtuke nityamiti bhASyakaiyyaTayoH sthitam / tadAha / valAdAvArdhadhAtuke veSyata iti // uktavyavasthitavibhASopalakSaNamidam / vivAyeti // liTo Nali vivakSite vIbhAve sati Nali dvitve abhyAsahasve acojiNitIti vRddhau AyAdeza iti bhAvaH / vivyaturiti // vAbhAve sati atusi dvitve abhyAsahasve asaMyogAditi kitvAt guNAbhAve iyaGapavAde eranekAca iti yaNi rUpam / evaM usi vivyuriti rUpam / nanu vivyatuH vivyurityatra dvitIyavakArasya yakArAtmakahalparakatvAdupadhAyAneti ikArasya dIrghaH syAdityAzaGkatham / IkAra For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi ratvAt 'upadhAyAM ca' (2265) iti dIrgha prApte 'acaH parasmina- (50) iti sthAnivadbhAvenAcparakatvam / na ca 'na padAnta- (51) iti niSedhaH / 'svaradIrghayalopeSu lopAjAdeza eva na sthAnivat / ityukteH / thali ekAca (2246) itINNiSedhe prApte / 2293 / kRsRbhRvRstudrunuzruvo liTi / (702-13) ebhyo liTa iNNasyAt / krAdInAM caturNA grahaNaM niyamArtham / prakRtyAzrayaH pratyayAzrayo vA yAvAniNNiSedhaH sa liTi cettarhi krAdibhya eva nAnyebhya iti / tatazcaturNA thali bhAradvAjaniyamaprApitasya vamAdiSu krAdiniyamaprApitasyaceTo nissedhaarthm| sthAnikasya yakArasya acaH parasminniti sthAnivattvena dvitIyavakArasya halaparakatvAbhAvAt tasminvakAre pare ikArasya na dIrgha iti pariharati / anavakArasyetyAdyacparakatvamityantam // nanu dIrghavidhau napadAnteti niSedhAtkathamiha yakArasya sthAnivattvamityAzaGkaya niraakroti| nacanapadAnteti niSedha iti / zaGkaya iti zeSaH / kuta ityata aah| svrdiirghti| ityukteriti // vArtikakRteti shessH| thali ekAca iti // ajadhAtoranudAttopadezAnantarbhAve'pi vI iti tadAdezo'nudAttaH ajanteSuUdRdantAdicaturdazadhAtUnAmanudAttatvAbhyupagamAditi bhAvaH / kRsR iti|| kR sa bhR va stu dru su zru ityaSTAnAM smaahaardvndvaatpnycmii| liTIti SaSThyarthe sptmii| nezikRtItyato neti iDiticAnuvartate / tadAha / ebhya iti // nanvekAca upadeze'nudAttAditi iyUkaH kitItica siddhe kimarthamidaM sUtramityata Aha / krAdInAmiti // kR sR bhR vR ityeteSAmityarthaH / niyamasvarUpamAha / prakRtyAzraya ityAdi // kRsubhRt ityeSAM trayANAM anudAttopadezAntarbhUtAnAmekAca upadeza iti yaH prakRtyAzrayo niSedhaH, yazca vRdhAtoH iyUkaH kitIti pratyayAzrayoniSedhaH' tadubhayamapi yadi liTi syAt tarhi kRsRbhRva ityebhya eva parasya liTo bhavati / natu tadanyebhyaH parasyetyarthaH / tena bibhidiva bibhidimetyAdau ekAca upadeza iti niSedhaH / babhUvetyAdau zyUkaH kitIti niSedhazca na bhavati / atha studruzuzruvAGgrahaNasya prayojanamAha / tata iti // anyeSAmiti zeSaH / caturNAmiti ||grhnnmiti zeSaH / tataH tebhyaH kRsRbhRva ityebhyaH anyeSAM studrusruzruvAGgrahaNaM / thali tuSTotha dudrotha susrotha zuzrotha ityatra Rto bhAradvAjasyeti vakSyamANena Rdantasyaiva thali neT / anyasya tu syAdeveti niyamena prAptasya iNNiSedhArtham / tathA tuSTuva tu STumetyAdau kRsRbhRva ityuktena krAdibhya eva parasya liTa iNNiSedhaH / anyebhyastu parasya iT syAdeveti niyamena prAptasya iTo nissedhaarthnycetyrthH| tadevamajesthali vIbhAve ekAca iti niSedhAbhAvAdiDAgamo nirbAdha iti sthitam / atha tasya thali iDAgamasya bhAradvAjaniyamAdvikalpaM For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA 73 2294 / acastAsvatthalyaniTo nityam / (7-2.61) upadeze'janto yo dhAtustAsau nityAniTa tata: parasya thala iNNasyAt / 2295 / upadeze'tvataH / (7-2-62) upadeze'kAravatastAsau nityAniTa: parasya thala iNNasyAt / 2296 / Rto bhAradvAjasya / (7.2-63) tAsau nityAniTa Rdantasyaiva thalo neTa bhAradvAjasya matena / tenAnyasya syAdeva / ayamatra saMgrahaHvakSyan tadupayogitvena sUtradvayamupanyasyati / acastAsvaditi // adhAtosthalabhAvAddhAtoriti labhyate / aca iti tadvizeSaNam / tadantavidhiH / upadeze'tvata ityuttarasUtrAdupadeza ityapakRSyata iti RtobhAradvAjasyeti sUtrabhASye sthitam / upadeze ajantAdityanvayaH / aniTa iti bahuvrIheH paJcamI / nityamiDvihInAdityanvayaH / tAsi ca klapa itytstaasiitynuvrtte| tAsau nityamaniTa itynvyH| thalIti SaSTayarthe saptamI / gameriTa parasmaipadeviyataH iDiti, navRjhyazcaturya ityato neti caanuvrtte| upadeze yo'janta ityAdi / iNNasyAditi // tAsvaditi zeSaH / sptmyntaadvtiH| yathA tAsi neTa tathA thalyapi neT ityarthaH / cicetha, juhothetyAdhudAharaNam / atra kAdiniyamaprApta iNNabhavati / ajantAtkim / bibheditha / upadeza iti kim| hRJ jahartha / iha guNa raparatve ajantatvAbhAvAdiNNiSedho nasyAdityupadezagrahaNam / nityagrahaNakim / sva gatI, ssvrith| svaratisUtIti tAsau vikalpiteTakatvAnna niSedhaH / tAsau kim / luluvitha / thalaH kim| papiva / papima / iha tAsItyanuvRtyaiva siddhestAsvaditi nAtIvopayujyate iti kecit / vastutastu yastAsau vidyate tasmAdeva parasya thala iNNiSedhArthantAsvadityAvazyakam / tena liTyanyatarasyAmityato ghaslabhAve jaghasithetyatra na nissedhH| ghasastAsAvabhAvAditi ada bhakSaNa iti dhAto mUla eva vkssyte| yastAsAvasti aniTceti bhaassym| upadeze'tvataH iti // atvata iti chedaH / at ikhAkAraH saH asya astIti atvAn / tasau matvartha iti bhattvAnna jaztvam / aca iti varjam pUrvasUtraM, tatra yadanuvRttantadapyanuvartate / tadAha / upadeze akAravata iti / zakla zazaktha / pac papakthetyudAharaNam / atha krAdiniyamaprApta iNNabhavati / upadeze kim / kRSa vilekhne| cakarSiya / atvata iti kim / vibheditha / taparaHkim / rarAdhitha / tAsau kim / jagarhitha / jighRkSatItyAdau sanigrahaguhozcati sani nityamaniT / natu tAsau / nityeti kim / aJja aanjith| UditvAttAsau veDiti bhASyam / ckrmithetypyudaahrnnm| snukramoriti niyamenAtmanepade tAsAvaniTakatve'pi parasmaipade seTkatvAt / Rto bhAradvAjasyeti // tAsau nityamaniTa iti thalIti neti iDiti caanuvrtte| bhAradvAjasya mate RdantAddhAtoH parasya thalo neDiti phalitam / hRJ dhRJAdau acastAsvadityeva siddham / ato niyamArthamidamityAha / RdantAdeva thalo nedditi| anRdantAtparasya tu thala iT syaadevetyevkaaraarthH| tadAha / anyasya syAde 10 For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi ajanto'kAravAnvA yastAsyaniTa thali veDayam / Rdanta IdRnityAniTa krAdyanyo liTi seD bhavet / / na ca stuvAdInAmapi thali vikalpaH zaGkayaH / 'acastAsvat-' (2294) iti -- upadeze'tvataH' (2295) iti ca yogadvayaprApitasyaiva hi pratiSedhasya bhAradvAjaniyamo nivartakaH 'anantarasya-' iti nyAyAt / vivayitha-vivetha veti // RdantabhinnAtparasya thala iT syAdevetyarthaH / tathA ca RdantabhinnAddhAtoH parasya thalo neNNivRttiriti bhAradvAjamate phalatIti na vaiyarthyamiti bhAvaH / tathAca anRdantAddhAtoH parasya thalo bhAradvAjamate iT / matAntare tu acastAsvaditi upadeze'tvata iti ca tatra neDiti vikalpaH phalatIti bhAvaH / tadyathA / papitha / papAtha / pecitha / papaktha / ayamati // kRsamRvastu dusruzruvo liTIti, acastAsvatthalyaniTo nityamiti, upadeze'tvata iti, Rto bhAradvAjasyeti ca, sUtracatuSTayasya viSayANAM saGgraho vakSyata ityarthaH / ajanta iti // yaH dhAtuH RdantabhinnAjantaH hrasvAkAravAn vA tAsau nityAniTa so' thali vikalpiteTka iti pUrvArdhasyArthaH / atra IdRgityasya tAsau nityAniDityarthaH / yaH RdantastAso nityAniT saH thali nityAniDityarthaH / acastAsvaditi pANinimate Rto bhAradvAjasyeti bhAradvAjamate'pi tasya aniTkatvAditi bhAvaH / krAdyanya iti // kAdyaSTabhyo'nyo dhAtuH liTi nityaM seDityarthaH / kAdyaSTabhya eva parasya liTi neDiti kRsabhRva iti sUtreNa niyamitatvAditi bhAvaH / nanvatra kAdyanya ityuktayA kAdInAM aSTAnAM liTi nityAniTakatvamavagatam / tadanupapannam / studrusra. zruvAM Rdantabhinnatvena tebhyasthali acastAsvaditi niSedhasya bhAradvAjamate apravRtyA iDvikalpasya duritvAt / nacaivaM sati kRsRbhRva iti sUtre studrughuzrugrahaNamanarthakamiti vaacym| tuSTuva tuSTametyAdI vamAdiSu kAdiniyamaprAptasya iTo nivRtyA caritArthatvAdityAzaya nirAkaroti / na ca studruzruvAmapi thali vikalpaH zaGkaya iti kuta ityata Aha / acastAsvaditi / RdantAdeva parasya thala iNNiSedhaH / anRdantAtparasya tu thala iNNiSedho neti bhAradvAjaM matam / ayazca iNNiSedhasya niSedhaH acastAsvaditi upadeze'tvata iti ca sUtradvayaprAptasyaiva iNNiSedhasya pakSe nivartakaH / na tu krAdisUtraprAptasya iTpratiSedhasyApItyarthaH / kuta ityata Aha / anantarasyeti // acastAsvaditi upadeze'tvata iti Rto bhAradvAjasyeti ca sUtrakramaH / kRsRbhRvR iti sUtrantu tataH prAgbahuvyavahitamiti bhAvaH / kiJca neDvazikRtItyAdipratiSedhakANDottaraM ArdhadhAtukasyevalAderiti vidhikANDArambhasAmarthyAdapi studruzruvAmiNNiSedho bhAradvAjaniyamambAdhata iti neDvazikRtItyatra vasvekAjAddhasAmityatra ca bhASye spaSTam / tatazca prakRte ajesthali vIbhAve tasya ajantatvAttAsau nityAniTatvAcca ivikalpa iti siddham / tadAha / vivayitha vivetheti // sibAdezasya thalaH pitvAdasaMyogAditi kitvAbhAvAdguNaH / iTpakSe avAdezaH / For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA Ajitha / vivyathuH / vivya / vivAya-vivaya / vivyiva / vivyima / vetA-- ajitA / veSyati-ajiSyati / ajatu / Ajat / ajet / vIyAt / 2297 / sici vRddhiH parasmaipadeSu / (7-2-1) igantAGgasya vRddhiH syAtparasmaipade pare sici / avaiSIt-AjIt / avepyat-Ajivyat / 'teja 231 pAlane' / tejati / ' khaja 232 manthe / khajati / - khaji 233 gativaikalye' / khaJjati / eja 234 kampane' ejAMcakAra / ' Tuo sphUrjA 235 vajrani?Se sphUrjati / pusphUrja / 'kSi 236 kssye'| akarmakaH / antarbhAvitaNyarthastu sakarmakaH / kSayati / cikSAya / cikSiyatuH / ciniyuH / cikSayitha-cikSetha / cikSiyiva / cikSiyima / kssetaa| Ajitheti // valAdAvArdhadhAtuke veSyata iti vIbhAvAbhAvapakSe ajadhAtoranudAttopadezabahibhUtatvAdiTa / dvitvama / halAdizeSaH / ata Aderiti savarNadIrghaH / vivyathuriti // athusi vIbhAve dvitve abhyAsahasve asaMyogAditi kitvAt guNAbhAve iyaGapavAde eranekAca iti yaNi ruupm| vivyeti // thasya akAre viibhaavaadi| vivAya vivayeti // Naluttamo veti NitvavikalpAdvRddhivikalpaH / vivyiva vivyimeti // kAdyanyo liTi seTbhavediti nityamiTi yaN / vetA ajiteti // luTi tAsi viibhaavviklpH| veSyati / ajissytiiti|| laTi sye vIbhAvavikalpaH / vIyAditi ||aashiirlingaadeshsy ArdhadhAtukatvAt vIbhAvaH / atha luDiH sici vIbhAve sArvadhAtukArdhadhAtukayoriti guNe prApte / sici vRddhi riti // igantasyeti // buddhizrutyA ika ityupasthitamaGgasyetyadhikRtasya vishessnnm| tadantavidhiriti bhAvaH / evaM ca akoSIdityAdau vyaJjanasya na vRddhiH / avaiSIditi // luGastip ikAralopaH sici vAbhAvaH ekAca iti iNNiSedhaH vRddhiH aDAgamaH Satvam / AjIditi // sijlopaH / vadavajeti halantalakSaNAyAM vRddhau neTi iti niSiddhAyAmaDAgame ATazceti vRddhiH / laDi aveSyat / aajidhyt| tejapAlana ityAdi spaSTam / ez2a kampana iti // dIptItvAtmanepadI gtH| Tuo sphUrjeti // AdibriTuDava iti Turit / upadeze'nunAsikatvAdokAra AkArazca it / dvito'thuc oditazceti niSThAnatvam / Aditazceti niSThAyAmiNNiSedhazca / tatphalAni upadhAyAJceti dIrghasyAnityatvajJApanArthamiha dIrgha UkAraH paThitaH / tena hurchatItyAdau nadIrgha ityAhuH / sphUrjatIti // liTi pusphUrja asphUrjAt / kSi kSaya iti // kSayo nAzaH / antarbhAvitaNyatha iti nAzanArthaka ityrthH| ajanteSvevAsya pATho yuktaH / kSayatIti // nazyatItyarthaH / nAzayatIti vA / zapi guNe ayAdezaH / cikSAyeti // Nali vRddhiH ayAdezaH / cikSiyatu riti / / asaMyogAditi kitvAna guNaH / iyaG / cikSayitha cikSetheti // pitvena kitvAbhAvAt guNaH / ajantatvAtAsau nityAniTvAcca / bhAradvAjaniyamAtthAli veTa / iTpakSe ayaadeshH| cikSiyathuH / cikSiya / cikSAya / cikSaya / vasmasostu krAdiniyamAt nityamiT / tadAha / For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2298 / akRtsArvadhAtukayordIrghaH / (7-425) ajantasyAGgasya dIrghaH syAdyAdau pratyaye pre| natu kRtsArvadhAtukayoH / kSIyAt / akSaiSIt / 'kSija 237 avyakte zabde' / kUjinA sahAyaM paThituM yuktaH / cikSeja / 'laja 238 laji 239 bhartsane' / 'lAja 240 lAji 241 bharjane ca' / 'jaja 242 jaji 243 yuddhe' / 'tuja 244 hiMsAyAm' / tojati / tutoja / 'tuji 245 pAlane' / 'gaja 246 gaji 247 gRja 248 gRji 249 muja 250 muji 251 zabdArthAH' / gaja' madane ca / 'vaja 252 vraja 253 gatau' / vavajatuH / 'vadavraja-' (2267) iti vRddhiH / abrAjIt / atha TavargIyAntAH zAntA anudAttetaH SaTtriMzat / 'aTTa 254 atikramahiMsayoH' / dopadho'yam 'topadhaH' ityanye / aTTate / AnaTTe / veSTa 255 cikSiyiva cikSiyimeti // kssetaa| kssessyti| kssytu| akSayat / kssyet| AzIliGi vizeSamAha / akRtsArvadhAtukayoriti // anggsyetydhikRtm| ayayiktiItyataH yItisaptamyantamanuvRttamaGgAkSiptapratyayavizeSaNam / tadAdividhiH / dIrghazrutyA aca ityupasthitamaGgavizeSaNam / tadantavidhiH / tadAha / ajantasyetyAdinA // akRtsArvadhAtukayoriti kiM / prakRtyA tukambAdhitvA paratvAddI? na / cinuyAt / sArvadhAtukatvAnnadIrghaH / kSijeti // idupadhaH / kuujineti|| kUja avyakte zabde ityanupadameva paThitam / tatraiva kUja kSija avyakte zabde iti paThituM yuktamityarthaH / athaikyAditi bhAvaH / lajalaji bhartsana iti // "bhartsanaM tvapavAdagI:" ityamaraH / dvitIya idit / AzIrliGi lajyAt / laz2yAt / lAjalAji bharjana iti // Adupadhau / dvitIya idit / jajajajItyAdi spaSTam / vajabajeti // Adyasya asaMyuktaharUmadhyasthAkAravatve'pi nazasadadavAdiguNAnAmityetvAbhyAsalopau netyaah| vvjturiti||avaajiit avjiit| dvitIyasya tu saMyuktahalmadhyasthAkAravatvAdevaitvAbhyAsalopayorna prasaktiH / abrAjIdityatra ato halAderiti vRddhivikalpamAzaGkayAha / vadavrajeti vRddhiriti // halantatvAdeva siddhe vrajagrahaNasya ato halAdariti vikalpanirAsArthatvAditi bhAvaH / zucAdayodvisaptativRttAH / zADU. ntA iti // zAzlAghAyAmityantA ityarthaH / zADyantA iti kvacitpAThaH / addeti // tvgetRtiiyopdho'ym| carvaSThatvAbhyAM TopadhanirdezaH / tadAha / dopadho'yamiti // tathA ca adhAtoH sani iTi aTi sa iti sthite / chutvacarvayorasiddhatvAdajAdordvitIyasyeti pravartamAnaM dvitvam nandrAssaMyogAdaya iti dakAraM vihAya Tis ityasya bhavati / tato halAdizeSe dakArasya caitvacarvayoH aTTiTiSata itISTaM sidhyati / svAbhAvikamUrdhanyopadhatve nandrA iti niSedhAbhAvAt TakAradvayasahitasyaiva dvitve halAdizeSeNa dvitIyaTakArasya nivRttau aTiTiSata ityaniSTaM prasajyeteti bhAvaH / topadha iti / anya iti // Tutvena topadhanirdeza For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA veSTane' / viveSTe / ' ceSTa 256 ceSTAyAm' / aceSTiSTa / 'goSTa 257 loSTa 258 saMghAte' / jugoSTe / luloSTe / 'ghaTTa 259 calane' / jaghaTTe / 'sphuTa 260 vika sane' / spoTate / pusphuTe / ' aThi 261 gatau' / aNThate / AnaNThe / 'vaThi 262 ekcryaayaam'| vavaNThe / 'maThi 263 kaThi 264 zoke' / zoka iha AdhyAnam / maNThate / kaNThate / 'muThi 265 pAlane' / muNThate 'heTha 266 vibAdhAyAm / vibAdhA zAThyam / jihaThe / ' eTha 267 ca' / eThAMcake / 'hiDi 268 gatyanAdarayoH / hinnddte| jihiNDe / ' huDi 269 saMghAte' / juhuNDe / 'kuDi 270 dAhe' / cukuNDe / vaDi 271 vibhAjane' / 'maGi 272 c'| vavaNDe / 'bhaDi 273 pribhaassnne'| parihAsa: sanindopAlambhazca paribhASaNam / babhaNDe / piDi 274 saMghAte' / pipiNDe / ' muDi 275 mArjane' / mArjanaM zuddhiyaMgbhAvazca / muNDate / tuDi 276 toDane' / toDanaM dAraNaM hiMsanaM ca / tuNDate / 'huDi 277 varaNe' / varaNaM svIkAraH / 'haraNe ityeke / huNDate / 'caDi 278 kope'| caNDate / zaDi 279 rujAyAM saMghAte ca' / zaNDate / taDi 280 tADane / taNDate / 'paDi 281 gatau' / pnnddte| kaDi 282 mde'| kaNDate / 'khaDi 283 manthe' / 'heDa 284 hoDa 285 anAdare' / jiheDe / juhoDe' 'vAr3a 286 AplAvye ' / bazAdiH / AplAvyamAplava: / bADate / 'drADa 287 dhrA 288 vizaraNe' / drADate / dhADate / 'zADa 289 zlAghAyAm / zADate / atha gaDyantA: parasmaipadinaH / 'zauTa 290 garve' / zauTati / zuzauTa / 'yaudR 291 bandhe' / yauTati / 'mleTa 292 greDa 293 unmaade'| dvitIyo DAntaH / iti bhAvaH / asminpakSe sani dvitve kartavye tRtvasya siddhatve'pi nandrA iti niSedhAbhAvAttakAraviziSTasyATi sa ityasya dvitve halAdizeSeNa TakArasya nivRtyA atiTTiSata iti rUpamiti bhAvaH / AnaTTa iti // iha nandrA iti niSedho na / tatra dvitIyasyaikAca itynuvRtteH| ghaTTa calana iti // ayaJcurAdAvapi / sphuTa vikasana iti // ayakuTAdAvapi / aThi gatAviti // liTi numi dvitve halAdizeSe ata Aderiti dIrgha tasmAnnuvihala iti nuDiti matvA''ha / AnaNTha iti / vaThi ekacaryAyAmiti // asahAyacaryAyAmityarthaH / maDiceti // vibhAjana ityanuSajyate / maDi bhUSAyAmiti parasmaipadiSu vakSyate / zADazlAghAyAmiti // DalayoraikyAt / zAlata iti kAzyapaH / ityadvAdayaH SaTtriMzadgatAH / atha gaDyantA iti // gaDi vadanaikadeza ityantA ityarthaH / mleTaneDa iti // edupdhau| dvitIyoDAnta iti // For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 78 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi TAntamadhye pAThastvarthasAmyAnnAthativat / mleTati / greDati / 'kaTe 29.4 varSAvaraNayoH' / 'caTe' ityeke / cakATa / sici 'ato halAdelaghoH' (2284) iti vRddhau prAptAyAm / 2299 / ma yantakSaNazvasajAgRNizvyeditAm / (7.2-5) hamayAntasya kSaNAderNyantasya zvayatereditazca vRddhirnasyAdiDAdI mici / akaTIt / 'aTa 295 paTa 216 gatau' / ATa / ATatuH / ATuH / papATa / peTatuH / peTuH / 'raTa paribhASaNe' / rarATa / 'laTa 298 bAlye' / lalATa / 'zaTa 299 rujAvizaraNagatyavasAdaneSu' / zazATa / 'vaTa 300 veSTane' / vabATa / vava tuH / vavaTuH / vavaTitha / 'kiTa 301 khiTa 302 trAse' / keTati / kheTati / 'ziTa 303 piTa 304 anAdare' / zeTati / zizeTa / seTati / sipeTa / 'jaTa 305 jhaTa 306 saMghAte' / 'bhaTa 307 bhRtau' / ' taTa 308 ucchAye' / 'khaTa 309 TavargatRtIyAnta ityarthaH / nanu TAnteSvasya kathampATaH / cuDabhAvakaraNa ityArabhyAnukramyamANeSvevAsya paThituM yuktatvAdilyata Aha / TAnta mdhyeti| nAthativaditi // edhavRddhAvityArabhyAnukAnteSu tavargacaturthAnteSu yathA nAthanAdhRyAcneti tavargadvitIyAntasyApi arthasAmyAtpAThastadvadityarthaH / kaTe iti // kaNThyAdiH / caTe iti // tAlavyAdi: Adyasya liTi abhyAsasya cutvamityAha / cakATeti // cakaTatuH / dvitIyasya caTatuH vaimpyApAdakAdezAditvAbhAvAdetvAbhyAsalopau / prAptAyAmiti // halantalakSaNAyA nilyavRddhenneMTIti niSedhambAdhitvA atohalAderiti vaikalpikavRddhI prAptAyAmityarthaH / mayanteti // mayanta kSaNa yasa jAgR Ni zci edit eSAndvandvAtSaSTI / hama y ityete varNA yeSAmante ne macantAH / tadAha / hamayAntasyati / kSaNAderiti // AdinA zvasajAgR itynyohnnN| Nyantasyeti // pratyayagrahaNaparibhASayA NigrahaNena tadantagrahaNamiti bhAvaH / zvayateriti // zvidhAtArityarthaH / edita iti // et it yasyeti vigrahaH / vRddhirna bhyAditi // sici vRddhirityato neTItyatazca tadanuvRttariti bhAvaH / iDAdau sinIti // sici bRddhirityataH sicIti neTItyata iTIti cAnuvartata iti bhAvaH / akaTIditi // editvAnna bRddhiH / aTapaTeti // ata Aderiti dIrgha matvA Aha / ATeti / peTaturiti // etyAbhyAsalopau / vaTa veSTane / vavaTaturiti // nazasadadavAdiguNAnAmiti niSedhaH / vavaTitheti // atra thali ca seTIti prAptasya nazasadadeti niSedhaH / kiTakhiTa trAsa iti // yadyapi iTakiTakaTIgatAviti agre kiTadhAtuH paThyate / tathApyarthabhedAt punariha pATaH / khiTatrAse kiTa gatI ceti paThituM yuktam / ziTapiTeti // AdyastAlavyAdiH / dvitIyastu ghopadezaH / jaTa jhaTeti // Adyasya avai For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 79 kAGkSAyAm' / 'NaTa 31, nRttau' / 'piTa 311 zabdasaMghAtayoH' / 'haTa dIptau' / 'paTa 313 avayave' / 'luTa 314 viloDane' / 'DAntoyam ' ityeke 'ciTa 315 parapreSye' / viTa 316 zabde' / 'biTa 327 Akroze' / bazAdiH / 'hiTa' ityeke / 'iTa 318 kiTa 319 kaTI 320 gto'| eTati / keTati / kaTati / IkAra: 'zvIdito niSThAyAma' (3039) itINiSedhArthaH / kecittu iditaM matvA numi kRte kaNTatItyAdi vadanti / anyetu 'i' 'I' iti prazliSya, ayati / iyAya / iyatuH / iyuH / iyayitha-iyetha / Iya--iyAya-iyaya / dIrghasya tu 'ijAdezca-' (2237) ityAmi ayAMcakAretyAdi udAharanti / 'maDi 321 bhUSAyAm' / 'kuDi 322 vai yApAdakAdezAditvAdetvAbhyAsalApI / dvitIyasya tu na / jeTatuH / jajhaTatuH / naTa nRttaaviti|| NopadezaH / curAdereva nATeH paryudAsAdayaM Nopadeza eva / praNaTati / iTakiTakaTIgatAviti // kaTe varSAvaraNayoriti kaTi: pUrvameditpaThitaH / iha iiditptthyte| editvAbhAvAt mAyanteti vRddhiniSedho nabhavati / akaTIt / akATIta / nanu tarhi kaTetyeva kuto na paThyata ityata Aha / IkAra iti / kecittviti // kaTi iti hasvAntapAThaM matvA iditvAnnumi kRte anusvAre parasavarNe ca kaNTAti vadantItyarthaH / anyetviti // udAharantatyinvayaH / prazlipyeti // kaTi ityanantaram i I iti dhAtudvayaM savarNaNi prazliSya nirdiSTabhiti bhAvaH / ayatIti // idhAtorlaTi zapi guNe ayAdezaH / iyAyeti // gali dvitve vRddhA AyAdeze abhyAsasyA'savarNa iti iyaG / iyaturiti // ikAro'tra hrasvaH / tathAhi i atusiti sthite kitvAdguNAbhAve dvivacane'cIti niSedhAdyaNabhAve i ityasya dvitve i i atusiti sthite savarNaparakatvAdabhyAsasya iyaGabhAve sati vArNAdAGgambalIya iti savarNadIrghambAdhitvA eranekAca ityuttarakhaNDasya yaNi iyaturiti rUpam / idhAtorbhAradvAjaniyamAtthAli veT / tatra iTpakSa rUpamAha / iyayitheti // thali dvittve iTi pitvena kitvAbhAvAt guNe ayAdeze abhyAsasya iyaG / nacAcaH parasminniti guNasya sthAnivattvena asavarNaparatvAbhAvAt kathamabhyAsasya iyaGiti vaacym| asavarNagrahaNasAmarthyAdeva sthAnivattvAprasakteH / evaM Nali iyAyetyatrApi vRddhenasthAnivattvam / thali iDabhAvapakSe ruupmaah| iyetheti // thali dvitve guNe abhyAsasyeyaG / athusi iyathuH / iyeti // thasya akArAdeze dvitve uttarakhaNDasya eranekAca iti yaNi rUpam / Naluttamoveti NitvapakSe Aha / iyAyeti // dvitve pitvena kitvAbhAvAt vRddhau AyAdeze abhyAsasya iyaG / NitvAbhAve Aha / iyayeti // dvitve pitvena kitvAbhAvAt guNe ayAdeze abhyAsasya iyaG / vasi masi ca krAdiniyamAnityamiTi dvitve uttarakhaNDasya eranekAca iti yaNi iyiva iyimati rUpam / etA eSyati ayatu ait ayet / AzIliMGi tu akRtsArvadhAtukayoriti dIrghAt IyAt / sici bRddhiH / aiSIt / aiSyat / dIrghasya tviti // dIrghasya IdhAtorityarthaH / tasya liTaM varjayitvA laDAdiSu pUrvavat / liTi vizeSamAha / ayAJcakAreti // For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi kalye' / kuNDati / kuNData iti tu dAhe gatam / 'muDa 323 pRDa 324 mrdne'| 'cuDi 325 alpIbhAve' / 'muDi 326 khaNDane' / muNDati / 'puDi ca' ityeke / punnddti| 'ruTi 327 luTi 328 steye'| ruNTati / luNTati / 'ruThi luThi' ityeke / 'ruDi luDi' ityapare / 'sphuTir 329 vizaraNe / irittvAdanA / asphuTat-asphoTIt / 'sphuTi' ityapi kecit / idittvAnnum / sphuNTati / paTha 330 vyaktAyAM vAci' / petthtuH| peThitha / apaThIt-apAThIt / 'vaTha 331 sthaulye' / vavaThatuH / vavaThitha / 'maTha 332 madanivAsayoH' / 'kaTha 333 kRcchajIvane' / 'raTa 334 paribhASaNe' / 'raTha' ityeke / 'haTha 335 lutizaThatvayoH' / 'balAtkAre' ityeke / haThati / jahATha / 'ruTha 336 luTha 337 uTha 338 upaghAte' / oThati / 'UTha' ityeke / UThati / UThAMcakAra / 'piTha 339 hiMsAsaMklezanayoH' / 'zaTha 340 kaitave ca' / 'zuTha 341 pratighAte' / zoThati / 'zuThi' iti svAmI / zuNThati / 'kuThi 342 ca' / kuNThati / 'luThi 343 Alasye pratighAte ca' / 'zuThi 344 zoSaNe ' / ruThi 345 luThi 346 gatau' / 'cuDa 347 bhaavkrnne'| bhAvakaraNamabhiprAyasUcanam / cuDuti / cucuDu / ' aDDu 348 abhiyoge'| aDDati / aandddd| 'kaDDa 349 kaarkshye'| kaDuti / cuDDAdayastrayo dopadhAH / tena kipi / cut / at / kat / ityAdi / krIr3a 350 vihAre' / cikrIDa / 'tur3a 351 toDane' / toDati / tutoDa / 'tUr3a' ityeke / 'huDa 352 haTTa 353 hoDa 354 gatau' / huDyAthUDyAt-hoDyAt / 'raur3a 355 anAdare' / 'ror3a 356 lor3a 357 unmAde' | 'aDa 358 udyame' / aDati / ADa / ADatuH / ADuH / IdhAtorAmi guNe ayAdezaH anuprayogazca / kuDi vaikalya iti // vaikalyam aviveka ityAhuH / apUrNabhAvo vaa| muDaguDa mardana ityAdi // spaSTam / paThadhAtoliTi atusAdau kiti etvaabhyaaslopau| tadAha / peThaturiti / peThitheti // pitve akitve'pi thlicsettiityetvaabhyaaslopau| apaThIt / apAThIditi // ato halAderlaghoriti vRddhivikalpaH / vaTha sthaulya iti // sthaulyaM sthUlIbhavanam / nazasadadavAdiguNAnAmityetvAbhyAsalopaniSedha iti matvA Aha / vvtthtuH| vvtthitheti| dopadhA iti // Tutvena Dopadhanirdeza iti bhaavH| cuditi // cuDadhAtoH kvipi hallyAdinA sulope dvitIyasya Dasya saMyogAntalope STutvanivRttI vAvasAna iti carve cut iti ruupm| aditi // aDDadhAtoH kvipi pUrvavat rUpam / kaditi // kaDadhAtoH kvipi ruupm| ityAdIti // AdinA jaztvena cudityAdisaGgrahaH / For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA 'laDa 359 vilAse' / laDati / DalayorlarayozcaikatvasmaraNAllalatIti svAmyAdayaH / 'kaDa 360 made' / kaDati / 'kaDi' ityeke / kaNDati / 'gaDi 361 vadanaikadeze' / gaNDati / iti TavargIyAntAH / ___ atha pavargIyAntAH / tatrAnudAttetaH stobhatyantAzcatustriMzat / 'tipR 362 tepR 363 STie 364 Tepa 365 kSaraNArthAH' / Adyo'nudAttaH / kSIrasvAmI tvayaM seDiti babhrAma / tepate / titipe / krAdiniyamAdid / titipithe / teptA / tepsya te| 2300 / liGsicAvAtmanepadeSu / (1-2-11) iksamIpAddhala: parau jhalAdI liGAtmanepadapara: siJcetyetau kitau staH / kittvAnna guNaH / tipsISTa / tipsIyAstAm / tipsIrana / luGi 'jhalo jhali' (2281) iti salopaH / atipta / atipsAtAm / atipsata / tepate / titepe| tepitA / tiSTipe / tiSTipAte / tiSTipire / tiSTepe / tiSTepAte / tiSTepire / ekatvasmaraNAditi // zIkSAdAviti zeSaH / gaDi vadaneti // tavargAnteSu gIti gatam / parasmaipadina: zauTa garva ityAdayo gatAH / tipR iti ||prthmtryaavidupdhau| dvitIyacaturthI edupdhau| tRtIyacaturthoM Sopadezau ca / takArasya Tutvena dakArasya nirdiSTatayA dantyaparakasAditvAt / Adya iti|| tipRdhAturityarthaH / bhASyAdau anudAttopadezeSvasya pAThAditi bhaavH| babhrAmeti // bhASyaviruddhatvAditi bhaavH| AdyasyodAharati / tepata iti // zapi laghUpadhaguNaH / titipa iti // asaMyogAditi kittvAnna guNaH / atha titipiSa ityatra ekAca upadeza iti niSedhamAzaGkayAha / krAdiniyamAditi / tepsyata iti // loDAdau tu, tepatAm / atepata / tepeta / athAzIliGi sIyuTi suTi tipsISTeti rUpaM vakSyati / tatra laghU. padhaguNe prApte / liGiti // iko jhaliti halantAcceti ca, sUtramanuvartate / asaMyogAdilataH kiditi / ika iti sAmIpye sssstthii| hali anveti| tadAha / iksamIpAdityAdinA // AtmanepadaparakatvaM sica eva vizeSaNam / natu liGaH / liGAdezasyAtmanepadasya liGaH paratvAbhAvAt / ikaH kiM / vaha vakSISTa / sati tu kittve vacisvapIti samprasAraNaM syAt / AtmanepadeSu kim / adrAkSIt / iha kittve sati sRjidRzojhalyamakitItyamna syAt / atipteti // luGastAdeze, cila:, sic / jhalojhalIti lopaH / Atmanepadaparakatvena sicaH kitvAt na laghUpadhaguNaH / atha tepRdhAtoredupadhatvasya prayojanamAha / titepe iti // idudupadhatvetu kittvAdguNo na syAditi bhAvaH / seTko'yamiti suucyti| tepiteti|| tepiSISTa / atepisstt| TipR dhAtostu dhAtvAdeH Sassa iti satve ThutvanivRtyA laTi stepata iti rUpaM siddhavatkRtya liTi rUpamAha / tiSTipa iti // zapUrvAH khaya iti takAraH ziSyate / SakArasya nivRttau tRtvanivRtteH kitvAnna guNaH / tiSTepa iti // For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA - [bhvAdi 'te' kampane ca / 'glepa 366 dainye' glepte| 'Tu vepR 367 kampane' / vepte| 'kepR 368 gepR 369 glepR 370 ca' / cAtkampane gatau ca / sUtravibhAgAditi svAmI | maitreyastu cakAramantareNa paThitvA kampana ityapekSata ityAha / gleperarthabhedAtpunaH pAThaH / mepR 371 repR 372 lepR 373 gatA' / 'pUSa 344 lajAyAm' / trpte| 2301 / tRphalabhajatrapazca / (6-4-122) eSAmata ekAro'bhyAsalopazca syAtkiti liTi seTi thali ca / trepe / pAte / trepire / UdittvAdiDDA / pitA-traptA / trapiSISTa-trapsISTa / 'kapi 375 calane' kampate / cakampe / rabi 376 labi 377 abi 378 zabde' / rarambe / lalambe / Anambe / 'labi 379 avasraMsane ca' / ' kaba 380 varNe' / cakabe / 'klIvR 381 adhASTrthe' / ciklIbe / 'kSIbU 382 made' / kSIbate / ' zIbhR 383 katthane' / zIbhate / 'cIbhR 384 c'| rebhR 385 zabde' / rirebhe / * abhirabhI' kacitpaThyete / ambhate / rambhate / 'Tabhi 386 skabhi 387 pratibandhe' / stambhate / uttambhate / numyanusvAraH / 'udaH sthAstambhvo:-' (118) iti pUrvasavarNaH / vistambhate / 'stanbheH' (2272) iti patvaM tu na bhavati / TepRdhAtoH rUpam / teSa kampane ceti // cAtkSaraNe / vastutastu cakAreNa kSaraNArthasya lAbhAt / pUrvatrAsya pATastyaktuM shkyH| kecittu, deSTa iti vargatRtIyAdiM paThanti / cAtkampane gatau ceti|| anuktasamuccayArtha iti bhaavH| etacca TuvepRkepugepRglepRkampana ityeva siddhe pRthkpaatthaallbhyte| arthabhedAditi // glepa dainya iti pUrvaM paThitam / iha tu arthabhedAt punaH pAThaH / anyathA glepR dainye kampane gatIceti gauravaM syAditi bhAvaH / trapUSiti // UkAraSSakArazca it / adupadhaH / asaMyuktahalmadhyasthatvAdetvAbhyAsalopayoraprAptAvAha / tRphleti| ata ekahalmadhye ityataH ata iti liTIti cAnuvartate / dhvasorityataH editi abhyAsalopazcetica / gamahanetyasmAt kitIti / thalica seTIti sUtraJca / tadAha / eSAmiti // guNazabdena bhAvitAkAravattvAdvirUpAdezAdvitvAdekahalmadhyasthatvAbhAvAcca prApte vidhirayam / Anamba iti // dvihaltvAnnuT / ttbhiskbhiiti|| AdyaH SopadezaH / Tutvena takArasya TakAranirdezena daMtyaparakasAditvAt tataH Sasya satve tRtvasya nivRttiH / tadAha / uttambhata iti / numyanusvAra iti // iditvAnnumi nazcApadAntasyeti tasyAnusvAraH / anusvArasya yayAti tasya parasavarNa: makAraH / Tambha ityeva pATe tu AzIliGi aniditAmiti nalopaH syAditi bhAvaH / pUrvasavarNa iti // sakArasya thakAraH / tasya khariceti c| takAra ityarthaH / atra yadvaktavyaM tat udasthAstambhvorityatra halsandhau prapaJcitam / For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA inuvidhau nirdiSTasya sautrasyaiva tatra grahaNAt / tadbIjaM tu -sthAstambhvo:-' (118) iti pavargIyopadhapAThaH 'stanbhe:' (2272) iti tavargIyopadhapAThazceti mAdhavaH / kecidasya TakAra aupadezika ityAhuH / tanmate viSTambhate / Tambhate / TaSTambhe / 'jabhI 388 jubhi 389 gAvavinAme' / 2302 / radhijabhoraci / (7-1-61) etayornumAgamaH syAdaci / jambhate / jajambhe / jambhitA / ajambhiSTa / jRmbhate / jajRmbhe / 'zalbha 390 katthane' / zazalbhe / 'valbha 391 bhojane' / dantyoSThayAdiH / vavalbhe / 'galbha 392 dhASTarthe' / galbhate / ' zrambhu 393 pramAde' / tAlavyAdirdantyAdizca / zrambhate / sambhate vA / ' STubhu 394 stambhe / stobhate / viSTobhate / tuSTubhe / vyaSTobhiSTa / ___ atha parasmaipadinaH / 'gupU 395' rakSaNe / vistambhata iti // sAtpadAdyoriti SatvaniSedha iti bhAvaH / nanvevamapi stanbheriti SatvaGkuto na syAdityata Aha / stanbheriti // Satvantu na bhavati / kuta ityata Aha / znuvidhAviti // stanbhu stunbhu skanbhu skunbhu skuJbhyaznuzceti sUtre nirdiSTasyaiva pratipado. ktaSatvavidhau grahaNAdityarthaH / nanvevaM sati udasthAstambhvoriti pUrvasavarNavidhAvapi sautrasyaiva grahaNaM syAdityata Aha / tadvIjantviti // Satvavidhau sautrasyaiva grahaNaM pUrvasavarNavidhau tu tadanyasyetyatra pramANamityarthaH / nanu pUrvasavarNavidhau mopadhasya / Satvavidhau tu nopadhasya pATha ityatra kiM pramANamityata Aha / iti mAdhava iti // pANiniziSyaparamparaiva tatra pramANamiti bhAvaH / liTi zapUrvAH khaya iti SakArasya nivRttau ThutvanivRtyA takAraH ziSyate / tstmbhe| TakAra aupadezika iti svAbhAvika eva TakAro natu Thutvasampanna ityarthaH / tanmate viSTambhata iti // tathA ca / SakArasyApi svAbhAvikatvAt Satvavidhau stanbhereva grahaNe SakAro nirvAdha iti bhAvaH / TaSTambha iti // zapUrvA iti TakAra eva ziSyata iti bhAvaH / jabhI jubhi gAtravinAma iti // gAtrasya vinAmaH vakrabhAvaH / Adya Idit / dvitIya idit / Adyasya IditvaM vIdito niSTAyAmiti iNNiSedhArtham / radhijabhoriti // radha hiMsAyAmiti zyanvikaraNasya caturthAntasya ikA nirdezaH / idito num dhAtorityataH numityanuvartate / tadAha / etayoriti // aniditvAt numvidhiH / jambhata iti // zapi num| jambhitelyAdAviTi acparakatvAnnum / aci kim / raddhA / jabdhA / zrambhu iti // akaarmdhyH| zubhustambha iti // Tutvena takArasya TaH Sopadezo'yam / viSTobhata iti|| upasargAtsunotIti Satvam / vyaSTobhiSTeti // prAksitAdaDvyavAye'pIti Satvam / tiTa ityAdayaH stobhatyantA anudAtteto gatAH / gupU rakSaNa iti // uudidym| gupUdhUpeti / For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2303 / gupUdhUpavicchipaNipanibhya aayH| (3-1-28) ebhya Ayapratyaya: syAtsvArthe / 'puganta-' (2189) iti guNaH / 2304 / sanAdyantA dhAtavaH / (3.1-32) sanAdayaH kameNiGantAH pratyayA ante yeSAM te dhAtusaMjJAH syuH / dhAtutvAlaDAdayaH / gopAyati / 2305 / AyAdaya ArdhadhAtuke vA / (3.1-31) ArdhadhAtukavivakSAyAmAyAdayo vA syuH / / 2306 / kAspratyayAdAmamantre liTi / (3-1-35) kAsdhAtoH pratyayAntebhyazcAmsyAlliTi na tu mantre / kAsyanekAjgrahaNaM kartavyam / ebhya iti // gupU dhUpa vicchi paNi pani ityebhya ityrthH| arthanirdezAbhAvAdAha / svArtha iti // AyapratyayaH akArAntaH / tatphalantu gopAyatannasumanasyamAna ityatra gopAyetyasya dhAtusvareNAntodAttasya zabakAreNa ekAdezasyApi, ekAdaza udAttenodAtta ityudAttatve, tamityasya adupadezAtparasArvadhAtukatvena anudAttasya 'udAttAdanudAttasya svaritaH' iti svaritatvamiti bodhyam / dhAtorekAca ityato dhAtorityanuvRtyA dhAtoriti vihitatvAdAyapratyayasyArdhadhAtukatvAt tatkArya guNAdi bhavati / tadAha / puganteti / guNa iti // nanvAyapratyayAntasya bhvAdiSu pAThAbhAvena dhAtutvAbhAvAt kathamasmAllaDAdaya ityata Aha / sanAdyantA iti // guptijikijhyaH sanityArabhya kameNiGityantaiH sUtraH sanAdipratyayAnvidhAya sUtramidaM paThitam / san AdiryeSAM te sanAdayaH NipratyayaparyantAH, te ante yeSAM te sanAdyantA iti vigrahaH / tadAha / sanAdayaH kamarNiGantA iti // sankyacakAmyaca kyaG kyaSo'thAcArakviNijyaGau tathA / yagAyaIyaG Niceti dvAdazAmI snaadyH| iti saGgrahaH / saMjJAvidhau pratyayagrahaNe tadantagrahaNapratiSedhAdiha tadantagrahaNam / dhAtu. tvAditi / / AyapratyayAntasyetyarthaH / gopAyatIti // zapi ato guNa iti pararUpam / AyAdaya iti // AyaH AdiH yeSAM te AyAdayaH / Aya IyaG Niceti traya AyAdayo mtaaH| gupUdhUpavicchipaNipanibhya AyaH, RterIyaG , kameNiGityuttaramasya sUtrasya paatthaat| vivakSAyAmiti // ArdhadhAtuka iti viSayasaptamIti bhAvaH / parasaptamItvetu gopAyitetyatra atolopo na syAt / ArdhadhAtukopadezakAle adantatvAbhAvAditi bhAvaH / tathA ca liTi Ayapratyayasya vikalpaH sthitH| tatra AyapratyayapakSe Aha / kAspratyayAditi // Am amantre iti cchedaH / cakAsa dIptI, jAgR nidrAkSaye, ityAdibhyo'pi liTi AmiSyate / tadarthamAha / kAsyanekAjiti // nanu yadyasmin vArtike, sUtrasthaM pratyayagrahaNamapi sambaddhyate / tadA kAmRdhAtozca For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 85 sUbe pratyayagrahaNamapanIya tatsthAne'nekAca iti vAcyamityarthaH / 2307 / ArdhadhAtuke / (6-4-46) itydhikRty| 2308 / ato lopaH / (6-4-48) ArdhadhAtukopadezakAle yadakArAntaM tasyAkArasya lopa: syAdArdhadhAtuke pare / gopAyAMcakAra / gopAyAMbabhUva / gopAyAmAsa / jugopa / jugupatuH / UditvAdveT / jugopitha-jugoptha / gopAyitA-gopitA-goptA / gopAyyAt-gupyAt / agopAyIt--agopIt--agopsIt / dhUpa 396 saMtApe' / dhUpAyati / anekAcazca pratyayAntAcceti / tatazca a ivAcarati ati kvibantAllaDAdayaH / liTi au aturityAdISTanna siddhyet / pratyayAntatvena AmaH prasaGgAt / yadi tu kAmRdhAtozca anekAcaH pratyayAntAcceti vyAkhyAyeta, tadA cakAsa jAgrAdibhyo nasvAdityata Aha / pratyayagrahaNamapanIyeti // tathAca kAsadhAtoranekAcazra AmityetAvataiva labhyata iti noktadoSadvayamitIti bhAvaH / vastutastu a ivAcarati atItyAdi nAstyeveti subdhAtunirUpaNe vakSyate / tathA ca gopAya Amiti sthitam / ato lopa iti // anudAttopadezavanatItyataH updeshgrhnnmitynuvrtte| ArdhadhAtuka ityadhikRtam / tadiha Avartate / ekamupadeze anveti / dvitIyantu lope paranimittam / tadAha / ArdhadhAtukopadeza ityAdinA // ArdhadhAtukopadeza iti kim / ayapaya gatau / AbhyAM vipi, lopo vyoriti lope, hUsvasya pitIti tuki, apRktalope, at pat , itiissyte| atra yalope sati ato lopo na bhavati / ArdhadhAtukopadezakAle dhaatutvaadykaaraanttvaat| ArdhadhAtukopadeza ityatra ArdhadhAtukagrahaNAbhAve cikIrSitamityatra allopo na syaat| sana upadezakAle nkaaraanttvaat| ArdhadhAtukagrahaNetu na doSaH / anubandhavinirmuktAt sanpratyayAdeva ktapratyayasya ArdhadhAtukasyotpatteH / ArdhadhAtuke para iti kim| kthyti| curAdAvadanto'yam / atra upadhAvRddhirna bhvti| acaHparasminnityallopasya sthAnivattvAt / ArdhadhAtuke para ityanuktau tu allopasya parAnimittakatvAbhAvAt sthAnivattvaM nasyAt / tathAca prakRte gopAya Amiti sthite ato lope gopAyAmiti siddhyati / yadyapi savarNadIrdhaNApyetatsiddham / tathApi nyAyyatvAdato lopa upanyastaH / AyapratyayAbhAvapakSe aah| jugopeti // pittvena kittvaabhaavaallghuupdhgunnH| jugupaturiti // kittvAnna gunnH| uuditvaadvedditi|| thalAdAviti shessH| jugupiv| jugupva / jugupim| jugupma / krAdiniyamastu npraaptsyaivaabhaavsy| natu vibhASAdilabhyasyeti SidhU zAstra ityatroktam / gopaayiteti|| luTi AmpratyayapakSe nityamiT / AyapratyayAbhAvapakSe iDvikalpaH / Udittvasya kevale caritArthattvAt / tadAha / gopitA, gopteti // gopaayissyti| gopidhyati / gopsyati / gopaaytu| agopAyat / gopAyet / AzIliDi AyapratyayapakSe ato lope rUpamAha / gopaayyaaditi|| AyapratyayAbhAve Aha / gupyAditi // luGi sici AyapratyayapakSe Aha / agopAyIditi // Ayapratya For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi dhUpAyAJcakAra / dudhUpa / dhUpAyitAsi / dhUpitAsi / 'japa 397 jalpa 398 vyaktAyAM vAci' / 'japa' mAnase ca / 'capa 399 sAntvane' / 'papa 400 samavAye' / samavAya: saMbandhaH, samyagavabodho vA / sapati / 'rapa 401 lapa 402 vyaktAyAM vAci' / 'cupa 403 mandAyAM gatau' / copati / cucopa / copitA / 'tupa 404 tumpa 405 trupa 406 trumpa 407 tupha 408 tumpha 409 trupha 410 trumpha 411 hiMsAAH ' / topati / tutopa / tumpati / tutumpa / tutumpatuH / saMyogAtparasya liTa: kitvAbhAvAnnalopo na / 'kidAzipi' (2216) iti kittvAnnalopaH / tupyAt / prAttumpatau gavi katari' iti pAraskarAdigaNe pAThAtsuT / prastumpati gauH / ztipA nirdezAdyaGluki na / pratotumpIti / tropati / trumpati / tophati / tumphati / bophati / trumphati / ihAdyau dvau paJcamaSaSThau ca nIrephAH / anye sarephAH / AdyAzcatvAraH prathamAntAH / tato dvitIyAntAH / aSTAvapyukAravantaH / 'parpa 412 rapha 413 raphi 414 arba 415 parba 416 larba 417 barba 418 marba 419 karba 420 kharba 421 garba 422 zarba 423 parva 424 carba 425 gatau' / AdyaH prathamAntaH / tato dvau dvitIyAntau / tata ekAdaza tRtIyAntAH / dvitIyatRtIyau muktvA sarve ropadhAH / parpati / paparpa / raphati / ramphati / arbati / Anarba / parbati / larbati / barbati / pavargIyAdirayam / marbati / karbati / kharbati / garbati / zarbati / sarvati / carvati / 'kubi 426 AcchAdane' / kumbati / 'lubi 427 tubi 428 ardane' / lumbati / tumbati / 'cubi 429 vaktrasaMyoge / cumbati / 'bhu 430 Sambhu 431 yAbhAvapakSe iTi rUpamAha / agopIditi // iTa ITIti sijlopH| neTIti halantalakSaNavRddherniSedhaH / iDabhAvetu iTaH paratvAbhAvAt nasijlopa ityAha / agaupsIditi // vadavrajeti vRddhiH / agopAyiSyat / agopiSyat / agopsyat / dhUpa santApa iti // gupUdhUpa ityAyaH / ArdhadhAtuke tadvikalpaH / papa samavAya iti // Sopadezo'yam / cupa mandAyAmiti // cavargaprathamAdirayaM / cavargAdistvaniTakaH / tupatumpeti // aSTAvapyudupadhAH tRtIyacaturthI saptamASTamI ca rephavantaH iti mUle spaSTIbhaviSyati / tutumpaturityatra nalopamAzaGkayAha / saMyogAditi // AzIliGi vizeSamAha / kidAziSIti / prAktumpatAviti // ditapA nirdezo'yam / tumpadhAto pare suT syAt gavikartari satItyarthaH / AdeH parasyeti tumpadhAtoH suT AdyavayavaH suvidhAvasmin tumpatAviti ztipAnirdezasya prayojanamAha / ritapAnirdezAdyaG luki neti // ritapA zapA'nubandhenetyukteriti bhAvaH / SabhuSambhu iti // Rdupadhau Sopadezau / sRbhyAditi // AzI For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 0 hiMsAau~ ' / sarbhati / sasarbha / sarbhitA / sambhati / samRmbha / sabhyAt / 'Sibhu Sibhi' ityeke / sebhati / simbhati / 'zubha 432 zumbha 433 bhaassnne'| 'bhAsane' ityeke / ' hiMsAyAm' ityanye / __ athAnunAsikAntAH / tatra kamyantA anudAtteto daza / ghiNi 434 ghaNi 435 ghRNi 436 grhnne'| num / STutvam / ghiNNate / jighiNNe / ghuNNate / jughuNNe / ghRnnnnte| jaghRNNe / 'ghuNa 437 ghUrNa 438 bhramaNe' / ghonnte| ghuurnnte| imau tudAdau parasmaipadinau / 'paNa 439 vyavahAre stutau c'| pana 440 ca, stutAvityeva saMbaddhayate pRthanirdezAt / panisAhacaryAtpaNerapi stutAvevAyapratyayaH / vyavahAre tu, paNate / penne| paNitetyAdi / stutAvanubandhasya kevale caritArthatvAdAyapratyayAntAnAtmanepadam / paNAyati / paNAyAM cakAra / peNe / paNAyitAsi / paNitAse / paNAyyAt / paNiSISTa / panAyati / panAyAM cakAra / pene / 'bhAma 441 krodhe'| bhAmate / babhAme / 'kSamUSa 442 sahane' / kssmte| ckssme| cakSamiSe / ckssse| cakSamidhve / cakSadhve / ckssmivhe| liGi aniditvAnna lopH| vibhuSibhi ityeka iti // idupadhau dvitIya idit| zubha shumbheti|| dvitIyasya AzIliDi aniditvAnna lopaH / iti gupU ityAdayaH pavargAntAH parasmaipadino gatAH / kamyantA iti // kamu kAntA ityetatparyantA ityarthaH / ghuNa ghUrNeti // dvitIyasya dIrghapAThaH spaSTArthaH / upadhAyAJcetyeva dIrghasiddheH / kecittu / ghurNeti hrasvameva paThanti / stutAvityeveti // na tu vyavahAra ityevakArArthaH / pRthanirdezAditi // anyathA paNapana vyavahArestutaucetyeva nirdezAditi bhAvaH / yadyapi pRthanirdezo yathAsaGkhyanivRtyartha ityapi vaktuM za yam / tathApi sampradAyAnurodhAdevamuktam / pani sAhacaryAditi // panadhAtuH stutAveva vartate / tatsAhacaryAt gupUdhUpavicchetyatra paNadhAturapi stutyarthaka eva gRhyate / natu vyavahArArthakaH / ataH stutAveva paNadhAtorAyapratyayaH / na tu vyavahAre ityarthaH / ketavyadravyasya mUlyanidhAraNAya praznaprativacanAtmako vyvhaarH| nanu stutI paNAyatIti rUpaM vakSyamANamanupapannam / paNadhAtoranudAttetvenAtmanepadApatteH / na ca AyapratyayAntasyAnudAttetvanneti zaGkayam / paNadhAtau zrutasyAnudAttatvasya AnarthakyAttadaGganyAyena AyapratyayAnte anvayopapattarityata Aha / statAviti // anubandhasya anudAttAtmakasya / ita: ArdhadhAtakaviSaye kadAcidAyapratyayavinirmukte caritArthatvAdAyapratyayAntAdAtmanepadannetyarthaH / evaJca tulyanyAyatvAdekAca upadeza iti niSedho'pi neti sUcitam / kSamUSa sahana iti // SidbhidAdibhyo'DityAdyartha pitvam / UditvAdiSTikalpaM matvA''ha / ckssmisse| cakSasa iti // iDabhAvapakSe anunAsikasya kvijhaloriti dIrghastu na bhavati / kvisAhacaryeNa tibhinnasyaiva jhalAdestatra grahaNAt / vahimayo For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2309 / mvozca / (8:2-65) mAntasya dhAtormasya nakArAdezaH syAnmakAre vakAre ca pare / Natvam / ckssmivhe-ckssnnvhe| cakSamimahe-cakSaNmahe / kSamiSyate--kSasyate / kSameta / AziSi, kSamiSISTa-kSaMsISTa / akSamiSTa--akSaMsta / 'kamu 443 kAntau' / kaantiricchaa| 2310 / kamerNiG / (3-1-30) svArthe / DitvAttaG / kaamyte| 2311 / ayAmantAlvAyyelviSNuSu / (6-4-55) 'Am' 'anta' 'Alu' 'Ayya' itnu' 'iSNu' eSu NerayAdezaH syAt / vkssymaannlopaapvaadH| kAmayAJcake / 'AyAdaya ArdhadhAtuke vA' (2305) / cakame / kaamyitaa--kmitaa| kAmayiSyate--kamiSyate / riDabhAvapakSe vizeSamAha / mvozceti // monodhaatoritynuvrtte| tadAha / mAntasyeti / Nattvamiti // SAtparatvAt aTkupvAGiti nakArasya NatvamityarthaH / kamu kAntAviti // uditoveti vAyAM iDvikalpArthamuditvam / kAntizabdasya prabhAparatvabhramaM vArayati / kA. ntiriccheti // svargakAma ityAdau kamaricchAyAM prayogabAhulyadarzanAditi bhAvaH / kAmo'bhilASastarSazcetyamaraH / kamarNiGiti / zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / svArthe iti // arthavizeSAnirdezAditi bhAvaH / NaDAvitau / AyAdaya ArdhadhAtuke vetyatra Nico grahaNavyAvRttaye GitkaraNam / GitvAttaGiti // natvanudAttattvAttaG / zabdaparavipratiSedhAditi bhAvaH / kAmayata iti // NiGi ata upadhAyA iti vRddhau kAmi iti NiGantam / kiGiti ceti niSedhastu na / aniglkssnntvaat| NiDantasya dhAtutvAt lddaadyH| tatra laTi zapi guNe ayAdeze kAmayata iti rUpam / kAmayete ityAdi sugamam / liTi kAsyanekAca ityAmi Ama iti liTo lope, kAmi Am iti sthite, sArvadhAtuketi guNambAdhitvA NeraniTi iti vakSyamANe Nilope prApte / ayAmanteti // ay iti chedaH / NeraniTItyato rityanuvartate / tadAha / NerayAdezaH syAditi // tathA ca kAmayAmityAmantaM sthitam / tataH kRJcAnuprayujyata ityanuprayogAlliDiti matvA''ha / kAmayAJcaka iti // NiGa AyAdiSvantarbhAvAlliDAdAvArdhadhAtuke tadvikalpamuktaM smArayati / AyAdaya iti| cakama iti // seTako'yam / cakamiSe / cakamidhve / cakamivahe / cakamimahe / kAmayiteti // luTi NipakSe tAsi iTi vRddhau guNe ayAdeze rUpam / kamitA / kaamyidhyte| kAmayatAm / akAmayata / kAmayeta / kAmayiSISTa / atha NiGantAt kAmi ityasmAlluGaH For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 2312 / NizridrubhyaH kartari caG / (3-1-48) NyantAt zrayAdibhyazca clezvaG syAtkarvarthe luGi pre| akAm' 'i' 'ata' iti sthite| 2313 / NeraniTi / (6-4.51) aniDAdAvArdhadhAtuke pare NerlopaH syAt / paratvAt ' eranekAca:-' (272) iti yaNi praapte| 'NyallopAviyaDyaNguNavRddhidIrdhebhyaH pUrvavipratiSedhena / ' iti vArtikam / Nilopasya tu pAcayate: pAktirityAdi ktijantamavakAza iti bhAvaH / vastutastu * aniTi' iti vacanasAmarthyAdArdhadhAtukamAtramasya vitAdeze cle: sijAdeze prApte / NizrIti // Ni zri dru sa eSAM dvandvaH / pratyayagrahaNaparibhASayA NIti tadantasya grahaNam / cliluDItyato luGIti, cle: sijityataH cleriti cAnuvartate / tadAha / NyantAdityAdinA // caGAvitau / NeraniTIti // ArdhadhAtuka itydhikRtm| ato lopa ityasmAt lopa itynuvrtte| aniTItyasya ArdhadhAtukavizeNatvAt tdaadividhiH| tadAha / aniDAdAviti // tathAca Nilope kAm a ta iti sthite| paratvAditi // eranekAca ityasya NeraniTItyapekSayA paratvANilopaM bAdhitvA yaNi prApte satItyarthaH / kRte tu yaNi lopo durlabhaH NerabhAvAt / sthAnivattve'pi yaNA bAdhitasya punarunmeSo durlabhaH / vastutastu sthAnivattvameveha durlabham / yaNsthAninamikAraM aldharmaNitvarUpeNAzritya pravartamAnasya NilopasyAlvidhitvena tatra sthAnivattvAsambhavAt / spaSTA ceyaM rItiH bhobhago iti sUtrabhASye iti zabdenduzekhare vistrH| NyallopAviti // NilopaH iyaGyaNguNavRddhidIrghAH ebhyaH, allopastu vRddhidIrghAbhyAM pUrvavipratiSedheneti vivekaH / tathA ca pUrvavipratiSedhAdiha yaNaM bAdhitvA Nilopo bhavatIti sthitam / nanu atatakSat , ATiTat , kAraNA, kArakaH, kAryate, iti vakSyamANeSu vArtikodAharaNeSu krameNa iyaG yaNa guNa vRddhidIrghANAmavazyaM prApterNilopasya niravakAzatvAdeva iyaDAdibAdhakatvasambhavAdidaM vArtikaM vyrthm| sudhiyau, pradhyau, kartA, cakAra, ityAdau iyaGyaNguNavRddhidIrghANAM sAvakAzatvAdityata Aha / Nilopasyatviti // pacadhAtorNici upadhAvRddhau, pAci iti NyantAt , striyAM ktiniti ktini, titutratathasisusarakaseSu ca iti iNNiSedhe NeraniTIti Nilope kutve pAktiriti sthitiH / ktijantamiti pAThetu, ktic ktauca saMjJAyAmiti bodhyaH / pAktiriti kasyacitsaMjJA / atra iyaGAdInAM aprasakte rNilopasyApi sAvakAzatvaM tulyam / tatra atatakSadityAdau paratvAdiyaGAdiprAptau tanivRttyartha vArtikamidamArambhaNIyAmiti bhAvaH / vArtikaM vyarthamevetyAha / vastutastviti / ArdhadhAtukamAtramiti // kRtsnamaniDAdyArdhadhAtukamasya Nilopasya viSaya ityarthaH / tathAhi / atatakSadityAdau parAnapi iyaGAdIn NilopaH apavAdatvAt bAdhate / parApekSayA apavAdasya prabalatvAt / For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi SayaH / tathAceyaGAderapavAda evAyam / iyaG / atatakSat / yaN / ATiTat / guNaH / kAraNA / vRddhiH / kArakaH / dIrghaH / kAryate / 2314 / Nau caGyupadhAyA huvH| (7-4-1) caGpare Nau yadaGgaM tasyopadhAyA hrasvaH syAt / 2315 / caGi / (6-1-11) caGi pare'nabhyAsadhAtvavayavasyaikAcaH prathamasya dve sto'jAdestu dvitIyasya / paratvAdiyaGAdInAM NilopabAdhakatvAbhyupagame hi NeraniTItyatra aniTIti vyartham / kArayitetyAdAviDAdyArdhadhAtuke guNenaiva Nilopasya bAdhasiddheH / tatazca aniTIti vacanasAmarthyAdaniDAdAvArdhadhAtuke sarvasminpare Nilopa iti vijnyaayte| evaJca atatakSadityAdAviyaGAdipravRttiyogye'pyArdhadhAtuke sarvatra Nilopa ityasya niravakAzatvAdapavAdatvAdeva Nilopena iyaDAdibAdhasiddhervArtikamidaM vyarthamiti bhAvaH / apavAda evAyamiti // Nilopa ityarthaH / ato lopastu cikIrSaka ityatra vRddhiM, cikIrSyAdityatra akRtsArvadhAtukayoriti dIrghaJca, bAdhitvA puurvviprtissedhaadbhvti| nahyato lopo vRddhidIrghayorapavAdaH / gopAyitetyAdau vRddhidIrghayoraprAptayorapyatolopasyArambhAdityalam / iyaGiti // udAharaNasUcanamidam / atatakSaditi // takSadhAtorNyantAlluGastipi ikAralope caDi dvitve saMyogapUrvakatvAderanekAca iti yaNabhAve iyaDi prApta pUrvavipratiSedhAt Nilope halAdizeSe aDAgame atatakSaditi rUpam / yaNityudAharaNasUcanam / ATiTa diti // aTadhAtorNyantAt ATi ityasmAt luGi tipi ikAralope caGi Ti ityasya dvitve eranekAca iti yaNaM bAdhitvA pUrvavipratiSeghANNilope ATi vRddhau rUpam / guNa ityudAharaNasUcanam / kAraNeti // striyAmityadhikAre kRJdhAtorNyantAt kAri ityasmAt NyAsazranthoyujiti yuci anAdeze sArvadhAtukArdhadhAtukayoriti guNaM bAdhitvA pUrvavipratiSedhANNilope strItvAdyApi kAraNeti rUpam / vRddhirityudAharaNasUcanam / kAraka iti // kRJdhAtorNyantAtkAri ityasmANNvuli akAdeze vRddhiM bAdhitvA pUrvavipratiSedhANNilope rUpam / dIrgha ityudAharaNasUcanam / kAryata iti // kRJdhAtorNyantAtkAri ityasmAt karmaNi laTi yaki akRtsArvadhAtukayoriti dIrgha bAdhitvA pUrvavipratiSedhANNilopaH / tathAca prakRte kAm i a ta ityatra eranekAca iti yaNaM bAdhitvA Nilope kAm a ta iti sthitam / NaucaGIti // aGgAdhikArAdAha / yadaMgamiti // upadhAyAH kim / acakAMkSat / caGi kim / kArayati / Nau kim / caGyupadhAyA sva ityucyamAne adIdapadityata dAdhAtoH NyantAt luGi caGi dA i a t iti sthite AkArasya hrasve. sati puk na syAt / NAvityuktau tu AkArasya Nau parata upadhAtvAbhAvAna hrasvaH / tathAca prakRte kam a ta iti sthitam / caGIti // ekAco dve prathamasyeti ajAderdvitIyasyeti cA. dhikRtam / liTidhAtoranabhyAsasyeti sUtraM liTi iti varjamanuvartate / tadAha / caGi para i. tyAdinA // dvivacane'cIti niSedhastu na shngkyH| dvitvanimittacaGaH upadhayA vyavahitatvAt / For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA 2316 / sanvallaghuni caGpare'naglope / (7-4-93) 'caGpare' iti bahuvrIhiH / anyapadArtho NiH / sa ca 'aGgasya' iti ca dvayamapyAvartate / aGgasaMjJAnimittaM yazcaGparaM Niriti yAvat tatparaM yallaghu tatparo yo'GgasyAbhyAsastasya sanIva kArya syANNAvaglope'sati / athavA 'aGgasya' iti nAvartate / caGpare Nau yadaGgaM tasya yo'bhyAso laghuparastasyetyAdi prAgvat / 2317 / snytH| (7-4-79) tathAca kam ityasya dvitve halAdizeSe kakam a ta iti sthitam / sanvallaghunIti // anaglopa iti cchedaH / bahuvrIhiriti // caG paro yasmAditi vigraha iti bhAvaH / karmadhArayamAzritya caGi pare iti nArthaH / paragrahaNavaiyarthyAt / nanu bahuvrIhyAzrayaNe'pi atra lopo' bhyAsasyetyataH abhyAsasyetyanuvRttau caparake laghuni pare abhyAsaH sanvadityartho labhyate / tathA sati aNyantebhyaH zridruSubhyazcaGi dvitve azizriyat / adudravat / asusravadityatrApi sanvattvaM syAt / tatazca dIrgho laghoriti sanvadbhAvaviSaye abhyAsasya vakSyamANo dIrghaH syAdityata Aha / anyapadArtho Niriti // tathAca capare Nau iti labhyate / azizriyadityAdau ca NerabhAvAt na sanvattvamiti bhaavH| sacAMgasyeti ceti // bahuvrIhigamyo Ni: aGgasyetyanuvRttaM cetyrthH| tatra NAvilyAvRttI ekaM lghuniitytraanveti| tathAca capare Nau yallaghu tasminparata iti labhyate / dvitIyantu anaglope ityatrAnveti / tathAca, Nau parataH yaH aglopaH tasyAbhAve satIti labhyate / aGgasyetyAvRttI ekazcapare ityatrAnveti / nimittanimittibhAve sssstthii| tathAca aGgasaMjJAnimittabhUte caparake varNe pare iti labhyate / caparakazca varNaH arthAt NerikAra eva / na tu shridrusruvaamntyvrnnH| tasya apratyayatvena aGgasaMjJAprApakatvAbhAvAt / etadarthameva aGgasyetyasya nimittaSaSThayantatAmAzritya capara ityanenAnvayo'bhyupagataH / capara ityetAvataiva tu NAviti labhyate / zridrusruSvavyabhicArAt / dvitIyaM tvaGgasyetyetat abhyAsasyetyanuvRttena anveti / sanvaditi saptamyantAdvatiH / tadAha / aMgasaMzAnimittamityAdinA / athaveti // asmivyAkhyAne caGghare ityetat aGgasyetyatrAnveti / na tu laghuni / aGgasya ca pratyayanimittatvAdeva NeranyapadArthasya laabhH| laghunIti tu abhyAsasyetyatraivAnveti / tadAha / caDpare nnauydNgmityaadinaa| prAgvaditi // sanIvakArya syANNAvaglope asatItyarthaH / atra prathamapakSa eva bhaassysmmtH| ajajAgaradityatra capare Nau yallaghu tadabhyAsavyavahitamiti na sanvattvamiti bhASyokteH / evaJca / prathamapakSe udeya'ntAccaDi dvitve udidi a ta ityatra abhyAsottarakhaNDe capare Nau laghorabhAvenAbhyAsasya tathAvidhalaghuparakatvavirahAt sanvattvAbhAvAnnAbhyAsadIrghaH / dvitIyapakSe tu caDpare Nau yadaGgaM ud ityetat tadIyo'bhyAsa. zcaGamAdAya luptaM NimAdAya vA laghupara iti sanvattvasattvAdabhyAsadIrgha iti bhedaH / evaJca prakRte kakam a ta ityatra vyAkhyAdvaye'pi sanvattvaM sthitam / sanyata iti // sani ataH iti For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi abhyAsasyAta ikAraH syAtsani / 2318 / dIrgho laghoH (7-4-94) abhyAsasya laghoH dIrghaH syAtsanvadbhAvaviSaye / acIkamata / NiGabhAvapakSe / kmeshcleshvvktvyH| NerabhAvAnna dIrghasanvadbhAvau / acakamata / saMjJAyAH kAryakAlatvAdaGgaM yatra dvirucyate / tatraiva dIrghaH sanvacca nAnekAkSviti mAdhavaH / / cchedaH / atra lopa ityataH abhyAsasyetyanuvartate / bhRJAmidityasmAt iditi / tadAha / abhyAsasyeti // kikam a ta iti sthitam / dI? laghoriti // atra lopo'bhyAsasyetyataH abhyAsasyetyanuvartate / tadAha / abhyAsasya laghordIrgha iti // abhyAsAvayavasya laghorityarthaH / sanvallaghunicaDpara iti sUtraM sanvacchabdavarjamanuvartate / tacca prAgvadeva dvedhA vyAkhyeyam / tathAca phlitmaah| sanvadbhAvaviSaya iti // sanyata ityatra taparatvaM spaSTArthamiti dIrgho'kita iti sUtre bhASye spaSTam / tathAca ki kam a tetyatra abhyAsekArasya dIrgha abhyAsacutve aDAgame pariniSThitaM rUpamAha / acIkamateti // atra laghorNiparatvaM yenanAvyavadhAnanyAyAdbodhyam / NiGabhAvapakSetviti // AyAdaya ArdhadhAtukeveti NiGo vaikalpikatvAditi bhAvaH / kamezclezcavaktavya iti // aNyantatvAdaprAptau vacanam / NerabhAvAditi // NiGabhAvapakSe kamidhAtoranudAttettvAttaGi prathamapuruSakavacane clezcaDi dvitve halAdizeSa abhyAsacutve aDAgame acakamateti rUpaM vakSyate / tatra NerabhAvAt dIrgho laghorityabhyAsalaghordI? na bhavati / tatra laghuni capare'naglopa ityanuvartya capare NAveva tadvidhAnokteH / ata eva sanvattvAbhAvAtsanyata ityabhyAsAkArasya ittvaJca na bhavatItyarthaH / dI? laghoriti dIrghavidhau sanvattvaM na nimittam / kintu laghuni caGpara ityasya tatrAnuvRtyA sanvadbhAvaviSaye ttprvRttiH| ataH dIrghasanvadbhAvAviti pRthaguktiH / atha paJcabhiH zlokaiH sanvadbhAvasUtraM dIrgholaghoriti sUtraJca vizadayati / saMjJAyA ityAdinA // asmin zAstre kAryakAlaM saMjJAparibhASamityekaH pkssH| kAryakAlamityasya kAryapradezakamityarthaH / asminpakSe tattatkAryavidhipradezeSu saMjJAzAstrasya paribhASAzAstrasya ca upsthitiH| yathoddezaM saMjJAparibhASamiti pakSAntaram / uddezAH saMjJAparibhASAzAstrAnAnapradezAH / tAn anatikramya yathoddezaM / saMjJAzAstraM paribhASAzAstraJca svapradeze sthitameva tattadvidhyapekSitaM svasvamarthaM samarthayatIti yAvat / asminpakSe kAryapradezeSu saMjJAparibhASAbhyAntadarthasyaivopasthitiH / na tu saMjJAparibhASAzAstrayoriti sthitiH| sanvallaghunIti sUtre, dI| laghoriti sUtre ca, aGgasyeti, abhyAsasyeti, cAnuvRttam / tatra kAryakAlapakSe pUrvo'bhyAsa iti sUtraM sannihitam / tatazca aGgasya ye dve uccAraNe tayoH pUrvaH abhyAsasaMjJaH sa sanvadbhavatIti phalitam / tatra kRdantoccAraNazabdayogAdaGgasyeti karmaNi sssstthii| ntvvyvsssstthii| kArakaSaSThayA balavattvAt / aGgazca pratyaye For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA cakAstyarthApayatyUrNotyAdau nAGgaM dvirucyate / kiM tvasyAvayavaH kazcittasmAdekAkSvidaM dvayam / / vastuto'GgasyAvayavo yo'bhyAsa iti varNanAt / Uau~ dIrgho'rthApayatau dvayaM syAditi manmahe / / cakAstau tUbhayamidaM na syAtsyAJca vyavasthayA / vizeSyaM sannihitaM laghunItyaGgameva vA // parataH kRtsnameva prakRtirUpam / na tu tadekadezaH / tatazca kRtsnamaGgaM yatra dvirucyate na tu tadekadezamAtraM tatraiva dI? laghoriti dIrghaH, sanvallaghunIti sanvadbhAvazca, bhavati / evaJca aGgasya ekAckatve satyeva tayoH pravRttiH / tatra kRtsnasyAGgasya dvirukteH / anekAckeSu tu aGgeSu na tayoH pravRttiH / tatra ekasyaiva ekAcaH ajhaikadezasya dvirukteriti mAdhavo manyata iti prathamazlokasyArthaH / nAnekAzvityuktaM vishdyti| cakAstIti shloken| cakAsa dIptau / arthamAcaSTe ityarthe Nici arthavedayoriti prakRterApugAgame arthApidhAtuH / UrguJ AcchAdane / ete trayaH anekAckA dhAtavaH / AdinA jAgRnidrAkSaya ityAdisaGgrahaH / ebhyo NyantebhyazcaGi ajhaM kRtsnaM na dvirucyate / kiMtu aGgasya kazcidekAjavayava eva dvirucyte| tasmAt anekAckeSu kRtsnasyAGgasya dviruktyabhAvAt ekAckeSvevAGgeSu dI| laghoriti dIrghaH, sanvallaghunIti sanvadbhAvazcetyetadvayaM bhvti| ntvnekaackaanggessvityrthH| nanvevaM sati didaridrAsati ityAdI halAdiH zeSa ityAdyabhyAsakAryamanekAckAdajhAnnasyAt / kRtsnAGgasya dviruktyabhAvAt / kiJca ajajAgaradityatra sanvattvamAzaGkaya NiparakalaghorgakArAkArasya jA ityanena vyavahitatvAdabhyAsasya na sanvattvamiti samAhitaM bhASye / tadetat anekAckAGgeSu sanvattvasyApravRttau viruddhyeta / kRtsnasyAGgasya dviruktyabhAvAdeva tatra sanvattvasyAprAptau tacchakAyA evAnunmeSAdityasvArasyAdyathoddezapakSamAlaMbyAha / vastuta iti // anggsyetyvyvsssstthii| aGgAvayavasyAbhyAsasyeti labhyate / tatazca Urguji Nyante caGi nu ityekadezasya dvitve'pi auYnuvadityatra dIrgho laghorityabhyAsalaghurdIghIbhavati / sanvattvantu prayojanAbhAvAdupekSitam / abhyAse akArAbhAvena sanyata ityasyAsambhavAt / arthamAcaSTe ityarthe Nici prakRterApuki arthApidhAtozcaGi Nilope upadhAhasve thap ityasya dvitve'pi Artathapadityatra sanvadbhAvAt sanyata ityabhyAsasya ittvaM abhyAsadIrghazceti dvayaM bhavatIti jAnami iti tRtIyazlokArthaH / aGgasyAvayava iti pakSe'pi cakAsto vishessmaah| cakAstautviti // caturthazloko'yam / avasthA vstusthitiH| vyavasthayA pakSadvayeneti yAvat / capare ityanena anyapadArthatayA labdhasya NAvityasya sanihitaM laghunItyetat vizeSyam / tathAca capare Nau yallaghu iti prathamavyAkhyAnaM phalitam / aGgameva vA vizeSyam / tathAca capare Nau yadaGgamiti dvitIyaM byAkhyAnaM phalitam / iti vyavasthayA pakSadvayena sanvattvaM dIrghazcatyubhayamidaJcakAsRdhAtau Nyante caDi Nilope dvitve acacakAsat ityatra na syAt , syAcetyanvayaH / tatra capare Nau yalladhviti vyAkhyAne sati naiva ubhayaM syAt / caparasya Ne: kAs ityanena vyavahitatvAt / acIkamatetyAdau tvekavyavadhAnantu yena nAvyava For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi iti vyAkhyAvikalpasya kaiyaTenaiva varNanAt / Neraglope'pi saMbandhastvagitAmapi siddhaye / / atha kramyantAstriMzatparasmaipadinaH / * aNa 444 raNa 445 vaNa 446 bhaNa 447 maNa 448 kaNa 449 kaNa 450 vraNa 451 bhraNa 452 dhvaNa 453 zabdA rthAH' / aNati / raNati / vaNati / vakArAditvAdetvAbhyAsalopau na / vavaNatuH / vavaNitha / 'dhaNiH' api kaizcitpaThyate / dhaNati / 'oNa 454 apanayane' / oNati / oNAMcakAra / 'zoNa 455 varNagatyoH' / zoNati / zuzoNa / zroNa 456 saMghAte' / zroNati / ' zloNa 457 ca' / zoNAdayastrayomI tAlavyoSmAdayaH / paiNa 458 gatipreraNazleSaNeSu' / ' praiNa' iti kacitpaThyate / pipraiNa / 'dhraNa 459 zabde' / upadeze nAntoyam / 'raSAbhyAm-' (235) iti Natvam / dhraNati / NopadezaphalaM yaGluki / dandhranti / 'baNa ityapi kecit / beNatuH / beNitha / 'kana 460 dIptikAntigatiSu' / cakAna / 'STana dhAnanyAyAtsoDhavyameva / caGpare Nau yadaGgamiti vyakhyAne tu acIcakAsadityatra ubhayaM syAdeva / aGgasya NiparakatvasattvAditi yojyam / nanu capare Nau yalladhviti capare Nau yadaGgamiti ca vyAkhyAbhede kiM pramANamityata Aha / iti vyAkhyAvikalpasya kaiyaTenaiva varNanAditi // Adartavyateti zeSaH / nanu Nau ityasyAvRttimabhyupagamya aglope'pi tadanvayaH kimarthaityata Aha / raglope'pIti / agitAmiti // kamu kAntAvityAdInAmapItyarthaH / siddhaya iti // dIrghasanvattvasiddhyarthamityarthaH / anyathA kamuprabhRtInAmukArAdyanubandhalopamAdAya aglopitvAt dIrghasanvadbhAvau na syAtAmityarthaH / iti ghiNiprabhRtayaH kamyantA daza gtaaH| kramyantA iti // kramu pAdavikSepe ityetatparyantA ityarthaH / anunAsikAntA iti zeSaH / aNaraNeti // itaHprabhRti kanadIptAvityataH prAk mUrdhanyAntaH / oNa iti // RdittvaM nAglopIti niSedhArtham / dhraNazabda iti // adupadho'yam / upadeza iti // dhAtUpadeze akArAnto'yam / akArasya uccAraNArthasya nivRttau tavargapaJcamAnta ityarthaH / tarhi NakArasya kathaM zravaNamityata Aha / rssaabhyaamiti| Natvamiti // nanu svAbhAvika eva NakAra ityastu / kiakArasya kRtaNatvasya nirdeza iti kalpanayetyata Aha / Nopadezeti // nakArasthAnikaNopadezasya nazcetyanusvArAtmakaM phalaM yaGluki pratyetavyamityarthaH / dandhrantIti // dhraNadhAtoryaGluki dvitve halAdizeSe nugato'nunAsikrAntasyetyabhyAsasya nuki uttarakhaNDe NakArasyAsiddhatve anusvAre parasavarNe tasyAsiddhatvAt NatvAbhAve nakArasyaiva zravaNam / svAbhAvikaNakAropadeze tu uttarakhaNDe NakAra eva zrUyeta iti bhAvaH / baNetyapIti // pavargatRtIyAdiriti bhAvaH / kanadIptItyArabhya amagatyAdiSvityataH prAk tavargapaJcamAntAH / STanavaneti // AdyaH ssopdeshH| tRtvasampannaH For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA 461 vana 462 zabde' / stanati / vanati / 'vana 463 SaNa 464 sNbhktau'| vanerarthabhedAtpunaH pAThaH / sanati / sasAna / sentuH| 2319 / ye vibhASA / (6-4-43) janasanakhanAmAttvaM vA syAdyAdau kiti| sAyAta-sanyAt / 'ama 465 gtyaadissu'| 'kanadIptikAntigati-' ityatra gateH parayoH zabdasaMbhaktyorAdizabdena grahaH / amati / Ama / 'drama 466 hamma 467 mIma 468 gatau' / dramati / dadrAma / 'hmathanta-' (2299) iti na vRddhiH| adramIt / hammati / jahamma / mImati / mimIma / ayaM zabde ca / 'camu 469 chamu 470 jamu 471 jhamu 472 adne'| 2320 / SThivuklamucamAM ziti / (7-3-75) eSAmaco dIrghaH syAcchiti / AGi cama iti vaktavyam / AcAmati / 'AGi' kim / camati vicamati / acamIt / jimi kecitpaThanti / jemati / kramu 473 paadvikssepe'| ttkaarH| tdaah| stntiiti| vnssnneti|| dvitIyaH SopadezaH / nanu Tanavanazabda iti, vane: paThitasya punaH pATho vyartha ityata Aha / arthabhedAditi // vaneH zabde sambhaktauca vRttiriSTA / Tanestu zabda eva vRttiriSTA / tatra Tana vana SaNa zabde sambhaktau cetyuktau Tanerapi sambhaktau vRttiH syAt / Tana zabda ityuktvA SaNa sambhaktIceti pAThe tu gauravamiti bhAvaH / AzIliGi vishessmaah| ye vibhASeti // jana sana khanAM san jhalorityataH janasanakhanAmityanuvartate / anudAttopadezetyataH viDatIti / ye iti tadvizeSaNam / akAra uccAraNArthaH / tdaadividhiH| viDvanoranunAsikasyAdityataH Adityanuvartate / tadAha / jnsnkhnaamityaadinaa| sAyAditi // nakArasya Atve svrnndiirghH| drama hamma mIma gatAviti // aadyo'dupdhH| na vRddhiriti|| adramAdityatra halantalakSaNAyAM vRddhau neTIti niSiddhAyAM mayantetyato atohalAderiti vRddhirnetyarthaH / jahammati // abhyAsacutvena hasya jhaH / tasya abhyAsecarcetyanena jaH / mimImeti // mIma. dhAtoNali dvitve abhyAsahUsvaH / ayaMzabde ceti| mImRdhAturityarthaH / SThivuklamviti // zamAmaSTAnAM dIrghaH zyanItyataH dIrgha itynuvrtte| dIrghazrutyA aca ityupasthitam / tadAha / eSAmaco dIrgha iti // Thivu klamu Acam eSAM dvndvH| Acam ityanena AGpUrvakasya camegrahaNam / acamIditi // mapanteti na vRddhiH / kramupAdeti // uditvamudito veti vikalpA For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2321 / vA bhrAzabhlAzabhramukramuktamutrasitruTilaSaH / (3-1-70) ebhyaH zyanvA syAtkarthe sArvadhAtuke pare / 2322 / kramaH parasmaipadeSu / (7.3-76) kramerdIrghaH syAtparasmaipade pare ziti / krAmyati-krAmati / cakrAma / kraamytu-kraamtu| 2323 / snukramoranAtmanepadanimitte / (7-2.36) atraiveTa / akramIt / atha revatyantA anudAttetaH / 'aya 474 vaya 475 paya 476 maya 477 caya 478 taya 479 Naya 480 gatau' / ayate / 2324 / dayAyAsazca / (3.1-37) rtham / vA bhrAzeti // divAdibhyazzyanityataH zyanniti, kartarizavityataH kartarIti, sArvadhAtuke yagityataH sArvadhAtuka iti, cAnuvartate / tadAha / ebhyaH zyanvetyAdi ||krm iti / dIrghaH syAditi // zamAmaSTAnAmityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / zitIti // STivuklamvAcamAmityata stadanuvRtteriti bhAvaH / kAmatviti // madhyamapuruSaikavacane kAmetyatra tu kramaH parasmaipadeSviti dIrghA bhavatyeva / naca dIrghasyAGgAdhikArasthatvAt nalumateti niSedhaH zaGkayaH / lumatA lupte pratyaye yadaGga tasya kArya eva tasya pravRtteH / zitiparataH krameraGgasya dIrghastu na luptapratyaye parasmaipade pare aGgasya kAryam kintu ziti pare aGgasya kAryamiti bodhyam / snukramoriti // paJcamyarthe SaSThI AtmanepadanimittasyAbhAvaH anAtmanepadanimittam / arthAbhAve avyayIbhAvena saha naJtatpuruSo vikalpata ityukteH samAsaH / AtmanepadanimittAbhAve sati snukrambhyAM parasya valAdyArdhadhAtukasya iT syAdityarthaH / snukramoranudAttopadezAnantarbhAvAditi siddha vacanamidaM niyamArthamityAha / atraiveDiti // evaJca bhAvakarmalakAreSu iNNa bhavati / upasnoSyate jalena / bhAvalakAro'yam / upkrmyte| karmaNi laTa / yak / prastutamityatra tu yukaH kitIti niSedhAnneT / ArdhadhAtukasyelAderiti itidheH purastAtpratiSedhakANDArambhasAmarthyAt / snukramoranAtmanepada iti tu na sUtritam / AtmanepadAbhanne parasmaipade pare ityarthe vikramiSyatIvyasiddheH / syena vyavadhAnAt / Atmanepade pare neDityarthe tu pracikrasiSyata ityasiddhiH / ato nimittagrahaNamityalam / akramIditi // hyanteti na vRddhiH / iti kramyantAH parasmaipadino gatAH / revatyantA iti // reva plavagatAvityetatparyantA ityarthaH / ayapayetyArabhya zalacalane ityataH prAk yakArAntAH / dayAyAsazceti // daya ay As eSAM samAhAradvandvAtpaJcamyekavacanam / kAsa For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] bAlamanoramA / 97 'daya' 'aya' As' ebhya Am syAlliTi / ayAJcakre / ayitA / ayiSISTa / 2325 / vibhASeTaH / (8-3-79) iNaH paro ya iT tata: pareSAM pIdhvaMluGliTAM dhasya vA mUrdhanyaH syaat| ayiSIr3hama-ayiSIdhvam / AyiSTa / Ayidam-Ayidhvam / 2326 / upasargasyAyatau / (8-2-19) ayatiparasyopasargasya yo rephastasya latvaM syAt / plAyate--palAyate / nisduso rutvasyAsiddhatvAnna latvam / nirayate / durayate / nirdurostu nilayate / dulayate / ' pratyayaH' iti tviNo rUpam / atha katham 'udayati vitatordhvarazmirajau' iti mAghaH / iTa' : kiTa' kaTI' ityatra prazliSTasya ebhaviSyati / yadvA * anudAttattvalakSaNamAtmanepadamanityama (pa 97) / cakSiGo DitkaraNAjjJApakAta / dhAditvAt vavaye / peye / meye / ceye / teye / praNayate / neye / 'daya pratyayAdityataH Am liTIlyanuvartate / tadAha / ebhya Am syAlliTi iti / vibhaassettH|| 'iNaH pIvaM luG liTAndhaH' ityanuvartate / apadAntasyetyato mUrdhanya iti ca / tadAha / iNaH paro ya iDityAdi // iNNantAdazAdityarthaH / ayiSIvamiti // AzIrliDo dhvamaH siiyutt| yalopaH / ArdhadhAtukatvAnna slopH| itt| yakArAdiNaH paro ya iT tataH paratvAta dhasya mUrdhanyo DhaH / iTa: parabhaktatvAdyakArAntAdaGgAt parasya iSIdhvamaH iNNantAdaGgAtparatvAnnitye prApte vikalpo'yam / AyivAmiti // luGo dhvami cle: sici ATi vRddhau sica iTi dhi ceti salopaH / dhvama ivAntAdaGgAtparatvAnitye prApte vikalpaH / aGgAditi nivRttamiti kecit / upasargasyAyatau // ayatAviti ztipA nirdezaH / 'kRporola' ityataH rola ityanuvartate / tadAha / ayatiparasyetyAdinA / plAyata iti // pra ityupasargaH / palAyata iti // parA ityAkArAnta upasargaH / nanu nirayate durayata ityatrApi latvaM syAdityata Aha / nis duso. riti // tarhi nilayate dulayata iti kathamityata Aha / nirdurostviti // etadarthameva prAdiSu sAntayorephAntayozca nirdeza iti bhAvaH / tarhi pratyaya ityatrApi praterayatiparatvAt rasya latvaM syAdityata Aha / pratyaya iti tviti // pratipUrvakAdigdhAtoracpratyaye pratyaya iti rUpam / ayatiparatvAbhAvAnnalatvamityarthaH / ayadhAtumAdAya platyaya iti na / anabhidhAnAditi kaiyaTaH / kathamudayatIti // utpUrvakAdayadhAtoH zatrantAtsaptamyantamiti matvA AkSepaH / anudAttettvena laTaizAnacprasaGgAditi bhAvaH / prazliSTasyeti // idhAtoriti zeSaH / tasya anudAttettvAbhAvAcchatRpratyayo nirbAdha iti bhAvaH / jJApakAditi // cakSidhAtI ikArasya anudAttatayA anudAttettvAdeva Atmanepadasiddhau DitkaraNaM anudAttattvaprayuktAtmanepadasya anityatAM jJApayati / tasya anityatvetu nityAtmanepadArtha GitkaraNamarthavaditi bhAvaH / 13 For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 98 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 481 dAnagatirakSaNahiMsAdAneSu' / AdAnaM grahaNam / dayAJcakre / 'raya 482 gtau'| UyI 483 tantusantAne' / UyAJcakre / 'pUyI 484 vizaraNe durgandhe ca' / pUyate / pupUye / 'knUyI 485 zabde undane ca' / cuknUye / 'kSmAyI 486 vidhUnane' / cakSmAye / 'sphAyI 487 o pyAyI 488 vRddhau' / sphAyate / pasphAye / pyaayte| ___2327 / liDyaGozca / (6-1-29) liTi yaGi ca pyAyaH pIbhAva: syAna / punaHprasaGgavijJAnAta pIzabdamya dvitvam / eranekAca:-' (sU 272) iti yaN / pipye / pipyAte / pipiyare / 2328 / dIpajanabudhapUritAyipyAyibhyo'nyatarasyAm / (3-1-61) ebhyazclezciNvA syAdekavacane tazabde pare / 2329 / ciNo luk / (6-4-104) ciNa: parasya tazabdasya luksyAt / apyAyi-apyAyiSTa / tAya 489 santAnapAlanayoH' / santAnaH prabandhaH / tAyate / tatAye / anAyi-atAyiSTa / idantu bhASye na dRzyate / vAditvAditi // vayadhAtorliTi vAditvAdetvAbhyAmalopayorabhAve sati vavaye iti rUpamityarthaH / NayadhAturNopadeza iti matvA Aha / praNayata iti // upasargAdasamAse'pIti Natvamiti bhaavH| dayAJcaka iti // 'dayAyAsazca' ityAm / UyAJcakra iti // ijAditvAdAm / undane ceti // kledane cetyarthaH / sphAyI o pyAyIti // odittvaM 'oditazca' iti niSThAnatvArtham / Iditvantu zvIdito niSThAyAmiti iDikalpArtham / liDyaGozca // liTca yaGceti dvndvaatsptmii| 'pyAya: pI' iti sUtramanuvartate / tadAha / liTi yaGi ceti // nanu pyAyeliTi dvitvaM bAdhitvA paratvAt pIbhAve 'dvitve eranekAcaH' iti yaNi pipye iti rUpamiSyate / tatra dvitvambAdhitvA paratvAt pIbhAve kRte punardvitvaM na sambhavati / 'vipratiSedhe yadbAdhitaM tadbAdhitameva' iti nyAyAdityata Aha / punaHprasaGgeti // 'punaHprasaGgavijJAnAt siddham' iti pribhaassaa| vipratiSedhe bAdhitasyApi punaHpravRtterabhyupagamAtkRte'pi pIbhAve dvitvAdikaM siddhamiti tadarthaH / dIpajana // 'cle: sic' ityataH gleriti, 'ciN te padaH' ityasmAt ciNa te iti caanuvrtte| tadAha / ebhyazcleriti / ekavacana iti // dIpAdInAmAtmanepaditvena tebhyastazabdasya ekavacanatvaniyamAditi bhAvaH / ciNo luk // ciNa iti paJcamI / tadAha / ciNaH parasyeti // ciNa: parazca arthAt tazabda eva bhavati / ciNabhAve cle: sici rUpamAha / apyAyiSTeti / tAya santAna iti // 'luDi dIpajana' iti clezciNi talope rUpamAha / atAyIti // ciNabhAve sici atAyiSTeti rUpam / For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 'zala 490 calanasaMvaraNayoH' / * vala 491 valla 492 saMvaraNe saJcaraNa ca' / vavale / vavalle / ' mala 493 malla 494 dhAraNe' / mele mamalle / 'bhala 495 bhalla 496 paribhApaNahiMsAdAneSu' / babhale / bbhlle| 'kala 497 zabdasaGkhyAnayoH' / kalate / cakale / 'kalla 498 avyakte zabde' / kallate / ' azabde' iti svAmI / azabdastUSNIbhAva iti ca / * te 499 devR 500 devane' / titeve / dideve / vR 501 gevR 502 glevR 503 peya 504 'mevR 505 mlevR 506 sevane' / 'parinivibhyaH-' (sU 2275) iti patvama / pariSevate / siSeve / ayaM sopadezo'pIti nyAsakArAdayaH / tadbhASyaviruddham / gevate / jigeve / jigleve / pipeve / mevate / mlevate / ' zevR' khe' 'klevR' ityapyeke / revR 507 plavagatau' / plavagati: plutagatiH / revate / athAvatyantA: parasmaipadinaH / 'mavya 508 bandhane' / mamavya / sUj 509 IrSyA 510 Irghya 511 IrSyArthAH' / 'haya 512 gatau' / ahayIt / yAntatvAnna vRddhiH / 'zucya 513 abhiSave / avayavAnAM zithilIkaraNaM surAyA: sandhAnaM vA abhiSavaH / snAnaM ca / zuzucya / 'cucya' ityeke / 'harya 514 gatikAntyoH ' / jaharya / 'ala 515 bhUSaNaparyAptivAraNepu' / alati / Ala / 2330 / ato lrAntasya / (7-2-2) 'ra' iti luptaSaSThIkam / ataH samIpau yau lrau tadantasyAGgasyAto vRddhiH syAtparasmaipadapare sici / neTi' (sU 2268) iti niSedhasya * ato zalacalelyArabhya te ityataH prAka lAntAH / tevR ityArabhya revatyantA vakArAntAH / SevadhAtoH popadezatvAtsatve sevata ityAdi rUpam / pariSevata ityatra 'sAtpadAdyoH' iti niSedhe prApta Aha / parinivibhya iti / siSeve iti // AdezasakAratvAt Satvamiti bhAvaH / ayaM sopadezo'pIti // SedhAturityarthaH / tadbhASyaviruddhamiti // seka sRp sa stR sRjastRstyAnAmeva bhASye SopadezapayudAsAditi bhAvaH / revR plavagatAviti // plaveti na dhAtvantamiti sUcayannAha / plavagatiH plutagatiriti // ayapayetyAdirevatyantA gatAH / avatyantA iti // ava rakSaNe ityetatparyantA ityrthH| mavyetyArabhya ala bhUSaNetyataH prAk yakArAntAH / ala bhUSaNetyArabhya khora pratIghAta ityataH prAk lakArAntAH / atolAntasya // 'mici vRddhiH parasmaipadeSu' ityanuvRttam / asyetyadhikRtam / tadvizeSaNatvAttadantavidhinaiva siddha antagrahaNaM vyartham / tatrAha / letiluptaSaSThIkamiti // ra antasya iti chedH| la ca raceti samAhAradvandvAt SaSThyekavacanaM luptam / rasyAntasyeti sAmAnAdhikaraNyenAnvayaH / For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi halAdeH' (sU 2284) iti vikalpasya cApavAdaH / mA bhavAnalIt / ayaM svaritedityeke / tanmate alate ityAdyapi / 'Ji phalA 516) vizaraNe' / 'tRphala-' (sU 2301) ityetvam / phelatuH pheluH / aphAlIt / 'mIla 517 zmIla 518 smIla 519 kSmIla 520 nimeSaNe' / nimeSaNaM saGkocaH / dvitIyastAlavyAdiH / tRtIyo dantyAdiH / 'pIla 521 pratiSTambhe' pratiSTambho rodhanam / 'NIla 522 vrnne'| ninIla / 'zIla 523 samAdhau' / zIlati / 'kIla 524 bndhne'| kUla 525 aavrnne'| 'zUla 526 rujAyAM saGghoSe c'| tUla 527 niSkarSe' / niSkarSo niSkoSaNama / taccAntargatasya bahinissAraNam / tutUla / 'pUla 528 saGghAte' / mUla 529 pratiSThAyAm / ' phala 530 niSpattau' / phelatuH / pheluH / 'culla 531 bhAvakaraNe' / bhAvakaraNamabhiprAyAviSkAraH / * phulla 532 vikasane' / 'cilla 533 zaithilye bhAvakaraNe c'| tila 534 gatau' / telati / * tilla' ityeke / tillati / 'vela 535 cela 536 kela. 537 khela 538 zvela 539 vella 540 calane' / paJca RditaH / SaSTho lopadhaH / 'pela. 541 phela 542 zela. 543 gatau' / 'ghela' ityeke / skhala 544 saJcalane' / caskhAla / askhAlIt / 'khala 545 saJcaye' / 'gala 546 adane' / galati / agAlIt / 'pala 547 gatau' / salati / 'dala 548 vizaraNe' / 'zvala 549 zvalla 550 ata iti vyadhikaraNaSaSThyantam antasyetyatrAnveti / antazabdaH samIpavartivAcI / tathAca ataH samIpavartino rasyeti labhyate / rasyetyaGgavizeSaNatvAttadantavidhiH / tatazca atsamIpavartirephalakArAntasya aGgasya sici vRddhiriti lbhyte| ata ityAvRttaM vRddhau sthAnitvenAnveti / tadAha / atassamIpAvityAdinA // ataH samIpa iti kim / akhorIt / amaulat / lrAntasyeti kim / mA bhavAnatIt / ato vRddhirityuktvA ataH samIpAvityanuktau tu avadhIt azvahIdityatrAtivyAptiH / atra aGgasyAntau rephalakArau nAtaH samIpAviti na vRddhiH / nacAtra ataH bhakAreNa lakAreNa ca vyavahitatvAdeva na vRddhiH / AlAdityAdau ekavyavadhAne caritA thatvAditi vAcyam / sici pare yadaGgantadakArasya vRddhirityAzrayaNe ativyAptivAraNArthatvAt / tri phaleti // vidAraNaM zithilIbhAvaH / 'AdirjiTuDavaH' iti nirit / 'jItaH ktaH' iti prayojanam / 'Aditazca' iti iDikalpArthamAditvam / liNNimittAdezAditvAdaprApta Aha / tRphleti| mIla "mIleti // nimeSaNaM netrasaGkocaH / saGkoca iti paatte'pyymevaarthH| nIlavarNa iti // varNakriyAyAmityarthaH / phala niSpattAviti // ji phaleti pUrva paThitam / anu. For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 101 aashugmne'| zazvAla / azvAlIt / zazvalla / azvallIt / 'khola 551 khorcA 552 gatipratighAte' / kholati / khorati / 'dhotraM 553 gaticAturye' / dhorati / 'tsara 554 chadmagatau' / tatsAra / atsaariit| 'kmara 555 hUrchane' / cakmAra / 'abhra 556 vabhra 557 madhra 558 cara 559 gatyarthAH' / caratirbhakSaNe'pi / abhrati / Anabhra / mA bhavAnabhrIt / aGgAntyarephasyAta: samIpatvAbhAvAnna vRddhiH / pThivu 560 nirasane' / SThivulamu-' (sU 2320) iti dIrghaH / SThIvati / asya dvitIyo varNaSThakAro veti vRttiH / tiSTheva / tiSThivatuH / tiSThivuH / TiSTheva / TiSThivatuH / TiSThivuH / * hali ca' (sU 354) iti dIrghaH / ThIvyAt / 'ji 561 jaye' / ayamajanteSu paThituM yuktaH / jayaH utkarSaprAptiH / akarmako'yam / jayati / 2331 / sanliTorjeH / (7-3-57) jayate: sanliNNimitto yo'bhyAsastata: parasya kutvaM syAt / jigAya / jigyatuH jigyuH / jigayitha-jigetha / jigAya-jigaya / jigyiva / jigyima / bandhabhedAtpunaH pAThaH / khola kho: iti // dvitIyo rephAntaH / Rdit / ita Arabhya pTiveH prAka rephAntAH / dhokra gaticAturya iti // azvagativizeSa ityarthaH / rephAnto'yam / Rdit / tsara chadmagatAviti // kapaTagatAvityarthaH / kmara harchana iti // kuTilIbhavana ityarthaH / STibu nirasana iti // idupadhaH / udit / ita Arabhya USmAntebhyaH prAka vakArAntAH / tipi zapi laghUpadhaguNe prApte Aha / SThivuklamvitIti // lyuTi tu zitparakatvAbhAvAt dIrghAbhAve laghUpadhaguNaH / STIvanamiti tu pRSodarAditvAt samAdheyam / asyeti // pTivudhAtoH dvitIyo varNa: thakAra ityarthaH / kRtaSTutvasya nirdeza iti bhAvaH / popadezo'yam / kevaladantyathakAraparakasAditvAtyopadezatve'pi na satvam / 'subdhAtuSTivu' iti niSedhAt / liTi tu 'zapUrvAH khayaH' iti SakAravakArayonivRttyA SatvanivRttau rUpamAha / tiSTheveti // ThakArasya svAbhAvikatve tu TiSTheveti rUpam / ji jaya iti // jidhAturaniTakaH / sanliTorjeH // 'abhyAsAcca' iti sUtrAt abhyAsAdityanuvartate / 'cajoH kughiNyatoH' ityasmAt ku iti ca / sanliToriti nimittasaptamI abhyAse anveti / tadAha-sanliNNimitto. yo'bhyAsa ityAdi // sani liTi ca abhyAsAt parasya kutvamiti vyAkhyAne tu yalugantAt sani jejayiSati ityatra kutvaM syAt / ataH sanliNNimitto yo'bhyAsa iti vyAkhyeyamiti mAdhavaH / jigAyeti // Nali dvitve vRddhau uttarakhaNDe jasya kutvena gaH / jigyaturiti // kittvAguNAbhAvaH / liTi ekAca iti iNiSepaM bAdhitvA kAdiniyamAdiTi prApte thali 'acastAsvat' iti taniSedhasya bhAradvAjaniyamAdvikalpaH / tadAha / jigayitha / jigetheti // jigyathuH / For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi jetaa| jIyAt / ajaiSIn / 'jIva 562 praanndhaarnne'| jijIva / 'pIva 563 mIva 564 tIva 565 NIva 566 sthaulye' / pipIva / mimIva / titIva / ninIva / 'kSIvu 567 kSevu 568 nirasane' / ' urvI 569 turvI 570 thurvI 571 durvI 572 dhurvI 573 hiMsAH ' / UrvAJcakAra / 'upadhAyAM ca' (sU 2265) iti dIrghaH / tutUrva / 'gurvI 574 udyamane' / gUrvati / jugUrva / 'murvI 575 bandhane' / 'purva 576 parva 577 marva 578 pUraNe / 'carva 579 adane' / 'bharva 580 hiNsaayaam| 'karva 581 kharva 582 garva 583 drp'| 'arva 584 zarva 585 parva 586 hiMsAyAma' / Anarva / zarvati / sarvati / 'ivi 587 vyAptau' / invati / invAM cakAra / 'pivi 588 mivi 589 Nivi 590 secne'| tRtIyo mUrdhanyoSmAdirityeke / 'sevane' iti taraGgiNyAm / pinvati / pipinva / * hivi 591 divi 592 dhivi 593 jivi 594 prINanArthAH' / hinvati dinvati / __2332 / dhinvikRNvyora ca / (3-1-80) anayorakAro'ntAdeza: syAdupratyayazca zabviSaye / ato lopa:' (sU 2308) / tasya sthAnivadbhAvAllaghUpadhaguNo na / upratyayasya pitsu guNaH / dhinoti / dhinutaH / dhinvanti / jigya / 'Naluttamo vA' iti matvA Aha / jigaay| jigayeti // kAdiniyamAdiTaM matvA aah| jigyiva / jigyimeti / jeteti // jessyti| jayatu / ajayat / AzAliDi 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrgha matvA Aha / jIyAditi / ajaiSIditi // 'siMca vRddhiH' iti bRddhiriti bhAvaH / ajeSyat / prvdhaatussssopdeshH| ividhAtoridittvAnnum / tadAha / invtiiti| invAJca. kAreti // numi ijAdigurumattvAdAmiti bhAvaH / pivimivItyAdaya iditaH / dhinvikRNvyoH // a iti luptaprathamAkam / dhivikRvyoH kRtanumoH dhinvikRNvIti nirdezaH / 'tanAdikRjabhya u:' ityataH uriti ckaaraadnukRssyte| 'kartari kRt' ityataH kartarIti, sArvadhAtuke yagityataH sArvadhAtuka iti ca / tadAha / anayorityAdinA // vakArasyAkAraH dhina u ti iti sthitam / ato lopa iti // yugapatsanniyogaziSTatayA upratyayAkArayorArdhadhAtukayorupadezakAle dhina ityasyAdantatvamiti bhAvaH / nanvatra vakArasya lopa eva vidhIyatAM , kimakAravidhinetyata Aha / tasyeti // vakArasya lopavidhau tu ajAdezatvAbhAvAt sthAnivattvaM na syAditi bhAvaH / tathA ca, dhinu ti iti sthite Aha / upratyayasyeti / cinuta iti / / dhividhAtornumi tasi upa tyaye vakArasya akArAdeze ato lope taso DitvAdukArasya na guNaH / dhinvantIti // dhinva itya For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNamA bAlamanoramA / 103 2333 / lopazcAsyAnyatarasyAM mvoH / (6-4-107) asaMyogapUrvo yaH pratyayokArastadantasyAGgasya lopo vA syAt mvoH parayoH / dhinva:-dhinuvaH / dhinma:-dhinumaH / mipi tu paratvAdguNaH / dhinomi / 2334 / utazca pratyayAdasaMyogapUrvAt / (6-4-106) asaMyogapUrvo ya: pratyayokArastadantAdaGgAtparasya herluksyAt / dhinu / nityatvAdukAralopAtpUrvamAT / dhinavAva / dhinavAma / jinvatItyAdi / 'rivi 595 ravi 596 dhavi 597 gatyarthaH:' / riNvati / raNvati / dhanvati / 'kRvi 598 hiMsAkaraNayozca / cakArAdgatau / 'kRNoti' ityAdi dhinotivat / ayaM svAdau ca / 'mava 599 bandhane' / mavati / mevatuH / mevuH / amavItamAvIt / 'ava 600 rkssnngtikaantipriititRptyvgmprveshshrvnnsvaamyrthyaacnkriyecchaadiiptyvaaptyaalinggnhiNsaadaanbhaagvRddhissu'| avati / Ava / mA smAt jhiH| jho'ntH| u pratyayaH / vakArasya akaarH| ato lopH| ukArasya yaNiti bhAvaH / atra vakArasya sthAnivattvena ArdhadhAtukatve'pi neT / ukAravRttyArdhadhAtukatvasya aldharmatvena analvidhAviti nissedhaat| tadidambho bhago iti sUtrabhASye spssttm| dhinossi| dhinuthaH / dhinuth| dhinomi / lopazca // 'utazca pratyayAdasaMyogapUrvAt' iti pUrvasUtrokta ukAraH asyetyanena praamRshyte| pratyayazabdaH pratyayasambandhini vartate / asaMyogapUrvAt pratyayAditi ca ukAre anveti / sa ca aGgasya vizeSaNam / tadantavidhiH / tadAha / asaMyogeti / pratyayokAra iti // pratyayasambandhI ukAra ityarthaH / pratyaya ukAra iti vyAkhyAne tu sunuvaH sunumaH ityatra na syAt / tatra znoreva pratyayatvAt / pratyayeti kim / yuvaH / yumaH / asaMyogapUrvAditi kim / zaknuvaH / zaknumaH / dhinvaH, dhinuvaH, iti // atra upratyayasya ukArAntatvaM vyapadezivattvena bodhyam / nanvevaM dhinomItyatra mipi dhinu mi iti sthite ukArasya lopa: syAdityata Aha / mipitviti // didhinva / dhinvitA / dhinviSyati / dhinotu / utazca / herluksyAditi // ciNo lugityataH atoherityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / loTo mipi upratyaye vakArasya akAre ato lope dhinu mi iti sthite mernibhAve loDuttamasyetyaDAgamaJca bAdhitvA paratvAdukArasya 'lopazcAsyAnyatarasyAm' iti lopamAzaGkayAha / nityatvAdukAralopAt pUrvamADiti // nibhAvasyApyupalakSaNam / ukAralope kRte akRte ca nibhAvasya ADAgamasya ca pravRttyA nityatvAdukAralopAtpUrvameva nibhAvADAgamayoH kRtayoH ukAralopasya prasaktau ATaH pittvena GittvAbhAvAdukArasya guNe avAdeze ca dhinavAnIti rUpamiti bhAvaH / adhinot / dhinuyAt / dhinvyAt / adhinvIt / adhinviSyat / kRNotItyAdIti // dhivivadrUpANIti bhAvaH / ayaM svAdau ceti // kRvirityarthaH / ava rakSaNeti // svAmyarthaH aizcaryam / mA bhavAnavIditi / / For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shrik siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi bhavAnavIt / dhAvu * 601 gatizuddhyoH' / svaritena / dhAvati-dhAvate / dadhAva-dadhAve / athoSmAntA AtmanepadinaH / 'dhukSa 602 dhikSa' 603 sandIpanaklezanajIvaneSu / dhukSate / dudhukSe / dhikSate / didhikSe / 'vRkSa 604 varaNe' / vRkSate / vavRkSe / 'zikSa 605 vidyopaadaane'| zikSate / 'bhikSa 606 bhikSAyAmalAbhe lAbhe c'| bhikSate / 'kleza 607 avyaktAyAM vAci' / 'bAdhane' iti durgaH / klezate / cikleze / 'dakSa 608 vRddhau zIghrArthe c'| dakSate / dadakSe / 'dIkSa 609 mauNDyejyopanayananiyamavratAdezeSu' / dIkSate / didIkSe / ' IkSa 610 darzane' / IkSAJcake / 'ISa 611 gatihiMsAdarzaneSu' / ISAJcakre / 'bhASa 612 vyaktAyAM vAci' / bhASate / "varSa 613 snehane' / dantyoSThayAdiH / vavarSe / geSa 614 anvicchAyAm' / 'gleSa' ityeke / anvicchA anveSaNam / jigeSe / ' peSa 615 prayatne' / peSate / 'jeSa 616 NeSa 617 eSa 618 preSu 319 gatau' / jeSate / neSate / eSAJcakre / pipreSe / repa 620 heSu 621 heSu 622 avyakte zabde' / Adyo vRkazabde, tato dvau azvazabde / reSate / hepate / dvepate / 'kAsa 623 shbdkutsaayaam'| kAsAJcakre / bhAsU 624 diiptau'| vabhAse / ' NAmR 625 rAsa 626 zabde' / nAsate / praNAsate / 'Nasa 627 kauTilye' / nasate / 'bhyasa 628 bhye'| bhyasate / babhyase / 'AGa: zasi 629 icchAyAm' / AzaMsate / AzazaMse / 'grasu 630 glasu 631 adane' / jagrase / jaglase / 'Iha 632 ceSTAyAm' / IhAJcakre / 'vahi 633 mahi 634 vRddhau' / vaMhate / vavaMhe / maMhate / 'ahi 635 gatau' / aMhate / AnaMhe / 'gaI 636 galha 637 kutsAyAma' / jagaheM / jagalhe / 'baha 638 balha 639 prAdhAnye' / oSThacAdI / vaha neTIti na vRddhiH / mavyAdayo'vatyantAH parasmaipadino gtaaH| dhAvugatIti // udidayam / svaritaditi // tatazca kartRgAmini phale Atmanepadam / anyathA parasmaipadamiti bhAvaH / athoSmAntA iti // tatra dhukSetyArabhya kAsRdhAtoH prAka SakArAntAH / tatra klezadhAturekaH shkaaraantH| dIkSa mauNDyeti // paJcArthAH / nnessdhaaturnnopdeshH| kAsadhAtumArabhya IhadhAtoH prAk sakArAntAH / kAsAJcaka iti // kAspratyayAdityAm / NAmRdhAturNasadhAtuzca NopadezaH / AGaH zasIti // AGaH paraH zasidhAturicchAyAmityarthaH / IhetyArabhya kAdhAtuvarja For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] bAlamanoramA / 105 640 valha 641 paribhASaNahiMsAcchAdaneSu' / dantyoSTha yAdI / kacittu pUrvayordantyoSTha-yAditAmanayoroSThayAditAM cAhuH / pliha 642 gatau' / piplihe / 'veha 643 jeha 644 bAha 645 prytne'| Adyo dnyosstthyaadiH| antyaH kevaloSTha-yAdiH / ' ubhAvapyoSThayAdI' ityeke / 'dantyoSTha yAdI' ityapare / jehatirgatyatho'pi babAhe / 'drAhR. 646 nidrAkSaye , / nikssepe'| ityeke / 'kAza 647 dIptau' / ckaashe| 'uha 648 vitarke' uuhaanyckre'| 'gAhU 649 viloDane' / gAhate / jagAhe / jagAhiSe / jaghAkSe / jagAhir3he-jagAhidhve-- jaghAr3he / gAhitA / 2335 / Dho Dhe lopaH / (8-3-13) Dhasya lopa: syADDe pare / gADhA / gAhiSyate-ghAkSyate / gAhiSISTa-- ghAkSISTa / agAhiSTa-agADha / aghAkSAtAm / aghAkSata / agADhAH / aghAvam / ghuSikAntItyataH prAk hakArAntAH / kAzdhAtustu zakArAntaH / plihdhaaturidupdhH| Uha vitarke iti // yuktyA arthanirNayo vitarka: / 'anuktamapyUhati paNDito janaH / ' ityatra tu anudAtte. svalakSaNAtmanepadamanityamiti bodhyam / gAdhAturUdittvAdveT / tadAha / jagAhiye / jaghAkSe iti // iDabhAve jagAha se iti sthite hoDhaH ekAca iti bhaSbhAvena gasya gha: SaDhoriti Dhasya kaH sasya ssH| jagAhiTve, jagAhidhye iti // iTpakSe 'vibhASeTaH' iti DhatvavikalpaH / iDabhAve tvAha / jaghAve iti // jagAh ve iti sthite hasya DhaH dhasya STutvena DhaH gasya bhaSyakAraH pUrvasya Dhasya 'Dho Dhe lopaH' iti vakSyamANo lopaH / ThUlopa iti sUtraM tvihaiva paThituM yuktam / gAhiteti // iTpakSe rUpam / iDabhAve tu gAh tA iti sthite hasya Dhatve 'jhaSastatho|'dhaH' iti takArasya dhatve tRtvena dhasya Dhatve gAD DhA iti sthite / DhoDhe // DhaH iti SaSThyantam / tadAha / Dhasyeti // DhakArasyetyarthaH / iti pUrvasya DhakArasya lope gADhA iti rUpam / Dhalope TutvasyAsiddhatvantu na / tathA sati DhalopavidhivaiyarthyAt / ghAkSyate iti / iDabhAve hasya DhaH gasya bhaSghakAraH Dhasya kaH sasya Sa iti bhAvaH / ghAkSIaiti // AzIrliDi sIyuTi iDabhAvapakSe hasya DhaH gasya bhae ghakAraH Dhasya kaH sasya Sa iti bhAvaH / agAhiSTeti / sica iT / sasya SaH takArasya Tutvena TaH / iDabhAve tvAha / agA. Dheti // agAi sa ta iti sthite sica iDabhAve jhalo jhalIti lopaH DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH / salopAtpUrva bhaSbhAvastu na / bhaSbhAvasyAsiddhatayA jhalo jhalIti salopasya pUrva pravRtteH / na ca kRte'pi salope pratyayalakSaNena sakAraparakatvAt bhaS durvAra iti zaGkayam / varNAzraye pratyaya lakSaNAbhAvAditi bhAvaH / aghAkSAtAmiti // iDabhAvapakSe DhaghakaSAH / aghAkSateti / agADhA iti // dhAs sic iDabhAve salopaH DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH / aghAvamiti // dhvami For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi aghAkSi / 'gRhU 650 grahaNe' / garhate / jagRhe / 'Rdupadhebhyo liTa: kittvaM guNAtpUrvavipratiSedhena' (vA 593) / jagRhiSe--jaghRkSe / jaghRTve / garhitA-gardA / garhiSyate-ghayate / garhiSISTa-ghRkSISTa / luGi / agarhiSTa / iDabhAve / 2336 / zala igupadhAdaniTaH ksH| (3-1-45) igupadho yaH zalantastasmAdaniTaicle: ksAdeza: syAt / aghRkSata / 2337 / ksasyAci / (7-3-72) ajAdau taGi ksasya lopa: syAt / 'alo'ntyasya' (sU 42) / aghRkSAtAm / aghRkSanta / 'glaha 651 ca' / glahate / 'ghuSi 652 kAntikaraNe' / dhuMSate / jughuSe / kecit 'ghaSa' ityadupadhaM ptthnti| iDabhAvapakSe slopH| ddhtvghtvssttutvddhlopaaH| dhvamamAzritya DhalopAtpUrva bhaSbhAvaH / aghaakssiiti|| iDabhAve hasya DhaH / bhaSbhAvaH Dhasya kaH sasya Satvamiti bhaavH| aghaavhi| agAhiSyata / aghAkSyata / gRhUdhAtuH Udit / RdupadhaH / gahate iti // laTastipi laghUpadhaguNe zapi rprtvm| jagRhe iti // asaMyogAditi kittvaadgunnaabhaavH| na ca kittvAt paratvAdguNaH zaGkayaH 'Rdupadhebhyo liTa: kittvaM guNAt pUrvavipratiSedhena' iti vArtikAditi bhAvaH / UdittvAdiDikalpaM matvA Aha / jagRhiSe / jaghRkSe iti // abhyAse uradatvaM halAdizeSaH jaztvam iT sstvm| iDabhAva tu DhatvabhabhAvakatvaSatvAni / dhvami jagrahidhve iti siddhavatkRtya iDabhAve Aha / jaghRta iti // hasya Dha: bhaSbhAvaH DhalopaH / gati // iDabhAve guNe raparatve DhatvadhatvaTutvaDhalopAH / gharkSyate iti // guNaH raparatvaM hasya Dha: bhaSbhAvaH Dhasya kaH Satvam / ghRkSI. aiti // AzIrliGaH sIyuTi iDabhAve liGsicAviti kittvAdguNAbhAve hasya Dha: bhaSbhAvaH Dhasya kaH Satvam / agarhiTeti // sica iTi guNe raparatve Satve rUpam / zala igupadhA // zalanta iti // 'dhAtorekAcaH' ityato'nuvRttadhAtuvizeSaNatvAttadantavidhiriti bhAvaH / sico' pavAdaH ksAdezaH adantaH / kakAra it / aghRkSateti // cle: ksH| tasya kittvAhakArasya na guNaH / hasya DhaH bhaSbhAvaH Dhasya kaH Satvamiti bhAvaH / 'aghRkSa AtAm' iti sthite 'Ato DitaH' iti iyAdeze prApte / ksasya // acItyasyAGgAkSiptapratyayavizeSaNatvAt tadantavidhiH / 'gholopo leTi vA' ityataH lopa itynuvrtte| tdaah| ajAdAvityAdinA / alo'ntyasyeti // antyasyAkArasya lopa iti bhAvaH / vastutastu lugvA duhadiha' ityuttarasUtrAdAtmanepade ityanuvRttestadvizeSaNatvAdacIti tadAdividhiH / tena dRzeH ksapratyaye tAdRkSa ityAdau nAya lopH| ajAdI taGItyeva kvacitpATho dRzyate / aghRkSAtAmiti / / 'aghRkSa AtAm' iti sthite ksAkArasya lope ataH paratvAbhAvAt 'Ato DitaH' iti iy neti bhAvaH / aghRkSanteti ||jhsy ajAditvAbhAvAttasminpare ksasya akAralopAbhAvAdataH paratvAdAtmanepadeSvanata ityadAdezo na / kRte tu jho'ntA For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / athAhatyantA: prsmaipdinH| 'ghuSir 653 avizabdane' vizabdanaM pratijJAnaM, tato'nyasminnartha ityeke / 'zabde' ityanye peThuH / ghoSati / jughoSa / ghoSitA / irittvAdakA / aghuSat-aghoSIt / * akSu 654 vyAptau' / 2338 / akSo'nyatarasyAm / (3-1-75) ano vA anupratyaya: syAtkarthe sArvadhAtuke pare / pakSe zap / akSNoti / akSaNutaH / akSNuvanti / akSati / akSataH / akSanti / AnakSa / AnakSitha-AnaSTha / akSitA--aSTA / akSiSyati / 'sko:' (sU 380) iti kalopaH / paDho: ka: si' (sU 295) / akSyati / akSNotu / akSNuhi / akSNavAni / AkSNot / AkSNavam / akSNuyAt / aNuyuH / akSyAt / deza ksasyAkAralopa: pararUpaM vA / glaha ceti // glahadhAturapi grahaNe vartata ityarthaH / adu. padho'yam / ghuSi kAntIti // udupadho'yam / idittvAnnum / nazretyanusvAraH / yayparakatvAbhAvAnna parasavarNaH / tadAha / dhuMSata iti // seTko'yam / adupadhapakSe tu ghsste| jaghaSe / USmAntA Atmanepadino gtaaH| athAhatyantAH parasmaipadina iti // USmAntA iti zeSaH / tatra tusa haselyataH prAk SAntAH / ghuSir iti // ir it / pratijJAnamiti // vedAH pramANamityAdyabhyupagama ityarthaH / tato'nyasminniti // vizabdanAt anyat avizabdanaM tasminnityarthaH / irittvAdaGveti // irito vetyaneneti zeSaH / aghuSaditi // aGo DittvAna laghUpadhaguNaH / aghoSIditi // aGabhAvapakSe laghUpadharaNe 'iTa ITi' iti sijlopaH / halantalakSaNavRddheH 'neTi' iti niSedhaH / akSadhAtuH jAdattvAdveTakaH / akSo'nyatarasyAm // akSa iti paJcamI / svAdibhyaH inurityataH anuriti, kartari zabityataH kartarIti, sArvadhAtuke yagilyataH sArvadhAtuka iti, cAnuvartate / tadAha / akSo veti // inupratyayasya zittvaM sArvadhAtukatvArtham / tatphalantu 'svAdibhyaH inuH' ityatra vakSyate / akSaNotIti // tipi inuH tasya tipaH pittvena GittvAbhAvAt sArvadhAtuketi zno guNaH Natvam / akSNuta iti // tasaH apittvena DittvAt no na guNaH / akSNuvantIti // GittvAdguNAbhAve uvaG / akSNoSi / akSNuthaH / akSNutha / akSNomi / akSNuvaH / akSNumaH / akSatIti zappakSa rUpam / AnakSeti // gali dvihaltvAnnuT / AnakSatuH / AnakSuH / UdittvAdiTpakSe Aha / AnakSitheti // iDabhAve Aha / AnaSTheti // AnaH th iti sthite skoriti kalopaH thasya Tutvena Ta: / aSTeti // luTi tAsi iDabhAvapakSe skoriti kalope takArasya tRttvena ttH| akSa sya iti sthite prakriyAndarzayati / skoriti kalopaH / SaDhoH kassIti / kAtparatvAt sasya SatvaJca / akSaNotviti // akSNotu / akSNutAt / akSNutAm akSNuvantu / akSNuhIti // saMyogapUrvatvAdutazceti herlak na / herapittvena GitvAt norna guNaH / akSNutAt / akSNutam / akSNuta / akSaNavAnIti // ATaH pitvena DittvAbhAvAnna guNaniSedhaH / HHHHit For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi udittvAdveT / 'neTi' (sU 2268) / mA bhavAnakSIt / amiSTAm / akSiSuH / iDabhAve tu mA bhavAnAkSIt / ASTAm / AkSuH / 'takSu 655 tvakSu 656 tnuukrnne'| __2339 / tanUkaraNe takSaH / (3-1-76) inuH syAdvA zabviSaye / takSNoti-takSati vA kASTham / ttkssith-ttsstth| atakSIt / atakSiSTAm / atAkSIt / atASTAm / 'tanUkaraNe' kim / vAgbhiH saMtakSati / bharlsayatItyarthaH / ' ukSa 657 secane' / ukSAM cakAra / ' rakSa 658 guNe avAdezaH / akSNavAva / akSaNavAma / zapi tu akSatvityAdi / AkSNoditi // laDastip znorguNa: ATa vRddhiH / AkSNutAm / AkSNuvan / AkSNoH / AkSNutam / AkSNuta / AkSNavamiti // mipaH am norguNaH avAdezaH / AkSNuva / aakssnnum| azNuyAditi // vidhiliGi yAsuTo DittvAt zrona guNaH / aNuyuriti // akSNuyAH / aNuyAtam / aNuyAta / akSNuyAm / akSNuyAva / akSNuyAma / zappakSe AkSadityAdi / akSyAditi // AzIrliGaH ArdhadhAtukatvAnna inuH, nApi zap / luGi sici vizeSamAha / UdittvAdveDiti // tatra iTpakSe Aha / neTIti // halantalakSaNA vRddhirnatyarthaH / naca abhaitsIdityAdAvekena halA vyavadhAne halantalakSaNavRddhazcaritArthatvAdatra na tatprasaktiriti zaGkatham / rajeH arAMkSIdi. dityatra vRddhisiddhaye anekAlvyavadhAne'pi halantalakSaNavRddhipravRtterbhAdhyAdau prapaJcitatvAditi bhAvaH / mA bhavAnakSIditi // ATi sati halantalakSaNavRddhau satyAmasatyAJca rUpe bhedAbhAvAt mA bhavAnityupAttam / AkSiSTAm / akSiSuriti // atrApi mA bhavAniti sambadhyate / iDabhAve tviti // luGastipi akS s Iditi sthite iDabhAvAnneTIti niSedhAprasaktayA hala. ntalakSaNavRddhau jhalo jhalIti sijlope skoriti kalope takArasya Tutvam / AkSu. riti // akS s us iti sthite halantalakSaNavRddhau skoriti kalope Sasya katve sasya Satvamiti bhAvaH / AkSIH / ASTam / ASTa / AkSam / AkSva / AkSma / AkSiSyat / AkSyat / AkSyatAm / AkSyan / AkSyaH / AkSyatam / AkSyata / AkSyam / AkSyAva / AkSyAma / tathU tvaSa iti // sthUlasya kASThAdeH katipayAvayavApanayanena sUkSmI karaNantanUkaraNam / tanUkaraNe // zeSapUraNena sUtraM vyaacsstte| inuH syAdvA zabviSaye iti // svAdibhyaH inurityataH znuriti, kartari zabityataH kartarIti, sArvadhAtuke yagityataH sArvadhAtuka, iti cAnubartate / tanUkaraNe'rthe vidyamAnAt takSadhAtoH inuH syAtkarthe sArvadhAtuke iti phalitam / naca takSudhAtostanUkaraNArthakatvAvyabhicArAt inuvidhau tanUkaraNagrahaNaM vyarthamiti vAcyam / ataeva dhAtupAThe arthanirdezasya upalakSaNatvAvagamAt / takSNotItyAdi // akSavadrUpANi / luhi sici iTpakSe neTIti bRddhiniSedhe atakSIditi rUpam / iDabhAve tu atAkSAditi ca For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 109 pAlane / "NikSa 659 cumbane' / praNikSati / 'trakSa 660 yUkSa 661 NakSa 662 gatau' / kSati / strakSati / nakSati / 'vakSa 663 roSe' / 'saGghAte' ityeke / 'mRkSa 664 sngghaate'| 'mrakSa' ityeke / 'takSa 665 tvacane' / tvacanaM saMvaraNaM tvaco grahaNaM ca / 'pakSa parigrahe' ityeke / 'sUrbha 666 Adare' / supUrkha / 'anAdare' iti tu kAcitko'papAThaH / 'avajJAvahelanamasUkSaNam' ityamaraH / 'kAkSi 667 vAkSi 668 mAkSi 669 kAGkSAyAm' / ' drAbhi 670 dhAkSi 671 dhvAkSi 672 ghoravAzite c'| 'cUSa 673 pAne' / cucUSa / 'tUSa 674 tuSTau' / 'pUSa 675 vRddhau' / 'mUSa 676 steye' / lUSa 677 rUpa 678 bhUSAyAm' / 'zUSa 679 prasave' / prasavo'bhyanujJAnam / taalvyossmaadiH| 'yUSa 680 hiNsaayaam'| 'jUSa 681 ca' 'bhUSa 682 alaGkAre' / bhUSati / 'USa 683 rujaayaam'| USAM cakAra 'ISa 684 unyche'| 'kaSa 685 khaSa 686 ziSa 687 jaSa 388 jhaSa 689 zaSa 690 vaSa 691 maSa 692 ruSa 693 riSa 694 hiMsArthAH' / tRtIyaSaSThau tAlavyosmAdI / saptamo dantyoSThayAdiH / cakASa / cakhASa / zizeSa / shishessith| zeSTA / ksa: azikSat / azekSyat / jeSatuH / jajhaSatuH / zeSatuH / vavaSatuH / meSatuH / akSavat / evaM tvakSudhAturapi / nnikssdhaaturnnopdeshH| praNikSatIti // 'upasargAdasamAse'pi' iti Natvam / RkSa dakSa NakSa gatAviti // trayo'pyakAramadhyAH / dvitIyaSyopadezaH / tadAha / vakSatIti // Sasya satve TutvanivRttiriti bhAvaH / NakSadhAturNopadezaH / sici neTIti halanta. lakSaNavRddhiniSedhaH / vakSa roSa iti // dantyoSTyAdiH / mrakSadhAturakAramadhyaH / saMvaraNazabdasya vivaraNaM tvaco grhnnmiti| sUkSadhAtuH rephamaddhyaH / apapAThatve hetumAha / avakSeti / sUrbhadhAto. ranAdarArthakatve asUkSaNamityasya AdarArthakatvApattyA amarakoze avajJAparyAyatvAvagamavirodha iti bhAvaH / ghoravAzite ceti // cAt kAMkSAyAmapi / ghoravAzitaMkUrazabdaH / cUSelyArabhya USa rujAyAmiti yAvaddupadhAH / ISa uJcha iti // IdupadhaH / kaSetyArabhya daza dhAtavaH / tatra tRtIyo dazamazca idupadhaH / ziSadhAturaniTakaH / krAdiniyamAtthali vasi masi ca nityamiT / ajantAkAravattvAbhAvena thali seTakatvAbhAvAt zizoSitha / ziziSiva / ziziSima / AzikSaditi // 'zala igupadhAt' iti cle: ksAdeze kittvAlaghUpadhaguNaniSedhe Sasya katve sasya Satvamiti bhAvaH / vavaSaturiti // 'na zasadada' iti niSedhAdetvAbhyAsalopau n| ruSadhAtusseTakaH / roSati / ruroSa / ruruSatuH / ruruSuH / ruroSitha / ruruSathuH / ruruSa / jharoSa / ruruSiva / rurussim| For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2340 / tISasahalubharuSariSaH / (7-2-48) icchatyAdeH parasya tAderArdhadhAtukasyer3A syAt / roSitA-roSTA / roSipyati / reSitA-reSTA / reSiSyati bhaSa / 695 bhartsane' / iha bhartsanaM zvaravaH / bhaSati / babhASa / 'uSa 696 dAhe' / oSati / 2341 / uSavidajAgRbhyo'nyatarasyAm / (3-1-38) ebhyo liTyAmvA syAt / oSAM cakAra / uvoSa / USatuH / uvASitha / 'jiSu 697 viSu 698 miSu 699 secane' / jijeSa / krAdiniyamAdi / viveSitha / viviSiva / veSTA / vekSyati / avikSata / 'puSa 700 pussttau'| possti| possitaa| poSiSyati / apoSIt / aniTkeSu 'puSya' iti zyanA nirdezAdayaM seTa ato na ksaH / adhiau devAdikasya grahaNAnnAG / zriSu 701 lipu 702 grupu 703 pluSu 704 dAhe' / zreSati / zizreSa / zreSitA / zleSati / zizleSa / zleSitA / ayamapi seT / 'anidasu devAdikasyaiva grahaNam' iti kaiyaTAdayaH / tiisss|| ArdhadhAtukasyetyataH idditynuvrtte| 'svaratisUti' ityato veti ca / tItisaptamyupAdAnAttadAdividhiH / iSa saha lubha ruSa riSa eSAndvandvAtpaJcamyekavacanam / tadAha / icchatyAde. riti // icchatIti iSeH tipA nirdezaH / iSadhAturvivakSitaH / iSu icchAyAM tudAdizzavikaraNaH / iSa gatau divAdiH shyaanvkrnnH| iSa AbhIkSNye krayAdiH bhAvikaraNaH / tatra 'iSestakAre zyanpratyayAtpratiSedhaH' iti vArtikAt zyanvikaraNasya na grahaNam / roSitA, roSTeti // iDabhAve Thutvena takArasya TakAraH / riSestAdAvidhikalpammatvA Aha / reSitA, reaiti // uSa dAha iti // seTko'yam ukhadhAtuvat / uSavida // kAsapratyayAdityataH Am liTItyanuvartate / tadAha / ebhyo liTIti // AmabhAvapakSe Aha / uvoSeti // ' abhyAsasyAsavarNe' iti uvaGAdezaH / jiSu viSu miSu secana iti // dvitIyo dantyoSTyAdiH / thali vasi masi ca vizeSamAha / krAdiniyamAdiDiti / viveSitheti // ajantAkAravattvAbhAvena bhAradvAjaniyamApravRttesthalyapi kAdiniyamAnityamiT / veSTeti // tAsi chutvena takArasya TaH / vekSyatIti // SaDhoriti Sasya kaH sasya SaH / avikSaditi // 'zala igupadhAt' iti ksaH / Sasya kaH sasya SaH kittvAnnaguNaH / puSadhAtuH seDiti matvA Aha / poSiteti / apoSIditi // neTIti vRddhinissedhH| nanvaniTsu puSeH pAThAt kathaM sedakatvamityata Aha / AniTakeSviti / ata iti // seTakatvAt kso netyarthaH / nanu puSAditvalakSaNaH aG kuto netyata Aha / avidhAviti // etaccAnupadameva puSAdisUtravyAkhyAvasare spaSTIbhaviSyati / ayamapIti // puSadhAtuvat zliSadhAturapi bhauvAdika: seDityarthaH / kaiyaTAdaya iti // 'zliSa AliGgane' iti sUtre kaiyaTaharadattAdibhistathA prapaJcitatvAditi bhAvaH / For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org Achar prakaraNam baalmnormaa| 111 yattvaniTkArikAnyAse dvayorgrahaNamityuktaM, tatsvoktivirodhAdgranthAntaravirodhAJcopekSyam / puproSa / puploSa / 'pRSu 705 vRSu 706 mRSu 707 secane' / ' mRSu' sahane ca / itarau hiMsAsaMklezanayozca / parSati / paparSa / pRSyAt / 'ghRSu 708 saGgharSe' / 'hRSu 709 aLIke' / 'tusa 710 hrasa 711 hrasa 712 rasa 713 zabde' / tutosa / jahAsa / jahAsa / rarAsa / 'lasa 714 zleSaNakrIDanayo:' 'ghala 715 adane' / ayaM na sArvatrikaH / 'liTyanyatarasyAm' (sU 2424) ityadeghaslAdezavidhAnAt / tatazca yatra liGgaM vacanaM vAsti tatraivAsya prayogaH / atraiva pAThaH zapi parasmaipade liGgama / laditkaraNamaGi / aniTkArikAsu pATo valAdyArdhadhAtuke / kmaraci tu viziSyopAdAnam / ghasati / ghastA / 2342 / saH syArdhadhAtuke / (7-4-49) sasya taH syAtsAdAvArdhadhAtuke / ghatsyati / ghasatu / adhasat / ghaset / liGgAdyabhAvAdAziSyasyAprayogaH / dvayorgrahaNamiti // bhauvAdikadevAdikayorityarthaH / svoktIti // "zliSa AliGgane' iti sUtre devAdikazliSeraniTakeSu grahaNamiti nyAsakRtA kaiyaTAdibhizvoktatvAditi bhAvaH / pRSu vRSu ityArabhya hRSuparyantA RdupadhAH / alIkaM mithyAbhavanaM mithyoktirvA / tusahasetyArabhya NazagatAvityataH prAka skaaraantaaH| ghasladhAturaniTakaH / ayamiti // ghasladhAtuH sarveSu na prayojya ityarthaH / kuta ityata Aha / liTIti // yadyayaM sArvatrikassyAt tadA liTyapi prayujyeta / tatazca 'ada bhakSaNe' iti dhAtorliTyanyatarasyAmiti ghaslabhAvavidhirvyarthaH syAditi bhAvaH / asArvatrikatve sati va prayogaH ka netyata Aha / tatazceti // yatra ghasladhAtoH prayoge jJApakaM pratyakSavacanaM vAsti tatraivAsya prayoga ityrthH| tatra tAvalliGgandarzayati / atraiveti // bhvAdigaNe atraiva kameH parasmaipade asya pAThazzapi prayoge liGgamityarthaH / naca dhAtusaMjJArthaH pATha iti zaGkayam / dyutadIptAvityuktarItyA'sya pAThenaiva siddhe atra krame tatpAThavaiyarthyAditi bhAvaH / laditkaraNamaGIti // prayoge liGgamiti zeSaH / aniTkArikAsviti // anudAttopadezeSu ghasladhAtoH pAThaH valAdyArdhadhAtuke prayoge liGgamityarthaH / atha kacidasya prayoge pratyakSavacanandarzayati / kmaracIti // 'sRghasyadaH kmarac , ityatra viziSya ghaserupAdAnAtkmaraci prayoge prmaannmityrthH| ghasatIti / / luTi tasAdyupalakSaNamidam / liTi asya prayogAbhAvAlluTayudAharati / ghasteti / samsi // saH iti chedaH / saH iti SaSThyantam / si iti saptamyantam ArdhadhAtukavizeSaNam / tadAdividhiH / 'aca upasargAttaH' ityata: ta ityanuvartate / akAra uccAraNArthaH / tadAha / sasya taH syAditi // Adeze akArasya uccAraNArthatvAttakAraH For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2343 / puSAdidyutAmuditaH parasmaipadeSu / (3-1-55) zyanvikaraNapuSAderyutAderladitazca parasya cleraG syAtparasmaipadeSu / aghasat / 'jarja 716 carca 717 jharjha 718 paribhASaNahiMsAtarjaneSu' / pisa 719 pesa 720 gatau' / pipisatuH / pipesatuH / 'hase 721 hsne'| edittvAnna vRddhiH / ahasIt / Niza 722 samAdhau' tAlavyoSmAntaH / praNezati / 'miza 753 maza 724 zabde roSakRte ca' / tAlavyoSmAntau / 'zava 725 gatau' dansyoSThayAntastAlavyoSmAdiH / zavati / azavIt-azAvIt / 'zaza 726 plutagatau' / tAlavyoSyAdyantaH / zazAza / zezatuH / zezuH / zezitha / 'zasu 727 hiNsaayaam'| dantyoSmAnta: / 'na zasadada-' (sU 2263) ityettvaM na / zazasatuH / zazasuH / zazasitha / 'zaMsu 728 stutau' / ayaM durganAvapIti durgaH / 'nRzaMso ghAtukaH krUraH' ityamaraH / zazaMsa / AziSi nalopa: zasyAt / 'caha 729 priklkne'| kalkanaM zAThyam / acahIt / ' maha 730 pUjAyAm' / amahIt / 'raha 731 tyaage'| 'rahi 732 gtau'| raMhati / rahyAt / 'dRha 733 dahi 734 bRha 735 bRhi 736 vRddhau' / darhati / dadarha / dadRhatuH / vRMhati / barhati / bRMhati / * bRhi' zabde ca / 'bRMhitaM karigarjitam' ityamaraH / 'bRhir' ityeke / syAdityarthaH / luGi cle: sici prApte / puSAdi // 'cleH sic' ityataH cleriti 'asyativaktiravyAtibhyaH' ityataH ADiti cAnuvartate / puSAdidyadAdiladita eSAM samAhAradvandvAtpaJcamI / tatra puSadhAtustu bhvAdI krayAdau curAdau divAdI cAsti / tatra yadi bhavAdikaH puSAdigaNo gRhyeta / tarhi dyutAdigrahaNamanarthakaM syAt / puSAdigaNottaramevAtra dathutAdigaNapAThAt / nApi krayAdyantargaNaH / 'muSa steye' 'khaca bhUtaprAdurbhAve' 'heTha ca' 'graha upAdAne iti ca tvAra eva paThyante / yadi ta evAtra puSAdayo vivakSitAssyuH tarhi lAghavAt ladita eva te kriyeran / nApyatra caurAdikapuSAdirgRhyate / NicA clervyavahitatvAt / ataH parizeSAt divAdaya eva gRhyante / tadAha / zyanvikaraNeti / jarja carca jhajheti // eteSAM cavargIyAnteSveva pATa ucitaH / hase hasana iti // edidayam / na vRddhiriti / / hmayantetyaneneti zeSaH / Niza samAdhAviti / / NopadezatvAdupasargAdasamAse'pIti nasya Natvam / tadAha / praNezatIti // 'zasu hiMsAyAm' ityataH prAk zakArAntAH / zavatistu vaantH| zasviti // no vikRtAnusvArasya nirdezaH / 'caha parikalkane' ityArabhya arhatiparyantA hkaaraantaaH| raha tyAge iti // nAyamidit / rahi gatAviti // aya. For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 113 abRhata-abIn / tuhir 737 duhir 738 uhir 739 ardane / tohati / tutoha / atuht-atohiit| dohati / aduht| adohiit| aniTakArikAsvasya duhergrahaNaM necchanti / ohati / uvoha / UhatuH / ohitA / mA bhavAnuhana / auhIt / arha 740 pUjAyAm / Anarha / atha kRpUparyantA anudAttetaH / 'dyuta 741 dIptau' / dyotate / 2344 / dyutisvApyoH samprasAraNam / (7-4-67) anayorabhyAsasya samprasAraNaM syAt / didyute / didyutAte / dyotitA / ___2345 / dhujhyo luGi / (1-3-91) gutAdibhyo luGa: parasmaipadaM vA syAt / puSAdisUtreNa parasmaipade aG / adyutana-adyotiSTa / zvitA 742 varNe / zvetate / zivite / azvitana-azvetiSTa / tri midA 743 snehane / medate / 2346 / miderguNaH / (7-3-82) midit / dRhahahIti // RdupadhA ete / dvitiiycturthaaviditau| abRhat / abauditi // irittvAdaDikalpa iti bhAvaH / uvoheti // uhirdhAtoliTi dvitve halAdizeSe pugantalakSaNe guNe 'abhyAsasyAsavarNe' ityuvaG / mA bhavAnuhaditi // irittvAdaGi rUpam / auhIditi // aGabhAvapakSe clessici tasya iTi 'astisicaH' iti takArasya ITi 'iTa ITi' iti sico lope 'ADajAdInAm' iti ATi vRddhiH / mAGayoge tu mA bhavAnuhIt / Anarheti // 'ata AdeH' iti dIrgha nus / kRpUparyantA anudAtteta iti // dyutetyArabhya kRpUparyantA ityarthaH / yutisvaapyoH| abhyAsasyeti // 'atra lopo'bhyAsasya' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / didyute iti // dvitve 'halAdiH zeSaH' ityanena yakArasya lope prApte tadapavAdatvena 'dyutisvApyoH' iti samprasAraNe, 'samprasAraNAca' iti ukArasya pUrvarUpe rUpam / yudbhayo luGi // bahuvacanAt dyutAdibhya iti gamyate / digyoge paJcamI / 'tasmAdityuttarasya' iti paribhASayA parasyetyupatiSThate / 'zeSAtkartari' ityataH parasmaipadamityanuvartate / tadAha-dhutAdibhyaH iti / parasmaipade aGiti // AtmanepadapakSe sijeva natvaG / puSAdisUtre parasmaipadagrahaNAditi bhAvaH / tadAha / adyotiSTeti / zcitA varNa iti ||shretvrnnkrnne zvetIbhavane vetyarthaH / azvitaditi / dyutAditvAdaG / azvetiSTetyAtmanepadapakSe rUpam / evamagre'pi / dyutAdau luDi rUpabhedo jJeyaH / tri midA snehane iti // nirit 'jItaH ktaH' ityetadarthaH / mimide ityatra liTa: asaMyogAditi kittve'pi guNaM zaGkitumAha / miderguNaH // miderityavayavaSaSTI / guNazrutyA 'iko guNavRddhI' iti paribhASayA ika ityuptissttte| 'STiyuktamucamAM ziti' ityataH 15 For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi mideriko guNa: syAditsaMjJakazakArAdau / eza: AdizittvAbhAvAnnAnena guNaH / mimide / amidat-amediSTa / 'ni vidA 744 snehnmocnyoH'| mohanayoH' ityeke / svedate / siSvide / asvidat-asvediSTa / tri kSvidA c'| ityeke / azvidat-akSvediSTa / 'ruca 745 dIptAvabhiprItau ca' / rocate sUryaH / 'haraye rocate bhakti:' / arucat-arociSTa / ghuTa 746 parivartane / ghoTate / jughuTe / aghuTat-aghoTiSTa / ruTa 747 luTa 748 luTa 749 pratighAte / aruTat-aroTiSTa / zubha 750 dIptau / kSubha 751 saJcalane / Nabha 752 tubha 753 hiMsAyAm / Adyo'bhAve ca / nabhantAmanyake same' | 'mA bhUvannanyake sarve' iti niruktam / anabhat-anabhiSTa / atubhanatobhiSTa / imau divAdI krayAdI ca / sraMsu 754 dhvaMsu 755 bhraMsu 756 avasraMsane / 'dhvaMsu gatau c| aGi na lopa: / amrasat-asaMsiSTa / ' nAsrasatkariNAM graivam' iti raghuvaMze / 'bhraMzu' ityapi kecitpeThuH / atra tRtIya eva tAlavyAnta ityanye / 'bhrazu bhraMzu adhaHpatane' iti divAdau / sambhu 657 shiitynuvrtte| zacAsAviceti karmadhArayaH / tena ca adhikRtAGgAkSiptaH pratyayo vizeSyate / tadA. dividhiH / itsaMjJakazakArAdau pratyaye pare iti lbhyte| tadAha / miderityaadinaa|| devAdikamide: zyani medyate ityAdyudAharaNam / za it yasyeti bahuvrIhimAzritya ziti pratyaye pare miderikoguNa ityeva kuto na vyAkhyAyata ityAzaya mimide ityatra guNAbhAvArthamitsaMjJakazakArAdAviti vyAkhyeyamityabhipretyAha / ezaH AdizittvAbhAvAditi / tri videti / / Sopadezo'yam / aniTsa svidyeti zyanvikaraNasyaiva grahaNAdaya seT / ruca dIptAvabhiprItI ceti // abhiprItiH prItiviSayIbhavanam / dIptau udAharati / rocate sUryaH iti // prakAzata ityarthaH / abhiprItau udAharati / haraye rocate bhaktiriti // bhaktiH haryAzritaprItiviSayo bhavatItyarthaH / 'rucyAnAm' iti sampradAnatvAccaturthI / kSubha saJcalane iti // kSobhate kSubhyatIti divAdau / kSubhnAtIti yAdau / NabhadhAtuH NopadezaH / nabhate / Adyo'bhAve ceti // cAtsaJcalane'pi / tatra abhAvArthakasya prayogandarzayati / nabhantAmanyake same iti // mantro'yam / nanvatra mantre NabherhisArthakatvameva kuto na syAdityata Aha / mA bhUvannanyake sarve iti // nabhantAmityasya vivaraNaM mA bhuuvniti| na bhavantI. tyarthaH / same ityasya vivaraNaM sarve iti / niruktamiti // vedavyAkhyAnAtmako yAskapraNIto granthavizeSo niruktam / srasudhvaMsubhraMsu iti // trayo nopadhAH kRtAnusvAranirdezAH / dhvaMsu gatau ceti // cAdavapresane'pi / asrasaditi // dyutAditvAtparasmaipade aGi nalopa iti bhAvaH / nAstrasaditi // nAsraMsadityapapAThaH / nacAsrasaditi laGo For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 115 vizvAse / amrabhat--amrambhiSTa / dantyAdirayam / tAlavyAdistu pramAde gataH / vRtu 758 vartane / vartate / vavRte / 2347 / vRdbhyaH sysnoH| (1-3-92) vRtAdibhyaH parasmaipadaM vA syAtsye sani ca / 2348 / na vRdbhyshcturyH| (7-1-59) ebhyaH sakArAderArdhadhAtukasyeNna syAttaGAnayorabhAve / vartyati / vartipyate / avRtat / avartiSTa / avaya't / avatiSyata / vRdhu 759 vRddhau / zRdhu 760 zabdakutsAyAma / imau vRtuvat / syandU 761 prasravaNe / syandate / sasyande / sasyandiSe-sasyantse / sasyandidhve-sasyanddhe / syanditA-syantA / rUpamiti bhramitavyam / tatra parasmaipadAsambhavAt / sambhudhAturakAramadhyaH / vRtu vartane iti // udita RdupadhaH seTakaH / vartate iti // zapi guNe raparatvam / vavRte iti // asaM. yogAditi kittvAdguNAbhAve dvitve uradattve raparatve halAdizeSa rUpam / luTi vartitA / vRdbhyH|| bahuvacanAdvRtAdibhya iti gamyate / zeSAtkartarItyataH prsmaipdaamitynuvrtte| tadAha / vRtAdibhya iti / na vRdbhayaH // sa'sicIti sUtrAt se iti ArddhadhAtukasyeDiti cAnuvartate / tadAha / ebhyaH sakArAderiti / taGAnayorabhAve iti // gameriDityataH parasmaipadavityanuvRttam / tena ca taGAnayorabhAvo lakSyate / vyAkhyAnAditi bhAvaH / tena jigamiSitA ityatra gamestRci iTa siddhyati / vRtessanantAt herluki vivRtsetyatra iniSedhazca siddhyati / vaya'tIti // luTi syaH / 'vRddhyaH syasanoH' iti parammaipadavikalpaH / 'na vRdbhyaH' iti iNniSedhaH / guNaH raparatvaM carvam / parasmaipadAbhAvetvAha / vartiSyate iti // taGAnayorabhAve ityuktaH na vRdbhya iti iniSedho na / avartiSTeti // parasmaipadasya aDazcAbhAve rUpam / avayaMditi // laGi syaH / 'vRdbhyaH syasanoH' iti parasmaipadam / 'na vRdbhyaH' iti iniSedhaH / guNaH / raparatvamiti bhAvaH / avartiSyateti // parasmaipadasyAbhAve na vRdbhya iti iniSedho'pi neti bhAvaH / vRdhu zRdhu iti dvau Rdupadhau / tatrApi 'Tujhyo luddhiH' iti parasmaipadapakSe dyutAdilakSaNaH aG / luTluGoH 'vRddhyaH syasanoH' iti parasmaipadapakSe 'na vRddhyaH' iti iniSedhazca / tadAha / imo vRtuvaditi // vaya'ti / vardhiSyate / avRdhat / avardhiSTa / avaya't / avardhiSyata / zaya'ti / zardhiSyate / azvat / azardhiSTa / azaya't / ashrdhissyt| syandUdhAtuH adit nakAropadhaH kRtAnusvAraparasavarNanirdezaH / sasyandiSe, sasyantse iti // iDabhAve dasya carcena taH / sasyandinddhe, sasyanDhe iti // iDabhAve dhakArAt prAk dakAraH / kharparakatvAbhAvAnacavam / syanditA, syanteti // iDabhAve dasya carvam / nanu laTi sye sati 'vRdbhyaH syasanAH' iti parasmaipadapakSe paratvAdUdilakSaNamiDikalpambAdhitvA 'na vRddhyavatubhyaH' iti For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 'vRdbhayaH syasano:' (mU 2347) iti parasmaipade kRte UdillakSaNamantaraGgamapi vikalpaM bAdhitvA caturgrahaNasAmarthyAt 'na vRdbhayaH-' (sU 2348) iti nissedhH| syantsyati-syandiSyate-syantsyate / syandiSISTa-syantsISTa / 'yudbhayo luGi' (sU 2345) iti parasmaipadapakSe aG / nalopaH / asydt| asyandiSTa asyanta / asyantsAtAm / asyantsata / asyantsyat / asyandiSyata-asyantsyata / 2349 / anuviparyabhinimyaH syandateraprANiSu / (8-3-72) ebhyaH parasyAprANikartRkasya syandateH sasya So vA syAt / anuSyandateanusyandate vA jalam / 'aprANiSu' kim / anusyandate hastI / 'aprANipu' iniSedhe syantsyatItyeva rUpamiSyate / natu syandiSyata iti / tadayuktam --antaraGgatayA UdilakSaNasyaiva iDikalpasya ucitatvAt sakArAdivizeSApekSatayA taGAnAbhAvanimittApekSatayA ca 'na vRdbhyaH' iti niSedhasya bahiraGgatvAdityAzaGkaya nirAkaroti / vRdbhaya iti / 'vRjhyassyasanoH' iti parasmaipade kRte antaraGgamapi vikalpaM bAdhitvA na vRdbhya iti niSedha ityanvayaH kuta ityata Aha / caturgrahaNasAmarthyAditi // yadihyatra UdillakSaNa iDikalpa eva syAt natu 'na vRdbhyazcaturvyaH' iti niSedhaH tarhi caturyaH iti vyartha syAt / naca kRpUvyAvRttistaphalamiti zaGkayam / 'tAsi ca klapa' iti cakAreNa sakArAdyArdhadhAtuke'pi nityaminiSedhapravattervakSyamANatvAt / bhASye tu 'niSedhAzca balIyAMsaH' iti nyAyena antaraGgasyApi UdilakSaNoDvikalpasya 'na vRdbhyaH' iti niSedhena bAdhasiddhezcaturgrahaNaM pratyAkhyAtam / tathA ca luTi parasmaipadapakSe UdillakSaNamiDvikalpaM bAdhitvA 'na vRdbhyaH' iti nityaminiSedhe syantmyatItyekameva rUpamiti sthitam / AtmanepadapakSe tu UdittvAdivikalpaM matvA Aha / syandipyate, syantsyate iti // iDabhAve dasya carvam / AzIrliGi sIyuTi UdittvAdiDikalpaM matvA Aha / syandiISTa, syantsISTeti // 'na vRjhya' iti niSedhastu na / taGAnayorabhAva eva tatpravRtteriti bhAvaH / luGi vizeSamAha / yudbhayo luGItyAdinA / aGiti // dyutAdilakSaNa iti zeSaH / nalopa iti // aniditAmityaneneti zeSaH / AtmanepadapakSe tu aGabhAvAdUdillakSaNamiDvikalpaM matvA Aha / asyandiSTa, asyanteti // tatra iDabhAvapakSe asyanda s ta itisthite 'jhalo jhali' iti salope dasya carvam / nacApittvena DittvAt 'aniditAm' iti nalopaH zaGkayaH / sijlopasyAsiddhatvenAnupadhAtvAditi bhAvaH / asyantsAtAm / asyantsateti // asyantthAH / asyantsAthAm / asyandram / asyantsi / asyansvahi / asyantsmahi / asyantsyat / asyantsyata / asyandiSyata / anuviparyabhini / ebhya iti // anu pari abhi ni vi ityetebhya ityarthaH / sasyeti // 'sahe: sADhassaH' ityataH sa iti SaSThyantasyAnuvRtteriti bhAvaH / So vA syAditi // 'apadAntasya mUrdhanyaH' ityadhikArAditi bhAvaH / nanu matsyodake anuSyandate ityatra kathaM panvaM prANikartRkatvasyApi sattvAdityata For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 117 iti paryudAsAt 'matsyodaka anuSyandete' ityatrApi pakSe SatvaM bhavatyeva / 'prANiSu na' ityuktau tu na syAt / kRpU 762 sAmarthya / 2350 / kRpo ro laH / (8-2-18) kRpa u: ra: la: iti chedaH / 'kRpa iti luptaSaSThIkam / taccAvartate / kRpo yo rephastasya la: syAt / kRperRkArasyAvayavo yo ro rephasadRzastasya ca lakArasadRza: syAt / kalpate / caklape / caklapiSe-caklAse / ityAdi syandivat / 2351 / luTi ca klpH| (1-3-83) Aha / aprANiviti / paryudAsAditi // prANikartRkasya neti na pratiSedhaH yenAtra prANikartRkatvasyApi sattvAt SatvaM na syAt / kintu prANibhinna kartRkasyeti paryudAsa aashriiyte| evaJca prANyaprANikartRkasyApi aprANikartRkatvAnapAyAdiha SatvaM nirvAdhamiti bhAvaH / kRpU sAmarthya iti // sAmarthya kAryakSamIbhavanam / UdittvAdveTko'yam / RdupadhaH / taDi prathamapuruSekavacanasya Taretve zapi laghUpadhaguNe raparatve karpate iti sthite / kRpo ro laH // kRpa iti luptavibhaktikam / SaSThyekavacane uH iti RkArasya rUpam / avayavaSaSTI / kRpa uriti sthite AdguNe kRporiti bhavati / ra: iti SaSThyantam / kRpor raH iti sthite 'ro ri' iti rephalope kRpAraH iti bhavati / laH iti prathamAntam / akAra uccAraNArthaH / tadAha / kRpa uH raH laH iti chedaH iti // etacca RlakasUtrabhASye sthitam / nanu kRpetyatra kA vibhaktilRptetyata Aha / kRpa iti luptaSaSThIkamiti // pakArAdakAra uccAraNArthaH / kRpadhAtoriti labhyate / taccAvartate iti // kRpaH raH la: iti padatrayamAvartate ityarthaH / tathAca / vAkyadvayaM sampadyate / kRpaH ra: laH ityekaM vAkyam / tadAha / kRpo yo rephastasya laH syAditi // tathAca kalpate iti bhavati / kRpa: u: ra: la: iti dvitIyaM vAkyam / tatra kRpetyavayavaSaSThyantam / urityatrAnveti / urityavayavaSaSThyantaM rephe anveti / tathAca kRpadhAtoravayavaH yaH RkAraH / tasya yo rephaH tasya lakArassyAditi labhyate / tatra RkArAvayavatvaM rephasya na sambhavatIti rephazabdo rephasadRze RkArAMze lAkSaNikaH / la ityapi lakArasadRze lakArAMze lAkSaNikaH / tadAha / kRpekraMkArasyAvayava ityAdinA // evaJca liTi cakRp e iti sthite kittvAdguNAbhAve RkAraikadezasya rephasadRzasya lakArasadRze sati caklape iti rUpam / kRpaH raH laH iti chadamabhyupagamya kRpadhAto: rephasya lakAra iti vyAkhyAne tu caklape iti na siddhyet / tadarthamAvRttirAzritetyabhipretyAha / kalpate / caklape iti // adittvAdivikalpaM matvA Aha / caklapiNe, caklapse iti / syndivditi|| caklapAthe caklapidhve caklapazca / caklape caklapivahe caklapvahe caklapimahe caklapamahe / luTi ca klapaH // cakArAt * vRddhyaH syasanoH' ityataH syasanArityanukRSyate / 'zeSAtkartari ' For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi luTi syasanozca klape: parasmaipadaM vA syAt / 2352 / tAsi ca klpaH / (7-2-30) klapeH parasya tAseH sakArAderArdhadhAtukasya cena syAttaGAnayorabhAve / kaltAsi / kalpAstha / kalpitAse / kallAse / kalpsyati / kalpiSyate / kalpsyate / kalpiSISTa-klapsISTa / aklapat / akalpiSTa-aklapta / akalpsyat / akalpiSyata-akalpsyata / vRt / vRttaH sampUrNo dyutAdirvRtAdizvetyarthaH / atha tvaratyantAtrayodazAnudAttetaH Sitazca / ghaTa 763 ceSTAyAm / ghaTate / jaghaTe / 'ghaTAdayo mita:' iti vakSyamANena mitsaMjJA / tatphalantu Nau 'mitAM hrasvaH' (sU 1568) iti * ciNNamulordIrgho'nyatarasyAm' (sU 2762) ityataH parasmaipadamiti / 'vA kyaSaH' ityato veti ca / tadAha / luTi syasanorityAdinA // tAsi ca // cakArAtsakArAdyArdhadhAtukaM gRhyte| 'se'sici kRta' ityataH se iti 'ArdhadhAtukasya' ityataH ArdhadhAtukasyeDiti cAnuvartate / 'na vRdbhyazcaturyaH' ityato neti ca / gameriDityataH parasmaipadamiti c| tadAha / kaTapeH parasyetyAdinA / kaltAsIti // 'luTi ca klapa:' iti parasmaipadapakSe UdillakSaNamiDikalpambAdhitvA 'tAsi ca klapa' iti iniSedhe guNe raparatve latve rUpam / parasmaipadAbhAvapakSe tu UdillakSaNamiDkilpa matvA Aha / kalpitAse, kaltAse iti // luTi tu 'luTi ca klpaH' iti parasmaipadapakSe UdillakSaNamiDDikalpambAdhitvA 'tAsi ca klapaH' iti iniSedhaM matvA Aha / kalpsya tIti // parasmaipadAbhAve tu dittvAdiDikalpaM matvA Aha / kalpiSyate iti // kalpatAm / akalpata / kalpeta / AzIliMDi dilakSaNamiDikalpaM matvA Aha / kalpiSIpTeti / klapsIpTeti ca // iDabhAve 'liGsicAvAtmanepadeSu' iti kittvAnna guNaH / aklapaditi // 'dyujhyo luGi' iti parasmaipadapakSa dyutAdilakSaNe aDi sati GittvAna guNa: / aGabhAve tu UdillakSaNamiDikalpaM matvA Aha / akalpiSTeti, aklapteti ca / akalpsya diti // luGi sye 'luTi ca klapa:' iti parasmaipadapakSe UdillakSaNamiDDikalpaM bAdhitvA 'tAsi ca klapa:' iti iniSedha iti bhAvaH / parasmaipadAbhAvapakSe tu UdillakSaNamiGkilalpaM matvA Aha / akalpiSyata, akalpsya teti / vRditi // vRteH samAptayarthakAt kartari kim / tadAha / vRttaH iti // 'gatyarthAkarmaka' iti kartari ktaH / vRttazabdasya vivaraNaM sampUrNaH iti / dyutAdayaH kRpUparyantA anudAttatA gatAH / atha tvaratyantAH iti // 'mi tvarA sambhrame' ityantA ityarthaH / Sitazceti // SitsaMjJakA ityarthaH / SitkAryabhAja iti vA / --ni tvarA sambhrame' ityuktvA 'ghaTAdayaH Sita' iti vakSyamANatvAditi bhAvaH / pitphalantu striyAmityadhikAre 'SidbhidAdibhyaH' ityaG / ghaTA vyathA, ityAdi rUpam / ghaTate iti // ceSTate ityarthaH / tatphalantviti // mittvaphalantu 'mitAM dRsvaH' iti Nau hasvaH / 'ciNNamulodIrghaH' iti dIrghazca vakSyate / dhAtupAThe arthanirdezaH upalakSaNami For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] bAlamanoramA / 119 iti ca vakSyate / ghaTayati / vighaTayati / kathaM tArha 'kamalavanodghATanaM kurvate ye' pravighATayitA samutpatanharidazvaH kamalAkarAniva' ityAdi / zRNu / 'ghaTa saGghAte' iti caurAdikasyedama / na ca tasyaivArthavizeSe mittvArthamanuvAdo'yamiti vAcyam / 'nAnye mito'hetau' iti niSedhAt / ahetau svArthe Nici jJapAdipaJcakavyatiriktAzcurAdayo mito netyarthaH / vyatha 764 bhayasaJcalanayoH / vyathate / tyuktam / tatazcArthAntaravRtterapi ghaTadhAtoghaTAdi kAryambhavatyeva / tadAha / ghaTayati / vighaTayatIti // saMzleSayani vizleSayatItyarthaH / NA isvodAharaNamidam / aghaTi aghATIti, ciNyudAharaNam / ghATa ghATam / ghaTaM ghaTamiti NyantANNamuli dIrghavikalpasyodAharaNam / 'nityavIpsayoH' iti dvivacanam / nanu yadyarthAntaravRtterapi ghaTa dhAtormittvantadA udghATanaM pravighATAMyetetyatra vikasanArthakasyApi ghaTa dhAtoNI mittvAdravaH syAdityAkSipati / kathantIti / zRNviti // samAdhAnamiti zeSaH / caurAdikasyeti // curAdau 'ghaTa saGghAte' iti ptthitm| tadidavATAdikAt ghaTadhAtordhAtvantarameva / tasya Nau mittvAbhAvAt / hasvAbhAve udghATana pravighATayiteti nirbAdhameva / arthanirdezasyopalakSaNatayA saGghAtAdanyatra vikasane'pi caurAdikasya vRttisambhavAditi bhAvaH / nanu ghaTAdigaNAdanyatra arthAntare paThitAnAndhAtUnAmiha ghaTAdigaNe pATa: ghaTAdigaNanirdiSTa evArthe mittvArtho'nuvAda eva natu dhAtubhedaH / anyathA ghaTAdikatvaM gaNAntarasthatvaM cAdAya mittvatadabhAvayorvikalpApatteH / ye tu dhAtavo ghaTAdigaNa eva pUrva paTitAH natu gaNAntare teSAntvarthAntaravRttAvapi mittvamiti dhAtuvRttyAdigrantheSu siddhAntaH / ghaTadhAtustu ghaTa saGghAte iti curAdau paThitaH / atastasyaivAtra gaNe ceSTAyAmarthe mittvA rtho'nuvAda iti labdham / evaJca vighaTayati ityAdAvarthAntaravRttau Nyantasya mittvamityAzaya nirAkaroti / naceti // tasyaiva caurAdikasyaiva ghaTadhAtoH ceSTAtmake arthavizeSe vRttau mittvArtho'nuvAdaH syAditi na vAcyamityarthaH / kuta ityata Aha / nAnye mito'hetaaviti|| curAdyantargaNasUtramidam / tatra hi 'jJapa mica' 'yama ca pariveSaNe' 'caha parikalkane' 'raha tyAge' 'bala prANane' / 'ciJ cayane' iti paJca dhAtUn paThitvA 'nA'nye mito'hetau' iti paTitam / tatra caha parikalkane ityasya sthAne capeti kecit paThanti / tathAca paJcatvasya na virodhaH / eSu paJcasvapi midityanuvartate / ahetAviti cchedaH / kasmAdanye ityapekSAyAM sannihitatvAt jJapAdipaJcabhya iti labhyate / hetuzabdena 'hetumati ca' iti sUtravihito Nic lbhyte| tadbhinno zica svArthikaH ahetuH tadAha / ahetau svArtha NicIti // jJapaH AdiryeSAmiti atadguNasaMvijJAno bahuvrIhiH / jJapadhAtostaduttarebhyazca paJcabhya ityevaM SaDbhyo'nye ye curAdayaH te mito neti phalitam / evaJca curAdau jJapAdipaJcakavyatiriktAnAM mittvAbhAvAt 'ghaTa ceSTAyAm' iti nirdezazcaurAdikasya 'ghaTa saGkhAte' ityasya ceSTAyAM vRttau mittvArtho'nuvAda iti na yujyate / For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2353 / vyatho liTi / (7-3-68) vyatho'bhyAsasya samprasAraNaM syAlliTi / halAdizepApavAdaH / thasya halAdizeSeNa nivRttiH / vivyathe / pratha 765 prakhyAne / paprathe / prasa 766 vistAre / paprase / mRda 767 mardane / skhada 738 skhadane / skhadanaM vidrAvaNam / kSaji 739 gtidaanyoH| mittvasAmarthyAdanupadhAtve'pi ciNNamulo:-' (sU 2762) iti dIrghavikalpaH / akSaJji-akSAji / kSajaM kSaJjam / kSArja kSAJjam / dakSa 770 gatihiMsanayoH / yo'yaM vRddhizaighacayoranudAttetsu paThitastasyehArthavizeSa mittvArtho'nuvAdaH / krapa 771 kRpAyAM gatau ca / kadi 772 Rdi 773 kladi 774 vaiklavye / 'vaikalye ityeke / 'vayo'pyaniditaH' iti nandI / 'iditaH' iti svAmI / 'kadi kradI' iditau 'krada klada' iti cAniditAviti maitreyaH / 'kadi Rdi kladInAmAhvAnarodanayoH' parasmaipadiSUktAnAM kintu ihaiva ghaTAdigaNe 'ghaTa ceSTAyAm' ityapUrvo'yandhAtuH tasya cAthAntaravRttAvapi mittvamastyeveti vighaTayatItyAdau mittvAdrasvo nirvAdhaH / vyathadhAturdvitIyAntaH / vyatho liTi // 'atra lopaH' ityataH abhyAsasyeti 'dyutisvApyoH' ityataH samprasAraNamiti cAnuvartate / tadAha vytho'bhyaassyetyaadinaa| halAdizeSApavAda iti // vyatha vyath e iti sthite halAdizeSalabhyaM yakArasya lopambAdhitvA samprasAraNamityarthaH / tathAca yakArasya ikAre pUrvarUpe vivyathe iti rUpam / vakArasya tu na samprasAraNam / 'na samprasAraNe samprasAraNam' iti niSedhAt / nanu samprasAraNena halAdizeSavAdhe thakArasyApi nivRttinasyAdityata Aha / thasyeti // yakAralopasya bAdhaM vinA samprasAraNasya pravRttyanupapattestena tadbAdhe'pi thakAralopasya bAdhe pramANAbhAvAditi bhAvaH / mRda mardane iti // Rdupadho'yam / mardate / mmRde| kSajidhAturidit / kSajate / cakSale / nanu ghaTAdigaNe asya pATho vyarthaH / kSaJcayatItyatra No numi kRte akArasyAnupadhAtve upadhAdIrghasyAprasaktyA 'mitAM hasvaH' ityasyApravRttAvapi vizeSAbhAvAt anupadhAtvena 'mitA isvaH' ityasya prasaktyabhAvAcca / ataeva akSanni kSajaMkSaJjamityatrApi 'ciNNamuloH' iti dIrghavikalpasyApi na prasaktirityata Aha / mittvasAmarthyAditi / dakSa gatIti // nanu 'dakSa vRddhAzIghrArthe ca' ityanudAttetsu pATAdeva siddhe kimarthamiha pAThaH / arthanirdezasyopalakSaNatvAdeva gati hiMsArthakatvasyApi sambhavAdityata Aha / vRddhizaighrayayoriti // mittvasAmarthyAdanupadhAtve'pi ciNNamulordIrghavikalpaH / adakSi adAkSi / dakSandakSam / dAkSandAkSam / krapa kRpAyAGgatAviti // adupadho'yam / kRpAyAM gatau vetyarthaH / kadi Rdi kladeti nandimate / kSIrasvAmimate ca traya eva dhAtavaH / maitreyamate catvAra iti bodhyam / tatra iditAntrayANAM For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] baalmnormaa| 121 punariha pATho mittvArtha AtmanepadArthazca / tri tvarA 775 sambhrame / 'ghaTAdayaH pita:' (ga sU 186) / pittvAdaG kRtsu vakSyate / atha phaNAntAH parasmaipadinaH / jvara 776 roge / jvarati / jajvAra / gaDa 777 secane / gaDati / jagADa / heDa 778 veSTane / 'heDa anAdare ' ityAtmanepadipu gataH / sa evotsRSTAnubandho'nUdyate arthavizeSe mittvArtham / parasmaipadibhyo jvarAdibhyaH prAgevAnuvAde kartavye tnmddhye'nuvaadsaamrthyaatprsmaipdm| heDati / jiheDa / hiDayati / ahiDi-ahIDi / anAdare tu heDayati / vaTa 779 bhaTa 780 paribhASaNe / 'vaTa veSTane' 'bhaTa bhRtau' iti paThitayoH paribhASaNe mitvArtho'nuvAdaH / NaTa 781 nRttau / itthameva pUrvamapi paThitam / tatrAyaM vivekaH / pUrva paThitasya nATyamarthaH / yatkAriSu naTavyapadezaH / paunaruktyaM pariharati / kadi Rdi kladInAmityAdinA / ji tvareti // jirit / 'jItaH ktaH' iti prayojanam / Adittvantu 'Aditazca' iti niSThAyAminiSedhArtham / vastutastu AditvaM vyartham / isve'pyAtmanepadasiddheH 'ruSyamatvarasaMghuSAsvanAm' iti niSThAyAmivikalpasiddhezca / ghaTAdayaH pita iti // tvaratyantA iti zeSaH / gaNasUtramidam / tatprayojanamAha / SittvAditi / vakSyate iti // 'pidbhidAdibhyo'Ga' ityaneneti zeSaH / ghaTAdiSu trayodazAnudAneto gatAH / 'dyuta dIptau' ityataH prAka ghaTAdisamAptiriti vkssyte| atha phaNAntA iti // phaNa gatAvityetatparyantA ityarthaH / jvara roge iti // Nau jvarayati / ciNi tu acari ajvAri / Namuli tu jvaraM jvaram , jvAraM jvAram / evamagre'pi jJeyam / heDa veSTane iti // DakArAdakAra uccAraNArthaH / tatazca 'nAglopizAsvRditAm' iti niSedho na bhavati / sa eveti // heDadhAtureva RkArAnubandhamutsRjya veSTanarUpe arthavizeSe mittvArthamandyate ityarthaH / dhAtvantaratve tu mittvatadabhAvayorvikalpaH syAditi bhAvaH / nanvAtmanepadina evAtrAnuvAde parasmaipadanna syAdityata Aha / parasmaipadibhya iti // yaditvAtmanepadamitraM tAI ghaTAdiSu tvaratyanteSvevAnudAttetsu paThyateti bhaavH| heDatIti // veSTate ityarthaH / hiDayatIti // veSTayatItyarthaH / -- hetumati' iti Nici 'mitAM hrasvaH' iti hasva iti bhAvaH / ahiDi ahIDIti || 'ciNNamuloH' iti dIrghavikalpaH / anAdare tu heDayatIti // veTanarUpArtha eva mittvAnna hrasva iti bhAvaH / 'vaTa paribhASaNe' iti nApUrvo dhAturityAha / vaTa veSTane ityAdi / anuvAda iti // dhAtvantaratve tu mittvatadabhAvayorvikalpaH syAditi bhAvaH / 'NaTa nRtto' ityasya paunaruktyamAkSipati / itthameva pUrvamapi paThitamiti // TavargAnteSviti zeSaH / tathA ca ubhayorapyathaikyena arthavizeSe mittvArthamihAnUdyate iti parihArasya sambhavAnapaunaruktyamiti bhAvaH / parihartumupakSipati / tatrAyaM viveka iti // tatra tayoH dhAtvoH ayaM vakSyamANa: viveka: arthabhedaH pratyetavya ityarthaH / pUrvampaThitasyeti // 16 For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 siddhAntakaumudIsahitA bhvAdi vAkyArthAbhinayo nATyam / ghaTAdau tu nRttaM nRtyaM cArthaH / yatkAriSu nartakavyapadezaH / padArthAbhinayo nRtyam / gAtravikSepamAtraM nRttama / kecittu ghaTAdau 'NaTa natau' iti paThanti / -- gatau' ityanye / NopadezapayudAsavAkye bhASyakRtA 'nATi' iti dIrghapAThAvaTAdirNopadeza eva / eka 782 pratIghAte / stakati / caka 783 tRptau / tRptipratIghAtayo: pUrva paThitasya tRptimAtre mittvaartho'nuvaadH| AtmanepadiSu paThitasya parasmaipadiSvanuvAdAtparammaipadam / kakhe 784 hasane / edittvAnna vRddhiH / akakhIt / rage 785 zaGkAyAma / lage 786 sngge| hage 787 hrage 788 page 789 STage 790 saMvaraNe / kage 791 nocyate / 'asyAyamarthaH' iti viziSya nocyate / kriyAsAmAnyArthavAcitvAt / anekArthatvAdityanye / aka 792 aga 793 kuTilAyAM gatau / kaNa 794 raNa 795 gatau / cakANa / rarANa / caNa 796 zaNa 797 zraNa 798 dAne ca / 'zaNa gatau' ityanye / zratha 799 katha 800 kratha 801 klatha TavargAnteSu paThitasyetyarthaH / yatkAripviti // yasya kartRSu naTavyavahAraH tannATyaM pUrvampaThitasya naTadhAtorartha ityarthaH / kintannATyamityata Aha / vAkyArtheti / ghaTAdau tviti // yasya kartRSu nartakavyapadeza: tat nRtyaM nRttaJca ghaTAdau paThitasya naTerartha ityarthaH / nRtyanRttayoH ko bheda ityata Aha / padArtheti // evaJca TavargAnteSu paThitasya ghaTAdigatasya cArthabhedasattvAdarthavizeSe mittvArtho'nuvAda iti yujyata iti bhAvaH / hetva. ntaratve tu mittvatadabhAvayorvikalpa: syAt / atha naTadhAtorasya NopadezaparyudAsabhramaM vArayati / Nopadezeti // ananATItyAdiparyudAsavAkye nATIti NijlakSaNavRddhinirdezena 'naTa avaspandane' iti caurAdikasyaiva grahaNAdayaM Nopadeza evetyarthaH / TakadhAtuSyopadezaH / kRtaSTutvasya nirdezaH / stktiiti||'dhaatvaadeH' iti Sasya satve TutvanivRttiH / caka tRptau / tRptIti // 'caka tRptau pratIghAte ca' ityAtmanepadiSu paThitasya tRptAvarthe mittvArtho'trAnuvAda ityarthaH / evaJca dhAtvantaratvAbhAvAnamittvatadabhAvavikalpaH / nanu AtmanepadiSu paThitasyAtAnuvAdAdAtmanepadaM syAdityata Aha / AtmanepadeSviti / Sage Tage iti // Sopadezau / Tage iti kRtaSTutvanirdezaH / kage nocyate iti // nanu kage ityanena yadi kimapi nocyeta, tarhi kathamasya dhAtutvamityata Aha / asyAyamiti // kriyAvizeSo nAsyArtha iti bhAvaH / nanu yadi na kopi kriyAvizeSo'syArthaH tarhi kathamayaM dhAturityata Aha / kriyAsAmAnyArthavAcitvAditi // dhAtupAThapaThitasya kriyAvizeSArthakatvAbhAve sati kriyAsAmAnyavAcitvamparize. palabhyamiti bhAvaH / aneketi // kali: kAmadhenuriti nyAyena kaladhAtuvadaparimitArthakatvamiti bhAvaH / zratha natha kratha klatha' iti // catvAro'pi dvitIyAntAH / AdyatRtIyau rephmdhyau| dvitIyo nakAramadhyaH / caturthastu lakAramaddhyaH / Adyastu shkaaraadiH| itare For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 123 802 hiNsaarthaaH| --jAsiniprahaNa-' (sU 617) iti sUtre krAtheti mittve'pi vRddhirnipAtyate / krAthayati / mittvantu nipAtanAtparatvAt 'ciNNamulo:' (sU 2762) iti dIrgha caritArthama / akrathi--akrAthi / krathaM kratham / krAthaM kAtham / vana 803 ca / hiMsAyAmiti zeSaH / vanu ca nocyate / 'vanu' ityapUrva evAyaM dhAtuna tu tAnAdikasyAnuvAdaH / uditkrnnsaamrthyaan| tena kriyAsAmAnye vntiityaadi| prvnyti| anupasRSTasya tu mittvavikalpo vakSyate / jvala 804 dIptau / NapratyayArtha paThiSyamANa evAyaM mittvArthamanUdyate / prajvalayati / hvala 805 hmala 806 calane / prahvalayati / prhmlyti| kakArAdayaH / nanu krathadhAtoghaMTAditvena mittvAt No upadhAvRddhisampannasya AkArasya 'mitAM dRsvaH' iti isvatve kathayatIti syAt , natu krAthayatIti / tatrAha ! jAsinIti // 'jAsiniprahaNanATakAthapiMSAM hiMsAyAM' iti SaSThIvidhau Nau mittve'pi kAtheti vRddhirnipAtyata ityarthaH / nanvevaM sati ghaTAdI krathadhAtoH pATho vyartha ityata Aha / mittvaM tviti // ciNNamulodIrghapakSe critaarthmitynvyH| nanu tatrApi kAtheti nipAtanAdvRddhirityata Aha / nipAtanAtparatvAditi // kAti nipAtanApekSayA ciNNamulorityasya paratvAdityarthaH / yadyapi 'mitAM isvaH' ityapi param / tathApi purastAdapavAdanyAyena kAtheti bRddhinipAtanaM 'mitAM dRsvaH' ityasyaivAvyavahitasya bAdhakaM, natu ciNNamulorilyasyApi / tasya vyavahitatvAditi yojyam / aRthi-akrAthIti // karNyantAciNi dIrghavikalpaH / kathaM katham / krAthaM kAthamiti // Namuli dIrghavikalpaH / vana ceti // cakAro hiMsAnukarSakaH / tadAha / hiMsAyAmitIti / zeSa iti // vana zabde, vana sambhaktAviti paThitasya hiMsAyAM mittvArtho'trAnuvAdaH / vanati / Nau tu vanayati / Namuli tu vanaM vanam / vAnaM vAnam / vanu ca nocyate iti // kage nocyate iti vadvayAkhyeyam / nanvanyatra paThitasya ghaTAdau mittvArtho'nuvAda iti siddhAntAttanAdau 'vanu yAcane' iti paThitasya anudAtteto'trAnuvAdAt kriyAsAmAnye'rthe vanute ityAtmanepadam upratyayazca syAdityata Aha / apUrva evAyamiti / udikaraNeti // yadi tAnAdikasyaiva atrAnuvAdaH syAt , tarhi tanAdigaNe vanu iti kRtena udi. karaNanaiva 'udito vA' ityAdyuditkAryasya siddhariha gaNe punaruditkaraNamanarthakaM syAt / atastAnAdikasya nAtrAnuvAdaH / kiMtvapUrva evAyaM vanudhAtuH / tathA ca vanatIti parasmaipadaM zabdhikaraNazretyAha / tena kriyAsAmAnya vanatItyAdIti // AdinA vanataH vanantItyAdisaGgrahaH / pravanayatIti // ghATAdikasya kriyAsAmAnyavAcino Nici mittvAdrasvaH / vakSyate iti // 'glAsnAvanuvamAJca' ityaneneti shessH| tAnAdikAttu vanu yAcane ityasmANNici upadhAdIrgha vAnayatItyeva bhavati / jvldiiptau|nnprtyyaarthmiti ||'jvlitiksntbhyonnH' iti NapratyayArthajvalAdigaNe paThiSyamANasya iha mittvArtho'nuvAda ityarthaH / jvalatItyAdi siddhavatkRtya mittvasya Nau isvamprayojanamAha / prajvalayati iti // dhAtvantaratve tu mittvatadabhAvayorvikalpaH syAditi For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi smR 807 ATyAne / cintAyAM paThiSyamANasya AddhyAne mittvaartho'nuvaadH| AdhyAnamutkaNThApUrvakaM smaraNam / dR 808 bhaye / 'dR vidAraNe' iti krayAderayaM mittvArtho'nuvAdaH / dRNantaM prerayati darayati / bhayAdanyatra dArayati / dhAtvantaramevedamiti mate tu daratItyAdi / kecidghaTAdau 'atsmRdRtvara-'(sU 2566) iti sUtre ca 'dR' iti dIrghasthAne hrasvaM paThanti / tanneti mAdhavaH / na 809 naye / krayAdiSu paThiSyamANasyAnuvAdaH / nayAdanyatra nArayati / zrA 810 paake| zre ini kRtAtvasya zrA ityAdAdikasya ca sAmAnyenAnukaraNama / 'lugvikaraNAlugvi karaNayoralugvikaraNasya' (pa 91) lakSaNapratipadoktayoH pratipadoktasyaiva grahaNama' bodhyam / smR AdhyAne / cintAyAmiti // smR cintAyAmiti paThiSyamANasya AdhyAne mittvArtho'nuvAda ityarthaH / cintAyA AdhyAnamanyaditi darzayitumAha / AdhyAnamutkaNTheti / dR bhaye iti // asya daNAtAti rUpaM natu zap / tadAha / RyAderayaM mittvArtho'nuvAda iti // bhaye'rthe mittvArthamiti shessH| arthanirdezasya upalakSaNatvAt bhaye vRttiH / tathAca krayAditvAt bhAvikaraNa evAyamiti bhAvaH / mittvaprayojanandarzayati / dRNantamprerayati darayatI. ti|| bhISayatItyarthaH / bhayAdanyatra daarytiiti|| bhedayatItyarthaH / dhAtvantarameveti // natu kathAderanuvAda ityarthaH / asminmate bhauvAdikatvAt shvevetyaah| drtiityaadiiti| sUtre ceti // 'atsmRdRtvaraprathamradastRspazAm' iti atvavidhAvityarthaH / hrasvampaThantIti // tanmate krayAderanuvAdaprasaktireva nAstIti bhaavH| tannetIti // yadi hyayavaTAdo isvAntaH krayAdo tu dIrghAnto bhavet tarhi 'zUdRprAM hrasvo vA' ityatra dRgrahaNamanarthakaM syAt / dRsvadIrghAntaghAtubhyAmeva tatphala. siddhariti bhAvaH / nR naye iti // nayaH nayanam / RyAdiSviti // nR naye ityeva kayAdiSu paThyate / tatrArthanirdezo na vivakSitaH / krayAdiSu paThiSyamANasya nRdhAtAnayAdanyatra vidyamAnasya naye'rthe mittvArtho'nuvAda ityarthaH / tathAca bhAvikaraNa evAyam / nRNAterdhAtvantaratvAbhAvAnamittvatadabhAvau / api tu nityameva mittvam / zrA pAke iti // nanvatra bhvAdau paThyamAna:cchAyateH, uttaratra adAdau paThiSyamANAca dhAteranya eva yadi kazcana svatantro dhAtaghaTAdA nirdizyeta tadA prakRte laTi zapi zrAtIti rUpa mpattyA lugvikaraNasthena zrApAke ityanena po. natyamityata Aha / a' itIti // agre bhvAdigaNe jhai pAke iti paThiSyate / tasya kRtaatvsyaanukrnnmitynvyH| tathAca tasyaiva |dhAtoranekArthakatayA pAka vRttasya mittvArtho'trAnuvAdAt / zapi zrAyatItyAdi rUpam / etacca 'tampAke' iti sUtre bhASyakayaTayoH sthitam / evaJca sati sambhave anyatra paThitAnAmiha mittvArtho'nuvAda iti siddhAntAdagre bhvAdoM the pAke ityasya paunaruktyaM na zayama / nanvevaM sati ") pAke' ityevAtra kuto na paThitamityata Aha / zrA ityAdAdikasya ceti // nanu lAkSaNikatvAt "the pAke' iti bhauvAdikasya kRtAtvasyApyanuvAda iti na yujyate ityata Aha / lugvikaraNetyAdi / pari. For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 125 (pa 114) iti paribhASAbhyAma / zrapayati vikledayatItyarthaH / pAkAdanyatra zrApayati / svedayatItyarthaH / mAraNatoSaNanizAmaneSu jJA 811 / 'nizAmanaM' cAkSuSajJAnam' iti mAdhavaH / jJApanamAtrama ityanye / 'nizAneSu' iti pAThAntarama / nizAnaM tIkSNIkaraNama / eSvevArtheSu jAnAtimina / ' jJapa miJca' iti curAdau / jJApanaM mAraNAdikaM ca tasyArthaH / kathaM vijJApanA bhartRSu siddhimeti' iti tajjJApayatyAcAryaH' iti c| zRNu / mAdhavamate acAkSuSajJAne mittvAbhAvAt / jJApanamAtre mittvamiti mate tu * jJA niyoge' iti caurAdikasya / dhAtUnAmanekArthatvAta / bhASAbhyAmityantam // paribhASAbhyAmubhayoranukaraNamityanvayaH / zrapayatIti // | dhAtorNiIca 'Adaca upadeze' ityAtve 'atihI' iti puki mitAM hasvaH / zrA dhAtostu svata evA''dantatvANici puki hasvaH / pAkAdanyatreti // arthanirdezasyopalakSaNatvAditi bhAvaH 'svarati sUti sUti' iti sUtre sU iti paTite'pi dvayograhaNe siddhe sUtisUyayoH pRthaggrahaNaM 'lugvikaraNa' iti paribhASAM jJApayatItyAhuH / pratipadoktaparibhASA tu nyAyasiddhenyuktameva / mAraNeti // mAraNe topaNe nizAmane ca jJA dhAturvartata ityarthaH / akSatasya mAraNe sampUrvaka. syaiva jJAdhAtoH pryogH| cAkSuSajJAnamiti // nipUrvakAt 'zama Alocane' ityasmAt caurAdikaNyantAt lyuTi nizAmanazabdasya niSpatteriti bhAvaH / jJApanamAtramiti // upasargavazAdiha jJApane vRttiH / cAkSuSatvaJca jJAnasya na vivakSitamiti bhAvaH / nizAnepvitIti // 'mAraNatoSaNanizAneSu jJA' iti pAThAntamityarthaH / nanu jJAdhAtorasmAlaDAdau zapi 'jJAjanorjA' iti jAdaze jAti jAtaH ityAdi syAdityata Aha / epveveti // jJA avabodhane iti nAvikaraNasyaiva mAraNAdidhvarthaSu NI mikvArthamihAnuvAdAt nAvikaraNa evAyAmiti bhAvaH / jAnAtaH bhittvaphalantu NI hrasvaH / pazu saMjJapayati akSata mArayatAtyarthaH / hariM jJapayati / santoSayatItyarthaH / rUpaM jJapayati mAdhavamate darzayatItyarthaH / matAntare tu bodhayatItyarthaH / zaraM jJapayati tIkSNIkarotItyarthaH / nanu mAdhavamate bodhayatItyarthe jJapayatIti kathaM mittvam / tanmate cAkSuSajJAnasyaiva nizAmanazabdArthatvAdityata Aha / jJapa miJceti curAdAviti // evaja caurAdikaM jJAdhAtumAdAya bodhane'pyarthe jJapayatIti hasvassaGgacchate iti bhAvaH / nanu caurAdikasyApi jJapeAraNatoSaNanizAmaneSvevArtheSu mittvamastu / tatrArthAntaranirdezAbhAvAt / tathAca mAdhavamate kathaM bodhane'rthe mittvamityata Aha / jJApanaM mAraNAdikaJca tasyArtha iti // jJApana mAraNaM toSaNaM nizAmanaca tasya caurAdikasya jJapadhAtorI mAdhavamate ityarthaH / kathamiti // jJAdhAtopadhAtozca Nau mittvAdrasvaprasaGgAditi bhAvaH / zRNviti // uttaramiti zeSaH / mittvAbhAvAditi // isvo neti zeSaH / vijJApanelyatra tat jJApayatItyatra ca acAnupamevA''tmajJAnaM vivakSitamiti bhAvaH / nanu jJApanamAtre mittvamiti mate vijJApanetyatra tat jJApayatItyatra ca mittvaM durvAmityata Aha / jJApanamAtre iti / caurAdikasyati / For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi nizAneSviti paThatAM haradattAdInAM mate tu na kApyanupapattiH / kampane cali: 812 / cala kampane iti jvalAdiH / calayati shaakhaam| kampanAdanyatra tu zIlaM cAlayati / anyathA karotItyarthaH / 'haratItyarthaH' iti svAmI / sUtraM cAlayati / kssiptiityrthH| chadira 813 uurjne| 'chada apavAraNe' iti caurAdikasya svArthe NijabhAve mittvArtho'yamanuvAdaH / anekArthatvAdUrjerarthe vRtti: / chadantaM prayuGkte chadayati / balavantaM prANavantaM vA karotItyarthaH / anyatra chAdayati / apavArayantaM prayukta ityarthaH / svArthe Nici tu chAdayati / balIbhavati prANIbhavati apavArayati vetyarthaH / jihvonmathane laDiH 814 / 'laDa vilAse' iti paThitasya mittvArtho'nuvAdaH / unmathanaM kSobhaNam / jihvAzabdena SaSThItatpuruSaH / laDayati jihvAma / vijJApanati, jJApayatIti ca rUpamiti zeSaH / * nAnye mito'heto' iti niSedhAna tasya mittvamiti bhAvaH / nanu niyogArthasya tasya kathaM jJApane vRttirityata Aha / dhAtUnAmiti / na kApIti // vijJApanetyatra jJApayatItyatra ca jJApanArthavRttitvAt jJApanasya ca mAraNatoSaNAkSaNAkaraNAnyattvAna tasminnarthe jJAdhAtormittvaprasaktiriti bhAvaH / evaJca mAdhavamata bAMdhane jJAdhAtoH jJApayatItyupadhAdIrghaH / jJapadhAtostu jJapayatItyupadhAhasva iti rUpavyamapi sAdhviti sthitam / kampane caliriti // ikA nirdezo'yam / 'caladhAtuH kampane' midityarthaH / jvalAdiriti // tasya cale: kampane mittvArtho'trAnuvAda iti bhAvaH / zIlacAlayatIti // atra kampanArthakatvAbhAvAna mittvamiti bhaavH| tadAha / anyathA karotItyartha iti // dhAtUnAmanekArthatvAditi bhAvaH / chadir Urjane iti // ikA nirdezo'yam 'chada dhAturUjane' midityarthaH / UrjanaM balavatkaraNaM prANanaM vA / Urja balaprANanayArityuktaH / anyatra paThitasyAnAvizeSe Nau mittvArtho'nuvAda iti siddhaantH| chadadhAtustvayaJcurAdyantagaNa yujAdI ptthitH| tasyAtrAnuvAdo vyarthaH / nAnye mito'hetAviti jJapAdipaJcakavyatiriktasya curAdA bhittvaniSedhAdityata Aha / chada apavAraNe iti // curAdyantargaNayujAdipaThitasya 'A dhRSAdvA' iti svArthikaNijabhAvapakSe Urjane'the mittvArtho'nuvAda ityarthaH / svArthikANaci satyeva nAnye mita iti niSedhapravRtteriti bhAvaH / nanvapavAraNArthakasya chadeH kathamUrjane vRttirityata Aha / anekArthatvAditi // nanu svArthaNijabhAve sati mittvakimarthamityata Aha / chadantaM prayukta chadayatIti // atra hetumaNici isvaH / nAnye mita iti niSedhasya hetumaNNiAci niSedhaH syAditi bhAvaH / anyatreti // UrjanAdanyatra apavAraNe ityarthaH / svArthe Nici tviti // 'nAnye mitaH' iti niSedhasya tatra pravRtteriti bhAvaH / jihvonmathane laDiriti // ikA nirdezo'yam / laDadhAturjihvonmathane midityarthaH / laDeti // 'laDa vilAse' iti TavargAnteSu bhvAdau paThitasya jihvAnmathane'the mittvArtho'nuvAda ityarthaH / evaJca dhAtubhedAbhAvAt sarvathaiva mitvkaarymphlti| gaNabhedAddhAtubhede mittvatadabhAvayorvikalpaH syAditi bhAvaH / lar3ayati For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 127 tRtIyAtatpuruSo vA / laDayati jihvayA / anye tu jihvAzabdena tadvyApAro lakSyate / samAhAradvandvo'yam / laDayati zatruma / laDayati dadhi / anyatra lADayati putram / madI 855 harSaglepanayoH / glepanaM dainyam / devAdikasya mittvArtho'yamanuvAdaH / madayati harSayati glepayati vetyarthaH / anyatra mAdayati cittavikAramutpAdayatItyarthaH / dhvana 816 zabde / bhAvyayaM mittvArthamanUdyate / dhvanayati ghaNTAm / anyatra dhvAnayati / aspaSTAkSaramuccArayatItyarthaH / ava bhoja: 'dalivalimvaliraNidhvanitrapikSapayazca' iti papATha / tatra 'dhvaniraNI udAhRtau / dala vizaraNe' / 'vala saMvaraNe' ' skhala saJcalane' 'trapUSa lajjAyAm' iti gatAH / teSAM Nau dalayati / valayati / skhalayati / trapayati / 'kSau kSaye' iti vakSyamANasya kRtAtvasya pukA nirdeza: / kSapayati / svana 817 avataMsane / zabde iti paThiSyamANasyAnuvAdaH / svanayati / anyatra svAnayati / 'ghaTAdayo jihvAmiti // rasanAM rasAn jJApayatItyarthaH / 'gatibuddhi' iti dvikarmako'yam / laDayati jihvayeti // devadano rasAna jAnAti tajihvayA jJApayatItyarthaH / tadvyApAra iti|| zabdaprayogAdijihvAvyApAra ityarthaH / samAhAreti // jihvAca unmathanaJceti samAhAradvandvaH / jihvAvyApAre udAharati / laDayati zatrumiti // gehe zUra ityAdizabdaprayogeNa garhata ityarthaH / unmathanaM loDanaM ityabhipretyodAharati / laDayati dadhIti // viloDayatItyarthaH / anyatreti // jihvonmathanAdanyavetyarthaH / lADayati putramiti // krADayatItyarthaH / glepanandainyamiti // dInIbhavanamityarthaH / nanu laDAdau zapi madatItyAdi syAdityana Aha / devAdikasyeti // tathAca zyanvikaraNa evAyamiti bhAvaH / dhvana zabde iti // pUrvamanunAsikAnteSu aNaraNetyatra bhvaNadhAturmUrdhanyAntaH ptthitH| ayantu dantyAnta iti bhedaH / bhAvIti // jvalAdau 'dhvana zabde' iti paThiSyamANa evAtra dhvanyAtmake anuccAraNajanye zabdane mittvArthamanUdyate ityarthaH / dhAtubhede tu mittvatadabhAvau syAtAmiti bhAvaH / dhvanayati ghaNTAmiti // zabdAyamAnAGkarotItyarthaH / anyatreti // aspaSTocAraNAtmake zabdane ityarthaH / atreti // ghaTAdAvityarthaH / tatreti // dalivalyAdiSvityarthaH / udAhRtAviti // ghaTAdAviti zeSaH / tatra dhvnirnupdmevodaahRtH| kaNistu kaNaraNagatAvityoti bodhyam / bhojamate prAganayoH pATo neti na paunaruktyam / gatA iti // bhvAdau paThitA ityarthaH / iha mittvArthamanUdyanta iti zeSaH / dhAtvantaratve mittvatadabhAvau syAtAmiti bhAvaH / nanu kSaperatra pAThAnmittve Nau hasve kSapayatIti vakSyati / astvevam / tathApi vai kSaye iti bhvAdau paThiSyamANasya Nau Atve puki kSApayatItyapi syAt / kSai dhAtoH kSapItyanuvAdAsambhavAt / tatrAha / kSai ityAdi / Nau Atve puki mittvAdbhasve sati kSapIti ? ityasyAnuvAdasambhava iti bhAvaH / svana avataMsane iti // avataMsanaM alngkRtiH| paThiSyamANasyeti // ghaTAdigaNAdUrdhvaM svanazabde HTHHTHHTHERE For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi mita:' (ga sU 187) mitsaMjJakA ityarthaH / 'janIjaSkasuro'mantAzca' (ga sU 188) * mita:' ityanuvartate / 'jap' iti pittvanirdezAjjIryatesrahaNam / jRNAtestu jArayati / kecittu 'janI jR SNasu-' iti paThitvA 'SNasu nirasane' iti devAdikamudAharanti / 'jvalabalajhalanamAmanupasargAdvA' (ga sU 189) eSAM mittvaM vA / prAptavibhASeyam / jvalayati-jvAlayati / upasRSTe tu nityaM mittvam / prajvalayati / kathaM tarhi prajvAlayati unnAmayatIti / ghantAna 'tatkaroti-' iti Nau / kathaM saMkrAmayatIti / * mitAM hrasva:' (sU 2568) iti sUtre 'vA cittavirAge' (sU 2605) ityato 'vA' ityanuvartya vyavasthitavibhASAzrayaNAditi vRttikRta / etena 'rajo vizrAmayana rAjJA' 'dhuryAnvizrAmayeti iti paThiSyamANasya svaneravataMsane'rthe No mittvArtho'trAnuvAda ityarthaH / dhAtvantaratve tu mittvatadabhAvau syAtAmiti bhAvaH / svanayatIti // bhUSayatItyarthaH / anyatreti // avataMsanAdanyatra zabde'rthe No mittvAbhAvAna hrasva iti bhAvaH / ghaTAdayo mita iti // gaNasUtram / nanu ghaTAdiSu makArAnubandhAdarzanAtkathaM mitaste syurityata Aha / mitsaMjJakA iti // mitkAryabhAja ityarthaH / janIpiti // gaNasUtram / janI jRSa kasu raja eSAndvandvAprathamAbahuvacanam / am ante yeSAnte amantAH / RmigamyAdayaH / ete aghaTAditve'pi mita ityarthaH / jIryateriti // 'jaSa vayohAnau' iti shynvikrnnsyetyrthH| tRNAtestviti // 'z2a vayohAnI' iti nAvikaraNasya pittvAbhAvenAtra grahaNAbhAvAnna mittvamiti bhAvaH / udAharantIti // tanmate RNAterapi mittvamiti bhAvaH / jvalahvala // ityapi gaNasUtram / prAptavibhASeyamiti // jvalahalahmalAGghaTAditvAnamantitvAJca milvasya prApteriti bhaavH| upasRSTe tviti // sopasarge vityarthaH / kathaM tIti // anupasargAditi vizeSaNe sati jvalenamezca Nau mittvavikalpAbhAvAjanISiti mittvAdrasvo nityaH syAdityAkSepaH / samAdhatte / ghAntAditi / tatkarotIti // NAvityanantaraM samAdheyAmiti zeSaH / prajvalanaM prajvAlaH / unnamanam unnAmaH / bhAve ghaJ / upadhAvRddhiH / prajvAlaGkarotIti unnAmaGkarotIti cArthe 'tatkaroti tadAcaSTe' iti Nici 'NAviSTavat' iti iSTavattvAta Tilope sati tasya sthAnivattvAta mittvaprayuktahasvAbhAve prajvAli unnAmi ityAbhyAM laTi tipi zapi guNe ayAdeze prajvAlayati unnAmayatIti rUpe iti bhAvaH / nanu sampUrvAt kramaNoM saGkAmayatAti rUpamiSyate / tatra amantatva mittvAdrasvaprasaGgaH / naca kramaNakAma iti ghaantAtnatkarotIti NAvuktarItyA husvAbhAva iti samAdhAnaM sambhavati / kramerghajihi 'nodAttopadezasya' iti vRddhipratiSedhe sati krama ityeva bhavati / natu kAma iti kRtvA uktasamAdhAnAsambhavAdityabhipretyAkSipati / kathamiti // samAdhatte / mitAmiti // 'mitA husvaH' iti sUtre vetyanuvartya mittvAbhAve saMkAmayatAti rUpamityanvayaH / nanu kadAcidrasvo durvAra ityata Aha / vyavasthiteti // nathAcAtra hasvAbhAva evAcAyata iti For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 129 saH' ityAdi vyAkhyAtam / 'palAnAvanuvamAM ca' (ga sU 190) / anupasargAdeSAM mittvaM vA syAt / AdyayoraprApte itarayo: prApta vibhASA / 'na kamyamicamAma' (ga sU 191) / amantatvAtprAptaM mittvameSAM na syAt / kAmayate / Amayati / cAmayati / zamo 818 darzane (ga sU 192) / zAmyatirdarzane minna syAt / nizAmayati rUpama / anyatra tu 'praNayino nizamayya vadhUkathA:' kathaM tarhi 'nizAmaya tadutpattiM vistarAdgadato mama' iti / 'zama Alocane' iti caurAdikasya / dhAtUnAmanekArthatvAcchravaNe vRttiH / zAmyativat / yamo 819 'pariveSaNe (ga sU 193) / yacchati janato'nyatra minna syAt / AyAmayati / drAghayati, vyApArayati vetyarthaH / pariveSaNe tu yamayati brAhmaNAna / bhojaya bhAvaH / vRttikRditi // bhASye tu netadRzyata iti bhAvaH / eteneti // vyavasthitavibhASAzrayaNenetyarthaH / 'glAnAvanuvamAJca' ityapi gaNasUtram / prathamArtha ssssttii| anupasargAditi mita iti veti cAnuvartate / phalitamAha / anupasargAditi / Adyayoriti // glAnA ityanayoraghaTAditvAdaprApte mittve itarayorvanuvamoH prapti mittve vibhaassetyrthH| tatra 'vanu ca nocyate' iti ghaTAdau pAThAdvamestvamantatvAnmittvaprAptiriti bodhyam / 'na kamyamicamAm' iti zamo darzane iti ca gaNasUtram / darzanaM cAkSuSajJAnam / 'zama upazame' iti devAdikaH zyanvikaraNa evAtra gRhyate / natu 'zama Alocane' iti caurAdikaH / nAnye mito'hetAviti tasya mittvaniSedhAt / tadAha / zAmyatiriti / nizAmayati rUpamiti // pshytiityrthH| upazamArthakasyApi anekArthakatvAt darzane vRttiH / anyatreti // darzanAdanyatretyarthaH / nizamayyeti // zrAvayitvetyarthaH / zameya'ntAt ko lyapi kRte 'lyapi laghupUrvAt' iti nneryaadeshH| kathamiti // tarhi darzanArthakasyaiva zamarmittvaniSedhe sati zRNu ityarthe mittvAdrasvaprasaGgAnizAmayeti kathamityAkSepaH / smaadhtte| zama Alocane iti caurAdikasyeti // nizAmayati rUpamiti zeSaH / nAnye mito'hetAviti tasya mittvaniSedhAt nahasva iti bhAvaH / nanu caurAdikasya zamerAlocanArthakatvAt kathaM zravaNe vRttirityata Aha / dhAtUnAmiti / zAmyativaditi // zyanvikaraNasya zamerupazamArthakasya yathA darzane vRttistadvadityarthaH / 'yamo'pariveSaNe' ityapi gaNasUtram / bhojanapAtre odanApUpAdibhojyadravyANAM sthApanampariveSaNam / tadAha / bhojana to'nyatreti // bhuktyanukUlapariveSaNAdanyatretyarthaH / 'yama uparame' ityasya upasargavazAt pariveSaNe tato'nyasminnapyarthe vRttiH sambhavati / tatra apariveSaNe vRttau mittvanetyarthaH / AyAmayatIti // atrApariveSaNe vRttenamittvamiti bhaavH| tadAha / drAghayatIti // diirghaakrotiityrthH| vyApArayatIti // pravartayatItyarthaH / yamayati brAhmaNAniti // pariveSaNArthakatvAnmittvamiti bhAvaH / tadAha / bhojayatIti // bhuJjate brAhmaNAH tAnpariveSaNena pravartayatItyarthaH / nanu paryavasitaM niyamayanityatra apariveSaNArthakatayA mittvAbhAvAtkathaM 17 For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi tiityrthH| 'paryavasitaM niyamayana' ityAdi tu niyamavacchabdAttatkarotIti Nau boddhyam / skhadir 820 avaparibhyAM ca' (ga sU 194) / minnetyeva / avaskhAdayati / pariskhAdayati / 'apAvaparibhyaH' iti nyAsakAra: / svAmI tu 'na kami-iti najamuttaravisUtryAmananuvartya * zama: adarzane' iti ciccheda / yamastu * apariveSaNe' mittvamAha / tanmate 'paryavasitaM niyamayana' ityAdi samyageva / * upasRSTasya skhadezvedavAdipUrvasya' iti niyamAtpraskhAdayatItyAha / tasmAtsUtradvaye udAharaNapratyudAharaNayorvyatyAsa: phalitaH / idaJca hrasva ityata Aha / paryavasitamityAdi // niymnniymH| 'yamaH samupaniviSu ca' iti bhAve kapratyayaH / tasmAnmatup / niyamavacchabdAttatkarotIti Nici 'vinmatolak' iti matupo luki NyantAlaTazzatari guNAyAdezayorniyamayacchabda iti bhAvaH / vastutastu matupo luki TilopasyAprAptyA 'aco Niti' iti vRddhau pugAgamApattiH / tatazca niyamavadityarthakAt arza AdyajantAt niyamazabdAt 'tatkaroti' iti Nici iSTavattvAhilope tasya sthAnivattvAdupadhAvRddhyabhAve niyamayaniti samarthanIyamiti zabdenduzekhare sthitam / 'skhadiravaparibhyAJca' ityapi gaNasUtram / skhadiriti ikA nirdezaH / ava pari AbhyAmparaH skhadadhAturminetyarthaH / 'skhada skhadane' iti ghaTAdau pAThAnmittvaprAptiH / pariskhAdayatIti // aSopadezatvena Adeza sakAratvAbhAvAnna Sa iti bhAvaH / apAveti // 'skhadirapAvaparibhyaH' iti nyAsakAraH / papAThetyarthaH / tanmate apaskhAdayatItyatrApi mittvAbhAvAna isvaH / svAmI tviti // 'na kamyamicamAm' ityatra zrutaH naJ 'zamo darzane' 'yamo'pariveSaNe' 'skhadiravaparibhyAJca' iti triSu sUtreSu nAnuvartate / zamaH adarzane iti cchedaH / zamadhAtuH adarzane mitsyAdityarthaH / amantatvAdeva siddhe niyamArthamidam / adarzana eva zamadhAtumitsyAta natu darzane iti svAmimatam / idaJca paryavasAnagatyA pUrvamatAnAtiricyate / yamastviti // yamadhAtostu apariveSaNa eva mittvamAhetyarthaH / amantatvAdeva siddherapariveSaNa eva yamadhAturmit natu pariveSaNa iti phalati / evaJca drAghayati vyApArayati vetyarthe mittvAdrasve AyamayatItyeva rUpam / pariveSaNe tu mittvAbhAvAdrasvAbhAve yAmayati brAhmaNAniti bhavatIti puurvmtaadvipriitmphlti| evaJca paryavasitaniyamayannityatra yamerapariveSaNArthatvAnmittve hrasvo nirvAdhaH / tadAha / tanmate iti // skhaderghaTAditvAdeva mittvasiddheH skhadiravaparibhyAJceti sUtramapi niyamArtham / sopasargasya cet skhadermittvaM tarhi avaparibhyAM parasyaiva mittvaM na tUpasargAntarAditi / evaJca praskhAdayatItyatra mittvAbhAvAna hrsvH| avaskhadayati pariskhadayati ityatra tu mittvAdrasva iti phalati / tadAha / upasRSTasyeti // sopasargasyetyarthaH / pUrvamate tu avaparibhyAmparasya mittvaniSedhAdavaskhAdayati pariskhAdayatIti na hrasvaH / praskhadayatItyatra tu avaparipUrvakatvAbhAvena mittvaniSedhAbhAvAdrasva iti viparItam / tasmAditi // yamo'pari For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 131 mataM vRttinyAsAdivirodhAdupakSyam / phaNa 821 gatau / 'na' iti nivRttamasambhavAt / niSedhAtpUrvamasau na paThitaH / phaNAdikAryAnurodhAt / 2354 / phaNAM ca saptAnAm / (6-4-125) eSAM vA ettvAbhyAsalopau staH kiti liTi seTi thali ca / pheNatuH / pheNuH / paphaNatuH / pphnnuH| pheNitha / pphnnith| phnnyti| 'vRt' ghaTAdiH smaaptH| phaNe: prAgeva bRdityeke / tanmate phANayatItyeva / rAju 822 dIptau / 'svaritet' / rAjati-rAjate / rejatuH-rarAjatuH / reje-rarAje / 'ata:' ityanuvRttAvapi vidhAnasAmarthyAdAta ettvam / Tu bhrAju 823 Tu bhrAgR 824 Tu bhlA 825 dIptau / anudAttata: / bhrAjateriha pAThaH phnnaadikaaryaarthH| pUrva pAThastu brazcA veSaNe / skhadiravaparibhyAJceti sUtradvaye uktarItyA mittvaniyamaviddhyAzrayaNAdudAharaNapratyudAharaNayoruktarItyA vyatyAsaH phalita ityarthaH / upekSyAmiti // 'na pAdamAG' iti sUtravyAkhyAvasare yamo'pariveSaNe iti mittvampratiSidhyata iti vRttinyAsayoruktatvAditi bhAvaH / kecittu svAmimate pryvsitniymynityaadisaamnsyaattaavevopekssyaaviyaahuH| phaNa gatAviti // nanu ghaTAditve'pi nAya mit / itaH prAka 'svana avataMsane' iti uttarameva ghaTAdayo mita ityukteH / ttraah| na iti nivRttamasambhavAditi // prAptiM vinA mittvasya niSedhAsambhavAdiha neti nAnuvartate, kintu midityevAnuvartata ityarthaH / nanu phaNa gatAviyatra mineti yadi nAnuvartate tarhi 'na kamyamicamAm' iti niSedhakANDAt prAgevAyakuto na ptthitH| tadAha / niSedhAtpUrvamasau na paThita iti // kuna ityata Aha / phaNAdikAryAnurodhAditi // niSedhakANDAtprAgeva phaNe: pAThe kamyamicamAnAmapi phaNAdiSvantarbhAvaH syAditi bhaavH| phnnaanyc|| 'ata ekahalmadhye' ityato liTIti thalica seTi' iti cAnuvartate / 'dhvasoH' ityataH editi, gamahanetyataH kitIti vA bhra. mutrasAm' ityato veti ca / tadAha / eSAmiti // phnnaadiinaamityrthH| phaNAmiti bahuvacanAt tadAdilAbhaH / 'phA gato' ityata midityevAnuvartate neti tu nAnuvartate ityasya prayojanamAha / phaNayatIti / vRditi // kartari kiMvantam / vRtudhAturiha samAptyarthakaH / tadAha / ghaTAdiH samApta iti| phaNeH prAgeveti // evaM sati phaNeraghaTAditvAnna mittvamiti bhAvaH / tadAha / tanmate phaNayatItyeveti // iti ghaTAdayaH / rAjU dIptAviti // ita Arabhya SaNNAmettvAbhyAsalopau phaNAditvAtpakSe bhavataH / tadAha / rejaturityAdi // nanu 'phaNAJca saptAnAm' ityatra ata ityanuvRtteH kathamiha ettvAbhyAsalopAvityata Aha / ata ityanuvRttAvapIti // ata iti nAnuvartate / tadanuvRttAvapi phaNAdisaptAnAmapi vacanasAmarthyAt rAjadhAtorAkArasyApyetvAbhyAsalopasya vikalpaH syAdevetyarthaH / ata iti rAjAdidhAtau na sambadhyate, asambhavAditi yAvat / Tu bhrAja Tu bhrATa Tu bhlAtha dIptAviti // Turita / dvito'thujityetadarthaH / anudAtteta iti // ete traya iti zeSaH / nanu Tu bhrAz2a ityeva siddhau pUrvaJcavargAnteSvanudAttetsu For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi diSatvAbhAvArthaH / tatra hi rAjisAhacaryAtphaNAdereva grahaNam / bheje-babhrAje / ' vA bhrAza-' (2321) iti zyanvA / bhrAzyate-bhrAzate / bhraze-babhrAze / bhlAzate bhlAzyate / zleze-babhlAze / dvAvapImau tAlavyAntau / syamu 826 svana 827 dhvana 828 zabde / syamAdayaH kSaratyantAH parasmaipadinaH / syematuH-sasyamatuH / asyamIt / svenatuH-sasvanatuH / sasvanuH / asvanItasvAnIt / viSvaNati / avaSvaNati / sazabdaM bhuGkta ityarthaH / vezca svana:--' (sU 2274) iti patvam / phaNAdayo gatAH / dadhvanatuH / Sama 729 STama 830 avaikalye / sasAma / tastAma / jvala 831 dIptau 'ato lrAntasya' (sU2330) / ajvaaliit| cala 832 kampane / jala 833 ghAtane / ghAtanaM taikSNyam / Tala 834 TUla 835 vaiklavye / pThala 836 sthAne / hala 837 vilekhane / Nala 838 gandhe / 'bandhane' ityeke / pala 839 gatau / palati / bala 840 prANane, dhAnyAvarodhane ca / blti| belatuH / beluH / 'pula 841 mahattve / polati / kula 842 saMstyAne bandhupu c| saMstyAnaM saGghAtaH / bandhuzabdena tadvyApAro gRhyate / kolati / cukola / zala 843 hula 844 pala 845 gatau / zazAla / juhola / papAta / petatuH / ptitaa| 2355 / pataH pum / (7-4-19) 'ez2a bhrAja dIptau' iti bhrAje: pATo vyartha ityata Aha / bhrAjateriti / SatvA bhAvArtha iti // vrazcabhrasjeti Satvavidhau bhrAjegrahaNAbhAvArtha ityarthaH / nanu pUrva paThitasyApi Satvavidhau kuto na grahaNamityata Aha / tatra hIti // Satvavidhau hItyarthaH / ettvAbhyAsalopayoH pAkSikatvAdAha / bheje babhrAje iti / dvAvapImAviti // dvitiiytRtiiyaavityrthH| nanu viSvaNatItyatra kathaM Satvam / kevaladantyAjantasAditvAbhAvena aSopadezatayA AdezasakAratvAbhAvAt / tathA avaSvaNatItyatra iNakavargAbhyAmparatvAbhAvAnna Satvasya prasaktiH / sAtpadAdyoriti niSedhAcetyata Aha / vezca svana itIti // tatra cakAreNa avAccatyapi labhyata iti bhAvaH / phaNAdayo gatA iti // dhvanateH prAgiti zeSaH / tatazca dhvanerna phaNAdikAryamiti bhAvaH / tadAha / dadhvanaturiti / Sama Tameti // Sopadezau / tastAmeti // satve sati Tutva nivRttiriti bhAvaH / taikSaNyamiti // tIkSNIbhavanamityarthaH / Tala TUla vaiklavye iti // vaiklabyambhayAdijanito vyagrIbhAvaH / Nala gandhe iti // Nopadezo'yam / gandhaH gandhakriyA / taLyApAra iti // vandhutAnukUlo vivAhAdivyApAra ityarthaH / patladhAtustavagaMprathamAntaH seTakaH / luGi lUditvAt cleraDi kRte apat a t iti sthite / pataH pum // zeSapUraNena For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 133 __ aGi pare / apaptat / 'nergada-' (sU 2285) iti Natvam / praNyapatat / kvathe 846 niSpAke / kathati / cakkAtha / akathIt / pathe 847 gatau / apathIt / mathe 848 viloDane / methatuH / amathIt / Tu vam 849 udgiraNe / ihaiva nipAtanAt RtaH ittvamiti sudhAkaraH / vavAma / vavamatuH / vAditvAdettvAbhyAsalopau na / bhAgavRttau tu vematurityAdyapyudAhRtam / tadbhASyAdau na dRSTam / bhramu 850 calane / 'vA bhrAza-' (sU 2621) iti zyanvA bhramyati / bhramati / bhrAmyati iti tu divAdau vakSyate / __2356 vA bhramutrasAm / (6-4-124) eSAmettvAbhyAsalopau vA staH kiti liTi seTi thali ca / bhramatuHbabhramatuH / abhramIta / kSara 851 saMcalane / akssaariit| atha dvAvanudAttetau / paha 852 marSaNe / 'parinivibhyaH-' (sU2275) iti patvama / paripahate / sehe / sahitA / ' tISasaha-'(sU 2340) iti vA iTa / iDabhAve DhatvadhatvaSTutvaDhalopA: / 2357 / sahivahorodavarNasya / (6-3-115) anayoravarNasya otsyAGkalope sati / sUtraM vyAcaSTa / aGi para iti // RdazA'Di' ityataH tadanuvRttariti bhaavH| pateH pum syAdaDi pare iti phalitama / pumi makAra it ukAra uccAraNArthaH mittvAdantyAdacaH paraH / tadAha / apaptaditi / kvathe niSpAke iti // jalakSIrazRtAdInAmpAdabhAgAdizoSaNaparyantaH pAko niSpAkaH / akvathIditi // edittvAna vRddhiH / evaM amarthAt / Tu vam udgiraNe iti // Turit / nAyamudit |ten 'udito vA' iti vAyAmiDvikalpo n| 'gR nigaraNe' iti dIrghAnto'yam / nanvasmAddhAtalyuTi 'Rta iddhAtoH' iti ittvambAbhitvA paratvAt 'sArvadhAtuka' iti guNe sati udgaraNa ityeva nirdezo yujyata ityata Aha / ihaiveti // udgiraNa ityarthanirdeza: pANinIya iti sudhAkaro mnyte| bhramu calane iti // vakramArgasaJcAre ityrthH| ayathArthajJAne'pyayam / uditA veti vAyAmiDikalpArthamudittvam / vA bhram // 'ata ekahalmaddhye' ityato liTi iti 'thali ca saTi' iti cAnuvartate / 'dhvasoraddho' ityataH editi 'gamahanetyataH' kitIti ca / tadAha / epAmiti / abhramIditi / / hyayantati na vRddhiH / akSArIditi / 'ato lrAntasya' iti vRddhiH / paha marpaNe iti // aparAdhe satyapi kopAnAviSkaraNaM mrssnnm| iDabhAve iti // sah tA iti sthita hoTa iti DhatvaM 'jhaSastathoH' iti takArasya dhatvam / dhasya tRtvena ttH| 'DhoDhe lopaH' iti pUrvasya Dhasya lopa ityarthaH / saDhA iti sthitam / sAhevahoH / Dhalope iti // ThUlopa ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / ralopa iti tu nAnuvartate / For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2358 / soDhaH / (8-3-115) soDpasya sahe: sasya SatvaM na syAt / parisoDhA / 2359 / sivAdInAM vAvyavAye'pi / (8-3-71) parinivibhyaH pareSAM sivAdInAM sasya po vA syAdabyavAye'pi / paryaSahata / paryasahata / ramu 853 krIDAyAma / reme / remiSe / rantA / rNsyte| raMsISTa / araMsta / atha kasantA: parasmaipadinaH / padala 854 vizaraNagatyavasAdaneSu / 2360 / prAghrAdhmAsthAmnAdANdRzyartisatizadasadAM pibajighradhamatiSThamanayacchapazyarchadhauzIyasIdAH / (7-3-78) pAdInAM pibAdayaH syuritsaMjJakazakArAdau pratyaye pare / sIdati / sasAda sedatuH / seditha-sasattha / sttaa| satsyati / ladittvAdaG / asadat / sadiraprate:' (sU 2271) nipIdati / nyaSIdat / asambhavAt / tathAca sakArAdAkArasya otve soDeti rUpam / parisoDhetyatra parinivibhya iti Satve prApte / soDhaH // soDha iti saherotvasampanasya paSThyantatvam / 'saheH sADhassaH' ityataH sa iti SaSThyantamanuvartate / 'na rapara' ityato neti / mUrdhanya ityadhikRtam / tadAha / sopasye. 'tyAdinA / sivAdInAm // 'parinivibhyaH' iti sUtrAduttaramidaM sUtram / tadAha / parinivibhyaH pareSAmiti // sivusahasuTstusvaJjAmiti zeSaH / ramu krIDAyAmiti // nAyamudiditi mAdhavaH / kecittu uditaM matvA 'udito vA' iti kAyAmiDikalpamicchanti / aniTako'yam / liTi krAdiniyamAdiT / tadAha / remiSe iti / atha kasantA iti // 'kasa gatau' ityetatparyantA ityarthaH / SadludhAtu: popadezaH anittkshc| laTi zapi sad a iti sthite| pAghrAdhmA // pA ghrA dhmA sthA nA dAN dRzi arti sarti zad sad eSAdvandvAt SaSThIbahuvacanam / piba jighra dhama tiSTa mana yaccha pazya Rccha dhau zIya sIda eSAndvandvAt prathamAbahuvacanam / yathAsaGkha thamAdezAH / pTivulhAmu ityataH shitiitynuvrtte| zacAsau iMcati krmdhaaryH| azAkSiptapratyayavizeSaNatvAt tadAdividhiH / tadAha / itsaMzati / sasAdeti // itsaMjJakazakArAdipratyayAbhAvAt na sIdAdezaH / z it yasyasaH zit zitIti bahuvrIhyAzrayaNe tu pAdhAtoH karmaNi liTi ezi Allope pape ityatrApi pibAdezaH syAditi bodhyam / thali krAdiniyamaprAptasya iTa: 'upadeze atvataH' iti niSedhe'pi bhAradvAjaniyamAdveda / tatra iTpakSe thali ca seTItyettvAbhyAsalopau / tadAha / seditha, sasattheti // sediva / sedim| kraadiniymaaditt| nyaSIdaditi // 'prAksitAdayavAye'pi' iti etvam / niSasAdetyatra abhyAsAt For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 135 2361 / sadeH parasya liTi / (8-6-118) saderabhyAsAtparasya patvaM na syaallitti| niSasAda / nissedtuH| zadala 855 zAtane / vizIrNatAyAmayam / zAtanaM tu viSayatayA nirdizyate / 2362 / zadeH zitaH / (1-3-60) zidbhAvino'smAdAtmanepadaM syAt / zIyate / zazAda / zedatuH / shedith| zazattha / zattA / azadana / kruza 856 AhvAne rodane ca / krozati / kroSTA / cle: ksH| akrukSat / kuca 85.7 samparcanakauTilyapratiSTambhavilekhaneSu / kocati / cukoca / budha 858 avagamane / bodhati / bodhitA / bodhiSyati / parasya 'sthAdiSvabhyAsena' iti Satve praapte| sadeH parasya // 'na rapara' ityataH netynuvrtte| mUrdhanya ityadhikRtam / saderityavayavaSaSTI / parazabda uttarakhaNDaparaH / sadehattarakhaNDasya Satvaneti labhyate / phlitmaah| saderabhyAsAtparasyeti / zadala zAtane iti // nanu zaddhAtorasmAt hetumaNNyantAt lyuTi 'zaderagatau taH' iti dakArasya takAre zAtanazabdaH / tathAca zAtanaM zIrNatAnukUlakriyeti phalati / evaJca sakarmakatvApattI vizIryatItyarthe zIryata iti vakSyamANamudAharaNaM kathamityata Aha / vizIrNatAyAmiti // vizaraNe ityarthaH / tarhi kathaM zAtanamiti hetumaNijityata Aha / zAtanantu viSayatayeti // vipUrvAt 'SiJ bandhane' ityasmAt viSayazabdaH / avinAbhAvenetyarthaH / prayojakavyApAraM vinA vizaraNasyAsambhavAt zAtananirdezaH / NyarthasyAvivakSitatvAt vizaraNameva zadaladhAtvartha iti yAvat / zadeH zitaH // 'anudAttaDitaH' ityasmAdAtmanepadamityanuvartate / z it yasya saH zit / zapa vivkssitH| ziti vivakSite satItyarthaH / tiDutpatteH pUrva sArvadhAtukAzrayasya zapo'sambhavAt / tadAha / zidbhAvina iti // zidbhAvI bhaviSyan yasmAtsa zidbhAvI tsmaadityrthH| zIyate iti // zapi sade: shiiyaadeshH| vizIryatItyarthaH / zIyete / zIyante / ityAdi / zidviSayAdityukteliTi nAtmanepadam / itsaMjJakazakArAdAvityuktena zIyAdezaH / tadAha / zazAdeti // aniTko'yam / kAdiniyamaprAptasya iTa: 'upadeze'tvataH' iti niyamAtthali bhAradvAjaniyamAt veT / tadAha / shedith| zazattheti ca // iTpakSe 'thali ca seTi' ityettvA. bhyAsalopAviti bhaavH| shediv| shedim| krAdiniyamAdiT / azadaditi // lUdittvAdaDiti bhaavH| kruza dhAturaniTakaH / cukrozitha / krAdiniyamAtthali nityamiTa / ajantAkAravattvAbhAvAna bhaardvaajniymH| cukruziva / cukuzima / kroSTeti // brazcAdinA zasya Satve tRtvena takArasya TaH / cle ksa iti // igupadhazalantatvAditi bhaavH| akrukSaditi // vrazcAdinA zasya ssH| 'SaDhoH' iti Sasya kaH / sasya Satvam / kittvAnna guNaH / nApi halantalakSaNA vRddhiH / kuca samparcane iti // 'kuca zabde ' iti paThitasya punariha pAThaH samparcanAdAveva jvalAdikAryaNapratyayArthaH / arthanirdeza: kvacitpANinIya iti bhUdhAtau prapaJcitam / budha For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi ruha 859 bIjajanmani prAdurbhAve ca / rohati / ruroha / karohitha / roDhA / rokSyati / arukSat / kasa 860 gatau / akAsIta-akasIt / vRt| jvalAdigaNa: samAptaH / atha gRhatyantAH svaritetaH / hikka 861 avyakte shbde| hikktihikkte| aJcu 862 gatau yAcane ca / aJcati-aJcate / acu ityeke / aci ityapare / Tu yAca 863 yaacyaayaam| yAcati-yAcate / redR 834 paribhASaNe / reTati / reTate / cate 865 cade 866 yaacne| cacAta / cete| actiit| cacAda / cede| acadIt / protha 837 paryAptau / puprotha / puprothe| midR 868 medR 869 medhAhiMsanayoH / mimeda / mimede| 'thAntAvimau' iti svaamii| mimetha / 'dhAntau' iti nyAsa: / medhR 870 saGgame c| medhati mimedhe| Niha 871 Neda 872 kutsAsannikarSayoH / / nineda / ninidatuH / ninede / zRdhu 873 mRdhu 874 undane / undanaM kledanam / zardhati-zardhate / zardhAtA / mardhati-mardhate / vudhira 875 avabodhane / bodhtibodhte| irittvAdA / abudhana-abodhIt-abodhiSTa / 'dIpajana-' (sU 2328) iti ciNtu na bhavati / pUrvottarasAhacaryeNa devAdikasyaiva tatra grahaNAt / u bundira 876 nizAmane / nizAmanaM jJAnama / bubunde| abudat / avagamane iti // seTako'yam / aniTmu zyanvikaraNa va budhegrahaNAta / tadAha / bodhiteti // abodhIt / ruhadhAturaniTakaH / krAdiniyamAtthalyapi nityamiT / ajantAkAravattvAbhAvAt na bhAradvAjaniyamaH / roDhota // luTi tAsi Dhatva dhatva Thutva DhalopAH / rokSyatIti // luTi sye DhakaSAH / arukSaditi // igupadhazalantatvAt DhakaSAH / kittvAnna vRddhiguNau / vRditi // 'jvalitikasantebhyaH' iti uttarAvadheriti kasegrahaNAdeva siddheH vRtkaraNaM spaSTArthamityAhuH / iti jvalAdayaH / gRhatyantA iti // 'guhU saMvaraNe' ityetatparyantA ityarthaH / cate cade yAcane / acatIditi // edittvAnna vRddhiH / evamacadIta / budhir avabodhane iti // 'budha avagamane' iti kevalaparasmaipadI gtH| sa tu jvalAdikAryArthaH / ayantu irit svaritet / aniTsu zyanvikaraNasyaiva pAThAdayaM seT / avudhaditi // iraittve'pi tadavayavasya ikArasya pratyekaM mittvAbhAvAnna num / svaritettvaprayuktamAtmanepadantu bhavatyeva / svaritetsu pAThasAmarthyAt / vastutastu ikArasya pratyekamitve'pi na num / idito numityatra karmadhArayamAzritya itsaMjJakekArAntasyaiva numvidheH / pUrvottareti // janapUrisAhacaryeNetyarthaH / u bundirita // Adya ukAra it / udito veti vAyAmiTikalpArthaH / abudaditi / / irittvAdaGi aniditAmiti nlopH| ira ikArasya pratyekamitsaMjJAvirahAta / For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 137 abundIt / veNa 877 gatijJAnacintAnizAmanavAditragrahaNeSu / veNati-veNate / nAnto'pyayam / khanu 878 abadAraNe / khnti-khnte| 2363 / gamahanajanakhanaghasAM lopaH kngitynngi| (6-4-98) eSAmupadhAyA lopa: syAdajAdau viGati na tvaGi / cakhnatuH / ye vibhASA' (sU 2319) / khAyAt-khanyAt / cIvR 879 AdAnasaMvaraNayoH / cicIva-cicIve / cAya 880 pUjAnizAmanayoH / vyaya 881 gatau / avyayIt / dAza 882 dAne / dadAza-dadAze / bheSa 883 bhaye / 'gatau' ityeke / bheSati-bheSate / bhraSa 884 zleSa 885 gatau / asa 886 gatidIptyAdAneSu / asati--asate / Asa-Ase / ayaM SAnto'pi / spaza 887 baadhnsprshnyoH| sparzanaM prathanam / spazati-spazate / laSa 888 kAntau / 'vA bhrAza-' (sU 2321) iti zyanvA / laSyati-laSati / leSe / caSa 889 bhakSaNe / chaSa 890 hiMsAyAm / cacchaSatuH / cacchape / jhaSa 891 AdAnasaMvaraNayoH / bhrakSa 892 bhlakSa 893 adane / 'bhakSa' iti maitreyaH / dAmR 894 dAne / mAha 895 mAne / guhU 896 saMvaraNe / 2364 / UdupadhAyA gohaH / (6-4-89) guha upadhAyA UtsyAdguNahetAvajAdau pratyaye / gRhati-gRhate / UdittvAaniditAmityasya itsaMjJakekArAntabhinnAnAmityarthAzrayaNAceti zabdenduzekhare sthitam / veNUgatIti / vAdyabhANDasya vAdanArthaGgrahaNaM vAditragrahaNam / khanudhAturudit / ktvAyAmiDkilpaH / gamahana / upadhAyA iti // 'UdupadhAyAH' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / ajAdAviti // aci znudhAtvityataH anuvRttasya aci ityasya aGgAkSiptapratyayavizeSaNatayA tadAdividhilAbha iti bhAvaH / viDatItyukteH cakhAnetyatra nopadhAlopaH / anaGIti kim / agamat / cakhne cakhnAte ityAdi / vyaya gatAviti // ayaM vittatyAge'pi / arthanirdezasyopalakSaNatvAt / avyayIditi // hmayanteti na vRddhiH| caSa bhakSaNe iti // cacASa / ceSatuH / chaSa hiMsAyAmiti // vairUpyasampAdakAdezAditvAdettvAbhyAsalopau na / tadAha / cacchaSatuH iti| guhU saMvaraNe iti // udupadho'yam / Udit / UdupadhAyAH // goha iti kRtalaghUpadhaguNasya guhernirdezaH / tatazca guNaviSaya evedmbhvti| aci znudhAtvityataH anuvRttasya acItyasya aGgAkSiptapratyayavizeSaNatvAttadAdividhiH / tadAha / guha upadhAyAH ityAdinA / guNahetAviti // guNamprati paranimittabhUta ityarthaH / guNApavAdaH / jugUha / guNahetAviti kim / juguhatuH / juguhuH / jugRhe / juguhAte / juguhire / jugUhitha / jugoDha / Dhatvadhatva 18 For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Sh Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi diDDA / gRhitA-goDhA / gUhiSyati-ghokSyati / gRhet / guhyAta / agRhIt / iDabhAve ksaH / aghukSat / 2365 / lugvA duhadihalihaguhAmAtmanepade dantye / (7-3-73) eSAM ksasya lugvA syAdantye taGi / DhatvadhatvaSTutvaDhalopadIrghAH / agUDha / aghukSata / 'ksasyAciM' (sU 2337) ityantalopa: / aghukSAtAm / aghukSanta / aguhvahi-aghukSAvahi / aghukSAmahi / athAjantA ubhayapadinaH / zriJ 897 sevAyAm / zrayati-zrayate / zizriyatuH / shryitaa| 'Nizri-' (sU 2312) iti caG / ashishriyt| tRtvaDhalopAH / juguhathuH / juguha / juguhisse| jughukSe / DhatvabhabhAvakatvaSatvAni / juguhAthe / juguhidhve / jughuttve| jugUha / juguhiva / juguhv| juguhima / juguhma / juguhe / juguhivahe / juguhvahe / juguhimahe / juguhmahe / iti liTi rUpANi siddhavatkRtya luTi iTpakSe Utve rUpamAha / gRhiteti // iDabhAve ajAdipratyayAbhAvAt UttvAbhAve guNe DhatvadhatvaSTatvaDhalopeSu rUpamAha / goDheti // luTi sye iTpakSe Uttve rUpamAha / gUhiSyatIti // iDabhAve tu guNaDhatvabhabhAvakatvaSatveSu rUpamAha / ghokSyatIti // gUhiSyate, ghokSyate, ityapyudAhAryam / gRhatu / gUhatAm / agRhat / agRhata / gRhediti // gUhetetyapi jJeyam / guhyAditi // AzIrliDi ajAdipratyayAbhAvAdUttvanna / kittvAnna guNaH / luGi iTpakSe sijlope Uttve rUpamAha / agRhI. diti // agUhiSTAm / agUhiSurityAdi / iDabhAve ksaH iti // igupadhazalantAditi bhAvaH / aghukSaditi // DhatvabhabhAvakatvaSatvAni / aghukSatAm / aghukSannityAdi / luGastaDi vizeSamAha / lugvAduha / dantye taGIti // dantyAdau taDItyarthaH / pratyayAdarzanAtsarvAdezo'yaM luk| agUDheti // aguh sa ta iti sthite ksasya kittvena guNahetutvAbhAvAdajAdi. tvAbhAvAcca UttvAbhAve ksaluki aguh ta iti sthite prakriyAndarzayati / DhatvadhatvaSTutvaDhalo. padIrghAH iti / aghukSateti // ksalugabhAve DhatvabhabhAvakatvaSatvAnIti bhAvaH / aghukSAtAmiti // cle: ksAdeze ksasya kittvena guNahetutvAbhAvAdUttvAbhAve DhatvabhabhAvakatvaSatveSu kRteSu ksasyAcIlyantyalope ataH paratvAbhAvAdAto Dita iti na bhavatIti bhAvaH / aghukSanteti // jhasya ajAditvAbhAvAttasminpare ksasya antyalopAbhAvAdataH paratvAbhAvAdAtmanepadeSvanata ityadAdezo na bhavati / kRte tu jho'ntAdeze ksasyAntalopa iti bhAvaH / aghukSathAH / aghukSAthAm / aghukSadhvam / aghukSi / iti rUpANi siddhavatkRtyAha / aguhvahIti // dantyAdipratyayaparatvAt ksasya luki ajAdipratyayAbhAvAt UttvAbhAve rUpam / aghukSAvahIti // ksalugabhAve DhatvabhabhAvakatvaSatvAni / ato dIrghazca / aghukSAmahIti // dantyAdipratyayaparatvAbhAvAnna ksaluka / iti gRhatyantAH svaritetaH / ubhayapadinaH iti // bhittvAditi bhAvaH / zriJ dhAtuH seT / zithiyaturiti // kittvAnna guNa: / iyaG / For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 139 bhRJ 898 bharaNe / bharati / babhAra / babhratuH / babhartha / babhUva / babhRSe / bhartA / 2366 / RddhanoH sye| (7-2-70) Rto hantezca syasya iT syAt / bhariSyati / 2367 / riG zayagliGgha / (7-4-28) ze yaki yAdAvArdhadhAtuke liGi ca Rto riGAdezaH syAt / rIDi prakRte rividhisAmarthyAddI? na / bhriyAt / zizriyuH / zizrayitha / zizriyathuH / zizriya / zizrAya / zizraya / zizriyiva / zizriyima / zidhiye / zizriyAte / shishriyire| zizriyiSe / shishriyaathe| shishriyiddh'e| zizriyidhve / zizriye / zizriyivahe / zizriyimahe / zrayiteti // zrayiSyati / zrayiSyate / zrayatu / zrayatAm / azrayat / ashryt| zrayet / zrayeta / zrIyAt / zrayiSISTa / luGi vizeSamAha / NizrIti / azizriyaditi // caGIti dvitvam / ashishriyt| azrayiSyat / azrayiSyata / bhRdhAturaniT / bharatIti // bharate ityapi jJeyam / babhraturiti // kittvAnna guNaH / yaNa / babhruH / thalAdau 'eka'caH' iti neTa / kRsRbhRvRstudrusuzruSu liTyapi tanniSedhasya pravRtteH / thali acastAsvaditi niSedhAca / Rdantatvena bhAradvAjamate'pi thali niSedhAcca / tadAha / babharthati // vabhrathuH / babhra / babhAra / babhara / iti siddhavatkRtyAha / babhRveti // babhrama / bbhre| nbhraate| bdhire| iti siddhavatkRtyAha / babhRSe iti // babhrAthe / babhRTve / babhre / babhUvahe / babhramahe / luTi sye iniSedhe prApte / RddhanoH // Rt han anayordvandvAt paJcamyarthe SaSThIdvivacanam / sye iti SaSThyarthe saptamI / ArdhadhAtukasyeDityataH iDityanuvartate / tadAha / Rta ityAdinA // ekAca iti iniSedhasyApavAdaH / bhariSyatIti // bharidhyate / bharatu / bharatAm / abharat / abharata / bharet / bhareta / AzIrliGi parasmaipada bhR yAt iti sthite / riGa zaya // za yak liG eSAM dvandvAtsaptamIbahuvacanam / ayaGa yi kGitItyato yIti saptamyantamanuvRttaM liGo vizeSaNam / tadAdividhiH / ze tu yIti nAnveti / asambhavAt / nApi yaki avyabhicArAt / ata eva akRtsArvadhAtukayorityanuvRttamapi liGa eva vizeSaNam / tadAha / ze yakItyAdinA / Rta iti // 'rIkRta' ityataH tadanuvRttariti bhAvaH / aGgasyetyadhikRtam / Rta iti tadvizeSaNam / tadantavidhiH / RdantasyAGgasyati labhyate / Adeze TukAra it / GittvAt antAdezaH / nirdizyamAnaparibhASayaiva siddha DakAroccAraNaM, iDAgamenaiva siddhe rephoccAraNaJca spaSTArtham / nanu bhriyAditi vakSyamANamudAharaNamayuktam / kRte riGi akRtsArvadhAtukayoriti dIrghaprasaGgAdityata Aha / rIGi prakRte iti // kRte riGi yadi dIrghaH syAttarhi riDvidhirvyarthaH syAt / rIta ityeva siddheH / ato riDi kRte sati na dIrgha ityarthaH / bhriyAditi // bhriyAstAmityAdi sugamam / AzIrliGi bhRSISTenyatra For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2368 / uzca / (1-2-12) varNAtparau jhalAdI liGa taGparaH siJcetyeto kitau stH| bhRSISTa / bhRSIyAstAm / abhArSIt / abhArTIm / abhASuH / 2369 / hasvAdaGgAt / (8-2-27) sico lopa: syAjjhali / abhRta / abhRSAtAm / abhariSyata / hRJ 899 haraNe / haraNaM prApaNaM svIkAraH steyaM nAzanaM ca / jahartha / jahriva / jahiSe / hartA / hariSyati / dhRJ 900 dhAraNe / dharati / adhArSIt / adhRta / NI 901 praapnne| ninayitha / ninetha / ninyiSe / ____ athAjantAH parasmaipadinaH / dheTa 902 pAne / dhayati / guNe praapte| uzca // 'liGsicAvAtmanepadeSu' iti sUtramanuvartate / 'iko jhala' ityato jhaliti ca / tadAha / RvarNAditi / bhRSISTeti // kittvAna guNaH / abhArSIditi // parasmaipade sici vRddhau raparatvam / taGi tu ajha s ta iti sthite / hrasvAdaGgAt // hrasvAntAdityarthaH / sica iti bhASyam / 'jhalo jhali' ityato jhalIti 'saMyogAntasya lopaH' ityato lopa iti cAnuvartate ityabhipretya zeSapUraNena sUtraM vyaacsstte| sico lopaH syAjjhalIti // hUsvAtkim / acyoSTa / aGgAtkim / alAviSTAm / sicaH kim / dviSTarAm / dviSTamAm / sujntaattrptmpau| abhateti // 'uzca' iti sicaH kittvAnna guNaH / jhalItyukteH abhRSAtAm / abhRSatetyatra na sijlopaH / anataH paratvAt jhasya adAdezaH / abhRthAH / abhRSAthAm / abhRDham / abhRSi / abhRSvahi / abhRdhmahi / hRdhAturaniT / haraNaJcaturvidhamityAha / prApaNamityAdi // tadyathA-bhAraM harati / praapytiityrthH| azaM hrti| svIkarotItyarthaH / parasvaM harati / corytiityrthH| pApaM harati harate vA / nAzayatItyarthaH / jahAra / jahatuH / jahaH / 'ekAcaH' iti iniSedhasya krAdiSveva liTi niyamitatvAdiha thali iTi prApte 'acastAsvat' iti taniSedhaH / Rdantatvena bhAradvAjamate'pi iniSedha eva / tadAha / jahatheti // jahathuH / jahU / jahAra / jahara / iti siddhavatkRtyAha / jahiveti // krAdiniyamAdiT / jahima / jahiSe / krAdiniyamAdiT / jahAthe / jahiDhave / jahiye / jhe| jhivhe| jahimahe / luDAdiSu bhRJa iva rUpANi / dhR dhAtuniTa / haja iva rUpANi / NAtra dhAturaniT NopadezaH / nayati / nayate / ninAya / ninyatuH / ninyuH| krAdiniyamAliTi iT / thali tu 'acastAsvat' iti igniSedhasya bhAradvAjaniyamAdiTamabhipretyAha / ninyiSe ninyAthe ninyiTve ninyidhve / ninye / ninyivahe / ninyimahe / netA / nessyti| neSyate / nayatu / nayatAm / anayat / anayata / nayet / nayeta / nIyAt / neSISTa / anaiSIt / aneSTa / aneSyat aneSyata / ityajantA ubhayapadino gtaaH| parasmaipadina iti // "ji, bri' abhibhave / ityetarpayantA iti zeSaH / dheTa pAne iti // stanandharyAlyAdau DIbartha For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 141 2370 / Adeca upadeze'ziti / (6-1-49) upadeze ejantasya dhAtorAttvaM syAnna tu ziti / 2371 / Ata au NalaH / (7-1-34) AdantAddhAtorNala aukArAdeza: syAt / dadhau / 2372 / Ato lopa iTi ca / (6-4-64) ajAdyorArdhadhAtukayo: kGidiToH parayorAto lopa: syAt / dvitvATittvam / avayave Tittvasya vyarthatayA samudAyArthatvAditi haradattaH / aadecH| ejantasya dhAtoriti // 'liTi dhAtoH' ityataH dhAtorityanuvRttaM ecA vizeSyate / tadantavidhiriti bhAvaH / na tu zitIti // z cAsau iceti karmadhArayAtsaptamI / pratyayavizeSaNatvAttadAdividhiH / itsaMjJakazakArAdau pratyaye pare iti labhyate / 'lyapi ca' 'na vyo liTi' ityAdipUrvottarasUtrANAmpratyayeSveva pravRttyA pratyaye iti vizeSyalAbhaH / azitIti na paryudAsaH / tathA sati zidbhinne pratyaye pare ityarthaH / tatazca sugla: ityatra glaidhAtoH 'Atazcopasarge' iti kapratyayo na syAt / kapratyayanimittamAttvam AdantAtpratyaya ityanyonyAzrayAt / ziti neti prasajyapra. tiSedhe tu Attvasya anaimittikatayA kapratyayanimittakatvAbhAvAt prathamamAttve kRte kapratyayaH sUpapAdaH / zitIti bahuvrIhyAzrayaNe glaidhAto ve liTi 'bhAvakarmaNoH' iti taGi ezi Attve Ato lope jagle iti na siddhyet / ezazittvena tasminpare Attvasya niSedhAt / ataH karmadhArayamAzritya itsaMjJakazakArAdau pratyaye pare netyartha aashritH| evaJca paryudAse'pi na kSatiH / itsaMjJakazakArAdipratyaye vivakSite ityAzrayaNena sugla ityatra kapratyayAtprAgeva AttvopapatteH / upadeze kim / cetA, stotA / dhAtoH kim / gobhyAm / 'gamejhaiH' iti ddoprtyyopdeshaadpraaptiH| upadeze yaH ec tadantatvAbhAvAdmeH / na ca meDAdInAmupadeze ejantatvAbhAvAt kathamAttvamiti na zaGkayam / 'udIcAmmAGaH" iti nirdezena nAnubandhakRtamanejantatvamiti jJApanAdityAstAntAvat / tathAca prakRte liTi dvitvAdI dadhA a iti sthite / Ata au // au iti luptaprathamAkam / aGgasyetyadhikRtampaJcamyA vipariNamyate / Ata iti tadvizeSaNam / tadantavidhiH / tadAha / AdantAddhAtoriti // NalaprakR. tizca dhAtureveti dhAtugrahaNam / tathAca Nala autve vRddhau rUpamAha / dadhAviti // dadhA atusiti sthite| Ato lopaH // ArdhadhAtuke ityadhikRtam / dIGo yuDityataH aci viDatIticAnuvartate / aciityaardhdhaatukvishessnntvaattdaadividhiH| Diti ajAdyAdhadhAtuke iTi ca Ato lopaH iti labhyate / phalitamAha / ajAdyoriti // iTa: ArdhadhAtukatvantu tadavayavatvAdbodhyam / r3itIti ca iTo na vizeSaNam / iDgrahaNasAmarthyAt / iDityanena uttamapuruSaikavacanam iDAgamazca gRhyte| ajAdyoH kim / glaidhAtoH karmaNi laTi yaki glaayte| ArdhadhAtukayoH kim / yAnti / vaanti| dadhau ityatra tu kDitvAbhAvAnnAllopaH / For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi tparatvAllope prApte 'dvivacane'ci' (sU 2243) iti niSedhaH / dvitve kRte AlopaH / dadhatuH / dadhuH / dadhitha-dadhAtha / dadhiva / dadhima / dhAtA / 2373 / dAdhA dhvadAp / (1-1-20) dArUpA dhArUpAzca dhAtavo ghusaMjJAH syurdApdaipau vinA / 2374 / eliGi / (6-4-67) ghusaMjJAnAM mAsthAdInAM caitvaM syAdArdhadhAtuke kiti liGi / dheyAna / dheyAstAm / dheyAsuH / 2375 / vibhASA dheTravyoH / (3-1-49) AbhyAM clezcakA syAtkartRvAcini luGi pare / 'caGi' (sU 2315) iti dvitvam / adadhat / adadhatAm / 2376 / vibhASA ghrAdheTzAcchAsaH / (2-4-78) sati tasmin autvanna syAt / nanu dhA atum iti sthite dvitvAtparatvAdAlope sati ekActvAbhAvAt dvitvanna syAdityAzaya pariharati / dvitvAdityAdinA // dheTadhAturaniT / bhAradvAjaniyamAt thali veDityAha / dadhitha / ddhAtheti // iTpakSe aallopH| dadhathuH / dadha / dadhau iti siddhavatkRtyAha / dadhiveti // vasi Attve krAdiniyamAdiTi Allopa iti bhAvaH / dadhimatyapi jJeyam / dhAteti // luTi Attve tA iti bhAvaH / dhAsyati / dhayatu / adhayat / dhayet / AzIliMGi ghusaMjJAkArya vakSyan ghusaMjJAM darzayati / dAdhAdhvadAp // dA dhA ghu eSAM samAhAradvandvAtprathamaikavacanam / dAdhelyanena svAbhAvikAkArAntayoH 'dANa dAne' 'DudhAJ dhAraNapoSaNayoH' ityanayoH kRtAttvAnAJca dode dheTAM lAkSaNikAnAmapi grahaNam / 'gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH' iti paribhASAbalAt / tatra dAgrahaNena dhArUpasyApi grahaNAt / ataeva 'do dad ghoH' ityatra dhenivRttyarthandAgrahaNamarthavat / dadhAterhibhAvavidhAnAdeva nivRttisiddheH / tadAha / dArUpAH dhArUpAzceti // zabdA iti zeSaH / erliGi // eriti prathamAntam / ArdhadhAtuke ityadhikRtam / tadAha / ghusaMjJAnAM mAsthAdInAmiti // mA sthA jahAti sA eSAndvandvAt SaTIbahuvacanam / kiti liGIti // dIDo yuDityataH kitItyanuvRtteriti bhAvaH / dvitIti nAnuvartate / liGArdhadhAtukasya GittvAsambhavAt / luGi cle: sici prApte / vibhASA dheT // cli luGItyanuvartate / "NizridrusrubhyaH' ityataH kartari caGiti ca / tadAha / AbhyAmiti // dheT zci AbhyAmityarthaH / adadhaditi // caGi dvitve Alopa iti bhAvaH / adadhatAm / adadhan / adadhaH / adadhatam / adadhata / adadham / adadhAva / adadhAma / caGabhAvapakSe vizeSamAha / vibhASA ghrA // 'NyatriyArSa' ityataH For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 143 ebhya: sico lugvA syAtparasmaipade pare / adhAta / adhAtAm / adhuH / 2377 / yamaramanamAtAM sakca / (7-2-73) eSAM saksyAdebhyaH sica iT ca parasmaipadeSu / adhAsIt / adhAsiSTAm / adhAsiSuH / glai 903 mlai 904 harSakSaye / harSakSayo dhAtukSayaH / glAyati / jaglau / jaglitha-jaglAtha / 2378 / vA'nyasya saMyogAdeH / (6-4-68) luDityanuvartate / 'gAtisthA' ityataH sicaH parasmaipadeSviti / tadAha / ebhyaH iti // 'dheTa pAne' 'ghrA gandhopAdAne' 'zo tanUkaraNe' 'cho chedane' 'So antakarmaNi' eSAM samAhAradvandvAtpaJcamyekavacanam / zoprabhRtInAkRtAtvAnAM nirdezaH / dheTa: 'gAtisthAghupA' iti nityaM prApte anyeSAmaprApte vacanam / adhuriti // 'usyapadAntAt' iti pararUpam / adhAH / adhAtam / adhAta / adhAm / adhAva / adhAma / sico lugabhAvapakSe Aha / yamarama // yama, rama, nama, At , eSAM samAhAradvandvAtSaSTIbahuvacam / Adityanena AdantaGgRhyate / tadAha / eSAM sak syAditi // saki kakAra it akAra uccAraNArthaH / kittvAdantAvayavaH / cakAreNa 'iDatyati' ityataH iDiti stusudhUbhyaH ityataH parasmaipadedhviti cAnukRSyate / ajessicItyataH siMcIti ca / taca SaSTayA vipariNamyate / tadAha / ebhyassicaH iT ceti / adhAsIditi // dhAtossagAgamaH / sica iT / 'iTa ITi' iti sijlopaH / adhAsiSTAmiti // apRktatvAbhAvAdIDabhAvAna sijlopaH / sasya Satve takArasya Tutvena TaH / adhAsiSuriti // adhaasiiH| adhAsiSTam / adhAsiSTa / adhAsiSam / adhAsiSva / adhAsiSma / yadyapi adhAsIdityatra sagiTovidhirvyartha eva / tathApi adhAsiSTAmityAdyarthe Ata: sagiDDidhAnam / yamAdInAntu ayaMsIdityAdI halantalakSaNavRddherabhAvArtham ayaMsiTAmityAdyarthaJca / tadetat tattaddhAtuSu spaSTIbhaviSyati / adhAsyat / 'glai mlai harSakSaye' dhAtukSayaH iti // balakSaya ityarthaH / aniTAvimau / glAyatIti zapi AyAdezaH / zidviSayatvAdAttvanna / jaglAviti // Nali Attve 'Ata au Nala:' iti aubhAve vRddhiriti bhAvaH / atusAdau dvitve kRte Ato lopH| jaglatuH / jagluH / bhAradvAjaniyamAtthali veDityAha / jaglitha / jaglAtheti // iTpakSe AllopaH / jaglathuH / jagla / jaglau / jagliva / jaglima / glAtA / glAsyati / glaaypu| aglAyat / glAyet / AzIliDi Attve kRte glA yAt iti sthite / vA'nyasya // ArdhadhAtuka ityadhikRtam / 'ailiGi' ityanuvartate / eriti prathamAntam / 'Ato lopa iTi ca' ityataH Ata ityanuvartate kammAdanyasyetyapekSAyAM ghumAsthAgApAjahAtimA halIti prakRtatvAlla For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acha www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi ghumAsthAderanyasya saMyogAderdhAtorAta ettvaM vA syAdArdhadhAtuke kiti liGi / glAyAt-gleyAt / aglaasiit| mlAyati / ye 905 nyakkaraNe / nyakkaraNaM tiraskAraH / dai 906 svapne / brai 907 tRptau / ddhyai 908 cintAyAm |rai 909 zabde / styai 910 STayai 911 zabdasaGghAtayoH / styAyati / popadezasyApi satve kRte rUpaM tulyam / SopadezaphalaM tu tiSTayAsati atiSTayapadityatra Satvam / khai 912 khedane / 1 913 jai 914 / pai 915 kssye| kSAyati jajau / sasau / sAtA / 'ghumAsthA-' (sU 2462) ityatra 'vibhASA ghrAdheTa-' (sU 2376) ityatra ca syatereva grahaNaM na tvasya / bhyate / tadAha / ghumAsthAderityAdinA / kitIti // anudAttopadezavanatItyataH tadanuvRtteriti bhAvaH / ritIti tu nAnuvartate / liGArdhadhAtukasya DittvAsambhavAt / aglAsIditi // yamarametyAdantatvAt sagiTau / aglAsiSTAm / aglaasissurityaadi| aglAsyat / mlAyatIti // glaidhAtoriva rUpANIti bhAvaH / dyai nyakkaraNe iti // yakAramadhyo'yam / ita Arabhya aikArAntAnAM saMyogAdInAM glaivadeva rUpANi pratyetavyAni / 'rai zabde' ityAdInAntu asaMyogAdInAm AzIliDi 'vA'nya. sya saMyogAdeH' ityettvaM na bhavati / rAyAdityAdirUpamiti vizeSaH / styai Tyai iti // SopadezeSu styAdhAtoH paryudAsAdAdyo na SopadezaH / dvitIyastu SopadezaH / takArasya TutvasampannaTakAranirdezaH / satve kRte iti // dhAtvAderiti Sasya sakAre sati nimittApAyAt zrutvanivRttiriti bhAvaH / tiSTyAsatIti // STayaidhAtoH kRtasatvAt sani Attve styA sa iti sanantAllaTi tipi zapi 'sanyaDoH' iti dvitve 'zapUrvAH khayaH' iti sakArayakAranivRttI tAstyAsati iti sthite abhyAsahUsve sanyata iti itve sakArasya iNaH paratvAdAdezasakAratvAcca Satve tiSTyAsatIti rUpam / svAbhAvikasakArAditve tvAdezasakArAditvAbhAvAt SatvaM na syAditi bhAvaH / atiSTyapaditi // TyaidhAtoH kRtasatvAt Nau Attve 'artihI' iti puki styApi iti NyantAt luGi aDAgame tipi itazca iti ikAralope 'NizridrubhyaH ' iti 'clezvaGi' 'NeraniTi' iti Nilope 'Nau caGazupadhAyAH' iti isve 'caGi' iti styap ityasya dvittve zapUrvA iti sakArayakArapakArANAM nivRttau satyAM 'sanyataH' iti itve iNa: paratvAdAdezasakAratvAca sasya Satve tasya Tutve atiSTyapaditi rUpam / svAbhAvikasakAratve tvAdezasakAratvA. bhAvAt Satvanna syAditi bhAvaH / jajau / sasAviti // jaidhAtoH SaidhAtozca Nali Attve dvitvAdau vRddhiriti bhAvaH / nanu 'eliGi' ityatra 'ghumAsthAgApAjahAtisAm' ityanuvRttyA saidhAtorAzIrliGi sAyAdityatra ettvaM syAt / tathA luGi magiToH asAsIt asAsiSTAmityeva iSyate / tatra 'vibhASA ghrAdheTzAcchAsaH' iti sicaH pAkSike luki asAt asAtAmityapi prasajyetetyata Aha / dhumAsthetyatretyAdi / syateriti // So antakamaNi For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org Acha prakaraNam baalmnormaa| 145 tena ettvasijlukau na / saayaat| asAsIt / kai 916 gai 917 zabde / geyAn / agAsIt / zai 918 919 pAke / pai 920 o vai 921 zoSaNe / pAyAt / apAsIt / "ghumAsthA-' (sU 2462) itIttvaM, tadapavAda * eliGi' (sU 2374) * ityettvaM' gAti sthA-' (sU 2223) iti sijluk ca, na / pArUpasya lAkSaNikatvAt / STai 922 veSTane / stAyati / SNai 923 veSTane / zobhAyAM ca' ityeke / snAyati / daipa 924 zodhane / dAyati / aghutvAdettvasijluko n| dAyAta / adAsIt / pA 925 pAne / 'pAghrAdhmA-' (sU 2360) iti pibAdezaH / tsyaadnttvaannopdhaagunnH| pibati / peyAt / apAt / brA 916 gandhopAdAne / jighrati / brAyAt-preyAt / aghrAsIt / iti zyanvikasNasyetyarthaH / atra vyAkhyAnameva zaraNam / 'vibhASA ghrAdheTa' ityatra zyanvikaraNAbhyAM sAhacaryAca / 'pai o vai zoSaNe' / pAyati / vAyati / 'oditazca' iti niSThAnatvArthamodittvam / nanu paidhAtoH karmaNi laTi yaki Attve pAyate ityatra 'dhumAsthAgApAjahAtisAM hali' iti ItvaM syAt / tathA AzIrliGi pAyAt ityatra 'eliGi' iti ettvaM syAt / tatrApi 'ghumAsthAgApAjahAtisAm' ityanuvRtteH / tathA luGi apAsIdityatra 'gAtisthA' iti sico luki 'yamarama' iti iTa: abhAvAttatsanniyogaziSTassagapi na syAdityata Aha / ghumAsthetItvamityAdinA / pArUpasyeti // udAhRtasUtratrayeSu lakSaNapratipadoktaparibhASayA Adantatvena upadiSTasyaiva pAdhAtograhaNam / natu paidhAtoH kRtAtvasyeti bhAvaH / evaJca prakRte paidhAtorAzIliGi pAyAdityeva rUpam / luDi sagiTo: apAsIt , apAsiSTAmityeva rUpam / hai veSTane iti // Sopadezo'yam / kRtaSTutvanirdezaH / satve kRte TutvanivRttiH / tadAha / stAyatIti / / NaidhAturapi ghopadezaH kRtaSTutvanirdezaH / satve kRte STutvanivRttiH / tadAha / snAyatIti // daipa zodhane / adhutvAditi // ghusaMjJAvidhau dAbdaipau vinetyukteriti bhAvaH / 'pA pAne' pibAdeza iti / zidviSaye iti zeSaH / pibAdezasya adantatvAt na laghUpadhaguNa iti bhASye spaSTam / aniDayam / papau / papatuH / papuH / bhAradvAjaniyamAt thali vett| papitha-papAtha / papathuH / papa / papau / ppiv| ppim| kraadiniymaaditt| paataa| pAsyati / pibtu| apibat / pivet / AzIliDi 'eliGiH' ityettvamabhipretyAha / peyAditi // 'gAtisthA' iti sico lugityabhipretyAha / apAditi // apAtAm / apuH / apAH / apAtam / apAta / apAm / apAva / apAma / apAsyat / prA gandhopAdAne // 'pAghrAdhmA' iti zidviSaye jighrAdezaH / tadAha / jighratIti // aniDayam / jaghrau / jaghratuH / jaghuH / bhAradvAjaniyamAt thali veT / ghritha-jaghrAtha / jaghrathuH / jaghra / jau / jaghriva / jadhrima / krAdiniyamAdiT / ghrAtA / ghrAsyati / jighratu / ajighrat / jipret / AzIliGi 'vA'nyasya saMyogAdeH' ityettvavikalpaM matvA Aha / ghrAyAt-neyAditi // 'vibhASA ghrAdheTa' iti sico vA luk / lugabhAvapakSe AdantatvAtsagiTI / tadAha / adhrAsIditi // dhmAdhAturaniT / 'pAghrAdhmA' iti zidviSaye 19 For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi aghrAn / dhmA 927 zabdAgnisaMyogayoH / dhamati / SThA 928 gatinivRttau / tiSThati / sthAdiSvabhyAsena-' (sU 2277) iti Satvam / adhitaSThau / 'upasargAt-' (sU 2270) iti Satvam / adhiSTAtA / sthayAt / mnA 929 abhyAse / manati / dANa 930 dAne / praNiyacchati / deyAna / adAna / 6 931 kauTilye / harati / 2379 / Rtazca saMyogAderguNaH / (7-4-10) Rdantasya saMyogAderaGgasya guNa: syAlliTi / kidarthamapIdaM paratvANNalyapi bhavati / raparatvam / upadhAvRddhiH / jahvAra / jahvaratuH / jahvaraH / jahvartha / hartA / 'RddhanoH sye' (sU 2366) haripyati / dhamAdezaH / tadAha / dhamatIti // dadhmau / dadhmatuH / dadhmuH / dadhmitha-dadhmAtha / dadhmathuH / dadhma / dadhmau / dadhmiva / damima / dhmaataa| dhmAsyati / dhamatu / adhamat / dhamet / mAyAtadhmeyAt / adhmAsIt / adhmAsyat / STAdhAtuH SopadezaH / kRtaSTutvanirdezaH / zidviSaye 'pAghrA' iti tiSTAdezaH / tadAha / tiSThatIti // tasthau, adhitaSThAvityatra iNakavargAbhyAM paratvAbhAve'pi SatvamAha / sthAdipviti // tsthtH| tasthuH / tsthith| tasthAtha / tasthathuH / tastha / tsthau| tasthiva / tasthima / sthAtA / adhiSThAtetyatra 'mAtpadAdyoH' iti SatvaniSedhamAzaGkayAha / upasargAditi / Satvamiti // sthAsyati / tiSThatu / atiSThat / tiTet / AzIliTi saMyogAditve'pi ghumAsthAderanyatvAbhAvAdettvavikalpo na / kintu 'erliGi' iti nityameva ettvam / tadAha / sthayAditi // 'gAtisthA' iti sico luka / asthAt / asthAsyat / mnA abhyAse iti // ayamapyaniT / 'pAghrA' iti zidviSaye manAdezaH / tdaah| manatIti // mannau / mntuH| mamnuH / mnith-mnaath| mannathuH / mamna / manau / manniva / mabhrima / mraataa| mrAsyati / manatu / amanat / manet / nAyAta-neyAt / amnAsIta / annAsyat / dAN dAne iti // ayamapyaniT / 'pAghrA' iti zidviSaye yacchAdeza: / praNiyacchatIti // 'nergada' iti Natvam / dadau / dadatuH / dduH| daditha-dadAtha / dadathuH / dada / dadau / ddiv| dadima / dAtA / dAsyati / yacchatu / ayacchata / yacchet / AzIrliDi 'eliDi' ityettvam matvA Aha / deyAditi // 'gAtisthA' iti sico lukaM matvA Aha / adAditi / Dha kauTilye iti // ayamapyaniT / haratIti // zapi guNe raparatvam / Rtazca / liTIti // 'dayaterdigi liTi' ityataH tadanuvRneriti bhAvaH / nanu tipsipmipsu akRtsArvadhAtukayorityeva guNe siddhe kimamidamityata Aha / kidarthamapIdamiti // atusAdikidarthe NalAdyakidarthazcetyarthaH / nanu asya guNasya atusAdiSu caritArthatvAt Nali 'aco Niti' iti vRddhiprasaGgAtkatham Nali ayaM guNa ityata Aha / paratvANNalyapi bhavatIti // 'aco Niti' iti vRddhyapekSayA asya guNasya paratyAdityarthaH / tarhi jahAra iti kathamityata For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 2380 / guNo'tisaMyogAdyoH / (7-429) / arneH saMyogAderkadantasya ca guNa: syAdyaki yAdAvArdhadhAtuke liDi ca / hvaryAta / ahvArSIt / ahvASma / svR 932 zabdopatApayoH / svaratisUti-' (2279) iti veT / sasvaritha-sasvartha / vamayostu 2381 / yukaH kiti / (7-2-11) zriya ekAca ugantAcca parayorgitkitoriNnasyAt / paramapi svaratyAdi vikalpambAdhitvA purastAtpratiSedhakANDArambhasAmarthyAdanena niSedhe prApte kAdini Aha / upadhAvRddhiriti // 'ata upadhAyAH' ityaneneti zeSaH / jahatheti // krAdiniyamaprAptasya iTa: 'acastAmvat' iti 'Rto bhAradvAjasya' iti ca niSedhAditi bhAvaH / jabarathuH / jahvara / jahAra - jahAra / jriv| jahvarima / kAdiniyamAdiT / hrtu| ahvarat / haret / AzIliGi hva yAt iti sthite kitvAdguNaniSedhe prApta / guNo'rti // bhAvAdikaH jauhotyAdikazca RdhAtuH atatyinena gRhyate / lukA nirdezastu na vikssitH| anggsyetydhikRtm| 'rItaH' ityataH Rta ityanuvartate / taca aGgavizeSaNaM tadantavidhiH RdantasyAGgasyeti labhyate / saMyogAderityapi tadvizeSaNama / 'akRtsArvadhAtukayoH' ityataH asArvadhAtukagrahaNamanuvartate / ArdhadhAtuke iti labhyate / 'rida zaglikSu' ityataH yaki liGgIti ca labhyate / 'ayaDiya Diti' ityataH yAti sptmyntmnuvrtte| ArdhadhAtukavizeSaNatvAttadAdividhiH / tadAha / atarityAdinA // tathAca yAt iti sthite guNe raparatve rUpamAha / hvaryAditi / ahvASIMditi // sici vRddhiH raparatvaM patvam / ahvariSyat / svR zabdopatApayoriti // ayamapyaniT / svarati / liTi tu kityapi guNaH / Nali tu kRte guNe raparatve upadhAvRddhiH / sasvAra / sasvaratuH / sasvaruH / thali tu kAdiniyamaprAptasya iTa: 'acastAsvat' iti 'Rto bhAradvAjasya' iti ca nityaniSedhe prApte Aha / svaratisUtIti-veDiti / sasvaritha-sasvarthati // sasvarathuH / sasvara / ssvaar-ssvr| ityapi jJeyam / vamayostviti // krAdiniyamAnnityamiDilyanvayaH / atra iniSedhaM zaGkitumAha / thayukaH kiti // zrizca ukatheti samAhAradvandvAt SaSThI / uk prtyaahaarH| asyatyadhikRtaM paJcamyA vipariNatam RtA vizeSyate / tadantavidhiH / 'ekAca upadeze' ityataH ekAca ityanuvRttaM igante'nvati / 'nezikRti' ityato neDiti / kiDIti saptamI SaSTyarthe / gca kca ko tau itau yasyeti vigrhH| gakArasya catvena nirdezaH / tadAha / bhitra ekAcaH ityaadinaa|| gakAraprazlaSaH kim / bhUSNuH / 'glAjisthazca gasnuH' iti cakArAdbhUdhAtoH gsnuH / tasya gittvAdInna / kittve tu sthAsnurityatra 'ghumAsthA' iti It syAt / iNnasyAdityanantaraM anena niSedhe prApte ityanvayaH / nanviyaM zaGkA na yujyte| 'zrayukaH kiti' iti niSedhambAdhitvA paratvAt 'svaratisUtIti' vikalpasya prApterityata aah| paramapItyAdisAmarthyAdi. tyantam // purastAtpratiSedhakANDArambhasAmarthyAtparamapi svaratyAdivikalpambAdhitvA anena For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi HTHHTHHTHER yamAnityamiT / sasvariva / sasvarima / paratvAt 'Rddhano: sye' (sU 2366) iti nityamiTa / svrissyti| svryaat| asvaariit| asvAriSTAm / asvArSIt / asvArTAm / smR 933 cintAyAm / ha 934 saMvaraNe / sR 935 gatau / krAditvAnneT / sasartha / samRva / riGa / sriyAt / asArSIt / asASrTAm / 2382 / sartizAstyatibhyazca / (3-1-56) ebhyazcleraG syAtkartari luGi / iha luptazapA zAsinA sAhacaryAta 'sartyartI' jauhotyAdikAveva gRhyate / tena bhvAdyo G / zIghragatau tu niSedhe prApte ityanvayaH / ArdhadhAtukasyeDityAdividhikANDAtprAgeva 'nezi kRti' ityA. dipratiSedhakANDArambhasAmarthyAt 'svarati' iti vikalporayanena bAdhyate ityarthaH / paramapItyAdiH prApte ityantaH zaGkAgranthaH / pariharati / krAdiniyamAnnityamiDiti // prakRtyAzrayaH pratyayAzrayo vA yAvAn iniSedhaH sa liTi cet tarhi kAdibhya evetyuktatvAditi bhAvaH / luTi svaritA-svartA / luTi sye 'svarati iti vikalpanirasyati / paratvAditi // svrtu| asvarat / svaret / svaryAditi // AzIrliGi 'guNo'rtisaMyogAdyoH' iti guNaH / asvArIditi // 'svarati' iti iTapakSe ato lAnteti vRddhi. riti bhAvaH / asvArSIditi // iDabhAve 'sici vRddhiH' iti sica vRddhibhAvaH / smR cintAyAmiti // ayamapyaniTa / smarati / liTi 'Rtazra' iti kityapi guNaH / Nali tu guNe upadhAvRddhiH / sasmAra / sasmaratuH / sasmaruH / RdantatvAdbhAradvAjamate'pi krAdiniyamaprAptasya iTa: thali nityaniSedhaH / ssmrth| sasmarathuH / ssmr| sasmArasasmara / sasmariva / ssmrim| smrtaa| laTi sye 'RddhanoH' iti ida / smariSyati / smaratu / asmarat / smaret / AzIrliGi 'guNo'rti' iti guNaH / smaryAt / sici vRddhau raparatvam / asmArSIt / asmariSyat / hva saMvaraNe iti // ayamapi smRdhAtuvat / sR gatAviti // Rdanto'yamaniT / sarati / liTi saMyogAditvAbhAvAt Rtazceti guNo na / sasAra / sasratuH / sasruH / krAditvAnneDiti // sRdhAtoH kAdisthatvAditi bhAvaH / sasatheti // krAditvAtthalyapi nityaM niSedha iti bhAvaH / sasrathuH / ssr| ssaar--ssr| samRva / sasama / ityapi jJeyam / sartA / luTi 'RddhanoH' iti iT sariSyati / saratu / asarat / saret / AzIliMGi saMyogAditvAbhAvAt 'guNo'rti' iti na guNaH / 'riG zayAglikSu' iti riddityaah| riGiti / striyAditi // rIGi prakRte rividhisAmarthyAnadIrgha iti bhAvaH / asArSIditi // sici vRddhau raparatvam / atra cleraGamAzaGkitumAha / sarti // cliluGItyanuvartate / 'NizridrusrubhyaH' ityataH kartari cngiti| tadAha / ebhyaH iti // tatazca prakRte asArSIdityatra aG syAditi zaGkA sUcitA / tAmpariharati / iha lupnetyAdinA // iha avidhI zAstItyanena luptavikaraNaH zAsisa'hyate iti nirvivAdam / tasya vikaraNAntarAbhAvAt / evaJca For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 149 'pAghrAdhmA' (sU 2360) iti ziti dhaurAdezaH / dhAvati / R 936 gatiprApaNayoH / Rcchati / 2383 / RcchatyatAm / (7-4-11) taudAdikasya Rcchate: RdhAto: RtAM ca guNaH syAlliTi / Nali prAgvadupadhAvRddhiH / Ara / AratuH / AruH / 2384 / iDattyativyayatInAm / (7-2-66) ' ad' 'ka' vyaJ' ebhyasthalI nityamiT syAt / Aritha / tatsAhacaryAt sadhAtuH RdhAtuzca johotyAdiko iluvikaraNAveva gRhyate ityarthaH / luptavikaraNa tvasAmyAditi bhAvaH / teneti // luptavikaraNayoreva grahaNena bhvAdigaNasthayoH sUdhAtuRdhAtvoraG netyarthaH / tadevaM mRdhAtAtisAmAnyavRtteruktAni rUpANi / yadi zIghragatau sRdhAtuH tadA tasya vizeSamAha / zIghragato tviti / dhaurAdeza iti // dhauzabdasya dhauriti prathamAntam / dhau ityAkArAnta Adeza ityarthaH / 'pAghrA' iti sUtre satIti stipA nirdeshH| lugvikaraNanirdezastu avivakSita iti bhaavH| 'sartervegitAyAGgato dhAvAdezaH' iti vArtikamabhipre. tyedam / dhAvatIti // zapi sUdhAtodhaubhAve AvAdezaH / dhAvatu / adhAvat / dhAvet / kra gtipraapnnyoH|| aniT / 'pAghrAdhmA' iti zidviSaye RcchAdezaH / tadAha / RcchatIti // nanu R, atus iti sthite dvitve uradatve raparatve halAdizeSe 'ata AdeH' iti dIrgha A R atus iti sthite 'asaMyogAt' iti kittvAduttarakhaNDasya guNAbhAve yaNambAdhitvA paratvAdAdguNe araturiti syAdityatastatra guNavidhAnamAha / RcchatyatAm // 'dayaterdigi liTi' ityato liTIti Rtazca saMyogAdeguNa' ityato guNa iti cAnuvartate / Rcchati R Rtu eSAndvandvAdvahuvacanam / bahuvacanAdeva RkAraprazleSo gamyate / prazlipTena ca RkAreNa R. dhAtureva gRhyate / RvarNAntadhAtugrahaNe 'Rtazca saMyogAderguNaH' ityasya vaiyarthyAt / 'RcchagatIndriyapraLayamUrtibhAveSu' iti todAdikasya RcchatIti ritapA nirdezaH / bhauvAdikasya dhAtostu RgrahaNenaiva siddhaH / tadAha / taudAdikasya RcchaterityAdinA // kidarthamapIdaM sUtram / Nali prAgvaditi // 'cha kauTilye' ityatra uktayA rItyA kitsu caritArtho'pyayaGguNaH 'aco Niti' iti vRddhyapekSayA paratvAt Nalyapi bhavati / tato raparatve upadhAvRddhirityarthaH / Areti // RdhAtoliTi tipo Nali dvitve uradattve halAdizeSe 'ata AdeH' iti dIrgha uttarakhaNDasya vRddhau raparatve savarNadIrgha iti bhaavH| Araturiti // pUrvavat dvitvAdau A R atusiti sthite kittvAdguNaniSedhe prApte 'RcchatyatAm' iti guNe raparatve savarNadIrgha iti bhAvaH / Arurityapyevam / thali tu krAdiniyamaprAptasya iTa: 'aca. stAsvat' iti niSedhe RdantatvAt bhAradvAjamate'pi prApte Aha / iDatyati // paJcamyarthe SaSTI / 'acastAsvat' ityataH thalItyanuvartate / "vibhASA sRjidRzoH' iti pUrvasUtrAdvibhASAgrahaNamasvaritatvAnnAnuvartate / tadAha / ad R ityAdinA // ArdhadhAtukasya For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi artA / ariSyati / aryAt / ArSIt / ArTAm / gR 937 ghR 938 secane / garati / jgaar| jagartha / jariva / riG / priyAt / agArSIt / dhvR 939 hUrcchane / su 940 gatau / susrotha / susruva / syAt / Nizri-' (sU 2312) iti caG / laghUpadhaguNAdantaraGgatvAduvaG / asunuvat / Su 941 prasavaizvaryayoH / prasavo'bhyanujJAnam / suSotha-suSavitha / suSuviva / sotA / DityanuvRttau punariDgrahaNantu ' na vRdbhyazcaturthyaH' ityato netyanuvRttinivRttaye ityAhuH / Ari theti // ArathuH / AruH / Ara / Ariva / Arima / krAdiniyamAdiT / aripyatIti / / 'RddhanoH' iti iT / Rcchatu / Archat / aryAditi // 'guNo'ti' iti guNe raparatvamiti bhAvaH / ArSIditi // sici vRddhiH / 'sartizAsyartibhyazca' iti aT tu na / tatra bhauvAdikasya RdhAtorna grahaNamityanupadamevokteriti bhAvaH / AriSyat / 'RddhanAH sye' iti itt| 'gR ghR secane' / aniTau / garatIti // jagAra / asaMyogAditvAt 'Rtazca' iti guNo n| jgrtuH| jagruH / krAdiniyamena iTi prApte acastAsvaditi neT / RdantatvAdbhAradvAjamate'pi neT / tadAha / jagartheti // jagrathuH / jagra / jagAra / jagara / jagriveti // krAdiniyamAdiT / jagrima / gartA / gariSyati / 'RddhanoH' iti iT / garatu / agarat / garet / ringiti|| AzIrliIGa asaMyogAditvAt 'guNorti' iti guNAbhAve 'riG zayaglikSu' iti riDityarthaH / griyAditi // rIGi prakRte ritidherna dIrghaH / agAditi // siMci vRddhI raparatvam / agArTAm / agariSyat / 'RddhanoH' iti iT / ghRdhAtostu bhauvAdikasya ghRtaM, dharmaH, ghRNA, ityatraiva prayogaH, nAnyatreti 'sRjvatkoSTuH' iti sUtre bhASye spaSTam / vRharchane iti // hUrchanaGkuTilIbhavanam / 'varati / ddhvaar| 'Rtazca' iti gunnH| davaratuH / da varuH / thali 'acastAsvat' iti krAdiniyamaprApta iT na / RdantatvAcca bhAradvAjamate'pi neTa / dadhvartha / dazvarathuH / dadhvara / dadhvAra-dazvara / davariva / ddhvrim| kaadiniymaadid| vartA / 'RddhanoH' iti itt| dhvariSyati / varatu / adhvarat / dhvaret / AzAliDi 'guNo'ti' iti guNaH / dhvaryAt / avArSIt / adhvariSyat / 'tru gatau' / aniT / sravati / susrAva / atusAdau kittvAt guNAbhAve uvaG / susruvatuH / sunuvuH / krAditvAneT / tadAha / susrotheti // susruvathuH / susruva / susraav-susrv| suveti // krAditvAneT / susrumetyapi jJeyam / srotA / sroSyati / sravatu / asravat / sravet / syAditi // 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrgha iti bhAvaH / luDi vizeSamAha / NizrIti caGiti // 'caDi' iti dvitvamityapi draSTavyam / nanu asunu at iti sthite rephAduttarasya ukArasya sArvadhAtukArdhadhAtukayoriti guNasya canimittakasya GittvAniSedhe'pi uvaGapekSayA paratvAt tipanimittIkRtya rephAdukArasya laghUpadhaguNaH syAdityata Aha / laghUpadhaguNAdantaraGgatvAduvaGiti // bahirbhUtatibapekSatvAllaghUpadhaguNa: vahiraGgaH / antargatacaGapekSatvAduvaGantaraGgaH / ataH uvaDeva bhavati / parAdantaraGgasya balavattvAditi bhAvaH / asusruvaditi // asroSyata / Su prasaveti // atra For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobairthorg Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 2385 / stusudhUbhyaH parasmaipadeSu / (7-2-72) pabhya: sica iT syAtparasmaipadeSu / asAvIt / pUrvottarAbhyAM tridbhayAM sAhacaryAtsunotereva grahaNamiti pakSe asauSIt / zru 942 zravaNe / 2386 / zruvaH zR ca / (3-1-74) zruva: " ityAdeza: syAt inupratyayazca / zapo'pavAdaH / bhorDittvAddhAtorguNo na / zRNoti / zRNutaH / ___2387 / huznuvoH sArvadhAtuke / (6-4-87) juhote: anupratyayAntasyAnekAco'Ggasya cAsaMyogapUrvovarNasya yasyAdajAdau sArvadhAtuke / uvaGo'pavAdaH / zRNvanti / zRNomi / zRNva:-zRNuvaH / prasavazabdasya garbhamocanaparatvabhrama vArayati / prasavo'bhyanujJAnamiti // 'oM praNayeti brahmA prasauti' ityAdI tathA darzanAditi bhAvaH / Sopadezo'yam / zapi uvaDambAdhitvA paratvAtsArvadhAtukArdhadhAtukayoriti guNaH / savati / suSAva / atusAdau / kittvAdguNAbhAve uvaG / suyuvatuH / mudhuvuH / bhAradvAjaniyamAtthali veT / tadAha / suSavitha-suSotheti // akittvAdguNa iti bhaavH| suSuvathuH / suSuva / suSAva-suSava / vamayostu kAdiniyamAnityamiT / nadAha / suSuviveti // kittvAdguNAbhAve uvaG / soteti // soSyati / savatu / asavat / savet / mUyAt / luGi asauSIditi prApte / stusudhUbhyaH // 'iDatyati' ityataH idditynuvrtte| 'anneH sici' ityataH sicItyanuvRttaM SaSTyA viprinnmyte| tadAha / ebhyaHsicaH iti / asAvIditi // sici vRddhau 'iTa ITi' iti siulopH| pUrvottarAbhyAmiti // stugdhUbhyAmityarthaH / sunoteriti // 'puJ abhiSave' iti inuvikaraNasyetyarthaH / asoSI. diti // iDabhAve 'sici vRddhiH' iti bhAvaH / asoSyat / zru zravaNe iti // udanto'yamaniT / zruvaH zR ca // " iti luptaprathamAkam / cakAreNa 'svAdimyaH inuH' iti sUtrasthaH inuH samucIyate / tadAha / zruvaH " ityAdezaH syAt 2nupratyayazceti // zapo'pavAdaH iti // anena zabviSaye karbarthasArvadhAtuka evAsya pravRttiH sUcitA / bhorDittvAditi // sArvadhAtukamapidityaneneti bhAvaH / zRNotIti // tipamAzritya norguNaH / tasAdInAM hittvAt zrona guNaH / tadAha / zRNutaH iti // zRNu antIti sthite anteH GittvAta norguNaniSedhe sati uvaGi prApte / huznuvoH // noH pratyayatvAttadantagrahaNam / 'iNo yaNa' ityataH yaN ityanuvartate / 'aci 3nu' ityataH acIti saarvdhaatukvishessnntvaattdaadividhiH| 'eranekAcaH' iti sUtraM eritivrjmnuvrtte| 'oH mupi' ityataH oriti ca SaSThyantam / tadAha / juhoterityAdinA // asaMyogapUrvasyeti tu ukArasya vizeSaNaM natu inuvizeSaNam / tena ApnuvantItyatra yaN na / huznuvoH For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi zRNma:-zRNumaH / zuzrotha / zuzruva / zRNu / zRNavAni / zRNuyAt / zrUyAt / azrauSIt / dhru 943 sthairye / dhravati / ayaM kuTAdau gatyartho'pi / du 944 du 945 gatau / dudotha-dudavitha / duduviva / dudrotha / dudruva / 'Nizri-' (sU 2312) iti caG / adudruvat / ji 946 ni 947 abhibhave / abhibhavo nyUnIkaraNaM nyUnIbhavanaM ca / Adye sakarmakaH / zatrUJjayati / kim / yoyuvati / atra yudhAtoryaGluki adabhyastAditi jheradAdeze yoyu ati iti sthite anekAjaGgAvayavasya asaMyogapUrvasya ukArasya yaN na bhavati / atra bhASye 'bahulaM chandasi' ityanuvRttau 'yaDo'ci ca' iti vihitasya ynglukshchaandstvaat| 'chandamyubhayathA, ityArdhadhAtukatvAzrayaNAdeva yoyuvatItyatra yaNabhAvasiddheH huznugrahaNambhASAyAmapi kvAcityaGlukaM jJApayatItyuktam / tathAca bhASAyAmapi anekAcaH asaMyogapUrvakokArAntAdyoyuvatItyAdau yuGluksiddheH tatra yaNabhAvArtha huznugrahaNamiti phalati / jJApakasya sAmAnyApekSatvAdudAhRtovarNAntAdanyatrApi kvIcadyaluk siddhyati / etadevAbhipretya bhASye 'huznugrahaNaM jJApayati bhASAyAmapi yaGluk bhavatItyuktvA kimetasya jJApane prayojanaM, bebhidIti ce cchidIti ityatatsiddhambhavati' ityuktam / atra bhidicchidyoreva grahaNAdudAhRtokArAntAdanyatra bhavan yaGluk AbhyAmeva bhavati, natvanyajetyAhuH / bhidicchidyograhaNampradarzanamAtramityanye / zRNvantIti // zRNuthaH / zRNuthelyapi jJeyam / 'lopazcAsyAnyatarasyAM mvoH' ityabhipretyAha / zRNvaH ityAdi // zuzrAva / zuzruvatuH / zuzruvuH / thali vamayozca krAditvAnnityaminiSedhaH / tadAha / zuzrotha / zuzruveti // zuzrumetyapi jJeyam / shrotaa| zroSyati / zRNotuzRNutAt / zRNutAm / zRNvantu / 'utazca pratyayAdasaMyogapUrvAt" iti helaka matvA Aha / zRNviti // zRNutAt / zRNutam / shRnnut| zRNavAnIti // ATa: pittvena GittvAbhAvAdguNa iti bhAvaH / 6 sthairye iti // aniT / dhrvti| dudhrAva / dudhruvatuH / dudhruvuH / bhAradvAjaniyamAtthali veTa / dudhravitha-dudhrotha / dudhruvathuH / dudhruva / dudhAvadudhrava / dudhruviva / dudhruvima / krAdiniyamAdiT / dhotA / dhroSyati / dhravatu / adhravat / dhravet / dhUyAt / adhrauSIt / adhroSyat / du dru gatAviti // aniTau / davati / dravati / dudaav| duduvtuH| duduvuH / dudrAva / dudruvatuH / dudruvuH / asya bhAradvAjaniyamAtthali veDityAha / dudotha-dudavitheti // duduvathuH / duduv| dudAvadudava / vamayoH kAdiniyamAdiDityAha / duduviveti // dvitIyasya krAditvAtthali nityaM neT / tadAha / dudrotheti // dudruvathuH / dudruva / dudrAva-dudrava / vamayoH kAditvAnneTa / tadAha / dudruveti // dotaa| drotA / doSyati / droSyati / davatu / drvtu| adavat / adravat / davet / dravet / dUyAt / drUyAt / adaupIt / caGiti // dudhAtoriti bhAvaH / aduvaditi // caGIti dvitvam / DittvAdguNaniSedhe uvAhiti bhAvaH / adoSyat / adroSyat / ji ni abhibhave iti // aniT / nyUnIkaraNamiti // nAcIkaraNamityarthaH / nyUnIbhavanamiti // kSINavalIbhavanamityarthaH / zatruJjayatIti // nIcIkarotItyarthaH / nanu For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] bAlamanoramA / dvitIye tvakarmakaH / 'addhyayanAtparAjayate' / addhyatuM glAyatItyarthaH / viparAbhyAM je:' (sU 2685) iti taG / 'parAjerasoDhaH' / (sU 585) itypaadaantvm| ___ atha DIDantA GitaH / pmiGa 948 Ipaddhamane / mmayate / sipmiye / simmiyiDhe / mipmiyidhve / guGa 949 avyakte zabde / gavate juguve / gAG 950 gatau / gAte / gAte / gAte / iTa enve kRte vRddhiH / gai / laGa iTi / age / geta / geyaataam| gegn| gAmISTa / 'gAGakuTAdibhyaH-' jidhAtoH parasmaipaditvAta parAjayata iti kathamAtmanepadamityata Aha / viparAbhyAmiti // nanu parAjayasya addhyayanena saMzleSaviSayorabhAvAt kathamparAjayampratyadhyayanasyApAdAnatvamityata aah| pagajeriti // jayati / liTi 'sanliTArjeH' iti kutvam / jigAya / jigytuH| jigyuH / bhAradvAjaniyamAtthali veT / jiyitha-jigetha / jigyathuH / jigya / jigAva-jigaya / vamayoH kAdiniyamAdiT / jigyiva / jigyima / jetaa| jeSyati / jayatu / ajayat / jayet / jIyAta / ajaipIta / aSTAm / ajaipuH / ajaiSIH / ajeSTam / ajaiSTa / ajaiSama / ajainya / ajaiSma / ajeyat / iti dheDAdayo'jantAH parasmaipadinaH / atha DIGantA GitaH iti // 'DIi vihAyasA gatI' ityetatparyantAH dvittvAdAtmanepadina ityarthaH / pmida ISaddhasane / Sopadezo'yam / smayate iti // dhAtvAderini pasya rAH / sipmiye iti // kittvAdguNAbhAve iyaG / AdezasakAratvAduttarakhaNDe sasya SaH / sidhmiyaate| simmiyire / kAdiniyamAdiT / sidhmiyiSe / sidhmiyaathe| 'vibhASeTaH' iti matvA Aha / siSmiyir3he-sipmiyidhve iti // smatA 1 smeSyate / smayatAm / asmayata / smayeta / smeSISTa / asmeSTa / asmeSyata / guG. dhAturaniT / guNa: okAra: avAdeza iti vizeSaH / gAvAturaniT / gAte iti // laTastAdeze zapi savarNadIrghe Terettvamiti bhAvaH / AtAmi tathaiva rUpamAha / gAte iti // gA a AtAmiti sthite paratvAt savarNadIdhai ataH parasya dIrghAkArasyAbhAvAt 'Ato GitaH' iti iy na bhavati / jhAvapi tathaiva rUpamAha / gAte iti // zapA saha AkArasya savarNadIrgha 'AtmanepadevanataH' iti jheH adAdeze Teretvamiti bhAvaH / gaase| gAthe / gAve / laTa uttamapuruSaikavacane vizeSamAha / iTa iti // gA a i iti sthite savarNadIrgha sati iTa etve kRte 'vRddhireci' iti vRddhA gai iti rUpamityarthaH / gAvahe / gAmahe / liTi ajAdI AlopaH / jage / jagAte / jagire / krAdiniyamAdiT / jagiSe / jagAthe / jagizve / jge| jAgavahe / jagimahe / gAtA / gAsyate / gAtAm / gAtAm / gAtAm / gAsva / gAthAm / gAdhvam / gai / gAvahai / gAmahai / agAta / agAtAm / agaat| agAthAH / agAthAm / agAdhvam / laGa iTIti // agA a i iti sthite TidAdezatvAbhAvAdetvAbhAve savarNadIrgha AdguNe age iti rUpamityarthaH / agAvahi / agAmahi / geteti // liGastAdeze zapi gA a ta iti sthite savarNadIrgha sIyuTi salope yalope 'AdguNa' iti bhAvaH / geyAtAmiti // gA a AtAmiti sthite savarNadIrdhe 20 For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi (sU 2461) iti sUtre iGAdezasyaiva gAGo grahaNaM na tvasya / tenADittvAt 'ghumAsthA-' (2462) itIttvaM n| agAsta / AdAdiko'yamiti haradattAdayaH / phale tu na bhedaH / kuGa 951 ghuGa 952 uGa 953 DuGa 954 zabde / anye tu ' uG kuGa khuG guGa ghuGa kuGaH' ityAhuH / kavate / cukuve / ghavate / avte| Uve / vArNAdAGgaM valIya: (pa 56) ityuvng| tataH savarNadIrghaH / otA / ossyte| opISTa / auSTa / Gavate / jhuDuve / GotA / cyuG 955 jyuG 956 pruGa 957 pluGa 958 gatau / siyuTi salope 'AdguNa' iti bhaavH| geraniti // jhasya ranbhAve gA a ran ini sthita savarNadIrgha siyuTi salope yalope 'AdguNa' iti bhAvaH / gethAH / geyAthAm / gadhvam / geya / gavAha gemahi / AzIrliDi Aha / gAsISTeti // gAsIrana / gAsIpTAH / gAsIyAsthAma' gAsIdhvam / gAsIya / gAsIvahi / gAsamihi / nanu gASTeityAdau -- gaangkuttaadibhyo'nninttit| iti kiNadbhinnapratyayasya hittvavidhAnena sAyuDAgamaviziSTapratyayasya hittvAt 'ghumAsthAgApAjahAtisAM hali' iti halAdau viDati vihitamIttvaM syAdityata Aha / gAGkuTAdibhyaH iti sUtre iti // iGa ityanuvRttau 'gAi liTi' iti vihitasya gAGAdezasyaiva gAGkuTAdisUtre grahaNaM, natvasya gAdhAtorityarthaH / etacca 'gAG liTi' iti sUtre bhASye spaSTam / teneti // gAGkuTAdisUtre prakRtasya gAdhAtoragrahaNenetyarthaH / luGyAha / agAsteti // agAsAtAma / agAsata / agAsthAH / agAsAthAm / agAdhvam / agAsi / agAsvahi / agAsmahi / agAsyata / AdAdiko'yamiti // tatazca 'adiprabhRtibhyaH zapaH' iti zapo lugiti bhaavH| phale tu na bhedaH iti // zapo luki sati, gAte, ityAdyeva rUpam / tasminnasatyapi gA a te ityAdau savarNadIrgha sati tadeva rUpamiti na rUpabheda ityarthaH / kuG ghuG uG DuGa zabde iti // catvAro'pi GitaH / AdyadvitIyacaturthAH kavargaprathamacaturthapaJcamAdyAH / tRtIyastu kevalovarNaH / anye viti // AdyaH kevalovarNo Dit / itare tu paJca krameNa kavargAdyAH / tatra kuddhAtorudAharati / kavate iti // liTi ajAdau kittvAdguNAbhAve uvaG / tadAha / cukuve iti // cukuvAte / cukuvire / krAdiniyamAdiT / cukuvisse| cukuvAthe / cukuvidhve / cukuve| cukuvivahe / cukuvimahe / kotA / kossyte| kavatAm / akavata / kaveta / koSISTa / akoSTa / akodhyata / evaM khavate ityAdi / udhAtorAha / avate iti / Uve iti // u u e iti sthite dvitIyasya uvarNasya uvaGi kRte savarNadIrgha iti bhaavH| nanu uvaGaH bahirbhUtapratyayApekSatayA bahiraGgatvAdantaraGge savarNadIrgha kRte U e iti sthite uvaGi uve ityevocitamityata Aha / vArNAditi // UvAte / uuvire| krAdiniyamAdiT / aviSe / uuvaathe| uuvidhve| Uve / Uvivahe / Uvimahe / otA, opyate iti // Avata / aveta / oSISTa / auSTa / auSyata / ityapi jJeyam / ThudhAtorlaTi, Davate, iti rUpamuktam / samprati liTi ruupmaah|judduve iti // 'kuhozcuH' iti DakArasya sthAninazcubhavana sthAnasAmyasya For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 155 'kluGa' ityaka / ru 959 gatireSaNayoH / reSaNaM hiMsA / ruruve / ravitAse / vRd 960 avadhvaMsane / dharate / dadhe / meG 961 praNidAne / praNidAnaM, vinimaya: pratyarpaNaM ca / prnnimyte| 'nergada-' (sU 2285) iti Natvama / tatra ghuprakRtimAGiti paThitvA Dito mAprakRterapi grahaNasyapratvAt / deGa 962 rakSaNe / dayate / __2388 / dayaterdigi liTi / (7-4-9) 'digyAdezena dvitvabAdhanamiSyate' iti vRttiH / digye / paJcasvabhAvAdAbhyantaraprayatnasAmyasya paJcasvapyaviziSTatvAdalpaprANAnunAsikyasAmyAt akAraH / prathamatRtIyau tu na bhavataH AnunAsikyAbhAvAt / cyuDAdayo'pyuvarNAntA aniTaH kudhAtuvat jnyeyaaH| ruG gatIti // settko'ym| 'UdRdantaiyautirukSNu' ityaniTsu paryudAsAt / tadAha / ravitAse iti // dhRdhAturaniT / dadhra iti // kittvAdguNaniSedhe RkArasya ym| dadhrAte / dadhire / kAdiniyamAdiT / dadhiSe / dadhrAthe / dadhridhve / dadhe / dadhivahe / dadhimahe / dhartA / laTi sye 'RddhanoH' iti iTi dhrissyte| dharatAm / adhrt| dhareta / AzIrliGi sIyuTi 'uzca' iti kittvAnna gunnH| dhRSISTa / 'TUsvAdazAt' iti sico luk / adhRta / adhRSAnAm / aSata / adhariSyata / mad praNidAne / Natvamiti // praNidAnazabde praNimayate ityatra ca 'nergada' iti NatvamityarthaH / nanu prANamayata ityatra Natvamidanna sambhavati / zidviSaye AtvAbhAvena, mArUpAbhAvAt / tathA prANadAnazabde'pi NatvaM na sambhavati / tatra deGaH kRtAtvasya lAkSaNikadArUpatvAt / 'gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH' ilyAzritya mo'pi kRtAtvasya NatvavidhA grahaNa tu mAnAtiminotyorAttve pranimAtA pranimAsyati ityatrApi narNatvApattirityata Aha / tatreti // tatra 'negada' iti Natvavidhau / ghumeyasya sthAna ghuprakRtimADiti paThitvA tatra prakRtizabdasya ghumAprakRtiparatvamAzritya ghau mAidhAnI ghumAprakRtau ca parata iti paryavasAnamAzritya mAprakRterDito medhAtoH kRtAtvasyApi grahaNasya bhASyakRtA iSTatvAta / (abhyupagatatvAdityarthaH) evaJca praNimayate prANadAnamityatra nAvyAptiH / maGaH kRtAtvasya mAprakRtitve sati dvittvAt / nApi mInAtiminotyorAtve pranimAtA pranimAsyatItyatra ativyAptiH / mArUpasya DittvAbhAvAditi bhAvaH / etacca dhusaMjJAsUtra bhASye sthitama / mame / mamAte / mamire / krAdiniyamAdiT / mamiSe / mamAthe / mamidhve / mame / mamivahe / mamimahe / mAtA / maasyte| mayatAm / amayata / mayeta / mAsISTa / amAsta / amAsyata / dedhAtucat / dayaterdigi // digIti luptaprathamAkam / dadhAto: digi ityAdezaH syAliTItyarthaH / nanu liTa ezAdau digyAdeze kRte dvitve sati didigye ityAdi syAdityata Aha / digyAdezeneti // etacca bhASye spaSTam / vRttiriti // bhASyasyApyupalakSaNam / krAdiniyamAdiT / digyiSe / digyAthe / digyidhve| digye / For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2389 / sthAdhvoricca / (1-2-17) anayoridAdeza: syAt siJca kitsyAt / adita / adithA: / adipi / zyaiG 963 gatau / zyAyate / zazye / pyaiG 964 vRddhau / pyaayte| pAye / 'yAtA / traiDa 965 pAlane / trAyate / tatre / pUGa 966 pavane / pavate / pupuve / pavitA / mUGa 967 bandhane / mavate / DIGa 968 vihAyasA gatau / Dayate / DiGaye / DayitA / tR 969 plavanataraNayoH / 2390 / Rta iddhAtoH (7-1-100) digyivahe / digyimahe / dAtA / dAsyate / dayatAm / adayata / dayeta / dAsaSTi / luGi sici adAsa ta iti sthite / sthAdhyorica // 'asaMyogAchiT' ityataH kiditi 'hanassic' ityatassijiti cAnuvartate / tadAha / anayorityAdinA // parasmaipadeSu neda pravartate / tatra 'gAtisthA' iti sico lukA luptatvAt / ata eva lisicau' iti sUtrAdAtmanepadeviti nAnuvartitam / vyAvayAbhAvAta / aditeti // itve te 'hasvAdahAta' iti sico lk| ta ityasya hittvAdikArasya na guNaH / AtAmAdau tu itve kRte'pi sico na luka / jhali parata eva lagvidheH / sicaH kittvAdikArasya na guNaH / adiSAtAm / adiSata / adithAH / adipAthAm / adidam adiSIti // adiSvahi / adidhmahi / adAsyat / ityapi jJeyam / zyaiGga gatI // zyAyate iti // zapi AyAdezaH / zidviSayatvAdAtva neti bhAvaH / zazye iti // ezi Atve Ato lopaH / zizyAte / zizyire / krAdiniyamAdiT / zizyiSe / zizyAthe / zidiyadhve / ziiye / zizyivahe / zizyimahe / zyAtA / zyAsyate / iyAyatAm / aiyAyata / zyAyeta / zyAsISTa / azyAsta / azyAsyata / pyaidhAturapi zyaivat / DaNyevam / pUG pavane iti // seT / UdantAnAmaniTsa paryudAsAt / pavate iti // zapi guNa: avAdezaH / pupuve iti // kittvAdguNAbhAve uvaG / pupuvaate| pupuvire| pupurviSa / pupuvAthe / pupuvizve / pupuve / pupuvivahe / pupuvimahe / pvitaa| paviSyate / pavatAm / apvt| paveta / paviSISTa / apaviSTa / apaviSyata / muudhaaturpyevm| DIG vihAyasA gatAviti // AkA. zena gamane ityarthaH / seDayam / aniTsu DIGaH payudAsAt / Dayate iti // zapi IkArasya guNe ayAdeza iti bhAvaH / DiDaye iti // kittvAdguNAbhAve IkArasya yaNiti bhAvaH / DiDyAte / ddijyire| ddiddyisse| DiDyAthe / Dijyidhve / Didhye / DiDyivahe / DiDiyamahe / ddyitaa| DayiSyate / DayatAm / aDayata / Dayeta / ddyissiisstt| DayiSIyAstAm / DayidhAran / DAyapITAH / DayiSAyAsthAm / DayiSADham---iyiSadhvim / DayiSIya / DayiSIvahi / DayiSImahi / addyisstt| aDayiSyata / iti smiGAdayo DAGantA dditH| tRdhAtuH seTa parasmaipadI / aniTsu RdantaparyudAsAtseT / Rta iddhAtoH // Rta iti dhAtovizeSaNam / tadanta For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 157 Rdantasya dhAtoraGgasya itsyAt / itvotvAbhyAM guNavRddhI vipratiSedhena' (vA 4373) / tarati / 'RcchatyRtAma' (sU 2383) iti guNaH / tRphala- (sU 2301) ityettvam / teratuH / teruH / 2391 / vRto vA / (7-2-38) vRbRbhyAmRdantAceTo dI? vA syAnna tu liTi / taritA-tarItA / * aliTi' iti kima / teritha / 'hali ca' (sU 354) iti dIrghaH / tIryAt / 2392 / sici ca parasmaipadeSu / (7-2-40) atra vRta iTo dI? na / atAriSTAm / athASTAvanudAttetaH / gupa 970 gopane / tija 971 nizAne / mAna 972 pUjAyAm / badha 973 bandhane / vidhiH / aGgasyetyadhikRtam / tadAha / Rdantasyeti // dhAtoH kim / mAtRNAM / tathAca tarati, piparti, tatAra, papAra, ityAdau RkArasya pare zapi guNavRddhI bAdhitvA antaraGgatvAt utvaM syAditi zaGkA prAptA / tAM parihartumAha / itvotvAbhyAmiti // lyablope ptrmaadvivcnm| 'Rta inddhAtoH' iti ittvaM 'udoSThyapUrvasya' iti utvamantaraGgamapi vAdhitvA guNavRddhA vipratipedhasUtreNa paratvAt syAtAmiti bhAvaH / taratIti // Nali tatAra / atusAdI kittvAdguNaniSedhamAzaGkayAha / RcchatyatAmiti // tatar atus iti sthite akArasya guNazabdena bhAvitatvAt 'na zasadadavAdiguNAnAm' iti niSedhamAzajhyAha / taphaleti / teratuH, teruH, iti / / teritha / terathuH / tera / tatAra-tatara / teriva / terima / vRto vA // vR ityanayoH samAhAradvandvAtpaJcamyekavacanam / vR iti vRRograhaNam / 'ArdhadhAtukasyet' ityata iDityanuvRttaM SaSThyA vipariNamyate / 'graho'liTi dIrghaH' ityataH aliTi dIrgha ityanuvartate / tdaah| vRbRjabhyAmityAdi / taritA-tarIteti // iTo dIrghavikalpaH / guNe raparatvam / tariSyati / taratu / atarat / taret / hali ceti // AzIliDi DittvAkArasya guNaniSedhe, ittve, raparatve, 'hali ca' iti dIrgha tIryAta iti rUpamityarthaH / atArIt , atAriSTAm , ityAdau 'vRto vA' iti dIrgha prApta / sici ca / atreti // parasmaipadaparake sici bRbhyAm RdantAcca parasya iTo dIrghA netyarthaH 'na liGi' ityato netyanuvartate / atAriTAmiti // atAriSuH / atAriSam / atAriSva / atAriSma / atariSyat / gupagopane iti|| gopanaM rakSaNam / tija nizAne iti / / nizAnantIkSNIkaraNam / mAna pUjAyAm / badha For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2393 / guptijkidyaH san / (3-1-5) 2394 / mAnbadhadAnzAnbhyo dIrghazvAbhyAsasya / (3-1-6) sUtradvayoktebhyaH sansyAt / mAnAdInAmAbhyAsasyekArasya dIrghazca / 'gupenindAyAm' (vA 1687) / 'tije: zramAyAma , (vA 1688) / 'kite. AdhipratIkAre' (vA 1689) 'nigrahe' apanayane' nAzane' 'saMzaye ca' 'mAnerjijJAsAyAm' (vA 1692) 'badhezcittavikAre' (vA 1693) / * dAnerArjave' (vA 1694) / 'zAnenizAne' (vA 1695) / 'sanAdyantA:-' (sU 2304) iti dhAtutvam / | 2395 / sanyaGoH / (6-1-9) sannantasya yaGantasya ca prathamaikAco dve sto'jAdestu dvitIyasya / abhyAsakAryam / gupiprabhRtayaH kidbhinnA nindAdyarthakA evAnudAttetaH / dAnazAnau bandhane iti // ete catvAro'nudAtteta iti sthitiH / guptijkidbhayaH / mAnbadha // guptijI iha paThitau / 'kita nivAse' ityanupadameva parasmaipadiSu paThiSyate / ebhyastribhyo dhAtubhyaH sanpratyayaH syAditi prathamasUtrArthaH / mAnadhAturbadhadhAtuzca iha ptthito| dAna khaNDane / zAna tejane ityanupadameva svaritetsu paThiSyate / ebhyazratubhyaH san syAditi dvitIyasUtre prathamakhaNDasyArthaH / AbhyAsasyeti cchedaH / abhyAsasya vikAra: AbhyAsaH sa ca 'rAnyataH' iti ittvameva natu hrasva iti 'guNo yaDlukoH' iti sUtre bhASye spaSTam / tatazra mAnbadhadAnzAnAmabhyAsAvayavasya ikArasya sansanniyogaziSTA dIrghazca syAditi dvitIyasUtre dvitIyakhaNDasyArthaH ityabhipretya sUtradvayasya phalitamarthamAha / sUtradvayeti // atha uktasano vRttikRtAyupanivaddhAna arthavizeSAnAha / gupornandAyAmityAdinA zAnernizAne ityantena // aba gopanAdyarthakAnAM nindAdau vRttistvarthanirdezasyopalakSaNatvAdboTyA / jijJAsAzabdena jijJAsAprayojyA vicAro lkssyte| mAnervicAre ityeva vRttikRt / sannantasya dhAtukAryaprAptayarthamAha / sanAdyantAH iti / sanyaDoH // avayavaSaSThyeSA / pratyayatvAttadantagrahaNam / 'ekAco dve prathamasya' iti 'ajAderditIyasya' iti cAdhikRtam / tadAha / snnntsyetyaadinaa|| sani yaDi ca pare iti tu na vyAkhyeyam / tathA sati pratipUrvAdiNaH sani aTadhAtoryaGi ca pratISiSati, aTATyate, ityatra pratyayasahitasya dvitvAnApatteH / abhyAsakAryamiti // halAdizeSAdikamityarthaH / gupiprabhRtayaH iti // kitadhAtubhinnAH guptijamAnabadhAzcatvAraH gupenindAyAmityAdinibaddhanindAdyarthakA eva anudAttetaH sanbhAja ityarthaH / kitadhAtustu parasmaipadiSu paThiSyamANatvAdanudAttedeva san vyAdhipratIkArAdipaJcasvevArtheSu sanbhAgiti bhAvaH / dAnazAnau tviti // dAna khaNDane, zAna tejane, iti dhAtU svaritetAveva santau Ajave nizAne cArthe sanmAjAvityarthaH / tayoranupadameva HHHHHHHTHE For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 159 tu svaritetau / ete nityaM sannantAH / arthAntareSu tvananubandhakAzcurAdayaH / anubandhasya kevale'caritArthatvAtsannantAttaG / dhAtorityavihitatvAtsano'tra nArdhadhAtukatvam / teneDguNau na / jugupsate / jugupsAJcakre / titikSate / mImAMsate / bhaSbhAvaH / catvam / bIbhatsate / rabha 974 rAbhasye / Arabhate / svaritetsu pAThAditi bhAvaH / ete nityaM sannantA iti // ete guptijAdayaH sapta dhAtavaH gupenindAyAmityAdinibaddhevartheSu nityaM sannantAH / nindAdyarthakatve sanaM vinA eSAmprayogo nAstItyarthaH / arthAntareSu tviti // nindAdibhyo'nyeSu dhAtupAThanirdiSTeSu tadanyeSu cArtheSu anudAttAnubandharahitA ssantazcaurAdikA eva bhavanti, na tu bhauvAdikA ityarthaH / curAdiSveteSAmanudAttAnubandhakatve anubandhakaraNasya kevaleSvacaritArthatayA NyantAtkartRge'pi phale taG syAditi bhAvaH / nanveva sati bhvAdigaNe gupAderanudAttAnubandhakaraNaM vyartham / uktarIlyA gopanAdyarthakAnAmeSAmanuvandharahitacaurAdikatvaniyamena nindAdyartheSu sannantaniyamena ca tato'nyatra prayogAbhAvAdityata Aha / anubandhasyeti // gupAdiSu kevaleSvanubandhanirdezasya niSphalatayA anubandhanirdezasya sannantArthatvaM vijJAyata iti kRtvA sannantAttaGityarthaH / nacaivamapi bhvAdigaNe eSAGgopanAdyarthanirdezo vyartha eveti vAcyam / bhvAdau tadarthanirdezasya apANinIyatvAditi bhAvaH / taduktambhASye / 'gupAdiSvanubandhakaraNasAmarthyAtsannantAdAtmanepadam' iti / atra sanantAdAtmanepadamityuktyA kevalAnAmeSAM zabvikaraNAnAM nAsti prayoga iti sUcitam / tathA curAdiSveSAmanudAttAnubandharAhityamityapi sUcitam / anyathA anubandhakaraNasya kevaleSvacaritArthatvAt sannantAdiva NyantAdapi kartRge phale AtmanepadArthatvApAtAtsannantAdAtmanepadAmatyuktirasaGgatA syAdityanyatra vistaraH / dhAtoritIti // 'ArdhadhAtukaM zeSaH' ityatra dhAtorvihitaH pratyaya iti vihitavizeSaNAzrayaNAt sanazcAsya dhAtvadhikAravihitatvAbhAvAnArdhadhAtukatvamityarthaH / teneti // sana ArdhadhAtukatvAbhAvenetyarthaH / jugupsate iti // nindatItyarthaH / gupeH sani anArdhadhAtukatvAdiguNayorabhAve 'sanyaGoH' iti dvitve halAdizeSa abhyAsakutve jaztve iti bhAvaH / jugupsAJcakre iti // kAspratyayAdityAm / jugupsitA / jugupsiSyate / jugupsatAm / ajugupsata / jugupseta / jugupsiSISTa / ajugupsiSTa / ajugupsissyt| titikSate iti // tIkSNIkarotItyarthaH / tijeH sani dvitvAdi / jasya kutvena ga: tasya carvena kaH sasya Satvamiti vizeSaH / mImAMsate iti // vicArayatItyarthaH / mAndhAtoH sani dvitve halAdizeSe abhthAsahasve 'sanyataH' iti ittve mAnbadhetyabhyAsadIrgha, nazcetyanusvAre, mImAMsadhAtolaDAdIti bhAvaH / badha. dhAtoH sani vizeSamAha / bhaSbhAvaH iti // bakArasya bhakAra ityarthaH / carvamiti // dhasya takAra ityarthaH / tathAca bhatseti sannantaM sampannam / bIbhatsate iti // bhatvacarvayorasiddhatvAt vadh ityasya dvitve halAdizeSe 'sanyataH' iti ittve 'mAnbadha' iti dIrgha bIbhatsadhAtolaDAdIti bhAvaH / tadevanupAdiSu saptasu sannanteSu atra krame dhAtupAThe nibaddhAzcatvAra udAhRtAH / kitamAnazAnadhAtavastu anupadameva dhAtupAThakrame paTiSyamANAstatratatrodAhariSyante / rabha For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi aarebhe| rbdhaa| rapsyate / Du labhaH 975 prAptau / labhate / vaJja 976 pariSvaGge / 2396 / daMzasaJjasvaJjAM zapi / (6-4-25) 2397 / raJjezca / (6-4-26) / eSAM zapi nalopaH / svajate / pariSvajate / zranthigranthidambhivajInAM liTa: kittvaM vA' iti vyAkaraNAntarama / 'debhatuH' 'sasvaje' iti bhASyodAharaNAdekadezAnumatyA ihApyAzrIyate / 'sadeH parasya liTi' (sU 2361) iti sUtre 'sva jerupasaMkhyAnam' (vA 4968) / ato'bhyAsAtparasya SatvaM n| pariSasvaje-pariSasvaje / sasvajiSe-sasvaJjiSe / svatA / svngkyte| svajeta / svavISTa / asvaGka / pratyadhvata / 'prAksitAta-' (sU 2276) rAbhasye iti // aniDayam / rAbhasyaM zIghrIbhAvaH / AGpUrvakastu prArambhArthakaH / tadAha / Arabhate iti / rabdheti // jhaSastathoriti dhatvam / bhasya jaztvam / rapsyata iti // rabhatAm / arabhata / rabheta / rapsISTa / arabdha / arapsyata / Du labhaSiti // Durit / SakArazca 'DvitaH kri: / SidbhidAdibhyo'G' iti prayojanam / aniT / rabhadhAtuvadrUpANi / vA pariSvaGge iti // Sopadezo'yamaniTa / daMzasaJja / raJjuzca // vyAkhyAsaukaryAya sUtradvayamupAttam / nalopaH iti // nakArasya lopa itydH| 'znAnalopaH' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / pariSvajo iti // 'parinivibhyaH' iti Satvamiti bhAvaH / saMyogAtparatvAlliTa: kittve aprApte Aha / zranthIti // vyAkaraNAntaramidaM pANinIyairapi grAhyamityAha / debhaturiti / / 'ata ekahalamaddhye' iti sUtrabhASye debhatuH ityudAhRtam / 'sadeH parasya liTi' iti sUtrabhASye sasvaje ityudAhRtam / tatazca ekadezAnumatyA zranthigranthItyAdivAkyaM kRtsnaM vyAkaraNAntarasthambhASyAnumatamiti vijJAyate ityarthaH / saderiti // 'sadeH parasya liTi' iti SatvaniSedhasUtre svaJjarapi grahaNamityarthaH / tatazca svadisvaJjyoruttarakhaNDasya sasya Satvanna syAditi labdham / tadAha / ato'bhyAsAt parasyeti / pariSasvaje / pariSasvachu iti // parasyetyuktaruttakhaNDasyaiva SatvaniSedhaH, natvabhyAsasya kittvapakSe nalopaH / sasvajAte / sasvajAte / ssvnyjire| ssvjire| krAdiniyamAdiDityAha / sasvajiSe / sasvaJjiSe / iti // ssvnyjaathe| ssvjaathe| ssvnyjive| sasvajive / ssvje| ssvje| ssvnnivhe| sasvajivahe / sasvaJcimahe / sasvajimahe / svateti // svaJ j tA iti sthite jakArasya kutvena gakAre sati zcutvasampannaJakArasya nivRttau nakArasyAnusvAre tasya parasavarNena DakAre gakArasya carve rUpam / evamapre'pi / svajeteti // 'dazasaJja' iti zapi nalopa iti bhaavH| svazrISTa / asvateti // luDi asvaJ j s ta iti sthite "jhalo jhali" iti sijlope kutvAdi pUrvavaditi bhAvaH / nanu pratyaSvaGkta ityatra aTA vyavadhAnAdupasargasthAdiNaH paratvAbhAvAt katham 'upasargAtsunoti' iti Satvamityata Aha / prAk sitAditi / pari For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] baalmnormaa| 161 iti Satvam / parinivibhyastu * sivAdInAM vA-' (sU 2359) iti vikalpa: / etadarthameva 'upasargAtsunoti-' (sU 2270) ityeva siddhe stusvaJjyoH 'parinivi-' (sU 2275) ityatra punarupAdAnam / paryaSvaktaparyasvata / 'hada 977 puriipotsrge| hdte| jahade / hattA / hatsyate / hadeta / hatsISTa / ahatta / ____ atha parasmaipadinaH / ji vidA 978 avyakte zabde / skandira 979 gatizoSaNayoH / caskanditha-caskantha / skntaa| skantsyati / nalopaH / skadyAt / irittvAdaDA / askadat-askAntsIt / askAntAm / askAntsuH / nivibhyastviti // parasya svanneH iti shessH| nanu parinivibhyaH parasyApi svane: 'parinivibhyaH sevasitasayasivusahasuTstusvanAm' iti nityameva Satvamucitam / 'prAksitAdaDvyavAye'pi' ityaTA vyavadhAne'pi tasya prvRtteH| 'upasargAtsunoti' ityAdisUtre svaJjaH paThitatvena svakSeH 'prAksitAt' iti sUtraviSayatvAdityata aah| etdrthmevetyaadi| parinivi iti|| nityaSatvavidhau svaJjirapyupAttaH tataH 'upasargAtsunoti' ityeva tasya Satve siddhe punarupAdAnaM 'sivAdInAM vAvyavAye' pi' ityuttarasUtre Satvavikalpavidhau anuvRttyarthameva sampadyate / parinivibhyaH parasya sva : 'sivAdInAM vA' iti SatvavikalpArtha pUrvasUtre 'parinivibhyaH seva' ityatra khajigrahaNamiti paryavasthatItyarthaH / hada purISotsarge // aniDayam / krAdiniyamAdiT / jahadiSe / jahadive / jahadivahe / jahadimahe / hatteti // luTi tAsi dasya carvam / ahatteti // 'jhalo jhali' iti sijlopaH / gupAdayo'STAvanudAtteto gatAH / atha parasmaipadinaH iti // 'kita nivAse' ityantA iti zeSaH / ji videti // ni: AkArazca it / seT / svedati / siSveda / sividatuH / sividuH / siSveditha / sividathuH / siSvida / sidhveda / sidhvidiva / siSvidima / kheditA / svediSyati / svedatu / asvedat / svedet / svidyAt / asvedIt / asvediSyat / skandiririt / aniT / bhAradvAjaniyamAtthali veDityAha / caskanditha-caskantheti // aniTpakSe caskan d tha iti sthite 'khari ca' iti dakArasya tkaarH| caskandiva / caskandima / skanteti // luTi tAsi catvena dasya taH / skantsyatIti // sye dasya cava'm / skandatu / askandat / skandet / AzIrliGi vizeSamAha / nalopaH iti // iraH samudAyasya ittvena dhAtoranidittvAdAzIrliGi nakArasya lopa ityarthaH / askadaditi // luGi aDi sati GittvAnnalopa iti bhAvaH / aGabhAve Aha / askAntsIditi // anekahalvyavadhAne'pi halantalakSaNA vRddhiH pravartata iti nirUpitamakSudhAtau / ato'tra vRddhau dasya carvena taH / askAntAmiti // halantalakSaNavRddhau 'jhalo jhali' iti sijlope dasya carvam / askA. nsuriti // usi sithi vRddhau dasya carvam / askAnsIH / askAntam / askAnta / 21 For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2398 / veH skanderaniSThAyAm / (8-3-73) SatvaM vA syAt / kRtyevedam aniSThAyAma' iti paryudAsAta / viSkantA-viskantA / niSThAyAM tu viskannaH / 2399 / parezca / (8-3-74) asmAtparasya skande: sasya So vA / yogavibhAgAta 'aniSThAyAma' iti na saMbaddhyate / pariSkandati-pariskandati / pariskannaH-pariSkaNNaH / patvapakSe Natvam / naca padadvayAzrayatayA bahiraGgatvAtSatvasyAsiddhatvam / 'dhAtUpasargayoH kAryamantaraGgam' ityabhyupagamAt / 'pUrva dhAturupasargeNa yujyate tataH sAdhanena' iti bhASyam / pUrva sAdhanena-' iti matAntare tu na Natvam / askAntsam / askAntsva / askAntsma / askantsyat / veH skndeH|| zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / SatvaM vA syAditi // 'apadAntasya mUrdhanyaH' ityadhikArAt 'sivAdInAM vA' ityato vetyanuvRttezceti bhAvaH / veH parasya skandeH sasya So vA syAt / aniSThAyAM parata iti phalitam / nanu viskandatItyAdau kuto na Satvavikalpa ityata Aha / kRtyevedamiti // paryudAsasya abrAhmaNamAnayetyAdAviva sajAtIyApekSatvAditi bhaavH| viSkantA-viskanteti // tRci rUpe / aSopadezatvAdaprApte vibhASeyam / parezca // nanu viparibhyAM skanderaniSThAyAmityeva siddha sUtrabhedo vyartha ityata Aha / yogeti / SatvapakSe iti // pariSkan d ta iti sthite aniditAmiti nalope 'radAbhyAm' iti niSThAtakArasya tatpUrvadakArasya ca natve sasyAnena SatvapakSe prathamanakArasya rephApekSayA bhinnapadasthatve'pi SAt paratvAt Natve dvitIyanakArasya Tutvena Natve pariSkaNNa iti ruupmityrthH| nanu dakArasthAnikanakArasya SakAranimittakaM nntvmntrnggm| nimittanimittinorekapadasthatvAt / Satvantu pari ityupasargAtmakapadAntarasthamiNanimittIkRtya pravartamAnambahiraGgam / tatazca Natve kartavye bahiraGgasya SatvasyAsiddhatvAt SAtparatvAbhAvAt kathaM NatvamityAzaGkaya nirAkaroti / naceti // padadvayAzrayatayA bahiraGgasya SatvasyAsiddhatvaM yatprasatantanna zaGkayamityanvayaH / kuta ityata Aha / dhAtUpasargayoriti / pUrva dhAturiti // dhAturupasargeNa saha yujyate sandhyAdikArya labhate / pazcAt dhAtUpasargakAryapravRttyanantaraM sAdhanena yujyate / sAdhanazabdaH kArakavAcI / iha tu tadvAcakaH pratyayo lakSyate / pratyayeneti yAvat / idaJca 'samprasAraNAca' ityAdisUtrabhASye spaSTam / tadAha / bhASyamiti / matAntare tviti // 'pUrva dhAtuH sAdhanena yujyate pazcAdupasargeNa' iti pakSe tu Satvasya bahiraGgatayA asiddhatvAnna NatvamityarthaH / yabhadhAturaniT / yabhati / yayAbha / yebhatuH / thali tu bhAradvAjaniyamAdiTpakSe pittvenA For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / yabha 980 maithune / yebhitha-yayabdha / yabdhA / yapsyati / ayApsIt / Nama 981 prahvatve zabde ca / nemitha-nanantha / nantA / anaMsIt / anaMsiSTAm / gamla 982 sRSla 983 gatau / 2400 / iSugamiyamAM chaH / (7-3-77) eSAM cha: syAcchiti pare / gacchati / jagAma / jagmatuH / jagmuH / jagamitha-jagantha / gantA / 2401 / gameriTa parasmaipadeSu / (7-2-58) kittve'pi 'thali ca seTi' ityettvAbhyAsalopaM matvA Aha / yabhitheti / yayabdheti // thali iDabhAvapakSe pittvenAkittvAdettvAbhyAsalopAbhAve yayam tha iti sthite 'jhaSastathoH' iti thasya dhatve bhasya jaztvena bakAra iti bhAvaH / yebhathuH / yebha / yayAbha-yayabha / krAdiniyamAdiT / yabhiva / yebhima / yabdheti // luTi tAsi takArasya 'jhaSastathoH' iti dhatvam / bhakArasya jaztvena bakAra iti bhAvaH / yapsyatIti // sye bhasya carvena paH / yabhatu / ayabhat / yabhet / yabhyAt / ayApsIditi // halantalakSaNA vRddhiriti bhAvaH / ayapsyat / Nama pravatve iti // aniDayaM Nopadezazca / kecittvimaM dhAtumuditaM paThanti / tattu prAmAdikam / tathA sati 'udito vA' iti tvAyAmiDkilpasya 'yasya vibhASA' iti niSTAyAmiTazcApatteH / namati / nanAma / nematuH / nemuH / thali tu bhAradvAjaniyamAdiTpakSe pittvenAkittve'pi 'thali ca seTi' ityettvAbhyAsalopaM matvA aah| nemitha-nanantheti // iDabhAvapakSe pitvena akittvAdettvAbhyAsalopAbhAve rUpam / nemathuH / nema / nanAma-nanama / nemiva / nemima / krAdiniyamAdiT / nantati // masyAnusvAraparasavarNoM / nasyati / namatu / anamat / namet / namyAt / anaMsIditi // 'yamarama' iti sagiti bhAvaH / anasyat / gamla sapla. gatAviti // aniTau / sRpiraSopadezaH / iSugami / zitIti // 'STivuklamucamAm' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / udinirdezAttaudAdikasya iSergrahaNam / atrAcItyanuvartya ajAdau zitItyAzritya iSyati, iSNAti, ityatra chatvaM neti bhASye sthitm| evaJcAtra sUtre tudAdau ca uditpAThaH anArSa iti zabdenduzekhare sthitam / gacchatIti // zapi makArasya chkaarH| jagmaturiti // 'gamahana' ityupadhAlopaH / evaM jagmuH / bhAradvAjaniyamAtthali veT / tadAha / jagamitha-jagantheti // jgmthuH| jagma / jagAma-jagama / jagmiva / jagmima / krAdiniyamAdiT / gameriT // gameriti paJcamI 'se'sici' ityataH se ityanuvRttena ArdhadhAtukasyetyanuvRttaM vizeSyate / For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi gameH parasya sakArAderiT syAt / gamiSyati / ladittvAdaG / 'anaGi' iti paryudAsAnnopadhAlopaH / agamat / sarpati / sasarpa / 2402 / anudAttasya cardupadhasyAnyatarasyAm / (6-1-59) upadeze'nudAtto ya adupadhastasyAmvA syAjjhalAdAvakiti pare / sratA-sapta / srapsyati-saya'ti / amRpat / yama 984 uparame / yacchati / yemitha-yayantha / yantA / ayaMsIt / ayaMsiSTAma / tapa 985 santApe / tptaa| atApsIt / __ 2403 / nisastapatAvanAsevane / (8-3-102) tdaadividhiH| tadAha / gameH parasyetyAdinA // parasmaipadeSvityasya AtmanepadAbhAve ityarthaH / evaJca sanigamiSiteti tRci iT siddhyati / gamiSyatIti // gacchatu / agacchat / gacchet / gamyAt / luGi vizeSamAha / ladittvAdaGiti // 'gamahana' iti upadhAlopo ne. tyAha / anaGi iti paryudAsAditi / agmditi|| laGi agAmiSyat / sarpatIti // zapi RkArasya laghUpadhaguNaH raparatvam / sasapeti // samRpatuH / sampuH / thali kAdiniyamAnnityamiT / ajantatvAbhAvAdakArAntatvAbhAvAcca neniSedhaH / sasarpitha / sasRpathuH / samRpa / sasarpa / sasRpiva / samRpima / luTi tAsi laghUpadhaguNe rapare prApte / anudAttasya ca // 'sRjidRzoH' ityataH jhalyamakitIti 'Adeca' ityataH upadeze iti cAnuvartate / tadAha / upadeze'nudAttaH ityAdinA // mittvAdantyAdacaH paraH / upadeze kim / srAtum / tumuni pare nityAdinityam' ityudAtto'yam / athApi upadeze anudAttatvAdambhavatyeva / akitIti kim / ktapratyaye sRptaH / srapteti // sapdhAtorlaTi tAsi amAgame RkArasya yaNiti bhAvaH / saptati // amabhAve laghUpadhaguNe raparatvamiti bhAvaH / evaM srapsyatisarvyatIti / sarpatu / asarpat / sarpet / sRpyAt / asRpaditi // luditvAt cleraGi sati kittvAnna guNa iti bhaavH| asrapsyat-asaya't / yama uparame iti // uparamo viramaNam / aniDayam / yacchatIti // 'ighugamiyamAm ' iti zapi chaH / yayAma / yematuH / yemuH / thali bhAradvAjaniyamAdiTpakSe 'thali ca seTi' ityettvAbhyAsalopau / tadAha / yemithayayantheti // iDabhAve rUpam / yemathuH / yema / yyaam-yym| yemiva / yemim| krAdiniyamAdiT / yanteti // yasyati / yacchatu / ayacchat / yacchet / yamyAt / ayaMsIt / yamarameti ittsko| iTa ITIti sijlopaH / neTIti niSedhAnna halantalakSaNA vRddhiriti bhAvaH / ayaMsyat / tapa santApe iti // aniDayam / tapati / tatApa / tepatuH / tepuH / tepithatataptha / tepathuH / tep| tatApa-tatapa / tepiva / tepim| tapteti // tapsyati / tapatu / atapat / tapet / tapyAt / atApsIditi // halantalakSaNA vRddhiriti bhAvaH / atapsyat / nisastapatau // zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / SaH syAditi // apadAntasya mUrdhanya For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 165 Sa: syAt / AsevanaM paunaHpunyaM tato'nyasminviSaye / niSTapati / tyaja 986 hAnau / tatyajitha-tatyaktha / tyaktA / atyAkSIt / SaJja 987 saGge / 'dazasaJjasvaJjA zapi' (sU 2396) iti nalopaH / sajati / saGkA / dRzir 988 prekSaNe / pazyati / 2404 / vibhASA sRjidRzoH / (7-2-65) AbhyAM thala iDvA / 2405 / sRjidRzojhalyamakiti / (6-1-58) ityadhikArAditi bhAvaH / nisaH sakArasya SaH syAt tapadhAto parata iti yAvat / anAsevane ityetadyAkhyAsyan AsevanazabdaM vyAcaSTe / paunaHpunyamiti // Asevanazabdena saha naJsamAsa ityabhipretyAha / tato'nyasminviSaye iti // AdezatvAbhAvAt padAntatvAcca aprApte vacanam / niSTapatIti // niSkRSya tptiityrthH| nisassasya Satve takArasya Tutvena Ta: / Asevane tu na Satvam / tyaja hAnAviti // hAnirutsargaH / ayamaniT / tyajati / tatyAja / tatyajatuH / tatyajuH / saMyuktahalmadhyasthatvAdettvAbhyAsalopau na / thali tu bhAradvAjaniyamAdveT / tadAha / tatyajitha-tatyaktheti // iDabhAve coH kuriti bhAvaH / tyakteti // tyakSyati / tyajatu / atyajat / tyajet / tyajyAt / atyAkSIditi // halantalakSaNA vRddhiriti bhAvaH / atyakSyat / SaJja saGge iti // Sopadezo'yamaniT nopadhazca / kRtAnusvAraparasavarNasya nirdeshH| zapaH pittvena kittvAbhAvAttasminpare 'aniditAm' iti nalopApravRtterAha / dezasaJjeti / nalopaH iti // anusvAraparasavarNayorasiddhatvAditi bhAvaH / sajatIti // liTi tu sasaJja / atusAdau tu kittvAnna lopaH / ssjtuH| sasajuH / thali bhAradvAjaniyamAdveT / sasajitha-sasaGktha / iDabhAve jasya kutvena gakAre tasya carve sati anusvAraparasavarNasampannasya cavargapaJcamasya nivRttI kakAre pare nakArasya parasavarNo DakAraH sasajathuH / ssj| sasanja / sasajiva / sasajima / krAdiniyamAdiT / saGketi // tAsi jasya kutvena gakAre tasya carve sati asya nivRttau nasya DakAra iti bhAvaH / sakSyati // sajatu / asajat / sajet / sajyAt / asAGkSIt / hlnttvaadRddhiH| asakSyat / dRzira prekSaNe iti|| irit / aniT ca / pazyatIti // ziti 'pAghrAdhmA' iti pazyAdeza iti bhAvaH / dadarza / ddRshtuH| dadRzuH / thali tu krAdiniyamAnnityamiTa prAptaH / ajantAkAravattvAbhAvAt 'acastAsvat' iti upadeze atvata' iti niSedhasya cAprAptaH RdantatvAbhAvena bhAradvAjaniyamasyAprasakteH / ttraah| vibhASA sRji // paJcamyartha SaSThI / 'gameriT' ityataH iDiti 'acastAsvat' ityataH thalIti cAnuvartate / tadAha / AbhyAmiti // iDabhAvapakSe 'anudAttasya' iti amAgamavikalpe prApte / sRjidRzoH // am akiti iti cchedaH / nityArthamidam / For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi anayoramAgama: syAjjhalAdAvakiti / dadraSTha-dadarzitha / drssttaa| drakSyati / dRzyAt / irittvAda vA / 2406 / RdRzo'Gi guNaH / (7-4-16) RvarNAntAnAM dRzezca guNaH syAdaGi / adarzat / aGabhAve / ___2407 / na dRzaH / (3-1-47) dRzazcle: kso n| adrAkSIt / daMza 989 dshne| dazanaM daMSTrAvyApAraH / pRSodarAditvAdanunAsikalopaH / ata eva nipAtanAdityeke / teSAmapyavaiva tAtparyam / arthanirdezasyAdhunikatvAt / 'daMzasaJja-' (sU 2396) iti dadraSTheti // dadRz tha iti sthite iDabhAvapakSe amAgame RkArasya yaNi vrazvAdinA zasya Satve thasya Tutvena Tha iti bhAvaH / iTpakSe tvaah| dadarzitheti // ajhalAditvAdam neti bhAvaH / draSTeti // tAsi amAgame zasya Satve takArasya Thutvena TakAra iti bhAvaH / drakSyatIti // amAgame zasya Satve SaDhoriti katve sasya Sa iti bhAvaH / pazyatu / apazyat / pazyet / AzIliDi Aha / dRzyAditi // ajhalAditvAdam neti bhAvaH / luGi vizeSamAha / irittvAda veti // atra aGpakSe guNaniSedhe praapte| RdRzo'Gi // R ityaGgavizeSaNatvAt tadantavidhiH / tadAha / RvarNAntAnAmiti / aGabhAve iti // aGabhAvapakSe 'zala igupadhAt' iti ksAdeze prApte satItyarthaH / na dRzaH // cle: sica' ityata: cleriti 'zala igupadhAt' ityataH ksa iti cAnuvartate / tadAha / dRzazcleH klo neti // ksAdeze tu adRkSaditi syAditi bhAvaH / adrAkSIditi // sici amAgame RkArasya yaNi akArasya halantalakSaNavRddhau zasya Satve tasya katve sasya Satvamiti bhAvaH / adrakSyat / daMza dazane iti // ayamaniTa nopadhazca kRtAnusvAranirdezaH / daMSTrAvyApAraH iti // hanumUlagatA: sthUladantAH daMSTrAH tayApAraH kSatakriyAdirUpa ityarthaH / nanu daMzadhAtolyuTi dazanazabdaH tatra 'aniditAm' iti nakArasya lopo na sambhavati lyuTa: viGattvAbhAvAt / daMzasa tyapi nasya lopo na sambhavati / tasya zapyeva pravRtteH / tathAca dazana ityarthanirdeza: kathamityata Aha / pRSodarAditvAditi / ata eveti // dazanazabdanirdezAdeva nakArasya lopa ityanye manyanta ityarthaH / teSAmaNIti // nipAtanAnnakAralopa iti vadatAmapi pRSodarAdiSu nipAtanAdityartha eva tAtparyaM na tu dhAtupAThe daza dazane ityarthanirdeze / vinigamanAvirahamAzaGkayAha / arthanirdezasyAdhunikatvAditi // sarvadhAtuSvarthanirdezasya apANinIyatvAdityarthaH / kvacideva dhAtudhvarthanirdeza: pANinIya iti bhUdhAtau nirUpitam / atha dazatItyAdau zapaH pittvena akittvAt 'aniditAm' iti nalopApravRtterAha / deshsnyjeti| nalopaH For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 167 nalopa: / dazati / dadaMzitha-dadaMSTha / daMSTA / dazyati / dazyAt / adAvIt / kRSa 990 vilekhne| vilekhanamAkarSaNam / kraSTA--kA / krakSyati-kartyati / 'spRzamRzakRSatRpadRpAM cle: sijvA vAcyaH' (vA 1826) / akraakssiit| akrASTAma / akAIt / akArTAm / akATuMH / pakSe ksaH / akRkSat / akRkSatAm / akRkSan / daha 991 bhasmIkaraNe / dehitha-dadagdha / dagdhA / dhakSyati / adhAkSIt / adAgdhAm / adhAkSuH / miha 992 secane / mimeha / mimeiti / dazatIti // anusvArasyAsiddhatvAditi bhAvaH / daMzasaotyatra zapItyukterArdhadhAtuke nalopo na / saMyogAtparatvena liTa: kittvAbhAvAdaniditAmityapi na / dadaMza / dadaMzatuH / dadaMzuH / bhAradvAjaniyamAtthali veTa / tadAha / dadaMzitha-dadaMSTheti // aniTpakSe vrazcAdinA zasya ghaH thasya Tutvena Tha iti bhAvaH / tAsi vrazcAdinA zasya Satve takArasya Tutvamiti bhAvaH / dakSyatIti // vrazcAdinA zasya Satve tasya katve anusvArasya parasavarNe GakAre sasya patvamiti bhAvaH / dazatu / adazat / dazet / dazyAditi // AzIrliGi 'aniditAm' iti nalopa iti bhAvaH / adAGgIditi // sici zasya SaH tasya kaH anusvArasya parasavarNena GaH sasya Satvamiti bhAvaH / adakSyat / kRSa vilekhane iti / aniDayama / karSati / cakarSa / cakRSatuH / ckRssuH| thali ajantAkAravattvAbhAvAt kAdiniyamAnityamiT / cakarSitha / cakRSathuH / cakRSa / cakarSa / cakRSiva / cakRSima / iti siddhvtkRtyaah| RSTA-kaSTeti // 'anudAttasya ca' ityevaM viklpH| takArasya STutvam / kkssyti-kiitiiti|| Sasya katve sasya SaH / karSatu / akarSat / karSet / kRSyAt / 'zala igupadhAt' iti cle: ksAdeze prApte Aha / spRzamRzeti // akrAkSIditi // cle: ksAdezAbhAve sici 'anudAttasya cardupadhasya' ityami RkArasya yaNi halantalakSaNavRddhau 'SaDhoH kassi' ityanena Sasya katve sasya Satvamiti bhAvaH / akAkSIditi // amabhAve sici vRddhau rUpam / pakSe ksaH iti // cle: sijabhAvapakSe 'zala igupadhAt' iti ksa ityarthaH / akR. kSaditi // kse sati kittvAdguNAbhAve Sasya kaH sasya Sa iti bhAvaH / akrakSyat-akIt / daha bhasmIkaraNe iti // aniT / dahati / dadAha / dehatuH / dehuH / thali tu bhaardvaajniymaadveddityaah| dehitha-dadagdha iti ||ittpksse 'thali ca seTi' ityettvaabhyaaslopau|anittpksse tu 'dAdeH' iti hasya ghaH 'jhaSastathoH' iti thasya dhaH ghasya jaztvena ga iti bhaavH| dehathuH deha / dadAha-dadaha / dehiva / dehima / dagdheti // tAsi hasya ghaH takArasya dhaH ghasya gaH iti bhaavH| ghakSyatIti // hasya ghaH dasya bhaS ghasya gaH tasya catvena kaH sasya Sa iti bhaavH| dhtu|adht| dahet / dahyAt / adhAkSIditi // sici halantalakSaNA vRddhiH / hasya ghaH dasya bhaS ghasya gaH tasya kaH sasya SaH iti bhAvaH / adAgdhAmiti // sici vRddhiH / hasya ghaH 'jhalo jhali' iti salopaH / 'jhaSastathoH' iti takArasya dhaH / ghasya gaH iti bhaavH| adhAkSuriti // sici vRddhiH hasya ghaH dasya bhae ghasya gaH tasya kaH For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 siddhAntakaumudIsahitA . [bhvAdi hitha / meDhA / mekSyati / amikSat / kita 993 nivAse rogApanayane ca / cikitsati / saMzaye prAyeNa vipUrvaH / 'vicikitsA tu saMzayaH' ityamaraH / asyAnudAttettvamAzritya * cikitsate' ityAdi kazcidudAjahAra / nivAse tu ketayati / dAna 994 khaNDane / zAna 995 tejane / ito vahatyantAH svaritetaH / dIdAMsati-dIdAMsate / zIzAMsati-zIzAMsate / arthavizeSe san / anyatra dAnayati / zAnayati / Du pacaS 996 pAke / pacati-pacate / pecitha-papaktha / sasya SaH iti bhAvaH / adhaakssiiH| adAgdham / adAgdha / adhAkSam / adhAkSva / adhAma / adhakSyat / miha secane iti // aniT / mehati / mimeha / mimihatu: / mimihuH / ajantAkAravattvAbhAvAt krAdiniyamAnnityamiT / tadAha / mimehitheti // mimihathuH / mimiha / mimeha / mimihiva / mimihima / meDheti // tAsi DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH / mekSyatIti // hasya DhaH tasya kaH sasya ssH| mehtu| amehat / mehet / mihyAt / luGi 'zala igupadhAt' iti ksH| kittvAnna gunnH| hasya DhaH tasya kaH sasya SaH / tadAha / amikSaditi // amekSyat / kita nivAse rogApanayane ceti // parasmaipadiSu pAThAt ayaM parasmaipadI / arthadvayamAtramatra nirdiSTam / arthanirdezasya upalakSaNatvAt arthAntareSu vRttiH / tatra 'kitervyAdhipratIkAre nigrahe apanayane nAzane saMzaye ca' iti nibaddheSvartheSu 'guptijkijhyaH san' iti sanvihitaH / tadAha / cikitsati iti // 'sanyata' iti ittve halAdizeSe abhyAsacutve cikitseti sannantaM tasmAllaTi zapi cikitsatIti rUpam / asva sanaH 'dhAtoH' iti vihitatvAbhAvAdanArdhadhAtukatvAna laghUpadhaguNaH nApi iDAgama iti prAguktam / 'cikitsAJcakAra' ityAdi sugamaM jugupsativat / saMzaye ityAdi vyaktam / nivAse tviti // vyAdhipratIkArAdyarthapaJcakAdarthAntare curAditvasyoktatvAditi bhAvaH / dAna khnnddne| zAna tejane iti // tejanam tIkSNIkaraNam / itaH iti // 'dAna khaNDane' ityArabhya 'vaha prApaNe' ityetatparyantAH khariteta ityarthaH / tatra dhAtupAThe arthanirdezasya upalakSaNatvAdyadA dAnadhAturArjave zAnadhAtustu nizAne vartate tadA 'mAn badha dAn zAn' iti sani 'sanyaDoH' iti dvitve abhyAsahUkhe tasya 'sanyataH' iti ittve tasya 'mAn badha' iti dIrghe sati nakArasyAnuskhAre dIdAMsazIzAMsAbhyAM laTi skharitAnubandhasya kevalayoracaritArthatvAt kartRge phale taGi zapi dIdAMsate zIzAMsate iti rUpam / paragAmini tu phale parasmaipade tipi zapi dIdAMsati iti rUpam / evaM zIzAMsatIti / tIkSNIkarotItyarthaH / tadAha / dIdAMsate ityAdi // arthavizeSe iti // Arjave nizAne cArthe sanityarthaH / anyatreti // AjavanizAnAbhyAmanyatra NijantAtparasmaipadamevetyarthaH / arthAntare ananubandhakAzcurAdayaH ityukteriti bhAvaH / Du pacaS pAke iti // DuH SakAraH cakArAdakArazca it / svritettvaadubhypdii| tadAha / pacati-pacate iti // papAca / pecatuH / pecuH / bhAradvAjaniyamAtthali veT / tadAha / pecitha-papaktheti // iTpakSe 'thali ca seTi' ityettvAbhyAsa For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 169 pece / paktA / pakSISTa / Saca 997 samavAye / sacati / sacate / bhaja 998 sevAyAm / babhAja / bhejatuH / bhejuH / bhejitha-babhaktha / bhaktA / bhakSyatibhakSyate / abhAkSIt / abhakta / raja 999 rAge / nalopaH / rajati--rajate / rajyAt / ravISTa / arAvIt / arAGgAma / araGka / zapa 1000 Akroze / Akrozo viruddhAnuddhyAnam / zazApa-zepe / azApsIt-azapta / tviSa 1001 dIptau / tveSati-tveSate / titviSe / tveSTA / tvekSyati-tvekSyate / HERE lopau / aniTpakSe tu 'coH kuH' iti bhAvaH / pecathuH / peca / papAca-papaca / peciva / pecima / krAdiniyamAdiT / pece iti // pecaate| pecire / peciSe / pecAthe / pecidhve / pece / pacivahe / pecimahe / kAdiniyamAdiT / pakteti // tAsi 'coH kuH' pakSyati / pakSyate / pacatu / pacatAm / apacat / apacata / pacet / pakSIpTeti // AzIliGi taDi sIyuTi 'coH ku:' Satvam / apAkSIt / apakta / apakSAtAm / apakSyat / apakSyata / SacadhAtuH popadezaH / tadAha / sacati-sacate iti // seDayam / sasAca / secatuH / secuH / secitha / secathuH / seca / sasAca-sasaca / seciva / secima / sece / seciSe / secivhe| secimahe / sacyAta / saciSISTa / asAcIta-asacIt / asaciSTa / bhajadhAtaraniTa / bhjti| kiti liTi vairUpyApAdakAdezAditvAt 'ata eka halmadhye' ityaprAptau 'tR phala' ityettvAbhyAsalopau / tadAha / bhejaturiti // bhAradvAjaniyamAtthali veTa / tdaah| bhejitha-babhaktheti // iTpakSe 'thali ca seTi'ityettvAbhyAsalopau iti bhAvaH / bhejiva / bhejima / kraadiniymaaditt| bheje| bhejiSe / bhejivahe / bhaktelyAdi sugamam / raJja rAge iti // nopadho'yam / kRtAnusvAraparasavarNanirdezaH / aniDayam / zapaH pittvena GittvAbhAvAt 'aniditAm' ityaprAptAvapi 'rajezca' iti zapi nalopaH / tadAha / rajati-rajate iti // saMyogAtparatvAliTo na kittvam / raraja / rrnyjtuH| bhAradvAjaniyamAtthali veTa / rarajitha-raratha / aniTapakSe jasya kutvena gaH / tato'nusvAraparasavarNaakAranivRttau gasya cAna kaH / nasyAnusvAre tasya parasavarNo DakAra iti bhAvaH / raraJjiva / raraJjima / krAdiniyamAdi / raGktA / rakSyati / rakSyate / rajatu / rajatAm / arajat / arajata / rjet| AzIrliGi yAsuTaH kittvAt 'aniditAm' iti nlopH| tadAha / rajyAditi / raGgISTeti // Atmanepade liGaH sIyuTi jasya kutvena gaH tataH parasavarNasampa akAranivRttiH gasya kaH nasya parasavarNena GaH Satvamiti bhAvaH / arAGgIditi // sici halantalakSaNavRddhau kutvAdi pUrvavat / anekahalvyavadhAne'pi halantalakSaNA vRddhiH pravartate iti bhASye spaSTam / arAGgAmiti // 'jhalo jhali' iti salopaH / kutvAdi pUrvavat / araGketi // luGastaDhi prathamapuruSaikavacane 'jhalo jhali' iti salope kutvAdi / zapa Akroze iti // aniDayam / bhAradvAjaniyamAtthali veTa / vamAdau tu krAdiniyamAdiT / azApsIditi // halantalakSaNA vRddhiH / azapteti // 'jhalo jhali' iti salopaH / azapsAtAm / viSadhAturaniT / zapi laghUpadhaguNaH / tadAha / tveSati-tveSate iti // titveSa / titviSatuH / titvissuH| 22 For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi tviSyAt / tvikSISTa / atvikSat / atvikSata / atvikSAtAma / atvikssnt| yaja 1002 devapUjAsaGgatikaraNadAnepu / yajati yajate / 2408 / liTyabhyAsasyobhayeSAm / (6-1-17) vacyAdInAM grahyAdInAM cAbhyAsasya samprasAraNaM syAlliTi / iyAja / 24.9 / vacisvapiyajAdInAM kiti / (6-1-15) vacisvapyoryajAdInAM ca samprasAraNaM syAtkiti / puna:prasaGgavijJAnA titveSitha / titviSathuH / titviSa / titvess| titviSiva / titviSima / krAdiniyamAdiT / titviSe iti // titvissaate| titviSire / titviSiSa / titvissaathe| titvipidhve / titviSe / titvissivhe| titviSimahe / tveSTeti // tAsi takArasya tRtvam / tvekSyAMta / tvekSyate iti|| sye kutvaSatve / tveSatu / tveSatAm / atveSat / atveSata / tveSet / tveSeta / vipyAditi // yAsuTa: AzIrliGi kittvAnna laghUpadhaguNaH / tvikSISTeti // "liG sicAvAtmanepadaSu' iti kittvAnna guNaH / luDi parasmaipade 'zala igupadhAt' iti cale: ksH| kittvAnna guNaH / tadAha / atvikSadityAdi // luGi Atmanepade cle: ksAdezaM matvA Aha / atvikSateti / atvikSanteti // atvikSa jha iti sthite 'ksasyAci' ityantyalopAsambhavAdataHparatvAt 'AtmanepadeSvanataH' ityadAdezAsambhavAdantAdeze ksasyAntyalope pararUpe vA rUpamiti bhAvaH / yaja devapUjeti // aniDayam / yajati-yajate iti // devAn pUjayati saGgamayati dadAti vetyarthaH / Nali dvitvAdau tu yayAja iti sthite 'liTyabhyAsasyobhayeSAma' 'pyaH samprasAraNam' ityataH samprasAraNamityanuvartate / 'vacisvapiyajAdInAm' iti sUtropAttAH 'grahijyAvayi' iti sUtropAttAzca ubhayazabdena gRhyante / tadAha / vacyAdInAM grahyAdInAJceti // atra vacyAdInAmityanena vaciH svapiH yajAdayazca vivkssitaaH| 'yaja devapUjA' ityArabhya 'Tuo zvi gativRddhyoH' ityetatparyantAH yajAdayaH / taduktam 'yajirvapirvahizcaiva vasirvavyena itypi| hRJ vadiH zvayatizcaiva yajAdyAssyurime nava' iti teSvanantarbhAvAcisvapyoH pRthaggrahaNam / grahyAdInAmityanena tu grahijyAvayivyadhivaSTivicativRzcatipRcchatibhRjjatayo vivakSitAH / iyAjeti // abhyAsayakArasya samprasAraNe 'samprasAraNAcca' iti pUrvarUpamiti bhAvaH / yaj atus iti sthite dvitve abhyAsayakArasya samprasAraNe pUrvarUpe ca iyajaturiti prApte / vcisvpi|| vacisvapIti ikA nirdezaH / sautraH samprasAraNAbhAvaH / Adizabdo yajinaiva sambaddhyate, na tu vacisvapibhyAm , tathA sati hi vacyAdeH svapyAderyajAdezcetyarthaH syAt / tathA sati pRthaksvapigrahaNaM vyartha syAt / adAdigaNe lugvikaraNe 'vaca paribhASaNe' ityArabhya SaSTasya 'ji cap zaye' ityasya vacyAdigrahaNenaiva siddheH / tadAha / vacisvapyoryajAdInAJceti // nanu yajJa atus iti sthite dvitvAtparatvAtsamprasAraNe kRte 'vipratiSedhe yadbAdhitaM tadvAdhitameva' iti nyAyena dvitvasya kathaM prAptirityAzaGkayAha / punaHprasaGgeti / Ijaturiti // yaz2a atus iti For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 171 dvitvam / iijtuH| IjuH / iyajitha-iyaSTha / Ije / yaSTA / yakSyati / yakSyate / ijyAt / yakSISTa / ayAkSIta / aysstt| Duvap 1003 bIjasantAne / bIjasantAnaM kSetre vikiraNaM garbhAdhAnaM ca / ayaM chedane'pi / kezAnvapati / uvApaUpe / vaptA / upyAt / vAsISTa / praNyavApsIt-avapta / vaha 1004 prApaNe / sthite samprasAraNe pUrvarUpe ca kRte dvitve savarNadIrgha iti bhAvaH / evaJcAtra liTi kiti 'vacisvapi' iti sUtram / akiti liTi tu 'liTyabhyAsasya' iti sUtramiti sthitiH / bhAradvAjaniyamAtthali veTa / kRte dvitve akittvAdvacisvapItyapravRttau 'liTyabhyAsasya' ityabhyAsayakArasya samprasAraNam / tadAha / iyajitha-iyaSTheti // aniTpakSa vrazcAdinA jasya Satve STutvena thasya ThaH / IjathuH / Ija / iyAja-iyaja / Ijiva / Ijima / Ije iti // 'asaMyogAt' iti kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNe kRte dvitve savarNadIrgha iti bhAvaH / IjAte / iijire| kAdiniyamAdiT / IjiSe / IjAthe / Ijive / iije| Ijivahe / Ijimahe / yaSTeti // tAsi vazvAdinA jasya Satve tRtvena takArasya Ta: / yakSyati-yakSyate iti // vrazcAdinA jasya Satve 'SaDhoH' iti Sasya katve sasya Satvamiti bhAvaH / yjtu| yajatAm / ayajat / ayajata / yajet / yajeta / AzIliMDi Aha / ijyAditi // yAsuTa: kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNamiti bhaavH| ykssiisstteti|| AzIrliDi Atmanepade prathamaikavacane sIyuTi jasya Satve tasya katve sasya Satvamiti bhAvaH / ayAkSIditi // sici halantalakSaNA vRddhiH / jasya SaH tasya kaH sasya Sa iti bhAvaH / ayaTeti // ayaz2a s ta iti sthite 'jhalo jhali' iti salope jasya paH pRtvana takArasya Ta iti bhAvaH / ayakSAtAm / ayakSata / ayakSyat / ayakSyata / ivara bIjasantAne iti // prarohAdhambIjAnAM kSetraSu prakSepaNe ityarthaH / tadAha / kSetre vikiraNamiti // vapiH prakiraNArtha iti 'sanyaDoH' ityatra bhASyam / garbhAdhAnaJceti // " apramattA rakSata tantumetaM mA vaH kSetra paravIjAni vAgmuH" ityAdau tathA darzanAditi bhAvaH / ayaM chedane'pIti // vartate iti zeSaH / kezAn vapatIti // chinattItyarthaH / aniddym| uvApeti // 'liTyabhyAsasya' ityakilyabhyAsasya samprasAraNamiti bhAvaH / kiti tu 'vacisvapi' iti dvitvAtprAksamprasAraNe kRte dvitvam / UpatuH / UpuH / uvapitha / uvaptha / UpathuH / Upa / uvApa-uvapa / Upiva / pima / Upe iti // UpAte / Upire / uupithe| UpAthe / Upidhve / Upe / pivahe / Upimahe / vapteti // vasyati / vapsyate / vapatu / vapatAm / avapat / avapata / vapeta / vapeta / upyAditi // AziSi yAsuTaH kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNam / vapsIpTeti // sIyuTi rUpam / praNyavApsIditi // luGi parasmaipade sici halantalakSaNA vRddhiH / 'nargada' iti Natvam / avAptAm / avApsuH / avpteti|| Atmanepade luGi 'jhalo jhali' iti salopaH / avasAtAm / vaha prApaNe iti // ayamaniT / vahati-vahate / uvAheti // "liTyabhyAsasya' iti kiti abhyAsasya samprasAraNamiti bhAvaH / kiti 'vacisvapi' iti samprasAraNe kRte dvitvam / UhatuH / UhuH / bhAradvAjaniyamA For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi uvAha / uvahitha / 'sahivahorodavarNasya' (sU 2357) / uvoDha / uhe / voDhA / vakSyati-vakSyate / avAkSIt / avoDhAm / avAkSuH / avoDha / avakSAtAm / avakSata / avoDhAH / avodam / vasa 1005 nivAse / parasmaipadI / vasati / uvaas| 2410 / zAsivasighasInAJca / (8-3-60) iNkubhyAM parasyaiSAM sasya Sa: syAt / USatuH / UpuH / uvasithauvastha / vastA / 'saH syArdhadhAtuke' (sU 2342) vatsyati / uSyAt / avAtsIt / avAttAm / veJ 1006 tantusantAne / vayati-vayate / tthali veT / tadAha / uvahitheti ||'nshsdd' iti niSedhAt / thali ca seTi' iti na bhavati / atha thali aniTpakSe Aha / sahivahorodavarNasyeti // sahivahoravarNasya otsyAGkalope parata ityarthaH / ThUlopa iti dAghambAdhitvA ottvamiti bhAvaH / uvoDheti // uvaha tha iti sthite DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH ottvaJceti bhAvaH / UhathuH / Uha / uvAha-uvaha / ahiva / Uhima / krAdiniyamAdiT / Uhe iti // UhAte / Uhire / UhiSe / UhAthe / Uhi ve / Uhe / Uhivahe / Uhimahe / voDheti // tAsi DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH ottvaJca / laTi sye hasya DhaH tasya kaH Satvam / tadAha / vakSyati-vakSyate iti // vahatu / vahatAm / avahat / avahata / vahet / uhyAt / avAkSIditi // halantalakSaNavRddhau DhakaSAH prAgvat / avoDhAmiti // 'jhalo jhali' iti salope DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH ottvaJceti bhAvaH / avAkSuriti // usi sici vRddhau DhakaSAH / avAkSIH / avoDham / avoDha / avAkSam / avAkSva / avAkSma / avoDheti // luGi Atmanepade prathamapuruSaikavacane avah s ta iti sthite salopaH DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH ottvaJca / avakSAtAmiti // AtAmi sici DhakaSA iti bhAvaH / avakSateti // 'AtmanepadeSvanataH' ityadAdezaH / avodamiti // avakSi / avakSvahi / avakSmahi / avakSyat / avakSyata / iti vahatyantA: svariteto gatAH / vasadhAturaniT / akiti liTi pare 'liTyabhyAsasya' ityabhyAsasya samprasAraNam / tadAha / uvAseti // kiti tu 'vacisvapi' iti samprasAraNe kRte Us atus iti sthite sakArasya Adeza. pratyayAvayavatvAbhAvAdaprApte Satve / zAsivasi // 'sahessADassaH' ityataH sa iti SaSThyantamanuvartate / 'iekoH' iti 'apadAntasya mUrdhanyaH' iti cAdhikRtam / tadAha / iNkavargAbhyAmiti // bhAradvAjaniyamAtthali veT iti matvA Aha / uvasitha-uvastheti // 'na zasadada' iti niSedhAt 'thali ca seTi' iti na bhavati / USathuH / USa / uvAsa-uvasa / USiva / USima / krAdiniyamAdiT / vas syatIti sthite Aha / sassyArdhadhAtuke iti // anena sakArasya takAra iti bhAvaH / vstu| avasat / vaset / uSyAditi // AzIrliGi yAsuTaH kittvAt vasya samprasAraNe 'zAsivasi' iti Satvamiti bhaavH| 3 ||sici For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 173 2411 / veJo vayiH / (2-4-41) vA syAlliTi / ikAra uccAraNArthaH / uvAya / 2412 / ahijyAvayivyadhivaSTivicativRzcati pRcchatibhRjjatInAM Giti ca / (6-1-16) eSAM kiti Giti ca samprasAraNaM syAt / yakArasya prApte / 2413 / liTi vayo yaH / (6-1-38) vayo yasya samprasAraNaM na syAlliTi / UyatuH / UyuH / 2414 / vazcAsyAnyatarasyAM kiti / (6-1-39) vayo yasya vo vA syAtkiti liTi / UvatuH / UcuH / vayestAsAvabhAhalantalakSaNavRddhau sasya takAraH / avAttAmiti // avas s tAmiti sthite vRddhau 'jhalo jhali' iti salope pratyayalakSaNamAzritya sakArAdyArdhadhAtukaparatvAt dhAtusakArasya 'sassi' iti takAraH / vastutastu sijlopasyAsiddhatvAt 'sassi' iti takAre sijlopa iti bodhyam / avAtsuH / avaatsiiH| avaattm| avaatt| avAtsam / avAtsva / avAtsma / avatsyat / veJdhAturaniT / jittvAdubhayapadI / tantusantAnaH paTanirmANArthantantUnAntiryagatiryakprasAraNavizeSaH / vayati-vayate iti|| zapi guNAyAdezau / veo vaayH|| zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / vA syAlliTIti // 'liTyanyatarasyAm' ityataH anyatarasyAmityanuvRtteriti bhaavH| uccAraNArthaH iti // ikArasya itsaMjJakatve tu num syAditi bhAvaH / uvAyeti // Nali vayAdeze yajAditvAdakiti liTi pare 'liTyabhyAsasya' iti vakArasya samprasAraNe upadhAvRddhiriti bhAvaH / atra yakArasya tu na smprsaarnnm| 'liTi vayo yaH' iti taniSedhasyAnupadameva vakSyamANatvAditi bhAvaH / yadyapi Nali vayAdezAbhAve'pi dvitve abhyAsasya samprasAraNe 'aco Niti' iti vRddhau AyAdeze uvAyeti siddhyati / tathApi UyaturityAdyartha vayAdezasya AvazyakatvAdihApi vayAdezo nyAyyatvAdupanyastaH / ve atus iti sthite vayAdeze kRte / ahijyA // cakAreNa 'vacisvapiyajAdInAm' ityataH kitIti samuccIyate / dhyaGassamprasAraNamityataH samprasAraNamityanuvartate / tadAha / eSAmityAdi // atra parasmaipadigrahyAdisAhacaryAt 'ayavayapaya' iti paThitasyAtmanepadino vayena grahaNam / yajAditvAdeva vayeH samprasAraNe siddhe atra vayagrahaNaM spaTArthamiti bhASye spaSTam / iti yakArasya prApte iti // 'na samprasAraNe samprasAraNam' iti liGgAdantyasya yaNaH pUrva samprasAraNamiti vijJAnAdyakArasya samprasAraNe prApte satItyardhaH / liTi vayo // samprasAraNanneti // 'na samprasAraNe samprasAraNam' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / tathA ca yakArasya samprasAraNaniSedhe vakArasya samprasAraNamiti bhAvaH / tadAha / Uya. turiti // vazcAsya // 'liTi vayo yaH' ityanuvartate / tadAha / vayo yasyetyAdi / For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi vAtthali nityamiTa / uvayitha / sthAnivadbhAvena mittvAttaH / Uye / Uve / vayAdezAbhAve / 2415 / veJaH / (6-1-40) veJo na samprasAraNaM syaallitti| vavau / vavatuH / vdhuH| vavitha-vavAtha / vave / vAtA / UyAt / vAsISTa / avAsIt / vyaJ 1007 saMvaraNe / vyayati / vyayate / uvayitheti // akittvAna vaH / ajantatvAdakAravattvAcca thali iniSedhamAzaGkayAha / vayestAsAvabhAvAtthali nityamiDiti // vayerliTyeva vihitatvena tAsAvabhAvAt 'acastAsvat' iti 'upadeze'tvataH' iti ca iniSedhAprasaktyA krAdiniyamAnityamiDityarthaH / 'yastAsAvasti nityAniTa ca' iti bhASyam / UyathuH-UvathuH / Uya-Uva / uvAya-uvaya / Uyiva-aviva / uyima-Uvima / nanu vayeraGittvAt kathamubhayapaditvamityata Aha / sthAnivadbhAveneti / Uye-Uve iti // 'vazcAsyAnyatarasyAma' iti vatvavikalpaH / vatvAbhAve 'liTi vayo yaH' iti yakArasya samprasAraNaniSedhaH / cakArasya 'grahi jyA' iti 'vacisvapi' iti vA samprasAraNam / uuyaate| ayire / UyiSa / UyAthe / Uyidhve / Uye / uyivahe / Uyimahe / kaadiniymaadid| evaM UvAte / Uvire / ityaadi| vayAdezAbhAve iti // yajAditvAt 'liTyabhyAmasya' iti vAcasvapi' iti ca samprasAraNe satIti zeSaH / veJaH // 'liTi vayo yaH' ityato liTIti 'na samprasAraNe samprasAraNam' ityato na samprasAraNamiti cAnuvartate / tadAha / veJo neti // atra kitIti nAnuvartate / tadAha / vavAviti // Nali samprasAraNaniSedha 'Ade ca upadeza' ityArave 'Ata au Nala:' ityaubhAve 'vRddhireci' iti vRddhau rUpam / vavaturiti // 'AdecaH' ityAtva 'Ato lopaH' / evaM vavuH / bhAradvAjaniyamAtthali veTa / vevastAsAvaniTakatvAt / tadAha / vvith-vvaatheti|| iTapakSe akittve'pi iTaparatvAdAlopa iti bhAvaH / vavathuH / vava / vA / vavava / vavima / krAdiniyamAdiT / vave iti // vavAte / vavire / viSe / vavAtha / vavi the / vave / vavivaha / vavimahe / vAteti // luTi tAsi Attvam / vAsyati / vAsyate / bayatu / vayatAm / avayat / avyt| vayet / vayeta / UyAditi // AzIliDi yAmuTi Alve kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNe pUrvarUpe 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrgha iti bhAvaH / vAsI. Teti // AzIrliGi Atmanepade sIyuTi Attve rUpam / vAsIyAstAm / avAsIditi // Attve kRte iT sakau / avAs i s Iditi sthite 'iTa ITi' iti sijlopaH / avAsiSTAmityAdi / Atmanepade, avAsta / avAsAtAM, ityAdi / avAsyat / avAsyata / vyaJ / saMvaraNe iti // bhittvAdubhayapadI / aniT / vyayati-vyayate iti // zapi guNAyA For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 2416 / na vyo liTi / (6-1-46) vyena AttvaM na syAlliTi / vRddhiH / paramapi halAdizeSaM bAdhitvA yasya samprasAraNam / ubhayeSAM grahaNasAmarthyAt / anyathA vacyAdInAM grahyAdInAM cAnuvRttyaiva siddhe kiM tena / vivyAya / vivyatuH / vivyuH / 'iDatyati-' (sU 2384) iti nityamiTa / vivyayitha / vivyAya-vivyaya / vivye / vyAtA / vIyAna / vyAsISTa / avyAmIta / avyAsta / hveJ 1008 spardhAyAM zabde ca / hvayati / hvayate / / dezau / NalAdau tu Attve vivyo vivyaturilyAdi prAptam / tatrAha / na vyo liTi // vye ityasya kRtAtvasya SaSThyantasya vyaH iti nirdezaH / Attvamiti // 'Adeca upadeze' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / vRddhiriti // Nali vye a iti sthite 'aco Niti' iti vRddhirityarthaH / tathAca vyai a iti sthitam / nanu tatra dvitve 'liTyabhyAsasya' ityabhyAse yakArasya samprasAraNe pUrvarUpe uttarakhaNDasya AyAdeze vidhyAya iti rUpaM vakSyati / tadayuktam / samprasAraNAtprAka paratvAt halAdizeSeNa yakArasya nivRtto vakArasya samprasAraNe ukAre sati u. vyAyetyApatterityata Aha / paramapIti // ubhayeSAmiti // 'liTyabhyAsasya' iti sUtre ubhayeSAmiti grahaNasAmarthyAdityarthaH / tadevopapAdayati / anyatheti // 'vacisvapiyajAdInAm' ityasya 'grahijyAvayivyadhivaSTivicativRzcatipRcchatibhRjatinAm' ityasya ca svaritatvAdevAtrAnuvRttyaiva siddha punarliTyabhyAsasya ityatra ubhayeSAM grahaNaM punarvidhAnArtham / tathAca vacyAdInAM grahyAdInAJcAbhyAsasya samprasAraNaM syAlliTIti dvividhAnaM labdham / tatra dvitIyaM vidhAnaM niyamArtham / ubhayeSAmabhyAsasya samprasAraNameva syAnetaraditi / tenAbhyAse etatsa. mprasAraNaviSaye kAryAntaranivRttissiddhetyarthaH / tathAca prakRte abhyAsayakArasya samprasAraNe siddha rUpamAha / vivyAyeti / vivytuH| vivyuH iti // 'vacisvapi' iti samprasAraNe dvitve yaNiti bhAvaH / thali bhAradvAjaniyamAdivikalpamAzaGkayAha / iDatyati // vivyAyathe. ti // akittvAdabhyAsasya samprasAraNamiti bhAvaH / vivyathuH / vivya / vivyAya-vivya. yeti // akittvAdabhyAsasya samprasAraNe NittvavikalpAdvRddhivikalpa iti bhAvaH / vivyiva / vivyima / vivye iti // kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNe pUrvarUpe vi ityasya dvitve yaNiti bhAvaH / vivyaate| vivyire / vivyiSe / vivyAthe / vivyidhve / vivye| vivyivahe / vivyimahe / vyAteti // tAsi ekArasya Attvam / vyaasyti| vyytu| vyayatAm / avyayat / avyayata / vyayet / vIyAditi // kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNe pUrvarUpe 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrghaH / vIyAstAm / vyAsISTeti // AzIrliGi sIyuTi Attvam / avyAsIditi // luddhi sici Attve iTsakoH sijlopaH / avyAsiSTAmityAdi / avyAsteti // luGi Atmanepade avye s ta iti sthite Attvamiti bhaavH| avyAsAtAmityAdi / avyAsyat / avyAsyata / hveJ dhAturaniT / jittvaadubhypdii| zabde ceti // For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi 2417 / abhyastasya ca / (6-1-33) abhyastIbhaviSyato hveSaH samprasAraNaM syAt / tato dvitvam / juhAva / juhuvatuH / juhuvuH / juhotha-juhavitha / juhuve / hvAtA / hUyAt / hvAsISTa / 2418 / lipisicihvazca / (3-1-53) ebhyazcleraG syAt / 2419 / AtmanepadeSvanyatarasyAm / (3-2-54) 'Ato lopa:' (sU 2372) / ahvat / ahvatAm / ahvana / ahvata / ahvAsta / AkAraNArthaH AgacchetyAdizabdo'tra vivkssitH| hvayati-dvayate iti // zapi guNAyAdezau / NalAdau akiti 'liTyabhyAsasya' iti abhyAsasyaiva samprasAraNe prApte / abhyastasya ca // 'hvaH samprasAraNam' ityanuvartate / hva iti kRtAttvasya hve ityasya SaSThyantam / tathAca abhyastIbhUtasya hvenaH samprasAraNamiti lbhyte| tathA sati Nali he a iti sthite dvitve kRne 'ubhe abhyastam' ityabhyastasaMjJAyAmuttarakhaNDasya samprasAraNe kRte pUrvakhaNDasyAbhyAsasya 'na samprasAraNe samprasAraNam' iti niSedhaH syAdityata aah| abhyastIbhaviSyataH iti // nanu yadyabhyastIbhaviSyato hvenaH samprasAraNaM tarhi dvitvaM bAdhitvA paratvAtsamprasAraNe sati 'vipratiSedhe yadbAdhitantadbAdhitam' iti nyAyAt dvitvanna syAdityata Aha / tato dvitvamiti // samprasAraNAnantaraM dvitvamityarthaH / 'punaH prasaGgavijJAnAt' iti bhAvaH / tathAca Nali Attve kRte samprasAraNe pararUpe hu ityasya dvitve 'kuhozcuH' iti zcutve tasya jaztve 'aco Niti' iti vRddhI AvAdeze pariniSTitaM rUpamAha / juhAveti / juhuvaturiti // atusi Attve AlopambAdhitvA antaraGgatvAt 'abhyastasya ca' ityanena samprasAraNe 'vArNAdAGgambalIyaH' ityasyAnityatayA antaraGgAtpUrvarUpe kRte dvitve uvaGiti bhAvaH / yadyapi kiti 'vacisvapi'iti samprasAraNe'pi siddhamidam / tathApi akiti Avazyakamabhyastasyacetyetat nyAyyatvAdihApi bhavatIti bodhyam / evaM juhuvuH / bhAradvAjaniyamAtthali veT / tadAha / juhotha-juhavitheti // juhuvathuH / juhuva / juhaav-juhv| juhuviva / juhuvima / kAdiniyamAdiT / juhuve| juhuvaate| juhuvire / juhuviSe / juhuvaathe| juhuvidhve / juhuve / juhuvivahe / juhuvimahe / hvAteti // tAsi Attvam / hvAsyati / hvAsyate / hvayatu / hvayatAm / ahvayat / ahvayata / hvayet / hrayeta / hUyAditi // AzArliGi Attve yAsuTi kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNe pUrvarUpe 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrgha iti bhaavH| hAsISTeti // AzIrliGi sIyuTi rUpam / luGi vizeSamAha / lipisici // lipi sici hvA eSAM samAhAradvandvAtpaJcamyekavacanam / 'cle: sic' ityataH cleriti 'asyativaktikhyAtibhyaH' ityataH aGiti caanuvrtte| tadAha / ebhyaH iti // idamparasmaipadaviSayam / Atmanepade vikalpavidhAnAt / tadAha / AtmanepadeSu / Ato lopaH iti // ahvA at iti sthite 'Ato lopa iTi ca' ityAllopa ityrthH| ahvaditi // ahvatAm / For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 177 atha dvau prsmaipdinau| vada 1009 vyaktAyAM vAci / accha vadati / uvAda / UdatuH / uvaditha / vaditA / udyAt / * vadavraja-' (sU 2267) iti vRddhiH / avAdIna / Tu o zvi 1010 gativRddhyoH / zvayati / 2420 / vibhASA zveH / (6-1-30) __ zvayateH samprasAraNaM vA syAlliTi yaGi ca / zuzAva / zuzuvatuH / 'zyaterliTyabhyAsalakSaNapratiSedhaH' (vA 3462) / tena * liTyabhyAsasya-' ahvannityAdi / abateti // luDi Atmanepade aGi rUpam / ahvetAm / ahuntetyAdi / aGabhAvapakSetvAha / ahvAsteti // aTThAsAtAm / avAsata ityaadi| ahvAsyat / avAsyata / vada vyaktAyAM vAcIti // ajjhalvibhAgena spaSTocAraNe ityrthH| seDayam / accha vadati / acchetyavyayamAbhimukhye / abhimukhaM vadatItyarthaH / 'accha gatyarthavadeSu' iti gatitvAdacchetyasya dhAtoH prAgeva prayoga iti bhaavH|akiti liTi dvitve 'liTyabhyAsasya' iti samprasAraNamiti matvA Aha / uvAdeti // kiti liTi tu 'vacisvapiyajAdAnAm' iti dvitvAtprAk samprasAraNe kRte dvitve savarNadIrgha iti bhAvaH / Udaturiti / uvaditheti // dvitve abhyAsasya samprasAraNamiti bhAvaH / UdathuH / Uda / uvAda-uvada / Udiva / Udima / vaditeti // tAsi iT / vdissyti| vadatu / avadat / vadet / udyAditi // AzIrliGi yAsuTa: kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNamiti bhAvaH / avAdIt ityatra halantalakSaNavRddheH 'neTi' iti niSedhe'pi 'ato halAdeH' iti vRddhivikalpamAzaGkaya vadadhAtoH pRthak grhnnaadvRddhiritybhipretyaah| vadavajeti vRddhirita // etadarthameva 'vadavajahalantasya' ityatra vadadhAtoH pRthak grahaNamiti bhAvaH / Tra ozvi iti // TurokAravet / zvayatIti // zapi guNAyAdezau / liTi tu akiti NalAdau 'liTyabhyAsasya'ityabhyAsasya nityaM samprasAraNe prApte kiti tu atusAdau dvitvAtprAk 'vacisvapi'iti nityaM samprasAraNe prApte Aha / vibhASA shveH|| samprasAraNamiti // 'dhyaGassamprasAraNam' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / liTi yaGi ceti // 'liDyoH ' ityanuvRttariti bhaavH| zuzAveti // Nali abhyAsasamprasAraNaM bAdhitvA dvitvAtprAgeva paratvAdanena samprasAraNe kRte tato dvitve vRddhyAvAdezAviti bhAvaH / akittvAdvacisvapItyasya nAtra prAptiH / tathAca liDnatsvekavacaneSu dvitvAt prAgaprAptasya samprasAraNasya viklpvidhiH| zuzuvaturiti // liTi tu dvivacanabahuvacaneSu dvitvAtprAk vacisvapIti samprasAraNasya vikalpavidhiH / tathAca ubhayatra vibhASeyam / yaDaze tvaprAptavibhASaiveyam / shoshuuyte| zezvIyate / tatra Nali etatsamprasAraNAbhAvapakSe zvi ityasya dvitvAnantaramabhyAsasamprasAraNe zuzvAya iti prApte aah| zvayaterliTyabhyAsalakSaNapratiSedhaH iti // liTyabhyAsasamprasAraNasya pratiSedho vaktavya ityrthH| tathAca zvi ityabhyAsasya samprasAraNAbhAvAdabhyAse ikAra eva zrUyate ityAha / teneti // zUyAditi // AzIliGi yAsuTaH 23 For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 siddhAntakaumudIsahitA [bhvAdi (sU 2408) iti samprasAraNaM na / zizvAya / zizviyatuH / vayitA / zvayet / zUyAt / 'jastambhu-' (sU 2291) ityaG vA / 2421 / zvayateraH / (7-4-18) zvayaterikArasyAkAraH syAdaGi / pararUpam / azvat / azvatAm / ashv| 'vibhASA dheTzvyoH ' (sU 2375) iti caG / iyaG / azizciyat / 'hmathanta-' (sU 2299) iti na vRddhiH / azvayIt / vRt / yajAdayo vRttAH / bhvAdistvAkRtigaNaH / tena culumpatItyAdisaGgrahaH / iti bhvAdayaH / 2422 / RterIyaG / (3-1-29) RtiH sautrastasmAdIyaG syAtsvArthe / 'jugupsAyAmayaM dhAtuH' iti kittvAdvacisvapIti samprasAraNe pUrvarUpe 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrgha iti bhAvaH / luGi vizeSamAha / jastambhivati // tathAca azvi a t iti sthite iyaDi prApte / shvyterH|| zvayateH aH iti cchedH| zvayateriti ztipA nirdezaH / vidhaatorityrthH| 'alo'ntyasya' ityantyasya ikArasyeti lbhyte| 'RdRzo'Di' ityataH aDItyanuvartate / tdaah| shvyterikaarsyti|| azva a t iti sthite savarNadIrghamAzaGkayAha / pararUpamiti // ArdhadhAtukopadeze adantatvAbhAvAt na allopaH / azvanniti // azvaH / azvatam / azvata / azvam / azvAva / azvAma / aGabhAvapakSa tvaah| vibhASeti // iyaGiti ||'cddi' iti dvitvamityapi jnyeym| tadAha / azizciyaditi // aDazcaDazcAbhAve tu azvi It iti sthite ikArasya sici vRddhau satyAM AyAdeze azvAyIditi prApte Aha / mayanteti na vRddhiriti // zvigrahaNAditi bhAvaH / naca 'neTi' ityeva sici vRddheH niSedhasiddheH pRthak zvigrahaNaM vyarthamiti vaacym| 'neTi' iti niSedhasya halantalakSaNavRddhimAtraviSayatvAt / naca azvi It iti sthite sici vRddhyapekSayA paratvAdantaraGgatvAca ikArasya guNe ekAre kRte igantatvAbhAvena sici vRddhyaprAptyA ayAdeze kRte yAntatvAdeva halantalakSaNavRddhaniSedhasiddheH'hmayanta' ityatra zvigrahaNaM vyarthamiti vaacym| anavakAzatayA apavAdatvena guNambAdhitvA sici vRddheH prAptau taniSedhArthatvAdityalam / vRdityasya vyAkhyAnaM yajAdayo vRttA iti / nanu bhvAdayo vRttA iti kuto na vyAkhyAyate ityata Aha / bhvAdistvAkRtigaNaH iti // culumpatIti // culumpadhAtu.pArthakaH tasyApi bhvAdigaNe pAThAt zavvikaraNatvamiti bhAvaH / iti bhvAdayaH iti // nacaivaM sati 'ada bhakSaNe' ityAdInAM vakSyamANAnAM dhAtutvaM kathamityAzaGkaya zabvikaraNAH bhvAdayassamAptA ityarthAt / RterIyaG / / RterdhAtupAThe adarzanAdAha / RtiH sautraH iti // svArtha iti // arthavizeSasyAnirdezAditi bhaavH| takArAnto dhAturayamikA nirdiSTaH na vikArAntaH / idantatve hi savarNadIrgheNaiva siddhe IkAroccAraNavaiyarthyAt / naca For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 179 bahavaH / 'kRpAyAM ca' ityeke / 'sanAdyantA:-' (sU 2304) iti dhAtutvam / RtIyate / RtIyAJcakre / ArdhadhAtukavivakSAyAM tu 'AyAdaya ArdhadhAtuke vA' (sU 2305) itIyaGabhAve 'zeSAtkartari-' (sU 2159) iti parasmaipadam / Anarta / artiSyati / aartiit| / iti tiGantabhvAdiprakaraNam / idantatve sati 'eranekAcaH' iti yaN syAditi vaacym| evamapi RteyaH iti Gyapratyaye kRte 'akRtsArvadhAtukayodIrghaH' iti dIgheNaiva siddhe IyavidhivaiyarthyAt / eke iti // anye ityarthaH / RtIyate iti / IyaDo'dantatvAt zapi pararUpam / RtIyAJcake iti // 'kAspratyayAt' ityAm / RtIyitA / Rtiiyissyte| RtIyatAm / AtIyata / RtIyeta / RtIyiSISTa / ArtIyiSTa / AtIyiSyata / Anarteti // Rt iti takArAntAt liTi Nali dvitve uradattve raparatve halAdizeSe 'ata AdeH' ityabhyAsasya dIrgha 'tasmAnnuDihalaH' iti nuTa / nuvidhau zrakAraikadezo repho halvena gRhyate iti ukteriti bhAvaH / aanRtNtuH| aanRtuH| aniTsu asyApAThAt thali nityamiT / Anartitha / AnRtathuH / aanRt| Anarta / aanRtiv| aanRtim| artitA / artiSyati / RtyAt / ArtIditi // 'iTa ITi' iti sijlopaH / ADAgamaH / AtiSyat // iti zrIsiddhAntakaumurdAvyAkhyAyAM vAsudevadIkSitaviracitAyAM bAlamanoramAyAM // zabdhikaraNanirUpaNam // For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / zrIrastu / // atha tiGantAdAdiprakaraNam // ada 1011 bhakSaNe / dvau prsmaipdinau| 2423 / adiprabhRtibhyaH zapaH / (2-4-72) luksyAt / atti / attaH / adanti / / 2424 / liTyanyatarasyAm / (2-4-40) ado ghasla vA syAlliTi / jaghAsa / ' gamahana-' (sU 2363) ityupadhAlopaH / tasya cavidhiM prati sthAnivadbhAvaniSedhAvasya carvam / 'zAsivasi-' (sU 2410) iti Satvam / jakSatuH / jakSuH / ghasestAsAvabhAvAtthali nitya atha lugvikaraNAn dhAtUnnirUpayitumupakramate / ada bhakSaNe iti // aniDayam / adiprabhRtibhyaH // 'NyakSatriyArSabhitaH' ityato lugityanuvartate ityabhipretya zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / luk syAditi // adiprabhRtibhyaH parasya zapo lugiti phalitam / attIti // zapo luki dasya carvena takAraH / evamatta ityapi / adantIti // etadarthameva 'jho'ntaH' ityatra akArAdirAdeza AzritaH / atsi / atthaH / attha / ani / advaH / admaH / liTyanyatarasyAm // 'ado jagdhiH' ityataH ada iti 'luGsanorghasla' ityato ghasla iti cAnuvartate / tadAha / adaH iti // Adeze lakAra it / ghasAdezaH aniT / jaghAseti // akittvAt 'gamahana' ityupadhAlopo neti bhAvaH / jaghas atusiti sthite Aha / gamahanetyupadhAlopaH iti // 'asaMyogAt' iti kittvAditi bhAvaH / jagham atusiti sthite ghakArasya catvaM vakSyan upadhAlopasya sthAnivattvamAzaGkayAha / tasyeti // updhaalopsyetyrthH| jaghas atusiti sthite sakArasya AdezapratyayAvayavatvAbhAvAdAha / zAsIti // thali tu krAdiniyamAnityamiT / 'upadeze'tvataH' iti niSedhasya tAsau nityAniviSayatvAt / ghas tu tAsau na vidyata eva kutastasya taasaavnittktvm| 'yastAsAvasti aniT ca' iti hi bhASyam / tadAha / ghasestAsAviti / jaghasitheti // jakSathuH / jakSa / jaghAsa-jaghasa / jakSiva / For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 181 miTa / jaghasitha / Ada / AdatuH / * iDayatti-' (sU 2384) iti nityamiT / Aditha / attA / atsyati / 2425 / hujhalbhyo herdhiH / (6-4-101) hojhalantebhyazca hedhiH syAt / addhi / attAt / adAni / 2426 / adaH sarveSAm / (7-3-100) adaH parasyApRktasArvadhAtukasyADAgamaH syaatsrvmten| aadt| AttAm / Adan / AdaH / Attam / Atta / Adam / Ava / Adma / adyAt / adyAtAm / adyuH / adyAstAm / adyAsuH / 2427 / luGsanorghasla / (2-4-37) ado ghasla syAlluGi sani ca / ladittvAdaG / aghasat / hana 1012 hiMsAgatyoH / praNihanti / jakSima / ghasAdezAbhAvapakSe tvAha / Adeti // thali bhAradvAjaniyamAdivikalpe prApte Aha / iDatyartIti / Aditheti // AdathuH / Ada / Ada / Adiva / Adima / attA / atsyatIti // aniT / dasya tH| attu-attAt / attAm / adantu / ad hi iti sthite 'jhayo ho'nyatarasyAm' iti hakArasya pUrvasavarNavikalpena dhakAravikalpe prApta / hujhalbhyo hodhiH|| jhalantebhyaH iti ||anggvishessnntvaat tadantavidhiriti bhaavH| anekAltvAt srvaadeshH| rudihItyatra tu na / nirdizyamAnaheriTA vyavahitatvAt / iTsahitasya tvanirdizyamAnatvAditi bhASye spaSTam / attAditi // dhitvAt paratvAttAtaG / tasya sthAnivattvena hitve'pi na punardhitvam / 'vipratiSedhe yadbAdhitaM tadbAdhitameva' iti nyAyAt / attam / att| adA. nIti // 'ADuttamasya' ityADAgamaH / etadarthameva ADAgame dIrghoccAraNamiti bhAvaH / adAva / adAma / laDi Ad t iti sthite / adaH sarveSAm // ada iti pnycmii| 'tasmAdityuttarasya iti paribhASayA parasyeti labhyate / 'guNo'pRkta' ityataH apRkte iti 'turustu zamyamaH' ityatassArvadhAtuke iti cAnuvartate / saptamIdvayaJca SaSThyA viprinnmyte| 'aD gAyegAlavayoH' ityataH aDityanuvartate / gAya'gAlavayorityasyAnuvRttinivRttaye srvessaamiti| tadAha / adaH parasyetyAdinA // TittvAdAdyavayavaH / tadAha / Adaditi // AttAmiti // apRktagrahaNAnADAgama iti bhAvaH / vidhiliGi rUpamAha / adyAditi // zapo luki ataH paratvAbhAvAt 'ato yeyaH' iti neti bhAvaH / mipaH ami yAsuTi salope savarNadIrgha adyAm / adyAva / adyAma / AzIrliGi adyAditi siddhavatkRtyAha / adyAstAmiti // luGi ad s t iti sthite / luGsanorghasla // 'ado jagdhiH' ityataH ada ityanuvartate / tadAha / aderiti|| ladittvasya prayojanamAha / ladittvAditi // hanadhAturaniT / praNihantIti // zapo luk / For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi 2428 / anudAttopadezavanatitanotyAdInAmanunAsikalopo jhAla kRiti / (6-4-37) 'anunAsika-' iti luptaSaSThIkaM padaM vanatItareSAM vishessnnm| anunAsikAntAnAmeSAM vanatezca lopa: syAjjhalAdau kiti pare / yamiraminamigamihanimanyatayo'nudAttopadezAH / tanukSaNukSiNuRNutRNughRNuvanumanu tanotyAdayaH / hataH / nanti / 2429 / vamorvA / (8-4-23) upasargasthAnimittAtparasya hanternasya No vA syAdvamayoH parayoH / nasyAnusvAraparasavau~ / 'nergada' iti Natvam / anudAttopadeza // UdRdantairityAdibhi. ssaGgrahItA anudAttopadezAH vanatibhauvAdikaH tanotyAdayastu 'tanu vistAre' ityAdinA paThiSyante / eteSAmanunAsikasya lopaH syAt jhalAdau kGiti iti pratIyamAnArthaH / evaM sati muktamityAdau mucAdInAmapi makArAdilopaH syAt / tatrAha / anunAsikaH iti luptaSaSThIkaM padamiti // evamapyuktAtiprasaGgatAdavasthyAdAha / vanatItareSAM vizeSaNamiti // anudAttopadezAnAM tanotyAdInAJcetyarthaH / tathAca vizeSaNatvAttadantavidhau anunAsikAntAnAmanudAtopadezAnAntanotyAdInAM vanatezcetyeSAmantasya lopa: syAdityarthalAbhAnmuktamityAdau nAtiprasaGgaH / tadAha / anunAsikAntAnAmityAdinA // vanadhAtostu anunAsikAntatvAnna vizeSaNam / avyabhicArAditi bhAvaH / atrAnudAttopadezAn anunAsikAntAn darzayati / yamiramIti // anudAttopadezeSu eteSAmeva SaNNAmanunAsikAntatvAditi bhAvaH / atha tanotItyAdInanunAsikAntAn darzayati / tanukSaNukSiNviti // manu ityantaM samAhAradvandvAt prthmaikvcnm| ete'STau tanotyAdayo'nunAsikAntA ityarthaH / 'tanu vistAre' ityArabhya 'Du kRJ karaNe' ityantA daza dhAtavastanotyAdayaH / tatra karotiranunAsikAntatvAbhAvAdiha na gRhyate / 'janasanakhanAM sanjhaloH' iti sanotarAttvasya vakSyamANatvAt so'pyatra na gRhItaH / 'vanu yAcane' iti tanAdau paThitam / tasya uvikaraNatayA udittvena ca vanatigrahaNenAgrahaNAt tanAdau paThitasyApi pRthaggrahaNam / tatra tAnAdikasya vanerudittvAt 'udito vA' iti vAyAmiDDikalpAt 'yasya vibhASA' iti niSThAyAmiDabhAvapakSe, vataH, vatavAn , ityudAharaNam / vanatestu bhauvAdikasya udittvAbhAvAnniSTAyAM seTakatve'pi ktini vatirityudAharaNam / 'titutratathasisusarakaseSu ca' iti iniSedhAdityalam / hataH iti // tasi anudaattopdeshaanunaasikaanttvaankaarlopH| 'sArvadhAtukamapit' iti taso GittvAt / ghnantIti // ajAdiDitparakatvAt 'gamahana' ityupadhAlope 'ho hanteH' iti kutvena hasya ghaH / hasi / hthH| hatha / vamorvA // 'upasargAdasamAse'pi' ityataH upasargAdityanuvartate / 'raSAbhyAno NaH' iti sUtramanuvartate / 'hanteratpUrvasya' ityato hanteriti / tadAha / upasargasthAnimittAditi // Nali jahA For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achar www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 183 prahaNmi-prahanmi / prahaNva:-prahanvaH / 'ho hante:'-' (sU 358) iti kutvam / jaghAna / jannatuH / jaghnuH / 2430 / abhyAsAcca / (7-3-55) __ abhyAsAtparasya hantehasya kutvaM syAt / jaghanitha-jaghantha / hantA / 'Rddhano:--' (sU 2366) itIT / haniSyati / hantu / hatAt / nantu / 2431 / hanterjaH / (6-4-36) hau pare AbhIyatayA jasyAsiddhatvAddherna luk / jahi / hanAni / hanAva / hanAma / ahana / ahatAm / annan / ahanam / 2432 / ArdhadhAtuke / (2-4-35) ityadhikRtya / 2433 / hano vadha liGi / (2-4-42) 2434 / luGi ca / (2-4-43) neti sthite Aha / ho hanteriti // 'abhyAsAca' ityapekSayA asyAntaraGgatvena nyAyyatvAditi bhAvaH / jaghnaturiti // 'gamahana' ityupadhAlope ' ho hanteH' iti kutvam / thali bhAradvAjaniyamAdiDikalpe jhnith| jahan tha, iti sthite NitpratyayaparatvAbhAvAnnakAraparatvAbhAvAcca 'ho hanteH' iti kutvaapraaptau| abhyaasaac|| 'ho hanteH' itynuvrtte| 'cajoHkughiNNyatoH' ityataH kugrahaNaJca / tadAha / abhyAsAt prsyetyaadinaa| jaghanitha-jaghantheti // iDabhAve nasyAnusvAraparasavarNI / jaghnathuH / janna / jaghAna-jaghana / jagniva / janima / luTi sye iniSedhamAzaGkayAha / Rddhanoriti // han hi iti sthite 'hujhalbhyaH' iti dhitve prApte / hanterjaH // 'zA hau' ityataH hau ityanuvRttimabhipretya zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / hau pare iti // kRte jAdeze 'ato heH' iti herlukamAzaGkaya aah| AbhIyatayeti / jahIti // hatAt / hatam / hata / hanAnIti // ATaH pittvena GittvAbhAvAnnopadhAlopa iti bhAvaH / aha. niti||lngstipi itazca' iti ikAralope 'saMyogAntasya' iti tkaarlopH| nyAyyatvAddhalDyAdilopo vA / ahanamiti // ahnv| ahanma / jhalAdiparakatvAbhAvAnnopadhAdIrghaH / vidhiliGi hanyAt / hanyAtAm ityAdi / AzIliMGi vadhAdezaM vakSyannAha / ArdhadhAtuke ityadhikRtyeti // 'ado jagdhiH' ityAdividhayo vakSyante iti shessH| tadadhikArasthaM sUtramAha / hano vadha // vadheti luptaprathamAkam / hano vadhAdezaH syAdArdhadhAtuke liGItyarthaH / luGi ca // For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 siddhAntakaumudIsahitA . vadhAdezo'danta: / 'ArdhadhAtuke' (sU 2307) iti viSayasaptamI / tenArdhadhAtukopadeze'kArAntatvAt 'ato lopa:' (sU 2308) / vadhyAt / vadhyAstAm / 'ArdhadhAtuke' kim / vidhyAdau hanyAta / 'hante:-' (sU 359) iti Natvam / prahaNyAt / avadhIt / ___ atha catvAraH svariteta: / dviSa 1013 aprItau / dveSTi-dviSTe / dveSTA / dvekSyati / dvekSyate / dveSTu-dviSTAt / dviDhi / dveSANi / dveSai / dveSAvahai / adveT / 2435 / dviSazca / (3-4-112) laGo jherjus vA syAt / adviSuH / adviSana / adveSam / dviSyAt / dviSIta / dvikSISTa / advikSat / duha 1014 prapUraNe / prapUraNaM pUraNAhano vadhAdezaH syAlluGItyarthaH spssttH| vadhAdezo'dantaH iti // dhakArAdakAro na sukhoccAraNArtha iti bhAvaH / tatprayojanantu anupadameva avadhIt ityatra vakSyate / nanu AzIrliGi hana yAditi sthite ArdhadhAtuke pare kRtasya vadhAdezasya ArdhadhAtukopadeze akArAntatvAbhAvAt kathaM vaddhyAdityatra allopa ityata Aha / viSayasaptamIti // tathAca ArdhadhAtuke vivakSite tatpravRtteH prAgeva vadhAdeze kRte ArdhadhAtukapravRttiriti phalitam / tatazca ArdhadhAtukopadeze vadhAdezasya akArAntatvAdallopo nirbAdhaH / tadAha / teneti // avadhIditi // sici allope kRte vadhAdezasya dhakArAntatayA ekActve'pyAdezopadeze anekActvena 'ekAca upadeze' iti niSedhAbhAvAt sica iT / ato halAdeH' iti vRddhistu na bhavati / 'acaH parasmin ' ityallopasya sthAnivattvAt / etadarthameva hi vadhAdezasya adantatvamAzritam / svaritetaH iti // ubhayapadina iti phalitam / dviSa aprItAviti // aniT / dveSTIti // pittvena GittvAbhAvAllaghU. padhaguNa iti bhAvaH / dviSTaH / dviSanti / dvekSi / dviSTaH / dviSTha / dveSmi / dviSvaH / dviSmaH / taDi udAharati / dviSTe iti // DittvAnna guNaH / dviSAte / dviSate / dvikSe / dviSAthe / dviDr3he / dvisse| dvissvhe| dviSmahe / SaDhoriti Sasya katvammatvA Aha / dvekSyatIti / dviDDhIti // hedhiH Sasya jaztvena ddH| dviSTAt / dviSTam / dvisstt| dveSANIti // ATaH pittvena DittvAbhAvAt guNaHSAtparatvANNatvam / dveSAva / dveSAma / dviSTAm / dviSAtAm / dviSatAm / dvizva / dviSAthAm / dviDvam / dveSai iti // ATaH pittvena DittvAbhAvAt guNa iti bhaavH| adveDiti // laGastip guNaH ikAralopa: 'vA'vasAne' iti carvajaztve iti bhAvaH / adviSTAm / dviSazca // ' jharjus' iti 'laDaizAkaTAyanasya' iti cAnuvartate ityabhipretya zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / laGo jheriti / adviSanniti // adveT / adviSTam / adviSTa / adveSam / adviSva / adviSma / vidhiliDi parasmaipade Aha / dviSyAditi // dvidhyAtAm , dviSyuH, ityaadi| taGi Aha / dviSIteti // dviSIyAtAm / dviSIran ityAdi / AzIrliGi dviSyAstAm ityAdi / taGyAha / dvikSISTeti // 'liGsicorAtmanepadeSu' iti kittvAnna guNaH / dvikSIyAstAmityAdi / luDiH parasmaipade Aha / For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 185 bhAvaH / dhAtvarthambAdhate kazcit / dogdhi / dugdhaH / dhokSi / dugdhe / dhukSe / dhugdhve / dogdhu / dugdhi / dohAni / dhukSva / dhugdhvam / dohai / adhok / adohm| adugdha / adhugdhvam / adhukSat / adhukSataM / 'lugvA duha-' (sU 2365) iti lukpakSe tathAsdhvamvahiSu laGghadapi / diha 1015 upacaye / upacayo advikSaditi // 'zala imupadhAt'iti ksaH / advikSatAm / advikSan ityAdi / taGi advikSata / advikSAtAm / advikSanta ityAdi / advekSyat / advekSyata / duha prapUraNe iti // aymnitt| 'payo dogdhi' ityAdI prakRSTapUraNasyArthasyAnavagamAdAha / prapUraNaM pUraNAbhAvaH iti|| UdhaH pUraNapratikUlIbhAva ityarthaH / UdhasaH sakAzAt kSAraNe iti yAvat / nanu prapUraNazabdasya kuto'yamartha ityata aah| dhAtvarthambAdhate kazciditi // prasiddhaM dhAtvartha kazcidupasargo bAdhitvA arthAntaraM nayatItyarthaH / dogdhIti // 'dAdeH' iti hasya ghaH 'jhaSastathoH' iti takArasya dhakAraH ghasya jaztvena gaH / evaM dugdhaH ityapi / duhanti / dhokSIti // hasya ghaH carbena kaH Satvamiti bhAvaH / dugdhaH / dugdha / dohmi / duvaH / duhmaH / laTi Atmanepade Aha / dugdhe iti // ghadhagAH / duhAte / duhte| dhukSe iti // hasya ghaH dasya bhaS dhakAraH ghasya kaH Satvam / duhAthe / dhugdhve iti // hasya ghaH bhaS ghasya gH| duhRhe| dudmahe / dudoha / duduhatuH / duduhuH / ajantAkAravattvAbhAvAt kAdiniyamAnnityamiT / dudohitha / duduhathuH / duduha / dudoha / duduhiva / duduhima / duduhe / duduhAte / duduhire / duduhiSe / duduhAthe / duduhiTve-duduhithve / duduhe / duduhivahe / dogdhA / dhokSyati / dhokSyate / dogdhviti // dugdhAt / dugdhAm / duhantu / dugdhIti // hedhiH ghatvajaztve / dugdhAt / dugdham / dugdha / dohAnIti // ATaH pittvAdaDittvAdguNaH / dohAva / dohAma / dugdhAm / duhAtAm / duhatAm / dhukSveti // ghatvaM bhaS jaztvacA Satvam / duhAthAm / dhurdhvmiti|| hasya ghaH bhaS ghasya jaztvam / dohai iti // ATa: pittvAdakittvAdguNa iti bhAvaH / dohAvahai / dohAmahai / laGi parasmaipade Aha / adhogiti // tip ikAralopaH halDyAdilopaH hasya ghaH dasya bhaS ghasya carvavikalpaH / adugdhAm / aduhan / adhok / adugdham / adu. gdha / adohamiti // aduhva / aduhma / laGastaDyAha / adugdheti // hasya ghaH takArasya dhaH ghasya gaH / aduhAtAm / aduhata / adugdhAH / aduhAthAm / adhugdhvamiti // hasya ghaH dasya bhaS ghasya gH| aduhi / aduhvahi / luDi parasmaipade Aha / adhukSaditi // 'zala igupadhAt' iti ksaH / hasya ghaH dasya bhaS ghasya carvam / adhukSatAm / adhukSan ityAdi / luGastaDyAha / adhukSateti // 'ksasyAci' adhukSAtAm / adhukSanta / adhukSathAH / adhukSAthAm / adhukSadhvam / adhukSi / adhukSAvahi / adhukSAmahi / lugveti // ta thAs dhvam vahi eSu caturpu dantyAdiSu pareSu 'lugvA duha' iti ksasya lukpakSe laDIva rUpANItyarthaH / tathAca adugdha / adugdhAH / adhuradhvam / aduhvahi ityapi rUpANIti phlitm| adhokSyat / adhokssyt| diha upacaye iti // upacayo vRddhiH / aniT / praNidegdhIti // 'nergada' iti Natvam / 24 For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi vRddhiH| prnnidegdhi| liha1016 AsvAdane / leDhi / loddhH| lihanti / lekssi| lIDhe / likSe / lIr3he / leddhu| liiddhaam| lIDhi / lehAni / aleT / aliksst| aliksst| alikSatAm / alIDha / alikSAvahi / alihvhi| alekssyt| alekSyata / cakSiG 1017 vyaktAyAM vAci / ayaM darzane'pi / ikAro'nudAtto yujarthaH / vicakSaNaH prathayana' / num tu na / 'ante iditaH' iti vyAkhyAnAta / GakArastu 'anudA duhadhAtuvadrUpANi / liha AsvAdane iti // aniT / leDhIti // zapo luki DhatvadhatvatRtvaDhalopAH / lekssiiti|| sipi hasya DhaH SaDhoH' iti Dhasya kaH iti bhAvaH / lIDhaH / lIDha / lemi / lihvaH / limaH / laTi taGyAha / lIDhe iti // lihAte / lihate / likSe iti // DhakaSAH / lihAthe iti sugamam / lIve iti // DhatvadhatvaSTutvaDhalopadIrghAH / lihe / lihvahe / limahe / leDhA / lekSyati / lekSyate / leviti // lIDhAt / lIDhAm / lihantu / lIDhIti // hedhiH DhatvadhatvaSTutvaDhalopadIrghAH / lIDhAt / lIDham / liiddh| lehAnIti // ATa: pittvena GittvAbhAvAdguNa iti bhAvaH / lehAva / lehAma / lIDhAm / lihAtAm / lihatAm / liva / lihAthAm / lIDvam / lehai| lehAvahai / lehAmahai / aleDiti // laGi tipi zapo luki ikAralope halGyAdilope hasya DhaH carvavikalpa iti bhAvaH / alIDhAm / alihan / aleT / alIDham / alIDha / aleham / aliGga / alihma / alIDha / alihAtAm / alihata / alIDhAH / alihAthAm / alIdam / alihi / alihvahi / alihmahi / alikSaditi // luGi ksaH / alikSatAm / alikSan / alikSaH ityAdi / taGi aah| alikssteti| alIDheti // 'lugvA duha' iti ksalopapakSe rUpam / alikSAtAm / alikSanta / alikSathA:-alIDhAH / alikSAthAm / alikSadhvam-alITdam / alikssi| lugvA duha' iti lugvikalpammatvA Aha / alikSAvahi / alibahIti // alekSyat / alekSyateti // dviSAdayazcatvAraH svariteto gatAH / cakSika vyaktAyAM vAcIti // gUDhArthasya spaSTapratipattyarthe vivaraNe ityarthaH / ayaM darzane'pIti // zrutau "pUrvAparaJcarato mAyayaitau / zizu krIDantau pariyAto adhvaram / vizvAnyanyo bhuvnaabhicksse| RtUnanyo vidadhajjAyate punaH" ityAdau tathA darzanAditi bhAvaH / nanu cakSiGityatra ikAroccAraNaM vyartha na ca sukhoccAraNantaditi vAcyam / akAroccAraNenaiva tatsiddheH / nApyanudAttettvaprayuktAtmanepadArthaM taditi zakyaM vaktum / GittvAdeva tatsiddherityata Aha / ikAro'nadAtto yajarthaH iti // 'anudAttetazca halAdeH' iti lyuDapavAdayucpratyayArtha ityrthH| akAramullaGghaya ikAroccAraNantu uccAraNArthatvAbhAvapratipattyarthamiti bhAvaH / " vicakSaNaH prathayan" iti mantraH / atra litsvaranivRttaye yucpratyaya iti bhAvaH / nanu yucpratyayArthamikArasya itsaMjJAvazyakatve numAgamaH syAdityata Aha / num tu neti // kuta ityata Aha / ante iditaH iti // 'idito num dhAtoH' ityatra 'goH padAnte' ityasmAdante ityanuvRtteriti bhAvaH / nanvikAre yujartham anudAttatvasya itsaMjJakatvasya ca Avazyakatve tata evAtmanepadasambhavAt DakAroccAraNaM vyarthamityAzaya Aha / DakArastviti // For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 187 ttettvaprayuktamAtmanepadamanityam' (pa 97) iti jnyaapnaarthH| tena 'sphAyannirmokasandhi-' ityAdi siddhyati / caSTe / cakSAte / 'ArdhadhAtuke' (sU 2377) ityadhikRtya / 2436 / cakSiGaH khyAJ / (2-4-54) 2437 / vA liTi / (2-4-55) / atra bhASye khzAdirayamAdeza: / asiddhakANDe 'zasya yo vA' (vA 1586) iti sthitam / mittvAtpadadvayam / cakhyau-cakhye / cakzau-cakze / 'cayo dvitIyA:-' (vA 5023) iti tu na / carvasyAsiddhatvAt / cacakSe / khyAtA-kzAtA / khyAsyati khyAsyate / kzAsyati-kzAsyate / acaSTa / TukAraH nityaatmnepdaarthH| anudAttattvaprayuktaM tvAtmanepadakadAcinna syaat| ato DakAroccAraNam / ata eva 'anudAttettvaprayuktAtmanepadamanityam' iti vijJAyate ityarthaH / sphAyanniti // sphAyI vRddhAvityanudAtteto'pi laTaH shtraadeshH| na tvAtmanepadaM zAnajiti bhAvaH / vastutastu antyetkatvavyAghAtena caritArthatvAt DakAroccAraNamuktArthe kathaM jJApakam , bhASye tathA anuktatvAcca / ataH pRSodarAditvakalpanayA sphAyaniti kathaJcitsAdhyamityAhuH / caSTe iti // 'skoH' iti kalopaH tRtvaJceti bhAvaH / cakSAte iti // cakSate / thAsaH sebhAve 'skoH' iti kalope 'SaDhoH' iti Sasya katve Satve ca kRte cakSe / ckssaathe| dhvami 'skoH' iti kalope Sasya jaztvena DakAre caDaDhe / cakSe / cakSvahe / cakSmahe / ArdhadhAtuke ityanantaram ityanuvartamAne iti zeSaH / cakSiGaH khyAJ // cakSiGaH khyAJ syAdArdhadhAtuke pare ityarthaH / vA liTi // 'cakSiGaH khyAj' vA syAliTItyarthaH / atreti // 'cakSiGaH khyAJ' iti sUtrabhASye khzAdirayamAdeza iti 'pUrvatrAsiddham' ityadhikAre 'khzAJaH zasya yo vA vaktavyaH' iti ca sthitamityarthaH / tena puGgyAnamityatra yatvasyAsiddhatvAt 'pumaH khayyampare' iti rutvanneti halsandhinirUpaNe prpnycitm| mittvAtpavayamiti // parasmaipadamAtmanepadaJcetyarthaH / cakhyau iti // khzAdezasya zasya yatvapakSe 'Ata au NalaH' iti bhAvaH / cakhyatuH / ckhyuH| bhAradvAjaniyamAtthAliveTa / cakhyitha-cakhyAtha / cakhyathuH / cakhya / cakhyau / cakhyiva / cakhyima / krAdiniyamAdiT / liTi taGi khyAAdezasya zasya yatvapakSe Aha / cakhye iti // cakhyAte / cakhyire / cakhyiSe / cakhyAthe / cakhyidhve / cAvye / cakhyivahe / cakhyimahe / zasya yatvAbhAvapakSe tvAha / cakzaucakze iti // khasya carcena ka iti bhAvaH / kRte carve tasya 'cayo dvitIyAH zari' iti khakAramAzaya nirAkaroti / cayaH iti // atha khyAAdezAbhAvapakSe Aha / cacakSe iti // cckssisse| cacakSidhve / cacakSivahe / khyAsya iti // caSTAm / cakSAtAm / cakSatAm / cakSva / cakSAthAm / caGgam / caH / ckssaavhai| cakSAmahai / laDyAha / acaTeti // acakSAtAm / acksst| acssttaaH| acakSAthAm / acavam / acakSi / aca For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi cakSIta / khyAyAt-khyeyAt / kzAyAt-kzeyAt / 2438 / asyativaktikhyAtibhyo'G / (3-1-52) ebhyshclerng| akhyat-akhyata / akshaasiit-akshaast| 'varjane kzAb neSTaH' (vA 1592) / samacakSiSTa ityAdi / atha pRcyantA anudAttetaH / Ira 1018 gatau kampane ca / Irte / IrAcakre / IritA / IriSyate / Imi / Irdhva / Ivam / airiSTa / IDa 1019 stutau / iitttte| 2439 / IzaH se / (7-2-77) 2440 / IDajanorce ca / (7-2-78) IzIDajanAM se-' dhve-' zabdayoH sArvadhAtukayoriT syAt / kSmahi / vidhiliGyAha / cakSIteti // AzIrliGi khzAdezasya zasya yatvapakSe Aha / khyAyAt-khyeyAditi // 'vA'nyasya' ityettvavikalpaH / zasya yatvAbhAvapakSe Aha / kzA. yAt-kzeyAditi // luGi cle: sici prApte / asyativakti // 'cle: sic' ityataH clerityanuvartate / tadAha / ebhyazclariti / akhyat-akhyateti // yatvapakSe rUpam / AlopaH jittvAdubhayapaditvAdAtmanepade rUpam / khzAdezapakSe parasmaipadapakSe tu Aha / akzAsI diti // avidhau khyAtIti yakAranirdezAt yatvAbhAvapakSe aG na bhavati / kintu AdantatvalakSaNau sagiTau / akzAsiSTAm ityAdi / akzAsteti // Atmanepade luDi rUpam / akzAsAtA ityAdi / akhyAsyat / akhyAsyata / akzAsyat / akzAsyata / varjane kzAJ neSTaH iti // vArtikabhidam / samacakSiSTeti // avarjayadityarthaH / luGi rUpam / atha pRcyantAH iti // 'pRcI samparcane' ityetatparyantA ityarthaH / Ira gtaaviti|| seT / Ita iti // iiraate| iirte| IrSe / IrAthe / Irve / Ire / Irvahe / Imahe / IrA. Jcake iti // 'ijAdezca' ityAm / Iriteti // IriSyate / ityapi jJeyam / IrtAmiti // IrAtAm / IratAm / Irveti // IrAthAm ityapi jJeyam / I miti // iirai| IrAvahai / IrAmahai / airta / airAtAm / airata / airthAH / airAthAm / aiddham / airi / aihi / aimahi / IrIta / IriSISTa / airiSTa / airiSyata / IDa stutau / ITTe iti // takArasya Tutvena Ta: Dasya cavena Ta iti bhAvaH / IDAte / iiddte| ID se iti sthite sArvadhAtukatvAdiDAgame aprApte / IzaH se / IDajanoce ca // 'iDatyati' ityataH iDiti 'rudAdibhyaH' ityataH sArvadhAtuka iti cAnuvartate / se dhce iti luptaSaSThIke ityabhipretya sUtradvayaM yugapayAcaSTe / iishiiddjnaamiti|| dhve ityasya puurvtraapkrssH| se ityasya uttaratrAnuvRttiriti bhAvaH / pratyekaM vyAkhyAne tu Izo dhve zabde pare na syAt / IDajanoH sezabde pare na syAditi bhAvaH / nanu tarhi 'IzIDajanAm ' se For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 189 yogavibhAgo vaicitryArthaH / IDipe / IDidhve / 'ekadezavikRtasyAnanyatvAt' (pa 38) / IDiSva / IDDham / 'vikRtigrahaNena prkRtergrhnnaat'| aiDvam / Iza 1020 aizvarye / ISTe / IziSe / Izizve / Asa 1021 upavezane / Aste / 'dayAyAsazca' / (sU 2324) / AsAJcakre / Assva / Adhvam / AsiSTa / AGadazAsu 1022 icchAyAm / AzAste / aashaasaate| AGpUrvatvaM prAyikam / tena 'namovAkaM prazAsmahe' iti siddham / vasa 1023 AcchAdane / vaste / vasse / vadhve / vavase / vsitaa| kasi 1024 gatizAsanayoH / dhvayoH ityekameva sUtraM kuto na kRtamityata Aha / yogavibhAgo vaicitryArthaH iti // se ityasya uttaratrAnuvRttiH dhve ityasya pUrvatrApakarSa iti vaicitrayadyotanArtha ityarthaH / svatantrecchasya maharSeniyantumazakyatvAditi bhAvaH / IDiSe iti // IDe / IDvahe / iinnmhe| liTi tu IDAzcakre ityAdi / IDitA / iiddissyte| ITTAm / nanu IDiScetyatra kathamiTa seshbdaabhaavaat| tatrAha / ekadezeti // ekadezavikRtatvAt svazabdasya iTi IDiSva iti rUpamityarthaH / nanu tarhi IDDham ityatra kathaM neT dhvesvarUpApekSayA dhvamityasya ekadezavikRtatvAdityata Aha / vikatIti // prakRtigrahaNe tadekadezavikRtavikRtasya grahaNam / na tu vikRtigrahaNe tadekadezavikRtAyA api prakRtergrahaNam / puruSamAnayetyukte hi andho'nandho vA puruSa aaniiyte| andhamAnaya ityatra tu andha evAnIyate na tvanandhaH / tathAca dhvama etve kRte dhvezabdaH, tena ca vikRtena dhvabhityasya tatprakRtibhUtasya na grahaNamiti neDiti bhAvaH / IDai / IDAvahai / IDAmahai / aiTTa / aiDAtAm / aiData / aiTAH / aiDAthAm / aiDTham / aiDi / aiDvahi / aiNmahi / IDIta / IDiSISTa / aiDiSTa / aiDighyata / IzadhAturIDivat / ISTe ityaadi| zasya vrazcAdinA Satve Tutvamiti vizeSaH / Asa upveshne| Aste iti // aasaate| aaste| Asse / AsAthe / 'dhi ca ' iti salopaH / Adhve / Ase / Asvahe / Asmahe / ijAditvAdyabhAvAdAha / dayAyAsazceti // aasitaa| aasissyte| AstAm / AsAtAm / Assveti // sakAradvayamatrabodhyam / AsAthAm / Adhvamiti // 'dhi ca' iti salopa: / Asai / AsAvahai / aasaamhai| Asta / AsAtAm / Asata / AsthAH / AsAthAm / Adhvam / Asi / Asvahi / Asmahi / AsIta / AsIyAtAm / AsiSISTa / AsiSIyAstAm / AsiSTeti // aasissaataamityaadi| AsiSyata / AGazzAsu icchAyAmiti // AGa: parazAsadhAturicchAyAmityarthaH / namovAkamiti // vani vAka: namazzabdasya vacanaGkurmahe ityarthaH / dhAtUnAmanekArthatvAt AsivadrUpANi / vasa AcchAdane iti // paridhAne ityarthaH / vadhve iti // 'dhi ca ' iti salopaH / vavase iti // vAditvAdettvAbhyAsalopo neti bhAvaH / vasiteti // aniTsu zabvikaraNasyaiva vasergrahaNamiti bhAvaH / vasiSyate / vastAm / avasta / vasIta / vasiSISTa / avasiSTa / avasiSyata / kasi gatIti // vasadhAtuvat / iditvAnnumiti For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 190 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi kaMste / kNsaate| kaMsate / 'ayamanidit ityeke' kaste / tAlavyAnto'pyanidit / kaSTe / kazAte / kakSe / kaDDhe / Nisi 1025 cumbane / niste / dantyAnto'yam / AbharaNakArastu tAlavyAnta iti babhrAma / nisse| Niji 1026 shuddhau| nite| niGke / ninyjitaa| ziji 1027 avyakte zabde / zite / piji 1028 varNe / 'samparcane ityeke' / ubhayatretyanye * avayave ityapare' / 'avyakte zabde' itiitre| pite / 'pRji' ityeke / pRte / vRjI 1029 varjane / dantyoSThayAdiH / Idit / vRkte / vRjAte / vRkSe / 'idit' ityanye / vRte / pRcI 1030 samparcane / pRkte / ___pUGa 1031 praannigrbhvimocne| sUte / sussuve| suSuviSe / sotaa-svitaa| 'bhUsuvo:-' (sU 2224) iti guNaniSedhaH / suvai / saviSISTa / asaviSTa asoSTa / zIG 1032 svapne / vizeSaH / tAlavyAntaH iti // tAlavyoSmAnta ityarthaH / kaSTe iti // brazceti zasya SaH zrutvam / kakSe iti // zasya SaH Sasya ' SaDhoH' iti kaH Satvam / kaDDhe iti // zasya SaH tasya jaztvena DaH dhasya hutvena DhaH / Nisi cumbane iti // Nopadezo'yama / numi 'nazca' ityanusvAraH niste ityAdi / nisse iti // numo'nusvAraH thAsa: sebhAvaH / dantyAnto'yamiti // dantyoSmAnto'yamityarthaH / babhrAmeti // 'numbisarjanIyazayavAye'pi ' iti sUtre vRttyAdau tAlavyoSmAntatvokteriti bhAvaH / Niji zuddhAviti // Nopadezo'yam / aniTsu irita eva grahaNAdayaM seT / nite iti // numi ninaja te iti sthite jasya kutvena gaH tasya carvena kaH nasya parasavarNo DakAraH / nijAte / nikSe / nijAthe / nigdhve / nije / nijvahe / niz2mahe / liTi saMyogAtparatvAt kittvAbhAvAnalopo na / niniJja / ninijAte ityAdi / nijitA / niJjiSyate / niGktAm / aniGkta / nijIta / nijiSISTa / anijisstt| aniJjiSyata / zijipijI apyevam / pRji ityeke iti // Rdupadho'yam / vRjIdhAtuH RdupadhaH Idit ato num neti bhAvaH / pRcI samparcane iti // Rdupadho'yam / papRce ityAdi / IrAdayaH pRcyantA anudAtteto gatAH / SUGadhAtuH SopadezaH seT DitvAttaG / sUte iti // suvaate| suvate / sUSe / suvAthe / sUbe / muve / sUbahe / sUmahe / suSuviSe iti // kharatIti iDkilpaM bAdhitvA 'zrayukaH kiti' iti niSedhe prApte kAdiniyamAnityamiTa -- svarati sUti' iti ivikalpammatvA Aha / sotA-saviteti // tiGastAsA vyavadhAnAt 'bhUsuvoH' iti na guNaniSedha iti bhaavH| sodhyate-saviSyate / sUtAm / suvAtAm / sUSva / sUdhvam / ATaH pittvAdguNe prApte Aha / bhUsuvoriti / suvai iti // muvAvahai / suvaamhai| asUta / For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam vaalmnormaa| 191 2441 / zIGaH sArvadhAtuke guNaH / (7-4-21) 'kRiti ca' (sU 2217)ityasyApavAdaH / zete / zayAte / 2442 / zIGo ruT / (7-1-6) zIGa: parasya jhAdezasyAto ruDAgamaH syAt / zerate / zeSe / zedhve / zaye / zevahe / zizye / zayitA / azayiSTa / .. atha stautyantAH parasmaipadinaH / UrgustUbhayapadI / yu 1033 mizraNe amizraNe c| 2443 / uto vRddhiluki hali / (7-3-89) lugviSaye ukArasya vRddhiH syAtpiti halAdau sArvadhAtuke / na tvabhyastasya / yauti / yutaH / yuvanti / yuyAva / yavitA / yuyAt / iha 'uto vRmuvIta / saviSISTa ityAdi spaSTam / 'zIG svapne' seT DitvAttaG / zIGaH sArvadhAtuke // spaSTam / 'sArvadhAtukArdhadhAtukayoH' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / kGiti cetya. syApavAdaH iti // jhasya adAdeze sati ze ate iti sthite / zIGo ruT // 'jho'ntaH' ityato jha ityanuvartate 'adabhyastAt' ityataH adityanuvRttaM SaSTyA vipariNamyate / tadAha / zIGaH parasya jhAdezasyeti // ruTi ukAra uccAraNArthaH / TittvAdAdyavayavaH / zedhve iti // 'pIdhvaMluliTAm' ityuktena DhaH / zizye iti // zizyiSe / shishyiddh'e-shishyidhve| zayiteti // zayiSyate / zetAm / zayAtAm / zeSva / zayAthAm / zedhvam / zayai / zayAvahai / zayAmahai / azeta / azayAtAm / azerata / azethAH / azayAthAm / azedhvam / ashiiy| azevahi / azemahi / zayIta / zayiSISTa / azayiSTeti // azayiSyata : tyapi jJeyam / stotyantAH iti ||ssttuny stutAvityataH prAktanA ityarthaH / UrgustUbhayapadIti // nittvAditi bhAvaH / yu mizraNe amizraNe ceti // amizraNampRthagbhAvaH seDayam / uto vRddhiluki hali // 'nAbhyastasyAcipiti sArvadhAtuke' iti acivarjamanuvartate / lukIti viSayasaptamI / darzanAbhAvasya lukaH paratvAsambhavAt / tadAha / lugviSaya ityAdinA / yautIti // guNaM bAdhitvA vRddhiH / yutaH iti // apitvAnna vRddhiH / yuvantIti // apittvAdRTyabhAve DittvAdguNAbhAve uvaGiti bhAvaH / yauSi / yuthaH / yuthaH / yaumi / yuvaH / yumH| yuyAveti // yuyuvatuH / yuyudhaH / yuyavitha / yuyuvathuH / yuyuva / yuyAva-yuyava / yuyuviva / yuyuvima / yaviteti // uvaDhaM bAdhitvA paratvAdguNaH / yaviSyati / yautu-yutAt / yutAm / yuvntu| hau apittvAnna vRddhiH / yuhi-yutAt / yutam / yuta / ATi pittve'pi halAditvAbhAvAnna vRddhiH / pittvena GitvAbhAvAdguNaH / yavAni / yavAva / yavAma / ayaut / ayutAm / ayuvan / ayoH / ayutam / ayuta / ayavam / ayuva / ayum| vidhiliGyAha / yuyAditi // atra yAsuDAgamasahitasya tipaH pittvAduto vRddhimAzaGkayAha / iha uto vRddhirneti // kuta For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi ddhi:--' na / bhASye 'piJca Dinna' : Gicca pinna' iti vyAkhyAnAt / vizeSavihitena Gittvena pittvasya bAdhAt / yUyAt / ayAvIt / ru 1034 zabde / 2444 / turustuzamyamaH sArvadhAtuke / (7-3-95) ebhya: parasya sArvadhAtukasya halAdestiGa IDA syAt / 'nAbhyastasya(sU 2503) ityato'nuvRttisambhave punaH sArvadhAtukagrahaNamapidartham / ravItirauti / ruvIta:-rutaH / 'halAdeH' kim / ruvanti / tiGaH' kim / zAmyati / 'sArvadhAtuke' kim / AziSi rUyAt / viddhyAdau tu ruyAt-ruvIyAt / arAvIt / araviSyat / 'tu' iti sautro dhAturgativRddhihiMsAsu / 'ayaJca lugvikaraNaH' iti smaranti / tavIti-tauti / tuvIta:-tutaH / totA / ityata Aha / bhASye iti / vyAkhyAnAditi // 'hala:nazzAnajjhau' iti sUtravyAkhyAvasare vcnaadityrthH| nanu yAsuDAgamasahitasya tipaH pittvAt 'picca Dinna' ityuktavacanena 'yAsud parasmai. padeSu' iti GittvasyApyabhAvAt 'kGiti ca' iti guNaniSedhAbhAvAt guNassyAdityata Aha / vizeSavihitenetyAdi bAdhAdityantam // 'yAsuT parasmaipadeSu' iti vizeSavihitena yAsuTo Dittvena tatsahitasya tipo 'Gicca pinna' iti pittvaprayuktaGittvaniSedhasya bAdhAt DittvAdguNaniSedho nirbAdha ityarthaH / AzIrliyAha / yayAditi // ArdhadhAtukatvAnna vRddhiH / 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrghaH / yUyAstAm ityAdi / luGyAha / ayAvIditi // sici vRddhiH / 'iTa ITi' iti sijlopaH / ayAviSTAm ityAdi / ayaviSyat / turustu // tu rustu zami am eSAM samAhAradvandvAt paJcamyekavacanam / 'uto vRddhiH' ityato halIti 'bhUsuvoH' ityatastiGIti 'bruva IT' ityataH IDiti 'yaGo vA' iti cAnuvartate / tadAha / ebhyaH ityAdinA / naabhystsyeti|| 'nAbhyastasyAci piti sArvadhAtuke' ityataHsArvadhAtuke ityanuvRttisambhave punaH sArvadhAtu kagrahaNaM piti ityasyAnuvRttirmAbhUdityetadarthamityarthaH / rviitiiti|| ITpakSe halAditvAbhAvAt uto vRddhirneti bhAvaH |rautiiti // IDabhAve 'uto vRddhiH' iti bhaavH| ruvItaH-rutaH iti // apitve'pi IDikalpa iti bhAvaH / ruvantIti // antAdeze kRte halAditvAbhAvAdIDabhAve uvaGiti bhAvaH / shaamytiiti|| zyanastitvAbhAvAdIT neti bhAvaH / AziSi rUyAditi // ArdhadhAtukatvAdIDabhAve 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrghaH / viddhyAdau tviti // AdinA nimantraNAdisaGgrahaH / ruyAt-ruvIyAditi // halAdisArvadhAtukatvAt IDvikalpa iti bhAvaH / IDabhAvapakSe halAdau piti sArvadhAtuke 'uto vRddhiH' iti bodhyam / nanu dhAtupAThe tudhAtoradarzanAt dhAtutvAbhAvAtkathantataH sArvadhAtukasya iMDDidhirityata Aha / tu iti sautro dhAturiti / gativRddhihiMsAsviti // atra vyAkhyAnameva zaraNam / nanu zapA vyavadhAnAdasya sArvadhAtukaparatvaM kathamityata Aha / ayazca lugvikaraNaH iti smarantIti // 'avyava. For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 193 toSyati / Nu 1035 stutau / nauti / navitA / TukSu 1036 zabde / kSauti / kSavitA / kSNu 1037 tejane / kSNauti / kSNavitA / SNu 1038 prasravaNe / snauti / suSNAva / navitA / snUyAt / UrguJ 1039 AcchAdane / 2445 / UrNotervibhASA / (7-6-90) vA vRddhiH syAddhalAdau piti sArvadhAtuke / Uauti-UrNoti / UrgutaH / Urguvanti / uurtute| UrguvAte / UrNavate / 'UrNoterAmneti vAcyam' (vA 1802) 2446 / nandrAH saMyogAdayaH / (6-1-3) aca: parA: saMyogAdayo nadarA: dvirna bhavanti / nuzabdasya dvitvam / NatvasyAsiddhatvAt / 'pUrvatrAsiddhIyamadvirvacane' (pa 127) iti tvanityam / 'ubhau sAbhyAsasya' (sU 2606) iti liGgAt / UrjunAva / uNunuvatuH / UNunuvuH / hitatiGaH IDDidhAnamevAtra bIjam / zamyamostu, zamIdhvam / abhyamIti / iti vede zapo luki bodhyam / ayamaniT / halAdau sArvadhAtuke rudhAtuvat / ArdhadhAtuke tu nett| tadAha / toteti| Nu stutAviti // Nopadezo'yaM seT / yudhAtuvadrUpANi / zukSNusnudhAtavaH seTaH / yudhAtuvadrUpANi / cukSAva / cukSNAva / suSNAva iti // Sopadezo'yamiti bhAvaH / UrguJ dhAturubhayapadI / seT / uto vRddhanityaM praaptau| uurnnotervibhaassaa|| 'uto vRddhiH' ityato vRddhiriti, halIti, caanuvrtte| 'nAbhyastasya' ityataH piti sArvadhAtuke iti ca ityabhipretya zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / vRddhiH syAdityAdinA // liTi 'ijAdeH' iti 'kAsyanekAc' iti ca Ami prApte Aha / UrNoterAm neti // UrNoternuvadbhAvasya vakSyamANatayA ijAditvasya anekActvasya cAbhAvAditi bhAvaH / Nali UrNa a iti sthite 'ajAderdvitIyasya' iti rnu iti rephasahitasya dvitve halAdizeSe nakArasya nivRttau UrunAveti prApte / nandrAH sNyogaadyH|| 'ekAco dve prathamasya' ityato dve ityanuvartate / 'ajAderdvitIyasya' ityataH ajAderiti / accAsau Adizceti karmadhArayAtpaJcamI / n , d, r, eSAM dvandvaH / tadAha / acaH parAH iti // nanu Nu ityasya dvitve khaNDadvaye'pi NakAraH zrUyetetyata Aha / nuzabdasya hitvamiti // Natvasyeti // dhAtu pAThe UrNa iti nakArasya kRtaNatvasya nirdezaH / dvitve kartavye tasya NatvasyAsiddhatvAdityarthaH / liGgAditi // 'ubhau sAbhyAsasya' ityasyAyamarthaH / sAbhyAsasyAniterupasargasthAnimittAtparau khaNDadvayagatau nakArau NatvamprApnuta iti prANiNat ityudAharaNam / atra aniteH iti Natve kRte 'pUrvatrAsiddhIyamadvirvacane' iti NatvasyAsiddhatvAbhAvamAzritya Ni ityasya dvitvAdeva khaNDadvaye NakArazravaNasiddheH 'ubhau sAbhyAsasya' iti vacanaM 'pUrvatrAsiddhIyamadvivacane' ityasyAnityatAGgamayatItyarthaH / UrNanAveti // nuzabdasya dvitve pUrvanakArasya 'raSAbhyAm ' 28 For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 siddhAntakaumudIsahitA adAdi 2447 / vibhASorNoH / (1-2-3) iDAdipratyayo vA GitsyAt / Urjunuvitha-UNunavitha / UrNavitAUrNavitA / Uautu-UrNotu / arNavAni / UrNavai / 2448 / guNo'pRkte / (7-3-91) UoterguNaH syAdapRkte halAdau piti sArvadhAtuke / vRddhyapavAdaH / aurNot / aurNoH / UrguyAt / UrNayA: / iha vRddhirna / Gicca pinna' iti bhASyAt / UNayAna / UrNaviSISTa-UNuviSISTa / auMvIt / auNuviSTAm / 2449 / urNotervibhASA / (7-2-6) iDAdau sici parasmaipade pare vA vRddhiH syAt / pakSe guNaH / aurNAvIt / aurNAviSTAm / aurNAviSuH / aurNavIt / dhu 1040 abhigamane / iti Natvam / dvitIyasya tu 'aTkupvAG' iti na Natvam , 'ubhau sAbhyAsasya' iti liGgAdeva / vibhASorNoH // 'gAG kuTAdibhyaH' ityato Didityanuvartate 'vija iT' ityataH iDiti ityabhipretya zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / iDAdIti // UrNanuvitheti // GittvapakSe guNAbhAvAduvaG / Urjunavitheti // GittvAbhAvapakSe guNaH / UrjunuvathuH / UrNanuva / UrNanAvaUrjunava / luTi tAsi iTi GittvavikalpaM matvA Aha / UrNavitA-UNuviteti // UrNaviSyati-UNuviSyati / UrNaviSyate-UNuviSyate / laGi auNu t iti sthite 'UotervibhASA' iti vRddhivikalpe guNe ca prApte / guNo'pRkte // 'UotarvibhASA' itya. taH Uoteriti 'nAbhyastasya' ityataH piti sArvadhAtuke iti 'uto vRddhiH' ityato halIti cAnuvartate / tadAha / UrNoterityAdi / vRdhyapavAdaH iti // 'UotervibhASA' iti vRddhivikalpasyApavAda ityarthaH / UrguyAt ityatra 'vibhASorNoH' iti vRddhivikalpamAzaGkayAha / iha vRdvirneti / bhASyAditi // tathA ca yAsuTo Dittvena pittvAbhAvAna vRddhivikalpa iti bhAvaH / nacaivaM sati guNaniSedho'pi na syAditi zaGgyam / vizeSavihitena yAsuTo Dittvena Dicca pineti pittvaprayuktaDittvaniSedhasya bAdha iti 'yu mizraNe' iti dhAtAvevoktatvAditi bhAvaH / parasmaipade AzIrliGyAha / UrNayAditi // akRtsArvadhAtukayoriti dIrghaH / UrNayAstAmityAdi / Atmanepade liGyAha / UrNaviSISTa-UNuviSISTeti // 'vibhASorNoH' iti Gittvavikalpa iti bhAvaH / luGi parasmaipade aurNa It iti sthite 'vibhASorNoH' iti GittvapakSe guNAbhAve uvaGi rUpamAha / auMvIditi // GitvAbhAvapakSe guNe nityaM prApte / UotervibhASA // 'sici vRddhiH parasmaipadeSu' ityanuvartate, 'neTi' ityataH iTIti ca / tadAha / iDAdAviti // Atmanepade tu luGi auNuviSTa-aurNaviSTa / ANaviSyat-aurNaviSyat / aurNaviSyata-ANuviSyata / dyu abhigamane iti // aniT / dyotIti // For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 195 dyauti / dyotA / pu 1041 prasavaizvaryayoH / prasavo'bhyanujJAnam / sotA / asauSIt / ku 1042 zabde / kotA / STuJ 1043 stutau / stauti-stavIti / stuta:-stuvIta: / stute stuvIte / 'stusudhUbhya:-' (sU 2385) itIT / astAvIt / 'prAksitAt-' (sU 2276) iti Satvam / abhyaSTaut / 'sivAdInAM vA--' (sU 2359) / paryaSTaut-paryastaut / baJ 1044 vyaktAyAM vaaci| 2450 / buvaH paJcAnAmAdita Aho bruvaH / (3-4-84) bruvo laTa: parasmaipadAnAmAditaH paJcAnAM NalAdayaH paJca vA syurbuvazcAhAdezaH / akAra uccAraNArthaH / Aha / AhatuH / AhuH / uto vRddhiH / sArvadhAtuke liTi ca yudhAtuvat / dyoteti // dyoSyati / adyauSIt / ghu prasaveti // Sopadezo'yam / aniT / sautItyAdi dyudhAtuvat / evaM ku zabde ityapi / STuJ stutAviti // ubhayapadI aniT / 'turustuzamyamaH' iti IDkilpaM, IDabhAvapakSa tu uto vRddhiM ca matvA Aha // stauti-stavItIti // stuvanti / staussi-stviissi| stuthaH - stuvIthaH / stutha-stuvItha / staumi-stavImi / stuvaH-stuvIvaH / stumaH-stuvImaH / Atmanepade laTi IDvikalpaM matvA aah| stute-stuvIte iti // stuvAte / stuvate / stuSa-stuvISe / stuvaathe| studhve-stuvIdhve / stuve / stuvahe-stuvIvahe / stumahe-stavImahe / liTi tuSTAva / tuSTuvatuH / tuSTuvuH / krAditvAtthalyapi neT bhavati / tuSTotha / tuSTuvathuH / tuSTuva / tuSTAva-- tuSTava / tuSTuva / tuSTuma / tuSTuve ityAdi / stotaa| stoSyati / stossyte| stotu-stavItu / stutAt-stuvItAt / stutAm-stuvItAm / stuvantu / stuhi-stuvIhi / stutAt-stuvItAt / stutam-stavItam / stuta-stuvIta / stavAni / stavAva / stavAma / stuSva-stuvISva / stuvAthAm / studhvam-stuvIdhvam / stavai / stavAvahai / stavAmahai / laGi astot-astavIt / astutaam-astuviitaam| astuvan / astI:-astavIH / astutam-astuvItam / astutaastuvIta / astavam / astuva-astuvIva / astuma- astuvIma / astutaasturvAta / astuvAtAm ityAdi / vidhiliGi stuyAt-stuvIyAt ityAdi / stoSISTatyAdi / luDiH sici iDabhAve prApta Aha / stusudhUbhyaH iti // tathAca 'iTa ITi' iti sijlope sica vRddhau astAvAditi phalati / astAviSTAmityAdi / 'stusudhUbhyaH' ityatra parasmaipadeSvityanavRttarAtmanepade ida na / astoSTa / astoSAtAm ityAdi / braja vyaktAyAM vAcIti // ubhayapadI / bruvaH pazcAnAm // 'parasmaipadAnAM Nalatus' ityataH uttarasUtramidam / 'vido laTo vA' ityataH laTo vetyanuvartate / tadAha / bruvo laTaH iti // AditaH paJcAnAmiti // tip tas jhi sip thas ityessaamityrthH| NalAdayaH paJceti // Nal atus us thal athus ityete paJcetyarthaH / uccAraNArthaH iti // tatprayojanamAtthatyatrAnupadameva For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi 2451 / AhasthaH / (8-2-35) jhali pare cavaMm / Attha / AhathuH / 2452 / bruva IT / (7-3-93) bruvaH parasya halAdeH pita IT syAt / 'Attha' ityatra sthAnivadbhAvAtprApto'yaM jhaliti thatvavidhAnAnna bhavati / bravIti / brUta: / bruvanti / brUte / aardhdhaatukaadhikaare| 2453 / bruvo vaciH / (2-4-53) uvAca / UcatuH / UcuH / uvacitha-uvaktha / Uce / vaktA / vyaktaM bhaviSyati / Aheti // brUdhAtorlaTastipo Nali prkRteraahaadeshH| sipasthali prakRterAhAdeze Ah tha iti sthite hasya Dhatve prApte // AhasthaH // Aha iti SaSThyantam / 'jhalo jhali' ityato jhalItyanuvartate ityabhipretya zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / jhali para iti // Ah ityasya thakAraH syAt jhalIti phalitam / alo'ntyasya ityantyasya bhavati / carvamiti // Ath tha iti sthite prathamathakArasya khari ceti carve Attha iti rUpamityarthaH / naca AhAdezasya akArAntatve tu hakArAdakArasya thakArAdeze hasya Dhatve catve Adatya iti syAditi bodhyam / paJcAnAM NalAdyabhAvapakSe Aha / bruva IT // 'nAbhyastasya' ityataH pitIti 'uto vRddhiH' ityato halIti caanuvrtte| tadAha / bruvaH parasyetyAdinA // nanu Atthetyatra AhAdezasya sthAnivattvena brUtvAttataH parasya thasya IDAgamaH syAdityata Aha / Atthetyaneti // sthAnivadbhA. vAt prApto'yamIDAgamaH na bhvtiitynvyH| kuta ityata Aha / jhali thatvavidhAnAditi / 'Ahastha' iti jhali parataH AhAdezasya thatvaM vidhIyate / ITi tu sati jhalAditvAbhAvAttanirviSayaM syAt / ataH Atthetyatra IT neti vijJAyate ityarthaH / bruvantIti // bravISi / brUthaH / bruuth| bravImi / brUvaH / brUmaH / laTa Atmanepade Aha / brUte iti // 'bruvaH paJcAnAm' ityatra parasmaipadAnAmityanuvRtterAhAdezo n| bruvAte / bruvte| brUSe / bruvAthe / brUdhve / bruve / brUvahe / brUmahe / bruvo vaciH // bruvo vacirAdezaH syAdArdhadhAtuke ityarthaH / ikAra uccaarnnaarthH| uvAceti // akiti dvitve kRte 'liTyabhyAsasya' iti samprasAraNamiti bhAvaH / Ucatu. riti // kiti dvitvAtprAk 'vacisvapiyajAdInAm' iti samprasAraNe dvitve kRte halAdizeSa savarNaparatvAt 'abhyAsasyAsavarNe' ityuvaGabhAve savarNadIrgha iti bhaavH| vaciraniTsu prignnitH| tasya bhAradvAjaniyamAtthali veT / tadAha / uvacitha-uvaktheti / iDabhAve 'coH ku:|' 'bruva IT' ityatra 'nAbhyastasya' ityataH sArvadhAtukagrahaNasyApyanuvRtterID na / UcathuH / Uca / uvAcauvaca / Uciva / Ucima / krAdiniyamAdiT / Uce iti // UcAte / uucire| UciSe / UcAthe / Ucidhve / Uce / Ucivahe / Ucimahe / vakteti // vacyAdeze inissedhH| vakSyati / For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 197 bravItu-brUtAt / 'Gicca pinna' ityapittvAdIna / bravANi / brvai| brUyAt / ucyAt / 'asyativakti-' (sU 2438) ityaG / 2454 / vaca um / (7-4-20) aGi pare / avocat / avocata / atha zAsyantA: parasmaipadina: / iG tvAtmanepadI / iN 1045 gatau / eti / itaH / ___ 2455 / iNo yaN / (6-4-81) ajAdau pratyaye pare / iyaGo'pavAdaH / yanti / iyAya / 2456 / dIrgha iNaH kiti / (7-4-69) vakSyate / bravItu--brUtAditi // nanu tibAdezasya tAtaGaH pittvAt 'brUva IT' iti IDAgamaH syAdityata Aha / Gicceti // brUtAm / bruvantu / brUhi / brUtAt / brUtam / bruut| bravANIti // ATa: pittvena GittvAbhAvAt na guNaniSedha iti bhAvaH / bravAva / brvaam| brUtAm / brUSva / bruvAthAm / brUdhvamiti siddhavatkRtya Aha / bravai iti // ATa: pittvena GittvAbhAvAdguNaH / bavAvahai / bravAmahai / laGi abravIt / abruutaam| abruvan / abravIH / abruutm| abrUta / abravam abrUva / abrUma / vidhiliGyAha / brUyAditi // brUyAtAmityAdi / AzIrliGyAha / ucyAditi // vacyAdeze 'vacikhapi' iti samprasAraNamiti bhAvaH / ucyAstAm ityAdi / Atmanepade AzIliMGi vakSISTa / vakSIyAstAm ityAdi / akittvAna samprasAraNam / luGi sici vacyAdeze avaca sat iti sthite Aha / asyatIti // avaca a ta iti sthite / vaca um // zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / aGi pare iti // 'RdRzo Gi' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / mittvAdantyAdacaH paraH / AdguNaH / tadAha / avocaditi // avakSyat / avkssyt| iGtviti // 'iG adhyayane' iti dhAtustu GittvAdAtmanepadItyarthaH / iNa gatAviti // 'iNo yaNa' ityAdau vizeSaNArthoM nnkaarH| etIti ||'shpo luki tipaH pittvena DittvAbhAvAdguNaH / itaH iti // apittvena GittvAnna guNaH / i antItyatra GittvAdNAbhAve iyati prApte / iNo yaNa // 'aci inudhAtu ' ityataH acItyanuvRttasya aGgAdhikAralabdhAGgAkSiptapratyayavizeSaNatvAttadAdividhirityabhipretya zeSapUraNena sUtraM vyAcaSTe / ajAdau pratyaye pare iti / iyaGo'pavAdaH iti // iyaGi prApte eva tadArambhAditi bhAvaH / guNavRddhau tu paratvAdasya bAdhakau / yathA ayanam , AyakaH / yantIti // eSi / ithaH / itha / emi / ivH| imaH / iyAyeti // dvitve sati uttarakhaNDavRddhau AyAdeze 'abhyAsasyAsavaNe' iti iyaG / atusi tu dvitve kittvAdguNAbhAve i i atum iti sthite 'iNo yaNa' ityuttarakhaNDasya yaNi iyaturitisthite / dIrgha iNaH // 'atra lopaH' ityataH abhyAsasyeti 'vyatho liTi' ityato liTIti caanuvrtte| tadAha / For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi iNo'bhyAsasya dIrgha: syAtkiti liTi / IyatuH / IyuH / iyayitha-iyetha / ait / aitAm / Ayan / iyAt / IyAt / 2457 / eteliGi / (7-4-24) upasargAtparasya iNo'No hrasvaH syAdArdhadhAtuke kiti liGi / niriyAt / 'ubhayata Azraye naantaadivt-'| abhIyAt / 'aNa: kim' / sameyAt / ' samIyAt' iti prayogastu bhauvAdikasya / 2458 / iNo gA luGi / (2-4-45) iNo'bhyAsasya dIrghasyAt kiti litti| Iyaturiti // bhAradvAjaniyamAtthali veDiti matvA Aha / iyayitha-iyetheti // IyathuH / Iya / iyAya-iyaya / Iyiva / Iyima / etaa| eSyati / etu-itAt / itAm / yantu / ihi-itAt / itam / ita / ayAni / ayAva / ayAma / aiditi // laDi tipa ikAralope ikArasya guNe ATo vRddhiH / Ayanniti // jherantAdeze ikAralope A i an iti sthite 'iNo yaN' iti yaNi kRte tasyAbhIyatvenAsiddhatvAdADiti bhAvaH / aiH| aitam / et| Ayam / aiva / aim| vidhiliDyAha / iyAditi // iyAtAma / iyarityAdi / AzIliGyAha / IyAditi // 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrgha iti bhAvaH / IyAstAmityAdi / eterliGi // 'upasargA. drasva UhateH' ityataH upasargAdrasva iti 'ke'NaH' ityataH aNa iti 'ayaG yikGiti' ityataH kitIti cAnuvartate / tadAha / uSasargAtparasyetyAdi // iha ArdhadhAtuke iti prAmAdikam / pUrvasUtreSu tadabhAvAdanuvRtterasambhavAt , kiti liGItyeva siddhezca / DitIti tu nAnuvartate / iNa ArdhadhAtukaliGo GittvAbhAvAt / nanvabhIyAdityatrApi isvaH syAdityata Aha / ubhayataH iti // atra ekAdezasya IkArasya pUrvAntatve upasargAnupravezAdiNdhAtutvanna sambhavati / parAditvena iNdhAtutvAzrayaNe tu nopasargAtparatvam / upasagaiMkadezasya IkArasya IkArAtmanA sattvena abha ityasya upasargatvAbhAvAt / ekAdezasya AdivattvamAzritya iNdhAtutvam , antavaktvamAzritya tasya upasargAnupravezazcetyapi na sambhavati / pUrvaparazabdAbhyAM antAdizabdAbhyAJca virodhasya purassphUrtikatayA viruddhAtidezadvayasya yugapadasambhavAdityarthaH / idaJca antAdivatsUtre bhASye spaSTam / na ca abh iti bhAntasya ekadezavikRtanyAyena upasargatvAt IkArasya parAdivattve hrasvo durvAra iti vAcyam / lakSyAnusAreNa kvacit ekadezavikRtanyAyAnAzrayaNAditi zabdenduzekhare vistaraH / samayAditi // A iyAt eyAt / samayAdityatra ekArasya anaNatvAnna isvaH / grahaNakasUtrAdanyatra pUrveNaiva NakAreNa pratyAhArAzrayaNAditi bhAvaH / tarhi kvacit samIyAditi prayogaH kathamityAzaGkayAha / samIyAditi prayogastu bhauvAdikasyeti // 'iTa kiTa kaTI gatau' iti prazliSTasya idhAtorAzArliGiH 'akRtsArvadhAtukayodIrghaH' iti dI| bodhya iti bhAvaH / luDi vizeSamAha / iNo gA lungi|| For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 199 'gAtisthA-' (2223) iti sico luk / agAt / agAtAm / aguH / iG 1046 adhyayane / nityamadhipUrvaH / adhIte / adhIyAte / adhIyate / 2459 / gAG liTi / (2-4-49) iGo gAG syAlliTi lAvasthAyAM, vivakSite vaa| adhijge| adhijagAte / adhijagire / adhyetA / adhyeSyate / adhyayai / guNAyAdezayoH kRtayorupasargasya yaN / 'pUrva dhAturupasargeNa_' iti darzane'ntaraGgatvAdguNAtpUrva savarNadIrghaH iNdhAtoH gA ityAdezassyAlluDhIti sUtrArthaH spaSTaH / agA s t iti sthite Aha / gAtisthetIti // luGi aiSyat / iG aJcayane iti // adhiruparibhAve / uparibhAvazca paThane niyamapUrvakatvamiti bhUvAdisUtre bhASye spaSTam / nityamAdhipUrvaH iti // dhAtupAThe vacanamidam / adhIte ityatra dhAturupasarga na vyabhicaratIti bhUvAdisUtre bhASye / adhIte iti // 'sArvadhAtukamapit' iti GittvAt guNaniSedhe savarNadIrghaH / tadAha / adhIyAte / adhIyate iti // adhISe / adhiiyaathe| adhIdhve / adhIye / adhIvahe / adhImahe / gAG liTi / iGa iti // 'iDazca' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / sthAnivattvAdeva Dittve siddha GitkaraNaM 'gAGkuTAdibhyaH' ityatra . 'iNo gA luGi' ityasya grahaNAbhAvArthamiti bhASyam / nanu kRte gAGAdeze dvitve abhyAsajaztve Alope adhijage iti rUpaM vakSyati / tadayuktam / 'dvivacane'ci' iti gADAdezaniSedhAt gADAdezAt prAgeva dvitve sati uttarakhaNDasya gAdeze adhIge iti rUpApatterityata Aha / lAvasthAyAM, vivakSite veti // tatra lAvasthAyAmiti vArtikamate ekAdezAt prAgeva 'dvivacane'ci' iti sUtraM na pravartate / dvitvanimittAco'bhAvAt / vivakSite iti bhASyamate tu sutarAM 'dvivacane'ci' iti na prvrtte| anaimittikatvAditi bhAvaH / adhijagire iti // adhijagiSe / adhijagAthe / adhijagidhve / adhijge| adhijagivahe / adhijagimahe / loTi adhItAm / adhIyAtAm / adhIyatAm / adhISva / adhIyAthAm / adhIdhvam iti siddhavatkRtya Aha / adhyayai iti // tatra prakriyAM darzayati / guNAyAdezayoriti // 'pUrva dhAtuH sAdhanena yujyate pazcAdupasargeNa' iti 'suTakAtpUrvaH' iti sUtrasiddhAntAditi bhAvaH / tathAca iTa ettve ATi vRddhI adhi i ai iti sthite guNe ayAdeze yaNiti phalitam / nanu 'pUrva dhAturupasargeNa yujyate pazcAtsAdhanena' ityapi pakSaH 'suTakAtpUrvaH' iti sUtrabhASye sthitaH / tathAca adhi i ai iti sthite pUrva savarNadIrgha sati guNAyAdezayoH kRtayoH adhayai iti syAdityAzaya nirAkaroti / pUrvadhAturiti // sAdhanenetyasya kArakabodhakenetyarthaH / pratyayeneti yAvat / darzana ityetasya mate ityarthaH / 'pUrvandhAturupasargeNa yujyate pazcAtsAdhanena' iti pakSe pUrvapravRttikatvena antaraGgatvAt 'sArva. For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi prAptaH / 'Neradhyayane vRttam' (sU 3066) iti nirdezAnna bhavati / adhyaita / prtvaadiyng| tata ATa vRddhiH / adhyayAtAm / adhyaiyata / adhyaiyi / adhyaivahi / adhyaimahi / adhIyIta / adhIyIyAtAm / adhIyIdhvam / adhIyIya / adhyeSISTa / 2460 / vibhASA luGlaGoH / (2-4-50) iGo gAG vA syAt / 2461 / gAGkaTAdibhyo'NinGit / (1-2-1) dhAtukArdhadhAtukayoH' iti guNambAdhitvA savarNadIrghaH prApto na bhvtiitynvyH| kuta ityata Aha / NeraDyayane vRttamiti nirdezAditi // anyathA lyuTi anAdeze adhi i ana iti sthite pUrva savarNadIrgha tato guNAyAdezayoH kRtayoH adhayanamiti prasaGgAditi bhAvaH / vastutastu pUrva dhAtuH sAdhanena yujyate ityeva bhASyasammatam / pUrva dhAturupasargeNa, naitatsArAmiti bhASyokterityanyatra vistaraH / adhyayAvahai / adhyyaamhai| laDyAha / adhyaiteti // adhi A i ta iti sthite 'ATazca' iti vRddhau yaNiti bhAvaH / adhi i AtAmiti sthite ATi vRddhau yaNi adhyatAmiti prApte Aha / paratvAdiyaGiti // ATa: prAgeva paratvAdikArasya iyaGi tata ATi vRddhau yaNi adhyayAtAmiti rUpamityarthaH / adhyayateti // 'AtmanepadeSvanataH' itydaadeshH| adhyaithaaH| addhyaiyAthAm / adhyadhvam iti siddhavatkRtyAha / addhyaiyi| adhyaivhi| addhyaimhiiti|| vidhiliGyAha / adhiiyiiteti||adhi ita iti sthite sIyuTi suTi salope yalope adhi iIta iti sthitedhAtubhUtasya ikArasya iyaDi savarNadIrgha iti bhaavH| adhIyIyAtAmiti // adhi i AtAmiti sthite sIyuTi suTi salope adhi i IyAtAmiti sthite dhAtubhUtaikArasya iyaGi savarNadIrgha iti bhAvaH / jhasya ranbhAve sIyuTi sakArayakAralope adhii I ran iti sthite dhAtubhUtasya ikArasya iyaGi savarNadIce adhIyIran , adhIyIthAH, adhIyAyAthAm , iti siddhavatkRtya Aha / adhIyIdhvamiti // dhvami sIyuTi salope yalope adhi i I dhvamiti sthite iGa iyaGi savarNadIrgha iti bhAvaH / adhIyIyeti // iTo't sIyuT salopaH / adhi i Iya iti sthite iGa iyaDi savarNadIrgha iti bhAvaH / adhIyIvahi / adhIyImahi / AzIrliGyAha / adhyeSISTeti // sIyuTi guNaH yaN Satvam / adhyeSIyAstAm / adhyessiirn| adhyeSISTAH / adhyeSIyAsthAm / adhyessiiddhm| adhyeSIya ! adhyeSIvahi / adhyeSImahi / luDi ATi adhi A i ta iti sthite / vibhASA luGlaGoH // zeSampUrayati / iGo gAr3avAsyAditi // 'iDazca' ityato 'gAliTi' ityatazca tadanuvRtteriti bhaavH| sici adhi a gA s ta iti sthite / gAGkuTAdibhyo // Jca Nca Nau tau itau yasya saH Nit saH na bhavatItyaJNit gAG ca kuTAdayazceti dvandvAtpaJcamI / gADiti DakArAnubandhAt 'iNo gA luGi' For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 201 gAGAdezAtkuTAdibhyazca pare'JNita: pratyayA DintaH syuH / 2462 / ghumAsthAgApAjahAtisAM hali / (6-4-66) epAmAta ItsyAt halAdau kityArdhadhAtuke / adhyagISTa-adhyaiSTa / adhyagIpyata-adhyaiSyata / ik 1047 smaraNe / ayamapyadhipUrvaH / ' adhIgarthadayezAm-' (sU 616) iti liGgAt / anyathA hi 'igartha-' ityeva brUyAt / ' iNvadika iti vaktavyam' (vA 1577) / adhiyanti / adhyagAt / ityasya na grahaNamityuktam / nApi 'gAG gatauM' ityasyAtra grahaNam / tatra GakArasyAtmanepadaprApaNena caritArthatvAt / iTAdezasya gADho DakAro nAtmanepadaprApaNena caritArthaH / sthAnivattvenaiva tatsiddheH / tadAha / gADAdezAditi // evaJca sica: Dittve Aha / ghumAsthA // 'So antakarmaNi' ityasya kRtAttvasya nirdezaH / ghu mA sthA gA pA jahAti sA eSAndvandvAtSaSTI / 'ArdhadhAtuke' ityadhikRtam 'Ato lopa iTi ca' ityataH Ata iti 'Idyati' ityataH Iditi 'anudAttopadeza' ityataH viDati iti cAnuvartate / tadAha / eSAmityAdinA / adhyagISTeti // adhi a gA s ta ityatra AkArasya IkAre yaNi sicaSSatve takArasya Tutvena Ta iti bhaavH| 'gAtisthA' iti na sijlopaH / parasmaipadAbhAvAt / adhyagISAtAm / adhyagISata / adhyagISThAH / adhyagISAthAm / adhyagIr3ham / adhyagISi / adhyagIvahi / adhyagImahi / gAGabhAvapakSe Aha / adhyaiSTeti // adhi A ista iti sthite ikArasya guNe ATo vRddhau yaNi SatvaSTutve iti bhAvaH / adhyeSAtAm / adhyaiSata / adhyaiSThAH / adhyaiSAthAm / adhyaiDDham / 'dhi ca' iti salopaH / adhyaiSi / adhyaiSvahi / adhyaiSmahi / luGyAha / adhyagISyateti // 'vibhASA luGluDoH' iti gAGAdeze sye tasya 'gAGkuTAdibhyaH' iti Gittve 'ghumAsthA' iti Ittve aTi yaNi Satvamiti bhAvaH / adhyagIdhyetAmityAdi / gAGabhAvapakSe Aha / adhyaiSyati // adhyaiSyetAmityAdi / ik smaraNe / ayamapIti // idhAtuvadayamapi dhAturnityamadhipUrvaka ityarthaH / nanu dhAtupAThe iDamadhikRtya nityamadhipUrva iti vacanAt , bhUvAdisUtrabhASyAca iDo nityamadhipUrvakatvaM yuktam / asya tu tathAtve kimpramANamityata Aha / adhIgartheti // tatra hi adhIgarthetyanena smaraNArthakadhAturvivakSitaH / igdhAtoradhipUrvakatvAbhAve'pi smaraNArthakatve igarthetyetAvataiva smaraNArthakadhAtulAbhAt tatra adhIti vyarthaM syAt / ata igdhAturayaM nityamadhipUrvaka eva smaraNArthaka iti vijJAyate ityarthaH / iNvadikaH iti // SaSThyantAdvatiH iNaH yat kArya 'iNo yaN' ityAdi tat iko bhvtiityrthH| adhyeti, adhItaH, iti siddhavatkRtya aah| adhiyantIti // antAdeze iyaGapavAdaH 'iNo yaN' iti yaNiti bhAvaH / adhyeSi / adhIthaH / adhItha / adhyemi / adhiivH| adhiimH| adhiiyaay| atusi tu dvitve kRte adhi i i atusiti sthite 'iNo yaN' iti dvitIyasya ikArasya yaNi prathamasya ikArasya 'dIrgha iNaH kiti' iti dIrgha savarNadIrghe, adhIyatuH / adhIyuH / adhIyayithaadhIyetha / adhIyathuH / adhIya / adhIyAya-adhIyaya / adhIyiva / adhIyima / adhyetA / 26 For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [adAdi kecittu ArdhadhAtukAdhikAroktasyaivAtidezamAhuH / tanmate yaNna / tathA ca bhaTTiH-sasItayo rAghavayoradhIyana' iti / vI 1048 gativyAptiprajanakAntyasanakhAdaneSu / prajanaM garbhagrahaNam / asanaM kSepaNaM / veti / vItaH / viyanti / veSi / vemi / vIhi / avet / avItAm / aviyan / aDAgame satyanekActvAdyaNiti kecit / avyana / ava IkAro'pi dhAtvantaraM prazliSyate / eti / Ita: / iyanti / IyAt / aiSIt / yA 1049 prApaNe / prApaNamiha gatiH / praNiyAti / yAtaH / yAnti / / 2463 / laGaH zAkaTAyanasyaiva / (3-4-111) adhyeSyati / adhyetu-adhItAt / adhItAm / adhiyantu / adhIhi-adhItAt / adhI. tam / adhiit| adhyayAni / adhyayAva / adhyayAma / adhyaita / adhyetAm / adhyAyana / adhyaiH / adhyaitam / adhyaita / adhyAyam / adhyaiva / adhyaima / iti siddhavatkRtya luGyAha / adhyagAditi // iNvattvAt 'iNo gA luGi' iti gAdeze 'gAtisthA' iti sico lukA luptatvAta 'ghumAsthA' iti iittvnn| adhygaataam| adhygaam| adhyagAva / adhyaissyt| kecittviti // AdhadhAtuke ityadhikAre 'iNo gA luGiH' iti sUtre etadvArtikapAThasya bhASye darzanAttadadhikAroktAnAmeva kAryANAmupasthitatvAditi bhAva: / tanmate yaNa neti // 'iNo yaN' ityasya ArdhadhAtukAdhikArasthatvAbhAvAnnAtideza ityarthaH / tena jho'ntAdeze iyaGi savarNadIrgha adhIyantItyAyUhyam / rAghavayoradhIyanniti // 'adhIgartha' iti sssstthii| rAghavau smaranityarthaH / adhipUrvAt igdhAtorlaTa: zatari zapo luki ikArasya iyaGi savarNadIrgha adhIyaniti zatrantAt subutpattau sau rUpam / vI gatIti // 'ajeya'ghaJapoH' iti sUtrabhASyarItyA asya Adha. dhAtuke nAsti prayoga iti zabdenduzekhare sthitam / viyantIti // ekActvAdyaNabhAvAdiyaGiti bhAvaH / loTi vetu-vatiAt / vItAm / viyantu / vItam / vIteti siddhavatkRtya aah| vIhIti // herapittvena GittvAna guNa iti bhAvaH / vayAni / vayAva / vayAma / laGyAha / avediti // aviyanniti // vI aniti sthite paratvAdaDAgamAt prAgiyaDi kRte aDAgama iti bhAvaH / matAntaramAha / aDAgame satIti // lAvasthAyAmaDiti pakSe iyaDambAdhitvA anekActvAt yaNi avyanniti kecidAhurityarthaH / kecidityasvarasaM sUcayati / tadvIjantu kRte'pyaTi yaNi kartavye AbhIyatayA aTa: asiddhatvAdanekActvAbhAvAdyaNabhAvAdiyaDevocita iti zabdenduzekhare vistaraH / atreti // vI I iti savarNadIrgha vI gatIti nirdeza iti bhAvaH / IyAditi // vidhiliDiH AzIliGi ca rUpamidaM samAnam / 'skoH' iti salopaH / tatra vidhiliGi IyAtAmityAdi / AziSi tu IyAstAmityAdi iti vizeSaH / aiSIditi // sici vRddhiH / yA prApaNe iti // nanu gacchatItyarthe yAtIti kathamityata Aha / prApaNamiha gatiriti // NijayaMstvavivakSita iti bhAvaH / praNiyAtIti // 'nergada' iti Natvam / yayau / yaataa| yAsyati / yAtu / ayAt / ayAtAm / laGaH zAkaTAyanasyaiva // 'jharjus' For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / AdantAtparasya laGo jharjus vA syAt / ayu:-ayAna / yAyAt / yAyAtAma / yAyAstAm / ayAsIt / vA 1050 gatigandhanayoH / gandhanaM sUcanabha / bhA 1051 dIptau / SNA 1052 zauce / zrA 1053 pAke / drA 1054 kutsAyAma gatau / sA 1055 bhakSaNe / pA 1056 rakSaNe / pAyAstAma / apAsIt / rA 1057 dAne / lA 1058 AdAne / ' dvAvapi dAne' iti candraH / dApa 1059 lavane / praNidAti-pranidAti / dAyAstAm / adAsIta / khyA 1060 prakathane / ayaM sArvadhAtukamAtraviSayaH / sasthAnatvaM namaH khyAtre (vA 1591) iti vArtikaM tadbhASyaJceha liGgam / 'sasthAno jihvAmUlIyaH / sa neti khyAJAdezakha khzAditve prayojanamityarthaH / iti ata iti caanuvrtte| tdaah| AdantAditi // jusa veti // zAkaTAyanagrahaNAdvikalpalAbha iti bhAvaH / evakArastu 'liT ca' 'liDAziSi' ityuttarArtha iti bhASye spaSTam / naca 'loTo laGvat' ityatidezAt yAntu ityatrApi jusvikalpaH zaGkayaH / 'nityaM GitaH' ityato Gita ityanuvRttyaiva siddharlaGgrahaNasya ladbhAvamAdAya pravRttinivAraNArthatvAt / idamapi bhASye spaSTam / ayAniti // jusabhAve rUpam / ayAsIt / SNAdhAtuH SopadezaH / nasya Tutve NatvanirdezaH / snAti / snAyAt-sneyAt / pA rakSaNe / 'eliDi ' iti sUtre, gAtisthA ityatra ca pivatereva grahaNAdettvasijluko na / tadAha / pAyAstAm / apAsIt iti // dAp lavane / ghutvAbhAvAt 'zeSe vibhASA' iti NatvavikalpammatvA aah| praNidAti-pranidAtIti // ghutvAbhAvAdAzIliDi luGica 'ghumAsthA' iti Ittvanneti matvA aah| dAyAstAmiti / adAsIditi ca // khyA prakathane / ayaM sArvadhAtukamAtraviSayaH iti // mAtrazabdo'vadhAraNe / sArvadhAtuka evAsya khyAdhAtoH prayogaH na tvArdhadhAtuke ityarthaH / kuta ityata Aha / sasthAnatvamiti // cakSiGaH khyAmiti sUtre khyAsthAne 'khzAJ' iti vaktavyam / asya zakArasya pUrvatrAsiddhamilyadhikAre yakAro vaktavya ityuktvA prayojanaM sauprakhye vuvidhirityupakramya sasthAnatvaM namaH khyAtre ityuktaM vaartike| tatra namadhyAhRtya namaH khyAtre iti sasthAnatvaM na bhavatIti vyAkhyAtaM bhASye / tadidaM vArtika bhASyaJca khyAdhAtorasya sArvadhAtuke eva prayoga ityatra jJApakamityarthaH / tatra sasthAnapadaM vyAcaSTe / sasthAno jihvAmalIyaH iti // prAcInAcAryasamayAditi bhAvaH / sa neti // sa: jihvAmUlIyaH namaH khyAtre ityatra na bhavatItyetat khyA Adezasya khzAditvavidhau zasya yatvavidhau ca prayojanamityarthaH / khzAditve iti // yatvavidhAvityasyApyupalakSaNam / zakArasthAnikayatvasyAsiddhatvAt 'zarpare visarjanIyaH' iti visarjanIya iSTassiddhyati / jihvAmUlIyastvaniSTo na bhavatIti bhASyavArtikahRdayam / khyAdhAtorasyArdhadhAtuke'pi prayogasatve tu tRjante khyAtRzabde yakArasya zakArasthAnikatvAbhAvAt asiddhatvAbhAvAt 'zapare visarjanIyaH' ityasyApravRttau 'kupvoH' iti jihvAmUlIyo durvaarssyaat| tatazcArdhadhAtuke sarvatra na khyAdhAtoH prayoga iti vijnyaayte|jnyaapksy sAmAnyApekSatvAditi bhaavH| smpuurvsyeti|| For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi 'sampUrvasya khyAte: prayogo na' iti nyAsakAraH / prA 1061 pUraNe / 'mA 1062 mAne / akarmakaH / tanau mamustatra na kaiTabhadviSaH' iti mAghaH / upasargavazenArthAntare tu sakarmakaH / 'udaraM parimAti muSTinA' / ' nergada-' (sU 2285) ityatra nAsya grahaNam / praNimAti-pranimAti / vaca 1063 paribhASaNe / vakti / vakta: / ayamantiparo na prayujyate / 'bahuvacanaparaH' ityanye / 'jhiparaH' ityapare / vagdhi / vacyAta / ucyAt / avocat / vida 1064 jnyaane| 2464 / vido laTo vA / (3-4-83) vetterlaTa: parasmaipadAnAM NalAdayo vA syuH / veda / vidatuH / viduH / vettha / vidathuH / vida / veda / vidva / vidma / pakSe vetti / vittaH ityAdi / sArvadhAtuke'pIti bhaavH| atra vyAkhyAnameva zaraNam / evaJca saGkhyAti ityAdi nAstIti phalitam / saMkhyAdizabdAstu khyAAdezasyeti bodhyam / mAmAne iti ||maanN parimitiriti bhaavH| tadAha / akarmaka iti // mAti ghRtaM pAtre'sminniti bhAvaH / parimitaMbhavatItyarthaH / saGgrahItaM bhavatIti yAvat / atrArthe ziSTaprayogasaMvAdaM darzayati / tanau mamustatreti // 'tanI mamustatra na kaiTabhadviSaH tapodhanAbhyAgamasambhavA mudaH' iti mAghakAvye / tapodhanasya nAradasya abhyAgamena Agamanena sambhavAH mudaH santoSAH kaiTabhadviSaH zrIkRSNasya tanau zarIre na mamuH parimitA na babhUvuH AdhikyAnna saGgrahItA babhUvuriti yAvat / arthAntare tviti // paricchede tvityarthaH / udaramiti // udaraM parimAti muSTinA kutukI ko'pi damasvasuH kimu / iti naiSadhakAvye / ko'pi kutukI damasvasuH damayantyAH udaraM muSTinA parimAti kimu parigRhNAtItyarthaH / nAsya grahaNamiti // ghuprakRtimADiti bhASyAditi bhAvaH / evaJca 'zeSe vibhASA'kakhAdau' iti Natvavikalpa iti matvA Aha / praNimAti-pranimAtIti // mamau / mamithamamAtha / mamiva / mAtA / mAsyati / mAtu / amAt / amAsIt / amAsyat / vaca paribhASaNe / aniT / ayamantIti // laTi prathamapuruSabahuvacanaM nAstItyarthaH / bahuvacanaparaH iti // na prayujyata iti zeSaH / asmin pakSe puruSatraye bahuvacanaM nAsti / jhipara iti|| na prayujyata iti shessH| asmin pakSe liDAdiSvapi bahuvacanaM nAstIti bhAvaH / tatra liTi akiti liTyabhyAsasya' iti smprsaarnnm| uvAca / kiti tu 'vacisvapi' iti samprasAraNam / uuctuH| uvacitha-uvaktha / Uciva / vaktA / vakSyati / vktu| avacat / vacyAditi // vidhiliGi rUpam / AzIrliGi 'vacisvapi' iti samprasAraNaM matvA Aha / ucyAditi // luGi 'asyati vakti' iti cleraGi 'vaca um' iti bhAvaH / vida jJAne iti // aniTsu lugvikaraNasyAgrahaNAt ayaM seT / vidolaTo vA // parasmaipadAnAM Nalatus' ityaadisuutrmnuvrtte| vida iti paJcamI / tadAha / vetterlaTaH iti // vindatividyatyostu zena zyanA ca For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 205 viveda / vividatuH / 'upavida-' (sU 2341) ityAmpakSe 'vida' ityakArAntanipAtanAnna laghUpadhaguNaH / vidAJcakAra / veditA / 2465 / vidAMkurvantvityanyatarasyAm / (3-1-41) vetterloTyAm guNAbhAvo loTo luk loDantakarotyanuprayogazca vA nipAtyate / puruSavacane na vivakSite / itizabdAt / 2466 / tanAdikRbhya uH / (3-1-79) tanAdeH kRyazca 'u' pratyaya: syAt / zapo'pavAdaH / tanAditvAdeva siddhe kRJgrahaNaM 'gaNakAryasyAnityatve' liGgam / tena 'na vizvasedavizvastam' ityAdi siddham / vidAGkarotu / vyavadhAnAt naite AdezAH / ityAdIti // vidanti / vetsi / vitthaH / vittha / vedmi / vidvaH / vidmaH / vividaturiti // vividuH / viveditha / vividathuH / vivida / viveda / vividiva / vividima / Am pakSe iti // na laghUpadhaguNa itynvyH| kuta ityata Aha / akArAntanipAtanAditi // 'uSavida' iti sUtre videtyakArAntatvaM Amsanniyogena nipAtyata ityarthaH / Ami ato lopaH / tasya sthAnivattvAt na laghUpadhaguNa iti bhAvaH / vediteti // vediSyatItyapi jJeyam / vidAMkurvantvityanyatarasyAm // 'kRJ cAnuprayujyate liTi' ityuttaramidaM sUtram / itizabdaH prakAre / evaJjAtIyakaM vaikalpyena pratyetavyamityarthaH / vette. riti // lugvikaraNAt vidadhAtoH loTi pare Ampratyayo nipAtyata ityarthaH / loDantati // AmantAdvideH loDantakRJdhAtoH anuprayogazca nipAtyata ityarthaH / nanu 'vidAGkurvantu' iti loTi prathamapuruSabahuvacanasyaiva sUtre nirdezAt kathaM loDantasAmAnyAnuprayoga ityaah| purusseti|| kurvantviti prathamapuruSo bahuvacanaJca na vivakSitamityarthaH / tayostu nAntarIyakamuccAraNamiti bhAvaH / itizabdAditi // tasya prakAravacanasya lokaprayogAnusAritvAditi bhAvaH / tanAdikRbhya uH| zapo'pavAdaH iti // anena zabviSaya evAsya pravRttiriti sUcitam / 'sArvadhAtuke yaka' ityataH sArvadhAtukagrahaNasya 'kartari zap' ityataH kartarItyasya cAnuvRtteriti bhAvaH / teneti // gaNakAryasyAnityatayA 'zvaset' ityatra adAdigaNakArya zapo luGna bhavatItyarthaH / vastutastu kRJgrasaNasyAtra bhASye pratyAkhyAtatvAt uktajJApanAbhAvAt vizvasedityasiddhamevetyAhuH / vizvastamityatra tu AgamazAstrasyAnityatvAt neDityAhuH / vidAGkarotviti // atra viderloTi Ami loTo luki AmantAdvideH kRjo loDantasyAnuprayogaH / tatra loTastipi 'eruH' ityutve zapambAdhitvA upratyaye RkArasya guNe raparatve ukArasya tinnimito muNaH / tAtaGi tu RkArasya guNe rapare tAtaDo GittvAt ukArasya guNAbhAve vidAGkurutAt For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi 2467 / ata utsArvadhAtuke / (6-4-110) upratyayAntasya kRJo'kArasya utsyAtsArvadhAtuke kiti / uditi taparasAmarthyAnna guNaH / vidAMkurutAt / vidAMkurutAm / -- utazca-' (sU 2334) iti herlak / AbhIyatvena luko'siddhatvAdutvam / vidAMkuru / vidAGkaravANi / avet / avittAm / * sijabhyasta---' (sU 2226) iti jhernus / aviduH / 2468 / dazca / 8-2-75) dhAtordAntasya padasya sipi pare ru: syAdvA / ave:-avet / asa 1065 bhuvi / asti / 2469 / znasorallopaH / (6-4-111) / asyAstezcAkArasya lopa: syAtsArvadhAtuke kiti / staH / santi / 'tAsastyo:- (sU 2191) iti salopa: / asi / sthaH / stha / asmi / svaH / smaH / ArdhadhAtuke' (sU 2432) ityadhikRtya / iti sthite / ata ut / upratyayAntasyeti // 'utazca pratyayAt' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / kRto'kArasya uditi // 'nityaM karoteH' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / kGintIti // 'gamahana' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / akArasya uttve kRte tasya laghUpadhaguNamAzaGkaya Aha / tapareti // idaM sthAnivatsUtre bhASye spaSTam / vidAMkurutAmiti // vidAkurvantvityapi jJeyam / 'na bhkurch|m' iti niSedhAt 'hali ca' iti dI? na / heTuMgiti // vidAGkuru hi iti sthite 'ata utsArvadhAtuke' ityuttvamparamapi bAdhitvA nityatvAt 'utazca pratyayAt' iti he gityarthaH / tarhi sArvadhAtukAbhAvAt kathamuttvamityata Aha / AbhIyatveneti // vidAMkurviti // vidAGgurutAt / vidAGgurutam / vidAGkuruta / vidAGkaravANIti // ATaH pittvena DittvAbhAvAdukArasya guNa iti bhAvaH / vidAGkaravAva / vidAGkaravAma / laGyAha / avediti // hallyAdinA sipo lope vizeSamAha / dazca // 'sipi dhAtoruvA' ityanuvRttam / da iti SaSThyantena dhAturvizeSyate / tadantavidhiH / padasyetyadhikRtam / tadAha / dhAtordAntasya padasyeti // alo'ntyasyetyantyasya jJeyam / avediti / / sipo halGyAdilope dakArasya rutvavikalpaH / avittam / avitta / avedm| avidva / avidm| vidyAt / vidyAtAm / vidyAt / vidyAstAm / avedIt / avediSyat / asa bhuvIti // bhavanaM bhUH / sttaayaamityrthH| astIti // sasya carve'pi sakAra eva bhavati natu takAraH, alpaprANatayA prayatnabhedAt / znasorallopaH // at iti luptaSaSThIkampadam / 15 as anayordvandvAtpaSTIdvivacanam / zakandhvAditvAt pararUpam / zneti nampratyayaikadezanirdezaH / 'ata utsArvadhAtuke' ityataH sArvadhAtuke ityanuvartate, 'gamahana' ityataH kGitIti / tadAha / zvasyetyAdinA / asterbhUH // asa For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 207 2470 / asterbhUH / (2-4-52) babhUva / bhavitA / astu / stAt / stAm / santu / 2471 / dhvasoreDAvabhyAsalopazca / (6-4-119) ghorastezcaittvaM syAddhau pare'bhyAsalopazca / aabhiiytvenaittvsyaasiddhtvaaddhedhiH| 'aso:--' (sU 2469) ityallopaH / edhi / tAtapakSe ettvaM na / pareNa tAtaDA bAdhAt / sakRdgatau--' (pa 41) iti nyAyAt / stAt / stam / sta / asAni / asAva / asAma / 'astisica:-' (sU 2225) itarIT / AsIt / 'sora-' (sU 2469) llopasyAbhIyatvenAsiddhatvAdATa / AstAm / Asan / syAt / bhUyAt / abhUt / sico'stezca vidyamAnatvena vizeSaNAdIena / 2472 / upasargaprAdurdhyAmastiryacparaH / (8-3-87) dhAto bhAvaH syAt ArdhadhAtuke pare ityarthaH / as hi iti sthite / dhvasoreddhAvabhyAsalopazca // ghu as anyordvndvH| et hau iti cchedaH / nanu as hi iti sthite 'hujhalbhyohedhiH' iti dhitvamparatvAt bAdhitvA 'dhvasoH' iti sakArasya ettve kRte hujhalbhyaH paratvAbhAvAt kathandhibhAva ityata Aha / AbhIyatveneti // tathAca a edhIti sthite Aha / nasoriti // nanvAziSi as hi iti sthite tAtaDaM bAdhitvA paratvAdettvamprApnotItyata Aha / tAtapakSe ettvanneti // kuta ityata Aha / pareNeti // nanu kRte tAtaGi tasya sthAnivattvena hittvAttasminpare 'dhvasoH' ityettvaGkuto netyata Aha / sakRdtAviti // sakRt ekavAraM gatau pravRttau vipratiSedhe virodha sati yadbAdhitantadbAdhitameva bhavati, natu punaH pravartate iti tadarthaH / laGastipi vizeSamAha / astisicaH iti // ikAralope ATi vRddhau astisicaH iti IDAgama ityarthaH / nanu tasAdau Diti paratvAdADAgamAtprAk 'nasoH' ityallope sati ajAditvAbhAvAt kathamADityata Aha / znasorallopasyAbhIyatveneti / AstAmiti // atra kRte ADAgame tasya lopanivRttyartha 'nasoralopaH' iti taparakaraNam / vastutastu ATa AbhIyatvenAsiddhatvAdeva lopo na bhavatIti 'znasorallopaH' ityatra taparakaraNaM vyarthamiti bhASye spaSTam / Asanniti // aasiiH| Astam / Asta / Asam / Asva / Asma / vidhiliDyAha / syAditi // syAtAm / syurityAdi / AzIrliGi ArdhadhAtukatvAt bhUbhAvammatvA Aha / bhUyAditi // luGi tu sici bhUbhAve 'gAtisthA' iti sico lukammatvA Aha / abhUditi // tatra 'astisico'pRkte' iti IDAgamamAzaya Aha / sico'stezceti // iha bhUbhAve sati asterazrUyamANatvAt INneti bhAvaH / upasargaprAdurdhyAm // upasargaH prAdus anayordvandvaH / iNkorityadhikRtam / tatra iNa ityupasargeNa sambadhyate na tu praadusi| tataH parasya asteH For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi upasargeNa: prAdusazca parasyAste: sasya Sa: syAdyakAre'ci ca pare / niSyAt / prAduHSyAt / niSanti / prAduHSanti / ' yacparaH' kim / abhistaH / mRjUSa 1066 zuddhau / 2473 / mRjervRddhiH / (7-2-114) mRjeriko vRddhiH syAddhAtupratyaye pare / ' kityajAdau veSyate -' (vA 5057) / 'trazca-' (sU 294) iti SaH / maasstti| mRssttH| mRjanti-mArjanti / saMsya iNaH paratvAsambhavAt / korityapi asambhavAnna sambadhyate / astiriti SaSThyarthe prathamA / 'sahessADhassaH' ityataH sa iti SaSThyantamanuvartate, mUrdhanya ityadhikRtam / y ac anayoIndraH / yacau parau yasmAditi vigrahaH / yakAre akAre ca pare iti labhyate / tadAha / upasargeNaH iti // upasargasthAdiNa ityarthaH / parasyeti // asteH sasya vizeSaNamidam / na tvasteH / tena prAdurAsIdityatra na Satvam / yakAraparakatve udAharati / niSyAt-prAduHSyAditi // prAdus iti sAntamavyayam / sasya Satve pUrvasya sasya Tutvena SaH / SAntatve tu prAdurvyAmiti rutvanirdezo nopapadyate / acparakatve udAharati / niSanti / prAduHSantIti / mRjUSa zuddhAviti // UdittvamiDikalpArtham / 'SidbhidAdibhyo'G' ityarthaM ssittvm| vastutastu bhidAdigaNe mRjAzabdapAThAdeva siddheriha pitkaraNamanArSabhityAhuH / mRjervRddhiH // 'iko guNavRddhI' iti paribhASayA ika ityupasthitam / mRjerityavayavaSaSThI / tadAha / mRjeriko vRddhiH syAditi // 'dhAtoH svarUpagrahaNe tatpratyaye kAryavijJAnam' iti paribhASAmabhipretya Aha / dhAtupratyaye pare iti // dhAtorvihite pratyaye ityarthaH / tena parimRDbhyAmityatra na vRddhiriti bhAvaH / guNApavAdo'yam / viGatyajAdau veSyate iti // mRjevRddhiriti zeSaH / 'iko guNavRddhI' iti sUtrabhASye idampaThitam / vrazceti SaH iti // mRj ti iti sthite RkArasya vRddhau raparatve jakArasya vrazceti Satve takArasya Tutvena TakAre mASTarTIti rUpamityarthaH / mRSTaH iti // DittvAnna vRddhiH nApi guNa iti bhaavH| mRjanti-mArjanti iti // viGa tyajAdAviti vRddhivikalpa iti bhAvaH / mAkSi / mRSThaH / mRSTha / mAmi / mRjvaH / mamArjeti // Nali mRjervRddhiriti bhAvaH / atusAdAvajAdau kiti vRddhivikalpaM matvA Aha / mamArjatuH-mamRjaturiti // mamArju:-mamRjuH ityapi jJeyam / UdittvAdiDikalpaM mRjervRddhiJca matvA Aha / mamArjitha-mamASTheti // iDabhAve jasya vrazceti SaH / thasya Tutvena Tha iti bhAvaH / mamA thuH-mamRjathuH / mamArja-mamRja / mamArjiva-mamR. jiva-mamRjva / mamArjima-mamRjima-mamRjma / luTyAha / mArjitA-mArTati // Udi * atra 'ihAnye vaiyAkaraNA mRjerajAdau saMkrame vibhASA vRddhimArabhante / tadihApi sAdhyam' iti 'iko guNa'-iti sUtrasthaM bhASyaM mAnam / For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 209 mamArja / mamArjatuH-mamRjatuH / mamArjitha-mamASThaM / mArjitA-mArTA / mRDhi / amAz / amArjam / amArjIt-amAkSIt / rudir 1067 azruvimocane / 2474 / rudAdibhyaH sArvadhAtuke / (7-2-76) 'rud' 'svap' 'zvas' 'an' 'jan' ebhyo valAdeH sArvadhAtukasyeda syAt / roditi / ruditaH / ho paratvAdiTi dhitvaM na / rudihi / 2475 / rudazca paJcabhyaH / (7-3-98) halAdeH pita: sArvadhAtukasyApRktasya IT syAt / 2476 / aGgArgyagAlavayoH / (7-3-99) arodIt-arodat / aruditAm / arudan / arodI:-arodaH / arodam / prakRtipratyayavizeSApekSAbhyAmaDIDbhyAmantaraGgatvAdyAsuTa / ruyAt / kvAdiTi tadabhAve ca 'mRjervRddhiH' iti bhAvaH / mArjiSyati / mAyati / mATuM-mRSTAt / mRSTAm / mArjantu-mRjantu / mRDDhIti // herapittvena DittvAnna vRddhiH / vrazcAdinA jasya SaH / hordhiH Sasya jaztvena Da: dhasya Tutvena ddhH| mRSTAt / mRSTam / mRSTa / maarjaani| mArjAva / mArjAma / laGyAha / amAz iti // tipa ikAralope vRddhau raparatve halGyAdinA takAralope vazvAdinA jasya SaH tasya jaztvacA iti bhAvaH / amRSTAm / amArjana-amRjan / amAz / amRSTam / amRSTa / amArjamiti // amRjva / amRjma / mRjyAt / mRjyAtAm / mRjyAstAm / amArjIt-amAIditi // UdittvAdiDikalpa iti bhAvaH / iTpakSe amArjiSTAm / amAjiSurityAdi sugamam / 3DabhAve amArTAm / amaajhuH| amaakssiiH| amArTam / amArTa / amArzam / amAva' / amAbhaM / amArjiSyat / amAya't / rudirdhAturirit seT / rudAdibhyaH // iDvalAderityanuvRttimmatvA Aha / valAderiti / ruditaH iti // DittvAnna guNaH / rudanti / rodiSi / rudithaH / ruditha / rodimi / rudivaH / rudimaH / ruroda / rurudatuH / rurodiya / rurudiv| rurudim| roditA / rediSyati / roditu| ruditAt-ruditAm / rudntu| rudi. hi iti sthite 'hujhalbhyaH' iti dhitvamAzaya Aha / hoprtvaaditi|rudihiiti // herapisvena DittvAnna laghUpadhaguNa iti bhAvaH / ruditAt / ruditam / rudit| rodAni / rodAva / rodAma / rudazca paJcabhyaH // 'nAbhyastasya' ityataH piti sArvadhAtuke iti 'uto vRddhiH' ityato halIti 'guNo'pRkte' ityataH apRkte iti 'bruva IT' ityata IDiti cAnuvartate / ruda iti paJcamI / rudAdibhya iti vivakSitaM ityabhipretya sUtrazeSaM pUrayati / halAde. rityaadinaa| aGgAryagAlavayoH // anayormate rudAdibhyaH paJcabhyaH parasya halAdeH pitaH sArvadhAtukasya aDAgamaH syAditi spaSTo'rthaH / bharodIrita // aruditam / arudita ityapi jheyam / arodamiti // arudiva / arudima ityapi jheyam / nanu liGastipi 27 For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi arudat-arodIt / vi Svap 1068 zaye / svapiti / svapitaH / suSvApa / suSupatuH / suSupuH / suSvapitha-suSvaptha / 2477 / suvinirdurghyaH supisuutismaaH| (8-3-88) ebhya: supyAdeH sasya Sa: syAt / 'pUrva dhAturupasargeNa yujyate' / yAsuTambAdhitvA paratvAt 'anAryagAlavayoH' iti 'rudazca paJcabhyaH' iti ca aDITI syAtAmityata Aha / prakRtipratyayeti // halAdipitsArvadhAtukApRktApekSatvAJcetyapi zeyam / luGi 'irito vA' ityaGpakSe Aha / arudaditi // aGabhAvapakSe tvAha / arodiiditi|| 'asti sicaH' iti IT 'rudazca paJcabhyaH' iti tu neha prvrtte| sicA vyavahitatvAt / mi pvap zaye iti // Sopadezo'yam / ArdhadhAtuke aniT / svapitIti // 'rudAdibhyaH' iti iT / svapitaH iti // svapanti / svapiSi / svapithaH / svapitha / svapimi / svapivaH / svapimaH / suSvApeti // dvitve 'liTyabhyAsasya' iti samprasAraNe pUrvarUpe AdezasakAratvAt Satvamiti bhAvaH / suSupaturiti // 'vacisvapi' iti samprasAraNe kRte dvitvAdIti bhAvaH / suSupurityapi jJeyam / suSvapitha-suSvaptheti // bhAradvAjaniyamAtthali veDiti bhAvaH / sussupthuH| suSupa / suSvApa-suSvapa / suSupiva / suSupima / suvinirdurvyH|| kRtasamprasAraNasya svapdhAtoH svapItyanena prahaNam / sUtItyanena sUtizabdaH kRdanto gRhyate / sametyanenApi samazabdasya grahaNam / SaSThyarthe prathamA / 'sahessADhassa' ityataH saH iti SaSThyantamanuvartate / mUrdhanya ityadhikRtam / tadAha / ebhyaH supyAderiti // suSuptiH, suSUtiH, suSumaH, ityudAharaNAni / atra kRtasamprasAraNasya svapdhAtorgrahaNAt susvapna ityatra na Satvamiti bhASyam / nanvevaM sati su SuSupaturityatra supUrvasya svapdhAtoH kathaM Satvam / kRtasamprasAraNasya hi svapdhAtoH Satvam / tatra yadi svap atus iti sthite pUrva dvitve kRte pazcAt 'vacisvapi' iti samprasAraNaM tadA halAdizeSe uttarakhaNDasyaiva 'vacisvapi' iti samprasAraNaM na tvabhyAsasya / atusaH kitaH uttarakhaNDavyavahitatvAt , 'na samprasAraNe samprasAraNam' iti niSedhAcca / tatazca su sasvap atusityatra pUrvakhaNDasya kRtasamprasAraNatvAbhAvAt kathaM Satvam / uttarakhaNDasya ca su ityupasargAdavyavahitaparatvAbhAvAtkathamanena Satvam / iNakavargAbhyAmparatvAbhAvena AdezapratyayayoH ityasyApyuttarakhaNDe apravRtteH / yadi tu paratvAtpUrva samprasAraNe kRte pazcAt dvitvaM tarhi sup ityasya dvitvapravRtteH prAgeva Satvamiti vaktavyam / tattu na yujyate / 'pUrva dhAtuH sAdhanena yujyate pazcAdupasargeNa' iti paribhASayA su ityupasargasambandhasya dvitvAtprAgapravRtteH / tathAca kRtasamprasAraNasya akRtaSatvasya sup ityasya dvitve uttarakhaNDasyaiva 'AdezapratyayayoH' iti SatvaM syAt / na tu pUrvakhaNDasya 'sAtpadAdyoH' iti niSedhAt / kRte halAdizeSe su iti pUrvakhaNDasya sutrUpatvAbhAvena 'suvinirdurvyaH' ityasyApyapravRtteH / naca ekadezavikRtavikRtasyAnanyatvaM zaGkatham / evamapyabhyAsasyAnarthakatvena arthavagrahaNaparibhASayA Satvasya tatrAprApteH / tasmAdiha suSuSupaturityatra pUrvakhaNDe SatvaM durupapAdamityAzaGkaya aah| pUrva dhAturityAdinA // lakSyAnurodhAdiha 'pUrva dhAturupasargeNa yujyate pazcAtsAdhanena' ityAzrI For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 211 kiti liTi paratvAtsamprasAraNe Satve ca kRte dvitvam / 'pUrvatrAsiddhIyamadvirvacane' (pa 127) / suSuSupatuH / suSuSupuH / piti tu dvitve'bhyAsasya samprasAraNam / SatvasyAsiddhatvAttataH pUrva 'halAdiH zeSa:' (sU 2179) / nityatvAJca / tataH supirUpAbhAvAnna SaH / susuSvApa / susvaptA / asvapIt-asvapat / svapyAt / supyAt / suSupyAt / asvApsIt / zvasa 1069 prANane / shvsiti| zvasitA / azvasIt-azvasat / zvasyAtAm / zvasyAstAm / 'hmacantakSaNa(sU 2299) iti na vRddhiH / azvasIt / ana 1070 c| aniti / aan| anitA / AnIt-Anat / 2478 / aniteH| (8-4-19) yate tatazca dvitvAtprAgeva paratvAtsamprasAraNe sati sup ityasya su ityupasargapUrvakatvamAdAya Satve ca kRte sati punaH prasaGgavijJAnAt Sup ityasya kRtaSatvasya dvitve sati khaNDadvaye'pi SakArazravaNaM nirbaadhmityrthH| taduktambhASye "ghupi bhUte dvirucyate " iti / nanu kRtaSatvasya kathaM dvitvaM dvitve kartavye SatvasyAsiddhatvAdityata Aha / pUrvatrAsiddhIyamiti // nanu tarhi susuSvApetyatrApi pUrvakhaNDe SatvaM zrUyetetyata Aha / piti tviti // piti Nali kittvAbhAvAt 'vacisvapi' ityasyApravRttau kRte dvitve 'liTyabhyAsasya' iti pUrvakhaNDasya samprasAraNam / su sup svapa a iti sthite 'muvinirdubhyaH' iti SatvasyAsiddhatvAt halAdizeSa ityarthaH / nityatvAJceti // kRte akRte ca Satve halAdizeSasya prApteriti bhaavH| tataH iti // halAdizeSottaraM su ityasyaiva sthityA sup iti rUpasyAbhAvAnna Sa ityrthH| ekadezavikRtatvAdananyatve'pi abhyAsasyArthavattvAbhAvAnna Sa iti draSTavyama / svaptA / svapsyati / svapitu-svapitAt / svapitAm / svapantu / svapihi-svapitAt / svapitam / svapita / svapAni / svapAva / svapAma / laGyAha / asvapIt-asvapaditi // 'rudazca paJcabhyaH' iti ITi 'aD gAryagAlavayoH' ityaTi ca rUpe / anyAni rudivadrUpANi / liGayAha / supyAditi // ' vacisvapi' iti samprasAraNamiti bhAvaH 'suvinirdubhyaH' iti SatvammatvA Aha / suSupyAditi / asvApsIditi // aniTkatvAnna sijlopa iti bhAvaH / zvasa prANane iti // valAdyArdhadhAtuke seDayam / sArvadhAtuke tu valAdau -- rudAdibhyaH' iti iT / laGastipi 'rudazca' iti ITaM aD gAyetyaTazca matvA Aha / azvasIt-azvasaditi // viddhyAzIliGoH zvasyAditi siddhavatkRtya Aha / zvasyAtAm / zvasyAstAmiti / ana ceti // anadhAturapi prANane vartate ityarthaH / seDayam / sArvadhAtuke'pi valAdau 'rudAdibhyaH' iti iT / laGi IDaTau matvA Aha / AnItAnaditi / aniteH // 'raSAbhyAM no NaH' ityanuvartate / 'upasargAdasamAse'pi' ityataH upa For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 siddhAntakaumudIsahitA - [bhadAdi upasargasthAnimittAtparasyAniternasya NaH syAt / prANiti / jakSa 10 71 bhakSahasanayoH / jakSiti / jakSitaH / 2479 / adabhyastAt / (7-1-4) jhasya atsyAt / antApavAdaH / jakSati / 'sijabhyasta--' (sU 22 26 iti jharjus / ajakSuH / ayamantassthAdirityujjvaladatto babhrAma / rudAdayaH paJca gatAH / jAgR 1072 nidraakssye| jAgarti / jAgRtaH / jAgrati / 'upavida-' (sU 2341) ityAmvA / jAgarAJcakAra-jajAgAra / 2480 / jAgro'viciNNalGitsu / (7-3-85) jAgarterguNa: syAdviciNNaliGadyo'nyasminvRddhiviSaye pratiSedhaviSaye ca / jajAgaratuH / ajAgaH / ajAgRtAm / abhyastatvAjjus / sargAditi / tadAha / upasargasthAditi // bhinnapadasthatvAdaprAptau vacanam / jakSadhAtuH seT / valAdau sArvadhAtuke'pi -- rudAdibhyaH' iti seT / adabhyastAt // jhasyeti // jho'nta ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / jakSatIti // 'jakSityAdayaH SaT' ityabhyastasaMjJeti bhAvaH / laGastipi IDaToH ajakSIt , ajakSat iti siddhavatkRtya Aha / sijabhyasteti / adAdezApavAdo jus / antassthAdiriti // tAlavyomAdirityarthaH / babhrAmeti // jakSan krIDan ramamANaH ityupaniSadi cavargatRtIyAditvasya nirvivAdatvAditi bhAvaH / jAgRdhAtuH RkArAntaH seT / jAgartIti // tipi zapo luki RkArasya guNe raparatvam / jAgRtaH iti // GittvAnna guNaH / jAgratIti // 'jakSityAdayaH SaT' ityabhyastasaMjJAyAm 'adabhyastAt ' iti jheradAdezaH / DittvAdguNaniSedhe RkArasya yaNiti bhaavH| jAgarSi / jAgRthaH / jAgRtha / jAgarmi / jAgRvaH / jAgRmaH / liTi 'kAsyanekAc' iti nityamAmi prApte Aha / upavidetyAm veti / jAgarAmiti // Ami RkArasya guNo raparatvaJceti bhAvaH / AmabhAve aah| jajAgAreti // atusAdau kittvAdguNaniSedhe prApte / jAgro'vi // jAgra iti sssstthii| mirguNaH ityataH guNa ityanuvartate / tadAha / jAgarterguNaH syAditi // aviciNNADisviti cchedaH / vi ciN Nal Git eSAM dvandve nnysmaasH| tadAha / viciNNaliGadbhayo'nyasminniti // ciNNalparyudAsAt vRddhiviSaye'pyasya pravRttiH / DipayudAsAt guNapratiSedhaviSaye'pyasya pravRttiH / tadAha / vRddhiviSaye pratiSedhaviSaye ceti // jajAgaraturiti // atra kittve'pi guNaH / jajAgaruH / jajAgaritha / jajAgarathuH / jajAgara / jajAgAra-jajAgara / jajAgariva / jajAgarima / viciNNalaDitsu tu na guNaH / vi jAgRviH / ciN ajaagaari| Nal jajAgAra / Dit For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA / 213 2481 / jusi ca / (7-3-83) ajAdo jusIgantAGgasya guNaH syAt / ajaagruH| 'ajAdau' kim jAgRyuH / AziSi tu jAgaryAt / jAgaryAstAm / jAgaryAsuH / luGi ajAgarIt / 'jAgR is' ityatra yaNprAptaH, taM sArvadhAtukaguNo bAdhate, taM sici vRddhiH, tAM jAtiguNaH, tatra kRte halantalakSaNA vRddhiHprAptA, 'neTi' (sU 2268) iti niSiddhA, tata: / ato halAdeH-' (sU 2284) iti bAdhitvA * ato' lrAntasya' (sU 2330) iti vRddhiH prAptA, 'hmathanta-' (sU 2299) iti niSiddhayate / tadAhuH 'guNo vRddhirguNo vRddhiH pratiSedho vikalpanam / punarvRddhiniSedho'to yaHpUrvAH prAptayo nava // ' iti / daridrA 1073 durgatau / daridrAti / 2482 / iddaridrasya / (6-4-114) jAgRtaH / vRddhiviSaye yathA Nvuli jAgarakaH / pratiSedhaviSaye yathA jjaagrtuH| kittve'pi guNaH ityAgRhyam / jAgaritA / jAgariSyati / jAgartu-jAgRtAt / jAgRtAm / jAgratu / jAgRhi-jAgRtAt / jAgRtam / jAgRta / jAgarANi / jAgarAva / jAgarAma / laDyAha / ajAgariti // tipi ikAralope halDyAdinA takAralope rephasya visarga iti bhAvaH / abhyastatvAlaDo jharadAdeze prApte Aha / abhyastatvAjjusiti // 'sijabhyastavidibhyazca' ityaneneti bhAvaH / jakSityAditvAdabhyastatvam / ajAgR us iti sthite 'sArvadhAtukamapit'iti DittvAdaviciNNalDitsviti paryudAsAdaprApte guNe aah| jusi ca // anggsyetydhikRtm| mirguNa ilyataH guNa ityanuvartate / 'iko guNavRddhI' iti paribhASayA ika ityupasthitena aGgasya vishessnnaattdntvidhiH| 'ksasyAci' ityato'nuvRttena acAtyanena jusItyasya vizeSaNAttadAdividhiH / tadAha / ajaadaavityaadinaa| ajAgaruriti ||ajaagH / ajAgRtam / ajAgRta / ajAgaram / ajAgRva / ajAgRma / vidhiliGi yAsuTo DiktvAnna guNaH / jAgayAt / jAgRyAtAm / jAgRyuriti // jusicetyatra ajAdAvityukterna guNa iti bhAvaH / AziSi tu jAgaryAditi // kidAziSi iti yAsuTa: kittvAt 'jAgro'viciNNalDitsu' iti guNa iti bhAvaH / jAgRdhAto Gi sici iTi yaNAdiprAptikramaM darzayati / jAgR is ityaneti / tatra kRte iti // 'jAgro'viciNNal' iti guNe raparatve kRte ajAgara Iditi sthite satItyarthaH / tadAhuriti // vRddhA iti zeSaH / ajAgariSTAm / ajAgariSuH ityAdi sugamam / daridrAdhAturAdantaH seT / durgatiH dhanahInAbhavanam / daridrAtIti // dhanahInIbhavatItyarthaH / iddaridrasya // sautro iskH| 'gamahana' ityataH viddtiitynuvrtte| For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi daridrAterikAraH syAddhalAdau kiGati sArvadhAtuke / daridritaH / 2483 / znAbhyastayorAtaH / (6-4-113) anayorAto lopa: syAtviGati saarvdhaatuke| daridrati / anekActvAdAm / daridrAJcakAra / 'Ata au Nala:' (sU 2371) ityatra 'o, ityeva siddhe aukAravidhAnaM daridrAtarAlope kRte zravaNArtham / ata eva jJApakAdAmnetyeke / dadaridrau / dadaridratarityAdi / yattu Nali dadaridreti tannirmUlameva / 'daridrAterArdhadhAtuke vivakSite Alopo vAcyaH' (vA 4146) / 'luGi vA' (vA 'I halyaghoH' ityataH hali iti 'ata ut' ityataH sArvadhAtuke iti / tadAha / dridraateriti|| 'znAbhyastayoH' ityAllopApavAdaH / alo'ntyasyetyantyasya ikAraH / daridritaH iti // 'sArvadhAtukamapit' iti taso GittvAdAkArasya ikAraH / naabhystyoraatH|| gamahana' ityataH lopaH viDatItyanuvartate / 'ata ut' ityataH sArvadhAtuke iti / tadAha / anayoriti // nApratyayasya abhyastasya cetyarthaH / daridratIti // jakSityAditvAdabhyastatvAdadabhyastAditi jhasya adAdeze aakaarlopH| daridrAsi / daridrithaH / daridritha / daridrAmi / daridrivaH / daridrimaH / liGyAha / anekActvAdAmiti // idaJca 'kAspratyayAt' iti sUtrabhASye spaSTam / daridrAJcakAreti // Ami savarNadIrghaH / kaiyaTamatamAha / AtaH iti // 'Ata au Nala:' ityatra prathamAtikrame kAraNAbhAvAt okAra eva vidhAtumucitaH / vRddhau satyAntAvataiva yayau ityaadisiddheH| tasmAdaukAravidhAnaM daridrAdhAtorNali 'daridrAtarArdhadhAtuke lopo vaktavyaH' ityAllope dadaridrI ityaukArazravaNArtha sampadyate / okAravidhAne tu Alope sati vRddharasambhavAt dadaridro ityokAra eva zrUyetetyarthaH / ata eveti // asmAdeva daridrAteH aukArazrayaNArthAt aukAravidhAnAddaridrAteliTi Am neti vijnyaayte| Ami sati Nala evaaprsktrityrthH| idaJca 'casvekAjAddhasAm' iti sUtrabhASye dhvanitaM kaiyaTena spaSTIkRtam / tanirmUlameveti // 'kAspratyayAt' iti vasvekAc' iti sUtrasyabhASyakaiyaTavirodhAditi bhAvaH / dadaridratuH / ddridruH| dadaridritha / dadaridrathuH / dadaridra / ddridrau| dadaridriva / ddridrim| ArdhadhAtuke vivakSite iti // 'Ato lopa iTi ca' ityAlopo daridrAtarbhavan viDati akDiti ca ajAdAvArdhadhAtuke bhavati / sa ca ArdhadhAtuke vivakSite tataH prAgeva bhavatIti vktvymityrthH| tena daridrAtIti daridraH Alope kRte pacAdyac siddhyati / ArdhadhAtuke pare AllopapravRttau tu 'zyAdvayadhA' ityAdantalakSaNo NapratyayaH syAt / tatazca kRte Napratyaye AllopaM bAdhitvA 'AtA yuk ciNakRtoH' iti yuki daridrAya iti syAt / ArdhadhAtuke vivakSite tataH prAgeva Allope tu kRte AdantatvAbhAvAt NapratyayAbhAve pacAdyacpratyayo nirbAdhaH / tadidaM bhASye spaSTam / luGi veti // luGi Allopo vA vaktavya ityarthaH / 'adyatanyAM veti vaktavyam' iti vArtikArthasaGgraho'yam / adyatanyAmityanena adyatanabhUtArthakadhAtuvihitaluDDibhaktirvivakSitA / bhASye tasyA evodAharaNAt / For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 215 4142) / 'sani buli lyuTi ca na' (vA 5058) / daridritA / adaridrAt / adaridritAm / adaridruH / daridriyAt / daridyAt / adaridrIt / iTsako adaridrAsIt / cakAsa 1074 dIptau / jhasya at / cakAsati / cakAsAJcakAra / 'dhi ca' (sU 2249) iti salopa: sica evetyeke / cakAddhi / 'cakAdhi' ityeva bhASyam / 2484 / tipyanasteH / (8-2-73) sani Nvuli lyuTi ca neti // eteSu daridrAterAllopo neti vaktavyamityarthaH / Nvuli yathA daridrAyakaH Ato yuk / lyuTi yathA daridrANaH / anAdeze kRte AllopAbhAvAt savarNadIrghaH / sani yathA didaridrAsati / anantarasyeti nyAyAdasya vArtikaprAptasyaiva lopasyAyaniSedhaH / tena 'tanipatidaridrANAmupasaGkhyAnam' iti daridrAtessanaH iTpakSe 'Ato lopa iTi ca' ityAllopo bhavatyeva / didaridriSati / taduktaM bhASye / "na daridrAyake lopo daridrANe ca neSyate / didaridrAsatItyeke didaridviSatIti vA // " iti / daridriteti // tAsi iTi udAhRtavArtikena AllopaH / 'Ato lopa iTi ca' ityasya sambhave'pi nyAyyatvAdatra vArtikopanyAsaH / daridriSyati / daridrAtu-dariditAt / daridritAm / dridrtu| daridihi-daridritAt / daridritam / daridrita / daridrANi / daridrAva / daridrAma / laDyAha / adaridrAditi // ittvammatvA Aha / adaridritAmiti // adariduriti // jakSityAditvena abhyastatvAjjusiti bhAvaH / adaridrAH / adaridritam / adaridrita / adaridrAm / adaridriva / adaridima / daridriyAditi // vidhiliGi sArvadhAtukatvAdittvamiti bhaavH| aashiirlingyaah| dariyAditi // 'Ato lopaH' iti bhaavH| luGi Ato lopapakSe aah| adaridrIditi ||adridrissttaamityaadi / AllopAbhAvapakSe tvAha / iTsakAviti // adaridriSyat / cakAsRdIptAviti // Rdit sett| ckaasti| cakAstaH iti siddhavatkRtya aah| jhasya aditi // jakSityAditvena abhyastatvAditi bhaavH| ckaastiiti||ckaassi / cakAsthaH / cakAstha / cakAsmi / ckaasvH| cakAsmaH / cakAsAJcakAreti // anekActvAdAmiti bhAvaH / cakAsitA / ckaasissyti| cakAstu / cakAstAm / cakAsatu / herdhibhAve cakAs dhi iti sthite dhi ca iti salopa iti matAntaramAha / sica evetyeke iti ||'dhi ca' iti lopaH sica evetyeke manyante ityarthaH / 'dhisakAre sico lopaH' cakAdi iti prayojanam' iti vArtikAditi tdaashyH| asminpakSe sakArasya jaztvena dakAraH / tadAha / cakAddhIti // eka ityasvarasodbhAvanam / tadIjantu 'dhisakAre sico lopaH' iti vArtikaM pratyAkhyAya sakAramAtrasya 'dhi ca' iti lopasyAbhyugamaH / tadAha / cakAdhItyeva bhASyamiti // cakAstAt / cakAstam / cakAsta / cakAsAni / cakAsAva / cakAsAma / laGi a cakAs t iti sthite / tipynsteH||n astiH anastiH tasyeti vigrahaH / padasyetyadhikRtam / 'jhalAjazo'nte' ityataH ante For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi padAntasya sasya daH syAttipi na tvasteH / [sasajuSorityasyApavAdaH] acakAt-acakAd / acakAsuH / 2485 / sipi dhAto ruvA / (8-2-74) padAntasya dhAtoH sasya ruH syAdvA / pakSe [jaztvena] daH / acakA:acakAt / zAsu 1075 anuziSTau / zAsti / ___2486 / zAsa idaGhaloH / (6-4-34) zAsa upadhAyA ityasyAdaGi halAdau kiti ca / 'zAsivasi-'(sU 2410) iti SaH / ziSTaH / shaasti| zazAsa / zazAsatuH / zAstu-ziSTAt / ziSTAm / shaastu| 2487 / zA ho / (6-4-35) zAsteH zAdezaH syAddhau pare / tasyAbhIyatvenAsiddhatvAddhedhiH / zAdhi / azAt / aziSTAm / azAsuH / azAta-azAH / ziSyAt / 'sartizAstiityanuvartate / 'sasajuSoH' ityataH sa iti SaSThyantamanuvartate / 'vasunaMsudhvaMsvanaDuhAM daH' tyataH da iti / tadAha / padAntasyetyAdinA // anasteH kim / 'salilaM sarvamA idam ' AH ityasadhAtorlaGastipi ikAralope 'bahulaM chandasi' iti 'asti sicaH' iti IDabhAve halGayAdilope rUpam / prakRte tu cakAserlaGastipo haljhyAdilope sakArasya datve 'vA'vasAne' iti carvajaztve itybhipretyaah| acakAt-acakAditi ||ackaasuriti|| sijabhyasteti jusiti bhAvaH / sipi dhAto rurvA // padasyetyadhikRtam / 'jhalAJjazo'nte' ityataH ante ityanuvRttam 'sasajuSoH' ityataH sa iti luptaSaSTIkamanuvartate / tadAha / padA ntasyeti / pakSe iti // vasusraMsvityataH tadanuvRtteriti dhaavH| sipi dhAtutvasya avyabhi cArAddhAtorityuttarArtham / acakAsIt / acakAsiSyat / zAsudhAturudit seT / zAsa idaGhaloH // 'aniditAM halaH' ityataH upadhAyAH kDiti ityanuvartate / tadAha / zAsa upadhAyAH iti / zAsatIti // jakSAditvena abhyastatvAdadAdeza iti bhaavH| zAssi / ziSThaH / zAsmi / shissvH| ziSmaH / AzAsate ityatra tu nettvam / ayogyasya parasmaipadina eva grahaNAditi bhASye spaSTam / zazAseti // zazAsitha / zAsitA / zAsiSyati / zAs hi iti sthite Aha / zA ho // zA iti luptaprathamAkam / 'zAsa idaG' ityataH zAsa ityanuvartate / tadAha / zAsteriti // itvApavAdaH / nanu zAsezzAbhAve sati alparatvAbhAvAtkathaM herdhirityata Aha / tasyAbhIyatveneti // yadyapi 'dhi ca' iti salope zAdhIti siddham / tathApi salopasyAsiddhatvAt 'zAsa it' iti ittvaM syAt / tanivRttaye zAvidhAnamityAhuH / laGyAha / azAditi // 'tipyanasteH' iti datve carvavikalpa iti bhAvaH / azA For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 21. (sU 2382) ityaG / aziSat / azAsiSyat / dIdhIG 1076 dIptidevanayoH / etadAdayaH paJca dhAtavazchAndasAH / dIdhIte / eranekAca:-' (sU 272) iti yaN / dIdhyAte / __2488 / yIvarNayordIdhIvevyoH / (7-4-53) etayorantyasya lopa: syAdyakAre ivaNe ca pare / iti lopaM bAdhitvA nityatvATTerettvam / dIdhye / 'dIdhIvevITAm' (sU 2190) iti guNaniSedhaH / dIdhyAJcake / dIdhitA / dIdhiSyate / vevIG 1077 vetinA tulye / vI gatItyanena tulye'rthe vartata ityarthaH / atha trayaH parasmaipadinaH / Sasa 1078 Sasti 1079 svapne / sasti / sasta: / sasanti / sasAsa / sesatuH / sastu / sadhi / 'pUrvatrAsiddham' (sU suriti // abhyastatvAjjusiti bhAvaH / azAH-azAditi // 'sipi dhAtoH' iti rutvAt datvavikalpa iti bhAvaH / aziSTam / aziSTa / azAsam / aziSva / aziSma / ziSyAditi // 'zAsa it' iti itve 'zAsivasi' iti Sa iti bhAvaH / AziSaditi // aDi ittvamiti bhAvaH / dIdhIcAturIkArAntaH DittvAdAtmanepadI / etadAdayaH paJceti // idazca mAdhavAnurodhena / tatvantvane vkssyte| jakSitvAditvAdabhyastatvAjjhasya adAdezaH / diidhyte| dIdhISe / dIdhyAthe / dIdhIdhve / laTa iDAdeze Aha / yiivrnnyordiidhiivevyoH|| yizca ivarNazceti dvandvAtsaptamI / yi ityatra ikAra uccAraNArthaH / 'tAsastyoH ' ityato lopa ityanuvartate 'alo'ntyasya' ityantyasya lopaH / tadAha / etayorityAdi // AdIdhya gataH / Avevya gtH| atra lyapi IkArasya lopH| ivaNe udAharaNaM vakSyate / iti lopamiti // laTa iDAdeze dIdhI i ityatra 'yIvarNayoH' iti ivarNaparatvAtprAptaM lopa paramapi bAdhitvA nityatvATTerettvamityarthaH / kRte akRte ca lope pravRtteretvanityam / tasminkRte yIvarNaparakatvAbhAvAna lopa iti bhAvaH / guNaniSedhaH iti // dIdhI Amiti sthite 'sArvadhAtukArdhadhAtukayoH' iti prAptasya guNasya niSedha ityarthaH / dIdhiteti // iTi kRte ivarNaparakatvAdIkArasya lopa iti bhAvaH / dIdhItAm / dIdhyAtAm / dIdhyatAm / dIdhISva / dIdhyAthAm / dIdhIdhvam / dIdhyai / dIdhyAvahai / dIdhyAmahai / adIdhIta / adIdhyAtAm / adIdhyata / adIdhIthAH / adIdhyAthAm / adIdhIdhvam / adIdhi / adIdhIvahi / adIdhImahi / dIdhIta / dIdhIyAtAm / dIdhiSISTa / dIdhiSIyAstAm / dadhiSIran / adIdhiSTa / adIdhiSyata / vastutastu chandasi dRSTAnuvidhitvAdeSAM paJcAnAM lokAnusAreNa rUpavarNanamanucitam / vevI vetinA tulye iti|| dIdhIvadrUpANi / iti jakSityAdayaH / Sasa parita svapne iti // SopadezAvetau / dvitIya idit / tatra SasadhAtorudAharati / sastIti / sasantIti // anabhyastatvAdantAdeza eveti bhAvaH / etvAbhyAsalopI matvA Aha / sesaturiti // sesuH / sesitha / sesathuH / For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 siddhAntakaumudIsahitA [adAdi 12) iti salopasyAsiddhatvAt 'ato he:' (sU .2202) iti na luk / asat / asastAm / asa:-asat / sasyAt / asAsIt-asasIt / santi / idittvAnnumi kRte 'saMst tas' iti sthite 'sko:-' (sU 380) iti salope 'jharo jhari savarNe' (sU 71) iti takArasya vA lopaH / santaH / saMstanti / 'bahUnAM samavAye dvayoH saMyogasaMjJA netyAzritya 'sko:- (sU 380) iti lopAbhAvAt / saMsti / saMstaH / saMstanti / ityeke / vaza 1080 kAntau / kAntiricchA / vaSTi / uSTaH / uzanti / vakSi / uSThaH / uvAza / UzatuH / ses| sasAsa-sasasa / sesiva / sesima / sasitA / sasiSyati / sastu-sastAt / sastAm / sasantu / sas hi iti sthite herdhibhAve 'dhi ca ' iti salopaM matvA Aha / sadhIti // tatra dhi ityasya sthAnivattvena hitvAt 'ato heH' iti lukamAzaGkaya aah| puurvtreti|| sastAt / sastam / sasta / sasAni / sasAva / sasAma / laDyAha / asaditi // asas t iti sthite halyAdinA takAralope 'tipyanasteH' iti sasya datvamiti bhAvaH / asastAmiti // asasan ityapi jJeyam / laGaH sipi tu asas s iti sthite 'sipi dhAtoH' iti rurvA, pakSe daH, halGyAdilopaH / tadAha / asaH-asaditi // asastam / asasta / asasam / asasva / asasma / liGyAha / sasyAditi // sasyAtAm / sasyAstAm ityAdi / luDyAha / asAsIditi // 'ato halAdeH' iti vRddhivikalpa iti bhAvaH / asasiSyat / atha SastidhAtorudAharati / santIti // idittvaannm| 'nazca' ityanusvAre saMs t ti iti sthite 'skoH' iti salope parasavarNe 'jharo jhari' iti prathamatakArasya lopavikalpa ekataM dvitaM vA rUpamiti bhAvaH / saMstantIti // anabhyastatvAdantAdeza eveti bhAvaH / sipi saMst si iti sthite 'skoH' iti salope anusvArasya parasavarNo nkaarH| savarNaparatvAbhAvAt 'jharo jhari' iti takAralopo na / santsi / santhaH / santha / saMstmi / sNstvH| saMstmaH / sasaMsta / sasaMstatuH / sasaMstitha / sasaMstiva / sasaMstima / sastiSyati / santu-santAt / santAm / saMstantu / saMstU hi iti sthite herdhibhAve 'skoH' iti salope parasavarNe sant dhi iti sthite 'jharo jhari' iti takArasya lopH| sandhi / lopAbhAve takArasya jaztve sandhi-santAt / santam / santa / saMstAni / saMstAva / saMstAma / laGastipi asaMstu t iti sthite halDayAdilope saMyogAdilope saMyogAntasya lope asan / asantAm / asaMstan / asan / asantam / asanta / asaMstam / asaMstva / asaMstma / saMstyAt / asaMstIt / asaMstiSyat / matAntaramAha / bahUnAmiti / ityAzrityeti // tathAca prakRte luGastipi saMst ti iti sthite jhali pare anusvArasakAratakArANAntrayANAM samavAyAt s t ityanayoH saMyogasaMjJAvirahAt 'skoH' iti lopAbhAvAt saMstotyAyUhyamityarthaH / vaza kAntAviti // kaantiricchaa| seT / vaSToti // 'vazca' iti zasya Satve takArasya chutvena TaH / uSTaH iti // Giti 'ahijyA' iti samprasAraNe rUpAmati bhAvaH / uvAzeti // liTi For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 219 vazitA / vaSTu-uSTAt / uSTAm / uDhi / avtt| auSTAm / auzan / avazam / uzyAtAm / uzyAstAm / 'carkarItaM ca' (ga sU 195) / yaGalugantamadAdau bodhyam / DhuG 1082 apanayane / hute / juhuve / huvIta / hroSISTa / ahroSTa / iti tiGantAdAdiprakaraNam / akiti 'liTyabhyAsasya ' iti samprasAraNamiti bhaavH| Uzaturita // paratvAdahijyeti samprasAraNe kRte dvitve halAdizeve savarNadIrgha iti bhaavH| uvazitha / UzathuH / Uza / uvAza-uvaza / Uziva / Uzima / vaziteti // anena seTvandyotitam / vaziSyati / uSTAmiti // uzantvityapi jJeyam / uDDhIti / vaz hi iti sthite dhibhAve apittvena GittvAt ahijyeti samprasAraNe zasya Satve dhasya Tutvena DhakAre Sasya jaztvena Da iti bhaavH| . vshaani| vazAva / vazAma / laDyAha / avaDiti // halDyAdilope zasya SaH Sasya DaH tasya carvavikalpa iti bhAvaH / auzaniti // avaT / auSTam / auSTa / avazamiti // pittvAna samprasAraNamiti bhAvaH / auzva / aushm| vidhyAzIliGoH uzyAditi siddhavatkRtya Aha / ujhyAtAm / uzyAstAmiti // avazIt-avAzIt / avaziSyat / tadevaM dIdhIGa vevIG Sasa Sasti vaza ete paJcadhAtavaH chAndasA eveti maadhvaadyH| tatra 'dIghIvevITAm' iti sUtre dIdhIvevyoH chandoviSayatvAditi bhASyam / 'jAkSityAdayaH SaT' iti sUtre SasivazI chAndasAviti bhAdhyam / etadbhAdhyAdeva SastidhAto tra pATha iti pratIyate / ata eva 'SasazAsti svapne' iti pAThamabhyupagamya zitapA nirdezena zAsa evArthabhedAt punaH pATha iti kaiyaTa Aha / atra zAsadhAtorapi chAndasavacanaM prAyikam / vaSTi bhAgurirallopam / 'jayAya senAnyamuzanti devAH ityAdi prayogadarzanAdityAstAntAvat / carkarItazceti // dhAtupAThe gaNasUtramidam / 'carkarItam' iti yaGlugantasya saMjJA pUrvAcAryasiddhA / tadAha / yalugantamadAdAviti // tena yaGlugantAcchabeva vikaraNaH tasya luk na tu zyanAdi vikaraNAntaram / parasmaipadina ityupakramAdyaGlugantasya parasmaipaditvameva / DhuG apanayane iti // aniDayam / hyate iti // hRvAte / huvate / ityAdi / juLuve iti // juhRvaate| juhuvire / krAdiniyamAdiT / juhvaviSe / juluvivahe / hrotA / hroSyate / hRtAm / eva / havai / havAvahai / adbhuta / iMti siddhavatkRtyavidhiliGayAha / huvIteti // AzIliGayAha / hoSISTeti // luDyAha / ahroSTeti // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudI vyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM lugvikaraNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIrastu / // atha tiGantajuhotyAdiprakaraNam // hu 1083 dAnAdanayoH / 'AdAne ca' ityeke / 'prINane'pi' iti bhASyam / dAnaM ceha prakSepaH / sa ca vaidhe AdhAre haviSazceti svabhAvAllabhyate / itazcatvAraH parasmaipadinaH / 2489 / juhotyAdibhyaH zluH / (2-4-75) zapaH zluH syAt / ___ 2490 / zlau / (6-1-10) dhAto* sta: / juhoti / juhutaH / 'adabhyastAt' (sU 2479) ityat / 'huznuvo:-' (sU 2387) iti yaN / juhvati / 2491 / bhAhIbhRhuvAM zluvacca / (3-1-39) etebhyo liTyAmvA syAt Ami zlAviva kArya c| juhvaanyckaar| juhAva / atha zluvikaraNA dhAtavo niruupynte| hu dAnAdanayoriti // dAne adane cetyarthaH / bhASyamiti // tRtIyA ca hoichandasi' iti sUtrasthamiti zeSaH / nanu yadi dAnamiha prasiddhaM vivakSitaM tarhi brAhmaNAya gAM dadAtItyatra juhotItyapi prayogaH syAdityata Aha / dAnaM ceha prakSepaH iti // nanvevamapi kUpe ghaTamprakSipati AhavanIye jalamprakSipatItyatrApi juhotIti prayoga: syAdityata Aha / sa ceti // saH prakSepaH vidhibodhite AdhAre AhavanIyAdau puroDAzAdihaviSa iti labhyate itynvyH| kuta ityata Aha / svabhAvAditi // anAdisiddhalokavyavahArAdityarthaH / tathAca vidhibodhite AdhAre vidhibodhitasya haviSo devatAyai tyajyamAnasya haviSaH prakSepe hudhAturvartate iti phalitam / etacca pUrvamImAMsAyAM tRtIye "sarvapradAnaM haviSastadarthatvAt" ityadhikaraNe adhvaramImAMsAkutUhalavRttau prapaJcitamasmAbhiH / juhotyAdibhyaH zluH // zapaH iti // 'adiprabhRtibhyaH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / hu a iti sthite zapaH zlau kRte hu ti iti sthite / shlau|| zeSampUrayati / dhAtoDhe staH iti // 'ekAco dve' ityataH 'liTi dhAtoH' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / dvitve kRte abhyAsakAryamabhipretya aah| juhotIti / yaNiti // uvaGayavAda ityarthaH / bhiihii|| bhI hI bhR hu For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 221 hotA / hoSyati / juhotu-juhutAt / hedhiH / juhudhi / ATi paratvAdguNaH / juhavAni / paratvAt 'jusi ca' (sU 2481) iti guNaH / ajuvuH / juhuyAt / hUyAt / ahauSIt / bhi bhI 1084 bhaye / bibheti / 2492 / bhiyo'nyatarasyAm / (6-4-115) ikAraH syAddhalAdau viDati sArvadhAtuke / vibhita:-bibhIta: / bibhyati / vibhayAJcakAra / bibhAya / bhetA / hrI 1085 lajjAyAm / jiheti / jihvItaH / jihiyati / jihvayAJcakAra-jihvAya / pR 1086 pAlanapUraNayoH / eSAndvandvAtpaJcamyarthe SaSThI / 'kAspratyayAt' ityataH Am liTItyanuvartate / tdaah| etebhyaH iti|| zluvaditi saptamyantAdvatirityabhipretya Aha / Ami zlAviva kAryazceti / juhavAmiti // bhAmi zlAviva dvitve guNa iti bhAvaH / juhAveti // juhuvatuH / juhavitha-juhotha / juhuviva / herdhiriti // 'hujhalbhyo herdhiH' ityaneneti bhAvaH / juhavAnItyatra ATaH pittvena aGitvAt guNe prApte tambAdhitvA 'huznuvoH' iti yaNi prApte Aha / ATi paratvAditi // 'huznuvoH' ityapekSayA guNaH paratvAdbhavatItyarthaH / laGi ajuhot , ajuhutAM, iti siddhavatkRtya 'sijabhyasta' iti jusi 'huznuvoH' iti yaNamAzaGkaya Aha / paratvAjjusi ceti guNaH iti / ajuhaburiti // ajuhoH| ajuhutam / ajuhuta / ajuhvm| ajuhuva / ajuhuma / ahaussiiditi|| sici vRddhiH / ahauSTAmityAdi / ahoSyat / ji bhI bhaye iti // aniT iidntH| zapaH lau dvitvAdi matvA Aha / bibhetIti // bhiyo'nyatarasyAm // 'iddaridrasya' ityataH iditi 'gamahana' ityataH viDatIti 'I halyaghoH' ityataH halIti 'ata ut' ityataH sArvadhAtuke iti cAnuvartate ityabhipretya zeSaM pUrayati / ikAraH syaadityaadinaa| bibhyatIti // 'adabhyastAt' ityat / vibhayAmiti // 'bhIDIbhRhuvAM zlavaca' iti zluvattvAt dvitvAdIti bhAvaH / vibhAyeti // vibhyatuH / bibhayitha-bibhetha / vibhyiva / vibhyima / bheteti // bhessyti| vibhetu-vimitAt-vibhItAt / bibhitAm-bibhItAm / vibhyatu / vibhihivibhIhi / bibhitAt-bibhItAt / vibhitam-bibhItam / bibhita-vibhIta / vibhayAni / vibhayAva / vibhayAma / avibhet / avibhitAm-avibhItAm / avibhayuH / avibheH / abibhitam-abibhItam / avibhayam / abibhiva-abibhIva / bibhiyAt-bibhIyAt / ityAdi AzIliGi bibhIyAstAm / abhaiSIt / abheSyat / hI lajAyAmiti // aniT / jihiyatIti // 'adabhyastAt' ityat / iyaG / jihvayAmiti // 'bhIhI huvAm' ityAm / ilavattvAt dvitvAdIti bhAvaH / jihvAyeti / bibitha-jiretha / jihiyiva / hUtA / dveSyati jiheta-jihItAt / jihIhi / jiyANi / ajiGket / jihIyAt / DrIyAt / aTTaiSAt / For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 siddhAntakaumudIsahitA [juhotyAdi 2493 / artipipozca / (7-4-77) abhyAsasyekAro'ntAdezaH syAt zlau / __2494 / udoSThyapUrvasya / (7-1-102). aGgAvayavauSThyapUrvo ya Rt tadantasyAGgasya utsyAt / guNavRddhI paratvAdimaM baadhete| pipati / uttvaM / raparatvaM / 'hali ca' (sU 354) iti dIrghaH / pipUrtaH / pipurati / papAra / kiti liTi Rcchtytaam'| (sU 2383) iti guNe prApte / 2495 / zudaprAM hasvo vA / (7-4-12) eSAM kiti liTi hrasvo vA syAt / pakSe guNaH / papratuH / paSuH / addeSyat / pRdhAtuH seT / laTastipi zapaH zlau dvitve pR pR iti sthite / artipipayozca // 'atra lopaH' ityasmAdabhyAsasyeti 'bhRJAmit' ityasmAt iditi 'nijAntrayANAm' ityataH zlAviti cAnuvartate ityabhipretya zeSampUrayati / abhyAsasyetyAdinA // tathAca abhyAseRkArasya ittve raparatve halAdizeSe uttarakhaNDasya guNe raparatve pipartIti vakSyati / tatra uttarakhaNDe RkArasya uttvaM zaGkitumAha / udoSThya // 'Rta iddhAtoH' ityataH Rta ityanuvartate / anggsyetydhikRtmihaanuvRttmaavrtte| ekamavayavaSaSThyantaM oSThyasya vizeSaNam / aparantu RtA vizeSyate / tadantavidhiH / tadAha / aGgAvayavauSTya ityAdinA // aGgAvayaveti kim / samIrNaH / 'R gatau krayAdiH tasmAtsampUrvAt ktapratyaye 'Rta iddhAtoH' iti ittve raparatve 'hali ca' iti dIdhai 'thrayukaH kiti' iti iniSedhe 'radAbhyAm' iti niSThAnatve tasya Natve samIrNa iti rUpam / tatra makArAtmakauSThayapUrvatvAdittvaM bAdhitvA uttvaM syAt / aGgAvayavetyuktau tu makArasya oSTayasya aGgAvayavatvAbhAvAduttvanna bhavati / tathAca prakRte'pi pRtItyatra idamuttvaM syAditi zaGkA prAptA tAmpariharati / guNavRddhI iti // imamiti // uttvavidhimityarthaH / pipartIti // uttvAtparatvAdguNa iti bhaavH| pipR tas iti sthite Aha / uttvamiti // Dittvena guNAbhAvAta udoSThayetyuktvamiti bhAvaH / pipuratIti // abhyastatvAdadAdeze GittvAdguNAbhAvAduttvamiti bhAvaH / piparSi / pipuurthH| piparmi / pipUrvaH / pipUrmaH / liTi NalyAha / papAreti // uttvAtparatvAdRddhiriti bhAvaH / 'artipipazci' ityabhyAsasya nettvam / tatra zlAvityanuvRtteH / prApte iti // guNe nityamprApte ityarthaH / zRdRprAm // za dR pR eSAndvandvaH / liTIti // 'dayaterdigi liTi' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / yadyapi pUrvasUtreSu kApi kitIti na dRSTaM tathApi asya 'RcchatyutAm' iti muNApavAdatvAt guNasya ca tasya kidarthatyAtkitItyuktam / papraturiti // papR atus iti sthite RkArasya hrasve tasya yaNiti bhAvaH / guNapakSe Aha / paparaturiti // guNa eva tu na vikalpitaH / guNAbhAve 'vArNAdAGgaM balIyaH' iti yaNambAdhitvA 'udoSThaya' ityuttvaprasaGgAt / paparitha / For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 223 paparatuH / paparuH / paritA-parItA / apipaH / apipUrtAm / apiparuH / pipUryAt / pUryAt / apArIt / apAriSTAm / 'hasvAnto'yam'iti kecit / pipati / pitaH / piprati / pipRyAt / AziSi / priyAt / apArSIt / pANinIyamate tu taM rodasI pipRtam' ityAdau chAndasatvaM zaraNam / DubhRb 1087 dhAraNapoSaNayoH / 2496 / bhRJAmit / (7-4-76) bhRna' 'mAGa' o hAGa' eSAM trayANAmabhyAsasya itsyAt zlau / bibharti / bibhRtaH / bibhrati / bibhRdhve / iluvadbhAvAt dvitvettve / bibharAmAsa / babhAra / babhartha / vabhRva / bibhRhi / bibharANi / abibhaH / abibhRtAm / pprthuH-uprthuH| papra-papara / papAra-papara / papriva-papariva / 'vRto vA' iti dIrghavikalpammatvA Aha / paritA-parIteti // pariSyati parISyati / pipartu-pipUrtAt / pipUrtAm / pipuratu / pipUrhi-pipUrtAt / pipUrtam / pipUrta / piparANi / piparAva / piparAma / laGayAha / apipariti // api pR t iti sthite guNe raparatve halDyAdinA takAralope rephasya visrgH| apiparuriti // abhyastatvAt jus / kRte 'jusi ca' iti guNe raparatvam / apipaH / apipUrtam / apipUrta / apiparam / apipUrva / apipUrma / keciditi // anye AcAryA ityarthaH / hUsvAntatvapakSe 'udoSThaya' ityuttvati matvA Aha / pipRtaH iti // hrasvAntasya aniTvAlluDAdau partetyAdi / pipRhi / apArSIditi // hrasvAntasya aniTtvAnna sijlopa iti bhAvaH / nanvAcAryAntarasammataM hrasvAntatvaGkuto'smAbhirAdartavyam ityata Aha / pANinIyeti // pANinisammatadIrghAntatvasyaivAzrayaNe 'taM rodasI pipRtaM' ityAdau 'udoSThaya' ityuttvApattyA RkArasya hUsvasya zravaNAnApattyA tadviSaye chAndasatvameva zaraNamanusaraNIyaM syaadityrthH| DubhRmiti // aniDayaM aittvaadubhypdii| zlau sati dvitvAdau bibhartItyAdi sthitam / bhRJAmit / / bhRAmiti bahuvacanAdbhavAdInAmiti lbhyte| 'atra lopaH' ityataH abhyAsasyeti 'nijAntrayANAGguNaH zlau' ityataH trayANAM zlAviti cAnuvartate / tadAha / bhRJ mAGityAdinA // bibhratIti // abhyastatvAdadAdeze yaN / vibharSi / vibhRthaH / vibhRtha / bibharmi / bimRvaH / bibhRmaH / bibhRte / bibhrAte / bibhrate / bibhRSe / bibhrAthe / iti siddhavatkRtya Aha / bibhRdhve iti // bibhre / bibhRvahe / bibhRmahe / zluvadbhAvAditi // 'bhIhIbhR. huvAm' ityanena iti bhAvaH / bibharAmAseti // anuprayogasAmarthyAdasteH bhUbhAvo neti bhaavH| babhAreti // zlAvityanuvRtteAmiditi nettvam / babhratuH / babhruH / ityapi jJeyam / 'kRsRbhRva' iti liTi igniSedhaH / thalyapi 'acastAsvat' iti nityaminiSedhaH / Rdantatvena bhAradvAjamate'pi niSedhAt / tadAha / babhartheti // babhrathuH / babhra / babhAra-babhara iti siddhavatkRtya Aha / babhRveti // krAditvAdiniSedha iti bhAvaH / babhre / babhrAte / badhire / babhRSe / For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 siddhAntakaumudIsahitA [juhotyAdi abibharuH / bibhRyAt / bhriyAt / bhRSISTa / abhArSIt / abhRta / mAG 1088 mAne zabde ca / 2497 / I halyayoH / (6-4-113) AbhyastayorAta ItsyAtsArvadhAtuke kchiti hali na tu ghusaMjJakasya / mimIte / ' bhAbhyastayo:-' (sU 2483) ityAllopaH / mimAte / mimate / praNyamAsta / o hAG 2089 gatau / jihIte / jihAte / jihte| jahe / hAtA / hAsyate / o hAk 1089 tyAge / parasmaipadI / jahAti / babhrAthe / babhUva / babhre / babhUvahe / babhRmahe / bhartA / bhariSyati / bhrissyte| bibhartu-bibhRtAt / bibhRtAm / bibhratu / iti siddhavatkRtya Aha / bibhRhIti // herapittvena GittvAguNaniSedha iti bhaavH| bibhRtAt / bibhRtam / bibhRta iti siddhavatkRtya Aha / bibhraanniiti|| ATaH pittvena DittvAbhAvAna guNaniSedha iti bhAvaH / bibharAva / bibharAma / laDyAha / abibhariti // abibhR t iti sthite guNe raparatve hallyAdilope rephasya visarga iti bhAvaH / abibharuriti // abhyastatvAt jherjus 'jusi ca' iti guNaH / abibhH| abibhRtam / abibhRta / abibharam / abibhUva / abibhRma / abibhRta / abibhrAtAm / abibhrata / abibhRthAH / abibhrAthAm / abibhRdhvam / abini / abibhRvahi / abibhRmahi / AzIrliGayAha / bhriyAditi // 'rizayaglikSu' iti ring| Atmanepade AzIrliGyAha / bhRSISTeti // 'uzca' iti kittvAnna guNaH / abhA(diti // aniTvAna sijlopH| sici vRddhiH| raparatvamiti bhaavH| abhaamityaadi| Atmanepade luGyAha / abhRteti // 'dUsvAdazAt' iti sico luk / abhRpAtAmityAdi / mAG mAne iti // aniT / ngittvaadaatmnepdii| zlau dvitve 'bhRnAmit' iti abhyAsasya ittve mi mA te iti sthite| iihlyghoH||ii iti luptaprathamAkam / 'nAbhyastayorAtaH' ityanuvartate / 'gamahana' ityataH viDatIti 'ata utsArvadhAtuke' ityataH sArvadhAtuke iti cAnuvartate / tadAha / nAbhyastayorityAdinA / AllopaH iti // ajAdau viGati sArvadhAtuke iti zeSaH / mimate iti // abhyastatvAdadAdezaH / mimISe / mimaathe| mimIdhve / mime / mimIvahe / mimImahe / mame / mmaate| mamire / mamiSe / mamAthe / mamidhve / mame / mamivahe / mamimahe / mAtA / mAsyate / mimItAm / mimISva / mimAthAm / mimIdhvam / mimai / mimAvahai / mimaamhai| amimIta / amimAtAm / amimata / amimiithaaH| amimAthAm / amimIdhvam / amimi / amimIvahi / amimImahi / mimiit| mimIyAtAm / mimIran / mimIthAH / mimIyAthAm / mimIdhvam / mimIya / mimIvahi / mimImahi / mAsISTa / amAsta / amAsAtAm / amAsata / amAsthAH / amAsAthAm / amAdhvam / amAsi / amAsvahi / amAsmahi / amAsyata / o hA gatAviti / aniT / GittvAdAtmanepadI / 'bhRzAmit' iti ittvam / mAdhAtuvadrUpANi / abhyAse cutvaM For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 225 2498 / jahAtezca / (6-4-116) itsyAdvA halAdau viGati sArvadhAtuke / pakSe Ittvam / jahita:-jahItaH / jahati / jahau / jahitAt / 2499 / A ca hau (6-4-117) jahAtehI pare A syAccAdidItau / jahAhi-jahihi-jahIhi / ajahAt / ajahuH / ajahAH / / 2500 / lopo yi / (6-4-118) jahAterAlopa: syAdyAdau sArvadhAtuke / jahyAt / 'eliGi' (sU 2374) heyAt / ahAsIt / Du dAJ 1091 dAne / praNidadAti / dattaH / dadati / datte / dadau / 'dhvaso:-' (2471) ityettvAbhyAsalopau / dehi / vizeSaH / tadAha / jihIte ityAdi // iti bhRtrAdayastrayo gtaaH| o hAk tyAge iti|| anitt| okAraH kakArazca it / jahAtIti // zlau dvitve abhyAsacutvamiti bhAvaH / tasAdau 'znAbhyastayorAtaH' iti nityamIttve prApte / jahAtezca // iddaridrasya' ityataH iditi 'bhiyo'nyatarasyAm' ityataH anyatarasyAmiti cAnuvartate / 'gamahana' ityataH viDatIti, 'I halyaghoH' ityataH halIti c| ityabhipretya zeSaM pUrayati / itsyAdveti / jahatIti // abhyastatvAdadAdeze 'znAbhyastayoH' ityAllopaH / jahAviti // jahatuH / jahuH / jahitha-jahAtha / jahathuH / jaha / jahau / jahiva / jahima / hAtA / hAsyati / jahitAditi // jahi. tAm-jahItAm / jahatu / A ca ho // A iti luptaprathamAkam / jahAteriti / / 'jahA tezca' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / cAdidItAviti // iddaridrasya' ityataH 'I halyaghoH' ityatazca tayoriha cakAreNAnukarSAditi bhAvaH / jahitAt-jahItAt / jahitam-jahItam / jahita-jahIta / jhaani| jhaav| jahAma / laGayAha / ajahAditi // ajahitAmajahItAm / ajahuH / ajahAH iti // ajahitam-ajahItam / ajahita-ajahIta / ajahAm / ajahiva-ajahIva / ajahima-ajahIma / lopo yi // 'jahAtezca' ityato jahAteriti 'znAbhyastayorAtaH' ityataH Ata iti, 'ata utsArvadhAtuke' ityataH sArvadhAtuke iti cAnuvartate / yi iti saptamyantaM sArvadhAtukavizeSaNam / tadAdividhiH / tadAha / jahAterityAdinA // 'jahAtezca' ityasyApavAdaH / AzIliGyAha / erliGIti / ahAsIditi // 'yamarama' iti sagiTau / ahAsyat / Du dAJ ubhypdii| aniT / praNidadAtIti // 'nergada' iti Natvat / dattaH iti // dadA tas iti sthite aghoriti paryudAsAdittvAbhAve 'znAbhyastayoH' ityAllopaH / dadatIti // abhyastatvAdadAdeze 'znAbhyastayoH' ityAllopa iti bhAvaH / dadAsi / datthaH / dtth| dadAmi / ddvH| dadmaH / datte iti // dadAte / dadate / datse / ddaathe| daddhe / dade / dadvahe / dadmahe / dadau iti // For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 siddhAntakaumudIsahitA [juhotyAdi adadAt / adattAm / adaduH / dadyAt / deyAt / adAt / adAtAm / aduH| adita / Du dhAb 1095 dhAraNapoSaNayoH 'dAne'pi' ityeke / praNidadhAti / 2501 / dadhastathozca / (8-2-38) dviruktasya jhaSantasya dhAdhAtorbazo bhaS syAttathayoH parayo: sdhvozca prtH| 'vacanasAmarthyAdAlopo na sthAnivat' iti vAmanamAdhavau / vastutastu 'pUrvatrAsiddhe na sthAnivat' dhatta: / dadhati / dhatthaH / dhattha / dadhvaH / dadhmaH / dhatte / dhatse / dhaddhe / dhehi / adhita / dadatuH / daduH / dadiya-dadAtha / dadathuH / dada / dadau / dadiva / dadima / dade / dadAte / dadire / dadiSe / dadAthe / dadidhve / dade / dadivahe / dadimahe / dAtA / dAsyati / dAsyate / dadAtu-dattAt / dattAm / dadatu / iti siddhavatkRtya dehi ityatra Aha / dhvasoriti // dattAt / dattam / datta / dadAni / dadAva / dadAma / dattAm / dadAtAm / dadatAm / dtsv| dadAthAm / daddham / dadai / dadAvahai / dadAmahai / laGyAha / adadAditi / adaduriti // abhyastatvAt jus / adadAH / adattam / adatta / adadAm / adadva / adadma / vidhiliGyAha / dadyAditi // 'nAbhyastayoH' ityAllopaH / AzIrliGi tu 'eliGi' ityettvamabhipretya Aha / deyAditi // dAsISTa / luGyAha / adAditi // 'gAtisthA' iti sico lugiti bhAvaH / adaaH| adAtam / adAta / adAm / adAva / adAma / luGyAtmanepade Aha / aditeti // adA s ta iti sthite 'sthAdhvorica' iti dAdhAtorantyasya ikAraH sicaH kittvaJca / kittvAnna guNaH / ' hrasvAdaGgAt' iti sico lugiti bhAvaH / adiSAtAm / adiSata / adithAH / adiSAthAm / adivam / adiSi / adiSvahi / adiSmahi / adAsyat / adAsyata / Du dhAJ / jittvAdubhayapadI / aniT / praNidadhAtIti // 'nergada' iti Natvam / tasi zlau dvitve abhyAsajaztve 'nAbhyastayoH' ityAllope dadh tas iti sthite| dadhastathozca // dhAdhAtoH kRtadvitvasya dadhA ityasya dadhaH iti SaSThayantam / 'ekAco bazaH' ityataH jhaSantasya bazo bhaS ityanuvartate / ta th anayordvandvAt saptamIdvivacanam / takArAdakAra uccAraNArthaH / takArathakArayoriti labhyate / cakArAt sdhvoriti samuccIyate / sakAre dhvazabde ceti labhyate / tadAha / dviruktasyetyAdinA // tathAca abhyAse dakArasya dhakAraH / takAraparakatvAt / na tu 'znAbhyastayorAllopasya 'acaH parasmin' iti sthAnivattvAnna takAraparakatvaM, nApi jhaSantatvamityata Aha / vacanasAmarthyAditi // vastutastviti // bhaSbhAvasya pUrvatrAsiddhIyatvAdeva tasmin kartavye Alopasya sthAnivattvAprasaktervacanasAmarthyAzrayaNaklezo vRtheti bhAvaH / dhattaH iti // dhasya carvena ta iti bhAvaH / dadhatIti // 'adabhyastAt' ityadAdaze 'znAbhyastayoH' ityAllopaH / dhatthaH iti // thakAraparakatvAt bhae / dhattha / dadhAmi / dadhvaH iti // paranimittAbhAvAnna bhae / ddhmH| dhatte iti // ddhaate| ddhte| dhatse iti|| sakAraparakatvAdbhaSiti bhaavH| ddhaathe|dhddhe iti|| dad dhve iti sthite dhvazabdaparakatvAdbhaSiti bhaavH| For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 227 atha trayaH svaritetaH / Nijir 1096 zaucapoSaNayoH / 2502 / nijAM trayANAM guNaH zlau / (7-4-75) Nijira vijir viSla eSAmabhyAsasya guNaH syAcchalau / nenekti / neniktaH / nenijati / nektA / nekSyati / nenektu / nenigdhi / 2503 / nAbhyastasyAci piti sArvadhAtuke / (7-3-87) laghUpadhaguNo na syAt / nenijAni / anenek / aneniktAm / anenijuH / nenijyAt / nijyAt / anijat-anaikSIt / anikta / vijir 1094 dadhe / dadhvahe / dadhmahe / dadhau / dadhe / dhAtA / dhAsyati / dhAsyate / dadhAtu-dhattAt / dhattAm / dadhatu / dhehIti // 'dhvasoH' ityettvAbhyAsalopAviti bhAvaH / dhattAt / dhttm| dhtt| dadhAni / dadhAva / dadhAma / dhattAm / dadhAtAm / dadhatAm / dhatsva / dadhAthAm / dhaddham / dadhai / dadhAvahai / ddhaamhai| adhAt / adhatta / dadhyAt / dhAsISTa / adhAsIt / adhiteti / / 'sthApyorica' iti ittve 'hasvAdaGgAt ' iti sico lugiti bhAvaH / adhAsyat / adhAsyata / Nijir dhAtuH aniDayaM NopadezaH irit / ikArasya pratyekamittvAbhAvAnna num / ikArasya svaritatvapratijJAbalAdAtmage phale Atmanepadambhavatyeva / tasmAdayamapyubhayapadI / evaM vijirapi jJeyaH / nijAM trayANAm / nijAmiti bahuvacanAttadAdInAGgrahaNam / 'atra lopaH' ityataH abhyAsasyetyanuvartate / tadAha / Nijir ityAdinA / nenektIti // zlau dvitve halAdizeSe uttarakhaNDasya tipamAzritya guNe pUrvakhaNDasyAnena guNe coH kutvamiti bhAvaH / abhyastatvAdadAdezaM matvA Aha / nenijatIti // nenekSi / nenikthaH / neniktha / nenejmi / nenijvaH / nenijmaH / nenikte| nenijaate| nenijate / neniksse| nenijaathe| nenigdhve / ninije / nenijvahe / nenijmahe / nineja / ninijatuH / nijitha-ninektha / ninijathuH / ninija / ninej| ninijiva / ninijima / ninije / ninijAte / ninijire / ninijiSe / ninijaathe| ninijidhve / ninije / ninijivahe / netaa| nekSyati / nenektuneniktAt / neniktAm / nenijatu / nenigdhIti // apittvena GittvAnna guNaH / hedhiH / neniktAt / neniktam / nenikta / 'Aittamasya' iti pittvena aGittvAllaghUpadhaguNe prApte / nAbhyastasyAci // 'miderguNaH' ityato guNa iti 'puganta' ityato laghUpadhasyeti cAnu. vartate ityabhipratya zeSampUrayati / laghUpadhaguNo na syAditi / nenijAnIti // nenijAva / nenijAma / neniktAm / nenijAtAm / nenijatAm / nenikSva / nenijAthAm / nenigdhvam / nenijai / nenijAvahai / nenijAmahai / laGi parasmaipade Aha / anenegiti // anenijuriti // abhyastatvAjjusiti bhAvaH / anenek / aneniktam / anenikt| anenijam / 'nAbhyastasya' iti na guNaH / anenijva / anenijma / nikSISTa / luGyAha / anijaditi // irittvAdaGiti bhAvaH / aniktati // 'jhalo jhali' iti sijlopaH / For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 siddhAntakaumudIsahitA [juhotyAdi pRthagbhAve / vevekti-vevikte / vivejitha / atra 'vija iT' (sU 2536) iti GittvaM na 'o vijI' ityasyaiva tatra grahaNAt / 'NijivijI' rudhaadaavpi| viSla 1095 vyAptau / veveSTi-veviSTe / ladittvAdaG / aviSat / taGi ksaH / ajAdau 'ksasyAci' (sU 2337) ityallopaH / avikSata / avikSAtAm / avikSanta / atha AgaNAntAtparasmaipadinazchAndasAzca / ghR 1096 kSaraNadIptyoH / 'jidharmyagniM haviSA ghRtena' / 'bhRJAmit' (sU 2496) / bahulaM chandasi' (sU (3598) itIttvam / hR. 1097 prasahyakaraNe / ayaM sruvo'bhijiharti homAn / R 1098 smR 1099 gatau / bahulaM chandasi (3598) ityeva siddhe 'atipipozca' (sU 2493) itIttvavidhAnAdayaM bhASAyAmapi / ' abhyAsa anikSAtAm ityAdi / vijirapi Nijirvat / atreti // thali iTpakSe 'vija iT' iti vihitaM DittvaM netyarthaH / ato na guNaniSedha iti bhAvaH / o vijI ityasyaiveti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / rudhAdAvapIti // tatazca 'rudhAdibhyaH znam' iti znamvikaraNAvapi tAviti bhAvaH / biSla vyAptau iti // ladit ubhayapadI aniT / Nijeriva rUpANi / veveSTIti // tRtvena takArasya TaH / sipi SaDhoH' iti Sasya katvam / vevekssi| viSThaH / veviDDhi / avissditi|| lUdittvAdaGiti bhAvaH / taGi ksaH iti // 'zala igupadhAt' ityaneneti bhaavH| AgaNAntAditi // juhotyAdigaNasamAptiparyantamityarthaH / ghRdhAturaniT / tipi zlau dvitve abhyAsakArye guNe raparatve jagharti / jaghRtaH / jaghrati / 'jidharmyagniM haviSA ghRtena' iti bahRcamantrapAThaH / 'jigharmyagniM manasA ghRtena' iti taittiriiypaatthH| atra ittvamabhyAsasya Aha / bhRAmiditi // nanu tatra trayANAmeva grahaNamityata Aha / bahuLamiti // ittvaM chAndasamiti bhAvaH / jaghAra / jaghratuH / jaghartha / jaghra / jaghriva / ghariSyati / jaghartu-jaghRtAt / jaghratu / jaghRhi / jagharANi / ajghH| ajaghRtAm / ajagharuH / ajagharam / ajaghRva / jaghRyAt / ghriyAt / aghArSIt / aghariSyat / ha prasahyakaraNe iti // ghRdhAtuvadrUpANi / ayaM suvo abhijiharti homAniti // suve sAdyamAne yAjamAno mntrH| atrApi abhyAsasya ittvaM chAndasamiti bhAvaH / R sR gatAviti // imAvaniTau / tatra RdhAtoH chAndasatve'pi loke'pi kvacit prayogaM samarthayati / bahuLamiti // 'bhRJAmit' / 'artipiparyozca' 'bahuLaM chandasi' iti sUtrasthitiH / tatra bahuLaJchandasItyeva RdhAtorittvasiddheH 'artipipozca' ityartigrahaNAt loke'pi RdhAtoH iluvikaraNasya prayogo vijJAyate ityarthaH / etaccAraiva sUtre bhASye spaSTam / ata eva bhASyAt zluvikaraNasyaiva RdhAtoH 'artipipozca' ityatra grahaNam / pipartisAhacaryAcca, zlAvityasya abhyAsagrahaNasya cAnuvRttezcetyalam / abhyAsasyAsavaNe iti // zapaH zlau R ti iti sthite dvitve uradattvambAdhitvA 'artipiparyozca' ityabhyA For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 229 syAsavarNe (sU 2290) itIyaG / iyati / iya'taH / iyUti / Ara / AratuH / 'iDatyati-' (sU 2384) iti nityamiT / Aritha / artA / ariSyati / iyarANi / aiyaH / aivRtAm / aiyaruH / iyyAt / aryAt / Arat / sasati / bhasa 1100 bhartsanadIptyoH / babhasti / 'ghasibhasorhali-' (sU 3550) itpupadhAlopaH / 'jhalo jhali' (sU 2281) iti salopaH / babdhaH / bapsati / saRkArasya ittve raparatve halAdizeSe uttarakhaNDasya RkArasya guNe raparatve i ar ti iti sthite 'abhyAsasyAsavaNe' iti iyaGi iyati iti rUpamityarthaH / iyataH iti // pUrvavadeva dvitvAdi / tasa: apittvena GittvAdguNaniSedha iti bhAva: / iyatIti // pUrvavadeva dvitvAdi / abhyastatvAdadAdezaH / GittvAna guNaH / uttarakhaNDasya RkArasya yaN repha iti bhAvaH / iyrssi| iya'thaH / iyarmi / iyuvaH / iya'maH / liTyAha / Areti // thali 'acastAsvat' iti 'Rto bhAradvAjasya' iti nityaminiSedhe prApte Aha / iDattyartIti / nityamiDiti // aarith| Arima / ateti // aniTtvAditi bhaavH| ariSyatIti // 'RddhanoH sye' iti iDiti bhAvaH / iyartu-iya'tAt / iyatAm / iyUtu / iyahi-iyatAt / iya'tam / iyuta / iyarANIti // ATaH pittvena aGittvAnna guNaniSedha iti bhAvaH / iyarAva / iyarAma / laGyAha / aiyaH iti // zlau R t iti sthite dvitve abhyAsasya ittve raparatve halAdizeSe iyaGi uttarakhaNDa. sya guNe raparatve ca halGayAdilope rephasya visarge iyaH iti sthite ATi vRddhau aiyaH iti rUpamiti bhAvaH / naca lAvasthAyAmaDiti pakSe vRddhau raparatve Ar t iti sthite dvitve halAdizeSe savarNadIrgha halGyAdilope rephasya visarge AH iti syAditi zakyam / bahulaM chandasyamADyoge'pi' iti bahulagrahaNenAtra lAvasthAyAmADilyasyAnAzrayaNAdityAhuH / aiyaruriti // aiyH| aiyutam / aiyt| aiyaram / aiyava / aiyuma / vidhiliGyAha / iyRyAditi // yAsuTo DittvAdguNaniSedha iti bhAvaH / iya'yAtAm ityAdi / AzIliGyAha / aryAditi // 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrghaH praaptH| taM bAdhitvA 'riG zayaglikSu' iti riG prAptaH / tambAdhitvA 'guNo'rtisaMyogAdyoH' iti guNa iti bhAvaH / lungyaah| Araditi // 'sartizAstyatibhyazca' ityaGi 'RdRzo'Gi' iti guNa iti bhAvaH / AriSyat / tadevaM RdhAtuM nirUpya sRdhAtuM nirUpayati / sasartIti // ssRtH| sasrati / ityAdi sugamam / sasAra / sasartha / sasRva / srtaa| sariSyati / sasartu / asasaH / asasRtAm / asasaruH / sasUyAt / niyAt / asarat / bhasa bhartsane iti // ayaM seT / babhastIti // zlau bhas ti iti sthite dvitve abhyAsajaztvamiti bhAvaH / babhas tas iti sthite Aha / ghasibhasoriti // 'ghasibhasorhali ca' ityasyAyamarthaH / chandasi anayorupadhAyA lopaH syAt , halAdAvajAdau ca viDati pare iti / tathAca babhas tas ityatra upadhAlope 'jhalo jhali' iti sakAralope takArasya 'jhaSastathoH' iti dhatve bhakArasya jaztvamiti bhAvaH / bapsatIti // abhyastatvAdadAdeze babhas ati iti sthite 'ghasibhasoH' ityupadhAlope bhakArasya carvamiti bhAvaH / For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 siddhAntakaumudIsahitA [juhotyAdi ki 1101 jJAne / ciketi / tura 1102 tvaraNe / tutorti / tutUrtaH / tuturati / dhipa 1103 zabde / didheSTi / didhiSTaH / dhana 1104 dhAnye / dadhanti / dadhantaH / dadhanati / jana 1105 janane / jajanti / 2504 / janasanakhanAM snyjhloH| (6-4-42) babhassi / babdhaH / babdha / babhasmi / bapsvaH / bapsmaH / babhAsa / bapsatuH / bapsuH / babhasitha / bapsathuH / bapsa / babhAsa-babhasa / bapsiva / bapsima / bhasitA / bhasidhyati / babhastu-babdhAt / badhAm / bpstu| babdhi-babdhAt / babdham / babdha / babhasAni / babhasAva / babhasAma / ababhaH / ababdhAm / abapsuH / ababhaH / ababdham / ababdha / abapsam / abapsva / bapsyAt / bhasyAt / abhAsIt-abhasIt / abhasiSyat / ki jhAne / ciketIti // kidhAtostipi zlA dvitve abhyAsakutve uttarakhaNDasya guNa iti bhAvaH / cikitaH / cikyati / cikessi| cikithaH / . cikitha / cikemi / cikivaH / cikAya / cikyatuH / cikayitha-ciketha / cikyiva / ketaa| keSyati / ciketu-cikitAt / cikitAm / cikyatu / cikihi / cikayAni / aciket / acikitAm / acikayuH / acikeH / acikayam / acikiva / cikiyAt / kIyAt / akaiSIt / aMkeSyat / tura tvaraNe iti // tutUrtaH iti // 'hali ca' iti dIrghaH / tutorSi / tutUrthaH / tutUrtha / tutormi / tutUrvaH / tutora / tuturathuH / tutoritha / tuturiva / toritaa| toriSyati / tutortututUrtAt / tutUrtAm / tuturtu| tutUrhi / tutorANi / atutoH / atutUrtAm / atuturuH / atutoH| atutoram / atutU / tutUryAt / tUryAt / atorIt / atoriSyat / dhiSa zabde seT / didheSTIti // ilau dvitvAdau laghUpadhaguNe takArasya Tutvamiti bhAvaH / didhiSati / didhekSi / didhiSThaH / didheSmi / didhiSvaH / didheSa / didhiSatuH / didheSitha / didhiSiva / dheSitA / dheSiSyati / didheSTu-didhiSTAt / didhiSatu / didhiDDhi / didheSANi / adidheT / adidhiSTAm / adidhiSuH / adidheSam / adidhiSva / didhiSyAt / ardheSIt / adheSiSyat / dhana dhAnye iti // dhAnyAne ityarthaH / dadhantIti // kSamUSa sahane iti dhAtoH cakSase itivadanunAsikasya kvIti na dIrghaH / dadhaMsi / dadhantha / dadhanmi / dadhanvaH / dadhanmaH / dadhAna / dadhanatuH / dadhanitha / dadhaniva / dhanitA / dhaniSyati / dadhantu-dadhantAt / dadhantAm / dadhanatu / dadhanhi / dadhanAni / adadhan / adadhantAm / adadhanuH / adadhan / adadhantam / adadhanta / adadhanam / adadhanva / adadhanma / dadhanyAt / dhanyAt / adhAnItadhanIt / adhaniSyat / jana janane iti // utpattau akarmakaH / utpAdane sakarmakaH / janasana // "viDDanoH' ityataH Adityanuvartate / tadAha / eSAmAkAro'ntAdezaH iti // san jhal ityanayoH dvandvAt saptamIdvivacanam / sani jhali ceti lbhyte| 'anudAttopadeze' ityataH jhali viDatItyanuvartate / tatra jhalItyanuvRttena san vizeSyate / tadAdividhiH / jhalAdau sanIti labhyate / viDatItyanuvRttaM tu etatsUtrasthena jhalA vizeSyate / tadAdividhiH / jhalAdau viDatIti labhyate / tathAca jhalAdau sanIti jhalAdau viDatIti ca paranimittadvayaM labdham / tadAha / For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 231 eSAmAkAro'ntAdezaH syAjjhalAdau sani jhalAdau kGiti ca / jajAtaH / jajJati / jasi / jajAna / jajAyAt-jajanyAt / jAyAt-janyAt / gA 1106 stutau / devAjigAti sumnayuH / jigItaH / jigati / iti tiGantajuhotyAdiprakaraNam / jhalAdau sani jhalAdau kGiti ceti // sanvizeSaNaJjhalAdAviti kim / jijani. Sati / sisaniSati / cikaniSati / atha viDato.vizeSaNasya prayojanamAha / jazatIti / / jajan ati iti sthite aterDittve jhalAditvAbhAvAdAttvAbhAve 'gamahana' ityupadhAlope nakArasya catvena akAra iti bhAvaH / 'janasanakhanAM sana' ityAzritya yogavibhAgena uktArthasiddhiJcAzritya jhalgrahaNantvatra sUtre pratyAkhyAtam bhASye / jasIti // 'nazca' ityanusvAraH / jajAthaH / jajAtha / jajanmi / jajanvaH / jjnmH| jajAneti // jjnytuH| seDayam / jjnith| jajJathuH / jajJiva / janitA / janiSyati / jajantu-jajAtAt / jajAhi / jajanAni / ajajan / ajajAtAm / ajajuH / ajajanam / ajajanya / vidhiliGi 'ye vibhASA' iti mattvA Aha / jajAyAt-jajanyAt iti // ajanIt-ajAnIt / ajaniSyat / gA stutau| devA. jigAtIti // 'bhRAmit' ityatra 'bahuLaJchandasi' iti vacanAdabhyAsasya ittvamiti bhAvaH / jigItaH iti // 'I halyaghoH' iti Ittvam / jigatIti // abhyastatvAdadAdeze 'znAbhyastayoH' ityAllopaH / jigAsi / jigIthaH / jigItha / jigAmi / jigIvaH / jagau / jagatuH / jagitha-jagAtha / jagiva / gAtA / gAsyati / jigAtu-jigItAt / jigItAm / jigatu / jigIhi / jigAni / AjigAt / ajigItAm / ajiguH / ajigaaH| ajigAm / ajigIva / jigIyAt / AziSi gAyAt / agAsIt / agAsyat / iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudI vyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM zluvikaraNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / zrIrastu / // atha tiGantadivAdiprakaraNam // divu 1107 krIDAvijigISAvyavahAradyutistutimodamadasvapnakAntigatiSu / jhUSantA: parasmaipadinaH / ___ 2505 / divAdibhyaH zyan / (3-1-69) zapo'pavAdaH 'hali ca' (sU 354) iti dIrghaH / dIvyati / dideva / devitA / deviSyati / dIvyatu / adIvyat / dIvyet / dIvyAt / adevIt / adeviSyat / Sivu 1108 tantusantAne / pariSIvyati / pariSiSeva / nyaSevItnyasevIt / sivu 1109 gatizoSaNayoH / SThivu 1110 nirasane / kecidihemaM na paThanti / SNusu 1111 adane / 'AdAne' ityeke / 'adarzane' itypre| suSNosa / SNasu 1112 nirasane / snasyati / sasnAsa / kasu 1113 haraNadIptyoH / hvaraNaM kauTilyam / caknAsa / vyuSa 1114 dAhe / vuvyoSa / pluSa 1115 ca / nRtI 1116 gAtravikSepe / nRtyati / nanarta / atha zyanvikaraNadhAtavo nirUpyante / divu krIDeti // udidayam / tena ktvaayaamiddiklpH| niSThAyAJca sett| aSantAH iti // jRS jhup vayohAnau ityetatparyantA ityarthaH / divAdibhyaH zyan // ' kartari zap' ityataH kartarIti 'sArvadhAtuke yak' ityataH sArvadhAtuke iti cAnuvartate ityabhipretya Aha / zapo'pavAdaH iti // shkaarnkaaraavitau| div ya ti iti sthite Aha / hali ceti dIrghaH iti // zyanaH apittvena GittvAnna guNa iti bhAvaH / diivytH| diivynti| ityAdi sugmm| dideveti / didivatuH / didevitha / didiviva / seTtvaM sUcayati / deviteti // Sivu dhAturapi seT SopadezaH divudhAtuvat / pariSIvyatIti // 'parinivibhyasseva' iti Satvamiti bhAvaH / pariSiSeveti // sthAdiSvevAbhyAsasya iti niyamastu na / tatra prAksitAdityanuvRtteriti bhAvaH / 'sivAdInAM vAvyavAye'pi' iti matvA Aha / nyaSevIt-nyasevIditi // trivu dhAtustu rephavAn / SThivu nirasane iti // 'subdhAtuSvakkaSTIvAm' iti na satvam / STIvyati ityAdi sugamam / ArdhadhAtukeSu tu zabvikaraNasthaSTivudhAtuvadrUpANi / SNasu dhAtuzca SopadezaH / nRtI gAtreti // 'zvIditaH' For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 233 2506 / se'sici kRtacUtaphudatRdanRtaH / (7-2-57) ebhyaH parasya sibhinnasya sAderArdhadhAtukasya iDA syAt / natiSyatinaya'ti / nRtyet / nRtyAt / anIt / trasI 1117 udvege / 'vA bhrAza-' (sU 2321) iti zyanvA / trasyati-trasati / tresatuH-tavasatuH / kutha 1118 pUtIbhAve / pUtIbhAvo daurgandhyam / putha 1119 hiMsAyAm / gudha 1120 pariveSTane / kSipa 1121 preraNe / kSipyati / kSeptA / puSpa 1122 vikasane / puSpyati / pupuSpa / tima 1123 Tima 1124 STIma 1125 ArdIbhAve / timyati / stimyati / stImyati / brIDa 1126 codane lajjAyAM ca / brIDyati / iSa 1127 gatau / iSyati / Saha 1118 Suha 1129 cakyarthe / cakyarthastRptiH / sahyati / suhyati / jaS 1130 jhUSa 1131 vayohAnau / jIryati / jajaratuH-jeratuH / jaritA-jarItA / jIryet / jIryAt / 'jastambhu-' (sU 2291) ityaGgA / 'RdRzo'Gi guNaH' (sU 2406) / ajarat-ajArIt / ajAriSTAm / jhIryati / jajharatuH / ajhArIt / SUG 1132 prANiprasave / sUyate / suSuve / ' svaratisUti-' (sU 2279) iti vikalpaM bAdhitvA 'zrayukaH kiti' (sU 2381) iti niSedhe prApte kAdiniyamAnnityamiTa / suSuviSe / suSuvivahe / sotA-savitA / ityAdyarthamIttvam / seDayam / se'sici|| se asici iti chedaH / saptamI SaSThyarthe / kRta cata chUda tRda nRt eSAM samAhAradvandvAt pnycmii| 'udito vA' ityato veti ArdhadhAtukasyaDiti caanuvrtte| tadAha / ebhyaH ityAdinA // nityamiTi prApte vikalpArthamidaM vacanam / anartIditi // 'se'sici' ityatra asici ityukternityamiDiti bhAvaH / trasI udvege // 'vA bhramutrasAm' ityettvAbhyAsavikalpau mattvA Aha / satuH-tatrasaturiti / kutha pUtIbhAve iti // pavitrIbhavane ityarthaH / durgandhakaraNe iti vA / (pUtigandhastu durgandhaH) ityamaraH / tima Tima STImeti // dvitIyatRtIyau Sopadezau / dvitIya idupdhH| tRtIyastu iidupdhH| SahaSuheti Sopadezau / cakyarthastRptiriti // yadyapi 'caka tRptau pratighAte ca' ityuktam / tathApi tRptireveha vivakSitA vyAkhyAnAt / SuheH 'napuMsake bhAve ktaH' iti ktapratyaye suhitazabdaH / suhitastRptiriti 'pUraNaguNa' iti sUtre kaiyttH| jRS iS vayohAnAviti seTko / jIryatIti // 'Rta iddhAtoH' iti ittve 'hali ca' iti dIrgha iti bhAvaH / atusAdau 'RcchatyatAm' iti guNe raparatve 'vA bhramutrasAm' ityettvAbhyAsalopavikalpa iti bhAvaH / jajaritha / 'vRto vA' iti matvA Aha / jaritA-jarIteti // khUG prANiprasave iti // prasavaH utpAdanaM Sopadezo'yam / vikalpamiti // paramapIti shessH| niSedhe prApte iti // purastAtprati 30 For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 siddhAntakaumudIsahitA [divAdi dUG 1133 paritApe / dUyate / dIG 1134 kSaye / dIyate / 2507 / dIDo yuDaci kDiti / (6-4-63) dIGa: parasyAjAdeH viGata ArdhadhAtukasya yuT syAt / 'vugyuTAbuvayaNoH siddhau vaktavyau' (vA 4062) didIye / 2508 / mInAtiminotidIGAM lyapi ca / (6-1-50) eSAmAttvaM syAllayapi cakArAdazityejnimitte / dAtA / dAsyate / adAsta / adAsthAH / DIG 1135 vihAyasA gatau / DIyate / dhIG 1136 AdhAre / dhIyate / didhye / ghetaa| mIG 1237 hiMsAyAm / hiMsA aba prANaviyogaH / mIyate / rIG 1138 zravaNe / rIyate / lIG 1139 zleSaNe / 2509 / vibhASA lIyateH / (6-1-51) lIyateriti yakA nirdezo na tu zyanA / lIlIDorAttvaM vA syAdeviSaye lyapi ca / letA-lAtA / leSyate-lAsyate / 'ejviSaye' kim / lIyate / SedhakANDArambhasAmarthyAditi bhAvaH / duG paritApe iti // pIDane pIDitIbhavane vetyrthH| Aye sakarmakaH / dvitIye akarmakaH / dIG kSaye iti // kSayo hrasvaH nAzo vA / dIDo yuDaci // 'ArdhadhAtuke' ityadhikRtam acA vizeSyate / tadAdividhiH / dIGa iti paJcamI / saptamI SaSThyarthe / tadAha / dIGaH parasyetyAdinA // didI e iti sthite paratvAt 'eranekAcaH' iti yaNi prApte nityatvAt yuT / TakAra it / ukAra uccAraNArthaH / ttittvaadaadyvyvH| dIdIye iti rUpamiti bhAvaH / nanu yuTi kRte'pi tasyAsiddhatvAdyaNa durvaarH| tathAca diyye iti syAt / ikAro na zrUyeta yakAradvayaM zrUyeta / ityata Aha / vugyuTA. viti // mInAtiminoti // 'Adeca upadeze'ziti' ityataH Adityanuvartate / tadAha / eSAmAttvaM syAt lyapIti // cakArAt ecaH azitIti paranimittaM samuccIyate / tatra eca ityanantaraM nimitte iti shessH| enimitte aziti pratyaye ca pare iti phalitam / tadAha / cakArAdazityejnimitte iti // samuccIyata iti zeSaH / luDyAha / adAsteti // iha Attve kRte Gittve satyapi 'sthAdhvoricca' iti na bhavati / sthAdhvorittve 'dIGaH pratiSedhaH' iti ghusaMjJAsUtrasthabhASyapaThitavArtikAditi bhAvaH / dhIG AdhAre iti // AdhAraH AdhAraNam / sthApanamiti yAvat / lI zleSaNe iti // lIyate / lilye / lilyiSe / vibhASA liiyteH|| nanu lIyateriti zyanA nirdezAt 'lIG zleSaNe' iti znAvikaraNasya grahaNaM na syAdityata Aha / yakA nirdezaH iti // 'sArvadhAtuke yak' iti vihitayakA lIyateriti nirdezaH saca zyannAntasAdhAraNaH / yaka ubhayatrApi sAdhAraNyAditi bhAvaH / 'mInAtiminoti' ityataH lyapIti 'AdecaH' ityataH Aditi eca iti ca / tadAha / lIlIGorityAdinA / For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 235 prakaraNam baalmnormaa| lilye / brIG 1140 vRNotyarthe / briiyte| vitriye / 'svAdaya oditaH (ga sU 296) / tatphalaM tu niSThAnatvam / pIGa 1141 pAne / pIyate / mAG 1142 mAne / maayte| mame / IG 1143 gatau / Iyate / ayAM cake / prI 1144 prItau / sakarmakaH / prIyate / pipriye / atha catvAraH parasmaipadinaH / zo 1145 tanUkaraNe / 2510 / otaH zyani / (7-3-71) lopa: syAcchacani / zyati / zyataH / zyanti / zazau / zazasuH / zAtA / zAsyati / 'vibhASA prAdheTa-' (sU 2376) iti sico vA luk / lugabhAve yamarama-' (sU 2377) itITsakau / azAt / azAtAm / azuH / azAsIt / azAsiSTAm / cho 1146 chedane / chyati / So 1147 antakarmaNi / syati / sasau / abhiSyati / abhyaSyat / abhisasau / do 1148 avakhaNDane / yati / dadau / praNidAtA / deyAt / adAt / athAtmanepadinaH paJcadaza / janI 1149 prAdurbhAve / svAdaya oditaH iti // dhAtupAThapaThitaGgaNasUtramidam / 'ghUG prANiprasave' ityArabhya vrIGantA oditkAryabhAja ityrthH| niSThAnatvamiti // 'oditazca' ityaneneti bhaavH| prIG prItAviti // prItistuSTiH / (mutprItiH pramado harSaH) itymrH| evaM satyakarmakaH / yathA phalamUlAdinA hariH priiyte| hRssytiityrthH| yadA tu prItiH tarpaNaM 'prIJ tarpaNe' iti kaiyAdikAt ktini prItizabdaniSpattiH tadA tu sakarmakaH / tadAha / sakarmakaH iti / prIyate iti // tarpayatItyarthaH / atha catvAraH parasmaipadinaH iti // 'do avakhaNDane' ityantA iti bhAvaH / zo tanUkaraNe / aniT / otaH zyani // 'ghorlopo leTi vA' ityato lopa ityanuvartate ityabhipretya zeSaM pUrayati / lopaH syAditi / zazAviti // 'Adeca' ityAttve Naliti bhaavH| zazaturiti // zazitha-zazAtha / zaziva / zAsyatIti // zyatu / azyat / zyet / zAyAt / luGi sici vishessmaah| vibhASA gheti // sicA lukpakSe Aha / azAditi // 'Ata' iti jusiti matvA Aha / azuriti // sico lugabhAve sagiTau matvA Aha / azAsIditi // chodhAturapi zodhAtuvat / So antkrmnniiti|| samApane vinAzane vetyarthaH / zodhAtuvadrUpANi / Sopadezo'yam / syatIti // 'otaH zyani' iti lopH| abhiSyatIti / abhyaSyaditi // 'prAksitAt' iti Satvam / abhisasAviti // sthAdiSviti niyamAt na ssH| do avakhaNDane / praNidAteti // 'nergada' iti Natvam / deyAditi // AzIliGi eliddiityettvm| adAditi // 'gAtisthA' iti sico luk / athAtmanepadinaH iti / vAza zabde ityantA ityarthaH / janI prAdurbhAve iti // zvIdito niSThA For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 siddhAntakaumudIsahitA [divAdi 2511 / jJAjanorjA / (7-3-79) anayorjAdezaH syAcchiti / jAyate / jajJe / jajJAte / jajJire / janitA / janiSyate / 'dIpajana--' (2328) iti vA ciN / 2512 / janIvadhyozca / (7-3-35) anayorupadhAyA vRddhirna syAcciNi Niti kRti ca / ajani-ajaniSTa / dIpI 1150 dIptau / dIpyate / didIpe / adIpi-adIpiSTa / pUrI 1151 ApyAyane / pUryate / apUri-apUriSTa / tUrI 1152 gatitvaraNahiMsanayoH / tUryate / tutUre / dhUrI 1153 gUrI 1154 hiMsAgatyoH / dhUryate / dudhUre / gUryate / jugUre / ghUrI 1155 jUrI 1156 hiMsAvayohAnyoH / zUrI 1157 hiMsAstambhanayoH / cUrI 1158 dAhe / tapa 1159 aizvarye vA / ayaM dhAturaizvarye vA zyanantaJca labhate / anyadA tu zabvikaraNaH parasmaipadItyarthaH / kecittu vAgrahaNaM vRtudhAtorAdyavayavamicchanti / tapyate / taptA / tapsyate / 'pata' iti vyatyAsena pAThAntaram / 'dyuta dyAmAni yutaH ptymaanH'| yAm' ityAdyarthamAdittvam / zAjanorjA // zitIti // SThivuklamvAcamAmityatastadanuvRtterini bhaavH| jAyate iti // jJAdhAtostu nAvikaraNatvAt jaanaatiityudaahrnnm| ubhayatrApi jAdezasya hUsvAntatve aGgakArye kRte punarnAGgakAryam' iti paribhASayA 'ato dI? yaji' ityaprAptau jAdezasya dIrghAntatvamAzritam / jajJe iti // 'gamahana' ityupadhAlope nasya zcutvena aH / jAyeta / janiSISTa / luGi ajan s ta iti sthite Aha / diipeti| vA ciNiti // sica iti zeSaH / ajan i ta iti sthite upadhAvRddhau prAptAyAm / janIvadhyozca // 'ata upadhAyA' ityataH upadhAyA iti 'mRjervRddhiH' ityato vRddhiriti 'nodAttopadezasya' ityato neti 'Ato yuk' ityataH ciNkRtoriti 'acoNiti' ityataH NitIti cAnuvartate / tadAha / anayoriti // dIpadhiAturIdit / 'dIpajana' iti sicaH ciNvikalpaM matvA Aha / adIpi-adIpiSTeti // pUrIdhAturapi Idit / 'dIpajana' iti ciNvikalpaM matvA Aha / apUri-apUriSTeti // tUrI ityAdayo'pi 'cUrI dAhe' ityantA Idita eva / tapa aizvaryeveti // zyan Atmanepadazceti zeSaH / ubhayoH prakRtatvAdityabhipretya zeSaM pUrayati / zyanaM taGaJceti // anyadA tviti // aizva. ryAdanyatrArthe vRttidazAyAmityarthaH / kecittviti // 'tapa aizvarye vA' 'vRtu varaNe' iti dhAtupAThe sthitam / tatra 'vAvRtu varaNe' ityeva vAzabdaM vRtu ityasya AdyavayavamicchantItyarthaH / evaJca tapa aizvarye ityeva sthitam / asminpakSe tapadhAtoH nityameva zyan taG ceti bhAvaH / tapyate iti // ISTe ityrthH| prathamapakSe aizvarye tapatItyapi bhavati // pata itIti // tapadhAtostakArapakArayoH kramavyatyAsena 'pata aizvarye vA' iti pAThAntaramityarthaH / evaM vyatyAsena pAThe For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya s www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 237 vRtu 1160 varaNe / vRtyte| pakSAntare / vaavRtyte| tato vAvRtyamAnA sA rAmazAlAM nyviksst|' iti bhaTTiH / kliza 1161 upatApe / klizyate / klezitA / kAza 1162 dIptau / kAzyate / vAzU 1163 zabde / vAzyate / vavAze / ___ atha paJca svaritetaH / mRSa 1164 titikSAyAm / mRSyati-mRSyate / mamarSa-mamRSe / zucir 1165 pUtIbhAve / pUtIbhAvaH kledaH / zucyati-zucyate / zuzoca-zuzuce / azucat-azocIt-azociSTa / Naha 1166 bandhane / nAti-nahyate / nanAha / nehitha-nanaddha / nehe / naddhA / natsyati / anAtsIt / raja 1167 raage| rajyati-rajyate / zapa 1169 Akroze / zapyati-zapyate / athaikAdazAnudAtteta: / pada 1170 gatau / padyate / pede / pattA / padyeta / patsISTa / 2513 / ciN te padaH / (3-1-60) padazclezciNsyAttazabde pare / praNyapAdi / apatsAtAm / apatsata / khida 1171 dainye / khidyate / cikhide / khettA / akhitta / vida 1172 prayogaM darzayati / zruta dyAmAni yutaH patyamAnaH iti // "pravAyumacchA bRhatItya'caH" ekadezo'yam / patyamAna ityasya IzAna ityarthaH / atra laTazzAnac AtmanepadaM zyan ca / pakSAntare iti // vAvRtu iti pAThapakSe ityarthaH / vAvRtyate iti // vRNotItyarthaH / apekSate iti yAvat / vAvRtudhAtoH prayogaM darzayati / tato vAvRtyamAneti // apekSamANetyarthaH / nyavikSateti // 'nervizaH' ityAtmanepadam / 'zala igupadhAt' iti ksaH / atha paJca svaritetaH iti // 'zapa Akroze' ityantA ityarthaH / zucyatIti // klinnambhavatItyarthaH / azucaditi // irittvAdaDiti bhAvaH / Naha bandhane iti // Nopadezo'yam / aniT / nanAheti // nehatuH / bhAradvAjaniyamAtthali veT iti matvA Aha / nehithananaddheti // iTpakSe 'thali ca seTi' ityettvAbhyAsalopau / iDabhAve tu 'naho dhaH' iti hasya dha iti bhAvaH / 'raJja rAge' aniT / rajyatIti // 'aniditAm' iti nalopa iti bhAvaH / raraja / rejatuH / nalope ettvaabhyaaslopau| rarajitha-raratha / rejiva / raktA ityAdi / athaikAdazeti // 'liza alpIbhAve' ityantA ityarthaH / 'pada gatau' aniT / ciNa te pdH| padazcleriti // 'clessic' ityataH clerityanuvartate iti bhAvaH / tazabde iti // Atmanepadaprathamaikavacane ityrthH|idnyc bhASye spaSTam / prnnypaadiiti|| sicazciNi upadhAvRddhau ciNo For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 siddhAntakaumudIsahitA [divAdi sattAyAm / vidyate / vettA / budha 1173 avagamane / budhyate / bubudhe / boddhA / bhotsyate / bhutsISTa / abodhi-abuddha / abhutsAtAm / yudha 1174 samprahAre / yudhyate / yuyudhe / yoddhA / ayuddha / kathaM 'yudhyati' iti yudhamicchatIti kyac / ' anudAttattvalakSaNamAtmanepadamanityam' (pa 97) iti vA / ano rudha 1175 kAme / anurudhyate / aNa 1176 prANane / aNyate / ANe / aNitA / 'ana' iti dantyAnto'yamityeke / mana 1177 jJAne / manyate / mene / mantA / yuja 1178 samAdhau / samAdhizcittavRttinirodhaH / akarmakaH / yujyate / yoktA / sRja 1179 visarge / akarmakaH / saMsRjyate sarasijairaruNAMzubhinnaiH / sasRjiSe / sraSTA / srakSyate / liGsicau-' (sU 2300) iti kittvAnna guNo nApyam / sRkSISTa / asRSTa / luk' iti tazabdasya lopH| 'nargada' iti Natvamiti bhAvaH / 'vida sattAyAm' vetteti // aniDiti bhAvaH / liTi krAdiniyamAdiT / evaM budhadhAturapi / boddheti // tAsi 'jhaSastathoH' iti takArasya dhkaarH| bhotsyate iti // 'ekAcaH' iti bhae / bhutsISTeti // 'liGsicau' iti kittvam / 'dIpajana' iti ciNvikalpaM matvA Aha / abodhi-abuddheti / kathaM yudhytiiti|| AtmanepaditvAditi bhAvaH / samAdhatte / yudhamiti // yudhzabdaH bhAvakvibantaH / yudhamicchatItyarthe 'supa AtmanaH' iti kyajantAt parasmaipadamityarthaH / anudAttettvaprayuktamAtmanepadamanityamiti samAdhAnaM tvanucitam / tasya bhAcyAdRSTatvena aprAmANikatvAt / ata eva 'vyatyayo bahuLam' iti sUtrabhASye pratIpamanya UrmiyudhyatItyatra vyatyayena parasmaipadamityeva samAhitam / ano rudha kAme iti // anu ityupasargAtparaH rudhadhAtuH kAme vartate ityarthaH / yuja samAdhau / aniT / akarmakaH iti // cittavRtterdhAtvarthAntarbhAvAditi bhAvaH / arthAntare tu sakarmako'pi bhavati / sRjiyujyoH sakarmakayoH karmavadbhAva iti karmavatsUtravArtikAt / etacca karmakartRprakriyAyAM spaSTIbhaviSyati / sRja visarge iti // aniT / visargassambandhaH / upasargavazAt / tadAha / akarmakaH iti / saMsRjyate iti // aruNAMzubhinnaiH aruNakiraNavikasitaiH sarasijaiH kamalaiH saMsRjyate sambadhnAtItyarthaH / kamalinIti zeSaH / kartari lakAro'yam, na tvayakarmaNi lakAraH, akarmakatvAt / arthAntare tu sakarmako'yamiti karmakartRprakriyAyAM vakSyate / liTyAha / sasRjiSe iti // krAdiniyamAdiDiti bhAvaH / sraSTeti // 'sRjidRzojhalyamakiti' ityamAgame RkArasya yaNi vrazcAdinA jasya SaH / zrutvena takArasya Ta iti bhAvaH / srakSyate iti // pUrvavadami jasya Satve 'SaDhoH' iti Sasya katve, sasya Satva For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 239 asRkSAtAm / liza 1180 alpIbhAve / lizyate / leSTA / lekSyate / likSISTa / alikSata / alikSAtAm / athAgaNAntAtparasmaipadinaH / rAdhaH 1181 akarmakAdRddhAveva / evakAro bhinnakramaH / rAdho'karmakAdeva zyan / udAharaNamAha / vRddhAviti / yanmahyamaparAdhyati / druhyatItyarthaH / virAdhyantaM kSameta kaH / druhyantamityarthaH / rAdhyatyodanaH / sidhyatItyarthaH / kRSNAya rAdhyati / daivaM paryAlocayatItyarthaH / devasya dhAtvarthe'ntarbhAvAjjIvatyAdivadakarmakatvam / rarAdha / rarAdhatuH / rarAdhitha / 'rAdho hiMsAyAm' (sU 2532) ityettvAbhyAsalopAviha na / miti bhAvaH / AzIliGi Aha / sUkSISTeti // atra laghUpadhaguNamAzaGkaya Aha / lisicA. viti / nApyamiti // 'sRjidRzojhalyam' ityamapi naastiityrthH| akityeva tadvidhAnAditi bhAvaH / luGyAha / asRSTeti // 'jhalo jhali' iti sico lopaH / 'liGsicAvAtmanepadeSu' iti sicaH kittvAnna guNaH nApyamiti bhAvaH / liza alpIbhAve / likSISTeti // 'liGsicau' iti kittvAnna guNaH / alikSateti // 'zala igupadhAt' iti ksaH / A gaNAntAditi // divAdigaNasamAptiparyantamityarthaH / rAdho'karmakAvRddhAveveti // zyaniti zeSaH / rAdhadhAtorakarmakAdRddhAvevArthe zyaniti prtiiymaano'rthH| evaM sati akarmakAditi vyartham / rAdherarthAntare ca zyan na syAt / iSyate hi aparAdhyatItyAdau drohAdyarthe'pi zyan / ttraah| evakAro bhinnakramaH iti // yasmin krame vRddhAvityata Uce evakAraH paThitaH tato'nyaH kramo yasya sa bhi. akrama ityarthaH / vRddhAvityata UrdhvaM paThita evakAraH anyatra nivezanIya iti yaavt| tadevaM darzayati / rAdho'karmakAdeva zyaniti // evaJcArthAntare'pi zyan siddhyati / zatru hinastItyarthe zatrumaparAdhnotItyatra sakarmakatvAt na zyaniti bhAvaH / tarhi vRddhAvityasya kiM prayojanamityAzaGkaya akarmakakriyA evaMvidheti pradarzanArthantat natu parisaGkhyAnArthamityAha / udAharaNamAha / vRddhAvitIti / evaJca vRddhigrahaNamakarmakakriyAmAtropalakSaNamiti bhAvaH / tathAvidhArthAntarANyudAharati / yanmahyamityAdinA // 'krudhaQha ' iti sampradAnatvam / kRSNAya rAdhyatIti // ' rAdhIkSyoryasya vipraznaH' iti sampradAnatvam / daivamiti // kRSNasya kimidAnIM zubhamazubhaM veti pRSTo daivajJaH tasya zubhAzubhasUcakAdityAdigrahasthiti jyotizzAstrataH parIkSate iti yAvat / nanu paryAlocane daivasya karmatvAtkathamiha akarmakatelyata Aha / daivasyeti // nanu 'rAdho'karmakAdvRddhAveva' ityatra vRddhigrahaNasya upalakSaNatayA hiMsArthakasyApi rAdherdaivAdikatvAt rarAdhatuH ityAdau 'rAdho hiMsAyAm' iti vakSyamANAvettvAbhyAsalopau syAtAmityata aah| rAdhaH iti // iha neti ||rraadhtuH ityAdau rAdhe. hisArthakatve 'rAdho hiMsAyAm ' iti vakSyamANAvettvAbhyAsalopau na sta ityarthaH / kuta ityata For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 siddhAntakaumudIsahitA [divAdi hiMsArthasya sakarmakatayA devAdikatvAyogAt / rAdhA / rAtsyati / ayaM svAdiicurAdizca / vyadha 1182 tADane / 'ahijyA-' (sU 2412) iti samprasAraNam / vidhyati / vivyAdha / vividhatuH / vivyAdhitha-vivyaddha / vyaddhA / vyatsyati / vidhyet / vidhyAt / avyAtsIt / puSa 1183 puSTau / puSyati / pupoSa / pupoSitha / poSTA / pokSyati / 'puSAdi-' (sU 2343) ityaG / apuSat / zuSa 1184 zoSaNe / azuSat / tuSa 1185 prItau / duSa 1186 vaikRtye / zliSa 1187 AliGgane / zliSyati / zizleSa / zleSTA / lakSyati / 2514 / zliSaHasmAtparasyAniTazcle: ksaH syAt / puSAdyaGo'pavAdo na tu ciNaH / purastAdapavAdanyAyAt / aah| hiNsaarthsyeti||nonmisstyevaissaa zaGkA / rAdherakarmakasyaiva devAdikatvavacanAt / hiMsArthakasya ca rAdheH sakarmakatayA devAdikatvAbhAvAduktazaGkAyA anunmeSAdityarthaH / nanu rAnoti, rAdhayati, iti kathamityata Aha / ayaM svAdizcurAdizceti // rarAdhitha / krAdiniyamAt nityamiT / dIrghAkAravattvena ' upadeze'tvataH' ityasyApravRtteH / ajanto'kAravAnityatra ca hrasvAkArasyaiva vivakSitatvAt / raaddhaa| arAtsIt / vyadha tADane iti // caturthAnto'yam / anitt| 'grahijyA' iti zyano GittvAt 'liTyabhyAsasya' iti yakArasya samprasAraNe pUrvarUpe vidhyatIti rUpamityarthaH / vakArasya tu na samprasAraNam / 'na samprasAraNe samprasAraNam' iti niSedhAt / vivyAdheti // dvitve kRte abhyAsasya 'liTyabhyAsasya' iti samprasAraNamiti bhAvaH / vividhturiti||prtvaat 'ahijyA' iti samprasAraNe kRte dvitvamiti bhAvaH / bhAradvAjaniyamAsthali veDityata Aha / vivyadhitha-vivyaddhati // 'liTyabhyAsasya ' iti samprasAraNam / aniTpakSe 'jhaSastathoH' iti dhH| avyAtsIditi // halantalakSaNA vRddhiH / puSapuSTau / aniT / pupoSitheti // ajantAkAravatvAbhAvAt kAdiniyamAnityamiT / apuSaditi // puSAdyaG / GittvAnna guNaH / zuSadhAturaniT / azuSaditi // puSAdyaGiti bhAvaH / evmgre'pi| tuS duS zliS ete aniTaH / luGi zliSaH clessijAdeze prApte / zliSaH // cleriti 'zala igupadhAt ' ityataH aniTa: ksa iti cAnuvartate / tadAha / asmAtparasyetyAdinA // nanu 'zala igupadhAt' ityeva kse siddha kimarthamidamityata Aha / puSAdyaGo'pavAdaH iti // 'zala igupadhAt' iti ksaM bAdhitvA paratvAt puSAdyaG syAt tanivRttaye punaH ksavidhirityarthaH / nanu zliSa iti ksaH yathA paramapi puSAdyaGambAdhate tathA 'ciNbhAvakarmaNoH' iti ciNamapi paraM bAdheta evaM sati 'upAzleSi kanyA devadattena' ityatra karmaNi luGi 'ciNbhAvakarmaNoH' iti clazciN na syAdityata Aha / natu ciNaH iti // 'zliSaH' iti ksavidhiH 'ciNa bhAva For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 241 W -AliGgane / (3-1-46) zliSazclerAliGgane eva kso nAnyatra / yogavibhAgasAmarthyAt 'zala igupadhAt-' (sU 2336) ityasyApyayaM niyamaH 'azlikSatkanyAM devadattaH' / 'AliGgana eva' iti kim / samAzliSajjatukASTham / AG / pratyAsattAviha zliSiH / karmaNyanAliGgane sijeva na tu ksa: / ekavacane karmaNoH' iti cividherna bAdhaka ityarthaH / kuta ityata Aha / purastAditi // 'zala igupadhAdaniTa: ksaH' 'zliSaH' 'puSAdidyutAbUladitaH parasmaipadeSu' 'ciNa bhAvakarmaNoH' iti sUtrakrama iti bhAvaH / AliGgane zliSaH iti pUrvasUtre yadanuvRttantatsarvamihAnuvartate, zliSa iti c| tathAca AliGgane vidyamAnAt zliSeH parasya cle: ksaH syAditi labhyate / 'zliSaH' iti pUrvasUtreNaiva siddha niyamArthamidam / tadAha / zliSazcle rAliGgane eva kso nAnyatreti // nanvayaniyamaH "anantarasya" iti nyAyAt zliSa iti sUtraprAptasyaiva syAt , natu 'zala igupadhAt ' ityasyApItyata Aha / zala igupadhAdityasyApyayaM niyamaH iti|| kuta ityata Aha / yogavibhAgasAmarthyAditi // yadi zliSa iti prApta eva ksa eva AliGgana eva iti niyamyeta tarhi yogavibhAgo vyarthaH syAt / 'zliSa AliGgane' ityekasUtratve satyapi anAliGgane kso netyasyArthasya siddhatvAt / ataH 'zala igupadhAt' iti kso'pi zliSerAliGgane eva na tvanAliGgane'pi iti niyamo vijJAyate ityarthaH / azlikSat kanyAM de. vadattaH iti // AliGgadityarthaH / atra puSAdyaGambAdhitvA anena ksaH / samAzliSajatukASThamiti // jatu lAkSA / sAca kASTalagnavotpadyate iti sthitiH / jatu kASTaJceti samAhAradvandvaH / (samAzliSajjatukASThaJca) ityeva bhASyam / atra zliSerAliGganArthakatvAbhAvAna ksH| kintu puSAdyaDeveti bhAvaH / nanvajAditvAbhAvena ADAgamasyAsambhavAt samAzliSadityayuktamityata Aha / AGiti // samAzliSat ityatra zliSeH prAk Apasarga eva, na tvADAgama iti bhramitavyamityarthaH / nanvAliGganaM samAzleSaNaM tathAca samAzliSajatukASTam ityatrApi liSerAliGganArthakatvAt kso durvAra ityata Aha / pratyAsattAviheti // iha samAzliSajatukASTham ityatra / zliSiH pratyAsaktI saMyoge vartate natu bAhvAdinA saMvalanAtmakasambandhavizeSarUpe AliGgane ityrthH| nanvAliGgane eva zliSazcleksaH na tvanAliGgane iti niyamAt anAliGgane 'zala igupadhAt' ityapi kso na bhavatItyuktamayuktam / samAzliSajanukASThamityatrAnAliGgane 'zala igupadhAt' iti ksambAdhitvA paratvAt puSAdyaGa eva prAptyA ksasyAprasakterityata Aha / karmaNIti // anAliGganavRtteH zliSadhAtoH karmaNi luDi clessijeva bhavati, na tu puSAdyaG, tasya parasmaipadaviSayatvAt / karmaNi luDazca 'bhAvakarmaNoH' ityAtmanepadaniyamAt / tasya ca sicaH 'zala igupadhAt' iti prAptaH ksaH uktena niyamena anAliGgane'pi vAryate iti yuktamityarthaH / yaduktaM AliGgane zliSazcle: ksaH puSAdyaGa evApavAdaH natu ciNaH iti / tasya For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 siddhAntakaumudIsahitA [divAdi ciN / azleSi / azlikSAtAm / azvikSata / azliSTAH / azliDDham / zaka 1188 vibhApito'marSaNe / vibhASita ityubhayapadItyarthaH / zakyatizakyate vA hariM draSTuM bhaktaH / zazAka / zekitha-zazaktha / zeke / zaktA / zakSyati-zakSyate / azakat-azakta / seTako'yamityeke / tanmatenAniTakArikAsu laditpaThita: / zakitA / zakiSyati / vidA 1189 gAnaprakSaraNe / dharmasrutAvityarthaH / ayaM zrIditi nyAsakArAdayaH / neti haradattAdayaH / svidyati / siSveda / siSveditha / svettA / asvidat / krudha 1190 krodhe / kroddhA / krotsyati / kSudha 1191 bubhukSAyAM / zoddhA / kathaM kSudhita iti / sampadAdikkibantAttArakAditvAditajiti mAdhavaH / vastutastu vasatikSudho:-' prayojanamAha / ekavacane ciNiti // tadevodAhRtya darzayati / azleSIti // AligitA kanyA devadattenetyarthaH / zliSerAliGganArthakAt karmaNi luGi prathamaikavacane tazabde pare 'ciN bhAvakarmaNoH' iti clezciNi kRte 'ciNo luk' iti tazabdasya luk / atra zliSa iti ksasya puSAdyaGmAtrApavAdatvAcchiNapavAdatvAbhAvAciNa nirbAdha iti bhAvaH / 'samAzleSi jatunA kASTham' ityatra tu anAliGganAt clezciNo nirbAdhatvAdazleSIti nirvAdhameva / evaJca AliGgane anAliGgane'pi zliSaH karmaNi luGi ekavacane tazabde pare clezciNeveti sthitam / athAnAliGgane zliSaH karmaNi luGi 'zala:' iti kso'pi neti yaduktantadudAhRtya darzayati / AzlikSAtAmiti // anAliGgane zliSaH karmaNi luGaH AtAmi cle: ksAbhAvAt sici 'SaDhoH' iti Sasya katve sasya Satve rUpamiti bhAvaH / nanvazlikSAtAmityatra satyapi kse 'ksasyAci' ityakAralope iSTaM siddhamityasvarasAtkarmaNi luGi jhAdAvudAharati / azlikSatetyAdi / azliS s jha iti sthite jho'ntAdezaM bAdhitvA 'AtmanepadeSvanataH' ityadAdeze Sasya katve sicassasya Satve azlikSatetISyate / cle: kse tu sati azliS s jha iti sthite 'ksasyAci' ityakAralopAprasakterataH paratvAt 'AtmanepadeSvanataH' ityadAdezo na syAditi bhAvaH / azliSThAH iti // zliSeH karmaNi luGasthAsi clessici 'jhalo jhali' ityasambhavAdazlikSathAH iti syAditi bhAvaH / azliDvamiti // zliSaH karmaNi luDo dhvami sici 'jhalo jhali' iti sasya lope Sasya jaztvena DakAre Tutvena dhasya DhaH / kse tu sati azlikSadhvam iti syAditi bhAvaH / zaka vibhASitaH iti // marSaNe arthe zakadhAturvikalpita ityarthaH / vikalpazca prakRtaparasmaipadaviSayaka eva, na tu divaadipaatthvissykH| vyAkhyAnAt / tadAha / ubhayapadIti // marSaNamiha sAmarthyam / zakyati-zakyate vA hariM draSTuM bhaktaH iti // samartho bhvtiityrthH| seTako'yamityeke iti // svamate tvaniTaka eveti bhaavH| nanu aniTkArikAsu lUditazzakeH pAThAt kathamaniTkatvamityata Aha / tanmateneti // ye seTtvaM zakervadanti tanmatamavalambya aniTkArikAsu zakiH lUditpaThitaH ityarthaH / sampadAdikibantAditi // kSudhyata iti kSudh bhAve kvip / kSudh asya saJjAtA kSudhita iti vigrahaH / For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 243 (sU 3046) itITa vakSyate / zudha 1192 zauce / zudhyati / zuzodha / zoddhA / Sidhu 1193 saMrAddhau / UditpAThaH prAmAdikaH / sidhyati / seddhA / setsyati / asidhat / radha 1194 hiMsAsaMrAddhayoH / saMrAddhiniSpattiH / radhyati / 'radhijabhoraci' (sU 2302) iti num / rarandha / rarandhatuH / 2515 / radhAdibhyazca / (7-2-45) 'radh 'naz' 'tRp' 'hap' 'duh' 'muha' SNuh' Nih' ebhyo valAdyArdhadhAtukasya veT syAt / rarandhitha-raraddha / rarandhiva-reva / 2516 / neTyaliTi radhe / (7-1-62) liDarje iTi radhernum na syAt / radhitA-raddhA / radhiSyati-ratsyati / aGi tu num / ' aniditAm-' (sU 415) iti nalopaH / araghat / Naza 1195 adarzane / nazyati / nanAza / nezatuH / nezitha / 2517 / masjinazojhali / (7-1-60) num syAt / nanaMSTha / neziva-nezva / nezima-nezma / nazitA-naMSTA / naziSyati-nazyati / nazyet / nazyAt / anazat / praNazyati / 2518 / nazeH SAntasya / (8-4-36) vasatikSudhoH iti // vaseH kSudhezca tvAniSTayoriDAgamaH syAditi tadarthaH / vakSyate iti // kRtsviti zeSaH / vidhu saMrAddhAviti // nisspttaavityrthH| prAmAdikaH iti // mAdhavAdisammatatvAditi bhAvaH / radha hiMseti // seT / caturthAnto'yam / rarandhaturiti // ettvAbhyAsalopau bAdhitvA paratvAnnumi saMyogAtparatvena akittvAnalopo neti bhAvaH / radhAdibhyazca // 'ArdhadhAtukasyeDalAdeH' ityanuvartate / 'svaratisUti' ityato veti ityabhipretya zeSaM pUrayati / valAdyArdhadhAtukasya veDiti // 'ArdhadhAtukasya' iti nitye prApte vikalpo'yam / luTi tAsi iTi 'radhijabhoraci' iti numi praapte| neTyaliTi rdheH|| 'idito num dhAtoH' ityato numityanuvartate / tadAha / liDvarje iTIti / aGi tviti // puSAdyaGi kRte satItyarthaH / aradhaditi // "mo ahaM dvisste'rdhm"| Naza adarzane iti // Nopadezo'yaM seT / 'radhAdibhyazca' iti veTa / tatra iTpakSe Aha / nazitheti // 'thali ca seTi' ityettvAbhyAsalopAviti bhAvaH / iDabhAvapakSa nanaz tha iti sthite| masjinazojhali // num syAditi // 'idito num' ityatastadanuvRttariti bhAvaH / nanaMSTheti // vrazcAdiSatvan / Thutvam / praNazyatIti // 'upasargAdasamAse' iti Natvam / nazeH SAntasya // 'raSAbhyAm' ityato Na For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 siddhAntakaumudIsahitA [divAdi NatvaM na syAt / prnNssttaa| antagrahaNaM bhUtapUrvapratipattyartham / pranaGga-yatinaziSyati / tRpa 1196 prINane / prINanaM tRptistarpaNaM ca 'nAgnistRpyati kASThAnAm' 'pitRnatAsIt' iti bhaTTiH / ityubhayatra darzanAt / tatarpithatatartha-tatraptha / tarpitA-tA-vaptA / 'kRzamRzaspRza-' iti sijvA / atIt-atAsat-atrApsIt-atRpat / dRpa 1197 harSamohanayoH / mohanaM garvaH / dRpytiityaadi| __ 'radhAditvAdimau veTkAvamarthamanudAttatA' duha 1198 jighAMsAyAm / 'vA duhamuha' (sU 327) iti vA ghaH / pakSe DhaH / dudrohitha-dudrogdha-dudroDha / drohitA-drogdhA-droDhA / drohiSyati-- dhrokSyati / DhatvaghatvayostulyaM rUpam / aduht| muha 1199 vaicittye / vaicittyabhavivekaH / muhyati / mumohitha-mumogdha-mumoDha / mohitA-mogdhA-moDhA / mohiSyati-mokSyati / amuhat / SNuha 1200 udgiraNe / snuhyati / suSNoha / iti 'na bhAbhUpU' ityataH neti cAnuvartate ityabhipretya zeSampUrayati / NatvaM na syAditi // SAntasyeti kim / praNazyati / bhUtapUrveti // pUrva SakArasya sata idAnImAdezavazena SAntatvAbhAve'pi nntvnissedhpraaptyrthmntgrhnnmityrthH| pranata ytiiti|| atra Sasya katve kRte'pi bhUtapUrvagatyA SAntatvAnna Natvamiti bhaavH| tRpa priinnne| tRptistarpaNazceti // Adye akarmakaH / dvitIye sakarmakaH / radhAditvAdveDiti matvA Aha / tatarpitha-tatartheti-tatraptheti ca // 'anudAttasya cardupadhasya' ityamiti bhAvaH / tatRpiva-tatRpva / sijveti // pakSe puSAdyaGiti bhAvaH / radhAditvAdiDikalpaH / tatra sici iTpakSe Aha / atIditi // iDabhAvapakSe Aha / atApsasaditi // halantalakSaNA vRddhiriti bhAvaH / 'anudAttasya ca' ityampakSe Aha / atrApsIditi // puSAdyapakSe Aha / atRpaditi // GittvAnna guNa iti bhAvaH / dRpa harSeti // tRpadhAtuvat / nanu radhAditvAdeva veTakatvAdaniTkArikAsu tRpyatidRpyatyoH pATho vyartha ityata Aha / 'radhAditvAdimau vedakAvamarthamanudAttatA' iti // duha jighAMsAyAm / anudAttatvAbhAve'pi radhAditvAdveT / tatra iDabhAve Aha / vA duhamuha itIti / dhro. kSyatIti // 'vA druha' iti ghatvapakSe dakArasya bhaSi ghasya carve sasya Satve rUpam / DhatvapakSe'pi 'SaDhAH' iti katve etadeva rUpam / tadAha / DhatvaghatvayostulyaM rUpamiti / adruhaditi // puSAditvAdaGiti bhAvaH / muhadhAturanudAttatvAbhAve'pi radhAditvAt veT / mumohi theti // iTpakSe rUpam / aniTpakSe tu 'vA duhamuha' iti ghatvaM matvA Aha / mumogdheti // DhatvapakSe aah| mumoDheti / mokSyatIti // ghatvaDhatvayostulyaM rUpam / SNuha SNiheti Sopadezau / tadAha / suSNoha / siSNeheti // thalAdAvaniTapakSe 'vA druha' For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 245 suSNohitha-sUSNogdha-suSNoDha / suSNuhiva-suSNuha / snohitA-snogdhAsnoDhA / snohiSyati-snokSyati / asnuhat / SNiha 1201 prItau / snihyati / sniSNeha / vRt / radhAdayaH samAptAH / puSAdayastu A gaNAntAditi siddhAnta: / zamu 1202 upazame / 2519 / zamAmaSTAnAM dIrghaH zyani / (7-3-74) zamAdInAmityarthaH / praNizAmyati / zematuH / zemitha / zamitA / azamat / tamu 1203 kAGkSAyAm / tAmyati / tamitA / atamat / damu 1204 upazame / upazama iti Nyantasya / tena sakarmako'yam / na tu zamivadakarmakaH / adamat / zramu 1205 tapasi khede ca / zrAmyati / azramat / bhramu 1206 anavasthAne / 'vA bhrAza-' (sU 2321) iti zyanvA / tatra kRte 'zamAmazAnAm- (2519) iti dIrghaH / bhrAmyati / luGayaG / abhramat / zeSa bhvAdivat / kSamU 1207 sahane / kssaamyti| cakSamitha-cakSaMtha / cakSamivacakSaNva / cakSamima-cakSaNma / kSamitA-kSantA / ayamaSit / bhvAdistu Sit / 'aSitaH kSAmyate: zAntiH kSamUSaH kSamateH kssmaa'| iti dhatvavikalpaH / pakSe DhaH / iti radhAdayaH / A gaNAntAditi // divAdigaNasamAptiparyantAH puSAdaya ityarthaH / siddhAntaH iti // mAdhavAdibhistathA'bhyupagamAditi bhAvaH / upazame iti // upazamo nAzaH indriyanigrahazca / zamAmaSTAnAm // spaSTam / bahuvacanAt zamAdigrahaNam / tadAha / zamAdInAmiti // "zamastamurdamuratha zramurdhamurapi kssmuH| klamamaMdI cetyete'STau zamAdayaH" iti sthitiH / damu upazame iti // nanu zamu damu upazame ityeva paThitu yuktamityata Aha / upazama iti Nyantasyeti // zamadhAtorhetumaNNyantAt ghani 'nodAttopadezasya' iti vaddhyabhAva ityarthaH / tataH kimityata Aha / tenati // tatazca dAmyatItyatyasya zamayatItyarthaH / zeSaM bhvAdivaditi // ArdhadhAtukeSu zappakSe ca bhvAdivadityarthaH / kSamU sahane / UdittvAt thali vamAdau ca ivikalpaH / tadAha / cakSamithetyAdi // SittvASittvayoH phalabhedaM zlokArthena saGgrahNAti / aSitaH iti // aSitaH kSAmyateH zyanvikaraNapaThitasya kSamadhAtoH ktini kSAntiH iti rUpam / aSittvAt 'SidbhidAdibhyaH' ityaG na / kSamUSastu bhauvAdikAt SitaH Atmanepade zapi kSamate iti rUpam / ktinaM bAdhitvA SittvAdaGi kSameti rUpaJcetyarthaH / lamu glAnau / nanvasya zamAdigaNAt bahireva divAdigaNe pATho'stu / naca 'zamAmaSTAnAm' iti dIrghArtha zamAdigaNe asya pATha iti vAcyam / 'SThivuklamvAcamAM ziti' ityeva zapi pare iva zyani pare'pi dIrghasiddheH / naca 'STivulamvAcamAM ziti' ityatraiva klamugrahaNaM tyajyatAmiti vAcyam / zapi For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 siddhAntakaumudIsahitA [divAdi klamu 1208 glAnau / klAmyati--klAmati / zapIva zyanyapi 'SThivuklA(sU 2320) ityeva dIrdhe siddhe zamAdipATho ghinuNarthaH / aG / aklamat / madI 1209 harSe / mAdyati / amadat / zamAdayo'STau gatAH / asu 1210 kSepaNe / asyati / Asa / asitA / 2520 / asyatesthuk / (7-4-17) aDi pare / Asthat / asya puSAditvAdaGi siddhe 'asyativakti-' (sU 2438) iti vacanaM taGartham / taGa tu, 'upasargAdasyatyUhyoH' iti vakSyate / paryAsthata / yasu 1211 prayatne / 2521 / yaso'nupasargAt / (3-1-71) 2522 / saMyasazca / (3-1-72) zyanvA syAt / yasyati-yasati / saMyasyati--saMyasati / 'anupasat' kim / prayasyati / jasu 1212 mokSaNe / jasyati / tasu 1213 upakSaye / dasu 1214 ca / tasyati / atasat / dasyati / adasat / vasu 1215 stambhe / vasyati / vavAsa / vavasatuH / 'na zasadada- (sU 2263) iti niSedhaH / bazAdirayamiti mate tu, besatuH / besuH / vyuSa 1216 vibhAge / dIrghAntasyAvazyakatvAdityAzaGkaya pariharati / zapIva zyanyapItyAdi ghinaNarthaH ityantam // 'zamityaSTAbhyo ghinuN' iti vidhAnAditi bhAvaH / zamAdayaH iti // 'zamu upazame' ityArabhya 'madI harSe' ityantA aSTau zamAdayo vRttA ityarthaH / asu kSepaNe / asyatesthuk // zeSaM pUrayati / aGi pare iti // 'RdRzo'DiH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / thuki kakAra it ukAra uccAraNArthaH kittvAdasdhAtorantyAvayavaH / nanu puSAditvAdevAsyatezcleraDi siddhe 'asyativaktikhyAtibhyo'' ityatra asyatigrahaNaM vyarthamityAzaGkaya nirAkaroti / asya puSAditvAditi // taGarthamiti // paryAsthatetyatra Atmanepade arthamasyati. vaktItyatra asyatigrahaNamityarthaH / puSAdyaGaH parasmaipadamAtraviSayatayA Atmanepade aprasakteriti bhAvaH / nanvasyateH kevalaparasmaipaditvAdAtmanepadaM durlabhamityata Aha / taGtu upasargAditi // vakSyate iti // padavyavasthAyAmiti zeSaH / yasu prayatne / yso'nupsrgaat| saMyasazca // sUtradvayamidam / zyan vA syAditi // zeSapUraNam / 'divAdibhyaH zyan' ityataH 'vA bhrAza' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / anupasargAdyasa: zyan vA syAditi prathamasUtrArthaH / sopasargAttu nitya eva zyan anupasargAditi paryudAsAt / sampUrvAt yasernityameva For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 247 ayaM dAhe paThita: / arthabhedena tvartha puna: paThyate / avyuSat / oSThayAdirdantyAntyo'yam 'vyusati' ityanye / ayakAra: 'busa' ityapare / pluSa 1217 dAhe / apluSat / pUrvatra pAThaH sijartha ityAhuH / tadbhAdipAThena gatArthamiti suvacam / visa 1218 preraNe / visyati / avisat / kusa 1219 saMzleSaNe / akusat / vusa 1220 utsrge| musa 1221 khaNDane / masI 1222 pariNAme / pariNAmo vikAraH / samI' ityeke / luTha 1223 viloDane / uca 1224 samavAye / ucyati / uvoca / UcatuH / mA bhavAnucat / bhRzu 1225 bhraMzu 1226 adha:patane / bbhrsh| abhRzat / aniditAm--' (sU 485) iti nalopa: / bhrazyati / abhraMzat / vRza 1227 varaNe / vRzyati / avRzat / kRza 1228 tnuukrnne| kRzyati / bi tRSA 1229 pipAsAyAm / hRSa 1230 tuSTau / zyannaDau bhauvAdikAdvizeSa: / ruSa 1231 riSa 1232 hiMsAyAm / 'tISasaha--' (sU 2340) iti veT / roSitA--roSTA / reSitA-- reSTA / Dipa 1233 kSepe / kupa 1234 krodhe / gupa 1235 vyAkulatve / yupa 1236 rupa 1237 lupa 1238 vimohane / yupyati / rupyati / lu zyanaH prAptau dvitIyasUtram / vyuSa vibhAge / ayamiti // divAdigaNa eva puSAdibhyaH prAgayaM dhAtuH paThita ityarthaH / paunaruktyamAzaGkaya Aha / arthabhedena tvartha punaH paThyate iti // vibhAgAtmake arthavizeSe eva puSAdyarthamiha punaH pATha ityarthaH / avyuSaditi // 'vyuSa dAhe' iti pUrva paThitasya tu sijeva / avyoSIt / oSTyAdiriti // dantyoSThyAdidantyoSmAnto'yamiti kecinmanyante ityarthaH / ayakAraH iti // dantoSThayAdirdantyoSmAnto yo dhAturuktaH sa evAyaM yakArarahita ityanye manyante ityarthaH / ayakAramiti pAThe kriyAvizeSaNam / pluSa dAhe / nanu divAdigaNe parasmaipadiSu puSAdibhyaH prAk asya pAThaH kvaci. dRshyte| tatra paunaruktyazaGkAM pariharati / pUrvatra pAThassijarthaH iti // puSAdAveva pAThe sati aDeva zrUyeta natu sic / puSAdeH prAgapi pAThe tu tasya aGabhAvAt sic zrUyeta / tathAca sicaH kadA cit zravaNArthaH pUrva pATha ityrthH| AhurityasvarasodbhAvanam / tadbIjaM darzayati / tazAdIti // tat divAdigaNe puSAdibhyaH pUrvamasya paThanaM bhvAdipAThenaiva sampannaprayojakamiti suSTu vaktuM zakyamityarthaH / evaJca bhvAdipAThAt zabvikaraNa: luGi sica: zravaNaJca siddhayati / puSAdau pAThAttu zyanvikaraNa: aG ca sidhyati / ataH divAdigaNe puSAdibhyaH prAgasya pATho vyartha eveti bhaavH| etadevAbhipretya mUle divAdigaNe puSAdigaNAt prAka pluSa dAhe iti na paThitamiti bodhyam / masI pariNAme iti // IdittvaM 'zvIditaH' ityetadartham / masyati / samI ityeke iti // smyti| bhRzu bhraMzu adhHptne| dvitIyadhAtorAha / aniditAmiti // yupa rupa lupa vimohane iti // dhAtuvRttyAdivirodhA For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 siddhAntakaumudIsahitA [divAdi pyati / lopitA / lupyatiH seTaH / aniTTArikAsu lipisAhacaryAttaudAdikasyaiva grahaNAt / lubha 1239 gAyeM / gAya'mAkAGkSA / 'tISasaha -' (sU 2340) iti veT / lobhitaa--lobdhaa| lobhiSyati / lubhyet / lubhyAt / alubhat / bhvAderavRtkRtatvAllobhatItyapItyAhuH / kSubha 1240 saJcalane / kSubhyati / Nama 1241 tubha 2242 hiMsAyAm / kSubhinabhitubhayo gutAdau krayAdau ca paThyante / teSAM dyutAditvAdaG siddhaH / krayAditvAtpakSe sijbhavayeva / iha pAThastu zyannarthaH / klidU 1243 AbhAve / klidyati / cikleditha-- ciklettha / ciklidiva-ciklidva / ciklidima-ciklidma / kleditA-klettA / tri midA 1244 snehane / 'miderguNaH' (sU 2346) / medyati / amidat / dyutAdipAThAdeva amidata amediSTeti siddhe iha pAThaH amedIditi mA bhUditi / dyutAdibhyo bahirevAtmanepadiSu pAThastUcitaH / mi kSvidA 1245 snehanamocanayoH / Rdhu 1246 vRddhau / Anardha / Ardhat / gRdhu 1247 abhikAGkSAyAm / agRdhat / vRt / puSAdayo divAdayazca vRttAH / kecittu puSAdisamAptyarthameva vRtkaraNam / divAdistu bhvAdivadAkRtigaNaH / tena kSIyate mRgyatItyAdi siddhirityAhuH / iti tiGantadivAdiprakaraNam / duditpATho lekhkprmaadaadaayaatH| iha pAThastviti // kSubhinabhitubhInAM iha divAdigaNe pAThasya zyaneva prayojanamityarthaH / vastutastu puSAdeH prAgeva eSAntrayANampATo yuktamiti bhAvaH / vi midA snehane / amidaditi // nanu bhvAdyantargaNe dyutAdau 'ji midA snehane' ityAtmanepadiSu paThito luGi tu 'dyujhyo luGi' ityatra parasmaipadavikalpaH uktH| dyutAdyA tu parasmaipada eva na tu taGi / evaJca dyutAdipAThAdeva parasmaipadapakSe aGi amidaditi taDi tu aDabhAve amediSTeti siddham / tathAca puSAdAvasya pATho vyarthaH / tadbahirdivAdau pAThAdeva zyansiddharityAzaGkayate / dyutAdipAThAdevetyAdi siddhe ityantena // tAmimAM zaGkAmpari. harati / iha pAThaH amedIditi mA bhUditIti // puSAdAvasya pATha: amedIditi vyAvatyartha ityarthaH / puSAdibhyaH prAgeva divAdAvasya pAThe tu tasmAlluGi aDasambhavAdamedIditi syAditi bhAvaH / nanvevaM sati bhvAdyantargaNe dyutAdAvasya pATho vyarthaH / dyutAdibhyo bahirevAtmanepadiSu paThyatAm / evaJca amediSTeti siddham / iha puSAdau pAThAttu amidaditi siddhamityAzaGkayeSTApattyA pariharati / dyutAdibhyo bahirevAtmanepadeSu pAThastUcitaH iti // * sUcitaH iti pAThe tu sutarAmucita iti vyAkhyeyam / aiSvidetyAdi vyaktam // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM zyanvikaraNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // atha tiGantasvAdiprakaraNam // putra 1248 abhiSave / abhiSavaH snapanaM pIDanaM snAnaM surAsandhAnaM ca / tava snAne akarmakaH / 2523 / svAdibhyaH inuH / (3-1-73) sunoti / sunutaH / 'huznuvo:-' (sU 2387) iti yaN / sunvanti / sunva:--sunuvaH / sunvahe-sunuvahe / suSAva / suSuve / sotA / sunu / sunavAni / sunavai / sunuyAt / sUyAt / 'stusudhUbhya:--' (sU 2385) itIT / ___ atha inuvikaraNA dhAtavo nirUpyante / SudhAtuSSopadezaH / aniT / ita Arabhya jiktvAdubhayapadinaH / surAsandhAnamiti // surotpAdanamityarthaH / svAdibhyaH znuH // karthe sArvadhAtuke svAdibhyaH inuH syAdityarthaH / zapo'pavAdaH / sunotIti // laTastipi 3nuH zakAra it zittvena sArvadhAtukatvAt 'sArvadhAtukamapit' iti GittvAttasmin pare dhAtorna guNaH / znostu tipamAzritya guNa iti bhAvaH / sunutaH iti // taso DittvAt znorna guNa iti bhAvaH / sunu anti iti sthite 'aci inudhAtu' iti uvaGamAzaya Aha / huznuvoriti // sunoSi / sunuthaH / sunutha / sunomi / vasi masi ca 'lopazcAsyAnyatarasyAM mvoH' ityukAralopavikalpaM matvA Aha / sunvaH-sunuvaH iti // sunmaH-sunumaH ityapi jJeyam / atha laTastaDi sunate / sunvaate| sunvate / sunusse| sunvaathe| sunudhve / sunve / iti siddhavatkRtya Aha / sunvahe-sunuvahe iti // 'lopazcAsya' ityukAralopavikalpa iti bhAvaH / sunmahe-sunumahe ityapi jJeyam / suSAveti // suSuvatuH / suSuvuH / suSavitha-suSotha / suSuvathuH / suSuva / suSAva-suSava / suSuviva / suSuvima / atha liTastaDyAha / suSuve iti // suSuvAta / suSuvire / sussuvisse| suSuvAthe / suSuvidhve / suSuve / suSuvivahe / suSuvimahe / soteti // aniTvasUcanamidam / sodhyati / sodhyate / sunotu-sunutAt / sunutAm / sunvantu / iti siddhavatkRtya Aha / sunu iti // 'utazca pratyayAt' iti herluk / sunutAt / sunutam / sunuta / sunavAnIti // 'huznuvoH' iti yaNambAdhitvA paratvAdguNaH / ATaH pittvena aDittvAditi bhaavH| sunavAva / sunavAma / loTastaGi sunutAm / sunvAtAm / sunvatAm / sunuva / sunvAthAm / sunudhvam / iti siddhavatkRtya Aha / sunavai iti // 'huznuvoH' iti yaNambAdhitvA paratvAt gunnH| ATaH pittvena GittvAbhAvAditi bhaavH| sunavAvahai / sunavAmahai / asunot / asunutAm / asunvan / asunoH| asunavam / asunuva / asunv| asunut| asunvAtAm / asunvata / ityAyudham / vidhiliGyAha / sunuyAditi // yAsuTo GittvAt zrona guNa iti 32 For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 siddhAntakaumudIsahitA [svAdi asAvIt / asoSTa / abhipuNoti / abhyaSuNot / abhisuSAva / 2524 / sunoteH syasanoH / (8-3-117) sye sani ca pare suJaH So na syAt / visoSyati / SiJ 1249 bandhane / sinoti / visinoti / siSAya / siSye / setA / zin 1250 nizAne / tAlavyAdiH / shetaa| Du miJ 1251 prakSepaNe / 'mInAtiminoti-' (sU 2508) ityAttvam / mamau / mamitha--mamAtha / mimye / bhAvaH / sUyAditi // AzIrlaDi 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrgha iti bhAvaH / soSISTa / luDi parasmaipade sicaH iniSedhe prApte Aha / stusudhUbhyaH iti iDiti // asAviSTAmityAdi / luGastaGyAha / asoSTeti // asoSAtAmityAdi / asodhyat / asodhyata / 'upasargAt sunoti' iti SatvammatvA Aha / abhiSuNotIti // SAtparatvANNatvam / abhyaSuNoditi // 'prAk sitAdaDvyavAye'pi' iti Satvam / abhisuSAveti // 'sthAdiSvabhyAsena' ityuttarakhaNDasya SaH / sunoteH syasanoH // 'apadAntasya mUrddhanyaH' ityadhikRtam / 'na rapara' ityato netyanuvartate / tadAha / So na syAditi // sye udAharati / visoSyatIti // atra 'upasargAt sunoti' iti prAptaH So na bhavati / sani tu abhisusUrityudAharaNam / SuJaH sani dvitve abhisususa iti sanantAt vipi ato lope abhisusus ityasmAt sorhalGyAdilope sasya rutve 'vorupadhAyAH' iti dIrgha rephasya visrgH| susUSate iti tu nodAharaNam / 'stautiNyoreva SaNyabhyAsAt' iti niyamAdeva SatvAbhAvasiddharityalam / SiJ bandhane iti // SopadezaH aniT ca / putra iva rUpANi / visinotIti // 'sAtpadAyoH' iti SatvaniSedhaH / ' upasargAtsunoti' iti tu na SaH / sunotyAdiSvanantarbhAvAditi bhAvaH / siSAyeti // Nali vRddhau AyAdezaH / atusAdau 'eranekAcaH' iti yaN / siSyaturityAdi / liTastaDyAha / siSye iti // siSi e iti sthite 'eranekAcaH' iti yaNiti bhAvaH / siSyAte / sidhyire| ityaadi| asaiSIt / zija nizAne iti // SiJcat / DumiJ prakSepaNe iti // minoti / upadeze ejantatvAbhAvAdAttve aprApte Aha / mInAtimi notItyAttvamiti // ejviSaye azitIti zeSaH / mamAviti // Attve kRte Nala: autvamiti bhAvaH / atusAdAveviSayatvAbhAvAnAttvam / 'eranekAcaH' iti yaN / mimyatuH / mimyuH / bhAradvAjaniyamAtthali veDiti matvA Aha / mamitha-mamAtheti // thala: pittvena akittvAdeviSayatvam / iTpakSe 'Ato lopaH' iti bhaavH| mimyathuH / mimya / mamau / mimyiva / mimyim| liTastaGyAha / mimye iti // eza AdizittvAbhAvAt kittvena eviSayatvAbhAvAca nAttvamiti bhAvaH / mimyaate| mimyire| mimyisse| mimyaathe| mimyidhve / mimye / mimyivahe / mimyimahe / mAteti // ejviSayatvAdazittvAcca Attvamiti bhAvaH / mAsyati / mAsyate / sArvadhAtukeSu ghuJcat / mIyAditi // AzIrliDi parasmaipade yAsuTaH For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNama] baalmnormaa| 251 mAtA / mIyAt / mAsISTa / amAsIt / amAsiSTAm / amAsta / ciJ 1252 cayane / praNicinoti / ___ 2525 / vibhASA ceH / (7-3-58) abhyAsAtparasya citraH kutvaM vA syAtsani liTi ca / praNicikAyacicAya / cikye--cicye / acaiSIt / aceSTa / stRJ 1253 AcchAdane / stRNoti / stRNute / 'guNo'ti-' (sU 2380) iti guNaH / staryAt / 2526 / Rtazca sNyogaadeH| (7-2-43) RdantAtsaMyogAdeH parayoliGsicoriDAsyAttaGi / stariSISTa--stRSISTa / astariSTa--astRta / kRJ 1254 hiMsAyAm / kRNoti / kRNute / cakAra / cakartha / cakre / kriyAt / kRSISTa / akArSIt / akRta / vRJ 1255 varaNe / kittvAdeviSayatvAbhAvAdAttvAbhAve 'akRtsArva' iti dIrgha iti bhaavH| AzIrliGi taDi Aha / mAsISTeti // ejviSayatvAdAttvamiti bhAvaH / luDi parasmaipade sici Attve 'yamarama' iti sagiTI matvA Aha / amAsIditi // saki sica iTi sijlopaH / amAsteti // laDi taDi sici Attvamiti bhAvaH / amAsAtAm / amAsata ityAdi / cij cayane iti // cayanaM racanA / aniT / sArvadhAtuke ghuJcadrUpANi / praNicinotIti // 'nergada' iti Natvamiti bhAvaH / vibhASA ceH|| 'cajoH ku ghiNNyatoH' ityataH kugrahaNamanuvartate / 'abhyAsAcca' ityataH abhyAsAditi / 'sanliTorjeH' ityataH sanliToriti ca / tadAha / abhyAsAdityAdinA / stRJ AcchAdane iti // aniT / liTi tastAra / atusAdau 'Rtazca saMyogAderguNaH' iti guNaH / bRddhiviSaye tu nAsya pravRttiH / tastaratuH / RdantatvAtthalyapi nityaM neT / tastatha / tastariva / tastare / tastarAte / tastarire / tastariSe / tastarivahe / startA / 'RddhanoH sya' stariSyati / AzIrliGi parasmaipade yAsuTa: kittvAdguNaniSedhe prApte Aha / guNo'rtIti guNaH iti // taGi AzIliGi stR SISTa iti sthite| Rtazca saMyogAdeH // 'liGsicorAtmanepadeSu' ityanuvartate / 'iT sani vA' ityataH iDDeti / tadAha / RdantAdityAdinA // luGi parasmaipade astArSIt / luGastaGi tvAha / astariSTa-astRteti // 'Rtazca saMyogAdeH' iti iTpakSe guNaH / iDabhAvapakSe tu ' hUsvAdazAt ' iti sico lopaH / kRJ hiMsAyAm / cakartheti // 'kRsRbhRvR' iti thalyapi nityaminiSedhaH / cakRva / kriyAditi // AzIliDi 'riG zayagliGyu' iti riG / kRSISTeti // ' uzca' iti kittvAnna guNaH / akArSIditi // sici vRddhiH raparatvam / akRteti // 'svAdaGgAt ' iti sico lopaH / vRJ varaNe / seT / For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 siddhAntakaumudIsahitA [svAdi 2527 / babhUthAtatanthajagRbhmavavartheti nigame / (7-2-64) eSAM vede iDabhAvo nipAtyate / tena bhASAyAM thalIT / vavaritha / vavRva / vavRvahe / vritaa-vriitaa| 2528 / liGsicorAtmanepadeSu / (7-2-42) vRbhyAmRdantAcca parayoliGsicoriDvA syAttaGi / . 2529 / na liGi / (7-2-39) vRto liGa iTo dIrgho na syAt / variSaSTi-vRSISTa / avArIt / avariSTa-avarISTa-avRta / dhuJ 1256 kampane / dhunoti / dhunute / adhauSIt / adhoSyat / dIrghAnto'pyayam / dhUnoti / dhUnute / 'svaratisUti-' (sU 2279) iti veT / dudhavitha-dudhotha / kiti liTi tu 'zrayuka:-' (sU 2381) iti niSedhaM bAdhitvA krAdiniyamAnnityamiT / dudhuviva / 'stusudhUbhyaH -' (sU 2385) iti nityamiTa / adhAvIt / adhaviSTa-adhoSTa / atha parasmaipadinaH / Tu du 1257 upatApe / dunoti / hi 1258 gatau vRddhau ca / vavAra / vatruH / babhUthAtatantha // nigamo vedaH / tadAha / eSAM vede iti // nanu 'kRsabhRvR' iti niSedhAdeva thali vavartheti siddha kimarthaM vavarthagrahaNamityata Aha / tena bhASAyAM thalIDiti // nigama eva vRNotesthali iniSedha iti niyamalAbhAditi bhAvaH / vatre / vaate| vavRSe / 'vRto vA' iti matvA Aha / varitA-varIteti // lingsicoH|| 'iT sani vA' ityataH iDvA ityanuvartate / 'vRto vA' ityato vRta iti / tadAha / vRvR. abhyAmityAdinA // na liGi // 'vRto vA' ityato vRta itynuvrtte| liGIti SaSThyarthe saptamI / 'ArdhadhAtukasyeT' ityataH iDityanuvRttaM SaSThayA vipariNamyate / 'graho'liTi' ityato dIrgha ityanuvartate / tadAha / vRtaH iti // vRSbhyAmRkArAcetyarthaH / variSISTeti // iTpakSe 'vRto vA' iti prApto dIrgho na bhvti| vRSISTeti // iDabhAvapakSe 'uzca' iti kittvAnna guNaH / avArIditi // luGi parasmaipade sici vRddhiH / avAriSTAm / avAriSuH / 'sici ca parasmaipadeSu' iti niSedhAdiha 'vRto vA' iti na dIrghaH / luGastaGi sici 'liGsicoH' iti iTpakSe ' vRto vA' iti dIrghavikalpaM matvA Aha / avariSTa-avarISTeti / avR. teti // iDabhAvapakSe ' svAdazAt ' iti sico lopaH / dhuj kampane iti // hrasvAnto'yamaniT / SuJa iva rUpANi / dIrghAnto'pyayamityAdi vyaktam / atha parasmaipadinaH iti // rAdha sAdha saMsiddhAvityetatparyantA ityrthH| 'Tu du upatApe' ityArabhya 'smR ityeke' ityetatparyantA dhAtavo hsvaantaaH| hi gatAviti // prahiNotItyatra bhinnapadatvAt Natve prApte Aha / hinu For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 253 253 2530 / hinumInA / (8-4-15) upasargasthAnnimittAtparasya etayornasya NaH syAt / prahiNoti / 2531 / heracaGi / (7-3-56) abhyAsAtparasya hinoterhasya kutvaM syAnna tu caGi / jighAya / pR 1259 prItau / pRNoti / partA / spR 1260 prItipAlanayoH / 'prIticalanayoH' ityanye / 'calanaM jIvanam' / iti svAmI / spRNoti / paspAra / 'smR' ityeke / smRNoti / pRNotyAdayastrayo'pi chAndasA ityAhuH / Apla. 1261 vyAptau / Apnoti / ApnutuH / Apnuvanti / ApnuvaH / AptA / Apnuhi / ladittvAdaGa / Apat / zakla. 1262 zaktau / azakat / rAdha 1263 sAdha 1264 saMsiddhau / rAnoti / 2532 / rAdho hiMsAyAm / (6-4-123) ettvAbhyAsalopau staH kiti liTi seTi thali ca / aparedhatuH / redhuH / redhitha / rAddhA / sAnoti / sAdhA / asAtsIt / asAddhAm / atha dvAvanudAttetau / azU 1265 vyAptau saGghAte ca / aznute / mInA // hinu mInA anayordvandvAtSaSThIdvivacanasya A| luk / 'raSAbhyAno NaH' ityanuvartate / 'upasargAdasamAse'pi' ityata upasargAditi ca / tadAha / upasargasthAditi // hercngi|| 'cajoH' iti sUtrAt kugrahaNamanuvartate / 'abhyAsAcca' itytH| abhyAsAditi // 'ho hanteH' ityataH ha iti SaSThyantamanuvartate / tadAha / abhyAsAtparasyeti // jighAyeti // jidhyatuH / jighayitha-jighetha / jidhyiva / Apla vyaaptau| aniT / ApnuvantIti // saMyogapUrvakatvAt 'huznuvoH' iti na yaN / AnpuvaH iti // saMyogapUrvakatvAt 'utazcapratyayAt ' iti nokAralopavikalpaH / ApnuhIti // sayogapUrvakatvAdeva 'utazca pratyayAt ' iti herna luk / zakla zaktAviti // zaknoti / zazAka / zekatuH / zazaktha-zekitha / zekiva / zaktA / zakSyati / azakaditi // ladittvAdaG / rAdha sAdha saMsiddhau / aniTau / dIrghAkAravattvAt 'ata ekahal' ityaprAptAvAha / rAdho hiMsAyAm // 'dhvasoH' ityataH editi abhyAsalopa iti ca anuvartate / 'gamahana' ityataH kitIti / 'ata ekahalmadhye' ityataH liTIti 'thali ca seTi' iti ca sUtramanuvartate / tadAha / ettvetyAdinA / aparedhaturiti // upasargavazAdiha hiMsAyAM vRttiH / anyatra rarAdhatuH / thalyapi krAdiniyamAnnityamiT / 'upadeze'tvataH' ityatra taparakaraNAdiha neniSedhaH / tadAha / redhitheti / rAddheti // 'jhaSastathoH' iti dhaH / azU vyAptAviti // UdittvAdveT / aznute iti // aznuvAte / For Private And Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svAdi 254 siddhAntakaumudIsahitA 2533 / aznotezca / (7-4-72) dIrghAdabhyAsAdavarNAtparasya nuT syAt / Anaze / azitA-aSTA / aziSyate--akSyate / aznuvIta / akSISTa-aziSISTa / AziSTa-ASTa / AkSAtAm / STigha 1266 Askandane / stighnute / tiSTighe / steSitA / atha A gaNAntAtparasmaipadinaH / tika 1267 tiga 1268 gatau ca / cAdAskandane / tinoti / tignoti / Sagha 1269 hiMsAyAm / saghnoti / tri dhRSA 1270 prAgalbhye / dhRSNoti / dadharSa / dharSitA / dambhu 1271 dambhane / dambhanaM dambhaH / daznoti / dadambha / zranthigranthidambhisva jInAM liTa: kittvaM vA' iti vyAkaraNAntaramihApyAzrIyata ityuktam / 'aniditAm-' (sU 415) iti nalopaH / tasyAbhIyatvAdasiddhatvena ettvAbhyAsalopayoraprAptau 'dambhezca ettvAbhyAsalopau vaktavyau' (vA 4153) debhatuH / dadambhatuH / idaM kittvaM pidapidviSayakamiti sudhAkarAdayaH / tanmate tipsipmipsu / debha / debhitha / 'debha' iti rUpAntaraM bodhyam / apidviSayakamiti nyAsakArAdimate tu, dadambha / dadambhitha / dadambhetyeva / dabhyAt / Rdhu 1272 vRddhau / 'tRpa prINane' ityeke / kSubhnAditvANNatvaM na / tRpnoti / 'chandasi' (gaNa 197) AgaNAntAdadhikAro'yam / aha 1273 vyAptau / ahnoti / dadha 1274 ghAtane pAlane ca / dadhnoti / camu 1275 bhakSaNe / aznuvate / saMyogapUrvakatvAt 'huznuvoH' iti na yaNa / aznotezca // 'atra lopaH' ityataH abhyAsasyetyanuvartate / tasmAnnuT' iti ca / tacchabdena ' ata AdeH' iti kRtadIrgha AkAraH parAmRzyate / tadAha / dIrghAditi / Anaze iti // AnaziSe / AnakSe / aanshivhe| Anazvahe / aSTeti // vazcAdinA zasya Satve zrutvam / vidhiliGayAha / aznuvIteti // AzIliGi UdittvAdiDikalpaM matvA Aha / akSISTa-aziSISTeti // luGi sica iTpakSe Aha / AziSTeti // aniTpakSe 'jhalo jhali' iti sico lopaM matvA Aha / ASTeti // TighadhAtuSSo. padezaH / seT / A gaNAntAditi // svAdigaNasamAptiparyantamityarthaH / ityuktamiti // kittvapakSe Aha / aniditAmiti nalopaH iti // nanvaniditAmiti nalope sati 'ata ekahalmadhye' ityettvasiddheH 'dambhezca' iti vyarthamityata Aha / tasyAbhIyatvAditi // nalopatyetyarthaH / dabhyAditi // AzIliDi 'aniditAm' iti na lopaH / chandasIti // gaNasUtram / tayAcaSTe / AgaNAntAditi / ri kSi iti // rikSi ciri jiri dAza da iti SaT For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 255 camnoti / ri 1276 kSi 1277 ciri 1278 jiri 1279 dAza 1280 6 1281 hiMsAyAm / riNoti / kSiNoti / ayaM bhASAyAmapI-tyeke / " na tadyaza: zastrabhRtAM kSiNoti" RkSItyeka evAjAdirityanye / RkSiNoti / ciriNoti / jiriNoti / dAnoti / dRNoti / vRt / iti tiGantasvAdiprakaraNam / // atha tiGantatudAdiprakaraNam // tuda 1282 vyathane / ita: SaT svaritetaH / 2534 / tudAdibhyaH shH| (3-1-77) tudati / tudate / tutoda / tutoditha / tutude| tottA / atautsIt / atutta / Nuda 1283 preraNe / nudati / nudate / nunoda / nunude / nottA / diza 1284 atisarjane / atisarjanaM dAnam / deSTA / dikSISTa / adikSat / dhaatvH| AdyadvitIyAvekAkSarau / tadAha / rinnoti|kssinnotiiti / ayambhASAyAmapIti // kSidhAturityarthaH / tatra prayogaM darzayati / na tadyazaH iti| vRditi // svAdayo vRttA ityarthaH // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudI vyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM inuvikaraNaM samAptam / atha zavikaraNA dhAtavo niruupynte| itaSSaDiti // 'RSI gatau' ityataH prAgityarthaH / tudaadibhyshshH|| karbarthe sArvadhAtuke pare tudAdibhyazzaH syAt / svArthe ityarthaH / zavapavAdaH / tudatIti // laghUpadhaguNaM bAdhitvA nityatvAt ze kRte tasya apittvAt 'sArvadhAtukamapit' iti hittvAnna guNa iti bhaavH| ajantAkAravattvAbhAvAt kAdiniyamAlliTi thalyapi nitymitt| tadAha / tutoditheti / totteti // aniDiti bhaavH| atautsiiditi||hlntlkssnnaa vRddhiH / NudadhAturNopadezaH / aniT / dizadhAturapyaniT / deSTeti // vrazceti Satve tRtvam / syetu 'SaDhoH' iti Sasya katvaJca / dezyati / dikSISTeti // 'liGsicau' iti kittvAnna guNaH / 'zala igupadhAt' iti ksaM matvA Aha / adikSat / adikSateti // 'bhrasja For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 siddhAntakaumudIsahitA [tudAdi adikSata / bhrasja 1285 pAke / 'ahijyA-' (sU 2412) iti samprasAraNam / sasya zcutvena zaH / zasya zcutvena ja: / bhRjati-bhRjate / 2535 / bhrasjo ropadhayo ramanyatarasyAm / (6-4-47) bhrasje rephasyopadhAyAzca sthAne ramAgamo vA syAdArdhadhAtuke / mittvAdantyAdacaH paraH / sthAnaSaSThInirdezAdropadhayonivRttiH / babharja / babharjatuH / barbhAjatha-babhaSThaM / babharje / ramabhAve, babhraja / babhrajjatuH / babhrajitha / 'sko:--' (sU 380) iti salopaH / 'vrazca-' (sU 294) iti SaH / babhraSTha / babhrajja / bhraSTA-bhaSTa / bhrakSyati--bhaya'ti / kGiti ramAgamaM bAdhi pAke' aniT / bhrasj ati iti sthite Aha / ahijyeti // GittvAdrephasya samprasAraNamRkAraH pUrvarUpazceti bhAvaH / bhrasja a ti iti sthite Aha / sasyetyAdi // Nali bhrasj a iti sthite / bhrasjo ropdhyoH|| bhrasja ityavayavaSaSTI / ropadhayoriti sthaanssssttii| razca upadhA ca tayoriti vigrhH| rephAdakAra uccaarnnaarthH| rephasya upadhAyAzca sthAne iti lbhyte| 'ArdhadhAtuke' ityadhikRtam / tadAha / bhrasje rephasyetyAdinA // rami makAra it akAra uccAraNArthaH / tadAha / mittvAdantyAdacaH paraH iti // tathAca rephAkArAdupari sakArAt prAk repha Agama iti phalitam / bhra ra s j a iti sthitam / nanu rama Agamatve ropadhayoriti kathaM sthAnaSaSTInirdeza ityata Aha / sthAneti // sthAnaM prasaGgaH / rephasya upadhAyAzca uccAraNaprasaGge sati akArAdupari rephaH prayojyaH / bhakArAdupari repha: jakArAtprAksakArazca na prayojyAviti labdham / tathAca tayonivRttiH phaliteti bhAvaH / evaJca bharz2a a iti sthite dvitvAdI rUpamAha / babharjeti // atusAdAvapi saMyogAtparatvAtkittvAbhAvAt 'ahijyA' iti samprasAraNanna bhavati / bhAradvAjaniyamAtthali veDiti matvA Aha / babharjitha-babhaSTheti // iDabhAvapakSe babha tha iti sthite 'zva' iti jasya SaH / Tutvena thasya Tha iti bhaavH| babharjiva / liTastayAha / babharje iti // babharjAte ityAdi sugamam / ramabhAve Aha / babhrajeti // Nali bhrasj a iti sthite dvitve halAdizeSe abhyAsajaztve babhrasj a iti sthite sasya zcutvena zakAre zasya jaztvena jakAra iti bhAvaH / 'liTyabhyAsasya ' iti samprasAraNasya na prasaktiH / abhyAse halAdizeSaNa rephAbhAvAt / babhrajaturiti // saMyogAtparatvAdakittvAt 'grahijyA' iti na samprasAraNamiti bhAvaH / babhrajitheti // thali bhAradvAjaniyamAdiTpakSe ramabhAvapakSe rUpam / tatra iDabhAvapakSe babhrasja tha iti sthite Aha / skoriti // vazceti SaH iti // jasyeti zeSaH / ramabhAvapakSe littstddyaah| babhrajjeti // bbhrjjaate| babhrajiSe / ityAdi sugamam / bhraSTeti // ramabhAvapakSe rUpam / bhaSTeti // ramAgame bharja tA iti sthite jasya zcutvena zaH zasya 'vrazca' iti SaH STutvena takArasya Ta iti bhaavH| evaM bhrakSyati-bhItIti // SaDhoH' iti katve sasya Satvamiti vizeSaH / bhRjtu| abhRjjat / For Private And Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 257 tvA samprasAraNaM pUrvavipratiSedhena' (vA 4078) / bhRjjyAt / bhRjjyAstAm / bhISTa-bhrakSISTa / abhAbhat-abhrAkSIt / abhssrtt-abhrsstt| kSipa 1286 prernne| kSipati / kSipate / kSeptA / ajhaipsIt / akSipta / kRSa 1287 vilekhane / kRSa ti / kRSate / kraSTA-kI / kRSyAt / kRkSISTa / 'spRzamaza-' (vA 1823) iti sijvA / pakSe ksH| sici amvA / akrAkSIt-akArSIt-akRkSat / taGi liGsicau-' (sU 2300) iti kittvAdanna / akRSTa / akRkSAtAm / akRkSata / akRksst| akRkSAtAm / akRkSanta / RSI 1288 gtau| prsmaipdii| RSati / AnarSa / juSI 1289 prItisevanayoH / AtmanepadinazcatvAraH / juSate / o vijI 1290 bhayacalanayoH / prAyeNAyamutpUrvaH / udvijate / bhRjet / nanu AzIrliGi bhrasj yAt iti sthite yAsuTaH kittvAt 'ahijyA' iti samprasAraNe pUrvarUpe sakArasya zcutvena zakAre zasya jaztvena jakAre bhRjjyAt iti rUpaM vkssyti| tadayuktaM samprasAraNaM bAdhitvA paratvAt ramAgame kRte bhAt iti prasaGgAdityata Aha / viGati ramAgamamiti // AzIrliGastahi sIyuTi ramAgamapakSe Aha / bhISTeti // ramabhAve tu akittvAsamprasAraNAbhAvAdAha / bhrakSISTeti // luGi parasmaipade ramAgamavikalpaM mtvaaaah| abhAItabhrAkSIditi // Atmanepade sici ramAgamavikalpaM matvA Aha / abhaSTa-abhraSTeti // 'jhalo jhali' iti sijlopH| kSipa preraNe iti // aniT / ajantAkAravattvAbhAvAt krAdiniyamAtthali nityamiTa / cikSepitha / evaM kRSadhAturapi / cakarSiya / luTi tAsi 'anudAttasya cardupadhasya' ityamAgamavikalpaH / amAgamAbhAve guNe raparatvam / tadAha / kraSTA-kaSTaMti // AzIliGi parasmaipade Aha / kRpyAditi // kittvAt jhalAditvAbhAvAcca amAgamo guNazca neti bhAvaH / AzIliMDastaDyAha / kRkSISTeti // 'liGsicau ' iti kittvAdamAgamo guNazca neti bhAvaH / luGi parasmaipade Aha / spRzamazeti sijveti / pakSe iti // sijabhAvapakSe 'zalaH' iti ksa ityarthaH / sici amveti // sicpakSe 'anudAttasya ca' ityamAgamavikalpa ityarthaH / ksetu kittvAdamAgamo neti bhaavH| akAkSIditi // sici amAgame ruupm| akaaiiditi|| sici bhamabhAvapakSe halantalakSaNA vRddhiriti bhAvaH / ksAdezapakSe aah| akRkSaditi // kittvAdamAgamo guNazca neti bhaavH| taGIti // taGi sicpakSe akRS s ta iti sthite 'liGsicau' iti kittvAdam netyarthaH / guNo'pi neti jJeyam / akRSTeti // 'jhalo jhali' iti sijlopa iti bhAvaH / akRkssteti||sicpksse anataH paratvAdadAdeza iti bhaavH|ksaadeshpksse aah| akRkSateti // kittvAdam neti bhAvaH / avakSanteti // ksAdezapakSe a kRkSa jha iti sthite acparakatvAbhAvAt 'ksasyAci' ityakAralopAbhAvAdataH paratvAdadAdezAbhAve antAdeza iti bhAvaH / RSI gatA. viti // seT / AnarSiya / AnarSiva / arSitA / ArSIt / o vijI bhayeti // seT / 33 For Private And Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 siddhAntakaumudIsahitA [tudAdi 2536 / vija iT / (1-2-2) . vije: para iDAdiH pratyayo Gidvat / udvijitA / udvijiSyate / o lajI 1291 o lasjI 1292 vIDAyAm / lajate / leje / lajjate / lalajje atha parasmaipadinaH / o vazcU 1293 chedane / 'ahijyA-' (sU 2412) vRzcati / vajrazca / vajrazcatuH / vazcitha-vavraSTha / 'liTyabhyAsasya-' (sU 2408) iti samprasAraNam rephasya prakAra: / 'urat' (sU 2244 / tasya ca 'acaH parasmin-' (sU 50) iti sthAnivadbhAvAt 'na samprasAraNe-' (sU 363) iti vasyotvaM na / brazcitA-baSTA / vrazciSyati-vakSyati / vRzcyAt / avazcIt-abrAkSIt / udvijitetyAdau laghUpadhaguNe praapte| vija iT // 'gAGkuTAdibhyaH' ityataH Didityanuvartate / tadAha / vijeH paraH ityAdi // udvijitA / udvijiSISTa / udvijisstt| vrazcadhAturUdittvAdveT / prahijyeti // laTi prazc a ti iti sthite zasyApittvena DittvAt 'ahijyA' iti rephasya samprasAraNamRkAraH pUrvarUpaJceti bhAvaH / tadAha / vRzcatIti // vRzcataH / vRzcantItyAdi / vavazve. ti ||nnli rUpamidam / thali ca prakriyA anupadaM vkssyte| atusAdau saMyogAtparatvena kittvAbhAvAt 'ahijyA' iti na samprasAraNam / tadAha / vavazcaturiti // UdittvAtthalAdau veT / tadAha / vavrazcitha-vavraSTheti // dhAtupAThe vrazcU ityatra vasc iti sthite sasya zcutvena zakAranirdezaH / tathAca vavrazac tha iti sthite zcutvasyAsiddhatvAt 'skoH' iti sakAralope, casya 'vrazca' iti Satve Thutvena thasya Thatve vavraSTheti rUpam / vatrazciva / nanu Nali thali ca akiti dvitve kRte 'liTyabhyAsasya' ityabhyAsAvayavayorvakArarephayordvayorapi samprasAraNaM syAt / naca 'na sampra. sAraNe samprasAraNam' iti vakArasya samprasAraNaniSedhaH zaGkayaH / pUrva vakArasya samprasAraNasambhavAdityata Aha / liTyabhyAseti // 'na samprasAraNe' iti niSedhAdeva jJApakAt prathama rephasya RkArassamprasAraNamityarthaH / tasya samprasAraNasampannasya RkArasya akAravidhi smArayati / uraditi // nanu RkArasya akAre kRte vakArasya samprasAraNa syAt / samprasAraNaparakatvaviraheNa 'na samprasAraNe' iti niSedhApravRtterityata Aha / tasya ceti // akArasyetyarthaH / naca uradattvasya paranimittakatvAzravaNAt kathaM sthAnivattvamiti vAcyam / ApAdaparisamAptaraGgAdhikAraH ityabhyupagamya aGgAkSiptapratyayanimittakatvAbhyupagamAt / "lakSye lakSaNasya sakRdeva pravRttiH" iti nyAyastu 'na samprasAraNe' iti niSedhAdeva na sthAnibhede pravartate iti jnyaayte| ata eva suddhayupAsya ityAdau dhakArasya dvitve kRte pUrva dhakArasya jaztvena dakAre tasya dvitvamityAstAntAvat / AzIrliGayAha / vRzcyAditi // kittvAt samprasAraNamiti bhAvaH / avazcIditi // adittvAdiTpakSe 'neTi' iti halantalakSaNavRddhiniSedhaH / iDabhAvaM matvA Aha / For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 259 vyaca 1294 vyAjIkaraNe / vicati / vivyAca / vivicatuH / vyacitA / vyaciSyati / vicyAt / avyAcIt-avyacIt / 'vyaceH kuTAditvamanasi' (vA 3456) iti tu neha pravartate / 'anasi' iti paryudAsena kRnmAtraviSayatvAt / uchi 1295 uJche / uJchati / uchI 1296 vivAse / ucchati / Rccha 1297 gatIndriyapralayamUrtibhAveSu / 'Rcchatya'tAm' (sU 2383) iti guNa: / dvihalgrahaNasyAnekahalupalakSaNatvAnnuT / Anarcha / AnarchatuH / RcchitA / miccha 1298 utkleze / utkleza: pIDA / mimiccha / amicchIt / jarja 1299 carca 1300 jhajha 1301 paribhASaNabhartsanayoH / tvaca 1302 saMvaraNe / tatvAca / Rca 1303 stutau / Anarca / ubja 1304 Arjave / ujjha 1305 utsarge / lubha 1306 vimohane / vimohanamAkulIkaraNam / lubhati / lobhitA-lobdhA / lobhiSyati / ripha 1307 katthanayuddhanindAhiMsAdAneSu / riphati / rireph| 'riha' ityeke / 'zizuM na viprA matibhI rihanti' / tRpa 1308 tRmpha 1309 tRptau / avAkSIditi // avazc sIt iti sthite halantalakSaNA vRddhiH| zcutvasyAsiddhatvAt 'skoH' iti slopH| 'vazca' iti casya SaH tasya SaDhoH iti kaH sasya Sa iti bhaavH| "nakArajAvanusvArapaJcamau jhali dhAtuSu / sakArajazzakArazcet SATTavargastavargajaH" ityAhuH / vyaca vyAjIkaraNe / seT / ze 'grahijyA' iti samprasAraNaM matvA aah| vicatIti // vivyAceti // 'liTyabhyAsasya' ityabhyAsayakArasya samprasAraNam / 'na samprasAraNe' iti na vakArasya / vivicaturiti / kittvAt 'grahijyA' iti samprasAraNe kRte dvitvAdIti bhAvaH / vivycith| vivyaciva / vicyAditi // AzIliDi kittvAdyakArasya samprasAraNam / ato halAdeH' iti vRddhivikalpaM matvA Aha / avyAcIt-avyacIditi // nanu 'vyaH kuTAditvamanasi' iti vyaceH kuTAditvavacanAt vyacitA, vyaciSyati, ityAdAvapi 'gAGkuTAdibhyaH' iti GittvAt samprasAraNaM syAdityata Aha / vyaceriti // kRnmAteti // avadhAraNe mAtrazabdaH / 'uchi uJche' 'uchI vivAse' iti bhvAdI paThitau / iha tayoH pAThastu zavikaraNArthaH / tena uJchatI-uJchantI / ucchtii| ucchntii| iti 'AcchInadyoH' iti numvikalpassiddhyati / bhvAdau pAThastu pitsvarArtha ityanyatra vistaraH / Rccha gatIti // 'che ca' iti tuki tasya zcutvena cakAranirdezaH / Rcchati / gali laghUpadhatvAbhAvAdguNe aprApte Aha / RcchatyatAmiti // dvitve uradattve halAdizeSe 'ata AdeH' iti dIrgha A arccha iti sthite bahuhaltvAt dvihaltvAbhAvAnnuTi aprApte Aha / dvihalgrahaNasyeti // Anacchati // 'ijAdeH' ityatra anRcchaH iti paryudAsAdAm na / Rcchite. ti // 'RcchatyatAm' ityatra liTItyanuvRtterna guNa iti bhAvaH / lubhadhAtusseTa / 'tISasaha' iti veDiti matvA Aha / lobhitA-lobdheti // zizunneti // nazabda ivArthe / viprAH For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [tudAdi AdyaH prathamAnta: / dvitIyo dvitIyAntaH / dvAvapi dvitIyAntAvityanye / tRpati / tatarpa / tarpitA / 'spRzamRza-' iti sijvikalpaH pauSAdikasyaiva / aGapavAdatvAt / tenAva nityaM sic / atIt / tRmphati / zasya GittvAt 'aniditAm-' (sU 415) iti nalope 'ze tRmphAdInAM num vAcyaH' (vA 4323) AdizabdaH prakAre / tena ye'tra nakArAnuSaktAste tRmphAdayaH / tRmphanti / tatRmpha / tRphyAt / tupa 1310 tumpa 1311 tupha 1312 tumpha 1313 hiMsAyAm / tupati / tumpati / tuphati / tumphati / hapa 1314 dumpha 1315 utkleze / prathamaH prathamAntaH / dvitIyo dvitAyAntaH / prathamo dvitIyAnta ityeke / hapati / dRphati / hamphati / Rpha 1316 Rmpha 1317 hiMsAyAm / Rphati / Anarpha / Rmphati / RmphAJcakAra / gupha 1318 gumpha 1319 granthe / guphati / jugopha / gumphati / jugumpha / ubha 1320 umbha 1321 pUraNe / ubhati / uvobha / umbhati / 'umbhAzcakAra' / zubha 1322 zumbha 1323 zobhArthe / zubhati / zumbhati / dubhI 1324 granthe / hamati / catI 1325 hiMsAzranthanayoH / cartitA / 'se'sici-' (sU 2506) iti veda / cartiSyati-caya'ti / acartIt / vidha 1326 vidhAne / vidhati / vedhitA / juDa 1327 gatau / tavargapazcamAnta ityeke / juDati / 'maruto junanti' mRDa 1328 sukhane / mRDati / marDitA / pRDa 1329 ca / pRDati / pRNa 1330 prINane / pRNati / paparNa / vRNa 1331 ca / vRNati / mRNa 1332 hiMsAyAm / tuNa 1333 kauTilye / tutoNa / puNa 1334 karmaNi zubhe / puNati / muNa 1335 pratijJAne / kuNa 1336 zabdopakaraNayoH / zuna 1337 gatau / druNa 1338 hiMsAgatikauTilyeSu / ghuNa 4339 ghUrNa 1340 bhramaNe / pura 1341 aizvaryadIptyoH / surati / suSora / AziSi sUryAt / kura 1342 zabde / kurati / kuryAt / atra 'na bhakurcharAm' (sU 1629) iti niSedho na / karotereva tatra grahaNAdityAhuH / khura 1343 chedane / mura 1344 saMveSTane / zizumiva matibhiH rihanti hiMsanti ityarthaH / tRpadhAtuzzyanvikaraNa evAniT / aGapavAdatvAditi // apavAdasya utsargavyApyatvAditi bhAvaH / vRtI hiMsAzranthanayoriti // zranthanaM vikhsanam / ghRtatItyAdi sugamam / "athAsya yokaM vitet " ityAzvalAyanaH / HEATRE For Private And Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 261 kSura 1345 vilekhane / ghura 1346 bhImArthazabdayoH / pura 1347 apragamane / vRhU 1348 udyamane / dantyoSThayAdiH / pavargAdirityanye / tRhU 1349 / stRhU 1350 tUMhU 1351 hiMsAH / tRhati / tataha / stRhati / tastarha / tarhitA-tA / starhitA-stA / atuMhIt--atAIt / atAAm / iSu 1352 icchAyAm / 'ipugami-' (sU 2400) iti chaH / icchati / eSitA-eSTA / eSiSyati / iSyAt / aiSIt / miSa 1353 spardhAyAm / miSati / meSitA / kila 2354 zvaityakrIDanayoH / tila 1355 snehe / cila 1356 vasane / cala 1357 vilasane / ila 1358 svapnakSepaNayoH / vila 1359 saMvaraNe / dantyoSThayAdiH / bila 1360 bhedane / oSThayAdiH / Nila 1361 gahane / hila 1362 bhAvakaraNe / zila 1363 Sila 1364 uJche / mila 1365 zleSaNe / likha 1366 akSaravinyAse / lilekha / kuTa 1367 kauTilye / 'gAGkuTAdibhyaH--' (sU 2461) iti GittvaM / cukuTitha / aNita iti kim| cukoTa / kuTitA / puTa 1368 saMzleSaNe / kuca 1369 saGkocane / guja 1370 zabde / guDa 1371 rakSAyAm / Dipa 1372 kSepe / chura 1373 chedane / 'na bhakurcharAm' (sU 1329) iti na dIrghaH / churyAt / sphuTa 1374 vikasane / sphuTati / pusphoTa / muTa 1375 AkSepamardanayoH / truTa 1376 chedane / 'vA bhrAza-' (sU 2321) iti zyanvA / truTyati-truTati / tutroTa / truTitA / tuTa 1377 kalahakarmaNi / tuTati / tutoTa / tuTitA / cuTa 1378 chuTa 1379 chedane / juTa 1380 bandhane / kaDa 1381 made / luTa 1382 saMzleSaNe / kRDa 1383 ghanatve / ghanatvaM sAndratA / cakarDa / kRDitA / kuDa 1384 bAlye / puDa 1385 visraMsayedityarthaH / upasargavazAt " yajamAno mekhalAM vicUtate" ityApastambasUtre tu taG ArSaH / SudhAtuSyopadezaH / kura zabde / karotereveti vyAkhyAnamevAtra zaraNam / vRhUdhAtuH RdupadhaH / UdittvAdveTkaH / pavargAdiriti // pavargatRtIyAdirityarthaH / tRha stRhU tUMhU iti // trayo'pi RkaarvntH| tRtIyo'nusvAravAn / UdittvAdveT / tati // tRhestAsi DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH / evaM stardA / tRNDhA / atIt-atAkSIt / astahat-iastAkSIt / iti siddhavatkRtya Aha / atuMhIt-atAkSIditi // tUMheriDabhAvapakSe halantalakSaNayuddhau rprtvm| hasya DhaH Dhasya kaH SatvaM / anusvArasya parasavarNo DakAra iti bhAvaH / atArdAmiti // tRhestasastAmi sica iDabhAvapakSe lope halantalakSaNavRddhau DhatvadhatvaSTutvaDhalopA iti bhaavH| For Private And Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 siddhAntakaumudIsahitA [tudAdi utsarge / ghuTa 1386 pratighAte / tuDa 1387 toDane / toDanaM bhedaH / thuDa 1388 sthuDa 1389 saMvaraNe / thuDati / tuthoDa / tusthodd| 'khuDa' 'chuDa' ityeke / sphura 1390 phula 1391 saJcalane / 'sphura sphurnne| 'sphula saJcalane' ityeke / 2537 / sphuratisphulatyorninivibhyaH / (8-3-76) SatvaM vA syAt / niSphurati-niHsphurati / 'sphara' ityakAropadhaM kecitpaThanti / pasphAra / 'sphuDa 1392 cuDa 1393 truDa 1394 saMvaraNe' 'kruDa 1395 bhRDa 1396 nimajjane' ityeke / 'gurI 1697 udyamane' anudAttat / gurate / jugure / guritA / 'NU 1398 stavane' / dIrghAntaH / 'prinnuutgunnodyH'| itazcatvAraH parasmaipadinaH / nuvati / anuvIt / 'dhU 1399 vidhUnane' / dhuvati / 'gu 1400 puriissotsrge'| juguvitha-jugutha / gutA / guSyati / aguSIt / 'hrasvAdaGgAt' (sU 2369) / agutAm / aguSuH / '6 1401 gatisthairyayoH / 'dhruva' iti pAThAntaram / Adyasya dhruvatItyAdi guvativat / dvitIyastu seT / dudhruvitha / dhruvitA / dhruviSyati / dhruvyAt / adhruvIt / adhruviSTAm / 'kuG 1402 zabde' / dIrghAntaH iti kaiyaTAdayaH / kuvitA / akuviSTa / 'hasvAntaH' iti nyAsakAraH / kutA / akuta / vRt / kuTAdayo vRttAH / 'pRG 1403 vyaayaame'| prAyeNa vyApUrvaH / riG / iyaG / vyApriyate / vyApapre / vyApaprAte / vyApariSyate / vyApRta / vyApRSAtAm / 'mRG 1404 praanntyaage| 2538 / mriyaterluGliGozca / (1-3-61) evaM astAAm / atA[m / sphura sphuraNe / sphuratisphulatyoH // mUrddhanya ityadhikRtam / 'sivAdInAM vA' ityato vetyanuvartate / tadAha / SatvaM vA syAditi // zeSapUraNam / NU stavane iti| nnopdeshH| pariNUteti // 'zrayukaH kiti' iti neT / kuG shbde| dIrghAntaH iti // tatazcAyaM seT / pRG vyAyAme iti // hrasvAnto'yamaniT / 'RddhanoH sye' iti iTaM matvA Aha / vyApariSyate iti // mRdhAturaniT / mriyateH // 'anudAttaDitaH' ityataH Atmanepadamityanuvartate / cakAreNa 'zadezitaH' ityataH zita ityanukRSyate / For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 263 luGliGo: zitazca prakRtibhUtAnmRGastaG nAnyatra / GittvaM svarArtham / mriyate / mamAra / mamartha / mamriva / martAsi / mariSyati / mRSISTa / amRta / atha parasmaipadinaH sapta / ri 1405 pi 1406 gatau / laghUpadhaguNAdantaraGgatvAdiyaG / riyati / piyati / retA / petA / dhi 1407 dhAraNe / kSi 1408 nivAsagatyoH / SU 1409 preraNe / suvati / savitA / kR 1410 vikssepe| kirati / kirataH / cakAra / cakaratuH / karitA-karItA / kIryAt / akArIt / 2539 / kiratau lavane / (6-1-140) upAtkirateH suDAgama: syAcchede'rthe / upaskirati / 'aDabhyAsavyavAye'pi suT kAtpUrva iti vaktavyam' (vA 3699) / upAskirat / upcskaar| 2540 / hiMsAyAM pratezca / (6-1-141) upAtpratezca kirate: suT syAddhiMsAyAm / upaskirati / pratiskirati / gR 1411 nigaraNe / 2541 / aci vibhASA / (8-2-21) prakRtibhUtAdityaddhyAhAryam / tadAha / luliGoriti // taG syAditi // AtmanepadaM syAdityarthaH / mriyamANaH ityatra AnasyApi iSTatvAt / nanu GittvAdeva siddhe kimarthamidamityAzaya niyamArthamityAha / nAnyatreti // tarhi DitvaM vyarthamityata Aha / GittvaM svarAthemiti // 'tAsyanudAttenDidadupadezAllasArvadhAtukamanudAttam' ityetadarthamityarthaH / mriyate iti // ze kRte riDiyaGAviti bhaavH| RdantatvAt bhAradvAjamate'pi neDityAha / mamartheti / maniveti // krAdiniyamAdiT / martA / 'RddhanoH sye' iti iTaM matvA aah| maripyatIti // ri pi gatAviti // dvAvimAvaniTau / nanu ze kRte tipamAzritya ikArasya paratvAllaghUpadhaguNaH syAdityata Aha / antaraGgatvAdiyaGiti // kR vikSepe iti // dIrghAnto'yaM seT / kiratIti // 'Rta iddhAtoH' iti ittvaM raparatvam / cakaraturiti // kittve'pi 'RcchatyatAm' iti guNa iti bhAvaH / 'vRto vA' iti matvA aah| karitA-karIteti // kiratau lavane // upAditi // 'upAt pratiyatne' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / suDAgamaH iti // 'suT kAtpUrvaH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / 'abhyAsavyavAye'pi' iti vArtikam / 'suTa kAtpUrvaH' ityanuvRttilabhyam / hiMsAyAM pratezca // cakArAdupAditi samuccIyate / tadAha / upAditi / gR nigaraNe iti // nigaraNaM bhakSaNam / seT / aci vibhASA // 'pro yaGi' ityataH For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 siddhAntakaumudIsahitA tudAdi girate: rephasya latvaM vA syAdajAdau / girati-gilati / jagArajagAla / nagaritha-jagalitha / garitA-galitA / dRG 1412 Adare / Adriyate / Adriyete / Adadre / adadriSe / AdartA / AdariSyate / AdRSISTa / AdRta / AhaSAtAm / dhRG 1413 avasthAne / dhriyate / ___ atha parasmaipadinaH SoDaza / praccha 1414 jIpsAyAm / pRcchati / papraccha / papracchatuH / papracchitha-papraSTha / praSTA / prakSyati / aprAkSIt / vRt / kirAdayo vRttAH / sRja 1415 visarge / 'vibhASA sRjidRzoH' (sU 2404) / sasarjitha-sasraSTha / sraSTA / srakSyati / 'mRjidRzojhalyamakiti' (sU 2405) ityamAgamaH / sRjet / mRjyAt / asrAkSIt / Tu masjo 1416 zuddhau / majati / mamaja / masjinazojhali' (sU 2517) iti num / 'masjerantyAtpUrvo num vAcyaH (vA 321) / saMyogAdilopaH / mamaktha / mamajitha / praH ityanuvartate / 'kRpo ro laH' ityataH ro la iti / tadAha / girateriti // ajAdAviti // "dhAtoH kAryamucyamAnaM tatpratyaye bhavati" iti paribhASAlabdhasya pratyayasya acA vizeSaNAtadAdividhiH / tena girAvityAdau neti 'mRjervRddhiH' iti sUtrabhASye spaSTam / dRG Adare iti // hasvAnto. 'yam / aniT / Adriyate iti // riG iyng| 'RddhanoH sye' iti iTaM matvA Aha / AdariSyate iti / AdRSISTeti // 'uzca' iti kittvAnna guNaH / Ateti // 'isvAdaGgAt' iti salopaH / praccha zIpsAyAmiti // jJAtumicchA jhIpsA / aniDayam / pRcchatIti // zasya DittvAt 'ahijyA' iti rephasya samprasAraNaM RkAraH pUrvarUpaJceti bhAvaH / papracchaturiti // saMyogAt paratvena kittvAbhAvAna samprasAraNamiti bhAvaH / bhAradvAjaniyamAtthali veDiti matvA Aha / papracchitha-papraSTheti // iDabhAvapakSe trazcAdinA chasya SaH thasya STutvena Tha iti bhAvaH / papracchiva / praSTeti // chasya vrazceti SaH takArasya STutvena TaH / naca SatvasyAsiddhatvAt pUrva tuki tataH chasya Satve TutvayoH praSTeti syAditi vAcyam / azvetisUtre satukkasya chasya grahaNAt / kirAdayo vRttAH iti // nacaiva sati 'kirazca paJcabhyaH' ityatra pazcagrahaNaM vyarthe / kirAdInAmpaJcatvAditi vAcyam / tasya 'rudAdibhyassArvadhAtuke' ityutarArthatvAt / sRja visarge / aniT / sRjati / sasarja / sasRjatuH / ajantAkAravattvAbhAve'pi 'vibhASA sRjidRzoH' iti thali veTa iti matvA Aha / sasarjitha-sanaSTheti // iDabhAve 'vazva' iti jasya SaH yasya Tutvena ThaH pittvena akittvAt 'sRjidRzoH' ityamAgama iti bhAvaH / sasRjiva / Tu masjo zuddhau / majjatIti // sasya zcutvena zaH tasya jaztvena ja iti bhAvaH / mamakatheti // masjetvei halAdizeSe mamasj tha iti sthite 'skoH' iti sakAralope mamaj tha iti sthite jasya kutvena gakAre 'masjnazoH' iti numi tasyAnusvAre tasya parasavarNo DakAraH gasya catvena kaH iti bodhyam / yadyapi akArAt paratra numi satyapi idaM For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 265 maGkA / maGyati / amAvIt / amAtAm / amAkSuH / rujo 1417 bhaGge / roktA / rokSyati / araukSIt / arauktAm / bhujo 1418 kauTilye / rujivat / chupa 1419 sparze / choptA / acchaupsIt / ruza 1420 riza 1421 hiMsAyAm / tAlavyAntau / roSTA / rokSyati / reSTA / rekSyati / liza 1422 gatau / alikSat / spRza 1423 saMsparzane / spraSTA-spaSTI / sprakSyati-spa yati / aspAkSIt-aspArbhAta-aspRkSat / viccha 1424 gatau / gupUdhUpa-' (sU 2303) ityAyaH / ArdhadhAtuke vaa| vicchAyati / vicchAyAJcakAraviviccha / viza 1425 pravezane / vizati / veSTA / mRza 1426 Amarzane / AmarzanaM sparzaH / amrAkSIt-amAkSIt-amRkSat / Nuda 1427 preraNe / katrabhiprAye'pi phale parasmaipadArthaH puna: pAThaH / Sadala 1428 vizaraNagatyavasAdaneSu / 'sIdati' ityAdi bhauvAdikavat / iha pATho numvikalpArthaH / sIdatIsIdantI / jvalAdau pAThastu NArthaH / sAdaH / svarArthazca / zabanudAttaH / zastUdAttaH / zadala 1429 zAtane / svarArtha eva punaH paatthH| zatA tu nAsti / 'zadeH zitaH' (sU 2362) ityAtmanepadokteH / siddhyati / tathApi antyAt pUrvo numityasya magna ityAdau nalopaH phalam / anyathA upadhAtvAbhAvAnasya lopo na syAditi bhaavH| evaM madheti // maGkSayati ityatra tu sasya SatvaM vizeSaH / 'rujo bhaGge' ityArabhya 'viccha gatau' ityataH prAganiTaH / 'anudAttasya cardupadhasya' ityamvikalpaM matvA aah| spraSTA-spIti // Nuda preraNe / Nopadezo'yam / 'viza pravezane' ityArabhya 'zadla zAtane' ityantAH anittH| tatra adupadhasya thali veTa / anyasya tu nityaM neT / mRzeH 'anudAttasya ca' ityambikalpaH / tadAha / amrAkSIt-amAkSIditi // 'spRzamRza' iti sijveti bhAvaH / sijabhAve 'zalaigupadhAt' iti ksaM matvA Aha / amRkssditi|| nnuddhaatunnopdeshH| nanu tanAdigaNa evAsmin svaritetsu paThitasya kimarthamiha pATha ityata Aha / karbabhiprAye'pIti // SadladhAtorvAdau paThitAdeva sIdati ityAdi siddheH iha pATho vyartha ityata Aha / iha pAThaH iti // sIdantI iti zatrantAt zavikaraNAt DIpi 'AcchInadyoH' iti num vikalpArtha iha pATha ityarthaH / bhvAdAveva pAThe tu 'zAiyanonityam' iti nityo numa syAditi bhAvaH / tarhi vAdyantargaNe jvalAdAvasya pATho vyartha ityata Aha / jvalAdAviti // 'jvalitikasantebhyaH' iti kartari NapratyayArtha iti bhAvaH / tadudAhRtya darzayati / sAdaH iti // ubhayatra pAThasya phalAntaramAha / svarArthazceti // tadeva viza. dayati / zabanudAttaH iti // 'anudAttau suppitau' iti pitsvareNeti bhAvaH / zastUdAttaH iti // 'pratyaya AyudAttazca' ityaneneti bhAvaH / nanu 'zadla zAtane' ityasya bhvAdau pAThAdeva siddhe iha pATho vyartha ityata Aha / svarArtha eveti // prAguktapittvApittvakRtasvarabhedArtha eve. tyrthH| nanu zatrantAt DIpi uktarItyA numvikalpArtho'pi kuto na syAdityata Aha / zatA tu 34 For Private And Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 siddhAntakaumudIsahitA atha SaT svariteta: / mila 1430 saGgame / 'mila saMzleSaNe' iti paThitasya punaH pAThaH karmabhiprAye taGarthaH / milti| milate / mimel| mimile / mucla. 1431 mokSaNe / 2542 / ze mucAdInAm / (7-1-59) num syAt / muJcati / muJcate / moktA / mucyAt / mukSISTa / amucat / amukta / amukSAtAm / lupla 1432 chedane / lumpati / lumpate / alupat / alupta / vidla 1433 lAbhe / vindati / vindate / viveda / vivide / vyAghrabhUtyAdimate seTako'yam / veditA / bhASyAdimate'niTakaH / vettA / parivettA / parirvarjane / jyeSThaM parityajya dArAnagnIzca labdhavAnityarthaH / tRntRcau / lipa 1434 upadehe / upadeho vRddhiH / limpati / limpate / letA / 'lipisici-' (sU 2418) ityaG / taGi tu vA / alipat / alipata-alipta / Sica 1435 kSaraNe / siJcati / siJcate / asicat / asicata-asikta / abhiSiJcati / abhyaSiJcat / abhiSica / ___ atha trayaH parasmaipadinaH / kRtI 1436 chedane / kRntati / cakartha / kartitA / katiSyati-kartyati / akIt / khida 1437 parikhAte / khindati / cikheda / khettA / ayaM dainye divAdau rudhAdau ca / pizi 1438 avayave / piMzati / pezitA / ayaM dIpanAyAmapi / 'tvaSTA rUpANi piMzatu' vRt / mucAdayastudAyazca / / iti tiGantatudAdiprakaraNam / nAstIti // zaderlaTazzAnajeva natu zatrAdeza ityarthaH / kuta ityata Aha / zadezzitaH itI. ti // mila saGgame / paThitasyeti // asminneva tudAdigaNe parasmaipadiSu paThitasyetyarthaH / tarthaH iti // pUvatra pAThastu karbabhiprAye'pi parasmaipadArtha ityarthaH / 'mucla mokSaNe' / ze mucAdInAm // num syAditi // zeSapUraNam / 'idito num' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / mukSISTeti // 'liGsicau' iti kittvAnna guNa iti bhAvaH / amucaditi // ladittvAdaGiti bhAvaH / luGi taGi Aha / amukteti // 'jhalo jhali' iti sijlopa iti bhAvaH / lipa updehe| taGitu veti // 'AtmanepadeSvanyatarasyAm' ityaneneti shessH| 'Sica kSaraNe' / abhiSiJcatIti // 'upasargAtsunoti' iti ssH| abhyaSiJcaditi // 'prAksitAdabyavAye'pi' iti sstvm| abhiSiSeceti // 'sthAdiSyabhyAsena' iti SaH / kRtI chedane iti // IdittvaM zvIditaH' ityetadartham / 'se'sici' iti veDiti matvA aah| kartiSyati-karvyatIti / pizi avayave iti // avayavakriyAyAmityarthaH / rUpANi piMzatviti // prakAzayatvityarthaH // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudI vyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM zavikaraNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 shriirstu| // atha tiGantarudhAdiprakaraNam // rudhir 1439 AvaraNe / nava svaritetaH iritazca / 2543 / rudhAdibhyaH znam / (3-1-78) zapo'pavAdaH / mittvAdantyAdacaH paraH / nityatvAdguNaM bAdhate / ruNaddhi / 'zrasorallopaH' (sU 2469) / NatvasyAsiddhatvAdanusvAraH parasavarNaH / tasyAsiddhatvANNatvaM na / 'na padAnta-' (sU 51) iti sUtreNAnusvAraparasavarNayoralopo na sthAnivat / rundhaH / rundhanti / rundhe / roddhA / rotsyati / rotsyte|runnddh / rundhaat| rundhi| runndhaani| runndhai| arunnt| arundhaam| aruNat-aruNaH / aruNadham / arudhat--arautsIt / aruddha / bhidir 1440 atha znavikaraNA dhAtavo niruupynte| rudhirityAdinA / rudhAdibhyaH znam // karbarthe sArvadhAtuke pare rudhAdibhyaH znampratyayasyAt svArtha ityarthaH / tadAha / zapo'pavAdaH iti // zrami zaMmAvitau / mittvasya phalamAha / mittvAdantyAdacaH paraH iti // pratyaya. tvAt zakArasyetsaMjJA / zakAranirdezasya 'znasorallopaH' 'znAna lopaH' ityatra vishessnnaarthH| natu saarvdhaatuksjnyaarthH| phalAbhAvAt / naca 'sArvadhAtukamapit' iti kittve guNaniSedhaH phalamiti zaGkayam / namaH pUrvasya igantasya aGgatvAbhAvAdeva guNAprasakteH / nanu namaH prAk paratvAllaghUpadhaguNe kRte pazcAt nami roNatsi iti syAdityata Aha / nityatvAdguNaM bAdhate iti // kRte akRte ca guNe pravRtteH znam nityaH / tasmin sati laghUpadhatvAbhAvAna guNa iti bhAvaH / ruNaddhIti // runadh ti iti sthite 'jhaSastathoH' iti dhatve Natvamiti bhAvaH / runadh tas iti sthite prakriyAM darzayati / zrasorallopaH iti // kGiti sArvadhAtuke tadvidheriti bhaavH| rundh tas iti sthite nasya NatvamAzaGkaya Aha / NatvasyAsiddhatvAditi // nanu kRte parasavarNe tasya nasya Natvamastvityata Aha / tasyAsiddhatvAditi // parasavarNasampannanasyetyarthaH / nanviha allopasya 'acaH parasmin' iti sthAnivattvAt kathamanusvAraparasavarNAvityata Aha / na padA nteti / rundhaH iti // 'jhaSastathoH' iti dhaH / rundhantIti // ruNatsi / rundhaH / rundha / ruNadhmi / rundhvaH / rundhmaH / rundhe iti || rundhAte / rundhate / runtse / rundhaathe| run / rundhe / rundhvahe / rundhamahe / rurodha / rurodhitha / aruNaditi // laDi hallyAdinA tipo lopaH / dhasya carvavikalpaH / sipi tu halGayAdinA lupte 'dazca' iti rutvavikalpaM matvA Aha / aruNata-aruNaH iti // sandhyAta / rundhiit| rutsiisstt| irittvAdaDikalpaM matvA aah| arudha t-arautsIditi // aGabhAve sici halantalakSaNA vRddhiH / luDastaDyAha / aruddheti // For Private And Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 siddhAntakaumudIsahitA [rudhAdi vidAraNe / bhinatti / bhinte / bhettaa| bhetsyati / abhinat-abhinaH / abhinadam / abhinta / abhidat--abhaitsIt / abhitta / chidira 1441 dvaidhIkaraNe / acchidat-acchetsIt / acchitta / ricir 1442 virecane / riNakti / rile / rireca / ririce / rektA / ariNak / aricat-araikSIt / arikta / vicir 1443 pRthagbhAve / vinkti| vite / kSudir 1444 sampeSaNe / kSuNatti / kSante / kSottA / akSudat--akSautsIt / akSutta / yujir 1445 yoge / yoktA / u thaidir 1446 dIptidevanayoH / kRNatti / chante / ccchrd| se'sici-' (sU 2506) iti veT / cacchRdiSe--cacchRtse / charditA / chardiSyati--chaya'ti / acchRdat-acchadit / acchardiSTa / u tRdir 1447 hiMsAnAdarayoH / tRNattItyAdi / kRtI 1448 veSTane / parasmaipadI / kRNatti / ArdhadhAtuke taudAdikavat / mi indhI 1449 dIptau / traya AtmanepadinaH / 2544 / znAnna lopaH / (6-4-23) namaH parasya nasya lopa: syAt / asorallopa: / (sU 2469) / indhe / intse / indhitA / inadhai / aindha / aindhAH / khida 1450 dainye / 'jhalo jhali' iti sijlopaH / bhinttiiti||bhintH| bhindnti| bhinatsi / bhinthaH / bhindmi| bhinduH / bhinyaH / bhinte iti // bhindAte / bhindte| bhintse / bhindaathe| bhindhve / bhinde / bhindvahe / bibheda / bibhedith| bibhidiva / bibhide / bibhidiSe / abhinteti // laGi taGi rUpam / abhinat-abhinaH iti // 'dazca' iti rurveti bhAvaH / luGaH parasmaipade Aha / abhidat-abhaitsIditi // irittvAdaG veti bhAvaH / luGi taGyAha / abhitteti // 'jhalo jhali' iti sijlopaH / abhitsAtAmityAdi / u chudiriti // ukAra it / 'udito vA' iti tvAyAmiDkilpArthaH / ji indhI dIptI / IdittvaM 'vIditaH' ityetadartham / zrami kRte ina n dh te iti sthite / nAnna lopH|| znampratyayaikadezasya zna ityasya nAditi paJcamI / neti luptaSaSThIkam / tadAha / znamaH parasya nasyeti // nakArasyetyarthaH / akAra uccAraNArthaH / tathAca ina dh te iti sthite Aha / znasorallopaH iti // tathAca indh te iti sthite 'jhaSastathoH' iti takArasya dhatve pUrvadhasya jaztve pariniSTitamAha / indhe iti // yadyapi 'aniditAm ' ityevAna nalopa: siddhyati / tathApi anakti ityAdyartha sUtramihApi nyAyyatvAdupanyastamiti bhAvaH / indhte| indhve / indhAm / intsva / indhvam / inadhai iti // nami uttamasya iTaH etve ATi vRddhI ina n dh ai iti sthite znAnnalope ATaH pittvena GittvAbhAvAt 'nasorallopaH' ityabhAve rUpamiti bhAvaH / atra nalopArthamapi znAnna For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 269 prakaraNam bAlamanoramA / 269 khinte / khettA / vida 1451 vicAraNe / vinte / vettA / ____ atha parasmaipadinaH / ziSla 1452 vizeSaNe / zinaSTi / ziSTaH / ziMSanti / zizeSitha / zeSTA / shekssyti| hedhiH / jaztvam / STutvaM 'jharo jhari-' (sU 71) iti vA DalopaH / anusvAraparasavarNo ziNDhi-ziNDDi / zinaSANi / azinaT / ladittvAdaG / aziSat / pila. 1453 saMcUrNane / ziSivat / pinaSTi / bhaJjo 1454 Amardane / bhanakti / babhajitha / babhaktha / bhatA / bhuja 1455 pAlanAbhyavahArayoH / bhunakti / bhoktA / bhokSyati / abhunak / tRha 1456 hisi 1457 hiMsAyAm / lopa ityAvazyakam / ATaH pittvena GittvAbhAvAt 'aniditAm' itysyaaprvRtteH| inadhAvahai / laDyAh / aindheti / aindhAH iti // ' jhaSastathoH' iti thasya dhaH / indhIta / luDi aindhiSTa / ziSla vizeSaNe / aniT / zizeSitheti // ajantAkAravattvAbhAvAt kAdiniyamAnityamiT / zi na S hi iti sthite allope zin S hi iti sthite Aha / herdhiriti // zin S dhi iti sthite Aha / jaztvamiti // 'jhalAM jaza jhazi' iti Sasya Da iti bhAvaH / Tutvamiti // dhasya Dha iti bhAvaH / yadyapi jaztvasyAsiddhatvAttataH prAgeva Tutvasya upanyAso yuktaH / tathApi jaztvaM zrutvamiti prakriyApradarzanamAtraparaM kramastu na vivakSitaH / jharaH iti // jazatvasampannasya Dasya lopavikalpa ityarthaH / anusvAraparasava. rNAviti // nakArasya 'nazca' ityanusvAre sati tasya parasavarNo NakAra ityarthaH / 'na padAnta' iti niSedhAnnAllopaH sthAnivat / Dhasya lopapakSe udAharati / ziNDhIti // Dhasya lopAbhAve udAharati / ziNDDhIti // vastutastu sAnusvAra eva pATha ucitaH 'dIrghAdAcAryANAm' ityuttaraM 'anusvArasya yayi parasavarNaH' 'vA padAntasya' 'torli' 'udaH sthAstambhvoH pUrvasya' jhayo ho'nyatarasyAm / 'zazchoTi' iti SaTsUtrapAThottaraM 'jhalAJjazjhAzi' 'abhyAse carca' 'khari ca' 'vAvasAne' 'aNo'pragRhyasyAnunAsikaH' iti paJcasUtrapATha iti bhASyasammatASTAdhyAyIpAThe parasavarNadRSTyA 'jhalAjazajhazi' ityasya 'jharo jhari' ityasya cAsiddhatvena yayaparatvAbhAve parasavarNAprApne. riti zabdenduzekhare sthitam / ziSTAt / ziSTam / ziSTa / zinaSANIti // ATaH pittvena DittvAbhAvAt 'znasoH' ityallopo neti bhAvaH / azinaDiti // laGastipo halDyAdilope Sasya jaztvamiti bhAvaH / aziSTAm / aziMSan / azinaT / aziMSTam / aziSTa / azinaSam / aziMSva / aziSma / bhajo Amardane / bhanaktIti // znami bha na n j ti iti sthite 'znAnna lopaH' iti nalopa iti bhAvaH / bhaktaH / bhajantItyAyUhyam / bhAradvAjaniyamAtthali veDiti matvA Aha / bbhnyjith-bbhktheti||bhteti // aniDiti bhAvaH / bhuja pAlaneti // 'bhujo'navane' iti taG vakSyate / bhuGkte / bhuJjAte ityAdi / tRha, hisi, hiMsAyAm / RdupadhaH / For Private And Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [rudhAdi 2545 / tRNaha im / (7-3-92) tRhaH ami kRte imAgama: syAddhalAdau piti / tRNeDhi / tRNDhaH / tatarha / tarhitA / atRNeT / hinasti / jihiNs| hiMsitA / undI 1458 kledane / unatti / untaH / undanti / undAJcakAra / aunat / auntAm / aundan / aunaH-aunat / aunadam / aGgha 1459 vyaktimarSaNakAntigatiSu / anakti / ataH / aJjanti / AnaJja / Anajitha-AnaLtha / aGkA / ajitA / aGgdhi / anajAni / Anak / seT / znami kRte Natve tRNaha ti iti sthite| tRNaha im // tRNaha iti sssstthii| kRtanamaH tRhadhAtornirdezaH / 'nAbhyastasya' ityataH pitIti 'uto vRddhiH' ityataH halIti cAnuvartate / phalitamAha / tRhaH znami kRte iti // mittvAdacaH prH| zrami kRte ityanuktI tu yena nAprAptinyAyena imAgamena znam baadhet| "satyapi sambhave bAdhanambhavati" iti nyAyAt / anyathA "brAhmaNebhyo dadhi dIyatAm / takraM kauNDinyAya" ityatra takreNa dadhi na bAdhyeta / znamA zapaca na bAdhyeta / dezabhedena ubhayasambhavAditi bhAvaH / tRNeDhIti // tRNah ti iti sthite imAgame AdguNe tRNe h ti iti sthite / DhatvadhatvaSTutvaDhalopA iti bhAvaH / tRNDhaH iti // tasi nami kRte tRNah tas iti sthite tasaH apittyAdimAgamAbhAve nasoH' ityallope DhatvadhatvaSTutvaDhalopA iti bhaavH| tUMhanti / tRNekSi / tRNDhaH / tRNDha / tRNemi / dRhvaH / tRhmaH / tataheti // tatRhatuH / tarhitha / tatRhiva / tarhiteti // seDiti bhaavH| tarhidhyati / tRNeDhu-tRNDAt / tRNDAm / tUMhantu / tRNDi-tRNDDhi / tRNDAt / tRNDam / tRNDa / tRNahAni / tRNahAva / tRNahAma / atRNeDiti // laGastipi zrami im halGayAdilopaH Dhatvajaztve iti bhAvaH / atRNDhAm / atRhan / atRNeTa / atR. NDham / atRNDha / atRNaham / atRha / atRhma / dRhyAt / tRhyAt / atahIt / atarhiSyat / hisidhAtorudAharati / hinastIti // iha zrami idittvAnnumi ca kRte 'znAna lopaH' iti numo lopa iti bhAvaH / hiNstH| hiMsanti / hinassi / hiMsthaH / hiMstha / hinasmi / hiMsvaH / hiMsmaH / jihiMseti // kiti idittvAnalopo na / jihiMsatuH / jihisitha / hiMsiteti // seDiti bhaavH| hiMsiSyati / hinastu / hiMstAm / hau nami numi kRte 'znAnalopaH' iti numo lope herapittvena DittvAt 'nasoH' ityallope 'dhi ca' iti salope, hindhi iti ruupm| hiNstaat| hinsaani| ahinat / ahiMstAm / ahiMsan / sipi rA / ahina:-ahinat / ahiM. stam / ahinasam / ahiMsva / hiMsyAt / hiMsyAtAm / AzAliDi namabhAvAnnumeva / idittvAnnalopo na / hiMsyAdityeva / hiMsyAstAm / ahiMsIt / ahiMsiSyat / undI kledane / undantIti // unatsi / unthaH / unabhi / unduH / undAmiti // ijAdezcetyAm / unditA / undiSyati / unattu-untAt / undhi / unadAni / laGyAha / aunaditi // auntAm / aundan / aunaH-aunat / aunadam / aundra / undyAt / udyAt / aJjUdhAtuH For Private And Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 271 2546 / aJjeH sici / (7-2-71) aje: sico nityamiT syAt / AjIt / taJcU 1460 saGkocane / tlaa-tnycitaa| o vijI 1461 bhayacalanayoH / vinakti / vitaH / 'vija iTa' (sU 2536) iti Dintvam / vivijitha / vijitA / avinak / avijIt / vRjI 1462 varjane / vRnnkti| varjitA / pRcI 1463 samparke / pRNakti / pprc| iti tiGantarudhAdiprakaraNam / nopdhH| kRtprsvrnnnirdeshH| UdittvAdveT / anaktIti // nami kRte parasavarNasyAsiddha tvAt 'nAnna lopaH' iti nakAralope jasya kutvena gaH tasya carbena kaH iti bhAvaH / ataH iti // nalope allope jasya kutvena ga: gasya carvena kaH znamo nasya parasavarNo Ga iti bhAvaH / aJjantIti // nalopAlopau / namo nasya parasavarNo a iti bhAvaH / anaGkSi / athaH / anajmi / ajvaH / aGgdhIti // hau zrami dhibhAve nalopAlopau / jasya kutvena gakAraH nasya parasavarNo DakAra iti bhAvaH / anajAnIti // znAnalopaH / ATaH pittvAdallopo na / laDyAha / Anagiti // AGktAm / Ajan / aGgyAt / ajyAt / aJjessici // 'iDatyati' ityataH iDityanuvartate / UdittvAdeva siddhe nityArthamidam / tadAha / aJjarityAdinA // taJcU saGkocane / nopadhaH kRtaparasavarNanirdezaH / aGgvadrUpANi / yathAyogyamUhyAni / o vijIti // okAra it / aniTsu irito grahaNAdayaM seT // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudI vyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM znamvikaraNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / shriirstu| // atha tiGantatanAdiprakaraNam // atha sapta svaritetaH / tanu 1464 vistAre / 'tanAdikRbhya u:' (sU 2466) / tanoti / tanva:-tanuvaH / tanute / tatAna / tene / tanu / atanIt-atAnIt / 2547 / tanAdibhyastathAsoH / (2-4-79) tanAdeH sico vA luksyAttathAsoH / thAsA sAhacaryAdekavacanatazabdo gRhyate / teneha na / yUyamataniSTa--atAniSTa / 'anudAttopadeza-' atha uvikaraNadhAtavo nirUpyante / tanudhAturudit / 'udito vA' iti prayojanam / tanAdikRbhya uH // karbarthe sArvadhAtuke tanAdibhyaH kRjazca upratyayaH syAt smArthe ityarthaH / zapo'pavAdaH / tanotIti // upratyayasya tipamAzritya guNaH / tasAdau tu GittvAna guNaH / tanutaH / jho'ntAdeze kRte uvaGambAdhitvA 'huznuvoH' iti yaN / tanvanti / tanoSi / tanuthaH / tnuth| tnomi| 'lopazcAsyAnyatarasyAm' ityukaarlopviklpmbhipretyaah| tanvaH-tanuvaH iti // taDyAha / tanute iti // tnvaate| tanvate / tanuSe / tanvAthe / tanudhve / tanve / tanuvahe / tanvahe / tanumahe / tanmahe / tatAneti // tentuH| tenitha / ten| teniva / taGyAha / tene iti // tenaate| tenire| tenisse| tenaathe| tenidhve / tene / tenivahe / tenimahe / tanitA / taniSyati / tanidhyate / tanotu-tanutAt / tanutAm / tanvantu / 'utazca pratyayAt' iti he kaM matvA Aha / tanviti // tanutAt / tanutam / tanuta / tanavAni / tanavAva / tanavAma / atanot / atanutAm / atanvan / atnoH| atanavam / atnv| atanuva / tanuyAt / tanvIta / taniSISTa / ato halAderiti vRddhivikalpaM matvA Aha / atanIt-atAnIditi // ataniSTAm / ataniSuH / atniiH| ataniSTam / ataniSTa / ataniSam / ataniSva / ataniSma / vRddhipakSe atAniSTAmityAdi / ataniSyat / luGaH prathamaikavacane madhyamapuruSaikavacane ca vizeSamAha / tnaadibhystthaasoH|| 'gAtisthA' ityatassica iti'NyakSatriyArSa' ityatoluGIti 'vibhASA prAdheT' ityato veti caanuvrtte| tadAha / tanAderityAdinA ||ekvcntshbdo gRhyate iti // natu luGAdezaparasmaipadamadhyamapuruSabahuvacanatAdezo'pItyarthaH / yUyamiti // luGi madhyamapuruSabahuvacane sici vRddhivikalpe sati ataniSTa, atAniSTetyatra sico nAyaM lugvikalpa ityarthaH / tadevaM pratyudAharaNamuktvA sUtrasyodAharaNaM vakSyan prakriyAM darzayati / anudaattopdeshetynunaasiklopH| taGIti // taGi prathamaikavacane tazabde madhyamapuruSaikavacane thAsi ca sico luki 'anudAttopadeza' iti nakArasya lopa ityrthH| tadAha / atata For Private And Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baalmnormaa| 273 (sU 2428) ityanunAsikalopaH / taGi / atata-ataniSTa / atathA:-ataniSThAH / SaNu 1465 dAne / sanoti / sanute / 'ye vibhASA' (sU 2619) / sAyAt-sanyAt / 'janasana-' (2504) ityAttvam / asAta-asaniSTa / asAthA:-asaniSThAH / kSaNu 1466 hiMsAyAm / kSaNoti / kSaNute / 'hmathanta-' (sU 2299) iti na vRddhiH / akSaNIt / akSata-akSaNiSTa / akSathA:-akSaNiSThAH / kSiNu 1467 ca / upratyayanimitto laghUpadhaguNaH / 'saMjJApUrvako vidhiranityaH' (94) iti na bhavatItyAtreyAdayaH / bhavatyevetyanye / kSiNoti-kSeNoti / kSeNitAsi / kSeNitAse / akSeNIt / akSita-akSeNiSTa / RNu 1468 gatau / RNoti-arNoti / argutaH / aNuvanti / AnarNa / AnRNe / arNitAsi / ANIt / Arta-ANiSTa / ArthA:--ANiSThAH / tRNu 1469 adane / tRNoti-tarNoti / tRNute--taNute / ghRNu 1470 dIptau / jagharNa / jghRnne| .. atha dvAvanudAttetau / vanu 1471 yAcane / vanute / vavane / cAndramate parasmaipadI / vanoti / vavAna / manu 1472 avabodhane / manute / mene / Du kRJ 1473 karaNe / karoti / 'ata utsArvadhAtuke' (sU 2467) kurutaH / yaN 'na bhakurcharAm' (sU 1629) iti na dIrghaH / kurvanti / 2548 / nityaM karoteH / (6-4-108) ataniSTeti // atathA:-ataniSThAH itic|| ataniSAthAmityAdi sugamam / 'SaNu daane'| Sopadezo'yam / tanuvadrUpANi / asAteti // sico lukpakSe rUpam / asaniSTeti // iT / jhalAdiparakatvAbhAvAdAttvanneti bhaavH| kssnnudhaaturdupdhH| "vajre'dhvaryuH kSaNvIta" iti taittiriiye| kSiNu ceti // idupadhaH / ayamapi hiMsAyAmityarthaH / "vajre'dhvaryuH kSiNvIta" iti zAkhAntaraM zAbarabhASye udAhRtam / nanu kSiNotItyatra upratyayamAzritya ikArasya laghUpadhaguNaH kasmAnetyata Aha / upratyayanimittaH iti // 'RNu gatau' / anApi kSaNuvat / matabhedAlaghUpadhaguNatadabhAvau / tadAha / RNoti-arNotIti // evamagre'pi / arNavantIti // saMyogapUrvakatvAt 'huznuvoH' iti na yaNiti bhAvaH / Du kRJ karaNe / karotIti // upratyayamAzritya RkArasya guNa: raparatvam / ukArasya tu tipamAzritya guNaH / kurutaH iti // taso GittvAdukArasya na guNaH / kuru anti iti sthite uvaGamAzaGkaya Aha / yaNiti // 'huznuvoH' ityaneneti shessH| ukArasya yaNi kuv anti iti sthite 'hIla ca' iti dIrghamAzaGkaya aah| nbheti|| vasi masi ca 'lopazcAsyAnyatarasyAm' ityukAralopavikalpe praapte| nityaM kroteH|| 'utazca pratya 35 For Private And Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 siddhAntakaumudIsahitA tarnAdi karoteH pratyayokArasya nityaM lopa: syAdvamayoH parayoH / kurvaH / kurmH| cakartha / cakRva / kartA / kariSyati / 2549 / ye ca (6-4-109) kRSa ulopa: syAdyAdau pratyaye pare / kuryAt / AziSi kriyAt / kRSISTa / akArSIt / 'tanAdibhya:-' (sU 2547) iti luko'bhAve 'hasvAdajAt' (sU 2369) iti sico lopa: / akRta / akRthAH / 2550 / saMparibhyAM karotI bhUSaNe / (6-1-137) 2551 / samavAye ca / (6-1-138) samparipUrvasya karote: suT syAdbhUSaNe saGghAte cArthe / saMskaroti / alaGkarotItyarthaH / saMskurvanti / saGghIbhavantItyarthaH / saMpUrvasya kvacidabhUSaNe'pi suT / 'saMskRtaM bhakSA:' (sU 1217) iti jJApakAt / parinivibhyaH-' (sU 2275) iti Sa: / pariSkaroti / 'sivAdInAM vA-' (sU 2359) / paryaSkArSIt-paryaskArSIt / 2552 / upAtpratiyatnavaikRtavAkyAyAhAreSu ca / (6-1-139) upAtkRtraH suT syAdeSvartheSu / cAtprAguktayorarthayoH / pratiyatno gunnaadhaanm| vikRtameva vaikRtaM vikAraH / vAkyasyAddhyAhAra: AkAGkitaikadezapUraNam / yAt' itynuvrtte| 'lopazcAsyAnyatarasyAm' ityataH lopaH mvAriti c| tadAha / karotariti // ckrtheti||'kRsbhR' iti neDiti bhAvaH / ajantatve'pi RdantatvAt bhAradvAjamate'pi neT / kariSyatIti // karotu-kurutAt / kuru| karavANi / kurutAm / kurvAtAm / karavai / karavAvahai / krvaamhai| akarot / akurutAm / akurut| akurvAtAm / vidhiliGi kuru yAt iti sthite / ye ca // 'lopazcAsyAnyatarasyAm'ityato lopa iti asyeti caanuvrtte| asyetyanena parvasUtre uta ityupAttaH utpraamRshyte| 'nityaGkaroteH' ityataH kroteritynuvrtte| aGgAkSiptaH pratyayo yakAreNa vizeSyate tdaadividhiH| tadAha / kRJaH ulopaH iti / AziSi kriyA diti // 'riG zayaglikSu' iti riGiti bhaavH| kRSISTeti // 'uzca' iti kittvAnna guNa iti bhAvaH / akArSIditi // sici vRddhau raparatvamiti bhAvaH / nanu luGastaDi akR s ta iti sthite ' tanAdibhyastathAsoH' iti sico luki akRtetISTaM siddhyati / sico lugabhAve tu sakAraH zrUyetetyata Aha / tanAdibhyaH ityAdi // saMparibhyAm / samavAye ca // suT syAditi // 'suT kAtpUrvaH' ityataH 'nityaM karAMteH' ityatazca tadanuvRttariti bhAvaH / prAguktayoriti // bhuussnnsmvaayyorityrthH| nanu 'saparibhyAm' iti suT padavyApekSatvAt For Private And Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 275 upaskRtA kanyA / alaGkRtetyarthaH / upaskRtA: brAhmaNA: / samuditA ityarthaH / edho dksyopskurute| guNAdhAnaM karotItyarthaH / upaskRtaM bhungkte| vikRtamityarthaH / upaskRtaM brUte / vAkyAjhyAhAreNa brUte ityarthaH / 2553 / suTakAtpUrvaH / (6-1-135) 'aDabhyAsavyavAye'pi' ityuktam / saJcaskAra / 'kAtpUrvaH' ityAdi bhASye pratyAkhyAtam / tathA hi 'pUrva dhAturupasargeNa yujyate' / antaraGgatvAsuda / tato dvitvam / evaM ca Rtazca saMyogAderguNaH' (sU 2389) saJcaskaratuH / 'kRsmRbhRvR-' (sU 2293) sUtra 'Rto bhAradvAjasya' (sU 2296) vhirnggH| 'liTi dhAtoH' iti dvitvantu prakRtipratyayamAtrApekSatvAdantaraGgam / tatazca saJcaskAra ityatra paramapi suTaM bAdhitvA dvitva kRta abhyAsAtprArgava suTi prApta / suTakAtpUrvaH // SaSThasyAdyapAde idaM sUtram / 'samparibhyAGkarAtI bhUSaNa' 'samavAya ca' 'upAtpratiyatna' ityArabhya 'anudAttaM padamekavarjam' ityataH prAgidamadhikRtaM vaditavyamityarthaH / evaJca pUrva ityuktarabhyAsAt prAk na suDiti bhAvaH / nanvabhyAsana vyavadhAnAtkathAmaha uttarakhaNDasya sutt| saMskarItItyAdI avyavahite suvidhezcaritArthatvAt / kiJca samaskarAt ityatra aTA vyavadhAnAt kathaM suT / nahyaDAgama: kRJbhaktaH / aGgabhaktatvAt / vikaraNAntasyavAGgatvAdityata Aha / aDabhyAsavyavAye'pI. tyuktamiti // vArtikamiti zeSaH / aTA abhyAsana ca vyavadhAna'pi sampayAdibhyaH parasmAt kaatpuurvssuaaddtyrthH| ityAdIti // sud ityevAdhikRtamastu kAtpUrvaH' iAta 'aDabhyAsavyavAya'pi' iti mAstvatyava bhAdhya pratyAkhyAtamityarthaH / tadavApapAdAyatu prAtajAnAMta / tathA hAni // pUrva dhAturupasargaNa yujyate iti|| pazcAtsAdhananAta shssH| tatazca pUrvopanipatitadhAtUpasargasambandhanimittakaGkAya pazcAdanupatiSyaddhAtupratyayasambandhanimittakAtkAyAdantaraGgam / prathamopandhi tatvAt / taduktaM bhASye / "pUrva dhAturupasagaMNAta kRtvA dhAtUpasargayA: kAyamantaraGgam" iti / tadAha / antaraGgatvAtsuT / tato dvitvAmAte // tathA suATa kRta skR ityasya dvitve uradattve raparatva 'zapUrvAH khayaH' iti raMphasakArayAnivRttA abhyAsacunva saJcaskArati rUpasiddheH 'kAtpUrvaH' iti aDabhyAsavyavAya'pi, iti ca na kartavyamiti bhAvaH / evaM samaskarodityatrApi vikaraNAntAGgabhaktADAgamApakSayA antaraGgatvAt prathamaM sud bhAvaSyatIti kRtvA agyavAye'pI. tyaMzo na kartavya inyUhyam / pUrva dhAturupasagaNatyAzrayaNa phalAntaramapyAha / evaJcati // uktarItyA antaraGgatvAt suTi kRta saMskR ityasmAliTaH atusi 'Rtazca saMyogAdaguNaH' iti guNe saJcaskaraturiti siddhyati / "pUrva dhAtussAdhanana yujyate" ityAzrayaNa tu cakaraturiti pariniSThitasya sAmatyupasargasaMyogasiddhArati bhAvaH / nanu saJcaskariva, saJcaskarima, ityatra ca 'kRsRbhRvR' iti 'RtA bhAradvAjasya' iti ca iniSedhaH syAdityata Aha / kRsRbhRvR sUtre ityAdi // nanvAzIrliDi saMskiyAdityatra 'guNo'rtisaMyogAdyAH' iti guNaH kuto netyata For Private And Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 siddhAntakaumudIsahitA iti sUtre ca 'kRSo'suTa iti vaktavyam' (vA 4401) tena sasuTakAtparasyeTa' / saJcaskaritha / saJcaskariva / 'guNo'ti-' (sU 2380) iti sUtre 'nityaM chaMdasi' (sU 3587) iti sUtrAt 'nityam' ityanuvartate / 'niyaM yaH saMyogAdistasya' ityarthAt suTi guNo na / saMskriyAt / 'Rtazca saMyogAdeH' (sU 2526) iti liGsicorneT / 'ekAca upadeze-' (sU 2276) iti sUtrAt 'upadeze' ityanuvartya -- upadeze yaH saMyogAdiH' iti vyAkhyAnAt / saMskRSISTa / samaskRta / samaskRSAtAm / iti tiGantatanAdiprakaraNam / Aha / guNo'rtItyAdi // nanu taGi saMskRSISTa, iti liGi samaskRta, samaskRSAtAm, iti luDi ca 'Rtazca saMyogAdeH' iti iT kuto netyata Aha / RtazcetyAdi // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyA uvikaraNanirUpaNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / shriirstu| // atha tiGantakrayAdiprakaraNam // Du krIm 1474 dravyavinimaye / 2554 / krayAdibhyaH znA / (3-1-81) krINAti / 'I halyaghoH' (sU 2497) / krINItaH / ItvAtpUrva jherantAdezaH / paratvAnnityatvAdantaraGgatvAcca / evaM jhasya adbhAvaH / tataH nAbhyastayo:-' (sU 2483) ityAllopaH / krINanti / krINIte / krINAte / krINate / cikrAya / cikriyatuH / cikrayitha-cikretha / cikriyiva / cikriyiSe / kretA / kreSyati / krIyAt / RSISTa / ajhaiSIt / aveSTa / prIJ 1475 tarpaNe kAntau ca / kAntiH kAmanA / prINAti / prINIte / zrIJ 1476 paake| mItra 1477 hiMsAyAm / ' hinumInA' (sU 2530) / pramINAti / pramINItaH / 'mInAtiminoti--' (sU 2508) ityeviSaye Attvam / mamau / mimyatuH / mamitha-mamAtha / mimye / mAtA / mAsyati / mIyAt / mAsISTa / amAsIt / amAsiSTAm / amAsta / piJ 1478 vandhane / sinaati| sinIte / sissaay| siSye / setA / skuJ 1479 ApravaNe / __ atha znAvikaraNadhAtavo nirUpyante / Du krIniti // RyAdibhyaHnA // karthe sArvadhAtuke pare krayAdibhyaH znApratyayaH syAt / svArtha ityarthaH / zapo'pavAdaH / krINAtIti // znApratyayasya apitsArvadhAtukatvena GittvAdIkArasya na guNa iti bhAvaH / I halyaghoriti // halAdau kGiti sArvadhAtuke Itvamiti bhaavH| kI NA jhi iti sthite 'I halyaghoH' iti ItvamAzaya aah| ItvAtpUrvamiti / nityatvAditi // akRte kRte ca Itve antAdezasya pravRtteriti bhAvaH / evaM jhasyeti // kI NA jha iti sthite 'AtmanepadeSvanataH' ityadAdezo'pi ItvAtpUrvamityarthaH / tataH iti // antAdezAdadAdezAcca pazcAdityarthaH / ajAdau viGati sArvadhAtuke nApratyayasya AllopaH / bhAradvAjaniyamAtthali veDiti matvA Aha / cikrAyatha-cikretheti / cikriyi. veti // kAdiniyamAdiDiti bhAvaH / krINAtu / krINIhi / akrINAt / akriinniit| krINIyAt / For Private And Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 siddhAntakaumudIsahitA [krayAda 2555 / stanbhustunbhuskanbhuskunbhuskuJbhyaH nuzca / (3-1-82) cAt nA / skunoti / skunute / skunaati| skunIte / cuskaav| cuskuve / skotA / askauSIt / askoSTa / 'stanbhvAdayazcatvAraH sautraaH'| sarve rodhanArthA ityeke / mAdhavastu prathamatRtIyau stambhArthau / dvitIyo niSkoSaNArthazcaturtho dhAraNArtha ityAha / sarve parasmaipadinaH / nalopa: / viSTaznoti-viSTabhnAti / avaSTabhnoti-avaSTabhnAti / avataSTambha / 'jastanbhu-' (sU 2291) ityaG vA / vyaSTabhat / vyaSTambhIt / stubhnoti / studhnAti / __2556 / veH skannAtenityam / (8-3-77) ve: parasya skabhnAte: sasya Sa: syAt / viSkabhnoti-viSkabhnAti / skubhnoti / skubhnAti / 2557 / halaH znaH zAnajjhau / (3-1-83) hala: parasya naH zAnajAdezaH syAddhau pare / stabhAna / stubhAna / skabhAna / skubhAna / pakSe 'stamnuhi' ityAdi / yuJ 1480 bandhane / yunAti / yunIte / yotA / knUJ 1481 zabde / knUnAti / knUnIte / knavitA / dUJ 1482 hiMsAyAm / drUNAti / drUNIte / pUJ 1483 pavane / 2558 / pvAdInAM hsvH| (7-3-80) ziti pare / punAti / punIte / pavitA / lUJ 1484 chedane / lunAti / lunIte / stRJ 1485 AcchAdane / stRNAti / stRNIte / tastAra / tastaratuH / stritaa-mtriitaa| stRNIyAt / stRNIta / AziSi stIryAt / liGsico:-' kriinniit| sautrAH iti // nopadhA ityapi jJeyam / nalopaH iti // 'aniditAm' ityaneneti bhAvaH / viSTabhnotIti // 'stanbheH' iti Satvam / avaSTannotIti // 'avAJcAlambanAvidaryayoH' iti Satvam / avataSTambheti // 'sthAdiSvabhyAsena' iti Satvam / vyaSTabhaditi // 'prAksitAt' iti Satvam / stabhAneti // znApratyayasya zAnajAdeze kRte 'ato heH' iti luk / pvAdInAM hrsvH|| 'SThivuklamvAcamAm' ityatazzitItyanuvartata ityabhipretya shessmpuuryti| ziti pare iti / paviteti // UkArAntatvAt seGiti bhAvaH / stRJ AchAdane / seT / tastaraturiti // kittve'pi 'RcchatyatAma' iti guNaH / staritA-starIteti // 'vRto vA' iti dIrghavikalpaH / AziSi storyAditi // 'Rta iddhAtoH' iti ittve raparatve 'hali ca' iti dIrghaH / stRSISTa iti sthite Aha / liGsicoriti veDiti // vRto vA' iti dIrghavikalpaniSedhasUtraM For Private And Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 279 (sU 2528) iti veT / 'na liGi' (sU 2529) iti vRta iTo liGi dIrgho na syAt / strissiisstt| ' uzca' (sU 2368) iti kittvam / stIrSISTa / 'sici ca parasmaipadeSu' (sU 2392) iti na dIrghaH / astArIt / astAriSTAm / astarISTha-astariSTha-astISTa / kaJ 1486 hiMsAyAm / kRNAti / kRNIte / cakAra / cakare / vRJ 1487 varaNe / vRNAti / vRNIte / vavAra ) vavare / vritaa--vriitaa| AziSi 'udoSTayapUrvasya' (sU 2494) / vuryAt / variSISTa-varSISTa / avArIt / avAriSTAm / avariSTha-avarISTa-avUSTa / dhUc 1488 kampane / dhunAti / dhuniite| dudhavitha--dudhotha / dudhuviva / dhavitA-- dhotaa| 'stusudhUbhya:-' (sU 2385) / itIT / adhAvIt / adhaviSTa-adhoSTa / atha badhnAtyantA: parasmaipadina: / zu 1489 hiMsAyAm / zudRprAM hrasvo vA' (2495) iti hrasvapakSe yaNa / anyadA RcchatyatAm / (sU 2383) iti guNaH / zazratuH-zazaratuH / 'zrayukaH kiti' (2381) iti niSedhasya krAdiniyamena bAdhaH / zazariva-zazriva / zaritA--zarItA / zrRNIhi / zIryAt / azAriSTAm / pR 1490 pAlanapUraNayoH / papratuH-paparatuH / AziSi pUryAt / va 1491 varaNe / 'bharaNe' ityeke / bhR 1492 bharsane / smArayati / na liGIti // vRta iTo dIrgho netyarthaH / iDabhAvapakSe stR SISTa ityatra guNamAzaGkaya aah| uzceti kittvamiti // luGiH parasmaipade sici 'liGsicoH' iti iDabhAvapakSe astAriSTAm ityatra 'vRto vA' iti iTo dIrghavikalpe prApte Aha / sici ceti // astarISTa-astariSTeti // vRto vA' iti dIrghaH / astIti // 'liGsacoH' iti iDabhAvapakSe Rta ittve 'hali ca' iti dIrgha iti bhAvaH / "kRJ hiMsAyAm' / cakare iti // 'RcchatyatAm ' iti guNaH / vRJ varaNe iti // AziSIti // vR yAt iti sthite 'udoSThyapUrvasya' iti RkArasya uttvamityarthaH / tatra dantyoSThyapUrvasyApi grahaNAditi bhAvaH / Rta uttve raparatve 'hali ca' iti dIrgha iti bodhyam / variSISTa-vUSTeiti // "liGsi. coH' iti veda / iDabhAve 'uzca' iti kittvAdguNAbhAve uttve raparatve 'hali ca' iti dIrgha iti bhAvaH / avAriSTAmiti // 'sici ca' iti iTo na dIrgha iti bhAvaH / ava. riSTa-avarISTeti / / 'vRto vA' : sica iTo dIrghavikalpa iti bhAvaH / dudhavithadudhotheti // 'svaratisUtisUyatidhUditaH' iti veDiti bhAvaH / 'zU hiMsAyAm' / seT / Nali zazAra / zaya atus ityatra kittve'pi 'RcchatyatAm' iti nitye guNe prApte Aha / zRdRprAmiti // guNApavAde pAkSike hrasve kRte RkArasya yANi repha ityarthaH / zazaritha / pRdhAturapi zRdhAtuvat / AziSi pUryAditi // 'udoSThyapUrvasya ' ityuttvamiti bhAvaH / For Private And Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 280 siddhAntakaumudIsahitA [krayAdi bharaNe'pyeke / mR 1493 hiMsAyAm / mRNAti / mmaar| dR 1494 vidAraNe / dadaratuH- dadratuH / daduH / jR 1495 vayohAnau / 'a' ityeke / 'dhR' ityanye / nR 1496 naye / kR 1497 hiMsAyAm / R 1498 gatau / RNAti / arAJcakAra / aritA--arItA / ArNAt / ANItAm / IryAt / ArIt / AriSTAm / gR 1499 zabde / jyA 1500 vayohAnau / 'ahijyA-' (sU 2412) / 2559 / halaH / (6-4-2) aGgAvayavAddhalaH paraM yatsamprasAraNaM tadantAGgasya dIrghaH syAt / iti dIrgha kRte / 'pvAdInAM hrasvaH' (sU 2558) / jinAti / jijyau| jijyatuH / rI 1501 gatireSaNayoH / reSaNaM vRkazabdaH / lI 1502 zleSaNe / 'vibhASA lIyateH' (sU 2509) ityejviSaye AttvaM vA / lalau-lilAya / laataa-letaa| blI 1503 varaNe / blinAti / plI 1504 gtau| vRt| lvAdayo vRttAH / pvAdayo'pItyeke / vrI 1505 varaNe / bhrI 1506 bhaye / 'bhare' ityeke / kSISu 1507 hiMsAyAm / eSAM trayANAM hrasvaH / keSAJcinmate tu na / jJA 1508 avabodhane / 'jJAjanorjA' (sU 2511) / jAnAti / dIrghanirdezasAmarthyAnna hrasva: / bandha 1509 bandhane / badhnAti / babandhitha-babandha / vidAraNe' / 'zUdRprAm' iti hrasvavikalpammatvA Aha / daratuH-dadraturiti // 'R gatau' / arAJcakAreti // vyapadezivattve gurumttvaadaam| laDyAha / ArNAditi // 'jyA vyohaanau'| aniT / jyA nA ti iti sthite 'grahijyA' iti samprasAraNe pUrvarUpe ca jinAtIti sthite / halaH // digyoge paJcamyeSA / hala: parasyeti labhyate / 'samprasAraNasya' iti sUtramanuvartate / aGgasyetyadhikRtamihAnuvRttamAvartate / ekamavayavaSaSThyantaM hala itytraanveti| aGgAvayavAddhala iti labhyate / dvitIyantu sthAnaSaSThyantaM samprasAraNena vizeSyate / tadantavidhiH / 'ThUlope' ityato dIrgha ityanuvartate / tadAha / aGgAvayavAdityAdinA // udaahrnnntu| sNviitH| shuunH| jiinH| hala iti kim / utaH / utavAn / eSAmiti // brIbhrIkSISAmityarthaH / hUsvA lvAdaya eva vRttAH, na tu pvAdaya iti mate iti bhAvaH / aGgAvayavAt kim| nirutam / tadantAGgasyeti kim / vidhyati / 'jJA avabodhane' / ziti jAdezaM smArayati / jJAjanorjeti // dIrghanirdezeti // pvAditve'pi AkAroccAraNasAmarthyAnna hrasva iti bhAvaH / 'bandha bandhane' / aniT / nApadhaH / banAtIti / 'aniditAm ' iti nalopa iti bhAvaH / bhAradvAjaniyamAtthali veDiti matvA Aha / babandhitha-babandheti // akittvAnnalopo na / For Private And Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 281 bandhA / bndhaarau| bhansyati / vadhAna / abhAntsIt / pUrvavAsiddham' (sU 12) iti bhaSbhAvAtpUrva 'jhalo jhali' (sU 2281) iti sijlopa: / pratyayalakSaNena sAdipratyayamAzritya bhaSbhAvo n| pratyayalakSaNaM prati sijlopasyAsiddhatvAt / abAndhAm / abhAntsuH / vRG 1510 sambhaktau / vRNIte / vave / vavRSe / vavRr3he / varitA-varItA / avariSTa--avarISTa-avRta / zrantha 1511 vimocanapratiharSayoH / itaH parasmaipadinaH / zraznAti / zranthigranthi-' ityAdinA kittvapakSe ettvAbhyAsalopAvapyatra vaktavyau iti haradattAdayaH / zrethatu:-zreyuH / idaM kittvaM pitAmapIti sudhAkaramate zrethitha / asminnapi pakSe NIla zanAtha / uttame tu zazrAtha-zazratheti mAdhavaH / tatra mUlaM mRgyam / mantha 1512 viloDane / zrantha 1513 grantha 1514 sandarbha / arthabhedAcchantheH punaH pAThaH / rUpaM tUktam / kuntha 1525 saMzleSaNe / "saMkleze' ityeke / kubhAti / cukuntha / 'kutha' iti durgaH / cukotha / mRda 1516 kssode| mRdgAti / mRdAna / mRDa 1517 ca / ayaM sukhe'pi / STutvam / mRDNAti / gudha 1518 roSe / gunAti / kuSa 1519 niSkarSe / kuSNAti / kossitaa| 2560 / niraH kuSaH / (7-2-46) niraH parAtkuSo valAderArdhadhAtukasya iDDA syAt / niSkoSitA-niSkoSTA / nirakoSIt--nirakukSat / kSubha 1520 saJcalane / 'kSumnAdiSu ca' aniTpakSe tu 'jhaSastathoH iti thasya dhaH / bandheti // tAsi 'jhaSastathoH' iti takArasya dhaH / bhansyatIti // "ekAcaH' iti basya bhaS dhasya carbena taH / badhAneti // 'hala: nazzAnajjhau' iti zAnac / abhAntsIditi ||hlntlkssnnaa vRddhiH bhssbhaavH| abAndhAmityatra sakAraparakatvAt bhaSbhAvamAzaGkaya Aha / pUrvatretyAdi // nanu kRte sijlope pratyayalakSaNamAzritya sakAraparakatvAt bhaSa durvAra ityata Aha / pratyayalakSaNeneti // abAndhAmiti // 'jhaSastathoH' iti tasya dhH| 'zrantha vimocane' / zranthigranthItyAdineti // 'zranthigranthidambhisvajInAM liTaH kittvaM vA' iti vyaakrnnaantrennetyrthH| asminnapi pakSe iti // pitAmapIdaGkittvamiti sudhAkaramate prathamapuruSaNali zazrAtha / uttamapuruSaNali tu zazrAthazazratha iti mAdhavaH aahetyrthH| tatra mUlamiti // kittvapakSe ettvAbhyAsalopAvityArabhya mAdhava ityantasandarbha mUlaM nAstItyarthaH / saMyuktahalmadhyasthatvAdevaMvidhavArtikAdarzanAceti bhAvaH / 'kuSa nisskrsse'| niraH kuSaH // 'ArdhadhAtukasyevalAdeH' ityanuvartate / 'svaratisUti' ityato 36 For Private And Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 siddhAntakaumudIsahitA [krayAdi (sU 792) / kSudhnAti / kSunItaH / kSobhitA / kSubhAna / Nabha 1521 tubha 1522 hiMsAyAm / nannAti / tubhnAti / 'nabhate' 'tobhate' iti zapi / 'nabhyati' 'tubhyati' iti zyani / klizU 1523 vibAdhane / 'zAt' (sU 112) iti zcutvaniSedhaH / kliznAti / klezitA--kleSTA / aklezIt--aklikSat / aza 1524 bhojane / abhAti / Aza / u dhrasa 1525 uJche / ukAra it / dhrasnAti / ukAro dhAtvavayava ityeke / udhrasAJcakAra / iSa 1526 AbhIkSNye / paunaHpunyaM bhRzArtho vA AbhIkSNyam / iSNAti / 'tISasaha-' (sU 2340) ityatra sahinA sAhacaryAdakAravikaraNasya taudAdikasyaiva imrahaNaM na tu iSyatISNAtyorityAhuH / eSitA / vastutastu iSNAterapi iDikalpa ucitaH / tathA ca vArtikam-'iSestakAre zyanpratyayAtpratiSedhaH' (vA 4435) iti / viSa 1527 viprayoge / viSNAti / veSTA / prUSa 1528 pluSa 1529 snehanasevanapUraNeSu / ghRssnnaati| pluSNAti / puSa 1530 puSTau / poSitA / muSa 1536 steye / moSitA / kha ca 1532 bhUtaprAdurbhAve / bhUtaprAdurbhAvo'tikrAntotpattiH / khacJAti / vAnto'yamityeke / _2561 / cchoH zUDanunAsike ca / (6-4-19) veti ca / tadAha / niraH parAditi / nirakukSaditi // iDabhAvapakSe 'zala' iti ksa iti bhAvaH / 'aza bhojane' / Azeti // dvihaltvAbhAvAna nuDiti bhAvaH / iSa AbhIkSNye ! tAsi 'tISasaha ' iti ivikalpamAzaGkaya Aha / tISasahetyaneti // saheti zapA nirdeza balena bhauvAdika eva sahadhAturatra nirdiSTaH / tatsAhacaryAt taudAdikasyaiva issergrhnnm| akAravikaraNatvasAmAnyAditi bhAvaH / iSestakAre zyanpratyayAditi // zyan pratyayo yasmAditi bahuvrIhiH / zyanvikaraNapaThitAdiSestakAre pare 'tISasaha' iti vidhirnetyarthaH / iSNAtestakAre ivikalpaH phalita iti bhAvaH / prUSa plusseti|| Adyo dIrghopadhaH / 'puSa puSTau / poSiteti // aniTsu zyanvikaraNasyaiva pumrahaNAdayaM seDiti bhAvaH / puSAdidyutAdItyatra zyanvikaraNapuSAdereva grahaNAdaGna / 'kha ca bhuutpraadurbhaave'| atikrAntotpattiriti // dazamamAsAdau utpattiyogyasya ekAdazAdimAsAdiSUtpattirityarthaH / khacnatIti // nasya zcutve na a iti bhAvaH / vaanto'ymiti|| 'khava bhUtaprAdurbhAve' ityevaM dantyoSThyAntameke ptthntiityrthH| cvoH zUDanunAsike ca // ccha v anayordvandvAt SaSThIdvivacanam / chakArAtprAk tukaH zcutvena cakArasya nirdezaH / zUTa iti chedH| z Um anayossamAhAradvandvAt prthmaa| cakAreNa kvijhaloH kiDitItyanuvartate / tdaah| satukkasya ityAdi ||ythaa vishnH| prshnH| vicchadhAtoH pracchadhAtozca gaNAdike naGpratyaye antaraGgatvAt 'che ca' iti tuki kRte sati satukkasya chasya zakAra AdezaH / For Private And Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 283 satukkasya chasya vasya ca kramAt 'z' 'U' etAvAdezau sto'nunAsike ko jhalAdau ca kGiti / khaunAti / cakhAva / khavitA / zAnaca: paratvAdUThi kRte halantatvAbhAvAnna zAnac / khaunIhi / heTha 1533 ca / Tutvam / heNAti / graha 1534 upAdAne / svaritet / 'ahijyA-' (sU 2412) / gRhNAti / gRhNIte / 1562 / graho'liTi dIrghaH / (7-2-37) ekAco grahervihitasyeTo dIrghaH syAnna tu liTi / grahItA / liTi tu jagrahitha / gRhyAt / grahISISTa / 'mayanta-' (sU 2299) iti na vRddhiH / agrahISTAm / agrahISTa / agrahISAtAm / agrahISata / iti tiGantakrayAdiprakaraNam / vakArasya UThamudAharati / khaunAtIti // khava nA ti iti sthite vakArasya UTha ThakAra it 'etyadhatyUThasu' iti vRddhiriti bhAvaH / khauniitH| khaunntiityaadi| khav nA hi iti sthite 'hala: nazzAnajjhau' iti zAnajAdezamAzaGkaya Aha / zAnacaH paratvAditi / heTha ceti // heThadhAturapi bhUtaprAdurbhAve vartate ityarthaH / graha upAdAne iti // adupadhaH / svaritettvAdubhayapadI / kiti Giti ca samprasAraNaM smArayati / grahijyeti // gRhnnaati| gRhNIte iti ||shnaaprtyysy GittvAdrephasya samprasAraNe pUrvarUpamiti bhAvaH / Nali dvitvaM kRte 'liTyabhyAsasya' iti samprasAraNa uradatva raparatve halAdizaSe abhyAsacutve upadhAvRddhiH / jagrAha / atusAdau kDiti paratvAt 'grahijyA' iti samprasAraNa kRte dvitvAdi / jagRhatuH / jgRhuH| jagrahitha / jagRhathuH / jagRha / jagrAha-jagraha / jagRhiva / jagRhima / jagRha / jagRhAta / jagRhira / jagRhiSa / jagRhAthe / jagRddir3he-jagRhidhve / jagRhe / jagRhivahe / jagRhimaha / graholiTi dIrghaH // graha iti digyoge paJcamI / 'ArdhadhAtukasyeT' ityataH iDityanuvRttaM SaSTyantaM vipariNamyate / 'ekAca upadeze'nudAttAt' ityataH ekAca iti ca / tadAha / ekAcaH ityAdi // ekAcaH kim / yaGluki mAbhUt / jAgrahitA / vihitasyeti kim / grAhitam / Nilope kRte grahadhAtoH paratve'pi vihitatvAbhAvAdiTo na dIrghaH / naca Nilopasya sthAnivattvAt na grahadhAtoH para iDi ti vAcyam / dIrghavidhau sthAnivattvaniSedhAt / aliTi ityasya phlmaah| liTi tu jagrahitheti // gRhyAditi // AzIliDiH yAsuTaH kittvAtsamprasAraNamiti bhAvaH / liistaGyAha / grahISISTeti // graho'liTIti dIrghaH / 'na liGiH' iti iTo darghiniSedhastu na / tatra vRta ityanuvartate / agrahISTAmiti // 'graho'liTi' iti dIrghaH / agrahISuH / agrahI. rityAdi / luGastabyAha / agrahISTeti // 'graho'liTi' iti diirghH| agrahISateti // agrahISThAH / ityAdi sugamam // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM znAvikaraNanirUpaNaM samAptam // For Private And Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / zrIrastu / // atha tiGantacurAdiprakaraNam // cura 1535 steye| 2563 / satyApapAzarUpavINAtUlazlokasenAlomatvaca varmavarNacUrNacurAdibhyo Nic / (3-1-25) ebhyo Nic syAt / cUrNAntebhyaH 'prAtipadikAddhAtvarthe-' (ga sU 203) ityeva siddhe teSAmiha grahaNaM prapaJcArtham / curAdibhyastu svArthe / 'puganta-' (sU 2189) iti guNaH / 'sanAdyantA:-' (sU 2304) iti dhAtutvaM tipzabAdi guNAyAdezau / corayati / 2564 / Nicazva / (1-3-74) ___ atha svArthikaNijantAH curAdidhAtavo nirUpyante / cura steye iti // rephAdakAra uccAraNArthaH, na tvitsaMjJakaH / prayojanAbhAvAt / 'Nicazca' iti padavyavasthAyAM vakSyamANatvAca / evamagre'pi / satyApa // satyApa pAza rUpa vINA tUla zloka senA loman tvaca varman varNa cUrNa curAdi eSAndvandvAtpaJcamI / tadAha / ebhyo Nic syAditi // kasminnarthe ityAkAMkSAyAmAha / cUrNAntebhyaH iti // satyAdibhyaH cUrNAntebhyA dvAdazabhyaH karotyAcaSTe ityAdyarthe ' prAtipadikAddhAtvarthe bahuLam' iti vakSyamANena siddhamevArthanirdezanamiha nipAtitamityarthaH / nanu tenaiva siddhatvAdiha cUrNAntAnukramaNaM vyarthamityata Aha / teSAmiha grahaNaM prapaJcArthamiti // naca tebhyaH svArtha eva Nijvidhirastviti vAcyam / "satyasya tu kRJyApuk nipaatyte| styngkroti| satyApayati" ityAdibhASyavirodhAditi bhAvaH / nAmadhAtuprakaraNe satyAdicUrNAntAnAmudAharaNAni mUla eva sphuTIbhaviSyanti / curAdibhyastu svArthe iti // arthAntarasyAnirdezAditi bhaavH| atra 'bhAtorekAcaH' ityato dhAtorityanuvartate / curAdibhyo dhAtubhyaH Nijiti phalitam / tatazca Nica ArdhadhAtukatvaM siddhyati / anyathA dhAtoriti vihitatvAbhAvAdArdhadhAtukatvaM na syAditi bodhyam / tadAha / puganteti guNaH iti // Nici kRte cur i iti sthite Nica ArdhadhAtukatvAttasmin cakArAdukArasya 'pugantalaghUpadhasya' iti guNa ityarthaH / Nicazca // 'anudAttaGitaH' ityata Atmanepadamiti 'svaritajitaH' ityataH katrabhiprAye kriyAphale iti cAnuvartate / pratyayagrahaNaparibhASayA NijantAditi For Private And Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baalmnormaa| 285 NijantAdAtmanepadaM syAtkartRgAmini kriyAphale / corayati / corayate / corayAmAsa / corayitA / coryAt / corayiSISTa / 'Nizri-' (sU 2312) iti caG / Nau caGi- (sU 2314) iti hrasvaH / dvitvam / hlaadiHshessH| (sU 2179) dIrgho laghoH (sU 2318) ityabhyAsadIrghaH / acUcurat-acU curata / citi 1536 smRtyAm / cintayati / acicintat / 'cinta' iti paThitavye iditkaraNaM NicaH pAkSikatve liGgam / tena * cintyAt' 'cintyate' ityAdau nalopo na / cintati / cintet / etacca jJApakaM sAmAnyApekSamityeke / 'ata ekahal-'(2260) ityatra vRttikRtA 'jagANa' 'jagaNatuH' ityudAhRtatvAt / vizeSApekSamityapare / ata eva 'A dhRSAdvA' [ga sU 202] ityasya na vaiyarthyam / yatri 1537 sngkoce| yantrayati * yantra' iti paThituM labhyate / tadAha / NijantAdityAdinA // corayatIti // corayiSyati / corayi. dhyate / corayatu / corayatAm / acorayat / acorayata / corayet / corayeta / AzIrliGi parasmaipade aah| coryAditi // 'NeraniTi' iti Nilopa iti bhAvaH / AzIrliGi Atmanepade Aha / corayiSISTeti // luDyAha / NizrItyAdi // dI| laghoriti // 'sanvallaghuni' iti sanvadbhAvaviSayatvAditi bhAvaH / 'citi smRtyAm' / cintayatIti // idittvAnnumi NijantAttiGa utpattiriti bhAvaH / nanu iditkaraNaM mAstu prakriyAlAghavAt 'cinta smRtyAm' ityevocyatAm / naca nalopanivRttyarthamidittvamiti vaacym| cintayanti, cintayAJcakAra, ityAdau NicaH viDattvAbhAvAdeva nlopsyaaprskteH| naca NijabhAve AzIliDi cintyAditi karmalakAre yaki cintyate ityatra ca nalopanivRttyarthamidittvamiti zaGkayam / curAdiNico nityatvena NicaM vinA kevalAt cintyAt , cintyate, iti prayogasya zazazRGgAyamANatvAdityata Aha / cintetyAdi / teneti // pAkSikatvenetyarthaH / tathAca kadAcit cintyAt , cintyate, iti prayogasya sattvAt , tatra nalopanivRttyarthamiditkaraNAmiti bhAvaH / nanu tathApi yatra nalopaprasaktistatraiva cintyAt , cintyate, ityatra NijvikalpaH syAt , natu cintatItyAdau / zapA vyavadhAnena tatra nalopasyAprasaktarityAzaGkaya jJApakamidaM cintadhAtusAmAnyApekSamityabhipretyodAharati / cintti| cintediti // jJApakamidaJcurAditvasAmAnyApekSamiti matAntaramAha / etacce. ti // jJApakasya curAditvasAmAnyApekSatve vRddhasammatimAha / ata eketi // jJApakasya citidhAtumAtraviSayakatve gaNadhAtoH caurAdikasya jagaNaturityudAharaNAnupapattiH spaSTaiveti bhAvaH / vizeSApekSamiti // citidhAtumAtraviSayamityarthaH / idameva mataM yuktamityata Aha / ata eveti // sarvasyApi curAdeNijvikalpe sati 'A dhRSAdvA' iti katipayacurAdyantargaNapaThitAnAM Nijvikalpavidhivaiyarthyamiti bhAvaH / 'yatri saGkoce' / yantrayatIti // akArasya upadhAtvAbhAvAnna vRddhiH / ayayantraditi // akArasya gurutvAdalaghutvAllaghupara* katvAbhAvAt sanvadbhAvAbhAvAt ittvadIghoM n| evamagre'pi saMyogAntadhAtUnAM jJeyam / paThituM HTHHHHHHI For Private And Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 286 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi zakyam / yattu iditkaraNAdyantratIti mAdhavenoktaM taccintyam / evaM kudritatrimatriSu / sphuDi 1538 parihAse / sphuNDayati / iditkaraNAtsphuNDati / 'sphuTi' iti pAThAntaram / sphuNTayati / lakSa 1239 darzanAGkanayoH / kudri 1540 anRtabhASaNe / kundrayati / laDa 1541 upasevAyAm / lADayati / midi 1542 snehane / mindayati--mindati / o laDi 1543 utkSepaNe / olaNDayati-olaNDati / okAra idityeke / laNDayati-laNDati / ukArAdirayamityanye / ulaNDayati / jala 1544 apavAraNe / 'laja' ityeke / pIDa 1545 avagAhane / pIDayati / 2565|bhraajbhaasbhaassdiipjiivmiilpiiddaamnytrsyaam / (7-4-3) eSAmupadhAyA hrasvo vA syAJcapare Nau / apIpiDat--apipIDat / naTa 1546 avaspandane / avaspandanaM nATyam / zratha 1547 prayatne / 'prasthAne' ityeke / badha 1548 saMyamane / bAdhayati / bandha' iti caandrH| pR 1249 puurnne| pArayani / dIrghoccAraNaM Nica: pAkSikatve liGgam / taddhi se zakyamiti // nalopAbhAvastu idittvasya na phalam / nakArasya upadhAtvAbhAvAdeva nalopasyAprasakteriti bhaavH| taccintyamiti // yantrayAt ityANijante asatyapi nakArasya anupadhAtvAdeva lopAprasaktayA ittvasya prayojanAbhAvAditi bhAvaH / evaM 'kudri anRtabhASaNe' 'tatri kuTumbadhAraNe' 'matri guptabhASaNe' iti curAdau paThiSyamANeSvapi idittvantyaktuM zakyami. tyarthaH / 'laDa upasevAyAm' / lADayatIti // Nici ata upadhAvRddhiH / evamagre'pi jJeyam / alIlaDat / 'pIDa avgaahne'| bhrAjabhAsa // 'Nau caGayupadhAyA hrasvaH' ityanuvartate / tadAha / eSAmiti // nitye upadhAhasva prApte vikalpo'yam / isvapakSe laghuparakatvAtsanvattvAdabhyAsadIrgha ityabhipretya Aha / apIpiDaditi // atra uttarakhaNDe hUsvaH, pUrvakhaNDe tu dIrghaH / hUsvAbhAvapakSe tu, laghuparakatvAbhAvAt sanvattvavirahAnAbhyAsadIrgha iti matvA Aha / apipIDaditi // atra uttarakhaNDe dIrghaH pUrvakhaNDa hrasvaH / 'naTa avspndne'| avaspandanaM nATyam / nATayati / anInaTat / zratha prytne'| zrAthayati / azizrathat / sanvattvavidhau anekahalvyavadhAne'pi laghuparatvaM na viruddhyate / 'atsmRdRtvara' iti ittvApavAdasya attvasya vidhAnAlliGgAt / anyathA apaprathadityAdI anekahallyavadhAnAt laghuparatvAbhAvAdeva ittvAprasaktyA kintena / 'pR pUraNe' / nanu hrasvAnta evAyaM dhaatunirdishytaaN| tAvataiva pArayatItyAdisiddheH / naca NijabhAvapakSe paritA, pariSyatItyatra iDa) dIrghoccAraNam / Rdantatve aniTakatva. prasaGgAditi vAcyam / curAdiNico nityatvena tato NijabhAvasya zazazRGgAyamANatvAdityata Aha / dIrghoccAraNaM NicaH pAkSikatve liGgamiti // pRdhAtoriti zeSaH / NicaH For Private And Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 287 TakatvAya / evaJca pRNAtipipatibhyAM paritA' ityAdisiddhAvapi pArayati parati, parata ityAdisiddhiH phalam / Urja 1550 balaprANanayoH / pakSa 1551 parigrahe / varNa 1552 cUrNa 1553 preraNe / 'varNa varNane ityeke / pratha 1554 prakhyAne / prAthayati / 'nAnye mito'hetau' iti vakSyamANatvAnnAsya mittvam / 2566 / asmRdRtvaraprathamradastRspazAm / (7-4-95) ___ eSAmabhyAsasyAkAro'ntAdezaH syAcapare nnau| ittvaapvaadH| apaprathat / pRtha 1555 prakSepe / parthayati 2567 / urRt / (7-4-7) pAkSikatve tu paritetyAdau patetyAdivAraNAya dIrghoccAraNamarthavaditi bhAvaH / nanu hrasvAntatve'pi paritetyAdau iT kuto na syAdityata Aha / taddhi seTakatvAyeti // hi yataH tat dIrghoccAraNaM paritetyAdau seTakatvArtham / Rdantatve tu iNNa syAt / 'UdRdantaiH' ityaniTkArikAsu Rdantasya paryudAsena RdantasyAniTakatvAvagamAditi bhAvaH / nanu pRdhAtoH NicaH pAkSikatvajJApakasya kiM phalam / nAvikaraNaznuvikaraNapaThitAbhyAmeva pRdhAtubhyAM paritetyAdisiddharityata Aha / evaJceti // uktarItyA pRdhAtoH NicaH pAkSikatve jJApite satItyarthaH / pArayatiparatIti // udoSThyapUrvasya' ityuttvantu na bhavati / parAbhyAguNavRddhibhyAM bAdhAditi bhAvaH / Urja baleti // 'sanvallaghuni' iti sUtraM dvedhA vyAkhyAtaM prAk / tatra caDi 'nandrAH' iti niSedhAt , ji iti Nijantasya dvitve uttarakhaNDe capare Nau laghorabhAvAt prathamavyAkhyAne abhyAsasya tathAvidhalaghuparakatvavirahAt sanvattvavirahAnAbhyAsadIrghaH / aurjijat / dvitIyavyAkhyAne tu capare Nau yadaGgaM Urja ityetat / tadIyasyAbhyAsasya caGamAdAya vA NicaM luptamAdAya vA laghuparakatvAdabhyAsasya dIrghaH / auIjat / evameva evajAtIyakeSu draSTavyam / 'pratha prakhyAne' / prAthayatIti // Nici upadhAvRddhiriti bhAvaH / nanvasya ghATAdikatvena mittvAdrasvaH syAdityata Aha / nAnye iti // jJapAdipaJcakavyatiriktacurAdiSu mittvaniSedhAditi bhAvaH / ghATAdikasya tu mittvAddhetumANici prathayatItyeva bhavati / naca caurAdikasyaiva bhittvArtha ghaTAdAvanuvAdaH kinna syAditi vAcyam / 'nAnye mito'hetau' iti niSedhAdityalam / atsmR|| abhyAsasyeti // 'atra lopo'bhyAsasya' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / capare NAviti // sanvallaghuni' ityataH capare itynuvrtte| caG paro yasmAditi bhuvriihiH| anyapadArthastvaNireveti bhAvaH / ittveti // 'sanyataH' iti ittvasyApavAda ityarthaH / apaprathaditi // atra attvavidhAnAdeva sanvattvavidhau anekahalvyavadhAne'pi laghuparakatvamiti vijJAyate / anyathA yena nAvyavadhAnanyAyAt ekahalvyavadhAnasyaivAzrayAt atra sanvattvavirahAdeva ittvApravRtyA kintena / saMyoge pare gurutvAnnAbhyAsadIrghaH / 'pRtha prakSepe' / RdupadhaH / parthayatIti // Nici laghUpadhaguNaH raparatvam / urRt // R ityasya uriti SaSTyantaM rUpam / For Private And Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi ___ upadhAyA RvarNasya sthAne RtsyAdvA capare Nau / irarArAmapavAdaH / apIpRthat-apaparthat / 'patha' ityeke / pAthayati / pamba 1556 sambandhane / sambayati / asasambat / zamba 1557 ca / azazambat / 'sAmba' ityeke / bhakSa 1558 adane / kuTTa 1559 chedanabhartsanayoH / "pUraNe' ityeke / kuTTayati / puTTa 1560 cuTTa 1561 alpIbhAve / aTTa 1562 SuTTa 1563 anAdare / aTTayati / ayaM dopadhaH / TutvasyAsiddhatvAt nindrA:--' (sU 2446) iti niSedhaH / AhiTat / luNTha 1564 steye / luNThayati / 'luNThati' iti / luTi steye' iti bhauvAdikasya / zaTa 1565 zvaTa 1566 asaMskAragatyoH / 'zvaThi' ityeke / tuji 1567 piji 1568 hiMsAbalAdAnaniketaneSu / tuJjayati / piJjayati / iditkaraNAt tuJjati / pijati / 'tuja' 'pija' iti kecit / 'laji' 'luji' ityeke / pisa 1569 gatau / pesayati / 'pesati' iti tu zapi gatam / SAntva 1570 sAmaprayoge / zvalka 1571 valka 1572 paribhASaNe / Niha 1573 snehane / 'sphiTa' ityeke / smiTa 1574 anAdare / aSopadezatvAnna SaH / asismiTat / 'miG 'Nau caGyupadhAyAH' ityanuvartate / 'jighratervA' ityato veti / tadAha / upadhAyAH iti // nanu RkArasya RkAravidhirvyartha ityata Aha / irarArAmapavAdaH iti // 'kRta saMzabdane / acIkRtat ityAdau 'upadhAyAzca' iti ittve raparatve ir prAptaH / amImRjadityatra tu 'mRddhiH ' ityAr prAptaH / prakRtapRthadhAtau tu caDi Nile.pe pratyayalakSaNena NicamAzritya laghUpadhaguNe raparatve ar prAptaH / teSAmapavAda ityarthaH / apIpRthaditi // NicamAzritya prAptaguNambAdhitvA RkAre, dvittve, uradattve, halAdizeSe, sanvattvAditve, dIrdhe, rUpamiti bhAvaH / apaparthaditi // RtvAbhAvapakSe dvirvacane'cIti niSedhAt guNAtprAk dvitve uradatve halAdizeSe RkArasya NicamAzritya guNe raparatve apaparthadityatra laghuparakatvAbhAvena sanvattvavirahAditvadIghau neti bhAvaH / 'aTTa phuTTa anAdare' / ayaM dopadhaH iti // adhAturityarthaH / dakArasya TutvacAbhyAnirdeza iti bhAvaH / dopadhatvasya prayojanamAha / Tutvasyeti // tathA ca dakAraM vihAya Ti ityasya dvitve Ad TiTat iti sthite dasya STutve catve ca AhiTat iti rUpamiSTaM siddhyati / svAbhAvikaTopadhatve tu 'nandrAH' iti niSedhAbhAvAt TakAradvayasahitasya Nyantasya dvitve halAdizeSaNAbhyAsa prathamaTakArasya anivRttI ATiditi aniSTaM rUpaM syAditi bhAvaH / 'miG anAdare' / nanu NicazcetyAtmanepadasiddheH kimarthaM DiskaraNamityata Aha / NijantAttaGiti // taDevetyarthaH / akaJabhiprAye'pi phale NijantAdAtmanepadArtha DitkaraNamiti yAvat / nanu kRte'pi GitkaraNe Nijantasya GittvAbhAvAt kathamuktaprayojana For Private And Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 289 anAdare' ityeke / DitvasyAvayave'caritArthatvANNijantAttaG / smAyayate / zliSa 1575 zleSaNe / pathi 1576 gatau / panthayati-panthati / piccha 1577 kuTTane / chadi 1578 saMvaraNe / chandayati-chandati / zraNa 1579 dAne / prAyeNAyaM vipUrvaH / vizrANayati / taDa 1580 AghAte / tADayati / khaDa 1581 khaDi 1582 kaDi 1583 bhedane / khADayati / khaNDayati / kaNDayati / kuDi 1584 rakSaNe / guDi 1585 veSTane / 'rakSaNe' ityeke / 'kuThi' ityanye / avakuNThayati-avakuNThati / 'guThi' ityapare / khuDi 1586 khaNDane / vaTi 1587 vibhAjane / 'vaDi' ityeke / maDi 1588 bhUSAyAM harSe ca / bhaDi 1589 kalyANe / charda 1590 vamane / pusta 1591 busta 1592 AdarAnAdarayoH / cuda 1593 saJcodane / nakka 1594 dhakka 1595 nAzane / NopadezalakSaNe paryudasto'yam / pranakayati / cakka 1596 cukka 1597 vyathane / kSala 1598 zaucakarmaNi / tala 1599 pratiSThAyAm / tula 1600 unmAne / tolayati / atUtulat / kathaM 'tulayati tulanA' ityAdi / -atulopamAbhyAM-' (sU 630) iti nipAtanAdAdantasya tulAzabdasya siddhau tato Nic / dula 1601 utkSepe / pula 1602 mahattve / cula 1603 samucchrAye / mUla 1604 rohaNe / kala 1605 bila 1606 kSepe / bila 1607 bhedane / tila 1608 snehane / cala 1609 bhRtau / pAla 1610 rakSaNe / lUSa 1611 hiMsAyAm / zulka 1612 mAne / zUrpa 1613 ca / cuTa 1614 chedane / muTa 1615 saMcUrNane / paDi 1616 pasi 1617 nAzane / paNDayatipaNDati / paMsayati-paMsati / vaja 1618 mArgasaMskAragatyoH / zulka 1619 atisparzane / capi 1620 gatyAm / campayati-campati / lAbha ityata Aha / Gittvasya avayave acaritArthatvAditi // NyantAvayave mik dhAtau GittvaM vyartham / tasya NicaM vinA prayogAbhAvAt / tatazcAvayave zrutaM DittvaM NyantAdeva kArya sAdhayatItyarthaH / smAyayate iti // Nici vRddhau AyAdeze smAyi iti NyantAllaTastipi zapi guNAyAdezAviti bhAvaH / asidhmiyat / tula unmAne / kathamiti // laghUpadhaguNaprasaGgAditi bhAvaH / tulaneti // 'NyAsazrantho yuc' iti bhAvaH / samAdhatte / atulopamAbhyAmiti / Adantasyeti // tuladhAtorNyantAtpacAdyaci nipAtanAt guNAbhAve strItve tulAzabdaH AdantaH / tatastatkaroti tadAcaSTe iti iSTavattvAt Tilope tuli iti NyantAlaTastipi For Private And Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 290 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi kSapi 1621 kSAntyAm / kSampayati-kSampati / chaji 1622 kRcchrajIvane / zvarta 1623 gatyAm / zvabhra 1624 ca / jJapa 1625 miJca / ayaM jJAne jJApane ca vartate / 2568 / mitAM hasvaH / (6-4-92) / mitAmupadhAyAH hrasvaH syANNau pare / jJapayati / yama 1626 ca pariveSaNe / cAnmit / pariveSaNamiha veSTanam / na tu bhojanaM nApi veSTanaM / yamayati candram / pariveSTata ityarthaH / caha 1627 priklpne| cahayati / acIcahat / kathAdau vakSyamANasya tu adantatvenAglopitvAddIrghasanvadbhAvau na / yuci ca tulayatIti tulaneti ca rUpam / AkAralopasya 'acaH parasmin ' iti sthAnivattvAnaguNa iti bhAvaH / vaja mArgeti // vAjayati / mArgayati / yadvA mArgeti na dhAtvantaram / vajadhAturmArgasaMskAre gatau cetyarthaH / zapa micceti // jJapadhAturNicaM labhate, mitsaMjJazcetyarthaH / mittvakAryabhAgiti vA / dhAtupAThe arthanirdezAbhAvAdAha / ayamiti // praccha jJapsiAyAmityatra jJAne 'zlAghaDhuGsthAzapAM jJIpsyamAnaH' ityatra jJApane ca prayogadarzanAditi bhAvaH / mitAM hrasvaH // 'UdupadhAyA gohaH' ityata: upadhAyA iti 'doSo ?' ityataH gAviti cAnuvartate / tadAha / mitAmupadhAyA ityAdinA // jJapayatIti // Nici upadhAvRddhau hrasva iti bhAvaH / 'yama ca pariveSaNe' / cAnmiditi // anukRSyate iti zeSaH / yamadhAtuH pariveSaNe NicaM labhate, mitkAryabhAk cetyarthaH / mitsaMjJaka iti vaa| pariveSaNamiha veSTanamiti // 'pariveSastu paridhiH' iti kozAditi bhAvaH / na tu bhojanamiti // bhujehetumaNNyantAt striyAmityadhikAre 'NyAsazrantho yuc ' klIvatvaM lokAt / bhojanetyeva kvacitpAThaH / bhoktuH pAtre bhojyadravyopakalpanamiha na pariveSaNamityarthaH / bhojanAyAM yamehetumaNNyantasya amantatvAdeva mitavasiddheriti bhAvaH / pariveSTata ityarthaH iti // anena pariviSeraNNyantAllyuTi pariveSaNazabda iti sUcitam / naca veSTane'pyarthe yameramantatvAdeva siddha mittvavidhirvyartha iti vAcyam / 'na kamyamicamAm ' iti mittvapratiSedhaprakaraNasthe 'yamo'pariveSaNe' iti ghaTAdyantargaNasUtre apariveSaNe iti paryudAsena bhojanato'nyatra veSTane'rthe mittvaniSedhasya prAptau mittvaprApaNArthatvAt / 'yamo'pariveSaNe' ityatra pariveSaNazabdena bhojanAyA eva vivakSitatvena veSTane yamermittvaniSedhasya prasaGgAt / ata eva ymibhojnaato. 'nyatra na miditi vyAkhyAtam / mUlakRtA bhojanAyAntu 'yamo'pariveSaNe' iti mittvaniSedhavidhau bhojanAyAH paryudAsAdeva tatra mittvaniSedhAbhAvAdamantatvAdeva mittvaprApteriha curAdau pariveSaNazabdena veSTanameva vivakSitaM natu bhojanetyAstAntAvat / caha parikalpane iti // ita Arabhya 'ciJ cayane' ityetatparyantaM cetynuvrtte| atasteSAM mittvAt Nici hUsvaH / tadAha / cahayatIti // nanvanenaiva siddha agre curAdyantargaNe kathAdAvasya pATho vyartha ityata Aha / kathAdAviti // kathAdayaH adantA iti vakSyante / tasmANNici allope kathayatI. For Private And Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 291 acacahat / 'capa' ityeke / capayati / raha 1628 tyAge ityeke / arIrahat / kathAdestu ararahat / bala 1629 prANane / balayati / ciJ 1630 cayane / __2569 / cisphuroNI / (6-1-54) / AttvaM vA syAt / 2570 / atihInlIrIknUyIkSmAyyAtAM pugnnau| (7-3-36) / eSAM puk syANNau / capayati-cayayati / jitkaraNasAmarthyAdasya NijvikalpaH / cyte| praNicayati-pranicayati / nAnye mito'hetau (ga sU 198) / ahetau svArthe Nici jJapAdibhyo'nye mito na syuH / tena zamAdInAmamantatvaprayuktaM tyAdau allopasya sthAnivattvAdvRddhyabhAve ca mittvAdrasve ca na vizeSaH / tathApi adantAt caDi Nau allope sati aglopitayA sanvattvadIrghayorabhAve acacahaditi rUpamasti phalamityarthaH / capa ityeke iti // 'caha parikalpane' ityasya sthAne 'capa' ityeke paThantItyarthaH / 'raha tyAge' ityeke ityapi tathaiva vyAkhyeyam / evaJca jJapAdiSu paJcasu cahadhAtuH capadhAtuH rahadhAturvA anyatamastRtIyaH, baladhAtuzcaturthaH, ciJdhAtuH paJcamaH, iti kRtvA jJapAdipaJcAnAM mata. traye'pi paJcatvAt jJapAdipaJcakatvasya na virodhaH / 'raha tyAge' ityasyApi kathAdipAThaphalamAha / kathAdestu ararahaditi // adantatvena aglopitvAnna dIrghasanvattve iti bhAvaH / 'bala prANane ca' ityanuvRttyA mittvasyAnukarSaNAdrasvaM matvA Aha / balayatIti // cisphurorNI // 'Adeca upadeze' ityataH Aditi 'vibhASA layiteH' ityataH vibhASeti cAnuvartate iti matvA zeSaM pUrayati / AttvaM vA syAditi // cijo Nici Attve cA i iti sthite / artihI // arti hI blI rI knUyI kSmAyI At eSAndvandvAt SaSTI / puk Nau iti chedaH / tadAha / eSAM puk syANNI iti // puki kakAra it , ukAra uccAraNArthaH kittvAdantAvayavaH / cAp i iti sthite cetyanuvartya mittvasyAnukarSaNena mittvAdrasve capi ityasmAttibAdI pariniSThitamAha / capayatIti // AttvAbhAvapakSe tvAha / cayayatIti // ceNici vRddhA AyAdeze mittvAdupadhAhasva iti bhAvaH / nanu ciJdhAtoriha jitkaraNaM vyartham / NyantAt Nicazcetyeva ubhayapadasiddheH / caurAdikasyAsya nityaM Nyantatvena cayati cayate iti kevalasyANyantasya zazazRGgAyamANatvAdityata Aha / jitkaraNasAmarthyAditi // evaJca NijabhAva. pakSe ubhayapadArthamiha jitkaraNamarthava diti bhAvaH / 'zeSe vibhASAkakhAdau' iti Natvavikalpa matmA Aha / praNicayati-pranicayati iti // 'nAnye mito'hetau' iti curAdigaNasUtram / ahetAviti cchedaH / ' hetumati ca ' iti sUtreNa vihito Nic hetuzabdena vivakSitaH / sa na bhavatyihetuH svArthaNic / tasminpare iti lbhyte| kimapekSayA anye ityAkAMkSAyAM itaH prApaThitajJapAdicijantebhya iti labhyate / tadAha / ahetau svArthe NicItyAdinA // For Private And Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi mittvaM na / ghaTTa 1631 calane / musta 1632 saGghAte / khaTTa 1633 saMvaraNe / SaTTa 1634 sphiTTa 1635 cubi 1636 hiMsAyAm / pula 1637 saGghAte / 'pUrNa' ityeke / 'puNa' ityanye / pusa 1638 abhivardhane / Taki 1639 bandhane / TaGkayati-TaGkati / dhUsa 1640 kAntikaraNe / dhUsayati / dantyAntaH / ' mUrdhanyAntaH' ityeke / 'tAlavyAnta:' ityapare / kITa 1641 varNe / cUrNa 1642 saGkocane / pUja 1643 pUjAyAm / arka 1644 stavane / 'tapane' ityeke / zuTha 1645 aalsye| zuThi 1646 zoSaNe / zuNThayati-zuNThati / juDa 1647 preraNe gaja 1648 mArja 1649 zabdArthoM / gAjayati / mArjayati / marca 1650 ca / marcayati / ghR 1651 prasravaNe / 'sAvaNe' ityeke / paci 1652 vistAravacane / paJcayati / 'paJcate' iti vyaktArthasya zapi gatam / tija 1653 nizAne / tejayati / kRta 1654 saMzabdane / 1571 / upadhAyAzca / (7-1-101) dhAtorupadhAbhUtasya Rta itsyAt / raparatvam / ' upadhAyAM ca' (2265) iti dIrghaH / kIrtayati / ut' (2567) / acIkRtat-acikIrtat / vardha 1655 chedanapUraNayoH / kubi 1656 AcchAdane / kumbayati / 'kubhi' ityeke / lubi 1657 tubi 1658 adarzane / 'ardane' ityeke / hUpa 1659 vyaktAyAM vAci / 'klapa' ityeke / cuTi 1660 chedane / ila 1661 preraNe / elayati / aililat / mrakSa 1662 mlecchane / mleccha 1663 avyaktAyAM vAci / brUsa 1664 barha 1665 hiMsAyAm / kecidiha garja garda zabde gadha abhikAGkAyAM iti paThanti / gurda 1666 pUrvaniketane / jasi 1667 ahetAvityasya vyAkhyAnaM svArthe NicIti / teneti // jJapAdicirantavyatiriktacurAdInAM mittvaniSedho netyarthaH / zamAdInAmiti // 'zama Alocane' / 'ama roge' ityAdInAmale curAdau paThiSyamANAnAmityarthaH / amantatveti // janIjRSnkasurajo'mantAzca' ityamantatvanimittakamityarthaH / kRta saMzabdane / upadhAyAzca // 'Rta iddhAtoH' itynuvrtte| tadAha / dhAtorityAdinA // caGi ' ur Rt' ityupadhAyA RttvapakSe Aha / acIkRtaditi // upadhAyA Rttve kRt ityasya dvitve uradattve laghuparatayA sanvattvAdittve 'dIrgho ghoH' iti dIrgha iti bhAvaH / RttvAbhAvapakSe Aha / acikIrtaditi // Rta ittve raparatve 'upadhA For Private And Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 293 rakSaNe / ' mokSaNe' iti kecit / jaMsayati-jaMsati / IDa 1668 stutau / jasu 1669 hiMsAyAm / piDi 1670 saGghAte / ruSa 1671 roSe / 'ruTa' ityeke / Dipa 1672 kSepe / dhrupa 1673 smucchraaye| __ A kusmAdAtmanepadina: / 'kusmanAmno vA' iti vakSyate / tamabhivyApyetyarthaH / akartRgAmiphalArthamidam / cita 1674 saJcetane / cetayate / acIcitata / dazi 1675 daMzane / daMzayate / adadaMzata / idittvANijabhAve daMzati / AkusmIyamAtmanepadaM Nicsanniyogenaiveti vyAkhyAtAraH / nalope saJjisAhacaryAddhAdereva grahaNam / dasi 1676 darzanadaMzanayoH / daMsayatedasati / 'dasa' ityapyeke / Dapa 1677 Dipa 1678 saGghagate / tatri 1679 kuTumbadhAraNe / tantrayate / cAndrA dhAtudvayamiti matvA 'kuTumbayate' ityudAharanti / matri 1680 guptaparibhASaNe / spaza 1681 grahaNasaMzleSaNayoH / tarja 1682 bharlsa 1683 tarjane / basta 1684 gandha 1685 ardane / bastayate / gandhayate / viSka 1686 hiMsAyAm / 'hiSka' ityeke / niSka 1687 parimANe / lala 1688 IpsAyAm / kUNa 1689 saGkoce / tUNa 1690 pUraNe / bhrUNa 1691 AzAvizaGkayoH / zaTha 1692 zlAghAyAm / yakSa 1693 pUjAyAm / syama 1694 vitarke / gUra 1695 udyamane / zama 1696 lakSa 1697 Alocane / 'nAnye mita:-' iti mittvaniSedhaH / zAmayate / kutsa 1698 avakSepaNe / truTa 1699 chedane / 'kuTa' ityeke / gala 1700 sravaNe / bhala 1701 AbhaNDane / kUTa 1702 ApradAne / 'avasAdane' ityeke / kuTTa 1703 pratApane / vaJcu 1704 pralambhane / vRSa 1705 zaktibandhane / zaktibandhanaM prajananasAmarthya, zaktiyAJca' iti dIrghe kI ityasya dvitve halAdizeSe abhyAsahasve kutve iti bhAvaH / laghuparakatvAbhAvena sanvadbhAvaviSayatvAbhAvAnnAbhyAsadIrghaH / AkusmAdityatra AGabhividhAviti matvA Aha / tamabhivyApyeti // nanu 'Nicazca' iti siddhe AtmanepadavidhAnaM vyarthamityata Aha / akartRgAmIti // nanu 'dazi daMzane' NijabhAve daMzati iti katham / AkusmIyatvena NijabhAve'pi taGo duritvAdityata Aha / AkusmIyamiti // 'daMzasaJjasvaJjAM zapi' iti nalopamAzaya Aha / nalope saJjIti // spaza grahaNeti // apaspazata 'atsmRdRtvara' iti abhyAsasya attvaM ittvaapvaadH| gUra udyamane / ayandIrghopadhaH / gUrayate / tudAdau tu 'gurI udyamane' iti isvopadhaH / dIrghAdau tu 'ghUrI, gurI hiMsAgalyoH' iti dIrghopadha eveti For Private And Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 294 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi sambandhazca / varSayate / mada 1706 tRptiyoge / mAdayate / divu 1707 parikUjane / gR 1708 vijJAne / gArayate / vida 1709 cetanAkhyAnavivAseSu / vedayate / sattAyAM vidyate jJAne vetti vinte vicAraNe / vindate vindati prAptau zyanluknamzeSvidaM kramAt // mAna 1710 stambhe / mAnayate / yu 1711 jugupsAyAm / yaavyte| kusma 1712 nAmno vA (ga sU 199) 'kusma' iti dhAtuH kutsitasmayane vartate / kusmayate / acukusmata / athavA 'kusma' iti prAtipadikam / tato dhAtvarthe Nic / ityAkusmIyAH / carca 1713 adhyayane / bukka 1714 bhASaNe / zabda 1715 upasargAdAviSkAre ca / cAdbhASaNe / pratizabdayati / pratizrutamAviSkarotItyarthaH / 'anupasargAcca' / 'AviSkAre' ityeva / zabdayati / kaNa 1716 nimIlane / kANayati / Nau caGa-yupadhAyA hrasvaH' (sU 1324) / 'kANyAdInAM vA' kecit / hUsvopadha ityanye / vidadhAtorarthabhede vikaraNabhedaM saGgrahNAti / sattAyAM vidyate ityAdizlokena // 'kusma nAno vA' gaNasUtram / kusmeti pRthakpadaM avibhaktikam / tadAha / kusma iti dhAturiti // kutsitasmayane vartate iti zeSapUraNaM, vyAkhyAnAditi bhAvaH / kusmayate iti // AkusmIyatvAdakartRge'pi phale Atmanepadam / AkusmAdAtmanepadina ityatra AGabhividhAvityAzrayaNAditi bhAvaH / acukusmateti // ukArasya gurutayA abhyAsasya laghuparakatvAbhAvAnna sanvattvamiti bhAvaH / nAmno vetyazaM vyAcaSTe / athaveti // nAma prAtipadikaM tasmAdvA NijbhavatItyarthaH / tacca prAtipadikaGkusmazabdAtmakameva gRhyate pratyAsaktayA / tathAca kusmeti dhAtoH kusmeti prAtipadikAdvA Nijiti phalitam / tatra dhAtoH NicaH svArthikatvamabhipretya prAtipadikAt Nici vizeSamAha / tataH iti // tasmAt prAtipadikAdityarthaH / dhAtvarthe iti // karotItyarthe AcaSTe ityarthe vetyarthaH / naca 'tatkaroti tadAcaSTe' ityeva prAtipadikAt Nic siddha iti vAcyam / 'AkusmAdAtmanepadinaH' ityAtmanepadaniyamArthatvAt / ityAkusmIyAH / zabda upasargAditi // upasargAtparaH zabdadhAtuH AviSkAre vartate ityarthaH / anupasargA ceti // anupasargAtparo'pi zabdadhAtuH NicaM labhate ityarthaH / AviSkAre ityasyaivAnuvRttyartha pRthaguktiH / zabda AviSkAre cetyetAvatyevokte anupasargAdbhASaNe'pi syAt / tadAha / AviSkAre ityeveti / kANyAdInAmiti // idaM vArtikaM 'bhrAjabhAsabhASa' iti sUtre bhASye For Private And Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 295 (vA 4613) iti vikalpyate / acIkaNat-acakANat / jabhi 1717 nAzane / jambhayati-jambhati / pUda 1718 kSaraNe / sUdayati / asUSudat / jasu 1719 tADane / jAsayati-jasati / paza 1720 bandhane / pAzayati / ama 1721 roge / Amayati / 'nAnye mita:-' iti niSedhaH / 'ama' gatyAdau zapi gataH / tasmAddhetumaNNau 'na kamyamicamAm' iti niSedhaH / Amayati / caTa 1722 sphuTa 1723 bhedane / vikAse zazapoH 'sphuTatisphoTate' ityuktam / ghaTa 1724 saGghAte / ghATayati / 'hantyarthAzca' (ga sU 200) navagaNyAmuktA api hantyarthAH mvArthe NicaM labhante ityarthaH / divu 1725 mardane / udittvAddevatItyapi / arja 1726 pratiyatne / ayamarthAntare'pi / dravyamarjayati / ghuSir 1727 vizabdane / ghoSayati / 'ghuSiravizabdane' / (sU 3063) iti sUtre 'avizabdane' iti niSedhAlliGgAdanityo'sya Nic / ghoSati / irittvAdanA / aghuSat-aghoSIt / Nyantasya tu ajUpaThitam / 'kANi rANi zrANi bhANi heThi lopayaH SaT kANyAdayaH' iti bhASyam / acIkaNaditi // hUsvatvapakSe laghuparatvAdabhyAsasya sanvattvamiti bhAvaH / zazaporiti // zavikaraNe zavikaraNe cetyarthaH / hantyarthAzceti // gaNasUtramidaM / hana hiMsAgatyoriti hanadhAtohiMsA gamanaJcArthaH / etadarthakAH ye dhAtavaH bhvAdiSu navasu gaNeSu paThitAH te sarve'pi curAdau paThitAH pratyetavyA ityarthaH / tatazca tebhyaH svArthe Nijapi pakSe bhavatIti phalitam / tdaah| navagaNyAmityAdi // 'divu mardane' / udittvAditi // uditkaraNam 'udito vA' iti vAyAmiDkilpArtham / dyUtvA-devitvA / iDabhAve Um / iTi tu 'naktvA seT' iti kittvaniSedhAt guNa iti sthitiH / asya nityaNyantatve sati NicA vyavahitatvena vAyAmiDikalpasya aprasakte. ruditkaraNaM vyarthaM sat jJApayati asya divudhAtoH Nijvikalpa itIti bhAvaH / 'ghuSir vizabdane' / vizabdanaM zabdena svAbhiprAyAviSkaraNaM pratijJAnaJca / bhvAdau tvayaM dhAturavizabdanArthakaH paThitaH / ghoSayatIti // zabdena svAbhiprAyamAviSkarotItyarthaH / pratijAnIte iti vaa| liGgAditi // iniSedhaprakaraNe 'ghuSir avizabdane' iti sUtram / avizabdanArthakAt ghuSadhAtorniSThAyAM iNnasyAdityarthaH / yathA-ghuSTA rajjuH / prasAritetyarthaH / avizabdane iti kim / avaghuSitaM vAkyam / pratijJAtamityarthaH / atra vizabdanArthakatvAneniSedhaH iti sthitiH / tatra vizabdanArthakasya ghuSadhAtoH caurAdikatvena NyantatvaniyamANicA vyavadhAnAttataH parA niSThA nAstyeveti igniSedhe vizabdanaparyudAso vyarthassan caurAdikasyAsya vizabdanArthakasya ghuSaH Nici vikalpaGgamayati / evaJca avaghuSTaM vAkyamityatra caurAdikadhuServizabdanArthakasya niSThAyAm iti iniSedho nirbAdhaH iti bhASye spaSTam / irittvAda veti // NijabhAvapakSe iti zeSaH / nanu irittvAdeva Nijvikalpe siddhe 'ghuSiravizabdane' iti igniSedhasUtre avizabdane For Private And Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 296 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi ghuSat / AGaH kranda 1728 sAtatye / bhauvAdika: krandadhAturAtAnAdyartha uktaH / sa evAGpUrvo NicaM labhate sAtatye / Akrandayati / anye tu 'AGpUrvo ghuSiH krandasAtatye' ityAhuH / AghoSayati / lasa 1729 zilpayoge / tasi 1730 bhUSa 1731 alaGkaraNe / avataMsayati-avataMsati / bhUSayati / arha 1732 pUjAyAm / jJA 1733 niyoge / AjJApayati / bhaja 1734 vizrANane / zRdhu 1735 prasahane / 'azazardhat-azIzRdhat' / yata 1736 nikAropaskArayoH / raka 1737 laga 1738 AsvAdane / ragha' ityeke / 'raga' ityanye / aJcu 1739 vizeSaNe / azcayati / uditvabhiDikalpArtham / ata eva vibhASito Nic / aJcati / evaM zRdhujasuprabhRtInAmapi bodhyam / ligi 1740 citrIkaraNe / liGgayati-liGgati / muda 1741 saMsarge / modayati saktUnghRtena / trasa 1742 dhAraNe / 'grahaNe' ityeke / 'vAraNe' ityanye / udhrasa 1743 ucche / ukAro dhAtvavayava ityeke / netyanye / dhrAsayati / udhrAsayati / muca 1744 pramocane, modane ca / vasa 1745 snehacchedApaharaNeSu / cara 1746 saMzaye / cyu 1747 sahane / 'hasane ca' ityeke / cyAvayati / 'cyusa' ityeke / cyosayati / bhuvo'vakalkane 1748 / avakalkanaM mizrIkaraNamityeke / cintanamityanye / bhAvayati / kRpezca 1749 / kalpayati / iti paryudAsasya NijvikalpajJApakatvAzrayaNaklezo bhASye vyartha iti cena / ata eva bhASyAdirittvAbhAvavijJAnAt / evaJca 'ghuSiravizabdane' ityatra ghuSirityasya ikA nirdezamAzritya prathamAntatvamevAzrayaNIyam / irittvAdaGveti mUlantu bhASyavirodhAdupekSyamevetyAstAntAvat / AGaH kranda sAtatye iti // AGaH paraH krandadhAtuH AhvAnasAtatye'rthe NicaM labhate ityarthaH / yadvA AGa ityanantaraM ghuSirityanuvartate / krandasAtatye ityarthanirdezaH / tadAha / anye viti / lasazilpayoge iti // kauzale ityarthaH / tasi bhUSeti // atra tasiH prAyeNa avapUrvaH / tadAha / avataMsayatIti / zAniyoge iti // ADpUrvaH / tadAha / AjJApayatIti // AdantatvAt puk / ajijJapat / yata nikAreti // tAlavyAntasthAdiH / yatto vA preSo vA nikAraH / yAtayati / aryAyatat / aJcu vizeSaNe iti vyAvartane ityarthaH / udittvamiti // 'udito vA' ityaNyantAt kvAyAmiDikalpArthamityarthaH / NyantAttu NicA vyavadhAnAt iDikalpasya na prasaktiriti bhaavH| nanvasya nityaNyantatvAdaNyantatvaM asiddhamityata Aha / ata eveti // cyu sahane iti // cyAvayati / acucyavat / bhuvo' vakalkane iti / avakalkanavRttebhUdhAtoNic syAdityarthaH / kRpezceti // avakalkanavRtteH kRpeH For Private And Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 297 'A svadaH sakarmakAt' (ga sU 201) / svadimabhivyApya sambhavatkarmabhya eva Nic / prasa 1750 grahaNe / grAsayati phalam / puSa 1751 dhAraNe poSayatyAbharaNam / dala 1752 vidAraNe / dAlayati / paTa 1753 puTa 1754 luTa 1755 tuji 1756 miji 1757 piji 1758 luji 1759 bhaji 1760 laghi 1761 trasi 1762 pisi 1763 kusi 1764 dazi 1765 kuzi 1766 ghaTa 1767 ghaTi 1768 bRhi 1769 barha 1770 balha 1771 gupa 1772 dhUpa 1773 viccha 1774 cIva 1775 putha 1776 loka 1777 loca 1778 Nada 1779 kupa 1780 tarka 1781 vRtu 1782 vRdhu 1783 bhASArthAH / pATayati / poTayati / loTayati / tujayati / tujati / evaM pareSAm / ghATayati / ghaNTayati / 2572 / nAglopizAsvRditAm / (7-4-2) NicyaglopinaH zAste: RditAM copadhAyA hrasvo na syAJcaGpare Nau / alulokat / alulocat / vartayati / vardhayati / udittvAt vartati / vardhati / ruTa 1784 laji 1785 aji 1786 dasi 1787 bhRzi 1788 ruzi 1789 zIka 1790 rusi 1791 naTa 1792 puTi 1793 ji 1794 ci 1795 raghi 1796 laghi 1797 ahi 1798 rahi 1799 mahi 1800 ca / laDi 1801 taDa 1802 nala 1803 ca / pUrI 1804 ApyAyane / IdittvaM niSThAyAminiSedhAya / ata eva NijvA / pUrayati-pUrati / Nic syAdityarthaH / kalpayatIti // 'kRpo ro laH' iti latvam / kRpezcati pAThAntaram / AsvadassakarmakAditi // AGabhividhau / tadAha / svadimabhivyApyeti // tatra 'pvada AsvAdane' ityasya akarmakatvAdAha / sambhavatkarmabhyaH iti // ita Arabhya AsvadIyAssakarmakAH / svadistvakarmakaH / paTa puTeti // ekatriMzat dhAtavaH / AdyAstra. yaSTAntAH / AdyadvitIyau pvrgprthmaadii| caturthAdyA ekAdaza iditaH / trisipisI idupadhau / adupadhau ityeke / SoDazasaptadazAviditau / alulokat-alulocat, ityatra upadhAhasve prApte / nAglopi // 'Nau caTyupadhAyAH' ityanuvartate / NAvityAvartate / ekamaglopina ityatrAnveti / dvitIyantu niSedhe prnimittm| tadAha / NicyaglopinaH ityAdi // RditvAnnAglopIti niSedhena upadhAhasvAbhAve sati laghuparakatvAbhAvAnnAbhyAsadIrgha iti bhAvaH / udittvAditi // 'vRtu vRdhu' ityudittvaM 'udito vA' ityaNyantAt tvAyAmivikalpArtham / NyantAttu NicA vyavadhAnAt neDikalpaprasaktiH / ato Nijvikalpo vijJAyate iti bhAvaH / pUrI ApyAyane / iniSe For Private And Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 298 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi ruja 1805 hiMsAyAm / Svada 1806 AsvAdane / 'svAda' ityeke / asiSvadat / dIrghasya tvaSopadezatvAt asisvadat / __'A dhRSAdvA' (ga sU 202) / ita Urdhva vibhASitaNico dhRSadhAtumabhivyApya / yuja 1807 pRca 1808 saMyamane / yojayati-yojati / ayokSIt / parcayati-parcati / parcitA / aparcIt / arca 1809 pUjAyAm / Saha 1810 marSaNe / sAhayati sa evAyaM nAgaH sahati kalabhebhyaH paribhavam' Ira 1811 kSepe / lI 1812 dravIkaraNe / lAyayati--layati / letA / vRjI 1813 varjane / varjayati-varjati / vRJ 1814 AvaraNe / vArayativarati--varate / varitA-varItA / ja 1815 vayohAnau / jArayati-jarati / jaritA jarItA / ji 1816 ca / nAyayati-jrayati / vetA / rica 1817 viyojanasamparcanayoH / recayati-recati / rektA / ziSa 1818 asarvopayoge / zeSayati-zeSati / zeSTA / azikSat / ayaM vipUrvo'tizaye / tapa 1819 dAhe / tApayati-tapati / taptA / tRpa 1820 tRptau / 'sandIpane' ityeke| dhAyeti // aNyantAt tvAyAminiSedhArthamIdittvam / NyantAttu NicA vyavadhAnAdaprasakteH / ato Nijvikalpo vijJAyate ityarthaH / svadadhAtuH SopadezaH / tadAha / asiSvaditi // AdezasakAratvAtSaH / abhyAsekArasya saMyogaparakatvena gurutvAnnAbhyAsadIrghaH / dIrghasya tviti // dIrghamadhyasya tvityrthH| aSopadezatvAditi // hrasvamadhyasyaiva svadeH SopadezeSu parigaNanAditi bhAvaH / ityaasvdiiyaaH| AdhRSAdveti // gaNasUtram / vibhASitaNicaH iti // vikalpitaNickAH pratyetavyA ityarthaH / AGabhivyAptAviti matvA aah| dhRssdhaatumbhivyaapyeti|| NijabhAvapakSe aah| ayokSIditi / arca pUjAyAmiti // ayamanudAttediti shaakttaaynH| arcayate / arcate / asya bhvAdau pAThaH anArSaH / anenaiva siddheH / naca parasmaipadArtha bhvAdAvarceH pATha iti vAcyam / bhvAdau tasyApyAtmanepadIyatAyAzzAkaTAyanasammatatvena mAdhavokteH / evamatratyAnAmAdhRSIyANAM bhvAdau parasmaipadiSu pAThaH prAmAdika evetyAhuH / lI dravIkaraNe / lAyayatIti // lIloriti nuk tu na / lAsAhacaryAt he tumaNNAvevAsya pravRtteH / leteti // vibhASA lIyateH ityAttvantu n| tatra nAzyanvikaraNayoreva yakA nirdeza iti bhASyAt / vRJ AvaraNe / varitA-varIteti // 'vRto vA' iti dIrghaH / AzIrliGi briyAt / Atmanepade tu 'liGsicoH' iti veT / vRssiisstt-vrissiisstt| iDabhAvapakSe uzceti kittvAnna guNa: / 'na liGi' iti iTo na dIrghaH / avRt| ni ceti|| hrasvAnto'yam / rica viyojane iti // aniDayam / tatazca NijabhAvapakSe neTa / tadAha / rekteti / ziSa asarveti // ayamapyaniT / tadAha / zeSTeti / azikSaditi // zala igupadhAditi ksaH / ayaM vipUrvo atizaye iti // vartata iti zeSaH / ayamasmAdviziSTa ityatra adhika iti gamyate / tRpa tRptAviti // aniTsu For Private And Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 299 tarpayati-tarpati / tarpitA / chudI 1821 saMdIpane / chardayati-chardati / charditA / chardiSyati / 'se'sici-' (sU 2503) iti vikalpo na / sAhacaryAttatra raudhAdikasyaiva grahaNAt / 'capa chupa hapa sandIpane' ityeke / carpayati / charpayati / ibhI 1822 bhaye / darbhayati / darbhati / darbhitA | habha 1823 saMdarbha / ayaM tudAdAvIdit / zratha 1824 mokSaNe / 'hiMsAyAM' ityeke / mI 1825 gatau / mAyayati-mayati / metA / grantha 1826 bandhane / granthayati-granthati / zIka 1827 AmarSaNe / cIka 1828 ca / arda 1829 hiMsAyAm / svaritet / ardayati-ardati-ardate / hisi 1830 hiMsAyAm / hiMsayati-hiMsati / hinasti' iti zrami gatam / arha 1831 pUjAyAm / AGa: pada 1832 padyarthe / AsAdayati-AsIdati / 'pAghrA-' (sU 2330) iti sIdAdezaH / AsattA / AsAtsIt / zundha 1833 zocakarmaNi / zundhitA / azundhIt / azundhiSTAm / chada 1834 apavAraNe / svaritet / juSa 1835 paritarkaNe / paritarkaNamUho hiMsA vA / 'paritarpaNe' ityanye / paritarpaNaM paritRptikriyA / joSayati-joSati / prItisevanayorjuSata iti tudAdau / dhUJ 1836 kampane / NAvityadhikRtya 'dhUmIbornugvaktavyaH' (vA 4519) / dhUnayati--dhavati-dhavate / kecittu 'dhUprINo:--' iti paThitvA prINAtisAhacaryAddhanotareva nukamAhuH / dhAvayati / ayaM svAdau krayAdau tudAdau ca, svAdau hrasvazca / tathA ca kavirahasye'dhUnoti campakavanAni dhunotyazokaM cUtaM dhunAti dhuvati sphuTitAtimuktam / vAyurvidhUnayati campakapuSSareNUnyatkAnane dhavati candanamaJjarIzca // prIJ 1837 tarpaNe / prINayati / 'dhUmINo:--' iti haradattoktapAThe tu prAyayati-prayati--prayate / zrantha 1838 grantha 1839 sandarbha / Apla 1840 lambhane / jhApayati--Apati / Apat / aaptaa| svaritedayamityeke / Apate / tanu 1841 zraddhopakaraNayoH / upasargAcca daiye'| tAnayati-vitAnayati-tanatizyanA nirdezAdayaM seT / tadAha / tarpiteti / chudI sandIpane iti // IdittvaniSThAyAminiSedhArtham / dhuvati sphuTiteti // zavikaraNasya rUpam / zasya GittvAdguNAbhAve uvaG / prIJ tarpaNe / prINayatIti // 'dhUprImoH' iti vArtikAnnugiti bhAvaH / haradatteti / / anena bhASyAsammatatvaM sUcitam / upasargAcceti // daiye tu upasargAdanupasargAcca parastanu For Private And Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 300 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi vitanati / 'cana zraddhopahananayoH' ityeke / cAnayati--canati / vada 1842 sndeshvcne| vAdayati / svaritet / vadati-vadate / anudAttedityeke / vavadatuH / vavaditha / vavade / vadyAt / vaca 1843 paribhASaNe / vAcayati-vacati / vaktA / avAkSIt / mAna 1844 pUjAyAm / mAnayati-mAnati / mAnitA / vicAraNe tu bhauvAdiko nityasannantaH / stambhe tu 'mAnayate' (ityAkusmIyAH / ) 'manyate' iti divAdau / 'manute' iti tanAdau ca / bhU 1845 prAptAvAtmanepadI / bhAvayate-bhavate / NicsanniyogenaivAtmanepadamityeke / bhavati / gaI 1846 vinindane / mArga 1847 anveSaNe / kaThi 1848 zoke / utpUrvo'yamutkaNThAyAm / * kaNThate ityAtmanepadI gataH / mRjU 1849 zaucAlaGkArayoH / mArjayati--mArjati / mArjitA-mASTo / mRSa 1850 titikSAyAm / svaritet / marSayati--marSati-marSate / mRSyati-mRSyate iti divAdau / secane zapi marSati / dhRSa 1851 prasahane / dharSayati-dharSati / ityAdhRSIyAH / athAdantAH / katha 1852 vAkyaprabandhe / allopasya sthAnivadbhAvAnna vRddhiH / kathayati / aglopitvAnna dIrghasanvadbhAvau / acakathat / vara 1853 IpsAyAm / varayati / vArayatIti gatam / gaNa 1854 saGkhyAne / gaNayati / dhAturAdhRSIyo veditavya ityarthaH / zraddhopakaraNayostvanupasargAdeveti bhAvaH / 'vaca pribhaassnne'| avAkSIditi // asyativaktIti lukA nirdezAdaG neti bhAvaH / vacisvapIti samprasAraNam / ucyAt / ityAdhRSIyAH / athAdantA iti // vakSyante iti zeSaH / ante akAro netsaMjJakaH nApyuccAraNArtha iti bhAvaH / tatra kathadhAtorNici ato lope kathi ityasmAt tipi zapi guNe ayAdeze kathayatIti rUpaM vakSyati / tatra NicamAzritya upadhAvRddhimAzaGkayAha / allopasya sthAnivadbhAvAditi // acaH parasminnityaneneti bhAvaH / atredamavadheyam / sthAnini sati zAstrIyaM yatkAryaM tadeva sthAnivadAdezo'nalvidhAvityatrAtidizyate / yattu sthAnini sati nimitta. vyAghAtAna bhavati tasya bhAvasya azAstrIyatvAnnAtidezaH / anyathA nAyaka ityata IkArasthAnikasya aikArasya AyAdezAnApatteH / IkAre sthAnini sati AyabhAvasya dRSTatvena tasyApyaikAre atidezaprasaGgAt / ' acaH parasmin ' ityatra tu sthAnini sati yat zAstrIyaGkArya prasajyate tasya tadabhAvasya cAzAstrIyasyApyatideza iti bhASye spaSTam / ato'tra dhakArAdakAre sati prasaktasya upadhAvRddhyabhAvasya azAstrIyatve'pyatideza iti siddham / luGi caDi acakathat ityatra sanvattvamAzajhyAha / aglopitvAditi // sanvattvaviSaye jAyamAno'bhyAsadIrghaH sanvattvanApekSata iti pRthguktiH| evaGkathAdau sarvatra jJeyam / gaNa sngkhyaane| caGi allopasya sthAni For Private And Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 301 2573 / I ca gaNaH / (7-4-97) gaNerabhyAsasya ItsyAJcapare nnau| cAdat / ajagaNat--ajIgaNat / zaTha 1855 zvaTha 1856 samyagavabhASaNe / paTa 1857 vaTa 1858 granthe / raha 1859 tyAge / ararahat / stana 1860 gadI 1861 devazabde / stanayati / gadayati / ajagadat / pata 1862 gatau vA / vA NijantaH / vA adanta ityeke| Adya patayati-patati / patAJcakAra / apatIt / dvitIye pAtayati / apIpatat / paSa 1863 anupsrgaat| gatAvityeva / paSayati / svara 1864 AkSepe / svarayati / raca 1865 pratiyatne / racayati / kala 1866 gatau saMkhyAne ca / caha 1867 parikalkane / parikalkanaM dambha: zAThyaM ca / maha 1868 pUjAyAm / mahayati / mahati iti zapi gatam / sAra 1869 kRpa 1870 zratha 1871 daurbalye / sArayati / kRpayati / zrathayati / spRha 1872 IpsAyAm / bhAma 1873 krodhe / ababhAmat / sUca 1874 paizunye / sUcayati / aSopadezatvAnna SaH / asUsucat / kheTa 1875 bhakSaNe / tRtIyAnta ityeke / 'khoTa' ityanye / kSoTa 1876 kSepe / goma 1877 upalepane / ajugo mat / kumAra 1878 krIDAyAm / acukumArat / zIla 1879 upadhAraNe / vattvAt dIrghasanvadrAvayorabhAve ajagaNadityeva prApte Aha / I ca gnnH|| 'sanvallaghuni' ityatazcapare iti, atra lopa ityataH abhyAsasyeti, cAnuvartate / tdaah| gnnerbhyaassyeti|| 'atsmRdRtvara' iti pUrvasUtrAdagrahaNaJcakArAdanukRSyate / tadAha / cAdaditi / stanagadIdevazabda iti // parjanyagarjane ityarthaH / stanazca gadizceti dvndvH| gadIti ikA nirdezaH / gadetyakArAntAt iki allope gadIti nirdezaH / evaJca praakrnnikmdnttvnnvyaahnyte| pata gatau veti||gtaavrthe patadhAtuH NicaM vA labhata ityarthaH / tadAha / vANijanta iti // AdhRSIyatvAbhAvAt viklpvidhiH| yadvA vAzabdasya adantatva evAnvayaH / Nic tu nitya eva / tadAha / vA ada. nta ityeke iti ||prthmpksse tu adnttvmev| tadAha / Aye ptytiiti|| allopasya rathAnivattvAnna vRddhiH / patAJcakAreti // NijabhAve'pyadantatvAt kAsyanekAc ityAmiti bhAvaH / caGi apapatat / aglopitvAnna dIrghasanvattve / dvitIye pAtayatIti // takArAdakArasya uccAraNArthatvAdupadhAvRddhiriti bhAvaH / apIpataditi // aglopitvAbhAvAddIrghasanvattve iti bhAvaH / kRpayatIti // ajantatvasya dhAtvantaratvAt 'kRpo ro laH' iti na bhavati / 'spRha IpsAyAm / ' AptumicchA IpsA / ababhAmaditi // caGi allopasya sthaanivttvaanopdhaasvH| sUca paizunye / aSopadezatvAditi // anekActvAditi bhAvaH / kheTa bhakSaNe / tRtIyAnta iti // TavargatRtIyAnta ityarthaH / sAma sAntvaprayoge / sAntvaprayogaH akaTubhASaNam / For Private And Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi upadhAraNamabhyAsaH / sAma 1880 sAntvaprayoge / asasAmat / 'sAma sAntvane' ityatItasya tu asISamat / vela 1881 kAlopadeze / velayati / 'kAla' iti pRthagdhAturityeke / kAlayati / palpUla 1882 lavanapavanayoH / vAta 1883 sukhasevanayoH / 'gatisukhasevaneSu' ityeke / vAtayati / avavAtat / gaveSa 1884 mArgaNe / ajagaveSat / vAsa 1885 upasevAyAm / nivAsa 1886 'AcchAdane' / aninivAsat / bhAja 1887 pRthakarmaNi / samAja 1888 prItidarzanayoH / prItisevanayoH' ityanye / sabhAjayati / Una 1889 parihANe / Unayati / 'oH puyaji-' (sU 2577) iti sUtre 'payayoH' iti vaktavye vargapratyAhArajakAragraho liGgaM : Nici aca Adezo na asasAmaditi // allopasya sthAnivattvAnnopadhAhasvaH / nanu sAma sAntvane iti kathAdeH prAk curAdau pATho vyarthaH anenaiva siddheH ityata Aha / sAma sAntvane ityatItasya tu asISamaditi // pUrvapaThite sAmadhAtau makArAdakArasya uccAraNArthatayA ca upadhAisvaH dIrghasanvattve cetyarthaH / yadyapi sAma sAntvaprayoge ityeva prAk curAdau paThitam / tathApi sAntvanasya sAmaprayogAdananyatvAttathoktiriti bhAvaH / gaveSa mArgaNe / mArgaNaM anveSaNam / caGi allopasya sthAnivattvAnnopadhAhasvaH / tadAha / ajagaveSaditi // 'nivAsa AcchAdane' / aninivAsat / 'Una parihANe' parihANanyUnIbhAvaH / UnayatIti // NAvato lopa iti bhAvaH / nanu luGi caGi Una i at i iti sthite Nilope 'caDi' ityajAdedvitIyasya nazabdasya dvitve ato lope aglopitvena sanvattvAbhAvAdabhyAse itvadIrghayorabhAve ATo vRddhau aunanaditi rUpaM vakSyati / tadanupapannam / dvitvAtprAgeva paratvAdato lope kRte nizabdasya dvittve auninAdityevamabhyAse ikArazravaNaprasaGgAt / naca dvitve kArye ato lopasya dvivacane'cIti niSedhaH zaGkayaH / allopanimittasya Nico dvitvanimittatvAbhAvAt ityata Aha / oH puyaNjItyAdi // o:puyaNajyapare iti sUtre oH payayoraparayorityeva vaktavye pu iti pavargasya yaNiti pratyAhArasya jakArasya ca grahaNaM liGgamityanvayaH / kutra liGgamityata Aha / NicItyAdi // dvitve kaoNrtha NijnimittakaH aca Adezo na syAdityatra liGgamiti pUrveNAnvayaH / tathAhi / oH puyaNa jvapara iti sUtram / sani pare yadaGgantadavayavAbhyAsovarNasya ikArassyAt avarNaparakeSu pavargayaNjakAreSu parata iti tadarthaH / pUG pipAvayiSati / bhU bibhAvayiSati / yu yiyAvayiSati / ru rirAvayiSati / lUJ lilaavyissti| ju jijAvayiSati / ityudaahrnnaani| atra dvitvampratyAnimitte Nici 'dvirvacane'ci' iti niSedhApravRttyA dvitvAt prAgeva paratvAdRddhyAvAdezayoH kRtayoH abhyAseSvAkArasya haste sati 'sanyataH' ityeva ittvasiddheH pavargayaNapratyAhArajakAragrahaNaM vyartham / oH payayoraparayoH ityeva sUtramastu / pakArayakAragrahaNantu na vyartham / pipAvayiSati yiyAvayiSatItyatra uktarItyA 'sanyataH' iti itvasiddhAvapi pipaviSate yiyaviSatItyatra pUdhAtoyudhAtozca aNyantAt 'sani abhyAse' ittvArthaM tadAvazyakatvAt / tatra hi For Private And Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam . bAlamanoramA / syAdvitve kArye' iti / 'yatra dviruktAvabhyAsottarakhaNDasyA''prakriyAyAM pariniSThite rupe vAvarNo labhyate, tatraivAyaM niSedhaH' / jJApakasya sajAtIyApekSatvAt / tena * acikIrtat iti siddham / prakRte tu 'na' zabdasya dvitvam / tata uttara iko jhaliti sanaH kittvAt zrayukaH kitIti prAptaminiSedhambAdhitvA 'smipUjvazAM sani' iti sanIvantarddhabhrasjadambhuzrisyUrNabharajJapisanAmiti ca sUtrAbhyAmiTi kRte iDAdessano dvitvanimittatvena iTo'pi dvitvanimittatayA 'dvivacane'ci' iti guNAvAdezayoniSedhe sati pU yu ityanayordvitve abhyAse akArAbhAvena 'sanyataH' ityasyApravRttyA tatra ittvArthe payayo. rityAvazyakam / vargapratyAhArajakAragrahaNantu dvitve kArye NAvaca Adezo netyanAzrayaNe vyarthameva / tadAzrayaNe tu bibhAvayiSatItyAdiSu Nici lupte sati 'caGi' iti dvitve kArye pratyayalakSaNamAzritya Nici guNAvAdezayoH pratiSedhe sati uvarNAntAnAndritve abhyAse akArAbhAvena 'sanyataH' ityasyApravRttyA vargapratyAhArajakAragrahaNamarthavat / ataH dvitve kArye NAvaca Adezo neti vijJAyate ityarthaH / nanu 'kRta saMzabdane' asmAt Nau 'upadhAyAzca' iti Rta ittve raparatve kirat ityasmAt luGi caGi Nilope dvitve abhyAse uradattve halAdizeSa kasya cutve uttarakhaNDe ikArasya -- upadhAyAzca' iti dIrgha acikIrtaditi ruupmissyte| tanna yujyate / dvitve kartavye NAvaca Adezasya niSiddhatayA ittvAtprAgeva kRt ityasya dvitve, uradattve, raparatve, halAdizeSe, kasya cutve, uttarakhaNTe Rta ittve raparatve, upadhAdIrgha, acikIrtadityApatterityata Aha / yatra dviruktAvityAdi // yatra dhAtau caGi dvivaMcane kRte abhyAsottarakhaNDasya Adyo'c avarNo labhyate tatraiva dvitve kArya NAvaca Adezo netyayaM niSedha ityanvayaH / yadyapi dhAtoravayavasya ekAco dvitve kRte abhyAsottarakhaNDe dvitIyasyAco'bhAvAdAdyo'jiti vyarthameva / tathApi spaSTArthantadityAhuH / nanvabhyAsottarakhaNDasyAdyo'javarNo labhyate ityatra kiM varNaH dvitvapravRttivelAyAM vivakSitaH uta pariniSThite rUpe vivakSitaH / nAdyaH / kSudhAtorNyantAt sani cukSAvayiSatItyatra kSu ityasya dvitve kRte abhyAsottarakhaNDe prakriyAdazAyAmavarNAbhAvena vRddhyAvAdezayoniSedhApravRttyA dvitvAt prAgeva paratvAddhyAvAdezayoH kSAv ityasya dvitve cikSAvayiSatItyApatteH / na dvitIyaH / Una i a t iti sthite sati na ityasya dvittve abhyAsottarakhaNDe allope satyavarNAbhAvena Nau allopasya niSedhApravRttyA dvitvAt prAgeva paratvAdato lope sati ni ityasya dvitve auninadityApatterityata Aha / prakriyAyAM pariniSThite rUpe veti // na tvamukatraivetyAgraha iti bhAvaH / sajAtIye puyajA amyAsottarakhaNDe avarNaparatvaniyamAditi bhAvaH / siddhamiti // prakriyAyAM pariniSThite vA uttarakhaNDe avarNAbhAvAdRta ittvasya na niSedha iti bhAvaH / evaM ca cukSAvayiSati ityatra kSu ityasya dvitve prakriyAdazAyAmabhyAsottarakhaNDe avarNAbhAve'pi pariniSTite rUpe tatsattvAt Nau guNAvAdezayorbhavatyeva dvitve kArye niSedhaH / aunanadityatrApi Nau bhavatyevAllopasya niSedha ityAha / prakRte viti // aunanadityatretyarthaH / nazabdasyeti // allopAtprAgeva nazabdasya dvitvAzrayaNe prakriyAdazAyAmuttarakhaNDe avarNalAbhAdallopasya niSedhe sati nazabdasyaiva For Private And Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi khaNDe'llopaH / aunanat / mA bhavAnUnanat / dhvana 1890 zabde / adadhvanat / kUTa 1891 paritApe / 'paridAhe' ityanye / saGketa 1892 grAma 1893 kuNa 1894 guNa 1895 cAmantraNe / cAtkUTo'pi / kUTayati / saGketayati / grAmayati / kuNayati / guNayati / pAThAntaram / keta 1896 zrAvaNe nimantraNe ca / ketayati / niketayati / 'kuNa guNa cAmantraNe' / cakArAtketane / kUNa 1897 saGkocane'pi / stena 1898 caurye / atistenat / garvAdAtmanepadina: / pada 1899 gatau / padayate / apapadata / gRha 1900 grahaNe / gRhayate / mRga 1901 anveSaNe / mRgayate / 'mRgyati' iti kaNDAdiH / kuha 1902 vismApane / zUra 1903 vIra 1904 vikrAntau / sthUla 1905 paribRMhaNe / sthUlayate / atusthUlata / artha 1906 upayAcyAyAm / arthayate / Athita / satra 1907 santAnakriyAyAm / asasatrata / anekActvAnna SopadezaH / sisatrayiSate / garva 1908 mAne / garvayate / adantatvasAmANijvikalpa: / 'dhAtoranta udAtta:' liTi Am' ca phalam / evamagre'pi / ityAgIyAH / dvitvaM na tu nizabdasyeti bhAvaH / tataH iti // nazabdasya dvitvAnantaramuttarakhaNDe allopa iti bhAvaH / atra nazabdadvitvArthameva UnadhAtoradantatvaM sthitam / phalAntaraM sUcayannAha / mA bhavAn Unanaditi // aglopitvAnnopadhAhUsva iti bhAvaH / pAThAntaramiti // keta zrAvaNe ityAdi zeyamityarthaH / cakArAtkateti samuccIyate iti zeSaH / saGkocane'pIti // itizabdaH pAThAntarasamAptau 'stena caurye' anekActvAnna Sopadezo'yamiti matvA Aha / atistenaditi // gRha grahaNe / Rdupadho'yam / gRhayate iti // allopasya sthAnivattvAnna guNa iti bhAvaH / luGi ajagRhata / aglopitvAnna sanvattvam / mRga anveSaNe / mRgayate iti // ihApyallopasya sthAnivattvAnna guNaH / 'mArga anveSaNe' ityAdhRSIyasya tu mArgayati-mArgati iti ca gatam / artha upayAcyAm / arthayate iti // artha i iti sthite ato lopaH / na tu 'aco Niti' iti vRddhiH / vRddherlopo balIyAniti nyAyAt / arthavedayorityApuktu na / tatra prAtipadikasya grahaNAt / garva maane| abhimAne ityarthaH / nanu kathAdAvasya pATho vyarthaH / adantatve phalAbhAvAt / naca sanvatvAnivRttaye aglopitvAya adantatvamiti zaGkayam / laghuparakatvAbhAvAdeva tadaprasakteH / nApyallopasya sthAnivadbhAvAt upadhA. vRddhinivRttyarthamadantatvamiti zaGkayam / gakArAdakArasyAnupadhAtvAdeva tadaprasaktarityata Aha / adantatvasAmANijvikalpaH iti // nanu garvate ityatra NijabhAve'pyadantatvaM niSphalamiti kathantasya vikalpajJApakatetyata Aha / dhAtoranta udAttaH iti // tena gate ityatra vakArAdakAra udAttaH phalati / adantatvAbhAve tu gakArAdakAra udAttaH HELHHHHHHH For Private And Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| sUtra 1909 veSTane / sUtrayati / asusUtrat / mUtra 1910 prasravaNe / mUtrayati-mUtrati / rUkSa 1911 pAruSye / pAra 1912 tIra 1913 karmasamAptau / apapArat / atitIrat / puTa 1914 saMsarge / puTayati / dheka 1915 darzane ityeke / adidhekat / katra 1916 zaithilye / katrayatikavati / 'karta' ityapyeke / kartayati-kartati / 'prAtipadikAddhAtvarthe bahulamiSThavaJca' (ga sU 203) prAtipadikAddhAtvarthe NicsyAt , iSThe yathA prAtipadikasya puMvadbhAvarabhAvaTilopavinmatublopayaNAdilopaprasthasphAdyAdezabhasaMjJAstadvaNNAvapi syuH / paTumAcaSTe paTayati / paratvAdvaddhau satyAM TilopaH / apIpaTat / 'Nau caDi-' (sU 2314) ityatra bhASye tu ' vRddherlopo balIyAn' iti sthitam / syAditi bhAvaH / liTyAm ceti // garvAJcakre ityatra 'kAsyanekAcaH' ityAmpratyayo'pyadantatvasya phalamityarthaH / anyathA anekActvAbhAvAdAm na syAditi bhaavH| evmo'piiti|| 'mUtra prasravaNe' ityAdAvityarthaH / ityAgIyAH / sUtra veSTane / anekAcvAdaSopadezatvArthamasya adantatvamiti na tato'sya NijvikalpaH / 'katra zaithilye' / karta ityapIti // adantatvasAmarthyAdasya Nijvikalpa iti matvA Aha / kartayati / kartatIti // 'prAtipadikAddhAtvarthe bahuLamiSThavacca' curAdigaNasUtramidam / iSThavaditi // saptamyantAdvatiH / tena bhuvamAcaSTe bhAvayatItyatra 'iSTasya yiTa ca' iti yiDAgamo na bhvti| tadAha / iSThe yatheti // atra dhAtvarthe ityanena karaNam / AkhyAnaM darzanaM vacanaM zravaNaM ityAdi gRhyate / puMvadbhAveti // atizayena paTTI paTiSThetyatra bhasyADhe iti puMvattvam / draDhiSTa ityatna 'ra Rto halAdeleghoH' iti rabhAvaH / atizayena sAdhussAdhiSThaH ityatra ttilopH| atizayena sragvI srajiSTaH ityatra 'vinmatolak' iti vino luk / atizayena gomAn gaviSTaH ityatra matupo luk / atizayena sthUlaH sthaviSThaH ityAdau 'sthUladUrayuva' ityAdinA yaNAdilopaH pUrvasya ca guNaH / atizayena priyaH preThaH ityAdau priyasthiretyAdinA prasthAdyAdezaH / atizayena sragvI srajiSThaH ityatra bhatvAnna kutvam / ete iSTa iva NAvapi parataH syurityarthaH / paTayatIti // paTumAcaSTe ityAdyarthe Nic / iSThavattvAt Teriti Tilopa iti bhAvaH / nanu ukArasya Telape sati aglopitvAt sanvattvanna syAdityata Aha / paratvAbaddhau satyAM TilopaH iti // 'aco JNiti' iti ukArasya vRddhau kRtAyAM aukArasya tteaapH| akRtAyAntu vRddhau ukArasya TerlopaH / tatazca "zabdAntarasya prApnuvan vidhiranityaH" iti nyAyena TilopaH anityaH / vRddhistu Tilope kRte sati naiva bhavatIti saapynityaa| evaJca vRddhiTilopayorubhayormadhye paratvAt ukArasya vRddhiH aukAraH tasyAvAdezAtprAgeva paratvAt vArNAdAGgasya balIyastvAcca aukArasya Terlopa ityarthaH / evaJca anaglopitvAt sanvattvamiti matvA Aha / apIpaTaditi // etacca 'muNDamizra' iti sUtre bhASyakaiyaTayoH spaSTam / sthitamiti // tathAca vRddheH prAgukArasya lope aglopitvAnna sanvattvamityarthaH / bhASye ubhayathA darzanAdrUpadvayamapi sAdhviti bodhyam / zabdenduzekhare tu "vRddheH lopo balIyAn" iti 'Nau caDi' iti sUtrabhASyameva pramANam / 'muNDamizra' For Private And Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [curAdi apapaTat / tatkaroti tadAcaSTe' (ga sU 204) / pUrvasyaiva prapaJcaH / karotyAcaSTe iti dhAtvarthamAtraM NijarthaH / laDarthastvavivakSitaH / tenAtikAmati' (ga sU 205) / azvenAtikAmati azvayati / hastinAtikAmati hastayati / 'dhAturUpaM ca' (ga sU 206) / NicprakRtirdhAturUpaM pratipadyate / cazabdo'nuktasamucayArthaH / tathA ca vArtikam-AkhyAnAtkRtastadAcaSTe kullukprakRtipratyApattiH prakRtivacca kArakam' (vA 1766) iti / kaMsavadhamAcaSTe kaMsaM ghAtayati / iha 'kaMsaM han' i iti sthite / iti sUtrabhASyaM tvekadezyuktiriti prapaJcitam / atra puvadbhAvAdikamudAhriyate / enImAcaSTe etayati / puMvadbhAvAt DInnakArayonivRttiH / dRDhamAcaSTe draDhayati 'ra RtaH' iti rabhAvaH / sragviNamAcaSTe strajayati / vinmatoriti vino luk / gomantamAcaSTe gavayati / matupo luk / aGgavRttaparibhASayA na vRddhiH / priyamAcaSTe prAyayati / sthiramAcaSTe sthApayati, ityAdiSu yaNAdilopaprasthasphAdyAdezAH / atra vRddhirbhavatyeva / dvayoriti nirdezena aGgavRttaparibhASAyA anityatvAzrayaNAt / sragviNamAcaSTe srajayati / subantAt vihitasya vino luki antarvartivibhaktyA padatvAt prAptaGkutvaM bhatvAnna bhavati / tatkaroti tadAcaSTe / idamapi curAdigaNasUtram / prAtipadikAditya. nuvartate / tatkaroti tadAcaSTe iti cArthe prAtipadikANic syAdityarthaH / AcArakviviva prAtipadikAdevedam / nanu 'prAtipadikAddhAtvarthe' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / pUrvasyaiva prapazca iti // nanu karoti AcaSTe iti vartamAnanirdezAdakarodityAdyartheSu na syAdityata Aha / karotyAcaSTe ityAdi // laDartha ityupalakSaNaM bhUte bhaviSyati dvitve bahutve ca pratyayo bhavatyeva / tenAtikAmati / idamapi gaNasUtram / 'prAtipadikAddhAtvarthe ' ityasyaiva prpnycH| vAcA atikrAmati vAcarati ityatra kutvantu na zaGkayam / asubantAdeva prAtipadikAt pratyayotpatteH / dhAturUpaJceti // idamapi gaNasUtram / NicprakRtiriti pratipadyate iti cAdhyAhRtya vyaacsstte| NicaprakRtirdhAturUpampratipadyate iti // nanu prAtipadikAt dhAtvarthe Nic bhavati NicaprakRtirdhAturUpaJca pratipadyate iti pratIyamAnArthAzrayaNe bhuktamAcaSTe bhuktayatIti na syAt / bhuktazabdasya bhujadhAturAdezaH syAdityata Aha / cazabdo'nuktasamuccayArthaH iti // kimanuktaM samuccIyate ityata Aha / tathAca vArtikamiti // AkhyAnAt kRta iti // 'hetumati ca' iti sUtre idaM vArtikaM sthitam / AkhyAnaM vRttakathAprabandhaH / tadvAcinaH kRdantAt kaMsavadhAdizabdAt tadAcaSTe ityarthe Nici kRte NicprakRtyavayavabhUtasya kRtaH luk tasyaiva kRtaH yA prakRtiH hanAdidhAturUpA tasyAH pratyApattiH AdezAdivikAraparityAgena svarUpeNAvasthAnambhavatItyarthaH / prakRtivacca kArakam ityaMzastu mUla eva vyAkhyAsyate / kaMsavadhamAcaSTe kaMsaM ghaatytiityudaahrnnm| hananaM vadhaH 'hanazca vadhaH' iti bhAve hanadhAtoH appratyayaH prakRteH vadhAdezazca / kaMsasya vadhaH kaMsavadhaH tadanvAkhyAnaparavAkyasandarbho vivkssitH| tamAcaSTe ityarthe Nic / appratyayasya kRto lukprakRtibhUtasya hanadhAtorvadhAdezasya ca nivRttiH / tathAca phalitaM darzayati / iha kaMsaM han i iti sthite iti // For Private And Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 307 2574 / hanasto'ciNNaloH / (7-3-32) hantestakAro'ntAdeza: syAJciNNalvarje aiti Niti / nanvanAGgasaMjJA dhAtusaMjJA ca kaMsaviziSTasya prAptA / tatazcAidvitvayordoSaH / kiJca kutvatatve na syAtAm / dhAtoH svarUpagrahaNe tatpratyaye kAryavijJAnAt / satyam 'prakRtivacca' iti cakAro bhinnakramaH / kArakaM ca cAtkAryam / hetumaNNica: prakRterhanyAderhetumaNNau yAdRzaM kArakaM dhAtAvanantarbhUtaM dvitIyAntaM yAdRzaM ca hanasto'ciNNaloH // hana iti SaSTI / ta ityatra akAra uccAraNArthaH / tadAha / hantesta. kAra iti // antAdeza ityalo'ntyaparibhASayA siddham / triti Niti ceti // 'aco JNiti' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / tathAca hano nakArasya tatve 'ho hanteH' iti kutvena hasya ghakAre ghAtIti NyantaM phalitam / tato laTi ghAtayati iti rUpaM sthitam / kRto luki samAsanivRttau subluko'pi nivRttau kaMsamiti ca sthitam / 'AkhyAnAt kRtaH' iti vArtikasthaM prakRtivacca kArakamityazaM zakottaratvena yojayiSyan zaGkAmavatArayati / nanviti / kaMsaviziSTasyeti // kaMsavadhazabdasyaivetyarthaH / tasmAdeva Nico bidhAnAditi bhAvaH / nanu kaMsavadhazabdasya aGgatve kA hAnirityata Aha / tatazceti // kaMsavadhazabdasyAGgatvAt advitvayorviSaye doSaH syAt / kaMsazabdAtpUrvamaDAgamaH syAt / kaMsa ityasya dvivacanaM syAt / iSyate tu kaMsamajIghatat ityevaM hanadhAtorevobhayamityarthaH / kizceti // kaMsaGghAtayatIti kutvatatve na syAtAmityarthaH / kuta ityata Aha / dhAtoriti // dhAtorhan ityAdi tattatsvarUpeNa grahaNe sati tatpratyaye dhAtorvihitapratyaye kAryavijJAnamiti paribhASayetyarthaH / tena vAtranamityatra 'hanasto'ciNNaloH' iti tatvana bhavatIti 'hanasto'ciNNaloH' iti sUtre bhASya spaSTam / tathAca prakRte kasaM ghAtayatItyatra 'ho hanteH' iti kutvaM 'hanasto'ciNNaloH' iti tatvaJca na syAtAm / atra NicaH prAtipadikAdvihitatvena dhAtorvihitatvAbhAvAdityarthaH / atra pratyayalakSaNena kRdantatayA kRtprakRtyarthasya karmatvena kaMsasyeti SaSThI syAdityapyAkSepo bodhyaH / tatparihArasyApi vakSyamANatvAt / tAmimAM zaGkAmardhAGgIkAreNa pariharati / satyamiti // kaMsavadhazabdasyaivAGgatvamityAdyaGgIkriyate doSApAdanantu nAGgIkriyata ityrthH| prkRtivnycetiiti|| 'AkhyAnAt kRtaH' iti vArtike prakRtivacceti cakAraH bhinnakramaH / prakRtivadityanantarapaThitaH cakAraH kArakamityasmAdUrva nivezanIya iti bhAvaH / tadevAbhinIya drshyti| kArakaJceti // cakAro'yamanuktasaGgrahArtha ityAha / cAtkAryamiti // samuccIyate iti zeSaH / tathAca kArakAryaJca prakRtivaditi phalitam / atra prakRtizabdeta hetumaNNicaH prakRtirvivakSitA / vyAkhyAnAt / prakRtAviva prakRtivat saptamyantAdvatiH / tadAha / prakRterhanyAderhetumaNNAviti / / prayujyamAne satIti zeSaH / kArakamityasya vivrnnndvitiiyaantmiti| dvitIyAtRtIyAdikArakavibhaktyantamityarthaH / hanti kaMsaM kRSNaH taM prerayatItyarthe kaMsaGghAtayati / kaMsamajIghatadityAdI hetumaNNyante prayujyamAne yat dvitIyAdikArakavibhaktyantaM yacca kAryaGgutvatatvAdvitvAdi tatsarva AkhyAnAt kRta ityasyodAharaNe kaMsavadhamAcaSTe kaMsaGghAtayati kaMsavadhamAcaSTa kaMsamajI For Private And Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 siddhAntakaumudIsahitA [curAdi kArya kutvatatvAdi tadihApItyarthaH / kaMsamajIghatat / 'kartRkaraNAddhAtvarthe ' / (ga sU 207) / karturvyApArArtha yatkaraNaM na tu cakSurAdimAtramityarthaH / asinA hanti / asayati / valka 1917 darzane / citra 1918 citrIkaraNe / 'AlekhyakaraNe' ityarthaH / kadAciddarzane / 'citra' ityayamadbhutadarzane NicaM labhate / citrayati / aMsa 1919 samAghAte / vaTa 1920 vibhAjane / laja 1921 prakAzane / 'vaTi' laji' ityeke / vaNTayati / laJjayati / adanteSu pAThabalAdadantatve vRddhirityanye / vaNTApayati / laJApayati / zAkaTAyanastu kathAdInAM sarveSAM pukamAha / tanmate 'kathApayati' gaNApayati' ityAdi / mizra 1922 samparke / saMgrAma 1923 yuddhe / ayamanudAttet / akAraprazleSAt / ghatadityAdAvapi bhavatIti phalitam / tatra kArakamityanena kaMsAt SaSThI nirastA / udAhRtahetu. maNNyantasthale kRdyogAbhAvena karmaNi dvitIyAyA eva sattvAt / kAryamityanena tu kutvatatve kaMsasya advitvanirAsazceti bodhyam / AkhyAnazabdazca kathaJcidvRttAnuvAdaparaH, na tu bhAratAdiprasiddhakaMsavadhAdikathAparaH / tena rAjAgamanamAcaSTe rAjAnamAgamayatItyAdi siddhyati / dvitIyAntamityatra dvitIyAgrahaNamupalakSaNam / tena puSyayogamAcaSTe puSyeNa yojayatIti siddhyatIti bhASye spaSTam / 'kartRkaraNAddhAtvarthe' idamapi gaNasUtram / prAtipadikAddhAtvarthe ityasyaiva prapaJcaH / kartuH karaNaM kartRkaraNaM, na tu kartA ca karaNaJca iti dvndvH| vyAkhyAnAt / tadAha / kartuLapArArthamiti // abhimataphalotpAdanArthamityarthaH / sAdhakatamamiti yAvat / nanvevaM sati karaNAddhAtvarthe ityeva siddha kartRgrahaNaM vyarthamityata Aha / na tu cakSurAdimAtramiti // kartRgrahaNaM vihAya karaNAdityevoktau cakSurAdIndriyameva suprasiddhatvAt karaNAdizabdena gamyeta / ataH kartRgrahaNamityAhuH / vastutastu 'sAdhakatamakaraNam' iti zAstraprasiddhakaraNasya grahaNaucityAt kartRgrahaNaM spaSTArthameva / kecittu kartRkaraNAditi dvandvamAzritya devadattena vAcayati devadattayatIti karturudAjahaH / kadAciddarzane iti // citretyanuvartate / tadAha / citra ityayamiti // kadAciddarzane ityasya vivaraNamadbhutadarzane iti / citra citrakaraNe / kadAciddarzanayorityeva suvacam / vaTi laji ityeke iti // nanu kathAdAvanayoH pATho vyarthaH / iditoranayoH TakArAntayoradantatvasyAprasakteH phalAbhAvAcetyata Aha / adanteSviti // adanteSu pAThabalAt vaNTalajeti kadAcidadantamapyanayorvijJAyate / adantatvasya ca phalAbhAvAdato lopambAdhitvA 'aco Niti' iti vRddhau 'atihI' iti pugityarthaH / phalitamAha / vaNTApayatIti // zAkaTAyanastviti // RSivizeSo'yam / 'saGgrAma yuddhe' gaNasUtramidam / yuddhavAcisaGgrAmeti prAtipadikaM karotyarthe NicaM labhate ityarthaH / nanu 'prAtipadikAddhAtvarthe ' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / anudAttediti // etadAtmanepadArthamiti bhAvaH / nanu saGgrAmazabdasya prAtipadikasya akArAntatvAt kathamanudAttettvamityata Aha / akAraprazlepAditi // saGgrAmazabdAdanudAttAnunAsikaM pararUpeNa prazliSya nirdezAditi bhAvaH / asasa. For Private And Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 309 asasaGgrAmata / stoma 1924 zlAghAyAm / atustomat / chidra 1925 karNabhedane / 'karaNabhedane' ityanye / 'karNa' iti dhAtvantaramityanye / andha 1926 dRSTayupaghAte / ' upasaMhAre' ityanye / Andadhat / daNDa 1927 daNDanipAtane / aGka 1928 pade, lakSaNe ca / AJcakat / aGga 1929 ca / Ajagat / sukha 1930 duHkha 1931 tatkriyAyAm / rasa 1932 AsvAdanasnehanayoH / vyaya 1933 vittasamutsarge / avavyayat / rUpa 1934 rUpakriyAyAm / rUpasya darzanaM karaNaM vA rUpakriyA / cheda 1935 dvaidhIkaraNe / acicchedat / chada 1936 apavAraNe ityeke / chadayati / lAbha 1937 preraNe / vraNa 1938 gAtravicUrNane / varNa 1939 varNakriyAvistAraguNavacaneSu / varNakriyA varNakaraNam / suvarNa varNayati / kathAM varNayati / vistRNAtItyarthaH / hariM varNayati / stautItyarthaH / 'bahulametannidarzanam / (ga sU 208) / adantadhAtunidarzanamityarthaH / bAhuLakAdanye'pi bodhyaaH| tadyathA / parNa 1940 haritabhAve / apaparNat / viSka 1941 darzane / kSapa 1942 preraNe / vasa 1943 nivAse / tuttha 1944 aavrnne| evamAndolayati / preGkholayati / viDambayati / avadhIrayati ityaadi| anye tu dazagaNIpATho 'bahulam' ityaahuH| tenApaThitA api sautralaukikavaidikA bodhyA: / apare tu navagaNIpATho bahaLama' ityAhuH / tenApaThitebhyo'pi kvacitsvArthe Nic / 'rAmo rAjyamacIkarat' iti yathetyAhuH / curAdibhya eva bahulaM Nijityartha ityanye / sarve pakSA: prAcAM zAmateti // luGi caGi saGgrAmazabdasya Nyantasya aGgatvAt tataH prAgaDiti bhAvaH / etacca bhRzAdisUtra kaiyaTe spaSTam / aglopitvAnopadhAhasvaH / sukhaduHkha takriyAyAm / sukhAnukUle duHkhAnukUle ca vyApAre ityarthaH / sukhaduHkheti prAtipadikAbhyAntatkarotItyarthe Nic syAditi yAvat / ' prAtipadikAddhAtvarthe ' ityeva AbhyAM NijityAhuH / 'bahulametanidarzanam' gaNasUtramidam / eteSAM kathAdInAM adantAnAnidarzanaM pATha ityarthaH / tadAha / adanteti // bahulagrahaNasya phalamAha / bAhuLakAditi / apaparNaditi // aglopitvAnna sanvattvamiti bhAvaH / 'kSipa preraNe' kSipayati / aglopasya sthAnivattvAnna guNaH / evamagre'pi / 'vasa nivAse' adantatvAnopadhAvRddhiH / AndolayatItyAdau adantatvena aglopitvaanopdhaahuusvH| tadevaM 'bahuLametannidarzanam' ityasya kathAdyadantaviSayatvamuktvA matAntaramAha / anye tviti // bhvAdiH, adAdiH, juhotyAdiH, divAdiH, svAdiH, tudAdiH, rudhAdiH, tanAdiH, krayAdiH, curAdiriti dazagaNI, tadbahirbhUtA api sautrAH juprabhRtayaH laukikAH / prejolAdayaH vaidikaaH| tadrakSAMsi rAtribhirasunnan' ityAdau subhAdayazca saGgrahItA bhavantItyarthaH / mtaantrmaah| apare tviti // curAdibhinnA udAhRtAH ye nava gaNAH tebhyo'pi kvacit svArthe Nic For Private And Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 siddhAntakaumudIsahitA granthe sthitAH / 'NiGaGgAnnirasane' (ga sU 209) / aGgavAcinaH prAtipadikAnnirasane'rthe NiG syAt / hastau nirasyati / hastayate / pAdayate / * zvetAzvAzvataragAloDitAbarakANAmazvataretakalopazca' (ga sU 210) / zvetAzvAdInAM caturNAmazvAdayo lupyante, NiG ca dhAtvarthe / zvetAzvamAcaSTe, tenAtikAmati, vA zvetayate / azvataramAcaSTe azvayate / gAloDitaM vAcAM vimrshH| tatkaroti gAloDayate / Ahvarayate / kecittu NicamevAnuvartayanti tanmate parasmaipadamapi / 'pucchAdiSu dhAtvarthe ityeva siddham' (ga sU 211) / NijantAdeva bahulavacanAdAtmanepadamastu / mAstu 'pucchabhANDa-' (sU 2676) iti NividhiH / siddhazabdo granthAnte maGgalArthaH / iti tiGantacurAdiprakaraNam / bahuLagrahaNAdasmAllabhyata ityarthaH / matAntaramAha / curAdibhya eveti // vastutastu bhUvAdisUtre pAThena dhAtusaMjJeti bhASyapratIkamupAdAya sa pATho nopalakSaNArthaH kintu iyattApratipAdanArtha iti kaiyaTa Aha / evaJca 'bahuLametannidarzanam' iti gaNasUtramanArSamiti zabdenduzekhare sthitam / 'NiGaGgAnirasane' iti // gaNasUtram / spaSTam / DittvAnityamAtmanepadam / zvetAzvAzvataragAloDitAbarakANAmazvataretakalopazca // idamapi gaNasUtram / zvetAzvAdInAmiti // zvetAzva azvatara gAloDita Ahvaraka eSAmityarthaH / azvAdaya iti // zvetAzvazabde azvazabdaH, azvatarazabde tarazabdaH, gAloDitazabde itazabdaH, Ahvarakazabde kazabdazca lupyante ityarthaH / NiG ceti // cakAralabhyamidam / dhAtvarthe iti // 'prAtipadikAddhAtvarthe ' ityatastadanuvartate / nirasane iti nivRttamiti bhAvaH / vimarza iti // vivecanamityarthaH / kecittviti // zvetAzvetyAdisUtre NicamevAnuvartayanti na tu thiGa mityarthaH / NiNiDoH phalabhedaM darzayati / tanmate iti // pucchAdiSu dhAtvartha ityeva siddhamiti // dhAtupAThaM racayiturbhImasenasya vAkyamidamityAhuH / 'prAtipadikAddhAtvarthe' iti Nici siddhe 'pucchabhANDacIvarANNiG' iti na kartavyamityarthaH / nanu nityAtmanepadArtha 'puccha bhANDa' iti NividhirAvazyaka ityata aah| NijantAdeva bahuLavacanAditi // bahuLametannidarzanam' iti bahuLagrahaNAdityarthaH / nanu pucchAdiSu dhAtvartha ityeva Nijityeva siddhe siddhazabdo vyartha ityata Aha / siddhazabda iti // dhAtupAThAtmakagranthasamAptau siddhazabda. prayogo maGgalArtha ityarthaH / paspazAhnikabhASye hi siddhe zabdArthasambandhe iti vArtikagranthasyAdimavArtikavyAkhyAvasare siddhazabdopAdAnaM maGgaLArthamityuktam / maGgaLAdIni maGgaLamadhyAni maGgaLAntAni ca zAstrANi prathante iti bhUvAdisUtrasthabhASyAnthAnte'pi maGgaLasya krtvytaasiddhiH|| iti zrIvAsudevadIkSitaviracitAyAM bAlamanoramAyAM curAdinirUpaNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | shriirstu| // atha tiGantaNiprakaraNam // 2575 / tatprayojako hetuzca / (1-4-55) kartuH prayojako hetusaMjJa: kartRsaMjJazca syAt / 2576 / hetumati ca / (3-1-26) prayojakavyApAre preSaNAdau vAcye dhAtoNicsyAt / bhavantaM prerayati bhAvayati / Nicazca' (sU 2564) iti kartRge phale Atmanepadam / bhAvayate / bhAvayAmbabhUve / atha 'hetumati ca' iti NijviAdhaM vakSyan hetusaMjJA Aha / tatprayojako hetuzca // 'svatantraH kartA' iti pUrvasUtropAttaH kartA tacchabdena parAmRzyate / tasya kartuH prayojakaH pravartayitA tatprayojakaH / tadAha / kataHprayojako hetusaMjJa iti // cakAraH pUrvasUtropAttAM kartRsaMjJAM samuccinoti / tadAha / kartRsaMzazceti // devadattaH pacati taM prerayati yajJadattaH ityatra devadattasyaiva pAkAnukUlavyApArAtmakapacadhAtvarthAzrayatvarUpakartRtvasattvAt prayojakasya tadabhAvAdiha krtRsNjnyaavidhiH| prayojakasya prayojyakA anyathA siddhatvAddhetutvAprAptau hetusNjnyaavidhiH| hetumati ca // 'satyApapAza' ityato nnijitynuvrtte| hetuH prayojakaH AdhAratayA asyAstIti hetumAn prayojakaniSThaH preSaNAdivyApAraH tasmin vAcye Nic syAdityarthaH / 'dhAtorekAco halAdeH' ityato dhAtorityanuvartate / tadAha / prayojakavyApAra iti // preSaNAdAvityAdizabdena addhyeSaNAnumatyupadezAdInAM grahaNam / tatra bhRtyAdenikRSTasya pravartanA preSaNam / AjJetyarthaH / samAnasyAdhikasya ca sakhyAcAryAdeH pravartanA adhyessnnaa| anumatiH rAjAdeH sammatiH / jvaritasya kaSAyapAne hitAvabodhanena pravartanA updeshH| hananAdbhItyA palAyamAnasya nirodhAcaraNamapi prayojakavyApAraH / prayojakaniSTapravartanAyAM Nijiti phalitam / ete tu vizeSAH prakaraNAdi na avagamyante / kulAlo ghaTaGkarotItyatra tu na Nic / prayojyaprayojakobhayasamabhivyAhAra eva tatpravRtteH ityanyatra vistaraH / bhavantamiti // devadatto yajvA bhavati / tamprerayati yAjaka ityAdyarthe bhUdhAtvarthasya bhavanasya mukhyakartA yajvA tasya yajvabhavane pravartayitA yAjakAdiH prayojakaH taniSThAyAM preraNAyAM bhUdhAtoNic vRddhyAvAdezau / bhAvIti nnijntm| tasmAdbhavanAnukUlavyApArArthakAt laTi bhAvayatIti rUpam / bhavantamprerayatIti phalito'rthaH / bhAvayAmbabhUve iti // kartRgAmiti kriyAphale NijantasyAtmanepaditvAt anuprayujyamAnA For Private And Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 siddhAntakaumudIsahitA [Nic 2577 / oH puyaNjyapare / (7-4-80) sani pare yadaGgaM tadavayavAbhyAsokArasyettvaM syAtpavargayajakAreSvavarNapareSu parataH / abIbhavat / apIpavat / mUGa / amImavat / ayIyavat / arIravat / alIlavat / ajIjavat / / 2578 / sravatizRNotidravatipravatiplavaticyavatInAM vA / (7-4-81) eSAmabhyAsokArasya ittvaM vA syAtsanyavarNapare dhAtvakSare pre| Asasavat-asusravat / 'nAglopi-' (sU 2572) iti hrasvaniSedhaH / azazAsat / aDuDhaukat / acIcakAsat / mtaantre| acacakAsat / 'aglopi' dapyAtmanepadamiti bhAvaH / oH yuyaNa // u ityasya oriti SaSThI / puyaji iti chedaH / puzca yaN ca ji ceti samAhAradvandvAtsaptamI / aH paro yasmAditi bahuvrIhiH / 'sanyataH' itysmaatsniitynuvrtte| aGgasyetyadhikRtam / 'atra lopaH' ityasmAdabhyAsasyeti bhRJAmidityasmAdiditi cAnuvartate / tadAha / sani pare ityAdinA / abIbhavaditi // bhU i at iti sthite dvitve kArye No aca Adezasya niSedhAvRddhyAvAdezAbhyAmprAgeva bhU ityasya dvitve uttarakhaNDasya vRddhyAvAdezayoH kRtayorupadhAhUsve abhyAse akArAbhAvena 'sanyataH' ityasyApra. vRttyA sanvattvAdanena ittve dIrghaH iti bhAvaH / apIpavaditi // pUdhAtoH rUpam / mUDilyasmAddhAtoramImavaditi rUpamityarthaH / ayIyavaditi // yudhAtorUpam / arIravaditi // rudhAtoH rUpam / alIlavaditi // lUJdhAtoH rUpam / ajIjavaditi // jussautro dhAtuH / jucaGkamyetyatra nirdiSTaH / nanu bhU bhU iti dvitvottaraM vRddhyAvAdezayoH kRtayoH upadhAhUsve tasya sthAnivattvena laghuparatvAbhAvAt sanvattvAprasaktyA kathamihAbhyAsovarNasya ittvamiti cenna / ArambhasAmAdeva sthAnivattvApravRtterityalam / sravati zRNoti // apara ityanuvartate / na tu pUyaNaji iti / pavargajakArayorasambhavAt / sravatyAdau yaNassatve'pyavyabhicArAt / tadAha / avarNapare dhAtvakSare iti // akSarazabdo'varNaparaH / asisravat-asunavaditi // dvihalvyavadhAnena laghuparakatvAbhAvAnna sanvattvamiti bhAvaH / azizravat / azuzravat / adidravat / adudravat / apiprvt| apupravat / apiplavat / apuplavat / acicyavat-acucyavat / atha zAsudhAtorazazAsadityatrAha / nAglopIti // aDuDhaukaditi // DhaukR gatAvityasya RditvAditi bhAvaH / acIcakAsaditi // cakAsa diiptau| RdittvAnopadhAhasvaH / capare Nau yadaGgaM tasya yo'bhyAso laghupara iti pakSe sanvattvaM abhyAsadIrghazceti bhAvaH / matAntare tviti // aGgaM yatra dvirucyate iti mate caGpare Nau yallaghu tatparo yo'sya abhyAsaH iti mate cetyarthaH / aglopItIti // aglopina upadhArasvaniSedhe mA bhavAnUnaditi udAhRtam / atitirAyadityudAharaNAntaraM subdhAtunirUpaNe vakSyate ityarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / iti subdhAtuprakaraNe udAhariSyate / NyantANic / pUrvavipratiSedhAdapavAdatvAdvA vRddhiM bAdhitvA NilopaH / corayati / ' Nau caGi-' (sU 2314) iti hrasvaH / 'dIlaghoH' (sU 2318) / na cAglopitvAt dvayorapyasambhavaH / NyAkRtinirdezAt / acUcurat / 2579 / Nau ca saMzcaGoH / (6-1-31) sanpare caGpare ca Nau zvayateH samprasAraNaM vA syAt / 'samprasAraNaM tadAzrayaJca kArya balavat' (pa 129) iti vacanAtsamprasAraNaM pUrvarUpam / azuzavat / alaghutvAnna dIrghaH / azizvayat / nanu 'cura steye' ityasmAtsvArthe Nici upadhAguNe cori iti ruupm| tasmAddhetumaNNau prathamasya Nerlope sati cori ityeva hetumnnnnyntm| tasmAllaTi tipi zapi guNe ayAdeze corayatItyeva ruupmissyte| tannopapadyate / hetumaNNau pare prathamasya NerlopaM bAdhitvA paratvAdRddhauAyAdeze corAy i ityasmAllaTi corAyayatItyApatterityata Aha / NyantANijiti // NyantANici vRddhimbAdhitvA NilopaityanvayaH / kuta ityata Aha / pUrvavipratiSedhAditi // " NyallopAviyaGyaNaguNavRddhidIrghabhyaH pUrvavipratiSedhena" iti vArtikeneti bhaavH| apavAdatvAdveti // 'kamu kAntau' iti dhAtau dvidhA prapaJcitatvAditi bhAvaH / atha NyantANNau prathamasya gelaM.pe cori ityasmAlluDi caGi acor i at iti sthite prakriyAndarzayati / Nau caGIti // hrasvaH iti // tataH hetumaNNoMpe cur ityasya dvitve sanvadbhAvaviSayatvAdAha / dI? laghoriti // tathAca acUcuraditi siddham / nanu upadhAhasvaH abhyAsadIrghazceti dvayamapi caGpare Nau vihitam / tadubhayamapyatra pratyayalakSaNamAzritya prathamaNicamAdAya na sambhavati / tasya dvitIyaNicA vyavahitatvena caGparakatvAbhAvAt / nApi dvitIyaNicamAdAya tadubhayasambhavaH / dvitIyaNicprakRteH prathamaNyantasya NilopamAdAya aglopitvAdityAzaGkaya pariharati / na ceti // aglopitvAta dvayorapi upadhAhUsvAbhyAsadIrghayorasambhavo na zaGkaya ityarthaH / kuta ityata Aha / NyAkRtinirdezAditi // capare NAvityatra NAvityasya caparakaNittvajAlyAzrayaikAnekaNijvyaktiparakatvaM vivakSitam / tathAca Nidvayasya caparakatvAbhAve'pi Nittvasya caGparakatvamastIti isvadIrghayorasti pravRttiriti bhAvaH / atra jAtinirdezaH ayukta iti zabdenduzekhare prapaJcitam / 'Tu o zvi gativRddhyoH' / asmAddhetumaNNau vRddhyAyAdezayoH zvAyItyasmAt laDAdau zvAyayatIti rUpam / luGi caGi azvi i at iti sthite vizeSamAha / Nau ca saMzcaGoH // 'vibhASA zveH' iti suutrmnuvrtte| 'pyaDassamprasAraNam' ityatassamprasAraNamiti c| tadAha / sanpara ityAdinA // nanvantaraGgatvAt samprasAraNAtpUrva vRddhyAyAdezayoH kRtayoH pazcAt samprasAraNe pUvarUpe azuzvayaditi syAt , azUzavaditi na syAt, ityata Aha / samprasAraNantadAzra. yaJca kArya balavaditi // idaM vacanaM 'liTyabhyAsasya' iti sUtrabhASye sthitam / 40 For Private And Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 siddhAntakaumudIsahitA [Nic 2580 / stambhusivusahAM caGi / (8-3-116) upasarganimittaH eSAM sasya So na syAJcaGi / avAtastambhat / paryasISivat / nyasISahat / ATiTat / aashisht| bahiraGgo'pyupadhAhrasvo dvitvAtprAgeva / oNerRditkaraNAlliGgAt / mA bhavAnididhat / ejAdAvedhatau vidhAnAnna vRddhiH / mA bhavAnpredidhat / 'nandrA:--' (sU 2446) iti nadarANAM na dvitvam / aundidat / ADDiDat / Arcicat / ubja aarjve'| upadeze dakAropadho'yam / evaJca azvi i at ityatra vRddhyAyAdezAbhyAM prAgeva vakArasya samprasAraNamukAra iti phalitam / pUrvarUpamiti // tatazca zu ityasya dvitve uttarakhaNDasya NicamAzritya vRddhyAvAdezayorupadhAisve sanvattvaviSayatvAdabhyAsadIghe phalitamAha / azUzavaditi // samprasAraNAbhAvapakSa azizvayadityatra abhyAsadIrghamAzaGkaya Aha / alaghutvAditi // saMyogaparakatvAditi bhAvaH / avapUrvAtstambherpyantAdavaSTambhayatItyAdi / 'avAccAlambanAvidUryayoH' iti Satvam / caGi avAtastambhadityatra Satve prApte / stambhusivu // 'upasarganimittasya pratiSedhaH' iti vArtikam / naraparasRpItyato netynuvrtte| 'sahessADassaH' ityato sa iti SaSThyantamanuvartate / mUrdhanyaH ityadhikRtam / tadAha / upasarganimitta ityAdi // stambhussautro dhAtuH / 'Sivu tantusantAne' 'Saha marSaNe' paryasISivat, nyasISahat , iti / 'parinivibhyasseva' ityupasarganimittaM Satvanna / abhyAsanimittantu SatvaM bhavatyeva / ATiTat / Azizat iti / AT iat Az i at iti sthite 'Nau caDi' ityupadhAhUsvAt prAgantaraGgatvAt 'caGi' iti dvitva. mAzaGkaya Aha / bahiraGgo'pIti // upadhAisvaH caparaNyapekSatvAt bahiraGgaH / dvitvantu caGmAtrApekSatvAdantaraGgam / athApi dvitvAt prAgeva upadhAisva ityarthaH / kuta ityata Aha / oNeriti // 'oNa apanayane' iti dhAtoH RditkaraNaM auNiNadityatra 'nAglopi' iti upadhAisvapratiSedhArtham / yadi tu upadhAhUsvAtprAgeva antaraGgatvAt dvitvaM syAt tadA oN i at ityatra 'ajAderdvitIyasya' iti Ni ityasya NicA saha dvitve sati pazcAdokArasya capare Nau upadhAtvAbhAvAdeva isvasyAprasaktatvAt RditkaraNaM vyartha syAt / dvitvAtprAgeva upadhAhasva ityabhyupagame tu oN i at ityasyAmavasthAyAmprAptasya niSedhArthamRditkaraNamarthavat / ataH bahiraGgo'pyupadhAhUsvo dvitvAt prAgeveti vijJAyate ityarthaH / nanu ATiTat Azizat ityatra dvitvapravRttyanantaramupadhAhasvasyAbhAve'pi 'ATazca' iti vRddhau ATiTat Azizat iti siddhyatyeveti kimanena jJApanenetyata Aha / mA bhavAnididhaditi // e i a t iti sthite pUrva dvitvapravRttI dhi ityasya dvitve pazcAdekArasya hrasvo na syAt / dvitvAtprAgeva upadhAhasve tu idh i a t iti sthite dhi ityasya dvitve mAGyogAdADabhAve ididhaditi iSTaM siddhyatItyarthaH / nanu mA bhavAn predidhadityatra pra ididhaditi sthite kRte'pi hrasve ekadezavikRtanyAyena edhadhAtutvAt 'etyedhatyUThasu' iti vRddhiH syAdityata Aha / ejAdAvedhatAviti // avarNAdejAdyoretyedhatyoriti vyAkhyAtatvAditi bhAvaH / aundidaditi // unda i a t iti sthite di For Private And Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 315 'bhujanyubjau pANyupatApayoH' (2877) iti sUtre nipAtanAdasya baH / sa cAntaraGgo'pi dvitvaviSaye 'nandrA:-' (sU 2446) iti niSedhAjizabda. sya dvitve kRte pravartate / na tu tataH prAk / dakAroccAraNasAmarthyAt / aubjijat / ajAderityeva / neha / adidrayat / / 2581 / rabherazabliToH / (7-1-63) rabhernumsyAdaci na tu zabliToH / 2582 / labhezca / (7-1-64) ararambhat / alalambhat / 'heracaGi' (sU 2531) iti sUtre 'acaGi' ityukteH kutvaM na / ajIhayat / atsmRdRtvaraprathamradastaspazAm' (sU 2566) / asasmarat / adadarat / taparatvasAmarthyAdatra laghorna dIrghaH / / ityasya dvitvamiti bhAvaH / ADiDaditi // aDDadhAturdopadhaH / Thutvasampanno DakAraH / aDi i a t iti sthite zcutvasyAsiddhatvena dakArAtparasya Di ityasya dvitvamiti bhaavH| Arcicaditi // arc i a t iti sthite rephAt parasya ci ityasya dvitvamiti bhAvaH / ubja Arjave iti // nanu caGi bji ityasya dvitve halAdizeSe aubibjaditi rUpaM syAt / aubjijadityeva tu idhyate / tatrAha / upadeze dakAropadho'yamiti // tatazca 'nandrAH' iti dakArasya dvitvaniSedhAt ji ityasyaiva dvitvamiti bhAvaH / tarhi dakAraH kuto na zrUyate ityata Aha / bhujanyujAviti // nanu dvitvAt prAgantaraGgatvAt dakArasya bakArAdeze sati 'nandrAH' iti niSedhasya kathamiha pravRttirityata Aha / sa ceti // nanu dru gatau drAvayati / caGi dru ityasya dvitve uttarakhaNDasya vRddhyAvAdezayoH upadhAhasve 'sravatizRNoti' ityabhyAsasya ittve adidravaditi iSyate / tannopapadyate / 'nandrAH' iti dakArasya dvitvaniSedhAdityata Aha / ajAderityeveti // 'nandrAH' ityatra ajAderityanuvartata evetyarthaH / AdibhUtAdaca iti vyAkhyAtaM prAk / tatazca AdibhUtAdacaH parAH nadarAH dvirna bhavantIti phalitam / neheti // prakRte AdibhUtAdacaH paratvAbhAvAnna dakAradvitvaniSedha ityrthH| adidrapaditi pAThe drAdhAtoNici puki drApi ityasmAdrUpam / nanu lAvasthAyAmaDiti pakSe acaH paratvamastyeveti cenna / 'nandrAH' ityatra 'liTi dhAtoH' ityato dhAtorityanuvartya dhAtusaMjJAkAlikAdAderacaH parA nadarAH dvineMti vyAkhyAnAdityAhuH / rabherazabliToH // 'idito numdhAtoH' ityato numiti 'radhijabhoraci' ityataH acIti cAnuvartate / tadAha / rabhernumityAdi / labhezca // labherapi num syAt aci, natu zabliTorityarthasya spaSTatvAdanuktiH / ararambhaditi // numi kRte saMyogaparatve akArasya laghutvAbhAvAnasanvattvamiti bhaavH| 'hi gatau vRddhau ca' ityasmAcA ajIhayadityatra 'heracaGi' iti hakArasya kutvanetyAha / heracaGIti // 'at smRdRtvara' iti sUtraM curAdau 'pratha prakhyAne' iti dhAto vyAkhyAtam / asasmaraditi // atra 'sanyataH' For Private And Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA 2583 vibhASA veSTiceSTayoH / (7-4-96) abhyAsasyAttvaM vA syAcapare Nau / avaveSTat-aviveSTat / acaceSTat aciceSTat / 'bhrAjabhAsa-' (2565) ityAdinA vopadhAhrasvaH / abibhrajat-ababhrAjat / ' kANyAdInAM veti vaktavyam' (vA 4613) / NyantA: kaNaraNabhaNazraNalupaheThaH kANyAdayaH SaDbhASye uktAH / hvAyivANiloTilopayazcatvAro'dhikAH nyAse / 'cANiloTI' ityapyanyatra / itthaM dvAdaza / acIkaNat-acakAgat / 2584 / svApezvAGi / (6-1-18) Nyantasya svapezcaGi samprasAraNaM syAt / asUSupat / itIttva prApte attvam / ata eva jJApakAdanekahallyavadhAne'pi laghuparatvamityuktaM prAk / saMyogaparatvena lghutvaabhaavaannaabhyaasdiirghH| adadaraditi // dR vidAraNe ityasya rUpam / atrApi 'sanyataH' ityasyApavAdaH attvam / 'dIrgho laghoH' iti dIrghamAzaya Aha / taparatvasAmAditi // atatvarat / apaprathat / amamradat / atastarat / apaspazat / vibhASA veSTiceSTyoH // 'atra lopaH' ityasmAdabhyAsasyetyanuvartate / 'at smRdRtvara' ityataH aditi 'sanvallaghuni' ityataH capare iti / caG paro yasmAditi bahuvrIhiH NAvityArthikam / tadAha / abhyAsasyAttvamiti // abibhrajaditi // upadhAhUsvapakSe laghuparatvAt sanvattvAdabhyAsasya ittvm| 'dI? laghoH' iti tu na / saMyogaparatvAdalaghutvAt / kANyAdInAM veti // Nau caDyupadhAyAH' iti hrasva iti zeSaH / NyantAH kaNaraNeti // 'kaNa nimIlane, raNa zabde, bhaNa zabde, zraNa dAne, lupa chedane, heTha vibAdhAyAm' iti SaT dhAtavo NyantAH kANyAdayo bhASye paThitA ityarthaH / hvAyIti // 'DheJ spardhAyAM zabde ca' Attve puki ca nirdezaH / 'vaNa zabde' dantyoSThyAdiH 'luTha pratIghAte' TavargadvitIyopadhaH / 'lapa vyaktAyAM vAci' iti catvAro NyantAH bhASyoktebhyo'dhikAH nyAsagranthe paThitA ityarthaH / cANi loTI iti|| 'caNa dAne' taalvyaadiH| 'luTa steye' TavargaprathamAntaH bhvAdiH / curAdau bhASArthako'pi / etAvapi Nyantau dvau bhASyanyAsagranthAbhyAmanyatra kacit granthe paThitau ityarthaH / itthaM dvAdazeti // anena matabhedena kANyAdayo dvaadshetyrthH| acIkaNaditi // upadhAhUsvapakSe laghuparatvAt sanvattvadI? ca / acakANaditi // upadhAhasvAbhAvapakSe rUpam / arIraNat-ararANat / abIbhaNat-ababhANat / azizraNat-azazrANat / alUlupat-alulopat / ajIhiTat-ajiheThat / ajihvapatajahvApat / avIvaNat-avavANat / alUluThat-aluloThat / alUlupat-alulopat / acIca. Nat-acacANat / alUluTat-aluloTat / svaapeshcngi| samprasAraNamiti // yaGassamprasAraNamityatastadanuvRtteriti bhAvaH / asuSupaditi // "samprasAraNantadAzrayaJca kArya balavat" For Private And Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 317 2585 / zAcchAsAhvAvyAvepAM yuk / (7-3-37) Nau / puko'pavAdaH / zAyayati / chAyayati / sAyayati / hvAyayati / vyAyayati / 2586 / haH samprasAraNam / (6-1-32) sanpare capare ca Nau hvaH samprasAraNaM syAt / ajUhavat-ajuhAmat 2587 / lopaH pibaterIccAbhyAsasya / (7-4-4) pibatarupadhAyA: lopa: syAt abhyAsasya IdantAdezazca capare nnau| apIpyat / 'atihI-' (sU 2570) iti puk / arpayati / hRpayati / vlepayati / repayati / yalopaH / kopayati / mApayati / sthApayati / iti vacanAtkRte samprasAraNe dvitvaM pUrvarUpaM sanvattvadIyoM Satvamiti bhAvaH / shaacchaasaa||'sho tanUkaraNe, cho chedane, So antakarmaNi, hRJ spardhAyAM zabde ca, vyaJ saMvaraNe' eSAkRtAtvanirdezaH 'veJ tantusantAne' 'pA pAne' bhvaadiH| eSAndvandvAt SaSThIbahuvacanam / Nau pare iti zeSapUraNam / AdantalakSaNayuko'pavAdaH / yuki kakAra it ukAra uccAraNArthaH kittvAdantAgamaH / atra "lugvikaraNAlugvikaraNayoralugvikaraNasya grahaNam" iti vacanAt 'pA rakSaNe' iti na gRhyate / tasya tu pAlayatIti rUpamanupadameva vakSyati / zAyayatIti // luGi azIzayat / chAyayatIti // acicchayat / sAyayatIti / asISayat / hvAyayatIti // luGi tu vizeSo vakSyate / vyAyayatIti // avivyayat / vAyayati / avIvayat / pAyayati / luGi tu vizeSo vakSyate / hvaH samprasAraNam // hveaH kRtAttvasya hva iti SaSThI / 'Nau ca saMzcaDoH' ityanuvRttimabhipretya Aha / sanpara ityAdi / ajUhavaditi // hva i a t iti sthite "samprasAraNantadAzrayazca kAryambalavat" iti vacanAt kRte samprasAraNe pUrvarUpe ca hu ityasya dvitve uttarakhaNDasya vRddhyAvAdezayoH kRtayorupadhADUsve sanvattvadIrghAviti bhAvaH / atra kRte samprasAraNe pUrvarUpe ca hvArUpAbhAvAna yuk / pAdhAtorNI yugAgame pAyi ityasmAlluGi caGi dvitvAdau apIpay at iti sthite| lopaH pibateH / caGpare NAviti // 'Nau caGyupadhAyAH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / apIpyaditi // "nAnarthake'lo'ntyavidhiH" ityasya anabhyAsavikAra iti niSedhAdabhyAsAntyasya Ittvam / iha upadhAlope kRte aglopitvAdalaghUpadhatvAcca snvttvdiirghyorpraaptaaviittvvidhiH| artihI iti| pugiti // krameNodAhiyata iti zeSaH / arpayatIti // Rdhaatorudaahrnnm| vRddhiM bAdhitvA nityatvAt puk guNaH / hRpayatIti // 'DrI lajAyAm' ityasya ruupm| vlepayatIti ||blii vizaraNe ityasya ruupm| repayatIti ||rii kSaye itysyodaahrnnm| 'knUyI zabde' ityasya nopayatItyudAhariSyannAha / yalopaH iti // nUyIdhAtorNI puki 'lopo vyoH' iti yalopa ityrthH| tataH knUp i iti sthite alaghUpadhatve'pi pugantatvAdguNaH / kSmApayatIti // 'kSmAyI vidhUnane' asmANNau puki yalopaH / AdantasyodAharati / sthApa For Private And Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 siddhAntakaumudIsahitA [Nic 2588 / tiSThaterit / (7-4-5) upadhAyAH idAdezaH syAJcaGpare Nau / atiSThipat / 2589 / jighratervA / (7-4-6) ajighripat-ajighrapat / ' urRt' (sU 2567) / acIkRtat-acikIrtat / avIvRtat-avavartat / amImRjat-amamArjat / pAteau~ lugvaktavyaH' (vA 4520) / puko'pavAdaH / pAlayati / _2590 / vo vidhUnane juk / (7-3-38) vAterjusyANNau kampe'rthe / vAjayati / 'kampe' kim / kezAnvApayati / 'vibhASA lIyate:' (sU 2509) / ................ yatIti // luGi caGi atiSThap a t iti sthite / tiSThaterit // 'Nau caGayupadhAyAH' itynuvrtte| tadAha / upadhAyAH iti / jighratervA // prAdhAtorupadhAyA idvA syAcapare nnaavityrthH| ajighrap a t iti sthite upadhAyA ittvavikalpaH / ur Rditi // dhAtorupadhAyAH RkArasya RdvA capare NAviti vyAkhyAtaJcurAdau / acIkRtaditi // kRt i a t iti sthite RttvapakSe kRt ityasya dvitve uradattve halAdizeSe abhyAsacutve sanvattvAt ittve tasya dIrgha rUpam / acikIrtaditi // kRt i a t iti sthite 'ur Rt' ityupadhA RtvAbhAvapakSe upadhAyAzceti ittve raparatve ki ityasya dvitve uttarakhaNDe upadhAyAJceti dIrgha rUpam / avIvRtaditi // 'vRtu bartane' / Nici laghUpadhaguNaM bAdhitvA ur Rt / caGi kRt ityasya dvitve uradattve sanvattvAt ittvaM dIrghazceti bhAvaH / avavartaditi // RttvAbhAvapakSe vRt ityasya dvitve uradattve uttarakhaNDasya laghUpadhaguNe rUpam / laghuparakatvAbhAvAna sanvattva. dIghauM / amImRjaditi // upadhAyA RtvapakSe rUpam / amamArjaditi // upadhAyA RtvAbhAvapakSe dvitve uradatve uttarakhaNDe 'mRjervRddhiH' iti vRddh| raparatve rUpam / laghuparatvAbhAvAnna sanvattvam / 'pAteau~ luk' iti lugAgama ityrthH| puko'pavAdaH iti // AdantalakSaNapuko'pavAda ityarthaH / yadyapi 'pAla rakSaNe' iti dhAtoreva siddham , tathApi puko nivRttiH phalam / vo vidhUnane // 'o vai zoSaNe' iti dhAtoH kRtAttvasya vaH iti SaSThyantam 'arti hI' ityataH NAvityanuvartate / tadAha / vAterityAdi // puko'pavAdo juk / kezAnvApayatIti // sugandhIkarotItyarthaH / atra vaidhAtoH pugeva / vAdhAtostviha na grahaNam / lugvikaraNatvAt / kecittu vAterevAtra grahaNam , natu veJaH / nApi vai ityasya lAkSaNikatvAt sAnubandhakatvAcetyAhuH / AttvavidhAyakasUtraM smArayati / vibhASA lIyate. riti // lIlIDorAttvaM vA syAdeviSaye luGi ca iti vyAkhyAtaM prAk zyanvikaraNe / tatra lIyateH iti yakA nirdezaH, natu shynaa| tena 'lI zleSaNe' iti nAvikaraNasya 'lIG zleSaNe' For Private And Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 319 2591 / lIlornuglukAvanyatarasyAM snehanipAtane / (7-3-39) lIyatelAtezca kramAnnuglukAvAgamau vA sto Nau snehadrave / vilInayativilAyayati / vilAlayati-vilApayati vA ghRtam / 'lI' 'I' iti IkAraprazleSAdAttvapakSe nugna / 'snehadrave' kim / lohaM vilApayati / 'pralambhanAbhibhavapUjAsu liyo nityamAttvamaziti vAcyam' (vA 3483) / 2592 / liyaH sammAnanazAlinIkaraNayozca / (1-3-70) lIGliyorNyantayorAtmanepadaM syAdakartRge'pi phale pUjAbhibhavayoH pralambhane cArthe / jaTAbhiApayate / pUjAmadhigacchatItyarthaH / zyeno vartikAmullApayate / abhibhavatItyarthaH / bAlamullApayate vaJcayatItyarthaH / 2593 / bibheterhetubhaye / (6-1-56) bibhatereca AttvaM vA syAtprayojakAdbhayaM cet / 2594 / bhIramyorhetubhaye / (1-6-38) iti zyanvikaraNasya ca grahaNamiti ca prAguktaM na vismartavyam / lIloH // lI lA ityanayoH SaSThIdvivacanam / NAviti // 'artihI' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / snehasya tailasya nipAtanaM drAvaNaM snehanipAtanam / tadAha / snehadrave iti // AttvAbhAvapakSe Aha / vilInayatIti // lIlIDorIkArAntayo ki rUpam / dravIkarotItyarthaH / lIlIDorAttvanugabhAvapakSe Aha / vilAyayatIti // lAdhAtoDhuMgAgame Aha / vilAlayatIti / atra lAterAdAdikasya kRtAttvalIyatezca grahaNam / vyAkhyAnAt / vilApayatIti // lugAgamAbhAve rUpam / nanu kRtAttvasya lIdhAtorapi ekadeza vikRtanyAyena lItvAnnuk syAdityata Aha / lI I iti / lohaM vilApayatIti // nuglukorabhAvAdAttvapakSe puk / AttvAbhAve tu vRddhyAyAdezAviti bhAvaH / pralambhanAbhibhaveti // pralambhanaM vnycnaa| abhibhavaH tiraskAraH / pUjA prasiddhA / eghvartheSu lIlIGoH ejviSaye nityamAttvaM vaktavyamityarthaH / liyaH smmaann|| liyaH iti lIlIDorgrahaNam / 'anudAttaDitaH' ityataH Atmanepadamiti 'NeraNau' ityato riti cAnuvartate / 'Nicatha' iti siddhe akarmabhiprAyArthamidam / sammAnanampUjAlAbhaH / zAlinIkaraNam abhibhavaH / cakArAt 'gRdhivaJcayoH' iti pUrvasUtrAtpralambhanagrahaNaM samuccIyate / tadAha / liingliyoretyaadinaa| bibhetairhetubhaye // 'Adeca upadeze' ityataH eca iti Aditi cAnuvartate / 'vibhASA lIyateH' ityato vibhASeti, 'cisphuroH' ityato NAviti ca / hetubhayamprayojakAdbhayam / tadAha / bibhetereca ityAdinA / bhIsmyorhetubhaye // 'anudAttaDitaH' For Private And Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320 siddhAntakaumudIsahitA [Nic AbhyAM NyantAbhyAmAtmanepadaM syAddhetozcedyasmayau / sUtre bhayagrahaNaM dhAtvarthopalakSaNam / muNDo bhApayate / 2595 / bhiyo hetubhaye Suk / (7-3-40) 'bhI' 'I' iti IkAraH prazliSyate / IkArAntasya bhiyaH SukmyANNau hetubhaye / bhISayate / 2596 / nityaM smyteH| (6-1-57) smayatereco nityamAtvaM syANNau hetoH smaye / jaTilo vismApayate / hetozcedbhayasmayAvityukterneha / kuJcikayainaM bhApayati / vismAyayati / kathaM tarhi 'vismApayanvismitamAtmavRttau' iti / 'manuSyavAcA' iti karaNAdeva hi tatra ityataH Atmanepadamiti 'NeraNau' ityato Neriti cAnuvartate / hetuH prayojakaH / tadAha / AbhyAM NyantAbhyAmityAdi // akaJabhiprAyArthamidam / nanu hetozcet bhayasmayAvityanupapannam / sUtre smayagrahaNAbhAvAdityata Aha / sUtre bhayeti // sUtre bhayagrahaNaM smi dhAtvarthasya smayasyApyupalakSaNamityarthaH / muNDo bhApayate iti // atra AttvaM puk Atmanepadazca / bhiya AttvAbhAvapakSe vizeSamAha / bhiyo hetubhaye Suk // bhI I iti dvayossavarNadIrghe bhIzabdAt SaSThIti bhAvaH / idaJca sthAnivatsUtre bhASye spaSTam / IkAraprazleSalabdhamAha / IkArAntasyeti // tena AttvapakSe na pugiti phalitam / NAviti // 'artihI' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / nityaM smayateH // 'Adeca upadeze' ityataH eca iti, Aditi, cAnuvartate / 'cisphuroH' ityato NAviti 'bibhetarhetubhaye' ityataH hetubhaye iti ca / tatra bhayagrahaNaM smayasyApyupalakSaNam / atra tu smaya eva vivakSitaH / smayateItyarthakatvAsambhavAt / tadAha / smayatereca ityAdi // 'vibhASA lIyateH' ityato vibhASAnuvRttinivRttaye nityagrahaNam / atha "vibhetehetubhaye' iti 'nityaM smayateH' iti ca At-vidhau 'bhIsmyorhetubhaye' iti Atmanepadavidhau ca hetugrahaNasya prayojanamAha / hetozcat bhayasmayAvityukteneheti / kuzcikayainamiti // kezabandhavizeSaH kuzcikA / tasyAzca karaNatayA prayojakakartRtvAbhAvAt AttvaM Suk ca neti bhAvaH / AkSipati kathamiti / raghuvaMzakAvye "tamAryagRhyaM nigRhItadhenuM manuSyavAcA manuvaMzaketum / vismApayanvismitamAtmavRttau siMhorusatvannijagAda siNhH||" iti zloke vismApayanniti kathamityAkSepaH / prayojakAdrayAbhAvena Attvapuganupapatteriti bhAvaH / nanu manuSyavAgeva tatra prayojiketyata Aha / manuSyeti // manuSyavAceti tRtIyAntagamyakaraNAt manuSyavAgAtmakAdeva hi tatra smayaH / nanu karaNabhUtApi manuSyavAk prayojikA kuto netyata Aha / anyatheti // manuSyavAcaH smayaprayojakatvamabhyupagamya AttvAzrayaNe 'bhIsmyorhetubhaye' ityAtmanepadamapi syAdityarthaH / smayo'tra prayojakamUlako neti yuktameva / kintvAttvapugAkSepo na For Private And Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 321 smayaH / anyathA zAnajapi syAt / satyam / 'vismAyayan' ityeva pATha iti sAmpradAyikAH / yadvA manuSyavAkprayojyakI vismApayate / tayA siMho vismApayanniti NyantANNau zatA' iti vyAkhyeyam / 2597 / sphAyo vaH / (7-3-41) Nau / sphAvayati / ___2598 / zaderagatau taH / (7-3-42) zadeNau~ to'ntAdeza: syAnna tu gatau / zAtayati / gatau tu gAH zAdayati govindaH / gamayatItyarthaH / 2599 / ruhaH po'nyatarasyAm / (7-3-43) Nau / ropyti-rohyti| __ 2600 / krIjInAM nnau| (6-1-48) eSAmeca AttvaM syANNau / krApayati / jApayati / addhyApayati / yujyate ityardhAGgIkAreNa pariharati / satyamiti // vismAyayannityeveti // Nau AyAdeze smAyi ityasmAllaTazzatari zapiNeguNe ayAdeze vismAyayannityeva kALidAso mahAkaviH prAyukta / vismApayaniti pakArapAThastu lekhakapramAdakRta iti bhAvaH / yadveti // rAjA dilIpo vismyte| taM siMhocAritA manuSyavAk pryojyti| vismApayate manuSyavAk rAjAnam / atra manuSyavAk pryojkkii| rAjA tu prayojyakarteti sthitiH| atra smayasya prayojakakartRbhUtamanuSyavAGmUla katvAdAttve puk| mUle prayojyakatrItyeva paatthH| pryojkkiityrthH| prayojyaHkartA yasyAHsA prayojyakartI iti bahuvrIhyAzrayaNAt / prayojakakItyeva pAThaH sugmH| tAM vismApayantI prayAjakakI manuSyavAcaM prayojayati siMhaH vismaapyn| smApi iti NyantAt Nau prathamaNelauMpe smApi ityasmAt zatRpratyaye zapi NerguNe ayAdeze vismApayaniti bhavatItyabhipretya Aha / tayA siMhaH iti // prayojakakartari tRtIyA / AtmanepadaM bhIsmIprakRtikaNyantAdeva, natu NyantaprakRtikaNyantAditi bhAvaH / sphAyo vH||nnaaviti shesspuurnnm| 'artihI' ityatastadanuvRtteriti bhaavH| zaderagato tH|| 'artihI' ityato NAvityanuvRttiM matvA Aha / zaderNAviti / to'ntAdezaH iti // takAra ityarthaH / akAra uccAraNArthaH / ruhaH po // NAviti zeSapUraNam / krIjInAM nnau|| 'Du kIJ dravyavinimaye, iG addhyayane, ji jaye' eSAndvandvaH / eca Attvamiti // 'Adeca upadeze' ityatastadanuvRttariti bhAvaH / krApayati / jApayatIti // Attve puk / luDi acikrapat / ajiijpt| adhyApayatIti // iGaH Attve puki rUpam / adhi i i at iti sthite 41 For Private And Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 322 siddhAntakaumudIsahitA [Nic 2601 / Nau ca saMzcaGoH / (2-4-51) sanpare capare ca Nau iGo gAA syAt / addhyajIgapat / addhyApipat / 2602 / sidyaterapAralaukike / (6-1-49) aihalaukike'rthe vidyamAnasya siddhyatereca AttvaM syANNau / annaM sAdhayati / niSpAdayatItyarthaH / 'apAralaukike' kim / tApasa: siddhyati / tatvaM nizcinoti / taM prerayati sedhayati tApasaM tpH| 2603 / prajane vIyateH / (6-1-55) asyaica AttvaM vA syANNau prajane'rthe / vApayati-vAyayati vA gAH purovAtaH / garbha grAhayatItyarthaH / UdupadhAyA gohaH' (sU 2364) / gRhayati / Nauca saMzcaGoH // viSayasaptamIyamityAkare spssttm| Nau vivakSite iti labhyate / 'iDazca' ityataH iDa iti 'gAG liTi' ityato gAGiti 'vibhASA luGlaGoH' ityato vibhASeti cAnuvartate / tadAha / sanpare caDpare cetyAdi // sanpare caGapare ca Nau vivakSite ityarthaH / vetyAdi / adhyajIgapaditi // Nau iGo gAGAdeze puki upadhAhasve adhi gap i a t iti sthite gApa ityasya dvitve halAdizeSe abhyAsahasve sanvattvAdittve dIrgha abhyAsacutve rUpam / naca dvitve kArye 'NAvajAdezo na' iti dvitvAt prAk gADAdezaniSedhaH shngkyH| abhyAsottarakhaNDe avarNasattva eva taniSedhapravRtteruktatvAt / dvitve kArye gADAdezasya niSedhe sati gAGaH pUrva 'ajAderdvitIyasya' iti Nica eva dvitve sati prakriyAyAM pariniSThite vA dhAtoruttarakhaNDe avarNAbhAvAditi bhAvaH / gAGabhAve 'krIjInAM Nau' ityAttve puki adhi A i at iti sthite pi ityasya dvitve rUpamiti bhAvaH / siddhyaterapAralaukike // 'Adeca upadeze' ityasmAdAdeca iti 'krIjInAm ' ityasmANNAviti cAnuvartate / tadAha / aihalaukike ityAdi // annamiti // taniSpAdanaM tRptyarthatvAdaihalaukikamiti bhAvaH / tattvamiti // AtmasvarUpamityarthaH / sedhayati tApasaM tapaH iti // tattvanizcAyayatItyarthaH / AtmatattvanizcayaH AmuSmikaphalaka iti bhAvaH / prajane vIyateH // 'Adeca upadeze' ityasmAdAdeca iti 'cisphuroH' ityato NAviti 'vibhASA lIyateH' ityato vibhASeti cAnuvartate / tadAha / asyaica ityAdi // vIyateriti na zyanA nirdeza: 'vI gatiprajanasthAnArjanopArjaneSu' ityasya lugvikaraNasthatvAt / kintu yakA nirdezo'yam / tena vyeo'pi grahaNam / tasyApi samprasAraNe vIdhAtunA tulyatvAditi kecit / vastutastu vyetro na grahaNam / tasya prayojanArthakatvAbhAvAt / tasya Nau 'zAcchAsA' iti pugapavAdayugvidhAnena vyAyayatIti rUpe vizeSAbhAvAceti zabdenduzekhare prapaJcitam / garbhaGgrAhayatIti // purovAtakAle gAvo garbhaa'hantIti prasiddhiH / atha 'guhU saMvaraNe' ityasya guNanimitte. ajAdau pratyaye pare upadhAyA UttvavidhiM smArayati / UdupadhAyA gohaH iti / gRhayatIti // laghUpadhaguNApavAdaH For Private And Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 323 323 SHARE 2604 / doSo Nau / (6-4-90) 'duSaH' iti suvacam / duSyaterupadhAyA UtsyANNau / dUSayati / 2605 / vA cittavirAge / (6-4-91) virAgo'prItatA / cittaM dUSayati-doSayati vA kAmaH / mitAM hrasvaH' (sU 2568) / bhvAdau curAdau ca mita uktAH / ghaTayati / 'janI nsstt| janayati-jarayati / jRNAtestu / jArayati 'rajeI mRgaramaNe nalopo vaktavyaH' (vA 4067) / mRgaramaNamAkheTakam / rajayati mRgAn / 'mRga-' iti kim / raJjayati pakSiNaH / ramaNAdanyatra tu raJjayati mRgAntRNadAnena / curAdiSu jJapAdizviJ / cisphuroNI ' (2569) / capayati-cayayatItyuktam / cinotestu / cApayati-cAyayati / sphArayati-sporayati / apuspharat-apusphurat / Uttvamiti bhAvaH / doSo Nau // upadhAyA ityanuvartate / 'duSa vaikRtye' iti zyanvi. karaNaH tamya kRtalaghUpadhaguNasya nirdezaH / tatazca guNaviSayakamevedam / duSyaterupadhAyA UtsyAditi // NAviti zeSaH / dUSayatIti / laghUpadhaguNApavAda Ut / duSA NAvityeva suvacam / vA cittavirAge // UdupadhAyA iti, doSo NAviti, cAnuvartate / citravirAge duSa upadhAyA UdvAsyAt NAviti phalitam / virAgapadasya vivaraNaM aprItatati / icchAviraha ityarthaH / cittamiti // cittaM duSyati snAnasandhyAvandanAdinityakarmasu viraktaM bhavati / tatprayojayati kAma ityarthaH / mitAM dvasvaH iti // Nau mitAmupadhAyA isvaH iti prAgvyAkhyAtamapi smArayati / janI jRSiti // idamapi vyAkhyAtaM smAryate / jRNAtastviti // nAvikaraNasya aSittvAn na mittvamiti bhAvaH / rajeviti // NaH kittvAbhAvAt aniditAmityaprAptau vacanam / mRgaramaNapadasya vivaraNaM AkhaTakamiti / mRgayatyarthaH / rajayati mRgAniti // 'raja rAga' zabvikaraNaH / 'rajezca' iti zapi nalopaH / rajanti mRgAH grAhyA bhavanti / tAn mRgAn tAdRgvyApAraviSayAn karAti mRgavadhAsakto rAjAdirityarthaH / atra nakAralopaH / raJjayati pakSiNaH iti // pakSiNA rajanti grAhyA bhavAnta / tAn tAdRgvyApAraviSayAn karAtItyarthaH / pakSigrahaNamidaM na mRgayeti manyata / raJjayati mRgAn tRNadAneneti // dhAvato mRgAn rakSaNAya tRNasamapaNena bandhanasthAnakAn karotItyarthaH / curAdiSviti // curAdiSu jJapAdipaJcakAntargatazciJdhAturasti tasmAt svArthANeci kRte 'cisphuH ' iti AttvapakSe puki mittvAdupadhAisva capayatIti rUpam / AttvAbhAve tu vaddhau AyAdaza mittvAdbhasve cayayatIti rUpamuktaJcarAdAvityarthaH / cinAMtastviti // znuvikaraNasya tu ciJdhAtArhetumaNNA 'cimphurAH' iti Attva puki mittvAbha. vAdrasvAbhAva cApayatIti rUpam / AttvAbhAve vRddhau AyAdaza mittvAbhAvAdrasvA bhAve cAyayatIti rUpamityarthaH / sphArayati-sphorayatIti // 'cisphurAH' ityAttvavikalpaH / apuspharat-apusphuraditi // sphur i at iti sthita dvitve kartavya NAvaca For Private And Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 324 siddhAntakaumudIsahitA [Nic 2606 / ubhau sAbhyAsasya / (8-4-21) sAbhyAsasyAniterubhau nakArau NatvaM prApnuto nimitte sati / prANiNat / __ 2607 / Nau gamirabodhane / (2-4-46) iNo gamiH syANNau / gamayati / bodhane tu pratyAyayati / 'iNvadika.' (vA 1577) / adhigamayati / 'hanasto'ciNNalo:' (sU 2574) / 'ho hanteH' iti kutvam / ghAtayati / ' Iya'testRtIyasyeti vaktavyam' (vA 6406) tRtIyavyaJjanasya tRtIyaikAca iti vArthaH / Adye SakArasya dvitvam vArayitumidam / dvitIye tu 'ajAderdvitIyasya' (sU 2176) ityasyApavAdatayA sannante Adezasya niSiddhatayA sphurityukAravato dvitve tatazcisphurorNAviti uttarakhaNDe AttvavikalpaH / AttvapakSe upadhAhUsva iti bhAvaH / ubhau sAbhyAsasya // aniterityanuvartate / 'ana prANane' itidhAtorityarthaH / 'raSAbhyAno NaH' ityadhikRtam / 'upasargAdasamAse'pi' ityataH upasargAdityanuvartate / tadAha / sAbhyAsasyetyAdinA // nimitte satIti // upasargasthe rephe satItyarthaH / prANiNaditi // an i a t iti sthite 'aniteH' iti NatvasyAsiddhatvAt ni ityasya dvitve uttarakhaNDe nakArasyAbhyAsanakAreNa vyavadhAnANNatve aprApte ubhayonakArayoranena NatvamityarthaH / naca 'pUrvatrAsiddhIyamadvivacane' iti niSedhAt dvitve kartavye NatvasyAsiddhatvaviraheNa paratvAt kRte Natve tataH pazcAt dvitve prANiNaditi siddhamiti vAcyam / ata eva 'pUrvatrAsiddhIyamadvivacane' ityasyAnityatvavijJAnAt / tena UrNanAvetyatra NatvAt pUrvameva nuzabdasya dvitve kRte abhyAsottarakhaNDe NatvAbhAvasiddhirityanyatra vistaraH / No gamirabodhane // 'iNo gA luGi' ityataH iNa ityanuvartate / tadAha / iNo gamiriti // makArAdikAra uccAraNArthaH / gamayatIti // prApayatItyarthaH / pratyAyayatIti // bodhytiityrthH| luTi pratyAyayat / iNo Nici 'iNo yaNa' iti yaNamvAdhitvA paratvAt vRddhau AyAdeze Ay i a t iti sthite yi ityasya dvitvam / naca dvitve kArye NAvajAdezasya niSiddhatvAdRddheniSedhaH zaGkayaH / 'ajAderdvitIyasya ' iti Nico dvitve uttarakhaNDe avarNAbhAvAt 'ika smaraNe' ityasya iNvattvamuktaM smArayati / iNvadikaH iti / adhigamayatIti // smArayatItyarthaH / hanterjiti Niti ca takArAdezamuktaM Nau smaaryti| hanasto'ciNNaloriti / kutvmiti|| hasyeti zeSaH / upadhAvRddhiM matvA Aha / ghAtayatIti // luGi ajIghatat / IrSNateNau rUpam / vaktavyamiti // dvitvamiti zeSaH / iti vArthaH iti ||'nndraaH' iti sUtrabhASya spssttmidm| Adye iti // tRtIyasya vyaJjanasyeti pakSe ityarthaH / SakArasyeti // anyathA Ihma i a t iti sthite 'nandrAH' iti repha varjayitvA SakArasahitasya Syi ityasya dvitvaM syAt / tatazca uttarakhaNDe Nilope airSiSyaditi syAt / aiya'yaditISTaM na syAt / atastRtIyavyaJjanasyatyuktam / evaJca yakAramAtrasya dvitve Nilope saMyuktadviyakAramiSTaM siddhyatItyarthaH / dvitIye iti // tRtI For Private And Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 325 pravartate / aiya'yat-aiSiSyat / dvitIyavyAkhyAyAM NijantAccaGi SakAra evAbhyAse zrUyate / halAdizeSAt / dvitvaM tu dvitIyasyaiva / tRtIyAbhAvena prakRtavArtikApravRtteH / nivRttapreSaNAddhAtorhetumaNNau zuddhena tulyo'rthaH / tena " prArthayanti zayanotthitaM priyAH" ityAdi siddham / evaM sakarmakeSu sarveSahyam / iti tiGantaNicprakaraNam / yaikAca iti vyAkhyAne ityarthaH / sannante pravartate iti // uktavArtikamiti zeSaH / sani iTi Irghya isa iti sthite Irghya iti prathamaikAc yis iti dvitIyakAc sa iti tRtIyaikAjiti sthitiH / tatra tRtIyaikAcassambhavAttasya dvitvavidhiH / anyathA 'ajAderdvitIyasya' iti syAditi bhAvaH / aijyaditi // yakAramAtrasya dvitve Nilope saMyuktadviyakAraM rUpam / atha dvitIyavyAkhyAyAM rUpamAha / airSiSyaditi // tadupapAdayati / dvitIyavyAkhyAyA miti // NyantAccaDi Iya' i a t iti sthite 'nandrAH' iti niSedhAdrepha varjayitvA 'ajAdedvitIyasya' iti dhyi ityasya dvitvaM, natu yakAramAtrasya prathamavyAkhyAne eva tRtIyavyaJjanasyetyukteH / tatra Syi ityasya dvitve kRte'pi abhyAse SakAra eva hal ikAraziraskaH zrUyate, natu yakAro'pItyarthaH / kuta ityata Aha / halAdizeSAditi // nanu tRtIyasyaikAca iti dvitIyavyAkhyAyAM iha dvitIyasyaikAcaH kathaM dvitvamityata Aha / dvitvaM tu dvitIyasyaiveti // ekAca iti zeSaH / kuta ityata Aha / tRtIyAbhAveneti // Iy i at ityatra Irghya iti prathamaikAc , natu caDi pare tRtIyaikAjasti / ato'tra tRtIyaikAca iti vArtikanna pravartate / tasmAt dvitIyasyaiva ekAco dvitvamityarthaH / evaJca tRtIyasyaikAca iti vArtikaM sannanta eva pravartate / Iya'terAmaH sattvena tataH parasya liTo'bhAvAditi bodhyam / nanu "prArthayanti zayano. tthitaM priyAH" iti mAghakAvye prArthayantIti na caurAdikasvArthikaM Nijantam / tasyAgarvIyatayA AtmanepadaprasaGgAt / nApi hetumaNyantam / svAbhISTaM yAcate ityarthe tadasambhavAt / nahi prayojakavyApArAbhAve tatpravRttirastItyata Aha / nivRtteti // nivRttaM preSaNaM yasmAt saH nivRttapreSaNaH samprati avivakSitapreSaNAdityarthaH / tasmAddhAtoH bhUtapUrvagalyA preSaNamAdAya hetumaNNau kRte zuddhena NijvihInena dhAtunA tulyo'rthaH pratIyate ityarthaH / taduktaM / " nivRttapreSaNAddhAtoH prAkRte'rthe NijiSyate" iti / idaJca 'NeraNau' iti sUtre bhASye spaSTam // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM hetumaNNico nirUpaNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / shriirstu| // atha tiGantasanprakaraNam // 2608 / dhAtoH karmaNaH samAnakartRkAdicchAyAM vA / (3-1-7) iSikarmaNa iSiNaikakartRkAddhAtoH sanpratyayo vA syAdicchAyAm / dhAtovihitatvAdiha sana ArdhadhAtukatvam / iT / dvitvam / 'sanyata:' (sU 2317) / paThitumicchati pipaThiSati / 'karmaNaH' kim / gamanenecchatIti karaNAnmAbhUt / 'samAnakartRkAt' kim / ziSyAH paThantvitIcchati guruH / vAgrahaNAtpakSe vAkyamapi / 'luGsanoghala' (sU 2427) / 'ekAca upadeze- (sU 2246) iti neTa / sasya tatvam / attumicchati / atha sanprakriyAH nirUpyante / dhAtoH karmaNaH // 'guptijkidrayaH' ityatassannityanuvartate / icchAyAH zrutatvAttAmpratyeva karmatvaM vivakSitam / tathA karmaNassamAnakartRkatvamapi icchAnirUpitameva vivakSitam / karmeti svavAcakazabdadvArA dhAto sAmAnAdhikaraNyenAnvati / evaJca icchAsamAnakartRkatvaM sAta icchAkarmIbhUtI yA vyApAraH tadvAcakAddhAtoricchAyAM san vA syAditi phalati / tadAha / iSikarmaNaH ityAdi // iSiricchA / iSiNA ekakanukatvAt iSikarmIbhUtavyApAravAcakAddhAtorityarthaH / nanu samAnakartRkAdityuktyeva dhAtAriti lbdh| / dhAtvarthavyApArAzrayasyaiva kartRtvAAMdatyata Aha / dhAtoriti // dhAtariti vihitasyaiva pratyayasyAdhadhAtukatvaM, natu dhAtAH paramya / anyathA jugupsate ityatra dhAtArityavihitasyApi 'guptikiya.' iAta sana AdhadhAtukatvApatto laghUpadhaguNApattariti bhAvaH / asya sana ArdhadhAtukatvaM phalamAha / iDiti // dvitvamiti // 'sanyaGAH' ityaneneti bhAvaH / abhyAsasya ittvavidhei smArayati / sanyataH iti // paThitumicchatIti // bhAvastumunrthaH / 'avyayakRto bhAve' ityuktaH / dhAtvartha eva bhAva ityucyate / tathAca paThitumityasya paThanakriyaivArthaH / tasmin paThana iccha'karmatva icchAsamAnakartRkatvaJca sanA gamyate / tathAca svakartRkaM paThanamicchatItyartha pipAThaSatAAta zabdA vatate ityukta bhavAta / atha 'ada bhakSaNa' hAta dhAtAH sani ghaslabhAvaM smArayati / luGsanoghaMsla iti // gham sa iti sthita idamAzaGkaya Aha / ekAcaH iti // nADati // ghasa sa DAna sthita Aha / sasya tatvamiti // 'samsyAdhAtuka' ityananAta bhAvaH / jighatsatAMti // dvitva abhyAsajaztvacutva iti bhAvaH / For Private And Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAlamanoramA / 327 jighatsati / 'IyatestRtIyasya (vA 3403) iti yisanoditvam / iyyipti-iiyississti| 2609 / rudavidamuSagrahisvapipracchaH saMzca / (1-2-8) ebhyaH san ktvA ca kitau staH / rurudiSati / vividiSati / mumuSiSati / 2610 / sani grahaguhozca / (7-2-12) graheNuherugantAJca sana iNNa syAt / 'ahijyA-' (sU 2412) iti samprasAraNam / sanaH SatvasyAsiddhatvAdbhabhAvaH / jighRkSati / suSupsati / 2611 / kirazca paJcabhyaH / (7-2-75) yisanotvimiti // tRtIyasya vyaJjanasyeti pakSe Irghya isa ityatra yakAramAtrasya dvitve sanaSSatve saMyuktadviyakAraM rUpamiti bhAvaH / tadAha / ITiyaSatIti // tathAca sannante IkArarephaSakArayakAradvitvekAraSakArAH / tRtIyasyaikAca iti pakSa Iy i sa ityatra sa ityasya dvitve abhyAsattve sakAradvayasyApi Satve rUpaM matvA Aha / IyiSiSatIti // atra tu sannante ikArarephaSakArayakArekAraSakArekAraSakArAkArAH / rudavida // ikA nirdezAt sampra. sAraNe gRhIti nirdezaH / svapIti ikArastu uccAraNArthaH, na tvikA nirdezaH / supIti samprasAraNaprasaGgAt / cakArAt 'mRDamRdagudha' iti pUrvasUtrasthaM vaMti samuccIyate / tadAha / san ktvA ceti // kitAviti // 'asaMyogAliT' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / rudasAhacaryAdvettereva grahaNamiti kecit / avizeSAtsarvasyetyanye / 'halantAcca' iti siddhe rudavidamuSAGgrahaNaM 'ralo vyupadhAt' iti vikalpabAdhanArtham / grahestu vAyAM 'na kA seT' iti niSedhabAdhanArtham / svapipracchayostu vAyAM kittve'pi sanaH aprAptakittvavidhAnArtham / rurudiSatItyAdau sanaH kittvAlaghUpadhaguNAbhAvaH / sani grahaguhozca // cakArAt 'zrayukaH kiti' ityataH uka ityanu. kRSyate, na tu shrytiH| tasya 'sanIvantardha' iti vikalpasya vakSyamANatvAt / 'nezikRti' ityataH neDiti cAnuvartate / tadAha / graherityAdi // grahadhAtornityamiTi prApte guheH UdittvAdvikalpe prApte vacanam / ahijyeti // grah sa iti sthite sanaH kittvAt 'grahijyA' iti rephasya samprasAraNam RkAra ityrthH| nanu gRh sa iti sthite hasya Dhatve bhaSabhAvApekSayA paratvAt katve sasya Satve ca kRte jhapantatvAbhAve kathaM bhaSbhAva ityata Aha / sanaH Satvasyeti // katvasyAsiddhatvAdityeva suvacam / jighRkSatIti // gRha sa iti sthite hakArAdiNaH parasya sasya SatvaM paratvAt prAptaM tasyAsiddhatvAt hasya Dhatve bhaSbhAvaH tataH katve kAtparasya Satvamiti krama iti bhAvaH / guheH jughukSatItyudAhAryam / ugantAt bubhUSati / yadyapi 'zrayukaH kiti' ityeva ugannAt siddham / tathApyatra cakArAbhAve sani grahaguhoreva iT iti niyamaH syAt / tannivRttyarthazca. kAra ityAhuH / suSupsatIti // sanaH kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNa laghUpadhaguNAbhAvazca / kirazca pnycbhyH|| kira iti paJcamI / kirAdibhya iti vivakSitam / tudAdau 'kR For Private And Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 siddhAntakaumudIsahitA [san 'kR' 'gR' 'dRG' 'dhRG' 'pracch' ebhyaH sana iT syAt / pipRcchissti| cikariSati / jigariSati / jigaliSati / atreTo dIrgho neSTaH / didripte| didhariSate / katham 'uddidhIrghaH' iti / bhauvAdikayodhuMdhRjoriti gRhANa / 2312 / iko jhal / (1-2-9) igantAjjhalAdiH sankitsyAt / bubhUSati / dIGa / dAtumicchati didISate / ejviSayatvAbhAvAt 'mInAtiminoti-' (sU 2508) ityAttvaM na / ata eva 'sani mImA-' (sU 2623) iti sUbe mAdhAto: pRthaGmIgrahaNaM kRtam / ____2613 / halantAcca / (1-2-10) iksamIpAddhalaH paro jhalAdiH sankitsyAt / guhU / jughukSati / vikSepe, gR nigaraNe, dRG AdaraNe, dhRG avasthAne, praccha jhIpsAyAm' iti sthitAH / tadAha / kRga ityAdinA // sana iDiti // 'smipUjvazAM sani' ityataH 'iDatyati' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / eSAmaniTatvAdvacanam / pipRcchiSatIti // sanaH kittvAt 'ahijyA' iti samprasAraNam / cikariSatIti // kRdhAtoH sani iTi rUpam / jigariSatIti // 'gR nigaraNe' ityasmAtsani iTi rUpam / jigaliSatIti // 'aci vibhASA' iti latvavikalpa iti bhAvaH / iT sani vetyasyAyamapavAdaH / cikariSati, jigaliSati ityatra 'vRto vA' iti dIrghamAzaGkaya Aha / atreTo dI? neSTaH iti // vArtikamidaM vRttau sthitam / bhASye tu na dRzyate / didariSate / didhariSate iti // dRGo dhRDazca sani iTi ruupm| 'pUrvavatsanaH' ityAtmanepadam / kathamiti // uddidhISuriti kathamityanvayaH / kirAditvena iTprasaGgAditi bhaavH| bhauvAdikayoriti // 'dhRG avasthAne, dhRJ dhAraNe' ityanayobhIvAdikayossani kirAditvAbhAvAdiDabhAve 'ajjhanagamAM sani' iti dIrgha 'Rta iddhAtoH' iti ittve raparatve 'hali ca' iti dIrgha Satve uddidhIrSa ityasmAt 'sanAzaMsabhikSa uH' ityupratyaye uddidhIrSuriti rUpamiti gRhANa jAnIhIti zaGkakamprati uttaram / iko jhal / igantAditi // sanA AkSiptadhAtuvizeSaNatvAttadanta. vidhiriti bhAvaH / san kiditi // 'rudavidamuSagrahi' ityataH 'asaMyogAliT kit' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / bubhUSatIti // kitvAna guNaH / ukaH paratvAneTa / didI. Sate iti // sanaH kittvAnna guNaH / dIGo GittvAt 'pUrvavatsanaH' ityAtmanepadam / ejviSayatvAbhAvAditi // kittve guNaniSedhAditi bhAvaH / ata eveti // yadyajviSayAdanya. trApyAtvaM syAt tadA mAmeti pRthak grahaNamanarthakaM syAt / "gAmAdAgrahaNeSvavizeSaH" ityukteriti bhAvaH / halantAcca // 'iko jhal' iti pUrvasUtramanuvartate / 'rudavidamuSa' ityatassaniti 'asaMyogAlliT' ityataH kiditi ca / haliti luptapaJcamIkaM padam / antazabdaH samIpavAcI / tadAha / iksamIpAdityAdi // jughukSatIti // sanaH kittvAnna guNaH / 'sani grahaguhozca' For Private And Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shi prakaraNam] baalmnormaa| 329 bibhitsati / 'ikaH' kim / yiyakSate / 'jhala' kim / vivardhiSate / halagrahaNaM jAtiparam / tUMhU titRkSati-tidvaMhiSati / 2614 / ajjhanagamAM sani / (6-4-16) / ajantAnAM hanterajAdezagamezca dIrghaH syAjjhalAdau sani / 'sanliTorje:' (sU 2331) / jigISati / 'vibhASA ce:' (sU 2525) / cikISaticicISati / jighAMsati / / 2615 / sani ca / (2-4-47) iNo gamiH syAtsani na tu bodhane / jigamiSati / bodhane pratISiSati / ityUdittve'pi nityaneTa / hasya Dhatve bhaSbhAve katvaSatve iti bhAvaH / bibhitsatIti // bhidessanaH kittvAnna guNaH / yiyakSate iti // atra hala: iksamIpatvAbhAvAna kittvam / sati tu kittve yajessamprasAraNaM syAditi bhAvaH / vivardhiSate iti // vRdhessani rUpam / atra sana iTi jhalAditvaneti bhaavH| nanu 'tUMhU hiMsAyAm' tudAdiH nopyo'ym| kRtAnusvArasya nirdezaH / asmAtsanaH 'aniditAm ' iti nalopArthakittvamiSyate / tatropapAte / na hyatra itsamIpAdanusvArAt san paro bhavati / hakAreNa vyavadhAnAt / hakArAttu paraH san iksamIpAddhala: paro na bhavati / anusvAreNa vyavadhAnAdityata Aha / hagrahaNaM jAtiparamiti // haltvajAtyAkrAntaikAnekavyaktiparamityarthaH / tUMhviti // tUMhUdhAtoH pradarzanamidam / titRkSatIti // UdittvAdiDabhAve pakSe rUpam / sanaH kittvAnnalopaH / laghUpadhaguNAbhAvazca / DhatvakatvaSatvAni / iTpakSe Aha / timhiSatIti // jhalAditvAbhAvena kittvAbhAvAnalopo neti bhAvaH / ajjhanagamAM sani // ac han gam eSAndvandvaH / 'nopadhAyAH' ityataH upadhAyAH ityanuvRttaM hanagamoranveti ntvjnte| asambhavAt / aGgasyetyadhikRtam / acastadvizeSaNatvAttadantavidhiH / gamadhAturiha ajAdeza eva vivakSita iti prakRtasUtrabhASye spaSTam / 'ThUlope pUrvasya' ityato dIrgha ityanuvartate / tadAha / ajantAnAmityAdinA // jhalAdau sanIti // 'cchoH zUTha' iti sUtrabhASye 'ajjhanagamAm' ityatra sanaM jhalA vizeSayiSyAma ityukteriti bhAvaH / atha jidhAtorabhyAsAt parasya kutvavidhi smArayati / sanliTorjeriti // jigISatIti // jerdIrgha abhyAsAtparasya kutvam / atha ciJdhAtorabhyAsAtparasya kutvavikalpaM smArayati / vibhASA ceriti // cikISaticicISatIti // ajantatvAddIrghaH / jighAMsatIti // haneH sani 'ajjhana' ityakArasya dIrghaH, na tvantyasya nakArasya / dIrghazrutyA aca ityupasthiteH / dvitvaM 'abhyAsAcca' iti kutvam / 'nazca' ityanusvAraH / sani ca // 'iNo gA luddhiH' ityataH iNa iti 'Nau gamirabodhane' ityataH gamirabodhane iti cAnuvartate / tadAha / iNo gamirityAdi // jigamiSatIti // gameriti iT / atra 'ajjhanagamAm' iti dI? na / jhalAdI sanItyukteH / pratISiSatIti // 42 For Private And Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 330 siddhAntakaumudIsahitA [sana 'iNvadikaH' (vA 1577) / adhijigamiSati / karmaNi taG / 'parasmaipadeSu' ityukterneT / 'jhalAdau sani' iti dIrghaH / jigAMsyate / adhijigAMsyate / ajAdezasyetyuktergacchaterna dIrghaH / jigaMsyate / saJjigaMsate / 2616 / iGazva / (2-4-48) iGo gamiH syAtsani / adhijigAMsate / 2617 / ralo vyupadhADalAdeH saMzca / (1-2-26) uzca izva vI / te upadhe yasya tasmAddhalAdeH ralantAtparau ktvAsanau seTau vA kitau staH / ' dyutisvApyoH samprasAraNam' (2344) / didyutiSatedidyotiSate / ruruciSate-rurociSate / lilikhiSati-lilekhiSati / 'rala:' kim / dideviSati / vyupadhAt' kim / vivrtisste| 'halAdeH' kim / essississti| bodhayitumicchatItyarthaH / atra bodhanArthatvAdiNo na gamiH / i sa iti sthite 'ajAderddhitIyasya' iti sano dvitve abhyAsettvam / pratinA savarNadIrghe sakAradvayasyApi Satvamiti bhAvaH / 'ik smaraNe' ityasyAha / iNvadikaH iti // vArtikena idhAturiNvadbhavatItyarthaH / tatazca 'sani ca' iti gamirAdeza iti bhAvaH / karmaNi taGiti // iNdhAtorigdhAtozca sannantAtkarmaNi laTastaDityarthaH / 'bhAvakarmaNoH' ityaneneti bhAvaH / parasmaipadeSviti // 'gameriTa parasmaipadeSu' ityuktestaDi neDityarthaH / jhalAdAviti // 'ajjhana' iti jhalAdau sani vihito dIrgha ityarthaH / jigAMsyate iti // gantumiSyate ityarthaH / iNo rUpam / adhijigAMsyate iti // smartumiSyate ityarthaH / iko rUpam / jigasyate iti // gamladhAtoH sanantAtkarmaNi taGi rUpam / gamerajAdezatvAbhAvAna dIrghaH / iGazca // gamiH syAt sanIti // 'No gamiH' ityataH 'sani ca' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / iGo GittvAt 'pUrvavatsanaH' iti taG / parasmaipadeSvityukterneT / 'ajjhana' iti dIrgha iti bhAvaH / ralo // kvAsanAviti // cakAreNa 'pUDaH tvA ca' ityataH vAyAH anukarSAditi bhaavH| settaaviti|| 'na tvA seT' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / vA kitAviti // 'nopadhAtthaphAntAdvA' ityataH 'asaMyogAgliTa kit' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / didyutiSate iti // 'dyuta dIptau' anudAttet / sani dvitve kittvAt 'dyutisvApyoH' ityabhyAsasya samprasAraNe pUrvarUpe sanaH kittvAnna laghUpadhaguNa iti bhAvaH / sanaH kittvAbhAve Aha / didyotiSate iti // 'pUrvavatsanaH' ityAtmanepadam / eSiSiSatIti // ibdhAtossan iT halAditvAbhAvena kittvAbhAvAdguNe eSa isa ti iti sthite 'ajAderdvitIyasya' iti Sis ityasya dvitve halAdizeSe sanaH Satve rUpam / nanviha satyapi kittve nityatvAt paramapi guNambAdhitvA pis ityasya dvitve For Private And Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 331 iha nityamapi dvitvaM guNena bAdhyate / 'upadhAkArya hi dvitvAtprabalam' oNeRditkaraNasya sAmAnyApekSajJApakatvAt / 2618 / sanIvantardhabhrasjadambhuzrisvRyUrNabharajJapisanAm / (7-2-49) ivantebhyaH RdhAdibhyazca sana ir3A syAt / iDabhAve ' halantAcca' (sU 2613) iti kittvaM / 'cchro:-' (sU 2561) hati vasya UTh / yaN / dvitvam duHyUSati-dideviSati / 'stautiNyoreva-' (sU 2627) iti vakSyamANaniyamAnna SaH / susyUSati-siseviSati / dhAtvavayavasya ikArasya upadhAtvAbhAvAdeva guNAprasakterhalAderiti vyarthamityata Aha / iha nityamapi dvitvaM guNena bAdhyate iti // kuta ityata Aha / upadhAkArya hi dvitvAtprabalamiti // tacca kuta ityata Aha / oNeriti / / oNe: RditkaraNasya jJApakatvAdityanvayaH / tathAhi / oNadhAtoH NyantAlluGi caGi 'Nau caGayupadhAyAH' iti hUsvasya 'nAglopizAsvRditAm' iti niSedhe sati oNi a t iti sthite Ni ityasya dvitve mA bhavAnoNiNaditi rUpam / atra upadhAhasvaniSedhArthamoNe: RditkaraNam / upadhAhasve kRte tu uN i at iti sthite Ni ityasya dvitve mA bhavAnuNiNaditi syAt / okAro na zrUyeta iti sthitiH / yadi tu nityatvAt upadhAhasvAt prAgeva oNa i at ityasyAM dazAyAM dvittvaM syAt / tadA okArasya upadhAtvAbhAvAdeva hUsvAprasaktestaniSedhArthamRditkaraNamanarthaka syAt / tasmAdupadhAhasvAtmakaM upadhAkArye dvitvAt prabalamiti vijJAyate ityarthaH / nanu bhavatu upadhAhasvo dvitvAt prabala: / prakRte tu upadhAguNaH kathaM dvitvAt prabala: syAdityata Aha / sAmAnyApekSeti // upadhAhUsvasya upadhAkAryatvena rUpeNa dvitvAt prAbalyavijJAnAdityarthaH / vastutastu 'Nau caDyupadhAyAH' iti sUtre yadayamoNimRditaGkaroti tat jJApayati dvivacanAdrasvatvaM balIya iti bhASye viziSya upadhAsvagrahaNAt sAmAnyApekSatvaM jJApakasya cintyamiti zabdenduzekhare prapaJcitam / sanIvantardha // sani ivanteti cchedaH / ivanta Rdha bhrasja dan bhu zri sva yu UrNa bhara jJapi san eSAndvandvaH / iv anta yeSAnte ivantAH 'svarati' ityataH veti 'iNniSThAyAm' ityataH iDiti cAnuvartate / tadAha / ivantebhyaH ityaadi|| ivantasya dibdhAtorudAhariSyannAha / iDabhAve iti / vasyeti // vakArasyetyarthaH / yaNiti // dakArAdikArasya iti zeSaH / dvitvamiti // yu ityasyeti shessH| duyUSatIti // 'ajjhana' iti dIrghaH / iTpakSe Aha / didaviSatIti // ajhalAditvAnna sanaH kitvaM ato noTa kintu laghUpadhaguNa iti bhAvaH / ivantasyodAharaNAntaraM sivudhAtoH susyUSatIti vakSyate / tatra dvitIyasya SatvamAzaGkaya Aha / stautiNyoriti / susyUSatIti // sivudhAtoH sani iDabhAve duyUSatItivadrUpam / iTpakSe Aha / siseviSatIti // RdhdhAtoH sani IrtyatIti rUpaM vakSya For Private And Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332 siddhAntakaumudIsahitA [san 2619 / ApjJapyadhAmIt / (7-4-55) eSAmaca ItsyAtsAdau sani / 2620 / atra lopo'bhyAsasya / (7-4-58) 'sani mImA-' (sU 2623) ityArabhya yaduktaM tatrAbhyAsasya lopaH syAt / Aptumicchati Ipsati / ardhitumicchati raparatvam carvam / Irlsati-adidhiSati / bibhrajiSati-bibharjiSati--vibhrakSati--bibharmati / 2621 / dambha icca / (7-4-56) dambheraca ityAdIcca sAdau sani, abhyAsalopaH / 'halantAcca' (sU bAha / ApzapyadhAmIt // sAdau sanIti // 'sani mImAdhurabha' ityataH sanIti aca iti cAnuvartate / 'saHsyArdhadhAtuke' ityataH sItyanuvRttaM sano vishessnnm| tadAdividhiriti bhAvaH / atra lopo'bhyAsasya // 'sani mImA' iti 'ApjJapyadhAmIt' iti 'dambha icca' iti 'muco'karmakasya guNo vA' iti pUrvasUtracatuSTayalihitakAryamatretyanena praamRshyte| tadAha / sani mImetyArabhyeti // sUtracatuSTayakArye kRte satItyarthaH / IpsatIti // AphdhAtossani AkArasya Ittve 'ajAderdvitIyasya' iti psa ityasya dvitve abhyAsalopa iti bhAvaH / raparatvamiti // RdheH sani iDabhAve RkArasya Ittve raparatvamityarthaH / catvamiti // I sa iti sthite dhasya catve 'na ndrAH' iti repha varjayitvA 'ajAderdvitIyasya' iti tsa ityasya dvitve abhyAsasya lopa iti bhAvaH / " pUrvatrAsiddhIyamadvitve" iti vacanAt carve kRte dvitvamiti bodhyam / iTapakSe Aha / ArdidhiSatIti // sanaH sAditvAbhAvAdittvAbhAve guNe raparatve ar dh i sa iti sthite dhis ityasya dvitvamiti bhAvaH / bhrasjdhAtoH sanaH iTi 'bhrasjo ropadhayoH' iti ramAgamAbhAve Aha / bibhrajiSatIti // sasya zcutvena zaH zasya jaztvena jaH DidabhAvAt 'grahijyA' iti samprasAraNanna / bibharjiSatIti // iTi ramAgamapakSe bhrasj isa iti sthite akArAdupari sakArAtprAk rephAgame bhakArAnephasya sakArasya ca nivRttau bharja isa iti sthite bha ityasya dvitve halAdizeSe abhyAsasya ittve jaztve sanaH Satve ca rUpam / tadevamiTpakSe ramAgamatadabhAvAbhyAM rUpadvayam / bibhrakSatIti // iDabhAve ramAgamAbhAve ca rUpam / jasya kutvaM sasya ssH| bibharkhatIti // iDabhAve ramAgame ca rUpam / tadevamiDabhAvapakSe ramAgamatadabhAvAbhyAM dve rUpe / dambha icca // 'sani mImA' ityataH sanIti aca iti caanuvrtte| cakArAt 'ApjJapya'dhAm' iti sUtrAdIditi smucciiyte| 'sa: si' ityatassItyanuvRttaM sano vizeSaNaM tadAdividhiH / tadAha / dambheraca ityAdi // abhyAsalopaH iti // 'atra lopaH' ityaneneti zeSaH / dambha sa iti sthite iksamIpAdanusvArAdavyavahitaparatvAbhAve'pi halantAdityasya pravRttimupapAdayati / halantAccetyatreti // halagrahaNaM halatvajAtyAkrAntaikAnekavyaktiparamiti prAguktamityarthaH / tataH kimityata Aha / For Private And Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri ko prakaraNam] bAlamanoramA / 2613) ityatra halgrahaNaM jAtiparamityuktam / tena sana: kittvAnnalopaH / dhipsati--dhIpsati-didambhiSati / zizrISati--zizrayiSati / 'udoSThayapUrvasya' (sU 2494) / susvUrSati--sisvariSati / yuyUSati-yiyaviSati / UrjunUSati UrjunuviSati-UrjunaviSati / naca paratvAdguNAvAdezayoH satorabhyAse ukAro na yeteti vAcyam / dvivaMcane'ci' (sU 2243) iti sUtreNa dvitve kartavye sthAnirUpAtidezAdAdezaniSedhAdvA / naca sannantasya dvitvaM prati kAryitvAnnimittatA kathamiti vAcyam / "kAryamanubhavanhi kArthI nimittatayA nAzrIyate, na teneti / dhipsatIti // "sanIvanta' iti iDabhAve ittve rUpam / dhIpsatIti // iDabhAve Ittve ca rUpam / didambhiSatIti // iTpakSe sano jhalAditvAbhAvAdakittvAnnalopo neti bhAvaH / zizrISatIti // 'sanIvanta' iti iDabhAve ajjhaneti dIrghaH / sanaH kittvAnna guNaH / iTpakSe Aha / zizrayiSatIti // ajhalAditvAnna kittvaM nApyajjhaneti dIrghaH / svRdhAtoH sani RkArasya uttvavidhi smArayati / udoSTyeti / susvUrSatIti // sanIvanteti iDabhAve RkArasya 'ajjhana' iti dIrgha kRte uttve raparatve 'upadhAyAJca' iti dIrgha iti bhAvaH / sisvariSatIti // stra ityasya dvitve uradatve itvamiti bhAvaH / yuyusstiiti|| 'sanIvanta' iti iDabhAve 'ajjhana' iti dIrghaH / yiyaviSatIti // iTpakSe 'dvirvacane'ci' iti guNaniSedhAt yu ityasya dvitve 'oH puyaNaji' itIttvamiti bhASaH / UrjunUSatIti // 'sanIvanta' iti iDabhAvapakSe 'nandrAH' iti rephaM varjayitvA nus ityasya dvitve ajjhaneti dIrghaH / 'iko jhal' iti sanaH kittvAnna guNaH / iTpakSe tu 'vibhASorNoH' iti sanaH kittvavikalpaM matvA Aha / UrNanuviSati-UrjunaviSatIti // viDattvapakSe guNAbhAvAnnuzabdasya dvitve uttarakhaNDe uvaG / GitvAbhAvapakSe nu ityasya dvitve uttarakhaNDasya guNAvAdezAviti bhAvaH / ubhayatrApyabhyAse uvarNaH zrUyate / nanu kiM GittvAbhAvapakSe Urgu isa iti sthite dvitvAt prAgeva paratvAt guNe avAdeze ca kRte navazabdasya abhyAsasyAta itve UrNinaviSatIti abhyAse ikAra eva zrUyeta, natu ukAra ityAzaGkaya nirAkaroti / dvirvacane'cIti // asmin sUtre sthAnivadityanuvartya rUpAtidezaM cAzritya dvitvanimitta aci pare yaH ajAdezaH saH dvitve kartavye sthAnirUpampratipadyate ityeko'rthaH / 'na padAnta' ityato netyanuvartya dvitvanimitte Aci yo ajAdezaH sa na syAt dvitve kartavye 3tyanyo'rthaH / tatra prathamavyAkhyAne tu tasyApi guNasya sthAnibhUtokArarUpapratipattyA nu ityasya dvitve abhyAse ukAra eva zrUyate / dvitIyavyAkhyAne'pi dvitvAt prAk guNasya niSiddhatayA nuzabdasyaiva dvitve abhyAse ukAra eva zrUyate iti bhAvaH / nanu UrNa isa iti sannantasya dvitvarUpakAryabhAvena tadantargatasya isa ityasyApi kAryitvAnna dvitvanimittatvam / nahi kAryA nimittatayA AzrIyate ityukteH / tathAca dvitve kartavye dvitvanimittAcparakAdezasya kriyamANo niSedhaH kathamiha guNasya prasajyate ityAzaya nirAkaroti / na ca sannantasyeti // kAryamanubhavanniti // atra vyAkhyAnameva zaraNam / For Private And Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 siddhAntakaumudIsahitA tvananubhavannapi" (pa 11) / na ceha san dvitvamanubhavati / bubhUpati--bibhariSati / jJapiH puganto mitsaMjJa: pakArAntazcaurAdikazca iDabhAve 'iko jhal' (sU 2612) iti kittvAnna guNaH / 'ajjhana-' (sU 2614) iti dIrghaH / paratvANNilopena bAdhyate / ApjJap-' (sU 2619) iti It / jJIpsatijijJapayipati / amitastu jijJApayiSati / 'janasana-' (sU 2504) ityAtvam / siSAsati-sisaniSati / tanipatidaridrAtibhyaH sano vA iDDAcyaH' (vA 5059) / 2622 / tanotervibhASA / (6-4-17) asyopadhAyA dIrgho vA syAjjhalAdau sani / titAMsati-titaMsati-titana ceha sanniti // kintu nuzabda ityarthaH / bubhUrSatIti // sanIvanteti iDabhAvapakSe bhR sa iti sthite 'ajjhana' iti dIrgha 'udoSThyapUrvasya' ityuktve raparatve uttarakhaNDasya 'hali ca' iti dIrghaH / sanaH kittvAnna guNa iti bhAvaH / iTpakSe Aha / bibhariSatIti // bhR isa iti sthite dvitve uradattve raparatve halAdizeSe abhyAsasya ata ittve uttarakhaNDasya guNe raparatvamiti bhAvaH / jJapiH puganto mitsaMjJaka iti 'sanIvanta' iti sUtre gRhyata iti zeSaH / 'mAraNatoSaNanizAmaneSu jJA' iti ghaTAdau tato hetumaNNau puki ghaTAditvena mittvAt upadhAhUsve jJapIti Nyanto gRhyata ityarthaH / pakArAntazcaurAdikazceti // 'jJapamicca' iti yaH svataH pakArAntaH paThitaH curAdau na tu pugantaH so'pi 'sanIvanta' iti sUtre gRhyate ityarthaH / iDabhAve iti // ubhayavidhAdapi NyantAt jJapi ityasmAt sani iDabhAvapakSe Ne: parasya sanaH 'iko jhal' iti kittvANNerguNo netyarthaH / paratvAditi // Nerlope sati aco'bhAvAnna dIrgha iti bhAvaH / tathAca jJIp ityasya dvitve halAdizeSe 'atra lopaH' ityabhyAsalope pariniSTitamAha / jJIpsatIti // iTpakSe Aha / jijJapayiSatIti // amitastviti // mAraNAdivyatiriktArthakasya ghATAdikasya hetumaNNyantasya 'jJA niyoge' iti caurAdikaNyantasya ca mittvAbhAvena upadhAhUsvAbhAvAt 'sanIvanta' ityatra jJapigrahaNenAgrahaNAnityameva iDiti bhAvaH / tadAha / jijJApayiSatIti // sanadhAtossani Aha / janasanetyAttvamiti // nakArasyeti zeSaH / sipAsatIti // Attve kRte sA ityasya dvitve abhyAsasya hrasve ata itve Satve rUpam / naca 'stautiNyoH' eveti niyamAnna Sa iti zaGkayam / sanaH Satve satyeva tatpravRtteH / iDabhAve tvAha / sisanipatIti // atra 'janasana' ityAttvantu na / sano jhalAditvAbhAvAt 'stautiNyoH' eveti niyamAnna Sa iti bhAvaH / tanipatIti // prAptavibhASeyam / tnotervibhaassaa // upadhAyA dIrghaH iti // 'nopadhAyAH' ityataH 'ThUlope' ityatazca tadanuvartate iti bhAvaH / jhalAdau sanIti // 'ajjhana' ityatastadanuvartate / tatra jhalAdAviti bhASye 1 idaM ca ' sanIvanta-' (sU 2618) iti sUtre eva 'bharajJapisanitanipatidaridrANAm' iti kecitpaThantIti sUtrazeSabhUtamiti kAzikA / aparaM vArtikameveti kaiyaTAzayaH / For Private And Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / nissti| 'AzaGkAyAM sanvaktavyaH' (vA 1707) zvA mumUrSati / kUlaM pipatiSati / 2623 / sani mImAdhurabhalabhazakapatapadAmaca is / (7-4-54) eSAmaca issyAtsAdau sani / abhyAsalopaH / * sko:-' (sU 380) iti salopa: / pitsati / didaridriSati-didaridrAsati / 'Du miJ' 'mIJ' AbhyAM san / kRtadIrghasya minoterapi mIrupAvizeSAdis / 'sa:si-' (sU 2342) iti taH / mitsati / mitste| 'mA' mAne / mitsati / mAGameDoH / mitsate / 'dodANoH' / ditsati / deng'| ditsate / 'dAJ' / ditsati / ditsate / "dheT' / dhitsati / 'dhAJ' dhitsati-dhitsate / ripsate / lipsate / 'zakla' / zikSati / 'zaka marSaNe' iti divAdiH / svaritet / zikSati / zikSate / pitsati / 'rAdho hiMsAyAM sanIs vAcyaH' (vA 4635) / ritsati / ' hiMsAyAm ' kim / ArirAtsati / sthitamiti bhAvaH / AzaGkAyAmiti // zaGkAviSayakriyAvRtterdhAtoH svArthe sannityarthaH / zvA mumUrSatIti // zaGkitamaraNo bhavatItyarthaH / kUlaM pipatiSatIti // zaGkitapatanambhavatItyarthaH / 'tanipati' iti iTpakSa rUpam / patessani iDabhAvapakSe tvAha / sani mImA // sAdau sanIti // 'saH si' ityataH sItyanuvRtteriti bhAvaH / abhyAsalopaH iti / 'atra lopaH' ityaneneti bhAvaH / pist isa ti iti sthite Aha / skoriti // daridrAtessani 'tanipati' iti iDikalpamudAharati / didaridriSati-didaridrAsatIti / Da miaiti|| 'Du miJ prakSepaNe' svAdiH 'mIJ hiMsAyAm' krayAdiH AbhyAM sannityarthaH / 'sani mImA' ityatra mIgrahaNena etayorubhayorgrahaNamiti bhAvaH / nanu mI iti dIrghazravaNAt Du miJ ityasya havA. ntasya kathaGgrahaNamityata Aha / kRtadIrghasyeti // Du miJdhAtossani 'ajjhana' iti kRtadIrghasya tathA ' mIJ hiMsAyAm ' iti svataHsiddhadIrghasya ca mIrUpAvizeSAdubhayorapi grahaNamityarthaH / saH siiti|| ubhayorapi dhAtvoH mI sa iti sthite ' sani mImA' iti isAdeze dvitve 'atra lopaH' ityabhyAsalope 'saHsi' iti sasya takAra ityarthaH / mitsti| mitsate iti // prakRte mittvAt 'pUrvavatsanaH' iti ubhayapadittvam / mAGmeGoriti // meGaH sani 'AdecaH' ityAttve kRte mArUpatvAvizeSAt 'sani mImA' ityatra ubhayorapi grahaNamiti bhAvaH / dodANoriti / 'do avakhaNDane' iti dhAtossani Attve kRte dArUpAvizeSAt ghutvAdubhayorgrahaNamiti bhAvaH / disatIti // 'halantAcca' iti kittvAnopadhAguNaH / deGiti // tasyApi kRtAttvasya dArUpatvena ghutvAditi bhAvaH / dAmiti // 'Du dAJ dAne' iti dhAturapi ghutvAt gRhyate iti bhAvaH / deGiti // asyApi kRtAttvasya ghutvAt -- sani mImA' ityatra grahaNamiti bhAvaH / ripsate iti ||rbhdhaatoH rUpam / lipsate iti // labhadhAtoH rUpam / pitsatIti // paladhAtoH rUpam / padadhAtoH pitsate, iti rUpam / sani is vAcyaH iti // AkArasyeti zeSaH / For Private And Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [san 2624 / muco'karmakasya guNo vA / (7-4-57) sAdau sani / abhyAsalopaH / mokSate-mumukSate vA vatsaH svayameva / ' akarmakasya' kim / mumukSati vatsaM kRSNaH / na vRdbhyazcaturvyaH' (sU 2348) / vivRtsati / taGi tu vivartiSate / 'se'sici-' (sU 2506) iti veTa / ninatiSati--ninRtsati / 2625 / iT sani vA / (7-2-41) vRddhRbhyAmRdantAJca sana iDDA syAt / titariSati-titarISati-titIrSati / vivariSati--vivarISati-vuvarSati / ' vRG' / buvUrSate-vivariSate / dudhva'rSati / 2626 / smipUjvazAM sani / (7-2-74) 'smiGa' 'pUG' 'R' 'ajU' az' ebhyaH sana iT syAt / sismayiSate / pipaviSate / aririSati / iha 'ris' zabdasya dvitvam / ritsatIti // sani isAdezaH / 'atra lopaH' ityabhyAsalopaH / muco'karmakasya // sAdau sanIti // zeSapUraNam / 'saH si' ityatassIti 'sani mImA' ityatassanIti cAnuvRtteriti bhAvaH / 'halantAcca' iti kittvAdguNaniSedhe prApte vacanam / abhyAlalopaH iti // 'atra lopaH' ityaneneti zeSaH / mokSate iti // 'atra lopaH' ityabhyAsalopaH / taGitviti // 'na vRdbhyaH' ityatra parasmaipadagrahaNAnuvRtteruktatvAditi bhAvaH / ninRtsatIti // iDabhAvapakSe 'halantAcca' iti kittvAnna guNa: / iT sani vA // 'vRto vA' ityato vRta ityanuvartate iti matvA Aha / vRGghabhyAmityAdi // 'sani grahaguhozca' ityasyApavAdaH / cikIrSatItyAdau 'ajjhana' iti dIrgha kRte sani nedaM pravartate / 'ekAca upadeze' ityataH upadeze ityanuvartya upadeze RkArAntAditi vyAkhyAnAt / titariSati-titarISatIti // tRdhAtossani laTi 'vRto vA' iti dIrghaH / iDabhAve tvAha / titIrSatIti // 'iko jhal' iti kittvAdguNAbhAve tR ityasya RkArasya ittve raparatve 'hali ca' iti dIrgha iti bhAvaH / vivariSatIti // vRJdhAtoH sani iTi 'vRto vA' iti dIrghavikalpaH / iDabhAve tvAha / vuvUrSatIti // 'udoSThva' ityuttve raparatve 'hali ca' iti dIrghaH / vuvarSate iti // GittvAdAtmanepadam / duvrSatIti // 'dhva kauTilye' 'ajjhana' iti dIrghaH / 'udoSThya' ityuttva 'hali ca' iti dIrgha iti bhAvaH / smipUG // smi pUG R aJjU az eSAM dvandvaH / RkArasya yaNi rephe rajviti nirdezaH / iT syAditi // 'iDatyati' ityatastadanubRtteriti bhAvaH / pUjastu pupUSatItyeva / 'sani graha' iti iNNiSedhAt / sismayiSate iti // 'stautiNyoH' eveti niyamAna ssH| pipaviSate iti // pUdhAtoH pUityasya dvitve 'oH puyagji' For Private And Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 'is' iti sano'vayavaH kAryabhAgiti kAryiNo nimittatvAyogAt / 'dvirvacane'ci' (sU 2243) iti na pravartate / ajijiSati / aziziSate / 'ubhau sAbhyAsasya' (2606) / prANiNiSati / ucchestuka / cutvam / 'pUrvatrAsiddhIyamadvitve' iti cachAbhyAM sahitasyeTo dvitvam / 'halAdiH zeSaH' (sU 2179) ucicchipati / nimittApAye naimittikApAya: ititvanityam / 'cchoH' (sU 2561) iti stukkgrhnnaajjnyaapkaat| prkRtiprtyaapttivcnaadvaa-'| iti ittvam / aririSatIti // RdhAtossani iTi rUpam / riszabdasyeti // guNe raparatve 'ajAderdvitIyasya' iti risityasya dvitvamityarthaH / 'nanu dvivacane'ci' iti niSedhAdguNAsambhavAt ris ityasya kathaM dvitvamityata Aha / dvirvacane'ci iti na pravartate iti // kuta ityata Aha / kAryiNo nimittatvAyogAditi // 'nahi kArthI nimittatayA AdhIyate' iti niSedhAdiDAdeH sano dvitvarUpakAryiNo na dvitvanimittatvamiti bhaavH| nanu iDAgamaH sanbhaktaH / tatazca is ityasya dvitve'pi samudAyasya isa ityasya dvitvakAryitvAbhAvAt dvitvanimittatvamityata Aha / is itIti // is iti sano'vayavo dvitvabhAgiti kRtvA avayavadvArA isa iti samudAyasya kAryitvamiti bhAvaH / aJjijiSatIti // ajessani iTi 'na ndrAH' iti nakArasya niSedhAt jis ityasya dvitvam / UdittvAdiDikalpe prApte nityamiTa / aziziSate iti // 'azU vyAptau' UdittvAdidikalpe prApte nityamiT / aza bhojane iti krayAdistu nityaM seDeva / uccheriti // 'ucchI vivAse' / atra 'che ca' iti tugityarthaH / zcutvamiti // tuka iti zeSaH / nanu ucch isa iti sthite zcutvasyAsiddhatvAttakArasahi. tasya dvitve abhyAse takAraH zrUyeta ityata Aha / pUrvatretyAdi / halAdiH zeSaH iti // cchis ityasya dvitve halAdizeSAdabhyAse chakArasakArayonivRttau tukazcakAraH ikArazca ziSyate ityarthaH / tadAha / ucicchiSatIti // uttarakhaNDe chakAre pare ikArasya tukazcutvena cakAraH / nanu cchis ityasya dvitve halAdizeSAtpUrvakhaNDe chakArasakArayonivRttau " nimittApAye naimittikasyApyapAyaH" iti nyAyena tuko'pi nivRttestadAdezacakArasya kathamabhyAse zravaNamityata Aha / nimittApAye iti // kathamanityatvamityata Aha / cchoriti // pRSTaH, pRSTavAnityAdau praccheH cakArasya 'cchoH' iti zakAre vrazcAdinA zasya Satve tukcakA. rasya zravaNaprAptau tanivRttyartha satukagrahaNam / tatra cakArasya zakAre sati nimittAbhAvAdeva tuko'pi nivRttisiddhessatukkagrahaNaM vyarthamApadyamAnaM 'nimittApAye' ityasyAnityatAM jJApayatItyarthaH / prakRtipratyApattivacanAdveti // 'hanazca vadhaH' iti hanadhAtorappratyaye prakRte. vadhAdeze vdhshbdH| kaMsavadhamAcaSTe kaMsaGghAtayatItyAdau 'AkhyAnAtkRtastadAcaSTe kullukprakRtipratyApattiH' iti appratyayasya luki prkRtervdhaadeshnivRttirvihitaa| tatra kRto luki nimittApAyAdeva vadhAdyAdezanivRttisiddheH prakRtipratyApattivacanaM vyarthamApadyamAnaM 'nimittApAye' ityasya anityatAM jJApayatItyarthaH / yadyapyatra vadhazabde appratyayaH vadhAdezazca yugapadvihitaH, natu pratyaye pare / 43 For Private And Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 338 siddhAntakaumudIsahitA [san " Nau ca saMzcaGoH' (sU 2579) (sU 2601) iti sUtrAbhyAmiGo gAGa , zvayateH samprasAraNaM ca vA / adhijigApayiSati-adhyApipayiSati / zizvAyayiSati-zuzAvayiSati / 'hvaH samprasAraNam' (sU 2586) / juhAvayiSati / 'Nau dvitvAtprAgaca Adezo na' ityuktatvAdukArasya dvitvam / pusphArayiSati / cukSAvayiSati / 'o: puyajyapare' (2577) / pipAvayiSati / yiyAvayiSati / bibhAvayiSati / rirAvayiSati / lilAvayiSati / jijAvayiSati / 'puyaNji' tathApi sanniyogaziSTatvAt pratyayasya nimittatvaM paryavasAnagatyeti bodhyam / vastutastu puSyayogaM jAnAti puSyeNa yojayatItyetatsAdhake puSyayogeti vacane bhASyoktaprakRtipratyApattirityanuvRttiriha jJApikA / tatra hi 'cajoH' iti ghiti parataH kutvam / anyathA kalluki nimittApAyaparibhASayaiva kutvanivRttau kiM prakRtipratyApattyanuvRttyeti zabdenduzekhare vistaraH / atha 'iG adhyayane' 'Tu o zvi gativRddhyoH' ityAbhyAM NyantAbhyAM sani vizeSamAha / Nau ceti // 'Nau ca saMzcaGoH' iti sUtraM dvitIyasya caturthe pAde SaSThasya prathame pAde ca sthitam / sanpare capare ca Nau iGo gAGketi prthmsyaarthH| sanpare capare ca Nau zvayateH samprasAraNaM veti dvitiiysyaarthH| prathamasUtreNa iDo gAGa, dvitIyasUtreNa zvayatessamprasAraNamityubhayamapi pAkSikaM bhvtiityrthH| adhijigApayiSatIti // iDo Nau vivakSite gADi puki gApi ityasmAtsani rUpam / 'Nau ca saMzcaDoH' iti gAvidhau viSayasaptamIti prAgevoktam / gAGabhAve Aha / adhyApipayiSatIti // 'krIjInAM Nau' ityAttve puk / zizvAyayiSatIti // vidhAtorNI vRddhAvAyAdeze zvAyi ityasmAtsani samprasAraNAbhAve rUpam / samprasAraNapakSe Aha / zuzAvayiSatIti // NyantAtsani iTi zvi i isa iti sthite " samprasAraNantadAzrayaJca kAryambalavat" iti vacanAtprathama samprasAraNaM pUrvarUpam / zu ityasya dvitve uttarakhaNDe ukArasya vRddhAvAvAdeze Nico guNAyAdezAviti bhAvaH / hvaH samprasAraNamiti // hetumaNNyantaprakriyAyAM vyAkhyAtam / juhAvayiSatIti // helo NyantAtsani iTi prathamaM samprasAraNaM pUrvarUpam / hu ityasya dvitvam / ukArasya vRddhyAvAdezau Nico guNAyAdezAviti bhaavH| nanu paratvAt dvitvAt prAgeva ukArasya vRddhyAvAdezayoH kRtayoH hAv ityasya dvitve abhyAsasyAta ittve ikAra eva zrUyetetyata Aha / Nau dvitvaaditi||pusphaaryisstiiti // sphurate: NyantAtsani iTi 'cisphuroNau~' ityasmAt prAgeva sphur ityasya dvitvam / dvitve kArye NAvaca Adezasya niSedhAt / 'oH puyaNji' iti ittvantu na / phakArasya sakAreNa vyavahitatayA pavargaparatvAbhAvAt / cukSAvayiSatIti // kSudhAtoH NyantAt sani iTi kSu ityasya dvitvam / pariniSThite rUpe avarNaparatvena NAvaca Adezasya niSedhAditi bhAvaH / oH puyaNiti // hetumaNNicprakriyAyAmidaM vyAkhyAtamapi smAryate / pipAvayiSatItyAdi // pU bhU yu ru lU ju ebhyo NyantebhyaH sani iTi dvitve kArye NAvaca AdezaniSedhAt uvarNAntAnAmeva dvitve abhyAsovarNasya ittvamiti bhAvaH / juH sautro dhAtuH / 'jucakamya' ityatroktaH / atha 'sravatizRNoti' iti sUtraM hetumuNNicprakriyAyAM vyAkhyAtaM For Private And Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / iti kim / nunAvayiSati / 'apare' kim / bubhUSati / sravati-' (2578) itIttvaM vA / sisrAvayiSati / susrAvayiSatItyAdi / 'apare' ityeva / zuzrUSate / 2627 / stautiNyoreva SaNyabhyAsAt / (8-3-61) abhyAseNa: parasya stautiNyantayoreva sasya Sa: syAtSabhUte sani nAnyatra / tuSTUpati / 'dyutisvApyo:-' (sU 2344) ityuttvam / suSvApayiSati / siSAdhayiSati / 'stautiNyoH' kim / sisikSati / upasargAttu 'sthAdiSvabhyAsena ca-' (sU 2277) iti Satvam / pariSiSikSati / 'paNi' kim / smArayati / sravatItIttvaM veti // zuzrUSate iti // 'jJAzrusmRdRzAM sanaH' ityAtmanepadam / stautiNyoreva // SaNIti kRtaSatvasya sano grahaNam / 'apadAntasya mUrdhanyaH' ityadhikRtam 'iekoH' iti ca / tatra kugrahaNanivartate asambhavAt / NigrahaNena tadantagrahaNam / 'sahe: sADhaH saH' ityataH sa iti SaSThyantamanuvartate / tadAha / abhyAseNaH ityAdi / SabhUte iti // SakAraM prApte sanItyarthaH / nAnyatveti // abhyAseNaH parasya cetsasya SatvaM tarhi stautiNyantayorevetyarthaH / naca 'AdezapratyayayoH' ityeva siddha ArambhasAmarthyAdeva niyamalAbhAt evakAro vyartha iti zaGkayam / SaNyeveti niyamanirasanArthatvAt / SaNyeveti niyame sati tuSTAvetyatra patvAnApatteH / stauterudAharati / tuSTrapatIti // 'ajjhana' iti dIrghaH / NyantasyodAhariSyannAha / dyutIti // uttvamiti // vakArasya samprasAraNamukAra ityarthaH / suSvApayiSatIti // svapereM upadhAvRddhau svApi ityasmAt sani iTi vakArasya samprasAraNe pUrvarUpe sup ityasya dvitve NerguNe ayAdeze sanaH Satve abhyAseNaH parasya Satvamiti bhaavH| siSAdhayiSatIti // atrApi NyantatvAdabhyAseNaH parasya sasya Satvamiti bhAvaH / sisikSatIti // sektumicchatItyarthaH / sindhAtoH san 'halantAcca' iti kittvAnna laghUpadhaguNaH / abhyAseNaH parasya sasya cet SatvaM tarhi 'stautiNyoH' eveti niyamAnna Sa iti bhAvaH / nanu pariSiSikSatItyatra abhyAseNa: parasya sasya kathaM SatvaM 'stautiNyoH' eveti niyamAt 'sthAdiSvabhyAsena ca' iti SatvasyApyanena niyamena nivRtterityata Aha / upasargAttviti // 'stautiNyoreva' iti niyamena madhye'pavAdanyAyabalAt 'AdezapratyayayoH' iti Satvameva bAdhyata iti bhAvaH / SaNi kimiti // kRtaSatvanirdezaH kimartha iti praznaH / tiSThAsatIti // 'dhAtvAdeH' iti Sasya sattve sthA ityasya dvitve abhyAsahasve ittve 'AdezapratyayayoH' iti Satvam / kRtaSatve sanyevAyaM niyamaH / atra tu sanaH SatvAbhAvena niyamApravRtteH SatvaM nirbAdhamiti bhAvaH / suSupsatIti // svapdhAtoH sani 'rudavidamuSagrahisvapi' iti kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNe kRte dvitvam / kittvAnna laghUpadhaguNaH / ihApi 'stautiNyoH' eveti niyamo na bhavati / sanaSatvAbhAvAditi bhAvaH / nanu SaNi iNaH parasya sasya cet SatvaM tarhi 'stautiNyoH' evetyetAvadevAstu / abhyAsAditi kimarthamityata Aha / For Private And Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 siddhAntakaumudIsahitA [san tiSThAsati / suSupsati / abhyAsAdityukterneha niSedhaH / iN / pratISiSati / ik / adhISiSati / 2628 / saH svidisvadisahInAM ca / (8-3-62) abhyAseNa: parasya NyantAnAmeSAM sasya sa eva na SaH SaNi pare / sisvedayiSati-sisvAdayiSati / sisAhayiSati / 'sthAdiSvevAbhyAsasya' iti niyamAnneha / abhisusUSati / 'zaiSikAnmatubarthIyAcchaiSiko matubarthikaH / sarUpapratyayo neSTaH sannantAnna saniSyate // ' (bhASyam ) zaiSikAcchaiSika: sarUpo na / tena zAlIye bhava iti vAkyameva, na tu chAntAcchaH / 'sarUpa:' kim / ahicchatve bhava AhicchatraH / Ahicchattre bhava AhicchattIyaH / aNNantAcchaH / tathA matvarthAtsarUpaH sa na / dhanavAnasyAsti / iha matubantAnmatubna / virUpastu syAdeva / daNDimatI zAlA / 'sarUpa:' abhyAsAdityukteneheti // pratISiSatIti // iNdhAtossani 'ajAderdvitIyasya' iti sa ityasya dvitve abhyAsettvam / iha SabhUte sani 'iN gatau' iti dhAtoH parasya sasya SatvaM bhavatyeva / abhyAseNaH paratve satyeva niyamapravRtteriti bhAvaH / adhISiSatItyapyevam / saH svidi // saH svidIti chedaH / 'stautiNyoreva SaNyabhyAsAt' iti sUtraM stautivrjmnuvtte| 'saheH sADhaH saH' ityatassa iti SaSThyantaJca / tadAha / abhyAseNaH iti // sakAravidhiniyamArthaH ityAha / sasya sa eveti // sunotessani 'stautiNyoH' eveti niyamAduttarakhaNDasya SatvAbhAve abhisusUSatItyatra 'upasargAtsunoti' ityabhyAsasya SatvamAzaGkaya Aha / sthAdiSveveti // zaiSikAditi // sanvidhAyakasUtrasthamidaM vArtikam / zaiSikAtsarUpaH zaiSika: pratyayo na / matubarthIyAt sarUpo matubarthikaH pratyayo netyanvayaH / zeSAdhikAre vihitaH zaiSikaH / bhavArthe adhyAtmAditvAJ / matubarthe bhavo matubarthIyaH gahAditvAcchaH / matu. vartho'syAstIti matubarthikaH / 'ata iniThanau' iti Than / zAlIye iti // zAlAyAM bhavaH zAlIyaH / 'vRddhAccha:' zAlIye bhava ityarthe zAlIyazabdAt punaH cho netyarthaH / Ahicchattre bhavaH iti // Ahicchattazabdo bhavArthe aNantaH / tato bhavArthe 'vRddhAcchaH' iti cha eva bhavati / natu punarANati bhAvaH / nanu jugupsiSate ityAdau kathaM sannantAt sanityata Aha / sarUpaH ityanuSajyate iti // sannantAnna saniSyate ityatrApi sarUpa ityanuSajyate ityarthaH / nanveva For Private And Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 341 ityanuSajyate / arthadvArA sAdRzyaM tasyArthaH / tena icchAsannantAtsanna / svArthasannantAttu syAdeva / jugupsipate / mImAMsiSate / iti tiGantasanprakaraNam / / shriirstu| // atha tiGantayaprakaraNam // 2629 / dhAtorekAco halAdeH kriyAsamabhihAre yaG / (3-1-22) pauna:punyaM bhRzArthazca kriyAsamabhihAra: tasmindyotye yaG syAt / 2630 / guNo yaGlukoH / (7-4-82) abhyAsasya guNaH syAdyaGi yaGluki ca / 'sanAdyantA:-' (sU 2604) iti dhAtutvAlaDAdayaH / GidantatvAdAtmanepadam / punaH punaratizayena vA bhavati bobhUyate / bobhUyAMcakre / abobhUyiSTa / 'dhAto:' kim / mapi jugupsiSate ityatra sarUpasya sanaH kathaM pravRttirityata Aha / arthadvAreti // zabdasva' rUpato vairUpyasya sambhavAdarthadvArakameva sArUpyaM vivakSitamiti bhAvaH / teneti // icchAsannantAdicchAsanneti labhyate ityarthaH / svArtheti // svArthasannantAttu icchAsan bhavatyevetyarthaH // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM sannantanirUpaNaM samAptam / atha yajhakriyAH niruupynte|dhaatorekaaco|tsmindhotye iti // vAcyatve tu pratyayavAcyasya pradhAnatayA sannante icchAyA iva tasya vizeSyatvaM syAditi bhAvaH / guNo ynglukoH|| yaG ca lukca iti dvandvAt saptamI / lugiha yaGa eva vivakSitaH upasthitatvAt / 'atra lopaH' ityataH abhyaassyetynuvrtte| tadAha / abhyAsasyeti // ikparibhASayA igantasyeti labhyate / bobhU. yate iti // 'sanyaGoH' iti dvitvam / yaGo dvitvAdUkArasya na guNaH / bobhUya ityasmAlaTi tipi zapi pararUpam / 'kriyAsamabhihAre dve vAcye' iti punardvitvantu na / tasya 'kriyAsamAbha For Private And Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobalith org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 siddhAntakaumudIsahitA [yaG ArdhadhAtukatvaM yathA syAt / tena 'bruvo vaciH' (sU 2453) ityAdi / 'ekAca:' kim / puna:punarjAgati / 'halAdeH' kim / bhRzamIkSate / bhRzaM zobhate rocate ityatra yaGa neti bhASyam / pauna:punye tu syAdeva / rorucyate / zozubhyate / 'sUcisUtrimUtryaTyartyapUrNotibhyo yaG vAcyaH' (vA 1751) / AdyAstrayazcurAdAvadantAH / sosUcyate / sosUtryate / anekAckatvenASopadezatvAtpatvaM na / momUtryate / 2631 / yasya halaH / (6-4-49) -- yasya' iti saGghAtagrahaNam / hala: parasya yazabdasya lopa: syAdA hAre' iti vihitaloDantamAtraviSayatvAt / ata eva 'kriyAsamabhihAre loT ' iti sUtrabhASye " kriyAsamabhihAre loNmaddhyamapuruSaikavacanasya dve vAcye" ityeva paThitam / paunaHpunye yaGi tu 'nityavIpsayoH' iti na dvitvam / 'kriyAsamabhihAre dve' ityanena paunaHpunye'pi loDantadvitvavidhAnena paunaHpunyasya anyato lAbhe sautradvitvApravRttepinAdityalam / dhAtoH kimiti // 'kriyAsamabhihAre' ityanenaiva dhAto bhAtkimartha dhAtugrahaNamiti praznaH / ArdhadhAtukatvamiti // dhAtorityabhAve ArdhadhAtukatvanna syAt / dhAtoriti vihitapratyayasyaiva ArdhadhAtukatvAditi bhAvaH / bruvaH iti // yaGaH ArdhadhAtukatve satyeva tasmin pare 'bruvo vaciH' 'vetro vayiH' ityAdi kArya siddhyati / anyathA 'ArdhadhAtuke' ityadhikRtya tadvidhAnAna syAditi bhAvaH / bhRzamIkSate iti // naca bhRzazabdenaivAtra bhRzArthabhAnAt yaG na bhaviSyatIti vAcyam / bhRzatvaM hi yadyotyam , natu vAcyam / dyotanaJca uktasyApi sambhavatIti bhAvaH / yaG neti // anabhidhAnAditi bhASye spaSTam / paunaHpunye tviti // punaHpunazzabdasamabhihAre'pi yaGastyeva / bhRzArtha evAnabhidhAnokteriti bhAvaH / sUcisUtrIti // sUci sUtri mUtri aTi ati azU UrNoti eSAndvandvaH / 'sUca paizunye, sUtra veSTane, mUtra prasravaNe' ete trayazcurAdyantargaNe kathAdAvadantAH / teSAmanekActvAdaprAptau yaGvacanamityAha / AdyAstrayaH iti // 'aTa gatI , R gatau , aza bhojane , azU vyAptau' eSAM halAditvAbhAvAdvacanam / UrguJastu halAditvAbhAvAdekActvAbhAvAcca vacanam / sosUcyate iti / / NyantAdyaGi Nilope dvitve 'guNo yaGalukoH' iti abhyAsaguNaH / sUceH SopadezatvabhramaM vArayati / anekAckatveneti // Sopadezatve tu 'dhAtvAdeH' iti Sasya satve kRte AdezasakAratvAduttarakhaNDasya SatvaM syAditi bhAvaH / liTi sosUci Amiti sthite / yasya halaH // yakArAdakArasya uccAraNArthatvabhramaM vArayati / saGghAtagrahaNamiti // yakArAkArasamudAyasyetyarthaH / halaH iti paJcamI / 'ArdhadhAtuke' ityadhikRtam / 'ato lopaH' ityasmAt lopa ityanuvartate / tadAha / halaH parasyetyAdinA / / nanu 'alo'ntyasya' iti yakArAdakArasya lopaH syAdityata Aha / For Private And Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / rdhadhAtuke / 'AdeH parasya' (sU 44) / ato lopaH' (sU 2608) / sosUcAMcakre / sosUcitA / sosUvitA / momUtritA / ___ 2632 / dIrgho'kitaH / (7-4-83) akito'bhyAsasya dIrghaH syAdyaGi yaGluki ca / aTATyate / 2633 / yaGi ca / (7-4-30) / arteH saMyogAdezca Rto guNaH syAdyaGi yaGluki ca / yakArapararephasya na dvitvaniSedhaH / 'arAryate' iti bhASyodAhaNAt / arAritA / azAzitA / UrNonUyate / bebhidyate / allopasya sthAnivattvAnnopadhAguNaH / bebhiditA / 2634 / nityaM kauTilye gatau / (3-1-23) gatyarthAtkauTilya eva yaG syAnna tu kriyaasmbhihaare| kuTilaM brajati vaavrjyte| AdeH parasye te // 'alo'ntyasya ' ityasyAyamapavAda iti bhAvaH / ato lopaH iti // yakArAkArasaGghAte yakArasya lope sati pariziSTasyAkArasya 'ato lopaH' ityrthH| nanu mAstu saGghAtagrahaNam / yakArasyaivAna lopo vidhIyatAm / ato lope sati iSTasiddhiriti cenna / Iya'dhAtostRci iTi Iyitetyatra yakAralopanivRttyarthatvAdityalam / aTadhAtoH yaGi 'ajAderdvitIyasya' iti Tya ityasya dvitve halAdizeSeNa abhyAse yakAranivRttau aTaTyate iti sthite / dIrgho'kitaH // abhyAsasyeti // 'atra lopo'bhyAsasya' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / yaGi yaGluki ceti // 'guNo yaGlukoH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / akita ityasya tu yaMyamyate ityAdI prayojanaM vakSyate / RdhAtoryaGi kRte GittvAdguNaniSedhe prApte / yaGi ca // 'guNo'rtisaMyogAdyoH' iti sUtramanuvartate / 'rIG RtaH' ityasmAt Rta iti ca / tadAha / atarityAdi / tathAca R ya iti sthite RkArasya guNe akAre raparatve ar ya iti sthite 'na ndrAH' iti rephasya dvitvaniSedhe ya ityasya dvitve 'dIrgho'kitaH' ityabhyAsadIrgha aryAyate iti prApte Aha / ykaarprrephsyeti||bhaassyodaahrnnaaditi // 'dhAtorekAcaH' iti sUtre iti shessH| arAriteti // ' yasya halaH' iti yakAralopaH / azAziteti // azadhAtoryaGi zya ityasya dvitve halAdizeSeNa abhyAse yakAranivRttau 'dIrgho'kitaH' iti dIrgha 'yasya halaH' iti ykaarlopH| UonUyate iti // UrNa ya iti sthite 'nandrAH' iti nu ityasya dvitve halAdizeSe abhyaasdiirghH| bebhidyate iti // bhid ya iti sthite bhid ityasya dvitve halAdizeSe abhyAsaguNaH / nanu bebhidya iti yaGantAlluTi tAsi iTi yalope ato lope bebhiditetyatra tAsi pare laghUpadhaguNa: syAdityata Aha / allopasya sthAnivattvAditi // nityaM kauTilye gatau // nityazabdaH evArthe / kauTilye ityasyopari draSTavyaH / 'dhAtorekAcaH' ityato yaGityanuvartate / tadAha / gatyarthAtkauTilya eveti // gatyarthavRtterdhAtoH, For Private And Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 344 siddhAntakaumudIsahitA 2635 / lupasadacarajapajabhadahadazagRbhyo bhAvagarhAyAm / (3-1-24) ebhyo dhAtvarthagIyAmeva yaG syAt / garhitaM lumpati lolupyate / sAsadyate / 2636 / caraphalozca / (7-4-87) anayorabhyAsasyAto nuk syAdyayaGlukoH / 'nuk' ityanenAnusvAro lakSyate / sa ca padAntavadvAcyaH' (vA 4661) vA padAntasya' (sU 125) iti yathA syAt / 2637 / utparasyAtaH / (7-4-88) caraphalorabhyAsAtparasyAta utsyAdyabyaGlukoH / 'hali ca' (sU 654) iti dIrghaH / caJcUryate-caMcUryate / pamphulyate-paMphulyate / 2638 / japajabhadahadazabhaJjapazAM ca / (7-4-86) / kauTilye dyotya eva yaDityarthaH / evazabdasya vyavacchedyamAha / na tu kriyAsamabhihAre iti // zabdenduzekhare tu gatyarthebhyaH kriyAsamabhihAre yaGastyeveti prapaJcitam / lupasada // lupa sada cara japa jabha daha daza gR eSAndvandvaH / yngitynuvrtte| bhAvaH dhAtvarthaH / tadgatA gardA bhaavgii| nityamityanuvRttam evkaaraarthkm| tadAha / ebhyaH ityaadi|| caraphalozca // 'atra lopaH' ityasmAdabhyAsasyetyanuvartate / 'nugato'nunAsikAntasya' ityasmAt ato nugiti / 'guNo yaGlukoH' ityasmAt yaGlukoriti ca tadAha / anayorityAdi // nuki kakAra it ukAra uccAraNArthaH / lakSyate iti // 'nugato'nunAsikAntasya' iti pUrvasUtre yayamyate, raMramyate, ityAdI anusvArazravaNArthaM nugityanusvAropalakSaNamAzrayaNIyam / anyathA jhalparatvAbhAvAt 'nazca' ityanusvArAsambhavAnakAra eva zrUyetetyuktaM bhASye / tasyaivehAnuvRtteranusvAropalakSaNArthatvamiti bhAvaH / padAntavaditi // 'nugato'nunAsikAntasya' iti pUrvasUtrasthamidaM vArtikamatrApyanuvartate iti bhAvaH / utparasyAtaH // 'atra lopaH' ityasmAdabhyAsasyetyanuvRttaM parazabdayogAt paJcamyA vipariNamyate / 'guNo yaGlukoH' ityataH yaGlukoriti 'caraphaloH' iti cAnuvartate / tadAha / caraphalorityAdi / dIrghaH iti // ukArasyeti zeSaH / caJcUryate iti // garhitaJcaratItyarthaH / yaGi dvitve halAdizeSe abhyAsAkArAdupari anusvArAgame 'vA padAntasya' iti tasya parasavarNe akAre uttarakhaNDe akArasya uttve tasya dIrghaH / parasavarNAbhAvapakSe tvAha / caMcUryate iti // pamphulyate iti // atra anusvArasya makAraH parasavarNaH / japajabha // 'caraphalozca' ityatra yadanuvRttaM tatsarvamihApyanuvartate / tdaah| For Private And Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 345 eSAmabhyAsasya nuka syAdyaGyaGlukoH / garhitaM japati ja apyate ityAdi / 2639 / yo yaGi / (8-2-20) girateH rephasya latvaM syAdyaGi / gahitaM gilati jegilyate / 'ghumAsthA-' (sU 2462) / itIttvam / guNaH / dedIyate / pepIyate / seSIyate / vibhASA zveH' (sU 2420) / zozUyate / zezvIyate / 'yaGi ca' (sU 2633) / sAsmayate / 'rIkRtaH' (sU 1234) / cekrIyate / suTa / saJcaskrIyate / 2640 / sico yaGi / (8-3-112) sica: sasya So na syAdyaGi / nisesicyate / __2641 / na kavateyaGi / (7-4-63) kavaterabhyAsasya cutvaM na syAdyaGi / kokUyate / kautikuvatyostu cokUyate / eSAmiti // ityAdIti // jalabhyate / dandahyate / dandazyate / bambhajyate / pasadhAturdantyAntaH sautro gatyartha iti mAdhavaH / tAlavyAnta iti kAzikA / yo yaGi // gR ityasya graH iti SaSThyakavacanam / 'kRpo ro laH' ityataH ro la: ityanuvartate / tadAha / giraterityAdi // dA pA sthA ebhyo yaGi vizeSamAha / ghumAsthetyAdi // zozUyate iti // vidhAtoryaGi 'samprasAraNantadAzrayaJca kAryambalavat' iti vacanAt samprasAraNe pUrvarUpe zu ityasya dvitvam 'akRtsArvadhAtukayoH' iti diirghH| sAsmayate iti // smR ya iti sthite saMyogAditvAt 'yaGi ca' iti paratvAdguNe raparatve dvitve 'dIrgho'kitaH' ityabhyAsadIrghaH / cekrIyate iti // kR ya iti sthite paratvAt RkArasya rIDAdeze kI ityasya dvitve abhyAsaguNaH / suDiti // 'saMparibhyAM karotI bhUSaNe' 'samavAye ca' ityaneneti shessH| sico yaGi / 'saheH sADaH saH' ityatassa iti sssstthyntmnuvrtte| 'mUrdhanyaH' ityAdhikRtaM 'naraparasRpi' ityataH netyanuvartate / tadAha / sicaH iti / nisesicyate iti // 'upasargAtsunoti' iti 'sthAdiSvabhyAsena' iti ca Satvamanena niSidhyate / na kavateryaGi / 'atra lopaH' ityataH abhyAsasyeti 'kuhozcuH' ityataH curiti cAnuvartate iti matvA Aha / kavaterabhyAsasyeti // nanu koryaGi ityeva siddhe ztipA nirdezo vyartha ityata Aha / kautikuvatyostviti // zapA nirdezArtha kavatigrahaNam / tena 'ku zabde' iti lugvikaraNasya 'kud zabde' iti zavikaraNasya ca grahaNanna labhyate iti bhAvaH / naca korityukte'pi dIrghAntasya zavi. karaNasya na grahaNaprasaktiriti zaGkayam / tudAdau 'kuG zabde' iti isvAntapAThasya nyAsa For Private And Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [yaGa 2642 / nIgvaJculaMsudhvaMsubhraMsukasapatapadaskandAm / (7-4-84) eSAmabhyAsasya nIgAgamaH syAdyabyaGlukoH / 'akita:' ityuktena dIrghaH / nalopaH / vanIvacyate / sanIsrasyate ityAdi / 2646 / nugato'nunAsikAntasya / (7-4-85) anunAsikAntasyAGgasya yo'bhyAso'dantastasya nuk syAt / nukA anusvAro lakSyate ityuktm| yyymyte-yNymyte| taparatvasAmarthyAdbhUtapUrvadIrghasyApi na / 'bhAma' krodhe / bAbhAmyate / 'ye vibhASA' (2319) / jAjAyate-jaJjanyate / 'hantehisAyAM yaGi nIbhAvo vAcyaH' (vA 4621) / jennIyate / 'hiMsAyAM' kim / jaGghanyate / 2644 / rIgRdupadhasya ca / (7-4-90) Rdupadhasya dhAtorabhyAsasya rIgAgamaH syAdyabyaGlukoH / varIvRtyate / sammatatvAt / vastutastu nyAsasammate tautAdikasyApravRttireva phalam / " lugvikaraNAlugvikaraNayoralugvikaraNasyaiva grahaNam" iti lugvikaraNasya grahaNanivRttiriti bodhyam / nIgvaJcu // abhyAsasyeti // 'atra lopaH' ityatastadanuvRttariti bhAvaH / yaGlukoriti // yaDi yaGluki cetyarthaH / na dIrghaH iti // rIgAgamAtprAk prApto'bhyAsadI| netyrthH| bhaviSyadapi kittvandIrghapratibandhakamiti bhAvaH / nalopaH iti // 'aniditAm' ityanena nakArasya lopa ityarthaH / ityAdIti // sanIsrasyate, danIdhvasyate, banIbhrasyate, canIkasyate, panIpatyate, panIpadyate, canIskandyate / nugato'nu // aGgasyetyadhikRtam / 'atra lopaH' ityataH abhyAsasyetyanuvartate / 'guNo yaGlukoH' ityataH yaGlukoriti ca / tadAha / anu. nAsikAntasyetyAdi // nanu yaMyamyate ityatra nuko nakArasya apadAntatvAdajhalparakatvAcca kathaM 'nazca' ityanusvAra ityata Aha / nuketi // nanvabhyAse hrasvavidhAnAdIrghasyAbhAvAt nugvidhAvata iti taparakaraNaM vyarthamityata Aha / taparatvasAmarthyAditi // svAbhAvika eva yo isvaH akAraH tasyaiva grahaNam , natu dIrghAdezabhUtasya hrasvAkArasyetyetadartha taparakaraNamiti bhaavH| bAbhAmyate iti // atra AkArasthAnikasya hrasvavidhisampannasya akArasya na nugiti bhAvaH / janadhAtoryaGi nakArasya AttvavikalpaM smArayati / ye vibhASeti // nI. bhAvaH iti // yadyapIha hrIbhAvavidhAvapi 'abhyAsAcca' iti kutve hakArasya ghakAraH siddhyti| tathApi prayatnalAghavAbhAvAt prakriyAlAghavAcca nIti ghakAroccAraNamiti bhAvaH / jenIyate iti // punaH punaratizayena vA hinastItyarthaH / atra yaGIti viSayasaptamI / yaDi vivakSite satIti labhyate / tena dvitvasya paratve'pi prAgeva nIbhAva iti bodhyam / jaGghanyate iti // garhitaM gacchatItyarthaH / rIgRdupadhasya ca // abhyAsasyeti // 'atra lopaH' ityataH For Private And Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 347 kSumnAditvAnna NaH / narInRtyate / jarIgRhyate / ubhayatra latvam / calIklapyate / 'rIgRtvata iti vaktavyam' (vA 4662) / parIpRcchyate / varIvRzcyate / 2645 / svapisyamivyeJAM yaGi / (6-1-19) samprasAraNaM syAdyaGi / soSupyate / sesimyate / vevIyate / 2646 / na vazaH / (6-1-20) vAvazyate / 2647 / cAyaH kI / (6-1-21) cekIyate / tadanuvRtteriti bhAvaH / yaGlukoriti // 'guNo yaGlukoH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / varIvRtyate iti // 'vRtu vartane' asmAdyaGi dvitve uradattve halAdizeSe abhyAsasya rIk / nRte. ryaGi narInRtyate ityatra NatvamAzaGkaya Aha / kSumnAdittvAnna NaH iti // jarIgRhyate iti // 'graha upAdAne' asmAdyaDi 'grahijyA' iti samprasAraNe dvitve uradattve halAdizeSe abhyAsasya rIk / ubhayatreti // kRpadhAtoH yaGi dvitve uradattve raparatve halAdizeSe rIk / calIklapyate ityatra 'kRpo ro laH' ityabhyAse rephasya lakAraH / uttarakhaNDe RkArasyAvayavo rephaH nasya lakArasadRza ityarthaH / nanu vrazcdhAtoryaGi varIvRzcyate ityatra kathamabhyAsasya rIk / dhAtoH zakAropadhatvena RdupadhatvAbhAvAdityata Aha / rIgRtvataH iti // 'rIgRdupadhasya' ityatra RdupadhasyetyapanIya Rtvata iti vaktavyamityarthaH / Rt asyAstIti Rtvat / 'tasau matvarthe' iti bhatvAt padatvAbhAvAna jaztvam / parIpRcchayate iti // pracchadhAtoryaGi 'grAhijyA' iti rephasya samprasAraNamRkAraH / pUrvarUpaM dvitva raparatvaM halAdizeSaH rIk / varIvRzcyate iti // vazcadhAtoryaGi samprasAraNe dvitvAdi pUrvavat / svapisyami // sampra. sAraNaM syAditi zeSapUraNam / 'dhyaGaH samprasAraNam' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / soSupyate iti // svapdhAtoryaDi vakArasya samprasAraNe ukAre pUrvarUpe dvitve abhyAsaguNaH / uttarakhaNDe sasya Satvam / sesimyate iti // syamudhAtoryaGi yakArasya samprasAraNe pUrvarUpe dvitvAdi / aSopadezatvAnna SaH / vevIyate iti // vyo yaDi yakArasya samprasAraNe pUrvarUpe dvitvAdi / 'hala:' iti vA 'akRtsArvadhAtukayoH' iti vA dIrghaH / atha vazadhAtoryaGi vAvazyate ityatra -- ahijyA ' iti samprasAraNe prApte taniSedhaM smArayati / na vazaH // vazadhAtoH chAndasatvamprAyikamiti prAgevoktam / cAyaH kI // yaGIti zeSaH / 'svapisyamivyeAM yaGiH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / cekIyate iti // 'cAya pUjAnizAma For Private And Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 siddhAntakaumudIsahitA 2648 / I ghrAdhmoH / (7-4-31) jenIyate / dedhmIyate / 2649 / ayaG yi kGiti / (7-4-22) zIGo'yaGAdeza: syAdyAdau viGati pare / zAzayyate / abhyAsasya hrasvaH / tato guNaH / DoDhaukyate / totraukyate / iti tiGantayajhakaraNam / nayoH' asmAdyaDhi prakRteH kIbhAve dvitvaadi| I ghraadhmoH|| ghrA dhmA anayoH dvandvAt paSThIdvivacanam / yaGIti zeSaH / 'yaGi ca' ityatastadanuvRtteH / jeghIyate / dedhmIyate iti // Ittve kRte dvitvAdi / hUsvasya ikArasya vidhAvapi 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dIrghasiddheH dIrghoccAraNam 'asya cvau' ityuttarArtham / ayaG yi kngiti|| yi iti saptamI / k G eto ito yasyeti vigrhH| zIGaH iti // 'zIGaH sArvadhAtuke guNaH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / ayaDi DakAra it yakArAdakAra uccaarnnaarthH| DittvAdantAdezaH / zAzayyate iti // zI ya iti sthite IkArasya ay tato dvitve abhyAsadIrghaH / DhokRdhAtoryaGi vizeSamAha / abhyAsasya hrasvaH iti // dvitve abhyAsahasve ukAre tasya 'guNo yaGlukoH' iti guNa ityarthaH / totrau. kyate iti // traukeH rUpam // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM yaGantanirUpaNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriirstu| // atha tiGantayaGlukprakaraNam // 2650 / yaGo'ci ca / (2-4-74) yaGo'cpratyaye luk syAJcakArAttaM vinApi bahulaM luksyAt / anaimittiko'yamantaraGgatvAdAdau bhavati / tataH pratyayalakSaNena yaGantatvAt dvitvam / abhyAsakAryam / dhAtutvAllaDAdayaH / 'zeSAtkartari-' (sU 2159) iti atha yaGlukaprakriyAH niruupynte| yaGo'ci c|| Aci iti pratyayagrahaNam / natu pratyAhAraH / yaGA sAhayaryAt / 'NyakSatriyArSa' ityataH lugityanuvartate / tadAha / yo'ca pratyaye lugiti / cakArAttaM vinApIti // acpratyayAbhAve'pItyarthaH / bahuLamiti // cakArAt 'bahaLaJchandasi' iti pUrvasUtrAdvahaLagrahaNamapyanukRSyate iti bhAvaH / evaJca acapratyaye tadabhAve'pi yaGo bahuLaM lugiti phalitam / tena lUjao yaGantAdaci yaDo lugabhAvapakSe ato lope lolUya iti rUpam / luki tu loluva iti rUpaM siddhyati / tathA acpratyayAbhAve'pi bo. bhUyate, bobhavIti, ityAdau yaGo lugvikalpaH siddhyatIti bodhyam / anaimittiko'yamiti // acpratyayAdanyatra bobhavItItyAdau yaluk anaimittikaH / tatazca parasmAdapi dvitvAdikAryAprAgeva antaraGgatvAdyo luka bhavati tato dvitvAdIti vastutaH sthitikathanamidam / acpratyaye vidhIyamAnastu yaGluk naimikatvAdvahiraGga eva / tatazca paratvAnnityatvAcca Adau dvitve kRte yaGo luki acpratyayamAzritya prApto guNa: 'na dhAtulopa ArdhadhAtuke' iti niSedhAna bhavati / acpratyayasya yaGlopanimittatvAditi bodhyam / nanvevaM sati yaGluki 'sanyaDoH' iti dvitvaM na syAt / yaGo lukA luptatvena pratyayalakSaNAbhAvAdityata Aha / tataH iti // yaGo luganantaramityarthaH / 'na lumatA' ityanena hi lumatAzabdena lupte tanimittamaGgakAryaniSidhyate / dvitvAdikantu yaGantasya kAryam , natu yanimittakam / yaDi paratastadviddhyabhAvAditi bhAvaH / dvitvamiti // naca 'ekAcaH' iti vidhIyamAnaM dvitvaGkathamiha yaGluki syAt / "ztipA zapA" iti niSedhAditi vAcyam / 'guNo yaGlukoH' ityAdyabhyAsakAryavidhibalena dvitvaniSedhAbhAvajJApanAditi bhAvaH / abhyAsakAryamiti // guNAdIti bhAvaH / dhAtutvAditi // yaGo luki satyapi pratyayalakSaNamAzritya yaGantatvAt 'sanAdyantAH' iti dhAtutvam / naca 'na lumatA' iti niSedhaH zaGkayaH / dhAtusaMjJAyAH yaGantadharmatvena yaGi parato'GgakAryatvAbhAvAditi bhaavH| yo GittvAttadantAdAtmanepadamAzaya Aha / zeSAditi // nanu 'zeSAtkartari' ityatra AtmanepadanimittahIno dhAtuzzeSaH / For Private And Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 350 siddhAntakaumudIsahitA [yaGluk parasmaipadam / 'anudAttaGitaH-' (sU 2157) iti tu na / Gittvasya pratyayApratyayasAdhAraNatvena pratyayalakSaNApravRtteH / yatra hi 'pratyayasyAsAdhAraNaM rUpamAzrIyate tatraiva tat' / ata eva sudRSatprAsAda ityatra 'atvasantasya-' (sU 425) iti dI? na / ye'pi spardhazIGAdayo'nudAttaGitastebhyo'pi na / anudAttaGita:--' (sU 2157) ityanubandhanirdezAt / tatra ca 'ztipA zapA-' (pa 132) iti niSedhAt / ata eva zyannAdayo na / gaNena nirdezAt / kiM tu zabeva / 'carkarItaM ca' ityadAdau pAThAcchapo luk / yaGantadhAtustu na tathA AtmanepadanimittaH / DakArAnubandhasatvAdityata Aha / anudAttaGita iti tu neti // kuta ityata Aha / Gittvasyeti // tadevopapAdayati / yatra hIti // yatra pratyaye lupte'pi pratyayamAtravRttidharmapuraskAreNa tamAzritya kAryapravRttiriSyate tatraiva pratyaya. lakSaNam / yathA rAjeyatra / tatra hi luptaM suSpratyayaM subAtmakapratyayamAtravRttidharmapuraskAreNAzritya subantatayA padatvAt 'nalopaH' iti nkaarlopprvRttiH| dvittvantu na pratyayamAtradharmaH / 'RterIyaGa' ityAdipratyayeSvapratyayeSvapi citrAdiSu satvAt / tatazca yaDi lupte sati pratyayalakSaNena tamAzritya tadvRttiGittvaprayuktakAryamAtmanepadanna zaGkituM zakyamiti bhAvaH / nanu yatkiJciddharmapuraskAreNa pratyayAzrayakArye pratyayalakSaNaGkuto netyata Aha / ata eveti // pratyayamAtravRttidharmapuraskAreNa pratyayAzrayakArye pratyayalakSaNAzrayaNAdevetyarthaH / dI| neti // su zobhanAH dRSadaH yasya saH sudRSatprAsAda ityatra samAsAvayavatvAlluptaM jasaM pratyayalakSaNenAzritya prAptaH asantatvalakSaNo dIrgho na bhavati / uNAdInAmavyutpattipakSe vyutpattipakSe ca astvasya vedhA ityAdAvapratyaye pratyaye ca sattvena pratyayamAtravRttitvAbhAvena tatpuraskAreNa dIrgha kriyamANe pratyayalakSaNAsambhavAditi bhAvaH / etatsarvaM pratyayalakSaNasUtrabhASyakaiyaTAdiSu spaSTam / naca sudRSatprAsAda ityatra jaso lukA luptatvAt 'na lumatA' iti niSedhAdeva dIrghA na bhavidhyatIti vAcyam / dIrghasyAsantakAryatvena jasi pare aGgakAryatvAbhAvAdityalam / nanu uktarItyA pratyayalakSaNAbhAvAt luptayaGantAt GittvaprayuktamAtmanepadaM mAstu / ye tAvat spardhAdayaH anudAttetaH ye ca zIGAdayo DitaH paThitAH tebhyaH AtmanepadaM durvAramityata Aha / ye'pIti // tebhyo'pi neti // tebhyo yaGluki nAtmanepadamityarthaH / kuta ityata Aha / anudAttaGita ityanubandhanirdezAditi // nanvanubandhanirdeze'pi yaGluki AtmanepadaM kuto na syAdityata Aha / tatra ca zitapeti // na cAnubandhanirdezAdeva Gittvaprayuktamapi kAryamAtmanepadaM yaGluki na bhaviSya te / ataH pratyayAsAdhAraNadharmAzrayatve satyeva pratyayalakSaNamiti klezAnubhavo vRdheti vAcyam / yaGo DakArasya pratyayAnubandhatvena yaGantasya dhAto. ranubandhenAnirdezAdityalam / ata eveti // "ztipA zapA" iti niSedhAdeva yaGluki zyannAdayo vikaraNA netyarthaH / "ztipA zapA" iti niSedhamupapAdayati / gaNena nirdezAditi // 'divAdibhyaH zyan' 'rudhAdibhyaH znam' ityAdigaNanirdezAdityarthaH / kiMtu zabeveti // 'kartari zap' ityatra "ztipA zapA" iti niSedhAviSayatvAditi bhAvaH / carkarItamiti // For Private And Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 2651 / yaGo vA / (7-3-94) yaDantAtparasya halAdeH pitaH sArvadhAtukasyeDA syAt / 'bhUsuvo:-' (sU 2224) iti guNaniSedho yaGluki bhASAyAM na / '--bobhUtu tetikte' (sU 3596) iti chandasi nipAtanAt / ataeva yaGlugbhASAyAmapi siddhaH / na ca yaGlukyaprApta eva guNabhAvo nipAtyatAmiti vAcyam / 'prakRtigrahaNe yaGlugantasyApi grahaNAt' (pa 101) / 'dviH prayogo dvirvacanaM SASTham' iti yaGlugantamadAdau boddhyamiti vyAkhyAtaM prAk / ato yaGlugantAcchapo lugityarthaH / evaJca bhUdhAtoryaDo luki dvitvAdI bobhU ityasmAllaTi tipi zapo luki bobhU ti iti sthite / yaGo vA // 'uto vRddhiH' ityato halIti 'nAbhyastasyAci' ityataH piti sArvadhAtuke iti 'bruva Id' ityataH IDiti cAnuvartate / tadAha / yaGantAdityAdinA // TittvAttipa Adyavayava IT / tathAca dhobhU I ti iti sthite UkArasya guNe avAdeze bobhavItIti rUpaM vakSyati / 'bhUsubostiGi' iti guNaniSedhamAzaGkaya Aha / bhUsuvoriti // nipAtanAditi // 'kRSaH chandasi' ityataH chandasItyanuvRttau 'dAdharti dardharti dardharSi bobhUtu tetekte' ityAdi sUtre bhUdhAtoyeGlugantasya guNAbhAvo nipAtyate / 'bhUsuvoH' ityeva tatra guNaniSedhe siddhe guNAbhAvanipAtananniyamArtham / yaGluki chandasyevAyam 'bhUsuvoH' iti guNaniSedho nAnyatra ityato loke'pi yaGlugastIti vijJAyate / etena 'yaDo'ci ca' iti yaGlugvidhau 'bahuLaM chandasi' iti pUrvasUtrAcchandasItyanuvartayantaH pArastAH / tadAha / ataeva yaGluk bhASAyAmapi siddhaH iti // 'bhUsuvostiGi' iti sUtrabhASye tu bobhUtvityetanniyamArtham / atraiva yaGlugantasya guNo na bhavati, nAnyatra / ka mA bhUt bobhavItItyuktam / atraivetyasya bobhUtviti loTyavetyarthaH / yaGlugantasyetyasya bhUdhAtoriti zeSaH / bobhavItItyevodAhRtatvAditi zabdenduzekhare prapa. Jcitam / vastutastu bhASye yaGluGantasyeti sAmAnyAbhiprAyameva / bhUdhAtumAtrasaGkoce mAnAbhAvAt / bobhavIti ityudAharaNantu dhAtvantarANAmapi pradarzanaparamiti mUlakRdAzayaH / nanu bhUdhAtoryaGluki bobhU ityasya 'bhUsuvostiGi' iti guNaniSedhaprasaktirnAsti / dvitve sati yaGlugantasya prakRtyantaratvena bhUrUpatvAbhAvAt / tatazca yaDlugantasyAprApte guNAbhAve tatprAptayarthameva bobhUtviti nipAtanamiti yuktam / tathA ca chandasyeva yamugantasya guNaniSedhaH, na tu bhASAyAmiti niyamaH kathaM siddhyedityAzaya nirAkaroti / naca yaGlukIti // prakRtIti // 'prakRtigrahaNena yaGlugantasyApi grahaNam' iti paribhASayA 'bhUsuvoH' ityatra bhUgrahaNena bobhU iti yaDlugantasyApi grahaNAdityarthaH / nanu 'prakRti. grahaNe yaGlugantasyApi grahaNam' ityatra kiM pramANamityAzaGkaya nyAyasiddhamidamityAha / dviH prayogaH iti // SaSTAdhyAyAdau "ekAco dve prathamasya' ityatra kimidaM dvivacanaM ekAcaH prathamasya ekasya sthAne dvitayAtmaka AdezaH sthAnyapekSayA anyo vidhIyate, uta sthAnina ekasya sataH dviruccAraNaM vidhIyate, natu tatsthAninaH atiricyate, iti saMzayya 'dviH prayogo For Private And Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 352 siddhAntakaumudIsahitA [yaGluk siddhAntAt / bobhavIti-bobhoti / bobhUtaH / bobhuvati / bobhavAMcakAra / bobhavitA / abobhavIt-abobhot / abobhUtAm / abobhavu: / bobhUyAt / bobhUyAtAm / bobhUyAstAm / 'gAtisthA-' (sU 2223) iti sico luk / 'yaGo vA' (sU 2651) itITpakSe guNaM bAdhitvA nityatvAdruk / abobhUvIt / abobhUt / abobhUtAm / abhyastAzrayo jus / nityatvAduk / abobhUvuH / abobhaviSyadityAdi / pAspardhAti-pAsddha / pAsparddhaH / pAspardhati / dvivacanam' iti siddhAntitam / tadadhikArasthatvAt 'sanyaDoH' iti dvivacanamapi tathAvidhameva / tatazca bhU ityasyaiva bobhU iti dviH prayujyamAnatayA 'bhUsuvoH' iti bhUgrahaNena grahaNAdyaGlukyapi niSedhasiddheH bobhUtviti nipAtanaM chandasyeva yaGluki guNaniSedho, natu bhASAyAmiti niyamalAbhAlloke'pi yaGluk siddha iti bhAvaH / bobhUtaH iti // apittvAdIna / DittvAcca na guNaH / bobhuvatIti // 'adabhyastAt' ityat / GittvAt guNAbhAve uvaGiti bhAvaH / bobhavISi-bobhoSi / bobhUyaH / bobhUtha / bobhavImi-bobhomi / bobhUvaH / bobhUmaH / bobhavAJcakAreti // 'kAsyanekAc' ityAm / bobhavitA / bobhaviSyati / vobhavItu-bobhotubobhUtAt / bobhUtAm / bobhuvatu / herapittvAdIna GittvAnna guNaH / bobhUhi-bobhUtAt / bobhUtam / bobhUta / ATa: pittvena aGittvAt guNaH / bobhavAni / vobhavAvaH / bobhavAmaH / laGyAha / abobhviidityaadi| abobhavuriti // 'sijabhyasta' iti jusi guNe avAdezaH / abobhavI:-abobhoH / abobhUtam / avobhUta / abobhavam / abobhUva / abobhUma / bobhUyAditi // vidhiliGi AzIliGi ca rUpam / bobhUyAtAmiti vidhiliGastAmi rUpam / bobhU yuH / bobhUyAH / vobhUyAtam / bobhUyAta / bobhUyAm / bobhUyAva / bobhUyAma / bobhUyAstAmiti // AzIrliGi tAmi rUpam / bobhUyAsta / bobhUyAsam / bobhUyAsva / bobhUyAsma / luGastipi sici kRte Aha / gAtistheti // ITpakSe iti // 'itazca' iti ikAralope kRte IDAgame 'sArvadhAtukArdhadhAtukayoH' iti guNaM paramapi bAdhitvA nityatvAt 'bhuvo vugluGliToH' iti vugityarthaH / guNe kRte akRte ca prApteH vuko nityatvaM bodhyam / abobhUvIditi // buki kRte sati tena vyavadhAnAdAkarasya na guNaH / nanu luGo jharjusi buki abobhUvuriti rUpaM vakSyati / tadayuktam / 'AtaH' iti sUtre sijluki AdantAdeva jharjusiti niyamanAdityata Aha / abhyastAzrayo jusiti // 'sijabhyasta' ityanena abhyastAtparatvAt jusityarthaH / 'sijabhyasta' iti sUtre sicaH paratvamAzritya yo jusa prAptastasyaivAyaniyamaH, na tvabhyastAzrayajasa iti bhAvaH / abobhU us iti sthite 'jusi ca' iti guNamAzaGkaya Aha / nityatvAdagiti // 'jusi ca' iti guNApekSayetyarthaH / abobhUvuriti // na cAtrAbhyastAzrayajusaM bAdhitvA paratvAt 'adabhyastAt' ityadAdezaH syAditi shngkym| abhyastAzrayajusaH adAdezApavAdatvAditi bhAvaH / avobhUvI:-abobhoH / abobhUtam / abobhUvam / abobhUva / abobhUma / ityAdIti // abobhavidhyatAm , abobhaviSyan , ityAdi vyaktam / pAspardhItIti // spardhadhAtoH yaGluki For Private And Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / pAspatsi / 'hujhalbhyo hedhiH' (sU 2425) / pAspardhi / laG / apAspaapAspadaM / sipi 'dazca' (sU 2468) iti rutvapakSe 'ro ri' (sU 273) apAspA: / jAgAddhi / jAghAtsi / ajAghAt / sipi rutvapakSe / ajAghAH / 'nAtha' / nAnAtti / nAnAttaH / 'dadha' / dAdAddhi / dAduddhaH / dAdhatsi / dvitve 'zapUrvAH khayaH' iti pakArazeSe dIrgho'kitaH' iti dIrgha pAspardha ityasmAllaTastipi zapi zapo luki 'yaDo vA' iti IDAgame rUpam / IDabhAve tvaah| pAspardhIti // pAspardha ti iti sthite 'jhaSastatho|'dhaH' iti takArasya dhakAraH / 'jhalAjaz jhazi' iti pUrvadhakArasya da iti bhAvaH / mivvasmassu pAspardhImi--pAspami / pAspardhvaH / pAspadmaH / pAspardhAJcakAra / paasprdhitaa| pAspardhiSyati / pAspardhItu-pAsparddha-pAspardhAt / pAspardhatu / herapittvAdIDabhAvaM siddhavatkRtya Aha / hujhalbhyaH iti // pAspardhIti // herdhibhAve 'jharo jhari' iti vA dhalopaH / pAspardhAt / pAspardham / pAspardhAni / pAspardhAya / pAspardhAma / laGi tipi udAharaNasUcanam / ITi apAspardhAt iti siddhavatkRtya IDabhAve Aha / apAspat iti // apAspardha t iti sthite halGyAdinA takAralope 'vA'vasAne' iti cavavikalpa iti bhAvaH / apAspardhAm / apaasprdhH| sipi tu apAspardha s iti sthite jaztve 'dazca' iti dakArasya rutvapakSe apAspar ra s iti sthite halGyAdinA sakAralope ro ri' iti rephalope 'ThUlope' iti dIrgha visarge apAspAH iti rUpam / 'sipi ca ' iti dhasya datvapakSe tu apAspad iti rUpamityarthaH / naca dIrgha sipi 'dazca' iti rutvamasiddhamiti zaGkayam / 'ThUlope' iti sUtre DhagrahaNena laNsUtre jargedheH ajarghAH iti bhASyaprayogeNa ca pUrvatrAsiddhamityasyApravRttibodhanAt / apAspardham / apAspardhva / apAsparma / liGi pAspardhyAt / pAspardhyAtAm / pAspAstAm ityAdi / luGi apAspardha s iti sthite 'astisicaH' iti nityamIT / 'iTa ITi' iti salopaH / apAspardhIt / apAspardhiSTAm / apAspardhiSuH / apAspardhiSyat / gAdhRdhAtoryaGlugantAt laTastipi ITpakSe jAgAdhIti siddhavatkRtya IDabhAve Aha / jAgAddhIti // jAgAdh ti iti sthite 'jhaSastathoH' iti takArasya dhaH / jAgAddhaH / jAgAdhati / sipi ITpakSa jAgAdhISIti siddhavatkRtya IDabhAvapakSe Aha / jAghAtsIti // jAgAdh si iti sthite 'ekAco bazaH' iti gasya bhae dhasya carvamiti bhAvaH / jAgAddhaH / jAgAddha / jAgAmi / jAgAdhvaH / jAgAdhmaH / jAgAdhAJcakAra / jAgAdhitA / jAgAdhiSyati / jAgAdhItu-jAgA -jAgAddhAt / jAgAddhAm / jAgAdhatu / jAgAddhijAgAddhAt / jAgAddham / jAgAddha / jAgAdhAni / jAgAdhAva / jAgAdhAma / laGi ajAgAdhItajAghAt / ajAgAddhAm / ajAgAdhuH / sipi ITpakSe ajAgAdhIriti siddhavatkRtya IDabhAvapakSe Aha / sipIti // ajAgAdh s iti sthite bhaSbhAve 'sipi dhAtorurvA' 'dazca' iti dasya rutvapakSe halGayAdilope rephasya visarge ajAghAH iti rUpamityarthaH / datvapakSe tu ajA. ghAd iti bodhyam / ajAgAddhAm , ityAdi / jAgAdhyAt / luGi 'astisicaH' iti nityamIT / ajAgAdhIt / ajAgAdhiSTAm , ityAdi / nAthU iti // udAharaNasUcanam / vargadvitIyAnto'yaM dhAtuH na jhaSantaH / tasya ITpakSe nAnAthIti iti siddhavatkRtya IDabhAvapakSe Aha / nAnA. 45 For Private And Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir H 354 siddhAntakaumudIsahitA yaGluk adAdhat / adAdadhuH / adAdha:-adAdhat / luGi / adAdAdhIt-adAdadhIt / coskundIti--coskunti / acoskun / acoskuntAm / acoskunduH / momudiiti-momotti| momodAJcakAra / momoditA / amomudIt-amomot / amomuttAm / amomuduH / amomudI:--amomo:-amomot / luGi guNaH / amomodIt / cokUrti-cokUrdIti / laG / tip / acokUrta-acokUrdIt / ttIti // nAnAth ti iti sthite 'khari ca' iti thasya carvam / 'jhaSastathoH' iti 'ekAco bazo bhaS' iti ca na / ajhaSantatvAt / nAnAttaH / nAnAthati / nAnAthISi-nAnAtsi / nAnAtthaH / nAnAttha / nAnAthImi-nAnAmi / nAnAthvaH / naanaathmH| loTi nAnAthItu-nAnAttu / hedhiH / thasya jaztvena dH| nAnAddhi / nAnAthAni / nAnAthAva / nAnAthAma / laDi anAnAtharthAtanAnAt / anAnAttAm / anAnAthuH, ityAdi / luDiH 'astisicaH' iti nityamIT / anAnAthIt / anAnAthiSTAm , ityAdi / dadheti // udAharaNasUcanamidam / dadhadhAtolaTastipi ITpakSe dAdadhItIti siddhavatkRtya IDabhAvapakSe Aha / dAdaddhIti // dAdadh ti iti sthite 'jhaSastathoH' iti takArasya dhaH / dAdadhISIti siddhavatkRtya aah| dAdhatsIti // 'ekAco bazaH' iti dasya bhae / dhasya 'khari ca' iti carvamiti bhAvaH / dAdatthaH / dAdattha / dAdadhmi, ityAdi / loTi dAdadhItu-dAdachu / dAdaddhi / dAdadhAni / laGastipi ITi adAdadhIt iti siddhavatkRtya IDabhAve Aha / adAdhat iti // adAdadh t iti sthite halGyAdilope bhAbhAve dhasya 'vAvasAne' iti carvavikalpa iti bhAvaH / sipi ITi adAdadhIriti siddhavatkRtya IDabhAve Aha / adAdhaH iti // adAdadh s iti sthite jaztve 'dazca' iti dasya rutve halGyAdinA salope rutvajaztvayorasiddhatvena jhaSantatvAt dasya bhaSiti bhAvaH / adAdhaditi datvapakSe rUpam / 'astisicaH' iti nityamIDiti matvA Aha / adAdadhIditi // 'ato halAdeH' iti vRddhivikalpaH / adAdadhiSTAm , ityAdi 'skudi ApravaNe' idittvAnnum / asmAdyaGluki udAharati / coskundItIti // ITi rUpam / tadabhAve tvAha / coskuntIti // 'jharo jhari savarNe' iti takArasya lopavikalpaH / iha yaGo luptatvAdidittvAcca yaGantiGaJcAzritya nalopo na / laGi ITpakSe acoskundIditi siddhavatkRtya IDabhAve Aha / acoskunniti // acoskun d t iti sthite halGayAdinA takAralope dakArasya saMyogAntalopaH / luGi tu 'astisicaH' iti nityamIT / acoskundIt / acoskundiSTAm , ityAdi / momudItIti // 'muda harSe' ITi 'nAbhyastasyAci piti sArvadhAtuke ' iti laghUpadhaguNo na / momottIti // IDabhAve acparakatvAbhAvAt 'nAbhyastasyAci' iti laghUpadhaguNaniSedho na / momoditeti // 'na dhAtulopa ArdhadhAtuke' iti guNaniSedhastu na / dhAtvaMzalopanimitte ArdhadhAtuke pare eva taniSedhasya pravRtteH / iha ca yaGlukaH anaimittikasya uktatvAt / luGi guNaH iti // sijnimittaka iti zeSaH / ato 'nAbhyastasya' iti guNaniSedho na shngkyH| cokUrtIti // 'kurda krIDAyAm ' yaGluk For Private And Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| sippakSe / acokUH / acokhU: / ajogU: / vanIvaJcIti-vanIvati / vanIvaktaH / vanIvacati / avanIvaJcIt-avanIvan / jaGgamIti-jaGganti / 'anudAttopadeza-' (sU 2428) / ityanunAsikalopaH / jaGgataH / jaGgamati / 'mvozca' (sU 2609) / jaGganmi / jaGganvaH / ekAgrahaNenoktatvAnneniSedhaH / jaGgamitA / anunAsikalopasyAbhIyatvenAsiddhatvAnna herluka / jaGgahi / mo no dhAtoH' (sU 341) / ajaGgan / anubandhanirdezAnna cleraG / 'mayanta-' dvitvAdi / IDabhAve 'upadhAyAzca' iti dIrghaH / acokUt iti // laGastipi acokU t iti sthite halGayAdilope 'rAtsasya' iti niyamAna saMyogAntalopaH iti bhAvaH / sippakSe iti // laGassipi IDabhAve acokU s iti sthite 'dazca' iti rutvapakSe halDyAdinA salope 'ro ri' iti prathamarephalope dIrghe dakArasthAnikarephasya visarge acokUriti rUpamityarthaH / acokhUriti // khurdadhAtoryaGlugantAt laGassipi kurdavadrUpam / ajo. gUriti // gurdadhAtoryaGlugantAt sipi rUpam / vanIvazcItIti // 'vaJcu gatau' asmAt 'nityaM kauTilye gatau' iti yaGantasya luk / dvitvAdi / 'nIgvaJcu' ityAdinA abhyAsasya nIgAgamaH / yaDo lukA luptatvAnna tadAzrito nalopaH / tipaH pittvena aDittvAna tadAzrito'pi nalopaH / IkAroccAraNasAmarthyAnIko na guNaH / anyathA nikameva vida. dhyAt / naca 'nIgvaJcu' ityanubandhanirdezAdyaGluki nIk durlabha iti zaGkatham / tatra yaGlukoH ityanuvRttisAmarthyena adoSAditi bhAvaH / vanIvaGktIti // IDabhAve casya kutvena kaH / nakArasthAnikAnusvArasya parasavarNo DakAra iti bhAvaH / vanIvaktaH iti // taso DittvAdiha syAdeva 'aniditAm' iti nalopaH / loTi vanIvaJcItu-vanIvaktu-vanIvaktAt / vanIvaktAm / vanIvacatu / hedhiH / apittvena GittvAnalopaH / ata eva IDapi na / vanIvagdhi / vanIvaJcAni / ATaH pittvAdaDitvAnalopo na / laGi tipi ITpakSe Aha / avanIvazcIditi // IDabhAve tvAha / avanIvan iti // halGyAdinA talope cakArasya saMyo gAntalopaH / jaGgamItIti // gameryaGlugantAllaTastipi IT / 'nugato'nunAsikAntasya' iti nuk / 'nazca' ityanusvAraH parasavarNazceti bhAvaH / tasi Aha / anudAtteti // jaGgmatIti // 'gamahana' ityupadhAlopa iti bhAvaH / nanu gameraniTvAt prakRtigrahaNe yaGlugantasyApi grahaNAjaGgamitetyatra kathamiDityata Aha / ekAgrahaNeneti // nanu jaGgahItyatra anunAsikalope kRte 'ato heH' iti luk syAdityata Aha / anunAsikalopasyeti // laGastipi ajaGgamIditi siddhavatkRtya IDabhAve Aha / mo naH iti // ajaGgam t iti sthite halGyAdinA talope 'mo no dhAtoH' iti masya na ityarthaH / tadAha / ajaganniti // ajaGgatAm / aja GgmuH / ajaGgan / ajaGgatam / ajaGgata / ajaGgamam / ajaGganva / ajaGganma / luGi ajaGgamIdityatra 'puSAdidyutAdiladitaH' ityaGamAzaGkaya Aha / anubandheti // hanteryaGluk hiMsArthe kriyAsamabhihAre / gatyarthatve tu kauTilye yaDiti bodhyam / hantarityanuvaryeti // tathAca For Private And Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA yaGluk (sU 2299) iti na vRddhiH / ajaGgamIt / ajaGgamiSTAm / hanteryaGluk / abhyAsAcca' (sU 2430) iti kutvam / yadyapi * ho hante:--' (sU 358) ityato 'hanteH' ityanuvartya vihitam / tathApi yaGluki bhavatyeveti nyAsakAraH / 'ztipA zapA' (pa 132) iti niSedhastvanityaH / 'guNo yaGlukoH' (sU 2630) iti sAmAnyApekSajJApakAditi bhAvaH / jaGghanIti / javanti / jaGghataH / janati / jaGghanitA / ritapA nirdezAjjAdezo na / jaGghahi / ajaGghanIt-- ajaGghana / javanyAt / AziSi tu vadhyAt / avadhIt / avadhiSTAmityAdi / vadhAdezasya dvitvantu na bhavati / sthAnivattvena 'anabhyAsasya iti niSedhAt / taddhi samAnAdhikaraNaM dhAtovizeSaNam / bahuvrIhibalAt / ApUrvAttu 'AGo 'ztipA zapA' iti niSedhAtkathamiha 'ho hanteH' iti kutvamityAkSepaH / guNaH iti // 'guNo yaGlukoH' iti jnyaapkaaditynvyH| 'ekAco dve prathamasya' ityatra ekagrahaNAdyaGluki dvivacanasyAbhAvAdabhyAsAbhAvAt 'guNo yaGlukoH' ityabhyAsasya guNavidhAnaM "ztipA zapA' ityAdiniSedhasya kvacidyaGluki apravRttiM jJApayatItyarthaH / nanvekAjgrahaNavidhereva yaluki kacidapravRttijJApanalAbhe'pi 'ho hanteH' iti ritapA nirdezanimittakaniSedhasya kathaM yaGluki apravRttiH syAdityata Aha / sAmAnyApekSeti // 'guNo yaGlukoH' ityabhyAsasya guNavidhAnamekAjagrahaNasyAnityatvaM jJApayat tadvacanopAttatvasAmAnyAt 'ztipA zapA' ityAdisarvaniSedhAnAM yaGluki kvacidapravRttiM jJApayatItyarthaH / iti bhAvaH iti // nyAsakRta iti zeSaH / jaGghanItIti // 'nugataH' iti nuk / jaGghataH iti // 'anudAttopadeza' ityanunAsikalopaH / janatIti // 'gamahana' ityupadhAlopaH / jaGghaniteti // ekAjgrahaNAdiniSedho na / jaGghahItyatra 'hantejaH' ityAzaGkaya Aha / zitapeti // ajaGghanniti // laGastipi IDabhAve ajaGghan t iti sthite halDyAdilopa iti bhAvaH / AziSi tu vadhyAditi // ayaM bhAvaH / jaGghan ityasmAdAzIliGiH 'hano vadha liGi' iti vadhAdezaH / prakRtigrahaNena yaGlugantasyApi grahaNAditi bhAvaH / avadhIditi // jaGghan ityasmAlluGastipi 'luGi ca' iti vadhAdeze 'astisicaH' iti nityamIDiti bhAvaH / nanu hano yaGlugantAt AzIliDo luDazca tipi dvitvAtprAgeva vadhAdeze kRte tasya dvitvaM kuto na syAdityata Aha / vadhAdezasya dvitvantu na bhava. tIti // kuta ityata Aha / sthAnivattveneti // vadhAdezAtparatvAdAdau dvitve kRte sati kRtadvirvacanasya sthAne vadhAdezaH / tasya ca sthAnivattvena sAbhyAsatayA anabhyAsasyeti niSedhAnna dvitvamityarthaH / nanu sAbhyAsasya sthAne bhavan vadhAdezaH sthAnivattvena sAbhyAso'stu / dvitvandurvAram / sAbhyAsatve'pyabhyAsAnAtmakatvAt anabhyAsasyetyanena dhAtoravayavasyAbhyAsadvitvaniSedhAdityata Aha / taddhIti // dhAtvavayavasya abhyAsasyeti nArthaH / kintu anabhyAso yo dhAtuH tadavayavasyaikAca ityeva / anabhyAsagrahaNaM sAmAnAdhikaraNyena dhAtorvizeSaNa For Private And Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 357 yamahanaH' (sU 2695) ityAtmanepadam / AjaGghate ityAdi / 'utparasya-' (sU 2637) iti taparatvAnna guNaH / 'hali ca' (sU 354) iti dIrghastu syAdeva / tasyAsiddhatvena taparatvanivartyatvAyogAt / caJcurIti-caJcati / caJcUrtaH / caJcurati / acaJcurIt-acaJcU: / caGkhanIti-caGkhanti / 'janasana-' (sU 2504) ityAttvam / caGghAtaH / 'gamahana-' (sU 2663) ityupadhAlopa: / caGnati / caGghAhi / caGkhanAni / acaGkhanItacakhan / acaGkhnu: ! 'ye vibhASA' (sU 1319) / calAyAt-calanyAt / acaGkhanIt-acalAnIt / 'uto vRddhi:-' (sU 2443) ityatra 'nAbhyastasya' ityanuvRtteruto vRddhirna / yoyoti-yoyavIti / ayoyavIt mityarthaH / nanvevamapi na abhyAsaH anabhyAsaH iti vigrahe dvitvandurnivArameva / vadhAdezasya sthAnivattvena dhAtoH sAbhyAsatve'pyabhyAsAnAtmakatvAdityata Aha / bahuvrIhibalAditi // na vidyate abhyAso yasya dhAtoriti bahuvrIhimAzritya anabhyAsasyetyetaddhAtoH sAmAnAdhikaraNyena vizeSaNamityarthaH / prakRte ca vadhAdezasya dhAtoH sthAnivattvena sAbhyAsatvAdabhyAsahInatvAbhAvAnna dvitvamiti bhAvaH / AyUrvAttviti // yaDalugantAddhanadhAtoriti zeSaH / 'AGo yamahanaH' ityatra hangrahaNena yaGlugantasyApi grahaNam / prakRtigrahaNe yaGlugantasyApi grahaNA. diti bhAvaH / utparasyeti // 'cara gatau bhakSaNe ca' asmAdyaluki laTastipi IDabhAve dvitve 'caraphalozca' ityabhyAsasya nuk / 'utparasyAtaH' ityuttarakhaNDe akArasya uttvaM 'hali ca' iti dIrghaH / caJcUrtIti rUpam / tipamAzritya ukArasya laghUpadhaguNastu na / uditi tapara. karaNasAmarthyAt / anyathA urityukte'pi "bhAvyamAno'N savarNAn na gRhNAti" ityeva dIrghAdivyAvRtterityarthaH / nanu uditi taparakaraNAdyathA guNo nivartate tathA 'hali ca' iti dIrgho'pi nivarteta ityata Aha / hali ceti dIrghastu syAdeveti // kuta ityata Aha / tasyeti // 'hali ca' iti dIrghazAstrasya traipAdikatvena 'utparasyAtaH' iti zAstrampratyasiddhatayA taparakaraNena tannivRtterasambhavAdityarthaH / vastutastu guNasyApi bahiraGgatayA asiddhatvAttaparatvanivartyatva na bhavati / ataeva vipratiSedhasUtre bhASye 'udoSThva' ityuttve popUryate ityatrAbhyAsaguNo dRzya. mAnaH upapadyate iti zabdenduzekhare prapaJcitam / acaJcUriti // laDastipi IDabhAve halGyAdinA talope pratyayalakSaNena 'hali ca' iti vA padAntatvAt 'ruipadhAyAH' iti vA dIrghaH / 'khanu avadAraNe' asmAdyaGluki udAharati / caGkhanItIti // cahAhIti // herapittvena GittvAt 'janasana ' ityAttvam / acaGkhanIditi // 'AstisicaH' iti nityamIT / 'ato halAdeH' iti vRddhivikalpaH / yudhAtoH yoyotItyatra 'uto vRddhiH' iti vRddhimAzaGkaya Aha / uto vRddhirityatreti // AziSi dIrghaH iti // * akRtsArvadhAtukayoH' ityaneneti bhAvaH / ayoyAvIditi // ITi sici vRddhiH / nudhAtorapi yudhAtuvadrUpANIti matvA Aha / For Private And Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 siddhAntakaumudIsahitA [yaGluk ayoyot / yoyuyAt / AziSi dIrghaH / yoyUyAt / ayoyAvIt / nonavIti-nonoti / jAheti-jAhAti / 'I halyaghoH' (sU 2497) / jAhIta: / iha 'jahAtezca' (sU 2498) 'A ca hau' (sU 2499) 'lopo yi' (sU 2500) 'ghumAsthA' (sU 2462) * eliGiH' (sU 2374) ityete paJcApi na bhavanti / ztipA nirdezAt / jAhati / jAhAsi-jAheSi / jAhIthaH / jAhItha / jAhIhi / ajAhet-ajAhAt / ajAhItAm / ajAhuH / jAhIyAt / AziSi jAhAyAt / ajAhAsIt / ajAhAsiSTAm / ajAhidhyat / lukA lupte pratyayalakSaNAbhAvAt 'svapisyami-' (sU 2645) ityuttvaM na / 'rudAdibhya:--' (sU 2474) iti gaNanirdiSTatvAdIna / sAsva nonavItIti // hAhAkoryaGluki tulyAni rUpANi / GittvaprayuktAtmanepadasya yaGluki apravRtteruktatvAditi matvA Aha / jAhetIti // hAhAkoryaGlugantAlaTastipi ITi AdguNe rUpam / naca hAGo'bhyAsasya 'bhRAmit' iti ittvm| hAkastu tannAsti / bhRJ mAG ohAi eSAntrayANAmeva tatra grahaNAt kathaM hAhAkostulyatvamiti zaGkatham / 'bhRAmit' ityasya lAveva pravRtteH / na cAkita iti niSedhAt hAko'bhyAsasya dIrghAbhAvAt kathamubhayostulyarUpatvamiti vAcyam / k it yasya saH kit na vidyate kit yasya saH akit tasya akita iti bahuvrIhigarbhabahuvrIhyAzrayaNAt / iha ca hAko dhAtoH kittve'pi na kidvattvam / tadabhyAsasya tu dUretarAna kidvattvam / 'dviH prayogo dvirvacanaM SASTham ' iti siddhAntAt / bahuvrIhyAzrayaNasAma *deva vyapadezivattvena hAko na kittvam / ato hAko'pyabhyAsadI? nirbAdha iti bhAvaH / jAhItaH iti // hAGhAkostasi Itvameva / nanu hAko 'jahAtezca' iti ittvavikalpaH kuto netyata Aha / iheti // halAdau kGiti sArvadhAtuke 'jahAtezca' iti ittvavikalpaH / tathA 'A ca hau' iti jahAte) pare AtvamItvaJca, tathA ' lopo yi' iti yAdau sArvadhAtuke jahAte. rallopazca, tathA 'ghumAsthA' iti jahAtehalAdau viDatyArdhadhAtuke ItvaJca , tathA 'eliDi' iti jahAterArdhadhAtuke pare viDatyetvaJca , ityete paJcApi vidhayo yaGluki na bhavantItyarthaH / kuta ityata Aha / zitapeti // evaJca jAhItaH ityatra 'I halyaghoH' iti Itvameva / natvittvavikalpa iti sthitam / jAhatIti // 'adabhyastAt' ityadAdezaH 'nAbhyastayoH' ityAllopaH / jaahaanyckaar| jaahitaa| jaahissyti| jAhetu-jAhAtu-jAhItAt / jAhItAm / jAhatu / jAhIhIti // herapittvena GittvAdItvam / iha 'A ca hau' iti na / vidhiliGyAha / jAhIyAditi // 'I halyaghoH' iti iitvmev| 'lopo yi' ityAllopastu n| aashissi| jAhAyA. diti // iha 'ghumAsthA' iti Itvanna / 'eliGi' ityapi na / ajAhAsIditi // 'yamarama' iti sagiTau / 'miSvap zaye' asya yaGluki 'khapisyamivyeAM yaGi' iti samprasAraNamAzaGkaya aah| lukA lupte iti // uttvati // vasya samprasAraNanetyarthaH / IDabhAvapakSe 'rudAdibhyaH' For Private And Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| . 359 pIti-sAsvapti / mAsvaptaH / sAsvapati / asAsvapIt-asAsvap / sAMsvapyAt / AziSi tu 'vacisvapi-' (sU 2409) ityuttvam / sAsupyAt / asAsvApIt-asAsvapIt / 2652 / rugrikau ca luki / (7-4-91) Rdupadhasya dhAtorabhyAsasya 'ruk' 'rik' rIk' ete AgamAH syuryaGluki / 2653 / Rtazca ! (7-4-92) __ RdantadhAtorapi tathA / vatIti-varivRtIti-varIvRtIti / varvativarivarti-varIvati / varvRtaH--varivRtaH--varIvRtaH / vavRtati--varivRtati-varIvRtati / varvartAmAsa-varivartAmAsa-varIvartAmAsa / varvatitA-varivartitA-varIvartitA / gaNanirdiSTatvAt 'na vRdbhyazcaturyaH (sU 2648) iti na / varvatiSyati-varivartipyati-varIvartiSyati / avakRtIt-avarivRtIt-avarIvRtIt / avarvat-avarivat-avarIvat / sipi 'dazca' (sU 2468) iti rutvapakSe 'ro ri' (173) avrvaa:-avrivaa:-avriivaaH| gaNanirdiSTatvAdaG na / avarvartIt-avarivartIt / iTamAzaGkaya Aha / rudAdibhyaH iti // asAvap iti // laGastipi IDabhAve halDyAdilopaH / asAsvApIt iti // ' ato halAdeH' iti vRddhivikalpaH / 'astisicaH' iti nityamIT / runikau ca luki // 'Rdupadhasya ca' ityataH Rdupadhasyetyanuvartate / rigapi iha cakArAt samuccIyate / 'atra lopaH' ityataH abhyAsasyetyanuvartate / 'guNo yaGlukoH' ityataH yaGlukgrahaNazca / tadAha / RdupadhasyatyAdinA // ruki ukAra uccaarnnaarthH| riki tu ikAraH zrUyata eva / evaM rIki IkArazca / vyAkhyAnAt / Rtazca // tatheti // abhyAsasya ruk rik rIk ete AgamAH syuH yaGlukItyarthaH / 'vRtu vartane' asmAdyalugantAt vavRt ityasmAllaTastipi ITpakSe abhyAsasya krameNa rukaM rikaM rIkaJcodAharati / parvRtIti-carivRtIti-varIvRtIti iti // ITpakSe 'nAbhyastasyAci piti sArvadhAtuke' iti niSedhAnna laghUpadhaguNaH / IDabhAve'pi rugAdyAgamatrayamudAharati / varvartItyAdi // iti neti // iNniSedho netyarthaH / loTi varvRtItu-varvartu-vavRttAt / vavRttAm / varbhUtatu / vRrvRddhi / varvartAni / lahastipi ITi Aha / avarvRtIditi // IDabhAve tvAha / avarva iti // halDyAdinA tipo lopaH / 'rAtsasya' iti niyamAna saMyogAntalopaH / avAH iti // laGastipi avarva si iti sthite 'dazca' iti dakArasya rutve 'ro ri' iti pUrvarephasya lope ThUlope iti dIrgha halDyAdinA sipo lope rephasya visarga iti bhAvaH / aG neti // 'puSAdidyutAdi' ityaneneti zeSaH / 'astisivaH' iti nityamIT / atha 'Du kRJ karaNe' iti dhAtorudAharati / For Private And Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 360 siddhAntakaumudIsahitA [yaGaluk avarIvartIt / carkarIti-carkarti-carikarti-carIkati / carkataH / cakrati / carkarAJcakAra / carkaritA / acarkarIt-acarkaH / carkayAt / AziSi riG / cakriyAt / acArIt / 'Rtazca' (sU 2653) iti taparatvAnneha / 'ka vikSepe' / cAkati / tAtati / tAtItaH / tAtirati / tAtIhi / tAtarANi / atAtarIt-atAtaH / atAtIrtAm / ataatruH| atAtArIt / atAtAriSTAmityAdi / arteryaGluki dvitve'bhyAsasyoradattvaM raparatvam / halAdiHzeSaH' (sU 2179) ruk / rigrIkostu ' abhyAsasyAsavarNe' (sU 2290) iti iyaG / ararti--ariyati / ararIti-ariyarIti / arRt:-ariy'tH| jhi at| yaN / ruko ro ri' (sU 173) iti lopa: / na ca tasminkartavye yaNa: sthAnivattvam / carkarItItyAdi // carkayAditi // vidhiliGastiDassArvadhAtukatvAt 'akRtsArvadhAtukayoH' iti dI| na / AziSIti // AzIrliGa ArdhadhAtukatvAt 'riG zayaglikSu' iti riDiti bhAvaH / laki acarkArIditi // sici vRddhiH / Rtazca iti taparatvAnnehati // runigrIka iti zeSaH / cAkartIti // IDabhAve rUpam / nacAbhyAsahUsvatve 'rIgRtvataH' iti rIk zayaH / nityatvAduradattvasya praapteH| cAkIrtaH / cAkirati / ityAdi / DitvAdguNAbhAve Rta itvaM raparatvam / cAkarIti / cAkIrtaH / cAkirati / cAkarAJcakAra / cAkaritA / cAkartu-cAkIrtAt / cAkiratu / cAkIrhi / cAkarANi / laGi acAkarIt-acAkaH / acAkIrtAm / acaakrH| vidhAnAziSi ca cAkIryAt / yAsuTo DittvAnna gunnH| ittvaM 'hali ca' iti diirghH| cAkIryAtAm , cAkIryAstAm , ityAdi / luGi acAkarIt , acAkariSTAm , ityAdi / evaM 'tR plavanataraNayoH' ityasyApi rUpANi / advaitadIpikAyAM tu codyaM nAvatarItartIti lekhakapramAdaH / codyantu nAvatAtartIti paatthHpraamaannikH| atariti // 'sUcisUtri' ityAdinA RdhAtoryaG / tasya luk / vyapadezivattvena R ityasya AdibhUtAdacaH paratvAt dvitIyakActvAcca dvitvam / abhyAsakravarNasya attve raparatve ar R iti sthite halAdizeSeNa rephasya nivRttiH / a R iti sthite abhyAsasya ruk / laTastipi IDabhAve ar Rti iti sthite tipi RkArasya guNe akAre rapare sati aratIti rUpamityarthaH / rigrIkostviti // yaGluki dvitve uradattve halAdizeSe a R iti sthite riki rIki ca kRte timi uttarakhaNDasya RkArasya guNe akAre rapare kRte ari artIti sthite abhyAse rephAdivarNasya yaNambAdhitvA 'abhyAsasyAsavarNe' iti iyaGi ariyartIti rigrIkostulyaM rUpamityarthaH / atha laTastipi ITpakSe aah| ararIti-ariyarItIti // arRtaH iti // ruki tasi ruupm| DittvAnna guNaH / ariyataH iti // dvitve uradattve halAdizeSe aR tas iti sthite riki rIki ca kRte iyaDAdeze rUpam / jhi aditi // jhi ityavibhaktikanirdezaH udaahrnnsuucnaarthH| 'adabhyastAt' iti jheHadAdeza iti yaavt| yaNiti // ruki kRte ar R ati iti sthite RkArasya yaN repha ityarthaH / tathAca ar r atIti sthite Ah / ruko rorIti lopaH iti // nanu For Private And Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 361 pUrvatrAsiddhe tanniSedhAt / Arati-ariyati / liGi ritapA nirdezAt 'guNo'ti-' (sU 2380) iti guNo na / riG / ralopaH / dIrghaH / AriyAtariyiyAt / 'gRhU grahaNe' jargRhIti-jargaDhi / jarmUDhaH / jargRhati / rephalope kartavye yaNAdezasampannasya rephasya 'acaH parasmin' iti sthAnivattvAt RkAraparakatvAdrephaparakatvAbhAvAt kathaM pUrvarephasya lopa ityata Aha / pUrvatrAsiddhe taniSedhAditi // pUrvatrAsiddhIyakArye kartavye sthAnivattvaniSedhAdityarthaH / AratIti // ar r ati iti sthite pUrvarephasya lope sati 'ThUlope' iti dIrghaH / naca yaNaH sthAnivattvaM zaGkayam / dIrghavidhau taniSedhAditi bhAvaH / ariyUtIti // dvitve uradattve halAdizeSa riki rIki ca kRte paratvAdabhyAsasya iyaGi tato yaNi rigrIkostulyameva rUpamityarthaH / ararSi-ariyarSi-ararISiariyarISi / arRtha:-ariyathaH / ararmi-ariyarmi-ararImi-ariyarImi / arjava:ariya'vaH / ararAJcakAra-ariyarAJcakAra / arritaa-asyiritaa| arariSyati-ariyariSyati / arartu-ariyartu-ararItu-ariyarItu-arjatAt-ariyRtAt / ava'tAm-ariyatAm / Aratu-ariyatu / arRhi-ariyahi / ararANi-ariyarANi / ararAva-ariyarAva / laDi AraH - AriyaH - ArarIt - AriyarIt / AkratAm - AriyatAm / Araru:AriyaruH / AraH - AriyaH - ArarI: - AriyarIH / Arjatam - ArivRtam / Arjata-Ariyata / Araram-Ariyaram / Akrava-Ariyava / vidhiliDiH adbhayAt-ariyayAt / ajrayAtAm--ariyAtAm / arkayuH-ariyayuH / ityAdi / AzIrliGi vishessmaah| liGi zitapeti // ruki ar R yAt iti sthite 'ati' iti ztipA nirdezAt 'guNo'rti' iti guNo netyarthaH / riGiti // RkArasyeti zeSaH / tathAca ar ri yAt iti sthite Aha / dIrghaH iti // 'ro ri' iti lope 'ThUlope' iti dIrgha ityarthaH / tathAca pariniSThitamAha / AriyAditi // rigrIkostvAha / ariyiyAditi // ari R yAt arI R yAt iti sthite ivarNasya iyaG RkArasya ring| 'lopo vyoH' iti yalopastu n| bahiraGgatvena riDo'siddhatvAt / 'acaH parasmin ' iti sthAnivattvAca / 'na padAnta' iti niSedhastu na zaGkayaH / 'svaradIrghayalopeSu loparUpAjAdeza eva na sthAnivat' ityuktarityalam / luGi ArArIt-AriyArIt / luGi ArariSyat--AriyariSyat / gRha grahaNe iti // Rdupadho'yam / yaGluki dvitve uradattve halAdizeSa abhyAsasya rugrigrIkaH / tadAha / jargRhItItyAdi // ITpakSe 'nAbhyastasyAci piti sArvadhAtuke' iti laghUpadhaguNaniSedhaH / IDabhAve tvAha / jagaDhi ityaadi||jh ti iti sthite laghUpadhaguNe raparatve ddhtvdhtvssttutvddhlopaaH| 'yaNo mayaH' iti ziSTasya Dhasya dvitvviklpH| evaM jarigarTi-jarIgaDhi / jagUDhaH iti // ruk DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH / DittvAnna guNaH / evaM jarigRDhaH--jarIgRDhaH / jahatIti // 3 / 'adabhyastAt ' ityat / jahISi-jarigRhISi- jarIgRhISi / 'nAbhyastasyAci piti' iti na laghUpadhaguNaH / jarghakSi-jarigharti-jarIdhakSi / jargRDhaH--jarigRDhaH-jarIgRDhaH / jargRDha-jarigRDha-jarIgRDha / jahImi-jarigRhImi-jarIgRhImi / jargas-ijarigarDsi-jarIgArTI / jargRhvaH 46 For Private And Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 362 siddhAntakaumudIsahitA [yaGluk ajagharTa / gRhNAtestu jAgrahIti-jAgrADhi / tasAdau uinnimittaM samprasAraNam / tasya bahiraGgatvenAsiddhatvAnna rugAdayaH / jAgRDhaH / jAgRhati / jAhISijAghrakSi / luTi / jAgrahitA / 'graho'liTi'-(sU 2562) iti dIrghastu na / tatra 'ekAcaH' ityanuvRtteH / mAdhavastu diirghmaah| tadbhASyaviruddham / jadhItijarigRhaH-jarIgRhvaH / jahyaH-jarigRhmaH-jarIgRhmaH / jargazcikAra-jarigahazcikAra-jarIgardAJcakAra / jargarhitA-jarigarhitA-jarIgarhitA / jargarhiSyati-jarigarhiSyati-jarIgarhiSyati / jargrahItu-jarigRhItu-jarIgRhItu-jaga? -jariga? - jarIga? - jaguDhAt - jarigRDhAt - jarIgRDhAt / jargRDhAm-jarigRDhAm-jarIgRDhAm / jargRhatu-jarigRhatu-jarIgRhatu / jargaDhi-jarigRDhijarIgRDhi / jagRhANi-jarigRhANi-jarIgRhANi / laGi ajargRhIt-ajarigRhIt-ajarIgRhIt / IDabhAve tu ajagaI t iti sthite halGyAdinA taloSe hasya Dhatve gasya bhaS ghkaarH| ajagharTa-ajarighaTTa-ajarItharTsa / ekAjyahaNe satyapIha yaGluki bhss| 'guNo yaGlukoH' ityanena "ztipA zapA" iti niSedhasyAnityatvajJApanAdityAhuH / ajaguDhAm 3 / ajagaihuH 3 / ajaya'hIH 3-ajargha 3 / ajargRDham 3 / ajaguMDha 3 / ajagRham 3 / ajagaiba 3 / ajargRhma 3 / jaguhyAt 3 / luGi 'astisicaH' iti nityamIT / ajargahIt 3 / ajagarhiSyat 3 / gRhNAstviti // 'graha upAdAne' ityasmAdityarthaH / adupadho'yam / ITi Aha / jAgrahItIti // yaGo lukA luptatvAt tipaH pittvAcca 'grahijyA' iti samprasAraNanneti bhAvaH / IDabhAve tvAha / jAgrADhIti // jAgraha ti iti sthite DhatvadhatvaSTatvaDhalopadIrghAH / jAgraha tas iti sthite Aha / tasAdAviti // nanu kRte samprasAraNe RdupadhatvAt rugAdInAzakya Aha / tasyeti // samprasAraNasyetyarthaH / jAgRDhaH iti // DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH / 'ThUlope' iti dIrghastu na / RkArasyAnaNtvAt / jAgRhati / sipaH pittvAnna samprasAraNamiti matvA Aha / jAgrahISi-jAghrakSIti // IDabhAve hasya DhaH tasya kaH sasya SaH / jAgRDhaH / jAgRDha / jAgrahImi-jAgrahmi / jaagRhvH| jAgRhmaH / ityanuvRttariti // 'ekAco dve' iti sUtre haradattena tathoktatvAditi bhAvaH / mAdhavastviti // eka jgrahaNannAnuvartata iti tdaashyH| bhASyaviruddhamiti // 'ekAco dve prathamasya' iti sUtrabhASye 'graha upAdAne' ityasmAdyaGi samprasAraNe abhyAsasya rIki yaGantAt jriigRhitaa| jriigRhitm| jarIgRhitavyamityatra iTo dIrghAbhAvaM siddhavatkRtya tatra dIrghamAzaGkaya graho'GgAtparasya iTo dI! vidhIyate / jarIgRh ityaGgaM taca na grahadhAturiti nirUpyAGgavizeSaNasAmarthyAdeva "prakRtigrahaNe yaGlugantasyApi grahaNam" iti nAtra pravartata iti smaahitm| yaDante ukto nyAyo yaGlugante'pi jAgrahitetyAdau samAnaH ityAdi prauDhamanoramAyAM jJeyam / naca haradattamate ekAjgrahaNAnuvRttyaivAtra dIrghanivAraNe sati bhASyoktamidaM samAdhAnannAdaraNIyamiti vAcyam / upAyasya upAyAntarAdRSakatvAditi alam / jAgrahiSyati / jAgrahItu-jAgrAhu-jAgrADhAt / jAgRDhAm / jAgRhatu / hau jAgRDhi / jAgrahANi / laGi ajAgrahIt-ajAghrAT / ajAgRDhAm / ajAgRDham / ajAgRDha / ajAgraham / ajAgRDha / ajAgRhma / jAgRhyAt / luGi ajAgrahIt 'hmathanta' iti na For Private And Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA / jargaddhi / jaddhaH / jaguMdhati / jadhISi-jarghasi / ajadhIt / IDabhAve guNaH / halaGayAdilopaH / bhaSbhAvaH / jaztvacarve / ajarghat / ajaddhAm / sipi 'dazca' (sU 2468) iti pakSe rutvam / ajarghAH / ajagerdhAt / ajargadhiSTAm / paaprcchiiti| paaprsstti| tasAdau 'ahijyA--' (sU 2412) iti samprasAraNaM na bhvti| ztipA nirdezAt / 'cchroH zUTha-' (sU 2561) iti sh:| 'brazca-' (sU 294) iti Sa: / pApraSTaH / pApracchati / pAprazmi / pApracchuH / pAprazmaH / vRddhiH / 'astisicaH' iti nityamIT / ajAgrahiSyat / 'gRdhu abhikaaNkssaayaam'| asmAdya lugantAllaTastipi ITi Aha / jagaMdhItIti // 'nAbhyastasya' iti na laghUpadhaguNaH / IDabhAve Aha / jargardIti // jagaMdh ti iti sthite 'jhaSastathoH' iti takArasya dhH| laghUpadhaguNaH raparatvam / jargaddhaH iti // tasAdau GittvAnna guNaH / 'jhaSastathoH' iti tasya dhaH / jarghati // jargasi iti sthite gasya bhaS ghaH guNaH raparatva dhasya crvm| jargami 3-jagUMdhImi 3 / jagUdhvaH 3 / jagaJcikAra 3 / jagardhitA 3 / jagardhiSyati 3 / jagaMdhItu 3-jarga1 3-jagaddhAt 3 / hI jaeNddhi 3 / jadhAni 3 / laDi tipi IT ajagaMdhIt 3 / IDabhAve iti // ajagaMdh t iti sthite pittvAdaDittvAt guNa raparatve halGyAdinA takAralope padAntatvAt gasya bhaS dhakAraH / dhasya jaztvena dakAre tasya 'vAvasAne' iti catvavikalpa ityrthH| ajadharta iti // 'rAtsasya' iti niyamAnna saMyogAntalopaH / ajaguddhAm / ajagaMdhuH / sipi IDabhAvapakSe ajadh sa iti sthite guNe raparatve halGyAdilope bhaSbhAve dhasya jaztve tasya catvavikalpe pUrvavadeva rUpaM siddhavatkRtya Aha / sipi dazceti pakSe rutvamiti // tathAca ajaghara iti sthite 'ro ri' iti lope 'ThUlope' iti dIrgha ziSTarephasya visarge ajIH iti rUpamityarthaH / ajarNoddham / ajayRddha / ajadham / ajadhva / luGi aah| ajarga(diti // 'astisicaH' iti nityamIT / pApracchItIti // 'praccha jJIpsAyAm' asmAdyaGlugantAlaTastipi ITi ruupm| IDabhAve Aha / paaprssttiiti|| brazceti chasya ssH| takArasya Tutvena ttH| 'cchAH' iti chasya zakArastu nAtra bhvti| tasya anunAsikAdau pratyaye vo jhalAdau kiti Diti ca vihitatvAt / nanu tipaH pittvena DittvAbhAvAt 'grahijyA' iti samprasAraNAbhAve'pi taso GittvAt samprasAraNaM durvAramityata Aha / tasA. dAviti / zitapeti / 'ahijyA' iti sUtre pracchatIti ztipA nirdezAdityarthaH / pApracchatIti / 'adabhyastAt' ityat / pApracchISi / sipi IDabhAve tu 'cchoH' iti chasya na shH| sipo jhalAditve'pi DittvAbhAvAt / kintu 'vazva' iti Sa eva SaDhoH' iti Sasya kaH sasya Satvam / pAkSi / pApraSTaH / pApraSTa / pAprazmIti // anunAsikapratyayaparakatvAt chasya ' cchoH' iti za iti bhaavH| pApracchaH iti // atra 'cchAH' iti na shH| vaso jhlaaditvaabhaavaat| pAprazmaH iti|| anunAsikAdipratyayaparakatvAt chasya zaH / pApracchAJcakAra / paaprcchitaa| pApracchiSyati / pApracchItu--pApraSTu-pApraSTAt / pApraSTAm / paaprcchtu| herddhiH / apittvena DittvAt jhalAditvAJca chasya zaH / tasya 'vazca' iti SaH / STutvena dhasya DhaH / Sasya jaztvena DaH / paaprddri| pApracchAni / For Private And Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 364 siddhAntakaumudIsahitA [yaGluka 'yakAravakArAntAnAM tu UThabhAvinAM yaGluG nAsti' iti 'cchaH'-' (sU 2561) iti sUtre bhASye dhvanitaM kaiyaTena spaSTIkRtam / idaM ca 'cchro:-' (sU 2561) iti yatroTha tadviSayakam / 'jvaratvara-' (sU 2564) ityUThabhAvinoH srivimavyostu yaGlugastyeveti nyAyyam / mAdhavAdisammataM ca / 'mavya bandhane' ayaM yAnta UThabhAvI tevR deva devane' ityAdayo vAntAH / 'haya gatau' jAyIti--jAhati / jAhataH / jAhayati / jAhayISi-jAhasi / laDi tipi ITi apApracchIt / IDabhAvetu apApraccha t iti sthite halGyAdinA talope chasya SaH tasya jshtvc|| apApraT / apApraSTAm / apApracchuH / apApracchI:- apASaT / apApraSTam / apApraSTa / apApraccham / apApracchu / apAprazma / liGi pApracchyAt / luGi apApracchIt / 'astisicaH' iti nityamIT / apApracchiSyat / UbhAvinAmiti // 'bhU prAptau' curAdirAdhRSIyaH / tasmAt 'aavshykaadhmyeyornniniH' iti bhaviSyadarthe NiniH / UThaM prApsyatAmityarthaH / UviSayANAmiti yAvat / dhvanitamiti // sUcitamityarthaH / spaSTIkRtamiti // tathAhi 'cchoH' iti sUtre DigrahaNAnuvRttI kAMzcit doSAnudbhAvya parihatya DigrahaNAnuvRtti svIkRtyoktaM bhASye / etAvAneva vizeSaH / anuvartamAne vidhaNe chaSyatvaM vaktavyamiti / atra kaiyaTaH / praSTA, pRSTamityAdau ' cchoH' iti chasya zatve kRte tasya 'zca' iti Satve Tutvamiti sthitiH / tatra viDatItyanuvRttau chasya zatvanna syAt / ataH chasya SatvaM vaktavyamityarthaH / naca vidmahaNAnuvRttAvatra zatvAbhAve'pi na doSaH / vrazcAdinA chasya Satve iSTasiddheriti vAcyam / 'cchoH' ityatra "chasya SatvaM vaktavyam" ityanenaiva praSTetyAdisiddhaH vazvAdisUtre chagrahaNanna kartavyamityAzayAt / naca praDiti kvibantAt solope SatvArthaM vrazvAdisUtre chagrahaNamiti vAcyam / tatrApi kvignimittazAdezasya durnivAratvAt / vici tu praccha dhAtoranabhidhAnAnAsti / evaJcAtra bhASye "UbhAvibhyo yaGluGnAsti' ityuktaprAyam / anyathA 'cchoH' ityatra vidmahaNAnuvRttau diveryaGluki tibAdau IDabhAve laghUpadhaguNe 'lopo vyoH' iti valope dedeti dedeSItyAyUThaH abhAve rUpam / tadanuvRttau tu vasya UThi dedyoti, dedyoSi, ityAdi rUpamiti vizeSasya sattvAdetAvAnevetyevakAro virudhyet| ataH UThabhAvinAM yakAravakArAntAnAM yaGluGnAstIti vijJAyate ityalam / idazceti // 'cchoH' iti sUtreNa yatra U pravartate tadviSayakameva idam uktaM jJApanamityarthaH / trivimavyostviti // 'trivu gatizoSaNayoH, mavya bandhane' ityanayoH ityarthaH / nyAyyamiti // uktajJApanasya 'cchoH' iti sUtrasthabhASyamUlakatvAditi bhAvaH / nanu jJApanasya sAmAnyApekSatvaGkuto nAzrIyate ityata Aha / mAdhavAdisammataJceti // uktavizeSavattvamiti zeSaH / UbhAvIti / ato nAsya yaGlugiti bhAvaH / vAntAH iti // UThbhAvina iti shessH| naiteSAmapi yaGlugiti bhAvaH / UThabhAvinAmiti vizeSaNasya vyAvaya'mAha / haya gatAviti // asya yAntatve'pi UviSayatvAbhAvAdastyeva yaGlugiti bhAvaH / jAhatIti // tipa IDabhAve 'lopo vyoH' For Private And Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 365 bali lope yAdau dIrghaH / jAhAmi / jAhAvaH / jAhAmaH / 'harya gatikAntyoH' / jAhIti-jAhati / jAhartaH / jAharyati / loTi / jAharhi / ajAhaH / ajAhartAm / ajAhayuH / mava bndhne'| 2654 / jvaratvarasrivyavimavAmupadhAyAzca / (6-4-20) jvarAdInAmupadhAvakArayorUTha syAtkvau jhalAdAvanunAsikAdau ca pratyaye / atra kGiti iti nAnuvartate / avatestuni * otuH' iti drshnaat| anunAsikagrahaNaM cAnuvartate / avatermaninpratyaye tasya Tilope * om' iti darzanAt / IDabhAve UThi piti guNaH / mAmoti--mAmavIti / mAmUtaH / mAmavati / mAmoSi / iti yalopaH / mipi IDabhAve jAhay mi iti sthite Aha / vali lope iti // ITi jAhayImi / jAhayAJcakAra / jaahyitaa| jAhayiSyati / loTi jAhayItu-jAhatu-jAhatAt / jAhatAm / jAhayatu / jAhahi / jAhayAni / jAhayAva / laGi ajAhayIt-ajAhat / ajAhatAm / ajAhayuH / ajAhayI:-ajAhaH / ajAhatam / ajAhata / ajAhayam / ajAhAva / ajAhAma / jAhayyAt / luGi 'hmayanta' iti na vRddhiH / 'astisicaH' iti nityamIT / ajAhayIt / ajAhayiSTAm / ajAhayiSyat / jAhIti // tipi jAha ti iti sthite IDabhAve yalopaH / jAhIti // hau yalopaH / laGastipi ajAhartha t iti sthite ylopH| halGayAdinA tkaarlopH| rephasya visargaH iti matvA Aha / ajAhaH iti // sipyapyevaM rUpam / jvaratvarastrivyavimavAmupadhAyAzca // jvara tvara trivi avi mav eSAndvandvaH / 'cchoH zUTa ' ityataH vakAragrahaNam UgrahaNam anunAsike iti caanuvrtte| chasya za iti nAnuvartate / jvarAdiSu chasya abhAvena asambhavAt / 'anunAsikasya kvijhaloH viti' ityataH kvijhaloriti cAnuvartate / cakAro vakArasamuccayArthaH / tadAha / jvarAdInAmiti // avatestunIti / / avadhAtorauNAdike tunpratyaye kRte akAravakArayorUThi tasya guNe oturiti dRzyate / viDatItyanuvRttau tu tanna syAditi bhAvaH / omiti // 'avateSTilopazca' ityauNAdikasUtram / 'ava rakSaNe' iti dhAtormanpratyayaH syAt / pratyayasya ttelopshceti tadarthaH / tathAca av m iti sthite upadhAbhUtasya akArasya vakArasya ca UThi tasya guNe omiti dRzyate / 'jvaratvara' ityatra anunAsikagrahaNAnanuvRttau tu manini pare avatarUT na syAt / kvijhaloreva tadvidhilAbhAditi bhAvaH / UThi pitIti // mavadhAtoryaGaluk / mAmava ti iti sthite IDabhAvapakSe akAravakArayorekasmin UThi tipaH pittvena DiktvAbhAvAdUkArasya guNe mAmotIti rUpamityarthaH / upadhAyAH vakArasya ca pratyekamUTha iti pakSe savarNadIrghaH / pakSadvayamapi 'ekaH pUrvaparayoH' ityatra bhASye spaSTam / ITapakSe Aha / mAmavItIti // atra UTa na / kvau jhalAdau anunAsikAdau ca pare tadvidhAnAt / mAmUtaH iti // akAravakArayorUThi taso DittvAnna guNa iti bhAvaH / mAmavatIti / 'adabhyastAt' ityat / mAmavISIti siddhavatkRtya Aha / mAmoSIti // jhalparakatvAdUTha / mAmUthaH / mAmUtha / For Private And Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 siddhAntakaumudIsahitA [yaGluk mAmomi / mAmAvaH / mAmUmaH / mAmotu-mAmUtAt / mAmUhi / mAmavAni / amAmot--amAmoH / amAmavam / amAmAva / amAmUma / 'turvI hiNsaayaam| totUrvIti / 2655 / rAllopaH / (6-4-21) rephAtparayozchrorlopa: syAtvau jhalAdAvanunAsikAdau ca pratyaye / iti valopa: ! laghUpadhaguNaH / 2656 / na dhAtulopa ArdhadhAtuke / (1-1-4) dhAtvaMzalopanimitte ArdhadhAtuke pare iko guNavRddhI na sta: / iti neha mAmavImi iti siddhavatkRtya Aha / mAmomIti // anunAsikaparakatvAdUT / guNa: / mAmAvaH iti // mAmav vas iti sthite paranimittAbhAvAdUTa na / 'lopo vyoH' iti valApe 'ato dI? yami' iti dIrghaH / mAmUmaH iti // mAmav mas iti sthite anunAsikaparakatvAdRT / DittvAnna guNaH / mAmavAJcakAra / mAmavitA / mAmaviSyati / loTi Aha / mAmotviti / mAmUtAditi // GittvAnna guNaH / mAmUtAm / mAmavatu / mAmUhIti // UThi herapittvena GittvAna guNa: / mAmUtAt / mAmUtam / mAmUta / mAmavAnIti // ATa: pittvAdaGittvAguNaH / mAmavAva / mAmavAma / laGastipyAha / amAmoditi // amAmUtAm / amAmavuH / sipyAha / amAmoriti // amAmUtam / amAmUta / liGi mAmavyAt / luDi 'AstisicaH' iti nityamIT / amAmavIt-amAmAvIt / amAmaviSyat / jvaratestu jAjvarIti-jAjvarti ityAdi / tvaratestu tAtvarIti-tAtUrti ityAdi / trivestu sesravIti / IDabhAve tu UThi sesroti, ityaadi| avatestu yaGabhAvAt kvipyudAharaNam / uuH| uvau / uvaH / ityAgRhyam / totUrvI tIti // 'upadhAyAJca' iti diirghH| IDabhAve totu ti iti sthite 'cchavAH zUT' ityUThi praapte| rAllopaH // 'cchoH zUDanunAsike ca' iti sUtramUThavarjamanuvartate / 'anunAsikasya kvijhaloH' ityataH kvijhaloriti c| tadAha / rephAtparayorityAdi // atrApi viGatIti nAnuvartate / pUrvasUtre tadananuvRtteH / valopaH iti // tathAca totuti iti sthite ukArasya lghuupdhgunnH| tipaH pittvena angittvaadityrthH| na dhAtulope // 'iko guNavRddhI' ityanuvartate / tatra dhAtulope sati iko guNavRddhI na staH ArdhadhAtuke parata ityartha lUdhAtoH yaGantAt pacAdyAci yaGo luki lolava ityatra guNaniSedhAbhAvaprasaGgAt / atra dhAtvavayavasya yaGo lope'pi dhAtorlopAbhAvAt / dhAtvavayavalope satItyarthe tu zIdhAtostRci zayitA, ityatra guNo na syAt / tatra dhAtvavayavaGakAralopasattvAt / ArdhadhAtuke pare yo dhAtvavayavalopaH tasmin satItyarthe zete ityatrApi guNaniSedhaH syAt / tatra DakAralopasya ArdhadhAtukaparakatvasattvAdityato vyaacsstte| dhAtvaMzalopanimitte iti|| dhAtuM lopayatIti dhAtulopaH karmaNyaN / dhAtulopanimitte ArdhadhAtuke pare iti yAvat / loluvaH ityAdyudAharaNam / lUJdhAtoryaGantAt pacAdyIca 'yaGo'ci ca' ityacpratyayamAzritya For Private And Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 367 niSedhaH / tibAdInAmanArdhadhAtukatvAt / tototi / 'hali ca' (sU 354) iti dIrghaH / totUrtaH / totUrvati / tothorti / dodorti / dodhoti / 'murchA' / momoti / momUrtaH / momUrcchatItyAdi / 'ArdhadhAtuke' iti viSayasaptamI / tena yaGi vivakSite ajervI / vevIyate / asya yaGlunAsti / lukApahAre viSayatvAsambhavena vIbhAvasyApravRtteH / ____ . . . iti tiGantayaGlukaprakaraNam / yaGo luki acpratyayamAzritya prApto guNo'nena niSidhyate / marmajItIti tu vRddhiniSedho. dAharaNam / dhAtviti kim / zAG zetA / iha utsRSTAnubandhasya dhAtutvaM, natu sAnubandhasyeti / kaiyaTAdimate tu dhAtugrahaNaM spaSTArtham / idaM sUtraM bhASye pratyAkhyAtam / haradattena punaruddhRtam / kaustubhe tu tadapi dUSayitvA pratyAkhyAtameva / iti neheti // toturatItyatra ayaM guNaniSedho netyarthaH / hali ceti // totu tas iti sthite 'lopo vyoH' iti vakArasya lopaM bAdhitvA 'cchoH zUTha' ityUTi prApte vakArasyAnena lope 'hali ca' iti dIrgha ityarthaH / yadyapi tototItyatra 'cchoH' ityUThaH apravRttervakArasya 'lopo vyoH' iti lopaH siddhyati / tathApi totUrtaH ityAdau UTho bAdhanAya Avazyako'yaM lopo nyAyyatvAttototItyatropanyasta iti bodhyam / totUrvatIti // 'adabhyastAt ' ityat / 'upadhAyAJca' iti dIrghaH / totorvISi-totorSi / totUrthaH / totUrtha / totUrvImi-totormi / totUrvaH / totUrmaH / totUrvAJcakAra / totUrvitA / totUrviSyati / totUtu-totortu---totUrtAt / totUrtAm / totUrvatu / totUrhi / totUrvANi / laGi atotUrvIt-atotoH / atotUrtAm / atotUvuH / atotUrvIH-atotoH / atotUrtam / atotUrta / atotUrvam / atotUrva / atotUrma / totU At / luGi 'astisicaH' iti nityamIT / atotUrvIt / atotUrviSyat / thurvIdhAtorudAharati / tothortIti // tuvidrUpANi / dodortIti // durvIdhAtoH rUpam / dodhortIti / / dhurvIdhAtoH rUpam / murchAdhAtoH momUchItIti siddhavatkRtya IDabhAve Aha / momortiiti|| 'rAlApeH' iti chasya lopaH / ityAdIti // momUchISi-momorSi / momUcchImi-momormi / momUrchaH / momUrhi / amomUchat-iamomUH / sipyapyevam / luGi 'astisicaH' iti nityamIT / amomUt / amomUJchiSyat / viSayasaptamIti // 'ajeya'ghaJapoH' iti vIbhAvavidhau ArdhadhAtuke ityanuvRttaM viSayasaptamyantamAdhIyate / natu parasaptamyantamityarthaH / tataH kimityata Aha / teneti // viSayasaptamyAzrayaNenetyarthaH / vivakSite iti // yaGi vivakSite tataH prAgeva aje bhAva ityarthaH / evaJca kRte vIbhAve halAditvAdyaG labhyate iti matvA Aha / vevIyate iti / / nanu ajervIbhAvAnantaraM yaDi sati tasya 'yo'ci ca' iti pAkSiko luka kuto nodAhiyate ityata Aha / asya yaGluGnAstIti // viSayatveti // lukA luptayaH bhAvijJAnaviSayatvAbhAvenetyarthaH / iti zrIvAsudevadIkSitaviduSpA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM yaGlugantaprakriyA samAptA / For Private And Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIrastu / // atha tiGantanAmadhAtuprakaraNam // 2657 / supa AtmanaH kyac / (3-1-8) iSikarmaNa: eSitRsambandhinaH subantAdicchAyAmarthe kyacpratyayo vA syAt / dhAtvavayavatvAtsubluk / 2658 / kyaci ca / (7-4-33) asya It syAt / Atmana: putramicchati putrIyati / 'vAnto yi pratyaye' (sU 63) gavyati / nAvyati / 'lopaH zAkalyasya' (sU 67) iti tu na / apadAntatvAt / tathA hi / atha nAmadhAtuprakriyAH nirUpyante / supa AtmanaH kyaca // pratyayagrahaNaparibhASayA subantAditi labhyate / 'dhAtoH karmaNaH' iti sUtrAtkarmaNaH icchAyAM vetyanuvartate / karmaNa iti paJcamI / karmakArakAditi lbhyte| sannidhAnAdicchAmpratyeva karmatvaM vivakSitam / AtmanzabdaH svaparyAyaH / tAdarthyasya zeSatvavivakSAyAM SaSThI / svArthAtkarmaNa iti labhyate / svazca icchAyAM sannidhApitatvAdeSitaiva vivakSitaH / tathAca svasmai yadiSyate karmakArakaM tadvRttessubantAdicchAyAM kyajvA syAditi phalati / tadidamabhipretya aah| iSikarmaNaH epitRsambandhinaH ityAdinA // eSitrAdiSikarmaNa ityarthaH / eSitrA svArtha yadiSyate karmakAraka tadvAcakAtsubantAditi yAvat / dhAtvavayavatvAditi // subantAt kyAca kRte tadantasya sanAdyantAH iti dhAtutvAditi bhAvaH / kyaci ca // 'asya cvau' ityanuvartate / I ghrAdhmoH' ityata IgrahaNaJceti matvA zeSampUrayati / asyeti // akArasyetyarthaH / putrIyatIti / / kyaci putra ya iti sthite Itve putrIya iti dhAtorlaDAdirityarthaH / AtmanaH kim / rAjJaH putramicchati / padavidhitvena samarthaparibhASAyAH pravRttermahAntaM putramicchatItyatra putrazabdAnakyac / gavyatIti // gAmAtmana icchatItyarthaH / nAvyatIti / / nAvamAtmana icchatItyarthaH / apadAntatvAditi // 'lopaH zAkalyasya' ityasya padAnta eva pravRtteriti bhAvaH / nanvantarvartivibhaktyA padatvamastyevetyata Aha / tathA hIti // yathA padatvanna bhavati tathocyate ityarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAlamanoramA / 369 369 2659 / naH kye / (1-4-15) kyaci kyaDiH ca nAntameva padaM syAnnAnyat / sannipAtaparibhASayA kyaco yasya lopo na / gavyAJcakAra / gavyitA / nAvyAJcakAra / nAvyitA / nalopaH / rAjIyati / 'pratyayottarapadayozca' (sU 1373) / tvadyati / madyati / 'ekArthayoH' ityeva / yuSmadyati / asmadyati 'hali ca' (sU 354) / gIryati / pUryati / 'dhAtoH' ityeva / neha / divamicchati divyati / iha puramicchati puryatIti mAdhavoktaM pratyudAharaNaM cintyam / pugiro: sAmyAt / naH kye // nakArAdakAra uccAraNArthaH / 'suptiDantam' ityatassubantaM padamityanuvartate / subantaM nakAreNa vizeSyate / tadantavidhiH / nakArAntaM subantaM padasaMjJaM syAditi labhyate / subantatvAdeva padatve siddha niyamArthamidam / kyagrahaNena kyackyaGorgrahaNam / lohitAdiDAjbhyaH kyaS vacanam' iti vakSyamANatayA halantAt kyaSo'bhAvAt / tadAha / kyaci kyaGi cetyAdinA // nanu gavyAJcakAretyatra Ama ArdhadhAtukatvAttasmin pare vakArAddhala uttarasya yakArasya 'yasya halaH' iti lopa: syAdityata Aha / sannipAteti // yakAranimittakAvAdazasampanavakArasya yakAralopaM prati nimittatvAsambhavAditi bhAvaH / gavyiteti // iTi ato lopaH / rAjIyatItyatra aah| nalopaH iti // rAjAnamicchatItyarthe kyaci rAjan yati iti sthite 'naH kye' iti padatvAnnakArasya lopa ityarthaH / kRte nalope 'kyaci ca' ityakArasya Ittvamiti matvA Aha / rAjIyatIti // naca Ittve kartavye nalopasyAsiddhatvaM zaGkayam / 'nalopassupsvara' iti niyamAdityalam / nanu tvAmAtmanaH icchati mAmAtmanaH icchatItyatra yuSmadasmadbhayAGkayaci dhAtvavayavatvAt supo luki pratyayalakSaNAbhAvAt 'tvamAvekavacane' iti kathaM tvamau syAtAm / vibhaktau parata eva tadvidhAnAdityata Aha / pratyayottarapadayozceti // supo lukA luptatve'pi kyacamAdAya maparyantasya tvamAviti bhAvaH / nanu yuSmAnAtmanaH icchati, asmAnAtmanaH icchati, yuSmadyati, asmadyati, ityatrApi kyacamAdAya tvamau syAtAmityata Aha / ekArthayo. rityeveti // 'pratyayottarapadayozca' ityatra 'tvamAvekavacane' iti sUtramanuvRttam / ekavacanazabdazca na rUDhaH kintu ekatvaviziSTArthavRttitvamekavacanazabdena vivakSitamiti yuSmadasmatprakriyAyAM prapaJcitaM prA / tathAca yuSmadasmadorekatvaviziSTArthavRttitvAbhAvAnna tvamAviti bhAvaH / giramAtmanaH icchati puramAtmanaH icchatItyatra girzabdAtpurzabdAcca kyaci vizeSamAha / hali ceti // upadhAdIrgha iti zeSaH / nanu divamicchati divyatItyatrApi 'hali ca' iti dIrghaH syAdityata Aha / dhAtorityeveti / 'hali ca' iti sUtre 'sipi dhAtoH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / divyatIti // divazabdaH avyutpanna prAtipadikamiti bhAvaH / iheti // 'hali ca' iti sUtre dhAtorityanuvRtteH puryatItyatra na dIrgha iti mAdhavagranthazcintya ityarthaH / kuta ityata Aha / purgiroH sAmyAditi / 'gR zabde, pR pAlanapUraNayoH' ityAbhyAGkipi 'Rta iddhAtoH' iti 'udoSThyapUrvasya' iti ca ittve uttve ca kRte raparatve girzabdasya purzabdasya ca niSpatteriti bhAvaH / 47 For Private And Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 370 siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu dIvyatIti dIrghastu prAcaH prAmAdika eva / adasyati / rItaH' (sU 1234) / kIyati / 'kyaccyozca' (sU 2119) / gArgIyati / vAtsIyati / ' akRtsArva-' (sU 2298) iti dIrghaH / kavIyati / vAcyati / samidhyati / 2660 / kyasya vibhASA / (6-4-50) hala: parayoH kyackyaDorlopo vA syAdArdhadhAtuke / 'AdeH parasya' (sU 44) / ' ato lopaH' (sU 2308) / tasya sthAnivattvAllaghUpadhaguNo na / samidhitA-samidhyitA / 'mAntaprakRtikasubantAdavyayAca kyac na' (vA 1714) / kimicchati / idamicchati / svaricchati / 2661 / azanAyodanyadhanAyA bubhukSApipAsAgardheSu / (7-4-34) prAmAdika eveti // dIrghazabdasya avyutpannaprAdipadikatvAnna dhAtutvam / divdhAtoH kvibantAt kyAci UThi dhuzabdAcca kyAci dyUyatItyeva ucitam / vici tu laghUpadhaguNe 'lopo vyoH' iti lope dezabdAt kyAci deyatItyevocitamiti bhAvaH / adasyatIti / amumAtmanaH icchatItyarthe adaszabdAt kyAci supo lukA luptatvAdvibhaktiparakatvAbhAvAnna tyadAdyatvam / sAntatvAnottvamattve / 'naH kye' iti niyamena padAntatvAbhAvAnna sasya rutvamiti bhAvaH / kartRzabdAt kyaci vizeSamAha / rItaH iti // gArgyazabdAt kyaci vizeSamAha / kyacchyozceti // Apatyasya yo yakArasya lopa iti bhAvaH / kRte elope 'kyaci ca' ityakArasya IttvaM matvA Aha / gArgIyatIti // vAtsIyatIti / vAtsyazabdAt kyaci pUrvavat / kavizabdAt kyaci vizeSamAha / akRtsArveti // vAcyatIti // vAczabdAt kyaci 'naH kye' iti niyamena padatvAbhAvAnna katvama / 'vacisvapi' iti samprasAraNanta na / dhAtoH kAryamacyamAnaM dhAtuvihitapratyaye eveti niyamAt / samidhyatIti // samidhzabdAt kyaci 'naH kye' iti niyamena padatvAbhAvAnna jaztvam / luTastAsi iTi samidhya itA iti sthite 'yasya halaH' iti nitye yalope prApte / kyasya vibhASA // 'yasya halaH' ityataH hala iti paJcamyantamanu. vartate / 'ArdhadhAtuke' ityadhikRtam / tadAha / halaH parayoH kyacakyaGoriti / kyaStu nAtra gRhyate / 'lohitaDAjbhyaH kyadhvacanam' iti vakSyamANatayA halantAttadabhAvAt / antalopamAzaGkaya Aha / AdeH parasyeti // tathAca samidh a itA iti sthite Aha / ato lopaH iti // tathAca samidh itA iti sthite laghUpadhaguNamAzaGkaya Aha / tasya sthAnivattvAditi // kyacsUtre 'mAntAvyayebhyaH pratiSedhaH' iti vArtikam / mAntebhyaH avyayebhyazca kyacaH pratiSedha ityarthe putramAtmanaH icchati putrIyatItyatra na syAt / putrAvicchatItyAdAveva syAt / mAntAni mAntAvyayAni tebhya ityarthe svaricchatItyatra kyacaH pratiSedho na syAt / atastadvArtikaM vivRNvannAha / mAntaprakRtikasubantAdavyayAcca kyaca neti // azanAyodanya // azanAya udanya dhanAya ityeSAndvandvaH / kyajantAH iti // ete For Private And Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 371 kyajantA nipAtyante / azanAyati / udanyati / dhanAyati / 'bubhukSAdau' kim / azanIyati / udakIyati / dhanIyati / 2662 / azvakSIravRSalavaNAnAmAtmaprItau kyaci / (7-1-51) eSAM kyaci asugAgama: syAt / 'azvavRSayobhaithunecchAyAm' (vA 4309) / azvasyati baDabA / vRSasyati gauH / 'kSIralavaNayorlAlasAyAm' (vA 4315) / kSIrasyati bAlaH / lavaNasyatyuSTaH / ' sarvaprAtipadikAnAM kyaci lAlasAyAM sugasukau' (vA 4616--17) dadhisyati-dadhyasyati / madhusyatimadhvasyati / 2663 / kAmyaJca / (3-2-4) uktaviSaye kAmyaca syAt / putramAtmanaH icchati putrakAmyati / iha 'yasya halaH' (sU 2631) iti lopo na / anarthakatvAt / yasya iti saGghAtatrayaH zabdAH krameNa bubhukSAdiSvartheSu nipAtyante ityarthaH / bhoktumicchA bubhukSA / pAtubhicchA pipaasaa| garddhaH abhikAMkSA / azanAyatIti // azyate yat tadazanam annaM, tadbhoktumicchatItyarthaH / 'kyaci ca' iti IttvAbhAvo nipAtyate / 'akRtsArva' iti dIrghaH / udanyatIti // udakaM pAtumicchatItyarthaH / udakazabdasya udannAdezo nipAtyate nalopAbhAvazca / dhanAyatIti // jIvanArtha satyapi dhane adhikaM dhanaM vAJchatItyarthaH / ItvAbhAvo nipAtyate / azanIyatIti // azanam annaM tatsaGgrahItumicchati / vaizvadevAdArthamityarthaH / udakIyatIti // sasyAdisecanArthamudakamicchatItyarthaH / dhanIyatIti // daridrassan jIvanAya dhanamicchatItyarthaH / azvakSIra // kyaci pare. 'sugiti zeSapUraNam / 'Ajaserasuk' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / asuki kakAra it ukAra uccAraNArthaH / kittvAdantyAvayavaH / 'azvavRSayoH' iti vArtikam / azvasyati baDabeti // maithunArthamazvamicchatItyarthaH / vRSasyati gauriti // maithunArthaM vRSamicchatItyarthaH / "vRSasyantI tu kAmukI" iti kozastu azvavRSarUpaprakRtyarthaparityAgena maithunecchAmAtre lAkSaNikaH / 'kSIralavaNayoH' iti vArtikam / asugiti zeSaH / lAlasA utkaTecchA / sarvaprAtipadikAnAmiti // idamapi vArtikam / lAlasAyAM sarveSAM prAtipadikAnAM kyac vaktavyaH / tasmin pare prakRtInAM sugasukau ca vaktavyau ityarthaH / na cAnenaiva vArtikena siddhe 'kSIralavaNayolAlasAyAm' iti vArtikaM vyarthamiti zaGkayam / 'kSIralavaNayoH' iti vArtikaM kAtyAyanIyam / 'sarvaprAtipadikAnAm' iti tu mtaantrmitydossaat| etacca bhASye apara Ahe. tyanena dhvanitam / kAmyaJca // 'supa AtmanaH kyac' ityuttaramidaM sUtram / tadAha / uktaviSaye iti // putrakAmyatIti // kasyetsaMjJA tu na, phalAbhAvAt / anarthakatvAditi // kAmyacaH ekadezasya yakArasya arthAbhAvAdityarthaH / nanu bebhiditA ityatrApi For Private And Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 372 siddhAntakaumudIsahitA nAmadhAtu grahaNamityuktam / yazaskAmyati / sarpiSkAmyati / mAntAvyayebhyo'pyayaM syAdeva / kiGkAmyati / svaHkAmyati / 2664 / upamAnAdAcAre / (3-1-10) upamAnAtkarmaNaH subantAdAcAgarthe kyac syAt / putramivAcarati putrIyati chAlam / viSNUyati dvijam / 'adhikaraNAcceti vaktavyam' (vA 1717) / prAsAdIyati kuTyAM bhikSuH / kuTIyati prAsAde / ___ 2665 / kartuH kyaG salopazca / (3-1-11) upamAnAtkartuH subantAdAcAre kyaG vA syAt , sAntasya tu kartRvAcakasya lopo vA syAt / kyaG vetyukteH pakSe vAkyam / sAntasya lopastu kyaGsanniyogaziSTaH / sa ca vyavasthitaH / 'ojaso'psaraso nityamitareSAM yakArasya anarthakatvAllopo na syAdityata Aha / yasya itIti // 'yasya halaH' ityatra yasyetyanena yakArAkArasaGghAtagrahaNamityanupadamevoktamityarthaH / tathAca bebhidya itA iti sthite yaGo yasya saGghAtasyArthavattvAdyakAralopo nirbAdhaH / prakRte tu kAmyajekadezasya yasyAnarthakatvAlopo neti bhAvaH / yazaskAmyatIti // 'so'padAdau' iti stvm| nanu kimAtmanaH icchati kikAmyati svaHkAmyatIti katham / mAntAvyayAnAM netyanuvRtterityata Aha / mAntAvyayebhyo'pyayamiti // upamAnAdAcAre // 'supa AtmanaH kyac' ityanuvartate / 'dhAtoH karmaNassamAnakartRkAt' ityato dhAtoriti / tadAha / upamAnAtkarmaNaH ityAdinA // upamAnaM yatkarmakArakaM tadvRttessubantAdityarthaH / putramiveti // 'dhAtoH karmaNaH' ityataH vetyanuvRttiranena sUcitA / chAtraM putratvena upacaratItyarthaH / viSNUyatIti // dvijaM viSNutvena upacaratItyarthaH / adhikaraNAcceti // upamAnabhUtAdhikaraNavRtterapi subantAdAcAre kyajiti vaktavyamityarthaH / prAsAdIyati kuTyAmiti // prAsAda iva kuTayAM hRSTo vartate ityarthaH / kuTIyati prAsAde iti // kuTyAmiva prAsAde kliSTo vartate ityarthaH / kartuH kyaG salopazca // karturityAvartate / kartuH kyaDityekaM vAkyam / atra karturiti paJcamyantam / upamAnAdAcAre ityanuvartate / 'dhAtoH karmaNaH' ityataH veti ca / tadAha / upamAnAditi // upamAnaM yatkartRkArakaM tadvRtteH subantAdityarthaH / kartuH salopazceti dvitIyaM vAkyam / cakAraH tuparyAyaH bhinnakramaH / sa iti luptaSaSTIkaM pRthakpadam / karturiti SaSThyantasya vizeSaNam / tadantavidhiH / tadAha / sAntasya tviti // pakSe iti // kyaDabhAvapakSe ityarthaH / kyaDabhAvapakSe rAkAralopa iti bhramaM vArayati / sAntasya lopastviti // etacca mahAbhASye spaSTam / kyaGi salopavikalpaH syAdityata Aha / sa ca vyavasthitaH iti // sAntasya salopa ityarthaH / vyavasthAmeva darzayati / ojaso'psarasaH iti // idaM vArtikam / oja For Private And Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * prakaraNam] bAlamanoramA / 373 vibhASayA' (vA 1719-20) / kRSNa ivAcarati kRSNAyate / ojaizabdo vRttiviSaye tadvati / ojAyate / apsarAyate / yazAyate-yazasyate / vidvAyatevidvasyate / tvadyate / madyate / anekArthatve tu yuSmadyate / asmadyate / 'kyaGmAninozca' (sU 837) kumArIvAcarati kumArAyate / hariNIvAcarati haritAyate / gurvIva gurUyate / sapatnIva sapatnAyate / sapatIyate / sapatnIyate / yuvatiriva yuvAyate / paTTImRyAviva paTTImRdUyate / 'na kopadhAyAH' (sU 838) / pAcikAyate / * AcAre'vagalbhaklIbahoDebhyaH kivvA' (vA 1721) / zzabdaH iti // kyaGanto'yam / sanAdyantA iti dhAtutvAvRttiH / tatra ojazzabdaH ojasvini vartata ityarthaH / ojAyate iti // ojasvIvAcaratItyarthaH / ojazzabdAt kyaDi salope 'akRtsArva' iti dIrgha iti bhAvaH / apsarAyate iti // apsarazzabdAt kyaDi salopadIryo / kyaGo GittvAdAtmanepadam / itareSAM vibhASayetyasyodAharati / yazAyate-yazasyate iti // yazasvIvAcaratItyarthaH / vidvAyate-vidvasyate iti // vidvAnivAcaratI. tyarthaH / vidvacchabdAt kyaGi salopavikalpaH / tvadyate / madyate iti // tvamiva ahamiva AcaratItyarthaH / yuSmadasmacchabdAt kyaDi 'pratyayottaraparayozca' iti maparyantasya tvamau / yuSmadyate / asmadyate iti // yUyamiva vayamiva AcaratItyarthaH / 'tvamAvekavacane' ityasmAt 'pratyayottarapadayozca' iti sUtre ekavacane ityanuvRtterekatvaviziSTArthavRttitve satyeva yuSmadasmadostvamAviti bhAvaH / kumAryAdizabdAt kyaDi puMvattvaM smArayati / kyaG mAninozceti / kumArAyate iti // puMvattvena DIpo nivRttau dIrghaH / haritAyate iti // hariNIzabdAt kyaDi puMvattvena 'varNAdanudAttAt' iti natvasya DISazca nivRttau dIrghaH / gurUyate iti // gurvIzabdAt kyaDi DISo nivRttau dIrghaH / sapatnAyate iti // zatruparyAyAt sapatnazabdAt zArivAditvena DInantAt puMvattvena DIno nivRttau dIrgha iti bhAvaH / sapatIyate iti // samAnaH patiH svAmI yasyAH iti bahuvrIhI sapatizabdasya natve DIpi ca sapatnIzabdAt kyaGi puMvattvena chItvanatvayonivRttI dIrgha iti bhAvaH / sapatnIyate iti // vivAhanibandhanaM patizabdamAzritya samAnaH patiH yasyAH iti bahuvrIhau sapatnIzabdasya nityastrIliGgatvAnna puMvattvamiti bhAvaH / yuvAyate iti // yuvatizabdAt kyaGi puMvattve tipratya. yasya nivRttau nalope dIrgha iti bhAvaH / vayovAcinAjAtikArya vaikalpikamiti 'jAterastrI. viSayAt' ityatra bhASye spaSTam / etena 'jAtezca iti niSedhAdaha puvattvaM durlabhamityapAstamiti zabdenduzekhare sthitam / paTTImRdUyate iti // iha pUrvapadasya kyaGparakatvAbhAvAna puMvattvam / nanu pAcikevAcarati pAcikAyate ityatrApi 'kyaGmAninozca' iti puMvattvena TApa: 'pratyaya. sthAt' iti ittvasya ca nivRttI pAcakAyate iti syAdityata Aha / na kopadhAyAH iti // 'AcAre'vagalbhaklIbahoDebhyaH kvibvA' iti vArtikam / upamAnAdityanuvartate / 'dhAtoH karmaNaH' ityato vAgrahaNasyAsminprakaraNe anuvRttyaiva siddhe vAgrahaNaM vyarthamityata Aha / vA. For Private And Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 374 siddhAntakaumudIsahitA [[nAmadhAtu vAgrahaNAt kyaGapi / avagalbhAdayaH pacAdyajantAH / kipsanniyogenAnudAttatvamanunAsikatvaM cAcpratyayasya pratijJAyate / tena taG / avagalbhate / klIbate / hoDate / bhUtapUrvAdapyanekAca Am / etadvArtikArambhasAmarthyAt / na ca avagalbhate ityAdisiddhistatphalam / kevalAnAmevAcAre'pi vRttisambhavAt / dhAtUnAmanekArthatvAt / avagalbhAJcakre / klIbAJcake / hoDAJcake / vArtike'vetyupasargAviziSTapAThAtkevalAdupasargAntaraviziSTAcca kyaDeveti mAdhavAdayaH / grahaNAt kyaGapIti // anyathA vizeSavihitatvAt vipA kyaGo bAdhaH syAditi bhAvaH / tathAcAtra vAzabdo vikalpArthaka iti phalitam / atra supa iti nAnuvartate / prAtipadikAt kyaGo'prAptau vAgrahaNAt samuccIyate iti kecit / avagalbhAdayaH iti // 'galbha dhASTrye' (avapUrvaH) 'klIba adhASye' 'hor3a anAdare' ebhyaH pacAdyaci avagalbhAdizabdAstrayo niSpanA ityarthaH / tathAca avagalbha ivAcarati klIba ivAcarati hoDa ivAcaratItyarthe avagalbhAdizabdebhyaH kvipakyaDAviti sthitam / avagalbhate ityAtmanepadalAbhAyAha / kvipsanniyoge. neti // antyasya akArasya anudAttatvamanunAsikatvaJcAtra pratijJAyate / tatazca tasya itsaMjJAyAM lope anudAttattvAdAtmanepadaM lbhyte| tadAha / tena taGiti // avagalbhate iti|| vipi bhakArAdakArasya lope halantAllaDAdau taDi zaviti bhAvaH / nanu avagalbhAJcake, klIbAJcakre, hoDAJcakre, ityatra kathamAm / antyasya ca itsaMjJAlopAbhyAmapahAreNa dhAtUnAmekActvena 'kAsyanekAc' ityasyApravRtteH / naca avagalbha ityasya vivantasya dhAtoranekAckatvamastIti vAcyam / " upasargasamAnAkAraM pUrvapadaM dhAtusaMjJAprayojake pratyaye cikIrSite pRthak kriyate" ityanupadameva vakSyamANatvAdityata Aha / bhUtapUrvAdapIti // vibutpatteH prAktanamanekAntvaM bhUta pUrvagalyA AzrityetyarthaH / bhUtapUrvagatyAzrayaNe pramANamAha / etadvArtikeneti // 'sarvaprAtipadikebhyaH klivvA' ti vakSyamANavArtikAdeva avagalbhate avajagalbhe ityAdi siddhau punarebhyaH kvibidhAnaM tatsanniyogena antyavarNasya anudAttatvAnunAsikatvapratijJAnArtha sadbhUtapUrvagatyA anekAcvAzrayaNaM jJApayatItyarthaH / nanvanudAttatvAnunAsikatvapratijJAnasyAtmanepadasiddhAvupakSINatvAt kathamuktajJApakatetyAzaGkaya nirAkaroti / na cAvagalbhate ityAdisiddhistatphalamiti // kuta ityata Aha / kevalAnAmiti // acpratyayavihitAnAndhAtupAThasiddhAnAmanudAttetAmeva galbhAdidhA. tUnAmavagalbha ivAcaratItyAdyartheSu vRttisambhavAt / tacca kuta ityata Aha / dhAtUnAmanekArthatvAditi // evaJca 'AcAre'vagalbha' iti vividhAnamanabandhasambhavAtha sadbhatapUrvagatyA anekAcvAzrayaNaM jJApayatIti siddham / naca 'sarvaprAtipadikebhyaH' iti kvipi avagalbhatItyAdivAraNAya anubandhAsaJjanamupakSINamiti kathantasya uktajJApakateti vAcyam / 'sarvaprAtipadikebhyaH' iti vArtikena vipi tathA prayoge iSTApatteH / bhUtapUrvAzrayaNaparabhASyaprAmANyena 'sarvaprAtipadikebhyaH' iti vArtikasya avagalbhAdibhyaH apravRttivijJAnAdvetyAstAntAvat / 'AcAre'vagalbha' ityatra avetyasya prayojanamAha / avetyupasargeti // kevalAditi // upasargavihInAdavagalbhazabdAdityarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA / 375 taG neti tUcitam / 'sarvaprAtipadikebhyaH kvibvA vaktavyaH' (vA 1722) / pUrvavArtikaM tu anubandhAsaGgArtha tatra kibanUdyate / prAtipadikagrahaNAdiha supa iti na sambadhyate / tena padakArya na / kRSNa ivAcarati kRSNati / ato guNe' (sU 191) iti zapA saha pararUpam / a ivAcarati ati / ata: / anti / pratyayagrahaNamapanIya anekAca ityukternAm / au / atuH / u: / dvitvam / 'ato guNe' (sU 191) / ata AdeH' (sU 2248) iti dIrghaH Nala / upasargAntareti // pragalbhAnugalbhAdizabdAdityarthaH / kyaGeveti // na tu kvibityarthaH / mAdha. vAdayaH ityasvarasodbhAvanam / tIjamAha / taG neti tUcitamiti // kevalAdupasargAntaravizi TAcca galbhazabdAt anena vivabhAve'pi 'sarvaprAtipadikebhyaH' iti vArtikena vip nirvAdhaH / parantu avapUrvatva evAnubandhAsaJjanAdAtmanepadameva tatra neti vaktumucitamityarthaH / sarvaprAtipadikebhyaH iti // AcAre iti shessH| nanvanenaiva vArtikena siddhe 'AcAre'vagalbha' iti vArtikaM vyarthamityata Aha / pUrvavArtikantviti // antyavarNasya itsaMjJAsiddhyarthamityarthaH / tarhi tatra kvigrahaNaM vyarthamityata Aha / tatra kvibanUdyate iti // tatsanniyogenAnubandhAsaGgArthamityarthaH / padakArya neti // rAjAnatItyAdau nalopAdikanetyarthaH / anyathA antarvartivibhaktyA padatvAnnalopAdikaM syAditi bhAvaH / pararUpamiti // kRSNazabdAt kvibantAllaDAdau zapi 'ato guNe' iti pararUpamityarthaH / kRSNAJcakAra / kRSNitA / kRSNipyati / kRSNatu / akRSNat / kRSNet / kRSNAyAt / ato lopAtparatvAt 'akRtsArva' iti dIrghaH / vizeSavihitatvAdato lopa ityanye / a iveti // aH viSNuH / sa ivetyarthaH / atIti // zapA pararUpam / asi / athaH / atha / Ami / AvaH / AmaH / kviphpratyayAntatlAlliTi 'kAspratyayAt' ityAmpratyayamAzaGkaya Aha / pratyayagrahaNamapanIyeti // au / atuH / uH / iti siddharUpapradarzanam / tatra prakriyAndarzayati / dvitvamiti // Nali 'dvirvacane'ci' iti lopasya niSedha iti bhAvaH / ato guNe iti // dvitve kRte a a a iti sthite antaraGgatvAdato lopaM bAdhitvA pararUpamiti bhAvaH / ata Aderiti // naca paratvAnityatvAdapavAdatvAcca 'ato guNe' ityasmAtprAk 'ata AdeH' ityasya pravRttiriti vAcyam / tasya bahiraGgatvAt / 'ata AdeH' ityasyApavAdatve'pi Anardetyatra halAdizeSAtprAgeva paratvAt 'ata AdeH' ityasya caritArthatvena bAdhakatvAsambhavAt / "apavAdo'pi yadyanyatra caritArthastantiraGgeNa bAdhyate" ityukteH ityanyatra vistaraH / yadyapyatra prakriyAvyutkrame phalavizeSo nAsti / tathApi nyAyyatvAdevamuktam / Nala au iti // pararUpe 1. 'anekAjyahaNaM culumpAdyartham ' itivat ekAjcyAvRttyartham ityanuktyA pratyayAntaikAjbhyo'pyAm bhavatyeva-iti nAgezasiddhAntaH / For Private And Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu au / vRddhiH| atusAdiSu tu 'Ato lopa iTi ca' (sU 2372) ityAllopaH / mAlevAcarati mAlAti / liGgaviziSTaparibhASayakAdezasya pUrvAntatvAdvA kvip / mAlAJcakAra / laGi / amAlAt / atra halGayAdilopo na / GIpsAhacaryAdApo'pi soreva lopavidhAnAt / iTsakau / amAlAsIt / kaviriva kavayati / AzIliGi / kavIyAt / 'sici vRddhiH-' (sU 2297) ityatra dhAto:' ityanuvartya dhAtureva yo dhAturiti vyAkhyAnAnnAmadhAtorna vRddhiriti kaiyaTAdayaH / akavayIt / mAdhavastu nAmadhAtorapi vRddhimicchati / akavAyIt / viriva dIrgha ca A a iti sthite 'Ata au NalaH' ityautvamiti bhAvaH / vRddhiriti // A au iti sthite 'vRddhireci' iti vRddhirityarthaH / tathA ca au iti rUpaM pariniSThitam / atusA. diSviti // a atus , a us , iti sthite dvitve pararUpe 'ata AdeH' iti dIrdhe Ato lopa ityarthaH / atuH / uH / iti pratyayamAtraM shissyte| thali iTi dvitve dIrgha Allope, itha / athuH / a| au| iva / ima / vastutastu 'kAsyanekAjgrahaNam' iti vArtikavyAkhyAvasare pratyayagrahaNamapanIyeti bhASye noktam / kAsezca pratyayAntAcca Amiti lbhyte| ata eva 'AcAre'vagalbhaktIbahoDebhyaH' iti vArtike avagalbhAJcakre ityAdI antyavarNasyAnubandhatvena ekActve'pi 'kAspratyayAt' ityAmityuktaM bhASye iti zabdenduzekhare prapaJcitam / itA / iSyati / atu-atAt / atAm / antu / a-atAt / atam / ata / Ani / Ava / Ama / At / AtAm / An / aaH| Atam / Ata / Am / Ava / Ama / vidhiliGi et / etAm / eyuH / e: / etam / eta / eyam / eva / em| AyAt / AyAstAm / AyAsuH / luDi 'iTa ITi' iti sijlope 'ATazca' iti vRddhiM bAdhitvA paratvAdato lope iTA saha ATo vRddhau ait , aiSTAm , aiSuH, ityAdIti kecit / ArdhadhAtukopadezakAle eva paratvAdato lope aGgasyAbhAvAdATa netyanye / It / IstAm / ityAdi / aiSyat / vastutastu AkArAntebhyaH AcAre kvip nAstyeveti vizvapAzabdanirUpaNe prapazcitam / nanu mAlAzabdasya TAppratyayAntatvena prAtipadikatvAbhAvAttataH kathaM kvivityata Aha / liGgaviziSTeti // GIpsAhacaryAditi // yantAdAcArakvibantAt gaurIzabdAt luGi agaurayIt ityAdau tisyoGayantAtparatvAsambhavAt tatsAhacaryAdAbantAdapi na tayorlopa ityarthaH / kavayatIti // zapi gunnaayaadeshau| kavI. yAditi // 'akRtsArva' iti dIrghaH / luDi akavi It iti sthite sici vRddhimAzaGkaya Aha / sici vRddhirityati // sicA dhAtorAkSepato lAbhe'pi 'Rta iddhAtoH' ityatastadanuvRtterdhAtureva yo dhAturiti labhyate iti bhAvaH / kaiyaTAdayaH iti // 'iko guNavRddhI' iti sUtre gozabdAdAcArakvipi agavIdityupakramya tathoktatvAditi bhAvaH / mAdhavastviti // 'sici vRddhiH' ityatra 'Rta iddhAtoH' ityato dhAtugrahaNAnuvRttau mAnAbhAvena dhAtureva yo dhAturityuktArthAlAbhAditi tadAzayaH / vastutastu 'iko guNavRddhI' 'vadavrajahalantasyAcaH' ityAdisUtrasthabhASye sici parataH ejantaM nAstItyuktatvAdejantebhyaH AcArakvipa nAstyeveti For Private And Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] baalmnormaa| 377 vayati / vivAya / vivyatuH / avayIt-avAyIt / zrIriva zrayati / zizrAya / zizriyatuH / piteva pitarati / AziSi riG / pitriyAt / bhUriva bhavati / atra 'gAtisthA--' (sU 2223) iti 'bhuvo vuk-' (sU 2174) iti 'bhavate:-' (sU 2181) iti ca na bhavati / abhivyaktatvena dhAtupAThasthasyaiva tava grahaNAt / abhAvIt / bubhAva / duriva dravati / 'Nizri--' (sU 2312) iti caG na / adrAvIt / 2666 / anunAsikasya kvijhaloH kGiti / (6-4-15) anunAsikAntasyopadhAyA dIrghaH syAtkvau jhalAdau ca viGati / idamivAcarati idAmati / rAjeva rAjAnati / panthA iva pathInati / mathInati / Rbhukssiinnti| dyauriva devatIti mAdhavaH / atra uThi dyavatItyucitam / ka iva kati / 'cako' iti haradattaH / mAdhavastu ' NyallopauM' iti vacanANNali zabdenduzekhare prapaJcitam / viriveti // viH pakSI sa ivetyarthaH / abhivyaktatveneti // abhAvIditi // iha 'gAtisthA' iti sico na luk / bubhAveti // iha na vuk / abhyAsa. sya attvaJca na / caG neti // 'Nizri' iti sUtre drugrahaNena dhAtupAThasthasyaiva grahaNAditi bhaavH| anunAsikasya // aGgasyetyadhikRtamanunAsikena vizeSyate / tadantavidhiH / 'nopadhAyAH' ityataH upadhAyA iti 'ThUlope' ityato dIrgha iti cAnuvartate / tadAha / anunAsi. kAntasyetyAdinA // idAmatIti // "halantebhyaH AcArakvipa nAsti" iti 'svanadyApaH' iti sUtrabhASye spaSTamiti zabdenduzekhare sthitam / pathInatIti // pathinzabdAt kvipi anunAsikasyeti ikArasya dIrghaH / idantu maadhvaanurodhen| vibabhyupagame tipi pathenatItyeva yuktam / 'inhan' iti niyamena diirghaapraapteH| naca niyamasya sajAtIyApekSatvAt subAnantarye evAyanniyamo nAnyatreti vAcyam / tathA sati vRtaghnaH strI vRtraghnItyatrApi allopaM bAdhitvA antaraGgatvAt 'anunAsikasya' ityupadhAdIrghApatterityAhuH / devatItIti // divazabdAdAcArakibantAt zapi lghuupdhgunnH| 'naH kye' iti niyamena apadAntatvAt 'diva ut' ityuttvanneti bhaavH| atra UThIti // divazabdAt kvipi cchoH' iti vakArasya UThi kRte laghUpadhaguNaM bAdhitvA paratvAdikArasya yaNi ghuzabdAt zapi UkArasya guNe avAdeze ca dyavatIti rUpamucitamityarthaH / cakAviti // kazabdAt kvibantAlliTi Nali dvitve cutve caka a iti sthite kakArAdakArasya ato lopAtparatvAdRddhau AkAre 'Ata au NalaH' ityautve vRddhirekAdeza iti bhAvaH / mAdha. vastviti // caka a iti sthite pUrvavipratiSedhAdvRddhiM bAdhitvA kakArAdakArasya ato lope kRte Nalo'kAreNa saha caka iti rUpamityarthaH / nacaivaM sati a ivAcarati ati / au| atuH ityatrApi liTi 'ata AdeH' iti dIrgha bAdhitvA ato lopaH syAditi vAcyam / NyallopAviti pUrvavipratiSedhalabhyaH 'ato lopaH' sannihitameva 'akRtsArva' iti dIrgha bAdhate / 'natu 48 For Private And Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 378 siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu vRddhiM bAdhitvA ato lopAt caka iti rUpamAha / sva iva sasvau / sasva / yattu svAmAsa / svAJcakAra iti / tadanAkarameva / 2667 / bhRzAdibhyo bhuvyaccerlopazca halaH / (6-1-12) abhUtatadbhAvaviSayebhyo bhRzAdibhyo bhavatyarthe kyaG syAddhalantAnAmeSAM lopazca / abhRzo bhRzo bhavati bhRzAyate / 'acve:' iti paryudAsabalAt 'abhUtatadbhAve' iti labdham / teneha n| kva divA bhRzA bhvnti| ye rAtrau bhRzA nakSatrAdayaste divA kva bhavantItyarthaH / 'sumanas' asya salopaH / sumanAyate / curAdau 'saMgrAma yuddhe' iti paThyate / tatra 'saMgrAma' iti prAtipadikam / tasmAt 'tatkaroti-' iti Nic siddhaH / tatsanniyogenAnubandha Asajyate / ata AdeH' iti dIrghamapi / 'anantarasya' iti nyAyAditi mAdhavAzaya ityaahuH| tadanAkarameveti // anekAcvAbhAvAditi bhAvaH / vastutastu pratyayagrahaNamapanIyetyasya bhASye adarzanAt pratyayAntatvAdAmbhavatyeveti yuktamevetyanupadamevoktam / bhRzAdibhyo // bhavanaM bhUH bhAve kvip / tadAha / bhavatyarthe iti // bhavane ityarthaH / kyaG syAditi // 'kartuH kyaG salopazca' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / halantAnAmeSAmiti // bhRzAdiSu ye halantAH teSAM salopaH kyaG cetyarthaH / 'nanu abhUtatadbhAve' iti kuto labdhamityata Aha / acvyeriti paryu. dAsabalAditi // abhUtatadbhAvagrahaNamiti vArtikametallabdhArthakathanaparamiti bhAvaH / ye rAtrau bhRzAH iti // prakAzAtizayavanta ityarthaH / bhRzAdiSu halantamudAharati / sumanas iti // sumanAyate iti // asumanAH sumanAH bhavatItyarthaH / yadyapi striyAmityadhikAre 'apsumanassamAsikatAvarSANAmbahutvaJca' iti liGgAnuzAsanasUtre sumanazzabdasya nityaM bahuvacana vihitam / tathApi taddevAdiparyAyarUDhaviSayam / su zobhanaM mano yasyeti sumanAH iti bahuvrIhiyogika iti bhAvaH / sumanAyata iti kyaGi salope 'akRtsArva' iti dIrghaH / nanu laDi manazzabdAtprAgaTi 'svamanAyata' iti vakSyamANamanupapannam / aGgasya aDDidhAnAt sumanazabdasya samastasyaiva laDaM pratyaGgatvAt / "pratyayagrahaNe yasmAt sa vihitastadAdestadantasya grahaNam" ityAzaGkaya Aha / curAdau saMgrAma yuddha iti paThyate iti // tatazca kvacit sopasargapAThabalAdanyasmAt sopasargAdAcArakkipi upasargasya na dhAtusaMjJApraveza iti vijJAyate ityarthaH / nanu curAdau saGgrAmeti samasto dhAtuH, natu sopasargo grAmazabdaH / evaJcAsya prAtipadikatvAbhAvAt sopasargAt kvipi upasargasya na dhAtusaMjJApraveza ityatra kathamidaGgamakamityata Aha / tatra saMgrAma iti prAtipadikamiti // 'graserAca' ityauNAdike manpratyaye niSpannasya grAmazabdasya 'kRttaddhita' iti prAtipadikatvam / avyutpattipakSe 'arthavadadhAtuH' iti prAtipadikatvamityarthaH / nanu curAdAvasya pATho dhAtvadhikAravihitacaurAdikaNijarthaH / evaJca prAtipadikatvena curAdau tasya pATho vyartha ityata Aha / tasmAditi // tasmAt saGgrAma iti For Private And Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / yuddhe yo'yaM grAmazabdaH ityukte'pi sAmarthyAtsaMgrAmazabde labdhe viziSTapATho jJApayati / 'upasargasamAnAkAraM pUrvapadaM dhAtusaMjJAprayojake pratyaye cikIrSite pRthak kriyate' iti / tena manaHzabdAtprAgaT / svamanAyata / unmanAyate / udamanAyata / evaM ca avAgalbhata avAgalbhiSTetyAdAvapyavetyasya pRthakkaraNaM bodhyam / jJApakaM ca sajAtIyaviSayam / tena yatropasargasvarUpaM sakalaM zrUyate na prAtipadikAt caurAdikaNijasambhave'pi 'tatkaroti' ityarthe Nic siddha ityarthaH / nanu 'tatkaroti' ityanenaiva saGgrAmazabdAt prAtipadikANisiddheH kimarthamiha curAdau tasya pATha ityata aah| tatsaniyogeneti // Nicsanniyogena akArasya itsaMjJakasya anudAttattvArthakasya AsajJanArtha ityrthH| naca makArAdakArasya itsaMjJakatve allopasya NinimittakatvAbhAvAdasasaGgrAmata ityatra 'Nau caGathupadhAyAH' ityupadhAhasvaH syAditi vAcyam / saGgrAmetyayaM hi kathAditvAdadantaH / tasmAdakAraH anubandhatvenAsajyate ityarthaH / evaJca Nau ato lope sati NAvaglopitvAnopadhAhUsvaH / kathAditvalakSaNAdantatvAlAbhAyaivAsya curAdau pATha iti bhAvaH / nanu curAdau saGgrAmazabdasya 'tatkaroti' iti Nici pare astvanubandhAsaGgaH / tathApi AcArakvipi upasargasya na dhAtusaMjJApraveza ityatra kathamasya jJApakatetyata Aha / yuddhe iti // sAmarthyAditi // grAma yuddhe ityetAvataiva saGgrAmazabdo labhyate / kevalasya grAmazabdasya yuddhe prayogAbhAvAdityarthaH / viziSTapAThaH iti // saGgrAmazabdapATha ityarthaH / jJApyamarthamAha / samAnAkAramiti // saGgrAmazabde yuddhavAcini samityasya kriyAyogAbhAvAt samAnAkAramityuktam / dhAtusaMjJAprayojake iti| kvibAdAviti zeSaH / pRthak kriyate iti // tathAca na tasya dhAtusajJApraveza ityrthH| tataH kimityata Aha / teneti // sam ityasya dhAtusaMjJApravezAbhAvenetyarthaH / tathAca sumanazzabdAt AcArakvipi vivakSite manazzabdamAtrasya dhAtutvAttato laGi manazzabdasyaivAGgatvAttataH prAgeva aT / na tu sumanas iti samudAyAtprAgityarthaH / etena saGgrAmayatereva sopasargAt nAnyasmAdityAdi bhASyaM 'bhRzAdibhyaH' iti sUtrasthaM vyAkhyAtamiti bodhyam / unmanAyate iti // bhRzAditvAt kyaGi salopaH / evaJceti // evamuktarItyA 'AcAre'vagalbha' iti kvibvidhAvapi avetyasya pRthakkaraNAt galbhazabdAtprAgeva aT ityarthaH / nanu A UDhaH oDhaH 'kugati' iti samAsaH / asmAdbhazAditvAt kyaGi oDhAyate ityAdi rUpam / atrApi AGo dhAtusaMjJApravezo na syAt / tatra yadyapi laGi UDhazabdAdvA AGo vA prAk ATi na rUpe vizeSaH / ubhayathApi auDhAyatetyeva rUpaM siddhameva / tathApi oDhAyeti kyaGantAt tvApratyaye ato lope oddhaayitvetyevessyte| atra kyaGi cikIrSite uktarItyA pRthakkRtasya AGa: 'kugatiprAdayaH' iti vApratyayAntena samAse sati 'samAse'napUrve kvo lyap' iti lyap syAdityata Aha / jJApakaJca sajAtIyaviSayamiti // tadevopapAdayati / teneti // curAdau 'saGgrAma yuddhe' iti samgrahaNasya uktArthe pRthakkaraNe jJApakasya sajAtIyaviSayakatvAzrayaNena yatra upasargasvarUpaM avikRtaM zrUyate natvekAdezenApahRtaM tatraiva upasargasya pRthakkRtiriti vijJAyate ityarthaH / saGgrAme samgraha For Private And Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 380 siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu tvAdezenApahRtaM tavaiva pRthakkRtiH / evaM ca 'A UDhaH oDhaH' sa ivAcarya oDhAyitvA / aba 'unmanAyya, avagalbhya' itivanna lyap / jJApakasya vizeSaviSayatve SASThavArtikaM tadbhASyaM ca pramANam / tathAhi / 'usyomAjhvATa: pratiSedhaH' (3636) / usyomAGozca parayorATaH pararUpaM netyarthaH / usrAmaicchat ausrIyat / auGkArIyat / auDhIyat / 'ATazca' (sU 269) iti cazabdena punarvRddhividhAnAdidaM siddhamiti SASThe sthitam / Nasya jJApakasya evaMvidhatvAditi bhAvaH / tataH kimityata Aha / evaJceti // oDhAyitveti // oDhazabdAt bhRzAditvAt kyaGi oDhAyetyasmAt kyaDantAt kvApratyaye ato lope rUpam / atreti // atra na lyabityanvayaH / kyaGi vivakSite AGaH ekAdezenApahRtatvena pRthakkaraNAbhAve sati tasya AGaH tvApratyayAntena samAsAbhAvAna lyabiti bhAvaH / unmanAyya, avagalbhyavaditi vyatirekadRSTAntaH / unmanaszabdAt bhRzAditvAdAcAre kyaGi sakAralope 'akRtsArva' iti dIrdhe unmanAyetyasmAt ko lyapi ato lope unmanAyyeti rUpam / abagalbhazabdAt AcAre'vagalbheti kvibantAt kvo lyapi rUpam / atra udityasya avetyasya ca upasargasvarUpasya anapahRtatvena kyaGi kvipi ca vivakSite pRthakkRtatayA tayoH kvAntena samAse sati lybucitH| iha tu oDhAyitvetyatra na tatheti vyatirekadRSTAnto'yama / jJApakasya sajAtIyatve pramANaM darzayati / jhApakasyeti // ghASThaM vArtikaM darzayati / usyomAkSviti // usi om AG eSAndvandvaH / SaSThasya prathame pAde 'omAGozca' iti sUtre idaM vArtikaM paThitam / tadyAcaSTe / usyomAGozca parayoriti // 'eGi pararUpam' ityataH pararUpagrahaNAnu vRttiM matvA Aha / pararUpaM neti // usi tAvadudAharati / austrIyaditi // usrAmAtmana aicchadityarthe 'supa AtmanaH' iti kyajantAllaGi usrAyazabdAdazAtprAgATi kRte 'usyapadAntAt' iti pararUpaM prAptamanena niSidhyate / arthavadrahaNaparibhASA tvanityA / asmAdeva bhASyodAharaNAt / anyathA bhindyurityAdau pararUpaM na syAt / Agamasahitasya yusa evArthavattvAditi bhaavH| omi parataH udAharati / auGkArIyaditi // oGkArazabdAt kyajantAllaGi aGgasya ATi kRte 'omAGozca' iti pararUpaM prAptamanena niSiddhyate / AGi udAharati / auDhIyaditi // A UDhaH oDhaH tasmAt kyajantAllaGi aGgasya oDhazabdasya ATi kRte 'omAGozca' iti pararUpaM prAptamanena niSiddhyate / udAharaNatrayamidaM bhASye sthitam / tatra yadi upasargasvarUpasya ekAdezenApahAre'pi kyaci pRthak syAt tarhi kyaci vivakSite AGaH pRthakkRtau satyAM dhAtubahirbhAvAdUDhazabdAt prAgAGaH paratra ATi sati pararUpasyAprasakterAGiH pararUpapratiSedho vyarthaH syAt / tathAca uktajJApakasya sajAtIyaviSayatve tu atra AGa ekAdezenApahArAt pRthakkaraNAbhAvAdoDhazabdAt prAgADAgame sati ADi pararUpaprAptestaniSedho'rthavAn bhavati / ato jJApakasya sajAtIyaviSayatve 'usyomAvu' ityAGgrahaNam auDhIyaditi tadudAharaNaparabhAdhyaJca atra pramANamiti bhAvaH / jJApakasya sajAtIyaviSayatve pramANAntaramAha / ATazceti cazabdeneti // 'ATazca' iti cakAraH punarvRddhividhAnArthaH / tathAca ATo'ci vRddhireva HHHHHHHHHin For Private And Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 2668 / lohitAdiDAbhyaH kyaS / (3-1-13) lohitAdibhyo DAjantAcca bhavatyarthe kyaSa syAt / 2669 / vA kyaSaH / (1-3-90) kyaSantAtparasmaipadaM vA syAt / lohitAyati--lohitAyate / atra 'acveH' ityanuvRttyA abhUtatadbhAvaviSayatvaM labdham / tacca lohitazabdasyaiva vizeSaNam / na tu ddaaco'smbhvaat| nApyAdizabdagrAhyANAm / tasya pratyAkhyAnAt / tathAca vArtikaM-'lohitaDAbhyaH kyadhvacanaM, bhRzAdiSvitarANi' (vA 1729-- 30) iti / na caivaM kAmyaca iva kyaSo'pi kakAraH zrUyeta / uccAraNasAmarthyAditi vAcyam / tasyApi bhASye pratyAkhyAnAt / paTapaTAyati-paTapaTAyate / kRbhvastiyogaM vinApIha DAc / DAjantAtkyaSo vidhAnasAmarthyAt / yattu lohitazyAmaduHkhAni harSagarvasukhAni ca / mUrchAnidrAkRpAdhUmA: karuNA nityacarmaNI / yathA syAt nAnyatpararUpamiti labhyate ityapi SaSTAdhyAye 'omADozca' iti sUtre 'ATazca' iti sUtre ca bhASye sthitamityarthaH / evaJca etadvArtikapratyAkhyAnaparassautrazcakArastadbhASyaJcAtra jJApakamityuktambhavati / lohitAdi // bhavatyarthe iti // 'bhRzAdibhyo bhuvi' ityataH bhuvi iti anuvRttariti bhaavH| vA kyaSaH // parasmaipadamiti // 'zeSAtkartari' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / lohitAyatIti / / alohito lohito bhavatItyarthaH / atreti // 'lohitAdi' iti sUtre ityarthaH / taJceti // abhUtatadbhAvaviSayatvamityarthaH / asambhavA. diti // avyaktAnukaraNAt DAco vihitatvena tasya abhUtatadbhAvaviSayatve anukaraNasya bhaGgApatteriti bhAvaH / nApyAdizabdagrAhyANAmiti // zyAmAdizabdAnAmiti zeSaH / tasyeti // AdigrahaNasyetyarthaH / AdigrahaNapratyAkhyAne pramANaM darzayati / tathAceti // AdigrahaNamapanIya lohitazabdAt DAjantebhyazca kyaSvacanakartavyam / itarANi lohitAdigaNapaThitAni zyAmAdIni prAtipadikAni bhRzAdiSveva paThanIyAnItyarthaH / evaJca zyAmAdizabdebhyaH kyaGi Atmanepadameveti phalitam / tasyApIti // AdigrahaNasyeva kyaSaH kakArasyApi bhASye pratyAkhyAtatvAdityarthaH / paTapaTAyatIti // avyaktAnukaraNAt yajavarArddhAdanitI DAjiti paTacchabdAt DAci vivakSite sati 'DAci vivakSite dve bahulam' iti dvitve 'nityamArgeDite DAci' iti pUrvakhaNDAntasya takArasya uttarakhaNDAdeH pakArasya ca pararUpe ekasmin pakAre dvitvA' hilope paTapaTAzabdAt DAjantAt kyaSi tadantAllaDAdIti bhAvaH / 'abhUtatadbhAve' iti tu nAtra sambaddhyate ityuktam / nApaTacchabdaH paTacchabdo bhavatIti yujyate / nanu kRsvastiyogAbhAvAdiha kathaM DAjityata Aha / kRbhvastiyogaM vinApIti // bhavArthasattAmAtreNetyarthaH / kuna For Private And Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 382 siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu iti paThitvA zyAmAdibhyo'pi kyaSi padadvayamudAharanti / tadbhASyavArtikaviruddham / tasmAttebhyaH kyaDeva / zyAmAyate / duHkhAdayo vRttiviSaye tadvati vartante / liGgaviziSTaparibhASayA lohinIzabdAdapi kyaS / lohiniiytilohiniiyte| 2670 / kaSTAya kramaNe / (3-1-14) caturthyantAtkaSTazabdAdutsAhe'rthe kyaG syAt / kaSTAya kramate kaSTAyate / pApaM kartumutsahate ityarthaH / 'satrakakSakaSTakRcchgahanebhyaH kaNvacikIrSAyAmiti vaktavyam' (1761) / kaNvaM pApam / satrAdayo vRttiviSaye pApArthAH / tebhyo dvitIyAntebhyazcikIrSAyAM kyaG / pApaM cIkirSatItyasvapadavigrahaH satrAyate / kakSAyate ityaadi| 2671 / karmaNo romanthatapobhyAM vrticroH| (3-1-15) ityata Aha / DAjantAditi // tadbhASyeti // 'bhRzAdiSvitarANi' ityuktavArtikaM tdbhaadhyviruddhmityrthH| tasmAditi // uktavArtikabhAdhyavirodhAt tebhyaH zyAmAdibhyaH bhRzAditvalakSaNa: kyaDeva natu kyssityrthH| tatazca 'vA kyaSaH' ityasyApravRtteH GittvAdAtmanepadameveti matvA aah| zyA mAyate iti| zyAmo bhvtiityrthH| nanu devadattassukhAyate iti kathaM / devadattasya sukhatvAbhAvAdityata aah| sukhAdayaH iti|| zyAmAdiSu ye sukhaduHkhAdizabdA guNavacanAH te sukhAdiguNavati vartante ityarthaH / evaJca sukhAyate ityatra sukhavAn bhavatItyarthaH / evaM duHkhAyate ityAdAvapi / nanu lohitazabdAdvihitaH kyaS kathaM lohinIzabdAt syAdityata Aha / liGgaviziSTeti // kaSTAya kramaNe // kramaNazabdaM vivRNoti / utsAhe iti // asvaritatvAt kyaSiti nAnuvartate iti bhaavH| kriyArthopapadasyeti caturthIti matvA aah| pApakartumiti // kramate ityatra 'vRttisargatAyaneSu kramaH' iti taG / 'kaNvacikIrSAyAm' ityatra kaNvapadaM vyAcaSTe / kaNvaM pApamiti // satrAdizabdAn vivRNoti / satrAdayaH iti // dvitIyAntebhyaH iti // cikIrSAyAM dvitIyAntasyaivAnvayayogyatvAditi bhAvaH / kaNvazabdastu satrAdizabdAnAM kaNvaparatve tAtparyagrAhakaH / kecittu kaNvetyavibhaktikam / kaNvavartibhyaH iti vyAcakSate / asvapadavigrahaH iti // vRttAveva satrAdizabdAnAM pApavAcitvAditi bhAvaH / idaM kaNvazabdAdanyatraiva / kaSTAya kramate iti tu svapadavigraho'styeva / bhASye evaM vigrahaM pradaya satrAdiSu vigrahApradarzanAdityAhuH / karmaNo romantha // vRtudhAtorNyantAt 'dhAtvanirdeze igvaktavyaH' iti iki vartizabdaH / AvartanamarthaH / caressampadAditvAdbhAve kvip / varti cara anyordvndvaatsptmii| Avartane caraNe ceti labhyate / karmazabdena karmakArakaM vivakSitam / dvitve ekavacanam / tathAca karmakArakavRttibhyAM romanthatapazzabdAbhyAmiti labhyate / yathA For Private And Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 383 romanthatapobhyAM karmabhyA krameNa vartanAyAM caraNe cArthe kyaG syAt / romanthaM vartayati romanthAyate / 'hanucalane iti vaktavyam' (vA 1762) / carvitasyAkRSya punazcarvaNamityarthaH / neha / kITo romanthaM vartayati / apAnapradezAnissRtaM dravyamiha romanthaH / tadanAtItyartha iti kaiyaTa: / vartuLaM karotItyartha iti nyAsakAraharadattau / 'tapasaH parasmaipadaM ca' (vA 1766) / tapazcarati tapasyati / 2672 / bASpoSmabhyAmuhamane / (3-1-16) AbhyAM karmabhyAM kyaG syAt / bAspamudvamati bASpAyate / USmAyate / phenAJceti vAcyam' (vA 1764) / phenAyate / 2673 / zabdavairakalahAbhrakaNvameghebhyaH karaNe / 3-1-17) ebhyaH karmabhyaH karotyarthe kyaG syAt / zabdaM karoti zabdAyate / pakSe 'tatkaroti-' iti NijapISyata iti nyAsaH / zabdayati / 'sudinadurdinanIhArebhyazca' (vA 1736-37) / sudinAyate / saGkhyamanvayaH / tadAha / romanthatapobhyAmiti // romanthamiti // udgIrNasya nigIrNasya vA mantho romantha iti bhASyam / udgIrNasya udarAdupari kaNThadvArA nirgatasya nigIrNasya apAnadvArA nirgatasya ca manthaH carvaNaM romantha ityarthaH / vartayatIti // AvartayatItyarthaH / hanucalane iti // hanu tAlu taccalane satyeva ayaM vidhirityarthaH / tathAca udaragatabhakSitaM dravyantRNAdikaM punaHpunarAkRSya tAlucalanena cUrNitasya punaH punaH prAzane romanthazabdAt kyaGiti phalitam / tadAha / carvitasyeti // hanucalanena bhakSitasya udaraM praviSTasya punaH punarAkRSya hanucalanena bhakSaNe gamye iti phalitamityarthaH / kITaH iti // iha hanucalanAbhAvAna kyaGiti bhAvaH / tadevopapAdayati / apAneti // 'tapasaH parasmaipadaJca' iti vArtikam / tapazzabdaH karmakArakavRttiH / pUrvasUtrAccaraNe kyaDaM labhate / GittvaprayuktamAtmanepadaM bAdhitvA parasmaipadameva labhate ityarthaH / tapasyatIti // prAtipadikAdevAsya kyaDutpatterantarvartivibhaktyabhAvAt 'na: kye' iti niyamAcca padatvAbhAvAnna rutvamiti bhAvaH / bAppoSmabhyAmudvamane // AbhyAGkarmabhyAmiti // 'karmaNo romantha' ityataH karmagrahaNamanuvartate iti bhAvaH / karmakArakavRttibhyAmityarthaH / phenAyate iti // phenamudvamatItyarthaH / zabdavaira // karaNaM kriyA / tadAha / karotyarthe iti // tat karotIti Nico'pavAdaH / pakSe iti // kadAcidityarthaH / nyAsaH iti // bhASyAnArUDhatvamatra arucibIjam / "sudina For Private And Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 384 siddhAntakaumudIsahitA nAmadhAtu 2674 / sukhAdibhyaH kartRvedanAyAm / (3-1-18) ebhyaH karmabhyo vedanAyAmarthe kyaG syAdvedanAkartureva cetsukhAdIni syuH / sukhaM vedaya ne sukhAyate / 'kartRgrahaNam' kim / parasya sukhaM vedayate / 2675 / namovarivazcitraGaH kyac / (3-1-19) 'karaNe ityanuvRtteH kriyAvizeSe pUjAyAM paricaryAyAmAzcarye ca / namasyati devAn / pUjayatItyarthaH / varivasyati gurUn / zuzrUSate ityarthaH / citrIyate / vismayate ityarthaH / vismApayate ityanye / 2676 / pucchabhANDacIvarANNiG / (3-1-20) 'pucchAdudasane vyasane paryasane c'| (vA 1746) / vividhaM viruddhaM votkSepaNaM vyasanam / utpucchayate / vipucchayate / paripucchayate / bhANDAtsamAcayane' (vA 1754) / saMbhANDayate / bhANDAni samAcinoti / rAzIkarotItyartha / samabanANData / 'cIvarAdArjane paridhAne ca' (vA 1745) / saJcIvarayate bhikSuH / cIvarANyarjayati, paridhatte vetyarthaH / durdina" iti vArtikam / karotyarthe kyaGiti shessH| sukhAdibhyaH // kartR iti pRthakpadaM luptaSaSThIkam / 'karmaNo romantha' ityataH karmagrahaNAnuvRttiM matvA Aha / ebhyaH karmabhyaH iti|| vedanAyAmiti // jJAne ityarthaH / kartRtvaM ca vedanAM pratyeva vivakSitam / upasthitatvAt pratipadoktA sssstthii| vedanAkartRvRttibhyassukhAdizabdebhya iti labhyate / phalitamAha / vedanAkartu reva cediti // sukhaM vedayate iti // jAnAtItyarthaH / 'vida cetanAyAm' iti curAdau / namo varivas // namas varivas citraG eSAM samAhAradvandvAtpaJcamI / AtmanepadArthaJcitrazabdo DinirdiSTaH / 'zabdavaira' ityataH karaNe ityanuvartate / karaNaM kriyA / sA ca pUjAparicaryAzcaryAtmikA vivkssitaa| manasaH pUjAyAm / varivasaH paricaryAyAm / citraGa: Azcarye / iti vArtikaiH / tadAha / karaNe ityanuvRtterityAdinA // namasyati devAniti // kArakavibhakterbalIyastvAt dvitIyA / paricaryA zuzrUSeti matvA Aha / zuzrUSate ityarthaH iti| Azcaryazabdo vismayavAcIti matvA Aha / vismayate ityarthaH iti // vismApayate ityanye iti // Azcaryazabdo vismApanapara iti bhAvaH / tatazcitrIyamANo'sAviti bhaTTiH / asau mAyAmRgaH vismayamutpAdayannityarthaH / pucchabhANDa // 'pucchAdudasane' iti vArtikam / utpucchayate iti // vividhaM viruddhaM vA pucchamutkSipatItyarthaH / 'bhANDAt samAcayane' ityapi vArtikam / samababhANDateti // upasargasamAnAkAraM pUrvapadaM dhAtusaMjJAprayojake pratyaye cikIrSite pRthavikrayate ityuktatvAt saMbhANDazabdAt kyngpi| bhANDazabdAt prAgevADiti bhAvaH / For Private And Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| ___385 2677 / muNDamizralakSNalavaNavratavastrahalakalakRtatUstebhyo Nic / (3-1-21) kRarthe / muNDaM karoti muNDayati / 'vratAdbhojanatanivRttyoH' (vA 5060) / payaH zUdrAnnaM vA vratayati / 'vastrAtsamAcchAdane' (vA 5061) / saMvastrayati / 'halyAdibhyo grahaNe' (vA 5062) / 'halikalyoradantatvaM ca nipAtyate' (vA 1747) / haliM kaliM vA gRhNAti halayati kalayati / mahaddhalaM haliH / paratvAdvRddhau satyAmapISThavadbhAve'geva lupyte| ataH sanvadbhAvadIrthoM na / ajahalat / acakalat / kRtaM gRhNAti kRtayati / tUstAni vihanti vitUstayati / tUstaM kezA ityeke / jaTIbhUtAH kezA ityanye / pApamityapare / muNDAdayaH 'satyApapAza-' (sU 2563) ityatraiva paThituM yuktAH / 'prAtipadikAddhAtvarthe-' ityeva siddhe keSAMcidgahaNaM sApekSebhyo'pi Nijaevamutpucchayate ityAdAvapi / 'cIvarAdArjane' ityapi vArtikam / muNDamizra // kRarthe iti zeSapUraNam / 'zabdavaira' ityataH karaNe ityanuvRtteriti bhAvaH / 'vratAdbhojane' iti vArtikam / payaH zUdrAnaM vA vratayatIti // payo bhuGkte, zUdrAnaM varjayatItyarthaH / 'vastrAtsamAcchAdane' ityapi vArtikam / bhASye tu na dRzyate / saMvastrayatIti // vastreNa samyagAcchAdayatItyarthaH / vastramparidhatte iti vA / 'halyAdibhyo grahaNe' iti vArtikam / bhASye tu na dRshyte| halikalyoriti // halikalI idntau| halakalazabdAvadantau idantau ca / yAvi. dantau tayorattvannipAtyate iti bhASye spaSTam / halayati kalayatIti // halikalibhyAM Nau ikArasya akAre iSTavattvena Teope hali kali iti NyantAbhyAM laDAdIti bhAvaH / mahaddhalaM haliriti // atra vRddhaprayogaH anveSaNIyaH / nanvanayorikArAntayoradantatvanipAtanaM vyartham / ikArasya NAviSThavattvAllope halayati kalayatIti siddheH / naca ajahalat acakalat ityatra sanvattvApravRttaye aglopitvAya tayoradantatvamiti vAcyam / ikAralope'pyaglopitvasiddheH ityata Aha / paratvAditi // ikArasya Nau iSThavattve TilopAt prAgeva paratvAt 'aco JNiti' iti vRddhau kRtAyAM aikArasya iSThavattvAt Tilope aglopitvaM na syAt / ikArayorattve tu akArasya TilopAt prAk paratvAdRddhau satyAmapyAkAra eva iSThavattvAllupyate ityarthaH / ataH iti // aglopitvAt sanvattvaM dI| laghoH' iti dIrghazca netyarthaH / kRtaM gRhAtIti // upakAraM svIkarotItyarthaH / paThituM yuktAH iti // lAghavAdekasUtratvaM yuktamityarthaH / ke. SAJciditi // muNDAdInAmityarthaH / sApekSebhyo'pIti // anyathA NijantasyAsya sanAdyantavRttitvAdvizeSaNasApekSatve muNDAdibhyo Nij bhavet / savizeSaNAnAM vRttiniSedhAt / iha muNDAdInAM punargrahaNe tu tatsAmarthyAt sApekSebhyo'pi muNDAdibhyo Nic siddhyatItyarthaH / spa. TazcedaM 'supa AtmanaH' ityatra bhASyakaiyaTayoH / muNDayati mANavakamiti // atra mANavakaM 49. For Private And Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 386 siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu rtham / muNDayati mANavakam / mizrayatyannam / zlakSNayati vastram / lavaNayati vya janamiti / halikalyoradantatvArtham / satyasyApugartham / keSAMcittu prapaJcArtham / satyaM karotyAcaSTe vA satyApayati / 'arthavedayorapyApugvaktavyaH' (vA 1758) / arthApayati / vedApayati / pAzaM vimuJcati vipAzayati / rUpaM pazyati rUpayati / vINayopagAyatyupaNiyati / tUlenAnukuSNAtyanutUlayati / tRNAgaM tUlenAnughaTTayatItyarthaH / zlokairupastauti upazlokayati / senayAbhiyAti abhiSeNayati / ' upasargAtsunoti-' (sU 2270) iti SaH / abhyaSeNayat / 'prAksitAt-' (sU 2276) iti Sa: / abhiSiSeNayiSati / 'sthAdiSvabhyAsena ca-' (2277) iti Sa: / lomAnyanumATi anulomayati / 'tvaca saMvaraNe' ghH| tvacaM gRhNAti tvacayati / carmaNA saMnahyati saJcamayati / varNa gRhNAti varNayati / cUNairavadhvaMsate avacUrNayati / iSThavadityatidezAtpuMvadbhAvAdayaH / enImAcaSTe etayati / daradamAcaSTe dAradayati / muNDaGkarotItyarthe muNDazabdasya mANavakasApekSatve'pi Nijiti bhAvaH / yadA tu prakaraNAdinA mANavakatvAdivizeSaNaM jJApyate tadaiva muNDayatIti Nijiti bhAvaH / 'supa AtmanaH' iti sUtrabhASye tu muNDaya mANavakamityatra gamakatvANic / mahAntaM putramicchatItyAdau tu agamakatvAt na kyajityuktam / tadA prapaJcArthameva muNDAdigrahaNamiti zabdenduzekhare sthi. tam / zlakSNayati bastramiti // nirmalaM karotItyarthaH / lavaNayati vyaJjanamiti // lavaNayuktaM karotItyarthaH / halikalyoriti // evaJca tAbhyAM sApekSAbhyAM na Nic / tadrahaNasya adantatvanipAtane caritArthatvAditi bhAvaH / nanu satyazabdAt tatkaroti ityA. dinaiva NisiddheH 'satyApa' iti sUtre satyagrahaNaM vyarthamityata Aha / satyasyApugarthamiti / keSAJciditi // pAzAdInAmityarthaH / satyApayatIti // ApugvidhisAmarthyAnna TilopaH / pAzaM vimuJcatItyAdau 'prAtipadikAddhAtvarthe ' iti Nic / abhiSiSeNayiSatIti // AbhiSeNi iti NyantAtsani rUpam / nanu tvacaGgrahNAti tvacayatIti katham / tvacchabdAcakArAntANNiAce Tilope tvacayatItyApatterityata Aha / tvaceti // 'tvaca saMvaraNe' ityasmAt 'puMsi saMjJAyAM ghaH prAyeNa' iti ghapratyaya ityarthaH / puMvadbhAvAdayaH iti // AdinA rabhAvaTilopAdigrahaNam / etayatIti // 'bhasyADhe' iti puMvattvasya iSTani pravRtteH NAvapi tasyAtidezAt 'varNAdanudAttAt ' iti strIpratyayasya tatsanniyogaziSTanatvasya ca nivRttI etazabde takArAdakArasya Tilopa iti bhAvaH / nanvenIzabdANNau Tilopena strIpratyayanivRttI tatsanniyogaziSTanatvasyApi nivRttau etayatIti sidhyatItyasvarasatvAt puMvadbhAve udAharaNAntaramAha / daradamiti // daraditi kazcidrAjA, tasyApatyaM dAradaH 'yaJmagadha' ityaN / svayapatye tu darado'patyaM strI darat 'atazca' ityaNo luk / tAmAcaSTe ityarthe daracchabdANNau iSTava For Private And Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 387 pRthu prathayati / vRddhau satyAM pUrva vA Tilopa: / apiprathat-apaprathat / mRduM mradayati / amamradat / bhRzaM kRzaM dRDhaM bhrazayati krazayati draDhayati / ababhrazat acakrazat adadraDhat / paribraDhayati / paryababaDhat / UDhimAkhyat / aujiDhat / DhatvAdInAmasiddhatvAt hatizabdasya dvitvam / 'pUrvatrAsiddhIyamadvitve' iti tvanityamityuktam / 'Dhizabdasya' dvitvamityanye / aujiDhat-auDiDhat / UDhamAkhyat / aujaDhat-auDaDhat / 'oH puyaNa-' (sU 2577) iti vargapratyAhArajagraho liGgaM dvitve kArye NAvaca Adezo na' iti UnayatAttvAt puMvattvena striyAmityanuvRttI 'atazca' iti striyAM vihitasya aNpratyayaluko nivRttau dAradazabda Telope dAradayatIti rUpaM siddhyati / puMvadbhAve tu daradazabdasya Tilope sati darayatIti syAditi bhaavH| TilApasya ajAdezatvena sthaanivttvaanopdhaavRddhiH| 'pRthu mRduM bhRzaJcaiva kRzaJca dRDhameva c| paripUrva bRDhaJcaiva SaDatAnavidhI smaret // ' iti krameNodAharati / pRthumiti // AcaSTe iti zeSaH / prathayati / tatra prakriyAM darzayati / vRddhau satyAmiti // pRthu i iti sthite paratvAdRddhau kRtAyAM ttilopH| athavA kRtAyAmakRtAyAJca vRddhau pravRttyA nityatvAdvRddhaH prAk TilopaH / ubhayadhApi 'ra RtaH' iti rabhAve prathayatIti rUpamiti bhAvaH / vastutastu akRtAyAM vRddhau ukArasya lopH| kRtAyAntu aukArasya lopH| tathA ca "zabdAntarasya prApnuvana vidhiranityaH" iti TilopaH anityaH / tatazca paratvAt TilopAt prAgvRddhireveti 'muNDamizra' iti sUtre bhASye sthitam / vRddhau satyAM pUrva vA Tilopa iti mUlantu kRtAkRtaprasamitvAhilopasya nityatvamabhipretyeti bodhyam / apiprathaditi // vRddhau satyAM Tilope aglopitvAbhAvAt sanvattve 'sanyataH' iti ittve 'dI? laghoH' iti dIrgha iti bhAvaH / apaprathaditi // vRddhaH pUrva Tilopena ukArasya nivRttAvaglopitvAt sanvattvAbhAva rUpam / ababhrazadityAdau vRddheH pUrva Tilope aglopitvAnna sanvattvamiti bhAvaH / vRddhau satyAM Tilope tu abibhrazadityAyUhyam / aujiDhaditi // UhadhAtoH ktini DhatvadhatvaSTutvaDhalopeSu UDhiH tasmAt Nau Tilope UDhi iti NyantAlluGi caGi ATi vRddhau auDhi at iti sthite prakriyAM darzayati / DhatvAdInAmiti // DhatvadhatvaSTutvaDhalopAnAmasiddhatvAt 'ajAderdvitIyasya' iti ti zabda. sya dvitvamityarthaH / ityuktamiti // lugvikaraNaprakriyAyAM UNuJdhAtAviti zeSaH / evaJca itizabdasya dvitve halAdizeSa 'kuhozcuH' iti hasya cutvamiti bhAvaH / Dhizabdasyeti // 'pUrvabAsiddhIyamadvitve' ityasya kvacidanityatve'pyatra tadapravRttau mAnAbhAvAditi bhAvaH / UDhamAkhyaditi // UhadhAtoH ktapratyaye DhatvadhatvaSTutvaDhalopeSu UDhazabdAt NyantAlluGi caDi DhatvAdInAmasiddhatvAt itelyasya dvitve halAdizeSe abhyAsasya cutve rUpam / auDaDhaditi // 'pUrvatrAsiddhIyamadvitve' iti DhatvAdInAmasiddhatvAbhAvapakSe Dhazabdasya dvitve rUpam / nanviha paratvAt Tilope sati Nicsahitasya htIti DhItyasya vA dvitve kRte abhyAse ikAra eva zrUyeta natvakAra ityata Aha / oH puyaNityAdi // svazabdANNici TilopamAzaGkaya Aha / For Private And Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 388 siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu vuktam / 'prakRtyekAc' (sU 2010) / vRddhipukau / svApayati / tvAM mAM vA AcaSTe tvApayati mApayati / maparyantasya tvamau / pararUpAtpUrva nityatvATTillopaH vRddhipukau / tvAdayati mAdayati iti tu nyAyyam / antaraGgatvAtpararUpe kRte 'prakRtyaikAc' (sU 2010) iti prakRtibhAvAt / na ca prakRtibhAvo bhASye pratyAkhyAta iti bhramitavyam / bhASyasya preSThAdyudAharaNavizeSe'nyathAsiddhiparatvAt / yuvAmAvAM vA yuSmayati asmayati / zvAnamAcaSTe zAvayati / prakRtyaikAjiti // prakRtibhAvAhilopAbhAve akArasya vRddhau AkAre pugAgamaH / tadAha / vRddhipukAviti // tvApayati mApayati ityatra prakriyAM darzayati / maparyantasyeti // yuSmadasmadbhyAM Nau 'pratyayottarapadayozca' iti maparyantasya tvamau / tva ad i, ma ad i iti sthite Aha / pararUpAditi // kRte akRte ca pararUpe Tilopasya pravRttenityatvambodhyam / tva i ma i iti sthite aah| vRddhiriti // akArasya AkAraH / Tilopasya sthAnivattvantu na zaGkayam / ajAdezatvAbhAvAt / pugiti // 'ati' ityaneneti bhaavH| tadevamprAcInamatamupanyasya khamatamAha / tvAdayatItyAdinA // tadevopapAdayati / antaraGgatvAditi // tva ad i, ma ad i iti sthite nityamapi TilopambAdhitvA antaragatvAtpararUpe kRte 'prakRtyekAc' iti prakRtibhAve TilopasyApravRttau upadhAvRddhiriti bhaavH| nanu 'iSThemeyassu' kimudAharaNamiti prazne preyAn premA preSThaH ityudAharaNAni pradarzya naitadasti prayojanaM 'prasthaspha' iti vihitaprAdInAmAbhIyatvenAsiddhatayA tasya TilopAprasaktarityuktvA zreyAn zreSThaH ityatra 'prazakhvasya zraH' iti zrAdezasya pAJcamikatayA AbhIyatvAbhAvenAsiddhatvAbhAvAt Tilope aprApte prakRtibhAvavidhirityudAharaNAntaraM pradaya zrAdeze akAroccAraNasAmarthyAhilopo na bhaviSyatItyuktvA sragvitamaH srajiSTaH ityatra 'vinmatolRk ' iti luGnivRttyarthaM prakRtibhAvavidhAnamityuktvA prApta eva Tilope ArabhyamANasya lukastadapavAdatayA lukA Tilopasya bAdho bhaviSyatIti 'prakRtyaikAc' ityasya bhASye pratyAkhyAtatvAt 'tvAdayati, mAdayati' ityatra prakRtibhAvopanyAso na yujyate ityAzaGkaya nirAkaroti / na ca prakRtibhAvo bhASye pratyAkhyAta iti bhramitavyamiti // kuta ityata Aha / bhASyasyeti // udAhRtabhASyasya hi preyAn preSThaH ityAdInAM prakRtibhAvaM vinA'pi sAdhane tAtparya, na tu prakRtibhAvapratyAkhyAnamabhimatam / svamAcaSTe svApayatItyAdI tadAvazyakatvAt / ata eva 'prakRtyaikAc ' ' iSThemeyassu' cennaikAca uccAraNasAmarthyAdavacanAt prakRtibhAva iti vArtikavyAkhyAvasare 'antareNApi vacanaM prakRtibhAvo bhaviSyati' iti bhASye uktam / anyathA antareNaiva vacanamityucyeta ityAstAntAvat / 'pratyayottarapadayozca' ityatra ekavacane ityanuvRttam / tacca yaugikamAzrIyate / ekatvaviziSTabAcinoryuSmadasmadoriti labhyate iti matvA aah| yuvAmAvAM veti // na ca dvayoruktau yuvAvAdezau zaGkayau vibhaktelukA luptatvAt / na ca lukaH prAgeva yuvAvau kina syAtAmiti vAcyam / 'antaraGgAnapi vidhIn bahiraGgo lugbAdhate' ityukteriti bhAvaH / zAvayatIti // zvAnamAcaSTe ityarthaH / zvanzabdANNau For Private And Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 389 'nastaddhite' (sU 679) iti TilopaH / prakRtibhAvastu na, yena nAprAptinyAyena 'Te:' (sU 1786) ityasyaiva bAdhako hi sa: / bhatvAtsamprasAraNam / anye tu 'nastaddhite' (sU 679) iti nehAtidizyate / iSThani tasyAdRSTatvAt / brahmiSTha ityAdau paratvAt Te:' (sU 1786) ityasyaiva pravRtteH / tena zunayatIti rUpamAhuH / vidvAMsamAcaSTe vidvayati / aGgavRttaparibhASayA samprasAraNaM netyeke / samprasAraNe vRddhAvAvAdeze ca vidAvayatItyanye / nityatvATTilopAtprAksamprasAraNam / antaraGgatvAtpUrvarUpaM TilopaH / vidayatItyapare / zvan i iti sthite aah| nastaddhite iti // 'prakRtyekAc' iti prakRtibhAvamAzaGkaya Aha / prakRtibhAvastu neti // kuta ityata Aha / yeneti // 'TeH' iti Tilope prApta satyeva prakRtyaikAjityArabhyate / 'nastaddhite' ityasya srajiSTaH ityAdau aprApto'pi prakRtibhAvaH Arabhyate iti bhAvaH / bhatvAditi // iSTavattvena bhatvAt 'zvayuva' iti smprsaarnnmityrthH| tathA ca zvan i iti sthite Tilope sati tasyAbhIyatvenAsiddhatvAdannantatvAt vasya samprasAraNe pUrvarUpe ukArasya vRddhau AvAdezaH / anye tviti // iSTani dRSTasyaiva iSTavadityatidezaH / Terityeva Tilopa iSTani dRSTaH, na tu 'nastaddhite' iti ato nAsyAtideza ityarthaH / nanvatizayena brahmA brahmiSTha ityatra nastaddhite iti Tilopo dRSTa ityata Aha / brahmiSTa ityaadaaviti|| teneti // 'nastaddhite' itysyaaprvrtnenetyrthH| tatazca prakRtibhAvAt 'TeH' iti lopasyAbhAve samprasAraNe zunayatI ti ruupmityrthH| AhurityasvarasodbhAvanam / tadbIjantu brahmavacchabdAdiSThani Teriti TilopApavAde 'vinmatoluMk' iti matupo luki 'nastaddhite' iti Tilopo dRSTa eva / tatazca iSTani tasyAdRSTatvAdityayuktam / kiJca bahiSTa ityAdau paratvArityasya pravRttirityayuktam / kevalasya brahmanzabdasya vedAdivacanasya guNavacanatvAbhAvena iSTano durlabhatvAt 'ajAderguNavacanAdeva' ityukteH / matva ntAdiSThani tu matolaki tena 'TeH' ityasya pravRttibAdhena luguttarantadapravRttyA paratvAdityapyasaGgatiriti zabdenduzekhare sthitam / vidvayatIti // vidvaszabdANNau TilopaH / nanu iSTavattvAt bhatve vasossamprasAraNamityAzaGkaya Aha / aGgavRtteti // 'aGgavRtta punarvRttAvavidhiH' iti paribhASayetyarthaH / 'aGgakArye kRte punarnAGgakAryam' iti tadarthaH / vastutastu vidvayatItyatra 'TeH' ityasolopa vasvantatvAbhAvAt samprasAraNAprasakterajhavRttaparibhASopanyAso vRthetyasvarasa sUcayati / ityeke iti / samprasAraNe iti // vidvaszabdANNau iSTavattvena Tilope kRte vakArasya samprasAraNe pUrvarUpe ukArasya vRddhau AvAdeze vidAvayatItyanye manyante ityarthaH / atrApi pUrvavadevAsvarasa: Tilope sati vasvantatvAbhAvAt / nityatvAditi // Tilopa kRte akRte ca pravRtteH samprasAraNaM nityam / Tilopastu kRte samprasAraNa pUrvarUpe ca kRte uso bhavati / akRte tu as ityanityaH / " zabdAntarasya prApnuvanvidhiranityaH" iti nyAyAditi bhAvaH / nanu kRte'pi samprasAraNe pararUpAtprAk asa eva Tilopa iti tasya nityatvamityata Aha / antaraGgatvAtpUrvarUpaM TilopaH iti // samprasAraNe pUrvarUpe kRte For Private And Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 390 siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu udaJcamAcaSTe udIcayati / udaicicat / pratyaJca pratIcayati / pratyacicat / 'iko'savarNe-' (sU 91) iti prakRtibhAvapakSe, pratiacicat / samyaJcamAcaSTe samIcayati / samyacicat-samiacicat / tiryaJcamAcaSTe tirAyayati / aJceSTilopenApahAre'pi bahiraGgatvenAsiddhatvAttirasastiriH / asiddhavadatra-' (sU 2183) iti ciNo luGnyAyena prathamaTilopo'siddhaH / ataH punaSTilopo uso lope'pi vasvantatvasya vinaMkSyatvAna samprasAraNamityasvarasaM sUcayati / ityapare iti // evaJca vidvayatIti prathamapakSa eva sthitaH / tatrAGgavRttaparibhASopanyAsa eva vRtheti sthitam / udIcayatIti // utpUrvakAtvigityAdinA kini 'aniditAm' iti nalope udacazabdaH / tasmANNau iSTavattvena bhatvAdaca ityakAralopaM bAdhitvA 'uda It' iti Ittve udIci iti dhyantAlaDAdaya iti bhAvaH / udaicicaditi // luDi 'dvivaMcane'ci' iti NilopaniSedhAt cizabdasya dvitvam ' upasargasamAnAkArampUrvapadaM dhAtusaMjJAprayojake pratyaye cikIrSite pRthak miyate' ityuktarudaH uparyADiti bhAvaH / evaJca udaH pRthakkaraNena 'prakRtyaikAc' iti prakRtibhAvAna TilopaH / pratIcayatIti // aca ityallope 'cau' iti pUrvasya dIrghaH / iha aca ityallope cizabdAtprAgaTi takArAdikArasya yaNa / aca ityakAralopasyAbhIyatve'pi asamAnAzrayatvAnnAsiddhatvam / lopasya NinimittatvAt / ATastu lunimittatvAt / iko'savaNe itIti // 'na samAse' iti tu n| pRthakkaraNena samAsanivRtteH / samIcayatIti // 'samassamiH' iti samyAdezaH / aca iti lope cAviti dIrghaH / samyacicaditi // samyAdezastra sthAnivattvenopasargatyAt pRthakkaraNam / pRthakkaraNena uttarapadaparatvAbhAve'pyantaraGgatvAjAtassamyAdezo na nivartate / tirAyayatIti // tiras ityavyayam / tatpUrvAt aJceH kvini nalope tiras ac ityasmANNau Tilopena dhAtonivRttau tirasastiyelope iti tiribhAve ikArasya vRddhAvAyAdeze tirAyi ityasmAt NyantAllaDAdIti bhAvaH / na ca tirasaH pRthakkaraNe sati dhAtoH 'prakRtyaikAc' iti prakRtibhAvAt kathaM Tilopa iti vAcyam / tirasityasya kadApyanupasargatayA upasargasamAnAkAratvAbhAvena pRthakkaraNAbhAvAt / nanvavaM sati aJcateSTilopenApahAre sati aJcatiparakatvavirahAkathamiha tirasastiribhAva ityata Aha / aJceSTilopeneti / bahiraGgatveneti // bahibhUtaNinimittakatvAditi bhAvaH / nanvastu tirsstiriH| tatra rephAdikArasya Teriti lopa: syAdityata Aha / asiddhavadatreti // prathamaTilopo'siddha ityanvayaH / tiras ac i iti sthite prathamapravRttaH ac ityevaMrUpaTelopaH tireSTilope kartavye AbhIyatvAdasiddha ityarthaH / nanu prathamaTilopasya kathantireSTilope kartavye asiddhatvam / TilopazAstrasya ekatvAdityata Aha / ciNo luGgyAyeneti // pacadhAto vakarmaNoluMDastaGi prathamapuruSaikavacane tazabda pare 'ciN bhAvakarmaNoH' iti clezciNi upadhAvRddhau aTi apAci ta ityasmAt 'tiizca' iti tarapi tadantAt 'kimettivyayaghAdAm' ityAmpratyaye apAcitatarAmiti sthite 'ciNo luk' iti prathamasya tazabdasya luki kRte punastarappratyayatazabdasya luG na bhavati / sthAnibhedena luko bhedamAzritya prathamalukaH asiddhatvena vyavadhAnAditi sthitiH| evamihApItyarthaH / ataH iti // prathamATalopasyAsiddha For Private And Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / na / aGgavRttaparibhASayA vA / caGayaglopitvAdupadhAhrasvo na / atitirAyat / sadhrayaJcamAcaSTe sadhrAyayati / asasadhrAyat / viSvadyaJcam aviviSvadrAyat / devadyaJcam adidevadrAyat / avyaJcam AdadadrAyat / adamuyaJcam adamuAyayati / AdadamuAyat / amumuyaJcam amumuAyayati / caG / AmumuAyat / bhuvaM bhAvayati / abIbhavat / bhruvam / abubhravat / zriyam azizrayat / gAm ajUgavat / rAyam arIrayat / nAvam anUnavat / svazvaM svAzazvat / svaH / avyayAnAM bhamAve TilopaH / svayati / asasvat tvAdityarthaH / aGgavRttaparibhASayA veti // punaSTilopo netynussjyte| na ca tirerikArasyAGgavRttaparibhASayA Teriti lopAbhAve tirAyayatIti vRddhirapi tasya na syAditi vAcyam / aGgavRttaparibhASAyA anityatvena vRddhiviSaye tadapravRtteH / aglopitvAditi // tiras ac i iti sthite 'TeH' ityato dhAtorlope sati tiri ityasya aglopitvam aco dhAtorlope akArasyApi lopasatvAdityabhimAnaH / sadrAyayatIti // sahasya sadhriH / tirAyayatItivadrUpam / sahetyasya upasargatvAbhAvAna pRthakkaraNam / tadAha / asasadhrAditi // viSvandyaJca miti // viSvaka ac i iti sthite 'viSvagdevayozca' iti viSvakzabdaTeraThyAdeze Terityaco. dhAto.pe viSvadri i iti sthite vRddhau AyAdeze viSvadAyi iti NyantAllaTi viSvadrAyayatIti rUpam / devadyaJcamiti // devazabdasya TeraThyAdeze devadAyayatIti siddhavatkRtya luDyAha / adidevadrAyaditi // atitirAyaditivadrUpam / AdadadrAyaditi // sarvanAmasthAnatvAdadaszabdasya TerayAdezaH / tyadAdyatve satyeva uttvamattve iti pakSe idam / adaszabdAdvibhakteH lukA luptatvena vibhaktiparakatvAbhAvena tyadAyatvApravRtteH / tyadAdyatvAviSayatva'pi uttvamattve sta iti matamAzritya Aha / amumuyaMcamiti // adas ac i iti sthite TeraThyAdeze ac ityasya Terlope adadri i iti sthite 'adaso'dreH pRthaGmutvam' iti mate dakArAkArayordakArarephayozca matvottvayoH kRtayoH amumu i iti sthite prathamasya ikArasya Nici vRddhau AyAdeze amumu Ayi iti NyantAllaDAdIti bhAvaH / mutvasyAsiddhatvAnna yaN / adamuAyayatIti // 'kecidantyasadezasya' iti mate idam / bhuvamiti // bhuvamAcaSTe ityarthe bhUzabdAt Nic vRddhyAvAdezau bhAvi ityasmAllaDAdIti bhAvaH / abIbhavaditi // 'oH puyaNji' iti ittvam / abubhravaditi // 'aciznudhAtu' iti uvng| avarNaparatvAbhAvAt 'oH puyagji' iti n| svazvamiti // su zobhanaH azvaH iti vigrahaH / svAzazvaditi // upasargasamAnAkArasya pRthakkaraNAdazvazabdasya 'ajAderdvitIyasya' iti dvitvamADAgamazca / svariti // svar ityasmANici 'avyayAnAmbhamAtre' iti ttilopH| iSTavattvena bhatvAt 'prakRtyaikAc' iti prakRtibhAvastu yenanAprAptinyAyena Terityasyaiva bAdhakaH / asasvaditi // dvitve kArye NAvajAdezasya niSedhAt TilopambAdhitvA svarzabdasya dvitvam / arityasya lope akArasyApi lopasattvena For Private And Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392 siddhAntakaumudIsahitA [nAmadhAtu asisvat / bahUnbhAvayati / bahayatItyanye / sragviNaM srajayati / saMjJApUrvakatvAnna vRddhiH / zrImatI zrImantaM vA zrayayati / azizrayat / payasvinI payasayati / iha Tilopo na / tadapavAdasya lukaH pravRttatvAt / sthUlaM sthavayati / dUraM davayati / kathaM tarhi 'dUrayatyavanate vivasvati' iti / dUramatati ayate vA dUrAt , dUrAtaM kurvatItyarthaH / yuvAnaM yavayati-kanayati / 'yuvAlpayo:-' (sU 2019) iti vA kan / antikaM nedayati / bADhaM ajAdezatvAditi bhAvaH / asisvaditi // arlopasya ajAdezatvanneti mate dvitve kArye Nau Tilopasya niSedhAbhAvAt Tilope kRte NicA saha svizabdasya dvitvamiti bhAvaH / bahUniti // bahuzabdANNici NAviSThavadityatidezAt 'bahorlopo bhUca bahoH' iti bahobhUbhAvaH / iSThasya yiTceti yiDAgamastu na / NAviSThavaditi saptamyA iSTani pare dRSTasyaiva kAryasyAtidezAditi bhAvaH / bahayatIti // yiDabhAve tatsanniyogaziSTasya bhUbhAvasyApyabhAvAditi bhAvaH / sRjayatIti // iSTavattvAt 'vinmatoH' iti luk / nacAjAdI guNavacanAdeveti iSTanpratyayaH sragvinzabdAt durlabha iti iSTavattvamatra kathamiti zaGkayam / 'vinmatoH' iti lugvidhAnena sragvinzabdAdiSTavattvasiddheriti bhAvaH / upadhAvRddhimAzaGkaya Aha / saMjJApUrvakatvAnna vRddhiriti|| NAviSThavadityanenAtidezena vino lukassatvAdaGgavRttaparibhASayA na vRddhiriti kaiyaTaH / zrImatImiti // zrImatIzabdANidhi NAviSTavadityatidezena 'bhasyADhe' iti puMvattve 'vinmatoH' iti mato luki rephAdikArasya vRddhyAyAdezayoH zrAyi ityasmAt laDAdIti bhaavH| ashishryditi|| NAvaca Adezo neti vRddhyAyAdezayoH prAgeva zrIzabdasya dvitve uttarakhaNDe vRddhyAyAdezayoH kRtayorupadhAhasva iti mAdhavaH / matupo luki akArasyApi lopasattvena aglopitvAnopadhAhasvaH ityanye / payasvinImiti // Nici iSTavattvAdvinmatoriti matupo lugiti bhAvaH / payasayatItyatra iSThavattvAt TilopamAzaGkaya Aha / iha Tilopo neti // kuta ityata Aha / tadapavAdasyeti // na ca TilopambAdhitvA matupo luki kRte payasapTerlopaH kuto na syAditi vAcyam / satyapi sambhave bAdhanamiti nyAyena payasaSTilopasyApi matupo lukA bAdhAt / sthvytiiti|| sthUlazabdAt Nici iSTavattvAt sthUladUreti sthUlazabdasya yaNAdelope UkArasya guNe avAdeze sthavi ityasmAlaDAdIti bhAvaH / guNe okArasyAco NitIti vRddhistu na zaGkayam / aGgakArye kRte punaraGgakAryasyApravRtteH / davayatIti // pUrvavadyaNAdilopo guNazca / kathantIti // sthUladUrati yaNAdilopasya TilopApavAdatvAditi bhAvaH / dUramatatIti // 'ata sAtatyagamane' iti dhAtoH 'anyebhyo'pi dRzyate' iti kvipi dUrAditi rUpam / aya gatAvityasmAt kvipi 'lopo vyoH' iti yalope ' hUsvasya piti' iti tuki dUrAdityeva rUpam / tasmANNau Tilope dUri iti NyantAt zatRpratyaye zapi ikArasya guNe ayAdeze dUrayacchabdasya dUrayatIti saptamyantamiti bhaavH| tadAha / dUrAtaM kurvatItyarthaH iti|| kurvatIti saptamyantam / yvytiiti|| yuvanzabdAt Nau sthUladUreti vano ynnaaderlopH| pUrvasya ukArasya guNe avAdezaH / yavi ityasmAllaDAdi / kanayatIti // yuvanzabdasya kanAdezapakSe rUpam / tadAha / yuvAlpayoriti // nedayatIti // For Private And Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 393 sAdhayati / prazasyaM prazasyayati / iha zrajyau na, upasargasya pRthakRteH / vRddhaM jyApayati / priyaM praapyti| sthiraM sthApayati / sphiraM sphApayati / uruM varayativArayati / bahulaM baMhayati / guruM garayati / vRddhaM varSayati / tRpaM trapayati / dIrgha drAghayati / bRndArakaM bRndayati / iti tiGantanAmadhAtuprakaraNam / // atha tiGantakaNDAdiprakaraNam // 2678 / kaNDAdibhyo yak / (3-1-27) ebhyo dhAtubhyo nityaM yaksyAtsvArthe / ' dhAtubhyaH' kim / prAtipadikebhyo mA bhUt / dvidhA hi kaNDAdayaH, dhAtavaH prAtipadikAni ca / antikazabdasya Nau nedAdezaH / antikabADhayornedasAdhAvityukteH / sAdhayatIti // bADhazabdasya Nau sAdhAdezaH / iheti // prazasyayatatyitra 'prazasyasya zraH' 'jyaca' iti zrajyau netyarthaH / kuta ityata Aha / upasargasyeti // tatpRthakkaraNe sati viziSTasya sthAnino'bhAvAnnAdezAviti bhAvaH / vRddhaM jyApayatIti // vRddhasya ceti vRddhazabdasya jyAdeze vRddhau pugiti bhAvaH / 'priyasthira' iti sUtrakrameNodAharati / priyamprApayatIti / priyazabdasya prAdeze vRddhiH puk / sthApayatIti // sthirazabdasya sthAdeze vRddhipukau / varayati-vArayatIti // uruzabdasya var / saMjJApUrvakavidheranityatvAdupadhAvRddhivikalpa iti mAdhavaH / behayatIti // bahulasya baMhAdezaH / garayatIti // guroH gar / vRddhaM varSayatIti // vRddhasya varSAdezaH / vRddhasya ceti jyAdezena vikalpyate / apayatIti // tRprasya trap AdezaH / adupdhH| saMjJApUrvakatvAnna vRddhiH| garayatItyAdivat / trApayatIti kvacitpAThaH / drAghayatIti // dIrghasya drAghAdezaH / bRndayatIti // bRndArakasya bRndAdezaH // iti zrIsiddhAntakaumudIvyAkhyAyAmbAlamanoramAyAM nAmadhAtuprakriyA smaaptaa| atha kaNDDAdiprakriyA nirUpyante // kaNDvAdibhyo yak / dhAtubhyaH iti // 'dhAtorekAcaH' ityatastadanuvRtteriti bhaavH| nityamiti // AdhRSAdveti vAgrahaNantu nivRttamiti bhaavH| anyathA kaNDatItyAdyapi syAditi bhAvaH / dvidhA hIti // etacca bhASye spssttm| tena 50 For Private And Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 394 siddhAntakaumudIsahitA 'kaNDULa gAtravigharSaNe' / kaNDUyati-kaNDUyate / 'mantu aparAdhe' / roSa ityeke / mantUyati / candrastu jitamAha / mantUyate / 'valgu pUjAmAdhuryayoH" valgUyati / 'asu upatApe' 'asu, asUJ' ityeke / asyati / asUyatiasUyate / leT loT dhaurye, pUrvabhAve, svapne ca' dIptAvityeke / lettyti| lettitaa| loTyati / loTitA / ' lelA dIptau' / 'iras , iraj , iraJ , IrSyAyAm' irasyati / irajyati / 'hali ca' (sU 354) iti dIrghaH / Iryati-Iryate / 'uSas prabhAtIbhAve' vede, dhaurye, svapne ca' medhA AzugrahaNe' / medhAyati / 'kuSubha kSepe / kuSubhyati / 'magadha pariveSTane' / 'nIca dAsye' ityanye / 'tantas pampas duHkhe' / 'sukha duHkha takriyAyAm' sukhyati / duHkhyati / sukhaM duHkhaM cAnubhavatItyarthaH / 'sapara pUjAyAm' / 'arara ArAkarmaNi' / bhiSaja cikitsAyAm' / 'bhiSNaj upasevAyAm / 'iSudha zaradhAraNe' / 'caraNa varaNa gatau / 'curaNa caurye' / 'turaNa tvarAyAm' / 'bhuraNa dhAraNapoSaNayoH' / 'gadgada vAskhalane' / 'elA kelA khelA vilAse' / 'ila ityanye' / 'lekhA skhalane ca' / adanto'yamityanye / lekhyati / 'liTa alpakutsanayoH' liTyati / 'lATa jIvane' / 'hRNIG roSaNe lajjAyAM ca' / 'mahIG pUjAyAm' / mahIyate / pUjAM labhate ityarthaH / rekhA zlAghAsAdanayoH' / 'dravas paritApaparicaraNayoH / 'tirasa antadhauM' / agada nIrogatve' / 'uras balArthaH' / urasyati / balavAnbhavatItyarthaH / 'taraNa gatau' / 'payas prasRtau' / 'sambhUyas prabhUtabhAve' / 'ambara saMvara saMbharaNe' / AkRtigaNo'yam / iti tiGantakaNDvAdiprakaraNam / kaNDUrityAdirapi gRhItarUpasiddhiH / leTiteti // yasya halaH' iti yalopaH / medhA AzugrahaNe iti // AzugrahaNantvarayA bodhaH / sugrahaNe iti pAThAntaram / sukhyatIti // yaki ato lopaH / prAtipadikebhyo yaki tu ArddhadhAtukatvAbhAvAdallopo na syAditi bodhyam / caurAdikayostu sukhayati duHkhayatItyuktam / arara ArAkarmaNIti // ArA pratodaH tatkaraNakaM karma aaraakrm| bhiSaj cikitsAyAm // jAnto'yam / bhiSajyati / lekhA skhalane ceti // lekhAyati / lekhyatIti // adantAdyaki ato lopaH / AkRtigaNo'yamiti // kaNDAdaya ityarthaH / tena duvas sandIpane ityAdisaGgrahaH / " samidhA ani duvasyate" // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM kaNDAdayaH samAptAH // For Private And Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // atha tiGantapratyayamAlAprakaraNam // kaNDUyateH san / 'sanyoH ' (sU 2395) iti prathamasyaikAco dvitve prApte * kaNDAdestRtIyasyeti vAcyam' (vA 3404) / kaNDUyiyiSati / kyajantAsan / 'yatheSTaM nAmadhAtuSu' (vA 3406) / AdyAnAM trayANAmanyatamasya dvitvamityarthaH / ajAdestvAdyetarasya / puputrIyiSati-putitIyiSati-putrIyiyiSati / azizvIyiSati-azvIyiyiSati / nadarANAM saMyuktAnAmacaH parasyaiva dvitvaniSedhaH / indrIyate: san / drIzabdayizabdayoranyatarasya dvitvam / indidrIyiSati-indrIyiyiSati / cicandrIyiSati-candidrIyiSati-candrIyi atha pratyayamAlAM vakSyannAha / kaNDUyatessanniti // 'dhAtoH karmaNaH' ityaneneti bhaavH| prathamasyaikAcaH iti // 'ajAderdvitIyasya' iti dvitve prApte ityapi jJeyam / kaNDAdestRtIyasyeti // ekAco dvitvamiti zeSaH / kaNDDAderityanantaraM yagantasyeti zeSaH / kevalakaNDvAdiSu tRtIyaikAco'bhAvAt / kaNDUyiyiSatIti // kaNDyeti yagantAt sani iTi ato lopH| kyjntaatsnniti|| udAhiyate iti zeSaH / yisa iti tRtIyasyaikAco dvitvm| asu upatApe knnddddaadiH| asUyiyiSati / ajAdestRtIyasya ekAco dvitvm| yatheSTanAmadhAtuSvityapi vArtikam / nAma prAtipadikaM tddhttitdhaatussvityrthH| AdyAnAM tryaannaamiti|| ajAdestvAce. trsyeti||ajaaderitynuvRttyaa AdibhUtAdacaH pareSAmekAcA yatheSTamiti laabhaaditibhaavH| nadarANAmiti // teSAM madhye aadibhuutaadcHprsyaivetyrthH| indrIyatessanniti // indrazabdAt kyajantAtsannityayaH / drIzabdayizabdayoriti // nakArasya AdibhUtAdacaH paratvAnna dvitvam / dakArasya tu AdibhUtAdacaH paratvAbhAvAna dvitvaniSedha iti bhAvaH / cicandrIyiSatIti // candrIyatessani prathamasyaikAco dvitvm| cndidriiyisstiiti|| dvitIyasyaikAco dvitvaM dkaarsy| 'nandrAH' iti nakArasya na dvitvamiti mAdhavaH / AdibhUtAdacaH pareSAnadarANAM na dvitvamityeva bhASyasammatam / atra nakArasyApi na dvitvamityeva yuktam / candrIyiyiSatIti // tRtIyasyaikAco dvitvam / priyamiti // priyamAkhyAtumicchatItyarthe 'tatkaroti tadAcaSTe' iti NyantAtsani iTi NAviSTavattvAtpriyazabdasya 'priyasthira' iti prAdeze vRddhau puki Nico guNAyAdezayoSSatve prApayiSetyeva sannantam / priyamAcakSANaM prerayitumicchatItyarthe tu prApi iti NyantAduttA tumaNNau tadantAt sani iTi dvitIyaM NicamAzritya prathamaNico lope dvitIyaNico guNAyAdezayoH prApayiSetyeva sannantam / tatra yatheSTanAmadhAtuSvityAdyAnAntrayANAmekAcAmekaikasya dvitve'pi For Private And Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 396 siddhAntakaumudIsahitA -praapyiyissti| uruM vivaaryissti-vaariryissti-vaaryiyissti| bADhaM sisAdhayiSatItyAdirUpatrayam / SatvaM tu nAsti / 'yaGsanaNyantAtsana' / bobhUyiSayiSati / yaNicsannantANic / bobhUyayiSayatItyAdi / iti tiGantapratyayamAlAprakaraNam / prApayiSatItyAdi rUpatrayamityarthaH / urumiti // urumAkhyAtumAcakSANamprerayituM vecchatItyarthe uruzabdAdAcaSTe ityarthe Nici 'priyasthira' iti varAdeze upadhAvRddhau vAri iti NyantAnsani iTi Nico guNAyAdezayoSatve vArayiSeti sannantam / mAdhavamate vRddhyaGgIkArAt vAri ityasmAt hetumaNNyantAt sani iTi prathamaNeope Satve vArayiSetyeva rUpam / tatra yatheSTanAmadhAtudhvityekaikasya ekAco dvitve vivArayiSatItyAdi ruuptrymityrthH| bADhaM sisAdhayiSatIti / bADhamAkhyAtumAcakSANaM prerayituM vecchatItyarthe NijAdi pUrvavat / antikabADhayoriti saadhaadeshH| tatra sakArasyAdezatvAbhAvAnna Satvam / tadAha / Satvantu nAstIti // bobhUyiSayiSatItyatra prakriyAM darzayati / yaGiti // bhUdhAtoriti zeSaH / dvitve bobhUyeti sthitam / sanniti // iTi ato lope Satve bobhUyiSeti sthitam / NyantAt sanniti // bobhUyiSetyasmAt hetumaNNici ato lope bobhUyiSi iti sthitam / tasmAt sani iTi Nico guNAyAdezayoH Satve bobhUyiSayiSeti sthitam / tato laTastipi zapi pararUpe bobhUyiSayiSatIti rUpam / anabhyAsasyetyukterna punardvitvam / atha bobhUyayiSatItyatra prakriyAndarzayati / yaGiti // bhUdhAtoriti zeSaH / dvitve bobhUyeti sthitam / Nijiti // bobhUyetyasmAddhetumaNNau ato lope bobhUyi iti sthitam / sannantANijiti / / bobhUyi ityasmAtsani iTi Nico guNAyAdezayoH Satve bobhUyayiSeti sthitam / tasmAddhetumaNNici ato lope bobhUyayiSi ityasmAllaTastipi zapi pararUpe bobhUyayiSayatIti rUpaM siddham // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAmpratyayamAlA samAptA / For Private And Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // atha tiGantAtmanepadaprakaraNam // 'anudAttaGita Atmanepadam' (sU 2157) / Aste / zete / ___ 2679 / bhAvakarmaNoH / (1-3-13) babhUve / anubabhUve / 2680 / kartari karmavyatihAre / (1-3-14) kriyAvinimaye dyotye kartaryAtmanepadaM syAt / vyatilunIte / anyasya yogyaM lavanaM karotItyarthaH / 'nasorallopa:' (sU 2469) / vytiste| vytipaate| vyatiSate / 'tAsassyo:--' (sU 2191) iti salopaH / vyatise / 'dhi ca' (sU 2249) / vyatidhve / 'ha eti' (sU 2250) / vyatihe / vyatyasai / atha AtmanepadaprakriyA nirUpyante // AtmanepadaparasmaipadavyavasthApakAni sUtrANi prathamasya tRtIyapAde paThitAni / tAni krameNa vyAkhyAsyan vyAkhyAtamapi sUtraM punaH smArayati / anudAttaGitaH iti // Atmanepadamityetat 'zeSAtkartari parasmaipadam' ityataH praagnuvrtte| bhAvakarmaNoH // bhAvaH bhAvanA kriyeti pryaayaaH| karmazabdaH karmakArake vartate / bhAve karmaNi ca yo lakArastasyAtmanepadamityarthaH / bhAve udAharati / babhUve iti // vRttA bhavanakriyetyarthaH / karmaNyudAharati / anubabhUve iti // Ananda iti zeSaH / AnandakarmikA vRttA anubhogakriyetyarthaH / kartari karma // karmavyatihArazabdaM vivRNvannAha / kriyAvinimaye dyotye iti // evaJca karmazabdaH kriyAparaH / vyatihArazabdo vinimayapara ityuktaM bhavati / anyasyeti // zUdrAdiyogyaM sasyAdilavanaM brAhmaNa: krotiityrthH| parasparakaraNamapi karmavyatihAra iti kaiyttH| sampraharante raajaanH| kartRgrahaNambhAvakarmaNorityasyAnuvRttimivRttyartham / anyathA vyatilunIta ityatra na syAt / vastutastu pRthak sUtrArambhAdeva siddha kartRgrahaNamuttarArthamiti bhASye spaSTam / vyati as te iti sthite Aha / zrasoriti // vyatiste iti // tapase ayogyaH zUdrastapasvI bhavatItyarthaH / iha 'upasargaprAdurdhyAm' iti na SaH / yacparakatvAbhAvAditi bhAvaH / vyatipAte iti // iha acparakatvAdupasargaprAdurvyAmiti SaH / vyati s se iti sthite Aha / tAsastyoriti / 'upasargaprAdurdhyAm' iti neha Satvam / astyavayavasya sakArasya luptatvAt / vytissaathe| vyati s dhve iti sthite Aha / dhi ceti // salopa iti shessH| vyatis e iti sthite Aha / ha etIti / / sakArasya hakAra iti bhAvaH / vya For Private And Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 398 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada vyatyAsta / vyatiSIta / vyatirAte / vyatirAte / vyatirAte / vyatibhAte / vyatibhAte / vyatibhAte / vyatibabhe / 2681 / na gatihiMsArthebhyaH / (1-3-15) vyatigacchanti / vyatighnanti / 'pratiSedhe hasAdInAmupasaMkhyAnam' (vA 898) hasAdayo hasaprakArAH zabda kriyAH / vyatihasanti / vyatijalpanti / 'haraterapratiSedhaH' (vA 899) / saMpraharante rAjAnaH / 2682 / itaretarAnyo'nyopapadAcca / (1-3-16) 'parasparopapadAJceti vaktavyam' (vA 900) / itaretarasyAnyo'nyasya parasparasya vA vyatilunanti / 2683 / nervizaH / (1-3-17) nivizate / 2684 / parivyavebhyaH kriyaH / (1-3-18) akaJabhiprAyArthamidam / parikrINIte / vikrINIte / avakrINIte / 2685 / viparAbhyAM jeH / (1-3-19) vijayate / parAjayate / tyasai iti // loDuttamapuruSaikavacanam / vyatyAsteti // laGi rUpam / vyatiSIteti // liGi rUpam / vyatirAte iti / laTi prathamapuruSakadvibahuvacaneSu samAnameva rUpam / vyatibhAte iti // bhAdhAtoH rUpam / vyatibabhe iti // liTi rUpam / na gatihiMsAthaibhyaH / karmavyatihAre aatmnepdnnetyrthH| hasAdigaNasya adrshnaadaah| hasaprakArAH iti // upasargamanapekSya ye gatihiMsayorvartante teSAmeva grahaNalAbhAya arthagrahaNam / hRJdhAtustu upasargabalAddhiMsAyAM vartate iti na tasya pratiSedha ityAha / haraterapratiSedhaH iti // arthagrahaNalabhyamidaM vArtikam / itaretara // nAtmanepadamiti zeSaH / nervishH|| nipUrvAdvizaH AtmanepadaM syAdityarthaH / neti nivRttam / yadyapi nyavizatetyatra na vizirneH prH| aTA vyavadhAnAt / aTo vikaraNAntAGgabhaktatvena vishdhaatvvyvtvaabhaavaat| tathApi 'aDvyavAya upasaGkhthAnam' iti vArtikAdbhavatIti 'zadeH zitaH' ityatra bhASye spaSTam / privyvebhyH| pari vi ava emyaH parasmAt krIbdhAtorAtmanepadAmatyarthaH / bhittvAdAtmanepadasiddheH kimarthamidamityata Aha / akvbhipraayaarthmiti||vipraabhyaanyjH|| vi parA AbhyAmparasmAt jidhAtorAtmanepadamityarthaH / vijayate iti // utkRSTo bhavatItyarthaH / parAjayate iti // nikRSTo bhavatItyarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 399 2686 / AGo do'nAsyaviharaNe / (1-3-20) AGpUrvAddadAtermukhavikasanAdanyatrArthe vartamAnAdAtmanepadaM syAt / vidyAmAdatte / 'anAsya-' iti kim / mukhaM vyAdadAti / AsyagrahaNamavivakSitam / vipAdikAM vyAdadAti / pAdasphoTo vipaadikaa| nadI kUlaM vyAdadAti / 'parAGgakarmakAna niSedhaH' (vA 903) / vyAdadate pipIlikAH pataGgasya mukham / 2687 / krIDo'nusaMparibhyazca / (1-3-21) / cAdAGaH / anukrIDate / saMkrIDate / parikrIDate / AkrIDate / anoH karmapravacanIyAnna / upasargeNa samA sAhacaryAt / mANavakamanukrIDati / tena sahetyarthaH / tRtIyArthe' (sU 549) ityanoH karmapravacanIyatvam / 'samo' kUjane' (vA 904) / saMkrIDate / kUjane tu saMkrIDati cakram / 'AgameH kSamAyAm' (vA 905) / NyantasyedaM grahaNam / Agamayasva tAvat / mA tvariSThA ityarthaH / 'zikSerjijJAsAyAm' (vA 906) / dhanuSi zikSate / dhanurviSaye jhAne zakto bhavitumicchatItyarthaH / 'AziSi nAthaH (vA 910) aangodo||aasyvihrnnN mukhavikasanam / dA ityasya daH iti pnycmii| tadAha / dadAtermukhavikasanAdanyatreti // vidyAmAdatte iti // gRhnnaatiityrthH| dAlo aittve'pyakatrabhiprAyAthamidam / avivakSitamiti || aviharaNe ityetAvadeva vivakSitamityarthaH / vipAdikAM vyAdadAtIti // kSArauSadhAdinA vidArayatItyarthaH / atra AsyaviharaNAbhAve'pi vi. kasanasatvAnnAtmanepadamiti bhAvaH / nadI kUla vyAdadAtIti | bhinattItyarthaH / atrApe vikasanasattvAdAsyaviharaNAbhAve'pi nAtmanepadam / parAGgakarmakAnna niSedhaH iti // vArtikam / pataGgasyeti // pakSiNo mukhambhakSaNAya vikaasyntiityrthH| kriiddo'nu|| cAdAGaH iti|| tathAca anu sam pari AG ebhyaH parasmAt krIDadhAtorAtmanepadamityarthaH / 'ano'karmapravacanIyAna' iti vaartikm| tadidaM nyAyasiddhamityAha / upasargeNa sameti // 'samo'kUjane' iti vArtikam / samaH parasmAt akUjane vidyamAnAt krIDerAtmanepadamityarthaH / kUjane tu saM. krIDati cakramiti // kUjatItyaryaH / AgameH kSamAyAmiti // Atmanepadamiti zeSaH / vArtikamidam / NyantasyedaM grahaNamiti // bhASye NyantasyaivodAharaNAditi bhAvaH / A. gamayasva tAvaditi // kiJcitkAlaM sahakhetyarthaH / ADupasargavazAt gamadhAtuH kSamAyAM vartate / 'hantyarthAzca' iti curAdigaNasUtreNa svArthe Nic / curAderAkRtigaNatvAdvA / mA tvariSThAH iti // phalitArthakathanam / 'zikSerjijJAsAyAm' ityapi vArtikam / dhanuSi zikSate iti // vaiSayika AdhAre saptamI / shkissnnntH| 'sani mImA' iti is / abhyAsalopazca / tdaah| dhanurviSaye ityAdi // 'zikSa vidyopAdAne' ityasya tu neha grahaNam / anudAttettvAdeva siddheriti bhAvaH / For Private And Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 400 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada AziSyeveti niyamAthai vArtikamityuktam / sarpiSo nAthate / sapi syAdityAzAsta ityarthaH / kathaM 'nAthase kimu patiM na bhUbhRtAm' iti / 'nAdhase' iti pAThyam / haratergatatAcchIlye' (vA 908) / gataM prakAraH / paitRkamazvAH anuharante / mAtRkaM gAvaH / piturmAtuzcAgataM prakAraM satataM parizIlayantItyarthaH / 'tAcchIlye' kim / mAturanuharati / 'kiraterharSajIvikAkulAyakaraNeSviti vAcyam' (907) / harSAdayo viSayA: / tatra harSo vikSepasya kAraNam / itare phale / 2688 / apAccatuSpAcchakuniSvAlekhane / (6-1-42) apAtkirate: suT syAt / 'suDapi harSAdiSveva vaktavyaH' (vA 3706) / apaskirate vRSo hRSTaH / kukkuTo bhakSArthI / zvA AzrayArthI ca / 'harSAdiSu' iti kim / apakirati kusumam / iha taGsuTau na / harSAdimAtravivakSAyAM kathamiti // bhUbhRtAM patiM kimu na nAthase / na yAcase ityarthaH / AziSaH apratIteH kathamAtmanepadamityarthaH / nAdhase iti pAThyamiti // tavargacaturthAnto'yam / "AziSi nAthaH" iti niyamastu tavargadvitIyAntasyaiveti bhAvaH / "haratergatatAcchIlye' iti vArtikam / Atmanepadamiti shessH| gataM prakAraH iti // vRttamityarthaH / tAcchIlyaM svabhAvAnusaraNam / gati tAcchIlyamiti yAvat / gateti pAThe bhAve ktH| paitRkamazvAH iti // paitRkaM vRttaM azvAH svabhAvAdanusarantItyarthaH / mAtRkaM gAvaH iti // anuharante ityanuSajyate / mAturanuharatIti // anukarotItyarthaH / atra sAdRzyamAnaM vivakSitaM, na tu gatitAcchIlyamiti bhAvaH / kirateriti vArtikam / harSaH pramodaH / jIvikA jIvanopAyabhakSaNam / kulAyakaraNaM Azra. yasampattiH eSu kRdhAtorAtmanepadamityarthaH / nanu kRdhAtorvikSepArthakasya kathameSu vRttirityata Aha / harSAdayo viSayAH iti // dhAtvarthatvAbhAve'pi padAntarasamabhivyAhAragamyA ityarthaH / tatreti // teSu harSAdiSvityarthaH / kAraNamiti // tathAca harSamUlakatvaM vikSepasya labhyate iti bhAvaH / itare iti // jIvikAkulAyakaraNe vikSepasya sAdhye iti labhyate / harSAdInAmevaMvidhaviSayatve satyevAtmanepadamiti phalitam / bhASye tathaivodAhRtatvAditi bhaavH| apA. catuSpAMt // 'suTakAtpUrvaH' itydhikRtm| 'kiratau lavane' ityataH kirtaavitynuvrtte| tdaah| apAt kiratessuT syAditi // catuSpAtsu zakuniSu ca gamyeSvityapi jJeyam / AlekhanaGkhananam / suDapi harSAdiSveveti vArtikam / apaskirate vRSo hRSTaH iti // harSAbhUmi likhan dhUlyAdi vikSipatItyarthaH / kukkuTo bhakSArthIti // apaskirate itynussjyte| zvA AzrayArthIti // apaskirate ityanuSajyate / apakirati kusumamiti // vRSAdiriti shessH| hriyamANo vRSAdiH pAdaiH kusumamavakiratItyarthaH / atra harSAdyabhAvAnnAtmanepadam / nApi suT / tadAha / iha tasuTau neti // nanu apaskirate vRSo hRSTa ityAdyudAharaNatraye yadi For Private And Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 401 yadyapi taG prAptastathApi 'suDabhAve neSyate' ityAhuH / gajo'pakirati / 'AGi nupracchyoH ' (vA 909) / Anute / ApRcchate / 'zapa upAlambhe' (vA 911) / AkrozAtsvariteto'kartRge'pi phale zapatharUpe'rthe AtmanepadaM vaktavyamityarthaH / kRSNAya zapate / 2689 / samavapravibhyaH sthaH / (1-3-22) saMtiSThate / ' sthAdhvoricca' (sU 2389) / samasthita / samasthiSAtAm / samasthiSata / avatiSThate / pratiSThate / vitiSThate / 'ADaH pratijJAyAmupasaMkhyAnam' (vA 912) / zabdaM nityamAtiSThate / nityatvena pratijAnIte ityarthaH / 2690 / prakAzanastheyAkhyayozca / (1-3-23) gopI kRSNAya tiSThate / AzayaM prakAzayatItyarthaH / 'saMzayya karNAdiSu tiSThate yaH' / karNAdInniNetRtvenAzrayatItyarthaH / 2691 / udo'nUrdhvakarmaNi / (1-3-24) harSajIvikAkulAyakaraNAnyeva vivakSitAni na tvAlekhanamapi tadA taDeva syAnna tu suT ityata aah| harSAdimAtretyAdi / tathApIti // AlekhanAbhAve'pItyarthaH / neSyate iti // kiraterharSajIviketyAtmanepadavidhau sasuTakAnAmeva bhASye udAharaNAditi bhAvaH / bhASyasthAnyudAharaNAnyAlekhanaviSayAnyeva bhaviSyantItyakharasaM sUcayati / Ahuriti // gajo'pakiratIti // khabhAvAkhyAnamatreti bhAvaH / 'AGi nupracchayoH' iti vArtikam | Anute iti // sRgAla iti bhAdhyam / sRgAlaH utkaNThApUrvakaM zabdaGkarotItyartha iti kaiyaTaH / nanu 'zapa Akroze' ityasya kharitettvAdeva siddhe 'zapa upAlambhane' ityAtmanepadavidhirvyartha ityata Aha / AkrozArthAditi ||'shp Akroze' iti kharitetaH kartRgAminyeva phale AtmanepadaM prAptam / akartRge'pi phale zapathAtmakanindAvizeSe vidyamAnAt tasmAt zapadhAtorAtmanepadArthamidamityarthaH / kRSNAya zapate iti // "zlAgha[sthAzapAm' iti sampradAnatvAccaturthI / samavapravibhyaH sthH|| sthaH iti paJcamI / sam ava pra vi ebhyaH parasmAt sthAdhAtorAtmanepadamityarthaH / santiSThate iti // samAptambhavatItyarthaH / prakAzana // prakAzanaM svAbhiprAyAviSkaraNam / stheyaH vivaadpdninnetaa| tiSThati vizrAmyati vivAdapadanirNayo'sminityarthe bAhulake adhikaraNe "acoyat" iti yat iti vyutpatteH / 'stheyo vivAdasthAnasya nirNetari purohite' iti medinI / iha tu vivAdapadanirNetRtvenAdhyavasAyo vivkssitH| AkhyA abhidhAnam / prakAzanAkhyAyAM stheyAkhyAyAJca vartamAnAt sthAdhAtorAtmanepadamityarthaH / prakAzane udAharati / gopI kRSNAya tiSThate iti // zlAgha[GsthAzapAm ' iti sampradAnatvAccaturthI / stheye udAharati / sNshyyeti|| karNAdiSviti viSayasaptamI / phalitamAha / karNAdIniti // udo'nUrvakarmaNi // Urdhva 51 For Private And Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 402 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada muktAvuttiSThate / 'anUrdhva-' iti kim / pIThAduttiSThati / 'IhAyAmeva' (vA 913) / neha / grAmAcchatamuttiSThati / 2692 / upAnmantrakaraNe / (1.3-25) AgneyyA aagniimuptisstthte| 'mantrakaraNe kim'| 'bhartAramupatiSThati yauvanena' / ' upAddevapUjAsaMgatikaraNamivakaraNapathiSviti vAcyam (vA 914) / AdityamupatiSThate / kathaM tarhi 'stutyaM stutibhirAbhirupatasthe sarasvatI' iti / devatAtvAropAt / nRpasya devatAMzatvAdvA / gaGgA yamunAmupatiSThate / upazliSyatItyarthaH / rathikAnupatiSThate / mitrIkarotItyarthaH / panthAH srughnamupatiSThate / prApnotItyarthaH / 'vA lipsAyAmiti vaktavyam' (vA 919) / bhikSukaH prabhumupatiSThate-upatiSThati vA / lipsayA upagacchatItyarthaH / 2693 / akarmakAcca / (1-3-26) upAttiSThaterakarmakAdAtmanepadaM syAt / bhojanakAla upatiSThate / saMnihito bhavatItyarthaH / 2694 / udvibhyAM tapaH / (1-3-27) dezasaMyogAnukUlA kriyA Urdhvakarma / tadbhinamanUrdhvakarma / tadvRtteH sthAdhAtorutpUrvAdAtmanepadamityarthaH / muktAvuttiSThate iti // gurUpagamanAdinA yatate ityarthaH / pIThAduttiSThatIti // utpatatItyarthaH / 'uda IhAyAmeva' iti vArtikam / IhA kAyaparispandaH / grAmAcchatamuttiSThatIti // labhyate ityarthaH / upAnmantrakaraNe // mantrakaraNake'rthe vidyamAnAtsthAdhAtorAtmanepadamityarthaH / AgneyyA AgnIdramupatiSTate iti // AgnayyA RcA AgnIdrAkhyamaNDapavizeSamupetya tiSThatItyarthaH / sthiterakarmakatve'pi upetyetadapakSya sakarmakatvam / kecittu mantrakaraNake samIpAvasthitipUrvakastave vidyamAnAt sthAdhAtorAtmanepadamiti vyaacksste| tatra stavaH guNavattvena saGkIrtanamiti stutazastrAdhikaraNe prapaJcitamasmAbhiH / zlokaiH rAjAnaM stautItyarthe zlokairupatiSThate ityAtmanepadanna / mantrakaraNakatvAbhAvAt / upAddevapUjA iti vArtikam amantrakaraNakatvArtham / AdityamupatiSThate iti // AbhimukhIbhUyAvasthitipUrvakastutyAdibhiH pUjayatItyarthaH / kathantIti // raghordevatAtvAbhAvAditi bhAvaH / samAdhatte / devatAtvAropAditi // nRpasyeti // 'nAviSNuH pRthivIpatiH' ityAdismaraNAditi bhAvaH / vA lipsAyA. miti // lipsAhetukArthavRtteH sthAdhAtorAtmanepadaM vetyarthaH / akarmakAcca // upAttiSThateriti // 'upAnmantrakaraNe' ityataH 'samavapravibhyaH sthaH' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / udvi. bhyAntapaH // akarmakAdityeveti bhASyam / dIpyate iti // dIptimAn bhavatItyarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 'akarmakAt' ityeva / uttapate / vitapate / dIpyate ityarthaH / 'svAGgakarmakAJceti vaktavyam' (vA 916) / svamaGgaM svAGgaM na tu 'adravan-' iti paribhASitam / uttapate vitapate pANim / neha / suvarNamuttapati santApayati-vilApayati vetyarthaH / caitro maitrasya pANimuttapati / santApayatItyarthaH / 2695 / AGo yamahanaH / (1-3-28) Ayacchate / Ahate / akarmakAtsvAGgakarmakAdityeva / neha / parasya zira Ahanti / kathaM tarhi * Ajanne viSamavilocanasya vakSaH' iti bhAraviH / 'AhadhvaM mA raghUttamam' iti bhaTTizca / pramAda evAyamiti bhAgavRttiH / prApyetyadhyAhAro vA / lyablope paJcamIti tu lyabantaM vinaiva tadarthAvagatiryatra tadviSayam / bhettumityAditumunnantAdhyAhAro vAstu / samIpametyeti vA / 2696 / AtmanepadeSvanyatarasyAm / (2-4-44) hano vadhAdezo vA luGi AtmanepadeSu pareSu / AvadhiSTa / AvadhiSAtAm / svAGgakarmakAcceti // udvibhyAntapa ityanuvartate / cakArAdakarmakasamuccayaH / svAGgazabdo'tra yaugika ityAha / svamaGgamiti // suvarNamuttapatIti // asvAGgakarmakatvAdakarmakatvAbhAvAcca nAtmanepadamiti bhAvaH / svAGgazabdo'tra na pAribhASikaH / kintu yaugika ityasya prayojanamAha / caitro maitrasya pANimuttapatIti / / atra adravanmUrtimadityAdiparibhASitasvAGgakarmakatve'pi svakIyAGgakarmakatyAbhAvAnAtmanepadamiti bhAvaH / AGo yamahanaH // AGaH parasmAt yamo hanazcAtmanepadamityarthaH / Ayacchate iti // rajjurdIghabhivatItyarthaH / dIrghAkaroti pAdamiti vaa| Ahate iti // sodaramiti zeSaH / parasya zira AhantIti // svIyAGgakarmakatvAbhAvAdakarmakatvAbhAvAca nAtmanepadam / kathantahIti // svIyAGgakatvAbhAvAdakarmakatvAbhAvAccAtmanepadAsambhavAditi bhAvaH / prApyeti // viSamavilocanasya vakSaH prApya Ajanne iti raghUttamamprApya mAhadhvamiti ca prAptikriyAmpratyeva viSamavilocanasya raghUttamasya ca karmatayA hanterakarmakatvAdAtmanepadanirbAdhamiti bhAvaH / yadyapi hananakriyAmpratyapi tayoreva vastutaH karmatvaM tathApi tasyAvivakSitatvAdakarmakatvameva / 'dhAtorarthAntare vRtterdhAtvarthenopasaGgrahAt / prasiddharAvivakSAtaH karmaNo'karmikA kriyA' ityanupadameva vakSyamANatvAditi bodhyam / nanu prApyetyadhyAhAre prAsAdAtprekSate ityAdivatpazcamI syAdityata Aha / lyablope iti // lyablope paJcamItyetattu yatrArthAddhyAhAramAzritya lyabantArthAvagatiH tadviSayakam / atra tu lyavantazabdADyA. hArAnnAtra paJcamItyarthaH / bhettumityAdIti // evaJca lyablopapaJcamyA na prasaktiriti bhAvaH / 'Ajanne viSama' ityatra parihArAntaramAha / samIpametyeti veti // adhyAhAra iti zeSaH / For Private And Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 404 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada 2697 / hanaH sic / (1-2-14) kitsyAt / anunAsikalopaH / Ahata / AhasAtAm / Ahasata / ___ 2698 / yamo gandhane / (1-2-15) sickitsyAt / gandhanaM sUcanaM paradoSAviSkaraNam / udAyata / gandhane' kim / udAyasta pAdam / AkRSTavAnityarthaH / 2699 / samo gamyucchibhyAm / (1-3-29) * akarmakAbhyAm' ityeva saGgacchate / 2700 / vA gamaH / (1-2-13) gamaH parau jhalAdI liGsicau vA kitau sta: / saGgasISTa-saGgaMsISTa / samagata-samagasta / samRcchate / samRcchiSyate / 'akarmakAbhyAm' kim / grAmaM saGgacchati 'vidipracchisvaratInAmupasaMkhyAnam' (vA 918) / vettereva grahaNam / saMvitte / saMvidAte / 2701 / vettervibhASA / (7-1-7) viSamavilocanasya samIpametya svIyameva vakSaH malla iva vIrAvezAdAsphAlayAJcakre ityarthaH / tathAca svAGgakarmakatvAdAtmanepadaM nirbAdhamiti bhAvaH / luGi Ahan s ta iti sthite| hanaH sic| kitsyAditi zeSapUraNam / 'asaMyogAliTikat' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / hanadhAtoH parassica kitsyAditi phalitam / anunAsikalopaH iti / / 'anudAttopadeza' iti nakAralopa ityrthH| ut A yam s ta iti sthite / yamo gandhane // sickitsyAditi zeSapUraNam / sicaH kittve makArasya anudAttopadeza iti lopaH / samo gamyucchibhyAm // Atmanapadamiti zeSaH / akarmakAbhyAmityeveti // svAGgakarmakAcceti tu nivRttamiti bhaavH| saGgacchate iti // saGgatambhavatItyarthaH / vA gamaH // 'iko jhal' ityato jhaliti 'liGsicAvAtmanepadeSu' ityato liGsacAviti 'asaMyogAliT' ityataH kiditi cAnuvartate / tadAha / gamaH praavityaadi|smgteti // luGi ruupm| sicaH kittvapakSe 'anudAttopadeza' iti makAralope 'ekhAdaGgAt' iti sico luk / samRcchate iti // 'Rccha gatIndriyapralayamUrtibhAveSu' iti taudAdikasya rUpam / atra taudAdikasya Rcchatereva grahaNaM, natu RcchAdezasyeti sUcayituM luDantamapyudAharati / samRcchiSyate iti // vidipracchisvaratInAmiti // sama ityanuvartate / sampUrvebhyo vidipracchisvaratibhyaH AtmanepadamityarthaH / vetteriti // lugvikaraNasyaiva vidergrahaNa. mityarthaH / vyAkhyAnAditi bhAvaH / vettervibhASA // 'jho'ntaH' ityataH jha ityanuvartate // 'ada For Private And Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / vetteH parasya jhAdezasyAto ruDAgamo vA syAt / saMvidrate / saMvidate / sampRcchate / saMsvarate / 'artizrudRzibhyazceti vaktavyam' (vA 926) / artIti dvayorgrahaNam / adhiau viyatairevetyuktam / mA samRta, mA samRSAtAm , mA samRSata iti, samAta, samArSAtAm, samArSata iti ca bhvAdeH / iyartestu mA samarata, mA samaretAm , mA samaranta iti, samArata, samAretAm , samAranta iti ca / saMzRNute / sampazyate / akarmakAdityeva / ata eva 'rakSAMsIti purApi saMzRNumahe' iti murAriprayoga: prAmAdika ityAhuH / adhyAhAro vA 'iti kathayaGgyaH' iti / athAsminnakarmakAdhikAre hanigamyAdInAM kathamakarmakateti cet / zRNu / dhAtorarthAntare vRtterdhAtvarthenopasaMgrahAt / prasiddharavivakSAta: karmaNo'karmikA kriyA // bhyastAt ' ityataH adityanuvRttaM SaSThyA vipariNamyate / zIDo ruDityato ruDiti c| tadAha / vetteH prsyetyaadinaa|| artizrudRzibhyaH iti // sampUrvebhyastaGiti zeSaH / dvyoriti|| bhauvAdikasya iyartezcetyarthaH / avidhau tviti // 'satizAstyatibhyazca' ityatretyarthaH / mA samRte. ti // 'uzca' iti sicaH kittvAnna guNaH / 'hRsvAdaGgAt' iti sico lopaH / mAGyoge mAsamRtetyAdi / mAGyogAbhAve tu samAtetyAdi / ityevambhauvAdikasya RdhAtoH ruupmityryH| mADyogAdAGabhAvaH / atha mAjhyogAbhAve ADAgame udAharati / samAteti // sam A R s ta iti sthite 'uzca' iti kittvAdguNaniSedhe 'ATazca' iti vRddhimbAdhitvA paratvAt husvAdaGgAditi sico lope 'ATazca' iti RkArasya vRddhau raparatve ruupm| naca sijlopasyAsiddhatvAdATazceti vRddhau kRtAyAM hUsvAdagAditi sijlopasyApravRttyA samApTeMtyevocitamiti vAcyam / 'sijlopa ekAdeze siddho vAcyaH' iti vacanena pUrva sijlope pazcAdATaceti vRddheH pravRttisambhavAdityalam / iytestviti // zluvikaraNa RdhaatorityrthH| mA samarateti // 'sartizAstyati' ityaG / tatra iyartergrahaNAditi bhAvaH / 'RdRzo'GiH' iti guNaH / samArateti // 'ATazca' iti vRddhiH / iti ceti // iyarteH rUpamityanvayaH / tadevamartizrudRzibhyaH ityatra atiprapaJcamuktvA inudhAtorudAharati / saMzRNute iti // dRzerudAharati / sampazyate iti // akarmakAdityeveti // 'samo gamyUcchibhyAm' ityatra akarmakAdityanuvRtterabhyupagatatvena tatropasaGkhyAtavArtike'smin tadanuvRtteryuktatvAditi bhAvaH / ata eveti // prAmAdika ityaahuritynvyH| sakarmakatvenAtmanepadAsambhavAditi bhAvaH / adhyAhAro veti // iti kathayaGgya ityaddhyAhAro vetyanvayaH / tathAca rakSAMsIti kathayaGgyaH purA saMzRNumahe ityatra kathana eva rakSasAmanvitatvAt zruvaH akarmakatvAdAtmanepadAnirbAdhAmiti bhAvaH / dhAtoriti // dhAtorarthAntare vRtteriti dhAtvarthenopasaGgrahAditi prasiddheriti avivakSAtaH iti catvAri vAkyAni / akarmikA kriyeti sarvatrAnveti / karmaNa iti tu dvitIyAdiSu vAkyeSva For Private And Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada vahati bhAram / nadI vahati / syandate ityarthaH / jIvati / nRtyati / prasiddheryathA / megho varSati / karmaNo'vivakSAto yathA / 'hitAnna ya: saMzRNute sa kiNprbhuH'| * upasargAdasyatyUyorveti vAcyat' (vA 920) / 'akarmakAt' iti nivRttam / bandhaM nirasyati-nirasyate / samUhati--samUhate / 2702 / upasargAbhasva UhateH / (7-4-23) yAdau kiGati / brahma samuhyAt / agniM samuhya / 2703 / nisamupavibhyo haH / (1-3-30) nihvayate / 2704 / spardhAyAmAGaH / (1-3-31) kRSNazcANUramAhvayate / 'spardhAyAm' kim / putramAhvayati / 2705 / gandhanAvakSepaNasevanasAhasikyapratiyatna prakathanopayogeSu kRJaH / (1-3-32) nveti / vahati bhAramiti // prApayatItyarthaH / atra sakarmakatvamiti bhAvaH / asyArthAntare kvacidakarmakatvamudAharati / nadI vahatIti // syandate iti // prasravatItyarthaH / dhAtvarthopasaGgrahe udAharati / jiivtiiti| nRtyatIti // jIveH praanndhaarnnmrthH| nRtestvnggvikssepH| ubhayatrApi karmaNo dhAtvarthAntarbhAvAnna sakarmakatvamiti 'supa AtmanaH' iti sUtre bhASye spaSTam / megho varSatIti // varSaNakarmaNo jalakhya prasiddhatvAdakarmakatvam / hitAnna yaH iti // hitAtpuruSAt yaH na saMzRNute svahitanna manyate / saH kimprabhuH, kutsita ityarthaH / atra svahitasya vastutaH karmatve'pi tadavivakSayA akarmakatvamiti bhAvaH / evAJcAsminnakarmakAdhikAre hani gamyAdInAM sato'pi karmaNa: avivakSayA akarmakatvaM siddhamiti bodhyam / akarmakatvanirNayo'ya 'la: karmaNi' ityAdau upayujyate / upasargAdasyatyUyorveti // Atmanepadamiti zeSaH / nivR. ttamiti // sopasargayorasyatyUhyossakarmakatvaniyamAditi bhAvaH / upasargAsva uuhteH|| yAdau kiGati iti shesspuurnnm| 'ayaG yi kGiti' ityataH tadanuvRtteriti bhaavH| brahma samu. hyAditi // Uha vitarke, samyagvicArayedityarthaH / atra AzIrliGi yAsuTaH kittvena UkArasya hasvaH / agniM samuhyeti // paritassammRjyetyarthaH / lAdezasya lyapaH kittvamiti bhAvaH / nisamupavi // hveJaH kRtAttvasya hvaH iti paJcamyantam / nihvayate iti // saMhvayate / upahvayate / vihvayate / akaJabhiprAyArthamidam / sparddhAyAmAGaH / ApUrvakAt spardhAviSayakAt 'hvenaH' AtmanepadamityarthaH / kRSNazcANUramAhvayate iti // sparddhArthamAkArayatItyarthaH / gandhanAvakSepaNa // Atmanepadam akarbabhiprAye'pIti zeSaH / gandhanaM hiM. For Private And Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA / 407 gandhanaM hiMsA / utkurute / sUcayatItyarthaH / sUcanaM hi prANaviyogAnukUlatvAddhisaiva / avakSepaNaM bhartsanam / zyeno vartikAmudAkurune / bharlsayatItyarthaH / harimupakurute / sevate / paradArAnprakurute / teSu sahasA pravartate / edhodakasyopaskurute / guNamAdhatte / gAthAH prakurute / prakathayati / zataM prakurute / dharmArtha viniyuGkte / 'eSu kim / kaTaM karoti / 2706 / adheH prasahane / (1-3-33) prasahanaM kSamAbhibhavazca / 'Saha marSaNe'bhibhave ca' iti pAThAt / zatrumadhikurute / kSamate ityarthaH / abhibhavatIti vA / 2707 / veH zabdakarmaNaH / (1-3-34) svarAnvikurute / uccArayatItyarthaH / 'zabdakarmaNaH' kim / cittaM vikaroti kAmaH / 2708 / akarmakAcca / (1-3-35) 'veH kRtraH' ityeva / chAtrA: vikurvate / vikAraM labhante / seti // gandha ardane / arda hiMsAyAmityukteriti bhAvaH / sUcayatIti // prdossmaavikrotiityrthH| nanvevaM sati kathamasya gandhane vRttiH / hiMsAyAH asattvAdityata Aha / sUcanaM hIti // zyeno vartikAmiti // vartikA zakunivizeSaH / sAhasikye udAharati / paradArAn prakurute iti // sAhasapravRttiviSayIkarotItyarthaH / sahasA vartate sAhasikaH / 'ojassaho'mbhasA vartate' iti Thak / tasya karma asamIkSyakaraNaM sAhasikyam / tadAha / teSu sahasA pravartate iti // phalitArthakathanamidam / sAhasapravRttimAnArthakatve dvitIyAnupapatteH / ataH sAhasapravRttiviSayIkaraNaparyantAnudhAvanamiti bodhyam / pratiyatne udAharati / edhodakasyopaskurute iti // edhazabdaH adantaH 'avodadhaudmaprazrathahimazrathAH' iti sUtre nipaatitH| edhazca udakazceti smaahaardvndvH| yadvA edhaszabdassakArAnto napuMsakaliGgaH / edhazca dakaJceti vigrahaH dakazabdaH udakavAcI proktaH prAjJaiH / 'jIvanamamRtaJjIvanIyaM dakaJca' iti halAyudhaH / 'kASThandAvindhanantvedha idhmamedhassamit striyAm' itymrH| pratiyatno guNAdhAnamityabhipretya aah| guNamAdhatte iti // kASTasya zoSaNAdiguNAdhAnaM / dakasya tu gandhadravyasamparkajanitagandhAdhAnam / adheH prasahane // adheH parasmAt kRJaH prasahanavRtterAtmanepadamityarthaH / veH zabdakarmaNaH // zabdaH karmakArakaM yasya tasmAt kRto vipUrvAdAtmanepadamityarthaH / akarmakAJca // veH kRtra ityeveti // tathAca akarmakAt vipUrvAt kRJa AtmanepadamityarthaH / vi. kurvate ityetadyAcaSTe / vikAraM labhante iti // lAbhe vikArasya karmatve'pi dhAtvarthopasaGka For Private And Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 408 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada 2709 / sammAnanAtsaJjanAcAryakaraNajJAnabhR tivigaNanavyayeSu niyH| (1-3-36) atrotsajanajJAnavigaNanavyayAH nayatervAcyAH / itare prayogopAdhayaH / tathA hi zAstre nayate / zAstrasthaM siddhAntaM ziSyebhya: prApayatItyarthaH / tena ca ziSyasammAnanaM phalitam / utsaJjane / daNDamunnayate / utkSipatItyarthaH / mANavakamupanayate / vidhinA AtmasamIpaM prApayatItyarthaH / upanayanapUrvakeNAdhyApanena hi upanetari AcAryatvaM kriyate / jJAne / tatvaM nayate / nizcinotItyarthaH / karmakarAnupanayate / bhRtidAnena svasamIpaM prApayatItyarthaH / vigaNanamRNAderniryAtanam / karaM vinayate / rAjJe deyaM bhAgaM parizodhayatItyarthaH / zataM vinayate / dharmArtha viniyuGkte ityarthaH / hAdakarmakatvam / sammAnanotsaJjana // eSu gamyeSu NIbdhAtorAtmanepadamityarthaH / paragAminyapi phale AtmanepadArthamidam / itare iti // sammAnanAcAryakaraNabhRtayaH ityarthaH / prayogopAdhayaH iti // vAcyatvAbhAve'pi ArthikAH sattAmAtreNa zabdaprayoge nimittabhUtA ityarthaH / AtmanepadadyotyA iti yAvat / tadevopapAdayituM pratijAnIte / tathAhIti // sammAnane udAharati / zAstre nayate iti // atra NaJ iprApaNArthakaH / siddhAntamityadhyAhAryam / siddhAntampratyadhikaraNatvAt zAstre iti saptamI / tadAha / zAstrasthamiti // teneti // siddhAntaprApaNenetyarthaH / phalitamiti // arthAditi bhAvaH / utsaJjane iti // udAhiyate iti zeSaH / utsanmutkssepH| utkSipatItyarthaH iti // dhAtUnAmanekArthatvAditi bhAvaH / AcAryakaraNe udAharati / mANavakamupanayate iti // upapUrvo NIJ samIpaprApaNArthakaH / sAmIpyaJca pratyAsattyA prApayitrapekSameva / tacca mANavakIyamAtmasamIpaprApaNaM vaidhameva vivakSitam / pUrvottarAGgakalApAnAnasAmarthyAt / tadAha / vidhinA AtmasamIpaM prApayatIti // tatrAcAryakaraNasyArthikatvamupapAdayati / upanayanapUrvakeNeti // mANavakamupanayIta tamaddhyApayItetyadhyApanArthatvamupanayanasyAvagatam / adhyApanAdAcAryatvaM sampadyate / 'upanIya tu yazziSyaM vedamadhyApayettu yaH / sakalpaM sarahasyaJca tamAcArya prcksste|' ipi smaraNAt / tathA ca A. cAryakaraNamupanayasAdhyatvAdArthikamiti bhAvaH / jJAne iti // udAviyate iti shessH| nizcinotItyarthaH iti // nayatirnizcayArthaka iti bhAvaH / bhRtau udAharati / karmakarAnupanayate iti // bhRtiH vetanaM tadarthaGkarma karotIti karmakaraH / 'karmaNi bhRto' iti TapratyayaH / karmaNyupapade kRJaH TaH syAtkartarIti tadarthaH / upapUrvako NIJ smiippraapnnaarthkH| samIpaprApaNazca bhRtyarthamiti karmakarazabdasamabhivyAhArAdgamyate / phalitamAha / bhRtidAneneti // RNAderiti // AdinA karAdisaGgrahaH / niryAtanaM pratyarpaNAdi / karaM vinayate iti // rAjJo deyo bhAgaH krH| vipUrvo NIJ parizodhanArthakaH / tadAha / rAjJe deyaM bhAgaM parizodhayatIti // parigaNayati For Private And Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 409 2710 / kartRsthe cAzarIre karmaNi / (1-3-37) niya: kartRsthe karmaNi yadAtmanepadaM prAptaM taccharIrAvayavabhinna eva syAt / sUve zarIrazabdena tadavayavo lakSyate / krodhaM vinayate / apagamayati / tatphalasya cittaprasAdasya kartRgatvAt 'svaritajita:-' (sU 2158) ityeva siddhe niyamArthamidam / teneha na / gahuM vinayati / kathaM tarhi vigaNayya nayanti pauruSam' iti / kartRgAmitvAvivakSAyAM bhaviSyati / 2711 / vRttisargatAyaneSu kramaH / (1-3-38) . vRttirapratibandhaH / Rci kramate buddhiH / na pratihanyate ityarthaH / sarga utsAhaH / adhyayanAya kramate / utsahate / kramante'smin zAstrANi / sphItAni bhavantItyarthaH / 2712 / upaparAbhyAm / (1-3.39) vRttyAdiSvAbhyAmeva krame tUpasargAntarapUrvAt / upakramate / parAkramate / neha saMkrAmati / dAtumityarthaH / vyaye udAharati / zataM vinayate dharmArthamiti // atra vipUrvo NI vyayArthakaH / tadAha / viniyuGkte ityarthaH iti // kartRsthe // niyaH iti // karmakArake kartRsthe sati NIdhAtoryadAtmanepadakartRge'pi phale jittvAt prAptaM tat zarIrAvayavabhinna eva sati karmakArake syAt / karmaNaH zarIrAvayavatve tu kartRge'pi phale parasmaipadamevetyarthaH / nanu sUtre zarIragrahaNAt kathaM zarIrAvayavetyuktamityata Aha / sUtre iti // zarIratAdAtmyApannasyaiva kartRtayA zarIrasya kartRsthatvanna sambhavati / zarIrAvayavAnAntu samavAyena AdhAratayA tatsambhavatIti bhAvaH / nanu krodhApagamasya krodhaviSayazatrugatAniSTaparihAraphalakatvAt aittve'pyAtmanepadAprAptestadvidhyarthatvAtkathamuktaniyamArthatvamasya sUtrasyetyata Aha / tatphalasyetyA. di // gahuM vinayatIti // karmaNo gaDoH zarIrAvayavatvAnAtmanepadamityarthaH / kathaM thiiti|| pauruSasya karmaNaH zarIrAvayavabhinnatayA AtmanepadaprasaGgAditi bhAvaH / kartRgAmitveti // kartRsthe karmaNi niyaH kartRge phale aittvAt prAptamAtmanepadaM zarIrAvayavabhinna eveti niyamyate, natu vidhIyate / atra tu phalasya kartRgAmitvaM sadapi na vivakSitam ato nAtmanepadamiti bhAvaH / vRttisarga // Atmanepadamiti zeSaH / tAyane udAharati / kramante'sminniti // tAyanaM vRddhiH / tadAha / sphItAnIti // upaparAbhyAma // 'vRttisargatAyaneSu kramaH' ityanuvartate / tenaiva siddhe niyamArthamidam / tadAha / AbhyAmeva krameriti // Atmanepadamiti zeSaH / S2 For Private And Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA Atmanepada 2713 / AGa udgamane / (1-3-40) Akramate sUryaH / udayate ityarthaH / 'jyotirudgamane iti vAcyam' (vA 921) / neha / AkrAmati dhUmo harmyatalAt / __ 2714 / veH pAdaviharaNe / (1-3-41) sAdhu vikramate vAjI / 'pAdaviharaNe' kim / vikrAmati sandhiH / dvidhA bhavati / sphuTatItyarthaH / 2715 / propAbhyAM samarthAbhyAm / (1-3-42) samI tulyArthau / zakandhvAditvAtpararUpam / prArambhe'nayostulyArthatA / prakramate / upakramate / 'samarthAbhyAm' kim / prakrAmati / gacchatItyarthaH / upakrAmati / AgacchatItyarthaH / 2716 / anupasargAhA / (1-3-43) krAmati-kramate / aprAptavibhASeyam / vRttyAdau tu nityameva / 2717 / apahnave jnyH| (1-3-44) zatamapajAnIte / apalapatItyarthaH / / 2718 / akarmakAcca / (1-3-45) AGa udgamane // AGaH parasmAdudgamanavRtteH kramaH AtmanepadamityarthaH / Akramate sUryaH iti // AGpUrvaH kramirudgamanArthakaH / tdaah| udayate ityarthaH iti // upasargavazAditi bhAvaH / veH pAdaviharaNe // pAdaviharaNaM pAdavikSepaH / tadvRttervipUrvAt kramerAtmanepadamityarthaH / sAdhu vikramate vAjIti // samyakpadAni vikSipatItyarthaH / propAbhyAM // krama Atmanepadamiti shessH| samau arthoM yayoriti vigraha ityAha / samartho tulyArthAviti // savarNadIrghamAzaGkaya aah| shkndhvaaditvaaditi|| nanu prakramate ityatra atizayitapadavikSepArthapratIteH upakramate ityatra samIpe padAni vikSipatIti pratIteH kathamanayostulyArthakatvamityata Aha / prArambhe'nayostulyArthateti // tathAca ArambhArthakAbhyAmiti phalitamiti bhAvaH / anupasargAdvA // krama Atmanepadamiti zeSaH / aprAptavibhASeyamiti // anupasargAt krameH Atmanepadasya kadApyaprApteriti bhAvaH / vRttyAdAviti // vRttisargatAyaneSu tu pUrvavipratiSedhAnityamevetyarthaH / apahnave jJaH // apahnavaH apalApaH / tadvRtterjAdhAtorAtmanepadamityarthaH / akarmakAca // jJaH Atmanepadamiti zeSaH / sarpiSo jAnIte iti // atra jJA For Private And Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA / 411 sarpiSo jAnIte / sarpiSopAyena pravartate ityarthaH / 2719 / saMpratibhyAmanAyAne / (1-3-46) zataM saJjAnIte / avekSate ityarthaH / zataM pratijAnIte / 'aGgIkarotItyarthaH / 'anAdhyAne' iti yogo vibhajyate / tatsAmarthyAt akarmakAJca' (sU 2718) iti prAptirapi bAdhyate / mAtaraM mAturvA sAnAti / karmaNaH zeSatvavivakSAyAM sssstthii| 2720 / bhAsanopasambhASAjJAnayatnavimatyupa ___mantraNeSu vadaH / (1-3-47) upasambhASopamantraNe dhAtorvAcye, itare prayogopAdhayaH / zAstre vadate / dhAtuH pravRttau vartate / 'jJo'vidarthasya karaNe' iti tRtIyAthai SaSThI / tadAha / sarpiSopAyena pravartate iti ||'anupsrgaat jJaH' iti vakSyamANenaiva siddhe sopsrgaarthmidm| sarpiSo'nujAnIte / sampratibhyAmanAdhyAne // jJaH Atmanepadamiti zeSaH / avekSate ityarthaH iti // akarmakatvAbhAvAt pUrveNAprAptiriti bhAvaH / anAdhyAne kim / mAtaraM saJjAnAti / AdhyAyatItyarthaH / utkaNThApUrvakaM smaraNamAdhyAnam / nanu yadA ATyAne karmaNazzeSatvavivakSayA SaSThImAzritya mAtussaJjAnAti iti prayujyate tadA sampUrvo jAnAtirayamakarmaka iti sthitiH / 'sampratibhyAmanAdhyAne ' ityAtmanepadasyApravRttAvapi 'akarmakAca' iti sUtreNAtmanepadaM durvAram / tatra anADyAne ityabhAvAt sampratibhyAmityatra anAdhyAnagrahaNasya mAtaraM sAnAtIti sakarmake caritArthatvAdityata Aha / anAddhyAne iti yogo vibhajyate iti // tatazca 'sampratibhyAm' ityeko yogaH / sampratipUrvAt jJaH AtmanepadamityarthaH / 'anAdhyAne' iti yogAntaram / anADyAne sampratibhyAmAtmanepadamityarthaH / tataH kimityata Aha / akarmakAcceti prAptirapi bAdhyate iti // nanu anantarasye'ti nyAyena sampratibhyAmityasyaiva bAdho yukta ityata Aha / tatsAmarthyAditi // ekasUtratvenaiva siddhe anAdhyAne iti yogavibhAgAdyavahitasyApi bAdha ityarthaH / nanu mAtaraM mAturvA saJjAnAti ityatra mAtu: karmatvAt dvitIyaiva yuktetyata Aha / karmaNaH zeSatvavivakSAyAM SaSThIti // nacaivamapi 'adhIgarthadayezAM karmaNi' iti SaSThyeva syAnatu dvitIyeti vAcyam / tatra zeSa ityanuvartya karmaNaH zeSatvavivakSAyAM SaSThI, karmatvavivakSAyAntu dvitIyetyabhyupagamAt / nacaivaM sati 'SaSTI zeSe' ityanenaiva siddhatvAt 'adhIgartha' iti vyarthamiti vAcyam / mAtuH smaraNamityAdau zeSaSaSTyAssamAsAbhAvArthatvAditi kArakAdhikAre prapaJcitam / bhAsanopasambhASA // Atmanepadamiti zeSaH / itare iti // bhAsanajJAnAdaya ityarthaH / prayogopAdhayaH iti // 'sammAnanotsaJjana' ityatra vyAkhyAtaM prAk / bhAsanantu tattadAkSepeSu samAdhAnAya navanavayuktyullekhaH / zAstre vadate For Private And Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 412 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada bhAsamAno bravItItyarthaH / upasambhASA upasAntvanam / bhRtyAnupavadate / sAntvayatItyarthaH / jJAne zAstre vadate / yatne kSetre vadate / vimatau kSetre vivadante / upamantraNamupacchandanam / upavadate / prArthayate ityarthaH / 2721 / vyaktavAcAM samuccAraNe / (1-3-48) manuSyAdInAM sambhUyoccAraNe vaderAtmanepadaM syAt / sampravadante brAhmaNAH / neha sampravadanti khgaaH| 2722 / anorakarmakAt / (1-3-49) vyaktavAgviSayAdanupUrvAdakarmakAdvaderAtmanepadaM syAt / anuvadate kaThaH kalApasya / 'akarmakAt' kim / uktamanuvadati / 'vyaktavAcAm' kim / anuvadati viinnaa| __ 2723 / vibhASA vipralApe / (1-3-50) viruddhoktirUpe vyaktavAcA samuccAraNe uktaM vA syAt / vipravadante-- vipravadanti vA vaidyAH / 2724 / avAdraH / (1-3-51) iti // viSayasaptamyeSA / bhAsamAnaH iti // navanavayuktIrullikhatItyarthaH / zAstre vadate iti viSayasaptamI / vyavaharatItyarthaH / vyavahArazca jJAnaM vinA na sambhavatIti jJAnamArthikam / jJAtvA vyavaharatIti phalitam / kSetre vivadante iti // viruddhaM vyavaharantItyarthaH / viruddhavyavahArazca vaimatyamUlaka iti vimtiraarthikii| upavadate iti // upapUrvasya vadeH praarthnmrthH| tadAha / prArthayate ityarthaH iti // vyaktavAcAm // vyaktAH ajjhalbhedena spaSToccAritAH vAcaH zabdAH yeSAmiti vigrahaH / samityekIbhAve / tadAha / manuSyAdInAmiti / / sampravadante brAhmaNAH iti // sambhUyoccArayantItyarthaH / anorakarmakAt // vyaktavAcAmityanuvRttaM viSayaSaSThyantamAzrIyate / samuccAraNe iti nivRttam / tadAha / vyaktavAgviSayAditi // manuSyakartRkAdityarthaH / anuvadate iti // anu: sAdRzye / 'tulyArthairatulopamAbhyAm' iti SaSTI / kaThaH kalApena tulyaM vadatItyarthaH / vastutastu zeSaSaSTItyevocitam / 'tulyAthaiH' ityatra atulopamAbhyAmiti paryudAsena anavyayAnAmeva tulyArthAnAGgrahaNAt / anyathA candra iva mukhamityAdAvapi tRtIyASaSThyorApatterityalam / vibhASA vipralApe // 'vyaktavAcAM samuccAraNe' ityanuvartate / viruddhoktirvipralApaH / tadAha / viruddhoktirUpe iti // avAH // Atmanepadamiti zeSaH / gR ityasya pra iti paJcamI / prakRtivadanukaraNamityasyAnityatvAt 'Rta iddhAtoH' iti na bhavati / For Private And Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 413 avagirate / 'gRNAtistvavapUrvo na prayujyata eva' iti bhASyam / ___ 2725 / samaH pratijJAne / (1-3-52) zabdaM nityaM saGgirate / pratijAnIte ityarthaH / 'pratijJAne' kim / saGgirati grAsam / 2726 / udazvaraH sakarmakAt / (1-3-53) dharmamuJcarate / ullaGgha-ya gacchatItyarthaH 'sakarmakAt' kim / bASpamucarati / upariSTAdgacchatItyarthaH / 2727 / samastRtIyAyuktAt / (1-3-54) rathena snycrte| 2728 / dANazca sA cecaturthyarthe / (1-3-55) sampUrvAhANastRtIyAntena yuktAduktaM syAt sA ca tRtIyA ceJcaturthyarthe / dAsyA saMyacchate / pUrvasUtre 'samaH' iti SaSThI / tena sUtradvayamidaM vyavahite'pi pravartate / rathena samudAcarate / dAsyA saMprayacchate / tadanityatve idameva mAnam / avagirate iti // zavikaraNo'yam / avagRNAtItyatrApyAtmanepadamAzaGkaya Aha / gRNAtistviti // evaJca tudAdereva grahaNamiti bhAvaH / samaH pratijJAne // giraterAtmanepadamityarthaH / pratijJAnam abhyupagamaH / saGgirati grAsamiti // bhakSayatItyarthaH // udazcaraH // utpUrvAJcaradhAtossakarmakAdAtmanepadamityarthaH / samastRtIyA / sakarmakAditi nivRttam / sampUrvAt tRtIyAntasamabhivyAhRtAccarerAtmanepadamityarthaH / tRtIyAyuktAditi kim / rathikAH saJcaranti / atra yadyapi rathenetyarthAdgamyate / tathApi tRtIyAntazravaNAbhAvAnAtmanepadam / etadarthameva yogagrahaNam / anyathA tRtIyayetyavakSyat / sakarmakAdapyetadAtmanepadambhavati / avizeSAt / ata eva tRtIyAyuktAditi kim / 'ubhau lokau saJcarasImaJcAmuJca lokam' iti bhASyaM snggcchte| dANazca sA / / 'samastRtIyAyutAt' ityanuvarttate / tadAha / sampUrvAditi // uktaM syAditi // aatmnepdmityrthH| sA cediti // tacchabdena tRtIyA parAmRzyate / tadAha / tRtIyA cediti // dAsyA saM. yacchate iti // aziSTavyavahAre dANaH prayoge caturthyarthe tRtIyA vAcyeti tRtIyA / nanu rathena samudAcarate ityatra 'samastRtIyAyuktAt' iti pUrvasUtrasya na pravRttiH / AGA vyavahitatvena sampUrva katvAbhAvAt 'tasmAdityuttarasya' iti paribhASayA sama iti paJcamyAH careH avyavahitaparatvalAbhAt / tathA dAsyAM samprayacchate ityatrApi 'dANazca sA cet ' iti kathampravartate / prazabdena vyavadhAnAdityata Aha / pUrvasUtre samaH iti SaSThIti // tathAca SaSThyA paurvAparyameva gamyate / For Private And Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada 2729 / upAdyamaH svakaraNe / (1-3-56) svakaraNaM svIkAraH / bhAryAmupayacchate / 2730 / vibhASopayamane / (1-2-16) yama: sickidvA syAdvivAhe / rAmaH sItAmupAyata-upAyaMsta vA / udavoDhetyarthaH / gandhanAGge upayame tu pUrvavipratiSedhAnnityaM kittvam / 2731 / jJAzrusmRdRzAM snH| (1-3-57) sannantAnAmeSAM prAgvat / dharma jijJAsate / zuzrUSate / susmUrSate / didRksste| 2732 / nAnorjaH / (1-3-58) na tvavyavahitatvamiti bhaavH| teneti // SaSThyAzrayaNenetyarthaH / sUtradvayamiti // 'samastRtIyAyuktAt' iti pUrvasUtrasthasya SaSThyantasyaiva 'dANazca' iti sUtre'pyanuvRttariti bhAvaH / upA. dyamaH // Atmanepadamiti zeSaH / nanu svaM vastramutpAdayatItyarthe vastramupayacchatItyatrApyAtmanepadaM syAdityata Aha / svakaraNaM svIkAraH iti // asvasya sataH svatvena parigrahaH sva. karaNazabdena vivakSita ityarthaH / ccipratyayastu vaikalpikaH / 'samarthAnAM prathamAdvA' ityukteriti bhASye spaSTam / bhAryAmupayacchate iti // anyadIyAGkanyAmbhAryAtvena prigRhnnaatiityrthH| vi. bhASopayamane // 'yamo gandhane' ityato yama iti 'hanassic' ityatassijiti 'asaMyogAt' ityataH kiditi cAnuvartate / tadAha / yamaH sickidvA syAdvivAhe iti // upayamazabdo vivAhe vartate iti bhAvaH / rAmaH sItAmupAyateti // bhAryAtvena svIkRtavAni. tyrthH| sicaH kittvapakSe 'anudAttopadeza' iti makAralApe 'hasvAdaGgAt' iti sico lopaH / udavoDheti // bhAryAtvena parigrahaH udvAhaH / gandhanAGge upayame tviti // hiMsApUrvake vivAhe tvityrthH| rAkSasavivAhe viti yaavt| 'hatvA bhitvA ca zIrSANi rudatI rudato hret| sa rAkSaso vivAhaH' iti smRteH / nityaGkittvamiti // 'yamo'gandhane' iti pUrvasUtreNeti zeSaH / yadi gandhanAGgake'pyupayamane paratvAdiya vibhASA syAt tarhi eSA prAptavibhASA syAt / 'tatazca 'naveti vibhASA' ityatra bhASye aprAptavibhASAsu asyAH parigaNanaM viruddhyeta / ataH pUrvavipratiSedha AzrayaNIya iti bhAvaH / jJAzru // prAgvaditi // AtmanepadamityarthaH / yadyapi 'apahave jJaH akarmakAca, sampratibhyAmanAdhyAne' iti sUtre artizruTazibhyazca' iti vArtikena ca jJAdibhyaH Atmanepade kRte 'pUrvavatsanaH' ityAtmanepadaM siddham / tathApyapahnavAdyabhAve'pyAtmanepadArtha jJAzrudRzInAmiha grahaNamiti matvodAharati / dharma jijJAsate iti // jJAtumicchatI. tyarthaH / zuzrUSate iti // 'ajjhanagamAM sani' iti dIrghaH / 'iko jhal' iti sanaH kittvam / 'zrayukaH kiti' iti iNNiSedhaH / susmUrSate iti // smRdhAtossani 'ajjhana' iti dIrgha 'udoSThyapUrvasya' ityuttve raparatve 'hali ca' iti dIrghaH / nAnorzaH // anupU. For Private And Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 415 putramanujijJAsati / pUrvasUtrasyaivAyaM niSedhaH / 'anantarasya-' (pa 62) iti nyAyAt / teneha na / sarpiSo'nujijJAsate / sarpiSA pravartitumicchatItyarthaH / 'pUrvavatsanaH' (sU 2734) iti taG / ' akarmakAcca' (sU 2718) iti kevalAdvidhAnAt / 2733 / pratyAbhyAM shruvH| (1-3-59) AbhyAM sannantAcchrava uktaM na syAt / pratizuzrUSati / AzuzrUSati / karmapravacanIyAtsyAdeva / devadattaM prati zuzrUSate / ' zadeH zitaH' (sU 2362) 'mriyateluGliGozca' (sU 2538) vyAkhyAtam / 2734 / pUrvavatsanaH / (1-3-62) sana: pUrvo yo dhAtustena tulyaM sannantAdapyAtmanepadaM syAt / edidhiSate zizayiSate / nivivikSate / 'pUrvavat' kim / bubhUSati / 'zade:-' (sU 2362) (sU 2538) ityAdisUtradvaye 'sano na' ityanuvartya vAkyabhedena vyAkhyeyam / teneha na / zizatsati / mumUrSati / 'AmpratyayavatkRtro'nuprayogasya (sU 2240) edhAMcakre / rvAt jJAdhAtossannantAt nAtmanepadamityarthaH / puttamanujijJAsatIti // anujnyaatumicchtiityrthH| nanu sarpiSA pravartitumicchatItyarthe sarpiSo'nujijJAsate ityatrApi 'apahnave jJaH, akarmakAca' ityAtmanepadasyApyanena niSedhe sati sannantAtparasmaipadameva syAdityata Aha / pUrvasUtrasyaiveti // evaJca sarpiSo'nujijJAsate ityatra 'akarmakAcca' ityAtmanepadanirvAdhamiti bhAvaH / nanu 'akarmakAcca' iti jJAdhAtorAtmanepade sanantAtkathamAtmanepadalAbha ityata Aha / pUrvavaditi // kevalAt sanvihInAt jJAdhAtorAtmanepadavidhAnAt sannantAdapi tasmAt 'pUrvava. tsanaH' ityAtmanepadamityarthaH / pratyAbhyAM shruvH|| uktaM neti // AtmanepadannetyarthaH / pratyAGAvihopasIveva gRhyate / vyAkhyAnAt / tadAha / karmapravacanIyAtsyAdeveti // Atmanepadamiti zeSaH / devadattaM pratIti // 'lakSaNetthambhUta' iti pratiH karmapravacanIyaH / pUrvavatsanaH // pUrveNeva pUrvavat / tena tulyamiti tRtiiyaantaadvtiH| pUrvazabdena snprkRtirvivkssitaa| tadAha / sanaH pUrvaH ityAdi // edidhiSate iti // sanprakRtereva dhAtorAtmanepaditvAttatprakRtikasanantAdAtmanepadam / 'neviMzaH' ityAtmanepadavidhAnAttatprakRtikasanantAdapi Atmanepadam / nanu 'zadeH zitaH' 'mriyateluGliDozca' ityAtmanepadavidhAnAt zizatsati mumUrSati ityatrApi sannantAdAtmanepadaM syAdityata Aha / zaderityAdIti // AdinA mriyateH 'luGliGozca' ityasya grahaNam / zaderityAdisUtradvaye 'pUrvavatsanaH' iti 'nAnoH' ityato neti cAnuvartya zadermiyatezca sannantAnAtmanepadamiti vyAkhyeyamityarthaH / nanvevaM sati zIyate For Private And Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Atmana siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada 2735 / propAbhyAM yujerayajJapAtreSu / (1-3-64) prayuGkte / upayuGkte / 'svarAdyantopasargAditi vaktavyam' (vA 939) / udyuGkte / niyuGkte / 'ayajJapAtreSu' kim / dvandva nyazci pAtrANi prayunakti / 2736 / samaH kSNuvaH / (1-3-65) saMkSNute zastram / 2737 / bhujo'navane / (1-3-66) odanaM bhuGkte / abhyavaharatItyarthaH / 'bubhuje pRthivIpAla: pRthivImeva kevalAm' / 'vRddho jano duHkhazatAni bhuGkte' / iha upabhogo bhujerarthaH / 'anavane' kim / mahIM bhunakti / 2738 / NeraNau yatkarma Nau cetsakartA'nAdhyAne / (1-3-67) NyantAdAtmanepadaM syAdaNau yA kriyA saiva ceNNyantenocyate / aNau mriyate ityAdAvAtmanepadanna labhyetetyata Aha / vAkyabhedeneti // 'zadeH zitaH' 'mriyateluMGliDozca' iti ekaM vAkyam / zidbhAvinaH zaderAtmanepadaM syAt mRDo luprakRtibhUtAt zitprakRtibhUtAzcAtmanepadaM syAt naanytretyrthH| tena zIyate mriyate mamAretyAdi siddhyti| sano netyaparaM vaakym| mriyatezca snnntaanaatmnepdmityprm| tena zizatsati, mumUrSati, ityAdau naatmnepdmityrthH|propaabhyaaN||aatmnepdmiti shessH| svreti|| svarau acau Adyantau yasya saH svraadyntH| tathAbhUtopasargAtparatva eva yujerAtmanepadamityarthaH / dvandvamiti // dvandvaM dvizaH nyaJci adhobilAnItyarthaH / smaakssnnuvH|| Atmanepadam iti shessH| 'samo gamyacchibhyAm' ityatraiva samo gamyucchiSNuvaH iti na sUtritam / tathA sati akarmakAdityanuvRttyA sakarmakAna syAt / ttsuucynnudaahrti| saMkSNute zastramiti // tiikssnniikrotiityrthH| bhujo'navane // avanaM rkssnnm| tato'nyatra bhujerAtmanepadamityarthaH / nanu 'bhuja pAlanAbhyavahArayoH' itti dhAtupAThe sthitam / tatra bubhuje pRthivIpAlaH pRthivImityatra na pAlanamarthaH / tathA sati anavane iti paryudAsAdAtmanepadAyogAt / nApyabhyavaharaNam , asambhavAt / nahi pRthivyA abhyavaharaNaM sambhavati / tathA 'vRddho jano duHkhazatAni bhukte' ityapi na yujyate / duHkhazatAnAmpAlanasya abhyavaharaNasya cAsambhavAt / tatrAha / iha upabhogo bhujerarthaH iti // dhAtUnAmanekArthakatvAditi bhAvaH / mahIM bhunaktIti // rakSatItyarthaH / atra raudhAdikasyaiva 'bhuja pAlanAbhyavahArayoH' ityasya grahaNam / natu 'bhujo kauTilye' iti taudAdikasyApIti bhASyam / bhujati vAsaH / kuTilI. bhavatItyarthaH / NeraNau // iha catvAryavAntaravAkyAni riti prathamaM vAkyam / pratyayagrahaNaparibhASayA riti tadantagrahaNam / AtmanepadamityadhikRtam / tadAha / NyantAdAtmanepadaM For Private And Personal Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA / 417 yatkarmakArakaM sa ceNNau kartA syAnna tvAdhyAne / Nicazca' (sU 2564) iti siddhe'kartrabhiprAyArthamidam / kabhiprAye tu 'vibhASopapadena-' (sU 2744) iti vikalpe 'aNAvakarmakAt-' (sU 2754) iti parasmaipade ca paratvAprApte / pUrvavipratiSedhenedameveSyate' / kartRsthabhAvakAH kartRsthakriyAzcodAharaNam / syAditi // aNau yat karma Nau cediti dvitIyaM vAkyam / 'kartari karmavyatihAre' itivatkamazabdo'tra kriyAparaH / yattadornityasambandhAt taditi labhyate / tathAca aNI yA kriyA sA Nyante cediti labhyate / evaM sati pacati pAcayatItyAdau sarvatra aNau kriyAyAH Nyante avazya. sattvAdvAkyamidamanarthakam / tasmAt aNI yA kriyA saiva Nyante cedityevakAro labhyate / tatazca dvitIyavAkyasya phalitamAha / aNau yA kriyA saiva ceNNyantenocyeta iti // sa karteti tRtIya vAkyam / atra aNau yat karma Nau ceditynuvrtte| karmazabdo'tra kArakavizeSaparaH / shbdaadhikaaraashrynnaat| tadetadAha / aNau yatkarmakArakaM sa ceNNau kartA syAditi // atra tacchabdasya vidheyasamarpakakartRzabdAnusAreNa pulliGgatA jJeyA / 'zaityaM hi yatsA prakRtijalasya' itivat / atha 'anAdhyAne' iti caturthe vAkyaM vyAcaSTe / na tvAcyAne iti // AdhyAnamutkaNThApUrvakaM smaraNam / tatra nAtmanepadamiti prasajyapratiSedho'yamiti mnyte| vastutastu AdhyAne AtmanepadannetyarthAzrayaNe bhavatItyatra no'nvitatvena asAmarthyAdAdhyAnazabdena samAsAsambhavAt paryudAsa evAyam / 'na tvAdhyAne' iti mUlantu phalitArthakathanaparameva / tathAca AdhyAnabhinne'rthe vidyamAnAt NyantAdAtmanepadaM syAdityevaM prathamavAkya eva AdhyAne ityasyAnvayAt trINyevAtrAvAntaravAkyAnIti yuktam / vAkyatrayamityeva ca bhASye dRzyate / nanu 'Nicazca' iti siddhe kimarthamidaM sUtramityata Aha / NicazcetIti // paragAminyapi phale AtmanepadArthamityarthaH / syAdetat / 'vibhASopapadena pratIyamAne' iti sUtraM vakSyate / kartRgAmini kriyAphale yadAtmanepadaM vihitaM tat upapadena kriyAphalasya kartRgAmitve gamye vA syAditi tadarthaH / svaM yajJaM yajati yajate vetyAyudAharaNam / 'NeraNau' ityasya tu darzayate bhavaH ityanupadameva udAharaNaM vakSyate iti sthitiH / tatra darzayate bhavaH svayamevetyatra phalasya kartRgAmitvavivakSAyAM NeraNAviti nityamAtmanepadamiSyate / tatra paratvAt 'vibhASopapadena' iti vikalpaH syAt / 'NeraNau' ityasya phale AtmagAmitvagamakopapadAbhAve sAvakAzatvAt / kiJca 'aNAvakarmakAcittavatkartRkAt' iti vakSyate / aNyante yo dhAturakarmakaH cittavatkartRkazca tasmAt NyantAt parasmaipadaM syAditi tadarthaH / zete kRSNaH / taM gopI zAyayatItyudAharaNam / NeraNAvityasya tu darzayate bhava ityudAharaNaM viSaya iti sthitiH| tatra lUdhAtoH lunAti kedAraM devadattaH ityatra cittavatkartRkatvAt lUyate kedAraH iti karmakartari karmaNaH kedArasya kartRtvena vivakSitatayA akarmakatvAJca lAvayate kedAra iti NyantAt 'NeraNau' ityAtmanepadaM bAdhitvA paratvAt 'aNAvakarmakAt' iti parasmaipadameva syAt / NeraNAvityasya darzayate bhavaH ityatra sAvakAzatvAdityata Aha / kaJabhiprAye viti // pUrvavipratiSedheneti // pUrvavipratiSedhAzrayaNe rAjA darzayate 53 For Private And Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 418 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada tathAhi / pazyanti bhavaM bhaktAH / cAkSuSajJAnaviSayaM kurvantItyarthaH / preraNAMzatyAge pazyati bhavaH / viSayo bhavatItyarthaH / tato hetumaNNic / darzayanti iti bhASyaprayogo maanm| anyathA tatra 'aNAvakarmakAt' iti prsmaipdaaptteH| darzanaviSayo bhavatItyarthe pazyati bhavaH ityatra dRzeraNAvakarmakatvAt cittavatkartRkatvAcca 'vibhASopapadena' iti vikalpabAdhaviSaye pUrvavipratiSedhAzrayaNe tu vyAkhyAnameva zaraNam / anye tu darzayate rAjA iti bhASyaprayogaH phalasya paragAmitvAviSayo bhaviSyati / evaJca kartRgAmini kriyAphale paratvAdaNAvakarmakAdityasya pravRttau na kiJcidvAdhakamiti pUrvavipratiSedhAzrayaNazcintyamityAhuH / taccintyam / aNAvakarmakAdityasya paragAminyapi phale paratvAt pravRtterdurvAratvAt / nahyaNAvakarmakAdityatra karmabhiprAye ityasti / 'kharitatritaH kabhiprAye' ityasya bahuvyavahitatvAditi zabdaratne prapaJcitam / nanu darzanaviSayo bhavatItyarthe darzayate bhavaH ityatra vastuto darzanakarmIbhUtasyaiva bhavasya kartRtvavivakSAyAM tasya -- karmavatkarmaNA' iti karmavadbhAvAt 'bhAvakarmaNoH' ityAtmanepadasiddheH 'NeraNau' iti sUtraM vyarthamityata Aha / kartRstheti // kartRsthaH bhAvo yeSAM te kartRsthabhAvakAH / kartRsthA kriyA yeSAM te kartRsthakriyAH evaMvidhA dhAtava iha sUtre udAharaNam / 'karmavatkarmaNA' ityasya tu karmasthabhAvakAH karmasthakriyAzcodAharaNamiti prakRtasUtre 'karmavatkarmaNA' iti sUtre ca bhASye spaSTam / ato viSayabhedAt 'karmavat karmaNA' ityanena 'NeraNau' ityasya na gatArthateti bhAvaH / aparispandanasAdhanasAdhyo dhAtvartho bhAvaH / yathA drshnshrvnnaadiH| parispandanasAdhanasAdhyo dhAtvarthaH kriyA / yathA pAkAdiH / yadyapi darzane cakSurunmIlanAdirUpaM spandanamasti / tathApi tadbhivahastapAdAdiceSTaivAtra spandanamityavirodhaH / tatra kartRsthabhAvakamudAharati / pazyanti bhavaM bhaktAH iti // sakarmakeSu dhAtuSu phalavyApArayordhAtuH / yathA pacerviklittyanukUlo vyaapaarH| tatra viklittiH phalam / tdnukuulo'dhishrynnaadirvyaapaarH| dhAtUpAttavyApArAzrayaH kartA devadattAdiH / vyApAravyadhikaraNadhAtUpAttaphalAzrayabhUtaGkarma / yathA taNDulAn pacatItyatra viklityAzrayAstaNDulA iti sthitiH / prakRte ca dRzezcAkSuSajJAnAnukUlavyApArArthakatve sakarmakatvAnupapattiH / phalasya cAkSuSajJAnasya tadanukUlaprayatnAdezca samAnAdhikaraNatvAt / ato dRzezcAkSuSajJAnaviSayatvApattyanukUlavyApAro'rthaH / tatra jJAnaviSayatvApattiH phalam / tadanukUla: prayatnAdivyApAro devadattaniSThaH / evaJca prayatnAdivyApAravyadhikaraNacAkSuSajJAnaviSayatvarUpaphalAzrayo ghaTAdiH karmeti yujyate / tadetadAha / cAkSuSajJAnaviSayaM kurvantItyarthaH iti // prera. Neti // yathA cAkSuSajJAnaviSayatvApattireva dRzeroM vivakSitaH / natu tadanukUlavyApAraH kRJdhAtugamyaH preSaNAMzaH / tadA pazyati bhavaH ityasya cAkSuSajJAnaviSayassampadyate ityarthaH / saukaryAti. zayavivakSayA anukUlavyApArAMzasya avivakSA boddhyA / tathAca cAkSuSajJAnaviSayatvApattereva dRzya. rthatvAttadAzrayasya bhavasya kartRtvameva / tadAha / viSayo bhavatItyarthaH iti // lakSaNayA cAkSuSajJAnaviSayo bhavatItyartha ityrthH| nacAtra bhavasya vastuto darzanakarmaNaH iha kartRtvAt 'karmavatkarmaNA tulyakriyaH' iti karmavattvAdyagAdikameva syAnna tu zabAdIti zaGkayam / 'karmavatkarmaNA' ityasya karmasthabhAvakeSu karmasthakriyeSu ca prvRtteH| ataH karmakartaryapi zabAdikameveti bhaavH| tataH For Private And Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 419 bhavaM bhaktAH / pazyantItyarthaH / punarNyarthasyAvivakSAyAM darzayate bhavaH / iha prathamatRtIyayoravasthayodvitIyacaturyozca tulyo'rthaH / tatra tRtIyakakSyAyAM na taG / kriyAsAmye'pyaNau karmakArakasya No kartRtvAbhAvAt / catujhaM tu taG / dvitIyAmAdAya kriyAsAmyAt / prathamAyAM karmaNo bhavasyeha kartRtvAJca / iti // kriyA tu gamyaM preSaNAMzaM vihAya cAkSuSajJAnaviSayatvApattivRttedRzerhetumaNNijityarthaH / darzayanti bhavaM bhaktAH iti // cAkSuSajJAnaviSayatvamApAdayantIti Nijantasya phalito'rthaH / tadAha / pazyantItyarthaH iti // cAkSuSajJAnaviSayakurvantItyarthaH / punariti // cAkSuSajJAnaviSayatvamApAdayantItyarthake darzayanti bhavaM bhaktA ityuktodAharaNe Nijarthasya ApAdanAMzasya avivakSAyAM prakRtasUtreNAtmanepade sati darzayate bhava ityudAharaNamityarthaH / atra Nyantasya preraNArahite'rthe lakSaNA / gaGgAyAGghoSa ityatra TApa iva NicaH sthitiH / curAderAkRtigaNatvAt svArthiko Nijityanye / iheti // avasthA padavizeSAtmakAvayavasannivezavizeSaH / prathamA ca dvitIyA ca prthmdvitiiye| tayoravasthayoriti vigrahaH / 'sarvanAmno vRttimAtre' iti prathamAzabdasya puvattvam / pazyanti bhavaM bhaktA iti prathamAvasthA / padavizeSasandarbha iti yAvat / avasthaiva kakSyeti vyavahariSyate mUle / kakSyA hi rAjadhAnyAdau janavizeSasaGghAtanivAsAtmikA anantarasthAnaprApikA / tadyathA / rAmAyaNe 'A paJcamAyAH kakSyAyAH nainaGkazcidavArayat' ityAdi / idaJca prathamavAkyam / preraNAMzatyAge pazyati bhava iti dvitIyavAkyasya upapAdakam / cAkSuSajJAnaviSayatvApAdane dRzyarthe preraNAMzatyAgasya preraNAviziSTArthakadRzighaTitaprathamavAkyAbhAve asambhavAt / preraNAMzatyAge pazyati bhava iti dvitIyA kakSyA tu darzanaviSayatvApattimAtrArthakAddhetumaNNici darzayanti bhavaM bhaktA iti tRtIyavAkyasya pazyanti bhavaM bhaktA iti prathamavAkyasamAnArthakasya upapAdikA / cAkSuSajJAnaviSayatvApAdanAnukUlavyApArArthavRttedazahetumaNNici cAkSuSajJAnaviSayatvApattyanukUlavyApArAntarasyApi pravezApatteH / tRtIyaM vAkyantvidandarzayantIti NyarthasyAvivakSAyAM darzayate bhavaH iti caturthavAkyasya darzanaviSayo bhavatIti dvitIyavAkyasamAnArthakasya NyantaghaTitasyopapAdakamiti spaSTameva / tathAca prathamatRtIyayoH kakSyayoH pazyanti bhavaM bhaktAH, darzayanti bhavaM bhaktAH, ityanayoH tathA pazyati bhavaH, darzayate bhavaH, iti dvirtAyacaturyoH kakSyayozca tulyo'rtha ityarthaH / tatra prathamadvitIyayoH kakSyayoH dRzerNyantatvAbhAvAdeva taGo na prasaktiriti matvA Aha / tatra tRtIyakakSyAyAnna taGiti // kuta ityata Aha / kriyAsAmye'pIti // darzayanti bhavaM bhaktA iti tRtIyakakSyAyAH, pazyanti bhavaM bhaktAH, iti prathamakakSyAsamAnArthakatayA aNau yA kriyA saiva ceNNyantenocyatetyaMzasya sattve'pi prathamakakSyAyAmaNau karmakArakasya bhavasya darzayanti bhavaM bhaktA iti tRtIyakakSyAyAM Nau kartRtvAbhAvAdityarthaH / evaJcaturthakakSyopapAdikA tRtIyakakSyaiSA pratyudAharaNaJcetyuktA bhavati / aNau yA kriyA saiva ceNNyantenocyatetyaMzasya tu addhyAropitapreraNapakSe dvitIyakakSyAyAnna taGiti vakSyate / caturthakakSyA tu prakRtasUtrasyodAharaNamityAha / caturthyAntu taGiti // 'NeraNau' iti prakR. tasUtreNeti zeSaH / tadevopapAdayati / dvitIyAmAdAyeti // pazyati bhava iti dvitIyakakSyA For Private And Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 420 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada evamArohayate hastItyapyudAharaNam / Arohanti hastinaM hastipakAH / nyagbhAvayantItyarthaH / tata Arohati hastI / nygbhvtiityrthH| tato Nic Arohayanti / ArohantItyarthaH / tata Arohayate nyagbhavatItyarthaH / yadvA pazyantyArohantIti prathamakakSyA prAgvat / tataH karmaNa eva hetutvAropANNic / darzayati bhavaH / Arohayati hastI / pazyata Arohatazca prerayatItyarthaH / tato NijbhyAM tatprakRti yAM yA cAkSuSajJAnaviSayatvApattirUpA kriyA tasyA eva darzayate bhava iti caturthakakSyAyAM Nyanta. dRzyarthatvAdityarthaH / anena aNau yA kriyA saiva ceNNyantenocyatetyaMza upapAditaH / atha aNau yatkarmakAraka Nau sa cetkartA syAdityazamupapAdayati / prathamAyAmiti // pazyanti bhavaM bhaktA iti prathamakakSyAyAM aNyantadAzikarmaNo bhavasya darzayate bhava iti caturthakakSyAyAM NyantadRzikartRtvAcetyarthaH / atha kartRsthakriyAdhAtumudAharati / evamArohayate hastItyapyudAharaNamiti // tatra prathamakakSyAmAha / Arohanti hastina hastipakAH iti // hastinampAntIti hstipaaH| ta eva hastipakAH / svArthe kaH / uparibhAgAkramaNAnukUlavyApAro ruherarthaH / tatra prAsAdamArohatItyAdau uparibhAgAkramaNAnukUlavyApArassopAnagamanAdiH / iha tu uccasya hastino nyagbhAvanameva uparibhAgAkramaNAnukUlo vyApAro vivakSitaH / tacca nIcIkaraNam / tadAha / nyagbhAvayantIti / atra uparibhAgAkramaNAnukUlanyagbhAvanAnukUlo'GkuzapAtAdiH vyApAraH / uparibhAgAkramaNAnukUlanyagbhavanaM phalam / tadAzrayatvAddhastI karma / tAdRzavyApArAzrayatvAddhastipakAH krtaarH| atha dvitIyakakSyAmAha / tataH iti // preraNAMzaparityAge sati uparibhAgAkramaNAnukUlanyagbhavanArthakAllaTi Arohati hastIti bhavatItyarthaH / preSaNAMzaparityAge phalitamAha / nyagbhavatItyarthaH iti // atha tRtIyakakSyAmAha / tato Nijiti // preSaNAMzaM parityajya nyagbhavanArthakatvamAzritAt dhAtoH preSaNavivakSAyAM hetumaNijiti bhAvaH / ArohayantIti // hastinaM hastipakA iti zeSaH / preSaNAMzanivRttau Nijantasya phalitamarthamAha / ArohayantItyarthaH iti // AkramaNAya hastinaM nyagbhAvayantIti yAvat / caturthakakSyAmAha / tataH iti // avivakSitapreSaNAt NyantAt prakRtasUtreNAtmanepade Arohayate iti rUpa. mityarthaH / preSaNAMzatyAge sati Nyantasya phalitamarthamAha / nyagbhavatItyarthaH iti // tadevaM nivRttapreSaNAddhAtoH prakRte'rthe Nijidhyate, iti pakSamAzrityodAhRtam / idAnImadhyAropitapreSaNapakSamAzritya Aha / yadreti // pazyantIti // pazyanti bhavaM bhaktA iti, Arohanti hastinaM hastipakAH iti ca, prathamakakSyA puurvvdyaakhyeyetyrthH| dvitiiykkssyaamaah| tataH karmaNaH iti // dRzeH ruhezca prathamakakSyAyAM karmIbhUtasya bhavasya hastinazca prayojakakartRtvarUpahetutvAropAddhetumaNNijityarthaH / darzayati bhavaH iti // bhaktAniti zeSaH / tadAha / pazyata Arohatazca prerayatItyarthaH iti // cAkSuSajJAnaviSayatvamApAdayato bhaktAn bhavaH prerayati nyagbhAvayato hastipAn hastI prerayatItyarthaH / ubhayatra hetumaNNic / tatra prakRtibhyAM dRziruhibhyAmekaikampre. raNam / NicA tu tadviSayakamekaikampreraNAntarampratIyate iti sthitiH / caturthakakSyAmAha / tato For Private And Personal Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 421 bhyAM ca upAttayordvayorapi preSaNayostyAge darzayate Arohayate ityudAharaNam / arthaH prAgvat / asminpakSe dvitIyakakSyAyAM na taG / samAnakriyAtvAbhAvANNijarthasyAdhikyAt / anAdhyAne' kim / smarati vanagulma kokila: / smarayati vanagulmaH / utkaNThApUrvakasmRtau viSayo bhavatItyarthaH / 'bhIramyorhetubhaye' (sU 2594) vyAkhyAtam / 2739 / gRdhivaJcayoH pralambhane / (1-3.69) pratAraNe'rthe NyantAbhyAmAbhyAM prAgvat / mANavakaM gardhayate, vaJcayate vA / 'pralambhane' kim / zvAnaM grdhyti| abhikAGkSAmasyotpAdayatItyarthaH / ahiM vaJcayati / varjayatItyarthaH / 'liya: sammAnanazAlinIkaraNayozca' (sU 2592) / vyAkhyAtam / NijbhyAmiti // hetumaNNijbhyAM tatprakRtibhUtaziruhibhyAJca upAttayoH preraNayostyAge sati cAkSuSajJAnaviSayo bhavati bhava iti nyagbhavati hastIti cArthaH paryavasyati / tatra prakRtasUtre NAtmanepade darzayate bhavaH Arohayate hastIti ca siddhmityrthH| pazyanti bhavaM bhaktA iti Arohanti hastinaM hastipakA iti ca prathamakakSyAyAGkarmaNo bhavasya hastinazca tRtIyakakSyAyAGkartRtvAt prathamakakSyAyAM aNau yA kriyA tasyA evAtra tRtIyakakSyAyAM sattvAceti tRtIyakakSyAyAmudAharaNe sUtrapravRttirupapAdyA / naca prathamakakSyAyAJcAkSuSajJAnaviSayaGkurvantIti nyagbhAvayantIti prakRtyupAttasya preSaNAMzasya tRtIyakakSyAyAM tyAgAdaNau yA kriyA saiva ceNNyantenocyeteyaMzasya kathaM pravRttiriti vAcyam / saiva caNNyantenetyatra AdhikyamAnaM vyavacchidyate, natu nyUnatvamapi ityadoSAt / nanu dvitIyakakSyAyAmeva kuto na taDityata Aha / asminpakSe dvitIyeti // kuta ityata Aha / samAnakriyAtvAbhAvAditi // dvitIyakakSyAyAM aNau yA kriyA saiva ce. eNyantenocyatetyaMzasyAbhAvAditi yAvat / tadevopapAdayati / Nijarthasyeti // riti kim / pazyatyArohatIti nivRttapreSaNAnmA bhUt / smarati vanagulmakokilaH iti // smRtiviSaya tvamApAdayatItyarthaH / pakSadvaye'pyeSA prathamakakSyA dvitIyatRtIyakakSyayorapyupalakSaNam / tatra nivRttapreSaNapakSe smarati vanagulma iti dvitIyakakSyA / smRtiviSayo bhvtiityrthH| smarati vanagulmakokila iti tRtIyakakSyA / smRtiviSayatvamApAdayatItyarthaH / adhyAropitapreSaNapakSe tveSA dvitiiykkssyaa| smarantamprerayatItyarthaH / smarayati vanagulmaH iti // pratyudAharaNamidam / nivRttapreSaNapakSe caturthakakSyaiSA / adhyAropitapreSaNapakSe tu tRtIyakakSyeti bodhyam / 'smR AdhyAne' iti ghATAdikatvena mittvAdrasvaH / vistarastvatra prauDhamanoramAzabdaratnazabdenduzekhareSva. nusndheyH| gRdhivaJcyoH // pralambhanaM pratAraNamiti matvA Aha / pratAraNe'thai iti // prAgvaditi // AtmanepadamityarthaH / dhAtUnAmanekArthakatvAdanayoH pratAraNe vRttiH / mithyopa For Private And Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 422 siddhAntakaumudIsahitA [Atmanepada 2740 / mithyopapadAtkRJo'bhyAse / (1-3-71) 'Ne:' ityev| padaM mithyA kArayate / svarAdiduSTamasakRduJcArayatItyarthaH / 'mithyopapadAt ' kim / padaM suSTu kArayati / 'abhyAse' kim / sakRtpadaM mithyA kArayati / 'svaritabhita: karvabhiprAye kriyAphale' (sU 2158) / yajate / sunute / 'karmabhiprAye' kim / Rtvijo yajanti / sunvanti / . 2741 / apAhadaH / (1-3-73) nyAyamapavadate / kaJabhiprAye ityeva / apavadati / 'Nicazca' (sU 2564) / kArayate / 2742 / samudAjhyo yamo'granthe / (1-3-75) 'agranthe' iti cchedaH / brIhIna saMyacchate / bhAramudyacchate / vastramAyacchate / * agranthe' kim / udyacchati vedam / adhigantumudyamaM karotItyarthaH / kabhiprAye ityeva / brIhIna saMyacchati / 2743 / anupasargAjjJaH / (1-3-76) ___ gAM jAnIte / 'anupasargAt' kim / "svarga lokaM na prajAnAti" / kathaM tarhi bhaTTiH-'itthaM nRpaH pUrvamavAluloce tato'nujajJe gamanaM sutasya' iti / karmaNi liT / nRpeNeti vipariNAmaH / padAt // abhyAsavRttamithyAzabdopapadakAt kRtraH AtmanepadamityarthaH / ita UrdhvaM riti nivRttam / apAdvadaH // apapUrvAdvadadhAtorAtmanepadamityarthaH / nyAyamapavadate iti // vadanena nirasyatItyarthaH / kimiha vacanamna kuryAnnAsti vacanasyAtibhAraH' iti nyAyAt / samudA bhayo / sam ut AG etatpUrvAt agranthaviSayakAt yamerAtmanepadamityarthaH / vrIhIn saM. yacchate iti // saGgrahAtItyarthaH / bhAramudyacchate iti // udgRhNAtItyarthaH / vastramAyacchate iti // kaTyAdau nibanAtItyarthaH / karvabhiprAye ityeveti // vAhIn saMyacchatIti // parArtha saGgrahAtItyarthaH / 'AGo yamahanaH' ityeva siddhe AGgrahaNaM sakarmakArtham / tasya akarmakAdeva pravRtteriti bodhyam / anupasargAjjJaH // anupasargAt jJAdhAtorAtmanepadamityarthaH / 'akarmakAcca' ityeva siddhe sakarmakArthamidam / tadAha / gAAnIte iti // anupUrvakasya anumatyarthakasya jJAdhAtorupasargapUrvakatayA prakRtasUtrasyApravRtteH sakarmakatayA 'akarmakAcca' itysyaapyprvRtteH| anujajJe iti // kathamAtmanepadamityarthaH / samAdhatte / kamaNi liDiti // tathAca 'bhAvakarmaNoH' ityAtmanepadamiti bhAvaH / sutasya gamanamanujJAtamityarthaH phalati / nanvevaM sati nRpa iti prathamAntasya kathamihAnvaya ityata Aha / nRpeNeti vipariNAmaH iti // avAluloce For Private And Personal Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 2744 / vibhASopapadena pratIyamAne / (1-3-77) 'svaritaSitaH' ityAdipaJcasUtryA yadAtmanepadaM vihitaM tatsamIpoJcAritena padena kriyAphalasya kartRgAmitve dyotite vA syAt / svaM yajJaM yajati-yajate vaa| svaM kaTaM karoti-kurute vA / svaM putramapavadati-apavadate vA / svaM yajJaM kArayati--kArayate vA / svaM brIhi saMyacchati-saMyacchate vA / svAM gAM jAnAti -jAnIte vaa| ityatrAnvitaM nRpa iti prathamAntaM tRtIyayA vipariNamitamatrAnuSajyate ityarthaH / vibhASopapadena // svaritabhita ityAdIti // 'svaritaaitaH kabhiprAye kriyAphale, apAdvadaH, Nicazca, samudAbhyo yamo'granthe, anupasargAjjJaH' iti paJcasUtrItyarthaH / samIpoccAritampadamupa. padam , natu 'tatropapadaM saptamIstham' iti saGketitam / asambhavAt / tadAha / samIpoccAritena padeneti // phalasya kartRgAmitve nityamAtmanepade paJcasUtrayA prApte vibhASeyamiti 'naveti vibhASA' iti sUtre bhASye spaSTam / svaM yajJamiti // svIyamityarthaH / atra svazabdenaiva phalasyAtmagAmitvAvagamAt 'svaritajitaH' iti nityamAtmanepadasyAnena vikalpaH / svaM yajJa kArayatItyatra 'Nicazca' ityasyAnena vikalpaH / svaM vrIhimiti // atra 'samudAGjhyo yamaH' ityasyAnena vikalpaH / svAM gAmiti // atra 'anupasargAjjJaH' ityasyAnena vikalpaH // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAmAtmanepadavyavasthA smaaptaa| For Private And Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIrastu / // atha tiGantaparasmaipadaprakaraNam // 'zeSAtkartari parasmaipadam' (2159) atti / 2745 / anuparAbhyAM kRnyH| (1-3-79) kRrtRge'pi phale gandhanAdau ca parasmaipadArthamidam / anukaroti / parAkaroti / kartarItyeva / bhAvakarmaNormA bhUt / na caivamapi karmakartari prasaGgaH / kAryAtidezapakSasya mukhyatayA tatra 'karmavatkarmaNA-' (sU 2766) ityAtmanepadena pareNAsya bAdhAt / zAstrAtidezapakSe tu kartari zap' (sU 2167) ityataH 'zeSAt -' (sU 2159) ityatazca kartRgrahaNadvayamanuvartya kataiva yaH kartA na tu karmakartA tatreti vyAkhyeyam / atha parasmaipadavyavasthAnirUpayitumupakramate // zeSAtkartarIti // anuparAbhyAM kRnyH|| parasmaipadamiti zeSaH / nanu 'svaritatritaH' ityAtmanepadasya kartRgAminyeva phale vidhAnAdakartRgAmini phale 'zeSAtkartari' iti parasmaipadasya siddhatvAt kimarthamidamityata Aha / kartRge ceti / gandhanAdAviti // gandhanAvakSepaNasevanasAhasikyapratiyatnaprakathanopayogeSu ityarthaH / mA bhuuditi|| bhAve karmaNi lakArasya kartRge phale parasmaipadanivRttyartha kartarItyasyAnuvRttiriti bhaavH| nanu kartarItyasyAnuvRttAvapi anukriyate zabdaH svayamevetyatra karmakartari parasmepadandurimityAzaGkaya prihrti| naceti // evamapi kartarItyasyAnuvRttAvapi karmakartari Atmanepadasya prasaGgo na zaGkaya ityarthaH / kuta ityata Aha / kAryAtidezeti // tatra karmakartari 'karmavatkarmaNA tulyakriyaH' ityAtmanepadena pareNAsya parasmaipadasya bAdhAdityanvayaH / nanu karmaNi yacchAstraM tat 'karmavakarmaNA' iti karmakartaryatidizyate / tathA cAtra karmakartari 'bhAvakarmaNoH' ityAtmanepadazAstramiha prAptam / tasya ca paratvAbhAvAt 'anuparAbhyAM kRjaH' ityanena kathaM bAdhaH syAdityata Aha / kAryAtidezapakSasya mukhyatayeti // zAstrAtidezasya kAryAtidezArthatayA kAryAtidezasya mukhytvm| tatazca karmavat karmaNetyanena karmaNi vihitamAtmanepadaM karmakartari vidhiiyte| tasya ca paratvAttenAtmanepadena 'anuparAbhyAm ' iti parasmaipadakarmakartari bAdhamarhatIti bhAvaH / 'karmavakarmaNA' ityatra zAstrAtidezamabhyupagamya Aha / zAstrAtidezapakSe tviti // 'anuparAbhyAM kRSaH' ityatra 'kartari karmavyatihAre' ityasmAdekakartRgrahaNamanuvartate / tathA 'zeSAt kartari parasmaipadam' ityasmAt dvitIyaM krtRgrhnnmnuvrtte| tathA ca svabhAvata eva yaH kartA, natu viva For Private And Personal Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baalmnormaa| 425 2746 / abhipratyatibhyaH kSipaH / (1-3-80) 'kSipa preraNe' / svaritet / abhikSipati / 2747 / praadhH| (1-3-81) pravahati / 2748 / prem'ssH| (1-3-82) parimRSyati / bhauvAdikasya tu parimarSati / iha pareriti yoga vibhajya vaherapIti kecit / 2749 / vyAGparibhyo ramaH / (1-3-83) viramati / 2750 / upAcca / (1-3-84) yajJadattamuparamati / uparamayatItyarthaH / antarbhAvitaNyartho'yama / kSAdhInaH karmakartA tathAvidhakartayeya 'anuparAbhyAM kRJaH' parasmaipadamiti labhyate / evaJca karmakartari nAsya pravRttirityarthaH / abhiprati // parasmaipadamiti zeSaH / ravaritediti // tatazca kartagAmini phale Atmanepade prApte anena tatrApi parasmaipadamiti bhAvaH / abhikSipatIti // pratikSipati atikSipati ityapyudAhAryam / praadvhH|| prapUrvAdvaheH parasmaipadamityarthaH / vaheH svaritettvAt karpagAminyAtmanepade prApte tatrApyanena parasmaipadam / prem'ssH|| parasmaipadamiti zeSaH / 'mRSastitikSAyAm' iti devAdikasya svaritettvAt padadvaye prApte ayaM vidhiH| tadAha / parimRSyatIti // caurAdikasyApi 'AdhRSAdvA' iti NijabhAve svaritettve'pi parasmaipadameva primrsstiiti| bhauvAdikasya tviti // 'mRSu sahane, secane ca' iti bhauvAdikasya tu parasmaipaditvAt parimarSatItyeva rUpaM siddham / ato'smin sUtre tasya na grahaNamiti bhAvaH / iheti // pareriti yogo vibhjyte| vaha ityanuvartate / parervahaH parasmaipadamityarthaH / parivahati / mRSa iti yogAntaram / tatra pareH ityanuvartate pareH mRSaH parasmaipadamityuktortha iti kecidAhurityarthaH / bhASye tvayaM yogavibhAgo na dRzyate / vyAGparibhyo ramaH // parasmaipadamiti zeSaH / rameranudAttatvAdvidhirayam / viramatIti | Aramati, pariramati, ityapyudAhAryam / upAca // upapUrvAdapi rameH parasmaipadamityarthaH / uttarasUtre upAdityasyaivAnuvRttaye vyAparyupebhyo rameriti noktam / atra viramatItyarthe uparamatIti nodAharaNam / tasya akarmakatayA uttarasUtreNa parasmai. padavikalpavidhAnAt / atassakarmakamudAharati / yajJadattamuparamatIti // nanu virAmArthakatvAt kathaM sakarmakatetyata Aha / uparamayatItyarthaH iti // nanu NijabhAvAt kathamayamoM labhyate ityata Aha / antarbhAvitaNyartho'yamiti // dhAtUnAmanekArthatvAditi bhAvaH / 54 For Private And Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [parasmaipada 2751 / vibhASA'karmakAt / (1-3-85) upAdramerakarmakAtparasmaipadaM vaa| uparamati-uparamate vA / nivartate ityarthaH / 2752 / budhayudhanazajanechudrusabhyo NeH / (1-3-86) ebhyo NyantebhyaH parasmaipadaM syAt / 'Nicazca' (sU 2564) ityasyApavAdaH / bodhayati padmam / yodhayati kASThAni / nAzayati duHkham / janayati sukham / adhyApayati / prAvayati / prApayatItyarthaH / drAvayati / vilApayatItyarthaH / srAvayati / syandayatItyarthaH / 2753 / nigaraNacalanArthebhyazca / (1-3-87) vibhASA'karmakAt // upAditi rama iti parasmaipadamiti cAnuvartate / tadAha / upAdrame riti // budhayudha / vudha yudha naza jana iG gru dru essaandvndvH| bodhayati padmamiti // sUrya iti zeSaH / budhirvikasanArthakaH / vikasati padmam / tadvikAsayati sUrya ityarthaH / 'aNAvakarmakAJcittavatkatakAt' iti parasmaipadantu na sidhyati / aNau padmasya kartRtayA cittavatkartRkatvAbhAvAt / yodhayati kASThAnIti // kASThAni yudhyante svayameva / tAni yodhayatItyarthaH / aNAvacittavatkartRkatvAt 'aNAvakarmakAt' ityasya na praaptiH| ata eva yodhayati devadattamiti nodAhRtam / 'aNAvakarmakAJcittavatkartRkAt' ityeva siddheH / evamagre'pi jJeyam / nAzayati duHkhamiti // duHkhaM nazyati / tat nAzayati harirityarthaH / janayati sukhamiti // jAyate sukham / tat janayati harirityarthaH / adhyApayatIti // adhIte vedaH svayameva / tamadhyApayatItyarthaH / 'pugatau' ityasyodAharati / prAvayatIti // gatyarthakatvaM matvA Aha / prApayatItyarthaH iti // drAvayatIti // dravatyAjyaM tat drAvayatItyarthaH / dhAtordravIbhAvArthakatvaM matvA Aha / vilApayatItyarthaH iti // srAvayatIti // sravati jalam / tatsrAvayatItyarthaH / dhAtoH syandanArthakatvaM matvA Aha / syandayatItyarthaH iti // "prItiM bhaktajanasya yo janayate" ityAtmanepadantu prAmAdikameva / yadvA bhaktajanaH harau prItiM janayatyAtmaviSaye tAM hariH janayate iti NyantANNau rUpam / prayojyakartuH zepatvavivakSayA bhaktajanasyeti ssssttiityaahuH| nigaraNa // nigaraNaM bhakSaNam / calanaGkampanam / etadarthakebhyo NyantebhyaH parasmaipadamityarthaH / pUrvasUtre drutaNAGgrahaNantu acalanArthAnAmeva / ata eva mUle prApayatItyAdi vyAkhyAtaM pAnamapi bhakSaNameva 'apo'nAti' iti shruteH| ataeva 'na pAdamyAGyamAGayasa' iti sUtre pAgrahaNamarthavat / "na pIyatAnAma cakorajihvayA kthnycidetnmukhcndrcndrikaa| imAGkimAcAmayase na cakSuSA cirazcakorasya bhvnmukhspRshii||" iti zrIharSazloke AcAmayeti pRthkpdm| aH viSNuH tasyAH strI I: lkssmiiH| tayA sahitA se ityekArAntasya sezabdasya sambodhanam / 'eDsvAt' iti sambuddhilopa For Private And Personal Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 427 nigArayati / Azayati / bhojayati / calayati / kampayati / 'adeH pratiSedhaH' (vA 959) / Adayate devadattena / 'gatibuddhi-' (sU 540) iti karmatvam 'AdikhAdyorna' (vA 1109) iti pratiSiddham / 'nigaraNacalana-' (sU 2753) iti sUtreNa prAptasyaivAyaM niSedhaH / zeSAdityakartrabhiprAye parasmepadaM syAdeva / AdayatyannaM vttunaa|| 2754 / aNAvakarmakAccittavatkartRkAt / (1-3-88) NyantAtparasmaipadaM syAt / zete kRSNastaM gopI zAyayati / 2755 / na pAdamyAGayamAGayasaparimuha rucinRtivadavasaH / (1-3-89) ebhyo NyantebhyaH parasmaipadaM na / pibatinigaraNArthaH / itare cittavatkartRkAkarmakAH / nRtizcalanArtho'pi / tena sUtradvayena prAptiH / pAyayate / iti vyAkhyeyamiti prauDhamanoramAyAM sthitam / vastutastu cakSuSormukhacandrikAkarmakapAnAtmakAcamanAsambhavAdAcAmirAdare lAkSaNikaH / ato nigaraNArthakatvAbhAvAnna parasmaipadam / nacaivaM sati 'pratyavasAnArthakatvAbhAvAccakSuSoH 'gatibuddhi' iti karmatvanna syAditi zaGkayam / na hyAcAmiratra kevale Adare vartate / kintu darzanapUrvakAdare vartate / sAdarajJAne lAkSaNika iti yAvat / tatazca buddhyarthakatvAdAcAmeH cakSuSoH karmatvanirbAdhamityAdi zabdenduzekhara prapAJcatam / adeH pratiSedhaH iti // adeya'ntAt nigaraNArthakatayA prAptasya parasmaipadasya pratiSedho vaktavya ityarthaH / Adayate devadattenetyatra adeH pratyavasAnArthatvAt prayojyakarturdevadattasya karmatvamAzaGkaya Aha / gatibuddhIti // nanvAdayatyannaM vaTuneti katham / nigaraNArthakatayA prAptasya parasmaipadasya adeH pratiSedhAdityata Aha / nigaraNacalaneti sUtreNa prAptasyaivAyaniSedhaH iti // natu zeSAtkartari iti prAptasyetyevakArArthaH / 'anantarasya' iti nyAyAditi bhAvaH / aNAvakarmakAt // NyantAditi zeSapUraNam / rityanuvRtteriti bhaavH| aNau yo dhAturakarmakaH cittavaskartRkazca tasmAt NyantAtparasmaipadamiti yAvat / cittavatkartRkAditi kim / brAhayaH zuSyanti tAn zoSayate / akarmakAtkim / kaTaGkaroti / taM pryungkte| kttngkaaryte| na paadmyaangym|| pA dami Autham AGayasa parimuha ruci nRti vada vas eSAM smaaraardvndvaatpnycmii| prAptasya niSedhyatvAt prAptimupapAdayati / pibatirnigaraNArthaH iti // tatazca 'nigaraNacalanArthebhyaH' iti prAptiriti mAvaH / itare iti // damyAdayaH aNau cittavatkartRkA akarmakAzcetyarthaH / tatazca 'agAvakarmakAccittavatkartRkAt' iti prAptiriti bhaavH| nRtiriti // nRtizcalanArthakaH / aNA cittavatkartRkaH akarmakazcatyarthaH / sUtradvayeneti // 'aNAvakarmakAt' iti 'nigaraNacalanArthebhyazca' iti ca sUtradvayenetyarthaH / pAyayate iti // 'zAcchAsAhvAvyAvepAM yuk' iti puko For Private And Personal Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 428 siddhAntakaumudIsahitA parasmaipada damayate / AyAmayate / AyAsayate / parimohayate / rocayate / nartayate / vAdayate / vAsayate / 'dheTa upasaGkhyAnam' (vA 962) / dhApayete zizumekaM samIcI' / aka-bhiprAye 'zeSAt--' (sU 2159) iti parasmaipadaM syAdeva / vatsAnpAyayati payaH / 'damayantI kamanIyatAmadam' / bhikSAM vAsayati / 'vA kyaSaH' (2669) lohitAyati-lohitAyate / "dyujhyo luGi' (sU 2345) / adyutat-adyotiSTa / 'vRdbhayaH syasanoH' (2347) vaya'ti / vartiSyate / vivRtsati / vivartiSate / 'luTi ca klapa:' (sU 2351) / kallA / kaltAsi / kalpitAse / kalpsyati / kalpiSyate-kalpsyate / ciklapsati-cikalpiSate-ciklapsate / iti tiGantaparasmaipadaprakaraNam / 'pavAdo yuk / damayate iti // 'janIjunasuro'mantAzca' iti mittvAdbhavaH / nanu divAdau damissakarmaka ityuktam / ataH kathamiha 'aNAvakarmakAt' iti prAptiriti cet dameH parasmaipadaniSedhAdeva damirakarmako'pi / ato damissakarmaka ityasya na virodhaH / AyAmayate iti // 'yamo'pariveSaNe' iti mittvaniSedhAnna hrsvH| vAsayate iti // 'vasa nivAse' iti bhauvAdikasyaivAtra grahaNam / natu 'vasa AcchAdane' ityAdAdikasyApi / tasya sakarmakatvAdevA. prApteH / lugvikaraNAlugvikaraNayAralugvikaraNasyaiva grahaNamityuktezca / dheTa upasaGkhyAnamiti // parasmaipadaniSedhasyeti zeSaH / dhApayete zizumiti mantraH / nanu 'vatsAn pAyayati pyH'| 'damayantI kamanIyatAmadam' / bhikSAM vAsayatIti ca kthm| 'na pAdamyAGyasa' iti dheTaH' iti ca parasmaipadasya niSedhAdityata Aha / akatrabhiprAye iti // 'anantarasya' iti nyAyena 'nigaraNacalanArthebhyazca, aNAvakarmakAt' iti sUtradvayaprAptasyaiva 'na pAdamyAGayamAGayasa' iti 'dheTa upasaGkhyAnam' iti ca niSedha iti bhAvaH / 'vA kyaSaH' ityAdi prAgvyAkhyAtamiti sUtrakrameNa punarupAttam // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM padavyavasthA samAptA / For Private And Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shriirstu| // atha bhAvakarmatiprakaraNam // atha bhAvakarmaNolaDAdayaH / 'bhAvakarmaNoH' (sU 2679) iti taG 2756 / sArvadhAtuke yak / (3-1-61) dhAtoryakpratyayaH syAdbhAvakarmavAcini sArvadhAtuke pare / bhAvo bhAvanA utpAdanA kriyA / sA ca dhAtutvena sakaladhAtuvAcyA bhAvArthakalakAreNAnUdyate / __ atha bhAvakarmatiprakaraNaM nirUpyate // 'laH karmaNi' ityatra sakarmakabhyo dhAtubhyaH kamaNi kartari c| akarmakebhyastu bhAve kartari ca lakArA vihitAH / teSu kartari lakArA nirUpitAH / athedAnI bhAvakarmaNolakArA nirUpyante iti pratijAnIte / atha bhAvakarmaNolaDA. dayaH iti // nirUpyante iti shessH| tatra 'zeSAtkartari parasmaipadam , anuparAbhyAM kRtraH' ityAdi parasmaipadavidhiSu prApteSvAha / bhAvakarmaNoriti / taGiti // sArvadhAtuke yk|| dhAto. riti // dhAtorekAcaH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / bhAvakarmavAcinIti // 'ciNbhAvakama: NoH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / ghaTasya bhAvo ghaTatvamityAdau prakRtijanyabodhe prakAro bhAvaH / kaverayaM bhAva ityAdI abhipraayH| "bhAvaH padArthasattAyAM kriyAceSTAtmayoniSu / vidvallIlAkhabhAveSu bhUtyabhiprAyajantuSu" iti naanaathrtnmaalaa| 'bhAvassattAsvabhAvAbhiprAyaceSTAtmajantuSu' ityamaraH / iha tu 'la: karmaNi' ityatra bhAvazabdo bhAvanAyAM yaugika ityaah| bhAvo bhAvaneti // 'la: karmaNi' ityatrabhAvazabdena bhAvanA vivakSiteti bhaavH| bhAvanAzabdasya cintAyAmapi prasiddhatvAdAha / utpAdaneti // utpattyanukUlo vyApAra ityarthaH / evaJca bhUdhAtorutpattyarthakAddhetumaNNau vRddhyAvAdezayoH bhAvizabdAt 'eraca' iti bhAve aci Nilope bhAvazabda: bhAvayaterutpatyarthakAddhetumaNNyantAt striyAmityadhikAre 'NyAsazrantho yuc' iti yuci anAdeze TApi bhAvanAzabda iti bodhyam / utpAdanAceyaM dhAtvarthannAtiricyate iti darzayitumAha / kriyeti // dhAtvarthAtmakakriyaiva utpAdanetyarthaH / tathAhi phalavyApArayorddhAturiti siddhAntaH / pacadhAtoH pAko'rthaH / pAko viklittya. nukuulvyaapaarH| tatra viklittyaMzaH phalam / adhizrayaNAdistadanukUlo vyApAraH / tathAvidhavyA rAzrayo devadattAdiH kartA / dhAtUpAttavyApArAzrayaH karteti siddhAntAt / adhizrayaNAdivyApArajanyA viklittiH phalam / tadAzrayatvAdodanaM krm| vyApArajanyaphalazAli karmeti siddhAntAt / evaM sakarmakeSu sarvatra jnyeym| 'edha vRddhau' ityasminnakarmake'pi vRddhyanukUlavyApAro dhAtvarthaH / nacaivaM sati edhate devadatta ityatra dhApUpAttavyApArAzrayatvAyApArajanyavRddhirUpaphalAzrayatvAcca kartRtvaM karmatvaJca syAditi vAcyama / dhAtUpAttavyApArajanyatayApAravyadhikaraNaphalAzrayatvaM karmatva. For Private And Personal Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 430 siddhAntakaumudIsahitA parasmaipada yuSmadasmadbhyAM saamaanaadhikrnnyaabhaavaatprthmpurussH| tiGkAcyabhAvanAyA asattvarUpatvena dvitvAdyapratItena dvivacanAdi / kiM tvekavacanameva / tasyautsargikatvena miti siddhAntAt / evaJca phalotpattyanukUlavyApArAtmikA kriyA dhAtvartha iti siddham / etena kriyAvAcI dhAtuH dhAtuvAcyA kriyetyanyonyAzrayo'pi nirastaH / utpattyanukUlavyApArasyaiva kriyAtvAt / taduktam / vyApAro bhAvanA / saivotpAdanA saiva kriyeti / nanu utpattyanukUlavyApArasyaiva sarvatra dhAtuvAcyatve sarveSAM dhAtUnAmekArthatvApattiH / viklittyAditattatphalotpattyanukUlavyApArArthakatvantu na sambhavati / ekaikasya dhAtorviklittyAditattatphalAMze tadanukUlavyApArAtmakavyApArasAmAnye ca vAcakatvAnupapatterityata Aha / sA ca dhAtutvena sakaladhAtuvAcyeti // pacyAdayo dhAtutvena rUpeNa utpattyanukUlavyApArAtmikAM kriyAmAhuH / pacitvAdivizeSarUpeNa tu viklittyaadittttphlaaNshmaahuH| tathAca vAcakatAva. cchedakabhedAdviklittyAdiphalavizeSasya kriyAsAmAnyasya ca vAcyatA saGgacchate iti bhAvaH / tathAca bhahirAha / 'vibhajya senAM paramArthakarmA senApatIMzcApi purandaro'tha / niyojayAmAsa sa zatrusainye karotirartheSviva sarvadhAtUn // ' iti / astibhavatividyatInAmapi sattAnukUlavyApAra evArthaH / tatra sattA AtmabharaNam / tadanukUlavyApArastu jAyate asti vipari. Namate, vardhate, apakSIyate, vinazyati, iti vArSyAyaNipraNItaSaDbhAvavikAreSvanyatamo yathAyathaM jJeyaH / bhUvAdisUtre bhASye spaSTametat / prapaJcitaJca maJjUSAyAmityalam / nanu utpAdanAtma. kakriyArUpasya bhAvasya dhAtuvAcyatve laH karmaNi ca bhAve ca iti bhAve kathaM lakAravidhiH / ananyalabhyasyaiva zabdArthatvAdityata Aha / bhAvArthakalakAreNAnUdyate iti // dvau trayaH ityAdau dvivacanabahuvacanavaditi bhAvaH / yuSmadasmadbhayAmiti // yuSmadi asmadIti ca tiDsamAnAdhikaraNe upapade madhyamottamapuruSau vihitau / yuSmadasmadostisAmAnAdhikaraNyaJca tiGvAcyakArakavAcitvameva / lakAre tu Asyate tvayA Asyate mayA ityAdau bhAva eva lakArAdestivAcyaH / natu yuSmadasmadau~ / ato na madhyamottamAvityarthaH / karmalakAre tu tvaM vandyase ahaM vanye ityAdI lakArasya yuSmadasmadozca sAmAnAdhikaraNyasambhavAtpuruSatrayamapi yathAyathamudAhariSyate / tiGvAcyeti // sattvaM dravyaM liGgasaGkhayAnvayayogyam / tiGvAcyA yA bhAvanA kriyA sA asattvarUpA liGgasaGkhyAnvayAyogyA / zabdazaktisvabhAvAt / tatazca tasyAH tiGvAcyabhAvanAyAM dvitvabahutvayorapratIteH yuvAbhyAM yuSmadbhirvA Asyate ityAdau na dvivacana bahuvacanazcetyarthaH / tivAcyetyanena kRdvAcyAyAH kriyAyAH liGgasaGkhyAnvayitvAtmakaM sattvarUpatvamastItyuktambhavati / tadyathA / pAko pAkAH ityAdi / taduktam / 'sArvadhAtuke yak' iti sUtre bhASye 'kRdabhihito bhAvo dravyavatprakAzate' iti dravyavat liGgasaGkhyAnvayaM labhate ityarthaH / zabdazaktisvabhAvAditi bhAvaH / nanu tiGvAcyabhAvanAyA asattvarUpatayA dvibahuvacanAbhAve Asyate ityAdau ekavacanaJca na syAdityata Aha / kintvekavacanameveti // tiGvAcyabhAvalakArasyeti zeSaH / tasyeti // kayordvivacanaikavacana' 'bahuSu bahuvacanam' iti sUtranyAsaM bhattA ekavacanadvibahuvacaneSu dvibahuvacana iti sUtranyAsaH karta For Private And Personal Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 431 saMkhyAnapekSatvAdanabhihite kartari tRtiiyaa| tvayA mayA anyaizca bhUyate / babhUve / 2757 / syasicsIyuTtAsiSu bhAvakarmaNorupadeze'jjhana __ grahadRzAM vA ciNvadiT ca / (6-4-62) upadeze yo'c tadantAnAM hanAdInAM ca ciNIvAGgakArya vA syAtsyAdiSu pareSu bhAvakarmaNorgamyamAnayoH syAdInAmiDAgamazca / ayamiTa ciNvadbhAvasanniyogaziSTatvAttadabhAve na / ihArdhadhAtuke ityadhikRtaM sIyuTo vizeSaNaM, netareSAmavyabhicArAt / ciNvadbhAvAdvRddhiH / nityazcAyaM valnimitto vighAtI / bhAvi vyaH / tatra dvitvabahutvayobihuvacananiyame sati tayoraviSaye ekavacanamiti labhyate iti bhASye spaSTam / evaJca ekavacanasya ekatvamutsRjya dvibahuvacanAnyaviSaye vihitatvena autsargikatayA ekatvasaGkhyAnapekSatvAt bhAvalakArasya asattvarUpabhAvavAcitve'pyekavacanameveti bhAvaH / anabhihite iti // bhAvalakAre kartustivAcyatvAbhAvena anabhihitatvAttRtIyetyarthaH / tvayA mayeti // tvatkartRkaM, matkartRkam , anyakartRkaM, bhAvanamityarthaH / sysic||achn graha dRz eSAndvandvAt SaSTI / upadeza ityaca eva vizeSaNam / netareSAm / avyabhicArAt / tadAha / upadeze yo'jiti // ajityasya upadezAnvayitve'pi sautraH samAsaH / ajiti luptaSaSThIkam / vA ciNvaditi saptamyantAdvatiH / syasicsIyuTtAsidhvityupameyatassaptamIdarzanAt / tadAha / cinniiveti|| aGgakAryamiti // aGgasyetyadhikRtatvAditi bhAvaH / bhAvakarmavAciSu syAdidhviti nArthaH / sIyuTo liGAgamatayA bhAvakarmavAcitve'pi syasictAsInAM bhAvakarmavAcitvAbhAvAt / nApi bhAvakarmavAcini pratyaye pare syaadystessvityrthH| syasictAsInAM bhAvakarmavAcipratyayaparatvasambhave'pi sIyuTastadasambhavAt / sIyuDAgamaviziSTasyaiva liGo bhAvakarmavAcitayA kevalasIyuTo bhaavkrmvaaciprtyyprktvmaast| ato viSayasaptamIti matvA Aha / bhA. vakarmaNorgamyamAnayoriti // iDvidhau syasisIyuTtAsiSu, iti saptamI SaSThyA vipariNamyate iti matvA Aha / syAdInAmiDAgamazceti // atra ajjhanagrahadRzAM syAdInAJca na yathAsavayam / vyAkhyAnAt / syAdiSu pareSu agasya iDiti nArthaH / 'ArdhadhAtukasyeDDalAdeH' ityatra 'ArdhadhAtuke' iti yogaM vibhajya yAvAniT sa ArdhadhAtukasyaiveti bhASye uktatvAt Nici yadaGgAdhikAravihitaM kAryantasyaivAtrAtidezaH natu ciNi dRSTamAtrasya / tena ghAniSyate ityatra 'hano vadha liDi, luDi ca' iti ciNi dRSTo vadhAdezazciNvaditi nAtidRzyate / tasya dvaitIyIkatvena aGgAdhikAravihitatvAbhAvAt / tathA ayiSyate ityatra iNo gAdezo n| adhyAyiSyate ityatra iGo gAGAdezo na / dvaitIyIkatvAt ciNvattvAbhAve ayamiTa netyAha / ayamiDiti // seTakasya valAditvalakSaNa iTa tu syAdeveti bhAvaH / nanu bhUyeteti vidhiliGi ciNvattvaM iT ca syAtAmityata Aha / ihArdhadhAtuke iti // netareSAmiti // syasica tAsInAM na vizeSaNamityarthaH / avyabhicArAditi // syasictAsInAM sarvatrArdhadhAtukatvani For Private And Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 432 siddhAntakaumudIsahitA [parasmaipada tA-bhavitA / bhAviSyate-bhaviSyate / bhUyatAm / abhUyata / bhUyeta / bhAviSISTa-bhaviSISTa / 2758 / ciNbhAvakarmaNoH / (3-1-66) clezciNsyAdbhAvakarmavAcini tazabde pare / abhAvi / abhAviSyataabhaviSyata / tiGoktatvAtkarmaNi na dvitIyA / anubhUyate AnandazcaitreNa tvayA mayA ca / anubhUyete / anubhUyante / tvmnubhuuyse| ahamanubhUye / anvabhAvi / anvabhAviSAtAm-anvabhaviSAtAm / NilopaH / bhAvyate / bhAvayAJcake / bhAvayAMbabhUve / bhAvayAmAse / iha tazabdasya ezi, iTa ettve ca, kRte yamAditi bhAvaH / atra vArtikam / "ciNvadvRddhiyuk ca hantezca ghatvaM dIrghazvokto yo mitAM vA ciNiti iTcAsiddhastena me lupyate NinityazcAyaM valnimitto vighAtI" iti syasicsAyuDitisUtrasya vRdhyAdiprayojanamityarthaH / tatra vRddhi darzayati / ciNvadbhAvADhaddhiriti // luTi bhU tA iti sthite ciNvattvAt 'aco'Niti' iti vRddhirityarthaH / iDAgamazcetyapi bodhyam / tatphalantu vakSyate / tathA dAdhAtorlaTi 'Ato yuk ciNkRtoH' iti yuk / tathA luTi ghAnidhyate ityatra 'hohanteNineSu' iti ghatvaM zamehe tumaNNyantAlluTi zAmitA, zamitatyatra 'ciNNamuloH' iti dIrghaH / tathA anenaivAtra iTi kRte tasya AbhIyatvenAsiddhatvAt aniTIti niSedhAbhAvAt NilopaH / tathA bhAviSyate ityatra bhU sya iti sthite paramapi valAdilakSaNaM iTaM bAdhitvA nityatvAdanena iT / valnimitte iTi kRte akRte ca ciNvadiTa: pravRttyA kRtAkRtaprasaGgitvAt / valAdilakSaNastviT na nityaH / ciNvadiTi kRte valAditvasya vihatatvena valAdilakSaNasya iTaH apravRteH / nityazcAyamityasya ciNvadiDiti zeSaH / valnimitta ityanantaraM iDanitya iti zeSaH / anityatve hetuH / vighAtIti // ciNvadiTo valAdinimittavighAtakatvAdityarthaH / evaJca seTakatve'pyanenaiva iT / etadabhAvapakSe tu seTakatve valAdilakSaNa iDiti bodhym| tadAha / bhaviteti // ciNvadiDabhAvapakSe valAdilakSaNa iDiti bhAvaH / ciNa bhAvakarmaNoH // cleriti // 'clessic' ityatastadanuvRttariti bhAvaH / tazabde pare iti // 'ciNa te padaH' ityatastadanuvRttariti bhAvaH / abhAvIti // clozcaNi kRte 'ciNo luk' iti tazabdasya lopaH / ciNvidhau tazabde kim / abhAviSAtAm / atha anupUrvAt bhUdhAtorupabhogArthakAtsakarmakebhyaH karmaNi lakAre vizeSamAha / tiGoktatvAditi // kartustvanabhihitatvAt tRtIyaiveti bhAvaH / tadAha / anubhUyate AnandazcetreNa tvayA mayA cauta // ihAnandasya tiGabhihitatvAt prathameti bhAvaH / yuSmadasmadupAttayoH koMstvanabhihitatvAt tRtIyA / anubhUyate iti // sukhaduHkha iti shessH| anubhUyante iti // sukhAnIti zaSaH / NilopaH iti // bhUdhAtAreM vRddhI AvAdaza bhAvi iti NyantAt kamaNi laTamtAdeza yAka Nilopa ityarthaH / bhAvayAmAse iti // prathamapuruSakavacane uttamapuruSaikavacane ca rUpam / ihati // bhAvayAmAse ityatra For Private And Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 'ha eti' (sU 2250) iti hatvaM na / tAsisAhacaryAdasterapi vyatihe ityAdI sArvadhAtuke eti hatvapravRtterityAhuH / bhAvitA / ciNvadiTaH AbhIyatvenAsiddhatvANilopaH / pakSe bhAvayitA / bhAviSyate-bhAvayiSyate / bhAvyatAm / abhAvyata / bhAvyeta / bhAviSISTa-bhAvayiSISTa / abhAvi / abhaavissaataam-abhaavyissaataam| bubhUSyate / bubhUSAMcake / bubhUSitA / bubhUSiSyate / bobhUyyate / yaGlugantAttu / bobhUyate / bobhavAJcakre / bobhAvitA-bobhavitA / 'akRtsArva-' (sU 2298) iti dIrghaH / stUyate viSNuH / tuSTuve / stAvitAstotA / stAviSyate-stoSyate / astAvi / astAviSAtAm-astoSAtAm / 'guNo'ti' (sU 2380) iti guNaH / aryate / smayate / ssmre| paratvAprathamaikavacanatazabdasya 'liTastajhayoH' iti ezAdeze uttamapuruSaikavacanasya iTazca 'Tita AtmanepadAnAm' ityetve ca kRte bhAvayAmAs e iti sthite 'ha eti' iti sakArasya hakAraHprApto na bhavatItyarthaH / kuta ityata Aha / tAsIti // 'ha eti' ityatra tAsastyorityanuvartate / tatra edhitAhe ityAdau tAsessasya sArvadhAtuka eva eti pare hakAra iti nirvivAdaH / tathAvidhatAsisAhacaryAdasterapi sakArasya vyatihe ityAdI sArvadhAtuka eva pare pravRttiH / ato bhAvayAmAse ityatra nAstessakArasya hakAraH / ekArasyArdhadhAtukatvAdityarthaH / bhAviteti // NyantAt bhAvi tA iti sthite paratvAdvalAdilakSaNamiTaM bAdhitvA ciNvadiTi tasyAbhIyatvenAsiddhatvAdaniTIti niSedhAbhAvANilope bhAviteti rUpam / ata eva ciNvadiDDidhau upadeze yo'jityeva vyAkhyAtam, natu upadeze ajantasyeti / tathA sati hiNijantasya upadezAbhAvAnna syAditi bhAvaH / valAdilakSaNe iTi kRte tu tasya anAbhIyatvena asiddhatvAbhAvAdaniTIti niSedhANilopAbhAve NerguNAyAdezayoH kRtayorbhAvayiteti rUpamiti matvA Aha / pakSe bhAvayiteti // atha sannantAt bhUdhAtoH karmalakAre udaahrti| bubhUSyate iti // yaki sano'kArasya 'ato lopaH' iti lopH| bubhUSitA / bubhUSiSyate iti // ciNvadiTi valAdilakSaNe iTi ca rUpaM tulyam / ciNvadiDbhAvapakSe'pi tadatidezena prAptAM vRddhiM bAdhitvA paratvAdato lopH| atha yaGantAt bhUdhAtoH bhAvalakAre udAharati / bobhUyyate iti // yaki yaGo'kArasya pUrvavadatolopaH / dviyakAraka rUpam / yaGlugantAt bobhUyate iti ekayakAraM rUpam / STuJdhAtoH karmalakAre yaki tasyArdhadhAtukatvAt 'ato dIrgho yabhi' itypraaptaavaah| akRtsArveti // staavitaa-stoteti||cinnvdiddbhaavpksse aniTakatvAnneTa / atha RdhAtoH karmaNi lakAre yaki kRte kittvAdguNaniSedhe prApte Aha / gunno'rtiiti|| aryate iti // guNe kRte raparatvam / smRdhAtoH karmaNi lakAre Aha / smaryate iti // 'guNo'rti' iti saMyogAditvAt guNe raparatvamiti bhaavH| nanu luTi R tA, smR tA iti sthite ciNvadiTaM bAdhitvA paratvAt guNaH prApnoti nityatvAcca / akRte kRte ca ciNvadiTi guNasya prApteH / kRte tu guNe raparatve ajantatvAbhAvAciNvadiDabhAve aniTvAdvalAdilakSaNeDabhAve artA smartetyeva syAt / AritA smAriteti na syAdityata Aha / paratvAdi 55 For Private And Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhAvakarmatiG nityatvAcca guNe rapare kRte ajantatvAbhAve'pyupadezagrahaNAJciNvadiT / AritAartA / smAritA-smartA / ' guNo'ti-' (sU 2380) ityatra nityagrahaNAnuvRtteruktatvAnneha guNaH / saMskriyate / 'aniditAm -' (sU 415) iti nalopaH / sasyate / iditastu nandyate / samprasAraNam / ijyate / 'ayaGiya viGati' (sU 2649) / zayyate / 2759 / tanoteryaki / (6-4-44) AkAro'ntAdezo vA syAt / tAyate tanyate / 'ye vibhASA' (sU 2319) / jAyate-janyate / 2760 / tapo'nutApe ca / (3-1-65) tapazclezciNna syAtkarmakartaryanutApe ca / anvatapta pApena / pApaM kartR / tenAbhyAhata ityarthaH / karmaNi luG / yadvA pApena puMsA ko azocItyarthaH / tyAdi // kRte guNe raparatve ajantatvAbhAve'pi upadeze yo'c tadantasyetyuktezciNvadiT nirbAdha ityrthH| Ariteti // kRte'pi guNe raparatve ciNvadiTi upadhAvRddhiH / arteti // ciNvadiDabhAve rUpam / evaM smAritA smartetyapi / nanu sampUrvAt kRJaH karmaNi lakAre yaki 'riG zayaglikSu' iti riGAdeze 'samparibhyAM karotI bhUSaNe, samavAye ca' iti suTi saMskriyate iti vkssyte| tatra 'guNo'rti' iti saMyogAditvAt guNaH syAdityata Aha / nityagrahaNAnuvRtteriti // 'nityaM chandasi ityato nityamityanuvRtteH 'guNo'rti' ityatra nityaM yasyogAdistasyaiva saMyogAdilakSaNo guNa iti labhyate / kRJtu na nityaM saMyogAdiH / samparipUrvakatvAbhAve tadabhAvAditi bhAvaH / atha saMsdhAtorbhAvalakAre yaki vizeSamAha / aniditAmiti nalopaH iti // iditastviti // 'Tu nadi samRddhI' ityasmAdbhAvalakAre yaki iditvAnalopo netyarthaH / atha yajadhAtoH karma lakAre yaki vishessmaah| samprasAraNamiti // 'vacisvapiyajAdInAm ' ityaneneti bhAvaH / zIddhAtobhIvalakAre yaki vizeSamAha / ayaGiya kGitIti // tanoteryaki // viDanoH' ityataH Aditi 'ye vibhASA' ityataH vibhASeti caanuvrtte| tadAha / AkAro'ntAdezo vA syAditi // zeSapUraNamidam / tAyate tanyate iti // karmaNi lkaarH| tapo'nutApe ca // 'calamsic' ityataH cleriti ciNa te' ityatazciN iti 'na rudhaH' ityato neti cAnuvartate / cakArAt 'aca: karma' ityataH karmakartarIti samuccIyate / tadAha / tapazcle rityAdi / tatra karmakartari karmakartRprakriyAyAmudAhariSyati / anutApe karmalakAre udAharati / anvatapta pApeneti // pApeneti kartari tRtIyeti matvA Aha / pApaGkarbiti // anupUrvasya tapeH pazcAttApArthakatve asaGgatiH / nahi pApasya sUryAdivattapanazaktirasti / zokArthakatve akarmakatvApattirityata Aha / abhyAhata iti // anupUrvastapiriha upasargavazAt abhihananArthaka iti bhAvaH / tasya ca sakarmakatvAt karmalakAraH upapadyate iti matvA aah| karmaNi luGiti // zokArthakatvamAzritya For Private And Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 'ghumAsthA-' (sU 2462) itIttvam / dIyate / dhIyate / Adeca:-' (sU 2370) ityatra azitIti karmadhArayAditsaMjJakazakArAdau niSedhaH / eza: AdizittvAbhAvAttasminnAttvam / jagle / 2761 / Ato yukciNkRtoH / (7-3-33) AdantAnAM yugAgamaH syAcciNi aiti Niti kRti ca / dAyitA-dAtA / dAyiSISTa-dAsISTa / adAyi / adAyiSAtAm-adiSAtAm / adhAyiSAtAmadhiSAtAm / aglAyiSAtAm-aglAsAtAm / hanyate / 'aciNNalo:-' (sU 2574) ityukterhanasto na / 'ho hante:--' (sU 358) iti kutvam / ghAnitA-hantA / ghAniSyate-haniSyate / AzIliGi vadhAdezasyApavAdazci bhAve vA luDityAha / yadvA pApena puMsA kati // pariNAmamasamIkSya sahasA kiJcidakRtya kRtvA pazcAt duHkhamanvabhavadityarthaH / duHkhAnubhavaH zokaH dhAtvarthenopasaGgrahAdakarmakaH / 'zuca zoke' akarmakaH / putramanuzocatItyatra tu viyuktaM putraM smRtvA shoctiityrthH| smaraNe putrasya karmatvAt dvitIyetyavirodhaH / atha dAdhAtordhAdhAtozca karmalakAre yaki vizeSamAha / ghumAsthe. tIttvamiti // glaidhAto ve liTastAdezasya ezAdeze 'AdecaH' ityAttvasya azitIti niSedhamAzaGkaya Aha / Adeca ityaneti // z cAsAvicca iti karmadhArayAzrayaNAditsaMjJakazakArAdau pratyaye pare Attvasya niSedho labhyate / ezaH zittve'pi AdibhUtazakAretkatvAbhAvAniSedhAbhAvAtasmin ezi pare AttvaM bhavatyevetyarthaH / jagle iti // Attve kRte 'Ato lopa iTi ca' iti tasya lopa iti bhAvaH / Ato yuk // aGgasyetyadhikRtamAtA vizeSitam , tadantavidhiH / 'aco Niti' ityato NitItyanuvRttaM kRta eva vizeSaNam , natu cinnH| tasya NittvAvyabhicArAt / tadAha / aadntaanaamityaadi|| dAyiteti / / ciNvadiTpakSe yuk / adAyiSAtAmi ti // 'sthAdhvoricca' ityetat bAdhitvA paratvAciNvadiTi kRte 'ghumAsthA' itIttvanna / ajaaditvaat| punaH 'sthAdhvorica' iti tu na bhavati / ajhalAditvAt / tatra hi 'iko jhal' iti sUtrAt jhal ityanuvRttam / tathAca jhalAdireva sic kiditi lAbhAdiDAdiH sic na kit / tatsanniyogAditvamapi na bhavatItyAhuH / vastutastu satyapi tasmintrAtra kAcit kSatiH / sicaH kittve'pyaniglakSaNayA vRddhyA rUpasiddheriti dik / atha hanadhAtoH karmalakAre Aha / hanyate iti // a ciNNaloriti // luTi ciNvadiTi vRddhau 'hanasto'ciNNaloH' iti hano nakArasya takAro na bhavati / ciNvattvAdityarthaH / kutvamiti // tasya Niti vihitasyAtra ciNvattvAt prAptiriti bhaavH| ghAniSyate iti // 'RddhanoH' iti bAdhitvA nityatvAciNvadiT / 'RddhanoH' iti tu ciNvadiTi kRte na bhavatItyanityam / tatra valItyanuvRttariti bhAvaH / nanvAzIrliGi ghAniSISTetyatra 'han sISTa' iti sthite paramapi ciNvattvaM vAdhitvA vadhAdezaH praapnoti| ArdhadhAtuke vivakSite vihitatvena vadhAdezasyAntaraGgatvAdityata Aha / AzIliGi vadhAdezasyApavAdazci For Private And Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [bhAvakarmatiG NvadbhAvaH / ArdhadhAtuke sIyuTIti vizeSavihitatvAt / ghAniSISTa / pakSe vadhiSISTa / aghAni / aghAniSAtAm-ahasAtAm / pakSe vadhAdezaH / avadhi / avadhiSAtAm / aghAniSyata-ahaniSyata / naca syAdiSu ciNvadityatidezAdvadhAdezaH syAditi vAcyam / 'aGgasya' (sU 200) ityadhikArAdAGgasyaivAtidezAt / gRhyate / ciNvadiTo na dIrghatvam / prakRtasya valAdilakSaNasyaiveTo 'graho'liTi'- (sU 2562) ityanena dIrghavidhAnAt / grAhitA-grahItA / grAhiSyate-grahISyate / grAhiSISTa-grahISISTa / agrAhi / agrAhiSAtAm-agrahI NvadbhAvaH iti // nanu ghAnitetyAdau prApte'pi vadhAdeze ArambhAt kathaM vadhAdezasya ciNvadbhAvaH apavAdaH syAdityata Aha / ArdhadhAtuke sIyuTIti // 'syasicsIyuT' iti sUtre ajantasya sye, ajantasya sici, ajantasya ArdhadhAtuke sIyuTi, ajantasya tAsau, itya jantasya catvAri vAkyAni / evaM hanadRzAmapyekaikasya catvAri vAkyAnIti sthitiH / tatra hanaH ArdhadhAtuke sIyuTi cinnvdividhirnirvkaashtvaadvdhaadeshaapvaadH| aprApta eva vadhAdeze ArambhAt / vadhAdezastu na ciNvadiTo'pavAdaH / tasya vadhyAdityatna kartari liGi caritArthatvAditi bhAvaH / pakSe iti // ciNvattvAbhAvapakSe 'hano vadha liGi' iti vadhAdeze valAdilakSaNe iTi ato lope rUpam / vadhAdezasyAdantatvAt / naca hanadhAtoranudAttatvAdupadeze ekActvAttadIyavadhAdezasyApi tathAvidhatvAdiha kathaM valAdilakSaNa iDiti vAcyam / 'ekAca upadeze' ityatra aca ityekatvasAmarthyAdekatve siddhe punarekagrahaNabalena ya upadeze ekAjeva natu kadApyanekAjiti labhyate / tena vadherhantyupadezamAdAya ekAco'pi na niSedhaH / Adezopadeze anekAcvAdityuktaM prAk / luGi tu sicazciNi upadhAvRddhau kutvena ghaH / AtmanepadeSvanyatarasyAmiti vadhAdezAbhAvaH / aghAniSAtAmiti // ciNvadiTi vadhAdezAbhAvapakSe rUpam / ahasAtAmiti // ciNvadiDabhAvapakSe 'hanaH sic' iti kittvAdanudAttopadezatyanunAsikalopaH / pakSe avadhIti // 'AtmanepadeSvanyatarasyAm' iti vadhAdezapakSe ityarthaH / avadhiSAtAmiti // 'AtmanepadeSvanyatarasyAm' iti vadhAdezasyApi ciNvattvAt pAkSikatayA aprApte'pi vadhAdeze ciNvattvasyArambhAnnApavAdatvamiti bhAvaH / nanu ciNi vadhAdezasya dRSTatvAt syAdiSu ciNvattvAvadhAdezaH syAdityAzaGkaya pariharati / nacetyAdinA // AGgasyaiveti // vadhAdezastu dvaitIyIkaH / na tvaGgAdhikArastha iti bhAvaH / atha 'graha upAdAne' ityasmAdadupadhAt karmalakAre udAharati / gRhyate iti // 'grahijyA' iti samprasAraNam / atha luTi tAsi ciNvadiTi 'graho'liTi' iti dIrghamAzaGkaya Aha / ciNvadiTo na diirghtvmiti|| kuta ityata Aha / prakRtasyeti // valAdilakSaNasya iTaH prakRtatvAttasyaiva 'graho'liTi' iti dIrghavidhau grahaNam / natu ciNvadiTaH iti bhASye spaSTam / grAhiteti // ciNvadiTi rUpam / grahIteti // ciNvadiDabhAvapakSe valAdilakSaNasya iTo dIrgha rUpam / atha dRzeH karma For Private And Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 437 SAtAm / dRzyate / adarzi / adarziSAtAm / sica: kittvAdana / adRkSAtAm / girate Gi dhvami caturadhikaM zatam / tathA hi / ciNvadiTo dI? netyuktam / agAridhvam / dvitIye viTi vRto vA' (sU 2391) iti vA dIrghaH / agarIdhvam-agaridhvam / eSAM trayANAM latvaM DhatvaM dvitvatrayaM ceti paJca vaikalpikAni / itthaM SaNNavatiH / 'liGsico:-' (sU 2528) iti vikalpAdiDabhAve lakAre udAharati / dRzyate iti // liTi dadRze / luTi tAsi ciNvadiTpakSe drshitaa| ciNvattvAbhAve 'sRjidRzoH' ityam / draSTA / darziSyate-drakSyate / darziSISTa / ciNvadiDabhAve tu 'liGsicAvAtmanepadeSu' iti kittvAt 'sRjidRzoH' ityamna / nApi laghUpadhaguNaH / dRkSISTa / adIti // ciNi laghUpadhaguNaH / adarziSAtAmiti // ciNvadiTi rUpam / ciNvattvAbhAve tvAha / sicaH kittvAdamneti // 'liGsicAvAtmanepadeSu' iti sicaH kittvAt 'sRjidRzAH' ityamna bhavati / akitIti paryudAsAdityarthaH / atha gRdhAtoH karmalakAre yaki Rta ittve 'hali ca' iti dIrgha, giiryte| jgire| luTi tAsi ciNvattvapakSe, gaaritaa| ciNvattvAbhAve valAdilakSaNe iTi guNe raparatve garitA-garItA, 'vRto vA' iti vA dIrghaH / gAriSyategariSyate-garISyate / gIyatAm / agIryata / gIryeta / gAriSISTa / ciNvattvAbhAvapakSe tu 'liGsicorAtmanepadeSu' iti iDikalpaH / iDabhAvapakSe 'uzca' iti kittvam / ittvaM / rapara tvam / 'hali ca' iti dIrghaH / Satvam / gIrSISTa / iTpakSe tu, giriSISTa / luGi agAriSTa / agAriSAtAm-agIrSAtAm-agariSAtAm / iti siddhavatkRtya Aha / luGi dhvami caturadhikaM zatamiti // rUpANIti zeSaH / tadevopapAdayati / tathAhIti // agAri. dhvamiti // gR s dhvam iti sthite ciNvadiTi vRddhau raparatve 'dhi ca' iti salope rUpamiti bhAvaH / dvitIye tviTIti // ciNvadiDabhAvapakSe valAdilakSaNe sica: iTi RkArasya guNe raparatve 'dhi ca' iti salope 'vRto vA' iti dIrghavikalpe agaridhvam , agarIdhvam , iti rUpadvayamityarthaH / eSAmiti // eSAM trayANAM rUpANAM madhye ekaikasmin rephasya 'aci vibhASA' iti latvam / 'vibhASeTaH' iti vA dhasya Dhatvam / tathA dhasya tadAdezaDhasya vasya masya ca dvitvatrayamityevaM paJca vaikalpikAnItyarthaH / tatra dhaDhayormasya ca 'anaci ca' iti dvitvavikalpaH / vakArasya tu maya iti paJcamImAzritya 'yaNo mayaH' iti dvitvavikalpa iti vivekaH / yadyapi dhaDhayorvasya masya ca dvitvacatuSTayamiti vaktumucitam / tathApi Dhasya dhasthAnikatayA dhaDhayorekatvamabhipretya dvitvatrayamityuktiH / itthamiti // evaJca trayANAmeSAM latvavikalpe rephavanti trINi, lakAravanti trINi, iti SaT / eSu SaTsu dhasya dvitvavikalpe ekadhAni SaT , dvidhAni ca SaDiti dvaadsh| tathA rephavatsu triSu lakAravatsu ca triSu Dhasya dvitvavikalpe ekaDhAni SaT , dviDhAni ca SaDiti dvAdaza / ubhayeSAmapi dvAdazAnAM meLane caturviMzatiH / eSu vasya dvitvavikalpe ekavAni caturvizatiH, dvivAni caturvizatirityaSTAcatvAriMzat / eSu masya dvitvavikalpe ekamAnyaSTAcatvAriMzat , dvimAnyaSTAcatvAriMzaditi SaNNavatirityarthaH / liGsicoritIti // ciNvadiDabhAvapakSe For Private And Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 438 siddhAntakaumudIsahitA [bhAvakarmati 'uzca' (sU 2368) iti kittvam / ittvaM raparatvaM 'hali ca' (sU 354) iti dIrghaH / 'iNa: pIdhvam-' (sU 2247) iti nityaM Dhatvam / agIrddham / DhavamAnAM dvitvavikalpe'STau / uktaSaNNavatyA saha saGkalane uktA saMkhyeti / iT dIrghazciNvadiT latvaDhatve dvitvatrikaM tathA / ityaSTAnAM vikalpena catubhiradhikaM zatam / / hetumaNNyantAtkarmaNi laH / yak Nilopa: / zamyate moho mukundena / 2762 / ciNNamulordIrgho'nyatarasyAm / (6-4-93) ciNpare Namulpare ca Nau mitAmupadhAyAH dIrgho vA syAt / prakRto 'mitAM hrasva:' (sU 2568) eva tu na vikalpitaH / NyantANNau hrasvavikalpA valAdilakSaNasya iTo 'liGsicoH' iti vikalpitatvAttadabhAvapakSe 'uzca' iti sicaH kittvAdguNAbhAve Rta ittve raparatve 'hali ca' iti dIrgha rephAdiNaH paratvAt 'iNaghSIdhvam' iti nityaM Dhatve agI?miti rUpamityarthaH / DhavamAnAmiti // Dhasya 'aco rahAbhyAm' iti dvitvavikalpe ekaDhaM dviDhamiti dve rUpe / tayoH vasya 'yaNo mayaH' iti dvitvavikalpe ekave dve dvive dve iti catvAri / eSu catuSu masya 'anaci ca' iti dvitvavikalpe ekamAni catvAri dvimAni catvArItyaSTau rUpANItyarthaH / ssnnnnvtyeti|| uktaSaNNavatyA aSTAnAM melane sati yA saGkhyA siddhyati sA caturuttarazatasaGkhyA ukteti jnyeymityrthH| uktaprakriyAM zlokena sNgRhnnaati| idIrgha ityAdinA // valAdilakSaNa iT ' vRto vA' iti diirghH| ajantalakSaNaH ciNvadiT, aci vibhASA iti latvaM, vibhASeTa iti vA DhatvaM, dhaDhavamAnAM dvitvatrikamityaSTAnAM vikalpAt caturadhikaM zataM ruupaanniityrthH| zamyate moho mukundenetyatra prakriyAM darza yati / hetumaNNyantAditi // zamadhAto:tumaNNau upadhAvRddhau amantatvena mittvAdrasve zamItyasmAtkarmaNi laH, natu bhAve / hetumaNNyantasya sakarmakatvaniyamAditi bhAvaH / yagiti // taGi kRte 'sArvadhAtuke yak' ityaneneti shessH| NilopaH iti ||nnernitti' ityaneneti shessH| luTi tAsi zami i tA iti sthite amantatvena mittvAnnityamupadhAhasve prApte / ciNNamuloH // 'doSo Nau' ityato NAviti 'UdupadhAyA gohaH' ityasmAdupadhAyA iti 'mitAM hrasvaH' ityato mitAmiti cAnuvartate / tadAha / ciNpare ityAdinA // nanviha dIrghagrahaNaM vyartham / 'ci. NNamulordIrghaH' ityataH anyatarasyAmityetAvataiva 'mitAM isvaH' iti pUrvasUtrAdanuvRttasya hUsvasya vikalpe eva dIrghavikalpasya siddherityata Aha / prakRto mitAM hrasva eva tu na vikalpitaH iti // kuta ityata Aha / NyantANNAviti // zamadhAtorNyantANNau pUrvaNope luTi tAsi NyantasyAjantatvAciNvadiTi tasyAbhIyatvenAsiddhatayA aniTIti niSedhAbhAvANilope dIrghavikalpe sati zamitA zAmiteti rUpadvayamiSyate / hUsvavikalpasya vidhau tu hUsvavikalpo na syAt / prathamaNilopasya 'acaH parasmin' iti sthAnivattvena vyavahitatayA ciNparakaNiparakatvAbhAvAdityarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 439 siddheH / dIrghavidhau hi Nico lopo na sthAnivaditi dIrghaH siddhyati / hrasvavidhau tu sthAnivattvaM durvAram / bhASye tu 'pUrvatrAsiddhe na sthAnivat' ityavaSTabhya dvivacanasavarNAnusvAradIrghajazcaraH pratyAkhyAtAH / NAviti jAtiparo nirdezaH / dIrghagrahaNaM cedaM mAstviti tadAzayaH / zAmitA-zamitAzamayitA / zAmiSyate-zamiSyate-zamayiSyate / yaGantANNic / zaMzamyate / zaMzAmitA-zaMzamitA-zaMzamayitA / yaGlugantANNicyapyevam / bhASyamate tu yaGantAcciNvadiTi dI? nAstIti vizeSaH / NyantatvAbhAve / zamyate muninA / dIrghavikalpavidhau tu na doSa ityAha / dIrghavidhAviti // dIrghavikalpavidhau hi prathamasya Nico lopo na sthAnivat / dIrghavidhau sthAnivattvaniSedhAt / ato'tra dIrghavikalpassidhyati / hUsvavidhau tu prathamaNilopasya sthAnivattvaM durvAram / tatra sthAnivattvaniSedhAbhAvAdityarthaH / bhASye viti||n padAntasUtrasthabhASye tu pUrvatrAsiddhe na sthAnivat' ityeva siddhatvAt na padAntasUtre dvivacanasavarNAnusvAradIrghajazcaraH prtyaakhyaataaH| suddhayupAsya ityatra 'anaci ca' iti dvirvacanasya ziNDhItyatra 'nazca' ityanusvArasya 'anusvArasya yayi' iti parasavarNasya ca pratidIna ityatra 'hali ca' iti dIrghasya, sagdhirityatra 'jhalAjaz jhazi' iti jaztvasya, jakSatarityatra 'khari ca' iti carvasya, pUrvatrAsiddhIyatvAdityarthaH / nanu NyantANNau 'ciNNamuloH' iti dIrdhe kartavye prathamaNilopasya sthAnivattvaM durvAram / 'ciNNamuloH' iti dIrghasya pUrvatrAsiddhIyatvAbhAvAt / tatazca prathamaNicA vyavahitatvAt dIrghAnApattiH / evaJca tatra dIrgha kartavye sthAnivattvanivAraNAya dIrghagrahaNasyAvazyakatvAtkathaM dIrghagrahaNapratyAkhyAnamityata Aha / NAvitIti // 'ciNNamuloH' iti dIrghavidhau ciNpare Namulpare ca Nau ityatra NAviti NittvajAtipradhAno nirdezaH / ciNNamulparakaNittvajAtau parataH iti labhyate / NittvajAtizca Nidvaye'stIti prathamaNeH sthAnivattve'pi dIrgho nirbAdha iti, na padAntasUtre dIrghagrahaNapratyAkhyAnabhASyasyAzaya ityarthaH / zAmitA-zamiteti // zamadhAtorNyantAlluTi tAsi ciNvadiTi dIrghavikalpaH / zamayiteti // ciNvattvAbhAve valAdilakSaNe iTi rUpam / yaGantAditi // zamadhAtoryaDi zaMzamyate ityasmAt hetumaNNau 'yasya halaH' iti yakAralope ato lope zaMzami ityasmAt karmalakAre Nilope zaMzamyate iti rUpamityarthaH / zaMzAmitA-zaMzamiteti // 'ciNNamuloH' iti dIrghavikalpaH / zaMzamayiteti // ciNvattva bhAve valAdilakSaNe iTi rUpam / bhASya mate tviti // na padAntasUtre dIrghagrahaNapratyAkhyAnaparabhASyamate svityarthaH / yngntaaditi|| NyantAditi zeSaH / yaGantANici yalope allope ca kRte zaMzamityasmAlluTi tAsi ciNvadiTi kRte tasyAsiddhatvANilope zaMzamitetyatra allopasya sthAnivattvena NicparakatvAbhAvAt 'ciNNamuloH' iti dI? nAsti / bhASyamate na padAntasUtre dIrghagrahaNAbhAve sthAnivattvaniSedhAbhAvAdi. For Private And Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 440 siddhAntakaumudIsahitA [bhAvakarmatiG 2763 / nodAttopadezasya mAntasyAnAcameH / (7-3-34) upadhAyA vRddhirna syAJciNi niti Niti kRti ca / azami / adami / 'udAttopadezasya' iti kim / agAmi / 'mAntasya' kim / avAdi / 'anAcameH' kim / AcAmi / 'anAcamikamivamInAmiti vaktavyam' (vA 4518) / ciNi 'AyAdayaH-' (sU 2305) iti NiGabhAve / akAmi / Nijicorapyevam / avAmi / 'vadha hiMsAyAm' / halantaH / 'janivadhyozca-' (sU 2512) iti na vRddhiH / avadhi / jAgro'viciNNalDitsu' (sU 2480) ityuktena guNaH / ajaagaari| 2764 / bhaJjezca ciNi / (6-4-33) nalopo vA syAt / abhAji-abhaji / 2765 / vibhASA ciNNamuloH / (7-1-69) tyarthaH / zamyate munineti // akarmakatvAdbhAve la iti bhAvaH / nodAttopadezasya // 'mRjeIddhiH' ityato vRddhiriti 'ata upadhAyAH' ityataH upadhAyA iti 'aco Niti' ityato NitIti 'Ato yuk' ityatazciNkRtoH iti cAnuvartate / tatra NitIti kRta eva vizeSaNam , natu cinnH| avyabhicArAt / tadAha / upadhAyA ityAdinA // anudAttopadezAssaGgrahItAH / tato'nyassarvo'pi dhaaturudaattopdeshH| AGpUrvazvamirAcamiH tdvrjsyetyrthH| ashmi| adamIti // zamadhAtordamadhAtozca luGi Nici 'ata upadhAyAH' iti vRddhirna / agAmIti // gameranudAttopadezatvAditi bhAvaH / avAdIti // vadadhAturnamAnta iti bhAvaH / AcAmIti // anAcamerityukteriha nopadhAvRddhiniSedhaH / anAcamikamivamInAmiti // AcamikamivamivarjAnAm' ityarthaH / evaJca kamivamyorapi na niSedha iti phalitam / nanu kameNiDantatvAt kevalasya tasya ciNAdau prayoga eva nAstItyata Aha / ciNyAyAdayaH iti // NiNicorapyevamiti // NiGantANNijantAdvA kamezciNi Nilope sati pUrvavat rUpaM ziSyate ityarthaH / nanu 'janivaddhyozca' iti vadherupadhAvRddhiniSedho vyarthaH / vadhAdezasyAdantatayA allopasya sthAnivattvAdeva avadhItyAdau upadhAvRddhyabhAvasiddharityAzaGkaya vadhirdhAtvantaraM halantameva 'janivayozca' ityatra gRhyata ityabhipretya Aha / vadha hiMsAyAM halantaH iti // bhaozca ciNi // 'znAnalopaH' ityato neti luptaSaSTIka lopa iti cAnuvartate / 'jAntanazAM vibhASA' ityato vibhASeti matvA zeSaM pUrayati / nalopo vA syaaditi| abhAjIti // nalopapakSe updhaavRddhiH| vibhASA cinnnnmuloH|| 'labhezca' ityato labheriti 'idito num' ityato numiti cAnuvartate iti matvA For Private And Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 441 labhernumAgamo vA syAt / alambhi-alAbhi / vyavasthitavikalpatvAprAdenityaM num / prAlambhi / dvikarmakANAM tu gauNe karmaNi duhyAdeH pradhAne nIhRkRSvahAm / buddhibhakSArthayoH zabdakarmaNAM ca nijecchayA / prayojyakarmaNyanyeSAM NyantAnAM lAdayo matAH / (1090-1095 vArtikArthaH) gaurduhyate payaH / ajA grAmaM nIyate / zeSaM pUrayati / labhernumAgamo veti // nanu prAlambhi upAlambhItyAdau upasargapUrvasyApi labhernumvikalpaH syAdityata Aha / vyavasthiteti // prAderupasargAtparasya labhenityaM num / anupasargAtparasya tu labhervibhASA numiti vyavasthitavikalpAzrayaNAdupasargapUrvasya labhenityaM numityrthH| 'ciNNamuloranupasargasya' iti vArtikAdbhASye 'upasargAt khalghajoH' ityataH upasargAditi 'na sudurdhyAm' ityato neti cAnuvartya upasargAtparasya labheH 'vibhASA ciNNamuloH' iti neti vyAkhyAtatvAcca / etena prapUrvasya labhenityaM numiti vyAkhyAnaM praastm| 'laH karmaNi' iti karmaNi lakArA vihitaaH| tathA 'tayoreva kRtyaktakhalAH' iti karmaNi kRtyAdipratyayA vkssynte| te tAvat dvikarmakadhAtuSu katarasmin karmaNi bhavantItyatra vyvsthaamaah| dvikarmakANAM tviti // karmapratyayavyavasthA vakSyata iti zeSaH / tAM vyavasthAM sArdhazlokena darzayati / gauNe karmaNItyAdinA // 'duhyAcpacdaNDdhipracchicibrUzAsujimathmuSAm' gauNe karmaNi lAdayo matA itynvyH| 'akathitaJca' iti sUtreNa yasya karmasaMjJA tat gauNaGkarmeti bodhyam / pradhAne iti // nIhakRSvahAM pradhAne karmaNi lAdayo matA ityanvayaH / 'akathitaJca' iti sUtrAdanyena yasya karmasaMjJA tatpradhAnakarmeti bodhyam / atha 'gatibuddhi' iti sUtreNa ye dvikarmakAH teSu vyavasthAmAha / buddhIti // buddhyarthakasya bhakSArthakasya zabdakarmakANAJca pradhAne vA gauNe vA karmaNi svecchayA lAdayo matA ityanvayaH / iha 'gatibuddhi' ityanena yasya karmasaMjJA tat gauNaM karma / taditarattu pradhAnakarma / prayojyeti // anyeSAM gatyarthAnAM akarmakANAM 'hakroH' iti sUtropAttahozca prayojyakarmaNi lAdayo matA ityanvayaH / ayaM sArdhazlokaH 'akathitaJca' iti sUtrasthavArtikabhASyasaGgraha iti bodhyam / gaurduhyate payaH iti // gopeneti zeSaH / atra gorapradhAnakarmatvAttasmin karmaNi lkaarH| tiGA abhihitatvAt goH prthmaa| pradhAnakarmatvAtpaya iti dvitIyAntam / tasya tiGA anabhihitatvAt / baliyA'cyate vasudhAm / avinIto vinayaM yAcyate / taNDulAH odana pacyante / gargAH zataM daNjyante / vrajo rudhyate gAm / mANavakaH panthAnaM pRcchayate / vRkSo'pacIyate phalAni / mANavako dharma ucyte| ziSyate vaa| zataM jIyate devadattaH / sudhAM kSIrodadhirmathyate / devadattazzataM muSyate / eteSu gauNakarmaNi lakAraH / atha pradhAne nIhakRSvahAmityatrodAharati / ajA grAmaM nIyate, hriyate, kRSyate, uhyate iti // prati. kriyamajA grAmamityanveti / uhyata ityatra vahateryajAditvAtsamprasAraNam / atra ajAyAmpradhAna E6 For Private And Personal Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 442 siddhAntakaumudIsahitA hriyate / kRSyate / uhyate / bodhyate mANavakaM dharmaH, mANavako dharmamiti vA / bhojyate mANavakamodanaH, mANavaka odanaM vA / devadatto grAmaM gamyate / 'akarmakANAM kAlAdikarmakANAM karmaNi bhAve ca lakAra iSyate' / mAso mAse vA Asyate devadattena / NijantAttu prayojye pratyayaH / mAsamAsyate mANavakaH / iti bhAvakarmatiprakaraNam / karmaNi lkaarH| prAmasyAnabhihitatvAt dvitIyA / buddhyarthasyodAharati / boyate mANavakaM dharmaH, mANavako dharmamiti veti // guruNeti zeSaH / atra mANavake gauNakarmaNi dharme vA pradhAnakarmaNi NyantAt lkaarH| bhakSArthasya tu azyante devAH amRtaM hariNA, azyate'mRtaM devAniti vA udaahaarym| zabdakarmakasya tu vedo'dhyApyate vidhiM hariNA, vedamadhyApyate vidhiriti vetyudAhAryam / yaduktaGgatyarthAnAM akarmakANAM hRozcetyeteSAM prayojyakarmaNi lakAra iti / tatra gatyarthasyodAharati / devadatto grAma gamyate iti // yajJadatteneti zeSaH / atra prayo. jyakarmaNi devadatte gameya'ntAt laH / nanu akarmakANAM NyantAnAM prayojyakarmaNyeva lAdaya iti vyavasthA vyarthA / tatra prayojyaM vinA anyasya karmaNo'bhAvAdityAzaGkaya 'akarmakadhAtubhiryoge dezaH kAlo bhAvo gantavyo'dhvA ca karmasaMjJaka iti vAcyam' iti vArtikena akarmakadhAtUnAmapi dezakAlAdikarmatvena NyantAnAM teSAM dvikarmakatayA prayojyakarmaNyeva tatra lAdaya iti vyavasthA prayojanavatItyabhipretya mAsamAsyate mANavaka iti Nyante prayojyakarmaNi mANavake eva laH, natu mAse karmaNi ityudAhariSyate / evaM tarhi aNyanteSvakarmakeSu mAsamAsyate devadatteneti bhAve lakAro na syAt / sakarmakebhyaH karmaNi kartari ca la iti niyamAt mAsa Asyate devadattenetyeva karmaNi mAse lakAraH syAdityAzaGkaya Aha / akarmakANAmityAdi // ye akarmakAH 'karturIpsitatamaGkarma, tathAyuktaJcAnIpsitam' iti sUtrasiddhakarmarahitAH 'Asa upavezane, vRtu vartane' ityAdayaH, teSAM 'akarmakadhAtubhiyoge' iti vArtikasiddhAkarmakANAGkarmaNi bhAve ca lakAra iSyate ityarthaH / nacedaM vArtikamiti bhramitavyam / bhASye adarzanAt / kintu nyaaymuulkmev| akarmakadhAtubhiryoge dezakAlAdInAM karmasaMjJAvikalpasya bhaadhyaadybhimttvaat| yathA caitattathA kArakAdhikAre 'akarmakadhAtubhiryoge' iti vacanavyAkhyAvasare avocaam| tadAha / mAso mAse vA Asyate devadatteneti // atra mAsasya karmatvapakSe krmlkaarH| mAsasyAbhihitatvAt prathamA / mAsasya karmatvAbhAvapakSe tu bhAve lakAraH / mAsa iti sptmii| mAsamiti tvapapAThaH / atha prakRtamanusarati / NijantAttviti // AsadhAtoH prakRtisiddhakarmarahitatvena akarmakANNau mAsasya karmatvapakSe'pi prayojyakarmaNyeva lakAra ityarthaH / mAsamAsyate mANavakaH iti // NyantAtprayo. jyakarmaNi mANavake laH / mAsasyAnabhihitatvAta dvitIyA / hakosta hAryate kAryate vA bhRtya kaTaM devadattena // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM bhAvakarmaprakriyA smaaptaa| For Private And Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / shriirstu| // atha karmakartRtiprakaraNam // yadA saukaryAtizayaM dyotayituM kartRvyApAro na vivakSyate tadA kArakAntarANyapi kartRsaMjJAM labhante / svavyApAre svatantratvAt / tena pUrva karaNatvAdisattve'pi samprati kartRtvAtkartari lakAraH / sAdhvasiH chinatti / kASThAni pacanti / sthAlI pacati / karmaNastu kartRtvavivakSAyAM prAksakarmakA api prAye atha karmakartRprakriyAnnirUpayiSyan karmaNaH kartRtvaM sAdhayitumAha / yadeti // phalavyApArayordhAturiti siddhaantH| pacirhi vikvittyanukUlavyApAre vartate / tatra viklittiH phalam / tadAzrayaM odanaM karma / tadanukUlo vyApAraH adhizrayaNAdiH puruSaprayatnarUpo vyApAraH / tatrAdhizrayaNaM culyA upari taNDulayuktasthAlyAH / sthApanaM sthitynukuulvyaapaarH| tatra sthitiH sthAlItaNDulaniSThA / tadanukUla: puruSaceSTAvizeSaH / dhAtUpAttavyApArAzrayaH puruSaH kartA / svatantratvAt / svAtantrayamprAdhAnyamiti bhASyam / karmakaraNAdikantu puruSaprayatnaparatantratvAnna kartRtvaM labhate iti sthitiH / tatra yadA saukaryAtizayavivakSayA kartuH puruSasya vyApAraH prayatnaH na vi. vakSyate, kintu karmAdigata eva vyApAraH viklittyAdiphalAnukUlatvena vivakSyate, tadA karmAdikArakANyapi kartRsaMjJAM labhante ityarthaH / nanu karmAdigatavyApArasya puruSaprayatnAdhInatvAdasva. tantratvAtkathaGkarmaNaH kartRtvamityata Aha / svavyApAre svatantratvAditi // svAtantraNa vivakSitatvAdityarthaH / taduktaM 'karmavatkarmaNA' ityatra bhASye / 'karmakartari kartRtvaM svAtantrayatvavivakSitatvAt' iti / atra karmagrahaNaGkaraNAdikArakasyApyupalakSaNam / teneti // asinA chinatItyAdiprayogadazAyAM asikuThArAdInAGkaraNatvAdisattve'pi, asiH chinatti ityAdiprayogadazA. yAkartRtvena vivakSitatvAt kartari lakAra ityarthaH / sAdhvasiH chinattIti // atra karaNasya krtRtvvivkssaa| sAdhu iti kriyAvizeSaNam / saukAtizayadyotanAya atitaizNyAt puruSaprayatnavizeSamAghAtAtizayaM vinA svayameva asi: chinattItyarthaH / kASThAni pacantIti // atrApi karaNAnAkartRtvavivakSA / sthAlI pacatIti // atrAdhikaraNasya kartRtvavivakSA / kASThAnAmatizuSkatvAt dhamanaphUtkArAnapekSayA sthAlyA atilaghutvAdavilamvya zrapaNatayA saukaryambodhyam / karmaNastviti // ye chidibhidiprabhRtayaH ekakarmakAH tatra karmaNaH kartRtvavivakSAyAM vRkSaH chinattItyAdau sakarmakatve'pi samprati karmaNaH kartRtvavivakSAyAmakarmakA ete ityarthaH / ye tu dvikarmakAH tatra ekasya karmaNaH kartRtvavivakSAyAmapi itareNa karmaNA sakarmakatvasatvAtprAyeNetyuktiH / For Private And Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 444 siddhAntakaumudIsahitA [karmakartRtiG nnaakrmkaaH| tebhyo bhAve kartari ca lkaaraaH| pacyate odanena / bhidyate kASThena / kartari tu / 2766 / karmavatkarmaNA tulyakriyaH / (3-1-87) karmasthayA kriyayA tulyakriyaH kartA karmavatsyAt / kAryAtidezo'yam / tena yagAtmanepadaciciNvadiTa: syuH / karturabhihitatvAtprathamA / pacyate odnH| bhidyate kASTham / apAci / abhedi / nanu bhAve lakAre kartudvitIyA syAdasmAdatidezAditi cenna / lakAravAcya eva hi kartA karmavat / 'liGa-yAziSyaG' tatazca teSu dvikarmakeSu karmaNi kartari ca lakAraH / tatra karmaNi lakAre yathA sudhAM kSIrasAgaro mathyate / kartari yathA sudhAM kSIrasAgaro madhnAti / atha yaduktaM ekakarmakeSu karmaNaH kartRtvavivakSAyAmakarmakatvamiti tasya prayojanamAha / tebhyo bhAve kartari ca lakArAH iti // natu karmaNi / asambhavAt / ata eva akarmakebhyo bhAve katIra la ityuktamiti mAvaH / tatra ekakarmakebhyaH karmaNaH kartRtvavivakSAyAM bhAve lakAraM udAharati / pacyate odaneneti // AdanakartRka: pAka ityarthaH / evaM bhidyate kASThenetyapi / yadyapi pacerdvikarmaka. tvam / tathApi taNDulAnAmavivakSAyAM ekakarmakatvaM pacerAzritam / kartari tviti // ekakamakeSu karmaNaH kartRtvavivakSAyAGkartari lakAre vizeSo vakSyate ityarthaH / karmavatkarmaNA // 'kartari zap' ityataH kartarItyanuvRttaM prathamayA vipariNamyate / tulyA kriyA yasya saH kartA tu. lyakriyaH / karmaNetyanena karmakArakasthA kriyA vivakSitA / kriyAyAH karmakArakeNa tulyatvasya tatsthakriyAmAdAyaiva upapAdyatvAt / tadAha / karmasthayetyAdinA // karmaNaH kartRtvena vivakSAyAM kartA karmavaditi yAvat / vatkaraNAbhAve tu karmasaMjJaka ityarthazaGkA syAt / tathA sati sakarmakatvAt pacyate odanena bhidyate kASTheneti bhAve lo na syAt / kAryAtidezo'ya. miti // yadyapi zAstrAtideze kAryAtideze vA na phalabhedaH / tathApi zAstrAtidezasyApi kA. ryAtidezArthatvAnmukhyatvAt kAryAtideza evAzrayaNIya ityarthaH / teneti // syurityatrAnveti / karmavattvavacanena karmakAryANi 'sArvadhAtuke yak' ityataH yak / 'bhAvakarmaNoH' ityAtmanepadam / 'syasisIyuTtAsiSu' iti ciNvat , tatsanniyogaziSTaH iT ca syurityarthaH / karmaNaH kartRtvavivakSAyAGkartari vihitAni zAstrANyeva na syuriti bhAvaH / karturiti karmaNaH kartRtvavivakSAyAGkartari lakAre sati tadAdezatikA krturbhihittvaadityrthH| pacyate odanaH iti // phUtkArAdipuruSazramAtizayavizeSaM vinA viklittyAzrayo bhavatItyarthaH / bhidyate kASThamiti // kuThArAdidRDhAghAtampuruSazramaM vinA dvidhA bhavatItyarthaH / atra karmaNaH kartRtve'pi karmatvAtidezAdyak / apaaci| abhedIti // atra karmavattvAciN / nanu karmaNaH kartRtvavivakSAyAM bhAvalakAre pacyate odanena, bhidyate kASThenetyatra karmakartustikA'nabhihitatvAt dvitIyA syAt / karmavattvAtidezAdityAzaGkate / nanviti // pariharati / neti // nAyamAkSepa unmiSatItyarthaH / kuta ityata Aha / lakAravAcya eva hi kartA karmavaditi // tacca kuta ityata Aha / For Private And Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 445 (sU 3434) iti dvilakArakAt 'la:' ityanuvRtteH bhAve pratyaye ca karturlakAreNAnupasthiteH / ata eva kRtyaktakhalAH karmakartari na bhavanti / kiM tu bhAva eva / bhettavyaM kusUlena / nanu pacibhidyoH karmasthA kriyA viklittidvidhAbhavanaM ca / saivedAnI kartRsthA natu tattulyA / satyam / karmatvakartRtvAvasthAbhedopAdhikaM tatsamAnAdhikaraNakriyAyA bhedamAzritya vyavahAraH / karmaNA' iti kim / karaNAdhikaraNAbhyAM tulyakriye pUrvokte sAdhvasirityAdau mA bhUt / kiMca kartRsthakriyebhyo mA bhUt / gacchati prAmaH / Arohati hastI / 'adhigacchati liGayAziSIti // 'vyatyayo bahulam , liGyAzighyaG' iti saMhitayA pAThe lakArAt pUrva lakArAntaraM 'halo yamAm ' iti luptaM prazliSyate / tatazca l l iti dvilakArAt sUtrAt la iti SaSThyantaM 'karmavatkarmaNA' ityatrAnuvartate / tathAca laH kartA karmavaditi lbhyte| vAcyatvaM SaSThyarthaH / tathAca lakAravAcyaH kartA karmavaditi paryavasyatItyarthaH / astvevam / prakRte kimAyAtamityata Aha / bhAve pratyaye ca karturlakAreNAnupasthiteriti // tatra bhAvasyaiva tadvAcyatvAditi bhAvaH / ata eveti // lakAravAcyasyaiva karmakartuH karmavattvavi dhAnAdeva kRtyaktakhalarthAH pratyayAH karmaNi vihitAH karmakartari na bhavanti / tasya lakAravAcya. tvAbhAvena karmavattvasya tatrApravRtterityarthaH / etacca bhASye spaSTam / nanu 'sinotesakarmakartR. kasya' iti niSThAnatvavArtike sino grAsaH svayameveti bhASye kathamudAhRtam / ktapratyayasya karmakartaryabhAvAditi cet ucyte| ata eva bhASyAt 'niSThA' iti sUtravihitakarmArthakaktapratyayasyaiva karmakartaryabhAva iti vijJAyate / sino grAsaH svayamevelyatra tu gatyarthAkarmaketyAdinA kartari vihitaH ktapratyayaH karmakartari bhavatyeveti zabdenduzekhare vistaraH / bhettavyaM kusUleneti // puruSaprayatnamanapekSya kusUlakartRkA bhidikriyetyarthaH / zaGkate / nanviti // idAnImiti // karmaNaH kartRtvavivakSAdazAyAmityarthaH / natu tattulyeti // tulyatvasya bhedaghaTitatvAditi bhAvaH / ardhAGgIkAreNa pariharati / satyamiti // viklittirdvidhAbhavanaJca karmasthameva samprati kartR. sthamiti yuktam / athApi tayostulyatvAbhAvastu netyarthaH / karmatveti // karmatvakartRtve ye avasthe dharmavizeSI tayorbhedaH sa eva upAdhiH nimittaM yasya tathAvidhaM tatsamAnAdhikaraNaM karmatvakartRtvasamAnAdhikaraNaM kriyAbhedaM Azritya tulyavyavahAra ityrthH| vAstavabhedAbhAve'pi aupAdhikabhedAtkarmasthakriyAtulyakriyatvaGkarmakarturiti bhAvaH / karaNAdhikaraNAbhyAmiti // asinA chinAtti sthAlyAM pacatItyatra karaNAdhikaraNayoryo vyApAraH sa eva asizchinatti sthAlI pacatI. tyatra kartRstha iti tatrApi karmavattvaM syAt / tannivRttyarthaGkarmaNeti padamityarthaH / nanu 'karmavatkamaNA' ityatra 'dhAtorekAcaH' ityato dhAtorityanuvartate / dhAtorvAcyayA kriyayA tulyakriya ityarthaH / karaNatvAdyavasthAyAM vastutassannapi asisthAlyorvyApAro na dhAtUpAtta iti noktadoSa ityaskharasAdAha / kiJceti // gacchati grAmaH iti // mArgasya aviSamaniSkaNTakatayA pratyAsannatayA ca zramaM vinA prAptyAzrayo bhavatItyarthaH / Arohati hastIti // aGkuzAghAtAdihastipaka For Private And Personal Use Only
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [karmakartRtiG zAstrArthaH, smarati, zraddadhAti vA / ' yatra karmaNi kriyAkRto vizeSo dRzyate yathA pakkeSu taNDuleSu, yathA vA chinneSu kASTheSu, tatra karmasthA kriyA / netaratra / na hi pakkApakkataNDuleSviva gatAgatagrAmeSu vailakSaNyamupalabhyate / karotirutpAdanArthaH / utpattizca karmasthA / tena kariSyate ghaTa ityAdi / yatnArthatve tu naitasiddhyet / jJAnecchAdivadyanasya kartRsthatvAt / etenAnuvyavasyamAne'rthe iti vyAkhyAtam / kartRsthatvena yagabhAvAcchayani kRte olope ca rUpasiddheH / vyApAra vinA svayameva nyagbhavan ArohaNAzrayo bhvtiityrthH| 'adhigacchati zAstrArthaH smarati zraddadhAti veti||' pUrvArdhamidam / yatkRpAlezatastasmai namo'stu gurave sadA' ityuttarA. rdham / gurukRpAlezAdeva zramaM vinA svayameva zAstrArthaH adhigacchati nizcayaviSayo bhavati smR. tiviSayo bhavati zraddhAviSayo bhavatItyarthaH / atra karmakartuH grAmAdeH kartRsthakriyAvattvena karma sthakriyAvattvAbhAvAt na karmavattvam / ataH na karmakArya yagAdi / kintu kartRkArya zavAdyeveti bhAvaH / nanu karmakartuH grAmAdeH prAptyAdyAzrayatvena karmasthakriyatvamastyevetyata Aha / yatreti // yatra kiyAkRtaH vizeSaH vailakSaNyaM dRzyate pratyakSamupalabhyate tatra karmaNi vidyamAnA kriyA karmasthakriyetyucyate itynvyH| tadudAhRtya darzayati / yathA pakkeSu taNDuleSviti // taNDulAvasthApekSayA viklittikRto vizeSo dRzyate iti zeSaH / anyatrApi kriyAkRtaM vailakSaNyamudAhRtya darzayati / yathA vA chinneSu kASTheSviti // achinnApekSayA vailakSaNyaM dRzyate iti zeSaH / gacchati grAma ityAdau tu naivamityAha / nhiiti|| grAmeSviti // upalakSaNamidam / pakkApakvataNDuleSu yathA kriyAkRtaM vailakSaNyamupalabhyate tathA gatAgatagrAme ArUDhAnArUDhahastini adhigatAnadhigate stRtAstRte zraddhitAzraddhite ca zAstrArtha kriyAkRtavalakSaNyanna dRzyate ityarthaH / prAmagamanAdau kartaryeva zramAdivailakSaNyadarzanAditi bhAvaH / nanu jJAnecchayoriva yatnasyApi kartR. sthatvAt tadvAcinaH kRto'pi kartA na karmavatsyAt / tatazca kriyate ghaTaH svayameveti yagAdiH na sidyedityAzaGkaya kRmo na yatnArthatvamityAha / karotirutpAdanArthaH iti // utpattyanukUlavyApArArthaka ityarthaH / etacca bhUvAdisUtre bhASye spaSTam / karoterutpAdanArthakatve tu karmasthakriyatvantatkarturupapAdayati / utpattizca karmastheti // utpanne anutpanne ca vailakSaNyasya pratyakSatvAditi bhAvaH / teneti // kRtraH kartuH karmakriyatvenetyarthaH / tathAca kriyate ghaTaH svayamevetyatra yak / tAsi tu ciNvadiTpakSe kAritA, tadabhAve tu kartA iti siddhavatkRtya Aha / kariSyate ghaTa ityAdIti // ciNvadiTpakSe kAriSyate iti rUpam / tadAbhAvapakSe tu 'RddhanoH sye' iti iT / kariSyate / sIyuTazciNvadiTi kAriSISTa / tadabhAve tu kRSISTa / luGi akAriSTaakRta / naitaditi // karmavatvanna sidhyedityarthaH / yatate itivatsakarmakatvameva na syAdityapi bodhyam / eteneti // jJAnasya kartRsthatvavyutpAdanenetyarthaH / anuvyavasyamAne'rtha iti // arthe svayameva nizcayaviSaratAM sampadyamAne ityarthaH / vyAkhyAtamiti // samarthitamityarthaH / kathaM samarthitamityata Aha / kartRsthatvena yagabhAvAditi // anuvyavasAyaH nizcayaH tatra For Private And Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 447 tAcchIlyAdAvayaM cAnaz na tvAtmanepadam / ' sakarmakANAM pratiSedho vaktavyaH' (vA 1873) / anyonyaM spRzataH / ajA grAmaM nayati / duhipacyorbahulaM sakarmakayoriti vAcyam' (vA 1876) / 2767 / na duhasnunamA yakciNau / (3-1-89) karmakartA arthaH saH na karmasthakriyaH / arthe anuvyavasAyakRtavailakSaNyAbhAvAt / kintu kartRsthakriya eva / anuvyavasAyakartari devadatte harSAdidarzanAt / tatazca karmavattvAbhAvAna yak / yaki tu kittvAt 'ghumAsthAgApAjahAtisAm' iti Ittve anuvyavasIyamAna iti syAdityarthaH / nanu yagabhAve kathaM yakArazravaNamityata Aha / zyanIti // 'So antakarmaNi' iti dhAtoranuvyavapUrvAdupasargavazena nizcayavRtterlaTa AnAdeze kRte zyani 'otaH zyani' ityokAralope anuvyavasyamAna iti rUpasiddharityarthaH / nanu karmavattvAbhAve 'bhAvakarmaNoH' ityAtmanepadAbhAvAt kathamiha laTaizAnac / tasyAtmanepadatvAdityata Aha / tAcchIlyAdAviti // 'tAcchIlyavayovacanazaktiSu cAnaz' ityanena cAnazityarthaH / tasya ca lAdezatvAbhAvena AtmanepadatvAbhAvAt karmavattvAbhAve'pi karmakartari pravRttinirbAdhA / tadAha / na tvAtmanepadamiti // nanu anyonyaM spRzataH svayameva yajJadattadevadattAvityatrApi karmavattvAdyagAdi syAt / tatra hi spRzissaMyogAnukUlavyApArArthakaH / ubhAvapi kartArau karmabhUtau ca / sparzanakriyAyA ekatve'pi AzrayabhedAttadbhedamAzritya yajJadattaniSThAM sparzanakriyAM prati devadattasyaM karmatvam / evaM devadattaniSThAmapi sparzanakriyAM prati yajJadattasya karmatvam / evakartRtvamapyubhayoDeyam / evaJca ubhayoH kartRtvakarmatvasatvAdekasmin kartari karmaNi vA yA spRzikriyA saivetarasmin kartari karmaNi vA vartate iti karmavattvaM syAt / AzrayanibandhanaM bhedamAzritya tulyakriyatvopapatteH / spRSTAspRSTayoranyonyasaMyogakRtaharSAditadabhAvadarzanAcetyata Aha / sakarmakANAM pratiSedhaH iti // ekakarmakANAM chidibhidiprabhRtInAM karmaNaH kartRtvavivakSayA akarmakANAM kartuH karmavattvamuktam / ye tu dvikarmakAH karmaNaH kartRtvavivakSAyAmapi sakarmakA dhAtavaH teSAM dhAtUnAM karmakartuH karmavattvapratiSedho vaktavya ityarthaH / anyonyaM spRzataH iti // karmavattve tu yaki taDi ca spRzyate iti syAditi bhAvaH / 'sakarmakANAM pratiSedhaH' ityasya udAharaNAntaramAha / ajA grAma nayatIti // ajA grAmaM svayameva prApnotItyarthaH / atra nayanaM pratyajAyAH karmaNaH kartRtvavivakSAyAmapi grAmamAdAya sakarmakatvAnna karmavattvamiti bhAvaH / vastutastu gate agate ca grAme vailakSaNyAbhAvAdevAtra karmavattvasyAprAptiriti nedamasya vArtikasyodAharaNam / ata eva bhASye anyonyamAzliSyataH, anyonyaM spRzataH, anyonyaM saMgRhrAtaH, ityevodAhRtamiti zabdenduzekhare spaSTam / duhipacyoriti // karmavattvamiti zeSaH / anayordvikarmakatvAdekasya karmaNaH kartRtvavivakSAyAmapi anyakarmaNA sakarmakatvAtpUrvavArtikena karmavattvaniSedhe prApte pratiprasavo'yam / na duha // duha snu nam essaandvndvH| karmakartarIti // etattu nAnuvRttilabhyam / pUrvatrAnupalambhAt / kintu 'karmavatkarmaNA tulyakriyaH' iti samabhivyA For Private And Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 448 siddhAntakaumudIsahitA [karmakartRtiG eSAM karmakartari yakciNau na sta: / duheranena yaka eva niSedhaH / ciNtu vikalpiSyate / zap , luk / gau: payo dugdhe / 2768 / acaH karmakartari / (3-1-62) ajantAcclezciNvA syAtkarmakartari tazabde pare / akAri-akRta / 2769 / duhazca / (3-1-63) adohi / pakSe ksa: / 'lugvA-' (sU 365) iti pakSe luk / adugdha-adhukSata / udumbara: phalaM pacyate / sRjiyujyoH zyaMstu' (vA 1877) hAralabhyameva / 'acaH karmakartari ' ityato maNDUkaplu yA tadanuvRttirvA / duheraneneti // 'na duhasnunamAm' ityanena duheH karmakartari yaka eva niSedhaH / ciNtu 'duhazca' iti vakSyamANasUtreNa vikalpito vakSyate ityarthaH / karmakartari tazabde pare duhezciNveti tadarthaH / ciNtu vikalpeneSyate iti kvacitpAThaH / dugdhe ityatra prakriyAM darzayati / zap lugiti // duheH karmakartari yaki niSiddha zap prvrtte| tasya 'adiprabhRtibhyaH' iti lugityrthH| gauH payo dugdhe iti // gauH svayameva paya utsRjatItyarthaH / karmakartRbhUtAyAM gavi laT / svaritettve'pi bhAvakarmaNoH ityAtmanepadameva / 'na duha' iti na yk| gAM payo dugdhe iti tu nodAhRtam / 'gauNe karmaNi duhyAdeAdayo matAH' ityukteH| acaH karmakartari // 'clessic' ityataH cleriti 'ciNa te padaH' ityataH ciNte iti, dIpajana ityataH anyatarasyAmiti, caanuvrtte| 'dhAtorekAcaH' ityato anuvRttasya dhAtugrahaNasya acA vishessittvaattdntvidhiH| tadAha / ajantAdityAdinA ||akaariiti // kaTaM svayameveti zeSaH / karmakartari luG / clezciN / vRddhiH| rprtvm| 'ciNo luk ' iti tazabdasya luk / akRteti // ciNabhAvapakSe 'hUsvAdaGgAt' iti sico lopH| duhazca // aca iti varja pUrvasUtraM tatrAnuvRttaM, ttsrvmihaanuvrtte| karmakartari tazabde pare duhezciNvA syAdityarthaH / spaSTa iti na vyAkhyAtam / anuvRttisaukArthameva pUrvasUtraM prakRtaduhadhAtAvanupayuktamapyupanyastam / adohIti // duheH karmakartari luG / svayameva gauH paya iti zeSaH / ciNpakSe laghU. padhaguNaH / ciNabhAvapakSe Aha / pakSe ksaH iti // 'zala igupadhAt' ityaneneti bhaavH| lugveti // 'lugvAduhadihalihaguhAm' iti ksasya pAkSiko lugityarthaH / atra duhipacyorityatra pacerudAharati / udumbaraH phalaM pacyate iti // udumbaravRkSaM phalaM pacati kAlavizeSaH ityatra dvikarmakaH paciH / iha tu idumbaro vRkSaH svayameva kAlavizeSamanapekSya phalaM pakvAzrayaM karotItyarthaH / atra udumbarasya gauNakarmaNaH kartRtvena vivakSAyAM phalena pradhAnakarmaNA sakarmakatvAt 'sakarmakANAM pratiSedhaH' iti karmavattvasya pratiSedhe prApte 'duhipacyoH' iti karmavattvasya pratiprasavAdyagAdikamiti bhAvaH / vastutastu bhASye dvikarmakeSu paceraparigaNanAnna dvikarmakatvamiti kArakAdhikAre prapaJcitamasmAbhiH / tathAca karmakartari udumbaraH phale pacyate ityatra phalasyaiva karmatayA tasya kartRtvavivakSAyAM pacerakarmakatvAt 'sakarmakANAm' iti pratiSedhasyAprasakteH For Private And Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 449 anayoH sakarmakayoH kartA bahulaM karmavadyagapavAdazca zyanvAcya ityarthaH / 'sRje: zraddhopapanne kartaryeveti vAcyam' (vA 5054) sRjyate srajaM bhaktaH / zraddhayA niSpAdayatItyarthaH / asaji / yujyate brahmacArI yogam / bhUSAkarmakirAdisanAM pratiprasavavidhirayaM vyartha iti ydypi| tathApyatra mate udumbaraH phalaM pacatItyatra kartRlakAre pacaiH kartRsthakriyatvAt karmasthakriyatvAbhAvAdudumbaraH phalaM pacyata iti karmakartari 'karmavatkarmaNA' iti karmavattvasyAprAptau 'duhipacyoH' iti karmavattvasya bahulaM pacerapUrvavidhirityanyatra vistaraH / sRji. yujyozzyaMstu' iti vaartikm| anayoH sakarmakayoH ityAdi tadbhASyam / atra sRjiyujyordaivAdikayorna prahaNam / tayorakarmakatAyA uktatvAt / kintu 'sRja visarge' iti taudAdikasya 'yujioMge' iti raudhAdikasya ca grahaNam / tatra visarga utpAdanam / yathA prjaassRjtiiti| yogassaMyojanam / yathA azvaM yunaktIti / rathAdinA saMyojayatIti gamyate / sRjeH zraddhopapanne iti // zraddhAyukte mukhyakartaryeva ukto vidhirityarthaH / tatra mukhyakartari atyantAprAptaM karmavattvamiha bahulaM vidhIyate / 'yujestu karmakartaryeva uktavidhiH' iti bhASyAttatrApi karmaNi kriyAkRtavailakSaNyAbhAvAdaprAptaM karmavattvamiha bahulaM vidhIyate / karmavattve sati yaki prApte tadapavAdazzyanvidhIyate / tena 'JNityAdinityam' ityAdyudAttatvaM siddhyti| yaki tu 'tAsyanudAttet' ityAdinA lasArvadhAtukAnudAttatve pratyayasvareNa yakaH udAttatvaM syaat| sRjyate naje bhaktaH iti / atra mukhyakatari lkaarH| karmavattvAdAtmanepadam / yagapavAdazzyan / zraddhayA niSpAdayatItyarthaH iti // dhAtUnAmanekArthatvAditi bhAvaH / sRjyate srajaM bhakta ityatra yadA tu niSpAdayatItyevArthaH, natu zraddhayeti tadA sRjati sajamiseva bhavati / atha yujerudAharati / yujyate brahmacArI yogamiti // atra karmakartari yagapavAdaH zyanniAte bhASyam / yogazcittavRttinirodhaH yogazAsvaprasiddhaH / brahmacarya strIsaGgarAhityam / 'tadyogAGgam' iti ca yogazAstraprasiddham / saH yoga: brahmacAriNaM yunkti| Atmadarzanena saMyojayatIti kartRlakAre saMyojanakriyAyAM yogo mukhyakartA / brahmacArI tu karmeti sthitiH / tatra karmaNo brahmacAriNaH kartRtvavivakSAyAM yujyate brahmacArI yogamiti karmakartari brahmacAriNi lakAraH karmavattvam / svaritettve'pi karmavattvAttadeva yagapavAdaH zyan / brahmacArI prANAyAmAbhyAsAdizramabAhuLyaM vinA khayameva yogena saMbadhyate ityarthaH / tatra brahmacAriNi karmakartari dhAtvarthasambandhaH anuyogitayA vartate / yoge tu pratiyogitayA vartata iti sthitiH| tatra yadyapi pratiyogino yogAt 'sahayukte'pradhAne' iti tRtIyA bhavitavyA / tathApi yujeH pratiyogitvAvacchinnasambandho'rthaH / tatra pratiyogitvaM phalaM, sambandho vyApAraH / pratiyogitvarUpaphalAzrayatvAt dvitIyeti samAhitaM zabdenduzekhare / atra bhASye prayogAdeva yogAt dvitIyetyanye / bhUSAkarmeti vArtikam / bhUSAkarma kirAdi san eSAM dvandvaH / anyatreti svArthe tral / AtmanepadAt anyatkarmakAryamiti labhyate / bhUSA karma kriyA yeSAM 1. atra ca 'sRjeH zraddhopapanne kartari karmavadbhAvo vAcyazciNAtmanepadArthaH' iti bhASyaM maanm| 51 For Private And Personal Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [karmakartRtiG cAnyatrAtmanepadAt" (vA 1880) bhUSAvAcinAM kirAdInAM sannantAnAM ca yakciNau ciNvadiT ca neti vAcyamityarthaH / alaMkurute kanyA / alamakRta / avakirate hastI / avAkISTa / girte| agISTa / Adriyate / Ahata / kirAdistudAdyantargaNaH / cikIrSate kaTaH / acikIrSiSTa / icchAyAH kartRsthatve'pi karotikriyApekSamiha karmasthakriyAtvam / 2770 / na rudhH| (3-1.64) asmAcclezciNna / avAruddha gauH / karmakartarItyeva / avArodhi gaugopena / 2771 / tapastapaHkarmakasyaiva / (3-1-88) vAcyatayA te bhUSAkarmANaH dhAtavaH / bhUSaNakriyAvAcinAmiti yAvat / tadAha / bhUSAvAcinAmityAdinA // alaMkurute kanyeti // svayameva anyaprayatnaM vinA bhUSaNakriyAvatItyarthaH / atra bhUSArthakatvAt karmakartari taDeva natu yak / alamakRteti // atra taLeca natu ciN / luTi tu alaGkatetyeva / natu ciNvadiTau / avakirate hastIti // hastinamavakirati kusumAdirityatra mukhyakartari lakAraH / tatra hastI karma / tasya kartRtvavivakSAyAM svayameva puruSaprayatnaM vinA vRkSAdisamIpaM gacchan puSpAdibhiH avakiraNavAn bhavatItyarthaH / atrApi taDeva, natu ygaadi| avAkISTeti // 'liGsicorAtmanepadeSu' iti veT / girteiti|| odanaM svayameveti zeSaH / 'gR nigaraNe' ayaGkirAdiH / Adriyate iti // 'dRG AdaraNe' ayamapi kirAdiH / zapratyaye 'riG zayagliGgha' iti riG / atithimAdriyate iti mukhyakartari Adriyate'tithiriti karmakartari svayameva AdaraNAzraya ityarthaH / atra yadyapi ze yaki ca na vizeSaH / tathApi nyAyyazza eva / yako niSiddhatvAt / svare vA vizeSaH / taGi tu DittvAdeva siddhaH / atitherabhihitatvAt prathameti vizeSaH / Aiteti // ciNo'nena niSedhe 'hUsvAdaGgAt' iti sico lopaH / 'uzca' iti kittvam / atha sannantasyodAharati / cikIrSate kaTaH iti // svayameva kartumicchAviSaya ityarthaH / nanvicchAyAH puruSarUpakartRniSTatvAt kaTarUpakarmaniSTatvAbhAvAt icchAyAM satyAM asatyAJca kaTe karmaNi vailakSaNyAdarzanAcca karmasthakriyatvAbhAvAdiha karmavattvasyAprasaktestaniSedho vyartha ityata Aha / icchAyAH iti // na rudhaH // 'clessic' ityataH cleriti 'ciNte padaH' ityatazciNiti cAnuvartate / tadAha / asmAcclezciNa neti // avAruddha gauriti // svayameveti zeSaH / karmakartarItye. veti // 'acaH karmakartari' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / avArodhi gorgopeneti // iha goH karmaNaH kartRtvavivakSAyA abhAvAnna ciniSedha iti bhAvaH / tapastapaHkarmakasyaiva // AdyaM tapaH iti SaSThyantam / tapaHkarmakasyaiva tapadhAtoriti labhyate / 'kartari zap' ityataH kartarItyanuvRttaM prathamayA vipariNamyate / 'karmavatkarmaNA' ityataH karmavadityanuvartate, iti matvA For Private And Personal Use Only
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 451 kartA karmavatsyAt / vidhyarthamidam / evakArastu vyartha eveti vRttyanusAriNaH / tapyate tapastApasa: / arjayatItyarthaH / 'tapo'nutApe ca' (sU 2760) iti ciniSedhAtsic / atapta / 'tapaHkarmakasya' iti kim / uttapati suvarNa suvarNakAra: / 'na duhasnunamA yakciNau' (sU 2767) / prasnute / prAsnAviSTa-prAsnoSTa / namate daNDaH / anaMsta / antarbhAvitaNyartho'tra sUtrazeSaM pUrayati / kartA karmavaditi // viddhyarthamidamiti // etaccAnupadameva udAharaNavyAkhyAvasare spaSTIbhaviSyati / nanu viddhyarthatve evakAro vyartha ityata Aha / evakArastviti // tapyate tapastApasaH iti // atra tapirArjanArthaka ityAha / arjayatI. tyarthaH iti // prAjApatyacAndrAyaNAdikRcchrAdyAtmakatapassampAdayatItyarthaH / mukhyakartari la: sampAdanasya tApasAtmakakartRsthatvAt taporUpakarmasthatvAbhAvAt 'karmavatkarmaNA' ityaprAptakarmavattvamanena sUtraNa vidhIyata / tena yagAtmanepadAdi / yadA tu tadapi duHkhajananAtmake santApe vartate tadA tApasaM tapastapatItyeva bhavati / duHkhayatItyarthaH / atra mukhyakartR tapaH / tApasastu tpHkrm| atrApi duHkhajananavyApArasya taporUpakartRsthatayA tApasarUpakarmasthatvAbhAvAt 'karmavat karmaNA' ityanena karmavattvaM na bhavati / tapaHkarmakatvAbhAvAdanenApi na karmavattvam / ato na yagAdikarmakAryam / atha luGi ataptetyatra karmavattvAcciNamAzaGkaya Aha / tapo'nutApeca iti|| ciniSedhAt sijiti|| tasya 'jhalo jhali' iti lope prinissttitmaah| atapteti / uttapati suvarNa suvarNakAraH iti // atra tapaHkarmakatvAbhAvAnna karmavattvamiti bhAvaH / bhASya tu evakArAdidaM sUtraM niyamArthamityuktamiti zabdenduzekhare prapaJcitametat / vRttyanusAriNa ityanena bhASyavirodhassUcita ityalam / 'duhipacyorbahuLam' iti karmavattvavidhisthaduhiprasaGgAt 'na duhasnunamAm' iti sUtramupanyastaM prAka / idAnI siMhAvalokananyAyena snunamorudAhatu punassUtramupanyasyati / na duhasnunamA yazciNAviti // tatra snudhAtorudAharati / prasnute iti // snudhAtuH kSIraprasravaNaviSayotkaNThIkaraNe vartate / vatso gAM prasnotIti mukhyakartari lakAre vatso gAM kSIraprasravaNaviSaye utkaNThayatItyarthaH / antarbhAvitaNyartho'tra snudhAtuH / atra gauH karma / utkaNThanavyApArastu kartRbhUtavatsaniSTaH / utkaNThA tu goruupkrmnisstthaa| goH karmaNaH kartRtvavivakSAyAntu prasnute gauH| svayameva kSIraprasravaNaviSaye utkaNThAvatI. tyarthaH / tatra utkaNThA pUrva karmagatA / samprati tu kartRgatA / utkaNThAkRtaJca vailakSaNyaM prasravaNaM dRzyata eva / tatazca karmasthakriyatvAt karmavaktve yaki prApta anena niSedhaH / prAsnAviSTeti // atra karmavattvAt prAptazciN na / kintu ciNvadiTau pakSe staH / ciNvadiDabhAve tu 'snukramoH' iti niyamAvalAdilakSaNa iNna / tadAha / prAsnoSTeti // Nama udAharati / namate daNDaH iti // namati daNDaM kshcit| namayatItyarthaH / karmaNaH kartRtvavivakSAyAntu namate daNDaH / atra karmavattve'pi na yak / anaMsteti // atra karmavattva'pi na ciNa / nanu Nama. dhAtoH prahvIbhAvArthakasyAkarmakatvAt karmavattvAprasaktaryaciNona prasaktirityata Aha / anta For Private And Personal Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 452 siddhAntakaumudIsahitA [karmakartRtiG namiH / yazciNoH pratiSedhe 'hetumaNNizribaJAmupasaMkhyAnam' (vA 1881) / kArayate / acIkarata / ucchrayate daNDaH / udazizriyata / ciNvadiTa tu syAdeva / kAriSyate / ucchrAyiSyate / brUte kathA / avocata / bhAradvAjIyAH ptthnti| NizranthigranthibaJAtmanepadAkarmakANAmupasaMkhyAnam' (vA 1882) / pucchamudamyati utpucchayate gauH / antarbhAvitaNyarthatAyAm utpucchayate gAm / punaH kartRtvavivakSAyAm utpucchayate gauH / udapupucchata / yakciNoH prati rbhAvitaNyartho'tra namiriti // dhAtUnAmanekArthakatvAditi bhAvaH / yaciNoriti // 'na duhasnunamAm' iti yaciNoH pratiSedhasUtre duhasnunamAM hetumaNNizribrUJAmiti ca vAcyamityarthaH / kArayate iti // svayaM devadatta iti zeSaH / karoti devadattaH, ta prerayati yajJadatta iti NyantAnmukhyakartari lakAraH / atra NyantakarmaNo devadattasya yajJadattapreraNamanapekSya kartRtvavivakSAyAkarmakartari lakAraH / karvavattve'pi taDeva, na yagiti bhaavH| acIkarateti // atra karmavattve'pi na ciN 'Nizri' iti caDeva / ucchya te daNDaH iti // svayameveti zeSaH / daNDamucchyati kazcidityarthaH / mukhyakartari lakAraH / tatra karmaNo daNDasya kartRvyApAramanapekSya kartRtvavivakSAyAGkarmakatari lakAraH / karmavattve'pi na yak taDeva / udAzizriyateti // karmavattve'pi ciNabhAvAt 'Nizri' iti caG / nanu kAriSyate ityatra kathazciNvadiTau / NyantasyAjantasya upadezAbhAvAdityata Aha / ciNvadiTa tu syAdeveti // 'syasicsIyuTtAsiSu' ityatra hi upadeze ajantasyeti nArthaH / kintu upadeze yo'c tadantasyetyarthaH / tathAca NijantasyopadezAbhAve'pi NarupadezasattvAnna doSa iti bhAvaH / ucchrAyiSyate iti|| zriJaH upadeze yo'n tadantatvAcciNvadiTau / brUte katheti // svayameveti zeSaH / kathAM bravIti kazciditi mukhyakartRlakAre kathA karma tasya puruSaprayatnAvivakSAyAGkarmakartari lakAraH / karmavattvAt taG / na yak / avocateti // karmavattve'pi na ciN / kintu 'bruvo vaciH, asyativaktikhyAtibhyo'Gga, vaca um' iti bhAvaH / uccAraNena zabdeSu prAkaTyarUpavizeSadarzanAt karmasthakriyatvaM bodhyam / 'Nizranthi' iti Nyantasya zrantheH grantheH brUnaH AtmanepadavidhAvakarmakasya ca yakciNoH pratiSedhaH bhAradvAjIyAbhimata ityarthaH / atra Ni iti sAmAnyasya grahaNam / natvahetumaNNica eva / tatazca NiDantasyApi na yaciNAviti matvA Aha / pucchamudasyati utpucchayate gauriti // 'pucchAdudasane' iti NiG / nanvatra udasane pucchaGkarma / gauMkhykiiN| natu karmakIM / tatazca nAtra yazciNAH prasaktirityata Aha / antarbhAvitaNyarthatAyAmiti // udasyatItyasya udAsayatItyanta vitaNyarthatAzrayaNe utpucchayate gAM devadattaH ityatra gauH karma / tasya gorUpakarmaNaH prerayitRpuruSaprayatnAnapekSayA kartRtvavivakSAyAkarmakartari lakAre utpucchayate gauriti bhavatItyarthaH / svayameva pucchamudasyati gauriti bodhaH / udapupucchateti // atra na ciN / zapacaGAviti // utpucchayate gaurityatra yakaH pratiSedhAt zap / udapupucchatetyatra ciNaH pratiSedhAccaDityarthaH / nanu 'zrantha mokSaNe, grantha prathane' For Private And Personal Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 453 SedhAcchapcaDau / zranthigranthyorAdhRSIyatvANijabhAvapakSe grahaNam / granthati grantham / zranthati mekhalAM devadattaH / granthate granthaH / agranthiSTa / zranthate / azranthiSTa / kaiyAdikayostu anIte praznIte svayameva / vikurvate saindhavAH / valAntItyarthaH / veH zabdakarmaNaH' (sU 2707) 'akarmakAJca' (sU 2708) iti taG / antarbhAvitaNyarthasya puna: preSaNatyAge / vikurvate saindhavAH / vyakAriSTa / vyakAriSAtAm / vyakAriSata / vyakRta / vyakRSAtAm / vyakRSata / 2772 / kuSiraJjoH prAcAM zyan parasmaipadaM ca / (3-1-90) anayoH karmakartari na yak / kiM tu zyanparasmaipadaM ca / AtmanepadApa iti zranthigranthyoH caurAdikatayA NigrahaNenaiva siddheH punargrahaNaM vyarthamityata Aha / zranthigranthyoriti // granthati granthamiti // racayatItyarthaH / zranthati mekhalA devadattaH iti // visraMsayatItyarthaH / devadatta ityubhayanAnveti / atra karmaNo granthasya mekhalAyAzca kartRtvavivakSAyAM granthata granthaH zranthate mekhaleti ca bhavati / svayameva grantharacanAzrayastraMsanAzrayazcetyarthaH / tatra karmavattve'pi na yagiti bhAvaH / agranthiSTa azranthiSTetyatra ca na ciN / kraiyAdikayostviti // karmavattve'pi tayoryaki niSiddhe znAvikaraNa iti bhAvaH / AtmanepadavidhAvakarmako'yaM tadudAharati / vikurvate saindhavAH iti // saindhavAH azvAH / atra vipUrvaH kRJ valgane vrtte| upasargavazAt / tadAha / valgantIti // zabdaGkurvantItyarthaH / dhAtvarthenopasaGgrahAdakarmako'yam / mukhyakartari lkaarH| veriti // 'veH zabdakarmaNaH' ityanantaraM paTitena 'akarmakAcca' iti sUtreNa paragAminyapi phale taDityarthaH / nanvasyAkarmakatayA azvAnAGkarmakartRtvAbhAvAna yakaH prasaktirityata Aha / antarbhAviteti // vipUrvakaH kRJ zabdakurvANasya preraNe yadA vartate, tadA vikurvate saindhavAniti bhavati / azvAn zabdAyayatItyarthaH / tatra saindhavAnAGkarmaNAM puruSapreraNAvivakSayA kartRtvavivakSAyAM vikurvate saindhavAH iti bhavati / valgantItyarthaH / atra saindhavAnAkarmakartaNAGkarmavattve'pi na yagityarthaH / vyakAriSTeti // ciNi niSiddhe NyantatvAbhAvAccaGabhAve sicazciNvadiTi bRddhiriti bhAvaH / ciNvadiDabhAvapakSe Aha / vyakRteti // 'hUsvAdaGgAt' iti sico lopaH / kuSiraoH // anayoriti // 'kuSa niSkarSe, raJja rAge' itynyorityrthH| karmakartarIti // 'acaH karmakartari' ityato maNDUkaplutyA tadanuvRttariti bhAvaH / 'na duhasnunamAm' ityataH neti yagiti caanuvtte| tadAha / ygiti|| kintu zyaniti // shynvissyetyrthH| evaJca yagviSayAdanyatra na zyanaH pravRttiH / na yagityanutvA zyano vidhAne tu yagviSayAdanyatrArdhadhAtuke'pi zyan syAditi bhAvaH / prAcAGgrahaNAdvikalpaH / tadAha / kuSyati kuSyate vA pAdaH iti // svayameveti zeSaH / kuSNAti pAdaM devadattaH iti // mukhyakartRlakAre pAdaH karma / tasya puruSaprayatnamanapekSya kartRtvavivakSAyAM zyani parasmaipade ca kuSyatIti ruupm| tadubhayAbhAve yaki Atmanepade ca kuSyate For Private And Personal Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 454 siddhAntakaumudIsahitA lakArArtha vAdaH / kuSyati-kuSyate vA pAdaH / kuSNAti pAdaM devadattaH / rajyati-rajyate vA vastram / yagaviSaye tu nAsya pravRttiH / koSiSISTa / raGgISTa / iti karmakartRtiprakaraNam / / shriirstu| // atha lakArArthaprakaraNam // 2773 / abhijJAvacane laT / (3-2-112) smRtibodhinyupapade bhUtAnadyatane dhAtorlaT syAt / laDo'pavAdaH / iti rUpamiti bhAvaH / yakzyanoH svare vizeSaH / zyani kuSyantI vadhUrityatra 'zapazyanAnityam' iti nityaM num / yaki tu 'AcchInadyAH' iti vikalpaH syAt / rajyati rajyate vA vastramiti // antarbhAvitaNyarthatAyAM devAdikatvAt zyani rajyati vastramityatra rajjayatItyarthaH / mukhye kartari laH karmaNaH kartRtvavivakSAyAntu rajyati rajyate veti bhavatItyarthaH / yagaviSaye tu nAstyeveti // zyaniti zeSaH / yakaM pratiSiddhya tatsthAne iyano vidhisAmarthyAdityarthaH / koSiSISTeti // ArdhadhAtukatvena yagaviSayatvAnna zyan / tatsanniyogaziSTatvAt parasmaipadazca zyanabhAve sati na bhavatIti bhAvaH / raGkSISTeti // rajessIyuTi jasya katvena gH| tasya carbena kH| anakhAraparasavarNI / atra karmakartaprakaraNe sarvatra pacyate odanaH svayameveti, bhidyate kASTha svayamevetyAdau svayaMzabdasya AtmanA karaNenetyarthaH / natvAtmanA kati / tathA sati karmaNyeva la: syAditi 'NeraNau' iti sUtre kaiyaTe spaSTam // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAGkarmakartRprakriyA samAptA / atha lakArArthaprakriyAH nirUpyante // abhizAvacane laT // abhijJA smRtiH sA ucyate bodhyate aneneti vigrahaH / tadAha / smRtibodhinyupapade iti // smRtibodhakapade samIpe prayujyamAne satItyarthaH / bhUte ityadhikRtam / 'anadyatane laG' ityataH anadyatane ityanuvartate / For Private And Personal Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / smarasi kRSNa gokule vatsyAmaH / evaM budhyase cetayase ityAdiyoge'pi / teSAmapi prakaraNAdivazena smRtau vRttisambhavAt / 2774 / na yadi / (3-2-113) yadyoge iktaM na / abhijAnAsi kRSNa yadvane abhumahi / 2775 / vibhASA sAkAGke / (3-2-114) uktaviSaye laDvA syAt / lakSyalakSaNabhAvena sAkAGkazceddhAtvarthaH / smarasi kRSNa vane vatsyAmastatra gAzcArayiSyAmaH / vAso lakSaNaM cAraNaM lakSyam / pakSe laG / yacchabdayoge'pi 'na yadi' (sU 2774) iti bAdhitvA paratvAdvikalpa: / 'parokSe liTa' (sU 2171) / cakAra / uttamapuruSe cittavikSepAdinA pArokSyam / 'supto'haM kila vilAlApa' 'bahu jagada purastAttasya mattA kilAham' / atyantApahnave lir3aktavyaH' (vA 2084) / kaliGgeSvavAtsIH / nAhaM kaliGgAjagAma / tadAha / bhUtAnadyatane iti // laGaH iti // anadyatane laDityasyApavAda ityarthaH / smarasIti // he kRSNa gokule avasamiti yat tat smrsiityrthH| atra vAkyArthaH karma / kRtaGgokulavAsaM smarasIti yAvat / evamiti // smarasIti padayoga iva vudhyase ityAdismRtibodhakapadayoge. 'pi laDityarthaH / nanu budhyatyAdeH smRtitvena rUpeNa smRtyarthakatvAbhAvAtkathamiha laDityata Aha / teSAmapIti // paryavasAnagatyA smRtibodhakatvAttadyoge'pi laT / etadarthameva vacanagrahaNamiti bhAvaH / na yadi // yadIti saptamIti matvA Aha / yadyoge iti // uktaM neti // abhijJAvacane iti laT na bhavatItyarthaH / abhijAnAsIti // vane abhumahIti yat tat smarasItyarthaH / vibhASA // uktaviSaye iti // abhijJAbodhinyupapade ityarthaH / lakSyalakSaNabhAveneti // atra vyAkhyAnameva zaraNam / jJApyajJApakabhAvanetyarthaH / smarasI. ti // pUrva vane avasAma, tatra vane gAH avArayAma iti yat tat he kRSNa smarasItyarthaH / atra yat ityasya gamyatve'pi tasya prayogAbhAvAna yadyogaH / vAso lakSaNamiti // cAraNasyeti zeSaH / ubhayatrApi lar3ikalpaH / abhijJAvacanayogasya aviziSTatvAditi bhaavH| naca yadyoga eva 'vibhASA sAkAMkSe' iti vikalpo'stviti bhrmitvym| 'yadi vAyaM vikalpaH' iti bhASyAttadAha / yacchandayoge'pIti // 'parokSe liT' iti prAk vyAkhyAtamapi vi. zeSavivakSayA smaryate / ahamarthasya pratyakSatvAt parokSatvAbhAvAt kathamasya liTa uttamapuruSa ityata Aha / uttamapuruSe citteti // suptaH iti // suptatvAdahaM vilalApetyarthaH / atra svaapaaccitvikssepH| bahu jagadeti // mattatvAttasya purastAdahaM bahu jagadetyarthaH / atra unmAdAcittavikSepaH / AdinA vyAsaGgasaGgrahaH / atyantApahnave iti // aparokSArthamidam / kaliGgeSvavAtsIriti / atastvanna sahavAsayogya iti praznaH / 'aGgavaGgakaliGgeSu saurASTramagadheSu For Private And Personal Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 456 siddhAntakaumudIsahitA lakArArtha 2776 / hazazvatorlaG ca / (3-2-116) anayorupapadayoliviSaye laGa syAt / cAlliT / iti hAkaroccakAra vA / zazvadakaroccakAra vaa| 2777 / prazne cAsannakAle / (3-2-117) praSTavyaH prshnH| AsannakAle pRcchayamAne'rthe liDiSaye laliTau staH / agacchatkim / jagAma kim / anAsanne tu kaMsaM jaghAna kim / 2778 / laT sme / (3-2-118) liTo'pavAdaH / yajati sma yudhiSThiraH / 2779 / aparokSe ca / (3-2-119) bhUtAnadyatane laT syAtsmayoge / evaM sma pitA bravIti / 2780 / nanau pRSTaprativacane / (3-2-120) 'anadyatane' parokSe' iti nivRttam / bhUte laT syAt / akArSIH kim / nanu karomi bhoH| 2781 / nanvorvibhASA / (3-2-121) c| tIrthayAtrAM vinA yAtaH punaH saMskAramarhati // ' iti vacanAditi bhaavH| nAhaGkaliGgAjagAmetyuttaram / kaliGgazabdasya janapadavizeSavAcitvAt bahuvacanam / atra taddezagamanottarakAlikavAsaviSayakaprazne kAraNIbhUtagamanasyaivApalApAdatyantApahnavo jJeyaH / kaliGgeSvavAtsIrityatra 'aka. makadhAtubhiryoge dezaH kAlo bhAvaH' iti karmasaMjJAyAH pAkSikatvAnna dvitIyeti kArakAdhikAre nirUpitam / hazazvatorlaG ca // spaSTam / prazne cAsanakAle // prazne ityanena praznaviSayo vivakSita ityAha / praSTavyaH praznaH iti // arthe ityanantaraM vartamAnAddhAtoriti zeSaH / prayoktRdRSTipathAtikAntatvamanAsannakAlakatvam / vRttau tu paJcavarSAtItakAlaH anAsannakAla ityuktam / laT sme // smetyavyayam / tadyoge liDviSaye laT syAdityarthaH / yajati smeti // smazabdo bhUtakAladyotakaH / aparokSe ca // evaM smeti // pitA evamuktavAnityarthaH / nanau pRSTa // nivRttamiti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / akArSIH kimiti praznaH / nanu karomItyuttaram / akArSamityarthaH / nanviti saMbodhane / nanvorvibhASA // For Private And Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] baalmnormaa| 457 nazabde nuzabde ca laDDA syAt / akArSI: kima / na kagomi / nAkArSama / ahaM na karomi / ahaM nvakArSama / 2782 / puri luG cAsme / (3-2-122) anadyatanagrahaNaM maNDUkaplutyAnuvartate / purAzabdayoge bhUtAnadyatane vibhASA luG / cAllaT / na tu smayoge / pakSe yathAprAptam / vasantIha pur| chAtrA:-avAtsuH-avasan-UpurvA / 'asme' kim / yajati sma purA / bhvissytiitynuvrtmaane| 2783 / yAvatpurAnipAtayorlaT / (3-3-4) yAvadbhule / purA bhute / nipAtAveto nizcayaM dyotayataH / * nipAtayA ' kim / thAvadAsyate tAvadbhokSyate / karaNabhUtayA purA yAsyati / 2784 / vibhASA kadAkoH / (3-3-5) bhaviSyati laT vA syAt / kadA karhi vA bhuGkte-bhokSyate--bhoktA vA / na nu anayordvandvaH / tadAha / nazabde nuzabde ceti|| laDDA syAditi // bhUte iti zeSaH / akArSIH kimiti praznaH / na karomi nAkArSamityuttaram / ahaM na kromi| ahaM nvakArSamiti ca / 'tarke nu syAt' itymrH| puri luG cAsme // asme iti cchedaH / puretyAkArAntamavyayam / purIti tasya saptamyekavacanam / Ata iti yogavibhAgAdAlopaH / maNDUkaplutyeti // a: vyAkhyAnameva zaraNam / cAlaDiti // tathAca luG laT ca veti phalitam / pakSe iti // etadubhayAbhAvapakSe ityarthaH / yathAprAptamiti // anadyatanaparokSabhUte liT / parokSatvAvivakSAyAntu laDityarthaH / 'abhijJAvacane' ityArabhya etadantAH vidhayastRtIyasya dvaitIyIkAH / atha tRtIya sya tArtIyIkA vidhayo vkssynte| bhaviSyatItyanuvartamAne iti // 'bhaviSyati gamyAdayaH' iti sUtrAditi bhAvaH / yAvatpurA // yAvat purA iti dve pade / anayoH prayujyamAnayorlaT syAdi. tyarthaH / luDAderapavAdaH / nizcayaM dyotayataH iti // 'yAvattAvaJca sAkalye'vadhA mAne'vayA raNe' ityamaraH / yAvaddAsyate tAvadbhokSyate iti // yatparimANakaM tatparimANakamityarthaH / 'yattadetebhyaH parimANe vatup' iti vatuvantatvena nipAtatvAbhAvAnna laDiti bhAvaH / karaNabhUta yeti // purA yAsyatIti pratyudAharaNAntaram / purzabdasya pureti tRtIyAntamidam / tatspho raNAya karaNabhUtayetyuktam / vibhASA kadAkoH // bhaviSyati laDvA syAditi zeSapUra Nam / laDabhAvapakSe luTluTau yathAprAptam / tadAha / kadA karhi vA bhuGkte bhokSyate bhoktA veti // naca kardiyoge laDabhAvapakSe luDevocitaH, natu laT / 'anadyatane hilanyatarasyAm ' iti hilantakahiyogavirodhAditi vAcyam / laDudAharaNasya kadAyogamAtra viSayatvAdityAhuH / 58 For Private And Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 458 siddhAntakaumudIsahitA lakArArtha 2785 / kiMvRtte lipsAyAm / (3-3-6) kiMvRttaM vibhaktyantam / bhaviSyati laDDA syAt / kaM kataraM katamaM vA bhojayasi-bhojayiSyasi-bhojayitAsi vA / 'lipsAyAma' kima / ka: pATaliputraM gamiSyati / 2786 / lipsyamAnasiddhau ca (3-3-7) lipsyamAnenAnnAdinA svargAdeH siddhau gamyamAnAyAM bhaviSyati laDDA myaan| yo'nnaM dadAti-dAsyati--dAtA vA / sa svarga yAti--yAsyati--yAtA vA / 2787 / loDarthalakSaNe ca / (3-3-8) loDarthaH praiSAdilakSyate yena tasminnarthe vartamAnAddhAtorbhaviSyati lar3A syAna / kRSNazcedbhuGkte tvaM gAzcAraya / pakSe luTlaTau / 2788 / liG cordhvamauhUrtike / (3-3-9) Urdhva muhUrtAdbhavaH UrdhvamauhUrtikaH / nipAtanAtsamAsa: uttarapadavRddhizca / ardhvamauke bhaviSyati loDarthalakSaNe vartamAnAddhAtoliGlaTau vA staH / muhUrtAkiMvatte lipsAyAm // kiMzabdena vRttaM niSpanaM kiMvRttamityabhipretya Aha / vibhaktayanta. miti // laDDeti // lar3abhAve tu luTluTau yathAprAptam / kiMvRttazabdena vibhaktyantaDataraDatamAntAnAmeva grahaNamiti vRttiH| tena kadAdiyoge bhaviSyati laT / 'yadvRttAnityam' iti sUtrabhASyarItyA tu kiMvRttAnAM sarveSAM kadetyAdInAmapi grahaNamiti yuktam / kaM kataraM katamaM veti / / kSudhitamanalipsumiti shessH| lipsyamAnasiddhau ca / / laDveti / / pakSe lipsyamAnasiddhau lipsAyAH satve'pyakiMvRttArthamidamiti matvodAharati / yo'nnamiti // yo'naM dadAti sa svarga yaati| yo'naM dAsyati sa svarga yaasyti| yo'naM dAtA saH svarga yAtetyanvayaH / loDarthalakSaNe ca // loDarthaH praiSAdiriti / vidhinimantraNAmantraNAdhISTasaMpraznaprArthaneSu ityanuvRttau loTa ceti loDidhAnAditi bhAvaH / kRssnnshcediti|| kRSNabhojanakAle tvnggaadhaaryetyrthH| atra kRSNabhojanaM loDarthasya gocAraNapreSasya lakSaNam / paricchedakamiti yAvat / pakSe luTlaTA. viti // kRSNazcedbhoktA, bhokSyate, vA tvjnyaashcaaryetyudaahaarym| liG cordhvmauhrtike|| Urdhvamiti vibhaktipratirUpakamavyayam / Urdhva muhUrtAt bhavaH iti vigrahaH / kecittu Urdhvamiti dvitIyAntam / 'akarmakadhAtubhiryo ge' iti karmavattvAdityAhuH / UrdhvamauhUrtikaH iti // UrdhvamuhUrtazabdAt bhavArthe kAlAhamiti bhAvaH / nanu taddhitArthatyatra diksaGkhaye ityanuvRttessa. mAnAdhikArAccAtra kathaM samAsa ityata Aha / nipAtanAditi // pUrvapade AdivRddhimAzaGkaya Aha / uttarapadavRddhizceti // nipaatnaaditynussjyte| UrdhvamauhUrtike iti // muha For Private And Personal Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA / 459 dupari upAdhyAyazcedAgacchet--Agacchati--AgamiSyati--AgantA vA atha tvaM chando'dhISva / 2789 / vartamAnasAmIpye vartamAnavahA / (3-3-131) samIpameva sAmIpyam / svArthe vyaJ / 'vartamAne laT' (sU 2151) ityArabhya 'uNAdayo bahulam' (sU 3169) iti yAvadyenopAdhinA pratyayA uktAste tathaiva vartamAnasamIpe bhUte bhaviSyati ca vA syuH / kadA Agato'si / ayamAgacchAmi / ahamAgamam / kadA gamiSyasi / eSa gacchAmi-gamiSyAmi vaa| 2790 / AzaMsAyAM bhUtavacca / (3-3-132) vartamAnasAmIpye iti nAnuvartate / bhaviSyati kAle bhUtavadvartamAnavacca pratyayA vA syurAzaMsAyAm / devazcedavarSIdvarSati-varSiSyati vA dhAnyamavApsma dUrdhvakAlIne ityarthaH / loDarthalakSaNa ityatrAnveti praiSAdAviti / liGlaTAviti // cAllaTa samuccIyata iti bhAvaH / vA staH iti // pakSe luTlaTau yathAprAptam / chandaH iti // veda ityarthaH / iti tRtIyasya tRtIye bhaviSyatItyadhikArasthAH lavidhayaH / athAsminneva tRtIyapAda ka. tipayAn vidhInAha / vartamAnasAmIpye // svArtha pyaniti // asmAdeva nirdezAt catuvaNAderAkRtigaNatvAdveti bhAvaH / ityArabhyeti // tRtIyasya dvitIye 'vartamAne laTa' ityArabhya ApAdasamApteH 'uNAdayo bahulam' iti tRtIyapAdAdimasUtrAt prAk vartamAnAdhikAraH / tasminnadhikAre yena vizeSaNena yAbhyaH prakRtibhyaH vartamAna pratyayA vihitAH te sarve tenaiva vizeSaNena tAbhyaH prakRtibhyaH vartamAnasamIpakAle bhUta bhaviSyati ca vA bhavantItyarthaH / atra bhUte bhaviSyati cetyArthikam / tayoreva vrtmaansaamiipystvaat| kadA Agato'sItyAgataM prati praznaH / ayamAgacchAmItyuttaram / avyavahitapUrvakAle AgatavAnasmItyarthaH / vartamAnasamIpakAle bhUte laT / ayamityanena AgamanakAlInaM pravadaparikarabandhAdiyuktaM rUpaM nirdizyate / idAnImAgamaM sUcayituM vartamAnavattvAbhAve bhUte laG / kadA gamiSyasIti gamanAtprAk prazne, eSa gacchAmi ityuttaram / avyavahitottarakAle gamiSyAmItyarthaH / eSa iti tu ayamitivat vyAkhyayaH / vartamAnakAlasamIpe bhaviSyati laT / gamiSyAmi veti vartamAnavattvAbhAve bhaviSyati laT / AzaMsAyAM bhUtavacca // nAnuvartate iti // atra vyAkhyAnameva zaraNam / aprAptasya priyasya prAptIcchA AzaMsA / sA ca bhaviSyadviSayaiva / bhUte icchAvirahAt / tadAha / bhaviSyati kAle iti // devazcediti // devaH parjanyaH, avarSIcet dhAnyamavApsma / varSati cet vapAmaH / varSiSyati cet vAsyAma ityanvayaH / bhUtavadbhAvAt bhaviSyati luG / avarSIditi avApsmeti ca For Private And Personal Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA lakArArtha vapAmaH--vasyAmo vaa| 'sAmAnyAtideze vishessaantideshH| tena laliTau na / 2791 / kSipravacane laT / (3-3-133) kSipraparyAye upapade pUrvaviSaye laT syAt / vRSTizcekSipramAzu tvaritaM bA yAsyati / zIghraM vAsyAmaH / neti vaktavye laDgrahaNaM luTo'pi viSaye yathA khAta / zvaH zIghraM vasyAmaH / 2792 / AzaMsAvacane liG / (3-3-134) AzaMsAvAcinyupapade bhaviSyati liG syAnna tu bhUtavata / guruzcadupayAdAzase'dhIyIya / AzaMse kSipramadhIyIya / 2793 / nAnadyatanavakriyAprabandhasAmIpyayoH / (3-3-135) kriyAyA: sAtatye sAmIpye ca laGluTau na / yAvajIvamannamadAdAsyati bhavati / vapadhAto Gi uttamapuruSabahuvacane avApsmeti bhvti| vRSTivApayorubhayorapyAzaMsAvipayatvAdubhayatrApi luG / vartamAnavattvapakSe tu laT / tadubhayAbhAve tu laT / nanu bhUtavattvapakSe labliTAvapi kuto na syAtAmityata Aha / sAmAnyAtideze iti // bhUtatvasAmAnye vihitasyAtidezAdanadyatanabhUtatvavizeSavihitayolaDliTornAtideza ityarthaH / etacca bhASye spaem / kSipravacane laT // vacanagrahaNAt kSipraparyAye iti labhyate / tadAha / kSipraparyAye iti // pUrvaviSaye iti // aashNsaayaamityrthH| 'AzaMsAyAM bhUtavacca' ityasyApavAdaH / nanu kSipravacane netyetAvateva AzaMsAyAM kSipraparyAye upapade bhaviSyati na bhUtavat na vartamAnavaditi lAbhA lagrahaNamanarthakamityata Aha / neti vaktavye iti // kSipravacane netyukte 'sAmAnyAtideze vizeSAnatidezaH' iti nyAyena bhaviSyatsAmAnye vihitasya luGa eva niSedhaH syAt , nanu luTaH / tasya anadyatanabhaviSyadvizeSavidhAnAt / lugrahaNe tu uktaviSaye lUDeva syAt , nanu lakArAntaramiti lAbhAlluTo'pi viSaye laDeveti labhyata ityarthaH / zvaH zIghraM vasyAmaH iti // yanadyatanatvadyotanAya azzabdaH / atra na luDiti bhAvaH / AzaMsAvacane liG // AzaM. sAyAH prAptIcchAyAH bhUte asambhavAt bhaviSyatIta labhyata iti matvA Aha / bhvissytiiti|| 'AzaMsAyAM bhUtavacca' ityasyAyavAdaH / tadAha / natu bhUtavaditi // gurushcediti|| gururupeyAvat kSipramadhIyAyetyAzaMse ityanvayaH / kSiprayoge'pi paratvAllideva natu laDiti bhAvaH / nAnadyananavat // kriyAyAH pravandhaH sAtatyam / tadAha / kriyAyAH sAtatye iti // anadyatanavadityanena anadyatane bhUte bhaviSyati ca vihitI laGluTau vivakSitau / tadAha / laGluTau nati // anadyatane bhUte laG na bhavati / bhaviSyatyanadyatane tu luT netyarthaH / kriyAsAtatye lanidhamudAharati / yAvajIvamannamadAditi // luGi 'gAtisthA' iti sico luk / sAmIpye For Private And Personal Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 563 4) 2800 / vibhASA kathami liG ca / (3-3-143) garhAyAmityeva / kAlatraye liG cAllaT / kathaM dharma tyaje: tyajasi vA / pakSe kAlatraye lakAraH / atra bhaviSyati nityaM laG bhUte vA / kathaM nAma tatrabhavAndharmamatyakSyat / 2801 / kiMvRtte liGlaTau / (3-3-114) garhAyAmityeva / vibhASA tu nAnuvartate / ka:-katara:-katamo vA hari nindeta-nindiSyati vA / laG prAgvat / / 2802 / anavaklRptyamarSayorakiMvRtte'pi / (3.3-145) garyAyAmiti nivRttam / anvkltirsNbhaavnaa| amarSo'kSamA / na sambhAvayAmi na marpaye vA bhavAnhariM nindet-nindiSyati vA / ka:katara:-katamo vA hariM nindet-nindiSyati vA / laG prAgvat / jAtuzabdau nindAdyotakau / tadAha / garhitametaditi // vibhASA kathamiliGca // garhAyAmityeveti // anuvartata evetyarthaH / kAlatraye liGiti zeSapUraNam / bhaviSyatIti nivRttamiti bhAvaH / cAlaDiti samuccIyate iti zeSaH / tathAca kathamityasmin prayujyamAne kAlatraye gardAyAM liGlaTau vA sta iti phalitam / kathaM dharma tyajeriti // tyaktavAn tyakSyasi tyajasi vetyrthH| garhitametaditi kathaMzabdAdgamyate / laTi udAharati / tyajasi veti // ukto. 'rthaH / pakSe iti // vibhASAgrahaNAlliGlaTorabhAvapakSe bhUte vartamAne bhaviSyati ca kAlatraye liTlaGluGlaTluTuluTaH ityrthH| atreti // atra uktaviSaye bhaviSyati kAle kriyAyAH aniSpattI gamyamAnAyAM 'linimitte laG kriyAtipattau' iti nityameva luG / kathamo gardAyAzca linimitasya satvAdityarthaH / vizeSavihitatvAditi bhAvaH / bhUte veti // 'votApyoH' iti bhUte linimitte laGa vati adhikRtatvAduktaviSaye bhUtakAle luGvetyarthaH / bhaviSyati nityaM laDityatrodAharati / kathannAmeti // tatrabhavAniti samudAyaH pUjyavAcI / vedaprAmANyAbhyupagantati yAvat / evaMvidhaH kathaM dhrmmtykssyt| tattyAgasya garhitatvAditi bhaavH| kiMvRtte linglttau| nAnuvartate iti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / vibhaktyantaM itaraDatamAntaJca kiMzabdaniSpanna kiNvRttminyuktm| tasminprayujyamAne gardAyAM liGlUTau sta ityarthaH / sarvalakArANAmapavAdAviti vRttiH| laG prAgvaditi // bhaviSyati nityaM luG, bhUte veti prAguktamihApyanusandheyamityarthaH / linimittasya kiMvRttasya garhAyAzca sattvAditi bhaavH| anavakluptyamarSa // nivRttamiti // vyAkhyAnAditi bhaavH| anavakluptyamarSayoH liGluTozca yathAsaGkhyanneSyate / alpActarasya amapazabdasya pUrvanipAtatyAgAditi vRttiH / na sambhAvayAmIti // akiMvRtte udAharaNam / bhavAn harinindediti yat tat na sambhAvayAmi na marSaye vetynvyH| kiMvRtte udAharati / kaH For Private And Personal Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Stori Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lakArArtha 564 siddhAntakaumudIsahitA 2803 / kiMkilAstyartheSu lRT / (3-3-146) anavaklaptyamarSayorityetat gardAyAM ca' (sU 2806) iti yAvadanuvartate / kiMkileti samudAya: krodhadyotaka upapadam / astyarthAH astibhavatividyatayaH / liGo'pavAdaH / na zraddadhe na marSaye vA kiMkila tvaM zUdrAnnaM bhokSyase / asti bhavati vidyate vA zUdrI gamiSyasi / atra laG na / 2804 / jAtuyadorliG / (3-3-147) 'yadAyadyorupasaMkhyAnam ' (vA 2275) / laTo'pavAdaH / jAtu yadyadA yadi vA tvAdRzo hariM nindennAvakalpayAmi na marSayAmi / laG prAgvana / 2805 / yaccayatrayoH / (3-3-148) yaJca yatra vA tvamevaM kuryAH na zraddadhe na marpayAmi / tyasti ra na samakSa anayoH vaklA kataraH iti // laG prAgvaditi // bhaviSyati nityaM luG, bhUte vetyuktamihApyanusandheyamityarthaH / kiGkila // kiGkiletisamudAyasya astyarthAnAJca dvandvaH / yAvaditi // 'garhAyAJca' ityabhivyApyetyarthaH / kiGkilelyasmin astyartheSu ca prayujyamAneSu anavaklaptyamarSayorlaT syAdityarthaH / pUrvasUtreNa luGluToH prAptau laDevetyarthamidam / tadAha / liGo'pavAdaH iti / / zraddadhe iti // na sambhAvayAmItyarthaH / tvaM zUdrAnnaM bhokSyase iti yat tat na zraddadhe na marSaye kingkiletynvyH| kiGkileti krodhaM dyotyti| astiiti|| zUdrasya strI shgii| tAGgamiSyasI bhavati vidyate vetyanvayaH / atra luG neti // bhaviSyati nityaM luGa, bhUte vetyuktamiha bhavati / atra liDo viddhyabhAvena linimittavirahAt / jAtuyadorliG // jAtu yadA prayoge anavakluptyamarSayorliG syAdityarthaH / yadeti vibhaktipratirUpakamavyayam / ana. rSayorakiMvRtte'pIti liGalaTau prAptau liDevetyarthamidam / tadAha / luTo'pavAdaH iti|| riti // yadAyadyoH prayoge'pi uktaviSaye liGa upasaGkhyAnamityarthaH / jAtvAdizabdAH udAhara navaklaptyamarSadyotakAH / tvAdRzo harinindedityetat nAvakalpayAmi na marSayAmi vetyanva kalpayAmItyasya na smbhvaayaamiityrthH| luGa prAgvaditi // bhaviSyati nityaM luG yanusandheyamityarthaH / jAtvAdiyogasya anavaklaptyamarSayozca linimittatvAditi pyoH // yacceti samudAye yatrazabde ca prayujyamAne anvkluptymrssyoltto'pvaadH| yogavibhAgastu uttarasUtre anayorevAnuvRttyarthaH / udAharaNe anavakluptyamarSadyotako / tvamevaDA ityetat na zraddadhe na marSayAmi vetyanvayaH / atrApi na bhaviSyati nityaM laG, bhUte vetyuktamanusandheyam / linimittasya yadAyadyo bhAva rliGa tica yacceti yatre For Private And Personal Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 461 vaa| sAmIpyaM tulyajAtIyenAvyavadhAnam / yeyaM paurNamAsyatikrAntA tasyAmagnInAdhita / somenAyaSTa / yeyamamAvAsyA''gAminI tasyAmagnInAdhAsyate / somena yakSyate / 2794 / bhaviSyati maryAdAvacane'varasmin / (3-3-136) bhaviSyati kAle maryAdoktAvavarasminpravibhAge'nadyatanavanna / yo'yamadhvA gantavya: ApATaliputrAttasya yadavaraM kauzAmbyAstatra saktUnpAsyAmaH / 2795 / kAlavibhAge cAnahorAtrANAm / (3-3-137) pUrvasUtraM sarvamanuvartate / ahorAvasambandhini vibhAge pratiSedhArthamidam / yogavibhAga uttarArthaH / yo'yaM vatsara AgAmI tasya yadavaramAgrahAyaNyAstatra yuktA adhyeSyAmahe / 'anahorAtrANAm' kim / yo'yaM mAsa: AgAmI tasya yo'varaH paJcadazarAbastatrAdhyetAsmahe / udAhariSyannAha / saamiipymiti|| yeyamiti // paurNamAsyA upari kRSNapakSe katipayAhorAtraiH vyavadhAne'pi sAmIpyamastyeva / paurNamAsyantareNa sajAtIyena vyavadhAnAbhAvAt / Adhi. teti // dhAdhAtoluGi 'sthAdhvoriJca' iti dhAdhAtorittvaM sanaH kittvaJca / 'hUsvAdaGgAt' iti sico lopaH / somenAyaSTeti // yeyaM paurNamAsyatikrAntA tasyAmityanuSajyate / atha kriyAsAtatye luTo niSedhamudAharati / yeymmaavaasyeti|| somena yakSyate iti // yeyamamAvA. syA AgAminI tasyAmityanuSajyate / bhaviSyati maryAdA // avarasminniti cchedaH / anadyatanavanneti // luT netyrthH| akriyAprabandhArthamiti bhASyam / asAmIpyArthazceti kaiyttH| yo'ya miti|| kasmiMzcijanapadavizeSe vasataH pATaliputrAkhyaM nagaravizeSaM jigamiSoridaM vAkyam / maddhyemArgauzAmbI nAma kAcinagarIti sthitiH| tatra ApATaliputrAt yo'yaM gantavyo'dhvA tasya avana: madhye vartinyAH kauzAmbyAH yadavaraM pUrvapradezaH tatra saktUn zvaHprabhRti pAsyAma iti yojnaa| atra kauzAmbyA iti maryAdA gamyate / avaramityanena avaratvaGgamyate / atra bhaviSya. tyanadyatane luT na, kintu laDeveti bhAvaH / kAlavibhAge // pUrvasUtramiti // 'bhaviSyati maryAdAvacane'varasmin' iti sUtramityarthaH / nanu kAlamaryAdAyAmapi pUrvasUtreNaiva siddhamilyata Aha / ahorAtreti // tathAca ahorAtrasambandhini pravibhAge bhaviSyati maryAdAvacane ityuktavidhirna bhavatItyarthaH / nanu 'bhaviSyati maryAdAvacane'varasmin' ityekameva sUtraGkuto netyata Aha / yogavibhAga uttarArthaH iti // idamuttarasUtre spaSTIbhaviSyati / yo'yaM vatsara AgAmIti // kAlato maryAdAyAmudAharaNam / AgrahAyaNyA iti // mArgazIrSapaurNamAsyA ityarthaH / yuktAH iti // niyamayuktA ityarthaH / adhyedhyAmahe ityatra na luT / kintu laDeveti bhAvaH / paJcadazarAtraH iti // paJcadaza rAtrayo yasya pakSasyeti bahuvrIhiH / 'apratyanvavapUrvAt' itycsmaasaantH| yadvA paJcadazAnAM rAtrINAM samAhAraH pnycdshraatrH| 'ahaH For Private And Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 462 siddhAntakaumudIsahitA lakArArtha 2796 / parasminvibhASA / (3-3-138) avarasminvaja puurvsuutrdvymnuvrtte| aprAptavibhASeyam / yo'yaM saMvatsara AgAmI tasya yatparamAgrahAyaNyAstatrAdhyeSyAmahe / adhyetAsmahe / linimitte luG kriyAtipattau' (sU 2229) bhaviSyatItyeva / suvRSTizcedabhaviSyattadA subhikSamabhaviSyat / __2797 / bhUte ca / (3-3-140) pUrvasUtraM sampUrNamanuvartate / 2798 / votApyoH / (3-3-141) * vA 'A' utApyoH utApyo:-' (sU 2809) ityata: prAgbhUte linimitte laG vetyadhikriyate / pUrvasUtraM tu * utApyoH' ityAdau pravartata iti vivekaH / 2799 / gardAyAM laDapijAtvoH / (3-3-142) __ AbhyAM yoge laT syAt / kAlatraye gardAyAm / luGAdInparatvAdayaM bAdhate / api jAyAM tyajasi / jAtu gaNikAmAdhatse / garhitametat / sabaikadeza' ityacsamAsAntaH / 'saGkhyApUrva rAtraM klIbam' iti tu "liGgamaziSyaM lokAzrayasvAlliGgasya' iti vacanAnna bhavati / parasminvibhASA // anuvartate iti // tathAca bhaviSyati kAle maryAdoktau parasmin vibhAge anadyatanavadveti phalitam / 'linimitte laGkriyAtipattau' iti vyAkhyAtaM bhUdhAtunirUpaNe / bhUte ca // adhikAro'yam / anuvartate iti // tathAca liGnimitte laG kriyAtipattau bhUta iti adhikriyate iti phalitamiti bhAvaH / votApyoH // ayamapyadhikAraH / vA A utApyoriti chedaH / bhUte iti liGnimitte laGiti cAnuvartate / tadAha / utApyorityataH prAgiti // utApyoH samarthayorityataH prAgityarthaH / nanvanena 'utApyoH' ityataH prAk bhUte linimitta laDDetyadhikArAkrAntatvAt bhUte ceti pUrvamadhikArasUtranirviSayamityata Aha / pUrvasUtraM tviti // 'utApyoH samarthayorliG' ityArabhya 'icchArthebhyo vibhASA' ityataH bhUte ceti pUrvamadhikArasUtraM pravartata ityarthaH / imAvadhikArau yatra liDvidhistatraiva pravartate, natu laDAdividhau / linimittAbhAvAt / grhaayaam|| api jAtu anayordvanduH / atra 'votApyoH' iti bhUte linimittelaGvA' ityadhikAro na sambadhyate / laDDidhAnena tadviSaye linimittAbhAvAt / kAlatraye iti // vartamAne bhUte bhaviSyati cetyarthaH / bhaviSyatIti nivRttam / ataH kAlasAmAnye laDiti bhAvaH / paratvA. diti // anavakAzatvAccetyapi draSTavyam / api jAyAmityatra jAtu gaNikAmityatra ca api For Private And Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 2806 / gardAyAM ca / (3-3-149) anavaklaptyamarSayoriti nivRttm| yaccayatrayooMge gardAyAM liDeva syAt / yazca yatra vA tvaM zUdraM yAjayeH / anyAyyaM tat / 2807 / citrIkaraNe ca / (3-3-150) yaJca yatra vA tvaM zUdraM yAjayeH / Azcaryametat / / __ 2808 / zeSe luDayadau / (3-3-151) yaccayatrAbhyAmanyasminnupapade citrIkaraNe gamye dhAtorlaT syAt / Azcaryamandho nAma kRSNaM drakSyati / 'ayadau' kim / Azcarya yadi mUko'dhIyIta / 2809 / utApyoH samarthayorliG / (3-3-152) bADhamityarthe'nayostulyArthatA / uta api vA hanyAdadhaM hariH / 'samarthayo:' kim / uta daNDaH patiSyati / apidhAsyati dvAram / prazna: pracchAdanaM ca gamyate / itaH prabhRti linimitte kriyAtipattau bhUne'pi nityo lng| sattvAt / garhAyAzca // nivRttamiti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / yaccayatrayoH' iti liGiti cAnuvartate / tadAha / yaccayatrayooMge iti // liDeveti // natu lakArAntaramityarthaH / udAharaNe yacceti yatreti ca gahIdyotakam / tvaM zUdraM yAjayeriti yat tadanyAyyamityanvayaH / laG prAgvat / citrIkaraNe ca // yaccayatrayoH prayoga Azcarye gamye liDeva syAt , natu lakArAntaramityarthaH / udAharaNe yacceti yatreti cAcaryadyotakam / tvaM zUdra yAjayeriti yat tadAzcaryamityanvayaH / zeSe laDayadau // yccytraabhyaamnyshshessH| tadAha / yaccayatrAbhyAmanyasminniti // yadibhinne iti zeSaH / luT syAditi // natu lakArAntaramityarthaH / Azcaryamiti // andhaH kRSNaM drakSyatItyAzcaryamityanvayaH / nAmetyavya yamAzcaryadyotakam / mUkaH iti // mUko adhIyIta ityaashcrymitynvyH| yadItyAzcaryadyotakam / utApyoH // samau athauM yayoriti vigrahaH / zakandhvAditvAtpararUpam / ekArthakayorityarthaH / kamarthamAdAyAnayorekArthakatvamityata Aha / bADhamiti // tathAca bADhArthakayoH uta api ityanayoH prayoga liG syAnna tu lakArAntaramityarthaH / uta api veti // uta hanyAdaghaM hariH, api hanyAdaghaM harirityanvayaH / utApI bADhamityarthako / gamyate iti // uta daNDaH patipyatItyatra utazabdena prazno gamyate / apidhAsyati dvAramityatra apinA dhAdhAtoH pracchAdanArthakatvaGgamyata ityarthaH // itaHprabhRtIti // 'votApyoH' iti maryAdAyAmAG / 'utApyoH' ityataH prAk bhUte linimitte luGvetyadhikriyate / 'utApyoH' ityAdisUtreSu bhUte 'liG 1. atra so'dhIyItatyava pAThaH bahuSu grantheSu dRzyate / For Private And Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 566 siddhAntakaumudIsahitA [lakArArtha 2810 / kAmapravedane'kaJciti / (3-3-153) svAbhiprAyAviSkaraNe gamyamAne liG syAnna tu kaJciti / kAmo me bhujIta bhavAn / 'akaJciti' iti kim / kaJcijjIvati / 2811 / sambhAvane'lamiti cetsiddhAprayoge / (3-3-154) alamartho'tra prauDhiH / sambhAvanamityalamiti ca prathamayA saptamyA ca vipariNamyate / sambhAvane'rthe liG syAt , taccetsambhAvanamalamiti siddhAprayoga sati / api giri zirasA bhindyAt / 'siddhAprayoge' kim / alaM kRSNA hastinaM haniSyati / 2812 / vibhASA dhAtau sambhAvanavacane'yadi / (3-3-155) nimitte laG kriyAtipattau' ityevAdhikriyate ityuktam / evaJca 'utApyoH' iti sUtraprabhRti linimitte kriyAtipattI bhUte luDityevAdhikriyate, natu vAgrahaNam / ato nityamevAtra viSaye kriyAtipattau bhUte bhaviSyati ca luDityarthaH / kAmapravedane'kaJciti // akaJcitIti cchedaH / tadAha / natu kaccitIti // sarvalakArApavAdaH / abhiprAyaH icchA / kAmaH iti // bhavAn bhuJjIteti me kAmaH / icchetyarthaH / atra linimittasya sattvAt kriyAtipattau bhUte'pi nityaM laG / prazna evAyakAmapravedanadyotaka iti praaptiH| atra kaccicchabdasya icchArthakatvAbhAvAdi. cchArtheSviti vakSyamANanAtra pravartate / sambhAvane // alamartho'tra prauDhiriti / paryAptiri. tyarthaH / vipariNamyate iti // sambhAvane iti yat saptamyantantat Avartya prathamayA sambhAvanamiti ca vipariNamyate / yattu alam iti prathamAntantat Avartya saptamyA alami iti ca vipariNamyata ityarthaH / chAndasaM vibhaktivyatyayamAzrityeti zeSaH / tathAca sambhAvane iti saptamya. ntaM sambhAvanamiti prathamAntaJca labhyate / tathA alam iti prathamAntaM alami iti saptamyantaJca lbhyte| tatra sambhAvane iti saptamyantamarthanirdezaparam / tadAha / sambhAvane'thai liG syAditi // utkaTAnyatarakoTikaM jJAnaM sambhAvanamityucyate / sambhAvanamiti prathamAntantu alamiti prathamAntena vizeSyate / itihetau / tadAha / taccediti // tatsambhAvanam alaM paryApti. hetuknyceditynvyH| vidhadhAtorjJAnArthakAt 'matibuddhi' iti vartamAne karmaNi kte siddhshbdH| siddhe gamyamAne'pyalamarthe aprayogo yasya saH siddhAprayogaH tasminniti vigrhH| alami iti saptamyantamatra vizeSyasamarpakaM sambadhyate / alaMzabdaprayoga vinApi tadarthe gamyamAne iti yAvat / tadAha / siddhAprayoge satIti // alamIti zeSaH / api girimiti // balavantaM puruSamadhikRtya atyuktiriyam / prAyeNa zirasA giriM bhettumayaM samartha ityarthaH / giribhedasambhAvanasya sAmarthyahetukatvadyotakaH apishbdH| atra linimittasattvAt kriyAtipattau bhUte lng| 'alamiti sambhAvane siddhAprayogazcet' iti suvacam / vibhASA dhAtau // ayadIti chedaH / tadAha / natu For Private And Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / puurvsuutrmnuvrtte| saMbhAvane'rthe dhAtAvupapade ukte'rthe liG vA syAt , na tu yacchabde / pUrveNa nitye prApte vacanam / sambhAvayAmi bhujIta bhokSyate vA bhavAna / 'ayadi' kim / sambhAvayAmi yadbhuJjIthAstvam / / 2813 / hetuhetumatorliG / (3-3.156) vA syAt / kRSNaM nameccatsukhaM yAyAt / kRSNaM nasyati cetsukhaM yAsyati / 'bhaviSyatyeveSyate / ' (vA 2275) / neha / hantIti palAyate / 2814 / icchArtheSu liGloTau / (3-3-157) icchAmi bhujIta-bhuktAM vA bhavAn / evaM kAmaye prArthaye ityAdiyoga bodhyam / 'kAmapravedane iti vaktavyam' (vA 2276) / naha / icchankaroti / 2815 / liG ca / (3-3-159) samAnakartRkeSu icchArtheSu liG / bhujIyetIcchati / 2816 / icchArthebhyo vibhASA vartamAne / (3-3-160) liG syAtpakSe laT / icchet / icchati / kAmayeta / kAmayate / yaditi // liGabhAve lutt| 'zeSa luDyadau' ityatastadanuvRtteH / sambhAvayAmIti // prAyaNa bhoktuM samartha ityarthaH / hetuhetumatorliG // pUrvapUtrAdvibhASAnuvRttiM matvA Aha / vA syA. diti // pakSa lutt| hetubhUte phalabhUte vA'rtha vartamAnAddhAtorliG vA syAditi yaavt| bhaviSya tyeveti // liDityanuvartamAne punarliGgrahaNAditi bhAvaH / hantItIti // itihetau vartamAnakAlikahananAddhetorityarthaH / atra linimittasattvAt / bhaviSyati tu kriyAtipattau bhUtaM ca laG / icchArtheSu liGloTau // icchArthakadhAtuSu prayujyamAneSu liGloTau staH / srvlkaaraapvaadH| asmaankrtRkvissymidm| samAnakartRkeSu tu 'liGca' iti vakSyate / icchAmIti // bhuJjIta bhavAniti icchaamiitynvyH| kAmapravedane iti // paraM prati vAbhiprAyAviSkaraNe icchArtheSu liGloTAviti vidhirityarthaH / icchankarotIti // paraM prati svAbhiprAyAviSkaraNAbhAvAnna liGloTAviti bhaavH| 'kAmapravedane'kacciti' iti sUtrantu prakaraNAdinA yatra kAmapravedanaM natvicchArthakamupapadamasti tadviSayamiti bodhyam / ita uttarasUtraM samAnakartRkeSu tumuniti tu kRdadhikAre vyAkhyAsyate / liG ca // samAnakartRkeSviti icchArtheSviti cAnuvartate / tadAha / samA. netyAdi / bhuJjIyatIcchatIti // atra bhoktureva issikrtRtvaatsmaankrtRktvm| samAnakartRkeSu icchASviti ca loTo nivRttyarthAmadaM sUtram / kriyAtipattau tu bhaviSyati nityaM luG bhUte vetyadhikAraH smpuurnnH| icchaarthebhyo|| liDityevAnuvartate / samAnakartRkeSviti tu nivRttam / tat sUcayannudAharati / icchet / icchtiiti||'vidhinimntrnn'iti bhUdhAtau vyAkhyAtamapi sUtra For Private And Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA lakArArtha 'vidhinimantraNa-' (sU 2208) iti liG / vidhau / yajeta / nimantraNe / iha bhuJjIta bhavAn / AmantraNe / ihAsIta / adhISTe / putramadhyApayedbhavAn / sNprsaarnne'| kiM bho vedamadhIyIya uta tarkam / prArthane / bho bhojanaM labheya / evaM loT / 2817 / praiSAtisargaprAptakAleSu kRtyAzca / (3-3-163) loT ca / praiSo vidhiH / atisarga: kAmacArAnujJA / bhavatA yaSTavyam / bhavAnyajatAm / cakAreNa leTo'nukarSaNaM prAptakAlArtham / 2818 / liG cordhvamauhUrtike / (3-3-164) praiSAdayo'nuvartante / muhUrtAdUrdhva yajeta-yajatAm-yaSTavyam / 2819 / sme loT / (3-3-165) pUrvasUtrasya vissye| liGaH kRtyAnAM cApavAdaH / Urdhva muhUrtAdyajatAM sma / 2820 / adhISTe ca / (3-3-166) kramaprAptatvAt smAritam / samprasAraNe iti // samprazna ityarthaH / evaM loDiti // loT ceti vidhyAdiSu vihito loDapyevamudAhiyate ityarthaH / praiSAtisarga // loT ceti // pUrvasUtropAtto loT cakArAtsamuccIyate / kRtyasaMjJakAH pratyayAH vakSyamANo loTca praiSAdiSu bhavantItyarthaH / preSe atisarge ca kRtyapratyayamudAharati / bhavatA yaSTavyamiti // bhAve tavyapratyayaH / loTamudAharati / bhavAn yajatAmiti // nanu cakAreNa loTo'nukarSaNaM vyartham / praiSasya vidhirUpatayA atisargasya AmantraNarUpatayA ca 'loT ca' ityanenaiva siddherityata aah| cakAreNeti // prAptakAle ythaa| guruNA bhoktavyaM / gururbhujiit| bhojanaM praaptaavsrmityrthH| prAptakAle ca kRtyAzca, ityuktau tu nimantraNAdiSvapi kRtyAH syuH / ataH praiSAdigrahaNam / liG cordhvamauhUrti ke // 'loDarthalakSaNe ca' ityuttaramevaJjAtIyakamevaM sUtraM liGlaDluDlaDDidhAyakaM prAk paThitam / tatra Urdhvamauhartikazabdo vyAkhyAtaH / praiSAdayaH iti // tathAca muhUrtAduparitanakAlake dhAtvarthe vidyamAnAddhAtoH praiSAtisargaprAptakAleSu liG ca syAt loT kRtyAzcetyarthaH / krameNa liGAdInudAharati / muhUrtAdUrdhva yajeta-yajatAM-yaSTavyamiti // atra prAptakAle aprAptasya liGo vidhiH| vidhyAdisUtre lividhau prAptakAlasya grahaNAbhAvAt / praiSAtisargayostu vidhyAdisUtreNaiva liG siddhyati / liGa evAtra vidhau tu, tena loTaH kRtyAnAJca bAdhaH syAt / atazvakAreNa teSAmapi vidhiriti jJeyam / sme loT // pUrvasUtreti // tathAca muhUrtAduparitanakAle praiSAtisargaprAptakAleSu loDeva syAt , natu liG kRtyAzcetyarthaH / tadAha / liGaH kRtyAnAzcApavAdaH iti // adhISTe c|| loT syAditi // 'adhISTe ca' iti vihitasya liDo'pavAdaH / adhISTaM 1. ayaM pAThaH vyAkhyAnabhimataH 'saMprazna' iti pAThastu sAmpradAyikaH / For Private And Personal Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / sme upapade'dhISTe loT syAt / tvaM smAddhyApaya / 2821 / liG yadi / (3-3-168) yacchabde upapade kAlasamayavelAsu ca liG syaat| kAlaH samayo velA vA yadbhujIta bhavAn / 2822 / arhe kRtyatRcazva / (3-3-169) cAlliG / tvaM kanyAM vahaH / 2823 / zaki liG ca / (3-3-172) zaktau liGga syAt / cAtkRtyAH / bhAraM tvaM vaheH / 'mAGi luG' (2219) mA kArSIH / kathaM mA bhavatu mA bhaviSyatIti / nAyaM mAG kiMtu mAzabdaH / 2824 / dhAtusambandhe prtyyaaH| (3-4-1) satkArapUrvako vyApAra ityuktm| tvaM smAdhyApayeti guruM pratyuktiH / 'sme loDadhISTe ca' ityekasUtratvena siddha yogavibhAgastu UrdhvamauhUrtika itynuvRttinivRttyrthH| 'kAlasamayavelAsu tumun ' ityuttarasUtrantu kRdadhikAre vyAkhyAsyate / liG yadi // kAlasamayavelAsvityanuvartate / sarvalakArApavAdaH / tumunpvaadshc| bhuJjIta bhavAniti yat tasya kAla: samayo velA vetyanvayaH / arhe kRtytRcshc|| cAlliGiti // yogye kartari gamye kRtyA: tRc liG cetyarthaH / tvaGkanyAM vaheriti // kanyAvivAhasya yogya ityrthH| zaki liG ca // zaki iti bhAve kvivantam / zaktau gamyamAnAyAmityarthaH / bhAraM tvaM variti // voDhu zakta ityarthaH / mAGi luGiti vyAkhyAtamapi kamaprAptaM vizeSavivakSayA punaH smAryate / nanu sarvalakArApavAdo'yamityuktam / evaM sati mA bhavatu mA bhaviSyatIti kathamiti shngkte| kthmiti|| pariharati / nAyaM maangiti|| kintviti // ikArAnubandhavinirmuktasyApi avyayeSu pAThAditi bhaavH| naca mAzabdamAdAya mA bhavatvityAdi. prayogasattve 'mAGi luG' iti vyarthamiti vaacym| sarvalakAraviSaye 'na mAGayoge' ityaDADUhitaluGa. ntaprayogArthantadAvazyakatvAt / dhAtusambandhe // dhAtuzabdena dhAtvartho lakSyate / dhAtoH sambandha iti vigrahaH / sambandhasya dviniSThatvAt / tathAca dhAtvarthayossambandhe sati pratyayAH syuriti labdham / kasminnarthe ityAkAMkSAyAGkAle iti gamyate / 'vartamAne laT' ityArabhya tattatkAlavizeSepyevaM pratyayavidhidarzanAt / tatra tattadvidhibhireva tattatkAlavizeSe pratyayasiddhastato'nyasminkAle 1 vastutaH sa nAstyeva / 'AGmAGozca' iti sUtre bhASye tathA dhvanitatvAt-iti zekharakRt // For Private And Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA lakArArtha dhAtvarthAnAM saMbandhe yatra kAle pratyayA uktAstato'nyavApi syuH / tiGantavAcyakriyAyAH prAdhAnyAttadanurodhena guNabhUtakriyAvAcibhyaH pratyayAH / vasandadarza / bhUte laT / atItavAsakartRkaM darzanamarthaH / somayAjyasya putro bhavitA / somena yakSyamANo yaH putrastatkartRkaM bhavanam / 2825 / kriyAsamabhihAre loT loTo hisvau vA ca tadhvamoH / (3-4-2) paunaHpunye bhRzArthe ca dyotye dhAtorloT syAttasya ca hisvau staH / tiGAmapavAdaH / tau ca hisvau krameNa parasmaipadAtmanepadasaMjJau stastisaMjJau ca / iti gamyate / tadAha / dhAtvarthAnAmityAdinA // dhAtvarthayorityarthaH / udAharaNabahutvAbhiprAyaM bahuvacanam / 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' ityAdisUtre yatra kAle ye pratyayA uktAH te dhAtvarthayossambandhe gamye tato'nyasminnapi kAle syuriti yAvat / tathAca vasan dadarzetyatra laDAdezaH zatRpratyayo bhUtakAle iti siddhaM bhavati / nanu 'vasan dadarza' ityatra bhUte laDiva vartamAne liDityapi syAdityata Aha / tiGanteti // vasan dadarzetyAdau tiGantavAcyadarzanAdi. kriyA pradhAnam / vAsAdikriyA tu darzanAdikriyArthatvAt guNabhUtA / ataH pradhAnabhUtadarzanAdikriyAnusAreNa guNabhUtavAsAdikriyAvAcibhya eva iha pratyayAH kAlAntareSu vidhIyanta ityarthaH / bhUte laDiti // evaJca uSitvA dadarzetyarthaH / tadAha / atIteti // atItavAse kartA yasyeti vigrahaH / 'saptamIvizeSaNe bahuvrIhau' iti jJApakAyadhikaraNapado vahuvrIhiH / udAharaNAntaramAha / somayAjIti // somena iSTavAnyaH sa somayAjI 'karaNe yajaH' iti bhUte vihito NiniH iha bhavi. tetyanadyatabhAvaSyalluDantapradhAnakriyAnusAreNa anadyatanabhaviSyati boddhyaH / tadAha / somena yakSyamANaH iti // bhavanamiti // utpattirityarthaH / gomAnAsIdityapyudAhAryam / atra gaurasyAstIti astikriyAyAM vartamAnAyAntadasyAstIti vihito matup gaurasyAsIditIti bhUtAyAmastikriyAyAmbhavati / dhAtvarthadvayasambandhasya sattvAt / etena arthadvArake dhAtvossambandhe ityapi vyAkhyAnaM parAstam / tathA sati parasparasambandhArthabodhakadhAtudvayaprayoge pratyayA ityarthalAbhAt gomAnAsIdityatra mtubntaaptteH| nahi dhAtvoriha pryogo'sti| dhAtvarthayossambandhe ityarthAbhyupagame tu gomAnAsIdityatra dhAtudvayaprayogAbhAve'pi dhAtvarthadvayasya sattvAdAsIdityarthe matup nirbAdha ityanyatra vistaraH / kriyAsamabhi // atra catvAri vAkyAni / tatra kriyAsamabhihAre loDiti prathamaM vaakym| paunaHpunyaM bhRzArthazca kriyAsamabhihAra ityuktam / kriyAsamabhihAre iti dhAtvarthavi. zeSaNam / kriyAsamabhihAraviziSTakriyAvRtterdhAtoriti labhyate / loT tu dyotakaH / tadAha / paunaHpunye bhRzArthe ca dyotye iti // kriyAsamabhihAraviziSTakriyAvRtterdhAtorloDiti yAvat / sarvalakArApavAdaH / loTo hisvAviti dvitIyaM vAkyaM vyAcaSTe / tasyeti // pUrvavAkyavihitasya loTaH hisvAvAdezau sta ityarthaH / tiGAmapavAdaH iti // apavAdAvityarthaH / pratyekA For Private And Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / tadhvamorviSaye tu hisvau vA staH / puruSaikavacanasaMjJe tu nAnayoratidizyate / hisvavidhAnasAmarthyAt / tena sakalapuruSavacanaviSaye parasmaipadibhyo hiH kartari / AtmanepadibhyaH svo bhAvakarmakartRSu / 2826 / sasuccaye'nyatarasyAm / (3-4-3) bhiprAyamekavacanam / nanu hisvayorubhayorapi lAdezatvAt parasmaipadatvaM syAt / tathA sati heH parasmaipadatvaM svAdezasya tvAtmanepadatvamitISTA vyavasthA na siddhyet / asya svAdezasya taGpratyAhArapraviSTatvAbhAvena ' taGAnAvAtmanepadam' ityasyApravRtteH / 'tiptajhi' ityAdisUtropAtteSu tAtAmAdiSveva tsNjnyaaprvRtteH| kiJca anayorhisvayoH 'tiptasjhi' iti sUtrAnantarbhUtatvAttatvaJca durlabhamityata Aha / tau ceti // loTo hisvAviti dvitIyavAkye tAvatkriyAsamabhihAre loDiti prathamavAkyAt loDityanuvRttaM sthAnaSaSTyA vipariNataM tRtIyaM vAkyaM sampadyate / tatra hiloTo hisvau iti dvitIyavAkyAt hisvAvityanuvRttaM dharmaparamAzrIyate / tathA ca loDAdezau hi svavadbhavata iti labhyate / kau bhavataH ityAkAMkSAyAM pUrvavAkyopasthitau hisvAviti gamyate / tatazca yAvimau tiGanantarbhUtau hisvAvuktau tau prasiddhaloDAdezatiGantarbhUtahisvavat bhavata iti tRtIyaM vAkyaM paryavasyati / tiGantarbhUtahisvayostAvat kramAt parasmaipadatvamAtmanepadatvaJca / prasiddhaM titvam / ataH prakRtau hisvau kramAt parasmaipadAtmanepadasaMjJau staH tiDasaMjJau cetyarthaH / tiGtvAtpadatvaMsiddhiH / nanu vA ca tadhvamoH iti tadhvamorhisvAdezavikalpavidhiranupapannaH / loDAdezabhUtahisvayostiGapavAdatayA loTastadhvamoraprasaktarityata Aha / tadhvamorviSaye tviti // sthAnaSaSTImAzritya loDAdezatadhvamoH sthAne hisvAvilyartha iti na bhramitavyam / yenoktadoSaH syAt / kintu viSayaviSayibhAvaH SaSThyarthaH / tathAca tadhvamorviSaye loTo hisvau, pakSe tadhvamAviti phalatItyarthaH / atra madhyamapuruSabahuvacanameva tazabdo gRhyate / vyAkhyAnAt / dhvaMsAhacaryAca / nanu hisvayoranayormadhyamapuruSaikavacanatvasyApyatidezAyuSyatsAmAnAdhikaraNye ekatve ca satyeva hisvau syAtAm / tathAca "imau hisvau sarveSAM puruSANAM sarveSAJca vacanAnAmidhyate" iti bhASyamanupapannamityata Aha / puruSaikavacanasaMjJe viti|| hisvayormadhyamapuruSasaMjJA ekavacanasaMjJA ca nAtidizyate ityrthH| kuta ityata aah| hisvvidhaaneti|| yadi hisvayormadhyamapuruSaikavacanasaMjJe syAtAm / tarhi yuSmatsAmAnAdhikaraNye ekatve ca satyeva loTo hisvau syAtAm / anyatra tu yathAyathantibAdyAdezAH syuH / tathA sati loTo hisvavidhAnamanarthakaM syAt / ato na puruSavacanAtidezA ityarthaH / teneti // hiskhayoH puruSa. vacanAtidezAbhAvena kramAt parasmaipadAtmanepadasaMjJAlAbhena cetyarthaH / sakaleti // sakalapuruSavacanaviSaye hirbhavati / sa ca bhavan parasmaipadibhya eva kartaryeva bhavati, na tvAtmanepadibhyo bhAvakarmakartRvityarthaH / zeSAtkartari parasmaipadamityuktariti bhAvaH / AtmanepadibhyaH svaH iti|| 'anudAttaDita Atmanepadam , bhAvakarmaNoH' ityAdisUtraviSayebhyo dhAtubhyaH bhAvakarmakartRSu loTaH sva eva bhavatItyarthaH / anayoratra kramAt parasmaipadAtmanepadasaMjJAvidhyabhAve tu lAdezatvena ubhayoH parasmaipadatvAt kartaryeva parasmaipadamAtmanepadibhyo'pi syAditi bhAvaH / samuccaye // For Private And Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [lakArArtha siddhAntakaumudIsahitA anekakriyAsamuccaye dyotye prAguktaM vA syAt / 2827 / yathAvidhyanuprayogaH pUrvasmin / (3-4-4) Aye loDDidhAne loTaprakRtibhUta eva dhAturanuprayojyaH / 2828 / samuccaye sAmAnyavacanasya / (3-4-5) samuccaye loDidhau sAmAnyArthakasya dhAtoranuprayogaH syAt / anuprayogAdyathAyathaM laDAdayastibAdayazca / tataH saMkhyAkAlayoH puruSavizeSArthasya cAbhivyaktiH / kriyAsamabhihAre dve vAcye' (vA 4695) / yAhi yAhIti yAti / punaH punaratizayena vA yAnaM hyantasyArthaH / ekakartakaM vartamAnaM yAnaM yAtItyasya / itizabdasttrabhedAnvaye tAtparya graahyti| evaM yAtaH / yaanti| yAsi / samabhivyAhAraH iti padarahitaM 'kriyA loTle.To hisvau vA ca tadhvamoH' iti pUrvasUtramanuvartate / kriyeti luptaSaSTI bahuvacanAntaM samuccaya ityatrAnveti / tadAha / anekakriyAsamuccaye dyotye iti // evaJca kArakasamuccayamAzritya nAsya pravRttiH / prAguktamiti // dhAtoloT tasya hisvaprasiddhahisvadharmako tadhvamorviSaye vA ityuktamityarthaH / yathAvidhyanuprayogaH // 'kriyAsamabhihAre' iti, 'samuccaye'nyatarasyAm' iti ca, lonidhI uktau / tayormadhya yatpUrvasUtraM kriyAsamabhihAra iti tadetatpUrvazabdena parAmRzyate / tadAha / Aye loDdidhAne iti // vidhimanatikramya yathAvidhi / yasyAH prakRteH loDDihitaH tasyA anuprayoga iti lbhyte| tdaah| loTaprakRtibhUta eveti // atrAnuprayoga: pazcAtprayogaH, natvavyavahitatvaM vivakSitam / lunIhi lunIhi ityevAyaM lunAtIti bhASyaprayogAliGgAt / samuccaye sAmAnyavacanasya // ucyate'neneti vcnH| sAmAnyavAcina ityarthaH / phalitamAha / sAmAnyArthakasyeti // samuccIyamAnakriyAsAmAnyavAcina ityarthaH / anuprayogAditi // anuprayujyamAnAdityarthaH / tataH iti // anuprayujyamAnadhAtuprakRtikalaDAdibhirityarthaH / hisvAbhyAntu na saGkhyAkArakAdyabhivyaktiH / tathAca bhASyaM hisvAntamavyaktapadArthakantenAparisamApto'rthaH' ityaadi| 'kriyAsamabhihAre dve vAcye' iti vArtikanduiruktiprakriyAyAM vyAkhyAtam / idamAdyasUtravihitaloDantaviSayamiti bhASye spaSTam / kriyAsamabhihAre loTamudAharati / yAhi yAhIti yAtIti // bhASye itizabdasya darzanAditi bhaavH| hyantasyeti // yAhi yAhItyasyetyarthaH / ekakartRkamiti // yAtIti yAnakartustadekatvasya ca pratIterityarthaH / abhedAnvaye iti // tathAca puna:punaratizayena vA yadyAnantadAtmakamekakartRkaM vartamAnaM yAnamiti bodhaH / tiGanteSu sarvatra kriyAvizeSyaka eva bodha iti siddhAntAdevamuktiH / evamiti // yAhi yAhIti yAtaH, yAhi yAhIti yaantiityaadisklpurussvcnessuudaahaarymityrthH| yAhi yAhIti yyau| yAhi yAhIti yaataa| yAhi yAhIti yAsyati / yAhi yAhIti yAtu / loNmadhyamapuruSabahuvacanatAdezaviSaye loTo hibhAvavikalpa uktaH vA ca tadhvamoriti / tatra hibhAvapakSe yAhi yAhIti yUyaM yAteti siddhavatkRtya abhAvapakSe Aha / For Private And Personal Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] baalmnormaa| 573 yAthaH / yAtha / yAta yAteti yUyaM yAta / yAhi yAhItyayAsIt / ayAsyadvA / adhISvAdhISvetyadhIte / dhvaMviSaye pakSe adhIdhvamadhIdhvamiti yUyamadhIdhvam / samuccaye tu saktUnpiba, dhAnA: khAdetyabhyavaharati / annaM bhuGkva, dAdhikamAsvAdayasvetyabhyavaharate / tadhvamostu pibata, khAdatetyabhyavaharata / bhudhvamAsvadadhvamityabhyavaharadhvam / pakSe hisvau / atra samuccIyamAnavizeSANAmanuprayogArthena sAmAnyenAbhedAnvayaH / pakSe saktUnpibati / dhAnAH khAdati / annaM bhungkte| dAdhikamAsvadate / etena / 'purImavaskanda lunIhi nandanaM muSANa ratnAni harAmarAGganAH / vigRhya cakre numucidviSA balI ya itthamasvAsthyamahardivaM divaH // iti vyAkhyAtam / avaskandanalavanAdirUpA bhUtAnadyatanaparokSA ekakartRkA asvAsthyakriyetyarthAt / iha puna:punazcaskandetyAdirartha iti vyAkhyAnaM yAta yAteti yUyaM yAteti // yAhi yAhItyayAt / yAhi yAhIti yAyAt / luGyAha / yAhi yAhItyayAsIditi // laGi udAharati / ayAsyadveti // yAhi yAhItyayAsyaditi luGi rUpam / yAsyati veti pAThe luTi udAharaNam / kramastu na vivakSitaH / pakSe iti|| 'vaMviSaye svAdezAbhAvapakSe ityarthaH / yUyamadhIdhvam iti // loNmadhyamapuruSabahuvacanam / bhAvakarmaNostu bhUyasva bhUyasveti bhUyate / pacyasva pacyasveti pacyate ityudaahaarym| atha 'samuccaye sAmAnyavacanasya' ityasyodAharati / samuccaye viti // abhyavaharatIti // pAnaM dravadravyasya dantasammardanaM vinA bhakSaNam / khAdanantu kaThinadravyasya carvaNam / tayossAmAnyarUpamabhyavaharaNam / yathAkathaJcit bhakSaNAtmakatvAt / pakSe hisvAviti // tadhvamorviSaye kadAcit his... dezapakSe ityarthaH / piba khAdetyabhyavaharatItyudAhAryam / atreti // piva khAdetyabhyavaharatItyAdau samuccIyamAnapAnakhAdanAdikriyAvizeSaNamanuprayujyamAnadhAtuvAcyAbhyavaharaNAtmakakriyAsAmAnyena abhedAnvaya ityarthaH / pakSe saktUniti // samuccaye loDabhAvapakSe anuprayogo'pi sAmAnyavacanasya nAstIti bhAvaH / eteneti // 'samuccaye'nyatarasyAm' iti 'sasuccaye sAmAnyavacanasya' iti ca sUtradvayena tadudAharaNapradarzanena ca purImavaskandetyAdi mAghakAvyasthaM zlokavAkyaM vyAkhyAtamityarthaH / balI rAvaNa: namucidviSA indreNa vigRhya virodhaM prApya puryAH amarAvatyAH avaskandanaM pIDanaM, nandanavanasya lavanaM, ratnAnAmmoSaNam , amarAGganAnAM haraNam , ityevaprakAreNa ahardivaM ahanyahani asvAsthyaJcakre kRtavAnityanvayaH / itthaMzabdaH itipryaayH| avaskandanAdikriyAvizeSANAM asvAsthyakriyAsAmAnya abhedaGgrAhayati / phalitamAha / avaskandanalavanAdIti // AdinA moSaNaM haraNaJca gRhyate / bhramamUlakatvamupapAdayati / dvitIyasUtre 60 For Private And Personal Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 574 siddhAntakaumudIsahitA bhramamUlakameva / dvitIyasUtre kriyAsamabhihAre itysyaannuvRtteH| loDantasya dvitvApattezca / purImavaskandetyAdi madhyamapuruSakavacanamityapi keSAMciddhama eva / puruSavacanasaMjJe iha netyuktatvAt / iti lakArArthaprakaraNam / iti // ananuvRtteriti // bhASye tadanuvRtteranuktatvAditi bhAvaH / tadanuvRttyabhyupagame bAdhakamAha / loDantasyeti // 'samuccaye'nyatarasyAm' iti sUtre kriyAsamabhihAre ityanuvRttI avaskandetyAdiloDantAnAM 'kriyAsamabhihAre dve vAcye' iti dvitvaapttrityrthH| bhrama eveti // madhyamapuruSAMze ekavacanAMze ca bhrama evetyarthaH / kuta ityata Aha / puruSavacanasaMjhe iha netyuH tatvAditi // atra bhASye 'hikhAntayoranabhivyaktasaGkhyAkAlakatvAttadabhivyaktaye anuprayogasyanyAyata eva prAptatvAdanuprayogavidhirmAstu' ityuktam / evaJca 'tAnImAni kSudrANyasakRdAvartIni bhUtAni bhavanti jAyasva mriyasvetyetat tRtIyaM sthAnam' iti zrutau 'samuccaye'nyatarasya.m' itiloTo hisvAveva bhavataH, na tvanuprayogaH / tatra jananamaraNakriyayoreva vivakSitatayA saGkhyAkA lAbhivyakteravivakSitatvena tatrAnuprayogasya prayojanAbhAvAt / etena 'A ca satyalokAdAcAvIcerjAyasva mriyasva' iti viparivartamAnamAtmAnaM jIvalokaJcAlokyAsmin saMsAre nityAzuciduHkhAtmakamprasaGkhyAnamupavartata iti vAcaspatyagranthe'pi jAyasva mriyasveti vyAkhyAtam / nacAtra 'samucaye'nyatarasyAm' ityatra kriyAsamabhihAre ityasyAnanuvRtteruktatvAt kathamiha paunaHpunyAvagatiriti vaacym| 'A ca satyalokAdAcAvIceH viparivartamAnam' iti samabhivyAhAreNa tadupapatteH / udAhRtazrutau tu paunaHpunyaM asakRt pdgmymitydossH| kalpatarugranthe tu jAyasva mriyasvetyatra kriyAsamabhihAra itisUtreNa loDityuktam / tattu dvitvApattehapekSyAmiti zabdenduzekhare prapaJcitama // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM lakArArthaprakriyA nirUpaNa samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / zrIrastu / // atha kRdantakRtyaprakaraNam // 2829 / dhAtoH / (3-1-91) A tRtIyasamAteradhikAro'yama / 'tatropapadaM saptamIstham / (sU 781) / 'kRdatiG' (sU 374) / | 2830 / vA'sarUpo'striyAm / (3-1-94) / pribhaasseym| asmindhAtvadhikAre'sarUpo'pavAdapratyaya: utsargasya bAdhako vA syAtstrayadhikAroktaM vinA / ___ atha kRdantaprakriyAH niruupynte| tadevaM "pratyayA atha kathyante tRtIyAdhyAyagocarAH" iti pratijJAteSu tRtIyAdhyAyasthapratyayaSu prathamapAde 'pratyayaH, parazca' ityArabhya 'kuSiraJjoH prAcAM zyan' ityantaiH sUtrairvihitAH katicitpratyayA niruupitaaH| atha taduttarasUtravihitAn niruupyitumupkrmte| dhAtoH // A tRtIyeti // A tRtIyAdhyAyaparisamAptarityarthaH / etacca bhAdhya spaSTam / tatropapadaM saptamIstham iti / kRdatiG iti // vyAkhyAtaM prAk / vA'sarUpo'striyAm // asarUpaH iti chadaH / paribhASeyamiti // adhikAratve svaritatvakalpanAgauravAditi bhAvaH / asarUpaH iti liGganirdezaH / yatra asarUpapratyayo vidhAsyate tatra vetyupatiSThate / vetyataH prAk bAdhakaH iti zeSaH / asarUpo bAdhako bhavatIti yAvat / kasya bAdhako vetyAkAMkSAyAm utsargasyetyAllabhyate / phalitamAha / asmin dhAtvadhikAre 3tyAdinA // strIzabdaH svryte| tadAha / strayadhikAroktaM vineti // 'striyAM ktin' iti vakSyamANatrayadhikArasthamapavAdaM vinetyrthH| strayadhikArastu asarUpaH pratyayaH utsargasya nityameva bAdhaka iti bhAvaH / 'NvultRcau ' ityutsrgH| 'igupadhajJAprIkiraH kaH' ityapavAdaH / tadviSaye NvultRcAvapi bhavataH / vikSepakaH / vikSeptA / vikSipaH / asarUpa iti kim / 'karmaNyaNa' utsargaH / 'Ato'nupasarge kaH' ityapavAdaH / sa tu sarUpatvAnityaM bAdhaka eva / godaH / kamba. ladaH / 'nAnuvandhakRtamasArUpyam' iti vacanAt anubandho na sArUpyapratibandhakaH / astriyAM kim / 'striyAM ktin' ityutsrgH| 'a pratyayAt' iti pratyayAntAdvihitaH akArapratyayaH tasya apvaadH| sa bAdhaka eva bhvti| cikiirssaa| vyAvakozI / vyAkruSTiH ityatra tu 'karmavyatihAre Naca striyAm' iti Naca ktino bAdhako vA bhavatyeva / astriyAmiti niSedhastu nAsti / tasya NacaH striyAmityadhikAro For Private And Personal Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA kRdantakRtya 2831 / kRtyAH / (3-1-95) adhikAro'yaM Nvula: prAk / 2832 / kartari kRt / (3-4-67) kRtpratyayaH kartari syAditi prApte / / 2833 / tayoreva kRtyaktakhalAH / (3-4-70) ete bhAvakarmaNoreva syuH| 2834 / tavyattavyAnIyaraH / (3-1-96) dhAtorete pratyayAH syuH / takArarephau svarAau~ / edhitavyam / edhanIyaM tvayA / bhAve autsargikamekavacanaM klIbatvaM ca / cetavyazcayanIyo vA dharmastvayA / vasestavyatkartari Nica' (vA 1920) / vasatIti vAstavyaH / keLimara upasaMkhyAnam' (1919) / paceLimA mASA: / paktavyAH bhideLimAH ktatvAbhAvAt / kRtyAH // kRtyasaMjJakA ityarthaH / tatazca 'praiSAtisargaprAptakAleSu kRtyAzca, ahe kRtyatRcazca, zaki liG ca' ityAdi pravartate / NvulaH prAgiti || 'NvultRcau' ityataH prAgityarthaH / etacca bhASye spaSTam / kartari kRt // arthanirdezo'yam // iti prApte iti / vakSyamANatavyadAdipratyayAnAM kRtsaMjJakatvAtteSAkartari prAptAvityarthaH / tayoreva kRtyaktakhala rthAH // 'laH karmaNi ca bhAve ca' iti sUtropAtte bhAvakarmaNI tacchabdena parAmRzyate / tadAha / ete bhAvakarmaNoreveti // natu kartarIti bhAvaH / vaizeSikatvAdeva siddhe evakArastu tavyadAdInAM kRtsakatayA prAptakartRkatvasyAbhAvamanuvadan kRtyasaMjJayA vaizeSikyA kRtsaMjJAyA abAdha. mayati / tavyattavyAnIyaraH // tavyat tavya anIyar eSAndvandvaH / pratyayAH syu riti|| te kRtsaMjJakAH kRtyasaMjJakAzca ityapi jJeyam / svarArthAviti // 'titsvaritam' iti 'upo. namaM riti' iti ca svaravizeSArthatvAdityarthaH / niranubandhakasya tu tavyasya pratyayasvareNa AyudAttavameveti bodhyam / bhAve udAharati / edhitavyamiti // tvatkartRkA edhnkriyetyrthH| nanu 'la: karmaNi ca' ityatra asattvabhUtasyaiva bhAvasya grahaNama / tivAcyabhAvanAyA asattvarUpatAyA: uktatvAt / tatazca tasya bhAvasya asattvarUpasyAtra 'tayoreva kRtya' iti tacchabdena parAmarzAttavyadAdInAmasattvavAcitayA liGgasaGkhayAnvayo'nupapanna ityata Aha / bhAve autsargikamekavacanamiti // 'ekavacanaM, dvibahuSu dvibahuvacane' iti sUtrapAThamabhyupagamya dvitvavahutvAbhAve ekavacanamiti bhASyasiddhAntAditi bhAvaH / klIbatvaJceti // ekazrutiH svarasarvanAma / liGgagarvanAma napuMsakamiti 'dANDinAyana' iti sUtrasthabhASyAditi bhAvaH / karmaNyudAharati / cetavyaH iti // 'vasestavyat kartari Nica' iti vArtikam / vAstavyaH iti // vastetyarthaH / NattvAdupadhAvRddhiH / keLimaraH iti // dhAtorityeva / bhAvakarmaNorevedam / keLimari kakArare For Private And Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / saralAH bhettavyAH / karmaNi pratyayaH / vRttikArastu * karmakartari cAyamiSyate' ityAha / tadbhASyaviruddham / 2835 / kRtyacaH / (8-4-29) upasargasthAnimittAtparakhAca uttarasya kRtsthasya nasya NatvaM syAt / prayANIyama 'acaH' kim / pramagnaH / 'niviNNasyopasaMkhyAnam' (vA 5004) / 'acaH' paratvAbhAvAnnakAreNa vyavadhAnAcAprApte vacanam / parasya Natvam / pUrvasya Tutvama / niviNNaH / 2036 / NervibhASA / (8-4-30) upasargasthAnnimittAtparasya NyantAdvihito yaH kRttatsthasya nasya NA vA myAt / prayApaNIyam -prayApanIyam / vihitavizeSaNam' kim / yakA vyavadhAne yathA syAt / prayApyamANaM pazya / 'Natve dura upasargatvaM na' ityuktam / duryAnam-duryApanam / phAvitau / bhideLimAH iti // kittvAnnopadhAguNaH / saraLAH vRkSavizeSAH / tadbhApyeti // bhASye bhideLimAH, ityudAhRtya bhettavyA ityeva vivaraNAditi bhAvaH / kRtycH|| 'raSAbhyAno NaH' ityanuvartate / 'upasargAdanotparaH' ityataH upasargAditi ca / upasargasthAditi vivakSitam / kRtItyanantaraM vidyamAnasyati zeSaH / aca iti paJcamI / tadAha / upasargasthAditi // asamAnapadatvAdaprAptau vcnm| 'aTkupvAnuvyavAye'pi' ityanuvartate / tadAha / prayANIyamiti // nirviNNasyeti // nasya Na upasaGkhyAnamityarthaH / acaH paratvAbhAvAditi // videH ktapratyaye 'radAbhyAm' iti dakArAduttarasya takArasya natve nirvid na iti sthite nakArasya acaH paratvAbhAvAt 'kRtyacaH' iti aprApte Natve idaM NatvavacanamityarthaH / dakAreNa vyavadhAnAcca Natvasya na prAptirbodhyA / pUrvasyeti // nasya Natve tRtvena dasya Datve tasya 'pra. tyaye bhASAyAm iti NatvamityarthaH / tathAca dviNakAraka rUpam / NervibhASA // 'kRtyacaH' itya. nuvartate / 'raSAbhyAnno NaH' iti ca / Nariti kRto vihitavizeSaNam / tadAha / upasargasthAdityAdinA // prayApaNIyamiti // yAdhAto} puki yApi ityasmAt NyantAdanIyari Nope anena NatvavikalpaH / yaketi // yApi ityasmAt NyantAt karmaNi laTaH zAnaci 'Ane muk' iti mugAgame yaki Nilope prayApyamANazabde NatvavikalpaH iSyate / Ne: paro yaH kRt tatsthasya Natvavikalpa ityuktau tu kRtazzAnaco yakA vyavahitatvena yakaH paratvAbhAvAt tatsthasya nasya Natvavikalpo na syAt / tadartha heriti vihitavizeSaNamAzritamityarthaH / bhASya tu NyantAtparo yaH kRt ityaMze'pyaTakupvAnumityAdyanuvartya yakAravyavadhAne'pi NatvavikalpaH samarthitaH / Natve duraH iti // 'duraghSatvaNatvayorupasargatvapratiSedho vaktavyaH' ityaneneti bhAvaH For Private And Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya 2837 / halazcejupadhAt / (8-4-31) halAderijupadhAtkRnnasyAca: parasya No vA syAt / prakopaNIyam - prakopanIyam / 'halaH' kim / prohaNIyam / 'ijupadhAt' kim / pravapaNIyam / 2838 / ijAdeH sanumaH / (8-4-32) sanumazcedbhavati tarhi ijAdehalantAdvihito yaH kRttatsthasyaiva / presaNIyam / ' ijAdeH' kim / 'magi sarpaNe' / pramaGganIyam / numgrahaNamanusvAropalakSaNam / 'aTkupvAG-' (sU 197) iti sUtre'pyevam / teneha na / prenvanam / iha tu syAdeva / prombhaNam / 2839 / vA nisanikSanindAm / (8-4-33) eSAM nasya No vA syAtkRti pare / praNisitavyam -pranisitavyama / 2840 / na bhAbhUpUkamigamipyAyIvepAm (8-4-34) ebhya: kRnnasya No na / prabhAnIyam / prabhavanIyam / pUtra evaMha prahaNamiSyate' (vA 5011) pUGastu prapavaNIyaH somaH / 'NyantabhAdInAmupasaMkhyAnam' (vA 5012) / prabhApanIyam 'kzAtraH zasya yo vA' (vA tatazca dura upasargatvAbhAvAt tataH pare kRtsthanakAre sUtradvayamapi na pravartate ityabhipretya udAharati / duryAnaM-duryApanamiti // yAterNyantAt lyuTi Nilope rUpam / halazcejupadhAt // halantAditi nArthaH / ijupadhasya halantatvAvyabhicArAt / kintu halAderiti vivakSitam / tadAha / halAderijupadhAditi // parasyeti zeSaH / prohaNIyamityAdi pratyudAharaNe tu 'kRtyacaH' iti nityameva Natvam / ijaadeH|| NarvibhASA' iti nivRttam / 'kRtyacaH' ityanuvartate / 'halazcejupadhAt' ityato hala iti ca / prakRtivizeSaNatvAt tdntvidhiH| tathAca sanumo halantAt ijupadhAt kRnnasya NaH syAditi lbhyte| evaJca preGkSaNIyamityAdA 'kRtyacaH' ityeva siddheridaniyamArthamityAha / sanu. mazcediti // kRtsthasyaivetyanantaraM Natvamiti zeSaH / preGkSaNIyamiti // ikhadhAturidittvAtsanum / nanu 'ivi prINane' iti dhAtormyuTi tasyAnAdeze prenvanamityatrApi NatvaM syAt / sanu mo'sya ijAditvAt halantatvAJcetyata Aha / nugrahaNamityAdi // anusvArazca sarva eva gRhyate, natu nusthAnika ev| avizeSAt / tadAha / iha tviti // prombhaNamiti // iha umbhadhAtuH svAbhAvikAnusvAravAneva, na tu nusthAnikAnusvAravAniti bhAvaH / vA nisa // upasa. rgAditi aca iti ca nivRttam / tadAha / eSAnnasyeti // na bhAbhU // prabhAnIyamiti // For Private And Personal Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 1584) ityuktaM NatvaprakaraNopari tadbodhyama / yatvasyAsiddhatvena zakAravyavadhAnAnna Natvam / prakhyAnIyam / / 2841 / kRtyalyuTo bahuLam / (3-3-113) smAntyanena snAnIyaM cUrNam / dIyate'smai dAnIyo vipraH / 2842 / aco yat / (3-1-17) ajantAddhAtoryatsyAt / ceyam / jeyama / ajgrahaNaM zakyamakartuma / yogavibhAgo'pyevam / tavyadAdiSveva yato'pi supaThatvAt / 2843 / Idyati / (6-4-65) yati pare Ata ItsyAt / guNaH / deyam / gleyam 'takizasicatiyatijanibhyo yadvAcyaH' (vA 1922) takyam / zasyam / catyam / yatyam / janyam / janeryadvidhiH svarArthaH / NyatApi rUpasiddheH / na ca vRddhiprasaGgaH / iha 'kRtyacaH' iti prAptaM Natvanneti bhAvaH / NatvaprakaraNoparIti // idaM 'cakSiGaH khyAJ' iti sUtre bhASye spaSTam / prakhyAnIyamiti // iha yatvasyAsiddhatayA zakAreNa vyavadhAnAta 'kRtyacaH' iti Natvaneti bhAvaH / kRtyalyuTo // yAbhyaH prakRtibhyo yeSvartheSu vihitAH tato'nyatrApi syurityarthaH / snAnIyamiti // karaNe anIyar / dAnIyaH iti // sampra. dAne anIyar / bhASye'pi 'kRtyalyuTo bahuLamiti vaktavyam' ityuktvA pAdAbhyAM hiyate pAdahArakaH / karmaNi Nvul / zro'nInAdhAsyamAnena anadyatane bhaviSyati laDityudAhRtam / aco yat // zakyamakartumiti // 'RhalorNyat' iti RhalantAt viziSya Nyato vihitatvena halantebhyo yatpratyayasyApravRttirityarthaH / vAsarUpavidhistu sarUpatvAnna bhavati / yogavibhAgo. 'pyevamiti // kartumazakya ityarthaH / kuta ityata Aha / tavyadAdiSveveti // tavyanavyAnIyaryataH, ityekasUtratvenaiva paThituM zakyatvAdityarthaH / Idyati // AtaH iti // 'Ato lopa iTi ca' ityataH tadanuvRttariti bhAvaH / guNaH iti // dAdhAtoH 'aco yat' iti yati AtaH Ittve 'sArvadhAtukArdhadhAtukayoH' iti guNa iti bhAvaH / gleyamiti // 'glai harSakSaye' iti dhAtoryati AdecaH ityAttve Ittve guNa iti bhAvaH / takizasIti // taki, zasi, cati, yati, jani, eSAM paJcAnAM dvandvaH / ikA nirdezaH / 'Rhaloya't ' ityasyApavAdaH / 'taka hasane, zasu hiMsAyAM, cate yAcane, yatI prayatne, janI prAdurbhAve' iti dhAtavaH / atra sarvatra akarmakebhyo bhAve pratyayaH / sakarmakebhyastu karmaNyapIti vivekaH / nanu 'ahe kRtyatRcazca' ityarhe 'pi janetA'pi janyamiti rUpasiddheH janigrahaNaM vyarthamityata aah| svarArthaH iti / 'yato nAvaH' ityAdyudAttArtha ityarthaH / nanu Nyati upadhAddhiH syAt / atastadabhAvArthamiha janeyadvidhirastvityAzaya nirAkaroti / na ca vRddhiprasaGgaH iti // kuta ityata Aha / jani For Private And Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 580 siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya 'janivadhyozca' (sU 2512) iti niSedhAt / 'hano vA yadvadhazca vaktavya: (vA 1923) / vadhyaH / pakSe vakSyamANo Nyat / ghAyaH / 2844 / poradupadhAt / (3-1-98) pavargAntAdadupadhAdyatsyAt / Nyato'pavAdaH / zapyam / labhyam / nAnubandhakRtamasArUpyam' / ato na Nyat / tavyadAdayastu syureva / 2845 / AGo yi / (7-1-65) AGa: parasya labhernumsyAdyAdau pratyaye vivakSite / numi kRte adupadhatvA. bhAvAta Nyadeva / Alambhyo gauH / 2846 / upAtprazaMsAyAm / (7-1-66) upalambhyaH sAdhuH / ' stutau' kim / upalabdhuM zakya: upalabhyaH / 2847 / zakisahozca / (3-1-99) zakyam / sahyam / vyoriti|| hanoveti // hanadhAtoryadvA syAt / prakRtervadhAdezazcetyarthaH / pakSe iti // yadabhAvapakSe ityarthaH / ghAtyaH iti // Nyati 'hanasto'ciNNaloH' iti nasya taH / Attvam / upadhAvRddhiH / vadhAdezastu yatsaniyogaziSTatvAnneti bhAvaH / poradupadhAt // nanu zapyaM labhyamityatra 'RhalorNyat' iti kadA cit Nyadapi syAt / yatNyatorasArUpyeNa vA'sarUpaH ityasya pravRtterityata Aha / nAnubandhakRtamasArUpyamiti // vA'sarUpasUtre bhASye sthitamidam / anubandhavinirmuktasyaiva asArUpyaM vivakSitamityarthaH / prakRte ca yatNyatoranubandharahitayossArUpyAt vAsarUpavidherapravRtteH zapyamityAdau NyadapavAdo yadeveti bhAvaH / AGo yi // 'idito nuM dhAtoH' ityato numiti 'labhezca' ityato labheriti cAnuvartate / tadAha / AGaH parasyeti // vivakSite iti // yIti viSayasaptamIti bhASye spaSTam / vivakSite ityasya prayojanamAha / numi kRte iti // yatpratyaye vivakSite tatpravRtteH prAgeva numi kRte adupadhatvAbhAvAdyatpratyayasyApravRtterNyadevetyarthaH / yati pare numityarthe tu adupadhatyAta yadeva syAt / natu Nyaditi bhAvaH / Alambhyo gauriti // yadyapi yatNyatona rUpabhedaH / tathApi Nyati kRte 'titsvaritam' iti kharitatvam / yati tu 'yato nAvaH' ityAdhudAttatvamiti svarabhedaH phalam / upAtprazaMsAyAm // upAtparasya labhernu syAt yAdau pratyaye vivakSita prazaMsAyAM gamyamAnAyAmityarthaH / upalambhyassAdhuriti // samIpe prApyaH ityarthaH / sAdhuzabdAt prazaMsA gamyate / ihApi numi kRte adupadhatvAbhAvAt Nyadeva / svare vizeSaH pUrvavat / zakisahozca // paJcamyarthe SaSTI / AbhyAM For Private And Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 481 2848 / gadamadacarayamazcAnupasarge / (3-1-100) gadyam / madyam / caryam / 'carerAGi cAgurau' (vA 1925) / Acaryo deza: / gantavya ityarthaH / 'agurau' kim / AcAryo guruH / yameniyamArtham / sopasargAnmA bhUditi / prayAmyam / nipUrvAtsyAdeva / tena 'tatrana bhavedviniyamyam' (vA 1930) iti vArtikaprayogAt / etena 'aniyamyasya nAyuktiH / tvayA niyamyA nanu divyacakSuSA' ityAdi vyAkhyAtam / niyame sAdhuriti vaa| 2849 / avadhapaNyavaryA garyapaNitavyAnirodheSu / (3-1-101) ____vadenaJyupapade 'vadaH supi-' (sU 2854) iti yatkyapo: prAptayoryadeva so'pi garhAyAmevetyubhayAthai nipAtanam / avayaM pApam / 'garne' kim / anudyaM gurunAma / taddhi na gI vacanAnaha ca / __AtmanAma gurornAma nAmAtikRpaNasya ca / zreyaskAmo na gRhNIyAjjyeSThApatyakalatrayoH // ' yadityarthaH / nnyto'pvaadH| gadamada // gada, mada, cara, yama, eSAJcaturNA dvandvaH / anupasarga iti saptamI paJcamyarthe / ebhyo'nupasargebhyo yadityarthaH / Nyato'pavAdaH / upasargAt Nyadeva / pragAdyamityAdi / carerAGi cAgurAviti // vArtikamidam / AGi upasarge satyapi careryatsyAdagurau ityarthaH / AcAryoM gururiti // zuzrUSaNIyaH ityarthaH / nanu 'poradupadhAt' ityeva siddhe yameriha grahaNaM vyarthamityata Aha / yameniyamArthamiti // anupasargAdeva yamarNyaditi niyamArthamityarthaH / ttphlmaah| sopasargAnmA bhUditi // nanu 'aniyamyasya nAyuktiH' ityatra 'tvayA niyamyA nanu divyacakSuSA' ityAdau ca nipUrvAdyameH kathaM yat / anupasargAditi niSedhAdityata Aha / nipU. rvAtsyAdeveti // yaditi zeSaH / kuta ityata Aha / tena tatreti // prakArAntareNa smaadhtte| niyame sAdhuriti veti // 'yamaH samupaniviSu ca' iti nipUrvAdyame ve appratyaye niymshbdH| niyama sAdhurityarthe 'tatra sAdhuH' iti prAgghitIye yatpratyaye niyamyazabdo vyutpAdya ityarthaH / avadhapaNya // avadya, paNya, varya, eSAndvandvAtprathamAbahuvacanam / gaDaM paNitavya anirodha eSAndvandvAtsaptamIbahuvacanam / avadyAdayastrayaH kramAt garyAdiSu triSvartheSu nipAtyante ityarthaH / nanu 'vadassupi' ityeva siddhe avadyagrahaNaM vyarthamityata Aha / naJyupapade iti // yatkyapoH svare vizeSaH / samprasAraNatadabhAvau ceti bhAvaH / avadyaM pApamiti // garhitatvAdavAcyamityarthaH / anudyaM gurunAmeti // ana naJi upapade 'vadassupi' iti kyapi 'vacisvapiyajAdInAGkiti' iti samprasAraNe rUpam / vacanAnahamityarthaH / atra garhAyAH apratIteH yadeveti na niyama iti bhAvaH / nanu gurunAnaH agahyatvAt kathaM vacanAnahatvamityata Aha / ddhi na gaDaM vacanAnahazceti // kuta ityata Aha / AtmanAmeti // paNyA gauriti // 61 For Private And Personal Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 482 siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya iti smRteH / paNyA gauH / vyavahartavyetyarthaH / pANyamanyat / stutyahamityarthaH / anirodho'pratibandhastasminviSaye vRGo yat / zatena varyA kanyA / vRtyAnyaH / 2850 / vahyaM karaNam / (3-1-102) vahantyaneneti vahyaM zakaTam / 'karaNam' kim / vAhyam-voDhavyam / 2851 / aryaH svAmivaizyayoH / (3-1-103) 'Rgato' asmAdyat / Nyato'pavAdaH / aryaH svAmI vaizyo vA / 'anayo:' kim / Aryo brAhmaNaH prAptavya ityarthaH / 2852 / upasaryA kAlyA prajane / (3-1-104) garbhagrahaNe prAptakAlA cedityarthaH / upasaryA gauH / garbhAdhAnArtha vRSabheNopagantuM yogyetyarthaH / 'prajane kAlyA' iti kim / upasAryA kAzI / praaptvyetyrthH| 2853 / ajaya saGgatam / (3-1-105) paNadhAtorvyavahArArthakAt yannipAtyate iti bhAvaH / yadyapi 'paNa vyavahAre stutau ca' iti dhAtoH arthadvayamasti / tathApi paNyazabdasya prayogabalena vyavahartavya eva rUDhatvAdiha vyavahArArthaka eva gRhyate / tadAha / vyavahartavyeti // kretavyatyarthaH / pANyamanyaditi // Nyati upadhAvRddhiriti bhAvaH / vyavahartavyAdanyAdityarthaH / tadAha / stutyahamiti // apratibandhaH iti / / aniyama ityarthaH / vRGo yaditi // 'vRG sambhaktA' iti kaiyAdikasyaivAtra grahaNam / natu 'vRJ varaNe' ityasya / nirodharUpArthasya sambhaktivAcitva eva sAmanjasyAditi bhAvaH / zatena varyA kanyeti // puruSazatena parigrahItumare / anenaiva varaNIyeti niyamo nAstItyarthaH / vRtyA anyeti / / anurUpeNa varaNIyetyarthaH / 'etistuzAstrajuSaH kyap' iti kyapi tuk / atra aniyamasya apratIteH na yat / atra va zabdasya strIliGgasya grahaNAtpuMsi vAryA Rtvija iti vRttiH| vahyaGkaraNam // vaheH karaNe yat nipAtyate / nnyto'pvaadH| aryaH svaamivaishyyoH||asmaadyditi // nipAtyata iti zeSaH / Nyato'pavAda iti // 'RhaloH' iti prAptasya Nyato'pavAda ityarthaH / yati RkArasya guNe raparatvam / tadAha / aryaH svAmIti / Aryo brAhmaNaH iti // Nyati vRddhau raparatvamiti bhAvaH / upasaryA // prajananaM prajanaH garbhagrahaNam / bhAve ghaJ, 'janivadhyozca' iti vRddhiniSedhaH / kAlaH prApto'syAH kaalyaa| tadasya prAptamityanuvartamAne 'kAlAdyat' iti yat / cedityadhyAhAryam / tadAha / garbhagrahaNe prAptakAlA cediti // garbhagrahaNe prAptakAlA strIpazuvyaktiH vivakSitA cet upasaryA iti nipaatyte| upapUrvAt mRdhAtoH yaditi phalitam / nnyto'pvaadH| ajayam // kartari For Private And Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / napUrvAjIryateH kartari yat saGgataM cedvizeSyam / na jIryatItyajaryam / 'tena saGgatamAryeNa rAmAjaya kuru drutam' iti bhaTTiH / 'mRgairajarya jarasopadiSTamadehabandhAya punarbabandha' ityatra tu saGgatamiti vizeSyamadhyAhAryam / 'saGgatam' kim / ajaritA kambalaH / bhAve tu saGgatakartRke'pi Nyadeva / ajAya saGgatena / 2854 / vadaH supi kyaca / (3-1-106) uttarasUtrAdiha bhAva ityapakRSyate / vaderbhAve kyapsyAJcAdyadanupasarge supyupapade / brahmodyam-brahmavadyam / brahma vedaH tasya vadanamityarthaH / karmaNi pratyayAvityeke / upasarge tu Nyadeva / anuvAdyam / apavAdyam / 2855 / bhuvo bhAve / (3-1-107) kyapsyAt / brahmaNo bhAvo brahmabhUyam / supItyeva / bhavyam / anupasarge ityeva / prabhavyam / 2856 / hanasta ca / (3-1-108) anupasarge supyupapade hanterbhAve kyapsyAttakArazcAntAdezaH / brahmaNo hananaM brahmahatyA / strItvaM lokAt / 2857 / etistuzAsvRdRjuSaH kyap / (3-1-109) ebhyaH kyapsyAt / yaditi // 'kartarIti vaktavyam' iti vArtikam , nipAtanAt kartarIti labhyata iti tadAzayaH / saGgatamiti // saGgataM saGgamaH / na jIryatItyajaryamiti // mitratvamiti zeSaH / jaritR na bhavatItyarthaH / atra bhaTiprayogamAha / teneti // he rAma tena AryeNa ajaryam anazvaraM saGgataM saGgamaM drutaGkuru iti anvayaH / nanu " mRgairajaryaJjarasA" ityatra saGgatazabdAbhAvAt kathaM yadityata Aha / mRgairityAdi / / kALidAsakAvyamidam / ajariteti / / tRjantam / atra saGgatazabdAbhAvAna yaditi bhAvaH / bhAve viti // bhAvasya saGgatikartRtva'pi saGgatasya pratyayavAcyatvAbhAvAt na yadityarthaH / vadaH supi // uttareti // 'bhuvA bhAve' ityuttarasUtrAdbhAve ityapakRSyate ityarthaH / bhUdhAtorakarmakatvena uttarasUtre bhAvagrahaNasya vaiyarthyAditi bhAvaH / anupasarge iti // "vadassupyanupasargagrahaNam" iti bhASyAditi bhAvaH / brahmodyamiti // vadeH kyapi 'vacisvapi' iti samprasAraNam / vastutastu neha bhAvagrahaNamapakRSyate / tatra bhAvagrahaNamuttarArthamiti bhASyAditi matamanusRtya Aha / karmaNi pratyayAvityeke iti // kyanyatAvityarthaH / bhuvo bhAve // brahmabhUyamiti // kittvAnna guNaH / klIbatvaM lokAt / bhavyamiti // bhAva ityarthaH / atra subupapadAbhAvAt yadeva, guNaH, 'vAnto yi' ityvaadeshH| prabhavyamiti // prabhAva ityrthH| hanasta ca // antAdezaHiti // prakRteriti zeSaH / bhAve kim / ghAtyo vRSaLaH / anupasarge kim / praghAtaH / nirupapadaM hatyeti tu asAdhyaiva / etistu // eti, stu, zAs , For Private And Personal Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya 2858 / hakhasya piti kRti tuk / (6-1-71) ityaH / stutyaH / 'zAsa idaGhaloH' (sU 2486) / ziSyaH / '' iti vRno grahaNaM na vRGaH / vRtyaH / vRGastu vAryA RtvijaH / AdRtyaH / judhyaH / punaH kyabukti: parasyApi Nyato bAdhanArthA / avazyastutyaH / zaMsiduhiguhibhyo vA' (vA 1835) iti kAzikA / zasyam / zaMsyam / duhyam / dohyam / guhyam / gohyam / 'prazasyasya zraH' (sU 2009) 'IDavandavRzaMsaduhAM NyataH' (sU 3702) iti sUtradvayabalAcchaMse: siddham / itarayostu mUlaM mRgyam / 'ApUrvAdaje: saMjJAyAmupasaGkhathAnam' (vA 1925) / 'aJjU' vyaktimrakSaNAdiSu / bAhulakAtkaraNe kyap / 'aniditAm-' (sU 415) iti nalopaH / Ajyam / __2859 / RdupadhAccAklapighRteH / (3-1-110) 7, dR. juS , eSAM SaNNAM smaahaardvndvaatpnycmii| supyanupasarge bhAva iti nivRttam / tadAha / ebhyaH kyapsyAditi // hrasvasya / / spaSTamiti na vyAkhyAtam / itya iti // iNa: kyapi tuk / upayamityatra tu IDo devAdikAdyat / vRJo grahaNamiti // vArtikamidam / na vRGaH iti // 'vRG sambhaktau' iti GitaH kaiyAdikasya na grahaNamityarthaH / vAryA Rtvija iti // avazyaM bhajanIyA ityarthaH / atra 'vRG sambhaktau' ityasmAt NyadityarthaH / avadhapaNyavaryA iti nipAtasiddho yattu na / atra nirodhasya niyamasya vivakSitatvAt / nanu 'vadassupi' ityataH anuvRttyaiva siddhe kyagrahaNamiha vyartham / naca cakArAnukRSTayato'pyanuvRttinivRttaye kyagrahaNamiti vAcyam / cakArasya asvaritatvena 'bhuvo bhAve' ityAdyuttarasUtravanuvRttyabhAvAdityata Aha / kyabuktiH parasyApIti // 'orAvazyake' iti vihitasyatyarthaH / veti kAziketi // vA kyap / tadabhAve halantatvAt Nyat / bhASye tvetana dRzyate iti bhAvaH / zasyam, zaMsyamiti // kyappakSe 'aniditAm' iti nalopaH / duhyamiti / / kyappakSe kittvAnna guNaH / atra 'zaMsiduhiguhibhyo vA' ityasya bhASye adarzane'pi zaMsayetkyapau prAmANikAvityAha / prazasyasyeti // 'prazasyasya zraH' iti nirdezabalAt zaMseH kyapsiddhaH / 'iMDavaMdavRzaMsaduhANNyataH' ityAdyudAttatvavidhau zaMsaya'dantatvAnuvAdabalAt NyatsiddhaH / tatazca zasyaM zaMsyamiti rUpadvayaM siddham / itarayostu duhiguhyoH kyabvikalpe mUlaM nAstItyarthaH / upasaGkhyAnamiti // kyapa iti zeSaH / Ajyamiti // na cApUrvakatve padapAThe avagrahaH syAditi vAcyam / iSTApatteH / padakArANAmavagrahAbhAvastvaprAmANika eva padapAThasyAdhunikatvAt iti bhASye spaSTam / evaJca asmadriyagityasma driyagityavagrahaH aprAmANika eva / asmadri ak ityevAvagraho yuktaH / asmacchabdasya TeradyAdeza vidhAnAt ityAdyUhyam / RdupadhAzcAkla: piteH / / klapacUtI varjayitvA RdupadhAddhAtoH kyabityarthaH / taparakaraNamiha vyarthamityata For Private And Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 485 _ 'vRt' / vRtyam / 'vRdh' / vRdhyam / klapityostu / kalpyam / caya'm / 'taparakaraNam' kim / 'kRt' kIrtyam' / anityaNyantAzcurAdaya iti NijabhAve Nyat / NijantAttu yadeva / 2860 / I ca khanaH / (3-1-111) cAkyap / AdguNaH / kheyam / 'i ca' iti hrasva: supaThaH / 2861 / bhRJo'saMjJAyAm / (3-1-112) bhRtyAH karmakarA bhartavyA ityarthaH / kriyAzabdo'yaM na tu saMjJA / 'samazca bahulam' (vA 1940) / sambhRtyA:-sambhAryAH / asaMjJAyAmeva vikalpArthamidaM vArtikam / 'asaMjJAyAm' kim / bhAryA nAma kSatriyAH / atha kathaM bhAryA vadhUriti / iha hi saMjJAyAM samaja-' (sU 3276) iti kyapA bhAvyam / saMjJAparyudAsastu puMsi caritArthaH / satyam / bibharte iti dIrghAntAtkrayAdervA Nyat / kyaptu bharatereva / tadanubandhakagrahaNe-' iti pribhaassyaa| Aha / anityaNyantA iti // NijantAtu yadeveti // 'aco yat' ityaneneti bhAvaH / I ca khanaH // cAt kyaviti // khaneH kyap syAt prakRteH IkAro'ntAdezazcetyarthaH / hasvassupaTha iti // hrasvasya ikArasya vidhau AdguNena kheyamiti siddheH iti bhAvaH / dIrghoccAraNasamarthanantu bhASye spaSTam * / bhRJo'saMjJAyAm // kyabiti zeSaH / bhRtyAH karmakarA iti / / bhRtyarthaGkarma kurvANA ityarthaH / 'karmaNi bhRtau' iti kRassttH| bhartavyA iti // vetanadAnena parArthe karmaNi preSayitavyA ityarthaH / nanu bhRtyazabdasya karmakareSu rUDhatvAtsaMjJAzabdatvamavetyata Aha / kriyAzabda iti // bhAryA nAma kSatriyA iti / kSatriyavizeSeSu rUDhassaMjJAzabdo'yamiti bhAvaH / atha kathaM bhAryeti // kyapA bhavitavyamityAkSepaH / nanu vadhvAmbhAryAzabdasya saMjJAzabdatvAt 'bhRo'saMjJAyAm' ityasyApravRttarayamAkSepo'nupapanna ityata Aha / iha hIti // 'striyAM ktin' ityataH striyAmityanuvRttau 'bajayajo ve kyp'| 'saMjJAyAM samajaniSada' iti sUtreNa kyap syAdityarthaH / nanu saMjJAyAM bhRJaH kyabvidhau 'bhRA'saMjJAyAm' ityatra asaMjJAyAmiti vyarthamityata Aha / saMzAparyudAsastviti // samAdhatte / satyamiti / / 'Du bhRJ dhAraNapoSaNayoH' iti juhotyAdau hrasvAntaH dvit jicca 'bhR bhartsane, bharaNe'pi' iti krayAdau diirghaantH| AbhyAM 'Rhalo'yet' iti NyadevetyarthaH / kyap tu bharaterevati // 'bhRJ bharaNe' iti bhvAdau hrasvAnto mit / asyaiva 'saMjJAyAM samajaniSada' ityatra 'bhRo'saMjJAm' ityatra ca bhRgrahaNena grahaNam / natu Duo jauhotyAdikasya / na ca kaiyAdikasya niranubandhakasya dIrghAntasyeti bhaavH| kuta ityata Aha / tadanubandhaketi // tadanubandhakagrahaNe nAtadanubandhakasya' iti paribhASayetyarthaH / bibharteH kyababhAve bIjamidam / kaiyAdikasya dIrghAntatvAt * saMpratyupalabhyamAnabhASyakozeSu tu na tatsamarthanamasti / etadvicArastu prauDhamanoramAyAM dRzyate / For Private And Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya 2862 / mRjervibhASA (3-1-113) mRje: kyavvA syAt , pakSe Nyat / mRjyaH / 2863 / cajoH ku ghiNNyatoH / (7-3-52) casya jasya ca kutvaM syAddhiti Nyati ca pratyaye pre| 'niSThAyAmaniTa iti vaktavyam' (vA 4551) / teneha na / garvyam / 'mRjervRddhiH' (sU 2473) / mAryaH / 2864 / nyaGkAdInAM ca / (7-3-53) kutvaM syAt / nyaGguH / 'nAvaJce:' (uNA 17) ityupratyayaH / 2865 raajsuuysuurymRssodyrucykupykRssttpcyaavythyaaH| (3-1-114) ete sapta kyabantA nipAtyante / rAjJA sotavyo'bhiSavadvArA niSpAdayitavyaH / yadvA / latAtmakaH somo rAjA sa sUyate khaNDyate'vetyadhikaraNe kyannipAtanAdIrghaH / rAjasUyaH-rAjasUyam / ardharcAdiH / saratyAkAze sUryaH / kartari kyannipAtanAdutvam / yadvA 'preraNe' tudAdiH / suvati karmaNi lokaM prerayati kyapo ruTa / mRSopapadAdvadeH karmaNi nityaM kyap / mRSodyam / vizeSyanino'yam / 'ucchAyasaundaryaguNA mRSodyAH' / rocateH rucyaH / na kyap iti bodhyam / mRjervibhASA | kyappakSe udAharati / mRjya iti // kittvAnna guNaH / cajoH ku ghinnnnytoH|| ku ityavibhaktiko nirdeshH| cajorghiNyatozca yathAsaGkhyantu na / 'tena raktaM rAgAt' iti ghani jasya kutvanirdezAt / rAjasUya / / rAjJeti / / kSatriyeNetyarthaH / abhiSaveti // prAvabhiH rasaniSpattyarthaM somalatAnAGkuTTanamabhiSavaH, tatpramADikayA niSpAdayitavyo yajJavizeSaH rAjasUya ityanvayaH / yadveti // latAvizeSAtmakaH somaH rAjazabdena vivakSitaH rAjAnaM krINAtItyAdau tathA prasiddhaH / saH rAjA sUyate abhiSUyate atra yajJavizeSe iti vyutpattyA rAjasUya ityanvayaH / 'kartari kRt' ityadhikArAt kathamadhikaraNavyutpattirityata Aha / adhikaraNe kyaviti // kuta ityata Aha / nipAtanAditi // nanu SudhAtoH kyapi kathandIrghaH / 'akRtsArvadhAtukayoH' ityasya kRtyapravRtterityata Aha / nipAtanAddIrgha iti|| nipAtanAdityubhayatrAnveti / utvamiti ||tsy raparatve 'hali ca' iti dIrgha ityapi bodhyam / mRSAdyamiti // kyapi 'vacisvapi' iti smprsaarnnm| rocateriti // rucadhAtoH kyapi rucya iti ruupmityrthH| guperiti / gupdhAtoHkyap prakRterAdivarNasya kakArazca saMjJAyAnipAtyate ityarthaH / suvarNarajatabhinnandhanaGkupyamiti jJeyam / tathA ca 'hemarUpe kRtAkRte' For Private And Personal Use Only
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / guperAdeH kutvaM ca saMjJAyAm / suvarNarajatabhinnaM dhanaM kupyam / gopyamanyat / kRSTa svayameva pacyante kRSTapacyA: karmakartari / zuddhe tu karmaNi kRSTapAkyA: / na vyathate'vyathyaH / 2866 / bhidyoyau nade / (3-1-115) bhiderujjhezca kyap / ujjhardhatvaM ca / bhinatti kUlaM bhidyaH / ujjhatyudakamuddhyaH / 'nade' kim / bhettA / ujjhitaa|| 2867 / puSyasidhyau nakSatre / (3-1-116) adhikaraNe kyannipAtyate / puSyantyasminnarthAH puSyaH / sidhyantyasmisidhyaH / 2868 / vipUyavinIyajityA muJjakalkahaliSu / (3-1-117) pUnIJjibhyaH kyap / vipUyo muJjaH / rajjvAdikaraNAya zodhayitavya ityarthaH / vinIya: kalkaH / piSTa auSadhivizeSa ityarthaH / pApamiti vA / jityo haliH / balena kraSTavya ityarthaH / kRSTasamIkaraNAthai sthUlakASThaM haliH / anyattu vipavyam / vineyam / jeyam / 2869 / pratyapibhyAM grhH| (3-1-118) 'chandasIti vaktavyam' (vA 1944) / pratigRhyam / apigRhyam / loke tu pratigrAhyam / apigrAhyam / ityuktvA amaraH Aha "tAbhyAM yadanyattatkupyam" iti / kRSTa iti // kRSTapradeze ye svayaM pacyante phalanti te kRSTapacyAH ityarthaH / karmakartarIti // atra karmakartari kyabityarthaH / nipAtanAditi bhAvaH / zuddha tviti // mukhyakarmaNi tu Nyati upadhAvRddhau 'cajoH' iti kutve kRSTapAkya iti rUpamityarthaH / na vyathate avyathyaH iti // atra nipAtanAt kartari kyabiti bhAvaH / bhidyodhyau nade // kyaviti // nadavizeSe kartari nipAtyate iti zeSaH / puSyasiyai // nipAtyete iti zeSaH / nakSatravizeSe gamye ityarthaH / vipUya // vipUya, vinIya, jitya, ete yathAkramaM muJjakalkahaliSu kyabantA nipAtyante / tadAha / vipUya ityAdinA // nyAdisAhacaryAt bhauvAdikasyaiva pUdhAtorgrahaNamiti bhaavH| kalkaH zodhakadravyam / pApamiti veti // kalkazabdasya zodhanIye pApe'pi prasiddhatvAditi bhAvaH / halizabdasya vivaraNam / kRSTasamIkaraNArthamiti // pratyapibhyAM grheH|| chandasIti // vArtikamidam / vaktavyamiti vRttikRtA prakSiptam / nanu chAndasasya kimarthamihopanyAsa For Private And Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 488 siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya 2870 / padAsvairibAhyApakSyeSu ca / (3-1-119) avagRhyaM pragRhyaM vA padam / asvairI paratantraH, gRhyakA: zukAH / pajarAdibandhanena paratantrIkRtA ityarthaH / bAhyAyAM grAmagRhyA senA / grAmabahibhUtetyarthaH / strIliGganirdezAtpunnapuMsakayona / pakSe bhava: pakSyaH / digAditvAdyat / ArthairgRhyate AryagRhyaH / tatpakSAzrita ityarthaH / 2871 / vibhASA kRvRssoH| (3-1-120) kyapsyAt / kRtyam / vRSyam / pakSe / 2872 / Rhaloya't / (3-1-124) RvarNAntAddhalantAJca dhAtorNyatsyAt / kAryam / varNyam / 2873 / yugyaM ca patre / (3-1-121) patraM vAhanam / yugyo gauH / atra kyapkutvaM ca nipAtyate / 2874 / amAvasyadanyatarasyAm / (3-1-122) amopapadAdvaseradhikaraNe Nyat / vRddhau satyAM pAkSiko hrasvazca nipAtyate / amA saha vasato'syAM candrAvimAvAsyA-amAvasyA / loNyat' (sU 2872) / 'cajo:--' (sU 2863) iti kutvam / pAkyam / 'pANI sRjeryadvAcyaH' (vA 1946) / RdupadhalakSaNasya kyapo'pavAdaH / pANibhyAM sRjyate pANisaryA rajjuH / 'samavapUrvAJca' (vA 1947) / samavasaryA / ityata Aha / loke tviti // padAsvairibAhyApakSyeSu ca // pada, asvairi, bAhyA, pakSya, vartheSu grahe: kyabityarthaH / avagRhya pragRhya vA padamiti // samastapadasya avAntarapadavicchedaH avagrahaH / 'aprAvetyAdipadAmatiziraskaM' pragrahaH iti prAtizAkhye prasiddham / 'IdUdeddivacanaM pragRhyam' iti sUtrodAharaNazca pragRhyam / vibhASA kRvRSoH / paJcamyarthe SaSThI / kRJaH RdantatvAt nityaM Nyati prApte, vRSeH RdupadhatvAt nityaM kyapi prApte ca, kyavikalpo'yam / pakSe iti // kyavabhAvapakSe vizeSo vakSyate ityarthaH / Rhalo. yet // paJcamyarthe SaSTI / tadAha / RvarNAntAditi // yugyazca pattre // kyabantannipAtyate / Nyato'pavAdaH / yugyo gauriti / / zakaTAdinA yoktavya ityarthaH / kyapi kutvannipAtanAt / patvaM vAhanamiti // patanti gacchantyanenetyarthe 'dAnIzasa' ityAdinA karaNe Tran / Nyati tu yogyamiti syAt / amAvasyada // adhikaraNe iti // nipAtanalabhyamidam / ametyasya vivaraNam / saheti / / 'RhalorNyat' ityanupadameva prAk prasaGgAdyAkhyAtamapi sUtrakramAt punarupAttam / kutvamiti // paya'ti 'cajoH' iti kutvamiti bhAvaH / nanu pANI sRjamediti vyartham / 'RhaloH' ityeva siddharityata Aha / RdupadhalakSaNasyeti // 'RdupadhAcAklapighRteH' iti NyadapavAdasya kyapo bAdhanArthamityarthaH / pANisA rajjuriti // Nyati For Private And Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 489 2875 / na kaadeH| (7-3-59) kAderdhAtozcajoH kutvaM na / garvyam / vArtikakArastu 'cajo:-' (sU 2863) iti sUtre 'niSThAyAmaniTaH' iti pUrayitvA na kAdeH' (sU 2875) ityAdi pratyAcakhyau / tena arjirjiprabhRtInAM na kutvam / niSThAyAM seTatvAt / grucugluJcuprabhRtInAM tu kAditve'pi kutvaM syAdeva / sUtramate tu yadyapi viparItaM prAptam / tathApi yathottaraM munInAM prAmANyam' / 2876 / ajivrajyozca / (7-3-60) na kutvam / samAjaH / parivrAjaH / 2877 / bhujanyubjau pANyupatApayoH / (7-3-61) etayoretau nipAtyau / bhujyate aneneti bhujaH pANiH / 'halazca' (sU 3300) iti paJ / nyujantyasminniti nyujaH / upatApo rogaH / 'pANyupatApayoH' kim / bhogaH samudgaH / 2878 / prayAjAnuyAjau yajJAGge / (7-3-62) ___ etau nipAtyau yajJAGge / paJca prayAjA: / trayo'nuyAjA: / 'yajJAle' kim / prayAgaH / anuyAgaH / 2879 / vaJcergatau / (7-3-63) 'cajoH' iti kutvam / samavapUrvAJceti // vArtikamidam / sRjemediti zeSaH / na kaadeH|| ku: Adiryasyeti vigrahaH / cajoH ku itynuvrtte| tadAha / kAderiti // kavargAdarityarthaH / vArtikakArastviti // 'cajoH ku ghiNNyatoH' iti sUtre 'niSThAyAmaniTaH' iti pUritam / tathA ca niSThAyAM yaH aniT taddhAtvavayavayoH cajoH ku syAt ghiti Niti cetyarthaH phalati / tathA 'na kvAdeH' iti sUtraM 'ajibajyozca' iti sUtraM 'yajayAcarucapravacarcazca' ityatra yajayAcagrahaNaJca na kartavyamiti pratyAcakhyAvityarthaH / kintata ityata Aha / teneti // arjitarjiprabhRtInAM Nyati kutvaM syAt / 'na vAdeH' iti niSedhasya tatrApravRtteriti bhaavH| tadeva sUtramate ativyAptimuktvA avyAptimAha / grucugluJcuprabhRtInAmiti // teSAM kavargAditve'pi Nyati prokyamityAdau kutvamiSTaM syAdeva / vArtikamate 'na kvAdeH' iti niSedhasya pratyAkhyAtatvAt / sUtramate tu 'nakkAdeH' iti niSadhAt grokyamityAdau kutvamiSTanna syAdityavyAptiriti bhAvaH / nanvidaM vArtikaM viparItamapi sUtrasammatatvAt grAhyameva / virodhe vikalpasya vaktuM zakyatvAditi shngkte| sUtramate tu yadyapIti // pariharati / tathApIti // yathottaramiti // ayaM vaiyAkaraNasamayaH / ajivrajyozca // ityAdi spaSTam / vaJcergatau // kutvanneti // 62 For Private And Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 490 siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya kutvaM na / kaJcyam / 'gatau' kim / vaGkathaM kASTham / kuTilIkRtamityarthaH / 2880 / oka ucaH ke / (7-3-64) ucerguNakutve nipAtyete ke pare / okaH zakuntavRSaLau / igupadhalakSaNaH kaH / ghaJA siddhe antodAttArthamidam / 2881 / Nya Avazyake / (7-3-65) kutvaM na / avazyapAcyam / 2882 / yajayAcarucapravacarcazca / (7-3-66) Nye kutvaM na / yAjyam / yAcyam / rocyam / pravAcyaM granthavizeSaH / 'Rc' / aya'm / Rdupadhatve'pyata eva jJApakANNyat / 'tyajezca' / tyAjyam / 'tyajipUjyozca' iti kaashikaa| tatra pUjegrahaNaM cintyam / bhASyAnuktatvAt / 'NyatprakaraNe tyajerupasaGkhayAnam' iti hi bhASyam / 2883 / vaco'zabdasaMjJAyAm / (7-3-67) vAcyam / zabdAkhyAyAM tu vAkyam / / 2884 / prayojyaniyojyau zakyArthe / (7-3-68) prayoktuM zakyaH prayojyo niyoktuM zakyo niyojyo bhRtyaH / zeSapUraNamidam / 'cajoH ku ghiNNyatoH' ityataH kugrahaNasya 'na kAdeH' ityato netyasya cAnuvRtteriti bhAvaH / Nya Avazyake // kutvanneti // zeSapUraNamidam / Avazyake'rthe yo NyaH tasmin pare 'cajoH ku ghiNNyatoH' iti kutvnetyrthH| yjyaac|| Nye kutvanneti // zeSapUraNamidam / yaja, yAca, ruca, pravaca, Rc , eSAndvandvAt sssstthii| eSAM Nye pare 'cajoH ku ghiNNyatoH' iti kutvanetyarthaH / nanu aryamityatra kathaM Nyat / 'RdupadhAcAklapiteH' iti RdupadhatvalakSaNasya kyapo yadapavAdatvAdityata Aha / Rdupadhatve'pIti // tyajipUjyozceti ||nnye kutvanneti zeSaH / vaco'zabdasaMjJAyAm // vacadhAtorye kutvanna / zabdasaMjJAM varjayitvetyarthaH / vAcyamiti // vastviti zeSaH / azabdasaMjJAyAmityasya prayojanamAha / zabdAkhyAyAntu vAkyamiti // ekatiG vAkyam , iti saMjJAzabdo'yamiti bhAvaH / pravAcyamityatra tu granthavizeSasaMjJAtve'pi nAyakutvaniSedhasya niSedhaH, 'yajayAca' ityatra pravaceti viziSyopAdAnAt asaMjJAyAmityasya prapUrvAdvaceranyatra caritArthatvAt / etadabhiprAyeNaiva pravAcyaM granthavizeSaH ityuktamprAk / prayojyaniyojyau // zakyArthe Nye kutvAbhAvo nipAtyate / 'zaki liG ca' iti kRtyAnAM zakyArthe'pi For Private And Personal Use Only
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 491 2885 / bhojyaM bhakSye / (7-3-69) bhogyamanyat / ' NyatprakaraNe lapidabhibhyAM ceti vaktavyam' / lApyam / dabhirdhAtuSvapaThito'pi vArtikabalAtsvIkArya: / dAbhyaH / 2886 / orAvazyake / (3-1-125) uvarNAntAddhAtorNyatsyAdavazyambhAve dyotye / lAvyam / pAvyam / 2887 / Asuyuvapirapitrapicamazca / (3-1-126) 'puJ' AsAvyam / 'yu mizraNe' yAvyam / vApyam / rApyam / trApyam / AcAmyam / 2888 / AnAyyo'nitye / (3-1-126) AyUrvAnnayaterNyadAyAdezazca nipAtyate / dakSiNAgnivizeSa evedam / sa hi gArhapatyAdAnIyate'nityazca satatamaprajvalanAt / Aneyo'nyaH ghaTAdiH, vaizyakulAdAnIto dakSiNAgnizca / vihitaNyantasya zakyArthakatvamapi / bhojyaM bhakSye // bhakSye gamye Nye bhujeH kutvAbhAvo nipAtyate / iti prAsaGgikam / atha prakRtam / lapidabhibhyAJceti // vArtikamidaM 'RhalorNyat' iti sUtrastham / 'poradupadhAt' iti prAptasya NyadapavAdasya yato'pavAdaH / orAvazyake // lAvyaM pAvyamiti // 'aco Niti' iti vRddhau 'vAnto yi' ityAvAdezaH / Asuyuvapi // Asu, yu, vapi, rapi, pi, cam, eSAM samAhAradvandvaH / vyaditi zeSaH / AsAvyamiti // AyUrvasya sujo grahaNamiti bhAvaH / AnAyyo. 'nitye // anitye iti chadaH / dakSiNAgnivizeSa eveti // vArtikamidam / sa hIti // dakSiNAgnirhi agnihotrArthamaharahaH gArhapatyAdeH praNIyata ityarthaH / etena AyUrvakasya nayaterartha uktaH / anityazceti // gArhapatyavannityadhAraNAbhAvAditi bhAvaH / tadAha / satatamaprajvalanAditi // sttndhaarnnaabhaavaadityrthH| praNItasya dakSiNAgnestattatkarmaNi samApte laukikatvamuktaM kalpasUtreSu "apravRtte karmaNi laukikaM sampadyate" iti / tatazca punaH punaH praNayanAt anityatvandakSiNAgneriti bodhyam / yadyapyAhavanIyasyApi punaH punaH praNayanamasti, tathApi dakSiNAgnivizeSa eveti vArtikAnAhavanIyasya grahaNamityarthaH / vizeSagrahaNAnityadhAraNapakSe dakSiNAgniriha na gRhyate iti sUcitam / gatazriyAndakSiNAgnerapi nityadhAryatvAt / "gatazriyo nityadhAryA agnayaH" iti vacanAdityalampallavitena / vaizyakulAdAnIta iti // dakSiNAgniM prakRtya hi shruuyte| 'aharaharevainaM vaizyakulAdAharan' iti / 1. 'cAmyam' iti apapAThaH, vRddhyanupapatteH / For Private And Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 492 siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya 2889 / praNAyyo'saMmatau / (3-1-128) saMmati: prItiviSayIbhavanaM karmavyApAraH / tathA bhogeSvAdaro'pi saMmatiH / praNAyyazcoraH / prItyanaha ityarthaH / praNAyyo'ntevAsI / virakta ityarthaH / praNeyo'nyaH / 2890 / pAyyasAnnAyyanikAyyadhAyyA mAnahavirni vAsasAmidhenISu / (3-1-129) mIyate'nena pAyyaM mAnam / Nyat dhAtvAdeH patvaJca / 'Ato yuk-' (sU 2761) iti yuk / samyaG nIyate homArthamagniM pratIti sAnnAyyaM havivizeSaH / NyadAyAdeza: samo dIrghazca nipAtyate / nicIyate'smindhAnyAdikaM nikAyyo nivAsa: / adhikaraNe Nyat Ay dhAtvAdeH kutvaJca nipAtyate / dhIyate'nayA samiditi dhAyyA Rk / 2891 / Rtau kuNDapAyyasaJcAyyau / (3-1-130) kuNDena pIyate'sminsomaH kuNDapAyyaH krtuH| saJcIyate'sau snycaayyH| tathAvidhadakSiNAgnau vAcye Aneyazabda eveti bhAvaH / praNAyyo'sammatau // asammatau gamyAyAM praNAyya iti nipAtyate / tatra asammatizabdaikadezaM sammatizabda vikRnnoti| sammatiH prItiviSayIbhavanamiti // tacca karmaniSThamityAha / karmavyApAra iti // tatheti // bhogeSu sukhaduHkhAnubhaveSu Asaktirapi sammatirityarthaH / evaMvidhA sammatirna bhavatIti asammatiriti phalitam / praNAyyazcora iti // Nyati vRddhau AyAdezaH / pAyyasAnnAyya // pAyya, sAnAyya, nikAyya, dhAyya, eSAndvandvAtprathamAbahuvacanam / mAna, haviH, nivAsa, sAmidhenI eSAndvandvAtsaptamI / mAnAdiSu gamyeSu kramAt pAyyAdayo nipAtyante / mIyate aneneti // mAdhAtoH karaNe Nyat , dhAtvAdermakArasya patvaJca nipAtyate ityarthaH / Ata iti // Nyati 'mInAti' ityAttve kRte, Ato yugiti bhAvaH / Nyaditi // sampUrvAt nIdhAtoH karmaNi nipAtyate ityarthaH / AyAdeza iti // sannI ya iti sthite AyAdezaH nipAtyate ityanvayaH / nivAsa iti // kusUlAdirityarthaH / adhikaraNe iti // ciJdhAtorAdhikaraNe NyannipAtyate ityanvayaH / Ay iti // acparakatvAbhAvAt AyAdezo'prApto nipAtyate ityanvayaH / dhAyyA Rgiti // dhAdhAtoH karaNe Nyati, AyAdezo nipAtyate iti bhAvaH / sAmidhenyo nAma samidAdhAnArthI RgvizeSAH / tatra 'samidhyamAno adhvare' iti Rca upari prakSepyA 'pRthupAjA amartyaH' ityAdyA RkprasiddhA / kratau kuNDapAyya / RtuvizeSe gamye etau nipAtyate / kuNDeneti // atsarukaiH camasairityarthaH / sAmAnyanaikavacanam / "yadatsarukaizcasamairbhakSayanti tadeSA~ kuNDam " iti shrutiH| kuNDapAyya iti // satravizeSAtmakaH kratuH / kuNDeneti tRtIyAnte upapade For Private And Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 493 2892 / agnau paricAyyopacAyyasamUhyAH / (3-1-131) agnidhAraNArthe sthalavizeSa ete sAdhavaH / anyatra tu pariceyam / upaceyam / saMvAhyam / 2893 / cityAgnicitye ca / (3-1.132) cIyate'sau cityo'gniH / agnezcayanamagnicityA / 'praiSAtisargaprAptakAleSu kRtyAzca' (sU 2817) / tvayA gantavyam / gamanIyam / gamyam / iha loTA bAdhA mA bhUditi puna: kRtyavidhiH 'strayadhikArAdUrdhva vAsarUpavidhiH kacinna' iti jJApayati / tena 'ktalyuTtumunkhalartheSu na-' iti siddham / adhikaraNe Nyat / Ato yuk / saJcAyya iti // sampUrvAt citraH karmaNi Nyat AyAdezazca nipAtyate iti bhAvaH / saJcAyo nAma RtuvizeSaH kvacicchAkhAyAmanveSaNIyaH / agnau paricAyya // agnau gamye paricAyya, upacAyya samUhya, ete nipAtyanta / agnizabda iSTakAracita. sthaNDilavizeSe vartate / " iSTakAbhiragnizcinoti" iti zruteH iSTakAkRtacayanena agnayAkhyaM sthaNDilaM nisspaadyedityrthH| "brahmavAdino vadanti yanmRdAcAdbhizcAgnizcIyate'tha kasmAdagnirucyata iti yacchando'bhizcinotyagnayo vai chaMdA~si tasmAdagnirucyate'tho iyaM vA agnirvaizvAnaro yanmRdAcinoti tasmAdagnirucyate" iti vAkyazeSAcca / tadAha / agnidhAraNeti // tatra paripUrvAdupapUrvAcca ciJaH karmaNi Nyat AyAdezazca nipAtyate / sampUrvasya vahestu karmaNi Nyati samprasAraNam , dIrghazca nipAtyate / "samUhyaJcinvIta pazukAmaH paricAyyaJcinvIta grAmakAmaH" iti taittirIyazrutau paricAyyasamUhyau prsiddhau| upacAyyastvagniH kvacicchAkhAyAmanveSaNIyaH / cityAgnicitye ca // cityazca agnicityA ceti dvndvH| agnau nipaatyete| cityo'gniriti|| karmaNi Nyat tukca nipAtyate / agnezcayanamiti // agnizabde SaSThyante upapade ciNo Nyat tuk ca, strItvaM lokAt / 'praiSAtisarga' iti vyAkhyAtamapi smAryate / gamyamiti // 'poradupadhAt' iti NyadapavAdaH kyp| nanu sAmAnyena bhAvakarmaNorvihitAnAM kRtyAnAmpraiSAdiSu tadabhAve ca siddhe praiSAdiSu kRtyavidhirvyartha ityata Aha / loTA bAdhA iti // iha praiSAdiSu kRtyavidhyabhAve loTa ceti praiSAdiSu loTA vizeSavihitena kRtyAnAM bAdhaH syAt / kRtyAnAmpraiSAdyabhAve bhAvakarmaNozcaritArthatvAt / ataH praiSAdiSu kRtyAnAM loTA bAdhanivRttaye punaH kRtyavidhirityarthaH / nanu vAsarUpavidhinaiva loTA praiSAdiSu kRtyAnAM bAdho na bhaviSyatItyata Aha / strayadhikArAdUrvamiti // 'striyAM ktin' ityuurdhvmityrthH| 'prAk striyAH vAsarUpavidhiH' iti bhASyam / nanu strayadhikArAdUrva bAsarUpavidherapravRttau 'striyAM ktin' iti sAmAnyavihitasya ktinaH 'SidbhidAdibhyo'G' iti vizeSavihitena nityabAdhassyAt , tataH kSamA kSAntiH, bhidA bhittirityAdi na syAt ityata Aha / kvacinneti // vacidityasyAnirdhAraNAdAha / tena ktalyuTtumunkhalartheSu neti For Private And Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 494 siddhAntakaumudIsahitA [kRdantakRtya 'arhe kRtyatRcazca' (sU 2822) stotumarhaH stutyaH stutikarma / stotA stutikartA / liGA bAdhA mA bhUditi kRtyatRcovidhiH / 2894 / bhavyageyapravacanIyopasthAnIyajanyAplAvyA pAtyA vA / (3-4-67) ete kRtyAntAH kartari vA nipAtyante / pakSe tayoreveti sakarmakAtkarmaNi, akarmakAttu bhAve jJeyAH / bhavatIti bhavyaH / bhavyamanena vA / gAyatIti geyaH sAmnAmayam / geyaM sAmAnena vA ityAdi / 'zaki liG ca' (sU 2823) / cAtkRtyAH / voDhuM zakyo voDhavyaH / vahanIyo vAhyaH / liGA bAdhA mA siddhamiti // eSu vAsarUpavidhirnAstItyarthaH / "styadhikArAt prAk vAsarUpavidhiH, natu tata Urdhvam" iti bhASyasya ktalyuTtumunkhalartheSu vAsarUpavidhirnAstItyatra saGkoca iti bhAvaH / atra vyAkhyAnameva zaraNam / arhe kRtyatRcazceti // prAgvyAkhyAtaM vizeSavivakSayA smAryate / 'liGyadi' ityato liGanukarSArthazcakAra ityuktaM prAk / nanu arhe anarhe ca sAmAnyavidhAnAdeva arhe'pi kRtyatRcoH siddhayoH punastadvidhirvyarthaH ityata Aha / liGA bAdheti // arhecetyetA. vatyeva ukte cakArAnukRSTasya liGa evArhe vidhiH syAt / tathA ca arhe kRtyatRcorvidhinasyAt , arhe vizeSavihitena liGA bAdhAt , anarhe kRtyatRcozcaritArthatvAt / vAsarUpavidhistu stryadhikArAdUrdhvana pravartate ityuktameva, ato liGA bAdhA mA bhUditi kRtyatRcovidhirityarthaH / bhavyageya // kartari veti // 'kartari kRt' ityataH kartarItyanuvRttaM vetyanena sambadhyate / tathA ca kartari vA ete nipAtyante / anyatra neti phalati / tatra anyatretyasyAnirdhAraNAdAha / pakSe iti // anyatrApi na sarvatra, kintu 'tayoreva kRtyaktakhalAH ' iti sUtreNa sakarmakAt karmaNi akarmakAdbhAve ete kRtyA jJeyAH ityarthaH / 'tayoreva kRtya' iti sUtre 'laH karmaNi ca' ityasmAtsakarmakebhyaH karmaNi akarmakebhyo bhAve iti anuvartate iti bhAvaH / bhavatIti bhavya iti // kartari aco yat / bhavyamanena veti // bhAve yat / geyassAmnAmayamiti // gAdhAtoH kartari yat / 'Idyati' iti prakRteH Ittvam / guNaH / sAnAkarmaNAmanabhihitatvAt kRdyoge sssstthii| karturabhihitatvAt prthmaa| geyaM sAmAneneti // karmaNi yt| sakarmakatvAt , natu bhaave| karturanabhihitatvAttRtIyA / kRdyogaSaSThI tu kRtyayoge kartari vaikalpikI, 'kRtyAnAkartari vA' ityukteH / ityAdIti // pravacanIyo gururvedasya / pravaktetyarthaH / kartari aniiyr| pravacanIyo vedo guruNeti vA / upasthAnIyazziSyo guroH, upasthAnIyo guruziSyeNeti vA / janyo'sau jAyate ityarthaH / janyamaneneti vA / aplavate'sau AplAvyaH / 'orAvazyake' iti kartari Nyat / AplAvyamaneneti vA / Apatatyasau ApAtyaH / 'RhaloH' iti kartari Nyat / ApAtyamanena vA / 'zaki liG ca' ityapi vyAkhyAtaM prAk / vizeSavivakSayA sUtrakramAdihopanyastam / nanviha cakArAnukRSTakRtyavidhirvyarthaH / zaktI azaktau ca bhAvakarmaNoH sAmAnyataH kRtyavidhita eva For Private And Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 495 bhUditi kRtyoktiH / lAghavAdanenaiva jJApanasaMbhave praiSAdisUtre 'kRtyAzca' iti sutyajam / arhe kRtyatRcorgrahaNaM ca / // iti kRdantakRtyaprakaraNam // // shriirstu|| // atha kRdantaprakaraNam // 2895 / NvultRcau / (3-1-133) dhAtoretau staH / 'kartari kRt' (sU 2832) iti karvarthe / 'yuvoranAko' (sU 1247) / kArakaH / kartA / voDhumarho voDhA / kArikA / kI / 'gAGkuTA-' (sU 2461) iti Gittvam / kuTitA / aNidityukterna Dittvam / koTakaH / 'vija iT' (sU 2536) / vijitA / 'hanasto'ciNNalo:' (sU 2574) / ghAtakaH / Ato yuk-' (sU 2761) / dAyakaH / 'nodAttopadezasya-' (sU 2763) iti na vRddhiH zamakaH / damakaH / zaktAvapi siddherityata Aha / liGA bAdheti // 'zaki liG' ityetAvatyevokte zaktau vizeSavihitena kRtyAnAmbAdhaH syAt, azaktau kRtyAnAJcaritArthatvAt , vAsarUpavidhistu stryadhikArAdUrdhvanetyuktameveti bhAvaH / lAghavAditi // iha cakAramAtreNa vAsarUpavidheH strayadhikArAdUrva anityatAjJApanaM sambhavati / ataH 'praiSAtisarga' iti sUtre kRtyagrahaNena 'arhe kRtyatRcazca' ityatra tRjgrahaNena ca tajjJApanAzrayaNe gauravamiti bhAvaH // iti zrIvAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAkhyAyAM kRdantakRtyaprakaraNaM samAptam / atha kRdantaprakaraNam -nnvultRcau|| anayorvartamAnakAlAdanyatra na prayoga iti bhASyam / voDhumarhaH iti // 'arhe kRtyatRcazca' ityuktariti bhaavH| voDheti // vaheH tRcyanudAttatvAdiDabhAve DhatvadhatvaSTutvaDhalopeSu 'sahivahoH' ityottvam / kuTitetyatra laghUpadhaguNamAzaGkaya Aha / gAGiti // tarhi Nvuli koTaka ityatrApi guNo na syAdityata Aha / anynnidityukteriti|| vijitetyatra laghUpadhaguNamAzaGkaya Aha / vija iDiti // kittvamiti shessH| vijiteti|| For Private And Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 496 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta aniTastu niyAmakaH / 'janivadhyozca' (sU 2512) / janakaH / 'vadha hiNsaayaam'| vadhakaH / 'radhijabhoraci' (sU 2302) / randhakaH / jambhakaH / 'neTyaliTi radheH' (sU 2516) / radhitA-raddhA / 'mamjinazo:-' (sU 2517) iti num / maGkA / naMSTA-nazitA / 'rabherazabliTo:' (sU 2581) / rambhakaH / rabdhA / 'labhezca' (sU 2582) / lambhakaH / labdhA / 'tISasaha-' (sU 2340) / eSitA-eSTA / sahitA-soDhA / dridraatraalopH| daridritA / 'Nvuli na' / daridrAyakaH / 'kRtyalyuTa:-' (sU 2841) ityeva sUtramastu / yatra vihitAstato'nyatrApi syurityarthAt / evaM ca bahulagrahaNaM yogavibhAgena kRnmAtrasyArthavyabhicArArtham / pAdAbhyAM hiyate pAdahArakaH / karmaNi Nvul / 'krame: kartaryAtmanepadaviSayAtkRta iNniSedho vAcyaH' (vA 4422, 4423) / GittvAnna guNaH / aniTastviti // tasyAnudAttopadezatvAditi bhAvaH / janakaH ityatropadhAvRddhimAzaGkaya vRddhiniSedhaM smArayati / janivadhyozceti // vadha hiMsAyAmiti // dhAtvantaraM bhauvAdikam / bhvAderAkRtigaNatvAt / natvayaM hantervadhAdezaH / tathA sati 'janivadhyozca' iti vRddhiniSedhasUtre vadhigrahaNavaiyarthyAt / vadhAdezasyAdantatayA allopasya sthAnivattvAdeva vRddhyabhAvasiddheH / vadhaka iti // 'janivadhyozca' iti vRddhiniSedhaH / randhakaH jambhakaH ityatra idittvAbhAvAdaprApte numi tadvidhiM smArayati / radhijabhoracIti // radhitetyatra 'radhijabhoH' iti numamAzaya Aha / neTyAliTi radheriti // radhitA-raddheti // 'radhAdibhyazca' iti veTa / masj tR iti sthite Aha / masjinazoriti // numvidhirayam / maleti // masj tR iti sthite 'masjerantyAt pUrvo num vAcyaH' iti sakArAdupari jakArAt prADnum / masnj tR iti sthite 'skoH' iti salopaH, jasya kutvena gaH, tasya cAna kaH, anusvAraH, parasavarNena Ga iti bhAvaH / naMSTA-naziteti // radhAditvAdveT / iDabhAvapakSe 'masjinazoH' iti numi nanz tR iti sthite 'brazca' iti zasya SaH / nasyAnusvAraH STutvam / rabherazabliToH iti // numvidhirayam / labdheti // 'jhaSastathoH' iti tasya dhaH jaztvena bhakha bH| tISasaheti // iDikalpo'yam / sodeti // DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH / 'sahivahoH' ityottvam / daridrAtarAlopa iti // 'daridrAtarAlopo vaktavyaH' ityaneneti bhAvaH / Nvuli neti // daridrAtevuli Allopo netyrthH| 'na daridrAyake lopaH' iti vArtikAditi bhaavH| daridrAyaka iti // 'Ato yuka' iti bhAvaH / pAdAbhyAM hriyate pAdahArakaH ityatra karmaNi NvulaM sAdhayitumAha / kRtyalyuTa ityeveti // 'kRtyalyuTaH' ityetAvataiva punarvacanabalAt yeSvaryeSu te kRtyalyuTaH vihitAH, tato'nyevapyartheSu bhavantItyarthalAbhAt bahuLagrahaNaM yogavibhAgArtham / kRtpratyayA yeSvartheSu vihitAH tato'nyatrApi kvacit bhavantIti / evaJca karmaNyapi Nvula siddhyatItyarthaH / 'kRto bahuLam' iti vArtikantu etadyogavibhAgasiddhakathanaparamiti bhAvaH / krameriti // AtmanepadaviSayAt kramaH parasya kartari kRto neDityarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / prakrantA / 'kartari' iti kim / prakramitavyam / 'Atmanepada-' iti kim / saGkamitA / ananyabhAve viSayazabdaH / tena 'anupasargAdvA' (sU 2716) iti vikalpArhasya na niSedhaH / kramitA / tadarhatvameva tadviSayatvam / tena krantetyapIti kecit / 'gameriTa -' (sU 2401) ityatra parasmaipadagrahaNaM taGAnayorabhAvaM lakSayati / sajigamiSitA / evaM 'na vRdbhyazcaturyaH' (sU 2348) vivRtsitA / yaGantANNvul / allopasya sthAnivattvAnna vRddhiH / pApacakaH / yaGlugantAttu pApAcakaH / 2896 / nandigrahipacAdibhyo lyuNinyacaH / (3-1-134) nandyAderyugraMhyAdeNiniH pacAderacsyAt / nandayatIti nandanaH / janamardayatIti janArdanaH / madhuM sUdayatIti madhusUdanaH / vizeSeNa bhISayatIti 'snukramoH' iti sUtrasthamidaM vArtikam / prakranteti // 'propAbhyAM samarthAbhyAm' ityAtmane. padaviSayo'yam / nanvevaM sati kramitetyatra kathamiDityata Aha / ananyabhAve viSayazabda iti // vartate iti zeSaH / AtmanepadAvinAbhAva iti yAvat / kramaH kartaryAtmanepadina ityetAvataiva siddherayamoM labhyate iti bhaavH| tathAca nityamAtmanepadina iti phlitm| teneti // kramitetyatra krameH 'anupasargAdvA' ityAtmanepadavikalpavidhAnAt nityamAtmanepaditvAbhAvAt iNniSedho netyarthaH / matAntaramA / tadarhatvameveti / / AtmanepadArha tvamevAtmanepadaviSayatvam / tatazca AtmanepadapakSe igniSedhe sati prakranteti rUpam / AtmanepadAbhAvapakSe tu krama iTi kramiteti rUpamiti kecidAharityarthaH / atra pakSe viSayapadasya na pryojnmitysvrsH| nanu saJjigamiSitetyatra sanaH kathamiT , gameraniTatsu pAThAt sanaH parasmaipadaparatvAbhAvena 'gameriTa parasmaipadeSu' ityasyApravRtterityata Aha / gameriDityatreti // evamiti // 'na vRkSya zcaturvyaH' ityatrApi parasmaipadagrahaNamanuvRttaM taGAnayorabhAvaM lakSayatItyarthaH / vivRtsiteti / / vRtessani rUpam / 'halantAcca' iti kittvAna guNaH / yaGantAditi // pacidhAtoryaGantAt pApacyetyasmAt NvulityarthaH / tasya akAdeze 'yasya halaH' iti yakAralope ato lopa pApac aka iti sthite upadhAvRddhimAzaGkaya Aha / sthAnivattvAnna vRddhiriti // yaGlugantAviti // yaGassaGghAtasya lukaH ajAdezatvAbhAvena sthAnivattvAsambhavAdupadhAdRddhinirvAdhA / 'na dhAtulopaH' iti niSedhastu na, yaGlukaH anaimittikatvAt upadhAvRddhariglakSaNatvAbhAvAca / nandinahi // nandi, grahi, paca, eSAM dvandvAtpaJcamI / nandigrahipacAH AdiryeSAmiti vigrahaH / Adizabdasya pratyekamanvayaH phalati / lyu, Nini, ac , eSAM dvandvAtprathamA / ythaasngkhymnvyH| tadAha / nandyAderityAdi // nandi iti NyantagrahaNam / tadAha / nandayatIti nandana iti // lyoranAdezaH, 'NeraniTi' iti NilopaH / madhaM sUdayatIti // madhuH asuravizeSaH, taM sUdayati hantIti mdhusuudnH| lyuH anAdezaH nnilopH| 63 For Private And Personal Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ www. kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kailassagarsuri 498 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta vibhISaNaH / lavaNaH / nandyAdigaNe nipAttanANNatvam / grAhI / sthAyI / mantrI / vishyii| vRddhyabhAvo nipAtanAt / vissyii| iha Satvamapi / pribhaavii-pribhvii| pAkSiko vRddhyabhAvo nipAtyate / pacAdirAkRtigaNaH / zivazamariSTasya kare' (sU 3489) / 'karmaNi ghaTo'Thac' (sU 1836) iti sUtrayoH karoterghaTezcA prayogAt / acpratyaye pare yaGlugvidhAnAcca / keSAJcitpAThastvanubandhAsaJjanArthaH / keSAJcitprapaJcArthaH / keSAJcidvAdhakabAdhanArthaH / pacatIti pacaH / nadaT / coraT / devaTa / ityAdayaSTita: / nadI / corI / devI / dIvyate: 'igupadha-' (sU 2897) iti kaH prAptaH / jArabharA / zvapacA / anayoH 'karmaNyaNa' (sU 2913) praaptH| nyavAdiSu pAThAcchpAko'pi / 'yaGo'ci ca' (sU 2650) iti luk / 'na dhAtulope-' (sU 2656) iti guNavRddhi'sAtpadAdyoH' iti na Satvam / nandyAdayo vRttau paThitAH / tatra kecit NyantAH kecidaNyantAH / sUtre 'graha upAdAne' ityasya grahIti ikA nirdezaH / sautratvAt 'ahijyA' iti samprasAraNaM na / grAhIti // grahadhAtoradupadhANiniH / nakArAdikAra uccaarnnaarthH| upadhAvRddhiH / vizayIti // vipUrvAt 'zIG svapne' iti dhAtoNiniH / guNAyAdezau / 'aco'Niti' iti vRddhimAzaGkaya Aha / vRddhyabhAva iti // viSayIti // 'SiJ bandhane' asmAtkRtasatvANiniH / guNAyA. dezau / nanviha kathana vRddhiH, kathaJca SatvaM padAditvAdityata Aha / SatvamapIti // nipAtanAt vRddhyabhAvaSyatvaJcetyarthaH / paribhAvI-paribhavI ityatra NittvAnnityavRddhimAzaGkaya Aha / pAkSika iti // grahyAdayo vRttau paThitAH / pacAdirAkRtigaNa iti // paca vapa ityAdi. katipayadhAtUn paThitvA AkRtigaNa iti gaNapAThe vacanAditi bhaavH| gaNapATe AkRtigaNatvavacanAbhAve'pyAha / zivazamiti // sUtre karazabdasya pacAdigaNe'paThitasya kRSaH acpratyayAntasya 'karmaNi ghaTaH' iti sUtre ghaTeraci ghaTazabdasya ca prayogadarzanAdityarthaH / acpratyaya iti // yaDantAdacpratyaye pare 'yaGo'ci ca' iti yaGo lugvidhIyate / nahi pacAdigaNe yaDantaM paThitamasti / ato'pi pacAderAkRtigaNatvaM vijJAyate ityarthaH / pacAderAkRtigaNatve nadaT coraT ityAdInAM tatra pATho vyartha ityata Aha / keSAJciditi // TakArAnubandhanAsaJjanArtha ityarthaH / nanvevamapi vada cala ityAdInAM anubandharahitAnAM tatra kimarthaH pATha ityata Aha / keSAJcitprapaJcArtha iti // bAdhaketi // jArabhara zvapaca ityAdau pacAdyajapavAdasya karmaNyaNo bAdhanArtha bharapacAdInAM pAThaH iti bhASyam / devaH sevaH ityAdau 'igupadhajJAprIkiraH kaH' iti viziSya vihitasya kasya bAdhanArthaJca / tadetadupapAdayati / nadaDityAdi // nanu pacAdigaNe zvapacazabdasya bAdhakabAdhanArthatve zvapAka iti kathamityata Aha / nyavAdiSu pAThAcchapAko'pIti // kadAcidaNpratyayaH kutvaJcetyarthaH / cekriyaH, marImRjaH ityAdau prakriyAndarzayati / yo'ci ceti // krIAdidhAtoraci yaGo lugityarthaH / dvitvAdau cekrI For Private And Personal Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 499 niSedhaH / cekriyaH / nenyaH / loluvaH / poputraH / marImRjaH / 'caricalipativadInAM vA dvitvamacyAkcAbhyAsasyeti vaktavyam' (vA 3430) / AgAgamasya dIrghatvasAmarthyAdabhyAsahasvo 'halAdiHzeSaH' (sU 2179) ca na / carAcaraH / calAcala: / patApataH / vadAvadaH / 'hanterghatvaM ca' (vA 3431) / ghatvamabhyAsasyottarasya tu 'abhyAsAca' (sU 2430) iti kutvam / ghanAghanaH / 'pATerNilukcokca dIrghazcAbhyAsasya' / pATUpaTa: / pakSe caraH / calaH / pataH / vadaH / hanaH / pATa: / 'rAtreH kRti-' iti vA mum / rAtriJcaro rAtricaraH / 2897 / igupadhajJAprIkiraH kaH / (3-1-135) ___ ebhyaH kaH syAt / kSipa: / likha: / budhaH / kRzaH / jJaH / prINAtIti priyaH / kiratIti kiraH / vAsarUpavidhinA NvultRcAvapi / kSepaka:-kSeptA / 2898 / aatshvopsrge| (3-1-136) kaH syAt / 'zyAvyadha-' (sU 2903) iti nnsyaapvaadH| suglaH / prjnyH| a ityAdisthitI Aha / na dhAtulopa iti // cekriyaH iti // guNAbhAve saMyogapUrvatvAnna yaN / nenya iti // 'eranekAcaH' iti yaN / loluvaH iti // uvaG / yaNtu na / 'ossupi' ityukteH| marImRja iti // atra 'na dhAtulope' iti niSedhAt na mRjevRddhiH / caricalIti // eSAm acpratyaye pare dvitvam abhyAsasya AgAgamazcetyarthaH / nanu carAcara ityatrAbhyAse rephAdAkArasya hrasvaH syAt , halAdizeSeNa tatra rephasyApi nivRttiH syAdityata Aha / AgAgamasyeti // hrasvatve satyAgAgame dIrghoccAraNaM vyartham , agAgamasyaiva vidhAtuM zakyatvAt / tathA halAdizeSeNa rephasya nivRttI hrasvatve'pi savarNadIrpaNa carAcara iti siddhe dIpo. cAraNaM halAdizeSAbhAvaGgamayatItyarthaH / hantariti // vArtikamidam / hanadhAtoraci ghatvaM dvitvaM Ak cetyarthaH / nanu uttarakhaNDe 'abhyAsAcca' iti kutvasiddheH kimarthamiha ghatvavidhAnamityata Aha / ghatvamabhyAsasyeti // iha vidhIyate iti zeSaH / pATeriti // vArtikamidam / pATo pATi ityasmAt Aci gelRk , dvitvam / abhyAsasya UgAgamaH / abhyAsasya AkArasya hrasve tasya dIrghazcetyarthaH / vRddhinivRttaye geluNgvidhiH| Agame dIrghoccAraNAt halAdizeSeNa TakArasya na nivRttiH / halAdizeSe tu AdguNe popaTa iti rUpasya ugAgame'pi siddheH / igu. padhazA // 'kR vikSepe' ityasya ittve raparatve ca kir iti rephAntam , igupadha, jJA, prI, kir, eSAndvandvAtpaJcamI / kittvaM guNaniSedhArtham / jJa iti // Ato lopH| priya iti // prIJ ke iyaG / kira iti // kRdhAtoraci ittve raparatvam / Atazcopasarge // kaH syAditi // zeSapUraNam / upasarge upapade AdantAddhAtoH kassyAditi phalati / NasyApavAda iti // tasya upasarge'nupasarge ca AdantasAmAnyavihitatvAt iti bhAvaH / sugla iti // glaidhAtoH 'AdecaH' ityAtve kRte kapratyaye Ato lopa iti bhAvaH / prakSa iti // jJAdhAtorAto lopaH / For Private And Personal Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 2899 / pAghrAdhmAdhedRzaH shH| (3-1-137) pibatIti pibaH / jighraH / dhamaH / dhayaH / dhayA kanyA / dheTaSTittvAt 'stanandhayI' iti khazIva GIpprAptaH / 'khazo'nyatra neSyate' iti haradattaH / pazyatIti pazyaH / braH sajJAyAM na (vA 1967) / 'vyAghrAdibhi:--' (sU 735) iti nirdezAt / 2900 / anupasargAllimpavindadhAripArivedhudejicetisAti sAhibhyazca / (3-1-138) za: syAt / limpa: / vindaH / dhArayaH / pArayaH / vedayaH / udejayaH / cetayaH / sAtiH sukhArthaH / saulo hetumaNNyanta: / sAtayaH / vAsarUpanyAyena pAghrA // atra 'lugvikaraNAlugvikaraNayoralugvikaraNasya grahaNam' iti matvA aah| piba. tIti piva iti // pAdhAtozzapratyaye tasya zittvena sArvadhAtukatvAt 'pAghrAdhmA' iti pivAdezaH / sa cAdanta ityuktam / zap pararUpam / jighra iti // 'pAghrA' iti ghraadhaatorjighraadeshH| dhama iti // dhmAdhAtordhamAdezaH / dhaya iti // dheTazzaH, zap , ayAdezaH, pararUpamiti bhAvaH / dhayA kanyeti // atra dheTadhAtuSTit saH adanto na bhavati / yastvadanto dhayazabdaH, sa na Tit / ato'tra 'TiDDhANaJ' iti na DIbiti bhAvaH / dheTaSTittvAdityArabhya haradattamatam / stanandhayItIti // stanazabde upapade dheTvAtoH 'nAsikAstanayoH' iti khazi kRte 'khityanavyayasya' iti mumi stanandhayazabdaH / tatra khazi kRte dheTaSTittvamAzritya yathA 'TiDDhANaJ' iti GIp , tathA dhayA kanyetyatrApi pi prAptaH / sa DIpa khazo'nyatra neSyate iti haradatta AhetyarthaH / vastutastu 'TiDDhANaJ' iti sUtre TidAdyavayavAkArasyaiva grahaNamiti bhASyavirodhAdidaJcintyam / naca TittvasAmarthyAdeva stanandhayIzabdAt GIbiti vAcyam / dhayA kanyetyatrApi DIpprasaGgAt / khazo'nyatra neSyate ityatra pramANAbhAvAt / tasmAt stanandhayItyaprAmANikameva / tasya prAmANikatve gaurAditvaGkalpyam / GISyapyudAttanivRttisvaraprAptyA svare vizeSAbhAvAt iti zabdenTuzekhare sthitam / dRzaH udAharati / pazya iti // 'pAghrA' iti paiyAdezaH / brassaMjJAyAM neti // ghrAdhAtossaMjJAyAM zo netyrthH| kuta ityata Aha / vyAghrA. dibhiriti // anyathA vyAjighrAdibhiriti nirdizediti bhAvaH / anupasargAt // zaH syAditi // zeSapUraNam / limpaH, vinda iti // 'lipa upadAhe, vidl lAbhe' iti tudAdau tAbhyAM zaH, 'ze mucAdInAm' iti num| sUtre kRtanumau limpavindau nirdiSTau / atastaudAdikayoreva grahaNam / dhAraya iti // dhRJ dhAraNe, dhRG avasthAne' AbhyAM hetumaNNyantAbhyAM zaH, zap , guNAyAdezau / pAraya iti // pRdhAtoH NyantAcchaH, zap guNAyAdazau / vida vedanAkhyAdiSu / curAdiNyantAcchaH / zap guNAyAdezau / udejaya iti // utpUrvAdejadhAtoH NyantAcchaH / zapU gunnaayaadeshau| cetaya iti // 'citI saMjJAne' NyantAcchaH, zap , guNAyAdezau / evaM For Private And Personal Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 501 kipi sAtparamAtmA / sAtvanto bhaktAH / Saha marSaNe, curAdiH / hetumaNNyanto vA / sAhayaH / 'anupasargAt' kim / pralipaH / nau limpervAcyaH' (vA 1968) / nilimpA devAH / 'gavAdiSu vindeH saMjJAyAm' (vA 1969) / govindaH / aravindam / 2901 / dadAtidhAtyorvibhASA / (3-1-139) za: syAt / dadaH / dadhaH / pakSe vakSyamANo NaH / anupasargAdityeva / pradaH / pradhaH / 2902 / jvalitikasantebhyo NaH / (3-1-140) iti zabda AdyarthaH / jvalAdibhya: kasantebhyo vA Na: syAt / pakSe'c / jvAla:-jvalaH / cAla:-calaH / anupasargAdityeva / ujjvalaH / 'tanoterupasaGkhathAnam' (vA 1970) / ihAnupasargAditi vibhASeti ca na sambadhyate / avatanotItyavatAnaH / sAtayaH / sAditi rUpaM sAdhayitumAha / vAlarUpanyAyana kvibiti // sAtayati sukhayatItyarthe kvip NilopaH / yadyapi vipa sAmAnyavihitaH sAtezapratyayastu tadapavAdaH / tathApi vAsarUpavidhinA kvivapi bhavatItyarthaH / sAtparamAtmeti // "eSa hyavAnandayAti" iti zruteH tasya sukhayitRtvAvagamAditi bhaavH| sAtvanta iti // sAt paramAtmA bhajanIyaH eSAmityarthe matupa 'mAdupadhAyAH' iti masya vaH / 'tasI matvarthe' iti bhatvAt padatvAbhAvAna jaztvam / sAhaya iti // sAhezzaH zap guNAyAdazau / pralipa iti // igupadhalakSaNaH kaH / nau limperiti // vArtikamidam / ni ityupasarge upapade limpezzo vAcya ityarthaH / anupasargAdityukteH pUrveNAprAptI vacanam / gavAdiSviti // vArtikamidam / gavAdiSu upapadeSu vindezzo vAcya ityarthaH / saMjJAyAmeveti niyamArthamidam / govinda iti // gAH upaniSadvAcaH pramANatayA vindatItyarthaH / aravindamiti // cakre nAbhinebhyorantarALaprotAni kASThAni arANi tatsadRzAni daLAni vindatItyarthaH / karmaNyaNo'pavAdazaH / dadAtidadhAtyorvibhASA // dAJ , dhAJ , AbhyAM zo vA syAt / dadaH, dadhaH iti // zaH, zay zluH, 'zlau' iti dvitvam / Ato lopaH / vakSyamANa iti // 'iyAyadha' ityaneneti bhAvaH / pradaH, pradhaH iti // 'Atazcopasarge' iti kH| jvaliti // Adyartha iti // tathA ca jval iti AdiH yeSAM te jvalitayaH te ca te kasantAzceti jvalitikasantAH tebhya iti vigrahaH / tadAha / jvalAdibhya iti // 'jvala dIptau' ityArabhya 'kasa gatau' ityevamantebhya ityarthaH / vA NaH syAditi // vibhASetyanuvartate iti bhAvaH / pakSe'jiti // igupadhebhyaH ka ityapi bodhyam / upasaGkhyAnamiti // Nasyeti zeSaH / na sambadhyate iti // avatAnaH ityeva For Private And Personal Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 502 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 2903 / shyaaydhaanysNsvtiinnvsaavhlihshlissshvsshc| (3-1-141) zyaiprabhRtibhyo nityaM Na: syAt / zyeDo'vasyatezcAdantatvAtsiddhe pRthaggrahaNamupasarge kaM bAdhitum / avazyAyaH / pratizyAyaH / At / dAyaH / dhAyaH / vyAdhaH / 'ju gatau' AGpUrvaH saMpUrvazca / aasraavH| saMsrAvaH / atyAyaH / avasAya: / avahAraH / lehaH / zleSa: / zvAsaH / 2904 / dunyoranupasarge / (3-1-142) NaH syAt / dunotIti dAvaH / nIsAhacaryAtsAnubandhakAhunautereva NaH / davatestu pacAdyac davaH / nayatIti nAya: / upasarge tu pradavaH / praNayaH / 2905 / vibhASA grahaH / (3-1-143) No vA / pakSe'c / vyavasthitavibhASeyam / tena jalacare grAhaH / jyotiSi grahaH / 'bhavatezca' iti kAzikA / bhavo devaH saMsArazca / bhAvAH padArthAH / bhASyamate tu prAptyarthAccurAdiNyantAdac / bhAvaH / bhASye udAharaNAditi bhAvaH / zyAyadhAtru // zyA, At , vyadha, Azu, saMyu, atINa , avasA, avaha, liha, zliSa, zvas , eSAmekAdazAnAM samAhAradvandvAtpaJcamI / anupasargAditi nivRttam / uttrsuutre'nupsrggrhnnaat| evaJca tatsambaddhaM vibhASAgrahaNaJca nAnuvartate / tdaah| nityamiti // zyaiGaH iti // zyaiddhAtoH avapUrvakAt SodhAtozca kRtAttvayoH sUtre nirdezaH / tayorAdantatvAdeva siddhe punargrahaNam 'Atazvopasarge' iti kapratyayabAdhanArthamityarthaH / avazyAyaH, pratizyAya iti // zyaiGaH Attve kRte NaH Ato yuk / Aditi // AdantasyodAharaNasUcanam / dAyaH, dhAyaH iti // Ne Ato yuk / vyAdha iti // vyadherNe upadhAvRddhiH / AtrAvA, saMsrAva iti // Ne 'aco'Niti' iti vRddhiH, AvAdezaH / atyAya iti // atipUrvAdigdhAtorNe vRddhyAyAdezau / avasAya iti // avapUrvAt 'So'ntakarmaNi' ityasmAt Ne Attve Ato yuk / lehaH, zleSaH iti ||nne laghUpadhaguNaH / zvAsa iti // Ne upadhAvRddhiH / dunyoranupasarge // dunoteH nayatezcetyarthaH / davazabdaM sAdhayitumAha / nIsAhacaryAditi // nIadhAtussAnubandhakaH tatsAhacaryAt 'Tu du upatApe' iti svAdigaNasthAdeva Napratyaya ityarthaH / davatestviti // 'du dru gatau' iti bhauvAdikAt niranubandhakAtpacAyajityarthaH / vibhASA grahaH // vyavasthitavibhASeyamiti // idaM 'zAcchoH' iti sUtre bhASye spaSTam / teneti // jalacare matsyAdau vAcye Napratyaye upadhAvRddhau prAha ityeva bhavati / jyotiSi sUryacandrAdau vAcye acpratyaye graha ityeva bhavatItyarthaH / bhavate. zceti // No veti zeSaH / pakSe ac / kAziketi // bhASye tu na dRzyate iti bhAvaH / iyamapi vyavasthitavibhASaiva / tadAha / bhavo deva iti // mahAdeva ityarthaH / atra ajeveti bhAvaH / bhAvAH padArthA iti // atra Na eveti bhAvaH / nanu bhavatezceti Navikalpasya bhASye adarzanAt kathaM bhASyamate bhAvazabda ityata Aha / bhASyamate tviti // bhAvayati For Private And Personal Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 503 2906 / gehe kaH / (3-1-144) gehe kartari prahe: ka: syAt / gRhNAti dhAnyAdikamiti gRham / tAtsthyAt gRhA dArAH / 2907 / zilpini vun / (3-1-145) kriyAkauzalaM zilpaM tadvatkartari vunsyAt / 'nRtikhanirakhibhya eva' (vA 1971) / nartakaH-nartakI / khanaka:-khanakI / 'asi ake ane ca rajenelopo vAcyaH' (vA 4067) / rajaka:-rajakI / bhASyamate tu nRtikhanibhyAmeva vun / rajestu 'kvunzilpisaMjJayoH' (uNA 191) iti kvun / TAp / rjikaa| puMyoge tu rjkii| 2908 / gasthakan / (3-1-146) gAyatesthakansyAt , zilpini kartari / gAthakaH / 2909 / NyuT ca / (3-1-147) gAyanaH / TittvAgAyanI / 2910 / hazca brIhikAlayoH / (3-1-148) prApayati svasvakAryamityarthe 'bhU prAptau' iti curAdiNyantAt bhAvi ityasmAt acpratyaye Nilope bhAvazabda ityarthaH / gehe kaH // 'vibhASA grahaH' itysyaapvaadH| gRhamiti // 'ahijyA' iti samprasAraNaM pUrvarUpaJca / nanu gRhA dArA iti katham / gehe kartathaiva vAcye kapratyayavidhAnAdityata Aha / tAtsthyAditi // gRhazabdo gehasthe lAkSaNikaH iti bhAvaH / gRhA dArA iti // "dAreSvapi gRhAH" ityamaraH / zilpini vun // nRtikhaniraJjibhya eveti // vArtikamidam / nartakIti // pittvAt GISiti bhAvaH / 'daMzasaJjasvajAM zapi' iti sUtre 'rajakarajanarajassUpasaGkhyAnam ' iti vArtikam / tat arthatassaGgrahAti / asi ake ane ceti // rajaka iti // rajeH zilpini vuni akAdeze nalopaH / rjkiiti|| SittvAt GIS / nRtikhaniraJjibhya eveti parigaNanAt / 'veJ tantusantAne' ityasmAt kRtAttvAt 'zyAyadha' iti Napratyaye Ato yuki vAya iti sidhyati / bhASyamate tu nRtikhani. bhyAmeveti // idaJca 'daMzasaJjasvajAM zapi' iti sUtre bhASye spaSTam / nanu bhASyamate kvuni rajakIti kathamityata Aha / puMyoge tu rajakIti // gasthakan / gaH thakaniti cchedaH / gaidhAtoH kRtAtvasya gaH iti paJcamyantam / tadAha / gAyateriti // NyuT ca // kakAra uktsmuccye| gAyateryuT ca syAt thakan ca zilpini kartari / gAyana iti // Atve yuk / 'Ade ca' ityAtvasya anaimittikatvena vRddhyapekSayA antaraGgatvAt / yadyapi 'gasthakan NyuTa ca' ityekameva sUtramucitam / tathApi NyuTa evottarasUtre anuvRttyarthoM yogavibhAgaH / hazca // 'o hAk tyAge' ityasya 'A hAG gatau' ityasya ca haH iti paJcamyantam / For Private And Personal Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta hAko hAGazca NyuT syAt brIhau kAle ca kartari / jahAtyudakamiti hAyano brIhiH / jahAti bhAvAniti hAyano varSam / jihIte prApnotIti vA / 2911 / pusRlvaH samabhihAre vun / (3-1-149) samabhihAragrahaNena sAdhukAritvaM lakSyate / pravakaH / sarakaH / lavakaH / 2912 / AziSi ca / (3-1-150) AzIviSayArthavRttevunsyAtkartari / jIvatAt-jIvakaH / nandatAt-nandakaH / AzI: prayokturdharmaH / AzAsituH pitrAderiyamuktiH / iti tRtIyAdhyAyasya prathamaH pAdaH / 2913 / karmaNyaN / (3-2-1) karmaNyupapade dhAtoraNpratyaya: syAt / upapadasamAsa: / kumbhaM karotIti kumbhakAraH / AdityaM pazyatItyAdAvanabhidhAnAnna / 'zIlikAmibhakSyAcaribhyo NaH' (vA 1980) / aNo'pavAdArtha vArtikam / mAMsazIlA / mAMsakAmA / tadAha / hAko hAGazceti // pusalvaH // lakSyate iti // etacca bhASye spaSTam / gru, sa, lu, eSAM samAhAradvandvAtpaJcamI / AziSi ca / / jIvaka iti // AzAsyamAnajIvanakriyAzraya ityarthaH / evnndkH| AzIriti // AzAsanam ayamitthaMbhUyAditi prArthanaM zabdaprayo. ktRkartRkamiti yAvat / tata AzAsituH pitrAderiyamuktiH / iyaM nandakazabdaprayoga ityarthaH, aucityAditi bhAvaH // iti tRtIyAdhyAyasya prathamaH pAdaH / atha tRtIyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH-karmaNyaN // karmaNyupapade iti // tatropapadaM saptamIstham' ityatra tatretyanenedaM labhyata iti tatraivoktam / pratyayastu kartaryeva / upapadasamAsa iti // 'upapadamatiG' ityaneneti bhAvaH / kumbhaGkarotIti // asvapado laukikavigraho'yam / kumbha as kAra ityalaukikavigrahavAkye subutpatteH prAgeva kArazabdena kRdantena kumbha as iti SaSThyantasya samAsa iti prAgevoktam / nanu AdityampazyatItyAdityadarzaH, himavantaM zRNotIti himavacchrAvaH, grAmaGgacchatIti grAmagAmaH, ityAdi syAdityata Aha / AdityampazyatItyAdAvanabhidhAnAnneti // etaca bhASye spaSTam / zIlIti // zAli, kAmi, bhakSi, Acari, ebhyo Napratyayo vAcya ityarthaH / nanu 'karmaNyaNa' ityaNaiva siddhe kimarthamidamityata aah| aNo'pavAdArthamiti // aNantatve tu GIp syAt / tanivRttyarthe NavidhAnamiti bhaavH| tadAha / mAMsazIleti // 'zIla samAdhau' iti bhvAdiH / iha tu svabhAvatassevane vrtte| mAMsa svabhAvatassevamAnetyarthaH / mAMsakAmeti // mAMsaGkAmayate iti vigrahaH / mAMsabhakSeti // For Private And Personal Use Only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 505 mAMsabhakSA / kalyANAcArA / ' IkSikSamibhyAJca' (vA 1981) / sukhapratIkSA / bahukSAmA / kathaM tArha gaGgAdharabhUdharAdayaH / karmaNaH zeSatvavivakSAyAM bhvissynti| 2914 / hAvAmazca / (3-2-2) ebhyaH aN syAt / kApavAdaH / svargahvAyaH / tantuvAyaH / dhAnyamAyaH / 2915 / Ato'nupasarge kH| (3-2-3) AdantAddhAtoranupasargAtkarmaNyupapade kaH syAnnAN / 'Ato lopa:' / godaH / pANivam / 'anupasarge' kim / gosandAya: / 'kavidhau sarvatra saMprasAraNibhyo Da:' (vA 1984) / brahma jinAti brahmajyaH / sarvatragrahaNAdAtazvopasarge AhvaH / prahaH / 2916 / supi sthaH / (3-2-4) mAMsa bhakSayate iti vigrahaH / kalyANAcAreti // kalyANamAcaratIti vigrahaH / sarvatra TAp / IkSikSAmibhyAmiti // vArtikamidam / Na iti zeSaH / kathamiti // karmaNyANa gaGgAdhAraH ityAdi syAdityAkSepaH / karmaNazzeSatveti // tathAca karmopapadAbhAvAnnANiti bhAvaH / hAvAmazca // 'hveJ spardhAyAm , veJ tantusantAne' anayoH kRtAtvayonirdezaH, 'mAG mAne' eSAndvandvAtpaJcamyekavacanam / ebhya iti // karmaNyupapade ebhyaH aN syAdityarthaH / nanu 'karmaNyaN' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / kApavAda iti // 'Ato'nupasarge kaH' ityasyANapavAdasya vakSyamANasya bAdhanArthamityarthaH / mAG Goriha grahaNam , natu 'mA mAne' ityasya, akarmakatvAt / svargahvAya iti // yadyapi parAbhibhavecchAyAM sparddhAyAM parAbhibhavasya karmaNo dhAtvarthatvenopasaGgrahAdakarmaka ityuktam / tathApi iha parAbhibhavecchA dhAtvarthaH / svargamabhibhavituM vAJchatItyarthaH / antaraGgatvAdAtve kRte Ato yuk / evamagre'pi / Ato'nupasarge kH|| pArNitramiti // pANiH pAdamUlabhAgaH / taM trAyate iti vigrahaH / 'traiG pAlane' Atve kRte kaH / gosandAya iti // aNyAto yuk / kavidhau sarvatreti // vArtikamidam / sarvatra kapratyayavidhau samprasAraNArhebhyaH kApavAdo Dapratyayo vAcya ityarthaH / brahmajya iti // 'jyA vayohAnau' asmADDaH / DittvasAmarthyAdabhasyApi ttelopH| ana kapratyaye sati kittvAt 'ahijyA' iti samprasAraNamprasaktam / ato Da eva natu kaH / sarvatreti // upasarge upapade Ato'pi Da eva / natu 'Atazcopasarge' iti kaH / sarvatra prahaNAdityanvayaH / anyathA anantarasya vidhiriti nyAyAt 'Ato'nupasarge kaH' ityeva bAdhyeta, natu 'Atazcopasarge' iti kapratyaya iti bhAvaH / AhvaH, prahva iti // atra 'Atazcopasarge' iti kambAdhitvA Da eva / tasya akittvAyajAdilakSaNaM samprasAraNanna / supi sthH|| yogo 64 For Private And Personal Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 506 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta supIti yogo vibhajyate / supyupapade AdantAtka: syAt / dvAbhyAM pibatIti dvipaH / samasthaH / viSamasthaH / tataH 'sthaH' / supi tiSThateH kaH syAdArambhasAmarthyAdbhAve / AkhUnAmutthAnamAkhUtthaH / 2917 / praSTho'gragAmini / (8-3-92) pratiSThata iti praSTho gauH / agrato gacchatItyarthaH / 'agra-' iti kim / prasthaH / 2918 / ambAmbagobhUmisavye'padvitrikuzekuzava1maJjipuJji paramebarhirdivyamibhyaH sthaH / (8-3-97) 'sthaH' iti kapratyayAntasyAnukaraNam / SaSThayarthe prathamA / ebhya: sthasya sasya Sa: syAt / dviSThaH / triSThaH / ita urdhva karmaNi supiti dvayamapyanuvartate / tatrAkarmakeSu supItyasya sambandhaH / vibhajyate iti // idaM bhASye spaSTam / tatra supItyazaM vyaacsstte| supyupapade iti // idakevalopasarge vyartham / 'Atazcopasarge' ityeva siddheH / karmaNyupapade'pyatayarthameva, 'Ato. 'nupasarge kaH' ityArambhAditi matvodAharati / dvAbhyAmiti // tata iti // supItyaMzasya vyAkhyAnAnantaraM stha ityaMzo vyAkhyAyate ityarthaH / nanu supi ityaMzenaiva siddhe kimarthamidamityata Aha / ArambhasAmarthyAditi // kartari 'supi' iti pUrveNa siddheriha 'kartari kRt' iti nAnuvartate / anirdiSTArthatvAt 'guptijkiJcassan' ityAdivat svArthiko'yam / svArthazca bhAva eveti bhASye spaSTam / naca evaM sati 'gharthe kavidhAnam' ityeva siddhamiti vAcyam / nityoppdsmaasaarthtvaat| ata eva lyuDantena asvapadavigrahandarzayannAha / AkhUnAmutthAnam AkhUttha iti // praSTo'gragAmini // prapUrvAt sthAdhAtoH 'Atazcopasarge' iti kapratyaye Ato lope prasthazabdaH / saH agragAmini vAcye kRtaSatvaH nipaatyte| iNakavargAbhyAM paratvAbhAvAt Satvasya na praaptiH| pratiSThata iti // agre gacchatItyarthaH, upasargavazAt / praSTho gauriti // agragAmItyarthaH / evaM praSTho'zva ityAdi / ambAmba // amba, Amba, go, bhUmi, savye, apa, dvi, tri, kuze, ku, zaGkha, aGgu, maJji, puJji, parame, barhis , divi, agni, eSAmaSTAdazAnAM dvandvaH / ambaSThaH AmbaSTaH goSThaH bhUmiSThaH / savyaSTaH nipAtanAdaluk / 'haladantAtsaptamyAH' iti vaa| apaSTaH / eSu katipayeSu iNkavargAbhyAM paratvAbhAvAt Satvasya na praaptiH| katipayeSu 'sAtpadAdyoH' iti niSedhaH prAptaH / evamagre'pi / dviSTha iti // dvAbhyAntiSThatIti vigrahaH / evaM triSTaH, kuzeSThaH, kuSThaH*, zakuSThaH, aGguSTaH, maJjiSThaH, punyjisstthH| parameSTaH, nipAtanAdaluk 'halandAt' iti vaa| barhiSThaH / diviSTaH pUrvavadaluk / agnisstthH| kapratyayAntasyeti kim / bhUmisthitam / ita UrdhvaH miti // 'tundazokayoH' ityArabhyetyarthaH / supItyasyeti // natu karmaNItyasya, asambhavAditi * sampratyupalabhyamAnakAzikAvRttau tu kuSThaH zekuSTaH ityupalabhyate / For Private And Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 2919 / tundazokayoH parimRjApanudoH / (3-2-5) tundazokayoH karmaNorupapadayorAbhyAM kaH syAt / 'AlasyasukhAharaNayoriti vaktavyam' (vA 1988) / tundaM parimArTIti tundaparimRjo'lasaH / zokApanudaH / sukhasyAhartA / alasAdanyatra tundaparimArja eva / yazca saMsArAsAratvopadezena zokamapanudati sa zokApanodaH / 'kaprakaraNe mUlavibhujAdibhya upasaGkhyAnam' (vA 1989) / mUlAni vibhujati mUlavibhujo rathaH / AkRtigaNo'yam / mahIdhraH / kudhraH / gilatIti gila: / 2920 / pre daajnyH| (3-2-6) dArUpAjAnAtezca propasRSTAtkarmaNyupapade kaH syAdaNo'pavAdaH / sarvapradaH / pathiprajJaH / anupasarga ityukteH prAdanyasminsupi na ka: gosampradAyaH / 2921 / sami khyH| (3-2-7) gosaGkhayaH / 2922 / gApoSTak / (3-2-8) anupasRSTAbhyAmAbhyAM TaksyAtkarmaNyupapade / sAmagaH-sAmagI / upasarge tu sAmasaGgAyaH / 'pivate: surAzIdhvoriti vAcyam' (vA 1990) / surApI / zIdhupI / anyatra kSIrapA brAhmaNI / surAM pAti rakSatIti surApA / bhAvaH / tundazokayoH // tundazokayoriti saptamI / parimRja, apanuda , anayordvandvAtpaJcamyarthe sssstthii| tadAha / upapadayorAbhyAmiti // tundaparimRja iti // tundam udaram / anna 'mRjerajAdau' iti pAkSikavRddhirna bhavati, vyavasthitavibhASAzrayaNAdityAhuH / mUlAni vibhujatIti // vimardayatItyarthaH / 'bhujo kauTilye' tudAdiH / ihopasargabalAnmardane vRttiH / mahIdhra iti // mahIM dharatIti vigrahaH / kittvAnna guNaH / RkArasya yaN rephH| aNi tu mahIdhAra iti syAt / kudhra iti // kuH pRthvI, tAM dharatIti vigrahaH / gila iti // 'gR nigaraNe' asmAt kaH kittvAnna guNaH, ittvaM raparatvam / 'aci vibhASA' iti latvam / pre dAkSaH // pre iti saptamI paJcamyarthe / dA jJA anayordvandvAt paJcamyekavacanam / propasRSTA. diti // pretyupasargapUrvakAdityarthaH / sopasargArtha aarmbhH| sami khyaH // samIti paJcamyarthe saptamI / gosaGkhya iti // gAH saJcaSTe iti vigrahaH / sampUrvAt cakSiGaH khyAni rUpam / 'khyA prakathane' ityasya tu sampUrvasya prayogAbhAvAt , sArvadhAtukamAtraviSayatvAcca neha smbdhyte| gApoSTak // 'gai zabda, pA pAne' ityanayoH Tak syAt karmaNyupapada / sAmaga iti // Taki Ato lopH| sAmagIti // TittvAnDIbiti bhaavH| sAmasaGgAya iti // sopasargAt gai dhAtoH karmaNyaNi Ato yuki rUpam / pibateriti // vArtikamidam / pAdhAtoH surAzIdhvorupapadayoH For Private And Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 508 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 2923 / harateranudyamane'c / (3-2.9) aMzaharaH / 'anudyamane' kim / bhArahAraH / 'zaktilAGgalAGkuzatomarayaSTighaTaghaTIdhanuHSu gRherupasaGkhathAnam' (vA 1992) zaktigrahaH / lAGgalagrahaH / 'sUtre ca dhArye'rthe' (vA 1993) sUtragrahaH / yastu sUtraM kevalamupAdatte na tu dhArayati tatrANeva, sUtragrAhaH / 2924 / vayasi ca / (3-2-10) udyamanArtha sUtram / kavacaharaH kumAraH / 2925 / AGi tAcchIlye / (3-2-11) puSpANyAharati tacchIla: / puSpAhara: 'tAcchIlye' kim / bhArAhAraH / 2926 / arhaH / (3-2-12) / arhateracsyAtkarmaNyupapade aNo'pavAdaH / pUjArhA brAhmaNI / 2927 / stambakarNayo rmijpoH| (3-2-13) 'hastisUcakayoriti vaktavyam' (vA 1994) / stambe ramate stamberamo hastI / 'tatpuruSe kRti-' (sU 972) iti 'haladantAt-' (sU 966) iti vA Deraluk / karNejapaH sUcakaH / syAdityarthaH / kSIrapeti // kSIraM pibatItyarthe surAzIdhvoranyataratvAbhAvAt 'Ato'nupasarge kaH' iti kapratyaye TAp / pAti rakSatIti // 'pA rakSaNe' iti lugvikaraNasya pibatigrahaNena agrahaNamiti bhAvaH / harateranudyamane'c // anudyamane vidyamAnAtkarmaNyupapade ajityarthaH / udyamanam udbrahaNam / aMzahara iti // aMzasya svIkartetyarthaH / bhArahAra iti // bhAram udgRhAtItyarthaH / gRherupasaGkhayAnamiti // acpratyayasyeti zeSaH / 'graha upAdAne' adupadhaH / gRheriti tu kRtasamprasAraNasya ikA nirdezaH / zaktigraha iti // akittvAnna samprasAraNam / lAGgalagraha iti // aGkuzagraha ityAdyapyudAhAryam / sUtre ceti // vArtikamidam / sUtre karmaNyupapade dhAraNArthakAt grahadhAtorajityarthaH / vayasi ca // karmaNyupapade vayasi gamye hrterjityrthH| nanu 'harateranudyamane'c' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / udyamanArthamiti // AGi tAcchIlye // ApUrvAddharateH karmaNyupapade ac syAttAcchIlye gamye / tAcchIlyantatsvabhAvatA / puSpAhara iti // puSpAharaNe phalAnapekSameva svAbhAvikI pravRttirasyetyarthaH / ahH|| aNo'pavAda iti // yadyapi aNi aci ca pUjAharUpa na vizeSaH / adupadhatvAbhAvena vRddheraprasakteH / tathApi striyAmaNNantatve GIpsyAt / tanivRttaye ajvidhiH / tadAha / pUjAheti / stambakarNayoH // ram jap anayorakarmakatvAt karmaNIti na sambadhyate / japezzabdoccAraNArthakasya dhAtvarthopasaGgrahAdakarmakatvambodhyam / darbhAditRNanicayaH stambaH / sUcakaH pizunaH / hastisUcakayoH For Private And Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 509 2928 / zami dhAtoH saMjJAyAm / (3-2-14) / zambhava: / zaMvadaH / punardhAtugrahaNaM bAdhakaviSaye'pi pravRttyartham / kRJo hetvAdiSu To mA bhUt / zaGkarA nAma parivrAjikA tacchIlA / 2929 / adhikaraNe sheteH| (3-2-15) khe zete khazaya: / 'pArvAdiSUpasaGkhyAnam' (vA 1996) / pArthAbhyAM zete pArzvazayaH / pRSThazayaH / udareNa zete udarazaya: / 'uttAnAdiSu kartRSu' (vA 1998) / uttAnaH zete uttAnazayaH / avamUrdhazayaH / avanato mUrdhA yasya so'vamUrdhA / adhomukhaH zeta ityarthaH / girau Dazchandasi' (vA 1999) girau zete girizaH / loke girizayaH / kathaM tarhi 'girizamupacacAra pratyahaM sA sukezI' iti / girirasyAstIti vigrahe lomAditvAcchaH / 2930 / cressttH| (3-2-16) adhikaraNa upapade / kurucaraH / kurucarI / ___ 2931 / bhikSAsenAdAyeSu ca / (3-2-17) kim / stambe ratA gauH / karNe japitA guruH mazako vA / zami dhAtoH // zami iti saptamyantam / zamiti sukhArthakamavyayam / tasminnupapade dhAtorac syAtsaMjJAyAm / nanu dhAtugrahaNaM vyartham / na ca ramijaporananuvRttyarthantaditi vAcyam / asvaritatvAdeva tadananuvRttisiddharityata Aha / punardhAtugrahaNamiti // 'kRlo hetutAcchIlyAnulomyeSu' iti TapratyayaH ac pratyayabAdhako vakSyate, tadvAdhanArthamityarthaH / adhikaraNe // subante'dhikaraNavAcinyupapade zodhAtorac syAdityarthaH / pAAdiSviti // atrAdhikaraNavAcinIti na sambadhyate / tat dhvanayannudAharati / pArthyAbhyAmiti // uttAnAdiSu kartRSviti // vArtikamidam / uttAnAdizabdeSu kartRvAcighUpapadeSu zIDo'jityarthaH / girAviti // vArtikamidam / girA. vupapade zIDo Dapratyaya ityarthaH / 'adhikaraNe zeteH' ityaco'pavAdaH / "namo girizAya ca zipiviSTAya ca" iti zIGo Dapratyaye DittvasAmarthyAdabhasyApi TerlopaH / yadyapi vaidikaprakriyAyAmevedaM sUtraM vyAkhyeyam / tathApi loke Dapratyayasya na pravRttiH / kintvajeveti pradarzanArthamiha tayAkhyAnamityabhipretya loke acpratyayamudAharati / girizaya iti // kthmiti|| loke DapratyayAsambhavAditi bhAvaH / samAdhatte / girirasyAstItyAdi // careSTaH // Ta iti cchedaH / adhikaraNe upapade iti zeSaH / adhikaraNe zeterityataH tadanuvRttariti bhAvaH / kurucara iti // kuruSu caratIti vigrahaH / na ca 'akarmakadhAtubhiryoge' iti karmatvaM zaGkayam / tasya vaikalpikatAyAH tatraiva prapaJcitatvAt / tatra atratyamapi bhASyaM pramANam / bhikSAsenA // bhikSA, senA, AdAya, eSu copapadeSu careSTaH syAdityarthaH / bhikSAJcaratIti // For Private And Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta bhikSAM caratIti bhikSAcaraH / senAcaraH / AdAyeti lyabantam AdAyacaraH / katham 'prekSya sthitAM sahacarIm' iti / pacAdiSu caraDiti pAThAt / 2932 / puro'grato'greSu sarteH / (3-1-18) puraHsaraH / agrata:saraH agramaNAgre vA srtiitygresrH| sUtre'ya ityedantatvamapi nipAtyate / kathaM tarhi 'yUthaM tadagrasaragarvitakRSNasAram' iti / bAhuLakAditi hrdttH| 2933 / pUrve kartari / (3-2-19) kartRvAcini pUrvazabda upapade sarteSTaH syAt / pUrvaH saratIti pUrvasaraH / 'kartari' kim / pUrva dezaM saratIti pUrvasAraH / 2934 / kRJo hetutAcchIlyAnulomyeSu / (3-2-20) eSu dyotyeSu karoteSTaH syAt / 'ata: kRkami-' (160) iti saH / yazaskarI vidyA / zrAddhakaraH / vcnkrH|| 2935 / divaavibhaanishaaprbhaabhaaskaaraantaanntaadibhunaandiikilipilibiblibhktikrtRcitrkssetrsngkhyaajngghaabaahnhrytthnurrussssu| (3-2-21) caratiratra caraNapUrvake Arjane vartate / caraNena bhikSAmAjayatItyarthaH / senAcara iti // senAM prApayatItyarthaH / lyabantamiti // atra vyAkhyAnameva shrnnm| AdAya caratIti // labdhaM dravyaM gRhItvA caratItyarthaH / kathamiti // adhikaraNe bhikSAsenAdAyeSu upapadeSu ca vihitasya Tapratyayasya sahapUrvAJcarerasambhavAditi bhAvaH / samAdhate / pacAdiSviti // yadyapi bhikSAcara ityAdau pacAdyaci rUpasiddhiH, tathApi nityopapadasamAsArthamajvidhAnamityAhuH / puro'grataH // puras , agratas, agra, ekhUpapadeSu sarteH TaH syAdityarthaH / agresara iti // nanu samAsAvayavatvAtsupo luki, agrasara iti syAt ityata Aha / sUtra iti // kathamiti // edantatvanipAtanAt kathamagrasarazabdaH ityarthaH / samAdhatta / bAhuLakAditi // pUrve kartari // kartRzabdaH kartRvAcini gauNaH / tadAha / kartRvAcinIti // kRto hetu // hetuH kAraNam , Anulomyam ArAdhyAcattAnuvartanam / dyotyeSviti // kartureva pratyayavAcyatvAditi bhAvaH / hetvAdiSUpapadeSviti tu nArthaH, vyAkhyAnAt / karmaNyupapade ityapi draSTavyam / 'kupvoH' iti jihvAmUlIyamAzaGkaya Aha / ataH kRkamIti // hetAvudAharati / yazaskarI vidyeti // vidyA yazohetuH / zrAddhakara iti // zrAddhakriyAzIla ityarthaH / vacanakara iti // gurvAdivacanAnuvartItyarthaH / divAvibhA // divA, For Private And Personal Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam]] bAlamanoramA / eSu kRSaSTaH syAdahetvAdAvapi / divAkaraH / vibhAkaraH / nizAkaraH / kaskAditvAtsaH / bhAskaraH / bahukaraH / bahuzabdasya vaipulyAthai saGkhayApekSayA pRthagrahaNam / lipilibizabdau paryAyau / sngkhyaa| ekakaraH / dvikaraH / kaskAditvAdahaskaraH / nityaM samAse'nuttarapadasthasya' (159) iti Satvam / dhanuSkaraH / arusskrH| kiMyattadvahuSu ko'vidhAnam' (vA 2002) iti vArtikam / kingkraa| yatkarA / tatkarA / hetvAdau TaM bAdhitvA paratvAdac / 'yoge GIS / kiGkarI / 2936 / karmaNi bhRtau / (3-2-22) karmazabda upapade karoteSTaH syAddhRtau / karmakaro bhRtakaH / karmakAro'nyaH / vibhA, nizA, prabhA, bhAsa , kAra, anta, ananta, Adi, bahu, nAndI, kim , lipi, libi, bali, bhakti, kartR, citra, kSetra, saGkhayA, jaGghA, bAhu, ahara, yad , tad , dhanus , arus , eSAM sptviNshtedvndvaatsptmii| eSviti // upapadeSviti zeSaH / ahetvAdiSvapIti // hetutAcchIlyAnulomyeSu agamyeSvapItyarthaH / hetvAdigrahaNasya ananuvRtteriti bhAvaH / etena ahetvAdyarthamidaM sUtramuktaM bhavati / atra karmaNIti supIti cAnuvRttaM yathAyogamanveti / divAkara iti // divetyAkArAntamavyayamahItyarthe / tasyAdhikaraNazaktipradhAnasyApi vRttiviSaye karmatvaM bodhyam / divA ahani arthAt prANinazceSTAyuktAn karotIti vA vigrhH| vibhAkara iti // vibhAM karotIti vigrahaH / nizAkara iti // nizAM karotIti vigrahaH / evaM prabhAkaraH / bhAH karoti iti vigrahe 'ataH kRkami' ityatrAta iti taparakaraNAtsatvasyAprApteH 'kupvoH' iti jihvAmUlIyavisargAvAzaGkaya Aha / kaskAditvAditi // kArakaraH, antakaraH, anantakaraH, AdikaraH, iti siddhavatkRtya Aha / bahukara iti // nanu saGkhyAgrahaNenaiva siddhe bahugrahaNaM vyarthamityata Aha / bahuzabdasyati // vaipulyavAcinastasya na saGkhyAzabdatvamiti 'bahugaNavatuDati saGkhyA' ityatroktam / nAndIkaraH kiGkaraH iti siddhavatkRtya Aha / lipilibizabdAviti // tathA ca lipikara:-libikaraH / kSetrakara ityantaM siddhavatkRtya Aha / saGkhayeti // udAhriyate iti zeSaH / jaGghAkaraH, bAhukaraH iti siddhavatkRtya ahaskarazabde 'kupvoH' iti jihvAmUlIyavisargAvAzaGkaya Aha / kaskAditvAditi // naji jahAterutpanne ahanzabde hanazabdasyottarapadatayA tadvisargasya, uttarapadasthatvAt 'ataH kRkami' ityasya na prAptiriti bhAvaH / dhanuSkarazabde Aha / nityaM samAsa iti / pratyayAvayavatvAt 'idudupadhasya ca' ityasya na prAptiriti bhAvaH / kRJo'jvidhAnamiti // ttsyaapvaadH| kiGkareti // Tapratyaye tu TittvAt DIpsyAditi bhaavH| hetvAdiSu pUrvavipratiSedhamAzritya 'kRjao hetu' iti kiGkarAdiSu Ta eva kiGkarIti nyAsakAramatandUSayitumAha / hetvAdAviti / pUrvavipratiSedhAzrayaNasya nirmUlatvAditi bhAvaH / tarhi kiGkarIti kathamityata Aha / 'yoge GISiti // karmaNi bhRtau // karmaNItyanuvRttau punaH karmagrahaNantu karmazabdasvarUpaprahaNArtham / karmakaro bhRtaka iti // vetanaGgRhItvA yaH parArthaGkarma karoti sa bhRtaka For Private And Personal Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 512 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 2937 / na zabdazlokakalahagAthAvairacATusUtramantra padeSu / (3-2-23) eSu kRtraSTo na / hetvAdiSu prAptaH pratiSidhyate / zabdakAra ityAdi / ___ 2938 / stambazakRtorin / (3-2-24) 'brIhivatsayoriti vaktavyam' (vA 2003) stambakariIhiH / zakakarirvatsaH / 'brIhivatsayoH' kim / stambakAraH / zakRtkAraH / 2939 / harateItinAthayoH pazau / (3-2-25) dRtinAthayorupapadayorhaja insyAt pazau kartari / dRti haratIti dRtihariH / nAthaM nAsArajjUM haratIti nAthahariH / 'pazau' kim / dRtiharaH / nAthaharaH / 2940 / phalegrahirAtmambharizca / (3-2-26) / phalAni gRhNAti phalegrahiH / upapadasya edantatvaM graherinpratyayazca nipAtyate / AtmAnaM bibhartIti AtmambhariH / Atmano mumAgamaH / bhRna in / cAtkukSimbhariH / cAndrAstu AtmodarakukSiSviti peThuH / jyotsnAkarambamudarambharayazvakorAH' iti murAriH / 2941 / ejeH khaz / (3-2-28) NyantAdeje: khaz syAt / ityucyate / na zabdazloka // zabda, zloka, kalaha, gAdhA, vaira, cATu, sUtra, mantra, pada, eSAnavAnAndvandvaH / hetvAdiSviti // 'kRlo hetutAcchIlyAnulomyeSu' iti prAptaH Tapratyayo'nena pratiSidhyate ityarthaH / stambazakRtorin / / stambe zakRti ca karmaNyupapade kRla in syAt / nakAra it / vrIhivatsayoriti // vIhI vatse ca kartarItyarthaH / stambazakRtoryathAsaGkhathamanvayaH / stambakarivIhiriti // stambaM tRNanicayaM karotIti vigrahaH / harate1tinAthayoH // dRtiH carmabhastrikA / dRtihariH zvA iti vRttiH| nAthazabdasya vivaraNam / nAsArajjuriti // nAsikAprotaM rajjurityarthaH / naathhririti|| nAsikAprotarajjuke pazuvizeSa rUDho'yam / phalegrahiH // graharinniti // natu 'gRhU grahaNe' iti RdupadhAdityarthaH / mumAgama iti // Atmanzabdasya nalope kRte akArAdupari mumityarthaH / cakAro'nuktasamuccayArtha iti matvA Aha / cAtkukSimbhaririti // bhASye tu 'bhRjaH kukSyAtmano muJceti vaktavyam' iti sthitam / 'syAdavandhyaH phalepahiH' iti vRkSaparyAye amaraH / 'ubhAvAtmambhariH kRkSimbharissvodarapUrake' iti vizeSyaninnavarge / udarambharizabdaM samarthayitumAha / cAndrAstviti // ejeH khaz / / ejeriti Nyantasya ejudhAtorgrahaNam / natvikA nirdezaH, For Private And Personal Use Only
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 513 2942 / arurdiSadajantasya mum / (6-3-67) aruSo dviSato'jantasya ca mumAgama: syAtkhidante uttarapade na tvavyayasya / zittvAcchabAdiH / janamejayatIti janamejayaH / 'vAtazunItilazadhaiSvajadheTtudajahAtibhyaH khaza upasaGkhathAnam' (vA 2005) vAtamajA mRgAH / 2943 / khityanavyayasya / (6-3-66) khidante pare pUrvapadasya hrasva: syAt tato mum / zunindhayaH / tilantudaH / zardhaJjahA maassaa:| zo'pAnazabdastaM jahAtIti vigrahaH / jahAtiranta vitaNyarthaH / 2944 / naasikaastnyodheittoH| (3-2-29) atra vArtikam-'stane dheTo nAsikAyAM dhmazceti vAcyam' (vA 2006-7) / stanaM dhayatIti stanandhayaH / dhettssttittvaatstnndhyii| nAsikandhamaH / nAsikandhayaH / vyAkhyAnAditi bhAvaH / khakArazakArAvitau / karmaNyupapade ityapi jJeyam / arurdviSat // arus , dviSat , ajanta, eSAM samAhAradvandvAt sssstthii| 'aluguttarapade' ityadhikArAt uttarapade iti lbhyte| 'khityanavyayasya' ityataH khitItyanuvRttam / khitaH pratyayatvAttadantavidhiH / tadAha / khidante uttarapade iti // janamejaya iti // janAn ejayatIti vigrahaH / khazadizattvAtsArva. dhAtukatvaM zap , guNAyAdezau, pararUpam , supo luki, mum / vAtazunIti // vArtikamidam / vAta, zunI, tila, zardha, eSAndvandvAtsaptamI / aja, dheTa , tuda, jahAti, eSAndvandvAtpaJcamI / yathAsaGkhayamanvayaH / vAtamajA iti // vAtamajantIti vigrahaH / supo luki mum / atha zunIndhayatIti vigrahe zunIzabde upapade dheTaH khazi zapi ayAdeze pararUpe zunIdhaya iti sthite Aha / khityanavyayasya // hrasvaH syAditi // 'iko hrasvo'Dyo gAlavasya' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / atra hrasvazrutyA aca ityupasthitandraSTavyam / tato mumiti // pUrva hrasve kRte tato mumityarthaH / pUrva mumi kRte tu ajantatvAbhAvAdrasvo na syAditi bhAvaH / zardhaJjahA mASA iti // bhASye tu mRgA iti paatthH| zardhaH apAnadvAre sthitazzabda iti maadhvaadyH| antarbhAviteti / tathAca zardha hApayatIti vigrahaH phalitaH / bhASye tu 'vAta. zunI' iti vArtike gardheSviti paThitam / nAsikA // nAsikA, stana, anayoH dvndvaatsptmii| dhmA, dheTa , anayoH dvandvAtpaJcamyarthe SaSThI / khaziti zeSaH / yathAsaGkhyamanvaye prApte Aha / atra vArtikamiti / / dheTaSTitvAditi // yadyapi 'TiDDha' ityatra TidAdyantaM yadadantaM prAtipadikamiti vyAkhyAtaM, tathApi TittvasyAvayave acaritArthatvAt DIbiti hrdttH| atra yadvaktavyantat 'pAghrAdhmAdheTTazazzaH' ityatroktam / nAsikandhama iti // hrasve kRte mum / 65 For Private And Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 2945 / nADImuSTayozca / (3-2-30) / etayorupapadayoH karmaNo dheToH khaz syAt / 'yathAsaGkhathaM neSyate' / nADindhama:-nADindhayaH / muSTindhama:-muSTindhayaH / 'ghaTIkhArIkharISUpasaGkhathAnam' (vA 2008) / ghaTindhamaH-ghaTindhayaH ityAdi khArI parimANavizeSaH / kharI grdbhii| 2946 / udi kUle rujivahoH / (3-2-31) utpUrvAbhyAM rujivahibhyAM kUle karmaNyupapade khaz syAt / kUlamudrujatIti kUlamudujaH / kUlamudvahaH / 2947 / vahAbhre lihaH / (3-2-32) vahaH skandhastaM leDhIti vahaliho gauH / adAditvAcchapo luk / khazo GittvAnna guNaH / abhraMliho vAyuH / 2948 / parimANe pacaH / 3-2-33) prasthampacA sthAlI / khArimpaca: kaTAhaH / 2949 / mitanakhe ca / (3-2-34) mitampacA brAhmaNI / nakhampacA yavAgU: / paciratra tApavAcI / 2950 / vidhvaruSostudaH / (3-2-35) vidhuntudaH / mumi kRte saMyogAntasya lopa: / aruntudaH / nAsikAyAH dhmazceti cakArAddheTazceti lbhyte| tasyodAharati / nAsikandhaya iti // nADImuSTyozca // yathAsaGkhayanneSyate iti // idantu bhASye spaSTam / ghaTIkhArIti // ityAdi spaSTam / udi kule // udIti digyogapaJcamyarthe saptamI / rujivahoriti paJcamyarthe SaSThI / 'rujo bhaGge' tudAdiH / atra rujessakarmakatvAt karmaNyupapade iti lbdhm| tena kUlaM vizeSyate, natu ucchabdaH / tasya asattvavAcitvAt / tadAha / utpUrvAbhyAmityAdi / kUlamudruja iti // supo luki mumiti bhaavH| vahAbhre lihH|| vahe abhre ca karmaNyupapade lihaH khazityarthaH / vahazabdasya vivaraNam / skandha iti // zapo lugiti // khazazzittvena sArvadhAtukatvAt kRtasya zapo lugityrthH| parimANe pacaH // parimANaM prasthAdi / tasmin karmaNyupapade paceH khazityarthaH / khArimpacaH iti // 'khityanavyayasya' iti hasvaH / mum / mitanakhe ca // mite nakhe ca karmaNyupapade pacaH khazityarthaH / nakhAnAM viklittyasambhavAdAha / paciratreti // vidhvaruSostudaH // vidhu, arus , anayoH karmaNorupapadayoH tudaH khazityarthaH / vidhuntuda iti // vidhuzcandraH taM tudatIti viprahaH / rAhurityarthaH / aruszabde ukArAdupari mumi kRte For Private And Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 2951 / asUryalalATayoIzitapoH / (3-2-36) asUryamityasamarthasamAsaH / dRzinA nayaH sambandhAt / sUrya na pazyantItyasUryampazyA rAjadArAH / lalATantapaH sUryaH / 2952 / ugrampazyerammadapANindhamAzca / (3-2-37) ete nipAtyante / ugramiti kriyAvizeSaNaM tasminnupapade dRzeH khaz / ugraM pazyatItyugrampazyaH / irodakaM tena mAdyati dIpyate'bindhanatvAditi irammado meghajyotiH / iha nipAtanAcchyanna / pANayo dhmAyante'sminniti pANindhamo'dhvA / andhakArAdyAvRta ityarthaH / tatra hi sarpAdyapanodanAya pANayaH zabdyante / 2953 / priyavaze vadaH khac / (3-2-38) priyaMvadaH / vazaMvadaH / game: supi vAcyaH' (vA 2009) asaMjJArthamidam / mitaGgamo hastI / 'vihAyaso viha iti vAcyam' (vA 2010) / 'khaJca DidvA vAcyaH' (vA 2011) / vihaGgaH-vihaGgamaH / bhujaGgaH-bhujaGgamaH / sakArasya saMyogAntalopa ityarthaH / aruntuda iti // arumarma tattudatIti vigrahaH / asUryalalATa // dRzitaporiti paJcamyarthe sssstthii| asUrye lalATe ca karmaNyupapade dRzestapezca khazityarthaH / asUryamitIti // asUryampazyA ityudAharaNe asUryamityasamarthasamAsassautra ityarthaH / kuto'sAmarthyamityAha / dRzineti // sUryanna pazyantItyarthe no dRzinAnvitatvena sUryazabdanAnvayAbhAvAdityarthaH / lalATantapassUrya iti // lalATantapatIti vigrahaH / sUryampazyato lalATasya avazyantApAditi bhAvaH / ugrampazya // ugrampazya, irammada, pANindhama, eSAndvandvaH / ugrampazya iti // khazi zap , pazyAdezaH / irAzabdasya vivaraNam / udakamiti // irammada iti // 'khityanavyayasya' iti hrsvH| madevAdikatvAt zyanamAzaGkaya Aha / nipAtanAcchanyanneti // pANindhama iti // zapi 'pAghrA' iti dhamAdezaH / priyavaze // priye vaze ca karmaNyupapade vadadhAtoH khajityarthaH / khazi prakRte khajvidheruttarasUtre prayojanaM vkssyte| gamessupi vAcya iti // khajiti zeSaH / nanu saMjJAyAmityanuvRttI 'gamazca' iti vakSyamANasUtreNaiva siddhe kimarthamidaM vArtikamityata Aha / asaMjJArthamidamiti // vihAyasa iti // vihAyazabdaH AkAze vartate / tasminnupapade gameH khac / 'gamazca' iti vakSyamANasUtreNa pUrvavArtikena vA siddhaH khccetynuudyte| prakRtervihAyazzabdasya bihAdezo vAcyaH, saca khac DidvA vAcya ityarthaH / vihaGga iti // DittvapakSe tatsAmarthyAdabhasyApi TerlopaH / vihaGgama iti / vihAyasA gacchatIti vigrahaH / bhujaGgama iti // For Private And Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 516 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 2954 / dviSatparayostApeH / (3-2-39) khacsyAt / 2955 / khaci hasvaH / (6-4-94) khacpare Nau upadhAyA hrasva: syAt / dviSannaM paraM vA tApayatIti dviSantapa: / parantapaH / ghaTaghaTIgrahaNAlliGgaviziSTaparibhASA anisyA / teneha na / dviSatI tApayatIti dviSatItApaH / 2956 / vAci yamo vrate / (3-2-40) vAkchabda upapade yame: khacsyAgute gamye / 2957 / vAcaMyamapurandarau ca / (6-3-69) vAkpuroramantatvaM nipAtyate / vAcaMyamo maunavratI / 'vrate' kim / azaktyAdinA vAcaM yacchatIti vAgyAmaH / 2958 / pUHsarvayorisahoH / (3-2-41) bhujairgacchatIti vigrahaH / dviSatparayoH // 'tapa dAhe' curAdiH 'tapa santApe' bhvAdiH / dvayorapi NyantayostAperiti nirdezaH / khac syAditi // dviSat , para, anayoH karmaNorupapadayoH tApeH khajityarthaH / dviSat tApi a iti sthite Aha / khaci hrasvaH // 'doSo Nau' ityato NAviti 'UdupadhAyAH' ityataH upadhAyA iti cAnuvartate / tadAha / khacpare NAviti // khazi prakRte khaco vidhiriha hrasvArtha NilopArthazca / khazi tu tadubhayanna syAt / khazazzittvena sArvadhAtukatayA NilopAsambhavAt / na ca ihaiva sUtre khajvidhIyatAM pUrvasUtra khazevAnuvartatAmiti vAcyam , anyato'pi vidhAnArthatvAt / evaJca 'gamessupi' iti vArtikam etallabdhArthakathanaparamevetyAhuH / dviSantapa iti // 'arurdviSat' iti takArAtprAk mum / parantapa iti // paraH zatruH / nanu liGgaviziSTaparibhASayA dviSatIzabde'pyupapade tApeH khaci dviSatItapa iti syAt / dviSatItApa ityaNNantanna syAt ityata Aha / ghaTaghaTIti // 'zaktilAGgalAGkuzayaSTitomaraghaTaghaTIdhanuSSu gRherupasaGkhathAnam' ityatra ghaTagrahaNenaiva liGga viziSTaparibhASayA ghaTIzabdasyApi siddha punarghaTI. grahaNAt liGgaviziSTaparibhASA anityeti vijJAyate ityarthaH / upapadavidhau liGgaviziSTaparibhASA neti DyApsUtre bhASyAcetyapi draSTavyam / vAci yamo vrate // ityAdi vyaktam / vAcaMyamapurandarau ca // vAkpuroriti // vAcaM yacchatIti puraM dArayatIti ca vigrahe yamardArezca khac / supo luki vAc yam, pur dAra, iti sthite vAkpuroramantatvannipAtyate ityarthaH / 'arurdviSadajantasya' iti mumastu na prasaktiH / pUssarvayordArisahoH // dArisahoriti paJcamyarthe SaSThI / purizabde sarvazabde ca karmavAcinyupapade dAressahezca khajityarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 517 puraM dArayatIti purandaraH / sarvasahaH / sahigrahaNamasaMjJArtham / 'bhage ca dAreH' (vA 2013) iti kAzikA | bAhulakena labdhamidamityAhuH / bhagaM dArayatIti bhagandaraH / 2959 / sarvakalAbhrakarISeSu kssH| (3-2-42) sarvakaSa: khalaH / kUlaGkaSA nadI / abhraGkaSo vaayuH| karISaGkaSA vAtyA / 2960 / meghartibhayeSu kRJaH / (3-2-43) meghaGkaraH / RtiGkaraH / bhayaGkaraH / bhayazabdena tadantavidhiH / abhyngkrH| 2961 / kSemapriyamadre'Na ca / (3-2-44) eSu kRJo'NsyAt / cAtkhac / kssemngkr:-kssemkaarH| priyaGkaraH-priyakAraH / madraGkara:-madrakAraH / veti vAcye'NgrahaNaM hetvAdiSu To mA bhUditi / kathaM tarhi 'alpArambhaH kSemakaraH' iti / karmaNaH zeSatvavivakSAyAM pacAdyac / 2962 / Azite bhuvaH karaNabhAvayoH / (3-2-45) Azitazabda upapade bhavate: khac / Azito bhavatyanenAzitambhava odanaH / Azitasya bhavanamAzitambhavaH / 2963 / saMjJAyAM bhRtRvRjidhArisahitapidamaH / (3-2-46) yathAsaGkhathamanvayaH / dArIti Nyantasya grahaNam / purandara iti // puraM dArayatIti vigrahe dAreH khaci Nilope 'khaci hrasvaH' ityupadhAhrasve supo luki 'vAcaMyamapurandarau ca' iti nipAtanAdamantatvam / nanu 'saMjJAyAM bhRtRvRjidhArisahitapidamaH' ityeva siddhe sahadhAtoriha grahaNaM vyarthamityata Aha / asaMjJArthamiti // bhage ceti // ityAdi spaSTam / RtiGkara iti // Rtirgamanam / abhayaGkarazabdaM sAdhayitumAha / bhayazabdena tadantavidhiriti // idaJca 'yana vidhiH' ityatra bhASye spaSTam / kSemapriya // nanu 'kSemapriyamadre vA' iti khayo vikalpavidhau khajabhAva 'karmaNyaN' ityasya siddhatvAdaNagrahaNaM vyarthamityata Aha / veti vAcye iti // hetvAdAviti // 'o hetutAcchIlyAnulomyeSu' iti vihita ityarthaH / kathantIti // 'kRo hetu' ityasya aNA bAdhAt kSemakAra iti bhvitvym| khaci tu mum syAdityAkSepaH / smaadhtte| karmaNazzeSatveti // tathAca karmopapadAbhAvAt aNabhAve cAjiti bhAvaH / kSemakarIti tu gaurAditvAt GISilyAhuH / Azite // karaNe udAharati / A. zito bhavatyaneneti // bhAve udAharati / Azitasya bhavanamiti // saMjJAyAm // khajiti zeSaH / bhR, tR, va, ji, dhAri, sahi, tapi, dami, eSAmaSTAnAM samAhAradvandvAtpaJcamI / For Private And Personal Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 518 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta vizvaM bibhartIti vizvambharaH / vizvambharA / rathantaraM sAma / iha rathena taratIti vyutpattimAtraM, na tvavayavArthAnugamaH / patiMvarA kanyA / zatrujayo hastI / yugandharaH parvataH / zatrusahaH / zatruntapaH / arindamaH / damiH zamanAyAm , tena sakarmaka ityuktam / matAntare tu antarbhAvitaNyartho'tra damiH / 2964 / gamazca / (3-2-47) sutaGgamaH / 2965 / antAtyantAdhvadUrapArasarvAnanteSu DaH / (3-2-48) saMjJAyAmiti nivRttam / eSu gamerDa: syAt / DittvasAmarthyAdabhasyApi TerlopaH / antaM gacchatItyantaga ityAdi / 'sarvatrapannayorupasaGkhathAnam' (vA 2014) / sarvatragaH / pannaM patitaM gacchatIti pannagaH / pannamiti padyate: tAntaM kriyAvizeSaNam / 'uraso lopazca' (vA 2015) / urasA gacchatItyuragaH / 'suduroradhikaraNe' (vA 2016) / sukhena gacchatyatra sugaH / durgaH / 'anyatrApi dRzyata iti vaktavyam' (vA 2018) / grAmagaH / 'De ca vihAyaso vihAdezo vaktavyaH' (vA 2012)-vihagaH / vizvambhara iti // viSNoriyaM saMjJA / vizvambhareti // pRthivyA saMjJA iyam / rathantaramiti // tRdhAtoH khac / rathena taritRtvasya sAmAvizeSe asambhavAdAha / iheti // vRdhAtorudAharati / pativareti // zatruJjaya iti // jidhAtoH khac / dhArIti NyantagrahaNaM, tasyodAharati / yugandhara iti // yugaM dhArayatIti vigrahaH / 'khaci hrasvaH' ityupadhAhrasvaH, NilopaH / zatrusaha iti // zatrUn sahate iti vigrhH| hRsvAdi pUrvavat / evamapre'pi / zatruntapa iti // zatrUn tapatIti vigrahaH / arindama iti // ariSu nigrahaviSaye zAmyatItyarthaH / damiH zamanAyAmiti // 'damu upazame' iti dhAtupAThe upazamazabde zamerNyantAt ghaJ / tathAca dAmyatItyasya upazamayatItyarthAzrayaNAt sakarmakatvamiti mAdhavAdimate sakarmako'yamityarthaH / matAntare tviti // 'damu upazame' ityupazamArthasya damerakarmakatvAmeti haradattAdibhiruktamityarthaH / gamazca // saMjJAyAM khajiti zeSaH / antAtyanta // ityAdi vyaktam / sarvatrapannayoriti // sarvatrazabde pannazabde copapade gamerDasyopasaGkhathAnamityarthaH / urasa iti // urasi upapade gameDaH urazzabdAntyasya lopazceti vaktavyamityarthaH / suduro. riti // su dur anayorupapadayorgamerDaH syAt adhikaraNe vAcye ityarthaH / anyatrApi dRzyata iti // anyeSvapyupapadeSu anyebhyo'pi dhAtubhyaH Do dRzyate ityarthaH / anenaiva siddhe 'sarvatrapannayoH' ityAdi prapaJcArthameva / evaJca 'saptamyAanerDaH' ityatrApi 'anyeSvapi dRzyate' iti prapazcArthameva / De ceti // vihAyaso viha cetyuktasya khajviSayatvAdidaM vacanam / vihaga For Private And Personal Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 519 ___ 2966 / AziSi hnH| (3-2-49) zatru vadhyAcchatruhaH / 'AziSi' kim / zatrughAtaH / 'dArAvAhano'Nantasya ca Ta: saMjJAyAm' (vA 2019) / dAruzabda upapade AGapUrvAddhanteraNa TakArazcAntAdezo vaktavya ityarthaH / dArvAghATaH / 'cArau vA' (vA 2020) / cArvAghATa:-cArvAghAta: / 'karmaNi sami ca' (vA 2021) / karmaNyupapade sampUrvAddhanteruktaM vetyarthaH / varNAnsaMhantIti varNasaGghATa: / padasaGghATaH / varNasaGghAta: / padasaGghAtaH / 2967 / ape kleshtmsoH| (3-2-50) apapUrvAddhanterDa: syAt / anAzIrarthamidam / klezApahaH putraH / tamo'pahaH sUryaH / 2968 / kumArazIrSayoNiniH / (3-2-51) kumAraghAtI / zirasaH zIrSabhAvo nipAtyate zIrSaghAtI / 2969 / lakSaNe jAyApatyoSTak / (3-2-52) hanteSTaksyAllakSaNavati kartari / jAyAno nA / patighnI strI / 2970 / amanuSyakartRke ca / (3-2-53) iti // khaci tu mumi vihaGgama iti rUpam / AziSi hanaH // karmaNyupapade hantaDa: syAt AziSi gamyAyAmityarthaH / zatrughAta iti // AzIrabhAvADDAbhAve aN 'hanasta' iti tatvam / dArAvAhana iti // vArtikamidam / dArau, AhanaH aN antasyeti cchedaH / aNsanniyogena TatvavidhAnArthamidam / cArau veti // vArtikamidam / cAruzabda upapade AGpUrvAddhanteH aN antasya TaH vA syAdityarthaH / karmaNi sami ceti // vArtikamidam / uktaM veti // aN antasya TaH ityarthaH / cArAvityasyAnuvRttinivRttaye karmaNItyuktiH / ape klezatamasoH // 'AziSi hanaH' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / anAzIrarthamiti // kumArazIrSayorNiniH / anayorupapadayoH hanteNiniH syaadityrthH| nakArAdikAra uccAraNArthaH / lakSaNe / / lakSaNavatIti / / sUtre lakSaNazabdaH arzaAdyajanta iti bhAvaH / jAyAno neti // jAyAhananasUcakalakSaNavAn puruSa ityarthaH / 'gamahana' ityupadhAlopaH / patighnI strIti // patihananasUcanalakSaNavatItyarthaH / TittvAt GIp / amanuSya // amanuSyakartRke dhAtvarthe vartamAnAddhanteH karmaNyupapade TagityarthaH / jAyAnastilakAlaka iti // tilAkRtikRSNabindurityarthaH / pUrvasUtrasya lakSaNavati kartari For Private And Personal Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 520 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta jAyAghnastilakAlakaH / patighnI pANirekhA / pittanaM ghRtam / 'amanuSya-' iti kim / AkhughAta: zUdraH / atha kathaM 'balabhadraH pralambanaH, zatrughnaH, kRtaghnaH' ityAdi / mUlavibhujAditvAtsiddham / coraghAto nagaraghAto hastIti tu bAhulakAdaNi / ___ 2971 / zaktau hstikvaattyoH| (3-2-54) hanteSTaksyAcchaktau dyotyAyAm / manuSyakartRkArthamidam / hastighno naa| kavATaghnazvoraH / kapATeti pAThAntaram / 2972 / pANighatADaghau shilpini| (3-2-55) hanteSTakTilopo ghatvaM ca nipAtyate pANitADayorupapadayoH / pANighaH / tADaghaH / zilpini' kim / pANighAta: / tADaghAtaH / 'rAjagha upasaGkhathAnam' (vA 2022) / rAjAnaM hanti rAjaghaH / 2973 / ADhyasubhagasthUlapalitanamAndhapriyeSu cvyartheSvaccau kRJaH karaNe khyun / (3-2-56) eSu cvyartheSvaccyanteSu karmasUpapadeSu kRtraH khyunsyAt / anADhyamADhyaM kurvantyanena ADhyaMkaraNam / acvau kim / ADhyIkurvantyanena / iha pratiSedhasAma AllyuDapi neti kAzikA / bhASyamate tu lyuT syAdeva / acvAvityuttarArtham / pravRttirityArambhaH / atha kathamiti // pralambaghnAdau hantermanuSyakartRkatayA ttko'smbhvaadityaakssepH| samAdhatte / mUlavibhujAditvAtsiddhamiti / / kapratyayeneti bhaavH| nanu coraghAto hastItyAdi katham / amanuSyakartRkatvena hanteSTako durvAratvAdityata aah| coraghAta ityAdI. ti // bAhuLakAdaNIti // 'kRtyalyuTo bahuLam' iti bahuLagrahaNAdaNi samAdheyamiti bhAvaH / zaktI hastikavATayoH // hastighna iti // hastinaM hantuM zakta ityarthaH / evaM kavATaghnaH / pANighatADaghau / pANinA hantIti paannighH| tADa: tADanaM tena hantIti tADaghaH / mallAdiH / rAjagha upasaGkhayAnamiti // rAjaghazabde uktanipAtanasya upasaGkhyAnamityarthaH / ADhyasubhaga // Abya, subhaga, sthUla, palita, nagna, andha, priya, eSAM saptAnAM dvandvAtsaptamI / khyun syAditi // karaNe vAcye iti zeSaH / 'karaNAdhikaraNayozca' iti lyuDapavAdo'yam / kartarIti tu atra na sambadhyate / ADhyaGkaraNamiti // rAjAdyanuvartanamiti zeSaH / kRSaH khyun anAdezaH, 'aruSidajantasya' iti mum / subhagaGkaraNamityAdyapyudAhAryam / ADhyIkurvantyaneneti / atra ccipratyayasatvAt na khyunniti bhaavH| nanu lyuDapavAdabhUtakhyunabhAvapakSe utsargabhUto lyuT kuto netyata Aha / iheti // For Private And Personal Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 521 2974 / kartari bhuvaH khiSNuckhuko / 3-2-57) ADhyAdiSu vyartheSvaccyanteSu bhavateretau staH / anADhyaH ADhyo bhavatIti ADhyambhaviSNuH / ADhyambhAvukaH / spRzo'nudake kin' (sU 432) / ghRtaspRk / karmaNIti nivRttam / mantreNa spRzatIti mantraspRk / 'RtvigdadhRksragdiguSNigaJcuyujikruJcAM ca' (sU 373) vyAkhyAtam / 'tyadAdiSu dRzo'nAlocane kaJca' (sU 429) / 'samAnAnyayozceti vAcyam' (vA 2029) / sadRk-sadRza: / anyAdRk-anyAdRzaH / 'kso'pi vAcyaH' (vA 2030) / tAdRkSaH / sadRkSaH / anyaadRkssH|| 2975 / satsUdviSadruhaduhayujavidabhidacchidajinIrAjAmupasarge'pi kvim / (3-2-61) yadi lyuDapavAdakhyunabhAve utsargabhUto lyuT syAt , tadA khyunvidhiranarthakaH syAt / cyante upapade khyunlyuToH rUpe vizeSAbhAvAt / naca khyuni mum , lyuTi tadabhAvaH ityasti vizeSa iti vAcyam / ccipratyayAntasyAvyayatvena khyuni satyapi mumabhAvAt / 'arurdviSadajantasya' ityatrAnavyayasyetyanuvRtteH / evaJca 'acvau' iti ccyante upapade khyunaH pratiSedhasAmarthyAt khyunabhAve lyuDapi neti vijJAyata iti kAzikAmatamityarthaH / evaJca 'acyau' iti ccyante upapade khyunpratiSedhaH khyunabhAvapakSe lyuDabhAvArtha iti sthitam / bhASyamate tviti // bhASye "khyuni cvipratiSedhAnarthakyam / lyuTakhyunoravizeSAt / mumarthamiti cenna, avyayatvAt " ityAdisandarbheNa acvigrahaNaM khyunvidhau pratyAkhyAya 'accI' ityuttarArthamityuktam / tanmate tu ccyante upapade khyunA mukte lyuT syAdevetyarthaH / kartari bhuvaH / / khiSNuci khacAvitau / khukabhi khAvitau / AvyambhaviSNuriti // anADhyaH Anyo bhavatIti vigrahaH / AtyambhAvuka iti // bhittvAdRddhiH / karaNagrahaNAnuvRttinivRttaye kartRgrahaNam / khiSNuci ikArastu vyartha eva / iTA siddheH / acvau kim / aabyaabhvitaa| spRzo'nudake kinniti // vyAkhyAta halantAdhikAre / nivRttamiti // atra vyAkhyAnameva zaraNam / samAnAnyayozceti // anayorupapadayoH dRzaH kvinkanAvityarthaH / sadRk-sadRza iti // samAno dRzyate iti na vigrahaH / kartathaiva kvinvidhAnAt / kintu karmakartari kvinkau / samAnaH pazyatIti viprhH| samAnatvena jJAnaviSayo bhavatItyartha iti bhASye spaSTam / 'dRgzavatuSu' iti samAnasya sabhAvavikalpaH / tatra 'vibhASodare' ityataH vibhASAnuvRtteH samAnahak sadRk samAnadRzaH sadRzaH iti bhASyAca / anyAdagiti // 'A sarvanAmnaH' ityAtvam / kso'pIti // tyadAdiSu samAnAnyayozca dRzeH kso'pi vAcya ityarthaH / satsUdviSa // sad, sU, dviSa, duha, duha, yuja, vida, bhida, chida, ji, nI, rAj, eSAM dvandvAtpaJcamyarthe SaSThI / anupasarge ityasya nivRtyaiva siddha upasarge'pIti vacanam anyatra subbaNe upasargagrahaNaM neti jJApanArtham / 66 For Private And Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 522 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta ebhyaH kipsyAdupasarge satyasati ca supyupapade / ghusat / upaniSat / aNDasUH / prasUH / mitradviT / pradviT / mitradhruk / pradhruk / godhuk / pradhuk / azvayuk / prayuk / vedavit / nividityAdi / 'aMgragrAmAbhyAM nayate! vAcyaH' (vA 5064) / agraNI: / grAmaNIH / 2976 / bhajo NviH / (3-2-62) supyupasarge copapade bhajevi: syAt / aMzabhAk / prabhAk / 2977 / ado'nanne / (3-2-68) viT syAt / Amamatti AmAt / sasyAt / 'ananne' kim / annAdaH / __2978 / kravye ca / (3-2-69) adeviT / pUrveNa siddhe vacanamaNbAdhanArtham / kravyAt / AmamAMsabhakSakaH / kathaM tarhi 'kravyAdo'srapa AzaraH' iti / pakamAMsazabde upapade'N / upapadasya kravyAdezaH, pRSodarAditvAt / 2979 / duhaH kabdhazca / (3-2-70) kAmadudhA / tena 'vadassupi kyap ca' iti vidhirupasarge na bhavatIti bhASye spaSTam / zusaditi // divi sIdatIti vigrahaH / 'sAtpadAdyoH' iti na Satvam / pUrvapadAt' iti SatvaM tu na bhavati, tasya cchAndasatvAt / 'AditeyA diviSadaH' ityatra suSAmAditvAt SatvamityAhuH / upaniSaditi // 'sadiraprateH' iti sstvm| ityAdIti // kASTabhit, rajjucchit , zatrujit , atra 'hrasvasya piti' iti tuk| senAnIH, virAT / agragrAmAbhyAmiti // asamAnapadatvAdaprApte Natve vacanam / bhajo NviH // supyupapade bhajevirityarthaH / aMzabhAgiti // NittvAdupadhAvRddhiH / ado. 'nanne // viT syAditi // zeSapUraNamidam / annazabdabhinne supyupapade adeviT syAditi phalitam / 'janasanakhanakramagamo viTa' iti chAndasasUtrAdviDityanuvartate / sasyAditi // sasyamattIti vigrahaH / annAda iti // karmaNyaN / kravye ca // adevi Diti // zeSapUraNa midam / aNbAdhanArthamiti // kravye adeviDeva na tvaNityarthalAbhAditi bhAvaH / katha. ntahIti // kravye upapade adeviDeveti niyamAdaNo'sambhavAdityAkSepaH / samAdhatte / pakkamAMsazabda iti // tarhi pakvamAMsAda iti syAdityata Aha / upapadasya kravyAdeza iti // kuta ityata Aha / pRSodarAditvAditi // duhaH kabdhazca // supyupapade duheH kapsyAt prakRterghazcAntAdeza ityarthaH / kAmadugheti // dhanuriti zeSaH / kAmamapekSitandugdhe 1. 'pUrvapadAtsaMjJAyAmagaH' (sU 858) iti sUtreNeti bhAvaH / apUrvavacanatve tu 'grAmanayanasya' iti granthavirodhaH / For Private And Personal Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / raann| 2980 / anyebhyo'pi dRzyante / (3-2-75) chandasIti nivRttam / manin kanip vanip vic ete pratyayAH dhAtoH syuH| ___ 2981 / neDazi kRti / (7-2-8) vazAdeH kRta iNna syAt / za, suzarmA / prAtaritvA / 2982 / viDanoranunAsikasyA''t / (6-4-41) anunAsikasya AtsyAt / vijAyata iti vijAvA / oNa, avAvA / vic , roT / reT / sugaN / 2983 / vipca / (3-2-76) ayamapi dRzyate / 'satsUdviSa-' (sU 2975) iti tvasyaiva prpnycH| ukhAsat / parNadhvat / vAhabhraT / 2984 / antaH / (8-4-20) . padAntasyAniternasya NatvaM syAdupasargasthAnnimittAtparazcet / he prANa / iti vigrahaH / anyebhyo'pi dRzyante // 'vijupe chandasi' 'Ato maninkanibvanipazca' ityadhikAre idaM sUtram / nivRttamiti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / manini anyo nakAra it ikAra uccAraNArthaH / kvanipi vanipi ca pakAra it , ikAra uccaarnnaarthH| vici cakAra it , ikAra it / nevazi kRti // SaSThyarthe saptamyau / vazA kRdvizeSyate / tdaadividhiH| tadAha / vazAderiti // suzarmeti // zRdhAtormanin / prAtaritveti // iNdhAtoH kvanip / viDDanoranunAsikasyA''t // viDDanoriti saptamI / anunAsikasya Aditi chadaH / vijAveti // janervanip / janernakArasya aakaarH| savarNadIrghaH / avAveti // oNervanip / NakArasya AkAraH avAdezaH / vijiti // udAhriyate iti zeSaH / roT , reDiti // 'ruSa, riSa hiMsAyAm' vic / 'verapRktasya' iti valopaH / sugaNiti // gaNevic / vip ca // ayamapIti // sarvadhAtubhyassopapadebhyaH nirupapadebhyazca chandasi loke ca kip dRzyate ityrthH| nanvanenaiva siddhe 'satsUdviSa' iti sUtraM vyarthamityata Aha / satsUdviSeti // 'satsUdviSa' iti sUtrantu 'kkip ca' ityasyaiva prapaJca ityrthH| ukhAnaditi // ukhAyAstraMsata iti vigrahaH / sraMse: kkip , 'aniditAm' iti nalopaH, 'vasusraMsu' iti datvam / evaM parNadhvat / parNAt dhvaMsata iti vigrahaH / vAhabhraDiti // vAhAt bhrazyati iti vigrhH| vrazcAdinA SaH / antaH // 'aniteH' iti sUtramanuvartate, 'raSAbhyAM no NaH' iti ca / antaH iti SaSThyarthe prthmaa| padasyAnto vivakSitaH / upasargAdasamAse'pi' ityataH upasargAdityanuvartate / tadAha / padAntasyetyAdinA // he prANiti // prapUrvAdaneH kvibantAt sambodhanaikavacanasya halDayAdilopaH, nasya NaH / nalopastu na, For Private And Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 524 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 'zAsa it-' (sU 2486) itIttvam / mitrANi zAsti mitrazIH / 'AzAsaH ko upadhAyA ittvaM vAcyam' (vA 4070) / AzIH / ittvottve / gI: / puuH| 2985 / ismantrankviSu ca / (6-4-97) eSu chAdehrasva: syAt / tanucchat / 'anunAsikasya ki-' (sU 2666) iti dIrghaH / 'mo no dhAtoH' (sU 341) / pratAn / prazAn / 'clo:-' (sU 2561) ityUTha / akSayUH / 'jvaratvara-' (sU 2654) ityUTha / jUH / jUrau / jUraH / tUH / sraH / UTha, vRddhiH, janAnavatIti janauH / janAvau / janAvaH / mUH / muvau / muvaH / sumUH / sumvau / sumva: / 'rAllopaH' (sU 2655) / murchA, mUH / murau / muraH / dhurvI, dhUH / 'na GisambudhyoH' iti niSedhAt / mitrazIriti // mitrANi zAstIti vigrahaH / zAseH kvip 'zAsa idaGhaloH' ityupadhAyA ittvam , 'vorupadhAyAH' iti diirghH| mitraziSAvityAdau apadAntatvAnna dIrghaH / AzAsaH kAviti // 'AGaH zAsu icchAyAm' ityaatmnepdii| tasya 'zAsa idaGhaloH' iti ittvantu na bhavati / tatra parasmaipadina eva zAsergrahaNAt / anyathA AzAste ityAdAvapi ittvaaptteH| ataH AzAsaH kAviti vidhiH / ittvottve iti // gRdhAtoH kvipi, Rta ittve, raparatve, sorlope, 'vorupadhAyAH' iti dIrghe, gIriti rUpam / pRdhAtoH kvipi, 'udoSThyapUrvasya' iti RtaH uttve, raparatve, sulope, upadhAdIrgha pU: iti rUpamityarthaH / ismannan // is , man , tran , kvi, eSAzcaturNAndvandvaH / 'chAderdhe'dvathupasargasya' ityataH chAderiti 'khaci hasvaH' ityataH hrasva iti cAnuvartate / tadAha / eSu chAderiti // arthAdAkArasyeti gamyate / alo'ntyaparibhASAmAzritya ikArasya hrasvavidhau prayojanAbhAvAt / evaJca 'UdupadhAyAH' ityataH upadhAyA iti nAnuvartanIyam / Nyantasya chAderdakAropadhatvAt / is chadiH, man chadma, tran chattram / kvau udAharati / tanucchaditi // tanuM chAdayatIti vigrhH| atha tanezzamezca kvipi vizeSamAha / anunAsikasyeti // akSayUrityatra Aha / cchoriti // akSadIvyatIti vigrahe didhAtoH kvipi vakArasya UThi ikArasya yaNiti bhAvaH / jvareti // jvaradhAtoH kvipi akAravakArayorekasmin UThi jUriti rUpam / evaM tvareH tUriti rUpam / triveH vipi ikAravakArayorUThi sUriti rUpam / avadhAtoH kvipi akAravakArayorUThi Uriti rUpam / vRddhiriti // janAnavatIti vigrahe, aveH kvipi, akAravakArayorUThi, jana U iti sthite, AdguNaM bAdhitvA 'etyedhatyUThasu' iti vRddhiraukArAdeza ityarthaH / mUriti // maveH vipi, akAravakArayorUTha / sumyau, sumvaH iti // anekAntvAt gatipUrvatvAcca yaNiti bhAvaH / rAditi // murchAdhAtoH kvipi 'rAllopaH' iti chakArasya lope sulopa 'voH' iti dIrgha mUriti rUpam / murau, muraH iti // apadAntatvAnopadhAdIrghaH / dhurvIti // dhurvAdhAtoH For Private And Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 525 2986 / gamaH kvau / (6-4-40) anunAsikalopa: syAt / aGgagat / 'gamAdInAmiti vaktavyam' (vA 4076) / purItat / saMyat / sunat / 'U ca gamAdInAmiti vaktavyaM lopazca' (vA 4073-74) / agregUH / agrebhrUH / 2987 / sthaH ka ca / (3-2-77) cArikap / zaMsthaH / zaMsthAH / 'zamidhAto:--' (sU 2928) ityacaM bAdhituM sUtram / 2988 / supyajAtau NinistAcchIlye / (3-2-78) ajAtyarthe supi dhAtoNiniH syAttAcchIlye dyotye / uSNabhojI / zItabhojI / 'ajAtau' kim / brAhmaNAnAmantrayitA / 'tAcchIlye' kim / kvipi rAllopaH' iti vakArasya lope sulope voH' iti dIrgha dhUriti rUpamiti bhAvaH / gamaH kvau / anunAsikalopaH syAditi // zeSapUraNamidam / 'anudAttopadeza' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / jhalAdipratyayaparakatvAbhAvAt anudAttopadezetyaprAptau vacanam / aGgagaditi // aGgAkhyaM dezaM gacchatIti vigrahaH / kvipi makAralope tuk / evaM vaGgagatkaliGgagadityAdi / gamAdInAmiti // kAvanunAsikalopa iti zeSaH / purItaditi // puriH hRdayAkhyaH mAMsakhaNGavizeSaH / tantanoti AcchAdayatIti vigrahaH / hRdayakamalAcchAdako medovizeSaH / 'purItadA hi hRdayamAcchAdyate" iti zrutiriti karkibhASyam / tane: kvipi nakAralope tuk / 'nahivRtivRSi' iti pUrvapadasya dIrghaH / saMyaditi // yameH vip / malope tuk / sunaditi // namaH kvipi malopa tuk / U ceti // gamAdInAmupadhAyAH UbhAvazceti vaktavyamityarthaH / lopazceti // cakArAdanunAsikalopaH samuccIyate iti bhAvaH / agregariti // agre gacchatIti vigrahaH / gamerakArasya UbhAvaH malopazca 'tatpuruSe kRti bahuLam ' ityaluk / agreriti // bhramerakArasya UbhAvaH, malopazca / sthaH ka ca // ketyavibhaktikam / stha iti paJcamyantam / cAt kviviti // upasarge anupasarge ca subante upapade sthAdhAtoH kapratyayaH syAt kvip ceti phalitam / zaMstha iti / / zamityavyayaM sukhe / tatpUrvAt sthAdhAtoH kapratyaye Ato lopaH / zaMsthA iti / / kvipi rUpam / sukhaM sthApayatItyarthaH / tiSThatirantarbhAvitaNyarthaH / zaMsthA iti bhAdhyaprayogAt pRSodarAditvAcca 'ghumAsthA' iti Ittvanna / kecittu kaceti cakArAt vijavAnukRSyate ityAhuH / nanu 'supi sthaH' iti kapratyaye 'vip ca' iti kvipi ca siddhe kimarthamidamityata Aha / zamidhAtorityacamiti // anyathA dhAtugrahaNasAmarthyAt kRo hetvAdiSu Tapratyayamiva zampUrvAt sthAdhAtoH kaM kvipaJca acpratyayo bAdheteti bhAvaH / supyajAtau NinistAcchIlye // 'supi sthaH' ityataH supItyanuvRttau punaH sugrahaNamupasarge'pi vidhAnArtham / anyathA 'Ato'nupasarge' ityataH anupasarge ityanuvarteta / For Private And Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 526 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta uSNaM bhuGkte kadAcit / iha vRttikAreNopasargabhinna eva supi Niniriti vyAkhyAya 'utpratibhyAmAGi sarterupasaGghayAnam' iti paThitam / haradattamAdhavAdibhizca tadevAnumRtam / etacca bhASyavirodhAdupekSyam / prasiddhazvopasarge'pi NiniH / 'sa babhUvopajIvinAm' anuyAyivarga:' / 'patatyadho dhAma visAri' / 'na vaJcanIyA: prabhavo'nujIvibhiH' ityAdau / 'sAdhukAriNyupasaGghayAnam' (vA 2038) 'brahmaNi vadaH' (vA 2039) atAcchIlyArtha vArtikadvayam / sAdhudAyI / brahmavAdI / 2989 / kartaryupamAne / (3-2-79) Nini: syAt / upapadArthaH kartA pratyayArthasya karturupamAnam / uSTra iva krozati uSTakrozI / dhvAGkarAvI / atAcchIlyArtha jAtyarthaM ca sUtram / 'kartari' kim / apUpAniva bhakSayati mASAn / ' upamAne' kim / uSTraH krozati / 2990 / vrate / (3-2-80) Nini: syAt / sthaNDilezAyI / tadbhunayannudAharati / uSNabhojIti // uSNabhojanazIla ityarthaH / upasargabhinna eveti // anupasarga ityanuvartate / sugrahaNantu 'satsUdviSa' iti sUtrAt upasarge'pItyanuvRttinivRttaye iti bhAvaH / utpratibhyAmiti // utpratibhyAmpare ADi prayujyamAne sati tatpUrvAtsarteNinerupasaGkhyAnamiti tadarthaH / udAsAriNI pratyAsAriNItyudAharaNam / bhASyavirodhAditi // sugrahaNamupasargagrahaNAnuvRttinivRttyartham / upasarge anupasarge ca subante upapade dhAtoNinirityeva bhASye udAhRtatvAditi bhAvaH / tathAca 'utpratibhyAmAGi sarteH' iti vacananAdartavyam / bhASye tatpAThastu prAkSipta eveti bhAvaH / ata eva 'anugAdinaH' iti sUtraprayogazca saGgacchate iti jJeyam / upasargabhinna eva supi Niniriti mataM ziSTaprayogaviruddhaJcetyAha / prasiddhazcopasarge'pi Niniriti // ityAdAvityatrAnvayaH / sAdhukAriNIti // kRJgrahaNaM . sarvadhAtUpalakSaNam / sAdhukArItyAdizabdaviSaye tatsiddhyartha NinerupasaGkhyAnamityarthaH / sAdhuzabde upapade dhAtorNiniriti yAvat / bhASye sAdhukArI sAdhudAyItyudAharaNAt / brahmaNi vada iti // NinerupasaGkhyAnamiti zeSaH / nanu 'supyajAtau' ityeva siddhe kimarthamidaM vArtikamityata Aha / atAcchIlyArthamiti // sAdhudAyIti // Ato yuk / brahmavAdIti // brahma vedaH / kartaryupamAne // katurupamAnamiti // cedityadhyAhAryam / nanu 'supyajAto' iti siddhe kimarthamidamityata Aha / atAcchIlyArthamiti // vrate // NiniH syAditi // supyupapade NiniH syAt For Private And Personal Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 527 2991 / bahulamAbhIkSNye / (3-2-81) paunaHpunye dyotye supyupapade Nini: / kSIrapAyiNa: uzInarAH / 2992 / manaH / (3-2-82) supi manyateNiniH syAt / drshniiymaanii| __2993 / AtmamAne khazca / (3-2-83) svakarmake manane vartamAnAnmanyate: supi khaz syAt / cANiniH / paNDitamAtmAnaM manyate paNDitammanya:-paNDitamAnI / 'khityanavyayasya' (sU 2743) / kAliMmanyA / 'anavyayasya' kim / divaamnyaa| 2994 / ica ekAco'mpratyayavacca / (6-3-68) ijantAdekAco'msyAtsa ca vAdyamvatkhidante pre| 'auto'mzaso:' (sU 285) gAmmanyaH / 'vAmzaso:' (sU 302) / striyammanyaH / strImmanyaH / vrate gamye iti yAvat / sthANDalezAyIti // 'tatpuruSe kRti bahuLam ' ityaluk / bahuLamAbhIkSNye // jAtAvapyupapade prAptyarthamidam / tat dhvanayannudAharati / kSIrapAyiNa iti // manaH // devAdikasyaiva manergrahaNaM na tu tAnAdikasya, bahuLagrahaNAnuvRtteH / tadAha / supi manyateriti // manutergrahaNe tu bAdhakamuttarasUtre vakSyate / AtmamAne khazca // AtmanaH svasya mAnaH mananam AtmamAnaH / tadAha / svakarmake manane iti / paNDitammanya iti // khazaH zittvena sArvadhAtukatvAt zyan / khitvAt 'arurdviSat' iti mum / tAnAdikasya manergrahaNe tu uvikaraNaH syAt / kAlImAtmAnammanyate ityarthe khazi zyani kRte aah| khityanavyayasyeti // 'striyAH puMvat' iti puMvattvaM bAdhitvA paratvAdrasvaH ityarthaH / divAmanyeti // adhikaraNazaktipradhAnasyApi divAzabdasya vRttiviSaye karmatvaM bodhyam / ica ekaacH|| ekAcaH amiti chedaH / am ca am cetyekazeSaH / ekaM vidheyasamarpakam / ica ekAco. 'miti prathamaM vAkyam / ica ityekAca iti ca paJcamI / 'aluguttarapade' ityuttarapadAdhikArAt AkSiptampUrvapadam icA vizeSyate / tadantavidhiH / tadAha / ijantAdekAco'm syAditi // mumo'pavAdaH / dvitIyam ampadampratyayavadityekadezena pratyayena samAnAdhikaraNaM sambadhyate / asAmarthe'pi vatipratyaya ArSaH / ampratyayavaditi dvitIyaM vAkyaM smpdyte| svAdipratyayeSu yat dvitIyaikavacanaM tadevAtra amiti vivakSyate, vyAkhyAnAt / tadAha / sa ca svAdyamvaditi // etatsarvaM bhASye spaSTam / khidante pare iti // khidante uttarapade parata ityarthaH / 'khityanavyayasya' ityataH khitItyanuvartate iti bhAvaH / ampratyayavadityatidezasya pryojnmaah| autozasoriti // gAmmanya iti // gAmAtmAnaM manyate ityarthe maneH khazi zyan , supo luk , gozabdAdam , ampratyayavadityatidezAt makArasya 'na vibhaktau ' iti nettvam / 'automzasoH' For Private And Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 528 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta nU, narammanyaH / bhuvammanyaH / zriyamAtmAnaM manyate zrimanyaM kulam' / bhASyakAravacanAcchrIzabdasya hrasvo mumamorabhAvazca / __ 2995 / bhUte / (3-2-84) adhikAro'yam / vartamAne laT' (sU 2151) iti yAvat / ityokArasya AkAra iti bhAvaH / ampratyayavadityasya prayojanAntaramAha / vAMzasoriti // striyammanya iti // striyamAtmAnammanyate ityarthe maneH khazi zyan / supo luk / strIzabdAt 'vAmzasoH' iti iyavikalpaH / atra yakArAdakArazravaNArtham avidhiH / mumi tu akAro na zrUyeta / strImmanya iti // iyaGabhAvapakSe 'ami pUrvaH' / ampratyayavadityasya prayojanAntara maah| nR narammanya iti // nR ityavibhaktikam udAharaNe nRzabdasya samAvezasUcanArtham / naramAtmAnammanyate ityarthe maneH khaza , zyan , supo luk , nRzabdAdam ampratyayavadityatidezAt 'Rto'Gi' iti gunnH| atrApi rephAdakArazravaNArtha amvidhiH| mumi tvakAro na shruuyet| ampratyayavadityasya prayojanAntaramAha / bhuvammanya iti // bhuvamAtmAnammanyate ityarthe maneH khaz , zyan , supo luk / bhUzabdAdam , ampratyayavadityatidezAt 'Aci znudhAtu' ityuvaG / atidezAbhAve tu uvaG na syAt , tasyAjAdipratyaye vidhAnAt / zrimanyamiti // maneH khaz zyan / atra mananakriyAmprati kulatvena rUpeNa kulakartR, tasyaiva kulasya adhyAropitazrItvena rUpeNa karmatvaJceti sthitiH| evaJca zrIzabdasya nityastrIliGgasyApi kule lakSaNayA vRtternapuMsakatvam / "yatra hi prAtipadikasyaiva lakSaNA prasiddhA tatra pUrvaliGgatyAgaH / yathA prakRte zrIzabdaH / yatra tu padasya lakSaNA, na tatra pUrvaliGgatyAgaH / yathA gaGgAyAGkoSa ityAdau" iti 'yogAdAkhyAyAm' iti sUtre prakRtasUtre ca bhASyakaiyaTayomaryAdA sthitA / evaJca kALimmanyaM kulamityatra kALIzabdasya na strIliGgaparityAgaH, prayogAnusAreNa tatra padalakSaNAyA evAbhyupagamAt / zrimanyaM kulamityatra tu prayogAnusArAt zrIzabdasya prAtipadikasyaiva lakSaNeti pUrvaliGgaparityAgAt napuMsakaliGgatvamevAzrIyate / tatazca zrIzabdasyAtra napusakatvAt 'khityanavyayasya' iti bahiraGgaM bAdhitvA 'hrasvo napuMsake prAtipadikasya' iti hrasva eva nyAyyaH / mumapavAde 'ica ekAcaH' iti ami kRte tasya 'svamonapuMsakAt' iti luk / tathAca zrimanyaGkulamiti siddham / naca gAmmanya ityAdAvapi 'supo dhAtuprAtipadikayoH' iti luk syAditi vAcyam / 'ica ekAcaH' ityamaH 'supo dhAtu' iti lugapavAdatvAt / 'svamonapuMsakAt' iti lukastu nAyamamvidhirbAdhakaH / madhye'pavAdanyAyAt iti prakRtasUtre bhASyakaiyaTayoH spaSTam / tadAha / bhASyakAravacanAcchrIzabdasya hrasva iti // 'hrasvo napuMsake' ityaneneti shessH| mumamorabhAvazceti // mumapavAdasya amaH 'svamornapuMsakAt' iti luki sati tayoH prayogAbhAvaH phalatItyarthaH / bhUte // adhikAro'yamiti // dhAtorityadhikRtam / tatazca bhUtArthavRtterdhAtorityuttaratrAnu. vartate iti phalati / vartamAne iti // 'vartamAne laT' ityataH prAgityarthaH / atra For Private And Personal Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 529 2996 / karaNe yajaH / (3-2-85) karaNe upapade bhUtArthAdyajeNini: syaatkrtri| someneSTavAn somayAjI / agnissttomyaajii| 2997 / karmaNi hanaH / (3-2-86) pitRvyaghAtI / karmaNItyetat 'sahe ca' (sU 3006) iti yaavddhikriyte| 2998 / brahmabhrUNavRtreSu vip / (3-2-87) eSu karmasUpapadeSu hanterbhUte kvip syAt / brahmahA / bhrUNahA / vRtrahA / 'vip ca' (sU 2983) ityeva siddhe niyamArthamidam / brahmAdiSveva, hantereva, bhUta eva, kvibeveti caturvidho'tra niyama iti kAzikA / brahmAdiSveva kibeveti dvividho niyama iti bhASyam / __ 2999 / sukarmapApamantrapuNyeSu kRnyH| (3-2-89) sukarmAdiSu ca kRtraH kipsyAt / trividho'tra niyama iti kAzikA / sukRt / karmakRt / pApakRt / mantrakRt / puNyakRt / kibeveti niyamAtkarma vyAkhyAnameva zaraNam / karaNe yajaH // someneti // somAkhyalatAvizeSarasena yAgaM kRtvaanityrthH| somalatArasadravyakena yAgena apUrvamutpAditavAniti miimaaNskaaH| etacca dvitI. yasya dvitIye dravyasaMyogAcodanA pazusomayoH-ityadhikaraNe adhvaramImAMsAkutUhalavRttau prapaJcita. masmAbhiH / agniSTomayAjIti // agniSTomAkhyayAgena apUrvambhAvitavAnityarthaH / karmaNi hanaH // karmaNyupapade bhUtArthAt haneNiniH syAt / pitRvyaghAtIti // pitRvyaM hatavAnityarthaH / 'hanastaH' iti taH, 'ho hanteH' iti hasya ghaH / brahmabhrUNavRtreSu vip // pUrvasUtrAtkarmagrahaNAnuvRtterAha / karmasviti // hanterbhUte iti // bhUtArthavRtterhanterityarthaH / caturvidha iti // punarvidhAnalabdhasya evakArasya vinigamanAvirahAcaturvapi niveza iti bhAvaH / tatra brahmAdiSveva hanteriti niyamAtpuruSa hatavAnityatra na vip / brahmAdiSu hantereveti niyamAt brahma adhItavAnityatra na vip / brahmAdiSu hantebhUtakAle eveti niyamAt brahma hanti haniSyati vetyatra na kvip / brahma hatavAnityatra aN na bhavati, kintu 'brahmabhrUNa' iti kkibeva / niSThA tu bhavatyeva, sopapadapratyayasyaiva niyamena vyAvRtteH / dvividha iti // ubhayato niyamo'yam / brahmAdiSveveti kvibeveti ca bhASyamityarthaH / evaJca hantereva bhUta eveti niyamadvayamupekSyamiti bhAvaH / sukarma // su, karma, pApa, mantra, puNya, eSAM paJcAnAM dvandvaH / trividha iti // sukarmAdiSu bhUte kRJaH viveveti, sukarmAdiSu bhUte kRJa eva kvibiti, 67 For Private And Personal Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 530 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta kRtavAnityavANa na / kRJa eveti niyamAnmantramadhItavAnmantrAdhyAyaH / atra na kim / bhUta eveti niyamAnmantraM karoti kariSyati veti vivakSAyAM na kip / svAdiSveveti niyamAbhAvAdanyasminnapyupapade kip / zAstrakRt / bhASyakRt / 3000 / some suJaH / (3-2-90) somasut / caturvidho'tra niyama iti kAzikA / evamuttarasUtre'pi / 3001 / agnau ceH| (3-2-91) agnicit / 3002 / karmaNyagnyAkhyAyAm / (3.2-92) karmaNyupapade karmaNyeva kArake cinote: kipa syAt agnyAdhArasthalavizeSasyAkhyAyAm / zyena iva cita: zyenacit / 3003 / karmaNIni vikriyaH / (3-2-93) karmaNyupapade vipUrvAtkrINAterini: syAt / 'kutsitagrahaNaM kartavyam' (vA 2047) / somavikrayI / ghRtavikrayI / 3004 / dRzeH kvanip / (3-2-94) karmaNi bhUta ityeva / pAraM dRSTavAn pAradRzvA / sukarmAdiSu bhUta eva kRJa iti, trividha ityarthaH / aN neti // ktavatustu bhavatyeva, sopapadapratyayasyaiva niyamena vyAvRteriti bhAvaH / svAdiSveveti // sukarmAdiSu paJcasvityarthaH / some suJaH // some karmaNyupapade bhUte sunoteH kibityarthaH / caturvidha iti // pUrvavayAkhyeyam / evamiti // 'agnau ceH' ityuttarasUtre'pi caturvidho niyama ityarthaH / agnau ceH|| agnau karmaNyupapade bhUtArthavRttecinoteH vipsyAdityarthaH / agniciditi // agnyAkhyaM sthaNDilavizeSamiSTakAbhizcitavAnityarthaH / karmaNyagnyAkhyAyAm // karmaNItyanuvRttamupapadasamarpakam / atratyantu karmaNItyetatpratyayArthasamarpakam / tathA cAtra kartarIti na sambadhyate / tadAha / karmaNyupapade ityAdi // cinoteriti // bhUtArthAdityapi bodhyam / zyena iveti // zyenazabdaH zyenasadRze lAkSaNika iti bhAvaH / zyenAkRtika iAte yAvat / karmaNIni vikriyaH // ini ityavibhaktikam / vipUrvasya krIbdhAtorvikriya iti paJcamyantam / kutsiteti // kutsite karmaNyupapade uktavidhirbhavatItyarthaH / somavikrayIti // somadravyazca vikrIyamANaM vikretuH kutsAmAvahati, tadvikrayasya niSiddhatvAditi bhAvaH / dRzeH kvanip // 'Ato maninakkaninvanipazca, anyebhyo'pi dRzyante' ityeva kvanipi siddhe tatsahacarita. maninAdivyAvRttyarthamidam / sopapadANAdibAdhanArthazca / niSThA tu bhavatyeva, sopapadapratyayasyaivAtra For Private And Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / ___3005 / rAjani yudhikRtaH / (3-2-95) kanip syAt / yudhiranta vitaNyarthaH / rAjAnaM yodhitavAnrAjayudhvA / rAjakRtvA / 3006 / sahe ca / (3-2-96) karmaNIti nivRttam / sahayudhvA / sahakRtvA / 3007 / saptamyAM janerDaH / (3-2-97) sarasijam / mandurAyAM jAto manduraja: / 'GyApo:-' (sU 1001) iti dvasvaH / 3008 / pnycmyaamjaatau| (3-2-98) jAtizabdavarjite paJcamyante upapade janerDa: syAt / saMskArajaH / adRSTaja: / 3009 / upasarge ca saMjJAyAm / (3-2-99) 'prajA syAtsantatau jne'| 3010 / anau karmaNi / (3-2-100) anupUrvAjaneH karmaNyupapade DaH syAt / pumAMsamanurudhya jAtA pumanujA / 3011 / anyeSvapi dRzyate / (3-2-101) anyeSvapyupapadeSu janerDa: syAt / ajaH / dvijo brAhmaNaH / (brAhmaNajaH) apizabdaH sarvopAdhivyabhicArArthaH / tena dhAtvantarAdapi kArakAntareSvapi kacit / paritaH khAtA prikhaa| punaH vigrahaNena nivRtteH, pAraM dRSTavAn / rAjani yudhikRtaH // yudhi, kRJ anayossamAhAradvandvAtpaJcamI / kvanip syAditi // rAjani karmaNyupapade bhUtArthAyudheH kRazca kvanibityarthaH / nanu yudherakarmakatvAt tatra karmaNyupapade ityasya kathamanvaya ityata Aha / yudhirantarbhAviteti // rAjakRtveti // rAjAnaM kRtavAnityarthaH / sahe ca // sahazabde upapade yudhikRJbhyAM kvanibityarthaH / saptamyAJjanerDaH // saptamyante upapade janeH bhUtArthADu ityarthaH / sarasijamiti || DittvasAmarthyAdabhasyApi TerlopaH / 'haladantAt' iti 'tatpuruSe kRti' iti vA aluk / manduraja iti // "vAjizAlA tu mandurA" ityamaraH / paJcamyAmajAtau // janeriti // bhUtArthAditi zeSaH / saMskArajamiti // saMskArAjjAtamityarthaH / upasarge ca // janerDa iti shessH| saMjJAyAmiti samudAyopAdhiH / anau karmaNi // nanu janerakarmakatvAttatra karmaNyupapade ityarthasya kathamanvaya ityata Aha / pumAMsamanurudhyeti // anurudhya jananaM dhAtvartha iti bhAvaH / pumanujeti // puMs iti pUrvapade saMyogAntalopa iti bhAvaH / anyeSvapi dRzyate // aja iti // na jAta ityarthaH / dvijo brAhmaNa iti // dvirjAtaH ityarthaH / "mAturyadane jAyante dvitIyaM maiJjibandhanAt" ityAdismRteriti bhAvaH / apizabda iti // 'saptamyAJjanerDaH' ityAdisUtreSu DavidhiSu yAni vizeSaNAnyupAttAni For Private And Personal Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 532 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3012 / ktaktavatU niSThA / (1-1-26) .. etau niSThAsaMjJau staH / 3013 / niSThA / (3-2-102) bhUtArthavRtterdhAtoniSThA syAt / tatra 'tayoreva-' (sU 2833) iti bhAvakarmaNoH kta: / ' kartari kRt' (sU 2832) iti kartari ktavatuH / ukAvitau / snAtaM mayA / stutastvayA viSNuH / biSNurvizvaM kRtavAn / / 3014 / niSThAyAmaNyadarthe / (6-4-60) Nyadartho bhAvakarmaNI, tato'nyatra niSThAyAM kSiyo dIrghaH syAt / 3015 / kSiyo dIrghAt / (8-2-46) dIrghAtikSayo niSThAtasya na: syAt / kSINavAn / bhAvakarmaNostu kSita: kAmo mayA / ' zrayuka: kiti' (sU 2381) / zrita:-zritavAn / bhUta:-bhUta prakRtivizeSarUpANi bhUte kartarIti pratyayArthavizeSaNaJca tadatikamArtha ityarthaH / ktaktavatU niSThA // kta, ktavatu anayordvandvaH / niSThati pratyekAbhiprAyamekavacanam / niSThA // bhUte iti dhAtoriti cAdhikRtam / tadAha / bhUtArthetyAdi // bhAvakarmaNoH kta iti // tathAca ktapratyayaviSaye kartarIti na sambadhyate iti bhAvaH / kartari ktavaturiti // kRtyaktakhalAnAmeva bhAvakarmaNorvidhAnAditi bhAvaH / 'tayoreva kRtyakta' ityatra 'laH karmaNi' ityasmAt sakarmakebhyaH karmaNi kartari ca akarmakebhyo bhAve kartari cetyanuvartate / tatazca akarmakebhyo bhAve ktaH, sakarmakebhyastu karmaNIti vyavasthA labhyate iti matvA udAharati / snAtammayeti // akarmakatvAt bhAve ktaH / stutastvayA viSNuriti // sakarmakatvAt karmaNi ktaH / kartari ktavatumudAharati / viSNurvizvaM kRtavAniti // niSThAyAmaNyadarthe // Nyadartho bhAvakarmaNI iti // 'RhaloH' iti NyataH kRtyasaMjJakasya tayoreveti bhAvakarmaNoreva pravRtteriti bhAvaH / tato'nyatreti // kartarItyarthaH / ktavatAviti phalitam / kSiyo dIrghaH syAditi // kSiya iti pUrvasUtramanuvartate / 'yupluvordIrghazchandasi' ityataH dIrgha iti ceti bhAvaH / kSiyo dIrghAt // dIrghAditi kSiyo vizeSaNam / tadAha / dIrghAt kSiya iti // dIrghAntAdityarthaH / niSThAtasya na iti // 'radAbhyAm' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / kSINavAniti // kSi. dhAtoH kartari ktavatuH, 'niSThAyAmaNyadarthe ' iti dIrghaH, takArasya natvam , SAtparatvANNaH / kSitaH kAmo mayeti // kSapita ityarthaH / 'kSi kSaye' ityasmAt antarbhAvitaNyarthAtkarmaNi taH / bhAve tu kSitaM kAmenetyudAhAryam / atra NyadarthayorbhAvakarmaNorvihite kte dIrgho na bhavati, aNyadartha ityukteH| dIrghAntatvAbhAvAt 'kSiyo dIrghAt' iti natvaM na / yukaH kitIti // For Private And Personal Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 533 vAn / kSutaH / 'UrNoternuvadbhAvo vAcyaH' (vA 1751) / tena ekActvAnneT / Urguta: / nutaH / vRtaH / 3016 / radAbhyAM niSThAto naH pUrvasya ca dH| (8-2-42) rephadakArAbhyAM parasya niSThAtasya naH syAt / niSThApekSayA pUrvasya dhAtokArasya ca / zU 'Rta it-' (sU 2390) / raparaH, Natvam / zIrNaH / bahiraGgatvena vRddharasiddhatvAnneha / kRtasyApatyaM kArti: / bhinnaH / chinnaH / 3017 / saMyogAderAto dhaatorynnvtH| (8-2-43) niSThAtasya na: syAt / drANaH / styAna: / glAnaH / 3018 / lvAdibhyaH / (8-2-44) ekaviMzatehlAdibhyaH prAgvat / lUnaH / jyA, 'grahijyA' (sU 2412) / jInaH / 'dugvordIrghazca' (vA 4832) / 'du gatau' / dUna: / 'Tu du upatApe' zrita ityAdI iniSadhasmArakamidam / kSuta iti // 'Tu kSu zabda' asmAt ktaH / nanu Urguta iti katham / anekAckatvena 'zrayukaH' iti niSedhasyApravRtterityata Aha / Uoternuvaditi // vArtikamidam / radAbhyAm / radAbhyAmityakArAvuccAraNArtho / tdaah| rephdkaaraabhyaamiti|| niSThAyAH t niSThAt , tasya niSThAta iti vigrahaH / tadAha / niSThAtasyeti // niSThAtakArasye. tyarthaH / nassyAditi // nkaarssyaadityrthH| sUtre na iti prathamAntam / akAra uccAraNArthaH / dakArasya ceti // nakAra ityanuSajyate / sUtre daH iti SaSThyantamiti bhaavH| caritam uditam ityatra tu natvanna / niSThAtakArasya iTA vyavahitatvena radAbhyAM paratvAbhAvAt / rephAtparasyodAharati / zR iti // zRdhAtoH ktapratyayasUcanamidam / nanu kRtasyApatyakArtiH / ata ina , AdivRddhiH, raparatvam / atra niSThAtakArasya rephAt parasya natvaM syAdityata Aha / bahiraGgatvenati / / dAtparasyodAharati / bhinnam, chinnamiti / atra niSThAtakArasya dhAtvantadakArasya ca natvamiti bhAvaH / saMyogAdeH // niSThAtasya nassyAditi // zeSapUraNamidam / drANa iti // 'drA kutsAyAGgatau ' asmAt ktaH, natvam , Natvam / glAna iti // 'glai harSakSaye' 'AdecaH' ityAttve natvam / lvaadibhyH|| ekaviMzateriti // krayAdiSu pvAdayo dvAviMzatiH, teSu AdyampUjaM vihAya lvAdibhyaH ekaviMzaterityarthaH / jyeti // dhAtusUcanam / ahijyeti // samprasAraNasUcanam / jIna iti // jyA ta iti sthite 'saMyogAdeH' iti niSThAnatvasyAsiddha. tvAt tataH prAgeva samprasAraNe pUrvarUpe ca kRte AtaH paratvAbhAvAt 'saMyogAderAtaH' iti natvasyAprAptAvanena natvam / dugvordIrghazceti // vArtikamidam / du gu AbhyAmparasya niSThAtasya natvaM prakRtedIrghazca ityarthaH / 'mRdutayA dunayA' iti mAghakAvya dutazabdaM sAdhayitumAha / Tu du For Private And Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta ityayaM tu na gRhyate, sAnubandhakatvAt / 'mRdutayA dutayA' iti mAghaH / gUnaH / 'pUjo vinAze' (vA 4833) / pUnA yavAH / vinaSTA ityarthaH / pUtamanyat / 'sinote sakarmakartRkasya' (vA 4834) / sino prAsaH / 'pAsa' iti kim / sitA pAzena sUkarI / karmakartRkasya' iti kim / sito grAso devadattena / 3019 / oditazca / (8-2-45) bhujo, bhumaH / 'Tu o zvi', ucchUnaH / o hAk , prahINa: / 'svAdaya oditaH' ityuktam / sUna:-sUnavAn / dUna:-dUnavAn / odinmadhye DIGaH pAThasAmarthyAnneT , uDDInaH / 3020 / dravamUrtisparzayoH zyaH / (6-1-24) dravasya mUrtI kAThinye sparze cArthe zyaiGaH samprasAraNaM syAnniSThAyAm / 3021 / zyo'sparze / (8-2-47) upatApe ityAdi / gUna iti // gudhAtoH kte dIrghaH / pUjao vinAze iti // vArtikamidam / vinAzArthAt pUjaH parasya niSThAtasya natvamityarthaH / sinoriti // vArtikamidam / kamaiva kartA karmakartA, grAsaH karmakartA yasya saH grAsakarmakartRkaH tasmAt 'SiJ bandhane' ityasmAtparasya niSThAtasya ntvmityrthH| oditazca // okAreto dhAtoH parasya niSThAtasya natvamityarthaH / bhugna iti // natvasyAsiddhatvAt jasya pUrvaddutvam / tato natvam / ucchrana iti // utpUrvAt 'Tu o zvi' iti dhAtoH ktaH, yajJAditvAtsamprasAraNam , pUrvarUpam , 'zvIditaH' iti neTa, hala iti dIrghaH, niSThAnatvam / prahINa iti // 'ghumAsthA' iti IttvaM, natvaM, 'kRtyacaH' iti Natvam / svAdaya iti // 'ghUG prANiprasave' ityAdyA nava dhAtavaH odita iti divAdigaNe uktamityarthaH / sUna iti // dhUGaH ktaH, natvaM 'zrayukaH kiti' iti iniSedhaH / dUna iti // 'dUG paritApe' asmAt ktaH, khAditvena oditvAnatvam / nanu 'DIGa vihAyasA gatau' ityasya uDDIna iti kathaM rUpaM, seTakatvAt ugantatvAbhAvena 'zrayukaH kiti' iti niSedhasyApravRtterityata Aha / odinmadhye DIGaH pAThasAmarthyAnneDiti // iTi sati niSThAtasya oditaH DIGaH paratvAbhAvAnnatvAprasaktestasya oditsu pATho vyarthaH syAdityarthaH / dravamUrti // 'zyaiGa gatau' ityasya kRtAtvasya zya iti sssstthii| dravamUrtizca sparzazceti vigrahaH / mUrtAvityasya vivaraNam / kAThinye iti // samprasAraNaM syAditi // 'dhyaGassamprasAraNam' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / tathAca zyai GaH kte Attve samprasAraNe pUrvarUpa zi ta iti sthite / zyo'sparza // zyaH asparze iti chedaH / dIrgha iti // natvAtprAgeva 'halaH' iti dIrgha ityucitam / natvasya For Private And Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 535 zyaiGo niSThAtasya na: myAdasparze'rthe / 'hala:' (sU 2559) iti dIrghaH / zInaM ghRtam | 'asparza' kim / zItaM jalam / 'dravamUrtisparzayoH' kim / saMzyAno vRzcika: zItAtsaGkucita ityarthaH / ___3022 / pratezca / (6-1-25) pratipUrvasya zyaH samprasAraNaM syAniSThAyAm / pratizIna: / ___ 3023 / vibhASAbhyavapUrvasya / (6-1-26) zyaH samprasAraNaM vA syAt / abhizyAnam-abhizInaM ghRtam / avazyAna:-avazIno vRzcika: / vyavasthitavibhASeyam / teneha na / samavazyAnaH / 3024 / aJco'napAdAne / (8-2-48) aJco niSThAtasya naH syAnna tvapAdAne / 3025 / yasya vibhASA / (7-2-15) yasya kvacidvibhASayeDrihitastato niSThAyA iNna syAt / 'udito vA' pAdikatvAt / zInaM ghRtamiti // ghanIbhUtamityarthaH / dhAtUnAmanekArthatvAt / yadyapi ghRte'pyanuSNaH zItasparzo'styeva / tathApi zItAkhyasparzavizeSaH eva vivakSitaH iti bhAvaH / asparza kimiti // zyaiGo niSThAtasya natvaM syAdityetAvadevAstvityarthaH / zItaJjalamiti // zItasparzavadityarthaH / atra 'dravamUrti' iti samprasAraNameva, na tu niSThAnatvamityarthaH / evaJca 'dravamUrtisparzayoH' ityasya sparze idamudAharaNam / 'zyo'sparza' ityasya tu pratyudAharaNamiti bodhyam / sUtrayoH sparzazabdaH pradhAnabhUne guNabhUne ca vartate / tatra guNabhUte vizeSyaninaH / zItAH ApaH zItaM jlmityaadi| yadA tu sparzavizeSo guNaH prAdhAnyena vivakSitaH tadA klIbatvameva / "zItaguNe" itymrH| samprasAraNavidhau pRcchati / dravamUrtisparzayoH kimiti // saMzyAna iti // atra sparzasyApratIteH na samprasAraNam / natvantu bhavatyeveti bhAvaH / pratezca // dravamUrtisparzAbhyAmanyatrApi samprasAraNaprAptyarthamidam / pratizIna iti // pratigata ityarthaH / atra 'zyo'sparza' iti natvam / vibhASA // zyaiGa iti zeSaH / samprasAraNaM vA syAditi // shesspuurnnmidm| dravamUrtisparzayornityaM samprasAraNe prApte tato'nyatAprApte vibhASeyam / abhizyAnaM dhRtamiti // atra dravamUrtI smprsaarnnviklpH| avazyAnaH-avazInaH vRzcika iti // atra dravamUrtisparzAbhAve'pi samprasAraNavikalpaH / samavazyAna ityatrApi samprasAraNavikalpamAzaGkaya Aha / vyavasthiteti // aJco'napAdAne / na tvapAdAne iti // apAdAnasamabhivyAhAre asatItyarthaH / yasya vibhASA // yasyeti / / yasmAdityarthaH / niSThAyA ina syAditi // 'zvIditaH' ityato niSThAyAmiti 'neDazi' ityato neDiti cAnuvartata iti bhAvaH / nanvacenityaM seTakatvAt kathantasya kvacidveTkatvamityata Aha / udito veti // For Private And Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta (sU 3328) iti ktvAyAM veTatvAdiha neT / samakta: / 'anapAdAne' kim / udaktamudakaM kUpAt / natvasyAsiddhatvAt 'vazva-' (sU 294) iti Satve prApte, 'niSThAdezaH SatvasvarapratyayeDDidhiSu siddho vAcyaH' (vA 4773) / vRkNaH / vRkNavAn / __ 3026 / pariskandaH prAcyabharateSu / (8-3-75) pUrveNa mUrdhanye prApte tadabhAvo nipAtyate / pariskandaH / 'prAcya-' iti kim / pariSkandaH-pariskandaH / parezca' (sU 2399) iti sstvviklpH| 'stanbheH' (sU 2272) iti Satve prApte / 3027 / pratistabdhanistabdhau ca / (8-3-114) atra SatvaM na syAt / 3028 / divo'vijigISAyAm / (8-3-49) divo niSThAtasya naH syAdavijigISAyAm / dyUna: / vijigISAyAM tu, dyUtam / 3029 / nirvANo'vAte / (8-2-50) samana iti // saGgata ityarthaH / sampUrvAt aJcudhAtoH kaH 'ArdhadhAtukasyeT' iti prAptasya iTo nissedhH| 'aniditAm' iti nalopaH / casya kutvm| udaktamudakaM kUpAditi // uddhRtamityarthaH / atrApAdAnasamabhivyAhArasatvAt natvanneti bhAvaH / 'o vrazcU chedane' sasya zcatvena nirdezaH, asmAtktaH, 'ahijyA' iti samprasAraNam , Udittvena veTakatvAdiha 'yasya vibhASA' iti neTa , casya kutvena kaH, 'oditazca' iti niSThAnatvaM, tasyAsiddhatvena jhalparatvAt 'skoH' iti salopaH, Natvam , vRkNa iti rUpamiti sthitiH| tatra natvasyAsiddhatvena jhalparatvAt 'vazva' iti SatvaM syAdityata Aha / niSThAdezaSSatveti / / tathA ca 'vazcabhrasjasRjamRjayajarAjabhrAjacchazAM SaH' iti Satve kartavye natvasyAsiddhatvAbhAvena jhalparakatvAbhAvAnna SatvamityarthaH / svarapratyayeDidhiSUdAharaNAni bhASye spaSTAni / pariskandaH prAcyabharateSu // 'apadAntasya mUrdhanyaH' ityadhikAre idaM sUtram / pUrveNeti // 'parezva' iti pUrvasUtram / pareH parasya skandeH sasya So vA syAditi tadarthaH / tena Satvavikalpe prApte prAcyabharateSu SatvAbhAvo nipAtyata ityarthaH / pariskanda iti // paripUrvAt skanderniSThAyAstakAralopaH / divo // avijigISAyAmiti chedaH / dhUna iti // stuta ityarthaH / 'cchoH' ityUTha / vijigISAyAntu cUtamiti / dyUtasya vijigISayA pravRtteriti bhAvaH / nirvANo'vAte // kartA neti // nirityupasargapUrvo vAdhAturvinAze vartate, uparame ca / tasmin dhAtvarthe yadi vAyuH kartA tadA natvanetyarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 537 avAte iti cchedaH / niH pUrvAdvAtaniSThAtasya natvaM syAdvAtazcetkartA na / nirvANo'gnirmunirvA / vAte tu nirvAto vAtaH / 3030 / zuSaH kaH / (8-2-51) niSThAta ityeva / zuSkaH / 3031 / paco vaH / (8-2-52) pakaH / 3032 / kSAyo maH / (8-2-53) kSAmaH / 3033 / styaH prapUrvasya / (6-1-23) prAtstyaH samprasAraNaM syAnniSThAyAm / 3034 / prastyo'nyatarasyAm / (8-2-54) niSThAtasya mo kA syAt / prastIma:-prastItaH / 'prAt' kim / styAnaH / 3035 / anupasargAtphullakSIbakRzollAghAH / (8-2-55) bhi phalA, phullaH / niSThAtasya latvaM nipAtyate / ktavatvekadezasyApIdaM nipAtanamiSyate / phullavAn / kSIbAdiSu tu ktapratyayasyaiva talopaH / tasya nirvANo'gnirmuniti / / naSTaH uparataH iti krameNArthaH / 'gatyarthAkarmaka' ityAdinA kartari ktaH / nirvAto vAta iti // atra vAtasya kartRtvAnnatvanneti bhAvaH / 'nirvANo dIpo vAtena' ityatra tu vAtasya karaNatvena vivakSitatvAtkartRtvAbhAvAt natvanirvAhyam / bhAve tu nirvAtaM vAtena / zuSaH kH|| niSThAta iti // zuSaH parasya niSThAtasya kaH syAditi phalitam / paco vaH / / paceH parasya niSThAtasya vaH syAdityarthaH / pakva iti // vatvasyAsiddhatvAt kutvam / kSAyo maH // kSa kSaye' ityasmAt parasya niSTAtasya maH syAdityarthaH / kSAma iti // 'AdecaH' ityAtvam / 'gatyarthAkarmaka' iti kartari ktaH / kSINa ityarthaH / antarbhAvitaNyarthatve kSapita ityarthaH / styaH prapUrvasya // styai ityasya kRtAtvasya stya iti SaSThyantam / 'pyaGassamprasAraNam' ityatassamprasAraNamiti 'sphAyaH sphI' ityato niSThAyAmiti cAnuvartate / tadAha / prAdityAdi // samprasAraNe pUrvarUpe 'halaH' iti dIrgha prastI ta iti sthite prastyo'nyatarasyAm // prastya iti paJcamI / prapUrvAtstyaidhAtorityarthaH / niSThAtasya ma iti shessH| prastIma iti // saGghIbhUta ityarthaH / anupasargAt // ete nipAtyante upasargAt parA na cedityarthaH / latvamiti / / 'Aditazca' iti iDabhAvaH, 'caraphalozca' ityuttvaJca siddhamiti bhAvaH / 'phala niSpattau' ityasya tu nAtra grahaNam , iDabhAvasyApi nipAtyatvApatteH / nanu tavatuSatyaye phullavAniti katham / ktavatupratyaye ktasyAnarthakatvena phullazabdanAgrahaNAdityata Aha / For Private And Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 538 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta siddhatvAtprAptasyaiTo'bhAvazca nipAtyate / kSIbo mattaH / kRzastanuH / ullAgho nIrogaH / 'anupasargAt' kim / 3036 / Aditazca / (7-2-16) AkArato niSThAyA iNna syAt / ___ 3037 / ti ca / (7-4-89) caraphalorata utsyAttAdau kiti / praphultaH / prakSIbita: / prakRzitaH / prollAghitaH / kathaM tarhi lodhradumaM sAnumata: praphullam' iti / 'phulla vikasane' pacAdyac / sUtraM tu phultadinivRttyartham / 'utphullasamphullayorupasaGkhathAnam' (vA 4843) / 3038 / nudavidondItrAghrAhIbhyo'nyatarasyAm / (8-2-56) __ebhyo niSThAtasya no vA / nunnaH-nuttaH / vida' vicAraNe, raudhAdika eva gRhyate / undinA pareNa sAhacaryAt / vinna:-vittaH / vettestu viditaH / vidyatevinnaH / undii| ktavatvekadezasyApIti // kSIbAdigviti // kSIbakRzollAgheSvityarthaH / ktapratyayasyaiveti // natu ktavatvekadezasyApItyarthaH / anarthakatvAditi bhAvaH / tasyeti // talopasyetyarthaH / kSIbo matta iti // kSIbeH ktaH, talopaH, iDabhAvazca / kRzastanuriti / kRzeH ktaH, talopaH, iDabhAvazca / ullAgho nIroga iti / / lAgheH ktaH, talopaH, iDabhAvazca / atra mattAdirevArthaH nipAtanabalAt / anupasargAtkimiti // atra phulta iti pratyudAharaNaM vivakSan tatra vizeSamAha / Aditazca // niSThAyA iNna syAditi // 'zvIditaH' ityato niSThAyAmiti 'nezi' ityato neDiti cAnuvartate iti bhAvaH / ti ca // 'caraphalozca' iti sUtrAnuvRttimmatvA Aha / caraphaloriti // ata utsyAditi // 'utparasyAtaH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / kitIti // "dIrgha iNaH kiti' ityataH maNDUkaplutyA tadanuvartate iti bhAvaH / vastutastu kitItyanuvRttinirmUlA niSphalA ca / tayo. sseTakatvena niSThAM vinA takArAdipratyayAbhAvAt / kathantIti // praphullamityasya sopasargatvena niSThAtasya latvAsambhavAditi bhAvaH / samAdhatte / phulleti / / nanu phulleH pacAdyacaiva phulla ityasya siddheH phulla ityasya nipAtanaM vyarthamityata Aha / sUtrantviti // utphulla samphullayoriti // niSThAtasya latvanipAtanamiti zeSaH / sopasargAthai vacanam / nudavido. ndI // hrIdhAtoraprApte itarebhyo nityamprApte natvavikalpo'yam / raudhAdika iti // 'vida vicAraNe' ityayamityarthaH / vettestviti // 'vida jJAne' ityasyetyarthaH / ayaM seTa, aniTkeSvanantarbhAvAt / tadAha / vidita iti // atra niSThAtasya iTA vyavahitatvAnnatvaneti bhAvaH / vidyatervina iti // 'vida sattAyAm' ityayamaniTa 'radAbhyAm' iti nityanatvamiti For Private And Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 539 prakaraNam] bAlamanoramA / 3039 / zvIdito niSThAyAm / (7-2-14) zvayaterIditazca niSThAyA iNna / unna:-uttaH / trANa:-trAtaH / ghrANa:ghrAtaH / hriinn:-hriitH| 3040 / na dhyAkhyApRmUchimadAm / (8-2-57) ___ ebhyo niSThAtasya natvaM na / dhyAta: / khyAtaH / pUrtaH / 'rAllopa:' / mUrtaH / mttH| 3041 / vitto bhogapratyayayoH / (4-2-58) vindateniSThAntasya nipAto'yaM bhogye pratIte cArthe / vittaM dhanam / vittaH puruSaH / 'anayoH' kim , vinnaH / vibhASA gamahana-' (sU 3099) iti kasau vedatvAdiha neT / 3042 / bhittaM zakalam / (8-2-59) bhinnamanyat / bhAvaH / undIti // udAharaNasUcanam / zvIdito niSThAyAm // zvi, Idit anayossamAhAradvandvAtpaJcamI / 'neDazi' ityato neDityanuvartate / tadAha / zvayateriti // na dhyAkhyA // paJcamyarthe SaSThI / tadAha / ebhya iti // dhyAta iti // dhyaidhAtoH ktaH 'AdecaH' ityAtvam / atra 'saMyogAderAtaH' iti prAptanatvanna / khyAtta iti // khyAtrAdezapakSe yaNvattvAt 'saMyogAderAtaH' iti prAptannatvanna / khzAdezasya zasya yatve tu yasya NatvaprakaraNagatasyAsiddhatvAdyaNvattvAbhAvAt 'saMyogAderAtaH' iti natvasya na prsktiH| svatassiddhakhyAdhAtostu ArdhadhAtuke prayogo nAstyeveti khyAgrahaNaM vyarthameva / pUrta iti // pRdhAtoH ktaH zrayukaH kiMti' iti neT 'udoSThyapUrvasya' iti uttvaM, raparatvam , iha 'radAbhyAm' iti prAptanatvanna / murchAdhAtoH kte Aha / rAllopa iti // chasya lopa iti bhAvaH / mUrta iti // 'Aditazca' iti neT / chalope 'radAbhyAm' iti prAptannatvanna / hali ca' iti dIrghaH / matta iti // 'madI harSaglepanayoH' asmAt ktaH 'zvIditaH' iti neTa / atra 'radAbhyAm' iti prAptaM natvanna / vitto bhoga // bhujyata iti bhogaH bhogyam / pratIyate iti pratyayaH prakhyAtaH / atra vindatereva grahaNamiti bhASye spaSTam / tadAha / vindateriti // nipAto'yamiti // 'nudavidondI' iti prAptasya pAkSikanatvasya abhAvanipAtanamityarthaH / tasya bhogapratyayayoH kadA'pi natvannetyarthaH / pratIte iti // prakhyAte ityarthaH / vittaH puruSa iti // prakhyAta ityarthaH / vinna iti // labdhazcorAdirityarthaH / atra 'yasya vibhASA' iti iniSedhamupapAdayati / vibhASA gameti // ekAca iti niSedhAcetyapi bodhyam / bhittaM zakalam // zakale vAcye bhideH kasya natvAbhAvo nipAtyate / For Private And Personal Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 540 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3043 / RNamAdhamarthe / (8-2-60) RdhAto: kte takArasya natvaM nipAtyate AdhamaryavyavahAre / Rtamanyat / 3044 / sphAyaH sphI niSThAyAm / (6-1-22) sphiitH| __3045 / igniSThAyAm / (7-2-47) niraH kuSo niSThAyA iT syAt / 'yasya vibhASA' (sU 3025) iti niSedhe prApte punarvidhiH / niSkuSitaH / 3046 / vasatikSudhoriT / (7-2-52) AbhyAM ktvAniSThayonityamiT syAt / uSita: / kSudhitaH / 3047 / aJceH pUjAyAm / (7-2-53) pUjArthAdaJce: ktvAniSThayoriT syAt / aJcitaH / gatau tu aktaH / 3048 / lubho vimohane / (7-2-54) zakalatvajAtiviziSTa avayavArthamanapekSya rUDho'yam / tatazca bhittazakalayoH paryAyatvAnna saha. prayogaH / bhidikriyAvivakSAmAntu bhittaM bhinnamiti bhavatIti bhASya spaSTam / RNamAdhamaye // adhamarNasya karma AdhamarNyam / AdhamaryavyavahAre iti // sa ca anyadIyaM dravyaM gRhItamiyatA kAlena iyatyA vRddhyA pratidIyate iti saMvidrUpaH, tasminviSaye ityarthaH / Rtamanyaditi // satyamityarthaH / sphAyaH sphI // 'sphAyI vRddhau' asya sphIbhAvaH syAt niSThAyAmparata ityarthaH / iNniSThAyAm // 'niraH kuSaH' iti sUtramanuvartate / tadAha / nira iti // nanu 'ArddhadhAtukasyeTa' ityeva siddhe kimarthamidaM sUtramityata Aha / yasyeti // kuSadhAtoH tRjAdau 'niraH kuSaH' iti pUrvasUtreNa vedakatvAt 'yasya vibhASA' iti prAptasyeniSedhasya bAdhanArthampunariha vidhAnamityarthaH / iDityanuvartamAne punariDgrahaNantu 'svaratisUti' ityato vAgrahaNAnuvRttinivRttaye / vasatikSudhoriT // paJcamyarthe sssstthii| ktvAniSThayoriti // 'klizaH tvAniSThayoH' ityataH tadanuvRtteriti bhAvaH / nityamiti // iDityanuvartamAne punarigrahaNasya 'svaratisUti' ityato vAgrahaNAnuvRttinivRttyarthatvAditi bhAvaH / 'ekAca upadeze' iti iniSedhavAdhanArthamidaM sUtram / uSita iti // yajAditvAt samprasAraNam , 'zAsivasighasInAJca' iti SaH / aJceH pUjAyAm // 'udito vA' iti kvAyAM vikalpe prApte niSTAyAntu 'yasya vibhASA' iti niSadhe prApte vacanam / azcita iti // 'nAJceH pUjAyAm' iti nalopaniSedhaH / lubho vimohane // lubha iti paJcamI / 'lubha vimohane' tudAdiH / vimohanaM vyakkulIkaraNamiti vRttiH / 'lubha gArthe ' divAdiH / atra taudAdikasyaiva prahaNam , For Private And Personal Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 541 lubhaH ktvAniSThayonityamiT syAnna tu gAyeM / lubhitaH / gAyeM tu, lubdhaH / 3049 / klizaH ktvAniSThayoH / (7-2-50) iDDA syAt / 'kliza upatApe' (asya) nityaM prApte 'klizU vibAdhane' asya ktvAyAM vikalpe siddhe'pi niSThAyAM niSedhe prApte viklpH| klizitaH-kliSTaH / 3050 / pUGazca / (7-2-51) pUGaH ktvAniSThayoriDDA syAt / 3051 / pUGaH ktvA ca / (1-2-22) pUGa: ktvA niSThA ca seTa kinna syAt / pavitaH-pUtaH / ktvAgrahaNamuttarArtham / 'nopadhAt-' (sU 3324) ityatra hi ktvaiva sambadhyate / 3052 / niSThA zIvidimidikSvididhRSaH / (1-2-29) ebhya: seNniSThA kinna syAt / zayita:-zayitavAn / anubandhanirdezo yaGalunivRttyarthaH / zezyita:-zezyitavAn / 'AdikarmaNi niSThA vaktavyA' (vA 2051) / tasyaiva vimohanArthakatvAt / natu devAdikasya, tasya gAArthakatvAt / tadAha / na tu gAyeM iti // 'tISasaha' iti vAyAM vikalpa prApte niSThAyAntu 'yasya vibhASA' iti niSedhe prApte vacanam / lubhita iti // vimohita ityarthaH / gAye tu lubdha iti // abhikAsAvA. nityarthaH / 'matibuddhipUjArthebhyazca' iti kartari ktaH / klizaH ktvAniSThayoH // iDDA syAditi zeSaH / 'svaratisUti' ityato vetyanuvRtteriti bhAvaH / nityaM prApta iti // 'ArdhadhAtukasyeDDalAdeH' ityaneneti bhAvaH / vikalpe siddhe iti // UdittvAditi bhAvaH / niSThAyAniSedhe prApte iti // 'yasya vibhASA' ityaneneti bhAvaH / pUGazca // ktvAniSThayoriti // 'klizaH kvAniSTayoH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / iTveti // 'svaratisUti' ityataH vAgrahaNasya 'iNniSThAyAm' ityataH iT ityasya cAnuvRtteriti bhAvaH / 'zrayukaH' iti niSedhe prApte vikalpo'yam / pUGa ktvA ca / 'na vA seT' ityato na seTa ityanuvartate / 'asaMyogAt' ityataH kiditi 'niSThA zIG' ityato niSThati ca / tadAha / pUGaH ktvA niSThAcetyAdi // nanu 'na kvA seT' ityeva siddhe kimarthamiha kvAgrahaNamityata Aha / ktvAgrahaNamuttarArthamiti // tadevopapAdayati / nopadhAdityati // tatra hi tvApratyayasyaivAnuvRttiriSTA 'pUGazca' ityevoktau tu 'niSThAzIGa' ityato niSThAgrahaNamevAnuvarteteti bhAvaH / niSThA zIG // 'na vA seT' ityataH na seDityanuvartate / 'asaMyogAt' ityataH kiditi ca / tadAha / ebhyasseDiti // zIDiti DakArasya phalamAha / anubandheti // yaGluki "ztipA zapA" iti niSedhArtha ityarthaH / zezyitavAniti // atra kittvaniSedhAbhAvAt kittvAnna guNa iti bhAvaH / AdikarmaNi niSThA vaktavyeti // For Private And Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 542 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3053 / AdikarmaNi ktaH kartari ca / (3-4-71) AdikarmaNi yaH ktaH sa kartari syAt / cAdbhAvakarmaNoH / 3054 / vibhASA bhAvAdikarmaNoH / (7-2-17) bhAve AdikarmaNi ca adito niSThAyA iDDA syAt / prasveditazcaitraH / prasveditaM tena / ji vidA' iti bhvAdiratra grahyate, bIdbhiH sAhacaryAt / vidyatestu svidita: ityeva / 'ji midA' 'ji vidA' divAdI bhvAdI ca / pramedita:-prameditavAn / prakSvedita:-prakSveditavAn / pradharSita:-pradharSitavAn / dharSitaM tena / 'seTa' kim / prasvinnaH / prasvinnaM tenetyAdi / ___3055 / mRSastitikSAyAm / (1-2-20) seNniSThA kinna syAt / marSita:-marpitavAn / titikSAyAM' kim / apamRSitaM vAkyam / avispaSTamityarthaH / 3056 / udupadhAdbhAvAdikarmaNoranyatarasyAm / (1-2-21) udupadhAtparA bhAvAdikarmaNo: seNniSThA vA kinna syAt / dyutitamdyotitam / muditaM-moditaM saadhunaa| pradyutita:-pradyotitaH sAdhuH / pramudita:dIrghakAlavyAsaktAyAH kaTAdyutpAdanakriyAyAH ArambhakAlaviziSToMzaH Adikarma / tatra vidyamAnAddhAtorniSThA vaktavyetyarthaH / tatra AdyeSu kriyAkSaNeSu bhUteSvapi kriyAyA bhUtatvAbhAvAt bhUte vihitA niSThA na prAptetyArambhaH / AdikarmaNi ktaH kartari ca // cAdbhAvakarmaNoriti // 'tayoreva kRtya' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / "prakRtaH kaTaM devadattaH, prakRtavAn kaTaM devadattaH" iti bhASye udAhRtam / ArabhyamANakaraNakriyeti bodhaH / vibhASA bhAvAdikarmaNoH // Adito niSThAyA iDeti // 'Aditazca' ityataH Adita iti 'zrIditaH' ityataH niSThAgrahaNaM 'neDazi' ityato neti cAnuvartata iti bhAvaH / niSedhasya vaikalpikatvAtpakSe iDabhyanujJAyate / prasveditazcaitra iti // caitrakartRkA ArabhyamANaprakhedanakriyetyarthaH / jIdbhiriti // JiH it yeSAnte jItaH, taimidiprabhRtibhiriti tadarthaH / sa viSayaH kittvapratiSedhasyeti bodhyam / vidyatestviti // 'ji vidA gAtraprakSaraNe' iti devAdikasyaiva kittvaniSedhavidhau grahaNamityarthaH / sviditaH iti // 'vibhASA bhAva' iti pakSe iT / kittvaniSedhavidhI vidyatergrahaNAbhAvAt kittvAnna guNaH / atra vidAdInAm 'Aditazca' iti iT pratiSidhyate / bhAvAdikarmaNostu pakSe iT / mRSastitikSAyAm // titikSA kSamA / sepinaSThA kinneti // zeSapUraNamidam / 'niSThA zIG' ityato niSThati 'na vA saT' ityatasseNneti 'asaMyogAt' ityataH kiditi cAnuvartata iti bhAvaH / udupdhaadbhaavaadikrmnnoH|| bhAve udAharati / muditamityAdi // AdikarmaNyudAharati / pradyutitA-pradyotitaH sAdhuriti // For Private And Personal Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 543 pramoditaH saadhuH| 'udupadhAt' kim / viditam / 'bhAva-' ityAdi kim / rucitaM kArSApaNam / 'seTa' kim / kruSTam / 'zabvikaraNebhya eveSyate' (vA 626) / neha / gudhyatergudhitam / 3057 / niSThAyAM seTi / (6-4-52) Nerlopa: syAt / bhAvita:-bhAvitavAn / 'zvIdina:-' (3039) iti neT / samprasAraNam / zUna: / dIptaH / guhU, gUDhaH / vanu, vata: / tanu, tataH / pateH sani veTakatvAdiDabhAve prApta dvitIyA zrita-' (sU 686) iti sUtre nipAtanAdi / patitaH / ' se'sici' (2506) iti veTakatvAtsiddhe kRnta AdikarmaNi kartari ktaH / udupadhAtkin / viditamiti // vida jJAne' iti vetteH rUpam / gudhyatergudhitamiti // 'gudha pariveSTana' divAdisse TakaH / niSThAyAM seTi // NeApaH syAditi // zeSapUraNamidam / 'NeraniTi' ityato riti 'Ato lopaH' ityasmAlopa iti cAnuvartate iti bhAvaH / aniTIti niSedhAdaprApte ArambhaH / 'Tu o zvi gativRddhyoH' asmAt kte Aha / zvIdita iti neDiti // samprasAraNamiti // yajAditvAditi bhAvaH / samprasAraNe sati pUrvarUpe 'halaH' iti dIrgha 'oditazca' iti niSThAnatve rUpamAha / zUna iti // yadyapi mUle 'oditazca' ityatra ucchUna ityudAhRtameva, tathApi vizeSavivakSayA punarihopanyAsaH / atra alvidhitve'pi hala ityArambhasAmarthyAdeva pUrvarUpasya samprasAraNatvam / na ca nityatvAtsamprasAraNapUrvarUpayoH 'zrayukaH kiti' ityeva niSedhasiddheH zvigrahaNaM vyamiti vAcyam / 'zrayukaH kiti' ityatra 'ekAca upadeze' ityataH upadeze ityanuvRtteH / tathAca upadeze ugantatvAbhAvAt niSedhAprAptau vigrahaNam / ata eva stIvetyAdau upadeze ugantatvamAdAya iniSedhasiddhirityalam / Idita udAharati / dIpta iti // 'dIpI dIptau' divAdiH / IdittvAnneTa / gUDha iti ||uudittven veTakatvAt 'yasya vibhASA' iti nett| DhatvadhatvaSThatvaDhalopadIrghAH vanu, vtH| tanu, tataH iti // 'udito vA' iti vAyAM veTakatvAt 'yasya vibhASA' iti neTa / 'anudAttopadeza' iti nakAralopaH / patessanIti // 'patla gatau' asya 'tanipatidaridrANAmupasaGkhyAnam' iti sani veTakatvAt 'yasya vibhASA' iti niSThAyAminiSedhe prApte ityarthaH / patitazabde iTaM sAdhayituM yuktyantaramAha / se'sicIti // 'kRtI chedane' 'vRtI hiMsAgranthanayoH' 'nRtI gAtravikSepe' eSAmIdittvaM vIditaH' iti iniSedhArthamiti vaktavyam / tattu na sambhavati / eSAM se'sicikRtacUtachdatRdanRtaH' iti sakArAdau veTkatayA 'yasya vibhASA' ityeva niSThAyAM nityaminiSedhasiddheH / tatazca eSAmIditkaraNAt 'yasya vibhASA' iti igniSedhasya anityatvaM vijJAyate / evaJca kRtAdInAM 'yasya vibhASA' iti iniSedhasya abhAvasambhAvanAyAM vIditaH' iti iniSedhArthamAdittvamarthavat / tathA ca patitazabde 'yasya vibhASA' ityanityatvAna bhavatItyarthaH / teneti // 'yasya vibhASA' For Private And Personal Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 544 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta tyAdInAmIdittvenAnityatvajJApanAdvA / tena 'dhAvitamibharAjadhiyA' ityAdi / -- yasya vibhASA' (sU 3025) ityatraikAca ityeva / daridritaH / 3058 / kSubdhasvAntadhvAntalamamliSTavirindhaphANTabADhAni manthamanastamaHsattAvispaSTasvarAnAyAsabhRzeSu / (7-2-18) kSubdhAdInyaSTAvaniTakAni nipAtyante samudAyena manthAdiSu vAcyeSu / dravadravyasaMpRktAH saktavo manthaH, manthanadaNDazca / kSubdho manthazcet / svAntaM manaH / dhvAntaM tamaH / lagnaM saktam / niSThAnatvamapi nipAtanAt / mliSTamavispaSTam / viribdhaH svaraH / mleccha' 'rebhR' anayorupadhAyA ittvamapi nipAtyate / phANTam anAyAsasAdhyaH kaSAyavizeSaH / mAdhavastu navanItabhAvAprAgavasthApannaM dravyaM phANTamiti vedabhASye Aha / bADhaM bhRzam / anyatra tu ityanityatvajJApanenetyarthaH / dhAvitamiti // 'svaratisUti' iti dhUlo veTa tve'pi 'yasya vibhASA' iti iniSedho neti bhAvaH / nanu daridrAdhAtoH 'tanipatidaridrANAmupasaGkhyAnam' iti sani veTakatvAt 'yasya vibhASA' iti niSThAyAminiSedhassyAdityata Aha / yasya vibhASe. tyati / / kSubdhasvAnta // kSubdha, svAnta, dhvAnta, lagna, mliSTa, viribdha, phANTa, bADha, eSAmaSTAnAM dvandvAtprathamAbahuvacanam / mantha, manaH, tamaH, sakta, avispaSTa, svara, anAyAsa, bhRza, eSAmaSTAnAM dvandvAtsaptamI / yathAsaGkhyamanvayaH / samudAyeneti / / manthAdiSvete rUDhAH / avayavArthAbhinivezo na kartavya ityAha / dravadravyeti // atra yAjJikaprasiddhireva zaraNIkartavyA / manthanadaNDazceti // "vaizAkhamanthamanthAnamanthAno manthadaNDake" ityamaraH / kSubdha iti // 'kSubha saJcalane' asmAt ktaH, iDabhAvo nipAtyate / 'jhaSastathoH' iti dhaH, jaztvam / svAntamiti // svanadhAtoH ktaH / 'anunAsikasya kvi' iti dIrghaH, nipAtanAneTa / "svAntaM hRnmAnasaM manaH" ityamaraH / dhvAntaM tama iti // dhvaneH ktaH / 'anunAsikasya ki' iti dIrghaH / "andhakAro'striyAM dhvAntantamisraM timiraM tamaH" itymrH| lagnaM saktamiti // sambaddhamityarthaH / lageH ktaH, iDabhAvaH / tatra radAbhyAM paratvAbhAvAt kathaM niSThAnatvamityata Aha / niSThAnatvamapi nipAtanAditi // milaSTamavispaSTamiti // iDabhAve 'brazca' iti ssH| takArasya Tutvena TaH / "atha mliSTamavispaSTam" ityamaraH / viribdhaH svara iti // svaravizeSe ityarthaH / 'rebhR zabde' asmAt ktaH, iDabhAve 'jhaSastathordhaH' iti dhaH / ubhayatra dhAtusvarUpaM pradarzayan Aha / mleccha rebhR anayoriti // ittvamapIti / / iDabhAvazcetyarthaH / phANTamiti / / phaNeH ktaH, iDabhAvaH, niSThAtasya TatvaJca nipAtyate / tasyAsiddhatvAt 'anunAsikasya' iti dIrghaH / "anAyAsakRtaM phANTam" ityamaraH / vRttikRnmatamAha / kaSAyavizeSa iti // "yadazRtamapiSTaM ca kaSAyamudakasaMsargamAtrAdvibhaktarasamISaduSNantatphANTamityucyate" iti vRttau sthitam / vedabhASye Aheti // "tadvai navanItambhavati ghRtaM vai For Private And Personal Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 545 kSubhitam / 'kSubdho rAjA' iti tvAgamazAstrasyAnityatvAt / svanitam / dhvanitam / lagitam / mlecchitam / virebhitam / phaNitam / bAhitam / 3059 / dhRSizasI vaiyAtye / (7-2-19) etau niSThAyAmavinaya evAniTau sta: / dhRSTaH / vizasta: / anyatra dharSitaH / vizasitaH / bhAvAdikarmaNostu vaiyAtye dhRSirnAsti / ata eva niyamArthamidaM sUtramiti vRttiH / dhRSerAdittve phalaM cintyamiti haradattaH / mAdhavastu bhAvAdikarmaNoravaiyAtye vikalpamAha / dhRSTam-dharSitam / prdhRssttHprdhrssitH| 3060 / dRDhaH sthUlabalayoH / (7-2-20) devAnAmphANTammanuSyANAm" iti zatapathabrAhmaNavyAkhyAvasare AhetyarthaH / bADhambhRzamiti // 'bAha prayatna' asmAt ktaH, iDabhAvaH, DhatvadhatvaSTutvaDhalopAH / anyatra tviti // manthAda. rvAcyatvAbhAva ityarthaH / dhRSizasI // viyAtaH avinItaH, tasya bhAvaH vaiyAtyam / tatra 'ji dhRSA prAgalbhye' ityasya AdittvAdeveniSedhassiddhaH / 'zasu hiMsAyAm' ityasya tu 'udito vA' iti kAyAM veTakatvAt 'yasya vibhASA' iti iniSedhassiddhaH / ato niyamArthamityAha / avinaya eveti // dhRSTaH vizasta iti // avinIta ityarthaH / anyatreti // vaiyAlyA. bhAve ityarthaH / dharSita iti // balAtkRta ityrthH| vizasita iti // hiMsita ityarthaH / atra vaiyAtyAbhAvAdiniSedho neti bhaavH| nanu dhRSerAdittvAt 'vibhASA bhAvAdikarmaNoH' iti bhAve AdikarmaNi ca iDikalpe prApte tadaMze nityArtho'tra vidhirastu / tatazca bhAvAdikarmabhyA. manyatra vaiyAtyAbhAve'pi 'Aditazca' iti iniSedha eva syAdityata Aha / bhAvAdikarmaNostviti // nAstIti // anabhidhAnAditi bhAvaH / tatra vRddhasammatimAha / ata eveti // bhAvakarmaNodhRSeranabhidhAnAdevetyarthaH / anyathA dhRSerAdittvAt 'vibhASA bhAvAdikarmaNoH' iti bhAve AdikarmaNi ca iDikalpe prApte tadaMze nityArthatayA vidhAnArthatvApatteriti bhAvaH / cintyamiti // dhRSerAdittvaM hi na vaiyAtye AditvalakSaNeniSedhArtham , 'dhRSizasI vaiyAtye' ityeva siddheH / nApi vaiyAtyAdanyatra AdittvalakSaNeniSedhArtham , dhRSayAtya eva iniSedha niyamena tato'nyatra AdittvalakSaNaniSedhAbhAvAt / nApi dhRSayAtye bhAvAdikarmaNoviSaye 'vibhASA bhAvAdikarmaNoH' iti iDikalpArtham , bhAvAdikarmaNoyAle dhRSeranabhidhAnAt / tasmAdRSerAdittvaM vyarthamiti haradatta AhetyarthaH / mAdhavastviti // avaiyAtye bhAvAdikarmaNoranabhidhAne pramANAbhAvAditi bhaavH| tatra avaiyAtye bhAve udAharati / dhRSTam-dharSita. miti // AdikarmaNyudAharati / pradhRSTaH-pradharSita iti // dRDhaH sthUlabalayoH // balazabdaH arzaAdyajantaH balavatparaH / tadAha / balavati ceti // tasyeti // 69 For Private And Personal Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta sthUle balavati ca nipAtyate / 'dRha dRhi vRddhau' / ktasyeDabhAvaH, tasya Dhatvam , hasya lopaH, idito nalopazca / dRhito-daMhito'nyaH / 3061 / prabhau paribRDhaH / (7-2-21) 'bRha bRhi vRddhau' / nipAtanaM prAgvat / paribRhita:-paribRMhito'nyaH / 3062 / kRcchagahanayoH kaSaH / (7-2-22) kaSo niSThAyA iNna syAdetayorarthayoH / kaSTaM duHkhaM tatkAraNaM ca / ' syAtkaSTaM kRcchramAbhIlam' / kaSTo mohaH / kaSTaM zAstram / duravagAhamityarthaH / kaSitamanyat / ___3063 / ghuSiravizabdane / (7-2-23) ghuSiniSThAyAmaniT syAt / ghuSTA rajjuH / 'avizabdane' kim / ghuSitaM vAkyam / zabdena prakaTIkRtAbhiprAyamityarthaH / 3064 / ardaiH sannivibhyaH / (7-2-24) etatpUrvAdardeniSThAyA iNna syAt / samarNaH / nyarNaH / vyarNaH / adito'nyaH / 3065 / abhezvAvidUrye / (7-2-25) abhyarNam / nAtidUramAsannaM vA / abhyarditamanyat / niSThAtakArasya DhatvannipAtyate ityarthaH / hasya lopa iti // nipAtyate iti zeSaH / idita iti // aniditastu nalopassiddha eveti bhAvaH / nanu hasya Dhatve kRte 'jhaSastatho?'dhaH' iti takArasya dhatve tasya Tutvena Dhatve 'Dho Dhe' iti Dhalope dRDha iti siddham / tatazca iDabhAva eva nipAtyatAm , na tu hakAralopo DhatvaJceti cet / maivam / tathAhi sati draDhIyAnityAdau DhalopasyAsiddhatvena RkArasya sayogaparatayA laghutvAbhAvAt 'ra Rto halAderlaghoH' iti rabhAvo na syAt / atra hakAralopasya Dhatvasya ca nipAtane tu RkArasya na saMyogaparakatvam / asya halopasya sAptamikatvena asiddhatvAbhAvAt iti bhASye spaSTam / prabhau paribRDhaH // prAgvaditi // takAraDhatvasya halopasya cetyarthaH / kRcchgahanayoH // kRcchrazabdo duHkhe tatkAraNe ca vartate / kaSTaM duHkhaM tatkAraNazceti // "syAtkaSTakRcchramAbhIlam" ityamarakozavAkyam / duHkhakAraNe udAharati / kaSTo moha iti // gahane udaahrti| kaSTaM zAstramiti // gahanazabda vivRNoti / duravagAhamiti // ghuSiravizabdane // ghuSTA rajjuriti // utpAditetyarthaH / AyAmiteti vA / zabdena abhiprAyaprakAzanaM vishbdnm| tadAha / zabdeneti // aH sannivibhyaH // samarNa iti // sam a ta iti sthite 'radAbhyAm' iti niSTAtasya pUrva dakArasya ca natvam , Natvam / abhezcAvidUrye // avidUrasya bhAvaH Aviryam / tasmin For Private And Personal Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 3066 / Neradhyayane vRttam / (7-2-26) NyantAdvRteH ktasyeDabhAvo NilukcAdhIyamAne'rthe / vRttaM chandaH, chAtreNa sampAditam , adhItamiti yAvat / anyatra tu vartitA rajjuH / __3067 / zRtaM pAke / (6-1-27) zrAtizrapayatyoH kte zRbhAvo nipAtyate kSIrahaviSoH pAke / zRtaM kSIraM svayameva viklinnaM pakaM vetyarthaH / kSIrahaviyA'manyattu zrANaM-pitaM vA / 3768 / vA dAntazAntapUrNadastaspaSTacchannajJaptAH / (7-2-27) ete Nici niSThAntA vA nipAtyante / pakSe, damita: / zamitaH / pUritaH / dAsitaH / spAzitaH / chAdita: / jJApita: / gamye abhaH paraH ardiraniTka ityrthH| sAmIpya ityeva tu noktam / anatidUrasya asnggrhaaptteH| tatsUcayannAha / nAtidUramiti // Neradhyayane // Niluk ceti // Nilope tu laghUpadhaguNaH svAditi bhAvaH / adhIyamAna iti // sUtre adhyayanazabdaH karmaNi lyuDantaH iti bhAvaH / zRtampAke // 'zrA pAke' ghaTAdiH / tasmAddhetumaNNici puki mittvAdrakhe zrapi iti bhavatIti sthitiH / zrAtizrapayatyoriti // aNyantasya Nyantasya ca zrAdhAtorityarthaH / kSIrahaviSo. riti // etacca vArtikAllabhyate / aNyantaM vyAcaSTe / svayameva viklinnamiti // zrAdhAturaNyantaH pAka vartate / pAkazcAtra viklittirava vivkssitaa| na tu tadanukUlavyApAro'pi / tathAca zrAdhAtorviklittAvakarmakatvAt 'galyAkarmaka' iti kartari ktaH / tathAca kSIraM viklityAzrayamiti phalitam / tato Nici viklittyanukUlavyApArArthakapacinA samAnArthakAt zrapi ityasmAt karmaNi ktapratyaye phalitamAha / pakkamiti // etacca bhASyakaiyaTayoH spaSTam / "kSIrAjyahaviSAM zRtam' ityamarasya tu pramAda eva, 'kSIrahaviSoH' iti vArtikavirodhAt / vA dAntazAntapUrNadastaspaSTachannajJaptAH // 'Neradhyayane vRttam' ityato ritynuvrtte| 'damu zamu upazame' NyantAbhyAmiDabhAvo nipAtyate / 'anunAsikasya' iti dIrghaH / Nilopastu na sthAnivat / nipAtanAdIrghavidhau taniSedhAcca / dAntaH, zAntaH / 'pUrI ApyAyane' NyantAt ktaH, iDabhAvo nipAtyate, nnilopH| rAtparatvAnatvam , Natvam , pUrNaH / etena 'na dhyAkhyApramUrcchi' ityeva siddhe pUrNagrahaNaM vyarthamityapAstam , pUrIdhAtorNyantAt pUrNarUpArthatvAt / 'dasu upakSaya' NyantAt iDabhAvo nipAtyate, upadhAvRddhyabhAvazca / nnilopH| 'spaza bAdhane' NyantAt ktaH, iDabhAvo nipAtyate upadhAvRddhyabhAvazca, NilopaH / spaSTam / 'chada apavAraNe' NyantAt ktaH / iDabhAvo vRddhyabhAvazca nipAtyate / NilopaH, 'radAbhyAm' iti natvam , channaH / 'jJapa micca' iti curAdiNyantAt ktH| "iDabhAvo vRdhyabhAvo NilopaH" iti kaiyaTaH, jJaptaH / pakSa iti // nipAtanAbhAvapakSa ityrthH| damitaH, zamita iti // amantatvena mittvaadrsvH| For Private And Personal Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 548 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3069 / ruSyamatvarasaGghaSAsvanAm / (7-2-28) ebhyo niSThAyA iDDA syAt / ruSTa:-ruSitaH / Anta:-amitaH / tUrNa:-- tvaritaH / asyAdittve phalaM mandam / saGguSTaH-saGkuSitaH / AsvAnta:--AsvanitaH / 3070 / harerlomasu / (7-2-29) hRSeniSThAyA iDDA syAt lomasu viSaye / hRSTaM-hRSitaM loma / 'vismitapratighAtayozca' (vA 4417) / hRSTo-hRSito maitraH / vismitaH, pratihato vetyarthaH / anyatra tu, 'hRSu alIke' udittvAnniSThAyAM neT / 'hRSa tuSTau' iT / 3071 / apacitazca / (7-2-30) cAyenipAto'yaM vA / apacitaH-apacAyitaH / zApita iti // acaurAdikasya rUpam / caurAdikasya tu jJapita ityeva / ruSyamatvara // ruSi, ama, tvara, saMghuS , Asvan , eSAndvandvaH / riti nivRttam / paJcamyarthe SaSTI / tadAha / ebhya iti // vA syAditi // 'vA dAnta' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / ruSTaH-ruSitaH iti // 'tISasaha' iti ruSo veTkatvAt 'yasya vibhASA' iti niSedhe prApte vikalpo'yam / AntaH-amita iti // 'ama gatyAdiSu' ktaH / iDabhAvapakSe 'anunAsikasya' iti dIrghaH / tUrNaH -svarita iti // 'ji tvarA sambhrame' ktaH, iDabhAvapakSe 'jvaratvara' ityUTa / 'radAbhyAm' iti natvam , Natvam / 'Aditazca' iti nityaminiSedhe prApte vikalpo'yam / Adittvasya tu phalamAtmanepadamAtram / tadAha / asya Adittve phalammandamiti // tathA ca 'edha vRddhau' ityAdivat hrasvAnubandhatvameva nyAyyamiti bhAvaH / saMghuSTaH-saMghuSita iti // 'ghuSiravizabdane' iti ghuSessampUrvasya nityaminiSadhe prApta vikalpo'yam / AsvAntaH-AsvanitaH iti // AyUrvasvaneH ktaH / iDabhAvapakSe 'anunAsikasya' iti dIrghaH / 'kSubdhasvAnta' iti nipAtanantu sampUrvasya svanenaM bhavati / paratvAdasyaiva vikalpasya prApterityAhuH / 'na vA' iti sUtrabhASye tu saMghuSAsvanorviSaye ubhayatra vibhASetyuktam / hRSerlomasu // lomasu kartRSviti bodhyam / idaJca "ajaryam" iti sUtre bhASye spaSTam / hRSTam-hRSitaM lometi // 'gatyarthAkarmaka' iti kartari ktaH / romAJcitabhUtamityarthaH / vismitapratighAtayozceti // vArtikamidam / 'haSeniSThAyA iDvA' iti shessH| udittvAditi // "udito vA' iti vAyAM veTakatvAt 'yasya vibhASA' iti niSThAyAneDityarthaH / tathA aLIka'rthe hRSTa ityev| mRSoktavAnityarthaH / iDiti // 'hRSa tuSTau' iti dhAtoH kte iDeva bhavatItyarthaH / hRSitaH tuSTa ityarthaH / vismitapratighAtayostu dhAtUnAmanekArthatvAdvRttiH / tatra lomasu vismitapratighAtayozca 'haSu aLIke' ityasmAt 'yasya vibhASA' iti nityaminiSedhe prApte vibhASeyam / 'hRSa tuSTau' ityasmAttu nityamiTaprAptau vibhASA iti vivekaH / apacitazca // "apapUrvasya cino Nyantasya niSThAyAJcibhAvo nipAtyate" iti bhASyam / tadAha / For Private And Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 549 3072 / pyAyaH pI / (6-1-28) pI vA syAnniSThAyAm / vyavasthitavibhASeyam / tena svAGge nityam / pInaM mukham / anyatra pyAna:-pIna: svedaH / 'sopaMsargasya na' (vA 5065) prapyAnaH / 'AGapUrvasyAndhUdhasoH syAdeva' (vA 3461) / ApIno'ndhuH / aapiinmuudhH| 3073 / hlAdo niSThAyAm / (6-4-95) hrasvaH syAt / prahlannaH / 3074 / dyatisyatimAsthAmitti kiti / (7-4-40) eSAmikAro'ntAdeza: syAttAdau kiti / IttvadadbhAvayorapavAdaH / ditaH / sitaH / mA, mAG, meGa, mita: / sthitaH / 3075 / zAcchoranyatarasyAm / (7-4-41) zitaH-zAtaH / chita:-chAta: / vyavasthitavibhASAtvAdrtaviSaye zyatenityam / saMzitaM vratam / samyaksampAditamityarthaH / saMzito brAhmaNaH / vrataviSayakayatnavAnityarthaH / 3076 / dadhAterhiH / (7-4-42) tAdau kiti / abhihitam / nihitam / cAyenipAto'yamiti // pyAyaH pI // vA syAniSThAyAmiti // zeSapUraNamidam / 'vibhASAbhyavapUrvasya' ityato vibhASati 'sphAyaH sphI' ityato niSTAyAmiti cAnuvartate iti bhAvaH / vyavasthitavibhASeti // atra vyAkhyAnameva zaraNam / 'sopasargasya na' ityAdi bhASye spaSTam / hlAdo niSThAyAm // hrasvaH syAditi // zeSapUraNamidam / 'khaci hrasvaH' ityatastanuvRtteriti bhAvaH / prahlanna iti // hAdI sukhe' ktaH / 'zrIditaH' iti neT / 'radAbhyAm' iti natvam / dyatisyati // eSAM caturNA dvandvAtSaSThI / 'do avakhaNDane' ityasya dyatIti nirdezaH / 'So antakarmaNi' ityasya tu syatIti nirdezaH / it ti kitIti cchedaH / Itveti // 'ghumAsthA' iti Ittvasya 'do daddhoH' iti dadbhAvasya ca yathAsambhava. mapavAda ityrthH| dodhAtorudAharati / dita iti // mA mAG meDiti // 'gAmAdAgrahaNadhvavizeSaH' iti vacanAditi bhAvaH / zAcchoH // 'zA tanUkaraNe', 'cho chedana' anayoH kRtAtvayornirdezaH / anayorikArAntAdezo vA syAt tAdau kitItyarthaH / vyavasthiteti // etacca bhASye spaSTam / dadhAterhiH // tAdau kitIti // zeSapUraNamidam / 'dyatisyati' 1. idaM ca 'AyUrvasyAndhUdhasoH' (vA 3431) iti vArtikasya 'ADpUrvasyaiva' iti niyamasiddham / For Private And Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 550 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3077 / do davoH / (7-4-46) ghusaMjJakasya 'dA' ityasya 'dath' syAttAdau kiti / carvam / datta: / 'ghoH' kim / dAtaH / tAnto vAyamAdezaH / na caivaM vidattamityAdAvupasargasya 'dasti' (sU 3079) iti dIrghApattiH / takArAdau tadvidhAnAt / dAnto vA / dhAnto vA / na ca dAntatve niSThAnatvaM dhAntatve 'jhaSastatho:-' (sU 2280) iti dhatvaM zaGkatham / sannipAtaparibhASAvirodhAt / / 3078 / aca upasargAttaH / (7-4-47) ajantAdupasargAtparasya 'dA' ityasya ghoracastaH syAttAdau kiti / cavam / prattaH / avattaH / " avadattaM vidattaJca pradattaM cAdikarmaNi / sudattamanudattaJca nidattamiti ceSyate // " [iti bhASyam] cazabdAdyathAprAptam / ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / do daddhoH / / da iti SaSThyantam / tadAha / dA itysyeti|| dath iti cchedaH / tadAha / dath syAditi // tavargadvitIyAnto'yamAdezaH / tAdau kitIti // ti kitItyanuvRtteriti bhAvaH / catvamiti // 'khari ca' iti thakArasya takAra ityarthaH / dAta iti // dApdaipo rUpam / adAp ityukteH ghutvAbhAvAnna dadbhAvaH / tAnto veti // tavargaprathamAnta ityrthH| nanvevaM sati vidattamityAdau dastItyupasargasya diirghtvaapttiH| tatra hi da iti SaSThI saptamyarthe / igantopasargasya dIrghaH syAt takArAnte dadAtau parata ityarthaH ityAzaGkaya nirAkaroti / na caivamiti // Adezasya tavargaprathamAntatve satItyarthaH / takArAdAviti // 'dasti' ityatra da iti SaSThI tItyatrAnvati / tathAca igantopasargasya dIrghaH syAt dakArAdezatakArAdAvuttarapade ityarthaH / uttarapadAdhikArAt / tatazca uttarapadasyAtra takArAditvAbhAvAt na dIrgha iti bhAvaH / dAnto vA dhAnto veti // tavargatRtIyAnto vA caturthAnto vA ayamAdeza ityarthaH / na ceti // dAntatve niSThAnatvam , dhAtvanta 'jhaSastathoH' iti dhatvaJca na zaGkayamityanvayaH / sannipAteti // dAntAdezasya dhAntAdezasya ca takArAdipratyayopajIvyatayA tadvighAtakanatvadhatve prati nimittatvAsambhavAditi bhAvaH / aca upasargAttaH // ta ityatrAkAra uccAraNArthaH / aca ityAvartate, ekamupasargavizeSaNam / dvitIyantu sthAnisamarpakam / tadAha / ajantAditi // ghoriti // ghoravayavasyetyarthaH / taH syAditi // takAraH syAdityarthaH / dadAdezApavAdaH / carvamiti // pra dA ta iti sthite dakArAdAkArasya takArAdeze dakArasya catvena takAra ityrthH| avadattaM vidattazceti // bhASya sthazloko'yam / atra AdikarmaNItyetat pradattamityatraiva sambadhyate / nAyam 'aca upasargAttaH' ityasya apavAda iti bhramitavyamityAha / cazabdAdyathAprAptamiti // tathA cAvadattAdizabdeSu For Private And Personal Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 551 3079 / dasti / (6-3-124) igantopasargasya dIrghaH syAddAdezo yastakArastadAdAvuttarapade / 'khari ca' (sU 121) iti cava'mAzrayAtsiddham / nIttam / sUttam / 'ghumAsthA-' (sU 2462) itIttvam / dheTa / dhItam / gItam / pItam / 'janasana-' (sU 2504) ityAttvam / jAtam / sAtam / khAtam / 3080 / ado jagdhiya'pti kiti / (2-4-36) lyabiti luptasaptamIkam / ado jagdhi: syAllyapi tAdau kiti ca / ikAra uccAraNArthaH / dhatvam / 'jharo jhari-' (sU 71) jagdhaH / 'AdikarmaNi kta: kartari ca' (sU 3053) / prakRta: kaTaM sa: / prakRta: kaTastena 'niSThAyAmaNyadarthe' (sU 3014) iti dIrghaH / 'kSiyo dIrghAt' (sU 3015) iti natvam / prakSINaH saH / 3081 / vA''krozadainyayoH / (6-4-61) dadAdezo'pi kadAcillabhyate ityarthaH / ata eva prakRtasUtrabhASye 'aca upasargAttaH' ityasyAvakAzaH prattamavattam iti saGgacchate iti bhAvaH / dasti // 'ikaH kAze' ityataH ika iti 'upasargasya ghaJyamanuSye' ityataH upasargasyeti 'ThUlope' ityato dIrgha iti cAnuvartate / uttarapade ityadhikRtaM tItyanena vizeSyate / tadAdividhiH / da iti SaSThI ti ityatrAnveti / tathAca dAdhAtorAdezaH yastakAraH tadAdA uttarapade iti labhyate / tadAha / igantetyAdi // nanu ni dA ta iti sthite 'aca upasargAttaH' iti dakArAdAkArasya takAre dakArasya 'khari ca' iti catve prakRtasUtreNa upasargasya dIrdhe nIttamiti rUpaM vakSyati / tadayuktam / dIrgha kartavye carvasyAsiddhatve dAdeze takArAdyuttarapadatvAbhAvAdilyata Aha / khari ceti carvamAzrayAt siddhamiti // dAdezatakAramAzritya vidhIyamAne dIrgha ca nAsiddham / catvasiddhaM takAramAzritya vidhibalAdityarthaH / sUttamiti cintyam / 'gatizca' iti sUtrabhASyavArtikayossudattamityatra 'aca upasargAttaH' iti tattve kartavye sorupasargatvanneti prapaJcitatvAt / atha dhegApAdhAtubhyaH ke Aha / ghumAstheti // dhItamiti // 'dadhAterhiH' ityatra zluvikaraNagrahaNAnna hibhAvaH / ado jagdhiH // dhatvamiti / jagdh ta iti sthite 'jhaSastathoH' iti takArasya dhakAra ityarthaH / jharo jhari iti // anena pAkSiko dhakAralopa ityarthaH / AdikarmaNi kta iti // vyAkhyAtaM prAk / udAharaNAntaravivakSayA punarupanyAsaH / prakRtaH kaTaM sa iti // krtumaarbdhvaanityrthH| kaTasya karmaNaH anabhihitatvAt dvitiiyaa| karturabhihitatvAt tacchabdAtprathamA / cakArAdbhAve karmANa ghetyuktam / tatra karmaNyudAharati / prakRtaH kaTasteneti // prakSINassa iti // AdikarmaNi ktH| AdikarmaNIti vA / vA''krozadainyayoH // aNyadartha ityanuvartate / For Private And Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 552 siddhAntakaumudIsahitA (kRdanta kSiyo niSThAyAM dIrgho vA syAdAkroze dainye ca / kSINAyubhava / kSitAyurvA / kSINo'yaM tapasvI, kSito vA / 3082 / ninadIbhyAM snAteH kauzale / (8-3-89) AbhyAM snAte: sasya Sa: syAtkauzale gamye / niSNAtaH zAstreSu / nadyAM snAtIti nadISNa: / 'supi-' (sU 2916) iti kaH / ___3083 / sUtraM pratiSNAtam / (8-3-90) prate: snAte: Satvam / pratiSNAtaM sUtram / zuddhamityarthaH / anyatra pratisnAtam / 3084 / kapiSThalo gotre / (8-3-91) kapiSThalo nAma yasya kApiSThaliH putrH| gotre' kim / kapInAM sthalaM kapisthalam / 3085 / vikuzamiparibhyaH sthalam / (8-3-96) ebhyaH sthalasya sasya Sa: syAt / viSThalam / kuSThalam / zamiSThalam / pariSThalam / 3086 / gatyarthAkarmakazliSazIsthAsavasajanaruha jIryatibhyazca / (3-4-72) ebhyaH kartari ktaH syAdbhAvakarmaNozca / gaGgAM gataH / gaGgAM prAptaH / mlAna: saH / lakSmImAzliSTo hariH / zeSamadhizayita: / vaikuNThamadhiSThitaH / Nyadartho bhAvakarmaNI ityuktam / Akroze udAharati / kSINAyurbhaveti // 'gatyarthAkarmaka' iti kartari ktH| dainye udAharati / kSINo'yaM tapasvIti / / kRza ityrthH| ninadIbhyAm // sasya SaH syAditi // 'sahessADassaH' ityataH sa iti SaSThyantamanuvartate, 'apadAntasya mUrdhanyaH' ityapyadhikRtamiti bhAvaH / niSNAta iti // kuzala ityrthH| nadISNa iti // nadyAGkuzalaM snAtIti vigrahaH / supIti ka iti // 'supi sthaH' ityatra supIti yogavibhAgAt ka ityarthaH / gatyartha / / gatyartha, akarmaka, zliSa, zIG, sthA, Asa, vasa, jana, ruha, jIryati, eSAndazAnAndvandvaH / 'laH karmaNi ca bhAve ca' ityataH bhAve karmaNIti 'AdikarmaNi ktaH kartari ca' ityataH kartari iti cAnuvartate / tadAha / ebhya ityAdinA // kartarItyevAnuvRttau bhAvakarmaNorna syAditi tayorapyanuvRttiH / gaGgAGgata iti // kartari ktaH / gaGgAmprApta iti // 'Apla vyAptau' upasargavazAdgatau vartate / akarmakAdudAharati / mlAna iti // kSINa ityarthaH / 'saMyogAdaH' iti niSThAnatvam / AzliSTa iti // AliGgitavAnityarthaH / nanu akarmakatvAdeva siddhe zIDAdInAM punargrahaNaM vyarthamityata Aha / zeSamadhizayita iti // zeSe zayitavAnityarthaH / 'adhizIthAsAm' iti zeSaH karma / ato nAkarmakatvAdiha prAptiriti bhAvaH / vaikuNThamadhiSThita iti // vaikuNThe sthitavAnityarthaH / 'adhizIsthAsAm' iti vaikuNThaH karma / For Private And Personal Use Only
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 553 zivamupAsitaH / haridinamupoSita: / rAmamanujAtaH / garuDamArUDhaH / vizvamanujIrNaH / pakSe prAptA gaGgA tenetyAdi / 3087 / kto'dhikaraNe ca dhrauvygtiprtyvsaanaarthebhyH| (3-4-76) ebhyo'dhikaraNe kta: syAt / cAdyathAprAptam / dhrauvyaM sthairyam / "mukundasyAsitamidamidaM yAtaM ramApateH / bhuktametadanantasyetyUcurgopyo didRkSavaH // " pakSe AserakarmakatvAtkatari bhAve ca / Asito mukundaH / AsitaM tena / gatyarthebhyaH kartari karmaNi ca / ramApatiridaM yAtaH / tenedaM yAtam / bhuje: karmaNi / anantenedaM bhuktm| kathaM 'bhuktA brAhmaNAH' iti / bhuktamasti eSAmiti matvarthIyo'c / vartamAne ityadhikRtya / ato nAkarmakatvAdiha prAptiH / zivamupAsita iti / / zivamparicaritavAnityarthaH / upavezanArthakatve akarmakatve'pi iha upasargavazanArthAntare sakarmakatvAdakarmaketyanena na prAptiriti bhAvaH / haridinamupoSita iti // 'vasatikSudhoH' iti iT / yajAditvAtsamprasAraNam / 'zAsi' iti SaH / haridine na bhuktavAnityarthaH / 'upAnvadhyAvasaH' iti haridinakarma / ttshcaakrmktvaabhaavaadpraaptiH| rAmamanujAta iti / / anukRtavAnityarthaH / anusRtya jAtavAniti vA / tatazcAkarmakatvAbhAvAdaprAptiH / garuDamArUDha iti // uparyAkrAntavAnityarthaH / vizvamanujIrNa iti // hatavAnityarthaH / vyAptavAniti vA / akarmakatvAbhAvAdaprAptiH / jRdhAtoH kartari ktaH / 'RtaH' iti ittva, raparatvaM 'hali ca' iti dIrghaH / 'radAbhyAm' iti natvaM, Natvam / pakSe iti // kartari pratyayAbhAvapakSe ityrthH| to'dhikaraNe ca // dhrauvyaM gatiH pratyavasAnaJca artho yeSAmiti vigrahaH / dhrauvyArthebhyaH gatyarthebhyaH pratyavasAnArthebhyazceti yAvat / cAdyathAprAptamiti // karmakartRbhAveSvapi yathAsambhavamityarthaH / dhrauvyamityasya vivaraNaM, sthairyamiti / sthirIbhavanam , upavezanazayanAdikriyeti yAvat / mukundasyAsitamida. miti // zloko'yam / Asyate asminnityAsitam , aasnmityrthH| dhrauvyArthasyodAharaNamidam / idaM yAtaM ramApateriti / / gatyarthasyodAharaNam / yAyate gamyate asminniti yAtaM, mArga ityarthaH / bhuktametadanantasyeti // bhujyate asminniti bhuktam / bhojanasthAnamityarthaH / 'adhikaraNavAcinazca' iti triSvapi kartari SaSThI / pakSe iti // adhikaraNe pratyayAbhAvapakSe ityarthaH / serakarmakatvAditi // tatazca na karmaNi kta ityarthaH / Asito mukunda iti // AsitavAnityarthaH / AsitaM teneti // bhAve udAharaNam / gatyarthebhya iti // teSAM sakarmakatayA kartari karmaNi ca ktaH, na tu bhAve ityarthaH / 'laH karmaNi ca' ityatrAdarzanAditi bhAvaH / bhujeH karmaNIti // bhakSaNArthAtkarmaNi ktaH, na tu bhAve / sakarmakebhyo bhAve pratyayasya 'laH karmaNi' ityatrAdarzanAt / nApi pratyavasAnArthebhyaH kartari, anabhidhAnAdityarthaH / kathamiti // bhujeH kartari kAbhAvasyoktatvAditi bhAvaH / samAdhate / bhukta. mastyeSAmiti // atra gatyarthebhyo bhAve'pi tapratyayo'styeva / avizeSAt 'ajaya saGgatam' For Private And Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 554 siddhAntakaumudIsahitA kadanta 3088 / jItaH ktaH / (3-2-187) 'mi kSvidA' divaNNaH / ni indhI' iddhaH / 3089 / matibuddhipUjArthebhyazca / (3-2-188) matirihecchA / buddhe. pRthagupAdAnAt / rAjJAM mataH iSTaH / tairiSyamANa ityarthaH / buddhaH / viditaH / pUjitaH / arcitaH / cakAro'nuktasamuccayArthaH / "zIlito rakSita: kSAnta AkruSTo juSTa ityapi" ityaadi| 3090 / napuMsake bhAve ktaH / (3-3-114) klIbatvaviziSTa bhAve kAlasAmAnya kta: syAt / jalpitam / zayitam / hasitam / 3091 / suyajonip / (3-2-103) / sunoteya jazca ni-syAdbhUte / sutvA, sutvAnau / yajvA, yajvAnau / 3092 / jIyateratRRn / (3-2-104) bhUte ityeva / jrn-jrntau-jrntH| vAsarUpanyAyena niSThApi / jIrNaH jiirnnvaan| iti sUtre 'anakamanyapadArtha' iti sUtre ca bhASye gatyarthebhyo bhAva ktapratyayasya abhyupagamA. ceni zabdenduzaMkhare vistaraH / ityadhikRtyeti // 'vartamAne laT' ityato maNDUkaplutyA anu. vartamAna ityarthaH / cAnazAdInAM sarvakAlatAyAH 'bhUne' iti sUtre bhASye uktatvAt ityAhuH / jItaH ktaH // niH it yasya tasmAdvartamAnakriyAvRtteH kta ityarthaH / 'tayoreva kRtyakta' iti bhAvakarmaNArava bhUna vihitaH ktaH vartamAne na prApnotItyArambhaH / viNNa iti // 'Aditazca' iti neTa / iddha iti // vIditaH' iti naT / matibuddhi // mati, buddhi, pUjA, arthaH, eSAmiti vigrahaH / vartamAne kta iti zeSaH / 'tayoreva' iti bhAvakarmaNoreva mataH iSTa iti // icchArthakAnmanariSezca ktaH / 'tISasaha' iti vaTkanvAt 'yamya vibhASA' iti neTa / zIlito rakSita iti // bhASyasthazloka 'yam / ityAdIti // AdinA "ruSTazca ruSitazcobhAvabhivya hRta ityapi / "hRSTatuSTau tathAkrAntastathA bhau saMyatAdyatau / kaSTambhaviSyatItyAhu' mRnaHpUrvavasmRtaH' iti saGgrahaH / kaSTazabdA bhaviSyati amRtazabdo vartamAne ityarthaH / napuMsaka bhAve ktaH // kAlasAmAnye iti // asya vartamAnAdyadhikArAnantarbhAvAditi bhAvaH / 'akarmakabhya eva napuMsake bhAve ktaH, natu sakarmakAta' iti 'garadhyayana vRttam' iti sUtra bhASyakaiyaTayo spssttm| taddhanayanakarmakabhya evodAharati / jalpitamityAdi // gataM bhuktAMmatyAdau tu avivakSitakarmakatvAt akarmakatvaM bodhyam / ata eva gataM haMsamya, bhuktamAdanasyatyAdau zeSatvavivakSayA SaSThIti dik / suyajovAnap // paJcamyarthe SaSTI / sunAteyajazca vaniAbatyarthaH / bhUte iti // asya bhUnAdhikArasthatvAditi bhAvaH / sutvA-sunvAnAviti // kunipi lupAvito, ikAra uccAraNArthaH / DivAna guNaH / jIyategtRn // bhUte ityavati // bhUnArthavRttadhAtoratRna syAdityarthaH / Rkaarnkaaraavitau| apratyayazziSyata / janiti // ugittvAnnum / jArNa iti // 'Rta it' For Private And Personal Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 3093 / chandasi liT / (3-2-105) 3094 / liTaH kAnajvA / (3-2-106) 3095 / kasuzca / (3-2-107) iha bhUtasAmAnye chandasi liT / tasya vidhIyamAnau kasukAnacAvapi chAndasAviti trimunimatam / kavayastu bahulaM prayuJjate / 'taM tasthivAMsaM nagaropakaNThe' / ' zreyAMsi sarvANyadhijagmuSaste' ityAdi / 3096 / vastrekAjAsAm / (7-2-67) kRtadvivacanAnAmekAcAmAdantAnAM ghasezca vasoriTa, nAnyeSAm / ekAca , ArivAn / At, dadivAn / jakSivAn / eSAm ' kim / babhUvAn / / raparatvam , 'hali ca' iti dIrghaH / niSTAnatvam / chandasi liT // liTaH kAnajvA // kasuzca // trINImAni sUtrANi / atra prathamasUtra bhUta ityanuvRttimabhipreya vyAcaSTe / bhUtasAmAnye chandasi liDiti // anadyatanaparokSatvaM chandasi na vivakSitamiti bhAvaH / 'liTaH kAnajvA' iti dvitIyaM sutram / tatra chandasItyanuvartate, bhUta iti ca / chandasi bhUta liTa: kAnajAdazaH syAdityarthaH / liDgrahaNaM liNmAtrasya grahaNArtham / tena 'parokSa liT' iti yo liADahitaH tasyApi grahaNArthaH / anyathA 'anantarasya' iti nyAyena prakRtasyaiva liTo grahaNa syAditi vRttA spaSTam / vAgrahaNantu pakSa liTaH zravaNArtha, vAsarUpavidhilAdezeSu neti jJApanArthe vA / tatprayojanantu 'bhASAyAM sadavasa' ityatna anupadameva vakSyate / 'vasuzca' iti tRtIyaM sUtram / chandasi bhUne liTaH kasuzcAdezaH syAdityarthaH / yogavibhAgamtu uttarapUtre kasorevAnuvRttyarthaH / imau kAnaccasU Adezau chAndasAviti atraiva bhASyakaiyaTayoH spaSTam / tadAha / tasyetyAdi trimunimatamityantam // 'vibhASA pUrvAhAparAhna' iti sUtrabhAdhye tu papuSa AgataM pApavadrUpyamiti prayuktam / tena loke'pi kvacit vasassiAdhutvaM sUcitam / tadAha / kavayastviti // tasthivAMsamiti // sthAdhAtAH liTaH vsuH| dvitIyaikavacane 'atvasantasya' iti dIrgha, ugittvAnnum / adhijagmuSa iti // adhipUrvAdgameliTa: vasuH 'gamahana' ityupadhAlopaH, zasi vasossamprasAraNaM, pUrvarUpama, Satvam / vsve|| vasu ityavibhaktiko nirdezaH / tathAca vyAkhyAsyati / vasoriti // nityatvAt dvitvaM kRte ekAcvameva neti kathamiTsyAt ityata Aha / kRtadvirvacanAnAmekAcAmiti // kRtI dvitvaM ekAca eva ye avaziSyante teSAmityarthaH / 'nazi kRti' iti niSedhaM bAdhitvA krAdiniyamAt sarvatra prAptasya iTo niyamo'yamityAha / nAnyeSAmiti // ArivAniti // 'R gatau " RcchatyatAm" iti guNe kRte dvitvAdiSu pUrvavat kRteSu ayamekAc / dadivAniti // Du dAJ dAne kRte dvitve nAyamakAca ignimittazcAto lopo nAsati tasmin bhavatIti anekAjarthamAdrahaNam / jakSivAniti // 'liTyanyatarasyAm' ityadeghaslAdezaH / dvitve kRte nAyamekAjiti For Private And Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 556 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3097 / bhASAyAM sadavasazruvaH / (3-2.108) sadAdibhyo bhUtasAmAnye bhASAyAM liDDA syAt , tasya ca nityaM kasuH / 'niSeduSImAsanabandhadhIraH' / 'adhyUSuSastAmabhavajanasya' / zuzruvAn / 3098 / upeyivAnanAzvAnanUcAnazca / (3-2-109) ete nipAtyante / upapUrvAdiNo bhASAyAmapi bhUtamA liDDA, tasya nityaM kasuH / iT / upeyivAn / * upayuSaH svAmapi mUrtimagrathAm' / upeyussii| upetyavivakSitam / IyivAn / samIyivAn / naJpUrvAdanAte: kasuriDabhAvazca / 'dhRtajayadhRteranAzuSaH' iti bhAraviH / anupUrvAdvaceH kartari kAnac / vedasyAnuvacanaM kRtavAnanUcAnaH / ghasigrahaNam / bhASAyAm // sada, vasa, zru, eSAndvandvAtpaJcamI / puMstvamekavacanaJcArSam / tasya ca nityaM vasuriti // vAgrahaNaM liTaiva sambadhyate / tasya vasustu nityaH iti bhASye spaSTam / pakSe luG / tasya bhUtasAmAnye vihitatvAt / vAgrahaNAnanuvRttau tu bhUtasAmAnye liDayaM nityaM luGapavAdaH syAt / sarUpatvAt / asya ca bhUtasAmAnye liTaH na tiG / asya vasostadapavAdatvAt / vAsarUpavidhistu lAdezeSu neti 'liTaH kAnajvA' ityatra uktamiti zabdenduzekhare vistaraH / niSeduSImiti // nipUrvAtsa. deliTaH kvasuH, dvitvam 'ata ekahalmadhye' ityettvAbhyAsalopau, vasossamprasAraNaM, pUrvarUpaM, Satvam / adhyaSuSa iti // adhipUrvAdvasadhAtoliTaH kvasuH, yajAditvAddhAtorvasya samprasAraNam / pUrvarUpam , us ityasya dvitvaM, halAdizeSaH, savarNadIrghaH / zasi vasossamprasAraNaM, pUrvarUpam / zuzruvAniti // zrudhAtoliTaH kvasuH, dvitvam / upeyivAn // iDiti // upapUrvAdiNdhAtoH liTaH kvasuH, nityatvAvitvam / "valAdilakSaNa iT 'nezi kRti' iti pratiSiddhaH, sa tAvat krAdiniyamAtpunarutthitaH / punazca 'vakhekAjAddhasAm' iti sUtreNa ekAcazca AdantAca ghasezca parasya vasoriT syAt nAnyebhya ityarthakena dvitvAnantaramanekAcvAt pratiSiddhaH, so'yamiT anena nipAtanena pratiprasUyate" iti bhASye spaSTam / iTi kRte uttarakhaNDasya ikArasya yaN , abhyAsasya dIrghastu nipAtyate / nanvatra apUrva eva iT nipAtyatAmityata Aha / upeyuSIti // ugittvAnDIpi vasossamprasAraNam / pratiprasUto valAdilakSaNa iT tu na / tanimittasya vakArasya samprasAraNena vinAzonmukhatvAt / atra apUrvasya iTo nipAtane tu atrApi iT syAditi bhaavH| upetyavivakSitamiti // atra vyAkhyAnameva shrnnm| aznAteriti // 'aza bhojane' zrAvikaraNaH, krayAdiH, liTaH kvasuH, dvitvam 'ata AdeH' iti dIrghaH, savarNadIrghaH, dvihaltvA. bhAvAna nuT / 'aznotezca' ityapi na nuT / inuvikaraNasthasyaiva tatra grahaNAt / naJa upapadasamAsaH / 'nalopo naJaH, tasmAnnuDaci' iti bhAvaH / vaceH kartarIti // na tu bhAvakarmaNoriti bhAvaH / For Private And Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 557 3099 / vibhASA gamahanavidavizAm / (7-2-68) ebhyo vasoriDA / jagmivAn-jaganvAn / jannivAn-jaghanvAn / vividivAna-vividvAn / vivizivAna-vivizvAn / vizinA sAhacaryAdvindategrahaNam / vettestu vividvAn / 'neDazi kRti' (sU 2981) itIniSedhaH / 'dRzezca' (vA 4452) / dadRzivAna-dadRzvAn / 3100 / laTaH zatRzAnacAvaprathamAsamAnAdhikaraNe / (3-2-124) aprathamAntena sAmAnAdhikaraNye satItyarthaH / shbaadi| pacantaM caitraM pazya / 3101 / Ane muk / (7-2-82) adantasyAGgasya mugAgama: syAdAne pare / pacamAnaM caitraM pazya / laDityanuvartamAne punarlagrahaNamadhikavidhAnArtham / tena prathamAsAmAnAdhikaraNye'pi kacit / sanbrAhmaNaH / 'mAGayAkroze iti vAcyam' (vA 2109) / 'mA jIvanyaH parAvajJAduHkhadagdho'pi jIvati' / 'mAGi luG' (sU 2219) iti prApte etadvacanasAmarthyAllaT / 3102 / sambodhane ca / (3-2-125) he pacan / he pacamAna / kAnaci yajAditvAtsamprasAraNaM, pUrvarUpaM, svrnndiirghH| vibhASA gama // 'vibhASA gamahana' ityAdi spaSTam / laTaH zatRzAnacau // 'vartamAne laT' iti pUrvasUtravihitasyaiva etau zatRzAnacau / anantarasyeti nyAyAditi 'vartamAnasAmIpye' ityAdibhASye spaSTam / zatRpratyaye zakAraRkArAvitau / pacantamiti // pAkAnukUlavyApArAzrayamityarthaH 'kriyApradhAnamAkhyAtam , satvapradhAnAni nAmAni' iti siddhAntAt / zatazzittvena sArvadhAtukatvAt zapi 'ato guNe' iti pararUpam / zAnaci zacAvitau / Ane muk // 'aGgasya' ityadhikRtam / 'ato yeyaH' iti pUrvasUtrAdanuvRttena SaSThyA vipariNatena atA vizeSyate / tadantavidhiH / tadAha / adantasyeti // muki kakAra it , ukAra uccAraNArthaH, kittvAdantAvayavaH / anuvartamAne iti // 'vartamAne laT' iti pUrvasUtrAdanuvRttasya laDityasya SaSThyA vipariNAmena uktArthalAbhe satItyarthaH / adhiketi // sUtrAkSarAnArUDhasyApi arthasya lAbhArthamityarthaH / san brAhmaNa iti // 'asa bhuvi' zatRpratyaye zapo luk / zrasorallopaH / mAGIti // mADi prayujyamAne Akroze gamye laTazzatRzAnacAviti vaktavyamityarthaH / mA jIvanniti // na jIvatyayam anupakAritvAt / mRtaprAya ityrthH| mA pacamAna ityapyudAhAryam / 'laTazzatRzAnacau' ityeva siddheH kimarthamidamityata Aha / mAGi luGitIti // sambodhane ca // laTazzatRzAnacAviti zeSaH / prathamAsamAnAdhikaraNArtha ArambhaH / pUrvasUtrasthapunalaiGgrahaNasya adhikavidhAnArthatvAdeva siddhe prapaJcArtha For Private And Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 558 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3103 / lakSaNahetvoH kriyAyAH / (3-2-126) kriyAyAH paricAyake heto cArthe vartamAnAddhAtorlaTaH zatRzAnacau staH / zayAnA bhuJjate yavanAH / arjayanvasati / hariM pazyanmucyate / hetu: phalaM kAraNaM ca / 'kRtyaca:' (sU 2835) / prapIyamANaH somaH / 3104 / IdAsaH / (7-2-83) Asa: parasyAnasya ItsyAt / 'AdeH parasya' (sU 44) AsInaH / 3105 / videH shturvsuH| (7-1-36) vetteH parasya zaturvasurAdezo vA syAt / vidvAn / vidana / viduSI / 3106 / tau sat / (3-2-127) tau zatRzAnacI satsaMjJau staH / / 3107 / laTaH sahA / (3-3-14) vyavasthitavibhASeyam / tenAprathamAsAmAnAdhikaraNye pratyayottarapadayoH saMbodhane lakSaNahatvozca nityam / kariSyantaM kariSyamANaM pazya / kariSyato'patyaM midam / lakSaNahetvoH // lakSyate jJApyate'nenati lakSaNam , jJApakam / tadAha / kriyAyAH paricAyake iti // dhAtvarthasya lakSaNatve hetutve ca dyotye iti yAvat / kataiva pratyayArthaH / zayAnA bhuJjate yavanA iti // atra bhojanakAlInaM zayanaM bhokturyavanatvasUcakam / hetAvudAharati / arjayanvasatIti // arjanAya vasatItyarthaH / hetAvudAharaNAntaramAha / hariM pazyanniti // haridarzanena saMsAraduHkhAnmucyate ityarthaH / nanu dhanAdyArjanasya vAsasAdhyatayA katha tasya vAsahetutvaM ityata Aha / hetuH phalaM kAraNazceti // iSTasAdhanatAjJAnasya vAsapravRttI hetutayA iSTasyArjanasyApi vAsahetutvamiti bhAvaH / prapIyamANa iti // atra bhinnapadasthatvAt kathaM Natvamityata Aha / kRtyaca iti // IdAsaH // Asa iti paJcamI / Anasyeti // 'Ane muk' ityatastadanuvRttariti bhAvaH / videH shturvsuH|| vetteriti // 'vida jJAne' iti lugvikaraNasyaiva grahaNam / zatuH parasmaipadatvAt vidyatervintazcAtmanapaditvAt / yadyapi vindatirubhayapadI, tathApi tasya na grahaNAn / 'niranubandhakagrahaNa na sAnubandhakasya' ityukteriti bhaavH| vA syAditi // 'tuhyAstAtaG ityatastadanuvRttariti bhaavH| viduSIti // ugityAnDIp , vasossamprasAraNaM, pUrvarUpam , Satvam / tau st|| 'laTaizatRzAnacau' iti sUtropAtto zatRzAnacau tacchabdaH parAmRzati / tadAha / tauzatRzAnacAviti // luTaH sdvaa|| luTazzatR. zAnacau vA sta ityarthaH / vyavasthiti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / nityamiti // tena tAnivRttiH / aprathamAsAmAnAdhikaraNye udAharati / kariSyantamiti // pratyaye parataH udAharati / kariSyato'patyaM kAriSyata iti // uttarapade udAharati / kariSyadbhaktiriti // kariSyantI bhaktiriti karmadhArayaH / sambodhane udAharati / he kariSyanniti // For Private And Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 559 kaarissytH| kariSyadbhaktiH / he kariSyan / arjayiSyanvasati / prathamAsAmAnAdhikaraNye'pi kacit / kariSyatIti kariSyan / 3108 / pUDyajoH zAnan / (3-2-128) vartamAne / pavamAnaH / yajamAnaH / 3109 / tAcchIlyavayovacanazaktiSu cAnaz / (3-2-129) eSu dyotyeSu kartari cAnaz / bhogaM bhujAna: / kavacaM bibhrANaH / zatru ninaanH| 3110 / idhAryoH zatrakRcchiNi / (3-2-130) AbhyAM zatR syAdakRcchriNi kartari / adhIyan / dhArayan / 'akRcchiNi' kim / kRcchreNa adhIte dhArayati / ___3111 / dviSo'mitre / (3-2-131) dviSaJchatruH / 3112 / suno yajJasaMyoge / (3-2-132) sarve sunvantaH, sarve yajamAnA:, satriNaH / zayiSyamANA bhokSyante yavanA iti lakSaNe udAhAryam / hetAvudAharati / arjayiSyanvasa. tIti // prathamAsAmAnAdhikaraNya'pi kaciditi // prathamAsAmAnAdhikaraNya'pi kacidityarthaH / kadAcidityApa draSTavyam / idaJca 'luT zaMSa ca' iti bhaviSyadadhikAravihita laTyeva pravartate iti "anavakluptyamarSa" ityatra bhASya spaSTam / pUGyajoH zAnan // paJcamyarthe SaSThI / vartamAne ini // zeSapUraNamidam / 'vartamAna laT' ityatastadanuvRttariti bhaavH| laDmahaNantu nivRttam / tatazca NvulAdivatsvatantro'yam , natu zatrAdivallAdezaH / tathA ca kartaryevAyam , natu bhAvakarmaNAH / naca lAdezatvAbhAve sAmampavamAna ityatra karmANa SaSThI syAditi vAcyam / 'na lAka' iti sUtra 'tRn' iti pratyAhAra ityuktatvAt / tAcchIlya // cAnazi cazAvinau / bhogaM bhujAna iti // bhAgazIla ityarthaH / kavacambibhrANa iti // yauvanabalAditi bhAvaH / zatrunninAna iti // nihantuM zakta ityarthaH / ataH paratvAbhAvAna muk / cAnazaH lAdezatvAbhAvAt anAtmanepadatvAt parammaipadibhyo'pi prvRttiH| idhaaryoH|| zatR akRcchriNIti chadaH / akRcchrama , aduHkham , tadasyAstIti akRcchrii| iG, dhAra, anayoH dvandvAt paJcamyarthe sssstthii| adhIyanniAta || sukhamadhyatetyarthaH / dhArayanniti // suna dhArayitetyarthaH / dvisso'mitre|| dviSazzatRpratyayaH syAt / Amatra kartarItyarthaH / suJA yajJa // yajJasayuktaM'bhiSavaM vartamAnAt sunAnaH zatRpratyaya ityarthaH / saMyogagrahaNa yajJasvAmiparigrahArtham / tena yAjakeSu na bhavati / tatra sunvannityekavacanAntaM darzapUrNamAsajyAtiSTAmAdiviSayam , ekakartRkatvAt / bahuvacanAntantu satraviSayameva, tatra RtvijAmApa yajamAnatvAditi matvA Aha / sarve sunvanta iti // For Private And Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shrine Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 560 560 [kRdanta siddhAntakaumudIsahitA .3113 / arhaH prazaMsAyAm / (3-2-133) arhan / 3114 / A kestacchIlataddharmatatsAdhukAriSu / (3-2-134) kipamabhivyApya vakSyamANA: pratyayAstacchIlataddharmatatsAdhukAriSu kartRSu bodhyAH / 3115 / tan / (3-2-135) kartA kaTam / 3116 / alaGkunirAkRJprajanotpacotpatonmadarucyapatra pavRtuvRdhusahacara iSNuc / (3-2-136) alaGkariSNurityAdi / (nirAkariSNuH / prajaniSNuH / utpaciSNuH / utpatiSNuH / unmadiSNuH / rociSNuH / apatrapiSNuH / vartiSNuH / vardhiSNuH / shissnnuH| cariSNuH / ) 3117 / Nezchandasi / (3-2-137) 'vIrudhaH paaryissnnvH'|| arhaH prazaMsAyAm // aI iti paJcamI / zatRpratyaya iti shsseH| arhanniti // pUjAmprAptuM yogya ityarthaH / atra prazastasyaiva pUjAyogyatvAt prazaMsA gamyate / A kvestacchIlataddharmatatsAdhukAriSu // AGabhividhau / tadAha / kvipamabhivyApyeti // 'bhrAjabhAsadhurvidyutorjipRjuprAvastuvaH vip' iti sUtramabhivyApyeti yAvat / tatra tAcchIlikAH pratyayAH prAyeNa sopasargebhyo nati 'Atyasubhaga' iti sUtre bhASye spaSTam / tacchIla: tatsvabhAvaH phalamanapekSya svabhAvAdeva pravartamAna iti yAvat / saH dharmaH yasya saH taddharmA / khadharmo'yamiti prvrtmaanH| tasya dhAtvarthasya sAdhukartA ttsaadhukaarii| tRn // dhAtostRnpratyayaH syAt tacchIlAdiSu kartRSu / tacchIle udAharati / kartA kaTamiti // kaTakaraNakriyAzIla ityrthH| 'na loka' iti SaSThIniSedhaH / 'na loka' iti sUtra tRnityanena 'laTaH zatR' ityArabhya etatsUtrasthanakAreNa pratyAhArAzrayaNAt / taddharmaNi ythaa| maNDayitAraH zrAviSThAyanAH / UDhAM vadhU zrAviSTAyanA nAma dezavizeSIyAH vadhUmaNDanaM svadharma ityanuSThAtAra ityarthaH / tatsAdhukAriNi kartA kaTamityevodAharaNam / kaTaM sa.dhu karotItyarthaH / alaMkRJ // alaMkRJ , nirAkRJ , prajana, utpaca, utpata, unmada, ruci, apatrapa, vRtu, vRdhu, saha, cara, eSAM dvAdazAnandvandvAtpaJcamI / ebhyaH tacchIlAdiSu kartRSu iSNuc syAt / ityAdIti // nirAkariSNu: prajaniSNuH utpaciSNuH utpatiSNuH unmadiSNu: rociSNuH apatrapiSNuH vartiSNuH vardhiSNuH sahiSNu: cariSNuH / Nezchandasi // NyantAddhAtoriSNuc syAt chandasItyarthaH / pArayiSNava iti // For Private And Personal Use Only
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 561 3118 / bhuvazva / (3-2-138) chandasItyeva / bhaviSNuH / kathaM tarhi 'jagatprabhoraprabhaviSNu vaiSNavam' iti / niraGkuzA: kavayaH / cakAro'nuktasamuccayArthaH / bhrAjiSNuriti vRttiH / evaM kSayiSNuH / naitadbhASye dRSTam / 3119 / glAjisthazva ksnuH / (3-2-139) chandasIti nivRttam / gidayaM na tu kit / tena stha IttvaM na / glAstuH / gittvAnna guNa: / jiSNuH / sthAsnuH / cAdbhuvaH / ' ,yuka: kiti' (sU 2381) ityatra gakAraprazleSAnneT / bhUSNuH / 'daMzezchandasyupasaGkhathAnam' (vA 2129) / 'dakSNavaH pazavaH / ' 3120 / trasigRdhidhRSikSipeH knuH / (3-2-140) trasnuH / gRdhnuH / dhRSNuH / kSipnuH / 3121 / zamityaSTAbhyo ghinuN / (3-2-141) ukAra uccAraNArtha iti kAzikA / anubandha iti bhASyam / tena zaminitarA-zaminItarA ityatra 'ugitazca' (sU 987) iti hrasvavikalpaH / pRdhAtorNyantAdiSNuci gelopmbaadhitvaa 'ayAmantAlvAyya' ityay / idaM sUtraM vaidikaprakriyAyAmeva vyAkhyAtumucitam / bhuvazca // chandasItyeveti // bhUdhAtoriSNuc syAt / tacchIlAdiSu chandasItyarthaH / aNyantArtha ArambhaH / glAjisthazca // nivRttamiti // vyAkhyA. nAditi bhAvaH / cAt bhuva itynukRssyte| glA, ji, sthA, eSAndvandvAtpaJcamI / glA, ji, sthA, bhU ityebhyaH ksnu: syAt tacchIlAdivityarthaH / kakAra it / sthAmnu ityatra kittvalakSaNaM 'ghumAsthA' itItvamAzaya Aha / gidayamiti // sUtre carvena kakAnirdeza iti bhAvaH / gittvAnna guNa iti // 'kGiti ca' ityatra gasya carvena kakArAntaraprazlaSAditi bhAvaH / nanu bhUSNurityatra iT syAt , 'zrayukaH kiti' iti kita eva iniSedhAt / asya ca gittvAdityata Aha / zyuka iti // prazleSAditi // carcenati bhAvaH / trasigRdhi // tacchIlAdiSu kartR. sviti zeSaH / trasnuriti // naDazIti nett| gRdhnuH dhRSNuri yatra kitvAnna gunnH| shmityssttaabhyH|| itizabdaH AdiparyAyaH / zamAdayaH divAdau sthitAH / tebhyaH aSTAbhyo ghinuNa syAt tacchIlAdiSvityarthaH / ghittvamuttarasUtrArtham / "akarmakebhya eva ghinuN" iti bhASyam / zaminitarA-zaminItareti // zaminzabdAt striyAnnAntalakSaNaDIbantAt tarabantAhAp / hrasvavikalpaH iti // bhASyamate ugittvAdrasvaH / kAzikAmate tu ugittvAbhAvAna hrasvaH / 11 For Private And Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 562 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta na caivaM zamI zaminAvityAdau numprasaGgaH / jhalgrahaNamapakRSya jhalantAnAmeva tadvidhAnAt / 'nodAttopadezasya-' (sU 2763) iti vRddhiniSedhaH / zamI / tamI / damI / zramI / bhramI / kSamI / klamI / pramAdI / utpUrvAnmadeH alaGkavAdisUtreNeSNujuktaH, vAsarUpavidhinA ghinunnpi| unmaadii| 'tAcchIlikeSu vAsarUpavidhirnAsti' iti tu prAyikam / / 3122 / sampRcAnurudhAGayamAGayasaparisRsaMsRjapari devisajvaraparikSipapariraTaparivadaparidahaparimuhaduSadviSadruhaduhayujAkrIDavivicatyajarajabhajAticarApacarAmuSAbhyAhanazca / (3-2-242) ghinuNsyAt / samparkI / anurodhI / AyAmI / AyAsI / parisArI / saMsargI / paridevI / saMjvArI / prikssepii| parirATI / parivAdI / paridAhI / parimohI / doSI / dveSI / drohI / dohii| yogI / AkrIDI / vivekI / tyAgI / rAgI / bhAgI / aticArI / apacArI / AmoSI / abhyAghAtI / 3123 / vau kaSalasakatthasrambhaH / (3-2-143) naca hrasvAbhAve 'tasilAdiSu' iti puMvattvaM zaGkayam / 'saMjJApUraNyozca' iti niSedhAt / nanu bhASyarItyA ugittvAbhyupagame zamI-zaminau ityAdau 'ugidacAm' iti num syAdityAzaGkaya nirAkaroti / na caivamiti // jhalgrahaNamapakRSyeti // 'napuMsakasya jhalacaH' iti uttarasUtrAditi bhAvaH / etacca prakRtasUtre 'yuvoranAko' iti sUtre ca bhASye spaSTam / zamAdibhyo ghinuNi upadhAvRddhimAzaGkaya Aha / nodAtteti // pramAdIti // mAntatvAbhAvAnna vRddhiniSedhaH / nanu utpUrvAnmaderunmAdIti kathaM ghinuN / alaGkAdisUtre utpUrvAnmadeviziSya iSNuco vidhAnAdityata Aha / utpUrvAdityAdinA // nanu kathamatra tAcchIlike ghinuNi vAsarUpavidhipravRttiH / tAcchIlikaMSu vAsarUpavidhirnAstIti niSedhAdityata Aha / tAcchIlikaMSviti // iyamparibhASA 'nindahiMsa' ityAdivakSyamANasUtre jJApiteti bhASye spaSTam / prAyikamiti // etacca 'sUdadIpadIkSazca' iti dIpagrahaNAditi 'jucakamyadandramya' iti sUtra bhASye spaSTam / sampRcAnurudhAGayamAGayasa // sampRca, anurudha, AGayama, AGyasa, parisa, saMsRja, paridevi, sajvara, parikSipa, pariraTa, parivada, paridaha, parimuha, duSa, dviSa, druha, duha, yuja, AkrIDa, vivica, tyaja, raja, bhaja, aticara, apacara, AmuSa, abhyAhan, eSAM saptaviMzAnAM dvandvAtpaJcamI / samparkIti // 'cajoH' iti kunvam / anurodhItyAdau laghUpadhaguNaH / adupadhaSu upadhAvRddhiH / paridevIti // 'deva devane ' bhvAdiH / dIvyatastu Nyantasya na grahaNam / lAkSaNikatvAt , aNyantaissAhacaryAca / abhyAghAtIti // 'hanasto'ciNNaloH' iti tatvam / 'ho hanteH' iti kutvam / vau kaSalasa // kaSa, lasa, For Private And Personal Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / vikASI / vilAsI / vikatthI / visrambhI / 3124 / ape ca laSaH / (3-2-144) cAdvau / apalASI / vilaassii| 3125 / pre lapamRdrumathavadavasaH / (3-2-145) pralApI / prasArI / pradrAvI / pramAthI / pravAdI / prvaasii| 3126 / nindahiMsaklizakhAdavinAzaparikSipapariraTaparivAdivyA bhASAsUyo vuJ / (3-2-146) paJcamyarthe prathamA / ebhyo vusyAt / nindakaH / hiMsakaH, ityAdi / NvulA siddhe vuvacanaM jJApakaM tacchIlAdiSu vAsarUpanyAyena tRjAdayo neti / 3127 / devikruzozvopasarge / (3-2-147) AdevakaH / AkrozakaH / 'upasarge' kim / devayitA / kroSTA / kattha, sambha, eSAndvandvAtpaJcamI / ebhyo ghinuNa syAt tAcchIlyAdiSvityarthaH / ape ca laSaH // cAdvAviti // vau upapade'pItyarthaH / ape vau ca upapade laSaH ghinuNa ityarthaH / tAcchIlyAdiSvavatyarthaH / pre lapa // lapa, sa, dru, matha, vad, vas , eSAM SaNNAndvandvAtpaJcamI / pre upapade ebhyaH ghinuNa syAt tAcchIlyAdiSvityarthaH / nindasi // ninda, hiMsa, kliza, khAda, vinAza, parikSipa, pariraTa, parivAdi, vyAbhASa, asUya, eSAM dazAnAM dvandvaH / paJcamyarthe prathameti // saunaM puMstvamekavacanaM veti bhAvaH / vinAzeti vipUrvasya nazerNyantasya bhAvinA Nilopena nirdezaH / zakArAdakAra uccAraNArthaH / kecittu vinAzIti Nyantameva paThanti / parivAdIti tu Nyantameva / asUyeti kaNDAdiyagantaH / ityAdIti // klezakaH, khAdakaH, vinAzakaH, parikSepakaH, parirATakaH, parivAdakaH, vyAbhASakaH, asUyakaH / nanu 'asUyo vuJ' iti asUyatereva vuvidhIyatAM, na tu nindAdibhyo'pi, teSAM Nvulaiva siddheH / litsvarajisvarayostu nAsti vizeSaH / ubhayathApyudAttatvAt / asUyatastu Nvuli pratyayAt pUrva UkAra udaattH| vubi tu 'nityAdinityam' iti dhAtorakAra udAtta iti vizeSaH / tasmAdasUyatereva vuvidhiriti yuktamityata Aha / NvulA siddha iti // tRjAdayo netIti // tacchIlAdiSu vAsarUpavidhisattve hi tadviSaye NvulassarUpatayA vutrA nityambAdhe'pi tRjAdayaH syuH / atra vAsarUpavidhyapravRttau tu 'tRn' iti sUtreNa tacchIlAdiSu tRni prApte vuvidhirarthavAn / atastacchIlAdiSu vAsarUpavidhina pravartata iti bhAvaH / idaM ca prAyikam / tatphalantu utpUrvAnmaderalaMkRtrAdi. sUtreNa iSNujuktaH, vAsarUpavidhinA ghinuNapIti mUla evAnupadamuktam / devikrushoH|| devIti curAdiNyantasya 'divu krIDA' ityasya ca grahaNam / upasarge upapade devayateH kruzezca tacchIlAdiSu vuJ For Private And Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 564 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3128 / calanazabdArthAdakarmakAdyuc / (3-2-148) calanArthAcchabdArthAJca yuc syAt / calanaH / copana: / kampanaH / zabdanaH / ravaNaH / 'akarmakAt' kim / paThitA vidyAm / 3129 / anudAttetazva halAdeH / (3-2-149) akarmakAdyucsyAt / vartanaH / vardhanaH / anudAttataH' kim / bhavitA / 'halAdeH' kim / edhitA / 'akarmakAt' kim / vasitA vastram / 3130 / jucakramyadandramyasRgRdhijvalazucalaSapatapadaH / (3-2-150) _ 'ju' iti sautro dhAturgatau vege ca / javanaH / cakramaNaH / dandramaNaH / saraNa: / pUrveNa siddhe padagrahaNaM 'laSapatapada-' (sU 3134) ityukayA bAdhA mA bhUditi / tena tAcchIlikeSu parasparaM vAsarUpavidhirnAstIti / tenAlaGkajastRnna / 3131 / krudhamaNDArthebhyazca / (3-2-151) krodhanaH / roSaNaH / maNDanaH / bhUSaNaH / syAdityarthaH / calana // zabdana iti // 'zabda zabdane' curAdiH / zabdanaM zabdoccAraNam / dhAtvarthopasaGgrahAdakarmakaH / anudAttetazca // AdigrahaNAbhAve halantAdityarthaH syAt / tatazca jugupsanaH iti na syAt / sannantasya halantatvAbhAvAt / asti cAnudAttettvaM sanantasya / gupa ityanudAttettvasya kevale prayojanAbhAvena sannantArthatvAt / jucaMkramyadandramya // ju, caGkamya, dandramya, sU, gRdhi, jvala, zuca, laSa, pata, pada eSAndazAnAM dvandvAtpaJcamI / ebhyaH tacchIlAdiSu yuc syAdityarthaH / dhAtupAThe judhAtoradarzanAdAha / ju iti sautra iti // caGkramaNa iti // yaGantAyuc / 'yasya halaH' iti yakAralopaH, ato lopH| evandandramaNaH, saraNaH, garddhanaH, jvalanaH, zAMcanaH, laSaNaH, patanaH, padanaH, ityapyudAhAryam / pUrveNeti // 'anudAttetazca halAdeH' ityanenetyarthaH / teneti // ukaJhyayaM tcchiilaadhikaarsthH| tatra vAsarUpavidhinaiva ukA 'anudAttetazca halAdaH' iti vihitasya padayucaH bAdho na bhaviSyatIti 'jucaGkamya' iti yujvidhiranarthakaH syAt / atastAcchIlikeSu parasparaM vAsarUpavidhi. nAsti iti vijJAyate ityrthH| 'nindahiMsa' iti sUtre tacchIlAdiSu vAsarUpavidhinA tRjAdayo nati jJApitam / iha tu tAcchIlikeSu parasparaM vAsarUpavidhirnAstIti jJApyate iti na paunaruktyam / tRnnati // alampUrvAt kRtraH alaMkRjityAdisUtravihitena tacchIlAdhikArasthena iSNucA 'tRn' iti sAmAnyavihitaH tacchIlAdhikArastho bAdhyate ityarthaH / krudhamaNDArthebhyazca // 'budha For Private And Personal Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 3132 / na yaH / (3-2-152) yakArAntAyujna syAt / knUyitA / kSmAyitA / 3133 / sUdadIpadIkSazca / (3-2-153) yujna syAt / sUditA / dIpitA / dIkSitA / 'namikampi-' (sU 3147) iti reNa yuco bAdhe siddhe dIpergrahaNaM jJApayati 'tAcchIlikeSu vAsarUpavidhirnAsti' iti prAyikamiti / tena kamrA kamanA yuvatiH / kamprA kampanA zAkhA / yadi sUdeyugna, kathaM madhusUdanaH / nandyAdiH / 3134 / laSapatapadasthAbhUvRSahanakamagamazRbhya ukny| (3-2-154) lASukaH / pAtukaH ityAdi / 3135 / jalpabhikSakudRluNTavRGaH SAkan / (3-2-155) jalpAkaH / bhikSAkaH / kuTTAkaH / luNTAkaH / varAkaH / varAkI / 3136 / prajoriniH / (3-2-156) kope' 'maDi bhUSAyAm' etadarthebhyaH dhAtubhyo yuc syAt tacchIlAdiSvityarthaH / na yH|| ya iti paJcamyantaM dhAtuvizeSaNam / tadantavidhiH / tadAha / yakArAntAditi // knuuyitaa| kSmAyiteti // 'knUyI zabde undane ca' 'kSmAyI vidhUnane' 'anudAttetazca halAdeH' iti yun nissidhyte| tRneva bhavati / sUdadIpa // sUda, dIpa, dIkSa, eSAndvandvAtpaJcamI / yujneti // zeSapUraNamidam / 'anudAttatazca' iti prApto yuc pratiSidhyate / nanviha dIpagrahaNaM vyartham / 'namikAmpasmyajasakamahiMsadIpo raH' iti vizeSavihitena rapratyayena yuco bAdhasiddheH / naca vAsarUpavidhinA tadbAdhaH zaGkayaH / tAcchIliMkaSu vAsarUpavidheH pratiSedhAdityata Aha / namikampIti reNeti // rapratyayenetyarthaH / prAyikAmati // tathA cAtra vAsarUpavidhinA tAcchIlikanApi raprayayena yucI bAdhAsambhavAt iha dIperyuco niSedhA'rthavAniti bhAvaH / teneti // tAcchIlika'pi kvacidvAsarUpavidhassattvAdityarthaH / kamrA kamaneti // icchA. zIletyarthaH / anudAttatazca' iti yuca 'namikampi' iti reNa pakSe bAdha iti bhaavH| kamprA, kampaneti // calanazIlatyarthaH / atra pi 'namikampi' iti reNa yucaH pakSa bAdha iti bhaavH| AkSipati / yadIti // 'sUdadIpadIkSazca' iti sUdayupratiSidhyate tadA madhusUdana iti kathamityanvayaH / samAdhatta / nandyAdiriti // sUdiriti zaMSaH / tathAca 'nandigrAha' iti lyupratyaya iti bhAvaH / laSapata // ebhyo dazabhyaH ukaJ syAt tacchIlAdiSvartheSu / ityAdIti // pAdukaH / Ato yuk, sthAyukaH / bhAvukaH, vaykaH, ghAtukaH 'hanastaH' iti tatvam / ho hanteH' iti kutvam / kAmukaH, gAmukaH, zArukaH / jalpabhikSa // ebhyaH paJcabhyadhyAkan syAt / tacchIlAdiSvityarthaH / SanAvitau / triyAM SittvAnGIS / jalpAkaH, ityAdi / prajoriniH // For Private And Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta prajavI-prajavinau-prajavinaH / 3137 jidRkSivizrINvamAvyathAbhyamaparibhUprasUbhyazca / (3-2-157) jayI / drii| kSayI / vizrayI / atyayI / vamI / avyathI / abhyamI / paribhavI / prsvii| 3138 / spRhigRhipatidayinidrAtandrAzraddhAbhya Aluc / (3-2-158) AdyAstrayazcurAdAvadantAH / spRhayAluH / gRhayAluH / patayAluH / dayAluH / nidrAluH / tatpUrvo drA, tado nAntatvaM nipAtyate / tandrAluH / zraddhAluH / 'zIGo vAcyaH' (vA 2140) / zayAluH / 3139 / dAdhesizadasado ruH / (3-2-159) dAruH / dhAruH / seruH / zadruH / sadduH / 3140 / sRghasyadaH kmarac / (3-2-160) sRmaraH / ghasmaraH / admaraH / 3141 / bhaJjabhAsamido ghurac / (3-2-61) jussautro dhAtuH / prapUrvAdasmAt inipratyayaH syAt tacchIlAdiSvityarthaH / nakArAdikAra uccAraNArthaH / jikSi // ji, Tu, kSi, vidhi, iN , vama, avyatha, abhyama , paribhU, prasU, eSAM dazAnAM dvandraH / 'ji jaye, ji abhibhave, dRG Adare, kSi kSaye, kSi nivAsagatyoH, zriJ sevAyAM' vipUrvaH / 'iN gatau, vamu udgiraNe, vyatha bhayasaJcalanayoH' napUrvaH / nipAtanAt nao dhAtunA samAse 'na lopo namaH' iti nakAralopaH / 'ama galyAdiSu' abhipUrvaH / 'bhU sattAyAm' paripUrvaH / 'pU preraNe' prapUrvaH / ebhyaH iniH syAttacchIlAdiSvityarthaH / sUtisUyatyostu sAnubandhakatvAt neha grahaNam / spRhigRhi // spRhi, gRhi, pati, dayi, nidrA, tandrA, zraddhA, ebhyaH saptabhyaH Aluc syAttacchIlAdiSvityarthaH / spRhayAluriti // spRhadhAtoradantAdAluca / 'ayAmanta' iti ray , NilopApavAdaH / allApasya sthAnivattvAnna laghUpadhaguNa: / evaM gRhayAluH / patayAlurityatra tu allopasya sthAnivatvAnnopadhAvRddhiH / nidrAluriti // 'drA kutsAyAGgatau' nipUrvAdAluc / tatpUrvodreti // tacchabdapUrvo drAdhAtuH tandratyanana gRhyata ityarthaH / zraddhAluriti // zradityavyayam, tatpUrvAt dhAdhAtorAluc / zIGo vAcya iti // Alujiti zeSaH / dAdheT // dA, dheTa , si, zad , sada, eSAM dvandvAtpaJcamI / ebhyo rupratyayaH syAttacchIlAdiSvityarthaH / sRghasyadaH // sU, ghasi, ad, eSAM dvandvAtpaJcamI / ghasiH prakRtyantaram / bhaJjabhAsa // bhaJja, bhAsa, mid, eSAM dvandvAt For Private And Personal Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 567 prakaraNam] bAlamanoramA / bhaGguraH / bhAsuraH / meduraH / 3142 / vidibhidicchideH kurac / (3-2-62) viduraH / bhiduram / chiduram / 3143 / iNnazijisartibhyaH karap / (3-2-163) itvaraH / itvarI / nazvaraH / jitvaraH / sRtvaraH / 3144 / gatvarazva / (3-2-164) gameranunAsikalopo'pi nipAtyate / gtvrii| 3145 / jAgurUkaH / (3-2-165) jAgarterUkaH myAt / jAgarUkaH / 3146 / yajajapadazAM yaGaH / (3-2-166) ebhyo yaGantebhya UkaH syAt / dazAmiti bhAvinA nalopena nirdezaH / yAyajUkaH / jaJjapUkaH / dandazUkaH / 3147 / namikampismyajasakamahiMsadIpo raH / (3-2-167) paJcamI / ebhyaH dhuraca syAt tacchIlAdigvityarthaH / ghacAvitau / bhaMgura iti // 'cajoH' iti kutvam / vidibhidi // tacchIlAdiSvityeva / viderzAnArthasyaiva grahaNam , natu lAbhArthasya, vyAkhyAnAdityAhuH / vidura ityAdau kittvAnna laghUpadhaguNaH / iNnaziji // iN , nazi, ji, sa, ebhyaH karap syAt tacchIlAdiSvityarthaH / kittvAnna gunnH| pittvantu tugartham / gatvarazca // gameriti // gameH kvarap anunAsikalopazca nipAtyate ityarthaH / jhlaadiprtyyprktvaabhaavaadnunaasiklaapsyaapraaptiH| pittvAttuk / gatvarIti // 'TiDDha' iti GIp / jAgurUkaH // jAgR ityasya jAguriti paJcamyantampadam / tadAha / jAgateriti // tacchIlAdiSvityeva / jAgarUka iti // RkArasya guNaH, raparatvaM / siddharUpantu na nipAtitam , uttarasUtre Uka ityananuvRttiprasaGgAt / yajajapadazAM yaGaH // yaja, japa, daza, eSAM trayANAM dvandraH / paJcamyarthe SaSThI / tadAha / ebhya iti // tacchIlAdivityeva / nanu daMzernopadhatvAt kathandazAmiti nirdeza ityata Aha / bhAvineti // UkaM kRte sati bhaviSyato nalopasyAtra nipAtanamiti yAvat / yAyajUka iti // 'yasya hala:' iti yalopaH / 'ato lopaH, dIrthe'tiH' ityabhyAsasya dIrghaH / jaJjapUka iti // 'japajabhadahadazabhaJjapazAM ca' ityabhyAsasya nuk / evandandazUkaH / nipAtanAnnakAralopaH / namikampi // nami, kampi, smi, ajasa, kama, hiMsa, dIp , eSAndvandvAtpaJcamyekavacanam / ebhyassaptabhyo rapratyayaH syAt tacchIlAdiSvityarthaH / ajasadhAtoH dhAtupAThe adarzanAt Aha / For Private And Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta namraH / kampraH / smeraH / jasirnapUrvaH kriyAsAtatye vartate / ajasram , santatamityarthaH / kamraH / hiMsraH / dIpaH / 3148 / sanAzaMsabhikSa uH / (3-2-168) cikIrSuH / AzaMsuH / bhikSuH / 3149 / vinduricchuH / (3-2-169) vetternum iSezchatvaM ca nipAtyate / vetti tacchIlo vinduH / icchati icchuH / 3150 / kyAcchandasi / (3-2-170) 'devAjigAti sunyuH'| 3151 / AgamahanajanaH kikinau liT ca / (3-2-171) AdantAdRdantAdgamAdibhyazca kikinau stazchandasi tau ca liit / papiH somam / dadirgAH / barvijram / jagmiyuvA / 'janirvRtramamitriyam' jajJiH / 'bhASAyAM dhAkRsRgamijaninamibhyaH' (vA 2144) dadhiH / cakriH / jasinapUrva iti // 'jasu mokSaNe' ayanapUrvazaktisvabhAvAt kriyAsAtatye vartate ityarthaH / nipAtanAddhAtunA naJaH samAse nalopo navaH' iti nalopaH / snaashNs|| san , AzaMsa, bhikSa, eSAntrayANAndvandvAtpaJcamyekavacanam / saniti sanpratyayAntaM gRhyate / 'SaNu dAne, SaNa sambhaktau' ityanayostu na grahaNam / gargAdiSu vijigISuzabdapAThAliGgAt / ebhyaH upratyayaH syAt tcchiilaadissvityrthH| AzaMsuriti // 'AGaH zAsu icchAyAm' itysmaaduH| vinduricchuH|| vetteriti // 'vida jJAne' ityasmAdupratyaye prakRtarnumAgamaH / 'iSu icchAyAm' ityasmAdupratyaye SakArasya chatvaJca nipAtyate ityarthaH / vettIti // dhAtupradarzanam / tacchIla iti // vedanazIla ityarthaH / icchatIti // 'iSu icchAyAm' iti dhAtupradarzanam / icchuriti // eSaNazIla ityarthaH / kyAcchandasi // kyapratyayAntAdupratyayaH syAt tacchIlAdiSu chndsiityrthH| sunayuriti // sumnaM sukham / tadAtmana icchatItyarthe sumnazabdAt kyac / 'na cchandasyaputrasya' iti niSedhAt 'kyaci ca' iti Itvam , akRtsArva' iti dIrghazca n| sunnayuriti kyajantAdupratyayaH, AtA lopaH / Agama // At , R, gama, hana, jana, essaandvndvaatpnycmii| liTcati vyAcaSTe / tau ca liDDaditi // ki kin anyordvndvH| tacchIlAdiSvityeva / papiriti // pAdhAtoH kiH, dvitvAdi, AllopaH / dadiriti // dAdhAtoH kiH, dvitvAdi / babhrirvaja. miti // bhRnaH kiH, dvitvAdi / janiriti // hanaH kiH, dvitvAdi / 'gamahana' ityupadhAlopaH / 'ho hanteH' iti kutvam / jaziriti // janeH kiH, dvitvAdi / evaM kinyapi bodhyam / svare vizeSaH / chAndasamapyetatsUtradvayambhASAyAmityAdivakSyamANavArtikavivecanAya For Private And Personal Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'prakaraNam baalmnormaa| saniH / jagmiH / jajJiH / nemiH / 'sAsahivAvahicAcalipApatInAmupasaGkhthAnam' (vA 2144) / yaGantebhya: sahatyAdibhyaH kikinau pate/gabhAvazca nipaatyte| 3152 / svapitRSornajiG / (3-2-172) svapna / tRSNak , tRSNajau, tRSNaja: / 'dhRSezceti vAcyam' iti kAzikAdau / dhRSNak / 3153 / zRvandyorAruH / (3-2-176) zarAruH / vandAruH / 3154 / bhiyaH kruklukanau / (3-2-174) bhIruH / bhIlukaH / 'krukannapi vAcyaH' (vA 2145) / bhIrukaH / 3155 / sthezabhAsapisakaso varac / (3-2-175) sthAvara: / IzvaraH / bhAsvaraH / pesvaraH / kasvaraH / 3156 / yazca yaGaH / (3-2-176) ihopanyastam / bhASAyAmiti // vArtikamidam / dhAJ , kR, sU, gami, jani, nami, ebhyaSaDbhyaH kikinau, tau ca livaditi vaktavyamityarthaH / dadhirityAdi // kikinoH kRtayoH dvitvAdi yathAsambhavaM jJeyam / nemiriti // namaH kiH / dvitvam , ettvAbhyAsalApau / sAsahIti // saheryaGi dvitvAdI 'dIrgho'kitaH' iti dIrghe, kikinoH kRtayoH 'yasya halaH' iti yakAralApe ato lope sAsahIti nirdezaH / evaM vaheH cale: patezca yaGantasya kikinantasya nirdezaH / eSAnnipAtanasya upasaGkhyAnamityarthaH / tadAha / yaGantebhyassahatyAdibhya iti // nIgabhAva iti // 'nIgvaJcu' iti prAptasya nIgAgamasyAbhAva ityarthaH / svapitRSornajiG // paJcamyarthe sssstthii| khapeH tRSezca, najiG syAt tacchIlAdiSvityarthaH / jakArAdikAra uccAraNArthaH / DakAra it / svapnagiti // khapanazIla ityarthaH / svapnajausvapnajaH / evaM tRpNak , tarSaNazIla ityarthaH / dhRSezceti // najiGiti zeSaH / kAzikAdAviti // bhASye tu na dRzyate iti bhAvaH / shRvndyoraaruH|| paJcamyarthe SaSThI / 'zR hiMsAyAm' 'vadi abhivAdanastutyoH' AbhyAm ArupratyayaH syAttacchIlAdiSvityarthaH / bhiyaH // bhIdhAtoH kru klukan etau staH / tacchIlAdiSvityarthaH / kittvAnna guNaH / stheza // 'TA gatinivRttI, Iza aizvarye, bhAsa. dIptau, pisa pesa gatau, kasa gatau' ebhyaH varac syAttacchIlAdiSvityarthaH / IzvarIti tu puMyoge GIS / yazca yaGaH // 'yA prApaNe' ityasya dhAtoranukaraNasya yA ityasya 72 For Private And Personal Use Only
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 570 siddhAntakaumudIsahitA . [kRdanta / yAteryajantAdvarac syAt / ato lopa:' (sU 2380) tasya 'acaH parasmin-' (sU 50) iti sthAnivadbhAve prApte na padAnta iti sUtreNa yalopaM prati sthAnivadbhAvaniSedhAt 'lopo vyo:-' (sU 873) iti yakAralopaH / allopasya sthAnivattvamAzritya Ato lope prApte 'vare luptaM na sthAnivat' / yaayaavrH| 3157 / bhrAjabhAsadhurvidyutorjipUjugrAvastuvaH vip / (3-2-177) vibhrAT / bhA:-bhAsau / dhU:-dhurau / vidyut / Urcha / pU:-purau / dRzigrahaNasyApyapakarSAjavaterdIrghaH / jU:-juvau-juvaH / grAvazabdasya dhAtunA samAsaH sUtre nipAtyate / tataH kim / prAvastut / yaH iti SaSThyantam / tadAha / yAteriti // yAdhAtoryaG, dvitvAdi 'dIrgho'kitaH' itya. bhyAsasya dIrghaH, yAyAya iti yaGantAdvaraci vizeSamAha / ato lopa iti // hala: paratvAbhAvAt 'yasya halaH' iti yakAralApo n| yAyAy vara iti sthite Aha / lopovyoriti yakAralopa iti // nanu ato lopasya 'acaH parasmin ' iti sthAnivattvAt akAreNa vyavadhAnAt valparatvAbhAvAt kathamiha yalopa ityata Aha / tasyeti // tasya allopasya yalope kartavye 'na padAnta' iti sthaanivttvnissedhaadityrthH| evaJca yo'kArasya yakArasya ca lope yAyAvara ityatra 'Ato lopa iTi ca' ityAllopamAzaGkaya nirAkaroti / allopa. syeti // yaGakAralopasya 'acaH parasmin' iti sthAnivattvamAzritya tadakArAtmakArdhadhAtukaparatvAt AkArasya 'Ato lopa iTi ca' ityAllope prApte sati parihAra ucyate ityarthaH / parihAramevAha / vare luptanna sthAnivaditi // luptamiti bhAve ktaH / 'na padAnta' iti sUtre vare ityanena vare pare vihitanna sthAnivaditi labhyate / allopo'yamArdhadhAtuke pare vihitaH / ataH tasya sthAnivattvAbhAvAna yaGo'kAramAzritya 'Ato lopa iTi ca' ityasya pravRttirityarthaH / evaJca 'na padAnta' iti sUtre vare ityaMzasya yalope ityaMzasya ca yAyAvara ityudAharaNAmiti bodhyam / bhraajbhaasdhurvidyutorjipRjugraavstuvH|| bhrAja, bhAsa, dhuvIM, dyuta, Urji, pR, ju, prAvastu, ebhyo'STabhyaH kipsyAt tacchIlAdiSu kartRSvityarthaH / vibhrADiti // 'vazca' iti SaH / bhA iti // bhAse: kvipi sakArAntasya rutvavisauM / dhUriti // dhurvIdhAtoH vip / 'rAlopaH' iti vakArasya lopH| dhur iti rephAntam / sulopaH / 'vaoNrupadhAyAH' iti dIrghaH / pUriti // pRdhAtoH vip / 'udoSThya' ityuttvam , raparatvam / pur iti rephAntam , sulope 'voH' iti dIrghaH / judhAtoH kvipi dIrgha sAdhayitumAha / dRzigrahaNasyApyapakarSAditi // uttarasUtrAditi bhAvaH / atra vyAkhyAnameva zaraNam / nanu prAvastu iti kathaM samastanirdezaH / subantasya prAvazabdasya dhAtunA samAsAsambhavAdityata Aha / grAvazabdasyeti // For Private And Personal Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 3158 / anyebhyo'pi dRzyate / (3-2-178) kim / chit / bhid / dRzigrahaNaM vidhyantaropasaMgrahArtham / kaciddIrgha:, kacidasamprasAraNaM, kaciTTe, kacidbhasvaH / tathA ca vArtikam / 'kinvaci pracchyAyatastukaTaprujuzrINAM dIrgho'samprasAraNaJca' (vA 2147-48) / kibvacItyAdinoNAdisUtreNa keSAJcitsiddhe tacchIlAdau tRnA bAdhA mA bhUditi vArtike grahaNam / vaktIti vAk / pRcchatIti prAT / AyataM stauti AyatastUH / kaTaM pravate kaTaprUH / juruktaH / zrayati hari zrIH / 'dyutigamijuhotInAM dve ca' (vA 2149) / dRzigrahaNAdabhyAsasaMjJA / didyut / jagat / 'juhoterdIrghazva' (vA 2149) / juhU: / 'dR bhye'| asya hrasvazca / dIryati / dadRt / 'dhyAyate: samprasAraNaJca' (vA 2151) / dhiiH| 3159 / bhuvaH saMjJAntarayoH / (3-2-179) mitrabhUrnAma kazcit / dhanikAdhamarNayorantare yastiSThati vizvAsArtha sa pratibhUH / grAvastuditi // pittvAttuk / anyebhyo'pi // viviti // zeSapUraNamidam / bhrAjabhAsa ityAdisUtropAttApekSayA anyebhyo'pi dhAtubhyaH tacchIlAdiSu kartRSu kvip dRzyate ityarthaH / vidhyantareti // vidhIyate iti vidhiH, kArya, kAryAntaropasaGgrahArthamityarthaH / tadeva darzayati / kvaciddIrgha ityAdi // vibvacItyAdineti // 'vibvacipracchayAyatastukaTaprujuzrINAM dIrgho'samprasAraNaJca' ityauNAdikasUtreNetyarthaH / tRnA bAdhA mA bhUditi // vAsarUpavidhistu tAcchIlikeSu neti bhAvaH / vAgiti // vacadhAtoH kvip / vacanAt upadhAyA dIrghaH / 'vacisvapi' iti samprasAraNAbhAvazca / evaM kaTarityatra dIrghaH / prADiti // vacanAnna samprasAraNam / jurukta iti // 'bhrAjabhAsa' ityatreti zeSaH / ato'tra tadbrahaNammAstviti bhAvaH / zrIriti // zrimaH vipi dIrghaH / yunIti // 'dyutigamijuhotyAdInAdvitvaM vipca' iti vAcyamityarthaH / 'pUrvo'bhyAsaH' ityatra SASTadvivacana eva pUrvakhaNDasyAbhyAsasaMjJAvacanAdAha / dRzigrahaNAditi // 'anyebhyo'pi dRzyate' ityatretyarthaH / tatazcAbhyAsakArye halAdizeSAdIti bhAvaH / didyuditi // 'yutikhApyoH' iti samprasAraNam / jagaditi // gameH kip 'gamaH kau' iti malope tuk / juhoterdIrghazceti // vArtikamidam / cAktidvitve / hava. zveti // vaartikmidm| dadRditi // hrakhe kRte tuk / dhyAyateriti // vArtikamidam / cAt vip / dhIriti // dhyaidhAtoH kvipi samprasAraNe pUrvarUpe 'halaH' iti dIrgha iti bhaavH| atra 'dhyAyatessamprasAraNaJca' ityuNAdiSu paThitatvAdidaM vArtikaM maastvityaahuH| vastutastu uNAdisUtrANi na pANinIyAni kintu RSyantarapraNItAnIti vakSyante, ato na paunaruktyazaGkA / bhuvaH saMjJAntarayoH // kviviti zeSaH / saMjJAntarayoreveti niyamArtha sUtram / saMjJAyA HHTHHALI For Private And Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org Acharya Shri Kalla 572 siddhAntakaumudIsahitA [kRdanta 3160 / viprasambhyo saMjJAyAm / (3-2-180) ebhyo bhuvo DuH syAnna tu saMjJAyAm / vibhurvyApakaH / prabhuH svAmI / sambhurjanitA / saMjJAyAM tu vibhUrnAma kazcit / 'mitavAdibhya upasaGkhathAnam' (vA 2152) / mitaM dravatIti mitaduH / zatadruH / zambhuH / antarbhAvitaNyartho'tra bhavatiH / 3161 / dhaH karmaNi STun / (3-2-181) dheTo dhAnazca karmaNyarthe STransyAt / So GISarthaH / 'dhAtrI jnnyaamlkiivsumtyupmaatRssu'| 3162 / dAmnIzasayuyujastutudasisicamihapatadazanahaH karaNe / (3-2-182) dAbAdeH STransyAtkaraNe'rthe / dAntyanena dAtram / netram / 3163 / titutratathasisusarakaseSu ca / (7-2-9) eSAM dazAnAM kRtpratyayAnAmiNna syAt / zastram / yotram / yoktram / stotram / totram / setram / sektram / mer3ham / patram / daMSTrA / naddhI / mudAharati / mitrabhUrnAmeti // antare udAharati / dhaniketyAdi // yAvadravyabhAvinyaH saMjJAH / pratibhUzabdastu satyeva puruSe kadAcinna bhavati / RNa pratidatte sati prAtibhAvyasya nivRtteH| viprsmbhyH|| Du asaMjJAyAmiti chadaH / vibhuriti // DittvasAmarthyAdabhasyApi TerlopaH / sambhuriti // saMbhavati utpAdayatIti sambhuH / tadAha / janiteti // mitadvAdibhya iti // mitadvAdisiddhyarthe Dupratyayasya upasaGkhyAnamityarthaH / zambhuriti // zaM sukhaM bhavati utpAdayatItyarthaH / tadevopapAdayati / antarbhAviteti // dhaH karmaNi STran // dheTaH kRtAtvasya dhAazva dha iti paJcamyantam / tadAha / dheTa ityAdi // SakArAt takArasya STatvasampannaTakAreNa nirdezaH, Sasya itsaMjJAyAM lope sati pRtvasampannasya nivRttiH| tdaah| dhaatriityaadi|| daamnii|| dAp , nI, zasa, yu, yuja, stu, tuda, si, sica, miha, pata, daza, naha, eSAM trayodazAnAM dvndvH| 'dAp lavane' ityasya pakArasya sthAna 'yaro'nu' iti kRtamakArasya nirdeshH| atra zaseH patezca trapratyaye iTamAzaGkaya Aha / titutrt|| ti, tu, tra, ta, tha, si, su, sara, ka, sa. eSAM dazAnAM dvandvaH / atra saretyekam |ti, tantiH, striyAm' iti ktin| tu, saktuH, 'tanigami' ityAdinA tupratyayaH / tra, zastram , pattam / 'dAnI' iti trapratyayaH / ta, hstH| auNAdikaH tapratyayaH / ktapratyaye tu hasitamityeva / kuSTam / auNAdikaH kthapratyayaH / si kukSiH / kuSerauNAdikaH ksipratyayaH / su, ikSuH, iSerauNAdikaH ksupratyayaH / sara, akSaram , azassaran / ka, zalkaH, zaleH kH| sa, vatsaH, vadeH sH| memiti // 'miha secane' traH / ddhtvdhtvssttutvddhlopaaH| For Private And Personal Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 573 ___3164 / halasUkarayoH puvaH / (3-2-183) pUpUoH karaNe STransyAt / taccetkaraNaM halasUkarayoravayavaH / halasya sUkarasya vA potram / mukhamityarthaH / 3165 / artilUdhUsUkhanasahacara itraH / (3-2-184) arivam / lavitram / dhuvitram / savitram / khanitram / sahitram / caritram / 3166 / puvaH saMjJAyAm / (3-2-185) pavitram / yenAjyamutpUyate, yaccAnAmikAveSTanam / 3167 / kartari carSidevatayoH / (3-2-186) puva itra: syAt RSau karaNe, devatAyAM kartari / RSirvedamantraH / taduktamRSiNeti darzanAt / pUyate'neneti pavitram / devatAyAM tu 'agniH pavitraM sa mA punaatu'| iti pUrvakRdantaprakaraNam / daMSTreti // daMzadhAtoH naH / viDatpratyayAbhAvAnalopo na / sUtre dazeti zapA nirdezAt 'daMzasaJja' iti nalopaH / kecittu dazetyakAra uccAraNArthaH / nalopanirdezAt kvacidanyasminnapi pratyaye akaGityapi nalopa iti dazanA dantA ityAhuH / nIti // nahyate anayeti vigrahaH / carmarajjuH / 'naha bandhane' naH / 'naho dhaH' 'jhaSastathoH' iti tasya dhaH / SittvAnGIS / halasUkarayoH puvaH // potramiti // 'titutratathasisusara' iti neT / artilUdhU // arti, lU, dhU, sU, khana, saha, cara, eSAM saptAnAM dvandvAtpaJcamI / puvaH saMjJAyAm // itra iti zeSaH / karaNe ityeva / pavitramiti // pUyate anenAjyamiti vigrahaH / tadAha / yenAjyamiti // pUyate AcamanodakAdikamaneneti vigrahaM matvA Aha / yaccAnAmiketi // anAmikA upakaniSThikAGguliH / kartari ca // pavitramiti // pAvamAnyAdi sUktam / agniH pavitramiti // punAtItyarthaH / sAmAnyAbhiprAyamekavacanaM napuMsakatvaJca // iti zrImadvAsudevadIkSitaviracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM zrIbAlamanoramAkhyAyAM tRtIyAdhyAyasya dvitIyapAde pUrvakRdantaprakaraNaM samAptam / For Private And Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIrastu // // athonnaadyH|| 1 / kRvApAjimiskhadisAdhyazUbhya uN / karotIti kAru:, zilpI kArakazca / 'Ato yuk-' (sU 2761) / vAtIti vAyuH / pAyurgudam / jayatyabhibhavati rogAn jAyuH auSadham / minoti prakSipati dehe USmANamiti mAyuH atha uNAdiprArambhaH-'kRvApAji' ityAdInyuNAdisUtrANi mUle prauDhamanoramAyAJca sphuTaM vyaakhyaataani| tatra na kiJcivyAkhyAtavyamupalabhyate / tAni cemAnyuNAdisUtrANi zAkaTAyanamunipraNItAni, natu pANininA praNItAni iti 'uNAdayo bahuLam' iti sUtrabhASye 'nAma ca dhAtujamAha nirukte vyAkaraNe zakaTasya ca tokam' iti vArtikavyAkhyAnAvasare'bhihitam / 'uNAdInAM zAstrAntarapaThitAnAM sAdhutvAbhyanujJAnArtha bahuLagrahaNam' iti kaiyttH| na hyeSA. mpANinIyatve zAstrAntarazabdo yujyte| uNAdipratyayAntAzzabdAH pANinimate avyutpannA eva / ata eva 'AyaneyI' iti sUtre "prAtipadikavijJAnAcca bhagavataH pANinassiddhamuNAdayo hyavyutpannAni prAtipadikAni" iti bhASye uktam / ata eva ca "'AdezapratyayayoH' iti sUtrabhASye uNAdayo hyavyutpannAni prAtipadikAni ityuktvA tarhi sarpiSA yajuSetyAdau apratyayatvAt SatvAbhAvamAzaya bahuLagrahaNAt pratyayasaMjJAmavalambya SatvaM sAdhitam / vyutpattipakSazca nirAkRtaH / ato'pyuNAdisUtrANAnna pANinIyatvam / ata eva 'ajeya'ghanapoH' iti sUtrabhASye ajadhAtoryupratyaye prakRtervIbhAve vAyuzabdo vyutpAditaH / uNAdisUtrANAM pANinIyatve hi 'kRvApAji' ityuNAdisUtreNa upratyayamAzrityaiva vyutpadyeta / evaJca kvacidbhASye uNAdInAM vyutpannatvAzrayaNaM zAstrAntaramUlakameva iti zabdenduzekhare prapaJcitam / tathA ca 'kvibvacipracchayAyatastukaTaprujuzrINAM' ityuNAdisUtrANAM tathAvidhavArtikAnAJca na paunaruktyazaGkA // * kRvApA // " kAruH zilpini kArake" iti dharaNikozamabhipretyAha / kArurityAdi // Aye yogarUDhiH / dvitIye tu yogamAtramiti vivekaH / ata eva dvitIye dhAtvartha prati kArakAnvayo bhavatyeva / tathA ca bhaTTiH / "rAghavasya tataH kArya kArvAnarapuGgavaH / sarvavAnara senAnAmAzvAgamanamAdizat" iti| pAyuH puMsi / 'gudantvapAnaM pAyurnA' ityamaraH / pibatyanena tailAdikamiti vigrahaH / pAti rakSatIti vigrahe rakSako'pi / tathA ca mantraH / 'bhuvastasya svatavAH pAyurapre' iti / 'svatavAnpAyau' iti rutvam / jAyuriti // 'bheSajauSadhabhaiSajyA. nyagado jAyurityapi' ityamaraH / sAhacaryAtpuMstvam / 'mAyuH pitaM kaphaH zleSma' ityamaraH / * uNAdiSu vAlamanoramApraNeturvAsudevadIkSitasyAbhaprAyAnusAreNa prauDhamanoramA mudyate / For Private And Personal Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] bAlamanoramA / 575 pittam / svAduH / sAnoti parakArya sAdhuH / aznute Azu zIghram / 'AzuIhiH pATala: syAt / 2 / chandasINaH / 'mA na Ayau' / 3 / dRsanijanicaricaTibhyo aN / dIryata iti dAru / 'snuH prastha: sAnurastriyAm' / jAnu-jAnunI / iha 'janivadhyozca' (sU 2512) iti na niSedhaH / anubandhadvayasAmarthyAt / cAru ramyam / cATu priyaM vAkyam / mRgayavAditvAtkupratyaye 'caTu' ityapi / 4 / kiJjarayoH zrINaH / kiM zRNAtIti kiMzAruH sasyazUkaM, bANazca / jarAmeti jarAyurgarbhAzayaH / 'garbhAzayo jarAyuH syAt' / 5 / tro razca laH / tarantyanena varNA iti tAlu / 6 / kRke vacaH kazca / kRkena galena vaktIti kRkavAkuH / 'kRkavAkurmayUre ca saraTe caraNAyudhe' iti vizvaH / zabdo'pi mAyuH / yatpazurmAyumakRta gomAyureko ajamAyurekaH' ityAdau vedabhASyakArAdibhistathaiva vyAkhyAnAt / svadate rocate iti svAduH / vizeSyanino'yam / evaM sAdhurapi / Azu zIghramiti // vilambAbhAvamAtraparatve klIbaM, tadviziSTadravyaparatve tu triliGgam / atha zIghramityupakramya 'klIbe zIghrAdyasattve syAttveiSAM bhedyagAmi yat' ityamaraH / vrIhau tu puMsyeva / chndsiinnH|| uNanuvartate / mA na AyAviti // Ayuzabdo manuSyaparyAyeSu vaidikanighaNTau paThitaH / ata eva 'tvAmagne prathamamAyumAyave / mAnastoka' ityAdimantreSu vadabhASye tathaiva vyAkhyAtam / arvAcInAstu 'chandasINaH' iti sUtraM bahulavacanAdbhASAyAmapi pravartate iti svIkRtya 'AyurjIvitakAlo nA' ityamaragranthe AyuzabdamukArAntaM vyAcakhyuH / 'vAyunA jagadAyurvA' iti varNavivekaH / eterNicca' ityuprtyyH| sakArAnto vakSyamANa Ayuzzabdastu lokavedayonirvivAda eva / ata eva jaTA Ayurasyeti vigrahe 'gRdhaM hatvA jaTAyuSam' iti prayogaH / kathantarhi, 'mA vadhiSTa jaTAyuM mAm' iti bhaTTiH / 'taTI vindhyasyAdrerabhajata jaTAyoH prathamajaH' iti vindhyavarNane abhinandazceti cet / arvAcInamate tAvadbhadrameva / vastutastu jaTAM yAti prApnotIti jttaayuH| mRgayvAditvAt kuH / AyAtItyAyuH / 'jaTAyuSA jaTAyuJca vidyAdAyuntathAyuSA' iti dvirUpakozaH / cAviti // 'caTu cATu priyaM vAkyam' iti haTTacandraH / " cATu cAkRtakasambhramamAsAGkArmaNatvamagamadramaNeSu" iti mAghaH / 'cATurnari priyoktiH syAt' iti ratnamAlAkozaH / nari puMsi / 'cakara ca bahucATUn prauDhayoSidvadasya' iti mAdhaH / iha sUtre rahimapi paThitvA rAhurityeke / bAhulakAditi tu bahavaH / sasyeti // 'kiMzArurnA sasyazUke vizikhe kaGkapakSiNi' iti mediniikoshH| tro razca laH // tra iti tarateH SaSThyA nirdezaH / ke cittu trAriti cchitvA RdhAtorapi prazleSAt iyarti aryate vA AluH / zAkavizeSo ghaTI For Private And Personal Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 576 siddhAntakaumudIsahitA uNAdayaH 7 / bhRmRzItRcaritsaritanidhanimimasjibhya uH| bharati bibharti vA bharuH, khAmI harazca / mriyante'sminbhUtAni marunirjaladezaH / zete zayuH ajagaraH / taruva'kSaH / caranti bhakSayanti devatA imamiti caruH / tsaruH khaDgAdimuSTiH / tanu svalpam / tanyate karmapAzo'nayA iti tanuH, zarIraJca / striyAM mUrtistanustanUH' / dhanuH zastravizeSaH / 'dhanunA ca dhanurviduH' / 'dhanurivAjani vakra:' iti zrIharSaH / mayuH kinnaraH / 'madduH pAnIyakAkikA' iti rabhasaH / nyakkAditvAtkutvaM, jaztvena sasya daH / 8 / aNazca / 'lavalezakaNANava:' cAtkaTivaTibhyAm / kaTati rasanAM kaTuH / vaTati vadatIti vaTuH / 9 / dhAnye nit / dhAnye vAcye'Na upratyaya: syAt / sa ca nit / nittvAdAdyudAttaH, priyaGgavazvame'Navazca me / 'vrIhibhedastvaNuH pumAn' / nidhaNaM 'phalipATi-' ityAdisUtramabhivyApya sambadhyate / cetyAhuH / 'karkaryAlurgalantikA' ityamaraH / bhRmRzI // bharuriti // 'bharuH svarNe hare puMsi' iti medinI / 'bharubhartRkanakayoH' iti hemacandraH / zayuriti // 'ajagare zayurvAhasa ityubhau' ityamaraH / tariti // taranti narakamanena ropakAH / caruriti // 'anavasrAvitAntarUSmapakka odanaH' iti yAjJikAH / trivRdadhikaraNe'pyevam / 'ugavAdibhyo yat' iti sUtre kaiyaTastvAha / 'sthAlIvAcI caruzabdastAsthyAdodane bhAktaH' iti / vizvaprakAze tu 'carurbhANDe ca havyAne' iti nAnArthatoktA / 'atha pumAn carurhavyAnabhANDayoH' iti medinI c| 'havyapAke caruH pumAn ' ityamaragranthe / karmArthaghaantena karmadhArayamadhikaraNArthavajante SaSThItatpuruSaJcAzritya dvedhA vyAcakSANAH svAmyAdayo'pi nAnArthatAyAmanukUlAH / 'tanuH kAye tvaci strI syAttiSvalpe virahe kRshe| dhanuH pumAn priyAladrau rAzibhede zarAsane' iti naantmedinii| vizvaprakAzamudAharati / dhanunA cetyAdi / 'syAttanustanuSA sArddham' ityataH sArdhamityanuSajyate / dhanuriveti // "zuddhavaMzajanito'pi guNasya sthAnatAmanubhavannapi zakraH / 'kSipnurenamRjumAzu vipakSaM sAyakam' iti zrIharSazlokazeSaH / "dhanurvaMzavizuddhA'pi nirguNaH kiGkariSyati" iti dhnvntriH| kocittu iha sUtre dhani na paThanti / teSAM mate sakArAntadhanuHzabdamevAzrityoktagranthA nirvAhyAH / tasyApi puMstvAt / uktaM hyamareNa / 'athAstriyau dhanuzcApau' iti / kinnara iti // 'turaGgavadano mayuH' ityamaraH / 'mInAtiminoti' ityAtvantu neha / bAhulakAt / kaTati rasanAmiti kaTuH / 'kaTuH strI kaTurohiNyAM latArAjita yorapi / napuMsakamakArye syAtpulliGgo raNamAtrake / triSu tadvatsagandhyozca matsare'pi khare'pi ca' iti medinii| vaTatIti // 'vaTurdvijasutaH smRtaH' iti saMsArAvartAt / naTavaTuriti tUpacArAt / dantyoSThyAdirayam / kalpadrumAdiprAmANyAt / abhivyApyeti // For Private And Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH bAlamanoramA / 10 / zRsTasnihitrapyasivasihaniklidivandhimanibhyazca / zRNAtIti zaruH / 'zarurAyudhakopayoH' / svarvatram / snehuAdhiH / candra ityanye / trapu sIsam / 'puMsi bhUmnyasava: prANA:' / 'vasuhRde'gnau yoktre'zau vasu toye dhane maNau' / hanurvaktraikadezaH / kleduzcandraH / bandhuH / manuH / cAt 'bidi avyve'| binduH| 11 / syandeH sampasAraNaM dhazca / 'deze nadavizeSe'bdhau sindhurnA sariti ' striyAm' ityamaraH / 12 / undericcAdeH / unatti induH / 13 / IpeH kicca / IperuH syAtsa ca kidAderikArAdezazca / ISate hinasti iSuH zaraH / 'iSurdvayoH' / 14 / skandeH salopazca / kanduH / 15 / sRjerasum ca / cAtsalopa upratyayazca / rajjuH / 16 / kRterAvantaviparyayazca / kakAratakArayovinimayaH / tadduH sUtraveSTanam / 17 / nAvaJceH / nyaGkAditvAtkutvam / niyatamaJcati nyakurmugaH / 18 / phalipATinamimanijanAM gupaTinAvidhatazca / phalerguka phalguH / yadyapi phalipATItyAdisUtraM yAvadanuvartate iti nyAsagranthena maryAdIkRtyetyapi pratIyate / tathApi abhivyApyetyevocitam / "pibataM saumyaM madhu' ityAdau madhuzabdasyAyudAttatAdarzanAt / 'voto guNavacanAt' iti sUtre haradattena abhivyApyeti spaSTamabhidhAnAceti bhAvaH / trapu sIsamiti // taddhi agniM dRSTvA trapate lajjate iva / 'trapu sIsakaraGgayoH' iti medinIkozaH / hanuriti // 'hanuH pumAn paro gaNDAt' iti vararucikozaH / strIliGgo'pyayam / 'hanuhaTTa. vilAsinyAM mRtyAvasragade striyAm / dvayoH kapolAvayave" iti medinI / atizAyane matup / hanumAn / 'anyeSAmapi dRzyate' iti dRzigrahaNAt pAkSiko diirghH| hanUmAn / snehena badhnAtIti bandhuH / prajJAditvAt bAndhavaH / manurAdirAjo mantrazca / binduH pavargIyAdiH / kanduriti // skandatyasmin janatApa iti vyutpattyA bhogasthAnamityAhuH / amarastvAha / 'klIbe'mbarISaM bhrASTo nA kandurvA svedanI striyAm' iti / kandurvA nA iti pUrveNAnvayAdvA pumAnityarthaH / sRjerasum ceti // sRjatIti rajjuH / striyAM, 'rajjurveNyAM guNe yoSit' iti medinI / AgamasakArasya zcutvena zaH, jaztvena jaH / tarkuriti // kRntatyaneneti vigrahaH / 'tarkuTI sUtralA tarkuH' iti hArAvalIkozaH / phalipATi // ekApi SaSThI viSayabhedAdbhidyate / gugAgame hi phlervyvsssstthii| paThyAdezacatuSTayavidhau tu pATyAdibhyaH sthAnaSaSThI / sA dhatayorvidhau antye'lyupasaMhriyate iti 73 For Private And Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 578 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH pATe: paTiH / pATayatIti paTuH / namyate'nena nAkurvalmIkam / manyata iti madhu / jAyata iti jatu / 19 / valecukca / 'vala sNvrnne'| valguH / 20 / zaH kitsanvacca / zyateruH syAtsa ca kitsanvacca / zizurbAlaH / 21 / yo dve ca / yayurazvo'zvamedhIya: / sanvaditi prakRte dvegrahaNamitvanivRttyartham / 22 / kurbhazca / babhruH / 'babhrurmunyantare viSNau babhrU nakulapiGgalau / ' cAdanyato'pi / cakruH kartA / jaghnurhantA / papu: pAlakaH / __23 / pRbhidivyadhigRdhiSibhyaH / ku: syAt / puruH / bhinatti bhidurva nam / 'ahijyA-' (sU 2412) iti samprasAraNam / virahiNaM vidhyati vidhuH / 'vidhuH zazAGke karpUre hRSIkeze ca rAkSase' / gRdhuH kAmaH / dhRSurdakSaH / 24 / kRgroruca / karotIti kuruH / gRNAtIti guruH / 25 / apaduHsuSu sthaH / 'suSAmAdiSu ca' (sU 1022) iti Satvam / apaSTu / pratikUlam / duSThu / suSTu / / 26 / rapericopadhAyAH / aniSTaM rapatIti ripuH / 27 / arjizikamyamipazibAdhAmRjipazitugdhugdIrghahakArazca / arjayati guNAnRjuH / sarvAMnavizeSeNa pazyatIti pazuH / kantu: kandapeH / andhuH kUpaH / vivekaH / anAgamakAnAM sAgamakA AdezA iti pakSe tu sthAnaSaSThyeveti bodhyam / 'phalgvasAre. 'bhidheyavat / nadIbhede malavAM strI' iti medinii| vala saMvaraNe iti // dantyoSThyAdiH / yattUjjvaladattena sUtre pavargIyAdiM paThitvA, 'bala prANane' ityupanyastam / tallakSyavirodhAdupekSyam / 'ayaM nAbhA vadati valgavo gRhe ' ityAdau dantyoSThyapAThasya nirvivAdatvAt / dharaNikozasthamAha / babhruriti // 'babhrurvaizvAnare mUlapANau ca grudddhvje| vizAle nakule puMsi piGgale tvabhidheyavat // ' iti medinIkozaH / anyato'pIti // 'bhraH kuzca' iti vaktavye prAk pratyayanirdezAdityAhuH / bhrazceti prakRtisaMsRSTena cakAreNa prakRtyantarasamuccayAceti bodhyam / pRbhidivyadhigRdhi / 'puruH prAjye abhidheyavat / puMsi syAddevaloke ca nRtyabhedaparAgayoH' iti medinI / suSAmetyAdi // etacca nyAsAdyanurodhenoktam / vArtikakRtA tu, sthAsthinsthUnAmupa. saGkhyAtam / 'apaSTuH puMsi bAle ca vAme syAdanyaliGgake' iti medinii| arjizi // 'arja arjane' / asya RjirAdezaH / dRzeH pshiH| kmestugaagmH| 'ama rogagatyAdiSu / ' asya dhugAgamaH / 'pazi nAzane' / sautro dhAtuH / asya dIrghaH / 'bAdha loDane' / asya hAdezaH / SaDbhyo'pi kupratyayaH syAdityarthaH / avizeSeNeti // cAdigaNe tu pazviti paThitam / 'pazu dRzyarthamavyayam' iti dhrnniH| kantuH kandarpa iti // 'kanturmakarAkaH' For Private And Personal Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] bAlamanoramA / 579 'pAMsurnA na dvayo rajaH' / 'tAlavyA api dantyAzca sambasUkarapAMsavaH' / bAdhata iti bAhuH / 'bAhuH striipuNsyorbhujH'| 28 / prathimradibhrasjA saMprasAraNaM salopazca / bayANAM kuH samprasAraNaM bhrasje: salopazca / pRthuH / mRduH / nyavAditvAtkRtvam / bhRjati tapasA bhRguH| 29 / lavibaMdyonalopazca / laghuH / 'bAlamUlalaghvalamaGgulInAM vA lo ratvamApadyate' (vA 4798) / raghurnRpabhedaH / bahuH / 30 / UrNoternulopazca / Uru sakthi / 31 / mahati hasvazca / uru mahat / 32 / zliSeH kazca / zliSyatIti zlikurbhRtyaH / udyato jyotizca / 33 / AGparayoH khanizRbhyAM Dicca / A khntiityaakhuH| paraM zRNAtIti parazuH / pRSodarAditvAdakAralopAtparyurapi / 34 / harimitayorduvaH / 'du gatau' asmAt harimitayorupapadayoH kuH sa ca Dit / haribhirdUyate haridurvRkSaH / mitaM dravati mitadruH samudraH / 35 / zate ca / zatadhA dravati zataduH / bAhulakAtkevalAdapi / dravasyUrdhvamiti durvRkSaH zAkhA ca / tadvAndrumaH / iti trikANDazeSaH / pAMsuriti // 'paDi pasi nAzane / ' curAdirdantyAntaH / strIpuMsayoriti ||uktN hyamareNa / 'dvau parau dvayorbhujabAhU' iti| parau dvau bhujabAhuzabdau dvayoH strIpuMsayoriti tadarthaH / akArAnto'pyayam / ata eva 'bAhvozca bhujayoH pumAn' iti daamodrH| 'bAhA bhune'pumAnmAnabhedAzvavRSavAyuSu' iti medinyAm / TAbanto'pyayam / prathimradi // prathate iti pRthuH / 'pRthuH syAnmahati triSu / tvakpatryAkRSNajIre'tha pumAnagnau nRpAntare' iti medinI / mradituM zakyate akaThinatvAditi mRduH komala: / 'bhRguH pumAn munI hare taTe zukre' iti medinI / 'bhRguH zuke prapAte ca jamadagnau pinAkini' iti kozAntaram / laghuriti // 'pRkkAyAM strI laghuH klIbaM zIghra kRSNAguruNyapi' iti trikaannddshessH| 'laghuragurau ca manojJe niHsAre vAcyavat klIbam / zIghra kRSNAguruNi ca pRkvAnAmauSadhau tu strI' iti medinii| nRpabheda iti // etena 'avekSya dhAtorgamanArthamarthaviccakAra nAmnA raghumAtmasambhavam' iti vyAkhyAtam / bhuriti|| bahustu tyAdisaGkhyAsu vipule tvabhidheyavat' iti medinii| UrujaGghati ujjvaladattaH / tanna / tayorbhedAt / UrjUyate AcchAdyate ityUruH / karmaNi prtyyH| uru mahaditi // kartari pratyayaH / udyata iti // sa hi yAvatkArya zliSyati lagati vyApriyate iti yAvat / pazurapIti // 'pazuH parazunA saha' iti vizvaH / haridurvRkSa iti // dAruharidrA ityeke / tadvAniti // For Private And Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 580 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH 36 / kharu zakupIyunIlaMguligu / paJcaite kupratyayAntA nipAtyante / khanate rephazcAntAdeza: / kharu: kAmaH krUro mUryo'zvazca / 'zaGkurnA kIlazalyayoH' / 'pibaterIttvaM yugAgamazca' / pIyurvAyasaH kAlaH suvarNaJca / nipUrvAllagi gatAvasmAtkurnedardIrghazca / nIlaGguH kRmivizeSa: zRgAlazca / 'nIlAGguH' iti pAThAntaram / tatra dhAtorapi dIrghaH / 'laga saGge' asya ata itvaJca / lagatIti ligu cittam / ligurmUrkhaH / 37 / mRgasvAdayazca / ete kupratyayAntA nipAtyante / mRgaM yAtIti mRgayuyA'dhaH / devayurdhArmikaH / mitrayurlokayAtrAbhijJa: / AkRtigaNo'yam / 38 / mandivAzimathicaticayaGkibhya urac / mandurA vAjizAlA / vAzurA raatriH| mthuraa| caturaH / caGkuro rathaH / angkurH| khajUrAditvAdakairo'pi / 39 / vyatheH samprasAraNaM kicca / vithurshcorrksssoH'|| 'zudrubhyAM maH' / kharuzabdasya krUro mUrkha ityarthaH / dvayaM dazapAdIvRttyanusAreNoktam / kharuH patiMvarA kanyetyapi bodhyam / 'kharudante hare darpa haye zvete tu vAcyavat' iti vizvatrikANDazeSau / zaMkuriti // 'zaki zaGkAyAm' / zaGkate'smAditi, 'zaGkhaH kIle gare zastre saGkhyApAdapabhedayoH / yAdobhede ca pApe ca sthANAvapi ca dRzyate' iti vizvaH / pIyuriti // 'pIyuH kAle ravau ghUke' iti medinii| kRmivizeSa iti / 'nIlaGguH kRmijAtau syAt bhambharAlIprasUnayoH' iti vizvaH / pAThAntaramiti // 'nIlaGgurapi nIlAmuH' iti vizvaH / dhAto. rapIti // kecittu nIlazabde upapade gameSTilopaH upapadasya mum dIrghazca pAkSiko nipAtyate ityAhuH / 'ligu citte napuMsakam' iti vararuciH / mRgayvAdayazca // 'mRgayuH puMsi gomAyau vyAdhe ca parameSThini' iti medinI / 'mRgayurbrahmaNi khyAto gomAyuvyAdhayorapi / devayurdhArmike khyAto devyulokyaatrike' iti vizvaH / AkRtigaNa iti // tena, 'pIla pratiSTambhe' asmAtkuH / 'pIlurgaje drume kANDe paramANuprasUnayoH' iti vizvaH / bhaTTAstu pIluzabdasya vRkSe AryaprasiddhiH gaje tu mlecchaprasiddhirityAzritya vyavajahUH / kaDi made / kaNDurityAdi bodhyam / vAzurA rAtririti // vAzyante asyAmiti vigrahaH / vAsuro gardabha ityanye / 'vAzurA vAsitArAvyoH' iti medinI / 'caGkuraH syandane vRkSe' iti medinI / 'aGkuro rudhire lomni pAnIye'bhinavodbhidi' iti ca / khajUreti // 'aGkarAGkura eva ca' iti vizvaprakAzaH / vyatheH // 'vyatha bhysnyclnyoH'| asmAduraca kit syAddhAtoH samprasAraNaJca / dazapAdyAM tu dhaH kicceti paThitvA dhakAramantAdezaM vidhAya vidhuro'nagnikaH ityudAhRtam / mAdhavenApi tadevAnusRtam / na tvetadyuktam / 'svameSAM vithurA zavAMsi / atividdhA vithureNAcidasrA' ityAdimantraSu thakArapAThasya nirvivAdatvAt / yadapi mAdhavenoktaM vidibhidi ityatra vyatheH samprasAraNaJceti vacanAt kuraci thAntaM rUpamiti / tdtisthviiyH| kuravidhAyake For Private And Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] baalmnormaa| 581 40 / mukuradardurau / mukuro darpaNa: / bAhulakAnmakuro'pi / 'dR vidAraNe' dhAtodvivacanamabhyAsasya rukTilopazca / 'dardurastoyade bheke vAdyabhANDAdribhedayoH' / 'dardurA caNDikAyAM syAdgAmajAle ca da1ram' iti vizvaH / 41 / madgurAdayazca / urajantA nipAtyante / mAdyatemuk / madguro matsyabhedaH / 'kabR vrnne'| rugAgamaH / 'karburaM zvetarakSasoH' / banAte: khajUrAditvAdUro'pi / 'bandhUrabandhurau syAtAM namrasundarayostriSu' iti rantidevaH / 'kokatervA kuk (ca)' (gaNa 195) kukura:-kukuraH / 42 / aseruran / asuraH / prajJAdyaN / AsuraH / 43 / masezca / paJcame pAde 'maserUran' iti vakSyate / masUrA masurA vrIhiprabhede paNyayoSiti' / 'masUrA masurA vA nA vezyAvrIhiprabhedayoH' / 'masUrI pAparoge syAdupadhAne puna: pumAn' / 'masUramasurau ca dvau' iti vizvaH / 44 / zAvazerAptau / zu ityAzvarthe / zvazuraH / 'patipatnayoH prasU: zvazrUH zvazurastu pitA tayoH' ityamaraH / 45 / avimahyoSTiSaca / aviSa: / mahiSaH / 46 / amerdIrvazca / 'AmiSaM tvastriyAM mAMse tathA syAdbhogyavastuni' / 47 / ruhedRddhizca / 'raGkuzambararauhiSA:' / rauhiSo mRgabhede syAdrauhiSaJca tRNaM matam' iti saMsArAvartaH / sUtre vyatherupasaGkhyAnasthAprasiddhatvAt / tasmAdiha dhaH kicceti dazapAdIpAThaM puraskurvantaH prsaadkaaraadyo'pyupekssyaaH| kathaM tarhi vidhura iti prayogasya nirvAha iti cet / dhuro vigata iti prAdisamAsenetyavadhehi / 'samAsAntAH' iti sUtre vRttipadamajostathaivoktatvAt / mukura iti // 'maki maNDane' / asmAdurac nalopazca / bAhuLakAditi // dhAtorupadhAyAH pakSe ukAra iti bhAvaH / 'mukuro makuro'pi ca' iti vizvaH / 'mukura: syAnmakuravat darpaNe vakuLadrume / kulAladaNDe' iti medinI ca / dhAtoriti // kecittu guNo dugAgamazca nipAtyate ityAhuH / karamiti // 'karburaM salile hemni karburaH pAparakSasoH / karburA kRSNavRntAyAM zabale punaranyavat' iti medinI / aviSa iti // rAjA samudrazca / mAheSo mahAn / 'turIyandhAma mahiSo vivakti / uta mAtA mahiSamanvavenat / ' TittvAt DIp / mahiSI rAjapatnI / ruheH // 'rauhiSo mRgabhede syAdrauhiSaJca tRNaM matam' iti saMsArAvartaH / For Private And Personal Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 582 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH 48 / taverNidvA / ' tava' iti sautro dhAtuH / 'taviSatAviSAvabdhau svarge ca' / striyAM taviSI-tAviSI nadI devakanyA bhUmizca / 'taviSI balam' iti vedabhASyam / 49 / natri vyatheH / 'avyathiSo'bdhisUryayoH' / avyathiSI dharArAjyoH / 50 / kiledhuMkca / kilviSam / 51 / iSimadimudikhidichidibhidimandicanditimimihimuhimucirucirudhibandhizuSibhyaH kirac / ipiro'gniH / madirA surA / 'mudira: kAmukAbhrayoH' iti vizvamedinyau / khidirazcandraH / chidiro'sikuThArayoH' / bhidiraM vajram / mandiraM gRham / striyAmapi / 'mandiraM mandirApi syAt' iti vishvH| 'candirau candrahastinau' / timiraM tamo'kSirogazca / mihiraH sUryaH / 'muhiraH kAmyasabhyayoH' / muciro dAtA / ruciram / rudhiram / badhiraH / 'zuSa zoSaNe' zuSiraM chidram / zuSkamityanye / / 52 / azerNit / Aziro vahnirakSasoH / 53 / ajirshishirshithilsthirsphirsthvirkhdiraaH| ajervIbhAvAbhAvaH / ajiramaGgaNam / zazerupadhAyA itvam / ziziraM syAhato de tuSAre zItale'nyavat' / zratha mocane' upadhAyA itvaM rephalopaH / pratyayarephasya latvam / zithilam / sthAsphAyyoSTilopa: / sthiraM nizcalam / sphiraM prabhUtam / vedabhASyamiti // 'indro mitrasya taviSIm / indrasyAtra taviSIbhyaH' ityAdimantreSviti bhAvaH / vaidikanighaNTau, 'ojaH pAjaH' ityAdiSu balanAmasu taviSIzabdasya pAThazceha mUlamiti bodhyam / 'taviSaH zobhanAkAre bhele'bdhivyvsaayyoH| taviSI devakanyAyAM puMsi svarge mahodadhau // taviSI cendrakanyAyAM nA svargAmbudhikAJcane' iti medinii| kileva'k ca // 'kila zvaityakIDanayoH' / 'kilbiSaM pAparogayoH / aparAdhe'pi' iti medinI / iSiro'gniriti // AhAra ityanye / 'chidiraH pAvake rajjau karavAle parazvadhe / mandiraM nagare'gAre klIbaM nA mkraalye| candiro'nekape candre / timirandhvAntanetrAmayAntare / mihiraH sUryabudhayoH / muhiraH kAmamUrkhayoH / rudhiro'GgArake puMsi klIbantu kuGkumAsRjoH / zuSiraM vaMzyAdivAye vivare ca napuMsakam / mUSike na striyAM nIlyoSadhau randhrAnvite triSu / Aziro vItihotre syAt rAkSase bhAskare pumAn' iti medinii| ajiramaGgaNamiti // aGgeyuTi anAdezasya bAhulakANNatvamityeke / anye tu vizvakozAyupaSTambhena dantyamevecchanti / iha dazapAdIvRttau napUrvasya jIryateH RvarNalopo nipAtyate ityuktantadapi grAhyam / 'AzundUtamajiraM pratnamIDyam' ityAdau na jIryatItyajiraH ityarthasyAnuguNatvAt / 'ajiraM prAGgaNe kAryaviSaye dre'nile| ziziro nA hime na strI tvRtubhede jaDe For Private And Personal Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] bAlamanoramA / tiSThatevukhrakhatvaJca / sthaviraH / khadiraH / bAhulakAcchIGo bukhrasvatvaJca / zibiram / 54 / salikalyanimahibhaDibhaNDizaNDipiNDituNDikukibhUbhya ilac / salati gacchati nimnamiti salilam / kalila: / anilaH / mahiLA / pRSodarAditvAnmaheLApi / bhaDa iti sautro dhAtuH / 'bhaDilau zUrasevako' / bhaNDilo dUtaH kalyANazca / zaNDilo muniH / piNDilo gaNakaH / tuNDilo mukharaH / kokilaH / bhavilo bhavyaH / bAhuLakAtkuTilaH / 55 / kameH pazca / kapilaH / 56 / gupAdibhyaH kit / gupilo rAjA / tijilo nizAkaraH / guhilaM vanam / 57 / mithilAdayazca / madhyante'tra ripavo mithilA ngrii| pthil:-pthikH| 58 / patikaThikuThigaDiguDidaMzibhya erak / patera: pakSI gantA ca / kaThera: kRcchrajIvI / kuTheraH parNAza: / bAhuLakAnnumna / gaDero megha: / guDero guDakaH / daMzero hiNsrH| 59 / kumbernalopazca / kuberaH / 60 / zadesta ca / zatera: zatruH / 61 / muuleraadyH| eragantA nipaatynte| mUlero jaTA / gudhero goptA / guhero lohaghAtakaH / muhero mUrkhaH / / 62 / kaberotaH pazca / kapota: pakSI / triSu / khadiraH zAkabhede syAt nA candre dantadhAvane' iti medinI / zibiramiti // zerate'smin rAjAnaH / 'nivezaH zibiraM SaNDam' ityamaraH / salikali // kalila iti // mizro gahanazca / mahiLeti // 'mahiLA phalinIstriyoH' iti medinI / pRSodareti // tathAca damayantIkAvye, 'paramahelArato'pyapAradArikaH' iti / parasya mahelA strI / atha ca paramA utkRSTA helA krIDA tatra rata ityarthaH / kapila iti // 'kapilA reNukAyAJca ziMzapAgovizeSayoH / puNDarIkaH kariNyAM strI varNabhede triliGgakam / nAnale vAsudeve ca kukkure' iti medinii| reNukaha latAvizeSaH / 'hareNU reNukA kauntI kapilA bhasmagandhinI' ityamarAt / mithilAdayazca // mathe viloDane / akArasyetvaM nipAtanAt / kuThera iti // kaTha kRcchrajIvane / kuThi c| dvitIyasya idittvAnnumi prApte Aha / bAhulakAditi // kberotH|| gupAdisUtAdArabhya etadantAni sapta sUtrANi keSAJcidasammatAni / kapota For Private And Personal Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 584 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH 63 / bhAterDavatuH / bhAtIti bhavAn / 64 / kaThicakibhyAmoran / kaThoraH / cakora: / 65 / kizorAdayazca / kiMpUrvasya zRNAteSTilopaH / kimo'ntyalopaH / kizoro'zvazAbaH / sahoraH sAdhuH / 66 / kapigaDigaNDikaTipaTibhya olac / kapIti nirdezAnnalopaH / kapolaH / gaDolagaNDolau guDakaparyAyau / kaTolaH kaTuH / paTolaH / 67 / mInAterUran / myuurH| 68 / syandeH samprasAraNazca / sindUram / 69 / sitanigamimasisacyavidhAzibhyastun / sinotIti setuH / 'titutra-' (3163) iti neT / tantuH / gantuH / mastu dadhimaNDam / sacyata iti saktuH / ardharcAdiH / 'uvara tvara-' (sU 2654) ityUTh / tatra viDatItyanuvartata iti mate tu bAhulakAt / oturbiDAlaH / dhAtuH / kroSTA / 70 / paH kicca / pibatIti * piturvahrau divaakre'| 71 / artezca tuH / artestu: syAtsa ca kit 'RtuH strIpuSpakAlayoH' / iti // 'kapotaH syAcitrakaNThe pArAvatavihaGgayoH' iti medinI / 'kapotaH pakSimAtre'pi' iti trikANDazeSaH / atrautacazcittvaM prAmAdikam / 'yatkapotaH padamanA kRNoti / devAH kapota iSito yadicchan' ityAdau sarvatra pratyayasvareNa maddhyodAttasyaiva paThyamAnatvAt / kaThora iti // kaThinaH puurnnshc| 'kaThoratArAdhipalAJchanacchaviH' iti maaghH| kizora iti // 'kizoro'zvasya zAbake / tailapaNyauSadhau ca syAttaruNAvasthasUryayoH' iti medinii| kapola iti // kaTe varSAvaraNayoH / kecittu sUtre kaDi made ityetaM paThanti / kaNDolaH piTakaH, cnnddaalshc| 'caNDAlikA tu kaNDolavINAcaNDAlavallakI' itymrH| paTola iti || 'paTolaM vastrabhede nauSadhau jyotsnyAntu yoSiti' iti medinI / 'kalla zabde / ' bAhuLakAdato'pyolac / 'kallolaH puMsi harSe syAnmahatsU. miSu vAriNaH' iti medinI / syndeH|| 'sindUrastarubhede syAt sindUraM raktacUrNake / sindUrI rocanAraktavellikAdhAtakISu ca' iti medinIvizvaprakAzau / sitani // 'seturnAlau kumArake' iti medinI / 'seturAlau striyAM pumAn' iti, 'maNDandadhibhavaM mastu' iti cAmaraH / 'dhAturnendriyeSu ca / zabdayonimahAbhUtatadguNeSu rasAdiSu / manaHzilAdau zleSmAdau vizeSAdrike'smi ca' iti medinI / 'zleSmAdirasaraktAdimahAbhUtAni tadguNAH / indriyANyazmavikRtiH zabdayonizca dhAtavaH' ityamaraH / atezca tuH|| tuni prakRte antodAttatvArthantuH kriyate / 'RtunA yajJam / ya RturjanAnAm' ityAdi / 'RturvarSAdiSaTsu c| Artave mAsi ca pumAn' iti For Private And Personal Use Only
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] bAlamanoramA / 585 72 / kamimanijanigAbhAyAhibhyazca / ebhyastuH syAt / 'kantuH kandarpacittayoH' / manturaparAdhaH / jantuH prANI / 'gAtuH puMskokile bhRGge gandharve gAyane'pi ca / bhAturAdityaH / 'yAturadhvagakAlayoH' / rakSasi klIbam / hetuH kAraNam / 73 / cAyaH kiH| 'keturgrahapatAkayoH' / 74 / Amoterhasvazca / aptuH zarIram / 75 / vasestun / vastu / 76 / agAre Nicca / vezmabhUrvAsturastriyAm' / 77 / kRJaH kratuH / RturyajJaH / 78 / edhivayozcatuH / edhatuH puruSaH / vahaturanaDDAn / 79 / jIverAtuH / 'jIvAturastriyAM bhakte jIvite jIvanauSadhe' / 80 / AtRkanvRddhizca / jIverityeva / 'jaivAtRkastvindubhiSagAyuSmatsu kRssiivle'| ___81 / kRSicamitanidhanisarjikharjibhya UH / 'karpUH puMsi karISAgnau karpUnadyAM striyAM matA' / camUH / tanUH / dhanUH zastram / 'sarja sarjane' / sarjU. vaiNika / kharja vyathane' / khajUM: pAmA / 82 / mRjerguNazca / marjUH zuddhikRt / 83 / vaho dhazca / 'vadhUrjAyAsnuSAstrISu' / medinii| kmi|| kamigrahaNaM prapaJcArtham / 'arjizi' ityAdinA kupratyaye tuki siddhatvAt / mantu. riti // 'mantuH puMsyaparAdhe'pi manuSye'pi prajApatau' iti medinii| 'dIrgha hyaGkuzam' iti mantrasya vedabhASye tu mantuma iti mantunintadvAn he indreti vyAkhyAtam / 'gAturnA kokile bhRGge gandharve triSu roSaNe' iti medinI / 'bhAturnA kiraNe sUrye' iti ca / cAyaH kiH|| 'keturnA rukpatAkArigrahotpAteSu lakSmaNi' iti medinii| aptuH zarIramiti // abhilaSitArthazca, AptavyatvAt / ata eva aptoryAmazabdasyAbhilaSitArthaprApaka ityavayavArthamAhuH / kRJaH kratuH // 'RturyajJe munau puMsi' iti medinI / edhivhyoshctuH|| cittvaadntodaattH| 'syonaM patye vahatuM kRNuSva' / 'vahatuH pathike vRSabhe pumAn' iti medinii| AtRkan // 'jaivAtRkaH pumAn some kRSakAyuSmatostriSu' iti medinii| kRSi // rabhasakozasthamAha / karpUriti // 'karSuH pumAn karISAgnau striyAM kulyAlpakhAtayoH' iti medinI / 'sarvaNiji vidyuti / striyAM svarge vidhau rudre' iti, 'kharjUH kITAntare smRtA / khajUrI pAdape kaNDAm' iti ca / mRjeH // 'marjU: strI zuddhau dhAvake'pi ca' iti medinI / vahaH // 'vadhUH snuSA navoDhA strI bhAryApRkkAGganAsu ca' iti vishvH| 'pRkkA ca mahilA 74 For Private And Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 586 586 . siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH 84 / kaSezchazca / kacchU: pAmA / 85 / NitkasipadyarteH / kAsUH zaktiH / pAdRzcaraNadhAriNI / ArU: piGgalaH / 886 / aNo Dazca / ADUrjalaplavadravyam / 87 / nabi lambernalopazca / 'tumbyalAbUrubhe same' ityamaraH / 88 / ke zra eraG caasy| kazabde upapade zRNAterU: syAt eraGAdezaH / 'kazerUstRNakande strI' bAhulakAdupratyaye kazeru: / klIbe puMsi ca / 89 / tro dud ca / taraterU: syAttasya duT / 'tardUH syAhAruhastakaH' / 90 / daridrAtaryAlopazca / izva Azca yau tayorlopa: / dardUH kuSThaprabhedaH / 91 / nRtizRdhyoH kUH / nRtUrnartakaH / zRdhUrapAnam / 92 / Rteram ca / Rti: sautro dhAtuH / tataH kUramAgamazca / ranturdevanadI satyavAkca / 93 / anduudRmbhuujmbuukpheluukrkndhuudidhissH| ete kUpratyayAntA nipAtyante / andUrbandhanam / ' bhI granthe' nipAtanAnnum / dRmbhUH / anusvArAbhAvo'pi nipAtanAdityeke / inbhUH / janerbuk / jambUH / 'jamu adane' ityasyetyeke / vadhUH' iti trikANDazeSaH / ksseH|| kaSazaSeti daNDake ptthitH| 'kachAntu, pAmapAme vicarcikA' ityamaraH / Nitkasi // kasa gatau / 'kAsUrvikalavAci syAt tathA zaktyAyudhe striyAm' iti medinii| 'kAsUH zaktyAyudhe ruji / buddhau vikalavAci syAt' iti hemacandraH / na lambate alaabuuH| tro duT ca // tariti // 'nezi' iti neT / varamanAdAviti parigaNanasyAnAzritatvAt bAhulakAdvA / kecittu tro duk ceti paThitvA dhAtordugAgamamAhuH / teSAndhAtorguNo durlabhaH / cakArabalena vA sAdhanIyaH, dugAgamAtpUrvaM yatprAptantadapi bhavatIti vyAkhyAnAt / daridrAteH // izca Azceti // bhojadevastu lopa iti rephAdikaM padaM chitvA dvedhA vyAkhyat / izca Azca / drduuH| razca izca Azca / 'antyabAdhe'ntyasadezasya' iti dvitIyarephalopaH / dardU: / mRgayvAditvA hrasvAntazca / 'dadruNo dagurogI syAt' ityamaraH / itthazcatvAri rUpANi / andUdRmbhU // andUrbandhanamiti // 'adi bandhane' / 'andUH striyAM syAgnigaDe prabhede bhUSaNasya ca' iti medinI / 'anduko hastinigaDe' itymrH| 'saMjJAyAGkan' / 'ke'NaH' iti hrasvaH / kecittu 'ama gatau' asya duk andurbuddhiriti vyAcakhyuH / dRbhI granthe iti tudAdiH / zambhUriti // sandarbhakartetyarthaH / kathakaH ityanye / asya rUpANi hUhUvadityuktam / kaiyaTo. 'pytraanukuulH| mAdhavAdayastu dRDhazabda upapade bhuvaH kvippratyayaH, upapadasya dRnnAdezo nipAtyate / yadvA dRnniti nAntamavyayaM dRDhArthakamupapadaM, inbhUH, taruH sarpaH kapiti vyAkhyAya 'inkara' iti ya For Private And Personal Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH bAlamanoramA / 587 bAhulakAdbhasvo'pi / jambuH / karpha lAti kaphelUH zleSmAtakaH / nipAtanAdetvam / karka dadhAti karkandhUrbadarI / nipAtanAnnum / didhiM dhairya syati tyajatIti didhiSaH punarbhUH / kecittu 'andUdRmbhUjambUkambU' iti paThanti / 'hampha utkleze' dRmphUH sarpajAti: / 'kamerbuk' / kambU: paradravyApahArI / 94 / mRgrorutiH / marut / garutpakSaH / 95 / yo mud ca / giraterutistasya ca muT / garmutsuvarNa tRNavizeSazca / 96 / hRSerulac / 'harSulo mRgakAmino:' / bAhulakAccaTateH / caTulaM zobhanam / 97 / hRmRruhiyuSibhya itiH| 'haritkakubhi varNe ca tRNavAjivizeSayoH' / sarinadI / 'rohit' mRgavizeSasya strI / 'yuSa' iti sautro dhAtuH / 'Rzyasya rohit puruSasya yoSit' iti bhASyam / 98 / tADerNiluk ca / tADayatIti taDit / 99 / zameDhaH / bAhulakAditsaMjJA eyAdezaH iT ca na / 'zaNDa: syAtpuMsi gopatau' / zaNDhaH / klIbaH / varSAbhUvadrUpamasyetyAhuH / hrasvo'pIti // udAhRtaJca vikramAdityena / 'tasyA jamboH phalaraso nadIbhUya pravartate' iti / yattu "pariNatajambuphalopabhogahRSTA" iti bhAraviprayogaM hrasvAntatve sAdhakatvenodAjaguH / tanna / 'iko hrasvo'yaH' iti sUtreNa gatArthatvAt / didhimiti // kecittu dadhAteritvandvitvaM ghuk ca nipAtyate / dadhAtyasau didhissuurityaahuH| ujjvaladattoktaM pAThamAha / kecittviti // etacca kaiyaTamAdhavAdimahAgranthaviruddhamityavadheyam / ata evaM 'dRmbhUH strI sarpacakrayoH' iti bhAnte medinii| maruditi // prajJAditvAdaNi mAruto'pi / marutazabdo'pyavyutpanno'sti / tathA ca vikramAdityakozaH / 'marutaH sparzanaH prANaH samIro mAruto marut' iti saMsArAvartazca / 'ko'yaM vAti sa dAkSiNAtyamarutaH' iti kavirAjaH / atrAnupapattiM matvA dAkSiNAtyapavana iti pAThaM kalpayantyalpadRzvAnaH iti varNavivekaH / garuditi // yavAdirayam / tena matupo vatvaM n| garutmAn / yo muT ca // 'garmut strI svarNalatayoH' iti medinii| vizvakozamAha / hariditi // 'haridizi striyAM puMsi hyvrnnvishessyoH| astriyAM syAttRNe ca' iti medinI / Rzyasyeti // etena 'gataM rohidbhUtAM riramayiSumRzyasya vapuSA' iti puSpadantaprayogo vyaakhyaatH| 'rohinmRgyAM latAbhede strI nArke' iti medinI / zameDhaH // bAhulakAditi // yadyapi 'neDvazikRti' iti iniSedhaH suvacaH / tathApi neDDaramanAdAviti parigaNanAdevamuktam / 'zaNDaH syAtpuMsi gopatau' AkRSTAGge varSavare tRtIyaprakRtAvapi' iti medinI / kamaTha iti // 'kamaThaH kacchape puMsi bhANDabhede napuMsakam' iti For Private And Personal Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 588 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH HARHARE 100 / kameraThaH / kamaThaH / 'kamaThaH kacchape puMsi bhANDabhede napuMsakam' iti medinI / bAhulakAjaraThaH / 101 / rameddhizca / rAmaThaM hiGgu / 102 / zameH khaH / zaGkhaH / 103 / kaNeSThaH / kaNThaH / 104 / kalastRpazca / tRpateH kalapratyayaH / cAttRphateH / tRpalA latA / 'tRphalA tu phltrike'| 105 / zapervazca / zabalaH / 106 / vRSAdibhyazcit / vRSalaH / palalam / bAhulakAdguNaH / sarala: / taralaH / 'kamerbuk (ca) (gaNa 196) kambalaH / 'musa khaNDane' musalam / 'laGgevRddhizca' (gaNa 197) lAGgalam / 'kuTikazikautibhyaH pratyayasya muT / medinI / jaraTha iti // jRS vayohAnau / 'jaraThaH kaThine pANDI karkaze'pyabhidheyavat' iti vizvamedinyau / 'jaraThaH kaThine jINe' iti vaijayantI / zamaH khaH // 'zako nidhau lalATAsni kambo na strI' ityamaraH / 'zaGkhaH kambau na yoSinnA bhAlAsni nidhibhinnakhe' iti medinii| kaNeSThaH // 'kaNTho gale sannidhAne dhvanau madanapAdape' iti vizvamAdenyau / phalatrike iti // 'triphalA tRphalA ca sA' iti vizvaH / triphalAzabdasamAnArthastRphalA. zabda iti 'dvigoH' iti sUtre rakSitaH / 'zapa Akroze' / vRSAdibhyazcit // 'zudrAzrAvaravarNAzca vRkSalAzca jaghanyajAH' ityamaraH / 'vRSalasturage zUdre' iti hemacandraH / palalamiti // pala gatau / 'palalaM tilacUrNe ca paGke mAMse napuMsakam / nA rAkSase' iti medinI / 'saralaH pUtikASThe nA'thodArAvakayostriSu' iti medinI / 'saralA viralAyante ghanAyante klidrumaaH| na zamI na ca punAgA asminsaMsArakAnane' ityabhiyuktaprayogaH / kameriti // bAhulakAdityatrAnuSajyate / 'kambaLo nAgarAje syAt sAsnAprAvArayorapi / kRmAvapyuttarAsaGge salile tu napuMsakam' iti medinI / 'musalaM syAdayo'gre ca punapuMsakayoH striyAm / tAlamUlyAmAkhuparNIgRhagodhikayorapi' iti medinyAm / mUrdhanyamadhyo'pyayamiti varNadezanA, 'musa khaNDane' iti dhAtordantyAnteSu mUrdhanyAnteSu ca bopadevAtreyAdibhiH paThita. tvAt / ujjvaladattAdayastu tAlavyamadhyamapyAhuH / ata eva musalo'pi ceti vizvakoze muzalo'pi cati pAThAntaram / laGgeriti // bAhuLakAdityeva / evamapre'pi / 'lAgalaM tAlahalayoH puSpabhidrahadAruNoH / lAGgalI gRhapippalyAm' iti hemacandraH / 'lAgalI toya. pippalyAM klIbantu kusumAntare / godAraNe tRNe rAjagRhadAruvizeSayoH' iti medinI / 'kuGmalo mukule puMsi na dvayornarakAntare / 'komalaM mRdule jale' iti ca / bAhulakAdanyatrApi / tathA 'kusa zleSaNe' / dantyAnto nirvivAdaH / bopadevamate tAlavyAnto'pi / guNaH / kosalaH kozalo For Private And Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] baalmnormaa| 589 (ca), (gaNa 198) kuTmalaH / kuDerapi / kuDmalaH / kazmalam / bAhulakAdguNaH / komalam / 107 / mRjeSTilopazca / malam / 108 / cuperaccopadhAyAH / capalam / 109 / zakizamyonita / zakalam / zamalam / 110 / cho gugghrasvazca / chagalaH / prajJAditvAcchAgala: / 111 / jamantADDaH / daNDaH / raNDA / khaNDaH / maNDaH / vaNDazchinnahastaH / aNDaH / bAhulakAtsatvAbhAva: / SaNDa: saGghAtaH / tAlavyAdirityapare / zaNDaH / gaNDaH / caNDa: / paNDa: klIvaH / paNDA buddhiH / vA deshvishessH| 'vRddhatkosala' iti sUtre tu dantyapATha eva sAmpradAyikaH / 'samba sambandhe, zamba ca' / sambalam / 'zambalo'strI sambalavat kulapAtheyamatsare' iti medinI / 'kadi AhvAne' / nalopaH / gaurAditvAnDIe / 'madAndolitakarpUrakadalIdalasaMjJayA / vizramAya zramApanAnAhvayantamivAdhvagAn' iti kAzIkhaNDam / ajAderAkRtigaNatvATTAbapi / 'kadalAkadalau pRznyAM kadalIkadalau punaH / rambhAvakSe'tha kadalI patAkAmRgabhedayoH // kadalA DimbikAyAJca' iti medinI / 'piji hiMsAyAm' / nyavAditvAtkutvam / 'piGgalo nAgabhidrudracaNDAMzupAripArzvake / nidhibhede kavAvagnau puMsi syAtkapile'nyavat // striyAM vezyAvizeSe ca kariNyAGkumudasya ca' iti medinI / kuza iti sautro dhAtuH / 'kuzala: zikSite triSu / kSeme ca sukRte cApi paryAptau ca napuMsakam' iti medinI / 'kamu kaantau'| 'kamalaM salilaM tAmra jalaje vyAmni bhessje| mRgabhede tu kamala: kamalA zrIvarastriyoH' iti vizvamedinyau / 'maDi bhUSAyAm' / 'maNDalaM paridhau koThe deze dvAdazarAjake / klIbe'tha nivahe bimbe triSu puMsi tu kukkure' iti medinI / 'koTho maNDalakam' ityamaraH / 'bimbo'strI maNDalaM triSu' iti c| 'kuDi dAhe', 'paTa gatau', 'cho chedne'| 'kuNDalaGkarNabhUSAyAM pAze'pi valaye'pi ca / atha paTalaM piTake ca paricchade / chadidRprogatilake klIbaM bRnde punarna naa| chalaM skhalitazAThyayoH' iti medinI / mRjeSTilopazca // 'malo'strI pApavikiTTe kRpaNe tvabhidheyavat' iti medinI / cupeH // 'capalaH pArade mIne cibuke prastarAntare / capalA kamalA vidyut puMzcalIpippalISu ca / napuMsakaM tu zIghra syAdvAcyavattaralaM cale' iti medinI / zakizamyoH // zakalaM khaNDe rohitAdInAntvaci c| tadyogAcchakalI matsyaH / 'matsyAn zakalAn' iti bhASyam / 'zakalantvaci khaNDe syAt rAgavastuni valkale' iti medinI / 'zamalaM zakRdenasoH' iti naanaarthrtnmaalaa| cho guga // 'chagalaM nIlavastre nA cchAge strI vRddhadArake' iti medinii| 'chagalaichAge cchagalI vRddhadArakabheSaje' iti hemacandraH / JamantADaH // amiti pratyAhAraH / tribhya eva kaNamA iti vRttikAroktistu aSTAdhyAyIsthamAtraviSayA / daNDa iti // bAhulakAt , 'cuTU' iti netsaMjJA / 'daNDo'strI laguDe'pi syAt' ityamaraH / 'daNDau sainyApArzvagau' iti trikANDazeSaH / 'raNDA mUSikapAJca vidhavAyAJca yoSiti / khaNDo'strI zakale For Private And Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 590 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH 112 / kAdibhyaH kit / kavargAdibhyo Da: kitsyAt / kuNDam / kANDam / guG guDaH / 'ghuNa bhramaNe' ghuNDo bhramaraH / 113 / sthAcatimRjerAlajvAlabAlIyacaH / tiSThaterAlac / sthAlamsthAlI / catervAlam / cAtvAla: / mRjerAlIyac / mArjAlIyo biDAlaH / 114 / paticaNDibhyAmAlaJ / pAtAlam / caNDAlaH / prajJAditvAdaNi caannddaalo'piityeke| 115 / tamiviziviDimRNikulikapipalipazcibhyaH kAlan / tamAlaH / vizAlaH / biDAla: / mRNAlam / kulAla: / kapAlam / palAlam / paJcAlAH / nekSuvikAramaNibhedayoH / maNDaH paJcAGgule zAkabhede klIbantu mastuni / caNDA tu pAMsulAyAM strI triSu hastAdivarjite / aNDaM muSkaM ca pezyAM syAt / SaNDaM padmAdisaGghAte na strI syAt gopatau pumAn / gaNDa: syAtpuMsi khahini / grahayogaprabhede ca vIthyaGge piTake'pi ca / cihnavIrakapoleSu hayabhUSaNabubude / caNDolA tintriNIvRkSe yamakiGkaradaityayoH / caNDI kAtyAyanIdevyAM hiMsrAkopanayoSitoH / caNDA dhanaharo zaGkhapuSpI triSvatikopane / tIve'pi / paNDa: zaThe dhiyi strI syAt' iti medinI / 'phaNa gatau' / phaNDaH / prajJAditvAdaN / phANDaM sundaram / kvAdibhyaH kit // kuNDamiti // kuNa zabdopakaraNayoH / kittvAnna guNaH / 'kuNDamagnyAlaye mAnabhede devajalAzaye / kuNDI kamaNDalau jArAtpativatnIsute pumAn / piThare tu na nA' iti- medinii| kANDamiti // kamu kAntau / 'anunAsikasya ki' iti dIrghaH / 'kANDo'strI daNDabANArvavargAvasaravAriSu' ityamaraH / arvA kutsitaH / ata eva 'kANDaM stambe taruskandhe bANe varadanIrayoH / kutsite vRkSabhinnADIbunde rahasi na striyAm' iti medinI / 'guDo golekSupAkayoH' ityamaraH / guDA snuhI, tadvatkezAH asya guDAkezaH, zivaH / jaTAdhAritvAt / 'guDaH syAdgolake hastisannAhekSuvikArayoH / guDA snuhyAJca kathitA guDikAyAJca yoSiti' iti medinI / sthAcati // lacA siddhe AlacaH AkArazcintyaprayojanaH / citsvaraM bAdhitvA pakSe AdyudAttArtha ityeke / 'sthAlaM bhAjanabhede'pi sthAlI syAt pATalokhayoH' iti medinI / 'cAtvAlo yajJakuNDe syAddarbhe ca' iti vizvaH / 'mArjAlIyaH smRtaH zUdre biDAle kAyazodhane' iti medinI / pAtAlamiti // upadhAvRddhiH / 'pAtAlaM nAgaloke syAdvivare baDavAnale' iti medinI / 'caDi kope' ityasya tu idittvAnnumi adupadhatvAbhAvAna vRddhiH / yattu mAdhavagranthe 'paticaNDibhyAmAlan' iti paThitvA pAtAlazabde bAhulakAdvRddhimuktvA Alamiti vRddhyartha jitaGkecitpaThanti ityupanyasya caNDAlazabde'pi vRddhiH syAditi dUSitam / tadatirabhasAt / eke ityaparitoSodbhAvanam / tadbIjantu 'kulAlavaruDakarmAraniSAdacaNDAlamitrAmitrebhyazchandasi' iti caNDAlAtsvArthe'NaM vidadhatA vArtikena tadbhASyeNa ca saha virodha iti bodhyam / tamivizi // 'tamu kAGkhAyAm , viza pravezane, biDa Akroze, mRNa hiMsAyAm , kula saMstyAne, kapi calane, nirdezAnalopaH / 'pala gatau, paci vistaare| 'tamAlastilake khaGge tApiJche vAruNadrume / For Private And Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] bAlamanoramA / 591 116 / pateraGgacpakSiNi / pataGgaH / 117 / taratyAdibhyazca / taraGgaH / lavaGgam / 118 / biDAdibhyaH kit / biddnggH| mRdnggH| kuraGgaH / bAhulakAdutvaM c| 119 / sRboddhizca / sAraGgaH / vAraGgaH khaDgAdimuSTiH / 120 / gangamyadyoH / gaGgA / adgaH puroDAzaH / 121 / chApUrakhaDibhyaH kit / chAgaH / pUgaH / khagaH / bAhulakAt 'piDa anAdare' gansatvAbhAvazca / Sigastarala: / 'SiGgairagadyata sasambhramamevamekA' iti mAghaH / 122 / bhRtraH kinnud ca / bhRyo gankitsyAttasya nuT ca / 'bhRGgAH ssinggaalidhuumyaattaa:'| vizAlA vindravAruNyAmujjayinyAntu yoSiti / nRpavRkSabhidoH puMsi pRthule'pyabhidheyavat / biDAlo netrapiNDe syAt pRSadaMzukake pumAn / mRNAlaM nalade klIbaM punapuMsakayorbise / kulAla: kakubhe kumbhakAre strI tvajanAntare / kapAlo'strI ziro'sti syAdghaTAdeH zakale vrje| pAJcAlI putrikArItyoH striyAM pumbhUmni nIvRti' iti medinI / bAhulakAt zyaterapi / zAlA / 'zala calane' asmAddhani 'chAyAzAlAnizAnAm' iti nipAtanAt strItvamiti nyAsakAraH / bopadevastu 'zAlaGkatthane' iti ppaatth| 'zAlA druskandhazAkhAyAGgahe gehaikadezayoH / nA jhaSe' iti medinI / pateH // paterbAhulakAdarthAntare'pi / 'pataGgaH zalabhe zAliprabhede pakSisUryayoH / klIbaM sUte' iti medinI / sUte pArade ityarthaH / taratyAdibhyaH // 'taraGgasturagAdInAmutphAle vastrabhaGgayoH' iti vizvaH / biDaGga iti // 'biDa aakoshe'| 'bilaGgaH kRmisaGghane biDaGgo nAgare'nyavat' iti vizvaH / 'biDaGgastriSvabhize syAt kRmighne punapuMsakam' iti medinI / mRdaGga iti // 'mRda kssode| 'mRdaGgaH paTahe ghoSa' iti medinI / kuraGga iti // 'kR vikSepe' bAhulakAdutvam / kura zabde iti vA astu / ' sAraGgaH puMsi hariNe cAtake ca mataGgaje / zabale triSu' iti medinI / bAhulakAt 'nR naye' / 'atha nAraGgaH pippliirsH| yamajaprANinikaTe nAgaraGgadrume'pi ca' iti medinI / gan gmydyoH|| baahulkaadmerpi| 'aGgaM gAtra upAye ca pratIke caaprdhaanke| aGgo dezavizeSe syAdaGga sambodhane'vyayam' iti vizvaH / 'aGgaM gAtre pratIkopAyayoH pRbhUmni nIti / klIbaikatve tvapradhAne tridhvaGgavati cAntike' iti medinii| chApU // chAyate chidyate yajJArthamiti chAgaH / pUyate mukhamanena / 'pUgastu kramuke bRnde' iti medinii| 'khaDa bhedane' / khaDgo gaNDakazRGge syAt nistriMze gaNDake'pi ca' iti zabdataraGgiNI / 'khago gaNDakazRGge'sibuddhabhedeSu gaNDake' iti medinI / bhRJaH // kidrahaNaM spaSTArtham , anuvRttyaiva lAbhAt / 'bhRGgo dhUmyATaSiGgayoH / madhumrate bhRGgarAje puMsi bhRGgaGguDatvaci' iti medinI / 'zRGgaM prabhutve zikhare cihne krIDAmbuyantrake / viSANotkarSayozcAtha zRGgaH syAtkUrcazIrSake / strI viSAyAM For Private And Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 592 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH 123 / zRNAterhasvazca / zRGgam / 124 / gaNzakunau / nuT cetyanuvartate / zArGgaH / 125 / mudigrogaggau / mudgaH / gargaH / 126 / annddnkRsbhRvRkssH| karaNDaH / saraNDaH pakSI / bharaNDaH svAmI / varaNDo mukharogaH / 127 / zubhasodiH / zarat / 'daraddhRdayakUlayoH' / bhasajjaghanam / 128 / dRNAteH pugghrasvazca / dRSat / 129 / tyajitaniyajibhyo Dit / tyad / tad / yad / sarvAdayaH / 130 / etestud ca / etad / 131 / sarteraTiH / 'saraT syAdvAtameghayoH' / vedabhASye tu 'yAbhiH kRzAnum' iti mantre 'saraDbhyo madhumakSikAbhyaH' iti vyAkhyAtam / 132 / laDDe lopazca / laghaTa vAyuH / 133 / pArayaterajiH / pArak suvarNam / 134 / prathaH kitsamprasAraNazca / pRthak / svarAdipAThAvyayatvam / 135 / bhiyaH pugghrasvazca / bhiSak / 136 / yuSyasibhyAM madik / 'yuS' sautro dhAtuH / yuSmad / asmad / tvam / aham / 137 / artistusuhumudhuzikSubhAyAvApadiyakSinIbhyo man / ebhyazcatudezabhyo man / armazcakSurogaH / stomaH saGghAtaH / somaH / homaH / sarmoM varNamInabhedayo RSabhauSadhau' iti medinI / 'zRGgaM viSANamAkhyAtaM zailAye jalayantrake / mInauSadhisuvarNAnAM bhede zRGgI prayujyate // ' iti utpalinIkozaH / aNDan kRsa // 'karaNDI madhukozAsikAraNDeSu lalATake' iti medinI / 'varaNDo'pyantarAvedau samUhamukharogayoH' iti vizvamedinyau / bAhulakAt tarateH / 'taraNDo baDizIsUtrabaddhakASThAdike plave' iti medinI / zRDha // 'zarat strI vatsare'pyUtau / darat striyAM prapAte ca bhayaparvatayorapi / bhasat strI bhAsvare yonau' iti ca medinI / " uve ambasulAbhike" iti mantrasya vyAkhyAyAM bhasadbhaga iti vedabhASyam / "jAghanyA patnIH saMyAjayanti bhasadvIryA hi striyaH" ityatra bhasajaghanamiti vyAkhyAtAraH / dRNAteH // 'dRSaniSpeSaNazilApadaprastarayoH striyAm' iti medinii| artistu // 'somastuhinadIdhitau / vAnare ca kubere ca pitRdeve samIraNe / vasuprabhede kapUre nAre somalatauSadhau' iti medinii| 'dharmo'strI puNya AcAre svabhAvopamayoH For Private And Personal Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] bAlamanoramA / 593 gamanam / dharmaH / kSemaM kuzalam / kSomam / prajJAdyaNi kSaumaJca / bhAma: AdityaH / yAmaH / 'vAmaH zobhanaduSTayoH' / pdmm| yakSa pUjAyAm / yakSmo rogarAjaH / nemH| 138 / jahAteH sanvadAlopazca / * jihmaH kuTilamandayoH' / 139 / avataSTilopazca / manpratyayasyAyaM Tilopo na prakRteH / anyathA Didityeva brUyAt / 'jvaratvara-' (sU 2654) iti UThau / tayordIghe kRte guNaH / cAdipAThAdavyayatvamityujjvaladattastanna / teSAmasattvArthatvAt / vastutastu svarAdipAThAdavyayatvam / avatIti om / 140 / graserA ca / grAma: / 141 / avisivisizuSibhyaH kit / UmaM nagaram / syUmo razmiH / simaH sarvaH / 'zuSmamagnisamIrayoH' / 142 / iSiyudhIndhidasizyAdhusUbhyo mak / ' iSmaH kAmavasantayoH' / Rtau| ahiMsopaniSatrayAye nA dhanuryamasomape' iti ca / 'dharmaH puNye yame nyAye svabhAvAcArayoH krato' iti vizvaH / 'kSaumaM paTTe dukUle'strI kSaumaM valkalajAMzuke / zaNaje'tasije' iti medinI / 'bhAmaH krodhe ravau dIptau / yAmastu puMsi prahare saMyame'pi prakIrtitaH / vAma dhane puMsi hare kAmadeve payodhare / valgupratIpasavyeSu triSu nAryA striyAmatha / vAmI zRgAlIbaDabArAsabhIkarabhISu ca / padmo'strI padmake vyUhanidhisaMkhyAntare'mbuje / nA nAge' iti ca medinI / yakSa pUjAyAmiti // yattUjjvaladattena 'jakSa bhakSa hasanayoH' ityupanyastam , tanna, tasya cavargatRtIyAditvAt / na ca lakSyamapi tathaiveti bhramitavyam / "akSibhyAnte nAsikAbhyAm" iti mantre yakSmazabdasyAntaHsthAditvanirNayAt / na ca tadupanyastadhAturapyantaHsthAdiriti bhramitavyam / 'jakSat krIDan ramamANaH' ityAdiprayogeNa tathA kavikalpadrumAdibhiH saha virodhAditi dik / maninpratyaye tu nAntaH / 'rAjayakSmeva rogANAm' iti mAghaH / 'yakSmaNApi parihANirAyayau' iti raghuH / dazapAdIvRttau tu iha sUtre pakSIti pavargIyAdi paThitvA sautro dhAtuH bAhuLakAnakArasya netsaMjJA ityuktA akSipakSmetyudAhRtam / tanna / 'pakSa parigrahe' ityasmAnmaninA gatArthatvAt / 'nemaH klIbe'vadhau garne prAkAre kaitave'pi ca' iti medinI / 'nemastva prAkAragartayoH / avadhau kaitave ca' iti hemcndrH| jhaateH|| 'jihmastu kuTile mande klIbantagarapAdape' iti medinI / avteH|| 'oM prazne'GgIkRtau roSe' iti vizvaH / praserA ca // 'grasu adane' / ato man / dhAtorAkArazca / 'grAmaH svare saMvasathe bRnde zabdAdipUrvake' iti vizvaH / zabdAdipUrvako grAmazabdo bRnde / zabdaprAmo guNagrAma iti yathA / saMpUrvo'yaM yuddhe| taduktam / 'saMpUrvaH saMyuge smRtaH' iti / UmaM nagaramiti // 'tve Rtum' iti mantre 'UmAstarpakA yajamAnAH' iti vedbhaassym| syUmo razmiriti // sUtratanturityanye / 'zuSmaM tejasi sUrye nA' iti medinii| 'zuSmaM balam' iti vedabhASye / iSiyudhi // 75 For Private And Personal Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 594 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH IpIti pAThe dIrghAdiH / yudhmaH zaro yoddhA ca / idhmaH samit / dasmo yajamAnaH / zyAmaH / dhUmaH / sUmo'ntarikSam / bAhulakAdIma vraNaH / 143 / yujirucitijAM kuzca / yugmam / rukmam / tigmam / 144 / hantehi ca / himam / 145 / bhiyaH pugvA / bhImaH / bhISmaH / 146 / dharmaH / ghRdhAtormagguNazca nipAtyate / 147 / grISmaH / asaternipAto'yam / 148 / pratheH SivansampasAraNaM ca / pRthivI Savannityeke / pRthavI / 'pRthavI pRthivI pRthvI' iti zabdArNavaH / 149 / aSilATikANakhaTivizibhyaH kan / azvaH / 'gruSa snehanAdau' / prudhvaH syAdRtusUryayoH' / puSvA jalakaNikA / laTvA pakSibheda: phalaM ca / kaNvaM pApam / bAhulakAdittve kiNvamapi / khaTTA / vizvam / 150 / iNzIbhyAM van / evo gantA / 'ye ca evA marutaH' / asattve nipAto'yam / zevaM lAJchanaM puMsAm / 'zevaM mitrAya vrunnaay'| 151 / sarvanighRSvariSvalaSvazivapadpraveSvA asvatantre / akartaryete nipAtyante / mRtamanena vizvamiti sarvam / nipUrvAddhRNurguNAbhAvo'pi / nighRSyate yudhma iti // 'yudhmo dhanuSi saMyuge' iti medinI / 'dasmastu yajamAne syAdapi caure hutAzane' iti ca / 'na pUSaNam' iti mantrasya bhASye tu dasmo darzanIya iti vyAkhyAtam / 'triSu zyAmau haritkRSNau zyAmA syAcchArikA nizA' ityamaraH / 'zyAmo vaTe prayAgasya vAride vRddhadArake / pike ca kRSNaharitoH puMsi syAttadvati triSu / marIce sindhulavaNe klIbaM strI zArikauSadhau / aprasUtAGganAyAJca priyaGgAvapi guggalau / yamunAyAM triyAmAyAM kRSNatrivRtikauSadhau / nIlikAyAm' iti medinI / Irmamiti // 'Ira gtau'| 'vraNo'striyAmImamaruH klIbe' ityamaraH / 'jana janane' / janmam / maninantastu nAntaH / 'janurjananajanmAni' ityamara ubhayasAdhAraNaH / yujiruci // 'rukmantu kAJcane lohe' iti vizvamedinyau / hantarhi ca // 'himaM tuSAramalayodbhavayoH syAnapuMsakam / zItale vAcyaliGgaH' iti medinI / 'bhISmo gAGgeyaghorayoH / bhImo'mlavetase ghore zambhau madhyamapANDave / dharmaH syAdAtape grISme'pyuSNasvedAmbhasorapi / prIma USmartubhedayoH' iti ca medinI / azUSi // 'azvaH puMbhedavAjinoH' iti vizvaH / 'laTvA karaJjabhede syAt phale madye khagAntare' iti vizvamedinyau / 'kaNvaM pApe munau puMsi kaNvaM bIjAdyazIthuSu / vizvAtvativiSAyAM strI jagati syAnnapuMsakam // na nA zuNThyAM puMsi devaprabhede'pyakhile niSu' iti medinI / iNzIbhyAm // zevaM sukhamiti vedabhASyam / For Private And Personal Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uNAdayaH] bAlamanoramA / 595 anena nighRSvaH khuraH / riSvo hiMsraH / laSvo nartakaH / liSva ityanye / tatropadhAyA itvamapi / zete'smin sarvamiti zivaH zambhuH / zIGo hrasvatvam / padvo ratho bhUlokazca / prahUyate iti prahvaH / hvena AkAravakAralopaH / jahAterAlApo vA / IServan / ISva: AcAryaH / iSva ityanye / 'asvatanve' kim / sartA sArakaH / bAhulakAddhasateH / hrasvaH / / 152 / zevayahajihvAgrIvApvamIvAH / zeva ityantodAttArtham / yAnyanena yahvaH / hrasvo hugAgamazca / lihantyanayA jihvA / lakArasya ja: guNAbhAvazca / girantyanayA grIvA / IDAgamazca / ApnotItyApvo vAyuH / mIvA udarakRmiH / vAyurityanye / 153 / kRgazadRbhyo vH| karva: kAmaH Akhuzca / garvaH / zarvaH / do rAkSasaH / 154 / kaninyuSitakSirAjidhanvidyupratidivaH / yautIti yuvA / vRSA indraH / takSA / rAjA / dhanvA mruH| dhanva shraasnm| yuvA sUryaH / pratidIvyantyasminpratidivA divasaH / 155 / sapyazUbhyAM tud ca / sapta / aSTa / 156 / naji jahAteH / ahaH / 157 / zvannukSanpUSanplIhankledasnehanmUrdhanmajjanaryamanvizvapsanparijmanmAtarizcanmaghavaniti / ete trayodaza kanipratyayAntA nipAtyante / zvayatIti hrasva iti // 'hrasa shbde'| 'hrasvo nyakkharvayotriSu' iti medinI / zevayava // dazapAdIvRttirItyAha / yAntyaneneti // anye tu yajaterjakArasya hakAro nipAtyata ityAhuH / yahvazabdo vadikanighaNTau mahannAmasu paThitaH / pravo yahUM purUNAm / 'yahUM mahAntam' iti vedabhASyam / mIveti // vedabhASye tu amIva iti chitvA 'ama roge' ityasmAdvaH IT cetyuktam / 'amI vahA vAstoSpate' ityAdimantrAstatrAnukUlAH / kaninyu // 'yuvA syAttaruNe zreSThe nisargabalazAlini / vRSA karNe mahendre nA' iti medinI / 'takSA tu vardhakistvaSTA rathakArastu kASThataT' ityamaraH / 'rAjA prabhau ca nRpatau kSatriye rajanIpatau / yakSe zake ca puMsi syAt' iti medinii| 'samAnau marudhanvAnau' ityamaraH / 'athAstriyAm / dhanuzcApau dhanvazarAsanakodaNDakArmukam' iti ca / dhanvA tu marudeze nA klIbe cApe sthale'pi ca' iti medinI / dhanvigatyarthaH sautro dhAtuH / 'aa abhigame' yuvA sUryaH / pratidiveti // 'pratidIne indhat AkRtAn' iti mantre tu pratidivA kitava iti vyaakhyaatm| shvnnukssn|| kanipratyayAntA For Private And Personal Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu zvA / ukSA / pUSA / 'pliha gatau' / ikArasya dIrghatvam / plehatIti plIhA kukSivyAdhiH / 'klidU ArdIbhAve' / kliyati kledA candraH / snihyaterguNaH / snihyatIti snehA suhRccandrazca / muhyanyasminnAhate mUrdhA / muharupadhAyA dIrghA dho'ntAdezo ramAgamazca / majayasthiSu majjA asthisAraH / aryapUrvo mAG / aryamA / vizvaM psAti vizvapsA agniH| parijAyate parijmA candro'gnizca / janerupadhAlopo mazcAntAdezaH / mAtaryantarikSe zvayatIti mAtarizvA / dhAtorikAralopaH / 'maha pUjAyAm' / hasya gho vugAgamazca / maghavA indraH / // ityuNAdiSu prathamaHpAdaH // // atha uNAdiSu dvitIyaH paadH|| 158 / kahabhyAmeNuH / kareNuH / hareNuH gandhadravyam / 159 / hanikuSinIramikAzibhyaH kthan / hatho viSaNNaH / kuSThaH / nItho netA / rathaH kASTham / iti // nAyaM niditi bhAvaH / etacca halantazabdaprakaraNe maghavanzabde vyutpAditam / kecittu nittvaM svIkRtyokSanAdInAM sautramantodAttanipAtanamAhuH / tadgauravAdupekSitam / zveti // ikAralopo nipAtyate / pUSeti // 'pUSa vRddhau' 'kledauSadhizazAGkayoH' iti yAdavaH / mUrdheti // 'mUrdhA nA mastako'striyAm' ityamaraH / majeti // TAbanto'pyayam / 'USmayA sArddhamUSmApi majjokto majayA saha' iti dvirUpakozAt / 'aryamA tu pumAn sUrye pitRdevAntare'pi ca' iti medinI / parijAyate ityAdi // etacca dazapAdIvRttyanurodhenoktam / 'parijmAnaM sukhaM ratham' iti mantrasya vedabhASye tu parijmA parito gantA / ajeH paripUrvasya 'zvannukSan' ityAdinA manpratyayaH / akAralopaH / AyudAttatvaJca nipAtyate ityuktam / ujjvaladattastu parijveti paThitvA ju iti sautro dhAtuH paripUrvaH, yaNAdezaH, parijvA candra ityAha / tallakSyavirodhAdupekSyam / mAtarizvati // saptamyA aluk udAttatvaJca nipAtyate / iha bhatvaviSaye samprasAraNanna bhavati / zvayuveti sUtre'bhivyaktataratvena kukkuravAcakasyaiva zvazabdasya grahaNam / iha sUtrAnta iti zabda AdyarthaH / tenAnyebhyo'pi yathAdarzanaGkaniH / dazapAdyAntu itizabdo na paThyate // // ityuNAdiSu prathamaH pAdaH // kRhRbhyAm // 'kareNuribhyAM strI nebhe' ityamaraH / 'kareNurgajayoSAyAM striyAM puMsi mataGgaje' iti medinii| gandheti // kalApazceti bodhyam / 'kalApastu satInakaH / hareNuH khaNDake cAsmin' iti vaizyavarge amaraH / 'hareNurnA satIne strI reNukAkulayoSitoH' iti medinIvizvaprakAzau / 'kuSThaM roge sugandhe ca' iti vizvaH / 'nIthe nIthe maghavAnaM sutAsaH' iti For Private And Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIya: pAda: bAlamanoramA / 597 160 / ave bhRtaH / avabhRthaH / 161 / uSikuSigartibhyasthan / oSThaH / koSTham / gAthA / arthaH / bAhulakAcchothaH / 162 / sarterNit / sArthaH samUhaH / 163 / jRbhyAmUthan / jarUthaM mAMsam / 'varUtho rathaguptau nA' / 164 / pAtRtudivaciricisicibhyasthak / pItho ravi: ghRtaM pItham / 'tIrtha zAstrAdhvarakSetropAyopAdhyAyamantriSu / avatArarSijuSTAmbhaHstrIrajaHsu ca vizrutam' iti vizvaH / tuttho'gniH / ukthaM sAmabhedaH / riktham / bAhulakAdRcerapi / 'rikthamRkthaM dhanaM vasu' / siktham / 165 / arjeniri / nirRthaM sAma / 166 / nizIthagopIthAvagathAH / nizItho'rdharAtro rAtrimAtraM ca / gopIthaM tIrtham / avagathaH prAtaHsnAtaH / 167 / gacodi / udgIthaH sAmno bhAgavizeSaH / 168 / samINaH / samitho vahniH, saMgrAmazca / mantre nIthazabdasyAntodAttatvaM bAhulakAt / 'nIthe nIrtha stotre stotre ca' iti vedabhASyam / 'rathaH pumAnavayave syandane vetase'pi ca' iti medinI / 'rathaH syAtsyandane kAye caraNe vetase'pi ca' iti vizvaH / 'kASTA dAruharidrAyAGkAlamAnaprakarSayoH / sthAnamAtre dizi ca strI dAruNi syAnapuMsakam' iti medinii| uSikuSi // 'koSThaH kusUle cAtmIye madhye kukSehasya ca / gAthA zloke saMskRtAnyabhASAyAM zeSavRttayoH' iti medinI / 'artho'bhidheyaraivastuprayojananivRttiSu' ityamaraH / 'artho viSayArthanayorddharmakAraNavastuSu / abhidheye ca zabdAnAM nivRttau ca prayojane' iti medinii| zothaH vayathuH / zu gatau / saterNit // 'sArtho vaNiksamUhe syAdapi saGghAtamAtrake' iti medinIvizvaprakAzau / javRJ // 'jarUtho'suravizeSaH' iti veda. bhASyam / 'varUthaM syAttanutrANe rathagopanavezmanoH' iti hemacandraH / 'varUtho rathaguptau syAdvarUthaM rathavezmanoH' iti vizvaH / pAtR // 'tuttho grAvAJjane tu syAnIlIsUkSmailayorapi' iti vishvH| 'tutthamaJjanabhede syAt nIlIsUkSmailayoH striyAm / siktho bhaktapulAke nA' iti medinI / arteH|| 'R gatau' 'droghavAcaste nikraMthaM saJcantAm' iti mantre 'nikraMtho hiMsA' iti vedabhASyam / 'nizIthastu pumAnardharAtre syAdrAtrimAtrake' iti medinI / 'pratityaJcArumadhvaram' iti mantre gopIthaH somapAnamiti vedabhASyam / yAsko'pyevam / tIrthamiti tu vRttikaarH| avagatha iti // gADo hrakhatvaM nipAtanAt / smiinnH|| 'samithazabdaH saGgrAmaparyAyeSu vaidikanighaNTau paThitaH / 'niye jAta' iti mantre samithA yuddhAni' iti vedabhASyam / yuktaJcaitat / samyageti For Private And Personal Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 598 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 169 / tithpRsstthguuthyuuthpothaaH| tije lopa: / titho'nala: kAmazca / pRSTham / gUthaM viSThA / yUthaM samUhaH / 'prothamastrI turaGgAsye prothaH prasthita ucyate' / 170 / sphAyitazcivazcizakikSipiAdisRpitRpipivanyundizcitivRtyajinIpadimadimudikhidichidibhidimandicandidahidasidambhivasivAzizIhasisidhizubhibhyo rak / dvAtriMzato raksyAt / vali yalopaH / sphAram / nyaGkAditvAtkutvam / takram / vakram / zakraH / kSipram / kSudraH / sRprazcandraH / tRpraH puroDAzaH / dRpro balavAn / vandraH pUjakaH / undI / undro jlcrH| zvitraM kuSTham / 'vRtro ripau dhvanau dhvAnte zaile cakre ca daanve'| aje: / vIraH / nIram / padro graamH| madro harSo dezabhedazca / 'mudrA pratyayakAriNI' / 'khidro rogo daridrazca' / chidram / bhidraM vajram / mandraH / candraH / pacAdyaci cando'pi / 'himAMzuzcandramAzcandraH zazI cando himadyutiH' / daho'gniH / dasraH svarvaidyaH / 'dabhraH samudraH svalpaM ca' / vase: samprasAraNe / 3168 / na raparasRpisRjispRzispRhisavanAdInAm / (8-3-110) jayArthamaneti vyutpatteH / sampUrvasya iNa: ktinAdyantasya loke'pi yuddhArthatvadarzanAcca / ukta hyamareNa 'samityAjisamidyudhaH' / tithaM pRSTham / 'pRSu secane' 'pRSTantu caramantanoH' ityamaraH / 'pRSThaJcaramamAtre'pi dehasyAvayavAntare' iti medinI / stotravizeSo'pi pRSTam / citrAdhikaraNe pRSThaiH stuvata ityAdau tathA nirNayAt / gUthamiti // 'gu purISotsarge' nipAtanAdIrghaH / evaM yUthe'pi / 'yUthantiryaksamUhe strI puSpabhede ca yoSiti' iti medinii| 'yUthI puSpaprabhede syAt mAgadhyAJca kareNuke / yUthantiryaksamUhe'pi vRndamAtre'pi bhASitam' iti vizvaH / 'pruG gatau' nipAtanAdguNaH / 'protho'strI hayaghoNAgAM nA kaTyAmadhvage triSu' iti medinii| sphaayitshci|| dvAtriMzata iti // dazapAdyAntu trayastriMzaduktAH / dambhivahivasIti paThitvA 'vaha prApaNe' uhA'naDmAnityudAharaNAt / mAdhavo'pyevam / sphAramiti // 'neDazi' iti neT / vali yalopaH / 'sphAraH syAtpuMsi vikaTe karakAdezca buDede' iti medinI / takramiti // 'taJcU saGkoce' / 'vakra: syAjaTile krUre puTabhede zanaizcare' iti vizvaH / 'vakraH zanaizcare puMsi puTabhede napuMsakam / zakraH pumAn devarAje kuhanArjunabhUruhoH' iti medinI / kSudra iti // kSudir sampeSaNe / 'kSudraH syAdadhamakrUrakRpaNAlpeSu vAcyavat / kSudrA vyaGgAnaTI. kaNTakArikAsaraghAsu ca / cAGgerIvezyayohinAmakSikAmAtrayorapi' iti medinii| tRpraH puroDAza iti // 'na tRprA uruvyaMsaH' iti mantre vedabhASyakAraiH prakRtasUtre ujjvaladattAdibhizvetthaM vyAkhyAtam / dazapAdIvRttau tu tRpramAjyakASTazcetyuktam / tRpranduHkhamiti subdhAtuvRttI mAdhavaH / himAMzurityAdi zabdArNavaH / dasyati rogAn kSipati dasraH / 'dasraH khare'zvinIsute' For Private And Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIya: pAda:] bAlamanoramA / 599 rephaparasya sakArasya sRpyAdInAM ca mUrdhanyo na syAt / 'pUrvapadAt' (sU 3643) iti prAptaH pratiSidhyata iti vRttirbhUyo'bhiprAyA / tena 'zAsivasi-' (sU 2410) iti prAptamapi na / usro razmi: / usrA gauH / vAzrI divasaH / vAnaM mandiram / zIro'jagaraH / hasro mUrkhaH / sidhraH sAdhuH / zubhram / bAhulakAt muse rak / musram udachu / 171 / cakiramyoruccopadhAyAH / cukramamladravyam / rumro'ruNaH / 172 / vau kaseH / vikusrazcandraH / 173 / amitamyordIrghazca / Amram / tAmram / 174 / nindenalopazca / nidrA / 175 / ardIrghazca / Ardram / 176 / zucerdazca / zUdraH / 177 / durINo lopazca / duHkheneyate prApyata iti dUram / 178 / kRteracchaH krU ca / kRcchre krUraH / 179 / roderNiluk ca / rodayatIti rudraH / 180 / bahulamanyatrApi sNjnyaachndsoH| Nilugityeva / 'vAnti parNazuSo vAtAstataH prnnmuco'pre'| iti medinI / 'dasraH khare cAzvinayoH' iti vizvaH / bhUyo'bhiprAyeti // mAdhavastu vRttisvarasamanurudhya 'avinda usriyA' iti mantre bAhulakAt SatvaM neti vyAcaSTe / 'usro vRSe ca kiraNe'pyusrArjunyupacitrayoH' iti medinI / 'usrA gavyupacitrAyAmusrantu kiraNe smRtaH' iti vizvaH / 'vAdho nA divase klIbaM mandire ca catuSpathe' iti medinI / 'vAzro rAsabhapakSiNoH' ityeke / mAdhavastu 'vAzreva vidyunmimAti' iti mantre zabdayuktA prastutastanA dhenurvAzreti vyAkhyat / 'zubhraM syAdabhrake klIvamuddIprazuklayostriSu' iti medinI / cukramiti // 'caka tRptau' / 'cukrastvamle'mlavetase / cukrI cAGgerikAyAM syAt vRkSAmle cukramiSyate' iti vizvaH / 'cukaM vRkSAmle cAGgeyyAM strI puMsyamle'mlavetase' iti medinI / ardairdIrghazca // 'ArdrA nakSatrabhede syAt striyAM klinne'bhidheyavat' iti medinI / zucerdazca // zUdro vRSalaH / 'ahahAre tvA zUdrA' iti zrutau tu rUDhervAdhAdyoga eva puraskRtaH / tathA cottaratantre bhagavatA vyAsena sUtritam / 'zugasya tadanAdarazravaNAt' iti / kRteH // anyasya cchH| krU tu sarvasya / anekAltvAt / 'kRcchramAkhyAnamAbhIle pApasAntapanAdinoH' iti vizvamedinyau / 'krUrastu kaThine ghore nRzaMse cAbhidheyavat' iti ca / bahulamanyatrApi saMjJA // bRhayati vardhayati prajAH brahmA / zaM sukhaM bhAvayati shmbhuH| zoSayati zuSmetyAdi / chandasi, 'vardhantu For Private And Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 181 / jorI ca / jIro'NuH / jyazcetyeke / 182 / susUdhAgRdhibhyaH kran / suraH / sUraH / dhIraH / gRdhraH / 183 / zusicimInAM dIrghazca / zu: sautraH zUraH / sIram / cIram / mIra: smudrH| 184 / vaavindheH| vIdhaM vimalam / 185 / vRdhivapibhyAM ran / vadhaM carma / vapraH prAkAraH / 186 / RjendraagrvjrviprkubrcuvrkssurkhurbhdrogrbherbhelshukrshuklgaurvveraamaalaaH| rannantA ekonaviMzatiH / nipaatnaadgnnaabhaavH| Ro nAyakaH / idi indrH| anggernlopH| agrm| 'vajro'strI hIrake pavau' / Du vap , upadhAyA ittvam / vipraH / kumbicumbyornalopaH / kubramaraNyam / cunaM mukham / 'kSura vilekhane' rephalopaH / aguNaH / kSura: / 'khura chedane' ralopo guNAbhAvazca / khuraH / bhandenelopa: bhadram / 'uca samavAye' casya ga: ugraH / bi bhI tvA suSTutayaH / ya imaM jajAna / ' vAhulakAdasaMjJAchandasorapi kvacidityAzayenodAharati / vAntItyAdi // jorI ca // 'jIraH khaDDe vaNigdravye' iti vizvaH / 'jIrastu jaraNe khaDne' iti medinii| jyazceti // tathA ca, 'na dhAtulope' iti sUtre 'jIveradAnuH' ityasya pratyAkhyAnArtha naitajIve rUpaM kintu raki jyaH samprasAraNamiti bhASye uktam / susU // 'surA caSakamadyayoH / pulliGgastridiveze syAt' iti medinI / 'suro deve surA madye caSake'pi surA kvacit' iti vizvaH / suvati prerayati karmaNi lokamiti sUraH / suuryH| 'dhIro dhairyAnvite svaire budhe klIvantu kuGkume / striyAM zravaNatulyAyAm ' iti medinI / 'gRdhraH khagAntare puMsi vAcyaliGgo'rthalubdhake' iti ca / zuriti tAlavyAdirgatyarthaH / 'zUraH syAt yAdave bhaTe' iti medinI / 'zUrazcArubhaTe sUrye' iti vizvahemacandrau / 'zUraH sUrazca taraNau' iti dvirUpeSu vizvaH / 'sIro'rkahalayoH puMsi / cIrI jhillyAM napuMsakam / gostane vastrabhede ca rekhAlekhanabhedayoH' iti medinI / 'cIrantu gostane vastre cuDAyAM sIsake'pi ca / cirI kRcchrAdikAjhillyoH ' iti vizvaH / vAvindheH // 'vIdhrantu vimalArthakam' iti vizeSyanighneSvamaraH / 'vapraH pitari kedAre vapraHprAkArarodhasoH' iti dhrnnirntidevau| vaprastAte pumAnastrI veNukSetracaye taTe' iti medinii| Rjendra // 'Rja gatyAdiSu' / 'RjrAzvaH praSTibhirambarISa' iti mantre RjrA gatimanto'zvA yasya sa RjrAzva iti vedabhASyam / 'indraH zacIpatAvantarAtmanyAdityayogayoH' iti vizvaH / 'agaM purastAdupari parimANe palasya c| Alambane samUhe ca prAnte ca syAnnapuMsakam / adhike ca pradhAne ca prathame cAbhidheyavat' iti medinI / 'kSuraH syAcchedanadravye kokilAkSe ca gokSure' iti vizvamedinyau / 'khuraH koladale shphe| bhadraH zive khaJjarITavaSamerukadambake / karijAtivizeSe nA klIbaM mngglmustyoH| kAJcane ca striyAM rAsnAkRSNAvyomanadISu ca / tithibhede For Private And Personal Use Only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyaH pAdaH] bAlamanoramA / 601 bherI / pakSe laH / bhelo jalataraNadravyam / zucezvasya kaH, zukraH / pakSe laH / shuklH| guG vRddhiH / 'gauro'ruNe site pIte' 'vana sambhaktau' / vano vibhaagii| iNo guNAbhAvaH / 'irA madye ca vAriNi' / 'mA mAne' mAlA / 187 / sami kasa ukan / 'kasa gatau' / samyak kasanti palAyante janA: asmAditi saGkasukaH durjana:, asthirazca / 188 / pacinazoNukankanumau ca / paceH kaH / pAkukaH sUpakAraH / nazernum / naMzukaH / 189 / bhiyaH krukan / bhIrukaH / 190 / kvunzilpisaMjJayorapUrvasyApi / rajakaH / ikSukuTTakaH / carakaH / 'caSa bhakSaNe' / caSakaH / zunakaH / bhaSakaH / 191 / rame razca lo vA / ramako vilAsI / lamakaH / 192 / jahAteDhe ca / jahakastyAgI kAlazca / 193 / dhmo dhama ca / dhamaka: karmakAraH / prasAriNyAGkaTaphalAnantayorapi / triSu zreSThe ca sAdhau ca na puMsi karaNAntare / ugraH zUdrAsute kSatrAdrudre puMsi tripuutktte| strI vacAkSudrayoH' iti medinI / 'bhedaH plave bhIruke ca nirbuddhimunibhedayoH' iti vizvaH / 'bhela: plave maNau puMsi bhIrAvaze ca vAcyavat / zukraH syAt bhArgave jyeSThe mAse vaizvAnare pumAn / reto'kSirugbhidoH klIvaM zuklo yogAntare site / napuMsakantu rajate / gauraH pIte'ruNe zvete vizuddhe'pyabhidheyavat / nA zvetasarSape candre na dvayoH pdmkesre| gaurI tvasaJjAtarajaHkanyAzaGkarabhAryayoH / 'rocanA rajanIpiGgApriyaGguvasudhAsu c| ApagAyA vizeSe'pi yAdasAM patiyoSiti' iti medinI / 'nadIbhede ca gaurI syAdvaruNasya ca yoSiti' iti vizvaH / 'aSTavarSA tu yA dattA zrutazIlasamanvite / sA gaurI tatsuto yastu sa gauraH parikIrtitaH' iti brahmANDavacanaM zrAddhakANDe hemAdriNA udAhRtam / etena 'gauraH zucyAcAraH' iti bhASyaM vyAkhyAtam / 'irA bhUvAksurApsu ca' iti medinI / 'mAlaM kSetre jane mAlo mAlA puSpAdidAmani' iti medinI / 'mAlamunnatabhUtalam' ityutpalaH / kSetramAruhya mAlam' iti meghadUtaH / maNipUrvo'yamarthAntare'pi rUDhaH / 'maNimAlA smRtA hAre strINAndantakSatAntare' iti vizvaH / bAhulakAt 'tija nizAne' ran dIrghatvaM jasya vaH / 'tIvA tu kaTurohiNyAM rAjikAgaNDadUrvayoH / triSvatyuSNe nitAnte ca kaTau' iti medinI / sami kasaH // 'saGkasuko'sthiraH' iti vizeSyanighne amrH| kvun||apuurvsy nirupapadasya apishbdaatsoppdsy|arthdvaarksmbndhesssstthii, prakRtipratyayArthayoH kriyAkArakabhAvAt / 'rajako dhAvake zuke' iti vizvaH / 'rajako dhAvakazukau' iti hemacandraH / ikSukuTTaka iti // 'kuTa chedane' / ikSan kuTTayati ikSukuTTako gauDikaH / 76 For Private And Personal Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 602 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 194 / hano vadha ca / vadhakaH / 195 / bahulamanyatrApi / 'kuha vismApane' / kuhakaH / kRtakam / 196 / kRperTaddhizcodIcAm / kArSaka:-kRSakaH / 197 / udakaM ca / prapaJcArtham / 198 / vRzcikRSoH kikan / vRzcikaH / kRSika: / 199 / prAGi pnnikssH| prApaNika: pnnyvikryii| prAkaSika: prdaaropjiivii| 200 / muperdIrghazca / mUSika: AkhuH / 201 / syameH samprasAraNaM ca / cAdIrghaH / sImikaH vRkSabhedaH / 202 / kriya ikan / Ryika: kretaa| 203 / AGi paNipanipatikhanibhyaH / ApaNikaH / ApanikaH indranIla: kirAtazca / Apatika: zyeno daivAyattazca / Akhaniko mUSiko varAhazca / 204 / zyAstyAbavibhya inac / zyenaH / styenaH / hariNaH / avino'dhvaryuH / 205 / vRjeH kicca / vRjinam / 206 / ajeraja ca / vIbhAvabAdhanArtham / ajinam / 'caSako'strI surApAle madyamAdyaprabhedayoH' iti medinI / lamakaH RSivizeSaH / kRsseH|| kArSaka: kRSIvalaH / kRSakaH sa eva / 'kRSakaH puMsi phAle syAt kArSake tvabhidheyavat' iti medinI / 'strI kuzI kuzika: phAla:' iti rtnkoshH| udakaM ca // undI kledane / nanu 'kvun zilpi ityAdinA gatArthamidam / ata Aha / prapaJceti // praangi|| saGghAta upapadam / aangi|| nanvanenaiva siddhe prADIlyatra paNigrahaNaM vyarthamiti cenna / upasargAntaranivRttyarthatvAt / ApaNika iti // vaNika / nitsvareNAdyudAttaH / ApaNena vyavaharatItyarthe Taki tu 'kitaH' ityantodAttaH / bhyAstyA // zyenaH patriNi pANDure' iti medinI / styenazcoraH / 'stena caurye' iti caurAdikAtpacAdyaci tu niryakAro'pi / kecittu 'stAyUnAM pataye' ityAdiprayogopaSTambhena niryakArasyApi TaidhAtovAdiSu mAdhavAdibhiH svIkRtatvAt prakRtasUtre'pi tameva paThantaH stenazabdo niryakAra evetyAhuH / 'hariNaH puMsi sAraGge vizade tvabhidheyavat / hariNI haritAyAJca nArI. bhidttbhedyoH| suvarNapratimAyAJca' iti medinI / vRjeH kicca // 'vRjinaM kalmaSe klIbakeze nA kuTile'nyavat' iti medinI / ajinamiti // 'ajinazcarma kRttiH strI' ityamaraH / For Private And Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyaH pAdaH] bAlamanoramA / 207 / bahulamanyatrApi / kaThinam / nalinam / malinam / kuNDinam / dyate: 'yatparuSi dinam' divaso'pi dinam / 208 / dudakSibhyAminan / draviNam / dakSiNaH / dakSiNA / 209 / arteH kidicca / iriNaM zUnyam / 210 / vepituhyo svazca / vipinam / tuhinam / / 211 / talipulibhyAM ca / 'talinaM virale stoke svacche'pi talinaM triSu' / pulinam / 212 / garverata ucca / gaurAditvAnGIp / gurviNI garbhiNI / 213 / ruhezca / rohiNaH / 214 / maherinaNca / cAdinan / mAhinam-mahinam rAjyam / 215 / kibbacipacchizri dugujvAM dIrgho'sampasAraNaM ca / vAk / prAT / zrIH / sravatyato ghRtAdikamiti straH, yajJopakaraNam / dUrhiraNyam / kaTaprUH kAmarUpI kITazca / 'jUrAkAze sarasvatyAM pizAcyA javane striyAm' / 216 / Amotehrasvazca / Apa: / apa: / adbhiH / adbhyaH / 217 / parau bajeH SaH padAnte / vraje: kindIghau~ staH, padAnte tu pazca / paribATa / privraajau| kaThinamiti // kaTa kRcchrajIvane / 'kaThinamapi niSThure syAt stabdhe tu napuMsake sthAlyAm / kaThinI khaTikAyAmapi kaThinA guDazarkarAyAJca' iti medinI / malinamiti // 'mala malla dhAraNe' / 'malinandUSite kRSNe RtumatyAntu yoSiti' iti medinI / kuNDinamiti // 'nagaraGkuNDinamaNDa jo yayau' iti zrIharSaH / kuNDinaH RSiH / tasyApatyakauNDinyaH / dinamiti // paruSi parvaNi dinaM khaNDitamiti taitirIyazrutyarthaH / drudakSibhyAminan // 'dru gatau' / 'dakSa vRddhau'| 'draviNaM na dvayorvitte kAJcane ca parAkrame / dakSiNA dakSiNodbhUtasaralacchandavartiSu / avAme triSu yajJAdividhidAne dizi striyAm' iti medinI / 'dakSiNaH saralodAraparacchandAnuvartiSu / vAcyavaddakSiNAvAcI yajJadAnapratiSThayoH' iti vizvaH / arteH // 'iriNaM zUnyamUSaram' ityamaraH / 'iriNantu khare zUnye'pi' iti medinI / tuhinamiti // tuhir ardane / laghUpadhaguNe kRte hrasvaH / talipulibhyAJca // tala pratiSThAyAm / pula mahattve / 'talinaM virale stoke svacche'pi vAcyaliGgakam' ini medinI / maheH // 'kutastvamindra mAhinassan' iti mantre mAhino mahanIyaH pUjanIya iti vedabhASyam / kimvaci // pRcchatIti prAT / 'choH zUTha' iti zaH / prAzau prAzaH / zrIriti // 'kRdikArAt' iti GIS tu na / kRtpratyayo ya ikAra iti vyAkhyAnAt / kRdantaM yadikArAntamiti For Private And Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 604 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 218 / huvaH zluvacca / juhUH / 219 / suvaH kH| sruvaH / 220 / cikca / ikAra uccAraNArthaH / ka it , kutvam / sruk / 'sruvaM ca srucazca smmRddddhi'| 221 / tanoteranazca vaH / tanotezcikpratyayaH, ano vazabdAdezazca / tvak / 222 / glAnudibhyAM DauH / glauH / nauH / 223 / ciravyayam / Daurityeva / glau karoti / 'kRnmejanta:' (sU 449) / iti siddhe niyamArthamidam / uNAdipratyayAntavyanta eveti / 224 / rAte?H / rA: / rAyau / rAyaH / / 225 / gmejhaiH| 'gaurnAditye balIvarde kiraNakratubhedayoH / strI tu syAdizi bhAratyAM bhUmau ca surabhAvapi / nRstriyoH svargavAmburazmidRgbANalomasu' bAhulakAddayuterapi DoH / dyauH strI svargAntarikSayoH' iti koshH| 226 / bhramezca dduuH| bhrUH / cAdameH / agregUH / 227 / damoMsiH doH / doSau / 228 / paNerijAdezca vaH / vnnik| svArthe'N / 'naigamo vANijo vnnik'| 229 / vazeH kit / 'uzigagnau ghRte'pi ca' / 230 / bhRtra Ucca / bhUrik bhUmiH / 231 / jasisahorurin / jasurirvajram / sahurirAdityaH pRthivI ca / pakSe'pi kAragrahaNa tatsAmarthyAdeva kevalagrahaNAt / durghaTastu DISi zrImityapi rakSita icchatItyAha / 'zrIrveSaracanAzobhAbhAratAsaraladrume / lakSmyAntrivargasampattiAvadhopakaraNeSu ca / vibhUtau ca matau ca strI' iti medinii| jUrAkAze ityAdi mUlodAhRtaJca / huvaH // cAt kvibdI? / suvaH kaH // 'sru gatau' / sruvo yajJapAtrAMvazeSaH / 'ayaM truvo'bhijiharti' 'suveNa pArvaNo juhoti' ityAdau prasiddhaH / cikca // truva ityeva / yogavibhAga uttarArthaH / tnoteH|| va iti saGghAtagrahaNam / tadAha / vazabdeti // "striyAntu tvagasRgdharA' ityamaraH / kezavoktamAha / gaurnetyAdi // 'gauH svarge ca balIva razmau ca kulize pumAn / strI saurabheyAdRgvANa. digvArabhUSvapsu bhUmni ca' iti medinii| dyauriti // kartayadhikaraNe vA pratyayaH / doriti // triliGgA'yamiti prAgevoktam / jasisahorurin // 'jasuraye starya pipyathurgAm' iti mantre jasuraye zrAntAyeti 'nIcAyamAnaM jasuriM na zyenam' ityatra jasuriM kSudhitam / zyenanna zyenapakSiNamivati / 'utasya vAjI sahuritau vA' iti mantre sahuriH sahanazIlaH iti ca vedabhASyam / For Private And Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyaH pAdaH] baalmnormaa| 605 232 / suyurusro yuc / savanazcandramAH / yavanaH / ravaNaH kokilH| varaNaH / 233 / aze raza ca / aznoteyucsyAt razAdezazca / razanA kAJcI / jihvAvAcI tu dantyasakAravAn / 234 / undernalopazca / odanaH / 235 / gamergazca / gameyucsyAdgazcAdezaH / gaganam / 236 / bahulamanyatrApi / yucsyAt / syandanaH / rocanA / 237 / raJjeH kyun / rajanam / 238 / bhUmadhUbhrasjibhyazchandasi / bhuvanam / suvana: AdityaH / dhuvano vahniH / nidhuvanaM suratam / bhRjanamambarISam / / 239 / kRjimandinidhAJaH kyuH / kiraNaH / puraNa: samudraH / vRjanamantarikSam / mandanaM stotram / nidhanam / suyu // 'savanantvadhvare snAne somanirdalane'pi ca' iti medinI / 'ravaNa: zabdane khare' iti ca / 'varaNastiktazAke'pi prAkAre varaNaM vRtau' iti vizvaH / 'varuNe varaNa: setustiktazAkaH kumArakaH' ityamaraH / aze raza ca // jihveti // 'rasa AsvAdane' cauraadikH| tato nandyAditvAllyuH / 'NyAsazranthaH' iti yujvA / 'atha rasanaM svAdane dhvanau / jihvAyAntu na puMsi syAt rAsnAyAM rasanA striyAm' iti medinI / eSA dantyatAlavyavatoyorarthavyavasthA bhUriprayo. gAbhiprAyeNoktA / vastutastu dvAvaSyarthadvaye saadhuu| tathA hi / 'tAlavyA api dantyAzca zambazambalazUkarAH / razanApi ca jihvAyAm' iti vizvakozAjihvAyAmubhayam / 'rasanaM nisvane svAde rasanA kAJcijihvayoH' ityajayadharaNikozAbhyAM kAJcyAmubhayaM sAdhu / 'rasanaM svadane vAtha rasanA kaanycijihvyoH| rasanaJcApi rAsnAyAm' iti vizvaprakAzAceti dik / evaJceha sUtre azU vyAptI 'aza bhojane' iti dhAtudvayamapi grAhyam / 'rasa AsvAdane' 'rasa zabde' iti dhAtubhyAM 'bahulamanyatrApi' ityanupadaM vakSyamANo yuca / tena sarvatrAvayavArthAnugamo'pi sUpapAda ityavadheyam / undeH|| 'odanaM na striyAM bhakte balAyAmodanI striyAma' iti medinI / bhlm|| 'syandanantu srutau nIre tinize nA rathe'striyAm' iti medinI / 'rocanA raktakalhAre gopittvryossitoH| rocanaH kUTazAlmalyAM puMsi syAdrocake triSu' iti ca / 'cadi AhlAdane' / 'candanaM malayodbhave / candanaH kapibhede syAnnadIbhede tu candanI' iti vizvaH / 'candanI tu nadIbhede / candano'strI malayaje bhadrakAlyAM napuMsakam' iti medinii| bhadrakAlI oSadhi vizeSaH / 'bhadrakAlI tu gandholyAM kAtyAyanyAmapi striyAm' iti medinI / 'asu kssepnne'| 'asanaM kSepaNe klIbaM puMsi syAjjIvakadrume' iti medinI / 'ata sAtatyagamane' / rAjapUrvaH / 'rAjAtanaH kSIrikAyAM priyAle kiMzuke'pi ca' iti vishvmedinyau| evamanye'pi draSTavyAH / raoH kyun // bAhulakAtkRperapi / latvAbhAvazca / kRpaNaH / bhUsU // bahulavacanAdbhASAyAmapi / 'bhuvanaM viSTape'pi syAtsalile gagane jane' iti medinii| kRpa // 'nidhanaM syAtkule nAze' iti For Private And Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 606 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 240 / dhRSerdhiSa ca saMjJAyAm / dhiSaNo guruH / dhiSaNA dhIH / 241 / vartamAne pRSagRhanmahajjagacchatRvat / atipratyayAntA: / 'pRSu secane' guNAbhAva: / pRSanti / bRhat / mahAn / gamerjagAdeza: / jagat / 242 / saMzcattapadehat / ete nipAtyante / pRthakkaraNaM zatRvadbhAvanivRttyartham / saJcinote: suT / ikAralopa: / saMzcat kuhakaH / tRpat chatram / vipUrvAt hanteSTilopaH ita e ca / vehadarbhopaghAtinI' / 243 / chandasyasAnaczuz2abhyAm / zavasAnaH panthAH / jarasAnaH puruSaH / 244 / RJjivRdhimandisahibhyaH kita / RJjasAno meghaH / vRdhasAna: puruSa: / mandasAno'gnirjIvazca / sahasAno yajJo mayUrazca / 245 / arterguNaH zuT ca / arzasAno'gniH / 246 / smyaancstuvH| saMstavAno vAgmI / medinI / "nidhanakulanAzayoH' iti hemacandraH / dhRSeH // 'dhiSaNastridazAcArye dhiSaNA dhiyi yodhiti' iti medinii| vartamAne // 'pRSanmRge pumAn bindau na dvayoH pRSato'pi naa| anayozca triSu zvetabinduyukte'pyubhAvimau' iti medinI / 'bRhatI kSudravArtAkyAM kaNTakAryAJca vAci ca / vAridhAnyAM mahatyAzca chandovasanabhedayoH' iti vizvaH / zatRvadbhAvAt 'ugidacAm' iti num / bRhan vipulam / 'mahatI vallakIbhede rAjye tu syAnnapuMsakam / tattvabhede pumAn zreSThe vAcyavat' iti medinI / mahatI nAradIyA vINA / 'avekSamANaM mahatIM muhurmuhuH' iti mAghaH / 'jagatsyAdviSTape klIvaM vAyau nA jaGgame triSu / jagatI bhuvane mAyAM chandobhede jane'pi ca' iti medinii| tatra vAyuvAcinaH puMlliGgasya numi jagan-jagantau-jagantaH ityAdi / 'yugamijuhotInAndve ca' iti vyutpAditasya tu numabhAvAt jagat-jagatAvityAdi / saJcinoteriti // subhUticandrastu sampUrvAcchrayateH saMdityAha / tRpat chatramiti // candramA ityanye / 'piba madhvastRpadindrAvRSasva' iti mantra tu tRpacchabdo yogikaH / tRpyannityarthaH / vedabhASye tu taudAdikAt tRpateH zatRpratyaye AgamazAstrasyAnityatvAnnumabhAva ityuktam / tatprauDhivAdamAtram / etena 'tvamasya brAhmaNAdAtRpatpiba' ityAdi mantrAntaraM vyAkhyAtam / gaurityanuvRttau 'vehadgarbhopaghAtinI' ityamaraH / chandasya // 'zu gatau, jRS vayohAnau' / etena 'pramanmahe' ityAdimantradvaye'pi zavasAnazabdasya gantRparatayA sauSThave bAhulakopaSTambhena kliSTavyAkhyAnaM nAtIvAdartavyam / RJjivRdhi // Rji bharjane / idittvAnnum / tata eva nalopAbhAvaH / evaJca ayaM mandisahI ca pUrvasUtre eva paThituM yogyAH / kittvantu vRddhAvevopayujyate / uttarasUtre'pi guNagrahaNaM sutyajam , arteH zuTa ca vRdheHkidityuktau sarvasAmaJjasyAt / RasAno megha iti // 'RJjasAnaH puruvAra ukthaiH / asmin mandasAmA vRSajhe vasu' ityAdimantrANAM bhASye tu yaugikArtha eva puraskRtaH / arteH // dhAtorguNaH / pratyayasya zuDAgamaH / 'AsAviSadarzasAnAya zarum' iti mantrasya bhASye For Private And Personal Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyaH pAdaH baalmnormaa| 607 247 / yudhibudhizibhyaH kicca / yudhAna: / budhAnaH / dRzAno lokapAlakaH / 248 / hurchaH sano luk chalopazca / juhuraannshcndrmaaH| 249 / zviterdazca / zizvidAna: puNyakarmA / 250 / tRntacau zaMsikSadAdibhyaH saMjJAyAM cAniTau / zaMse: kSadAdibhyazca kramAttantRcau staH / tau cAniTau / zaMstA stotaa| zaMstarau / zaMstaraH / kSadiH sautro dhAtuH zakalIkaraNe bhakSaNe ca / anudAttet / 'vRkye cakSadAnam' iti mantrAt / 'ukSANaM vA vehataM vA kSadante' iti brAhmaNAcca / 'kSattA syAtsArathau dvAHsthe vaizyAyAmapi shuudrje'| 251 / bahulamanyatrApi / man mantA / han hantA / ityAdi / 252 / naptaneSTutvaSTrahotRpotabhrAtRjAmAtRmAtRpitRduhita / na patantyanena pitaro narake iti naptA pautro dauhitrazca / nayate: ghugguNazca / neSTA / viSerito'ttvam / tvaSTA / hotA / potA RtvigbhedaH / bhrAjate lopaH bhrAtA / jAyAM mAti arzasAnAya zatrUNAM hiMsitre iti vyAkhyAtam / yudhibudhi // bAhulakAt kRperapi / kRpANaH khddgH| 'kRpANena kathaGkAraM kRpaNaH saha gaNyate / pareSAndAnasamaye yaH svakozaM vimuJcati / ' huIH // 'yuyodhyasmajjuhurANamenaH' iti mantre juhurANakauTilyakAri pApaM, yuyodhi pRthak kurviti bhASyam / zviterdazca // zvitA varNe / asmAtsanantAdAnac, sano luk , takArasya dakAraH / kidityanuvRtterna guNaH / puNyakarmeti // sa hi ujjvalo bhavitumicchati / 'zizvidAno'kRSNakarmA' iti vizeSyanighne amaraH / akRSNaM zuklaM zuddhamityarthaH / iha kSIrasvAmI prakRtasUtraM vismRtya, zvidi zvaiye, asmAlliTaH kAnajiti vyAkhyat / tattuccham / kAnacazchAndasatvAt / idittvena nalopAnupapattezceti dik / kRSNakarmeyamare pAThAntaram / pApakarmetyarthaH tatrAvayavArthAnugamabalena boddhyaH / zuddho bhavitumicchatItyukto hi idAnImazuddha iti gamyate / tRntRcau // 'aptRn' ityato'tra dIrgho netyudaahrti| shNstraavityaadi|| nittvaadaayudaattH| tathAca mannaH / 'prAvagrAma uta zaMstAsu vipraH' / AdizabdAt 'zAsu anuziSTau' / zAsti vinayati sattvAni zAstA buddhaH, zAstarau-zAstaraH / 'zAstA samantabhadre nA zAsake punaranyavat' iti medinI / prapUrvasya tu 'aptRn' iti dIrghaH / prshaastaarau-prshaastaarH| 'kSattA zUdrAcca vaizyAje pratIhAre ca sArathau / bhujiSyAtanaye'pi syAt niyuktavedhasoH pumAn' iti medinii| kozAnusAreNAha / vaizyAyAmiti // amarastu 'kSatriyAyAJca zUdraje' ityAha / yAjJavalkyo'pi / 'kSattiyA mAgadhaM vaizyAt zUdrAt kSattArameva ca' iti / iha bahulamanyatrApIti prapaJcArthatvAt upekSitam / napteti // nanaH prakRtibhAvaH / 'patl gatau' ityasmAt tRc TilopaH / 'tvaSTA pumAn For Private And Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu jAmAtA / --mAna pUjAyAm' nalopa: mAtA / pAterAkArasyettvam / pitaa| duhestRc, iT guNAbhAvazca / duhitA / 253 / sujyasekran / svasA / 254 / yatedRddhizca / yaataa| bhAryAstu bhrAtRvargasya yAtaraH syuH prsprm'| 255 / naji ca nandeH / na nandati nanAndA / iha vRddhirnAnuvartate ityeke / 'nanAndA tu svasA patyunanandA nandinI ca sA' iti zabdArNavaH / 256 / divekraH / devA / devaraH / 'svAmino devRdevarau' / 257 / nayaterDicca / nA / narau / naraH / / 258 / savye sthazchandasi / 'ambAmba-' (sU 2918) ityatra ' sthAsthinsthUNAmupasaMkhyAnam' (vA 4961) savyeSThA sArathiH / savyeSTharau / savyeSTharaH / 259 / artimRdhRdhmymyshyvitRbhyo'niH| aSTabhyo'nipratyaya: syAt / araNiragneyoniH / saraNiH / dharaNiH / dhamani: / amanirgati: / azaniH / avaniH / taraNiH / bAhulakAdrajaniH / 260 / AGi zuSeH sanazchandasi / AzuzuzkSaNiragnirvAtazca / 261 / kRSerAdezca cH| carSaNirjanaH / devazilpitakSNorAdityabhidyapi' iti medinii| jAyAM mAtItyanta vitaNyarthaH / sujyseH|| asu kSepaNe / asa dIptayAdiSu / AbhyAM suJi upapade Rn / yteH|| yatI prayatne / naJi ca nndeH|| 'uSApyUSA nanandA ca nanAndA ca prakIrtitA' iti dvirUpeSu vizvaH / deveti // bhrAtara ityanuvRttau 'svAmino devadevarau' ityamaraH / 'deve dhave devari mAdhave ca' iti zrIharSaH / nayateH // 'syuH pumAMsaH paJcajanAH puruSAH pUruSA naraH' ityamaraH / savye // RrDicetyanuvartate / savyeSTheti // 'tatpuruSe kRti' iti saptamyA aluk / artis // dhamiH sautraH / 'araNirvahrimanthe nA dvayonimanthadAruNi' iti medinI / 'saraNiH zreNivartmanoH' iti dantyAdau rabhasaH / 'saraNiH paGko mArge ca' iti medinii| za hiMsAyAm / tataH zaraNirityeke / 'zaraNiH pathi cA''valau' iti tAlavyAdAvajayaH / 'imAmane zaraNim' iti mantre zaraNiM hiMsAM vrataloparUpAM mImRSaH kSamakheti vedabhASyam / 'dhamanI tu zirA haTavilAsinyAJca yoSiti / azaniH strIpuMsayoH syAccaJcalAyAM pavAvapi / taraNiryumaNau puMsi kumArInaukayoH striyAm / rajanI nIlinIrAtriharidrAjatukAsu ca' iti medinI / kumArI ltaavishessH| 'taraNI rAmataraNI karNikA kArukesarA / sahA kumArI gandhADhyA' iti dhanvantarinighaNTuH / raJjanalopo'pi bAhulakAt / kRSerAdezca cH|| carSaNirjana iti // vaidikanighaNTau carSaNizabdasya manuSyanAmasu For Private And Personal Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIya: pAda:] baalmnormaa| 609 262 / adermud ca / admani: agniH / 263 / vRtezca / vartaniH / govardhanastu cakArAnmuTa vartmanirityAha / 264 / kSipeH kicca / kSipaNirAyudham / 265 / arcizucihumRpichAdichardibhya isiH / aciolA / idanto'pyayam / 'agnejante arcayaH' / zocirdIptiH / haviH sarpiH / 'isman-' (sU 2985) iti hrasvaH / chadiH paTalam / charvimanavyAdhiH / idanto'pi / 'charyatIsArazUlavAn' / / 266 / bRMhernalopazca / 'barhirnA kuzazuSmaNoH' / 267 / dyutarisinnAdezca jaH / jyotiH / 268 / vasau ruceH saMjJAyAm / vasurociryajJaH / 269 / bhuvaH kit / bhuviH samudraH / 270 / saho dhazca / sadhiranaDvAn / 271 / pivatesthuk / 'pAthizcakSu:samudrayoH' / 272 / jnerusiH| janurjananam / 273 / manezchandasi / madhuH / 274 / artipRvapiyajitanidhanitapibhyo nit / aruH / parurgranthiH / pAThAt / 'omaasshcrssnniidhRtH| pracarSiNibhyaH' ityAdimantrANAM bhASye tathaiva vyAkhyAnAcca / ujjvaladattastu Adezca dha iti paThitvA dharSaNI bandhakIti vyAkhyat / tadayuktam , tathA sati dhRSarityeva sUtrayet , prAgalbhyarUpAvayavArthAnugamAt / Adezca dha ityaMzasya tyAgena lAghavAca / vrtniriti|| kRdikArAditi pakSe GIS / 'saraNi: paddhatiH padyA vartanyekapadIti ca' ityamaraH / kSipaNirAyudhamiti // 'utasya vAjI kSipaNinturaNyati' iti mantrasya vedabhASye tu kSipaNiM kSepaNamanu turaNyati tvarayati gantumiti vyAkhyAtam / arciriti sAntam / 'tamarciSA sphUrjayan' iti mantraH / 'nayanamiva sanidraM ghUrNate naizamarciH' iti mAghaH / 'jvAlAbhAsorna puMsyaciH' iti nAnArthe saantessvmrH| idanto'pIti // NijantAdaca iriti bhAvaH / 'arheitiH zikha striyAm' itymrH| 'rociH zocirubhe klIbe' iti ca / chAdyate'nayA chdiH| chadiH striyAmaveti' liGgAnuzAsanasUtram / evaJca 'paTalaM chadiH' ityamaragranthe paTalasAhacaryAcchadiSaH klIbatAM vadanta upekSyAH / bRheH // 'barhiH puMsi hutAzane / na strI kuze' iti medinI / shruteH|| 'jyotiragnau dinkre| pumAnnapuMsake dRSTau syAnakSatraprakAzayoH' iti medinii| vasau ruceH|| bAhulakAtkevalAdapi / 'rociH zocirubhe klIbe' / artipR // 'vraNo'striyAmIrmamaruH klIve' For Private And Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kai 610 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu vapuH / yajuH / tanu:-tanuSI-tanUMSi / dhanurastriyAm / 'dhanuvaizavizuddho'pi nirguNaH kiM kariSyati' / sAntasyodantasya vA rUpam / 'tapuH sUryAgnizatruSu / 275 / eterNica / AyuH / AyuSI / 276 / cakSeH zizca / cakSuH / 277 / muheH kicca / muhuravyayam / 278 / bahulamanyatrApi / AcakSuH / paricakSuH / 279 / kRgRzazcatibhyaH Svarac / 'karvaro vyAghrarakSasoH' / garvaro'haGkArI / zarvarI rAtriH / varvaraH prAkRto janaH / catvaram / 280 / nau sadeH / 'niSadvarastu jambAlaH' / niSadvarI rAtriH / // ityuNAdiSu dvitIya pAdaH // // atha uNAdiSu tRtIya pAdaH // 281 / chitvrchtvrdhiivrpiivrmiivrciivrtiivrniivrghrktrsNydvraaH| ekAdaza jvaracpratyayAntA nipAtyante / 'chidir' 'chad' anayostakAro'ntAdeza: chiderguNAbhAvazca / chitvaro dhUrtaH / 'chatvaro gRhakuJjayoH' / ityamaraH / 'pranthinI parvaparuSI' iti ca / 'vapuH klIbantanuH zastAkRtAvapi' iti medinI / tanuH zarIram / 'tanuSe tanuSe'naGgam ' iti subandhuH / 'syAttanustanuSA sArdhaM dhanuSA ca dhanuM viduH' iti dvirUpeSu vizvaH / 'athAstriyAndhanuzcApau' ityamaraH / 'dhanuH priyAle nA na strI rAzibhede zarAsane / dhanurdhare triSu' iti sAnte medinI / cakSeH // zittvAtsArvadhAtukatve khyAJ na / cakSate rUpamanubhavantyaneneti cakSuH / muheH // 'muhuH punaHpunaH zazvat abhIkSNamasakRt smaaH|' ityavyayeSvamaraH / asmAtparaM bahulamanyatrApIti suspaSTatvAttyaktam / kRgR // 'nairRtaH karvaraH RvyAtkaburo yAturakSasoH' iti zabdArNavaH / 'zarvarI yAminIstriyoH' iti medinii| 'varvaraH pAmare kezavinyAse nIvRdantare / varvaraH phajikAyAntu varvarA zAkhapuSpayoH' iti vizvaH / 'varvaraH pAmare kezavalkale nIvRdantare / phaJjikAyAM pumAn zAkabhedapuSpabhidoH striyAm' iti medinI / 'catvaraM sthaNDile'GgaNe' iti ca / nau sdeH|| varajanuvartate / 'sadiraprateH' iti Satvam / 'niSadvaraH smare paGke nizAyAntu niSadvarA' iti medinI // // ityuNAdiSu dvitIyaH pAdaH // chitvara // 'chitvaraM chedanadravye dhUrte vairiNi ca triSu' iti medinI / 'Du dhAJ' / antyasya Itvam / evaM 'pA pAne' ityAdInAmityeke / anye tu 'pIva mIva tIca nIva sthaulye' For Private And Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH] baalmnormaa| 611 dhIvaraH kaivrtH| pIvaraH sthUla: / mIvaro hiMsakaH / cinoterdIrghazca / cIvaraM bhikSukaprAvaraNam / tIvaro jAtivizeSaH / nIvara: paribATa / gAhatehrasvatvam / gahvaram / kaTe varSAdau, kaTuraM vyaJjanam / yamerdakAraH saMyadvaro nRpaH / padeH sampadvara ityeke / 282 / iNsijidIkuSyavibhyo nak / 'ina: sUrye nRpe patyau' sinaH kANaH / jinaH arhan / dInaH / uSNaH / UnaH / 283 / phenamInau / etau nipAtyete / sphAyate: phenaH / mInaH / 284 / kRSevaNe / kRSNaH / 285 / bandherbadhibudhI ca / badhnaH / budhnaH / 286 / dhAvasyajyatibhyo naH / 'dhAnA bhRSTayave striyaH' / parNa patram / parNa: kiMzukaH / vasno mUlye vetane ca' / ajervI / venaH / anaH AdityaH / bAhulakAcchRNote: / zroNa: paGguH / 287 / lakSerada ca / lakSezcurAdiNyantAnnaH syAttasyADAgamazca / cAnmuDityeke / 'lakSaNaM lakSmaNaM nAmni cihne ca' / lakSaNo lakSmaNazca rAmabhrAtA / 'lakSaNA haMsayoSAyAM sArasasya ca lakSmaNA' / ebhyaH pratyaye 'lopo vyoH' iti valopamAhuH / 'pIvaraH kacchape sthUle ' iti medinI / 'tIvaro nAmbudhau vyAdhe' iti ca / 'syAnIvaro vaNijake vAstave'pi ca dRzyate' iti medinIvizvaprakAzau / 'kaTvaraM kutsite vAcyaliGgaM take napuMsakam' iti medinI / bAhulakAdupapUrvAjjuhote. rukAralopaH / 'upahare samIpe syAdekAnte'pi napuMsakam' iti medinI / upahvaro rathaH iti kecit / 'taduprayakSatam' iti mantre tu upahvare upagantavye samIpe deze / 'Dva kauttilye'| gativizeSavAcinA dhAtunA gatimAtramiha lakSyate / tato'dhikaraNe ghaH / kRduttarapadaprakRti. svaratvamiti bhASye vyAkhyAtam / iNsiJ // 'inaH patyau nRpArkayoH / jino'rhati ca buddhe ca pusi syAt triSu jitvare' iti medinI / 'dInA mUSikayoSAyAM durgate kAtare'nyavat' iti vizvaH / 'uSNo grISme pumAn dakSAzItayoranyaliGgake' iti medinI / phenamInau // 'DiNDIro 'bdhikaphaH phenaH' ityamaraH / 'mIno rAzyantare matsye' iti vizvaH / kRSaH // 'kRSNaH satyavatIputraH kezave vAyase'rjune / kRSNA syAt draupadInIlIkaNAdrAkSAsu yoSiti / mecake vAcyaliGgaH syAt klIbe maricalohayoH' iti medinI / branaH sUryaH / 'budhnaH ziphAyAM rudre ca' iti vishvH| 'budhno nA mUlarudrayoH' iti medinI / dhApR // 'dhAnA bhRSTayave proktA dhAnyake'bhinavodbhidi' iti vizvaH / 'parNa patre kiMzuke nA' iti medinI / 'vasnastvavakraye puMsi vetane syAnnapuMsakam' iti ca / vena iti // luNTAkaH prajApatizca / 'spuuyo mahonAm' iti mantre manoH putre'pi prsiddhH| lakSaNamityAdi // lakSaNalakSmaNazabdau dvAvapi nAma For Private And Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 612 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 288 / vanericcopadhAyAH / vennA nadI / 289 / siveSTeyaM ca / dIrghoccAraNasAmarthyAnna guNaH / syUna AdityaH / bAhulakAtkevalo naH / UTh / antaraGgatvAdyaN / guNa: / syona: / 290 / kRvaz2asidrupanyanisvapibhyo nit / karNaH / varNaH / 'jarNazcandre ca vRkSe ca' / senA / droNaH / panno nIcairgatiH / annamodanaH / svapno nidrA / 291 / dheTa icca / 'dhena: sindhu dI dhenA' / 292 / tRSizuSirasibhyaH kit / tRSNA / zuSNa: sUryo vahnizca / rastraM dravyam / 293 / subo dIrghazca / sUnA vadhasthAnam / 294 / ramesta ca / ramayatIti ratnam / 295 / rAsnAsAsnAsthUNAvINAH / rAsnA gandhadravyam / sAsnA gogalakambalaH / sthUNA gRhastambhaH / vINA vallakI / 296 / gAdAbhyAmiSNuc / geSNurgAyana: / dessnnurdaataa| cihnayoH klIvau / rAmabhrAtari pulliGgo hasayoSAyAM lakSaNA sArasayoSAyAM lakSmaNA iti vyavasthe. tyarthaH / lakSaNaM nAmni cihna ca sArasyAM lakSmaNA kvacit / lakSmaNA tvauSadhIbhede sArasyAmapi yoSiti / rAmabhrAtari puMsi syAt sazrIka cAbhidheyavat' iti medinii| koze tu sArasyAmapi nirmakAraH svIkRtaH / venneti // laghUpadhaguNaH / bAhulakAditi // etacca 'choH zUTha' iti sUtre vRttau 'yena vidhiH' iti sUtre kaiyaTapranthe ca spaSTam / 'syonaH kiraNasUryayoH' iti medinii| kRvR // 'karNaH pRthAjyaSTasute suvarNAdrau zrutAvapi' iti vizvamedinyau / 'bRJ varaNe' dIrghapAThe tu 'vR varaNe' / 'varNo dvijAdizuklAdiyazoguNakathAsu ca / stutI nA na striyAM bhede rUpAkSaravilekhana' iti medinI / vizvamedinIsthamAha / jarNa iti // 'jarNo jIrNadrumenduSu' iti hemacandraH / 'droNe'striyAmADhake syAt ADhakAdicatuSTaye / pumAn kRSIpatau kRSNakAke strI nIvRdantare / striyAGkASThAmbuvAhinyAGgavAdInAmapISyate / annaM bhaktaM ca bhukte syAt / khapnaH khApe prasuptasya vijJAne darzane pumAn' iti medinI / dheTa icc|| 'dhenA nadyAM nade pumAn' iti medinI / 'dhenaH samudre nadyAJca dhenA' iti vizvaH / zloko dhAretyAdiSu saptapaJcAzatsaMkhyA. keSu vAGnAmasu dheneti vaidikanighaNTau paThitam / ata eva 'dhenAM jigAti dAzuSe / indraM dhenAbhiriha mAdayasva' ityAdiSu dhenA vAgiti vyAkhyAtaM bhASye / tRSizuSi // 'ni tRSA pipAsA. yAm' / 'tRSNA lipsApipAsayoH' iti vizvaH / suJaH // sUnA'dhojidvikApi ca' iti nAnte amaraH / 'sUnaM prsvpusspyoH| sUnA putryAM vadhasthAnagalakaNDikayoH striyAm' iti medinI / ramesta ca // 'ratnaM svajAtibhede'pi maNAvapi napuMsakam' iti medinI / For Private And Personal Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH] baalmnormaa| 613 613 297 / kRtyazUbhyAM snaH / kRtsnam / akSNamakhaNDam / 298 / tijerdIrghazca / tIkSNam / 299 / shlisserccopdhaayaaH| zlakSNam / 300 / yajimanizundhidasijanibhyo yuc / yajyuradhvaryuH / 'manyurdainye Rtau krudhi' / zundhyuragniH / dasyustaskara: / janyuH shriirii| 301 / bhujimRGbhyAM yuktyuko / bhujyurbhAjanam / mRtyuH / 302 / sarterayuH / sarayunadI / ayUriti pAThAntaram / sarayUH / 303 / pAnIviSibhyaH pH| pAti rakSatyasmAdAtmAnamiti pApam / tdyogaatpaapH| nepaH purohitaH / bAhulakAdguNAbhAve nIpo vRkSavizeSaH / veSpa: paaniiym| 304 / cyuvaH kicca / cyupo vaktram / 305 / stuvo dIrghazca / stUpaH samuchAya: / 306 / suzRbhyAM nicca / cAtkit / sUpaH / bAhulakAduttvam / zUrpam / 307 / kuyubhyAM ca / kuvanti maNDUkA asminkUpaH / yuvanti baghnantyasminpazumiti yUpo yajJastambhaH / 308 / khsspshilpshsspbaasspruupprptlpaaH| saptaite papratyayAntA nipAtyante / khanate kArasya Satvam / 'khappo krodhblaatkaarau'| zIlatehrasvazca / zilpaM kauzalam / 'zasu hiMsAyAm' / nipAtanAtSatvam / zaSpaM bAlatRNaM pratibhAkSayazca / bAdhateH ssH| 'bASpo netrajaloSmaNoH' / bASpaJca / rauterdIrghaH / 'rUpaM svabhAve saundarye' / e| parpa gRhaM bAlatRNaM paGgupIThaJca / 'tala pratiSThAkaraNe' curAdiNico luk / 'talpaM zayyATTadAreSu' / cyuvH||'cyung gtau'| anekArthatvAdiha bhaassnne| cyavante bhASante'neneti vigrahaH / dazapAdyAntu 'cupaH kicca' iti paThyate / 'cupa mndaayaanggtau'| copatIti cuppo mndgmnkrtaa| suzR // 'sUpo vyaJjanasUdayoH' iti medinii| zUrpamiti // bAhulakAdutvaM raparatvaM 'hali ca' iti dIrghaH / 'prasphoTanaM zUrpamastrI' ityamaraH / dazapAdyAntu kusuyubhyazca / 'sRzabhyAmUGa ca' iti paThitvA sUpaM zUrpaJca vyutpAditam / dvirUpakoze'pyubhayandarzitam / kuyubhyAzca // 'ku zabde, yu mizraNe' AbhyAM paH sa ca nitdhAtordIrghatvaJca / 'kUpakUpakamRnmAnagartAstu guNavRkSake' iti medinI / 'zaSpaH krodhe balAtkRtau' iti vizvaH / 'zaSpe bAlatRNe'pi ca / puMsi syAtpratibhAhAnau' iti medinI / vizvoktimAha / bAppa iti // 'bASpamUSmaNi cAzruNi' iti kozAntaramabhipretyAha / bAppazceti // 'rUpaM svabhAve saundarye nAlake pazuzabdayoH / pranthavRttau nATakAdau Akarazlokayorapi' iti vishvmedinyau| 'talpama? kalatre ca zayanIye ca na dvayoH' iti medinI / For Private And Personal Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 309 / stanihRSipuSigadimadibhyo herinuc / 'ayAmanta-' (sU 2311) iti NerayAdezaH / stanayitnuH / harSayitnu: / poSayitnuH / gadayitnuH vAvadUkaH / madayitnuH mdiraa| 310 / kRhanibhyAM ktnuH / kRtnu: zilpI / hatnurvyAdhiH zastraJca / 311 / gameH sanvacca / jigatnuH / 312 / dAbhAbhyAM nuH / dAnurdAtA bhAnuH / 313 / vargazca / vagnuH / 314 / dheTa icca / dhayati tAmiti dhenuH / 315 / suvaH kit / 'sUnuH putre'nuje ravau' / 316 / jahAterdai'ntalopazca / jahuH / / 317 / stho nnuH| 'sthANuH kIle sthire hre'| 318 / ajirIribhyo nicca / ajervI veNuH / varNanaMdadezabhedayoH / 'reNurdvayoH striyAM dhuuliH'| amaroktamAha / talpamiti // stanihRSi // stanagadI devazabde / curAdiNyantau / 'hRSa tuSTau, puSa puSTau, madI harSaglepanayoH / ' ghaTAdiH / 'stanayitnuH pumAn vAridhare'pi stanite'pi ca' iti medinii| 'harSayitnuH sute hemni poSayitnuH pike dvije| stanayitnuH payovAhe tavanI mRgarogayoH' iti vizvaH / 'gadayitnuH pumAn kAme jalpAke kArmuke'pi ca' iti vishvmedinyau| 'madayitnuH kAmadeve pumAn madye napuMsakam' iti medinii| kRhanibhyAM nuH // kRtnuriti // kartetyarthaH / kittvAnna guNaH / hatnariti // anudAttetyAdinA anunAsikalopaH / evamuttaratra gamerapi / zastrazceti // cAddhantA / dazapAdIvRttau tu knuriti takArarahitaM paThitvA kRNuH kartA hanurvakaikadezaH / bAhulakAnalopaH / gamestu jigatnurityudAhRtam / tatsarva prAmAdikam / lakSyavisaMvAdAt / tathA ca zrUyate / 'suruupkRtnumuutye| jyeSTharAjaM bharekRtnum ayatnuragRbhItaH / mA no vadhAya htnve| mRgaM na bhImamupahanumugram / yo naH sanutyaH uta vA jigatnuH' ityAdi / ata eva hantidhAtuM vivRNvatA mAdhavena upahatnurityudAhRtya knoH kittvAdanunAsikalopa ityuktam / yattu tenaiva 'surUpakRtnum' iti mantre vivRNvatA takAropajanazchAndasa ityuktam / taddazapAdIvRttimanusRtya, na tu vastusthitimanurudhyeti sahRdayairAkalanIyam / dAbhAbhyAM nuH|| 'dAnurdAtari vakrAnte' iti medinI / 'bhAnU razmidivAkarau' ityamaraH / vaceH // vagnurvaktA / dheTaH // 'dhenussyAnnavasUtikA' itymrH| vizvoktimAha / sUnuriti // jhaateH|| 'jahnuH syAtpuMsi rAjarSibhede ca madhusUdane' iti medinI / vizvoktimAha / sthANuriti // 'sthANuH kIle hare pumAn / astrI dhruve' iti medinii| ajivR // 'veNupAntare vaMze' iti vizvaH / For Private And Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH] baalmnormaa| 319 / viSeH kiJca / viSNuH / 320 / kRdAdhArArcikalibhyaH kH| bAhulakAnna kasyetsaMjJA / 'karko dhavalaghoTakaH' / dAko dAtA / dhAko'naDAnAdhArazca / rAkA paurNamAsI / arkaH / kalka: pApAzaye pApe dambhe vikiTTayorapi' / 321 / sRvRbhUzuSimuSibhyaH kak / 'sRka utpalavAtayoH' / 'vRkaH zvApadakAkayoH' / bhUka chidram / zuSkaH / muSko'NDam / 322 / shukvlkolkaaH| zubherantyalopaH / zukaH / 'valkaM valkalamastriyAm' / ' uSa dAhe' / Sasya la: / ulkA / 323 / iNbhIkApAzalyatimarcibhyaH kan / * eke mukhyAnyakevalA:' / 'bheko maNDUkameSayoH' iti vishvmedinyau| kAkaH / pAka: zizuH / zalkaM zakalam / atkaH pathika: zarIrAvayavazca / markaH zarIravAyuH / 'reNuH strIpuMsayodhUlau puMliGgaH parpaTe tu nA' iti medinI / viSeH kicca // cakArAgnit / AdyudAttaH / 'viSNuritthApraviSNave zUSam' / kRdA // 'karkaH karke tale vahnau zuklAzve darpaNe ghaTe' iti vishvmedinyau| 'rAkA nadyantare kacchAM navajAtarajaHstriyAm / saMpUrNendutithAvapi' iti medinI / 'rAkA tu saridantare / rAkA navarajaHkanyA pUrNenduH pUrNimA'pi ca' iti vizvaH / iha dAdhArA eSAM 'keNaH' iti hrasvo'pi bAhulakAneti bodhyam / 'arko'rkapaNe sphaTike racau tAne divaspatau' iti vizvamedinyau / 'kalko'strI ghRtatailAdizeSe dambhe vibhItake / vikiTTayozca pApe ca triSu pApAzaye punaH' iti medinI / bAhulakAt ramerapi kaH / 'raGkaH kRpaNa. mandayoH' iti medinI / kapilakAditvAllatvaM TAp / 'laGkA rakSaHpurI zAkhAzAkinIkulaTAsu ca' iti vizvamedinyau / sRvR // 'sRkA bANotpalavAtA' iti hemacandraH / 'sRkaM saMzAya pavimindra tigmam' iti mantrasya vedabhASye tu sRkaM saraNazIlam / paviM vajraM saMzAya samyaktIkSNIkRtyeti vyAkhyAtam / bhUkaM chidre ca kAle ca' iti medinI / 'zuko vyAsasute kIre rAvaNasya ca mantriNi / zirISapAdape puMsi pranthipaNe napuMsakam / valkaM valkalazalkayoH' iti ca / ulkA jvAlA vibhAvasoH' iti bhUticandraH / innbhii|| 'eka saGkhayAntare zreSThe kevaletarayostriSu' iti medinii| 'kAkaH syAdvAyase vRkSaprabhede pIThasarpiNi / zirovakSAlane mAnaprabhede dviipbhedyoH| kAkA syAtkAkanAsAyAGkAkolIkAkajaGghayoH / raktikAyAM malavyAJca kAkamAcyAM ca yoSiti / kAkaM suratabandhe syAt kAkAnAmapi saMhato' iti vizvamedinyau / pAkaH pariNatau shishau| kezasya jarasA zaukalye sthAlyAdau pAcane'pi ca / zalkantu zakale kalke' iti medinI / 'zalkairagniminthAnaH' iti mantre kASThakhaNDairiti vyAkhyAtAraH / marka iti // marciH sautro dhAturiti bhvH| 'marca zabde' caurAdika iti midacontyAtsUne kaiyaTaH / marto mate marcayati dvayena' iti mantre marcayati vidheyIkaroti bhartsayatIti vedabhASyam / na caivaM Nilopasya sthAnivadbhAvAtkatvaM na syAt iti vAcyam / pUrvatrAsiddhe For Private And Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 324 / nau haH / jahAteH kansyAnnau / nihAkA godhikA / 325 / nau saderDicca / niSko'strI hemni tatpale' / 326 / syamerIT ca / syamIko valmIka: vRkSabhedazca / iTa hrasva iti kecit / syamikaH / 327 / ajiyudhinIbhyo dIrghazca / 'vIkaH syAdvAtapakSiNo:' / yUkA / dhUko vAyuH / nIko vRkSavizeSaH / 328 / hiyo razca lo vA / 'hrIkA hrIkA trapA matA' / 329 / shkerunontontyunyH| una' ' unta' 'unti' 'uni' ete catvAraH syuH / zakunaH / zakuntaH / zakunti: / zakuniH / 330 / bhuvo jhic / bhavantirvartamAnakAlaH / bAhulakAdavezca / avantiH / vadevadantiH / kiMvadantI janazrutiH' / 331 / kanyukSipezca / cAdbhuvaH / 'kSipaNyurvasantaH' ityujjvaladattaH / 'bhuvanyuH svaamisuuryyoH'| 332 / anuG nadezca / cAtkSipe: / nadanurmedhaH / kSipaNurvAtaH / 333 / kRdAribhya unan / 'karuNo vRkSabhedaH syAtkaruNA ca kRpA matA' / varuNaH / dAruNam / tadabhAvAt / bAhulakAt zyateH kan / 'zAko dvIpAntare'pi ca / zakau drumavizeSe ca pumAn hArItake striyAm' iti medinI / nau hH|| 'nihAkA godhikA same' ityamaraH / 'zAkaM nasyanihAkayoH' iti shrutiH| 'niSkamastrI sASTahemazate dInArakarSayoH / vakSo'laGkaraNe hemapAtre hemapale'pi ca' iti medinI / syamaH // 'syamu shbde'| 'syamIkA nIlikAyAM strI syamIko nAkuvRkSayoH' iti medinI / ajiyu // ebhyaH kan / eSAndIrghazca / tatsAmarthyAt guNAbhAvaH / zakaH // 'zakuntipakSizakunizakuntazakunadvijAH' ityamaraH / 'zakunastu pumAn pakSimAtre pakSivizeSayoH / zubhazaMsinimitte ca zakunaM syAnapuMsakam' iti bhedinI / 'zakuntaH kITabhede syAdbhAsapakSivihaGgayoH' iti / zakuniH puMsi vihage sobale karaNAntare' iti ca / bAhulakAkamerapi pratyayAdilope kuzabdAdezaH / kuntiH / 'ito manuSyajAteH' iti GIS / 'kuntI pANDupriyAyAJca sallakyAGguggulugume' iti medinii| kanyuc // 'kSipaNyustu pumAn dehe surabhau vAcyaliGgake' iti medinI / 'bhuvanyuH syAt pumAn bhAnau jvalane zazalAJchane' iti vizvamedinyau / kRvR // 'karuNastu rase vRkSe kRpAyAGkaruNA matA' iti vishvmedinyau| 'varuNastarubhede'psu pratIcIpatisUryayoH' iti vizvaH / 'dAruNo rasabhede nA triSu tu syAdbhayAvahe ' iti medinI / For Private And Personal Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH bAlamanoramA / 617 334 / tro razca lo vA / ' taruNastaluno yuvA' / 335 / kSudhipizimithibhyaH kit / kSudhuno mlecchajAtiH / pizuna: / mithunam / 336 / phaleguMkca / phalgunaH pArthaH / prajJAdyaN / phAlgunaH / 337 / azerlazazca / lazunam / 338 / arjerNilukca / arjunaH / 339 / tRNAkhyAyAM cit / cittvAdantodAtta: / arjunaM tRNam / 340 / artezca / aruNaH / 341 / ajiyamizIbhyazca / 'vayunaM devamandiram' / ymunaa| zayunaH ajagaraH / 342 / vRtavadihanikamikaSibhyaH sH| varsa tarsam / 'tarsaH plavasamudrayoH' vatsaH / vatsaM vakSaH / haMsa: / 'kaMso'strI pAnabhAjanam' / kakSam araNyam / tro razca // 'taruNaM kubjapuSpe nA rucake yUni ca triSu' iti medinI / 'taruNI talunIti ca' iti dvirUpeSu vizvaH / kSudhipizi || 'pizunakuGkume smRtam / kapicakre ca kAke nA sUcakakrUrayostriSu / pRkkAyAM pizunA strI syAt' iti medinI / mithunaM tu dvayo rAzibhede strIpuMsayugmake' iti ca / phaleH // 'phalgunastu guDAkeze nadIjArjunabhUruhe / tapasyasaMjJamAse tatpUrNimAyAJca phAlgunI' iti medinI / aNiti // prajJAditvAtpakSe'NityarthaH / 'phalgunaH phAlguno'rjune' iti dvirUpakozaH / azerlazazca // 'aza bhojne'| asmAdunan dhAtolazAdezazca / lazunaM mahAkandaH / 'uzanA lazunaM vezma kazmalaM vizvamazvavat' iti madhyatAlavyeSu vizvaH / las ceti pAThastu prAmAdikaH / ajerNiluk ca // atra 'NeraniTi' iti lopena siddhe Niluk cetyukteH phalaJcintyam / 'arjunaH kakubhe pArthe kArtavIryamayUrayoH / mAturekasute'pi syAddhavale punrnyvt| napuMsakantRNaM netraroge cApyarjunA gavi / uSAyAM bAhudAnadyAGkuTinyAmapi ca kvacit' iti vizvamedinyau / artezca // 'aruNo'vyaktarAge'rke sandhyArAge'rkasArathau / niHzabde kapile kuSThabhede nA guNini trissu| aruNA'tiviSA zyAmA majiSThA trivRtAsu ca' iti medinI / ajiyami // 'vizvAni deva vayunAni vidvAn' iti mantre vayunAni prajanAnIti vedabhASyam / vaidikanighaNTau prajJAparyAye prazasyaparyAye ca vayunazabdaH paThitaH / vRtR // vasantasamiti // 'titutra' iti nett| Satvantu na bhvti| bAhulakena Satve kartavye pratyayasaMjJAyA aprvRtteH| kakSazabde tu SatvaM bhavatyeva / etacca sarvam 'AdezapratyayayoH' iti sUtre bhASyakaiyaTapadamaJjarISu spssttmev| uNAdivRttikRtastu sarve'pIha matvamudAjahaH / teSAmayamAzayaH / astu bhASyaprAmANyAdvasantasamiti dantyo'pi sAdhuH / bAhulakabalalabhyaSatvAbhAvasya pAkSikatve'pi bAdhakAbhAvAt pakSe Satvamastu / vRSitRSi. bhyAvani NyantAderaci ghaarthe kapratyaye vA varSatarSazabdayorduritvAt / ajvidhau bhiyAdInAmupasaGkhyAnaM napuMsake kAdinivRttyartham' ityatra varSamityAkare udAhRtatvAceti / tasmAdiha dvirUpatA For Private And Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 618 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 343 / plusserccopdhaayaaH| plakSaH / 344 / manerdIrghazca / mAMsam / 345 / azerdevane / akSaH / 346 / snuvrazcikRtyRSibhyaH kit / snuSA / vRkssH| kRtsamudakam / RkSaM nakSatram / 347 / RSerjAtau / 'RkSo'dribhede bhallUke zoNake kRtavedhane / RkSamuktaJca nakSatre' iti vizvaH / 348 / undigudhiSibhyazca / utsa: prasravaNam / gutsaH stabakaH / kukSo jaTharam / 349 / gRdhipaNyordakau ca / gRtsaH kAmadevaH / pakSaH / 350 / azeH saraH / akSaram / 351 / vasezca / vatsaraH / phalitA / 'varSo'strI bhAratAdau syAjjambUdvIpAbdavRSTiSu / prAvRTkAle striyAM bhUmni' iti medinI / 'tarSo lipsodanyayoH' iti ca / 'putrAdau tarNake varSe vatsaH klIbantu vakSasi' iti trikANDazeSaH / 'haMsaH syAnmAnasaukasi / nirlobhanRpaviSNvarkaparamAtmasu matsare / yogabhede mantrabhede shriirmrudntre| turaGgamaprabhede ca' iti medinii| 'kaMso'strI taijase dravye kAMsye mAne'sure tu nA' iti ca / 'kaso daityAntare smRtaH / kAMsye ca kAMsyapAtre ca mAnabhede ca kIrtitaH' iti vizvaH / 'kakSA syAdantarIyasya pazcAdaJcalapallave / sparddhAyAM nA tu dormUlakacchavIrattRNeSu ca' iti medinii| pluSeH // 'plakSo jaTI gardabhANDadvipabhitkuJjarAzane' iti medinii| 'plakSo dvIpavizeSe syaatprkttiigrdbhaannddyoH| pippale dvArapArzve ca gRhasya parikIrtitaH' iti vizvaH / manerdIrghazca // mAMsaM syAdAmiSe klIbaM kakolIjaTayoH striyAm' iti medinI / asheH|| 'athAkSamindriye / nA dyUtAGge karSacake vyavahAre kalidrume' ityamaraH / 'akSo jJAnAtmazakaTavyavahAreSu pAzake / rudrAkSendrAkSayoH sarpa vibhIta katarAvapi / cakre karSoM pumAn klIbantutthasauvarcalendriye' iti medinI / snuvazci // 'RkSaH parvatabhede syAdbhallUke zoNake pumAn / kRtavedhane'nyaliGgaM nakSatre ca napuMsakam' iti medinii| RSerjAtau // niyamArthamidaM sUtraM Rsse||taaveveti / tenAnyebhyaH kevalayaugikatve'pi prtyyH| undigudhi|| 'gutsaH syAtstabake stambe hArabhidranthiparNayoH' iti medinI / gucchazca / 'gutso guccho gulucchavat' iti dvirUpakozAt / 'syAdgucchaH stabake stambe hArabhedakalApayoH' iti ca vargadvitIyAntamedinIkozAca / gRdhezcana siddhe bhaSbhAvanivRttaye dakAravidhiH / 'pakSo mAsArddhake pArzva grahe sAdhyavirodhayoH / kezAdeH parato bRnde bale sakhisahAyayoH / cullIrandhre paratre ca rAjakuJjarapArzvayoH' iti vizvamedinyau / azessaraH // akSaramiti // 'akSaraM syAdapavarge paramabrahmaparNayoH' iti For Private And Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH] bAlamanoramA / 619 352 / sapUrvAcit / sNvtsrH| 353 / kRdhUmadibhyaH kit / bAhulakAnna Satvam / 'kRsara: syAttilaudanam' / dhUsaraH / matsaraH / 'matsarA makSikA jJeyA bhambharAlI ca sA matA' / 354 / pate razca laH / patsalaH panthAH / 355 / tanvRSibhyAM ksaran / tasara: sUtraveSTanam / RkSaraH / Rtvik / 356 / pIyukkaNibhyAM kAlanhasvaH sampasAraNaJca / pIyuH sautraH / piyAlo vRkSabhedaH / kuNAlo dezabhedaH / 357 / kaThikuSibhyAM kAkuH / kaThAkuH pakSI / kuSAkuragniH sUryazca / 358 / sarteDhuMkca / 'sRdAkurvAtasaritoH' / 359 / vRtedRddhizca / vArtAkuH / bAhulakAdukArasya attvam / vArtAkam / hemacandraH / ujjvaladattAdayastu azeH saraniti peTuH / tanna / nitsvraaptteH| iSyate tu pratyayasvareNAkSarazabdasya madhyodAttatvam / 'Rco akSare parame vyoman / ' 'akSeraNa nimati saptavANI' ityAya mantreSu 'trINi ca zatAni SaSTizcAkSarANi' iti yajuSi ca tathaiva pAThAt / ata eva dvitIyAhnikAnte / 'aznotevI saro'kSaram' iti bhASyakRtoktam / sapUrvAccit // pUrveNa sahitaH sapUrvaH / 'idvatsarAya parivatsarAya saMvatsarAya / sampUrvAditi pAThastu lakSyavirodhAdupekSyaH / kRdhU // kRsara ityAdi hArAvalIstham / 'dhUsarI kinnarIbhede nAgare triSu pANDure' iti medinii| . 'matsarA makSikAyAM syAnmAtsaryakrodhayoH pumAn / asahyaparasampattau kRpANe cAbhidheyavat' iti / matsaro'nyazubhadvaSe tadvatkRpaNayoH striSu' iti amaraH / 'asahyaparasampattI mAtsarye kRpaNe krudhi' iti vizvaH / vede tu yogaM puraskRtya prayujyate / 'indumindrAya matsaram / taM sindhavo matsaramindrapAnam' ityAdi / matsaraM harSahetumiti tdbhaassym| amroktimaah| tasara iti // 'anudAtto. padeza' ityAdinA anunAsikalopaH / RkSaraH, Rtvigiti // 'RkSarantoyadhArAyAmRkSarastvaviji smRtaH' iti medinI / 'anRkSarA RjavaH santu panthAH' iti mantrasya vedabhASye tu RkSaraH kaNTaka iti vyAkhyAtam / pIyukkaNibhyAm // 'rAjAdanaM priyAluH syAt' ityamaraH / "priyAluH syAtpriyAlavat' iti hi dvirUpakozaH / bAhulakAdbhajerapi kAlan / nalopaH / nyaGkAditvAtkutvam / bhagAlaM naramasta kam / matvarthe iniH / 'caNDIkAnto bhagAlI ca lelihAno vRSadhvajaH' iti raajshekhrH| kaThikuSibhyAm // 'kaTha kRcchrajIvane, kuSa niSkarSe / ' 'kaThAkuH kapivahnayarke nA parottApini triSu' iti medinI / ujjvaladattastu kaTikaSibhyAmiti paThitvA 'kaSaziSa' iti daNDakadhAtumupanyasya kaSAkurityudAjahAra / ttkoshviruddhm| medinIkoze ukAraprakrame pAThAt / sarteH // 'sRdAkurnAnile cakre jvalane pratisUryake' iti medinii| vRteH // vArtAkurapi vArtAke vRntAko'pi ca dRzyate' iti dvirUpe vizvaH / 'vArtAkI hiGgulI For Private And Personal Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 620 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 360 / pardenitsampasAraNamallopazca / 'pRdAkurvRzcike vyAghra citrake ca sriisRpe'| 361 / mRyuvcibhyo'nyujaaguujknucH| anyuc , AgUc, aknuc , ete kramAtsyuH / 'saraNyurmeghavAtayoH' / yavAgUH / 'vacaknurvipravAgminoH' / 362 / AnakaH zIbhiyaH / zayAnako'jagaraH / bhayAnakaH / 363 / ANako lUdhRzividhAbhyaH / lavANakaM dAtram / dhavANako vAtaH / zivANakaH zleSmA / pRSodarAditvAtpakSe kalopa: / 'zivANaM nAsikAmale' / 'dhANako dInArabhAgaH' / 364 / ulmukadarvihominaH / uSa dAhe / Sasya la: mukapratyayazca / ulmukaM jvaladaGgAram / dRNAteviH / darviH / 'juhotemini:' / homI / 365 / hiyaH kunazca lo vA / hrIkuH hrIku: lajjAvAn / 366 / hasimRgriNyAmidamilUpUdhurvibhyastan / dazabhyastansyAt / 'titutra-' (sU 3163) iti neT / hastaH / marta: / gataH / eta: karburaH / vAtaH / antaH / dantaH / 'lotaH syAdazrucihnayoH' / 'poto bAlavahitrayoH' / dhUrtaH / bAhulakAttaserdIrghazca / tUstaM pApaM dhUlirjaTA ca / / siMhI bhaNTAkI duSpradharSiNI' ityamaraH / 'vArtAka pittalaGkiJcidaGgAraparipAcitam' iti vaidyakazAstram / pardeH / pRdAkurityAdi // 'pRdAkurvRzcike vyAne sarpacitrakayoH pumAn' iti medinI / sRyu // 'saraNyustu pumAn vArivAhe syAnmAtarizvani' iti medinI / 'saraNyurasyasUnurazvaH' iti mantrasya bhASye tu saraNyuH zIghragAmIti vyAkhyAtam / 'yavAgUruSNikA zrANA vilepI taralA ca sA' ityamaraH / 'vacaknustu pumAn vipre vAvadUke'bhidheyavat' iti medinI / RSivizeSa'pyayam / yasya kanyA vAcaknavIti prasiddhA / AnakaH // 'bhayAnakaH smRto vyAghra rase rAhI bhayaGkare' iti medinI / zivANaka iti // 'zighi aaghraanne'| 'zivANAcapAtre syAt lohanAsikayomale' iti vizvaH / 'zivANaH phenaDiNDIro naretazca picchale' iti vikramAdityakozaH / hArAvalIsthamAha / zivANamiti // ulmukamiti ca // 'darviH kambiH khajA kAca' ityamaraH / hriyaH // kukpratyaye'yaGkakAro guNaniSedhArthaH / hsim|| 'hastaH kare karikare saprakoSThe kare'pi ca / RkSe kezAtparo vrAte' iti medinI / moM bhUlokaH, tatra bhavo martyaH / digAderAkRtigaNatvAdyat / 'gatastrigartabhede syAdavaTe ca kukundare / etaH karbura Agate / antaH svarUpe nAze vA na strI zeSe'ntike triSu / danto'TakaTake kuJja dazane cauSadhau striyAm' iti medinI / 'lotamazruNi corite' iti vizvaH / 'taktavatU' iti sUtre loto meSa iti kaiyaTaH / 'potaH zizau vahine ca' iti vishvmedinyau| For Private And Personal Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH] bAlamanoramA / 621 367 / naJyApa iT ca / nApitaH / 368 / tanimRGbhyAM kiJca / tatam / mRtam / 369 / aJjisibhyaH ktaH / aktam / ghRtam / sitam / 370 / dutanibhyAM dIrghazca / dUta: / tAtaH / 371 / jemUda codAttaH / jImUtaH / 372 / lossttplito| lunAte: kta: tasya suT dhAtorguNaH / loSTam / palitam / dhUrta iti // 'dhurvI hiMsAyAm' / 'lopo vyoH' iti valopaH / viGatItyananuvRttipakSe tu 'rAlopaH' iti lopaH / 'hali ca' iti dIrghaH / 'dhUrtantu khaNDalavaNe dhuttUre nA zaThe triSu' iti medinI / tanimRGbhyAm // 'tataM vINAdikaM vAdyam' ityamaraH / 'atha tataM vyApte vistRte ca triliGgakam / klIbaM vINAdivAdye syAt pulliGgastu samIraNe / mRtantu yAcite mRtyau klIbaM mRtyumati triSu' iti medinI / aaidhR // aktaM paricchinnam / 'aktaparimANasya vAcakaH' iti bhASyasya kaiyaTena tathA vyAkhyAtatvAt / atra 'vyastaM prApte ca saGkule' iti vizvaprakAze lipibhramAt 'aktaM vyAghraM ca saGkule' ityudAharannujjvaladatto bhrAntatvAdupekSyaH / tathA ca medinyAM vakArAdiprakrame 'vyastantu vyAkule vyApte' ityuktam / 'ghRtamAjye jale kloba pradIpte tvabhidheyavat / sitamavasite ca baddhe dhavale triSu zarkarAyAM strI' iti medinI / 'R gatau' / bAhulakAt ktaH / 'RtamuJche zile jle| satye dIpte pUjite syAt' iti medinI / dunibhyAm // dUtaH pressyH| gaurAditvAt GIS / duutii| atha kathaM, tena dUtividitaM niSeduSA' iti raghuH / 'dUG paritApe' asmAt ktic / 'dUtyAndUtirapi smRtA' iti dvirUpakozaH / 'tAto'nukampye janake' iti vishvmedinyau| bAhulakAt zIGo'pi / zItA lAgalapaddhatiH / rAmapatnI ca / 'zItA nabhaHsariti lAgalapaddhatau ca zItA dazAnanaripoH sahadharmiNI ca / zItaM smRtaM himaguNe ca tadanvite ca zIto'lase ca bahuvAratarau ca dRSTaH' iti tAlavyAdau dharaNiH / sItA dantyAdirapi / 'sItA lAgalapaddhatiH / vaidehIsvargagaGgAsu' iti dantyAdau medinIkozAt / 'sItA lAGgalarekhA syAt vyomagaGgA ca jAnakI' iti dantyAdau rabhasakozAcca / atra tyaktaM sUtram / jermUTa codAttaH // 'ji jaye' / ataH ktaH, tasya mUDAgamaH, sa codAttaH dhAto. rdIrghazca / 'jImUtasyeva bhavati' / 'jImUto'drau bhUtikare devatADe payodhare' iti medinI / 'veNI garAgarIdevatALo jImUta ityapi' ityamaraH / 'jImUtaH syAt vRttikare zakre'drau ghoSake ghane' iti vizvaH / idaM sUtramanArSamiti puruSottamaH / ata eva Akare pRSodarAdiSu jImUtazabdaH udAhRtaH / loSTa // 'loSTAni loSTavaH puMsi' ityamaraH / atra puMsI zubhayAnvayi / tena punapuMsakaliGgo'yam / tathA ca sthAne'ntaratamasUtre bhASyam / loSTaH kSipto bAhuvegaGgatvA ityAdi / ata eva 'loSTaH piNDe'pi loSTuH syAt' iti puMskANDe gopaalitH| 'palitaM For Private And Personal Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 622 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 373 / hazyAbhyAmitan / haritazyetau varNabhedau / 374 / ruhe razca lo vA / 'rohito mRgamatsyayoH' / lohitaM raktam / 375 / pizeH kicca / pizitaM mAMsam / 376 / zrudakSispRhigRhibhya AyyaH / zravAyyo yajJapazuH / dakSAyyo garuDo gRdhrazca / spRhayAyyaH / gRhayAyyo gRhasvAmI / 377 / didhissaayyH| dadhAterdvitvamitvaM Sukca / 'mitra iva yo didhiSAyyaH / 378 / taba eNyaH / vareNyaH / 379 / stuvaH kseyyazchandasi / 'stuSeyyaM puruvarcasam' / 380 / rAjeranyaH / rAjanyo vahniH / 381 / ramyozca / zaraNyam / ramaNyam / 382 / anicca / araNyam / 383 / prjnyH| 'pRSu secane' Sasya ja: 'parjanyaH zakrameghayoH' / 384 / vaderAnyaH / vadAnyastyAgivAgminoH' / zailaje tApe kezapAze ca kardame' iti medinii| dRzyA // 'haritA strI ca dUrvAyAM haridvarNayute'nyavat' iti medinii| ruheH|| rohitaM kuGkume rakte RjuzakazarAsane / puMsi syAnmInamRgayobhaide rohitakadrume / rohitaM raktagozIrSakuGkumAjikucandane / pumAnnadAntare bhaume varNe ca triSu tadvati' iti medinI / pizeH // 'pizitaM mAMsaM mAMsyAM strI' iti medinii| mAMsyAjaTAmAMsyAm / tathA ca 'jaTA ca pizitA pezI' iti dhanvantariH / zrudakSi // 'udyatasruce bhavasi zravAyyaH' iti mantre zravAyyo mantraiH zravaNIyaH iti vedabhASyam / 'dakSAyyo yo dama Asa nityaH / ' 'vizvarUpasya spRhayAyyasya rAjan / ' didhiSAyya iti // 'mitra iva yo didhiSAyyaH' ityAdiSvapi yaugikArtha eva bhASye puraskRtaH / ujjvaladattastu dadhiSAyya iti sUtraM paThitvA dadhipUrvAtsyaterAyyaH SatvaJca, dadhiSAyyo ghRtamiti vyAkhyat / dazapAdI. vRttikArastu dhiSazabde asya dvitvaM guNAbhAvaH atvaJcAbhyAsasya nipAtyate ityAha / prasAdakArAdayo'pyevameva pratipannAH / tadetatsarvaM lakSyavirodhAdvedabhASyavirodhAccopekSyam / stuvH|| stuSeyyaM stotavyam / bahurUpamiti vedabhASyam / yattUjjvaladattena 'stuvaH keyyaH' iti paThitvA kittvAdguNAbhAve uvaGAdeze stuveyyaH purandaraH ityuktam / tanna / vedatadbhASyAdivirodhAt / tasmAdiha kseyyapratyayaM paThan dazapAdIvRttikadeva jyAyAn / prjnyH|| 'parjanyo meghazabde'pi dhvanadambudazakrayoH' iti medinI / vadeH // ajayakozasthamAha / vadAnya ityAdi // For Private And Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH] bAlamanoramA / 623 623 385 / aminakSiyajivadhipatibhyo'nan / amatraM bhAjanam / nakSatram / yajatraH / vadhatramAyudham / patatraM tanUruham / 386 / gaDerAdezca kaH / kaDatram / DalayorekatvasmaraNAtkalatram / 387 / vRzcit / varatrA carmamayI rajjuH / 388 / suvideH katraH / 'suvidavaM kuTumbakam' / 389 / kRternumca / kRntatraM lAGgalam / 390 / bhRmRdRziyajiparvipacyamitaminamiharyebhyo'tac / dazabhyo'tasyAt / bharataH / marato mRtyuH / 'darzata: somasUryayoH' / yajataH Rtvik / prvtH| pcto'gniH| amato rogaH / tmtstRssnnaaprH| namataH prahvaH / haryato'zvaH / 391 / pRSiraJjibhyAM kit / pRSato mRgo binduzca / rajatam / 392 / khltiH| skhalate: salopaH / atacpratyayAntasyetvaJca / khltinisskeshshiraaH| ami // 'nakSa gatau' / vadhiH prakRtyantaram / nakSatramiti // 'nabhrANnapAt' iti sUtre naJaH prakRtibhAva uktH| kSadeH sautre trani nasamAse vyutpattyantaraM taditi bodhyam / yajatraM agnihotramiti praanycH| vastutastu yajatro yaSTavyadevatA / 'santo vAyurvAtena gacchatAM saMyajatrairaGgAni' iti mantra tathA darzanAt / gaDeH // 'gaDa secane' 'kaLatraM zroNibhAryayoH' ityamaraH / vRJa // cittvAdantodAttaH / 'varatrAyAndA nhymaanH|' suvideH ktrH|| iha prAyeNa katraniti nitaM ptthnti| tatprAmAdikam / 'bRhaspateH suvidatrANi rAddhyetyAdau nitsvarAdarzanAt / kRduttarapadaprakRtisvareNa pratyayasvarasyaiva darzanAcca / 'dhanvacayatkRntatraJca' iti mantre'pi tathaiva / 'kRntatrartanIyamaraNyam' iti vedabhASyam / bhRmRziyajiparvipacya // 'bhRJ bharaNe' 'mRG prANatyAge' 'dRzir prekSaNe' / dazapAdyAntu 'bhRdRzIG' iti paThitvA 'dRG Adare' / driyate darataH zete zayataH ityudAhRtam / tanna / ruzamtamagnindarzataM bRhantam / trnnirvishvdrshtH| daivyo dazato rathaH ityAdimantraistadbhASyeNa ca virodhAt / 'bharato nATyazAstre munau ntte| rAmAnuje ca dauSyantau' iti medinI / yajataH Rtvigiti // ujjvaladattAdyanurodhenoktam / 'vinoM azvinA yajata / hiraNyazamyaM yajato bRhantam' ityAdiSu yajatazabdo yaSTavyaparatayaiva vedabhASye vyaakhyaatH| 'parvataH pAdape puMsi shaakmtsyprbhedyoH| devamunyantare zaile' iti medinii| haryato'zva iti // etadapi 'harya kAntau gatau ca' iti dhAtvartha vRttikArokticcAnusRtyoktam / 'parityaM haryataM harim / AryatAya dhRSNave' ityAdimantreSu haryataH sarvaiH spRhaNIya iti vedabhASyam / pRssirnyji|| 'pRSanmRge pumAn bindau na dvayoH pRSato'pi naa'| anayozca triSu zvetabinduyukte'pyubhAvimau / For Private And Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 624 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 393 / zIzapirugamivazcijIviprANibhyo'thaH / saptabhyo'tha: syAt / zayatho'jagara: / zapathaH / ravathaH kokilaH / gamathaH pathikaH panthAzca / vaJcatho dhUrtaH / vandIti pAThe karmaNi kartari vA pratyayaH vandyate vandate vA vandathaH stotA stutyazca / jIvathaH AyuSmAn / prANatho balavAn / bAhulakAcchamidamibhyAm / 'zamathastu zamaH zAntirdAntistu damatho damaH' / 394 / bhRazcit / bharatho lokapAla: / 395 / rudividibhyAM Git / roditIti rudathaH shishuH| vettIti vidathaH / 396 / upasarge vaseH / Avasatho gRham / saMvasatho grAmaH / 397 / atyavicamitaminamirabhilabhinabhitapipatipanipaNimahibhyo'sac / trayodazabhyo'sacsyAt / atatItyataso vAyurAtmA ca / avatItyavaso rAjA bhAnuzca / camantyasmiMzcamasa: somapAnapAtram / tAmyatyasminniti tamaso'ndhakAraH / namaso'nukUlaH / 'rabhaso vegaharSayoH' / labhaso dhanaM yAcakazca / nabhate nabhyati vA nabhasa AkAzaH / tapasa: pakSI candrazca / patasa: pkssii| 'panasaH kaNTakiphala:' / paNasa: paNyadravyam / mahasaM jJAnam / 398 / vebastuT ca / bAhulakAdAtvAbhAvaH / vetasaH / rajatantriSu zukle syAt klIbaM hAre ca durbaNe' iti medinii| zIzapi // ujjvaladattenAtra paJcamo vaJciH paThyate / anyaistu vandiH / vaJcathavandathayoranyataraM vedAdupalabhya bahuzrutaiH pATho nirNeyaH / bAhulakAditi // 'zamathaH zAntimantriNoH' iti medinii| 'damathastu pumAn daNDe dame ca parikIrtitaH' iti ca / rudividi // 'vidatho yogikRtinoH' iti medinI / anojjvaladattaH 'ruvidibhyAGkit' iti paThitvA rautIti ruvathaH zvetyudAjahAra / dazapAdIvRttikArastu 'rudividibhyAGkit' iti ppaatth| kiM copasarge vaserityevaMrUpamuttarasUtrandrAvapi na peThatuH / tathA hi / zIzapIti sUtrAnantaraM sopasargAdvaseH bhRnazcit rudividibhyAGkit / ityujjvaladattasya sUtrapAThaH / anyasya tu zIzapIti sUtrAnantaram AGibaseH, bhRzcit , rudividibhyAGkit, iti sUtrapAThaH / tadetatpAThadvayaM bhASyAdivirodhAdupekSitam / tathA hi| gAGkuTAdisUtre ke punazcaGAdayaH caG aG najiavaGnaGaH iti bhASyam / 'rudividibhyAGkit' ityanuvartamAne upasarge vaserityathapratyaya iti kaiyaTena vyAkhyAtam / evaJca kurvatAM bhASyAdivirodhaH spaSTa evetyAstAntAvat / bhASyakaiyaTamate'pi GidityasyAnuvRtteH phalaJcinyam / atyavica. mi // gaurAditvAt GIS / 'atasI syAdumA kSumA' ityamaraH / 'camaso yajJapAtrasya bhede'strI piSTake striyAm / panasaH kaNTakiphale kandake vAnarAntare / striyAM rogaprabhede syAt' iti For Private And Personal Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH] bAlamanoramA / 625 399 / vahiyubhyAM Nit / vAhaso'jagaraH / yAvasastRNasaGghAtaH / 400 / vayazca / vaya gatau / vAyasa: kAkaH / 401 / divaH kit / divasam-divasaH / 402 / kRzRzalikaligardibhyo'bhaca / karabhaH / zarabhaH / zalabhaH / kalabhaH / gardabhaH / 403 / RSidRSibhyAM kit / RSabhaH / vRSabhaH / * 404 / ruSenilluSca / 'ruSa hiMsAyAm' / asmAdabhac nitkisyAt , luSAdezazca / 'luSabho mattadantini' / 405 / rAsivallibhyAzca / rAsabhaH / vallabhaH / 406 / javizibhyAM jhan / jaranto mahiSaH / vezanta: palvalam / 407 / ruhinandijIviprANibhyaH SidAziSi / rohanto vRkSabhedaH / nandantaH putraH / jIvanta auSadham / prANanto vAyuH / pittvAnGIS / rohantI / 408 / tRbhUvahivasibhAsisAdhigaDimaNDijinandibhyazca / dazabhyo jhacsyAt / sa ca pit / taranta: samudraH / tarantI naukA / bhavantaH kAlaH / vahanto vAyuH / vasanta: RtuH / bhAsantaH sUryaH / sAdhanto bhikSuH / gaDerghaTAditvAnmittvaM hrasva: / 'ayAmanta-' (sU 2311) iti NerayaH / gaNDayanto jaladaH / maNDayanto bhUSaNam / jayantaH zakraputraH / nandayanto nandakaH / 409 / hantermuda hi ca / hemantaH / medinii| 'veastuT ca' iti paThitvA 'vI gatyAdiSu' iti dhAturudAhRtaH / vahiyubhyAm // 'ajagare zapUrvAhasa ityubhau' ityamaraH / 'vA tu klIbe divasavAsarau' iti ca / kRza // 'karabho maNibandhAdikaniSThAntoSTratatsute' / 'zarabhastu pazau' iti medinI / 'samau pataGgazalamau' ityamaraH / 'kalabhaH karizAbakaH' iti ca / 'gardabhaM zvetakumude gardabho gandha bhidyapi / rAsabhe gardabhI kSudrajanturogaprabhedayoH' iti medinii| RSivRSibhyAM kit // RSabhastvauSadhAntare / svarabhidRSayoH krnnrndhrgrdbhpucchyoH| uttarasthaH smRtaH zreSTha strI narAkArayoSiti / zUkazimbyAM zirAlAyAM vidhavAyAM kvacinmatA // ' iti medinii| 'vRSabhaH zreSTavaSayoH' iti c| rAsivallibhyAJca // 'rAsa zabde' 'valla saMvaraNe' / 'vallabho dayite'dhyakSa salakSaNaturaGgame' iti ca medinii| vizibhyAM jhac // bAhulakAdarhaterapi jhac / 'arhantaH kSapaNako jinaH' iti vikramAdityakozaH / tRbhU // iha nandirNyantaH / tadAha / nandayanta iti // ujjvaladattastu nandanta ityudAhRtya pUrvasUtreNa gatArthatAmAzaGkaya anAzIratha nandigrahaNamityAha / tanna / 79 For Private And Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 626 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 410 / bhandenalopazca / bhadantaH pravajitaH / 411 / RccheraraH / RccharA vezyA / bAhulakAjarjarajharjharAdayaH / 412 / artikamibhramicamidevivAsibhyazcit / SaDbhyo'razcitsyAt / araraM kapATam / kamaraH kAmukaH / bhramaraH / camaraH / devaraH / vAsaraH / 413 / kuvaH kraran / kuraraH pakSibhedaH / 414 / aGgimadimandibhya Aran / aGgAraH / madAro varAhaH / 'mandAraH paarijaatkH'| 415 / gaDeH kaDa ca / kaDAraH / 416 / zRGgArabhRGgArau / zubhRbhyAmArannumgugghrasvazca / zRGgAro rasaH / 'bhRnggaarHknkaalukaa'| 417 / kaJjimRjibhyAM cit / kaJjiH sautraH / kAro mayUraH / mArjAraH / 418 / kameH kiduccopadhAyAH / cidityanuvRtterantodAttaH / kumAraH / 419 / tuSArAdayazca / tuSAraH / kAsAraH / sahAra AmrabhedaH / ihApyAziSItyasya svayamevAnuvartitatvAt / bAhulakAditi // 'jarjaraM zaivale zakradhvaje triSu jarattare / jharjharaH syAt kaliyuge vAdyabheda nadAntare' iti medinI / artikami // 'araraM chadakapATayoH / bhramaraH kAmuke bhRGge camaraJcAmare strI tu maJjarImRgabhedayoH' iti ca medinI / vAsara iti // varNyantAdaraH / kacintu sUtre vAzibhya iti tAlavyaM paThitvA 'vAca zabde' vAzyate vAzaraH, kokila ityAhuH / aGgimadi // 'aGgAra ulmuke na strI pullimastu mahIsute' iti medinI / 'mandAraH syAt suradrume / pAribhadra'rkapaNe ca mandAro hastidhUtayo.' iti ca / 'madi stu yAdau' ityasmAt bAhulakAdAharapi / pAribhadre tu mandArumandAraH pArijAtakaH' iti zabdArNavaH / gaDeH // 'kaDAraH kapile dAsa' iti medinI / zRGgArabhRGgArau // zRGgAraH surate nATya rasa ca gajamaNuna / napuMsakaM layo'pi nAgasambhavacUrNayoH' iti medinI / 'bhRGgArI jhillikAyAM syAt kanakAlau punaH pumAn' iti ca / kaJjimAjabhyAM // 'kajAro jaThare sUrye viracau cAraNa munau' iti vizvamedinyau / 'mArjAra Ato khaTTA' iti ca / kameH // 'kumAraH syAcchuke skande yuvarAje'zvavArake / bAlaka varuNa, nA na dvayorjAtyakAJcane / kumArI zailatanayAvanakAlyornadIbhidi / sahAparAjitA kanyAjambUdvIpeSu ca striyAm' iti medinI / vizvaprakAze tu 'kumArI rAmataraNI' iti pAThaH / rAmataraNI latAvizeSa. sahati prasiddhaH / 'taraNI rAmataraNI kaNikA cArukesarA / sahA kumArI gandhADhyA' iti dhanvantarinighaNTuH / 'jambUdvIpasahAkanyAkumAryo'yAzvavArake / bAlake kArtikaye ca kumArI bhartRdArake' iti trikANDazeSaH / 'tuSArastuhinaM himam / kAsAraH For Private And Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyaH pAdaH] bAlamanoramA / 627 420 / dIDo nud ca / dInAra: suvarNAbharaNam / 421 / sarterapaH Sukca / sarSapaH / 422 / uSikuTidalikacikhajibhyaH kapan / 'uSapo vahnisUryayoH' / kuTapo mAnabhANDam / dalapa: praharaNam / kacapaM zAkapatram / khajapaM ghRtam / 423 / kaNeH samprasAraNaJca / kuNapam / 424 / kapazcAkravaNasya / svare bhedaH / 425 / viTapapiSTapavizipolapAH / catvAro'mI kapanpratyayAntAH / 'viTa shbde'| 'viTapa:' / vizaterAdeH pa: / pratyayasya tuTa / Satvam / piSTapaM bhuvanam / vizate: pratyaya deritvam / vizipaM mandiram / valate: samprasAraNam / 'ulapaM komalaM sRnnm'| 426 / vRtestikan / vartikA / 427 / kRtibhidilatibhyaH kit / kRttikA / bhittikA bhittiH / lattikA godhaa| 428 / iSyazibhyAM takan / iSTakA / aSTakA / 429 / iNastazantazasunau / etazo brAhmaNaH / sa eva etazA: / 430 / vIpatibhyAM tanan / 'vI gatyAdau' / vetanam / pattanam / 431 / dRdalibhyAM bhH| darbhaH / 'dalbhaH syAdRSicakrayoH' / 432 / atigRbhyAM bhan / arbhaH / garbhaH / 433 / iNaH kit / ibhaH / 434 / asisaJjibhyAM kthin / asthi / sakthi / 435 / pluSikuSizuSibhyaH ksiH / plubhirvahniH / kukSiH / zukSitiH / sarasI saraH / ' kkaNeH // 'kuNapaH pUtigandhe zave'pi ca' iti medinI / viTapapiSTapa // 'viTapo na striyAM stambazAkhAvistArapallave / pIThAdhipe ca' iti medinI / AdeH pa iti // etaccojjvaladattarIyoktam / anye tu sUtra 'viSTapa' iti dantyoSThyAdimeva paThanti / yuktaJcaitat / 'yatra banasya viSTapam' ityAdau tathA darzanAt / 'ulapo na strI gulminyAM nA tRNAntare' iti medinI / lattiketi // latiH sautrH| iSTaketi // 'iSTakeSIkAmAlAnAm' iti nirdezAt 'pratyayasthAt' iti nattvam / atigR // 'garbho bhrUNe'rbhake kukSau sandhau panasakaNTake' iti medinI / iNaH // 'ibhaH svamberamaH padmI' ityamaraH / For Private And Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 628 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 436 / azernit / akSi / 437 / iSeH ksuH / ikSuH / 438 / avitRstRtantribhya IH / 'avIrnArI rajasvalA' / tarInauH / starIdhUmaH / 'tantrIrvINAderguNaH / 439 / yApoH kidde ca / yayIrazvaH / 'papI: syAtsomasUryayoH' / 440 / lakSemuT ca / lakSmIH / // ityuNAdiSu tRtIyaH pAdaH // // atha uNAdiSu caturthaH pAdaH // 441 / vaatprmiiH| vAtazabda upapade mAdhAtorIpratyayaH / sa ca kit / vAtapramI: / ayaM strIpuMsayoH / 442 / RtanyaJjivanyajyarpimadyatyaGgikuyukRzibhyaH knijytujlijisstthujisstthjisnsynithinulysaasaanukH| dvAdazabhyaH krmaatsyuH| arteH ktnic| yaN / 'baddhamuSTiH karo raniH so'ratniH pramRtAGguliH' / tanoteryatuc / tanyaturvAyU rAtrizca / aoralic / aJjali: / vaneriSThuc / vaniSThuH sthavirAntram / lakSemuT ca // lakSa drshnaangknyoH|' curaadinnyntH| asmAdIpratyayaH syAt / tasya muDAgamazca / NilopaH / 'lakSmIH sampattizobhayoH / RdhyauSadhau ca padmAyAM vRddhinAmauSadhe'pi ca / phalinyAM strI' iti medinI // ityuNAdiSu tRtIyaH paadH| ayamiti // 'dvicatuHSaTpadoragAH' ityamareNobhayaliGgokteH, subhUticandrAdibhirapi vAtapramIzabdasya dviliGgatoktazceti bhAvaH / tatra 'kRdikArAt' iti pAkSiko GIS kaizcidiSyate / na hi 'kAragrahaNe kevalaprahaNam' iti munitrayeNa paribhASitam / ata eva 'vAtapramIzrIlakSmIti pakSa GayantAH susAdhavaH' iti rakSitaH / etacca durghaTapranthe spaSTam / 'AzIrAzyahidaMSTrAyAM lakSmIlakSmI haristriyAm' iti dvirUpakozaH / ata eva 'AzIviSo viSadharaH' iti saGgacchate / 'AzImiva kalAmindoH' iti rAjazekharaH / 'AzIrhitAzaMsAhidaMSTayoH' iti sAnte amarAt sAnto'pyAzIHzabda ityanyadatat / baddhati // 'muSTyA tu baddhayA / saraniH syAt' ityamaraH / sahasta ityarthaH / prasaGgAdAha / araniriti // na raniH araniH iti naJsamAsaH / dazapAdIvRttau tu iha sUtre arteranicamakitaM vidhAya araniH sAdhitaH / ujjvaladattAnusAreNAha / vAyU rAtrizcati // iha zabdo meghaH, azanizcetyapi bodhyam / 'AviSkRNomi tanyaturna vRSTim' iti mantre tanyaturgajitamiti, 'sRjAvRSTiM na tanyatuH' iti mantre tanyaturmegha iti, 'didhazcitraM na tanyatuH' iti mantre tanyaturazaniriti vedabhASye For Private And Personal Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 629 ajeriSThac / ajiSTho bhAnuH / arpayaterisan / arpiso'yamAMsam / madeH syan , matsyaH / aterithin , atithiH / aGgeruli:, aGguliH / kauterasaH, kavasa: / aca ityeke / kavacam / yauterAsaH, yavAso duraalbhaa| kRzerAnuk , kRzAnuH / 443 / zraH karan / uttarasUtre kidhaNAdiha kakArasya nettvam / shrkraa| 444 / puSaH kit / puSkaram / 445 / kalaMzca / puSkalam / 446 / gmeriniH| gamiSyatIti gamI / 447 / AGi Nit / AgAmI / 448 / bhuvazca / bhAvI / 449 / preH sthaH / prasthAyI / 450 / parame kit / parameSThI / 451 / mnthH| manthaterini: kitsyAt / kittvAnnakAralopaH / manthAHmanthAnau-manthAnaH / 452 / patastha ca / panthA:-panthAnau / vyAkhyAtatvAt / 'aJjalistu pumAn hastasampuTe kuTave'pi ca' iti medinI / sthavirAntramiti // 'vaniSThorhadayAdadhi' iti mantrasya bhASye tathoktatvAt / aJjiSTha iti // kecidaoriSNucamicchanti / teSAmaJjiSNurityudAharaNam / maderiti // 'matsyo mIne'tha puMbhUmni deze' iti medinI / 'atithiH kuzapuH syAt pumAnAgantuke triSu / aGguliH karazAkhAyAM karNikAyAGgajasya ca' iti medinI / kavasaH sannAhaH kaGkaTajAtizca / aca iti // 'kavaco durgabhANDe ca sannAhe parpaTe'pi ca' iti medinI / puSaH // puSyateH karaH syAt / sa ca kit / 'puSkaraM kha'mbupadmayoH / tUryavake khaDgaphale hastihastAgrakANDayoH / kuSThauSadhe dvIpatIrthabhedayozca napuMsakam / nA rAganAgavihaganRpabhedeSu vAruNau' iti medinI / kalaMzca // puSyateH kalan kitsyAt / puSkalastu pUrNe zreSThe' iti hemacandraH / manthA iti // pathimathIlyAttvam / ito'tsarvanAmasthAne / 'manthA manthanadaNDe ca baje vAte'pi ca smRtH|' panthA iti // pathe gatau asmAtpacAdyaci akArAnto'pyasti / 'vATaH pathazca mArgazca' iti subhUticandrapuruSottamau / 'tvaci tvacaH kiro'pi syAt kiro proktaH pathaH pathi' iti dvirUpeSu vizvaH / iha Rbhavo devAH kSayantyasminniti vigrahe 'anyebhyo'pi dRzyate' iti DaH / 'RbhukSaH svargavajrayoH' iti vizvaH / tato matvarthIye iniH / RbhukSiniti nAntaM prAtipadikam / AttvamatvaM ca / RbhukSA indraH / RbhukSANau RbhukSANaH ityujjvaladattaH / dazapAdyAntu 'arte kSikSinak' iti sUtramupanyastam / 'RbhukSaNamindramAhuva Utaye' iti mantrasya vedabhASye'pi tatsUtramudAhRtam / -- --.... HEREFERENCE For Private And Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 453 / khajerAkaH / khajAka: pakSI / 454 / balAkAdayazca / balAkA / zalAkA / patAkA / 455 / pinAkAdayazca / pAterittvaM num ca / 'klIbapuMsoH pinAka: syAcchUlazaGkaradhanvanoH' / 'taDa AghAte' / taDAkaH / 456 / kaSidRSibhyAmIkan / kaSIkA pakSijAtiH / 'dUSIkA netryomlm'| 457 / anidRSibhyAM kicca / anIkam / hRSIkam / 458 / caGkaNaH kaGkaNazca / * kaNa zabde' asmAdyaGalugantAdIkana dhAtoH kaGkaNAdezazca / 'ghaNTikAyAM kaGkaNIkA saiva pratisarApi ca / 459 / zRpRvRkSAM de rukcAbhyAsasya / zarzarIko hiMsraH / parparIko divAkaraH / varvarIkaH kuTilakezaH / 460 / parpharIkAdayazca / 'sphura sphuraNe' / asmAdIkan dhAto: parpharAdeza: / parpharIkaM kisalayam / dardarIkaM vAditram / jharjharIkaM zarIram / atrAyaM vivekaH / Adyamantre'ntodAttatvaM nyAyyam / avagrahAbhAvo bAhulakAt / dvitIye tu avagrahAbhAvo nyAyyaH / antodAttastu bAhulakAditi / khajAka iti // 'khaja manthe' balAkAdayazca // 'balAkA bakapatiH syAt balAkA bisakaNThikA / balAkA kAmukI proktA balAkazca bako mataH' iti vizvazAzvatau / 'zalAkA zalyamadanazArikAsalakISu ca' iti medinii| 'patAkA vaijayantyAJca saubhAgye nATakAGkayoH' iti ca / 'patAkA vaijayantyAJca saubhAgye'Gke dhvaje'pi ca' iti vizvaH / pinAkAdayazca // 'pinAko'strI rudracApa pAMsurSatrizUlayoH' iti medinI / amaroktimAha / klIbeti // kiJca 'piSla saJcUrNane' / SakArasya NatvaM dhaatorygaagmH| 'piNyAko'strI tilakalke hiGgabAhIkasilke' iti maMdinI / amraaktimaah| dUSIketi // kiJca dUSayateH 'aca iH' iti ipratyaye dUSiH / 'kRdikArAt' iti GIS / dUdhI / ubhAbhyAmapi khArthe kani dUSikA hrasvamaddhyaiva, 'ke'NaH' iti GISo hasvAdezAt / 'picaNDI dRSikA dUSiH picAThaJca dRzo malam' iti vikramAdityakozaH / 'dUSikA tUlikAyAJca male syAllocanasya ca' iti medinI / anihRSibhyAM // 'anIko'strI gaNa sainye'pi" iti medinI / 'hRSIkaM viSayIndriyam' ityamaraH / parpharAdeza iti // ujjvaladattarItyoktam / vastutastu dhAtotvim / ukArasyAkAraH salopaH / 'ruk cAbhyAsasya ' iti dazapAyuktameva nyAyyam / carernum cetyuttaragranthAnurodhena dve rukcatyAderanuvRtteAyyatvAt / kisalayamiti // 'naitauzeva turpharIparpharIkA' iti mantrasya vedabhASye tu 'ni phalA vizaraNe, pR pAlanapUraNayoH, parva pUraNe' eSAmanyatamasya nipAtanamidamAzritya zatrUgAM vidArayitAraH stotRNAM pAlakA For Private And Personal Use Only
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / tintiDIko vRkSabhedaH / 'carernum ca' (gaNa 199) / caJcarIko bhramaraH / marmarIko hInajanaH / karkarIkA galantikA / puNate:, puNDarIkaM vAditram / puNDarIko vyAghro'nirdiggajazca / 461 / ISeH kisvazca / iSIkA zalAkA / 462 / Rjezca / RjIka upahataH / 463 / sarternum ca / mRNIkA lAlA / 464 / mRDaH kIkakaGkaNau / mRDIko mRgaH / mRDaGkaNa: zizuH / 465 / alIkAdayazca / kIkannantA nipAtyante / 'ala bhUSaNAdau' / alIkaM mithyA / vipUrvAyalIkaM vipriyaM khedazca / valIkaM paTalaprAnte' ityaadi| 466 / kRtRbhyAmISan / karISo'strI zuSkagomaye / tarISa: taritA / 467 / zRpRbhyAM kicca / zirISaH / purISam / 468 / arjaRja ca / RjISaM piSTapacanam / viziSTArthasya pUrayitArI ceti vyAkhyAtam / tintiDIka iti // timermakArasya DakAraH / abhyAsasya nuk ca / 'tintiDI ciJcAmlikA' ityamare tu zabdAntaram / tathA ca 'tintiDI tvamlikA ciJcA tintiDIkA kapipriyA' iti vAcaspatiH / 'amlIkA cAmlikA ciJcA tittiDIkA ca tintiDI' iti candraH / 'amlikA cukrikA cukA sAmrA zuklA'tha zuktikA / amlikA ciJcikA ciccA tittiDIkA ca tittiDA' iti dhanvantarinighaNTuH / yattu ujjvaladattenoktam 'upadaMzastRtIyAyAm' iti sUtra tittiDopadaMza bhuGkte iti bhASyaprayogAtsAdhuteti, tadupekSyam / 'upadaMzaH' iti sUtrasya bhASyakArairaspRSTatvAt / tadudAhRtaprayogasya bhASye kutrApyabhAvAcca / 'bhramarazcaJcarIkaH syAdrolambo madhusUdanaH / indindiraH puSpakITo madhudro madhukezaTaH' iti trikANDazeSaH / 'karkaryAlUgalantikA' ityamaraH / 'puNDarIkaM sitAmbhoje sitacchatre ca bheSaje / puMsi vyAghra ca diGnAga kozakArAntare'pi ca' iti medinI / ISeH // 'ISIkA syAdi kApi vAnAyujavanAyujA' iti dvirUpakozaH / sarteH // 'sRNIkA syandinI lAlA' ityamaraH / mRDaH kIka // kittvAdantodAttaH / kIkanityujjvaladattAdipAThastu prAmAdikaH / 'mRlIke'sya sumatau syAma / mRlIkAvapriyavrajAn' ityAdiSu citkharasyaiva darzanAt / alIkAdayazca // 'alIkamapriye'pi syAt divyasatye napuMsakam' iti medinI / 'alIkamapriye bhAle vitathe' iti hemacandraH / tathA ca prayujyate / "ta dRSTimAtrapatitA api kasya nAtra kSobhAya pakSmaladRzAmalakAH khalAzca / nacaH sadaiva savilAsamalIkamamA ye kAlatAM kuTilatAzca na saMtyajanti " iti| 'vyalIkamapriyAkAryavailakSyeSvapi pIThaka / nA nAgare' iti For Private And Personal Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 632 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 469 / ambarISaH / ayaM nipAtyate / 'abi zabde' / 'ambarISaH pumAnbhrASTram' / amarastu 'klIbe'mbarISaM bhrASTro naa'| 470 / kRpRkaTipaTizauTibhya Iran / karIro vaMzAGkuraH / zarIram / parIraM phalam / kaTIraH kandaro jaghanapradezazca / paTIrazcandanaH kaNTakaH kAmazca / 'zauTIrastyAgivIrayoH' / brAhmaNAditvAt Syan / zauTIryam / 471 / vazeH kit / uzIram / 472 / kazermuda ca / kazmIro dezaH / 473 / kRtra ucca / kurIraM maithunam / 474 / ghaseH kica / kSIram / 475 / gabhIragambhIrau / gamerbhaH / pakSe num ca / 476 / viSA vihA / syate hAtezca vipUrvAbhyAmApratyayaH / viSA buddhiH, vihA svargaH, avyaye ime| 477 / paca elimac / 'pacelimo vahniravyoH / 478 / zIGo dhuklakalaJcAlanaH / catvAraH pratyayAH syuH / zIdhu mdym| medinI / 'valIkanI paTalaprAnte' ityamaraH / valatermugAgame valmIkam / 'vAmalUrazca nAkuzca valmIkaM punapuMsakam' ityamaraH / vahatervRddhizca / vAhIko gauH, vAhazca / suprapUrvAdiNastuT ca / supratIkaH / zAmyateH zamIka: RjISam / etacca RjISiNaM vRSaNaM saMsatazriye / AsatyA yAtu maghavAn RjISItyAdimantrabhASye spaSTam / ayamiti // ISan pratyayaH, aruT ca tasyAgama ityarthaH / bopAlitoktimAha / ambarISa ityAdi // 'ambarISaM raNe bhrASTre klIbaM puMsi nRpaantre| narakasya prabhede ca kizore bhAskare'pi ca / AmrAtake tu tApe ca' iti medinI / kRza // 'vaMzAGkure karIro'strI vRkSabhivaTayoH pumAn / karIrA cIrikAyAJca dantamUle va dantinAm' iti medinI / 'zarIraM varma vigrahaH' ityamaraH / ardharcAditvAt zarIro'pi / bAhulakAt / 'hiDi gtynaadryoH|' hiNDate itastato gacchatIti hiNDIraH / 'hiNDIro'bdhikaphaH phenaH' ityamaraH / 'DiNDIro'pi ca hiNDIraH' iti dvirUpakozaH / kiriJjambIratUNIrAdayo'pyevaM boddhyAH / 'kirmAro nAgaraGge ca karbure rAkSasAntare' iti medinI / 'jambIraH prasthapuSpe svAttathA dantazaThe drume' iti ca / uzIraM vIraNamUlam / uzIro'pi / 'mUle'syozIramastriyAm / abhayaM naladaM sevyam' ityamaraH / kurIramiti // kapilakAditvAlatve kulIraH karkaTakaH / ghaseH // kSIramiti // upadhAlopaH / katvaM Satvam / 'kSIraM dugdhe ca nIre ca' iti vizvaH / gameriti // 'nimnaGgabhIraGgambhIram' ityamaraH / paca elimac / kartaryayaM kRtyapratyayeSu ridupasaGkhyAtaH / zerate'nena zIdhuH / madyavizeSaH / 'maireyamAsavaH zIdhuH' For Private And Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 633 zIlaM svbhaavH| zaivalaH / zevAlam / bAhulakAt vasya po'pi / zevAlaM zaivalo na strI zepAlo jlniilikaa'| 479 / mRkaNibhyAmUkokaNau / marUko mRgaH kANUkaH kAkaH / 480 | valerUkaH / valUka: pakSI utpalamUlaM ca / 481 / ulUkAdayazca / vale: saMprasAraNamUkazca / ulUkAvindrapecako / vAvadUko vaktA / bhallUkaH / 'zamerbuk ca' (gaNa 200) / zambUko jalazuktiH / 482 / zalimaNDibhyAmUkaN / zAlUkaM kandavizeSa: / maNDUkaH / 483 / niyo miH / nemiH / 484 / arterUcca / amiH / 485 / bhuvaH kita / bhUmiH / 486 / aznote razca / razmiH kiraNo rajjuzca / 487 / dalmiH / dala vizaraNe / dalmirindrAyudham / ityamaraH / ardharcAdipAThAt klIbatvaJca / 'punapuMsakayo rujIvAtusthANuzIdhavaH' iti trikANDazeSaH / 'zIlaM svabhAve sadvRtte' iti medinI / 'jalanIlI tu zevAlaM zaivalaH' ityamaraH / zaivalaM padmakASThe syAt zaivale tu pumAnayam' iti medinI / zabdArNavoktimAha / zevAlamityAdi // ulUkAdayazca // 'ulUkaH puMsi kAkAdAvindre bhAratayodhini' iti medinI / vadeyaGantAdRkaH / 'vAcoyuktipaTurvAgmI vAvadUkazca vaktari' ityamaraH / zamerbuk ca // 'zambUko gajakumbhAnte ghoSe ca zUdratApase' iti medinI / bAhulakAdukapratyaye hrasvamadhyo'pi / 'jambUkaM jambukaM prAhuH zambUkamapi zambukam' iti dviruupkoshH| jambUkabandhukAdayo'pyatraiva draSTavyAH / 'jambUkaH pherave nIce pazcimAzApatAvapi' iti vizvamedinyau / 'bandhUkaM bandhujIve syAt bandhUkaH pItasArake' iti ca / zalimaNDi // 'saugandhikantu kahAram' ityAdyupakramya 'zAlUkameSAM kandaH syAt' ityamaraH / eSAM saugandhikAdInAM kairavAntAnAM kando mUlamityarthaH / niyo miH // 'nemirnA tinize kUpatrikAcakrAntayoH striyAm' iti medinI / bAhulakAdanyato'pi / 'yA prApaNe / ' 'yAmiH svasRkulastriyoH' ityantaHsthAdau rbhsH| 'yAmiH kulastrIsvasroH strI' ityantaHsthAdau medinI / 'jai kssye|' 'jAmiH svasRkulastriyoH' iti cavargatRtIyAdau ajykoshH| 'cavargAdirapi prokto yAmiH svasRkulastriyoH' iti dvirUpeSu vizvaH / arteruucc|| uccetyucitam / 'UrmiH strIpuMsayorvIcyAM prakAze vegabhaGgayoH / vastrasaGkocarekhAyAM vedanApIDayorapi' iti medinI / bhUmiH, 'bhUmirvasundharAyAM syAt sthAnamAtre'pi ca striyAm' iti medinI / aznoteH // 'razmiH pumAn dIdhitau syAt pakSapragrahayorapi' iti medinI / 80 For Private And Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 634 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 488 / vIjyAjvaribhyo niH| bAhulakANNatvam / veNiH syAtkezavinyAsa: praveNI ca striyAmubhe / jyAni: / jUrNi: / 489 / sRSibhyAM kit / sRNiraGkuzaH / 'vRSNiH kSatriyameSayoH' / 490 / aGgenalopazca / agniH / / 491 / vahizrizruyuguglAhAtvaribhyo nit / vahniH / zreNiH / zroNiH / yoniH / droNiH / glAniH / hAniH / tUrNiH / bAhulakAnmlAni: / 492 / ghRNipRznipANicUrNibhUrNi / ete paJca nipAtyante / ghRNiH kiraNaH / spRzate: salopaH / pRzniralpazarIraH / pRServRddhizca / pANi: pAdatalam / carerupadhAyA utvam / cUrNi: kapardakazatam / bibharterutvam / bhuunnirdhrnnii| 493 / vRdRbhyAM vin / vavirghasmaraH / darviH / 494 / jastRjAgRbhyaH kin / jIvi: pazuH / zIvirhisraH / stIrviradhvaryuH / jaagRvirnRpH| 495 / divo dve dIrghazvAbhyAsasya / 'dIdiviH svargamokSayoH' / viijyaa||amroktmaah / veNiH syAdityAdi // 'veNI kezasya bandhane / nadyAderantare devatADe' iti medinI / 'veNI garAgarI devatADo jImUta ityapi' itymrH| 'jyAnihIMnau sravantyAJca' iti vizvaH / jUrNiH strIrogaH / sRvRSi // 'aGkuzo'strI sRNiH striyAm' ityamaraH / 'sRNiH sthAdakaze pumAn' iti kozAntaram / ata eva 'ArakSamanamavamatya sRNiM zitAgram' iti mAghaH / 'vRSNistu yAdave meSe vRSNi: pAkhaNDacaNDayoH' iti vizvaH / 'aindre vRSNi SoDazini tRtIyam' iti zrutau vRSNi meSamityarthaH / aGgeH // 'agnivaizvAnare'pi syAcitrakAkhyauSadhau pumAn' iti medinii| vhishri|| 'zreNiH strIpuMsayoH patI samAne zilpisaMhato' iti ca / 'kaTiH zroNiH kakudmatI' ityamaraH / 'yoniH strIpuMsayozca syAdAkare smaramandire' iti medinii| dhuNipRzni // ' secane' nipratyayo guNAbhAvazca / 'ghRNiH punaH, aMzujvAlAtaraGgeSu' iti hemacandraH / 'pRzniralpatanau ' ityamaraH / 'pANiH syAdunmadaH striyAm / striyAM dvayoH sainyapRSThe pAdaprandhyadhare'pi ca' iti medinI / bhUrNidharaNIti // 'takvAnabhUrNiH' iti mantre bhASye tu 'bhUNirdhArakaH poSako vA' iti vyAkhyAtam / divo dve // 'dIdivirdhiSaNAnayoH' iti vizvaH / 'dIdivirnA dhiSaNe'ne tadastriyAm' iti medinI / dhiSaNo bRhaspatiH / 'dIdividizakarazcakSA suragururguruH' iti trikANDazeSaH / 'dIdividvAdazArciH syAjjIvaH prAkphalgunIsutaH' iti hArAvalI / 'odano'strI sadIdiviH' ityamaraH / atra sadIdivirdIdivisahita iti vyAkhyAnaM nyAyyam / sa iti chede tu astriyAmiti na labhyate / tatazca 'anne tadastriyAm' For Private And Personal Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 496 / kRvighRSvichavisthavikikIdivi / kRvistantuvAyadravyam / ghRSvivarAhaH / chAsthorhasvatvaM ca / chavirdIptiH / sthavistantuvAyaH / dIvyate: kikIpUrvAt / kikIdivizvASa: / bAhulakAdbhasvadIrghayovinimayaH / 'cASeNa kikidiivinaa'| 497 / paateddtiH| ptiH| 498 / zaketin / zakRt / 499 / ameratiH / amatiH kAlaH / 500 / vahivasyartibhyazcit / vahati: pavanaH / 'vasatirgRhayAminyoH' / arati: krodhaH / 501 / aJceH ko vA / aGkatiraJcatirvAtaH / 502 / hanteraMha ca / hanteratiH syAdahAdezazca dhAtoH / hanti duritamanayA aMhatirdAnam / 'prAdezanaM nirvapaNamapavarjanamaMhatiH' / 503 / ramernit / 'ramati: kAlakAmayoH / 504 / mUGaH kriH / sUriH / iti medinIgrantho viruddhyeteti dhyeyam / 'gopAmRtasya dIdivim' iti mantre tu dyotamAnamityarthaH / kRvivRSvi // etena kvinantA nipAtyante / ghRSvirvarAha iti // 'ugrasya punaH sthavirasya ghRSveH' iti mantre tu ghRSveH kAmAnAM varSakasyetyarthaH, 'ghRSu secane' iti dhAtvarthAnugamAt / 'chaviH zobhArucoryoSit' iti medinii| 'atha cASaH kikIdiviH' ityamaraH / vinimaya iti // 'kikidIviH kikIdiviH' iti dvirUpakozaH / pAteH // 'patirdhave nA trivIze' iti medinI / zakaH // 'uccArAvaskarau zamalaM zakRt / gUthaM purISaM varcaskamastrI viSTAvizau striyAm' ityamaraH / ameratiH // 'athAmatiH puMsi himadIdhitikAlayoH' iti medinI / 'amatizcAmatiH kAlaH' iti dvirUpeSu vizvaH / vahivasi // 'vahatiH sacive gavi' iti vizvaH / vasatiH syAtstriyAM vAso yAminyAJca niketane ' iti medinI / amaroktimAha / prAdezanamiti // rameH // 'ramaninAryake nAke puMsi syAt ' iti medinI / vRttikAroktaM kozAntaramAha / ramatirityAdi // nittvamAyudAttArtham / rantirasi-ramatirasi / sUGaH kriH // 'dhImAn sUriH kRtI kRSTilabdhavarNo vicakSaNaH' ityamaraH / dazapAdyAntu 'suo rin dIrghazca' iti pAThaH / tatra rino nakAro nAnubandhaH / uttarasUtre pratyayAntarArambhAt / anubandhatve hi lAghavAdihaiva kinnucyeta / tathA ca sUrI sUriNau sUriNa ityAdi rUpam / ata evAbhidhAnamAlAyAM sUrIti nAntamudAhRtamityavadheyam / yattu dazapAdIvRttikArairnittvaM svIkRtya sUrirityudAhRtam / tadetena pratyuktam / svaraviruddhamapi, 'sadA pazyanti sUrayaH' For Private And Personal Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 505 / adizadibhUzubhibhyaH krin / adriH / zadriH zarkarA / bhUri pracuram / zudhrirbrahmA / 506 / vaz2ayAdayazca / krinnantA nipAtyante / vatirvAdyabhedo gRhadAru pArzasthi ca / vapriH kSetram / 'ahiratizca caraNaH' / tadiH sautro dhAtuH / tandrirmohaH / bAhulakAdguNaH / bheriH / 507 / rAzadibhyAM trip / rAtriH / zatriH kuJjaraH / 508 / adetrinizca / cAtrip / atrI / atriNau / attiNaH / atriH / attI / attyaH / 509 / pateratrin / patatriH pakSI / 510 / mRkaNibhyAmIciH / marIciH / kaNIci: pallavo ninAdazca / 511 / zvayatezcit / zvayIcirvyAdhiH / 512 / vebo Dicca / vIcistaraGgaH / nasamAse'vIcirnarakabhedaH / 513 / RhanibhyAmUSan / arUSaH sUryaH / hanUSo rAkSasaH / 'visUrayo dadhato vizvamAyuH' ityAdau sUrizabdasyAntodAttatvAt / adizadi // 'adrayo drumazailArkAH' ityamaraH / 'bhUrirnA vAsudeve ca hare ca parameSThini / napuMsake suvarNe ca prAjye syAdvAcyaliGgakam' iti medinI / vaGkiriti // 'vaki kauTilye / ' tandririti // 'kRdikArAt' iti pakSe GIS / 'tandrI nidrApramIlayoH' iti medinI / 'tandrI tandrizca tandrAyAm' iti dvirUpakozaH / 'vibhajya naktandivamastatandriNA' iti bhaarviH| rAzadibhyAM // 'zattirnAmbhodhare jiSNo' iti medinii| 'zatrimagra upamAGketumaryaya' iti mantrasya vede bhASye tu upamAmupamAnabhUtaGketuM prakhyAtaM zatrim etannAmakaM rAjarSimiti vyAkhyAtam / adestrinizca // attI bhakSakaH / attiH RSivizeSaH / ujjvaladattastu adestrin iti paThitvA attirityudAjahAra / tanna, tripaiva siddhe pratyayAntaravaiyarthyAt / govardhanastu 'adestrinicca' iti paThitvA niditi vacanAnakArasya netsaMjJA / attI-attiNau-attUiNa: ityAha / tadapi na, AdyudAttApatteH / na ceSTApattiH / 'jahInyA attiNaM paNim / dUre vA ye anti vA kecidattiNaH / agne haMsItyattUiNam' ityAdAvantodAttasya nirvivAdatvAt / dazapAdIvRttau tu 'adetrinnicca' iti paThitvA cakArAttibityuktam / tadapi na, trinicazcittvasya vyarthatvAt / ikAreNaiva nakAraparitrANe sati pratyayasvareNaiveSTasiddheH / ata eva 'vadhaidruHzaMsAn' iti mantrasya bhASye 'adestrinizca' iti mAdhavaH / 'na lumatAGgasya' iti sUtre kaiyaTo'pyevamAheti dik / patattiriti // pakSivAcakAtpatatrazabdAnmatvarthe ini tu patatrI patatriNI ityAdi / mRkaNibhyAM // 'marIciH kRpaNe dIptAvRSibhede ca dRzyate' iti vizvaH / 'marIcimunibhede nA gabhastAvanapuMsakam' iti medinii| 'kaNIciH puSpitalatAguJjayoH zakaTe'striyAm' iti ca / veJaH // 'vIciH svalpe For Private And Personal Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 514 / puraH kuSan / 'pura agragamaneH' puruSaH / 'anyeSAmapi-' (sU 3539) iti dIrghaH / pUruSaH / 515 / panahikalibhya upac / paruSam / nahuSaH / kaluSam / 516 / pIyorUSan / pIya iti sautro dhAtuH / pIyUSam / bAhulakAdguNe peyUSo'bhinavaM pyH'| 517 / masjernumca / maJjUSA / 518 / gaDezca / gaNDUSa:-gaNDUSA / 519 / arteraruH / araruH zatruH / ararU / araravaH / 520 / kuTaH kicca / kuTarurvastragRham / kittvaprayojanaM cintyam / 521 / zakAdibhyo'Tan / zakaTo'striyAm / kakirgatyarthaH / kaGkaTa: saMnAhaH / devaTa: zilpI / karaTa ityAdi / 522 / kakadikaDikaTibhyo'mbaca / karambaM vyAmizram / kadikaDI sautrau / kadambo vRkSabhedaH / kaDambo'prabhAgaH / kaTambo vAdinam / 523 / kaderNitpakSiNi | kAdamba: kalahaMsaH / taraGge syAdavakAze sukhe dvayoH' iti vishvmedinyau| purH|| 'puruSaH puruSa sAGkhayajJe ca punnAgapAdape' iti vizvamedinyau / pRnahi // paruSaM kabure rUkSe niSTharoktau ca vAcyavat' iti medinii| 'nahuSo rAjavizeSe nAgabhidyApa' iti hemacandraH / citsvareNAntodAttatve prApte prAmAditvAt vRSAditvAdvA AdyudAtto'yam / etacca 'devA akRNvannahuSasya vizvam' iti mantrasya bhASye spaSTam / 'kaluSaM tvAvilainasoH' iti vizvaH / pIyo // 'pIyUSaM saptadivasAvadhikSIre tathA'mRte' iti medinii| 'piyUSaM' ityAdistvamaraH / masjeH // 'piTakaH peTakaH peTA maJjUSA' ityamaraH / gaDezca // 'gaNDUSo mukhapUrtAmbhaHpuSkaraprasRtonmite' iti medinI / arteraruH // ukArAnto'yaM pratyayaH / na tu sakArAnta iti sphorayati / araruH ityAdinA // yuktaJcaitat / 'kaJcidvAvirararuM zUramartyam / apArarumadevayajano jahi' ityAdimantreSu tathA darzanAt / yattu 'mAnaH zaMso araruSaH' iti mantrasya bhASye sAnto'yamiti mAdhavenoktaM tatprauDhivAdamAtraM na tu vAstavam , padasyAyudAttatvAnupapattiprasaGgAt / uktaprayogasya kvasantena rAtinA nasamAse sauSThavAt / 'gurudveSo araruSe dadhanti' iyatra svayameva tathA vyAkhyAnAt / 'yo no'pre ararivAm aghAyuH' ityAdimantrAntarasaMvAdAcceti dik| 'klIbe'naH zakaTo'strI syAt' itymrH| 'karaTo gajagaNDe syAtkusume nisvajIvini / ekAdazAhAdizrAddhe durdurUDhe'pi vAyase' iti medinii| kRkadi // 'karambo mizrite bAnto bhAntastu dadhisaktuSu' iti vizvaH / 'kadambaM nikurumbe syAnIpasarSapayoH pumAn' iti medinI / 'kalambI zAkabhede syAtkadambazarayoH pumAn' iti ca / kdeH|| 'kAdambaH syAt pumAn pakSivizeSe sAyake'pi nA' iti medinI / For Private And Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 638 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 524 / kalikoramaH / kalama: / kardamaH / 525 / kuNipulyoH kindac / 'kuNa zabdopakaraNayo:' / kuNindaH zabdaH / pulindo jAtivizeSaH / 526 / kupervA vazca / kupindakuvindau tantuvAye / 527 / nau SaJjarghathin / niSaGgathirAliGgakaH / 528 / udyazcit / udarathiH samudraH / 529 / sarterNiJca / sArathiH / 530 / kharjipiJjAdibhya Urolacau / kharjaraH / karpUraH / vallUraM zuSkamAMsam / pilaM kuzavartiH / 'laGgervRddhizca' (gaNa 201) / lAGgulam / kusUlaH / 'tameva'gvRddhizca' (gaNa 202) / tAmbUlam / 'zRNAte?gvRddhizca' (gaNa 203) zArdUla: / 'dukkoH kukca' (gaNa 204) / dukUlam / kukUlam / kali // 'kalamaH puMsi lekhanyAM zAlau pATaccare'pi ca iti medinI / kupervA // 'kupa krodhe / ' ataH kindac / vakArAntAdezazca vaa| 'tantuvAyaH kuvindaH syAt' ityamaraH / bAhulakAt 'ala mUSaNAdau / ' alindaH / 'yasyAmalindeSu na cakrureva mugdhAGganA gomayagomukhAni' iti mAghaH / prajJAditvAdaNi dIrghAdirapyayam / niSaGgathiriti // 'cajoH' iti kutvam / "Abhurasya niSaGgathiH / " rathakUbara ityarthaH / sarteH // 'niyantA prAjitA yantA sUtaH kSattA ca sArathiH' ityamaraH / kharjipiAdibhyaH // 'kharja mArjane' evamAdibhya UraH / 'piJja hiMsAyAm' / evamAdibhya Ulac / 'kharaM rUpyaphalayoH khajUraH kITavRkSayoH' iti medinIhemacandrau / 'kRpU sAmarthye / ' bAhulakAlatvAbhAvaH / 'atha karpUramastriyAm / ghanasArazcandrasaMjJaH sitAbhro himavAlukA' ityamaraH / 'valla saMvaraNe / ' vallUram / 'uttaptaM zuSkamAMsaM syAttadvallUraM triliGgakam' ityamaraH / evaM zAlUramaNDUrAdayaH / 'bheka maNDUkavarSAbhUzAlUraplavadardurA.' ityamaraH / 'atha maNDUraM 'zivANamapi tanmale' iti ca / tanmale tasya pUrvoktasya lohasya male ityarthaH / 'lAzUlaM pucchazephasoH' iti medinI / kusUla iti // 'kusa zleSaNa / ' dantyasakAravAn / 'kusUlazca kusIdazca madhyadantyamudAhRtam' iti vizvaH / tAmbUlAdayo'pyatra / 'tamu glAnau / ' 'tAmbUlI nAgavallyAM strI kramuke tu napuMsakam' iti medinI / 'zU hiMsAyAm / ' dhAtovRddhiH / dugAgamazca / 'zArdUlo rAkSasAntare / vyAne ca pazubheda ca sattame tUtarasthite' iti medinIvizvaprakAzau / uttarasthitamuttarapadam / rAjazArdUla iti yathA / 'du gatau', 'kuG zabde' anayoH kuk ca / 'dukUlaM zlakSNavastre syAtkSome ca' iti medinI / 'kukUlaM zaGkusaGkIrNazvabhre nA tu tuSAnale' iti vizvamedinyo / 'zirISAdapi mRGgI keyamAyatalocanA / ayaM vaca For Private And Personal Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 639 531 / kuvazcadIrghazca / kUcI citralekhanikA / 532 / samINaH / samIcaH samudraH / samIcI hrinnii| . 533 / siveSTerU ca / sUco darbhAGkuraH / sUcI / 534 / zamen / zambo musalam / 535 / ulbAdayazca / bannantA nipAtyante / 'uca samAvAye' / casya latvaM guNAbhAvazca / ulbo garbhAzayaH / zulba tAmram / nimbaH / bimbam / 536 / sthaH sto'mbajabakau / tiSThaterambac abaka etau sta: stAdezazca / 'stambo gucchastRNAdinaH' / stabakaH puSpagucchaH / 537 / zAzapibhyAM dadanau / 'zAdo jambAlazaSpayoH' / zabdaH / 538 / abdAdayazca / avtiitybdH| 'kauternum (ca)' (ga 205) / kundaH / 539 / valimalitanibhyaH kayan / valayam / malayaH / tanayaH / 540 / hoH pugduko ca / vRSaya AzrayaH / hRdayam / 541 / mipIbhyAM ruH| meruH / peruH sUryaH / bAhulakAtpibaterapi / 'saMvatsaravapuH pAru: perurvAsIdinapraNI:' / 542 / jayAdayazca / jatru / jatruNI / azru / azruNI / kukUlAgnikarkazo madanAnalaH' iti prayogazca / kuvazcaTa dIrghazca // kUcaH stanaH / 'kucakUcau stane matau' iti vizvaH / kUcIti // TittvAnDIp / smiinnH|| iNaH samyupapade caT syAt / dIrghatvaJca dhAtoH / siveH // 'sUcI tu sIvanadravye AGgikAbhinayAntare' iti medinI / zameH // 'zambaH syAnmusalAgrasthalohamaNDalake patau / zubhAnvite triSu' iti vizvamedinyau / ulbAdayazca // 'garbhAzayo jarAyuH syAdulbaJca kalalo'striyAm' ityamaraH / zulbamiti // 'zuca zoke / ' latvAdi prAgvat / 'zulbe tAne yajJakarmaNyAcAre jalasannidhau' iti medinIhemacandrau / veternumAgamo hrakhatvaJca / 'bimbastu pratibimbe syAt maNDale punapuMsakam / bimbikAyAH phale klIbaM kRkalAse punaH pumAn' iti medinii| sthaH staH // 'stambo gulme tRNAdInAmaprakANDadrume'pi ca' iti vizvaH / 'stambo'prakANDadrumagucchayoH' iti medinii| 'syAt gucchakastu stabakaH' ityamaraH / zAzapi // 'zAdaH syAt kardame zaSpe' iti medinii| 'abdaH saMvatsare vArivAhamustakayoH pumAn / kundo mAdhye'strI mukundabhraminidhyantareSu nA' iti ca / valimali // valayaH kaNTharoge nA kaGkaNe punapuMsakam' iti medinI / 'malayaH parvatAntare / zailAMze deza ArAme trivRtAyAntu yoSiti' iti ca / 'AtmajastanayaH sUnuH sutaH putraH' ityamaraH / vRhoH // hriyate viSayaiH hRdayam / haTTacandroktibhAha / saMvatsaretyAdi // javvAdayazca // rupratyayAntA nipAtyante / 'janI praadurbhaave| nakArasya tkaarH| For Private And Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 640 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 543 / ruzAtibhyAM krun / rurumaMgabhedaH / zAtayatIti zatruH / prajJAdau pAThAdbhasvatvam / 544 / janidAcyusamadiSaminamibhRbhya itvantvannakinzasyaDhaDaTATacaH / janitvau mAtApitarau / dAtvo dAtA / cyauno gantANDajaH kSINapuNyazca / sRNiraGkuzazcandraH sUryo vAyuzca / vRza ArdrakaM mUlakaM ca / matsyaH / SaNDhaH / DittvAhilopaH / namatIti naTa: zailUSaH / vibharti bharaTa: kulAlo bhRtakazca / 545 / anyebhyo'pi dRzyante / petvamamRtam / bhRzam / 546 / kuserumbhomedetAH / kusumbham / kusumam / kusIdam / kusito janapadaH / 547 / sAnasivarNasiparNasitaNDulAGkuzacaSAlelvalapalvaladhiSNyazalyAH / sanoterasipratyaya upadhAvRddhiH / sAnasiAharaNyam / vRJo nukca / varNasirjalam / pR / parNasirjalagRham / 'taDa AghAte' / taNDulAH / aki jatra skandhasandhiH / 'sandhI tasyaiva jatruNI' ityamaraH / tasya pUrvoktasya skandhasya sandhI ityarthaH / ruzAtibhyAm // 'rurudaiye mRge'pi ca' iti medinI / janidA // navabhyo yathAsaGkhathaM nava syuH / janeritvan ikAroccAraNamuttarArtham / janeriTA siddhatvAt / sRNiriti // nitsvareNAyudAtto'yam / 'sRvRSibhyAGkit' iti nipratyaye tvantodAttaH / matsya iti // antodAtto'yam / 'Rtanyaji' iti sUtre tu AdhudAttaH sAdhitaH / SaNDha iti // 'Sama STama vaikalye / ' bAhulakAtsatvAbhAvaH / 'zamo DhaH' iti sUtre tu tAlavyAdiH sAdhitaH / 'sAyaM sAyo bhavetkoSaH kozaH SaNDhazca zaNDhavat' iti dvirUpakozaH / kaiyaTastu 'ThasyekaH' iti sUtre zaNDha iti pratIkamupAdAya, 'janidAcyasa' ityanena Dhapratyaye zaNDa ityAha / 'naTI nIlauSadhau strI syAt zailUSAzokayoH pumAn' iti medinI / anyebhyo'pi dRzyante // itvannAdayo'nuvartante / kuseH // 'kusa zleSaNe / ' 'kusumbhaM hemani mahArAjate nA kamaNDalau' iti medinii| 'kusumaM strIrajonetrarogayoH phalapuSpayoH' iti ca / 'kusIdaM jIvane vRddhyA klIbaM triSu kusIdake' iti ca / iha sUtre tRtIyo hrasvAdidaryAidizca tantreNopAttaH / 'vRSAkapyagni' iti sUtre hrasva eveti vRttikAraharadattAdiprayogopaSTambhena niNItam / 'pAralaukikakusIdakamAsIt' iti zrIharSaH / uktazca 'gANDyajagAt' iti sUtre hrasvadIrghayostantreNa nirdezo vAmaneneti dik / ujjvaladattamatenAha / vRJo nukceti // dazapAdyAntu sAnasidharNasIti paThitvA dhRJo nuk ca, dharNasirlokapAla: iti vyAkhyAtam / yuktaJcaitat / dharNasimbhUridhAyasamityAdidarzanAt / taNDulA iti // ulacpratyayaH, nugaagmH| 'tredhA taNDulAn vibhajet / ' citsvaraH / For Private And Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 641 lakSaNe uzac / aGkuzaH / 'caSerAlaH / caSAlo yUpakaTakaH' / ilvalo daityabhedaH / palvalam / bidhRSA NyaH / RkArasyekAraH / dhiSNyam / zaleyaH / zalyam / 'vA puMsi zalyaM zaGkano' / 548 / muzakyabibhyaH klH| mUlam / zakla: priyNvde| amblo rasaH / bAhulakAdameH / amlaH / 549 / mAchAsasibhyo yaH / mAyA / chAyA / sasyam / bAhulakAtsunoteH / 'savyaM dakSiNavAmayoH / 550 / janeryak / 'ye vibhASA' (sU 2319) / janyaM yuddham / jAyA bhAryA / 551 / aghnyAdayazca / yagantA nipaatynte| hanteryak aDAgama upadhAlopazca / 'taNDulaH syAdvigaNDe ca dhAnyAdinikare pumAn' iti medinI / aMkuza iti // ayamapi citvareNAntodAttaH / tathA ca mantraH / dIrgha hyaGkuzaM patheti // caSerAla iti // pratyayasvareNAdyudAttaH / ujjvaladattAdayastu Alac iti citamAhuH / tanna / 'caSAlaM ye azvayUpAya takSati / caSAlavantastaravaH pRthivyAm' ityAdau citsvarAdarzanAt / amaroktimAha / caSAla iti // ilvala iti // 'ila svapnapreraNayoH / ' valac guNAbhAvaH / 'ilvalA tArakAbhede nA bhede daityamatsyayoH' iti medinI / 'ilvalAH tacchirodeze tArakA nivasanti yAH' ityamaraH / tatra 'ilvakAH' iti pAThAntaram / tacca 'ivi prINane 'asmAt kvun zilpisaMjJayoH' iti kvuni bodhyam / pibatervalaca / lugAgamaH / hrasvatvaJca / pibantyasmin iti palvalam / alpasaraH / 'vezantaH palvalaJcAlpasaraH' ityamaraH / ikAra iti // raparatvAbhAvo Nyapratyayazceti bodhyam / 'dhiSNyaM sthAne gRhe bhe'mau' ityamaraH / 'dhiSNyaM sthAnAgnisadmasu / RkSe zaktau ca' iti medinI / 'dhiSNyaM sthAne ca RkSe cAgnau dhiSNyo nAlaye' iti dharaNiH / zaleriti // 'zalye tu na striyAM zaGkau klIbaM zveDeSutomare / madanadruzvAvidhornA' iti medinii| mUzakya // 'mUG bandhane / ' 'zakla zaktau / ' 'abi zabde / ' 'mUlaM ziphAghayoH / mUlaM vitte'ntike' iti medinI / 'zaklaH priyaMvadaH' iti vizeSyanighne'maraH / 'amlo rasavizeSe syAdamlA cAGgerikauSadhau' iti medinI / mAchA // 'mAyA syAcchAmbarIbuddhyormAyaH pItAmbare'sure' iti medinii| 'chAyA syAdAtapAbhAve prtibimbaarkyossitoH| pAlanotkocayoH kAntisacchobhApatiSu striyAm' iti vizvamedinyau / 'vRkSAdInAM phalaM sasyam' ityamaraH / 'savyaM vAme pratIpe ca' iti medinI / janeryak // 'janyaM haTTe parIvAde saGgrAme ca napuMsakam / janyA mAtRvayasyAyAJjanyaH syAjanake pumAn / triSUtpAdyajanitrozca navoDhAjJAtibhRtyayoH / varasnigdhe' iti medinI / aghnyAdayazca // kauteryatidhuk kuDyamityujjvaladattAdayaH / 'yato'nAvaH' ityAdyudAttaH / jyakpratyayo'ntodAtta ityanye iti, 'nivAte vAtatrANe' iti sUtre vRttiH / guNapratiSedhArthAtkakArAt DakArasyettvaM neti tatraiva haradattaH / evaM sthite yagantA iti prAyovAdaH / aDAgama iti // napUrvAddhanteryagiti vA bodhyam / For Private And Personal Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 642 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu aghnyA mAheyI / aghnyaH prajApatiH / 'kanI dIptau' / kanyA / bavayoraikyam / vandhyA / 552 / snAmadipadyartipRzakibhyo vanip / snAvA rasikaH / madvA zivaH / padvA panthAH / 'arvA turaGgagahayoH' / parva granthiH prastAvazca / zakkA hastI / GIbrau / zakarI aGguliH / 553 / zInuziruhijikSisadhRbhyaH kanip / zIvA ajagaraH / kruzvA sRgAlaH / ruhvA vRkSaH / jitvA jetaa| kSitvA vaayuH| mRtvA prjaaptiH| dhRtvA viSNuH / 554 / dhyApyoH saMprasAraNaM ca / dhIvA karmakaraH / pIvA sthUlaH / 555 / aderdha ca / adhvA / 556 / pra IrazadostuT ca / preA prazattvA ca sAgaraH / prevarI prazatvarI ca ndii| 557 / sarvadhAtubhya in / paciragniH / tuDiH / tuNDiH / valiH / vaTiH / yajiH / devayajiH / kAzata iti kaashiH| yatiH / malliH / mallI / keliH / 'masI pariNAme / ' masiH / bAhulakAdguNa: / koTi: / heliH / bodhiH / nandiH / kliH| aghnyA iti // yattu 'aghnyasya mUrddhani' iti mantre vedabhASyakArairuktam / 'hantumazakyo'nyaH parvataH' iti tat prakRtasUtramabhipretyaiva / yattu ahananamanaH tamarhatItyarthe 'chandasi ca' iti ya iti tatraivoktam , tadupAyAntaraparatayA bodhyam / 'mAheyI saurabheyI gaurusrA mAhA ca shRngginnii| arjunyagnyA rohiNI syAt' ityamaraH / sampUrvAddhAmo yak / Ato lopazca / 'sandhyA pitRprasUnadyozcintAmaryAdayorapi / prajJAyAM ca sandhyAne sandhyA ca kusumAntare' iti vizvaH / 'sandhyA pitRprasUnadyantarayoryugasandhiSu' iti medinI / 'sandhyA kumArikA nAryoroSadhIrAzibhedayoH' iti vishvmedinyau| vandhyeti // 'bandha bndhne|' 'vandhyastvaphalavRkSAdau striyAM syAdaprajaHstriyAm' iti medinI / snAmadi // 'arvA turaGgame puMsi kutsite vAcyaliGgake' iti medinI / 'parva klIbaM mahe granthau prabale lkssnnaantre| darzapratipadoH sandhau viSuvatprabhRtiSvapi' iti ca / aMguliriti // etacca 'ArohatandazataM zakkarImama' ityAdimantravyAkhyAyAM spaSTam / 'zakkarI cchandaso bhede nadImekhalayorapi' iti medinii| sarvadhAtubhya in // yatiriti // 'yatI prayatne / ' 'yatiH strI pAThavicchede nikArayatinoH pumAn' iti medinI / 'koTiH strI dhanuSo'gre'zro sngkhyaabhedprkrssyoH| bodhiH puMsi samAdhezca bhede pipplpaadpe| nandichUtAGga Anande strI nandikezvare pumAn / kaliH strI kalikAyAM nA zUrAjikalahe For Private And Personal Use Only
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH bAlamanoramA / 643 558 / hapiSiruhikRtividichidikIrtibhyazca / hariviSNAvahAvindre bheke siMhe haye ravau / candre kIle plavaGge ca yame vAte ca kIrtitaH / peSivajram / rohivratI / varti: / vediH / chedizchettA / kIrtiH / _559 / igupadhAkit / kRSiH / RSiH / zuciH / lipiH / bAhulakAdvatve libiH / tUla niSkarSe / tUliH / tUlI / kUrcikA / / 560 / bhrameH saMprasAraNaM ca / bhRmirvAta: / bAhulakAddhamiH / 561 / kramitamizatistambhAmata icca / krimiH / saMprasAraNAnuvRttaH kRmirapi / timirmatsyabhedaH / zitirmecakazuklayoH / stimbhiH samudraH / 562 / manerucca / muniH / yuge' iti ca / iha inityeva sUtram / adhikantu prakSiptaM vyarthaJca / evaM 'sarvadhAtubhyaSTran' ityAdAvapi / ata eva dazapAdyAminityeva paThitamiti dik / hRpiSi // harateH kIrtayatezca 'aca iH' iti prApte itareSAM tu 'igupadhAt' iti kittve prApte vacanam / 'harizcandrArkavAtAzvazukabhekayamAhiSu / kapI siMhe hare'rje'zau zake lokAntare pumAn / vAcyavalliGgaharitoH' iti medinI / 'vartirbheSajanirmANa nayanAJjanalekhayoH / mAtrAnulepanIdIpadazAdIpeSu yoSiti / vediH syAtpaNDite pumAn / striyAmaGgulimudrAyAM syAtpariSkRtabhUtale' iti ca / 'kIrtiH prasAdayazasorvikAre kardame'pi ca' iti vizvaH / 'sA rasavattA vigatA navakA vilasanti carati no kaGkaH / sarasIva kIrtizeSaM gatavati bhuvi vikramAditye' iti kvipryogH| igupadhAtkit // inaH kittvaM vidhIyate / kecittu kiriti paThitvA ino'pavAdaH kipratyaya ityAhuH / tanna / pratyayavareNa prAtipadikAnAmantodAttatApatteH / na ceSTApattiH / 'agniH pUrvebhirRSibhiH / RSirvipraH kAvyena / zucirvipraH zuciH kaviH' ityAdau RSizuciprabhRtInAmAdyudAttatvadarzanAt / kathaM tarhi 'akSarmA divya kRSimitkRSasva' ityAdau kRSizabdasyAntodAttateti cet / 'ika kRSyAdibhyaH' itIkpratyaye satIti gRhANa / 'RSirvede vasiSThAdau dIdhitau ca pumAnayam / zucirtISmAgnizRGgAreSvauSadhe zuddhamantriNi' iti medinI / yattu mAdhavena 'agniH pUrvebhirityagvyAkhyAvasare RSizabdasyepratyayAntatvamaGgIkRtya, 'RSyandhaka' iti nipAtanAlaghUpadhaguNAbhAva ityuktaM tatprakRtasUtravismaraNamUlakatvAdupekSyam / bhrameH // 'bhRmi vidyathAvasavo'juSanta' iti mantra bhUmi bhramaNazIlandaridraJjanamiti vedabhASyam / kramitami // 'kramu pAdavikSepe / ' 'kRminA krimivatkITe lAkSAyAM krimile khare' iti vishvmedinyo| 'pArataM pAradaM vA'strI vAsaraH krimivatkRmiH' iti dvirUpakozaH / timiriti // 'tamu kADhAyAm / ' 'asti matsyastimirnAma tathA cAsti timiGgilaH / timiligilo'pyasti tadgilo'pyasti lakSmaNa' iti rAmAyaNe saptame kANDe rAmavAkyam / 'zitiH kRSNe'site bhUrje' iti vizvaH / 'zitibhUrje nA rasitAsitayostriSu' iti medinii| maneruzca // 'muniH puMsi vasiSThAdau vaGgasenatarau jine' iti medinI / For Private And Personal Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 644 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 563 / varNelizvAhiraNye / vaNiH sautraH / asya balirAdezaH / karopahArayoH puMsi bali: prANyaGgake striyAm / vabayoraikyAta valiH / hiraNye tu varNiH suvarNam / 564 / vasivapiyajirAjivajisadihanivAzivAdivAribhya iJ / vAsizchedanavastuni / vApiH / vApI / yAjiryaSTA / rAjiH / rAjI / brAjiAtAliH / sAdiH sArathiH / nighAtirlohaghAtinI / vAziragniH / vAdividvAn / vArirgajabandhanI / jale tu klIbam / bAhulakAdvAri: pathikasaMhatau / 565 / naho bhazca / nAbhiH syAtkSatriye puMsi / prANyaGge tu striyaam| puMsyapIti kecit / 566 / kRSaddhizchandasi / kArSiH / 567 / zraH zakunau / zAriH zArikA / 568 / kRtra udIcAM kAruSu / kAriH zilpI / 569 / janighasibhyAmiN / janirjananam / ghAsirbhakSyamagnizca / vrnneH|| validaityaprabhede ca krcaamrdnnddyoH| upadAyAM pumAn strI tu jarayA shlthcrmnni| gRhadAhaprabhede ca jaTharAvayave'pi ca' iti medinI / vasi // ebhyo dazabhya isyAt / vAziriti // dantyasaH / sUtre aSTamastu tAlavyazaH / dvayamapi cchedanasAdhane prayujyate / vAsyAdInAmiva karaNAnAGkartRvyApAryatvaniyamAditi vaishessikaaH| vAsyarthamityatra 'skoH' iti salopaH prApnotIti bhASyam / 'vAzImanya aSThimanto manISiNaH' iti mntrH| 'rAjiH strI paGkirekhayoH' iti medinI / iha vAdIti Nyanto nirdiSTaH / bAhulakAdaNyantAdapi / tathA ca bhUvAdisUtre 'vadantIti vAdayo vAcakAH' iti nyAsakArAdayaH / 'vArirgijabandhayoH strI klIbe'mbuni vAlake / vArI syAdgajabandhanyAGkalazyAmapi yoSiti' iti ca / 'vAriH smRtA sarasvatyAM vArihIbhedanIrayoH / vArI ghaTIbhavandhanyoH' iti vizvaH / 'hAriH pathikasantAnadyUtAdibhaGgayoH striyAm' iti medinI / khaTateH khATiH / 'khATistvasadhe'pi syAt kiNe zavarathe striyAm' iti medinI / naho bhazca // striyAmiti // liGgAnuzAsane striyAmityadhikAre nAbhirakSatriya iti sUtritatvAditi bhAvaH / keciditi // tathA ca medinI / 'nAbhirmukhyanRpe cakramadhyakSatriyayoH pumAn / dvayoH prANipratIke syAt striyAGkastUrikAmade' iti / bhAravizca prAyuta / 'samullasatpaGkajakozakomalairupAkRtazrINyupanIvi nAbhibhiH' iti / zraH // 'zArirnAkSopakaraNe striyAM zakunikAntare / yuddhArthagajaparyANe vyavahArAntare'pi ca' iti medinI / kapilakAditvAllatvam / zAlistu kalamAdau ca gandhamArjArake pumAn' iti medinI / kRJaH // 'kAriH striyAM kriyAyAM syAdvAcyaliGgastu zilpini' iti medinI / janighasibhyAmiNa // pratyayAntarakaraNaM svarArtham / yacca ghAsiJjaghAsa / Ajinna jagmuH sukRtotamarNaH' ityAdau ghAsyAjipANiprabhRtInAmantodAttatvAt / janiriti strIliGgam / 'kRdikArAt' iti pakSe GIS / 'janI For Private And Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 645 570 / ajyatibhyAM ca / Aji: saMgrAmaH / Ati: pakSI / 571 / pAde ca / padAjiH / padAtiH / 572 / azipaNAyyo ruDAyalukau ca / azeruT / rAzi: pujaH / paNAyaterAyaluk / pANi: karaH / 573 / vAterDicca / vi: pakSI / triyAM vItyapi / 574 / pre harateH kUpe / prahiH kupa: / 575 / nau vyo yalopaH pUrvasya ca dIrghaH / vyena iN syAd yalopazca nerdIrghaH / nIvi: nIvI / vastragranthau mUladhane c| 576 / samAne khyaH sa codAttaH / samAnazabde upapade khyA ityasmAdiN syAt sa ca Dicca yalopazca / samAnasya tUdAttaH sa ityAdezazca / samAnaM khyAyate janairiti skhaa| sImantinIvadhvorutpattAvoSadhIbhidi' iti medinI / 'AjiH sabhAvanau yuddhe' iti vizvaH / 'zarArirAjirATizca' ityamaraH / pAde ca // pAde upapade ajyatibhyAmiNa / 'pAdasya padAjyAtigopahateSu' iti pdaadeshH| ata eva nirdezAt bAhulakAdajervIbhAvo na / 'padAtipattipadagapAdAtikapadAjayaH / padgazca padikazca' ityamaraH / Azi // 'rAzirmeSAdipuJjayoH' iti medinI / pre|| 'puMsyevAndhuH prahiH kUpa udapAnantu puMsi vA' ityamaraH / nau // 'strIkaTIvastrabandhe'pi nIvI paripaNe'pi ca' ityamaraH / paripaNaM mUladhanam / samAne // iN syAditi // yattUjjvaladattenoktam / iJ syAt sa codAtta itIti / tanna / iNaH sannidhAnAt isro vicchinnatvAt / yadapi tenaiva nauvya iti pUrvasUtre uktam / iJavAtrAnuvartate, na viN / uttaratrodAttavacanAjjJApakAditi / tadapi na, sa codAtta iti hi nAyaM pratyayaM nirdeSTuM tacchabdaH, kiM tu samAnazabdasya sthAne vidheyaM nirdeSTuM zabdasvarUpaparaH / tathA ca kathaM jJApakatA / yadapi sa iaiti vyAkhyAya samAnasya sabhAva iti prakriyAsmaraNamAtrabRtam / tadapi na / vidhAyakAbhAvAt / yadapi svaramaJjarIkArAdibhiH 'samAnasya chandasi' iti sUtreNetyuktaM tadapi na / loke sakhizabdasyAsAdhutApatteH / api ca--'sakhA sakhAyamabravIt / sakhA sakhye ayacat / sakhAyastvA vavRmahe / sakhA sakhibhya IDyaH / ' ityAdimantreSu sarvatra sakhizabda AdyudAtta eveti nirvivAdam / evaJca iJ udAtta iti vyAkhyAnaM vedavArtAnabhijJatvaprayuktameva / tathA ca jJApakopanyAso'pi garbhasrAvaNaiva gtH| api c| tvatpakSe 'sakhya iN' ityeva sUtryatA, kiM sa cetyAdinA, zabdato'rthatazca gauravaprasaGgAt / api ca / iNityapi mAstu / nauvya ityAditrisUtrI janighasibhyAmityataH prAgeva upeyatAm / evaM hi mahadeva lAghavam / sa codAtta iti maNDUkapluto jJApakasyAnAzrayaNAt / nanu 'vAterDica' iti DittvopajIvanArthamitthaM pATha iti cet / tahI prakaraNAnantarameva iprakaraNaM sarvatrAstu / nauvya iti sUtre iJ paThyatAm / AGi For Private And Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 577 / AGi zrihanibhyAM hasvazca / iN syAtsa ca Dit AGo hrasvazca / striyaH pAlyazrikoTayaH / sarpa vRtrAsure'pyahiH / / 578 / aca iH| ravi: / paviH / tariH / kaviH / ariH / aliH / 579 / khanikaSyajyasivasivanisanidhvanigranthicalibhyazca / khaniH / kaSirhisraH / ajiH / asi: / vasirvastram / vaniragniH / sanirbhaktirdAnaM ca / dhvaniH / granthiH / cali: pazuH / 580 / tezchandasi / vatiH / 581 / bhujeH kicca / bhujiH / 582 / kRgRkuTibhidichidibhyazca / i: kitsyAt / kirirvarAhaH / girirgotrAkSirogayoH / giriNA kANaH girikANaH / ziriH zalabho hantA ca / purinagaraM rAjA nadI ca / kuTi: zAlA zarIraM ca / bhidirvatram / chidi: prshuH| zrItyasyAnantaraM vasivapItyAdi paThyatAm / iJ cAnuvartiSyate, na tu Dittvam / vakArAdyanekadhAtupAThavaiyarthyApatteriti dik / tasmAdasya uktaiva vyAkhyA sudhIbhirAdartavyA / dazapAdIvRttipranthAH, khyAdhAtau mAdhavagranthaH, 'yaste sakhibhya Avaram" ityAdIn mantrAn vyAcakSANAnAM vedabhASyakRtAmanekapraghaTTakasthitA granthAzcahAnukalA ityavadheyama / adhiH koNaH / amaroktimAha / striya iti // evaJca 'suprAtasuzva' iti sUtre caturazreti tAlavyapATha eva / keSAJciddantyapAThastu etatsUtrAnAlocanamUlaka ityavadheyam / na caitAvatA caturasramiti dantyaprayogo'zuddha iti bhramitavyam / akArAntena dantyagarbhaNAsrazabdena vigrahe tatsauSTavAt / na ca tAdRzazabde'pi vipratipattavyam / 'asraH koNe kace puMsi klIbamazruNi zoNite' iti medinIkozAt / 'ahivRtrAsure sarpa' iti medinI / aca iH // 'kuG zabde / ' 'kavirvAlmIkizukayoH / sUrau kAvyakare puMsi syAt khalIne tu yoSiti' iti medinii| khanikaSya // 'khaniH striyAmAkaraH syAt' ityamaraH / NyantAt 'aca i.' itIpratyaye khAnirapi / 'khanirevaM matA khAniH' iti dvirUpakozaH / 'granthistu pranthipaNe nA bandha rugbhedaparvaNoH' iti medinii| vRtezchandasi // bAhulakAloke'pi / 'vartirbheSajanirmANe nayanAJjanalekhayoH / gAtrAnulepanIdIpadazAdIpeSu yoSiti' iti medinI / kRga // yattu 'na padAnta' iti sUtra nyAsakAraharadattAbhyAM kiryorgiryorityatra 'kRporikca' ityupanyastam / tat kvaciduNAdivRttiSu anveSaNIyam / kurvoH gurvoH / 'kRyorukca' iti vA pATha: zodhanIyaH / 'varAhaH sUkaro gRSTiH kola: potrI kiriH kiTiH' ityamaraH / 'igupadhajJAprI' iti kapratyaye kiro'pi / 'syAtkirau kiraH proktaH pathaH pathi' iti dvirUpakozaH / 'girirnA netrarugbhidi / adrau girijake yoSidgIrNe pUjye punastriSu' iti medinI / kuttiriti|| DISi tu kuTI / 'kuTa: kITe pumAnastrI ghaTe strIpuMsayohe / kuTI syAtkumbhadAsyAzca surAyAM For Private And Personal Use Only
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 583 / kuDikampyornalopazca / kuDi dAhe / kuDidehaH / kapiH / 584 / sarvadhAtubhyo manin / kriyata iti karma / carma / bhasma / janma / zarma / sthAma balam / ismanniti hrasva: / chadma / sutrAmA / 585 / bRhe!cca / nakArakhAkAraH / brahma tattvaM tapo vedo brahmA vipraH prajApatiH 586 / azizakibhyAM chandasi / azmA / zakmA / 587 / habhRdhrasastRzRbhya imanic / harimA kAla: / bharimA kuTumbam / dharimA rUpam / sarimA vAyuH / starimA talpam / zarimA prasavaH / 588 / janimRGbhyAmimanin / janimA janma / marimA mRtyuH / 589 / veJaH sarvatra / chandasi bhASAyAM cetyarthaH / vemA tantuvAyadaNDaH / ardharcAdiH / sAmanI vemanI iti vRttiH / 590 / nAman sIman vyoman roman loman pApman dhAman / sarve sapta amI nipAtyante / nAyate'neneti nAma / sinoterdIdhaH / sImA / sImAnau / sImAnaH / pakSe DAp / siime| sImA: / vyeno'ntyakhotvaM guNaH / vyoma / rauteH / roma / lomA pApmA pApam / dhAma parimANaM tejazca / citragucchake' iti medinI / 'kapirnA sihake zAkhAmRge ca madhusUdane' iti ca / sarvadhAtubhyaH // karma vyApye kriyAyAJca punnapuMsakayormatam' iti rudraH / 'carma kRttau ca phalake' iti medinI / bRheH // 'brahma tattvatapovede na dvayoH puMsi vedhasi / Rtvigyogabhidorvipre' iti medinI / azmeti // bhASAyAmapISyate / chandasIti tu zakinaivAnveti / hRbhR|| zarimeti // 'zU hiMsAyAm / ' etaccojjvaladattarItyoktam / dazapAdyAntu zRNAtirneSyate / tatsthAne saH pratyayazca dIrghAdirnicca 'stRbhRsRbhya Iman' iti chandograhaNaJcAnuvartitam / yuktaJcaitat / 'pipRtAno bharImabhiH / vAtasya sargo abhavatsarImaNi / stIrNa barhiH sRSTarImA juSANA / yasyAmatirbhA adidyutatsavImanihiraNyapANiH / ' ityAdimantrANAM tadbhASyasya cAnuguNatvAduktaprayogANAM bhASAyAmadarzanena chando'nuvRtteAyyatvAcca / ata eva 'veJaH sarvatra' iti sUtre sarvatragrahaNaM kariSyati / nAman sIman // sarve iti // maninantA iti zeSaH / nAmeti // 'nA abhyAse' malopaH / sImeti // 'sImasIme striyAmubhe' ityamaraH / pApmeti // pibateH pumAgamaH / bAhuLakAdanyato'pi / 'yakSa pUjAyAm / ' 'kSayaH zoSazca yakSmA ca' ityamaraH / 'ghU preraNe / ' somA candraH / 'Du dhaany|' 'dhAma dehe gRhe razmau sthAne 1. dhyAman iti kvacitpAThaH / For Private And Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Adi www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 648 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 591 / mithune maniH / upasargakriyAsaMbandho mithunam / na tu strIpuMsau / svarArthamidam / suzarmA / 592 / sAtibhyAM maninmaniNau / syatIti sAma / sAmanI / AtmA / 593 / hanimazibhyAM sikan / haMsikA haMsayoSiti / makSikA / 594 / koraran / kavaraH / 595 / gira uDac / garuDaH / 596 / indeH kaminelopazca / idam / 597 / kAyaterDimiH / kim / 598 / sarvadhAtubhyaH Tran / vastram / astram / zastram / ismanniti hrasvatvam / chAdanAcchatram / 599 / bhrasjigaminamihanivizyazAM vRddhizca / nASTraH / gAntraM zakaTam / nAntraM stotram hAntraM maraNam / vaiSTraM piSTapam / ASTramAkAzam / 600 / diveryucca / dyautraM jyotiH / 601 / upikhanibhyAM kit / uSTraH / khAtraM khanitraM jalAdhArazca / janmaprabhAvayoH' iti medinI / suzarmeti // kRduttarapadasvareNAntodAttaM padam / manini tu maddhyodAtta syAt / suSTu zRNAtIti vigrahaH / syati duHkhayati duradhyeyatvAtsAma / 'sAma klIbamupAyasya bhede vedAntare'pi ca' iti medinI / 'AtmA puMsi svabhAve'pi prsnnmnsorpi| dhRtAvapi manISAyAM zarIrabrahmaNorapi' iti ca / hani // 'makSikA bhambharALI syAt' iti hArAvaLI / kavaraH pAThakaH / 'bavayoraikyAtkabarI kezavinyAsaH / 'jAnapada' iti GIS / anyatra kabarA / gira uDac // idaM sUtraM kecinna paThanti / ata eva garutA Dayata iti vigRhya Dapratyaye pRSodarAditvAllope garuDazabdaM vyutpAdayanti / indeH kamiH // ujjvaladattastu kaminiti nitaM papATha / tanna / 'idanta pAtramindriyANAm / idaM te saumyaM madhu' ityAdau nitsvarAbhAvAt / dazapAdyAntu 'iNo damak' iti sUtritam / idamiti // sarvanAmazabdo'yaM pratyakSaparAmarzI / kAyaterDimiH // 'prayojanAbhAvAdeva makArasyetsaMjJAvirahe siddha ikAraH uccAraNArthaH / dazapAdyAntu Dimityeva sUtritam / kimiti srvnaam| sarva // dazapAdyAntu STranityeva sUtram / ata evAdhikaM prakSiptamityAhuH / 'asu kSepaNe / ' 'astra praharaNe cApe karavAle napuMsakam' iti medinI / 'pattantu vAhane paNe syAtpakSe zarapakSiNoH' iti medinI / pibateH pAtram / SitvAt GIS / 'pAtryamatre triSu klInaM khuvAdau rAjamantriNi / tIradvayAntare yogye' iti medinii| bhrasji // 'klIbe'mbarISaM bhrASTro nA' ityamaraH / vaiSTraM viSTapam / uSTraH For Private And Personal Use Only
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 649 602 / sivimucyoSTerU ca / sUtram / mUtram / 603 / amicimidizasibhyaH ktrH| Atram citram / mittUm / zastram / 604 / puvo hasvazca / putrH| 605 / styAyateIT / strii| 606 / gudhRviipcivciymisdikssdibhystrH| gotraM syAnnAmavaMzayoH / gotrA pRthivI / dhatrai gRham / vetram / pakram / vakram / yantram / sattam / kSattam / 607 / huyAmAzrubhasibhyastran / hotrm| yAtrA / maatraa| zrotram / bhlaa| 608 / gamerA ca / gAtram / 609 / dAdibhyazchandasi / dAtram / pAtram / 610 / bhUvAdigRbhyo Nitran / bhAvitram / vAditram / gAritramodanam / 611 / carette / cAritram / iti // 'uSTra kramelakamayamahAGgAH' ityamaraH / sivimucyoH // sUtrimUtribhyAM curAdiNyantAbhyAmeracA rUpasiddheH AdhudAttArthamidaM sUtram / na ca ghanA tatsiddhiH / acA ghao bAdhAt / 'sUtrantu sUcanAgranthe sUtratantuvyavasthayoH' iti vizvaH / amicimidi // Antramiti // 'anunAsikasya vijhaloH' iti dIrghaH / 'citrAzvaparNIgotumbIsubhadrAdantikAsu ca / mAyAyAM sarpanakSatranadIbhedeSu ca striyAm / tilakAlekhyayoH klIbaM karburAdbhutayorapi / tayuktayostvanyaliGgam' iti medinI / 'mitraM suhRdi na dvayoH sUrye puMsi' iti ca / 'zastraM lohAstrayoH klIbaM churikAyAntu yoSiti' iti ca / pratyayasvareNaiva antodaattaaH| 'zuna AntrANi pece / citraM devAnAm / mitraM trayam / zastrasya zastramasi' ityAdi / puvo hasvazca // putra iti // punAtIti putraH / punAmA narakaH tasmAt trAyate iti tu vyutpattyantaram / strIti // DitvAhilopaH / vali lopaH / TittvAt DIp / 'trI yoSidabalA yoSA nArI sImantinI vadhUH' ityamaraH / gudhR // 'guG avyakte zabde / ' 'gotrA bhUgavyayorgotraH zaile gotraM kulAkhyayoH / sambhAvanIyabodhe ca kAnanakSetravamasu' iti medinI / 'satramAcchAdane yajJe sadA dAne dhane'pi ca' ityamaraH / 'satraM yajJasadAdAnAcchAdanAraNyakaitave' iti medinI / huyAmA // hotrAzabdaH RtvikSvapi strIliGga iti 'hotrAbhyazchaH' iti sUtre haradattAdayaH / zrUyate ca / 'kArAdarotrAzvinAvAm' iti / hotraM haviH / 'yAtrA tu yAtane'pi syAt gamanotsavayoH striyAm / mAtrA karNavibhUSAyAM vitte mAne paricchade / akSarAvayave svalpe klIbaM kAtsnye'vadhAraNe' iti ca medinii| 'karNazabdagrahau dhautraM zrutiH strI zravaNaM zravaH' ityamaraH / 'bhastrA carmaprasevikA' iti ca / gameH // 'gApramaGge kalebare / stamberamAprajaGghAdivibhAge'pi samIritam' iti vizvaH / carervRtte // cAritramitei // itrapratyaye caritramityuktam / For Private And Personal Use Only
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kallassa 650 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 612 / azitrAdibhya itrotro| azitram / vahitram / dharitrI mahI / traiG evamAdibhya utraH / trotraM praharaNam / vRJ varutraM prAvaraNam / 613 / amerdviSati cit / amitraH zatruH / 614 / AH samignikaSibhyAm / saMpUrvAdigo nipUrvAtkaSezca A syAt / / svarAditvAdavyayatvam / samayA / nikaSA / 615 / citeH kaNaH kazca / bAhulakAdaguNaH / cikkaNaM masRNaM snigdham / 616 / mUceH sman / sUkSmam / 617 / pAteDDemsun / pumAn / 618 / rucibhujibhyAM kiSyan / ruciSyamiSTam / bhujiSyo dAsaH / 619 / vasestiH / vasti bheradho dvayoH / vastaya: syurdazAsUtre / bAhulakAt zAsa: zAstiH rAjadaNDaH / vindhyAkhyamagamasyatItyagastiH / zakandhvAdiH / 620 / sAvaseH / svasti / svarAdipAThAdavyayatvam / 621 / vau taseH / vitasti: / 622 / padiprathibhyAM nit / pattiH / prathitiH / titutreSvagrahAdInAm (vA 4313) itIT / 623 / dRNAterhasvazca / dRtiH / na ca tata eva prajJAdyaNA siddhe kimaneneti vAcyam / svare vizeSAt / dharitrIti // gaurAditvAnGIS / ameH // itra evAnuvartate notraH / AH samiNa // samayAnikaSAzabdau samIpavAcakau / bAhulakA?SeH dossaa| diverguNAbhAvazca / divaa| svaderdhazca / svadhA ityAdi / amroktmaah| cikaNamiti // sUceH // sUkSmamiti // Nilope kRte kutvAdi / 'sUkSma syAtkaNTake'dhyAtme puMsyaNau triSu cAlpake' iti medinii| pAteH // DitvAhilopaH / ukAranakArayostu phalaM 'puMso'suGH' iti sUtre'vocAma / yattUjjvaladattenoktam / ukAra uccAraNArtha iti| tadAkaraviruddham / 'puMso'suG' iti sUtre nyAsarakSitAbhyAM punAtermak sun hrasvazceti paThitam / pUjo Dumsunnityanye / bhASye tu sUteH sapprasave pumAnityuktam / 'upeyapratipattyarthA upAyA avyavasthitAH' iti tu tattvam / rucibhuji // 'bhujiSyastu svatantre ca hastasUtrakadAsayoH / striyAM dAsIgaNikayoH' iti medinI / vasestiH // 'vastirdvayornirUDhe nAbhyadhobhUmidazAsu ca' iti medinI / 'agastiH kumbhayonau ca vaGgasenatarau pumAn' iti ca / saavseH|| asa bhuvi bahulavacanAnna bhUbhAvaH / vau taseH // 'aGguSThe sakaniSThe syAdvitastidizAGgulaH' ityamaraH / 'strIpuMsayorvitastiH syAt' ityamaramAlA / dRNAteH // 'dRtizcarmapuTe For Private And Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 624 / kRtRkRSibhyaH kITan / kirITaM ziroveSTanam / tirITaM suvarNam / kRpITaM kukSivAriNoH / 625 / rucivacikucikuTibhyaH kitan / rucitamiSTam / ucitam / kucitaM parimitam / kuTitaM kuTilam / 626 / kuTikuSibhyAM kmalam / kuTamalam / kuSmalam / 627 / kuSelezca / kulmalaM pApam / 628 / sarvadhAtubhyo'sun / ceta: / sara: / payaH / sadaH / 629 / raperata ecca / repo'vadyam / 630 / azerdevane yud ca / devane stutau / yazaH / 631 / ubjerbale balopazca / ojaH / 632 / zveH saMprasAraNaM ca / zavaH / zavasI / balaparyAyo'yam / matsye nA' iti medinI / 'kRtRkRpikapibhyaH' iti paThitvA kRpITa iti caturthamudAhRtam / 'kRpo ro laH' ityatra nyAse tu kRkRSibhyAmiti paThyate / atastaratiratna prakSipta iti kazcit / taratezceti pRthak paThitvA 'tirITaH kUlavRkSaH' iti kazcit vyAkhyat / rucivaci // 'ucitaM tu bhave nyaste mite jAte samaJjase' iti medinI / 'kuGmalo mukule puMsi na dvayornarakAntare' iti medinI / kuTikuSi // kuSmalaM chardanaM vikasitamityanye / sarvadhAtubhyo'sun // dazapAdyAdiSvasun ityeva sUtram / sara iti // ayaM striyAmapi / gaurAditvAnGIS / 'sarasI tu mahAsaraH' iti zabdArNavaH / mahAnti sarAMsi sarasya iti bhASyam / paya iti // 'pIT pAne / ' 'payaH syAt kSIranIrayoH' iti medinI / 'varca dIptau / ' 'va! napuMsakaM rUpe viSThAyAmapi tejasi / puMsi candrasya tanaye' iti medinI / 'Nabha hiMsAyAm / ' bhauvAdikaH kaiyAdikazca / 'tapa santApa', 'Saha marSaNe', 'maha pUjAyAm', 'tamu glAnau', 'raJja rAge' ebhyaH SaDbhyo'suni sAntam / ackayoradantamapi / 'nabhantu nabhasA sArdhantapantu tapasA saha / sahaJca sahasA sArdha mahaJca mahasA saha / tamena ca tamaH proktaM rajenApi rajaH samam' iti dvirUpakozaH / 'tapo lokAntare'pi ca / cAndrAyaNAdau dharme ca pumAn ziziramAghayoH / saho bale jyotiSi ca puMsi hemantamArgayoH' iti ca medinI / 'maha utsavatejasoH' iti ca / 'tamaH klIbaM guNe zoke saihikeyAndhakArayoH' iti rabhasaH / tamo dhvAnte guNe zoke klIbaM vA nA vidhuntude' iti medinI / nabhorajasI tu vyAkhyAsyete / rudir 'rodazca rodasI cApi divi bhUmau pRthak pRthak / saha prayoge'pyanayo rodasyAvapi rodasI' iti vishvH| 'vI galyAdiSu / ' 'vayaH pakSiNi bAlyAdau yauvane ca napuMsakam' iti medinI / 'ana prANane / ' ano bhaktaM tatsthAnaJca / 'ano'zmAyaHsarasAM jAtisaMjJayoH' iti Taci tu adantam / 'pAkasthAnaM mahAnasam' ityamaraH / repo'vadyamiti // 'arepasA tanvA' iti mantre niravadyayeti bhASyam / ojo bale / For Private And Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 652 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 633 / zrayateH svAGge ziraH kicca / zrayateH zira Adezo'sun kiJca / ziraH / shirsii| 634 / arterucca / uraH / 635 / vyAdhau zud ca / arzo gudavyAdhiH / 636 / udake nud ca / arterasunsyAttasya ca nuT / arNaH / arNasI / 637 / iNa Agasi / enaH / 638 / ricerdhane ghicca / cAtpratyayasya nuT / dhittvAtkutvam / rekNaH suvarNam / 639 / cAyateranne hrasvazca / cano bhaktam / 640 / vRGzIGbhyAM rUpasvAGgayoH pud ca / varpo rUpam / zepo guhyam / 641 / srurIbhyAM tud ca / srotaH / retaH / 642 / pAtebele jud ca / pAjaH / pAjasI / 'ojo dIptAvavaSTambhe prakAzavalayorapi' iti medinii| zrayateH // 'uttamAjhaM ziraH zIrSam' ityamaraH / zRNAterghabarthe kapratyaye adanto'pi 'zirovAcI ziro'danto rajovAcI rajastathA' iti kozAntaram / 'piNDaM dadyAt gayAzire' iti vAyavIye / 'kuNDalodRSTagaNDAnAM kumArANAM tarasvinAm / nicakarta zirAndrauNirnAlebhya iva paGkajAn' iti mahAbhAratam / ataH // 'uro vatsaM ca vakSazca' ityamaraH / riceH // iha dazapAdIvRttau tu nus nAnuvartitaH / rekaH rekasI ityudAhRtazca / tanna / uttarasUtre nuDanuvRttanirvivAdatvAt maNDUkaplutau mAnAbhAvAt lakSyabisaMvAdAcca / ujjvaladattena tu 'ricerdhane cikicca' iti paThitvA nuTaM cAnuvartya kittvAt guNAbhAve nuTazcutvena prakAre riJcamiti sAdhitam / tadapi na / uktodAharaNasya lokavedayoraprasiddhatvAt / 'nityaM rekNe amartyaH / pariSadyaM zaraNasya rekNaH / rekNaH svatyabhiyA vAmameti' ityAdimantreSu rekNa iti zabdasya prasiddhatvAt / vaidikanighaNTau ca suvarNaparyAyeSu tathA pAThAt / vedabhASyAdiSu prakRtasUtreNaiva tasya sAdhitatvAcca rekNa iti prayoga eva sAdhIyAniti dik / cAyateH // cano dadhiSvapacataH / sunedadhidhvanazcanaH / ityAdimantreSu canazabdaH prasiddhaH / etena caNo'namityudAhRtya bAhulakANNatvamiti vadanto dazapAdIvRttikArAstadanugAH prasAdakArAdayazca parAstAH / vo rUpamiti // 'nanchiznadevA abhivarpasAbhUH' ityAdimantreSu prasiddhamidam / 'zepaH syAdRSaNaM pelam' iti subhUticandraH / akArAnto'pyayamiti 'zepapucchalAGleSu zunaH' ityatrAvocAma / 'zepaHzepau ca zephazca zepha proktazca zephasA' iti dvirUpakozaH / surIbhyAm // 'sroto'mbuvegendriyayoH' iti vizvaH / 'retaH zukre pArade ca' iti medinI / pAtele // cavargatRtIyAdiH / ujjvaladattastu yuT cetyantasthAdi papATha / tanna / ' vipAjasA For Private And Personal Use Only
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 643 / udake thuT ca / pAthaH / 644 / anne ca / pAtho bhaktam / 645 / adernumdhau ca / aderbhakte vAcye'sunnumAgamo dhAdezazca / andho'nnam / 646 / skandezca svAGge / skandhaH-skandhasI / 647 / ApaH karmAkhyAyAm / karmAkhyAyAM hrasvo nuT ca vA / apnaH / apaH / bAhulakAt Apa: ApasI / 648 / rUpe jud ca / abjo rUpam / 649 / udake numbho ca / ambhaH / 650 / naherdivi bhazca / nabhaH / 651 / iNa Ago'parAdhe ca / 'Aga: pApAparAdhayoH' / 652 / amehuMkca / aMhaH / 653 / ramezca / raMhaH / 654 / deze ha ca / ramante'sminrahaH / pRthunA / pRthupAjA amartyaH' ityAdimantratadbhASyavirodhAt / adeH // 'bhissA strI bhaktamandho'nam' ityamaraH / 'dvijAtizeSeNa yadetadandhasA' iti bhAraviH / 'samandhasA samadaH pRSThyena' iti zrutiH / skandezca // asun dhazcAntAdezaH / ApaH karmAkhyAyAm // asun / hrasvazca dhaatoH| pratyayasya nuDAgamastu vA / 'apnasvatImazvinA / apAMsi ysminndhisnddhuH|' baahlkaadityplkssnnm| hasvanaTau vA sta iti vyAkhyAnAdityapi bodhyam / tathA ca bravate 'katame'pi napuMsakamApaH' iti kozamudAhRtya 'sarvamApomayajagat' iti prayogo durghaTavRttI samarthitaH / rUpe // Apnoterasun hrasvatvaJca dhAtoH pratyayasya juT cetyarthaH / abja iti // 'jhalAjaz jhazi' iti pakArasya bakAraH / naheH // 'nabho vyomni nabho meghe zrAvaNe ca patagRhe / ghrANe mRNAlasUtre ca varSAsu ca nabhaH smRtam' iti vizvaH / 'nabhaH klIbaM vyomni pumAn / ghane zrAvaNavarSAsu bisatantau patagRhe ' iti medinI / 'nabhantu nabhasA sArddham' iti dvirUpakozAdakArAnto'pi / vizvoktimAha / Aga iti // ameH // amanti gacchantyadho'nenetyaMho duritam / ramezca // raho vegaH / ahirahibhyAmasunA siddhe'ghiraghibhyAmasani aGgho raGghaH iti mAbhUditi sUtradvayamiti govrddhnH| tathA ca 'syAnmaddhyoSmacaturthatvamaMhaso rahasastathA' iti dviruupkoshH| evaJca 'dattArghAH siddhasaGgharvidadhatu ghRNayaH zIghramaGghovighAtam' iti / 'raGghaH saGghaH surANAjagadupakRtaye nityayuktasya yasya stauti prItiprasanno'nvahamahimaruceH so'vatAt syandano vaH' iti ghakArapATho'nuprAsarasikAnAM prAmAdika iti vadanti / deze ha ca // For Private And Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 654 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 655 / aJcyaJjiyujibhRjibhyaH kuzca / ebhyo'sunkavargazcAntAdezaH / 'aGkazcihnazarIrayoH' / aGgaH pakSI / yogaH samAdhiH / bhargastejaH / 656 / bhUraJjibhyAM kit / bhuvaH / rajaH / 657 / vaserNit / vAso vastram / 658 / canderAdezca chaH / chandaH / 659 / pacivacibhyAMsuT ca / pakSasI tu smRtau pakSau' / vakSo hRdayam / 660 / vahihAdhAJbhyazchandasi / vakSA anaDAn / hAsAzcandraH / dhAsAH parvata iti prAJca: / vastutastu Nidityanuvartate na tu suT / tena vaherupadhAvRddhiH / itarayo: 'Ato yuk-' (sU 2761) iti yuk / 'zoNA dhRSNU nRvAhasA' / 'zrotA havaM gRNata: stomavAhA:' / 'vizvo vihAyAH / ' 'vAjambharo vihAyAH' / 'devo nayaH pRthivIM vizvadhAyAH' / 'adhArayatpRthivIM vizvadhAyasam' / 'dharNasaM bhUridhAyasam' ityAdi / 661 / iNa AsiH / ayA: vahniH / svarAdipAThAdavyayatvam / 662 / mithunesiH pUrvavacca sarvam / upasargaviziSTo dhAtumithunaM tatrAsuno'pavAdo'siH svarArthaH / yasya dhAtoryatkAryam asunpratyaye uktaM tadatrApi bhavatItyarthaH / azerdevane yuT cetyAdi suyazAH / / 663 / naji hana eha ca / anehAH / anehsau| 664 / vidhAjo vedha ca / vidadhAtIti vedhAH / 'rahastattve rate guhye' iti medinI / aJcyaJjiyuji // aGka:-aGkasI-aGkAMsi / aGgaHaGgasI-aGgAMsi / yoga:-yogasI-yogAMsi / 'uca samavAye / ' asmAdasuni bAhulakAt kutvaM, nyaGkAditvAdvA / 'oka AzrayamAtre'pi mandire'pi napuMsakam' iti medinI / bhUraaibhyAm // bhuvaH antarikSam / SaSThyantapratirUpakamavyayamidam / rajo reNuH / 'rajaH klIbaM guNAntare / Artave ca parAge ca reNumAtre'pi dRzyate' iti medinI / ghaarthe kapratyaye tu akArAnto'pyayam / 'rajo'yaM rajasA sArddha strIpuSpaguNadhUliSu' ityajayakozaH / virajAM nadIm / virajAM dIkSAmiti / canderAdezca chaH // chanda iti // 'chandaH padyaprabhede'pi svairAcArAbhilASayoH' iti medinI / akArAnto'pi / 'abhiprAyavazau chandau' ityamaradvirUpakozau / pacivacibhyAm // pakSaH-pakSasI-pakSAMsi / anIkAdhikaraNe 'pUrvottare dve pakSasI' iti zabarasvAmyAdayaH / mAdhavastu 'pakSa parigrahe' ityasmAdasun / pakSaH / chadiH saMvatsarArdhaJcetyAha / vahihA // atra pUrvasUtrAtsuTamanuvartayatAM ujjvaladattAdInAM matenodAharaNamAha / vakSA ityAdi // prAJca iti // sakalavRttikRtaH prasAdakArAdayazcetyarthaH / etaccAyuktam / uktodAharaNAnIha tAvalloke dRzyante / na ca sambhavanti / chandasIti sUtrAt / vede tu viparItamevAstItyAha / vastutastviti // vedabhASyakArAzceha sAkSiNa ityavadheyam / mithune'siH // supayAH susrotAH ityAdyudAharaNam / vidhAJaH // vedhAH puMsi hRSIkeze For Private And Personal Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH pAdaH] bAlamanoramA / 665 / nuvo dhud ca / nodhA: RSiH / 666 / gatikArakopapadayoH pUrvapadaprakRtisvaratvaM ca / asi: syAt / sutapA: / jAtavedAH / 'gatikArakopapadAtkRt' (sU 3873) ityuttarapadaprakRtisvaratve sati zeSasyAnudAttatve prApte tadapavAdArthamidam / 667 / candre mo Dit / candropapadAnmAGo'si: syAtsa ca Dit , candramAH / 668 / vayasi dhAtraH / vayodhAstaruNaH / 669 / payasi ca / payodhAH samudro meghazca / 670 / purasi ca / purodhAH / 671 / purUravAH / puruzabdasya dIrgho rauterasizca nipAtyate / 672 / cakSebahulaM zicca / nRcakSAH / 673 / uSaH kit / uSaH / 674 / damerunasiH / saptAcirdamunAH' / 675 / aGgaterasiriruDAgamazca / aGgirAH / 676 / sarterappUrvAdasiH / apsarA: / prAyeNAyaM bhUmni / apsarasaH / budhe ca parameSThini' iti medinI / nodhA iti // 'sadyobhuvadvIryAya nodhAH' iti mantre, nodhA RSirbhavatIti niruktam / navaM dadhAtIti tu nairuktaM vyutpattyantaraM bodhyam / atra svarasUtram 'gatikArakayoH pUrvapadaprakRtisvaratvaJca' iti kRduttarapadaprakRtisvarApavAdo'yam / candre // candraM rajatam amRtaJca, tadiva mIyate asau candramAH iti haradattaH / purasi ca // 'purodhAstu purohitaH' ityamaraH / 'purUravAH budhasuto rAjarSizca purUravAH' ityapi / 'vidyAtpurUravaHzabde rukArasyApi dIrghatAm' iti dvirUpakozaH / nRcakSA iti // zizcetyukta sArvadhAtukasaMjJA / ataH khyAJ na / uSaH kit / dazapAdyAntu vasaH kiditi pAThaH / 'vasati sUryeNa sahetyuSA / apo bhIti sUtre uSasazceSyate' iti vArtikasya samuSadbhirityudAharaNaM vivRNvadbhiharadattAdibhirayaM pAThaH purskRtH| damerunasiH // 'saptAcirdamunaH zukraH' ityamaraH / pakSe 'anyeSAmapi dRzyate' iti dIrghaH / juSTo damUnAH / damUnasaGgrahapatiM vareNyam / dazapAyAM tu sUtre dIrghaH paThyate / tanmate pakSe hrasvo bAhulakAdbodhyaH / prAyeNeti // 'striyAM bahuSvapsarasaH' ityamaraH / 'striyAM bahudhvapsarasaH syAdekatve'psarA api' iti zabdArNavaH / 'apsarassvapsarAH prokAH sumanAH sumanaHsu ca' iti dvirUpakozaH 'ekApsaraHprArthitayovivAdaH' iti For Private And Personal Use Only
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 677 / vidibhujibhyAM vizve / vizvavedAH / vizvabhojAH / 678 / vazeH kanasiH / saMprasAraNam / uzanAH / // ityuNAdiSu caturthaH pAdaH // // atha uNAdiSu paJcamaH pAdaH / / 679 / adi bhuvo Dutac / adbhutam / 680 / gudherUmaH / godhUmaH / / 681 / maserUran / masUraH / prathame pAde aserurana , 'masezca' ityatra vyAkhyAtaH / 682 / sthaH kicca / sthUro manuSyaH / 683 / paatertiH| pAti: svAmI / saMpAtiH pakSirAjaH / 684 / vAtenita / 'vAtirAdityasomayoH' / 685 / artezca / aratirudvegaH / 686 / tRheH ko halopazca / tRNam / 687 / vRJluTitanitADibhya ulaca taNDazca / briyante luTyante tanyante tADyanta iti vA taNDulAH / 688 / daMseSTaTanau na A ca / 'dAsa: sevakazUdrayoH' / raghuH / vidibhujibhyAm // vizve / zabdasvarUpaparatvAtsminnAdezo na kRtaH / udAharaNaM vizvaM vetti vindati bhute iti vigrahaH / anojjvaladattena vizvevedA aniH / vizvebhojA indraH / 'tatpuruSe kRti' iti saptamyA alugityuktam / tanna, tathA sati sminnAdezasya durvAratvApatteH / 'sumRlIko bhavatu vizvavedAH / pUSA bhagaH prabhRthe vizvabhojA' ityAdimantreSu supo luka eva darzanAt vRttyantareSu tathaivodAharaNAcca / vazeH // 'vaza kAntau / ' 'uzanA bhArgavaH kaviH' itymrH|| // ityuNAdiSu caturthaH pAdaH // adbhutamiti // at ityavyayamAkasmikArthe / tasminnupapade bhuvaH DutacpratyayaH / gudhyate parito veSTyate prANibhiriti godhUmaH / 'godhUmo nAgaraGge syAdoSadhIvrIhibhedayoH' iti medinii| mseH|| 'masI prinnaame|' sthUro manuSya iti // 'sthUrasya rAyo bRhato yayIze' iti mantre tu yogapuraskArAt sthirasya ityarthaH / rabhasakozasthamAha / vAtiriti // vRsslutti|| yadyapi 'sAnasivarNasi' iti sUtre taNDulazabdo nipAtitaH / tathApi pratyayasvareNa maddhyodAttaH sH| ayaM tu citsvareNAntodAtta iti vivekaH / dNseH|| 'dAsaH zUdre dAnapatre bhRtyadhIvarayorapi' For Private And Personal Use Only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paJcamaH pAdaH baalmnormaa| 657 689 / daMzezca / dAzo dhIvaraH / 690 / udi cesiH / svarAdipAThAdavyayatvam / uccaiH / 691 / nau dIrghazca / nIcaiH / 692 / sau rameH kto dame pUrvapadasya ca dIrghaH / rameH supUrvAhame vAcye kta: syAt / kittvAdanunAsikalopaH / sUrata upazAnto dayAluzca / 693 / pUjo yaNNugghrasvazca / yatpratyayaH / puNyam / 694 / sraMseH zi kud kicca / sraMsate: zirAdezo yatpratyaya: kittasya kuDAgamazca / zikyam / 695 / arteH kyuruca / uraNo meSaH / 696 / hiMserIranIracau / hiMsIro vyAghraduSTayoH / 627 / udi dRNAterajalau pUrvapadAntyalopazca / udaram / 698 / Ditkhanermu sa codAttaH / ajal ca DitasyAddhAtormuT sa codAttaH / mukham / 699 / ameH san / aMsaH / / 700 / muheH kho mUrca / mUrkhaH / 701 / nahehalopazca / nakhaH / 702 / zIGo hasvazca / zikhA / 703 / mAGa Ukho mayca / mayUkhaH / 704 / kaligalibhyAM phagasyoca / kulphaH zarIrAvayavo rogazca / gulphaH pAdagranthiH / iti vizvaH / dazezca // 'kaivarte dAzadhIvarau' ityamaraH / pUJaH // 'puNyaM manojJe'bhihitaM tathA sukRtadharmayoH' iti vizvaH / arteH // 'meTrorabhroraNorNAyumeSavRSNaya eDake' ityamaraH / DitkhaneH // 'mukhaM niHsaraNe vake prArambhopAyayorapi' iti vizvaH / sandhyantare nATakAdeH zabde'pi ca napuMsakam' iti medinii| ameH san // 'skandho bhujaziroM'so strI' itymrH| 'aMsaH skandhavibhAge ca' iti dantyAnte vizvaH / muheH // 'ajJe mUDhayathAjAtamUrkhavaidheyabAlizAH' itymrH| nheH|| 'nakhaH kararahe zaNDhe gandhadravye nakhaM nakhI' iti vizvaH / 'nakhI strIklIbayoH zuktau nakhare punnapuMsakam' iti medinI / zIGaH // hrasvavidhisAmarthyAdguNo na / 'shikhaashaakhaabrhicuuddaalaanggulissvgrmaatrke| cUDAmAtre ziphAyAJca jvAlAyAM prapade'pi ca' iti medinI / mAGaH // 'mayUkhastviTkarajvAlAsu' ityamaraH / gulpha iti // tadnthI ghuTike 83 For Private And Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 658 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 705 / spRzeH zvazunau pR ca / zvaNzunau pratyayau 'pR' ityAdezaH / pArzvam 'pArtho'strI kakSayoradhaH' / pazurAyudham / 706 / zmani zrayaterchan / zmaJchabdo mukhavAcI / mukhamAzrayata iti zmazru / 707 / azvAdayazca / azru nayanajalam / 708 / janeSTanlopazca / jttaa| 709 / actasya jaGga ca / tasya janerjaGghAdezaH khAdacca / jaGghA / 710 / hanteH zarIrAvayave dve ca / jghnm| 'pazcAnitambaH strIkaTyA: klIbe tu jaghanaM puraH / 711 / klizeranlo lopazca / lakArasya lopa: / kezaH / 712 / phaleritajAdezca paH / palitam / 713 / kAdibhyaH saMjJAyAM vun / karaka:-karakA / kaTakaH / narakamnarakaH / 'narako nArako'pi ca' iti dvirUpakozaH / sarakaM gaganam / korkH| korakaM ca / gulphI' itymrH| tayoH pAdayogranthI ityarthaH / spRzeH // 'pArzvaGkakSAdhare cakropAnte pazugaNe'pi ca' iti vizvamedinyau / zmani // tadRdau zmazru puMmukhe' ityamaraH / puruSasya mukhe teSAM romNAM vRddhau zmazruzabdo vartate ityarthaH / azrAdayazca // 'azU vyaaptau|' runpratyayaH / napUrvAt zrayateDun vA / yattu aznoterchan ruTa cetyujjvaladattenoktaM, tana / dhAtulopApatteH / tadabhAvo'pi nipAtyata iti cet / tarhi DittvotprekSaNaM niSphalamiti dik / janeSTan lopazca // alo'ntyasya / 'jaTA lagnakace mUle mAMsyAM plakSe punarjaTI' iti medinI / hanteH // cAdaca abhyAsakAryam / 'abhyAsAca' iti kutvam / amaroktimAha / pazcAditi // 'jaghanaJca striyAH zroNipurobhAge kaTAvapi' iti medinI / klizeH // 'kezaH syAt puMsi varuNe kuvire kuntale'pi ca' iti medinI / 'palitaJjarasA zauklyaM kezAdau' ityamaraH / kRAdibhyaH // 'karakastu pumAn pakSivizeSe dADime'pi ca / dvayormeghopale na strI karake ca kamaNDalau' iti medinI / kaTaka iti // 'kvun zilpisaMjJayoH' iti kvunApyayaM siddhaH / guNabhAja ihaivodAhAryAH / guNaniSedhabhAjastu kvuni / udAsInAstu yatra kutraciditi bhAvaH / 'na naye / ' 'narakaH puMsi niraye devArAtipradezayoH' iti medinI / udayanAcAryAstu na narakApyeva santIti klIbaM prayuJjate / tatra mUlaM bhRgyam / 'sR gatau / ' 'sarako'strI zIdhupAtre zIdhupAnekhuzIdhunoH' iti medinI / 'kura zabde / ' 'korako'strI kuTmale syAt kakolakamRNAlayoH' iti medinI / 'vicakAra korakANi' iti mAghaH / 'korakaH pumAn' ityamarasya For Private And Personal Use Only
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paJcamaH pAdaH bAlamanoramA / 659 714 / cIkayaterAdhantaviparyayazca / kIcako vaMzabhedaH / 715 / pacimacyoriccopadhAyAH / pecakaH / mecakaH / 716 / janeraraSTha ca / jaTharam / 717 / vacimanibhyAM cicca / vaTharo mUrkhaH / 'maTharo munizauNDayoH' / bidAditvAnmATharaH / gargAditvAnmATharyaH / 718 / Urji dRNAteralacI pUrvapadAntalopazca / 'UrdaraH zUrarakSasoH' / 719 / kudarAdayazca / kRdara: kusUlaH / mRdaraM vilasat / mRdaraH sarpaH / 720 / hanteyunAdyantayorghatvatatve / ghAtano mArakaH / 721 / kramigamikSamibhyastunvRddhizca / krAntuH pakSI / gAntuH pathikaH / kssaanturmshkH| 722 / haryateH kanyanhirac / kanyanpratyayaH / hiraNyam / 723 / kutraH pAsaH / karpAsa: / bilvAditvAtkArpAsaM vastram / 724 / janestu razca / jaturhastI yonizca / 725 / UrNoterDaH / UrNA / 726 / dadhAteryannuT ca / dhAnyam / 727 / jIryateH krirazca vaH / jitriH syAtkalapakSiNo:' / bAhulakAt 'hali ca' (sU 354) iti dI? na / 728 / mavyateryalopo mazcApatud caalH| mavyaterAlapratyaya: syAttasyApatuDAgamo dhAtoryalopo makArazcAntyasya / mamApatAlo viSaye / pramAdaH / apavarakAvarakAdayo'pIhaiva bodhyAH / cIkayateH // bAhulakabalalabdho'yamarthaH / evamanupadaM vakSyamANaM pacimacyorityapi bodhyam / 'kIcako daityabhidvAtAhatasasvanavaMzayoH / pecako gajalAGgalamUlopAnte ca kauzike / mecakastu mayUrasya candrake zyAmale pumAn / tadyukte vAcyavat klIbaM sroto'janAndhakArayoH' iti medinI / janeH // 'jaTharaH kaThino'pi syAt ' ityamaraH / jaTharo na striyAM kukSau baddhakarkaTayostriSu' iti medinI / vaci // vaTharaH kukkuTe vaNTe zaThe ca' iti medinii| Urji // 'tamUrdaratnapRNatAyanena' iti mantraH / haryateH // 'harya gatikAntyoH / ' hiraNyaM retasi dravye zAtakumbhavarATayoH / akSaye mAnabhede syAdakupye ca napuMsakam' iti medinI / janeH // tu ityavibhaktikam / tupratyayaH / rephazvAntAdezaH / UrNoteH // 'UrNA meSAdilomni svAdAvarte cAntarA dhruvoH' ityamaraH / dhruvormadhye ya AvartastatretyarthaH / 'antarAntareNa' iti dvitIyA / dadhAteH // 'dhAnyaM vrIhiSu dhAnyAke' iti For Private And Personal Use Only
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uNAdiSu 729 / RjeH kIkan / RjIka indro dhUmazca / / 730 / tanoterDauH sanvacca / 'titauH puMsi klIve c'| 731 / arbhakapRthukapAkA vayasi / 'Rdhu vRddhau' / ato vun / bhakArazcAntAdezaH / pratheH kukansaMprasAraNaM ca / pibate: kan / 732 / avadyAvamAdhamAvarephAH kutsite / vadebi yat / avadyam / avateramaH / basya pakSe dhaH / avamaH / adhamaH / artervan / arvA / riphatestaudAdikAt a: rephaH / 733 / lIrIDorhasvaH pud ca tarau shlessnnkutsnyoH| tarau pratyayau kramAtsto dhAtorhasvaH pratyayasya puT / liptaM zliSTam / ripraM kutsitam / 734 / klizerIcopadhAyAH kanlopazca lo nAmca / klize: kanyAdupadhAyA ItvaM lasya lopo nAmAgamazca / kInAzo yamaH / kittvaphalaM cintyam / 735 / aznoterAzukarmaNi varada ca / cakArAdupadhAyA Itvam / IzvaraH / 736 / cateruran / cturH| 737 / prA (preDa) tateraran / prAtaH / 738 / amestud ca / antamadhyam / medinI / tanoteH // 'cAlanI titauH pumAn' ityamaraH / 'cAlanaM titaunyuktam' iti kozAntaram / 'titau paripavanaM bhavati' iti paspazAyAM bhASyam / 'syAdvAstu hiGgu titauH' iti punapuMsakavarge trikANDazeSaH / arbhaka // 'arbhakaH kathito bAle mUrkhe'pi ca kRze'pi ca / pRthukaH puMsi cipiTe zizau syAdabhidheyavat / pAkaH pariNate zizau / kezasya jarasA zauklye sthAlyAdau pacane'pi ca' iti medinI / avadya // 'nikRSTapratikRSTAvarephayApyAvamAdhamAH / vipUyakutsitAvadyakheTagANakAH samAH' iti sarvatrAmaraH / 'adhamaH syAdgadya Une'pi' iti medinii| 'arvA turaGgame puMsi kutsite vAcyaliGgakaH / repho ravarNe puMsi syAt kutsite punaranyavat' iti ca / lIrIGoH // 'liptaM viSAkte bhukte ca vAcyavat syAdvilepitaH' iti vizvaH / klizeH // 'kInAzaH karSakakSudropAMzughAtiSu vAcvavat / yame nA' iti medinI / Izvara iti // striyAM TittvAt GIp / IzvarI maddhyodAttA / vanipi GIvrayostu AyudAttA / puMyogalakSaNe GISi antodaattaa| 'sthezabhAsa' iti varajantAdapi tu Izvareti vivekaH / 'Izvaro manmathe zambhau nAthe svAmini vAcyavat / IzvarI cezvaromAyAm' iti medinI / 'IzvaraH zaGkare'dhIze tatpatnyAmIzvarIzvarA' iti vopAlitaH / vinyastamaGgalamahauSadhirIzvarAyAH' iti bhAraviH / dazapAdyAntu sUtrAntaramapi / "hanteran ghazca" ranpratyayaH sthAna ghazcAdezaH / hanyate gamyate'tithibhiH gharaH gRham / prAtariti // 'ata sAtatyagamane / ' prapUrvaH / For Private And Personal Use Only
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paJcamaH pAdaH] baalmnormaa| 739 / dahergo lopo dazca naH / gapratyayo dhAtorantyasya lopo dakArasya nakAraH / nagaH / 740 / siceH saMjJAyAM hanumau kazca / siJcate: kapratyayo hakArAdezo numca syAt / siMhaH / 741 / vyAGi ghAtezca jAtau / kapratyaya: syAt / vyAghraH / 742 / hanteracghura ca / ghoram / 743 / kSamerupadhAlopazca / cAdac / kSmA / 744 / tarateIiH / trayaH / trIn / 745 / graheraniH / grahaNiH / GIS / grahaNI vyAdhibhedaH / 746 / pratheramac / prathamaH / 747 / carezca / caramaH / 748 / maGgaralac / maGgalam / // ityuNAdiSu paJcamaH pAdaH // svarAdipAThAdavyayatvam / daheH // 'nago mahImahe zaile bhAskare pavanAzane' iti medinI / siceH // 'siMhaH kaNThIrave rAzau sattame cottrsthite| siMhI kSudrabRhatyoH syAdvAsake rAhumAtari' iti vizvaH / 'hiMsevarNavyatyayataH siMhaH' iti vyutpattyantaram / vyAGi // vyAghraH syAtpuMsi zArdUle raktairaNDakaraJjayoH / zreSThenarAdyuttarasthaH kaNTakAryAJca yoSiti' iti medinI / hanteH // ghoraM bhIme hare ghoraH' iti vizvaH / grahaH // 'grahaNI rukpravAhikA' ityamaraH / pratheH // 'prathamastu bhavedAdau pradhAne'pi ca vAcyavat' iti medinI / 'prathamacarama' iti sarvanAmatvAtpakSe jasaH shii| prathame prathamAH / carezca // carame / caramAH / 'prathicaribhyAm' iti suvacam / maGgeralac // ukhavakhetyAdidaNDake magiH paThyate / 'maGgalA sitadUrvAyAmumAyAM puMsi bhUmije / napuMsaka tu kalyANe sarvArthe rakSaNe'pi ca' iti medinI / bhAve pyani mAGgalyama / tatra sAdhuriti yat / 'maGgalyaH syAttAyamANAzvatthabilvamasarake / striyAM zamyAmadhaHpuSpImisizuklavacAsu ca / rocanAyAmatho dani klIbaM zivakare triSu' iti medinI // // ityuNAdiSu paJcamaH pAdaH // prAcA tu katipayAnAmevoNAdInAmupanyAsaH kRtaH / so'pi naikapraghaTTakatayA / kintu vicchidyeti spaSTameva / tatrApi pramAdaM lezato darzayAmaH / 'bhajo NviH' iti NviprakaraNe, 'chandasi sahaH, vahazca' ityupanyasya, 'parau bajeH SaH padAnte' iti Nvistenaiva SaH / parivrAT iti tAvat prAco pranthaH / tadyAkhyAyAM tatpautreNa paJcapAguNAdisUtre idaM paThyate ityuktam / tanna / kvibvaci For Private And Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 662 siddhAntakaumudIsahitA [uNAdayaH iti kvibdIqa prakramya, 'parau vrajeH' iti sUtrasya pAThAt / asmitraMze paJcapAdIdazapAdyorekavAkyatvAt / yadapi prAco granthe kvacitpaThyate ciNiti tadapyapANinIyatvAdupekSyam / etena praghaTTakAntare studru parivrajAM dIrghazceti keciditi prAco grantho'pi pratyuktaH / sUtrArUDhe sarvasammate cArthe kecidityukteraprAmANikatvAt / yadapi dhanarticakSikapinapijaniyajerus iti paThitaM tadapyanAkaram / tathA hi / janerusiH / artipRvapiyajitanidhanitapibhyo nit / eterNica / 'cakSeH zicca' iti sarvasammataH pAThaH / vapUMSi tamme vapuSo vapuSTaram' ityAdimantreSvAyudAttatayA anukUlazca / vedabhASye'pyevameva sthitam // iti dvitIye pramAdAH // tRtIye'pi 'stanidUSipuSigadimadihRdibhyo ritnuc' iti prAcA paThitam / tatra dUSihRdI prAcAM vRttikRtAM granthe kvApi na paThitau / dUSayitnu: hRdayitnuriti prayogo'pyAkare na dRSTaH / stanihRSipuSimudigadimadibhya iti hi paJcapAdIpAThaH / ghuSigandhimaNDijanigAmabhya iti dazapAdyAmadhikamityanyadetat / yadapi zrudakSispRhigRhidRjibhya Ayya iti paThitvA dArAyyaH jayAyya iti prAcoktaM tadapi na / dRjigrahaNasyAkaraviruddhatvAt / yadapi vizibhyAM jhac gaNDimaNDijaninandibhyazcetyuktvA gaNDayanto janayanta ityudAhRtaM prAcA, yacca gaNDayanta iti pratIkamupAdAya meghanAdamiti vyAkhyAya 'gaDi vadanaikadeze' iti vyAkhyAtRbhirvivRtaM tadetatsarva prAmAdikam / tathA hi uNAdivRttiSu gaDIti niranuSaGgaM paThitvA 'gaDa secane' iti vivRtam / ayAmanta' iti sUtravRttinyAsaharadattAdisakalagrantheSvevam / mAdhavapranthe'pyevameva / yuktaJcaitat / megha iti vyAkhyAnaM prati secanArthasyaivAnuguNatvAt / janeH pATho'pyaprAmANikaH / jidhAtuM paThitvA jayantaH pAkazAsaniriti sarvairnivRttatvAt aprasiddhatvAcca // iti tRtIye prAcaH pramAdAH // yadapi kRgRstRjAgRbhyaH kvin / gIrviH stRviriti / tadapi lipibhramaprayuktameva / 'kR vikSepe, gR nigaraNe, stRJ AcchAdane' iti prAco granthaM vivRNvatAmuktirapi mUlAzuddhyava heyA / jugRstRjAgRbhyaH kvin iti pAThaH uNAdivRttikRtAM mAdhavAdInAJca sammataH / jIviH pazuH / zIvihisraH / stIviradhvaryuH riti ca tattadvantheSUdAhRtam / stR ityasya dIrghAntatve eva hi, 'Rta iddhAtoH' itIttvaM labhyate, na tu hrasvAntatve'pi / tasmAdyathAkarameva grahItumucitamiti dik / 'glAjyAhAtvaribhyo nirityapyanAkaram / vIjyAjvaribhyo niriti paThitvA sUtradvayAnantaraM vahizrIti sUtre glAhAtvaribhyo nit' iti sUtritatvAt / tUNIrathaH sadAnava ityAdAvAdyudAttadarzanAcca / na ca 'striyAM ktin' ityadhikArasthaM vArtikamevedaM prAcodAhRtaM na tUNAdisthamiti vAcyam / evamapi tvarateH pAThasyAnucitatvAt / na hyasau vArtike'stIti dik / evaM saMstyAne styAyateDUDiti prAcodAhRtamapyanAkaram / styAyate'Dityeva sUtrasyAkare paJcapAdyAndazapAdyAJca upalambhAt / saMstyAne tyAyatehUDa strI sUte sapprasave pumAn' iti tu bhASye zlokapAThaH / sa eva mAdhavenopanyastaH / na tu sUtrapAThasya tathAtvaM dRzyate / etadvanthavyAkhyAtRRNAmapi pramAdA UhyAH / yathA pANinyAdimunIniti vyAcakSAjairuktam / maneruccopadhAyA iti / na hyevaMvidhaM sUtraM paJcapAdyAM dazapAdyAmapyasti / ata ityanuvartamAne manerucAte sUtritatvAt iti dik // iti caturthe prAcaH pramAdAH // For Private And Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIrastu // // atha uttarakRdantaprakaraNam // 3169 / uNAdayo bahulam / (3-3-1) ete vartamAne saMjJAyAM ca bahulaM syuH / kecidavihitA apyUhyAH / 'saMjJAsu dhAturUpANi pratyayAzca tata: pare / kAryAdvidyAdanUbandhametacchAstramuNAdiSu' (bhASyam) / 3170 / bhUte'pi dRzyante / (3-3-2) 3171 / bhaviSyati gmyaadyH| (3-3-3) 3172 / dAzagonau saMpradAne / (3-4-73) atha uttarakRdantaprakriyAH nirUpyante-uNAdayo bahulam // tRtIye'dhyAye tRtIyapAdasyedamAdimaM sUtram / vartamAne saMjJAyAJceti // 'vartamAne laT' ityataH 'puvassaMjJAyAm' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / ata eva nani hana eha ca napUrvAddhanterasipratyaye prakRteH ehAdeze vyutpanna anehaszabdo vartamAnakAla evetyuktaM bhASye / saMjJAzabdazcAtra rUDhazabdaparaH / vaidikAnAmapi zabdAnAmupalakSaNam / ata eva 'naigamarUDhibhavaM hi susAdhu' iti vArtikam / vaidikA rUDhazabdAzcauNAdikA iti bhASyaJca saGgacchate / rUDhAzcaite uNAdipratyayAntAH avayavArthazUnyA asantamapyavayavArthamAzritya prAyaH kartari vyutpAdyAH / uNAdayo vetyanuktvA bahulagrahaNasya prayojanamAha / kecidavihitA apyUhyA iti // tadevAha / saMzAsvityAdi / bhASyastho'yaM zlokaH / Dityo Dibittha ityAdau dhAturUpANi pratyayAzca yathAsambhavamUhyAH / guNaniSedhAdikAryavazAt anUbandhaM vidyAt / anabandhamityatra 'upasargasya ghaJyamanuSye' iti dIrghaH / etat uNAdiSu zAstraM zAsitavyam / 'kRvApAji' ityAdisUtrANi tu zAkaTAyanapraNItAni asyaiva bahulagrahaNasya prapaJca ityarthaH / bhUte'pi dRzyante // uNAdaya iti shessH| vartamAnAdhikArAdidaM bhUtagrahaNam / dRziH prayogAnusArArthaH / idaM sUtraM bahulagrahaNavatprapazcArtham / bhaviSyati gamyAdayaH // bhaviSyati kAle gamyAdayazzabdAH NinipratyayAntAH nipAtyante ityarthaH / grAmaGgamIti nipAtanAnnAtra Nitvam gamiSyanityarthaH / prasthAyI prasthAsyamAna ityarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 664 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta etau saMpradAne kArake nipAtyete / dAzanti tasmai dAzaH / gAM hanti tasmai gono'tithiH / 3173 / bhImAdayo'pAdAne / (3-4-74) bhImaH / bhISmaH / praskandanaH / prarakSaH / mUrkhaH / khalatiH / 3174 / tAbhyAmanyatroNAdayaH / (3-4-75) saMpradAnApAdAnaparAmarzArtha tAbhyAmiti / tato'sau bhavati tantuH / vRttaM taditi vartma / caritaM taditi carma / 3175 / tumunNvulau kriyAyAM kriyArthAyAm / (3-3-10) kriyArthAyAM kriyAyAmupapade bhaviSyatyarthe dhAtoretau sta: / mAntatvAdavyayatvam / kRSNaM draSTuM yAti / kRSNaM darzako yAti / atra vA'sarUpeNa tRjAdayo na / punnnvulukteH| 3176 / samAnakartRkeSu tumun / (3-3-158) akriyArthopapadArthametat / icchArtheSvekakartRkeSUpapadeSu dhAtostumunyAt / icchati bhoktum / vaSTi vAJchati vA / tumunNvulau // kriyArthAyAmiti // kriyoddezyabhUtakriyAvRttidhAtau upapade ityarthaH / bhaviSyatItyanuvartate / tumuni nakAra it makArAdukAra uccAraNArthaH / Nvuli NalAvito, vorakAdezaH / mAntatvAditi // tumuno mAntakRttvAt 'kRnmejantaH' ityavyayatvamityarthaH / tatazca 'avyayakRto bhAve' iti vacanAdbhAve tumun / Nvul tu kartaryeva / kRSNaM draSTumiti // 'na lokAvyaya' iti na sssstthii| kRSNakarmakaM bhaviSyaddarzanArtha yAnamityarthaH / atra yAtItyupapadam / atra tumunpratyayaprakRtyarthasya darzanasya yAnArthatvaM tumunA dyotyaM vAcyaM vA / kRSNaM darzako yAtIti // kRSNaM drakSyan tadartha yAtItyarthaH / 'akenorbhaviSyadAdhamarNyayoH' iti na SaSThI / nanu tumuno bhAvArthakatve tadviSaye kartari vihitAnAM tRjAdInAmapravRttAvapi prabulviSaye kartari tRjAdayaH kuto na syuH / na ca vizeSavihitenAnena NvulA tRjAdayo bAdhyante iti vAcyam / vAsarUpavidhinA tadbAdhasya pAkSikatvAdityata Aha / atreti // kriyArthakriyopapade viSaye vAsarUpavidhinA pakSe prAptAH ye tRjAdayaste na bhavantItyarthaH / AdinA 'nandigrahipacAdibhyo lyuNinyacaH' ityAdisaGgrahaH / kuto'tra tRjAdayo netyata Aha / punaNvulukteriti // 'vul tRcau' iti kAlasAmAnye kartari vihito Nvul kriyArthakriyopapade viSaye bhavatIti punariha NvulvidhAnAt taditaratRjAdayo na bhavantIti vijJAyate iti bhAvaH / samAnakartRkeSu // 'tumunNvulau kriyAyAm' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / akriyArtheti // For Private And Personal Use Only
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 665 3177 / zakadhRSajJAglAghaTarabhalabhakramasahAstyirtheSu tumun / (3-4-65) eSUpapadeSu dhAtostumunyAt / zaknoti bhoktum / evaM dhRSNotItyAdau / arthagrahaNamastinaiva saMbadhyate / anantaratvAt / asti bhavati vidyate vA bhoktum / 3178 / paryAptivacaneSvalamartheSu / (3-4-66) / paryAptiH pUrNatA / tadvAciSu sAmarthyavacaneSUpapadeSu tumunyAt / paryApto bhoktuM pravINaH kuzala: paTurityAdi / 'paryAptivacaneSu' kim / alaM bhuktvA / 'alamartheSu' kim / paryAptaM bhuGkte / prabhUtateha gamyate na tu bhoktuH sAmarthyam / 3179 / kAlasamayavelAsu tumun / (3-3-167) paryAyopAdAnamarthopalakSaNArtham / kAlArtheSUpapadeSu tumunsyAt / kAla: samayo velA anehA vA bhoktum / praiSAdigrahaNamihAnuvartate teneha na / 'bhUtAni kAla: pacatIti vaartaa'| icchArtheSviti // 'icchArtheSu liGloTau' ityatastadanuvRtteriti bhaavH| icchati bhoktumiti // atra icchatyupapadArthasya icchAyA bhojanoddezyatvAbhAve'pi tumun / icchArtheSvityartha. grahaNasya prayojanamAha / vaSTi vAJchati veti // yadyapi vazeH chAndaseSu parigaNanaM dhAtupAThe / tathApi 'vaSTi bhAguriH' iti vArtikaprayogAt loke'pi prayoga iti bhAvaH / zakadhRSa // 'zakabhUSajJA' iti sUtramapyakriyopapadArtham / zaknoti bhoktumiti // atra zakta janoddezyatvAbhAve'pi tumun / evamiti // dhRSNoti jAnAti glAyati paTane Arabhate labhate kramate utsahate arhati vA bhoktumityudAhAryam / astinaiveti // na tu zakAdinetyarthaH / kuta ityata Aha / anantaratvAditi // sannihitatvAdityarthaH / paryAptivacane // paryApti ityasya vivaraNam / pUrNateti // alamadhvityasya vivaraNam / sAmarthyavacaneSviti // paryApto bhoktumiti // anyUnasAmarthyavAnityarthaH / vacanagrahaNasya phalamAha / pravINa ityAdi // alaM bhuktveti // atra alamiti pratiSedhArthakam / natu paryAptyarthakamiti bhAvaH / paryAptaM bhuGkte iti // bahulamannaM bhuGkte ityarthaH / prabhUtateti // annasyeti zeSaH / kAlasamayavelAsu // akriyopapade'pi pravRttyarthamidam / nanu kAlaparyAyANAM katipayAnAM grahaNAttaditarasmin aneha Adizabde upapade na syAdityata Aha / paryAyopAdAnamarthopalakSaNArthamiti // anuvartate iti // praiSAtisargasUtrAditi bhAvaH / bhUtAnIti // pRthivyAdipaJcabhUtAni kAlaH pacati upacayApacayAdivikAraM prApayati iti vArtA lokavRttAnta 84 For Private And Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta ___ 3180 / bhAvavacanAzca / (3-3-11) bhAva ityadhikRtya vakSyamANA ghanAdayaH kriyArthAyAM kriyAyAM bhaviSyati syuH / yAgAya yAti / 'tumarthAt ' (sU 582) iti caturthI / 3181 / aNkarmaNi ca / (3-3-12) karmaNyupapade kriyArthAyAM kriyAyAM cANsyAt / Nvulo'pavAdaH / kANDalAvo vrajati / paratvAdayaM kAdInbAdhate / kambaladAyo vrajati / ityarthaH / bhAvavacanAzca // kriyArthAyAM kriyAyAmiti bhaviSyatIti cAnuvartate / bhAve cetyeva siddhe vacanagrahaNasya prayojanamAha / bhAva ityadhikRtyeti // bhAve ityadhikRtya ghanAdayo vidhAsyante ye sAmAnyataH te kriyArthAyAM kriyAyAM upapade bhaviSyati kAle vizeSa. vihitenApi tumunA samuccitA bhavantItyarthaH / na ca vA'sarUpavidhinA siddhametaditi zaGkayam / 'ktalyuTa tumun khalartheSu vA'sarUpavidhirnAsti' ityukteriti bhAvaH / nanu yAgAya yAtItyatra yAgasya sampradAnatvAbhAvAt kathaM caturthI / nApi tAdarthyacaturthI tAdarthyasya pratyayenaiva lAbhAdityata Aha / tumarthAditi // aN karmaNi ca // cakAreNa kriyArthAyAM kiyAyAmiti samuccIyate / tadAha / kriyArthAyAM kriyAyAJceti // tathA ca kriyArthAyAM kriyAyAM karmaNi cetyupapadadvaye satyevAsya pravRttiH nAnyatarasminniti bhASye spaSTam / karthako'yamaN / kartari kRdityadhikArAt / atra 'NvulatRcau' iti bAdhitvA 'karmaNyaN' iti sAmAnyavidhinA aN prAptaH tantAvatkriyArthAyAM kriyAyAmupapade vizeSavihitastumunNvulAviti Nvul bAdhitumudyuGkte, punarbulvidhisAmarthena vA'sarUpavidheratrApravRtterukkatvAt / tamimaM NvulambAdhitumayamaNvidhiH / tadAha / Nvulo'pavAda iti // 'tumunNvulau' iti vihitasya Nvulo'pavAda ityarthaH / evaJca NvulA bAdhitasya 'karmaNyaN' ityasya ayamaNvidhiH pratiprasavArtha iti sthitam / nanu vulA bAdhitasyANaH pratiprasave'pi 'Ato'nupasarge' iti kapratyayaH kambaladAyo vrajatItyatra durnivAraH / kapratyayasya karmaNyaNapavAdatvAt sarUpatvena ca vA'sarUpavidhyapravRtteH / na cAyaM vaizeSiko'vidhiH kapratyayasyApyapavAda iti zaGkayam / na hyayamapUrvo'NvidhiH / kintu lAghavAt 'karmaNyam' ityaNevAtra pratiprasUyate / saca 'karmaNyaN' ityaN sAmAnyavihitaH 'Ato'nupasarge kaH' iti vaizeSikasya nApavAdaH / pratyuta kapratyaya eva tdpvaadH| ataH kambaladAyo vrajatItyatra karmaNyaNapavAdaM tumunNvulAviti NvulambAdhitvA kapratyayaH syAdityata Aha / paratvAdayaM kAdIn bAdhate iti // AdinA sAmago gurukulaM vrajatItyAdI gApoSTagityAdisaGgrahaH / aNkarmaNi ceti hyAvartate / pratiprasavavidhirapUrvavidhizca / tatra pratiprasavavidhinA NvulA aNo bAdhanivRttiH / apUrvavidhivihitasya tvaNaH tRtIyapAdIyasya dvitIyapAdasthakapratyayApekSayA paratvAt kAdipratyayA aNA anena bAdhyante ityrthH| etacca bhASye spaSTam / ita Urdhvam 'laT zeSe ca' ityAdisUtreSu kriyArthAyAM kriyAyAmiti nivRttam / bhaviSyatItyevAnuvartate iti For Private And Personal Use Only
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 3182 / padarujavizaspRzo ghaJ / (3-3-16) bhaviSyatIti nivRttam / padyate'sau pAdaH / rujatIti rogaH / vizatIti vezaH / spRzatIti sparzaH / / 3183 / sR sthire / (3-3-17) 'sR' iti luptavibhaktikam / sthire kartari sarte: syAt / sarati kAlAntaramiti sAraH / 'vyAdhimatsyabaleSu ceti vAcyam' / (vA 2174) atIsAro vyAdhiH / 'upasargasya' iti dIrghaH / antarbhAvitaNyartho'tra sarati: / rudhirAdikamatizayena saarytiityrthH| visAro matsyaH / 'sAro bale dRDhAMze ca / ' 3184 / bhAve / (3-3-18) siddhAvasthApanne dhAtvarthe vAcye dhAtorghasyAt / pAka: / pAkau / 3185 / sphuratisphulatyorghaji / (6-1-47) anayoreca AtvaM syAdvatri / sphAraH / sphAlaH / 'upasargasya ghabhi-' (sU 1044) iti dIrghaH / parIhAraH / 'ikaH kAze' (sU 1045) / kAze uttarapade igantasyaiva prAderdIrghaH syAt / nIkAzaH anUkAzaH / 'ikaH' kim / bodhyam / padaruja // kartarItyeva / padyate'sAviti // karaNasyApyatra vivakSAtaH kartRtvam / 'erac' ityataH prAk ghaadhikriyate / sR sthire // luptavibhaktikamiti // luptpnycmiikmityrthH| sthire kartarIti // sthire iti kartRvizeSaNam / na tUpapadamiti bhAvaH / satairiti // bhvAderjuhotyAdezca grahaNam , na tu juhotyAdareva, vyAkhyAnAt / tadAha / sarati kAlAntaramiti sAra iti // ardha dipAThAt pustvaM klIbatvaJca / ata eva ca sthira iti nopapadam / vyAdhIti // vArtikamasthirArtham / sAro bala iti // bhASye tu bale khadirasAra ityu dAhRtam / bhAve // bhAvo bhAvanA kriyA sA ca dhAtutvena sakaladhAtuvAcyetyAdi mUlavyAkhyAvasare sarvadhAtuvAcyaM kriyAsAmAnya tadvizeSaH pAkAdizca dhaatuvishessvaacyH| tatra kriyAsAmAnya bhAvazabdArthaH / tiDAcyaM liGgasaGkhayAnvayAyogyaM sAdhyAvasthApanam / kRtAcyantu liGgasaGkhyAnvayayogyaM siddhAvasthApannam , kRdabhihito bhAvo dravyavatprakAzata iti bhASyAditi prapaJcitam / tadAha / siddhAvasthApana ityAdinA // ghaniti // 'padaruja' ityatastadanuvRtteriti bhaavH| ikaH kAze // uttarapade iti // 'aluguttarapade' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / 'ThUlope pUrvasya' ityato dIrgha ityanuvartate / 'upasargasya ghaJyamanuSye' ityato ghanIti / tenaiva siddhe niyamArthamidam / tadAha / igantasyaiveti // dIrghaH syAditi // dhanIti zeSaH / For Private And Personal Use Only
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 668 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta prakAza: / 'nodAttopadeza-' (sU 2763) iti na vRddhiH / zamaH / AcamAdestu / AcAmaH / kAmaH / vAmaH / vizrAma iti tvapANinIyam / 3186 / akartari ca kArake saMjJAyAm / (3-3-19) kartRbhinne kArake ghasyAt / 3187 / ghani ca bhAvakaraNayoH (6-4-27) raJjanalopa: syAt / rAgaH / 'anayoH' kim / rajyatyasminraGgaH / prAsyata iti prAsaH / 'saMjJAyAm' iti prAyikama / ko bhavatA lAbho lbdhH| ita uttaraM 'bhAve' 'akartari kArake' iti 'kRtyalyuTo bahulam' (sU 2841) iti yAvadyamapyanuvartate / 3188 / syado jave / (6-4-28) syanderghatri nalopo vRddhayabhAvazca nipAtyate / syado vegaH / anyatra syandaH / 3.89 / avodaidhaudmaprazrathahimazrathAH / (6-4-29) AcAma iti // anAcameriti paryudAsAna vRddhiniSedha iti bhaavH| apANinIyamiti // 'nodAttopadezasya' iti vRddhiniSedhAditi bhAvaH / akartari // kAraka iti prtyyaarthnirdeshH| na tUpapadam / vyAkhyAnAt / saMjJAzabdena rUDhivivakSitaH / tena rAga iti vakSyamANamudAharaNaM snggcchte| ghani // 'aniditAm' iti nalopaprakaraNe 'rajezca' inyuttaramidaM sUtram / tadAha / raJjanalopaH syAditi // sUtre zeSapUraNamidam / rAga iti // 'cajoH ku ghiNNyatoH' iti jasya gaH, nalope kRte upadhAvRddhiH raJjanakriyetyarthaH, raJjanadravyaM vA / prAsyata iti // prapUrvAt 'asu kSepaNe ityasmAt 'akartari ca' iti karaNe ghaJi prAsa iti rUpamityarthaH / prAsyante kSipyante zatravo'naneti prAsaH AyudhavizeSaH / prAyikamiti // spaSTamidaM bhASye / tatazca asaMjJAyAmapi kvacidayaM ghaJ bhavatIti bhAvaH / tadAha / ko bhavateti // lAbha iti // bhAve ghny| kaH lAbhaH hiraNyAdiprAptirUpaH labdhaH sampanna ityarthaH / bhavatetyasya labdha ityatrAnvayAt 'naloka' iti SaSThI niSedhaH / anuvartata iti // atra vyAkhyAnameva zaraNam / 'syandU prasravaNe' ityasmAt 'akartari ca' iti ghani vidabhAvAt 'aniditAm' iti nalopo na prAptaH / tatra syandezcetyuktau yadyapi nalopassiddhyati / tathApi kRte nalope upadhAvRddhiH syAt / tatra nalopamupadhAvRddhyabhAvaJca prApayitumAha / syado jave // syado vega iti // dege rUDho'yam / anyatreti // prasravaNe ityarthaH / avodadhaudma // avoda, edha, odma, prazraya, himazratha, eSAM dvandvaH / avoda iti // ghani nalopo nipAtyate / kRte nalope For Private And Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 669 avodaH avakledanam / edha indhanam / odma undanam / zranthenelopo vRddhathabhAvazca / prazrathaH / himazrathaH / 3190 / parimANAkhyAyAM sarvebhyaH / (3-3-20) ghaJ / ajaporbAdhanArthamidam / ekastaNDulanicAyaH / taNDulAnAM nicAyaH rAziH pricchidyte| dvau zUrpaniSpAvau / zUrpaNa niSpAvau / dvau kArau / atra vikSipyamANo dhAnyAdiH paricchidyate / 'dArajArau kartari Nilukca' (vA 2182) / dArayantIti dArA: / jarayatIti jAraH upapatiH / AdguNaH / laghUpadhaguNastu na bhavati / 'na dhAtulope' iti niSedhAt / edha iti // 'ji indhI dIptau' ityasmAt dhaJi naloSaH / 'na dhAtulopa' iti niSedhaM bAdhitvA guNazca nipAtyate / odma iti // underoNAdike manpratyaye nalopo guNazca nipAtyate / zrantheriti // prapUrvasya himapUrvasya ca ghanIti shessH| parimANAkhyAyAM // ghaniti // zeSapUraNam / sarvebhya dhAtubhya akartari kArake vAcye ghaJ syAt pratyayArthasya paricchede gamye ityarthaH / nanu 'akartari kArake' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / ajaporiti // 'erac' 'Rdorap' iti vkssymaannyodhinaarthmityrthH| 'akartari ca' iti ghaJ tu tAbhyAM vizeSavihitAbhyAM bAdhyata, sarUpatvena vA'sarUpavidherapravRtteriti bhaavH| ekastaNDulanicAya iti // niSkRSya cIyate saGghIkriyate iti nicaayH| karmakArake vAcye 'erac' ityasyApavAdo ghny| taNDulanicAyazabde vigrahaM drshyti| taNDulAnAmiti // nicAyazabdasya vivaraNam / rAziriti // paricchidyate iti // taNDulAvayavakasaGghAtAtmakaH rAzirakatvena paricchidyate ityarthaH / dvau zUrpaniSpAvAviti // niSpUyate tuSApanayanena zodhyate iti niSpAvaH taNDulAdirAziH / karmaNi ghaJ abapavAdaH / zUrpaNa niSpAvaH zUrpaniSpAvaH / 'kartRkaraNe kRtA bahulam' iti samAsaH / dvitvantu zUrpadvArA niSpAve'nveti / atazzUrpadvitvamArthikam / na tu zAbdamityekavacanaM nirbAdham / tadAha / zUrpaNetyAdi // dvau kArAviti // kIryate vikSipyate iti kaarH| dhAnyAdirAziH karmaNi ghaJ abapavAdaH / tadAha / atra vikSipyamANa iti // na ca dhAtorityadhikArAdeva dhAtu. mAtrAtsiddhe sarvagrahaNaM vyarthamiti zaGkayam / prakRtyAzraya evApavAdo bAdhyate / natvarthAzraya ityetadarthatvAt / taneha na / ekA tilocchritiH / ucchrIyate UrvIkriyate ityucchritiH / UrdhvaM kRto rAziH karmaNi striyAM ktin / sa ca arthAzrayatvAt prakRtyAzrayatvAbhAvAt nAnena ghanA bAdhyate / kintu eraca 'Rdorap' iti prakRtyAzrayAveva ajapau bAdhyete iti bhASye spaSTam / dArajArAviti // vArtikam / 'dR vidAraNe', 'z2a vayohAnau' AbhyAM NyantAbhyAGkartari ghaJ / NilopaM bAdhitvA Niluk cetyarthaH / dArayanti cittaM vidrAvayantIti dArAH bhAryA / "dArAH puMsi ca bhUmnyeva" ityamaraH / ghatri Niluk / NyAzrayavRddhau nivRttAyAM ghaAzrayA vRddhiH / tadAha / dArayantIti dArA iti // jarayati nAzayati kulamiti jAraH judhAtorNyantAt ghaJ Niluk / Nilope sati tu tasya paranimittakatvena 'acaH parasmin' iti sthAnivattvAt ghanAzrayA vRddhiH na syAt / na ca Ninimittaiva For Private And Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 670 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3191 / iGazva / (3-3-21) ghaJ / aco'pavAdaH / upetyAsmAdadhIyate upAdhyAyaH / 'apAdAne striyAmupasaMkhyAnaM tadantAcca vA GIS' (vA 2184) / upaadhyaayaa-upaadhyaayii| 'za vAyuvarNanivRteSu' (vA 2185) / 'za' ityavibhaktiko nirdezaH / zAro vAyuH / karaNe ghaJ / zAro varNa: / citrIkaraNamiha dhAtvarthaH / niviyate Aviyate'neneti nivRtamAvaraNam / bAhulakAtkaraNe kta: / 'gaurivAkRtanIzAraH prAyeNa zizire kRzaH' / akRtaprAvaraNa ityarthaH / pradakSiNaprasavyagAminAM zArANAm' iti vArtikakAraprayogAdakSeSvapi zAra iti bhavati / 3192 / upasarge ruvaH / (3-3-22) ghaJ / saMrAvaH / 'upasarge' kim / ravaH / 3193 / abhinisaH stanaH zabdasaMjJAyAm / (8-3-86) asmAtstanaH sasya mUrdhanyaH abhiniSTAno varNaH / zabdasaMjJAyAM kim / abhiniHstanati mRdnggH| vRddhirastviti vAcyam / 'janIjRSnasurajo'mantAzca' iti mittve 'mitA hrasvaH' iti NinimittakahrasvApatteH / Niluki tu tasya paranimittakatvAbhAvena sthAnivattvAbhAvAnna hrasvaprasaGgaH / tadAha / jarayatIti jAra iti // upapatiriti // "jArastUpapatissamau" ityamaraH / iGazca // ghaniti zeSapUraNam / 'iG adhyayane' nitymdhipuurvH| asmAdakartari kArake ghaaityarthaH / akartari ceti siddherAha / aco'pavAda iti // 'erac' ivasthApavAda ityrthH| uptyeti|| samIpamprApya yasmAdadhIte sa upAdhyAyaH ityarthaH / apAdAne ghaniti bhAvaH / 'AkhyAtopayoge' ityapAdAnatvam / apAdAne iti // apAdAnakArake vAcye strItve gamye iGo ghana upasaGkhyAnamityarthaH / tadantAcca vA GISiti // vArtikam / 'apAdAne striyAm' iti vihitadhatrantAt ityarthaH / atra paThitameva vArtikaM strIpratyayAdhikAre yA tu khayameva adhyApikA, tatra vA DISityupanyastaM mUle / nanu 'akartari ca' ityeva siddhe kimarthaco vidhAnamiti cenna / 'ghaanukramaNamajaporviSaye' iti 'erac' 'Rdorap' ityajaporeva viSaye 'akartari ca' iti ghaJci. dhiriti bhASyavacanAt strItve gamye 'striyAM ktin' iti ktinviSaye ghaJi aprApte 'apAdAne striyAm' iti ghaJvacanAt / upAdhyAyeti // upetya asyAssakAzAdadhIyate ityarthaH / zRvAyviti // vArtikam / avibhaktikamiti // luptapaJcamIkamityarthaH / vAyau varNe nivRtte ca kartari zRdhAtorghajityarthaH / apo'pavAdaH / zAro vAyuriti // zIryante parNaphalAdIni yairiti viprahaH / tadAha / karaNe dhajiti // citrIkaraNamiti // zIryante citrIkriyante paTAdayaH aneneti bhaavH| gauriveti // bhASyasthaM zlokArdham / nAMzAra ityatra 'upasargasya ghani' iti dIrghaH / akSe zArazabdaM sAdhayati / pradakSiNeti // vArtikakAraprayogAditi // paJcamasya dvitIye 'anupadasarvAnnAyAnayam' iti sUtrabhASye sthitmidm| upasarge For Private And Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam]] bAlamanoramA / 671 3194 / sami yudruduvH| 3-3-23) saMyUyate minIkriyate guDAdibhiriti saMyAvaH piSTavikAro'pUpavizeSaH / saMdrAvaH / sNdaavH| 3195 / shrinniibhuvo'nupsrge| (3-3-24) zrAyaH / nAyaH / bhAvaH / 'anupasarge' kim / prazrayaH / praNayaH / prabhavaH / katham 'prabhAvo rAjJaH' iti / prakRSTo bhAva iti prAdisamAsaH / katham / 'rAjJo nayaH' iti / bAhulakAt / / 3196 / vau kssushruvH| (3-3-25) vikSAvaH / vizrAvaH / vau' kim / kSavaH / zravaH / 3197 / avodorniyaH / (3-3-26) avanAyo'dhonayanam / unnAyaH Urdhvanayanam / katham 'unnaya: utprekSA' iti / bAhulakAt / 3198 / pre drustusruvaH / (3-3-27) pradrAvaH / prastAvaH / prasrAva: / 'pre' iti kim / dravaH / stavaH / sravaH / 3199 / nirabhyoH pUlvoH (3-3-28) niSpUyate zUrpAdibhiriti niSpAvo dhAnyavizeSa: / abhilAvaH / 'nirabhyoH' kim / pava: / lavaH / 3200 / unnyoHH / (3-3-29) udgAraH / nigAraH / 'unnyoH kim / garaH / 3201 / kR dhAnye / (3-3-30) ruvaH // ghaaiti zeSaH / upasarge upapade rudhAtorpamityarthaH / abapavAdaH / sami yudaduvaH // samityupasarge upapade yu dru du ebhyaH ghanityarthaH, abpvaadH| zriNI // upasarge asati zri, nI, bhU, ebhyo ghanityarthaH, ajaporapavAdaH / bAhulakAditi // 'kRtyalyuTo bahulam' iti bahulagrahaNAdityarthaH / vau kSuzruvaH // vi ityupasarge upapade kSu, zru, dhAtorghamityarthaH / abpvaadH| avodorniyaH // aba, ut , anayorupapadayoH nIdhAtorghanityarthaH / ajpvaadH| unnaya ityasya vivaraNam / utprekSeti // pre dustusruvaH // pra ityupapade du, stu, khu, ebhyaH ghanityarthaH / abpvaadH| nirabhyoH // nir, abhi, anayorupapadayorghaaityarthaH / abpvaadH| unnyormaH // ut, ni, ityupapadayorghajityarthaH, abapavAdaH / kR dhAnye // kR iti For Private And Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 672 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 'kR ityasmAddhAnyaviSayakAdunnyorghasyAt / utkAro nikAro dhAnyasya vikSepa ityarthaH / 'dhAnye' kim / bhikSotkaraH / puSpanikaraH / 3202 / yajJe sami stuvaH / (3-3-31) sametya stuvanti yasmindeze chandogA: sa dezaH saMstAvaH / 'yajJe' kim / saMstavaH pricyH| 3203 / pre stro'yajJe / (3-3-32) 'ayajJe' iti chedaH / yajJe iti prakRtatvAt / prastAraH / 'ayajJe' kim / barhiSaH prastaro muSTivizeSaH / 3204 / prathane vAvazabde / (3-3-33) vipUrvAtstRNAterghasyAdazabdaviSaye prathane / paTasya vistAraH / 'prathane' kim / tRNavistaraH / 'azabde' kim / granthavistaraH / 3205 / chandonAmni ca / (3-3-34) va' ityanuvartate / viSTArapatizchandaH / vistIryante'sminnakSarANItyadhikaraNe ghaJ / tata: karmadhArayaH / 3206 / chandonAmni ca / (8-3-94) vipUrvasya stRNAterghajantasya sasya SatvaM syAcchandonAmni / iti Satvam 3207 / udi grahaH / (3-3-35) udgaahH| luptapaJcamIkam / tadAha / kR itysmaaditi|| yajJa sami stuvH|| samityupapade studhAto. rghaJ syAt yajJaviSaye prayoga ityarthaH / adhikaraNe lyuTo'pavAdaH / saMstava ityasya vivaraNam / paricaya iti // pre stro'yajJe // prakRtatvAditi // yajJe iti tu cchedo na bhavati / pUrvasUtrAdyajJagrahaNAnuvRttyaiva siddherityarthaH / pra ityupapade stRdhAtorghaaityarthaH / prastAra iti // iSTakAsannivezavizeSa iti yaajnyikaaH| prathane vAvazabde // vo azabde iti cchedaH / tadAha / vipUrvAditi // chando nAni ca // vipUrvAt stRdhAtorghaJ syAt / akSareyattAtmakachandasaH saMjJAyAmityarthaH / zabdaviSayatvAt pUrveNAprApte vacanam / karmadhAraya iti // viSTarazcAsau patizceti vigraha iti bhAvaH / nanu 'sAtpadAdyoH' iti niSedhAdAdezasakArAbhAvAcca kathamiha Satvamityata Aha / chandonAmnIti // 'vRkSAsanayorviSTaraH' ityuttaraM sUtram / vedaprasiddhasaMjJAyAM viSTarazabdaH nipAtyate ityarthaH / udi grahaH // udityupapade grahadhAtoH For Private And Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 3208 / sami muSTau / (3-3-36) mallasya saMgrAhaH / 'muSTau' kim / dravyasya saMgrahaH / 3209 / parinyornINo tAbhreSayoH / (3-3-37) paripUrvAnnayaternipUrvAdiNazca ghasyAtkrameNa dyUte abhreSe ca viSaye / pariNAyena zArAnhanti / samantAnnayanenetyarthaH / eSo'tra nyAyaH / ucitamityarthaH / 'ghutAbhreSayoH' kim / pariNayo vivAhaH / nyayo nAzaH / 3210 / parAvanupAtyaya iNaH / (3-3-38) kramaprAptasyAnatipAto'nupAtyayaH / tava paryAyaH / 'anupAtyaye' kim / kAlasya paryaya: atipAta ityarthaH / 3211 / vyupayoH zeteH paryAye / (3-3-39) tava vizAyaH / tava rAjopazAyaH / 'paryAye' kim / vizayaH saMzayaH / upazayaH samIpazayanam / 3212 / hastAdAne cerasteye / (3-3-40) hastAdAna ityanena pratyAsattirAdeyasya lakSyate / puSpapracAyaH / 'hastAdAne' kim / vRkSAgrasthAnAM phalAnAM yaSTayA pracayaM karoti / 'asteye' kim / puSpapracayaJcauryeNa / 3213 / nivAsacitizarIropasamAdhAneSvAdezva kH| (3-3-41) ghamityarthaH / 'prahavRnizcigamazca' ityapratyayasya vakSyamANasyApavAdaH / sami muSTau // samityupapade grahadhAtoghaMJ syAt muSTiviSaye dhAtvarthe gamye ityarthaH / mallasya saGgrAha iti // dRDhagrahaNaM muSTerityarthaH / parinyoH // yUte abhreSe ceti // dyUtaviSaya nayane abhraSaviSaye gamane ca vidyamAnAdityarthaH / aco'pavAdaH / zArAn akSAn / eSo'tra nyAya iti // abhreSeNa vartanamityarthaH / ucitasthArthasya anapacAraH abhraSaH / tadAha / ucitamiti // parAvanupAtyaya iNaH // parau upapade iNdhAtArghaJ anupAtyaye gamye ityarthaH / tava paryAya iti // anatikramaNamityarthaH / kAlasya paryaya iti // atikrama ityarthaH / tadAha / atipAta iti // vyupayoH zeteH // vi, upa, ityupapadayoH zIdhAtoH dhaJ syAt paryAye gamye ityarthaH, ajapavAdaH / paryAyaH prAptAvasaratA / hastAdAne // hastAdAne gamye ciJdhAtorghaJ na tu steye ityarthaH / nanu vRkSazikharamAtramAruhya puSpApacayaM karotItyatrAtivyAptimAzaGkaya Aha / pratyAsattiriti // Adeyasya puSpAdidravyasya bhUmisthitapuruSIyahastagrahaNayogyAvasthitirityarthaH / puSpapracayaJcauryeNeti // karotIti zeSaH / nivAsa // For Private And Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 674 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta eSu cinoterghaJ syAt / Adezca kakAraH / upasamAdhAnaM rAzIkaraNaM tacca dhAtvarthaH / anye pratyayArthasya kArakasyopAdhibhUtAH / nivAse / kAzInikAyaH / citau / AkAyamagniM cinvIta / zarIre / cIyate'sminnasthyAdikamiti kAyaH / samUhe, gomayanikAyaH / eSu' kim / cayaH / 'caH kaH' iti vaktavye AderityukteryaGlukyAdereva yathA syAditi / gomayAnAM nikecAyaH / puna:punA rAzIkaraNamityarthaH / 3214 / saMghe cAnauttarAdharye (3-3-42) cerghaJ Adezca kaH / bhikSunikAyaH / prANinAM samUhaH saMgha: / 'anauttarAdharye' kim / sUkaranicayaH / stanyapAnAdau uttarAdharabhAvena zerate / so kim / jJAnakarmasamuccayaH / / 3215 / karmavyatihAre NastriyAm / (3-3-43) strIliGge bhAve Nac / 3216 / NacaH striyAmaJ / (5-4-14) 3217 / na karmavyatihAre / (7-3-6) atra aijna syAt / vyAvakrozI / vyAvahAsI / 'akartari ca kArake' iti bhAva iti cAnuvartate eva / anye iti // nivAsacitizarIrAtmakA arthA ityarthaH / upAdhibhUtA iti // vizeSaNabhUtA ityarthaH, ajapavAdaH / kAzInikAya iti // nicIyate mokSo'vatyadhikaraNe ghA kAzI mokSArjanasya nivAsa ityarthaH / 'cajoH ku ghiNNyatoH' ityasya avyavahitayoreva cajoH pravRttariha katvavacanam / AkAyamiti // AcIyate iti karmaNi ghaJ / zarIre iti // udAharaNasUcanamidam / samUhe iti // upasamAdhAnasyodAharaNasUcanam / nicIyate rAzIkriyate iti bhAve ghaJ / nanu nivAsacitizarIropasamAdhAneSu caH ka ityevAstu / cakArasya kakAra ityarthalAbhAdityata Aha / caH ka iti vaktavya iti // punaHpunA rAzIti // atra 'ro ri' iti lope 'ThUlopa' iti dIrghaH / so cAnauttarAdharye // cejiti zeSapUraNamidam / ceJ syAt saGke vAcye na tvauttarAdharthe ityarthaH / uttarAdharayorbhAvaH auttarAdharyam / prANinAM samUhaH saGgha iti // vyAkhyAnamevAna zaraNam / karmavyatihAre // karmavyatihAraH kriyAvinimayaH parasparakaraNam , tasminviSaye dhAtoNic syAt strItve gamye ityarthaH / atra bhakartari ca kArake iti tu nAnuvartate, vyAkhyAnAditi bodhyam / vyAvakrozIti // parasparaM nindaka ityarthaH / vyAvahAsIti. // parasparaM hAsaka ityarthaH / ubhayatrApi 'NacaH For Private And Personal Use Only
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| 3218 / abhividhau bhAva inuN / (3-3-44) AdivRddhiH / 3219 / aNinuNaH / (5-4-15) 'inaNyanapatye' (sU 1245) svabhAvataH puMliGge, sAMrAviNaM vartate / 3220 / Akroze'vanyorgrahaH / (3-3-45) 'ava' 'ni' etayoherghasyAt zApe / avagrAhaste bhUyAt / abhibhava ityarthaH / nigrAhaste bhUyAt / bAdha ityarthaH / 'Akroze' kim / avagrahaH padasya / chedaH padasyetyarthaH / nigrahazvorasya / nirodhazcorasyetyarthaH / 3221 / pre lipsAyAm / (3-3-46) pAtrapraprAheNa carati bhikSa: / anyatra pAtrapragrahaH / 3222 / parau yajJe / (3-3-47) uttaraH parigrAha: / sphyena vedeH svIkaraNam / 3223 / nau vR dhAnye / (3-3-48) striyAmaJ' iti svArthiko'J tddhitH| 'TiDaDha' iti GIp / abhividhau // kAtsnyena sambandhaH abhividhiH / tasmin gamye inuN syAt bhAva'rthe ityarthaH / aNinuNa ityanena sUtreNa inuNantAt aN taddhitaH svArthika ityarthaH / AdivRddhiriti // taddhiteSvacAmAderityaneneti zeSaH / sAMrAvin a iti sthite 'nastaddhite' iti TilopamAzaGkaya prakRtibhAvaM smArayati / inaNyanapatya iti // svabhAvata iti // lokAzrayatvAlliGgasyati bhAvaH / Akroze'vanyorgrahaH // etayoriti // upapadayoriti zeSaH / 'grahavRnizcigamazca' iti vakSyamANasya apratyayasyApavAdaH / avagraha ityasya vivaraNam / chedaH padasyeti // purohitamityAdisamastapadasya puraH hitamityAdi vibhajya paThanamavagraha ityarthaH / atra zApAnavagamAna ghaJ / nigraha ityasya vivaraNam / nirodhazcorasyeti // pre lipsAyAm // pra ityupapade prahadhAtorghaJ syAt lipsAyAmityarthaH / 'prahavRdRnizcigamazca' ityapo'pavAdaH / pAtraprasAheNa carati bhikSuriti // bhikSAlAbhAyeti gamyate / anyatreti // lipsAyAmagamyAyAmityarthaH / parau yajJa // pari ityupapade prahadhAtorghaJ syAt yajJe prayujyamAne ityarthaH / 'grahayuTa' ityapo'pavAdaH / uttaraH parigrAha iti // "vasavastvA" ityAdimantraiH pUrvaH parigrAho vederuktaH / tadapekSayA dvitIya ityarthaH / sphyeneti // sphyaH khaDgAkRtiH dArumayavizeSaH / tena samantAlakhayA vedidezasya svIkaraNaM parigrAha ityarthaH / nau vR dhAnye // ni For Private And Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 676 siddhAntakaumudIsahitA hitA [uttarakRdanta 'vR' iti luprpnycmiikm| nIvArAH / dhAnye' kim / nivarA kanyA / ktinviSaye'pi bAhulakAdapa / pravarA senA, pravarA gauritivat / evaJca strIliGgo'pi / 3224 / udi zrayatiyautipUdruvaH / (3-3-49) ucchrAyaH / udyAvaH / utpAva: / uhAvaH / kathaM 'patanAntA: samucchrayAH' iti / bAhulakAt / 3225 / vibhASAGi rupluvoH / (3-3-50) ArAva:-AravaH / AplAva:-AplavaH / 3226 / ave graho varSapratibandhe / (3-3-51) vibhASeti vartate / devasya avagraha:-avagrAhaH / devakartRkamavarSaNamityarthaH / 'varSapratibandhe' kim / avagraha: padasya / ___3227 / pre vaNijAm / (3-3-52) pre aherghavA vaNijAM saMbandhI cetpratyayArthaH / tulAsUtramiti yAvat / tulApramAheNa carati / tulApragraheNa / 3228 / razmau ca / (3-3-53) pragrahaH-pragrAhaH / ityupapade vRdhaatoprityrthH| 'prahaTa' itypo'pvaadH| nIvArA iti // 'upasargasya gha'yamamuSye' iti dIrghaH / nivarA kanyeti // nitarAM varaNIyetyarthaH / 'praha' ityap / nabhu pravarA kanyatyatra kathamap striyAM tinaH prasaGgAt / napatra vA'sarUpavidhiH pravartate / 'ajagbhyAM strIkhalanAH vipratiSedhena' ityuktarityata Aha / tinviSaye'pIti // satra vRddhaprayoga prmaannyti| pravarA senA, pravarA gauritivaditi // nanu 'ghaajabantAH puMsi' ityayantasya puMstvAt strItvaM durlabhamityata Aha / evaJceti // uktavRddhaprayogAdityarthaH / lokAzrayatvAliGgasyati bhAvaH / udi zrayati // ut ityapapade di. ya. pU, dU, ebhyaH ghaityrthH| ajaporapavAdaH / vibhASADi rupluvoH // paJcamyarthe SaSThI / AGa upapade ru, plu, AbhyAM ghaaityarthaH / apo'pavAdaH / ave graho varSa // ava ityupapade grahadhAtorghana vA syAt varSapratibandhe ityarthaH / pakSe 'prahaTa' ityap / devasyeti // parjanyasyatyayaH / kartari sssstthii| tadAha / devakartR. kamiti // avagrahaH padasyeti // samastasya padadvayasya vicchidya pATha ityarthaH / pre vaNijAm // 'grahada' ityapo'pavAdaH / tulAsUtrAmati // vyAkhyAnAditi yAvat / tulA ghttaa| razmau ca ||pre upapade grahayAtorgha razmAvapi vAcye ityarthaH / cazabdaH uktsmuccye| For Private And Personal Use Only
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 3229 / vRNoterAcchAdane / (3-3-54) vibhASA pra ityeva / prAvAra:-pravaraH / 3230 / parau bhuvo'vajJAne / (3-3-55) paribhAva:-paribhavaH / 'avajJAne' kim / sarvato bhavanaM paribhavaH / 3231 / erac / (3-3-56) cayaH / jayaH / 'bhayAdInAmupasaMkhyAnaM napuMsake ktAdinivRttyartham' (vA 2197-98) / bhayam / varSam / / 3232 / Rdorap / (3-3-57) RvarNAntAduvarNAntAdap / karaH / garaH / zaraH / yavaH / lavaH / stavaH / pavaH / 3233 / vRkSAsanayorviSTaraH / (8-3-93) anayorvipUrvasya saH SatvaM nipAtyate / viSTaro vRkSa AsanaM ca / 'vRkSa-' iti kim / vAkyasya vistaraH / / 3234 / grahavRdRnizcigamazca / (3-3-58) apsyAt / gharacorapavAdaH / grahaH / varaH / daraH / nizcayaH / gamaH / 'vaziraNyorupasaMkhyAnam' (vA 2203) / vazaH / raNaH / 'ghabarthe kavivRNoterAcchAdane ||pre upapade vRdhAtorghavA syAdAcchAdane ityarthaH / pakSe 'grahavRTa' ityap / prAvAra iti // paTa ityarthaH / 'upasargasya ghani' iti dIrghaH / parau bhuvo'vajJAne // pari ityupapade avaheLanavRtterbhUdhAtorghaJ syAdityarthaH / erac // ivarNAntAddhAtoH ac syAt bhAve akartari ca kArake ityarthaH / ghaapavAdaH / bhayAdInAmiti // bhayAdInAM siddhaye bhIprabhRtidhAtubhyaH acpratyayasyopasaGkhyAnamityarthaH / nanu 'erac' ityeva siddhe bhayagrahaNaM vyarthamityata Aha / napuMsake ktAdinivRttyarthamiti // AdinA lyuDAdisaGgrahaH / anyathA paratvAt ktAdayaH syuH / vA'sarUpavidhistu nAtra bhavati / apavAdatvAbhAvAditi bhAvaH / varSamiti // atra napuMsake ktalyuDAdi bAdhitvA ac apUrvo vidhIyate / Rdoram // paJcamyarthe SaSThI / Rt , u, anayossamAhAre sautraM puMstvam / RdantAduvarNAntAca ap syAdbhAve akartari ca kArake ityarthaH / ghaapavAdaH / grahavRdR // graha, vR, Tu, nizci, gam , eSAM dvandvaH / ap syAditi zeSaH / ghanacoriti // niSpUrvAccitraH ajapavAdaH, itarebhyastu ghaapavAda iti vivekaH / vaziraNyoriti // vArtikaM ghaapavAdaH ap / vaza iti // 'vaza kAntau / ' bhAve ap / For Private And Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 678 siddhAntakaumudIsahitA (uttarakRdanta dhAnam' (vA 2204) prasthaH / vighnaH / 'dvitvaprakaraNe ke kRtrAdInAmiti vaktavyam' (vA 3429) / cakram / ciklidam / calUmaH / (caknasaH) / 3235 / upasarge'daH / (3-3-59) apasyAt / __3236 / ghaJapozca / (2-4-38) aderghasla syAdvayapi ca / praghasaH / vighasaH / ' upasarge' kim / ghAsaH / 3237 / nau Na ca / (3-3-60) nau upapade adeNaH syAdapca / nyAdaH / nighasaH / 3238 / vyadhajaporanupasarge / (3-3-61) apsyAt / vyadhaH / japa: / upasarge tu, AvyAdhaH / upajApaH mantrabhedaH / 3239 / vanahasorvA / (3-3-62) icchetyarthaH / yadyapi vazadhAtuH chAndasaH / tathApi vaSTi bhAgurirityAdiprayogAt loke'pi prayujyate iti bhAvaH / raNa iti // raNanti zabdAyante asminniti raNassaGgrAmaH / ghaarthe kavidhAnamiti // vArtikamidam / 'sthAnApAvyadhihaniyudhyartham ' iti vArtikazeSo bhASye ptthitH| prastha iti // pratiSThante'smin dhAnyAnIti prasthaH / 'Ato lopa iTi ca' ityAllopaH / prasvAntyasminniti prsnH| prapibantyasyAmiti prapA / AvidhyantyasminnityAvidham / 'ahijyAvayivyadhi' iti samprasAraNam , iti siddhavatkRtya Aha / vighna iti // vihantyasminmanAMsIti vighnaH / 'gamahana' ityupadhAlopaH / 'ho hanteH' iti kutvam / Ayudhyate'nenetyAyudhamityapyudAhAryam / dvitvaprakaraNe iti // "ekAco dve prathamasya' iti dvitvaprakaraNe ityarthaH / ke kRtrAdInAmiti // kapratyaye pare kRtrAdInAM ekAcaH prathamasya dve sta ityarthaH / cakramiti // 'sthAnA' ityasya upalakSaNatvAt kRtraH kaH / kriyate zatruvadhaH aneneti vigrahaH / kittvAna guNaH / dvitvam / abhyaaskaarym| ciklidamiti // kaH dvitvaadi| caGakrama iti| pUrvavat / upsrge'dH|| ada iti chedaH / ap syAditi zeSaH / upasarge upapade adadhAtoH ap syAdityarthaH / ghao'pavAdaH / ghanapozca // 'ado jagdhiH' ityataH ada iti 'luDsanorghasla' ityataH ghasla iti cAnuvartate / tadAha / aderiti // api ceti // appratyaye cetyarthaH / vighala iti // atithishissttmntrmucyte| ghAsa iti // " zaSpaM bAlatRNaM ghAsaH" ityamaraH / nau Na ca // Neti luptaprathamAkam / nighasa iti // 'ghabapozca' iti ghaslabhAvaH / vyadhajapoH // paJcamyarthe SaSThI / ay syAditi zeSaH / vyadha, japa AbhyAM ap syAt, na tUpasarga ityarthaH / upajApo mantrabheda iti // paizunyami yarthaH / svanahasorvA // paJcamyarthe sssstthii| For Private And Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam baalmnormaa| 679 ap / pakSe ghaJ / khanaH-svAna: / hasaH-hAsa: / anupasarga ityeva / prasvAnaH / prahAsaH / 3240 / yamaH samupaniviSu ca / (3-3-63) eSvanupasarge ca yamerabvA / saMyama:-saMyAmaH / upayama:-upayAmaH / niyama:-niyAma: / viyama:-viyAmaH / yamaH-yAmaH / 3241 / nau gadanadapaThasvanaH (3-3-64) abvA syAt / nigada:-nigAdaH / ninada:-ninAdaH / nipaThaH-nipAThaH / nisvana:-nisvAnaH / __3242 / kaNo vINAyAM ca / (3-3-65) nAvanupasarge ca vINAviSayAca kaNaterabvA syAt / vINAgrahaNaM prAdyartham / nikaNa:-nikANa: / kaNa:-kANa: / vINAyAM tu, prakaNa:-prakANaH / 3243 / nityaM paNaH parimANe / (3-3-66) apsyAt / mUlakapaNaH / zAkapaNaH / vyavahArArtha mUlakAdInAM parimito muSTirbadhyate so'sya viSayaH / 'parimANe' kim / pANaH / 3244 / mado'nupasarge / (3-3-67) dhanamadaH / upasarge tu, unmaadH| 3245 / pramadasammadau harSe / (3-3-68) 'harSe' kim / pramAdaH / sammAdaH / abiti zeSaH / svana, hasa, AbhyAmabvetyarthaH / yamaH samupa // sam , upa, ni, vi, eSAM dvandvaH / cakArAdanupasarge iti samuccIyate / tadAha / eSvanupasarge ceti // nau gadanada // gada, nada, paTha, svana, eSAM dvandvaH / aveti // zeSapUraNamidam / kaNo vINAyAM ca // nAviti // nau upapade ca taditarasminnupasarge asati ca vINAviSayAcetyarthaH / nanu vaNazcetyetAvatA nau upasarge ca kaNa abvesarthalAbhAt vINAviSayAdapi kvaNassiddheH vINAyAmiti vyarthamityata Aha / vINAgrahaNaM prAdyarthamiti // sopasargArthamityarthaH / nityaM paNaH // abiti zeSaH / 'paNa vyavahAre' ityasmAnityamapa syAt parimANavizeSe gamye ityarthaH / nityagrahaNAdvAgrahaNannivRttam / vyavahArArthamiti // vikrayArthamityarthaH / paNyate vikrayArtha badhyate muSTimAtramiti karmaNyap / mUlakAnAM paNa iti vigrahaH / mado'nupasarga // anupasarge upapade maderabityarthaH / pramadasammadau // pramada, sammada, etAvabantau nipAtyete harSe For Private And Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 680 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3246 / samudorajaH pazuSu / (3-3-69) / saMpUrvo'ji: samudAye utpUrvazca preraNe tasmAtpazuviSayakAdapsyAt / 'aghanapoH' ityuktervIbhAvo na / samajaH pazUnAM saMghaH / udajaH pazUnAM preraNam / 'pazuSu' kim / samAjo brAhmaNAnAm / udAja: kSatriyANAm / 3247 / akSeSu glahaH / (3-3-70) akSazabdena devanaM lakSyate tatra yatpaNarUpeNa grAhyaM tatra 'glahaH' iti nipAtyate / akSasya glahaH / 'vyAtyukSImabhisaraNaglahAmadIvyan' / 'akSeSu' kim / pAdasya grahaH / 3248 / prajane srteH| (3-3-71) prajanaM prathamagarbhagrahaNam / gavAmupasaraH / katham 'avasaraH' 'prasaraH' iti / adhikaraNe 'puMsi saMjJAyAm-' (sU 3296) iti ghaH / gamye ityarthaH / kanyAnAM pramadaH kokilAnAM sammadaH ityudAharaNam / prasamormado harSa ityeva siddhe nipAtanaM rUDhiparigrahArtham / samudorajaH // samudoH aja iti cchedaH / sam , ut , anayoH upapadayorityarthaH / akSeSu glahaH // akSazabde upapade ityarthe akSedhviti bahuvacanAnupapattirityata Aha / akSazabdeneti // lakSyate iti // prAyeNa devanasya akSasAdhyatvAditi bhAvaH / tatreti // devane ityarthaH / paNarUpeNeti // devane jitavate parAjitena deyaM dravyaM paNaM tena rUpeNa grAhyaM yadvyaM tasmin karmaNi 'graha upAdAne' iti dhAtoH 'prahavRdR' ityapapratyayAntaH kRtalatvo glahazabdo nipAtyate ityarthaH / 'graha grahaNe' ityatra tu 'glaha ca' iti paThitam / tatra glaherappratyayo nipAtyate / ghaapavAdaH / akSasya glaha iti // akSakrIDAyAM paNatvena grAhyamityarthaH / "paNo'kSeSu glahaH" ityamaraH / atra devanatvarUpeNa devanamakSazabdasya lakSyam / na tvakSadevanatvenetyabhipretyodAharati / vyAtyukSImiti // mAghakAvyasthamidam / 'divastadarthasya' iti karaNasya karmatvAt dvitIyA / abhisaraNaglahAM abhisaraNacauryasuratArthamabhigamanam / tadeva glahaH paNarUpeNa prAhyaM dravyaM yasyAH tathAvidhAM vyAtyukSIm / 'ukSa secane' parasparaJjalasecanaM vyAtyukSI tayetyarthaH / 'karmavyatihAre Naca striyAm' iti Nac / vyatyukSazabdAt 'NacaHstriyAmaJ' iti svArthe aJ tddhitH| aadivRddhiH| 'TiDDha' iti DIp / krIDAyAjitavate puMse abhisaraNameva paNatvena samayabandhaM kRtvA pravRttena parasparajalasecanena akrIDaniti yAvat / atra jalakrIDAyAmabhisaraNAtmakapaNasya akSasAdhanakatvAbhAve'pi glaherap bhavatyeva / sUtre akSazabdena devanasAmAnyasya vivakSitatvAt / akSakrIDAyA eva vivakSitatve tviha glahe. rap na syAditi bhAvaH / akSeSu kimiti // devane kimityarthaH / pAdasya graha iti // vandanAdyamiti bhAvaH / atra grahadhAtoH 'grahavRha' ityap / na tu latvam / glahestu ghami pAdasya glAha ityeva / prajane srteH|| prajanaM prathamagarbhagrahaNamiti // prazabda AdyarthakaH / For Private And Personal Use Only
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 681 3249 / haH saMprasAraNaM ca nyabhyupaviSu / (3-3-72) nihavaH / abhihavaH / upahavaH / vihavaH / eSu' kim / prahvAyaH / 3250 / AGi yuddhe / (3-3-73) AhUyante'sminnityAhavaH / 'yuddhe' kim / AhvAyaH / 3251 / nipAnamAhAvaH / (3-3-74) ApUrvasya hvayateH saMprasAraNamavvRddhizcodakAdhArazcedvAcyaH / 'AhAvastu nipAnaM syaadupkuupjlaashye| 3252 / bhAve'nupasargasya / (3-3-75) anupasargasya hvayate: saMprasAraNamapca syAdbhAve / havaH / 3253 / hanazca vadhaH / (3-3-76) anupasargAddhanterbhAve apsyAt / vadhAdezazcAntodAttaH / vidhena dsyum'| cAdvaJ / ghAtaH / 3254 / mUrtI ghanaH / (3-3-77) matiH kAThinyaM tasminnabhidheye hanterapsyAt / ghanazcAdezaH / abhraghanaH / katham 'saindhavaghanamAnaya' iti / dharmazabdena dharmI lakSyate / prathamaM jAyate iti bhAve ghaJ / 'janivadhyozca' iti nopadhAvRddhiriti bhaavH| prajanArthakAt mRdhAtorap syAditi phalitam / kathamiti // upasaraNaM prasaraNamityarthe prajanApratIterababhAvAt ghani upadhAvRddhiH syAdityAkSepaH / smaadhtte| adhikaraNa iti // upasaratyasminniti prasaratyasminniti ca adhikaraNakArake kAle'rthe 'puMsi saMjJAyAGghaH prAyeNa' iti ghapratyaya ityarthaH / hvaH samprasAraNazca // ni, abhi, upa, vi, eSu catuSUpapadeSu hvayaterap syAt samprasAraNaJca / gho'pavAdaH / nihava iti // apa / vasya samprasAraNamukAraH pUrvarUpaM tasya guNAvAdezau / prahvAya iti // ghani vRddhyAyAdezau / AGi yuddhe // AGi upapade hvayaterap samprasAraNaJca yuddhe vAcye ityarthaH / nipAnamAhAvaH // AhAva iti nipAtyate / nipAnaJcedvAcyamityarthaH / phalitamAha / AyUrvasyeti // hanazca vdhH|| cakAro vyutkramaH / tadAha / vadhAdezazceti // antodAtta iti // sUtre vadha ityantodAttasyoccAraNAditi bhAvaH / yadyapi svatantravadhereva 'gharthe kavidhAnam' ityeva siddhyati / tathApyanupasargAditi vizeSaM vaktumidam / vastuto vadhiH svatantro nAstyeveti zabdenduzekhare / vadhena dasyumiti // Rgvedastho'yaM mantraH svarapradarzanAya paThitaH / ghAta iti // 'hanasto'ciNNaloH' iti tatvam / 'cajoH' iti kutvam / mUrtI ghanaH // abhraghana iti // abhrasya kAThinyamityarthaH, bhAva ityanuvRtteH / 86 For Private And Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 682 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3255 / antarghano deze / (3-3-78) vAhIkagrAmavizeSasya saMjJeyam / 'antarghaNaH' iti pAThAntaram / 3256 / agAraikadeze praghaNaH praghANazca / (3-3-79) dvAraikadeze dvau prakoSThAvalindau Abhyantaro bAhyazca / tatra bAhye prakoSThe nipAtanamidam / pravizadbhirjanaiH pAdaiH prakarSeNa hanyate iti praghaNa:-praghANaH / karmaNyap / pakSe vRddhiH| 3257 / uddhano'tyAdhAnam / (3-3-80) atyAdhAnamuparisthApanam / yasminkASThe'nyAni kASThAni sthApayitvA takSyante taduddhanaH / adhikaraNe'p / __ 3258 / apaghano'Ggam / (3-3-81) aGgaM zarIrAvayavaH / sa ceha na sarvaH kiM tu pANiH pAdazcetyAhuH / karaNe'p / apaghAto'nyaH / 3259 / karaNe'yovidruSu / (3-3-82) eSu hante: karaNe'psyAddhanAdezazca / ayo hanyate'nenetyayodhanaH / vighana: / drughanaH / 'dughaNaH' ityeke / 'pUrvapadAtsaMjJAyAm-' (sU 857) iti Natvam / saMjhaiSA kuThArasya / durvRkSaH / kathamiti // saindhavakAThinyasyAnayanAnvayAsambhavAditi bhAvaH / samAdhatte / dharmazabdeneti // antarghano deze // dezavizeSe vAcye antarityupapade hanterap prakRterghanAdezazcetyarthaH / nipAtanAt 'pUrvapadAtsaMjJAyAm' iti NatvAbhAvaH / agAraikadeze // agAraikadezazabdena agAraikadezavizeSo vivakSitaH, vyAkhyAnAt / tadAha / dvAraikadeza ityAdi // prakoSThau dIrghacaturazradhiSNyau tau alindanAmAnau pravezayogyau / uddhano'tyAdhAnam // atyAdhAna vAcyaJcet utpUrvAt hanterap / hasya ghatve ca uddhana iti nipAtyate ityarthaH / apaghano'Ggam // aGgaM vAcyaJcat apapUrvAddhanterap / hasya ghatve cApaghana iti nipAtyate ityarthaH / pANiH pAdazceti // atra vyAkhyAnameva zaraNam / karaNe iti // apahanyate'neneti karaNavyutpattariti bhAvaH / karaNe'yovidruSu // ayas , vi, du, eSAM dvandvaH / drughana iti // asaMjJAtvAt 'pUrvapadAtsaMjJAyAm' iti na Natvamiti bhAvaH / saMjJAtvamate Aha / dughaNa iti // For Private And Personal Use Only
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam - bAlamanoramA / 683 3260 / stambe ka ca / (3-3-83) stamba upapade hanteH karaNe kaH svAdaca pakSe ghanAdezazca / stambanna:stambaghana: / kara ga ityeva / stambaghAtaH / 3261 / parau ghH| (3-3-84) parau hanterapsyAtkaraNe ghazabdazcAdezaH / parihanyate'neneti parighaH / __ 3262 / parezva ghAGkayoH / (8-2-22) pareH rephakha lo vA syAdvazabde'Gkazabde ca / paligha:-parighaH / paryaGkaHpalyaGkaH / iha 'taraptamapau ghaH' (sU 2003) iti kRtrimasya na grahaNaM vyAkhyAnAt / 3263 / upanna Azraye / (3-3-85) upapUrvAddhanterapsyAdupadhAlopazca / Azrayazabdena sAmIpyaM lakSyate / parvatenopahanyate sAmIpyena gamyata iti parvatopannaH / ___3264 / saMghoDau gaNaprazaMsayoH / (3-3-86) saMhananaM saMgha: / bhAve'p / uddhanyate utkRSTo jJAyata ityuddhaH / karmaNyap / gatyarthAnAM buddhayarthatvAddhantirjJAne / 3265 / nigho nimitama / (3-3-87) stambe ka ca // kati luptaprathamAkam / ap ca pakSe iti / apsambaddhasyaiva ghanAdezasyAnuvRttariti bhAvaH / stambaghna iti // kapratyaye sati 'gamahana' ityupadhAlopaH / stambaghAta iti // ghaJi 'cajoH' iti kutvam / parau ghaH // karaNa hana iti Abati cAnuvartate / tadAha / parau hantariti / / parezca ghAGkayoH // rephasya lo veti || 'kRpo ro laH' ityato ro la iti 'aci vibhASA' ityatA vibhASeti cAnuvartate iti bhAvaH / nanu 'kRtrimAkRtrimayoH kRtrime kAryasampratyayaH' iti nyAyAdiha ghasaMjJakayoH taraptamaporeva grahaNaM syAt / natu ghazabdasya 'svaM rUpaM zabdasya ' ityatra azabdasaMjJeti payudAsAcatyata Aha / iheti // upaghna Azraye // Azraye gamye upanna iti nipAtyata ityarthaH / phalitamAha / upapUrvAditi / lakSyate iti / / vyAkhyAnAditi bhAvaH / saGghoddhau // yathAsaGkhyamanvayaH / gaNe saGgha iti prazaMsAyAmuddha iti nipAtyate ityarthaH / sam , ut , anayorupapadayoH hanterappratyayaH TilopaH ghatvaJca nipAtyate iti yAvat / saMhananamiti // meLanamityarthaH, upasargavazAt / gatyarthAnAmiti // 'sarve gatyarthA jJAnArthAH' iti nyAyAditi bhAvaH / nigho|| nimitaM vAcyaJcet nigha For Private And Personal Use Only
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 684 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta samantAnmitaM nimitam / nirvizeSaM hanyante jJAyante iti nighAH vRkSAH / samArohapariNAhAH ityarthaH / __3266 / dvitaH kriH / (3-3-88) ayaM bhAva eva svabhAvAt / 'kremamnityam' / (sU 1570) kripratyayAntAnmap nirvRtte'rthe nityagrahaNAtkrirmaviSayaH / ata eva katryantena na vigrahaH / DupacaS / pAkena nirvRttaM pakrimam / Duvap / utrimam / 3267 / dvito'thuc / 3-3-89) ayamapi svabhAvAdbhAva eva / TuvepR / vepathuH / zvayathuH / iti nipAtyate ityarthaH / ihApyap TilopaH ghatvaJca nipAtyate ityarthaH / nimitazabdaM vyAcaSTe / samantAnmitannimitamiti // niH samantAdityarthe avyayAnAmanekArthatvAditi bhAvaH / nirvizeSamiti // iha ni ityavyayaM nirvizeSe hantiAnArtha iti bhAvaH / sameti // samau ArohapariNAhI aunatyasthaulye yeSAmiti vigrahaH / dvitaH kriH // DuH it yasya saH DvittasmAt kripratyayaH syAdityarthaH / kakAra it / ayaM bhAva eveti // ana bhAve ityevAnuvartate, na tu 'akartari ca kArake' ityapIti bhAvaH / svabhAvAditi // pAkAdinA nivRttamityarthe pakrimamityAdau kripratyayAntAnAM pAkAdiSveva loke prayogadarzanAditi bhAvaH / kremanityama // caturthasya caturthapAde idaM sUtram / map nityamiti chedaH / nirvRtte iti // 'nirvRtta'kSayUtAdibhyaH' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / taddhitaprakaraNe vyAkhyAtamapyetat iha smaraNAya punAkhyAtam / nanviha nityagrahaNaM vyartham / na ca 'samarthAnAM prathamAdvA' iti mahAvibhASAnivRttyarthaM taditi vAcyam / atra hi nirvRttagrahaNamanuvartate / tathA ca nirvRttArthavivakSAyAM kripratyayAntAt mappratyayasya nityatayA pakacyAdinivRttamiti vAkyanivRttAvapi pAko'stItyAdivat paktirasti bhaviSyatItyAdyapi prasajyeta / taccAniSTam / kripratyayAntasya nirvRttArthAvivakSAyAmapi sarvadA mappratyayaziraskatAyA eveSTatvAdityata Aha / nityagrahaNAditi // na hi mahAvibhASAnivRttyarthaM nityagrahaNam / 'nirvRtte'kSayUtAdibhyaH kestu map' ityekasUtratvenaiva siddhe pRthagyogakaraNAdeva mahAvibhASAnivRttisiddhaH / tathA ca nityagrahaNasAmarthyAnityAmiti yogAntaraM vijJAyate / tathA ca nivRtte iti nivRttam / tathA ca kripratyayAntaH nirvRttArthayoge tadayoge ca sarvadA mappratyayAnta eva syAditi labhyate / evaJca kripratyayo mappratyayaM vinA kevala: kvApi na prayujyate iti labhyate ityarthaH / etacca bhASye spaSTam / ata eveti // kripratyayasya mappratyayaM vinA prayogAbhAvAt pakcyA nirvRttamiti svapadavigraho nAsti / kintu pAkena nirvRttamityasvapadavigraha ityarthaH / uptrimamiti // kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNamiti bhAvaH / dvito'thuc // athujiti chedaH / TuH it yasyeti vigrahaH / zvayathuriti // For Private And Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 3268 / yajayAcayatavicchapraccharakSo naG / (3-3-90) __ yajJaH / yAtrA / yatnaH / viznaH / praznaH / prazne cAsanna-' (sU 1777) iti jJApakAnna saMprasAraNam / GittvaM tu vizna ityatra guNaniSedhAya / rakSNaH / 3269 / svapo nan / (3-3-91) svapnaH / 3270 / upasarge ghoH kiH / (3-3-92) pradhiH / antardhiH / upAdhIyate'nenetyupAdhiH / __ 3271 / karmaNyadhikaraNe ca / (3-3-93) karmaNyupapade ghoH kiH syAdadhikaraNe'rthe / jalAni dhIyante'sminniti jaladhiH / 3272 / striyAM ktin (3-3-94) strIliGge bhAvAdI ktinsyAt / ghano'pavAdaH / ajapau tu paratvAdvAdhate / kRtiH / citiH / stutiH / sphAyI-sphAti: / 'sphItikAmaH' iti tu prAmA'Tu o zvi gativRddhyoH' ityasya rUpam / yajayAca // 'akartari ca kArake' iti bhAva iti cAnuvartate / yAcneti // nasya zcutvena JaH / vizna iti // vicchernaG / 'ccho:' iti zaH / evaM pracchenaGi rUpam / 'ahijyA' iti samprasAraNamAzaGkaya Aha / prazne ceti // nanu samprasAraNAbhAve DiktvaM vyarthamityata Aha / GittvaM tviti // svapo nan // nakAro nitsvarArthaH / upasarge ghoH kiH // bhAve akartari ca kArake / kittvamAto lopArtham / pradhiriti // dhAjo rUpam / upAdhIyate iti // svaniSThadharmaH anyatrAsajyate ityarthaH / karmaNyadhikaraNe ca // iha karma upapadaM adhikaraNamarthaH vyAkhyAnAt / tadAha / karmaNyupapada ityAdi // striyAM ktin // 'kRtyalyuTo bahuLam' ityataH prAk striyAmityadhikriyate / strIliGga iti // strItvaviziSTe bhAve akartari ca kArake ityarthaH / dhAtumAtrAdayaM ktin / gho'pavAda iti // 'halazca' iti vakSyamANagho'pavAda ityarthaH / evaJca strItvaviziSTe bhAvAdau ktineva / ghaJ tu puMstvaviziSTabhAvAdAviti labhyate / vA'sarUpavidhirnAtra pravartate, astriyAmityukteH / nanu tarhi ikArAntAt RkArAntAt ukArAntAcca strItvaviziSTe bhAvAdau 'erac' iti 'Rdorap' iti ca ajapAveva ktinaM bAdhitvA syAtAm / vizeSavihitatvAt / striyAM vA'sarUpavidhyabhAvAccetyata Aha / ajapau tviti // tau tu puMstvaviziSTe bhAvAdau sAvakAzAviti bhAvaH / sphAtiriti // 'lopo vyoH' iti yalopaH / 'titutra' iti neT / prAmAdikamiti // 'sphAyaH sphI niSThAyAm' iti sphIbhAvasya For Private And Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 686 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta dikam / ktAntAddhAtvarthe Nici 'aca i.' iti vA samAdheyam / 'zruyajISistubhyaH karaNe' (vA 2211) / zrUyate'nayA zrutiH / yajeriSezca iSTiH / stutiH / RlvAdibhyaH ktinniSThAvadvAcyaH (vA 4826) / tena natvam / kIrNi: / gINiH / lUniH / dhUniH / yUniH / 'hlAda:-' (sU 3073) iti yogavibhAgAtktini hrasva: / prahlanniH / ti ca' (sU 3037) / cUrtiH / phulti: / 'cAyate: ktini cibhAvo vAcyaH' (vA 4418) / apacitiH / 'saMpadAdibhyaH kip' (vA 2233) / saMpat / vipat / 'ktinnapISyate' / saMpattiH / vipattiH / 3273 / sthAgApApaco bhAve / (3-3-95) ktinsyAdaGo'pavAdaH / prasthitiH / upasthitiH / saMgItiH / saMpItiH / paktiH / katham 'avasthA' saMsthA' iti / vyavasthAyAm' iti jJApakAt / niSThAyAmeva pravRttariti bhAvaH / kathaJcitsamAdhatta / ktAntAditi // sphAyaH ktapratyaye sphIbhAve sphItazabdaH sphItasyAkhyAnaM kriyA vA sphItiH 'tatkaroti tadAcaSTe' iti Nic allopaH / 'aca i:' iti bhAve ipratyayaH / sphItiM kAmayate iti sphItikAma iti vA kathaJcitsamAdheyamiti bhAvaH / zruyajISistubhyaH karaNe // vArtikam / ebhyazcaturthyaH karaNe striyAM ktinnityarthaH / zrudhAtoH studhAtozca 'erac' iti 'orap' iti ca prApte yajISyostu 'halazca' iti ghani ca prApte vacanam / bhAve kartRvyatiriktakArake ca sarvatra prApte karaNagrahaNam / iSTiriti // yaje: 'vacisvapi' iti samprasAraNam / vrazcAdinA Satvam / RlvAdibhya iti // RkArAntAllvAdibhyazca para ityarthaH / teneti // niSThAvadvacanenetyarthaH / natvamiti // 'radAbhyAM niSThAtaH' iti natvasya prakRtatvAditi bhAvaH / kIrNiriti // kRdhAtoH ktini itve raparatve 'hali ca' iti dIrghaH / takArasya natvam , Natvam / evaM gRdhAtoH giirnniH| lvAdibhyaH udAharati / lUnirityAdi // atha prahlanirityatra upadhAhrasvaM sAdhayati / hlAda itIti / 'hrAdo niSTAyAm ' ityupadhAhrasvavidhau hlAda iti yogavibhAgAt aniSTAyAmapi kvacidrasva iti bhAvaH / bhASye tu naitadRSTam / atha careH phalezca ktini akArasya utvaM smArayati / ticeti // caraphalozca, utparasyAtaH, ityuttaramidaM sUtram / tAdau pratyaye pare caraphalorata ukAraH syAditi vyAkhyAtaM yaGlukaprakaraNe / cUrtiriti // careH ktini akArasya utve 'hali ca' iti dIrghaH / phultiriti // phale: ktini utve rUpam / rephavAntatvAbhAvAnna dIrghaH / ubhayatrApi 'titutra' iti neT / sampadAdibhyaH kvipa // vArtikam / bhAve akartari ca kArake striyAm iti zeSaH / nanu astriyAmiti niSedhena vA'sarUpavidherabhAvAt kipA'nena ktino bAdhAt sampattirityAdi kathamityata Aha / ktinapISyate iti // 'kRtyalyuTo vahulam' iti bahulagrahaNena siddhamityAhuH / bhASye tu naitadRzyate / sthAgApA // ktin syAditi // kvip tu akharitatvAnAnuvartate iti bhAvaH / aGa iti // sthAdibhyastribhyaH 'Atazcopasarge' For Private And Personal Use Only
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 3274 / UtiyUtijUtisAtihetikIrtayazca / (3-3-97) avate: jvaranvara-' (sU 2654) ityUTha / UtiH / svarAthai vacanam / udAtta iti hi vartate / yUtiH / jUtiH / anayordIrghatvaM ca nipAtyate / syate: saatiH| 'dyatikhati-' (sU 3074) itIttve prApte iha itvAbhAvo nipAtyate / sanotervA 'janasana-' (sU 1504) ityAtve kRte svarArtha nipAtanam / hantehinotervA hetiH / kiirtiH| 3275 / vrajayajo ve kyap / (3-3-98) vrajyA / ijyA / 3276 / saMjJAyAM samajaniSadanipatamanavidaSuzIbhRJiNaH / (3-3-99) iti vakSyamANasya, pacestu 'SidbhidAdibhyaH' iti vihitasyApratyayasyApavAda ityarthaH / prasthitirityAdi / 'yatisyatimAsthAm' iti ittvm| 'ghumAsthAgApA' iti ca Itvam / kathamiti // 'sthAgApA' iti ktinA 'Atazcopasarge' iti vakSyamANasya aDo vAdhAditi bhAvaH / samAdhatte / vyavasthAyAmiti // jJApakAditi // Utiyati // ete striyAM ktinnantA nipAtyante ityarthaH / UThiti // akAravakArayorityarthaH / nanu 'striyAM ktin' ityeva siddhe kimarthamidamUtigrahaNamityata Aha / svarArthamiti // kaH svara ityata Aha / udAtta itIti // 'mantra vRSeSapacamanavidabhUvIrA udAtta.' iti pUrvasUtrasthamudAttagrahaNamekavacanAntatayA vipariNatamihAnuvartate ityarthaH / tathA ca ktina udAttatvaM labhyate / anyathA NityAdinityamiti prakRterudAttatvaM syAdityarthaH / anyoriti|| yudhAtorjudhAtozcetyarthaH / syteriti|| 'So'ntakarmaNi' ityasmAt ktini sAtiriti rUpamityarthaH / 'AdecaH' ityAttvam / tatra 'dyatisyatimAsthAmitti kiti' iti ittvamAzaya Aha / iha ittvAbhAva iti // sanadhAtorvA sAtIti nipAtanamityAha / sanoterveti // sanervA ktini 'janasana' ityAttve kRte sAtIti nipAtanamityarthaH / atra 'dyatisyati' itIttvasyAprasaktestadabhAvo na nipAtyate iti lAghavamiti bhAvaH / nanu sanotestriyAM ktini sAtIti rUpasiddheH kimarthamiha sAtIti nipAtanamityata Aha / svarArthamiti // 'mantre vRSa' iti pUrvasUtrAt udAttagrahaNAnuvRtteH ktina udAttatvaM sidhyati / anyathA prakRterudAttatvaM syAdityarthaH / hantariti // hanaH ktini nakArasya nipAtanAdittve AdguNe hetiriti rUpam / hinoteriti // hidhAtoH ktini tu 'kGiti ca' iti niSedhaM bAdhitvA nipAtanAt guNe rUpamityarthaH / kIrtiriti // 'kRta sNshbdne'| svArthikaNyantAt 'NyAsazrantho yuc' iti yucaM bAdhitvA ktinipAtyate / udAttazca sH| vrajayajoH // paJcamyarthe SaSThI / striyAmityeva / vrajyeti // 'vrajI varjane' kyap / 'vrajayajoH' iti pAThe 'vraja gatau' ityasmAt kyap vrajyA / ijyeti / / 'vacisvapi' iti samprasAraNam / saMjJAyAM samajaniSada // samaja, niSada, nipata, mana, vida, ghuJ , For Private And Personal Use Only
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 688 __siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta samajAdibhyaH striyAM bhAvAdau kyap syAtsa codAtta: saMjJAyAm / 'aje: kyapi vIbhAvo neti vAcyam' (vA 1596) samajantyasyAmiti samajyA sabhA / niSIdantyasyAmiti niSadyA ApaNaH / nipatantyasyAmiti nipatyA picchilA bhUmiH / manyate'nayeti manyA galapArzvasirA / vidantyanayA vidyA / sutyA abhiSavaH / zayyA / bhRtyA / Iyate'nayA ityA zibikA / __3277 / kRJaH za ca / (3-3-100) 'kRyaH' iti yogvibhaagH| kRtra: kyapsyAt / kRtyA / 'za c'| cAktin / kriyA / kRtiH / 3278 / icchA / (3-3-101) iSe ve zo yagabhAvazca nipAtyate / icchA / 'paricaryAparisaryAmRgayATATyAnAmupasaMkhyAnam' (vA 2215) / zo yakca nipAtyate / paricaryA pUjA / parisaryA parisaraNam / atra guNo'pi / 'mRga anveSaNe' curAdAvadantaH / ato lopAbhAvo'pi / ze yaki nnilopH| mRgyaa| aTate: ze yaki Tyazabdasya zIG, bhRJ , iN navAnAM samAhAradvandvAtpaJcamI / 'ajeya'ghajapoH' iti prApte Aha / aje. kyapIti // samajantIti // saGghIbhavantItyarthaH / samajyA sabheti // sampUrvAdajeH kyap / " samajyA tu sabhA goSThI" ityamaraH / niSadyeti // nipUrvAtsadeH kyap / 'sadiraprateH' iti Satvam / " ApaNastu niSadyAyAm" ityamaraH / nipatyeti // nipUrvAtpateH kyap / picchileti // nimnotratA bhUmirityarthaH / galeti // " pazcAdrIvA sirA manyA" itymrH| vidyeti // vedazAstrAdirityarthaH / sutyeti // somejyaa| SuH kyap / tuk / ityA zibiketi // kozo mRgyaH / kRnaHza ca // cAt kyap / zetti luptaprathamAkam / kRazaH syAt kyap ceti pratIyamAnArthaH / evaM sati kRtiriti ktinna syAt , striyAM vA'sarUpaviddhyabhAvAt / tatrAha / kRJa iti yogavibhAga iti // tatra kyabityanuvRttiM matvA Aha / kRJaH kyap syAditi // kRtyeti // kRJaH kyapi tuka / za ceti dvitIyakhaNDo'yam / cAktinniti // kyapaH pUrveNaiva khaNDena siddhatvAditi bhAvaH / kriyeti // kRtrazzaH 'riGzayagliGgha' iti riG / zittvena sArvadhAtukatayA GittvAnna gunnH| iyaGiti bhAvaH / icchA / / bhAve za iti // na tvakartari kArake cetyarthaH, nipAtanasAmarthyAditi bhAvaH / yagabhAvaH zveti // anyathA zittvena sArvadhAtukatvAt yak syAditi bhAvaH / paricaryeti // paripUvAccareH bhAve zaH yak ca / parisaryeti // paripUrvAtmadhAtozzaH / yak ca / atra zapratyayasya zittvena sArvadhAtukatayA DittvAt guNaniSedhamAzaGkaya aah| atra gunno'piiti|| parisaryAzabde For Private And Personal Use Only
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 689 dvitvaM / pUrvabhAge yakAranivRttirdIrghazca / aTATyA / 'jAgarterakAro vA' (vA 2216) / pakSe zaH / jAgarA-jAgaryA / 3279 / a pratyayAt / (3-3-102) pratyayAntebhyo dhAtubhya: striyAmakArapratyaya: syAt / cikIrSA / putrakAmyA / 3280 / gurozva halaH (3-3-103) gurumato halantAstriyAmakAra: syAt / IhA / UhA / 'guroH' kim / bhaktiH / 'halaH' kim / nItiH / niSThAyAM seTa iti vaktavyam' (vA 2208) neha / AptiH / 'titutra-' (sU 3163) iti neTa / dIptiH / 'titutreSvagrahAdInAmiti vAcyam' (vA 4393) / nigRhItiH / nipaThitiH / 3281 / SidbhidAdibhyo'G / (3-3-104) Sidbhayo bhidAdibhyazca striyAmaG / juSa / jarA / trapUSa / trapA / bhidA / vidAraNa evAyam / bhittiranyA / chidA / dvaidhIkaraNe / anyatra guNo'pi nipAtita ityarthaH / dvitvamiti // nipAtyate iti zeSaH / yakAranivRttiriti / nipAtyata iti shessH| halAdizeSastu nAtra pravartate / tasya SASThadvitvaviSayatvAdityAhuH / yaGantAttu 'a pratyayAt' iti vakSyamANaH akArapratyayaH / tatra ato lope yalope ca aTATeti bodhyam / jAgarterakAro veti|| bhAve vaktavya iti zeSaH / akArapratyaye udAharati / jaagroti|| ArdhadhAtukalakSaNo guNaH / zapratyaye udAharati / jAgaryeti // zittvena sArvadhAtukatvAt yak 'jAgro'viciNNaNDitsu' iti ca guNaH / apratyayAt // a iti luptaprathamAkam / bhAve akartari ca kArake ityeva / gurozca halaH // dhAtorityanuvRttam halA vizeSyate / tadantavidhiH / halantadhAtorgurutvAsambhavAdgurumAn lakSyate / tadAha / gurumata iti / bhAve akartari ca kArake ityeva / niSThAyAmiti // niSTAyAM parato yasseT tasmAdeva gurumato halantAdakArapratyaya ityarthaH / Aptiriti // AbdhAtorniSThAyAM seTvAbhAvAt nAyamakArapratyayaH, kintu ktineveti bhAvaH / dIptirityatra iTamAzaGkaya Aha / tituti // titutregviti // 'titutratathasu' iti sUtre agrahAdInAmiti vAcyamityarthaH / nigRhItiriti // iTi 'graho'liTi' iti dIrghaH / 'ahijyA' iti samprasAraNam / nigRhItiH upasnihitiH nikupitiH nipaThitiH iti grahAdayo bhASye sthitAH / SidbhidAdibhyo'G // bhAve akartari ca kArake ityeva / jareti // GitvalakSaNaM guNaniSedhaM bAdhitvA 'RdRzo'DiH' iti guNaH / vidAraNa iti // vArtikam / vidAraNaM Urdhvavidalanam / tasminnevArthe bhidetyaGantamityarthaH / chidA dvaidhIkaraNa iti // idamapi vArtikam / yathA kathaJcittiryagatiryagvA 87 For Private And Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta chittiH chidram / guhA giryoSadhyoH / atra girerekadezo girizabdena vivakSitaH / anyatra gUDhiH / ArA hArA kArA tArA dhArA atra dIrghatvaM nipAtyate / ArA zastryamiti vaktavyam / AtiranyA / AGo'rtezca ktin / rekhA lekhA / atra guNaH / cUDA / dhArA prapAta iti vaktavyam / dhRtiranyA / mRjA / 'krapeH saMprasAraNaM ca' (gaNa 32) / kRpA / 3282 / cintipUjikathikumbicarcazva / (3-3-105) aG syAt / yuco'pavAdaH / cintA / pUjA / kathA / kumbA | carcA / caattulaa| 3283 / aatshvopsrge| (3-3-106) aG syAt / ktino'pavAdaH / pradA / upadA / ' zradantarorupasargavadvattiH' (vA 1131-1147) / zraddhA / antardhA / ' upasarge gho: kiH' (sU 3270) ityanena kiH / antrdhiH| dvaidhIbhAve eva chidetyngntmityrthH| chittirityasya vivaraNam / chittizchidrAmiti // 'bhidir vidAraNe, chidir dvaidhIkaraNe, vida jJAne, kSipa preraNe, guha saMvaraNe, DudhAJ dhAraNapoSaNayoH, mitha methU hiMsAsecanayoH, R gatau, hRJ haraNe, kSi kSaye, kSi nivAsagatyoH, tR plavanataraNayoH, ghRJ dhAraNe, likha akSaravinyAse, cuda preraNe, pIDa avagAhane, Tuvap bIjasantAne, kR vikSepe, vasa nivAse, mRjU zuddhau, kRpa kRpAyAm' iti bhidAdigaNaH / guhA giryoSadhyoriti // vArtikam / gUDhiriti // tini DhatvadhatvaSTutvaDhalopadIrghAH / ArA, hArA, kArA, tArA, dhArA, atreti // R, hR, kR, tR, dhRJ , ebhyaH aGi 'RdRzo'Di guNaH' iti guNe upadhAyA dIrghatvaJcetyarthaH / ArA zastryamiti // vArtikam / zastrI pratodaH tasyAmeva AretyaGantamityarthaH / nanu RdhAtoH ktini Rtirityevocitam , natvArtirityata Aha / AGo'rtezceti // AGparvAt RdhAtoH ktini 'upasargAdRti dhAtau' iti vRddhirekAdeza ityarthaH / rekhA lekheti // gaNasUtram / guNa iti // likheraGi upadhAguNaH lakArasya rephazcetyarthaH / cUDeti // gaNasUtram / dhArAprapAta iti // vArtikam / dravadravyaprapAtane ityrthH| RpessamprasAraNaJceti // gnnsuutrm| kapadhAturghaTAdau akAramadhyaH / atra bhASyedRSTAnAM gaNasUtratvaM vijJeyam / cintipUji // ete curAdayaH / tebhyo 'NyAsazrantho yuc' iti prApte anidhiH| tadAha / yuco'pavAda iti // cintetyAdau aGi NilopaH / cakAro'nuktasamuccayArthaH / atastolayatarapi saGgrahaH / tadAha / cAttuleti // Atazcopasarge // aG syAditi // upasarge upapade AdantAddhAtoraG syAt bhAve akartari ca kArake ityarthaH / pradeti // prapUrvAdAdhAtoraG / 'Ato lopa iTi ca' ityAllopaH / evamupadA / nanu aditi antariti ca avyayapUrvAddhAJaH kathamaG / tayorupasargatvAbhAvAdityata Aha / zradantarorupasargavattiriti // 'zracchabdasya adhiau upasargatvaM vAcyam' iti 'antazzabdasyAGkividhiNatveSUpasargatvaM For Private And Personal Use Only
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 691 3284 / NyAsazrantho yuc / (3-3-107) akArakhApavAdaH / kAraNA / hAraNA / AsanA / zranthanA / 'ghaTTivandividibhyazceti vAcyam' (vA 2222) / ghaTTanA / vandanA / vedanA / 'iSeranicchArthasya' (vA 2223) / anveSaNA / 'parervA' (vA 2224) / paryeSaNA parISTiH / 3285 / rogAkhyAyAM Nvulbahulam / (3-3-108) pracchardikA vAmiH / pravAhikA grhnnii| vicikA pAma / kacinna / arda, ziro'tiH / 'dhAtvarthanirdeze NvulvaktavyaH' (vA 2225) / AsikA / zAyikA / 'iztipau dhAtunirdeze' (vA 2226) / paci:-pacatiH / 'varNAkAra:' (vA 2227) / nirdeza ityeva / akAraH / kakAraH / 'rAdiphaH' vAcyam' iti ca vArtikAttayorupasargatvAttatpUrvakAdAdantAddhAtoraGpratyayAtmakakRtpratyayarUpA vRttirityrthH| vRttiriti NatvasyApyupalakSaNam / tena antardhA-antardhiH-antarNayatItyAdIti dik / NyAsa // Ni, Asa, zranth , ebhyaH striyAM bhAvAdiSu yuc syAdityarthaH / akArasyeti // 'a pratyayAt' iti vihitasvetyarthaH / ghaTTivandIti // aNyantatvAdyuco vidhiH / vedaneti // lAbhArthAdvideryuc / vyAkhyAnAt / 'vida jJAna' ityasya tu vittiH| 'vida vedanAjJAnanivAseSu' iti curAdestu 'NyAsazrantha' iti yuci vedanetyapi / iSeranicchArthasyeti // yujvaktavya iti zeSaH / anveSaNeti // mArgaNe ityarthaH / icchAyAM tu anviSTiH / parerveti // paripUrvakAdiSeyujvetyarthaH / parISTiriti // 'vrazca' iti zeSaH / rogAkhyAyAM // striyAmityeva / pracchardikatyasya vivaraNam / vamiriti // vamanamityarthaH / pravAhiketyasya vivaraNam / grahaNIti // atisAravizeSaH / vicarciketyasya vivaraNam / pAmeti // kvacinneti // Nvuliti zeSaH / bahulagrahaNAditi bhAvaH / ardeti // artizabdasya 'arda hiMsAyAm' iti prakRtidarzanamidam / ziro'rtiriti // ziraHpIDetyarthaH / ardeH ktin / 'titutra' iti neT / dhAtvarthanirdeza iti // dhAtvarthe nirdeSTavye dhAtoH svArthe Nvula bahulamityarthaH / striyAmityeva / AsikA / zAyiketi // AsanaM zayanamityarthaH / iztipAviti // dhAtusvarUpe nirdeSTavye iztipau vaktavyAvityarthaH / dhAtusvarUpameva vAcyamiti phalitam / paciH pacatiriti // pacadhAturityarthaH / zittvena sArvadhAtukatvAcchap / akartRvAcakatve'pi 'upasargAtsunotisuvati' iti nirdezAt zabAdivikaraNAH / zittvasAmarthyAditi tu prAJcaH / tanna pibatiH gAyatirityAdau pibAdyAdezapravRttyA AtvanivRttyA ca zittvasya caritArthatvAdityalam / atra striyAmiti na sambaddhyate / vyAkhyAnAt / varNAtkAra iti // vArtikam / nirdeza ityeveti // a, i, u, ityAdivanirdeze kartavye varNAnukaraNAt a, i, u, ityAdiprAtipadikAtsvArthe kArapratyayaH syAdityarthaH / akAra iti // avarNa ityarthaH / iha kArapratyayasya dhAtoravihitatve'pi adhikArabalAt kRtsaMjJA / ataH prAtipadikatvAt For Private And Personal Use Only
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 692 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta (vA 2228) / rephaH / matvarthAcchaH' (vA 2229) / bahulavacanAdakAralopaH / matvarthIyaH / 'iNajAdibhyaH' (vA 2230) / Aji: / AtiH / 'iJvapAdibhyaH' (vA 2231) / vApiH / vAsiH / svare bhedaH / 'ikkaSyAdibhyaH' (vA 2232) / kRSiH / giriH|| 3286 / saMjJAyAm / (3-3-109) atra dhAtovul / uddAlakapuSpabhaJjikA / varaNA pUrikA apUpavizeSaH / 3287 / vibhASAkhyAnaparipraznayoriJca / (3-3-110) pariprazna AkhyAne ca gamya ivAt / cAt Nvul / vibhaassokterythaapraaptsubutpttiH| kakArasya netsaMjJA, prayojanAbhAvAt / anArdhadhAtukatayA AkAra ityAdau Ato lopAprasakteH / anArdhadhAtukatvAdeva neT / bahulagrahaNAnuvRttaH kvacinna / 'asya ccau' ityAdau / kakAra iti // kavarNa ityarthaH / prakRtAvakAra uccAraNArthaH / 'na punarantareNAcaM vyaJjanasyoccAraNaM bhavati' iti 'uccairudAttaH' iti sUtrabhASyAt / kvacitsaGghAtAdapi kArapratyayaH, yathA evakAra ityAdau, vaSaTkAra iti sUtranirdezAt sarve cakArAH pratyAkhyAyante iti bhASyAcca / rAdipha iti // vAcya iti zeSaH / vA'sarUpavidhinA kArapratyayo'pi / atra striyAmityasya anuvRtteranabhyupagamena astriyAmiti niSedhAbhAvAt / matvarthAccha iti // matvarthazabdAt svArthe chapratyayo vAcya ityarthaH / nanu matvarthIya ityatra kathaM 'yasyeti ca' ityakAralopaH, ataddhitaparatvAt abhatvAccetyata Aha / bahulavacanAdakAralopa iti // matvarthIya iti // matorartho yasya pratyayasya sa matvarthaH / sa eva matvarthIyaH / 'tasau matvarthe' ityatra tu bahulagrahaNAnna / 'zaiSikAnmatubarthIyAt' ityatra bhavArthe gahAditvAt cho bodhyaH / iNajA. dibhya iti // vAcya iti zeSaH / striyAmityeva / Ajirityatra aje-bhAvamAzaya Aha / bahulamiti // iJvapAdibhya iti // vAcya iti zeSaH / striyAmityeva / nanu iNo'nuvRttyaiva siddhe igrahaNamanarthakam ityata Aha / svare bheda iti // nityAdinityam' iti svaravizeSa iAJcadheH phalamityarthaH / ikkRSyAdibhya iti // vAcya iti zeSaH / kRSiriti // kittvAnna laghUpadhaguNaH / giririti // gRdhAtorik kittvAnna guNaH / 'Rta iddhAtoH' iti ittve raparatvam / saMjJAyAM // varaNeti // varaNaH vRkSavizeSaH / vAraNAnyahomAnItyAdau yAjJikAnAM prasiddhaH / pUriketi // tasyA vivaraNam / apUpavizeSa iti // "samitAvesanejIrahiGgumArIcayojite / ghRtAkta jalasaMyukta pIThasyopari vellite // ghRtena vAtha tailena bharjitA pUrikA matA" iti bhojanakautUhale tallakSaNAt / vibhASAkhyAna // striyAmityeya / pUrva paripraznaH pazcAduktakathanamAkhyAnam / alpActaratvAdAkhyAnazabdasya pUrvanipAtaH / tadAha / pariprazna iti // vA'sarUpavidhinA siddhe vibhASAgrahaNaM vyarthamityata Aha / vibhASokteriti // striyAM vA'sarUpavidherapravRttyA vibhASAgrahaNAbhAve iJNvulAveva syAtAm / na tu prayayAntaramityarthaH / pariprazne udAharati / For Private And Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 693 manye'pi, kAM tvaM kAriM-kArikA kriyAM-kRtyAM-kRtiM vA akArSIH / sarvA kAriM-kArikAM-kriyAM-kRtyAM-kRti-vA akArSam / evaM gaNiM-gaNikAM-gaNanAm / pAciM-pAcikAM-pacAM-paktim / ijyAM-iSTim / 3288 / paryAyAharNotpattiSu Nvuc / (3-3-111) paryAya: paripATI kramaH / arhaNamarhaH yogyatA / paryAyAdiSu dyotyeSu NvujvA syAt / bhavata AsikA / zAyikA / agragAmikA / bhavAnikSubhakSikAmarhati / RNe / ikSubhakSikAM me dhArayasi / utpattau / ikSubhakSikA udpaadi| __ 3289 / Akroze naJyaniH / (3-3-112) vibhASeti nivRttam / naJjyupapade'niH syAdAkroze / ajIvaniste zaTha bhUyAt / aprayANiH / 'kRtyalyuTo bahulam' (sU 2841) / bhAve'kartari ca kAntvamiti // kAntvakArimakArSIrityanvayaH / iJi rUpam / evaM kArikAmityAdAvapi kAntvamityasya kArSIrityasya cAnvayo boddhyaH / kArikAmiti // Nvuli rUpam / kriyAmityatra 'kRazza ca' iti zaH / kRtyAmityatra 'kRazza ca' iti cakArAt kyapi tuk / kRtimityatra ktin 'kRazza ca' iti cakArAdityuktam / AkhyAne udAharati / sarvI kArimityAdi // atrApi sarvo kArimityAdipaJcasu sarvAmityasya akArSamityasya cAnvayaH / evaGgaNimiti // atrApi kAmakArSIH / sarvAmakArSamiti praznaprativacanAni yojyAni / gaNadhAtoradantAt curAdiNijantAdiAdi / allopasya sthAnivattvAna vRddhiH / gaNanAmiti // 'NyAsazranthaH' iti yuca / atra ktin tu na, yucA bAdhAt / pacAmityatra 'SidbhidAdibhyaH' iti ssittvaad| ijyAmityatra 'jayajo ve' iti kyap / 'vacisvapi' iti samprasAraNam / iSTirityatra yajeH ktin vrazvAta ssH| paryAyAha // paryAyazabdasya vivaraNam / paripATIti // tasyApi vivaraNam / krama iti // paripUrvAppaTeH kramArthAdiNajAdibhya iti striyAM bhAve iN / 'kRdikArAdaktinaH' iti GIS / ahaNama iti // bhAve ghaniti bhAvaH / dyotyeSviti // bhAva evArthe pratyaya iti bhAvaH / krame udAharati / bhavata Asiketi // Adau AsanaM tatazzayanaM tato'gragamanamityarthaH / arhe udAharati / bhavAniti // 'RNe' ityudAharaNasUcanam / ikSubhakSaNamRNatvena dhArayasItyarthaH / 'utpattI' ityudAharaNasUcanam / udapAdIti // utpannetyarthaH / utpUrvAtpadeH kartari luGi 'ciN te padaH' iti ciN / Akroze nbhyniH|| nivRttamiti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / ajIvaniriti // ajIvanamityarthaH / aprayANiriti // aprayANamityarthaH / ktin tu na bhavati / aninA bAdhAt / striyAM vA'sarUpavidherabhAvAt / vibhASAnuvRttau kvaciktin syAditi bhAvaH / iti sydhikaarH|| kRtyalyuTo bahulam // kRtyasaMjJakAH pratyayAH 'tayoreva kRtyaktakhalAH' iti bhAve karmaNi ca vihitaaH| karaNe adhikaraNe bhAve ca lyuvihitaH / tato'nyatrApi kRtyalyuTaH syurityarthaH / HTHHTHHTH For Private And Personal Use Only
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 694 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta kArake saMjJAyAmiti ca nivRttam / rAjJA bhujyante rAjabhojanA: zAlayaH / 'napuMsake bhAve ktaH' (sU 3090) / 3290 / lyuT ca / (3-3-115) hasitam / hasanam / yogavibhAga uttarArthaH / 3291 / karmaNi ca yena saMsparzAtkartuH zarIrasukham / (3-3-116) yena karmaNA spRzyamAnasya kartuH zarIrasya sukhamutpadyate tasminkarmaNyupapade lyuT syAt / pUrveNa siddhe nityasamAsArtha vacanam / payaHpAnaM sukham / odanabhojanaM sukham / atra pAnAdeva sukham / candanAnulepanaM sukhamitivat / satyam / yatra saMsparza vinA sukhAbhAvastadarthakaH / yatra sAkSAtparaMparayA vA sukhaM tatreti yAvat / karturiti kim / guroH snApanaM sukham / neha guruH kartA, kiMtu karma / karmaNIti kim / tUlikAyA utthAnaM sukham / agnikuNDasya sevanaM sukham / pratyudAharaNeSvasamAsaH / / snAnIyaM cUrNam / karaNe anIyar iti siddhavatkRtya lyuTi udAharati / rAjJeti // karmaNi lyuDiAte bhAvaH / napuMsake bhAve ktaH // idaM sUtraM 'niSThA' iti sUtraprastAva prAgeva prasaGgAyAkhyAtaM mUle / iha tu kramaprAptatvAt punarupanyastam / lyuT ca // cAt ktaH / napuMsake bhAve ityeva / nanu 'napuMsake bhAve ktalyuTau' ityeva siddha yogavibhAgo vyartha ityata Aha / yogeti // karmaNi ca yenetyuttarasUtre lyuTa evAnuvRttyartha ityarthaH / karmaNi ca yena // saMsparzazabdaH kRdantaH / kRdyoge karturiti karmaNi SaSTI / yeneti kartari tRtIyA / 'ubhayaprAptI karmaNi' iti niyamAt / yena karmaNeti // kartuH zarIrasyeti // zarIrAvacchinnasvetyarthaH / ardharcAditvAccharIrazabdaH pulliGgo'pi / tena kartRNa ityeva bhAvyamiti nirastam / lyuT syAditi // bhAve napuMsake iti zeSaH / pUrveNeti // 'lyuTa ca' iti pUrvasUtreNetyarthaH / nityeti // upapadasamAsArthamityarthaH / tasya nityatvAt / payaHpAnaM sukhamiti // payasA spRzyamAnazarIrAvacchinnasya sukhajanakamityarthaH / udAharaNAntaramAha / odanabhojanaM sukhamiti // zaGkate / atra pAnAditi // pAnAdeva sukham , na tu saMsparzanenetyarthaH / bhojanAdityapi draSTavyam / tatra dRSTAntamAha / candanAnulepanaM sukhamitivaditi // tathA ca payasA odanena ca svarUpatastAvadevadattasukhAbhAvAt kathamidaM udAharaNamiti bhAvaH / samAdhatte / satyamiti // yatra saMsparzamiti // yatra viSaye saMsparza vinA svarUpasataiva sukhaM notpadyate tAdRzaviSayopalakSaNaM saMsparzagrahaNamityarthaH / phalitamAha / yatreti // sparzanena yatra sukhaM yathA candanAnulepanaM sukhamiti, yatra saMsparzapUrvakapAnAdervA sukham / yathA payaHpAnaM sukhamityAdau, tatra sarvatrAsya pravRttirityarthaH / tUlikAyA utthAnaM sukhamiti // atra For Private And Personal Use Only
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 695 3292 / vA yau| (2-4-57) ajervI vA syAdyau / pravayaNam / prAjanam / 3293 / karaNAdhikaraNayozca (3-3-117) lyuT syAt / idhmapravrazcana: kuThAraH / godohanI sthAlI / khala: praakkrnnaadhikrnnyoritydhikaarH| 3294 / antaradeze / (8-4-24) antaHzabdAddhanternasya Na: syAt / antarhaNanam / deze tu antarhanano deza: / atpUrvasyetyeva / antardhnanti / 'taparaH' kim / antaraghAni / 3295 / ayanaM ca / (8-4-25) ayanasya No'ntaHzabdAtparasya / antarayaNam / adeza ityeva / antarayano dezaH / 3296 / puMsi saMjJAyAM gha. prAyeNa / (3-3-118) 3297 / chAderthe'dvayupasargasya / (6-4-96) dviprabhRtyupasargahInasya chAderhasvaH syAddhe pare / dantAzchAdyante'nena dantacchadaH / pracchadaH / advIti kim sasupacchAdaH / AkurvantyasminnAkaraH / 3298 / gocarasaMcaravavrajavyajApaNanigamAzca / (3-3-119) na karmopapadamiti bhAvaH / agnikuNDasyeti // zItakAla iti zeSaH / atrAnikuNDena saMsparzI nAsti, dAhaprasaGgAditi bhAvaH / nanu tUlikAyA utthAnam ityAdipratyudAharaNeSu pUrvasUtreNa lyuT syAdeveti karmaNItyAdi vyarthamityata Aha / pratyudAharaNeviti // asamAsa iti // nityasyopapadasamAsasvAbhAva ityarthaH / karaNAdhikaraNayozca // arthanirdezo'yaM na tUpapadaM vyAkhyAnAt / ajapau paratvAdayaM bAdhate / taduktaM "ajabbhyAM strIkhalanAH striyA khalanau vipratiSadhena" iti / idhmapravacana iti // pravazcyate 'nenetyarthe lyuT / idhmasya pravrazcana iti vigrahaH / godohanIti // duhyate'syAmityarthe lyutt| gordohanIti vigrahaH / khalaH prAgiti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / puMsi // karaNAdhikaraNayorityeva / pUrvasUtrApavAdaH / chAdedha // 'advayupasargasya' iti chadaH / hrasvaH syAditi // 'khaci hrasvaH' ityatastadanuvRttariti bhAvaH / NicprakRtibhUtasya chAda upadhAyA iti zeSaH / 'UdupadhAyAH' ityatastadanuvRtteH / etena gareva hrasvaH / tatsAmarthyAttasya lopo neti parAstam / gocara // nanu 'puMsi saMjJAyAM ghaH' ityeva siddhe kimarthamidamityata Aha / For Private And Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 696 : siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta ghAntA nipAtyante / 'halazca' (sU 3300) iti vakSyamANasya ghano'pavAdaH / gAvazcarantyasminniti gocaro dezaH / saMcarantyanena saMcaro mArgaH / vahanyanena vahaH skandhaH / vrajaH, vyajastAlavRntam / nipAtanAdvIbhAvo na / ApaNa: paNyasthAnam / nigacchantyanena nigamazchandaH / cAtkaSaH / nikaSaH / 3299 / ave tRstrorghaJ / (3-3-120) avatAra: kUpAdeH / avastAro javanikA / 3300 / halazca / (3-3-121) halantAddhasyAt / ghApavAdaH / (ramante yogino'sminniti raamH|) apamRjyate'nena vyAdhyAdirityapAmArgaH / vimArgaH samUhanI / 3301 / adhyAyanyAyodyAvasaMhArAzva / (3-3-122) adhIyate'sminnadhyAyaH / niyantyudyuvanti saMharantyaneneti vigrahaH / 'avahArAdhArAvAyAnAmupasaMkhyAnam' (vA 2236) / ___3302 / udako'nudake / (3-3-123) utpUrvAdazcaterghasyAt na tUdake / ghRtamudacyata udbhiyate'sminniti ghRtodakazcarmamayaM bhANDam / 'anudake' kim / udakodaJcanaH / 3303 / jaalmaanaayH| (3-3-124) AnIyante matsyAdayo'nenetyAnAya: / 'jAlam' iti kim / AnayaH / 3304 / khano gha ca / (3-3-125) cAddhan / Akhana:-AkhAnaH / pitkaraNamanyato'pyayamiti jJApanArtham / halazceti vakSyamANasyeti // cAtkaSa iti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / ave tRstrorghaJ // avetyupasarge upapade tR stR AbhyAM ghaJ syAt puMsi saMjJAyAM prAyeNetyarthaH / ghApavAda iti // 'puMsi saMjJAyAm' iti vihitasya ghasyApavAda ityarthaH / halazca // spaSTam / adhyAya // adhipUrvaka iG nipUrvaka iN utpUrvakaH yudhAtuH saMpUrvako hRJ ete ghantA nipAtyante / 'puMsi saMjJAyAm' iti ghApavAdaH / avahAreti // avahAraH, AdhAraH, AvAyaH, eSAM ghaantAnAM nipAtanasyopasaGkhyAnamityarthaH / udako'nudake // ghasyApavAdaH / ghRtodakamiti // 'cajoH ku ghiNNyatoH' iti kutvam / jaalmaanaayH|| jAlaM vAcyaJcet AnAya iti ghanantamityarthaH / khano gha ca // gha iti luptaprathamAkam / khano ghaJ syAt For Private And Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / tena bhaje: bhagaH padam / karaNe ghaH / khala snycye| adhikaraNe ghH| khala ityAdi / / khanerDaDarekekabakA vAcyA:' (vA 2238) Akha:-Akhara:Akhanika:-AkhanikabakaH / ete khanitravacanAH / 3305 / ISaduHsuSu kRcchrAkRcchrArtheSu khal / (3-3-126) ___ karaNAdhikaraNayoriti nivRttam / eSu duHkhasukhArtheSUpapadeSu khalsyAt / tayoreva-' (sU 2833) iti bhAve karmaNi ca / kRcchre, duSkara: kaTo bhavatA / akRcchre / bhavatA ISatkaraH / sukaraH / nimimIliyAM khalacorAttvaM neti vAcyam' (vA 3487) / ISannimayaH / duSpramayaH / suvilayaH / nimayaH / mayaH / lyH| 3306 / upasargAtkhalyoH / (7-1-67) upasargAdeva labhernum syAt / ISatpralambhaH / duSpralambhaH / supralambhaH / upAlambhaH / 'upasargAt' kim / ISallabhaH / lAbhaH / 3307 / na suduA kevalAbhyAm / / (7-1-68) upasargAntararahitAbhyAM sudubhyo labhernumna syAtkhalyoH / sulabham / ghazcetyarthaH / nanvatra ghitkaraNaM vyartham , corabhAvena kutvasyAprasaktarityAzaGkaya Aha / dhitkaraNamiti // bhajerbhaga iti // bhajyate iti karmaNi ghaH / padamiti // padyate gamyate'neneti vigrahaH / khaneriti // Da, Dara, ika, ikabaka, eSAM caturNo dvandvaH / Akha iti // De rUpam / Akhara iti // Dare rUpam / ubhayatrApi DittvasAmAhilopaH / ike udAharati / Akhanika iti // ikabake udAharati / Akhanikabaka iti // iisshaasussu|| nivRttamiti // vyAkhyAnAditi bhaavH| tarhi 'kartari kRt' iti kartari syAdityata Aha / tayoreveti // iha duriti kRcchrArtha evAnveti akRcchrArthe tu ISaditi su iti cAnveti / yogyatAbalAt / tadetadAha / kRcchre, duSkara ityAdinA // bhavateti // 'na loka' iti SaSThIniSedhAt kartari tRtiiyaa| kRcchretyAdi kim / ISatkAryam / alpamityarthaH / nimIti // nipUrvo miJ mInAtiH lIG eSAmityarthaH / 'mInAtiminotidIDa lyapi ca' 'vibhASA lIyateH' iti prAptamAttvaM khalaconiSiddhyate / khali udAharati / ISannimaya ityAdi // 'erac' ityaci udAharati / nimaya ityAdi // upasargAtkhalyoH // labhernumiti // 'labhezca' ityataH 'idito num' ityatazca tadanuvRtteriti bhAvaH / na suduAm // kevalAbhyAmityetadyAcaSTe / upasargAntareti // supralambhaH / atidurlambha iti // atra sudurorupasargAntarasahitatvAt pUrvasUtraprAptasya niSedhaH / kathaM tahIti // sudurorupasargAntarasahitatvena 88 For Private And Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta durlabham / 'kevalAbhyAm' kim / supralambhaH / atidurlambhaH / kathaM tarhi atisulabhamatidurlabhamiti / yadA svatI karmapravacanIyau tadA bhaviSyati / 3308 / kartRkarmaNozca bhUkRJoH / (3-3- 127) kartRkarmaNorISadAdiSu copapadeSu bhUkRoH khalsyAt / 'yathAsaMkhyaM neSyate' / kartRkarmaNI ca dhAtoravyavadhAnena pryojye| ISadAdayastu tataH prAk / 'kartRkarmaNozvyarthayoriti vAcyam' (vA 2241) / khittvAnmum / anADhyena duHkhena bhUyate durADhyaMbhavam / ISadADhyaMbhavam / svADhyaMbhavam / ISadADhyaMkaraH / durADhyaMkaraH / svADhyaMkaraH / 'vyarthayo:' kim / Ayena subhUyate / 3309 / Ato yuc / (3-3-128) khalo'pavAdaH / ISatpAnaH somo bhavatA / duSpAnaH / 'bhASAyAM zAsiyudhidRzidhRSimRSibhyo yujvAcyaH' (vA 2243) / duHzAsanaH / duryodhana ityAdi / numo niSedhAditi bhAvaH / samAdhatte / yadeti // 'svatI pUjAyAm / ' yadA pUjArthakAvimau karmapravacanIyau tadA upasargatvAbhAvAt na sudurorupasargasahitatvam / ato niSedho bhaviSyatIti bhAvaH / soH pUjArthatayA upasargatvAbhAvAt pUrvasUtrAnna tatra prAptirityapi bodhyam / kartRkarmaNozca // kartRkarmaNoriti saptamI / upapadayoriti labhyate, vyAkhyAnAt / cakArAdISadRssudhviti samuccIyate / bhUkRjoriti paJcamyartha SaSThI / tadAha / kartRkarmaNorISadAdiSu copapadeviti // atra kartRkarmaNoranyatarasmin ISadussUnAmanyatame ca ityubhayasmin samuccite upapada ityartho vivakSitaH / na tu pratyekamupapadatvam , vyAkhyAnAt / bhASye tathaivodAharaNAcca / neSyata iti // bhUkRoH kartRkarmaNorityasya ca na yathAsaGkhayamityarthaH / nanu kartRkarmaNoranyatarasya ISadAdInAmanyatamasya ca upapadasya prayogasannipAte kathaM paurvAparyamityata Aha / kartRkarmaNI cetyAdi // bhASye tathaivodAharaNAditi bhAvaH / vyarthayo. riti // abhUtatadbhAva ityarthaH / bhUyata iti // bhAve ltt| durADhyaMbhavamiti // bhAve khl| anADhyasya durupapadasya bhUdhAtoH prAgavyavadhAnena prayogaH / durastu tataH prAk / durADhyaMkara iti // anAnyaH AnyaH duHkhena kriyate ityarthaH / atra ADhyaH karma upapadam / ISadADhyaMbhavamityAdyapyudAhAryam / atra ISadussUnAM vyavahitatvAt pUrvasUtreNAprAptAvidamArabdhamiti bodhym| Ato yuc // kartRkarmaNoriti nAnuvartate, akharitatvAt / ISadAdiSu kRcchrAkRcchrArtheSUpapa. deSu AdantAddhAtoryuc syaadityrthH| tayorevota bhAve karmaNi ca / khalo'pavAda iti // vA'sarUpavidhistu na bhavati, 'talyuTtumunkhalartheSu vA'sarUpavidhirna' ityuktH| duSpAna iti // 'idudupadha' iti SaH / bhASAyAmiti // 'chandasi gatyarthebhyaH' 'anyebhyo'pi dRzyante For Private And Personal Use Only
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 699 3310 / SAtpadAntAt / (8-4-35) nakha No na / niSpAnam / sarpiSpAnam / 'pAt' kim / nirNayaH / 'padAntAt ' kim / puSNAti / pade anta: padAntaH iti saptamIsamAso'yam / teneha na / susarpiSkeNa / 3311 / AvazyakAdhamarNyayoNiniH / (3-3-170) avazyaMkArI / zataM daayii| 3312 / kRtyAzca / (3-3-171) aavshykaadhmyeyorityev / avazyaM hariH sevyaH / zataM deyam / 3313 / kticktau ca saMjJAyAm / (3-3-174) dhAtoH ktiktazca syAdAziSi saMjJAyAm / 'titutra-' (sU 3163) iti neT / bhavatAdbhUtiH / __ 3314 / na ktici dIrghazca / (6-4-39) aniTAM vanatitanotyAdInAM ca dIrghAnunAsikalopau na sta: ktici pare / yantiH / rantiH / vanti: / tantiH / 3315 / sanaH ktici lopazvAsyAnyatarasyAm / (6-4-45) sanoteH kticyAtvaM vA khAllopazca vA / sanutAt / sAtiH / satiH / santiH / devA enaM deyAsuH devadattaH / ityuttaramidaM vArtikam / ISaTussuSvityeva / khlo'pvaadH| iti khalAH pratyayAH / aavshykaadhmryyonniniH|| kartari kRdityeva / avazyaGkArIti // avazyamityavyayam / zataM dAyoti // 'akenobhaviSyadAdhamarNyayoH' iti SaSThI na / kRtyAzcetyAdi // spaSTam / kticktau ca // AziSIti // 'AziSi liGloTau' ityatastadanuvRneriti bhAvaH / bhavatAditi // AziSi loT / bhUtirityasya vivaraNamidam / kartAra ktic / na ktici dIrghazca // aniTAmiti // 'anudAttopadeza' iti sUtramihAnuvartate iti bhAvaH / rantiriti // atra 'zrayukaH kiti' ityasyApravRtteH 'titutra' ityeva neT / bhUtirityatra tu paratvAt 'zrayukaH kiti' ityevocitam / sanaH // Attvamiti // 'vinoranunAsikassyAt ' ityatastadanuvRtteriti bhAvaH / lopazceti // antyasya nakArasyeti zeSaH / te udAhariSyannAha / devA enaM deyAsuriti // AzIrliG / devadatta iti // tayoreveti karmaNi ktaH / kticA bAdhA mA bhUditi ktavidhiH / anyathA apavAdena ticA to bAdhyeta / vA'sarUpa For Private And Personal Use Only
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 700 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3316 / alaMkhalvoH pratiSedhayoH prAcAM ktvA / (3-4-18) - pratiSedhArthayoralaMkhalvorupapadayoH ktvA syAt / prAcAMgrahaNaM pUjArtham / 'amaivAvyayena' (sU 783) iti niyamAnnopapadasamAsa: / 'do daddhoH' (sU 3077) alaM dattvA / 'ghumAsthA-' (sU 2462) / pItvA khalu / 'alaMkhalvoH' kim / mA kArSIt / pratiSedhayoH' kim / alaMkAraH / 3317 / udIcAM mAGo vyatIhAre / (3-4-19) vyatIhAre'rthe mAGaH ktvA syAt / apUrvakAlAmidam / 3318 / mayateridanyatarasyAm / (6-4-70) meGa ikAro'ntAdeza: syAdvA lyapi / apamitya yAcate / apamAya / udIcAMgrahaNAdyathAprAptamapi / yAcitvA apamayate / 3319 / parAvarayoge ca / (3-4-20) vidhistu 'striyAM ktin' ityataH prAgeveti 'praiSAtisarga' iti sUtre bhASye spaSTam / alaM khalvoH // ktvA syAditi // bhAvArthako'yam / 'avyayakRto bhAve' iti vacanAt / etacca 'tumarthe sesena' iti sUtre bhASye spaSTam / nanu 'udIcAM mAGo vyatIhAre' ityuttarasUtre udIcAbrahaNAdasya nityatvAvazyakatvAt prAcAGgrahaNaM vyarthamityata Aha / prAcAMgrahaNaM pUjArthamiti // na ca vA'sarUpavidhirAzayaH / tasya 'striyAM ktin' ityataH prAgeva prvRtterukttvaat| alaM rodanenetyAdi tu bahulagrahaNAtsamAdheyamityalam / upapadasamAse lyapamAzaGkaya Aha / amaivAvyayeneti // alandatveti // dAnena kiJcidapi sAdhyannAstItyarthaH / Itva smArayati ghumAstheti // pItvA khalviti // pAnena sAdhyannAstItyarthaH / udIcAM mAGo // vyatIhAro vinimayaH 'samAnakartRkayoH pUrvakAle' ityanena siddhimAzaGkaya aah| apuurvkaalaarthmiti|| mayateridanyatarasyAm // 'vA'nyasya saMyogAdeH' ityato veti 'na lyapi' ityato lyapIti cAnuvartate iti bhAvaH / apamitya yAcata iti // tvayA gaurdattA cet mayA mahiSI dIyate ityevaM vinimayaM kartuM gAM yAcate ityarthaH / iha vinimayasya pUrvakAlikatvAbhAvAt samAnakartRkayorityasya na prAptiH / pratyuta yAcanAyA eva pUrvakAlikatvAt yAceH tvaapraaptiH| gatisamAse vo lyap itvantuk / apamAyeti // itvAbhAve rUpam / 'Idyati' iti Itvantu na, 'na lyapi' iti niSedhAt / udIcAGgrahaNAditi // tena meDo kvApratyayasya vikalpalAbhAt tadabhAve yAceH pUrvakAlakriyAvRttitvAt samAnakartRkayoriti kveti bhAvaH / parAvarayoge ca // parAvarayoryoge iti vigrahaH / yogazabdasya pratyekamanvayaH / parayoge avarayoge ca veti lbhyte| pareNa kasya yoga ityAkAMkSAyAM avarasyeti lbhyte| avareNa kasya yoga ityAkAMkSAyAmparakheti labhyate / tadAha / For Private And Personal Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / pareNa pUrvasyAvareNa parakha yoge gamye dhAtoH ktvA syAt / aprApya nadI parvataH / paranadIyogo'tra parvatasya / atikramya parvataM sthitA nadI / avaraparvatayogo'tra nadyAH / 3320 / samAnakartRkayoH pUrvakAle / (3-4-21) samAnakartRkayordhAsvarthayoH pUrvakAle vidyamAnAddhAtoH ktvA syAt / bhuktvA vrajati / dvitvamatantram / snAtvA bhuktvA pItvA vrajati / 'anudAtta-' (sU 2428) ityanunAsikalopaH / viSNuM natvA stauti / svaratyAdeH 'zrayukaH pareNa pUrvasyeti // avarasyetyarthaH / parAvarazabdau hi kramAt vyavahitAvyavahitadezavRttavAcinau / ktvA syAditi // 'avyayakRto bhAve' iti vacanAdayamapi bhAvArthaka eva / avarasya parayoge udAharati / aprApya nadImparvata iti // vindhyaparvatAddakSiNadeze nivasataH vindhyaM gaGgAJca nadImadhikRtya pravRttamidaM vAkyam / vindhyasyottarata eva hi gnggaa| tathA ca dakSiNadezasthAnAM gaGgottaraNena vinA vindhyaparvataH prApyatvena sthita ityarthaH, vindhyasya dakSiNato gaGgAyA abhAvAditi bhAvaH / tathA ca dakSiNadezasthAnAM vindhyavyavahitA gnggaa| dakSiNadezIyApekSayA avyavahitasya vindhyasya dAkSiNAtyApekSayA vyavahitayA gaGgayA yogo gamyate / tadAha / paranadIyogo'tra parvatasyeti // athApareNa parasya yoge udAharati / atikramya parvataM sthitA nadIti // dAkSiNAtyAnAm avyavahitavindhyaparvatAtikrameNaiva vyavahitA gaGgA prApyatvena sthitetyarthaH / atra avyavAhitena vindhyena dAkSiNAtyApekSayA vyavahitAyAH gaGgAyAH yogo gamyate / tadAha / avaraparvatayogo'tra nadyA iti // iha aprApteratikramaNasya ca vindhyasthitipUrvakAlakatvAbhAvAt 'samAnakartRkayoH pUrva' ityasya na prAptiH / samAnakartRkayoH // samAnakartRkayoriti nirdhAraNe SaSThI / pUrvakAla ityasya pUrvakAlake dhAtvarthe ityarthaH / vidyamAnAditi zeSaH / ktvA syAditi // avyayakRtvAdbhAvArthako'yam / bhuktvA bajatIti // pUrvakAlikAdbhojanAt uttarakAlikaM vrajanamityarthaH / dvitvamiti // samAnakartRkayoriti dvitvamavivakSitamiti bhAvaH / snAtveti // snAna bhojanapAnottarakAlikaM vrajanamityarthaH / atra vajanApekSayA snAnAdInAmbahUnAmpUrvakAlikatve'pi veti bhAvaH / etacca bhASye spaSTam / pUrvambhuGkte tato vrajatItyatra tu pUrvazabdenaiva pUrvatvasyAvagamAt 'uktArthAnAmaprayoga.' iti nyAyAt na vA / pUrvambhuktvA tato vrajatItyatra tu na kriyayoH paurvAparya kintu koreva / anyebhyo bhoktRbhyaH pUrvambhuktvA pazcAdrUjatyanyebhyo bhoktRbhyaH ityarthaH / Asvate bhoktumityatra tu vAsarUpavidhinA laT iti bhASyAdau vistaraH / namadhAtoH kvApratyaye Aha / anudAttetIti // svarati sUti sUyatidhUbhyaH vApratyayasya 'zrayukaH kiti' iti niSedhambAdhitvA 'svaratisUtisUyati' iti iDvikalpamAzaGkaya Aha / svaratyAderiti // 'ArdhadhAtukasyeT' ityAderiDDidhikANDAt prAk 'neDazikRti' ityAderiniSedhakANDasyArambhasAmarthyAt iha pUrvavipratiSedhamAzritya 'zrathukaH kiti' iti For Private And Personal Use Only
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta kiti' (sU 2381) iti nityamiDabhAvaH pUrvavipratiSedhena / svRtvA / sUtvA / dhUtvA / 3321 / ktvi skandisyandoH / (6-4-31) etayornalopo na svAtktvi pare / skanntvA / UdittvAdiDA / syantvAsyanditvA / 3322 / na ktvA seT / (1-2-18) seT ktvA kinna syAt / zayitvA / 'seT kim / kRtvA / 3323 / mRDamRdagudhakuSaklizavadavasaH ktvA / (1-2-7) ebhya: seT ktvA kit / mRDitvA / 'klizaH ktvA-' (sU 3049) iti veTa / klizitvA-kliSTvA / uditvA / uSitvA / rudavida-' (sU 2609) iti kittvam / ruditvA / viditvA / muSitvA / gRhItvA / 3324 / nopadhAtthaphAntAhA / (1-2-23) seT ktvA kitsyAdvA / zrathitvA-zranthitvA / guphitvA-gumphitvA / 'nopadhAt' kim / / kothitvA / rephitvA / iniSedha eva pravartate iti bhAvaH / ktvi skandisyandoH // nalopo neti // nAnnalopaH' ityato nalopa iti 'nAJceH pUjAyAm' ityato neti cAnuvartate iti bhAvaH / ktvIti / kvAzabdasya saptamyekavacanam / Ata iti yogavibhAgAdAllopaH / skanveti // skandir dhAtoH rUpam / anudAttopadezatvAnneT / syandU dhAtoH kvApratyaye Aha / UdittvAdiDDeti // na ktvA seT // kinneti // 'asaMyogAllikit' ityataH kidityanuvRtteriti bhAvaH / zayitvA iti // kittvAbhAvAt na guNaniSedhaH / mRDamRda // 'na kA seT' iti niSedhasyApavAdaH / mRDitveti // kittvAnna laghUpadhaguNa: / mRditvetyAdyapyudAhAryam / kliza iti // 'kliza hiMsAyAm' divAdau / tataH kvApratyayasya 'klizaH tvAniSThayoH' iti veDityarthaH / 'klizU vibAdhane ityasya tu UdittvAdveT / uditveti // vadadhAtoH kaaprtyyH| 'vacisvapi' iti samprasAraNam / uSitveti // vasadhAtoH tvA vasatikSudhoH' iti iT samprasAraNam / 'zAsivasi' iti ssH| rudavida iti kittvamiti // 'na kvA seT' iti niSedhasyApavAda iti bhAvaH / nopadhAtthaphAntAdvA // thaphau antau yasyati vigrahaH / 'na kvA seT' iti nityaniSedhe prApta vikalpo'yam / kittve sati nalopaH / tadabhAve tu neti matvA Aha / zrathitvetyAdi / kothitvA / rephitveti // kutha pUtIbhAve, ripha katthanayuddhahiMsAdAneSu / iha 'ralo vyupadhAt' For Private And Personal Use Only
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 3325 / vaJcilucyatazca / (1-2-24) __seT ktvA kidvA / vacitvA-vaJcitvA / lucitvA-luJcitvA / RtitvA-atitvA / 3326 / tRSimRSikRSaH kAzyapasya / (1-2-25) ebhyaH seT ktvA kidvA / tRSitvA-tarSitvA / mRSitvA marSitvA / kRSitvA-karSitvA / 'ralo vyupadhAt- (sU 2617) iti vA kittvam / dyatitvA-dyotitvA / likhitvA-lekhitvA / 'rala:' kim / sevitvA / 'vyupadhAt' kim / vartitvA / 'halAdeH' kim / eSitvA / 'seTa' kim / bhuktvA / 'vasatikSudhoriTa' (sU 3046) uSitvA / kSudhitvA-kSodhitvA / 'aJce: pUjAyAm' (sU 3047) iti nityabhiTa / azcitvA / gatau tu / aktvetyapi / lubhitvA-lobhitvA / 'lubho vimohane' (sU 3048) itAT / avimohane tu lubdhvA / 3327 / janazcyoH ktvi / (7-2-55) iti vikalpo'pi na bhavati nopadhagrahaNasAmarthyAt / vaJcilucyutazca // na vA seT' ityasyApavAdaH / kittvavikalpAnalopavikalpaH / RterudAharati / RtitvA-atitveti // kittvavikalpAllaghUpadhaguNaniSedhavikalpaH / Rtissautro dhAtuH ghRNAyAm / tasyArdhadhAtukaviSaye 'RterIyaG' ityasya vikalpanAt tadabhAve kittvamiha vikalpyate / tRSimRSi // 'na kA seT' ityasyApavAdaH / rala iti // ukAropadhAt ikAropadhAcca ralantAt halAdeH paraH san kvA ca seTau vA kitAviti vyAkhyAtaM prAk / ral pratyAhAraH / vartitveti // 'vRtu vartane' ityasya rUpam / eSitveti // iSadhAtoH rUpam / iha halAditvAbhAvAna kittvavikalpaH / kintu 'na vA seT' iti nityameva kittvAbhAvAna guNaniSedhaH / vasadhAtoH kSudhadhAtozca anudAttopadezatvAt iniSedhe prApte tadapavAdaM smArayati / vasatikSudhoriDiti // uSisveti // 'mRDamRda' iti kittvAt 'vacisvapi' iti samprasAraNam / 'zAsivasi' iti SaH / aJcudhAtoH vApratyayasya 'udito vA' iti iDikalpe prApte aah| azceH pUjAyAmiti // gatau tviti // tatra 'udito vA' iti vedakatvAt / lubhitvA-lobhiveti // vyAkulIkRtyetyarthaH / 'lubha vimohane' / tudAdiH / vimohanaM vyAkulIkaraNamiti vRttiH / 'ralo vyupadhAt' iti kittvavikalpaH / tatra 'tISasaha' iti iDikalpe Aha / lubho vimohane itIDiti // nityamiti zeSaH / vimohanAllubhaH kAniSThayoriT syAt na tu gAya' iti vyAkhyAtaM prAk / avimohane viti // gArthe tu 'tISasaha' iti iDikalpe lubhitvetyapi bhavati / abhikAyetyarthaH / vimohane tu lubdhvatyapapAThaH / juvazcyoH 1. atra kvacittAlavyAntapATho dRzyate--kRzitvA-karzitveti caudAhRtam / For Private And Personal Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta .. AbhyAM parasya ktva iT syAt jarItvA-jaritvA / brazcitvA / 3328 / udito vaa| (7-2-56) uditaH parasya ktva iDvA / zamitvA / 'anunAsikasya ki-' (sU 2666) iti dIrghaH / zAntvA / dyUtvA-devitvA / 3329 / kramazca kvi / (6-4-18) krama upadhAyA vA dIrgha: syAt jhalAdau ktvi pare krAntvA-krantvA / 'jhali' kim / krabhitvA / 'pUGazca' (sU 3050) iti veT / pavitvA-pUtvA / 3330 / jAntanazAM vibhASA / (6-4-32) jAntAnAM nazezca nalopo vA syAt ktvi pare / bhaktvA-bhaGktvA / raktvA-raGktvA / 'masjinazo:-' (sU 2517) iti num / tasya pakSe lopaH / naMSvA naSTvA / 'radhAdibhyazca' (sU 2514) itIpakSe / nazitvA / 'jhalAdAviti vAcyam' (vA 5066) / neha / ajitvA / UdittvAdveT / ktvi // jarItvA-jaritveti // 'zrayakaH kiti' iti niSedhe prApte vidhiH / 'vRto vA' iti iTo dIrghavikalpaH / vrazcitveti // ana UditvAdiDikalpa prApte nityamiT / 'ahijyA' iti smprsaarnnm| udito vA // ktva iti // 'jatrazcyoH ' iti pUrvasUtrAttadanuvRtteriti bhAvaH / aprAptavibhASeyam / zamudhAtoriTpakSe udAharati / zamitveti // iDabhAve tvAha / anunAsikasyeti // yUtvA-devitveti || divadhAtorudittvAt kvAyAmivikalpaH / 'ralo vyupadhAt' iti kittvavikalpaH / tatra iDabhAvapakSe kittvapakSe 'cchoH' iti vasya UThi ikArasya yaNi dyUtveti rUpam / iTpakSe tu satyapi kittve jhalAditvAbhAvAt noTh / iTi kittvAbhAvapakSe tu upadhAguNa iti bhAvaH / kramazca ktvi // 'nopadhAyAH' ityataH upadhAyA iti 'tanotevibhASA' ityataH vibhASeti 'ThUlope pUrvasya' ityataH dIrgha iti 'anunAsikasya kvi' ityataH jhalgrahaNaJcAnuvartate / tadAha / krama upadhAyA ityAdi / anunAsikasya kvi' iti nitye prApte vikalpo'yam / krAntveti // kramudhAtorudittvAdibhikalpaH / dIrghapakSe rUpam / jAntanazAM // 'nAnnalopaH' ityato nalopa iti 'vi skandisyandoH' ityataH vIti cAnuvartate / tadAha / jAntAnAmityAdi // bhaktvA-bhaGktveti // 'bhaJjo Amardane' ityasya rUpam / raktvA -raGaktveti // 'raja rAge' ilasya rUpam / naSTvA-naMSTretyatrAha / masji iti // tasyeti // nazo nakArasya 'jAntanazAm' ityanena pAkSiko lopa ityarthaH / jhalAdAviti // 'jAntanazAM vibhASA' iti nalopavikalpaH jhalAdAvityarthaH / aJjitveti // 1. dIkSitAGgIkRtametat / anyeSAM tu yuktisiddham / For Private And Personal Use Only
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / pakSe / aktvA aGktvA / 'janasana-' (sU 2504) ityAttvam / khAtvAkhanitvA / dyatisyati (sU 3074) itIttvam / ditvA / sitvA / mitvA / sthitvA / 'dadhAtehiH' (sU 3076) / hitvA / 3331 / jahAtezva ktvi / (7-4-43) hitvA / hAGastu / hAtvA / 'ado jagdhi:-' (sU 3080) / jagdhvA / 3332 / samAse'napUrve ktvo lyap / (7-1-37) avyayapUrvapade'nasamAse ktvo lyabAdezaH syAt / tuk / prakRtya / 'anam' kim / akRtvA / paryudAsAzrayaNAnneha / paramakRtvA / 3333 / SatvatukorasiddhaH / (6-1.86) Satve tuki ca kartavye ekAdezazAstramasiddhaM syAt / ko'sicat , iha patvaM na / adhItya / pretya / 'hrasvasya-' (sU 2858) iti tuk / iTi jhalAditvAbhAvAt 'jAntanazAm' iti nalopo neti bhAvaH / pakSe iti // iTpakSe jhalAditvAt nalopavikalpa iti bhAvaH / Attvamiti // 'khanu vidAraNe' udittvAdveT / iDabhAvapakSe jhalAditvAt 'janasanakhanAm' ityAttvamityarthaH / ditveti // 'do avakhaNDane' ityasya rUpam / sitveti // 'So'ntakarmaNi' ityasya rUpam / mitveti // mAdhAtoH rUpam / sthitveti // sthAdhAtoH rUpam / dhAdhAtoH tvApratyaye Aha / dadhAtehiriti // 'o hAk tyAge' ityasya vAyAM hibhAvaM smArayati / jahAtezca ktvi // hitveti // tyavetyarthaH / hAGastviti // 'jahAtezca vi' iti hibhAvavidhau jahAteriti nirdezAt 'o hAka tyAge' ityasya grahaNam , na tu 'o hAG gatau' ityasya / tasya 'bhRAmit' iti ittve jihAteriti nirdeshaaptteH| jagdhveti // jagdha vA iti sthite 'jhaSastatho?'dhaH' iti dhaH / 'jharo jhari' iti prakRtidhakArasya pAkSiko lopaH / samAse // anapUrva iti paryudAsAt avyayapUrvapada iti labhyate iti matvA Aha / avyayetyAdi // tugiti // 'hrakhasya piti' ityaneneti bhAvaH / prakRtyeti // prazabdaH prakarSe, tasya 'kugati' iti kvAntena nityasamAsaH / paramakRtveti // avyayapUrvapadatvAbhAvAna lyabiti bhAvaH / sstvtukorsiddhH|| 'ekaH pUrvaparayoH' ityekAdezaprakaraNAt uttaramidaM sUtram / tatazca asiddha ityasya ekAdeza iti zeSaH / phalitaM tvAha / ekAdezazAstramiti // kAryAsiddhatvaM nirAkRtya zAstrAsiddhatvasyaiva bhASye siddhAntitatvAditi bhAvaH / ko'sicaditi // 'eGaH padAntAdati' iti pUrvarUpamihaikAdezaH / tasya 'antAdivacca' iti parAditve osicaditi padaM / tasya sakArasya apadAditayA 'sAtpadAdyoH' iti niSedhAbhAvAt 'AdezapratyayayoH' iti SatvaM prAptam ekAdezasyAsiddhatvAnna bhavati, ekAdezasyAsiddhatvena ko asicaditi sthite sakArasya akAreNa vyavadhAnAta 89 For Private And Personal Use Only
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3334 / vA lyapi / (6-4-38) anudAttopadezAnAM vanatitanotyAdInAmanunAsikalopo vA syAllyapi / vyavasthitavibhASeyam / tena mAntAniTAM vA, nAntAniTAM vanAdInAM ca nityam / Agatya-Agamya / praNatya-praNamya / prahatya / pramatya / pravatya / vitatya / 'ado jagdhiH-' (sU 3080) / 'antaraGgAnapi vidhInbahiraGgo lyabbAdhate' / iNaH paratvAbhAvAt / tadAha / iha Satvanneti // Satve ekAdezasyAsiddhatva prAsaGgikamudAhRtya prakRte lyapi tugvidhAvasiddhatvamudAharati / adhItyeti // 'iG adhyayane' nityamadhipUrvaH tasmAt vo lyap / pretyeti // prapUrvAdiNdhAtoH kvo lyap / ihobhayatra savarNadIrghasya AdguNasya cAsiddhatvAt 'hrasvasya piti' iti tuk / ekAdezasyAsiddhatvAbhAve tu hrasvAbhAvAttuk na syAt / tadAha / hrasvasyeti tugiti // vA lyapi // 'anudAttopadezavanatitanotyAdInAmanunAsikalopaH' ityuttaramidaM sUtram / tadAha / anudAttetyAdi // anudAttopadezAnAM vanatitanotyAdInAJca anudAttopadezetyukto nalopo lyapi vA syAdityarthaH / vyavasthitavibhASeti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / mAntAniTAM veti // gam , nam , ram , yamAM pAkSiko malopa ityarthaH / nAnteti // nAnteSu manyahanAvaniTau tayoH vanAdInAJca anudAttopadezetyanena nalopo niyaM syAdityarthaH / nAntAniTAmiti bahuvacanantu prayogabahutvAbhiprAyam / mAntAnAmudAharati / Agatyeti // gameranunAsikalope tuk / praNatyeti // nameranunAsikalopapakSe tuk / viramya, viratya, prayatya, prayamya, ityapyudAhAryam / nAntayorudAharati / prahatya / pramatyeti // hano manyatezca nityaM nalopaH / pravatyeti // vanernityaM nalopaH, tuk / vitatyeti // tanotenityaM nalopaH, tuk / bhASye tu 'vA lyapi' iti sUtranna dRzyate / 'anudAtta' iti sUtre 'anudAttopadeze'nunAsikalopo lyapi ca' iti 'vAmaH' iti ca vArtikaM paThitam / lyapi ca anudAttopadeza iti nalopo bhavati / makArAntAnAM tu vetyarthaH / atha prajagdhyetyudAharaNaM manasi nidhAya tatra adadhAtoH vo lyapi 'ado jagdhiya'ptikiti' iti jagdhyAdezavidhi smArayati / ado jagdhiriti // Adeze ikAra uccAraNArthaH / nanu vidhAyetyatra 'dadhAterhiH' iti hibhAvaH prApnoti / na ca tasya tAdau kiti vidhAnAt lyapi kRte kathaM tatprAptiH / alAzrayavidhau sthAnivattvAbhAvAditi vAcyam / parasmAdapi lyapaH prAgevAntaraGgatvAt hibhAvapravRtte?nivAratvAt / tathA pradAyetyatra tAdau kiti vihitamittvaM lyapaH prAgevAntaraGgatvAt prApnoti / tathA prakhanyetyatra 'janasanakhanAM sanjhaloH' iti jhalAdilakSaNamAtvaM lyapaH prAgeva prApnoti / tathA 'dyatisyatimAsthAmitti kiti' iti ittvaM lyapaH prAgeva prApnoti / tathA prakramyetyatra 'kramazca vi' iti jhalAdau ki vihitamupadhAdIrghatvaM lyapaH prAgeva prApnoti / tathA ApRcchya pradIdhyetyatra 'cchoH' iti zUThau jhalAditvalakSaNau lyapaH prAgeva syAtAm / tathA pradIvyetyatra balAdilakSaNaH iTa lyapaH prAgeva prApnotItyAzaGkaya Aha / antaraGgAnapIti // kuta etadityata Aha / jagdhividhAviti // 'ado agdhisti kiti' ityetAvataiva prajagdhya For Private And Personal Use Only
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 707 jagdhividhau lyagrahaNAt / tena hitvadatvAtvetvadIrghatvazUThiTo lyapi na / vidhAya / pradAya / prakhanya / prasthAya / prakramya / ApRchya / pradIvya / 3335 / na lyapi / (6-4-69) lyapi pare ghumAsthAderIttvaM na / dheT / pradhAya / pramAya / pragAya / prapAya / prahAya / prasAya / 'mInAtiminoti-' (sU 2508) ityAttvam / pramAya / nimAya / upadAya / 'vibhASA lIyateH' (sU 2509) vilAyavilIya / NilopaH / uttArya / vicArya / 3336 / lyapi laghupUrvAt / (6-4-56) laghupUrvAtparasya NerayAdeza: syAllyapi / vigaNayya / praNamayya / prabebhidayya / 'laghupUrvAt' kim / saMpradhArya / 3337 / vibhASA''paH / (6-4-57) ApnoteNerayAdezo vA syAllyapi / prApayya-pApya / 3338 / kSiyaH / (6-4-59) kSiyo lyapi dIrgha: syAt / prakSIya / ityatrApi lyapaH prAgevAntaraGgatvAt jagdhyAdezassiddhaH / ato lyabgrahaNaM 'antaraGgAnapi vidhIn bahiraGgo lyabbAdhate' iti jJApayati / evaJca antaraGgajagdhyAdezApekSayA prAbalyAllyapi kRte sati takArAditvalakSaNajagdhibhAvasyAprasakteH jagdhividhau lyagrahaNamarthavaditi bhAvaH / teneti|| hitvaM datvaM Attvam ittvaM dIrghatvaM zUThau iT ca lyapi netyrthH| na lyapi // "dhumAsthAgApAjahAtisAm' itynuvrtte| 'Idyati' ityataH 'It' iti ca / tadAha / lyapi pare ityAdi // dheDiti // prakRtipradarzanam / pradhAyeti // 'AdecaH' ityAttvam / prapAyeti // nipIyeti tu 'pIG pAne' ityasya rUpam / prasAyeti // 'So'ntakarmaNi' ityasya rUpam / lIGaH vo lyapi AtvavikalpaM smArayati / vibhASA lIyateriti // Nilopa iti // utpUrvAt tRdhAtorNici vRddhau raparatve uttAri iti rUpam / vipUrvAccaradhAtorNici upadhAvRddhau vicArIti rUpam , tAbhyAM vo lyapi Nilopa ityarthaH / lyapi laghupUrvAt // 'NeraniTi' ityato Neriti 'ayAmantAlvAyya' ityataH ay iti cAnuvartate / tadAha / laghupUrvAditi // laghuH pUrvo yasmAdvarNAditi vigrahaH, NilopApavAdaH / vigaNayyeti // 'gaNa saGkhyAne' curAdiH kathAdiradantaH / tasmANic / ato lopaH / tvo lyapi NerayAdezaH / prabebhidayyeti // bhidadhAtoryaGi dvitvam / 'guNo yaGlukoH' ityabhyAsasya guNaH / jaztvaM 'yasya halaH' iti yakAralopaH, ato lopaH, vo lyapi rayAdezaH / vibhASA''paH // laghupUrvatvAbhAvAt pUrveNa aprApte vibhASeyam / kSiyaH // 'lyapi laghupUrvAt' ityato lyapIti 'yupluvordIrghaH For Private And Personal Use Only
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3339 / lyapi ca / (6-1-41) vebo lyapi saMprasAraNaM na syAt / pravAya / 3340 / jyazca / (6-1-42) prjyaay| 3341 / vyazva / (6-1-43) upvyaay| 3342 / vibhASA pareH / (6-1-44) pareryetro vA saMprasAraNaM syAllyapi / tukaM bAdhitvA paratvAt 'hala:' (sU 2559) iti dIrghaH / parivIya-parivyAya / katham 'mukhaM vyAdAya svapiti' netre nimIlya hasati' iti / vyAdAnanimIlanottarakAle'pi svApahAsayoranuvRttestadaMzavivakSayA bhaviSyati / 3343 / AbhIkSNye Namulca / (3-4-22) pauna:punye dyotye pUrva viSaye NamulsyAt ktvA ca / dvitvam / smAraMsmAraM chandasi' ityato dIrgha iti cAnuvartate / tadAha / kSiyo lyapIti // lyapi ca // 'veJaH' iti sUtramanuvartate / 'na samprasAraNe samprasAraNam' ityataH na samprasAraNamiti ca / tadAha / veo lyapItyAdi // pravAyeti // 'veJ tantusantAne' vo lyap / 'Adeca upadeze' ityAttvam / iha 'grahijyAvayivyadhivaSTivicati' iti samprasAraNanna / jyazca // jyAdhAtoLapi samprasAraNanna syAdityarthaH / prajyAyeti // iha 'grahijyAvayi' iti samprasAraNanna / vyazca // veo lyapi samprasAraNanetyarthaH / upavyAyeti // 'vyaJ saMvaraNe' tvo lyapi 'AdacaH' ityAttvam / 'ahijyAvayi' iti samprasAraNanna / vibhASA pareH // 'vejaH' iti lyapIti samprasAraNamiti cAnuvartate / tadAha / paravya'JaH iti // paripUrvAddhyetraH vo lyapi yakArasya samprasAraNe pUrvarUpe ca kRte pari vi ya iti sthite Aha / tukamiti // kathamiti // svApakAla eva mukhavyAdAnaM hAsakAla eva netranimIlanam / evaJca vyAdAnanetranimIlanayoH svApahAsapUrvakAlakatvAbhAvAt kathaM tvApratyaya ityAkSepaH / samAdhatte vyAdAneti // yadyapi vyAdAnanimIlanotpattyuttarakAlake svApahasane, na tu tatpUrvakAlake / tathApi vyAdAnotpattyuttarakAle nimIlanotpattyuttarakAle'pi svApahAsau anuvartete / tatra svApotpattikAlInavyAdAnasya hAsotpattikAlInanimIlanasya ca tatkAlInasvApahAsapUrvakAlakatvAbhAve'pi taduttarakAlAnuvRttasvApahAsApekSayA pUrvakAlakatvasatvAt kvApratyaya ityarthaH / "mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate" ityAdau tu samAnakartRkatAvighAtAya sthitasyetyAdyadhyAhAryam / AbhIkSNye Namul ca // samAnakartRkayoH pUrvakAla iti tvAvidhyuttaramidaM sUtram / tadAha / pUrvaviSaye iti // yadyapi vA'sarUpavidhinA kA siddhaH / stryadhikArAtprAgeva vA'sarUpavidhi For Private And Personal Use Only
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] baalmnormaa| jaane| namati zivam / smRtvAsmRtvA / pAyaMpAyam / bhojabhojam / zrAvaMzrAvam / 'ciNNamulo:- (sU 2762) iti Namulpare Nau vA dIrghaH / gAmaMgAmam / gamaMgamam / 'vibhASA ciNNamulo:' (sU 2765) iti numvA / lambhaMlambham / lAbhalAbham / vyavasthitavibhASayopasRSTasya nityaM num / pralambhaMpralambham / 'jAgro'viciNNal-' (sU 2480) iti guNaH / jAgaraMjAgaram / NyantasyApyevam / __ 3344 / na yadyanAkAGke / (3-4-23) yacchabda upapade pUrvakAle yatprAptaM tanna, yatra pUrvottare kriye tadvAkyamaparaM nAkAGkSati cet / yadayaM bhuGkte tataH paThati / iha ktvANamulau na / 'anAkAGke' kim / yadayaM bhuktvA vrajati tato'dhIte / 3345 / vibhASA'greprathamapUrveSu / (3-4-24) AbhIkSNya iti nAnuvartate / epUpapadeSu samAnakartRkayoH pUrvakAle pakSe'pi kvAvidhau vA'sarUpavacanasya vA'sarUpasUtrabhASye prapaJcitatvAt / tathApi 'vibhASAgre prathama' iti sUtra ubhayorvidhAnAya cakAraH / tatra hi agrebhojaM vrajati devadattaH agre bhuktA ityAdau devadattakartRkabhojane yajJadattAdikartRkabhojanApekSayA pUrvakAlatvamagrAdizabdena bodhyate, na tu vrajanAdikriyApekSayA pUrvakAlatvam / tatazca 'samAnakartRkayoH' iti tvApratyayasya tatra na prasaktiH / nApi 'vibhASAne' ityanena AbhIkSNye tatrAprAptavidhiriti yujyate / AbhIkSNye pUrvavipratiSedhena 'AbhIkSNye Namul ca' ityasyaiva pravRtteriSTatvAditi zabdenduzekhare vistaraH / dvitvamiti // 'nityavIpsayoH' ityaneneti zeSaH / smRtvAsmRtveti // namati zivam ityanuSajyate / pAyaMpAyamiti // 'Ato yuk cikRtoH' iti yuk / vA dIrgha iti // gameya'ntANNamuli 'mitAM hrasvaH' iti hrasve kRte ciNNamuloH' iti dIrghavikalpa ityarthaH / vyavasthiteti // vyAkhyA nAditi bhAvaH / upasRSTasyeti // upasargapUrvasyetyarthaH / jAgRdhAtorNamuli vRddhimAzaGkaya Aha / jAgra iti // NyantasyApyevamiti // jAgRdhAtorNI vRddhiM bAdhitvA 'jAgro'viciNNalDitsu' iti guNe Nilope jAgaramityeva rUpamiti bhAvaH / na yadyanAkAGke / / yatprAptamiti // vA Namul caityarthaH / yatreti // yasminvAkye pUrvottarakAlikakriyApade staH tadvAkyaM vAkyAntaraM nAkAGkSati cedityarthaH / pUrvottarakAlikakriyApadadvayayuktaM vAkyaM vAkyAntaraM nAkAGkati cet iti yAvat / yadayamiti // yadityavyayam / yadAyaM bhuGkte tataH paraM paThatItyarthaH / idamekaM vAkyaM bhujipaThikriyApadadvayayuktaM na vAkyAntaramAkAztIti bhAvaH / yadayaM bhuktvA vrajatIti // bhujivajikriyApadadvayayuktamidaM vAkyam tataH adhIta iti vAkyAntaramAkAGkSati nAtrAyaM niSedha iti bhAvaH / vibhASAgre || agre, prathama, pUrva, eSAM dvandvaH / agre ityavyayam / edantaM vA nipAtanAt / nAnuvartate iti // For Private And Personal Use Only
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 710 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta ktvANamulau vA staH / agre bhojaM brajati / agre bhuktvA / prathamaM bhojam / prathamaM bhuktvA / pUrva bhojam-pUrva bhuktvA / pakSe laDAdayaH / agre bhuGkte tato vrajati / AbhIkSNye tu pUrvavipratiSedhena nityameva vidhiH / agre bhojabhoja brajati / bhuktvAbhuktvA / 3346 / karmaNyAkroze kRJaH khamuJ / (3-4-25) karmaNyupapade Akroze gamye kRtraH khamuJ syAt / cauraMkAramAkrozati / karotiruccAraNe / caurazabdamuccAryetyarthaH / 3347 / svAdumi (Namula / ) (3-4-26) svAdvartheSu kRyo NamulkhAdekakartRkayoH pUrvakAle / svAduzabdasya mAntatvaM nipAtyate / asvAdvI svAdvIM kRtvA bhute svAduMkAraM bhute / saMpannaMkAram / lavaNaMkAram / saMpannalavaNazabdau svAduparyAyau / vA'sarUpeNa ktvApi / svAduM kRtvA bhungkte| etacca bhASye spaSTam / prathamaM bhojamiti // prathamamiti kriyAvizeSaNam / pUrva bhojamiti // pUrvamiti kriyAvizeSaNam / pakSe iti // kANamulau tAvadavyayakRttvAdbhAvArthako / yadA tu kartRvivakSA tadA laDAdaya ityarthaH / nanu agreprathamapUrvapadeSUpapadeSu vANamulau paratvAdAbhIkSNye'pi syAtAmityata Aha / AbhIkSNye tu pUrvavipratiSedheneti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / karmaNyAkroze // karmaNAtyupapadanirdezaH / Akroza iti dyotyArtha iti matvA vyAcaSTe / karmaNyupapade Akroze gamye kRtraH khamuniti // spaSTatvAt na vyAkhyeyamiti bhAvaH / cauraGkAramiti // upapadasamAse 'aruTTaiiSadajantasya' iti mum / svAdumi Namul // svAdumItyarthagrahaNam / vyAkhyAnAt / tathA ca svAduparyAye upapada iti labhyate / 'karmaNyAkroze' iti pUrvasUtrAt kRtra ityanuvartate natu khamun, asvaritatvAt / tatazca 'AbhIkSNye Namul ca' ityataH Namulityanuvartate samAnakartRkayoH 'pUrvakAle' iti sUtraJca / tadAha / svAdvartheSvityAdinA // nanu svAduzabdasya svAdAvityeva nirdeza ucita ityata Aha / svAduzabdasyeti // nanvatra khamujevAnuvartatAm / evaJca svAdumi mAntatvanipAtanamapi na kartavyamityAzaGkaya striyAM ccyantamudAharati / asvAdvImiti // yavAgUmapUpikAmityAdi vizeSyam / atra Namuli vivakSite mAntatve nipAtite udantatvAbhAvAt 'oto guNavacanAt' iti na DIp / khamuni kRte 'arurdviSat' iti mumi tu svAdvikAramityeva prasajyeta / kiJca vyantasyAvyayatvAt 'arurdviSat' iti mum durlabhaH, tatra mumvidhau anavyayasyetyanuvRtteH / tatazca asvA, svAduM kRtvA bhuGkte svAduGkArambhuGkte ityatrApi mum na syAt , khamuJaH khittvasya coraGkAramityatra sAvakAzatvAt / kiJca 'ccau' iti dIrghApattiH / ato Namuli svAduzabde mAntatvanipAtanamiti bhaavH| svAdumItyarthagrahaNasya prayojanamAha / sampannaGkAramiti // atra 'asya ccau' iti IttvAbhAvo'pi mAntatvanipAtanasya phalaM bodhyam / svAduparyAyAviti // vRttyAdigrantheSu For Private And Personal Use Only
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 3348 / anyathaivaMkathamitthaMsu siddhAprayogazcet / (3-4-27) eSu kRJo NamulsyAt siddho'prayogo'syaivaMbhUtazcetkRJ / vyarthatvAtprayogAnaha ityarthaH / anyathAkAram / evaMkAram / kathaMkAram / itthaMkAram bhute / itthaM bhuGkta ityarthaH / siddha-' iti kim / ziro'nyathA kRtvA bhuGkte / ___ 3349 / yathAtathayorasUyAprativacane / (3-4-28) kRtraH siddhAprayoga ityeva, asUyayA prativacane / yathAkAramahaM bhokSye kiM tavAnena / 3350 / karmaNi dRzividoH sAkalye / (3-4-29) karmaNyupapade NamulsyAt / kanyAdazai varayati / sarvAH kanyA ityarthaH / brAhmaNavedaM bhojayati / yaM yaM brAhmaNaM jAnAti labhate vicArayati vA taM sarva bhojayatItyarthaH / tathAdarzanAditi bhAvaH / vA'sarUpeNa ktvApIti // yadyapi 'striyAM ktin' ityataH prAgeva vA'sarUpavidhiriti bhASye sthitam / tathApi tatraiva bhASye 'vAyAM vAvacanam' iti kvApratyayaviSaye vA'sarUpavidhipravRtterviziSya vacanAdiha kvApi bhavatItyarthaH / vA'sarUpavidhiH striyAmityadhikArAt prAgUlaJca bhavatIti pakSAntaramapi tatraiva bhASye sthitam / tatpakSe vAyAM vA'sarUpapravRttinirbAdhetyAstAntAvat / anyathaivaM // anyathA evam katham ittham eSAmavyayAnAM dvandvAtsaptamIbahuvacanam / siddhaH aprayoga: prayogAbhAvaH yasya kRSaH sa siddhAprayoga iti vigrahaH / tdaah| eSu kRJa ityAdi // nanu kRJaH aprayoge kathantadarthAvagatiH arthAvagatyabhAve tatprayogo vA kimartha ityata Aha / vyarthatvAditi // niSphalatvAditi bhAvaH / arthasyAvivakSitatve'pi NamulpratyayasAdhutvArtha tatprayoga iti bhAvaH / tadeva darzayati / itthaM bhute ityartha iti // 'samAnakartRkayoH pUrvakAle' ityasambhavAnnAnuvartate iti bhaavH| siddhati kimiti // siddhAprayogazcediti kimarthamityarthaH / bhASye anyathA kRtvA coditamiti prayogAt samAnakartRkatvAbhAve'pi vApratyayo bodhyaH / yathAtathayoH // ityeveti // yathA tathA anayorupapadayoH kRJaH Namul syAtsiddhAprayogazcet kRtriti phalitam / asUyayA prativacanamiti vigrahaH / 'kartRkaraNe kRtA bahulam' iti samAsaH / tadAha / asUyayati // karmaNi dRzividoH // karmaNIti nArthanirdeza ityAha / karmaNyupapade iti // karmaNyupapade tadarthasya dhAtvartha prati karmabhUtasya sAkalye gamye dRzividibhyAM Namul iti phalitam / samAnakartRkayoH pUrvakAle ityanuvartata eva / varayatIti // 'vara IpsAyAm' curAdau kathAdiradantaH / allopasya sthAnivattvAnnopadhAvRddhiH / vidiM vivRNoti / jAnAti labhate vicArayati veti // "sattAyAM vidyata jJAne vetti vinte vicAraNe / vindate vindati prAptI zyanUlukaznazeSvidaM kramAt" iti prAguktam / tatra sattArthakasya videriha na grahaNam For Private And Personal Use Only
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 712 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3351 / yAvati vindajIvoH / (3-4-30) yAvadvedaM bhuGkte / yAvallabhate tAvadityarthaH / yAvajjIvamadhIte / 3352 / carmodarayoH pUreH / (34-31) karmaNItyeva / carmapUraM stRNAti / udarapUraM bhuGkte / 3353 / varSapramANa UlopazcAsyAnyatarasyAm / (3-4-32) karmaNyupapade pUrerNamulsyAdUkAralopazca vA samudAyena varSapramANe gamye / goSpadapUraM vRSTo devaH / goSpadapaM vRSTo devaH / 'asya' iti kim / upapadasya mA bhUt / mUSikAbilapram / 3354 / cele knopeH| (3-4-33) celArtheSu karmasUpapadeSu kloperNamulsyAdvarSapramANe / celanopaM zabdAyayan vRSTo devaH / vastranopam / vasananopam / yathA varSaNe vastram zabdayate tathA'varSadityarthaH / 3355 / nimUlasamUlayoH kaSaH / (3-4-34) karmaNItyave / kaSAdiSvanuprayogaM vakSyati / atra prakaraNe pUrvakAla iti na saMbadhyate / nimUlakASaM kaSati / samUlakASaM kaSati / nimUlaM samUlaM kaSatItyarthaH / ekasyApi dhAtvarthasya nimUlAdivizeSaNasaMbandhAdbhedaH / tena sAmAnyavizeSabhAvena vizeSaNavizeSyabhAvaH / akarmakatvAditi bhAvaH / yAvati vindajIvoH // yAvacchabde upapade vindateH jIvatezca NamulityarthaH / iha pUrvakAla iti na sambadhyate, ayogyatvAt apratItezca / evamanyatrApi / yAvajIvamadhIte yAvantaM kAlaM jIvati tAvantakAlamadhIte ityarthaH / 'akarmakadhAtubhiryoge' iti karmatvAt yaavcchbdaahitiiyaa| carmodarayoH pUreH // carmaNi udare ca karmaNyupapade pUrayate mulityarthaH / carmapUraM stRNAtIti // carma pUrayan chAdayatItyarthaH / goSpadapramiti // pUreNamuli Nilope UlopapakSe ca rUpam / atra vRSTeSpidapUraNakSamatvAdalpatvaGgamyate / asyeti kimiti // pUrerityarthakam asyeti kimarthamityarthaH / mUSikAbilapramiti // asyetyanuktau upapade'pi UkArasya lopaH syAditi bhAvaH / cele kopeH|| cela ityarthagrahaNam , vyAkhyAnAditi bhAvaH / 'knUyI zabde' iti curAdau / tadAha / celaM nopamiti // knopazabdArtha sphorayati / zabdAyayanniti // varSapramANaM sphorayitumAha / yathA varSaNa iti // nimUlasamUlayoH kaSaH // nimUle samUle ca karmaNyupapade kaSeNamulityarthaH / vakSyatIti // 'kaSAdiSu yathAvidhyanuprayogaH' iti NamulprakRteranuprayogaM vakSyatItyarthaH / na sambadhyate iti / / ayogyatvAdapratItezca iti bhAvaH / NamulprakRteranuprayujyamAnadhAtozca For Private And Personal Use Only
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam bAlamanoramA / 713 3356 / zuSkacUrNarUkSeSu piSaH / (3-4-35) eSu karmasu piSerNamul / zuSkapeSaM pinaSTi / zuSkaM pinaSTItyarthaH / cUrNapeSam / rUkSapeSam / 3357 / samUlAkRtajIveSu hnkRnygrhH| (3-4-36) karmaNItyeva / samUlaghAtaM hanti / akRtakAraM karoti / jIvagrAhaM gRhNAti / jIvatIti jIvaH / igupadhalakSaNa: kaH / jIvantaM gRhNAtItyarthaH / 3358 / karaNe hanaH / (3-4-37) pAdaghAtaM hanti / pAdena hantItyarthaH / yathAvidhyanuprayogArthaH sannityasamAsArtho'yaM yoga: / bhinnadhAtusaMbaMdhe tu 'hiMsArthAnAM ca-' (sU 3369) iti vakSyate / ___3359 / snehane piSaH / (3-4-38) snihyate yena tasminkaraNe piSarNamul / udapeSaM pinaSTi / udakena pinaSTItyarthaH / paunaruktyampariharati / ekasyApIti // nimUlasamUlakaSaNApekSayA kevalakaSaNamanyat / yathA indro mahendra iti bhAvaH / tena sAmAnyeti // nimUlasamUlakaSaNAtmakaGkaSaNamiti bodhaH / yathA mahAdevo deva ityAdAviti bhAvaH / zukacUrNarUkSeSu piSaH // karmasviti // upapadeSviti zeSaH / atra piSadhAtoranuprayoga: / samUlAkRta // samUla akRta jIva eSAndvandvaH / karmaNItyeva / samUlAdiSu karmasUpapadeSu han kRJ graha ebhyo NamulityarthaH / yathAsaGkhyamatreSyate / jIvazabdasya bhAvaghaantatve prANadhAraNaM gRhNAtItyAzrayaNe hantItyarthaH syAt , na tu jIvantagRhAtItyarthaH syAdityata Aha / jIvatIti jIva iti // nanu 'akartari kArake' iti paryudAsAt kathaGkartari ghaaityata Aha / igupadheti // karaNe hanaH // nanu hiMsArthAnAM ca samAnakarmakANAM ityanupadaM vakSyamANasUtreNaiva siddhe kimarthamidamityata Aha / yathAvidhItyAdi // kaSAdiSu yathAvidhyanuprayogasiddhyarthassan 'upapadamatiG' iti nityasamAsArtho'yamArambha ityarthaH / anuprayogArtho nityasamAsArthazceti yAvat / hiMsArthAnAJceti sUtraJca kaSAdibahirbhUtaM tasyAtra pravRttau tu anuprayogo na syAt / kiJca 'hiMsArthAnAJca' iti sUtraM 'upadaMzastRtIyAyAm' ityuttarampaThitam / tasyAtra pravRttau 'tRtIyAprabhRtInyanyatarasyAm' iti vaikalpika upapadasamAsaH syAditi bhAvaH / bhASye tu ahiMsArthanityasamAsArthaJceti sthitam / tarhi hiMsAnAJcetyasya ko viSaya ityata Aha / bhinneti // NamulprakRtibhUtahanadhAtvapekSayA dhAtvantarayoge tu daNDopaghAtaGgAH kAlayati daNDenopaghAtamityatra 'hisArthAnAJca' ityasya pravRttirvakSyate ityarthaH / snehane pissH|| udapeSamiti // 'peSaMvAsavAhanadhiSu ca' iti udakazabdasya 90 For Private And Personal Use Only
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 714 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3360 / haste vrtigrhoH| (3-4-39) hastArthe karaNe / hastavatai vartayati / karavartam / hastena gulikAM karotItyarthaH / hastagrAhaM gRhNAti / karagrAham / pANigrAham / 3361 / sve puSaH / (3-4-40) karaNa ityeva / sva ityarthagrahaNam / tena svarUpe paryAye vizeSe ca Namul / svapoSaM puSNAti / dhanapoSam / gopoSam / __3362 / adhikaraNe bandhaH / (3-4-41) cakrabandhaM badhnAti / cakre badhnAtItyarthaH / ___3363 / saMjJAyAm / (3-4-42) banAterNamulsaMjJAyAm / krauJcabandhaM baddhaH / mayUrikAbandham / aTTAlikAbandham / bandhavizeSANAM saMjJA etAH / 3364 / koMjIvapuruSayornazivahoH / (3-4-43) jIvanAzaM nazyati / jIvo nazyatItyarthaH / puruSavAhaM vahati / puruSo vahatItyarthaH / 3365 / UrdhvaM zuSipUroH / (3-4-44) Urzve kartari / UrdhvazoSaM zuSyati / vRkSAdirUddha eva tiSThaJchuSyatItyarthaH / UrdhvapUraM pUryate / Urdhvamukha eva ghaTAdivarSodakAdinA pUrNo bhavatItyarthaH / 3366 / upamAne karmaNi ca / (3-4-45) udAdezaH / haste vrtigrhoH|| paJcamyarthe SaSThI / hasta ityarthagrahaNam vyAkhyAnAt / tathA ca hastArthaka iti labhyate, karaNa ityanuvartate, tadAha / hastArthe karaNe iti // karaNakArakIbhUtahastaparyAya upapade NyantavRtudhAtorgrahadhAtozca NamulityarthaH / sve pussH|| arthagrahaNamiti // vyAkhyAnAditi bhAvaH / teneti // svarUpe khazabde khaparyAye dhanAdizabde vizeSeSu khavizeSavAcigavAdizabdeSu copapadeSu NamulityarthaH / etacca 'khaM rUpam' iti sUtre bhASye spaSTam / tatra svazabde upapade udAharati / svapoSamiti // dhanena puSNAtItyarthaH / paryAye upapade udAharati / dhanapoSamiti // svavizeSa upapade udAharati / gopoSamiti // adhikaraNe // adhikaraNe upapade bndhdhaatorgmulityrthH| saMjJAyAm // anadhikaraNArtha ArambhaH / ktroNH|| 'nazivahoH' iti paJcamyarthe sssstthii| kartari jIve upapade nazeH kartari puruSe upapade vahadhAtorNamulityarthaH / Urve zuSi // UrdhvaM kartarIti // upapade zuSeH pUrezca Namuliti zeSaH / upamAne // cAtkartarIti // karmaNi kartari ca upamAne upapade dhAtorNamulityarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 715 cAnkartari / ghRtanidhAyaM nihitaM jalam / ghRtamiva surakSitamityarthaH / ajakanAzaM naSTaH / ajaka iva naSTa ityarthaH / 3367 / kaSAdiSu yathAvidhyanuprayogaH / (3-4-46) yasmANNamuluktaH sa evAnuprayoktavya ityarthaH / tathaivodAhRtam / 3368 / upadaMzastRtIyAyAm / (3-4-47) itaH prabhRti pUrvakAla iti saMbadhyate / 'tRtIyAprabhRtInyanyatarasyAm' (sU 784) iti vA samAsa: / mUlakopadaMzaM bhuGkte / mUlakenopadaMzam / dazyamAnasya mUlakasya bhujiM prati krnntvaattRtiiyaa| yadyapyupadaMzinA saha na zAbdassaMbandhastathApyArtho'styeva, karmatvAt / etAvataiva sAmarthyena pratyayaH samAsazca / tRtIyAyAmiti vacanasAmarthyAt / tatazcAyamarthaH mUlakena bhute iti zAbdAnvaye kiMkRtvetyAkAGkSayA upadazyeti tadeva karmatvenAnveti / kaSAdiSu // yasmAditi // dhAtoriti zeSaH / Namulukta iti // 'nimUlasamUlayoH kaSaH' ityArabhya 'upamAne karmaNi ca' ityantaissUtrairiti zeSaH / tathaivodAhRtamiti // nimUlakASaGkaSatItyAdIti zeSaH / evaJca pRthagiha nodAhartavyamiti bhaavH| upadaMzastRtIyAyAm // sambaddhyate iti // maNDUkaplutyeti zeSaH / tRtIyAnte upapade upapUrvAiMzadhAtorNamul samAnakartRkayoH pUrvakAle ityarthaH / nityamupapadasamAsamAzaya Aha / tRtIyAprabhRtInIti // nanu mUlakenopadaMzaM bhuGkte mUlakenopadaMzamityatra mUlakasya upadaMzanaM prati karmatvAt kathaM mUlakAt tRtIyA kathaM vA upadaMzAt Namula ityata Aha / dazyamAnasyetyAdi / pradhAnakriyAnurodhAt paratvAceti bhAvaH / nanu mUlakasya bhujikriyAM prati karaNatve upadaMzanena asAmarthyAtsamAsAnupapattiriti shngkte| yadyapIti // upadaMzinA saha mUlakasya karmatvenAnvayazzabdagamyo na bhavati / tasya bhujikriyAM prati karaNatvenAnvayasyoktatvAdityAkSepaH / samAdhatte / tathApIti // bhujikiyAM prati zAbdamaryAdayA karaNatvenAnvitasyApi mUlakasyopadaMzanaM prati ArthikaH karmatvAnvayo'styeva / mUlakasyopadaMzanaM prati vastutaH karmatvasya sattvAdityarthaH / nanvArthikakarmatvAnvayamAdAya kathaM tRtIyA kathaM vA Namul kathaM vA samAsa ityata Aha / etAvataiveti // kuta etadityata Aha / tRtIyAyAmiti vacanasAmarthyAditi // yadi tRtIyAnte zAbdAnvaya evAtra vivakSyeta, tadA karaNa ityevAvakSyat 'karaNe hanaH' itivaditi bhAvaH / mUlakasya bhujikriyAM prati karaNatvAnvayazzAbdaH / upadaMze karmatvAnvayaH ArthikaH ityetadupapAdayati / tatazcAyamartha iti // mUlakena bhuGkte ityanvayazzAbdaH / pradhAnakriyAnurodhAtparatvAcca tRtIyAvibhakte pravRtteriti bhAvaH / kiMkRtveti // kikRtvA mUlakena bhuGkte ityAkAGkSAyAM updshyetynvetiityrthH| For Private And Personal Use Only
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 716 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta 3369 / hiMsArthAnAM ca samAnakarmakANAm / (3-4-48) tRtIyAnta upapade'nuprayogadhAtunA samAnakarmakAddhisArthAt NamulsyAt / daNDopaghAtaGgAH kAlayati daNDenopaghAtam / daNDatADam / 'samAnakarmakANAm' iti kim / daNDena coramAhatya gAH kAlayati / / _3370 / saptamyAM copapIDarudhakarSaH / (3-4-49) upapUrvebhya: pIDAdibhyaH saptamyante tRtIyAnte copapade NamulsyAt / pArthopapIDaM zete-pArzvayorupapIDam-pArvAbhyAmupapIDam / vrajoparodhaM gAH sthApayati / vrajena baje uparodhaM vA / pANyupakarSa dhAnAH saMgRhNAti / pANAvupakarSam-pANinopakarSam / 3371 / samAsattau / (3-4-50) tRtIyAsaptamyordhAtorNamulsyAtsaMnikarSe gamyamAne / kezagrAhaM yudhyante yuddhasaMrambhAt / kezeSu gRhItvA / hastagrAham-hastena gRhItvA / 3372 / pramANe ca / (3-4-51) tRtIyAsaptamyorityeva / vyaGgulotkarSa khaNDikAM chinatti / byaGgulena vyaGgule votkarSam / tadeveti // kimupadazyetyAkAGkSAyAM tadeva mUlakamarthAt karmatvenAnvetItyarthaH / hiMsArthAnAzca // daNDopaghAtaGgAH kAlayatIti / / 'kala vikSepe' curAdiH / tatrAnuprayujyamAna. kAlayaterupahantezca gAvaH karma / atassamAnakarmakatvamupahanteriti bhAvaH / daNDenopaghAtamiti // tRtIyAprabhRtInyanyatarasyAmiti upapadasamAsavikalpa iti bhAvaH / daNDatADamiti // 'taDa AghAte' curAdiH / saptamyAJcopapIDa // cAttRtIyAyAmiti samuccIyate / 'kRSa vilekhane' iti dhAtozzapi kRtalaghUpadhaguNasya kaSeti nirdezaH / atastaudAdikasya nirAsaH / pIDa, rudha, karSa, eSAM samAhAradvandvAtpaJcamyarthe prathamA / puMstvaJcArSam / upapUrvaH pIDarudhakarSaH iti madhyamapadalopisamAsaH / tadAha / upapUrvebhya iti // tRtIyAprabhRtInyanyatarasyAm' iti upapadasamAsavikalpaM matvA Aha / pArzvayorupapIDamiti // taudAdikAttu kRSeH kvApratyaya eva na tu Namul / kSetra upakRSya bIjAnyAvapati / halenopakRSyeti / yadyapi taudAdikA'pi vilekhanArthaka eva / tathApi kSetraviSayavilekhana eva tasya pravRtterityAhuH / samAsattau // samAsattipadaM vivRNoti / sannikarSe gamyamAne iti // sanikarSo'vyavadhAnena saMyogaH / kezagrAhamiti || sannikarSaparametat / atyantaM sannihitA yudhyante ityarthaH / tadAha / yuddhasaMrambhAditi // yuddhAtizayavazAdyoddhAraH parasparaM atyantaM sannihitA bhavantItyarthaH / pramANe ca // ityeveti // tRtIyAnte saptamyante copapade dhAtorNamul syAt pramANe gamye ityarthaH / hrasvaH khaNDaH khaNDikA / dyaguleneti For Private And Personal Use Only
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam] bAlamanoramA / 717 3373 / apAdAne parIpsAyAm / (3-4-52) parIpsA tvarA / zayyotthAyaM dhAvati / evaM nAma tvarate yadavazyakartavyamapi nApekSate / zayyotthAnamAtramapekSate / 3374 / dvitIyAyAM ca / (3-4-53) parIpsAyAmityeva / yaSTigrAhaM yudhyante / loSTagrAham / 3375 / apaguro Namuli / (6-1-53) 'gurI udyamane' ityakhaico vA AtsyANNamuli / asyapagAraM yudhyante / asyapagoram / __ 3376 / svAGge dhruve / (3-4-54) dvitIyAyAmityeva / adhruve svAGge dvitIyAnte dhAtorNamul / bhrUvikSepaM kathayati / dhruvaM vikSepam / 'adhruve' kim / zira utkSipya / yenAGgena vinA na jIvanaM tadbhavam / 3377 / pariklizyamAne ca / (3-4-55) sarvato vivAdhyamAne svAGge dvitIyAnte NamulsyAt / ura:pratipeSaM yudhyante / kRtsnamura: pIDayanta ityarthaH / "urovidAraM praticaskare nakhaiH' / dhruvArthamidam / 3378 / vizipatipadiskandAM vyaapymaanaasevymaanyoH|(3-4-56) dvitIyAyAmityeva / dvitIyAnta upapade vizyAdibhyo NamulsyAdvyApyamAne AsevyamAne cArthe gamye / gehAdidravyANAM vizyAdikriyAbhiH sAkalyena saMbandho vyAptiH / kriyAyAH pauna:punyamAsevA / 'nityavIpsayoH' (sU 2140) 'tatpuruSasyAGguleH' iti Tajiti bhAvaH / apAdAne // apAdAne upapade dhAtorNamul syAt parIpsAyAGgamyamAnAyAmityarthaH / tvarAM drshyitumaah| evannAmetyAdi // dvitIyAyAJca // dvitIyAnte upapade dhAtorNamulityarthaH / svAGge'dhruve // adhruve iti cheda iti matvA aah| adhruva iti // nanu zira utkSipyeti kathaM pratyudAharaNam / ziraso'pi adhruvatvAdityata Aha / yenAGgeneti // parikli // urovidAramiti // kRtsnamura ityarthaH / praticaskara iti // kR vikSepe pratipUrvAtkarmANa liT / suTakAtpUrva iti aDabhyAsavyavAye'pIti cAnuvRttau kiratau lavane hiMsAyAM pratezceti suT / nakhaiH praticikSipa ityarthaH / nanu uraHpratipaSamityAdau svAGgatvAdeva pUrvasUtreNaiva siddhamityata Aha / dhruvArthamiti // uro vinA jIvanAbhAvAt uraH dhruvamiti bhaavH| vizipati // gehAdidravyANAmiti // tathA ca gehAnupravezamAste ityatra sarvANi gehAnyanupravizyati punaHpunargehamanupravizyeti vA arthaH / ubhayathApi na dvitvamityAha For Private And Personal Use Only
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 718 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdanta iti dvitvaM tu na bhavati / samAsenaiva svabhAvatastayoruktatvAt / yadyapyAbhIkSNye Namulukta eva, tathApi asati hyAsevArthakaNamuli AbhIkSNyaNamula: 'tRtIyAprabhRtIni' ityatra saMgrahAbhAvAt upapadasaMjJArthamAsevAyAmiha punarvidhiH / gehAnupravezamAste / gehaM gehamanupravezam / gehamanupravezamanupravezam / evaM gehAnuprapAtam / gehAnuprapAdam / gehAnuskandam / asamAse tu gehasya Namulantasya ca paryAyeNa dvitvam / 3379 / asyatitRSoH kriyAntare kAleSu / (3-4-57) kriyAmantarayati vyavadhatta iti kriyAntaraH / tasmindhAtvarthe vartamAnAdasyatestRSyatezca kAlavAciSu dvitIyAnteSUpapadeSu NamulsyAt / yahAtyAsaM gA: pAyayati / vyahamatyAsam / vyahatarSam / vyahaM tarSam / atyasanena taSaNena ca gavAM pAnakriyA vyavadhIyate / adya pAyayitvA byahamatikramya puna: pAyayatItyarthaH / 3380 / nAmnyAdizigrahoH / (3-4-58) dvitIyAyAmityeva / nAmAdezamAcaSTe / nAmagrAhamAhvayati / 3381 / avyaye'yathAbhipretAkhyAne kRJaH ktvaannmulau|(3-4-59) ayathAbhipretAkhyAnaM nAma apriyaskhoccaiH priyasya ca nIcaiH kathanam / nityavIpsayoriti dvitvantu na bhavatIti // kuta ityata Aha / samAsenaiveti // nanu samAsena kathamiha kathanaM vyAptyAsevayorityata Aha / svabhAvata iti // nanu 'AbhIkSNye Namul ca' ityanenaiva siddhatvAt iha AsevAgrahaNaM vyartham / na ca kvAnivRttiH phalamiti zaGkayam / tApratyayasyApi pakSe iSTatvAditi zaGkate / yadyapIti // samAdhattaM / tathApIti // dvitIyAntasyopapadasaMjJArthamityarthaH / nanviha AsevAgrahaNAbhAve tatropapadamityupapadasaMjJA kuto netyata Aha / asati hIti // yadyapyAsevAyAM NamulvidhyabhAve'pi 'AbhIkSNye Namul ca' iti Namul sidhyAte, tathApi 'AbhIkSNye Namul ca' iti sUtre dvitIyAntasya saptamyA nirdezena grahaNAbhAvAdupapadasajJA na syAt / tatazca 'tRtIyAprabhRtInyanyatarasyAm' iti upapadasamAsavikalpo na syAditi bhAvaH / asamAse viti| vyAptiNamuli gehasya vyApyamAnatvAt dvitvam / AsevAyAM Namuli tu Namulantasya dvitvm| kriyApaunaHpunyasyaiva AsevAtvAditi bhaavH| asytitRssoH|| yahAtyAsamiti // yahamatikramyetyarthaH / atipUrvAdasyaterNamula / yahatarSamiti // yahantRSNAvatIH kRtvetyarthaH / nAmnyAdizigrahoH // nAmni Adizigrahoriti chedaH / paJcamyarthe SaSThI / dvitIyAnte nAmanzabde upapade AyUrvakadizeH grahadhAtozca NamulityarthaH / avyaye'yathAbhi // apriyasya nIcaiH kathanaM priyasyoccaiH kathanaJca abhipretam iSTam / tadvi parItam anabhipretam / tadAha / ayathAbhipretAkhyAnaM nAmetyAdi // 'tRtIyAprabhRtInya For Private And Personal Use Only
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNam ] bAlamanoramA / 719 uccaiHkRtya-uccaiH kRtvaa| uccaiHkaarmpriymaacsstte| nIcaiHkRtya-nIcaiH kRtvA-nIcaiHkAraM priyaM brUte / 3382 / tiryacyapavarge / (3-4-60) tiryakchabda upapade kRSaH ktvANamulau sta: samAptau gamyAyAm / tiryakRtya gataH / tiryakAram / samApya gata ityarthaH / 'apavarge' kim / tiryakRtvA kASThaM gataH / 3383 / svAGge taspratyaye kRbhvoH / (3-4-61) mukhataHkRtya gata: / mukhata: kRtvA / mukhata: kAram / mukhatobhUya / mukhato bhUtvA / mukhatobhAvam / / 3384 / nAdhArthapratyaye vyarthe / (3-4-62) / nAdhArthapratyayAnte vyarthaviSaya upapade kRbhuvoH ktvANamulau sta: / anAnA nAnA kRtvA nAnAkRtya-nAnA kRtvA-nAnAkAram / vinAkRtya-vinA kRtvA-vinAkAram / nAnAbhUya-nAnA bhUtvA-nAnAbhAvam / anekaM dravyamekaM bhUtvA ekadhAbhUya-ekadhA bhUtvA-ekadhAbhAvam / ekadhAkRtya-ekadhA kRtvAekadhAkAram / 'pratyayagrahaNam' kim / hirukRtvA / pRthagbhUtvA / 3385 / tUSNImi bhuvaH / (3-4-63) tUSNIMzabde upapade bhuva: ktvANamulau staH / tUSNIbhUya-tUSNIM bhUtvAtUSNIMbhAvam / bhUgrahaNaM kRtro nivRttyartham / nyatarasyAm' iti samAsavikalpaM matvA aah| uccaiHkRtya-uccaiH kRtveti // samAsapakSe lyaviti bhAvaH / uccaiHkAramiti // atra samAsatadabhAvayornAsti vizeSaH / khare tu vizeSaH / tiryacyapavarge // 'tirazcIti bhavitavyam sautro nirdeza' iti bhASyam / apavarga ityasya vivaraNam-samAptAviti // khAGge taspratyaye // paJcamyarthe SaSThIdvivacanam / tas pratyayo yasmAditi bahuvrIhiH / taspratyayAnte svAGge upapade kRyo bhuvazca kvANamulAvityarthaH / iha na yathAsaGkhayaM vyAkhyAnAt / nAdhArtha // 'vinabhyAnAnAnaunasaha' iti sUtre asahatve vinabhyAnApratyayo vihitaH / 'saGkhyAyA vidhArthe dhA' iti dhApratyayo vihitH| tasya arthaH iva artho yasya saH dhArthaH / nApratyayo dhArthakazca pratyayo yasmAditi bahuvrIhiH / tadAha / nAdhArthapratyayAnte iti // nApratyayAnte dhArthapratyayAnte upapade ityarthaH / arthagrahaNaM dhApratyayamAtre'nveti / tena dhamuJo'pi grahaNaM labhyate / nApratyaye tvarthagrahaNannAnveti / nApratyayAnte dhArthapratyayAnte cvyantaviSaye upapade ityrthH| ata eva bhASye arthagrahaNaGkim / dvidhAkRtyadvaidhaGkatyetyevoktam / tUSNImi bhuvaH // nanu 'svAGge taspratyaye kRbhvoH' ityataH anuvRttyaiva For Private And Personal Use Only
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 720 siddhAntakaumudIsahitA [uttarakRdantam 3386 / anvacyAnulomye / (3-4-64) anvakchabde upapade bhuvaH ktvANamulau sta AnukUlye gamyamAne / anvagbhUya Aste / anvagbhUtvA-anvagbhAvam / agrata: pArzvata: pRSThato vAnukUlo bhUtvA Asta ityarthaH / 'Anulomye' kim / anvagbhUtvA tiSThati / pRSThato bhUtvetyarthaH / iti kRdantaprakaraNam / itthaM laukikazabdAnAM diGmAtramiha darzitam / vistarastu yathAzAstraM darzitaH zabdakaustubhe // bhaTTojidIkSitakRtiH saiSA siddhaantkaumudii| prItyai bhUyAdbhagavatobhavAnIvizvanAthayoH // iti zrIbhaTTojidIkSitaviracitAyAM siddhAntakaumudyAmuttarArdha samAptam / siddha bhUgrahaNaM vyarthamityata Aha / kRJo nivRttyarthamiti // anvacyAnulomye // anUcItyeva vaktumucitaM sautro'yaM nirdezaH / tiyacyapavarge itivat / AnulomyaM AnukUlyam / pRSThato bhUtveti // agniprathamAH pratipadyante anvagadhvaryurityAdau anvakchabdasya pRSThabhAge prasiddheriti bhAvaH ||-ityuttrkRdntprkrnnm // iti zrImatsantatasantanyamAnazyenakUrmaSoDazArarathacakrAkArAdibahuguNavirAjamAnaprauDhAparimita mahAdhvarasya zrIzAhajI zarabhajI tukkojI bhosalacoLamahImahendrAmAtyadhurandharasya zrImata AnandarAyavidvatsArvabhaumasyAdhvaryuNA paJcapuruSIpoSyeNa bAlya eva taddayAnivartitAparimitAgnivijRmbhitavAjapeyasarvapRSTAptoryAmapramukhamakhasantarpitazatamakhapramukhabarhirmukhena padavAkyapramANapArAvAspArINAgrajanmavizvezvaravAjapeyayAjito labdhavidyAvaizayena adhvaramImAMsAkutUhalavRttinirmANaprakaTitasarvatantrasvAtantryeNa bodhAyanApastambasatyASADhabhAradvAjakAtyAyanAzvalAyanadrAhyAyaNAdikalpasUtratadbhASyapArINamahAdevavAjapeyayAjisutena annapUrNAmbAgarbhajAtena vAsudevadIkSitaviduSA viracitAyAM siddhAntakaumudIvyAkhyAyAM bAlamanoramAyAM uttarArdham // sampUrNam // // bAlamanoramA sampUrNA // | - -- - - For Private And Personal Use Only
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIrastu // // vaiyAkaraNasiddhAntakaumudI // Mara atha vaidikaprakaraNam / 3387 / chandasi punarvasvorekavacanam (1-2-61) / dvayArekavacanaM vA syAt / punarvasunakSatraM punarvasU vA / loke tu dvivacanameva // 3388 / vizAkhayozca (1-2-62) / prAgvat / vizAkhA nakSatram / vizAkhe vA // 3389 / SaSTIyuktazchandasi vA (1-4-9) / SaSThyantena yuktaH patizabdazchandasi ghisaMjJo vA syAt / kSetrasya patinA vym'| iha veti yoga vibhajya chandasItyanuvartate / tena 'sarve vidhayazchandasi vaikalpikAH' / 'bahula chandasi' (sU 3401) ityAdirasyaiva prapaJcaH / 'yaci bham' (sU 231) / 'nabho'GgiromanuSAM vatyupasaGkhyAnam' (vA 1058) nabhasA tulyaM nabhasvat / bhatvAdrutvAbhAvaH / 'aGgirasvadaGgiraH' / 'manuSvadagne' / 'janerusiH' (uNA) iti vihita usipratyayo manerapi / bAhulakAt / 'vRSaNvasvazvayoH' (vA 1059) / vRSa varSakaM vasu yasya sa vRSaNvasuH / vRSA azvo yasya vRSaNazvaH / ihAntarvartinI vibhaktimAzritya padatve sati nalopaH prApto bhatvAddhAryate / ata eva 'padAntasya' (sU 198) iti NatvaniSedho'pi na / 'allopo'naH' (sU 234) ityallopo na, anaGgatvAt / 3390 / ayasmayAdIni cchandasi (1-4-20) / etAni cchandasi sAdhUni / bhapadasaMjJAdhikArAdyathAyogaM saMjJAdvayaM bodhyam / tathA ca vArtikam -'ubhayasaMjJAnyapIti vaktavyam' (vA 1060) iti 'sa suSTubhAsa RkatA gaNena' / padatvAtkutvam / bhtvaajshtvaabhaavH| jaztvavidhAnArthAyAH padasaMjJAyA bhatvasAmarthyena bAdhAt / 'nainaM hinvantyapi vAjineSu' / atra padatvAjaztvam / bhatvAtkutvAbhAvaH / 'te prAgdhAtoH' (sU 2230) / 3391 / chandasi pare'pi (1-4-81) / 3392 / vyavahitAzca (1-4-82) / 'haribhyAM yAhyoka aa'| 'A mantairindra haribhiryAhi' / 3393 / indhibhavatibhyAM ca (1-2-6) / AbhyAM paro liT kit syAt / 'samIdhe dasyuhantamam' / 'putra Idhe atharvaNaH' / babhUva / idaM pratyAkhyAtam / 'indhezchandoviSayatvAdbhuvo vuko nityatvAttAbhyAM liTaH kidvacanAnarthakyam' (vA 594) iti // iti prthmo'dhyaayH| 3394 / tRtIyA ca hozchandasi (2-3-3) / juhoteH karmaNi tRtIyA syAhitIyA c| 'yavAgvAgnihotraM juhoti' / agnihotrazabdo'tra haviSi vartate, 'yasyAgnihotramadhizritamamedhyamApadyeta' ityAdiprayogadarzanAt / agnaye hUyata iti vyutpattezca / yavAgvAkhyaM havirdevato For Private And Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 722 siddhAntakaumudyAm dezena tyaktvA prakSipatItyarthaH / 3395 / dvitIyA brAhmaNe (2-3-60) / brAhmaNaviSaye prayoge divastadarthasya karmaNi dvitIyA syAt / SaSThyapavAdaH / 'gAmasya tadahaH sabhAyAM dIvyeyuH' / 3396 / caturthyarthe bahulaM chandasi (2-3-62) / SaSThI syAt / 'puruSamRgazcandramase' / 'godhA kAlakA dArvAghATaste vanaspatInAm' / vanaspatibhya ityarthaH / 'SaSThyarthe caturthIti vAcyam' (vA 1509) / 'yA kharveNa pibati tasyai kharvaH' // 3397 / yajezca karaNe (2-3-63) / iha chandasi bahulaM SaSThI / ghRtasya ghRtena vA yajate // 3398 / bahulaM chandasi (2-4-39) ado ghaslAdezaH syAt / ghastAM nUnam / luGi 'mantre ghasa-' (3402) iti clelRk / aDabhAvaH / 'sagdhizca me // 3399 / hemantazizirAvahorAtre ca chandasi (2-4-28) / dvandvaH pUrvavalliGgaH / hemantazca zizirazca hemantazizirau / ahorAtre / 'adiprabhRtibhyaH zapaH' (sU 2423) // 3400 / bahulaM chandasi (2-3-73) / 'vRtraM hanati vRtrahA' / 'ahiH zayata upapRk pRthikAH' / atra luG na / adAdibhinne'pi kvacilluk / 'vAdhvaM no devAH' / 'juhotyAdibhyaH zluH' (sU 2489) // 3401 / bahulaM chandasi (2-4-76) / 'dAti priyANi cidvsu'| anyatrApi / 'pUrNI vivaSTi' // 3402 / mantre ghasaharaNazavRdahAdRckRgamijanibhyo le: (2-4-80) / liriti cle: prAcAM saMjJA / ebhyo lerluksyAnmantre / 'akSanamI mdnthi'| ghaslAdezasya 'gamahana-' (sU 2363) ityupadhAlope 'zAsivasi-' (sU 2410) iti SaH / 'mAhvAmitrasya' / 'dhUrtiH praNamartyasya' / 'nazervA' (sU 431) iti kutvam / 'suruco vena AvaH' / 'mA na Adhak' / AdityAkArAntagrahaNam / 'AprA dyAvApRthivI' / 'parAvarbhArabhRdyathA' / 'akrannuSasaH' / 'tve rayiM jAgRvAMso anugman' / mantragrahaNaM brAhmaNasyApyupalakSaNam / 'ajJata tadA asya dantAH' / vibhASAnuvRtterneha / 'na tA agRbhNannajaniSTa hi SaH // iti dvitiiyo'dhyaayH| 3403 / abhyutsAdayAMprajanayAMcikayAMramayAmakaH pAvayAMkriyAdvidAmakraniti cchandasi (3-1-42) / AyeSu caturyu luGi 'Am' 'akaH' ityanuprayogazca / abhyutsAdayAmakaH / abhyudasISadAdati loke / prajanayAmakaH / praajiijndityrthH| cikayAmakaH / acaiSIdityarthe cinotarAm dvivacanaM kutvaM ca / ramayAmakaH / arIramat / pAvayAMkriyAt / pAvyAditi loke / vidAmakran / avediSuH // 3404 / gupezchandasi (3-1-50) / clezcaG vA / 'gRhAnajUgupata yuvam' / agauptamityarthaH / 3405 / nonayatidhvanayatyelayatyardayatibhyaH (3-1-51) / clezcaG na / 'mA tvAyato jarituH kAmamUnayIH' / 'mA tvAgni nayIt' / 3406 / kRmRddaruhibhyazchandasi (3-1-59) / cleraG vA / 'idaM tebhyo'karaM namaH' / amarat / adarat / 'yatsAnoH sAnumAruhat' / 3407 / chandasi niSTaya'devahUyapraNIyonIyocchiSyamaryastaryAdhvaryakhanyakhAnyadevayajyApRcchyapratiSIvyabrahmavAdyabhAvyastAvyopacAyyapRDAni (3-1-123) / kRntataH nispUrvAtkyapi prApte Nyat / AdyantayorviparyAso nisaH SatvaM ca / 'niSTayaM cinvIta pazukAmaH' devazabde upapade hvayate hotervA kyapdIrghazca / 'spardhante vA u devahUye' / 'pra' 'ut' AbhyAM nayateH kyap / praNIyaH / unnIyaH / utpUrvAcchiSeH kyap / ucchiSyaH / 'mRG' 'stRJ' '' ebhyo yat / maryaH / staryA / niyAmevAyam / dhvaryaH / khaneryaNNyatau / khanyaH / khAnyaH / For Private And Personal Use Only
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidikaprakaraNam / 723 yajeyaH / 'zundhadhvaM daivyAya karmaNe devyjyaayai'| AGpUrvAtpRccheH kyap / 'ApRcchayaM dharuNaM vaajyrssti'| sIvyateH kyap SatvaM ca pratiSIvyaH / brahmaNi vadeya't / brahmavAdyam / loke tu 'vadaH supi kyA ca' (sU 2854) iti kyabyatau / bhavateH stotezca Nyat / bhAvyaH / stAvyaH / upapUrvAcinotejdAyAdezazca pRDa uttarapade / upacAyyapRDam / 'hiraNya iti vaktavyam' (vA 1945) upaceyapRDamevAnyat / 'mRDa sukhane' 'pRDa ca' ityasmAdigupadhalakSaNaH kaH // 3408 / chandasi vanasanarakSimathAm (3-2-27) / ebhyaH karmaNyupapade in syAt / 'brahmavaniM tvA kSatravanim uta no goSaNiM dhiyam' / 'ye pathAM pathirakSayaH / caturakSau pthirkssii| 'havirmathInAmabhi' // 3409 / chandasi sahaH (3-2-63) / NviH syAt / pRtanAbATa / 3410 / vahazca (3-2-64) / prAgvat / dityavAT / yogavibhAga uttarArthaH / 3411 / kavyapurISapurISyeSu jyuTa (3-2-65) / eSu vaheryuT syAcchandasi / kavyavAhanaH / purISavAhanaH / purISyavAhanaH // 3412 / havye'nantaHpAdam (3-2.66) / agni! havyavAhanaH / pAdamadhye tu 'vahazca' iti vireva / 'havyavALagnirajaraH pitA na.' // 3413 / janasanakhanakramagamo viT (3-2-67) / 'viDanoH-' (sU 2982) ityAtvam / abjA gojAH / 'goSA indro nRSA asi' / 'sanoteranaH' (sU 3645) iti Satvam / 'iyaM zuSmebhirvisakhA ivArujat' / 'A dadhikAH zavasA paJca kRSTIH' / agregAH // 3414 / mantre zvetavahokthazaspuroDAzo Nvin (3.2 71) / zvetavahAdInAM Daspadasyeti vaktavyam' (vA 2035-36) yatra padatvaM bhAvi tatra Nvino'pavAdo Dasvaktavya ityarthaH / shvetvaaH| zvetavAhau / shvetvaahH| ukthAni ukthairvA zaMsati ukthazA yajamAnaH / ukthazAsau / ukthazAsaH / puro dAzyate dIyate puroDAH // 3415 / ave yajaH (3-2-72) / avayAH / avayAjau / avayAjaH / 3416 / avayAH zvetavAH puroDAzca (8-2-67) / ete sambuddhau kRtadIrghA nipAtyante / cAdukthazAH // 3417 / vijupe chandasi (3-2-73) / upe upapade yajervic / upayaT // 3418 / Ato maninvanibvani pazca (3-2-74) / supyupasarge copapade Adantebhyo dhAtubhyazchandasi viSaye maninAdayastrayaH pratyayAH syuH / cAdvic / sudAmA / sudhIvA / supIvA / bhUridAvA / ghRtpaavaa| vic kIlAlapAH // 3419 / bahulaM chandasi (3.2-88) / upapadAntare'pi hanterbahulaM vip syAt / mAtRhA / pitRhA / 'chandasi liT' (sU 3093) bhuutsaamaanye| 'ahaM dyAvApRthivI aattaan|' 'liTa: kAnajvA' (sU 3094) / 'kvasuzca' (sU 3095) / chandasi liTaH kAnaccasU vA stH| 'cakrANA vRSNim' / 'yo no agne ararivAM aghAyuH' / 'chandasyaghazabdAtparecchAyAM kyajvakta vyaH' (vA 1711) / 'kyAcchandasi' (sU 3150) / upratyayaH syAt / aghAyuH / 'erajadhikAre javasavau chandasi vAcyau' (vA 2200) javeyAbhiyUnaH / 'Urvorastu me javaH' / 'devasya savituH save' // 3420 / mantre vRSeSapacamanavidarbhUvIrA udAttaH (3.3-96) / vRSAdibhyaH tinsyAt sa codAttaH / 'vRSTiM divaH' / 'sunnamiSTaye' / 'pacatpattIruta' / 'iyaM te navyasI matiH' / vittiH / bhUtiH / 'agna A yAhi vItaye' / 'rAtau syAmobhayAsaH' // 3421 / chandasi gatyarthebhyaH (3-3-129) / ISadAdiSUpapadeSu gatyarthebhyo dhAtubhyazchandasi yuc syAt / khalo'pavAdaH / sUpasadano'gniH // 3422 / anyebhyo'pi dRzyate (3-3-130) / gatyarthebhyo For Private And Personal Use Only
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 724 siddhAntakaumudyAm ye'nye dhAtavastebhyo'pi chandasi yuc syAt / 'suvedanAmakRNodbrahmaNe gAm // 3423 / chandasi luGlaliTaH (3-4-6) / dhAtvarthAnAM sambandhe sarvakAleSvete vA syuH / pakSe yathAsvaM pratyayAH / luGi / 'devo devebhirAgamat' / loDathai luG / 'idaM tebhyo'karaM namaH' / laG / 'agnimadya hotAramavRNItAyaM yajamAnaH' / liT / 'adyAmamAra' / adya mriyeta ityarthaH // 3424 / liGarthe leT (3-4-7) / vidhyAdau hetuhetumadbhAvAdau ca dhAtorleT syAcchandasi // 3425 / sibbahulaM leTi (3-1-34) // 3426 / itazca lopaH parasmaipadeSu (3.4 97) / leTastiGAmito lopo vA syAtparasmaipadeSu // 3427 / leTo'DATau (3-4-94) / leTa: 'aT' 'AT' etAvAgamau staH / tau ca pitau / 'sibbahulaM NidvaktavyaH' (vA 1794) / vRddhiH / 'pra Na AyU~Si tAriSat ' / 'supezasaskarati joSiSaddhi' / 'A sAviSadarzasAnAya zarum' / sipa ilopasya cAbhAve / 'patAti vidyut' / 'priyaH sUrye priyo agnA bhavAti' // 3428 / sa uttamasya (3-4-98) / leDuttamasakArasya vA lopa: syAt / karavAva / karavAvaH / Teretvam // 3429 / Ata ai (3-4-95) / leTa AkArasya ai syAt / 'sutebhiH suprayasA mAdayaite' / AtAmityAkArasya aikAraH / vidhisAmarthyAdATa aitvaM na / anyathA hi aiTameva vidadhyAt / 'yo yajAti yajAta it // 3430 / vaito'nyatra (3.4.96) / leTa ekArasya ai svAdvA / 'Ata ai' (sU 3429) ityasya viSayaM vinA / 'pshuunaamiishai'| 'grahA gRhyaantai'| 'anyatra' kim / 'suprayasA mAdayate' // 3431 / upasaMvAdAzaGkayozca (3 4-8) / paNabandha AzaGkAyAM ca leT syAt / 'ahameva pshuunaamiishai'| 'nejihmAyanto narakaM patAma' / 'hala: naH zAnacjhau' (sU 2557) // 3432 / chandasi zAyajapi (3-1-84) / api zabdAcchAnac / 'hRgrahorbhazchandasi' (vA 4823) iti hasya bhaH / 'gRbhAya jihvayA mdhu'| 'badhAna deva savitaH' / 'aniditAm-' (sU 415) iti banAte lopH| 'gRbhNAmi te' / 'madhvA jabhAra' // 3433 / vyatyayo bahulam (3-1-85) / vikaraNAnAM bahulaM vyatyayaH syAcchandasi / 'ANDA zuSmasya bhedati' / bhinattIti prApte / 'jarasA marate patiH' / niyata iti prApte / 'indro vastena neSatu' nayaterloT zapsipo dvau vikaraNau / 'indreNa yujA taruSema vRtram' / taremetyarthaH / taratevidhyAdau liG / uH zap sipa ceti trayo vikaraNAH // ___"suptikupragrahaliGganarANAM kAlahalacsvarakartRyaGAM c| vyatyayamicchati zAstrakRdeSAM so'pi ca siddhyati bAhulakena // " [bhASyam] 'dhuri dakSiNAyAH' / dakSiNasyAmiti prApte / 'caSAlaM ye azvayUpAya takSati' / takSantIti praapte| upagrahaH parasmaipadAtmanepade / 'brhmcaarinnmicchte'| icchatIti prApte / 'pratIpamanya Urmiyudhyati' / yudhyate iti prApte / 'madhostRptA ivAsate' / madhuna iti prApte / naraH puruSaH / 'adhA sa vIrairdazabhirviyUyAH' / viyUyAditi prApte / kAla: kAlavAcI pratyayaH / 'zvo'nInAdhAsyamAnena' / luTo viSaye laT / 'tamaso gA adukSat' / adhukSaditi praapte| 'mitra vayaM ca sUrayaH' / mitrA vayamiti prApte / svaravyatyayastu vakSyate / kartRzabdaH kArakamAnaparaH / tathA ca tadvAcinAM kRttaddhitAnAM vyatyayaH / annAdAya / aNviSaye'c / avagrahe vizeSaH / yaGo yazabdAdArabhya 'liGyAziSyaG' (sU 3434) iti DakAreNa pratyAhAraH / teSAM vyatyayo For Private And Personal Use Only
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidikaprakaraNam / 725 bhedatItyAdirakta eva // 3434 / liGyAziSyaG (3-1-86) / AzIliMGi pare dhAtoraG syAcchandasi / 'vaca um' (sU 2454) / 'mantraM vocemAgnaye' / 'dRzeravaktavyaH' (vA 1862) / 'pitaraM ca dRzeyaM mAtaraM ca' / aGi tu 'RdRzo'Di-' (sU 2406) iti guNa: syAt // 3435 / chandasyubhayathA (3-4-117) / dhAtvadhikAra uktaH pratyayaH sArvadhAtukArdhadhAtukobhayasaMjJaH syAt / 'vardhantu tvA suzrutayaH' / vardhayantvityarthaH / ArdhadhAtukatvANilopaH / 'vizRNvire' / sArvadhAtukatvAt znuH zRbhAvazca / 'huznuvoH-' (sU 2387) iti yaN / 'AhagamahanajanaH kikinau liT ca' (sU 3151) / AdantAhavarNAntAdgamAdezca kikinau staH / tau ca liit / 'babhrirvajram' / 'papiH somam' / 'dadirgAH' / 'jagmiyuvA' / janitramamitriyam' / jajJiH / liGkadbhAvAdeva siddhe 'Rcchatya'tAm ' (sU 2383) iti guNabAdhanArtha kittvam / 'bahulaM chandasi' (sU 3578) ityuttvam / tturiH| jaguriH // 3436 / tumarthe sesenase'senksekasenadhyaiadhyainkadhyaikadhyainzadhyaizadhyaintavaitaveGtavenaH (3-4-9) / se| 'pakSe rAyaH' sen / 'tA vAmeSe' / ase / 'zarado jIvase dhaaH'| asan nittvaadaaaadaattH| kse / preSe / kasen / 'gavAmiva zriyase' / adhyai / adhyain / 'jaTharaM pRNadhye' / pakSa AzudAttaH / kadhyai / kadhyain / Ahuvadhyai / pakSe nitsvaraH / zadhyai / 'rAdhasaH saha mAdayadhyai' / zadhyain / 'vAyave pibadhyai' / tavai / dAtavA u / taveG / sUtave / taven / kartave // 3437 / priyai rohidhyai avyathipyai (3-4-1) / ete tubharthe nipAtyante / prayAtuM roDhumavyathitumityarthaH // 3438 / dRze vikhye ca (3-4-11) / draSTuM vikhyAtumityarthaH // 3439 / zakiNamula kamulau (3-4-12) / zaknotAvupapade tumartha etau staH / 'vibhAjaM nAzakat' / 'apalupaM nAzakat' / vibhaktumapaloptumityarthaH // 3440 / Izvare tosunkasunau (3-4-13) / 'Izvaro vicritoH'| 'Izvaro vilikhaH' / vicarituM vilekhitumityarthaH // 3441 / kRtyArthe tavaikenkenyatvanaH (3-4-14) / 'na mlecchitavai' / 'avagAhe' / 'didRkSeNyaH' / 'bhUryaspaSTa katvam / 3442 / avacakSe ca (3-4-15) / 'ripuNA naavcksse'| avakhyAtavyamityarthaH // 3543 / bhAvalakSaNe stheNkRJcadicarihutamijanibhyastosun (3-4-16) / 'AsaMsthAtoH sIdanti' / AsamApteH sIdantI tyarthaH / udetoH / apakauH / pravaditoH / pracaritoH / hotoH / AtamitoH / 'kAmamAvijanitoH sambhavAma' iti zrutiH // 3444 / sRpitRdoH kasun (3-4-15) / bhAvalakSaNa ityeva / 'purA krUrasya visRpo virpshin'| 'purA jatRbhya AtRdaH' // iti tRtiiyo'dhyaayH| 3445 / rAtrezcAjasau (4-1-31) / rAtrizabdAnDIpsyAt ajaviSaye chandasi / 'rAtrI vykhydaaytii'| loke tu kRdikArAditi DIghyantodAttaH // 3446 / nityaM chandasi (4-1-46) / bahvAdibhyazchandasi viSaye nityaM DIp / 'bahvISu hitvA' / nityagrahaNamuttarAtham // 3447 / bhuvazca (4.1 47) / GIp syAt chandasi / vibhvI / prabhvI / viprasaMbhya iti DupratyayAntaM sUtre'nukriyate / uta ityanuvRtteH / uvaGAdezastu sautraH / 'mudgalAcchandasi licca' (vA 2476) / GISo littvamAnuka cAgamaH / litkharaH / 'rathIrabhUnmudgalAnI' // 3448 / dIrghajihvI ca chandasi (4-1-59) / saMyogopadhatvAdaprApto DoSa vidhIyate / 'AsurI For Private And Personal Use Only
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 726 siddhAntakaumudyAm vai dIrghajihvI devAnAM yajJavAT' // 3449 / kadrukamaNDalvozchandasi (4-1-71) / U syAt / 'kadrazca vai kamaNDalU' / 'guggulumadhujatupatayAlUnAmiti vaktavyam' (vA 2504) / gugguluH / madhUH / jtuuH| patayAlU' / 'avyayAttyap' (sU 1324) / 'AviSThayasyopasaMkhyAnaM chandasi' (vA 2785) / 'AviSTayo vardhate' // 3450 / chandasi ThaJ (4-3-19) / varSAbhyaSTako'pavAdaH / khare bhedaH / vArSikam // 3451 / vasantAca (43 20) / ThaJ syAt chandasi / vAsantikam // 3452 / hemantAcca (4 3-21) / chandasi ThaJ / haimantikam / yogavibhAga uttarArthaH / 'zaunakAdibhyazchandasi' (sU 1486) / NiniH prokte'rthe / chANorapavAdaH / zaunakena proktamadhIyate zaunakinaH / vAjasaneyinaH / 'chandasi' kim / zaunakIyA zikSA // 3453 / yacazchandasi (4 3.150) / vikAre mayaT syAt / zaramayaM barhiH / 'yasya paNamayI juhUH // 3454 / notvadUrdhabilvAt (4-3-151) / utvAn ukAravAn / mauja zikyam / vadhaM carma tasya vikAro vArdhI rajjuH / bailvo yUpaH / 'sabhAyA yaH' (sU 1657) // 3455 / Dhazchandasi (4-4-106) / 'sabheyo yuvA' / 3456 / bhave chandasi (4-4-110) / saptamyantAdbhavArthe yat / 'medhyAya ca vidyutyAya ca' / yathAyathaM zaiSikAnAmaNAdInAM ghAdInAM cApavAdo'yaM yat / pakSe te'pi bhavanti / sarvavidhInAM chandasi vaikalpikatvAt / tadyathA muJjavAnAma parvatastatra bhavo maujavataH / 'somasyeva maujavatasya bhakSaH' / AcaturthasamAptezchando'dhikAraH / 3457 / pAthonadIbhyAM DyaN (4-4-111) / 'tamu tvA pAthyo vRSA' / 'cano dadhIta nAdyo giro me' / pAthasi bhavaH pAthyaH / nadyAM bhavo nAdyaH // 3458 / vezantahimavadbhayAmaN (4-4-112) / bhave / 'vaizantIbhyaH svAhA' / haimavatIbhyaH svAhA' // 3459 / srotaso vibhASA DyaDDyau (4-4-113) / pakSe yat / DyaDDyayostu khare bhedaH / srotasi bhavaH srotyaH-srotasyaH // 3460 / sagarbhasayUthasanutAdyan (4-4-114) / anubhrAtA sagarvyaH / anusakhA sayUthyaH / 'yo naH sanutya uta vA jigatnuH' / nutirnutam / 'napuMsake bhAve ktaH' (sU 3090) / sagarbhAdayastrayo'pi karmadhArayAH / 'samAnasya chandasi-' (sU 1012) / iti saH / tato bhavArthe yan / yato'pavAdaH // 3461 / tugrAddhan / (4-4-115) / bhave'rthe / pakSe yadapi / 'A vaH zama vRSabhaM tumyAsu' iti bacAH / 'tupriyAsu' iti zAkhAntare / 'ghanAkAzayajJavariSTheSu tugrazabdaH' iti vRttiH // 3462 / agrAdyat (4-4-116) // 3463 / ghacchau ca (4-4-117) / cAdyat / agre bhavo'pyaH apriya.-agrIyaH // 3464 / samudrAbhrAddhaH (4-4-198) / 'samudriyA apsaraso manISiNam' / 'nAnadato abhriyasyeva ghoSAH' // 3465 / barhiSi dattam (4-4-119) / prAgghitAdyadityeva / 'barhijyeSu nidhiSu priyeSu' // 3466 / dUtasya bhAgakarmaNI (4-4-120) bhAgoM'zaH / dUtyam // 3467 / rakSoyAtUnAM hananI (4-4-121) / 'yA te'gne rakSasyA tanUH' / yAtavyA // 3468 / revatIjagatIhaviSyAbhyaH prazasye (4-4-122) / prazaMsane yatsyAt / revatyAdInAM prazaMsanaM revatyam / jagatyam / haviSyam // 3469 / asurasya svam (4-4-123) / 'asurya devebhirdhAyi vizvam' // 3470 / mAyAyAmaNa (4-4-124) / AsurI mAyA // 3471 / tadvAnAsAmupadhAno mantra itISTakAsu lukca matoH (4-4-125) / THHHHHHHHHHHI For Private And Personal Use Only
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidikaprakaraNam / varcasvAnupadhAno mantra AsAmiSTakAnAM varcasyAH / RtavyAH // 3472 // azvimAnaN (4-4-126) / 'AzvinIrupadadhAti' // 3473 / vayasyAsu mUrno matup (4-4-127) / tadvAnAsAmiti sUtraM sarvamanuvartate / matoriti padamAvartya paJcamyantaM bodhyaM / matubanto yo mUrdhazabdastato matupsyAt / prathamasya matoluMkca / vayazzabdavanmantropadheyAsviSTakAsu / yasminmantre mUrdhavayaHzabdau staH, tenopadheyAsu 'mUrdhanvatIrupadadhAti' iti prayogaH // 3474 / matvarthe mAsatanvoH (4-4-128) / nabho'nnam / tadasminnastIti nabhasyo mAsaH / ojasyA tnuuH|| 3475 / madhotraM ca (4-4 129) / cAdyat / mAdhavaH-madhavyaH // 3476 / ojaso'hani yatkhau (4-4-130) / ojasvamahaH ojasInaM vA // 3477 / vezoyaza AderbhagAdyalkhau (4-4 131) / yathAsaGkhyaM neSyate / vezo balaM tadeva bhagaH iti karmadhArayaH / vezobhagyaH / vezobhagInaH / yazobhagyaH / yazobhagInaH // (3478 / kha ca (4-4- 132) / yogavibhAga uttraarthH| kramanirAsArthazca // ) 3479 / pUrvaiH kRtaminayau ca (4-4-133) / 'gmbhiirebhiH'| pathibhiH pUrviNebhiH / 'yete panthAH savitaH pUrvyAsaH // 3480 / adbhiH saMskRtam (4-4-134) / 'yasyedamapyaM haviH' // 3481 / sahasreNa saMmitau ghaH (4-4-135) / 'sahasriyAso'pAM normayaH' / sahasreNa tulyA ityarthaH // 3482 / matau ca (4-4-136) / sahasrazabdAnmatvarthe ghaH syAt / sahasramakhAstIti sahasriyaH // 3483 / somamarhati yaH (4-4-137) / somyo brAhmaNaH / yajJAI ityarthaH // 3484 / maye ca (4-4-138) / somazabdAdyaH syAnmayaDarthe / somyaM madhu / somamayamityarthaH // 3485 / madhoH (4-4-139) / madhuzabdAnmayaDarthe yatsyAt / madhavyaH / madhumaya ityarthaH // 3486 / vasoH samUha ca (4-4-140) / cAnmayaDarthe yat / vasavyaH / 'akSarasamUhe chandasa upasaMkhyAnam' (vA 2980) / chandaHzabdAdakSarasamUhe vartamAnAtsvArthe ydityrthH| ozrAvaya iti caturakSaram , 'astuzrauSaT' iti caturakSaram , 'yeyajAmahe' iti paJcAkSaram , 'yaja' iti yakSaraM dvayakSaro vaSaTkAra eSa vai saptadazAkSarazchandasyaH // 3487 / nakSatrAddhaH (4-4-141) / khArthe / 'nakSatriyebhyaH svAhA' // 3488 / sarvadevAttAtil (4-4-142) / svArthe / 'savitA naH suvatu sarvatAtim' / pradakSiNirdevatAtirmurANaH' // 3489 / zivazamariSTasya kare (4-4-143) / karotIti karaH / pacAdyac / zivaM karotIti zivatAtiH / 'yAbhiH zantAtI bhavatho dadAzuSe' / 'atho ariSTatAtaye' // 3490 / bhAve ca (4-4-144) / zivAdibhyo bhAve tAtiH syAcchandasi / zivasya bhAvaH zivatAtiH / zantAtiH / arisstttaatiH|| iti cturtho'dhyaayH| 3491 / saptano'J chandasi (5-1-61) / 'tadasya parimANam' (sU 1723) iti 'varge' iti ca / sapta 'sAptAnyasRjat / saptavargAnityarthaH / zaJchatorDinizchandasi tadasya 1. "yathAsaMkhyamiti / vRttikArastu '-yal' 'kha ca' iti sUtraM vyabhajat" iti mnormaa| "vRttikArastviti / atrArucibIjaM tu 'yathAsaMkhya' sUtrasthabhASyavirodhaH" iti zabdaratnam / 'yalkhAviti bhASyapAThe' ityanupadameva manoramA / For Private And Personal Use Only
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 728 siddhAntakaumudyAm parimANamityarthe vAcyaH' (vA 3131) / paJcadazino'rdhamAsAH / triMzino mAsAH / 'viMzatezceti vAcyam' (vA 3132) / viMzino'GgirasaH / 'yuSmadasmadoH sAdRzye vatubvAcyaH' (vA 3138) 'tvAvataH purUvaso' / 'na tvAvAM anyaH' / 'yajJaM viprasya mAvataH' // 3492 / chandasi ca (5-1-67) / prAtipadikamAtrAt tadarhati' ityarthe yatsyAcchandasi / 'sAdanyaM vidathyam' // 3493 / vatsarAntAcchazchandasi (5-1-91) / nirvRttAdiSvartheSu / idvatsarIyaH // 3494 / saMparipUrvAtkha ca (5-1-92) / cAcchaH / saMvatsarINaH-saMvatsarIyaH / parivatsarINaH-parivatsarIyaH // 3495 / chandasi ghas (5-1-106) / RtuzabdAttadasya prAptamityarthe / 'bhAga RtviyaH // 3496 / upasargAcchandasi dhAtvarthe (5-1-118) / dhAtvarthaviziSTe sAdhane vartamAnAtsvArthe vatiH syAt / 'yadudvato nivataH' / udgatAnirgatAdityarthaH // 3497 / thaT ca cchandasi (5-2.50) / nAntAdasaGkhyAdeH parasya DaTasthaT syAnmaT ca / paJcatham-paJcamam / 'chandasi paripanthiparipariNau paryavasthAtari' (sU 1889) / 'paryavasthAtA zatruH' / 'apatyaM paripanthinam' / 'mA tvA paripariNau vidan' // 3498 / bahulaM chandasi (5-2-122) / matvarthe viniH syAt / 'agniste ojasvI' / 'chandovinprakaraNe aSTrAmekhalAdvayobhayarujAhRdayAnAM dIrghazceti vaktavyam' (vA 3211) iti dIrghaH / 'maMhiSTamubhayAvinam' / 'zunamaSTrAvyacarat' / 'chandasIvanipau ca vaktavyau' (vA 3202) / ii| 'rathIrabhUt' / 'sumaGgalIriyaM vadhUH' / 'maghavAnamImahe' // 3499 / tayordA hilau ca cchandasi (5-3-20) / idaMtadoryathAsaGkhyaM stH| 'idA hi ve upastutim' / tarhi // 3500 / thA hetau ca cchandasi (5-3-26) kimasthA syAddhetau prakAre ca / 'kathA grAmaM na pRcchasi' / 'kathA dAzema' // 3501 / pazca pazcA ca cchandasi (5-3-33) / avarasyAstAtyarthe nipAtau / 'pazca hi saH' / 'no te pazcA' 'tuzchandasi' (sU 2007) / tRjantAntRnnantAcca iSThannIyasunau stH| 'AsutiM kariSTaH' / dohIyasI dhenuH // 3502 / pratnapUrvavizvemAtthAlchandasi (5-3-111) / ivArthe / 'taM pratnathA pUrvathA vizvathemathA' // 3503 / amu ca cchandasi (5-4-12) / kimettivyayaghAdityeva / 'prataM naya pratarAm' // 3504 / vRkajyeSThAbhyAM tiltAtilau ca cchandasi (5-4-41) / svArthe 'yo no durevo vRkatiH' / 'jyeSTatAtiM barhiSadam' // 3505 / anasantAnapuMsakAcchandasi (5-4-103) / tatpuruSAcsyAtsamAsAntaH / 'brahmasAmaM bhavati' / 'devacchandasAni' // 3506 / bahuprajAzchandasi (5-4-123) / 'bahuprajA nirRtimAviveza' // 3507 / chandasi ca (5-4-142) dantasya datR syAdbahuvrIhau / 'ubhayatodataH pratigRhNAti' // 3508 / Rtazchandasi (5-4-158) / RdantAbahuvrIherna kap / hatA mAtA yasya hatamAtA // iti pnycmo'dhyaayH| 'ekAco dve prathamasya' (sU 2175) / 'chandasi veti vaktavyam ' (vA 3414) / 'yo jAgAra' 'dAti priyANi' // 3509 / tujAdInAM dIrgho'bhyAsasya (6-1-7) / tujAdirAkRtigaNaH / 'prabharA tUtujAnaH' / 'sUrye mAmahAnam' / 'dAdhAraH yaH pRthivIm' / 'sa tUtAva' // 3510 / bahulaM chandasi (6-1-34) / hvaH samprasAraNaM syAt / 'indramA huva Utaye' / 'Rci traruttarapadAdilopazca chandasi' (vA 3472) / Rkchabde pare traiH samprasAraNamuttarapadAderlopazceti For Private And Personal Use Only
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidikaprakaraNam / 729 vaktavyam / tRcaM sAma / 'chandasi' kim / vyUcAni / 'rayematau bahulam' (vA 3473) / revAn rayimAnpuSTivardhanaH // 3511 / cAyaH kI (6-1-35) / cAyaterbahulaM kItyayamAdezaH syAcchandasi / 'nya 1nyaJcikyurna nicikyurnym'| liTayusi rUpam / bahulagrahaNAnuvRtterneha / 'agniM jyotirnicAyya' // 3512 / apaspRdhethAmAnRcurAnRhuzcicyuSetityAjazrAtAHzritamAzIrAzIrtAH (6-1-36) / ete chandasi nipAtyante / 'indrazca viSNo yadapaspRdhethAm' / spardhelaDyAthAm / 'arkamAnRcuH' / 'vasUnyAnuhuH' / arcerahezca liTayusi / cicyuSe / cyuGo liTi thAsi / 'yastityAja' / tyajeli / 'zrAtAsta indra somAH' / 'zritA no prahAH' / zrI pAke niSThAyAm / 'nAziraM duhe' / 'madhyata AzIrtaH' / zrIja eva vipi niSThAyAM ca // 3513 / khidezchandasi (6-1-52) / 'khida dainye' / asyaica A syAt / cikhAda / cikhedetyarthaH // 3514 / zIrSazchandasi (6-1-60) / ziraHzabdasya zIrSan syAt / 'zIrNo jagataH' // 3515 / vA cchandasi (6-1-106) / dIrghAjjasIci ca pUrvasavarNadIpoM vA syAt / ici udAharaNam / vArAhI / vaaraahyau| 'mAnuSIrILate pizaH' / uttarasUtradvaye'pIdaM vAkyabhedena saMbadhyate / tenAmipUrvatvaM vA syAt / zamI ca zamyaM ca / 'sUyeM suSirAmiva' / 'saMprasAraNAca' (sU 330) / iti pUrvarUpamapi vA / ijyamAnaH-yajyamAnaH // 3516 / zezchandasi bahulam (6-1-70) / lopaH syAt / 'yA te gAtrANAm' / 'tAtA piNDAnAm' / 'emannAdiSu chandasi pararUpaM vaktavyam' (vA 3665) / apAM tveman / apAM tvodman // 3517 / bhayyapravayye ca cchandasi (6-1-83) / bibhetyasmAditi bhyyH| veteH pravayyA iti striyAmeva nipAtanam / praveyamityanyatra / 'chandasi' kim / bheyam / praveyam / 'hradayya Apa upasaMkhyAnam' (vA 6545) / hrade bhavA hRdayyA ApaH / bhave chandasi yat / 3518 / prakRtyAntaHpAdamavyapare / (3-1-115) / RkpAdamadhyastha eG prakRtyA syAdati pare na tu vakArayakArapare'ti / 'upaprayanto adhvrm'| 'sujAte azvasUnRte' / 'antaHpAdam' kim / 'etAsa ete'rcanti' / 'avyapare' kim / 'te'vadan' / te'yajan / 3519 / avyAdavadyAdavakramuravratAyamavantvavasyuSu ca (6-1-116) / eSu vyapare'pyati eD prakRtyA / 'vasubhirno avyAt' / 'mitramaho avadyAt' / 'mA zivAso avakramuH' / 'te no avata' / 'zatadhAro ayaM maNiH' / 'te no avantu' / 'kuzikAso avasyavaH' / yadyapi baGghacaiH 'te no'vantu' 'rathatU: so'yamAgAt' 'te'ruNebhiH' ityAdau prakRtibhAvo na kriyate / tathApi bAhulakAtsamAdheyam / prAtizAkhye tu vAcanika evAyamarthaH // 3520 / yajuSyuraH (6-1-117) / uraHzabda eGanto'ti prakRtyA yajuSi / 'uro antarikSam' / yajuSi pAdAbhAvAdanantaHpAdArtha vacanam // 3521 / Apo juSANo vRSNo varSiSThe'mbe'mbAle'mbike pUrve (6-1-118) / yajuSyati eG prakRtyA / 'Apo asmAnmAtaraH zundhayantu' / 'juSANo agnirAjyasya' / 'vRSNo aMzubhyAm' / varSiSThe adhi nAke' / 'ambe ambAle ambike' / asmAdeva vacanAt 'ambArtha-' (sU 267) iti hrasvo na // 3522 / aGga ityAdau ca (6-1-119) / aGgazabde ya eG tadAdau cAkAre ya eGpUrvaH so'ti prakRtyA yajuSi / 'prANo aGga aGge adIvyat' / 'aGge aGge azociSam // 3523 / anudAtte ca kudhapare (6-1-120) / 92 For Private And Personal Use Only
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm kavargadhakArapare anudAtte'ti pare eG prakRtyA yajuSi / 'ayaM so agniH' / 'ayaM so adhvaraH' / 'anudAtte' kim / 'adho'gre rudre'| agrazabda AyudAttaH / 'kudhapare' kim / 'so'yamagnimantaH' // 3524 / avapathAsi ca (6-1-121) / anudAtta akArAdau avapathAH zabde pare yajuSi eG prakRtyA / 'trI rudrebhyo avapathAH' / vapesthAsi laGi 'titiGaH' (sU 3935) ityanudAttatvam / 'anudAtte' kim / 'yadrudrebhyo'vapathAH' / 'nipAtairyadyadi-' (sU 3937) iti nighAto na // 3525 / AGo'nunAsikazchandasi (6-1-126) / AGo'ci pare'nunAsikaH syAt / sa ca prakRtyA / 'abhra A~ apaH' / 'gabhIra A~ ugraputre' / 'ISA akSAdInAM chandasi prakRtibhAvo vaktavyaH' (vA 3685) / ISA akSo hiraNyayaH' / 'jyA iyam' / 'pUSA aviSTu' // 3526 / syazchandasi bahulam (6-1-133) / sya ityasya sorlopaH syAddhali / 'eSa sya bhAnuH' // 3527 / hrakhAcandrottarapade mantre (6-1-151) / hrasvAtparasya candrazabdasyottarapadasya suDAgamaH syaanmntre| 'harizcandro marudgaNaH' / suzcandra dasma // 3528 / pitarAmAtarA ca chandasi (6-3-33) / dvandva nipAtaH / 'A mA gantAM pitarAmAtarA ca' / cAdviparItamapi / 'na mAtarApitarA nU cidiSTau' / 'samAnasya chandasyamUrdhaprabhRtyudarkeSu' (sU 1012) / samAnasya saH syAnmUrdhAdibhinna uttarapade / sagaryaH / 'chandasi striyAM bahulam ' (vA 3994) / viSvagdevayorayAdezaH / 'vizvAcI ca ghRtAcI c'| 'devadIcI nayatha devayantaH' / 'sA kadrIcI' // 3529 / sadha mAdasthayozchandasi (6-3-96) / sahasya sadhAdezaH syAt mAdasthayoH parataH / 'indra tvaasminsdhmaade'| somaH sadhastham // 3530 / pathi ca cchandasi (6-3-108) / pathizabda uttarapade koH kavaM kAdezazca / kavapathaH-kApathaH - kupathaH // 3531 / sADhyai sAnA sADheti nigame (6-3-113) / saheH tvApratyaye AdyaM dvayaM tRni tRtIyaM nipAtyate / 'marudbhirunaH pRtanAsu sAhLA' / acormadhyasthasya Dasya La: Dhasya haLazca prAtizAkhye vihitaH / Aha hi __ "dvayozcAsya svarayormadhyametya sampadyate sa DakAro LakAraH / lakAratAmeti sa eva cAsya DhakAraH sannUSmaNA saMprayukte // " iti| 3532 / chandasi ca (6-3.126) / aSTana AtvaM syAduttarapade / aSTApadI // 3533 / mantre somAzvendriyavizvadevyasya matau (6-3-131) / dIrghaH syAnmantre / 'azvAvatI somAvatIm' / indriyAvAnmadintamaH / 'vizvakarmaNA vizvadevyAvatA' // 3534 / oSadhezca vibhaktAvaprathamAyAm (6-3-132) / dIrghaH syAnmantre / 'yadoSadhIbhya adadhAtyoSadhISu' // 3535 / Rci tunughamakSutaGkutroruSyANAm (6-3-133) / dIrghaH syAt / 'A tU na indra' / 'nU mUrtaH' / 'uta vA ghA vAlAt' / madhu gomantamImahe / 'bharatA jAtavedasam' / taGiti thAdezasya DittvapakSe grahaNam / teneha na / 'zRNota grAvANaH' / 'kUmanAH' / 'atrA te bhdraa'| 'yatrA nazcakrA' / 'uruSyANaH // 3536 / ikaH sumi (6-3-134) / Rci dIrgha ityeva / abhI SuNaH sakhInAm' / 'suJaH (sU 3644) iti SaH / 'nazca dhAtusthoruSubhyaH' (sU 3649) iti NaH // 3537 / yaco'tastiGaH (6-3-135) / mantre dIrghaH / 'vidmA hi tvA cakrAjarasam' / 3538 / nipAtasya ca (6-3-136) / 'evA hi te' // 3539 / anyeSAmapi dRzyate For Private And Personal Use Only
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidikaprakaraNam / (6-3-135) / anyeSAmapi pUrvapadasthAnAM dIrghaH syAt / pUruSaH / daNDAdaNDi // 3540 / chandasyubhayathA (6-4-5) / nAmi dIrgho vA / 'dhAtA dhAtRNAm' iti bacAH / taittirIyAstu hasvameva paThanti // 3541 / vA SapUrvasya nigame (6-4-9) / SapUrvasvAna upadhAyA vA dIrgho'sambuddhau sarvanAmasthAne pare / RbhukSANam / RbhukSaNam / 'nigame' kim / takSA / takSANau / 3542 / janitA mantre (6-4-53) / iDAdau tRci Nilopo nipaatyt| yonaH pitA jnitaa|| 3543 / zamitA yajJe (6-4.54) / zamayitetyarthaH // 3544 / yupluvordIrghazchandasi (6-4 58) / lyapItyanuvartate / viyUya / viplUya / 'ADajAdInAm ' (sU 2254) // 3545 / chandasyapi dRzyate (6 4.73) / anajAdInAmityarthaH / AnaT / aavH| 'na mAjhyAge' (sU 2228) / 3546 / bahulaM chandasyamAGayoge'pi (6-4-75) / aDATau na staH / mAGayoge'pi staH / 'janiSThA ugraH sahase turAyaH' / 'mA vaH kSetra parabIjAnyavApsu.' // 3547 / irayo re (6-4.76) / 'prathamaM garbhe dadhe ApaH' / rebhAvasyAbhIyatvenAsiddhatvAdAtolopaH / atra rezabdasyoTa kRte punarapi rebhAvaH / tadarthe ca sUtre dvivacanAntaM nirdiSTamirayoriti // 3548 / chandasyubhayathA (6-4-86) / bhUsudhiyoryaNsyAdiyaDuvaGau ca / 'vaneSu citraM vibhvam' / vibhuvaM vA / 'sudhyo havyamagneH' / sudhiyo vaa| 'tanvAdInAM chandasi bahulam' (vA 4115) / 'tanvaM puSema' / tanuvaM vA / tryambakam-triyambakaM vA // 3549 / tanipatyozchandasi (6-4-99) / etayorupadhAlopaH kGiti pratyaye / 'vitatnire kavayaH' / 'zakunA iva pptim'| bhASAyAM vitenire / petima // 3550 / ghasibhasorhali ca (6-4-100) / 'sagdhizca me' / 'babdhAM te harI dhAnAH' / 'hujhalbhyo herdhiH' (sU 2425) // 3551 / zruzRNuprakRvRbhyazchandasi (6-4-102) / 'zrudhI havam' / 'zRNudhI giraH' / rAyaspUrdhi' / 'uruNaskRdhi' / apAvRdhi // 3552 / vA chandasi (6-4-88) / hirapidvA // 3553 / aDitazca (6-4-103) / hedhiH syAt / rArandhi / ramervyatyayena parasmaipadam / zapaH zlurabhyAsadIrghazca / 'asmai pryndhi'| 'yuyodhi jAtavedaH' / yameH zapo luk / yauteH zapaH zluH / 'aDitaH' kim / praNIhi // 3554 / mantreSvAGyAderAtmanaH (6-4-141) / Atman zabdasyAderlopaH syAdADi / 'tmanA deveSu // 3555 / vibhASa|zchandasi (6-4-162) / RjuzabdasyataH sthAne raH syAdvA iSThemeyassu / 'tvaM rajiSThamanuneSi' / RjiSThaM vA // 3556 / RvyavAstvyavAstvamAdhvIhira NyayAni cchandasi (6.4.175) / Rtau bhavamRtvyam / vAstuni bhavaM vAstvyam / vAstvaM ca / madhuzabdasyANi striyAM yaNAdezo nipAtyate / 'mAdhvInaH santvoSadhIH' / hiraNyazabdAdvihitasya mayaTo mazabdasya lopo nipaatyte| 'hiraNyayena savitA rathena' / / / iti SaSTho'dhyAyaH / 'zIDo ruT' (sU 2442) / 3557 / bahulaM chandasi (7-1-8) / ruDAgamaH syAt / 'lopasta AtmanepadeSu' (sU 3563) / iti pakSe talopaH / 'dhenavo duhe' / 'lopAbhAve ghRtaM duhRte' / 'adRzramasya / 'ato bhisa ais' (sU 203) // 3558 / bahulaM chandasi (7.1.10) / 'agnirdevebhiH' // 3559 / netarAcchandasi (7.126) / svamoraD na / 'vAghnamitaram' / 'chandasi' kim / itaratkASTham / 'samAse'napUrve ktvo lyap' For Private And Personal Use Only
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 732 siddhAntakaumudyAm (sU 3332) / 3560 / ktvApi cchandasi (7-1 38) / yajamAnaM paridhApayitvA // 3561 / supAM sulukpUrvasavarNAccheyADADayAyAjAlaH (7-1-39) / 'RjavaH santu panthAH' / panthAna iti prApte suH / "parame vyoman' / 'vyomani' iti prApte Derluk / dhItI / matI / suSTutI / dhItyA matyA suSTutyeti prApta pUrvasavarNadIrghaH / 'yA surathA rathItamA divispRzA azvinA' / 'yau surathau divispRzau' ityAdau prApte A / 'natAdrAhmaNam' / natamiti prApte At / 'yAdeva vidma tAtvA' / yantamiti prApte / 'na yuSme vAjabandhavaH' / 'asme indrAbRhaspatI' / yuSmAkhasmabhyamiti prApte she| uruyA / dhRSNuyA / uruNA dhRSNuneti prApte yA / 'nAbhA pRthivyAH' / nAbhAviti prApte DA / 'tA anuSThayocyAvayatAt' / anuSThAnamanuSThA / vyavasthAvadaG / AGo jyaa| sAdhuyA / sAdhviti prApte yAc / 'vasantA yajeta' / vasanta iti prApte Al / 'iyADiyAjIkArANAmupasaMkhyAnam ' (vA 4308) / urviyA / dArviyA / uraNA dAruNeti prApte iyA / sukssetriyaa| sukSetriNeti prApta DiyAc / 'dRtiM na zuSkaM sarasI zayAnam' / DerIkAra ityAhuH / tatrAdyudAtte pade prApte vyatyayenAntodAttatA / vastutastu GISantAnDerluk / IkArAdezasya tUdAharaNAntaraM mRgyam / 'AGayAjayArAmupasaMkhyAnam' (vA 4309) / 'pravAhavA sisRtam' / bAhuneti prApte ADAdezaH / 'gherDiti' (sU 245) iti guNaH / svapnayA / svapneneti prApte'yAc / 'sa naH sindhumiva nAvayA' / nAveti prApte'yAr / ritsvrH| 3562 / amo maz (7-1-40) / mibAdezasyAmo maz syAt / akAra uccAraNArthaH / zittvAtsarvAdezaH / 'astisicaH-' (sU 2225) / iti IT / 'vadhI vRtram' / avadhiSamiti prApte // 3563 / lopasta AtmanepadeSu (7 1.41) / chandasi / 'devA aduha' / aduhateti praapte| 'dakSiNataH shye| zeta iti prApte / 'Atmane-' iti kim / 'utsaM duhanti' // 3564 / dhvamo dhvAt (7-1-42) / dhvamo dhvAdityAdezaH syAcchandasi / 'antarevodhmANaM vArayadhvAt' / vArayadhvamiti prApte // 3565 / yajadhvainamiti ca (7-1-43) / enamityasminpare dhvamo'ntalopo nipAtyate / yajadhvainaM priyamedhAH' / 'vakArasya yakAro nipAtyate' iti vRttikAroktiH prAmAdikI // 3566 / tasya tAt (7 1-44) / loTo madhyamapuruSabahuvacanasya sthAne tAtsyAt / 'gAtramasyAnUnaM kRNutAt' / kRNuteti prApte / 'sUrya cakSurgamayatAt' gamayateti prApte // 3567 / taptanaptanathanAzca / (7-1-45) / tasyetyeva / zRNota grAvANaH / zRNuteti prApte tap / 'sunotana pacata brahmavAhase' / 'dadhAtana draviNaM citrmsmai'| tanap / 'marutastajjujuSTana' / juSadhvamiti prApte vyatyayena parasmaipadaM zluzca / 'vizve devAso maruto yati STana' / yatsaMkhyAkAH sthetyarthaH / yacchabdAcchAndaso DatiH / astestasya thanAdezaH // 3568 / idanto masi (7-1-46) / masItyavibhaktiko nirdezaH / ikAra uccAraNArthaH / masityayamikArarUpacaramAvayavaviziSTaH syAt / masa igAgamaH syAditi yAvat / 'namo bharanta emasi' / 'tvamasmAkaM tava smasi' / 'imaH' 'smaH' iAte prApte // 3569 / ktvo yak (7-1 47) / 'divaM suparNo gatvAya' // 3570 / iSTvInamiti ca / (7-1-48) / ktvApratyayasya InamantAdezo nipAtyate / iSTInaM devAn' iSTuti prApte // 3561 / snAtvyAdayazva (7-1-49) / AdizabdaH prakArArthaH / AkArasya IkAro For Private And Personal Use Only
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidikaprakaraNam / nipAtyate / 'svinnaH snAtvI malAdiva' / 'pItvI somasya vAvRdhe' / snAtvA pItveti prApte // 3572 / Ajaserasuk (7-1-50) / avarNAntAdaGgAtparasya jaso'suk syAt / devAsaH / brAhmaNAsaH // 3573 / zrIgrAmaNyozchandasi (7-1-56) / Amo nuT / zrINAmudAro dharuNo rayINAm' / 'sUta grAmaNInAm ' // 3574 / goH pAdAnte (7-1-57) / 'vidmA hi tvA gopati zUra gonAm' / 'pAdAnte' kim / 'gavAM zatA pRkSayAmeSu' / pAdAnte'pi kvacinna / chandasi sarveSAM vaikalpikatvAt / 'virAjaM gopatiM gavAm' // 3575 / chandasyapi dRzyate (7-1-76) / asthyAdInAmanaG / 'indro dadhIco asthabhiH' // 3576 / I ca dvivacane (7-1-77) / asthyAdInAmityeva / 'akSIbhyAM te nAsikAbhyAm // 3577 / dRksvavaHsvatavasAM chandasi (7-1-83) / eSAM numsyAtsau / 'kIdRGindraH' / svavAn / svatavAn / 'udoSThyapUrvasya' (sU 2494) // 3578 / bahulaM chandasi (7-1-103) / taturiH // 3579 / hU harezchandasi (7-2-31) / hareniSThAyAM 'ha' AdezaH syAt / 'ahatamAsa havirdhAnam // 3580 / aparivRtAzca (7-232) / pUrveNa prAptasyAdezasyAbhAvo nipAtyate / 'aparivRtAH sanuyAma vAjam' // 3581 / some haritaH (7-2-33) / iDguNau nipAtyete / 'mA naH somo hvaritaH' // 3582 / grasitaskabhitastabhitottabhitacattavikastA vizastRzaMstuzAstRtastRtarUtRvastRvarUtRvarUtrIrujjvalitikSaritivamityamitIti ca (7-2-34) / aSTAdaza nipAtyante / tatra 'prasu' 'skabhu' 'stabhu' eSAmudittvAnniSThAyAmiTapratiSedhe prApta iNnipAtyate / 'yuvaM zacIbhirgrasitAmamuJcatam' / 'viSkabhite ajare' / 'yena svaH stabhitam' / 'satyenottabhitA bhUmiH' / stabhitetyeva siddhe utpUrvasya punarnipAtanamanyopasargabhUtasya mA bhUditi / 'cate yAcane' / 'kasa gatau' / AbhyAM tasyeDabhAvaH / 'cattA itazcattAmutaH' / tridhA ha zyAvamazvinA vikastam' / 'uttAnAyA hRdayaM yadvikastam' / nipAtanabahutvApekSayA sUtre bahuvacanaM vikastA iti, tenaikavacanAnto'pi prayogaH sAdhureva / 'zasu' 'zaMsu' 'zAsu' ebhyastRca iDabhAvaH / 'ekastvaSTurazvasyAvizastA' / 'grAvagrAbha uta zaMstA' / 'prazAstA potA' / tarateva'Jozca tRca 'uTa' 'UTa' etAvAgamau nipAtyate / 'tarutAraM rathAnAm' / tarUtAram / varatAramvarUtAram / 'varUtrIbhiH suzaraNo no astu' / atra DIbantanipAtanaM prapaJcArtham / varUtRzabdo hi nipAtitaH / tato DIpA gatArthatvAt / ujjvalAdibhyazcaturyaH zapa ikArAdezo nipAtyate / 'jvala dIptau' / 'kSara saJcalane' / 'Tuvamu udgiraNe' 'ama gtyaadissu'| iha kSaritItyasyAnantaraM kSamitItyapi kecitpaThanti / tatra 'kSamUSa sahane' iti dhAturbodhyaH / bhASAyAM tu 'prastaskabdhastabdhottabdhacatitavikasitAH' / vizasitA-zaMsitA-zAsitA / tarItA-taritA / vriitaavritaa| ujjvalati / kSati / pAThAntare kSamati / vamati / amati / 'babhUthAtatanthajagambhavavartheti nigame' (sU 2527) / vidmA tamutsaM yata AbabhUtha' / 'yenaantrikssmurvaattnth'| 'jagRmbhA te dakSiNamindra hastam' / 'tvaM jyotiSo vitamo vavartha' / bhASAyAM tu / babhUvitha / Atenitha / jagRhima / vavaritheti // 3583 / sanisasanivAMsam (7-2-69) / sanimityetatpUrvAtsanateH sanotervA kasoriTa / ettvAbhyAsalopAbhAvazca nipAtyate / (ajitvAne sanisasanivAMsam) / 'pAvakAdInAM chandasi' (vA 4527) pratyayasthAtkAditvaM neti vAcyam / For Private And Personal Use Only
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm 'hiraNyavarNAH zucayaH pAvakAH' // 3584 / ghorlopo leTi vaa| (7-3.70) / dadhadratnAni dAzuSe' / 'somo dadadgandharvAya' / 'yadagniramaye dadAt' // 3585 / mInAternigame (7 3-81) ziti hrasvaH / 'praminanti vratAni' / loke pramINAti / 'astisico'pRkta' (sU 2225) // 3586 / bahulaM chandasi (7-3-97) / 'sarvamA idm'| (asterlaG tip IDabhAva apRktatvAddhalGayAdilopaH / rutvavisauM / saMhitAyAM tu 'bhAbhago-' (sU 167) / iti yatvam / 'lopaH zAkalyasya' (sU 67) iti yalopaH / ) gAbhirakSAH / sica iDabhAvazchAndamaH / aTa / zeSaM pUrvavat / 'hrasvasya guNaH' (sU 242) / 'jasi ca' (sU 241) / 'jasAdiSu chandasi vA / vacanaM prAG Nau caGayupadhAyAH' (vA 4596) / 'athA zatakratvo yUyam' / zatakratavaH / 'pazve nRbhyo yathA gave' / pazave / 'nAbhyastasyAci-' (sU 2503) iti niSedhe 'bahulaM chandasIti vaktavyam' (vA 4586) / 'AnuSagjujoSat // 3587 / niyaM chandasi (7-4-8) / chandasi viSaye Nau caGyupadhAyA RvarNasya Rnityam / avIvRdhat // 3588 / na chandasyaputrasya (7-4-35) / putrabhinnasyAdantasya kyacItvadIghau na / mitrayuH / 'kyAcchandasi' (sU 3150) iti uH / 'aputrasya' kim / 'putrIyantaH' sudAnavaH / 'aputrAdInAmiti vAcyam' (vA 4616) / 'janIyanto'nvapravaH' / janamicchanta ityarthaH // 3589 / durasyurdraviNasyurvRSaNyatiriSaNyati (7 4-36) / ete kyaci nipAtyante / bhASAyAM tu upratyayAbhAvAdRSTIyati / draviNIyati / vRSIyati / riSTIyati // 3590 / azvAghasyAt (7-4-37) / 'azva' 'agha' etayoH kyacyAtsyAcchandasi / 'azvAyanto maghavan' / 'mA tvA vRkA aghAyavaH' / 'na cchandasi-' (sU 3588) iti niSedho nettvamAtrasya / kiMtu dIrghasyApIti / atredameva sUtraM jJApakam // 3591 / devasunayoryajuSi kAThake (7 4-38) / anayoH kyaci AtsyAdyajuSi kaThazAkhAyAm / 'devAyantA yajamAnAH' / 'sumnAyanto havAmahe' / iha yajuHzabdo na mantramAtraparaH kiMtu vedopalakSakaH / tena RgAtmake'pi mantre yajurvedasthe bhavati / kiM ca Rgvede'pi bhavati / sacenmantraH yajuSi kaThazAkhAyAM dRSTaH / 'yajuSi' iti kim / 'devAM jigAti sumnayuH' / bacAnAmapyasti kaThazAkhA tato bhavati pratyudAharaNam iti haradattaH // 3592 / kanyadhvarapRtansyarci lopaH (7-4-39) / 'kavi' 'adhvara' 'pRtanA' eSAmantyasya lopa: syAtkyaci pare Rci viSaye / 'sa pUrvayA nividA kavyatAyoH' / 'adhvaryu vA mdhupaannim'| 'damayantaM pRtanyum' / dadhAterhiH' (sU 3076) / 'jahAtezca ki' (sU 3331) // 3593 / vibhASA chandasi (7-4-44) / hitvA zarIram' hAtvA vA // 3594 / sudhitavasudhitanemadhitadhiSvAdhiSIya ca (7-4.45) / 'su' 'vasu' 'nema' etatpUrvasya dadhAteH tapratyaye ittvaM nipAtyate / 'garbha mAtA sudhitaM vakSaNAsu' / vasudhitamagnau / nemadhitA na pausyA / 'ktinyapi dRzyate' / 'uta zvetaM vasudhitiM nireke' / 'dhiSva vajra dakSiNa indra haste' / dhatsveti prApte / 'suretA reto dhiSIya' AzIrliG / iT / 'iTo't' (sU 2257) dhAsIyeti prApte / 'apo mi' (sU 442) / 'mAsazchandasIti vaktavyam' (vA 4633) / mAddhi-zaraddhiH-khavaH / khatavasoruSasazceSyate / (vA 4634) / svvdbhiH| avaterasun / zobhanam atro yeSAM te svavasaH taiH / 'tu' iti sautro dhAtustasmAdasun / svaM tavo For Private And Personal Use Only
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidikaprakaraNam / 735 lilililililili yeSAM taiH khatavadbhiH / 'samuSadbhirajAyathAH' / 'mithune'siH' / 'vaseH kicca' ityasipratyaya iti haradattaH / pazcapAdIrItyA tu 'uSaH kit' iti prAgvyAkhyAtam / 'na kavateryaDi' (sU 2641) / 3595 / kRSezchandasi (7-1-64) / yaGayabhyAsasya cutvaM na / karIkRSyate / 3596 / dAdhartidardhartidardharSibobhUtutetikte'lApanIphaNasaMsaniSyadatkarikratkanikradadbharibhraddavidhvatodavidyutattaritrataHsarIsRpataMvarIvajanmama'jyAganIgantIti ca (7-4-65) / ete'STAdaza nipAtyante / AdyAstrayo dhRGo dhArayatervA / bhavateryalugantasya guNAbhAvaH / tena bhAsAyAM guNo labhyate / tijeryaGlugantAttaG / iyarterlaTi halAdiHzeSApavAdo rephasya latvamitvAbhAvazca nipAtyate / 'alarSiyudhma khajakRtpurandaraH' / sipA nirdezo na tantram / 'alarti dakSa uta' / phaNaterApUrvasya yaGlugantasya zataryabhyAsasya nAMgAgamo nipAtyate / 'anvApanIphaNat' / syandeH saMpUrvasya yaGluki zataryabhyAsasya nik / dhAtusakArasya Satvam / karoteyaGalugantasyAbhyAsasya cutvAbhAvaH / 'karikat' / krandeluMDi cleraG dvivacanamabhyAsasya cutvAbhAvo nigAgamazca / 'kanikadajjanuSa-' / akrandIdityarthaH / bibharterabhyAsasya jaztvAbhAvaH / 'vi yo bharibhradoSadhISu' / dhvarateryalugantasya zataryabhyAsasya vigAgamo dhAtorkakAralopazca / 'davidhvato razmayaH sUryasya' / yuterya Glugantasya zatari abhyAsasya saMprasAraNAbhAvo'ttvaM vigAgamazca / 'davidyataddIdyacchozucAnaH' / tarateH zatari zlAvabhyAsasya rigAgamaH / 'sahorjA taritrataH' |sRpeH zatari zlau dvitIyaikavacane rIgAgamo'bhyAsasya / vRjeH zatari zlAvabhyAsasya rIk / mRjeliTi NalabhyAsasya ruka dhAtozca yuka / gamerAGpUrvasya laTi zlAvabhyAsasya cutvAbhAvo nIgAgamazca / 'vakSyantI vedA ganIganti karNam' // 3597 / sasUveti nigame (7-4-74) / sUteliTi parasmaipadaM vugAgamo'bhyAsasya cAtvaM nipAtyate / 'gRSTiH sasUva sthaviram' / suSuva iti bhASAyAm // 3598 / bahulaM chandasi (7-4-78) / abhyAsasyekAraH syAcchandasi / 'pUrNa vivaSTi / vizeretadrUpam // iti sptmo'dhyaayH| 3599 / prasamupodaH pAdapUraNe (8-1-6) / eSAM dve staH pAdapUraNe / 'praprAyamamiH' / 'saMsamiAvase' / 'upopa me praamRsh'| 'kiM nodudu harSase' // 3600 / chandasIraH (8-2-15) / ivarNAntAdrephAntAcca parasya matormasya vaH syAt / 'harivate haryazvAya' / gIrvAn // 3601 / ano nuT (8-2-16) / annantAnmatornuT syAt / 'akSaNvataH karNavantaH / 'asthanvantaM yadanasthA bibharti' // 3602 / nAddhasya (8-2-17) / nAntAtparasya ghasya nuT / sUpathintaraH' / 'bhUridAnvastuDvAcyaH' (vA 4796) / 'bhUridAvattaro janaH' / 'IdrathinaH' (vA 4795 / 'rathItaraH' / rathItamaM rathInAm' // 3603 / nasattaniSattAnuttapra. tUrtasUrtagUrtAni cchandasi (8-2-61) / sadepUrvAnnipUrvAJca niSThAyA natvAbhAvo nipAtyate / 'nasattamanasA' 'niSattamasya carataH' / asannaM niSaNNamiti prApte / undernapUrvasyAnuttam / pratUrtamiti tvrteH| turvItyasya vaa| sUrtamiti 'sR' ityasya / gUrta miti 'gUrI' ityasya // 3604 / annarUdharavarityubhayathA chandasi (8-2-70) / rurvA repho vA / amna eva-amnareva / Udha eva-Udhareva / ava eva-avareva // 3605 / bhuvazca mahAvyAhRteH / (8-2-71) / bhuva For Private And Personal Use Only
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm iti-bhuvariti // 3606 / omabhyAdAne (8-2.87) / oMzabdasya plutaH syAdArambhe / 'o3m agnimILe purohitm'| 'abhyAdAna' kim / 'omityekAkSaraM brahma' // 3607 / ye yajJakarmaNi (8-2-88) / ye3yajAmahe / 'yajJa-' iti kim / ye yajAmahe // 3608 / praNavaSTeH (8 2.89) / yajJakarmaNi TeromityAdezaH syAt / 'apAM retAMsi jinvato3m' 'TeH' kim / halante'nyasya mA bhUt // 3609 / yAjyAntaH (8-2-90) / ye yAjyAntA mantrAsteSAmanyasya TeH pluto yajJakarmaNi / 'jihvAmagne cakRSe havyavAha3m' / 'antaH' kim / 'yAjyAnAmRcAM vAkyasamudAyarUpANAM prativAkyaM Te: syAt / sarvAntyasya ceSyate // 3610 / brUhipreSyazrauSaDvauSaDAvahAnAmAdeH (8 291) / eSAmAdeH pluto yajJakarmaNi / 'agnaye'nu3hi' 'agnaye gomayAni prekSya' / 'astuzrauSaT' / 'somasyAgna vIhI vau 3SaT' / 'agnimA 3vaha ' // 3611 / agnItpreSaNe parasya ca (8-2-92) / agnIdhaH preSaNa AdeH plutastasmAtparasya ca / 'o3zrA3vaya' / neha / 'agnIdagnInvihara' / 'barhistRNIhi ' // 3612 / vibhASA pRSTaprativacane heH (8-2-93) / plutaH / akArSIH kaTam / aka.rSe hI3 / akArSe hi / 'pRSTa iti kim / 'kaTaM kariSyati hi' / 'heH' kim / karomi nanu / 3613 / nigRhyAnuyoge ca (8 2.84) / atra yadvAkyaM tasya TeH pluto vaa| 'adyAmAvAsyetyAttha3' / amAvAsyetyevaMvAdinaM yuktyA svamasAtpra. cyAvya evamanuyujyate // 3614 / bhAmeDitaM bhartsane (8 295) / 'dasyodasyo3 ghAtayiSyAmi tvAm' / AmeDitagrahaNaM dviruktopalakSaNam / 'caura caura3 // 3615 / aGgayuktaM tiDAkAGkSam (8-2.96) / aGgetyanena yuktaM tiGantaM plavate / 'aGgakUja 3 idAnIM jJAsyati jaalm'| 'tiG' kim / 'aGga devadatta mithyA vadasi' / 'AkAGkSam' kim / aGga pc'| naitadaparamAkAGkSati / bhartsana ityeva / 'aGgAdhISva bhaktaM tava dAsyAmi' // 3616 / vicAryamANAnAm (8.297) / vAkyAnAM TeH plutaH / 'hotavyaM dIkSitasya gRhA33' / 'na hotavya3miti' / hotavyaM na hotavyamiti vicAryate / pramANairvastutatvaparIkSaNaM vicAraH // 3617 / pUrva tu bhASAyAm (8-2-98) / vicAryamANAnAM pUrvameva plavate / 'ahirnu3 rajjurnu' / prayogApekSatvaM pUrvatvam / iha bhASAgrahaNAtpUrvayogazchandasIti jJAyate // 3618 / pratizravaNe ca / (82.99) / vAkyasya TeH pluto'bhyupagame pratijJAne zravaNAbhimukhya ca / 'gAM me dehi bho3' / 'hanta te dadAmi3' 'nityaH zabdo bhavitumarhati3' / 'datta kimAttha' // 3619 / anudAttaM praznAntAbhipUjitayoH (8-2-100) / anudAttaH plutaH syAt / dUrAdbhUtAdiSu siddhasya plutasyAnudAttatvamAtramanena vidhIyate / agnibhUta 3i / paTa 3u / 'agnibhUte' 'paTo' etayoH praznAnte TeranudAttaH plutaH / zobhanaH khalvasi mANavaka3 // 3620 / ciditi copamArthe prayujyamAne (8-2.101) / vAkyasya TeranudAttaH plutaH / 'agnicidbhAyA3t' / agniriva bhAyAt / 'upamArthe' kim / kathaMcidAhuH / 'prayujyamAne' kim / agnirmANavako bhAyAt // 3621 / uparisvidAsIditi ca (82.102) / TeH pluto'nudAttaH syAt / 'upari svidAsI3t' / adhaH svidAsI3t' ityatra tu 'vicAryamANAnAm' (sU 3616) ityudAttaH plutaH // 3622 / svaritamAmeDite. 'sUyAsaMmatikopakutsaneSu (8.2-103) / svaritaH plutaH syAdAmeDite pare'sUyAdau gamye / asayAyAm / abhirUpaka 3 abhirUpaka rikaM te AbhirUpyam / saMmatau / abhirUpaka3 For Private And Personal Use Only
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidikaprakaraNam / 737 abhirUpaka zobhano'si / kope / avinItaka3 avinItaka idAnIM jJAsyasi jAlma / kutsane / zAktIka3 zAktIka riktA te zaktiH // 3623 / kSiyAzIHpreSeSu tiGAkAsam (8-2-104) / AkAGkSasya tiGantasya TeH svaritaH plutaH syAt / AcArabhede / svayaM ha rathena yAti3 / upAdhyAyaM padAtiM gamayati / prArthanAyAm / putrAMzca lapsISTa3 dhanaM ca tAta / vyApAraNe / kaTaM kuru3 prAmaM gaccha / 'AkAGkam ' kim / dIrghAyurasi agnIdagnInvihara // 3624 / anantyasyApi praznAkhyAnayoH (8-2-105) / anantyasyAntyasyApi padasya TeH svaritaH pluta etayoH / prazne / agama3 : pUrvA3 nyAmA3 n / sarvapadAnAmayam / AkhyAne / agama 3m pUrvA3 nyAmA3 n // 3625 / plutAvaica idutau (8-2-106) / dUrAdbhUtAdiSu pluto vihitaH tatraivaicaH plutaprasaGge tadavayavAvidutau plavete / ai4 tikAyana / au4 pagava / caturmAtrAvatacau sampadyate // 3626 / eco'pragRhyasyAdUrAdbhUte pUrvasyAsyAduttarasyedutau (8-2-107) / apragRhyasyaico'dUrAdbhUte plutaviSaye pUrvakhArdhasyAkAraH plutaH syAduttarasya tvardhasya idutau staH / 'praznAntAbhipUjitavicAryamANapratyabhivAdayAjyAnteSveva' / (vA 4888) praznAnte / agama3 : pUrvA3 nyAmA3 n / agnibhUta 3 i / abhipUjite / bhadraM karoSi paTa 3 u / vicAryamANe / hotavyaM dIkSitasya gRhA3i / pratyabhivAde / AyuSmAnedhi agnibhUta33 / yAjyAnte / stomaividhemAmaya 3i / 'parigaNanam ' kim / viSNubhUte3 ghAtayiSyAmi tvAm / adUrAdbhUta iti na vaktavyam / padAntagrahaNaM tu kartavyam / iha mA bhUt / bhadraM karoSi gauriti / 'apragRhyasya' kim / zobhane mAle 3 / 'Amantrite chandasi plutavikAro'yaM vaktavyaH' / (vA 4889) / anA3 i patnI vaH // 3627 / tayovici saMhitAyAm (8-2-108) / idutoryakAravakArau sto'ci saMhitAyAm / ana3 yAzA / paTa3 vAzA / agna3 yindram / paTa 3 vudakam / 'aci' kim / anA3 varuNau / 'saMhitAyAm ' kim / ana3 i indraH / saMhitAyAmityaddhyAyasamApteradhikAraH / idutorasiddhatvAdayamArambhaH savarNadIrghatvasya zAkalasya ca nivRttyarthaH / yavayorasiddhatvAt 'udAttasvaritayoryaNaH svarito'nudAttasya' (sU 3657) ityasya bAdhanArtho vA // 3628 / matuvaso ru sambuddhau chandasi (8-3-1) / ru ityavibhaktiko nirdezaH / matvantasya vasvantasya ca ruH syAt / 'alo'ntyasya' (sU 42) iti paribhASayA nakArasya / 'indra marutva iha pAhi somam' / 'harivo me dinaM tvA' / 'chandasIraH' (sU 3600) iti vatvam // 3629 / dAzvAnsAhvAnmIvAMzca (6-1-12) / ete kvasvantA nipAtyante / 'mIdastokAya tanayAya' / 'vana upasaGkhyAnam ' (vA 4890) / kvanibvanipoH sAmAnyagrahaNam / anubandhaparibhASA tu nopatiSThate / anubandhasyehAnirdezAt / 'yastvAyantaM vasunA prAtaritvaH' / iNaH kvanip // 3630 / ubhayatharbu (8-3-8) / ampare chavi nakArasya sarvA / pazUstAMzcake / 3631 / dIrghAdaTi samAnapAde (8-3-9) / dIrghAnakArasya rurvA syAdaTi tau cennATau ekapAdasthau syAtAm / 'devA~ acchA sumatI' / 'mahA~ indro ya ojasA' / ubhayathetyanuvRtterneha / 'AdityAnyAciSAmahe' // 3632 / Ato'Ti nityam (8-3-3) / aTi parato roH pUrvasyAtaH sthAne nityamanunAsikaH / 'mahA~ indraH' / taittirIyAstu anusvAramadhIyate / tatra chAndaso vyatyaya iti prAJcaH / evaM ca sUtrasya phalaM cintyam // 3633 / svatavAnpAyau (8-3-11) / 93 For Private And Personal Use Only
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 738 siddhAntakaumudyAm rurvA / 'bhuvastasya svatavA~ pAyuragne' // 3634 / chandasi vAprAmeDitayoH (8-3-49) / visargasya so vA syAtkupvoH prazabdamAneDitaM ca varjayitvA / 'agne trAtarRtaskaviH' / 'girina vizvataspRthuH' / neha / 'vasunaH pUrvyaH patiH' / 'apra-' ityAdi kim / 'agniH pra vidvAn' / 'puruSaH puruSaH' // 3635 / kaHkaratkaratikRdhikRteSvanaditeH (8-3-50) / visargasya saH syAt / 'pradivo apaskaH' / 'yathA no vasyasaskarat' / 'supe shskrti'| 'uruNaskRdhi' / 'somaM na cAruM maghavatsu naskRtam' / 'anaditeH' iti kim / 'yathA no aditiH karat // 3636 / paJcamyAH parAvadhyarthe (8-3-51) / paJcamIvisargasya saH syAduparibhAvArthe parizabde parataH / 'divaspariprathamaM jajJe' / 'adhyarthe ' kim / 'divaspRthivyAH paryojaH' // 3637 / pAtau ca bahulam (8-3-52) / paJcamyA ityeva / 'sUryo no divaspAtu' // 3638 / SaSThyAH patiputrapRSThapArapadapayaspoSeSu (8-3-53) / 'vAcaspatiM vizvakarmANam' / 'divasputrAya suuryaay'| 'divaspRSTaM bhandamAnaH' / 'tamasaspAramasya' / 'pArivIta iLaspade' / 'divaspayo didhiSANAH' / rAyaspoSaM yajamAneSu' // 3639 / iDAyA vA (8-3-54) patiputrAdipu pareSu / iLAyAsputraHiLAyAH putraH / iLAyAspade-iLAyAHpade / 'nisastapatAvanAsevane' (sU 2403) / nisaH sakArasya mUrdhanyaH syAt / 'niSTaptaM rakSo niSTaptA arAtayaH' / 'anAsevane' kim / nistpti| punaHpunastapatItyarthaH // 3640 / yuSmattattatakSuSvantaHpAdam (8-3-103) / pAdamadhyasthasya sasya mUrdhanyaH syAttakArAdiSveSu pareSu / yuSmadAdezAH tvaMtvAtetavAH / 'tribhiSTuM deva savitaH' / 'tebhiSvA AbhiSTe' / 'apsvagna sadhiSTava' / 'agniSTadvizvam' / 'dyAvApRthivI niSTatakSuH / 'antaHpAdana' kim / tadagnistadaryamA' / 'yanma Atmano mindAbhUdagnistatpunarAhArjAtavedA vicarSaNiH' / atrAgniriti pUrvapAdasyAnto na tu madhyaH // 3641 yajuSyekeSAm (8-3-104) yuSmattattatakSuSu parataH sasya mUrdhanyo vA / arcibhiSTam / amiSTe agram / arcibhiSTatakSuH / pakSe arcibhistvamityAdi // 3642 / stutastomayozchandasi (8-3-105) / nRbhiSTutasya-nRbhiH stutasya / goSTomam-gostomam / pUrvapadAdityeva siddhe prapaJcArthamidam // 3643 / pUrvapadAt (8-3-106) / pUrvapadasthAnimittAtparasya sasya So vA / yadindrAnI divi sstthH'| 'yuvaM hi sthaH svarpatI // 3644 / suJaH (8-3-107) / pUrvapadasthAnimittAtparasya sujo nipAtasya sasya SaH / 'Urdhva U Su NaH' / 'abhISu NaH' // 3645 / sanoteranaH (8-3-108) / 'goSA indo nRSA asi' / 'anaH kim / gosaniH // 3646 / saheH pRtanartAbhyAM ca (8-3-109) / pRtanASAham / RtASAham / cAt / RtISAham // 3647 / nivyabhibhyo'vyavAye vA chandasi (8-3-119) / sasya mUrdhanyaH / nyaSIdat-nyasIdat / vyaSIdat-vyasIdat / abhyaSTautabhyastot // 3648 (8-4-25) / chandasya'davagrahAt / RkArAntAdavagrahAtparasya nasya NaH / nRmaNAH / pitRyANam // 3649 / nazca dhAtusthoruSubhyaH / (8-4-25) / dhAtusthAt / 'agne rakSA NaH' / 'zikSA No asmin ' / 'uru nnskRdhi'| 'abhISu NaH' / 'mo Su nnH|| ityssttmo'dhyaayH| iti vaidikaprakaraNam / For Private And Personal Use Only
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIrastu // atha svaraprakaraNam / 3650 / anudAttaM padamekavarjam (6-1-158) / paribhASeyam svrvidhivissyaa| yasminpade yasyodAttaH svarito vA vidhIyate tamekamacaM varjayitvA zeSaM tatpadamanudAttAckaM syAt / 'gopAyatai naH' / atra 'sanAdyantAH-' (sU 2304) iti dhAtutve dhAtusvareNa yakAra:kAra udAttaH ziSTamanudAttam / 'sati ziSTasvarabalIyastvamanyatra vikaraNebhya iti vaacym'| (vA 3730) tenoktodAharaNe guperdhAtusvara Ayasya pratyayasvarazca na ziSyate / 'anyatra' iti kim / 'yajJaM yajJamabhivRddhe gRNItaH' / atra sati ziSTo'pi 'nA' ityatra svaro na ziSyate kiMtu tasa eva // 3651 / anudAttasya ca yatrodAttalopaH / (6-1-161) / yasminnanudAtte para udAtto lupyate tasyodAttaH syAt / 'devIM vAcam' / atra DIbudAttaH // 3652 / cau (6-1-222) / luptAkAre'Jcatau pare pUrvasyAntodAttaH syAt / udAttanivRttisvarApavAdaH / 'devadIcI nayatha devayantaH / 'ataddhita iti vAcyama' (vA 3789) / daadhiicH| maadhcH| pratyayasvara evAtra // 3653 / Amantritasya ca (6-1-198) / AmantritavibhaktyantasyAdirudAttaH syAt / 'agna indra varuNa mitra de'vAH' // 3654 / Amantritasya ca (8-1-19) padAtparasyApAdAdisthitasyAmantritasya sarvasyAnudAttaH syAt / prAguktasya SASThasyApavAdo'yamASTamikaH / 'imaM meM gaGge yamune sarasvati' / 'apAdAdau' kim / 'zutudri stomam' / 'AmantritaM pUrvamavidyamAnavat' (sU 412) / 'agna indra' atrendrAdInAM nighAto na, pUrvasyAvidyamAnatvena padAtparatvAbhAvAt / 'nAmantrite samAnAdhikaraNe sAmAnyavacanam ' (sU 413) / samAnAdhikaraNa Amantrite pare vizeSyaM pUrvamavidyamAnavanna / 'agne tejasvin' / agne trAtaH' / sAmAnyavacanaM kim / paryAyeSu mA bhUt / 'anya devi sarasvati' // 3655 / sAmAnyavacanaM vibhASitaM vizeSavacane (8-1-74) / atra bhASyakRtA bahuvacanamiti pUritam / sAmAnyavacanamiti ca pUrvasUtre yojitam / AmantritAnte vizeSaNe pare pUrva bahuvacanAntamavidyamAnavadvA / 'devI': SaLurvIruru naH kRNota' / atra devInAM vizeSaNaM SaDiti / 'devAH zaraNyAH' / iha dvitIyasya nighAto vaikalpikaH // 3656 / subAmantrite parAGgavatsvare (2-1-2) / subantamAmantrite pare parasyAGgavatsyAtsvare kartavye / 'dravatpANI zubhaspatI' / zubha iti zubheH kvibantAt SaSTyantam / tasya parazarIrAnupraveze SASTikamAmantritAyudAttatvam / na cASTamiko nighAtaH zaGkayaH / pUrvAmantritasyAvidyamAnatvena pAdAditvAt / yatta divo duhitarmartRbhojanam / iha divaHzabdasyASTamiko nighAtaH / parazunA vRzcan' / 'SaSThyAmantritakArakavacanam ' (vA 1223) / SaSThyantamAmantritAntaM prati yatkArakaM tadvAcakaM ceti parigaNanaM kartavyamityarthaH / teneha na / For Private And Personal Use Only
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 740 siddhAntakaumudyAm 'ayamagne jaritA' / 'etenagnei brahmaNA' / samarthAnuvRttyA vA siddham / 'pUrvAGgavacceti vaktavyam' (vA 1228) / A te pitarmarutAm' 'prati tvA duhitardivaH' / 'avyayAnAM na' (vA 1229) 'uccairadhIyAna' / 'avyayIbhAvasya tviSyate' / (vA 1230) 'upAgnyadhIyAna' // 3657 / udAttasvaritayoryaNaH svarito'nudAttasya (8-2-4) / udAttasthAne svaritasthAne ca yo yaN tataH parasyAnudAttasya svaritaH syAt / abhyabhi hi / svaritasya yaNaH / khalapvyAzA / asya svaritasya traipAdikatvenAsiddhatvAccheSanighAto na // 3658 / ekAdeza udAttenodAttaH (8-2-5) / udAttena sahaikAdeza udAttaH syAt / 'vo'zvAH' / 'kkAvaraM marutaH' // 3659 / svarito vAnudAtte padAdau (8-2-6) / anudAtte padAdau para udAttena sahaikAdezaH svarito vA syAt , pakSe pUrvasUtreNodAttaH / 'vI3daM jyotirhRdaye' / 'asya zloko dviviiyte'| vyavasthitavibhASAtvAdikArayoH svaritaH / dIrghapraveze tUdAttaH / kiM ca 'eGa:padAntAt-' (sU 83) iti pUrvarUpe svarita eva / te'vadan / 'so 3yamAAt' / uktaM ca prAtizAkhye--'ikArayozca prazleSe kSaprAbhinihateSu ca' iti // 3660 / udAttAdanudAttasya svaritaH (8-4-66) / udAttAtparasyAnudAttasya svaritaH syAt / 'agnimILe' / asyApyasiddhatvAccheSanighAto na / 'tamIzAnasaH' // 3661 / nodAttasvaritodayamagAryakAzyapagAlavAnAm (8-4-67) / udAttaparaH svaritaparazcAnudAttaH svarito na syAt / gAryAdimate tu syAdeva / 'pra ya AruH' / 'vo'zvAH' kvAbhIzavaH' // 3662 / ekazruti dUrAtsambuddhau (1-2-33) / dUrAtsaMbodhane vAkyamekazrutiH syAt / svaryApavAdaH / 'Agaccha bho mANavaka' // 3663 / yajJakarmaNyajapanyUDasAmasu (1-2-34) / yajJakriyAyAM mantre ekazrutiH syAjapAdInvarjayitvA / 'agnimUrdhA divaH kakut' / 'yajJa-' iti kim / svAdhyAyakAle kharyameva / 'ajapa-' iti kim / mAgne vA vihavevastu' / japo nAma upAMzuprayogaH / yathA jale nimanasya / nyUGkhA nAma SoDaza okaaraaH| gItiSu sAmAkhyA // 3664 / uccaistarAM vA vaSaTkAraH (1-2-35) / yajJakarmaNi vauSaTchabda uccaistarAM vA syAdekazrutirvA / somasyAgnevIhI 3vauSaT // 3665 / vibhASA chandasi (1-2-36) / chandasi vibhASA ekazrutiH syAt / vyavasthitavibhASeyaM / saMhitAyAM traisvaryam / brAhmaNe ekazrutirba cAnAm / anyeSAmapi yathAsaMpradAyaM vyavasthA // 3666 / na subrahmaNyAyAM svaritasya tUdAttaH (1.2-37) / subrahmaNyAkhye nigade 'yajJakarmaNi-' (sU 3663) iti 'vibhASA chandasi' (sU 3665) iti ca prAptA ekazrutirna syAtvaritasyodAttazca syAt / subrahmaNyo3m / subrahmaNi sAdhuriti yat / na ca 'ekAdeza udAttenodAttaH' (sU 3658) iti siddhe punaratredamudAttavidhAnaM vyarthamiti vAcyam / tatrAnudAtta ityasyAnuvRtteH / 'asAvityantaH' (vA 651) / tasminneva nigade prathamAntasyAnta udAttaH syAt / gAryo yajate / nitvAtprApta AyudAtto'nena bAdhyate / 'amudhyetyantaH' (vA 652) / SaSThyantasyApi prAgvat / dAkSeH pitA yajate / 'syAntasyopottamaM ca' (vA 653) / cAdantaH / tena dvAvudAttau / gAya'sya pitA yajate / vA nAmadheyasya (vA 354) / syAntasya nAmadheyasya upottamamudAttaM vA syAt / devadattasya pitA yajate // 3667 / devabrahmaNoranudAttaH (1-2-38) / anayoH svaritakhAnudAttaH syAtsubrahmaNyAyAm / 'devA brahmANa Agacchata' // 3668 / kharitAsahitAyAmanudAttAnAm For Private And Personal Use Only
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / 741 (1-2-39) / svaritAtpareSAmanudAttAnAM saMhitAyAmekazrutiH syAt / 'imaM meM gaGge yamune sarasvati' // 3669 / udAttasvaritaparasya sannataraH (1.2.40) / udAttakharitau parau yasmAttasyAnudAttasyAnudAttataraH syAt / 'sarasvati zudri' / 'vyacakSaya'tsvaH' / 'tasya paramAneDitam' (sU 83) // 3670 / anudAttaM ca (8-1-3) / dviruktasya paraM rUpamanudAttaM syAt / 'dive dive' // iti sAdhAraNasvarAH / 3671 / dhAtoH (6-1-162) / anta udAttaH syAt / 'gopAyata naH / 'asi satyaH' // 3672 / svapAdihiMsAmacyaniTi (6-1-188) / svapAdInAM hiMsezvAnivyajAdau lasArvadhAtuke pare AdirudAtto vA syAt / svapAdiradAdyantargaNaH / svapanti / zvasanti / hiMsanti / pakSe pratyayasvareNa madhyodAttatA / 'ddityevessyte'| neha / svapAni / hinasAni // 3673 / abhyastAnAmAdiH (6-1-189) / aniTyajAdau lasArvadhAtuke pare abhyastAnAmAdirudAttaH / 'ye dadati priyA vasu' paratvAccitsvaramayaM bAdhate / 'dadhAnA indre' // 3674 / anudAtte ca (6-1-190) / avidyamAnodAtte lasArvadhAtuke pare'bhyastAnAmAdirudAttaH / 'dadhAsi ratnaM draviNaM ca dAzuSe' // 3675 / bhIhIbhRhumadajanadhanadaridrAjAgarAM pratyayAtpUrva piti (6-1-192) / bhIprabhRtInAmabhyastAnAM piti lasArvadhAtuke pare pratyayAtpUrvamudAttaM syAt / 'yo''gnihotraM juhoti' / 'mamattu naH parijmA' / 'mAtA yaTTIraM dadhanat' jAgarSi tvam // 3676 / liti (6-1-193) / pratyayAtpUrvamudAttam / cikIrSakaH // 3677 / AdiNamulyanyatarasyAm (6-1-194) / abhyastAnAmAdirudAtto vA Nasuli pare / lolUyaM lolUyam / pakSe litsvaraH / / 3678 / acaH kartRyaki (6-1-195) / upadeze'jantAnAM kartRyaki para AdirudAtto vA / lUyate kedAraH svayameva // 3679 / caDyanyatarasyAm (6-1-218) / caGante dhAtAvupottamamudAttaM vA / 'mA hi cIkaratAm' / dhAtvakAra udAttaH / pakSAntare caDudAttaH // iti dhaatusvraaH| 3680 / karSAtvato gho'nta udAttaH (6 1-159) / karSaterdhAtorAkAravatazca dhanantasyAnta udAttaH syAt / karSaH / zapA nirdezAttudAderAdyudAtta eva / karSaH / pAkaH // 3681 / uJchAdInAM ca (6.1-160) / anta udAttaH syAt / uJchAdiSu yugazabdo ghAnto'guNo nipAtyate kAlavizeSe rathAdyavayave ca / 'vaizvAnaraH kuzikebhiryuge yuge' / anyatra 'yoge yoge tavastaram' / bhakSazabdo ghaantaH / 'gAvaH soma'sya prathamasyaM bhakSaH' / uttamazazvattamAvapi / 'uduttamaM varuNa' / 'zazvattamamILate' // 3682 / caturaH zasi (6-1-167) / caturo'nta udAttaH zasi pare / 'caturaH kalpayantaH' / aci ra:-' (sU 299) iti rAdezasya pUrvavidhau sthAnivattvAnneha / catasraH pazya' 'cterurn'| nittvAdAdyudAttatA // 3683 / jhalyupottamam (6.1-180) / sstttrictubhyo yA jhalAdirvibhaktistadante pade upottamamudAttaM 1. naitadbhASye dRSTam-iti zekharakRt / For Private And Personal Use Only
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 742 siddhAntakaumudyAm HTHHTHHHHHHH syAt / 'adhva'ryubhiH paJcabhiH' / 'navabhAjanavatI ca' / saptabhyo jAya'mAnaH' / 'aattshbhirvivsvtH'| 'upottamam' kim / 'A SaDbhirkhayamAnaH' / 'vizvavaistribhiH 'jhali' kim / 'navAnAM navatInAm ' // 3684 / vibhASA bhASAyAm (6-1-181) / uktaviSaye // 3685 / sarvasya supi (6-1-191) / supi pare sarvazabdasyAdirudAttaH syAt / 'savai nandanti yazasA' // 3686 / nityAdinityam (6-1-197) / aidantasya nidantasya cAdirudAttaH syAt / 'yasminvizvAni pauMsyA' / puMsaH karmaNi brAhmaNAditvAtdhyaJ / 'sutedadhiSva nazcanaH' / cAyaterasun / 'cAyeranne hrakhazca' (uNA) iti cakArAdasuno nuDAgamazca / / 3687 / pathimathoH sarvanAmasthAne (6-1-199) / AdirudAttaH syAt / ayaM panthAH / 'sarvanAmasthAna' kim / 'jyotiSmataH pa'tho rakSa' / udAttanivRttisvareNAntodAttaM padam // 3688 / antazca tavai yugapat (6-1-200) / tavaipratyayAntasyAdyantau yugapadAdyudAttau staH / 'harSase dAtavA u' // 3689 / kSayo nivAse (6-1-201) / AdyudAttaH syAt / 'sve kSaya zucivrata' erajantaH // 3690 / jayaH karaNam / (6-1-202) / karaNavAcI jayazabdaH AyudAttaH syAt / jayatyanena jayo'zvaH // 3691 / vRSAdInAM ca (6-1-203) / AdirudAttaH / AkRtigaNo'yam / 'vAjebhirvAjinIvati indraM vANI':' // 3692 / saMjJAyAmupamAnam (6-1204) / upamAnazabdaH saMjJAyAmAyudAttaH / caJceva caJcA kano'tra lup / etadeva jJApayati 'kvacitsvaravidhau pratyayalakSaNaM na' iti / 'saMjJAyAm' kim / agnirmANavakaH / 'upamAnam' kim| caitraH // 3693 / niSTA ca dvathajanAt / (6-1-205) / niSTAntasya yacaH saMjJAyAmAdirudAtto na tvAkAraH / dattaH / 'yacaH' kim / cintitaH / 'anAt ' kim / trAtaH / 'saMjJAyAm ityanuvRttarneha / kRtam / hRtam // 3694 / zuSkaghRSTau (6-1-206) / etAvAdyudAttau staH / asaMjJArthamidam / 'atasaM na zuSkam // 3695 / AzitaH kartA (6-1-207) / kartRvAcyAzitazabda AdhudAttaH / 'kRSannitphAla Azitam' / 3696 / rikta vibhASA (6-1-208) / riktazabde vAdirudAttaH / riktH| saMjJAyAM tu 'niSThA ca dvayajanAt' (sU 3693) iti nityamAyudAttatvaM pUrvavipratiSedhena // 3697 / juSTArpite ca cchandasi (6-1209) / AyudAtte vA staH // 3698 / nityaM mantre (6-1-210) / etatsUtraM zakyamakartum / 'juSTo damUnAH' / 'Salera Ahurapitam' ityAdeH pUrveNaiva siddhaH chandasi pAThasya vyavasthitatayA viparItApAdanAyogAt / 'arpitAH SaSTina calAcalAsaH' ityatrAntodAttadarzanAcca // 3699 / yuSmadasmadorDasi (6-1211) / AdirudAttaH syAt / 'na hi Sastava no mama' // 3700 / yi ca (6-1-212) 'tubhyaM hinvAnaH' / 'mahyaM vAtaH pavatAm // 3701 / yato'nAvaH (6-1-213) / yatpratyayAntasya dvayaca AdirudAttaH nAvaM vinA / 'yuJjantya'sya' kAmyo' / kamerNiGantAdaco yat / 'anAvaH' kim / 'navati nAvyAnAm // 3702 / IDavandavRzaMsaduhAM NyataH (6-1-214) / eSAM gydntaanaamaadirudaattH| 'IDayo nUnanaruta' / AjuhvAna IDayo vanyazca' / 'zreSTaM no dhehi vAyam' / 'ukthamindrAya zaMsyam' // 3703 / vibhASA vaNvindhAnayoH (6-1-215) / AdirudAtto vA / 'AgneyovaiveNuH' 'indhAno agnim // 3704 / tyAgarAgahAsakuhazvaThakathAnAm (6.1.216) / AdirudAtto vA / AdyAstrayo ghaantAH / trayaH pacAdyajantAH // 3705 / For Private And Personal Use Only
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / matoH pUrvamAtsaMjJAyAM striyAm (6-1-219) matoH pUrvamAkAra udAttaH strInAni / udumbarAvatI / zarAvatI // 3706 / anto'vatyAH (6-1-220) / avatIzabdasyAnta udaattH| vetravatI / DIpaH pittvAdanudAttatvaM prAptam // 3707 / IvatyAH (6.1-221) / IvatyantasyApi prAgvat / ahiivtii| muniivtii|| atha phiTasUtrANi / 1. 'phiSo'nta udAttaH' / prAtipadikaM phiTa / tasyAnta udAttaH syAt / uccaiH // 2. 'pATalApAlaGkAmbAsAgarArthAnAm ' / etadarthAnAmanta udAttaH / 'pATalA' 'phaleruhA' 'surUpA' 'pAkalA' iti paryAyAH / 'laghAvante-' iti prApte / 'apAlaGka' 'vyAdhighAta' 'Arevata' 'Aragvadha, iti paryAyAH / ambArthaH / mAtA / 'unarvanantAnAm' ityAdyudAttatve prApte / saagrH| samudraH // 3. 'gehaarthaanaamstriyaam'| geham / 'naviSayasya-' iti prApte / 'astriyAm' kim / zAlA / AdhudAtto'yam / ihaiva paryudAsAjjJApakAt // 4. 'gudasya ca' / anta udAttaH syAnna tu striyAm / gudam / 'astriyAm' kim 'Antrebhyaste gudAbhyaH' / 'svAGgaziTAmadantAnAm' ityantaraGgamAyudAttatvam / tataSTAp // 5. 'dhyapUrvasya strIviSayasya' / dhakArayakArapUrvo yo'nyo'csa udAttaH / antardhA / 'strIviSayavarNa-' iti prApte / chAyA / mAyA / jAyA / 'yAntasyAntyAtpUrvam' ityAyudAttatve praapte| 'strI' iti kim / bAhyam / yajantatvAdAdyudAttatvam / 'viSayagrahaNam' kim / ibhyA / kSatriyA / 'yato'nAvaH' (sU 3701) ityAyudAtta ibhyazabdaH / kSatriyazabdastu 'yAntasyAntyAtpUrvam' iti madhyodAttaH / 6 'khAntasyAzmAdeH' / nakham / ukhA / sukham / duHkham / nakhasya 'svAGgaziTAm-' ityAdyudAttatve prApte / ukhA nAma bhaannddvishessH| tasya kRtrimatvAt 'khayyuvarNa kRtrimAkhyA cet' ityuvarNasyodAttatve prApte / sukhaduHkhayoH 'naviSayasya-' iti prApte / 'azmAdeH kim / zikhA / mukham / mukhasya 'svAGgaziTAm-' iti 'naviSayasya' iti vA AdyudAttatvam / zikhAyAstu 'zIGaH kho nidrasvazca' ityuNAdiSu nittvokterantaraGgatvATApaH prAgeva 'svAGgaziTAm-' iti vA bodhyam // 7. 'baMhiSTavatsaratizatthAntAnAm' / eSAmanta udAttaH syAt / atizayena vahulo baMhiSThaH / nittvAdAdyudAttatve prApte / 'bahiSrazvaH suvRtA rathena' / 'yadvaMhiSThaM nAtividhe' ityAdau vytyyaadaadyudaattH| saMvatsaraH / avyayapUrvapadaprakRtisvaro'tra bAdhyata ityAhuH / spttiH| azItiH / 'laghAvante-' iti prApte / catvAriMzat / ihApi prAgvat / 'abhyUrvAnA prabhRthasyAyoH' / avyayapUrvapadaprakRtisvaro'tra bAdhyata ityAhuH / thAdhAdisUtreNa gatArthametat // 8. 'dakSiNasya sAdhau' / anta udAttaH syAt / sAdhuvAcitvAbhAve tu vyavasthAyAM sarvanAmatayA 'svAGgaziTAm-' ityAdyudAttaH / arthAntare tu 'laghAvante-' iti gururudaattH| 'dakSiNa: saralodAraparacchandAnuvartiSu' iti kozaH // 9. 'svAGgAkhyAyAmAdirvA' / iha dakSiNasyAdyantau paryAyeNodAttau stH| dakSiNo bAhuH / 'AkhyAgrahaNam' kim / pratyaGmukhasyAsInasya vAmapANirdakSiNo bhavati // 10. 'chandasi ca' / asvAGgArthamidam / HHHHHHHHHHI THEHTHHTH For Private And Personal Use Only
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 744 siddhAntakaumudyAm dakSiNaH / iha paryAyeNAdyantAvudAttau // 11. 'kRSNasyAmRgAkhyA cet' / anta udAttaH / 'varNAnAM taNa-' ityAyudAttatve prApte antodAtto vidhIyate / kRSNAnAM brIhINAM / 'kRSNa nonAva vRSabhaH' / mRgAkhyAyAM tu / kRSNo rAtryai // 12. 'vA nAmadheyasya' / kRSNasyetyeva / 'ayaM vA kRSNo azvinA' / kRSNarSiH // 13. 'zuklagaurayorAdiH' / nityamudAttaH syaadityeke| vetyanuvartata iti tu yuktam / 'saro gauro yathApi vA' ityatrAntodAttadarzanAt // 14. 'aGguSThodakabakavazAnAM chandasyantaH' / aGguSThasya 'svAGgAnAmakurvAdInAm' iti dvitIyasyodAttatve prApte'ntodAttArtha ArambhaH / vazAgrahaNaM niyamAthai chandasyeveti / tena loka aayudaatttetyaahuH| 15. 'pRSThasya ca' chandasyanta udAttaH syAdvA bhASAyAm / pRSTam / 16. 'arjunasya tRNAkhyA cet' / 'unarvanantAnAm' ityAdyudAttasyApavAdaH // 17. 'Aryasya svAmyAkhyA cet' / 'yAntasyAntyAtpUrvam' iti ' yato'nAvaH' (sU 3701) iti vAyudAtte prApte vacanam // 18. AzAyA adigAkhyA cet' / digAkhyAvyAvRttyarthamidam / ata eva jnyaapkaadikpryaaysyaayudaatttaa| 'indra AzAbhyaspari' // 19 / 'nakSatrANAmaviSayANAm' / anta udAttaH syAt / AzleSAnurAdhAdInAM 'laghAvante-' iti prApte jyeSThAzraviSThAdhaniSThAnAmiSThannantatvenAyudAtte prApte vacanam // 20. 'na kupUrvasya kRttikAkhyA cet' / anta udAtto n| kRttikA nakSatram / kecittu kupUrvo ya AptadviSayANAmiti vyAkhyAya 'AryikA' 'bahulikA' ityatrApyantodAtto netyaahuH|| 21. ghRtAdInAM c'| anta udAttaH / 'ghRtaM mimikSe' / AkRtigaNo'yam // 22. 'jyeSThakaniSThayorvayasi / anta udAttaH syAt / 'jyeSTha Aha camasA' / 'kaniSTa Aha caturaH' / 'vayasi' kim / jyeSThaH zreSThaH / kaniSTho'lpikaH / iha nittvAdAdyudAtta eva // 23. 'bilvatiSyayoH svarito vA' / anayorantaH svarito vA syAt / pakSa udAttaH // iti phiTasUtreSu prathamaH pAdaH / 24. 'athAdiH prAk zakaTe:' / adhikAro'yam / 'zakaTizakaTyo:-' iti yAvat / 25. 'hrasvAntasya strIviSayasya' / AdirudAttaH syAt / baliH / tanuH // 26. 'naviSayasyAnisantasya' / 'vane na vA yaH' / isantasya tu sarpiH / nannapuMsakam // 27. 'tRNadhAnyAnAM ca dyaSAm' / yacAmityarthaH / kushaaH| kAzAH / mASAH / tilAH / bahvacA tu godhUmAH / 28. 'braH saGkhyAyAH' / paJca / catvAraH / 29. 'svAGgaziTAmadantAnAm ' / ziT sarvanAma / 'karNAbhyAM cubukAdadhi' / 'oSThAviva madhu' / 'vizvo vihAya' // 30. 'prANinAM kupUrvam / kavargAtpUrva AdirudAttaH / kAkaH / vRkaH / 'zukeSu me'| 'prANinAm ' kim / 'kSIraM sarpimadhUdakam' / kupUvakim dhanuH // 31. 'khayyuvarNa kRtrimAkhyA cet' / khayi para uvarNamudAttaM syAt / kandukaH // 32. 'unarvanantAnAm' / una / 'varuNaM vo rizAdasam' / R / 'svasAra tvA kRNavai' / ban / 'pAvAnaM meSam // 33. 'varNAnAM taNatinitAntAnAm' / AdirudAttaH / etaH / hariNaH / zitiH / pRzniH / harit // 34. 'hrasvAntasya hrasvamanRtAcchIlye' / Rdvarje hrasvAntasyAdibhUtaM hrasvamudAttaM syAt / muniH // 35. 'akSasyAdevanasya' / AdirudAttaH / 'tasya nAkSaH' / devane tu / 'akSarmA dIvyaH' // 36. 'ardhasyAsamadyotane' / a| grAmasya / sameM'zake tu ardhe pippalyAH // 37. 'pItarthAnAm ' / AdirudAttaH / pItadruH saralaH // For Private And Personal Use Only
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / 745 38. 'prAmAdInAM ca' / prAmaH / somaH / yAmaH // 39. 'lubantasyopameyanAmadheyasya' / caJceva caJcA / 'sphigantasya' iti pAThAntaram / phigiti lupaH prAcAM saMjJA // 40. 'na vRkSaparvatavizeSavyAghrasiMhamahiSANAm' / eSAmupameyanAmnAmAdirudAtto na / tAla iva tAlaH / meruriva meruH / vyAghraH / siMhaH / mahiSaH // 41. 'rAjavizeSasya yamanvA cet' / yamanvA vRddhH| AgamudAharaNam / AGgAH pratyudAharaNam // 42. 'laghAvante dvayozca bahvaSo guruH / ante laghau dvayozca laghvoH satorbahvackasya gururudAttaH / kalyANaH / kolAhala: // 43. 'strIviSayavarNAkSupUrvANAm ' / eSAM trayANAmAyudAttaH / strIviSayam / mallikA / varNaH / zyenI / hariNI / akSuzabdAtpUrvo'styeSAM ta akssupuurvaaH| tarakSuH // 44. 'zakunInAM ca laghu pUrvam' / pUrva laghu udAttaM syAt / kukkuTaH / tittiriH // 45. 'nartuprANyAkhyAyAm' / yathAlakSaNaM prAptamudAttatvaM na / vasantaH / kRkalAsaH // 46. 'dhAnyAnAM ca vRddhakSAntAnAm ' / AdirudAttaH / kAntAnAm / zyAmAkAH / SAntAnAm / rAjamASAH // 47. 'janapadazabdAnAmaSAntAnAm' / AdirudAttaH / kekayaH / yAntasyAntyAt pUrvamiti prApte // 48. 'hayAdInAmasaMyuktalAntAnAmantaH pUrva vA' / hayiti halsaMjJA / palalam / zalalam / 'hayAdInAm ' kim / ekalaH / 'asaMyukta-' iti kim / mallaH // 49. 'igantAnAM ca dyaSAm ' / AdirudAttaH / kRSiH // iti phiTasUtreSu dvitIyaH paadH| 50. 'atha dvitIyaM prAgISAt ' / 'ISAntasya halAde:--' ityataH prAridvatIyAdhikAraH // 51. 'tryacAM prAGmakarAt' / 'makaravarUdha-' ityataH prAktryacAmityadhikAraH // 52. 'khAGgAnAmakurvAdInAm' / kavargarephavakArAdIni varjayitvA vyacAM svAGgAnAM dvitIyamudAttam / lalATam / kurvAdInAM tu / kapolaH / rasanA / vadanam // 53. 'mAdInAM c'| mlyH| makaraH // 54. 'zAdInAM zAkAnAm ' / shiitnyaa| zatapuSpA // 55. 'pAntAnAM gurvAdInAm ' / pAdapaH / AtapaH / laghvAdInAM tu / anUpam / yacAM tu / nIpam // 56. 'yutAnyaNyantAnAm ' / yuta / ayutam / ani / dhamaniH / aNi / vipaNiH / 57. 'makaravarUDhapArevatavitastekSvArjidrAkSAkalomAkASThApeSThAkAzInAmAdirvA' / eSAmAdirdvitIyo vodAttaH / makaraH / varUDha ityAdi // 58. 'chandasi ca' / amakarAdyartha ArambhaH / lakSyAnusArAdAdiddhitIyaM codAttaM jJeyam // 59. 'kardamAdInAM ca' / AdiddhitIyo vodAttaH // 60. 'sugandhitejanasya te vA' / AdirdvitIyaH tezabdazceti trayaH paryAyeNodAttAH / sugandhitejanAH // 61. 'napaH phalAntAnAm / AdiddhitIyaM vodAttam / rAjAdanaphalam // 62. 'yAntasyAnsAtpUrvam ' / kulAyaH / talayaH / valayaH // 63. 'thAntasya ca nAladhunI' / nAzabdo laghu ca udAtte staH / sanAthA sabhA // 64. 'zizumArodumbarabalIvardoSTrArapurUravasAM ca' / antyAtpUrvamudAttaM dvitIyaM vA // 65. sAkAzyakAmpilyanAsikyadAghATAnAm ' / dvitIyamudAttaM vA // 66. 'ISAntasya hayAderAdirvA' halISA / lAGgalISA // 67. 'uzIradAzerakapAlapalAlazaivAlazyAmAkazArIrazarAvahRdayahiraNyAraNyApatyadevarANAm' / eSAmAdirudAttaH syAt / 68. 'mahighyASADhayorjAyeSTakAkhyA cet' / AdirudAttaH / mahiSI jAyA / ASADhA upadadhAti // iti phiTasUtreSu tRtIyaH pAdaH / For Private And Personal Use Only
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 746 siddhAntakaumudyAm 69. 'zakaTizakaTyorakSaramakSaraM paryAyeNa' / udAttam / zakaTi:-zakaTI // 70. 'goSThajasya brAhmaNanAmadheyasya' / akSaramakSaraM paryAyeNodAttam / goSThajo brAhmaNaH / anyatra goSTajaH pazuH / kRduttarapadaprakRtisvareNAntodAttaH // 71. 'pArAvatasyopottamavarjam ' / zeSaM krameNodAttam / pArAvataH // 72. 'dhUmrajAnumuJjakezakAlavAlasthAlIpAkAnAmadhUjalasthAnAm / eSAM caturNA dhUprabhRtIMzcaturo varjayitvA ziSTAni krameNodAttAni / dhUmrajAnuH / muJjakezaH / kAlavAlaH / sthAlIpAkaH // 73. 'kapikezaharikezayozchandasi' / kpikeshH| harikezaH // 74. 'nyaGsvarau svaritau' / spaSTam / nyakuttAnaH / 'vyacakSayatsvaH' // 75. 'nyava'davyalkazayorAdiH' / svaritaH syAt / nyarbudAya svAhA / pAkadUrvA vyalkazA // 76. 'tilyazikyamatyakArmaryadhAnyakanyArAjanyamanuSyANAmantaH' / svaritaH syAt / tilAnAM bhavanaM kSetraM tilyam / vaizvAnaryA zikyamAdatta / prabhinnAyasatyamanvyAsyati / vajraH kArmaryorvajreNa / 'yato'nAvaH (sU 3701) iti prApte / kArmaryamupayAti / dhAnyamasidhinuhi / mAvIravIkanyA / rAjanyo vajrasya rUpam / pratIcI manuSyAH // 77. 'bilvabhakSyavIryANi chandasi / antasvaritAni / tato bilva udatiSThat / baru virujavIryam // 78. 'tvattvasamasimetyanuccAni' / 'sturIlaM tvat' 'uta tvaH pazyan' / 'nantAmanya'ke same' / 'simasmai' // 79. 'simasyAtharvaNe'nta udaattH'| atharvaNa iti prAyikam / tatra dRSTasyatyevaMparaM vA / tena 'vAsastanute simasmai' ityugvede'pi bhavatyeva // 80. 'nipAtA AyudAttAH' / svAhA // 81. 'upasargAzcAbhivarjam' // 82. 'evAdInAmantaH' / evamAdInAmiti pAThAntaram / eva / evam / nUnam / saha / 'saha te putra sUribhiH / SaSThasya tRtIye 'sahasya saH-' (sU 1009) iti prakaraNe sahazabda AyudAtta iti tu prAJcaH / taccintyam // 83. 'vAcAdInAmubhAvudAttau' / ubhaugrahaNamanudAttaM padamekavarja mityasya bAdhAya // 84. 'cAdayo'nudAttAH' / spaSTam // 85. 'yatheti pAdAnte' / 'taM nemimRbhaveo yathA' / 'pAdAnte' kim / 'yAno aditiH karat // 86. 'prakArAdidviruktau' / parasyAnta udAttaH / paTupaTuH // 87. 'zeSaM sarvamanudAttam' / zeSamityAdidviruktasya paramityarthaH / praprAyam / dive dive // iti phiTasUtreSu turIyaH pAdaH / 3708 / AdhudAttazca (3-1-3) / pratyaya AdyudAtta eva syAt / agniH / kartavyam / 3709 / anudAttau suppitau (3-1-4) / pUrvasyApavAdaH / yajJasya / na yo yucchati / zaptiporanudAttatve svaritapracayau // 3710 / citaH (6.1-163) / anta udAttaH syAt / 'citaH saprakRterbahvakajartham' (vA 3749) citi pratyaye sati prakRtipratyayasamudAyasyAnta udAtto vAcya ityarthaH / bahupaTuH / 'nabhantAmanya'ke same' / 'yake sarasvatIm' / 'tukatsute' // 3711 / taddhitasya (6-1-164) / citastaddhitavAnta udAttaH / pUrveNa siddhe jitsvarabAdhanArthamidam / kauJjAyanAH // 3712 / kitaH (6-1-165) / kitastaddhitasyAnta udAttaH / 'yadAgneyaH // 3713 / tisRbhyo jasaH (6-1-166) / anta udAttaH / 'tisro dyAvaH savituH // 3714 / sAvekAcastRtIyAdirvibhaktiH (6-1-168) / sAviti saptamIbahuvacanam / tatra ya ekActataH parA tRtIyAdivibhaktirudAttA / 'vAcA virUpaH' / 'sau' kim / rAjJetyAdau ekAco'pi For Private And Personal Use Only
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / 747 rAjazabdAtparasya mA bhUt / 'rAjo nu te' / 'ekAcaH' kim / vidhate rAjani tve' / 'tRtIyAdiH kim / 'na dadarza vAcam' // 3715 / antodAttAduttarapadAdanyatarasyAmanityasamAse (6-1-169) / nityAdhikAravihitasamAsAdanyatra yaduttarapadamantodAttamekActataH parA tRtIyAdivibhaktirantodAttA vA syAt / paramavAcA // 3716 / aJcezchandasyasarvanAmasthAnam (6-1-170) aJceH parA vibhaktirudAttA / 'indro dadhIcaH' / cAviti pUrvapadAntodAttatvaM prAptam / tRtIyAdirityanuvartamAne'sarvanAmasthAnagrahaNaM zasparigrahArtham / 'pratIco bAhUn' // 3717 / UDidaMpadAdyappumradyubhyaH (6-1-171) / 'U' 'idaM' 'padAdi' 'ap' 'pum' 'rai-' 'div' ityebhyo'sarvanAmasthAnavibhaktirudAttA UTh / praSThauhaH / praSTauDA / 'UThyupadhAgrahaNaM kartavyam ' (vA 3757) / iha mA bhUt / 'akSAvA' / akSAve / idam / ebhibhinatamaH / anvAdaza na / 'antodAttAt' ityanavatteH / na ca tatrAntodAttatApyastIti vAcyam / 'idamo'nvAdeze'zanudAttastRtIyAdI' (sU 350) iti sUtreNAnudAttasyAzo vidhAnAt / 'pra te vadhU' / 'mAbhyAM gA anu' / 'paddanomAshRniz ' (sU 228) iti padAdayaH / 'panyAM bhUmiH' / 'dadbhirna jihvA' / 'jAyate mAsimAsi' / 'manazcinme hRda aa'| ap / 'apAM phenena' / pum / 'abhrAteva puMsaH' / / 'rAyA vym'| 'rAyo dhartA' / div / 'divedive' // 3718 / aSTano dIrghAt (6-1-172) / shsaadivibhktirudaattaa| 'aSTAbhirdazabhiH // 3719 // zaturanumo nadyajAdI (6-1-173) / anum yaH zatRpratyayastadantAdantodAttAtparA nadyajAdizca zasAdivibhaktirudAttA syAt / 'acchA rakha prathamA jAnatI' / kRNvate / 'antodAttAt' kim / dadhatI / 'abhyastAnAmAdiH' (sU 3673) ityAdyudAttaH / 'anumaH' kim / tudantI / ekAdazo'tra udAttaH / adupadezAtparatvAcchatu: '-lasArvadhAtukam-' (sU 3730) iti nighAtaH // 3720 / udAttayaNo halpUrvAt (6-1-174) / udAttasthAne yo yaNhalpUrvastasmAtparA nadI zasAdivibhaktizca udAttA syAt / 'codayitrI 'sUnRtAnAm' / 'eSAM netrI' / 'RtaM devAya kRNvate savitre' // 3721 / nodhAtvoH (6-1175) / anayoryaNaH pare zasAdaya udAttA na syuH / brahmabandhvA / 'sitpRzniH subhne' // 3722 / hrakhanuDbhyAM matup (6.1.176) / hrasvAntAdantodAttAnnuTazca paro mtubudaattH| 'yo abdimA~ udanimA~ iyarti' / 'akSaNvantaH karNavantaH sakhAyaH' / 'antodAttAt kim / 'mA tvA vidadiSumAn' / 'svaravidhau vyaJjanamavidyamAnavat' ityetadatra na / 'murutvaM indra' / 'niyutvAnvA yuvAgahi' / 'rezabdAcca' (vA 3763) revA~ idrevataH' // 3723 / nAmanyatarasyAm (6-1-177) / matupi yo hrasvastadantAdantodAttAtparo nAmudAtto vA / 'cetantI sumatInAm // 3724 / DyAzchandasi bahulam (6-1-178) / DyAH paro nAmudAtto vA / 'devasenAnAmabhibhaJjatInAm' / vetyukteneha / 'jayantInAM maruto yantu' // 3725 / SaTtricaturyo halAdiH (6-1-179) / ebhyo halAdivibhaktirudAttA / 'ASaDbhihUyamAnaH' / 'tribhiSTuM deva' // 3726 / na gozvansAvavarNarADa kRdrayaH (6-1-182) / ebhyaH prAguktaM na / 'gavAM zatA' / 'gobhyo gAtuH' / 'zunazcicchepam' / sau prathamaikavacane'varNAntAt / 'tebhyo dyumnam' / 'teSAM pAhi zrudhI hava'm // 3727 / divo jhal (6-1-183) / divaH parA jhalAdirvibhaktirnodAttA / For Private And Personal Use Only
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 748 siddhAntakaumudyAm 'dyubhiraktubhiH' / 'jhal' iti kim / 'upa tvAne divedi've' // 3728 / nR cAnyatarasyAm (6 1 184) / nuH parA jhalAdirvibhaktirvodAttA / 'nRbhiryemAnaH' // 3729 / titsvaritam (6.1185) / nigadavyAkhyAtam / 'ke nUnam // 3730 / tAkhanudAttenGidadupadezAllasArvadhAtukamanudAttamanviGoH (6.1 186) / asmAtparaM lasArvadhAtukamanudAttaM syAt / tAsi / kartA / kartArau / kartAraH / pratyayasvarApavAdo'yam / anudAttat / ya Aste / DitaH / 'abhi caSTe anRtebhiH'| adupadezAt / 'purubhujA canasyatam' / citkharo'pyanena bAdhyate / 'vardhamAnaM sve dama' / 'tAsyAdibhyaH' kim / 'abhi vadhe gRNItaH' / upadezagrahaNAnneha / 'hato vRtrANyAryA' / 'lagrahaNam' kim / 'katIha nighnAnAH' / 'sArvadhAtukam' kim / zizye / 'anviGoH' kim / hRte / yadadhIte / 'vidIndhikhidibhyo neti vaktavyam' (vA 3742) / 'indhe rAjA' / etacca 'anudAttasya ca yatra-' (sU 3651) iti sUtre bhASye sthitam // 3731 / AdiH sico'nyatarasyAm (6 1-187) / sijantasyAdirudAtto vA 'yAsiSTaM vartirazvinau' // 3732 / thali ca seTIDanto vA (6-1-196) / seTi thalante pade iDudAttaH anto vA AdirvA syAt / yadA naite trayastadA 'liti' (sU 3676) iti pratyayAtpUrvamudAttam / lulavitha atra catvAro'pi paryAyeNodAttAH // 3733 / upottamaM riti (6-1-217) / ritpratyayAntasyopottamamudAttaM syAt / 'yadAhavanIye // iti prtyysvraaH| 3734 / samAsasya (6-1-223) / anta udAttaH syAt / 'yajazriyam' // 3735 / bahuvrIhau prakRtyA pUrvapadam (62-1) / udAttasvaritayogi pUrvapadaM prakRtyA syAt / 'satyazcitrazravastamaH' / 'udAtta-' ityAdi kim / sarvAnudAtte pUrvapade samAsAntodAttatvameva yathA syAt / samapAdaH // 3736 / tatpuruSe tulyArthatRtIyAsaptamyupamAnAvyayadvitIyAkRtyAH (6-2-2) / saptaita pUrvapadabhUtAstatpuruSa prakRtyA / tulyazvetaH sadRzazvetaH- 'kRtyatulyAkhyA ajAtyA' (sU 749) iti tatpuruSaH / kiriNA kANa: kirikANaH / 'patayanmandayatsakham' / mandayati mAdake indra sakheti saptamItatpuruSaH / zastrIzyAmA / 'avyaye nakunipAtAnAm' (vA 3808) / ayajJo vA eSaH / 'parigaNanam ' kim / snAtvAkAlakaH / muhUrtasukham / bhojyoSNam // 3737 / varNo varNeSvanete (6-2.3) / varNavAcinyuttarapada etavarjita varNavAci pUrvapadaM prakRtyA tatpuruSe / kRSNasAraGgaH / lohitakalmASaH / kRSNazabdo nakpratyayAntaH / lohitazabda itanantaH / 'varNaH' kim / paramakRSNaH / 'vaNeSu' kim / kRSNatilAH / 'anete' kim / kRSNataH // 3738 / gAdhalavaNayoH pramANe (6-2-4) / etayoruttarapadayoH pramANavAcini tatpuruSe pUrvapadaM prakRtyA syAt / aritragAdhamudakam / tatpramANamityarthaH / golavaNam / yAvadve dIyate tAvadityarthaH / aritrazabda itrannanto madhyodAttaH / pramANamiyattAparicchedamAtraM na punarAyAma eva / 'pramANe' kim / paramagAdham // 3739 / dAyAcaM dAyAde (6.2-5) / tatpuruSa prakRtyA / dhanadAyAdaH / dhanazabdaH kyupratyayAntaH pratyayasvareNAdyudAttaH / 'dAyAdyam ' kim / paramadAyAdaH // 3740 / pratibandhi cirakRcchrayoH (6-2-6) pratibandhavAci pUrvapadaM prakRtyA etayoH paratastatpuruSe / gamanaciram / vyAharaNakRccham / For Private And Personal Use Only
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / 749 gamanaM kAraNavikalatayA cirakAlabhAvi kRcchrayogi vA pratibandhi jAyate / 'pratibandhi' kim / mUtrakRcchram // 3741 / pade'padeze (6-2-7) / vyAjavAcini padazabda uttarapadaM pUrvapadaM prakRtyA tatpuruSa / mUtrapadena prasthitaH / uccArapadena / mUtrazabdo ghaantaH uccArazabdo ghaantaH 'thAtha-' (sU 3878) AdisvareNAntodAttaH / 'apadeze' kim / viSNupadam // 3742 / nivAte vAtatrANe (6-2-8) / nivAtazabde pare vAtatrANavAcini tatpuruSe pUrvapadaM prakRtyA / kuTInivAtam / kuDyanivAtam / kuTIzabdo gaurAdiGISantaH / kuDyazabdo DyagantaH / yaganta ityanye / 'vAtatrANa' kim / rAjanivAte vasati / nivAtazabdo'yaM rUDhaH pArzve // 3743 / zArade'nAtave (6-2-9) / Rtau bhavamArtavam / tadanyavAcini zAradazabde pare tatpuruSe pUrvapadaM prakRtisvaraM syAt / rajjuzAradamudakam / zAradazabdo nUtanArthaH / tasyAsvapadavigrahaH / 'rajjvoH sadya uddhatam' / rajjuzabda: 'sRjerasun ca ' (uNA 15) ityAdyudAtto vyutpAditaH / 'anAtave' kim / uttamazAradam // 3744 / adhvaryukaSAyayorjAtau (6-2-10) / etayoH parato jAtivAcini tatpuruSaM pUrvapadaM prakRtisvaram / kaTAdhvaryuH / dauvArikakaSAyam / kaThazabdaH pacAdyajantaH / tasmAt '-vaizampAyanAntevAsibhyazca' (sU 1484) iti NineH 'kaThacarakAlluk' (sU 1487) / iti luk / dvAri niyukta iti ThakyantodAtto dauvArikazabdaH / 'jAto' kim / paramAdhvaryuH // 3745 / sadRzapratirUpayoH sAdRzye (6-2-11) / anayoH pUrva prakRtyA / pitRsadRzaH / pitRpratirUpaH / 'sAdRzye ' kim / paramasadRzaH / samAsArtho'tra pUjyamAnatA na sAdRzyam // 3746 / dvigau pramANe (6.2 12) / dvigAvuttarapade pramANavAcini tatpuruSe pUrvapadaM prakRtisvaram / prAcyasaptasamaH / sapta samAH pramANamasya / 'pramANe lo dvigornityam' (vA 3128-29) iti mAtraco luk / prAcyazabda AdhudAttaH / prAcyazcAsau saptasamazca prAcyasaptasamaH / 'dvigau' kim / vrIhiprasthaH / 'pramANe' kim / paramasaptasamam // 3747 / gantavyapaNyaM vANije / (6-2.13) / vANijazabde pare tatpuruSa gantavyavAci paNyavAci ca pUrvapadaM prakRtisvaram / madravANijaH / govANijaH / saptamIsamAsaH / madrazabdo rkprtyyaantH| 'gantavya-' iti kim / paramavANijaH // 3748 / mAtropajJopakramacchAye nasake (6 2-14) / mAtrAdiSu parato napuMsakavAcini tatpuruSa tathA / bhikSAyAmtulyapramANaM bhikSAmAtram / bhikSAzabdo 'gurozca hala:' (sU 3280) ityapratyayAntaH / pANinyupajJam / pANinizabda AdyudAttaH / nandopakramam / nandazabdaH pacAdyajantaH / iSucchAyam / iSuzabda AdyadAtto nitvAt / 'napuMsake' kim / kuDyacchAyA // 3749 / sukhapriyayohite (6-2. 15) / etayoH parayohitavAcini tatpuruSe tathA / gamanapriyam / gamanasukham / gamanazabdo litsvareNa aadydaattH| 'hite' kim / paramasukham // 3750 / prItau ca (6-2-16) / prItI gamyAyAM prAguktam / brAhmaNasukhaM pAyasam / chAttRpriyo'nadhyAyaH / brAhmaNacchAttUzabdau pratyayasvareNAntodAttau / 'prItau' kim / rAjasukham // 3751 / svaM svAmini (6-2-17) / svAmizabde pare svavAci pUrvapadaM tathA / gosvAmI / 'svam' kim / paramasvAmI // 3752 / patyAvaizvarye (6-2 18) / 'damUnA gRhapatirdame' // 3753 / na bhUvAkciddidhiSu (6-2-19) / patizabde pare aizvaryavAcini tatpuruSe naitAni prakRtyA / bhuvaH patirbhUpatiH / For Private And Personal Use Only
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 750 siddhAntakaumudyAm vaakptiH| citpatiH / didhiSUpatiH // 3754 / vA bhuvanam (6.2.20) / uktaviSaye / bhuvnptiH| 'bhUsUdhUbhrasjibhyaH-' (uNA0) iti kyunnanto bhuvanazabdaH // 3755 / AzaGkAbAdhanedIyassu saMbhAvane (62-21) / astitvAdhyavasAyaH saMbhAvanam / gamanAzaGkamasti / gamanAbAdham / gamananedIyaH / gamanamAzaGkayata AbAdhyate nikaTataramiti vA saMbhAvyate / 'saMbhAvane' kim / paramanadIyaH // 3756 / pUrve bhUtapUrve (3-2-22) / Anyo bhUtapUrvaH AnyapUrvaH / pUrvazabdo vRttiviSaya bhUtapUrve vartate / 'bhUtapUrve' kim / paramapUrvaH // 3757 / savidhasanIDasamaryAdasaveza padezeSu sAmIpye (62-23) / eSu pUrva prakRtyA / madrasavidham / gAndhArasanIDam / kAzmIrasamaryAdam madrasavezam / madrasadazam / 'sAmIpye' kim / saha maryAdayA samaryAdaM kSetram / caitrasamaryAda- // 3758 / vispaSTAdIni guNavacaneSu (6-2-24) vispaSTakaTukam / vispaSTazabdo 'gatiranantaraH' (sU 3783) ityAdyudAttaH / 'vispaSTa-' iti kim / paramalavaNam / 'guNa-' iti kim / vispaSTabrAhmaNaH / vispaSTa / vicitra / vyakta / saMpanna / paNDita / kuzala / capala / nipuNa // 3759 / zrajyAvamakanpApavatsu bhAve karmadhAraye / (6-2-25) / 'zra' 'jy'| 'avama' 'kan' ityAdezavati pApavAcini cottarapade bhAvavAci pUrvapadaM prakRtyA / gamanazreSTham / gamanajyAyaH / gamanAvamam / gamanakaniSTham / gamanapApiSTham / 'zra-' 'ityAdi' kim / gamanazobhanam / 'bhAve' kim / gamyate'neneti gamanam , gamanaM zreyo gamanazreyaH / 'karma-' iti kim / SaSThIsamAse mA bhUt // 3760 / kumArazca (6-2-26) / karmadhAraye / kumArazramaNA / kumArazabdo'ntodAttaH // 3761 / AdiH pratyenAsa / (6-2.27) / kumArasyAdirudAttaH pratyenasi pare karmadhAraye / pratigatameno'sya pratyenAH / kumArapratyenAH // 3762 / pUgeSvanyatarasyAm (6-2-28) / pUgA gaNAsteghUktaM vA / kumAracAtakAH / kumArajImUtAH / AyudAttatvAbhAve 'kumArazca' (sU 3760) ityeva bhavati // 3763 / igantakAlakapAlabhagAlazarAveSu dvigau (6-2-29) / eSu parepu pUrva prakRtyA / paJcAratnayaH pramANamasya pnycaarniH| daza mAsAnbhUto dazamAsyaH / paJca mAsAnbhUtaH / paJcamAyaH / 'tamadhISTo-' (vA 1744) ityadhikAre 'dvigAryapa , (vA 1746) / paJcakapAlaH / paJcabhagAlaH / paJcazarAvaH / 'traH saMkhyAyAH' (phi. 28) iti paJcaJchabdaH, AyudAttaH / 'igantAdiSu' kim / paJcAzvaH / 'dvigau' kim / paramAraniH // 3764 / babanyatarasyAm (6-230) / bahuzabdastathA vA / vahvaraniH / bahumAsyaH / bahukapAlaH / bahuzabdo'ntodAttaH / tasya yaNi sati 'udaattsvrityoH'| (sU 3657) / iti bhavati // 3765 / diSTivitastyozca (6-2-31) / etayoH parataH pUrvapadaM prakRtyA vA dvigau / paJcadiSTiH / paJcavitastiH / 3766 / saptamI siddhazuSkapakkabandheSvakAlAt (62.32) / akAlavAci saptamyantaM prakRtyA siddhAdiSu / sAMkAzyasiddhaH / sAMkAiyeti NyAntaH / AtapazuSkaH / bhrASTrapakvaH / bhrASTrati STranantaH / cakrabandhaH / cakrazabdo'ntodAttaH / 'akAlAt' kim / pUrvAhnasiddhaH / kRtsvareNa bAdhitaH saptamIsvaraH pratiprasUyate / 3767 / paripratyupApA vaya'mAnAhorAtrAvayaveSu (6-2-33) / ete prakRtyA vaya'mAnavAcini cottarapade / paritrigata vRSTo devaH / pratipUrvAhnam / pratyapararAtram / upapUrvarAtram / apatrigartam / upasA AdyudAttAH / bahuvrIhitatpuruSayoH siddhatvA THEHTHHTHHTHHTHH For Private And Personal Use Only
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / davyayIbhAvArthamidam / apaparyoreva vaya'mAnamuttarapadam / tayoreva vaya'mAnArthatvAt / ahorAtrAvayavA api vaya'mAnA eva tayorbhavanti / 'vayaM-' iti kim / agniM prati pratyagni / 3768 / rAjanyabahuvacanadvandve'ndhakavRSNiSu (6-2-34) / rAjanyavAcinAM bahuvacanAnAmandhakavRSNiSu vartamAne dvandve pUrvapadaM prakRtyA / zvAphalkacaitrakAH / shinivaasudevaaH| zinirAdyudAtto lakSaNayA tadapatye vartate / 'rAjanya-' iti kim / dvaipyabhamAyanAH / dvIpe bhavA dvaipyAH / bhaimerapatyaM yuvA bhaimaaynH| andhakavRSNaya ete na tu raajnyaaH| rAjanyagrahaNamihAbhiSiktavaMzyAnAM kSattriyANAM grahaNArtham / naite tathA / 'bahuvacanam ' kim / saGkarSaNavAsudevo / 'dvandve' kim / vRSNInAM kumArA vRSNikumArAH / 'andhakavRSNiSu' kim / kurupaJcAlAH // 3769 // saGkhyA (6-2-35) / saMkhyAvAci pUrvapadaM prakRtyA dvandve / dvAdaza / trayodaza / trestrayasAdeza AdyudAtto nipAtyate // 3770 / AcAryopasarjanazcAntevAsI (6-2-36) / AcAryopasarjanAntevAsinAM dvandve pUrvapadaM prakRtyA / pANinIyarauDhIyAH / chasvareNa madhyodAttAvetau / AcAryopasarjanagrahaNaM dvandvavizeSaNam / sakalo dvandva AcAryopasarjano yathA vijJAyate / teneha n| pANinIyadevadattau / 'AcArya-' iti kim / chAndasavaiyAkaraNAH / 'antevAsI' kim / ApizalapANinIyeti zAstre // 3771 / kArtakaujapAdayazca (6-2-37) / eSAM dvandve pUrvapadaM prakRtyA / kArtakojapau / kRtasyedaM kujapasyedamityaNNantAvetau / sAvarNimANDUkeyau // 3772 / mahAntrIhyaparAgRSTISvAsajAbAlabhArabhAratahailihilarauravapravRddheSu (6-2-38) / mahacchabdaH prakRtyA vrIhyAdiSu dshsu| mahAnIhiH / mahAparAhnaH / mahAgRSTiH / maheSvAsaH / mahAhailihilaH / mahacchabdo'ntodAttaH / 'sanmahat-' (sU 740) iti pratipadoktasamAsa evAyaM svaraH / neha / mahato vrIhiH mahadIhiH // 3773 / kSullakazca vaizvadeve (6-2-39) / cAnmahAn / kSullakavaizvadevam / mahAvaizvadevam / kSudhaM lAtIti kSullaH / tasmAdajJAtAdiSu ke'ntodAttaH // 3774 / uSTra: sAdivAmyoH (6-2-40) / uSTrasAdI / uSTravAmI / uSeH STrani uSTrazabda AyudAttaH // 3775 / gauH sAdasAdisArathiSu (6-2-41) / gosAdaH / gosAdiH / gosArathiH // 3776 / kurugArhapatariktagurvasUtajaratyazlIladRDharUpApArevaDavAtaitilakadrUpaNyakambalo dAsIbhArANAM ca (6-2-42) / eSAM saptAnAM samAsAnAM dAsIbhArAdezca pUrvapada prakRtyA / kurUNAM gArhapataM kurugArhapatam / upratyayAntaH kuruH / 'vRjeriti vAcyam' (vA 3811) / vRjigArhapatam / vRjirAyudAttaH / rikto guruH riktaguruH / 'rikte vibhASA' (sU 3696) iti riktazabda AdyadAttaH / asUtA jaratI asUtajaratI / azlIlA dRDharUpA azlIladRDharUpA / azlIlazabdo nasamAsatvAdAdyadAttaH / zrIryasyAsti tata zlIlam / sidhmAditvAlac / kapilakAditvAllatvam / pAre vaDaveva pArevaDavA / nipAtanAdivArthe samAso vibhaktyalopazca / pArazabdo ghRtAditvAdantodAttaH / taitilAnAM kadrUH taitilakadUH / titilino'patyaM chAtto vetyaNNantaH / paNyazabdo yadantatvAdAyudAttaH / 'paNyakambalaH / saMjJAyAmiti vaktavyam' (vA 3820) / anyatra paNitavye kambale samAsAntodAttatvameva / pratipadokke samAse 'kRtyAH' (sU 2831) ityeSa svaro vihitaH / dAsyA bhAro dAsIbhAraH / devahUtiH / yasya tatpuruSasya pUrvapadaprakRtisvaratvamiSyate na viziSya vacanaM vihitaM sa sarvo'pi dAsIbhArAdiSu draSTavyaH / 'sa rAye sapurandhrayAm' / puraM zarIraM dhriyate'syAmiti 'karmaNyadhikaraNe ca' For Private And Personal Use Only
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 752 siddhAntakaumudyAm (sU 3271) iti kipratyayaH / alukchAndasaH / 'naviSayasya-' (phiTa 26) ityAyudAttaH purazabdaH // 3777 / caturthI tadarthe (6-2-43) / caturthyantArthAya yattadvAcinyuttarapade caturthyantaM prakRtyA / yUpAya dAru yUpadAru // 3778 / arthe (6-2-44) / arthe pare caturthyantaM prkRtyaa| davArtham // 3779 / kte ca (6-2-45) / ktAnte pare caturthyantaM prakRtyA / gohitam 3780 / karmadhAraye'niSThA (6-2-46) / kAnte pare pUrvamaniSThAntaM prakRtyA / zreNikRtAH / zreNizabda AyudAtta. / pUgakRtAH / pUgazabdo'ntodAttaH / 'karmadhAraye' kim / zreNyA kRtaM zreNikRtam / 'aniSThA' kim / kRtAkRtam // 3781 / ahIne dvitIyA (6.2-47) / ahInavAcini samAse ktAnte pare dvitIyAntaM prakRtyA / kaSTazritaH / grAmagataH / kaSTazabdo'ntodAttaH / grAmazabdo nitsvareNa / 'ahIne' kim / kAntArAtItaH / 'anupasarga iti vaktavyam ' (vA 3821) / neha / sukhaprAptaH / 'thAtha-' (sU 3878) ityasyApavAdo'yam // 3782 / tRtIyA karmaNi (6-2-48) / karmavAcake tAnte pare tRtIyAntaM prakRtyA / 'tvotAsaH' / rudrahataH / mahArAjahataH / rudro ragantaH / 'karmaNi' kim / rathena yAto rathayAtaH // 3783 / gatiranantaraH (6.2-49) / karmArtha ktAnte pare'vyavahito gatiH prakRtyA / purohitam / 'anantaraH' kim / abhyuddhRtaH / kArakapUrvapadasya tu satiziSTasthAthAdisvara eva / dUrAdAgataH / 'thAtha-' (sU 3878) ityasyApavAdaH // 3784 / tAdau ca niti kRtyatau (6-2-50) / takArAdau niti tuzabdavarjite kRti pare'nantaro gatiH prakRtyA / agnerAyo nRtamasya prabhUtau' / 'saGgati goH' / kRtsvarApavAdaH / 'tAdau ' kim / prajalpAkaH / 'niti' kim / prakartA / tRjantaH / 'atau' kim / AgantuH // 3785 / tavai cAntazca yugapat (6-2-51) / tavaipratyayAntasyAnta udAtto gatizcAnantaraH / prakRtyA yugapaJcaitadubhayaM syAt / 'anvatavA ' / kRtsvarApavAdaH // 3786 / aniganto'Jcatau vapratyaye (6-2-52) / aniganto gatirvapratyayAnte'Jcatau pare prakRtyA / 'ye parAJcastAn' / 'anigantaH' iti kim / pratyaJco yantu / kRtsvarAt paratvAdayameva / 'jahi vRSNyAMni kRNuhI parAcaH' / 'vapratyaya' kim / udaJcanam / 3787 / nyadhI ca (6-2-53) / vapratyayAnte'JcatAvigantAvapi nyadhI prakRtyA / nyathaitAnaH / 'udAttasvaritayorthaNa-' (sU 3657) iti aJcaterakAraH svaritaH / adhyaG // 3788 / ISadanyatarasyAm (6-2-54) / ISatkaDAraH / ISadityayamantodAttaH / ISadbheda ityAdau kRtsvara eva // 3789 / hiraNyaparimANaM dhane (6-2.55) / muvarNaparimANavAci pUrvapadaM vA prakRtyA dhane / dve suvarNe parimANamasyeti dvisuvarNa tadeva dhanaM dvisuvarNadhanam / bahuvrIhAvapi paratvAdvikalpa eva / 'hiraNyam' kim / prasthadhanam / 'parimANam' kim / kAJcanadhanam / 'dhane' kim / niSkamAlA // 3790 / prathamo'ciropasaMpatto (6-2-56) / prathamazabdo vA prakRtyAbhinavatve / prathamavaiyAkaraNaH / saMprati vyAkaraNamadhyatuM pravRtta ityarthaH / prathamazabdaH pratheramajantaH / 'acira-' iti kim / prathamo vaiyAkaraNaH // 3791 / katarakatamau karmadhAraye (6-2-57) / vA prakRtyA / katarakaThaH / karmadhArayagrahaNamuttarArtham / iha tu pratipadoktatvAdeva siddham // 3792 / AryoM brAhmaNakumArayoH (6-2.58) / aarykumaarH| AyabrAhmaNaH / Aryo NyadantatvAdantasvaritaH / 'AryaH' kim / paramabrAhmaNaH / 'brAhmaNAdi-' For Private And Personal Use Only
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / iti kim / aaryksstriyH| karmadhAraya ityeva // 3793 / rAjA ca (6-2-59) / brAhmaNakumArayoH parato rAjA vA prakRtyA karmadhAraye / rAjabrAhmaNaH / rAjakumAraH / yogavibhAga uttarArthaH // 3794 / SaSThI pratyenasi (6-2-60) / SaSThyanto rAjA pratyenasi pare vA prakRtyA / raajprtyenaaH| 'SaSThI' kim / anyatra n||3795| kte nityArthe (6-2-61) / kAnte pare nityArthe samAse pUrva vA prakRtyA / nityaprahasitaH / 'kAlAH' (sU 690) iti dvitIyAsamAso'yam / nityazabdastyabanta aayudaattH| prahasita iti thaathaadikhrennaantodaattH| 'nityArthe' kim| muhUrtaprahasitaH // 3796 / prAmaH zilpini (6-2-62) / vA prkRtyaa| grAmanApitaH / prAmazabda AyudAttaH / 'grAmaH' kim / paramanApitaH / 'zilpini' kim / grAmarathyA // 3797 / rAjA ca prazaMsAyAm (6-2-63) / zilpivAcini pare prazaMsAthai rAjapadaM vA prkRtyaa| rAjanApitaH / rAjakulAlaH / 'prazaMsAyAm ' kim / raajnaapitH| 'zilpini' kim / rAjahastI // 3798 / AdirudAttaH (6-2-64) / adhikAro'yam // 3799 / saptamIhAriNau dharthe'haraNe (6-2-65) / saptamyantaM hArivAci ca AdyudAttaM dharmya pare / deyaM yaH svIkaroti sa hArItyucyate / dharmyamityAcAraniyataM deyam / mukuTekArSApaNam / haledvipadikA / 'saMjJAyAm ' (sU 721) iti saptamIsamAsaH / 'kAranAni ca-' (sU 968) ityaluk / yAjJikAzvaH / vaiyAkaraNahastI / kvacidayamAcAro mukuTAdiSu kArSApaNAdi dAtavyaM yAjJikAdInAM tvazvAdiriti / 'dhaye-' iti kima / stambaramaH / 'aharaNe' kima / vADavaharaNama / vaDavAyA aya vADavaH / tasya bIjaniSekAduttarakAlaM zarIrapuSTyarthe yaddIyate taddharaNamityucyate / paro'pi kRtvaro hArisvareNa bAdhyate ityaharaNa iti niSedhena jJApyate / tena vADavahAryam iti hArisvaraH sidhyati // 3800 / yukta ca (6-2-66) / yuktavAcini samAse pUrvamAyudAttam / govallavaH / 'kartavye tatparo yuktaH' // 38.1 / vibhASAdhyakSe (6-2-67) / gavAdhyakSaH / 3802 / pApaM ca zilpini (6-2-68) / pApanApitaH / 'pApANake-' (sU 733) iti pratipadoktasyaiva grahaNAtSaSThIsamAse na // 3803 / gotrAntevAsimANavabrAhmaNeSu kSepe (6-2.69) / bhAryAsauzrutaH / suzrutApatyasya bhArthApradhAnatayA kSepaH / antevAsI / kumArIdAkSAH / odanapANinIyAH / kumAdilAbhakAmA ye dAkSyAdibhiH proktAni zAstrANyadhIyate ta evaM kSipyante / bhikssaamaannvH| bhikSA lapsye'hamiti mANavaH / bhayabrAhmaNaH / bhayena brAhmaNaH saMpadyate / 'gotrAdiSu' kim / dAsAzrotriyaH / 'kSepe' kim / paramabrAhmaNaH // 3804 / aGgAni maireye (6-2-70) / madyavizeSo maireyaH / madhumaireyaH / madhuvikArasya tasya madhvaGgam / 'aGgAni' kim / paramamaireyaH / 'maireye' kim / puSpAsavaH // 3805 / bhaktAkhyAstadartheSu (6-2-71) / bhaktamannam / bhikSAkaMsaH / bhAjIkaMsaH / bhikSAdayo'navizeSAH / 'bhakkAkhyAH' kim / samAzazAlayaH / samazanaM samAza iti kriyAmAtramucyate / 'tadartheSu' kim / bhikSApriyaH / bahuvrIhirayam / atra pUrvapadamantodAttam / 3806 / gobiGAlasiMhasaindhaveSUpamAne (6-2-72) / dhAnyagavaH / gobiDAlaH / tRNasiMhaH / saktusaindhavaH / dhAnyaM gauriveti vigrahaH / vyAghrAdiH / gavAkRtyA sanivezitaM dhAnyaM dhAnyagavazabdenocyate / 'upamAne' kim / paramasiMhaH // 3.07 / ake jIvikArthe (6-2-73) / For Private And Personal Use Only
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 754 siddhAntakaumudyAm akapratyayAnta uttarapade jIvikArthavAcini samAse pUrvapadamAyudAttaM syAt / dantalekhakaH / yasya dantalekhanena jIvikA / 'nityaM krIDa-' (sU 711) iti samAsaH / 'ake' kim / ramaNIyakartA / jIvikArthe ' kim / ikSubhakSikAM me dhArayasi // 3808 / prAcAM krIDAyAm (6-2-74) / prAgdezavAcinAM yA krIDA tadvAcini samAse akapratyayAntapare pUrvamAyudAttaM syAt / uddAlakapuSpabhanjikA / 'saMjJAyAm' (sU 3286) iti Nvul / 'prAcAm ' kim / jIvaputrapracAyikA / iyamudIcA krIDA / krIDAyAm' kim / tava puSpapracAyikA / paryAye Nvul // 3809 aNi niyukte (6-2-75) / aNNante pare niyuktavAcini samAse pUrvamAyudAttam / chattadhAraH / 'niyukta' kim / kANDalAvaH // 3810 / zilpini cAkRmaH (6-2-76) / zilpivAcini samAse'NNante pare pUrvamAyudAttaM sa cedaNkRJaH paro na bhavati / tntuvaayH| 'zilpini' kim / kANDalAvaH / 'akRJaH' kim / kumbhakAraH // 3811 / saMjJAyAM ca (6-277) / aNNante pare / tantuvAyo nAma kRmiH / 'akRJaH' ityeva / rathakAro nAma brAhmaNaH // 3812 / gotantiyavaM pAle (6-2-78) / gopAlaH / tantipAlaH / yavapAlaH / aniyuktArtho yogaH / 'go' iti kim / vatsapAla: / 'pAle' iti kim / gorakSaH // 3813 / Nini (6-2-79) / puSpahArI // 3814 / upamAnaM zabdArthaprakRtAveva (6-2-80) / upamAnavAci pUrvapadaM Ninyante para AyudAttam / uSTrakozI / dhvAGkarAvI / upamAnagrahaNamasya pUrvayogasya ca viSayavibhAgArtham / 'zabdArthaprakRtI' kim / vRkavaJcI / 'prakRtigrahaNam' kim / prakRtireva yatropasarganirapekSA zabdArthA tatraiva yathA syAt / iha mA bhUt / gardabhoccArI // 3815 / yuktArohyAdayazca (6-2-81) / AyudAttAH / yuktArohI / AgatayodhI / kSIrahotA / atra NinyantAnAM keSAJcitpAThaH pUrvottarapadaniyamArthaH / teneha na / vRkSArohI / yuktAdhyAyI // 3816 / dIrghakAzatuSabhrASTravaTaM je (6-2-82) / kuTIjaH / kAzajaH / tuSajaH / bhrASTrajaH / vaTajaH // 3817 / antyAtpUrva bahvacaH (6.2-83) / bahvacaH pUrvasyAntyAtpUrvapadamudAttaM ja uttarapade / upasarajaH / AmalakIjaH / 'vahvacaH' kim / dagdhajAni tRNAni // 3818 / grAme'nivasantaH (6-2-84) / prAme pare pUrvapadamudAttam / tacennivasadvAci na / mallayAmaH / prAmazabdo'tra samUhavAcI / devagrAmaH / devasvAmikaH / 'anivasantaH' kim / dAkSigrAmaH / dAkSinivAsaH // 3819 / ghoSAdiSu ca (6-2-85) / dAkSighoSaH / dAkSikaTaH / dAkSihradaH // 3820 / chAttathAdayaH zAlAyAm (6-2-86) / chAttizAlA / vyADizAlA / yadApi zAlAntaH samAso napuMsakaliGgo bhavati tadApi 'tatpuruSe zAlAyAM napuMsake' (sU 3857) ityetasmAtpUrvavipratiSedhenAyameva svaraH / chAttUizAlam // 3821 / prasthe'vRddhamakAdInAm (6-2-87) / prasthazabda uttarapade kAdivarjitamavRddhaM pUrvapadamAyudAttaM syAt / indrprsthH| 'avRddham' iti kim / dAkSiprasthaH / 'akAdInAm' iti kim / karkIprasthaH / makarIprasthaH // 3822 / mAlAdInAM ca (6-2-88) / vRddhArthamidam / maalaaprsthH| zoNAprasthaH // 3823 / amahanavannagare'nudIcAm (6-2-89) / nagare pare mahanavanvarjitaM pUrvamAyudAttaM syAt taccedudIcAM na / brahmanagaram / 'ama-' iti kim / mahAnagaram / navanagaram / 'anudIcAm' kim / kArtinagaram // 3824 / arme cAvaNe dyaccyac (6-2-90) / arme pare vyacyacpUrvamavarNAntamAyudAttam / For Private And Personal Use Only
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / 755 guptArmam / kukkuTAmam / 'avarNam' kim / bRhadarmam / 'yaccyac' kim / kapiJjalArmam / amahannavannityeva / mahArmam / navArmam // 3825 / na bhUtAdhikasaJjIvamadrAzmakajjalam / (6-2-91) / arme pare naitAnyAyudAttAni / bhUtArmam / adhikArmam / saJjIvArmam / madrAzmagrahaNaM saGghAtavigRhItArtham / madrArmam / azmAmam / madrAimArmam / kajjalArmam / 'AyudAttaprakaraNe divodAsAdInAM chandasyupasaGkhyAnam' (vA 3840) / 'divodAsAya dAzuSe' // 3826 / antaH (6-2-92) / adhikAro'yam / prAguttarapadAdigrahaNAt // 3827 / sarva guNakAtsnye (6-2-93) / sarvazabdaH pUrvapadamantodAttam / sarvazvetaH / sarvamahAn / 'sarvam' kim / paramazvetaH / AzrayavyAptyA paramatvaM zvetasyeti guNakAtsnye vartate / 'guNa-' iti kim / sarvasauvarNaH / 'kAtsnye' kim / sarveSAM zvetataraH sarvazvataH // 3828 / saMjJAyAM girinikAyayoH (6-2-94) / etayoH parataH pUrvamantodAttam / anyjnaagiriH| mauNDanikAyaH / 'saMjJAyAM' kim / paramagiriH / brAhmaNanikAyaH // 3829 / kumAryo vayasi (6-2-95) / pUrvapadamantodAttam / vRddhakumArI / kumArIzabdaH puMsA sahAsaMprayogamAtraM pravRttinimittamupAdAya prayukto vRddhAdibhiH samAnAdhikaraNaH / tacca vaya iha gRhyate na kumAratvameva / 'vayasi' kim / paramakumArI // 3830 / udake'kevale (6-2-96) / akevalaM mizraM tadvAcini samAsa udake pare pUrvamantodAttam / guDodakam / svare kRte'tra ekAdezaH / 'svarito vAnudAtte padAdau' (sU 3659) / iti pakSe svaritaH / 'akevale' kim / zItodakam // 3831 / dvigau katI (6-2-97) / dvigAvuttarapade RtuvAcini samAse pUrvamantodAttam / gargatrirAtraH / 'dvigau' kim / atirAtraH / 'kratau' kim / bilvahomasya saptarAtro bilvasaptarAtraH // 3832 / sabhAyAM napuMsake (6-2.98) / sabhAyAM parato napuMsakaliGge samAse pUrvamantodAttam / gopAlasabham / strIsabham / 'sabhAyAm' kim / brAhmaNasenam / 'napuMsake' kim / rAjasabhA / pratipadoktanapuMsakagrahaNAnneha / ramaNIyasabham brAhmaNakulam // 3833 / pure prAcAm / (6-2-99) / devadattapuram / nAndIpuram / 'prAcAm' kim / zivapuram // 3834 / ariSTagauDapUrve ca (6-2-100) / pura para'riSTagauDapUrva samAse pUrvamantodAttam / ariSTapuram / gauDapuram / 'pUrva' grahaNaM kim / ihApi yathA syAt / ariSTAzritapuram / gauDabhRtyapuram // 3835 / na hAstinaphalakamAyAH (6-2-101) / pure pare naitAnyantodAttAni / hAstinapuram / phlkpurm| maardeypurm| mRdarapatyamiti zubhrAditvAt Dhak // 3836 / kusUlakUpakumbhazAlaM bile (6-2-102) / etAnyantodAttAni bile pare / kusUlabilam / kUpabilam / kumbhAbalam / zAlAbilam / 'kusUlAdi' kim| sapabilam / 'bila' iti kim / kumUlasvAmI // 3837 / dikchabdA grAmajanapadAkhyAnacAnarATeSu (6-2-103) / dikchabdA antodAttA bhavantyeSu / pUrveSukAmazamI / aparakRSNamRttikA / janapade / pUrvapaJcAlAH / AkhyAne / pUrvayAyAtam / pUrvacAnarATam / zabdagrahaNaM kAlavAcidikchabdasya parigrahArtham // 3838 / AcAryopasarjanazvAntavAsini (6-2.104) / AcAryopasarjanAntevAsini pare dikchabdA antodAttA bhavanti / puurvpaanniniiyaaH| 'AcArya-' iti kim / pUrvAntavAsI / 'antevAsini' kim / pUrvapANinIyaM zAstram // 3839 / uttarapadavRddhau sarva ca (6.2.105) / uttarapadasyetyadhikRtya yA vRddhirvihitA For Private And Personal Use Only
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm tadvatyuttarapade pare sarvazabdo dikchabdAzcAntodAttA bhavanti / sarvapAJcAlakaH / aparapAJcAlakaH / 'adhikAragrahaNaM' kim / sarvagAsaH / sarvakArakaH // 3840 / bahuvrIhau vizvaM saMjJAyAm (6-2-106) / bahuvrIhau vizvaza daH pUrvapadabhUtaH saMjJAyAmantodAttaH syAt / pUrvapadaprakRtisvareNa prAptasyAyudAttasyApavAdaH / 'vizva irmA vizvadevaH' / 'AvizvadevaM saptatim' / 'bahuvrIhau' kim / vizve ca te devAzca vizve devaaH| 'saMjJAyAm ' kim / vishvdevaaH| praagvyyiibhaavaadbhuvriihydhikaarH|| 3841 / udarAzveSuSu (6-2-107) / saMjJAyAmiti vartate / vRkodaraH / hryshvH| maheSuH // 3842 / kSepe (6-2-108) / udarAzveSuSu pUrvamantodAttaM bahuvrIhau nindAyAm / asaMjJArthamArambhaH / ghaTodaraH / kandukAzvaH / calAcaleSuH / anudara ityatra 'nasubhyAm-' (sU 3906) iti bhavati pUrvavipratiSedhena // 3843 / nadI bandhuni (62 109) / bandhuzabde pare nadyantaM pUrvamantodAttaM bahuvrIhau / gaargiibndhuH| 'nadI' kim / brhmbndhuH| brahmazabda AyudAttaH / 'bandhuni' kim / gArgIpriyaH // 3844 / miSTopasargapUrvamanyatarasyAm / (6-2-110) / niSTAntaM pUrvapadamantodAttaM vA / pradhautapAdaH / "niSTA' kim / prasevakamukhaH / 'upasargapUrvam' kim / zuSkamukhaH // 3845 / uttarapadAdiH (6-2-111) / uttarapadAdhikAra ApAdAntam / AdyadhikArastu 'prakRtyA bhagAlam' (sU 3871) ityavadhikaH // 3846 / karNo varNalakSaNAt (6-2-112) / varNavAcino lakSaNavAcinazca paraH karNazabda AyudAtto bahuvrIhau / zuklakarNaH / zaGkukarNaH / 'karNaH' kim / zvetapAdaH / 'varNalakSaNAt ' kim / zobhanakarNaH // 3847 / saMjJaupamyayozca (62113) / karNa AyudAttaH / maNikarNaH / aupamye / gokarNaH / 3848 / kaNThapRSThaprIvAjaddhaM ca (6.2.114) / saMjaupamyayobahuvrIhau / zitikaNThaH / kANDapRSThaH / suprIvaH / nADIjaGghaH / aupamye / kharakaNThaH / gopRSThaH / azvagrIvaH / gojakaH // 3849 / zRGgamavasthAyAM ca (6-2-115) / zRGgazabdo'vastha yAM saMjJaupamyayozvAyudAtto bahuvrIhau / udgatazRGgaH / jhyaGgulazRGgaH / atra zRGgodgamanAdikRto gvaadevyovishesso'vsthaa| saMjJAyAm / RSyazRGgaH / upamAyAm / meSazRGgaH / 'avasthA-' iAte kim / sthUlazRGgaH // 3850 / nabo jaramaramitra mRtAH (6-2-116) / naJaH para ete AyudAttA bahuvrIhau / 'tA me jarAyvajaram' / amaram / 'amitramardaya' / 'zravo deveSvamRtam' : 'natraH' kim / brAhmaNamitraH / 'ja-' iti kim / azatruH // 3851 / sormanasI alogoSasI (6-2.117) / soH paraM lomoSasI varjayitvA mannantamasantaM cAdyudAttaM syAt / 'naJsuH yAm' / (sU 3906) ityasyApavAdaH / 'sukANaH suyujaH' / 'sa no vakSadanimAnaH suvatprA subrahmA / 'zivA pazubhyaH sumanAH suvarcAH' / 'supezasaskarati' / 'soH' kim / kRtakarmA / 'manasI' kim / surAjA / 'alomoSasI' kim / sulomaa| suussaaH| kapi tu paratvAt / kapi pUrvam' (sU 3907) iti bhavati / sukarmakaH / 'susrotaskaH' // 3852 / kratvAdayazca (6-2-118) / soH para AyudAttAH syuH / 'sAmrAjyAya sukratuH' / 'supratIkaH' / 'suhavyaH' / 'suprartRrtimanehasaMm' // 3853 / AyudAttaM yacchandasi (6-2-199) / yadAyudAttaM ictatsoruttaraM bahuvrIhAvAdyudAttam / 'adhA svazvAH' / 'surathA Atithigva' / nitsvareNAzvarathAnAyudAttau / 'AyudAttam' kim / 'yAsubAhuH' / 'yaca' kim / 'sugurasatsuhiraNyaH' / hiraNAzabdastryac // 3854 / vIravIyauM ca (6-2-120) For Private And Personal Use Only
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kharaprakaraNam / soH parau bahuvrIhau chandasyAyudAttau / 'suvIreNa rayiNA' / 'suvIryasya goma'taH' / vIryazabdo yatpratyayAntaH / tatra 'yato'nAvaH' (sU 3701) ityAyudAttatvaM nati vIryagrahaNaM jJApakam / tatra hi sati pUrveNaiva siddhaM syAt // 3855 / kUlatIratUlamUlazAlAkSasamamavyayIbhAve (6-2-121) / upakUlam / upatIram / upatUlam / upamUlam / upazAlam / upAkSam / suSamam / niHSamam / tisstthdgprbhRtissvete| 'kUlAdi' grahaNaM kim / upakumbham / 'avyayIbhAve' kim / paramakUlam // 3856 / kaMsamanthazUrpapAyyakANDaM dvigau (6-2-122) / dvikaMsaH / dvimanthaH / dvizUrpaH / dvipAyyam / dvikANDam / 'dvigau' kim / paramakaMsaH // 3857 / tatpuruSe zAlAyAM napusake (6-2-123) / zAlAzabdAnte tatpuruSa napuMsakaliGga uttarapadamAyudAttam / brAhmaNazAlam / 'tatpuruSe' kim / dRDhazAlam / brAhmaNakulam / 'zAlAyAm ' kim / brAhmaNasenam / 'napuMsake' kim / brAhmaNazAlA // 3858 / kanthA ca (6-2-124) / tatpuruSa napuMsakaliGge kanthAzabda uttarapadamAyudAttam / sauzamikantham / Ahvarakantham / 'napuMsake' kim / dAkSikanthA // 3859 / AdizcihaNAdInAm (6-2-125) kanthAnte tatpuruSe napuMsakaliGge cihnnaadiinaamaadirudaattH| cihaNakantham / madurakantham / Adiriti vartamAne punargrahaNaM pUrvapadasyAyudAttArtham // 3860 / celakheTakaTukakANDaM garhAyAm (6-2-126) / celAdInyuttarapadAnyAyudAttAni / puttacelam / nagarakheTam / dadhikaTukam / prajAkANDam / celAdisAdRzyena puttAdInAM gardA / vyAghrAditvAtsamAsaH / 'garhAyAm' kim / paramacelam // 3861 / cIramupamAnam (6-2-127) / vastraM cIramiva vastracIraM / kambalacIram / 'upamAna' kim / paramacIram // 3862 / palalasUpazAkaM mizre (6-2-128) / ghRtapalalam / ghRtasUpaH / ghRtazAkam / 'bhakSyeNa mizrIkaraNam' (sU 697) iti samAsaH / 'mizre' kim / paramapalalam // 3863 / kUlasUdasthalakarSAH saMjJAyAm (62-129) / AdyudAttAstatpuruSe / dAkSikUlam / zANDisUdam / dANDAyanasthalam / dAkSikarSaH / grAmasaMjJA etAH / 'saMjJAyAm' kim / paramakUlam // 3864 / akarmadhAraye rAjyam (6-2-130) / karmadhArayavarjite tatpuruSe rAjyamuttarapadamAyudAttam / brAhmaNarAjyam / 'aka-' iti kim / paramarAjyam / 'celarAjyAdisvarAvyayasvaraH pUrvavipratiSedhena' (vA 3847) kucelam / kurAjyam // 3865 / varyAdayazca (6-2-131) / arjunavaryaH / vAsudevapakSyaH / akarmadhAraya ityeva / paramavaryaH / vAdirdigAdyantargaNaH // 3866 / putraH pumbhyaH (6 2.132) / pumzabdebhyaH paraH putrazabda AdyudAttastatpuruSe / dAzakiputraH / maahissputrH| 'putraH' kim / kaunaTimAtulaH / 'pumbhyaH' kim / dAkSIputraH // 3867 / nAcAryarAjarviksaMyuktajJAlyAkhyebhyaH (6-2-133) / ebhyaH putro nAyudAttaH / AkhyAgrahaNAtparyAyANAM tadvizeSANAM ca grahaNam / AcAryaputraH / upAdhyAyaputraH / zAkaTAyanaputraH / rAjaputraH / IzvaraputraH / nandaputraH / RtvikputrH| yAjakaputraH / hotuHputraH / saMyuktAH saMbandhinaH / zyAlaputraH / jJAtayo mAtApitRsaMbandhena bAndhavAH / jJAtiputraH / bhrAtuHputraH // 3868 / cUrNAdInyaprANiSaSThyAH (6-2-134) / etAni prANibhinaSaSThyantAtparANyAdyudAttAni tatpuruSe / mudcUrNam / 'aprA-' iti kim / matsyacUrNam // 3869 / SaT ca kANDAdIni (6-2-135) / aprANiSaSThyA AdyudAttAni / darbhakANDam / HTHHTHHTHAN For Private And Personal Use Only
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm darbhacIram / tilapalalam / mudgasUpaH / mUlakazAkam / nadIkUlam / 'SaT' kim / rAjasUdaH / 'aprA-' iti kim / dattakANDam // 3870 / kuNDaM vanam (6.2-136) / kuNDamAyudAttaM vanavAcini tatpuruSe / darbhakuNDam / kuNDazabdo'tra sAdRzye / 'vanam' kim / mRtkuNDam // 3871 / prakRtyA bhagAlam (62-137) / bhagAlavAcyuttarapadaM tatpuruSe prakRtyA / kumbhIbhagAlam / kumbhInadAlam / kumbhIkapAlam / madhyodAttA ete| 'prakRtyA' ityadhikRtam 'antaH' (sU 3877) iti yAvat // 3872 / ziternityAbahvajbahuvrIhAvabhasat (6-2-138) / ziteH paraM nityAbahvackaM prakRtyA / zitipAdaH / ziyaMsaH / pAdazabdo vRSAditvAdAyudAttaH / aMsazabdaH pratyayasya nittvAt / 'ziteH kim / darzanIyapAdaH / nityeti kim / zitikakut / avasthAyAM lopH| anyatra zitikakuda iti bhvjuttrpdm| 'abhasat' kim / zitibhasat / zitirAyudAttaH / pUrvapadaprakRtisvarApavAdo'yaM yogaH // 3873 / gatikArakopapadAtkRt (6-2-139) / ebhyaH kRdantaM prakRtisvaraM syAttatpuruSe / prakArakaH / praharaNam / 'zoNA' dhRSNU nRvaahNsaa'| idhmapratrazcanaH / upapadAt / uccaiHkAram / ISatkaraH / 'gati' iti kim / devasya kArakaH / zeSe SaSThI / kRdrahaNaM spaSTArtham / prapacatitarAmityatra tarabAdyantena samAse kRta Am / tatra satiziSTatvAdAmsvaro bhavatItyeke / prapacatidezyArtha tu kRdrahaNamityanye // 3874 / ubhe vanaspatyAdiSu yugapat (6-2-140) / eSu pUrvottarapade yugapatprakRtyA / 'vanaspati vana A' / 'bRhaspati yaH' bRhacchabdo'trAyudAtto nipAtyate / 'harSayA zacIpatim / zArivAditvAdAyudAttaH zacIzabdaH 'zacIbhirna' iti darzanAt / 'tanapAducyate' / 'narAzaMsa vAjinam' / nipAtanAddIrghaH / 'zunaHzepam' // 3875 / devatAdvandve ca (6-2 141) / ubhe yugapatprakRtyA staH / 'Aya indrAvaruNau' / 'indrAbRhaspatI vayam' / 'devatA' kim / lakSanyagrodhau / 'dvandve' kim / agniSTomaH' // 3876 / nottarapade'nudAttAdAvapRthivIrudrapUSamanthiSu / (6-2-142) / pRthivyAdivarjite'nudAttAdAvuttarapade prAguktaM na / 'indrAgnibhyAM kaM vRSaNaH' / 'apRthivyAdau' kim / 'zAvApRthivI janayan' / AyudAtto dyAvA nipAtyate / pRthivItyantodAtaH / rudrasomau / 'rodarNilukva' (uNA0) iti raganto rudrazabdaH / 'indrA pUSaNau' / zvannukSanpUSan-' (uNA0) iti pUSA antodAtto nipAtyate / zukrAmanthinau / manthibhinnantatvAdantodAttaH / uttarapadagrahaNamudAttAdAvityuttarapadavizeSaNaM yathA syAindvavizeSaNaM mA bhUt / anudAttAdAviti vidhipratiSayorviSayavibhAgArtham // 3877 / antaH (6-2.143) / adhikAro'yam // 3878 / thAthaghaktAjabitrakANAm (6-2-144) / 'tha' 'atha' 'ghaJ' 'kta' 'ac' 'ap' 'itra' 'ka' etadantAnAM gatikArakopapadAtpareSAmanta udAttaH / 'prabhRthasyAyoH' / AvasathaH / ghaJ / prabhedaH / ktaH / 'dhartA vajrI puruSTutaH' / puruSu bahupra-. dezeSu stuta iti vigrahaH / ac / prakSayaH / ap pralavaH / itra / pralavitram / ka / govRSaH / mUlavibhujAditvAtkaH / gatikArakopapadAdityeva / sustutaM bhavatA // 3879 / sapamAnAtktaH (6-2-145) / sorupamAnAcca paraM tAntamantodAttam / 'Rtasya yonau sukRtasya' / shshplutH|| 3880 / saMjJAyAmanAcitAdInAm (6-2-146) / gatikArakopapadAttAntamantodAttamAcitAdInvarjayitvA / upahRtaH zAkalyaH / parijagdhaH / kauNDinyaH / 'ana-' iti kim / For Private And Personal Use Only
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / Acitam / AsthApitam // 3881 / pravRddhAdInAM ca (6-2-147) / eSAM ktAntamuttarapadamantodAttam / pravRddhaH / prayuktaH / asaMjJArtho'yamArambhaH / AkRtigaNo'yam // 3882 / kArakAddattazrutayorevAziSi (6-2-148) / saMjJAyAmanta udAttaH / devadattaH / viSNuzrutaH / 'kArakAt' kim / saMbhUto rAmAyaNaH / 'dattazrutayoH' kim / devapAlitaH / asmAniyamAdatra 'saMjJAyAmana-' (sU 3880) iti na / 'tRtIyAkarmaNi' (sU 3782) iti tu bhavati / 'eva' krim / 'kArakAvadhAraNaM' yathA svAdattazrutAvadhAraNaM mA bhUt / akArakAdapi dattazrutayoranta udAtto bhavati / saMzrutaH / 'AziSi' kim / devaiH khAtA devakhAtA / AziSyevetyevamatreSTo niyamaH / tenAnAhato nadati devadatta ityatra na / zaGkhavizeSasya saMjJeyam / 'tRtIyA karmaNi' (sU 3782) iti pUrvapadaprakRtisvaratvameva bhavati // 3883 / itthaMbhUtena kRtamiti ca (6-2.149) / itthaMbhUtena kRtamityetasminnarthe yaH samAsastatra tAntamuttarapadamantodAttaM syAt / suptapralapitam / pramattagItam / kRtamiti kriyAsAmAnye karoti bhUtaprAdurbhAva eva / tena pralapitAdyapi kRtaM bhavati / 'tRtIyA karmaNi' (sU 3782) ityasyApavAdaH / 3884 / ano bhAvakarmavacanaH (6-2-150) / kArakAtparamanapratyayAntaM bhAvavacanaM karmavacanaM cAntodAttam / payaHpAnaM sukham / rAjabhojanAH zAlayaH / 'anaH' kim / hastAdAyaH / 'bhA-' iti kima / dantadhAvanam / karaNe lyuT / 'kArakAt ' kim / nidarzanam / 3885 / manktinbyAkhyAnazayanAsanasthAnayAjakAdikrItAH (6-2-151) / kArakAtparANyetAnyuttarapadAnyantodAttAni tatpuruSe / kRtsvarApavAdaH / rathavartma / paanninikRtiH| chandovyAkhyAnam / rAjazayanam / rAjAsanam / azvasthAnam / brAhmaNayAjakaH / gokriitH| 'kArakAt' kim| 'prabhUtau saGgatim' / atra 'tAdau cAniti-' (sU 3784) iti svaraH // 3886 / saptamyAH puNyam (6-2-152) / antodAttam / adhyayanapuNyam / 'tatpuruSe tulyArtha-' (sU 3736) iti prAptam / 'saptamyAH' kim / vedena puNyaM vedapuNyam // 3887 / UnArthakalahaM tRtiiyaayaaH| (6-2-153) / mASonam / mASavikalam / vAkalahaH / tRtIyApUrvapadaprakRtisvarApavAdo'yam / atra kecidartheti svarUpagrahaNamicchanti / dhAnyArthaH / Unazabdena tvarthanirdezArthena tadarthAnAM prahaNamiti pratipadoktatvAdeva siddhe tRtIyAgrahaNaM spaSTArtham // 3888 / mizraM cAnupasargamasandhau (6-2-154) / paNabandhenaikArthya saMdhiH / tilamizrAH / sapirmizrAH / 'mizram' kim / guDadhAnAH / anupasargam' kim / tilasaMmizrAH / 'mizragrahaNe sopasargagrahaNasya' idameva jJApakam / 'asaMdhau' kim / brAhmaNamizro rAjA / brAhmaNaiH saha saMhita aikArthyamApannaH // 3889 / nao guNapratiSedhe saMpAdyahaMhitAlamaryAstaddhitAH (6-2-155) / saMpAdyAdyarthataddhitAntAnnao guNapratiSedhe vrtmaanaatpre'ntodaattaaH| karNaveSTakAbhyAM sampAdi kArNaveSTakikaM, na kArNaveSTakikamakArNaveSTakikam / chedamarhati chaidikaH / na chaidiko'cchaidikaH / na vatsebhyo hito'vatsIyaH / na santApAya prabhavati asantApikaH / 'namaH' kim / gardabharathamarhati gArdabharathikaH / vigArdabharathikaH / 'guNapratiSedhe kim / gArdabharathikAdanyo'gArdabharathikaH / guNo hi taddhitArthe pravRttinimittaM saMpAditatvAyucyate tatpratiSedho yatrocyate tatrAyaM vidhiH| karNaveSTakAbhyAM na saMpAdi mukhamiti / 'saMpAdi-' iti kim / pANinIyamadhIte pANinIyaH / na pANinIyaH apaanniniiyH| 'taddhitAH' kim / voDhumarhati For Private And Personal Use Only H
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm voDhA / na voDhA avoDhA // 3890 / yayatozcAtadarthe (6-2-156) / yayatau yau taddhitau tadantasyottarapadasya nao guNapratiSedhaviSayAtparasyAnta udAttaH syAt / pAzAnAM samUhaH pAzyA / na pAiyA apAzyA / adantyam / 'atadarthe ' kim / apAdyam / 'taddhitaH kim / adeyam / 'guNapratiSedhe' kim / dantyAdanyadadantyam / 'tadanubandhagrahaNe nAtadanubandhakasya' iti neha / avAmadevyam // 3891 / ackAvazaktau (6-2-157) / ajantaM kAntaM ca naJaH paramantodAttamazaktau gamyAyAm / apacaH paktumazaktaH / avilikhaH / 'azaktau' kim / apaco dIkSitaH / guNapratiSedha ityeva / anyo'yaM pacAdapacaH // 3892 / Akroze ca (6-2-158) / naJaH parAvackAvantodAttAvAkroze / apaco jAlmaH / paktuM na zaMkotItyevamAkrozyate / avikSipaH // 3893 / saMjJAyAm (6-2-159) / naJaH paramantodAttaM saMjJAyAmAkroze / adevdttH| 3894 / kRtyokeSNuccArvAdayazca (6-2-160) / naJaH pare'ntodAttAH syuH / akartavyaH / uk / anAgAmukaH / iSNuc / analaMkariSNuH / iSNujgrahaNe khiSNuco dhanubandhakasyApi grahaNamikArAdevidhAnasAmarthyAt / anADhyaMbhaviSNuH / cArvAdiH / acAruH / asAdhuH / 'rAjAhnozchandasi' (gaNa 161) / arAjA / anahaH / 'bhASAyAm ' naJaH svara eva // 3895 / vibhASA tRnnannatIkSNazuciSu (6-2-161) / tRn akartA / anna / anannam / atIkSNam / azuci / pakSe'vyayasvaraH // 3896 / bahuvrIhAvidametattabhyaH prathamapUraNayoH kriyAgaNane (6-2-162) / ebhyo'nayoranta udAttaH / idaM prathamamasya sa idaMprathamaH / etaditIyaH / tatpanamaH / 'bahuvrIhau' kim / anena prathama idaMprathamaH / tRtIyA-' (sU 692) iti yogavibhAgAtsamAsaH / 'idametattayaH' kima / yatprathamaH / 'prathamapUraNayoH' kim / tAni bahUnyasya tadbahuH / 'kriyAgaNane' kim / ayaM prathamaH pradhAnaM yeSAM ta idaMprathamAH / dravyagaNanamidam / 'gaNane' kim / ayaM prathama eSAM ta idaMprathamAH / idaMpradhAnA ityarthaH / uttarapadasya kAryitvAtkapi pUrvamantodAttam / idNprthmkaaH| bahuvrIhAvityadhikAro 'vanaM samAse' (sU 3912) ityataH prAgbodhyaH // 3897 / saGkhacAyAH stanaH (6-2-163) / bahuvrIhAvantodAttaH / dvistanA / catuHstanA / 'saMkhyAyAH' kim / darzanIyastanA / 'stanaH' kima / dvizirAH // 3898 / vibhASA chandasi (6-2-164) / 'dvistanAM karoti' / 3899 / 'saMjJAyAM mittAjinayoH' (6-2-165) / devamittaH / kRSNAjinam / 'saMjJAyAm ' kim / priyamittaH / 'RSipratiSedho'tra mite' (vA 3857) / vizvAmittarSiH // 3900 / vyavAyino'ntaram (6-2-166) / vyavadhAnavAcakAtparamantaramantodAttam / vastramantaraM vyavadhAyakaM yasya sa vastrAntaraH / 'vyavAthinaH' kim| aatmaantrH| anyasvabhAva ityarthaH / 3901 / mukhaM svAGgam (6-2-167) / gauramukhaH / 'svAGgam' kim / dIrghamukhA zAlA // 3902 / nAvyayadikchabdagomahatsthUlamuSTipRthuvatsebhyaH (6-2-168) / uccairmukhaH / prAGmukhaH / gomukhaH / mahAmukhaH / sthUlamukhaH / muSTimukhaH / pRthumukhaH / vatsamukhaH / pUrvapadaprakRtisvaro'tra / gomuSTivatsapUrvapadasyopamAnalakSaNo'pi vikalpo'nena bAdhyate // 3903 / niSThopamAnAdanyatarasyAm (6-2-169) / niSTAntAdupamAnavAcinazca paraM mukhaM svAGgaM vAntodAttaM bahuvrIhau / prakSAlitamukhaH / pakSe 'niSTopasarga-' (sU 3844) iti pUrvapadAntodAttatvam / pUrvapadaprakRtisvaratvena gatisvaro'pi bhavati / For Private And Personal Use Only
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / upamAnam / siMhamukhaH // 3904 / jaatikaalsukhaadibhyo'naacchaadnaatto'kRtmitprtipnnaaH| (6-2-170) / sAraGgajagdhaH / mAsajAtaH / sukhajAtaH / duHkhajAtaH / 'jAtikAla-' iti kim / putrajAtaH / 'anAcchAdanAt' kim / vastracchannaH / 'akRta-' iti kim / kunnddkRtH| kuNDamitaH / kuNDapratipannaH / asmAjjJApakAniSThAntasya paranipAtaH // 3905 / vA jAte (6-2-171) / jAtikAlasukhAdibhyaH paro jAtazabdo vAntodAttaH / dantajAtaH / mAsajAtaH // 3906 / naJsubhyAm (6-2-172) / bahuvrIhAvuttarapadamantAdAttam / avrIhiH / sumASaH // 3907 / kapi pUrvam (6-2-173) / naJsubhyAM paraM yaduttarapadaM tadantasya samAsasya pUrvamudAttaM kapi pare / abrahmabandhukaH / sukumArIkaH // 3908 / hrasvAnte'ntyAtpUrvam (6-2-174) hrasvAnta uttarapade samAse cAntyAtpUrvamudAttaM kapi nasubhyAM paraM bahuvrIhau / avrIhikaH / sumASakaH / pUrvamityanuvartamAne punaH pUrvagrahaNaM pravRttibhedena niyamArtham / hrakhAnte'ntyAdeva pUrvapadamudAttaM na kapi pUrvamiti / ajJakaH / kabantasyaivAntodAttatvam // 3909 / bahornaJcaduttarapadabhUgni (6-2-175) / uttarapadArthabahutvavAcino bahoH parasya padasya naJaH parasyeva svaraH syAt / bahuvrIhikaH / bahumittakaH / 'uttarapada-' iti kim / bahuSu mAno'sya sa bahumAnaH // 3910 / na guNAdayo'vayavAH (6-2-176) / avayavavAcino bahoH pare guNAdayA nAntodAttA bahuvrIhau / bahuguNA rajjuH / bahvakSaraM padam / bahvadhyAyaH granthaH / guNAdirAkRtigaNaH / 'avayavAH' kim / bahuguNo dvijaH / adhyayanazrutasadAcArAdayo guNAH // 3911 / upasargAtsvAGgaM dhruvamapazu (6-2-177) / prapRSThaH / pralalATaH / dhruvamekarUpam / 'upasargAt ' kim / darzanIyapRSThaH / 'svAGgam ' kim / prazAkho vRkSaH / 'dhruvam ' kim / udbAhuH / 'apazu' kim / vipazuH // 3912 / vanaM samAse (6-2-178) / samAsamAtra upasargAduttarapadaM vanamantodAttam / tasyAdame pravaNe // 3913 / antaH (6-2-179) / asmAtparaM vanamantodAttam / antarvaNo dezaH / anupasargArthamidam // 3914 / antazca (6-2-180) / upasargAdantaHzabdo'ntodAttaH / paryantaH / samantaH // 3915 / na nivibhyAm (6-2-181) / nyantaH / vyantaH / pUrvapadaprakRti khare yaNi ca kRta 'udAttasvaritayoryaNa:-' (sU 3657) iti svaritaH // 3916 / pararabhito. bhAvi maNDalam (6-2-182) / pareH paramabhita ubhayato bhAvo yasyAsti tatkUlAdi maNDalaM cAntodAttam / parikUlam / parimaNDalam // 3917 / prAdasvAGgaM saMjJAyAm (6.2-183) / pragRham / 'asvAGgam ' kim / prapadam // 3918 / nirudakAdIni ca (6-2-184) / antodAttAni / nirudakam / nirupalam // 3919 / abhermukham (6-2-185) / abhimukham / 'upasargAtsvAGgam-' (sU 3911) iti siddhe abahuvrIhyarthamadhruvArthamasvAGgAthai ca / abhimukhA zAlA // 3920 / apAca (6-2-186) / apamukham / yogavibhAga uttarArthaH // 3921 / sphigapUtavINAo'dhvakukSisIranAmanAma ca (6-2.187) / apAdimAnyantodAttAni / apasphigam / apapUtam / apavINam / aJjas / apAJaH / adhvan / apAdhvA / 'upasargAdadhvanaH' (sU 953) ityasyAbhAva idam / etadeva ca jJApakaM samAsAntAnityatve / apakukSi / sIranAma / apasIram / apahalam / nAma / apanAma / sphigapUtarvANAkukSigrahaNamabahuvrIhyarthamadhruvArthamasvAGgArtha ca // 3922 / adheruparistham (62-188) / adhyArUDho dnto'dhidntH| dantasyoparijAto 96 For Private And Personal Use Only
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm dantaH / 'uparistham ' kim / adhikaraNam // 3923 / anArapradhAnakanIyasI (6-2189) / anoH paramapradhAnavAci kanIyazcAntodAttam / anugato jyeSThamanujyeSThaH / pUrvapadArthapradhAnaH prAdisamAsaH / anugataH kanIyAnanukanIyAn / uttarapadArthapradhAnaH / pradhAnArtha ca kanIyograhaNam / 'apra-' iti kim / anugato jyeSTho'nujyeSThaH // 3924 / puruSazcAnvAdiSTaH (6-2-190) / anoH paro'nvAdiSTavAcI puruSo'ntodAttaH / anvAdiSTaH puruSo'nupuruSaH / 'anbAdiSTaH' kim / anugataH puruSo'nupuruSaH // 3925 / aterakRtpade (6-2-191) / ateH paramakRdantaM padazabdazcAntodAttaH / atyaGkuzo nAgaH / atipadA gAyatrI / 'akRtpade-' kim / atikArakaH / 'aterdhAtulopa iti vAcyam' (vA 3863) / iha mA bhUt / zobhano gaaryo'tigaaryH| iha ca syAt / atikrAntaH kArumatikArukaH // 3926 / neranidhAne (6-2-192) nidhAnamaprakAzatA / tato'nyadanidhAnaM prakAzanamityarthaH / nizcitaM mUlaM nimUlam / nyakSam / 'anidhAne' kim / nihito daNDo nidaNDaH // 3927 / prateraMzvAdayastatpuruSa (6-2-193) / prateH pareM'zvAdayo'ntodAttAH / pratigato'zuH pratyaMzuH / pratijanaH / pratirAjA / samAsAntasyAnityatvAnna Tac // 3928 / upAiyajajinamagaurAdayaH (6-2-194) / upAtparaM yahayackamajinaM cAntodAttaM tatpuruSe gaurAdInvarjayitvA / upadevaH / upendraH / upAjinam / 'agaurAdayaH' kim / upagauraH / upataiSaH / 'tatpuruSa' kim / upagataH somo'sya sa upasomaH // 3929 / soravakSepaNe (6-2-195) / supratyavasitaH / suratra pUjAyAmeva vAkyArthastvatra nindA asUyayA tathAbhidhAnAt / 'soH kim / kubrAhmaNaH / 'avakSepaNe' kim / suvRSaNam // 3930 / vibhASotpucche (6-2-196) / tatpuruSe / utkrAntaH pucchAdutpucchaH / yadA tu pucchamudasyati utpucchayateH 'erac' (sU 3231) utpucchaH, tadA thAthAdivareNa nityamantodAttatve prApte vikalpo'yam / seyamubhayatra vibhASA / 'tatpuruSa' kim / udastaM pucchaM yena sa utpucchaH // 3931 / dvitribhyAM pAinmUrdhasu bahuvrIhI (6-2-197) / AbhyAM pareSveSvantodAtto vA / 'dvipAccatuSpAJca rathAya' / 'tripAdUrdhvaH' / dvidan / 'trimUrdhAna saptarazmim' / mUrdhanityakRtasamAsAnta eva mUrdhazabdaH / tasyaitatprayojanamasatyapi samAsAnte'ntodAttatvaM yathA syAt / etadeva jJApakam 'anityaH sAmAsAnto bhavati' iti / yadyapi ca samAsAntaH kriyate tathApi bahuvrIhikAryatvAttadekadezatvAcca samAsAntodAttatvaM pakSe bhavatyeva / dvimUrdhaH / trimUdhaH / 'dvitribhyAm' kim / kalyANamUrdhA / 'bahuvrIhau' kim / dvayomUrdhA dvimUrdhA // 3932 / sakthaM cAkrAntAt (6-2-198) / gaurasakthaH / zlakSNasakthaH / 'AkrAntAt' kim / cakrasakthaH / samAsAntasya SacazcittvAnnityamevAntodAttatvaM bhavati // 3933 / parAdizchandasi bahulam (6-2-199) / chandasi parasya sakthazabdasyAdirudAtto vA / 'ajisakthamAlabheta' / atra vArtikam 'parAdizca parAntazca pUrvAntazcApi dRzyate / pUrvAdayazca dRzyante vyatyayo bahulaM tataH // (vA 3868-69) iti / praadiH| 'tuvijAtA urukSayo' / parAntaH / 'niyenaM muSTihatyayA' / 'yastricakraH' pUrvAntaH / 'vizvAyudhehi // iti smaasvraaH| For Private And Personal Use Only
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / 763 3934 / tiGo gotrAdIni kutsanAbhIkSNyayoH (8-1-27) / tiGantAtpadAdgo trAdInyanudAttAnyetayoH / pacati gotram / pacatipacati gotram / evaM pravacanaprahasanaprakathanapratyAyanAdayaH / kutsanAbhIkSNyagrahaNam pAThavizeSaNam / tenAnyatrApi gotrAdigrahaNe kutsanAdAveva kArya jJeyam / 'gotrAdIni-' iti kim / pacati pApam / 'kutsa-' iti kim / khanati gotraM sametya kUpam // 3935 / tiGGatiGaH (8-1-28) / atiGantAtpadAtparaM tiGantaM nihanyate / 'agnimILe' / 3936 / na luT (8-1-29) / luDantaM na nihanyate / zvaHkartA // 3937 / nipAtaiyadyadihantakuvinececcakaccidyatrayuktam (8-1-30) / etairnipAtairyuktaM na nihanyate / 'yadagne syAmahatvam' / 'yuvA yadI kRthaH' / 'kuvidaGga Asan' / 'acittibhizcakRmA kaccit' / 'putrAso yatraM pitaro bhavanti' // 3938 / naha pratyArambhe (8-1-31) / nahetyanena yuktaM tiGantaM nAnudAttam / pratiSedhayukta ArambhaH pratyArambhaH / 'naha bhokSyase / 'pratyArambhe' kim / 'naha vaitasmi~lloke dakSiNamicchanti' // 3939 / satyaM prazna (8-1-32) / satyayuktaM tiGantaM nAnudAttaM prazne / satyaM bhokSyase / 'prazne' kim / 'satyamidvA u ta vayamindra stavAma' // 3940 / aGgAprAtilomye (8-1-33) / aGgetyanena yuktaM tiGantaM nAnudAttam / aGga kuru / 'aprAtilomye' kim / 'aGga kUjasi vRSala idAnI jJAsyasi jaalm'| anabhipretamasau kurvanpratilomo bhavati // 3941 / hi ca (8-1-34) / hiyuktaM tiGantaM nAnudAttam / 'A hi SmA yAta' / A hi ruhantam' // 3942 / chandasyanekamapi sAkAGkSam (8-1.35) / hItyanena yuktaM sAkAzmanekamapi nAnudAttam / 'anRtaM hi matto vadati' / 'pApmA na cainaM punAti' / tiGantadvayamapi na nihanyate // 3043 / yAvadyathAbhyAm (8-1-36) / AbhyAM yoge tiGantaM nAnudAttam / yAvadbhuGkte 'yathA citkaNvamAvatam // 3944 / pUjAyAM nAnantaram (8-1-37) / yAvadyathAbhyAM yuktamanantaraM tiGantaM pUjAyAM nAnudAttam / yAvatpacati zobhanam / yathA pacati zobhanam / 'pUjAyAm' kim / yaavdbhute| 'anantaram' kim / yAvaddevadattaH pacati zobhanam / pUrveNAtra nighAtaH pratiSidhyate // 3945 / upasargavyapetaM ca (8-1-38) / pUrveNAnantaramityuktam / upasargavyavadhAnArthaM vacanam / yAvatprapacati zobhanam / anantaramityeva / yAvaddevadattaH prapacati zobhanam // 3946 / tupazyapazyatAhaiH pUjAyAm (8-1-39) / ebhiryuktaM tiGantaM na nihanyate pUjAyAm / 'Adahe svadhAmanu punargarbhatvamerire' // 3947 / aho ca (8-1-40) / etadyoge nAnudAttaM pUjAyAm / aho devadattaH pacati zobhanam // 3948 / zeSe vibhASA (8-1-41) / aho ityanena yukaM tiGantaM vAnudAttaM pUjAyAm / aho kaTaM kariSyati // 3949 / purA ca parIpsAyAm (8.1-42) / puretyanena yuktaM vAnudAttaM tvarAyAm / adhISva mANavaka purA vidyotate vidyut / nikaTAgAminyatra purAzabdaH / 'parIpsAyAm' kim / na te sma purAdhIyate / cirAtIte'tra purA // 3950 / nanvityanujJeSaNAyAm (8-143) / nanvityanena yuktaM tiGantaM nAnudAttamanujJAviSayaprArthanAyAm / nanu gacchAmi bhoH / anujAnIhi mAM gacchantamityarthaH / 'anu-' iti kim / akArSIH kaTaM tvm| nanu karomi / pRSTaprativacanametam // 3951 / kiM kriyAprazne'nupasargamapratiSiddham (8-1-44) / kriyAprazne vartamAnena kiMzabdena yuktaM tiGantaM HHHHTHHTHE For Private And Personal Use Only
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 764 siddhAntakaumudyAm nAnudAttam / kiM dvijaH pacatyAhokhidgacchati / 'kriyA-' iti kim / sAdhanaprazne mA bhUt / bhakaM pacatyapUpAnvA / 'prazne' kim / kiM paThati / 'kSepo'yam / 'anupasargam' kim / kiM prapacati uta prakaroti / 'apratiSiddham ' kim / kiM kiM dvijo na pacati // 3952 / lope vibhASA (8-1-45) / kimo'prayoga uktaM vA / devadattaH pacatyAhokhitpaThati // 3953 / ehimanye prahAse laT (8-1-46 / ehimanya ityanena yuktaM luDantaM nAnudAttaM krIDAyAm / ehi manye bhaktaM bhokSyase nahibhokSyase bhuktaM tattvatithibhiH / 'prahAse' kim / ehi manyase odanaM bhokSya iti suSTu manyase / gatyarthaloTA laT-' (sU 3958) ityanenaiva siddha niyamArtho'yamArambhaH / ehimanyeyukte prahAsa eva nAnyatra / 'ehi manyase odanaM bhokSye' // 3954 / jAtvapUrvam (8-1-47) / avidyamAnapUrva yajjAtu tena yuktaM tiGantaM nAnudAttam / jAtu bhokSyase / 'apUrvam' kim / kaTaM jAtu kariSyasi // 3955 / kiMvRttaM ca ciduttaram (8-1-48) / avidyamAnapUrva ciduttaraM yatkiMvRttaM tena yuktaM tiGantaM nAnudAttam / vibhaktyantaM DataraDatamAntaM kimo rUpaM kiMvRttam / kazcidbhuGkte / katarazcit / katamazcidvA / 'viduttaram' kim / ko bhuGkte / apUrvamityeva / rAmaH kiMcitpaThati // 3956 / Aho utAho cAnantaram (8-1-49) / Aho utAho ityAbhyAM apUrvAbhyAm yuktaM tiGantaM nAnudAttam / Aho utAho vA bhuGkte / anantaramityeva / zeSe vibhASAM vakSyati / 'apUrva-' iti kim / diva Aho bhute // 3957 / zeSe vibhASA (8-1.50) / AbhyAM yuktaM vyavahitaM tiGantaM vAnudAttam / Aho devaH pacati // 3958 / gatyarthaloTA laNna cetkArakaM sarvAnyat (8-1-51) / gatyarthAnAM loTA yuktaM tiGantaM nAnudAttam / yatraiva kArake loT tatraiva luDapi cet / Agaccha deva prAma drakSyasi / uhyantAM devadattena zAlayaH / rAmeNa bhokSyante / 'gatyartha- kima / paca deva odanaM bhokSyase'tram / 'loTA' kim / Agaccherdeva grAmaM drakSyasyenam / 'luTa' kim / Agaccha deva deva prAmaM pazyasyenam / 'na cet' iti kim / Agaccha deva prAmaM pitA te odanaM bhokSyate / 'sarvam' kim / Agaccha deva prAmaM tvaM cAhaM ca drakSyAva enamityatrApi nighAtaniSedho yathA syAt / yalloDantasya kArakaM taccAnyacca laDantenocyate // 3959 / loT ca (8-1-52) / loDantaM gatyarthaloTA yuktaM nAnudAttam / Agaccha deva prAmaM pazya / 'gatyartha-' iti kim| paca devaudanaM bhuvanam / 'loT kim / Agaccha deva prAmaM pazyasi / na cetkArakaM sarvAnyadityeva / Agaccha deva prAmaM pazyatvenaM rAmaH / sarvagrahaNAttviha syAdeva / Agaccha deva prAmaM tvaM cAhaM ca pazyAva / yogavibhAga uttraarthH|| 3960 / vibhASitaM sopasargamanuttamam (8-1.53) / loDantaM gatyarthaloTA yuktaM tiGantaM vAnudAttam / Agaccha deva prAmaM praviza / ' sopasargam' kim / Agaccha deva grAmaM pazya / 'anuttamam' kim / AgacchAni deva prAmaM pravizAni // 3961 / hanta ca (8 1-54) / hantetyanena yuktamanuttamaM loDantaM vAnudAttam / hanta praviza / sopasargamityeva / hanta kuru / 'nipAtairyadyadi-' (sU 3937) iti nighAtapratiSedhaH / 'anuttamam' kim / hanta prabhuJjAvahai // 3962 / Ama ekAntaramAmantritamanantike (8-1-55) / AmaH paramekapadAntaritamAmantritaM nAnudAttam / Am pacasi devadatta 3 / 'ekAntaram' kim / Amprapacasi devadatta3 / 'Amantritam 'kim| Ampacati devdttH| 'anantike' kim / Ampacasi devadatta // For Private And Personal Use Only
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svaraprakaraNam / 765 3963 / yaddhituparaM chandasi (8-1-56) / tiGantaM nAnudAttam / 'udasRjo yadaGgiraH' / uzanti hi' / AkhyAsyAmi tu te / 'nipAtairyat-' (sU 3937) iti hi ca' (sU 3941) iti 'tupazya-' (sU 3946) iti ca siddha niyamArthamidam / etaireva parabhUtairyoge nAnyairiti / jAye khArohAvaihi / ehIti gatyarthaloTA yuktasya lohAveti loDantasya nighAto bhavati // 3964 / canacidivagotrAditaddhitAmeDiteSvagateH (8.1-57) / eSu SaTsu paratastiGantaM nAnudAttam / devaH pacati cn| devaH pacati cit / devaH pacatIva / devaH pacati gotram / devaH pacatikalpam / devaH pacatipacati / 'agateH' kim / devaH prapacati cana // 3965 / cAdiSu ca (8-1-58) / cavAhAhaiveSu pareSu tiGantaM nAnudAttam / devaH pacati ca khAdati ca / agaterityeva / devaH prapacati ca prakhAdati ca / prathamasya 'cavAyoge-' (sU 3966) iti nighAtaH pratiSidhyate dvitIyaM tu nihanyata eva // 3966 / cavAyoge prathamA (8.1.59) / cavetyAbhyAM yoge prathamA tiDvibhaktirnAnudAttA / gAzca cArayati vINAM vA vAdayati / 'ito vA sAtimImahe' / uttaravAkyayoranuSaJjanIyatiGantApekSayeyaM prAthamikI / 'yoge' kim / pUrvabhUtayorapi yoge'nighAtArtham / prathamAgrahaNaM dvitIyAdestiGantasya mA bhUt // 3967 / heti kSiyAyAm (8-1-60) / hayuktA prathamA tithibhaktirnAnudAttA dharmavyatikrame / svayaM ha rathena yAti 3 / upAdhyAyaM padAtiM gamayati / 'kSiyAzI:-' (sU 3623) iti plutaH // 3968 / aheti viniyoge ca (8-1-61) / ahayuktA prathamA tithibhaktirnAnudAttA nAnAprayojana niyoge kSiyAyAM ca / tvamaha prAmaM gaccha / tvamaha rathenAraNyaM gaccha / kSiyAyAM svayamaha rathena yAti3 / upAdhyAyaM padAtiM nayati // 3969 / cAhalopa evetyavadhAraNam (8-1-62) / 'ca' 'aha' etayolope prathamA tidibhaktirnAnudAttA / deva eva grAma gacchatu / deva e deva evAraNyaM gacchatu / grAmamaraNyaM ca gacchatvityarthaH / deva eva prAmaM gacchatu / rAma evAraNyaM gacchatu / grAmaM kevala . maraNyaM kevalaM gacchatvityarthaH / ihAhalopaH sa ca kevalArthaH / 'avadhAraNam' kim / deva keva bhokSyase / na kvacidityarthaH / anavakluptAvevakAraH // 3970 / cAdilope vibhASA (8-1-63) cavAhAhaivAnAM lope prathamA tiDibhaktirnAnudAttA / calope / 'indra vAjeSu no'v'| zuklA vIhayo bhavanti / zvetA gA AjyAya duhanti / vAlope / vrIhibhiryajata / yavairyajeta // 3971 / vaivAveti ca chandasi (8.1-64) / 'ahavai devAnAmAsIt' / 'ayaM vAva hasta AsIt // 3972 / ekAnyAbhyAM samarthAbhyAm (8-1-65) / AbhyAM yuktA prathamA tiDibhaktirnAnudAttA chandasi / 'ajAmekAM jinvati' / 'prajAmekAM rakSati' / tayoranyaH pippalaM svAdvatti' / 'samarthAbhyAm ' kim / eko devAnupAtiSThat / eka hAte saGkhyAparaM nAnyArtham // 3973 / yadvRttAnityam (8-1-66) / yadvRttAt paraM tiGantaM nAnudAttam / yatra pade yacchandaH tadyadvRttaM yo bhuGkte / ydvytaayurvaati| atra 'vyavahite kAryamiSyate // 3974 / pUjanAtpUjitamanudAttaM kASThAdibhya (8-1-67) / pUjanebhyaH kASThAdibhyaH pUjitavacanamanudAttam / kASThAdhyApakaH 'malopazca vaktavyaH' (vA 4735) / dAruNAdhyApakaH / ajJAtAdhyApakaH / samAsAntodAttatvApavAdaH / 'etatsamAsa iSyate' / neha / dAruNamadhyApaka iti vRttimatam / pUjanAdityeva pUjitagrahaNe siddhe pUjitagrahaNamanantarapUjitalAbhArtham / etadeva jJApakam 'atra prakaraNe paJcamI For Private And Personal Use Only
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm nirdeze'pi nAnantaryamAzrIyate' iti // 3975 / sagatirapi tiG (8-1-68) / pUjanebhyaH kASThAdibhyastiGantaM pUjitamanudAttam / yatkASTaM prapacati / ' titiGaH' (sU 3935) iti nighAtasya 'nipAtairyat' (sU 3937) iti niSedhe prApte vidhirayam / sagatigrahaNAca gatirapi nihanyate / 'gatigrahaNe upasargagrahaNamiSyate' (vA 4732) / neha / yatkASThaM zuSkIkaroti // 3976 / kutsana ca supyagotrAdau (8-1-69) / kutsane ca subante pare sagatiragatirapi tiGanudAttaH / pacati pUti / prapacati pUti / pacati mithyA / 'kutsane' kim / prapacati zobhanam / 'supi' kim / pacati kliznAti / 'agotrAdau' kim / pacati gotram / 'kriyAkutsana iti vAcyam' (vA 4739) / kartuH kutsana mA bhUt / pacati puutirdevdttH| 'pUtizcAnubandha iti vAcyam' (vA 4741) / tenAyaM cakArAnubandhatvAdantodAttaH / 'vA bahvarthamanudAttamiti vAcyam' (vA 4742) / pacantipUti // 3977 / gatigato (8-1-70) / anudAttaH / abhyuddharati / 'gatiH' kim / dattaH pacati / 'gatau' kim / 'Amandrarindra haribhiryAhi mayUromabhiH' / / 3978 / tiGi codAttavati (8-1-71) / gatiranudAttaH / yatprapacati / tiGgrahaNamudAttavataH parimANArtham / anyathA hi yatkriyAyuktAH prAdayastaM pratyeva gatistatra dhAtAvevodAttavati syAtpratyaye na syAt / 'udAtavati' kim / prapacati // _iti tingntsvraaH| atha vaidikavAkyeSu svarasaJcAraprakAraH kathyate-'agnimILe' iti prathamajh / tatrAgnizabdo'vyutpattipakSe 'phiSa' (phiTa 1) ityantodAtta iti maadhvH| vastutastu ghRtAditvAt / vyutpattau tu nipratyayasvareNa / asuptvAdanudAttaH / 'ami pUrvaH' (sU 194) ityekAdezastu 'ekAdeza udAttena-' (sU 3658) ityudAttaH / ILe / 'tiGGatiGaH' (sU 3935) iti nighAtaH / saMhitAyAM tu 'udAttAdanudAttasya-' (sU 3660) itIkAraH svaritaH / 'svaritAtsaMhitAyAm-' (sU 3668) iti 'ke' ityasya pracayAparaparyAyA ekazrutiH / puraHzabdo'ntodAttaH 'pUrvAdharAvarANAm-' (1975) ityasipratyayasvarAt / hitazabdo'pi dhAo niSThAyAm 'dadhAterhiH' (sU 3076) iti hyAdeze prtyysvrennaantodaattH| 'puro'vyayam ' (sU 768) iti gatisaMjJAyAM 'kugati-' (sU 761) iti samAsa samAsAntodAtta 'tatpuruSe tulyArtha-' (sU 3736) ityavyayapUrvapadaprakRtisvare 'gatikArakopapadAtkRt' (sU 3873) iti kRduttarapadaprakRtisvare thAthAdisvare ca pUrvapUrvopamardaina prApte 'gatiranantaraH' (sU 3783) iti pUrvapadaprakRtisvaraH / puraHzabdokArasya saMhitAyAM pracaye prApte 'udAttasvaritaparasya sannataraH' (sU 3669) ityanudAttataraH / yajJasya / naGaH pratyayasvaraH / vibhaktaH suptvAdanudAttatve svaritatvam / devam / pacAdyac / phiTasvareNa pratyayasvareNa citsvareNa vAntodAttaH / RtvikchabdaH kRduttarapadaprakRtisvareNAntodAttaH / hotRzabdastRnpratyayAnto nitsvareNAdyudAttaH / ratnazabdo 'naviSayasya' (phiT 26) ityAyudAttaH / ratnAni dadhAtIti ratnadhAH / samAsasvareNa kRduttarapadaprakRtisvareNa vAntodAttaH / tamapaH pittvAdanudAttatve svaritapracayAvityAdi yathAzAstramugneyam // iti svaraprakaraNam // itthaM vaidikazabdAnAM diGmAtramiha darzitam / tadastu prItaye zrImadbhavAnIvizvanAthayoH // For Private And Personal Use Only
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // shriirstu|| // vaiyAkaraNasiddhAntakaumudI // atha liGgAnuzAsanaprakaraNam / 1. 'liGgam // 2. 'strI' / adhikArasUtre ete // 3. 'RkArAntA mAtRduhitRsvasRyAtRnanAndaraH' / RkArAntA ete paJcaiva strIliGgAH / svasrAdipaJcakasyaiva DIniSedhena kIyAdeDIMpekArAntatvAt / tisRcatasrostu striyAmAdezatayA vidhAne'pi prakRtyostricaturokraMdantatvAbhAvAt // 4. 'anyUpratyayAnto dhAtuH' / anipratyayAnta UpratyayAntazca dhAtuH striyAM syAt / avaniH / camUH / 'pratyayagrahaNam' kim / devayateH kvip U dyUH / vizeSyaliGgaH // 5. 'azanibharaNyaraNayaH puMsi ca' / iyamayaM vAzaniH // 6. 'minyantaH' / mipratyayAnto nipratyayAntazca dhAtuH striyAM syAt / bhUmiH / glAniH // 7. 'vahnivRSNyagnayaH puMsi' / pUrvasyApavAdaH // 8. 'zroNiyonyUrmayaH puMsi ca' / iyamayaM vA zroNiH // 9. 'ktinnantaH' / spaSTam / kRtirityAdi // 10. 'IkArAntazca' / IpratyayAntaH strI syAt / lakSmIH / Ibantazca striyAM syAt devI kurucarItyAdi // 11. 'UGAbantazca' / kurU: / vidyA // 12. 'yavantamekAkSaram / zrIH / bhUH / 'ekAkSaram ' kim / pRthuzrIH // 13. 'viMzatyAdirAnavateH' / iyaM viMzatiH / triMzat / catvAriMzat / paJcAzat / SaSTiH / saptatiH / azItiH / navatiH // 14. 'dundubhirakSeSu' / iyaM dundubhiH / 'akSeSu' kim / ayaM dundubhirvAdyavizeSo'suro vetyarthaH // 15. 'nAbhirakSatriye' / iyaM nAbhiH // 16. 'ubhAvapyanyatra puMsi' / dundubhirnAbhizcoktaviSayAdanyatra puMsi staH / nAbhiH kSatriyaH / kathaM tarhi 'samullasatpaGkajapatrakomalairupAhitazrINyupanIvinAbhibhiH' iti bhAraviH / ucyate / dRDhabhaktirityAdAviva komalairiti sAmAnye napuMsakaM bodhyam / vastatastu 'liGgamaziSyaM lokAzrayatvAlliGgasya' iti bhASyAtpuMstvamapIha sAdhu / ata eva 'nAbhirmukhyanRpe cakramadhyakSatriyayoH pumAn' / 'dvayoH prANipratIke syAstriyAM kastUrikAmade' iti medinI / rabhaso'pyAha-'mukhyarAkSatriye nAbhiH puMsi prANyaGgake dvayoH / cakramadhye pradhAne ca striyAM kastUrikAmade' iti / evamevaMvidhe'nyatrApi bodhyam // 17. 'talantaH' / ayaM striyAM syAt / zuksya bhAvaH zuklatA / brAhmaNakha karma braahmnntaa| grAmasya samUho prAmatA / deva eva devatA // 18. 'bhUmividyutsarilatAvanitAbhidhAnAni' / bhUmibhUH / vidyutsaudAminI / srinimngaa| latA vllii| vanitA yoSit / 19. 'yAdo napuMsakam' / yAdaHzabdaH saridvAcako'pi klIbaM syAt // 20. 'bhAHuksragdiguSNigupAnahaH / ete striyAM syuH / For Private And Personal Use Only
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 768 siddhAntakaumudyAm iyaM bhAH ityAdi // 21. 'sthUNoNe napuMsake ca' / ete striyAM klIbe ca staH / sthUNA-sthUNam / UrNA-UrNam / tatra sthUNA kASThamayI dvikarNikA / UrNA tu meSAdiloma // 22. 'gRhazazAbhyAM klIbe' / niyamArthamidam / gRhazazapUrve sthUNoNe yathAsaGkhayaM napuMsake staH / gRhasthUNam / 'zazorNa zazalomani' ityamaraH // 23. 'prAvRTvipruTtR vitviSaH' / ete striyAM syuH // 24. 'darvividivedikhanizAntyatrivezikRSyoSadhikaTyaGgulayaH' / ete striyAM syuH / pakSe GIp / darvI-darvirityAdi // 25. 'tithinADirucivIcinAlidhUlikakikelicchavinIvirAjyAdayaH' / ete prAgvat / iyaM tithirityAdi / amarastvAha-'tithayo dvayoH' iti / tathA ca bhAraviH'tasya bhuvi bahutiyAstithayaH' iti / strItve hi bahutithya iti syAt / zrIharSazca-'nikhilAM nizi paurNimAtithIn' iti // 26. 'zaSkulirAjikuTyazanivartibhRkuTitruTivalipatayaH' / ete'pi striyAM syuH / iyaM zaSkuliH // 27. 'pratipadApadvipatsaMpaccharatsaMsatpariSaduSaHsaMvikSutpunmusamidhaH' / iyaM pratipadityAdi / uSA ucchntii| uSAH prAtaradhiSThAtrI devatA // 28. AzIdhUM:pUriH ' / iyamAzIrityAdi // 29. 'apsumanassamAsikatAvarSANAM bahutvaM ca' / abAdInAM paJcAnAM strItvaM syAdbahutvaM ca / Apa imAH / 'striyaH sumanasaH puSpam ' / 'sumanA mAlatI jAtiH' devavAcI tu puMsyeva / 'suparvANaH sumanasaH' / bahutvaM prAyikam / 'ekA ca sikatA tailadAne'samarthA' ityarthavatsUtre bhASyaprayogAt / 'samAMsamAM vijAyate' (sU 1813) ityatra 'samAyAM samAyAm' iti bhASyAcca / 'vibhASA ghrAdheTa' (sU 2376) iti sUtre 'AghrAsAtAM sumanasau' iti vRttivyAkhyAyAM haradatto'pyevam // 30. 'saktvagjyogvAgyavAgUnausphicaH' / iyaM sraktvajyok vAkyavAgUH nau sphik // 31. 'tRTisImAsambadhyAH' / iyaM tRTiH sImAsaMbadhyA // 32. culliveNikhAryazca' / spaSTam // 33. 'tArAdhArAjyotsnAdayazca' / 'zalAkA striyAM nityam' / nityagrahaNamanyeSAM kvacidyabhicAraM jJApayati // iti syadhikAraH // 34. 'pumAn' / adhikAro'yam // 35. 'ghajabantaH' / pAkaH / tyAgaH / karaH / grH| bhAvArtha evedam / napuMsakatvaviziSTe bhAve ktalyuDbhyAM strItvaviziSTe tu ktinnAdibhirbAdhena parizeSAt / karmAdau tu ghanAdyantamapi vizeSyaliGgam / tathA ca bhASyam-'sambandhamanuvartipyate' iti // 36. 'ghAjantazca' / vistaraH / gocrH| cayaH / jayaH ityAdi // 37. 'bhayaliGgabhagapadAni napuMsake' / etAni napuMsake syuH / bhayam / liGgam / bhagam / padam / 38. 'naGantaH' / naGpratyayAntaH puMsi syAt / yajJaH / yatnaH // 39. 'yAcyA striyAm' / pUrvasyApavAdaH // 40. 'kyanto ghuH' / kipratyayAnto ghuH puMsi syAt / AdhiH / nidhiH / udadhiH / 'kyantaH' kim / dAnam / 'ghuH kim / jajJirbIjam // 41. 'iSudhiH strI ca' / iSudhizabdaH striyAM puMsi ca / pUrvasyApavAdaH // 42. 'devAsurAtmasvargagirisamudranakhakezadantastanabhujakaNThakhaDgazarapaGkAbhidhAnAni' / etAni puMsi syuH / devAH surAH / asurA daityAH / AtmA kSetrajJaH / svargo nAkaH / giriH parvataH / samudro'bdhiH / nakha: kararuhaH / kezaH ziroruhaH / danto dazanaH / stanaH kucaH / bhujo doH / kaNTho gaLa: / khaDgaH karavAla: / zaro mArgaNaH / paGkaH kardama ityAdi // 43. 'triviSTapatribhuvane napuMsake' / spaSTam / tRtIyaM viSTapaM triviSTapam / svargAbhidhAnatayA puMstve prApte'yamArambhaH // 44. 'dyauH striyAm' / dyodivoH For Private And Personal Use Only
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir liGgAnuzAsanaprakaraNam / 769 tantreNopAdAnamidam // 45. 'iSubAhU striyAM ca' / cAtpuMsi // 46. 'bANakANDau napuMsake ca' / cAtpuMsi / triviSTapetyAdicatuHsUtrI devAsuretyasyApavAdaH // 47. 'nantaH' / ayaM puMsi / rAjA / takSA / na ca carmavAdiSvativyAptiH / 'manyacko'kartari' iti napuMsakaprakaraNe vakSyamANatvAt / 48. 'RtupuruSakapolagulphameghAbhidhAnAni' / kraturadhvaraH / puruSo naraH / kapolo gaNDaH / gulphaH prapadaH / megho nIradaH // 49. 'atraM napuMsakam' / pUrvasyApavAdaH / / 50. 'ukArAntaH' / ayaM puMsi syAt / prabhuH / ikSuH / 'hanuhaTTavilAsinyAM nRtyArambhe gade striyAm / dvayoH kapolAvayave' iti medinI / 'kareNuribhyAM strI nebhe' ityamaraH / evaMjAtIyakavizeSavacanAnAkrAntastu prakRtasUtrasya viSayaH / uktaM ca-'liGgazeSavidhirvyApI vizeSairyadyabAdhitaH' iti / evamanyatrApi // 51. dhenurajjukuhusarayutanureNupriyaGgavaH striyAm // 52. 'samAse rajjuH puMsi ca' / karkaTarajjvA -karkaTarajjunA // 53. '3mazrujAnuvasusvAdvazrujatutra. putAlUni napuMsake' // 54. 'vasu cArthavAci' / 'arthavAci' iti kim / 'vasurmayUkhAgnidhanAdhipeSu' // 55. 'madgumadhusIdhuzIdhusAnukamaNDalUni napuMsake c'| cAtpuMsi / ayaM madguH / idaM madgu // 56. 'rutvantaH' / meruH / setuH // 57. 'dArukaserujatuvastumastUni napuMsake' / rutvanta iti puMstvasyApavAdaH / idaM dAru // 58. 'sakturnapuMsake c'| cAtpuMsi / sktuH-sktu| 59. 'prAprazmerakArAntaH' / 'razmidivasAbhidhAnAni' iti vakSyati tataH prAk etasmAdakA. rAnta ityadhikriyate // 60. 'kopadhaH' / kopadho'kArAntaH puMsi syAt / stabakaH / kalkaH // 61. 'cibukazAlUkaprAtipadikAMzukolmukAni napuMsake ' / pUrvasUtrApavAdaH // 62. 'kaNTakAnIkasarakamodakacaSakamastakapustakataDAkaniSkazuSkavarcaskapinAkabhANDakapiNDakakaTakazaNDakapiTakatAlakaphalakapulAkAni napuMsake c'| cAtpuMsi / ayaM kaNTakaH / idaM kaNTakamityAdi // 63. 'TopadhaH' / Topadho'kArAntaH puMsi syAt / ghaTaH / paTaH // 64. 'kirITamukuTalalATavaTaviTazRGgATakarATaloSTAni napuMsake' / kirITamityAdi // 65. 'kuTakUTakapaTakavATakarpaTanaTanikaTakITakaTAni napuMsake c'| cAtpuMsi / kuTaH / kuTamityAdi // 66. 'NopadhaH' / Nopadho'kArAntaH puMsi syAt / guNaH / gaNaH / pASANaH // 67. 'RNalavaNaparNatoraNaraNoSNAni napuMsake' / pUrvasUtrApavAdaH // 68. 'kArSApaNasvarNasuvarNavraNacaraNavRSaNaviSANacUrNatRNAni napuMsake ca' / cAtpuMsi // 69. 'thopadhaH' / rathaH // 70. 'kASThapRSThasikthokthAni napusake' / idaM kASThamityAdi / 'kASThA digA striyAm' / imAH kASThAH // 71. 'tIrthaprothayUthagAthAni napuMsake ca' / cAtpuMsi / ayaM tIrthaH / idaM tIrtham // 72. 'nopadhaH' / adantaH puMsi / inaH / phenaH // 73. 'jaghanAjinatuhinakAnanavanavRjinavipinavetanazAsanasopAnamithunazmazAnaratnanimnacihnAne napuMsake' / pUrvasyApavAdaH // 74. 'mAnayAnAbhidhAnanalinapulinodyAnazayanAsanasthAnacandanAlAnasammAnabhavanavasanasambhAvanavibhAvanavimAnAni napuMsake c'| cAtpuMsi / ayaM mAnaH / idaM mAnam / 75. 'popadhaH' / adantaH puMsi / yUpaH / dIpaH / sarpaH // 76. 'pAparUpoDDapatalpazilpapuSpazaSpasamIpAntarIpANi npuNske'| idaM pApamityAdi // 77. 'zUrpakutapakuNapadvIpaviTapAni napuMsake ca' / ayaM zUrpaH / idaM zUrpamityAdi // 78. 'bhopadhaH' / stambhaH / kumbhaH // 79. 'talamaM napuMsakam ' / pUrvasyApavAdaH // 80. 'jRmbhaM napuMsake c| For Private And Personal Use Only
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhAntakaumudyAm jRmbham-jRmbhaH // 81. 'mopadhaH' / somaH / bhImaH // 82. 'rukmasidhmayugmedhmagulmAdhyAtmakuGkumAni napuMsake' / idaM rukmamityAdi // 83. 'saGgrAmadADimakusumAzramakSemakSaumahomoddAmAni napuMsake ca' / cAtpuMsi / ayaM saGgrAmaH / idaM saGgrAmam // 84. 'yopadhaH' / samayaH / hayaH // 85. 'kisalayahRdayendriyottarIyANi napuMsake' / spaSTam // 86. 'gomayakaSAyamalayAnvayAvyayAni napuMsake ca' / gomayaH-gomayam // 87. 'ropadhaH' / kSuraH / aGkuraH // 88. 'dvArAgrasphAratakravakravaprakSiprakSudranAratIradUrakRcchrarandhrAzrazvabhrabhIragabhIrakrUravicitrakeyUrakedArodarAjasrazarIrakandaramandArapaJjarajaTharAjiravairacAmarapuSkaragahvarakuharakuTIrakulIracatvarakAzmIranIrAmbara ziziratantrayantranakSatrakSetramittakalatracitramUtrasUtravakranetragotrAGgulitrabhalatrazastrazAstravatrapattapAtra kSattANi napuMsake' / idaM dvAramityAdi // 89. 'zukramadevatAyAm' / idaM zukra retaH // 90. 'cakravajrAndhakArasArAvArapArakSIratomarazRGgArabhRGgAramandArozIratimirazizirANi napuMsake ca' / cAtpuMsi / cakra:-cakramityAdi // 91. 'SopadhaH' / vRSaH / vRkSaH // 92. 'zirISazIrSAmbarISapIyUSapurISakilbiSakalmASANi napuMsake' // 93. 'yUSakarISAmiSaviSavarSANi napuMsake ca' / cAtpuMsi / ayaM yUSaH / idaM yUSamityAdi // 94. 'sopadhaH' / vatsaH / vAyasaH / mahAnasaH / 95. 'panasabisabusasAhasAni napuMsake' // 96. 'camasAMsarasaniryAsopavAsakArpAsavAsabhAsakAsakAMsamAMsAni napuMsake ca' / idaM camasam / ayaM camasa ityAdi // 97. 'kaMsaM cAprANini' / 'kaMso'strI paanbhaajnm| prANini tu kaMso nAma kazcidrAjA // 98. 'razmidivasAbhidhAnAni' / etAni puMsi syuH / razmirmayUkhaH / divaso ghasraH // 99. 'dIdhitiH striyAm ' pUrvasyApavAdaH // 100. 'dinAhanI napuMsake' / ayamapyapavAdaH // 101. 'mAnAbhidhAnAni' / etAni puMsi syuH / kuDavaH / prasthaH // 102. 'droNADhakoM napuMsake ca' / idaM droNam / ayaM droNaH // 103. 'khArImAnike striyAm' / iyaM khArI / iyaM mAnikA // 104. 'dArAkSatalA. jAsUnAM bahutvaM ca' / ime dArAH // 105. 'nADyapajanopapadAni vraNAGgapadAni' / yathAsaGkhayaM nADyAdyupapadAni vraNAdIni puMsi syuH / ayaM nADIvraNaH / apAGgaH / janapadaH / vraNAdInAmubhayaliGgatve'pi klIbatvanivRttyartha sUtram // 106. 'marudgaruttaradRtvijaH' / ayaM marut // 107. 'RssiraashidRtigrnthikrimidhvniblikaulimaulirvikvikpimunyH| ete puMsi syuH / ayamRSiH / 108. "dhvajagajamuJjapuJjAH' / ete puMsi // 109. 'hstkuntaantvaatvaatduutdhuurtsuutcuutmuhuurtaaH'| ete puMsi / amarastu 'muhUrto'striyAm' ityAha // 110. 'SaNDamaNDakaraNDabharaNDavaraNDatuNDagaNDamuNDapASaNDazikhaNDAH' / ayaM SaNDaH // 111. 'vaMzAMzapuroDAzAH' / ayaM vNshH| puro dAzyate puroDAzaH / karmaNi ghaJ / bhAvavyAkhyAnayoH prakaraNe 'pauroDAzapuroDAzAtSTan' (sU 1449) iti, vikAraprakaraNe 'vrIheH puroDAze' (sU 1528) iti ca nipAtanAtprakRtasUtra eva nipAtanAdvA dasya Datvam / 'puroDAzabhujAmiSTam' iti mAghaH // 112. 'hRdkndkundbuhudshbdaaH'| ayaM hradaH // 113. 'arghapathimathyabhukSistambanitambapUgAH' / ayamarghaH // 114. 'pallavapalvala. kapharephakaTAhaniyUhamaThamaNitaragaturaGgagandhaskandhamRdaGgasaGgasamudrapuGkhAH' / ayaM pallava ityAdi // 115. 'sArathyatithikukSivastipANyaJjalayaH / ete puMsi / ayaM sArathiH // iti puNlinggaadhikaarH| For Private And Personal Use Only
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir liGgAnuzAsanaprakaraNam / 116. 'napuMsakam' / adhikAro'yam // 117. 'bhAve lyuDantaH' / hasanam / 'bhAva' kim / pacano'gniH / idhmavrazcanaH kuThAraH // 118. 'niSThA ca' / bhAve yA niSThA tadantaM klIbaM syAt / hasitam / gItam // 119. 'tvaSyau taddhitau' / shukltvm-shauklym| dhyaJaH pittvasAmarthyAtpakSe strItvam / cAturyam-cAturI / sAmagryam-sAmagrI / aucityam - aucitI // 120. 'karmaNi ca brAhmaNAdiguNavacanebhyaH' / brAhmaNasya karma brAhmaNyam // 121. 'yadyaDhagyagaaNvuJchAzca bhAvakarmaNi' / etadantAni klIbAni / 'stenAdyannalopazca' (sU 1790) steyam / 'sakhyuryaH' (sU 1791) / sakhyam / 'kapijJAtyorDak' (sU 1792) / kApeyam / 'patyantapurohitAdibhyo yak' (sU 1793) / Adhipatyam / 'prANabhRjAtivayovacanodgAtrAdibhyo'J' (sU 1794) / auSTram / 'hAyanAntayuvAdibhyo'N ' (sU 1795) / dvaihAyanam / dvandvamanojJAdibhyo vuJ / pitAputrakam / 'hotrAbhyazchaH' (sU 1800) / acchAvAkIyam / 'avyayIbhAvaH-' (sU 659) / adhistri // 122. 'dvandvaikatvam' / pANipAdam // 123. 'abhASAyAM hemantazizirAvahorAtre ca' / spaSTam // 124. 'anakarmadhArayastatpuruSaH' / adhikAro'yam // 125. 'analpe chAyA' / zaracchAyam // 126. 'rAjAmanuSyapUrvA sbhaa'| inasabhamityAdi // 127. 'surAsenAcchAyAzAlAnizA striyAM ca // 128. 'paravat' / anyastatpuruSaH paravalliGgaH syAt / 'rAtrAhAhAH puMsi' (sU 814) // 129. 'apathapuNyAhe npuNske'|| 130. 'saGkhayApUrvA rAtriH' / trirAtram / 'saGkhyApUrvA' iti kim / sarvarAtraH / 131. 'dvigu: triyAM ca' / vyavasthayA / paJca phalI / tribhuvanam // 132. 'isusantaH' / hviH| dhanuH // 133. 'arciH striyAM ca' / isantatve'pyarciH striyAM napuMsake ca syAt / iyamidaM vArciH // 134. 'chadiH striyAmeva' / iyaM chadiH / chAdyate'neneti chadezcurAdiNyantAt 'arcizuci-' ityAdinA is / 'isman' ityAdinA hrasvaH / 'paTalaM chadiH' ityamaraH / tatra paTalasAhacaryAcchadiSaH klIbatAM vadanto'maravyAkhyAtAra upekSyAH // 135. 'mukhanayanalohabanamAMsarudhirakArmukavivarajalahaladhanAnnAbhidhAnAni' / eteSAmabhidhAyakAni klIbe syuH| mukhmaannm| nayanaM locanam / lohaM kAlam / vanaM gahanam / mAMsamAmiSam / rudhiraM raktam / kArmukaM zarAsanam / vivaraM bilam / jalaM vAri / halaM lAGgalam / dhanaM draviNam / annamazanam / asyApavAdAnAha trisUtryA // 136. 'sIrArthodanAH puMsi' // 137. vakranetrAraNyagANDIvAni puMsi ca' / vakro vakram / netro netram / araNyo'raNyam / gANDIvo gANDIvam // 138. 'aTavI striyAm // 139. 'lopadhaH' / kulam-kUlam / sthalam // 140. 'tUlopalatAlakusUlataralakambaladevalavRSalAH puMsi' / ayaM tUlaH // 141. 'zIlamUlamaGgalasAlakamalatalamusalakuNDalapalalamRNAlavAlabAlanigalapalAlaviDAlakhilazUlAH puMsi ca' / cAklIbe / idaM zIlamityAdi / 142. 'zatAdiH saGkhayA' / zatam / sahasram / 'zatAdiH' iti kim / eko dvau bahavaH / 'saGkhayA' iti kim / zatazRGgo nAma parvataH // 143. 'zatAyutaprayutAH puMsi ca' / ayaM zataH / idaM zatamityAdi // 144. 'lakSA koTiH striyAm' / iyaM lkssaa| iyaM koTiH / 'vA lakSA niyutaM ca tat' ityamarAklIbe'pi lakSam / 145. 'zaGkuH puMsi' / sahasraH kvacit / ayaM sahasraH / idaM sahasram // 146. 'manyacko'kartari' / manpratyayAnto dyackaH klIbaH syAna tu For Private And Personal Use Only
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 772 siddhAntakaumudyAm kartari / varma / carma / 'dyackaH' kim / aNimA / mhimaa| 'akartari' kim / dadAti iti dAmA // 147. 'brahmanpuMsi ca' / ayaM brahmA / idaM brahma // 148. 'nAmaromaNI napuMsake' / 'manyacka:-' ityasyAyaM prapaJcaH // 149. 'asanto yackaH' / yazaH / manaH / tapaH / yackaH' kim / candramAH // 150. 'apsarAH striyAm / etA apsarasaH / prAyeNAyaM bahuvacanAntaH // 151. 'trAntaH' / pattam / chattam // 152. 'yAtrAmAtrAbhastrAdaMSTrAvaratrAH striyAmeva' // 153. 'bhRtrAmitrachAtaputramantravRtrameSTAH puMsi' / ayaM bhRtraH / na mitramamitraH / 'tasya mitrANyamitrAste' iti mAghaH / 'svAtAmamitrau mitre ca' iti ca / yattu 'dviSo'mitre' (sU 3111) iti sUtre haradattenoktam-'amerdviSadityauNAdika itrac / amairamitraM mitrasya vyathayet' ityAdau madhyodAttastu cintyaH / naJsamAse'pyevam / paravalliGgatApi syAditi tu tatra doSAntaram' iti, tatprakRtasUtrAparyAlocanamUlakam / kharadoSodbhAvanamapi 'no jaramaramitramRtAH' (sU 3850) iti SASThasUtrAsmaraNamUlakamiti dik // 154. 'patrapAtrapavitrasUtracchatrAH puMsi ca' // 155. 'balakusumazulbayuddhapattanaraNAbhidhAnAni' / balaM vIryam // 156. 'padmakamalotpalAni puMsi ca' / padmAdayaH zabdAH kusumAbhidhAyitve'pi dviliGgAH syuH / amaro'pyAha'vA puMsi padmaM nalinam' iti / evaM ca 'ardha disUtre tu jalaje padma napuMsakameva' iti bRttigrantho matAntareNa jJeyaH // 157. 'AhavasaGgrAmau puMsi' // 158. 'AjiH striyAmeva' // 159. 'phalajAtiH' / phalajAtivAcizabdo napuMsakaM syAt / Amalakam / Amram // 160. 'vRkSajAtiH' / striyAmeva kvacidevedam / harItakI // 161. 'viyajagatsakRtzakanpRSacchakRdyakRdudazvitaH' / ete klIbAH syuH // 162. 'navanItAvatAnRtAmRtanimittavittacittapittavratarajatavRttapalitAni' // 163. 'shraaddhkulishdaivpiitthkunnddaanggddhiskthykssysthyaaspdaakaashknnvbiijaani'| etAni klIbe syuH // 164. 'daivaM puMsi ca' / daivam-daivaH // 165. 'dhAnyAjyasasyarUpyapaNyavarNyadhRSyahavyakavyakAvyasatyApatyamUlyazikyakuDyamadyaharmyatUryasainyAni' / idaM dhAnyamityAdi / 166. 'dvandvabarhaduHkhabaDizapicchabimbakuTumbakavacavarazarabRndArakANi' // 167. 'akSamindriye' 'indriye' kim / rathAGgAdau mA bhUt // iti napuMsakAdhikAraH / 168. 'strIpuMsayoH' / adhikAro'yam // 169. 'gomaNiyaSTimuSTipATalivastizAlmalitruTimasimarIcayaH' / iyamayaM vA gauH // 170. 'mRtyusIdhukarkandhukiSkukaNDureNavaH' / iyamayaM vA mRtyuH // 171. 'guNavacanamukArAntaM napuMsakaM ca' / triliGgamityarthaH / paTu-paTuHpaTTI // 172. 'apatyArthataddhite' / aupagavaH-aupagavI // __ iti strIpuMsAdhikAraH / 173. 'punapuMsakayoH' / adhikAro'yam // 174. 'ghRtabhUtamustakSvelitairAvatapustakabustalohitAH' / ayaM ghRtaH / idaM ghRtam // 175. ' zRGgArghanidAghodyamazalyadRDhAH' / ayaM shRnggH| idaM zRGgam // 176. 'vrajakuJjakuthakUrcaprasthadArmAdharcadarbhapucchAH ' / ayaM vrajaH / idaM vrajam // 177. 'kabandhauSadhAyudhAntAH' / spaSTam // 178. 'daNDamaNDakhaNDazavasaindhavapArthAkAzakuzakAzAGkuzakulizAH' / ete punapuMsakayoH syuH / 'kuzo rAmasute darbhe yoke dvIpe kuzaM For Private And Personal Use Only
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir liGgAnuzAsanaprakaraNam / jale' iti vizvaH / zalAkAvAcI tu striyAm / tathA ca 'jAnapada-' (sU 500) AdisUtreNAyovikAre DISi / kuzI / dAruNi tu TAp 'kuzA vAnaspatyAH stha tA mA yAta' iti zrutiH / 'ataH kRkami-' (sU 160) iti sUtre 'kuzAkaNISu' iti prayogazca / vyAsasUtre ca-'hAnI tUpAyanazabdazaSatvAtkuzAcchandaH' iti / tatra zArIrakabhASye'pyevam / evaM ca zrutisUtrabhASyANAmekavAkyatve sthita Acchanda ityAprazleSAdiparo bhAmatIgranthaH prauDhivAdamAtrapara iti vibhAvanIyaM bahuzrutaiH // 179. 'gRhamehadehapaTTapaTahASTApadAmbudakakudAzca' // iti puMnapuMsakAdhikAraH / 180. 'avaziSTaliGgam // 181. 'avyayaM katiyuSmadasmadaH' // 182. SNAntA saGkhyA ' / ziSTA paravat ekaH puruSaH / ekA strI / eka kulam // 183. 'guNavacanaM ca' / zukla: paTaH / zuklA paTI / zuklaM vastram // 184. 'kRtyAzca // 185. 'krnnaadhikrnnyoyutt'| 186. 'sarvAdIni sarvanAmAni' / spaSTArtheyaM trisUtrI // iti liGgAnuzAsanaprakaraNam / // iti zrIbhaTTojidIkSitaviracitA vaiyAkaraNasiddhAntakaumudI samAptA // For Private And Personal Use Only
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIrastu // // akArAdyanukrameNa kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH // sUtram paarshvm| sUtram pArzvam | 2176 ajAderdvitIyasya (6-1-2) 10 3186 akartari ca kArake0(3-3-19) 668 2876 ajivrajyozca (7-3-60) 489 2693 akarmakAcca (1-3-26) 402 2292 ajeya'ghaapoH (2-4-56) 71 2708 akarmakAcca (1-3-35) 407 2614 ajjhanagamAM sani (6-4-16) 329 2718 akarmakAca (1-3.45) 410 3047 aJceH pUjAyAm (7-2-53) 540 3864 akarmadhAraye0 (6-2-130) 757 3716 aJcazchandasyasarva 0(6-1-170)747 2298 akRtsArvadhAtuka0 (7-4-25) 76 | 3024 aJco'napAdAne (8.2.48) 535 3807 ake jIvikArthe (6-2-73) 753 2546 aJjaH sici (7-2-71) 271 3247 akSeSu glahaH (3-3-70) 680 2476 agAyegAlavayoH (7-3-99) 209 2338 akSo'nyatarasyAm (3-1-75) 107/2754 aNAvakarmakAccitta0(13-88)427 3256 agAraikadeze praghaNaH0(3.3-79)682 3809 aNi niyukte (6-2-75) 754 3611 agnItpreSaNe parasya ca(8-2.92)736 3181 aNkarmaNi ca (3-3-12) 666 3001 agnau ceH (3-2-91) 530 3219 aNinuNaH (5-4-15) 675 2892 agnI paricAyyopa0(3-1-131)493 | 2248 ata AdeH (7-4-70) 40 3462 aprAdyat (4-4-116) 726 2467 ata utsArvadhAtuke (6-4-110)206 3553 aGitazca (6-4-103) 731 2282 ata upadhAyAH (7-2-116) 60 3522 aGga ityAdau ca (6-1-119) 729 2260 ata ekahalmadhye (6-4.120) 49 3615 aGgayuktaM tiDAkAsam(8.2-96)736 3925 aterakRtpade (6-2-191) 762 3804 aGgAni maireye (6-2-70) 753 2170 ato dI? yatri (7-3.101) 8 3940 aGgAprAtilomye (8-1-33) 763 2212 ato yeyaH (7-2-80) 24 3078 aca upasargAttaH (7.4.47) 550 2308 ato lopaH (64-48) 85 3678 acaH kartRyaki (6-1-195) 7412330 ato rAntasya (7-2-2) 99 2768 acaH karmakartari (3.1.62) 448 2184 ato halAderlaghoH (7-2-7) 60 2294 acastAsvatthalya0 (7.2.61) 73 2202 ato heH (6-4-105) 2541 aci vibhASA (8-2-21) 263 2620 atra lopo'bhyAsasya (7-4-58)332 2842 aco yat (3-1-97) 479 2566 atsmRdRtvarapratha0 (7-4-95) 287 3891 ackAvazaktau (6-2-157) 760 2426 adaH sarveSAm (7-3-100) 181 2853 ajaya saGgatam (3-1-105) 482 2479 adabhyastAt (7-1-4) 212 For Private And Personal Use Only
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| 523 sUtram pArzvam / sUtram pArzvam 2423 adiprabhRtibhyaH zapaH (2-4-72)180 2349 anuviparyabhinibhyaH (8-3-72)116 3080 ado jagdhiya'pti0(2-4-36) 551 | 3601 ano nuT (8-2-16) 735 2977 ado'nanne (3-2-68) 522 | 3884 anobhAvakarma0 (6.2-150) 759 3480 adbhiH saMskRtam (4-4-134) 727 2722 anorakarmakAt (1-3-49) 412 3362 adhikaraNe bandhaH (3-4-41) 714 3923 anorapradhAnaka0 (6-2-189) 762 2929 adhikaraNe zeteH (3-2.15) 509 3010 anau karmaNi (3-2-100) 531 2820 adhISTe ca (3-3-166) 468 3826 antaH (6-6-92) 2706 adheH prasahane (1-3-33) 407 3877 antaH (6.2 143) 758 3922 adheruparistham (6-2-188) 761 3913 antaH (6.2-179) 3301 adhyAyanyAyo0 (3-3-122) 696 2984 antaH (8-4-20) 3744 adhvaryukaSAyayorjAtau(6.2 10)749 3294 antaradeze (8.4.24) 695 2205 anadyatane laG (3-2-111) 20 | 3255 antarghano deze (3-3-78) 682 2185 anadyatane luT (3-3-15) 14 3914 antazca (6.2.180) 761 3624 anantyasyApi0 (8-2-105) 737 3688 antazca tavai0 (6.1.200) 742 2802 anavaklaptyamarSa0(3.3 145) 463 | 2965 antAtyantAdhvadUra0(3-2-48) 518 3505 anasantAnapuMsa0 (5-4-103) 728 | 3715 antodAttAduttara0 (6.1 169)747 3786 aniganto'zcatau0 (6-2-52) 752 3706 anto'vatyAH (6 1-220) 743 2478 aniteH (8.4-19) 211 | 3817 antyAtpUrva bahvacaH (6.2.83) 754 * 2157 anudAttaDita0 (1.3.12) 5/3348 anyathaivaMkatha0 (3-4-27) 711 3670 anudAttaM ca (8-1-3) 741, 3158 anyebhyo'pi0 (32.178) 571 3650 anudAttaM padameka0(6-1.158)739 3422 anyebhyo'pi0 (3.3.130) 723 3619 anudAttaM praznA0 (8-2-100) 736 2980 anyebhyo'pi0 (3-2-75) 523 3651 anudAttasya ca0 (6.1.161) 739 3539 anyeSAmapi dRzyate(6.3.137)730 2402 anudAttasya ca10 (6-1-59) 164 3011 anyeSvapi dRzyate(3-2.101) 531 3674 anudAtte ca (6.1-190) 741 3386 anvacyAnulomye (3.4-64) 720 3523 anudAtte ca kudha0(6.1-120)729 | 3375 apaguro Namuli (6.1.53) 717 3129 anudAttetazca0 (3.2.149) 564 3258 apaghano'Ggam (3-3-81) 682 2428 anudAttopadeza0 (6-4-37) 182 3071 apacitazca (7-2-30) 548 3709 anudAttau suppitau (3-1-4) 746 3580 aparihRtAzca (7-2-32) 733 2666 anunAsikasya kvi0(6-4-15) 377 2779 aparokSe ca (3-2.119) 456 2745 anuparAbhyAM kRmaH (1-3-79) 424 3512 apaspRdhethAmAnR0 (6-1-36) 729 2743 anupasargAjjJaH (1-3-76) 422 2717 apahnave jJaH (1.3.44) 410 3035 anupasargAtphulla (8.2-55) 537 | 3920 apAcca (6-2-186) 761 2716 anupasargAdvA (1-3-43) 4102688 apAzcatuSpAcchaku0(6-1-142)400 2900 anupasargAlli~pa0(3-1-138) 500 3373 apAdAne parI0 (3-4.52) 717 For Private And Personal Use Only
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / sUtram pArzvam sUtram pArzvam 2741 apAdvadaH (1-3-73) 422 2851 aryaH svAmi0 (3.1.103) 482 2967 ape klezatamasoH (3.2-50) 519 2926 arhaH (3-2-12) 508 3124 ape ca laSaH (32.144) 563 | 3113 arhaH prazaMsAyAm (3.2-133)560 3279 a pratyayAt (3-3.102) 689 / 2822 arhe kRtyatRcazca (3-3-169) 469 2773 abhijJAvacane laT (3-2.112)454 3116 alaMkRgnirAkRJ0(3-2-136)560 3193 abhinisaH stanaH0 (8-3.86) 670 3316 alaMkhalvoH prati0 (3-4-18) 700 2746 abhipratyatibhyaH0 (1-3-80) 425 | 3442 avacakSe ca (3.4.15) 725 3218 abhividhau bhAva0 (3-3-44) 675 / 2849 avadhapaNyavaryA0 (3-1-101) 481 3919 abhermukham (6-2-185) 761 3524 avapathAsi ca (6-1-121) 730 3065 abhezcAvidUrye (7.2-25) 546 3416 avayAH zvetavAH0 (8-2-67) 723 2417 abhyastakha ca (6.133) 176 2273 avAcAlambanA0 (8-3-68) 57 3673 abhyastAnAmAdiH (6.1 189)741 2724 abAdaH (1-3-51) 412 2290 abhyAsasyAsavarNe (6-4-78) 66 3226 ave graho varSaprati0(3.351)676 2430 abhyAsAcca (7-3-55) 183 3299 ave tRstrodyaJ (3.3.120) 696 2182 abhyAse carca (8.4-54) 12 | 3415 ave yajaH (3.2.72) 723 3403 abhyutsAdayAM0 (3.1 42) 722 | 3189 avodaidhaudmaprazratha0 (6-4-29) 668 2970 amanuSyakartRke ca (3.253) 519 | 3197 avodorniyaH (3.3-26) 671 3823 amahannavaM nagare0 (6-2-89) 754 | 3381 avyaye'yathAbhipre0(3-4.59) 718 2874 amAvasyadanyatara0(3-1-122)488 | 3519 avyAdavadyAdava0(6.1-116) 729 3503 amu ca cchandasi (5-4-12) 728 | 2661 azanAyodanya0 (7-4.34) 370 3562 amo maz (7-1-40) 732 2533 aznotezca (7 4.72) 254 3604 annarUdharavari0 (8-2-70) 735 / 2662 azvakSIravRSalavaNA0(7.1.51) 371 2918 ambAmbagobhUmi0 (83.95) 506 | 3590 azvAghasyAt (7-4-37) 734 2649 ayaGyi viGati (7.4.22) 348 | 3472 azvimAnaN (4-4-126) 727 3295 ayanaM ca (8-4 25) 695 3718 aSTano dIrghAt (6-1172) 747 3390 ayasmayAdIni0 (1-4.20) 721 2242 asaMyogAlikit (1-2.5) 36 2311 ayAmantAlvAyye0 (6-4 55) 88 2183 asiddhavadatrAbhAt (6-4-22) 13 3834 ariSTagauDapUrve ca (6-2.100) 755 3469 asurasya svam (4.4.123) 726 2942 aruSidajantasya0 (63-67)513 2951 asUryalalATayoI0 (3-2-36) 515 2493 artipipozca (7 4-77) 222 2225 astisico'kte (7-3-96) 28 3165 artilUdhUsUkhana0 (3.2.184) 573 2470 asterbhUH (2-4.52) 207 2570 artihInlIrI0 (7-3.36) 291 2164 asmadyuttamaH (1-4-107) 3778 arthe (6-2-44) 752 | 3379 asyatitRSoH0 (3-4-57) 718 3064 ardaiH saMnivibhyaH (7-2-24) 546 2438 asyativakti0 (3.1-52) 188 3824 arme cAvaNe0 (6-2-90) 754 2520 asyatesthuk (7.4-15) 246 88 , For Private And Personal Use Only
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ___www. kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| sUtam pArzvam / sUtram pArzvam 3781 ahIne dvitIyA (6-2.47) 752 2696 AtmanepadeSvanya0 (2-4.44) 403 3968 aheti viniyoge ca (8-1-61)765 2419 AtmanepadeSvanya0 (3.1 54) 176 3947 aho ca (8-1-40) 763 2993 AtmamAne khazca (3-2-83) 527 3761 AdiH pratyenasi (6.2-25) 750 3892 Akroze ca (6-2-158) 760 | 3731 AdiH sico'nya0(6.1.187)748 3289 Akroze navyaniH (3-3-112)693 | 3053 AdikarmaNi ktaH0 (3-4-71) 542 3220 Akroze'vanyo0 (3.3.45) 675 3036 Aditazca (7-2-16) 538 3114 AkvestacchIlata0(3-2-134)560 3798 AdirudAttaH (6-2-64) 753 2713 AGa udgamane (1-3-40) 410 2289 AdirjiTuDavaH (1-3-5) 63 2925 AGi tAcchIlye (3-2-11) 5083677 AdirNamulyanya0 (6-1-194) 741 3250 AGi yuddhe (3.3.73) 681 3859 AdizcihaNAdI0(6-2-125) 757 2686 AGo do'nAsya0 (1-3.20) 399 | 3151 AgamahanajanaH (3-2-171) 568 3525 ADo'nunAsika (6.1.126) 730. 2370 Adeca upadeze0 (6-1-45) 141 2695 AGo yamahanaH (1-3.28) 403 / 3853 AdyudAttaM0 (6.2-119) 756 2845 AGo yi (7-1.65) 480 3708 AdhudAttazca (3-1-3) 746 2499 A ca hau (6-4-115) 225 2888 AnAyyo'nitye (3-1-127) 491 3838 AcAryopasarjana0(6-2-104) 755 2231 Ani loT (8-4-16) 31 3770 AcAryopasarjana0 (6-2-36) 751 3101 Ane muk (7-2-82) 557 3572 Ajaserasuk (7-1-50) 733 | 3521 Apo juSANo0 (6-1-118) 729 2254 ADajAdInAm (6-4-72) 42 2619 ApzapyadhAmIt (7-4-55) 332 2204 ADuttamasya picca (3-4-92) 20 3343 AbhIzye Namulca (3-4-22)708 2973 AnyasubhagasthUla0 (3.2.56) 520 3962 Ama ekAntara0 (8-1-55) 764 3429 Ata ai (3-4-95) 724 | 2238 AmaH (2-4-81) 34 2371 Ata au Nala: (7.1-34) 141 3653 Amantritasya ca (6-1-198) 739 2227 AtaH (3-4-110) 29 3654 Amantritasya ca (8-1-19) 739 2898 Atazvopasarge (3.1-136) 499 2251 AmetaH (3-4-90) 42 3283 Atazcopasarge (3.3.106) 690 2240 AmpratyayavatkRtro0 (1.3.63) 35 2235 Ato DitaH (7.2.81) 33 3614 AneDitaM bhartsane (8-2-95) 736 3632 Ato'Ti nityam (8-3-3) 737 2305 AyAdaya Ardha0 (3.1.31) 84 2915 Ato'nupasarge kaH (3.2.3) 505 2187 ArdhadhAtukaM zeSaH (3-4-114) 15 3418 Ato maninvani0 (3.2-74) 723 2184 ArdhadhAtukasyevalA0(7.2.35) 14 2761 Ato yukciNkRtoH(7-3-33) 435 2432 ArdhadhAtuke (2-4-35) 183 3309 Ato yuc (3.3.128) 698 2307 ArdhadhAtuke (6-4-46) 85 2372 Ato lopa iTi ca (6-4-64)141 3792 Aryo brAhmaNa0 (6-2-58) 752 2258 AtmanepadeSvanataH (7-1.5) 44 | 3311 AvazyakAdha0 (3-3-170) 699 For Private And Personal Use Only
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / 779 sUtram pArzvam | sUtram pArtham 2790 AzaMsAyAM0 (3-3 132) 459 / 2682 itaretarAnyonyo0 (1.3.16) 398 2792 AzaMsAvacane liG (3.3 134)460 2207 itazca (3-4-100) 21 3755 AzaGkAbAdha0 (6-2-21) 750 3426 itazca lopaH0 (3.4.97) 724 3695 AzitaH kartA (6-1-207) 742 3883 itthaMbhUtena kRta0 (6-2.149) 759 2962 Azite bhuvaH0 (3.2-45) 517 3568 idanto masi (7-1-46) 732 2912 AziSi ca (3-1-150) 504 2262 idito numdhAtoH (7-1-58) 51 2195 AziSi liGloTau(3.3.173) 17 2482 iddaridrasya (6-4-114) 213 2966 AziSi hanaH (3.2.49) 519 3393 indhibhavatibhyAM ca (1.2-6) 721 2887 Asuyuvapirapi0 (3-1-126) 491 3547 irayo re (6-4-76) 731 2451 AhasthaH (8-2-35) 196 2269 irito vA (3-1-57) 56 3956 Aho utAho0 (8-1-49) 764 2400 iSugamiyamA chaH (7-3-77) 163 3570 iSTInamiti ca (7-1-48) 732 3536 ikaH suji (6-3.134) 730 2985 ismantrankviSu ca (6-4-97) 524 2612 iko jhal (1-2.9) 328 3763 igantakAlaka0 (6.2 29) 750 | 2648 I ghrAdhmoH (7-4-31) 348 2897 igupadhajJAprIkiraH0(3-1-135)499 2860 I ca khanaH (3-1-111) 485 2616 iDazca (2.4-48) 330 2573 I ca gaNaH (7-4-97) 301 3191 iDazca (3.3 21) 670 3576 I ca dvivacane (7-1-77) 733 3110 idhAryoH zatrakR0(3-2-130)559 2440 IDajanodhai ca (7-2-78) 188 2994 ica ekAco'0 (6-3-68) 527 3702 IDavandavRzaMsa0 (6-1-214) 742 3278 icchA (3-3-101) 688 3104 IdAsaH (702-83) 2816 icchArthebhyo vi0 (3.3 160) 467 2843 Idyati (6-4-65) 479 2814 icchArtheSu liG0 (3-3-157) 467 3707 IvatyAH (6-1-221) 743 2838 ijAdeH sanumaH (8 4.32) 478 2439 IzaH se (7-2-77) 2237 hajAdezca gurumato0 (3 1-36) 33 3440 Izvare tosunkasunau (3-4-13) 725 2266 iTa ITi (8.2.28) 55 3788 ISadanyatarasyAm (6-2-54) 752 2257 iTo't (3.4.106) 43 3305 ISaduHsuSu kRcchrA0(3-3-126)697 2625 iT sani vA (7-2-41) 336 2497 I halyaghoH (6-4-113) 224 2384 iDatyartivyaya0 (7-2-66) 149 3639 iDAyA thA (8-3-54) 738 2952 ugraMpazyeraMmada0 (3-2-37) 515 2247 iNaH SIdhvaMluG0 (8-3 78) 40 3664 uccaistarAM vA0 (1-2-35) 740 2458 iNo gA luGi (2-4 45) 198 3681 uJchAdInAM ca (6-1-160) 741 2455 iNo yaN (6-4.81) 197 3169 uNAdayo bahulam (3.3-1) 663 3143 iNnazijisarti0 (3.2.163) 567 2334 utazca pratyayA0 (6-4-106) 103 3045 iniSThAyAm (7-2-47) 540 2809 utApyoH samartha0(3-3-152) 465 188 For Private And Personal Use Only
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatith.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttraardhgtsuubsuucikaaH| sUtram pArzvam sUtram pArzvam 2443 uto vRddhi ki0 (7-3-89) 191 3945 upasargavyapetaM ca (8.1-38) 763 3839 uttarapadavRddhau0 (6-2-105) 755 2326 upasargasyAyatau (8-2-19) 97 3845 uttarapadAdiH (6-2-111) 756 3496 upasargAcchandasi0(5-1-118)728 2637 utparasyAtaH (7-4-88) 344 3306 upasargAtkhalghayoH (7-1-67) 697 3830 udake'kevale (6-2-96) 755 2270 upasargAtsunoti0 (8-3-65) 57 3302 udako'nudake (3 3-123) 696 3911 upasargAtsvAGgaM 0 (6.2.177) 761 3841 udarAzveSuSu (6-2-107) 756 2287 upasargAdasamAse0 (8-4-14) 62 2726 udazcaraH sakarmakAt(1-3-53) 413 2702 upasargAbhava UhateH(7 4 23) 406 3720 udAttayaNo ha. (6-1-174) 747 | 3270 upasarge ghoH kiH (3-3-92) 685 3669 udAttasvarita0 (1-2-40) 741 3009 upasarge ca saMjJAyAm (3-2.99)531 3657 udAttakharitayo0 (8-2-4) 740 3235 upasarge'daH (3-3-59) 678 3660 udAttAdanudAttasya0(8-4-66) 740 3192 upasarge ruvaH (3-3 22) 670 2946 udi kUle rujivahoH(3-2-31)514 2852 upasaryA kAlyA0 (3-1 104) 482 3207 udi grahaH (3-3-35) 672 2750 upAcca (1-3-84) 425 3328 udito vA (7-2-56) 704 2552 upAtpratiyatnavai0 (3.1 139) 274 3224 udi zrayati. (3-3-49) 676 | 2846 upAtprazasAyAm (7-1-66) 480 3317 udIcAM mADo0 (3-4-19) 700 3928 upAyajajina0 (6-2-194) 762 3056 udupadhAdbhAvAdi0 (12.21) 542 2729 upAdyamaH svakaraNe (1-3.56) 414 2691 udo'nUrdhvakarmaNi (1-324) 401/2692 upAnmantrakaraNe (1-3.25) 402 2494 udoSThyapUrvasya (7-1-102) 222 3098 upayivAnanAzcA0(3-2-109) 556 3257 uddhano'tyAdhAnam (3.3-80) 682 3733 upottamaM riti (6.1217) 748 2694 udvibhyAM tapaH (1.3.25) 402 3630 ubhayatharbu (8.3-8) 737 3200 unnyoHH (3.3.29) 671 3874 ubhe vanaspatyAdi0(62-140) 758 3263 upanna Azraye (3-3-85) 683 2606 ubhau sAbhyAsasya (8-4-21) 324 3368 upadaMzastRtIyAyAm (3-4-47)715 | 2244 urat (7 4 66) 2295 upadeze'tvataH (7-2-62) 73 2567 urRt (7 4 5) 2265 upadhAyAM ca (8-2-78) 52 2368 uzca (1-2-12) 140 2571 upadhAyAzca (7.1-101) 292 | 2341 uSavidajAgRbhyo0 (3.138) 110 2712 upaparAbhyAm (1-3-39) 409 3774 uSTraH sAdivAmyoH (6-2-40) 751 3814 upamAnaM zabdArtha0 (6-2-80) 754 2214 ukhyapadAntAt (6-1-96) 25 2664 upamAnAdAcAre (3-1-10) 372 3366 upamAne karmaNi ca (3-4-45)714 3717 DidaMpadAdyappu0 (6.1.171) 747 3621 uparisvidAsI0 (8-2-102) 736 | 3274 UtiyUtijUti0 (3.3.97) 687 3431 upasaMvAdAzaGkayozca (3-4-8) 724 2364 UdupadhAyA gohaH (6-4-89) 137 2472 upasargaprAduA0 (8-3-87) 207 3887 janArthakalahaM0 (6.2.153) 759 (74 7) 287 U For Private And Personal Use Only
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| 781 sUtram pArzvam / sUtram pArzvam 2449 UotervibhASA (7-2-6) 194 | 3953 ehimanye prahAse0 (8-1-46) 764 2445 UrNotervibhASA (7-3-90) 193 o 3365 Urce zuSipUroH (3-4-44) 714 2577 oH puyaNjyapare (7-4-80) 312 2880 oka ucaH ke (7-3-64) 490 3535 Rci tunughamakSu0 (6-3-133) 730 3476 ojaso'hani0 (4-4-130) 727 23.3 RcchatyRtAm (7-4-11) 149 / 2510 otaH zyani (7-3-71) 235 3043 RNamAdhamarye (8-2-60) 540 3019 oditazca (8-2.45) 534 2653 Rtazca (7-4-92) 359 | 3606 omabhyAdAne (8-2-87) 736 2526 Rtazca saMyogAdeH (7-2-43) 2512886 orAvazyake (3-1-125) 491 2379 Rtazca sayogAderguNaH(7-4-10)146 3534 oSadhezca vibhaktA0(6-3-132)730 3508 Rtazchandasi (5-4-158) 728 2422 RterIyaG (3-1.29) 178 | 3635 kaH karatkarati0 (8-3-50) 738 1296 Rto bhAradvAjasya (7-2-63) 73 3856 kaMsamanthazUrpa0 (6-2-122) 757 3556 RtvyavAstvyavA0(6.4-175) 731 3848 kaNThapRSThagrIvA0 (6-2-114) 756 2859 RdupadhAccAkla0 (3-1-110) 484 2678 kaNDDAdibhyo yak (3-1-25) 393 2406 RdRzo'Gi guNaH (7-4-16) 166 3791 katarakatamau0 (6-2-57) 752 2366 RddhanoH sye (7.2-70) 139 3449 kadrukamaNDalvo0 (4-1-71) 726 2872 Rhaloya't (3-1-124) 488 3858 kanthA ca (6-2-124) 757 3907 kapi pUrvam (6-2-173) 761 2390 Rta iddhAtoH (7-1-100) 156 3084 kapiSThalo gotre (8-3-91) 552 3232 Rdorap (3-3-57) 677 2310 kameNiG (3-1-30) 88 3293 karaNAdhikaraNayozca(3-3-117)695 3662 ekazruti durAtsaMbuddhau(1-2-33)740 2996 karaNe yajaH (3-2-85) 529 2246 ekAca upadeze0 (7-2-10) 38 3259 karaNe'yovidruSu (3-3-82) 682 2175 ekAco dve prathamasya (6-1-1) 103358 karaNe hanaH (3-4-37) 713 3658 ekAdeza udAttenodAtta (8-2.5)740 3846 karNo varNalakSaNAt (6-2-112)756 3972 ekAnyAbhyAM0 (8-1-65) 765 2680 kartari karmavyatihAre(1-3-14) 397 3626 eco'pragRhyasyA0(8-2-107) 737 2832 kartari kRt (3-4-67) 476 2941 ejeH khaz (3-2-28) 512 3167 kartari carSi0 (3-2-186) 573 2253 eta ai (3-4-93) 42 | 2974 kartari bhuvaH0 (3-2-57) 521 2857 etistuzAsvRdR 0 (3-1-109) 483 2167 kartari zap (3-1-68) 7 2457 eterliGi (7.4-24) 198 2989 kartaryupamAne (3-2-79) 526 3231 eraca (3-3-56) 677 / 2665 kartuH kyaG0 (3-1-11) 372 2196 eruH (3-4-86) 17 3308 kartRkarmaNozca0 (3-3-127) 698 2374 eliGi (6-4-65) 142 | 2710 kartRsthe cAzarIre (1-3-37) 409 . For Private And Personal Use Only
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 782 kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / sUtram pArzvam | sUtram pArzvam 3364 koMjIvapuruSayo0 (3-4-43) 714 | 3870 kuNDaM vanam (6-2-136) 758 3291 karmaNi ca0 (3-3-116) 694 3976 kutsane ca supya0 (8-1-69) 766 3350 karmaNi dRzivido:0(3-4-29) 711/2968 kumArazIrSayoNiniH(3-2-51) 519 2936 karmaNi bhRtau (3-2-22) 511 3760 kumArazca (6.2.26) 750 2997 karmaNi hanaH (3-2-86) 529 3829 kumAryA vayasi (6-2-95) 755 3003 karmaNInivikriyaH (3.2-93) 530 3776 kurugAIpata0 (6.2.42) 751 2671 karmaNo romantha0 (3-1-15) 382 2772 kuSiroH prAcAM0 (3.1-90) 453 3002 karmaNyagnyAkhyAyAm(3-2-92)520 3836 kusUlakUpakumbha0 (6-2.102) 755 2913 karmaNyaNa (3-2.1) 504 | 2245 kuhozcuH (7-4 62) 37 3271 karmaNyAdhekaraNe ca (3-3-93) 685 | 3855 kUlatIratUla. (6-2-121) 757 3346 karmaNyAkroze0 (3-4-25) 710 | | 3863 kUlasUdasthala0 (62.129) 757 3780 karmadhAraye'niSThA (6-2-46) 752 | 3062 kRcchragahanayoH0 (7-2-22) 546 2766 karmavatkarmaNA0 (3-1-87) 444 3277 kRSaH za ca (3-3.100) 688 3215 karmavyatihAre0 (3-3-43) 674 | 2934 kRo hetutAcchI0 (3.2-20) 510 3680 karSA''tvato gha0(6.1.159) 7412239 kRJcAnuprayujyate. (3-1-40) 34 3592 kavyadhvarapRtanasyarci0(7 4-39)734 | 2835 kRtyacaH (8-4-29) 477 3411 kavyapurISapu0 (3-2-65) 723 | 2841 kRtyalyuTo bahulam (3-3-113)479 3367 kaSAdiSu yathAvi0 (3-4-46) 715, 2831 kRtyAH (3-1-95) 2670 kaSTAya kramaNe (3-1-14) 382 | 3441 kRtyArthe tavaike0 (3-4-14) 725 2810 kAmapravedane'ka0 (3-3-153) 466 | 3312 kRtyAzca (3-3-171) 699 2663 kAmyacca (3-1-9) 371 3894 kRtyokeSNuccA0 (6.2-160) 760 3882 kArakAdattazrutayo0(6-2-148)759 | 2350 kRpo rA laH (8-2-18) 117 3771 kArtakaujapAdayazca (6-2-37) 751/3406 kRmRddahi-ya0 (3-159) 2795 kAlavibhAge cAna0(3-3-137)461 3595 kRSezchandasi (7-4-64) 735 3179 kAlasamayavelAsu0(3-3.167) 665 / 2293 kRsRvRstudrusru0 (7-2-13) 72 2306 kAspratyayAdAma0 (3-1-35) 84 | 3201 kR dhAnye (3-3.30) 671 3955 kiMvRttaM ca ci0 (8-1-48) 764 2217 viDati ca (1-1-5) 26 2801 kiMvRtte liDalTau (3-3-144) 463 3012 taktavatU niSThA (1-1-26) 532 2785 kiMvRtte lipsAyAm (3-3-6) 458 3313 kticktau ca saM0 (3-3-174) 699 2803 kiMkilAstyartheSu0 (3-3-146)464 | 3779 te ca (6-2-45) 752 3951 kiM kriyAprazne0 (8-1-44) 763 3795 tena nityArthe (6-2-61) 753 3712 kitaH (6-1-165) 746 3087 to'dhikaraNe ca0 (3.4-76) 553 2216 kidAziSi (3-4-104) 26 | 3560 kApi cchandasi (7-1-38) 732 2539 kiratau lavane (6-1-140) 263 3321 ki skandisyandoH (6-4-31) 702 2611 kirazca paJcabhyaH (7-2-75) 327 3569 ko yak (7-1-47) 732 22 For Private And Personal Use Only
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumuyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| 783 sUtram pArtham | sUtram pArzvam 2658 kyaci ca (7-4-33) 368 2660 kyasya vibhASA (6-4-50) 3703873 gatikArakopa0 (6-2-139) 758 3150 kyAcchandasi (3.2.170) 5683783 gatiranantaraH (6-2-49) 752 2891 Rtau kuNDapAya0 (3-1-130) 492 3977 gatirgatau (8-1-70) 766 3852 kratvAdayazca (6-2-118) 756 3958 gatyarthaloTA laNna0(81-51) 764 2322 kramaH parasmaipadeSu (7-3-76) 96 | 3086 gatyarthAkarmaka0 (3.4.72) 552 3329 kramazca kti (6-4-18) - 704 3144 gatvarazca (3-2-164) 567 2978 kravye ca (3-2-69) 522 2848 gadamadacara0 (3-1-100) 481 2825 kriyAsamabhihAre. (3-4-2) 470 3747 gantavyapaNyaM vANije(6-2-13)749 2600 krIjInAM Nau (6-1-48) 321/ 2705 gandhanAvakSepaNa0 (1-3-31) 406 2687 krIDo'nusaMparibhyazca (1-3-21)399 2986 gamaH kvau (6-4-40) 525 3131 krudhamaNDArthebhyazca (3-2-151) 564 | 2964 gamazca (3.2-47) 518 2554 krayAdibhyaH znA (3-1-81) 277 | 2363 gamahanajanakhana0 (6-4-98) 137 3049 klizaH chAniSThayoH (7-2-50) 541 2401 gameriTa parasmai0 (72-58) 163 3242 kvaNo vINAyAM ca (3-3-65) 679 | 2799 gardAyAM laDapi0 (3-3-142) 462 3095 kvasuzca (3-2-107) 555 | 2806 gardAyAM ca (3-3-149) 465 2983 kvipca (3 2908 gasthakan (3-1-146) 503 3689 kSayo nivAse (6-1-201) 742 2461 gAGkuTAdibhyo0 (1.2.1) 200 3032 kSAyo maH (8-2-53) 537 2459 gAG liTi (2-4-49) 199 2791 kSipravacane laT (3-3-133) 460 2223 gAtisthAdhupAbhUbhyaH0(2-4-75) 28 3338 kSiyaH (6-4-59) 3738 gAdhalavaNayoH pramANe(6-2-4) 748 3623 kSiyAzIHzreSeSu0 (8-2-104) 737 2922 gApoSThak (3-2.8) 507 3015 kSiyo dIrghAt (8-2-46) 532 2448 guNo'pRkta (7-3-91) 194 3058 kSubdhasvAnta0 (7-2-18) 544 2630 guNo yaGlukoH (7-4-82) 341 3773 kSullakazca vaizvadeve (6-2-39) 751 2380 guNo'rtisaMyogAdyoH(7-4-29) 147 3842 kSepe (6-2-108) 756 2303 gupUdhUpavicchi0 (3-1-28) 84 2961 kSemapriyamadre'Nca (3-2-44) 517 3404 gupezchandasi (3-1-50) 722 2337 ksasyAci (7-3-72) 106 2393 guptijkiGgyaH san (3-1-5) 158 3280 gurozca halaH (3-3.103) 689 2739 gRdhivaJcayoH0 (1-3-69) 421 3478 kha ca (4-4-132) 727 2906 gehe kaH (3.1-144) 503 3955 khaci hrasvaH (6-4-94) 516 3574 goH pAdAnte (7.1.57) 733 3304 khano gha ca (3-3-125) 696 | 3298 gocarasaJcara0 (3.3.119) 695 2943 khityanavyayasya (6-3-66) 513 3812 gotantiyavaM pAle (6-2-78) 754 3513 khidezchandasi (6-1-52) 729 / 3803 gotrAntevAsi0 (6-2-69) 753 707 For Private And Personal Use Only
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 784 kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / sUtram pArzvam / sUtram pArzvam 3806 gobiDAlasiMha0 (6-2-72) 753 3128 calanazabdArthA0 (3.2-148) 564 3775 gauH sAdasAdi0 (6-2.41) 751 3966 cavAyoge prathamA (8.1-59) 765 3582 prasitaskabhita0 (7-2-34) 733 3970 cAdilope vibhASA (8-1-63) 765 3234 grahavRdRnizcigamazca (3-3.58) 677 3965 cAdiSu ca (8-158) 765 2412 ahijyAvayi0 (6-1-16) 173 2647 cAyaH kI (6.1-21) 347 2562 praho'liTi dIrghaH (7.2-37) 283 3511 cAyaH kI (6-1-35) 729 3796 prAmaH zilpini (6.2.62) 753 3969 cAhalopa eve0 (8-1-62) 765 3818 grAme'nivasantaH (6-2-84) 754 2329 ciNo luk (6-4-104) 98 2639 pro yaGi (8-2-20) 345 2762 ciNNamulordI?0 (6-4 93) 438 3119 glAjisthazca gsnu:(3.2-139)561 2513 ciNte padaH (3.160) 237 gha 2758 ciNbhAvakarmaNoH (3-1-66) 432 3463 ghacchau ca (4.4.117) 726 3710 citaH (6 1.163) 746 3236 ghanapozca (2-4-38) 678 2893 cityAnicitye ca (3-1-132)493 3187 ghani ca bhAvakaraNayoH(6-4-27)668 2807 citrIkaraNe ca (3-3-150) 465 3550 ghasibhasorhali ca (6-4-100) 731 3620 ciditi copa0 (8-2-101) 736 2462 dhumAsthAgApAja0 (6-4-66) 201 3282 cintipUjika0 (3.3.105) 690 3063 ghuSiravizabdane (7-2-23) 546 2569 cisphuroau~ (6.1.54) 291 3584 ghorlopo leTi vA (72-70) 734, 3861 cIramupamAnam (62.125) 757 3819 ghoSAdiSu ca (6-2-85) 754 | 3868 cUrNAdInyaprA0 (6-2 134) 757 2471 dhvasoreddhAva0 (6-4-119) 207 | 3860 celakheTakaTu0 (6-1-126) 757 3354 cele kopeH (3-4.33) 712 3700 Gayi ca (6-1-212) 742 3652 cau (62-222) 3724 GyAzchandasi0 (6-1-178) 747 2561 cchoH zUDanunA0 (6-4-19) 282 2221 cila luGi (3.1-43) 2436 cakSiGaH khyAJ (2-4-54) 187 | 2222 cleH sic (3 1.44) 28 2315 caGi (6-1-11) 90 3677 caDyanyatarasyAm (6-1-218)741 3421 chandasi gatyarthebhyaH(3-3-129)723 2863 cajoH ku ghiNyatoH (7-3-52) 486 3495 chandasi ghas (5-1-106) 728 3682 caturaH zasi (6-1-167) 741 | | 3492 chandasi ca (5.1-67) 728 3777 caturthI tadarthe (6-2-43) 752 3507 chandasi ca (5-4.142) 728 3396 caturthyarthe bahulaM0 (2-3-62) 722 3532 chandasi ca (6-3.126) 730 3964 canacidivagotrAdi0(8-1-57)765 | 3450 chandasi ThaJ (4.3 19) 726 2636 caraphalozca (7-4-87) 344 | 3407 chandasi niSTaLa0 (3.1.123)722 2930 careSTaH (3.2.16) 509 3391 chandasi pare'pi (14-81) 721 3352 carmodarayoH pUreH (3-4.31) 712 3387 chandasi punarvasvo0(1-2.61) 721 For Private And Personal Use Only
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / 785 sUtram CANA A AN AN WW arr pArzvam | sUtram pArzvam 3093 chandasi liT (3-2-105) 555 2589 jighratervA (7-4-6) 318 3423 chandasi luGlaG0 (3-4-6) 724 3137 jidRkSivizrI0 (3-2-157) 566 3408 chandasi vanasana0 (3-2-27) 723 3092 jIryataratRn (3.2-104) 554 3634 chandasi vAprAmra0 (8-3-49) 738 3130 jucakramya0 (3-2-150) 564 3432 chandasi zAyajapi (3-1-84) 724 3697 juSTArpite ca0 (6-1.209) 742 3409 chandasi sahaH (3-2-63) 723 2481 jusi ca (7.3-83) 213 3600 chandasIraH (8-2-15) 735 2489 juhotyAdibhyaHzluH (2-4-75) 220 3942 chandasyanekama0 (8-1-35) 763 3327 juvazcyoH vi (7-2-55) 703 3545 chandasyapi dRzyate (6-4-73) 731 2291 justambhu0 (3 1-58) 69 3575 chandasyapi dRzyate (7-1-76) 733 2511 jJAjanorjA (7-3-79) 236 3435 chandasyubhayathA (3-4-117) 725 2731 jJAzrusmRdRzAM sanaH (1 3-57) 414 3540 chandasyubhayathA (6-4-5) 731 3340 jyazca (6-1-42) 708 3548 chandasyubhayathA (6-4-86) 731 2654 jvaratvarasri0 (6-4-20) 365 3648 chandasya'davagrahAt (8-4-26) 738 2902 jvalitikasante. (3.1-140)501 3205 chandonAmni ca (3-3-34) 672 3206 chandonAmni ca (8-3-94) 672 2281 jhalo jhali (8-226) 60 3820 chAtryAdayaH0 (6-2-86) 754 3683 jhalyupottamam (6-1-180) 741 3297 chAderdhe'dvayupa0 (6-4-96) 695 2280 jhaSastatho|'dhaH (8.2.40) 59 2256 jhasya ran (3.4-105) 3413 janasanakhana0 (3-2-67) 723 2213 jherjus (3.4.108) 2504 janasanakhanAM0 (6-4-42) 230 2169 jho'ntaH (7 1.3) 3542 janitA mantre (6-4-53) 731 2512 janivadhyozca (7-3-35) 236 3088 jItaH ktaH (3-2-187) 554 2638 japajabhadahadaza0 (7-4-86) 344 3686 nityAdinityam (6.1-197) 742 3690 jayaH karaNam (6-1202) 742 3135 jalpabhikSakuTTa0 (3-2-155) 565 2233 Tita AtmanepadAnAM0(3.4-79) 32 2498 jahAtezca (6-4-116) 225 3267 Tvito'thuc (3-3.89) 684 3331 jahAtezca vi (7-4-43) 705 3145 jAgarUkaH (3.2.165) 567 3266 bhitaH kriH (3.3-88) 684 2480 jAgro'viciNNa0 (73-85) 212 3904 jAtikAlasukhA0 (6-2-170) 761 3455 Dhazchandasi (4-4-106) 726 2804 jAtuyadorliG (3-3-147) 464 2335 Dho Dhe lopaH (8-3.13) 105 3954 jAtvapUrvam (8-1-47) 764 Na 3330 jAntanazAM vibhASA (6-4-32)704 3216 NacaH striyAmaJ (5-4-14) 674 3303 jAlamAnAyaH (3.3-124) 696 2283 Naluttamo vA (7 1-91) 60 nm mm For Private And Personal Use Only
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 786 kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / sUtram pArzvam / sUtram pArzvam 2564 Nicazca (1-3-74) 284 3627 tayovici saM0(8-2-108) 737 3813 Nini (6-2-79) 754 3785 tavai cAntazca0 (6-2-51) 752 2312 NizriQtrubhyaH0 (3-1-48) 89 2834 tavyattavyAnIyaraH (3-1-96) 476 2738 raNau yatkarma0 (1-3-67) 416 2199 tasthasthamipAM. (3-4.101) 19 3066 jeradhyayane vRttam (7-2-26) 547 2288 tasmAnnuD dvihala: (7-4 71) 62 2313 NeraniTi (6-4-51) 89 3566 tasya tAt (7-1-44) 732 2836 vibhASA (8-4-30) 477 3109 tAcchIlyavayo0 (3-2-129) 559 3117 Nezchandasi (3-2-137) | 3784 tAdau ca niti0 (6-2-50) 752 2286 No naH (6-1-65) 61 2161 tAnyekavacanadvi0 (1-4-102) 6 2607 Nau gamirabodhane (2-4-46) 324 3174 tAbhyAmanyatroNAdayaH(3-4-75)664 2314 Nau caGayupadhAyA0 (7-4-1) 90 2191 tAsastyorlopaH (7-4-50) 16 2579 Nau ca saMzcaGoH (6-1-31) 313 2352 tAsi ca klapaH (7-2-60) 118 2601 Nau ca saMzvaGoH (2-4-51) 322 3730 tAsyanudAttenDi0 (6-1-186) 748 2881 Nya Avazyake (7-3-65) 490 2160 tiGastrINi0 (1-4-101) 6 3284 NyAsazrantho yuca (3-3-107) 691 3978 tiGi codAttavati (8-1-71) 766 2909 NyuT ca (3-1-147) 503/3934 tiGo gotrAdIni0 (8-1-27) 763 2895 NvultRcau (3-1-133) 495 3935 titiGaH (8-1-28) 763 | 2166 tiGzitsArva0 (3-4-113) 7 2156 taGAnAvAtmanepadam(1-4-100) 4 3037 ti ca (7 4-89) 538 3736 tatpuruSe tulyArtha0 (6-2-2) 748 3163 titutratathasi0 (7-2-9) 572 3857 tatpuruSe zAlAyAM0(6-2-123)757 3729 titsvaritam (6-1-185) 748 2575 tatprayojako hetuzca (1-4-55) 311 2154 tiptasjhisiptha0 (3-4-78) 4 3711 taddhitasya (6-1-164) 746 2484 tipyanasteH (8-2-73) 215 3471 tadvAnAsAmupa0 (4-4-125) 726 3382 tiryacyapavarge (3-4-60) 719 2466 tanAdikRJbhya uH (3.1-79) 205 2588 tiSThaterit (7-4-5) 318 2547 tanAdibhyastathAsoH (2-4-79) 272 3713 tisRbhyo jasaH (6-1-166) 746 3549 tanipatyozchandasi (6-4-99) 731 2340 tISasahalubha0 (7 2-48) 110 2339 tanUkaraNe takSaH (3-1-76) 108 3461 tugrAddhan (4.4-115) 726 2759 tanoteryaki (6-4-44) 434 3509 tujAdInAM dI?0 (6-1-7) 728 2622 tanotervibhASA (6-4-15) 334 2534 tudAdibhyaH za: (3-1-77) 255 2771 tapastapaHkarmakasyaiva (3-1-88) 450 2919 tundazokayoH0 (3-2-5) 507 2760 tapo'nutApe ca (3-1-65) 434 | 3946 tupazyapazyatAhai 0 (8-1-39) 763 3567 taptanaptanathanAzca (7-1-45) 7323436 tumarthe sesenase'0 (3.4-9) 725 2833 tayoreva kRtyakta0 (3-4-70) 476 3175 tumunNvulau kriyA0(3-3.10) 664 3499 tayordA hilau ca0 (53-20) 728 2444 turustuzamyamaH sA0(7-3-95) 192 For Private And Personal Use Only
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumuyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / WWW sUtram pArzvam sUtram pArzvam 2197 tuhyostAtaDAzi0 (7-1-35) 18 3172 dAzagonau saMpra0 (3-4 73) 663 3385 tUSNImi bhuvaH (3-4-63) 719 3629 dAzvAnsAhAnmI0 (6-1-12) 737 2545 tRNaha im (7-3 92) 270 3837 dikchabdA prAma0(6-2-103) 755 3782 tRtIyA karmaNi (6-2-48) 752 2505 divAdibhyaH zyan (3-1-69) 232 3394 tRtIyA ca ho0 (2-3-3) 721 2935 divAvibhAnizA0 (3-2-21) 510 3115 tRn (3-2-135) 3727 divo jhal (6-1-183) 747 3326 tRSimRSikRSeH0 (1-2-25) 703 3028 divo'vijigISA0 (8-2-49) 536 2301 tRphalabhajatrapazca (6-4-122) 82 3765 diSTivitastyozca (6-2-31) 750 2230 te prAgdhAtoH (1-4-8.) 31 2507 dIDo yuDaci0 (6-4-63) 234 3106 tau sat (3-2-127) 558 2190 dIdhIvevITAm (1-1-6) 16 3704 tyAgarAgahAsa0 (6-1-216) 742 | | 2328 dIpajanabudha0 (3-1-61) 98 3120 trasigRdhidhRSi0 (3-2-140) 561 2456 dIrgha iNaH kiti (7-4-69) 197 3816 dIrghakAzatuSa0(6-2-82) 754 3497 thaT ca cchandasi (5.2-50) 728 3448 dIrghajihvI ca0 (4-1-59) 725 2261 thali ca seTi (6-4-121) 50 3631 dIrghAdaTi samAnapAde (8 3-9) 737 3732 thali ca seTI0 (6-1-196) 748 2632 dIrgho'kitaH (7-4-83) 343 3878 thAthaghaktAja0 (6-2-144) 758 2318 dI? laghoH (7-4-94) 92 2236 thAsaH se (3-4-80) 33 2904 dunyoranupasarge (3.1.142) 502 3500 thA hetau ca0 (5-3-26) 728 | 3589 durasyurdaviNa0 (7-4-36) 734 2979 duhaH kabghazca (3-2-70) 522 2396 daMzasaJjasvajAM zapi(6-4-25) 160 2769 duhazca (3-1.63) 448 2901 dadAtidadhAtyo0 (3-1-139) 501 | 3466 dUtasya bhAgakarmaNI(4-4 120)726 2501 dadhastathozca (8-2-38) 226 3577 dRksvavaH svava0 (7-183) 733 3076 dadhAterhiH (7-4-42) 549 | | 3060 dRDhaH sthUlabalayoH (7.2.20) 545 2621 dambha iJca (7-4-56) 332 3004 dRzeH kvanip (3-2-94) 530 2388 dayaterdigi liTi (7-4-9) 155 | | 3438 dRze vikhye ca (3.4-11) 725 2324 dayAyAsazca (3-1-37) 96 | 3875 devatAdvandve ca (6-2-141) 758 2468 dazca (8-2-75) 206 3667 devabrahmaNoranudAttaH (1-2-38) 740 3079 dasti (6-3-124) 551 3591 devasumnayoryajuSi0 (7 4.38) 734 2728 dANazca sA ce0 (1-3-55) 413 | 3127 devikruzozcopasarge (3-2.147)563 3596 dAdhartidardharti0 (7-4-65) 735 | 3077 do daroH (7-4-46) 550 2373 dAdhA vadAp (1-1-20) 142 | 2604 doSo Nau (6-4-90) 323 3139 dAdhesizadasa0 (3-2-159) 566 | 3074 yatisyatimAsthA0 (7.4.40) 549 3162 dAmnIzasayuyuja0 (3-2.182) 572 2344 yutisvApyoH saMpra0(7-4.67) 113 3739 dAyAcaM dAyAde (6-2-5) 748 | 2345 dhujhyo luGi (1-3-91) 113 MS 0 For Private And Personal Use Only
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pArzvam 788 kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / sUtram pArzvam / sUtram 3020 dravamUrtisparzayoH zyaH(6-1-24)534 | 3588 na cchandasya putrasya (7-4-35) 734 3831 dvigau katau (6-2-95) 755 3889 nao guNaprati0 (6-2-155) 759 3746 dvigau pramANe (6-2-12) 749 3850 no jaramara0 (6-2-116) 756 3395 dvitIyA brAhmaNe (2-3-60) 722 3906 nasubhyAm (6-2-172) 761 3374 dvitIyAyAM ca (3-4-53) 717 3843 nadI bandhuni (6-2-109) 756 3931 dvitriyAM pA60 (6-2-197) 7622767 na duhasnunamAM0 (3-1-89) 447 2243 dvivacane'ci (1-1-59) 36 2407 na dRzaH (3-1-47) 166 2954 dviSatparayostApeH (3-2-39) 516 | 2656 na dhAtulopa0 (1-1-4) 366 2435 dveiSazca (3-4-112) 184 | 3040 na dhyAkhyApR0 (8-2.57) 539 3111 dviSo'mitre (3.2-131) 559 3915 na nivibhyAm (6-2-181) 761 3453 yacazchandasi (4-3-150) 726 / 2780 nanau pRSTaprativacane(3-2-120)456 3537 yaco'tastiGaH (6-3-135) 730 2896 nandiprahipacAdi0(3-1-134)497 dha 2446 nandrAH saMyogAdayaH (6-1-3) 193 3161 dhaH karmaNi Tran (3-2-181) 572 3950 nanvityanujJaiSaNAyAm (8.1-43)763 2824 dhAtusambandhe pratyayAH(3.4-1) 469 2781 nanvorvibhASA (3-2-121) 456 2829 dhAtoH (3-1-91) 2755 na pAdamyAGya0 (1-3-89) 427 3671 dhAtoH (6-1-162) 741 3090 napuMsake bhAve ktaH(3-3.114) 554 2608 dhAtoH karmaNaH0 (3-1-7) 326 2840 na bhAbhUpukami0 (8-4-34) 478 2629 dhAtorekAcA0 (3-1-22) 341 3825 na bhUtAdhikasaMjIva0 (6-2-92)755 2264 dhAtvAdeH SaH saH (6-1-64) 52 / 3753 na bhUvAkciddidhiSu (6-2 19) 749 2249 dhi ca (8-2-25) 41 | 2228 na mAjhcoge (6-4-74) 30 2332 dhinvikRyora ca (3-1-80) 102 3147 namikampismya0 (3-2.167) 567 3059 dhRSizasI vaiyAtye (7-2-19) 545 | 2675 namAvarivazcitraGaH (3.1.19) 384 3564 dhvamo dhvAt (7-1-42) 732 / 3132 na yaH (3 2.152) - 565 2774 na yadi (3.2 113) 455 2659 naH kye (1-4-15) 369 | 3344 na yadyanAkAGke (3.4.23) 709 3217 na karmavyatihAre (7-3-6) 674 | 3168 na raparasRpiji0(8-3.110)598 2641 na kavateyaDi (7-4-63) 2770 na rudhaH (3-1-64) 450 3314 na ktici dIrghazca (6.4-39) 699 2529 na liGi (7-2-39) 252 3322 na kvA seT (1-2-18) 702 3936 na luT (8-1-29) 2875 na kvAdeH (7-3-59) 489 3335 na lyapi (6-4-69) 707 3487 nakSatrAddhaH (4-4-141) 727 2646 na vazaH (6-1-20) 347 2681 na gatihiMsArthebhyaH (1-3-15) 398 2348 na vRdbhyazcaturvyaH (7.2-59) 115 3910 na guNAdayo'0 (6-2-176) 761 2416 na vyo liTi (6-1-46) 175 3726 na gozvansAvavarNa0(6-1-182)747 | 2937 na zabdazlokakalaha 0(3.2.23)512 For Private And Personal Use Only
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / 789 pArzvam sUtram pArzvam | sUtram 2263 na zasadadavAdi0(6-4-126) 52 / 3937 nipAtairyadyadi0 (8.1-30) 763 2518 nazeH SAntasya (8-436) 243 3251 nipAnamAhAvaH (3.3.74) 681 3649 nazca dhAtustho0 (84 25) 738 3355 nimUlasamUlayoH kaSa (3.4.34)712 3603 nasattaniSattA0 (8 2.61) 735 2560 niraH kuSaH (7-2-46) 281 3307 na suduryoM ke0 (7-1-68) 697 3199 nirabhyoH pUlvoH (3-3-28) 671 3666 na subrahmaNyAyAM0 (1-2.37) 740 3918 nirudakAdIni ca (6-2-184) 761 3938 naha pratyArambhe (8.1-31) 763 3029 nirvANo'vAte (8.2-50) 536 3835 na hAstinaphalaka0(6.2.101)755 3742 nivAte vAtatrANe (6-2.8) 749 2572 nAglopizAsva0 (7-4-2) 297 3213 nivAsacitizarI0 (3-3-41) 673 3867 nAcAryarAjavi0 (6-2-133) 757 3647 nivyavibhyo0 (8.3.119) 738 2945 nADImuSTayozca (3-2-30) 514 | 3013 niSTA (3-2-102) 532 3602 nAddhasya (8-217) 735 3693 niSThA ca dhajanAt (6-1205)742 3384 nAdhArthapratyaye ccyarthe(3-4 62) 719 | 3057 niSThAyAM seTi (6.4.52) 543 2793 nAnadyatanava0 (3-3-135) 460 3014 niSThAyAmaNyadarthe (6-4-60) 532 2732 nAnoH (1-3.58) 414 | 3052 niSThA zIsvidi0 (1.2.19) 541 2503 nAbhyastasyAci0 (7-3-87) 227 3903 niSThopamAnAdanya0(62-169) 760 3723 nAmanyatarasyAm (6.1-177) 747 | 3844 niSThopasargapUrva0 (6-2 110) 756 3380 nAmnyAdizigrahoH (3 4 58) 718 | 2703 nisamupavibhyo hvaH (13-30) 406 3902 nAvyayadikchabda0 (6 2-168) 760 2403 nisastapatAvanA0(8-3.102) 164 2944 nAsikAstanayo0 (3 2 29) 513 | 2642 nIgvaJculaMsu0 (7 4.84) 346 2753 nigaraNacalanArthe0 (13 87) 426 2643 nugato'nunAsi0 (7 4-85) 346 3613 nigRhyAnuyoga ca (82.94) 736 : 3038 nudavidondatrA0 (8-2.56) 538 3265 nigho nimitam (3-3.87) 683 3728 nR cAnyatarasyAm (6-1-184) 748 2502 nijAM trayANAM0 (7-4-75) 227 2268 neTi (7 2-4) 2596 nityaM smayateH (6-1-55) 320 2516 neTyaliTi radheH (7.1-62) 243 2548 nityaM karoteH (6-4-108) 273 2981 neDazi kRti (7-2.8) 523 2634 nityaM kauTilye0 (3 1-23) 343 3559 netarAcchandasi (7-1-26) 731 2200 nityaM DitaH (3 4-99) 19 3926 neranidhAne (6-2-192) 762 3446 nityaM chandasi (4-1-46) 725 2285 nergadanadapatapada0 (8.4.17) 61 3587 nityaM chandasi (7 4.8) 734 2683 nervizaH (1-3. 15) 398 3243 nityaM paNaH0 (3-3-66) 679 3721 nodhAtvoH (6-1.175) 747 3698 nityaM mantre (6.1.210) 742 3876 nottarapada'nu0 (6-2-142) 758 3082 ninadIbhyAM snAteH0(8-3-89)552 3454 notvadvardhabilvAt (4-3.151) 726 3126 nindahiMsakliza0 (3-2-146) 563 3661 nodAttasvaritodaya0(8-4.67) 740 3538 nipAtasya ca (6-3.136) 7302763 nodAttopadezasya0 (7-3-34) 440 For Private And Personal Use Only
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 790 kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / . sUtram . pArzvam / sUtram pArzvam 3405 nonayatidhvanaya0 (3.1-51) 722 | 3261 parau ghaH (3-3-84) 683 3324 nopadhAtthaphAntAdvA (1223) 702 3230 parau bhuvo'vajJAne (3.3-55) 677 3241 nau gadanadapaThasvanaH(3-3-64) 679 3222 parau yajJe (3-3-47) 675 3237 nau Na ca (3-3-60) 678 3178 paryAptivacaneSva0 (3 4-66) 665 3223 nau vR dhAnye (3-3.48) 675 3288 paryAyAhaNo0 (3.3-111) 693 2864 nyaGkvAdInAM ca (7-3-53) 486 3862 palalasUpazAkaM0 (6-2.128) 757 3787 nyadhI ca (6-2-53) 752 3501 pazca pazcA ca0 (5-3-33) 728 2899 pAghrAdhmAdheTa0 (3-1-135) 500 3031 paco vaH (8-2-52) 537 2360 pAghrAdhmAsthA0 (7-3.78) 134 3636 paJcamyAH parAvadhyarthe (8-351)738 2972 pANighatADaghau0(3-2-55) 520 3008 paJcamyAmajAtau (3-2-98) 531 3637 pAtau ca bahulam (8-3 52) 738 2355 pataH pum (7-4-19) 132 3457 pAthonadIbhyAM0 (4.4.111) 726 3530 pathi ca cchandasi (6-3-108)730 3802 pApaM ca zilpini (6.2-68) 753 3687 pathimathoH sarva0 (6.1.199) 742 2890 pAyyasAMnAyya0 (3.1-129) 492 3182 padarujaviza0 (3-3-16) 667 3528 pitarAmAtarA ca0(6 3.33) 730 2870 padAsvairibAhyA0 (3-1-119) 488 3296 puMsi saMjJAyAM ghaH (3-3-118) 695 3741 pade'padeze (6.2.7) 749 2189 pugantalaghUpadhasya ca(7-3-86) 15 2796 parasminvibhASA (3-3-138) 462 2676 pucchabhANDacIvarA0(3-1-20) 384 2173 parasmaipadAnAM Nala0(3-4-82) 10 3866 putraH pumbhyaH (6-2-132) 757 3933 parAdizchandasi0 (6-2-199) 762 3949 purA ca parIpsAyAm (8-1-42)763 3210 parAvanupAtyaya iNaH (3.3-38)673 2782 puri luG cAsme (3.2-122) 457 3319 parAvarayoge ca (3-4-20) 700 3924 puruSazcAnvAdiSTaH (6-2-190) 762 3377 pariklizyamAne ca (3-4-55) 717 | 3833 pure prAcAm (6-2-99) 755 2275 parinivibhyaH seva0(8-3-70) 58 2932 puro'prato'preSu0 (3-2-18) 510 3209 parinyormANo tA0(3-3-37) 673 3166 puvaH saMjJAyAm (3-2-185) 573 3767 paripratyupApA0 (6-2-33) 7502343 puSAdidyutAla0 (3-1-55) 112 3190 parimANAkhyAyAM0(3.3.20) 669 2867 puSyasiddhyau nakSatre(3-1-116) 487 2948 parimANe pacaH (3-2-33) 514 | 2958 pU:sarvayordArisahoH (3-2-41) 516 2684 parivyayebhyaH kriyaH (13.18) 398 3762 pUgeSvanyatarasyAm (6-2-28) 750 3026 pariskandaH prAcya0(8 3.75) 536 3051 pUDaH kvA ca (1-2-22) 541 3916 parerabhitobhAvi0 (6.2.182) 761 3050 pUDazca (7-1-51) 541 2748 parema'SaH (1-3-82) 425 |3108 pUGyajoH zAnan (3-2-128) 559 2399 parezca (8.3-74) 162 | 3974 pUjanAtpUjitama0 (8-1-67) 765 3262 parezca ghAyoH (8-2 22) 683 3944 pUjAyAM nAnantaram (8-1-37) 763 2171 parokSe liT (3-2-115) 9 | 3617 pUrva tu bhASAyAm (8-2.98) 736 WW. For Private And Personal Use Only
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| 791 sUtram pArzvam sUtram pArzvam 3643 pUrvapadAt (8-3-106) 738 3599 prasamupodaH pAdapUraNe (8-1-6) 735 2734 pUrvavatsanaH (1-3-62) 415 3034 prastyo'nyatarasyAm(8-254) 537 2933 pUrve kartari (3-2-19) 5103821 prasthe'vRddhamakA0(6.2-87) 754 3756 pUrve bhUtapUrve (6-2-22) 750 2163 prahAse ca manyo0(1-4-106) 6 3479 pUrvaiH kRtaminayau ca(4.4-133)727 2276 prAksitAdabya0(8-3.63) 58 2178 pUrvo'bhyAsaH (6-1-4) 11 3808 prAcAM krIDAyAm (6-2-74) 754 2844 poradupadhAt (3-1-98) 480 3917 prAdasvAGgaM0 (6.2.183) 761 3072 pyAyaH pI (6-1-28) 549 2747 prAdvahaH (1.3.81) 425 2690 prakAzanastheyAkhya0(1-3-23) 401 2953 priyavaze vadaH khaz (3.2-38)515 3518 prakRtyAntaHpAda0 (6 1-115) 729 | 3750 prItau ca (6-2-16) 749 3871 prakRtyA bhagAlam (6-2-137) 758/2911 pusalvaH samabhi0 (3.1-149) 504 2603 prajane bIyateH (6-1-55) 322 2920 pre dAjJaH (3-2.6) 507 3248 prajane sarteH (3-3-71) 680 | 3198 pre drustusruvaH (3-3-25) 671 3136 prajoriniH (3.2-156) 565 3227 pre vaNijAm (3-3-52) 676 3608 praNavaSTeH (8-2-89) 736 3125 pre lapasudrumatha0 (3-2-145) 563 2889 praNAyyo'sammatau (3-1.128)492 3221 prelipsAyAm (3-3-46) 675 3740 pratibandhi cira0 (6-2-6) 748 3203 presro'yajJe (3-3.32) 672 3618 pratizravaNe ca (8-2-99) 736 / 2817 praiSAtisarga0 (3.3.163) 468 3027 pratistabdhanista0(8 3.114) 536 2735 propAbhyAM yuje0 (1.3-64) 416 3927 prateraMzvAdaya0 (6-2-193) 762 2715 propAbhyAM sama0 (1-3.42) 410 3022 pratezca (6-1-25) 535 3625 plutAvaica idutau (8.2.106) 737 3502 pratnapUrvavizve0 (5-3111) 728 2558 pvAdInAM hrasvaH (7-3-80) 278 2869 pratyapibhyAM graheH (3-1.118) 487 | 2733 pratyAGbhyAM zruvaH (1.3.59) 415 / 2354 phaNAM ca saptAnAm (6-4-125)131 3204 prathane vAvazabde (3.3.33) 672 | 2940 phalepahirAtma0 (3-2-26) 512 3790 prathamo'ciropa0 (6.2.56) 752 3061 prabhau paribRDhaH (7-2-21) 546 2527 babhUthAtatantha0 (7-2-64) 252 3245 pramadasammadI harSe (3.3.68) 679 3465 barhiSi dattam (4-4-119) 726 3372 pramANe ca (3.4-51) 716 | 3506 bahuprajAzchandasi (5-4-123) 728 2878 prayAjAnuyAjau0 (7-3-62) 489 3398 bahulaM chandasi (2-4-39) 722 3437 prayai rohiSyai0 (3-4-10) 725 | 3400 bahulaM chandasi (2.4.73) 722 2884 prayojyaniyojyau0 (7-3-68) 490 3401 bahulaM chandasi (2.4.76) 722 3881 pravRddhAdInAM ca (6.2.147) 759 3419 bahulaM chandasi (3.2-88) 723 2777 prazne cAsanakAle (3-2-115) 456 | 3498 bahulaM chandasi (5-2-122) 728 2917 praSTho'pragAmini (8-3.92) 506 3510 bahulaM chandasi (6.1-34) 728 For Private And Personal Use Only
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 792 kaumudyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| sUtram pArzvam / sUtram pArzvam 3557 bahulaM chandasi (7 1-8) 731 | 349. bhAve ca (4-4-144) 727 3558 bahulaM chandasi (7-1-10) 731 3252 bhAve'nupasargasya (3-3-75) 681 3578 bahula chandasi (7-1-103) 733 3597 bhASAyAM sada0 (3-2-108) 556 3586 bahulaM chandasi (7-3-97) 734 2720 bhAsanopasambhASA (1-3-47) 411 3598 bahulaM chandasi (7-4-78) 735 2931 bhikSAsenAdAyeSu ca (3-2-17)509 3546 bahulaM chandasva0 (6-4-75) 731 3042 bhittaM zakalam (8-2.59) 539 2991 bahulamAbhIkSNye (3-2-81) 527 2866 bhidyodhyau nade (3-1-115) 487 3896 bahuvrIhAvida0 (6-2-162) 760 3154 miyaH kuklukanau (3.2-174) 569 3735 bahuvrIhau prakRtyA0 (6-2-1) 748 2492 bhiyo'nyatarasyAm (6-4 115)221 3840 bahuvrIhau vizvaM0 (6-2-106) 756 2595 miyo hetubhaye0 (7-3-40) 320 3909 bahornavaduttara0 (6-2-175) 761 3173 bhImAdayo'pAdAne (3-4-74) 664 3764 bahvanyatarasyAm (6-2-30) 750 2594 bhIsmyorhetubhaye (1-3-68) 319 2672 bASpoSmabhyA0 (3-1-16) 383 |3675 bhIhIbhRhumada0 (6-1-192) 741 2593 bibhetehetubhaye (6-1-56) 319 | 2491 bhIhIbhRhuvAM0 (3-1-39) 220 2752 budhayudhanazajane0 (1-3-86) 426 | 2877 bhujanyujau pANyu0(7-3-61)489 2998 brahmabhrUNavRtreSu kvip (3-2.87)529 | 2737 bhujo'navane (1-3-66) 416 2452 bruva IT (7-3.93) 196 3159 bhuvaH saMjJAntarayoH(3-2-179) 571 2450 bruvaH paJcAnA0 (3-4.84) 195 3118 bhuvazca (3.2.138) 561 2453 bruvo vaciH (2-4-53) 196 3447 bhuvazca (4-1-47) 725 3610 brUhipreSyazrauSa0 (8-2-91) 736 3605 bhuvazca mahAvyAhRteH (82.71)735 bha 2855 bhuvo bhAve (3-1-107) 483 3805 bhaktAkhyAstadartheSu (6-2-71) 753 2174 bhuvo vugluDliTo:(6-4-88) 10 2976 bhajo NviH (3-2-62) 522 2995 bhUte (32-84) 528 3141 bhAbhAsamido0 (3-2-161) 566 2797 bhUte ca (3-3-140) 462 2764 bhaJjuzca ciNi (6-4-33) 440 3170 bhUte'pi dRzyante (3-3-2) 663 3517 bhayyapravayye ca0 (6-1-83) 729 2224 bhUsuvostihi (7-3-88) 28 2181 bhavateraH (7-4-73) 12 2496 bhRJAmit (7 4-76) 223 3171 bhaviSyati gamyAdayaH (3-3-3)663 2861 bhRJo'saMjJAyAm (3-1-112) 485 2794 bhaviSyati maryA0(3-3-136) 461 2667 bhRzAdibhyo bhu0 (3.1-12) 378 3456 bhave chandasi (4-4-110) 726 2885 bhojyaM bhakSye (7-3-69) 491 2894 bhavyageyapravaca0 (3-4-68) 494 2535 bhrasjo ropadhayo0 (6-4.47) 256 2679 bhAvakarmaNoH (1-3-13) 397 3157 bhrAjabhAsadhu0 (3-2-177) 570 3443 bhAvalakSaNe stheNkR0(3-4-16) 725 2565 bhrAjabhAsabhASa0 (7 4.3) 286 3189 bhAvavacanAzca (3-3-11) 666 3184 bhAve (3-3-18) 667 | 3089 matibuddhipUjA0 (3-2-188) 554 For Private And Personal Use Only
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| pArzvam | sUtram pArzvam 3628 matuvaso ru0 (8-3-1) 737 2473 mRjevRddhiH (7-2-114) 208 3705 matoH pUrvamAtsaMjJA0 (6-1219)742 3323 mRDamRdagudha0 (1.2.7) 702 3482 matau ca (4-4-136) 727 3055 mRSastitikSAyAm (1-2-20) 542 3474 matvarthe mAsatanvoH(4-4.128) 727 / 2960 meghartibhayeSu kRtraH (3-2 43) 517 3244 mado'nupasarge (3-3-67) 679 2203 meniH (3-4-89) 3485 madhoH (4-4-139) 727 2538 mriyatelaGliGozca (1-3-61) 262 3475 madhorja ca (4-4-129) 727 2309 mvozca (8-2-65) .88 2992 manaH (3-2-82) 527 3885 manktinvyAkhyAna0(6-2-151)759 2633 yaGi ca (7-4-30) 343 3402 mantre ghasaharaNa. (2-4-80) 722 2650 yo'ci ca (2-4-74) 349 3420 mantre vRSeSapaca0 (3-3.96) 723 2651 yaDo vA (7-3.94) 351 3414 mantre zvetavahoktha0(3-2-71) 723 | 2805 yaccayatrayoH (3-3-148) 464 3554 mantreSvAGyAde0 (6-4-141) 731, 3146 yajajapadazAM yaGaH(3-2.166) 567 3533 mantre somAzve. (6-3-131) 730 | 3565 yajadhvainamiti ca (7-1-43) 732 3318 mayateridanya0 (6-4-70) 700 3268 yajayAcayata0 (3.3.90) 685 3484 maye ca (4-4-138) 727 | 2882 yajayAcaruca0 (7.3-66) 490 2517 masjinazojhali (7-1-60) 243 3520 yajuSyuraH (6-1-117) 3772 mahAntrIhya0 (6-2-38) 751, 3641 yajudhyekeSAm (8-3-104) 738 2219 mADi luG (3-3-175) 27 | 3397 yajezca karaNe (2.3.63) 722 3748 mAtropajJopakrama0 (6.2.14) 749 3663 yajJakarmaNya 0 (1-2-34) 740 2394 mAnbadhadAnzA0 (3-1-6) 158 3202 yajJe sami stuvaH (3-3-31) 672 3470 mAyAyAmaNa (4-4.124) 726 3701 yato'nAvaH (6-1-213) 742 3822 mAlAdInAM ca (6-2-88) 754 | 3349 yathAtathayorasUyA0 (3.4.28) 711 2949 mitanakhe ca (3-2-34) 514 | 2827 yathAvidhyanuprayogaH0 (3.4.4) 472 2568 mitAM hrasvaH (6-4.92) 290 / 3963 yaddhituparaM chandasi (8-1-56) 765 2740 mithyopapadAt0 (1-3-71) 422 / 3973 yadvRttAnityam (8-1.66) 765 2346 mirguNaH (7.3.82) 113 | 3240 yamaH samupaniviSu ca(3-3-63)679 3888 mizraM cAnupasa0 (6.2 154) 759 / 2377 yamaramanamAtAM sakca(7 2.73)143 2508 mInAtiminoti. (6-1.50) 234 2698 yamo gandhane (12-15) 4.4 3585 mInAternigame (7-3-81) 734 3890 yayatozcAtadarthe (6-2 156) 760 3901 mukhaM vAGgam (6-2-167) 760 | 3156 yazca yaGaH (3.2 176) 569 2624 muco'karmakasya0 (7-4.57) 336 2521 yasa 'nupasargAt (3.171) 246 2677 muNDamizra0 (3.1-21) 385. 3025 yasya vibhASA (7-2-15) 535 3254 mUrtI ghanaH (3-3-77) 681, 2631 yasya halaH (6-4-49) 242 2862 mRjervibhASA (3-1-113) 486 | 3609 yAjyAntaH (82.90) 736 arma ___100 For Private And Personal Use Only
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 794 kaumudyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| sUtram paarshvm| sUtram pArzvam 3351 yAvati vindajIvoH(3-4-30) 712 2644 rIgRdupadhasya ca (7 4-90) 346 2783 yAvatpurA0 (3-3-4) 457 , 2652 rugrikau ca luki (7 491) 359 3943 yAvadyathAbhyAm (8-1-36) 763 2609 rudavidamuSa0 (1-2-8) 327 2209 yAsuTa parasmaipade0(3-4-103) 22 2475 rudazca paJcabhyaH (7-3-98) 209 2488 yIvarNayordI0 (7-4-53) 217 / 2474 rudAdibhyaH sArva0 (72-76) 209 3815 yuktArohyAdayazca (6-2-81) 754 | 2543 rudhAdibhyaH znam (3-1 78) 267 3800 yukta ca (6-2-66) 753 3069 ruSyamatvara0 (7-2 28) 548 2873 yugyaM ca patre (3-1-121) 488 2599 ruhaH po'nyatara0 (7 3.43) 321 3544 yuplubordIrghazchandasi(6-4-58)731 3468 revatIjagatI0 (4-4-122) 726 3640 yuSmattattatakSu0 (8-3-103) 738 | 3285 rogAkhyAyAM Nvu0 (3 3.108)691 3699 yuSmadasmadorDasi (6-1-211) 742 2162 yuSmadyupapade samA0(1-4-105) 6 2152 laH karmaNi ca0 (3-4.69) 3 2549 ye ca (6-4-109) 274 2155 la: parasmaipadam (1-4.99) 4 3607 ye yajJakarmaNi (8-2-88) 736 3103 lakSaNahetvoH0 (3.2-126) 558 2319 ye vibhASA (6.4-43) 95 2969 lakSaNe jAyA0 (3 2-52) 519 2463 laGaH zAkaTAyana0(3-4-111)202 3467 rakSoyAtUnAM0 (4-4-121) 726 3100 laTaH zatRzAna0 (3-2-124) 557 2397 raJjezca (6-4-26) 160 2778 laT sme (3.2.118) 456 3016 radAbhyAM niSThAto0 (8-2-42) 533 / 2582 labhezca (7.1.64) 315 2515 radhAdibhyazca (7-2 45) 243 | 3134 laSapatapadasthA0 (3-2-154) 565 2302 radhijabhoraci (7 1.61) 83 | 2153 lasya (3-4.77) 4 2581 rabherazabliToH (7-1-63) 315 2211 liGaH salopo'0 (72-79) 23 2617 ralo vyupadhAddhalA0 (1.2.26) 330 2255 liGaH sIyuT (3-4-102). 43 3228 razmau ca (3-3.53) 676 | 3424 liGarthe leT (3-4-7) 724 3005 rAjani yudhikRtraH (3-2-95) 531 2215 liGAziSi (3.4-116) 26 3768 rAjanyabahuvacana0 (6-2-34) 751 | 2815 liG ca (3.3 159) 467 2865 rAjasUyasUrya0 (3.1-114) 486 2788 liT cordhva0 (3.3.9) 458 3793 rAjA ca (6.2.59) 753 2818 liG cordhvamau0 (3-3.169) 468 3797 rAjA ca prazaM0 (6.2.63) 753 2229 linimitte0 (3-3-139) 30 3445 rAtrezcAjasau (4-1-31) 725 2821 liGayadi (3-3-168) 469 2532 rAdho hiMsAyAm (6-4 123) 253 3434 liGayAziSyaG (3-1.86) 725 2655 rAllopaH (6-4.21) 366 / 2300 liGsicAvAtmane0(12.11) 81 3696 rikte vibhASA (6-1-208) 742 2528 liGsicorAtmane0 (7.2.42) 252 2367 rizayaglikSu (7-4.28) 139 3094 liTaH kAnajvA (3.2.106) 555 2192 ri ca (7-4-51) 16 2241 liTastajhayorezarec (3-4-81) 36 For Private And Personal Use Only
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / 795 sUtram pArzvam sUtram pArzvam 2177 liTi dhAto0 (6-1-8) 11 3290 lyuT ca (3-3-115) 2413 liTi bayo yaH (6-1-38) 173 3018 lvAdibhyaH (8-2-44) 2172 liT ca (3-4-115) 2424 liTyanyatarasyAm (2-4-40) 180 2454 vaca um (7-4-20) 197 2408 liTyabhyAsasyo0 (6-1-17) 170 2409 vacisvapi0 (6-1-15) 170 2327 lijyaDozca (6-1.29) 98 2883 vaco'zabda0 (7-3.67) 490 3676 liti (6-1-193) 741 3325 vaJciluJcyUtazca (1-2-24) 703 2418 lipisicivazva (3-1-53) 176 2879 vaJcergatau (7-3-63) 489 2786 lipsyamAnasiddhau ca (3-3-7) 458 3493 vatsarAntAccha0 (5-1-91) 728 2592 liyaH saMmAnana0 (1-3-70) 319 2854 vadaH supi kyapca (3-1-106) 483 2591 lIlA glukA0 (7-3-39) 319 | 2267 vadavajahalantasyAcaH (7.2-3) 55 2365 lugvA duhadiha0 (7-3-73) 138 3912 vanaM samAse (6-2-178) 761 2218 luG (3. 2429 vamorvA (8-4-23) 182 2434 luGi ca (2-4-43) 2924 vayAse ca (3-2-10) 508 2206 luTlaGaluGa0 (6-4-71) 21 3473 vayasyAsu mU|0 (4-4-127) 727 2427 luDsanorghasla (2-4-37) 181 3865 vAdayazca (6-2-131) 757 2188 luTaH prathamasya0 (2-4-85) 15 3737 varNo varNeSvanete (6.2.3) 748 2351 luTi ca klapaH (1-3-93) 117 2789 vartamAnasAmIpye0 (3-3-131)459 2635 lupasadacarajapa0 (3-1-24) 344 | 2151 vartamAne laT (3.2-123) 3 3048 lubho vimohana (7-2-54) 540 3353 varSapramANa Ulopa0(3-4-32) 712 3107 laTaH sadvA (3-3-14) 558 2414 vazcAsyAnyatara0 (6-1-39) 173 2193 laT zeSe ca (3.3-13) 17. 3046 vasatikSudhoriT (7-2-52) 540 3427 leTo'DATau (3-4-94) 724 | 3451 vasantAcca (4-3-20) 26 2198 loTA laGkRt (3-4 85) 19 3486 vasoH samUhe ca (4-4-140) 727 2194 loT ca (3-3-162) 17 3096 vasvekAjAddhasAm (7-2.65) 555 3959 loT ca (8-1-52) 764 3410 vahazca (3-2-64) 723 2787 loDarthalakSaNa ca (3-3-8) 458 | 2947 vahAbhre lihaH (3-2-32) 514 2587 lopaH pibaterI0 (7-4-4) 317 2850 vA karaNam (3-1.102) 482 2333 lopazcAsvAnya. (6-4-107) 103 2669 vA kyaSaH (1-3-90) 381 3563 lopasta Atmane0 (7-1-41) 732 | 3081 vA kozadainyayoH (6-4.61) 551 3952 lope vibhASA (8-1-45) 764 2700 vA gamaH (1-2-13) 404 2500 lopo yi (6-4-118) 225 2957 vAcaMyamapurandarau ca(6-3.69) 516 2668 lohitAdiDAjbhyaH (3-1-13) 381 2605 vA cittavirAge (6-4-91) 323 3339 lyapi ca (6-1-41) 708 | 2956 vAci yamo vrate (3.2.40) 516 3336 lyapi laghupUrvAt (6-4-56) 707 | 3552 vA chandasi (3-4-88) 531 For Private And Personal Use Only
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttraardhgtsuutrsuucikaaH| pArzvam sUtram pArtham / sUtram 3515 vA chandasi (6-1-106) 729 3099 vibhASA gamahana0 (7-2-68) 557 3905 vA jAte (6-2-171) 761 2905 vibhASA grahaH (3.1-143) 502 2356 vA bhramutrasAm (6-4-124) 133 3345 vibhASAprathama0 (3-4-24) 709 3068 vA dAntazAnta0 (7-2-27) 547/2376 vibhASA ghrAdheT0 (2-4-78) 142 2839 vA nisanikSanindAma(8-4-33)478 3225 vibhASAGi rupluvo (3-3-50) 676 2378 vA'nyasya saMyogAdeH(6-4-68) 143 2765 vibhASA ciNNamulo:(7-1-69)440 3754 vA bhuvanam (6-2-20) 750 2525 vibhASA beH (7-3.58) 251 2321 vA bhrAzabhlAza. (3-1-70) 96 3665 vibhASA chandasi (1-2-36) 740 3292 vAyau (2.4-57) 695 3898 vibhASA chandasi (6-2-164) 760 2437 vA liTi (2-4-55) 187, 3593 vibhASA chandasi (7-4-44) 734 3334 vA lyapi (6-4-38) 706 3895 vibhASA tRnannatI0(6.2.161)760 3541 vA SapUrvasya nigame (6-4-9) 731 2812 vibhASA dhAtau0 (3-3-155) 466 2830 vA'sarUpo'striyAm (3-1-94) 475 2375 vibhASA dheTravyo (3-1-49) 142 3085 vikuzamiparibhyaH0(8-3-96) 552 3801 vibhASAdhyakSe (6-2-67) 753 3616 vicAryamANAnAm (8-2.97) 736 3337 vibhASA''paH (6-4-57) 707 2536 vija iTa (1-2-2) 2583342 vibhASA pareH (6-1-44) 708 3417 vijupe chandasi (3-2-73) 723 | 3612 vibhASA pRSTaprati0 (8-2-93) 736 2982 viDanoranunAsika0 (6.4 41)523 3054 vibhASA bhAvAdi0 (7-2-15) 542 3041 vitto bhogapratyayayoH(8-2-58)539 3684 vibhASA bhASAyAm (6-1-181)742 2465 vidAkurvantvi. (3-1-41) 205 3023 vibhASAm yava0 (6-1-26) 535 3142 vidibhidicchideH (3-2-162)567 2509 vibhASA lIyateH (6-1-51) 234 3105 videH zaturvasuH (7-1-36) 558 2460 vibhASA luGlaDoH(2-4-50) 200 2464 vido laTo vA (3-4-83) 204 : 2723 vibhASA vipralApa (1-3-50) 412 2208 vidhinimantraNA0(3-3-161) 21 3703 vibhASA veNvindhA0(6-1.215)742 2950 vidharuSostudaH (3-2-35) 514 2583 vibhASA veSTiceSTyoH(7-4-96) 314 3149 vinduricchuH (3-2-169) 568 2420 vibhASA zveH (6-1.30) 177 2685 viparAbhyAM jeH (1-3-19) 398 2775 vibhASA sAkAGke (3-2-114) 455 2868 vipUyavinIya0 (3-1-117) 487 / 2404 vibhASA sRjidRzoH(7-2-65) 165 3160 viprasaMbhyo saMjJA0(3.2-180)572 3655 vibhASitaM vizeSa0(8-1-74) 739 3555 vibhASa|zchandasi(6-4-162)731 3960 vibhASitaM sopasarga0(8-1-53)764 2800 vibhASA katha0 (3-3-143) 463 | 2325 vibhASeTaH (8-3-79) 97 2784 vibhASA kadAkoH (3-3-5) 457 3930 vibhASotpucche (6.2.196) 762 2751 vibhASA'karmakAt (1-3-85) 426 2744 vibhASopapadena0 (1-3 75) 423 2871 vibhASA kRvRSoH (3.1-120) 488 | 2730 vibhASopayamane (1-2-16) 414 3287 vibhASAkhyAna0 (3-3-110) 692 | 2447 vibhASorNoH (1-2-3) N 194 For Private And Personal Use Only
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / sUtram pArzvam / sUtram pArzvam 3388 vizAkhayozca (1-2-62) 721 3211 vyupayoH zeteH0 (3 3-39) 673 3378 vizipatipadi0 (3-4-56) 717 | 3275 vrajayajo ve0 (3-3-98) 687 3758 vispaSTAdIni0 (6-2-24) 750 | 2990 vrate (3-2-80) 526 3854 vIravIyau ca (6-2-120) 756 za 3504 vRkajyeSThAbhyAM0 (5-4-41) 728 | 3177 zakadhRSajJA0 (3-4-65) 665 3233 vRkSAsanayorviTaraH (8-3-93) 677 3439 zaki Namulkamulau (3-4-12) 725 3229 vRNoterAcchAdane (3-3-54) 677 2823 zaki liG ca (3-3-172) 469 2711 vRttisargatAyaneSu0 (1-3-38) 409 2847 zakisahozca (3.1-99) 480 2347 vRddhyaH syasanoH (1-3-92) 115 / 2971 zaktau hastikavATaya :(3.2.54)520 3691 vRSAdInAM ca (6-1-203) 742 3719 zaturanumo nadya0 (6.1.173) 747 2391 vRto vA (7-2-38) 157 2362 zadeH zitaH (13-60) 135 2714 veH pAdaviharaNe (1-3-41) 410 2598 zaderagatau (7-3-42) 321 2707 veH zabdakarmaNa: (1-3-34) 407, 2673 zabdavairakalahA0 (3-1-17) 383 2398 veH skanderaniSThAyAm(7-3-73)162 2519 zamAmaSTAnAM0 (7-3-74) 245 2556 veH skannAternityam (8-3-77)278 | 3543 zamitA yajJe (6-4-54) 731 2415 veJaH (6-1-40) 174 | 3121 zamityaSTAbhyo0 (3.2-141) 561 2411 veo vayiH (2-4-41) 173 | 2928 zami dhAtoH0 (3-2.14) 509 2701 vettervibhASA (7-1-7) 404 | 2259 zapUrvAH khayaH (7 4-61) 48 3458 vezantahimavanyA0(4-4-112)726 / 2336 zala igupadhA0 (3-1-45) 106 3477 vezoyazaAde0 (4-4-131) 727 2585 zAcchAsAhvA0 (7 3.37 317 2274 vezca svano bhojane (8-3.69) 58 | 3075 zAcchoranya0 (7.4.41) 549 3430 vaito'nyatra (3-4-96) 724 | 3743 zArade'nAtave (6-2-9) 629 3971 vaivAveti ca cchandasi(8-1.64)765 2486 zAsa idaGhaloH (6.4.34) 216 2798 votApyoH (3-3.141) 406 2410 zAsivasi0 (8-3-60) 372 2590 vo vidhUnane juk (7.3-38) 318, 2487 zA hau (6-4-35) 216 3123 vo kaSalasakattha0(3-2-143)5623872 ziternityA0 (6-2 138) 758 3196 vau kSudhruvaH (3-3-25) 671/3810 zilpini cAkRtaH (6-2-76) 754 2721 vyaktavAcAM samuccAraNe(1-3.48)4122907 zilpini vun (3-1-145) 503 3433 vyatyayo bahulam (3.1-85) 724 | 3489 zivazamariSTasya 0 (4-4-143)727 2353 vyathA liTi (7-4-68) 120 2441 zIGaH sArvadhAtuke0 (7-4-21) 191 3238 vyadhajaporanupasarge (3 3-61) 678 2442 zIDo ruTa (7 1-6) 191 3392 vyavahitAzca (1-4-82) 721 3514 zIrSazchandasi (6.1-60) 729 3900 vyavAyino'0 (62-166) 760 3030 zuSaH kaH (8-2-51) 537 3341 vyazca (6-1-43) 708 3356 zuSkacUrNarUkSeSu0 (3.4.35) 713 2749 vyAparibhyo ramaH (1-3-83) 425 | 3694 zuSkadhRSTau (6.1.206) 742 For Private And Personal Use Only
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pArzvam rur 798 kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / sUtram pArzvam / sUtram 3849 zRGgamavasthAyAM ca (6-2-115)756 3281 SidbhidAdibhyo0 (3.3.104) 689 3067 zRtaM pAke (6.1.27) 5472320 pTivuklasucamAM ziti(7-3-75) 95 2495 sRdRprAM hrasvo vA (7-4-12) 222 / 3153 zRvanyorAru. (3-2-173) 569 3428 sa uttamasya (3-4-98) 724 2542 ze mucAdInAm (7.1-59) 266 2342 saH syArdhadhAtuke (7-4-49) 111 3516 zezchandasi0 (6-1-70) 729 2628 sa: svidi0 (8-3-62) 340 2159 zeSAtkartari0 (1-3-78) 5 2522 saMyasazca (3.1-72) 246 2165 zeSe prathamaH (1-4-108) 7 3017 saMyogAderAto0 (8 2.43) 533 2808 zeSe laDyadau (3-3-151) 465 3932 sakthaM cAkrAntAta (62.198)762 3948 zeSe vibhASA (8.1.41) 763 3975 sagatirapi tiG (8-1-68) 766 3957 zeSe vibhASA (8-1-50) 764 3460 sagarbhasayUtha0 (4 4-114) 726 2232 zeSe vibhASA'ka0 (8-4-18) 31 | 3769 saMkhyA (6-2-35) 751 2469 znasora lApaH (6-4-111) 206 3897 saMkhyAyAH stanaH (6-2-163) 760 2544 bhAnnalopaH (6-4-23) 268 3214 saMghe cAnauttarAdharye (3 3 42) 674 2483 bhAbhyastayorAtaH (6-4-112) 214 3264 saMghAddhI gaNa0 (3-3 86) 683 2903 zyAyadhAnu0 (3-1-141) 502 3286 saMjJAyAm (3-3-109) 692 3021 zyo'sparze (8-2-45) 534 : 3363 saMjJAyAm (3-4.42) 14 3759 zrajyAvamakanpA0 (62-25) 750 / 3893 saMjJAyAma (6.2.159) 760 3195 zriNI bhuvo'nupasarge(3-3-24) 671 3276 sajJAyAM samaja. (3-3-99) 687 3573 zrIgrAmaNyozchandasi(7-156) 733 3828 saMjJAyAM giri 0 (6-2.94) 755 2386 zruvaH za ca (3-1-74) 151 3811 saMjJAyAM ca (62-77) 754 3551 zruzRNupRkRvRbhya0(6-4-102) 731, 3880 saMjJAyAmanA0 (6.2.146) 758 2381 zrayukaH kiti (7 2-11) 147 3692 gajJAyAmupamAnam (6-1-204) 742 2514 zliSa AliGgane (3 1.46) 240 2963 saMjJAyAM bhata0 (3.2 46) 517 2490 zlau (6-1-10) 220 3899 saMjJAyAM mitrA0 (62.165) 760 2421 zvayateraH (7-4-18) 178 3847 saMjJaupamyayozca (6.2-113) 756 3039 vIdito niSThAyAm (7-2-14) 539 3939 satyaM prazne (8-1-32) 763 2563 satyApapAza0 (3.1-25) 284 3869 SaTa ca kANDAdIni(6-2.135)757 2975 satsadviSahaduha. (32.61) 521 3725 SaTtricaturyo0 (6-1-179) 747 2271 sAdara prataH (8-3-66) 57 3333 patvatukArasiddhaH (6-1.86) 705 | 3745 sadRzapratirUpayo: 0 (62-11) 749 3794 SaSThI pratyenasi (6-2-60) 753 | 2361 sadeH parasya liTi(8-3.118) 135 3389 SaSThIyuktazchandasi vA(1-4-9) 721 | 3529 sadha mAdasthayo0 (6.3.96) 730 3638 SaSTyAH patiputra0 (8-3.53) 738 3315 sanaH ktici lo0 (6-4-45) 699 3310 SAtpadAntAt (8-4-35) 699 2304 sanAdyantA dhAtavaH (3.1-32) 84 For Private And Personal Use Only
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / / 799 ur m sUtram pArzvam | sUtram pArzvam 3148 sanAzaMsabhikSa uH (3-2-168)5683464 samudrAbhrAddhaH (4-4-118) 726 3583 sanisasanivAMsam (7-2-69) 733 3357 samUlAkRtajIveSu0(3.4.36) 713 2610 sani grahaguhozca (7-2-12) 327 2699 samo gamyucchibhyAm(1-3-29)404 2615 sani ca (2.4-47) 329 3494 saMparipUrvAtkha ca (5-1-92) 728 2623 sani mImAdhura0 (7.4.54) 335 2550 saMparibhyAM karotI (6 1-137)274 2618 sanIvantardha0 (7-2-49) 331 | 3122 saMpRcAnurudhA0 (3 2.142) 562 3645 sanoteranaH (8-3-108) 738 | 2719 saMpratibhyAmanAdhyAne(1.3 46) 411 2395 sanya DoH (6-1-9) 158 | 3102 saMbodhane ca (3.2.125) 557 2317 sanyataH (7-4-79) 912811 saMbhAvana'lamiti0(3 3.154)466 2331 sanliTorjeH (7-3-54) 101 2709 saMmAnanotsaMja. (1336) 408 2316 sanvalaghuni caG (7-4-93) 91 2382 sartizAstyati 0 (3-1-56) 148 3491 saptano'Jchandasi (5-1-61) 727 / 2959 sarvakUlAbhrakarI0 (3-2-42) 517 3766 saptamI siddhazuSka 0(6-2-32) 750 3827 sarva guNakAtsnrye (62.93) 755 3799 saptamIhAriNau0 (6-2-65) 753 3488 sarvadevAttAtila (4 4 142) 727 3886 saptamyAH puNyam (6-2-152) 759 | 3685 sarvasya supi (6-1-191) 742 3370 saptamyAM copapIDa0(3 4-49) 7162252 savAbhyAM vAmau (3-4-91) 42 3007 saptamyAM janerDaH (3-2 95) 531 3757 savidhasanIDa0 (6.2.23) 750 3832 sabhAyAM napuMsake (6-2-98) 755 3597 sasUveti nigame (7 4-74) 735 2736 samaH kSNuvaH (1-3-65) 4163481 sahasreNa saMmitau paH(4-4-135)727 2725 samaH pratijJAne (1-3-52) 413, 2357 sahivahoroda0 (6.3-112) 133 2689 samavapravibhyaH sthaH (1-3-22) 401 3646 saheH pRtanA0 (8 3.109) 738 2551 samavAye ca (6-1-138) 274 | 3006 sahe ca (3.2.96) 531 2727 samastRtIyAyuktAt (1-3-54) 413 | 3531 sADhyai sADhA0 (6.3-113) 730 3320 samAnakartRkayoH0 (3-4.21) 701 3655 sAmAnyavacanaM0 (8-1-74) 739 3176 samAnakartRkeSu0 (3-3-158) 664 2234 sArvadhAtukamapit (1-2-4) 33 3371 samAsattI (3-4.50) 716 2168 sArvadhAtukArdha0 (7-3-84) 8 3734 samAsasya (6-1.223) 748 2756 sArvadhAtuke yaka (3.167) 429 3332 samAse'napUrve0 (7 137) 705 3714 sAvekAcastRtIyA0(61.168)746 2921 sami khyaH (3.2.7) 507 2392 sici ca para0 (7-2-40) 157 3208 sami muSTau (33-36) 673 2297 sici vRddhiH para0 (7-21) 75 3194 sami yuTThaduvaH (3-3-23) 671 2640 sico yaGi (83-112) 345 2826 samuccaya'nya 0 (3-4-3) 471 2226 sijabhyastavidi0(3-4-109) 29 2828 samuccaye sAmAnya0 (3.4.5) 4722602 siddhyaterapAralaukike(6-1-49) 322 2742 samudAGbhyo0 (1-3.75) 422 2485 sipi dhAto rA (8-2-74) 216 3246 samudorajaH pazuSu (3-3-69) 680 : 3425 sibbahulaM leTi (3-1-34) 724 For Private And Personal Use Only
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 800 kaumudyuttarArdhagatasUtrasUcikAH / pArzvam paarshvm| sUtram 2359 sivAdInAM vAD0 (8-3-71) 134 2938 stambazakRtorin (3-2-24) 512 2999 sukarmapApamantra0 (3-2-89) 529 3260 stambe ka ca (3-3-83) 683 3749 sukhapriyayohite (6-2-15) 749 2580 stambhusivusahAM0 (8-3-116)314 2674 sukhAdibhyaH kartR0 (3-1-18) 384 | 2272 stanbheH (8-3-65) 57 3644 suaH (8-3-107) 7383642 stutastomayo0 (8-3-105) 738 3112 suo yajJasaMyoge (3-2-132) 559 2385 stusudhUbhyaH0 (72-72) 151 2553 suTakAtpUrvaH (6.1-135) 275 / 2627 stautiNyAreva SaNya 0(8-3-61)339 2210 suT tithoH (3-4-107) 23, 3033 styaH prapUrvasya (6-1-23) 537 3594 sudhitavasudhita0 (7-4-45) 734 | 3272 striyAM ktin (3-3-94) 685 2524 sunoteH syasanoH (8-3-117) 250 | 2987 sthaH ka ca (3.2.77) 525 2657 supa AtmanaH kyac (3-1-8) 368 3273 sthAgApApaco0 (3-3.95) 686 3561 supAM sulukpUrva0 (7-1-39) 732 / 2389 sthAdhvoriJca (1-2-17) 156 2916 supi sthaH (3-2-4) 505 / 2277 sthAdiSvabhyAsena0 (8-3-64) 58 2988 supyajAtau0 (3-2-78) 525 | 3155 sthezabhAsapisa0 (3-2.175) 569 3656 subAmantrite parA0 (2.1-2) 739 | 3571 snAtvyAdayazca (7-1.49) 732 3091 suyajo nip (3-2-103) 554 2323 snukamoranAtmane0(7-2-36) 96 2477 suvinirdubhyaH (8-3-88) 210 3359 snehane piSaH (3-4.38) 713 3083 sUtraM pratiSNAtam (8-3-90) 552 | 2704 spardhAyAmAGaH (1-3-31) 406 3133 sUdadIpadIkSazca (3-2-153) 565 3138 spRhigRhipati0 (3.2-158) 566 3879 sUpamAnAtktaH (6-2-145) 7583044 sphAyaH sphI0 (6-1-22) 540 3140 sRghasyadaH kmarac (3-2-160)566 / 2597 sphAyo vaH (7-3-41) 321 2405 sRjizojhalyama0 (6-1-58) 165 3921 sphigapUta0 (6-2-187) 761 3444 sRpitRdoH kasun (3-4-17) 725 3185 sphuratisphulatyo0 (6 1.47) 667 3183 sa sthire (3-3-17) 667 2537 sphuratisphulatyorni0(8-3-76)262 2278 sedhatergatau (8-3-113) 59 | 2626 smipUjjva zAM0 (72-74) 336 2201 sehyapiJca (3-4-87) 19 2819 sme loT (3-3-165) 468 2506 se'sici kRta0 (7-2-57) 233 2220 smottare laG ca (3-3.176) 28 2358 soDhaH (8-3.115) 134 2186 syatAsI laluToH (3-1-33) 14 3483 somamarhati yaH (4-4-137) 727 3188 syado jave (6-4.28) 668 3000 some suJaH (3-2-90) 530 3526 syazchandasi0 (6-1-133) 730 3581 some hvaritaH (7-2-33) 733 2757 syasisIyuTa0 (6-4.62) 431 3929 soravakSepaNe (6-2-195) 762/2578 sravatizRNoti0 (7481) 312 3851 sormanasI alo0 (6-2-117)756 3459 srotaso vibhASA (4-4.113) 726 2555 stanbhustunbhu0 (3-1-82) 278 | 3751 skhaM svAmini (62.17) 749 2927 stambakarNayo0 (3-2-13) 508 3633 svatavAnpAyau (8-3-11) 737 For Private And Personal Use Only
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www. kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Serving Jinshasan 093610 gyanmandirkobatirth.org For Private And Personal Use Only