Bada Kosh

Author(s): Ratilal S Nayak, Bholabhai Patel
Publisher: Akshara Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020093/1

Page #1

बड़ा कोश
(हिन्दी-गुजराती)
संपादक प्रा.रतिलाल सां. नायक
परामर्शक डॉ. भोळाभाई पटेल
શન
અમદાવાદ
अक्षरा प्रकाशन, अहमदाबाद

Page #2

बड़ा कोश
(हिन्दी-गुजराती)
शब्दसंख्या : ३८,०००
: संपादक : प्रा. रतिलाल सां. नायक
पूर्व प्राध्यापक अने अध्यक्ष : गुजराती विभाग : भवन्स कॉलेज, अमदावाद
:: परामर्शक: डॉ.भोळाभाई पटेल
पूर्व प्राध्यापक अने अध्यक्ष : हिन्दी विभाग - गुजरात युनिवर्सिटी
नक सूचन इस ग्रन्थ के अभ्यास का कार्य पूर्ण होते ही नियत समयावधि में शीघ्र वापस करने की कृपा करें. जिससे अन्य वाचकगण. इसका
उपयोग कर सकें.
અમદાવાદ
:प्रकाशक:
अक्षरा प्रकाशन ११, ग्रेईन मार्केट, भालकिया मिल कम्पाउन्ड, अनुपम सिनेमा सामे, खोखरा, अमदावाद - ३८०००८

Page #3

BADA KOSHA (Hindi-Gujarati Dictionary) Compiled by Prof. Ratilal S. Nayak Formerly Professor & Head : Gujarati Dept.: Bhavan's College, AHMEDABAD Vetting by Dr. Bholabhai Patel Formerly Professor & Head : Dept. of Hindi - Gujarat University Published by Sonal Anada Akshara Prakashan AHMEDABAD - 380 001
प्रकाशक सोनल अनडा अक्षरा प्रकाशन ११, ग्रेईन मार्केट, भालकिया मिल कम्पाउन्ड, अनुपम सिनेमा सामे, खोखरा, अमदावाद - ३८० ००८
वितरण अनडा प्रकाशन प्रा. लिमिटेड १७५६, बाला हनुमान पासे गांधीमार्ग अमदावाद - ३८० ००१ फोन नं. २१३९९००, २१६९९५६,
गूर्जर साहित्य भवन रतनपोळ नाका गांधीमार्ग अमदावाद - ३८० ००१ २१४४६६३, २१४४६६०
© सर्व हक्क स्वाधीन
प्रथम आवृत्ति : जुलाई २००१ द्वितीय आवृत्ति : नवेम्बर २००३
पृष्ठसंख्या : ६०४ + ४ = ६०८
( मूल्य रू. २५० = ००
टाईप-सेटिंग सूर्या कम्प्युटर्स एन्ड ग्राफिक्स अमदावाद - ३८० ००६ फोन नं. ६३०२०५९, ६३०२२११ मुद्रक गुजरात ऑफसेट प्रा. लि. वटवा, अमदावाद - ३८८५४४०

Page #4

સંપાદકીય હિન્દી ભારતની પ્રમુખ ભાષા છે. આપણા બહુભાષી દેશમાં હિન્દી એક કડીભાષા તરીકે પ્રતિષ્ઠિત છે. દિન-પ્રતિદિન એનો વપરાશ વધતો જાય છે. ગુજરાતી આદિ અન્ય ભાષાઓને પણ એની સાથે સંબંધ રાખવો અનિવાર્ય બન્યો છે.
શાસનથી માંડી સમાજ-જીવન–વહીવટી, વેપારી, વ્યવસાયી, છાપાં, ચોપડીઓ, પ્રસાર માધ્યમો-સૌને આજે હિન્દી સાથે નાતો બંધાયો છે. સરકારી કચેરીઓ, પોસ્ટ, બેન્ક ઇત્યાદિના કર્મચારીઓને પણ હિન્દીના શબ્દો શીખવા તાલીમ અપાઈ રહી છે. શાળાકોલેજના વિદ્યાર્થીવર્ગને તો હિંદીની અતિ જરૂર છે જ. તેમને વિષય તરીકે હિંદીનો અભ્યાસ કરવો પડે છે એટલું જ નહિ તેઓ હિંદી હિંદુસ્તાની કે રાષ્ટ્રભાષાની પરીક્ષાઓ પણ આપે છે. કોશનો ઉપયોગ શબ્દનો અર્થ કે શબ્દની જોડણી જોવા માટે થાય છે તેમ ભાષાતર વેળા પણ શબ્દના એકથી વધુ પર્યાયની જરૂર પડે છે તેથી સર્વને એમની જરૂરિયાત સંતોષવામાં ઉપયોગી બની રહે એ હેતુ પણ અમે લક્ષ્યમાં લીધો છે.
આ રીતે આ કોશ સામાન્ય જનસમૂહ, કર્મચારીવર્ગ, અભ્યાસી તેમજ વિદ્યાર્થી સમુદાય વગેરે સર્વને ઉપયોગી બની રહે અને અદ્યતનતા અને વિશાળ શબ્દસંખ્યા આ કોશની એક લાક્ષણિકતા બની રહે એ તરફ પણ અમે દૃષ્ટિ રાખી છે.
ગુજરાતીને જેમ સંસ્કૃત સાથે સ્ત્રોતસંબંધ છે એવું જ હિંદીનું પણ છે – એ પણ ઊતરી આવી છે તો સંસ્કૃતમાંથી જ; પછી એમાં અરબી-ફારસી, ઉર્દુ, અંગ્રેજી આદિના શબ્દો આવતા રહ્યા છે. અમે તેથી અહીં હિંદી સાથે સંસ્કૃતના, અરબી-ફારસીના શબ્દો તો લીધા જ છે પણ અંગ્રેજીનાય શબ્દો પણ ઠીકઠીક સંખ્યામાં લીધા છે; પ્રસાર માધ્યમો, તકનિકી વિદ્યા, વિજ્ઞાન, વાણિજ્ય, પોસ્ટ, બૅન્ક વગેરેને લગતા શબ્દો પણ લીધા છે.
આ કોશનો ઉપયોગ કરનારને કેટલીક વસ્તુ અલગ વિભાગમાં તૈયાર સ્વરૂપે મળે એ “કોશ'નું એક વિશિષ્ટ પાસું છે. તેથી અમે વિવિધ પરિશિષ્ટો આપી પુષ્કળ સામગ્રી અલગ અલગ મથાળાં નીચે “કોશ'ના પાછલા ભાગમાં આપી છે.
કેટલાક કોશોમાં “એક પક્ષી', “એક પ્રકારનું ઝાડ' એ રીતે પર્યાય મૂકવામાં આવે છે જ્યારે અમે અહીં એવી જગ્યાએ પરિચયાત્મક સંક્ષેપથી અર્થ બતાવેલ છે. “બાગબા(વા)ન” જેવામાં ‘બાગબાન, બાગવાન' એમ શબ્દો અલગ કરીને મૂક્યા છે જેથી આંખ તરત શોધી શકે. આમ, ઉપયોગિતા અને શબ્દ શોધવામાં સરળતા એ બંનેને અમે ખાસ અગ્રિમતા આપી છે. આશા છે અમારો આ પ્રયાસ સૌનો આવકાર પામી શકશે. સૂચનો આવકાર્ય છે. ૨૩, રચના સોસાયટી,
– સંપાદક સેટેલાઇટ રોડ, અમદાવાદ - ૩૮૦૦૧૫ તા. ૧૫ જુલાઈ ૨૦૦૧
દ્વિતીય આવૃત્તિ પહેલી આવૃત્તિમાં રહી ગયેલા મુદ્રણદોષ સુધારી લીધા છે.

Page #5

અનુક્રમ
૧. શબ્દાર્થ
૧ થી ૪૩૨ ૨. પરિશિષ્ટો
૪૩૩ થી ૬૦૪ - [१. कहावतें २. मुहावरे ३. प्रशासनिक शब्दावली ४. घर के भाग ५. गृहोपयोगी वस्तुएँ ६. रसोई के साधन ७. कपड़े-लत्ते ८. रिश्तेदार ९. पेशेवाले १०. जलस्थान ११. पालतू प्राणी १२. वन्य प्राणी १३. प्राणियों के बच्चे १४. प्राणियों की बोली १५. जीवजंतु और जलचर १६. पक्षी १७. पेड-पौधे १८. पेड़ के हिस्से १९. फल-मेवा २०. फूल २१. साग-सब्जियाँ २२. मसाले और
औषधियाँ २३. खाद्य और पेय २४. धातु क्षार और खनिज पदार्थ २५. रसायन २६. शरीर के अवयव २७. रोग २८. डाक २९. बैंक ३०. रेलवे ३१. यातायात के साधन ३२. वाहन-विश्राम-स्थान ३३. बीमा ३४. वाणिज्य ३५. कारीगर के
औजार ३६. संगीत के साधन ३७. खेलकूद ३८. रंग ३९. समय ४०. मास तथा तिथियाँ
સંક્ષેપાક્ષર
(૧) વ્યાકરણ વિષયક
૫. પુંલ્લિંગ (સંજ્ઞા-નામ) સ્ત્રી સ્ત્રીલિંગ (સંજ્ઞા-નામ) અ. અવ્યય સર્વ સર્વનામ વિ. વિશેષણ અ. ક્રિટ અકર્મક ક્રિયાપદ સવ ક્રિ સકર્મક ક્રિયાપદ એવા એકવચન બ. વ. બહુવચન
(૨) ભાષા વિષયક
અ. અરબી ફાટ ફારસી સંસંસ્કૃત છે. ઇંગ્લિશ (અંગ્રેજી) તુ તુર્કી વ્યા. વ્યાકરણ
(૪)

Page #6

મંચુરિત વિ૦ (સં.) અંકુર ફૂટેલું, અંકુરવાળું; ઊગેલું ઉરી સ્ત્રી અનાજના અંકુર ફૂટેલા દાણા;
ફણગાવેલા મગ મંજુર ! (સં) હાથીને વશમાં રાખવાનું લોઢાનું સાધન (૨) નિયંત્રણ; અંકુશરૂ કાબૂ (૩) પ્રતિબંધ;
દાવ
સંહા (સં) સંખ્યાનો આંકડો અંક (૨) છાપ; ચિહ્ન (૩) ડાઘો; કલંક (૪) ગોદ; ખોળો (૫) શરીર; દેહ (૬) રમત તથા પરીક્ષામાં મળતો ક્રમાંક (૭) પત્રપત્રિકાનો પ્રકાશન-ક્રમાંક (૮)
નાટકનો એક ભાગ મંદ પુંછે કાંકરો
કરી સ્ત્રી કાંકરી ઍવી સ્ત્રી નાનો આંકડો (૨) “હૂક' (૩) ઝાડ પરથી ફળ વેડવાની છેડે જાળીદાર ઝોળીવાળી વાંસની વડી (૪) કાંકરી સંવનવું (સં) આંકવું તે; છાપ લગાવવી તેનું મૂલ્ય આંકવું તે; આંકણી
ના સક્રિ આંકવું સંપન્ન પું. (સં.) પરબીડિયા અરજી વગેરે પર
લગાડવાની ટિકિટ; ગુણપત્રક (‘માર્કશીટ') સંપતિ વિ (સં.) ટિકિટ ચોઢેલ (“સ્ટેન્ડ) સંપત્રિી સ્ત્રી (સં.) પરિચારિકા, આયા કંપા ! (સં.) આલિંગન અંશમાત્ર પુંગળે વળગીને ભેટવું તે; ભેટયું
I ! ઘઉં ભેગું ઊગતું એક હલકું ધાન (૨) કાંકરો ઐવવાના સક્રિ (મૌવના નું પ્રેરક) અંકાવવું,
અંદાજ કઢાવવો; મૂલ્ય નક્કી કરાવવું વાડું સ્ત્રી અંકન; આંકવાનું મહેનતાણું વાવ કુંડ આંકવાનું કામ (૨) અંદાજ; અટકળ
નં કામ (૨) અંદાજ અટકળ (૩) પરખ અંતિવિ (સં.) આંકેલું કે અંકાયેલું (૨) લિખિત (૩) વર્ણવાયેલું અંતિમૂ૦૫ (સં) મુદ્રા કે સ્ટેમ્પ પર લખેલું મૂલ્ય જેમાં વિશિષ્ટ પરિસ્થિતિમાં ખાસ કારણસર વધઘટ થાય; “ફેસવેલ્યુ” મંજિનવિ દાનમાં આપેલો શરીરે છાપ લગાવેલો
વાછરડો-સાંઢ અંદર, એવું છું. (સં) ચાવી; કૂંચી મૅવફા ! આંકડો; વાંકો સળિયો; ખૂટી ગેંડી સ્ત્રીનાનો આંકડો મંજુર ! (સં.) અંકુર; નવી ફૂટેલો ફણગો; કળી;
રુવાંટું; દર્ભ; પ્રારંભિક સ્વરૂપ મંજુર ડું અંકુર ફૂટવાની ક્રિયા; કોઈ વસ્તુની
ઉત્પત્તિ થવી તે; આરંભ ક્રિયા ઐરના અ ક્રિ અંકુર ફૂટવો
સં
(સં.) મહાવત એસ પે અંકુશ
ની સ્ત્રી આંકડી; ખૂટી; વાંકો સળિયો; “હૂક એ પં. (સં.) હિસાબ લખનાર; લેખા-પરીક્ષક ક્ષપું(સં) હિસાબની તપાસણી; લેખા-પરીક્ષણ
ક્ષિત વિ (સં.) અન્વેષક દ્વારા તપાસાયેલ ઍોરડું ગોદ; ખોળો (૨) ભેટ; ઉપહાર (૩) લાંચ (૪) ખેડૂતનું ભાતું (ભાત) વોરના સક્રિ ખોળામાં લેવું મૈંવાર સ્ત્રી ગોદ; ખોળો (૨) ભેટવું તે મંત્રિા સ્ત્રી (સં.) આલિંગન, છાતી સરસું
ચાંપવું તે; ભેટયું ગંવર વિ. (સં.) નિશાન કરવા યોગ્ય; નામીચું (ગુનેગાર); (૨) પુંમૃદંગ પખવાજ વગેરે gી સ્ત્રી આંખ લકીરની સ્ત્રીસંતાકૂકડીની રમત,આંખ-મિચામણી ઉથા સ્ત્રી આંખ (૨) નકશીકામ માટેની કલમ ઘુમા અંકુર; બીજમાંથી ફૂટતો અંકુર કે કૂંપળ ભૈgમાના, ઍહુવાના અને ક્રિ અંકુર ફૂટવો; ઊગવું
(સં) અંગ; શરીર; ગાત્ર (૨) ભાગ; ટુકડો; અંશ; ખંડ (૩) અવયવ (૪) ભેદ; પ્રકાર અંગ વિ(સં) અંગમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ (૨) પું
પુત્ર; પરસેવો; વાળ; કામ ક્રોધ વગેરે; કામદેવ ગંગા સ્ત્રી (સં.) પુત્રી; કન્યા
-વં િવિવધ્યુંઘટ્યું; તૂટ્યફૂટ્યું (૨) પુંછ ભંગાર ફારું સ્ત્રી અંગડાઈ; શરીર અને ખાસ કરીને હાથ તથા ખભા મરડવાની ક્રિયા (૨) તાવ આવતાં અગાઉ શરીર ફાટવું તે નાના અન્ય ક્રિ અંગડાવું; શરીર મરડાવું; આળસ કાઢવા કે અકડાયેલાં અંગો સરખાં કરવા શરીર
તાણીને ફેલાવવું (૨) શરીર ફાટવું મંદ, કથાતિ પં. (સં) લકવો jછે (સં) રોગીના શરીરનો કોઈ ભાગ
શસ્ત્રક્રિયાથી કાપવો તે; શલ્યક્રિયા

Page #7

अंगत्राण
अंगोछा
મંત્રી પુ (સં.) બખ્તર; કવચ ૨) વસ્ત્ર ૩૨ ૫ (સં.) અંગાર; સળગતો કોલસો; કોલસો (૩) અંગરક્ષક, અંગરખું
(૨) લાલ રંગ મંગલા પં. (સં.) યુદ્ધમાં પીઠ દેખાડવી તે; યુદ્ધમાં અંગોર ડું (સં) એક અધાત્વીય મૂળતત્ત્વ જે પાછું પડવું તે; દેહસમર્પણ (નારીનું).
કેટલાક પદાર્થોમાંથી મેળવવામાં આવે છે-કાર્બન; મંાધાર ! પ્રાણી
નાનો અંગારો; મંગળ ગ્રહ; મંગળવાર; ઔષધિના ડું આંગણું
ઓના મિશ્રણથી બનતું એક તેલ; ભૃગરાજ ના સ્ત્રી (સં.) સુંદર દેહવાળી સ્ત્રી; રમણી
(સં.) માણેક અંગન્યાસ પું. (સં.) (સંધ્યા પૂજામાં મંત્રોચ્ચાર અંગારવા સ્ત્રીચનોઠીની વેલ
વખતે) એકએક અંગને હાથથી સ્પર્શવું તે ઍર ડું અંગારો સંપત્તિ સ્ત્રી (સં.) ધાવ; દેખરેખ કરનારી સંપત્તિનો સ્ત્રી (સં.) સગડી (૨) આથમણી દિશાદાસી
પશ્ચિમ સંપાની સ્ત્રી આલિંગન; ભેટયું
મંારી સ્ત્રી (સં.) ચિનગારી; કણખી (૨) સગડી મંગમંચું (સં) અંગની ખોડ; અપંગપણું (૨) વિ. મારી સ્ત્રી શેરડીના સાંઠા પરનાં પાન (૨) શેરડીનાં વિકલાંગ; શરીરની ખોડવાળું
પૈતાં (કાતળી). મંજિન, સંમી સ્ત્રી અંગોની મોહક ચેષ્ટા; મા સ્ત્રી (સં.) ચોળી; કાંચળી, કંચુકી હાવભાવ; અદા; નખરાં
નવા સ્ત્રી (સં.) ચોળી; કાપડું (૨) ઝીણું કપડું ભૂત (સં.) પુત્ર; અંગજ (૨) વિ અંતર્ગત; બાંધેલી ચાળણી અંગમાંથી ઉત્પન્ન થયેલ; અંગનું
મળી ! (સં.) દેહધારી (૨) પ્રધાન; મુખ્ય (૩) અંગમર્દ! (સં.) અંગ કળવું કે ફાટવું તે
નાટકનું પ્રધાન પાત્ર (૪) નાટકનો પ્રધાન રસ (૨) શરીરની ચંપી કરનાર
મળી (સં.) સંમત થવું તે; સ્વીકાર કે ગ્રહણ સંમત ૫ (સં.) શરીરની ચંપી
કરવાની ક્રિયા વાપરવા ! અંગરખું
અંજાર પં. (સં) સ્વીકાર; જવાબદારી લેવાની ૨ ડું અંગારો; બળદની ખરીમાં થતો એક
મંજૂરી પ્રકારનો રોગ; ખરવા
૩ીત વિ (સં.) સ્વીકૃત; મંજૂર; અપનાવેલું અંજ પું. (સં.) સુગંધી પદાર્થોમાંથી બનાવેલ મરી સ્ત્રી સગડી શરીરે ચોળવાનું દ્રવ્ય; ચંદન વગેરે લેપ
અંગુરી સ્ત્રી આંગળી (૨) સોનીની ટૂંકણી મરી સ્ત્રી બખ્તર, કવચ, ઘોના ચામડામાંથી બનાવેલ મંગુ છું(સં) આંગળ હાથમોજું
માત્માપુ (સં.) આંગળી કે આંગળીઓનું નિશાન; રે પં. અંગ્રેજ
‘ફિંગર પ્રિન્ટ' થત સ્ત્રી અંગ્રેજીપણું; અંગ્રેજી રંગઢંગ મંત્રિ, મંગુત્રી સ્ત્રીઆંગળી (૨)હાથીની સૂંઢનું ટેરવું ઐણિી સ્ત્રી અંગ્રેજી ભાષા (૨) વિ અંગ્રેજ સંબંધી મંત્રિ-નિર્લેશ પું આંગળી ચીંધીને કરાતો નિર્દેશ; રેલા ડું અંગ્રેજી જાણનાર
નિંદા સંપાબ્લેટ પું, સ્ત્રી શરીરનો બાંધો; શરીરનું કાઠું મંજુરત ૫ (પા) આંગળી સંવના સક્રિ સહેવું, ખમવું; વેઠવું
મંગુર સ્ત્રી (ફા) અંગૂઠી; મુદ્રિકા; વીંટી, ખોળી ગ્રંવાર બળદ કે મજૂરીની પરસ્પર મદદ– અંગુષ્ઠ ડું અંગૂઠો સુંઢલ; સૂંઢલ રાખનાર માણસ-સૂઢલિયો
1 ડું અંગૂઠો ૩વતિ સ્ત્રી (સં.) દેહવિકાર, શરીરમાં કંઈ ઝંડી સ્ત્રી અંગૂઠી; મુદ્રિતા; વીંટી, ખોળી વિકાર થવો તે; મૂચ્છરોગ
મંજૂર ! (ફા) લીલી દ્રાક્ષ મંદીર વિ૦ (સં) અપંગ (૨) પં. કામદેવ મંજૂરી વિ૦ (ફા) અંગૂર-દ્રાક્ષ)નું બનેલું; અંગૂર અંગરખું, પહેરણ
(દ્રાક્ષ)જેવા રંગનું (૨) આછો લીલો રંગ ૩મંગાવડી સ્ત્રી અંગારા ઉપર શેકીને કરેલી નાની કી સ્ત્રી સગડી જાડી ભાખરી, બાટી
છના અને ક્રિ રૂમાલથી શરીર લૂછવું સંધિ, સંજથી પુ. (સં.) લગ્નનો સ્વામી- mછા શરીર લૂછવાનો રૂમાલ (૨) ઉપરણો; ગ્રહ; અંગ દેશનો રાજા-કર્ણ
ઉત્તરીય

Page #8

अंगोछी
अंतक
ઢોછી સ્ત્રી નાનો ટુવાલ, પંચિયું; નાની પોતડી ૌર સ્ત્રીના શરીરનું તેજ; દેહકાન્તિ મા ! મચ્છર; ડાંસ જોરિયા પુ ભાડેથી ખેતી કરી આપનાર; સાથી; હાળી
ન પં ઇંગ્લંડનો રહેવાસી; અંગ્રેજ નિયત સ્ત્રી અંગ્રેજપણું; અંગ્રેજી રંગઢંગ શોજી સ્ત્રી અંગ્રેજોની ભાષા (૨) વિઅંગ્રેજ સંબંધી શીલા ડું અંગ્રેજી જાણનાર મંય પુ (સં.) પાપ
ધથી સ્ત્રીઝીણો લોટ ચાળવાની ચાળણી મંછિ ! (સં.) પગ (૨) ઝાડનું મૂળ
પિ (સં.) ઝાડ ઍવા પુંડ (સાડીનો) પાલવ મંત્ર ૫૦ (સાડીનો) પાલવ; દેશનો પ્રાંત-ભાગ;
છેવાડાનો ભાગ; કિનારો મંછા ! અક્ષર; મંત્ર; જાદુમંતર મંગન સુરમો; કાજળ (૨) શાહી (૩) બગલાની
એક જાત (૪) માયા મંગન-શાના સ્ત્રી સુરમો આંજવાની સળી ગંગાનાર સ્ત્રી માટીનું ઘર કરતી એક જાતની ભમરી
(૨) આંખની આંજણી અંગના, મંગની સ્ત્રી આંખની આંજણી aiાર-નર પાંસળી કે તેનો માળો; હાડકાં-
પાંસળીઓ (૨) અને આજુબાજુ; આસપાસ મંત્ર, મંત્મા ! અંજલિ; અન્નજળ મંગતિ, મંગની સ્ત્રી (સં.) બે હાથની પોશ; ખોબો કે તેમાં માય તેટલું કે તે; અંજલિ; અભિવાદનનો
એક શિષ્ટાચાર મંત્નિ-રિક્ષા, મંત્રી-રતા સ્ત્રી નમનની
મુદ્રાવાળી માટીની નાની મૂર્તિ (૨)લજામણીનો છોડ મંત્રિપુર, ગંગાસ્ત્રીપુટ પુ ખોબો મંત્નિબદ્ધ, ગંગવદ્ધવિકરબદ્ધ; હાથ જોડ્યાની
મુદ્રામાં હોય તેવું ઍનવાના સક્રિય અંજાવવું (સુરમો; કાજળ વગેરે) iાહી સ્ત્રી દાણાપીઠ ઍનાના સ ક્રિ અંજાવવું (સુરમો; કાજળ વગેરે) ગંગામડું (ફા) પરિણામ; ફળ; આખર; અંત; પૂર્તિ મંગામ-૨ અછેવટે; આખરે મંગર (ફા) અંજીર કે તેનું ઝાડ મંગુનન ! (ફા) સભા; મહેફિલ અંજ્ઞા છુટ્ટીનો દિવસ; અણોજો; લોપ ઍટના અને ક્રિ સમાવું; બરોબર આવી રહેવું, પૂરતું
મંટનંટ અ અપ્રસ્તુત; અસંગત; પાયા વગર મંટ ગોળો; મોટી કોડી (કોડ); સૂતર અથવા
રેશમનો લચ્છો; બિલિયર્ડની રમત કંટા-મુગુ વિના નશામાં ચકચૂર; બેહોશ મંટાયર ! બિલિયર્ડ રમવાની જગા મંદાજિત અ ચત્તાપાટ; લાંબું છટ થઈને પડેલું ઐટિયા સ્ત્રી પૂળી; પુળેટી, ઘાસ સળેકડાં દાતણ
વગેરેની ઝૂડી ટિયાના સં. ક્રિ આંટી કે ગૂંચળી કરવી
(૨) આંગળીઓ વડે છુપાવવું; ગાયબ કરવું મંટી સ્ત્રી બે આંગળીઓ વચ્ચેની જગા કે ગાળો (૨) આંટી ઉતારવાનું અટેરણ (૩) પૈસા મૂકવા કરાતી ધોતિયાની કમર પરની આંટી (૪) આંટી (વિરોધભાવ) ઍટીતત્રjઘાણીના બળદની આંખનું ઢાંકણ; આંખિયું મંટવાન વિ દગાબાજ; ફરેબી, ઢોંગી મંડ (સં) ઈડું (૨) અંડકોશ, પેળ; ગોળી (૩)બ્રહ્માંડ (૪) દેહના પંચ કોશ (૫) કસ્તૂરીમૃગનો ફેંટો ગંહોશપુ (સં.) અંડકે અંડની કોથળી (૨) બ્રહ્માંડ
(૩) ફળનું છોતરું (૪) વૃષણની કોથળી મંડળ ૫૦ (સં.) ઈડામાંથી પેદા થયેલ જીવ (સાપ,
પક્ષી, માછલી વગેરે) મંડળી સ્ત્રી કસ્તૂરી ખંડનેશ્વર ગરુડ અંડઘર ! શિવ અંડવં સ્ત્રી ઉટપટાંગ વાત; અસંગત વાત, કઢંગા વેણ; બકવાસ (૨) વિ. ઉટપટાંગ; અસંગત; ઢંગધડા વગરનું મંદવર્ધનપું, અંડવૃદ્ધિ સ્ત્રીવૃષણની ગોળી વધવાનો
રોગ; વધરાવળ અંડલ સ્ત્રી કઠણાઈ; અડચણ (૨) રુકાવટ અંકસૂવિ ઈંડામાંથી ઉત્પન્ન થનાર ઠંડા . ઈડું; દેહ; પિંડ મંડાઈ (સં) નસબંધી કરવી તે મંડાલાર વિ (સં.) ઈડાના આકારનું; લંબગોળ અંડવૃત્તિ સ્ત્રી (સં.) ઈંડાનો આકાર, લંબગોળ;
અંડાકાર મંદાજુ ડું મત્સ્યમચ્છી મંત પં(સં) અંત; આખર (૨) પરિણામ; ફળ (૩) મૃત્યુ મરણ (૪) આંતરડું (૫) અ અંતે (૬) અન્યત્ર; બીજે; અલગ મંતવ (સં.) યમરાજા (૨) સંનિપાત, મૂંઝારો (૩) શિવ
હોવું

Page #9

अंतकाल
अंदर
મંતવત્ર પુંડ (સં.) આખરની–મોતની ઘડી મંmયા સ્ત્રી (સં.) મર્યા પછીનું કારજ; અંત્યેષ્ટિ મંત પં. (સં.) અતરયામી (૨) પારંગત; નિપુણ મંતતિ સ્ત્રી (સં.) આખરી ગમન; મરણ ઐતી સ્ત્રી આંતરડું મંતતઃ અ(સં.) અંતે; છેવટે અંતતોગત્વા અન્ય (સં.) અંતે; ફળસ્વરૂપ મંતપતિ ૫૦ (સં.) દ્વારપાળ (૨) સરહદનો રક્ષક અંતર વિ (સં.) અંદરનું (૨) નજીકનું, આત્મીય
(‘બહિરંગ'થી ઊલટું) (૩) પં. મિત્ર મંત વિ (સ) ઘનિષ્ઠ, દિલી (દોસ્ત) અંતર ૫ (સં.) અંતર; વચ્ચેનો ગાળો કે તેનું માપ (૨) મન; અંતઃકરણ (૩) અંતરપટ; પડદો (૪) અલગતા (૫) અંદર મંગરગામી અંતર્યામી; પરમેશ્વર મંતર પુ (સં.) પરિવર્તન; બદલી અંતાિ સ્ત્ર (સં.) બે દિશા વચ્ચચેની દિશા;
ખૂણો અંતરપટ છું. (સં.) આડ; પડદો ચંતા પુ. આંતર; ગાળો (૨) એકાંતરો તાવ . (૩) ખૂણો (૪) વિ એક છોડીને બીજું અંતર અન્ય વચ્ચે; મધ્યમાં (૨) પાસે; નજીક (૩) વિના; સિવાય (૪) પં સંગીતનો અંતરો (૫) સવાર અને સાંજ વચ્ચેનો સમય-દિવસ અંતર સ્ત્રી (સં.) જીવાત્મા (૨) અંતઃકરણ અંતરાય પં. (સં.) વિM; બાધા; હરકત મંતરત્ન પું(સં.) અંતરિયાળ; વચગાળો (૨) ઘેરો
કે ઘેરાયેલી જગા સંતરા- પુ. બે દેશની સીમાઓની વચ્ચે
આવેલું સ્વતંત્ર રાજ્ય જેને કારણે એ બંનેને પ્રત્યક્ષ સંઘર્ષ થવાની શક્યતા હોય; “બફર સ્ટેટ અંતરિક્ષ, અંતરીક્ષ, અંતરિયા, અંતરીક ! (સં.)
આકાશ (૨) વિ અંતર્ધાન; અલોપ અંતરિક્ષ-યાત્રા-વિજ્ઞાન ૫૦ અંતરિક્ષમાં રહેલા ઉપગ્રહો વગેરેની સ્થિતિ સ્વરૂપ આદિની માહિતી મેળવવાના હેતુથી થનાર સફર સંબંધી વિજ્ઞાન;
એસ્ટ્રોનૉટિક્સ અંતરિક્ષ-વિજ્ઞાન જેમાં વાયુમંડળની ગતિઓ
અને વિક્ષોભો વગેરેનું વિવેચન હોય તે વિજ્ઞાન; “મટિરિયલૉજી' અંતતિ વિ૦ (સં.) અંદર કરેલું; રાખેલું કે સમાયેલું
(૨) છૂપું; અંતર્ધાન (૩) ઢાંકેલું અંતરીપ પુ (સં.) ટાપુ દ્વીપ (૨) ભૂશિર અંતરીક વિ૦ (સં) અંદરનું (૨) મું ધોતિયું
તtૌરાપું ઝીણી સાડી નીચે પહેરાતું અસ્તર જેવું કપડું મંત અન (સં ઉપસર્ગ) વચ્ચે; અંદર અંતવિ (સં.) અંદરનું; અંદર આવેલું (૨) છૂપું;
ગુપ્ત સંતતિ સ્ત્રી (સં.) મનનો ભાવ કે વૃત્તિ; ભાવના અંતર્ધાન ! અંતર્ધાન; અલોપ મંતઃ પં. (સં) અંતરનો અવાજ સંત પુ (સં.) આત્મજ્ઞાન મંતવ (સં) અંદર લપાવું કે સમાવું તે
(૨) અંતરનો ભાવ- મતલબ, આસય અંતર્મુતવિ (સં.) અંદર સમાયેલું (૨) . જીવ; પ્રાણ અંતર્મલ વિ૦ (સં.) અંદરની બાજુ મુખવાળુ
(૨) “બહિર્મુખ' થી ઊલટું અંતર્યામી વિ. (૨) પં. (સં.) અંજરજામી; ભગવાન અંતર્વત વિ૦, સ્ત્રી સગર્ભા (૨) અંદરનું સંતવળી ૫ વિદ્વાન પંડિત અંતર્વિવાર ડું (.) ભૂખ, તરસ, વગેરે શરીરધર્મ અંતર્વે ડું (સં) દોઆબ (૨) (સં.) બ્રહ્માવર્તિ મંતવૈશિવ પું(સં) જનાનખાનાનો રક્ષક; ખોજો મંતધ્યા સ્ત્રી-મરણનો ચોથો (૨) સ્મશાન (૩) મૃત્યુ
થયેલું મંતવૃંત વિ (સં.) ગુપ્ત; અંતર્ધાન મંત ! અંતઃકરણ મંત ! ચેલો; અંતેવાસી અંતસ્થ વિ. (સં.) અંદરનું (૨) અંતરિયાળ
(૩) પં ય, ર, લ, વ ચાર અર્ધસ્વર મંતતિન વિ (સં.) જમીનની અંદર જનો પ્રવાહ
હોય એવું અંતતિાના સ્ત્રી (સં.) સરસ્વતી કે ફલ્યુ નદી અંતર ૫ (સં.) મન; ચિત્ત મંતઃપુર ડું (સં.) જનાનખાનું કંતાવારી સ્ત્રી આંતરડા અંતિમ વિ (સં.) આખરી; સૌથી છેડનું (૨) સૌથી
શ્રેષ્ઠ સંતવાણી ડું (.) શિષ્ય; ગુરુની પાસે રહેનાર અંત્યવિ (સં.) અંતિમ આખરી અંત્ય પં(સં.) અંત્યેષ્ટિ ક્રિયા; કારજ અંત્યક પું(સં.) વર્ષોમાં છેલ્લો મનાયેલો તે અંત્યાક્ષર સ્ત્રી અંતકડીની રમત અંત્યેષ્ટિ પુ (સં.) ઉત્તરક્રિયા; કારજ મંત્ર (સં.) આંતરડું મંત્ર સ્ત્રી (1) આંતરડાનો એક રોગ મંર અ૦ (ફા) અંદર; મહીં

Page #10

अँदरसा
अकच्छ
વરસા એક મીઠાઈ; અનારનું
, મંદ્રની વિ (કા) અંદરનું ભીતરનું સંતાન પુંછ અંદાજ; અડસટ્ટો; અટકળ; અનુમાન
(૨) ઢબ; ઢગ; રીત (૩) ભાવ; ચેષ્ટા સંતાનનું અ૦ (ફા) અડસટ્ટે; અંદાજથી અંતાપઠ્ઠી સ્ત્રી આનાવારી; ખડો પાક આંકવો તે ચંતાણા ! (ફા) અંદાજ; અટકળ ગંગા ! (ફા) ચિંતા, ફિકર (૨) અંદેશો; સંશય
(૩) ડર; આશંકા (૪) દુવિધા; ડામાડોળપણું સંતોના વિ (ફા) બચત; જમા; સંઘરેલું સંતોર પં શોરબકોર
લોદ (ફા) શોક; દુઃખ (૨) ચિંતા; ફિકર સંઘ વિ. (સં.) આંધળું (૨) અજ્ઞાન; અસાવધ (૩) પું આંધળો (૪) ઘુવડ (૫) ચામાચીડિયું (૬) અંધકાર મંથવ (સં.) આંધળો મંથર પં. (સં.) અંધકાર; અંધારું અંદપ (સં) અંધારો કૂવો (૨) તે કૂવો જેનું પાણી સુકાઈ ગયું હોય અને જેને ઘાસપાંદડાંથી ઢાંકી દીધો હોય થોડીવિમૂર્ખ, જેના માથામાં અક્કલ ન હોય એવું યદુ પં. આંધી; તોફાન થjથ પુ અંધાધૂંધી, અંધેર jથપરંપરા ડું (સં) ગાડરિયો પ્રવાહ અંધવા સ્ત્રી- આંધી; વાવંટોળ
થતા સ્ત્રી (સં.) આંધળાપણું, અંધાપો મંથા વિ આંધળું (૨) ૫ આંધળો; એકનો એક
છોકરો ગ્રંથાવું છું. હવાઈ હુમલાની આશંકાથી દીવા
બુઝાવી કે ઢાંકી દેવાની ક્રિયા; “બ્લેક આઉટ' સંધ્યjય સ્ત્રી અંધાધૂંધીઅંધેર
ધાર, ધિયારા વિ(૨) ડું અંધારું યયાત સ્ત્રી પશુઓને આંખ પર બંધાતી પટ્ટી કે ઢાંકણ; “અંધેરી અંધેર ! અંધેર; અન્યાય; ગરબડગોટો અંધેર-વાતા ! અંધેરખાતું ઍથેના સક્રિ અંધારું કરવું
થેરાપું અંધકાર (૨) વિ અંધકારવાળું ઐયિા સ્ત્રીને અંધારું (૨) અંધારિયું; વદ પક્ષ અંધેરી સ્ત્રી અંધકાર (૨) અંધારી રાત (૩) આંધી (૪) બળદ કે ઘોડાની આંખ પર બંધાતો પડદો
ટી સ્ત્રી બળદ કે ઘોડાની આંખનું ઢાંકણ મંત્ર સ્ત્રી અંબા; માતા (૨) પુર આંબો
અંબા ! (સં.) આંખ સંવર (અ) વહેલ માછલીમાંથી મળતી એક
સુગંધી ચીજ (૨) એક અત્તર (૩) આકાશ (૪) વસ્ત્ર મંવર-જંલર સૂર્યાસ્ત વેળાના રંગની છટા મંબરતિ સ્ત્રી અમરવેલ; અંતરવેલ ઍવા સ્ત્રી, શંકરવિ પં(સંઆમ્ર + રાજી)
અમરાઈ; આંબાવાડિયું મંવા સ્ત્રી (સં.) અંબા; માતા (૨) પું આંબો મંવાર પુંડ (ફા) ઢગલો; રાશિ અંબારી સ્ત્રી (અ) માનવંત હોદો; હાથીની અંબાડી અંવિા સ્ત્રી (સં.) માતા; દુર્ગા; પાર્વતી વિયા સ્ત્રી નાની કાચી કેરી; મરવો ગવિયાપુ (અ“નબી'નું બજેવ) નબી અને પેગંબરો
(સં.) પાણી; જળ અંબુન, મંગુબાત પું(સં.) કમળ મંયુથરવું(સં.) વાદળ ગંધિ, સંનિધિ ૫૦ (સં.) સમુદ્ર મંધુર, ગંધુવંતિ (સં.) સમુદ્ર (૨) વરુણ દેવ
લુણાથી (સં.) વિષ્ણુ સંવાદ ! (ક) ટોળું ભીડ
પુંછ પાણી (૨) આકાશ અંમન પં. (સં.) કમળ (૨) કપૂર (૩) ચંદ્ર (૪) શંખ
(૫) સારસ પક્ષી મંગ પુ (સં.) ભાગ (૨) અપૂર્ણાકનો અંશ
(૩) ખૂણાના માપનો અંશ સંપન્ન છું. (સં.) ભાગીદારીનું ખતપત્ર અંશ વિ(સં.) અંશ-ભાગવાળ (૨) અવતારી (૩) પં ભાગિયો શકું(સં.) કિરણ (૨) બહુ થોડો- અંશમાત્ર ભાગ (૩) સૂતરનો તાગડો (૪) સૂર્ય મંગુ છું. દુપટ્ટો (૨) આછો પ્રકાશ અંશુમાન, અંશુમાન () સૂર્ય સંસરખું (અ) મૂળ તત્ત્વ મંસુ, સુવા ડું આંસવું; આંસુ
સુવાના અને ક્રિ આંસુ ભરાવા મંદ, ગંહે ! (સંઅંહ) પાપ અડ, મડર અઅને (૨) વિ બીજું (૩) અધિક મત વિ૦ (સ) અપુત્ર; વાંઝિયું અપુરના સ ક્રિ ગ્રહણ કરવું; સ્વીકારવું
વટ વિ. (સં.) નિષ્ફટક; નિર્વિઘ્ન; શત્રુ વગરનું મદ્રુપન પં. (સં) કંપવું નહિ તે
વાપિત વિજ કંપ્યું નથી તે ૩૭ વિનાનું (૨) લંપટ; વ્યભિચારી

Page #11

अकड़
अक़ीदा
મ સ્ત્રી અકડાટ; અકડાવું તે (૨) અકડાઈ; એંટ; અત્ની સ્ત્રી (અ) દેશ; પ્રાંત
જીદ (૩) ઘમંડ; શેખી (૪) ધીટપણું; ધૃષ્ટતા મળવા ! આકડો મના અન્ય ક્રિ અકડાવું (૨) મિજાજ કરવો મ#િસ ! (અ) વેર; ખાર (૩) શેખી મારવી (૪) હઠ કરવી
અને સક્રિ વેર રાખવું; &ષ કે ખાર રાખવો શાસ્ત્રી શરીરનો અકડાટ; શરીરના અકડાટથી અવસર અને પ્રાય:; ઘણુંખરું થતી પીડા કે દુખાવો
મળસરિયત સ્ત્રી બહુમતી વિવાન વિશેખીખોર, અહંકારી; ઘમંડી મસામ ૫ (અ “કિસ્મ'નું બq૦) પ્રકાર કડવાની સ્ત્રી અકડાઈ; શેખી; ઘમંડ
(૨) કસમ; શપથ મવડવ ! અકડાવું તે; તનાવ
૩ીર સ્ત્રી (અ.) રસાયણ (૨) રોગ મટાડવાનો અક્ષ, મત વિ. અકડાઈથી વર્તનાર; કીમિયો (૩) વિરામબાણ અભિમાની; ઘમંડી
ક્ષમા અ૦ (સં.) અચાનક ઓચિંતું; દૈવયોગે મથ, થીય, મચ્છ વિ (સં) ન કહી મદ, મહુવાવિ ન કહી શકાય કે ન કહેવા જેવું; શકાય કે ન કહેવા જેવું
અકથ્થ; અવર્ણનીય ! (અ) પ્રતિજ્ઞા; વાયદો
#iડ વિ. (સં.) શાખારહિત (૨) અકસ્માત, મસ વિ(અ) પાક; પવિત્ર
અકારણ નના સક્રિ સાંભળવું
મiliદ પુંડ () હિસાબ;નામું મન અને ક્રિ ગભરાવું; પરેશાન થવું
મલા સેંટ ૫ (ઈ.) નામું લખનાર; હિસાબનીસ મ સ્ત્રી બકબકાટ; નકામો લવારો (૨)ગભરાટ; વિશાળ શું નુકસાન; અકાર્ય (૨) ખોટું બૂરું કામ ધડક (૩) વિ. નિઃસ્તબ; અવાક
(૩) અ અકાજ; વ્યર્થ; નકામું લવાના અને ક્રિટ ગભરાવું (૨) ચકિત થવું સાગના અને ક્રિ નુકસાન જવું (૨) મરવું અલર વિ(અ) સૌથી મોટું; મહાનમાં મહાન (૩) સક્રિ હાનિ કરવી મારી સ્ત્રી એક પ્રકારની મીઠાઈ (૨) અકબરે ગટય વિ૦ કાપી ન શકાય એવું; મજબૂત
ચલાવેલું (૨) લાકડા પરનું એક પ્રકારનું નકશીકામ અતિ સ્ત્રી (ઈ.) અકાદમી; જ્ઞાનવિજ્ઞાનની અવિવાતિ પં. (ઇકબાલ) ભાગ્ય; ઐશ્વર્યા ઉચ્ચ સંસ્થા
રવિ કરવામા કઠણ (૨) કર કે મહેસૂલમાં માફ ગામ વિ. (સં.) નિષ્કામ; ઉદાસીન (૩) કર-હાથ વિનાનું
માય વિ(સં.) અશરીરી; નિરાકાર મરા ! (સં.) અક્કલગરો
(૨) અ નકામું મં{VI (સં) કર્મનો અભાવ (૨) ઈશ્વર ૩૨rવિ (સં.) કારણ વગરનું (૨) અવિનાકારણ (૩) વિ. અકરણીય–ન કરવા લાયક
અવિરત, મારથ અ વ્યર્થ; નિષ્ફળ; નિરર્થક મરdય વિ૦ (સ) ન કરવા લાયક
અજાતિ પં(સ) દકાળ (૨) કવખત (૩) અભાવ અવિરામ ! (અ) કૃપા; અનુગ્રહ
ત્રિમૂર્તિ સ્ત્રી (સં.) નિત્ય અવિનાશી પુરુષ અરનિ વિ સુંદર; ભયહીન
માત્ની પુંડ કાળો ફેંટો બાંધતો એક નાનકપંથી મરાણ સ્ત્રી અકડાવું તે; અંગડાઈ (૨) આળસ (શીખોનું એક ધાર્મિક તેમજ રાજનૈતિક દળ) અક્ષરજૂ વિ૦, સ્ત્રી ગર્ભવતી
અala ! આકાશ મરી સ્ત્રી વાવણિયો
માસવાની સ્ત્રી આકાશવાણી; આસમાનથી ગd વિ. (સં) કર્મ ન કરનાર
સંભળાતી વાણી મ વિ(સં) આળસુ, કામ ન કરનાર માત્ર સ્ત્રી અંતરવેલ, અમરવેલ મું. (સં.) પાપી; દુષ્કર્મ
વિન વિ. (સં.) ગરીબ માનંવ, મત્સંવિત વિ૦ (સં.) નિર્દોષ
જિન સ્ત્રી અક્કલ મન વિ (સં.) અકળ (પ્રભુ) (૨) આકુળ; બેચેન મહિલા સ્ત્રી ડહાપણની દાઢ અને સ્ત્રી (અ) અક્કલ
મોજ ! (અ) લાલ અકીક પથ્થર નપુરા વિના આપમતલબી; એકલપેટું મીત સ્ત્રી (અ) ધાર્મિક શ્રદ્ધા (૨) કોઈ ધર્મની અનન્ અ (અ) અક્કલમાં; સમજમાં
મૂળ માન્યતા જે વગર કોઈ એ ધર્મનો ન ગણાય અનિયત સ્ત્રી લઘુમતી
ગીતા (અ) દઢ વિશ્વાસ (૨) ધર્મ; મજહબ

Page #12

अकीर्ति
अखाड़ा
અર્તિ સ્ત્રી (સં.) અપકીર્તિ, અપજશ આવું વિ૦ (સં) અકુંઠિત, તીક્ષ્ણ; તાકાતવાન મન, અવનીન વિ(સં) હલકા કુળનું (૨) હલકું; ઊતરતું કુળ
નાના અ૦ ક્રિજલદી કરવું; ઉતાવળા થવું (૨) ગભરાવું; અકળાવું આવનાર સ્ત્રી ગભરાટ, અકળામણ મજૂર વિ. બેશુમાર; અપરિમિત
દૂદૂત સ્ત્રી (અ) દંડ; સજા મત વિ. (સં) સ્વંયભ (૨) નકામું. ખરાબ:
(૨) પં. અપૂર્ણ કાર્ય; પ્રકૃતિ ગણિત વિ. એવી જમીન જેમાં ખેડ કે વાવેતર ન
થયું હોય; “અન્કલ્ટિવેટેડ' મા વિ. એકલું (૨) અપરિણીત (૩) એકાન્ત; નિર્જન સ્થાન
ના-ટુતા વિ૦ એકલદોકલ અ અ એકલ; એકાકી (૨) માત્ર; ફક્ત મને-સુક્ષેત્રે અને સાવ એકલું મક્ષ સ્ત્રી (સં.) માતા (૨) મોટી બહેન વ૬ વિ. મનસ્વી; ઉદ્ધત (૨) ઝઘડાખોર
(૩) અસભ્ય (૪) નીડર (૫) આખાબોલું એશ્વર ! અક્ષર અવનવા ડું પશુ પર અનાજ લાદવાનો થેલો; ગૂણ
વહૂવર પે ઓક્ટોબર માસ અવર ! (અ) સંબંધ (૨) સગાઈ; (૩) શાદી
(૪) એકરાર મજ વિ- (૧) ક્રમ વિનાનું, કમરહિત;
અવ્યવસ્થિત; ! અવ્યવસ્થા જિયવિ (સં.) કામ ન કરનારું (૨) જડ; નિશ્રેષ્ઠ ળિયતા સ્ત્રી આળસ; ક્રિયાનો અભાવ દિશાસ્ત્રી (સં.) ક્રિયા કે કર્મનો અભાવ, નિષ્ક્રિયતા મg? વિ. (સં.) કરુણાવાન; દયાળુ ઝવત્ર સ્ત્રી (અ) અક્કલ; બુદ્ધિ, સમજ મનમગ્નવિ (ફા૦) અકલમંદ; સમજદાર; બુદ્ધિમાન અવનની સ્ત્રી સમજદારી; બુદ્ધિમત્તા વત્તાંત વિ(સં.) વણથાક્યું; ઉદ્યમશીલ વિત્રછ વિ (સં.) સરળ; શાંત; દુખથી પર થયેલું અક્ષ પું(સં) રમવાનો પાસો કે તેની રમત (૨) પૃથ્વીની ધરી (૩) ત્રાજવાની દાંડી (૪) આંખ; અક્ષિ (૫) એ કલ્પિત સ્થિર રેખા જે પૃથ્વીની અંદરના કેન્દ્રથી શરૂ થઈ એની આરપાર બંને ધ્રુવો પર નીકળે છે અને જેના પર પૃથ્વી ધૂમતી રહેતી માનવામાં આવે છે. અક્ષા સ્ત્રી સોકઠાબાજી; જૂગટું
નક્ષતવિ (સં.) અખંડ, આખું (૨) પુંઅક્ષત-ચોખા, ડાંગર વગેરે અક્ષમ વિ૦ (સં.) ક્ષમા વગરનું (૨) અશક્ત અક્ષય, અક્ષદ્ઘ વિ(સં.) અવિનાશી; ક્ષયરહિત મક્ષ7 વિ અવિનાશી; નિત્ય (૨) પં. (સં.) અક્ષર અક્ષર સ્ત્રી (સં.) શબ્દ (૨) ભાષા અક્ષર સ્ત્રી (સં.) જોડણી (૨) વર્ષાઋતુ અક્ષરી સ્ત્રી કક્કો; વર્ણમાલા અક્ષવાર પું(સં.) અખાડો અક્ષાંશ પું(સં.) ઉત્તરથી દક્ષિણ તરફ જતી કાલ્પનિક
અક્ષાંશરેખા ક્ષિ સ્ત્રી આંખ (૨) બેની સંખ્યા અક્ષા વિ. (સં.) અતૂટ; આખું અક્ષર પું(સં) અખરોટ મક્ષોની સ્ત્રી (૫૦) અક્ષણી; અક્ષૌહિણી અક્ષામવિ (સં.) ગંભીર; શાત (૨) નીડર; ક્ષોભરહિત
(૩) પં શાંતિ અક્ષૌદિર સ્ત્રી (સં.) ચતુરંગિણી સેના જેમાં ૧૦૯૩૫૦પાયદળ, ૬પ૬૧૦ઘોડા તથા ૨૧૮૭૦ રથ અને એટલા જ હાથી હોય મ | (અ) છાયા, પ્રતિબિંબ (૨) ચિત્ર, છબી;
તસવીર અવસર અ (અ) અકસર; પ્રાય: (૨) વિ ઘણું અવક્ષત સ્ત્રી (અ) બહુમતી; ઘણાપણું પ્રાયઃ
સંભવિતતા અવની વિ (અ) છાયા સંબંધી
વરસતસ્વીર સ્ત્રી છાયાચિત્ર ગજ્જર સ્ત્રી (અ) રસાયણ; રામબાણ ઔષધિ
વિ(સં.) આખું; અતૂટ; પૂરું; સતત મન | સ્વીકાર કરવાનો ભાવ; ગ્રહણ કરવું તે મત અખાડિયો; મલ્લ મઘતી, મતીર સ્ત્રી અખાત્રીજ અવની સ્ત્રીમાંસનો સેરવો
હવાર ૫ (અ “ખબર'નું બન્વર) અખબાર; છાપું અવારનવાસ પે (અ) પત્રકાર મરના સ કિ ખટકવું; કઠવું (૨) દુઃખદાયી કે બૂરું
લાગવું સા વિ ખરું નહિ તે; બનાવટી; નકલી અથરાવટ, મહાવદી સ્ત્રી કક્કો; વર્ણમાલા
ઉરોદ ડું અખરોટ કે તેનું ઝાડ ઉનાળખું (અ) આદત (૨) સ્વભાવ (૩) નીતિ
કે સદાચાર મહાપુ અખાડો (કુસ્તીનો, સાધુનો) (૨) સભા; દરબાર; રંગભૂમિ (૩) તમાસગીરોની કે ગાનારવગાડનારની મંડળી

Page #13

अखियाँ
મહિય સ્ત્રી આંખ સહિત વિ (સં.) આખું; બધું; પૂરું કહીર (અ) આખર; અન્ત; સમાપ્તિ અછૂટ વિ અખૂટ; અક્ષય અ વિ અક્ષય; અખૂટ મોદ ! ખાડાટેકરાવાળી જમીન
ટ, છોટા ડું ઘંટીનો ખીલડો મહુવા: અ અહા; આશ્ચર્યસૂચક શબ્દ gi j (અ) લેવું તે; ગ્રહણ; સ્વીકાર કરવાનો ભાવ અત્તર ! (હા) તારો; સિતારો; ધ્વજ હિયાર ! અખત્યાર; અધિકાર માંડયું. (૨) કબંધ; હાથપગ વગરનું ધડ મા વિ(સં.) ન ચાલનારું (૨) પુરુ પર્વત (૩) ઝાડ મદના અને ક્રિ- એકઠા થવું માથા વિ. ઊંચું તાડ જેવું મન વિ. (૨) પં અગડંબગડે; ઢંગધડા
વગરનું, નકામું ગામ-નામ પુંઅવ્યવસ્થિત ઢગલો માનનીય, ગતિ , ૩/વિ(સં.) અસંખ્ય અતિ સ્ત્રી (સં.) દુર્ગતિ; ખરાબ દશા મતિ વિ (સં) નિરુપાય; આશ્રયવિહોણું ગતિ વિ. પાપી, દુરાચારી (૨) અ અગાઉથી અરવિ (સં.) નીરોગીપણું ગામ, ગાણ વિ(સં.) અગમ્ય; અકલ
(૨) અત્યંત; અથાક સમાન ! (૨) સ્ત્રી આગેવાની મામાસી સ્ત્રી હળનું તુંનું ગાર પં. (સં. અગરુ) અગર; ચંદન માર (ફા.) જો; યદિ માર વિ. અગરના રંગનું સર અને (ફા) જોકે ગરબત્તી સ્ત્રી અગરબત્તી; ધૂપસળી TRIણ સ્ત્રી (અ. “ગરજ'નું બવ૦) મતલબ; હેતુ (૨) જરૂરિયાતો અને સ્ત્રી બૂરી વાત મા ! (સં.) ચંદનનું લાકડું રાનવ અ (અ) ઘણું કરીને; પ્રાય; ઘણો સંભવ
अगुआई માવના સક્રિય સહન કરવું (૨) અ ક્રિ આગળ
વધવું; તૈયાર થવું સાવલી સ્ત્રી હળનું તેનું માવા સ્ત્રી સામે-આગળ જઈને સત્કાર કરવો તે;
આગેવાની (૨) પં આગેવાન; અગ્રેસર સાવાડા (પિછવાનું વિરોધાથી) પં ઘરનો
આગલો ભાગ માવાન ! આગેવાન માવાની સ્ત્રી સામે જઈને સત્કાર કરવો તે (૨) વિવાહમાં જાનને સામે લેવા જવાનો વિધિ (૩) ! આગેવાન અતિ ઑગસ્ટ માસ (૨) અગમ્ય ઋષિ
દર અગ્રહાયણ; માગશર માસ સાનિયા વિ. માગશરમાં થનારું (ધાન) સાદની સ્ત્રી માગશરમાં લેવાતી ફસલ મરણ અ આગળ; પ્રથમ ક્રમમાં ઝટ ૫૦ અ Iકવિ અગાઉથી; પેશગી (બાનું)
(૨) અ આગળ; અગાડીથી અહિટ એ જમીન જે ઘણા વખતથી બીજાના
અધિકારમાં ગઈ હોય અને જેને એ છોડવા તૈયાર ન હોય. સાડી અ• અગાડી; આગળ (૨) પુંછ વસ્તુનો આગલો ભાગ (૩) ઘોડાની ડોકમાં બંધાતી દોરડીઓ અ અ અગાડી માથે વિ. (સં.) અગાધ; ઘણું ઊંડું (૨) અપાર
(૩) અગમ; ગહન (3) પુંછ ખાડો મલિન વિ અગણિત (૨) સ્ત્રી અગ્નિ; એક નાનું
પક્ષી; એક ઘાસ માનવોદ ડું આગબોટ; ચીમની ળિયા સ્ત્રી એક વનસ્પતિ (૨) આગિયો શિયાના અન્ય ક્રિઃ આગ ઊઠવી; ઉત્તેજિત થવું
(૨) સક્રિ વાસણને આગમાં નાખી શુદ્ધ કરવું ગયા હૈતાન પુર માંથી આગ ઓકતો વૈતાળ;
આગની જેમ બળતો ગેસ મારી સ્ત્રી આગમાં ધૂપ વગેરે નાખવાની ક્રિયા;
પારસીઓનું ધર્મસ્થાન મહિના પુત્ર અગ્નિ પ્રગટાવવાનું એક સ્થળ અતિપછીતિ અ આગળ-પાછળ (૨) ડું આગળ ને
પાછળનો ભાગ મકુમ ! આગેવાન; મુખી; નેતા (૨) પંચાત વગેરે
કરીને વિવાહ ગોઠવનાર અમારૂં સ્ત્રી આગેવાની; સરદારી; નેતાગીરી
માન-ય!તિ અને (ફા.) આસપાસ; આમતેમ માત્રા વિ(સં. અગ્ર) આગલું આગળનું (૨) પૂર્વનું પહેલાંનું (૩)પ્રાચીન; પુરાણું (૪)આગળ પર આવનારું; આગામી (૫) પુંપૂર્વજ (૬) આગેવાન

Page #14

अगुआना
अचेतनक
મા ! (સં૦) પાપ (૨) દુઃખ; વિપત્તિ (૩) દુષ્કર્મ મયર વિ૦ અઘટિત; અયોગ્ય (૨) દુર્ઘટ; દુષ્કર (૩) અક્ષય; ઘટે નહિ એવું (૪) એકરસ; સ્થિર મહિત વિ અસંભવ; અશક્ય (૨) અયોગ્ય અપમાપુ (સં.)મેલ ઉતારવો તેએક પાપનાશિની ક્રિયા (૨) વિ. પાપનાશક (મંત્ર) થવાના સ ક્રિ પ્રસન્ન કરવું; ધરાઈ જાય તેમ
ખવરાવવું ગયા ! સંતોષ; તૃપ્તિ; ધરાવું તે માટે પંકાયમી ભોગવટાની-વેચી ન શકાય એવી
માલિકીની જમીન અધાના અ ક્રિ ધરાઈને ખાવું (૨) સંતોષ પામવું (૩) પ્રસન્ન-ખુશી થવું પરિપુ (સં.) પાપનાશક (૨) શ્રીકૃષ્ણ અષાસુર ડું (સં.) શ્રીકૃષ્ણને મારવા કંસે મોકલેલો
દૈત્ય
"માના સક્રિઃ આગેવાન બનાવવો કે ઠરાવવો (૨) અને ક્રિ આગળ વધવું
વિ (સં.) ગુણરહિત (૨) મૂરખ (૩) ૫૦ અવગુણ મગુરુ વિ (સં.) હલકું ભારે નહિ એવું (૨) ગુરુ
વગરનું (૩) ચંદન (૪) શીશમ મવા ડું અગ્રણી; આગળ ચાલનાર ગવાન સ્ત્રી સામે જઈ સત્કાર કરવો તે (૨) વિવાહમાં જાનને સામે લેવા જવાનો વિધિ (૩) પુંછ અગ્રણી પૂતા અને આગળ; સામે મય વિ. જે ગાઈ ન શકાય
દવિ ઘર વિનાનું; નિરાશ્રયી મોવર વિ(સં) ઈદ્રિયાતીત; અવ્યક્ત; અપ્રકટ ગોવરી સ્ત્રી મનને ઉન્મત્ત કરવાની સાધના મોર પં. આડ; રોકાણ મોદના સક્રિ રોકવું (૨) કેદ કરવું (૩) ઘેરવું
(૪) અને ક્રિ રોકાવું; આડ આવવી સોલાર પં(ફા) પહેરેગીર; રખેવાળ; દેખભાળ
કરનાર ગોરના સક્રિ રાહ જોવી (૨) રખવાળી કરવી મયિા ડું ખેતરનો રખેવાળ મા શું શેરડીનો છેડાનો ભાગ-ટોચકું નિ સ્ત્રી (સં.) આગ; દેવતા (૨) જઠરાગ્નિ મન (સં.) હવન (૨) અગ્નિદાહ નિવડે ! આતંકવાદીઓ દ્વારા ઘરો દુકાનો વગેરેને આગ લગાડવાની ક્રિયા; અગનખેલ નિશિથી સ્ત્રી (સં.) અગ્નિદાહ નિતાદ(સ) મડદું બાળવું તે; અગ્નિસંસ્કાર મનપસંદ ! (સં.) મંદાગ્નિ, ભૂખ મંદ થવી તે ગનિવારવિ આગનો પ્રભાવ રોકનાર; “ફાયપ્રૂફ' નિર/
મતપેલાયબંબાવાળા; ‘ફાયર-બ્રિગેડ મનસંસ્કાર ! (સં.) અગ્નિદાહ; શબ બાળવું તે મનસેવન ! (સં.) તાપવું તે
૫ વિ૦ અજ્ઞ; અજાણ ગઇ છું. (સં.) આગળનો ભાગ (૨) વિ આગળનું;
પહેલું; ઉત્તમ (૩) અ આગળ; અગ્રે ગાઇ વિ(સં) આગળ ગણાતું; પ્રતિષ્ઠિત મગ, મગનપં. (સં૦) મોટો ભાઈ (૨) બ્રાહ્મણ અavી, માસ પું. (સં.) આગેવાન; મોભી ગયા ! (સં.) માગશર માસ મwા વિ૦ (સં) ત્યાજ્ય; ગ્રહણ કરવા માટે
અયોગ્ય ગનિ વિ (સં.) આગામી (૨) મુખ્ય (૩) શ્રેષ્ઠ
મોર વિ૦ (સં.) શોભીતું; સૌમ્ય (૨) અતિ ઘોર;
ભયંકર (૩) પં. (સં.) મહાદેવ મોરપંથ પુંછ અઘોરી બાવાઓનો પંથ ગયો છું. એક ભયંકર અને મેલી સાધના કરનાર સાધુ (૨) વિ અતિ મેલું ને ધૃણા ઉપજાવે એવું વંમ પં. અચંબો; આશ્ચર્ય મઘ વિખૂબ; બહુ; ન ચૂકનાર (૨) ડું અચંબો મન ! એક જાતનો લાંબો કોટ ગવાર વિ. (સં.) સ્થિર; જડ
રંગ આશ્ચર્ય (૨) વિ અનોખું અત્રિ વિ(સં) અચળ (૨) પર્વત કરવા પુ. આચમન (૨) જમીને હાથ મોં ધોઈ
કોગળા કરવા તે અવવના સક્રિ આચમન કરવું-પીવું માન અને અચાનક ઓચિંતું મવાર કચૂમર; અથાણું
વંત વિ (સં.) નિશ્ચિત; બેફિકર ચિંત્ય વિ૦ (સં) અચિંતનીય; અય (૨) બેહદ; ધાર્યાથી ખૂબ (૩) આકસ્મિક; અણધાર્યું વિવિ (સં.) જલદી; તરત ગવી વિ (સં.) નિર્વસ્ત્ર; નાગું મયૂવિ નિશ્ચિત; અમોઘ (૨) અ અવશ્ય; જરૂર
(૩) હોશિયારીથી મતવિ (સં.) બેહોશ, બેભાન (૨) આકુલ-વ્યાકુલ
(૩) અજાણ (૪) અણસમજુ; મૂઢ મવેતર વિ. (સં.) ચેતનારહિત; બેશુદ્ધ મતનવિ (સં.)બેશુદ્ધ બનાવનાર એનીસ્થટિક’

Page #15

अचेतनीकरण
૧0
अज़ीयत
અચેતનવર પે સોય સગાડી શલ્યચિકિત્સાથી અન્નકૂવા વિ અજમાવાયેલું; પ્રયોગમાં આવેલું
શરીરના કોઈ ભાગને ચેતનાહીન કરવાની ક્રિયા- મનમોઃ પં. અજમો “એનીસ્ટ્રેસિસ'; સંવેદના-હરણ
મન પુરુ (સં) પરાજય (૨) વિ અજેય રૈન બેચેનીવ્યાકુલતા
ગયા સ્ત્રી (સં.) ભાંગ (૨) માયા મના પુ. જમીનમાં દાટેલું લાકડાનું ડીમચું જેના કાવ્ય વિ૦ (સં.) અજેય ઉપર મૂકી ઘાસ કાપવામાં આવે છે.
અરવિ (સં.) જરા કે ઘડપણ રહિત (૨) ન પચે એવું એજી વિ. (સં.) સ્વચ્છ; નિર્મળ
માત્ર સ્ત્રી (અ) મરણ છત ! અક્ષત; ચોખા
માત્ર સ્ત્રી (અ) અનંત અનાદિ હોવું તે મચ્છા, મછરી સ્ત્રી અપ્સરા
(૨) આરામ (૩) મૂળ; ઊગમ અચ્છા વિ. ઉત્તમ, ઉમદા (૨) તંદુરસ્ત; નીરોગી મનન-પિતા, પત્ન-રસા વિ જેનું મોત
(૩) અ સારું, “હા, ઠીક' અર્થસૂચક ઉદ્ગાર આવ્યું હોય તે મછા સ્ત્રી અચ્છાપણ (૨) ડું ઉત્તમતા; અચ્છા એની વિ૦ (અ) શાશ્વત હોવું તે
ગજવીફર, મગવાન સ્ત્રી અજમો મછા વિછા વિસારું સારું; ચૂંટેલું (૨) નીરોગ માસ પુંછ અયશ; અપયશ અયુત વિ૦ (સં.) અચળ; અટળ; નિત્ય
મળતી વિ બદનામ; અપજશવાળું (૨) વિષ્ણુ
માત્ર અ. (સં.) સદા; હંમેશાં (૨) વિ. (સં.) મછતાના પછતાના અ ક્રિ ખૂબ પસ્તાવું
અવિચ્છિન્ન, લગાતાર (૩) ક્રિ. વિ. સતત મછરા, મછરી સ્ત્રી અપ્સરા
અન્ન અને (ફા) હદ ઉપરાંત; બહુ ગછટો સ્ત્રી કક્કો; વર્ણમાળા
ગળદું, દૂઅ હજી પણ; હમણાં પણ; આજ પણ છોદ વિ. અક્ષોભ; શાંત
સગા સ્ત્રી (સં.) પ્રકૃતિ (૨) શક્તિ (૩) બકરી મગ પું(સં.) સ્વયંભૂ પ્રભુ, કામદેવ; બકરે; ઘેટો
, મનાથી પુંછ ન માગનારો મન થા, મiધવા સ્ત્રી (સં.) અજમો મનાતશત્રુવિ (સં.) જેને કોઈ શત્રુન હોય; શત્રુહીન એના પુંડ (સં.) અજગર; સાપ
ગાતી વિનાત બહાર નારી સ્ત્રી અજગરવૃત્તિ; શ્રમ વગરની આજીવિકા; મકાન વિ અજ્ઞાન; અણસમજુ (૨) ડું અજ્ઞાનતા; બેઠાડુપણું (૨) વિ અજગરની વૃત્તિવાળું
અજાણ જ્ઞા પુંછ (ફા) અજગર
અજ્ઞાન ! (અ) બાંગ; અઝાન કલામ ! ભીડ; ગરદી
મણાજ પું(અ) દુઃખ (૨) સંકટ (૩) પાપ મનવા ! (અ) પૂર્વજ; વડવા; બાપદાદા મનાયaj (અ) અજબ-વિચિત્ર વસ્તુ (‘અજીબ'નું માનવી વિ. (અ) અજ્ઞાત; અપરિચિત
બq૦) (૨) અજાણ્યું (૩) નવું આવેલું (૪) પરદેશી નાથદ્વ-રકાના, મનાયબ-યર ! સંગ્રહસ્થાન; મળનાડું (અ) વસ્તુભાવ;જણસ (૨) ઘરવખરી; “મ્યુઝિયમ' સરસામાન
મત વિ (સં.) નહિ જિતાયેલું (૨) પુ (સં.) મગનું, મનના વિ. (સં.) અનાદિ, નિત્ય વિષ્ણુ, શિવ; બુદ્ધ મનપાવિ (સં.) વગર અવાજે જપ કરવામાં આવ્યા નિન કું. (સં.) મૃગચર્મ હોય તેવું; ન બોલાતું (૨) સ્ત્રી એક મંત્ર જેનું નિરપું (સં.) આંગણું (૨) હવા ઉચ્ચારણ શ્વાસના અંદર-બહાર આવવા-જવા મગ અ (સં અયિ) બોલાવવા માટેનો “હ” કે “એ” માત્રથી કરવામાં આવે છે; હંમંત્ર; “સોડહમ્' ભાવનો ઉદ્ગાર મગ વિ અજબ; અનોખું
મીનવિપ્રિય (૨)પુંઅજીજ;ખારું (૨)સગુંસંબંધી મ-વર અને (ફા) યાદદાસ્ત પરથી
ગીતા ! દોસ્ત -વેસ અન્ય (ફા) ખૂબ; બહુ
ગીય વિ. (અ) અજબ; વિચિત્ર; વિલક્ષણ મનપાન ડું ઘેટાં-રક્ષક; ભરવાડ
ન પુ(અ) વૃદ્ધ અને પૂજ્ય (૨) વિ. વિશાળ; માતરીપ્રતાપમહત્તા (૨) ચમત્કાર (૩)ગૌરવ બહુ મોટું મા સ્ત્રી (ફા આજમાઇશ) અજમાયશ મન-
વન વિ (અ) બહુ શાનદાર માના સક્રિ અજમાવવું
સીત સ્ત્રી (અ) અત્યાચાર; પરપીડન

Page #16

अजीरन
૧૧
अठोत्तरी
મળીન, પf j૦ અજીરણ; અપચો
ટેટિવી, તત્સટિવ પં(-) યુરોપ અને અનુતિ ! અજુગતી કે અસંગત વાત
આફ્રિકાના પશ્ચિમી કાંઠાઓથી અમેરિકાના પૂર્વ (૨) વિ. આશ્ચર્યજનક
કાંઠાઓ સુધી ફેલાયેલ આટલાંટિક સમુદ્ર નૂST વિ(અ) અજાયબ; અદ્ભુત
અટવી સ્ત્રી (સં.) અરણ્ય; જંગલ; વન અનેકવિ (સ) ન જીતી શકાય એવું
મટા સ્ત્રી અટારી ૩મનૈવ વિ (1) નિર્જીવ
મદદ વિ બેશુમાર; ખૂબ; ઠસોઠસ મો પુ (અ) ભાગ; હિસ્સો
ટાલ પુ. મિનારો મનોજ વિ અયોગ્ય
ટતા ! (સં અટ્ટાલ) ઢગલો (૨) સરસામાન ગોતભૂમિ સ્ત્રી ખેડવા માટે ન હોય એવી જમીન; (૩) કસાઈવાડો . ઊસર જમીન
અટૂટ વિ અતૂટ; મજબૂત (૨) અજેય; અપાર મનોતાપુ (અ+જોતના)ચૈત્રી પૂર્ણિમા (આ દિવસે ટેરર ! અટેરણ (સૂતરની આંટી બનાવવાનું યંત્ર) બળદ જોડાતા નથી)
(૨) ઘોડાને ચક્કર ફેરવવાની રીત (૩) કુસ્તીનો મ વિ. (સં.) જ્ઞાનશૂન્ય; અજ્ઞાન; અણસમજુ એક દાવ અજ્ઞાત વિ (સં) અજાણ; અપરિચિત
દેના સક્રિટ અટેરણથી સૂતર ઉતારવું; અટેરવું મજ્ઞાતિવાર (સં.) એવા સ્થાનમાં રહેવું જ્યાં કોઈ (૨) ખૂબ દારૂ પીવો પત્તો ન મેળવી શકે; છુપાઈને રહેવું
દૈવી સ્ત્રી ( ઍટેચી) સામાન રાખવાની પેટી મજ્ઞાન ! (સં9) અજ્ઞાન; અજાણપણું (૨) વિ. મદૃદૃjઆડોઅવળો બકવાદ (૨) વિ અગડબગડે અજ્ઞાન; નાદાન; મૂર્ખ
મહાસ (સં.) જોરથી હસવું તે; અટ્ટહાસ્ય અજ્ઞાન વિ (સં૦) નાદાન; મૂર્ખ
ગતિ સ્ત્રી (સં૦) અટારી; મહેલ; પાકી ઇમારત મય વિ. (સં.) ન જાણી શકાય એવું; અગમ્ય મ સ્ત્રી આંટી (સૂતર કે દોરાની) મા-વિ- પુ. (અ) દઢ નિશ્ચય
અઠ્ઠા ! ગંજીફાનો અઠો સન્ન છું. (અ) બદલો; મહેનતાણું (૨) ખર્ચ મા વિ. અઠ્ઠાવીસ; ૨૮ એ ભાગ; હિસ્સો
-માનવે વિ૦ અઠ્ઠાણું; ૯૮ રંવાર ડું ઢગલો; રાશિ
વન વિ. અઠ્ઠાવન; ૫૮ મદ% સ્ત્રી અટક; અડચણ; રુકાવટ (૨) સંકોચ માસી વિઅઠ્યાસી; ૮૮ મદના અક્રિઅટકવું; રોકાવું(૨) લાગ્યા રહેવું, મસ્ત્રી આઠમ વળગવું (૩) વિવાદ કરવો; ઝઘડવું
માત્ર સ્ત્રી વિનોદ; ખેલ (૨) ચપળતા મદદન સ્ત્રી અટકળ; અનુમાન (૨) અંદાજ
(૩) મસ્તાની ચાલ મટનના સક્રિ અટકળવું અનુમાનવું; અંદાજ મહત્તર વિઈકોતેર; ૭૮ લગાવવો
અન્ની સ્ત્રી આઠ આની; અડધો (નવા પચાસ પૈસા) મદન-પપૂડું કપોળ-કલ્પના (૨) વિ-ઉટપટાંગ; મન્ના વણવાને તાણો જેની પર લપેટી રખાય ખાલી (૩) અ અધ્ધર; અંદાજથી
છે તે વાંસ કે લાકડી ગટ પુંજગન્નાથજીને ચડાવાતો ભાત કે ધન મ0માસ પુંઅષાઢથી મહા માસ સુધી ખેડાતી રહેતી મટના સ ક્રિ અટકાવવું; રોકવું
શેરડીની જમીન કે ખેતર ઝરાય રોકાણ; વિપ્ન; અડચણ
મીમારી સ્ત્રી આઠ માસાનો સોનૈયો; ગીની મટના અને ક્રિ૦ અટવું; ભમવું; રખડવું
વસ ૫૦ અષાઢથી મહા માસ સુધી ખેડાતી રહેતી ઝટપટ વિ અટપટું; અઘરું; કઠણ; ગૂઢ
શેલડીની જમીન કે ખેતર (૨) વિ. આઠ માસે (૨) ઉટપટાંગ; ઠેકાણા વગરનું
જન્મેલું અટપટાનાઅક્રિ અટકવું; લથડાવું; ગૂંચાવું, ગભરાવું મઢવાડા, ગવાર ૫૦ અઠવાડિયું; સપ્તાહ મટરની (ઈએટન) એકના વતી કામ કરવા દત્તર વિઈકોતેર; ૭૮ બીજાને કાયદેસર નીમેલો પ્રતિનિધિ
નવા વિ૦ ઉત્પાત કરનારું; નટખટ મટન વિ અટળ; ધ્રુવ; પાર્ક
કારવિ અઢાર; ૧૮ ટન ડું એટલાસ; માનચિત્રાવલી; નકશાદર્શન મારી વિ. ઈક્યાસી; અઢાસી; ૮૮ ભૂગોળની નકશાપોથી
વોત્તરી સ્ત્રી ૧૦૮ દાણાની જપમાળા

Page #17

अडंगा
अतिक्रमण
માપુંરુકાવટ;વિપ્ન (૨) અડગો; કુસ્તીનો એક દાવ (૩) સ્ત્રી જથાબંધ માલ થાય કે વેચાય તે સ્થળ મ ! હઠ, જીદ ઝડ વિ. અડગ; અટળ મે | ઘોડા બળદ વગેરેના વેચાણનું સ્થળ;
પશુહાટ મોr ! તોફાની ઢોરના ગળાનો ડેરો મન, માત્ર સ્ત્રી અડચણ; મુશ્કેલી; રુકાવટ પ્રતાની વિ અડતાળીસ; ૪૮ મત વિ આડત્રીસ; ૩૮ મન સ્ત્રી ચાલતાં અટકી જવું તે; હઠ મન અક્રિ અડવું; રોકાવું (૨) હઠ કરવી; મંડ્યા
રહેવું મહુવા વિપું ઊંચુંનીચું; અસમાન (૨) વિકટ;
દુર્ગમ (૩) વિલક્ષણ; અનોખું મફત વિ અડસઠ; ૬૮ મા ઢોરની કોઢ, અડાળું મકાન સ્ત્રી થોભવાની જગ્યા; પડાવ માના સક્રિ લટકાવવું; રોકવું (૨) વચમાં વસ્તુ નાખી રોકવું; ઠાંસવું; સીડવું (૩) પં. એક રાગ;
અડાણો; આડેધડ માર પંડ મોટો પંખો (૨) સ્ત્રી અાંગો મારી પુંડ ઢગલો (૨) બાળવાનાં લાકડાં કે તેની
દુકાન (૩) વિનોકદાર (અણીદાર); તીરછું સાડા વિ અડગ; અટલ મયિત્ર વિઅડિયલ; હઠીલું (૨) સુસ્ત; જડ ફી સ્ત્રી હઠ; જક (૨) અડી-ઓપટી, જરૂરતની વેળા વૃક્ષ છું. (સં) અરડૂસો ગૌત્ર વિ અડગ; સ્થિર ગોપડો ! આડોશપાડોશ; આસપાસ ગોરીપોરjઆડોશીપાડોશી; આડોશપાડોશમાં
પાસે રહેનાર બાપુ (સં.) થોભવાની જગા (૨) અડ્ડો (૩) કેન્દ્ર, ધામ (૪) પંખીને બેસવા પાંજરામાં હોય છે એવી આડી (૫) નાડું વણવા કે ભરતકામ લેવામાં વપરાતું લાકડાનું ચોકઠું મન સ્ત્રી (ઈ એડ્રેસ) સરનામું ઠેકાણું મતિયાણું આડતિયો; દલાલ; એજંટ (પ્રતિનિધિ) સવના સ ક્રિ. કામ વળગાડવું; કામ કહેવું મારું વિલ અઢી મહુજ ! ઠોકર આદુના અને ક્રિ ઠોકર ખાવી (૨) અઢેલવું
મા પુલ અઢી શેર (આશરે સવા બે કિલો)નું તોલ
યા માપ (૨) અઢિયાનો ઘડિયો મા, માળી સ્ત્રી અણી; ભોંકાય એવો છેડો
(૨) છેડાનો ભાગ મળમાં સ્ત્રી (સં૦) યોગની આઠ સિદ્ધિમાંની એકઅણુ જેમ સૂક્ષ્મ થવું તે
પું (સં) પદાર્થનો તેના ગુણધર્મો જાળવી રાખીને થઈ શકે તેટલો નાનામાં નાનો કણ (૨) જરા સરખું માપ; અતિસૂક્ષ્મ; ૬૦ પરમાણુનો સમૂહ; છંદમાં
માત્રાનો ૧/૪ ભાગ (૩)વિ અતિ સૂક્ષ્મ કેઝીણું મટ્ટી સ્ત્રી પરમાણુને તોડવાની વૈજ્ઞાનિક યુક્તિ
વાપરીને કરાતા વિનાશક બોમ્બથી ચાલનારી ભઠ્ઠી મyવીક્ષા () સૂક્ષ્મ વસ્તુઓનું નિરીક્ષણ સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર (૨) ઝીણું કાંતવું કે દૂધમાંથી પોરા કાઢવા તે ગણુવ્રત ! (જૈનોમાં) ગૃહસ્થ માટેનું મહાવ્રતથી
ઊલટું) નાનું સુગમ વ્રત મંદિ# વિ. (સં) અતંદ્રિત (૨) વ્યાકુળ; બેચેન મત:, મત અને (સં.) તેથી; તેટલા માટે ગતિનુ વિ(સં.) શરીરરહિત (૨) ૫કામદેવ કતર ! (અ ઇત્ર) અત્તર અતરદ્વાર ! (ફા ઇત્રદાન) અત્તરદાની મતરોં અને (સં ઈતર+શ્વ:) પરમદિવસથી પહેલાંનો
કે તે પછી આવવાનો દિવસ; ત્રીજે દિવસે મેતિ વિ (સં.) અણધાર્યું; ઓચિંતુ મતવર્થ વિ. (સં.) અચિંત્ય; તર્કથી પર ગત વિ(સં તળિયા વિનાનું; ખૂબ ઊંડું મતિના સ્ત્રી (અ) અતલસ નામનું રેશમી કપડું મતત્રસ્પી વિ(સં.) ખૂબ ઊંડું સતવાર ૫ (અ “તીર'નું બq૦) રહેણીકરણી;
ચાલચલગતા અતી સ્ત્રી (સં.) અળસી આતા ! (અ) દાન; ભેટ મતાવિ (અખતા) દક્ષ;પ્રવીણ (૨) પÉ; ચાલાક
(૩) જાતે કુદરતી બક્ષિસથી શીખી લે એવું મતતિ પર ક્યું વિધાનસભા વગેરેની બેઠકમાં પ્રશ્નકાળ વેળા પુછાનાર એ પ્રશ્ન જેમાં તારાંક લગાવી મતભેદ ન કરાયો હોય અને જેનો ઉત્તર લેખી આપવાનો હોય આતાની પું () ઉસ્તાદ; શિક્ષક ગતિ વિ૦ (સં) ઘણું (૨) સ્ત્રી અતિશયતા તિજનj (સં.) ઉલ્લંઘનભંગ (૨) અવળો વર્તાવ ગતિમ પે (સં.) મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન, દુરુપયોગ; પ્રબળ આક્રમણ; કાબૂ મેળવવો તે

Page #18

अतिचार
અતિવાર પું॰ (સં) ઉલ્લંઘન; અનુચિત કાર્ય કરવું તે અતિથિ પું॰ (સં॰) મહેમાન (૨)સંન્યાસી (૩) અગ્નિ અતિયા પું॰ (અ) ભેટ-દાનની ચીજ પ્રતિયોગ પું॰ (સં॰) અતિશયતા અતિરષ્નન પું॰ (સં) અત્યુક્તિ; વધારીને કહેવું તે અતિરનિત વિ॰ (સં॰) અતિશયોક્તિવાળું અતિથી પ્॰ (સં) એકલો અનેક જોડે લડે એવો રથ ઉપર બેઠેલો યોદ્ધો
અતિરિક્ત અ॰ (સં) સિવાય; બાદ કરતાં (૨) વિ॰ અતિરિક્ત; વધારેનું અતિશય વિ॰ (સં॰) ખૂબ; બહુ અતિસાર પું॰ (સં) મરડાનો રોગ અદ્રિય વિ॰ (સં॰) ઇંદ્રિયોથી પર; અગોચર અતીત વિ॰ (સં॰) ગત; થઈ ગયેલું (૨) જુદું; અલગ (૩) પું॰ યતિ; અતિથિ
અતીવ વિ॰ (સં) ઘણું; ખૂબ અતીશ પું॰ (સં) એક વનસ્પતિ-ઔષધિ અતુારૂં સ્ત્રી આતુરતા; જલદી (૨) ચંચળતા;
ચપળતા
અતુરાના અ॰ ક્રિ આતુર કે ઉતાવળા થવું અતુલ વિ॰ અપાર; ખૂબ (૨) અનુપમ; અજોડ અતોન, ગૌત્ત વિ॰ અતુલ; અનુપમ અન્નવાર પું॰ આતવાર; રવિવા૨
અત્તર પું॰ (અ) અત્તારી; અત્તરિયો (૨) ગાંધી; દવાઓ વેચનાર
૧૩
અત્યંત વિ॰ (સં॰) ખૂબ; ઘણું અધિન વિ॰ (સં) હદથી વધારે; પુષ્કળ અત્યાચાર પું૦ (સં॰) અન્યાય; જુલમ (૨) દુરાચાર (૩) દંભ; ઢોંગ
અત્ર અ॰ (સં) અહીં
અથ વિ॰ અથાક; ન થાકે એવું; અવિશ્રાંત અથ હૈં અ॰ (સં) અને વળી
3.
અથમના, અથવના અ॰ ક્રિ॰ આથમવું અથા પું॰ માટીનું કૂંડું અથવા અ॰ (સં) કે; યા; કિંવા અથાડ઼ે સ્ત્રી॰ મંડળીને બેસવાનો ચોતરો અથાના પું॰ અથાણું
અથી સ્ત્રી (ઇ) અધિકાર; સત્તા; ‘ઑથોરિટી' અથાત્ત વિ॰ ખૂબ ઘેરું; સીમારહિત; અગમ્ય અવૃત્ત વિ॰ (સં॰) જે અપાયું ન હોય; અપાય નહિ એવું; કૃપણ
અવત્તા સ્ત્રી॰ (સં॰) અવિવાહિત કન્યા અદ્દલ પું॰ (અ) સંખ્યા; આંક અન પું॰ (સં) ખાવાની ક્રિયા
अदृष्टपूर्व
અન્ના વિ (અ॰) તુચ્છ; મામૂલી અવ પું॰ (અ) વિનય; સંમાન અવ ાયા પું॰ શિષ્ટ વ્યવહાર અદ્ઘ નિદાન પું॰ સંમાન અવવવાર ક્રિ॰ વિ॰ હઠપૂર્વક; અવશ્ય; ટેકથી અમ પું॰ (અ) અભાવ; પરલોક અર્મ્ય વિ॰ (સં॰) દબાવી ન શકાય એવું; પ્રબળ અદ્ય વિ॰ (સં॰) દયા વગરનું; નિર્દય અર પું આદું – એક છોડ જેની ગાંઠો ભોજન અને દવામાં વપરાય છે.
અવા પું॰ આર્દ્રા નક્ષત્ર
અવરાના અ॰ ક્રિ॰ મિજાજ જવો; ગર્વ વધવો અવત્ત પું॰ (અ) ન્યાય; ઇન્સાફ
અાન સ્ત્રી ખાટલાના વાણને તંગ કરવાની (પાંગતની) દોરી
ગહન પું॰ આપણ
ગટ્ટ્ઠત વિ॰ દાંત ન આવ્યા હોય એવું પશુ અવાંત વિ॰ (સં॰) ઇન્દ્રિયદમન વગરનું; ઉદંડ અવા વિ॰ (અ) ચૂકતું; ચૂકવેલું (૨) વર્ણવેલું (૩) (સ્ત્રી॰) હાવભાવ; ઢંગ
સાપ, અવામી વિ॰ ડાઘ કે કલંક વગરનું; નિષ્કલંક; પવિત્ર
અવાયની સ્ત્રી॰ (અ) અદા (ચૂકતે) કરવું તે; પતાવટ; ચુકવણી
અવાવાદ્દવિ॰ (સં॰) સગોત્ર નહિ એવું; ગોત્ર બહારનું ઞાનત સ્ત્રી॰ (અ) અદાલત; કચેરી અવાનતી વિ॰ અદાલત સંબંધી; અદાલતમાં લડનાર; દાવો લડનાર
અાવત સ્ત્રી॰ (અ) અદાવત; વેર; શત્રુતા અાવતી વિ॰ અદાવત રાખનાર; વે૨ી; કિન્નાખોર અદ્દિન પું॰ (સં॰) નરસો દહાડો; દુર્ભાગ્ય અદ્દીન વિ॰ ન દીઠેલું; અદૃષ્ટ (૨) ગુપ્ત; છૂપું અદ્દીન વિ॰ (સં) દીનતા રહિત (૨) ઉદાર અવીવ પું॰ (અ) વિદ્વાન; પંડિત; શિક્ષક; લેખક અતીમ વિ॰ (અ) નષ્ટ; અપ્રાપ્ય અવૂ પું॰ (અ) શત્રુ; વેરી અસૂર અ॰ (સં॰) પાસે (૨) વિ॰ પાસેનું
(૩) પું॰ સામીપ્ય; સમીપપણું; નજીકતા અનૂપવર્શી વિ॰ (સં॰) ટૂંકી દૃષ્ટિવાળું; અણસમજુ અભૂષિત વિ॰ (સં॰) અવિકૃત; નિર્દોષ અદૃશ્ય વિ॰ (સં) ન દેખાય એવું; અગોચર; અલોપ અતૂટ વિ॰ (સં॰) ન જોયેલું; અલોપ (૨) પું॰ ભાગ્ય અદૃષ્ટપૂર્વ વિ॰ જે પહેલાં દેખી શકાયું ન હોય એવું;
અદ્ભુત

Page #19

अदृष्टवाद
૧૪
अधिप
દુષ્ટવાદ્રપુ (સં.) આ જગતમાં કરેલ કર્મનું ફળ પરલોકમાં મળે છે એ સિદ્ધાંત મા વિ. જે દેખી શકાયું ન હોય તેવું નવી વિ. ઈર્ષ્યાળુ; અદેખાઈ કરનાર મત ! આદેશ; આજ્ઞા (૨) (સાધુઓમાં) પ્રણામ
દવિ (સં.) દેહરહિત (૨) ૫૦ કામદેવ ત્ર વિ(સં.) જે ભાગ્ય અથવા દેવતાઓ દ્વારા પૂર્વનિર્ધારિત ન હોય એવું કોઇ વિ (સં.) દોષરહિત, નિરપરાધ; નિર્દોષ મત વિ (સં.) આશ્ચર્યજનક અનોખું
(૨) ડું આશ્ચર્યજનક પદાર્થ કે ઘટના ગદ્ય અને (સં.) હમણાં; આજ મુદતન, સાવધવાવિ (સં.) આધુનિક; તાજેતરનું કદાપિ અ (સં.) હજી પણ; આજ પણ; અત્યાર
સુધી દ્રિપું. (સં.) પર્વત (૨) પથ્થર મદ્રોદયું(સંગે) દૈષનો અભાવ લોહી વિ. દ્રોહરહિત મદદ વિ (સં.) શત્રુતાહીન; સંઘર્ષરહિત માતા સર્વ (સં૦) આ કે તે મતિય વિ. (સં.) બેનમૂન; અજોડ અદ્વૈત ૫ (સં.) દ્વત કે ભેદનો અભાવ; આત્માપરમાત્મામાં અભિન્નતા (૨) બ્રહ્મ
તવાપુ આત્મા-પરમાત્માની એકતાનો સિદ્ધાંત અદ્વૈતવાલી વિઅદ્વૈતવાદમાં માનનાર મર્થન પંઅર્ધાગ (૨) પક્ષાઘાત અર્થ વિઅર્ધાગનું રોગી
થ: અ નીચે; તળે અધ:પતન, અધ:પાત ! અધોગતિ (૨) વિનાશ
ધ:પતિત વિ દુર્દશાગ્રસ્ત; વિનાશ પામેલ મધ વિ અડધું અથવા , મધવા વિ અધકચરું; અધૂરું
(૨) કાચું; શિખાઉ અથરઘુના વિ અધખૂલું; અડધું ઉઘાડું
ધનત વિ અડધું ભરેલું કથા સ્ત્રી અર્ધપાશેર (બંગાળી) જેટલું માપ કે
તોલ; પાશેરી કે પાશેરો (સો ગ્રામ જેટલું) અથવીવ અ અધવચ; વચ્ચોવચ
થક વિ (સં.) નીચ; હલકું (૨) પાપી; દુષ્ટ અથનર, અધમુમાં વિ અધમૂવું પ્રથમ વિ. (સં.) ઋણી; દેવાદાર ગથમાં પુ (સં.) પગ અધમાધમ વિ (સં૦) નીચતમ અથrg વિ૦ નીચેની તરફ મોં કરેલું, ઊંધું
અમોદ્ધારા વિ૦ (સં.) પાપીઓનો ઉદ્ધાર કરનાર ૩થવિ (સં.) નીચું, નીચેનું; જેની નીચે આધાર ન
હોય એવું; પરાજિત અથર છું(સં.) નીચલો હોઠ (૨) અધ્ધર સ્થાન;
અંતરીક્ષ સધરપન પં. (સં.) હોઠ ચમવા તે: ચુંબન ૩થરાં પું(સં) કમરની નીચેનું અંગ
થરથર કું. (સં.) નીચલો હોઠ અઘરો પુ (સં) નીચલો હોઠ
ઘર્ષ પુ (સ) ધર્મ વિરુદ્ધ આચરણ; પાપ; અન્યાય ઉધમ વિ (સં.) પાપી અથવા સ્ત્રી (સં.) વિધવા મધરાયુંઅચ્છેરો (આશરે બસો ગ્રામનું જૂનું મા૫) મધ્યસ્થ વિ. (સં.) નીચે રહીને કાર્ય કરનારું અથાણુન્ય ક્રિવિઅંધાધુંધ આડેધડે
થારિયાપું બળદગાડામાં હકેડુને બેસવાની જગ્યા કથાની સ્ત્રી આધાર (૨) સાધુઓ ટેકા માટે લાકડાની
એક બનાવટ રાખે છે તે (૨) મુસાફરીનો થેલો કથાવર વિ અધું ઉકાળેલું (દૂધ) મfધ વિ (સં.) ખૂબ; વધારેનું; ફાલતુ ધિક્ષર પુ (સં.) સાતમી વિભક્તિ (૨) આધાર (૩) પ્રકરણનો વિષય અથવા વિભાગ (૪) દાવો (૫) કોઈ વિશિષ્ટ કાર્યક્ષેતુથી થોડા સમયને માટે સ્થપાયેલ કે નિમાયેલ ન્યાયાલય ધવરાવ (સં૦) ન્યાયાધીશ (ર) અધિકારી વિશ . (સં.) મોટો ભાગ (૨) વધારેના
અવયવવાળું (૩) અમોટે ભાગે; ઘણુંખરું મધવાના અને ક્રિ- અધિક થવું; વધવું ગથિal૨૫૦ (સં.) હક્ક; સત્તા; કબજો (૨) યોગ્યતા; લાયકાત ધાળિો સ્ત્રી (સં.) અધિકારી સ્ત્રી ધamરિતા સ્ત્રી અધિકારી હોવાનો ભાવ fધવા વિ અધિકાર ધરાવનાર (૨) પં શાસક;
ઑફિસર' ગધિત વિ (સં.) અધિકારમાં આવેલું; અધિકારસંપન્ન (૨) અધિકારી ધaોષ પં. (સં.) બેન્ક ગાંધકામ પુ (સં.) પ્રાપ્તિ; જાણવું તે; પહોંચ (ગતિ);
સ્વીકાર આધવા સ્ત્રી (સં.) પહાડી ઉચ્ચપ્રદેશ; ટેબલલેન્ડ નિયન (સં) પોતાના રાજ્યમાં જોડી દેવું તે ધિનિયમ ! (સં૦) વિધાન અંતર્ગત બનાવાયેલ નિયમ; “ઍક્ટ' ધિપ પુ (સં૦) માલિક; રાજા

Page #20

अधिपति
૧૫
अनवद्य
ધિપતિ ૫ (અ) સ્વામી; શાસક
અનg ! (સં અન્ + અક્ષ) ક્રોધ (૨) ઈર્ષા, દ્વેષ ધિવત્ર ! અધિકારપત્ર; વોરન્ટ'
(૩) નજર ન લાગે તે માટે કરાતું કાજળનું ટપકું ધિમાસ ૫ (સં) અધિકમાસ
બનવાના અને ક્રિ ગુસ્સે થવું; ચિડાવું ગધિયા સ્ત્રી અર્ધા ભાગ
મનરલ્લ૮ ક્રોધ; નારાજગી યયાના સક્રિ અધું કરવું
અનાવિ ઘડ્યા વગરનું (૨) સ્વયંભૂ (૩) બેડોળ; થિયરી સ્ત્રી અર્ધી ભાગીદારી
અણઘડ ધિરથ ! (સં૦) સારથિ
મનના વિ૦ અગણિત થવા પુ (સં.) વકીલ; એડવોકેટ
મન વિ. (સં.) પવિત્ર વધિવેશન પં. (સં.) અધિવેશન, સંમેલન; બેઠક મન વિ. સ્વચ્છ ન હોવું તે; મલિન શ્રય ! (સં) આધાર
અનાવિ અજાણ; નાદાન (૨)અજ્ઞાત;અપરિચિત ધષ્ઠાતા છું. (સં.) અધ્યક્ષ; નિયમાન; વડો અનાને અઅજાયે; વગર સમજ્ય; અસાવધાનીમાં મઝાનપું. (સં.) નિવાસ; નગર;પડાવ; આધાર; મનતિ અને અન્યત્ર; બીજે સ્થાને (૨) (સં.) વિન અધિકાર; સંસ્થા
નમેલું અધિષ્ઠાપન ડું વ્યવસ્થા કરવી તે
મનત્તિ વિ (સં.) અતિ નહિ; થોડું (૨) સ્ત્રી અહંકાર અધીક્ષાપુ (સં.) પ્રધાન અધિકારી, સુપરિન્ટેન્ડન્ટ મલ્લા વિન દેખેલું; અદીઠ ગથીત વિ. (સં.) જેનું અધ્યયન કરવામાં આવ્યું અનધ્યાય (સં) રજાનો દિવસ; અણોજો હોય
નન્ના ડું અનેનાસ અથ વિ(સં.) આધીન; આશ્રિત; તાબાનું મનપા ! અજીર્ણ, બદહજમી (૨) ૫૦ દાસ
અનપઢ વિ અભણ; નિરક્ષર; મૂર્ખ ગથીનતા સ્ત્રી (સં.) દીનતા; પરવશતા; તાબેદારી મનવિન સ્ત્રી અણબનાવ થીર વિગભરાયેલું; ચંચળ; અસંતોષી
વિધા, મનોધા વિવેચ્યા વગરનું; અવિદ્ધ અથવા અ (સ) અત્યારે; હવે
મનવોત્ર, છોલા, મનાવોના વિ. મૂંગું; અબોલ અધૂત વિ૦ (સં) નીડર; ઢીઠ
મનાવ્યાદિ વિ. અવિવાહિત; કુંવારું મથુરા વિ અધૂરું
અખિજ્ઞ વિ૦ (સં) મૂર્ખ, અણજાણ; અપરિચિત કવિ ઢળતી વયનું; આધેડ
અભ્યાસ પું. (સં.) અનુશીલન કે વારંવાર મંડ્યા અષેત્ના ડું અધેલો; અરધોજી
રહેવાની આદતનો અભાવ; અભ્યાસનો અભાવ અત્ની સ્ત્રી આઠ આની (પચાસ પૈસા); અર્ધા મન વિ (સં.) વાદળ-રહિત; સ્વચ્છ અધોગતિ સ્ત્રી (સં.) પતન, અવનતિ, દુર્દશા મનમન, મનના અન્યમનસ્ક; ઉદાસ; ખિન્ન ગોતર ! એક જાતનું જાડું દેશી કપડું
નમિત્ત વિ મેળ વગરનું, અસંબદ્ધ અધ્યક્ષ ડું () સ્વામી; માલિક (૨) નાયક, વડો મનમેન વિ મેળ વગરનું (૨) સેળભેળ વગરનું;
(૩) અધિકારી અધ્યયન પં. (સં.) અભ્યાસ; ભણવું તે
નરોત વિ૦ અણમોલ; અમૂલ્ય; ઉત્તમ અધ્યાય ૫ (સં.) સતત ઉદ્યોગ ખંત ને મહેનત મન પુ (સં) અનીતિ; અન્યાય; દુરાચાર (૨) નિશ્ચય
મનરલ પુરસહીનતા (૨) અરુચિ (૩) અણબનાવ ગથ્થવેશ પંપ્રધાન શાસકની આજ્ઞા
મનન વિ (સં.) અનર્ગળ; મનમાન્યું; અનિયંત્રિત ગથ્થાપી સ્ત્રી અધ્યાપકનું કામ કે ધંધો; અધ્યાપન મન પં. (સં.) ખોટો કે ઊલટો અર્થ (૨) ખરાબી; અધ્યાય ૫૦ (સં.) મિથ્યા જ્ઞાન, ભ્રાન્ત જ્ઞાન
નુકસાન (૩) અધર્મનો પૈસો અધ્વર પુ. (સં.) યજ્ઞ
અનર્થવવિ (સં.) અનર્થ કરે એવું (૨) વ્યર્થ નકામું નંગ ! (સં.) કામદેવ
મનન કું. (સં.) અગ્નિ અનંતવિ (સં.) અપાર (૨)પુ વિષ્ણુ (૩) શેષનાગ અનન્ન છું. (અ) હું સત્ય છું અનંતર અ (સં.) પછી (૨) નિરંતર
મન વિ (સં.) અધિક અનંતા સ્ત્રી પૃથ્વી; પાર્વતી
મનાવટ ૫૦ સ્ત્રીનું અંગૂઠિયું (અણવટ); બળદની મન-વાત ! વિધવાપણું; રંડાપો
આંખનું ઢાંકણ નારીવ અને (અ) નજીક; પાસે
મનવા વિ (સં) નિર્દોષ, અનિંદ્ય

Page #21

अनवधि
૧૬
अनुकंपा
નથિ વિ(સં.) અસીમ, બેહદ
અનાર્ય પુ (સં.) આર્ય નહીં તે (૨) વિ. અસભ્ય અનવરત વિ (સ) સતત; નિરંતર
(૩) અનાર્યોચિત નવલના સક્રિ. નવું વાસણ કે વસ્ત્ર પહેલપ્રથમ મનાવર કું. (સં) ઉદ્દઘાટન; પડદો હટાવવો તે વાપરવું
નાવર્તિા, મનાવર્તી વિ. જે વારંવાર ન થતું હોય; અનશન પું(સં.) આહારત્યાગ; ઉપવાસ
જે એક જ વાર કરાય કે અપાય (અનુદાન કે વ્યય મન-સરઘરી સ્ત્રી પાકી રસોઈ
આદિ); ‘નોન-રિકરિંગ નમુના વિ. ન સાંભળેલું; વણસુર્યું
બનાવવા વિ૦ (સં.) બિનજરૂરી મનસૂયા સ્ત્રી (સં.) અસૂયા કે ઈર્ષ
૩નાવિત્ર વિ૦ (સં) પંકરહિત, નિર્મલ; સ્વચ્છ મનહોતાવિ ગરીબ (૨) અસંભવ (૩) આશ્ચર્યજનક . મનાવૃત્ત વિ૦ (સં.) જે ઢંકાયેલું ન હોય; ખુલ્લું અનહોન વિ. સ્ત્રી અસંભવ (૨) સ્ત્રી અસંભવ- અનાવૃતવાર પુ (સં.) ખુલ્લું મૂકવું તે; અનાવરણ વિલક્ષણ વાત
અનાવૃત વિ(સં.) જેને દોહરાવ્યું ન હોય તે નાની વિ. સ્ત્રી આંખ આડા કાન કરવા તે નશ્રિત વિ. (સં.) આશ્રયરહિત (૨) આનાકાની
અનાવૃષ્ટિ સ્ત્રી (સં.) વરસાદનો અભાવ; સુકવણું મારું-પા સ્ત્રી લેવા-મૂકવાની ક્રિયા
૩નાદ! (સં.) પેટ ચડવાનો એક રોગ અનાતિ વિ૦ (સં) નહિ આવેલ ગેરહાજર (૨). નિંદ, નિંઘ વિ(સં) નિર્દોષ; ઉત્તમ
અજાણ્યું (૩) અજન્મા; અનાદિ (૪) અઅચાનક મનિષ્ઠા સ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા ન હોવી તે અનાવાર ! (સં.) દુરાચાર; કુરીતિ
નિત્ય વિ૦ (સં) નશ્વર; અસ્થાયી (૨) ક્ષણભંગુર ઝવાન ! અન્ન; ધાન્ય
(૩) અસત્ય નાડી વિ અનાડી; નાદાન; અણસમજુ
નિદ્રવિ૦ (સં) ઊંઘ જેને ન આવે તે (૨) ડું ઊંધ નાત્મ વિ. (સં.) જડ (૨) પં. આત્માથી ઊલટો - ન આવવાનો રોગ જડ પદાર્થ
નિમિષ, મનિષ અને (સં૦) એકીટસે નિરંતર અનાભિવાદ્રપુ (સં.) આત્માની અસ્વીકૃતિનો સિદ્ધાંત; નિયમિત વિ૦ (સં) નિયમરહિત, અવ્યવસ્થિત જડવાદ
(૨) અનિયત મનાથ વિ. (સં.) અનાથ; અસહાય; દીન દુ:ખી મનિયારા વિઅણિયાળું, અણીદાર અનાથાશ્રમ પુ (સં૦) અનાથ બાળકોને રાખવામાં નિર્વચનીય, નિર્વાવ્ય વિટ (સં.) અવર્ણનીય; આવે છે તે સ્થાન; અનાથાલય
અકથનીય નાતા ! (સં૦) અવજ્ઞા; અપમાન
અનિત (સં.) પવન; વાયુ અનાદ્રિ વિ. (સં૦) આદિરહિત; નિત્ય; અજન્મા નિવાવિ (સં.) જરૂરી (૨) જરૂર થનારું, ટાળી ના-નાપ ! નકામો બકવાટ
ન શકાય એવું નામ વિ (સં.) નામ વિનાનું (૨) અપ્રસિદ્ધ નિશ્ચિત વિ (સં.) જેનો નિશ્ચય ન હોય એવું મનાય વિ. (સં.) નીરોગી (૨) નિર્દોષ
નિછવિ (સં.) ન ઇચ્છેલું (૨) ડું અહિત; બૂરાઈ (૩) પું તંદુરસ્તી
મની સ્ત્રી (સં અણિ) અણી (૨) વસ્તુનો આગળનો મની સ્ત્રી અનામિકા (૨) વિ. સ્ત્રી ટચલી ભાગ (૩) સમૂહ; ઝુંડ (૪) સેના (૫) ગ્લાનિ; ખેદ આંગળી પાસેની આંગળી; નામહીન સ્ત્રી
મનીપું. (સં.) યુદ્ધ (૨) સેના (૩) વિ. [અ +હિં. મનાયત સ્ત્રી (સં.) કૃપા; મહેરબાની
નીક = અચ્છું] બૂરું ખરાબ અનાયાસ અ. (સં) વિના મહેનતે (૨) અચાનક નીકવિ (સં અનિષ્ટ) અનિષ્ટ; અપ્રિય (૨) ખરાબ અનારપું (ફા) દાડમ (૨) તેના ઘાટની દારૂખાનાની નીતિ સ્ત્રી (સં.) નીતિનો અભાવ, અન્યાય; અનીતિ કોઠી
(૨) અંધેર મનાવાર ૫ (ઈ એનાર્કિસ્ટ') અરાજકતાવાદી ની વિરુ (સં) નધણિયાતું, અનાથ (૨) પુંવિષ્ણુ અનારકાના ડું (ફા) એક જાતના ખાટા અનારના (૩) જીવ કે માયા સૂકવેલા દાણા
અનીશ્વરવાદ્રપું ઈશ્વરના અસ્તિત્વમાન અવિશ્વાસનો અનાવિ અનાડી (૨) અનાર-દાડમના રંગનું, લાલ સિદ્ધાંત; નાસ્તિકતા અનાર્તવ પું(સં) રજોધર્મનો અવરોધ
ગની ચાવી વિનાસ્તિક (૨) વિ. અસામયિક
મનુષં સ્ત્રી (સં.) દયા; સહાનુભૂતિ

Page #22

अनुक
૧૭.
अनुस्यूत
૩
મનુ વિ(સં.) લોલુપ; કામુક
થનપું (.) પછીનું કથન, વાતચીત,વાર્તાલાપ અનુર ! (સં) દેખાદેખી કરવું તે અનુરyય વિ અનુસરવા યોગ્ય અનુત્ર વિ૦ (સં.) માફક (૨) તરફ કે મદદમાં
રહેનાર (૩) પ્રસન્ન; રાજી અનુકૃતિ સ્ત્રી (સં.) નકલ; અનુકરણ અનુદાન (સં) ક્રમ; ક્રમવાર હોય તે અનુક્રમાિવ, અનુભoft સ્ત્રી (સં.) ક્રમ
(૨) સૂચી; સાંકળિયું નુ, મનુતવિ (સં.) અનુગામી (૨) પં. નોકર અનુતિ સ્ત્રી (સં.) પાછળ જવું તે (૨) અનુકરણ
(૩) મરણ અનુરામન પું(સં.) અનુસરણ (૨) સતી થવું તે અનુગામી વિ (સં.) પાછળ જનાર; અનુયાયી
(૨) આજ્ઞાંકિત અનુતિ વિ (સં.) ઋણી; આભારી અનુદ ૫ (સં.) દયા; ઉપકાર; મહેરબાની
(૨) અનિષ્ટ-નિવારણ સાવર કું. (સં.) નોકર; પાછળ ચાલનાર અનુદિત વિ (સં) અયોગ્ય; ખોટું અનુન (સં.) નાનો ભાઈ
નુ ના સ્ત્રી નાની બહેન અનુજ્ઞપ્તિ સ્ત્રી (સં.) આજ્ઞા; સ્વીકૃતિ; લાયસન્સ' મનુજ્ઞા સ્ત્રી (સં૦) આજ્ઞા; આદેશ; હુકમ અનુજ્ઞાપત્ર પુંછ અનુમતિપત્ર; સંમતિપત્ર નુતાપ પુ (સં.) દાહ (૨) દુ:ખ (૪) પસ્તાવો અનુત્તીર્ણ વિ. (સં.) નિષ્ફળ; નાપાસ અનુવાન પું(સં.) આર્થિક સહાયતા અનુનિ અને (સં.) રોજ મનુના પું(સં૦) વિનંતી; પ્રાર્થના (૨) મનાવવું તે અનુનાસિક વિ૦ (સં.) નાકમાંથી બોલાતો (વર્ણ) મનુ, મનુપ વિ (સં.) ઉત્તમ; અજોડ : અનુપયુવત વિ૦ (સં.) અયોગ્ય અનુપયોગી વિ. (સં.) નકામું અનુપાત વિ (સં.) ગેરહાજર અનુપસ્થિતિ સ્ત્રી (સં.) ગેરહાજરી અનુપાત ! (સં.) ત્રિરાશી; સાપેક્ષિક સંબંધ;
અનુસરણ અનુપાત ! (સં.) મહાપાપ અનુપાન છું(સં.) દવાનું અનુપાન (જે દવાની સાથે
કે પછી લેવાય) અનુર ડું () અનુપ્રાસ; એક શબ્દાલંકાર જેમાં વર્ણવિશેષ કે વર્ગોની આવૃત્તિ થાય છે.
નુ પે (સં.) સંબંધ, સમજૂતી કરાર; સિલસિલો;
પ્રકરણ; બિડાણ અનુભવ ! (સં.) અનુભવ (૨) લાગવું પ્રતીત થવું
તે (૩) પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન અનુભવી વિ (સં.) અનુભવવાળું; જાણકાર મનુભાવ ! (સં.) મહિમા; મોટાઈ મનુભૂતિ સ્ત્રી (સં.) અનુભવ; સાક્ષાત્કાર અનુમતિ સ્ત્રી (સં.) હુકમ, આજ્ઞા (૨) રજા, બહાલી
(૩) સંમતિ; સ્વીકૃતિ અનુમતિપત્ર ! સંમતિપત્ર; મંજૂરીપત્ર; સ્વીકૃતિપત્ર મનુમાન પું(સં.) અટકળ; અંદાજ; ક્યાસ; ધારણા મનુનો પું(સં) ખુશી થવી તે (૨) સમર્થન; ટેકો અનુયાયીવિ (સં.) અનુસરનાર (૨) jનોકર; દાસ અનુનવત્ત વિ૦ (સં.) આસક્ત (૨) લીન અનુરવિત સ્ત્રી (સં.) આસક્તિ, પ્રેમ, પ્રેમરંગે રંગાવું
તે (૨) ભક્તિ મજુરા પું(સં.) પ્રેમ; પ્રીતિ અનુરી વિ (સં) પ્રેમી; ભક્ત મજુરા વિ. (સં) સમાન (૨) અનુકૂળ; યોગ્ય અનુરોધ ! (સં.) બાધા; રોકવું તે (૨) પ્રેરવું તે
(૩) આગ્રહ; દબાણ (૪) વિનંતી; પ્રાર્થના અનુનો પુત્ર (સં૦) ઊંચેથી નીચે જતો ક્રમ
(૨) સંગીતમાં અવરોહ મનુસ્નોમ-વિવાદ પં. (સં.) ઉચ્ચ વર્ણના પુરુષનું
એનાથી ઉતરતી વર્ણની સ્ત્રી સાથે લગ્ન અનુવાદ્રિ પું. (સં.) ફરી કહેવું તે (૨) ભાષાંતર અનુશાસન (સં) આજ્ઞા (૨) ઉપદેશ (૩) ઉપદેશ નિયમ કાયદો કે સમજૂતીનો અમલનિયમપાલન (૪) રાજ્ય ચલાવવું તે અનુત્ર પું. (સં.) સતત અને ઊંડો અભ્યાસ અનુશ્રુત્તિ સ્ત્રી પરંપરાથી કે પૂર્વથી પ્રચલિત કથાગાન મનુષ્ઠમ્ (સં) અનુષુપ છંદ મન ! (સં.) કામનો આરંભ; મંડાણ (૨) દેવનું
પુરશ્ચરણ અનુસંધાન ! (સં૦) શોધખોળ; તપાસ; આગળથી
ચાલુ અનુસરળ ૫ (સં.) અનુસરવું કે અનુકરણ કરવું તે અનુસાર અ. (સં.) મુજબ; પ્રમાણે અનુસૂચિત જાતિ શું અનુસૂચિમાં નિર્દિષ્ટ જાતિ મનુઘી ડું પરિશિષ્ટની પેઠે પાછળ જોડવામાં આવેલ કોષ્ટક કે વ્યવસ્થિત સૂચીના રૂપમાં અપાયેલ નામાવલિ મનુભૂત વિ૦ (સં.) ગ્રથિત; પરોવાયેલું; ખૂબ ભેળવવામાં આવેલું

Page #23

अनुस्वार
૧૮
अपरस
સપર્ક ૫૦ (સં.) ખરાબ કામ અપની વિ. સ્વાર્થી, મતલબી પાર (સં) અનુપકાર; હાનિ (૨) અપમાન;
અનાદર અપરિક્ષ, અપારી વિ. (સં.) અપકાર કરનારું (૨) વિરોધી પર્તિ સ્ત્રી (સં.) બદનામી; અપયશ મવિશ્વ વિ (સં.) કાચું અપક્ષ વિ વગર પાંખનું; કોઈ પક્ષ સાથે જોડાયેલ ન હોય એવું નિષ્પક્ષ; જેને સાથી કે સમર્થક ન હોય એવું શપથતિ (સં.) આપઘાત (૨) હત્યા; હિંસા
(૩) વિશ્વાસઘાત પર ડું અજીર્ણ, અપચો અપછી સ્ત્રી અપ્સરા આપતા વિ (સં.) કંજૂસ પડ, અપ૪ વિ અભણ (૨) મૂર્ખ પતિ વિ૦ (૦) જેનું પઠન કરવામાં ન આવ્યું
હોય
મનુસ્વાર ૫૦ (સં) સ્વર પછી ઉચ્ચારમાં આવતો
એક અનુનાસિક વર્ણ કે તેનું ચિત-અનુસ્વાર અનૂકા વિ૦ (સં અનુત્ય) અનૂઠું; અદ્ભુત
(૨) અદ્વિતીય; ઉત્તમ નૂતા સ્ત્રી (સં.) અવિવાહિત પ્રેમિકા મજૂતિ વિ૦ (સં.) અનુવાદિત, ભાષાંતર કરાયેલું અનૂપ વિ અનુપમ સમૃત પું(સં) અસત્ય; જૂઠ મને વિ૦ (સં૦) ઘણું (સંખ્યામાં) મળવા ! જીવોની પણ અલગ અને વાસ્તવિક સત્તા માનનાર દર્શન; જગતમાં બેથી વધારે પરમ સત્તાઓમાં વિશ્વાસ મુકનારો વાદ નેવત વિ (સં.) અનિશ્ચિત બદલનારું નૈવય ! (સં.) એકતાનો અભાવ; મતભેદ; ફૂટ મોલ્લા વિ અનોખું; નિરાળું (૨) નવું (૩) સુંદર મનરિત્ય પં(સં.) ઔચિત્યનો અભાવ અનૌપચારિક્ષ વિ(સં.) જે પરિપાટીના રૂપમાં ન
હોય; ઔપચારિક નહિ એવું; સહજ મન્દીવ સ્ત્રી (અ) બુલબુલ અન્ન પું(સં.) અન્ન; અનાજ (૨) ભાત
ફૂટ (સં) અણકોટ #છે ડું અન્નક્ષેત્ર; સદાવ્રત અગન પં. (સં.) દાણોપાણી (૨) આજીવિકા #ાતા ! (સં.) માલિક; સ્વામી; શેઠ
સત્ર પું. (સં.) અન્નક્ષેત્ર; સદાવ્રત ૩ન્ના સ્ત્રી (0) માતા (૨) ધાવ (૩) સોનીની કુલડી
જેમાં સોનું ચાંદી જેવી ધાતુઓ પિંગળાવાય છે. અન્ય વિ (સં.) બીજું (૨) પરાયું અચતર વિ (સં.) બેમાંથી એક (૨) બીજું અન્યત્ર અ. (સં.) બીજે ઠેકાણે અન્યથા વિ૦ (સં) વિપરીત; ઊલટું (૨) અસત્ય (૩) અ. નહિ તો; પછી ચમનવિ (સં.) જેનું ચિત્ત ક્યાંક બીજે હોય તે, ઉદાસ;ખિન્ન; ચિંતિત
ચાય પે (સં૦) ન્યાય વિરુદ્ધ કાર્ય (૨) અંધેર મોચ સર્વ પરસ્પર; અરસપરસ મન્વય ૫ (સં) સંબંધ, મેળ (૨) કવિતાનો અન્વય
(૩) વંશ; ખાનદાન વિત વિ (સં.) યુક્ત; -વાળું વીક્ષા , વીક્ષા સ્ત્રી (સં.) ધ્યાનથી જોવું તે (૨) ખોજ; તપાસ અષા ! (સં.) ખોજ; તપાસ; શોધ મત્સર ! (અ) મૂળ તત્ત્વ અપંગ વિ વિકલાંગ; અપંગ; લૂલું (૨) અશક્ત
અપત્ય પં. (સં) સંતાન; વંશજ અપથ પું(સં.) વિકટ કે ખરાબ માર્ગ
(૨) વિ૦ પથહીન; જ્યાં સારા રસ્તા ન હોય અપાવી વિઅવળે રસ્તે વળેલું; કુમાર્ગગામી ૩પચ્છવિ બૂરું; અહિતકર, રોગકારક (૨) ૫ (સં.)
પથ્ય નહિ એવો (આહાર) માના ડું પોતીકાપણું; આપણાપણું; નિજત્વ અપનયન પં. (સં.) દૂર કરવું તે સપના સર્વત્ર પોતાનું (ત્રણે પુરુષમાં વપરાય)
(૨) પં સ્વજન સપનાના સ ક્રિ અપનાવવું, પોતાને અનુકૂળ કે વશ
કરવું; પોતાનું કરવું અપનાપન પું, અપનાયત સ્ત્રી અપનાવવું તે;
આત્મીયતાપોતાપણું અપને માપ અને આપોઆપ; પોતાની મેળે મા ! (સં.) પતન (૨) વિકૃતિ; બગાડ
(૩) શબ્દનું વિકૃત રૂપ (૪) વિવિકૃત; બગડેલું અપમાન ! (સં.) અનાદર; અવગણના સપનાની વિટ અપમાન કરનારું અપમૃત્યુ સ્ત્રી (સં.) કમોત અપયશ ! (સં.) અપકીર્તિ, બદનામી અપસંદ અને (સં.) વળી; ઉપરાંત (૨) તોપણ મારંપાર વિ. (સં.) અપાર; અસીમ
પર વિ૦ (સં) પહેલું (૨) પછીનું (૩) બીજું મરણ વિ અલિપ્ત (૨) પુંએક ચર્મરોગ

Page #24

अपराजित
અપાનિત વિ॰ (સં) જે જિતાયું ન હોય; અજેય (૨) પું॰ વિષ્ણુ અવરાત્તેય વિ॰ (સં॰) અજેય; જેને જીતી ન શકાય એવું અપરાધ પું॰ (સં) ગુનો (૨) કસૂર; ભૂલ અપરાધિની સ્ત્રી અપરાધી સ્ત્રી; અપરાધણ અપાથી વિ॰ (સં) ગુનેગાર; દોષિત અપાહ પું॰ (સં) પાછલો પહોર અપરિબ્રહ્મપું॰(સં) (દાન)ન લેવું તે (૨) અપરિગ્રહ;
ત્યાગ
અરિન્દ્રિત વિ॰ (સં॰) અજાણ્યું; અજ્ઞાત અપિવ વિ॰ અધકચરું; જે પાક્યું નથી તે; પુખ્તતા વિનાનું
અપરૂપ વિ॰ અપૂર્વ; અદ્ભુત (૨) (સં) બેડોળ;
કરૂપ
અપનક્ષ પું॰ (સં॰) અશુભ કે બૂરું લક્ષણ; દોષ અપવાન પું॰ (સં) વિરોધ; ખંડન (૨) બદનામી;
નિંદા (૩) દોષ; કલંક (૪) સામાન્ય નિયમનાથી વિરોધી તે (૫) આજ્ઞા; આદેશ અપવા, અપવાની વિ॰ (સં॰) નિંદાખોર
(૨) વિરોધી; બાધક
અપવ્યય પું॰ (સં) ખોટું ખરચવું તે; ઉડાઉપણું અપાન પું॰ (સ) ખરાબ શુકન અપશબ્દ પુ॰ (સં) ખોટો કે અર્થ વિનાનો શબ્દ (૨) ગાળ (૩) વાછૂટનો અવાજ અપહૃત વિ॰ (સં) અપહરણ કરાયેલું અપાપું॰ આંખનો ખૂણો (૨) વિ॰અપંગ; વિકલાંગ અપાત્ર વિ॰ (સં) અયોગ્ય; બિનલાયક અપાન પું॰ (૫૦) આત્મજ્ઞાન (૨) અભિમાન (૩) (સં॰) અપાન વાયુ અપાર વિ॰ (સં) અપાર; બેહદ; અસંખ્ય અપાર્થિવ વિ॰ (સં) લોકોત્તર; પૃથ્વીનું મટી ગયું હોય તેવું
અપાહન, અપાદ્દિન વિ ફૂલુંલંગડું; અપંગ; કામ ન કરી શકે એવું (૨) આળસુ અત્તિ અ॰ (સં) વળી; પણ (૨) જરૂર અપિતુ અ॰ (સં॰) પરન્તુ (૨) બલ્કે ઞપીત્ત સ્ત્રી॰ (ઇ॰) ઉપલી કોર્ટમાં અપીલ (૨) નિવેદન
૧૯
પુત્ર વિ॰ (સં॰) પુત્રરહિત અપૂર્ખ વિ॰ (સં) અધૂરું અપૂર્વ વિ॰ (સં॰) અનોખું; ઉત્તમ અપેક્ષા સ્ત્રી॰ (સં॰) ઇચ્છા (૨) જરૂરિયાત (૩) તુલના; સરખામણી (૪) આશા; ભરોસો
अबखरा
અપ્રતિમ વિ॰ (સં) અદ્વિતીય; અનુપમ અપ્રતિષ્ઠ, અપ્રતિષ્ઠિત વિ॰ બેઆબરૂ; પ્રતિષ્ઠાહીન; જે સ્થિર કે વ્યવસ્થિત ન હોય તે
અપ્રત્સવ પું॰ (સં) વિશ્વાસનો અભાવ (૨) વિ વિભક્તિરહિત; વિશ્વાસરહિત
અપ્રત્યાશિત વિ॰ (સં) જેની આશા ન રહી હોય (૨) આકસ્મિક
અપ્રમત્ત વિ॰ (સં) જે પાગલ ન હોય; સાવધાન; જાગરૂક
અપ્રસિદ્ધ વિ॰ (સં॰) અજાણ્યું (૨) ગુપ્ત અપ્રસ્તુત વિ॰ (સં॰) પ્રસંગ કે સ્થાન બહારનું; અસંબદ્ધ અપ્રાપ્ત વિ॰ (સં॰) નહિ મળેલું કે મેળવેલું (૨) પરોક્ષ; અપ્રસ્તુત
પ્રાપ્ય વિ॰ (સં॰) મળી શકે નહિ તેવું અપ્રામા।િ વિ॰ (સં) પ્રમાણ વિનાનું; ઉટપટાંગ (૨) વિશ્વાસપાત્ર નહિ તેવું અપ્રાસંનિષ્ઠ વિ॰ (સં) પ્રસંગ વિરુદ્ધ; અપ્રસ્તુત પ્રિય વિ॰ (સં॰) અણગમતું (૨) અરુચિકર અપ્રીતિ સ્ત્રી (સં) દુર્ભાવ; પ્રેમનો અભાવ; અરુચિ; વેર
અપ્રત્ત પું॰ એપ્રિલ માસ
અપ્સરા સ્ત્રી॰ (સં॰) સ્વર્ગલોકની સ્ત્રી ઞ ર્ફે પું॰ (અ) કાળો નાગ અશાન પું॰ (અ) અફગાન; કાબુલી અન્નત્ન વિ॰ (અ) ઉમદા; સર્વોત્તમ અનાશ સ્ત્રી॰ (ફા॰) વૃદ્ધિ; વધારો અધૂન સ્ત્રી॰ (ફા॰) અફીણ
અરના અ॰ ક્રિ॰ પેટ ભરીને ખાવું; ધરાવું (૨) અફરાવું (૩) અરુચિ થવી ગરા પું॰ આફરો
અRT-તની સ્ત્રી॰ (અ) ગોલમાલ; ઊંધુંચત્તું અનાતૂન પું॰ (અ) ગ્રીક તત્ત્વવેત્તા પ્લેટો (૨) બહુ અભિમાની માણસ
અવાદ સ્ત્રી॰ (અ) અફવા; ઊડતી ખબર અસર પું॰ અધિકારી; ઑફિસર અસાના પું॰ (ફા॰) કહાણી; કથા અસુરવા વિ॰ (ફા॰) દુખિત; મુંઝાયેલું અહૂઁ પું॰ (ફા॰) જાદુ; વશીકરણવિદ્યા અસોસ પું॰ (ફા॰) અફસોસ; શોક; પસ્તાવો અઝીમ સ્ત્રી અફીણ
ઞપ્તીમત્રી, અપીની પું॰ અફીણિયો; અફીણનો વ્યસની અન વિ॰ ફેણ વિનાનું (૨) પું॰ અફીણ અવ અ॰ આ વખતે; હમણાં; હવે અવા પું॰ (અ) બાફ; વરાળ

Page #25

अबतर
૨૦.
अभिप्रेत
અતિ વિ (ફા) બૂરું ખરાબ (૨) બગડેલું; ભ્રષ્ટ અ-બાપ પુ. (ફા૦) વરસાદનું વાદળ મતિની સ્ત્રી ખરાબી (૨) અવનતિ; બગાડ અમંગ વિ(સં૦) અખંડ; અવિનાશી એવર સ્ત્રી (અ) અનંતતા; અસીમતા
મત્સ્ય વિ (સં.) ન ખાઈ શકાય તેવું-નિષિદ્ધ મૂવી વિ. (અ) અનંત; અમર
મમય વિ. (સં.) નીડર (૨) મું નીડરતા વરદ પં અભ્રક ધાતુ: એક જાતનો પથ્થર અમયપત્ર ૫ (સં) શાસક દ્વારા અપાયેલ યાત્રાઅવર ! (ફા) “અસ્તર’નું ઊલટું; ઉપલું કપડું સુરક્ષણપત્ર (‘સેફ કોન્ડક્ટ') વરી સ્ત્રી (ફા) એક જાતનો ચીકણો કાગળ અમI, ૩માજ વિશે અભાગી (૨) એક પીળો પથ્થર
મra | (સં૦) દુર્ભાગ્ય; કમનસીબ મેવ સ્ત્રી આંખની ભમર
ભાવ ! (સં.) ન હોવું તે (૨) કમી; ખોટ મત્રત્ર વિ. (સં.) નિર્બળ; કમજોર
અમાવપૂત-ક્ષેત્રપુ (સં.) અછત-વિસ્તાર (‘ડેફિસિટ વત્ર, ગવર્નલ વિ. (અ) કાબરચીતરું; સફેદ એરિયા') અને કાળા કે લાલ રંગનું
માથર ૫૦ (સં.) અપ્રમાણિત આરોપ મવાના સ્ત્રી (સં.) અબળા, સ્ત્રી
(‘એલિગેશન') અબવાવ! (અ) અધ્યાય (૨) એક મુસલમાની કરી ન્વિના સ્ત્રી (સં.) પરિકલ્પના ('ડિઝાઈન') (વેરો)
fમવાર૫ (સં) દલાલી; આડત વસ અ (અ) વ્યર્થ; નાહક
fમાં ૫ દલાલ; આડતિયો; પ્રતિનિધિ નવા ! (અ) ડગલા નીચે પહેરવાનું ઢીલું કપડું મિશ્નHOT ! (સં.) ચડાઈ; હુમલો અવધ વિ (સં.) બાધા કે અડચણ રહિત; અપાર મામ ડું વલણ; પાસે જવું તે વાધિત વિ (સં.) અબાધ (૨) સ્વતંત્ર
મિગ્ર પં. (સં.) દત્તકગ્રહણ; ખોળે લેવું તે વાધ્ય વિ૦ (સં) ન રોકાય એવું અનિવાર્ય અમિત વિ ખોળે લીધેલ; દત્તક વીવિત્ર સ્ત્રી (કા) કાળા રંગનું એક પંખી fમીર પુ (સં.) મંત્રથી જારણ-મારણ કરવું તે વીર પું(અ) અબીલ ગુલાલ)
મનાત વિ (સં) કુલીન; ખાનદાન (૨) યોગ્ય; વીરવિ (અ) અબીલનારંગનું (૨)૫તેવો રંગ માન્ય (૩) સુન્દર આવુંહાના અન્ય ક્રિ- ધૂણવું
મિનિત વિ(સં.) વિજયી (૨) પં એક નક્ષત્ર મવઘ વિ૦ (સં) મૂર્ખ, અણસમજુ (૨) પુ મૂર્ખ મfમ વિ૦ (સં.) જાણકાર (૨) નિપુણ વ્યક્તિ
મજ્ઞાતિ વિ૦ માન્યતા પ્રાપ્ત (‘રેકગ્નાઇઝડ') અન્યૂ વિ૦ અબોધ; અણસમજુ
મજ્ઞાવિ ! (સં.) ઉદ્ઘોષક (‘એનાઉન્સર') આવે અને (નાના કે ઊતરતા માણસ માટે સંબોધન) fમાપન ૫ (સં.) સૂચિત કે ઘોષિત કરવું તે; એ; અલ્યા
ઉદ્ઘોષણા (“એનાઉન્સમેન્ટ') મત્રોથ વિ. (સં.) અબુધ; અણસમજુ (૨) પું મિuિr ટિપ્પણ-લેખન (‘એનોટેશન') જ્ઞાનનો અભાવ
fમજ્ઞાન પું(સં) સ્મૃતિ; ઓળખ (૨) ઓળખની વોત્રવિનબોલનારું (૨)જેના વિષયમાં કંઈ કહી નિશાની ન શકાય એવું (૩) પં. કુબોલ
મfમધાન ! (સં.) નામ (૨) શબ્દકોષ વોત્રા ! રિસાઈને ન બોલવું તે; અબોલા મનન્દન ! (સં૦) વધાઈ; અભિવાદન; સ્વાગત અન્ન (સં.) કમળ (૨) અબજ સંખ્યા મમિના પું. (સંક) ચાળા; નકલ (૨) નાટકનો વેશ અદ્ર પું. (સં.) વરસ (૨) વાદળ
ભજવવો તે; અભિનય માપુ (સં.)વાર્ષિક માહિતીકોશ; ઇયરબુક’ fમનવ વિ (સં૦) નવું (૨) તાજું વ્યિ પું(સં.) દરિયો; સાગર; સમુદ્ર
મિનિવેશ ! (સં૦) અંદર પેસવું તે (૨) એકાગ્રતા અબ્બાસ પે (અ) એક ફૂલઝાડ
(૩) દઢ સંકલ્પ (૪) મનોયોગ મળ્યા સ્ત્રી ઇજિપ્તનો એક જાતનો કપાસ મમતા ૫ (સં.) અભિનય કરનાર; નટ (૨) એક જાતનો લાલ રંગ
મણિપુષ્ટિ સ્ત્રી સંપુષ્ટિ, કોઈ કથનની સત્યતાને ફરી 9 પુ. (ફા) અભ્ર; વાદળ
સ્વીકારી અનુમોદન આપવું તે દિપષ પુ (સં.) બ્રાહ્મણને ઉચિત નહિ એવું– અભિપ્રાય પં. (સં.) મત; મંતવ્ય; અભિગમ; ઇરાદો કુકર્મ; હિંસા વગેરે પાપ
મત વિ. ઇષ્ટ; વાંછિત

Page #26

अभिभावक
૨૧
अमानतदार
મમમવ8 વિ (સં.) વશ કરનાર; હરાવનાર
મૂત વિ૦ (સં.) વશ; પરાજિત; ચકિત મમત વિ. (સં.) ઈષ્ટ; વાંછિત (૨) સંમત (૩) પં મત; અભિપ્રાય (૪) મનની વાત માન ! (સં.) ગર્વ; અહંકાર માન વિ૦ (સં) ગર્વિષ્ઠ; અહંકારી મિપૂર્વ અ (સં.) સામે; સન્મુખ
મયુર્વ વિ(સં.) આરોપી; પ્રતિવાદી મયિોવા ! (સં.) વાદી; ફરિયાદી મોર પં. (સં.) આરોપ; ફરિયાદ (૨) ચડાઈ;
હલ્લો
મિ (સં) વાદી; ફરિયાદી fમરીમ વિ(સં.) સુંદર અમર સ્ત્રી (સંહ) રુચિ; ચાહ; પસંદગી મિelષj, મિનીષાસ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા; કામના;
આકાંક્ષા મfમવાર . (સં.) નમસ્કાર (૨) સ્વાગત
(૩) સ્તુતિ મિશાપ (સં) શાપ (૨) મિથ્યા આરોપ
વાપુ (સ) (ગાદીએ બેસતાં) જળ છાંટવું તે (૨) શિવલિંગ પર જળાધારી મસિમા (સં) પરસ્પર સંબંધિત (પોસ્ટ, તાર વગેરે) કેટલાક વિષયોના સંબંધમાં કરાતી વિભિન્ન રાજ્યોની સમજૂતી (૨) યુદ્ધગ્રસ્ત રાષ્ટ્રોના સૈનિક
અધિકારીઓની, બંને તરફના પ્રતિનિધિની વાટાઘાટ દ્વારા કરાતી પાકી સંધિ જેનું પાલન બંને પક્ષે થવું જરૂરી હોય–ઉપસંધિ (૩) આ પ્રકારની સમજૂતી કરવા માટે યુદ્ધગ્રસ્ત રાજયોના પ્રતિનિધિઓનું સંમેલન (૪) કોઈ પ્રથા કે પરિપાટી જે પરંપરાથી ચાલી આવતી હોય અને જે અલિખિત હોવા છતાંય સર્વમાન્ય હોય મિલારપું. (સં.) પ્રિયજનને નક્કી જગાએ મળવા
જવું તે મમિત્તેaj દસ્તાવેજ તામ્રલેખ મહતવિ (સ) કહેવામાં આવેલું (૨) ઉલિખિત અ અ (હિં. અબ + હી) હમણાં જ; અબઘડી
મ% વિ(સં.) નીડર અમીક્ષા સ્ત્રી (સં.) કામના; પ્રબળ ઇચ્છા
માણિત વિ. (સં.) વાંછિત (૨) પુંઅભિલાષા ૩મીણ વિ. (સં૦) ઇષ્ટ; મનવાંછિત નમુનાના અને ક્રિ. (સં આહ્વાન) ભૂત આવ્યું હોય એમ ધૂણવું ને હાથ પગ હલાવવા મૂત વિ (સં.) પૂર્વે નહિ બનેલું; અપૂર્વ; અનોખું અમે ડું (સં) એકસમાનતા (૨) વિ. એકસમાન
અષ્ય પું. (૦) તેલની માલિસ
વ્યંતર છું. (સં) અંતર (૨) મધ્ય; વચ (૩) અ અંદર ખ્યર્થના સ્ત્રી (સં.) વિનંતી (૨) સ્વાગત; સત્કાર
ગત વિ૦ (સં.) મહાવરાવાળું; કુશળ પ્રખ્યાત ! (સં૦) અતિથિ મખ્યા ૫૦ (સં.) ફરીફરી કાંઈ કરવું તે (૨) ટેવ; આદત (૩) સ્વાધ્યાય
ડુત્થાન છું. (સં.) ઉત્થાન; ઉદય; ઉન્નતિ; ચઢતી ગમ્યુ પે (સં.) ઉદય; ઉત્પત્તિ; ઉન્નતિ
| (સં.) વાદળ (૨) આકાશ (૩) અભ્રક (અબરક) પ્રશ્ન પુ (સં.) અબરખ Hઘૂર ! આમચૂર (કેરીનો છૂંદો; એનું અથાણું) ગમન (અ) શાંતિ; ચેન (૨) રક્ષણ; બચાવ ગમન-કમાન, મન-વૈન પું સુખ-શાંતિ, સુખચેન ગમન વિ. (સં૦) ઉદાસીન; અસ્વસ્થ અમર વિગ (સં.) ન મરે એવું (૨) પં દેવ મમરલોશ પંડ (સં) અમરસિંહે બનાવેલો સંસ્કૃતનો
પ્રસિદ્ધ કોશ મારો પં(સં.) દેવલોક, સ્વર્ગ મમરાવતી સ્ત્રી (સં.) ઈન્દ્રનગરી; સ્વર્ગ મમરસ કેરીનો રસ સમરસી વિ. કેરીના રસના રંગનું, સોનેરી મમરા સ્ત્રી અમરાઈ; આંબાવાડિયું મસ્જિ | એક જાતનું રેશમી કપડું મમત, મમરૂપું જામફળ અમર્ષ ! (૨) ક્રોધ; રીસ મમત્ર ! (અ) અમલ; સત્તા; નશો વગેરે
મનવાસ પુંગરમાળાની સીંગ ૩મત્ર-તા-શ્રામઃ પુંછ (ફા) અમલ થવો તે મહ્નિતારી સ્ત્રી અધિકાર (૨) એક પ્રકારની વિઘોટી સમન્ના ડું (અ) કચેરીમાં કામ કરનાર; અમલદાર
(૨) સ્ત્રી (સં.) લક્ષ્મી; આંબળું મતિન વિ (સં.) નિર્મળ; સ્વચ્છ ગમની વિ(અ) અમલમાં આવનારું વ્યાવહારિક
(૨) અમલ કરનારું; વ્યાવહારિક (૩) કેફી અમાત્ય પું(સં.) પ્રધાન; વજીર સમાન વિ (સં.) અમાપ; બહુ (૨) માન કે ગર્વ
રહિત; નમ્ર (૩) તુર૭; અપમાનિત સમાનતા સ્ત્રી (અ) અનામત રાખવું તે કે તેમ રાખેલી વસ્તુ માનતારપું અનામત રાખનાર; જેને ત્યાં અનામત રખાય તે

Page #27

अमाना
૨૨
अरगजी
અમોઘ વિ(સં.) અચૂક; અટલ
મોન, મોના વિ૦ અમૂલ્ય મનોભા ડું આંબાનો નવો છોડ ૩ પં. કેરીના સૂકા રસ જેવો રંગ કે તેવા રંગનું
મમ્મ, મા સ્ત્રી અમ્મા; મા; બા મમ્મા ! (અ) એક પ્રકારનો મોટો (મુસલમાની)
સાફો મારી સ્ત્રી હાથીની અંબાડી મક (અ) વાત; અર્થ; મુદો; કહેવાની મતલબ;
વિષય (૨) આજ્ઞા; વિધિ (૩) આમ્ર મશ્ન વિ(સં.) ખાટું (૨) પં ખટાશ (૩) તેજાબ અદનાન વિ (સં) પ્રફુલ્લ; સ્વચ્છ (૨) પં. બાણપુષ્પ
વૃક્ષ
૩મના અન્ય ક્રિ સમાવું; પૂરું ખાવું (૨) ફુલાવું; ગર્વ
કરવો માની સ્ત્રી (અ) મજૂર પાસે રોજી કે પગાર પર
જાતે કામ કરાવવું તે અમાન વિ (સં૦) માન વગરનું, નિરભિમાની; નમ્ર માનુષ, માનુષી વિ૦ (સં.) મનુષ્યની શક્તિ બહારનું (૨) પાશવી; રાક્ષસી અમારા વિ૦ (સં.) માન્યતા ન મળી હોય એવું;
અસ્વીકાર્ય અમાપ વિશે બેહદ; ખૂબ ૩માણ વિ. (સં.) માપી ન શકાય એવું મારી સ્ત્રી (અ) અંબાડી
માત્ર પું(અ) હાકેમ; અમલ કરનાર સમાવિટ સ્ત્રી કેરીના રસને સૂકવીને કરેલો પાપડ
(૨) એક જાતની માછલી મનાવાસ, માવા (સં) સ્ત્રી અમાસ મિટ વિ. (સ્ત્રી) મટી ન શકે એવું; સ્થાયી (૨) અટલ; અવસ્થંભાવી અમિત વિ૦ (સં) અમાપ, બહુ મિતામ પુ (સં) બુદ્ધદેવ મમિત્રવિડ (સં) મિત્રહીન; વિરોધી (૨) પ્રતિપક્ષી મા ! (સં અમૃત) અમી; અમૃત ત્રિવિદુર્મળ; દુર્લભ (૨) ઊંચુંનીચું, અ-સપાટ (૩) મેળ વગરનું મમિત્ની સ્ત્રી આમલી (૨) મેળ ન હોવો તે;
અણબનાવ મની પુંછ અમી; અમૃત પર ૫ (અ) અદાલતનો એક અમલદાર (૨) થાપણ રાખવા માટે વિશ્વાસુ માણસ મીરપુ (અ) સરદાર; ઉમરાવ (૨) શ્રીમંત; ધની સમીર જ્ઞાતા ! (અ) મોટા અમીરનો પુત્ર
(૨) શાહજાદો; રાજકુમાર મીરાના વિ. (અ) અમીરના જેવું; અમીરી
બીપી સ્ત્રી અમીરપણું (૨) વિ૦ અમીર જેવું અમુક વિ (સં) ફલાણું, કોઈ ખાસ મૂવિ (સં.) મૂળવગરનું(૨)અસત્ય(સં.)મિથ્યા અમૂલ્ય વિ. (સં.) ખૂબ કીમતી અમૃત ૫ (સં.) અમૃત; સુધા (૨) પાણી (૩) દૂધ;
ઘી (૪) ખૂબ સ્વાદિષ્ટ વસ્તુ ૩મૃતવાન માટીનું રોગાન કરેલું વાસણ (ધી; અથાણું ઇ રાખવાનું) મેર વિ(સં.) અપરિમિત; અમાપ; બેહદ મૈત્ર વિ. જેનો કોઈની સાથે મેળ ન હોય એવું; અસંબદ્ધ
અ ક્ષર પુરુ (સં.) ખટાશ લાવવાની ક્રિયા ૩ી સ્ત્રી અળાઈ નયન પં. (સં) આકાશ કે સૂર્યની ગતિ (૨) ઘર;
આશ્રમ (૩) ઢોરનું થાન ' વિ૦ (અ) સાફ, સ્પષ્ટ; પ્રકટ સયાત્રવૃત્તિ, મહાવદ્રત સ્ત્રી (સં.) કોઈની
પાસે યાચના ન કરવી એવું વ્રત ઝવાન વિ અજાણ; અજ્ઞાન (૨) (સં.) વાહન વગરનું; પગપાળું યાત સ્ત્રી (અ) સહાયતા; મદદ માનતા સ્ત્રી અજ્ઞાન; અજાણપણું અયાના વિ૦ અણસમજુ અયાન વિશે અજ્ઞાની; અણજાણ યાહન પુંછ (ફા) ઘોડા કે સિંહની કેશવાળી; વાળ (૨) (અ) પરિવાર; બાલબચ્ચાં મયુત પુંડ (સં) દશ હજારની સંખ્યા મયુધ્ધ વિ. (સં.) લડી કે જીતી ન શકાય એવું અયોગ્ય વિ (સંહ) અઘટિત; નાલાયક ગયો વિ(સં) લડી કે જીતી ન શકાય તેવું
યોમા ! (સં.) રેલમાર્ગ; સડક માંડ ૫૦ એરંડો માં-વડી સ્ત્રી એરણકાકડી; પપૈયું સર સ્ત્રી હાંકવાની પરોણી મર (અ) અર્ક; કશ (૨) પરસેવો મરની સ્ત્રી આળસ; સુસ્તી માટે શું ગિરમીટિયાઓની ભરતી કરનાર રન પુ (અ) મુખ્ય પ્રધાન સરદાર (૨) ઉ
છંદોનો માત્રારૂપ અક્ષર ગર, ગરબા ! (સં અગરુ) અરગજો મળી વિ અરગજાના જેવા રંગ કે સુગંધવાળું

Page #28

अरगनी
અગની, અન્નાની સ્રી॰ વળગણી; કપડાં વગેરે સૂકવવાની દોરી
સરગવાની પું॰ (ફા) લાલ રંગ (૨) વિ॰ ઘેરું લાલ અર્ાના અ॰ ક્રિ॰ (૫૦) ચૂપ રહેવું (૨) છૂટું પડવું;
૨૩
અલગ થવું (૩) સ॰ ક્રિ॰ અલગ કરવું; હટાવવું અર્થા પું॰ (સં॰ અર્થ) અર્ધ્ય આપવાનું એક પાત્ર (૨) શિવલિંગ જેમાં સ્થપાય છે તે
અજ્ઞ સ્રી॰ વિનંતી; અરજ; પ્રાર્થના (૨) પું॰ પનો; ચોડાઈ (૩) જમીન
અરણી સ્ત્રી॰ અરજી; વિનંતી (૨)વિ॰અરજ કરનાર સત્ત્તા, અરળી સ્ત્રી॰ (સં) અરણીનું ઝાડ (૨) સૂર્ય અર્ન્ય પું॰ (સં) જંગલ; વન અર્વરોદ્દન પું॰ અરણ્યરુદન; નિષ્ફળ નિવેદન (૨) એવો પોકાર જેને સાંભળનાર કોઈ ન હોય; હૃદયહીન કે અપાત્રની સામે હોવું; એવી વાત જેના પર કોઈ ધ્યાન ન દે
અતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) રાગનો અભાવ; વિરાગ; સુસ્તી; અસંતોષ (૨) વિ॰ અસંતુષ્ટ; અશાંત; સુસ્ત અર્થ પું॰ અર્થ
અર્થાના સ॰ ક્રિ॰ અર્થ સમજાવવો અર્થી સ્રી ઠાઠડી; શબવાહિની; ફાંસીનો માંચડો (૨) ગરજાળુ; પ્રાર્થી
સર્વના સ॰ ક્રિ॰ (સં॰ અર્દ) કચડવું; મર્દન કરવું સરવની પું॰ (અ॰ ઑર્ડરલી) ચપરાસી; પટાવાળો અરવાસ સ્ત્રી॰ (ફા॰ અર્જદાશ્ત) વિનંતી; પ્રાર્થના; અરજી (૨) ભેટ
અરના પું॰ જંગલી પાડો (૨) સુકાઈ ગયેલું છાણ જે બાળવામાં આવે (૩) અક્રિ॰અડવું; અડી જવું;
હઠ કરવી
અરની સ્ત્રી॰ (સં॰ અરણી) અરણીનું ઝાડ સર્વ પું॰ અબજ સંખ્યા (૨) ઘોડો (૩) (અ) અરબસ્તાન દેશ
અર્થી વિ॰ (ફા॰) અરબ દેશનું (૨) સ્ત્રી॰ અરબી ભાષા (૩) પું॰ અરબી ઊંટ કે ઘોડો અરમાન પું॰ (ફા॰) ઇચ્છા; ચાહ; હોંશ સરાના અ॰ ક્રિ॰ અ૨૨ શબ્દ કાઢવો; અરેરાટી છૂટવી અરવા પું॰ તાકો; ગોખ
અરવાહ સ્ત્રી બ॰ વ॰ (અ) અરવા; આત્મા (૨) ફિરસ્તા; દેવદૂતો
અરવિંદ્ર પુ॰ (સં) કમળ અરવી સ્ત્રી॰ એક કન્દ; અળવી અરસ પું॰ આળસ (૨) વિ॰ નીરસ; ફીકું (૩) અસભ્ય; ગમાર રસના-પરસના સ॰ ક્રિ॰ સ્પર્શવું; ભેટવું
अर्चन
અરસ-પરસ પું॰ ‘ડાહીનો ઘોડો' જેવી એક રમત; આંખમિચામણીની રમત
અરસા પું॰ (અ) અરસો; સમય; મુદત અસ્તુવાદ્ પું॰ એવો મત જેમાં ઉપાદાન' અને ‘આકાર’ વિશ્વનાં મૂળતત્ત્વો મનાય છે અને એના આદ્ય ચાલક ઈશ્વર ગણાય છે.
સરહદ પું॰ (સં॰ અરધટ્ટ) રહેંટ
ગહન પું॰ (સં॰ ગંધન) (શાક અથવા કઢીમાં નંખાતો) ચણાનો લોટ ઞરહના સ્ત્રી પૂજા અરહર સ્ત્રી॰ તુવેર
ઞરા પું॰ (અ॰ ઇરાક) ઇરાક દેશ કે ત્યાંનો ઘોડો ઞાન વિ॰ રાજા વિનાનું; અંધેર (૨) પું॰ અરાજકતા;
અવ્યવસ્થા
અરાના વિ॰ (સં) રાજા વિનાનું (૨) પું॰ વિપ્લવ અરાખતા સ્ત્રી (સં॰) અરાજકતા; અવ્યવસ્થા ઞરાળી સ્ત્રી॰ (અ) જમીન (૨) ખેતર અતિ પું॰ (સં) શત્રુ (૨) કામ ક્રોધ વગેરે છ શત્રુ
મારુંટ, અશોટ પું॰ (ઇ॰ એરોરૂટ) એક કંદ ઞાનવિ॰ (સં॰) કુટિલ; વાંકું (૨) પું॰મદગળતો હાથી અતિ પું॰ (સં) શત્રુ; દુશ્મન
અરિષ્ટ પું॰ (સં) દુઃખ; પીડા (૨) આફત; અપશુકન (૩) કુદરતનો પ્રકોપ (૪) દુર્ભાગ્ય (૫) દુષ્ટ ગ્રહોનો યોગ
↑ અ॰ સ્ત્રી માટેનું સંબોધન; ‘હે’ અરું અ॰ અને
અત્તિ સ્ત્રી (સં॰) અનિચ્છા (૨) મંદાગ્નિ (૩) ધૃણા અજ્ઞના અ॰ ક્રિ॰ ફસાવું; ગૂંચવાવું અડ્વાના સ॰ ક્રિ॰ ફસાવવું; લપટાવળું ‘ઉલઝાના’ અòળ વિ॰ (સં॰) લાલ (૨) પું॰ સૂર્ય; સૂર્યનો સારથી
(૩) સિંદૂર
અન્જિમા સ્ત્રી (સં) લાલિમા; લાલાશ; લાલી સત્તુળોય પું॰ (સં) ઉષ:કાળ; ભોર; પ્રભાતકાળ ગોળના સ॰ ક્રિ॰ (૫૦) ખાવું અદ્ન પ્॰ (અ) અર્ક; કસ (૨)પરસેવો અરણી સ્ત્રી (અ) ખૂબ મહેનત મર્થન પું॰ (સં) આગળો; ભૂંગળ અર્થ પું॰ (સં) પૂજાનો એક વિધિ (૨) પૂજાપો (૩) કિંમત
અઘંટ પું॰ (સં) રાખ
અર્ધ્ય વિ॰ (સં) પૂજ્ય (૨) પું॰ પૂજન-અર્ચન માટેની
સામગ્રી
મજ્જૈન પુ॰ (સં) પૂજન (૨) આદર-સત્કાર

Page #29

अर्ज़
૨૪
अलवाँती
મર્સ સ્ત્રી (અ) વિનંતી; અરજ; પ્રાર્થના
(૨) પંપનો; ચોડાઈ (૩) જમીન માત્ર સ્ત્રી (ફા) અરજી; વિનંતીપત્ર સર્જન પું(સં) કમાવું–પેદા કરવું તે મન વિ (ફા૦) આબરૂદાર; લાયક મ વિ (ફા) સતું મની સ્ત્રી (ફા) સસ્તાપણું અર્જા સ્ત્રી (અ) અરજી; વિનંતી
ઊં-તાવા ૫૦ (ફા) દાવા-અરજો મf (સં.) પાણી; જળ (૨) ઘુઘવાટ સર્જાવ ! (સં.) સમુદ્ર (૨) અંતરિક્ષ મuઃ પં. (સં.) વાદળ અર્થ પુ (સં.) અર્થ; માયનો (૨) હેતુ (૩) લાભ
(૪) સંપત્તિ મર્થર વિ૦ (સં.) લાભકારક અર્થમંત્રી મું. (સં.) નાણાપ્રધાન અર્થ છું(સં.) શિલ્પાશાસ્ત્ર અર્થશાસ્ત્ર પું(સં.) સમ્પત્તિશાસ્ત્ર અર્થ-વવ પં. (સં.) અર્થમંત્રી; નાણામંત્રી અર્થાત્ અ (સં) યાની; એટલે કે મર્થવિ (સં) ગરજાઉં; પ્રાર્થી સેવા કરનાર, ધનિક
(૨) પં માગનારો; ભિક્ષુક, માલિક મન (સં.) પીડવું તે; હિંસા અત્ની પંચપરાસી ગર્વિતવિ (સં૦) પીડિત; હણાયેલુંયાચના કરાયેલું
(૨) પં. એક વાતરોગ મહર્તિ વિ અધઅડધું (૨) પં અડધો ભાગ મર્તા ! (સં.) લકવો; પક્ષાઘાત સદ્ધગિની સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી, પત્ની મળી વિ લકવો થયેલું (૨) પં શિવ
ગઈr (સં) આપવું તે (૨) ભેટ ૩ના સક્રિ અર્પવું; આપવું મર્પિત વિ અર્પણ કરેલું આવું છું. (સં.) દસ કરોડની સંખ્યા (નાનું કર્મા (સં.) બાલક (૨) વિનાદાન; અર્વાચીન વિ (સંહ) આધુનિક; નવું આ પુ (અ) મુસલમાનો માને છે તે સૌથી ઊંચું
ખુદાનું ધામ (૨) (સં.) હરસ રોગ મત-ગર્દન ! પરમજ્ઞાની; બુદ્ધ; તીર્થકર
(૨) વિસુયોગ્ય માનંવાર પુ (સં.) આભૂષણ; ઘરેણું અત્ન પુ બાજુ; તરફ અન્નવાપુ (સં૦) માથાના વાળની લટ (૨) જાફરિયા વાળ; અળતો
મત્રતા ! (અ) ડામર અત્રની સ્ત્રી. (ઇ) ક્ષાર
નવોદત્ત . (ઇ) સ્પિરિટ મફત વિ (સં.) ન જોયેલું; (૨) અજ્ઞાત
(૩) અદશ્ય (૪) ગુપ્ત અત્નફ્ટ વિ૦ (સં) અદશ્ય (૨) અય
(૩) નિશાનરહિત મનg વિલ અલખ; અગોચર મનરલ નિરંજન પુઈશ્વર અનgઘારી, મનનામી ! “અલખ” “અલખ” પોકારી ભિક્ષા માગનાર એક જાતનો સાધુ
વિ જુદું; ભિન્ન (૨) સુરક્ષિત; બચેલું અનિનો સ્ત્રી, વળગણી મન્નારી વિગ (અ) બેપરવા એના સ્ત્રી, એનવ ડું અલગપણું મનના અને ક્રિ અલગ થવું; છૂટું પડવું (૨) પં ક્રિ
અલગ કરવું; હઠાવવું મત્રો ! (અ) અલગજા- એક જાતની વાંસળી આત્મા ૫૦ અલગતા; અળગાપણું (૨) વહેંચણી માત્ર પાપુઆલપાકો (દક્ષિણ અમેરિકાનું આલપાકા
ઘેટું જેનું ઊન જાણીતું છે.) એના પુત્ર બાય વિનાનું મત્રો ! (અ લફજનું બ વ) શબ્દાવલી
(૨) પારિભાષિક શબ્દ અત્નત્તા અ (અ) અલબત્ત, બેશક મનવમj (ફા.) “આલ્બમ'; ચિત્રો સંઘરવાની પોથી અત્નવી-તળી સ્ત્રી અરબી, ફારસી કે કઠણ ઉર્દૂ અત્રવેત્સા વિ અલબેલું, ફાંકડું (૨) સુંદર; અનોખું (૩) મનમોજી, અલ્લડ 7ખ્ય વિ (સં.) જે ન મળતું હોય; દુર્લભ (૨) અમૂલ્ય અત્નમ પં. (અ) દુઃખ (૨) ઝંડો (૩) ભાલો મનમ-વરદ્વાર ! ઝંડો ઝાલી આગળ ચાલનાર;
ઝંડાધારી ત્નમત વિ૦ (ફા) અલમસ્ત; મદમત્ત; ચકચૂર (૨) મસ્તાન; બેફિકર અનારી સ્ત્રી અલમારી; કબાટ
માસ (ફા) હીરો અત્નત્ર-ટપૂવિ અલેલટપુ; ઠેકાણા વગરનું મનન-છઠ્ઠા ! ઘોડાનો વછેરો (૨) અલ્લડ કે
અનુભવશૂન્ય વ્યક્તિ મનનાના અ ક્રિ ચીસ પાડવી; ગળું ફાડીને બોલવું આવતી વિ૦ સ્ત્રી (સં બાલવતી પ્રસૂતા; સઘ:
પ્રસૂતા

Page #30

अलवाई
૨૫
अवघट
મનવા વિસ્ત્રી એકબે માસની વિયાયેલી (ગાય,
ભેંસ); ‘બાખડી'થી ઊલટું બનવાન ! (ફા૦) ઊનની ચાદર અત્રણ વિ. (સં) આળસુ માન, અત્નનિ સ્ત્રી આળસ; સુસ્તી (૨) શિથિલતા ત્નસાના અને ક્રિ આળસમાં પડવું; સુસ્ત થવું ત્રાસી સ્ત્રી (સંઅતસી) અળસી (૨) વિ આળસુ ત્રણે સ્ત્રી ઢીલ (૨) અડચણ (૩) અડંગો; ટાળવાનું બહાનું અટિરા વિ ઢીલ કરનારું; અડચણ કરનારું મનસા વિ આળસયુક્ત; સુસ્ત મનક્ષવાદ અને (અ) વહેલી સવારે; મતદાન સ્ત્રી (અ) ઇલાયદાપણું, જુદાઈ
દલા વિ૦ (અ) ઇલાયદું; અલગ નદી વિ કામગરું નહિ તેવું; સુસ્ત
ડું (ઇ) ભથ્થુ મસ્તાન (સંઆલાન) હાથીને બાંધવાનું એલાન
(સાંકળ) સાનિયાઅ (અ)ખુલ્લંખુલ્લાનગારાની ડાંડીએ
તાપ પુંછ આલાપ તાપના અગક્રિ બોલવું, વાતચીત કરવી (૨)ગાવું નાબૂ૫ દૂધી (૨) કોળું (૩) તુંબડી અનામત ! (અ) નિશાની; ચિહ્ન અનાથ-વત્તાય સ્ત્રી (અ) અલાબલા; અનિષ્ટ;
વિપત્તિ મનાર ! તાપવા માટેનું તાપણું (૨) (સં૦) કમાડ અત્નાત્ર વિ૦ આળસુ (૨) નવરું; નકામું સત્તાવ ! (ફાર) આગનું તાપણું મનાવી અને (અ) સિવાય નિંગર ૫ (સં) માટીના પાણીનો ઘડો નિંદ્ર ! (સં અલીન્દ્ર) ભમરો (૨) (સં.) ઘરના દ્વાર આગળનો ઓટલો કે છજું મનિ કું. (સં૦) ભમરો; ભ્રમર, દ્વિરેફ ગતિ પં. (સં.) માથું: લલાટ અતિત વિ (સં.) નિર્લિપ્ત; નિર્દોષ અત્ની ! (સ.અલિ) ભમરો (૨) (સંઆલી) સખી
(૩) પંક્તિ; કતાર અત્નવા વિ (સં.) જૂઠું, અસત્ય (૨) અપ્રતિષ્ઠિત ગીત વિ. (અ) બીમાર; રોગી ગલુણીના પુલ એલ્યુમિનિયમ ધાતુ અનેક વિ અય (૨) અગણિત અત્નોવા વિ (સં.) અદેશ્ય (૨) નિર્જન, એકાંત (૩) ડું પરલોક (૪) નિંદા, અપયશ
અત્નોના વિ૦ (સં અલવણ) અલૂણું; કીકું મોપ વિ. અદશ્ય; અલોપ અત્નવિ વિ (સં.) અદ્ભુત; અપૂર્વ મા ! (સં) વૃક્ષ; અવયવ માત્ર ૫ (અ) ઇલકાબ; ખિતાબ; પ્રશસ્તિ મલ્ટિમેટા ! (ઇ) અંતિમ ચેતવણી મસ્ટ્રાવાયોલ્ટેટ વિ (ઈ) પારજાંબલી (કિરણ) અલ્પ વિ (સં.) થોડું (૨) નાનું (૩) તુચ્છ અવિપરિત વિ () ઓછું પરિચિત સત્પતિ વિ (સં) ઓછી બુદ્ધિવાળું પ્રાસંશ્ચ વિ લઘુમતીવાળું
7 સ્ત્રી- (અઆલ) અટક; ઉપનામ તત્તમ નમ ! નકામો બકવાદ; અગડંબગડે અન્નાના અ ક્રિ ગળું ફાડીને બોલવું; ચિલ્લાવું અનામસ્ત્રી કર્કશા) વઢકણી સ્ત્રી, વિ (ફા) મહાપંડિત મનાદ ! (અ) અલ્લા; ઈશ્વર અનીદતાતા પંખુદાતાલા માદ-બેત્ની શ૦ પ્ર. (અ) ઈશ્વર સહાય છે.
(વિદાય વેળાનો બોલ) મ-વિલા ૫ (અ) રમજાનનો છેલ્લો શુક્રવારઃ આખરી વિદાયની સલામ : “અચ્છા હવે છેલ્લી વિદાય છે.' મરા ગ૫; ડિંગ અ વિ અલ્લડ; નાદાન, બેવકૂફ (૨) મું નહિ
પલોટાયેલો વાછડો aa અ અને (“ઔર' અર્થમાં) (૨) (સં.) એક
ઉપસર્ગ જે દૂર કે નીચે હોવું, નિશ્ચય, વ્યાપ્તિ, અલ્પતા, બ્રાસ વગેરે અર્થોનો બોધ કરાવે છે. મવા પુ. (સં.) ખાલી જગા આકાશ (૨) સમય
(૩) નવરાશ (૪) ફાસલો; અંતર વત્ર ! (સં.) ખૂટી વપ સ્ત્રી (સં.) કૃપાનુંન હોવું તે; કૃપાનો અભાવ
વાત વિ (સં.) જાણેલું (૨) નીચે ગયેલું મવાના સ્ત્રી અવહેલના
વાતિ સ્ત્રી (સં.) સમજ; બુદ્ધિ (૨) દુર્ગતિ; પતન મવાદવિ અથાહ; બહુ ઊંડું (૨) ઊંડું કે સંકટનું
સ્થાન (૩) (સં.) પાણીમાં પડી નાહવું તે મવાદિના અને ક્રિ નાહવું (૨) ડૂબકું મારવું
(૩) સક્રિ. ઊંડા ઊતરી વિચારવું; તપાસવું અવગું છું(સં) ઢાંકવું કે સંતાડવું તે (૨) ઘૂમટો;
બુરખો ગવાન ! (સં૦) દુર્ગુણ; દોષ; અપરાધ વાહ ! (સં.) રુકાવટ; અડચણ (૨) શાપ વાદવિ વિકટ, દુર્ગમ; કઠણ

Page #31

अवघोषणा
૨૬
अवाक्
અવરોષ સ્ત્રી (સં.) મિથ્યાઘોષણા (૨) અનુચિત
ઘોષણા અવયટ અ અચાનક (૨) પં મુશ્કેલી; સંકડામણ મજ્ઞા સ્ત્રી (સં.) અપમાન; અવગણના કોઈના પ્રત્યે
જરૂરી સન્માનનો અભાવ, અવહેલના, તિરસ્કાર મવદના સક્રિ ઉકાળવું; ઘૂમવું; મંથન કરવું ૩વર ! ઝંઝટ; બખેડો; ગરબડ (૨) ફેરફ ચક્કર
વરના સક્રિ ફેર-ચક્કરમાં નાખવું; ફસાવવું આવા વિ૦ ચક્કરમાં નાંખે એવું; ઝંઝટવાળું;
ગરબડિયું અવતંaj (સં.) ભૂષણ (૨)હાર; માળા (૩) વાળી (૪) શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિ, શિરોમણિ નત પં(સં.) પાર ઊતરવું તે (૨) જન્મવું તે (૩) નકલ (૪) સીડી; ઘાટ કે તેની સીડી વતા સ્ત્રી (સં.) પ્રસ્તાવના; ભૂમિકા અવતાર ! (સં.) અવતરવું તે; જન્મ (૨) ઈશ્વરનો
અવતાર અવલોત વિ. (સં.) નિર્મળ; શુદ્ધ, શ્વેત; ગોરું
(૨) પં સફેદ કે પીળો રંગ મવા વિ (સં.) અધમ, હીન; ત્યાજ્ય-દોષિત
(૨) પં અપરાધ; પાપ; દોષ; નિંદા; લજ્જા અવધ ! અયોધ્યા (૨) સ્ત્રી અવધિ; મુદત
વઘાર પું. (સં) ધ્યાન; એકાગ્રતા મવાર(સં) નિશ્ચય; નિરધાર મય સ્ત્રી (સંક) સીમા; હદ (૨) અપર્યંત; સુધી ગર્વથી સ્ત્રી અવધ-અયોધ્યાની બોલી (૨) વિ.
અયોધ્યા સંબંધી અવધૂત ! બાવો; સંન્યાસી વષ્ય વિ૦ (સં) વધ માટે અયોગ્ય; રક્ષણીય વન (સં) રક્ષણ, પ્રીતિ; પ્રસન્નતા (૨) સ્ત્રી
ભૂમિ; સડક (કડી) અવનતિ સ્ત્રી (સં.) પડતી (૨) નીચે નમવું તે;
વિનમ્રતા; દંડવત સર્વાનિ સ્ત્રી (સં.) પૃથ્વી; ધરતી નવમ (સં) અધિક માસ (૨) વિ. અંતિમ;
અધમ, નીચ; પાપી; ઘટતું જતું વાતિ સ્ત્રી (સં.) ક્ષય થતી તિથિ કવાન (સં૦) અપમાન; અવજ્ઞા; મૂલ્ય બરાબર
ન આંકવું તે વનના સ્ત્રી (સં.) અપમાન; અવજ્ઞા (૨) મૂલ્ય
બરાબર ન આંકવું તે સવમાન્ય વિ. (સં.) તિરસ્કારને યોગ્ય અવમૂલ્યન પું(સં) મૂલ્યમાં ઘટાડો અવયવ ! (સં.) અંશ; ભાગ (૨) શરીરનું અંગ
અવયવી વિ(સં) અનેક અવયવવાળું (૨) કુલ;
સંપૂર્ણ (૩) શું દેહ અવર વિ. (સં.) અન્ય; બીજું (૨) હલકું નીચું
(૩) નિર્બલ અવતવિ (સં.) અલગ (૨) નિવૃત્ત (૩)વિરામયુક્ત ઝવેરેના સહ ક્રિ લખવું; ચીતરવું; અનુમાનવું; કલ્પવું; માનવું ગવરેવ ! વક્ર ગતિ (૨) કપડાનો વાંકો કાપ
(૩) કઠિનાઈ (૪) ઝઘડો; ખેંચતાણ અવરોધ પં. (સં) અડચણ (૨) ઘેરી લેવું તે અવરોદ કું(સં) ઊતરવું તે; અવનતિ; પડતી મવ વિ૦ (સં.) વર્ણરહિત (૨) ખરાબ રંગનું ઝવર્થ વિ. (સં.) અવર્ણનીય અવયના સક્રિ. લાંઘવું.
વર્તવન (સં) આધાર; ટેકો અવનંવિત વિ (સં) આશ્રિત (૨) લટકાવાયેલું આવા પુંડ (સં.) લેપ (૨) ઘમંડ વપન પું. (સં) ચોપડવું તે (૨) લેપ; ઘમંડ અવને (સં૦) ચાટવાનું ઔષધ અત્નોશન પુ (સં.) જોવું તે (૨) તપાસ
(૩) દષ્ટિપાત (૪) નિરીક્ષણ ઝવણ વિ. (સં૦) પરતંત્ર; લાચાર
વશિષ્ટ વિ. (સં.) બચેલું; બાકી મવશેષ પુ (સં.) શેષ; બાકી (૨) સમાપ્તિ
(૩) વિ. બાકી (૪) સમાપ્ત નવમાવી વિ(સં.) જે અવશ્ય થવાનું છે તે (૨) જેને વશમાં લઈ શકાય તેવું (૩) અનિવાર્ય વથ અ (સં.) જરૂર (૨) વિવશ ન થાય તેવું અવસર પે (સં૦) મોકો; લાગ (૨) ફુરસદ નવા ! (સં.) વિષાદ; ખેદ (૨) નાશ અવસાનપ (સં) મરણ (૨)અંત; સમાપ્તિ (૩) સાંજ મણિ અ અવશ્ય કવર સ્ત્રી વિલંબ; ઢીલ (૨) ચિંતા; ફિકર
(૩) હેરાનગત (૪) પં પ્રતીક્ષા મહેર સક્રિઃ પજવવું; દુઃખ દેવું વસ્થા સ્ત્રી (સં.) દશા; હાલત (૨) ઉંમર
સ્થિત વિ. (સં.) હયાત; વિદ્યમાન (૨) નક્કી વાસ્થત સ્ત્રી (સં.) હયાતી અવતના સ્ત્રી (સં.) અનાદર (૨) સ ક્રિ અનાદર
કરવો મ, મા કુંભારની ભઠ્ઠી (નિભાડો) અવાંતર વિ (સં.) અતંર્ગત (૨) ડું મધ્ય; વચ મવા સ્ત્રી (હિં માના) આવવું તે વાવ વિ (સં.) ચૂપ (૨) ચકિત (૩) ડું બ્રહ્મ

Page #32

अवाङ्मुख
૨૭
अषाढ़
વાક્મણ વિ (સં.) અધોમુખ, ઊલટું (૨) શરમાયેલું વાવી સ્ત્રી (સં.) દક્ષિણ દિશા વાવ્યવિ (સ.)નબોલવા-કહેવા જેવું, અવર્ણનીય ગવાન ! (અ) આમજનતા
વામ-૩નાસ ડું આમજનતા મવામી વિ(અ) સામાન્ય; સાર્વજનિક ગવાર ૫ (સં૦) નદીનો આ બાજુનો કિનારો;
આ બાજુ વારના હિસાબનો ચોપડો, રોજમેળ વિછિન, વિચ્છેદ્રવિ- (સં.) અતૂટ; લગાતાર; અખંડ વિદા સ્ત્રી (સં.) અજ્ઞાન; મોહ (૨) માયા મવિધિ વિ. (સં.) વિધિ-નિયમથી વિરુદ્ધ; નિયમ બહારનું વિરત વિ (સં) વિરામ વગર લાગેલું (૨) ક્રિ વિ.
લગાતાર; સતત અવરથા અ વૃથા; નાહક વિરોધ (સં) વિરોધનો અભાવ (૨) મેળ; સમાનતા વિશ્વ (સં) અવિવેક; અવિચાર; અણસમજ
(૨) અન્યાય મવિશ્વાસ અણભરોસો (૨) અનિશ્ચય મન પુ (અ એવજ) બદલો; અવેજ મત વિ૦ (સં.) વીતેલું; પ્રાપ્ત; સંયુક્ત ગર્વનિક્ર વિ(સં.) વેતન વગરનું; માનદ અવૈધ વિ. (સં.) વિધિ વિરુદ્ધ (૨) નિયમ વિરુદ્ધ (૩) અરૂઢ વ્યવન્તવિ (સં૦) અગોચર; અપ્રત્યક્ષ (૨) અજ્ઞાત (૩) પં પ્રકૃતિ (૪) જીવ (૫) અવ્યક્ત રાશિ વ્યવર-બિત ૫ (સં.) બીજગણિત વ્યવિ (સં.) નિત્ય; નિર્વિકાર; વિકાર વિનાનું; સદા એકરસ રહેનાર (૨) પુંઅવ્યય (વ્યાકરણનો શબ્દ, જેને જાતિ વચન વિભક્તિના પ્રત્યય ન લાગે) મધ્યમવ પં. (સં.) પૂર્વપદ અવ્યય હોય તેવો સમાસનો એક પ્રકાર (૨) ધનના અભાવે વ્યય ન થવો તે; અનશ્વરતા વ્યવસ્થા સ્ત્રી (સં.) વ્યવસ્થા કેનિયમનો અભાવ; ગરબડ વ્યુત્પન વિ (સં.) અજાણ; અણસમજુ અધ્યાત વિ૦ (અં) અવલ; પહેલું (૨) ઉત્તમ; શ્રેષ્ઠ (૩) પં શરૂઆત; આદિ
વિ(સં) નીડર; નિઃશંક
૩૨ ૫ (અ) (“શેર'નું બ૦ વ૦) કાવ્યની ટૂંકો 1શન પુરુ અપશુકન અશવત વિ (સં.) નબળું; શક્તિ વગરનું
વિત સ્ત્રી (સં.) નબળાઈ; કમજોરી શ્રાવસ્થ વિ(સં.) અસંભવ; શક્તિ બહારનું ગશદ્વાર (અ “શબ્સ'નું બ૦ વ૦) ઘણા માણસોનું
ટોળું; જનસમૂહ માનાર ૫ (અં) વૃક્ષસમૂહ; વૃક્ષાવલિ કશન પુ (સ) ખાવું તે; (૨) ખોરાક; ભોજનનો
પદાર્થ ગશર ભલો માણસ; મોટેરો; વડેરો મારી સ્ત્રી (ફા) સોનાનો એક સિક્કો
(૨) એક પોળું ફૂલ મારા વિશે શરીફભલું (માણસ) મારી વિ. શરીર વગરનું; અપાર્થિવ
(૨) બ્રહ્મા; દેવતા ગશાસ્ત્રી વિ. વિનયહીન, નિર્લજ્જ એશિયા સ્ત્રી (અં) ચીજો; વસ્તુઓ શિદ વિ. (સં.) અસભ્ય; અસંસ્કારી અશુદ્ધ વિ. (સં) મેલું, અપવિત્ર (૨) ભૂલભરેલું અશુમવિ (સં.) બૂરું;ભૂંડું; અમંગલ (૨) ડું અહિત
(૩) પાપ મોષ વિ (સં.) પૂરું; બધું (૨) ખતમ; સમાપ્ત (૩) અનેક; બહુ શોક વિ (સં.) શોકરહિત (૨) પં. આસોપાલવ ગોવા ! (સં.) દિલ્હીમાં સમ્રાટ અશોકની
સ્કૃતિના સ્તંભ ઉપરનું ચક્ર-ભારતનું રાષ્ટ્રચિહ્ન ૩ોર્તમ પું(સં).ભારતનું રાષ્ટ્રિય પ્રતીક
મા ! સં) અપવિત્રતા, અશુદ્ધિ (૨) સૂતક કરવા ! (કા) આંસુ અરમ પું(સંક) પથ્થર (૨) પર્વત (૩) વાદળ ગરમી સ્ત્રી (સં.) પથરીનો મૂત્રરોગ અશ્ર પું(સં.) આંસુ મીત્ર વિ (સં.) બીભત્સ; ગંદુ સર પે (સં.) ઘોડો અરવલ્થ પું(સં) પીપળો મરવવં સ્ત્રી (સં.) ગોખરુ ગરિવર સ્ત્રી (સ) ઘોડી (૨) સૂર્યની પત્ની (૩) એક
નક્ષત્ર ગરવમુક્લ પં(સં) કિન્નર; ગંધર્વ કરવાહ ! (સં) ઘોડેસવારી અશ્વારોહી વિ ઘોડા ઉપર સવારી કરનાર; ઘોડેસવાર અશ્વિનીકુમાર પં. (સં.) દેવોના વૈદ્ય એવા બે ભાઈ અષાઢ પુંઅષાઢ માસ

Page #33

अष्ट
૨૮
अस्ति
થા ; જૂઠું' કે (૪) અસાધુ
જ
! ક
અષ્ટ વિ. (સં) આઠ માડમ, મળી સ્ત્રી આઠમ અસંaiતિ માસ ૫ (સં) અધિક માસ માંદ્ય વિ (સં.) અગણિત; બેશુમાર મસંત વિ૦ (સં.) અજુગતું; અનુચિત અસંતોષ છું. (સં.) અતૃપ્તિ (૨) અપ્રસન્નતા મસંમત વિ (સં૦) અશક્ય; જે બનવું શક્ય ન
હોય એવું મસંભાવના સ્ત્રી (સં.) અસંભવપણું; બનવાની
શક્યતા ન હોવી તે ૩hતાના અને ક્રિઃ આળસ કરવું, આળસી જવું મસનામું તલવારનું મ્યાન અંદરથી સાફ કરવાનું
લોઢાનું એક ઓજાર મસથ એક ઔષધિ; અશ્વગંધા અસલુન ! અપશુકન મસ વિ (સં.) બૂરું ખરાબ (૨) જૂઠું (૩) અસાધુ અસત્ય વિ૦ (સં.) મિથ્યા; જૂઠું માત્ર પુરુ (ફા) રેશમ રંગવામાં આવતું એક ખુરાસાની ઘાસ
વાવ ! (અ) ચીજ, વસ્તુ, સામાન (ઘરવખરી) મનવાવર રેલવેમાં) સામાન રાખવાનો ખંડ અસમંગલ સ્ત્રી (સં.) દ્વિધા; સંદેહની સ્થિતિ (૨) અડચણ, કઠિનાઈ સમય પું(સં.) દુ:ખનો-ખરાબ સમય (૨) અ૦ કવખતે અક્ષર પું(અ) અસર; પ્રભાવ અસત્ર વિ૦ (અ) ખરું; સાચું (૨) ઉચ્ચ; શ્રેષ્ઠ (૩) શુદ્ધ; ભેળસેળ વગરનું (૪) અકૃત્રિમ (૫) ડું જડ; મૂળ; પાયો મસદ ! (અ) અસ્ત્ર-શસ્ત્ર; હથિયાર મસના અ૦ (અ) જરાપણ (૨) કદાપિ; હરગિજ આત્મિયત સ્ત્રી (અ) સાચ; તથ્ય (૨) મૂળતત્વ;
સાર (૩) જડ; મૂળ સની વિ અસલ, ખરું (૨) મૂળ; મુખ્ય (૩) શુદ્ધ; નિર્ભેળ અસવાર ! સવાર મલવારી સ્ત્રી સવારી મસદ વિ અસહ્ય; સહેવું મુશ્કેલ આસો ! અસહકાર અદી વિ અદેખું; ઈર્ષાળુ સવ વિ અસત્ય, મિથ્યા બસ પું(અ) સોટો; દંડો; સોના કે ચાંદીની
મૂઠવાળી છડી અસાઢ પું(સં આષાઢ) અષાઢ માસ
સાહી વિ૦ અષાઢનું (૨) સ્ત્રી અપાઢી પાક
(૩) અષાઢી પૂનમ મ ચ્છવિ () ન થઈ શકે એવું કઠણ (૨)ના મટી
શકે એવો (રોગ) સીની (અo આસામી) આસામી; વ્યક્તિ (૨) દેણદાર (૩) સાથિયો (૪) અપરાધી (૫) સ્ત્રી વેશ્યા; રખાત (૬) નકરીજગા સાર વિ. (સં.) સાર વગરનું (૨) ખાલી (૩) તુચ્છ મસાત સ્ત્રી (અ) કુલીનતા (૨) સત્ય ઉત્નતિન અ (અ) સ્વયં; ખુદ વ્યક્તિગત રૂપથી મસાવધાની સ્ત્રી સાવધાન ન હોવું તે; ગાફેલી મસીવરી સ્ત્રી આશાવરી રાગ સાપુ (અ) જડ; પાયો; મૂળ (૨) પૂંજી; અસબાબ મસાલા ! (અ) અસબાબ; માલ; સંપત્તિ
સ સ્ત્રી (સં.) તલવાર; ખન્ન અસિત વિ૦ (સં.) કાળું (૨) ખરાબ, બૂરું (૩) વાંકું
સર્વેદ વિ. ઇ) મદદનીશ; સહાયક માં સ્ત્રી (સ) કાશી પાસે ગંગાને મળતી નદી મીન વિ(સં.) અપાર; બેહદ
સીર પુ. (ફા) કેદી; બંદી અન્ન વિ (અ) ખાનદાન (૨) સુશીલ મીણ સ્ત્રી આશિષ કરસના સ ક્રિઃ આશિષ દેવી સુપું(સં.) અશ્વ (૨) અ આશુ; શીધ્ર (૩) (સં.) પ્રાણ સુવિધા, મસુવિધા સ્ત્રી અગવડ મસુર પું(સં.) રાક્ષસ; દૈત્ય; દાનવ; અસુર મસૂફ વિ અંધકારમય; અપાર; વિકટ; કઠણ ૩ સૂયા સ્ત્રી (સં.) ઈર્ષા, દાઝા મસૂર્યપશ્ય સ્ત્રી જેણે સૂર્યનું દર્શન સુધ્ધાં ન કર્યું હોય
(૨) પનશીન, બુરખાધારી અસર ૫ (ઈ.) ફોજદારી બાબતોમાં જજ કે
મેજિસ્ટ્રેટને સલાહ આપવા પસંદ થયેલ વ્યક્તિ (૨) વેરાની રકમ નક્કી કરનાર; “એસેસર' મોજ (સંઅશ્વયુજ) આસો માસ મસિયેશન ! (અ) મંડળ; સંઘ; સમિતિ મતવિ (સં.) આથમેલું (૨) પુલોપઅંત; પતન કર્તવત્ર ! (અ) તબેલો; ઘોડાશાળ; ઘોડાર અસ્તર પુંછ (ફા) નીચેનું પડ કે થર (૨) કપડાનું
અસ્તર ૩૨ સ્ત્રી (ફા) ચૂનાથી ધોળવું કે પ્લાસ્ટર
કરવું તે સતત વિ રફેદફે; આડુંઅવળું; વેરવિખેર મતિ સ્ત્રી, તિત્વ ! હસ્તી; હયાતી

Page #34

अस्तु
૨૯
अहोरात्र
અતુ અe (સં.) ઠીક; ભલે
સ્તુતિ સ્ત્રી સ્તુતિ (૨) (સં.) નિંદા; બૂરાઈ મસ્તુરી ! (ફા૦) અસ્તરો અસ્તેય ! (સં) ચોરી ન કરવી તે; પાંચમાંનો એક
યમ મસ્ત્રપું (સં) ફેંકવાનું શસ્ત્ર (૨) બંદૂક કે ઢાલ જેવું
હથિયાર (૩) વાઢકાપનું ઓજાર અસ્ત્રક્રિાસ્ત્રી (સં.) શલ્ય ચિકિત્સા, વાઢકાપનું
વૈદક મસ્ત્રવે મુંબ (સં.) ધનુર્વેદ (૨) ધનુષવિદ્યા મસ્ત્રી પું. (સં) અસ્ત્ર રાખવાની જગ્યા અસ્થિ સ્ત્રી (સં.) હાડકું પિંગર ૫ (સં.) હાડપિંજર સ્થિર વિશે (સં.) ડગમગતું; ચંચળ; અનિશ્ચિત મદ પં. (સં.) સ્નેહનો અભાવ મu j (ફા) અશ્વ માતા ! ઇસ્પિતાલ; દવાખાનું મન ! (અં સ્પંજ) વાદળી ગમત સ્ત્રી (અન્ય) પાપભીરુતા (૨) સ્ત્રીનું શિયળ મમિતા સ્ત્રી (સં.) પોતાપણાનું (વ્યક્તિત્વનું)
ભાન; હુંપણું; આત્મગૌરવ; નિજતા; અહંતા અસ્વસ્થ વિ. (સં.) બેચેન (૨) બીમાર
સ્વતિ સ્ત્રી (સં.) અસ્વીકાર કસી વિ૦ ૮૦; એંસી દંર (સં) અહંકાર; ગર્વ દંતા સ્ત્રી (સં.) અભિમાન; હુંપદ રંવાર પું. (સં) શેખી; પતરાજી મદ અ આહ! (૨) ૫૦ દિવસ હના અ ક્રિ પ્રબળ ઇચ્છા કરવી દર વિ(અ) અતિ તુચ્છ મદમ ! (અ) હુક્ત”નું બ૦ વ૦) આજ્ઞાઓ;
હુકમો મતિયાત પુ (અ) સાવધાની મદદ પું. (અ) વાયદો; કરાર (૨) સુલેહ (૩)
(રાજ્યનો) સમય અદનામા પે (ફા) કરારનામું (૨) સુલેહનામું દી વિ (અ) આળસુ (૨) નવરું; નકામું (૩) ૫. અકબરના સમયનો એક સિપાઈ જેને બોલાવે
ત્યારે જ કામે આવે બાકી બેઠો રહેતો તે અદના અન્ય ક્રિ (સં. અસુ) હોવું મદન વિ(અ) ખાસ મહત્ત્વનું બહુ જરૂરી
દક્તિ વિ (અ) બેવકૂફ, મૂર્ખ મમિ સ્ત્રી (સં.) અભિમાન; અહંકાર; ઘમંડ ગથિત સ્ત્રી (અ) મહત્ત્વ; ગંભીરતા બ. કો. – 3
દવિ (સં) પોતે જ સર્વ કંઈ છે એમ સમજવું
તે; અહંકાર; ઘમંડ મન સ્ત્રી એરણ મહા પું. (અ) જેરણાનો ઢગ કે તેની આગ (૨) પાણીનો મોટો જમાવ જ્યાંથી ખેતરોમાં પાણી લેવાય દર સ્ત્રી પરબ (૨) હોજ કે પાણીની કૂંડી દત્ત (અ) વ્યક્તિ; જણ (૨) માલિક (૩) લોક (૪) વિ૦ લાયક; યોગ્ય; શક્તિવાળું મદાર ૫૦ (ફા) કામ કરનાર; ગુમાસ્તો; નોકર અનમઃ મું (ફા૦) અદાલતનો એક અમલદાર દવાન બવ (અ) હેવાલ; સમાચાર (૨) દશા; હાલત (‘હાલ” નું બ વ૦) દાન ! (અ) અહેસાન; આભાર; ઉપકાર દસનમઃ વિ૦ (ફા) આભારી; ઋણી પ્રાતિ મું (અ) વાડો (૨) ચારે તરફની વાડ કે
દીવાલ માર ! આહાર; ખોરાક મહારના સક્રિ આહાર કરવો (૨) ચોટાડવું
(૩) કપડામાં આર નાખવો ગદાર્થ વિ(સં.) ચોરી કે લૂંટી ન શકાય તેવું અદાણા અ હર્ષનો ઉદ્ગાર-અહાહા
ઇંસા સ્ત્રી (સં.) કોઈ જીવને ન મારવું કે પીડવું તે (૨) મન વચન કર્મથી કોઈને દુખ ન દેવું તે Éિસ્ત્ર વિ(સં૦) અહિંસક દિપુ (સં.) સાપ (૨) રાહુ (૩) ખલ; ધૂર્ત હિત પુ (સં.) હાનિ; નુકસાન (૨) વિહાનિકારક દિની સ્ત્રી (સં. અહિ) સાપણ નિ પું(સં.) અફીણ (૨) સાપની લાળ દિવાત સ્ત્રી હેવાતણ; સ્ત્રીનું સૌભાગ્ય મહિવાલ વિ. સ્ત્રી સૌભાગ્યવતી; સધવા મહીર ૫ (સં.) આહીર; ગોવાળ મહરિન સ્ત્રી આહીરાણી; ગોવાલણ ફુટના અને ક્રિ હઠવું; દૂર ખસવું gટાના સક્રિ૦ હઠાવવું; ભગાવવું મહેત, મહેતુળ વિ (સં.) વિના કારણ (૨) વ્યર્થ મદેવું. (સંઆખેટ)શિકાર કે તેનો ભોગ થનાર પ્રાણી મ પં. શિકારી (ત જાતનો કે શિકાર કરનારો
માણસ); આખેટક મહોરા- વીરા ડું વિવાહની એક રીત (જેમાં કન્યા સાસરે ગઈ તે જ દહાડે પાછી પિયર આવે છે.) (૨) અને વારંવાર મહોરાત્ર ૫૦ (સં.) દિવસ અને રાત (૨) અ રાતદિવસ; સદા

Page #35

आ
આવા પુત્ર અંક (૨) ચિહ્ન (૩) અંશ; ભાગ થઈ જવી તે; સખત વાવાઝોડું (૨) વિ આંધી માઁ ! આંકડો; સંખ્યા
જેવું તેજ માઁના સક્રિ આંકવું; અંદાજ કાઢવો; પરીક્ષા આવ ! આંબો (૨) કેરી કરવી
વાહી સ્ત્રી આંબા-હળદર ર વિ૦ (સંગ આકર) ઊંડુ (૨) ઘણું (૩) યય સ્ત્રી બકબક; નિરર્થક પ્રલાપ (સં અક્રટય) મોધું
આવ ! આમ; કાચો મળ માઁસ પે અંકુશ
વઢપું ધાર; કિનાર; કપડા કે વાસણની કિનારી I ! આંકનારો
નવા વિ. ઊંડું. માં સ્ત્રી આંખ (૨) દષ્ટિ; નજર; ધ્યાન (૩) વન ડું ગર્ભની ઓર વિચાર; વિવેક (૪) પરખ પિછાન (૫) કૃપાદૃષ્ટિ ગવર્ન-નાત્ર સ્ત્રી જન્મેલા બાળકનો નાયડો (૬) સંતાન; બાળક
વના ! (સં આમલક) આમળું વ્ર સ્ત્રી આંખ
મવત્નાપત્ત સ્ત્રી સિલાઈનો એક પ્રકાર મgોટિફુ છું. એક લીલું જીવડું (૨) કૃતઘ્ન ગાંવત્નોદ્દ ! આમનો રોગ; મરડો મgવની, મિરની સ્ત્રી સંતાકૂકડીની વાં પુ કુંભારનો નિભાડો રમત
શિવ વિ (સં.) અંશવાળું, કાંઈક (પૂરું નહિ) મન મું આંગણું; ઘરનો ચોક
મૉલૂ છુંઆંસુ મક્કવિ (સં.) અંગ સંબંધી (૨) અંગચેષ્ટા દ્વારા ૬ ૫ વાસણ કરાતો (અભિનય)
માઁદ અને હાં; “ના” સૂચવતો ઉદ્ગાર ધ સ્ત્રી બારીક કપડે મઢેલી ચાળણી
મારૂ સ્ત્રી આયુ; ઉંમર માઁ સ્ત્રી (સં અર્ચિસ) આંચ; ગરમી (૨) આગ મારૂંા વિ૦ (ફા.) આવનારું, આગંતુક (૨) ૫૦ (૩) તેજ (૪) આઘાત; ચોટ (૫) હાનિ, અનિષ્ટ ભવિષ્ય (૩) અ આગળ; ભવિષ્યમાં; હવે પછી (૬) વિપત્ત; સંકટ (૭) પ્રેમ; મહોબત મારૂં સ્ત્રી આયુ; ઉંમર રત્ન ! અંચલ; છેડો; પાલવ (૨) સાધુઓ પાર (ફા) નિયમ; કાયદો ધોતિયાને બદલે વીટે છે તે કપડાનો ટુકડો માના પુ. (ફા) આયનો; આરસી, દર્પણ મનના સત્ર ક્રિ આંજવું; અંજન લગાવવું વાર્ફની વિ૦ (ફા) કાનૂની કાયદાને લગતું દસ્ત્રી અંગૂઠા ને તર્જની વચ્ચેનો હથેળીનો ભાગ બાવળ, મા પુંછ આકડો (૨) વેર (૩) ઓટી, ગાંઠ (૪) ગો; પૂળો
ખેડેલા ખેતરમાંથી બહાર ફેંકેલ ઘાસ (૫) દાવ; જોગ
ઝાંખરાં વગેરે મૉટના અ ક્રિ સમાવું; પૂરતું હોવું; બરોબર આવી ગાવિત સ્ત્રી (અ) સાપરાય; મરણ પછીની અવસ્થા;
પરલોક મટ-સૉટ સ્ત્રી દાવપેચ, પ્રપંચ
નક્કર પુ (સં.) ભંડાર (૨) ખાણ મટી સ્ત્રી આંટી (૨) ઓટી (૩) સૂતરની આંટી ૩રિવા ! (સં૦) ખાણિયો; ખાણનું કામ કરનાર (૪) ગિલ્લી
મારી સ્ત્રી ખાણનું કામ મી સ્ત્રીદહીં, કફ વગેરેનો લોચો (૨) ગાંઠ માઉં છું. (સં.) ખેંચાણ (૩) ગોટલી
૩ ના (સં) સંગ્રહ (૨) ગણતરી (૩) ગ્રહણ મત સ્ત્રી આંતરડું
કરવું કે તપાસવું તે આવ્યું. (સં અંદુ) બેડી; બંધન
માવના વિ આમળું મલોન પું(સં૦) હિલચાલ
મશિની સ્ત્રી આકુળતા; વ્યગ્રતા, બેચેની મલ્લિત વિ. (સં.) કંપિત
માવ િવિ ઓચિંતું; અણધાર્યું કૅથર, મથરા વિ આંધળું
માાંક્ષા સ્ત્રી (સં૦) ઇચ્છા થી સ્ત્રી આંધી; જોરથી હવા વાઈ ધૂળ ધૂળ નાક્ષી વિ (સં.) ઇચ્છુક
રહેવું

Page #36

आक़ा
આા પું॰ (અ) માલિક; ધનવાન; શેઠ આાર પું॰ (સં) ધાટ; સ્વરૂપ (૨) બનાવટ (૩) નિશાની
આાશ પું॰ (સં) ગગન; આસમાન (૨) અબરખ આજાગવેલ, આાશવની સ્ત્રી અંતરવેલ (અમરવેલ)
આજાશાષિત પું॰ (સં॰) નાટ્યાભિનય વેળા એ અભિનેતાનો આસમાન તરફ જોઈ કોઈ પ્રશ્નને એવી રીતે રજૂ કરવાનો અભિનય જાણે એ પ્રશ્ન એની મારફત કરાઈ રહ્યો છે અને પછી પોતે જ એનો ઉત્તર આપી રહ્યો છે.
આાશવાળી સ્ત્રી॰ (સં) રેડિયો દ્વારા પ્રસારિત વાણી (૨) ‘ઑલ ઇન્ડિયા રેડિયો' આજાણી સ્ત્રી છાંયો કરવા બાંધેલો મંડપ; ચંદરવો ગòિત વિ॰ (અ) બુદ્ધિમાન; અકલમંદ; સમજુ આજીર્ન વિ॰ (સં) વ્યાપેલું; ભરેલું આવું વન પું॰ (સં॰) સંકડાવું તે આન પું॰ (સં) શરમ; લજ્જા આન, આધુનિત વિ॰ (સં) વ્યાકુળ; ગભરાયેલું (૨) વ્યાપેલું
આવૃત્તિ સ્ત્રી॰ (સં) આકાર (૨) મોં કે તેનો ભાવ આમ પું॰ (સ) હલ્લો; ચડાઈ (૨) આક્ષેપ; નિંદા
આક્ષેપ પું॰ (સં) આરોપ; આળ (૨) વ્યંગ આહત ૫૦ અક્ષત-ચોખા
આદ્યાવિ॰ (ફા॰) ખસી કરેલો ઘોડો બળદ કે બકરો માર પું॰ અક્ષર (૨) કોદાળી આવા પું॰ બારીક કપડાથી મઢેલી ચાળણી (૨) વિ॰ (સં॰ અક્ષય) આખું; પૂરું
આહિર વિ॰ (ફા॰) અંતિમ (૨) પું॰ આખર; અંત (૩) અ॰ અંતે; આખરે
આવિરાર અ॰ (ફા) આખરે; અંતે આહિત સ્ત્રી॰ (અ) મરણદિન (૨) કયામત (૩) પરલોક
આાિરી વિ॰ (ફા॰) આખરી; અંતિમ આવુ પું॰ (સં॰) ઉંદર (૨) દેવદાર (૩) ચોર આલેટ પું॰ (સં) શિકાર; મૃગયા આલેટ પું॰ (સં) શિકારી આલેટિવ્ઝ પું॰ નિપુણ શિકારી આલોટ પું॰ (સં॰ અક્ષોટ) અખરોટ મોર પં॰ (ફા॰) ઓગાટ (૨) નકામી રદી વસ્તુ (૩) વિ॰ નકામું; રદી
આાસ્ત્રી (સં)વિવરણ; નામ (સંજ્ઞા); રૂઢિવાચક શબ્દ (૨) વ્યાખ્યા
૩૧
आचरना
અધ્યાપન પું॰ (સં॰) ધોષિત કરવું તે; વિવરણ કરવું તે
આધ્યાતવિ॰ (સં) કહેલું (૨)વિખ્યાત (૩)ક્રિયાપદ આધ્યાન, આવ્યાના પ્॰ (સં॰) વર્ણન; કથા; વૃત્તાંત આધ્યાયિા સ્ત્રી (સં॰) કથા; વાર્તા આતંતુજ વિ॰ (સં॰) આવી ચઢેલ અતિથિ આપ સ્ત્રી આગ; તાપ આપનની સ્ત્રી॰ અગ્નિકાંડ આતિ-સ્વાગત પું॰ આગતા-સ્વાગતા; સત્કાર આગમ પું॰ (સં) આગમન (૨) ભવિષ્યકાળ (૩) વનનારી વાત (૪) વેદ; શાસ્ત્ર (૫) વિ॰ આગામી ગામનાની, આમજ્ઞાની વિ ભવિષ્યવેત્તા આગમન પું॰ (સં) આવવું તે આગમવાળી સ્ત્રી ભવિષ્યવાણી આગમ-સો, આગમ-મોથી વિ॰ અગમચેતીવાળું; આગળનું વિચારનાર; દૂરદર્શી આગમી પું॰ જોષી; ભવિષ્ય જોનાર
આTMTM પું॰ (સં॰ આક૨) ખાણ (૨)ઢગ; ઢેર (૩)નિધિ (૪) મીઠાનો અગર (૫) (સં॰ આગાર) ઘર (૬) છાજ; છાપરું (૭) વિ॰ (સં॰ અગ્ર) શ્રેષ્ઠ (૮) દક્ષ; ચતુર આગરી પું॰ અગરિયો
આયન પું॰ (સં॰ અર્ગલ) આગળો (૨) વિ॰ આગલું (૩) અ॰ આગળ; અગાઉ
આમ્યા પું॰ (તુ॰) શેઠ; આકા; માલિક
આ પું॰ કોઈ વસ્તુનો આગલો ભાગ (૨) છાતી (૩) મોઢું (૪) કપાળ; માથું (૫) અંગરખાનો આગળનો ભાગ આપ્ત પું॰ (ફા॰) પ્રારંભ; શરૂઆત આ પીછા પું॰ આગળ-પાછળ થનારી વાતો; (કાર્યનું) પરિણામ (૨) શુભ-અશુભ; સારુંખોટું આર પું ઘર (૨) ખજાનો; ભંડાર આશાહ વિ॰ (ફા॰) વાકેફ; જાણનાર; સચેત આદી સ્ત્રી॰ (ફા॰) પ્રથમથી થનારી જાણ; પૂર્વ સૂચના આશિત, આશિત્તાવિ॰આગળનું; આગલું (૨) ભવિષ્યનું આપે અ॰ સમ્મુખ; આગળ
આગ્નેય વિ॰ (સં) અગ્નિ સંબંધી (૨) પુંજ્વાળામુખી પર્વત
આગ્રહૈં પું॰ (સં) જોર કરીને કે ખૂબ કહેવું તે; અનુરોધ (૨) હઠ કે ભારપૂર્વક કંઈ કરવું તે આયાત પું॰ (સં) ધક્કો (૨) પ્રહાર; આક્રમણ આચરળ પું॰ (સં) વર્તાવ; આચરવું તે (૨) લક્ષણ; ચિહ્ન (૩) ૨થ આપના સ॰ ક્રિ આચરવું; વર્તવું

Page #37

आचार
૩૨
आतुरता
વાર ૫ (સં.) આચરણ; ચાલચલગત આવારાં (સં.) જૈન આચારશાસ્ત્ર મારિની સ્ત્રી ગોરપદું મારા વિશુદ્ધ અને શ્રેષ્ઠ વિચારવાનું મારા પું. (સં.) ગુરુ (૨) અધ્યાપક (૩) મુખ્ય પુરોહિત (૪) વેદશાસ્ત્રોનો જાણનાર (૫)
અસાધારણ પંડિત (૬) પ્રિન્સિપાલ; હેડ માસ્તર મન અ આજે (૨) હમણાં માનનિ અ આજકાલ; ચાલુ દિવસોમાં મામ વિ૦ (અ અઅજુમ) બહુ મોટું; મહાન;
મુખ્ય માણમાં વિ૦ (ફા) અજમાવી જોનાર; પરીક્ષક માણમાફ સ્ત્રી (ફા) અજમાયશ; કસોટી માણમાના સક્રિ અજમાવવું; પારખવું મામૂલા વિ (ફા) અજમાવેલું માના પુત્ર (સંઆર્ય) બાપના બાપ; દાદા મારિ વિ૦ (ફા૦) આઝાદ; સ્વતંત્ર (૨) બેફિકર
(૩) નીડર (૪) સ્પષ્ટવક્તા (૫) ઉદ્ધત માનવી, માલી સ્ત્રી આઝાદી; સ્વતંત્રતા માણારપુંડ (ફા) આજાર; રોગ (૨) દુ:ખ, તકલીફ માનિ વિ. (અ) દીન; નમ્ર (૨) સપડાયેલું;
સપટામણમાં આવેલું માનની સ્ત્રી (અ) આજીજી; દીનતા લાચારી;
કાકલૂદી આનીવન અને જીવનભર; જીવન પર્યંત માનવિવો સ્ત્રી (સં.) નિર્વાહ વૃત્તિ બાજુ સ્ત્રી (ફા) દુઃખ; ખેદ માણુ વિ (ફાટ) ખિન્ન; દુઃખી રાજ્ઞતિ સ્ત્રી (સં.) આજ્ઞા; આદેશ આજ્ઞાસ્ત્રી (સં.) આજ્ઞા; હુકમ (૨) મંજૂરી; અનુમતિ માજ્ઞાપન પું. (સં.) જાહેર કરવું તે; સૂચન માટેના સ ક્રિ દબાવવું; ઢાંકી નાખવું માટી પુંડ આટો; લોટ (૨) ભૂકો મારો પ્રાપું (ઈ) હસ્તાક્ષર સાટોરિક્ષ વિ (ઈ) સ્વયંચાલિત માહ વિ આઠ; ૮ માર્કે, માë, મા સ્ત્રી આઠમ માડંવર ! (સં.) મોટો આવાજ (૨) ઢોંગ; દંભ; દેખાવ; ઉપરની ટાપટીપ (૩) તંબુ (૪) એક મોટું ઢોલ માડંવરી વિઢોંગી; દંભી મા સ્ત્રી આડ; પડદો (૨) રક્ષણ; આશરો (૩) રોકાણ; પ્રતિબંધ (૪) પિયળ; આડું તિલક (૫) ડું વીંછીના ડંખ
ગાર પં ખેતરની ચોતરફની વાડ કે ચોતરફની
ઘાસની વાડ માના સક્રિ રોકવું (૨) મના કરવી (૩) આડમાં
મૂકવું; ગીરવવું માિ વિ આડું; વાંકું; વચ્ચે આવતું
ડિટોરિયમ ધું. () સભાભવન; પ્રેક્ષાગૃહ મgી સ્ત્રી તબલાં મૃદંગ વગાડવાની એક ઢબ
(૨) કરવતી; આરી (૩) પં. ઓથ દેનાર; રક્ષક મા ! એક ખટમધુરું ફળ; પીચ નામનું ફળ મહું સ્ત્રી આડ; ઓથ (૨) અંતર; આંતરો
દ્ર, માળખું ચાર શેરનું માપ કે માડિયું માત સ્ત્રી આડત કે તેનો માલ રહેતો હોય એ સ્થાન
(૨) દલાલી માતૃતિયા, માત ! આડતિયો; દલાલ ગાય વિ(સં.) સંયુક્ત; - વાળું માતં પં. (સં) ભય; ત્રાસ (૨) રોગ આતંવ ! (i) ત્રાસવાદ; સરકારને ડરાવવા તથા જનતાને દબાવવા ઝુકાવવા અથવા પ્રભાવિત કરવા માટે ભય અને ત્રાસ ઉપજાવનારા ઉપાયોની મદદ લેવાની રીત માતંતિ વિ૦ ત્રાસથી ભયભીત સાતતાથી . (સં.) અત્યાચારી, પાપી (આગ લગાડનાર, ઝેર આપનાર, શસ્ત્રધારી, ધન ધરતી
અને સ્ત્રીનું હરણ કરનાર તે આતતાયી) માતા છું. (સં.) તાપ; તડકો; ગરમી (૨) તાવ આતિથી ! (સં.) સૂર્ય (૨) વિ- તડકા સંબંધી માતમાં સ્ત્રી આત્મા માતા, મારિ સ્ત્રી (ફા) આતસ; અગ્નિ માતા ! (ફા) ચાંદી; ગરમી, ઉપદંશનો રોગ
તાશ વિ ચાંદી(ઉપદંશ)નું રોગી માતથીના ડું પારસીની અગિયારી આતશદ્વાન ! (ફા૦) સગડી માતા-પરત ! (ફા) અગ્નિપૂજક; પારસી માતવિઆતસ-અગ્નિસંબંધી (૨) તાપથી ન ફૂટે
એવું (કાચ) આતિથ્ય પં(સં) પરોણાગત; મહેમાનગીરી આતિશ સ્ત્રી આતસ; આગ (૨) ગુસ્સો ગતિશવાણી સ્ત્રી આગ સાથે ખેલવું તે
(૨) આતસબાજી; દારૂખાનું માતી-પાતી સ્ત્રી ઝાડ પર ચઢવા-પકડવાની રમત માતર વિ. (સં.) અધીરું; વ્યગ્ર-બેચેન; ગભરાયેલું
(૨) દુ:ખી (૩) રોગી (૪) અ જલદી; શીધ્ર માતુરતા, માત્ર સ્ત્રી અધીરાઈ, ગભરાટ (૨) ઉતાવળ (૩) રોગ

Page #38

आतुरशाला
૩૩
आपस में
માતુશીના સ્ત્રી ચિકિત્સાલય; રુગ્ણાલય; દવાખાનું માત્વપતિ મું. (સં.) આપઘાત માત્મયાત વિ૦ જાતે મરવા તૈયાર થયેલ; પોતાની
હત્યા કરનારું માત્મન ! (સં.) પુત્ર (૨) કામદેવ આત્મજ્ઞાન પું(સં.) આત્માનો સાક્ષાત્કાર માત્મા ૫ (સં) બીજાના ભલા માટે પોતાને
નુકસાન થવા દેનારું; સ્વાર્થનો ત્યાગ આત્મન ! આત્મસાક્ષાત્કાર; આત્મજ્ઞાન માનવેતન પં. (સં.) સર્વસ્વ અર્પણ કરવું તે
(૨) નવધાભક્તિનો એક પ્રકાર માત્મવંચના સ્ત્રી પોતાની સાથે ઠગાઈ માત્મવાઃ પં. (સં૦) આત્મા અને પરમાત્માના
અસ્તિત્વનું પ્રતિપાદન કરતો સિદ્ધાંત સાત્યવિદ્યા સ્ત્રી (સં૦) અધ્યાત્મજ્ઞાન; બ્રહ્મવિદ્યા માત્માનાયા સ્ત્રી આપવડાઈ આત્મસન્ અ (સં) એકરૂપ; પોતાના જેવું હોય
એમ માસ્ત્રી (સં) જીવ (૨) મન (૩) અંતઃકરણ (૪)
ચેતન તત્ત્વ (૫) પરમાત્મ તત્ત્વ (૬) જીવાત્મા યાત્મિક વિ(સં) આત્મા સંબંધી (૨) માનસિક માત્વીય વિ. (સં.) પોતાનું (૨) પં સગુંસંબંધી આત્યંતિ વિ૦ (સં.) અતિશય માલિત સ્ત્રી (અ) સ્વભાવ, પ્રકૃતિ (૨) ટેવ માતા અન્ય (અ) આદતને લઈને; સ્વભાવતઃ માનનાઃ ૫૦ આદમનું સંતાન; આદમી;
માણસ માતપિયત સ્ત્રી (અ) મનુષ્યત્વ; માણસાઈ મારી ! (અ) માણસ (૨) નોકર; સેવક ઝાલા ! (સં૦) સન્માન; આબરૂ માતાન-પ્રવાસ પે (સં) આપલે; લેવું દેવું તે સાવિ પે (અ “અદબ નું બવ) નિયમ
(૨) અદબ; મર્યાદા (૩) નમસ્કાર; સલામ માટે પું” (સં.) પ્રારંભ (૨) પરમેશ્વર (૩) વિ.
પ્રથમ; શરૂનું (૪) અ વગેરે સાહિત્ય પં(સં) સૂર્ય (૨) દેવતા (૩) વિ. સૂર્યસંબંધી માલિક વિ (સં.) આદિનું પહેલું સહિત વિ (અ) અદલ; ન્યાયી માતી વિ (અ) આદતવાળું; ટેવ પડેલું ગલેવું(સં.) આજ્ઞા (૨)ઉપદેશ (૩) (સાધુઓમાં)
નમસ્કાર માઘ વિ. (સં.) પહેલું; મૂળ સાન્ત, ખાદ્યપાન વિ. (સં.) આદિથી અંત
સુધીનું; પૂરેપુરું મકા સ્ત્રી આદ્ર નક્ષત્ર આ વિ અધું (બહુધા સમાસમાં) आधा। માધાન પં. (સંદ) સ્થાપવું તે (૨) ગર્ભાધાન પહેલાં
કરવામાં આવતો સંસ્કાર (૩) અગ્નિનું સ્થાપન માથાર (સં.) આશરો; ટેકો; આલંબન
(૨) પાયો આધાવિ આધારવાળું (૨) સ્ત્રી સાધુઓ ટેકા માટે
અમુક લાકડી રાખી બેસે છે તે માથાની સ્ત્રી આધાશીશી માધિ સ્ત્રી (સં.) ચિંતા; ફિકર; માનસિક પીડા
(૨) ગીરો (થાપણ). માધિપત્ય છું. (સં) પ્રભુત્વ; અધિકાર આધુનિક વિ (સં૦) વર્તમાન; હાલનું આધુનિવર ! (સં.) આધુનિક રૂપ આપવું સાથોસાથ અ અડધું અડધું કરીને; અધવારીને આધ્યાત્મિક વિ (સં.) આત્મા સંબંધી માનંદ્ર-વધા સ્ત્રી મંગળ ઉત્સવ કે પ્રસંગ માન સ્ત્રી મર્યાદા (૨) સોગન (૩) આણ (૪) ઢંગ; રીત; ક્ષણ; જરા વાર (૫) પ્રતિજ્ઞા; ટેક (૬) અદબ;
મર્યાદા માન પું(સં.) નગારું; દુંદુભી (૨) ગરજતું વાદળ માનતિ સ્ત્રી (સં.) ઝુકાવ; પ્રણામ માનનાના અન્ય (અ) ઝટપટ માન-વાન સ્ત્રી ઠાઠમાઠ, પ્રતિષ્ઠા; મર્યાદા માનયન પં. (સં.) લાવવું તે (૨) જનોઈ; ઉપનયન મારવુત્ર વિ(અં) સન્માનયોગ્ય મારી વિ (ઈ.) ઓનરરી; માનાઈ, અવૈતનિક આનર્ત પુ (સં.) નૃત્યઘર (૨) યુદ્ધ (૩) જળ
(૪) આનર્તપ્રદેશ (ઉત્તર ગુજરાત) નાના ડું આનો (૨) અને ક્રિ આવવું (૩) આવડવું માના ક્ષાની સ્ત્રી ધ્યાન પર ન લેવું તે (૨) વાત ટાળવી
તે (૩) કાનફૂસિયાં કરવાં તે (૪) આનાકાની આનેવાના વિ આગામી (૨) ડું આવવામાં છે તે માપ સર્વ સ્વયં; ખુદ (ત્રણે પુરુષમાં) (૨) “તમે કે
‘તે'ને સ્થાને આદર-વાચક તરીકે વપરાય છે. સાપત્તિ સ્ત્રી (સં.) દુ:ખ; પીડા (૨) વાંધો; અડચણ
(૩) દોષારોપણ માપ, માપવા સ્ત્રી (સં.) આફત; પીડા માપક સ્ત્રી સંબંધ; ભાઈચારો આપણા પુંસંબંધીઓ કે મિત્રો વચ્ચેનું માપનનારી સ્ત્રી પરસ્પર વ્યવહાર; ભાઈચારો આપસ મેં અપરસ્પર; માંહોમાંહે

Page #39

आपा
૩૪
आभीर
માપપું પોતાનું અસ્તિત્વ (૨) અસ્મિતા; અહંકાર (૩) સુધબુધ; ભાન (૪) સ્ત્રી મોટી બહેન (મુસલમાનોમાં). આપાત ! (સં.) પતન (૨) અચાનક થવું તે
(૩) આરંભ (૪) અંત માપીતતઃ અ (સં.) અચાનક અકસ્માત્
(૨) આખરે બાપાતી વિ (સં.) હુમલો કે આક્રમણ કરનારું
(૨) નીચે ઊતરનારું માપીથાપી સ્ત્રી પોતપોતાની ચિંતા કે કામનું ધ્યાન
(૨) ખેંચતાણ માપન પુ (સં) શરાબપાન (૨) દારૂની મહેફિલ (૩) દારૂનું પીઠું
પાપંથી વિ. મનસ્વી; કુપંથી માતવિ (સં.) પ્રાપ્ત (૨) કુશળ (૩) વિશ્વાસપાત્ર;
પ્રમાણ ગણાય એવું માણિત સ્ત્રી (અન્ય) આપત્તિ; કષ્ટ; મુસીબત માતા પુંછ (ફા) સૂરજ (૨) સખત તાપ માતાબા ! (ફા) (પાણી ગરમ કરવાનું) એક
પ્રકારનું વાસણ માતીવી સ્ત્રી (રા) મોટું છત્ર (૨) દારૂખાનાની
એક જાત (૩) ઘર સામેની નાની ઓસરી (૪) વિ. ગોળ (૫) સૂર્યને લગતું મારી અને (ફા) શાબાશ; વાહ સાવ (અ) દુનિયા; સંસાર મયિત સ્ત્રી (અ) ક્ષેમકુશળ માસિ | (ઇ) ઑફિસ; કાર્યાલય માપૂર સ્ત્રી અફીણ માત્ર સ્ત્રી (ફા) ચમક; કાંતિ (૨) શોભા
(૩) પં પાણી માધવરી સ્ત્રી (ફા) શરાબગાળવાની કે વેચવાની
જગા (૨) માદક પદાર્થો બાબતનું સરકારી ખાતું માલgોરા પું(ફા) પ્યાલો; કટોરો માના પુ. (ફ) આયનો (૨) હીરો
વીર પુંછ (ફા) તળાવ (૨) વણકરનો કૂચડો માની પુ (ફા) ફોલ્લો; ફફોલો માવનો . (ફા૦) સૂકી દ્રાક્ષ (૨) સૂપ; સેરવી
(૩) પાણી ઊકળવું તે ભાવ-તાવ મસ્ત્રી (ફા) ચમક, રોનક (૨) શોભા ૩મત ૫ (ફા.) જાજરૂમાં લઈ જવાનું પાણી કે તે વાપરવું તે
(ફા) અન્નજલ; નિર્વાહ માવતાર વિ (ફા) ચમકદાર; પાણીદાર માધવાણી સ્ત્રી (ફા) ચમક; કાન્તિ
માઘવીતાવિ (ફા) અથુપૂર્ણ આંસુ આવું આવું થતાં
હોય એવું આવનાસ્ત્રી (ફા) સામુદ્રધુની
બનૂસ પુલ (ફા) અબનૂસ, સીસમ જેવું એક કાળું લાકડું કાનૂની વિ અબનૂસ જેવું કે તેનું બનેલું સાવપાણી સ્ત્રી (ફા) (ખેતરમાં) પાણી પાવું તે;
પાણત આવર્ષો સ્ત્રી (ફા) એક જાતનું બારીક મલમલનું
કપડું (૨) પં વહેતું પાણી મારૂ સ્ત્રી- (ફા) આબરૂ; ઈજ્જત પાવન પુ. (ફા) છાલું; ફોલ્લો સાવર (ફા) ઝરણું (૨) ધોધ માધવા સ્ત્રી (ફા) આબોહવા; હવાપાણી આવા બવઃ (અ) બાપદાદા; વડવા સાવી વિ (ફા.) વસેલું, વસ્તી વાડી વગેરે વાળું;
સમૃદ્ધ; સંપન્ન માવાવ પે એક પ્રકારનો ખાતેદાર કે જમીનદાર સાવાલાન વિ૦ આબાદ માવાલાની સ્ત્રી આબાદી માવાલી સ્ત્રી (ફા.) વસ્તી; જનસંખ્યા (૨) વસવાટની
જગા સાવિત્ર ! (અ) ઇબાદત કરનાર; ભક્ત માળી વિ (ફા) પાણીનું (૨) ફીકું; આછા રંગનું
(૩) ડું દરિયાનું મીઠું મારવ ! (ફા) એક જાતનું બારીક મલમલનું
કાપડ (૨) ડું વહેતું પાણી માવેal, ગ્રાહયાત ! (ફા) અમૃત મવિ વિ૦ (સં.) વાર્ષિક આમ સ્ત્રી આભા; શોભા (૨) પંઆબ; પાણી
(૩) અબ્ર; આકાશ મમરા, મમરા ! (સં.) આભૂષણ (૨) ભરણ
પોષણ આમ સ્ત્રી (સં.) કાંતિ; તેજ (૨) પ્રતિબિંબ મામારપુ (સં) બોજો; ભાર (૨) ગૃહસ્થ-જીવનનો ભાર (૩) આભાર; ઉપકાર મારો વિ (સં) આભાર કે ઉપકાર માનનારું; આભાર તળે આવેલું; કૃતજ્ઞ; ઋણી મામા ! (સં.) ભોગ (૨) ભોજન (૩) વિસ્તાર (૪) ઘુમાવ (૫) સાપની ફેલાવેલી ફેણ (૬) કાવ્યની છટા (૭) વસ્તુની ઓળખનાં ચિહ્નોની
હયાતી આમીર ! () આહીર; ગોવાળ (૨) એક છંદ કે
રાગ

Page #40

आभूषण
૩૫
आरजू
આભૂષr S. (સં.) ઘરેણું; આભરણ
પૂષિત વિ વિભૂષિત, અલંકૃત; શણગારાયેલું આખ્યત્તર-આગન્તરિવવિ(સં.) અંદરનું; ભીતરનું માનંદ, માત્ર પું(સં.) એરંડો મામંત્ર ૫ (સં) નોતરું તેડું; નિમંત્રણ; સ્વાગત;
વિચાર-વિમર્શ માનંત્રિત વિ૦ (સં.) નોતરેલું; નિમંત્રિત માનપું (સં આમ્ર) આંબો કે કેરી (૨) આમ, જળસ (૩) વિ- (અ) સામાન્ય; મામૂલી (૪) જાણીતું;
પ્રસિદ્ધ માઘાત ! રાજાની ખાસ બેઠક; દીવાને આમ મામ સ્ત્રી (ફા) આવવું તે (૨) આવક ગામસ્ત્રી (ફા) આમદાની આવક (૨) આયાત;
પરદેશથી આવતો માલ માન સ્ત્રી શિયાળુ પાક (૨) એક જ પાક દેતી
જમીન ગામનW ! (સં.) વૈમનસ્ય; શત્રુતા; અણબનાવ ગામના-સામના ! સામાસામી આવી જવું તે;
બાઝાં બાઝા મને-સામને અ આમને-સામન; એક બીજાની
સામે; માંહોમાંહે ગામ-દવિ (અ +ફા) આમજનતાને સમજાય
એવું; સરળ મામય ! (સં.) રોગ; બીમારી બામરહ ! અમર્ષ; ક્રોધ મારા અ (સં.) મૃત્યુ પર્યત; જીવનના અંત સુધી મામને, ગામના ડું આમળું મામ સ્ત્રી (ફા) તૈયારી; તત્પરતા સામાવા વિ૦ (ફા) તૈયાર; તત્પર મામા ! (અ) કરણી; કર્મ મનાત- મું (અ) નોકરની “સર્વિસ-બુક',
તેની લાયકાત કામ વગેરેનું રજિસ્ટર મામા ! (ફા) સોજો મામાલી સ્ત્રી આંબા-હળદર મમિત્ર (અ) નોકર; ગુમાસ્તો (૨) સિદ્ધ પુરુષ ગામિષ (સં.) માંસ (૨) પ્રિય; ભોગ્ય વસ્તુ
(૩) લોભ, લાલચ માની સ્ત્રી નાની કેરી; મરવો માન અને (અ) તથાસ્તુ; ઈશ્વર એમ કરે ! સામુa ! (સં.) પ્રસ્તાવના; ભૂમિકા; આરંભ કામૂ વિ૦ (ફા) મૂળ પર્વત; બધું; સમગ્ર કાન વિ૦ (ફા) મિશ્રિત (પ્રાયઃ સમાસમાં ઉદા
આમીરના પુત્ર (ફા) તૈયાર કરેલો પાઠ દોહરાવવો તે;
ઉદ્ધરણી ગામો ૫૦ (સં.) આનન્દ; મનોરંજન માનો-મોટુ પે (સં) મજા, મનોરંજન મામોલી વિ આનંદી આનાથ ! (સ) પવિત્ર પ્રથા કે રીતિ (૨) વેદાભ્યાસ
(૩) વેદ; શ્રુતિ માત્ર ૫ (સં.) આંબો કે કેરી માર્ચે-વાર્થે શું નકામી વાત; બકબક માય સ્ત્રી (સં.) આય; આવરો; આમદાની આયતિ સ્ત્રી (અ) નિશાની (૨) કુરાનની આયાત
(૩) વિ૦ (સં૦) પહોળું; વિશાળ સાયતાનોન વિ. વિશાળ નેત્રવાળું સાય વિ. (અ) આરોપિત માય-વ્યય ! (સં.) આવકજાવક બાયસ પું(સં) લોઢું (૨) બખતર માયણ વિ. લોખંડી (૨) પં બખતર માણુ સ્ત્રી આદેશ; આજ્ઞા આવા સ્ત્રી આયા ધાત્રી, ધાવ માથાત ! (સં.) પરદેશથી થતી આયાત માયામ પુંડ વિસ્તાર; અધિકતમ સીમા પ્રયાસ (સં) પ્રયાસ; પ્રયત્ન આયુ સ્ત્રી ઉમર; આયુષ મહુવા વિ. (સં૦) સંયુક્ત (૨) નિયુક્ત
(૩) ૫૦ કમિશનર કાયુત વિ. (સં) મેળવેલું; મિશ્રિત સાયુધ પું(સં) હથિયાર આયુર્વેઃ પં. (સં.) ભારતીય ચિકિત્સા શાસ;વૈદક આયુષ્માન વિ (સં.) દીઘાયું; ચિરંજીવી આયુષ્ય પું. (સં.) આયુ; ઉંમર ગાયોનનપું. (સં.) પ્રબંધ; તૈયારી (૨) સાધન-સામગ્રી ગામ પં. (સં.) શરૂઆત મારંપતિ!સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ ઇશ્વરની ઇચ્છાથી થઈ
છે એવો સિદ્ધાંત માર ! (સં.) કાચું લોઢું (૨) પિત્તળ (૩) કિનારો (૪) પૈડાનો આરો (૫) સ્ત્રી (સં અલ) પરોણાની આર (૬) વીંછી કે માખીનો ડંખ (૭) (સં આરા) મોચીની આરી (૮) (અ) તિરસ્કાર (૯) વેર (૧૦) લાજ; શરમ કરવત વિ૦ (સં.) લાલ મારગ વિ. (સં આર્ય આર્ય મારા પું(અ) બીમારી; રોગ મારી વિશે (અ) અવાસ્તવિક (૨) કામચલાઉ મારઝૂ સ્ત્રી (ફા) ઇચ્છા (૨) વિનંતિ
માનિ સ્ત્રી (ફા) મિલાવટ; મિશ્રણ; ભેળ

Page #41

आरण्य
૩૬
आलापचारी
મારવું, મારા વિ૦ (સં) અરણ્યનું કે તે
સંબંધી; જંગલી; વનવાસી મારત વિ આર્ત; દુ:ખી; વ્યાકુળ કાતિ સ્ત્રીદુ:ખઆર્તિ (૨) (સં) વૈરાગ્ય; નિવૃત્તિ ભારતી સ્ત્રી દેવની આરતી કે તેનું ગાન
વન; અરણ્ય માર-પાર બેઉકિનારા (૨) અઆરપાર; સોંસરું મારવ્ય વિ૦ (સં.) આરંભાયેલું (૨) શરૂ કરેલું મારા પુંડ આળસ (૨) સ્ત્રી આરસી મારી સ્ત્રી આરસી; દર્પણ (૨) સ્ત્રીઓનું હાથનું
એક ઘરેણું મારા પુ (સં.) કરવત (૨) મોચીની આર મારફ઼શસ્ત્રી (ફા) સજાવટ (૨) લગ્નમાં કાગળની
ફૂલવાડી કરે છે તે મારી સ્ત્રી (અ) જમીન; ખેતર મારાંતિ પં(સં.) શત્રુ; વેરી મારાથના સ્ત્રી (સં.) પૂજા, ઉપાસના (૨) સં ક્રિ
આરાધવું; પૂજવું મારામ પું(સં) બાગ (૨) (ફા) ચેન; સુખ
(૩) થાક ખાવો તે મારામ-રતી સ્ત્રી (ફાટ + અ) આરામ ખુરસી મારા-તનવ વિ (ફા) આરામપ્રિય (૨) આળસુ મારામ . (સં.) માળી મારાત્રિ (સં.) રસોયો મારતા વિ (ફા) સજેલું મપિ વિ (અ) સંતોષી (૨) ઈશ્વરને જાણનાર
(૩) પં સાધુ; ભક્ત મારિયત સ્ત્રી (અં) ઉછીનું માગી આણવું તે મરિયા સ્ત્રી આરિયું; ચીભડું મારી સ્ત્રી આરીફ નાની કરવત (૨) પરોણાની આર (૩) મોચીની આરી (૪) (સં આર) બાજુ; તરફ (૫) કોર મારી વિ૦ (અ) થાકેલું; કંટાળેલું આ વિ૦ (સં૦) સવાર થયેલું; ચડેલું (૨) દઢ;
મક્કમ (૩) તૈયાર; તત્પર મારો, મારો વિ નીરોગ; તંદુરસ્તી મારો # વિ (સં.) ચમકીલું; પ્રકાશમાન મારોના સક્રિ. આરોગવું; ખાવું માથાનય ! આરોગ્ય-સદન બાપ (સં) આક્ષે૫; તહોમત (૨) ખોટી
કલ્પના કે આરોપણ મારો વિ (સં૦) દોષ લગાવનાર મારોદ કું. (સં.) ઉપર ચડવું તે (૨) ચડાઈ (૩) ઊગવું તે (૪) આરોહણ
મારો વિ (સ) ચડનારું (૨) પં સવાર મલિટેક્ટર ૫ (ઈ) સ્થાપત્ય; વાસ્તુકળા માર્ગવ પુ (સં.) ઋજુતા; સરળતા આર્ટિવિન સ્ત્રી (ઇ) લેખ (૨) અનુચ્છેદ મર્ડિનરી વિ(ઈ) સામાન્ય માર્ટિનેં ! (ઇ) અધ્યાદેશ સા વિ (સં૦) દુઃખી; વ્યાકુળ કાર્તિ સ્ત્રી (સં.) પીડા; દુઃખ આર્થિા વિ૦ (સં.) અર્થ સંબંધી માર્દ વિ (સં) ભીનું; લદબદ આર્કા સ્ત્રી (સં.) એક નક્ષત્ર (૨) આદું માઈ, માર્થ વિ૦ () ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ (૨) પં શ્રેષ્ઠ
પુરુષ આર્ષ વિ (સં.) ત્રષિ સંબંધી (૨) વેદને લગતું માહંત વિ૦ (સં.) જૈન સિદ્ધાંતોથી સંબંધ રાખનાર
(૨) ૫. જૈન સિદ્ધાંત (૩) જૈન મતાનુયાયી માનંવ, આનંબર ૫ (સં.) આલંબન, ટેકો; આધાર માત્ર ૫ હરિતાલ (૨) ઝંઝટ; પંચાત (૩) (સંઆદ્ર)
ભીનાશ (૪) સ્ત્રી (અ) દીકરીની સંતતિ ૫) વંશ ત્રિ-પૌત્રાદિ સ્ત્રી (અ) બાળબચ્ચાં; પરિવાર માનસ પુંઆળસ માન-નાન વિ૦ ઉટપટાંગ માનથી-પત્નથી સ્ત્રી બંને પગ જાંઘ પર ચડાવીને
બેસવાનું આસન માનવીન સ્ત્રી (પો આલફિનેટ) ટાંકણી; પિન માનવાન ! આલવાલ; ક્યારો મામ પું? (અ) દુનિયા (૨) દશા (૩) ભીડ; સમૂહ માનનારી સ્ત્રી અનેક ખાનાંવાળું તાકું; છાજલી;
ખાનાંવાળી ઘોડી માત્ર ૫ (સં.) જગા (૨) ઘર માનવાન ! (સં.) ક્યારો માનસ પુંડ આળસ; પ્રમાદ માનતી વિ આળસુ, પ્રમાદી; એદી માનચ પું. (સં.) આળસ, પ્રમાદ માતા ! (સંઆલય) તાકો; ગોખ (૨) (સંત આન્દ્ર) ભીનું (૩) વિ- (અ) ઉત્તમ; શ્રેષ્ઠ (૪) પં(અ)
ઓજાર માનાફશ સ્ત્રી (ફા૦) ગંદકી; મળ માતાત મું (સં) બળતું લાકડું (૨) (અ) ઓજારો;
સાધનસામગ્રી (૩) વહાણનું દોરડું માતા ! (સં.) હાથી બાંધવાનો ખીલો કે દોર યા
સાંકળ માતા ! (સં.) વાતચીત (૨) સંગીતનો આલાપ કાનાપારી સ્ત્રી ખૂબ આલાપથી ગાવું તે

Page #42

आलापना
૩૭
आश्रित
માતાપના સક્રિ ગાવું; સૂર કાઢવા માત્મા વિ (સં.) બોલનાર (૨) ગાવામાં આલાપ
લેનાર આલિંગન પં. (સં.) ભેટવું તે, આશ્લેષ
ત્તિ સ્ત્રી (સં) સખી (૨) વીંછી (૩) ભમરી (૪) હાર; પંક્તિ મતિમ વિ. (અ) પંડિત; વિદ્વાન માત્ર સ્ત્રી (સં.) સખી (૨) વિ. સ્ત્રી (હિં આલા)
ભીની (૩) વિ. (અ) ઉચ્ચ; ઉત્તમ માની નાદ વિ. (અ) ઊંચા દરજ્જાનું માનીશાન વિ. (અ) આશાન; ભવ્ય; વિશાળ; ભભકદાર
– પં. (સં.) બટાટો મજૂવાપુ (ફા) આલુ જેવું ઝાડ કે ખાવામાં આવતું
એક રસદાર ફળ કાનૂવા વિ (ફા) ખરડાયેલું નૂિવુવારા ૫૦ (ફા) આલૂચાનું સૂકવેલું ફળ માને પુ (સં.) લખાણ (૨) ચિત્ર (‘ગ્રાફ') માત્મ () ચિત્ર (૨) વિ લખવા જેવું માનો છું. (સં.) પ્રકાશ રોશની (૨) ચમક માનો છું. (સં.) વિવેચન; ગુણદોષની તપાસ મા ! એક છંદ (૨) એક વીર પુરુષનું નામ માવ-આ પં. આદર-સત્કાર; સરભરા સાવા, માવઠ્ય પું. (સં. આવાઘ) એક જાતનું
પુરાણું વાદ્ય-તાછું; તારું માવતી સ્ત્રી પાવતી સવ-ભત સ્ત્રી આદર-સત્કાર; સરભરા સાવર કું. (સં.) ઢાંકણ; પડદો (૨) અજ્ઞાન માવર્તિ વિ વખતે વખતે અપાતું ('રિકરિંગ') માવત્રિ, માત્ર સ્ત્રી (સં.) પંક્તિ; હાર બાવળ,માવરથી વિ (સં.) જરૂરી મા ! કુંભારનો નિભાડો માવા મનડું આવાગમન, આવવું-જવું, જન્મમરણ આવા સ્ત્રી (ફા૦) ધ્વનિ, અવાજ (૨) બોલ માવી પુ. (ફા) કટાક્ષ; ટોણો ભાવ-નારી સ્ત્રી આવવું-જવું; આવાગમન સાવારી સ્ત્રી (ફા) બદમાસી; કુમાર્ગ
(૨) રખડેલપણું માધીરનામું (ફા) રોજમેળ ; જમાઉધારનો ચોપડો ગાવીરા વિ૦ (ફા ) નકામું; રખડેલ (૨) વંઠી ગયેલું
(૩) બદમાશ; કુમાર્ગી ગાવીરા વિ (ફા) રખડેલ; નકામું આવાસ ૫ (સં.) રહેઠાણ (૨) ઘર
માવદિન ૫ (સં.) મંત્રથી દેવને બોલાવવા તે મવિર (સં) પ્રગટ થવું તે (૨) શોધ;
નવનિર્માણ નવૃત વિ (સં.) છૂપું; ઢંકાયેલું (૨) ઘેરાયેલું આવૃત્તિ સ્ત્રી (સં.) વારંવાર કરવું કે પઢવું તે;
અભ્યાસ માવેગ ૫ (સં) જોશ; જોર; અશાંતિ ૩માવેજ્ઞાપુ (ફા) લટકતું આભૂષણ એરિંગ (કાનનું) માવે# વિ. (સં.) અરજી કે નિવેદન કરનાર આવેતન પં. (સં.) નિવેદન (૨) અરજી માવેતપત્ર પું(સં) અરજીપત્ર માવેશ jo (સં) જોશ-આવેશ (૨) વાયુનો રોગ માં સ્ત્રી (સં.) શંકા; ડર; સંદેહ માશનાવિ (ફા) પરિચિત (૨) પ્રેમી (૩)પ્રેમપાત્ર;
વાર ' આશના સ્ત્રી જાણપિછાણ (૨) પ્રેમ (૩) અનુચિત
સંબંધ; યારી આશા ! (સં૦) હેતુ; ઇરાદો (૨) ઇચ્છા; વાસના
(૩) સ્થાન-જેમ કે, “જલાશય’ મશર પં. (સં.) રાક્ષસ: અગ્નિ: વાયુ માશ સ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા, ઉમેદ (૨) ભરોસો (૩) દિશા શિશ્ન પુ. (અ) આશક; આસક્ત માશિથ, ગશિયાના પુ. (ફા) પક્ષીનો માળો
(૨) ઝૂંપડું આશિષ, સ્ત્રી માત ! (સં.) દુવા; શુભવચન
શુ અe (સં.) ઝટ; જલદી માણા વિ૦ (સંક) જલદી જનારું (૨) પંવાયુહવા
(૩) બાણ માશુપતી સ્ત્રી (ફા) હાલહવાલ; બેહાલી;
પરેશાની માશુપતા વિ (ફા) બેહાલ; પરેશાન; ગભરાયેલું માણો ! (ફા) આંખની પીડા; શોર-બકોર આર્ય, આયર્થ છું. (સં.) અચંબો; નવાઈ;
તાજુબી મા વિ. (સં.) પથ્થરનું બનેલું આશ્રમ . (સં) વિશ્રામની જગા (૨) ઋષિનો આશ્રમ (૩) જીવનની ચાર અવસ્થા–બ્રહ્મચર્ય
ગૃહસ્થ વગેરે માશ્રમવાવિ (સં.) આશ્રમમાં રહેનાર; વાનપ્રસ્થ
શ્રાપુ (સં.) આશરો, આધાર (૨) શરણ (૩)ઘરા (૪) (કાવ્યશાસ્ત્રમાં) જેના મનમાં ભાવ પેદા થાય આશ્રિત વિ. (સં.) આશરે રહેલું કે આશરે આવેલું (૨) આધીન

Page #43

आश्लेष
૩૮
आह्वान
મત્તેષ પં. (સં.) ગળે લગાડવું તે; આલિંગન માફવા સ્ત્રી (સં.) એ નામનું એક નક્ષત્ર સારવાર (સં.) દિલાસો; સાંત્વન
વિન પં. (સં.) આસો માસ ભાષાઢ પું(સં.) અષાઢ માસ માથાદ્વી સ્ત્રી (સં૦) એ નામનું એક નક્ષત્ર સપાહી સ્ત્રી (સ) અષાઢી પૂનમ (૨) અષાઢી પાક માસ સ્ત્રી આશા (૨) લાલચ; કામના (૩) આધાર;
ભરોસો (૪) (ફા) દળવાની ઘંટી સાવતિ વિ (સં.) રાગ કે વાસનાવાળું; મોહિત આસક્તિ સ્ત્રી (સં.) રાગ: ચાહના: મોહ ગાસન (સં.) બેસવાની રીત; બેઠક (૨) ઠેકાણું;
જગા (સાધુની) માસની સ્ત્રી નાનું આસન માસન વિ૦ (સં.) પાસેનું; નજીકનું સાસપાસ અ પાસે; આજુબાજુ; ચારે તરફ માસમ, આસમાન પુ. (ફા) આભ; આકાશ મામાની વિ આકાશને લગતું (૨) ભૂરું (૩) દૈવી (૪) સ્ત્રી તાડી
સરના સક્રિ આશરો લેવો; આશરવું મારા ડું આશ્રય; આશરો (૨) રાહ; પ્રતીક્ષા
(૩) આશા માસવ! (સં) અર્ક (૨)દારૂ (૩) ઔષધિની એક
રીત માનવ વિ દારૂ પીનાર માસી સ્ત્રી આશા (૨) (અ અસા) રાજાઓની
આગળ રખાતી છડી આસારૂ સ્ત્રી (ફા) આસાએશ; આરામ માસાન વિ (ફા) સહેલું; સરળ માતાની સ્ત્રી (ફા૦) સરળતા; સુગમતા સાસા વિ આસામ (અસમ) દેશનું કે તેને લગતું
(૨) સ્ત્રી અસમિયા ભાષા (૩) ૫ વ્યક્તિ; જણ ગાસર (અ) ચિત; લક્ષણ (૨) પહોળાઈ
(૩) સ્ત્રી (સં.) મુસળધાર વૃષ્ટિ માલાવી સ્ત્રી- પ્રભાતનો એક રાગ; આશાવરી
(૨) પુંએક જાતનું કબૂતર કે સુતરાઉ કપડું માસિન ૫૦ આશ્વિન (આસો માસ) માસીન વિ૦ (સં.) બેઠેલું; બિરાજેલું માસી સ્ત્રી આશિષ માસુર વિ૦ (સં.) અસુર-રાક્ષસને લગતું (૨) પું
અસુર માસુર-વિવાદ ! (સં) એક પ્રકારનું એવું લગ્ન જેમાં કન્યાનાં માબાપને ધન આપી કન્યા લેવાતી અને પછી જ પત્નીરૂપે ઘેર રખાતી.
માસુ વિરાક્ષસી (૨) સ્ત્રી અસુર સ્ત્રી માસૂ સ્ત્રી (ફા) સુખશાંતિ (૨) તૃપ્તિ માસૂવા વિ (ફા) સંતુષ્ટ (૨) સંપન્ન; ખાતું પીતું માત્ર પુંછ (ફા) ભૂતપ્રેત વળગવું તે (૨) દુઃખ;
પીડા; બલા માસીક પુ (સંહ અશ્વયુજ) આસો માસ મસ્તિષવિ (સં.) આસ્થાવાળું, ઈશ્વર વેદ વગેરેમાં
માનનારું માપ્તી સ્ત્રી (ફા) કપડાની બાંય માથ્થા સ્ત્રી (સં.) શ્રદ્ધા; પૂજ્યભાવ (૨) બેઠક; સભા
(૩) ભરોસો; આશા સાપુ (સર) સ્થાન (૨) પદ, પ્રતિષ્ઠા (૩) વંશ;
ખાનદાન માસ્વાદ્રપુ (સં.) રસ; સ્વાદ; મજા; લહેજત; રસનો
અનુભવ; રસાસ્વાદ મોદ અ પીડા, શોક, ખેદ ઈત્યાદિ સૂચક ઉદ્ગાર
(૨) સ્ત્રી દુઃખ કે ક્લેશસૂચક શબ્દ, હાય માદર સ્ત્રી પગનો અણસારો આવવાનો ખટકારો આદત વિ૦ (સં૦) ઘાયલ; જખમી (૨) જર્જરિત; જૂનું
(૩) કંપિત આદિન પુંછ (ફા૦) લોઢું સાદન-ર ! (ફા) લુહાર આદર- સ્ત્રી-લુહારકામ મદની વિ૦ (ફા) લોઢાનું (૨) કઠોર આદર પું(સં. અહઃ) સમય (૨) (સંઆહવ) યુદ્ધ
(૩) (સં આહાવ) નાનું તળાવ, તળાવડી માદવ ! (સં.) યુદ્ધ (૨) યજ્ઞ (૩) પડકાર માવિન પું(સં) યજ્ઞ, હવન ગાઉં સ્ત્રી હાક (૨) પોકાર મારા અન્ય અહા ! અહો ! માહિર . (સં.) ખોરાકનું ભોજન સહિત વિ (સં.) મૂકેલું; સ્થાપેલું (૨) ગીરો મૂકેલું માહિતી અ૦ (ફા) આરતે; ધીમે (૨) વિ. ધીમું
(૩) કોમળ બાહુત પુ (સં.) દેવાદિને હવિરૂપે અર્પિત
(૨) ભૂતયજ્ઞ રાહુતિ સ્ત્રી (સં.) હવન કે તેની સામગ્રી ઝાદૂ ૫૦ (ફા) મૃગ (હરણ) મદૂત વિ (સં.) આહ્વાન કરેલું; બોલાવેલું મહિલા વિ (સં.) દૈનિક મહૂિના પુ (સં.) આનંદ, ખુશી બાહ્ય પું. (સં) નામ; સંજ્ઞા મહાન પં(સં) બોલાવવું તે (૨) યજ્ઞમાં દેવનું આહ્વાન (૩) અદાલતનો “સમન્સ”

Page #44

હું સ્ત્રી (ઈ.) શાહી રંપટ ! (ઈ.) ખડિયો
(.) શાહી લગાડેલી પોચી ગાદી જે રબરના સિક્કા વગેરે પર શાહી લગાડવાના કામમાં લેવાય છે. ડું પુ (સં.) ઇશારો; ચિહ્ન (૨) હાલવું ચાલવું તે
(૩) હાથીદાંત ડુંડાના સ્ત્રી ઈડા નાડી (યોગ) ડ્રેનિશ, ત્રિશ વિ. (ઇ) અંગ્રેજી (૨) સ્ત્રી
અંગ્રેજી ભાષા ડું ત્રિસ્તાન, ત્રિજ્ઞાન ૫૦ ઇંગ્લેન્ડ દેશ ફંત્રિતાની, ફંત્રિતાની વિ. અંગ્રેજી કુંજિત ૫ (સં.) ચાળો; ઇશારો રંવી સ્ત્રી (સં.) ઇગોરી; માલકાંકણીનું ઝાડ ડુંગુર ડું સિંદૂર ફંજુરીટી સ્ત્રી સિંદૂરની ડાબી રૂં સ્ત્રી (ઈ) ઇચ માપ (એક ફૂટનો બારમો ભાગ;
અઢી સેન્ટીમિટરનું માપ) ફૅના અને ક્રિ એચવું; ખેંચવું ડુંગર પેઇન્જિન; એંજિન ડુંગીનિયર ! (ઈ) ઇજનેર ફુનત્ત સ્ત્રી યહૂદીનું ધર્મપુસ્તક; (બાઈબલનો)
જૂનો કરાર રંતુ સ્ત્રી, ફંડુવા ! ઊઢણ; ઉઢાણી કુંતામ પં. (અ) બદલો લેવો તે; પ્રતિશોધ; સામું
વેર લેવું તે રંતન (અ) અન્તકાળ; મોત (૨) એકથી
બીજી જગાએ જવું તે કુંતલાવ, ફંતિવાદ મું (અ) ચૂંટણી; પસંદગી રંતજ્ઞામ પં. (અ) પ્રબન્ધ; વ્યવસ્થા; બન્દોબસ્ત કુંતાર ૫ (અ) ઇન્તજારી; રાહ, વાટ ફંદા, તિહાં ! (અ) અંતઃ હદ
દ્વારા પે કૂવો રૂં છું. (સં.) ચંદ્ર (૨) કપૂર
હુર ! ઉંદર ફુદ્દવિ (સં.) વિભૂતિમાન (૨) શ્રેષ્ઠ, મોટું (૩) પું
ઇન્દ્રદેવ ફંદો (સં) ચોમાસાનું એક જીવડું (ઇન્દ્રની
ગાય) ફંદ્રના પું. (સં૦) જાદુ (૨) માયા ફંકશાસ્ત્રી પુ (સં.) જાદુગર રંથનુષ ! (સં) મેઘધનુષ
સુંદ્રાળી સ્ત્રી (સં.) ઇંદ્રની સ્ત્રી; શચિ (૨) મોટી
ઇલાયચી ફંદ્રિય સ્ત્રી (સં.) જ્ઞાન કે કર્મના સાધનરૂપી શરીરનો
કોઈ અવયવ રંથરા ડું બાળવાનાં લાકડાં રાખવાની જગ્યા ફંસા ! (અ) ઇન્સાફ; ન્યાય (૨) ફેંસલો ડ્રા-પસંદ્ર વિ. ન્યાય માગનાર રૂ% વિ. એક રૂફ વિ. એકવીસ; ૨૧ રૂઠ્ઠા વિ (સે એક0) એકત્ર; એકઠું; જમા રૂતરા ! એકાંતરો તાવ
શતા, તારૂં સ્ત્રી એકતા રૂતાન વિ૦ એકતાન; એકાગ્ર
તાર વિ. એકતાર; બરોબર (૨) અ લગાતાર રૂતારા પે એકતારો (૨) એક જાતનું કપડું
hતી વિ એકત્રીસ ૩૧ રૂાન ! (અ) અપરાધ કરવાની તૈયારી
(૨) ઈરાદો ફુવારા અસહસા એકદમ
#ાત્ર (અ) ભાગ્ય (૨) ઐશ્વર્ય ફરામ ! (અ) દાન; ઈનામ (૨) આદર રૂ#િRાર ! (અ) એકરાર; વાયદો રૂક્કરના ! પ્રતિજ્ઞાપત્ર
ના વિ એકલું રૂના સ્ત્રી એકલાપણું (૨) સાફાના જેવું ઝીણું
વસ્ત્ર (લગભગ રેશમી) ફર્નીતા પુ એકનો એક દીકરો ફના વિએકવડું (૨) એકલું
સંદવિ એકસઠ; ૬૧
સાપ ! પ્રકાર (૨) સોગંદ રૂદા વિ. એકવડું રૂારૂં સ્ત્રી એકમ સ્થાન કે તેની સંખ્યા (૨) કોઈ
વસ્તુનો ઘટક (“યુનિટ') (૩) એકતા ફેક્ષાંત પુંછ એકાંત; એકલું
વન વિ૦ ૫૧; એકાવન રૂાસી વિ એકાશી; ૮૧ રૂવાવિ (સંત એક) એકાકી; એકલું (૨) અદ્વિતીય (૩) ૫૦ ગંજીફાનો એક્કો (૪) એક્કો-ગાડી (૫) એકલવીર; એક્કો વા-ફુલ વિ. એકલદોકલ રૂવસ વિ૦ એકવીસ; ૨૧ રૂા. પં. (અ) ધરપત; સંતોષ; તૃપ્તિ

Page #45

इक्यावन
૪૦
इन्सिदाद
સ્થાવર વિ૦ ૫૧; એકાવન
ચારી વિ. ૮૧; એકાશી રૂક્ષ પું(સં.) શેલડી ફરીન પું(અ) નિકાસ (૨) ખર્ચ ફરીનાત ! (અ. ‘ખર્ચ'નું બ૦ વ૦) ખર્ચ; વ્યય રૂાવતા ૫૦ (અ) એખલાસ; મૈત્રી, પ્રેમ રૂતરા પું. (અ) અખતરો (૨) શોધ રૂતિસાર ! (અ) સંક્ષેપ રૂતિયાર (અ) અખત્યાર; અધિકાર; સામર્થ્ય
કિતના (અ) વિરોધ; અણબનાવ રૂછના સક્રિ ઇચ્છવું; ચાહવું રૂછી સ્ત્રી (સં.) મરજી; કામના ચ્છિત વિ૦ ઇચ્છેલું; ઈષ્ટ
છું, છુ વિ. (સં.) ઇચ્છનાર jતાવ૫૦ (અ ઇજતિરાબ)ગભરાટ (૨)બેચેની રૂતિનાવ ! (અ) પરહેજી (૨) સંયમ જમાન પં. (અ) સમસ્ત: સમષ્ટિ (૨) સહિયારી
માલકી પુનરા ડું (અ) જારી કરવું તે (૨) વ્યવહાર, અમલ રૂપા ! (અ) અમલ; ઉપયોગ (૨) ચાલુ કરવું
તે; પ્રચાર રૂનત્રાસ ! (અ) બેઠક (૨) કચેરી ફરાર . (અ) જાહેરાત; પ્રકાશન (૨) સાક્ષી;
રૂતરાના અ ક્રિઘમંડ કરવો રૂતદિર સ્ત્રી ઘમંડ; એંટ, બેડસી તરેતર અ૦ (સં.) પરસ્પર; અંદર-અંદર રૂતતાશ ! (અ) અમલ-બજાવણી કે તેની નોંધ તવાર ! આતવાર; રવિવાર તાકત સ્ત્રી (અ) આજ્ઞાપાલન; તાબેદારી તાવ ! (અ) કોપ; ખફગી રૂતિ અ૦ (સં.) પૂરું (૨) સ્ત્રી સમાપ્તિ; અંત તેવા વિ. આટલું રૂતો, રૂત્ત વિઆટલું રૂTA િયું(અ) સહમતિ; મેળ; એકતા (૨)
સંજોગ; અવસર રૂાન્ અ (અ) અચાનક, સંજોગવશાત;
અકસ્માત્ રૂત્તશિયા, ફત્ત વિ (અ) આકસ્મિક રૂના, રૂત્તિના સ્ત્રી- (અ) ખબર; સૂચના રૂનાના પં. (ફા) સુચના લખેલો પત્ર; “નોટિસ
હવ, ફરિદ્ર પું? (અ) એકતા (૨) દોસ્તી રહી છું. (અ) દોષ; આક્ષેપ; તહોમત ડ્રીમ્ અવે (સં.) આમ, આ મુજબ
ત્યાદ્ધિ અને (સં.) વગેરે રૂ છું. (અ) અત્તર ત્રરોશ (અ) અત્તર વેચનાર; અત્તરિયો રૂત્રસાણ ! (અ) અત્તર બનાવનાર થર અ આ બાજુ; અહી
સર્વ “ઇસ'નું બવ (૨) સ્વામી; પ્રભુ; રાજા નાન કું(અ) ઇન્સાન; મનુષ્ય રૂનસનિયત, નાનીયત સ્ત્રી (ફાળ) માણસાઈ રૂાન સ્ત્રી (અ) લગામ રૂનામ ! (અ) ઈનામ; બક્ષિસ નામ-શ્વરામ પં ઇનામ-અકરામ; બક્ષિસ અને
આદરમાન રૂપાયત સ્ત્રી (અ) કૃપા; અનુગ્રહ (૨) અહેસાન;
આભાર; અનુગ્રહ (૩) ભેટ; એનાયત રૂનારા ! કૂવો
ને વિ ગણતરફ થોડુંક ચુનંદા ત્રિાવ ! (અ) કાન્તિ; પલટો ત્નિાવલિંબાદિ ક્રાંતિ ચિરંજીવી હો રૂપિસાર ૫ (અ) નમ્રતા રૂજી પ્રસ્તાદ અ (અ) જો ઈશ્વર ઇચ્છશે તો;
ભગવાનની કૃપા રૂાન પુ (અ) મનુષ્ય; આદમી
ન્સાનિયત સ્ત્રી (ફા) આદમિયત; માનવતા ન્સિલા ! (અ) કાબૂમાં લેવું કે રોકવું તે
જુબાની
રૂનાગતિ સ્ત્રી (અ) આજ્ઞા; હુકમ (૨) પરવાનગી;
રૂપાયું (અ) ઇજાફો; ચડતી; વૃદ્ધિ (૨) બચત ફગાવત સ્ત્રી (અ) મંજૂરી; સ્વીકાર (૨) મળત્યાગ jનાયા ! (અ) એક યહૂદી પેગંબર રૂાર સ્ત્રી (ફા) ઇજાર; પાયજામો રૂરિશ્ચંદ્ર ! (ફા) ઇજારબન્દ; ના ફળાહાર, ફરવાર વિ (ફાળ) ઇજારદાર; ઠેકેદાર ફુગાર પં. (અ) ઇજારો (૨) અધિકાર રૂપતિ સ્ત્રી (અ૦) આબરૂ રૂડનાર સ્ત્રી બડાઈ; બેડસી; ગર્વસૂચક ચેષ્ટા
નાના અને ક્રિ૦ બેડશી મારવી (૨) નખરાં કરવાં (૩) જાણીજોઈને મોડું કરવું ફત અને (સં ઇત) આ બાજુ; અહીં ડૂતના, રૂતને અ આટલું; આટલી માત્રાનું રૂતિને અએટલામાં રૂતમામ પે (અ) પ્રબંધ; વ્યવસ્થા તીના પું. (અ) વિશ્વાસ રૂતર વિ (સં.) બીજું (૨) ફાલતુ તળી સ્ત્રી નાપસંદગી; વિરોધ; અણબનાવ

Page #46

इन्हें
૪૧
इश्तियाक़
રૂદું સર્વ એઓને; આમને રૂરત સ્ત્રી (અ) અધિકતા; પ્રચુરતા રૂના ! (અ) ગરીબી; દ્રરિદ્રતા રૂસ્તાર પુંછ (અ) રોજો ખોલવો-રોજાના વ્રતનાં પારણાં તારી સ્ત્રી રોજાવ્રતના પારણાવેળા કામ આવનારી વસ્તુઓ રૂવરત સ્ત્રી (અ) ચેતાવણી; શિક્ષા રૂદ્ધની વિ(અ) યહૂદી સંબંધી (૨) સ્ત્રી હિબ્રૂ રૂવનીત પુંડ (અ) શેતાન રૂવાત સ્ત્રી (અ) પ્રાર્થના; ભક્તિ રૂવારત સ્ત્રી (અ) શૈલી રૂતિવા સ્ત્રી (અ) આરંભ; જન્મ (૨) મૂળ, ઊગમ તિવા વિ (ફા) શરૂનું પ્રારંભિક રૂદ્મ પુર (અ) દીકરો ફુન્નત સ્ત્રી (અ) દીકરી રૂમન ! (અ) શક્તિ; સંભાવના; શક્યતા રૂષા સ્ત્રી (અ) મદદ; સહાયતા રૂમલા વિ૦ મદદ જેને મળતી હોય તેવું ડ્રમરતી સ્ત્રી (સં અમૃત) જલેબી જેવી એક મીઠાઈ રૂમના ! (અ) સંપત્તિ પુત્રા પં(અ) શ્રતલેખન રૂમ7ી સ્ત્રી આમલી રૂપાવાપુ (અ) રોકવું તે; થંભન, કંજૂસાઈ રૂમામ ડું (અ) નેતા; આગેવાન (૨) મુસલમાન
ધર્મગુરુ રૂમમતા ! ખાંડણી-પરાઈ રૂમામવાડા ૫ તાજિયા ડુબાડે કે તેનો ઉત્સવ જ્યાં
કરે તે સ્થાન રૂપમતિ સ્ત્રી (અ) ઇમામનું પદ; નેતાગીરી રૂારત સ્ત્રી (અ) ઇમારત; મોટું મકાન ફક્તદાન ! (અ) પરીક્ષા; તપાસ રૂતિનાથ ! (અ) મનાઈ; નિષેધ રૂતિયા ! (અ) વિવેકબુદ્ધિ, ભેદ; અંતર નિદાન ! (અ) પરીક્ષા (૨) તપાસ રૂઠ્ઠા સ્ત્રી (અ) મદદ; મહાયતા ડ્રવત્તા સ્ત્રી (સં.) સીમા; હદ; મર્યાદા ફરશા ! (અ) આજ્ઞા; હુકમ; પથપ્રદર્શન ફરસી પુંગ (અ) (પત્ર) મોકલવો તે (૨) ભરણું
(મહેસૂલી) રૂ સ્ત્રી (સં.) ભૂમિ; વાણી; સરસ્વતી રૂરી વિ ઈરાક (મેસોપોટેમિયા) દેશનું (૨) પું
એક જાતનો ઘોડો રૂતિર્ અ (અ) વિચારપૂર્વક; ઇરાદાપૂર્વક
રૂદ્દિા ! (અ) ખ્યાલ; વિચાર; સંકલ્પ ફર્તાવ ! (અ) કોઈ અપરાધ કરવો તે (૨) કોઈ
કામ માથે લેવું તે રૂર્ત-ર્તિ અને આસપાસ; ચોતરફ રૂદ્ર હું આજ્ઞા; હુકમ; પથપ્રદર્શન રૂત્રજ્ઞા પુંછ આરોપ; આળ; આક્ષેપ રૂહાવિ (અ) સંબંધ; મેળાપ
રામ પં. (અ) ઈશ્વરી અવાજ; અત્તરનાદ રૂત્મા ! (અ) સંબંધ; ક્ષેત્ર; લાગતું વળગતું હોવું તે (૨) જમીનદારી (૩) રાજ્ય; ઇલાકો; પ્રાંત;
હકૂમતનો પ્રદેશ રૂસ્ત્રાવેરપુ (ફા ) ઇલાકા પર હકૂમત જમાવનાર;
જમીનદાર રૂાનપું (અ) દવા, ચિકિત્સા, ઉપચાર (૨)ઉપાય;
યુક્તિ રૂહ્ના ડું આજ્ઞા; સૂચના રૂસ્ત્રીય સ્ત્રી ઇલાયચી, એક તેજાનો રૂલ્સાવા સિવાય ફર્તાહિયાત છું અધ્યાત્મવિદ્યા રૂત્સાહ ! (અ) અલ્લા; ઈશ્વર (૨) વિ. ઈશ્વરી રૂઝામ પું? (અ) આરોપ; આળ; આક્ષેપ ત્તિના સ્ત્રી (અ) પ્રાર્થના નિવેદન ત્તિ ૫ (અ) પ્રાર્થના અરજ રૂપ ! (અ) વિદ્યા; જ્ઞાન; આવડત રૂન્નત સ્ત્રી (અ) બીમારી (૨) ઝંઝટ; પંચાત
(૩) દોષ, અપરાધ (૪) કુટેવ નિનાદ ! (અ) હે ઈશ્વર ! સહાય કરે ફુન્ની સ્ત્રી ઈડામાંથી ઈયળ બહાર નીકળે ત્યારનું રૂપ
વ્ર અવે (સં) પેઠે; જેવું રૂારત સ્ત્રી (અ) આનંદ; ખુશી (૨) ચેન; સુખ;
ભોગવિલાસ રૂશરૂમત સ્ત્રી (અ) પ્રસિદ્ધ કરવું તે (૨) પ્રકાશન રૂશારત સ્ત્રી (અ) ઇશારો; સંકેત; સાન રૂારત અ (અ) ઇશારા કે સંકેતથી શRI (અ) ઇશારો (૨) બારીક કે થોડીક મદદ;
આધાર રૂપ પુ (અ) મહોબત, પ્રેમ, અનુરાગ ફરશ્નપેવ ! (અ) લાલ ફૂલની એક વેલ રૂષ મનાણી પુ. લૌકિક પ્રેમ રૂદેવ ! ઈશ્વરી પ્રેમ રૂER, રૂઢિહાર ! (અ) નોટિસ; જાહેરાત;
જાહેરખબર તિગાન સ્ત્રી (અ) ઉત્તેજના; ઉશ્કેરણી
તથા ૫ (અ) ઇચ્છા; આતુરતા

Page #47

इश्तिहार
૪૨
ईहा
ફરિતદાર મું નોટિસ જાહેરાત; જાહેર ખબર પ્રતિશત્નાત્ર પુ (અ) ધર્ય; દઢતા રૂછ વિ૦ (સંવ) ઇચ્છેલું; વાંછિત (૨) પં ઇષ્ટદેવ રૂર્તિનાદ સ્ત્રી (અ) કોઈ શબ્દનો ખાસ પારિભાષિક (૩) મિત્ર (૪) ઈટ
ઉપયોગ રૂછવ, દિક્ષા સ્ત્રી (સ) ઈટ
રૂતિનંદી વિ (અ) પારિભાષિક રૂછ સ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા (૨) યજ્ઞ
રૂતી ! (અઇસ્તિ-અફા) રાજીનામું; ત્યાગપત્ર રૂક્ષ સ આ (‘યહ'નું વિભક્તિરૂપ)
રૂસ્તમાન ! (અ) ઉપયોગ; વાપર પતિ પોલાદ; એક જાતનું મજબૂત લોઢું રૂmત્ર ૫ (ફા) ઇસપગોળ; ઊંટિયું જીરું ફવિત્ર પુ. (ફા) ઈસપગોળ; ઊંટિયું જીરું રૂતિપુ (પોર્ટુગીઝ) વૈજ્ઞાનિક વિધિઓથી બનાવાયેલ રૂક્ષRI ! (અ) ખર્ચાળપણું, ઉડાઉપણું
એક જાતનું ઊંચી જાતનું લોખંડ, પોલાદ ફસર ડું (અ) હઠ (૨) આગ્રહ; અનુરોધ રૂમ પું? (અ) નામ; સંજ્ઞા રૂનમ ! (અ) ઇસ્લામ (૨) ઈશ્વરની ઇચ્છા રૂનામ ! (અ) ઇસ્લામ
આગળ માથું નમાવી દેવું; સ્વીકાર કરવો રૂદ અ૦ (સં.) અહીં; આ લોકમાં ફસાદ સ્ત્રી (અ) સુધારણા; સંશોધન; રૂતિમામ સ્ત્રી (અ) કોશિશ; પ્રયત્ન (૨) પ્રબંધ; હજામત
વ્યવસ્થા (૩) નિરીક્ષણ રૂદાત્ર (અ) ઝાડા થઈ જવા તે; અતિસાર રૂતિયાત સ્ત્રી (અ) સાવધાની; ખબરદારી; સંભાળ રૂHIKત સ્ત્રી ઈશારત; નિશાની
(૨) પરેજ જ્ઞાત ! (અ) પતન, પડવું તે
રૂતિયાતિમ્ અ સાવધાનીથી રૂસ્તા (અ) દાવો; ફરિયાદ (અદાલતમાં) રૂદક્ષાર શું? (અ) અહેસાન; આભાર; કૃતજ્ઞતા રૂમ વિ. (અ) કાયમી; નિત્ય
દાન-રામોશ પે (અ) અહેસાન ભૂલી જનાર તના (અ) પેશાબ કરીને ઢેફાથી ઇન્દીને ફસાનમંદ વિ. આભારી; ઋણી મુસલમાન શુદ્ધ કરે છે તે
અને અહીં રૂતરી, તિરી સ્ત્રી ધોબીની અસ્તરી
રૂતિ ! (અ) વાડો; ચારે તરફની દીવાલ તવાન ! (અ) સ્વાગત કરવું તે
કે વાડ
સુર પં હિંગળોક સિંદૂર
ના સક્રિ ખેંચવું; ખેંચવું નાનિવ શ » અમે (મોટા લોક નાનાની જોડે વાતમાં પોતાને માટે આ વાપરે છે.) ફ્ટ સ્ત્રી (સંઈષ્ટકા) ઈટ ટા ! ઈટ કર સ્ત્રી ઊઢણ; ઉઢાણી ઈંદન ! ઈધણ; બળતણ ફેક્ષા ૫ (સં) જોવું કે તપાસવું તે (૨) આંખ શ્વ સ્ત્રી ( ઇલ્સ) શેરડી
ના સ્ત્રી (અ) ઈજા રંગદ્ર સ્ત્રી (અ) શોધ; નવું શોધવું અથવા નવું
બનાવવું તે ફુના વિ આવિષ્કાર કરનાર; શોધક
પં. મિત્ર; ઇષ્ટ ડી સ્ત્રી ભાલો; બરછી દ્ધ સ્ત્રી જિદ; હઠ તિસ્ત્રી (સં.) ખેતી બગાડનાર ઉપદ્રવ (અતિવૃષ્ટિ, અનાવૃષ્ટિ, ઉંદર, તીડ, પક્ષીઓનું પાકને ખાઈ
જવું, ને રાજાની ચઢાઈ એ છ ઉપદ્રવ) (૨) પીડા; દુ:ખ દ્ર સ્ત્રી (અ) મુસલમાનોની ઈદ રંવાર સ્ત્રી ઈદની નમાજની જગા રંશ વિ (સં.) આવું ફેંક્ષા સ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા; અભિલાષા ક્ષિત વિ (સં.) ઇચ્છિત; વાંછિત માર પં. (અ) આસ્થા; આસ્તિકતા (૨) સવૃત્તિ; નેક તૈયત (૩) સત્ય; સચ્ચાઈ s, ડું સ્ત્રી (સ) અદેખાઈ; ઝેર શપુ (સં) ઈશ્વર (૨) સ્વામી; રાજા (૩) અગિયાર સંખ્યા શાન ૫૧ (સં) ઈશ્વર (૨) ઈશાન ખૂણો
વર પું(સં) ભગવાન; પ્રભુ (૨) મહાદેવ વિદ્ અને (સં.) જરા; થોડું {સવી, સ્ત્રી વિ૦ (ફા) ઈસ્વી; ઈશુ સંબંધી
સા, રામદ . (અ) ઈશુ ખ્રિસ્ત ફારૂં વિ૦ (ફા) ખ્રિસ્તી; વિશ્વાસી
સ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા (૨) લોભ, લાલચ

Page #48

ઉડાન સ્ત્રી ઊંજણ; ગાડાના પૈડાની ધરીમાં તેલ ૩ળાવ પં. (અ) ગરુડ પક્ષી કે ગીધ આંજવું તે
૩ના સ ક્રિ (છોડું કે પડો ખોલવું; ઉખાડવું jત્ર સ્ત્રી આગળ
(૨) ચોટેલું ઉખાડવું áત્ની સ્ત્રી આંગળી
૩ના ડું ગર્ભવતીનો દોહદ ઉપાછું સ્ત્રી ઊંઘનું ઝોકું
૩ત્ત વિ (સં૦) કહેલું, બોલેલું કંચન સ્ત્રી ખાટલાના વાણને ચુસ્ત (તંગ) કરવાની વિસ્ત સ્ત્રી (સં.) કથન, વચન (૨) કહેવત પાંગતની દોરી
(૩) કવિત્વમય વચન jના સક્રિ ખાટલાની પાંગની દોરી ખેંચવી ૩ના અ ક્રિ ઊખડવું (૨) ઘોડાની ચાલમાં ભંગ કંવા સ્ત્રી, ઉદ્યાન, કુંવાવ ! ઊંચાઈ
પડવો (૩) સંગીતમાં તાલ કે સૂર બગડવો કુંવાણ વિ. ઓગણપચાસ; ૪૯
(૪) ઊઠવું; અલગ થવું (પ) તૂટી જવું ૩છે પુ (સંજુ) ખળું થયા પછી ખેતરમાં પડેલા દાણા ૩હત્ની સ્ત્રી (સં ઉત્પલ) ખાંડણિયો નિર્વાહ માટે વીણી લેવા તે
૩ મું ઉખાડવું તે (૨) કુસ્તીનો એક દાવ છવૃત્તિ સ્ત્રી ખેતરમાં પડેલા દાણા વીણી ગુજરાન ૩થાના સ ક્રિ૦ ઉખાડવું નિભાવવું તે
૩૨થાકૂ વિશે ઉખાડનાર કૅનેરા, ૩નેતા ડું અજવાશ
સદના સક્રિ વારંવાર કહેવું ઉત્નના સને ક્રિ રેડવું, ઢોળવું
૩ના અન્ય ક્રિ ઊગવું હુર ! (સં.) ઉંદર
૩ત્રિના સક્રિ ઓકવું (૨) ઘૂંકી કાઢવું ઉંદઅ “ના” સૂચવતો ઉદ્ગાર (૨) દુ:ખનો ઉદ્ગાર ૩નવાના, ત્રિાના સક્રિ ઓકાવવું; ઘૂંકી કઢાવવું ૩પ વિ (સં ઉત્ + ઋણ) ઋણમુક્ત ૩ત્નિ થેંકગળફો કે કફ ૩@દના સ” ક્રિ વારંવા
૩નવાન છું થુંકદાની; પીકદાની ડદા વિ. વારંવાર (અપરાધ કે ઉપકાર) કહી ૩ દિના સ ક્રિ ઉઘરાવવું; એકઠું કરવું બતાવનાર
૩ી સ્ત્રી ઉઘરાવવું તે; વસૂલાત (૨) ઉઘરાણું ૩વરપુર ડું ગઈગુજરી કે દબાઈ રહેલી વાતોનું (૩) વ્યાજવટું; ધીરધાર વિસ્તારથી કહેવું તે
૩ વિ૦ (સં.) પ્રચંડ, પ્રબળ; તેજ (૨) ! મહાદેવ ૩૦ના અન્ય ક્રિ સુકાવું; સુકાઈને લાકડા જેવું થવું ૩૫ટનાસક્રિતાલ આપવો (૨) ગઈગુજરી વારંવાર ૩ વિસૂકું
કાઢવી (૩) ભલુંબૂરું કોઈને કહેવું ૩Éપુ (સં ઉત્કૃતોરુ) એડી પર અજૂગડું કે ઉભડક ૩૫ વિ૦ (અપરાધ કે ઉપકાર) વારંવાર કહી બેસવું તે
બતાવનાર ૩hતાના અને ક્રિ અધીરું થવું, ગભરાવું; કંટાળવું ધના અને ક્રિ ઊઘડવું ૩%ા પું? (અ) કઠણ સમસ્યા
3ઘાના ક્રિ ઉઘાડવું ૩hવા ! (અ) પ્રલય (૨) પરલોક
૩નપું કશાને એક બાજુ ઊંચું કરવા નીચે મુકાતું ૩hત્રના અન્ય કિ છૂટું - અલગ પડવું, ગૂંચાયેલું કે
ટેકણ ચોડેલું ઊખડવું-ઊકલવું
૩ના અને ક્રિઃ ઊંચું થવું (૨) કૂદવું (૩) સ ક્રિ ૩%ના સ્ત્રી ઊલટી; વમન
ઊછળીને લેવું ૩નાના અન્ય ક્રિ. ઊલટી કરવી; ઓકવું
Iના સક્રિ ઉચકાવવું; કુદાવવું સના અક્રિ ઊભરાવું; ઉપર આવવું (૨) અંકુર ૩વા ! ઊંચકી જનારો-ચોર; ઠગ; બદમાશ નીકળવા
૩ટના અને ક્રિ અલગ થવું; હટવું (૨) ઊખડવું કન સ્ત્રી ઉત્તેજના; ગભરાટ, ઊભરો
(૩) ભડકવું (૪) વિરક્ત થવું ૩સીના સબ ક્રિ (‘ઉકસના'નું પ્રેરક) ઉપર કરવું ૩ના , શ્વરના અક્રિ ઊખડવું (૨) હઠવું; અલગ
(૨) ઉશ્કેરવું (૩) દીવાની બત્તી વધારવી ૩સાદ સ્ત્રી ઉશ્કેરણી; ઉત્તેજના
૩ના અને ક્રિ આચરવુંબોલવું (૨) હઠવું; અલગ સાવિ ઊભરાતું; ઉપર ઊઠતું; ફૂટતું; ખીલતું થવું; ઊખડવું
થવું

Page #49

उचाट
૪૪
उठाबैठी
૩ીટ પે ઉદાસીનતા; મન ન લાગવું તે ૩વાદના સક્રિ૦ ઉખડાવવું; ભડકાવવું (૨) જીવ
હઠાવવો-કાઢી લેવો ૩ીના સ ક્રિ ઉખડાવવું, હઠાવવું
વાના સ ક્રિ ઊંચું કરવું વિત વિ (સં.) યોગ્ય; ઘટતું; વાજબી
ત્રના સક્રિટ ખોલવું; ઉખાડવું ૩ વિ૦ (સં.) ઊંચું (૨) શ્રેષ્ઠ ૩થ્થર, વ્યારા પું. (સં.) ઉચ્ચારવું તે ૩રના સક્રિ ઊચરવું; ઉચ્ચારવું; બોલવું ૩૨;૩યાર | . (સં.) બોલવું તે
છિછ વિ (સં.) એઠું (૨) પંએઠવાડ (૩) મધ ૩છૂંદ્યુત વિ (સં.) ઉદંડ; નિરકુંશ; ઉછાંછળું ૩છે પુ (સં.) ખંડન; નાશ ૩વાસ પં. (સં૦) ઉપર ખેંચવામાં કે છોડવામાં
આવતો શ્વાસ ૩જીંગ ડું ખોળો; ગોદ ૩છરના, ૩છનન અને ક્રિ ઊછળવું, કૂદવું (૨) ખૂબ
રાજી થવું (૩) ઊપસવું ૩છારના, ૩છીના અને ક્રિ ઉછાળવું; કુદાવવું ૩છત્ર-સ્ત્રીખેલવું-કૂદવુંતે(૨)અધીરાઈ,અજંપો ૩છત્નના અક્રિ ઊછળવું, કૂદવું (૨) ખૂબ રાજી થવું
(૩) ઊપસવું ૩છાર, ૩છાત્ર સ્ત્રી ઊછળવું-કૂદકો મારવો તે
(૨) છલંગ (૩) ઊલટી ૩છારના, ૩છાત્રના સક્રિ ઉછાળવું; ઉપર ફેંકવું ૩છાના પુ (સં) ઉછાળો; જોશ (૨) ઊલટી ૩છાદj (સં ઉત્સાહ, ઉત્સાહ, ઉમંગ (૨) ઉત્સવ
(૩) ઉત્કંઠા; ઇચ્છા નપું પક્ષીઓને ડરાવવા ખેતરમાં ઊભો કરાતો
ચાડિયો ૩નના અક્રિઉજ્જડ થવું; વેરાન થવું; અસ્તવ્યસ્ત
થવું; નાશ પામવું ૩ષા વિવેરાન કરાયેલું; તબાહ કરાયેલું ૩ના-પુના વિશે ખેદાન-મેદાન કરાયેલું ૩ળદુ વિશે (સં. ઉદંડ) ગમાર; અસભ્ય; મૂર્ખ
(૨) ઉદંડ; નિરંકુશ ૩ષા વિ(0) બેવકૂર; મૂર્ખ ૩નોવા ! (અ) તાતારોની એક જાતિ ૩નરત સ્ત્રી (અ) મજૂરી (૨) ભાડું ૩નત સ્ત્રી (અન્ય) ઉતાવળ; જલદી ૩ના વિ૦ ઉજ્વળ; ઊજળું ધોળું (૨) સ્વચ્છ ૩નાર વિ. ઝગઝગતું; પ્રકાશિત; દીપ્તિમાન (૨)
પ્રસિદ્ધ (૩) અ. ખુલ્લેઆમ; પ્રગટ રૂપથી
૩ના ૫૦ ઉજ્જડ સ્થાન (૨)જંગલ (૩) વિ ઉજ્જડ;
વેરાન ૩નાના સક્રિ- ઉજાડવું; બરબાદ કરવું ૩ના અન્ય સામે પ્રવાહ (“ભાઠા'થી ઊલ) ૩નાના સ” ક્રિ (ઘરેણું; શસ્ત્ર વગેરે) ધોવું; સાફ
કરવું; અજવાળવું (૨) મેલ સાફ કરવો; બાળવું ૩નાના ડું અજવાળું પ્રકાશ (ર) વિ ઉજ્વળ ૩નાત્રી સ્ત્રી ચાંદની (૨) વિચાંદનીમયી, પ્રકાશમયી ૩નાસ ઉજાસ; અજવાળું (૨) ચમક નિયT( –ના) ડું અજવાળું, પ્રકાશ
નયા સ્ત્રી ચાંદની (૨) પ્રકાશ (૩) સતી સ્ત્રી ૩ષ્યન, ૩wવૃત્ન વિ• (સં) ચળકતું; ઊજળું (૨)
ધોળું; નિર્મળ નેતા પું” (૨) વિ અજવાશ; અજવાળું ૩ ૫ (અ) બહાનું (૨) વાંધો; હરકત; આપત્તિ ૩-બ્રાહી સ્ત્રી ક્ષમાયાચના ૩વારી સ્ત્રી (ફા) અદાલતમાં કોઈ માગણીની સામે પોતાનો વાંધો રજૂ કરવો તે; આપત્તિ-નિવેદન
ના અને ક્રિ ઊછળવું (૨) જોવા માટે ઊંચું થવું (૩) ચોંકવું ડરના સ ક્રિ રેડવું (૨) અને ક્રિ ઊમટવું (નદીમાં
રેલ આવવી). સત્રના રા. ક્રિ (સંઉઝરણ) પ્રવાહીને ઉપરથી
રેડવું; ઢોળવું (૨) અને ક્રિ. (નદીમાં) રેલ આવવી રંગ, રંગ વિશે માપમાં નાનું (કપડું) દેન છું. જેનાં પાનની શાકભાજી કરાય છે એવો - એક છોડ ' ૩૮ના સક્રિબ અટકળવું અનુમાન કરવું ૩૮૪ મુંબ (સં.) ઝૂંપડી; કુટિર ટવેર તૈક વિ૦ અંદાજી; અનુમાનાશ્રિત ૩óન ! અઠિંગણ; ટેકો ડૅના અન્ય ક્રિ અઢિંગવું (૨) સૂવું; પડ્યા રહેવું ૩×ાના સક્રિ (કમાડ) અડકાવવું; બંધ કરવું ૩૪ના અન્ય ક્રિ ઊઠવું ૩૦૦ સ્ત્રી ઊઠબેસ; ઊઠવું-બેસવું તે; અજંપો
(૨) ઊઠબેસ કસરત ૩૪– વિ રખડેલ; અસ્થિર; આવારા 10ાર વિ ઉઠાવગી૨ (૨) બદમાશ 38ાક વિ૦ ઉઠાવી શકાય એવું; એક જગ્યાએથી
ઉઠાવીને બીજે મુકાય એવું 10ાન સ્ત્રી30ાવ ! (સં ઉત્થાન) ઊઠવું તે; ઉઠાવ
(૨) આરંભ (૩) ઉઠાવ; ઉપાડ દાના સ ક્રિ ઉઠાવવું 18ાર્વતી સ્ત્રી ઊઠબેસ; ઊઠવું-બેસવું તે

Page #50

उठौआ
કઢી, વૈવા વિ॰ ઉઠાવીને આઘુંપાછું લઈ જવાય એવું
૩ૌની સ્ત્રી॰ ઉઠાવવું તે (૨) ઉઠાવવાની મજૂરી (૩) ઉઠમણા જેવી એક રીતિ (૪) ખેડૂતોને ફસલ પર અગાઉથી ધિરાતાં નાણાં
ૐૐ વિ॰ ઊડી શકે એવું ૩૬૬, ૩ર૬ પું॰ અડદ ૩૬ન સ્ત્રી॰ ઊડવું તે ૩ડ઼નટોના પું॰ વિમાન ૩૬નર્દૂ વિ॰ છૂ કરી જનારું; ગોટલીમાર ૩ડુના અ॰ ક્રિ॰ ઊડવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ કૂદીને પાર કરવું ૩ડ઼સના અક્રિ॰ પથારી કે બિસ્તરો લપેટવો (૨) નાશ પામવું ૩ડ઼ાન વિ॰ ઉડાઉ; ખરચાળ
કડ઼ાળા, ફ઼ાર્દૂ વિ॰ ઊડનારું; ઊડી શકનારું (૨) પું॰ વિમાન-ચાલક
૩ડ઼ાન પું॰ ઊડવું તે (૨) કૂદકો; છલંગ સટ્ટાના સ॰ ક્રિ॰ ઉડાવવું; ઉડાડવું ૩ડ઼ાસના સક્રિ॰ બિસ્તરો ઉઠાવવો-સમેટવો
૪૫
(૨) ભગાડવું (૩) ઉજ્જડ કરવું કડ્ડિયા વિ॰ ઓરિસા દેશનું વાસી ૩ડ઼ીમા પું॰ ઉત્કલ; ઓરિસા ૩ડુંવર પું॰ (સં) ઉમરડો
કડુ સ્ત્રી॰ (સં) તારા (૨) પક્ષી (૩)નાવિક (૪) પાણી ૩૬પ, ડુપતિ પું॰ (સં) ચન્દ્ર (૨) હોડી સહુ પું॰ માકણ ૩ત્તના સ॰ ક્રિ॰ રેડવું; ઢોળવું નડ્ડયન પું॰ (સં॰) ઊડવું તે
૩૦ના અ॰ (ક્રિ॰) ઠોકર ખાવી (૨) રોકાવું; થોભવું (૩) ટેકો લેવો; અઢેલવું વજાના અ॰ ક્રિ॰ ઠોકર ખવરાવવી વતનના અ॰ ક્રિ॰ નાતરે જવું ૩૮રી સ્ત્રી॰ રખાત (૨) નાતરે કાઢી લીધેલી સ્ત્રી સટ્ટાના સ॰ ક્રિ॰ ઓઢાડવું; ઢાંકવું કદ્દાવની, કહૌની સ્ત્રી ઓઢણી વતના વિ॰ એટલું
ક્તના સ્ત્રી॰ કાનમાં ઉપરના ભાગે પહેરવાની વાળી તરત્ન પું॰ ઊતરેલું કોઈ પણ વસ્ત્ર ૐતરના અ॰ ક્રિ॰ ઊતરવું
ઉતરારૂં સ્ત્રી॰ નીચે ઊતરવાની ક્રિયા (૨) નદી પાર ઊતરવાનું ખર્ચ (૩) ઉતાર; ઢાળવાળી જમીન ૐતરાના અ॰ ક્રિ॰ (સં॰ ઉત્તરણ) પાણીની ઉપર આવવું (૨) ઊકળવું; ઊભરાવું (૩) પ્રગટ થવું (૪) સ॰ ક્રિ॰ ઉતરાવવું બ. કો. – 4
ઉતરાયત્ત વિ॰ ઊતરેલું; પુરાણું ૩તનાના અ॰ ક્રિ ઉતાવળ કરવી તાન વિ॰ (સં॰ ઉત્તાન) ચીત; ચત્તું ઉતાયત્ત અ॰ ઉતાવળ સાથે ઙતાયની સ્ત્રી॰ ઉતાવળ; ત્વરા; ઝડપ
૩તાર પ્॰ ઊતરવું તે (૨) નદીનો ઉતાર (૩) ઝેર; કેફ વગેરેનો ઉતાર
કતારન સ્ત્રી॰ ઉતારેલું-જીર્ણ વસ્ત્ર કતારના સ॰ ક્રિ॰ ઉતારવું
ઉતારા પું॰ ઉતારો; ઊતરવાની જગા (૨) નદી પાર કરવી તે (૩) ભૂત વગેરે માટે દાણા વગેરે ઉતારવા તે કે તેની વસ્તુ
કતારૂ વિ॰ ઊતરનાર; તૈયાર; તત્પર
ઉતાવન અ॰ જલદી (૨) સ્ત્રી॰ ઉતાવળ; ત્વરા ઉતાવળા વિ॰ ઉતાવળું તાવની સ્ત્રી॰ ઉતાવળ; ત્વરા વતૃળ વિ॰ ઋણમુક્ત ૐતે અ॰ ત્યાં; તે તરફ
उत्तू
૩ના સ્ત્રી॰ (સં) તીવ્ર ઇચ્છા
૩૮ વિ॰ (સં) તીવ્ર; ઉગ્ર
૩૬૫ પું॰ (સં॰) શ્રેષ્ઠતા; મોટાઈ (૨) ચડતી; ઉન્નતિ તળ પું॰ (સં॰) માણ
ઉત્કૃષ્ટ વિ॰ (સં) ઉત્તમ; શ્રેષ્ઠ ૩òોષ પું॰ (સં) લાંચ
૩ત્તમ વિ॰ (સં॰) શ્રેષ્ઠ
૩ત્તર પું॰ (સં) ઉત્તર દિશા (૨) જવાબ (૩) વિ॰ પછીનું (૪) ચડિયાતું (૫) અ॰ પછી ઇત્તર-યિા સ્રી॰ (સં) કારજ ૩ત્તરવાતા પું॰ (સં॰) જવાબદાર માણસ સત્તરાયિત્વ પું॰ (સં॰) જવાબદારી ૩ત્તરતાથી વિ॰ (સં॰) જવાબદાર ૩ત્તરાધિર પું॰ (સં) વારસો ૩ત્તાધિ∞ારી પું॰ (સં॰) વા૨સ સત્તરાયન પું॰ (સં॰) ઉતરાણ; મકરસંક્રાંતિ ઉત્તરીય પું॰ (સં) ઉપરણું (૨) વિ॰ ઉત્તરનું
(૩) ઉપરનું
૩ત્તરોત્તર અ॰ (સં) એક પછી એક; ક્રમશઃ (૨) લગાતાર
સત્તાપ પું॰ (સં) ગરમી (૨) દુ:ખ; પીડા (૩) શોક ૩ત્તીર્ની વિ॰ (સં) પારંગત (૨) પાસ થયેલું સત્તુંગ વિ॰ (સં॰) ઊંચું; શ્રેષ્ઠ
૩TM પું॰ (ફા) કપડા પર ભાત પાડવાનું એક ઓજાર જે ગ૨મ કરીને વપરાય છે; અથવા તે દ્વારા થતું કામ (૨) વિ॰ નશામાં ચકચૂર

Page #51

उत्तूकश
૪૬
उद्भास
ફૂવાર, ૩જૂર ! (ફા.) “ઉજૂનું કામ કરનાર કુંવર ! (સં.) ઉમરડો (૨) ઊમરો (૩) નપુંસક
પું, કાના સ્ત્રી (સંક) ઉત્તેવું તે; તૂન (અ) અવજ્ઞા (૨) વિમુખ થવું તે પ્રોત્સાહન
કૂત્રદુવી સ્ત્રી (ફા) અવજ્ઞા કરવી તે; આજ્ઞા ન સ્થાન ! (સં) ઊઠવું તે (૨) ઉન્નતિ; ચડતી માનવી તે સ્થાપન ૫૦ (સં.) ઊઠાડવું-જાગ્રત કરવું તે કામ પું. (સં.) ઊગમ; જન્મ; આવિર્ભાવ (૨) હલાવવું-ડગાવવું તે
(૨) ઉત્પત્તિસ્થાન ઉત્પત્તિ સ્ત્રી (સં9) ઉદ્ભવ; પેદાશ; જન્મ
(સં) ઊભરો; દિલમાં ભરાઈ રહેલી વાત (૨) આરંભ
બહાર આવવી તે (૨) ઊલટી (૩) ઓડકાર (૪) ૩ન્ન વિ૦ (સં) પેદા થયેલું; જન્મેલું
થંક; કફ (૫) મનની વાત કહી નાંખવી તે કાત ! (સં.) કમળ
વ વિ૦ (સં) જેણે ગરદન ઊંચી કરેલ હોય તેવું ઉત્પાદન . (સં.) ઉખાડવું તે; નિકંદન
યાદન ૫ (સં.) ઉઘાડવું તે; ખુલ્લું મૂકવું તે (૨) ઉત્પાત ! (સં.) ઉપદ્રવ; આફત (૨) ઉધમાત; વિમોચન (૩) લોકાર્પણ ખળભળાટ
યાત (સં) આઘાત; ધક્કો (૨) આરંભ ઉત્પાદન પું(સં.) પેદા કરવું તે; ઉત્પન્ન ૩યાદા વિ. (સં.) ઉદ્ધાટન કરનાર; વિમોચક ૩ મું (.) છોડવું તે; ત્યાગ (૨) દાન ભોપ ૫૦ (સં૦) ઘોષણા; જાહેરાત (૨) ઊંચા ઉત્સવ ૫ (સં) તહેવાર; મંગળ પર્વ (૨) આનંદ અવાજમાં કહેવું તે ત્સાહ ! (સં.) ઉમંગ; આનંદનો ઉછાળો
પવિ (સં.) ઘોષણા કરનાર (૨) ! મોટેથી ત્યુ પે (સં.) આતુર (૨) તત્પર; ઉજાડવું રજૂઆત કરનાર ૩થનના અન્ય ક્રિ (સંઉત્+સ્થળ) ઊથલવું; ગબડવું. - ૩યોષ સ્ત્રી (સં.) સરકારી ઘોષણા
(૨) ડામાડોળ થવું (૩) પાણી ઓછું થવું ૬ વિ(સં.) ઉદ્ધત, નીડર; ઉદામ ૩થન-પુથત્ર સ્ત્રી (૨) વિ• ઊથલ-પાથલ; ૩૬૫ વિ૦ (સં.) ઉદામ; નિરંકુશ (૨) સ્વતંત્ર (૩) ઊલટપૂલટ
મહાન; ગંભીર (૪) પુંભમ; વરુણ (૫) એક વૃત્ત કથા વિ છીછરું; ઊંડું નહિ એવું
દિષ્ટ વિ (સં.) બતાવેલું (૨) અભિપ્રેત; ઉદેશેલું વંત વિ દાંત વગરનું (પશુ માટે) (૨) પં. (સં.) પર . (સં.) ઉત્તેજિત કરવું છે કે તેમ કરે તેવો ખબર
પદાર્થ સવંત (સં.) ઉદંત; સમાચાર
દેશ ! (સં.) લક્ષ્ય બનાવવું તે; સંકેત કરવો તે; દ્રવ પં. (સં.) પાણી
(૨) હેતુ; કારણ; ઈરાદો (૩) અભિપ્રાય ટૂથ ! (સં. ઉદ્દગીથ) સૂર્ય
દેવિ (સં.) લક્ષ્ય બનાવવા યોગ્ય; સંકેત કરવાને ધ (સં.) સમુદ્ર
યોગ્ય; (૨) અભિપ્રાયયોગ્ય; ઇષ્ટ (૩) jપ્રયોજન; ૩ મું (.) ઊગવું કે પ્રગટવું તે (૨) ઉન્નતિ; લક્ષ્ય (૪) કર્તા (વ્યાકરણ) ચડતી
ઉદ્ધત વિ (સં.) ઉગ્ર; ન ગાંઠે એવું (૨) મોટું; ઊંચું ૩૯૫ (સં.) પેટ (૨) પેટું; અંદરનો ભાગ ૩થ્થર (સં.) ઉદ્ધાર (મુક્તિ); અવતરણ
ના અન્ય ક્રિ ફાટવું; ચિરાવું (૨) છિન્નભિન્ન સદ્ધરના સ ક્રિ ઉદ્ધાર કરવો (૨) અને ક્રિ ઊગરવું નષ્ટ થવું
ઉદ્ધાર પં. (સં.) મુક્તિ; છુટકારો (૨) ઉન્નતિ ત્તિ વિ (1) દયાળુ (૨) ઉદાર (૩) શ્રેષ્ઠ (૪) (૩) ઉધાર; વગેરવ્યાજુ દેવું ઊંચા સૂરનું
qત વિ૦ (સં.) ઉગારેલું; ઉતારેલું દ્વાર વિ. (સં.) દાનશીલ (૨) વિશાળ કે સરળ áત પુ (સં૦) વિનાશ દિલનું
વ્રત વિ૦ (સં.) ભાંગ્યું-તૂટ્યું (૨) નષ્ટ કરવામાં દ્વાણ વિ. વિરક્ત (૨) તટસ્થ (૩) ખિન્ન; દુઃખી આવેલું ડાલી ડું સંન્યાસી; ત્યાગી (૨) સ્ત્રી ઉદાસીનતા ધ, ધન પુ (સં.) જ્ઞાન; જાગૃતિ ૩લાન વિ ઉદાસ; ગમગીન
ડીટ વિ(સં) પ્રબળ; શ્રેષ્ઠ દ્વારા (સં.) દાખલો; દૃષ્ટાંત
મક (સં) ઉત્પત્તિ (૨) ઉન્નતિ લીવી સ્ત્રી (સં.) ઉત્તર દિશા
ભાવ ! (સં.) ઉદ્ભવ કરનાર; જન્મદાતા ટ્ટી વિરુ (સં) ઉત્તરનું રહીશ (૨) ઉત્તરનું ખાસ (સં.) પ્રકાશ (૨) પ્રતીતિ

Page #52

उद्भिज
૪૭
उपकारक
-
-
લિઝ, ૫ (સં) છોડઝાડ; વનસ્પતિ નવાણ વિઓગણપચાસ; ૪૯
wાંત વિ૦ (સં) ચક્કરમાં પડેલ; ભ્રમમાં પડેલ ડનતર વિ. ઓગણત્રીસ; ૨૯ (૨) ચકિત (૩) ઉદ્વિગ્ન (૪) ભટકેલ હોય એમ ડનમના વિ ઉદાસ; અન્યમનસ્ક; ખિન્ન દત વિ (સં.) તૈયાર; તત્પર
૩નમુન વિ ચુપ; શાંત; ખામોશ; મૌન સદામ . (સં.) મહેનત (૨) ઉદ્યોગ; કામધંધો નવનિ પુ (અ) શીર્ષક; પ્રસ્તાવના તાપી વિમહેનતુ; ઉદ્યોગી
૩નાસવિ. ઓગણસાઠ; ૫૯ ૩ઘાન ! (સં) બાગ; બગીચો
નહર વિના અગણોતેર; ૬૯ ૩ઘાનીસ્ત્રી ઉદ્યાનમાં આયોજિત પ્રીતિસંમેલન; ૩નવા વિ૦ (સં ઉદ્રિ) ઊંઘતું; ઊંઘ ભરાયેલું ગાર્ડન પાટી'
વન વિ૦ (સં.) દ્રવિત; દયાળુ ૩થાપન પું(સં) કોઈ વ્રત-નિયમની પૂર્ણાહુતિની સન્નત વિ. (સં.) ઊંચું (૨) ઉત્તમ ઉજવણી
૩ન્નતિ સ્ત્રી () ઊંચાઈ (૨) ચડતી; પ્રગતિ ૩ો છું. (સં) ઉદ્યમ; યત્ન, શ્રમ, કામધંધો ૩યા વિ૦ (સં.) જેની આંખો ઉપર ઊઠી હોય એવું ૩ો વિમહેનતુ; કામધંધાવાળું
(૨) ડું ઉઠાવવું તે; ઉન્નત કરવું તે; સુધારા કે ! (સં.) અતિશયતા; ખૂબ વૃદ્ધિ
૩Pદર વિશે (સં.) બંધનમુક્ત ઇત પુ (સ°) પુત્ર (૨) વિ૦ ચાલુ રહેનારું ૩ન્નાવ ! (અ) એક જાતનું બોર (હકીમો દવામાં
નપું (સં) ઉપર ખેંચવું તે (૨) ઉદ્વાહ; વિવાહ વાપરે છે.) સાસન ! (સં.) સ્થાન છોડાવવું; ભગાડવું તે; નાવિવિ બોરના દાણાના રંગનું, ઘેરું લાલ (૨) પું મારવું તે; વધ
રાતા બોર જેવો રંગ સાદ પું(સં) વિવાહ
૩નાસી વિ. ઓગણ્યાએંશી; ૭૯ વતન વિ (સં.) ઉદ્વેગવાળું, ખિન્ન; પરેશાન નિદ્રવિ (સં.) નિદ્રારહિત (૨) વિકસિત; ખીલેલું
છે પુ (સં.) વ્યાકુળતા (૨) મનનો આવેશ ૩ની વિઓગણીસ; ૧૯ સપના અને ક્રિઃ ઊખડવું; (ચોંટેલું) અલગ થવું; નીતિવચ્ચે અને મોટે ભાગે; ઘણું કરીને ઉધેડાવું; ઉખેડાવું
૩મત્ત વિ (સં.) મદાંધ (૨) પાગલ, બેભાન ૩થર અ એ તરફ; બીજી બાજુ
૩મન, સન્મ વિ(સં.) ઉદાસ; વ્યગ્ર; ખિન્ન ૩થરના અન્ય ક્રિ ઉદ્ધરવું; છૂટવું (૨) સક્રિ ઉદ્ધાર ૩ન્મા! (સં.) પાગલપણું, ચિત્તભ્રમ કરવો
૩ના ૫ (સં.) ખોટો માર્ગ; દુરાચાર ૩થાના અન્ય ક્રિ વિખેરાઈ જવું; હવાથી ઊડી જવું જીત્રા ! (સં.) ખૂલવું કે ખીલવું તે (૨) ઉધમાત કરવો
ગુણ વિશે (સં.) ઉત્સુક (૨) ઉઘત; તૈયાર ઉધાર (સંઉદ્ધાર) કરજ; અણ; દેવું (૨) ઉધાર ૩મૂનન કું. (સં.) જડમૂળથી ઉખેડવું તે કે ઉછીનું લેવું તે (૩) ઉદ્ધાર
ભેડ પે (સં.) પલકારો (૨) ઝબકારો; થોડો પ્રકાશ ધાનપદ મધિનિયમ ! બીજા મહાયુદ્ધ પછી (૩) ખોલવું તે અમેરિકાએ પ્રવર્તાવેલ અધિનિયમ જેના અનુસાર શ્વાન . (અ) (પુસ્તક વગેરેનું) નામ; શીર્ષક તે યુદ્ધગ્રસ્ત મિત્રરાષ્ટ્રોને જરૂરી સામગ્રી અથવા (૨) ઢંગ; રીત (૩) ભૂમિકા સૈનિક મહત્ત્વના અડા પર ઉધાર અથવા પટ્ટા પર ૩ પં. (અ) મહોબત: પ્યાર આપતું અને એમની પાસેથી પણ મદદ મેળવતું; સર્વ તેમને (ઉન'ની બીજી ને ચોથી વિભક્તિનું લેન્ડ એન્ડ લીજ એક્ટ'
બહુવચનનું રૂ૫) થેના સ” ક્રિ• ઉધડવું (૨) સીવણ ઉકેલવું ૩પંગ પે એક વાઘ (૩) વિખેરવું
૩૫ર ડું એક પ્રકારનો નાનો કર જે જુદી જુદી ધેશ્વર સ્ત્રી (હિં. ઉધના, બનના) બાંધછોડ; પરિસ્થિતિમાં લગાડાય છે. વિચારણા (૨) પંચાત
૩૫૨ પું. (સં) સાધન-સામગ્રી (૨) છત્ર ચામર સર્વ “ઉસ'નું બવ (૨) (સં.) અંકમાં “એક કમ' વગેરે રાજચિહ્ન એ અર્થમાં વપરાય છે. ઉદા “ઉનતીસ' ૩૫ર પું, ૩૫રિતા સ્ત્રી (સં.) ભલાઈ (૨) નફર વિ૦ ઓગણીસ; ૧૯
લાભ; ફાયદો; અહેસાન સનવાર્નીસ, ૩નતિની વિ૦ ઓગણચાલીસ; ૩૯ ૩ર૪, ૩૫રી વિ (સં) ઉપકાર કરનાર

Page #53

उपकार्या
૪૮
उपरावटा
રૂપા સ્ત્રી (સં.) રાજભવન, સમાધિસ્થાન; તંબૂ ૩૫qનપતિ ડું કોઈ વિશ્વવિદ્યાલયનો તે અધિકારી
જે કુલપતિને અધીન હોય છે અને વ્યવસ્થા સંબંધી તથા અન્ય કાર્યોમાં એને મદદ કરે છે. ૩૫ વિ૦ (સં.) ઉપકાર તળે આવેલું; કૃતજ્ઞ ૩પતિ સ્ત્રી (સં.) ઉપકાર; આભાર; અહેસાન ૩પત્ય સ્ત્રી (સં૦) નાની નહેર ૩૫ મું (સં.) આરંભ (૨) ભૂમિકા ૩૫મગીરગનનિર્વેઝપું કોઈનિયમ કે અધિનિયમ બનાવવા માટે પ્રજાએ પોતે આયોજન કરેલું હોય અને કોઈ મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રશ્ન સંબંધમાં સારીયે પ્રજાનો મત લેવાયો હોય - પ્રજાના વાસ્તવિક
મતને જાણવાના એ ઉપાય ૩૫%Aાિ સ્ત્રી (સં.) અનુક્રમણિકા; સાંકળિયું ૩પ૨વાન ! ઉપાખ્યાન; પુરાણી કથા ૩૫૬ મું (સં) નાના કે મોટા ગ્રહની પરિક્રમા
કરનાર ગ્રહ ૩પવાર પું(સં.) ઈલાજ; દવા (૨) સેવા; પૂજન
(૩) શિષ્ટાચાર; પ્રાર્થના ૩૫ સ્ત્રી ઊપજ; પેદાશ (૨) નવી સૂઝ; શોધ;
કલ્પના (૩) કલ્પી લીધેલી વાત ૩૫નના ક્રિ ઊપજવું ૩પક વિ ઉપજાઉ; ફળદ્રુપ (ભૂમિ) ૩૫નાના સક્રિ ઉપજાવવું; પેદા કરવું ૩૫ળવવા (સં.) આશ્રિત ૩૫નીવન | (સં.) નિર્વાહમાં પરાવલંબન ૩પગતિ સ્ત્રી (સં.) એવો નિર્વાહ જે અન્યના
સહારે ચાલતો હોય; રોજી; આવકનું ગૌણ સાધન ૩૫નીવવિબીજાઓ પર નિર્ભર રહેનાર; પરાશ્રિત ૩૫ટન ડું ઉપટણ (૨) નિશાન; ચિહ્ન ૩૫ટનઅક્રિનિશાન પડવું; જેમ કે, શાહી ફૂટવાનું
કે ભારથી લખવાનું (૨) ઊખડવું (૩) ઊમટવું ૩૫રાના સક્રિ ઉપટણ લગાડવું; ઉખેડાવવું ૩પના અને ક્રિઃ ઊખડવું (૨) નિશાન પડવું ૩પત્યા સ્ત્રી (સં.) તળેટી (૨) ખીણ ૩પવા પુ (સ) ચાંદી કે ગરમીનો રોગ (૨) ગજક
પરિશા સ્ત્રી (સં.) ખૂણો ૩૨ ૫૦ (સં) બોધ; શિખામણ ૩vશવ (સં.) ઉપદેશ આપનાર ૩પના સક્રિ ઉપદેશનું ૩પદ્રવ ૫ (સં) ઉત્પાત; ખળભળાટ (૨) ઉધમાત;
દંગોહિસાદ; બખેડો ૩પદ્રવી વિ (સં.) ઉમાતિયુંબખેડો કરનારું ૩૫થી સ્ત્રી (સં.) છળ, કપટ (૨) ઉપાધિ, પંચાત
પથાર ! (સં.) ટેકો; આધાર (૨) તકિયો ૩ નગર પે (સં.) નગરની આસપાસ વસેલો ભાગ;
પરાવિસ્તાર ૩પના, ૩પનયન ૫૧ (સં.) જનોઈ કે ઉપવીત સંસ્કાર ૩નાદર સ્ત્રી (સં.) નાની નહેર ૩૫નામ પે (સં.) બીજું નામ (૨) તખલ્લુસ ૩પનિશા પુ (સં.) ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર રૂપનિધાન ૫૦ ૩નિધિ સ્ત્રી (સં.) થાપણ રાખવી તે
(૨) પાસે રાખવું તે (૩) અમાનત ૩પનિયમ ૫ (સં) ગૌણ નિયમ ઉપસિઁશ (સં.) ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર ૩પનિર્વાદન મૃત્યુ કે અન્ય કારણથી સંસદ, વિધાનસભા, નગરપાલિકા વગેરેના કોઈ સભ્યની કે કોઈ પદાધિકારી વગેરેની જગ્યા ખાલી પડવાથી એને માટે થનારી ફરી ચૂંટણી નિવેશ સ્ત્રી (સં.) વસાહત; “કોલોની' ૩પચાસ પે (સં) નવલકથા ૩પત્તિ સ્ત્રી (સં.) સાબિતી; પ્રતિપાદન કરવું તે
(૨) હેતુ (૩) સિદ્ધાન્ત (૪) ઔચિત્ય ૩પપ સ્ત્રી (સં૦) રખાત ૩૫માવતાવિ (સં.) દૈનિક ચીજોનો ઉપભોગ કરનાર ૩મો પુ (સં) માણવું તે; ભોગવવું તે રૂપમાં સ્ત્રી (સં.) તુલના (૨) એક અલંકાર ૩૫માતા ! (i) ઉપમા દેનાર (૨) સ્ત્રી ધાવ ૩પમાન ૫૦ (સં.) જેની ઉપમા અપાય તે ૩૫ને ૫ (સં.) જેને ઉપમા આપવાની હોય તે ૩૫યુવા વિ (સં૦) યોગ્ય; વાજબી ૩પથ પં. (સં.) ખ૫ (૨) યોગ્યતા (૩) ફાયદો;
લાભ (૪) પ્રયોજન; જરૂરિયાત ૩૫યોગવિ () ખપનું (૨) લાભદાયી (૩) માફક;
અનુકૂળ ૩પયોગન . (સં.) ઉપયોગ; વિનિયોગ ૩૫રત વિ(સં.) વિરક્ત (૨) મરેલું ૩પતિ સ્ત્રી (સં.) વૈરાગ્ય (૨) મરણ ૩૫રના પુલ ઉપરણું (૨) અ ક્રિ ઊપડવું; ઊખડવું ૩૫૨૮, ૩૫૨૬ વિ ફાલતું; છૂટક (૨) ઠેકાણા
વગરનું; નકામું ૩પરાંત અને તે પછી (સમયવાચક અર્થમાં) ૩૫Rારી સ્ત્રી ચડસા-ચડસી; સ્પર્ધા ઉપરના અન્ય ક્રિ ઉપર આવવું (૨) પ્રગટ થવું
(૩) સ° ક્રિ ઉપર કરવું; ઉઠાવવું ૩૫રામ ! (સં.) ઉપરતિ; વૈરાગ્ય (૨) આરામ ૩પરના ડું ઉપરાળું; પક્ષ લેવો તે ૩૫૨વટાવિ માથું ઊંચું રાખનારું; ગર્વિષ્ઠ; અક્કડ

Page #54

उपरि
૪૯
उफान
૩પરિ અ... (સં.) ઉપર ૩૫-૩૫RT ચડસા-ચડસી; અહમદમિકા;
પડાપડી; સ્પર્ધા ૩૫ના ૫૦ ઉપરણું કરની સ્ત્રી ઉપરણી; ઓઢણી ૩પરોવર વિના ઉપર કે પહેલાં કહેલું ૩૫છા ડું અંગૂછો; ટુવાલ (૨) અ ઉપરનું ૩vટા વિ. ઉપરનું; ઉપર આવેલું ૩૧ણુવત્ત વિ (સં.) ઉપરોક્ત; ઉપર કે પહેલાં કહેલું પત છું. (સં.) પથ્થર (૨) કરા (૩) રત્ન
(૪) વાદળ ૩પત્નક્ષ, ૩પત્રિસ્ય ! (સં.) ચિહ્ન (૨) અવલંબન;
પ્રયોજન (૩) વિ. પ્રમાણ આપવા યોગ્ય ૩પનધ્ય વિ૦ () મળેલું (૨) જાણેલું ૩૫ત્નષ્યિ સ્ત્રી (સં.) પ્રાપ્તિ (૨) જ્ઞાન ૩પતા ! (સં. ઉત્પલ) છાણું; જેરણું ૩પત્ની સ્ત્રી નાનું જેરણું (છાણું) ૩૫ના ૫૦ કોઈ વસ્તુનો ઉપલો ભાગ ૩પવન ! (સં.) બાગ; બગીચો; ઉદ્યાન ૩૫વાસ પે (સં.) ન ખાવું તે; લાંઘો; વ્રત કે નિયમ તરીકે ન ખાવું તે; ઈન્દ્રિયોના ભોગનો ત્યાગ કરવો
તે; અનશન ૩૫વાણી વિ° (i) ઉપવાસ કરનાર (૨) વ્રતી ૩પવીત છું. (સં.) જનોઈ ૩૫, ૩૧મનપું (સં.) શાંત કરવું તે; શાંત થવું
તે (૨) નિવારણ (૩) શાંતિ ૩પશાચ પુ (સંક) ભાલો; ગામ કે નગરનો સીમાડો;
પર્વત પાસેની જમીન ૩પશષ્ય પં. (સં.) શિષ્યનો શિષ્ય ૩પસંહાર (સં) સમાપ્તિ (૨) સારાંશ (૩) ટૂંકામાં આટોપી લેવું તે (૪) ચોપડીનો અંતિમ
અધ્યાય ૩૫ અ ક્રિ ગંધાવું; સડવું; વાસી થવું ૩૫ ૫ (સં.) અપશુકન (૨) દૈવી ઉત્પાત
(૨) વ્યાકરણમાં ઉપસર્ગ અતિ વિ વગેરે ૩૫સાર પં. (સં૦) નાનો સમુદ્ર; સમુદ્રનો ભાગ; ૩૫ર્થ ! (સં) ગુહ્ય ઇંદ્રિય (૨) પેટું (૩) ગોદ
(૪) વિલે પાસે બેઠેલું ૩પતિ વિશે (સં.) હાજર (૨) નજીક આવેલું
સ્થિતિ સ્ત્રી (સં.) હાજરી (૨) સમીપતા ૩૫દાર ! (સં.) ભેટ; નજરાણું ૩૫દાસ પે (સં.) હસી (૨) નિંદાસૂચક હાંસી (૩) મજાક; દિલ્લગી
૩૫હાવત્ર કાર્ટુન; વ્યંગ્યચિત્ર ૩૫હાસનનવ વિથ હાંસીપાત્ર ૩૫હત વિ૦ ઘાયલ (૨) વિનષ્ટ (૩) દૂષિત
(૪) લાંછિત ૩ મું () અંગનું અંગ; અંગનો ભાગ; અંશ
(૨) તિલક રૂપાંત્ય વિ (સં.) છેલ્લાની પહેલું ૩થાન પં. (સં.) પૌરાણિક કથા (૨) વૃત્તાંત ૩પ સ ક્રિ ઉખેડવું રૂપાલાન ! (સં.) પ્રાપ્તિ (૨) જાણ; બોધ (૩) મૂળ
પદાર્થ જેમાથી બીજું કાંઈ બને તે; કારણ ૩૫ધિ સ્ત્રી (સં.) ઉપાધિ; પીડા, ઇલકાબ (૨)છળ;
કપટ; (૩) છાવેશ ૩૫થી વિ૦ (સંઉપાધિન) ઉપદ્રવી; ઉપાધિ કે ઉત્પાત
કરનારું ઉપાધ્યાય ૫ (સં.) શિક્ષક; ગુરુ રૂપાનદ ડું જોડોપગરખું; ચાખડી, પાદુકા રૂપા ! (સં.) યુક્તિ; ઇલાજ (૨) સાધન; વ્યવસ્થા
(૩) પાસે જવું તે ૩૫ાથર ૫ (સં.) ઉપહાર; ભેટ; નજરાણું ડપાયો ગન પં. (સં.) નાનું આયોજન ૩૫ર્ગત ૫ (સં) કમાવું તે; કમાણી ૩૫ર્જિત વિ૦ (સં) કમાયેલ; મેળવેલું રૂપાનંમ ! (સં.) ઠપકો (૨) નિંદાપૂર્વક તિરસ્કાર ૩પાસળ ! (i) ઉપાસના કરનાર; ભક્ત રૂપાસના સ્ત્રી (સં પ્રાર્થના, ભક્તિ, પૂજા (૨) સક્રિ
આરાધના કરવી ૩પાચ્છવિ (સં.) પૂજ્ય; આરાધ્ય (૨) પં ઇષ્ટ દેવતા ૩૫ાહ ૫ (સં.) નાસ્તો; હળવું ભોજન ૩ વિ(સં) ઉપેક્ષા કરનાર (૨) ઉદાસીન રૂપેક્ષ૫ (સં.) અનાદર, તિરસ્કાર (૨) પરિત્યાગ
ક્ષયવિ (સં)ઉપેક્ષા કરવા યોગ્ય; ઉપેક્ષાને પાત્ર પેક્ષા સ્ત્રી (સં.) ઉદાસીનતા; બેપરવાઈ; અનાદર (૨) અવગણના fક્ષત વિ (સં.) ઉપેક્ષા કરાયેલું, અવગણાયેલું પેસ્ય વિ° () ઉપેક્ષા કરવા જેવું ૩યાત ૫૦ (સ) પ્રસ્તાવના; ભૂમિકા ૩ અ (અ) શોક પીડા કે દુ:ખનો ઉદ્ગાર - ઊંહ ૩ મું (અ) ક્ષિતિજ ૩nતા સ્ત્રી (ફા) નમ્રતા
Padલા વિ૦ (ફા) પડતર (ખેતર) ૩ના અને ક્રિય ઊભરાવું; ઉછાળો મારવો ૩પનાના સક્રિ ઊભરો લાવવો; ફેલાવરાવવું ૩યાન પં. ઊભરો; ઉછાળો
ખાડી

Page #55

उबकना
૩વળના અ॰ ક્રિ॰ ઊબકો આવવો; ઓકવું ૩વાર્ફ સ્ત્રી॰ ઊબકો; ઊલટી
વટન પું॰ (સં॰ ઉર્તન) ઉપટણ; માલિસ માટેની એક સુગંધી બનાવટ
૩વટના અ॰ ક્રિ॰ ઉપટણ માલિસ કરવું કવરના અ॰ ક્રિ॰ (સં॰ ઉદારણ) ઊગરવું (છૂટવું કે બચત થવી)
નવરા વિ॰ ઊગરેલું
વનનાઅ॰ક્રિ॰ (સં॰ ઉદ્+વલન)ઊકળવું; ખળખળ કરતું ઊકળવું (૨) ઊભરાવું ૩વસન પું॰ વાસણ ઊડકવામાં ઉપયોગમાં લેવાતો નાળિયેરનાં છોડાં ઘાસપાન વગેરેનો કૂચો ૩વસના સ॰ ક્રિ॰ વાસણ ઊટકવાં (૨) અ॰ક્રિસડવું; ઓગળવું
૩વદ્દન પું; સ્ત્રી॰ કૂવામાંથી પાણી ખેંચવાનું દોરડું ૩વદના સ॰ ક્રિ॰ (તલવાર વગેરે) ખેંચવી; ઉપર ઉઠાવવું; ઉલેચવું; જોતરવું (૨) અ॰ ક્રિ॰ ઉપર ઊઠવું; ઊભરાવું (૩) વિ॰ ઉઘાડપણું નવદની સ્રી રસ્સી
૩વાર પું॰ (સં॰ ઉદ્ધારણ) ઉગારો; છુટકારો સવારના સ॰ ક્રિ॰ ઉગારવું; ઉદ્ધાર કરવો; બચાવવું ૩વારા પું॰ કૂવાનો હવાડો યુવાન પું॰ ઊભરો; ઉછાળો
૫૦
ઝવાનના સ॰ ક્રિ॰ ઉકાળવું; જોશ આપવું; ઉભરાવવું વાસી સ્ત્રી॰ (સં॰ ઉશ્વાસ) બગાસું ૩વાહના સ॰ ક્રિશસ્ત્ર ખેંચવું; ઉપર ઉઠાવવું; ઉલેચવું; જોતરવું
રવિના, ડબીના સ॰ ક્રિ॰ અરુચિ થવી; મનમાંથી ઊતરી જવું (૨) અ॰ ક્રિ॰ ગભરાવું; જીવ ગભરાવો ૩૫૬ના, સમયના અ॰ ક્રિ॰ ઊંચું થવું; ઊઠી આવવું; ફૂલવું (૨) ઊપજવું (૩) ખૂલવું (૪) વધવું ૩મય વિ॰ (સં) બંને
૩મયત: અ॰ (સં॰) બંને બાજુથી ૩માş પું॰ ઊંચાઈ (૨) વૃદ્ધિ ૩માÇના, ૩મારના સ॰ ક્રિ॰ ઊંચું કરવું; ફુલાવવું; ખોલવું; વધે એમ કરાવવું; ઉપજાવવું (૨) ઉશ્કેરવું; બહેકાવવું
૩૫૧, ૩મા સ્ત્રી॰ ઉમંગ (૨) જોશ; અધિકતા ૩માના, કમળના અક્રિ॰ઊમગવું;ઊમડવું; ઊભરાવું (૨) ઉમંગમાં આવવું સમઙ્ગ સ્રી॰ ભરતી; ભરાવો; વૃદ્ધિ સમઙ્ગના અ॰ ક્રિ॰ ઊભરાવું (૨) ઊમટવું (જેમ કે, વાદળ) (૩) જોશમાં આવવું ૩મઙ્ગાના સ॰ ક્રિ॰ ફેલાવરાવવું
૩મા વિ॰ ઉમદા; અચ્છું; ભલું; સારું સમર સ્રી॰ વય; ઉંમર; આયુષ્ય સમરી-ટ્ સ્ત્રી॰ જનમટીપ
उर्दू
૩મા, ૩મરાવ મું॰ (‘અમીર’નું બ॰ વ॰) ઉમરાવ લોક; અમીરવર્ગ
સમસ સ્ત્રી॰ (સં॰ ઉષ્મ) બફારો; કઠારો સમારૢ પું॰ ઉત્સાહ; ઉમંગ
૩મેઇન સ્ત્રી॰ વળ; આમળ
૩મેતના, મેડ઼ના સ॰ ક્રિ॰ (સં॰ ઉદ્ધૃષ્ટન) મરોડવું; આમળવું
૩મ્તીસ્ત્રી॰(ફા॰)ઉમદાપણું;ઉત્તમતા;અચ્છાઈ;ખૂબી કમ્પા વિ॰ (અ॰) ઉમદા; અચ્છું; ઉત્તમ ૩મ્મત સ્ત્રી॰ (અ) જમાત; ફિરકો (૨) એક સંપ્રદાયની મંડળી (૩) ઓલાદ; પરિવાર
૩મ્મી પું॰ (અ) નાનપણમાં બાપ વગરનો થયેલો જેથી મા કે દાઈએ ઉછેરેલો તે (૨) અભણ (૩) મહંમદ પેગંબર (૪) કોઈ જમાતનો માણસ ૩મ્મીદ્, મેટ્ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ઉમેદ; આશા; ઓરતો સમ્મેતવાર પું॰ (ફા) ઇચ્છુક (૨) ઉમેદવાર નગ્ન સ્ત્રી॰ (અ) ઉમર; આયુષ્ય ૩ર ॰ છાતી (૨) હૈયું (૩) દિલ ૩૨૫ પું॰ (સં) સાપ
સ૨ળ પું॰ (સં॰) ઘેટું; મેઢું (૨) યુરેનસ ગ્રહ ૩૬ પું॰ અડદ
કરતી સ્ત્રી નાના દાણાના અડદ ૩રા વિ॰ પછીનું; પાછલું (૨) વિરલું ૩રક્ષ વિ॰ ફીકું; નીરસ (૨) પું॰ ઉ૨; છાતી; હૃદય ૩૧ના સ॰ ક્રિ॰ ઊંચુંનીચું કરવું ૩રલિન પું॰ (સં) સ્તન; કુચ સરાહના પું॰ ઓળંભો; ઠપકો; રાવ; ફરિયાદ (૨) અ॰ ક્રિ॰ દોષ દેવો; નિંદવું ૩ત્તિ, ૩। વિ॰ ઉૠણ; ઋણમુક્ત ૩ વિ॰ (સં) વિશાળ; લાંબુંપહોળું (૨) પું॰ઉરુ; જાંઘ કરવા પું॰ ઘુવડ જેવું એક પક્ષી (‘રુરુઆ’) ૩૧ન પું॰ (અ) વૃદ્ધિ; ચડતી; ઉન્નતિ ૩૬ પું॰, સ્ત્રી॰ (અ) દુલ્હા; દુલ્હિન ૩રે અ॰ આગળ (૨) દૂર
કરેદ્દ પું॰ ચિત્ર કે તે દોરવું તે; ચિત્રકારી રેહના સ॰ ક્રિ॰ ચિત્ર દોરવું શેન પું॰ (સં॰) સ્તન; કુચ
દ્ પ્॰ અડદ
૩૦ૢ સ્ત્રી (તુ॰) વધુ પ્રમાણમાં અરબી ફારસી શબ્દોવાળી
હિંદી ભાષા જે ફારસી લિપિમાં લખાય છે. (૨) પું॰ છાવણી

Page #56

उर्फ
૫૧
उष्णता
૩ મું (અ) ઉપનામ; ઉરફે બોલાતું બીજું નામ ૩નૌવા-પત્ર શું પતું; પોસ્ટકાર્ડ સર્વત્રી (સં.) ઉપજાઉ જમીન (ર) પૃથ્વી (૩)વિ૦ નવી પે ટપાલી સ્ત્રી ઉપજાઉ; ફળદ્રુપ (જમીન)
રત્નૉયના સ ક્રિઃ આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરવું; ન માનવું સર્વી સ્ત્રી (સં.) પૃથ્વી; ભૂમિ
(૨) લાંઘવું; પાર કરવું; ઓળંગવું ૩ મું (અ) ઓરસ; પીર વગેરેની મરણતિથિ નાર વિ. ઉલાળવાળું (ગાડું) ૩વિ (સં. ઉન્નગ્ર) નાગુંનિર્વસ્ત્ર
નારના સક્રિ ઉછાળવું (૨) ઉલાળવું ૩નંગના, કર્તવાસ ક્રિ ઉલ્લંઘવું (ઓળંગવું કે ન નાના ડું ઓળંભો; ઠપકો કે રાવ ફરિયાદ માનવું-લોપવું)
(૨) સક્રિ દોષ દેવો; નિંદવું ૩ના સ્ત્રી ઉલ્કા; ખરતો તારો
વિના, સ્ત્રીના સક્રિ ઉલેચવું; હાથથી કે બીજી ૩નાના, ૩છના સક્રિ. ઉલેચવું.
વસ્તુથી પાણી બહાર ફેંકવું ૩નફાન સ્ત્રીને ફાંસ; ગૂંચ; ચિંતા; કોયડો; સમસ્યા નૂ પુ (સં.) ઘુવડ કફના અક્રિ (ઊલટું ‘સુલઝના') ફસાવું; જકડાવું તૂત ! (સં) ખાંડણિયો (૨) ગૂગળ
(૨) લપટાવું (૩) કામમાં લીન થવું (૪) લૂમ પું(અ) (બq૦) વિદ્યાઓ; ઈલમ મુશ્કેલીમાં ફસાવું (૫) ઝઘડવું; તકરાર કરવી અને સક્રિ કપડાની કોરને થોડી ઉલટાવીને તથા (૬) વાંકું થવું; આમળ ચડવો
અંદર વાળીને સીવવું ઉત્નના-પુત્રફના અક્રિ બરોબર ફસાવું-લપટાવું સત્ર સ્ત્રી ઉમંગ; જોશ; ઉછાળો (૨) વિ. મૂર્ખ કક્ષાના સક્રિ. ઉલેચાવવું
નાદાન; બેપરવા સત્તા -પુત્ર વિશે વાંકું કે સીધું (૨) ભલું કે બૂરું ૩ સ્ત્રી (સં.) ખરતો તારો (૨)પ્રકાશ (૩) મશાલ ૩ફાવ, નક્ષેપે ફસાવું તે (૨)ઝઘડો; બખેડો કાપાત પુંડ (સં.) તારો ખરવો તે (૨) ઉત્પાત (૩) ચક્કર; ફેર
દંગો; ખળભળાટ ૩નોદ વિ૦ ફસાવનાર કે લોભાવનાર
સ્થા ડું ભાષાંતર; તરજુમો; અનુવાદ કદના અને ક્રિ. ઊલટવું (૨) સ ક્રિ. ઊલટું કે ઊંધું ૩ન્નધનપું (સં) લાંઘવું તે (૨)ઉલ્લંઘનઅવગણના
કરવું (૩) અસ્તવ્યસ્ત કરવું (૪) ઊલટી કરવી ૩યના સક્રિ. ઉલ્લંઘન કરવું ૩૮-પ-ર, નટ-પુન: સ્ત્રી ઊલટપૂલટ; સત્તાક પું. (સં) પ્રકાશ; ઝળક (ર) હર્ષ, આનંદ અદલબદલ; ગોટાળો
(૩) ગ્રંથનો ભાગ કે ખંડ ટ-ર પં ફેરફાર; પલટો; પરિવર્તન
નાસા વિ આનંદી ટા વિ. ઊલટું; વિપરીત
અનૂપું (સં. ઉલૂક) ઘુવડ (૨) ઉલ્લુ; મૂરખ ટા-પટા, લક્ષ્મદા-જુદા વિ. ઊલટપૂલટ; અને પું(સં) નિર્દેશ; વર્ણન; ચર્ચા (૨) લખવું તે અસ્તવ્યસ્ત
૩જોહન, સન્નધ્ય વિ૦ (સં.) ઉલ્લેખપાત્ર કદા-પત્ની સ્ત્રી ફેરફાર, અદલાબદલી, પરિવર્તન (૨) કથનીય; કહેવાયોગ્ય નાવ ડું પલટો ફેરફાર; પરિવર્તન
સવ ! (સં.) ગર્ભસ્થ શિશુ ઉપર ચોટેલી ઓર નરે સ્ત્રી ઊલટી (૨) ગોઠમડું
(૨) ગર્ભાશય કરે અને ઊલટું; અવળી રીતે
શીર, વીર પું(સં) ખસ, વીરણ કરનના સક્રિટ ઊથલપાથલ કે ઊલટપૂલટ કરવું; ૩ષા સ્ત્રી (સં.) અરુણોદય કે તેની લાલિમા ઉથલાવવું (૨) અ ક્રિઃ ઊથલાવું
(૨) વહેલી સવાર કથા પુતાલ પ્રમાણે ઠેકવું તે (ર) પાસું ફેરવવું તે ૩ીવન (સં.) પ્રભાતવેળા; પરોઢ (૩) ઊથલો; ગુલાંટ (૪) ભાષાંતર
ડીપાર સવારે રાતનું પાણી નાકથી પીવું તે વર્તન અને ક્રિ ખૂબ વરસવું (૨) સક્રિ વરસાવવું ૩ષ્ટ્રપુ (સં.) ઊંટ ૩ran સ્ત્રી- (અ) પ્રેમ; પ્યાર
૩ur વિ. (સં.) ગરમ (૨) પં. ઉનાળો (૩) ડુંગળી નામના સક્રિટ આધાર લેવો; લટકવું
૩ ચિંધવું. (સં.) કર્ક અને મકરવૃત્તની વચ્ચેનો ૩ના મુંબ વ૦ (અ) પંડિતવર્ગ
પૃથ્વીનો ભાગ – ભૂમધ્યરેખાથી ર૬.૯ અંશ હતા અને ક્રિ ખીલવું (૨) ઉલ્લાસવું (૩) સ ક્રિ ઉત્તરનો અને એટલો જ દક્ષિણનો ભૂમિભાગ જેમાં દોષ દેવો, નિંદવું (૪) પં. શિકાયત; ફરિયાદ સૌથી વધુ ગરમી પડે છે. ત્ન પુંછ ટપાલ; ડાક
- ૩wાતી સ્ત્રી, ૩ણાવ ! (સં.) ગરમી; તાપ

Page #57

उष्णांक
પર
ऊदबिलाव
--
જરૂરી છે.
૩wવવું(સં.) (કેલરી) તાપની એ માત્રા જે એક સારા પુ વડો ગ્રામ પાણીને એક અંશ સેન્ટિગ્રેડ સુધી ગરમ કરવા પણ સ્ત્રી ઘેર લાંબો શ્વાસ; ઉચ્છવાસ
ડી સર્વ ‘ઉસ હી'; એ જ ૩ષ પં. (સં.) પાઘડી; સાફો (૨) મુગટ ડીસા અઠીંગણ (૨) ઓશીકું ૩ષ્મ ૩ષ્મા સ્ત્રી (સં.) ઉષ્ણતા; ગરમી; તાપ; ૪જૂન છું(અ) સિદ્ધાન્ત ગ્રીષ્મઋતુ
સૂનન અ (અ) સિદ્ધાંતથી; સિદ્ધાંતપૂર્વક ૩ સર્વ વિભક્તિઓમાં થતું ‘વહીનું રૂપ (જેમ કે, સ્તના, તુજા ડું અસ્તરો ‘ઉસને, ઉસકો') તે
સતવાર, ૩તુવાર વિ. મજબૂત (૨) સપાટ; સીધું ૩ મું વાસણ માંજવાનો ઘાસ વગેરેનો કૂચો (૩) સાદું, સરળ ૩Hવના અન્ય ક્રિ ઊછળવું; બહેકવું
કરતા પુંડ (ફા) શિક્ષક; ગુરુ (૨) વિ ઉસ્તાદ; સસલાના સક્રિ. ઉશ્કેરવું; બહેકાવવું
ચાલાક (૩) નિપુણ ક્ષના સક્રિ ઉકાળવું (૨) પકાવવું
ઉતાવી સ્ત્રી ચાલાકી, હોશિયારી (૨) શિક્ષકની વૃત્તિ ૩નાના સક્રિ (‘ઉસનના'નું પ્રેરક) ઉપર ઉઠાવવું;
(૩) ધૂર્તતા ઉકાળવા કે પકાવવાના કાર્યમાં પ્રવૃત્ત કરવું ડતાની સ્ત્રી (ફા) ગુરુપત્ની (૨) શિક્ષિકા (૩) ૩ીરના અને ક્રિ ઉપર ઊઠવું (૨) હટવું (૩) વ્યતીત ચાલાક; ઠગારી સ્ત્રી થવું; વીતવું (૪) ભૂલવું.
સુરા પુંછ (ફા) અસ્તરો ડૉસ સ્ત્રી લાંબો શ્વાસ
ડતુવાર વિ(ફાળ)મજબૂત (૨)સપાટ(૩)સીધું સરળ ડHIRના, સાત્રિના સક્રિ ઉપર ઉઠાવવું; ઉખાડવું; હલા છું(અ) હોદો
ભગાવવું; મકાન અથવા દીવાલ વગેરે ઊભી ઊં સર્વ (અ) (‘વહા') ત્યાં કરવી
દી, ૐ સર્વ (‘વહી') તે જ
કંપ, ચૈન સ્ત્રી જરા ઊંઘનું ઝોકું આવવું તે; ઢણકો
(૨) આળસ કંપના અને ક્રિ ઊંઘનું ઝોકું ખાવું; જરા ઊંઘ આવી
જવી
રવિ ઊંચું (૨) કુળવાન *વનીવવિઊંચુંનીચું (૨) નાનુંમોટું (૩)ભલુંબૂરું; સારુંનરસું; લાભાલાભ વા વિઊંચું; શ્રેષ્ઠ; સંમાનિત ક્રયા સ્ત્રી ઊંચાઈ (૨) મોટાઈ (૩) બડાઈ
વે અને ઊંચે; ઉપર (૨) ઊંચેથી; જોરથી બોલવું) ૐછના અને ક્રિમાથાના વાળ ઓળવા
દ ડું ઊંટ *ટની સ્ત્રીઊંટડી
દવાન ! ઊંટવાળો કંડા ૫ ઊંડું (૨) પંચ (૩) ભોંયરું
દર ! ઉંદર કેÉઅના અથવા નહીં બતાવતો ઉદ્દગાર કરવા વિનકામું; વ્યર્થ; (૨) ઢંગધડા વિનાનું
(૩) સ્ત્રી ખોટો ગભરાટ (૪) નિરર્થક વાત ઝવા ડું લૂ (૨) તાપ; આંચ (૩) ભૂલ; ચૂક કવાના અને ક્રિઃ ચૂકવું; લક્ષ્ય છૂટવું (૨) સર ક્રિ ભૂલવું (૩) તપાવવું; બાળવું
(સં) શેલડી
(સંઉલૂખલ) ઊખળ; ખાંડણિયો રાના અન્ય ક્રિ ઊગવું
વિઉજજડ; વેરાન ઝટ-નાદ મું નકામું કે ઢંગધડા વગરનું કામ;
અલેલટપ્પ (૨) વિ. નિરર્થક; બેકાર ઝટપટાવિ ઉટંગ; ઠેકાણા વગરનું (૨) વાહિયાત;
વ્યર્થ કડી સ્ત્રી ડૂબકી; એક ડૂબકીમાર પક્ષી કઇ વિ(સં.) પરણેલું; વિવાહિત કદના અન્ય ક્રિ અનુમાન કરવું વિચારવું ઝતા સ્ત્રી વિવાહિતા સ્ત્રી ત્તિ સ્ત્રી વહેવું તે; વિવાહ ઝત વિ અપુત્ર (૨) મૂર્ખ (૩) ઉદ્ધત
jતાણાવાણાની બનાવટવાળી ચીજ; જાળીદાર રચના (૨) રેશા (૩) (પ્રાણીશાસ્ત્ર) તંતુસમૂહકેશિકાઓથી બનેલું અંગ કતિ સ્ત્રી (સં.) સીવણ, સિલાઈ (૨) વણાટકામ (૩)
સીવવાની મજૂરી (૪) કૃપા (૫) કર્મની વાસના ઝ ! (અ) અગરુ; ચંદન (૨) જળબિલાડી
બત્તી સ્ત્રી અગરબત્તી વિતાવ ડું જળબિલાડી

Page #58

ऊदा
૫૩
ऋष्टि
કરાવિ (અ ઊદ; ફા કબૂદ) ઊ૬; વેંગણના રંગનું (૨) વેંગણના રંગનો ઘોડો થમ ડું ઉત્પાત; ઉધમાત ઝથી વિ ઉમાતિયું થત પં. (સં.) ગાયભેંસના થાન થો ! ઉદ્ધવ; ઓધવજી નપું ઘેટાં-બકરાંનું ઊન (૨) વિ(સં.) કમ; બાકી (૩) તુચ્છ (૪) ડું ખેદ; દુઃખ ના વિ. ઊણું; કમ; અધૂરું અપૂર્ણ નો વિલ ઊનનું ની સ્ત્રી કમી ન્યૂનતા (ર) ઉદાસીનતા (૩) ત્રુટિ; દોષ; ઊણપ પર અ ઉપર; ઊંચા દરજ્જ; ઊંચાઈ પર; આકાશ તરફ પરી વિ. ઉપરનું; બહારનું; ઉપરના સ્થાનનું (૨) દેખાવ પૂરતું જય સ્ત્રી કંટાળો; અરુચિ (૨) બેચેની, વિકળતા વટપું અટપટો રસ્તો (૨) વિ અટપટું; અસમાન વે, ઝવવા વિ૦ ઊંચુંનીચું; અસમાન; અટપટું
ના અને ક્રિ. કંટાળવું; ગભરાવું ૫ વિ૦ ઊંચું (૨) સ્ત્રી બેચેની; અકળામણ (૩) હવા ન ચાલવાથી અનુભવાતી ગરમી મ-ધૂમ સ્ત્રી- ડૂબવા તેમજ ઉપર આવવાની ક્રિયા; ડૂબકાંની દશા (૨) આશા-નિરાશાની સ્થિતિ કમના અન્ય ક્રિ ઊભવું; ઊઠવું
કામ સતી સ્ત્રી રૂંધામણ; ગભરામણ, વિકળતા કમર ૫૦ ઉમરડો
મસ સ્ત્રી ઉકળાટ; બફારો ઝમ સ્ત્રી ઉંબી; ઘઉં જવ વગેરેનું રૂડું કરું છું. (સં.) જાંઘ; સાથળ કર્ન વિ(સં.) બળવાન; વીર્યશાળી
પાન ૫. ઊર્જા માપવાનું માપ; વૉલ્ટેજ ન સ્ત્રી (સં.) શક્તિ; બળ (૨) કાર્ય કરવામાં વપરાતી શક્તિ કન-સ્ત્રોત મું. (સં.) શક્તિનું કારણ કે સાધન કf jo (સં.) ઊન
નામ (સં.) કરોળિયો ઝર્વ વિ (સં.) ઊંચું; ઉપરની તરફનું, ઊભું
ધ્વરોજ પું(સં.) ઉપરનું ચઢાણ (૨) મૃત્યુ ર્નિ સ્ત્રી (સં.) લહેર; તરંગ; મોજું (૨) પીડા; દુ:ખ
(૩)વેગ કર્ત-ગઝૂત્ર વિ અસંબદ્ધ, કઢંગું (૨) અનાડી (૩) અશિષ્ટ ઝષ સ્ત્રી (સં.) ઉષા; વહેલી સવાર
» વિ (સં.) ગરમ (૨) ૫૦ ઉષ્મા; તાપ કMા સ્ત્રી (સં.) ગરમી; તાપ (૨) ગ્રીષ્મઋતુ;
ઉનાળો (૩) બાફ, વરાળ કસર (સંઉષર) ઉખર-ખારી જમીન (વિ.) જેમાં
કશું ન પાકે તેવી (જમીન) ક૬ અ (સં) ઓહ! (૨) પં અનુમાન (૩) તર્ક;
દલીલ (૪) અફવા કાપોદયું તર્ક-વિતર્ક; શોચ-વિચાર
ऋ
સ્ત્રી (સં.) વેદની ઋચા; સ્તુતિ; પૂજા ક્ષ (સં) રીંછ (૨) તારો; નક્ષત્ર (૩) રાશિ
વે (સં) ચારમાંનો પહેલો વેદ સવા સ્ત્રી (સં.) વેદનો મંત્ર; સ્તોત્ર
છે પુ રીંછ (૨) તારો; નક્ષત્ર #ગુ વિ. (સં.) સરળ; સીધું (૨) અનુકૂળ (૩) ઈમાનદાર અને સાચું (૪) હિતકારી ગુતા સ્ત્રી (સં.) સરળતા (૨) સચ્ચાઈ (૩) કુટિલતાનો અભાવ 22પું(સં.) દેવું #ળા વિદેવાદાર (૨) આભારી ઋતંભરા સ્ત્રી બુદ્ધિ, જ્ઞાન સત પં. (સં.) સત્ય; સૃષ્ટિનું આદિતત્ત્વ હતુ સ્ત્રી (સં.) મોસમ (૨) સ્ત્રીનો માસિક ધર્મ- રજોદર્શન
ઋતુતી, ઋતુવતી ! સ્ત્રી (સં.) રજસ્વલા તુરાન છું. (સં.) વસંતઋતુ ગુનિ ! (સં.) યજ્ઞ કરાવનાર બ્રાહ્મણ ત્રદ્ધિ વિ. (સં.) સમૃદ્ધ; સંપન્ન રિદ્ધિ સ્ત્રી (સં.) સમૃદ્ધિ; આબાદી; લક્ષ્મી (૨)
સફળતા ત્રદ્ધિ-સિદ્ધિ સ્ત્રી (સં.) રિદ્ધિસિદ્ધિ, ધનદોલત અને
સફળતા ત્રિષમ (સં) પોઠિયો (૨) નરપશુ ઋષમ સ્ત્રી ગાય (૨) વિધવા (૩) ભાયડા જેવી
સ્ત્રી રિ ! (સં) વેદના મંત્રોનો દ્રષ્ટા; તત્ત્વજ્ઞાની;
મુનિ પિન ! (સં.) ઋષિકુળ; ગુરુકુળ
૪ સ્ત્રી (સં.) તલવાર (૨) હથિયાર (૩) ચમક

Page #59

ઘ-વેંચ પું॰ દાવપેચ; યુક્તિ; વિમાસણ ઊઁદ્યા-તાના વિ॰ ત્રાંસી નજરવાળું ૐવા-તાની સ્ત્રી॰ ખેંચતાણ ઘંટી દ્વાપર પુંહવાઈ હુમલો કરનારું વાયુયાન;
વિમાનભેદી
ઘૂંટીવાયોટિ વિ॰ (ઇ) પ્રતિજૈવિક (જ્ઞા-વૈજ્ઞા વિ॰ સીધું-વાંકું; આડુંઅવળું રહી સ્રી॰ એક જાતનો રેશમનો કીડો કે તેનું રેશમ (૨) પગની એડી પૈંડુ પું॰ ઊઢણ; ઉઢાણી પર પ્॰ (ઇ॰) સમ્રાટ પાયર પું॰ (ઇ॰) સામ્રાજ્ય વુભેંસ પું॰ (ઇ॰) એમ્બુલન્સ ગાડી
જ્ઞા પું॰(ઇ॰) એઇડ્ઝ-એક જીવલેણ જાતીય રોગ LT વિ॰ એકલું
VM વિ॰ એકાંગી; એક તરફનું પ્ત વિ॰ એકાંત
પદ્મ વિ॰ (સં॰) એક
h-આદ્ય વિ॰ એકાદ
h-gામ અ॰ એક-ઝપટ; એકીસાથે
છત્રવિ॰ (સં॰) અન્ય કોઈના અધિકાર વિનાનું રાજ્ય (૨) પું॰ એવી શાસનપદ્ધતિ જેમાં કોઈ દેશના શાસનનો બધો અધિકાર એક જ વ્યક્તિને હસ્તક હોય
પેટ અ॰ એકીટસે; અનિમેષ ૬ પું॰એકર (જમીન) (૪૮૪૦વર્ગ ગજનું એક માપ જે ૧.૬ વીઘા બરાબર છે.) ગાતીય, પાપ વિ॰ એક જ જાતિ વર્ગ કે કિસમનું; ‘હોમોજિનિયસ'
તારા વિ॰ (ફા॰) એક તરફી; પક્ષપાતવાળું;
એક બાજુ
તા સ્ત્રી॰ (સં॰) ઐક્ય; મેળ (૨) સમાનતા તાન વિ॰ તલ્લીન; એકાગ્ર તારા પું॰ એકતારો (તંબૂરો) જુતાનીસ વિ॰ એકતાળીસ; ૪૧ પ્રતીમ વિ॰ એકત્રીસ; ૩૧ પુત્ર અ॰ (સં) એકઠું; ભેગું (૨) એક જગાએ ત્રિત વિ॰ એકઠું થયેલું કે કરેલું
મ અ॰ તરત; ઝટ (૨) એકસાથે વત્તીય શાસનતંત્ર પુ॰ સમગ્ર દેશ માટે એક જ પક્ષ (દળ)ના શાસનની પ્રણાલી, જેની લપેટમાં નાગરિકોનું સાર્વજનિક જીવન જ નહિ પણ પોતીકું અને વ્યક્તિગત જીવન પણ આવી જાય
ए
છે; ‘ટોટેલિટેરિયનિઝમ'
પક્ષીય વિ॰ (સં) એકતરફી કે એક જ પક્ષના શાસનવાળું-એક જ પક્ષ (દળ) સાથે સંબંધ રાખવાવાળું; કેવળ એક તરફથી ચાલનારું; ‘યુનિલેટરલ’
પત્નીવ્રત પું॰ (સં) એક જ પત્ની રાખવાનું વ્રત બારની અ॰ (ફા) અચાનક (૨) એક જ સાથે; એક જ વારમાં
મત વિ॰ (સં) સંમત; સમાન મતનું મે વિ॰ જેઓ ભળી જઈ એક થઈ ગયેલ હોય Vારી પું॰ એકરાર; સ્વીકાર; વાયદો રારનામા પું॰ પ્રતિજ્ઞાપત્ર
રૂપ વિ॰ (સં) સમાન (૨) જેવું ને તેવું જ રત્ન વિ॰ એકલું (૨) અજોડ ના વિ॰ એકલું
તૌતા વિ॰ માબાપનું એકનું એક (સંતાન) વાન સ્ત્રી એક જ સંતાનવાળી-કાકવંધ્યા વેળી વિ સાદો અંબોડો બાંધનારી (સ્ત્રી) (૨) વિયોગિની કે વિધવા સન વિ॰ ૬૧; એકસઠ
વાસનાભ વિ॰ (સં) જેમાં કેવળ એક જ સદન (વિધાનસભા) હોય એવું; ‘યુનિકેમરલ’ રસ વિ॰ એકલું (૨) (ફા॰) તમામ; બધું જ માઁ વિ॰ (ફા॰) સમાન; એકસરખું સાથ અ॰ એકસાથ; એક જમાતમાં પસૂત્રીરળ પું॰ સમન્વયન; સમાન સ્તર ઉપર લાવવું કે પરસ્પર સમુચિત રૂપે સંબંધિત કરવાની ક્રિયા; ‘કો-ઑર્ડિનેશન’
સ્વ પું॰ કોઈ સ્વનિર્મિત વસ્તુની આવકનો એકાધિકાર આપવાનો સરકારી મુદ્રાંકિત પ્રલેખ; ‘પેટન્ટ'
સ્વ મેષન સ્ત્રી (સં॰) એવી દવા જેને વેચવાબનાવવાનો એકાધિકાર સરકારી મુદ્રાંદિત પ્રલેખ દ્વારા એના ઉદ્ભાવક મૂળ નિર્માતાને જ મળ્યો હોય; ‘પેટન્ટ મેડિસિન'
UOTત્તર વિ॰ ઇકોતેર; ૭૧
હત્યા વિ॰ એકહથ્થું UTT વિ॰ એકવડું
પુજાળી પું॰ (સં) એક અંકનું નાટક (૨) વિ॰ એક અંકવાળું પતંગ વિ॰ વિકલાંગ જયાત પું॰ પક્ષાઘાત; લકવો rhit વિ॰ (સં॰) એકતરફી (૨) હઠીલું

Page #60

एकांत
ાંત પું॰ (સં॰) નિર્જન જગા (૨) વિ॰ તદ્દન અલગ (૩) નિર્જન; સૂનું
ાંતિ વિ॰ (સં॰) એકને જ લાગુ પડતું; ખાસ; એકદેશીય
જા પું॰ એકતા; મેળ; એકમત હોવો તે
હું સ્ત્રી॰ એકમ સ્થાન કે તેની સંખ્યા (૨) કોઈ વસ્તુનો ઘટક-એકમ; ‘યુનિટ' (૩) એકતા ા અ એકાએક; ઓચિંતું hાર વિ॰ (સં) એકસમાન; એકાકાર વાળી વિ॰ (સં॰) એકલું પાક્ષ વિ॰ (સં) કાણું; એક આંખવાળું જાગ્ન વિ॰ (સં॰) એકધ્યાન; તલ્લીન ાત્મવાર્ પ્॰ (સં) જગતનાં પ્રાણીઓ અને વઓમાં એક જ આત્મા વ્યાપેલો છે એવી માન્યતાનો સિદ્ધાંત; જીવાત્મા અને પરમાત્મામાં એકતા અને અભેદ પ્રવર્તે છે એ મતનો સિદ્ધાંત Vાવંશ વિ॰ (સં॰) અગિયાર વિશાહ પું॰ (સં) અગિયારમું (મૃત્યુ પછી અગિયારમા દિવસનું કર્મકાંડ) જાવશી સ્ત્રી॰ (સં) અગિયારશ જાય વિ॰ એકાદ; ગણતરીમાં નહિ જેવું જાધિર પું॰ (સં॰) ઇજારો; ‘મૉનોપૉલી’ ાધિપત્ય પું॰ (સં) એક જણના હાથમાં બધો અધિકાર હોવો તે
૫૫
જીરા પું॰ (સ્૦) એક કરવું તે; એકીકરણ વેન્દ્રિય વિ॰ (સં) એક જ ઇન્દ્રિયવાળું (પ્રાણી) (૨) તલ્લીન; એકાગ્ર
વેશ્વરવાત પું॰ (સં॰)એક જ ઈશ્વરમાં માન્યતાવાળો અને અનેક દેવી-દેવતાઓના અસ્તિત્વમાં ન માનનારો એક સિદ્ધાંત
જ્યાનને વિ॰ એકાણું; ૯૧ ક્યાવન વિ॰ એકાવન; ૫૧
તરસૌ વિ॰ એકસો એક (એકોત્તરશત); ૧૦૧ ળૌજ્ઞા વિ॰ એકલું; એકાકી વાવિ॰ એકલું (૨) પું॰ઘોડો જોડેલી બે પૈડાંવાળી ગાડી (૩) એકાગાડી (૪) ગંજીફાનો એક્કો વાવાન પું॰ એકાવાળો; એકો હાંકનારો વળી સ્ત્રી॰ એક બળદની ગાડી; એકો (૨) ગંજીફાનો એક્કો
મૈં અ॰ ‘એ’ એવો ન સાંભળ્યું હોય ત્યારે ફરી પૂછવાનો ઉદ્દગાર
ફ્રેંચના સ॰ ક્રિ॰ ખેંચવું; ખેંચવું (૨) બીજાનું કરજ પોતે ઓઢવું
ચાસી વિ॰ એકાસી; ૮૧ નેન્ટ પું॰ (ઇ) એજન્ટ; આડતિયો નેન્સી સ્ત્રી॰ (ઇ) આડત (૨) એજન્ટની જગા
ਠ
ઙ્ગ સ્રી॰ (પગની) એડી હિટર પું॰ (ઇ) સંપાદક; તંત્રી પડ઼ી સ્ત્રી॰ (પગની) એડી
ડ્રેશપું॰ (ઇ)સરનામું, સંપર્કસૂત્ર (૨) અભિનંદનપત્ર (૩) સંબોધન
તાત્ પું॰ (ફા॰) વિશ્વાસ તપૂર્વ અ॰ (સં) આ પહેલાં
તવાન પું॰ (અ) સમાન અવસ્થા; મધ્ય સ્થિતિ તન પું॰ (સં॰) નિઃશ્વાસ તવાર પું॰ (અ) ઇતબાર; ભરોસો તવારી વિ॰ (અ) ભરોસાપાત્ર તમાર્ પું॰ (અ) વિશ્વાસ; ભરોસો તાન પું॰ (અ) વાંધો; વિરોધ; નુકતાચીની તવાર પુ॰ આતવાર; રવિવાર હતા વિ॰ આટલું પતિવ્ઝ વિ॰ સ્ત્રી॰ આટલી
is y॰ (સં॰) એરંડો ખંડ-વધૂના પું॰ પપૈયું ા પું॰ (અ) ઇરાક દેશ નવી પું॰ (તું॰) રાજદૂત; એલચી પના સ્ત્રી॰ (સં॰) ઇલાયચી વં અ॰ (સં) એમ (૨) અને વજ્ઞ પું॰ (અ) અવેજ; બદલો વન-મુઆવતા પું॰ (ફા॰) અદલો-બદલો વી સ્ત્રી અવેજી માણસ હૈં સર્વ આ
હૃતિમામ પું॰ (અ) પ્રબંધ; વ્યવસ્થા; આયોજન પદ્ઘતિમાન ॰ (અ) સંભાવના (૨) આશંકા; સંદેહ પ્રકૃતિયાન પું॰ (અ) જરૂરિયાત; હાજત તિયાત સ્ત્રી॰ (અ૦) સાવધાની; ખબરદારી; સંભાળ (૨) પરેજ
FHાનપું॰ (અ॰)અહેસાન; ઉપકાર; કૃતજ્ઞતા; આભાર CHાન-રામોશ પું॰ (અ) કૃતઘ્ન; અહેસાન ભૂલી
જનાર
હ્રમાનમન્ત્ર વિ॰ (અ) કૃતજ્ઞ; અહેસાન્ માનનાર દ્દો અ॰ હે; એ (સંબોધન શબ્દ)
ફ્રેંચાતાના વિ॰ ફરી ગયેલી કીકીવાળું; બાડું ફ્રેંચાતાની સ્ત્રી॰ખેંચતાણ; પોતપોતાના પક્ષનું તાણવું તે ફ્રુટ સ્ત્રી એંટ; ઠસકી; અકડાઈ (૨) ગર્વ (૩) વિરોધ; દ્વેષ (૪) મરોડ; મરડાવું તે

Page #61

ऐंठन
ૐન સ્ત્રી લપેટ; વળ; આમળ ના સ॰ ક્રિ॰ મરોડવું; આમળવું (૨) છળથી કે ડરાવીને વસૂલ કરવું (૩) અ॰ ક્રિ વળ ચડવો; અમળાવું (૪) અકડાવું; અક્કડ થઈ જવું (૫) પતરાજી-ઘમંડ કરવો (૬) સીધી વાત ન કરવી; વાંકું બોલવું
મૈંના પું॰ દોરડાને વળ દેવાને લાકડાની એક બનાવટ
ઓજાર
પૈંદૂ વિ॰ મિજાજી; અભિમાની; એંઠવાળું ડુ પ્॰ એંઠ; ઇસકી; ગર્વ (૨) પાણીનો ભમરો (૩) વિ નકામું Öકવાર વિ॰ ઘમંડી
કે
પૈંડુના અ॰ ક્રિ॰ વળ ચઢવો; અમળાવું; અકડાવું અક્કડ થઈ જવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ આમળવું (૩) આળસ કાઢવી (૪) આળસુ પડ્યા રહેવું (đડ઼ વિ॰ વાંકુંચૂકું; તીરહ્યું પૈંડ઼ા વિ॰ વાંકું; અકડાઈમાં આવેલું પૈંડાના અ॰ ક્રિ॰ આળસ ખાવી (૨) એંટ દેખાડવી પે અ॰ એ; હે; અયિ પેવર પું॰ (ઇ॰) કાયદો (૨) નિયમ પેવદર પું॰ (ઇ॰) અભિનેતા પેરેસ સ્ત્રી॰ (ઇ॰) અભિનેત્રી પેભ્ય પું॰ (સં॰) એકતા ટેસ્ટિંગ અક્ષર પુ॰ (ઇ) જેની રૂબરૂમાં સહી કરવામાં આવે છે તે સત્તાધિકારી; એટેસ્ટ કરનાર પેડ઼મિનિસ્ટ્રેટર પું॰ (ઇ) વહીવટદાર
પેડમિનન્ત પું॰ (ઇ॰) દરિયાઈ સેનાનો (નૌકાદળનો) સરસેનાપતિ
ઘેનુન પું॰ અવગુણ
ચ્છિન્ન વિ॰ (સં॰) ઇચ્છાનુસાર; મરજિયાત પેપ્તન વિ॰ (અ) એજન; એનું એ જ; ઉપર મુજબ તિહાસિ∞ વિ॰ (સં॰) ઇતિહાસ જાણનાર કે તેમાં
મળતું (૨) ઇતિહાસ જાણનાર પેન પું॰ અયન; ઘર (૨) (અ) આંખ (૩) વિ॰ (અ) યોગ્ય; ઠીક (૪) બરોબર; પૂરેપૂરું
ઓં અહાં; આં (૨) પરબ્રહ્મનો વાચક શબ્દ; ઓમ્;
ॐ
ાર પું॰ ઓમ્ મંત્ર ઓપન પું ઊંજવાનું દ્રવ્ય (તેલ, દિવેલ); ઊંજણ ઓનના સ॰ ક્રિ॰ (ગાડીનું પૈડું) ઊંજવું એંટના સ॰ ક્રિ॰ ઓટવું દ પું હોઠ
૫૬
પેનળ સ્ત્રી (અ॰ ઐ = આંખ) ચશ્માં પેનોશ પું॰ ચશ્માં વેચનાર પેનમાન પું॰ ચશ્માં બનાવનાર પેન-લ-પેન, પેન-મન અ॰ હૂબહૂ પેન પું॰ ચોખાને હળદર ભેગાં વાટીને કરાતું એક પીઠી જેવું લેપન (પૂજામાં વપરાય છે.) પેન પું॰ (અ) એબ; દોષ; કલંક વ-નો વિ॰ (ફા॰) નિંદક; દોષ બતાવનારું દેવ-ગોરૂં સ્ત્રી॰ (અ + ફા॰) નિંદા; વગોવણી પેવ-નો વિ॰ (અ + ફા॰) દોષદૃષ્ટિવાળું; એબ-દોષ જોયા કરનારું; છિદ્રાન્વેષી
પેવ-ખોડ઼ે સ્ત્રી॰ (અ + ફા॰) દોષદૃષ્ટિ; છિદ્ર જોવાં તે પેવ-પોશ સ્ત્રી (અ + ફા॰) એબ ઢાંકનારું દેવપોશી સ્ત્રી॰ દોષ ઢાંકવા તે
ओखरी
પેન્રી વિ॰ (અ॰) એબવાળું (૨) કાણું કે બીજી રીતે ખોડવાળું
પેયા સ્ત્રી॰ ડોસી; દાદીમા
હૈયાન પું॰ (અ) સમય; વખત
પેવાર પું॰ (અ) ધૂર્ત; ચાલાક; ઉસ્તાદ; છદ્મવેશી તૈયારી સ્ત્રી ચાલાકી; પક્કાઈ; ઉસ્તાદી
યાજ્ઞ વિ॰ (અ) આરામી; વિલાસી (૨) વિષયી; કામી
ઘેયાશી સ્ત્રી॰ ભોગવિલાસ; એશઆરામ; વિલાસિતા; વિષયાસક્તિ
ओ
પેરા-ભૈયા વિ॰ (અ॰) અજાણ્યું (૨) તુચ્છ; હીન ઘેરાવત પું॰ (સં॰) ઐરાવત હાથી (૨) વીજળી કે તેથી ચમકતું વાદળ (૩) ઇંદ્રધનુષ પેરિયન પું॰ (ઇ) આકાશી તાર પેસ્તાન પું॰ ઘોષણા; પ્રગટ કરવું તે પેવાન પું॰ (ફા॰) મહેલ (૨) મોટો ઓરડો-હૉલ પેશ, પેશ-વ-આરામ પું॰ (સં॰) એશઆરામ; ચેન પેવયં પું॰ (સં॰) વૈભવ; સંપત્તિ (૨) પ્રભુત્વ પેલા વિ॰ આવું; આવી જાતનું પેસે અ॰ આમ; આ રીતે
ફ્રિન્જ વિ॰ (સં॰) આ લોકનું; દુન્યવી; સંસારનું
ઑફ઼ા નિ॰ ઊંડું (૨) પું॰ ખાડો
ઓ સ્ત્રી॰ ઊલટી; ઓકવું તે (૨) પું॰ ખોબો; અંજલિ (૩) (સં) ઘર
ઓળના અ॰ ક્રિ ઓકવું (૨) ભેંસની પેઠે આરડવું ઓળારૂં સ્ત્રી ઓકવું તે; ઊલટી ોર્ પું॰ ઔષધિ
ગોવરી, ગોવતી સ્ત્રી॰ (સં॰ ઉલૂખલ) ખાંડણિયો

Page #62

ओखा
ઓપ્લાવિ॰ રૂખું; સૂ કું (૨) કઠણ; અટપટું (૩) ખોટું; ભળતું (૪) આછું (૫) પું॰ બહાનું ઓરીના સ॰ ક્રિ॰ ટપકાવવું; (પાણી) કાઢવું; ગંદકી કાઢીને સફાઈ કરવી
૫૭
ઓપ પું॰ (સં॰) સમૂહ; ઢગલો ઓછા વિ॰ તુચ્છ; ક્ષુદ્ર; નીચ (૨) છછરું; ઊંડું નહિ (૩) હલકું; નાનું (૪) કમ; ઓછું ઓછારૂં સ્ત્રી ઓછપ; ઓછાપણું ઓછાપન પું॰ હલકાઈ; ક્ષુદ્રતા; ઓછાપણું ઓન પું॰ ઓજસ; તેજ સોનસ્વિતા સ્ત્રી તેજસ્વિતા; પ્રભાવ ઓનસ્વી વિ॰ (સં॰) તેજસ્વી; પ્રભાવશાળી મોનોન પું॰ (ઇ) ઓઝોન વાયુ; ઑક્સિજનનો
એક પ્રકાર
ઓન્ન, ઓફ્તર પું॰ હોજરી; પેટ
ઓાત્ત વિ॰ ઓઝલ; ગાયબ થયેલ; લુપ્ત (૨) પું પડદો; આડ મોજ્ઞા પું॰ ભૂત કાઢનાર--ભૂવો ઓદ્નારૂં સ્ત્રી॰ ભૂવાનો કામધંધો
એટ સ્ત્રી આડ; વ્યવધાન; ઓથ; શરણ ઓટના સ॰ ક્રિ॰ લોઢવું (૨) એકની એક વાત ફૂટવી ઓટની, મોટી સ્રી લોઢવાનો ચરખો ઓઢળના અ॰ ક્રિ॰ અઠીંગવું; ટેકવું ઓōળાના સ॰ ક્રિ॰ ટેકવવું (૨) બારણું વાસવું ઓડુ પું॰ ગધેડું બળદ વગેરે ૫૨ બોજો લાદનાર માણસ; ઓડ જાતિની વ્યક્તિ
ગોડ઼ન પુ॰ ઢાલ
સ્રોડ઼નાસ॰ક્રિ ઓડવું; રોકવું; વારણ કરવું (૨) હાથ ઓડવો; ઘધરવું; પસારવું
ઓડ઼ા પું॰ મોટો ટોપલો (૨) ખોટ; કમી; તોટો (૩) દુકાળ
ઓટ્ટ વિ॰ (સં) નજીક લાવવામાં આવેલું ઓહના સ॰ ક્રિ॰ ઓઢવું (૨) પોતા પર જવાબદારી લેવી (૩) પું॰ ઓઢવાનું વસ્ત્ર સોની, મોતીની સ્ત્રી ઓઢણી મોહર પું॰ બહાનું સોહાના સ૦ ક્રિ॰ ઓઢાડવું ઓહૌની સ્ત્રી ઓઢણી
ઓત સ્ત્રી॰ આરામ (૨) લાભ; બચત (૩) આળસ (૪) વિ॰ (સં॰) વળેલું ઓતપ્રોત વિ॰ (સં॰) એકમેકમાં મળી ગયેલું (૨) પું તાણોવાણો (૩) સાટું (લગ્નનું) મોતા, ઓતો વિ॰ એટલું ઓવ, ગોવા વિ॰ ભીનું
ओलियाना
ઓવન પ્॰ (સં) ભાત; રાંધેલા ચોખા ોદ્દા વિ॰ ભીનું ઓવારના સ॰ ક્રિ॰ ચીરવું; ફાડવું; વિદારવું ઓનયન સ્ત્રી ખાટલાની પાંગથની ખેંચવાની દોર ઓનખના સક્રિ॰ ખાટલાની પાંગથ ખેંચવી ઓના પું॰ તળાવનું પાણી નીકળવાનો માર્ગ-ગરનાળું એનામાસી સ્ત્રી (ૐ નમઃ સિદ્ધમ્) ભણતરનો આરંભ (૨) પ્રારંભ; મંગળાચરણ
ઓપ સ્ત્રી॰ ઓપ; ચમક; શોભા; ઢોળ ઓપત્ની પું॰ બખતરવાળો યોદ્ધો; રક્ષક ઓપચીલાના પું॰ ચોકી
ઓપના સ॰ ક્રિ॰ (૨) અ॰ ક્રિ॰ ઓપવું; દીપવું ઓપની સ્ત્રી કટાર વગેરેને ચમકાવનાર પથ્થરનો ટુકડો ઓપીન્કી પું॰ (ઇ) બહારનો રોગી વિભાગ ઓપરેટર પું॰ (ઇ) પ્રચાલક; કાર્યાન્વીત કરનાર ઓપેરા પું॰ (ઇ॰) સંગીત નાટક ઓñ અ॰ શોક પીડા કે દુખનો ઉદ્ગાર ઓવરી સ્ત્રી નાનું ઘર; કોટડી ઓir-૩ટાંગ પું॰ (મલયાલમ ઓરંગ = મનુષ્ય + ઊટન=વન) ઉરાંગઉટાંગ; સુમાત્રા બોર્નિયો ટાપુઓમાં જોવા મળતો એક પ્રકારનો વનમનુષ્ય ઓર સ્ત્રી (સં॰ અવાર) બાજુ; ત૨ફ (૨) પક્ષ (જ્યારે આની પૂર્વે સંખ્યાવાચક વિશેષણ આવે છે ત્યારે પુંલ્લિંગમાં ઉપયોગ થાય છે. ઉદા॰ ઘર કે ચારોં ઓર) (૩) અંત; આરો ઓમના અ॰ ક્રિ॰ ઝૂકવું; ઝૂલવું; લટકવું ઓરમા સ્ત્રી સિલાઈની એક વિધિ ઓરજ્ઞા પું॰ ચણાનો છોડ કે પોપટો ઓરા પું॰ કરા ઓરાના અ॰ ક્રિ પૂરું થવું ઓરાહના પું॰ ઓળભો; ઠપકો; રાવ; ફરિયાદ ઓરી શ્રી ઢળતા છાપરાની એ કિનારી જ્યાંથી વરસાદનું પાણી નીચે પડે છે; છાપરાનું નેવું ઓભંતેન, ઓનંતેનીવિહોલૅન્ડનું; ફિરંગી-વલંદાનું ઓળંબા, ઓત્રંમા પું॰ ઉપાલંભ; મહેણું સ્રોત વિ॰ (સં॰) ભીનું (૨) પું॰ સૂરણ (૩) સ્ત્રી ગોદ (૪) આડ (૫) ઓથ; શરણ (૬) બહાનું ઓતતી સ્ત્રી॰ છાપરાનું નેવું; ઢળતા છાપરાની એ
કિનારી જ્યાંથી વરસાદનું પાણી નીચે પડે છે. ઓના પું॰ કરા (૨) એક મીઠાઈ (૩) વિ॰ ખૂબ ઠંડું ઓન્નાદના પું॰ ઓળભો; ઠપકો; રાવ; ફરિયાદ
ઓÍિપિયક પું॰ (ઇ) ઓલંપિક-વિશ્વ ખેલ સમારોહ ઓનિયાના અ॰ ક્રિ॰ ગોદમાં ભરવું (૨) સ॰ ક્રિ ઘુસાડવું; ઠાંસવું; હુલાવી દેવું

Page #63

ओली
૫૮
औरसी
ગોત્રી સ્ત્રી ગોદ (૨) પાલવ (૩) ઝોળી મોતૌના ડું ઉદાહરણ; ઉપમા; કહેવત મોવરોદ ડું (ઇ) મોટો કોટ ઓવરટાફમ ડું (ઇ) વધારાનો સમય ગોવરાપર પં. (ઇ) જમા કરતાં વધુ રકમ
કાઢવાનો આદેશપત્ર ગોવરસિયર ! (ઈ.) સર્વેક્ષક મોધ, મોષથી સ્ત્રી (સં.) ઔષધ; દવા
૪૫. (સં.) હોઠ મોત સ્ત્રી- ઝાકળ મોસા, મોરિયા) સ્ત્રી જોટ; જુવાન
સર મું, ઓછી સ્ત્રી વારી; અવસર
ગના સક્રિ (ગાડી) ઊંજવી
મા વિ૦ (સં. અવાક) મૂગું; મૂક; ચુપ ગળી સ્ત્રી મૂગાપણું; ચૂપકી
( પા)ના અ ક્રિઃ ઊંઘમાં ઝોકું ખાવું; ઊંઘ આવી જવી ગીથા સ્ત્રી ઊંઘનું ઝોકું મૌનના અને ક્રિઃ અકળાવું ગૌdી કિનાર; કાંઠો સૌ વિ ઊંડું ગૌધના અ ક્રિઃ ઊંધું થવું; ઉલટાવું (૨) સક્રિ
ઉલટાવવું સૌથT વિઊંધું મૉર ડું (અં) અઢી તોલા
વાત ! (અ “વક્ત'નું બ૦ વ) સમય; વખત (૨) સ્ત્રી શક્તિ; ગજું જો સ્ત્રી દોરીનો કોરડો (૨) બળદનો પરોણો (૩) જાનવરને ફસાવવા માટે કરાતો ખાડો મૌન ડું અવગુણ
પ૬ ૫ (સં અઘોર) અઘોરી પંથનો માણસ (૨) મનસ્વી; મોજ માણસ (૩) વિ૦ ઓઘડ; અણઘડ; વિચિત્ર પર વિ અણઘડ; વિચિત્ર (૨) અનોખું ગૌરવ અ અચાનક; એકાએક ૌવટ અ અચાનક (૨) અજાણમાં; ભૂલમાં (૩) સ્ત્રી ઉચાટ, સાંકડ; મુશ્કેલી
વંત વિ. નિશ્ચિત; બેફિકર, બેખબર ચરતી સ્ત્રી ઔચિત્ય; ઉપયુક્તતા; યોગ્યતા
ત્ય પું(સં) ઉચિતતા; યોગ્યતા મૌન ! (અં) ઊંચાઈ; મહત્તા; ઉત્કર્ષક બુલંદપણું (૨) પ્રતાપ; તેજ; ઓજસ
મોસા સ્ત્રી ફટકથી અનાજ ઊપણતે કે તેની મજૂરી મોસાના સક્રિ ફટકથી અનાજ ઊપણવું મોસાર ૫ ફેલાવો; વિસ્તાર, પહોળાઈ (૨) વિ
પહોળું મોસારા ઓસાર; મોટી ઓસરી મોદ અને આશ્ચર્ય દુઃખ વગેરેનો ઉદ્ગાર (૨) ઓહ!
અરે ! હાય ! વડોદવા ! (અ) હોદો ઓલર ! (ફિ) હોદેદાર મોદ ગાયોનું ધણ મોદર કું. રથ પાલખી વગેરેનો ઓઢો-પડદો મોદી અને આશ્ચર્ય કે આનંદનો ઉદ્દગાર औ
નકવિ ગમાર; અસભ્ય (૨) ઉદંડ, ઉદ્ધત iાર પું(અ) ઓજાર ફ, ફાર અલગાતાર; નિરંતર મટન સ્ત્રી ઓટવાની ક્રિયા; તાપ; ગરમી; ઊભરો ૌના સક્રિ ઉકાળવું (૨) અને ક્રિ ઊકળવું ગૌદાના સક્રિ ઉકળાવીને ઘાટું કરવું
દર વિ. ગમે તેમ ઢળી જાય એવું; ઢોચકા જેવું औथरा वि०७७९ વાર્થ વિ. (સં.) ઉદારતા તારીચ પું. (સં.) ઉદાસીનતા
મિક વિ (સં.) ઉદ્યોગ સંબંધી ગૌવી સ્ત્રી (સં.) ઉદ્યોગ-વિજ્ઞાન
શિવલીવર (સં.) ઉદ્યોગના હેતુથી નવાં કારખાનાં વગેરે ખોલવાની કાર્યવાહી ધ અવધ; અયોધ્યા (૨) સ્ત્રી અવધિ; સીમા ના-નાવિ અધુપોણું, થોડુંઘણું (૨)અઓછુંવતું કરીને ગૌપારિવા વિ૦ (સં.) ઉપચાર સંબંધી (૨) કેવળ
ઉપચાર પૂરતું મૌનિશિવિ (સં.) ઉપનિવેશ (સંસ્થાન) વિષેનું મૌનિવેશી, પં. (સં.) ઉપનિવેશ (સંસ્થાન)
બનાવી લેવું તે સૌપચાસિક વિ (સ) ઉપન્યાસ-નવલકથા વિષેનું
(૨) અદ્ભૂત (૩) પં. નવલકથાકાર આમ સ્ત્રી (સંહ અવમ) ક્ષયતિથિ (૨) વિ ઘટતું ગયેલું; પાગલ થતું જતું ર અ અને (૨) વિબીજું (૩) અધિક રત સ્ત્રી (અ) ઓરત; સ્ત્રી સૌર વિ. વિવાહિતા સ્ત્રીથી ઉત્પન્ન થયેલ પુત્ર મરતી સ્ત્રી વિવાહિતા સ્ત્રીથી ઉત્પન્ન થયેલી પુત્રી

Page #64

औरेब
ઔરેન પું॰ વક્ર ગતિ (૨) કપડાનો વાંકો કાપ (૩) પેચ; છળ; યુક્તિ
સૌનાત્ સ્ત્રી॰ (અ) ઓલાદ; વંશજ; સંતાન મૌલા-તૌલા, તા-મૌતા વિ॰ મોજી; ધૂની; મનસ્વી
મૌનિયા પું॰ (અ॰ ‘અલી’નું બવ॰) ઓલિયો; સિદ્ધ;
પીર
ઔવત્ત વિ॰ (અ) અવલ; પ્રથમ; મુખ્ય; સર્વશ્રેષ્ઠ ઔષધ, ઔષધિ સ્ત્રી દવા; ઓસડ ઔષધીય વિ॰ ઔષધિને યોગ્ય
(સં) પાણી (૨) સુખ (૩) અગ્નિ (૪) કામ પ્॰ (સં) એક માંસાહારી પક્ષી જેનાં પીંછાં બાણમાં લગાવાય છે. (૨) બગલો; ક્ષત્રિય; યમ
વડુ, ર્ પ્॰ (સં॰ કંક૨) કાંકરો; કંકર; ગાંગડો ડ઼ી સ્ત્રી॰ કાંકરી (૨) ગાંગડી વાડ઼ીતા, રીતા વિ॰ કાંકરાળું; કાંકરાવાળું ળ પું॰ હાથનું કંકણ; કાંકણદોરો જૈન પું॰ વરકન્યાના હાથે બંધાતો કાંકણદોરો રીટ સ્ત્રી (ઇ કોન્ક્રીટ) કાંકરેટ નીતા વિ॰ કાંકરેટ કરેલું વાત પું॰ (સં) હાડપિંજર જાતિની સ્ત્રી કર્કશા સ્ત્રી વાલી સ્ત્રી દુર્ગા
૧૯
હવારી સ્ત્રી બગલમાં થતો ફોલ્લો; કાખબલાઈ છારી સ્ત્રી બગલમાં થતો ફોલ્લો; કાખબલાઈ ાન પું॰ કંકણ (૨) શીખના હાથનું કડું ના પું॰ કંકણ; કાંકણદોરો (૨) કંકણ બાંધતાં કે
છોડતાં ગવાતું ગીત
૫ની સ્રી નાનું કંકણ (૨) કાંગરી (૩) દાંતો કે દાંતાવાળું ગોળ ચક્કર (૪) સ્ત્રી॰ કાંગ અનાજ; ચીણો
વંગના, માત્ત વિ॰ કંગાળ; ગરીબ વાતાપન, ગાતી સ્ત્રી॰ કંગાલિયત; ગરીબી મૂળ પુ॰ કાંગરો; શિખર; ટોચ (૨) કિલ્લાનો બુરજ
યા પું॰ કાંસકો (૨) ફણી થી સ્ત્રી બે બાજુ દાંતાવાળી નાની કાંસકી; ફણી ઘેરા પું॰ કાંસકા બનાવનાર વન પ્॰ કંચન; સોનું (૨) ધન-સંપત્તિ (૩) એક જિપ્સી જેવી જાત (૪) વિ॰ નિર્મળ વની સ્ત્રી કંચન જાતની સ્ત્રી (૨) વેશ્યા
क
कंठमाला
સૌલત પું॰ (અ) સરાસરી (૨) વિ॰ મધ્યમ;
સાધારણ
ઞૌત્તતન અ॰ સરેરાશે
ઔસના અ॰ ક્રિ॰ ગરમી પડવી (૨) સડવું; વાસી થઈ બગડવું ઔસર પું॰ અવસર
સૌપ્તાન પું॰ અવસાન; અન્ત (૨) પરિણામ (૩) (ફા॰) સૂધબૂધ; હોશ
ૌમાñ પું॰ (અ) સદ્ગુણ કે ખાસ ગુણ; ખૂબી ગૌહત સ્ત્રી॰ આકસ્મિક મૃત્યુ; દુર્ગતિ
વઘુ પું॰ (સં) જામો (૨) વસ (૩) બખતર (૪) સાપની કાંચળી
પુળાતુ પું॰ (સં) સાપ પુી સ્ત્રી (સં॰) ચોળી (૨) પું॰ અંતઃપુરનો રક્ષક (૩) સાપની કાંચળી
ચંપુરિ, પુતી સ્ત્રી॰ સાપની કાંચળી ચેતા પું॰ કાચકામ કરનારો
ન પું॰ (સં) કમળ (૨) બ્રહ્મા (૩) કેશ (૪) અમૃત ન વિ॰ રાખોડી રંગનું; ઘેરું ખાખી નડુ, નર પું॰દોરડાં ભાગવાનું કામ કરનાર એક રાનીપરજ જાતિ
ના પું॰ (સં॰ કરંજ) એક જાતની કાંટાળી ઝાડી (૨) વિ॰ રાખોડિયા રંગનું (૩) તે રંગની આંખવાળું; ભૂખરી આંખવાળું પ્રૂસ વિ॰ કૃપણ; પાજી નૂસી સ્ત્રી કંજૂસાઈ
૮ પું॰ (સં) કાંટો (૨) વિઘ્ન (૩) રોમાંચ ટાળીન, ટજિત વિ॰ (સં) કાંટાવાળું (૨) પુલકિત; રોમાંચિત
દર પું॰ (ઇ) સુંદર (દારૂ વગેરેનો) શીશો
ટાના સ્રી ભૂતડી; ડાકણ (૨) વઢકણી સ્ત્રી; કર્કશા *ટિયા સ્ત્રી॰ ખીલી (૨) માછલી પકડવાનો આંકડો (૩) કૂવામાં નાંખવાની બિલાડી (૪) માથાનું એક ઘરેણું ટીના વિ॰ કાંટાવાળું ટૂનમેન્ટ સ્ત્રી॰ (ઇ॰) છાવણી; કૅમ્પ ટોપ પું॰ કાનટોપી ટ્રેવર પું॰ (ઇ॰) કંટ્રાક્ટ; ઠેકો ટ્રેક્ટર પું॰ (ઇ) કંટ્રાક્ટર; ઠેકેદાર ૩ પું॰ (સં) ગળું (૨) અવાજ (૩) કાંઠો; તટ નવી વિ॰ ગળાકાપ (હરીફાઈ) ઇમાના સ્ત્રી॰ (સં॰) કંઠમાળાનો રોગ

Page #65

कंठा
૬૦
कगर
ચિંતા કાંઠલો (૨) કપડાનો કોલર (૩) કંઠો;
મોટી કંઠી ઇંડા વિ. કંઠસ્થ; મોઢે
વરોથ ! (સં.) કંઠ ભરાઈ આવવો વડી સ્ત્રી ગળાની કંઠી (૨) તુલસીના નાના
દાણાની કંઠી વડવરર() ચલાવનાર; ચાલક (જેમ કે, બસ) વડા ! એક શાક (૨) સ્ત્રી (સં.) ધોરી નસ વડા ડું અડાયું છાણું ઇંડાનપુંએક વાદ્ય; તૂરી (૨) (સં કંડાલ) ધાતુનું
એક વાસણ; દેઘડી વલંડિ સ્ત્રી પરિચ્છેદ ઠંડી સ્ત્રી નાનું છાણું વંડીત સ્ત્રી (અ કંદીલ) દીવો (૨) (દિવાળીમાં)
શોભાનો કરાતો કાગળનો દીવો લિસ્નિયા સ્ત્રી દીવાદાંડી
દીશ વિ (અં) અનુકૂલિત iડીશંદે ઘર ! વાતાનુકૂલ લંડુ દૂસ્ત્રી (સં.) ખુજલી, ચળ વિક્રેત, સંઘ કંથ; કાન્ત; સ્વામી
ૐથા સ્ત્રી (સં.) ગોદડી; કંથા વથી ૫ કંથાવાળો; સાધુ વિક્ષઃ પં. (સં.) કંદમૂળ (૨) (ફા૦) સફેદ સાકર લંકા સ્ત્રી (સં.) ગુફા વં પુ (સં.) કામદેવ
ના ૫ સોનાચાંદીની ચીપ કે તાર વવા શું કંદ (કરિયું કે અળવી) વંત્નિ વિ (સં.) કંદ(મૂળ)નું શિંતી સ્ત્રી (અ) હાંડી; દીવો (૨) ઝમરખદીવો હિંદુ (સં.) ભાડભૂંજાની ભઠ્ઠી વહુવા ! (સં.) દડો (૨) ઉશીકું (૩) સોપારી (૪) એક વર્ણબંધ
ત્ના વિમલિન; ગંદું વોરા પું, સંધની સ્ત્રી કંદોરો
ઘ ! ડાળી (૨) ખભો વિઘા ! સ્કંધ; ખભો
કંથાર ! અફઘાનિસ્તાનનું કંદહાર નગર કિંથાવર સ્ત્રી ઝૂંસરી (૨) ખેસ ફૈિથેન્ના ડું સાડીનો ખભા પરનો છેડો; પાલવ
થેની સ્ત્રી ઘોડાની પીઠનો સાજ (૨) ઘોડા કે બળદની પીઠ પર રખાતી ગાદી સંપ કેમ્પ) કેમ્પ (૨) (સં.) કંપ; કાંપવું તે પછી સ્ત્રી કંપારી; કમકમી વપન (સં) કાંપવું તે; કંપ (૨) શિશિર ઋતુ
પના અન્ય ક્રિ કાંપવું (૨) ડરવું (૩) હાલવું કંપની સ્ત્રી (ઈ) વેપારી મંડળી; કંપની વિજ્ઞાન ! (સં.) ભૂકંપ-વિજ્ઞાન #પ પક્ષી પકડવાની વાંસની એક બનાવટ પાde (ઇ) ચોગાન; આંગણું પાંદડું (ઈ.) ડૉક્ટરનો સહાયક (દવા આપનાર) પાના સ ક્રિ કંપાવવું (૨) ડરાવવું સંપાદ પં. (ઈ) રેલગાડીનો ડબ્બો વપત્તિ પં(ઈ) હોકાયંત્ર (૨) વર્તુળ દોરવાનો
કંપાસ પૂ કેમ્પછાવણી; પડાવ પોર (ઈ) છાપવાના ટાઇપ ગોઠવવાનું કામ સંપાદરપુ (ઈ) (કમ્યુટર પર) ટાઇપ ગોઠવવાનું કામ કરનાર પોર સી. (ઇં) કોહરાવીને છાણનું તૈયાર કરેલું ખાતર
ભૂતપં. (ઈ) સંગણક; સંગણન; ગણન; કપ્યુટર સંવાન સ્ત્રી (ઇ) કાપવા-જોડવાનું મશીન (૨) જોડવં; સંયુક્ત કરવું વત્ર ! (સં૦) કામળો; ધાબળો વત્ર ! કમળ
ત્ર- પે કમળકાકડીનું બી વસ ૫૦ (સં.) કસું કે તેનું વાસણ (૨) પ્યાલો
(૩) મંજીરા (૪) કૃષ્ણનો કંસમામો વર્ટj () અનેક વાઘોનું એકસાથે વાગવું; ગાનાર
અને બજાવનારના સ્વરનો મેળ; સંગીત-ગોષ્ઠી શવિ કંઈ; કેટલુંક વા , રી સ્ત્રી કાકડી
ની સ્ત્રી નાનું કંગન; કાંગરી; દાંતાવાળું ગોળ ચક્કર (૨) એક મીઠાઈ તેરે વિ૦ (ફા) જાંબલી કાળો ઘેરો લાલ રંગ હોય એવું
દર કક્કો; ક થી સુધીની વર્ણમાળા વોડા, વોરા પુંકંકોડું
વોરના સક્રિ કોરવું; ખોતરવું વ૬ ! તમાકુ (ચલમમાં પીવાની)
I ! પ્રાચીન કેકય દેશ (૨) નગારું (૩) કાકો ક્ષ ! (સં.) કાખ; બગલ (૨) કક્ષા; દરજ્જો (૩) કંદોરો (૪) ખંડ (ઓરડો) વાક્ષાસ્ત્રી (સં.) કક્ષા; શ્રેણી; દરજ્જો (૨)સરખામણી
(૩) કાખ; બગલ (૪) કાછડો તરછોરી સ્ત્રી બગલ; કાંખ (૨) કાનબલાઈ આપું ઊંચો કિનારો (૨) કાંગરી (૩) કોર; કિનાર (૪) અ કિનારા પર (૫) પાસે

Page #66

कगार
૬૧
कजी
વIR કાંગરી; કોર; કિનાર; (નદીનો) ઊંચો
કિનારો, ટેકરો aa j (સં.) વાળ; કેશ (૨) કુસ્તીનો એક દાવ (૩) “કચ' કે “ભચ' એવો કાપવા કે ભોંકવાને અવાજ (૪) વિ. “કચ્ચા'નું સમાસમાં આવતું રૂપ (ઉદા. “કચાઁદિયા')
વ્ર સ્ત્રી કચડાવાથી વાગવું તે વોચ ૫૦ કચકચ; બકવાદ વવવાના અક્રિકચકચવું (૨)દાંત કચકચાવવા
કે પીસવા વોન, નોન ૫૦ ભિક્ષાપાત્ર; દરિયાઈ
નારિયેળનું બનાવેલું કમંડળ વિવિત્સા વિ પોચા દિલનું; ન જીરવી શકે એવું
ઘપર ડું ગીચોગીચ હોવું તે; ભીડ (૨) કચપચ; કચકચ
વપરી, વાપરિયા સ્ત્રી કૃતિકા નક્ષત્ર વાતિયાવિ કાચા તળિયાનું (૨) અસ્થિર મનનું વવવવ પં. બચ્ચાંકચ્યાં; પરિવાર વઘર વવર પંચ કચર કચર ચાવવાનો અવાજ (૨) કચકચ વરજૂર ! ખૂબ ફૂટવું-મારવું તે (૨) ખૂબ પેટ ભરીને ભોજન ચરથાન ! કચ્ચરઘાણ; મારપીટ ઘરના સક્રિ. (સં. કચ્ચરણ) પગથી કચડવું; દબાવવું જરા પં. કાકડી (૨) કાચું ખડબચું (૩) કચરો વરી સ્ત્રી એક વેલ જેનાં ફળ ખાવામાં આવે છે. રત્નો પુ. કણકનો લુઓ
વનોદૂ ડું દૂઝતા ઘામાંથી ઝરતું પાણી વિવલી સ્ત્રી જમીનનું એક માપ કવવાદ સ્ત્રી કચવાટ; ખેદ; અણગમો
વહી સ્ત્રી કચેરી વચા સ્ત્રી કાચાપણું (૨) કમ અનુભવ; કચાશ વધવારના સક્રિ કપડાંને (કચરી-ધીબીને) ધોવાં વઘાનૂપું એક કંદ (૨) એક જાતની તેલી વાની
રિયા દાતરડું વરિયાના અન્ય ક્રિઃ હિંમત હારવી; પાછું પડવું (૨) શરમાવું
ઘૂમર ડું કચુંબર વોવના, ના સ ક્રિ. ઘચ દઈને ખોસવું, ભોંકવું વોરા ! કટોરે; પ્યાલો વો, ચોરી સ્ત્રી અડદની દાળ વગેરેના
પૂરણની એક પ્રકારની પૂરી બ. કો. – 5.
ગ્લાવિ કાચું (૨) પંકાચ ખરડો (૩) જડબું; દાઢ
ધ્યા-રાપું ખરેખરી વાત; રહસ્ય; ગુપ્ત ભેદ સચ્ચા હાથ પુંકાચો-આવડત વગરનો હાથ વચ્ચી વિ૦, સ્ત્રી કાચી (૨) સ્ત્રી કાચી રસોઈ
થ્થી ચીની સ્ત્રી ઓછી સાફ કરેલી ખાંડ વચ્ચી કાળ૬ સ્ત્રી જાંગડ વહી વી - વ સ્ત્રી ગાળ ની પેશી સ્ત્રી મુકદમાની પહેલી કાર્યવાહી વચ્ચે વહ સ્ત્રી કાચો ચોપડો વચ્ચી વાત સ્ત્રી અશ્લીલ શરમભરી વાત સૃથ્વી તો સ્ત્રી દાળભાત જેવી પાણીની-બોટાય
એવી રસોઈ ભવ્ય રોજ સ્ત્રી કાચી નોંધ; કાચી રોજનીશી વચ્ચે-વ નિ ! ચારપાંચ માસનો ગર્ભકાળ (૨) બે ઋતુ વચ્ચેનો ગાળો
ગૂ સ્ત્રી એક કંદ; અળવી વચ્ચે-વચ્ચે કચ્ચાં બચ્ચાં; છોકરાં-છૈયાં
છે ! (સં.) કછોટો (૨) કાચબો (૩) કચ્છ પ્રદેશ
છપ પુ (સં.) કાચબો વિછના પુંછની સ્ત્રી કાછોટો ટૂંકું ધોતિયું
છી સ્ત્રી કાચબી છાર પંકાછડે છાપું (સંકચ્છ) સમુદ્ર કે નદીકિનારાની કાંપવાળી જમીન છું, વ, છુ વિ૦ કંઈ; કોઈ
છુ, છુવા ! કાચબો વધુ સ્ત્રી કાચબી
છોટા, છટા ! કાછડ, કછોટો
ન ! (ફા) વક્રતા; વાંકાપણું (૨) દોષ; ખોડ વેગ ડું (ફા) અંકુશ
નપું કાજળ (૨) વિકાળી આંખવાળો (બળદ) વગર વિ. કાજળવાળું (૨) કાળું નનાના અને ક્રિ” (હિં કાજલ) કાળું પડવું (૨) (દેવતા) કજળાવો; બુઝાવું (૩) સક્રિ મેશ આંજવી ગર્ભા સ્ત્રી મેશ; કાજળ (૨) ગંધકને પારાની કજળી (૩) એક પ્રકારનું (વર્ષાનું) ગીત રોગનૌટા ! કાજળની ડબી પણ સ્ત્રી (અ) મરણ (૨) નસીબ (૩) ઈશ્વરીય
આદેશ (૪) કર્તવ્ય-પાલન જ્ઞા, વણા પુંછ (તુકી) લૂંટારુ કજાક ગાજી, Mા સ્ત્રી લૂંટ (૨) દગો, છળકપટ નાદ (ફા), વેગવા પુંઊંટનો કાઠડો
જયા ડું (ફા) કજિયો; ઝઘડો(૨) કોર્ટનો ઝઘડો વળી સ્ત્રી (ફા) વક્રતા (૨) દોષ; ખોડ

Page #67

कज्जल
૬ ૨
कठिया
Mr (સં.) કાજળ; મેશ જ્ઞા ! લૂંટારો; મજાક Mાવી સ્ત્રી લૂંટ (૨) દગો; છળકપટ દેવી પુ. સં. ફોજ; સેના (૨) કડું; કંકણ
(૩) ચટાઈ; સાદડી વેદ સ્ત્રી ફોજ; કટક વાદર સ્ત્રી દાંતોનો કટકટ અવાજ (૨) કચકચ;
ઝઘડો દિલદાના અ ક્રિ દાંત કટકટાવવા કેટરના વિ૦ કરડે એવું (૨) પુંયુક્તિ; ચાલ ટપરાપું લાકડાનું (જેવું કે, કઠેરાવાળું, સાક્ષી માટે કોર્ટમાં હોય છે.) પાંજરું ટાપુ ભેંસનું પાડું વતી સ્ત્રી વેચાણ; ખપત વેદના અને ક્રિઃ કપાવું; બે ટુકડા થવા (૨) વીતવું
(૩) શરમાવું; ઝંખવાણું પડવું કદની સ્ત્રી કાપવાનું ઓજાર કે કાપણી વરસ ! (ઈ.) થોડો ફાટ્યો-કપાયો માલ દર છું(૪૦) કાપનાર; નાનું ચપ્પ; પેન્સિલ છોલવાનું કટર દરા ડું નાનું બજાર (૨) પાડું વત્ર સ્ત્રી (ઈ.) છરીકાંટા ચપ્પ વગેરે વસ્તુઓ
દભેટ ! (ઈ) બટાકાનું બનેલું એક પકવાન રજૂ ૫૦ કસાઈ વઢવ વિ કપાતું કે કપાયેલું વેદવ્યાગ ! કાપતું વ્યાજ
દવાના સ ક્રિઃ કપાવવું દયા સ્ત્રી કાંટાસરિયો (એક કાંટાળો છોડ). ટા ડું આરોપી માટેનું લાકડાનું પાંજરું દહન કું(સં. કટકિ ફળ) ફણસ સદ વિ૦ કરડકણું, કરડે એવું વર સ્ત્રી કાપવાનું-કાપણીનું કામ દારપુંડ કટકટ અવાજ (૨) લડાઈ દારી સ્ત્રી મારકાટ; કાપાકાપી
ટાક્ષ પં. (સં.) વક્રદૃષ્ટિ (૨) કટાક્ષ; વ્યંગ્ય વેદાન સ્ત્રી કાટવું તે (૨) કાપણી વેરાના સક્રિકટાવવું; કપાવવું દાર, વેદારી સ્ત્રી કટાર હથિયાર દાવ ! કાપવું કે કાપેલું તે (૨) કાપી કરીને
બનાવેલ વેલબુટ્ટા વાર્દિક સ્ત્રી (ઈ.) કતરણ (૨) વાળ કપાવવા તે
દિ સ્ત્રી (સં.) કેડ, કમર દિiધ પંકમરપટો (૨) પૃથ્વીનો ઠંડી-ગરમીને આધારે નક્કી થયેલ કટિબંધ
ટીના વિ. કાંટાળું (૨) અણીદાર (૩) તીક્ષ્ણ (૪) પ્રભાવ પાડે એવું; તેજસ્વી , વિકડવું દુર ડું આદુંલસણ
દુપર ડું પરવળ વીજી સ્ત્રી (સં.) કડવી-અપ્રિય વાણી કે વેણ સોલાર પં. રસોઈ ઢાંકી રાખવાનું એક વાસણ;
ગરમું કરો ! કટોરો; વાડકો
ટોરી સ્ત્રી કટોરી; વાડકી કરતી સ્ત્રી કોઈ રકમમાંથી અમુક ભાગ ધર્માદા કાઢવો તે; ધર્માદા લાગો (૨) દલાલી (૩) અંદાજપત્રમાં મુકાતો કાપ-કટ' રવિ કરડે એવું (૨) કટ્ટર; ચુસ્ત; દઢ (૩) હઠીલું (૪) અંધશ્રદ્ધાળુ મહા ! મરણને અંગેનું દાન લેનાર બ્રાહ્મણ;
મહાબ્રાહ્મણ” ઠ્ઠા વિ હૃષ્ટપુષ્ટ; હટ્ટાકટ્ટા (૨) બળવાન; તગડું (૩) ડું જડબું વાયું પાંચ હાથ ચાર આંગળ જેટલું જમીનનું એક માપ (૨) કાઠા ઘઉં
સમાસમાં આવતાં કાઠી, લાકડું કે જંગલી, હલકું એ અર્થ બતાવે છે. ઉદા. “કઠપુતલી' (૨) (સં.) કઠ ઋષિકે કઠ ઉપનિષદ હવેના ડું ખાસડિયું કેળું રોના પુલક્કડફોડ વડા, શાપુનાનું બજાર (૨)પાડું (૩) કથરોટ વડતાન છું કરતાલ adતાની સ્ત્રી કાષ્ઠની પૂતળી (૨) જેમનચાવે એમ
નાચે એવી વ્યક્તિ રોડ લક્કડફોડો
બાપ પુ બીજો-સાવકો બાપ વબતિયા કંઠી પહેનાર -વૈષ્ણવ (૨) બગ
ભગત; જૂઠો સાધુ વ૮મત, મતાવિપાડા જેવું અલમસ્ત; હૃષ્ટપુષ્ટ
(૨) વ્યભિચારી વડા ડું નાનું બજાર (૨) પાડું (૩) કથરોટ
ના પુમાદળિયું વાઘનખ કે તેવી નાના બાળકની કોટમાં પહેરાવાતી માળા હવત સ્ત્રી, વાવતા પુંકથરોટ
નિવિ (સં.) કઠણ; અઘરું કવિતા, વકિના સ્ત્રી કઠણાઈ; મુશ્કેલી કિની સ્ત્રી લખવાનો ચાક: ખડી રિયા વિ. કઠણ (૨) કઠણ કોટલાવાળું

Page #68

कठियाना
૬૩
कतवार
કડિયાના અ ક્રિસુકાઈને લાકડા જેવું થઈ જવું કાઈના ડું લાકડાનું એક પહોળું મોટું વાસણ; કથરોટ
ની સ્ત્રી થાળ; કથરોટ કાર વિ (સં) કઠણ (૨) નિર્દય; નિષ્ફર વાતા કથરોટ વતી સ્ત્રી નાની કથરોટ
સ્ત્રી કડાકો; ગર્જના (૨) ચપળતા; તડપવું તે (૩) દર્દનો ચસકો (૪) રોકાઈને બળતરા સાથે પેશાબ થવાનો રોગ ફિક્ષ ડું કડકડ અવાજ ડાતા વિ. કડકડ અવાજ કરતું (૨) તેજ;
પ્રચંડ ઉડાડીના અન્ય ક્રિ. કડકડ અવાજ થવો (૨)
(ધી ઈ) કકડવું (૩) સક્રિ કડકડ અવાજ સાથે તોડવું (૪) (ધી ઇ.) કકડાવવું
દિ સ્ત્રી કકડાટ; કડકડ અવાજ ના અક્રિ કડકડ અવાજ કરવો (૨) જોરથી તડૂકીને અવાજ કરવો (૩) કડાકા સાથે ફાટવું કે તૂટવું રૂar સ્ત્રી કડાકાનો અવાજ કાપુ (હિં કડક) લડાઈમાં ગાવાનું યુદ્ધગીત; કડખો મહાપું કડખેદ-કડખો ગાનાર ભાટ
કવિ કાળાને ધોળા વાળવાળું; કાબરચીતરું કડી સ્ત્રી જારની કડબ; કડવી
વા વિ૦ કડવું; કટુ, કડવી વિ. સ્ત્રી કડવી; કટુ વાપું કડું (૨) વિ. કઠણ (૩) લૂખું (૪) ઉગ્ર; રાખત; દૃઢ (૫) તેજ; પ્રચંડ (૬) મુશ્કેલ; દુષ્કર (૭) અસહ્ય (૮) કર્કશ લકા સ્ત્રી- સખતપણું વિશ છું કડાકો (લાંઘો) (૨) અવાજ
વેવ વિ. જોરદાર; તેજ; ખૂબ વાતાર વિજબરદસ્ત વાળી સ્ત્રી (તુર્કી કરાબીન)નાની કેનાની નાળની બંદૂક : કમર પર ભરાવાય છે. ડા, વાહ (સંકટાહ, પ્રા. કડાહ) કયું ફાડી સ્ત્રી કઢાઈ ડીગ્રી સાંફળની એક કડી (૨) કડી લટકાવવાનો આંકડો (૩) ગીતની કડી (૪) લગામ (૫) મુશ્કેલી; મુસીબત (૫) વિસખત; કઠણ; કર્કશ વઝા વિ૦ કડવું (૨) ક્રોધી (૩) અપ્રિય; કટુ
(૪) કઠણ
લગા તેત્ર ૫. સરસિયું વાના અને ક્રિ કડવું લાગવું (૨) ગુસ્સે થવું
(૨) આંખમાં કળતર થવી સમાપન પં. દમદ સ્ત્રી કડવાપણું વાના અને ક્રિ. (સંકર્ષણ) નીકળવું; બહાર આવવું;
ઉદય થવો (૨) નાતરે જવું (૩) (દૂધ) ઘાટું થવું - કઢવું. તારું સ્ત્રી કડાઈ (૨) વેલબુટ્ટાની નકશીગીરી
રવાના, વડના સક્રિ કઢાવવું વાવ ૫૦ વેલબુટ્ટા કાઢવા તે દિર વિકાઢનાર (૨) ઉદ્ધારક (૩) કરજદાર જી સ્ત્રી ખાવાની કઢી હોરના, કોના સક્રિક ખેંચવું; ઘસડીને બહાર કાઢવું વા ! (સં.) કણ; દાણો anal સ્ત્રી (સં.) નાનો કણ મત ! (અ) કલમનો કાપ
ન અ કેમ? શા માટે ? વાર્ફ અ (અ) બિલકુલ; એકદમ; નિતાંત (૨) વિ.
પાંકું; નિશ્ચિત; વગર શરતનું રાતના અન્ય ક્રિ. (“કાત કશાની સ્ત્રી તકલી વતના ! કાતરવાનો સૂડો વતની સ્ત્રી કાતર તલપું(અ) (મકાન, મસીદ વગેરે પર લખાતો કે
કોતરાતો) લેખ વાન સ્ત્રી કાતરવામાંથી પડતાં રદી કાપલા-કાપલી વતરની સ્ત્રી કાતર; ખેંચી વત વ્યૉત સ્ત્રી કાપકૂપ; આમતેમ કરવું તે (૨) જોવું
વિચારવું તે; ગડભાંગ વાવાના સક્રિ કતરાવવું; કપાવવું (૨) કોઈનાથી બચવા માટે થોડુંક ખસીને કિનારીથી નાસી
છૂટવું #ારા પું. (અ) ટુકડો; ખંડ (૨) બુંદ; બિંદુ ઉતરારૂં સ્ત્રી કાતરવાનું કામ કે તેની મજૂરી તેતર ના સક્રિ કતરાવવું (૨) અક્રિઃ કતરાતા જવું;
વાંકા ફંટાવું તિન પે (અક7) કતલ; હત્યા
તનવા પું. શિકારી; જલ્લાદ anત્ના ડું (અકતરા) ખાધનો ટુકડો, ફાંક
રત્નાન કું. (સં. કલેઆમ) સર્વસંહાર; કતલેઆમ તિની સ્ત્રી નાનો ટુકડો (મીઠાઈ વગેરેનો) . adવીના સક્રિ કંતાવવું તવાર પુંગ ફૂડોકચરોરદી ઘાસ વગેરે

Page #69

कहुँ
તાઁ અ॰ ક્યાંય; કોઈ જગાએ
તા સ્ત્રી॰ (અ॰ કતઅ) બનાવટ; આકાર (૨) ઢંગ (૩) કપડાનું વેતરણ; ‘કટ’ તારૂં સ્ત્રી॰ કાંતવું તે કે તેની મજૂરી તા-નામ પું॰ (અ) વાતમાં વચ્ચે કહેવા લાગવુંપડવું તે
ત્તાન પું॰ ખૂબ વળ દીધેલ દોરાનું બારીક રેશમી કાપડ જેમાંથી સાડી દુપટ્ટા વગેરે બનાવાય છે. (પુરાણા જમાનાનું એક અતિ મુલાયમ સુંદર વસ્ત્ર જેના વિશે કહેવાતું કે ચંદ્રનો પ્રકાશ પડવાથી પણ એ ફાટી જતું.)
તાના સ॰ ક્રિ॰ કંતાવવું તારી સ્ત્રી॰ (અ) પંક્તિ; હાર (૨) સમૂહ; જૂથ તારા પું॰ લા; મોટી શેરડી તિ, તિજ, તેજ વિ॰ કેટલું; કેવડું તિય વિ॰ (સં॰) કેટલુંક તૌની સ્રી કાંતવું તે; કંતામણ ત્તા પું॰ છરો; વાંસ ફાડવાનું ઓજાર રુત્તિન સ્ત્રી॰ (મજૂરી પર) કાંતનારી સ્ત્રી ત્તી સ્ત્રી છરી; કટાર
æર્ફે વિ॰ કથ્થાઈ (રંગનું)
સ્થ પું॰ ગાવા બજાવવા ને નાચવાનું કામ કરતી
એક જાત
થનૃત્ય પું॰ કેરળના એક નૃત્યનો પ્રકાર ત્યા પું॰ (સં॰ કવાથ) કાથો કે તેનું ઝાડ ઋષા પું॰ (અ) (મકાન મસીદ વગેરે પર લખાતો કે કોતરાતો)લેખ
રત્ન, ત્લેઆમ પું॰ (સં॰) કતલ; સર્વસંહાર; કતલેઆમ
વિદ્ અ॰ (સં॰) કદાચ
થ પું॰ (સં) કથાકાર (૨) પુરાણી (૩) ગાવા બજાવવા અને નાચવાનું કામ કરનાર હ્રથાની સ્રી॰ નૃત્યની એક વિશિષ્ટ શૈલી વથી પું॰ કાથાનું ઝાડ થવાડ઼ પું॰ કથા કહેનાર; પુરાણી થન પું॰ (સં॰) કહેવું તે; વચન; વર્ણન થના સ॰ ક્રિ॰ કહેવું
થની સ્ત્રી॰ કથની; વાત (૨) બકવાદ થરી સ્ત્રી ગોદડી; કંથા
થા સ્ત્રી॰ (સં) કથા; વાર્તા (૨) ધર્મની કથા (૩) ખબર; હાલ (૪) વાદવિવાદ; બોલાબોલી થાન પું॰ (સં) કથા (૨) નાની કથા વથાવસ્તુ સ્ત્રી॰ (સં) કથા કે વાર્તાનું વસ્તુ થિત વિ॰ (સં॰) કહેલું; કહેવાયેલું
૬૪
कनकटी
થોપાથન પુ (સં॰) વાતચીત (૨) વાદવિવાદ વ પું॰ કદમનું ઝાડ (૨) ઢગલો ત્ પું॰ (અ॰) કદ; ઊંચાઈ (પ્રાણીઓ માટે) મ પું॰ કદંબનું ઝાડ
મ પું॰ (અ) કદમ; પગલું તમન્ના પું॰ (ફા) પગ મૂકવાની જગા; (જેવી કે, જાજરૂમાં)
મવોશી સ્ત્રી (અ) મોટાને પગે લાગવું તે; મોટાની શુશ્રૂષા
વમાં સ્ત્રી॰ કદમના ફૂલ જેવી એક મીઠાઈ ત્ સ્ત્રી॰ (અ) કદર; કિંમત; પ્રતિષ્ઠા વન વિ॰ કદરજ (કૃપણ); કંજૂસ (૨) પું॰ એક પાપીનું નામ
વરવા, વાવાન વિ॰ ગુણગ્રાહી; કદરદાન તારૂં સ્ત્રી॰ કાયરતા; ભીરુતા વર્લ્ડ વિ॰ (સં) કદરજ; કંજૂસ (૨) પું॰ રાજ્યની આવક પ્રજાની ભલાઈ માટે ન ખર્ચતાં ખજાનો ભરવા માટે પ્રજા પર કઠોર અત્યાચાર સુધી પહોંચલ એક જાણીતો કૃપણ રાજા વની સ્ત્રી॰ (સં) કેળ વા અ॰ (સં) ક્યારે
વાઘ, વાચન અ॰ કદાચ; રખેને તાન્વિત્ અ॰ (સં) કદાચ (૨) ક્યારેક પિ અ॰ (સં) ક્યારે પણ (પ્રાયઃ નકાર જોડે) ામત સ્ત્રી॰ (અ) પ્રાચીનતા çામત-પસંદ્ વિ॰ જુનવાણી; રૂઢિવાદી વીમ, તીમી વિ॰ (અ) જૂનું; પુરાણું તૂ પું॰ (ફા) દૂધી; કોળું
તૂરત સ્ત્રી॰ (અ) મેલ; ગંદાપણું (૨) વૈમનસ્ય;
અણબનાવ
દ્દાવર વિ॰ (ફા) કદાવર
′′ પું॰ દૂધી (તૂમડા ઘાટની) (૨) કોળું
વારા પું॰ (ફા) છીણી
તૂરાના પું॰ (ફા) ઝાડામાં નીકળતા ધોળા નાનાં અમુક કીડા ૬ સ્ત્રી॰ (અ) કદર
નપું॰ કણ (૨) પ્રસાદ (૩)ભિક્ષાત્ર (૪) શરીરશક્તિ (૫) સમાસમાં ‘કાન’ માટે આવે છે. (ઉદાહરણ ‘કનપટી')
નર્ફે સ્ત્રી॰ નવી શાખા; અંકુર
નવા પું॰ ઘઉંની એક જાત (૨) ધઉંનો લોટ(૩)સોનું (૪) ધંતૂરો
નવદા પું॰ કાનકટ્ટો (૨) કાન કાપી લેનારો શનીટી સ્રી કાનના પાછલા ભાગનો એક રોગ

Page #70

कनकना
૬૫
कपड़ा-लत्ता
વનના વિ૦ જરામાં તૂટી જાય એવું; બરડ (૨) જરામાં ચિડાઈ જાય એવું; ચીડિયું (૩) ખંજવાળ લાગે એવું (૪) અરુચિકર નનાના અક્રિ ખંજવાળ લાગવી (૨)નરુચવું વનનાર સ્ત્રી ખંજવાળ (૨) બરડપણું (૩) ચીડ
(૪) અરુચિ નાધ્યક્ષ ડું (સં) ખજાનચી ની સ્ત્રી કણકી નવૂત પુંછ ખડો પાક આંકવો તે; આનાવારી
ના , નવા ! કનકવો; પતંગ વનવા સ્ત્રી પતંગબાજી વનરકનૂરા ! કાનખજૂરો નgિયાના સક્રિ. ત્રાંસી નજરે જોયું કે આંખથી
ઈશારો કરવો વનરા ડું નાની ડાળી (ડાળમાં ફૂટનારી નાની
ડાળી). નવી સ્ત્રી ત્રાંસી નજરે જોવું તે (૨) આંખનો ઈશારો નવોની સ્ત્રી કાનખોતરણું તેની સળી નરિયા સ્ત્રી (કાનમાં નંખાતી) સૌથી નાની (ટચલી આંગળી ન છે પુ કાન વીંધવા તે કર્ણવેધ સંસ્કાર) નટોપ ! કાનટોપી વનપરી સ્ત્રી કાન ને આંખ વચ્ચેની જગા; લમણો વાનપરા ડું કાનફટો, ગોરખપંથી સાધુ નવા વિ કાનમાં મંત્ર ફૂંકનાર (ગુરુ) ના વિ કાનફૂસિયું; ચુગલીખોર નપુર સ્ત્રી ચાડી; ચુગલી વનરસ ! સંગીત કે વાતો સાંભળવાનો રસ
નલિયા વિ. સંગીત-રસિયું; વાર્તા-રસિયું વનવાસ પે કેન્વાસ કપડું
નવોશન પું. (ઈ) પદવીદાન-સમારંભ જનસત્તા સ્ત્રી નાનો કાનખજૂરો નસર ! કંસારો નાસ્તર ! (ઇકેનિસ્ટર) ટિનનો ડબ્બો નાગતિ સ્ત્રી (અ) સંતોપ (૨) સંયમ (૩) સબૂરી; ખામોશી ના સ્ત્રી પાતળી ડાળી; અંકુર; કુંપળ નાત ! (સંકન્યાગત) શ્રાદ્ધ (૨) શ્રાદ્ધનું
પખવાડિયું નિતિ સ્ત્રી (અ) તંબૂની કનાત કે જાડો પડદો જનારી સ્ત્રી રેતી શનિ સ્ત્રી ગોદ; ખોળો શનિ સ્ત્રી ઘઉં ઘઉંનો લોટ
નિયાના અને ક્રિ આંખ બચાવીને ભાગવું; કતરાવું (૨) પતંગનું એક બાજુએ નમ ; ગિન્નાવું નિઝ વિ (સં.) નાનામાં નાનું (૨) છેક ઊતરતું નિષ્ઠા, નિષ્ઠિા સ્ત્રી (સં.) ટચલી આંગળી ની સ્ત્રી કણી (૨) હીરાકણી (૩) કણકી (૪) બુંદ
ની વિ (સં) યુવા (જુવાન); વયસ્ક વની સ્ત્રી (ફા૦) દાસી; નોકરડી
નીના પું. (સં.) કિશોર (૨) આંખની કીકી વનનિવાં સ્ત્રી (સં.) આંખની કીકી (૨) કન્યા
(૩) ટચલી આંગળી વા વિ આંખે કાણું (૨) આંખે બાડું ને સ્ત્રી કાન આમળવો તે નેર, વનર | કરેણ
રિયા વિ. કરેણના ફૂલના રંગનું વન વિ કાણું (૨) અપંગ; ખોડવાળું (૩) પું
ખરીદેલો દાસ (૪)કૃતજ્ઞમાણસ (૫)નીચ સુદ્રદમી નૌતી સ્ત્રી, પશઓના બંને કાનના છેડા (૨) પશુઓની કાન ઊંચા કરવાની કે આમતેમ હલાવવાની રીત (૩) કાને પહેરવાની વાળી ન સ્ત્રી કન્નડ પ્રદેશની ભાષા ના ૫ (સં કર્ણ, પ્રા. કર્ણ) પતંગની કન્ના (૨) કિનાર; કોર ની સ્ત્રીને પતંગની બે બાજુ (૨) કન્ની; પતંગની લાંબી પૂંછડી (૩) કિનાર ચા, ચાસ્ત્રી (સં.) કુંવારી છોકરી (૨) દીકરી
. યા પુ. કૃષ્ણ (૨) પ્રિય માણસ (૩) સુંદર છોકરો ૫૮ પં. (સં.) દગો, છળ (૨) છુપાવવું તે
પટલાં પું(સં) કપટલીલા; ઠગાઈ ઉપદેશાત્ર ૫ (સં.) કપટજાળ; કપટબાજી પટમેપ | ફરેબી વેશ પટ મુદ્રારા પુનકલી મહોર લગાવવી તે પત્નીના સ્ત્રી કપટ-નાટક; કપટબાજી પટના સ ક્રિ કાપી લેવું; ચાતરવું પટાવર ! (સં.) ઠગબાજી; કપટી આચરણ વપટી વિ() કપટ કરે એવું; દગાબાજ પછા, પછાપુંકપડાથી ચાળવું તે (૨) વિ૦ કપડાથી ચાળેલું (કપડછાણ); અતિ બારીક પાર પું વસ્ત્ર-ભંડાર; કાપડનો ભંડાર પમિટ્ટી સ્ત્રી દવા બનાવવાના પાત્રનું મોટું બંધ કરવા કપડું બાંધી માટીનો લેપ કરવો તે પવિત્ર ! દરજી (૨) રફૂગર પા ! (સં. કર્પટ, પ્રા. કપ્પટ,-ડ) કપડું, વસ્ત્ર પાનના ડું કપડાંલત્તાં

Page #71

कपड़ौटी
પડ઼ીટી સ્રી॰ દવા બનાવવાના પાત્રનું મોં બંધ ક૨વા કપડું બાંધી માટીનો લેપ કરવો તે પાટ પું॰ (સં) કમાડ; બારણું
પાર, પાલ પું॰ કપાળ (૨) ખોપરી (૩) ઠીકરું કે એવું ભિક્ષાપાત્ર
પાની પું॰ (સં) શિવ (૨) એક જાતનો માંગણસાધુભિખારી
પાસ સ્ત્રી॰ (સં॰ કર્પાસ) કપાસ પામી વિ॰ કપાસના ફૂલના રંગનું; આછું પીળું (૨) પું॰ કપાસના ફૂલના રંગ જેવો રંગ ઋષિ પું॰ (સં) વાંદરો (૨) હાથી પિત્થ પું॰ (સં) કોઠું કે કોઠી પિત્ત વિ॰ (સં॰) ભૂરું (૨) બદામી (૩) ભલુંભોળું પિત્તા (વિ) સ્ત્રી॰ (સં॰) કપિલ રંગની (સીધી) (૨) સ્ત્રી ભૂરા કે ધોળા રંગની ગાય વિશ વિ॰ ભૂરા રંગનું પૂત પું॰ કુપુત્ર; ખરાબ છોકરો પૂર્ પું॰ કપૂર પદાર્થ પૂરાના સ્ત્રી॰ વિષખાના પૂર્વી વિ॰ કપૂરનું બનેલું કે તેના રંગનું (૨) પું॰ કપૂરના રંગ જેવો રંગ (૩) કપૂરી પાન પોત પું॰ (સં.) કબૂતર; હોલો (૨) પક્ષી પોતાનિા, પોતપાની સ્ત્રી॰ કબૂતરખાનું પોત્તવૃત્તિ સ્ત્રી સંઘરો ન કરવાની વૃત્તિ પોતવ્રત પું॰ બીજાથી થતો અત્યાચાર સહન કરવો તે
પોતી સ્ત્રી॰ કબૂતરી; હોલી (૨) વિ॰ કબૂતરના શરીરના રંગનું પોન પું॰ (સં) ગાલ પોતાત્વના સ્ત્રી (સં) ગપ; જૂઠ પોલસ્થિત વિ॰ (સં) બનાવટી; જૂઠું જ્ઞાન પ્॰ કૅપ્ટન (વહાણ યા સેના વગેરેનો)
પું॰ શરીરનો કફ (૨) (ફા॰) હથેળી કે પગનું તળિયું (૩) ફેણ શીર પું॰ (ફા॰) કડછી hāન પું॰ (અ) શબનું કફન; મડદા પરનું કપડું ન-ઘેડ઼ વિ॰ બીજાનો માલ હડપ કરનાર (૨) લોભી; કંજૂસ
જન-હોટ વિ॰ કંજૂસ; અત્યંત લોભી ન-વોટી સ્ત્રી સ્મશાનમાં અપાતો શબવેરો
(૨) કંજૂસાઈ; લોભ હ્રનઘોર પું॰ અતિ તુચ્છ તેમજ દુષ્ટ ચોર कफ़नदफ़न અંત્યેષ્ટિક્રિયા નાના સ॰ ક્રિ॰ કફનમાં મડદું લપેટવું
૬૬
क़बूल
ōની સ્ત્રી ફકીરનો ચોળો; કફની । સ્ત્રી॰ (ફા॰) જૂતું; ખાસડું # પું॰ (અ.) પાંજરું (૨) પક્ષીની ચબૂતરી (૩) કેદખાનું (૪) હવા-ઉજાસ વગ૨ની સાંકડી જગા (૫) શરીર
વળા, પારા પું॰ (અ) પાપોનું પ્રાયશ્ચિત્ત જવ અ॰ ક્યારે
વડ્ડી સ્ત્રી॰ હુતુતુતુની રમત
વર સ્રી શબ દફનાવવા ખોદેલો ખાડો વરસ્તાન પું॰શબ દફનાવવા નક્કી કરવામાં આવેલું સ્થાન; એ સ્થાન જ્યાં ઘણી કબરો હોય બા, વી વિ॰ (સં॰ કર્વર, પ્રા. કબ્વ૨) કાબરું, કાબરચીતરું
નિસ્તાન પું॰ (અ) કબરસ્તાન; જ્યાં ઘણી કબરો હોય તેવું સ્થાન
વન અ॰ (અ॰) પહેલાં; પર્વે (૨) વિ॰ પૂર્વનું; પુરાણું વા પું॰ (અ) એક જાતનો લાંબો ને ખૂલતો ઝભ્ભો વાતી પું॰ કબીલા-પરિવાર-માં રહેનારાં લોક વાદૃ, વાર પું॰ રદી નકામી વસ્તુ કે કામ વાડ઼ા પું॰ નકામી વાત; ઝંઝટ; બખેડો વાડિયા, વાડ઼ીપું ભાંગ્યા-તૂટ્યા કે ૨દી માલનો વેપારી (૨) નકામું કે તુચ્છ કામ કરનારો (૩) ઝઘડાખોર
વાવ પું॰ (અ) પકવેલા માંસની એક વાની (૨) વિ ભૂંજ્યુશેક્યું (માંસ)
વાવી વિ॰ કબાબ વેચનાર (૨) માંસાહારી વાય પું॰ એક જાતનો ખૂલતો ઝભ્ભો વાર પું॰ રોજગાર; વેપાર (૨) લેણદેણ (૨) રદી વસ્તુ
વાતા પું॰ (અ) વેચાણખત; સોદાનો દસ્તાવેજ વાત સ્ત્રી॰ (અ) બૂરાઈ; દુષ્ટતા (૨) મુશ્કેલી;
અડચણ
વીર વિ॰ (અ॰) શ્રેષ્ઠ; મહાન; સન્માનિત; વયોવૃદ્ધ
(૨) પું॰ સંત કબીર (૩) હોળીનું એક લોકગીત થીના સ્ત્રી॰ (અ) કબીલો; પરિવાર; ઝુંડ; સમૂહ;
જંગલી જાતિ
બુલવાના, ભુતાના સ॰ ક્રિ॰ કબુલાવવું; સ્વીકાર કરાવવો
બૂતર પું॰ (ફા॰) કબૂતર; પારેવું બૂતરવાણ વિ॰ (ફા) કબૂતર પાળનાર બૂત વિ॰ (ફા॰) આસમાની; નીલા રંગનું (૨) પું નીલો રંગ
જૂની વિ॰ (ફા॰) આસમાની; નીલારંગવાળું ધૂન પું॰ (અ) સ્વીકાર; કબૂલાત

Page #72

क़बूलना
कमांडर इन चीफ
વૂિલના સક્રિઃ કબૂલવું; સ્વીકારવું
યૂનિયત સ્ત્રી (અ.) કબૂલ-મંજૂરીનો દસ્તાવેજ; કબૂલતનામું બૂતી સ્ત્રી (હા) ચણાની દાળની ખીચડી of j (અ) ગ્રહણ; પકડ (૨) કબજિયાત
ના પું(અ) (તલવારની) મૂઠ; દસ્તો (૨) કબજો; અધિકાર (૩) નરમાદા; બરડવાં નિતાર ૫૦ (ફા) કબજો ધરાવનાર આસામી
(૨) વિ. કબજાવાળું વિનાવર વિ (ફા) કબજેદાર
નિયત સ્ત્રી (અ) કબજિયાત શિક સ્ત્રી (અ) કબર
દિ ૫૦ (ફા) કબરસ્તાન; જ્યાં ઘણી કબરો હોય તેવું સ્થાન બ્રસ્તાન, બ્રિસ્તાન ! (ફા-) કબરસ્તાન
શ્ન અ (અ) પહેલાં; પૂર્વે (૨) વિપૂર્વનું; પુરાણું મ અ કોઈ પણ વખતે; ક્યારે પણ મીમી, બીમાર અવારનવાર; જ્યારે જ્યારે કામવા અ ક્યારનું; ઘણા વખત પહેલાંનું
મી નવમા કોઈ ને કોઈ વખતે મૂ અને ક્યારે પણ માર ! (ફા કમાનગર) કમાન બનાવનાર (૨) હાડવૈદ (૩) ચિતારો (૪) વિ૦ દક્ષ; નિપુણ વોમં સ્ત્રી કારીગરી (૨) ચિત્રકામ (૩) હાડકાં
બેસાડવાનું કામ મંવાપું શારડી ફેરવવાનું કામઠા જેવું ઓજાર મંત્ર પે કમંડળ (સાધુનું) મંડની વિ કમંડલું રાખનાર; સાધુ (૨) પાખંડી
(૩) પં. બ્રહ્મા કમંડલુ પે (સં.) (સાધુનું) કમંડળ મંદ્ર ! (ફા) જંગલી પશુને બાંધવાનો પાશ (૨) દોરડાની સીડી ૫ વિ૦ (ફાળ) થોડું ઓછું (૨) ખરાબ (પ્રાયઃ સમાસમાં, જેમ કે, કમનસીબ). મસત્ર વિ૦ (ફા + અ) વર્ણસંકર; હલકટ માત્ર પુંછ (ફા.) કિનખાબ મથી સ્ત્રી (ત) પાતળી સોટી; ચાબુક મછા સ્ત્રી કામાક્ષી દેવી સમગત વિ. નીચ; હલકટ
મોર વિ (ફા) કમજોર; અશક્ત વોમણી સ્ત્રી કમજોરી; અશક્તિ મઠ પું(સં.) કાચબો (૨) કમઠાણું (ફાડેલું લાકડું); વાંસ (૩) સાધુની તૂમડી
મા (સં કમઠ) કામઠું; ધનુષ્ય યમરી સ્ત્રી કમઠાણું (ફાડેલું કે ચીરેલું લાકડું)
(૨) (સં.) કાચબી
મંતર વિ (ફા.) બહુ ઓછું વતી સ્ત્રી (૨) વિ કમી; ઓછું વિમતીન વિ નાનામાં નાનું; લઘુતમ; કમમાં કમ
(કમસે કમ) મનાવ વિ. કમનસીબ, કમભાગી
મનીય વિ૦ (સં.) સુંદર; મનોહર વર્તત બાણાવળી; તીરંદાજ સમવત્ત વિ (ફા) કમનસીબ: દુર્ભાગી નવી સ્ત્રી કમનસીબી મથાવ વિ (ફા) દુર્લભ #મર સ્ત્રી (ફા) કેડ, કમર મરચું (ફા) ચંદ્રમાં મોટા પુંકિલ્લાની ઉપરની (કાંગરા વગેરે વાળી) વંડી કે દીવાલ મર સ્ત્રી કમરખી કે કમરખફળ મરથી વિ. કમરખના આકારનું મરતો ! કુસ્તીનો એક દાવ (૨) વિ. કમરતોડ; કેડ ભાંગી નાખે એવું મરઘંદ્ર પુંછ (ફા) કમરબંધ (૨) વિ તત્પર IT ૫૦ કોટડી; ઓરડી; (લખવા-વાંચવાનો) ખંડ (૨) કેમેરા (૩) કામળો મરિયા ! એક પ્રકારનો હાથી (૨) સ્ત્રી કમર મરી સ્ત્રી છાંટી કાંબળી (૨) કમર પર બંધાતી દોરી મત્ર ! (સં.) કમળનું ફૂલ કે વેલો (૨) કમળો રોગ મા ડું કમળકાકડી, કમળનું બીજ મનનયન વિ કમળની પાંખડી જેવી આંખોવાળું વમનનાત્ર સ્ત્રી કમળની દાંડી વમનવાડું સ્ત્રી કમળાનો રોગ; પીળિયો ક્ષમતાસ્ત્રી (સં.) લક્ષ્મી (૨) કાતરા જેવું એક જીવડું
(૩) અનાજમાં પડતું એક જીવડું (ભૂંડિયું) વત્રિની સ્ત્રી (સં.) કમળની વેલ (૨) કમળની દાંડી
(૩) કમળોવાળું જળાશય અત્ની સ્ત્રી નાની કામળી (૨) પં. (સં.) બ્રહ્મા વળમવાના સક્રિ. કોઈને કમાવાના કામમાં લગાડવું
મસિનવિ (ફા૦) કમ ઉંમરનું; બાળમજૂરી કરનારું વાસિની સ્ત્રી (ફા.) બાળપણ મણે વશમ અ ઓછામાં ઓછું (૨) કાંઈ નહિ તો માંડ ૫૦ (ઇ.) કમાન; સમાદેશ માંડપુ (ઈ)સેનાનાયક; સેનાપતિ; નૌકાસૈન્યનો અધિકારી માંડરૂર થી ડું (ઈ.) પ્રધાન સેનાપતિ

Page #73

कमांडिंग
૬૮
करकरा
મહિં વિ૦ (ઈ) સમાદેશક
#મોરી સ્ત્રી માટલી; મટકી માર્કેટ ૫ (ઈ.) કમાન અધિકારી; લશ્કરનો કેમ્પા પંખીઓને પકડવા માટેનો વાંસ સરદાર
વપૂ ૫૦ છાવણી; કેમ્પ (૨) મોટો તંબુ (૩) લશ્કર; મારૂં સ્ત્રી કમાણી કે તેનું કામ કે ધંધો
સેના (૪) એક સરસેનાપતિને તાબેની સેના મક વિ કમાઉં; કમાનારું
પત્ત વિ (ફા) કમબખ્ત; કમનસીબ વાનરસી (ફા) ધનુષ (૨) ઇદ્રધનુષ્ય (૩) કમાન વખ્યા ! તાડપત્ર પર લખેલો લેખ (ધરતી) (૪) તોપ કે બંદૂક
મ્યુના ૫ (ઈ.) બુલેટિન શાસકીય ઘોષણા માન સ્ત્રી (ઈ કમાન્ડ) લશ્કરી આજ્ઞા કે નોકરી ધૂન સ્ત્રી (ઈ.) દેશનો સૌથી નાનો સ્વશાસનવિભાગ મીના સક્રિકમાવું (૨) કમાવવું; કેળવવું; કસીને (૨) દેશના સૌથી નાના સ્વશાસક વિભાગના દઢ કરવું (૩) નાનું મોટું (સેવાનું) કામ કરવું નિવાસી તથા એમની સરકાર (૩)સંપત્તિના સમાન (૪) કમ કરવું
સંયુક્ત અધિકારી મનુષ્યોનો સંઘ માનિયા પુ. બાણાવળી (૨) વિમહેરાવવાળું; વેબૂ મું () બુલેટિન; શાસકીય ઘોષણા કમાનવાળ
યૂનિજ ! (ઇ) સામ્યવાદ માની સ્ત્રી સ્પ્રિંગ; કમાન; સુથારનું એક ઓજાર વાયૂનિટ ૫ (ઈ) સામ્યવાદી
માત ! (અ) સંપૂર્ણતા (૨) કુશળતા (૩) પિયત સ્ત્રી (ફા) કેફિયત - અદ્ભુત કામ (૪) વિ. કમાલ; અતિ અદભુત; યામ ! (અ) રોકાવું છે કે તેની જગા; વિશ્રામ સર્વોત્તમ
(૨) સ્થિરતા; નિશ્ચય વોમાનિયતિ સ્ત્રી (અ) કમાલપણું; પૂર્ણતા; દક્ષતા યામત સ્ત્રી (અ) ક્યામત; મુસલમાનો ખ્રિસ્તીઓ માસુત વિ૦ કમાઉ (૨) ઉદ્યમી (૩) પં કમાઉ અને યહૂદીઓની માન્યતા મુજબ સૃષ્ટિનો એ અંતિમ દીકરો
દિવસ જ્યારે બધાં મડદાં ઊઠી ઊભાં થશે અને એમના કમિટી, મેટી સ્ત્રી (ઈ.) કમિટી; સમિતિ પેદા કરનારની સામે એમનો આખરી ન્યાય કરાશે. મિશ્નર ૫ (ઈ.) કમિશનર; પ્રતિનિધિના રૂપમાં (૨)પ્રલય (૩) ઊથલપાથલ; ખળભળાટ કાર્ય કરનાર અધિકારી, આયુક્ત
વળ્યુનિપું (ઈ) સંચાર (૨) પરસ્પર વ્યવહાર મિરની સ્ત્રી કમિશનરની કચેરી કે તેનું કામ કે શિયાર છું. (અ) ક્યાસ; ખ્યાલ; અનુમાન તેની હકૂમતનો પ્રદેશ
યાણ વિ. કલ્પિત; ખાલી ની સ્ત્રી (ફા) કમી; ઊણપ (૨) હાનિ; નુકસાન - વારંવ પં(સં) હાડપિંજર (૨) મસ્તક (૩) કમંડળ , માસ સ્ત્રી (અ) ખમીસ
(૪) નારિયેળની ખોપરી મીન સ્ત્રી (ફા) હુમલો કરવા છુપાઈને બેસવું તે રંગ | ઔષધમાં વપરાતી એક કાંટાળી કણજી મીના વિ૦ (ફા.) નીચ; હલકટ; મુદ્રા
વનસ્પતિ શમીનાપન ડું નીચતા, ક્ષુદ્રતા; હલકટપણું રંગરવાના ! (ફા) મરઘા-ઉછેર-કેન્દ્ર
નીલેશો સ્ત્રી ઓછું થવું કે વધારે થવું; ઘટવધ રંગા વિ૦ ભૂરી આંખોવાળું વિશદ વિ (ઈ-) ચૂંટાઈ ગયેલ (૨) આયોગ વારં(સં.) મધપૂડો (૨) કરંડિયો કે ટોપલી
મીશન! (ઇ.) કમિશન; દલાલી (૨)ખાસ કામ વાસંતીનj (છે. ક્વોરેન્ટાઇન) ચેપી રોગના સ્થાનમાં માટે નીમેલું મંડળ-કમિશન
અમુક વખત એકસ્થાને રોકી લેવામાં આવે છે દિલની સ્ત્રી ખમીસ, પહેરણ
તે જગા મૂન ૫(અ) જીરું
ક્ષર પું(સં૦) હાથ (૨) કિરણ (૩) કરવેરો (૪) મૂવી વિ (ફા.) જીરાવાળું કે જીરા સંબંધી
હાથીની સૂંઢ (૨) સ્ત્રી (જીરાની) એક દવા
વર સ્ત્રી એક માટીનું વાસણ (૨) એક નાનું પંખી સોનેરી સ્ત્રી કમિટી; સમિતિ
(વા સ્ત્રી થોડી થોડી વારે થતી પીડા (૨) બળતરા #મેરા ડું કામ કરનારો; મજૂર; નોકર
સાથે પેશાબ થવો (૩) પં કમંડળ (૪) કંચનાર મેના પશુ મારવાની જગા; કતલખાનું વરદ ! કૂડો; કચરો મોર ૫ (ઈ.) નૌસેનાધિકારી
રેલના અક્રિ કરકર અવાજ થવો; જોરથી તડૂકીને નોવેશ વિ (ફાટ) ઓછુંવતું
અવાજ કરવો; કડાકા સાથે ફાટવું કે તૂટવું મોરાપું માટીનું એક વાસણ જેવું કે, ઘડો, મટકું) રક્ષરા વિ૦ (સં. કર્કર) કકરું

Page #74

करकराहट
૬૯
करहनी
શરદી સ્ત્રી કકરાપણું (૨) આંખમાં કાંકરી
પડવાની પીડા વરપુકડખો (યુદ્ધગીત) (૨) ઉશ્કેરણી (૩)મેશ વરસ ! (ફાળ) ગીધ વરદ, રજા (ફા કારગાહ) મું સાળ કે તેની પાવડીનો ખાડો છાત્ર સ્ત્રી છલાંગ {છી, ત્રછી સ્ત્રી કડછી
છુત્ર પુંમોટો કડછો (ભાડભૂંજાનો) રંગ કું(સં.) નખ (૨) આંગળી Rાપુ (સં.) ઓજાર; સાધન (૨) ઈદ્રિય (૩) દેહ શરીર (૪) (વ્યા) ત્રીજી વિભક્તિથી સૂચવાતો
અર્થ
વરીય વિ. (સં) કરવા યોગ્ય વરતેજ પું કર્તવ્ય; કામ (૨) હુન્નર; કળા
(૩) કરામત; જાદુ રતવાવિ પુરુષાર્થ (૨) નિપુણ; કસબી, હુન્નરવાળું
(૩) કરામતી વતન પે (સં.), રતિલ્લી સ્ત્રી હથેળી રતાપે કર્તા (૨) બંદૂકની ગોળી જાય તેટલું અંતર રંતર પુંછ પરમેશ્વર; જગકર્તા કરતા પું, રતાની સ્ત્રી (સં.) હાથની તાળી (૨) વગાડવાની કરતાલ (૩) મંજીરા દૂત સ્ત્રી કરતૂક; કામ (૨) કળા; હુન્નર ૬ વિ૦ (સં.) કર આપનાર; આધીન (૨) સ્ત્રી (ફા કારદ) છરી કરતા પંખરીદેલા માલમાં કચરો ઇત્યાદિ હોય તે
ખાધ કે તે પેટેનું બારદાન કપાય તે (૨)નવા માલ પેટે જૂનો આપી બદલો કરતાં ઉપર આપવાનું રહેતું બાકી વળતર વરની સ્ત્રી કંદોરો
નવત્ર ! કર્ણફૂલ; કાનની ફૂલવાળી રિનન (ઈ) સેનાનો એક ઉચ્ચ પદાધિકારી;
કર્નલ કરના ! એક જાતનું મોટું લીંબુ (૨) સ ક્રિ કરવું વરના સ્ત્રી (અ કરનાય) શરણાઈ સરનામું (અકરનાય) શરણાઈ (૨) મોટું ઢોલ (૩) એક જાતની તોપ નિર્ધાર ! કિંમત કે નફા વગેરેની માત્રાના આધાર પર નિશ્ચય કરવો કે ખેતર જમીન મકાન વગેરેના કબજેદાર પર કેટલો કર ભરવાનો થાય; “એસેસમેન્ટ રની સ્ત્રી કરણી (૨) મરણક્રિયા (૩) કડિયાનું
નૈત્ર ડું (ઈ- કર્નલ) એક ઊંચો લશ્કરી અનિલદાર ર૫ર વિ કૃપણ; કંજૂસ (૨) સ્ત્રી ખોપરી રકત્ર કુંડમરાનો છોડ રયૂ (ઇ) સંચારબંધી રબર ડું પશુઓની પીઠ પર સામાન રાખવાનો
મોટો થેલો વરવરના અ ક્રિ (પક્ષીઓ આદિએ) કલરવ કરવો રહના ૫૦ (અ) તાબૂત ડુબાડવાની જગા (૨) નિર્જળ પ્રદેશ (૩) કબ્રસ્તાન (૪) (સં.) હજરત હુસેનને જ્યાં માર્યા તે સ્થાન વરમ ! (સં.) હાથી કે ઊંટનું બચ્ચું (૨) હથેલીનો
ઊલટો ભાગ શરમોર વિ હાથીની સૂંઢ જેવી સુડોળ જાંઘ છે જેની
તે (સ્ત્રી) વર- પં કર્મ, કામ (૨) કરમ; નસીબ (૩) (અ)
મહેરબાની; કૃપા (૪) ઉદારતા રમન્ના ડું કરમકલ્લો; કોબી રમક, સમી વિવે કર્મઠ; કુશળતાથી કામ કરનાર ૨૬ સ્ત્રી ભાગ્યરેખા
રમેંદા, વનમેંદા વિ કાળા મોનું; અભાગી રિવર સ્ત્રી (સં કરવર્ત) પાસાભેર સૂવું તે;
પાસું શરત પુ (સં કરપત્ર) કરવત; આડિયું #Rવર સ્ત્રી વિપત્તિ; સંકટ; મુસીબત Rવા પે કરવડો; ધાતુ માટીનો નાળવાળો લોટો Rવાર સ્ત્રી કારતક વદ ચોથ (સ્ત્રીઓ કરવાથી ગૌરીપૂજા કરે છે.) રવાના સક્રિ૦ કરાવવું #રવાર, રવીન પુ (સં કરવાલ) તલવાર atવીર પું(સં.) કરેણ (૨) તલવાર રવૈયા વિ૦ કરનાર; કરવૈયો છાપું (ફા) કરિશ્મા, ચમત્કાર; અદ્ભુત કરામત; અનોખી વાત
, વરષ પં. (સં. કર્ષ) વેર; અણબનાવ વર્ષ ! કૃષક; કિસાન; ખેડૂત વરપના, વરના સક્રિઃ આકર્ષવું; ખેંચવું
(૨) સૂકવવું (૩) સમેટવું; એકઠું કરવું વરસાન ! કિસાન; ખેડૂત રસાયન શું કાળો મૃગ રતી સ્ત્રી છાણાંના ટુકડા વારા શું એવો પાક જે દેખાવે મોટો લાગતો હોય
પણ દાણા થોડા હોય રદ ! ઊંટ (૨) ફૂલની કળી શરદની સ્ત્રી એક જાતનું અનાજ

Page #75

करहाटक
૭૦
कर्जा
વરદા ! (સં.) કમળનું મૂળ; કમળની છત્રી;
મીંઢળ રૉન કૌચ પક્ષી વાત છું કરવત સતી પં વેરણિયો
રફત પુ એક ઝેરી કાળો સાપ વરાછું સ્ત્રી કાળ૫; શામળાપણું (૨) કરવાની કે
કરાવવાની હિંમત (૩) દાળનું ભૂસું
Iના સક્રિ કરાવવું રિધિત સ્ત્રી (અ) સમીપતા (૨) સંબંધ; સગાઈ
વિતિલાર વિ. સંબંધી; સગું #Rવા પુંડ (અં) મોટો કાચની શીશો રાપવંથનપું એવી યુક્તિ કે કરામત કરવી કે કર ભરવો જ ન પડે; “ઇવેઝન ઑફ ટેક્સ' રામત સ્ત્રી બ૦ વચમત્કાર; કરામત શરમાતીવિષ્યમત્કારી, કરામત કરનાર-દેખાડનાર શિરે (અ) સ્થિરતા (૨) ધીરજ; સંતોષ (૩)
આરામ; ચેન (૪) એકરાર; કરાર; ઠરાવ ૨૨-તાઃ પં. (અ + ફા) લેણદેણને અંગેનો
કરાર; નક્કી થયેલી બાબત; નિશ્ચય વિરારા ડું કઠોરતા; દૃઢતા (૨) વિ. કઠોર, તીક્ષ્ણ;
દઢ; ઘેરું વૈરારા ૫૦ જમીન સંપત્તિ કે વેપાર વિષયક વસ્તુઓ પર કર લગાવવો; (લેવી) કર વગેરે પ્રાધીકૃતરૂપે સંગ્રહકરવો, વસૂલ કરવો; ટેકસેશન” રાત વિ૦ (૦) વિકરાળ; ભયાનક વરાવ, લાવા પુનાતરું, બીજે ઘેર ઠામ બેસવું તે
RIE૫૦ પીડાથી આહ કરવું તે શરદના અને ક્રિ પીડાથી આહ આહ કરવું વરાણા કઢયું રાહી સ્ત્રી કઢાઈ હિત સ્ત્રી (અ) અપ્રસન્નતા; અણગમો (૨) અયોગ્ય કે નિંઘ કામ (૩) ધૃણા, નફરત gિ સ્ત્રી કાળા રિલ્લા પં કાજળ; મેંશ વરિ (સ), રિની સ્ત્રી હાથણી લેરિયા વિ. કાળું (૨) પુંછ ખલાસી (૩) સુકાન લથિારૂં સ્ત્રી કાળપ; મેશ રિમા પુંડ (ફા) ચમત્કારપૂર્ણ કાર્ય; અદ્ભુત
કરામત; અનોખી વાત વરિષ્ઠ (વ.) સ્ત્રી કમર; કટિ વરી પુ (સં) હાથી શિરીન વિ. (અ) નિકટ; સંગત; જોડેનું
રીના પું(અ) રીત; ઢંગ
શરીવ અ (અ) પાસે; નજદીક (૨) લગભગ રીવન અ (અ) લગભગ રીવ વિ. નજીકનું સંબંધી રીપ વિ. (અ) દયાળુ (૨) ! ઈશ્વર વીર (સં), રત્ન વાંસનો ફણગો (૨) કેરડો
૪મા વિકડવું સમાના અને ક્રિ- કડવું લાગવું
મારૂં સ્ત્રી કડવાપણું; કટુતા Mવિ (સં.) દયનીય; કરુણાયુક્ત (૨)પું કરુણ રસ; દયા
T સ્ત્રી (સંવ) અનુકંપા, દયા (૨) શોક વરલીવિ (ઈ-) ચલણી નોટ કે સિક્કા; સરકારી નાણું વોરેગા, વેનેઝા ડું કલેજું રેવ સ્ત્રી (ઈ. કૅ૫) કરેપ; એક બારીક રેશમી કપડું શરેમૂ ૫૦ એક ભાજી સર વિ. કઠોર વા વિકઠોર; સખત રેત્ના, રત્ના ડું કરેલી કે કારેલું રિત ! એક ઝેરી કાળો નાગ વરે સ્ત્રી કાંપ જેવી કાળી માટી (૨) | વાંસનો
નરમ અંકુર; કાગડો રત્ના ડું કારેલું વરો વિ કરોડ સંખ્યા વસરો ખજાનચી વોવા, રોના સક્રિ ખણવું; ખોતરવું; ખોદવું સલા ! (સંકરમર્દ) કરમદી, કરમદું વાત શું કરવત (૨) સ્ત્રી રખાત-દાસી કરતા પે કરવત (૨) મોટો કાચની શીશો શરતી સ્ત્રી આરી (૨) કાચનો નાનો શીશ
(૩) કાચની ભઠી વરની સ્ત્રી કટાર; નાની તલવાર વાવ ડું (સં.) કરચલો (૨) એ નામની એક રાશિ સર્વર ! કૂડોકચરો વાર વિ. (સં.) સખત અને ખરબચડું (૨) પં કાંકરી; ખોપરીનો ટુકડો જેવા સ્ત્રી ભૂમધ્યરેખાથી ૨૩ ઉત્તર તરફની
એક કાલ્પનિક વૃત્તરેખા વાવિ () કઠોર (૨) પુતલવાર (૩) શેરડી
વ્રપું (સં૦) સોનું
, i j (અ) કરજ; દેવું શહીદ ૫ લેણદાર #ાર દેવાદાર # ડું દેવું; કરજ

Page #76

कर्ण
कलमा
of j (સં.) કાન (૨) સુકાન (૩) કાટખૂણ ત્રિકોણની કર્ણલીટી (૪) (સં.) કુંતીપુત્ર કર્ણ Mયાર (સં.) નાવિકફ સુકાની (૨) સુકાન fધાર સતિ સ્ત્રી સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ, કોંગ્રેસ વગેરેની સમિતિઓનાં કાર્યક્રમ,વિષયક્રમ વગેરેનું નિર્ધારણ કરતી સમિતિ; કાર્ય સંચાલન સમિતિ વર્તન પં. (સં) કાપવું તે (૨) કાંતવું તે વર્તી સ્ત્રી કાતર વિરપુ કિરતાર; પ્રભુ સર્જનહાર (૨) વિ. કર્તા
પ્રમાણે ચાલતું રિયો ડું કર્તામાં પ્રયોગ (વ્યાકરણ)
dી સ્ત્રી (સં.) કાતર; ખેંચી કર્તવ્ય (સં૦) ફરજ (૨) વિ કરવા યોગ્ય વર્તા ! (સં.) કર્તા; કરનાર કેમ છું(સં.) કાદવ (૨) માંસ (૩) પાપ વર્નન કું (ઇ) સેનાનો એક અધિકારી દૂર ૫ (સં) કપૂર
વ્ર (સં.) સોનું (૨) વિ. કાબરું; કાબરચીતરું a | (સં.) કર્મ, કામ (૨) નસીબ (૩) ક્રિયાકર્મ વાર, વર્ગવાર ૫ લુહાર કે સોની (૨) નોકર
(૩) બળદ (૪) વેઠિયો વર્મચારી પુ (સં) કાર્યકર્તા; નોકરી કરનાર; સેવક વર્મકવિ (સં.) કાર્યકુશળ; પરિશ્રમી; દત્તચિત્ત
(૨) સંધ્યા પૂજા વગેરે નિયમિત કરનાર શનિ (સં.) કર્મ પ્રમાણે થતી ક્રિયા મંથ વિ(સં.) ઉદ્યોગી; પ્રયત્નશીલ, કર્મકુશળ;
કર્મઠ વાસ ૫ () શ્રાવણ માસમાં
યુ પે (સં.) કલિયુગ વર્ષો ૫૦ નિષ્કામભાવથી કાર્ય કરવાની સાધના (૨) પરિશ્રમ, ઉદ્યમ સંચાર કર્મનો ત્યાગ (૨) કર્મના ફળની આકાંક્ષા ન રહેવી તે પ્રિયા પુક્રિયાનો કર્મ અનુસાર પ્રયોગ if વિસખત; કઠણ; મુશ્કેલ રવા અને ક્રિ૦ સખત થવું વનં ૫૦ (સં.) ડાઘ (૨) એબ વર્તાની સ્ત્રી કલગી નિંદ્રા ! (અં) એક જાતનો મુસલમાન વિરાગી
સાધુ (૨) મદારી વત્ર ૫ (સં.) મધુર ધ્વનિ (૨) વિ સુંદર (૩) સ્ત્રી
(કલ્ય, પ્રા. કલ્લ) આરોગ્ય (૪) આરામ; સુખ; કળ; સંતોષ (૫) અકાલે (૬) સ્ત્રી કળા; યુક્તિ (૭) કળ; યંત્ર
ન સ્ત્રી (અ) કલાઈ (૨) બહારનો ઓપ (૨) ચૂનાથી ધોળવું તે નાર (ફા) કલાઈ કરનારો; કલાઈવાળો
દ્વાર વિ૦ (ફા.) કલાઈ કરેલું લિન મું (અં) બેચેની (૨) દુ:ખ ચિંતા; ખેદ
નવન પં. (સં.) ખળખળ ઝરણું વહે તે અવાજ (૨) કોલાહલ (૩) કલબલ
ના વિશે થોડા દિવસનું; કાલનું વનનિ સ્ત્રી હેરાનગતિ; મુશ્કેલી; પરેશાની વનવર ! (ઈ.) કલેક્ટર; સમાહર્તા
ની સ્ત્રી (૮૦) પક્ષી કે મુગટ વગેરેની કલગી (૨) મકાનનો ઉપરનો ભાગ
છા પું, નછી સ્ત્રી કડછો; કડછી
છુના ભાડભૂંજાનો કડછો #ાત્ર સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી; પત્ની તાવિ કળ-ચાવી કે ચાંપવાળું (૨) ૫ કલદાર રૂપિયો
ધૂત પુ (સં.) ચાંદી વેનત (સં) સોનું (૨) ચાંદી (૩) મધુર ધ્વનિ
ના ૫ (સં.) ગણવું તે; ગ્રહણ કરવું તે; સારી રીતે સમજવું તે; શબ્દ કરવો તે વેનના સ્ત્રી (સં) જ્ઞાન; ગ્રહણ; રચના; બનાવટ;
છોડવું તે નાપુ (સંકલ્પ) વાળનો કલપ (૨) કપડાને કરાતો
આર વનપા અ ક્રિ કલ્પાંત કરવું; કળપવું (૨) સક્રિ
કાપવું (૨) કલ્પવું વત્ર ! કપડાની અસ્તરી કરવામાં નખાતો આર (૨) ચહેરા પરનું કાળું ચાઠું
નવત્ર ! ઉપાય; યુક્તિ (૨) કલબલ; ગરબડ વનબૂત ! (ફા કાલબૂદ) કાલબૂત (૨) (પાઘડી
ટોપી વગેરેનો) ફરમો (ઢાંચો; ગોળાઈ) નિમ ! સ્ત્રી કલમ (લખવાની કે રોપવાની)
(૨) ચિત્રકારની પીંછી કે શિલ્પીનું ટાંકણું (૩) વરુ કરી વવાતું પાન (૪) કાન પાસે હજામતમાંથી
બાકી રખાતા નાના વાળ મિતરાશ ૫ (ફા.) કલમ બનાવવાનું ચાકુ વર્તમાન પુંછ (ફા.) કલમદાની; કલમખડિયો રાખવાનો ડબ્બો કે તેવું સાધન નમવન્દ્ર વિલખેલું (૨) ઠીક; બરોબર
નામ- સ્ત્રી રાજ્ય; સલ્તનત વનમા પું(અ) વાક્ય; વાત (૨) કલમો; ઇસ્લામ
ધર્મનો મૂળ મંત્ર ‘લા ઇલાહ ઇલ્લિલ્લાહ, મુહમ્મદ રસૂલિલ્લાહ

Page #77

क़लमी
कलापी
ત્રની વિ- (અ) લખેલું, લિપિબદ્ધ (૨) કલમી (આંબો વગેરે)
મુંદવિ કાળા મોનું (૨) કલંકિત ; કલંકવાળું (૩) અભાગી
વરિયા સ્ત્રી દારૂનું પીઠું hવાર ૫ કલાલ (દારૂના પીઠાનો વેપારી) #નશ, વનસ (સં) કળશ; ઘડો (૨) મંદિર
વગેરેનું શિખર વનસ ૫ કલશ; કળશિયો (૨) મંદિરનું શિખર
નારી સ્ત્રી નાનો કળશ નદ ! (સં.) ઝઘડો; લડાઈ નદની, નાવિન્રી લડકણી; ઝઘડાળુ (સ્ત્રી) નપ્રિયવિજેનેઝઘડો પ્રિય હોય તેવું (૨) નારદ
દાંતરિતા સ્ત્રીપતિ કે નાયકથી ઝઘડો કરી પછી પસ્તાતી નાયિકા વાહ વિ કલહપ્રિય; લડકણું
7 વિ (ફા) મોટું; વડું. ના સ્ત્રી કળા (૨) યુક્તિ, છળ (૩) ચિત્ર (જેમ કે, ચીતરવાની કળામાં એ પાવરધો છે.) (૪) હુન્નર (જેમ કે, એહજારો કલા કરતો હુન્નરી છે.) (૫) ઔદ્રજાલિક કળા (જેમ કે, જાદુકળા) (૬) પ્રકાશનો અંશ કે ભાગ (જેમ કે, ચંદ્રકળા કે ચંદ્રમંડળનો સોળમો ભાગ–ષોડશ કલા' (૭) નાટ્ય કે નૃત્યની કળા (૮) કામશાસ્ત્ર અનુસાર ચોસઠ કલાઓમાંની કોઈ (આ ચોસઠ કળાઓ આ પ્રમાણે છે : ૧. ગીત ૨. વાદ્ય ૩. નૃત્ય ૪. નાટ્ય ૫. આલેખ્ય (ચિત્રકામ) ૬. વિશેષમચ્છેદ્ય * (લલાટમાં ચાંલ્લો કરવો) ૭. તંડુલ-કુસુમકલિવિકાર (ચોખાના દાણા અને છૂટાં ફૂલોનો ચોક ભરવો) ૮. પુષ્પાસ્તરણ (ફૂલોની સેજ બનાવવી) ૯. દશનવસનાંગરાગ (દાંત કપડાં તથા શરીરનાં અંગ રંગવાં) ૧૦. મણિભૂમિકાકર્મ (ઘરસજાવવું) ૧૧. શયન રચવું ૧૨. ઉદકવાદ્ય (જલતરંગ વગાડવું) ૧૩. ઉદકઘાત (ગુલાબજળ આદિ છાંટવાં) ૧૪. ચિત્રાયોગ (જુવાનને વૃદ્ધ અને વૃદ્ધને જુવાન બનાવવા) ૧૫. માલ્ય-ગ્રંથ-વિકલ્પ (માળા ગૂંથવી) ૧૬. કેશ-શેખરાપીડ-યોજન (શિરના કેશ પર ફૂલો સજાવવાં) ૧૭.નેપથ્યયોગ (વસ્ત્ર આભૂષણ આદિ પહેરવાં) ૧૮. કર્ણપત્રભંગ (કર્ણફૂલ વગેરે બનાવવાં) ૧૯. ગંધયુક્તિ (અત્તર ફુલેલ બનાવવાં) ૨૦.ભૂષણયોજન ૨૧. ઇદ્રજાળ ૨૨. કૌચમાર યોગ (કુરૂપને સુંદર બનાવવા ઉબટન વગેરે તૈયાર કરવાં) ૨૩. હસ્તલાઘવ ૨૪. ચિત્રશાકાપૂપ-ભક્ષ્ય-વિકાર-ક્રિયા (વિવિધ
શાકપૂડા પકવાન વગેરે બનાવવાં) ૨૫. પાનકરસરાગાસવ-યોજન (શરબત આસવ વગેરે બનાવવાં) ૨૬. સૂચીકર્મ (સિલાઈકામ) ૨૭. સૂત્રક્રીડા (વેલબુટ્ટા કાઢવા) ૨૮. પ્રહેલિકા (સમસ્યા ચાતુરી) ૨૯. પ્રતિમાલા (અંત્યાક્ષરી) ૩૦. દુર્વાચકયોગ (કઠિન પદોના અર્થ કરવા) ૩૧. પુસ્તકવાચન ૩૨. નાટિકાખ્યાયિકા-દર્શન (નાટક જોવું તેમ બતાવવું) ૩૩. કાવ્ય-સમસ્યાપૂરણ (સમસ્યાપૂર્તિ) ૩૪. પટ્ટિકાવેત્ર-બાણ-વિકલ્પ (મુંજના વાણથી કે ગૂંથેલી દોરીથી ખાટલો ભરવો) ૩૫. તર્કકર્મ (ત્રાકથી કાંતવું) ૩૬.તક્ષણ (લાકડાં ચીરવાં) ૩૭. વાસ્તુવિદ્યા ૩૮. રૂપ્યરત્નપરીક્ષા (સોના રૂપા અને રત્નની પરીક્ષા ૩૯, ધાતુવાદ (કીમિયાગીરી) ૪૦. મણિરાગ-જ્ઞાન (રત્નોના રંગ જાણવા) ૪૧. આકરજ્ઞાન (ખાણોની વિદ્યા) ૪૨. વૃક્ષાયુર્વેદયોગ ૪૩. મેષ-કુક્ટ-લાવક-યુદ્ધ વિધિ (ઘેટું-કૂકડોલવા પક્ષી વચ્ચેની લડાઈની વિધિ)૪૪. શુકસારિકાપ્રલાપન (પોપટ-મેના વાણીયુદ્ધ) ૪૫. ઉત્સાદન (ઉબટન લગાવવાં) ૪૬. કેશમાર્જન- કૌશલ ૪૭. અક્ષરમુષ્ટિકા-કથન (આંગળીઓના સંકેતથી બોલવું) ૪૮. સ્વેચ્છિતકવિકલ્પ (વિદેશી ભાષાઓ જાણવી) ૪૯. દેશભાષાજ્ઞાન ૫૦.પુષ્પશકટિકા-નિમિત્તજ્ઞાન (દૈવી લક્ષણ જોઈ ભવિષ્ય કહેવું) ૫૧. યંત્રમાતૃકા (યંત્ર રચવું) પર. ધારણ-માતૃકા (યાદશક્તિ વધારવી) ૫૩. સંપાઠ્ય (કોઈ કંઈ ભણે તે તે જ પ્રકારે બોલી બતાવવું) ૫૪. માનસીકાવ્યક્રિયા (મનમાં કાવ્ય રચી બોલી સંભળાવવું) ૫૫. ક્રિયાવિકલ્પ (ક્રિયાનો પ્રભાવ બદલી કાઢવો) પ૬. છલિતકગ (ધૂતતા કે છળવિદ્યા બતાવવી). પ૭. અભિધાન-કોષછંદો જ્ઞાન (અભિધાનકોષ અને છંદવિદ્યાનું જ્ઞાન) ૫૮. વસ્ત્રગોપન (કપડાંની રક્ષા) ૫૯. ધૂતવિશેષ (જૂગટું ખેલવાની આવડત) ૬૦. આકર્ષણક્રીડા (પાસા ફેંકવા ૬૧. બાલક્રીડાકર્મ (બાળકોને ખવરાવવું) ૬૨. વૈનાયિકી વિદ્યાજ્ઞાન (વિનય તથા શિષ્ટાચાર ૬૩. વૈજયિકી વિદ્યાજ્ઞાન (વિજય મેળવવાની વિદ્યાનું જ્ઞાન) ૬૪. વૈતાલિકી વિદ્યાજ્ઞાન (સવારે સ્તુતિપાઠથી જગાડવાની વિદ્યા)
ના સ્ત્રી હાથનું કાંડું ભાર ! (ફા) માવાની એક મીઠાઈ –બરફી નાથર ૫ (સં.) ચંદ્ર (૨) શંકર તાપપું (સં.) ઝુંડ; ગુચ્છ (૨) મોરનું પીંછું (૩) ચંદ્ર (૪) બાણનું માથું તાપ પુ (સં.) મોર (૨) કોયલ (૩) પીંપળ

Page #78

कलाबत्तू
૭૩
कल्लाश
વનવિરજૂ ૫૦ (તુર્ક-કલાબતૂન) કલાબૂત; સોના
ચાંદીના તારવાળો રેશમી દોરો કે તેનું મોળિયું તાવાણ વિ. ખેલકૂદ કે નક્રિયામાં ઉસ્તાદ નાલી સ્ત્રી ગુલાટ; ગોટમડું નામ ! (અ) વાક્ય (૨) વાતચીત (૩) પ્રતિજ્ઞા (૪) વાંધો; ખચકો નાર, નાત્રિ ૫ કલાલ દારૂના પીઠાનો વેપારી નાવંત ! સંગીતકળામાં નિપુણ વ્યક્તિ નાવતી ! () કલા જાણનારી સ્ત્રી,રમણી, સુંદરી નવા પુંસૂતરનું કોકડું; લાલ નાડાછડીનું કોકડું ક્ષત્નિ (સં) કલિંગડું; તડબૂચ (૨) કાલિંગડો
રાગ (૩) ભારતનો એક પ્રાચીન પ્રદેશ વર્તન (સં.) ચટાઈ પડદો વતિ પું(સં.) ઝઘડો (૨) પાપ (૩) કલિયુગ;
જેમાં પાપ અને અનીતિની પ્રચુરતા રહે છે એવો ચોથો યુગ ત્રિ સ્ત્રી (સં.) કળી મિત્ર ! (સં.) પાપ ક્ષત્રિયા ! (અ) રરકાદાર પકાવેલું માંસ વાતિયાના અ ક્રિ કળીઓ બેસવી (૨) પક્ષીને પાંખ આવવી નિયુગ પુ (સં.) કળિયુગ; ચોથો યુગ જેમાં પાપ
અને અનીતિની પ્રચુરતા રહે છે. વાતિત વિ (સં.) વીંટાયેલું જોડાયેલું; ઓતપ્રોત (૨) ગાઢું (૩) દુર્ગમ નવા પે કલિંગડ; તડબૂચ ત્ની સીફૂલની કે પહેરણની કળી (૨) પક્ષીની નવી આવેલી પાંખ (૩)હૂકાનો નીચેનો ભાગ (૪) (અ. કલઈ) પથ્થર વગેરેના ટુકડા જેનો ચૂનો બને છે.
ત્ર વિ(અ) અલ્પ; થોડું ઓછું નીસા ! (ફા) યહૂદી કે ખ્રિસ્તી દેવળ નીમિયાપું યહૂદકે ખ્રિસ્તી ધર્મમંડળ; પ્રાર્થનાગૃહ નુત્ત, તુષ પુંપાપ; મેલ ૨) વિ. પાપી; મલિન નુષા સ્ત્રી ચિત્તની કલુષતા; દોષ; અપવિત્રતા મનુષિત વિ. (સં) પાપી; મલિન; દોષિત નૂદા વિકાળું ન્ને પુનાસ્તો વરર(ઈ) કલેક્ટર; સમાહર્તા ના ડું કલેજું; કાળજું (૨) છાતી
ની સ્ત્રી પશુના કાળજાનું માંસ વાવર કું. (સં.) ર (૨) ખોખું, ઢાંચો વવા પુંડ નાસ્તો (૨) ભાથું (૩) કલવા જેવી
વિવાહની એક રીત
નૈયા સ્ત્રી ગુલાંટ; ગોઠમડું
નોર સ્ત્રી હજુ ગાભણી ન થયેલી જુવાન ગાય વાનો ! કેલિ, ક્રીડા; કલ્લોલ વસ્ત્રોત્રા અને ક્રિ. કલ્લોલવું; આનંદવું વેનની સ્ત્રી કાળું જીરું વા પું. (સં.) વિષ્ણુનો દસમો કલ્કિ નામનો
અવતાર વન્ય (સ) (બ્રહ્માના દિવસ જેટલો) કલ્પકાળ
-તર, ૫-કુના પું(સં) કલ્પવૃક્ષ સુરતરુ જે સમુદ્રમંથન વેળા નીકળેલાં ચૌદ રત્નોમાંનું એક ગણાય છે - એના નીચે ઊભા રહેનારને એ જે કહ્યું
તે સર્વ આપનારું મનાય છે. વન્ય પુ (સં) કલ્પના કરવી તે (૨) રચના કરવી - તે (૩) મૂર્ત રૂપ આપવું તે
ન્યના સ્ત્રી (સં.) રચના; બનાવટ (૨) મનની કલ્પનાશક્તિ (૩) કલ્પી કાઢેલી વાત; માન્યતા Rપવાસ પુરુ (સ°) માહ મહિનામાં ગંગાતટ પર સંયમપૂર્વક વાસ – એક વ્રત ન્યાત (સં.) પ્રલય; સૃષ્ટિનો અંત પિત વિ(સં) કલ્પેલું જ પુ (અ) હૃદય (૨) દિલ
મા ! (સં) પાપ; મેલ વાવ વિ. (સં.) કાબરચીતરું (૨) કાળું વન્ય પુ (સં.) સવાર (૨) શરાબ (૩) સ્વાથ્ય
(૨) વિ સ્વસ્થ, ચતુર; શુભ ન્યાયું(સં) કલ્યાણ; ભલું (૨) સોનું (૩) એક રાગ (૪) વિભલું સારું ન્યારી રે ! જનહિત કરનારું રાજ્ય; તે રાજ્ય જેમાં પ્રજાનાં આરોગ્ય, શિક્ષણ, સુખસગવડ વગેરેની વિશેષ વ્યવસ્થા હોય તેમજ રોજીરોટી પ્રાપ્ત કરાતી હોય અને અશક્ત અપંગો માટે સહાયતા અપાતી હોય; “વેલફેર સ્ટેટ'
નરપુંખારી માટી; ઊસ (૨)ઊખર જમીન સ્તર વિ ગરીબ, કંગાળ (૨) નફટ, નિર્લજ્જ (૩) દારૂડિયો (૪) શઠ, બદમાસ; ગુડ
ત્ના પુંઅવાજ (૨) અંકુર (૩) દીવાનું મોઢિયું (૪) (ફા કલ્લા) જડબું (૫) ગળું; બકરી વગેરેનું માથું
નાતો વિ જડબાતોડ; જબરદસ્ત (સ્નાતા વિ૦ (ફા) બહુ બોલનાર; બકવાદી વિજ્ઞાન અને ક્રિ-વાગવાથી કે કશાથી ચામડી બળવી;
બળતરા થવી (૨) અસહ્ય થવું
નાશ વિ () ગરીબ, કંગાળ (૨) નફટ; નિર્લજ્જ

Page #79

कल्लोल
iોન પું॰ (સં) તરંગ; મોજું (૨) ક્રીડા; ગમત (૩)આનંદ
iોનિની સ્ત્રી (સં) લહેરો-તરંગોવાળી નદી ત્ત્તર પું॰ ખારી માટી; ઊસ (૨) ઊખર જમીન લ્હારના સ॰ ક્રિ॰ તળવું (૨) અ॰ ક્રિ॰ દુઃખનો ઉદ્ગાર કાઢવો
વશ્વ પુ॰ (સં॰) બખતર (૨) ઢાંકણ (૩) મોટું ઢોલ; ડંકો
વચિત યાન પું॰ યુદ્ધમાં કામ આવનારી તે ગાડી જેના પર તોપો વગેરેના એના ભારથી એને સુરક્ષિત રાખવા માટે લોખંડની મોટી ચાદર લપેટવામાં આવી હોય તથા જે તોપો અને તોપચીઓથી સુસજ્જ હોય; ‘આર્મ્ડ કાર’ વન સર્વ॰ કોણ (૨) પું॰ (સં) કાવ્ય ચિતા પું॰ કવિ
વયિત્રી સ્ત્રી કાવ્ય રચનાર સ્ત્રી; સ્રીકવિ વર પ્॰ (ઇ) કવર; પૂંઠું કે પરબીડિયું (૨) (સં॰) વાળનો ગુચ્છો (૩) મીઠું (૪) (સં॰ કવલ) કોળિયો
વરી સ્ત્રી॰ (ci) વેણી (૨) અંબોડો (૩) વનતુલસી વન પું.॰ (સં) કોળિયો (૨) કૌઆ માછલી વતન પું॰ ખાવું તે; ચાવવું તે; ગળવું તે વત્તિત વિ॰ (સં॰) કોળિયો કરાઈ ગયેલું; ભક્ષિત વામ પું॰ (અ) ‘કિમામ’; ચાસણી; ઉકાળીને મધ જેવો કરેલો રસ
વાયર્ પું॰ (અ॰ ‘કાયદા’નું બ॰ વ॰) નિયમાવલી; શિસ્ત (૨) સ્ત્રી કવાયત (૩) વ્યવસ્થા; શિસ્ત (૪)વ્યાકરણ
વિ પું॰ (સં॰) કવિ; કાવ્ય રચનાર વિતા સ્ત્રી॰ (સં॰) પદ્યરચના; કાવ્ય વિત્ત પું॰ કવિત્વ; કવિતા
વી વિ॰ (અ) જબરું; બળવાન; મજબૂત નવીન પું॰ કોઠું
વી-દૈન વિ॰ (અ) કદાવર; મોટું વેના પું॰ કાગડાનું બચ્ચું વેત્તા પું॰ (અ) દિગ્દર્શકયંત્રની એ ખૂંટી જેના ૫૨ સોય ચક્કર લગાવે છે
વેલ્યૂ પું॰ નળિયું
હ્રવ્વાન પું॰ (અ) કવાલી ગાનાર; કૌવાલ વ્વાતી સ્ત્રી॰ (અ) કવાલી; એક પ્રકારનું પ્રભુપ્રીતિ સંબંધી ગીત જે સૂફીઓની મજલિસમાં ગવાય છે. - એ ધુનમાં ગવાતી કોઈ ગઝલ જ્ઞ પું॰ (સં) ચાબુક (૨) (ફા) ખેંચ; આકર્ષણ (૩) હૂકા કે ચલંમનો દમ
૭૪
कसमसाहट
ગ-મગ સ્ત્રી॰ (ફા) ખેંચતાણ (૨) ભીડ; ધક્કાધક્કી (૩) વિચારમાં પડવું તે ॥ સ્ત્રી॰ (સં) કોરડો (૨) ચાબુક શાળી સ્ત્રી॰ (ફા) સંઘર્ષ; ખેંચતાણ વશિષ્ઠ પું॰ (સં) નોળિયો શિશ ॰ (ફા॰) ખેંચ; આકર્ષણ (૨) ઝુકાવ શિશ-શે-ભિવૃત્ત સ્ત્રી॰ (ફા॰) ગુરુત્વાકર્ષણ શીતળી સ્ત્રી (ફા॰) વૈમનસ્ય; અણબનાવ શીરાપું॰(ફા॰) કશીદો; જરીનું વેલબુટ્ટાનું ભરતકામ (૨) વિ॰ ખેંચેલું
vતી સ્ત્રી॰ (ફા॰) કિસ્તી; નાવ; હોડી (૨) ધાતુનો ટાટ (૩) શેતરંજનું એક મહોરું-હાથી શેરુ પું, શેરુળા સ્ત્રી॰ (સં॰) મેરુદંડ; (અ) કરોડ રશ્મીર પું॰ ભારતની છેક ઉત્તરમાંનો એક પહાડી રમણીય પ્રદેશ
શ્મીરન પું॰ કેસર
શ્મીરી વિ॰ કશ્મીરનું; તેને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ કશ્મીરી ભાષા (૩) પું॰ કશ્મીરનો વતની કે ત્યાંનો ઘોડો ષાય વિ॰ (સં) તૂરું (૨) ગેરુ રંગનું (૩) પું મનનો વિકાર (ક્રોધ, માન, માયા, લોભમાંથી કોઈ) (જૈન)
ટ્ટ પું॰ (સં) દુઃખ; પીડા (૨) સંકટ વૈષ્ટસાધ્ય વિ॰ (સં॰) જેને કરવામાં બહુ શ્રમ પડે ષ્ટાર્તવ પું॰ (સં) સ્ત્રીઓને રજોધર્મવેળા થતી પીડા ટ્ટી વિ॰ (સં॰) પીડિત; દુઃખાર્ત સપ્॰પરીક્ષા; કસણી (૨) કાબૂ; વશ (૩) કસ; સાર (૪) (ફા॰) વ્યક્તિ; માણસ (૫) સ્ત્રી બાંધવાની કસ (૬) કેમ; કેવી રીતે
સળ સ્ત્રી॰ સણકો; સળક (૨) જૂનું વેર (૩) ઇચ્છા; હોંશ (૪) સહાનુભૂતિ
સજના અ॰ ક્રિ॰ ચસકો કે લપકો મારવો; સળકવું સટ પું॰ કાંસું-મિશ્ર ધાતુ વાસના સ॰ ક્રિ॰ કસવું (ખેંચવું; તંગ કરવું; પારખવું; પીંડવું વગેરે) (૨) ઠાંસીને ભરવું (૩) અ॰ ક્રિ॰ તંગ થવું; જકડાવું (૪) ઠાંસાઈને ભરાવું જનની સ્ત્રી બાંધવાની રસી (૨) કસણી (૩) પરીક્ષા તવ પું॰ કસબ; હુન્નર; કળા લવા પું॰ કસબો; નાનું શહેર લવાતી વિ॰ કસબામાં રહેનાર; નગરવાસી નવી સી વેશ્યા
ક્ષમ સ્ત્રી॰ (અ) કસમ; સોગન સમસાના અ॰ ક્રિ॰ સળવળવું; હાલવું; ખળભળવું (૨) ગભરાવું; આઘુંપાછું થવું સમપ્તાહટ સ્ત્રી॰ કલબલ; બેચેની; ગભરામણ

Page #80

कसर
૭૫
कहाना
સાસ્ત્રી (અ) કસર; ઊણપ (૨) દ્રષ; ઈર્ષ્યા; વેર (૩) રોષ; વિકાર કસરત સ્ત્રી (અ) કસરત, વ્યાયામ (૨) અધિકતા;
વૈપુલ્ય કસરત-રાય સ્ત્રી (અ) બહુમતી વસતી વિ. કસરત કરનાર (૨) દઢ ને મજબૂત
(શરીર) સટ્ટા ! વાસણબજાર; કંસારાઓનું હાટ વસવાના સ ક્રિ (કસીને) બંધાવવું વસાન સ્ત્રી (અ) કસાઈની પત્ની
સારું ! (અ) કસાઈ; ખાટકી, માંસ વેચનાર (૨) વિ. નિર્દય; જાલિમ વસારું સ્ત્રી કસીને બાંધવાની ક્રિયા (૨) બાંધવાની મજૂરી; બાંધવાનું પારિશ્રમિક સાના અને ક્રિ કસાણું થવું (૨) કટાવું (૩) સક્રિ કસી કે ખેંચીને બંધાવવું સાત સ્ત્રી (અ) ગંદકી; સ્થૂળતા; ગાઢતા વસાર ! કંસાર (૨) પંજરી સનત સ્ત્રી (અ) સુસ્તી; શિથિલતા સાના ડું કલેશ (૨) કષ્ટ (૩) મહેનત
સાવ કસાણાપણું; કાટ વસાવદર સ્ત્રી તનાવ; ખેંચાણ
લિથાના અન્ય ક્રિ કસાવું; કસાયેલા થવું સિલા ! (અ) સ્તુતિ કે નિંદા સૂચવનાર ઉર્દૂ
ફારસીના કાવ્યનો એક પ્રકાર સીલા ડું જરીનું ભરતકામ-કશીદો શરીર વિ. (અ) ઘણું; બહુ વસીસ પુલ હીરાકશી વહૂમ વિસંકુસુંભ) કસુંબી સૂર પું(અ) કસૂર; ગુનો; અપરાધ સૂર,સૂરવારવિ (ફા) ગુનેગાર; અપરાધી
તે પુંકંસારો વસતિ સ્ત્રી કંસારણ (કંસારાની પત્ની) વરસે ૫ કાંદો વાર્તા વિકસાણું; કષાય સ્વાદનું કર્ણી સ્ત્રી સોપારી વોરા ૫ વાડકો; કટોરો (૨) માટીનો વાડકો વસીટી સ્ત્રી (સંકષપટ્ટી; પ્રા. કસવઠ્ઠી) કસોટી વરલી સ્ત્રી (ઈ) સંરક્ષા; જેલ શરમ ! (ઈ) પ્રથા; રિવાજ (૨) આયાત અને નિકાસ પર લગાડાતો કર
ટમ અસર પું(ઈ) સીમા-શુલ્ક અધિકારી શરમ કર ! નાકાવેરો; સીમા-શુલ્ક વટ ડ્યૂટી સ્ત્રી (ઈ.) કર; જકાત; મહેસૂલ
રર () ગ્રાહક; ઘરાક રમાડવું (ઇ) ચુંગીઘર; જકાતનાકું, વિદેશથી આવતા કે જતા માલ પર લેવાતા કરનું નાકું
તૂર, તૂરા, તૂરિયા ડું કસ્તૂરીમૃગ કાનૂત, વસૂરિશાસ્ત્રી (સં.) દૂધપકાવીને રાખવાનું એક માટીનું વાસણ; કસ્તૂરી પું (અ) ઇરાદો; સંકલ્પ; ઇચ્છા
અ (અ૦) ઇરાદાપૂર્વક; જાણી જોઈને સ્વ (અ) કસબ; ધંધો; હુન્નરકળા (૨) પેદાશ (૩) વેશ્યાવૃત્તિ
સ્ત્રી પુરુ (અ) કસબો સ્વિાતિ વિકસબામાં રહેનારું
સ્વી વિ (અ) કસબી; કસબવાળું (૨) સ્ત્રી વેશ્યા શિમિયા અ (અ) કસમ ખાઈને; સોગનથી
ત્ર સ્ત્રી (અ) અંશ (૨) અપૂર્ણાંક (ગણિત)
સ્ત્ર-ગારિયા ડું દશાંશ અપૂર્ણાંક સ્લિાવ ! (અ) કસાઈ
સાવાના કતલખાનું
અ“કહાં'; ક્યાં (૨)બીજી તથા ચોથી વિભક્તિના પ્રત્યય તરીકે વપરાય છે. વેદ-શાં સ્ત્રી (ફા) આકાશગંગા દિશા ! (ફા) અટ્ટહાસ્ય વહન સ્ત્રી ભીંત લીંપવાની ગાર દત પું(અ) ખૂબ અછત (૨) દુકાળ
હતા ! દુકાળિયો; ભૂખાળવો હિતાની સ્ત્રી (અ) દુકાળનો સમય
હતા ડું કહેનાર; કથક; પ્રવક્તા વાન સ્ત્રીને કથન (૨) વચન; વાત (૩) કહેવત
(૪) કવન; કવિતા વેદના સક્રિ કહેવું; બોલવું
નાવત, કૂત સ્ત્રી કહેવત; કથન વેદની સ્ત્રી કથની; કહાણી દિર ડું (અ) કેર; જુલમ (૨) ક્રોધ (૩) આફત
(૪) વિ- ભયંકર
દરના અ (ક્રિ) પીડાથી આહ કરવું વહ ! કઠારો; બફારો વાહનના અને ક્રિ તાપથી બફાવું; કઠવું વધવાન, દાન, હવાના સક્રિ કહેવડાવવું
હવા ! (અ) કાવો; બુંદ; કોફી aો અ ક્યાં વ પં કહેણ; આજ્ઞા (૨) સર્વ શું? (વ્રજભાષા)
(૩) અ કેવી રીતે વહારી સ્ત્રી બોલાબોલી; તકરાર ડાના સક્રિ કહાવવું; કહેવરાવવું

Page #81

कहानी
ન્હાની સ્ત્રી કહાણી; કથા (૨) આખ્યાયિકા; કલ્પિત કિસ્સો
હાર પું॰ પાલખી વગેરે ઊંચકનાર-ભોઈ હાવત સ્ત્રી॰ કહેવત (૨) એવું રૂઢ વાક્ય જેમાં કોઈ અનુભવની વાત ટૂંકાણમાં ચમત્કારિક ઢંગથી કહેવાઈ હોય. (૩) લોકોક્તિ (૪) કહેવરાવાયેલ સંદેશ
હા-મુના પું॰ બોલવામાં થયેલી ભૂલચૂક; અસંગત
વ્યવહાર
હા-સુની સ્ત્રી॰ તકરાર; બોલાબોલી હ્રીઁ અ॰ કોઈ જગાએ; કહીં; ક્યાં જાડ્યા વિ॰ ચાલાક; પાકું; પહોંચેલ જાર પું॰ કાંકરો જાવી સ્રી કાંકરી
જાલ સ્ત્રી॰ કાખ; બગલ
ૉલના અક્રિ॰ કરાંજવું (૨) શ્રમ કે પીડાથી ઊંહ કે આહ કરવું
જાવામોતી સ્ત્રી જનોઈ પેઠે ખેસ પહેરવાની રીત ૉડ઼ી સ્ત્રી॰ કશ્મીરમાં ગળે બંધાતી નાની શગડી જાંગ્રેસ સ્ત્રી॰ (ઇ॰) કૉન્ગ્રેસ; મહાસભા જાપ્રેમી વિ॰ કૉન્ગ્રેસને લગતું (૨) પું॰ કૉન્ગ્રેસનો મતાનુયાયી
જાઁચ સ્ત્રી કાછડી (૨) પેઢુ ને જાંઘ વચ્ચેનો ભાગ ચિન પું॰ (સં) સોનું (૨) ધતૂરો જાઘરી, ાવતી સ્ત્રી॰ સાપની કાંચળી જાની સ્ત્રી આથો ચડવા દઈને બનાવાતો એક ખાટો
પ્રવાહી પદાર્થ (૨) ફાટેલા દૂધનું કે દહીંનું પાણી જાળી-હાસ સ્ત્રી॰ (ઇ. કાઇન-હાઉન) ઢોરનો ડબો; ઢોરવાડો
ૉટા પું॰ કાંટો (૨) કૂવામાં નાખવાની બિલાડી (૩) હિસાબનો તાળો-આંકડો ૉટી સ્ત્રી॰ નાનો કાંટો (૨) ખીલી જાના પુ॰ કંઠ (૨) કાંઠલો (૩) કાંઠો જાડુના સ॰ ક્રિ॰ કચરવું; ફૂટવું જાડ઼ી સ્ત્રી॰ જમીનમાં દાટેલો ખાંડણિયો (૨) વાંસ કે લાકડાનો નાનો ટુકડો (૩) લંગરમાં જોડેલ ધાતુનો ડાંડો
વાડી-ન પું॰ ઠાઠડીનો સામાન ાંત પ્॰ (સં॰) પતિ (૨) વિ॰ સુંદર પ્રિય અને રુચિકર હ્રાંત-પાષાળ પું॰ ચુંબક પથ્થર
જંતા સ્ત્રી॰ (સં) પત્ની; પ્રિય સ્ત્રી ળાંતર પ્॰ (સં) ગાઢું વન ાંતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) ચમક; તેજ (૨) શોભા; સૌંદર્ય
૭૬
જાતી સ્ત્રી વીંછીનો ડંખ (૨) કાતું; છરી વાવના અ॰ ક્રિ॰ (સં॰ ક્રંદન) રોવું; રડવું વાવ પું॰ (સં) ચૂલો કે કઢાઈમાં તળેલી ચીજ નાઁવ પું॰ કાદવ
જાવા પું॰ કાંદો; ડુંગળી (૨) કાદવ જાતો પું॰ કાદવ વાઘ પું॰ કાંધ; ખભો
જાપ સ્ત્રી કાને પહેરવાનો કાપ-એક ઘરેણું (૨) પતંગની કમાન વ્હાઁપના અ॰
ક્રિ કાંપવું; જવું
જાય જાય સ્ત્રી, જાવાવનું કાગડાનું કાકા બોલવું
તે (૨) શોરબકોર
dipin સ્ત્રી॰ (ઇ॰) સંમેલન; ‘કૉન્ફરન્સ’
જાવર સ્રી કાવડ
काग
જાવરિયા પું॰ કાવડવાળો; કાવડયો હ્રાસ પું॰ એક જાતનું શરદઋતુમાં ખીલતું ઊંચું ઘાસ નાંમત, જાતુત પું॰ (ઇ) વાણિજ્યદૂત નામત બનાત, જાંમુત્ત બનરત્ન પુ॰ (ઇ) મહાવાણિજ્યદૂત
વાસા પ્॰ કાંસું (૨) વિ॰ સૌથી નાનું વ્હાસાગર, વાસાર પું કાંસાનું કામ કરનાર-કંસારો ાસ્ટે વત્ત પું॰ (ઇ) સિપાઈ જાસ્યચંદ્ર પુ॰ કાંસાનો ચંદ્રક જ્ઞાછઠ્ઠી વિભક્તિનોપ્રત્યય (૨)વ્રજભાષામાં ‘સિ’, જૈન'ના વિભક્તિરૂપનો આદેશ. જેમ કે, ‘ા જો'; ‘જા સૌં’
વ્હારૂં સ્રી॰ લીલ (૨) મેલ (૩) કાટ વ્હાઽમિત્તસ્ત્રી॰ (ઇ)વિશિષ્ટ વિષયો પર વિચારવિમર્શ કરનારી સભા કે સમિતિ (૨) શાસનમાં સલાહ આપનારી સભા; પરિષદ
વ્હા, અ॰ કદી (૨) સર્વ કોઈ (૩) કશું; કાંઈ ા પું॰ (સં) કાગડો; વાયસ જાવંત પું॰ અસંભવ વાત વ્યાપિટ પું॰ (ઇ) વિમાનમાં ચાલકની બેઠક antanter, anantait yo ($10) sınì-sısèg; àâì લાલ જાંબલી રંગ
જાળા પ્॰ કાકો (૨) કાગડાનું બોલવું તે - કા કા વાળાામાં, વાળાસૂમ પું કાકાકૌવો વાળી સ્ત્રી કાકી (૨) (સં) કાગડી જાડુ પું॰ (સં) વ્યંગમાં બોલવું તે વ્હાલુન પું॰ (ફા॰) કાન પર લટકતી લટ hīપું॰ (સં॰ કાક) કાગડો (૨) હું (ઇ॰ કૉર્ક) શીશીના બૂચનો દાટો

Page #82

काग़ज़
कापी-राइट
Bણ પુ (અ) કાગળ (૨) દસ્તાવેજ (૩) છાપું (૪) સરકારી નોટ alsણાત ડું બ૦ વ૦ (અ) કાગળપત્ર 13ી વિ કાગળનું કે કાગળ જેવું પાતળું (૨). લખેલું (૩) પે કાગદી (કાગળનો વેપારી) dal ! કાગળ; પત્ર anત્ર ! કાગારોળ; શોરબકોર વાર પં શ્રાદ્ધ-વેળાનો કાકબલિ aa j (સં.) કાચ વારા વિકાચું
છે પુ (સંવ કક્ષ) પેઢું ને જાંઘ વચ્ચેનો ભાગ (૨) કાછડી વછના સક્રિ. કાછડી ખોસવી (૨) હથેળી કે
ચમચીથી ઉપર ઉપરથી લેવું કaછની સ્ત્રી કાછડી (૨) નાની ધોતી aછા ૫૦ કાછડો; કચ્છ
છો ! કાછિયો (૨) વિ. કચ્છી નપું કાજ; કામ (૨)પ્રયોજન (૩) ધંધારોજગાર (૪) બટનનો ગાજ
ગત શું કાજળ; મેંશ પિંડ (અ) કાજી (ઇસ્લામ પ્રમાણે); ન્યાયાધીશ કાનૂપું કાજુ કે તેનું ઝાડ
નૂ-બોનૂ વિ. કાચું પોચું; તકલાદી વટસ્ત્રી કાપવું તે (૨) ઘા; જખમ (૩) ચાલબાજી; દગો; કપટ રછટ સ્ત્રી મારામારી; લડાઈ (૨) કાપકૂપ;
ઓછાવત્તાપણું વટનપું(ઇ) કપાસ વાદના સક્રિ કાપવું (૨) કાપી લેવું; કમી કરવું (૩) સમય વિતાડવો (૪) કરડવું; ડસવું ટૂવિ કાપનારું (૨) ડરામણું દેન છું. (ઈ) ઝૂંપડી વોકિયું કાષ્ઠ; લાકડું સાદા ! લાકડાની કથરોટ #ાડી સ્ત્રી શરીરનું કાઠું (૨) ઊંટનો કાઠડો; ઘોડાના
જિનનું કાઠું વડ-નિવર-ગાયત્ર ૫૦ (ઇ.) કોડ માછલીનું તેલ વાના સક્રિ કાઢવું (૨) કઢાઈમાં તળીને કાઢવું;
પકાવવું (૩) (ચિત્ર) કાઢવું; આલેખવું વII ડું કાઢો; ક્વાથ વતના સક્રિ કાંતવું #ાતર વિ૦ (સં.) દુઃખી; બેચેન (૨) બેબાકળું;
અધીર (૩) ગભરાયેલું; બનેલું માતા ! કાંતેલું સૂતરફ દોરો (૨) કાતું; છરી બ. કો. – 6
વતિ પુંકાર્તિક માસ
તિવ . (અ) લહિય નાવેજ લખનાર
તિત્વ વિ. (અ) કતલ ; ઘાતક વતી સ્ત્રી કાતર (૨) ચાકું (૩) કટાર
વંવરી સ્ત્રી (સં.) કોયલ; મેના (૨) વાણી; સરસ્વતી (૩) કદંબવૃક્ષનાં ફૂલનો એક જાતનો દારૂ
વિની સ્ત્રી (સં.) મેઘમાળા; વાદળોની ઘટા; મેઘ રાગની એક રાગણી વિવિ વિ(અ) ડરપોક, ભીરુ; બીકણ વોદિર વિ. (અ) સશક્ત; સમર્થ વાર ! કર્ણ; કાન (૨) કાનનું એક ઘરેણું (૩) સ્ત્રી
લોકલાજ; મર્યાદા (૪) (ફા) ખાણ વાનર ! (સં.) વન (૨) ઘર તેના વિ કાણું (૨) ડખેલું (ફળ) (૩) તીરછું; વાંકું
(૪) પં લખવાનો કાનો (1) कानाकानी, कानाफूसी, कानाबाती स्त्री कानमा
વાત કહેવી તે; કાનભંભેરણી વિનિ સ્ત્રી લોકલાજ; મર્યાદા (૨) સંકોચ વનવિ સ્ત્રી સૌથી નાની આંગળી (ટચલી આંગળી) (૨) કાણી
નીૌડી સ્ત્રી કાણી કોડી; ફૂટી બદામ વાની વિ (સં.) અવિવાહિતા સ્ત્રીને થયેલો પુત્ર વાનદાસ પૅ ઢોરનો ડબો; ઢોરવાડો
નૂન ! (ફા) કાયદો; રાજાજ્ઞા; વિધાન; વિધિ નૂપું (ફા) તલાટીઓનો એક ઉપરી અમલદાર #ાનૂન ! (ફા૦) કાનૂન જાણનાર; ધારાશાસ્ત્રી;
વિવિજ્ઞ વિશાનૂનતાની સ્ત્રી (ફા) કાયદાનું જ્ઞાન નૂન્ અને (અ) કાયદેસર નૂનિયા વિ. કાનૂન જાણનાર (૨) તકરારખોર જાનૂની વિકાયદા-કાનૂનને લગતું; તે સંબંધી શાનભાન અવે કાનોકાન; એકથી બીજે કાને ન્સિોન્નેટ (ઈ.) દૂતાવાસ
નિરશ્ન પુંછ () રાજ્યબંધારણ વાપુ કહાન; શ્રીકૃષ્ણ વાફા ! કાનડો રાગ #ાપતિશ્ર પં. (સં.) કપાલી સાધુ-શિવભક્ત &ાપાની પં. (સં) શંકર મહાદેવ વાપી સ્ત્રી (ઈ) કૉપી; નકલ કે નોટ વાપી-નવસમું લખાણની નકલ કરનાર;પ્રતિલિપિક વાપી-
રાપું પ્રાપ્ત અધિકાર; સર્વાધિકાર;નિર્ધારિત સમયાવધિ માટે લેખક નિર્માતા વગેરેને પોતાની કૃતિના મુદ્રણ પ્રકાશન વિક્રય વગેરે અંગે સંવિધાન દ્વારા પ્રાપ્ત સ્વત્વ અથવા એકાધિકાર

Page #83

कापुरुष
૭૮
काया
પુરુષ પુરુ (સં) કાયર; બાયલો માણસ
મિથેનુ સ્ત્રી (સં.) મનોરથ પૂરનાર કામધેનુ ગાય #le ૫ (અ) અરબી-ફારસી વર્ણમાળાનો એક સ ભ્ય પુંડ (ઈ.) જૂના બ્રિટિશ સામ્રાજ્યના અક્ષર (૨) એક કલ્પિત પર્વત
સ્વતંત્ર થયેલા દેશોનો રાષ્ટ્રસંઘ ક્રિયા ! (અ) કાફિયો; અંત્ય અનુપ્રાસ મન સ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા રિવિ (અ) એક જાતિનું (અફઘાનિસ્તાનની વાયા વિના (ફા) સફળ; કૃતાર્થ સરહદ પરની) (૨) કાફર; ગેરમુસ્લિમ વાયાવી સ્ત્રી (ફા.) સફળતા (૩) નાસ્તિક (૪) નિર્દય (૫) દુષ્ટ
યામરી, શારિયા સ્ત્રી કામળી વારિરિતાર પં. (અ) અફઘાનિસ્તાનની કાફિર વાનરૂ, કામરૂપ પુ (સં૦) કામરૂપ દેશ (અસમનો જાતિનો પ્રદેશ
એક પ્રદેશ) વરી સ્ત્રી કાફિરિસ્તાનની ભાષા
વાનરે ડું (ઈ.) સાથી (સામ્યવાદી) વારિકના ડું (અ) કાફલો; યાત્રીઓનો સમૂહ વામન (સં.) ડું કમળ tો વિ૦ (અ) કાફી; પૂરતું (૨) સ્ત્રી એક રાગ વમત્રી વિ. કમળાનો રોગી (૩) કૉફી પીણું
વેલાના પુ (ઇ“કૉમા') અલ્પવિરામ તાપૂર ! (ફા) કપૂર
યામાક્ષી, મા સ્ત્રી દુર્ગા વાપી વિ કપૂરનું કે તેના રંગનું
સામાયિની સ્ત્રી કામગોત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલી સ્ત્રી; વાવ સ્ત્રી (ત) મોટી તાસક; થાળ
મનુની પત્ની શ્રદ્ધા શહર વિ. કાબરચીતરું
માયુધ શું કામદેવનું બાણ (ફૂલ) વાલ પુંડ (અ) ચોતરફી ઇમારત; મક્કાનું કાબા કામાવેશjકામવૃત્તિનો આવેશ; વાસનાની ઉત્તેજના વિવિ(અ) અધિકારવાળું (૨)દસ્ત રોકનારું; વામની સ્ત્રી (સં.) સુંદર કે કામયુક્ત સ્ત્રી; ભીરુ સ્ત્રી; કબજિયાત કરનારું
(૨) કામવતી વિન વિ. (અ) યોગ્ય; લાયક (૨) વિદ્વાન મિત્ર વિ. (અ) પૂરું (૨) યોગ્ય બિનતારી, વિતા વિ૦ પ્રશંસનીય; વામીવિવે કામગરું (૨) (સં.) કામી, વિષયી વખાણવા લાયક
શકહ વિ (સં.) ઇચ્છક: કામી #વિન-રવિ જોવા લાયક
વાલી સ્ત્રી (ઈ.) “કોમેડી'; સુખાંત નાટક વિવિત્નીયત સ્ત્રી (અ) યોગ્યતા; લાયકાત વાણ વિ. (સં.) સ્પૃહણીય; ઇચ્છા કરવા લાયક (૨) પાંડિત્ય; વિદ્વત્તા
અભીષ્ટ; સુંદર; કમનીય સ્ત્રી (ફા) કબૂતર રાખવાની પેટી; વાય સ્ત્રી (સં.) કાયા; દેહ; શરીર કબૂતરખાનું
ાિયલા ડું (અ) કાયદો (૨) સિદ્ધાંત; નિયમ વાયુન ૫૦ (ફા) કાબુલ પ્રદેશ
(૩) વર્તનનો ઢંગ (૪) વ્યવસ્થા; ક્રમ વધુની ૫૦ (ફા) કાબુલી (૨) વિકાબુલનું કે તેને યેલા વિવ (ફા) વિવેક-સભ્યતાના નિયમ લગતું
જાણનાર; સભ્ય વૂ છું () કાબૂ; કબજો; સત્તા; હકૂમત #ાય-માણ ૫ (અ) સૌથી મોટો નેતા વલામ શું કામ; ઇચ્છા; વાસના (૨) કર્મ
શાયર, શાયર ! કાયફળ ઝાડ કે ફળ વામન પુ કામકાજ; કામધંધો
વિલાયમ વિ (અ) કાયમ; સ્થિર; સ્થાપિત; નિશ્ચિત; મળી વિકામકાજવાળું; ઉપયોગી
મુકરર #ાર વિ૦ (ફા૦) સફળ; કામિયાબ (૨) પં ાય-fમાન વિ (અ) શાંત મિજાજનું રાજ્યનાં કાર્યોનો પ્રબંધક (૩) કામદાર
યમ-મુક્લામ વિ (અ) અવેજી વાઘનાઝ વિ. કામચલાઉ, જેનાથી કામ ચાલી યમાં (અ) કાટખૂણો જાય એવું
શાયર વિડરપોક; બીકણ મોર વિ. કામમાં જીવ ચોરનાર; આળસુ
થરતા સ્ત્રી ડરપોકપણું; બીક વાકાની સ્ત્રી ભરતકામ કે તે કરેલું એક કપડું #ાયત્ત વિ. (અ) માનનારું; કબૂલ કરનારું વલોમવાર વિ. કસબી ભરતવાળું (૨) ડું કામ શાયત્રી સ્ત્રી લજ્જા; ગ્લાનિ (૨) આળસ કરનાર; પ્રબન્ધકર્તા
વાય ! એક હિંદુ જાતિ કે તેનો માણસ ઢાલિઝ વિકામે ચઢાવનાર
anયા સ્ત્રીકાયા; દેહ, શરીર

Page #84

कायाकल्प
વ્યાયા~ પું॰ (સં) વૃદ્ધને તરુણ કરવાનો એક ઔષધોપચાર
ાયાપલટ સ્ત્રી કાયાપલટો; ભારે ફેરફાર જાયિક વિ॰ (સં) દેહ સંબંધી; શારીરિક ચિન્તા સ્ત્રી (સં) વ્યાજ
વારંs, hાતંડવ પું॰ (સં॰) હંસની જાતનું એક પક્ષી વારધી પું॰ (સં) રસાયનશાસ્ત્રી વિ॰ (સં॰) (સમાસમાં અંતે આવે ત્યાં) કરનાર; જેમ કે, કુંભકાર (૨) પું॰ (ફા॰) કામકાજ; કાર્ય (૩) સ્ત્રી (ઇ॰) મોટર ગાડી
ગર્-સામતવિ॰ (ફા॰) કામમાં આવે એવું; ઉપયોગી વાર-નવા વિ॰ (ફા) કામ કરેલું હોય એવું; અનુભવી
જુન પું॰ (ફા॰) કામકાજ કરનાર; કારકુન; ગુમાસ્તો વારણાના પું॰ (ફા) કારખાનું (૨) કારભાર; વ્યવસાય (૩) ઘટના; મામલો વ્હાલાનેવાર પું॰ કારખાનાદાર વાર વિ॰ (ફા) અસરકારક (૨) ઉપયોગી; કામમાં આવે એવું
ગર્-ગુપ્તાર વિ॰ (ફા॰) કર્તવ્યપરાયણ; કાર્યકુશળ -મુન્નારી સ્ત્રી॰ (ફા॰) કર્તવ્યપાલન; હોશિયારી (૨) કાર્યકુશળતા; આવડત
વ્હાર-ચોલ પું॰ (ફા॰) ભરતકામ માટે કપડું તંગ રાખવાનું ચોકઠું (૨) ભરત કરનારો -ચોલીવિ॰ (ફા॰) ભરતકામને લગતું (૨) સ્ત્રી॰ ભરતકામ; કોતરકામ વ્હાર્ટૂન પું॰ (ઇ) કાર્ટૂન; વ્યંગ્યચિત્ર હ્રાટિન, (ઇ૦) રતૂમ પું॰ (પોર્ટુગીઝ) બંદૂક; પિસ્તોલનો; કારતૂસ RC પું॰ (સં) કારણ; હેતુ; પ્રયોજન -તુર્ઘટનાસ્ત્રી॰ (સં॰) કોઈ વસ્તુ વ્યક્તિ આદિથી કારની સ્થિર કે ગતિશીલ સ્થિતિમાં ટકરાઈ જવાથી થયેલી જાનમાલની હાનિની પરિસ્થિતિ હાન પું॰ કારણ
૭૯
વ્હારનામા પું॰ (ફા॰) કોઈનાં કાર્યોનો હેવાલ હાર-નિર્માતા પું॰ કાર બનાવનાર જારની સ્ત્રી કાર-દોડ-સ્પર્ધા નિસ સ્ત્રી॰ (ઇ૦) દીવાલ પરની કાંગરી; ‘કાર્નિસ’ કારની વિ॰ પ્રેરક (૨) પું॰ બુદ્ધિભેદક -પરવાન્ત વિ॰ (ફા) કામ કરનાર; કામદાર; મુનીમ હાર-પરવાળી સ્ત્રી (ફા॰) મુનીમી; કામદારપણું વ્હારપોરન પું॰ (ઇ) સેનાનો એક નાનો અધિકારી
कार्डबोर्ड
ારવંદ્ વિ॰ (ફા॰) આજ્ઞાકારી વારવન પું॰ (ઇ) હીરા કોલસા વગેરેમાંથી મળી આવતું એક રસાયણી મૂળતત્ત્વ રવાના સ્ત્રી॰ (ઇ॰) નાની બંદૂક ારવાર પું॰ (ફા॰) કારભાર; કારોબાર; ધંધો વારી વિ॰ (ફા॰) કામકાજવાળું (૨) પું॰ કારભારી વારનુરેટર પું॰ (ઇ) કાર્બન ભારિત્ર; મોટરનાં ઇજિનમાં હવા અને પેટ્રોલની વરાળનું મિશ્રણ કરવાનું યંત્ર
વાયોનિ વિ॰(ઇ) કાર્બનનુંકેતેનેલગતું; ‘કાર્બોનિક’ રવાડું, ારવાર્ફ સ્ત્રી॰ (ફા॰) કામ (૨) કાર્યવાહી (૩) કારસ્તાન; ગુપ્ત પ્રયત્ન વારવા પ્॰ (ફા॰) યાત્રીઓની ટોળી; કાફલો વ્હાલાઁ-સાય સ્ત્રી॰ (ફા॰) મુસાફરખાનું; ધર્મશાળા વારસાણ વિ॰ (ફા॰) કામ પાર ઉતારનાર; કાર્યકુશળ જાસાણી સ્ત્રી॰ (ફા) કાર્યકૌશલ્ય (૨) ગુપ્ત ચાલબાજી જાસેવા સ્ત્રી કરસેવા; (શીખ) ધર્મસ્થાનમાં હાથથી કરાતી સેવા
વ્હારસ્તાની સ્ત્રી (ફા) ચાલબાજી; કારસ્તાન હોવાં તે ।। સ્ત્રી॰ (સં) કેદ; બંધન (૨) પીડા RTIR, ગૃહ પું॰ (સં॰) કેદખાનું; જેલ ારાવાસ પું॰ (સં) કેદ; કેદખાનામાં બંદીપણું ારિતા પું॰ (ફા॰) મુનીમ; કારકુન htત્તિ પું॰ (અ) ‘કુર્કી’-જપતી કરનાર રિત સ્ત્રી॰ (સં) છંદમાં કરેલું વિવરણ (૨) નટી દ્ધિ સ્ત્રી॰ કાજળ; મેશ હોર્ પું॰ (ઇ॰) નાની ગલી રિસ્તાની સ્ત્રી॰ (ફા) ચાલબાજી; કારસ્તાન જીવિ (ફા॰) કામ ઠીક કરી બતાવે એવું; હોશિયાર (૨) કારી; ક૨ના૨; ઘાતક (૩) પું॰ કુરાન પઢનાર (૪) (સં॰) (સમાસને અંતે) - તે કરનારું. જેમ કે, કલ્યાણકારી
ઔર્ પું॰ (ફા॰) કારીગર; અમુક કાર્યમાં કુશળ
માણસ
રીગરી સ્ત્રી કારીગરનું કામ કે કુશળતા heન્ય પું॰ (સં) કરુણા; દયા
v પું॰ (અ) મૂસાનો ધનવાન પણ કૃપણ ભાઈ (૨) કંજૂસ
જરા પું॰ (અ) પેશાબ (૨) મૂત્રપરીક્ષા માટે મૂત્ર
રાખવાની શીશી
તો વિ॰ કાળું (૨) પું॰ કાળું (નીચ કામ) ક્ષારોનેશન પું॰ (ઇ) રાજ્યાભિષેક; રાજતિલક ગોવાર પું॰ કામકાજ; કારભાર વ્હાર્ડવોર્ડ પું॰ (ઇ) પૂંઠું

Page #85

कार्ड
૮૦
कास
વાઉં છું. (ઈ) પોસ્ટકાર્ડ, પતું
વનિંગ વિ (સં) કલિંગ દેશનું (૨) પં. કલિંગનો ઉંચા ડું (ઈ.) હૃદયની ગતિનો આલેખ; વતની કે ત્યાંનો સાપ (૩) હાથી હૃક્રિયાલેખ
વોલિી સ્ત્રી (સં.) યમુના નદી વાત્મનિટ (ઈ) હૃદયવિજ્ઞાની
ક્ષતિજ્ઞા સ્ત્રી (સં.) કાળકા; કાલી (૨) કાળાપણું વોર્તિવા ! (સં.) કારતક મહિનો
(૩) મેશ (૪) વાદળ (૫) શરાબ aaj (ઇં કાર્ટુિજ) કારતૂસ,પિત્તળ જેવી ધાતુની વરિષ સ્ત્રી (સં કાલિકા) મેંશ; કાજળ નળી જેમાં ગોળી દારૂ વગેરે ભરેલ હોય છે. તિન પે કૉલેજ; મહાવિદ્યાલય
રેશાનપું (ઈ.) નિગમ (૨)નગર-મહાપાલિકા ત્રિવ ૫૦(અ) શરીર; દેહ (૨) કાલબૂત (ટોપીનો) વાર્ય (સં.) કામ; કાર્ય
વત્નિમાં સ્ત્રી (સં.) કાળાશ (૨) અંધારું (૩) કાજળ વાઈરવિ (સં.) કાર્યસાધક (૨) પુંકાર્યકર નિય ! (સં.) કાળી નાગ (યમુનાનો) વાર્ય પું. (સં.) કામ કરનાર; કાર્યકર્તા
ત્ની સ્ત્રી (સં૦) કાલિકા; કાળી માતા (૨) કાળી સ્ત્રી શાર્થી વિ. (સં.) ઉમેદવાર (૨) દાવો કરનાર (૩) કાળો રંગ, શાહી, વાદળ, પક્ષી વગેરે anત્ન ! (સં.) દફતર; કચેરી; ઑફિસ (૪) કોયલ (૫) એક દારૂ Rવા સ્ત્રી કામ (૨) કાર્યવાહી (૩) કારસ્તાન; વત્રીદપુષમુનાનો ધરો જેમાં કાળો નાગરહેતો હતો ગુપ્ત પ્રયત્ન; ચાલબાજી
વાર વિ. (સં.) (સમાસમાં) કાળનું કે તે સંબંધી વષયor | (સં.) તાંબાના સિક્કા
| (જેમ કે, સર્વકાલીન) વર્ષાવિ (સં.) કૃષ્ણ સંબંધી (૨) કૃષ્ણમૃગ (કાળું વીર પુ (અ) ગાલીચો હરણ) સંબંધી (૩) કાળું
alી મિર્ચ સ્ત્રી મરી વાત ! (સં.) કાળ; સમય (૨) મૃત્યુ (૩) દુકાળ સ્ત્રી કાલુ માછલી
(૪) કાળો રંગ (૫) વિ. કાળું (૬) અકાલે વનોનાફાર ૫ (ઈ) ઉપનિવાસી; વસાહતી શાનદ (સં) એક ભયંકર ઝેર - ઔષધિ યાનોની સ્ત્રી (ઇ. કૉલોની) વસાહત વોડકી સ્ત્રી કાળી કોટડી (૨)જેલની અંધારી વનૌ છે સ્ત્રી કાળાપણું (૨) કાજળ #ાનવ પં(સં) સમયનું ચક્ર (૨) જીવનની શાનિક વિ (સં.) કલ્પેલું; કલ્પિત સારીમાઠી દશા
al, m૯િ અ કાલે #ાન થયું. (સં) મરણ (૨) સમય કે ઋતુનો ધર્મ ઉવા . (ફા) ઘોડાને ગોળ ગોળ ફેરવવો તે વાનિ સ્ત્રી (સં.) ઘોર અંધારી રાત; ભયંકર વાવ વિના ચક્કર લગાવનારો; છાપો મારનારોરાત (૨) દિવાળીની રાત
છાપામાર #ાનપુપપુ (સં.) કાળ; યમરાજા (૨) ભગવાનનું વાવ્ય પં. (સં.) કવિની રસાત્મક રચના (૨) કવિતા વિરાટ રૂપ
અ (ફા) “ઈશ્વર કરે એમ થાય' એવો ઉદ્ગાર, Icવંગર ડું પડતર જમીન
Iિણ સ્ત્રી (1) ફળ વગેરેની ચીરી; ફાંક; ટુકડો વાબુદ (ફા), વોનબૂત પુંડ કલબૂત; કાલબુત વાના (ફા) ઝૂંપડી; નાનું ઘર (ઘાટ કે બીબું).
વાશ-રવટ | કાશીનું કરવત કે તે મુકાવવાનું વાવ ! (સં.) શિવના મુખ્ય ગણોમાંના એક કાશીનું તીર્થસ્થાન
कालरात्रि, कालरात्री, कालरात, कालराति स्त्री વાશીપત્ર ! કોળું | (સં.) કાળરાત્રિ
સાત સ્ત્રી (રા.) ખેતી (૨) ગણોત વત્તાંતર ૫ (સં.) બીજો સમય
વરતાર (ફા.) ખેડૂત (૨) ગણોતિયો વાત્સા વિ કાળું (૨) ભારે, બહુ મોટું (૩) ખરાબ વાળાની સ્ત્રી (ફ) ખેતી (૪) કાળો સાપ
કાપીરાપું એક જાતનું ગરમ કાપડ; એક પ્રકારની નાબૂટ વિકાળું ભમર; કાળું મેશ
ના વોર ! કાળો ચોર; ભારે ભૂંડો કે ચોર તારી વિકાશ્મીરનું (૨) કાશ્મીરમાં ઉત્પન્ન માણસ
થનારું વાના નમવા ડું સંચળ
ઉષાવિ (સંક) ભગવા રંગનું (૨) પુંભગવું વસ્ત્ર વાતા પદ પુંછ ભારે(દુઃખનો) કે અસહ્ય બોજો ઝવું. (સં.) લાકડું (૨) ઈધણ વતા પાન ડું કાળું પાણી; દારૂ; દેશનિકાલશિક્ષા વાસ પે (સં) ખાંસી (૨) કાશ-દર્ભ (દાભ) ઘાસ
દ્રાક્ષ

Page #86

कासनी
૮૧
किफ़ायती
સ્ત્રી (ફા) એ નામની એક વનસ્પતિ- વિપિર, શિરપર સ્ત્રી ગિરદી; ભીડ ઔષધિ (બે હાથ ઊંચાઈનો એક લીલો છોડ જેનાં (૨) વિ અસ્પષ્ટ બી દવામાં કામ આવે છે.); કાસની છોડનાં ફૂલ દિદિ પુંડ કટકટ; કજિયો જેવો હલકો આસમાની રંગ
બિલિદાના અવ ક્રિટ કિટકિટ અવાજ કરવો વાલા ! (અ) કટોરો; ભિક્ષાપાત્ર
(૨) ક્રોધથી દાંત પીસવા (૩) દાંતમાં કાંકરી alહાર ! (i) તળાવ (૨) કુદરતી જળાશય આવવા જેવું લાગવું-કચર કચર થવું કસિર ડું (અ) કાસદ; દૂત
ટિજિના પંચાલ ચાલાકી (૨) મોટા કન્ટ્રાક્ટનો સિર વિ. (અ) કેસરવાળું (૨) અસમર્થ
પેટા-કન્ટ્રાક્ટ અપાય તે ઢિાવોટ () સરખા મત પડતાં અપાતો નિવાર, દિલિતારપું પેટા-કન્ટ્રાક્ટલેનાર નિર્ણાયક મત
ટ્ટિપુ (સં.) મેલ; કાટરડો વાટ (ઈ) કોસ્ટિક સોડા
શિની સ્ત્રી વૃક્ક; ગુરદા; મૂત્રપિંડ #ાદ સર્વ શું; શી વાત
Tava (સં) ખમીર દિ સ્ત્રી(ફા) સૂકું ઘાસ; તણખલું
વિંત અ ક્યાં (૨) કઈ તરફ દિશ ! (ફા) ઘાસનો પૂળો ખેંચીને લઈ વિત વિ કેટલું; કેવું જવાથી પડતો પટ્ટો; આકાશમાંનો દૂધિયા રંગનો વિના વિ કઈ માત્રા કે ગણતરીનું (૨) અને કેટલું પટ્ટો- આકાશગંગા
વિને, વિત્ત વિ. કેટલાક શાહિત્ન વિ (અ) આળસુ, સુસ્ત
ક્ષિત (અ) સિલાઈનો કાપ (૨) ઢંગ (૩) સંખ્યા ત્રિી સ્ત્રી (અ) આળસ; સુસ્તી
(૪) વિભાગ; ટુકડો શાહ વિ (ફા) ઘાસના રંગનું ઘેરું લીલું વિશ્વના વિ. કેટલું વહુ દૂસ કોઈ પણ
લિતા સ્ત્રી (અ) કિતાબ; ચોપડી; ગ્રંથ (૨) વહી દૂપું (અ) એક જાણીતો છોડ જેનાં બી દવામાં (૩) ધર્મગ્રંથ-કુરાન કે બાઈબલ વપરાય છે.
વિતાવવાના ! (અ + ફા) પુસ્તકાલય, ગ્રંથાલય; વધે, દેશે અને શા માટે; કેમ
ગ્રંથભંડાર વિ અશું; ક્યું
વિતાવતિ સ્ત્રી લખવું તે વિર પું(સં.) દાસ; ચાકર
વિતાવ-પારો ૫ ગ્રંથવિક્રેતા; પુસ્તકો વેચનાર હિં, િિા સ્ત્રી (સં.) કંદોરો
વિતાવી વિ. (અ) કિતાબના આકારનું; કિતાબને વિજિની સ્ત્રી કંદોરો
લગતું (૨) પુંકિતાબના ધર્મનો– યહૂદી ખ્રિસ્તી કે વિજો સ્ત્રી રાવણહથ્થા જેવી સારંગી
ઇસ્લામી વિડરાર્ટનપુંશિશુઓને ક્રીડા સાથે જ્ઞાન આપતી વિતિ વિકેટલું એક શિક્ષણ પદ્ધતિ: બાલવાડી
તેવા ડું કેટલુંક (૨) કેટલાએક કિંતુ અ (સં.) પણ; પરંતુ
વિઘર અને ક્યાં; કઈ બાજુ વિપુષj (સં.) કિન્નર (૨)હલકો વર્ણસંકર માણસ જિસ (‘કિસ'નું બq૦) શું નહિ?; અવશ્ય (૨)અ શિવ સ્ત્રી (સં.) અફવા; ઊડતી વાત
(‘ક્યૉન') ભલેને (૩) ૫ (ઘસવાનો) ડાઘ, ચિહ્ન કિંવા અને (સં.) અથવા; કે
વિનવિ પં. અન્નનો ટુકડો કે કણ (૨) કણકી ત્તિ અને કેવી રીતે (૨) (ફા) કે
શિની સ્ત્રી બકિનકા' (કણકી) નું લઘુતાવાચક િિા પંનારિયેળી (૨) નીલકંઠ પક્ષી
વિનાર સ્ત્રી (ફા) પાસે બાજુ (૨)કિનારી; કોર (૩) શિવાની અને ક્રિ કિકિયારી પાડવી (૨) રોવું; ભેટવું તે (૪) પં. કિનારો રોકકળ કરવી
વિનારદ્વાર વિ કિનારીવાળું ચિત્ર સ્ત્રી કચકચ (૨) તકરાર
શિના પુત્ર કિનાર; કોર (૨) (કા) કિનારો; તટ વિવિાના અને ક્રિ દાંત કચકચાવવા કે પીસવા શિનર ૫ (સં.) કુબેરના ગણોની એક દેવયોનિ કે બેસાડવા
શિકાયતસ્ત્રી (અ) કાફી-પૂરતું હોવું (૨) કિફાયત; વિવાદ, વિશિવ સ્ત્રી દાંત પીસવા તે બચત (૩) સસ્તાપણું; ઓછી કિંમત વિઘાના અ ક્રિ કિચ્ચડવાળું થવું; કસ્તર પડવું િિાતિ વિ સંભાળીને - ઓછું ખરચ કરનારું; (આંખમાં).
કરકસરવાળું

Page #87

વિના :
૮૨
किल्ली
શિવનાપુ (અ) નમાજ પઢવાની કાબાની પશ્ચિમ
દિશા (૨) મક્કા (૩) પિતા (૪) પૂજ્ય વડીલ વિત્ન-૫-માનમ! (અ) ઈશ્વર (૨) બાદશાહ વિનાનુના પુંછ (ફા) પશ્ચિમ દિશા બતાવનારું
અરબી ખલાસીનું એક યંત્ર (આ દિશાદર્શક યંત્ર અરબી ખલાસીને મક્કાનું મોં અર્થાત્ પશ્ચિમ દિશા બતાવે છે તો કુતુબનુમા અર્થાત્ હોકાયંત્ર
ઉત્તર દિશા બતાવે છે.) શિવ-ઋવિ કાબા તરફ મોંવાળું વિપિ સ (સં.) કાંઈ પણ; કશુંય વિકરિ, વિમરિપુ (છે. કેબ્રિક) એક જાતનું
કાપડ નિમમ પંચાસણી; ઉકાળીને મધ જેવો કરેલો રસ શિકાર મું (અ) ધૂત; જૂગટું શિમારવાના! (ફા.) જુગારખાનું,જુગારનો અડ્ડો મિરિબીન વિ (ફા) જુગારખોર શિમા ! (અ) જાત; પ્રકાર; ઢંગ વિધિ અને કેવી રીતે; કેમ વિમ્ અ શું કર્યું fમ્મત સ્ત્રી ચાલાકી; હોશિયારી (૨) કિંમત
(મૂલ્ય) વિયત વિ (સં.) કેટલું વિયા સક્રિ (કરના'નું ભૂતકાળનું રૂપ) કર્યું વિજયારે સ્ત્રી ક્યારી (૨) મીઠાના અગર વિકાંટા ! તુચ્છ ક્રિસ્તાન-કિરાની; યુરેશિયન
(તુચ્છકારમાં) વિારા પુનાનો કાંકરો વિશિર વિ૦ કરકરવાનું વિરજાના અ ક્રિય કરકર લાગવી (૨) દાંત કે
આંખમાં કાંકરી પડવાથી પીડા થવી કિરિટ સ્ત્રી કરકર પડવા કે વાગવાનો
અનુભવ શિબિર સ્ત્રી કરકર (૨) અપમાન વિાર સ્ત્રી કકચ, કરચ (જેમ કે, કાચની)
(૨) અણીદાર સંગીન વિ , વિવર સ્ત્રી (સં.) કિરણ રિણા સ્ત્રી- કૃપા શિરપાન સ્ત્રી કિરપાણ: તલવાર વિરમ કરમ; કીડો; કૃમિ વિમિત્ર ૫૦ કેન્વાસ કપડું રિમન પુંછ એક લાલ-કિરમજનો રંગ શિરમિળી વિ કિરમજી રંગનું રિયાત પે કરિયાતું વિરરના અન્ય ક્રિ દાંત પીસવા-કચકચાવવા
વિરવી સ્ત્રી, ગાડું (૨) ભારખાનાનો ડબ્બો રિત ૫ (સં.) અરણ્યમાં રહેતી એ નામની એક
પ્રાચીન જાતિ (૨) કરિયાતું (૩) સાઈસ શિરીના ડું કરિયાણું વિરાન છુંસરકારી કચેરીમાં કામ કરનાર કારકુન વિરાયા ! (અ) કિરાયું; ભાડું વિરાવાર ! ભાડે રાખનાર; ભાડુઆત રિસન, વિલાસિત કેરોસીન, ગ્યાસતેલ જિરિત્ર સ્ત્રી કીરચ; અણીદાર સંગીન વિડિમલાના પુત્ર કિરમજ કીડો જેમાંથી તે નામનો રંગ
બને છે. રિટ (સં.) મુગટ વિમિંગ પુલ એક લાલ-કિરમજનો રંગ નિવા, વિશનવાર, નિવારી સ્ત્રી કિલકારી;
હર્ષધ્વનિ (૨) કલમનો બરુ વિના સ્ત્રી કિલકારવું તે શિવના, વિનાના અને ક્રિટ કિલકારી કરવી;
કિલકારવું શિવર, વિનાશ સ્ત્રી કિલકારી (હર્ષધ્વનિ) નિવારના અને ક્રિ કિલકારી કરવી વિવિત્ર સ્ત્રી કચકચ; ઝઘડો (૨) (સં.) ખુશીનો
કિલકિલાટ વિવિયની સ્ત્રી ખુશીનો કિલકિલાટ (૨) એક પક્ષી
(૩) ગર્જતો સમદ્ર શિશિનાના અને ક્રિ કિલકાર કરવો શિવિલનાર સ્ત્રી કિલકારી શિની સ્ત્રી સુતારનું એક ઓજાર; ગરમી ત્રિના અને ક્રિ (કીલના” નું કર્મણિ, ખીલી મરાવવી
(૨)વશ કરાવવું (૩)મંત્રનું મારણ કરાવવું વિલનનો સ્ત્રી જૂવો; કથીરી (કૂતરાં વગેરે પશુને ચોટે
છે તે) ત્મિવિનાના અને ક્રિ. કલબલ કરવી વિનવા સ્ત્રી લાકડાનો બનેલો પાવડો વિનવાના સક્રિ ખીલી ઠોકાવવી; ખૂટી મરાવવી;
વશ કરાવવું; મંત્રની અસર દૂર કરાવવી શિના પુ (અ) કિલ્લો વિનાઈલી સ્ત્રી કિલ્લેબંદી (૨)મોરચાબંદી; ભૂહરચના વિનિ, વિશ્વ સ્ત્રી (હા) કલમનો બસ જિનેવાર પુંછ (ફા) કિલ્લેદાર; દુર્ગરક્ષક ગઢવી વિનોમીટર (વિ) દૂરતાનું માપ જે પ૮ માઈલ
બરાબર હોય છે. વિનંત સ્ત્રી (અ) ઊણપ; કમી (૨) તંગી જિના પંખીલો; ખૂટો વિની સ્ત્રી મેખ; ખૂટી (૨) કૂંચી

Page #88

किवाड़
૮૩
कुंवारी
વિવા, વિવી કમાડ વિશકિ સ્ત્રી (ફા.) કિસમિસ, દ્રાક્ષ પિશ વિ. કિસમિસવાળું કે તેના રંગનું વિશાત્રય, તિન્ના ડું () કૂંપળ કિશોરપુ (સં.)૧૧ થી ૧૫ વરસની ઉંમરનો છોકરો શિવ સ્ત્રી ૧૧ થી ૧૫ વરસની ઉંમરની છોકરી લિત સ્ત્રી (અ) શતરંજમાં રાજાને શેહ પડવી તે
(૨) પાકનું ખેતર; ખેતીવાડી તિવાર પુંછ (ફા) તલાટીની ખાતાંના નંબરોનો
ચોપડો કિર્તી સ્ત્રી (ફા) નાવ; નૌકા કિતીનુમા વિનાવડીના આકારનું વિર (ફા) દેશ; મુલક ત્તિ સર્વ (“કૌન'નું વિભક્તિમાં થતું રૂ૫) કોણ સિવ ! કસબ; ધંધો સિત સ્ત્રી (અ) વાળંદની ઓજારપેટી સિમર સ્ત્રી કિસ્મત; ભાગ્ય; નસીબ (૨) અમુક
જિલ્લાઓનો થતો પ્રાંત વિસના ! કૂંપળ; નવપલ્લવ શિક્ષાને પુ ખેડૂત; કિસાન સિાની સ્ત્રી ખેતી; કૃષિ વિરલી સર્વ (‘કોઈનું વિભક્તિમાં થતું રૂ૫. જેમ કે,
‘કિસીને', ‘કિસીકો' વગેરે) કોઈ સિત રવિની કોઈનું કોઈ કોઈ એક ત્તિ સ્ત્રી (અ) હપતો (મહેસૂલ કે દેવાનો);
કીસ શિસ્તકની સ્ત્રી (ફા) કિસ્તબંધી; હપતા ચૂકવવાનું
નક્કી કરવું તે તિ-વ-તિ, તિવાર અહપતે હપતે વિસ્જત સ્ત્રી (અ) વાળંદની ઓજારપેટી લિમ સ્ત્રી (અ) કિસમ; જાત; રીત; પ્રકાર મિતિ સ્ત્રી (અ) કિસ્મત; ભાગ્ય; તકદીર;
નસીબ (૨) અમુક જિલ્લાઓનો થતો પ્રાંત મિતર વિ (ફા) નસીબદાર; ભાગ્યશાળી શિક્ષા ! (અ) કિસ્સો; કથા (૨) વૃત્તાંત; હેવાલ
(૩) ઝઘડો; તકરાર; ચર્ચા શિક્ષા-શાન સ્ત્રી કાલ્પનિક કે જોડી કાઢેલી વાત કિસા-જેતા, સ્કિા -મુતરસર અબ (ફા) ટૂંકમાં કે; તાત્પર્ય કે (કા પ્રત્યયનું સ્ત્રી)ની (૨) સક્રિ (કિયા'નું સ્ત્રી) કરી (૩) અ અથવા; શું જ સ્ત્રી ચીસ; ચીત્કાર બ્રના અને ક્રિ દુખની ચીસ પાડવી ૨ ૫ બાવળિયો
શીવરી રવીબાવળની એકજાત (૨) એકજાતની સિલાઈ શ્રી મું. કીચડો #ીવવા | (સં.) પોલો વાંસ; મંદિરોમાં સ્તંભો પર
કોતરાયેલી કંઈક વિકૃત માનવમુખાકૃતિ વીર, કીચડ (૨) આંખનો પાયો સીટ પે (સં.) કીડો (૨) કીટું, મેલ વટાપુ (સં.)અનેક રોગોના મૂળરૂપ સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ
કીડા; રોગાણુ વાપુ (સં કીટ, કીડ) કીડો (૨) મંકોડો (૩) જૂ;
માંકણ વગેરે (૪) સાપ વીડી સ્ત્રી (કડા'નું લઘુતાવાચકોનાનો કીડો; કીડી
નાણા ૫ કિનખાબ શ્રીના પુત્ર (ફા) કીનો; કિન્નો; વેર વાપ, જw (ફા) સ્ત્રી નાળચું
મતિ સ્ત્રી (અ) કિંમતનું મૂલ્ય (૨) મહત્ત્વનું યોગ્યતા મત વિ૦ કીમતી; મૂલ્યવાન લીમ પુ(અ) માંસનો ખીમો મિથો ૫૦ (ફા) રસાયણી ક્રિયા, સોનું રૂપું બનાવવાની વિદ્યા (૨) કીમિયો મિથાર ! (ફા) રસાયણી ક્રિયા કરી જાણનાર
હત ૫ જંગલી ગધેડા કે ઘોડાની પીઠનું ચામડું (લીલું દાણાદાર હોય છે ને એ બૂટ બનાવવામાં વપરાય છે.) વીર ! (સં.) કીર; પોપટ ક્ષીર્તન ! (સં.) ગુણગાન; ભજન તિનિયા | કીર્તન કરનાર શર્તિ સ્ત્રી (સં.) યશ; ખ્યાતિ
ત્ર સ્ત્રી (સં.) ખીલી કે કાંટો (૨) કુંભારના ચાકડાની કે ઘંટીની વચલી ખીલી-ખીલડો વીત્મવા પું(સં.) ખૂટી (૨) ખીલો (ઢોર બાંધવાનો)
(૩) મંત્રનો મુખ્ય ભાગ શોનના સક્રિખીલી મારવી (૨) વશ કરવું
(૩) મંત્રનું મારણ કરવું વત્ના ડું ખીલો; ખૂટો સીની સ્ત્રી ધરી (૨) કલી; ફેંચી (૩) ખીલી શશિ (સં.) વાનર
ગર પુછે રાજકુમાર; પુત્ર; બેટો શૃંગારા વિના કુંવારું; નહિ પરણેલું ફેંગાર વિકુંવારી; અવિવાહિતા ફીસ ! (ફા) થેલી (૨) ખિસ્સે (૩) ખરીતો કુંવર, વેરેટા ! કુંવર; પુત્ર (૨) રાજપુત્ર વરી સ્ત્રી કુંવરી; રાજકુમારી વારા વિકુંવારું નહિ પરણેલું વાર સ્ત્રી કુંવારી, અવિવાહિતા

Page #89

कुंकुम
૮૪
कुचाली
રામ પં. (સં.) કંકુ (૨) કેસર છે ! હોળીમાં ગુલાલ ભરી નંખાતો લાખનો પોલો ગોળો વિત વિ (સં) વાંકું (૨) વાંકડિયો (વાળ) વંત્રી, ની સ્ત્રી કૂંચી
નપું. (સં.) કુંજ; લતામંડપ (૨) (ફાકુંજ એટલે ખૂણો) શાલના ખૂણા પરનું ભરતકામ ના પુ. શાકભાજી વાવનાર અને વેચનાર જાતનો આદમી; કુંજડો નહિત, નવી સ્ત્રી શાકભાજી વાવનારી અને વેચનારી; કુંજડી
નર ૫ (સં.) હાથી હુંના ડું કૂજો ૐ ની સ્ત્રી કૂંચી, ચાવી
કવિ (સં૦) બુઠઠું; મૂખ કુંઠિતવિ (સં.) મૂરખ (૨) રૂંધાયેલું રોકાયેલું ૩૫ (સં.) પાણીનો કુંડ, હોજ (૨) (અગ્નિનો)
ના ડું કૂંડાળું (૨) ઊઢણ કરા ફૂડું (૨) માટલું કુંડન પં. (સં) કુંડળ (કાનનું) કુંડતિયા ! કુંડળિયો છંદ ડત્ની જન્મકુંડળી (૨) જલેબી (૩) શું સાપ (૪) મોર મુંડા ડું કૂંડું (૨) કમાડની સાંકળનો નચૂકો
ડી સ્ત્રી- પથ્થર કે માટીનું ક્રૂડી જેવું વાસણ (૨) કમાડની સાંકળ (૩) સાંકળનો આંકડો ઇંત પં. (સં.) ભાલો (૨) જૂ &તત પં(સં.) વાળ
પું(સં) કુંદ (મોગરો, ફૂલઝાડ કે મોગરાનું ફૂલ (૨) નવની સંખ્યા (૩) વિ૦ (ફા) કુંઠિત, બુઠું
(૪) મંદ સુંદર વિમંદબુદ્ધિ, ઓછી બુદ્ધિવાળું હું છું. (સં.) ચોખું સોનું હું છું ધિલોડું-શાક
હા ! લાકડાનું નહિ ચીરેલું મોટું હૂણગું-ડીમચું (૨) બંદૂકનો કુંદો-લાકડાનો મૂઠનો ભાગ (૩) દસ્તો, મૂઠનો ભાગ (૪) કુંદી કરવાની મોગરી (૫) કુસ્તીનો એક દાવ હેવી સ્ત્રી કપડાને મોગરીથી ટીપી સફાઈદાર કરવું તે; સખત ડાઈ; ધબોધબ ધોલાઈ વીરપુ કપડાંને કુંદી (આકરી ધોલાઈ) કરનારો
ના સક્રિ. સંઘાડાથી ઘાટ ઉતારવો રાપું ખરાદી; ખરાદથી ઘાટ ઉતારનાર કારીગર
મિ પં. (સં.) ઘડો (૨) હાથીનું કુંભસ્થળ (૩) એક
રાશિ છું છું. (સં) શ્વાસ રોકવાની ક્રિયા ઇંસાર સ્ત્રી (સં.) કુંભાર
માર ૫૦ કુંભાર fમ સ્ત્રી (સં.) નાનો ઘડો; જળકુંભી મિત્રj(સં)ખાતર પાડનાર ચોર (૨)સાળો (૩)
અનૌરસ સંતાન મિત્તાના અ ક્રિ ચીમળાવું કુંભ-ઘડો વુિં છું. (સં) હાથી (૨) મગર (૩) સ્ત્રી નાનો
બીર પં. (સં.) મગર વ, વોરા ! પુત્ર; રાજકુમાર વરી સ્ત્રી પુત્રી; રાજકુમારી કુંવારપર પે કુંવારા રહેવાની અવસ્થા; અવિવાહિત
અવસ્થા વાર વિ. જેનાં લગ્ન ન થયાં હોય એવું હદ! કુંકુમ; કંકુ
[બતાવે. ૪ ઉપસર્ગ ખરાબ, નીચ, નાનું, અલ્પ વગેરે ભાવ કુમ ! કૂવો
ગાર . આસો માસ ફયાઁ સ્ત્રી કૂઈ; નાનો કૂવો રૂં સ્ત્રી કૂઈ (૨) (સંકુવ) કુમુદિની
ટી સ્ત્રી કોકટી રૂ રુડના અને ક્રિઃ કોકડું વળી જવું; સંકોચાવું #ા ડું કૂકડો
ફી, તે સ્ત્રી સૂતરની કોકડી (૨) કૂકડી; મરઘી (૩) મકાઈદોડો ફરી સ્ત્રી સૂતરની કોકડી (૨) મરઘી, કૂકડી
(૩) મકાઈદોડો હુર ! કૂતરું; નાનું કૂતરું
-gૉસી, સુર-ઢતી સ્ત્રીસૂકી ઉધરસ; ઢાંસો સુર-માછી, રછી સ્ત્રી બગાઈ સુર-મુન્ના ડું કૂતરાનો કાન; બિલાડીનો ટોપ વટ પું(સં) કૂકડો (૨) ચિનગારી વર પું(સં.) કૂતરું કક્ષ પંક્ષિ સ્ત્રી (સં.) કૂખ; પેટ સુર પં. (સં) સ્તન યુવરાના સ ક્રિ લગાતાર કોચવું (જેમ કે, મુરબાનું આમળું) (૨) થોડું કચરવું
ના અને ક્રિટ સંકોચાવું; સંકડાવું રત્નના સ ક્રિ- કચડવું, મસળવું; પગથી દાબવું
ના ડું ઝેરકચોળું જવાન સ્ત્રી ખરાબ ચાલ; દુષ્ટતા સુવા વિકુચાલવાળું, દુરાચારી

Page #90

कुचाह
૮૫
कुदृष्टि
pદ સ્ત્રી અશુભ વાત રિયા સ્ત્રી નાની ટીકડી; નાની ટીલડી રત્ન, ચીત્રા, વાત્રા વિ (સં. કુચેલ) મેલાં
કપડાંવાળું (૨) ગંદું; મેલું વરાછવિ થોડું; કેટલુંક; કાંઈક ના અ૦ (ફા) ક્યા; કયે ઠેકાણે
ના ડું કૂજો, માટીના વાસણમાં જમાવાતો સાકરનો અર્ધગોળ ગાંગડો યુદંટ સ્ત્રી કૂટિયું; મારપીટ સુદ પુંડ કટકો; કકડો કુદી સ્ત્રી કટકી (૨) ચીણો (કાંગ અનાજ) (૩) જેનાં મૂળિયાં દવામાં વપરાય છે એવો એક છોડ (૪) મચ્છરની જેમ પશુ તેમજ મનુષ્યને કરડતો એક નાનો કીડો રૂટન સ્ત્રી ખાંડનારી સ્ત્રી-ગોલી કુરના ડું કૂટણો (૨) બેને લડાવી મારનારચુગલીખોર (૩) અને ક્રિકૂટવું; મારવું પીટવું (૪) ખાંડવું યુટનાના સક્રિ સ્ત્રીને બહેકાવી કૂટણીના કુમાર્ગે
લઈ જવી કુરની સ્ત્રી કૂટણી; વેશ્યાદૂતી જુદા સ્ત્રી કૂટવું છે કે તેની મજૂરી રિયા સ્ત્રી કુટીર; ઝૂંપડી રિત્ર વિ (સં.) વાંકું; દુષ્ટ, કપટી યુરી સ્ત્રી, કુટીર ! (સં૦) ઝૂંપડી યુટર-શિલ્પjકુટિર-ઉદ્યોગ; એવો ગૃહઉદ્યોગને
ઘેરબેઠાં અને મોટાં યંત્રોની જરૂરત વિના થઈ શકે શુદ્વ ! (સં.) કુટુંબ; પરિવાર કુટીની સ્ત્રી ખાંડવાનું કામ કે તેની મજૂરી ૬ની સ્ત્રી (સં.) ફૂટણી; દૂતી; વેશ્યા
નામું (સં કોષ્ઠ; પ્રા કોટ્ટ) કોઠલો (૨) ચૂનાની ભઠ્ઠી
ઉં, વર્તાવ ! સ્ત્રી કુઠામ; કઠેકાણું ગુરુવાર ડું કોઠાર (૨) (સં.) કુહાડી (૨) ફારસી વાપી ! કોઠારી; ભંડારી (૨) સ્ત્રી (સં.) કુહાડી સુડાની સ્ત્રી અંગીઠી
, ડર પે કુઠામ(૨) કુ-અવસર થા સ્ત્રી કોઠી (અનાજની)
% સ્ત્રી ઈડાં મૂકતી બંધ થયેલી મરઘી કુડાના અશ્ચિમનમાં બળવું; બબડવું; ચડભડવું
(૨) ખેતરમાં પક્ષી ઉડાડવાં ૬ઠ્ઠી સ્ત્રી પેટમાં ગુડગુડ બોલવું તે
જુઠ્ઠાના અક્રિ મનમાં બળવું; મનમાં ચડભડવું; કઢવું-ગુસ્સે થવું
ફુડ વિ બેડોળ, કઢંગું જંગ ખોટો ખરાબ ઢંગ (૨) વિકઢંગું ઢા, યુદં વિ કઢંગું, ભદ્દું (૨) બૂરી ચાલનું હસ્ત્રી (સંસ્કૃદ્ધ) મનમાં ને મનમાં ગુસ્સે ભરાવું તે યુદ્ધના અને ક્રિ કઢવું; બળાપો કરવો કાના સક્રિ ચીડવવું; દુ:ખી કરવું તેવા () કૂતકું; દડો હતના અન્ય ક્રિ અંદાજ-અડસટ્ટો થવો
તર (અ) કુત્ર) વર્તુળનો વ્યાસ સુરતના અને ક્રિ દાંતથી કરપી લેવું (૨) વચ્ચેથી
ચાતરી લેવું યુતવીર, વાત્ર ૫ કોટવાળ કુતિયા સ્ત્રી કૂતરી તુલ ૫ (અ) ધ્રુવ તારો તુવ સ્ત્રી ('કિતાબ'નું બ૦ વ૦) ચોપડીઓ gવ-રવીનાપુ (અ + ફા) કિતાબખાના; ગ્રંથાલય હતુવનુ એક યંત્ર જેની સોયનો એક ભાગ
હમેશાં ઉત્તર ધ્રુવ તરફ રહે છે; હોકાયંત્ર કુતુબ-રો ! (અ + ફા) ગ્રંથવિક્રેતા તૂહર્ત પુંડ (સં) ઉત્કંઠા; ઇચ્છા (૨) કૌતુક; ખેલ (૩) અચંબો
I ! કુત્તો; કૂતરો (૨) કુતરિયું ઘાસ (૩) ઉલાળો (૪) બંદૂકનો ઘોડો રુત્તી સ્ત્રી કુરી; કૂતરી વિ ! (અ) ધ્રુવ તારો (૨) ધરી (૩) નેતા
હનુમા ! (અ + ફા) હોકાયંત્ર (એવું યંત્ર જેની સોયનો એક ભાગ હંમેશાં ઉત્તર ધ્રુવ તરફ જ રહે છે.).
ત્ર-શુપાત્રી મું. ઉત્તર ધ્રુવ પ્રદેશ ગુલ્લા સ્ત્રી (સં.) નિંદા રુત્સિત વિનિંધનીચ (૨) ૫૦ કુષ્ઠ ઔષધિ; નિંદા
ના અન્ય ક્રિ કૂદવું હવા શું કૂદકો કુરત સ્ત્રી (અ) પ્રકૃતિ; માયા (૨) મહિમા શક્તિ
વરા ! કોદાળી સુરત વિસ્વાભાવિક, અસલી; પ્રાકૃતિક (૨) દૈવી વાન સ્ત્રી કૂદવું તે; કૂદકો; છલંગ પુ (સંગે) ખોટું
અપાત્રે દાન (૨) એવું દાન જે લેવું ખરાબ મનાય છે-જેમ કે; શય્યાદાન; ગજદાન દાના સ ક્રિ કુદાવવું; “કુદવાના' તાર, દ્વાન, તારી, વરાત્રી સ્ત્રી (સં કુદાલ) કોદાળી ફકત સ્ત્રી (અ) હૃદયનો મેલ; કીનો; ષ
દિ સ્ત્રી (સં.) ખરાબ નજર; પાપદૃષ્ટિ

Page #91

कुद्रव
૮૬
कुरियाल
pદવ ! (સં.) કોદરા (૨) તલવારનો એક દાવ સુથર (સંકુપ્ર) પર્વત (૨) શેષનાગ
થા, સ્ત્રી (સં.) લોખંડ નવના વિલ કોકરવાયું નના સક્રિ. ખરાદવું નવા ! (સં કુટુંબ પ્રા કુટુંબ) કુટુંબ, પરિવાર નવી ! કણબી, પાટીદાર નવી ! ખરાદી નદ સ્ત્રી (ફા) તત્વ; તથ્ય (૨) બારીકી (૩) (ફા કીના) દ્વેષ; વેર નાસ્ત્રી ખરાદીકામ કે તેની મજૂરી (૨)ખરાદતાં પડતો ભૂકો; વહેર સુનેરાપું ખરાદથી ઘાટ ઉતારનાર કારીગર; ખરાદી
નાસ્ત્રીક્વિનીન-સિંકોના નામના ઝાડની છાલના સત્ત્વ દ્વારા તૈયાર થતી દવા જે મેલેરિયા તાવમાં વપરાય છે; ‘ક્વિનાઈન' પંથ, પથ પું(સં9) ખરાબ કે ખોટો રસ્તો પ વિ અભણ; મૂર્ખ પથ પું(સં૦) ખરાબ કે ખોટો રસ્તો પથ્ય છું. (સં૦) શરીરને ના માફક તે રુપના અને ક્રિ કોપવું; ગુસ્સે થવું પાટપુ (સં.) ખોટો પાઠ; ખોટી સલાહ; ખોટી શિખામણ પત્ર વિશે (સં.) અયોગ્ય; નાલાયક; અપાત્ર પત વિ (સં.) ગુસ્સે થયેલું; ક્રોધમાં આવેલું પ્પા ! ચામડાનો કુષ્પો Mી સ્ત્રી ચામડાની કુપ્પી ફર, ૧ (અ) પં કાફરપણું; ઇસ્લામમાં નાસ્તિકતા
ત્ન ! (અ) તાળું યુવા (સં૦ કુન્જ) ખંધો (૨) વિ. ખંધું; કૂબડું વડી સ્ત્રી કૂબડી; ખૂંધી સ્ત્રી
છા વિ(સં૦) કૂબડું; ખંધું મજ સ્ત્રી (૮૦) કુમક; મદદ (૨) પક્ષપાત
સ્ત્રીતાલીમ અપાયેલી હાથણી જે હાથીઓને, પકડવામાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. મેમ ! કેસર (૨) કંકુ (૩) હોળીમાં ગુલાલ
ભરી નંખાતો લાખનો પોલો ગોળો કુમકુમ ! () કાચનો રંગબેરંગી નાનો ગોળો (છતમાં ટંગાય છે તે) (૨) હોળીમાં ગુલાલ ભરી નંખાતો લાખનો પોલો ગોળો મરિયા પુંએક જાતનો હાથી મ સ્ત્રી (અ) હોલાની જાતિનું એક પક્ષી માત્ર ૫ (અ) કુમાશ) એક જાતનું રેશમી કાપડ
માર (સં) પાંચ વર્ષની ઉંમરનો છોકરો (૨) યુવાવસ્થાવાળો છોકરો (૩) રાજકુમાર (૪) વિકુંવારું મારવાણ વિ. (અ) કિમાર + બાજ) જુગારી મારિ, મારી સ્ત્રી (સં.) કુંવારી છોકરી-કન્યા (૨) અવિવાહિત છોકરી (૩) કુમારી; દસથી બાર વર્ષ સુધીની કન્યા મા ! (સંવે) ખોટો-પાપી રસ્તો મુદ્ર પું(સં) (રાત્રે ખીલતું ધોળું) પોયણું; કમળ ને ! (સં.) દક્ષિણ ધ્રુવ મુવિની સ્ત્રી કુમુદનાં ફૂલોનો વેલો (૨) ઘણાં કુમુદવાળી જગ્યા-પુષ્કરિણી વગેરે મૈત (અ) લાખનો રંગ કે તે રંગનો ઘોડો
9 પું. (સંકુષ્માંડ) કોળું હનાના અને ક્રિ ચીમળાવું; ફીકા પડવું હાર ! કુંભાર હરિન સ્ત્રી કુંભારણ ગુડ્ડી સ્ત્રી પાણી પર ફેલાતી એક વેલ રંગા ! (સં.) હરણ (૨) ખરાબ રંગ કે લક્ષણ (૩) વિખરાબ રંગનું સુનિ સ્ત્રી હરણી ર૩ મું (અ) રમવાનો પાસો (૨) વાત નક્કી
કરવા નખાતી ચિઠ્ઠી વગેરે વ્ર સ્ત્રી જપ્તી રટા ડું હલકું ભોજન (૨) હલકું અનાજ
(૩) ટુકડા કરતું સુરસુર ડું કડકડ થતો અવાજ (જેમ કે, પાપડનો) Rા વિ કુરકુર અવાજ સાથે ભાગે એવું; કડક સુરતા પું () કુરતું; પહેરણ રતિ સ્ત્રી સદરા જેવું સ્ત્રીનું કુરતું રન અને ક્રિઃ ઢગ લગાવવો (૨) સક્રિ. ઢગ કરવો રબત સ્ત્રી (અન્ય) નજદીક; સમીપતા રવાનj (અ) બલિ બલિદાન કરાયતે ન્યોછાવર રવાની સ્ત્રી બલિદાન; કુરબાની; આત્મત્યાગ કુર (સં), રા ! ટિડોડી; ક્રૌંચ પક્ષી સુર સ્ત્રી ટિટોડી; માદા કૌંચ યુરતી સ્ત્રી (અન્ય) ખુરશી (૨) મકાનની બેસણી
(૩) પેઢી; વંશ વરસીનામા ! (અ + ફા) વંશાવળી; પેઢીનામું ટુરાન ! (અ) ઇસ્લામનો કુરાન ધર્મગ્રંથ જન વિક મુસલમાન; કુરાનને લગતું
દિ સ્ત્રી કુમાર્ગ; ખોટો રાહ ાિ સ્ત્રી ઢગલો; સમૂહ
રિયાન સ્ત્રીને પક્ષી મોજમાં આવી પાંખો ફફડાવે તે

Page #92

कुरुई
कुष्ठी
સ્ત્રી વાંસ કે મુંજની નાની ટોપલી રામ ડું કૂર્મ; કાચબો રેના, સુરતના સ ૦િ ખણવું; ખોદવું # વિ (1) જપ્ત કરેલું -મીન પે જતી-અમલદાર
સ્ત્રી જપ્તી યુકત ૫૦ (1) કુરતું, પહેરણ રુતી સ્ત્રી (૮) સદરા જેવું સ્ત્રીનું કુરતું સુર્ય પું, ર્વત સ્ત્રી (અ) નિકટતા; સમીપતા સુર્ય-૩-નવાર ૫૦(અ) આસપાસની જગા
કે પ્રદેશ શુ ! કણબી; પાટીદાર કુર્ત ! (અ) ટીકડી (૨) દવાની ગોળી વાર સ્ત્રી ખુરશી (૨) મકાનની બેસણી (૩) પેઢી સ્ત્રનામા પુ. વંશાવળી; પેઢીનામું રત્ન ! (ફાળ) એક જાતનું સારસ (૨) મરઘો વુકત (સંર) કુળ; ઓલાદ (૨) વિ(અ) બધું;
તમામ : યુવા ! (ફાળ) એક જાતની મીઠાઈ કે રોટી
નછન વિ કુલક્ષણું; ખરાબ લક્ષણવાળું વનચ્છની સ્ત્રી કુલક્ષણી; ખરાબ લસણવાળી સ્ત્રી યુન-અને (અ) બધું મળીને (૨) કેવળ; માત્ર
હટ વ્યભિચારી યુના સ્ત્રી ખરાબ સી; વ્યભિચારિણી, કુલટા ૩નથ પું, નથી સ્ત્રી (સંકુલત્યિકા) કળથી
એક ધાન કુક છું તાળું
નાટad સ્ત્રી (અ) ચિંતા; ફિકર; મનોવ્યથા નાપુ (અ)નાનાં પહોળાં અને વાંકાં પાંદડાંવાળું એક શાક ની સ્ત્રી કુલફીનળી જેમાં મલાઈ વગેરે ઠારવામાં આવે છે (૨) ઠારવામાં આવેલો ખાદ્યતરલ પદાર્થ નથુત્ર પુનાનાં નાનાં જીવજંતુની હલચલથી થતો કલબલ અવાજ
બુનાના અ ક્રિ કલબલ કરવી (૨) ખદબદવું (૩) સળવળવું યુન-ઉતાર ૫ (ફા) કુલ-મુખત્યાર
RET સ્ત્રી પાઘડીની નીચે પહેરાતી એક જાતની ટોપી (૨)શિકારી પક્ષીની આંખ પરનું ઢાંકણ નહી સ્ત્રી કાનટોપી
ના સ્ત્રી કુળવધૂ સુભાર પુકુળકલંક ૩era, rટ સ્ત્રી છલંગ; કૂદકો ઢાંચના અને ક્રિ ફાળ ભરવી; છલંગ મારવી
તાલ પં. (અ) મિજાગરું (૨) ગંદા પાણીના નિકાલની મોરી (૩) માછલીનો કાંટો યુનાન ! કુંભાર (૨) ઘુવડ યુનાવતિંત છું. (સં.) વંશના મુગટ; કુળશ્રેષ્ઠ સુનાત્રી સ્ત્રી કુંભારણ (૨) દૂરદર્શક યંત્ર
નાદ ડું (ફા) એક ઊંચી અણીદાર ટોપી નાહલ ! કોલાહલ ત્તિ, તિલ ! (સં.) વજ (૨) હીરો હતી ! (૮૦) ગુલામ (૨) રેલવેનો કુલી-મજૂર દુની-વાર પે હલકા પછાત લોક
નીર વિ૦ (સંર) કુળવાન; ખાનદાન નુષ ! તાળું
તૂ તૂત (સં૦) પુંએક પહાડી જાતિ સુત્ર સ્ત્રી કલ્લોલ; ક્રીડા નેતનના અન્ય ક્રિ. કલ્લોલ કરવો
સ્ત્રી કુલફી નળી જેમાં મલાઈ વગેરે ઠારવામાં આવે છે (૨) ઠારવામાં આવેલો ખાદ્ય તરલ પદાર્થ યુન્ય ૫ (સં”) કુલીન પુરુષ કન્યા સ્ત્રી (સં.) કુલીન સ્ત્રી (૨) નહેર (૩) નદી ગુરુના પુ, બની સ્ત્રી કોગળો
7િથાત ! કુલ કૃતિઓનો સંગ્રહગ્રંથ ગુરુ ની વિ૦ (અ) કુલ; બધું ગુડ ! (સંકુલ્ડર) કુલડી; ચડવો
કુહાડો
કુહાડી
ાિ સ્ત્રી કુલડી (નાની) વત્ન ! (સં૦) ભૂરું કમળ જુવો ! કૂવો
, વાર ! આસો માસ વેર ! (સંકુબેર) કુબેર વેન ! (સં૦) કમળ ધ્વતિ સ્ત્રી કૌવત; તાકાત શ ! (સં.) કુશ ઘાસ શત્રવિ(સં.) કુશળ, ચતુર (૨) સ્ત્રી કુશળતા;ખુશી સાથ વિ(સં.) તીક્ષ્ણ: તેજ
શા સ્ત્રી (ફા) વિસ્તાર; મોકળાશ શતાવિ (ફા) ખુલ્લું; મોકળું (૨)વિસ્તૃત; વિશાળ
નવમું (સં.) કવિ, ભાટચારણ (૨) ગાયક; નટ સુરતા પુંછ (ફા) ધાતુની ભસ્મ હુર્તી સ્ત્રી (ફા) કુસ્તી; મલ્લયુદ્ધ યુવા પે મલ્લયુદ્ધ કરનાર
તોતૂન (ફા) મારકાટ; ખૂનરેજી શુષ્ટ છું. (સં) કોઢ વૃષ્ટી વિ. કોઢિયું, કોઢ રોગવાળું

Page #93

कुष्मांड
८८
कृच्छ्र
તૂવેર ડું કૂતરું (૨) (૪૦) રાંધવાનું વાસણ
Raોર એઠુજૂઠું; તુચ્છ વસ્તુ
I ! એક શીખ સંપ્રદાય સૂર પું(સં૦) સ્તન (૨) (1) કૂચ; પ્રસ્થાન (વા પું(ફા) ગલી વાગર્લ સ્ત્રીનકામી રખડપટ્ટી વાબંદુ એક તરફ રસ્તાવાળી-બંધ ગલી ગ, ન સ્ત્રી (2) ધ્વનિ; અવાજ (૨) પક્ષીનું
સુષ્માંડ (સં) કોળું સેવા ૫ રેશમના કીડો સીઃ પં. (સં.) વ્યાજ
jમ પં. (સં.) કસુંબાનું ફૂલ (૨) કેસર યુસુમ પું. કસુંબો (રંગ કે અફીણનો)
સુંબી વિ. કસુંબી; કુસુંબી સુક છું. (સં) ફૂલ (૨) એક નેત્રરોગ સુમત્ર ! (સં9) ફૂલની પાંખડી યુસુમધન્વા શું કામદેવ સુરેનુ પે (સંeપરાગ સુમવતી વિ. (સં૦) રજસ્વલા સુરત ડું ફૂલછડી વાસમાં િસ્ત્રી (સં.) ફૂલોથી ભરેલી અંજલિ
સુમારિ ! (સં૦) વસંત (૨) ફૂલવાડી સુણામ પં. (સં.) વસંત યુસુમાયુથ પું(સં) કામદેવ કુસુમાયોનાપુ (સં.) ખરાબ રીતે જોડવું કેમિલાવવું યુસુમાવત્રિ સ્ત્રી (સં) પુષ્પગુચ્છ, ફૂલછડી કુસુમિત વિ. (સં.) ફૂલો બેઠેલું; ખીલેલું (૨) જે સ્ત્રીને રજસ્ત્રાવ થઈ રહ્યો હોય એવું જૂર સ્ત્રી (અ) કસૂર; ભૂલ સૂરમંદ્ર, શુરવાર વિ૦ અપરાધી; ભૂલવાળું હના, દૂના અ ક્રિ (સં. કુહક) પક્ષીએ કુહૂકુહૂ-મધુર બોલવું; ટહુકવું ૦ વિ૦ (ફા) જૂનું; પુરાણું વદની સ્ત્રી (સંવ કફોણિ) કોણી
દર ધૂમસ હરામ ! (અ કહર-આમ) રોકકળા રુહાના અન્ય ક્રિ પૂઠવું; રિસાવું વહાલા ડું ધૂમસ દૂના અને ક્રિ૦ ટહુકવું; પક્ષીએ મધુર બોલવું દૂસ્ત્રી (સં.) અમાસ (૨) કુહુ કુહૂ અવાજ ૨ ડું વણકરનો કૂચડે; લુહારનો સાણસો
! ઝાડુ; સાવરણો ચી સ્ત્રી સાવરણી (૨) પીંછી કે કૂચડો નપું ક્રૌંચ પક્ષી
ગના અને ક્રિ કૂજવું; ટહુકવું જૈસ્ત્રી લૌઢાનો ટોપ (માથા માટે) (૨) હળનો
ચાસ (૩) એક વાસણ ક્રૂફ પુંમાટીનું કૂંડું
સ્ત્રી પથ્થર કે માટીની કુંડી ક્રૂડું સ્ત્રી કુમુદિની રાતી પોયણી
સ્ત્રી મોર કોયલ વગેરેનો ટહુકો (૨) ઘડિયાળ વાજા વગેરેની ચાવી
ગૂગના અને ક્રિ. કૂજવું; પક્ષીએ મધુર અવાજ કરવો
જ્ઞા પુંછ (ફા) કૂજોમાટીનું પાણી માટેનું વાસણ (૨) માટીના વાસણમાં જમાવાતો સાકરનો અર્ધગોળ ગાંગડો ટપુ (સં.) શિખર (૨) કૂડકપટ(૩)ઢગલો (૪) વિ.
અચળ;સ્થિર (૫) કૂડું; કપટી (૬)બનાવટી, જઠું દૂરના સક્રિઃ ફૂટવું; ખાંડવું (૨) મારવું; ઠોકવું (૩) (ઘંટી વગેરે) ટાંકવી દૂપું એક છોડ કે તેનું બી જેનો લોટ ઉપવાસ વેળા ફરાળમાં ચાલે છે.
ફા ! કચરો-પંજો (૨) નકામી ચીજ ફૂાવરા ડું ફૂડો-કચરો; કચરાપટ્ટી ફાલાના ડું કચરાપેટી વિનાસમજ; બેવકૂફ
મા વિ૦ મંદબુદ્ધિ; ઓછી મગજશક્તિવાળું tત સ્ત્રી અનુમાન; અંદાજ; અડસટ્ટો tતના સક્રિ અનુમાનવું; અંદાજવું ૬ સ્ત્રી (ક્રિ કૂદના – કૂદવું) કૂદવું તે
-૯ સ્ત્રી કૂદવું કે ઊછળવું તે ફૂપ પુ (સં૦) કૂવો પરસ્ત્રી કૂપન; વસ્તુની લેવડદેવડ અંગેનું ખાતરીપત્ર વ, વડું (સં ફૂબર) ખૂંધ (૨) કોઈ ચીજનું વાંકાપણું રવિર (૨) દુષ્ટ; બૂરું (૩) પાપી; નકામું (૪)
જડ; મૂર્ખ પૂરા પું(સં કૂટ, મા ફૂડ) ઢગલો (૨) ભાગ; અંશ
ને ! (સં.) કાચબો (૨) કશ્યપ અવતાર મરી કાચબી(૨)પંકણબી,પાટીદાર(૩)વિતેજસ્વી તૂન પું. (સં.) કિનારો (૨) તટ
નવતી સ્ત્રી નદી તૂ ! ફૂલો કૂવત સ્ત્રી (અ) કૌવત; શક્તિ ત (સં) કાપવાના દાંત તન (સં૦) કાપવું તે (૨) દાંતથી કરપી લેવું તે છું છું. (સંક) કષ્ટ; દુઃખ (૨) વિ. કઠણ; કષ્ટવાળું

Page #94

कृतक
૮૯
केंद्रित
ત વિ કૃત્રિમ બનાવટી સા વિ (સંત) કરેલું (૨) પું કાર્ય (૨) સતયુગ વૃતામ વિ જેની કામના પૂરી થઈ ગઈ છે. વૃતિવિ વિ પોતાનું કાર્ય કરી ચૂક્યું છે તે; જેના
મનોરથ પૂરા થયા છે તે તત્ય વિ. (સં.) કૃતાર્થ; સફળ; ધન્ય ઉતાવિળ (સં૦) નિમકહરામ; ઉપકાર ન માનનાર તજ્ઞ વિ૦ (સં) નિમકહલાલ; ઉપકારની કદર કરનાર dજ્ઞતા સ્ત્રી કૃતજ્ઞ હોવાનો ભાવ
ન વિ જેણે નિશ્ચય કર્યો છે તે પ્રતિજ્ઞ વિ વચનબદ્ધ તપુ સત્યયુગ
સંન્ય વિ જેણે પાકો નિશ્ચય કર્યો છે તે વૃતદસ્તવિ કુશળ; દક્ષ (૨) બાણ વિદ્યામાં કુશળ
iાંગતિ વિ. જેણે અંજલિ જોડી કે રોપી છે તે વૃતાંત ! (સં૦) યમ (૨) શનિવાર (૩) સિદ્ધાંત વૃતાપરાધ વિ અપરાધી; દોષી વૃતાર્થ વિ (સં9) કૃતકૃત્ય
તાવધિ વિ. જેની મુદત નક્કી છે તે વૃતિ સ્ત્રી (સં.) કાર્ય રચના (૨)જાદુ (૩) એક છંદ
(૪) કાતર કે છરી તિલાર પે રચનાકાર; કર્તા, લેખક 9તી વિ (સં૦) કૃતાર્થ; નસીબદાર (૨) કુશળ;
હોશિયાર (૩) ભલું; પવિત્ર (૪) કહ્યાગરું વૃત્તિ સ્ત્રી (સં૦) મૃગચર્મ (૨) ચામડું (૩) કૃત્તિકા
નક્ષત્ર કૃત્તિવા સ્ત્રી (સં.) સત્તાવીસમાંથી ત્રીજું નક્ષત્ર નૃત્ય (સં.) કાર્ય (૨) વિ કરવા યોગ્ય
ત્યા સ્ત્રી (સં.) દુષ્ટ સ્ત્રી (૨)જાદુગરણી (૩) એક શક્તિ કે દેવી જે અભિચાર દ્વારા કોઈને મારવા માટે અનુષ્ઠાન વિશેષથી ઉત્પન્ન કરાય છે. ત્રિપ વિ(i) બનાવટી; નકલી વૃત્ત ! (સં9) જળ (૨) સમુદાય (૩) પાપ
વિ (સં.) આખું; બધું સમગ્ર કૃપા વિ. (સં.) કંજૂસ (૨) દીન; સુદ્ર
પા સ્ત્રી (સં.) મહેરબાની; દયા પાન, પાન ડું () કિરપાણ; તલવાર પાલાાંક્ષી ! કૃપાની ઇચ્છાવાળું; કૃપા વાંછતું પાસિયાન કૃપાળુ; કૃપાસાગર વામિનાવી પુકૃપાની અભિલાષાવાળું; કૃપાકાંક્ષી પાન, પા) વિકૃપાળુ; દયા કે મહેરબાની
કરનારું કૃમિ ૫૦ (સં) રિમ; જંતુ, કીડો
વિજ્ઞાન પુ (સં૦) એવું વિજ્ઞાન જેમાં વિભિન્ન રોગોના કીટાણુનો અભ્યાસ કરાય છે. શ, વૃશિત વિ (સંવ) દૂબળું, પાતળું (૨) નાનું; સુદ્ર; તુચ્છ શતા સ્ત્રી પાતળાપણું; દુર્બળતા શોરવિ (સં.) જેનું પેટ (કમર) પાતળું છે તે શોરી સ્ત્રી (સં.) પાતળું પેટ (અર્થાત્ કમર) છે એવી સ્ત્રી ષ પું(સં) કિસાન; ખેડૂત પાન (સં.) કિસાન; ખેડૂત ષિ સ્ત્રી (સં.) ખેતી વર્ષ ડું ખેતી વૃષિક્ષર પુ ખેડૂત; કિસાન #ષિ-વાન (અ) કૃષિ-મહાવિદ્યાલય
નીવી ! ખેડૂત; કિસાન કૃષિ-તની સ્ત્રી ખેતીની વિધિ વૃષિ-પ્રદર્શની સ્ત્રી ખેતીની ચીજોનું પ્રદર્શન વિપ્રથાન વિ. જે ખેતીમાં મુખ્ય છે તેવું કૃષિવૈજપું કૃષિના હેતુ માટે આર્થિક સહાય કરનારી બેંક જયંત્ર ૫ ખેતીનાં ઓજાર અને ઉપકરણો જિયો વિ ખેતી માટે યોગ્ય; ખેતીલાયક વૃપિયા ! કૃષિની પ્રગતિ; ખેતીની વૃદ્ધિ કૃષિવિજ્ઞ ! કૃષિના જ્ઞાનવાળી વ્યક્તિ
વિજ્ઞાન એવું વિજ્ઞાન જેમાં કૃષિ વિષયક - અધ્યયન કરવામાં આવે છે. કૃષિવિદ્યા ! કૃષિવિજ્ઞાન વૃષિ-વિદાય ! કૃષિ-અધ્યયન-સંસ્થા
વ્યવસાય શું ખેતીકામ વિવ્યવસ્થા સ્ત્રી કૃષિ-પ્રણાલી; ખેતીની વ્યવસ્થા પિશાસ્ત્ર શું કૃષિવિજ્ઞાન prષણશાસ્ત્રીય વિકૃષિવિજ્ઞાન સંબંધી કૃષિસંદ ! કૃષિમાં આવનારી અડચણો wા વિ. (સં) કાળું (૨) પં શ્રીકૃષ્ણ Mા સ્ત્રી (સં.) દ્રૌપદી; દક્ષિણ ભારતની એક નદી MTષ્ટથી સ્ત્રી (સં૦) ગોકળ આઠમ; જન્માષ્ટમી (શ્રાવણ વદ આઠમ) વે રે સ્ત્રી મેં મેં અવાજ, કુરકુરિયાનું બોલવું; પક્ષીઓનો અવાજ; વ્યર્થ વાતચીત (બકવાદ) જુગા, યુવા ૫૦ અળસિયું (૨) સરસિયું (૩)
ઝાડામાં નીકળતો સફેદ લાંબો કરમ વિગુત્ર, પુત્રી સ્ત્રી સાપની કાંચળી વૈદ્ર (સં) કેન્દ્ર, મધ્યબિંદુ કિત, વૈકી વિ (સં.) મધ્યમાં આવેલું; એકત્રિત

Page #95

केंद्रीय
દ્રીય વિ॰ (સં॰) કેન્દ્રિત (૨) મુખ્ય મૈં સર્વ કોણ ? ૩ સર્વ કોઈ ડ઼ા પૂં કરચલો
। સ્રી॰ (સં) મોરનો ગહેકાટ; મોર ટહુકે તે વળી પું॰ મોર
વેડ઼ા પું॰ નવો અંકુર; કૂંપળ (૨) નવયુવાન òત પું॰ કેતન; ઘર (૨) કેતકી તળ પું॰ (સં॰) કેવડો; કેવડાનું ફૂલ (૨) વિ॰ કેટલું (૩) ઘણું
તળી સ્ત્રી (સં॰) કેવડો; કેવડાનું ફૂલ તન પું॰ (સં॰) ધ૨; સ્થાન (૨) ધજા; નિશાન તની સ્ત્રી॰ કીટલી; ચાદાની શ્વેતા વિ॰ કેટલું તિજ વિ॰ કેવું (૨) કેટલું તુ પ્॰ (સં॰) ધજા (૨) સૌરમંડળનો નવમો ગ્રહ વની સ્ત્રી કદલી; કેળ
५०
વાર પું॰ (સં॰) વાવેલું ખેતર (૨) ખેતીનો ક્યારડો (૩) ઝાડનો ક્યારો
ટિીરિયા પું॰ (ઇ॰) અલ્પાહારગૃહ; નાસ્તાગૃહ યજ્ઞ પું॰ (ઇ॰) સમુદ્રી તાર વેવિન સ્ત્રી નાનો ખંડ; લાકડાના ખોખાની દુકાન કેબિનેટ પું॰ (ઇ) કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળ એવુન પું॰ (ઇ॰) કેબલ મા પું॰ (ઇ॰) કૅમેરા; છબીયંત્ર મિસ્ટ પું॰ (ઇ) દવાનો વેપારી પૂર પું॰ (સં॰) બાજુબંધ રાના પું॰ કરિયાણું
રાવ પું॰ વટાણા જેવું એક હલકું અનાજ વેરી સ્રી કાચી નાની કેરી રાસીન, ઝેરોસિન પું॰ (ઇ) ગ્યાસતેલ જેના પું॰ કેળ કે કેળું
ત્તિ, વ્હેતી સ્ત્રી (સં॰) ક્રીડા; ૨મત (૨) હાંસીખેલ (૩) રતિક્રીડા
વળા પું॰ સુવાવડીને અપાતો એક મસાલો વટ ૫૦ (સં॰ કૈવર્ત) એક વર્ણસંકર જાત; માછી કે
નાવિક
વટી ( વાન ) સ્ત્રી અનેક પ્રકારની ભેગી દાળ વડુ વિ॰ કેવડાના રંગનું
વડ઼ા, વરા પું॰ કેવડો; તેનું ફૂલ કે અત્તર વન વિ॰ (સં॰) કેવળ; ફક્ત (૨) વિ॰ શુદ્ધ; પવિત્ર; ઉત્તમ વસ્તી પું॰ કેવળ-જ્ઞાનવાળો વાય સ્ત્રી કૌવચ
कैप
જેવા પું॰ (સં॰ કુવ) કમળ વાડ઼ પું॰ કમાડ; બારણું રા, સ પું॰ (સં) વાળ શાંતન, રગાન પું॰ (સં) ભમરો વેર, વેશ્વર પું॰ (સં) કેસર શરી, મરી પું॰ (સં॰) કેસરી; સિંહ; ઘોડો શિયર પું॰ (અં॰) કોષાધ્યક્ષ
સ પું॰ (ઇ॰) કેસ; કિસ્સો; મામલો (૨) કેશ; વાળ સરી પું॰ (સં) કેસર (૨) કેશવાળી; યાળ વેસરિયા વિ॰ (૨) પું॰ કેસરી કે તે રંગ સરી પું॰ કેસરી; સિંહ; ઘોડો સારી સ્ત્રી॰ વટાણાની જાતનું એક હલકું ધાન હા પું॰ મોર તેતર જેવું એક પક્ષી આવા પું॰ મોટી કાતર (૨) વિ॰ આંખે બાડું ઘી સ્ત્રી॰ (તુ॰) કાતર (૨) સાણસો ટીન ૫૦ (ઇ॰) નાસ્તાગૃહ *કન સ્ત્રી॰ (ઇ૦) મીણબત્તી
પૈંડા પું॰ ચાલ; રીત; ઢંગ (૨) ચાલાકી; ચાલબાજી (૩) માપ; અંદાજ
પ પ્॰ (ઇ) કૅમ્પ; પડાવ; છાવણી દ્મ વિ॰ કેટલું (૨) અ યા; અથવા ૐ સ્ત્રી॰ (અ) વમન; ઊલટી
વૈતવ પું॰ (સં॰) છળકપટ; ઠગાઈ (૨) જૂગટું (૩)વિ॰ ઠગારું કે જુગારી
વૈતૂન સ્ત્રી (અ) (સોનેરી કે રૂપેરી) એક જાતની કપડાં પર લગાડાતી ફીત
વૈદ્ય, થા પું॰ કોઠીનું ઝાડ જેનાં ફળ કોઠાં નામે જાણીતાં છે.
થિન સ્ત્રી॰ કાયસ્થ સ્ત્રી
થી સ્ત્રી શિરોરેખા વગરની નાગરીને મળતી એક લિપિ
વૈઃ થોનિક પુ॰ ખ્રિસ્તીઓનો રોમન કેથોલિક સંપ્રદાય ત્ સ્ત્રી॰ (અ॰) કેદ; બંધન (૨) કેદખાનું
(૩) પ્રતિબંધ; રુકાવટ (૪) શરત; મર્યાદા નવા સ્ત્રી॰ (અ) ‘પોર્ટફોલિયો'; કાગળો રાખવાની ફાઈલ
કૈવલાના પું॰ (ફા॰) કેદખાનું; કારાગાર ત્–તનહારૂં સ્ત્રી અંધારી કોટડીની કેદ -મહત્ત્ત સ્ત્રી॰ (અ) સાદી કેદ ચૈત્રી પુ॰ (અ) કેદી
તી-નિરીક્ષા પું॰ કેદીઓ પર નજર રાખનાર નવાસ પું॰ (ઇ) કેનવાસ વૈદ્યનો સ્ત્રી (ઇ) નૌકા-વિહાર * ૫ પું॰ (ઇ) કૅપ; ટોપી (૨) ખોળી

Page #96

कैप्टन
कोठी
પ્ટન ૫ () કપ્તાન aa j (અ) કેફ; નશો વૈચિત સ્ત્રી (અ) સમાચાર (૨) વર્ણન; વિવરણ
(૩) આશ્ચર્યની કે હર્ષની ઘટના શ્રી વિ(અ) કેફી; નશાબાજ દ્વિવિદ પં. (ઇ) રાજ્યનું પ્રધાનમંડળ
(૨) ખાનાવાળું એક કબાટ મેરા ૫ (ઈ) કેમેરા: છબીયંત્ર
સ્વર ! (ઈ.) વિશ્વવિદ્યાલયનો પરિસર ૮િ૫૦ (ઇ) સોનાની શુદ્ધતાનું એકમાપ (જેમ કે,
૨૪ કેરેટનું સોનું) દ્વિરા વિના ભૂખરો રંગ (૨) સફેદ બળદ વરિયર ! (૪૦) વાહક; ઉઠાવનાર કે ઉપાડનાર (૨) ગાડીની પાછળ લગાડાતું માલ ઉપાડનાર
વધારાનું વાહન (૨) વ્યક્તિત્વ નિંદર કુંડ (ઇ.) કેલેંડર; ઈસવી સનનું પંચાંગ
નપુટર (ઈ.) ગણનયંત્ર; “કેક્યુલેટર' નારી સ્ત્રી (ઈ.) એક ગ્રામ વજનના પાણીને શૂન્ય ડિગ્રી (સેંટી)થી એક ડિગ્રી સુધી લાવવામાં અપાતી ગરમી વલ્ય પું(સં) મુક્તિ વિશેષ નિર્વાણ શવા અન્ય કંઈ વાર શશ (.) રોકડ નાણું
વાવ ! (છે) આવેલ રકમ રાખવાની પેટી યુવા સ્ત્રી () રોકડ વહી નેનો પુલ (ઇ) રોકડ પહોંચ શિયાર છું. (૪૦) રોકડ ખજાનચી સિર ! (અ) સમ્રાટ; બાદશાહ ઐસા વિ કેવું; કોના જેવું
સિર સ્ત્રી (ઈ) ફિલ્મપટ્ટીની ડબ્બી જરે અકેવી રીતે (૨) કેમ; શા માટે કરના સક્રિ કોચવું; ઘોંચવું; ભોકવું સાંઇ પુંછ સાલ્લાનો એક છેડો જેનાથી ખોળો
કરાય છે. સાઇના, છિયાના સક્રિ કાંઈ છેડામાં ભરીને તે
કેડે ખોસવો (૨) સાડીની પાટલી કરી તે ખોલવી જાપુ કડી કે આંકડો (૨) વિ. કડી કે આંકડામાં
પરોવેલું ટોપ સી કૂંપળ વપના અને ક્રિકૂંપળ નીકળવી
પર પુંઆંબાની કેરીની સાખ પત્ર સ્ત્રી કૂંપળ; નવાં કોમળ પાન જોં ! કોળું સર્વ કોણ (૨)ચોથીને બીજીવિભક્તિનો પ્રત્યય
મા પું આંખનો સફેદ ડોળો (૨) રેશમનો કોશેટો ક્ષો ૫ ખેતી કરતી કાછી નામની એક જાતિ શોફહ્ન, ક્ષોત્રિયા સ્ત્રી કોયલ પક્ષી વોડ્રની સ્ત્રી કાળા ડાઘવાળી એક જાતની કેરી
સર્વ (૨) વિશે કોઈ (૩) અલગભગ (ઉદા. કોઈ દસ આદમી) વસો ! (છે) પાકો કે પથરિયો કોલસો #ોવા ! (સં°) ચક્રવાક, સુરખાબ; કોયલ
(૨) કામશાસ્ત્રના પ્રસિદ્ધ આચાર્ય કોકદેવ પંડિત રોશસ્ત્ર પું(સં) કોક પંડિતે રચેલું કામશાસ્ત્ર વોવન ! (સં૦) રાતું કમળ વોના સક્રિ કાચી સિલાઈ કરવી વોલ ! (અં) દૂધ-ભાઈ; એક ધાવને ધાવેલ ઢોલાવેરી, શાસ્ત્રી સ્ત્રી ભૂરા કમળની વેલ રોહિત ૫ (સં૦) કોયલ (૨) અંગારો વિનવિ કોયલની જેમ મધુર સ્વરવાળું
વિના સ્ત્રી કોયલ વોશીન, વોન સ્ત્રી (૪૦) કોકેન-એક કેફી ઔષધિ તો સ્ત્રી કાગડો (બાળભાષામાં) વોલ સ્ત્રી ઉદર; પેટ; ગર્ભાશય; કૂખ વોર ! (છે) બગી (૨) બેસવાનો કોચ વોરના સક્રિય કોચવું; ભોકવું
રની સ્ત્રી કોચવાનું સાધન (૨) કોચમણી લોવવાન કોચમેન; બગીવાળો શોનાર . (સં.) કોજાગરી; શરદ-પૂનમ રોટ ! (સં) દુર્ગ; ગઢ; કિલ્લો (૨) (૪) કોટ; | ડગલો (૩) (સંત કોટિ) સમૂહ; કરોડ વોટર પં. (સં.) ઝાડની બખોલ
દિ સ્ત્રી (સં.) ધનુષનો છેડો (૨) વર્ગ; કક્ષા (૩) કરોડ સંખ્યા (૪) સમૂહ વોટિવ વિ. કરોડો; અગણિત વોઈ સ્ત્રી ધનુષનો છેડો (૨) વર્ગ; કક્ષા (૩) કરોડ
સંખ્યા (૪) સમૂહ વોરવિ કુંઠિત, ખટાયેલું (દાંત માટે) (૨) ૫૦ (સં.) એક જાતનો કોઢ
ટ્ટી, સારી સ્ત્રી કોટડી; નાની ઓરડી લોડા મોટી કોટડી (૨) અટારી; ઉપરનો ઓરડો
(૩) કોઠો - ખાનું કે પેટ વગેરે યોદર કુંડ ભંડાર; કોઠાર; વખાર વોક પં. કોઠારી; ભંડારી રોહિતા ! કોઠલો વહોરી સ્ત્રી મોટું ભવ્ય મકાન (૨) કોઈ કામકાજ માટેની પેઢીનું કે કચેરીનું મોટું મકાન (૩) ગર્ભાશય (૪) ખાળકૂવામાં ઉતારવાની કોઠી

Page #97

कोठीवाल
कोहनी
વોડીવાન ! મહાજન; મોટો વેપારી; સાહુકાર વવાની સ્ત્રી વેશ્યા તોના સક્રિગોડવું; ખોદવું જો કોયડો
હું સ્ત્રી વીસની કોડી; વીસી વોઢ ડું પત-કોઢનો રોગ
હિન સ્ત્રી કોઢ થયેલ સ્ત્રી વોહી વિના કોઢિયું
vi j (સં.) ખૂણો સ્રોત સ્ત્રી કૌવત; બળ (૨) કોણ; દિશા aોત ! (ફા) કોતલ; સવાર વગરનો સજેલો કે
સવારીને ખાસ ઘોડો સોતવાત હું કોટવાળ; ફોજદાર સોતવાની સ્ત્રી પોલીસથાણું; કોટવાળનું કામ વોત, તાદ (ફા) વિનાનું, કમ વહોતાહી સ્ત્રી (ફા) કમી; બાકી; કસર ઢોથના | કોથળો (૨) પેટ
થત્ની સ્ત્રી નાણા-કોથળી; થેલી શોદંડ (સં) ધનુષ્ય ઢોસા, રોદ્રવ (સં કોદ્રવ) પં કોદરા
વાં, લો ડું સામો ધાન્ય કોના ! ખૂણો; કોણ સોના-ચૅતા ! ખૂણો-ખાંચરો
નિયા સ્ત્રી ખૂણામાં મુકાતી અભરાઈ વોપ ૫ (સં”) ક્રોધ; ગુસ્સો રોપના અને ક્રિકોપવું વસોમવન વિ કોપમાં આવેલને બેસવાનો ખંડ aોપી વિ. ક્રોધી શોપીન પં કૌપીન; લંગોટી વોડક્ત સ્ત્રી (ફા) પીડા; દુઃખ (૨) લોઢા પર સોના
ચાંદીનું જડિત કામ પિતા પુત્ર (ફા) એક જાતનો કબાબ-માંસની વાની; વિ. જેના દિલને ચોટ લાગી હોય #ોવા ૫ (કા) મોગરી; કૂબો જેવી સ્ત્રી કોબી, કરમકલ્લો #ોમ7 વિ (સં”) કોમળ; મુલાયમ; મૃદુ શોર ! પશુઓને ખાવાનું લીલું ઘાસ (૨) શાક
ભાજી; શાકપાંદડું શયત્ર સ્ત્રી કોયલ; કોકિલા
ત્રા કોલસો; કોયલો વોરાપું આંખનો ડોળો કે ખૂણો (૨) ફણસનું ચાંપે
(૩) રેશમના કીડાનો કોશેટો aોર સ્ત્રી કોર; કિનાર; ધાર (૨) દ્વેષ; વેર (૩) દોષ; ખામી (૪) પંક્તિ; હાર (૫) વિ (ફા૦) અંધ
વાર-સર સ્ત્રી દોષ ને ખામી (૨) વત્તાઓછાપણું કોટ ૫ (ઈ) કોર્ટ ઓફ વૉર્ડઝ; વાલીનું કામ
કરતી કોર્ટ વોનિશ (ફા) સ્ત્રી કુરનિસ; નમીને કરેલી સલામ
ર૫ (ઈ.) ગણપૂર્તિ; નિયમથી નિર્ધારિત સભ્યસંખ્યાની હાજરી શોરમા પું() ખૂબ ઘીમાં તળેલું માંસ લોટીન પું() સંગરોધ; સંગરોધકાળ વોરા વિ કોરું (૨) પુંસાદું રેશમી કાપડ (૩) ગોદ;
ખોળો શર્ટ પં. (ઈ) અદાલત; ન્યાયાલય વર્ટમાવવાપું (ઇ) અનાથ; વિધવાઓ તથા
ઋણગ્રસ્ત લોકોની સંપત્તિના રક્ષણની વ્યવસ્થા કરનાર સરકારી વિભાગ વોટનાનપું (ઈ) લશ્કરી અધિકારીઓની અદાલત કોર્સ (ઇ) અભ્યાસક્રમ શોત્સાહિશ્ન પુ (સં.) શોરબકોર ક્ષત્રિયરી સ્ત્રી પથ્થરના કોલસાની ખાણ
ત્રિયા સ્ત્રી સાંકડી ગલી (૨) પટી જેવું ખેતર વન્દ્ર ! શેલડીનો કોલ કે ઘાણી વિદ્રવિડ (સં૦) કુશળ; પ્રવીણ શ, શોપ ૫ (સં9) ખજાનો (૨) સંઘરેલું ધન (૩) શબ્દકોશ (૪) ઢાંકણું; આવરણ વોશી -પાનન કું. રેશમના કીડા ઉછેરવાનો ઉદ્યોગ; “સેરિકલ્ચર’ રાપાનપું(સં.) ખજાનાની રક્ષા કરનાર; ખજાનચી: કોષાધ્યક્ષ કોવિપત્ર શું અસ્થાયી હુંડીઓ જે તાત્કાલિક
જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટેની ધનપ્રાપ્તિ નિમિત્તે રાજ્યની તિજોરીમાંથી વહેતી કરવામાં આવે; રાજ્યની તિજોરીની હુંડીઓ શિવૃદ્ધિ સ્ત્રી (સં.) અંડવૃદ્ધિની બીમારી રાશિ સ્ત્રી (ફા) પ્રયત્ન; મહેનત શોપ (સં.) કોશ; ખજાનો, શબ્દકોશ; ઢાંકણું લોઝપું(સં) કોઠો; પેટ (૨) ભંડાર વોઝ ડું કોષ્ટક; સારણી વોઝતિા સ્ત્રી (સં.) કબજિયાત
ઝી સ્ત્રી જનમોતરી aોણ ગાઉક્રોશ શોના સક્રિ. મહેણું મારવું; ભાંડવું; શાપવું શો-ટી સ્ત્રી શાપના રૂપમાં ગાળ; શાપ; નિંદા શોદ ક્રોધ (૨) (ફા) પહાડ મોહનવિ (ફા) પહાડ ખોદનાર (૨) ફરહાદ વકોની સ્ત્રી કોણી
આવરજરેલું ,
ડું
સ; સે

Page #98

कोहनूर
૯૩
क्रिस्तान
કોહિનૂપું (ફા) કોહિનૂર હીરો ચોદવરપુ (સંકોચ્છવર) વિવાહવગેરેમાં પૂજવાના
કુળદેવતાનું સ્થાન શોદના ડું (ફા) રોકકળ વાહા ! (ફા) ધૂમસ; ઓસ શોદર કુંડ (ફા કુહસાર) પહાડ કે પહાડી પ્રદેશ રોહન (ફા) ઊંટની ખૂંધ #ોહાના અને ક્રિ. કોપવું; ગુસ્સે થવું; રૂસણું લેવું વોદિતાન પુ. (ફા) પહાડી દેશ વોહી વિક્રોધી (૨) પહાડી
વ, શૌછે સ્ત્રી કૌવચ ધ, તથા સ્ત્રી વીજળીનો ચમકારો તેયપુ (સં.) કુંતીના ત્રણ પુત્ર (યુધિષ્ઠિર, ભીમ, અર્જુન)માંથી કોઈ (૨) અર્જુનવૃક્ષ ધના અન્ય ક્રિ વીજળી ચમકવી
સંત (છે) વકીલ; બારિસ્ટર વૉસિત્ર સ્ત્રી (ઇ) કાઉન્સિલ; ધારાસભા
સિનર ! (૪૦) ધારાસભ્ય ક્ષમા ! કાગડો ૌગોર ડું (ઈ) પુંકાગારોળ; શોર વરિન્ય ૫૦ (સં૦) કુટિલતા; ફરેબ; કપટ (૨) ચાણક્યનું એક નામ વિક વિ (સં.) કુટુંબ સંબંધી (૨) પં ઘરનો વડીલ
9 પુંડ મોટી કોડી; કોડો (૨) તાપણી જોડિયાના વિ કોડીના રંગનું (૨) પં એક ઝેરી
સાપ (૩) કંજૂસ ધનિક વડી સ્ત્રી કોડી (૨) ધનસંપત્તિ કૌતુક ! (સંeકુતૂહલ (૨) અચંબો (૩) હાંસીએલ (૪) વિવાહનું કંકણ તુરિયા, જીતુ પં કૌતુક કરનાર (૨) વિવાહનો પુરોહિત વદૂત (સં.) કુતૂહલ વૌવા સ્ત્રી (કૌન + તિથિ) કઈ તિથિ કે તારીખ?
(૨) શો સંબંધ? ૌન સર્વ કોણ વનસા સર્વ કોણ ૌનોના સંશો અધિકાર છે? શો સંબંધ છે? શું સગપણ છે? ૌપીન પં. (સં.) લંગોટી (૨) પાપ; ગુનો ટ, બિયત સ્ત્રી (અ) કોમ; જાતિ; વંશ (૨) રાષ્ટ્ર (બ. વ. આવામ) ની વિગ (અ) કોમ સંબંધી; કોમી (૨) રાષ્ટ્રીય માર ! (સં.) કુમારાવસ્થા બ. કો. – 7
નિયત સ્ત્રી કોમ; જાતિ, રાષ્ટ્ર થી વિકોમ કે જાતિથી સંબદ્ધ મુવી સ્ત્રી (સં.) ચાંદની (૨) આસો કે કારતક માસની પૂર્ણિમા વીર પુ (સં કવલ) કોળિયો (૨) ઘંટીમાં એક વાર
ઓરાય એટલું ચપટી વરના સક્રિ શેકવું વરા ડું કમાડ પાછળનો ભાગ
ૌરી સ્ત્રી બાથ ભરવી તે વૌનપું(સં.) વામમાર્ગી (૨)ખાનદાન (૩) કોળિયો (૪) ઘંટીમાં એક વાર રાય એટલું-ચપટી
ન ! (અ) કોલ; પ્રતિજ્ઞા (૨) કથન; વાક્ય aોનર ડું કોલકરાર; પરસ્પર પ્રતિજ્ઞા ૌવા ! કાગડો; કૌવો (૨) ધૂર્ત વાર પંકાગારોળ; શોરબકોર વાત છું. (અ) કવ્વાલી ગાનાર વાત્રી સ્ત્રી (અ) ઇસ્લામી ધર્મગીતોનો એક પ્રકાર
શત, શા ! (સંર) કુશળતા (૨) મંગળ વસ્તુમડું (સં.) સમુદ્રમંથનમાંથી નીકળેલ એકરત્ન
જે વિષ્ણુની છાતી પર રહે છે. વસ્યા સર્વ શું? વયા-અને વાહ ! ધન્ય! વચાની સ્ત્રી ક્યારો વન્યૂ ડું (ઇ) પંક્તિ; હાર; કતાર વ અને કેમ ? શા માટે ? (૨) કેવી રીતે? વય સર અને (“કેસે'); કેવી રીતે રવિ અ એટલા માટે કે વયોં ! જરૂર; બેશક; અવશ્ય
ન પું(સં૦) રુદન (૨) યુદ્ધ માટે પડકાર #g (સંeયજ્ઞ રામ પં. (સં.) એક પછી એક આવે તે વ્યવસ્થા
(૨) પગલું (૩) કર્મ #મિવ વિ (સં) ક્રમમાં આવતું; ક્રમબદ્ધ #મેન, મેનક્કિ પું. (સં.) ઊંટ રય પં. (સં૦) ખરીદ; ખરીદી
વિદયપુ (સં.) ખરીદવા-વેચવાની ક્રિયા, વેપાર રોતિ સ્ત્રી (સં.) એક દશામાંથી બીજી દશાનું મોટું
પરિવર્તન; મોટો પલટો (૨) સૂર્યમાર્ગ દિ () ક્રિકેટ રમત દિવા સ્ત્રી (સં.) કરવું તે; કર્મ (૨) કોઈ ધાર્મિક ક્રિયા શિયાર્ષિ (સં) અંત્યેષ્ટિ-ક્રિયા સિમ ડું (ઈ) પચીસમી ડિસેમ્બરનો ઈસુ ખ્રિસ્તનો
જન્મદિવસ (૨) નાતાલનો તહેવાર બ્રિસ્તાન ૫૦ ખ્રિસ્તી; ઈસાઈ

Page #99

क्रिस्तानी
ખ્રિસ્તાની વિ॰ ઈસુ ખ્રિસ્તનું અનુયાયી ીડ઼ા સ્ત્રી (સં) ખેલ; રમત જીત, ઋતિ પું॰ (સં) બાર પ્રકારના પુત્રમાંનો એક (૨) વિ॰ ખરીદેલું ધ્રુઘ્ન વિ॰ (સં॰) ગુસ્સે થયેલું રવિ॰ (સં॰) ધાતકી; નિર્દય (૨) પું॰ ભાત; રાંધેલા ચોખા (૩) બાજ પક્ષી સ પું॰ (ઇ॰) ખ્રિસ્તી ધર્મચિહ્ન; ક્રૉસ ોડ઼ પું॰ (સં) ગોદ; ખોળો (૨) બાથ; છાતી ોડ઼પત્ર પું॰ (સં) (પુસ્તક કે છાપાનું) પરિશિષ્ટ; પુરવણી; વધારો ોધ પ્॰ (સં) ગુસ્સો ોથી વિ॰ ક્રોધ કરનારું (૨) ક્રોધવાળું પેરા પું॰ (સં) કોસ; અંતર (૨) રોવું તે જોવુ, ભેજુળ પું॰ (સં॰) શિયાળ; કોલુ હ્રૌંચ પું॰ (સં॰) બગલા જેવું એક પક્ષી; ક્રૌંચ નૌત્તી સ્ત્રી ક્રૌંચની માદા; ક્રોંચી વસ્તવ પ્॰ (ઇ॰) ક્લબ; કોઈ મંડળીની બેઠક નર્ક પું॰ (ઇ॰) ક્લાર્ક; લિપિક; કારકુન વસ્તી સ્ત્રી॰ કારકુની
ત્ત્તાંત વિ॰ (સં॰) થાકેલું; હતોત્સાહ વાંતિ સ્ત્રી॰ (સં) થાક; શિથિલતા વાનન પું॰ જોકર; સરકસનો વિદૂષક વસ્તાન પું॰ (ઇ॰ કલૉક) મોટું ઘડિયાળ क्लाक टावर ૫૦ (ઇ॰) ટાવર વસ્નાન પું॰ (ઇ૦) વર્ગ; દરજ્જો; શ્રેણી વિનપ સ્ત્રી (ઇ॰) ચાંપ (કાગળો વગેરે રાખવાની) વિનષ્ટ વિ॰ (સં॰) ક્લેશ પડે કે પાડે તેવું; સમજવામાં
૯૪
કઠણ અસ્પષ્ટ
વસ્તીવ, વત્નીવ પુ॰ (સં) નપુંસક (૨) વિ ડરપોક ત્તેર્ પું॰ (સં) ભેજ (૨) પસીનો વજ્ઞેશ પું॰ (સં॰) કંકાસ દુઃખ રાગ દ્વેષાદિની પીડા વત્સોરોનર્મ પું॰ (ઇ) ક્લૉરોફૉર્મ; શસ્ત્રક્રિયાવેળા
સૂંઘાડાતી દવા
વચિત્ અ॰ (સં॰) કોઈક જ વાર ચિત્માથી સદ્દસ્ય પું॰ વિધાનસભા વગેરેનો એ સભ્ય જે ઓછી ઉંમર કે ઓછા અનુભવના કારણે અથવા પક્ષમાં અપેક્ષાકૃત ઓછું મહત્ત્વ રાખવાના કા૨ણે ઘણુંખરું પાછલી હરોળમાં બેસે છે અને ચર્ચા વગેરેમાં નામમાત્રનો ભાગ લે છે; ‘બેકબેન્ચર’ વથ, વાથ પું॰ (સં) કાઢો; ક્વાથ વથનાંજ પું॰ એવો વિશેષ તાપક્રમ જેના પર કોઈ પ્રવાહી વસ્તુ ઊકળવા લાગે વાર્તા, વવારા વિ॰ કુંવારું; અવિવાહિત
વવી, વારી સ્ત્રી કુંવારી; અવિવાહિતા વવાટાફન પું॰ (ઇ) રોગચાળાને ફેલાતો રોકવાને માટે રોગના શકમંદ વહાણ, મુસાફર કે રોગીની અવરજવર ઉપર મુકાતો અમુક વખતનો પ્રતિબંધ મનાઈ ‘ક્વૉરેન્ટીન’
क्षीण
વાર પું॰ આસો માસ વવારપન પું॰ કુંવારાપણું વિવન સ્ત્રી (ઇ) પ્રશ્નોત્તરી વિનાફન સ્ત્રી (ઇ॰) ક્વિનાઇન દવા મંતવ્ય વિ॰ (સં॰) માફ કરવા જેવું; ક્ષમ્ય ક્ષળ પું॰ (સં॰) ક્ષણ; પળ
ક્ષળમંગુ, ક્ષળમંજુર વિ॰ (સં॰) ક્ષણમાં નાશ પામે તેવું;
નાશવંત
ક્ષળિ વિ॰ (સં॰) ક્ષણ જેટલું; અનિત્ય ક્ષત વિ॰ (સં॰) ઘાયલ (૨) પું॰ ઘા; જખમ ક્ષતિ સ્ત્રી (સં॰) હાનિ; નાશ; નુકસાન (૨) કમી;
ખાદ
ક્ષતિપૂર્તિ સ્રી ક્ષતિ કે હાનિ પૂરી કરાવવાનું કાર્ય અથવા એને બદલે આપવામાં આવતી રકમ ક્ષત્ર પું॰ (સં॰) ક્ષત્રિય (૨) બળ (૩) રાજ્ય ક્ષત્રાળી સ્ત્રી॰ ક્ષત્રિયાણી
ક્ષત્રિય, ક્ષત્રી પું॰ (સં॰) ક્ષત્રિય જાતિનો માણસ ક્ષત્રિયાળી સ્રી ક્ષત્રિયાણી
ક્ષપળજ પું॰ (સં॰) (બૌદ્ધ કે જૈન) સંન્યાસી ક્ષપા સ્ત્રી॰ (સં) રાત; રાત્રિ
ક્ષપાવન પું॰ ચંદ્ર (૨) કપૂર ક્ષમ વિ॰ (સં॰) (સમાસમાં) - ને યોગ્ય ક્ષમતા સ્ત્રી શક્તિ; બળ (૨) યોગ્યતા ક્ષમા સ્ત્રી॰ (સં॰) માફી; દરગુજર કરવું તે (૨) ધરતી ક્ષમી વિ॰ (સં॰) ક્ષમાવાન (૨) સમર્થ ક્ષમ્ય વિ॰ (સં॰) સંતવ્ય; માફીને લાયક
ક્ષય પું॰ (સં) ક્ષીણ થવું તે; ડ્રાસ; નાશ (૨) ક્ષય રોગ (૩) ઘર; મકાન
ક્ષર વિ॰ (સં॰) ચળ; નાશવંત; અનિત્ય ક્ષાત્ર વિ॰ (સં॰) ક્ષત્રિય સંબંધી (૨) પું॰ ક્ષત્રિય કે તેનું કર્મ; ક્ષત્રિયત્વ
ક્ષામ વિ॰ (સં॰) ક્ષીણ; પાતળું (૨) દુર્બળ (૩) થોડું ક્ષામા સ્ત્રી॰ (સં) પૃથ્વી
ક્ષાર પું॰ (સં॰) ખાર (૨) મીઠું (૩) ભસ્મ (૪)વિ॰ખારું ક્ષિતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) પૃથ્વી (૨) સ્થાન; જગા ક્ષિતિન પું॰ દૃષ્ટિમર્યાદા (૨) ઝાડ ક્ષિપ્ર વિ॰ (સં) તરત; જલદી (૨) તેજ; વેગીલું ક્ષીળ વિ॰ (સં॰) દૂબળું; કમજોર (૨) ઘટી ગયેલું; પૂરું થયેલું

Page #100

क्षीर
खच्चर
ક્ષર પુ (સં૦) દૂધ (૨) જળ ક્ષકવિ (સં.) નાનું; અલ્પ (૨) તુચ્છ, નીચ
(૩) કંજૂસ ક્ષા સ્ત્રી (સં૦) ભૂખ ક્ષુધાતુર, ક્ષાત વિ (સં.) ભૂખ્યું સુથાવિ ખાઉધરું; ભૂખાળવું ક્ષણ્ય, ક્ષત્તિ વિ૦ () ખળભળેલું; અશાંત;
ચંચળ ક્ષર પુ (સં.) છરી; અસ્તરો (૨) પશુની ખરી ક્ષરી સ્ત્રી (સં.) છરી (૨) પુંવાળંદ (૩) ખરીવાળું ક્ષેત્રપું. (સં.) ખેતર, જમીન (૨) કાર્યક્ષેત્ર (૩) દેહ (૪) તીર્થસ્થાન
ક્ષેત્રક્ષT | ક્રિકેટ બેઝબોલ વગેરે વિદેશી રમતોમાં મેદાનમાં ઊભા રહી દડો ફેંકનાર દ્વારા ફેંકાયેલા દડાને બેટધર દ્વારા ફટકારાયેલ વેળા એને રોકવા, હાથમાં ઝીલવા કે દડો ફેંકનારને પરત કરવા કરાતું કાર્ય; “ફીલ્ડિંગ ક્ષે ૫ (સં૦) ક્ષેમકુશળ; સુરક્ષા ક્ષણિ, ક્ષો સ્ત્રી (સં૦) ધરતી; પૃથ્વી ક્ષોrળપતિ, ક્ષો પતિ મું. રાજા ક્ષોમj (સં.) ખળભળાટ; વ્યાકુળતા (૨) ક્રોધ; રોષ ક્ષોભ પું. (સં) શણિયું (૨) વસ્ત્ર ક્ષર, સૌરવ ! (સં.) હજામત ક્ષત્તિ ૫ (સં૦) વાળંદ T સ્ત્રી (સં૦) પૃથ્વી; ધરતી
પશુ
ख
જંg, વિ ખાલી (૨) ઉજ્જડ વેરાન ઉંલ્લારપુંગળફો કફ વગેરે જે ખાંખારીને કઢાય છે. અર્ધવારના અને ક્રિટ ખોંખારવું; ખાંસવું ઉં ! ખડ્ય; તલવાર વંડ વિ. ઝઘડાખોર દ્વારા વિ દાંતવું (૨) ૫ ગેંડો ઉંમરના, ધંધાર્નના સ ક્રિખંખાળવું; ધોવું (૨) ખાલી કરવું; ખંખેરી લેવું ઉંવના અને ક્રિ નિશાન પડવું; અંકાવું Ëવાના સક્રિ આંકવું; નિશાન પાડવું (૨) જલદી
જલદી લખવું ઠંડી, ઉંનારી સ્ત્રી બજાવવાની ખંજરી વંદન ! ખંજન પક્ષી હંગર (અં) ખંજર; કટાર ઉંનો સ્ત્રી બજાવવાની મંજરી ઉં (સં.) ભાગ (૨) ખાંડ વંદન (સં.) ભાંગવું તે; તોડવું તે હૂંડી સ્ત્રી સાંથ; કર; ખંડણી ઉડર, હેંડહરપુંડ ખંડેર ઑડવાની સ્ત્રી ખાંડનું પાણી-જાનૈયાઓને નાસ્તો
પાણી શરબત વગેરે મોકલવું તે રહેંશ ચણાના લોટનું એક પકવાન રહેંસર, હેંલાત્ર સ્ત્રી દેશી ખાંડનું કારખાનું હૃક્ષારો સ્ત્રી એક જાતની દેશી ખાંડ, ખાંડસરી અડદ ૫ ખંડેર પંડિત વિ (સં.) ભાંગેલું; તૂટેલું, અપૂર્ણ હૌડયા સ્ત્રીનાનો ખંડ-ટુકડો
છો ! ખાંડના લાડુની એક મીઠાઈ હા ! ખાડો; તરાડ; બખોલ
જયંત કોદાળો; પાવડો દંતી સ્ત્રી કોદાળી; નાનો પાવડો ઉં સ્ત્રી (અ) કિલ્લાની ખાઈ (૨) ખાધો હંત પં. કિલ્લાની ખાઈ (૨) ખાપરો ઉંલી સ્ત્રી કુલટા લૈંધવાના સક્રિ ખાલી કરાવવું કંથાર ! છાવણી; ડેરો; તંબૂ બંખ, ઘંમ પં. ખંભો; થાંભલો વંમિથા સ્ત્રી થાંભલી વૅલના અને ક્રિ ખસી પડવું ૩૫૦ (સં.) શૂન્યસ્થાન,આકાશ, સૂર્ય, ક્ષેત્ર; જ્ઞાનેન્દ્રિય;
ખાડો હર્ષ સ્ત્રી ખઈ; ક્ષય (૨) લડાઈ (૩) ઝઘડો ઉવા પુ અટ્ટહાસ્ય (૨) અનુભવી માણસ
દેગડો (૨) વાંસનો ટોપલો Gરપુંગળફો કફ વગેરે જે ખાંખારીને કઢાય છે. હવારના અને ક્રિ ખખારવું રહા પુ (સં૦) પક્ષી (૨) તીર (૩) વાદળ (૪) ચંદ્ર સૂર્ય કે તારા (૫) હવા
ના અન્ય ક્રિટ ખચી જવું; અંદર પેસી જવું – ભોંકાવું (૨) મનમાં ચોંટી જવું; અસર થવી મોત ! (સં૦) ગગન (૨) ખગોળવિદ્યા Guસ પંપૂર્ણ ગ્રહણ (સૂર્ય કે ચંદ્રનું). વિના અ ક્રિ ખચી જવું; અંદર જડાઈ જવું હવા વિ વર્ણસંકર (૨) દુષ્ટ હવાઉજ અખચોખચ; ઠસોઠસ તિવિ (સં૦) જડેલું (જેમ કે, હીરા જડેલું); અંકિત
શ્વર પંખચ્ચર, ઘોડા અને ગધેડાની મિશ્ર જાતિનું પ્રાણી

Page #101

खजक
खदशा
નવાપુ (સં૦) રવૈયો ઉના પું(સ) ઘી હત્ના ડું ખાજું-એક પકવાન રજ્ઞાની પુંછ (ફા) ખચાનચી, કોષાધ્યક્ષ રવાના, વીના (અ) કોષ; ખજાનો; ધનભંડાર
(૨) રાજભંડાર હનુગ્રા, ગુલા ડું ખાજું ઉજૂર ! સ્ત્રી ખજૂર કે તેનું ઝાડ (૨) એક મીઠાઈ ઉટ સ્ત્રી બે વસ્તુ ટકરાવાનો ખટ અવાજ gટલે સ્ત્રી ખટકો; ડર; ચિંતા (૨) ખટકવું તે gટેલના, ઘઉંના અક્રિ ખટકવું; ખટખટ થવું; મનમાં લાગવું (૨) ડરવું (૩) મનમાં ચિંતા થવી (૪) રહી રહીને પીડા થવી (૫) આખડવું, ઝઘડવું હટવા ! ખટકો (૨) ભય (૩) ચિંતા ઉટડા, ટકોર ! માંકણ ટઘટ સ્ત્રી ખટખટ (અવાજ કે પંચાત) (૨) ઝઘડો હટલરના સક્રિ ખટખટાવવું; ખખડાવવું ઈદના સક્રિય કમાવું, ખાટવું (૨) અ ક્રિ કામધંધે
લાગવું ઉદસ્ત્રી ખટખટ અવાજ (૨)અણબનાવ;ઝઘડો હદપારી સ્ત્રી ખાટલાની પાટી ઉદવુના પંખાટલો ભરનારો હમત ! માંકણ હમિટ્ટ, વટની વિખટમધુરું વટવા પું ખટખટ; ઝંઝટ; બખેડો (૨) નકામી
ચીજનો સમૂહ ઉદવાર સ્ત્રી ખાટલાની પાટી gટા સ્ત્રી ખટાશ કે ખાટી વસ્તુ ટાઉદ પુંછ ખટખટ અવાજ (૨) અને તરત ઉદના અક્રિખટાવું, ખાટું થવું (૨)નભવું; ટકવું હટાપટ, ટાપરી સ્ત્રી ખટપટ;ઝઘડો; અણબનાવ વટાવ ! નિભાવ; ગુજારો ઉદાસ સ્ત્રી ખટાશ દિ કાછિયો ટિયા સ્ત્રી ખાટલી; નાનો ખાટલો ઘટોત્સના, દીના નાની ખાટ હા વિખાટું
વિખાટું ચરડ; ખૂબ ખાટું -બી વિ૦ ખટમીઠું ઉઠ્ઠી સ્ત્રી ખાટું લીંબુ, ખાટી નારંગી રવિ ખાટનાર; લાભી જનાર; કમાનાર ઉઠ્ઠા સ્ત્રી (સં.) ખાટ વડુંના ડું ફરસ કરવા ઊભી ઈટો ચણે છે તે
હરુ પુંખડ; ઘાસ
ના, રણના અને ક્રિ ખટકવું; ખટખટ થવું; રહી રહીને પીડા થવી; આખડવું; ઝઘડવું
કાના અક્રિ ખખડવું (૨) સક્રિ ખખડાવવું ઉફિયા સ્ત્રી પાલખી હs ! તલવાર ૩ી વિ તલવારવાળો હવ,ઉવાદ, રહેવડી સ્ત્રી, ખળભળાટ (૨) ઊલટસૂલટી વફાના અક્રિખળભળવું (૨)સક્રિટ ઊલટસૂલટ કરવું (૩) ખળભળાવવું
વિફા વિ. ખડબચડું; અસમાન હા વિ૦ ખડું; ઊભું (૨) તત્પર (૩) ચાલું; જારી કલા સ્ત્રી ખડાલ, પાવડી વડિયા, રડી સ્ત્રી ખડી; ખડી માટી રહેણી-કોત્રી સ્ત્રી પશ્ચિમી હિંદીનો (દિલ્લીની
આસપાસનો) એક ભેદ હા ! (i) તલવાર રહી વિ તલવારવાળો
હુ છુંબે પહાડો વચ્ચેનો ઊંડો મોટો ખાડો હતુ, હ૪ પુખાડો હતિ પુ (અP) ખત; પત્ર (૨) રેખા (૩) દાઢીના વાળ
(૪) હજામત હત ૫૦ (સંક્ષત) ઘા - ઉત-તિષિત સ્ત્રી, ઉત-બુહૂત પુંડ પત્રવ્યવહાર હતના ! (અ) સુત્રત; મુસલમાની તમ વિ. (અ) ખલાસ; પૂરું તર, ઉતર ! (અ) ખતરો; જોખમ; ભય હતના વિ૦ ભયંકર; જોખમવાળું હત પં. (અ) ખતરો; જોખમ, ભય ઉતા સ્ત્રી (અ) ભૂલ; ખત (૨) અપરાધ (૩) દગો હતાવાર વિ૦ (ફા) ગુનેગાર; અપરાધી હતિયાના સક્રિ ખતવવું રતિયની સ્ત્રી ખાતાવહી (૨)ખતવવું તે (૩)ગામની
જમીન મહેસૂલ વગેરેનું તલાટીનું પત્રક રહેતીવ (અ) મુસલમાન ધર્મોપદેશક હત સ્ત્રી ખાતાવહી (૨) ખતવવું તે (૩) ગામની
જમીન મહેસૂલ વગેરેનું તલાટીનું પત્રક રહા ડું ખાડો (૨) અન્ન સંઘરવાની જગા
જ વિ૦ (અ) ખતમ; પૂરું હતં પં. (ફા), ઉવી સ્ત્રી તીર; બાણ હવાના, તબલાના અક્રિખદખદવું, ખદબદવું રવા વિનકામું; રદી (૨) ડું ખાધરો
(અ) ડર, ભય

Page #102

खदान
વાન સ્ત્રી ખાણ
વિ પું॰ (સં॰) ખેરનું ઝાડ (૨) કાથો (૩) ચંદ્રમા વીવ પુ॰ (ફા॰) ખુદાવંદ; નામદાર (૨) શહેનશાહ (૩) મિસરનો ખેદીવ
લવેના, હવેના સ॰ ક્રિ ખદેડવું; ભગાડવું ૭૬૬, ૯૬ પું॰ ખાદી ઘોત પું॰ (સં) આગિયો (૨) સૂર્ય
ન પું॰ ક્ષણ (૨) સમય (૩) અ॰ તરત (૪) ખણ અવાજ (૫) પું॰ મકાનનો મજલો; માળ રઘુનઃ પું॰ (સં॰) ખોદનાર (૨) ભૂસ્તરશાસ્ત્રી (૩) ખાણ (૪) સ્ત્રી ખણકો; ખણખણાટ; ઝંકાર નળના અ॰ ક્રિ॰ ખણખણવું નાના, નવનાના અક્રિ॰ ખણખણે એમ કરવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ ખણખણાવવું લનના સ॰ ક્રિ॰ ખોદવું; ગોડવું ધ્વનિ, ધ્વની સ્ત્રી ખાણ (૨) ગુફા ધ્વનિન વિ॰ ખાણમાંથી નીકળતું; ખનિજ લપચી, હપથ્વી સ્ત્રી ખપાટિયાનો નાનો ટુકડો પડ઼ા, પરા પું॰ (સં॰ ખર્પ૨) નળિયું આપડ઼ી સ્ત્રી કૂંડા જેવું એક માટીનું વાસણ (૨) ખોપરી
લપÎતા સ્ત્રી॰ નળિયાનું છાપરું કે ઘર પત, રૂપતી સ્ત્રી ખપત; માંગ (૨) સમાવેશ પના અ॰ ક્રિ॰ ખપવું; વેચાવું (૨) હેરાન થવું લપરા પું॰ નળિયું પરિયા સ્ત્રી॰ ખાપરિયું (૨) નાનું નળિયું પીત્ત સ્ત્રી નળિયાનું છાપરું કે ઘર જીપાચ, લુપાવી સ્ત્રી ખપાટિયું પાના સ॰ ક્રિ॰ ખપાવવું; વેચવું પ્પર પું॰ ખોપરી (૨) ભિક્ષાપાત્ર સ્વાન પું॰ (અ) ગાંડપણ લાની વિ॰ ગાંડપણના રોગવાળું; ગાંડું દૃની સ્ત્રી॰ (ફા) ખોફ; કોપ; નારાજી ૩। વિ॰ (અ) નારાજ (૨) ક્રોધ-ગુસ્સામાં આવેલું
રણી વિ॰ (અ) ઝીણું; બારીક (અક્ષર માટે)
(૨) છૂપું; ગુપ્ત છુપી વિ॰ (અ) થોડું (૨) તુચ્છ (૩) સામાન્ય (૪) લજ્જિત
લવર સ્ત્રી॰ (અ) ખબર; સમાચાર (૨) હોશ; ભાન (૩) જાણ
લવીર વિ॰ (અ + ફા॰) જાસૂસ (૨) સંરક્ષક;
પાલક
હવરવાર વિ॰ (ફા॰) હોશિયાર; સાવધાન
62
खरचना
વરવારી સ્ત્રી હોશિયારી; સાવધાની ધૃવનમાઁ પું॰ (અ + ફા॰) ખેપિયો; દૂત કવીસ પું॰ (અ) ખવીસ; ભૂત; રાક્ષસ વૃા પું॰ (અ) ગાંડપણ; ધૂન; રંગીલાપણું લતી વિ॰ ગાંડું; ધૂની; રંગીલું ઘુમરના સ॰ ક્રિ॰ ખભળે એમ કરવું (૨) ભેળવવું; મિશ્ર કરવું
મ પું॰ (અ) વાંકાપણું; ઝુકાવ મ-તેમ પું॰ સાહસ; પુરુષાર્થ મવાર વિ॰ (ફા) વાંકું; ઝૂકેલું
ઘુમા પું॰ સંગીતનો એક તાલ જેના દરેક બંધમાં પાંચપાંચ પંક્તિ હોય
ઘુમિયાણા પું॰ (ફા) આળસથી અંગ મરોડવું કે બગાસું ખાવું તે (૨) કર્મનું ફળ ભોગવવું તે ૯મીના વિ॰ (ફા॰) વળેલું; ઝૂકેલું; નમેલું ર૯મીન પું॰ (અ॰) આથો ચડાવે તે-ખમીર (૨)તમાકુનો શીરો; કાકબ (૩) સ્વભાવ
લૂમીરા પું॰ (અ) એક જાતની પીવા માટેની તમાકુની બનાવટ (૨) વિપ્॰મીઠાઈમાં બનાવેલી (ઔષધિ) પૃથ્વીની વિ॰ ખમીરવાળું (૨) સ્ત્રી॰ ખમીરવાળી એક જાતની રોટી
ઘુમ્માષ સ્ત્રી ખમાચ રાગણી
લયાનત સ્ત્રી॰ (અ) બેઈમાની; દગો; વિશ્વાસઘાત વાત પું॰ (અ) ખ્યાલ; વિચાર; ધ્યાન; સ્મરણ (૨) ખ્યાલ-ગાનપદ્ધતિ
યાજ્ઞાત પું॰ (અ॰ ‘ખયાલ’નું બ॰ વ) વિચાર (જેમ કે, જૂના વિચારવાળા)
હ્રયાની વિ॰ (અ) ખ્યાલી; કલ્પિત (૨) ખ્યાલને લગતું
રઘુર પું॰ (સં॰) ગધેડો (૨) ખચ્ચર (૩) ખડ; ઘાસ (૪) વિ॰ કઠણ; સખત (૫) તેજ; તીક્ષ્ણ (૬) નુકસાનકારક સરળ પું॰ (સં॰ ખડક) ઢોરનો વાડો કે ચરો (૨)
ખપાટિયાનું બારણું (૩) સ્ત્રી॰ ખટકો; ડર ઘરના અ॰ ક્રિ॰ ખટકવું; ખટખટ થવું; મનમાં લાગી આવવું (૨) ડરી જવું (૩) મનમાં ચિંતા થવી (૪) રહીરહીને પીડા થવી (૫) આખડવું; ઝઘડવું જીરા પું॰ દાંતખોતરણું
હરહર અ॰ ઊંઘમાં નાક બોલવાનો અવાજ; નસકોરાં
ઘરવા પું॰ (ફા) ઝઘડો હોશ પું॰ (ફા॰) સસલું હર્ષ, હરવા પું॰ ખરચો; ખર્ચ
લવના સ॰ ક્રિ॰ ખરચવું; વાપરવું; ઉપયોગમાં આણવું

Page #103

खरचीला
૯૮
खलना
રવીના વિખરચાળ; ઉડાઉ Gરા વિ૦ ખરબચડું.
-લિમા વિ૦ (ફા) મૂર્ખ ગધેડાની બુદ્ધિનું ઉપરૂ વિ૦ (ફા) લંપટ હર ! ખર્વ સંખ્યા
લૂણા પું(ફા) ખડબૂચું ઉરમર ! ખળભળ; શોર; ગરબડ વરમરના, વરમના અ%િ૦ ખળભળવું (૨) શોર મચાવવો ઉરમત્ત વિ. હંમેશાં પ્રસન્ન રહેનાર (૨) દુષ્ટ (૩) પાજી વરસ્તી સ્ત્રી (ફા) દુષ્ટતા; પાજીપણું (૨) પોતાની મસ્તીમાં રહેવાની અવસ્થા ઘરમાર, ઘરવ પુંમંગળ કાર્ય ન કરવાના
માસ-પોષ અને ચૈત્ર ઘરત પં વાટવાનો ખલ ઉરસ પુંમંગળકાર્ય ન કરવાના માસ-પોષ અને
ચૈત્ર
વરસ પે એક પકવાન (૨) ઉનાળો (૩) ખરડિયું (૪) ખૂજલી, લૂખસ હરસાન સ્ત્રી ધાર કાઢવાનો પથ્થર પરના ડું ખરેરો (૨) સાવરણો
દર સ્ત્રી સાવરણી (૨) એક એવો-ખારેક રહા ! સસલું રહી વિ તેજ; તીક્ષ્ણ (૨) ખરું (સાચું; સાફ; ઘણું શેકાઈ ગયેલું વગેરે) (૩) સ્પષ્ટવક્તા Rા સ્ત્રી ખરાપણું (૨) સવારના ખાવાના સમયમાં મોડું થવાથી, ટેવને લીધે શરીરમાં થતી વિક્રિયા
સ્ત્રી ખડાઉ; પાવડી હા ! (ફા ખદ) ખરાદ; સંઘાડો (૨) સ્ત્રી
ખરાડવાનું કામ રવિના સક્રિ. ખરાદવું; ખરાદ પર ચઢાવીને
લાકડી કે ધાતુને સુડોળ કરવી રોલ પં ખરાદવાનું કામ કરનાર નવરાત્રિ વિ- (અ) ખરાબ, બૂરું, નઠારું (૨) બેહાલ;
દુર્દશામાં પડેલું ઘઉં-a-ઉતા વિ૦ (ફા) ખરાબખાસ્તા; તદન
પાયમાલ રઘુરાવા (ફા) બરબાદી; ખરાબી ઘરાવાત સ્ત્રી (અ) ઉજ્જડ જમીન; ખરાબો (૨) વેશ્યાવાડો (૩) દારૂનું પીઠું હરાવી સ્ત્રી ખરાબી, બેહાલી વરાણા સ્ત્રી (ફા) ખસરકો; ઉઝરડો; છોલાવું તે વરીય સ્ત્રી (ફા ખરીસ) ઘંટી
રિયા સ્ત્રી દોરીથી વણેલી ઝોળા જેવી જાળી (૨) છાણાંની રાખ (૩) ખડી માટી વિના સક્રિ ઝોળીમાં ભરવું (૨) કબજે કરવું રિહાન પુંખળું (૨) ઢગલો gી સ્ત્રી ખડી (માટી) (૨) ખોળ (તેલ કાઢી લીધા પછી તેલીબિયાંનો બાકી રહેલો કૂચો) વરતા પુ(અ) થેલી (૨) ખીસું (૩) ખરીતો
સ્ત્રી (ફા) ખરીદવું છે કે ખરીદેલી ચીજ; ખરીદી gીના સક્રિટ ખરીદવું; વેચાતું લેવું ફરી-ફરોત સ્ત્રી (ફા) ક્રય-વિજ્ય; લેવેચ (૨) ખરીદેલી ચીજ ઉરીનાર પં(ફા) ખરીદનાર: ઘરાક કુરીવારી સ્ત્રી (ફા) ઘરાકી; ખપત વરી સ્ત્રી (અ) ખરીફ-ચોમાસુ પાક હર, હોટ સ્ત્રી છોલાવાનું ચિહ્ન; ખસરકો
(૨) ઉઝરડો (૩) એક પકવાન • ઘરના, ઘટના સ ક્રિ છોલવું શરીરના પુંછોલવું વરો પં. (ફા) શોર-બકોર રોણી, હરણી સ્ત્રી ખરોષ્ઠી લિપિ જે ફારસીની
પેઠે જમણી બાજુથી ડાબે લખાતી અને મૌર્યકાળમાં - પશ્ચિમોત્તર ભારતમાં ચાલતી હતી.
વર્ષ, ૩ મું (અખર્જ) ખરચ અઘર્વના સક્રિખરચવું; વાપરવું ઘભા વિખરચાળ; ઉડાઉ
નૂર ! (સં.) ખજૂર કે તેનું ઝાડ પર ૫ (સં.) ખપ્પર (૨) ખોપરી પર્વ, ઘર્વ સો અબજ; ખર્વ સંખ્યા (૨) વિનાનું
(૩) ઠીંગણું વર્ષટ મું () પહાડી વસ્તી; ગિરિજન gf પંખરડો (૨) લાંબો હિસાબ કે દસ્તાવેજનો કાગળ વાવ વિ (ફા) ખરચાળ; ઉડાઉ
રાપું ઊંઘમાં નાક બોલવાનો અવાજ, નસકોરાં પર્વ ! સો અબજ વન વિ૦ (સં.) ધૂર્ત, દગાબાજ (૨) દુષ્ટ; હલકટ (૩) નિર્દય; ક્રૂર (૪) નિર્લજ્જ; બેશરમ (૫) પું
વાટવાનો ખેલ પવન પુંખલકસૃષ્ટિ; મનુષ્ય માત્ર
નળ-gવા પું, રહતા સ્ત્રી ઈશ્વરી સૃષ્ટિ નવતાના અક્રિ ખળખળવું ઉના પું ખાલ; કાચું ચામડું રની સ્ત્રી ખાલડી; ખાલ; શરીરની ચામડી હતના અને ક્રિ બૂરું લાગવું; માઠું લાગવું

Page #104

खलनायक
જીતનાયા પું॰ (સં॰) નાટક કે નવલક્થાના મુખ્ય
નાયકનો એ હરીફ જે નાયકની લક્ષ્યપ્રાપ્તિમાં બાધાઓ ઊભી કરતો રહે છે અને જે દુષ્પ્રવૃત્તિઓનું પ્રતીક હોય છે.
નષ્ઠ પું॰ (અ) પુત્ર (૨) વા૨સ ઘુનવત્ત, સ્વતમત, ઊત્તમની સ્ત્રી॰ખળભળ; શોર;
ગરબડ
હતવનાના, હતમાના અ॰ ક્રિ ખળભળવું (૨) ખળખળવું
જીતન પું॰ (અ॰) ખલેલ; હ૨કત; બાધા પતન-સંવાન વિ॰ ખલેલ પાડનાર લલવત સ્ત્રી॰ (અ) એકાંત જીવિતવાના પું॰ ખાનગી વાત માટેની બેઠક; મસલત (૨) જનાનો
૯૯
હત્તા પું॰ (અ॰) ખાલી જગા; આકાશ; જાજરૂ વૃત્તારૂં સ્ત્રી॰ દુષ્ટતા હત્તાન વિ॰ (અ) (ધાતુનું) દાંત-ખોતરણું ભાસ વિ॰ (અ॰) પૂરું; ખલાસ; ખાલી (૨) મુક્ત (૩) પતન પામેલું; ભ્રષ્ટ જીજ્ઞાસી પું॰ ખલાસી (૨) સ્ત્રી॰ મુક્તિ; છુટકારો વ્રુત્તિત વિ॰ સ્ખલિત; ખરેલું તિયાન, ભિજ્ઞાન પું॰ ખળું (૨) ઢગલો વ્રુત્તિયાના સક્રિ॰ ખાલ ઉતારવી (૨) ખાલી કરવું વ્રુત્તિશ સ્ત્રી॰ (અ) પીડા (૨) ચિંતા (૩) ડંખવું તે જીનિદાન પું॰ ખળું (૨) ઢગલો વતી સ્ત્રી॰ ખોળ (તેલ કાઢી લીધા પછીનો તેલીબિયાંનો બચેલો કૂચો)
વૃત્તી વિ॰ (અ) સુશીલ; સજ્જન; મિલનસાર છત્તીન સ્ત્રી (અ) અખાત; ખાડી વૃત્તીતા પું॰ (ફા॰) થેલી (૨) ખીસું (૩) ખલીતો વૃત્તી। પું॰ (અ) અધ્યક્ષ (૨) બુજરગ
(૩)ખલીફ (૪) વાળંદ (૫)દ૨જી (૬)બબરચી વૃત્તીલ પું॰ (અ) સાચો મિત્ર હતુ અ॰ (સં॰) ખરેખર; નક્કી; અવશ્ય નેન પું॰ ફૂલમાંથી અત્તર કાઢતી વખતે કે તેલીબિયાંમાંથી તેલ કાઢતી વખતે પાછળ રહેતો રગડો કે સત્ત્વ
આ સ્ત્રી॰ (અ॰) ખલક; સૃષ્ટિ (૨) મનુષ્ય માત્ર રહ-જીવા પું॰ ઇશ્વરી સૃષ્ટિ (૨) દુનિયા; સંસાર alş પું॰ ખાલ; ખાલડી (૨) મશક કે ચામડાનો થેલો (૩) ખલ (વાટવાનો)
વનવાટ પું॰ (સં)તાલ પડી જવાનો રોગ (૨)તાલિયો હવા પું॰ ખભો
खाँड़ा
લવારૂં સ્ત્રી॰ ખાવું તે (૨) વહાણના કૂવાસ્તભનો ખાડો
વાના સ॰ ક્રિ ખવરાવવું
હવાસ, હવ્વાસ પું॰ (અ) ખવાસ; દાસ જીવાસિન સ્ત્રી દાસી; ખવાસણ વાસી સ્ત્રી॰ ખવાસનું કામ; ચાકરી રવૈયા પું॰ ખાનાર
પ્રશલાશ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ખસખસ સ સ્ત્રી॰ (ફા॰) વીરણનો વાળો-ખસ વૃક્ષના અ॰ ક્રિ॰ ખસવું; સરકવું (ધીમેથી ચૂપચાપ) સ્વસહસ, જીસાસ સ્ત્રી॰ ખસખસ
હસહસા વિ ભભરું; છૂટું (૨)બારીક; ખસખસ જેવું સસલાના પું॰ (ફા) ખસની ટટ્ટીઓ બાંધેલું ઘર કે ઓરડો
સ્વચ્છાસ સ્ત્રી ખસખસ
ભ્રમના અ॰ ક્રિ॰ (૫૦) ખસવું; ખસી જવું સમ પું॰ (અ) ખસમ; પતિ (૨) માલિક (૩) શત્રુ ૩મા પું॰ (અ) તલાટીનું ખેતરોને અંગેનું પત્રક
(૨) કાચો રોજમેળ (૩) ખણ; ખૂજલી (૪) ઓરી નીકળે તે
સતત સ્ત્રી॰ (અ॰) સ્વભાવ; પ્રકૃતિ (૨) આદત; ટેવ જીસાના સક્રિ॰ નીચે ખસેડવું; નીચે પાડવું SHRત સ્ત્રી॰ (અ॰) કંજૂસાઈ હમિયા, લક્ષી પુ॰ બકરો (૨) ખસી કરેલ (અંડકોશ કાઢી નાખેલ) પશુ (૩) નપુંસક વૃક્ષીસ વિ॰ (અ) કંજૂસ
જીસોટ, ઘસોટી સ્રી બળજબરીથી ખેંચી લેવું તે; ચૂંટ-ઝપટ લસોટના સ॰ક્રિ॰ જોરથી ઉખાડવું; ખેંચવું (૨)છીનવી લેવું
હસ્તા વિ॰ (ફા॰) છૂટું; ભભરું (૨) દુ:ખી (૩)ભાંગેલું (૪) ઘાયલ
વસ્તી પું॰ (અ) અંડકોશ કાઢી નાખેલ પશુ વાઁ પું॰ ખાન; સરદાર લવર વિ॰ પોલું (૨) કાણાંકાણાંવાળું દ્વાન પું॰ કાંટો (૨) ગેંડા કે સૂવરનો આગળનો દાંત કે શિંગડું (૩) સ્રી॰ કમી; ઊણપ; ઓ છપ; કમી હાઁના અ॰ ક્રિ॰ કમી થવું (૨) લંગડાવું વાળી સ્ત્રી ઊણપ; ઓછપ; કમી આવા પું॰ ટોપલો
સ્વાદુ સ્ત્રી સાફ કર્યા વગરની ખાંડ (૨) ખાડી લાડુના સ॰ ક્રિ॰ ખંડવું; ટુકડે ટુકડા કરવા (૨) તોડવું (૩) ચાવવું (૪) ખાંડવું (પ) કચેડવું ઘાડ઼ા પું॰ ખાંડું (૨) ખંડ; ભાગ

Page #105

ख़ाँभ
૧00
खामना
ઘમ શું ખંભો, થાંભલો (૨) પરબીડિયું રમના સક્રિટ લોટ આદિથી (ઘડાનું) માં બંધ
કરવું; પરબીડિયામાં બંધ કરવું રહ્યાંથી ૫ પહોળી ખાઈ
સના સક્રિ. (સંકાસન) ખાંસવું
તી સ્ત્રી ઉદરસ રવા સ્ત્રી (કોટ વગેરેની) ખાઈ વીઝ વિ. ખાઉધરું; ખૂબ ખાનાર જ સ્ત્રી (ફા) ખાખ; ધૂળ
સાર વિ (ફા) અલ્પ; તુચ્છ; દીન; વિનીત થાળા ૫૦ (ફા) કશાની યોજનાનું સ્વરૂપ
(૨) ઢાંચો; નકશો (૩) અંદાજપત્ર; ખરડો gો વિ (ફા) માટીના રંગનું (૨) વગર પાયેલું
ખેતર (૩) શું રાખ ચોળનાર એક સાધુ વાના અને ક્રિઃ કમી થવું; લંગડાવું (૨) ભોંકાવું વાન સ્ત્રી ખજલી: ખંજવાળ વાળા ડું ખાધ (૨) ખાજું ઘટ સ્ત્રી ખાટલો; પલંગડી ઉદ-દોના પંખાટલા-પાટલા વગેરે ઘરવખરી; બિસ્ત્રો-પોટલાં હાડી સ્ત્રી દરિયાની ખાડી સ્વત પુ (સં૦) ખોદેલું તે - તળાવ, કૂવો કે ખાડો વાતમાં ૫૦ (ફા) ખાતમો (મૃત્યુ કે અંત) હતા ! વખાર (૨) ખાતું હાતિમ પું(અ) ખતમ કરનાર તિર સ્ત્રી (અ) ખાતર; બરદાસ; સન્માન (૨) અ ખાતર; માટે જ્ઞાતિ-બ્રાફ અ ઇચ્છા મુજબ જ્ઞાતિ-જમાં સ્ત્રી (અ) વિશ્વાસ; ખાતરી વાતિર-તવાણા સ્ત્રી (અ) આદરસત્કાર વાતિરલારી સ્ત્રી (ફા) ખાતરદારી; બરદાસ; આદર તિરી ખાતર; આદર (ર) ખાતરી વાતો સ્ત્રી સુતાર (૨) ખોદેલી જમીન દૂર સ્ત્રી (1) મોટા ઘરની ખાનદાન મહિલા
સ્ત્રી ખાતર હરિ ! નીચી ક્યારીની જમીન
મિ ! (અ) ખિદમતગાર; નોકર દ્વાદવિ (સંe) ખાવા જેવું (૨)ખોરાકની ચીજ દ્વાન સ્ત્રી ખાણ (૨) (સંeખાવું છે કે તેની રીત કે
સામગ્રી થાન (તું) ખાં; ખાન; માલિક, સરદાર દ્વાનલ ! ખાણિયો; ખાણ ખોદનાર (૨) કડિયો નાદ, ઘીનાદ સ્ત્રી (અ) ફકીરોનો તકિયો
ધાનપાન ૫૦ (ફા) ખાન-ખાનાન; ખાનનો ખાન
ન વિ (ફા) ખાનગી; અંગત (૨) સ્ત્રી વેશ્યા થાવાન (અ) વંશ; કુળ રાનવાનિયત સ્ત્રી ખાનદાની; કુલીનતા લ્લાનાની વિટ ઊંચા કુળવાળું; કુલીન ઘાનપાન ડું (સં.) ખાવુંપીવું છે કે તેની રીત હીના સ્ત્રી ખાનની સ્ત્રી, બેગમ; કુલીન સ્ત્રી ધાનસTH, નાના પુલ (ફા) અંગ્રેજી ઢબનો રસોઈયો કાના સક્રિ ખાવું (૨) કરડવું, ડસવું રણાના ! (ફા) ઘર, જગા; ખાનું (જેમ કે, ડાકખાના) છાના-ર૩રાહ વિ ખરાબખાસ્તા; તદન પાયમાલ; ઘરબારવિહોણું, ઘરને બરબાદ કરનારું (૨)લફંગું, આવારા @ાના હરાવી સ્ત્રી ખાનાખરાબી; પાયમાલી રહાના-થુલા (ફા) મસીદ રવાના- સ્ત્રી ઘરની લડાઈ; ગૃહયુદ્ધ (૨) આંતર
યુદ્ધ; યાદવી રાનીના (ફા) દાસ; ગુલામ વીના-તનાર સ્ત્રી (ફા) ઝડતી; તપાસ હાનાલાના, હાનાનારતા ! (ફા) ખાનપાન લીના-તામ૯િ મું ઘરજમાઈ હીનાવાર પુંછ (ફા) ગૃહસ્થ; ઘરબારી હાનાવાર સ્ત્રી (ફા) ઘરગૃહસ્થીનું કામકાજ લ્લાના-નાનવિ (ફા) કામકાજ છોડી ઘર પકડીને
બેઠેલું; ઘરકૂકડી, બેકાર Sાના-પુ સ્ત્રી (ફા) કોઠાનાં પાનાં ભરવાં તે (૨) વખત વિતાડવો તે છાના--હોશ વિ. (ફા૦) ઘરબાર વગરનું થના-કલોશી સ્ત્રી, યાયાવરી: ઘરબાર વગરની
અસ્થાયી જાતિ જણાના-નાર સ્ત્રી (ફા) ઘરોની ગણતરી ઘાના-સી વિ. (ફા) ઘેર બનેલું; ઘરઘરાઉ વાનિ સ્ત્રી (સં.) ખાણ
નવા સ્ત્રી ખાણ (૨) પં દીવાલમાં પડેલી ફાટ; ચીરો લીમ વિ (ફા) કમી; અધૂરું; કાચું; ખામીવાળું વાન ! પરબીડિયું (૨) સાંધો (૩) ખંભો, થાંભલો કામ-વાત્ર વિ૦ (ફા) ગેરસમજભર્યું બેવકૂફ વામ-કથાત્ની સ્ત્રી (ફા) ખોટો ભૂલભરેલો ખ્યાલ દ્વારકા, કાનાણીઅખામુખા; નાછૂટકે; ઇચ્છાએ
કે અનિચ્છાએ; ખાસ કરીને જાણીજોઈને રવાના સક્રિ પરબીડિયામાં બંધ કરવું (૨) માટી કે
લોટથી કશાનું મોં બંધ કરવું

Page #106

खामी
૧૦૧
खिदमतगार, गुज़ार
લાની સ્ત્રી કમી; ઊણપ છાપોન વિ (ફા) ચૂપ; શાંત; મૌન વાગોશી સ્ત્રી ખામોશી, શાંતિ, ચુપકીદી થાયણ વિ. (અ) કાયર; ડરપોક કાયા (ફા) મરઘીનું ઈડું (૨) અંડકોશ રકાર ! ક્ષાર (૨) ખારી માટી (૩) ધૂળ હા ! (ફા) કાંટો (૨) ખાર; દ્વેષ Rવા પંખારવો; ખલાસી (૨) એક જાતનું લાલ
જાડું કપડું રકાર વિખારું (૨) પં એક ચોખંડો ટોપલો (૩)
(ફા) એક જાતનું લીટીદાર કપડું વારિવ પંખારેક (૨) ખજૂર રણજ્ઞિ વિ (અ) બહિષ્કૃત; બાતલ (૨) જુદું
કરેલું; અલગ કરેલું (૩) કાઢી નાખેલું વારિશ, રિત સ્ત્રી (ફા) ખૂજલી હાલ વિ. ખારું વા , ઘા ! એક જાતનો લાલ રંગ કે તે રંગવાળું કપડું વાત સ્ત્રી ખાલ; ચામડી (૨) નીચી જમીન
(૩) ખાડી (૪) ખાલી જગા વાત ! (અ) શરીર પરનો તલ રહાન-દ્વાન વિ. કોઈ કોઈ; થોડુંક; એકલદોકલ
નસા વિ ખાલસા-કેવળ એકનો અધિકાર હોય એવું (૨) સરકારી માલિકીની કે સરકારી (જમીન); શીખોનો એક સંપ્રદાય
ના વિ.નીચુંનિમ્ન @ાત્ર સ્ત્રી (ફા) માની બહેન, માસી વાતિ સૃષ્ટિકર્તા, સરજનહાર હાનિસવિ (અ) મેળ વિનાનુંવિશુદ્ધ; નિખાલસ;
સાચું; ખરું જ્ઞાત્મિસાવિ(અ) ખાલસા-કેવળ એકજ માલકીની કે સરકારી (જમીન) (૨) પં એક શીખ સંપ્રદાય
ત્ની વિ૦ ખાલી; ઠાલું; રહિત; નકામું (૨) અ ફક્ત કેવળ વાહૂ . (અ) માસા; મામા રણાવિંદ ! (ફા) ખસમ; પતિ (૨) માલિક હાલ વિ. (અ) ખાસ; વિશેષ (‘આમથી ઊલટી)
(૨) પોતાનું ખુદ રાસ-નમ ! (અ) ખાનગી મંત્રી; સેક્રેટરી વીસ ! (અ) રાજા કે ઉમરાવનો સાથી
(૨) સ્ત્રી રખાત ઘાસ-તપાસ પં. બાદશાહની હજામત કરનાર
વાળદ વારંવાર (અ + ફા) પાનદાની વાસ-વરલાર (ફા) રાજા કે મોટા સરદાર આગળ ચાલતો સિપાઈ
દ્વારા પું. (અ) રાજભોગ; મોટા લોકનું ખાણું (૨) એક જાતનું મલમલ (૩) વિ. ખાસું; રૂડું (૪) સ્વસ્થ, નીરોગી (૫) સુંદર (૬) પૂરું લાસિયત સ્ત્રી (અ) ખાસ ગુણ; લક્ષણ; સ્વભાવ; વિશેષતા; રાજાની ખાસ તલવાર કે બંદૂક વગેરે લાક્ષી પુંડ (અ) ખાસ ગુણ; ખાસિયત Uાદ-મરવાદ અ- ખામુખા; નાછૂટકે; ઇચ્છા
અનિચ્છાએ, ખાસ કરીને, જાણી જોઈને લાદિ સ્ત્રી ઇચ્છા; ચાહના વિંવિર ! (સં.) લોંકડી; શિયાળ વિંરિવર પંડ (સં૦) લોંકડી (૨) પલંગનો પાયો
(૩) એક સુગંધી દ્રવ્ય વંદના અને ક્રિ ખેંચવું (૨) લાગણી ઓછી થવી
(૩) ભાવ તેજ થવો બ્રેિરવીના સક્રિ ખેંચાવવું હિંડું સ્ત્રી ખેંચવાની ક્રિયા; ખેંચવાની મજૂરી વિંડ્યાના સક્રિ ખેંચાવવું વિંચાવ ખેંચ; તનાવ; વૈરાગ્ય; નારાજગી;
ખેંચવાની મજૂરી હિંવાદ, વિંવાર સ્ત્રી ખેંચ; તનાવ; વૈરાગ્ય;
નારાજગી; ખેંચવાની મજૂરી રિદ્ધિ સ્ત્રી (સં.) લોંકડી; શિયાળ વિવાર ૫ મકરસંક્રાન્તિ; ઉત્તરાયણ વિઘ સ્ત્રી ખીચડી, ભેળસેળ; (૨) મકરસંક્રાન્તિ
(૩) વિવાહનો એક રિવાજ રિગના અ ક્રિ ખિજાવું; ચિડાવું નિનાના અ ક્રિ ખિજાવું; ચિડાવું (૨) સ ક્રિ
ખીજવવું, ચીડવવું હિન સ્ત્રી (ફા) હેમન્ત ઋતુ, પાનખર ઋતુ (૨) પડતીની વેળા; બુઢાપો (૩) રોનકનો નાશ થયો
હોય એવી અવસ્થા વિનાના સક્રિ ખીજવવું વિશાલ પું. (અ) વાળનો કલપ વિજ્ઞાનતિ સ્ત્રી (અ) શરમ; લજ્જા વિફના અને ક્રિ ખીજવું; ખિજાવું; ચિડાવું વિફાના, બ્રિાવના સ ક્રિટ ખીજવવું; ચીડવવું વિના અ ક્રિટ ખસવું; સરકવું વિલના સક્રિ હટાવવું; અલગ કરવું; વેચી દેવું બ્રિજો સ્ત્રી બારી gિdવ ! ખિતાબ; ઇલકાબ રિણા ! (અ) દેશ; પ્રદેશ fણત સ્ત્રી (અ) સેવા; બરદાસ; ચાકરી બ્રિતિકાર,મિતાણારવિ- (ફા) સ્વામીભક્ત
સેવક

Page #107

ख़िदमतगारी
faquamri, façanıyanî (40 ($10) 29141ભક્તિ
વૃિતમતી વિ॰ ખિદમતગાર; સેવા કરનાર (૨) ખિદમત સંબંધી
નિ પું॰ ક્ષણ ટ્વિન વિ॰ (સં॰) ઉદાસ; શોકાતુર હિપના અ॰ ક્રિ॰ ખપવું (૨) -માં મગ્ન થવું; ખૂંપવું સ્ટ્રિયાનત સ્ત્રી બેઈમાની; દો; વિશ્વાસઘાત છિયાના અ॰ક્રિ॰ ઘસાઈ જવું (૨) સ॰ક્રિ॰ ખીલવવું; ખવરાવવું
સ્ટ્રિયાન પું॰ ખ્યાલ; વિચાર (૨) હાંસી; ખેલ વિદ્દ સ્ત્રી॰ (ફા॰) અક્કલ
ણિવમંત્ વિ॰ (ફા॰) અક્કલમંદ; બુદ્ધિશાળી ઘરની સ્ત્રી રાયણ કે રાયણું fÇર્મન પું॰ (ફા) ખળું; ફસલ Çિરાન પું॰ (અ) કર; માલગુજારી; સાંથ (૨) ખંડણી
Çિામ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ચાલ (૨) મસ્ત ચાલ વિરામાઁ વિ॰ (ફા॰) મસ્તાની ચાલે ચાલનારું વિનંતા વિ॰ ખેલતું-કૂદતું ખ્રિસ્તગત સ્ત્રી॰ (અ) રાજા તરફથી માનનો પોશાક ચ્છિન્નત સ્ત્રી॰ (અ) સૃષ્ટિ (૨) જગત; સંસાર તારી સ્ત્રી॰ ખેલ; ગમત
ખ્રિસ્તહિતાના અ॰ ક્રિ ખીખી કે ખડખડ હસવું વિભવિતાહટ સ્રી ખિલખિલાટ
૧૦૨
ખ્રિસ્તના અ॰ ક્રિ॰ ખીલવું (૨) શોભવું (૩) વચ્ચેથી ફાટવું (૪) અલગ અલગ થવું; છૂટું પડવું હિનવત સ્ત્રી॰ (અ) એકાંત જગા વિનવતાના પું॰ મંત્રણાગૃહ વિનવાડ઼ પું॰ તમાશો; ખેલ; ક્રીડા; મજાક હિનારૂં સ્રી॰ ખાવું કે ખવરાવવું તે (૨) આયા; નાના બચ્ચાને રાખનાર સ્ત્રી
હિતાŞવિ ચંચળ; હાવભાવમાં પ્રવીણ; બદચાલનું વિનાડ઼ી પું॰ ખેલાડી (૨) જાદુગર શ્ર્વિત્તાના સ॰ ક્રિ॰ ખીલવવું; ખેલાવવું; ખવરાવવું ચ્છિતા વિ॰ (અ) સામેનું; વિરુદ્ધ હિતા-ભાનૂન વિ॰ (ફા॰) ગેરકાયદે; કાયદા
વિરુદ્ધ આચરણ બ્રિસ્તાન સ્ત્રી (અ) ૨મત કે બાજીમાં હાર
વિરુદ્ધ
વિજ્ઞાત સ્ત્રી (અ) ઇસ્લામના ખલીફનું પદ; પેગંબર કે પાદશાહના પ્રતિનિધિ હોવું તે; સમસ્ત મુસલમાનોના ધાર્મિક નેતા હોવું તે વિના-મરની વિ॰ (ફા॰) મરજી વિરુદ્ધ વિતા-વર્ણી સ્ત્રી (અ + ફા॰) અવમાનના (૨)
खुजलाना
(૨) (ધાતુનું) દાંત-ખોતરણું (૩) અંતર હિતૌના પું॰ ખિલોણું; રમકડું
વિત્ત પ્॰ (અ) શરીરની કફ ધાતુ (કફ, પિત્ત, વાત અને રક્ત એ ચાર મુખ્ય દોષ કે વિકારમાંનો એક) હિન્ત-મિત્ત વિ॰ મિશ્રિત; ભેગું
વ્રુિત્ત્તી સ્ત્રી॰ ખેલ; હાંસી; મજાક (૨) પાનનું મોટું બીડું (૩) ખીલી
ચ્છિત સ્ત્રી॰ (ફા॰) ઈટ
વિસના અ॰ ક્રિ॰ ખસવું; સરકવું ચ્છિતાના સ॰ ક્રિ॰ હટાવવું; સરકાવવું; વેચી દેવું શ્ર્વિસનના અ॰ ક્રિ॰ લપસવું વિસત્તાહટ સ્ત્રી॰ લપસી પડવું તે
વિમાના અ॰ક્રિ॰ ખિસિયાણું પડવું; શરમાઈ જવું (૨) રિસાઈ જવું
ખ્રિસારા પું॰ (અ) ઘટ; ખોટ; હાનિ િિસયાના અક્રિ॰ ખિસિયાણું પડવું; શરમાવું (૨) રિસાવું
હિતી સ્ત્રી॰ શરમ (૨) ધૃષ્ટતા હીંચ સ્ત્રી ખેંચ
છીચતાન, હીંચાણીની, હીંચાતાની સ્ત્રી ખેંચતાણ હીંચના સ॰ ક્રિ ખેંચવું પ્લીન, સ્પ્રીન્ન સ્ત્રી ખીજ
પ્લીનના, લીફાના અ॰ ક્રિ॰ ખિજાવું; ખીજવું છી સ્ત્રી॰ ખીર; દૂધપાક
વીરમોહન પું॰ પનીરમાંથી બનતી એક મીઠાઈ સ્ત્રી પું॰ (સં॰ ક્ષીરક) કાકડી જેવું એક ફળ છીરી સ્ત્રી॰ ઢોરનું બાવલું
ટ્વીન સ્ત્રી॰ ધાણી (૨) કીલ; ખીલી સ્ત્રીના પું॰ ખીલો
છીતી સ્ત્રી॰ ખીલી; પાનનો બીડો વીવન, સ્વીનિ સ્ત્રી॰ મદની મસ્તી છીત સ્ત્રી ખોજ; ક્રોધ (૨) લજ્જા; શરમ (૩) દાંતરાપણું (૪) કરેટું (ઘીમાંની છાશ) (૫) વિ॰ નષ્ટ; પાયમાલ
છીતા પું॰ (ફા॰ કીસા) ખીસું (૨) થેલી ઘુઆર પુ॰ ખુવાર ઘુમરી સ્ત્રી॰ ખુવારી
હુવા વિ॰ શુષ્ક; ખાલી; નિર્ધન ઘુવડ઼ી સ્ત્રી॰ (દોરાનું) કોકડું (૨) કૂકરી શસ્ત્ર લુગીન પું॰ (ફા॰ ખોગીર) ખોગીર (ઊનની ગાદી); ઘોડાનું જીન; નમદો
ઘુઘર, હુન્નુર સ્ત્રી ખણખોદ; દોષદૃષ્ટિ લુપ્તતાના સ॰ ક્રિ॰ ખંજવાળવું (૨) અ॰ ક્રિ ખંજવાળ
આવવી

Page #108

खुजलाहट
ઘુનાફ્રૂટ સી॰ ખંજવાળ; ખૂજલી ઘુનની સ્ત્રી॰ ખૂજલી; વલૂર ઘુનાના સ॰ ક્રિ॰ ખણવું; વલૂરવું (૨) અ॰ ક્રિò ખંજવાળવું
૧૦૩
ઘુટ સ્ત્રી, છુટવા પું॰ ખટકો; આશંકા છુટવાના સ॰ક્રિ ખૂંટવું; ઉપરથી ઝૂંપવું; કોઈ છોડના અંકુરને કે ઉપરના ભાગને ઉખાડી લેવો છુટા પું॰ ખટકો; આશંકા છુટથાન સ્ત્રી॰ ખોટી-બદચાલ ઘુટના અ॰ ક્રિ ખૂટવું; પૂરું થવું પ્લુટપન, ઘુટપના પું, ઘુટારૂં સ્રી॰ ખોટાપણું; દોષ છુટાના અ॰ ક્રિ॰ ખૂટવું; પૂરું થવું છુટ્ટી સ્ત્રી॰ સંબંધ-વિચ્છેદ સૂચિત કરનારી બાળકોની
એક ક્રિયા જેમાં તેઓ અન્યની ટચલી આંગળી સાથે પોતાની ટચલી આંગળી ભેગી કરીને ચૂમી લે છે; કટ્ટી (‘બુચ્ચા’થી ઊલટું) ઘુડ્ડી, ઘુડ્ઝી સ્ત્રી જાજરૂનો ખાડો કે પગની બેઠક ઘુતવા પું॰ (અ) તારીફ; સ્તુતિ (૨) પ્રવચન (જેમ કે, જુમાની નમાજ બાદ પેગંબર વગેરેની પ્રશંસા કરીને અપાતું વ્યાખ્યાન)
જીત્યા, ઘુથી સ્ત્રી ખૂંપરો; જડિયું (૨) અનામત (૩) પૈસા રાખવાની વાંસળી (૪) સંપત્તિ ઘુડ્ અ॰ (ફા॰) સ્વયં; જાતે ઘુશી, ઘુળુશી સ્ત્રી॰ (ફા॰) આત્મહત્યા જીવ-જામ,-રન વિ॰ (ફા) સ્વાર્થી; આપ
મતલબી
જીવજીની સ્ત્રી આત્મહત્યા
ઘુટ-રત્ન વિ॰ (ફા॰) આપમતલબી; સ્વાર્થી જીવ-ારની સ્ત્રી॰ સ્વાર્થ; આપમતલબ ઘુડ્તાર વિ॰ સ્વમાની
જીવવારી સ્ત્રી સ્વમાન ઘુના અ॰ ક્રિ॰ ખોદાવું
જીવ-નુમા વિ॰ (ફા॰) અભિમાની; આપ-વડાઈ
કરનાર
ઘુવ–નુમારૂં સ્રી॰ આત્મપ્રશંસા; આપવડાઈ જીવ-પરસ્ત વિ॰ (ફા) સ્વાર્થ-પરાયણ; મતલબી (૨) મગરૂર
જીવ-વીની સ્ત્રી॰ (ફા॰) ગર્વ, ઘમંડ જીવ-મતનવ વિ॰ સ્વાર્થી; આપમતલબી રઘુવ-મતનવી સ્રી આપમતલબ; સ્વાર્થ ઘુ-મુલતાર વિ॰ (ફા॰) સ્વતંત્ર; આઝાદ જીવ-મુલતારી સ્ત્રી॰ સ્વતંત્રતા; આઝાદી
જીવ-વ-જીર્ અ॰ (ફા) પોતાની મેળે; સ્વતઃ; આપોઆપ
સ્વા પું॰ ફુટકળ ચીજ જીવનારૂં સ્ત્રી॰ (ફા॰) સ્વેચ્છાચાર જીવાય વિ॰ (ફા॰) સ્વેચ્છાચારી
खुरचन
જીવતી વિ॰ (ફા॰) આપોઆપ ઊગનારું; જંગલી (ઝાડ કે છોડ)
હુવારૂં સ્ત્રી॰ ખોદવાનું કામ કે મજૂરી હુવાના સ॰ ક્રિ॰ ખોદાવવું જીવ-સિતારૂં સ્ત્રી॰ (ફા॰) આત્મશ્લાઘા ઘુતા પું॰ ખુદા; પરમેશ્વર ઘુવડ઼ે સ્ત્રી॰ ખોદવાનું કામ કે મજૂરી રવુવાર્ફ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ઐશ્વર્ય (૨) સૃષ્ટિ રઘુતા-તń વિ॰ (ફા॰) ઈશ્વરથી ડરનાર (૨) દયાળુ હુવા-તાવ વિ॰ (ફા॰) ઈશ્વરદત્ત હુવા ન છાસ્તા અ॰ ખુદા ન કરે; ન કરે નારાયણ હુવા-પરસ્ત વિ॰ (ફા॰) ઈશ્વરભક્ત; શ્રદ્ધાવાન ઘુતાયા અ॰ (ફા॰) યા ખુદા (‘હે રામ!' જેવું સંબોધન) ઘુતાવંત પું॰ (ફા॰) માલિક; સ્વામી (૨) મોટા લોક માટે સંબોધન - ખુદાવંત હુવા-હાનિ અ॰ (ફા) ખુદા હાફેજ; ‘ઈશ્વર તમારું રક્ષણ કરો' એવા વિદાયબોલ
રઘુવી પું॰ (ફા॰) અભિમાન; શેખી; સ્વાર્થ-પરાયણતા લુદ્દી સ્ત્રી॰ ચોખાદાળ વગેરેનું કોરમું ઘુના વિ॰ (ફા॰) ઠંડું; શીત ઘુની સ્રી॰ (ફા॰) ઠંડક; શરદી ઘુનવુના પું॰ બાળકનું રમકડું- ઘૂધરો ઘુત્તમ સ્ત્રી॰ ખુન્નસ; ક્રોધ હ્યુનસાના અ॰ ક્રિ॰ ક્રોધે ભરાવું
વિા વિ॰ (અ) ગુપ્ત; છૂપું (૨) ગુપ્તચરદળનું ઘુળિયા-પુનિત સ્ત્રી છૂપી પોલીસ ઘુમના અ॰ ક્રિ॰ ખૂંપવું; ભોંકાવું
ઘુમી, ઘુમિયા સ્ત્રી॰ કાનનું લવિંગિયું (૨) હાથીના દાંત પર જડવામાં આવતી ખોળી ઘુમ પું॰ (ફા॰) દારૂનું વાસણ ઘુમલાના પું॰ દારૂની દુકાન ઘુમારી પું॰ (અ) નશો; મદ
ઘુમારી સ્ત્રી॰ નશો; મદ (૨) નશો ઊતર્યે જણાતી થકાવટ (૩) જાગરણની અસર
ઘુમી સ્રી॰ દાંતમાં જડવામાં આવતી સોનાની ખીલી (૨) હાથીના દાંત પર ચડાવવામાં આવતી ખોળી (૩) બિલાડીના ટોપ જેવી વનસ્પતિ છુરંતુ પું॰ થા ઉપરની પોપડી ઘુર પું॰ (સં॰) ચોપગાની ખરી ઘેરઘુરા વિ॰ ખરબચડું
ઘુઘન સ્ત્રી॰ ખુરચન; ઉખાડી ઉઝરડી એકઠું કરેલું તે

Page #109

खुरचना
૧૦૪
ख़ुसूमत
પુરવા (સં. સુરણ) ઉખાડવું; ઉઝરડવું જુરની રી(ફા) ઘોડેસવારને પોતાનો સામાન રાખવા પીઠબંધાતી ખરજીનામની ઝોળી (૨) મોટો થેલો હુરા વિ૦ ખરબચડું હુરા પુંછ પરચૂરણ; ખુરદો; નાની મોટી ચીજ ઘુરવિ પં. ઢોરનો તેમાં કે ખરીનો) એક રોગ પુરા મોટી ખૂરપી રઘુરપી સ્ત્રી ખૂરપી પુર-યંતી સ્ત્રી ઘોડા વગેરેની ખરીએ નાળ જડવી તે
પું. (અ) ખુરમું એક મીઠાઈ (૨) ખારેક હુ છું. (ફા) ખુરશેદ; સૂરજ પુરાવા સ્ત્રી (ફા) ખોરાક (૨) દવાનો ડોઝ પુરી સ્ત્રી (ફ) ખોરાકી (૨) વિવધારે ખાનારું પુરાતિ સ્ત્રી (અ) બેહૂદી નકામી વાત (૨) ગાળ (૩) બખેડો રિશ સ્ત્રી (ક.) ખાવાપીવાની સામગ્રી, સીધુંસામાન gો સ્ત્રી ખરીનું ચિહ્ન
વિ (ફા) નાનું છોટું; સૂક્ષ્મ રઘુવીર સ્ત્રી (કાવ્ય) સૂક્ષ્મદર્શકયંત્ર પુર્વવુ અ (ફા) નષ્ટ-ભ્રષ્ટ; ખેદાનમેદાન હર્તા વિખરબચડું હુર્ત-સાત વિ (ફા૦) ઉંમરમાં નાનું હુર્ત-સાની સ્ત્રી નાનપણ; બાળપણ હુ છું. (ફા) પરચૂરણ; ખુરદો (૨) નાની-મોટી
ચીજ હુ-કરોશ ડું ફુટકળ ચીજોનો વેપારી હુર્તી સ્ત્રી (ફા) નાનપણ; બાળપણ ધુમ વિ૦ (ફા) પ્રસન્ન; ખુશ; પ્રસન્નચિત્ત grદવિ વૃદ્ધ, ધૂર્ત, અનુભવી (૨) લુચ્ચુંચાલાક પુત્રના અ૦િ ખૂલવું; ઊઘડવું દુલ્લા વિ૦ ખુલ્લું; ઉઘાડું યુનાસા વિ (અ) ખુલ્લું (૨) પંસારાંશ
(૩) ખુલાસો (૪) અસાફસાફ; ખુલાસાવાર વુિજૂર ! (અ) સરળતા; પવિત્રતા (૨) શ્રદ્ધા खुले आम, खुले खजाने,खुले बंदा,खुले
વાતાર,ઘુત્તે મૈતાન અને જાહેરમાં; ખુલ્લંખુલ્લા હુમલુના અ૦ ખુલ્લંખુલ્લા સ્પષ્ટ રીતે 9 પું. (અ) સુશીલતા; સજ્જનતા વૃા વિ૦ (ફા) ખુશી; રાજી (૨) સારું રઘુશ-માનઃ અ (ફા) ભલે પધાર્યા ઘુશ-મિતિ વિનસીબવાન; ભાગ્યશાળી કુશ-મિતી સ્ત્રી સૌભાગ્ય, સારું નસીબ
gવી સ્ત્રી જમીનમાર્ગ (૨) શુષ્કતા (8) અકાળ; - સૂકું વર્ષ કુરા-ઉત વિ૦ (ફા) સુંદર અક્ષરવાળું
(૨) ડું સુંદર લખાણ હુ-કુવા સ્ત્રી (ફ) ખુશ ખબર; શુભ સમાચાર qશઘુરા વિ૦ (ફા) ખાવામાં શોખીન g-હુ વિ૦ (ફા૦) ઉત્તમ સ્વભાવનું સર્જન હુર-નવાર વિ.(ફા) પ્રિય; મનોહર કુશમુહૂ વિ૦ (ફા) મધુર સ્વરવાળું gશસાથેat વિ૦ (ફા૦) સ્વાદિષ્ટ કુશ-નવીનવિ સુંદરમરોડદાર અક્ષરોવાળું લખાણ
લખનાર વૃ-તામન સ્ત્રી (ફા) સાસુ કુશ-વિત્ર વિ- (૦) આનંદી; પ્રસન્ન; હસમુખું કુશ-લિની સ્ત્રીને પ્રસન્નતા કુશ-નસીબ વિ (ફા) નસીબદાર ઘુશ-નસીબી સ્ત્રી સૌભાગ્ય, સારું નસીબ gશનુમા વિ (ફા) સુંદર
-કુમારું સ્ત્રી સુંદરતા સહુ-વહત વિ (ફા) સુખી હુ-ટૂ સ્ત્રી (ફા) ખુશબો; સુગંધ લુબૂિતર વિ સુગંધવાળું gશવિજ્ઞાન વિ૦ (ફા) પ્રસન્ન; ખુશ gશહિત્રિ વિ (ફા) ખુશાલ; સુખી સંપન્ન દુહાની સ્ત્રી ખુશાલી; સંપન્નતા gણ સ્ત્રી (ફા) ખુશામત; ખોટી પ્રશંસા હુશામતી વિ (ફા) ખુશામતિયું કુશી સ્ત્રી (ફા) આનંદ; રાજીપો (૨) ઈચ્છા; મરજી યુ વિ (ફા) શુષ્ક; સૂકું (૨) નીરસ લુણસાની સ્ત્રી સૂકું વર્ષ હુક્કા સ્ત્રી (ફા”) શુષ્કતા (૨) ખુશકી; જમીનમાર્ગ
(૩) અકાળ; સૂકું વર્ષ પુસપુસ અ કાનમાં વાત કરીને; કાનભંભેરણીથી હુસપુસહિત સ્ત્રી કાનભંભેરણી કુતર (ફા) સસરો હુસરવાના વિ૦ (ફા૦) શાહી; રાજવી લુસિયા ! (ફા) અંડકોશ સિયા-વરલારવિ બધા પ્રકારની સેવા કરીને ખુશ
કરનાર 9સુરપુકુર સ્ત્રી અપ્રગટ ચર્ચા, કાનાકાની; કાનમાં વાત કરવી તે; કાનભંભેરણી; ગુસપુસ (૨) અન્ય ધીમે; ગુચ પુચ પુસૂપું (અ) ચંદ્રગ્રહણ રઘુકૂમત સ્ત્રી (અ) દુશમની; શત્રુતા

Page #110

खुसूस
૧૦૫
खैर-आफ़ियत
કુતૂસ અ ખસૂસ; ખાસ કુતૂસ અ (અ) ખાસ કરીને; ખસૂસ હુહી સ્ત્રી ખોઈ; લબાચાની જેમ ઓઢેલ કાંબળી કુસિયત સ્ત્રી (અ) ખાસિયત, વિશેષતા
હાર, હૂવા વિ (ફા) લોહી પીનાર; ક્રૂર (૨) ખૂનખાર; ભયાનક લૂંટવું. ખૂણો (૨) તરફ; બાજુ (૩) ખંડ (૪) સ્ત્રી
કાનનો મેલ (૫) પૂછપરછ; ટોકવું તે લૂંટના સ ક્રિઃ પૂછવું-ગાછવું; ટોકવું (૨) ખૂટવું;
કમ થવું ઘૂંટ પં. ઢોરનો ખીલો; ખૂટો ઘૂંટી સ્ત્રી ખૂટી; ખીલી (જેમ કે, સતાર સારંગી વગેરેની) (૨) છોડનું ટૂંઠિયું ખેતરમાં રહી જાય તે (૩) સીમા; હદ હૂવા અક્રિખૂંદવું; ગૂંદવું (૨) ઊછળીને ગદડવું હૂઝ વિ (ફા) લોહી રેડનારું છૂણી સ્ત્રી (ફા) ખૂનરેજી; રક્તપાત ડૂ સ્ત્રી (ફા) આદત; ખો ફૂટના અને ક્રિ. ખૂટવું-કમ થવું કે પૂરું થવું (૨) બંધ
થવું
પૂલ, ફૂલ, ધૂતા શું વસ્તુને સાફ કર્યો નકામો રહેતો કચરો; કચરાપેટી હૂર ! (ફા) ખૂન; લોહી; હત્યા હૂન-પુરાવા ! મારકાટ; મારામારી હૂન-પાવી સ્ત્રી મારકાટ; મારામારી (૨) પૉલિશ
કરવામાં વપરાતો એક પ્રકારનો વૉર્નિશ હૂનાર, હૂનદ્વાર વિ. લોહી પીનાર; ખૂનખાર;
જૂર; ભયાનક દૂન , હૂની સ્ત્રી ખૂનરેજી; રક્તપાત નૂની વિ૦ ખૂન કરનાર (૨) ઘાતકી હૂની સવાર સ્ત્રી દૂઝતા હરસ ખૂબ વિ (ફા) અચ્છે; ઉમદા (૨) અ અચ્છી રીતે દૂર- સ્ત્રી (ફાટે) ઔષધિ તરીકે વપરાતા એક
ઘાસનાં બીજ ફૂબસૂરત વિ (ફા) સુંદર; રૂપાળું કૂવલૂરતી સ્ત્રી સુંદરતા ફૂલ-હાવ વિ. ઉપરનીચે; ઊંચુંનીચું;
ખાડાટેકરાવાળું ઘૂવાની સ્ત્રી (ફા) જરદાળુ કૂવી સ્ત્રી (ફા) ભલાઈફ ઉમદાપણું (૨)વિશેષતા;
ખૂબી પૂર, પૂર ડું ઉલ્લુ, ઘુવડ (૨) વિશુષ્ક;
અરસિક વેરા, વેT | કંકોડું
વરપુ (સ) પક્ષી (૨) વિમાન (૩) તારા, ગ્રહ, વાયુ (૪) વાદળ હેર પે (સં.) શિકારી; પારધી
(સંખેટક) નાનું ગામ; ખેડું હેત ! ખેતર (૨) રણક્ષેત્ર
તિરર ! ખેડૂત રહેતી, વાણી, તીવાર સ્ત્રી ખેતી, ખેતીવાડી છેઃ પં. (સં.) ખેદ; દુઃખ; ગ્લાનિ (૨) થાક
ના સ ક્રિ ખદેડવું (૨) પીછો પકડવો હેલા ડું શિકાર નાસક્રિ હલેસવું, નાવ હાંકવી (૨) સમય કાઢવો ઘેપ સ્ત્રી આંટો; ફેરો (૨) એક આંટામાં લદાઈને | લવાય તેટલું ઉપના સને ક્રિ (સંક્ષેપણ) વિતાડવું; ગુજારવું હેમદ હું એક પ્રકારનું ગાયન કે નાચ છે ! (અ) તંબૂ માનદ પુંછે જ્યાં ઘણા તંબૂ લાગ્યા હોય તે જગા
ત્ર ૫ રમતગમત (૨) મામલો (૩) તમાસો વેતઃ સ્ત્રી રમતગમત
ત્રના અક્રિ ખેલવું; રમવું નવાપુ ખેલ; ક્રીડા; તમાસો (૨) ગમત; મજાક
વાડી વિ ભારે રમનાર (૨) મજાકી; વિનોદી ત્રા-છાયા વિદુનિયા જોયેલું; અનુભવી ત્રાડી વિ ભારે રમનાર (૨) મજાકી; વિનોદી (૩) ખેલાડી (૩) તમાસો કરનાર
ત્રાના સક્રિ ખેલાવવું; રમાડવું રહેનાર ખેલાડી રહેવટ, વેટિયા ૫૦ ખેવટ; સુકાની (૨) તલાટીનો
એક ચોપડો હેવના સક્રિય નાવ ચલાવવી હેવા પુનાવમાં નદી પાર કરવી તે કે તેનું ભાડું;
ઉતરાઈ (૨) વાર; સમય રહેવા સ્ત્રી નાવ ચલાવવી તે કે તેની મજૂરી (૨) ઉતરાઈ શવિ (ફા વેશ) પોતાનું (૨) ડું સગું પુઓઢવા-પાથરવા માટેની એક જાતની સૂતરની જાડી ચાદર ઘેલારી સ્ત્રી એક હલકું અન્ન (દાળ) વેદ, વેદર સ્ત્રી ખેર; ખેરંટો; ધૂળ દના સક્રિટ ખેંચવું રખેર વૃક્ષ (૨) કાથો સૈર સ્ત્રી (ફા) ક્ષેમકુશળ (૨) અને ખેર; ભલે લૈલેશ વિ (ફા) શુભચિંતક, ખેરખાહ
-માયિત (ફા) ક્ષેમકુશળ

Page #111

ख़ैर-खाह
હ-વાહ, Ôર-બ્રાહ વિ॰ (ફા) ખેરખાં; શુભેચ્છક ધૈર-વાર પું॰ (ફા॰) ‘કુશળ હો’ એવો બોલ હર-મમ પું॰ (અ) સ્વાગત; ભલે પધારો હરસાર પું॰ ખેરસાર; કાથો હેતા વિ॰ કથ્થાઈ; કાથાના રંગનું àરાત સ્ત્રી॰ (અ) ખેરાત; પુણ્યદાન હેરાતાના પું॰ અન્નક્ષેત્ર; સદાવ્રતગૃહ આરાતી વિ॰ પુણ્યદાનમાં મળેલું; ખેરાતમાં મળેલું (૨) ધર્માદા
૧૦૬
ઘેરાતી અલ્પતાન પું॰ ધર્માદા દવાખાનું હરાતી માન પું॰ પુણ્યદાનમાં મળેલો માલ સ્વૈરિયત સ્ત્રી॰ (ફા॰) ખેરિયત; રાજીખુશી ઘોંડ્યા પું॰ સાડીની કિનારી; સાડીનો પાલવ
(૨) (વિવાહિત કન્યાની વિદાય વેળા એના ખોળામાં અપાતું) વિદાયધન છોગાદ પું॰ (સં) સફેદ અને ભૂરા રંગનો ઘોડો ઘોંઘ સ્ત્રી ઉઝરડો; ખૂંચ (જેમ કે, ‘કપડામાં કાંટો ભરાવાથી) (૨) પું॰ મૂઠીમાં આવે તેટલું (અન્ન વગેરે)
ઘોંઘા પું॰ વાંસના ઉપરના ભાગમાં લસ ગુંદર કે એવો ચીકણો પદાર્થ લગાવીને પારધી પક્ષીઓને ફસાવે છે તે
હોંચી સ્ત્રી॰ દુકાનદાર અન્ન અથવા શાકભાજીના ઢગલામાંથી કાઢીને માગણને દાન કરે છે તે લોંનડ઼ા પું॰ પદચિહ્ન; પગલાં લૉટના સ॰ ક્રિ॰ ખૂંટવું; ટૂંપવું; ચૂંટવું છોંકર પું॰ ઝાડની બખોલ (૨) કોટર હોંડા, ઘોડહાવિ॰ખાંડું; અપંગ (૨)આગલા દાંત વિનાનું
સ્ત્રોતન, હોતા પું॰ માળો (પક્ષીનો) ોંપ સ્ત્રી॰ બખિયો (લાંબો) છોંપના સ॰ ક્રિ॰ ભોંકવું; ખૂંપે એમ કરવું સ્ત્રોતના સ॰ ક્રિ॰ ખોસવું; ઘોંચવું છો, હોવા, ઘોવા પુ॰ દૂધનો માવો; ઈટ
બનાવવાનો ગારો
છોડ્યા સ્ત્રી ફળ વગેરેની છાલ
છોરૂં સ્ત્રી॰ઘાણી (૨) શેરડીનો કૂચો (૩) વરસાદમાં માથે ઓઢાતો કામળો છોલતા વિ॰ પોલું
હોળીર પું॰ (ફા॰) ઘોડાનું જીન; નમદો (દબાવી ટીપીને ગાદી જેવું કરેલું જાડું કાપડ) ોન સ્રી ખોળ; તપાસ (૨) નિશાન; ચિહ્ન (પગલું, ચીલો વગેરે)
खोराकी
ોનના સ॰ ક્રિ॰ શોધવું; ખોળવું; ઢૂંઢવું; તપાસવું છોના પું॰ ખોજો-જનાનાનો (નપુંસક) સેવક (૨) સરદાર સ્ટોનિયા, હોની પું॰ ખોળ કરનાર; જાસૂસ છોટ સ્ત્રી॰ (સં) દોષ; બૂરાઈ (૨) હલકી વસ્તુનું મિશ્રણ
છોટા વિ॰ ખોટું; બૂરું
હોટ ફ્સ્ત્રી-ખોટાપણું(૨) કપટ;છળ (૩)એબ; દોષ બ્રોડ વિ॰ (સં॰) ખોડવાળું; વિકલાંગ છોડ઼ સ્ત્રી દેવનો કોપ; ભૂતપ્રેતનો આવે હોડ઼ા પું॰ કોટ૨; ઝાડની બખોલ હોતા પું॰ પક્ષીનો માળો હોર્ પું॰ (ફા॰) બખ્તરનો ટોપ ોર્ પું॰ ખણખોદ; પડપૂછ
સ્ત્રોતના સ॰ ક્રિ॰ ખોદવું (૨) કોતરવું (૩) ભાંટવું; ખોસવું; ખોરવું
સ્ત્રોતની સ્ત્રી॰ ખોદવાનું નાનું ઓજાર હોદ્દ–પૂછ સ્ત્રી, સ્ત્રોત-વિનોવપું॰ પૂછપરછ; ખણખોદ;
તપાસ
હોવાર્ફ સ્ત્રી॰ ખોદવાની ક્રિયા (૨) ખોદવાની મજૂરી (પારિશ્રમિક) (૩) વેલબુટ્ટા બનાવવાનું કામ હોન્ના પું॰ (ફા॰) ખૂમચો કે મોટો થાળ જેમાં વેચન માટેની મીઠાઈ ભરાય છે.
છોના સ॰ ક્રિ॰ (૨) બગાડવું (૩) અ॰ ફ્રિ ખોવાયું. અન્યમનસ્ક થઈ જવું
છોપડ઼ા,હોપરા પું॰ ખોપરી (૨) માથું (૩) કોપરું કે નારિયેળ
હોપટ્ટી, સ્વોપરી સ્ત્રી ખોપરી કે માથું છોપા પું॰ છાપરા કે મકાનનો રસ્તા પર પડતો ખૂણો; કરો (૨) અંબોડો
સ્રોમના સ॰ ક્રિ॰ અંદર ખચીને પેસાડવું; ઘોંચવું; અંદર દાટવું
લોભાર પું॰ કચરો ફેંકવાનો ખાડો (૨) તંગ અંધારી કોટડી
ોમન્ના પું॰ ખૂમચો હોય સ્ત્રી॰ (ફા॰ ખૂ) ખો; આદત છોયા, હોવા પું॰દૂધનો માવો; ઈટ બનાવવાનો ગારો ગ્લોર સ્ત્રી સાંકડી ગલી (૨)સ્નાન (૩) ઢોરની ગમાણ સ્ટ્રોના વિ॰ (ફા॰) ખાનાર (સમાસમાં. ઉદા॰ નશાખોર) સ્ટોરના અ॰ ક્રિ॰ નાહવું
રોગ પું॰ કટોરો (૨) પાણીનું પાત્ર (૩) વિ॰ ખોડું;
અપંગ
જોવાઃ પું॰ ખોરાક હોવાની સ્ત્રી ખોરાકી

Page #112

खोल
૧૦૭
गंड
હો ખોળ; ગલેફ (૨) ઉપરની ચામડી (જે પ્રાણી ઉતારે છે); કાંચળી (૩) મોટો ઓછાડ
ત્રના સ ક્રિ ખોલવું; ઉઘાડવું gોત્ની સ્ત્રી ખોળ; ગલેફ (૨) નાની ઓરડી gોવા ! દૂધનો માવો; ઇટ બનાવવાનો વારો ઘોઘા ડું (ફા) અનાજનું કૂંડું કે ફળની લૂમ હોદ સ્ત્રી ગુફા; ખો (ઊંડો ખાડો). વોહી સ્ત્રી પાંદડાંનું બનેલું છત્ર; ઓઢો વો સ્ત્રી ખાડો (૨) અન્ન રાખવાનું ભોંયરું વૌણ ! (અ) શોધ; ગહન વિચાર
(અ) ખોફ; ડર નાના વિ. ખોફનાક; ભયાનક; ખતરનાક સૌર સ્ત્રી તિલક (૨) સ્ત્રીઓના માથાનું એક
ઘરેણું વૌરના સ ક્રિ તિલક કરવું (૨) ઘરેણું પહેરવું વીરા ! (કૂતરાં તેમજ બિલાડાંને થતી) લુખસ (૨) વિ લૂખસનું રોગી
ત્નના ક્રિ ઊકળવું વીત્રાના સક્રિ પ્રવાહી ગરમ કરવું, ઉકાળવું છાત વિ૦ (સં૦) જાણીતું; પ્રસિદ્ધ
ધ્યાતિ સ્ત્રી પ્રસિદ્ધિ; આબરૂ રહ્યાતિપ્રાપ્ત વિ ખૂબ ખ્યાતિ મેળવી છે તેવું;
લબ્ધપ્રતિષ્ઠા ધ્યાપક ! ઘોષણા કરનાર (૨) અપરાધ-સ્વીકાર કરનાર ધ્યાપન ડું ઘોષણા કરવી તે (૨) અપરાધ-સ્વીકાર કરવો તે ધ્યાહ્ન ૫૦ ખયાલ (૨) ખ્યાલ (૩) વિચાર; ધ્યાન;
સ્મરણ (૪) ગાન પદ્ધતિ ધ્યાત્મ વિ. ખયાલી (૨) ખયાલમાં રહેનાર
(૩) વિચારમગ્ન (૪) કલ્પિત બ્રિટન (અ) ખ્રિસ્તી, ક્રિસ્તાન વ્રિષ્ટીય વિ ઈસુ ખ્રિસ્ત સંબંધી છીણ ૫ ઈસુ ખ્રિસ્ત રો વિ (ફા) (સમાસને અંતે) કહેનાર ગાનાર
પઢનાર એવા અર્થમાં બ્રતા વિ (ફા) ભણેલ, શિક્ષિત
ગા ! (ફા.) માલિક, સરદાર (૨) સદ્દગૃહસ્થ (૩) વ્યંડળ; ખોજો દ્વાન-સરા (ફા) ખોજો; રાણીવાસમાં રાખવા નપુંસક બનાવેલો તે ટ્વીન પં. (ફા) થાળ; મોટી થાળી હવાવાયું (ફા) “ખોન્યા'; ખૂમચો (૨) નાની
થાળી રાવ ! (ફા) નિદ્રા (૨) સ્વપ્ન
ઉલ્લાવાદ ૫૦ સૂવાનો ઓરડો રર વિ (ફા) ખુવાર; પાયમાલ (૨) તિરસ્કૃત નારી સ્ત્રી (ફા) ખુવારી; પાયમાલી; દુર્ગતિ સદ્ગાતાર વિ૦ (ફા) ઇચ્છુક પ્રેમી ટ્વાદ અને (ફા) અથવા (૨) સ્ત્રી ઇચ્છા દ્વાદ-મીદ અન્ય (ફા) જરૂ૨; અવશ્ય; ખામુખા; ઇચ્છાએ કે અનિચ્છાએ બ્રાહિત સ્ત્રી (ફા.) બહેન હિરનાલા ! ભાણેજ હિશ સ્ત્રી (ફા) ખાએશ; ઈચ્છા દ્વાદશમંદ વિ. ઇચ્છુક; આકાંક્ષી
iા સ્ત્રી ગંગા નદી (૨) પં એક કવિનું નામ -કાર ગંગાનો કે કોઈ નદીને કાંપ ઠરી નીકળી આવેલી જમીન, ડેલ્ટા' જન-
શિસ્ત પુનદીથી તણાઈ કે ધોવાઈ ગયેલી જમીન ના સ્ત્રી (સં.) ગંગા નદી iા-મુની વિ મિશ્ર; બેભથ્થુ (૨) કાળું ધોળું પાત્ર ૫ (સં.) ગંગાજળ (૨) એક રેશમી
કાપડ iાન ધાતુનું પાણીનું એક મોટું વાસણ રામ (સં) મૃત્યુ (ગંગાકાંઠે મરણ) માવતર પું. (સં૦) ગંગાનું સ્વર્ગમાંથી પૃથ્વી પર
આવવું તે સંસાર પુંગંગાનો સમુદ્ર-સંગમ (૨) એક
જાતની મોટી ઝારી
નદી સ્ત્રી ગંગાનદીના કિનારાની રજ કવિ પં. (સં.) ગંગાજળ સંન પુ. માથાની તાલ (૨) ખજાનો (૩) ઢેર; ગંજ ગંગા ! (સં.) અવજ્ઞા, તિરસ્કાર (૨) નાશ સંગના સક્રિ અનાદર કરવો (૨) નાશ કરવું માંના વિ૦ માથે તાલવાળું (૨) ૫૦ માથાની તાલ
નયા સ્ત્રી જાળીદાર ગૂંથેલી થેલી iળી સ્ત્રી ગંજીફરાક (૨) ગંજી; ઢગલો
ની, ને વિ૦ ગંજેરી iળી પુ(ફા) પાનાંનો ગંજીફો ડિલર પે ખીસાકાતરુ
નો, વંદન ૫ વરકન્યાનાં વસ્ત્ર ગાંઠવાની
ક્રિયા
દાંડથત ! (સં હાથીના) કપાળ કે લમણાનો ભાગ

Page #113

गँडा
પૈંડા પું॰ ગાંઠ (૨) મંતરેલો દોરો; તાવીજ કે માદળિયું (૩)પક્ષીના ગળાનો કાંઠલો (૪) આડી લીટીઓની હાર; ચટાપટા (જેમ કે, સાપ પર) (૫) ચાર કોડી જેટલા દામ
જાડ઼ાસા પું, પૈંડાલી સ્ત્રીઘાસચારો કાપવાનું ઓજારધારવાળું ફળે
પૈંડુરી સ્ત્રી॰ શેરડીનો બડવો; ગંડેરી તંતળી સ્ત્રી॰ (ફા॰) ગંદકી મંવત્તા, તંદ્રા (ફા॰) વિ॰ ગંદું તંતુમ પું॰ (ફા॰ સં॰ ગોધૂમ) ધઉં તંતુની વિ॰ ઘઉંવણું
૧૦૮
iઘ પું॰ (સં॰) મહેક; સુવાસ; સોડમ ગંધ પુ॰ (સં॰) ગંધક ખનિજ ગંધર્વ પ્॰ (સં) સ્વર્ગમાં ગાવા-બજાવવાનું કામ કરનાર એક દેવજાતિ (૨) સંગીત-પ્રવીણ ગંધર્વવિદ્યા સ્ત્રી- સંગીત
સંઘવિવાહ પું॰ આઠ પ્રકારના વિવાહમાંનો એક પ્રકાર; એવું લગ્ન જેમાં વરકન્યા પ્રેમથી પ્રેરાઈ માતાપિતાની અનુમતિ લીધા વિના ખાનગી રીતે લગ્ન કરી લે છે.
ગંધાના અ॰ ક્રિ॰ ગંધાવું; વાસ મારવી; બદબો આવવી
ગંધી પું॰ સુગંધી તેલ અત્તર વેચનાર; અત્તરિયો (૨) વરસાદમાં થતું માંકણિયું જીવડું ગંધીના વિ॰ ગંદું; ગંધાતું; વાસ મારતું riff વિ॰ (સં॰) ઊંડું; અગાધ; ગહન (૨) શાંત; સૌમ્ય; ગંભીર
TMð સ્ત્રી મતલબીપણું; સ્વાર્થસિદ્ધિની તલપ; ચાલ પાઁવંદું અ॰ ચુપકીથી; સ્વાર્થી ચાલથી જૈવ સ્ત્રી॰ અવસ૨; મોકો (૨) મતલબ; પ્રયોજન; (૩) ઉપાય; યુક્તિ વડ઼ે સ્ત્રી॰ ગામની વસ્તી
વડ્યાઁ વિ॰ ગ્રામ્ય; ગામઠી; ગામાત જૈવરત્નવિ॰ ગમાર; ગામડિયું (૨) ગમારોનું દળ; મૂરખ-મંડળ
ૉવર-મસતા પું॰ ગામઠી કહેવત કે ઉખાણો જૈવાન વિ॰ ધનદોલત વેડફી નાખનાર (પુત્ર); ધનખોયો (૨) રખડેલ; વંઠેલ નવાના સ॰ ક્રિ ગુમાવવું
આઁવાર, સઁવાસ્તવિ॰ ગમાર (૨)ગામડિયું; ગામડામાં રહેનારું (૩) અસભ્ય વાનિ સ્ત્રી ગમાર સ્ત્રી
પૈંવારી સ્રી ગમા૨પણ (૨) ગમાર સ્ત્રી (૩) વિ॰ ગમાર જેવું (૪) બદસૂરત
गज़ी
હંસ પું॰ (મનની) ગાંઠ; દ્વેષ; ઝેર (૨) સ્ત્રી॰ તીરની અણી
ૉંસના સ॰ ક્રિ॰ બરોબર જકડવું કે ગાંઠવું કે બાંધવું (૨) ઠાંસીને વણવું (૩) અ॰ ક્રિ॰ ઠસોઠસ વણાવું કે ભરાવું; ઠાંસાવું નક્ષીના વિ॰ અણીદાર (૨) ઠાંસેલું ગડું-વોર વિ॰ ખોવાઈ ગયેલાને ફરી દેનાર કે બગડેલાને સુધારનાર
Th સ્ત્રી॰ ગાય (૨) વિ॰ ગરીબ (ગાય જેવું) Thધાટ પું॰ ઢોરને પાણી પીવા માટેનો ઘાટ; ગૌઘાટ જાન પું॰ (સં॰) ગગન; આકાશ (૨) શૂન્ય નમુન પું॰ આકાશકુસુમ ગગનચુંબી, માનખેતી, નસ્પર્શી વિ॰ બહુ ઊંચું TTTT પું॰ ગગરો; ધડો
ગરી, ગરિયા ગગરી; નાનો ઘડો ગદ્ય પું॰ ગચ દઈને પેસી જવું તે (૨) ચૂના વગેરેથી કરેલી પાકી ફરસ કે તે કરવાનો ચૂનો વગે૨ે મસાલો (૩) ગચ્ચી; અગાશી
જવારી સ્રી॰ ચૂના વગેરેનું કામ (૨) પાકી છત (૩) ફરસબંધી કે પાકી જમીનનું કામ ન પું॰ (સં) હાથી
જ્ઞ પું॰ (ફા॰) ગજ; લંબાઈ માપવાનું છત્રીસ ઇંચનું માપ (૨) સારંગી વગેરે બજાવવાનો સળિયો TO પું॰ (ફા॰) દારૂ પીને કરાતો નાસ્તો (૨) નાસ્તો (૩) તલપાપડી
નટ પું॰ (ઇ) સરકારી ગેઝેટ; રાજપત્ર નન્નેટેડ વિ॰ (ઇ૦) રાજપત્રિત
રાજ્ઞવ પું॰ (અ) ગજબ (૨) કોપ (૨) અંધેર (૪) વિપત્તિ; સંકટ
રાજ્ઞવા વિ॰ અપૂર્વ; વિલક્ષણ
રાખવના વિ॰ ભયંકર (૨) અતિ ક્રુદ્ધ નર પું॰ ગજર; ચોઘડિયાં રાજ્ઞ-મ અ સવારે
ના પું॰ ફૂલમાળા (૨) ગજરી-કાંડાનું એક ધરેણું ખત્ત સ્ત્રી॰ (અ) ફારસી ઉર્દૂમાં એક પ્રકારની કવિતા જેમાં નાયિકાનું સૌંદર્ય તેમજ તેના પ્રત્યે ઊપજતા પ્રેમની સંવેદનાસભર અભિવ્યક્તિ હોય છે; ગઝલ નવાન પું॰ (સં૦) મહાવત જ્ઞાનન પું॰ (સં૦) ગણપતિ
રાજ્ઞાન પું॰ (અ) હરણનું બચ્ચું પત્ની સ્ત્રી॰ હાથણી (૨) પું॰ (સં॰) હાથી પર બેસનાર નગ્નેટિયર પું॰ (ઇ) ભૂવૃત્ત; (નકશાપોથીને અંતે આપેલ) ભૌગોલિક સ્થળવર્ણન
પત્ની સ્ત્રી॰ (ફા॰) ગજિયું

Page #114

गज्झा
જ્ઞા પું॰ ગંજ; ઢેર; ઢગલો ગાિન વિ॰ ગાઢું; ઘટ્ટ ટર્ફે સ્રી ઓડ; ગરદન
૧૦૯
ટના સ॰ ક્રિ॰ ગટકાવવું; ગટ કરી જવું; ખાઈ હડપ કરી જવું
ટપટ સ્ત્રી અધિક મેળ; ગઠબંધન; સહવાસ પટ્ટ અ ગટ અવાજ
ગટ્ટા પું॰ કાંડું (૨) ઘૂંટણ (૩) ગાંઠ (૪) હૂકાનો મેર (૫) એક મીઠાઈ રાહૂઁ પું॰ દસ્તો; હાથો કુર પું॰ મોટી ગાંગડી
કા પું॰ મોટી ગાંગડી (૨) ગઠ્ઠો; ગાંઠિયો (જેમ કે, ડુંગળીનો)
ગી સ્ત્રી॰ નાનો ગઠ્ઠો કે ગાંસડી ઇન સ્ત્રી॰ રચના; બનાવટ
રાઇના અ॰ ક્રિ॰ ગાંઠવું; જોડવું (૨) મોટા ખિયાથી સીવવું (૩) ગોઠવું; ફાવતું આવવું; બનવું (૪) દાવ કે સંતલસમાં સામેલ થવું બંધન પું॰ ગઠબંધન; પાકો સંબંધ રિયા સ્ત્રી પોટલી; ગાંસડી (૨) જમા કરેલી મિલકત
गठवाना,
ની સ્ત્રી ગાંસડી; પોટલું (૨) જમા કરેલી મિલકત ,જંતાના સક્રિ॰ ગંઠાવવું (૨) સિવડાવવું (૩) ટાંકા કે ખિયા ભરાવવા ગતિ વિ॰ ગાંઠેલું; રચેલું
દિયા સ્ત્રી॰ થેલો; ખુરજી (૨) સાંધાના દરદનો એક
રોગ
ગઠિયાના સ॰ ક્રિ॰ ગાંઠ મારવી
પછી વણિયા પું॰ ઓટીને મારેલો બિખયો પછીત્તા વિ॰ ગાંઠાળું (૨) મજબૂત નૌત, ડૌતી સ્ત્રી ગોઠવું તે; મિત્રતા; ગોઠીપણાં ૧૬ પું॰ (સં॰) આડ (૨) ઓથ (૩) વાડ (૪) ગઢ "હુના અ॰ ક્રિ॰ ગડગડ અવાજ થવો (૨) ડૂબવું (૩) નાશ પામવું ૬૬ સ્ત્રી વાદળનો ગડગડાટ SIST પું॰ એક જાતનો હૂકો
TÇUŞાના અ॰ ક્રિ॰ ગડગડવું; (વાદળ) ગર્જવું (૨) હૂકો ગગડાવવો
TÇÇાહટ સ્ત્રી ગગડાટ; મેઘગર્જના ગડ઼વાર પું॰ હાથી જોડે ભાલો લઈ ચાલનાર
માણસ
Tના અ॰ ક્રિ॰ ગડવું; પેસી જવું (૨) શરીરમાં ભોંકાવા જેવું દર્દ થવું (૩) ગડાવું; દટાવું; દફન થવું (૪) સ્થિર થવું; જામવું
બ. કો. – 8
Tşપના સ॰ ક્રિ॰ ગળવું; ગટાપ કરી જવું તૃપ્પા પું॰ ખાડો (૨) કળણ
गढ़िया
વડુ વિ॰ ઊંચુંનીચું (૨) અવ્યવસ્થિત (૩) પું અવ્યવસ્થા; ગરબડ (૪) ગોટાળો; ઉપદ્રવ મહુવડ્યાના પું॰ ગોલમાલ; ગોટાળો TaŞાના અ॰ ક્રિ॰ ગરબડમાં પડવું (૨) બગડવું; ગોટાળો થવો (૩) સ॰ ક્રિ॰ ગરબડમાં નાંખવું (૪) બગાડવું (૫) ચકરાવા કે ભુલાવામાં પાડવું ફ઼ડ્ડિયા વિ॰ ગરબડિયું; ગરબડવાળું મહુવડી સ્ત્રી ગરબડ; ગોટાળો કૃરિયા, ફેરિયા પું॰ ગડેરિયો; ભરવાડ ગૃહા પું॰ ખાડો ડ઼ા પું॰ ગંજ; ઢેર; ઢગલો ગટ્ટાના સ॰ ક્રિ॰ ભોંકવું (૨) દટાવવું; ગડાવવું ગડ઼ારી સ્રી ગોળાકૃતિ (૨) ઘેરાવો; ઘેર (૩) ગરગડી કે તેનો ખાડાવાળો ઘેરાવ (૪) આડી લીટીઓની
હાર
"ડુ, ડુવા પું॰ નાળચાવાળો લોટો-ગડવો ઈંડુ સ્ત્રી॰ નાનો નાળચાવાળો લોટો; ઝારી વાડું, "કૃત વિ॰ (સં॰) કૂબડું; ખૂંધું મહુવા પું॰ નાળચાવાળો લોટો - ગડવો રિયા પું॰ ભરવાડ; ગડેરિયો
૬ પું॰ ગંજ; થોકડી; ખડકલો; ગડી (૨) ખાડો ડ્ડી સ્ત્રી॰ ગંજ; થોકડી; ખડકલો; ગડી (૨) ખાડી રાહુવડુ, નહુમડું વિ॰ અસ્તવ્યસ્ત; આડું-અવળું (૨) પું॰ ગરબડગોટો
કુર પું॰ (સં) ઘેટું; મેઢું; ગાડરું Tફુરિત સ્ત્રી॰ (સં) ઘેટાંની હાર
ફુરજા પ્રવાદ પું॰ ગાડરિયો પ્રવાહ; વિચાર કર્યા વિના એકની પાછળ બીજાએ ઘસડાવું; અવિચ્છિન્ન પ્રવાહ
રગડ્ડા પું॰ ગાડું
ગહ્વા પું॰ ખાડો
મહંત વિ॰ બનાવટી; કલ્પિત (વાત) TC પું॰ ગઢ; કિલ્લો (૨) ખાઈ
હૃત, હિન સ્ત્રી॰ રચના; ઘડવું તે (૨) આકૃતિ જૂના સ॰ ક્રિ॰ ઘડવું; બનાવવું (૨) ઘડી કાઢવું (૩) ઘડી નાંખવું; મારવું હવાન પું॰ કિલ્લેદાર રાહા પું॰ ખાડો
મ્હારૂં સ્ત્રી॰ ઘડવાનું કામ કે મજૂરી
કે
ન્હાના અક્રિ॰ મુશ્કેલી પડવી કે મુશ્કેલ થવું (૨) ઘડાવવું; બનાવરાવું મહિયા પું॰ ઘડનારો

Page #115

गढ़ी
૧૧૦
गफ़लत
સ્ત્રી ગઢી; નાનો દરબારગઢ; ઊંચાઈ પર બનાવવામાં આવેલી ઇમારત Tr j (સં.) ગણ; સમૂહ (૨) શિવનો ગણ
(૩) છંદનો ગણ (૪) જાતિ; વર્ગ TV ૫(સં) ગણતરી કરનાર વ્યક્તિ (૨) ગણતરી કરનાર યંત્ર (૩) ગણિત જાણનાર
વ્યક્તિ (૪) હિસાબ લખનાર-લેખાપાલ માતંત્ર ૫ પ્રજાસત્તાક રાજ્ય કે તેનું તંત્ર નાના સ્ત્રી (સં.) ગણતરી; લેખું; હિસાબ; અંદાજ કાનપૂર, નાપૂર્તિ સ્ત્રી સભા સમિતિ વગેરેની
બેઠકમાં કાર્ય સાધવા જરૂરી મનાતી સભ્યોની અલ્પતમ કાનૂની હાજરી; કાર્યસાધક સંખ્યા; કોરમ' MIRI | (સં.) પ્રજાસત્તાક રાજ્ય ગાળી સ્ત્રી (સં.) ગુણકા; વેશ્યા
તપુ (સં.) હિસાબ કે તેની વિદ્યા, ગણિતશાસ્ત્ર સાવિ (સં.) ગણનાપાત્ર (૨) પ્રતિષ્ઠિત; માન્ય ગાય-માર્ચ વિ. (સં) પ્રતિષ્ઠિત ગત સ્ત્રી ગતિ; દશા (૨) વિ (સં.) ગયેલું; વીતેલું
તવ પુંઢાલ-લકડી કે તે ખેલવાની લાકડી માતાનુતિ વિ (સં.) આંધળું અનુકરણ કરનારું જતિ સ્ત્રી (સં.) જવું તે (૨) ચાલ (૩) ઝડપ; વેગ
(૪) દશા (૫) મરણ પછીની સ્થિતિ સત્તા ! કાગળની થોકડી સત્તાન-સ્થાતિ પં માંડી વાળવાની રકમનું ખાતું નાદ્રિ (સં.) રોગ (૨) વિષ
ઢાલ-લકડી કે તે ખેલવાની લાકડી નવા સક્રિ બોલવું; કહેવું વિલાવિમુલાયમ, કોમળ (૨)બેવડા શરીરવાળું સરખું ઉપદ્રવ; ખળભળાટ (૨) બળવો . ના વિ પાકવા આવેલું; નરમ (ફળ વગેરે) વિનાના અને ક્રિ. (ફળ) પાકવા પર આવવું; નરમ થવું (૨) જુવાનીથી શરીર ભરાવા લાગવું (૩) આંખ આવવી (૪) ગંદું થવું ત્રિા વિગંદું; માટીવાળું વાપીતી સ્ત્રી ગધ્ધાપચીસી વપન પુંડ ગધ્ધાપણું; મૂર્ખતા નહિ પુગધેડું (૨) (સં.) રોગ હરનાર વૈદ્ય અહી સ્ત્રી ગધેડી ગલા(ફા) ભિખારી; ફકીર (૨) સ્ત્રી (સં.) ગદા
હથિયાર તારું વિલ તુચ્છ ક્ષુદ્ર (૨) રદી; નકામું (૩) સ્ત્રી
ભીખ-વૃત્તિ નવી વિ (સં.) રોગી (૨) ગદાધારી
અત્ના ડું ગાદલું (૨) નાનો છોકરો દ્વિોરી સ્ત્રી હથેળી મા વિ૦ (સં) હર્ષ વગેરેથી લાગણીવશ બનેલું
(જેથી વાણી પર અસર થાય) જ પુનરમ જગામાં ધબ દઈને પડવું તે (૨) ભારે
ખાધાનો પેટમાં ભાર Tદ્ર વિ. કાચું પાકું (૨) ડું મોટું ગાદલું સદા ! ગોદડું; ગાદી અદ્દાર વિગ (અ) ભારે બળવાખોર (૨) ભારે બેવફા
(૩) દેશદ્રોહી; રાષ્ટ્રદ્રોહી નદી સ્ત્રી નાનું ગોદડું (૨) ગાદી (૩) હથેળી કે પગનું
તળિયું નદી-નવ વિ. ગાદીએ બેઠેલ; ગાદી-નશીન (૨) વારસ a ! (સં.) ગદ્ય-લખાણ તથા પુ. ગધેડો નથી સ્ત્રી ગધેડી નાના નાના અ ક્રિ. કંપવું; ધૃજવું નાર સ્ત્રી ચૈત્ર સુદ ત્રીજ; સ્ત્રીઓની ગૌરીપૂજા
(ખાસ કરીને રાજસ્થાનમાં) સની વિ૦ (અ) ભારે ધનવાન (૨) ભારે સ્વતંત્ર નીક પુ (અ) શત્રુ (૨) ડાકુ; લુટારો નામત સ્ત્રી (અ) લૂંટનો કે મફતિયો માલ (૨) ગનીમત; સંતોષની સારી વાત નૂતા સ્ત્રી (ફા) ઊંધ આવવી ના ડું શેરડી
સ્ત્રી (ફા) ગપડિગ (૨) પુંગફફોલઈનેખાવું તે તાપના સક્રિ ગપકાવવું; ગબ ગબ ખાઈ જવું
પૌથ સ્ત્રીનકામી ગં૫; ગપાટો અપના સ ક્રિ ગ૫ મારવી કાપશપ સ્ત્રી ગપસપ; નકામી-નવરા પહોરની વાત;
બકવાદ પાપ અને ગપગપ (જલદી ખાવું) mપિયા, પણ વિ૦ ગપ્પી કાપો ડું ગપોડો; ગપ કાપડિયા વિગપ્પાં મારનાર; ગપ્પી કાપોદાણ વિ. (ફા) ગપ્પી Tu સ્ત્રી ગણું અMી વિગપ મારનારું નખલા ડું ગફફો; ગફ દઈને મરાતો બૂકો (૨) લાભ; ફાયદો = વિ (ફા) સ; ગાઢું; ઘટ્ટ તનત સી. (અ) ભૂલ (૨) સાવધાની; પરવા યા ખબર હોવાનો અભાવ

Page #116

गफूर
૧૧૧
गरमी
અપૂર વિ૦ (અ) ક્ષમાવાન (ઈશ્વર) ગાર વિ૦ (અ) ભારે દયાળુ (ઈશ્વર). સવન સ્ત્રી (અ) સુપરત વિષે બેઈમાની કરવી-હડપ
કરી જવું તે હારિક વિ ગભરુ; નવજુવાન (૨) ભોળું હરિ ! એક જાતનું જાડું કપડું થી વિ. (અ) ગબો; મૂરખ મકર વિ. ગર્વિષ્ઠ (૨) મંદ; સુસ્ત (૩) ગબ્બર;
કીમતી; ધનવાન ૧૪ મું (ફા) અગ્નિપૂજક-પારસી
મતિ (સં) સૂર્ય (૨) કિરણ અમીર વિ. (સં.) ગંભીર; ગહન નમુમાર, જમવાર વિ. જન્મથી રાખેલા (વાળ)
(૨) જન્મથી રાખેલા વાળવાળું; નાનું બાળક) અને સ્ત્રી ગમ; પહોંચ; સૂઝ રામ પં. (અ) ગમ; ઘેરું દુઃખ (૨) ચિંતા (૩) શોક જમવા સ્ત્રી સુગંધ (૨) સંગીતની ગમક કામવલા (ફા) સંસાર બાપના અને ક્રિ. મહેકવું; ફોરવું ગમહોર, અમરબાર વિ (ફા) ગમખાર; હમદર્દ;
સહિષ્ણુ (૨) અન્યાય અને અત્યાચાર સહન કરી જનારું; ગમ ખાનારું સામ-સાત પું(અ) દુઃખ હલકું કરે તે (૨) ખેલ;
તમાસો (૩) દારૂ કાળો, કાળી વિ (કા) ગમગીન, ઉદાસ કાન-નાર વિ (કા) દુઃખભંજન; બીજાના દુખે
દુખી થનાર ગમછા ૫૦ ટુવાલ, અંગૂછો
મા પું. (અ) (પ્રિયાનાં) નખરાં કે હાવભાવ ગમન ! (સં.) જવું તે (૨) પ્રસ્થાન (૩) સીસંગ માનના, કામના અ૦િ જવું જનપથ જવાનો રસ્તો કાગના વિ૦ (ફા) દુઃખદ
મા પું ફૂલઝાડનું કે જાજરૂનું કુંડું શાખાના સક્રિ ગુમાવવું અમારા વિના ગમાર; ગામડિયું કાપી સી (અ) ગમી, શોક (૨) મરણ બાદનો શોક
રવિ (અ) લીન; ડૂબેલું જાય વિ(અ) ગરકાવ; નિમગ્ન (૨) ૫૦ ડુબાય
એટલું પાણી કરી સ્ત્રી (સા) ડૂબવું તે (૨) અતિવૃષ્ટિ; રેલ
(૩) નીચાણવાળી જમીન RR ગરગડી
- અ (ફા) જોકે મન સ્ત્રી વાદળ કે સિંહની ગર્જના
રનના અને ક્રિ ગર્જવું આ સ્ત્રી (અ) ગરજ; જરૂર (૨) આશય; મતલબ (૩) ચાહ; ઇચ્છા (૪) અ નિદાન; આખરે (૫) સારાંશ કે, મતલબ કે કરણ-મં, પણ, સરદૂવિ ગરજવાળું; મતલબી માન સ્ત્રી (ફા) ગળું; ડોકું ભારતના ચુંમોટી ગરદન; ગરદન પર કરાયેલો પ્રહાર
(૨) ઝટકો અરનિય સ્ત્રી ગરદન પકડી બહાર કાઢવું તે મરી સ્ત્રી ઘોડાનો ઓઢો (૨) કુસ્તીનો એક દાવ સરલા ગરદા; ધૂળ રિલાન સ્ત્રી (ફા) (વ્યા) ક્રિયાપદનું રૂપાખ્યાન
(૨) પંપાળેલું કબૂતર રિલાનના સક્રિય વારંવાર કહેવું (૨) ગણવું, લખવું; માનવું
(ફા) આકાશ (૨) ગાડી ના અને ક્રિ નિચોવવું (૨) ગળવું રિનાન સ્ત્રી પહોળા મોંની તોપ સાહ (અ) પશ્ચિમ દિશા
Rા ડું ગર્વ, ઘમંડ કરવાના અને ક્રિ ગર્વ કરવો, ફૂલવું મારવાના સક્રિ ગર્વ કરાવો; ફુલાવું ગરવા ડું ગરબો કાવી વિ (ફા) પશ્ચિમનું ગરવીત્સા વિ ગર્વિષ્ઠ; અભિમાની ગરમાના અને ક્રિઃ ગર્ભ ધારણ કરવો; ગર્ભવતી થવું
(૨) સક્રિઃ ગર્ભ ધારણ કરાવવો મારા વિ૦ (ફળ) ઊનું (૨) ક્રોધી (૩) તીક્ષ્ણ; ઉગ્ર રમવાર સ્ત્રી ભાવમાં તેજી; મોંઘવારી સરકારની સ્ત્રી તત્પરતા; અણબનાવનો ભાવ;
ઉશ્કેરાટભરી બોલાબોલી અરમાના અને ક્રિ ગરમ થવું (૨) ઉમંગ કે આવેશ યા
ક્રોધમાં આવવું (૩) સ ક્રિ તપાવવું; ઉકાળવું ગાદિ સ્ત્રી ગરમી; ગરમાવો ગરમી સ્ત્રી ગરમી; તાપ (૨) આવેશ; ક્રોધ (૩) ઉમંગ; જુસ્સો (૪) ઉનાળો (૫) ગરમીનો રોગ
(૩) મરણ
પામ્ય વિ (સં) જવાય; પહોંચાય એવું (૨) સાધ્ય
(૩) સમજાય એવું જયા-પુજા, વા-પીતાવિ ઊતરી મેલું નકામું
ખરાબ; ગયું-ગુજર્યું અપંગળુંગરદન (૨) (સ) ઝેર (૩) રોગ (૪)
(ફા) કરનાર' અર્થનો પ્રત્યય (જેમ કે, સોદાગર)

Page #117

गरल
૧૧૨
રત્ન પુ॰ (સં॰) ઝેર; વિષ આઁ વિ॰ (ફા॰) (વજનમાં) ભારે; (કિંમતમાં) મોંઘું ગાઁવ પું॰ ઢોરના ગળાનું બેવડું દોરડું; ગાળિયું રાડ઼ી સ્ત્રી॰ ગરગડી (૨) ઘસારાનો કાપો Tાની સ્ત્રી॰ (ફા॰) કિંમતમાં મોંઘાપણું (૨) વજનમાં ભારેપણું
રિયા વિ॰ મંદ; ગળિયું (ઢોર)
ગરિષ્ઠ વિ॰ (સં) ભા૨ે (પચવામાં) (૨) ખૂબ ભારે ગરી સ્રી॰ નારિયેળનો ગોટો
TRIT વિ॰ ગર્વવાળું (૨) પ્રબળ UTTRT પું॰ (અ) કોગળો
ગર્મી સ્ત્રી॰ ગરમી; ઉષ્ણતા
ગરિમા સ્ત્રી॰ (સં) ગુરુતા; ભારેપણું; ગૌરવ (૨) ગર્વ પું॰ (સં) અભિમાન; ઘમંડ
આઠમાંની એક સિદ્ધિ
નળના અ॰ ક્રિ॰ ગર્વ કરવો; ગરવાવું
ગર્વિતા સ્ત્રી॰ (સં) પોતાનાં રૂપગુણની અધિકતા માટે ગર્વ કરનારી નાયિકા
ગરીબ-ન્-વતન વિ॰ (અ॰) વિદેશ ખેડતું ગરીબ-હાના પું॰ (અ + ફા॰) ‘ગરીબની કુટિર’ (ઘર) એ અર્થનો નમ્રતાનો શબ્દ
ગરીબ-ગુરવા પું॰ ગરીબગરબાં; દીન ગરીબ લોક ગરીબ-નિયાન, ગરીવ-પરવર વિ॰ (ફા॰) ગરીબને પાળનાર; ગરીબનો બેલી; દયાળુ ગરીબાના વિ॰ (ફા॰) ગરીબને યોગ્ય; ગરીબ ઢંગનું રીવી સ્ત્રી નિર્ધનતા; ગરીબી; દીનતા; નમ્રતા Tરૂર પું॰, Tરૂરી સ્ત્રી॰ (અ॰ ગુરૂર) મગરૂરી; ગર્વ રેવાન ॰ (ફા॰) કોટ-ખમીસનો કૉલર રેરી સ્રી ગરેડી; ગરગડી
રો૪ પું॰ (ફા॰) જથો; ઝુંડ; દળ ા વિ॰ (અ) ગરક; લીન; મગ્ન પર્ણ પું॰ (સં) ગર્જન; હાથીની ચિંઘાડ; મેઘગર્જના કાર્લ્સ સી॰ ગરજ; જરૂરત
રીજ્ઞ પું॰ (અ) સ્વભાવ; પ્રકૃતિ રીની વિ॰ (અ॰) સ્વાભાવિક; સહજ; કુદરતી
ગરીવ વિ॰ (અ॰) નિર્ધન; રંક (૨) કંગાળ; મુફલિસ;ઈ વિ॰ (સં) નિંદાપાત્ર દીન (૩)નમ્ર (૪) વિસ્થાપિત (બે-વતન); પરદેશી; પરાયું
ન પું॰ (સં) ગળું
ગતરુંવન પું॰ ગાય આદિના ગળાની ઝાલરી નવા પું॰ આંગળી પર થતો એક ફોલ્લો ગનપંખ પું॰ ઘોંઘાટ; શોર
અત્તરૢ સ્ત્રી એક જાતનું મોટું ખાટું લીંબુ (૨) મેનાકુળનું એક પક્ષી
ગર્જન પું॰ ના સ્ત્રી (સં॰) ગર્જવું તે કે તેનો અવાજ તે પું॰ (સં) ખાડો (૨) કબર દ્ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ગરદ; ધૂળ
નરવાર, પર્વો વિ॰ (ફા) ધૂળખાઉં (૨) પું પગલુછણિયું
ગર્-ગુવાર પું॰ ધૂળ; ધૂળકટ; આંધીથી ઊડતાં ધૂળરાખ જા×મ પું॰ (સં) ગધેડું ર્ણવાવ વિ॰ ધૂળથી ભરેલું; ઉજ્જડ; વેરાન ગર્વિંશ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ચક્કર; ફેરો (૨)આપત્તિ; તકલીફ; મુશ્કેલી ગર્ભ પુ॰ (સં) ગર્ભ; હમેલ (૨) કૂખ; ગર્ભાશય
ગર્ભપાત પું॰ (સં॰) (ચોથા મહિના પછીનો) ગર્ભ પડી જવો તે (૨) ગર્ભને પડાવવો તે ગર્ભવતી સ્ત્રી॰ (સં॰) સગર્ભા; બેજીવી ગર્ભાશય પું॰ (સં॰) ગર્ભ રહેવાનું અંગ; કૂખ નમિની વિ સ્રી॰ (સં॰) સગર્ભા; બેજીવી નર્મિત વિ॰ (સં॰) મર્મયુક્ત (૨) પૂર્ણ; ભરેલું ગર્ભ વિ॰ (અ) ગરમ; ઉષ્ણ
ની, પત્તા વિ॰ ગર્વવાળું; ઘમંડી ગર્દન પું॰ જઈ સ્ત્રી॰ (સં) નિંદા; બૂરાઈ શર્જિત વિ॰ (સં॰) નિંદિત; બૂરું; ખરાબ
ग़लबा
પત્તાના વિ॰ ગળગળું; આર્દ્ર; તર રત્નત્યુથના વિ॰ હૃષ્ટપુષ્ટ; ગોળમટોળ રત્નત વિ॰ (અ) ખોટું; ભૂલભરેલું (૨) અસત્ય મન-તળિયા પું॰ ગાલમશૂરિયું રાજત-નામા પું॰ (અ + ફા॰) શુદ્ધિપત્રક રત્નત-પ૪મી સી॰ (અ) ભ્રમ; ગેરસમજ ગતત-વયાની સ્ત્રી॰ (ફા॰) કોઈની વાત ખોટી રીતથી કહેવી તે; ખોટી વાત
તતાઁ વિ॰ વમળ ખાતું; ઘુમરાતું ાનતા પું॰ (ફા॰) ગજિયાણી (કાપડ) રત્નતી સ્ત્રી॰ ભૂલ; અશુદ્ધિ
મનથના પું॰ ગલસ્તન (બકરીના ગળે લટકતો આંચળ જેવો ભાગ)
મનના, પું॰ ગલનબિંદુ; ઘન વસ્તુનું પીગળવું પત્નના અ॰ ક્રિ॰ ઓગળવું (૨) ઠંડીથી ઠરવું (૩) નિષ્ફળ થવું
ગતપડ઼ા પું॰ પાણીમાં શ્વાસ લેવાનું જળચરનું અવયવ (૨) જડબું (૩) ગલોઢું મનાતી સ્ત્રી॰ ફાંસો (૨) ઝંઝટ; જંજાળ નદિયાઁ સ્ત્રી॰ ગળે વળગવું તે; આલિંગન રાનવા પું॰ (અ) પ્રભાવની અધિકતા; પ્રભુત્વ (૨) આક્રમણ; હલ્લો (૩) વિજય

Page #118

गला
૧૧૩
गाँसना
માતા ! ગળું, ગરદન, ગ્રીવા જનાર્વિ ગળાકાપ (૨) ડું ગળું કાપનાર અનાયોટૂ વિ૦ ગળું ઘંટનારું; હત્યારું બનાઝ વિ ઓગળે એવું (જેમ કે, દાળ) વાતાવરૃવિઓગળેલું; દ્રવેલું અનાનાસક્રિો ઓગાળવું; નરમ કરવું (૨) ખરચવું ત્રિત વિ. ઓગળેલું; દ્રવેલું ત્રિયારા ૫ નિવાર સ્ત્રી નાની ગલી માની સ્ત્રી ગલી; શેરી શાસ્ત્રીય પંગાલીચો શાસ્ત્રી વિ (અ) ગલીચ (૨) અપવિત્ર (૩) ઘટ્ટ;
ઘાડું (૪) ગંદકી (૫) મળ મને, શિલ્લે પૃ. ગલેફ; ખોળ
બાઝ વિતાન સાથે સારું ગાનાર અન્ય સ્ત્રી ગ૫; હિંગ (૨) લઘુકથા Jાન વિ. ગલ્લાને લગતું (૨) પં પાક કે
અનાજમાં લેવાતું મહેસૂલ કે સાથ I શોર (૨) (ફા) ઢોરનું ટોળું સારના (અ) ફસલની ઊપજ (૨) અનાજ (૩)
ગલ્લો; વકરો કારણ શું અનાજ વેચનાર; કણિયો પાત્રનેવાન પુત્ર (ફા૦) ઘેટાંબકરાં ચરાવનાર; ગડરિયો પર્વે સ્ત્રી લાગ; દાવ; મોકો
તે અ લાગ જોઈને (૨) ધીરેથી જવર ૫૦ ગમન (૨) પહેલું આણું વળાવવું તે પાવનાર, નવના ડું પહેલું આણું ગવર્નમેંટ, વર્ગેટ સ્ત્રી (ઈ.) સરકાર
વર્નરપુંડ (ઇ) પ્રદેશનો હાકેમ; રાજ્યપાલ ગવર્નરી સ્ત્રી ગવર્નરનું કામ કે તેને પ્રદેશ જવના સ° ક્રિઃ ગુમાવવું; ખોવું વાક્ષ, વાર, નવાઇ ! ઝરૂખો; અટારી ગવાર વિ(ફા) ફાવતું મનપસંદ (૨)સ્વીકાર્યમંજૂર પાવાપુ કસાઈ; હત્યારો (૨) સ્ત્રી ગાવાની ઇચ્છા વાહ ! (ફા) સાક્ષી પૂરનાર (૨) સાક્ષી વાહી સ્ત્રી સાસ્ય; સાક્ષીનું કથન જવેર, વૈદ વિ ગામડાનું, દેહાતી; ગમાર
T સ્ત્રી (સં.) ખોજ; તપાસ; સંશોધન વિયા ગવૈયો; ગાયક કાવ્ય પં. (સં.) ગાયમાંથી મળતાં (છાણ દૂધ વગેરે)
(૨) ગાયનું ધણ વાણા પુરી સ્ત્રી (અ) મૂચ્છ, બેહોશી; તમ્મર પરત ! (ફા) ગસ્ત; પોલીસ કર્મચારીઓનું પહેરા
માટે ઘૂમવું તે (૨) ભ્રમણ; ચક્કર કરતી વિ૦ (ફા) ગત મારનાર; ધૂમનાર (૨) સ્ત્રી
કુલટા જાસના અને ક્રિગ્રસવું, પકડવું; જકડવું
સીતા વિખૂબ ગીચ; જકડેલું, ઘટ્ટ (જેમ કે, વણાટ) માસ પુંછ ગ્રાસ; કોળિયો જ સ્ત્રી ટેક (૨) પકડ (૩) મૂઠ, હાથો સહાણ વિ. પ્રફુલ્લિત (૨) ધામધૂમવાળું
Tદના અ ક્રિ. ખૂબ પ્રસન્ન થવું (૨) (ઝાડ કે પાક) લસલસવું
દે અધામધૂમ કે ખુશાલીથી ડોરના સક્રિ (પાણી) ડહોળવું; હલાવી ગંદું કરવું Tદન વિ. (સં.) કઠણ; દુર્ગમ (૨) ગાઢ; ઊંડું
(૩) ગંભીર (૪) ૫ ગ્રહણ (૫) હઠ, જિદ હા ! ઘરેણું (૨) સક્રિ ગ્રહવું જદકર વિગતૂર; દુર્ગમ (૨) વ્યાકુળ; ગભરાયેલું દર સ્ત્રી વિલંબ; વાર (૨) વિઘેરું; દુર્ગમ દર અ ક્રિ ઢીલ કે વાર કરવી (૨) ચિડાવું TET વિઘેરું (૨) ઊંડું (૩) ગંભીર (૪) ઘાટું Tદરાના અ ક્રિ. ઘેરું થવું (૨) સ ક્રિ. ઘેરું કરવું
(૩) અને ક્રિ૦ વાર કરવી દિવાના, મહાના સક્રિટ પકડાવવું હિમા વિઘેરું; ઘાટું હેમા પુંછ છછુંદર
ત્રા વિના હઠીલું (૨) ઘમંડી (૩) ઘેલું, ગાંડું હર પં. (સં.) ગુફા; બખોલ (૨) ગુપ્ત જગા (૩) ઝાડી; જંગલ છના સક્રિ ગૂંથવું ન પેગંજ, ઘાસ-પાંદડાંનો ઢગલો જના સક્રિ ગંજ કરવો ના પં. ગાંજો ૮ સ્ત્રી ગાંઠ (૨) ગઠડી (૩) શરીરનો સાંધો (૪) (શેરડી, સડિયાની) ગાંઠ હોમ સ્ત્રી એક પ્રકારનું શાક-ફલાવર
ના સ ક્રિ. ગાંઠ મારવી (૨) સાથે જોડવું (૩). ફાટ્યુતૂટ્યું ઠીક કરવું; સમારવું
સ્ત્રી એક જાતનું ઘાસ; ખસ ગાંડા ડુંગંડેરીના ટુકડા (કોલમાં નાખવા માટે) પથના સક્રિ ગૂંથવું નથી સ્ત્રી (સં.) ચોમાસામાં થતું માંકણિયું જંતુ (ર)
હિંગ (૩) ગાંધી લવ ! ગામ; ગામડું
સ્ત્રી બંધન (૨) વેરભાવ (૩) રહસ્ય; ભેદ (૪) અધિકાર (૫) ગાંઠ Tલના સક્રિ વીંધવું, ભોંકવું (૨) ગૂંથવું (૩) પકડમાં રાખવું (૪) ઠાંસવું

Page #119

गाँसी
૧૧૪
गाहा
પાલી સ્ત્રી તીર, બરછીનું ફળે (૨) કપટ; મનનો મેલ Is ! (ઇ) પુસ્તકની ગાઈડ; માર્ગદર્શિકા
(૨) રસ્તો વગેરે બતાવનાર; ભોમિયો માયણ વિ. પારકું હડપ કરનાર ગાડ . (ઈ) ઝભ્ભો (વકીલ, ગ્રેજ્યુએટ વગેરે પહેરે છે તે) (૨) સ્ત્રીઓનો અંગનો ઝભ્ભા જેવો
ખૂલતો ને ઢીલો એક પોશાક માર, મા સ્ત્રી ગાગર; નાનો ઘડો માત્ર સ્ત્રી (ઇ ગોઝ) ગાઝ પારખું રેશમી વેલબુટ્ટા ભરેલું ઝીણું જાળીદાર કપડું પછિ ઝાડ (૨) છોડ નાન સ્ત્રી ગર્જના (૨) વીજળી (૩) પં ફીણ પગના અને ક્રિ ગાજવું (૨) રાચવું; રાજી થવું Iષર સ્ત્રી ગાજર કંદ આપા (કા) મોં ઉપર ઘસવાનો એક પાઉડર પાણી પુ (અ) ગાઝી; ધર્મ માટે લડનાર વીર (મુસલમાન) (૨) વીર પુરુષ
સ્ત્રી ખાડો ના સક્રિ ગાડવુંદાટવું (૨)અંદર ઠોકવું (૩)
સંતાડવું. ગાડા સ્ત્રી, ગાડર; ઘેટું; મેંઠું બાપુ ગાડું; બળદગાડી (૨)ખાડો (ફસાવવાનો) માફી સ્ત્રી ગાડી માવાન પુગાડીવાળો; હાંકે સાવિ ગાઢું; ઘટ્ટ (૨) મજબૂત, દઢ (૩) પુંસંકટ;
મુશ્કેલી નાણા વિઘાટ; ઘટ્ટ (૨) ગૂઢ; ઘેરું (૩) ઘોર; વિકટ
(૪) ડું ગજિયું; ખાદી (૫) મસ્ત હાથી માત ! ગાત્ર; અંગ; શરીર
તિી સ્ત્રી ગાતડી વાળી પહેરવાનું એક વસ્ત્ર જાથા સ્ત્રી (સં૦) કથા; સ્તુતિ; એક છંદ
૯ સ્ત્રી પ્રવાહીમાં નીચે ઠરતો કચરો રવિ સુસ્ત (૨) પુંડરપોક; જલદી ન ચાલી
શકનાર બળદ; શિયાળ બાલાપું ખેતરમાંનો વગર પાકેલો ઊભોમોલ; ઊભા
મોલના અડધા પાકેલા દાણા, લીલાં મહુડાં માકુર ! ચામાચીડિયું બાન (સં.) ગાવું તે; ગાયન; ગીત
ના સક્રિ ગાવું (૨) વર્ણવવું (૩) વખાણવું Thત વિ(અ) ગાફેલ; અસાવધ; બેપરવા રામ પં. માદા પશુઓનો ગર્ભ માં ડું કૂંપળ (૨) છોડ વગેરેની ડાળખીની અંદરનો કૂણો ભાગ મન, મિની વિ. સ્ત્રી. ગર્ભિણી; ગાભણી;
આપન્નસત્તા (ગર્ભવતી સ્ત્રી)
થ સ્ત્રી ગાય જાય ! (સં.) ગવૈયો માયશી સ્ત્રી ગાયકી; ગાયનકળા
થતાન નકામું ઢોર (૨) વિ. નકામું; રદી માથા ગાન; ગાણું ગીત ગાયનોત્સવ ૫ (સં.) સંગીત-સમારોહ વયવ વિ (અ) ગેબ; અલોપ ગાવવાના અન્ય અદશ્ય રીતે પાટી સ્ત્રી (ઇ) ગેરંટી; જમાનત પર પુલ નીચી જમીન; ખાડો; ગુફા; કંદરા ISત સ્ત્રી (અ) લૂંટફાટ (૨) વિ. પાયમાલ; નષ્ટ
સ્ત્રી (ઈ)સિપાઈઓનીચોકીદારટુકડી (૨)પહેરો ગરના સક્રિ નીચોવવું (૨) ઘસીને રસ કાઢવો ના (માટી-ચૂનાનો) ચણવા માટેનો ગારો Tછી છું. (સં.) ગાડી; સાપનું ઝેર ઉતારનારો કાર્ડિયન પં. (ઇ) વાલી; સંરક્ષક ગાર્ડ પુ(ઇ) ગાર્ડ; રક્ષક ગાર્ડન (ઈ.) ઉદ્યાનગોષ્ઠી; પ્રીતિભોજન નાચ્ય ૫૦ (સં૦) ગૃહસ્થની અવસ્થા; ગૃહસ્થાશ્રમ માત્ર ૫ (સં.) ગાલ; વાચાળતા; જીભાજોડી Wતપુર ડું બકવાદ, નકામી વાતો; ડાચાકૂટ માનવ ! ગાળણ યાત્મિક વિ (અ) પ્રભાવી (૨) શ્રેષ્ઠ (૩) બળવાન (૪) સંભવિત ત્મિવત્ અ (અ) સંભવતઃ (૨) સંભાવના છે કે માત્ર સ્ત્રી ગાળ; અપશબ્દ
સ્ત્રી-રત્નોન સ્ત્રી જાની-મુક્તા ડું ગાળાગાળી જાનૂ વિ૦ ગપ્પી; બકવાદી; તડાકી જાવ ! (ફા) ગાવડી; ગાય
વ-શી સ્ત્રી (ફા) ગોવધ; ગોહત્યા જાઉં-ગવાન સ્ત્રી (કા) એક બુટ્ટી ભાવ-તકિયા પુ. (ફા) મોટો તકિયો સાવલી વિમૂર્ખ, અણસમજુ વાવ-કુન વિ (ફા) ઉપરથી પાતળું થતું જતું બાદ મું ગ્રાહ; પકડ (૨) મગર (૩) ગ્રાહક દિ સ્ત્રી (ફા) જગા; સ્થાન (ઉદા. ઇબાદત-ગાહ) (૨) વખત બાદ મું ગ્રાહક; ઘરાક મહી સ્ત્રી ઘરાકી; વેચાણ Tદ-દ, પદ--૬, - અ કદી કદી - જ્યારે જ્યારે પદના સક્રિ ડૂબકી મારવી (૨) ખળું કરવું પણ સ્ત્રી ગાથા; કથા

Page #120

गाही
૧૧૫
गिलाफ़
નિરવનામ, જિરવીપત્ર કુંડ ગીરોખત શિરસ્તી સ્ત્રી ગૃહસ્થી; ગૃહવ્યવસ્થા બિરદસ્ત્રી (ફા) ગાંઠ (૨) ખીસું (૩) વારને ૧૬મો
ભાગ (૪) ગુલાંટ દિવિ ખીસાકાતરુ રહવાગ ૫૦ (ફા-) ગિરેબાજ, ગુલાંટ ખાતું ઊડનારું
એક પક્ષી (કબૂતર). પિ વિ બહુમૂલ્ય; મોંઘું (૨) અપ્રિય; અરુચિકર fપર સ્ત્રી (સં.) વાણી; વાચા (૨) ભાષા (૩) જીભ
(૪) સરસ્વતી જિના સક્રિટ પાડવું મિરની સ્ત્રી (ફા) મોંઘવારી (૨) પેટનું ભારેપણું પિરામી વિ (ફા) પૂજ્ય; વયોવૃદ્ધ ગિરાવટ સ્ત્રી પડવાની ક્રિયા કે રીત
રિપુ (સં.) પર્વત જિનિ (સં.) પહાડવાસી; પર્વત પર રહેનાર પિત્ત સ્ત્રી (ફા) પકડ; ગિરફતારી જિરિતાર વિ (ફા) ગિરફતાર; કેદ પકડેલું પિત્તા સ્ત્રી (ફા) કેદ nિ સ્ત્રી- ફળ કે કોઈ ચીજની અંદરનો ગર; અંદરનો
માવો
નહી સ્ત્રી ફળ ગણવાનું પાંચનું એક માપ fiાના અન્ય ક્રિય ચળાઈને મેલું કે ખરાબ થવું જિગાર ! જ્ઞાન મિથું ગળું, ગરદન બિપિ, વિપિરાવિ અસ્પષ્ટ; ગમે તેમના
ક્રમમાં; ગુચપુચ શિના વિપાણીપોચું, લચપચ શિના સ્ત્રી (અ.) ભોજન; ખોરાક રિપિટ સ્ત્રી ગોટપોટ fટ્ટ સ્ત્રી, fટ્ટ પંચલમનો તવો જિદ્દી સ્ત્રી મરડ કે ઠીકરું (૨) ગિટ્ટા (ચલમના છેદ
પર રાખવાની કાંકરી) મિડાના અને ક્રિ. નમ્રતાથી વિનંતી કરવી નિહાદ સ્ત્રી કાકલૂદી; કરગરવું તે; વિનવણી દ્ધિ ગીધ પક્ષી વિનતી સ્ત્રી ગણતરી (૨) સંખ્યા (૩) હાજરી
(૪) ૧ થી ૧૦૦ સુધી આંક નિર્દીિ પંગણતર; થોડાક નિના સક્રિ ગણવું; લેખવું
નવાના, નાના સક્રિય ગણાવવું જિની, શિની સ્ત્રી ગીની સિક્કો
દિ પુંછ કાચંડો જિગા, શિરાપર ખ્રિસ્તી દેવળ મિ-પ અપડતાં આખડતાં નિરા ડું (ફા) ઘેરો; ચક્કર; તકિયો; લાકડાની
કથરોટ, ઢાલ fમરાન છું. કાચંડો રિલાલ પું. (ફા) પાણીનો ભમરો જિલાવર | ફરતા રહીને કામોની તપાસ કરનારો , અધિકારી; સર્કલ ઇન્સ્પેક્ટર રિના અને ક્રિય ગરવું; પડવું
ભરપતિ સ્ત્રી (ફા૦) પકડ; ગિરફતારી તિર વિ (ફા) ગિરફતાર કેદ પકડેલું રિપતી સ્ત્રી (ફા) કેદ દિ પુંછે ગિરમીટ; એકરારનામું એગ્રીમેન્ટ;
ભારત બહાર મજૂરી માટે લઈ જવાયેલ મજૂરો પાસે કરાયેલ કરાર કિરવાના સક્રિ. કોઈને કોઈ વસ્તુ હેઠી પડાવવામાં પ્રવૃત્ત કરવું, કોઈની પાસે હેઠળ પડાવવાનું કામ
કરાવવું ભિવી વિ (ફા) ગીરવેલું, ગીરવી નિરવી- પં ગીરો રિવીલા વિ૦ (ફા) મોહિત; આસક્ત રિવર પુ(ફાળ) ગીરો રાખનાર
fજવાન પુંકપડાનો કૉલર રિયાઁ સ્ત્રી નાનું ગાળિયું (૨) વિપડનારું પડતું
જો વિ (ફા.) ગીરો; ગીરવી જિન, શિવપંગિરજાઘર; ખ્રિસ્તી પ્રાર્થનામંદિર ઉર્વ અ (ફાઇ) આસપાસ; ચોતરફ શિવ પુ. પાણીનો ભમર વમળ વિરપુ. (ફા) (સર્કલ ઈન્સ્પેક્ટરની જેમ) ફરીને
કામ કરનારો નિ સ્ત્રી (ફા) માટી (૨) ગારો વિદ ગિલેટ; ઢોળ ત્રિસ્ત્રીગાંઠ(ગોડઘાલવાથી થતી કે સાંઘાપરની) જિતન મુંગેલન માપ ત્રિના સક્રિ (સં. ગિરણ)ગળવું; ગટાપ કરી જવું
(૨) મનમાં દાબી રાખવું પિવિત્રાના અક્રિ અસ્પષ્ટ-ગરબડ સરબડબોલવું ત્નિ સ્ત્રી નરમ ઊનનો ગલીચો કે પાથરણું (૨)વિ
નરમમુલાયમ ત્નિમિત્ર ! એક સારી જાતનું કાપડ ત્રિદો સ્ત્રી ખિસકોલી
ના (ફા) ફરિયાદ (૨) ઠપકો ત્રિીતિ સ્ત્રી (અ) ગંદકી (૨) વિષ્ટા જિના, વિન્ટેજ પું. (અ) ગલેફ; ખોળ (૨) મોટી રજાઈ (૩) મ્યાન

Page #121

गिलाव
૧૧૬
गुड़गुड़ाना
ત્રિાવ, જિલ્લાવા ૫ કીચડ (૨) ચણવા માટે ગારો jન પં. (સં.) (૨) ગૂંથણ (૨) પરોવવું તે; (માળા) fજનાર ૫૦ ગ્લાસ; પ્યાલો
ગૂંથવી તે ત્રિી વિ (ફા) માટીનું
વા, મુંદ્ર (ફા) ગુંબજ, ઘુમટ જિન્ને પુંગિલેફ; ગલેફ; ખોળ
ગુવા પેઢીમણું; ગૂમડું શિનો સ્ત્રી (ફા) એક વેલ (ગળો)
ગુઝ ચીકણી સોપારી જિત્ની સ્ત્રી પાનનો બીડો
ગુમાર ! ગોવાળ જિલ્લોરીલાન પુરુ પાનદાની
Tગર, જુગાર સ્ત્રી કળથી ધાન નના સક્રિ. કપડાં વગેરે મસળવું; રોળવું; ચોળી ગુઝારિ સ્ત્રી ગોવાલણ નાંખી બગાડવું
'ગુડ , સ્ત્રી સાથી; ભેરુ; સખી જીવ સ્ત્રી ગ્રીવા; ગરદન
ગુજુર, પુત્ર, પુનું શું ગૂગળ; એક ઔષધિ જીત મું. (સં.) ગાયન; ગાણું; ગીત
નુ સ્ત્રી ગબી (ગીલીદંડા વગેરે ખેલવાની) ગતિ સ્ત્રી (સં.) ગાન; ગીત (૨) એક છંદ ગુચ્છ, લુછી પું. (સં) ગુચ્છો; ગોટો તિક્ષા સ્ત્રી (સં.) ગાન; ગીત
સુર પુંછ (ફા) ગુજર; ગતિ; પહોંચ; પ્રવેશ (૨) ૬૬ શિયાળ (૨) વિડરપોક
સમય વીતવો તે (૩) નિભાવ; નિર્વાહ; ગુજારો -૫મી સ્ત્રી બીવરાવા માટેની પોકળ ધમકી મુરાદ સ્ત્રી (ફા) રસ્તો (૨) નદી પાર કરવાનો નવી વિ (ફા.) કાયર; ડરપોક (૨) બેવકૂફ, મૂરખ ઘાટ જય | ગીધ
ગુજરના અન્ય ક્રિ ગુજરવું (સમય વીતવો કે વીતવું) થના અને ક્રિ ચસકો લાગવો; લાલચૂડા થવું (૨) કોઈ સ્થાને થઈને જવું કે આવવું (૩) બનવું; વત સ્ત્રી (અ) ચાડી-ચુગલી (૨) ગેરહાજરી નભવું યા કું. (અ) મોટરગાડીની ગતિ બદલવાની પુત્તર-વસર ! (ફાળ) ગુજરાન; ગુજારો; નિભાવ યાંત્રિક દંડી
Tગરાન છું ગુજરાન; ગુજારો જાપુ (સં.) દેવતા (વાણી એ જ જેનું અસ્ત્ર છે.) છતા વિ૦ (ફા) ગત; અતીત; ભૂત (કાળ) જીલ્લા વિ ભીનું, પલળેલું
Twારના સ ક્રિ. વિતાવવું; સમય કાઢવો (૨) ન (ફા), શું વિમૂગું
પહોંચાડવું Sળી સ્ત્રી આંધળી ચાકરણ
મુરારા (પા) ગુજારો (૨) હોડી ઉતારે તે સ્થાન; ગુવા પુંઅ) કળી (૨) નાચરંગ
ઘાટ ગુન સ્ત્રી (સં.) ગુંજારવ (૨) ગળાનું એક ઘરેણું કુરિશ સ્ત્રી (કાવ્ય) નિવેદન; વિનંતી ગુંગર ૫ (સં.) ગુંજારવ; ભમરાનો ગુંજાર ગુલિયા સ્ત્રી એક મીઠાઈ-ઘૂઘરો મુંબના અન્ય ક્રિઃ ગુંજવું; ગણગણવું
મુદના સક્રિ ગટક દઈને ગળવું (૨) અને ક્રિ ગુનાના અને ક્રિ. ગુંજાર કરવો
કબૂતરનું બોલવું ગંગા સ્ત્રી (સં.) ચનોઠી કે તેનું ઝાડ કે તેટલું રતીભાર ગુદા ! ગુટિકા; ગોળી (૨) ગુટકો-પુસ્તક વજન (૨) ગુંજન
(૩) પાનમસાલો (૪) ભમરડો ગંગારૂશ સ્ત્રી (ફા.) સમાવાની જગા; અવકાશ ગુટર સ્ત્રી કબૂતરનો અવાજ (૨) સવડ; ગજું (૩) તાકાત
કુટિ, જુદી સ્ત્રી ગોળી ગુનાન વિ (ફા) ઘન; ઘાડું; સઘન (વસ્તી) સુદ પુંછ દળ; જૂથ; મુંડ ગાર પં ગુંજારવ
શુક્રવંતી સ્ત્રી પોતાનું જૂથ જમાવવું તે; જૂથબંધી Jડની સ્ત્રી ઊઢણ; માથે વજન ઊંચકતાં મુકાતો કવિ ગોટલીવાળું (ફળ) (૨) જડ; મૂર્ખ (૩) પું લૂગડાનો વીંટો
ગટ્ટો (૪) ગાંઠ; ઢીમણું ગુડ ! ગુંડો; દાંડ; બદમાશ
મુક સ્ત્રી ગોટલી, ઠળિયો; ગોટલો Íથના અને ક્રિ ગૂંથવું
ગુçવા પુંકાચી કેરી બાફીને ચાસણીમાં આથે તે; થના અ ક્રિ ગૂંદવું (જેમ કે, લોટ) (૨) ગૂંથવું ગોળકેરી જેવું એક અથાણું Íથારૂં સ્ત્રી ગૂંદવું કે ગૂંથવું તે
ગુરુ પે (સં) ખાવાનો ગોળ છું. (સં.) ગૂંથણ (૨) ફૂલોનો ગુચ્છો ગુલગુફાના અ ક્રિ. ગુડગુડ અવાજ કરવો; (હૂકો) (૩) થોભિયો
ગગડાવવો

Page #122

गुड़गुड़ी
૧૧૭
गुरबत
ગુફી સ્ત્રી હુક્કો ગુનિયા, થાની સ્ત્રી ગોળ મેળવી બનાવેલો લાડુ દર,
ગુ jએક ઝાડ કે તેનું ફૂલ; જપાકુસુમ ગુડ ! ગડાકુ; તમાકુ ગુડા (સં.) અર્જુન, શિવ ગુડિયા સ્ત્રી ઢીંગલી; પૂતળી
કૂવી સ્ત્રી (સં.) ગળો; અંતરવેલ મુઠ્ઠા ડું ઢીંગલો (૨) મોટો પતંગ ગુડ્ડી સ્ત્રી ઢીંગલી; પતંગ; એક નાનો હૂકો; ઊડતાં
પહેલાંની પંખીની પાંખોની સ્થિતિ, ઘૂંટણનું હાડકું ગુગ ૫ (સં.) લક્ષણ; ધર્મ (૨) સ્વભાવ; શક્તિ ;
પ્રભાવ; તાસીર (૩) સારી તારીફ; સગુણ ગુના સક્રિ ગુણવું ગુ ગુણાકાર અસ્થમાલ્યા ! પરસ્પર લપટાઈ-ફસાઈ જવું તે
(૨) બથંબથ્થા ગુત્થી સ્ત્રી ગાંઠ; ગૂંચ જુથના અક્રિકૂલ મણકા વગેરે ગૂંથાવું (૨) ખરાબ
સિવાવું (૩) બે જણનું લડવા લપેટાવું; લડવું જુથ સ્ત્રી થેલી ગુથ વિગૂંથેલું પુત્ર, પુર ડું હરસ ગુજુલા વિ૦ માંસલ (૨) મુલાયમ ગુતાના અવ ક્રિો ગલીપચી થવી કે કરવી
(૨) વિનોદ કરવો (૩) ઉત્કંઠા ઉત્પન્ન કરવી ગુરુવાર, સુતલી સ્ત્રી ગલીપચી (૨) વિનોદ;
ઉમંગ (૩) ઉત્કંઠા મુવી સ્ત્રી ગોદડી ગુના અને ક્રિ ભોંકાવું; ગોદો વાગવો (૨) પુંછુંદણું ગુના અને ક્રિઃ ગુજરવું (૨) સક્રિ નિવેદન કરવું;
ગુના પ્રત્યય સંખ્યાને લાગતાં તેટલા ગણું અર્થ થાય
દાન્ત; દસ ગુના અનાદિ પુંછ (ફા) ગુનો અનાદાર ! ગુનેગાર ગુનાહી પુંગુનેગાર (૨) પાપી ગુનિયા ૫ કડિયાનો ઓળંબો (૨) ગૂણો ઊંચકનારો ગુપચુપ અ ચુપચાપ; છાનુંમાનું (૨) સ્ત્રી એક
મીઠાઈ- ગુલાબજાંબુ; એક રમકડું ગુપ્ત વિ (સં.) છૂપું, સંતાયેલું (૨) છાનું, ગૂઢ ગુપ્તર પું(સં૦) જાસૂસ
તમારે સ્ત્રી મૂઢ માર ગુતી સ્ત્રી ગુપ્તી હથિયાર ગુણ સ્ત્રી (સંહ) પહાડની ગુફા-ગુહા ગુપ્ત, મુસ્તાર સ્ત્રી (ફા) વાતચીત; વાટાઘાટ; મસલત
! ફૂલનો ગુચ્છો (૨) ટોપીનું ફૂમતું ગુવાર (અ) ધૂળ (૨) મનમાં દબાવેલ ક્રોધ શ્રેષ
દુ:ખ વગેરે ગુવારા, ગુબારો; બલૂન ગુન વિ (ફા૦) ગુમ (૨) અપ્રસિદ્ધ (૩) ગુપ્ત ગુમરા ! (માથાનું) ઢીમણું ગુમરી સ્ત્રી ગુંબજ; ધૂમટ ગુમનામવિ (ફા)અજાણ્યે અપ્રસિદ્ધ (૨)નામ વગરનું મન ગુમાન (૨) મનમાં દબાવેલ ક્રોધ દ્વેષ દુઃખ વગેરે; ગુસપુસ વાત ગુમરાદવિ (ફા) રાહ ભૂલેલું (૨) નીતિભ્રષ્ટ; કુમાર્ગે
વળેલું ગુમસુમ વિચૂપ; સ્તબ્ધ; સૂમસામ ગુમાન ૫૦ (ફા) અનુમાન; ક્યાસ; ખ્યાલ
(૨) ગુમાન; ગર્વ ગુમાન સ ક્રિ ગુમાવવું; ખોવું ગુનાની વિ ઘમંડી; અભિમાની "માતા (ફા) ગુમાસ્તો; મુનીમ ગુમાસ્તાધારી સ્ત્રી ગુમાસ્તાગીરી; મુનીમગીરી ગુમર ડું ઘૂમટ મુખ્ય પે મોટી ઈટ (૨) વિ ગુમસુમ રહેતું; ચૂપ ગુર છુંગુરુમંત્ર; યુક્તિ; ચાવી સુર પંચેલો (૨) નોકર (૩) જાસૂસ મુરલી સ્ત્રીચેલી; નોકરાણી; દાસી રાવી ૫ (ફાળ) એક જાતના જોડા ગુરાપું (ફા ગુર્દ, સં ગોદ) મૂત્રપિંડ (૨) સાહસ;
હિંમત સુરત સ્ત્રી (અ) પરદેશ-નિવાસ (૨) મુસાફરી (૩)
પથિકની પરવશતા તથા વિવશતા; નિરાશ્રયતા
કહેવું
ગુવાર પું. (સં) હરસ ગુવા સ્ત્રી (સં.) મળદ્વાર ગુવા વિ૦ (ફા.) માંસલ; દળદાર (૨) કોમળ જુલાના સ૦િ ગોદાવવું; ભોંકાવવું ગુવારી ! નદી પાર ઊતરવું છે કે તેની જગા; હોડી
ઉતારે તે સ્થાન જુદી સ્ત્રી ફળની અંદરનો ગર (૨) બોચી ગુનાના વિગૂંગણું (૨) કોકરવાયું ગુનગુનાના અન્ય ક્રિ ગૂંગણું બોલવું ગુનના સક્રિ• ગુણવું (૨) ગણવું (૩) ગોખવું
(૪) વિચારવું ગુનદાર વિ (ફા) ગુનેગાર; અપરાધી; દોષી

Page #123

गुरिया
૧૧૮
गुस्ल
રિયા ! માળાનો મણકો; દાણો (૨) નાનો ટુકડો ગુરુ પું(સં.) ગુરુ; શિક્ષક (૨) વિમોટું; ભારે ગુમાની સ્ત્રી ગુરુપત્ની કે સ્ત્રીગુરુ; ગોરાણી મુડમ પંગુરુ બની બેસવું-ગુરુપણું ધારણ કરવું તે ગુરુત્વઇંદ્રપુ (સં.) જે બિંદુથી વજનનું સમતોલપણું
થતું હોય તેનું સેન્ટર ઑફ ગ્રેવિટી' ગુરુત્વાર્ષિor . (સં.) જેના દ્વારા (હવાથી વધુ)
ભારે વસ્તુઓ પૃથ્વીના કેન્દ્ર તરફ ખેંચાતી રહે છે તે ખેંચાણ ગુરુતારા શીખ મંદિર
મુવ વિ૦ ગુરુમંત્ર લીધેલું; દીક્ષિત મુમુવી સ્ત્રી (શીખ ધર્મગ્રંથની) એક લિપિ T-ઘંટા ! બડો ચાલાક-ઘંટ માણસ ગુરૂત્ર ! (અ) તારા કે સૂર્યને અસ્ત ગુરૂર ! (અ) મગરૂરી; ગર્વ ગુણ સ્ત્રી (ફા) કશાથી નાસવું દૂર રહેવું કે બચવું
તે (૨) વિષયાન્તર જુરના સક્રિ આંખ ફાડીને જોવું
of j૦ (ફા૦) વરુ પુર્ણ પુ. (ફા) ગદા જેવું એક શસ્ત્ર ગુર્જ-વરલાર પે ગદાધારી સૈનિક
(સં) ગુજરાત પ્રદેશ, ગુજરાતવાસી, ગૂર્જર ગુર્જરી સ્ત્રી (સં.) ગુજરાતની સ્ત્રી; ગૂજર જાતિની
સ્ત્રી; એક રાગ ગુ છું. મૂત્રપિંડ, સાહસ, હિંમત ગુર છું. (અ) શ્રેષ્ઠ વસ્તુ (૨) બીજ; મોહરમનો
બીજનો ચાંદ ગુના અ ક્રિઘૂરકવું (૨) (બિલ્લીનો) ઘરઘર
અવાજ થવો મુર્વિની, ગુર્થી સ્ત્રી (સં.) ગર્ભવતી સ્ત્રી) પુત્ર ! (ફા) ગુલ (ફૂલ, ગુલાબ, બત્તીનો મોગરો) (૨) હસતાં ગાલ પર પડતો ખાડો(૩) તમાકુનો ગલ (૪) ડામ (૫) ગુલશોર (૬) લમણો પુત્ર-બાર ! (ફા) એક ફૂલઝાડ ગુલારી સ્ત્રી (ફા) ફૂલનું ભરતકામ ગુનાપા ! શોરગુલ હલ્લો ગુ રુત (ફા.) બાગમાં ફરવું તે; ઉદ્યાન-ભ્રમણ પુનર ! (ફા) બત્તી કાપવાની કાતર મુનમુન વિ૦ એક મીઠાઈ નન્ના એક મીઠાઈ (૨) વિર નરમ; કોમળ; મુલાયમ નમૂના ૫૦ (ફા) મુખ પર લગાવવાનો પાઉડર
પુંછ (ફા) માળી પુછf j અનુચિત સ્વચ્છેદ કે ભોગવિલાસ
પુત્રજ્ઞા૨ ૫૦ (ફા.) બાગ (૨) વિ ભર્યુંભાદર્યું, સુંદર ગુનફ્ફટી સ્ત્રી ગાંઠ ગુત્થી સ્ત્રી લોચો થાય એમ રંધાયેલો ભાત નથી સ્ત્રી (પાણીમાં લોટ નાખતાં પડી જાય છે
એવી) ગાંગડી પુત્રતા પુ. (ફા) ગુલદસ્ત; ફૂલનો ગોટો પુનવાન ! (ફા) ફૂલદાની ગુમ ! (ફા) બુલબુલ ગુનનાર પુંછ (ફા) દાડમનું ફૂલ કે તેના જેવો લાલ રંગ મુનમ ! ગુલ્મ; ઢીમણું ગુતમે સ્ત્રી (ફા) ફૂલ આકારની ગોળ માથાની મેખ મુનશન પુંછ (ફા) બાગ પુનઝારા ડું (ફા) એક ફૂલઝાડ; હજારીગલ મુન્નાવ ડું (ફા) ગુલાબનું ફૂલ કે છોડ (૨) ગુલાબજળ જુનાવ-નામુન ડું ગુલાબજાંબુ મીઠાઈ (૨) એક
ફળઝાડ સુત્રાવ-પાણી પુ. (ફા) ગુલાબજળ છાંટવાની ઝારી ગુનાવી વિ (ફા) ગુલાબી રંગનું ગુલાબ અંગેનું
(૨) ડું ગુલાબી રંગ (૩) સ્ત્રી શરાબની પ્યાલી (૪) એક મીઠાઈ ગુનામ ! (અ) ગુલામ (૨) સામાન્ય નોકર ગુનાની સ્ત્રી ગુલામી; દાસપણું ગુના ડું લાલ રંગનો કંકુ જેવો ભૂકો-ગુલાલ ગુનાના ડું એક ફૂલ-ગુલાલા ગુલિસ્તાં ! ગુલશન; બાગ ગુનૂપું (ફા) ગળું, ગરદન (૨) સૂર ગુનૂર્વ ! (ફા) ગલપટો; ગલૂણંદ ગુજ્જૈન સ્ત્રી (અ) ગલોલો ફેંકવાની કામઠી; ગલોલ પુત્રી ગલોલો ફેંકી જાણનાર ગુજ્જૈત્રા (ફા ગુલૂલ) ગલોલો (૨) ગલોલ ગુજ્જ પું(સં.) ઘૂંટી ગુજ પું(સં.) ઝાડ; સૈન્યદળ, પેટનો ગોળાનો રોગ મુ પુંછ (ફા) ગલોલો (૨) શોર; ગુલ ગુનાના ડું એક લાલ ફૂલ-ગુલલાલા મુની સ્ત્રી ઠળિયો (૨) ગિલ્લી; મોઈ ગુજ્જીદંડ ગિલ્લીદંડા ગુવાર ! જુઓ ગોવાળ ગુવારપાડા ૫ કુંવારપાઠું
સત્ર ગુસલ; સ્નાન અસતાના પુસ્નાનગૃહ ગુતાલ વિ૦ (ફા) બેઅદબ; અવિવેકી, અશિષ્ટ;
ઉદંડ, ઢીઠ ગુતાર સ્ત્રી બેઅદબી; અવિનય; ઉદંડતા; ઢીકતા ગુન (અ) ગુસલ; સ્નાન

Page #124

गुस्लखाना
૧૧૯
गेरवाँ
ગુસ્નાનાપુ (ફા) ગુસલખાનું, નાહવાની ઓરડી;
સ્નાનગૃહ, સ્નાનાગાર ગુસ્સે-ભેદત પુ (અ) બીમારીમાંથી નીકળે કરાતું
સ્નાન ગુસા ! (ફા) ગુસ્સો; ક્રોધ
સાવા, મુસા (ફા), કુવૈત્ર વિક્રોધી; ચીડિયું ગુના સક્રિ ગૂંથવું (૨) બખિયો મારવો
હનાના અને ક્રિપોકારવું ગુઠ્ઠા સ્ત્રી (સં.) ગુફા ગુફાના સ ક્રિ ગૂંથાવવું લુહાર, ગુહાર સ્ત્રી રક્ષા માટે બૂમ; પોકાર ગુઈ વિ (સં.) ગુપ્ત; છૂપું; છાનું (૨) ગૂઢ (૨) ૫૦ છૂપો ભેદ; રહસ્ય
વિ બોબડું, મૂંગું; મૂક નૂત્ર સ્ત્રી ચણોઠી જૈન સ્ત્રી ગુંજન (૨) પડઘો (૩) ભમરડાની આર ગૂંગા અને ક્રિઃ ગુંજવું (૨) પડઘો પડવો ગૂંથના સક્રિ ગૂંથવું ડૂવા ! ગૂંદો; માટીનો લોંદો
થના સ ક્રિ. ગૂંદવું, મસળવું [, પૂ શું ગૂ વિષ્ટા
લ, મૂલ ડું ગૂગળ ભૂગર આહીરોની એક જાત; ગોવાળ; ભરવાડ (૨) ક્ષત્રિયોની એક જાત (આહીરજાતિ અને ભરવાડ જાતિ વચ્ચે રોટી-વ્યવહાર ખરો, પણ બેટી-વ્યવહાર નથી હોતો.) ગૂગની સ્ત્રી આહીરોની ગુજર જાતિની સ્ત્રી
(૨) પગનું એક ઘરેણું (૩) એક રાગ પૂણા વિ૦ ગુ0; ગુપ્ત (૨) પંએક મીઠાઈ-ઘૂઘરો મૂઢ વિ૦ (સં.) ગુહ્ય; ગુપ્ત (૨) અકળ જૂથના સ ક્રિ ગૂંથવું (૨) સાંધવું ગૂડ, વરમું ચીંથરું, ધાગો જૂના ડું ગર; ફળ કે કોઈ ચીજનો અંદરનો માવો;
મગજ પૂર સ્ત્રી રસી; દોરડું (નાવનું) (૨) એક ઘાસ ના પુંછ (ફા.) વર્ણ; એક પ્રકારનો સોનેરી રંગ (૨) પ્રકાર ધૂમલી ડું ઢીમડું ની પુંછ એક છોડ-ઔષધિ (દ્રોણપુષ્પી) નર ઉમરડો I ! (સં.) ગીધ (૨) વિ. લોભી થયું. (સં.) ઘર પૃદ- ૬, પૃદયુદ્ધ ! ઘરનો ઝઘડો; ઘરકંકાસ
દોથા સ્ત્રી ઘરોળી ગૃહત્યા ! ઘર છોડી જવું તે દાદપુરા ઘરમાં આગ લાગવી તેએવો ઘરકંકાસ કે
ઘરનું બધું નાશ પામી જાય વૃદદ્દેવતા ! ઘરનાં જુદાંજુદાં કાર્યોના જુદાજુદા દેવો
નિમા પું ઘર બનાવવાની ક્રિયા ગૃહપતિ ડું ઘરના માલિક છાત્રાલયના વ્યવસ્થાપક ગૃહપ્રવેશપુનવા ઘરમાં પહેલીવાર વિધિપૂર્વક પૂજન
વગેરે કરીને દાખલ થવું ગૃહમંત્રાનય પં. એવો વિભાગ જ્યાં દેશના લોકો
રાષ્ટ્રનાં ગૃહો સંબંધી કાર્યોની દેખભાળ કરે છે. ગૃહમંત્રી પુ રાષ્ટ્ર તથા રાષ્ટ્રના આંતરિક મામલાઓની
વ્યવસ્થા કરનાર મંત્રી દવિ ગૃહમંત્રાલયના મુખ્ય વહીવટી
અધિકારી ગૃહસ્થ ! (સં.) ઘર-સંસારી; ગૃહસ્થ ગૃહસ્થી સ્ત્રી ગૃહસ્થનું કર્તવ્ય (૨) ગૃહવ્યવસ્થા (૩) કુટુંબ કે ઘરનો સરસામાન દિ સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી; ઘરવાળી; ગૃહસ્વામિની ગુ છું. (સં.) ગૃહસ્થ ગૃહીત વિ. (સં.) ગ્રહણ કરેલું, માનેલું; સ્વીકૃત
મેટા ડું કરચલો લેંડના સન્મ ક્રિ ઘેરવું, ખેતરની ચારે કોર હદનો પાળો બાંધવો
સ્ત્રી સ્ત્રી ગૂંચળું; કુંડાળું (જેમ કે; સાપનું) (૨) કુંડળી હા શેરડીનાં ઉપલાં પાન (૨) શેરડી (૩) ડો ડુત્રા, ડુવા ! તકિયો (૨) મોટી ગંદદડો તેંડુ, લુત્રી સ્ત્રી ગૂંચળું, કુંડાળું (૨) ઉઢાણી
૮ મું દડો જોયા પુત્ર ક્રિકેટ ટેનિસ બિલિયર્ડ વગેરે રમવાનું
સ્થાન; સ્ટેડિયમ ૌલતી સ્ત્રી મારડીની રમત
દ્ર-વના પુગેડીદડો (૨) ક્રિકેટ ૌવન ડું દડો ફેંકનાર જોતા પુએક ફૂલઝાડ, હજારી કુમા, દુવા ! (ગોળ) તકિયો; ઓશીકું નેતા ડું (પક્ષીનું) પાંખ વગરનું બચ્ચું જેના વિમૂરખ; બાઘુ ટિસ પુંડ (ઇ. ગાર્ટર) મોજાં બાંધવાની પટ્ટી-ગાર્ટર mતી સ્ત્રી (ફા) સંસાર
જ વિ (સં.) ગવાય એવું રના સ ક્રિ ગેરવવું; પાડવું (૨) ઘેરવું રિવ, સેવ ડું ગાળિયું

Page #125

गेरुआ
૧૨૦
ग़ोता
જેમા વિગેરુ રંગનું; ભગવું (૨) પં ઘઉંનો
ગેરવો રોગ જેમાયાના ૫ગેરુઆરંગનું વસ્ત્ર; સંન્યાસીઓએ
પહેરવાનું ભગવું વસ્ત્ર જે સ્ત્રી ગેરુ માટી
હૂ ! (કા) વાળની લટ; જુલકું રદ (સં.) ઘર દિન સ્ત્રી ગૃહિણી; ઘરવાળી ઉં ઘઉંવર્ણો એક ઝેરી સાપ ઉંમા વિઘઉંવર્ણ
હૂં | ઘઉં જિંદા ! ગેંડો સતી સ્ત્રી તીકમ કે કોદાળી ૌવ પં. (અ) ગેબ; અદૃષ્ટ; પરોક્ષ વિષય કૌવત સ્ત્રી (અ) ચુગલી; ગીબત; નિંદા નવી વિ. (અ) પરોક્ષ; ગુપ્ત; અજ્ઞાત; ગૂઢ ઐયર ૫૦ ગયેવર; મોટો હાથી
થા સ્ત્રી ગાય ર સ્ત્રી અંધેરઅન્યાયની અંધાધૂંધી (૨) નિંદા ૌર વિ. (અ) અન્ય; બીજું (૨) પરાયું; અજાણ્યું; પરજન (૩) અભાવ સૂચવતો પૂર્વગ (જંમ કે,
ગેરહાજિર અર્થાત્ ગેરહાજર). સૌર-બાવાદ વિ. (અ) ઉજ્જડ; વેરાન; પડતર
(જમીન) ૌર-૧રી વિ (અ) બિનજરૂરી; અનાવશ્યક ર-વિખેર વિ. (અ) બિનજવાબદાર;
અવિશ્વાસપાત્ર ઔરત સ્ત્રી (અ) લાજ; શરમ ૌરવાર, ઔરતમંદ્ર વિલજજાળુ; શરમાળ શરમના વિ (અ) અચલ; સ્થિર ૌર વિસ્ત્રી (અન્ય) અવિવાહિતા
(૨) રખાત ૌર મૂન, મામૂલ્લી વિ (અ) અસાધારણ કૌમુનાસિવ વિ૦ (અ) ગેરમુનાસિબ; અયોગ્ય;
ગેરવાજબી શિરમુનિ વિ. (અ) અસંભવ; અશક્ય ૌરવાનિવ વિ(અ) ગેરવાજબી; અયોગ્ય ૌર-સરારી વિસરકારી નહિ એવું; બિનસરકારી શરણાઈનર વિ (અ) ગેરહાજર શનિ સ્ત્રી ગેરહાજરી
રિવર ! (સં) ગેરુ (૨) સોનું શરીયતસ્ત્રી (અ)પરાયાપણું આત્મીયતાનો અભાવ ૌત્ર સ્ત્રી ગલી; રસ્તો ૌત્રને સ્ત્રી (ઇ) ગૅલનપ્રવાહીનું એક માપ
સ્ત્રી સ્ત્રી (ઈ.) ગેલરી ૌ સ્ત્રી (ઈ.) ગૅસવાયુ
ફંડ ૫૦ ગામની વસ્તીની આજુબાજુની જમીન નોંડું ! સાથી; દોસ્ત નો સૂકું છાણ; અડાયું નૉ૦ સ્ત્રી કમર પરની ધોતિયાની ગાંઠ-ઓટી હું છું. વાડો (ઢોરનો) (૨) મહોલ્લો; પાડો (૩) આંગણું નઃ પં. ગુંદર મલાની સ્ત્રી ગુંદરિયું જેની સ્ત્રી ગુંદીનું ઝાડ જો સ્ત્રી (સં.) ગાય (૨) ઇંદ્રિય નોરંવા પુ. (ફાટે) બોલનાર (૨) ગુપ્તચર નો શું સાથી; દોસ્ત જે સ્ત્રી (ફા) કથન કહેવું તે (સમાસમાં ઉદા બદગોઈ) (૨) સખી; સાહેલી ક્ષર પુ (સં.) ગોખરુ કાંટો જોવા ! ગોખ; ઝરૂખો નવર ! (સં.) ગોચર; ચરો જો પુ(ફા) વા સરવો તે; વાછૂટ
ન સ્ત્રી જવ અને ઘઉં (ભેગા વાવે તે) જેના પુત્ર કાનખજૂરો જેના . ઘઉં જવ ભેગા વાવે તે જોગી સ્ત્રી લાકડી (૨) ડાંગ સોફાપુંગૂજું; ખિસ્સે (૨)એકપકવાન (૩) એકઘાસ શોટ સ્ત્રી ગોટ; કિનારીની પટ્ટી; મુગજી (૨) મંડળી
(૩) શેતરંજનું મહોરું (૪) મિજબાની; જમણ નોટા ! સોનેરી રૂપેરી ફીત-કિનાર મોટો સ્ત્રી કૂટી (૨) શેતરંજનું મહોરું મોઢસ્ત્રી ગોશાળા; ગોઠો (૨) ગોઠ (મજા; સહેલ). નો શું પગ નોડિયા સ્ત્રી નાના પગ પોત ગામનો ચોકીદાર નોન સક્રિખોડવું, ખોદવું જેથી માટી તળે-ઉપર
થઈ પોચું થાય જો ! ખાટલા વગેરેનો પાયો (૨) ઘોડી
(૩) ખામણું; આલવાલ જે સ્ત્રી ગોડવું છે કે તેની મજૂરી નારી સ્ત્રી ખાટલાની પાંગત (૨) જૂતિયું
ડિયા સ્ત્રી નાના પગ (૨) પુંયુક્તિબાજ મોડી સ્ત્રી લાભ; ફાયદો (૨) પગ મોત ગોત્ર; ખાનદાન (૨) સમૂહ ગીતા ! (અ) ડૂબકી તા-ઘોર, તા-માર ડૂબકી મારનાર

Page #126

गोत्र
ગોત્ર પું॰ (સં॰) ગોત્ર; કુલ (૨) સમૂહ; દળ ગોત્ સ્ત્રી॰ ગોદ; ખોળો ગોવનના પું॰ બળિયા ટાંકનાર
શોના સ॰ ક્રિ॰ ગોડવું; ખોસવું (૨) ગોદાવવું (૩) પું છૂંદણું (૪) બળિયા ટાંકવાની સોય; નવી ફૂટેલી ડાળી (૫) વડ પીંપળ વગેરેનો પાકો ટેટો ગોવાના પુ॰ ગોદાવવું
ગોવામ પું॰ માલનું ‘ગોડાઉન’-વખાર શોની સ્ત્રી ગોદ; ખોળો (૨)આગબોટ વગેરેની ગોદી ગોધન પું॰ (સં॰) ગાયો રૂપી ધન (૨) ગાયોનું ધણ ગોધૂમ પું॰ (સં) ધઉં
ગોન, શોની સ્ત્રી॰ (સં॰ ગોણી) ગૂણ; છાલકું (૨) ટાટ નોના સ॰ ક્રિ॰ ગોપવું; છુપાવવું મોનિયા સ્ત્રી કડિયાનો ઓળંબો (૨) પું॰ ગૂણો ઊંચકનાર (૩) દોરડાથી નાવ ખેંચનાર
૧૨૧
શોપ, ગોપાત્ત પું॰ (સં) ગાયોનો રખવાળ; ગોવાળિયો ગોપાષ્ટમી સ્રી (સં) કારતક સુદ આઠમ ગોપી, ગોપિત સ્ત્રી॰ (સં॰) વ્રજની ગોપી ગોપુર પું॰ (સં॰) મંદિર કે નગરનું દ્વાર - દરવાજો શોન, શોના પું॰ ગોફણ
ગોષ્ઠા પું॰ કૂંપળ; નવો ફણગો (૨) સ્ત્રી॰ ગુફા ગોવર પું॰ ગોમય; છાણ (ગાયનું) ગોવાળેશ, ગોવરનેશ વિ॰ કદરૂપું; બેડોળ ગોવરી સ્ત્રી લીંપણ (૨) છાણું ગોવરના પું॰ છાણનો કીડો ોમી સ્ત્રી એક શાક; ફલાવર (૨) એક ઘાસ (૩) છોડનો ગોભ નામનો એક રોગ
જોમય પું॰ (સં॰) છાણ (ગાયનું) ગોમાય, ગોમાયુ પું॰ શિયાળ
ગોમુલ પું॰ (સં) ગાયનું મુખ (૨) માળા જપવાની ગોમુખી
ગોમેધ પું॰ (સં॰) ગાયના બલિથી થતો યજ્ઞ ગોયંવા પું॰ બોલનાર (૨) ગુપ્તચર જોયા અ॰ (ફા॰) કે જાણે; જાણે કે
ř સ્ત્રી॰ (ફા॰) ઘોર; કબર (૨) વિ॰ ગૌર ગોરું ગોરી-ન પું॰ (ફા॰) ઘોર ખોદનાર ગોરલઘંઘા પું॰ ઝધડો; પંચાત ગોરા પું॰ ગુરખો
ગોરસ પું॰ (સં) દૂધ દહીં વગેરે ગોરસ્તાન, પોરિસ્તાન પું॰ (ફા॰) કબ્રસ્તાન ગોરા વિ॰ ગોરું (૨) પું॰ ગોરો-વિલાયતી માણસ ગોવિના પું॰ ગોરીલો વાંદરો જોરિસ્તાન પું॰ કબ્રસ્તાન શોરૂ પું॰ ઢોર; પશુઓનું ટોળું (ઘોરી)
गौख
ગોનંદ્રાન પું॰ તોપચી શોભંવર પું॰ ઘૂમટ (૨) ગોળાઈ મોત વિ॰ (૨) પું॰ (સં॰) ગોળ; વર્તુળ (૨) (ઇ) ફૂટબૉલ વગેરેનો ગોલ
રોન પું॰ (ફા॰) ગોળ; મંડળી; ઝુંડ ોન પું॰ (સં) માટીનું મોટું કૂંડું (૨) વકરો; ગલ્લો (૩) ફંડ (૪) ગોલક (ગોળો વગેરે) શોન-ગળ્યા પું એક નાની પૂરી ગોત-મિત્તે સ્ત્રી મરી
ગોતા પું॰ ગોળો (૨) નારિયેળનો ગોટો (૩) મોટું દાણા-બજાર (૪) વળો
મોનારૂં સ્ત્રી ગોળાઈ; ગોળપણું
પોતા-વાસ્તવ સ્ત્રી॰ દારૂગાળો વગેરે યુદ્ધસામગ્રી ગોની સ્ત્રી ગોળી
ગોતો પું॰ (સં) સ્વર્ગ (૨) વ્રજ ગોળ પું॰ (ફા॰) કાન
ોશ-મુન્નાર વિ॰ (ફા॰) કાન સુધી પહોંચાડવામાં આવેલું પોશ-નારી સ્ત્રી॰ (ફા॰) કાને પડેલું તે જોશમાયા પું॰ (ફા॰) પાઘડીમાંથી લટકતો મોતીનો તોરો
ગોશ-માલી સ્ત્રી (ફા॰) કાન આમળવા તે (૨) ચેતવણી
રોશ-વારા પું॰ (ફા) કાનની વાળી કે કુંડળ (૨) પાઘડીના તલો (૩) તોરો; કલગી (૪)
ખાતાવાર તારણ
જો પું॰ (ફા॰) ખૂણો (૨) એકાંત (૩) તરફ; બાજૂ પોશાનીનવિ॰(ફા॰) એકાંતવાસી (૨)સંસારત્યાગી ોત પું॰ (સં) ગોસ; માંસ
ગોષ્ઠ પું॰ (સં॰) પશુની ગમાણ કે ગોશાળા (૨) ગોષ્ઠી; વાતચીત (૩) મંડળી
ગોષ્ઠી સ્ત્રી॰ (સં॰) વાતચીત; મંત્રણા (૨) સભા; મંડળી ગોસ્તના, ગોસ્તની સ્ત્રી॰ (સં॰) દ્રાક્ષ
ગોવંત, ગોરૂં૬ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ઘેટું; બકરું મોહ સ્ત્રી ઘો
નોહર પું॰ છાણું
ગોહા, ગોહી સ્ત્રી રક્ષા (૨) શોર ગોહાના અક્રિ॰ ‘મુહવાન'; મોટેથી બોલવું; પોકારવું જોહાર, ગોહારિ, જો હારñ સ્ત્રી॰ રક્ષણ માટે બૂમ પાડવી તે; પોકાર (૨) શોરબકોર
* સ્ત્રી (સં॰) લાગ; દાવ (૨) મતલબ; ગરજ નાઁયાત પું॰ બરોબર લાગ
નૌ સ્ત્રી॰ (સં) ગાય
ગૌદ્ધ સ્ત્રી (સં॰ ગવાક્ષ) ગોખ; ઝરૂખો; ગોખલો

Page #127

गौखा
૧ ૨૨
घटा
નૌરઘા ડું ગોખ; ઝરૂખો (૨) ગાયનું ચામડું
ડr (અ) ઘોંઘાટ; કોલાહલ શોર (૨) અફવા ના વિ૦ (સં) ઓછા કે ઊતરતા મહત્ત્વનું; પેટા જન ! ગમન
નિદા વિ. સ્ત્રી જેનું આણું કર્યું હોય એવી સ્ત્રી ૌનાર સ્ત્રી નવવધૂની સાથે એના સાસરે જનારી
સાથીદાર અણવર સ્ત્રી નિહાનિ, રોની સ્ત્રી ગાવાના ધંધાવાળી ૌના ! કન્યાને વળાવવી તે; આણું સૌર (અ) વિચાર; ખ્યાલ; ધ્યાન સૌર-તના વિ. (અ) વિચારવા જેવું ૌરવ પુ (સં.) મોટાઈ (૨) ભાર; વજન (૩)
આદરમાન ની સ્ત્રી (સં.) ગોરી સ્ત્રી (૨) પાર્વતી રયા સ્ત્રી એક નાનું પક્ષી જે ઘરોમાં પણ ક્યારેક માળો કરે છે; ચકલી દર ! (ફા) મોતી થાન ડું જ્ઞાન થારસ સ્ત્રી અગિયારશ થારદ વિ. અગિયાર; ૧૧ રંથ (સં) ગ્રંથ; પુસ્તક ગ્રંથ, સંથાર ! ગ્રંથલેખક રંથસાદ પં શીખોનું ધર્મપુસ્તક
દિ સ્ત્રી (સં.) ગાંઠ (૨) બંધન પ્રસના સક્રિ ગ્રસવું, પકડવું પ્રસ્ત વિ (સં.) પકડાયેલું; ફસાયેલું પ્રદ ! (સં.) ગ્રહ; તારો (૨) ગ્રહણ પ્રણા પું” (સં.) ગ્રહવું-પકડવું કે લેવું તે (૨)
સૂર્યગ્રહણનું ગ્રહણ ગ્રામ પં. (સં.) ગામ (૨) પં (ઈ) ગ્રામ વજન પ્રમવા વિન ગામ વિષયક ગ્રામીણ વિ(સં.) ગામડાનું (૨) ગામડિયું ગ્રામ્ય વિ. (સં.) ગામ સંબંધી (જેમ કે, ગ્રામ્ય અર્થ
વ્યવસ્થા) (૨) ગામની પ્રથાઓ તથા રીતરિવાજો સાથે સંકળાયેલું (૩) ગામમાં મળે એવું (૪) ગમાર; ગામડિયું પ્રાણ ! (સં.) કોળિયો (૨) ગ્રસવું તે પ્રદિપુ (સં.) ગ્રહણ (૨) મગર પ્રદ પુંછ ઘરાક (૨) ગ્રહણ કરનાર પ્રાહ વિ (સં.) કબજિયાત કરે એવું પ્રાઇ વિ. (સં.) ગ્રહણ કરવા યોગ્ય ગ્રીમ સ્ત્રી (સં.) ગ્રીષ્મ ઋતુ; ઉનાળો જીવા સ્ત્રી (સં.) ગરદન
ટ્યુટી સ્ત્રી (ઈ.) નોકરીને અંતે અપાતી અમુક રકમની બક્ષિસ; ઉપદાન યુટ (ઈ.) ગ્રેજ્યુએટ; સ્નાતક ન ! (૪૦) ગ્રેન વજન અનાનિ સ્ત્રી (સં.) અરુચિ; અભાવ રત્નાસ ડું (ઈ.) કાચ (૨) પ્યાલો વાર સ્ત્રી કળથી (૨) ગોવાળ વારપાઠા ! કુંવારપાઠું વારંપની સ્ત્રી ગવારફળી વાત, વાતા ગોવાળ વાનિત સ્ત્રી ગોવાલણ વેંડા ડું ગામ પાસેની જગા વૅ અ પાસે
ધંધરા ડું ઘાઘરો; ચણિયો પંપરી સ્ત્રી ઘાઘરી ધંધોના, ધંધોનના સ ક્રિ પ્રવાહી હલાવીને તેમાં
ઘોળવું (૨) ડખોળવું ઘંટાપુ (સં.) ઘંટ (૨) કલાક (૩) મોટું (ભીંતનું)
ઘડિયાળ ઘંટાય ! ટાવર ઘંટી સ્ત્રીનાનો ઘંટ, ઘંટડી (૨) ઘૂઘરી (૩) ગળાનો ઘોઘરો (૪) ગળા વચ્ચે લટકતી પડજીભ
સ્ત્રી ભમરો; વમળ (૨) વિઘેરું; ઊંડું ઘપરા ડું ચણિયો; ઘાઘરો પણ સ્ત્રી ઘાઘરી પર ઘડો (સં.) (૨) શરીર (૩) આ ઘટ; કમી (૪) વિઘટતું; થોડું
થટવ (સં.) મધ્યસ્થ; પંચ (૨) દલાલ (૩) ઘડો
(૪) એકમ; અવયવ વટ પુ. છેવટનો શ્વાસ; ઘોઘરો બોલવો તે ધરતી સ્ત્રી ઘટ; કમી (૨) પડતી (૩) અપ્રતિષ્ઠા પટના અને ક્રિઃ ઘટવું બનવું; થવું (૨) બંધબેસવું; લાગુ પડવું (૩) ઓછું થવું (૪) સ્ત્રી ઘટના; બનાવ; કાર્યરૂપમાં સામે આવનારી વાત; અણધારી કે વિલક્ષણ વાત ઘટહ૪ સ્ત્રી વધઘટ; ચઢ-ઊતર પટવારjનદીઘાટનું મહેસૂલ લેનાર (૨) હોડીવાળો
(૩) ઘાટ પર દાન લેનાર બ્રાહ્મણ પટવારિયા, પદવાનિયા" ઘાટકે તીર્થનો બ્રાહ્મણ
પંડો (૨) હોડીવાળો, કેવટ પદારી (સં.) ઘટા; જમાવટ બાદળ ઝા )

Page #128

घटाना
૧૨૩
घाग
ઘટના સક્રિય ઘટાવવું (૨) કમ કરવું પટાવ ઘટાડો (૨) નદીમાં ઓટ પરિત વિ. (સં.) થયેલું; બનેલું ઘટયા વિહલકું સસ્તુ દિ વિ. ગઠિયું; લુચ્ચે (૨) બદમાશ યટી સ્ત્રી કમી (૨) નુકસાન (૩) (સં.) ઘડી
(ચોવીસ મિનિટ) પટ્ટા ! ઘાટો; કમી (૨) ચીરો, ફાટ પટ્ટા ૫ (શરીર પર પડતું) આંટણ થયાના અ ક્રિ ઘડવડ અવાજ થવો; ગાજવું થયાદ સ્ત્રીગડગડાટ થના સક્રિ ઘડવું હા ! ઘડો ઈડિયા સ્ત્રીધાતુ ગાળવાની અંગીઠી ડ્યિા ! ઘંટ; ઘડિયાળું (૨) એ જાતનો મગર ઘડિયાની પુંછ પૂજા વેળા ઘંટ કે ઝાલર વગાડનાર થી સ્ત્રી ઘડી; સમય (૨) ઘડિયાળ પકોના પું ઘડૂલો ઘીસા ! ઘડિયાળી પડવી સ્ત્રીને પાણીનું વાસણ રાખવાની ઘોડી તિયા ! ઘાતક (૨) દગો દેનાર વન ! (સં.) ઘણ; હથોડો (૨) ઘન, વાદળ (૩)વિ.
ઘાટું; ઘેરું (૪) ઘન માપનું; નક્કર થનથનાના અ ક્રિઘનઘન અવાજ થવો; ગર્જવું નિધનાર સ્ત્રી ઘનઘન અવાજ (૨) ઘંટનો અવાજ નિયોરવિ બહુ ઘેરું (૨) પુંખૂબ ગડગડાટ; ગર્જના ઘનઘવર પુંમૂર્ખ માણસ (૨) એક દારૂખાનું
જલેબી (૩) ચક્કર; ફેરો પનાર પું(સં.) કપૂર થના વિઘન; ઘાડું; ગીચ (૨) નજીકનું (૩) ખૂબ નિચ્છવિ (સં.) અતિ ગાઢ કે ઘેરું
ને, ઘનેરા વિ ઘણું; બહુ; અનેક પન્ન સ્ત્રી માટીનાં હાંલ્લા ને મોટાં લાકડાનો
બનાવેલો તરાપો થપથી સ્ત્રી બાથ; બે હાથથી પકડવું તે થપના ગરબડ; ગોલમાલ બધાના, ઘરાના અ ૦િ ગભરાવું (૨) રઘવાટ
થવો (૩) મુંઝાવું (૪) સક્રિ ગભરાવવું થવાદ, વિરાર સ્ત્રી ગભરાટ ઘમંડ કું ગર્વ; અભિમાન; શેખી મંડી વિ અભિમાની, ઘમંડવાળું મા પુંછ ઘમમમ અવાજ (૨) ઘુમ્મો, ઠાંસો
(૩) ઉકળાટ; ગરમી; ઘામ ઉમર સ્ત્રીનું પાકું ઘામ; ઉકળાટ (૨) અધિકતા
પાસાન, ધમાસાન મું ઘમસાણ; ભયંકર યુદ્ધ પર ડું ઘર; મકાન (૨) કુળ (૩) કોઠો; ખાનું સ્થાન વરરાના અ ક્રિ. ઘરઘરવું; ઘર૨ અવાજ થવો પરવટ ૫૦ રગઢગ; અવસ્થા ઘરની સ્ત્રી (પ્રા ઘરણી) ગૃહિણી; ઘરણી; સ્ત્રી ઘરપોરી સ્ત્રી કુટુંબફ્લેશ કરાવનારી વિસા યારઉપપતિ ઘરબાર છું. ઘરબાર, ઠામ-ઠેકાણું; માલ-મિલકત
(૨) ઘરસંસાર; કુટુંબકબીલો થરવાર | ગૃહસ્થ; ઘરસંસારી પરવાના ડું ઘરવાળો; પતિ; ઘરમાલિક ઘરવાની સ્ત્રી ઘરવાળી; પત્ની વરીઝ વિ. ઘર સંબંધી (૨) નિજી; ઘરનું યાતી છું. કન્યાપક્ષના લોક ઘરના ૫૦ ઘર; ખાનદાન; કુળ વરૂ વિઘર સંબંધી (૨) નિજી; ઘરનું ઘરેલૂ વિ. પાળેલું; પાલતૂ (૨) ઘરનું; ખાનગી
(૩) ઘેર બનેલું પા, યથાવું ઘર ઘર રમવા માટે બાળક બનાવે
છે તે માટીનું ઘર વર્ષ પું. (સં.) ઘામ; તાપ પd, પટા ! કફ ઘરરર બોલે તે (૨) આંખે આંજવાનુંઅંજન (૩) કોલુમાંનો (શેલડી) પીલવાનો
દાંડો પદા શું ઘરઘર અવાજ પત્નના અને ક્રિ છૂટી જવું; ફેંકાવું (૨) મારામારી થવી પત્નીપત્ર, યત્નાયત્રી સ્ત્રી મારામારી હનુમા ! ખરીદનારને છૂટનું વધારે આપવું તે સિટના અને ક્રિ ઘસડાવું સિયારા ઘાસ વેચનારો ઘસિયાન, સિયારી સ્ત્રી ઘાસ વેચનારી પરસ્ત્રી ઘસરડવું તે (૨) ઘૂંટીને કરાયેલી લિખાવટ વસીટના સ ક્રિ ઘસરડવું; ઢસરડવું પસ્તા પુ ધિસ્સો દિરના અને ક્રિ ગંભીર અવાજ કાઢવો પહાના સક્રિ ગરજવું; ચિંઘાડવું વૉટર સ્ત્રી ગળું કે અંદરની પડજીભ ધારૂં સ્ત્રી બાજુ; તરફ (૨) વાર (૩) પાણીનો વમળ;
ભમરો પાછું સ્ત્રી બે આંગળીઓ વચ્ચેની જગ્યા કે ગાળો
(૨) ઓટી પાન, થાય પે ભારે ચતુર માણસ (૨) એક અનુભવી કવિ જેની ખેતી અને નીતિ વિષયક કહેવતો આપણે ત્યાંનાં ભડળી વાક્યોની જેમ પ્રસિદ્ધ છે.

Page #129

घाघरा
ધાયા પું॰ ધાઘરો; ચણિયો ઘાટ પું॰ (સં॰)જળાશયનો ઘાટ; ઓવારો (૨)પહાડ કે પહાડી રસ્તો (૩) ઘાટ; ઢંગ; લાગ પાટવાલ પું॰ ઘાટ કે તીર્થનો બ્રાહ્મણ યાટા પું॰ ઘટ; ખોટ; હાનિ યાટિયા પું॰ ઘાટ કે તીર્થનો બ્રાહ્મણ પાટી સ્રી॰ ખીણ; પર્વતો વચ્ચેનો પહાડી સાંકડો રસ્તો
૧૨૪
યાત પું॰ (સં॰) ધા; પ્રહાર (૨) ઘાત; વધ (૩) સ્ત્રી॰ લાગ; દાવ; સુયોગ (૪) ખરાબ કરવાનો લાગ તાકવો તે
પાની સ્ત્રી ઘાણ (૨) સમૂહ યામ પું॰ સૂર્યનો તાપ; ગરમી; ઉકળાટ ધામş વિ॰ ઘામથી પીડાતું (પશુ) (૨) મૂર્ખ પ્રાય પું॰ ધા; ચોટ; જખમ
યાતળ વિ॰ (સં) મારનાર (૨) હિંસક (૩) પું હત્યારો (૪) શત્રુ
પાતળી, યાતી વિ ધાતક; હત્યાનું યાન પું॰, યાની સ્ત્રી (સં॰ ઘન) ઘાણ; રાંધવા દળવા ખાંડવા વગેરેમાં એકસાથે લેવાતો સમૂહ (૨) પ્રહાર
થાયત્ત વિ॰ ઘાયલ; જખ્ખી; ઘવાયેલું યાન, યાતા પું॰ ખરીદનારને ઉપરથી છૂટનું વધારે આપવું તે
યાહ્નના સ॰ ક્રિ॰ મારી નાંખવું (૨) ઘાલવું; ખોસવું (૩) બગાડવું યાનમેન પું॰ ઘાલમેલ; ગરબડ-સરબડ (૨) મેળ; મિલન; સંયોગ
યાવ પું॰ ઘા
યાસ સ્ત્રી॰ ધાસ; તૃણ; ચાર યાસ-પાત,
યાસ-પૂત પું॰ઘાસ-પાંદડું; કચરો-પૂંજો વિન્ધી સ્ત્રી॰ ડૂસકું કે ભયથી ખમચાતાં બોલવું કે ન બોલવું તે
વિથિયાના અ॰ ક્રિ॰ કરુણ અવાજે પ્રાર્થના કરવી વિવિદ્ય સ્ત્રી સંકડાશ; જગાની તંગી (૨) વિ
ગુચપુચ બિન સ્ત્રી॰ ધૃણા; અરુચિ; ઊબકો; સૂગ વિનાના અ॰ ક્રિ॰ ઘૃણા ઊપજવી વિનાવના, પિનૌના વિ॰ ઘૃણાજનક; ખરાબ થિની સ્ત્રી॰ ગરેડી (૨) ચક્કર થિયા સ્ત્રી॰ દૂધી વિયાણ પું॰ છીણી થિયા-તોડું, થિયાતોરડું, થિયાતોરી સ્ત્રી એક
શાક- ગલકું
ધિરના અ॰ ક્રિ॰ ઘેરાઈ જવું; ઘેરાવું
પિરની સ્ત્રી॰ ગરેડી (૨) દોરડાને વળ દેવાની ફીરકી પિનારૂં સ્ત્રી ઘે૨વું તે (૨) ઢોરને ચારવા લઈ જવું તે કે તેનું મહેનતાણું
વિરાવ પું॰ ઘેરાવું તે; ઘેરાવો (૨) ઘેરો વિસના સ॰ ક્રિ॰ ઘસવું (૨) અ॰ ક્રિ॰ ઘસાવું વિધિત, વિપિત સ્ત્રી॰ ઘાલમેલથી થતો વિલંબ; ઢીલ; દીર્ઘસૂત્રીપણું
વિસારૂં સ્ત્રી॰ ઘસવું તે કે તેથી પડતો કચરો કે તેની મજૂરી
ધિજ્ઞાના, ધિસવાના સ॰ ક્રિ ઘસાવવું થિા પું॰ વિસ્સો; ધસરકો (૨) ઘક્કો ઘી પું ઘી; ધૃત ઘી-વાર પું॰ કુંવારનું પાઠું ğયાઁ સ્ત્રી- અળવી કંદ યુપી સ્ત્રી॰ ચનોઠી; રતી
થૅયની સ્ત્રી॰ કોઈ અન્ન પલાળી તે તળીને થતું ખાદ્ય; દૂધરી જેવું
કૈંયારે, હુઁધરાતે વિ॰ વાંકડિયા (વાળ)
યુય પું॰ ધૂધરી (૨) ખણખણતી ધરીવાળું પગનું એક ઘરેણું
घुड़सार
ફૅડી સ્ત્રી॰ કપડાનું ગોળ ગાંગડી જેવું બોરિયું પુષ્પી સ્ત્રી કામળાને ત્રિકોણ વાળી બનાવાતું માથાનું ઓઢણ-ઘોઘો
ઘુમ્પૂ, યુયુઞા પું॰ ઘુવડ
યુયુગના અ॰ક્રિ॰ ઘુવડ પેઠે ઘુઘુ બોલવું (૨) બિલાડીનું ઘૂરકવું
યુટના સ॰ ક્રિ॰ ગટગટાવી જવું; પીવું ઘુટળી સ્ત્રી ગળાની અન્નનળી યુટના પું॰ ઘૂંટણ
યુટના અ॰ ક્રિ॰ શ્વાસ ઘૂંટાવો (૨) ઘૂંટાવું (૩) અટકવું ઘુટના અ॰ ॰િ ઘસાવું; ઘનિષ્ઠ સંબંધ થવો; અભ્યાસ થવો (૨) સ॰ ક્રિ॰ ઘસીને ચળકાટવાળું કરવું યુટના પું॰ જાંઘિયો યુટારૂં સ્ત્રી॰ ઘૂંટવું કે ઘસવું તે
છુટ્ટી સ્ત્રી॰ બાળકને પાચન માટે પિવાડાતી દવા યુના, યુના સ॰ ક્રિ॰ ઘૂરકવું; ક્રોધથી ઘાંટો કાઢીને કહેવું
યુડ઼ી સ્ત્રી ઘૂરકવું કે વઢવું તે; ઘુરકિયું યુવઠ્ઠા પું॰ ઘોડેસવાર યુડોલ્ફ સ્ત્રી॰ ઘોડદોડ
યુડ઼નાન સ્ત્રી ઘોડા પર ચઢતી એક તોપ યુડ઼સવાર પું॰ ઘોડેસવાર યુસાર, યુમાન સ્ત્રી ઘોડા૨; તબેલો

Page #130

घुन
૧ ૨૫
घ्राण
યુર અનાજ વગેરેમાં પડતો એક જીવ પુનયુના ડું ઘૂઘરો (રમવાનો) યુનના આ ક્રિ અનાજમાં પડતા જીવથી ખવાતું યુના વિ૦ ક્રોધ ષ વગેરે મનમાં દાબી રાખનાર પુત્ર સ્ત્રી ક્રોધ દ્વેષ વગેરે મનમાં દાબી રાખનારી ધુપ વિઘાડું; ઘોર (અંધારું). યુવડ વિસહેલાણી: ખબ ઘમનાર પુનરા ડું માથું ઘૂમે- ચક્કર આવે તે યુમ સ્ત્રી વાદળાં ઘેરાવાં તે પુમડુના અ ક્રિ વાદળ ઘેરાવો (૨) એકઠું થવું;
છવાયું યુની સ્ત્રી ઘુમરી; ચકરી (૨) ગોળગોળ ફરી
ગબડી પડે એવો પશુરોગ યુગની સ્ત્રી ગોળગોળ ફરી ગબડી પડે એવો પશુરોગ પુનરી સ્ત્રીચકરી (૨) પાણીનો વમળ (૩) ગોળગોળ
ફરી ગબડી પડે એવો પશુરોગ યુગાના સર ક્રિ. ઘુમાવવું; ફેરવવું (૨) કશામાં
લગાડવું પુણાવ પે ઘૂમવું કે ઘુમાવવું તે (૨) ફેર; ચક્કર
(૩) રસ્તાનો વળાંક પુપુર અ ઘમ્મર ઘમ્મર (ચક્કીનો અવાજ) પુરના સક્રિ પૂરકવું; ક્રોધથી ઘાંટો કાઢીને કહેવું પુરપુરાના અને ક્રિ ગળામાંથી ઘુરઘુર અવાજ થવો પુરના અ ક્રિ ઘોર અવાજ થવો પુત્રના અક્રિ ઓગળવું (૨) મળી જવું (૩) ક્ષીણ
થવું (૪) સમય વીતવો યુનાના સ ક્રિઓગાળવું; ભેળવવું પુલના અને ક્રિ ઘૂસવું પુત્ર સ્ત્રી ઘૂસી જવું તે; પ્રવેશ; ગતિ યુસાન, પુણેના સ ક્રિ ઘુસાડવું યૂયર ! ઘૂંઘટ, ઘૂમટો પૃથર વાળને વાંકડિયું જુલકું ચૂંથો ધૂયરવાળે વિવાંકડિયા વાળ, ઘુંઘરાળા
વાળ ચૂંટj ઘૂંટડો ખૂંદના સક્રિ. ઘૂંટડો ઉતારવો; પીવું ઘૂંટી સ્ત્રી બાળકોને પાચન માટે પિવાડાતી દવા પૂલ ટૂંસો; મુક્કો પૂર્વ (સં), ધૂપૂ ઘુવડ પૂટની સ ક્રિ ઘૂંટડો ઉતારવો; પીવું (૨) દબાવવું
ઘુંટવું (ગળું). પૂણ સ્ત્રી ઘૂમવું કે ઘુમાવવું તે (૨) ફેર; ચક્કર
(૩) રસ્તાનો વળાંક ધૂમના અ ક્રિ ફરવું; ટહેલવું (૨) ઘૂમવું; ભમવું બ. કો. – 9
પૂર, પૂરાખું કચરોપેજો કે તે નાખવાની જગા - ઉકરડો પૂરના અ૦ ૦િ ગુસ્સાથી એકીટસે જોયા કરવું
(૨) કુદૃષ્ટિ કરવી પૂણ સ્ત્રી લાંચ (૨) છછુંદર યૂસોર વિલાંચખોર; લાંચિયું પૃ સ્ત્રી (સં.) અણગમો, તિરસ્કાર; નફરત
છાત વિ (સં.) ધૃણાપાત્ર; તિરસ્કારપાત્ર યુત પું(સં.) ઘી પૃતમારી સ્ત્રી (સં.) કુંવારપાઠું ઘેટા ! ડુક્કરનું બચ્ચું પેથાપુ ગળાની નળી (૨) ગળાના સોજાનો એક રોગ ઘર પે ઘેર; ઘેરાવો; પરિઘ ઘરના સક્રિ ઘેરવું (૨) ખુશામત કરવી ઘેરા પુંછે ઘેર; ઘેરાવો (ર) ઘેરો (૩) વાડા કે ઘરની હદ ઘરા સ્ત્રી, વેરાવ ઘેર; ઘેરાવો જેવા ડું ઘેબર; એક પકવાન પોલા પંઘોંઘા; પાણીનો એક જીવ (૨) વિનિઃસત્ત્વ
(૩) મૂર્ખ વોટના સ ક્રિ ઘૂંટડે ઘૂંટડે પીવું (૨) સુંવાળું કે ચમકતું
કરવા ખૂબઘસવું (૩) ઘૂંટવું (૪) ગોખવું (૪) વઢવું (૬) ગળું રૂંધવું પૉત્રા, પોસુમ પુ પક્ષીનો માળો પોલના સક્રિગોખવું વોટના સક્રિય સુંવાળું કે ચમકતું કરવા ખૂબ ઘસવું (૨) ઘૂંટવું (૩) ગોખવું (૪) વઢવું (૫) ગળું રૂંધવું પોટાત્મા ! ગોટાળો પોહ સ્ત્રી ઘોડાવછ ઔષધિ પોલાર, પોતાની સ્ત્રી ઘોડાસાર; તબેલો ઘોડા ! ઘોડો (૨) ખૂટી (કપડા માટે) ધો- સ્ત્રી એડી આગળની ધોરી નસ પાિ સ્ત્રી નાની ઘોડી (૨) ભીંતની ખૂટી ઘોડી સ્ત્રી ઘોડી (૨) લાકડાની ઘોડી (૩) વરપક્ષનું
લગ્નગીત પોર વિ(સં.) ભયંકર; વિકરાળ () ગીચ; દુર્ગમ (૩) ઘેરું ઊંડું (૪) અતિ ખરાબ; પાપી (૫)
અતીવ; ખૂબ (૬) સ્ત્રી ઘોર અવાજ; ગર્જના પોજ ડું ઘોળી-ઓગાળીને કરેલું તે ગોત્રના સક્રિ ઘોળવું પોષ ૫ (સં.) મોટો અવાજ (૨) ગોવાળ કે તેમનો
વાસ પોષ સ્ત્રી (સં૦) ગર્જના (૨) ઢંઢેરો જાહેરાત પર ફળોની લૂમ; (કળાનું) ગોડ પ્રાપું સ્ત્રી (સં.) સુંઘવું તે (૨)નાક (૩)વાસ;બૂ

Page #131

ઘંમr | (સં.) આમતેમ ફરવું; આંટા મારવા તે ચંડા સ્ત્રી (ફાળ) ચંગ વાજું (૨) પતંગ (૩) પં. ગંજીફાની અંગ રમત (૪) વિ. (સં.) સરસ;
સુંદર; ચંગું વંજ વિ. ચંગ; ચંગું ચંગુત પુ ચંગૂલ; પશુ-પક્ષીનો પંજો (૨) ચુંગલ યંવરી સ્ત્રી ભમરી (૨) એક છંદ ચંરજ પં. (સં.) ભમરો રંવ7 વિ (સં.) ચંચળ; અસ્થિર (૨) ચપળ વંનતા, ચંવના સ્ત્રી ચંચળતા, અસ્થિરતા યંત્માસ્ત્રી (સં.)વીજળી (૨) લક્ષ્મી (૩)એક છંદ ચં ચંદુલ્લા, વંધૂ સ્ત્રી (સં.) ચાંચ āવોરના સક્રિ દાંતથી દબાવીને ચૂસવું વંદ વિના ચાલાક; પહોંચેલ; પાકું વંદુ વિ (સં૦) ઉગ્ર; તીવ્ર (૨) ભયંકર (૩) ક્રોધી
(૪) પું તાપ વંશ પું. (સં.) સૂરજ વંકાવત્ર પુસેનાનો પાછલો ભાગ (૨) પહેરેગીર રંડા ડું જલદી; ઉતાવળ ચંડિવા, ચંકી સ્ત્રી (સં.) દુર્ગા કે કાલી દેવી
(૨) વઢકણી કે કર્કશા સ્ત્રી વંદુ છું. (સં.) ઉંદર (૨) નાનું વાંદરું વંડૂ ! ચંડૂલ: અફીણની એક માદક વસ્તુ ચંડૂલાના ડું ચંડૂલ પીવાનો અડ્ડો ચંડૂ છુંચંડોળ પક્ષી ચંડોન ૫૦ એક જાતની પાલખી; મેના ચંદ્રપુ (સં.) ચંદ્ર () વિ(ફા) થોડુંક (સંખ્યાવાચક) ચંદ્ર પુ (સં) ચંદ્ર (૨) ચાંદની (૩) એક ઘરેણું
(૪) એક માછલી યંત્ર ! (સં.) સુખડ કે તેનું ઝાડ ચંદ્રની સ્ત્રી (પ) ચાંદની ચંદ્ર-રો વિ (ફા) થોડા દિવસનું અસ્થાયી āત્ના વિમાથે તાલવાળુ ચંદવા | ચંદરવો વંતાં અને (ફા) આટલું (૨) આટલી વાર ચંતા શું ચન્દ્ર, ચંદા (૨) (ફાટે) ફંડ; ફાળો
(૩) લવાજમ િસ્ત્રી ખોપરી, તાલકું (૨) ચાનકી; નાનો (છેવટે વધેલા લોટનો) રોટલો વંવિર ! (સં.) ચંદ્રમા (૨) હાથી (૩) કપૂર ચંદ્ર, ચંદ્રમા પું(સં) ચાંદો; ચંદ્ર; ચંદ્રમાં ચંદ્રવાન સ્ત્રી ચંદ્રની કળા
ચંદ્ર પું. (સં.) પૃથ્વીની છાયા પડવાથી ચંદ્રનું બિંબ ન દેખાવાની સ્થિતિ; ચંદ્રમંડળનું પૃથ્વીની
છાયા પડવાથી છુપાઈ જવું चंद्रमौलि, चंद्रशेखर पुं० शं४२ ચંદ્રિકા સ્ત્રી (સં.) ચાંદની વરો પં. (સં.) ચંદ્રનો ઉદય (૨) ચંદરવો (ચંદની) ચંપર્ફ વિ. ચંપાના રંગનું, પીળું ચંપલ પં. (સં) ચંપો ચંપતિ વનના, હોના છૂ થઈ જવું; ચલતી પકડવી ચંપની અને ક્રિઃ દબાવું; ચાંપવું (૨) સક્રિ દબાવવું ચંપા ૫ ચંપો ફૂલઝાડ ઘંપૂ પુ (સં) કાવ્યનો એક પ્રકાર-ગદ્યપદ્યમય કાવ્ય વૈવર પંચામર (૨) ઘોડા-હાથીના માથાની કલગી ઘંવાર પે ચામર ઢોળનાર વાપુચક્ર, પૈડું (૨)‘ચકઈ રમકડું (૩)ચકવો પક્ષી (૪) જમીનનો મોટો ટુકડો (૫) ગામડું (૬)
અધિકાર (૭) વિ ભરપૂર (૮) ચકિત ચ સ્ત્રી ચકવી (ચક્રવાકી) (૨) ગોળ ફેરવવાનું
એક રમકડું (દોરી લપેટી છોડવાથી ફરતી ચકરડી) રવાના અન્ય ક્રિઝમવું; ઝરવું; તકતકવું
વલૂર વિચૂરેચૂરા થયેલું; ચકચૂર રાય સ્ત્રી તેજ આગળ આંખ અંજાવી તે વચૌથના અને ક્રિ તેજથી અંજાવું રોતી સ્ત્રી ચકતી (૨) ઢીંગલી
પુચકામું (૨) દાંત બેઠાનું ચિન્હ (ઘા નહિ) ચના, ઘાના અને ક્રિ ચોંકવું, ચકિત થવું
નાગૂ વિ ચકચૂર, ચૂરેચૂરા થયેલું (૨) બહુ થાકેલું વપરી સ્ત્રી ચકરડી, પરિક્રમા રાઉંલી સ્ત્રી મોટા વિસ્તારવાળી જમીનના ભાગ -
પટા નક્કી કરવા તે વક્રમ ડું (૮૦) ચકમક પથ્થર
ક્ષમા ડું થાપ; ફરેબ (૨) હાનિ મિક્ષ મું ચકમક રાશિ ચકમકનું કે ચકમકવાળું (૨) સ્ત્રી
બંદૂક ઘર ડું ચક્કર (૨) ચકવો પક્ષી ઘરવા ડું ચક્કર; ગૂંચવાડો (૨) બખેડો વલસા વિ ચોડું; પહોળું
૧ ના અન્ય ક્રિ. (માથું) ઘૂમવું; ચક્કર આવવા (૨) ચકિત થવું (૩) સ ક્રિ ચકિત કરવું
ના ૫૦ રોટલી વણવાની આડણી; ચકલો

Page #132

चकली
(૨) વેશ્યાવાડો (૩) ચકલું; વિભાગ; ઇલાકો (૪) ઘંટી (૫) વિ ચોડું; પહોળું ચળતી સ્ત્રી॰ ગરેડી (૨) ઓરસડી ચન્નત સ્રી કચકચ; ઝઘડો (૨) મિત્રોનો માંહોમાંહેનો હાંસીખેલ
૧૨૭
વળવા પું॰ ચક્રવાક - ચકવો પક્ષી નવી સ્રી ચક્રવાકી - ચકવી પક્ષી ચા પું ચક્કર; પૈડું (૨) ચક્રવાક પક્ષી; ચકવી રાવળ વિ॰ (૨૧) ખૂબ; લચપચ; તરબોળ (૨) સ્ત્રી॰ તલવાર વગેરેનો ઉપરાઉપરી અવાજ કે તેની ઝડી
વાચૌંધ સ્ત્રી તેજ આગળ આંખ અંજાવી તે ચાના અ॰ ક્રિ॰ ચોંકવું; ચકિત થવું ચાવું, ચાબૂદ પું॰ ચક્રવ્યૂહ; ચક્કર વ્રુતિ વિ॰ (સં॰) ચોંકેલું; વિસ્મિત; ગભરાયેલું વજ્રના પું॰ ચકલો પક્ષી
ચોટના સ॰ ક્રિ॰ ચૂંટી ખણવી ચોતરા પું॰ ચકોતરું; પપનસ; લીંબુની જાતિનું ખટમીઠાં ફળોવાળું એક ઝાડ અને એનું મોટું ફળ ચોરી પું॰ (સં) ચકોર પક્ષી નારી સ્ત્રી ચકોરી પક્ષી
સવાર પું॰ ચક્ર (૨) ફે૨; ઘે૨ (૨) ગૂંચવાડો નવા પું પૈડું; ચક્ર
ચવી સ્ત્રી॰ ઘંટી (૨) ઘૂંટણની ઢાંકણી; વીજળી a v॰ (સં) ચક્ર; પૈડું (૨) પાણીનું વમળ (૩) કુંભારનો ચાક
વજ્રધર, ચપાળિ પું॰ (સં॰) ચક્ર ધારણ કરનાર;
વિષ્ણુ
ચળવાળ પું॰ (સં) ચકવો પક્ષી વ્રુક્ષુ પું॰ (સં) આંખ
ચક્ષુષ્ય વિ॰ (સં) આંખને પ્રિય કે હિતકર (૨) પું॰ અંજન
વૃત્તિયા વિ॰ કાકા બરોબરનું - પિતરાઈ અને વિ॰ કાકાનું
વેરામારૂં કાકાનો દીકરો - પિતરાઈ ભ
ચપું ચક્ષુ; આંખ (૨) (ફા॰) ઝઘડો; તકરાર; વેર ઘેલચલ પું॰ તકરાર; બોલાબોલી હના સ॰ ક્રિ॰ ચાખવું
ચલાવી સ્રી॰ તકરાર; લડાઈ; વિરોધ
લાના સ॰ ક્રિ॰ ચાખવામાં કોઈને પ્રવૃત્ત કરવું; ચખાડવું
વાડ઼ વિ॰ ચાલાક; હોશિયાર
નવા પું॰ કાકા; ચાચા ઘી સ્ત્રી કાકી
चढ़ना
ઘોડ઼ના, ચપોરના સ॰ ક્રિ॰ ચૂસવું (દાંતથી દાબીને) રઘોડ઼વાના સ॰ (ક્રિ॰) ચુસાવરાવવું
ઘટ અ॰ ચટ; ઝટ
ઘટઃ સ્ત્રી ચમક (૨) જલદી (૩) અ॰ ચટ; ઝટ (૪) વિ॰ ચમકતું (૫) ચપળ (૬) મજેદાર ઘટવાર વિ॰ લહેજતદાર; સ્વાદુ (૨) મનોહર; આકર્ષક, ચમકતું ઘટન પું॰ તમાચો
ઘટના, ઘટહના પું॰ તમાચો (૨) અ॰ ક્રિ॰ ચટ અવાજ કરવો (૩) ચીરા પડવા; તતડવું; તરડાવું (૪) ખીલવું (ફૂલ) (૫) ચટી જવું; અણબનાવ થવો
ઘટની, ઘટલની સ્રી॰ બારી-બારણાંની આંકડી; ચિટકણી; અટકણી
ઘટ-મટ સ્ત્રી હાવભાવ; નાચ-નખરાં ઘટાના, ઘટવાના સ॰ ક્રિ॰ તોડવું; ચીરવું (૨) આંગળીના ટચાકા બોલાવવા (૩) ચટ ચટ અવાજ નીકળે એમ કરવું (૪) ચીડવવું; ગુસ્સે કરવું
ઘટવારા, ચટીના વિ॰ ચટકીલું; ચટકદાર ઘટની સ્રી ચટણી
ઘટપટ એ ઝટપટ; ચટચટ
ઘટપટા વિ॰ લહેજતદા૨; મસાલેદાર ચટપટી સ્રી॰ તાલાવેલી; અધીરાઈ (૨) અકળામણ ઘટારૂં સ્ત્રી સાદડી (૨) ચાટવું તે ઘટા, વટાણે પું॰ આંગળીનો ટચાકો ઘટાળા, ઘટાલા પું ટચાકો; કડાકો; કાંઈ કઠણ તૂટવાનો અવાજ
ઘટા ા વિ॰ કડાકાનો; બહુ તેજ; ઉગ્ર ઘટાના સ॰ ક્રિ॰ ચટાડવું (૨) ખવડાવવું ટાપટી સ્રી ચટપટી; ઉતાવળ (૨) ચેપી રોગથી ટપોટપ મરવું તે
વટાવન પુ॰ પહેલપ્રથમ અન્ન ખવરાવવાનો બાળકનો અન્નપ્રાશન સંસ્કાર
ઘટિયન વિ॰ ઝાડપાન વગરનું ચોખ્ખું ચટ (મેદાન) ઘટોTM વિ॰ ચટૂડું; સવાદિયું (૨) લોલુપ ચટ્ટાન સ્ત્રી મોટો પહોળો ખડકનો પથ્થર; મોટી પહોળી શિલા
ચટ્ટા-ટ્ટા પું॰ લાકડાનાં રંગીન ૨મકડાંનો સમૂહ ચટ્ટી સ્રી પડાવ; મુકામ (૨) સ્લીપર જોડા (૩) ખોટ; નુકસાન (૪) દંડ
ફૂ વિ॰ ચટૂ ડું; સવાદિયું સહત સ્ત્રી॰ દેવને ચડાવાતી ભેટ વહના અ॰ ક્રિ॰ ચડવું

Page #133

चढ़ाई
૧ ૨૮
चमकौवल
ઘા સ્ત્રી ચડવું તે () ચડાઈ (૩) ચડાવ
(૪) પૂજાપો કે નૈવેદ્ય વગેરે ઘા-તર સ્ત્રી ચડઊતર
-પરી, વાવડી સ્ત્રી ચડસાચડસી; સ્પર્ધા પ્રતિયોગિતા; હોડ હીના સક્રિ ચડાવવું (૨) પી જવું વાવ ચડવું તે (૨) ચડાવ (જેમ કે પહાડનો, નદીનો) (૩) લગ્ન વેળા વર વધૂને આપે છે તે ઘરેણું; પૂજાપો; ઉત્સાહ; હિંમત વહાલા ડું લગ્ન વેળા વર વધૂને આપે છે તે ઘરેણું
(૨) પૂજાપો (૩) ઉત્સાહ, હિંમત ચતુરંગ વિ. (સં) ચાર અંગવાળું (સેના વગેરે) (૨) પં શેતરંજ તુર વિ. (સં.) ચાલાક, હોશિયાર (૨) પ્રવીણ વાર્થ વિ. (સં.) ચોથું વાથી સ્ત્રી (સં.) ચોથ (૨) ચોથી વિભક્તિ ચતુર્દશી સ્ત્રી (સં.) ચૌદમી તિથિ-ચૌદશ વર્ષ (સં) ચાર ભુજાવાળી આકૃતિ
(૨) વિષ્ણુ ચતુર્વ પં. (સં) ચાર પુરુષાર્થ-ધર્મ, અર્થ, કામને
મોક્ષ વાર્થ . (સં.) ચાર વર્ણો-બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય,
વૈશ્ય વગેરે થતુષો પું(સં) ચારપૂણિયા આકૃતિ તુષ્ટ છું. (સં.) ચારનો સમૂહ (૨) જન્મકુંડળીમાં લગ્ન અને લગ્નથી ચોથું સાતમું તથા દસમું સ્થાન વૃતધ્યદ્રવિ- (૨) પું(સં) ચોપગું , વરિયા સ્ત્રી ચાદર વત્ર સ્ત્રી ચાદર (૨) ધાતુનું પતરું aોના, ઘઉના અ કિ ગુસ્સે થવું; ચાટી જવું,
અણરાગ થવો ના પુ ચણા ત્ર સ્ત્રી ઓગાળેલી વસ્તુ (જેમ કે, ચૂનો) રપ વિ (ફા) ડાબું પાન સ્ત્રી એક જાતનું અંગરખું (૨) ટૂંક વગેરેની બેસાડીને વાસવાની કળ પર્વના, પટના અને ક્રિ ચોટવું, વળગવું પદા વિચપટું વપા ડું સાફ-ચપડાલાખ (૨) વંદો પાણી, ચપરાસી સ્ત્રી, ચપરાસી-પટાવાળાના પટાની તખતી પાણી, વપરાતી ડું ચપરાસી, પટાવાળો રપતિ સ્ત્રી ચપેટ; તમાચો વપતી સ્ત્રી પટ્ટી; ફૂટપટ્ટી
ચપન અ ક્રિ દબાવું (૨) શરમાવું ઘની સ્ત્રી ચપણું (૨) હાંલ્લી કે ઘૂંટણની ઢાંકણી રાપરના સક્રિ ચોપડવું પણ, ચપરાસી સ્ત્રી ચપરાસી-પટાવાળાની તખ્તી વપરાત, પાણી પુંચપરાસીપટાવાળો વપન વિ. ચપળ; ચંચળ (૨) પુરુ પારો પત્ની સ્ત્રી (સં ચંચળા) વીજળી (૨) લક્ષ્મી (૩) જીભ (૪) વિ. સ્ત્રી ચપળ પાદ પં સપાટ; ખાસડી પતિ સ્ત્રી ચપાટી; રોટલી જપાના સક્રિ. કોઈને દબાવવા કે શરમાવવામાં પ્રવૃત્ત
કરવું; ચંપાવવું વપેટ સ્ત્રી (૧) ચપેટ; થપ્પડ (૨) આફત (૩) આઘાત; ધક્કો પેટના સક્રિટ દબાવવું (૨) ધમકાવવું aોટા | ચપેટ; થપ્પડ (૨) આફત (૩) આઘાત;
ધક્કો વUત્ન પું ચંપલ ત્રણ પું. ચોથો ભાગ (૨) થોડો ભાગ કે જગા
(૩) ચાર આંગળ જગા aણી સ્ત્રી ચંપી; ચરણસેવા વપ્ન શું હલેસું, ચાટવો
સ્ત્રી રહી રહીને ઊઠતો ચસકો (૨) વિ. ડરપોક, કાયર વયના અને ક્રિય રહી રહીને ચસકો થવો; ચમકવું વવવાના સક્રિ ચવરાવવું વેલાના સક્રિ ચાવવું વધૂતા ચબૂતરો; ચોતર (૨) મોટું પોલીસ-થાણું બેના, બૈના ચવાણું બેની સ્ત્રી હાજરી; નાસ્તો મોરના સક્રિ ઝબોળવું ચમ સ્ત્રી ચમક; કાંતિ, ઝળક (૨) ચસક (૩) કોઈ
વસ્તુ પાણીમાં ડૂબવાથી થતો અવાજ રમવ-વની સ્ત્રી બનીઠની રહેનારી નખરેબાજ
સ્ત્રી; હર સમયે શણગાર સજી રહેતી સ્ત્રી મ-મસ્ત્રીચમક (૨) ઠાઠમાઠ (૩) કાંતિદીપ્તિ રમવાર વિના ચમકતું વિના અ ક્રિ ચમકવું (૨) ચસક આવવી કે
મારવી રમવાના સત્ર ક્રિ ચમકાવવું; ચમકતું કરવું
(૨) ચોંકાવવું (૩) ચીડવવું (૪) ચગાવવું રમવા ડું ચમકારો યમના વિ ચમકતું (૨) શાનદાર રમવત્ર સ્ત્રી ચમકાવવું તે

Page #134

चमक्को
૧૨૯
चरु
રવિ સ્ત્રી અતિ ચમકદમકવાળી સ્ત્રી, ચંચળ
અને નિર્લજ્જ સ્ત્રી; ઝઘડાળુ સ્ત્રી રમતિ પંચામાચીડિયું રમવાના અક્રિખૂબ ચમચમ કરવું, ચમકવું (૨).
સક્રિ ચમકાવવું, ચળકાવવું રમવા ૫૦ (ફા) ચમચો (૨) ચીપિયો રમવા સ્ત્રી નાનો ચમચો કે ચીપિયો
ગુ, મગ ચામજૂ; જૂ પેઠે વળગે તે રામાપું ચામડું (૨) છાલ ત્રની સ્ત્રી ચામડી રમર પં. (સં.) અદ્ભુત ઘટના (૨) આશ્ચર્ય વનવૃતિ સ્ત્રી (સં.) ચમત્કાર ચમન (ફા) બગીચો (૨) હરીભરી ક્યારી (૩) ફૂલવાડી પર પુ (સં.) ચમરી ગાય (૨) ચમ્મર અમર સ્ત્રી ચમરખું (૨) વિ. ચમરખાં જેવી
સુકલકડી (સ્ત્રી). રમના ! ભિખારીનું ચપણું પૂ સ્ત્રી (સં.) સેના; ફોજ મેત્ની સ્ત્રી ચંપેલી ફૂલવેલ મોટા પું, વમોટી સ્ત્રી વાળંદનો ચામડાનો ટુકડો મોદી સ્ત્રી ચાબુક (૨) પાતળી સોટી (૩) વાળંદની ચર્મપટ્ટી નવા ! રદી ખાસડું વખેર ! ચમચો કે ચમચી વય પું(સં) ઢગલો; સમૂહ સંગ્રહ દયા ! (સં.) સંગ્રહ (૨) સંકલન (૩) ફૂલ ચૂંટવું
તે (૪) ચૂંટણી કરવી તે ચર પે (સં.) દૂત; જાસૂસ (૨) વિઅસ્થિર ફરતું દર સ્ત્રી ઢોરને ચારો પાણી નીરવાનું હોજ કે કૂંડી
જેવું સ્થાન; ગમાણ થવા પું(સં) ચર; દૂત (૨) જાસૂસ (૩) મુસાફર
(૪) ચરક વૈદ વરદા ! ઊંટ હાથી વગેરે માટે ચારો કાપી
લાવનાર a | (ફા) ઉઝરડો કે જરાક જખમ (૨) ડામ
(૩) છળ; દગો વરપું (ફાચર્મ) ચક્ર (૨) રેંટિયો (૩) કુંભારનો ચાક (૪) તપની ગાડી (૫) ગોફણ (૬)ખરાદ; સંઘાડો ઘરવા, વાણી ૫૦ ચક્ર (૨) રેંટિયો (૩) રેંટ
(૪) ખરાદ (૫) ગરગડી (૬) માથાકૂટિયું કામ રથી, રહો સ્ત્રી ફરકડી, ગરગડી વગેરે જેવી
ફરનાર વસ્તુ (૨) લોઢવાનો ચરખો (૩) એક
જાતનું દારૂખાનું ઘરના સત્ર ક્રિ ચંદન આદિ ચરચવું-અર્ચા કરવી (૨) પૂજા કરવી (૩) અનુમાન કલ્પના આદિથી
સમજવું (૪) ચર્ચા કરવી વારના અન્ય ક્રિ ચચરવું (૨) ચરચર અવાજથી
સળગવું (૩) ચળ આવવી; પ્રબળ ઇચ્છા થવી વરવરાટ સ્ત્રી ચચરાટ; ચરચર અવાજ; ચચરવાની
પીડા (૨) તતડી ઊઠવું તે વરણ, વન (સં.) પગ (૨) કાવ્યનું ચરણ
(૩) ચોથો ભાગ ઘરન-વંતા સ્ત્રી (સં.) પગે લાગવું તે; પાયલાગણું વરતા પું વ્રતને દિવસે ઉપવાસ ન કરનાર ઘરના અન્ય ક્રિ. (ઢોરનું) ચરવું (૨) ચાલવું; વિચરવું ઘરની સ્ત્રી ચરો, ચરાણ (૨) ગમાણ (૩) ચારો વરપરા વિ તીખું તમતમું (૨) તેજ; ચુસ્ત ચરલ વિ તેજ; તીખું (૨) ચરબી-ચીકટવાળું ચરબ-વાન વિ૦ કટુભાષી ઘરવા, વરલાલા વિચાલાક (૨) નીડર વરી સ્ત્રી (ફા૦) ચરબી; વસા; મેદ
પવિ (સં.) છેવટનું; સૌને આંબી ગયેલું; અંતિમ વરમના અને ક્રિ ચરડ ચરડ અવાજ કરવો (જેમ કે,
જોડા; ખાટલો) વરવા, વરવાદી સ્ત્રી ઢોર ચારવાનું કામ કે તેની
મજૂરી; ચરાઈ વરવાદ ડું ઢોર ચારનાર; ચરવૈયો દર પાણી કાઢવાનો કોસ (૨) ગાંજાનો ચડસ
(૩) જમીનનું એક માપ - ૨૧૦૦ હાથ વરતા પુત્ર ભેંસ બળદનું ચામડું (૨) કોસ વરસી ૫ કોસિયો (૨) ચડસ પીનાર દર સ્ત્રી ઢોર ચારવાનું કામ કે તેની મજૂરી;
ચરામણી (૨) ચરવા અંગે કર વરાહ, ચરાન પે ચરો; ગોચર રવિરવિ (સં.) ચર-અચર; સ્થાવર-જંગમ (૨) ૫૦
આખી સૃષ્ટિ ઘરના સક્રિ (ઢોર) ચરાવવું (૨) મૂર્ખ બનાવવું વરિતા ! (ફા) પશુ; ચરે તે વરિત, ચરિત્ર ૫ (સં) ચરિત્ર; આચરણ અને
વ્યવહાર; જીવનકથા રરિતાર્થ વિ(સં.) કૃતાર્થ; સફળ વરિર પે ચરીતર; નટખટપણું, છળપૂર્ણ અનુચિત
વ્યવહાર અને આચરણ વરી સ્ત્રી, ચરાણ જમીન (૨) ચારા માટેની લીલી
જુવાર (૩) (સં.) જાસૂસ સ્ત્રી ઘરુ છું. (સં૦) યજ્ઞનું-આહુતિનું અન્ન કે તેનું વાસણ

Page #135

चरुआ
૧૩૦
चहल-पहल
ચમા ! પહોળા મોંનું માટીનું પાત્ર વર્ષ પુ. (ફા) આકાશ (૨) ચક્ર (૩) રેંટિયો
(૪) કુંભારનો ચાક (૫) ચરખ પશુ ઘર ૫ રેંટિયો; ચરખો વર્ષો સ્ત્રી (ફા) ગરગડી; ચરખી વર્ષ ૫ (ઈ.) ગિરજાઘર; દેવળ વર્ણવ (સં.) ચર્ચા કરનાર વૈદ્ય સ્ત્રી (સં.) ચર્ચા (૨) વાતચીત (૩) અફવા ચર્જિત વિ૦ (સં.) ચર્ચાયેલું; વિચારાયેલું વટ પું(સં) થપાટ; ધોલ; તમાચો વર્લી સ્ત્રી (ફા૦) ચરબી વર્ષ ૫ (સં.) ચામડું (૨) શરીર પરની ખાલ વર્ષવાર પુંડમોચી વર્ષો સ્ત્રી (સં.) આચરણ; ગતિ (૨) કામકાજ;
ચાલચલગત (૩) સેવા (૫) જીવિકા; વૃત્તિ ત્રના અને ક્રિ ચરરર અવાજ થવો (૨) તતડવું
(૩) ચળ આવવી; જોરથી ઈચ્છા થવી વર્વા છું. (સં.) ચાવવું તે (૨) ચવાણું વર્વત વિ (સં.) ચવાઈ ગયેલું ર્વિત-વર્વUT | પિષ્ટપેષણ
વિ (સં.) ચળ; ચંચળ (૨) ૫૦ પારો ઘનશ્ચના અને ક્રિ ચળકવું; ચમકવું શ્રેન-વત્તાવડું ચાલતી કેનીકળતી વેળાની તૈયારી
કે તેની ધમાલ (૨) મોત વત્નશ્ચિત્ત વિ ચંચળ; અસ્થિર ચરિત્ર પુ (સં) સિનેમા; મુવી ઘનતા વિ૦ ચાલુ (૨) ચાલાક (૩) સ્ત્રી (સં૦)
ચંચળતા વત્રતા પુરના વિ હોશિયાર; પહોંચેલ વતી સ્ત્રી ચલણ; જોર; પ્રભાવ રત્ન ! (સં.) ચાલ (૨) ચલણ (૩) રિવાજ વનનાર વિ૦ ચલણી વનના અને ક્રિ ચાલવું (૨) નભવું; ટકવું (૩) પું
ચાળણો ચહ્નનો સ્ત્રી ચાળણી રત્નાવવા વિ. ઝડપથી ચાલનાર; શીઘગામી વતીકવિ ચાલે એવું; ટકાઉ વ્રતા સ્ત્રી વીજળી રત્નાવની સ્ત્રી ચાલતી કે નીકળતી વેળાની તૈયારી
કે તેની ધમાલ (૨) મોત રત્નાન સ્ત્રી મોકલવાની કે ચાલવા ચલાવવાની ક્રિયા (૨) ભરતિયું; મોકલ્યા માલની યાદી (૩) અપરાધીને અદાલતમાં રજૂ કરવો તે વેનાના સક્રિ ચલાવવું
રત્નામાન વિશે (સં.) ચળ; અસ્થિર; ચલાયમાન રત્નાવી પુચાલ; રીત; રિવાજ (૨) ચાલચલગ
(૩) આણું ત્રિત વિ(સં) ચળેલું, અસ્થિર થવા વિ. નિંદક (૨) ચુગલીખોર (૩) સ્ત્રી નિંદા;
અફવા વાવ ડું ચોતરફ ફેલાનારી ચર્ચા; અફવા (૨) બદનામી (૩) નિંદા ઘણામ સ્ત્રી આંખ ગ્રામ પંચસમાં (૨) ઝરો ચરમ સ્ત્રી (ફા) આંખ વર્ષ% સ્ત્રી (ફા) આંખનો ઇશારો (૨) ચકમક,
બોલાચાલી; ઝઘડો રમેલી વિ (ફા) સાક્ષાત્ જોયેલું; આંખેદેખ્યું વર-કુમારું સ્ત્રી (ફા) આંખો કાઢવી તે ધમકી સમપોશી સ્ત્રી (ફા) ચસમપોશી; ઉપેક્ષા વમવ૬, વવઃ સ્ત્રી બૂરી નજર; ખરાબ નજર ઘરમાં પુંડ (ફા) ચસમાં (૨) ઝરો વસ સ્ત્રી ચસક આવે તે વસના અને ક્રિ ચસક મારવી (૨) ચસકો લાગવો સક્કા પંચસકો; તલબ વસના અન્ય ક્રિ ચોટવું લાગવું; બાઝવું રવિ (ફા) ચોટાડેલું (૨) ચોટેલું દjનદીનોડક્કો (૨) સ્ત્રી (ફાચાહ)ખાડો; નાવ પર ચઢવા માટે કિનારે બનાવાયેલ ચોતરો હિ, IિR સ્ત્રી કલરવ વદના, વરના અ ક્રિ પક્ષીઓએ કલરવ
કરવો (૨) ખુશીમાં આવી ખૂબ બોલવું (૩) બળવું વહા ! કલરવ (૨) ટિઠિયારી (૩) વિ આનંદ
કરાવનારું વદના અ ક્રિ. પક્ષીઓએ કલરવ કરવો
(૨) ખુશીમાં આવી ખૂબ બોલવું વદના સક્રિ ચાહવું; ઇચ્છવું (૨) દેખવું ઘઉવા પું પાણી ભરી રાખવાનો ખાડો કે હોજ;
ચહેબચો (૨) ધન સંતાડવાનું જમીન અંદરનું ભંડકિયું દર, ઘર-ઘર સ્ત્રી ચહલપહલ; કોઈ સ્થળે વધુ માણસો એકઠા થાય કે આજાય તેથી વાયુમંડળમાં
થતી સજીવતા કે ધૂમધામ; વત્ર સ્ત્રી આનંદોત્સવ (૨) કીચડ (૩) કળણભૂમિ
(૪) વિ૦ (ફા) ૪૦ રત્નની સ્ત્રી આરામપૂર્વક તેમજ ધીરેધીરે
ચાલવાની ક્રિયા વદન-પત્ર સ્ત્રી કોઈ સ્થળે વધુ માણસો એકઠા થાય

Page #136

चहला
૧૩૧
चाबुक
કે એમનું આવવું જવું થાય તેથી વાતાવરણમાં થતી સજીવતા કે પ્રસન્નતા; ધામધૂમ; રોનક વહત્ના ૫ કળણભૂમિ; કીચડ રદાર વિ૦ (ફા ) ચાર
-લવારી સ્ત્રી કોટ; વંડો; ઘેરો હમ વિ૦ (ફા) ચોથું (૨) પં. ચતુર્થાશ વટના અ ક્રિ ચોંટવું ચટના સક્રિ નિચોડ કાઢવો રહેતા વિ પ્રિય; વહાલું રહેતી સ્ત્રી પ્રિયા; કાન્તા વહોરના અને ક્રિ૦ છોડને એક જગાએથી બીજી
જગાએ રોપવો (૨) સંભાળ રાખવી વૉફ વિ. ધૂર્ત, ચાલાક (૨) તાલવાળું ચના સક્રિ આંકવું; હદબાંધવી (૨) ઓળખવા
નિશાની કરવી ઘાના વિ સુંદર; ચઢિયાતું (૨) ચંગ; સ્વસ્થ
(૩) ચતુર; ચાલાક (૪) હૃષ્ટપુષ્ટ, a થપ્પડ (૨) મંકોડો ચાટી સ્ત્રી તબલાની ચોટ કે તેનો અવાજ (૨) કીડી વૉડવિચંડ, ઉગ્ર; પ્રબળ (૨) સ્ત્રી ભારે અગત્ય;
ગરજ (૩) ટેકો, થાંભલો ચાંડના સક્રિ કચડી નાખવું; તોડી ફોડી નષ્ટ કરવું;
ખોદી નાખવું વાંડાત્ર ૫ (સં.) ચંડાળ (૨) ક્રુર નીચ કર્મ કરનાર ઘદ્ર ! ચાંદો (૨) સ્ત્રી તાલકું ઘઉના પું અજવાળું (૨) રોશની (૩) ચાંદની વ્રતની સ્ત્રી ચાંદની (૨) બિછાવવાની સફેદ ચાદર
(૩) સફેદ ચંદરવો ચાર સ્ત્રી બંદૂકથી નિશાન તાકવાનું શીખવું તે વલી સ્ત્રી ચાંદી (૨) તાલકું ચાંદ્રવિ (સં) ચંદ્રનું કે ચંદ્રને લગતું (૨) પંચંદ્રકાંત
મણિ (૩) આદું (૪) ચાંદ્રાયણ વ્રત ચાંદ્રાપુ (સં.) મહિનામાં પૂરું થતું એક કઠણ વ્રત (એમાં અંધારિયામાં આહાર રોજ એક કોળિયો ઘટાડવો અને અજવાળિયામાં આહાર રોજ એક કોળિયો વધારવો એમ રહેવાનું હોય છે.) વાં સ્ત્રી ચાંપવું-દબાવવું તે (૨) ધક્કો (૩) પ્રેરણા
(૪) બંદૂકની ચાંપ ચાંપના સક્રિ ચાંપવું; દબાવવું aધં-વર્ય, ચાંä-ચૉર્જે સ્ત્રી ચવચવ; બકવાદ વાંસનર ! (ઇ.) યુનિવર્સિટીનો ચાન્સેલર;
કુલાધિપતિ ચા ડું ચાક; ચક્ર; ગરેડી વગેરે (સા) ચીરો
(૩) વિર ચિરાયેલું; ફાટેલું વા િવિ (1) દઢ; મજબૂત (૨) ચપળ; ફૂર્તીલું વાવ વિ સુરક્ષિત; મજબૂત વારક્ય ૫ (સં) ચકચકાટ, ચળકાટ
ચા-વંદ વિ હૃષ્ટપુષ્ટ-દઢ ભરાવદાર (શરીર) વાના સક્રિ આંકવું; હદ બાંધવી (૨) ઓળખવા
નિશાની કરવી વાર (ફા) નોકર; દાસ; સેવક વાવને સ્ત્રી ચાકરડી; દાસી ચારી સ્ત્રી (ફાળ) નોકરી (૨) સેવા વાળનેટ ૫૦ (ઇ) ચૉકલેટ વીવી સ્ત્રી ચક્કી; ઘંટી વીવૂડું (૮૦) ચ; ચાકુ વાક્ષણ વિ(સં) ચક્ષુ-આંખ વિશે (૨) પ્રત્યક્ષ વાણા સક્રિ ચાખવું વીરા ! કાકા વીવી સ્ત્રી કાકી ઘાટ સ્ત્રી તીખું ખાવાનો ચટકો; શોખ (૩) આદત;
ટેવ (૪) ચટપટી; ચળ (૫) તીખી ચીજ કે ફરસાણ વાટના સ ક્રિ ચાટવું (૨) ચટ કરી જવું ચોદવાના ડું ચાટ વેચનાર વ્યક્તિ વાટુ પે (સં.) પ્રિય વાત (૨) ખુશામત થાકુર ડું (.) ખુશામત કરનાર ચા સ્ત્રી પીઠ પાછળ નિંદા; ચુગલી ચાદા વિપ્યારું (૨) પ્રેમી; આસક્ત વાત (સં.) ચાતક પક્ષી; પપૈયો પક્ષી વાતુરી સ્ત્રી, ચાતુર્થ પું(સં.) ચતુરાઈ; ચતુરતા;
નિપુણતા વાર સ્ત્રી ચાદર (૨) દુપટ્ટો (૩) પતરું (૪) પાણીનો
સપાટ વહેતો પ્રવાહ ચાપ સ્ત્રી ચાલ; પગલાંનો અવાજ (૨) પં. (સં.)
ધનુષ; દરવાજાની કમાન વાપર, ચાપ સ્ત્રી ભૂસું, ઘઉંના લોટનું ચળામણ
(૨) વિચપટું (૩) સપાટ વાપના સ ક્રિ ચાંપવું; દબાવવું વાપત્ન, વાપન્ય પું(સં) ચપળતા; ચંચળતા;
ચાલાકી (૨) ઉતાવળ (૩) અસ્થિરતા વાપલૂસ વિ૦ (ફા) ખુશામતિયું વાપલૂલી સ્ત્રી (ફા) ખુશામત ચાવ સ્ત્રી દાઢ વાવના સ ક્રિ ચાવવું ચાવી, વામીસ્ત્રીબ્યાવી(તાળા,ઘડિયાળ,યંત્રવગેરેની) રાવુ છું (ફાળ) ચાબુક; સોટો (૨) વિર સ્કૂર્તિલું, તેજ, ચુસ્ત

Page #137

चाबुक-सवार
૧૩૨
चिकनाई
ચાલુ-વાર (ફા) ઘોડો પલોટનાર; ઘોડો
કેળવનાર વાય સ્ત્રી ચા વાયરાની સ્ત્રી ચાદાની રાયપાન ! ચાપાણી, નાસ્તો વાર વિચાર (૨)થોડુંક (૨) પં. (સં.) જાસૂસ (૩)
ચાલ; ગતિ ચાર પુ. જાસૂસી વારવાના ! (ફા૦) ચારે ખૂણે ચોરસવાળું કપડું વારના પુ. (ફા૦) ઘોડાનું જીનપલાણ વાર પે ચારણ; પ્રશસ્તિકાવ્ય રચનારી જાતિ વારવા સ્ત્રી કોટવડો; ઘેરો વારના સક્રિ ચરાવવું; ચારવું વાર-ના-ચાર અ૦ (ફા) નિરુપાય-લાચાર થઈને;
ના-છૂટકે ઘાપાછું સ્ત્રી ખાટલો ચારવા ડું ચોખંડો બાગ (૨) ચતુરંગી રૂમાલ કે
ચાદર વારથી સ્ત્રી એક સુન્ની સંપ્રદાય (૨) ચાર
મિત્રોની ગોષ્ઠી ચાર પંચારઘાસ (૨) (કાવ્ય) ચારો; રસ્તો; ઉપાય રાત્રિ, ચારિત્ર્ય ૫૦ (સં.) ચરિત્ર; આચરણ;
ચાલચલગત વાહ વિ (સં) સુંદર; પ્રિય; મનોહર વાર્ન પું(ઇ) કામનો ભાર; સુપરત (૨) કિંમત;
ભાવ (૩) આરોપ વાર્ટર ૫૦ (ઇ) સનદ; પરવાનો; અધિકારપત્ર વાહિત સ્ત્રી ચાલ; ગતિ (૨) ઢંગ; રીસ (૩) દગો વાત્રક વિ (સં.) ચલાવનાર રાત્નિનન , વાનીત સ્ત્રી ચાલચલગત;
રીતભાત (૨) રંગઢંગ; ગતિવિધિ રનના સક્રિચાળવું (૨)ચલાવવું; હલાવવું (૩)
અ ક્રિ પહેલે આણે જવું વાહનવાણ વિ. કપટી, ચાલાકદગાબાજ રાતા પુરવાનગી (૨)વધૂને પહેલી વાર સાસરેથી
કે પિયરથી વળાવવી તે (૩) જવાનું મહુરત વાતાકવિ (ફા) ચતુર; હોશિયાર (૨) પહોંચેલ;
પ (૩) ચાલબાજ વાતો સ્ત્રી ચાલાકી; ચાતુરી; હોશિયારી; દક્ષતા વાના ડું મોકલવાની કે ચાલવા-ચલાવવાની ક્રિયા; ભરતિયું; મોકલ્યા માલનીયાદી; અપરાધીને
અદાલતમાં રજૂ કરવા તે વાનિયા, રાની વિ દગાબાજ; ચાલબાજ ચાતી વિ ચાળીસ; ૪૦
રાત્રીનવ વિચાળીસમું (૨) પં મરણ પછીનું
ચાળીસ દિવસે થતું કાર્ય કે વિધિ (મુસલમાનોમાં) વાવ ! ચાહ; પ્રેમ (૨) પ્રબળ ઇચ્છા; આતુરતા
(૩) આનંદ, ઉમંગ રાવત પુચોખા (૨) ભાત (૩) ચોખાભાર તોલ ચાની સ્ત્રી (કા) ચાસણી (૨) ચસકો; લહેજત રાસ સ્ત્રી ખેડેલું ખેતર ખેડ, ખેડવાથી પડતો લાંબો
આંકો વાસના અ ક્રિ ખેડવું વાસી ડું ખેડૂત વાદ ૫૦ (ફા) કૂવો યાદ સ્ત્રી ચાહના; પ્રેમ (૨) ઇચ્છા (૩) માંગ; જરૂર
(૪) ખબર (૫) પુ. (ફા) કૂવો વાહ ! ચાહનાર; પ્રેમી રાહત સ્ત્રી ચાહ; પ્રેમ વાહના સક્રિક ચાહવું (૨) માગવું; ઇચ્છા કરવી
(૩) સ્ત્રી જરૂરત; ચાહવાની ઈચ્છા વાહ, વાહિયે ક્રિ ઉચિત છે; ઘટે છે; જોઈએ વાદી વિ૦ (ફા) કૂવાવાળી; કુવેતર (જમીન)
(૨) સ્ત્રી પ્રિયા; કાન્તા ચાકે અ ગમે તેમ; ઇચ્છા મુજબ મિ પં. આમલીનો કચૂકો વિંડંટા પુત્ર મંકોડો વિંટી સ્ત્રી કીડી રિંગના પુલ પક્ષીનું ખાસ કરીને મરઘીનું બચ્યું વિંધ્યા સ્ત્રી હાથી અવાજ કરે તે (૨) ગર્જતા; ચીસ વિધાના અક્રિ ચીસ પાડવી (૨) હાથીએ અવાજ
કરવો
ચિંતા વિવ (સં૦) ચિંતન કરનાર; વિચારક ચિંતન પં(સં.) વિચારવું તે; મનન; ધ્યાન ચિંતા સ્ત્રી (સં૦) ચિંતન (૨) ફિકર; વિમાસણ દિતિત વિ (સં.) ચિંતામાં પડેલું ચિંતી સ્ત્રી ચીંદરડી; ટુકડો (કાગળ કે કપડાનો) રિડા, રિડા ડું પૌઆ, ચેવડો સ્ત્રિી (તુ) ચક (૨) પુકસાઈ (૩) સ્ત્રી ચસક;
ઝટકો જિદ વિ ચીકટ વિવેદના અને ક્રિ-મેલું-ચીકટું થવું
સ્ત્રી (સં૦) એક ઝીણું સુતરાઉ કાપડ જેના પર ફૂલવેલનું ભરત ઉપસાવ્યું હોય વિના વિ૦ (સંચિક્કણ) ચીકણું (૨) લપસણું
(૩)સાફ, સુંવાળું, સુંદર (૪)માખણિયું;ખુશામતિયું
(૫) પ્રેમી (૬) પં ચીકટ વિના, વિજનહિદ સ્ત્રી ચીકાશ; ચીકણાપણું

Page #138

चिकनाना
૧૩૩
चिपकाना
દિનાના સક્રિચીકણું કરવું (૨) અક્રિ ચીકણું હિના અને ક્રિ ચિડાવું હોવું કે થવું
વિદ્રાના સક્રિય ચીડવવું દિનિયા વિછેલબટાઉ-શોખીન
રિત પુ (સં) ચિત્ત; મન (૨) વિ એકઠું કરેલું વિ, વિવેદ પુંછ ચીત્કાર; ચીસ
વિત વિ. પીઠ પર પડેલું; ચતું (કુસ્તીમાં) રિવારના અને ક્રિ ચીસ પાડવી
વિતવા , રિતના વિકાબરચીતરું દિશા | સારંગી જેવું એક વાઘ (૨) ચિંકારડું- જિતર વિ ચિત્ત ચોરનારું (૨) પુંમનોહરચિત્ત એક જંગલી હરણ
હરી લે એવું જિસિવ (સં.) વૈદ; દાક્તર
વિતરના સક્રિ ચીતરવું; નકશી વગેરે કાઢવું વિવિલા સ્ત્રી (સં.) રોગનો ઇલાજ; વૈદું રિતિવન, દિન સ્ત્રી નજર; દૃષ્ટિ વિકત્રિય (સં) ઈસ્પિતાલ; દવાખાનું રિતા સ્ત્રી (સં.) અગ્નિ ચિતા; ચેહ વિટી, રિટી સ્ત્રી ચપટી (૨) ચૂંટી વિતાના સક્રિ ચેતવવું દિર, ચિંg૨ મું (સં) કેશ; વાળ
રિતાપ ! ચિતારો; ચિત્રકાર દિન વિ (સં.) ચીકણું
વિતાવી, રિતી સ્ત્રી ચેતવણી વિક્ષાર પં. ચીત્કાર; ચીસ
રિતેર . ચિતારો વિવારે ચિંકારડું-એક જાતનું હરણ રિરિક સ્ત્રી સ્ત્રી-ચિત્રકાર વિધુર સ્ત્રી ખિસકોલી
દિર ડું (સં.) મન; અંતઃકરણ વિઘા પું, વિઠ્ઠી સ્ત્રી જૂવો; કથીરી જિત્તર ! પ્રેમી વિરિયાના અક્રિ શોરબકોર કરવો
વિરમંગ પુંડ ગાંડપણદીવાનાપણું રિવરી, વિવાર સ્ત્રી ચિચિયારી; બુમરાણ ચિત્તો સ્ત્રી ડાઘો; ટપકું (૨) નાની કોડી (૩) ચીતળ જિગાર ! કડિયો
સાપ વિર સ્ત્રી ચિઠ્ઠીરુક્કો
રિતી સ્ત્રી નજર; દૃષ્ટિ વિના અ ક્રિ. તડકવું; તતડવું; તરડાવું વિતૌની સ્ત્રી ચેતવણી (૨) ગુસ્સે થવું, ચિડાવું
ચિત્ર પુ (સં.) ચિત્ર; છબી; આકૃતિ (૨) ચાંલ્લો કે fઘટનવીસ ચિટનીસ
તિલક (૩) વિવિચિત્ર; અદ્ભુત; રંગબેરંગી વિઠ્ઠા પું ખોટો ઉત્સાહ કે હિંમત (૨) વિ સફેદ ત્રિવાર પું(સં) ચિતારો; ચિત્રકાર વિટ્ટાપું રોજમેળ, ચોપડો (૨)વાર્ષિક સરવૈયું (૩) વિટારી સ્ત્રી ચિત્રવિદ્યા, ચિત્રકામ
યાદી (૪) પગાર કે મજૂરીની રકમ (૫) બિલ ચિત્ર | ચીતરવું તે ત્રિી સ્ત્રી ચિઠ્ઠી (૨) કાગળ; પત્ર
ચિત્રપટપુ (સં.) જેના પર ચીતર્યું હોય તે પડદો વગેરે વિથ્વી-પત્રી સ્ત્રી ચિઠ્ઠી-પત્રી; કાગળપત્ર (૨) (૨) સિનેમા, બોલપટ પત્રવ્યવહાર
ચિત્રવિત્ર વિ. (સં.) રંગબેરંગી (૨) નકશીદાર વિર પુ. ટપાલી
ચિત્રિતવિ (સં.) ચીતરેલું (૨) ચિત્રયુક્ત, રંગબેરંગી રિરિા વિચીડિયું; ઝટ ચિડાનારું
વિથ પે ચીંથરું દિવડાના અન્ય ક્રિ. ચિડાવું (૨) તતડી જવું વિથાના સક્રિ ચીરવું; ફાડવું (૨) અપમાનવું (૩) બળતાં તડ તડ થવું
રિલાત્મા, વિલાનિંદ્ર પુ (સં.) ચૈતન્ય; બ્રહ્મ વિડવા ડું (. ચિવિટ) પૌંઆ, ચેવડો
વિતિના પુ (સં.) માયા; લીલા વિફા ! ચકલો; ચકલીનો નર
વિનવે સ્ત્રી બળતરા (જેમ કે, પેશાબમાં) વિડિયા સ્ત્રી પક્ષી (૨) ચકલી (૩) પત્તાની એક વિનાશ, રિની સ્ત્રી તણખો; ચિણગારી ભાત (૪) એક પ્રકારની સિલાઈ
જિનિયા વિના ચિનાઈ; ચીનનું (૨) ચીની માટી જેવું જિફિયાણાના, વિડિયાર છું. પશુપક્ષીનું વિનતી સ્ત્રી ઉશ્કેરણી; આવાન; પડકાર સંગ્રહસ્થાન (૨) જંતુઘર
વિના વિ (સં.) શુદ્ધ જ્ઞાનમય; જ્ઞાનસ્વરૂપ (૨) પું વિહિર ! પારધી, શિકારી
પર બ્રહ્મ ત્તિ સ્ત્રી પક્ષી (૨) ચકલી
વિન્દ છું ચિહ્ન; નિશાની (શુદ્ધ ચિહ્ન') રિફીકાર ! પારધી; શિકારી
પિના, વિપદના અને ક્રિ ચોટવું; વળગવું વિદ્ધ સ્ત્રી ચીડ; ગુસ્સો; નફરત
વિપક્ષના સક્રિ ચોટાડવું; લગાડવું

Page #139

चिपचिपा
ચિપચિા વિ॰ ચીકણું; ચોટે એવું વિનિપાના અ॰ ક્રિ॰ પદાર્થને ચીકણો બનાવવો
૧૩૪
ચિપટા વિ॰ ચપટું વિપટ્ટી, વિપરી સ્ત્રી છાણું
વિપ્પડ઼ પું॰ નાનો ચપટો કકડો; ચાપડો (૨) પોપડી નિપ્પી સ્ત્રી નાની ચપટી કકડી ચિવુઃ પું॰ (સં) હડપચી; દાઢી મિટના અ॰ ક્રિ॰ ચોટવું (૨) વળગવું વિમા પું॰ ચામેઠો; ચીમટો; ચીપિયો ચિમટાના સ॰ ક્રિ ચોટાડવું; વળગાડવું ચિમટી સ્ત્રી નાનો ચીપિયો ચિમડ઼ા વિ॰ ચવડ; ચામડા જેવું ચિરનીવવિ॰ (સં) ચિરંજીવી (૨) પું॰ પુત્ર (૩) ‘ઘણું જીવો’ એવો આશીર્વાદ ચિરંતનવિ॰ (સં॰) પુરાતન; પ્રાચીન; લાંબા સમયથી ચાલ્યું આવતું
ચિર વિ॰ દીર્ઘકાલીન; લાંબું (૨) અ॰ લાંબા વખત સુધી વિરના અ॰ ક્રિ॰ ચરકવું વિઝીન વિ॰ (ફા॰) મેલું; ગંદું રિટ પું॰ ફાટેલું વસ્ત્ર; ચીંથરું વરના અ॰ ક્રિ॰ ફાટવું; ચિરાવું નિમિ, દિમિટી સ્રીં ચનોઠી
ચિવાડું સ્ત્રી ચિરામણ; ચિરાવવું તે (૨) પહેલા વરસાદ પછીની ખેડ
ચિરાયુ વિ॰ (સં) ચિરંજીવ; દીર્ઘાયુ વિનિયાઁ પું॰ પક્ષી; પત્તાની એક ભાત વિરોની સ્ત્રી ચારોળી
ચિરવાના સ॰ ક્રિ॰ ચિરાવવું
વિરાવા સ્ત્રી॰ વાળ ચામડું વગેરે બળવાની ગંધ (૨) બદનામી (૩) વિ॰ ચીડિયું ચિરા અ॰ (ફા॰) કેમ ?; શા માટે ?
વિરૂં સ્ત્રી ચિરામણ; ચિરાવવું તે (૨) પહેલા વરસાદ પછીની ખેડ
વિT પું॰ (ફા॰) દીવો; દીપક
વિજ્ઞાન પું॰ દીવી
ચિરાના સ॰ ક્રિ॰ ચિરાવવું (૨) વિ॰ પ્રાચીન; પુરાણું ચિરાયતા પું॰ કરિયાતું
દિૌરી સ્ત્રી દીનતાભરી અરજ ખ્રિસ્તન સ્ત્રી॰ ચળક (૨) સણકો ચિત્તળના અ॰ ક્રિ॰ ચમક ચમક થવું; ચળકવું
(૨) સણકો નાંખવો
ચિત્તોના પું॰ (ફા॰) એક મેવો (ફળ) ચિહ્નચિત્ત સ્ત્રી અબરખ
चीदा
ચિત્તહિનાના અ॰ ક્રિ॰ ચમકવું (૨) ચીસ પાડવી ચિત્તડ઼ા પું॰ એક પકવાન
ચિત્તવિતા, ચિત્તવિજ્ના વિ॰ નટખટ; ચંચળ પ્રિતમ સ્રી॰ (ફા॰) ચલમ
ચિત્તમરી સ્રી॰ (તુ) અંદર હાથ-મોં ધોવાનું એક વાસણ (૨) ચલમ પીનાર
ખ્રિış પું॰ ગંદા વસ્ત્રમાં પડતું જૂ જેવું એક જંતુ ચિહ્નો સ્ત્રી શોરબકોર
વિા પું॰ પરચૂરણ (છૂટું નાણું) ખ્રિહ્નવાના સ॰ ક્રિ॰ બુમરાણમાં પ્રવૃત્ત કરવું ચિહ્ના પું॰ (ફા॰) ચાળીસ દિવસ કે તેનું વ્રત કે પુણ્યપર્વ (૨) પ્રસવના ચાળીસ દિવસ (૩)ધનુપની
દોરી
ચિત્તાના અ॰ ક્રિ॰ શોર કરવો; બુમરાણ કરવું ચિન્નાહદ સ્ત્રી॰ શો૨ ક૨વો તે; શોરબકોર; બુમરાણ વિજ્જુના અ॰ ક્રિ॰ (૨) ચોંકવું; ચમકવું ચિફુટના સ૦ ક્રિ॰ ચૂંટી ખણવી (૨) ચોંટવું ફૂિટી સ્ત્રી॰ ચૂંટી; ચીમટી (૨) ચપટી ચિહ્ન પું॰ (સં॰) નિશાની ચિહ્નિત વિ॰ ચિહ્નવાળું; અંકિત ચીં સ્ત્રી॰ (ફા॰) ચહેરા પર પડતી કરચોળી ચીં-ચપડ઼ સ્ત્રી વિરોધમાં કંઇક બોલવું તે; સામે જવાબ આપવો તે
ચીંટા પું॰ મંકોડો ચીંટી સ્રી કીડી
ચીજ સ્ત્રી॰ ચીસ (૨) પું॰ કસાઈ (૩) કીચડ ચૌદ વિ॰ બહુ મેલું (૨) પું॰ તેલનો મેલ (૩) એક રેશમી વસ્ત્ર
શીઘ્ર સ્ત્રી ચીસ
ચીલના અ॰ ક્રિ॰ ચીસ પાડવી ચીલના ( ત્રણના ) સ॰ ક્રિ॰ ચાખવું
ચીન સ્ત્રી॰ (ફા॰) ચીજ; વસ્તુ (૨) જણસ (૩) ગાયન કે રાગ (૪) વિલક્ષણ કે મહત્ત્વની વસ્તુ ચીત્ત-વસ્તુ સ્ત્રી॰ જણસ-ભાવ (૨) સરસામાન ચીની સ્ત્રી ચિઠ્ઠી
ચૌડ઼, ચૌત પું॰ ચીડનું ઝાડ
ચીતના સ॰ ક્રિ॰ ચિંતવું; વિચારવું (૨) યાદ કરવું (૩) ચીતરવું
સ્રીતન પું॰ એક જાતનું હરણ (૨) ચીતળો સાપ સ્રીતા પું॰ ચિત્તો (૨) ચિત્ત ટ્વીાર પું॰ (સં) ચીસ; બુમરાણ ચૌથડ઼ા, ચૌથા પું॰ ચીંથરું ચૌથના સ॰ ક્રિ॰ (કપડું) ફાડવું સ્ત્રીવા વિ॰ (ફા॰) પસંદ કરેલું; ચૂંટેલું (૨) ઉત્તમ

Page #140

चीन
૧૩૫
चुभकना
પુત્ર ઘોરી સ્ત્રી ચાડી; ચુગલી ગુડાની સ્ત્રી ચાડી ગુવા સ્ત્રી ચૂગવું તે ગુIના સક્રિ પક્ષીને દાણા નાંખવા; ચગાવવું વૃક્ષારના સક્રિ ચૂમવાનો અવાજ કરી બોલવું; વહાલ કરવું
સ્ત્રી (ચૂમવાનો) બચકારો યુવાના અને ક્રિ ચૂવું; ટપકવું યુટવાના અન્ય ક્રિ ચાબુક મારવી (૨) ચપટીથી તોડવું યુદી સ્ત્રી ચપટી (૨) ચૂંટી ગુરના ડું મજેદાર વાત; ટુચકો; ચમત્કાર અને વિલક્ષણ ઉક્તિ; મનોરંજક કુતૂહલજનક વાત (૨) દવાનો સારો નુસખો દિયા સ્ત્રી ચોટલી પુટીના વિ૦ ચોટ લાગી કે ઘા થયો હોય એવું
(૨) સૌથી ઉપરનું; ઉત્તમ ગુરૈત્ર વિ૦ ઘાયલ વૃદ્ધિારા ડું ચૂડગર પુત્ર સ્ત્રી ચુડેલ ગુનગુના વિચચણે એવું (૨) પં ઝાડામાં નીકળતો
કરમિયો.
ચીન પુ (સં.) ધજા (૨) સીસું (૩) દોરો (૪) એક
રેશમી વસ્ત્ર (૫) ચીન દેશ ચીનના, ચીજના સક્રિચીનવું; ઓળખવું થીના પુચીનો; ચીનનો વતની (૨) વિ. ચીનનું ચીની વિ૦ ચીન દેશનું (૨) સ્ત્રી ખાંડ વીરુંના સક્રિ ચીનવું; ઓળખવું
પs ! આંખનો મેલ-ચીપડું ચીમ વિ. ચવડ; ચામડા જેવું વીર પુ (સં) વસ્ત્ર (૨) ચીંથરું (૩) સ્ત્રી ચીરવું તે રીરના સક્રિય ચીરવું; ફાડવું વીર સ્ત્રી વાઢકાપ (૨) ચીરવું-ફાડવું તે ચત્ર સ્ત્રી (સં. ચિલ્લ) સમડી પક્ષી ગ્રીનપટ્ટા ! ચીલ-ઝડપ; સમડી જે ઝડપથી વસ્તુ
આંચકે તે વીર પુ ગંદા વસ્ત્રમાં પડતું જૂ જેવું એક જંતુ ત્રીન્દ સ્ત્રી ચીલ, સમડી વીવર પુ (સં) સંન્યાસીનો ચોળો; કંથા (૨) બૌદ્ધ ભિખુનું વસ્ત્ર jત્ર (ફા) પંજો (૨) પકડ (૩) ચાંગળું jળી સ્ત્રી ચપટી જેટલી વસ્તુ (૨) ટોલ; દાણ; જકાત jળી-ઘર પે ટોલનું નાકું; જકાતનાકું jલી સ્ત્રી ચોટલી
નાના અ ક્રિ આંખ અંજાવી; ન દેખાવું jધા વિચૂંધળું; ચંખડું
યથાના અને ક્રિઃ આંખ અંજાવી; ન દેખાવું ચુંબક છું. (સં.) લોહચુંબક (૨) ઘડાનો ફાંસો કે
ગાળો (૩) વિ. કામી ચુંવર ! (સં.) ચૂમવું તે (૨) બચ્ચી (૩) બોસો jના સક્રિ ચૂમવું; બચ્ચી ભરવી ગુમના અ ક્રિ ચૂવું ગુમાન સ્ત્રી ખાઈ; નહેર ગુમાન સ ક્રિઃ ચુવડાવવું; ટપકાવવું (૨) ચોપડવું ગુર્જર પુ. (ફા) ગાજર જેવું એક શાક યુવાના અક્રિચૂકવાવું; ચૂકતું થવું; બાકી ન રહેવું;
પતવું (૨) પૂરું થવું (૩) ચૂકવું ગુવાર ! ચાકળણ સાપ પુરૂં સ્ત્રી ચૂકતે થવું તે યુવના અન્ય ક્રિ ચુકાવવું ગુતા ડું દેવું ચૂકતે થવું તે; દેવાનો ચુકાદો યુવા પે કુલડી વાત ! (હા) ઘુવડ (૨) ઉલ્લુ; મૂર્ખ ગુળના સક્રિ (પક્ષીનું) ચૂગવું યુનિ !, ગુરાની સ્ત્રી ચાડી; ચુગલી; નિંદા યુનિgોર ! (ફળ) ચુગલી કરનારો; ચાડિયો
ગુનગુનાના અને ક્રિ ચણ ચણવું
નર, યુનાન સ્ત્રી કરચલી; ગડી જુના સક્રિ ચૂંટવું; પસંદ કરવું (૨) વીણવું (૩) સજવું; ઠીકઠાક કરવું (૪) (દીવાલ વગેરે) ચણવું (૫) ચૂંટવું (જેમ કે ફૂલ) (૬) કપડાની કલ્લી કરવી ગુની સ્ત્રી ચૂંદડી ગુનવાના, યુનાના સક્રિ ચૂંટાવરાવવું યુવે અ૦ (ફા ચુનાંચિ) દાખલા તરીકે
(૨) એટલે; અત: યુના સ્ત્રી, ચુનાવ પં. ચૂંટવાની ક્રિયા, ચૂંટણી યુનિતા વિ. ચુનંદા; ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ યુની સ્ત્રી, ચૂની ગુનીટી સ્ત્રી, ચૂનાની ડબી; ચૂનાદાની ગુનૌતી સ્ત્રી ઉશ્કેરણી (૨) આહુવાન; પડકાર પુત્રી સ્ત્રી ચૂની (૨) વહેર (૩) અનાજની કણકી ચુપ વિ ચૂપ; શાંત, મૂક (૨) સ્ત્રી મૌન ગુપવા વિચૂપકી રાખનાર; મૌની રૂપલે અચૂપકીભેર; ચૂપચાપ શુપના સક્રિ ચોપડવું; લીંપવું, ધોળવું; લગાડવું ગુપ્પા વિ. મૌની, ચૂપકી રાખનાર યુપી સ્ત્રી ચૂપકી; મૌન યુવનાના, વુમન્નાના સક્રિ” મમળાવવું ગુમના અન્ય ક્રિ૦ ડૂબકી ખાવી

Page #141

चुभकी
૧૩૬
चूहादान
ગુમ સ્ત્રી ડૂબકી વુમના અ ક્રિ ભોંકાવું ઘુમતાના સ ક્રિમમળાવવું યુમર ડું બચકારો ગુમારના સ ક્રિપ્રેમથી ચૂમવાના જેવો અવાજ
કરવો; બચકારવું યુમ્મા ! ચૂમી ગુલી સ્ત્રી ચોટલી ગુના અને ક્રિ ચડવું; સીઝવું (૨) ખાનગી મસલત
કરવી (૩) પં કરમિયો ગુરમુર ડું દબાવાથી થતો અવાજ (જેમ કે, ચણાનો,
સૂકા પાનનો) પુરમુરાવિચુરમુર અવાજ કરે એવું (જેમ કે, પાપડ) ગુરમુરાના અ ક્રિ ચુરમુર અવાજ કરી તૂટવું (૨) સ ક્રિ ચુરમુર અવાજથી તોડવું યુવા સ્ત્રી ચોરવું તે (૨) પકાવવું તે પુરાના સક્રિઃ ચોરવું (૨) છુપાવવું (૩) ઉચિત
મનાય તે ન કરતાં તેમાં કસર રાખવી ગુરુપું () ચિરૂટ; એક વિલાયતી બીડી-સિગાર ચુત, ચુનગુની સ્ત્રી ખંજવાળ યુપુનાના અને ક્રિ ખંજવાળ આવવી યુવુના વિ ચંચળ (૨) નટખટ (૩) વાકપટુ યુનિવૃત્તાના અને ક્રિ નટખટ થવું; ચંચળ થવું ગુનગુનાપન ડું ચંચળતા; ચપળતા; નટખટપણું
નાદ સ્ત્રી ચંચળતા; ચપળતા; નટખટપણું યુનુશ . (સં.) ચાંગળું (૨) ખૂબ કીચડ ગુજ્જુ છું. અંજલિ; ચાંગળું ઘુસી સ્ત્રી ચૂસવું તે (૨) ઘૂંટડો યુસના અને ક્રિ ચુસાવું (૨) શોષાવું; સાર જતો
રહેવો (૩) ખાલી થવું ઘુસની સ્ત્રી બાળકની વાવણી કે દૂધની શીશી ગુલવીના સક્રિચુસવાનું કામ બીજા પાસે કરાવવું;
શોષણ કરાવતા જવું યુનાના સ ક્રિ ચૂસવાનું કામ બીજા પાસે કરાવવું ઘુસારૂં સ્ત્રી ચૂસવા-ચુસાવવાની અવસ્થા; ચૂસવા
ચૂસાવવાનું મહેનતાણું ચુતવિ (ફા) તંગ; કસેલું (૨)ચુસ્ત; દઢ; મજબૂત
(૩) ફૂર્તિલું; તત્પર યુદંટી, યુદ્ધ સ્ત્રીને ચૂંટી (૨) ચપટી ચુદવુહા, વુલુફાના વિચૂતું; રસયુક્ત યુવુહાના અક્રિ રસ ટપકવો (૨) પક્ષીનું બોલવું;
કલરવ કરવો યુટી સ્ત્રી ચૂંટી કે ચપટી યુદત સ્ત્રી મજાક; હાંસીઠઠ્ઠઠો
યુવાણ વિમશ્કરું, ટીખળખોર
હિયા સ્ત્રી ઉંદરડી હૂં છું ચકલીનું ચું ચું (૨) ધીમો અવાજ ગૂંથ પુંચૂંચાં ગૂં-૪પ સ્ત્રી આપત્તિ પૂર્ણ બાબત ચૂંકિ અને (ફા) કેમ કે; એટલા માટે કે ચૂંવરી પુંડ (ફા) સામે ચૂંચ કે આનાકાની કરવી તે
(૨) બહાનું ગૂંગૂં અચકલીનો અવાજ ચૂંલી સ્ત્રી ચૂંદડી ચૂળ સ્ત્રી ભૂલ; ચૂકવું તે (૨) ડું પાટિયું શાક
(૩) વિ. બહુ ખાટું; ખાટું ચડ વૂવા અને ક્રિઃ ચૂકવું ભૂલ કરવી (૨) ખોવું વૂલ ડું ચૂક; ભૂલ; એક શાક-ખાટિયું ગૂરી સ્ત્રી, પૂવુવા ! (સં.) સ્તન ગૂગ ! (ફા) મરઘીનું બચ્ચું (પીલું) ગૂફા સ્ત્રી માથું (૨) ચોટલી; કલગી (૩) પુ ચૂડો વૂડારા , ગૂડ ૫ વાળ ઉતારવાનો એક
સંસ્કાર – સ્ત્રી પહેરવાની કે ગ્રામોફોનની ચૂડી પૂલારવિચૂડી જેવાં વલયવાળું (૨) પુંચૂડી જેવો
આકારનો પાયજામો પૂત પુંડ નિતંબ, ધગડો; ફૂલો ઘૂર ડું ચૂર્ણ; આટો પૂનર, ગૂનારી સ્ત્રી ચુંદડી ગૂનામું ચૂનો (૨) અકિંચૂવું (૩)નીચે પડવું; ગરવું ઘૂનાવાનો, ચૂલાની સ્ત્રીચૂનાની ડબી; ચૂનાદાની નૂની સ્ત્રી ચૂની (૨) કણકી ગૂનમૂવી સ્ત્રી કૂસકા કણકી વગેરે ગૂમના સક્રિ ચૂમવું; ચુંબન કરવું
મા ! ચૂમી; ચુંબન જૂર ચૂરો (૨) વિ તલ્લીન (૩) ચકચૂર પૂરા, ડું ચૂરણ; ભૂકી પૂરમા પુંચૂરમું-એક પકવાન ચૂરા ડું ચૂરો; ભૂકો ગૂuપું. (સં.) ચૂરણ (૨) અબીલ (૩) ધૂળ (૪) ચૂનો
(૫) કોડી (૬) વિચૂરો કરાયેલું બૂત્ર સ્ત્રી સાલમાં બેસાડવા તૈયાર કરેલો લાકડાના સાંધાનો ભાગ (૨) ચણિયારામાં ફરતો બારણાનો
છેડો (૩) ૫ (સં૦) ચોટલી ગૂન્હ ! (સં યુનિ) ચૂલો દૂરના સક્રિય ચૂસવું (૨) શોષણ કરવું ગૂફા ! ઉંદર પૂરાવાર, જૂદેવાની પુંછ ઉદરિયું

Page #142

૧૩૭
સ્ત્રી॰ પક્ષીનો સ્વર-ચીં
નેં સ્ત્રી- ચીંચીં; બકબક મૈં સ્ત્રી॰ બકવાદ
એંવર પું॰ (ઇ) સભાગૃહ; ઓરડો (૨)જજની ચેંબર નેઅર સ્ત્રી॰ (ઇ) ખુરશી ઘેઞરમેન પું॰ પ્રમુખ; સભાપતિ
ચેવ પ્॰ (ઇ) નાણાંનો ચેક; બેન્ક વગેરેને નામે કોઈ
વ્યક્તિ સંસ્થા વગેરેને નાણાં આપવાનો લેખી આદેશ
એવા સ્ત્રી॰ (ફા॰) શીતળામાતાનો રોગ; બળિયા ચેન્ના- વિ॰ (ફા॰) મોં પર બળિયાનાં ચાઠાંવાળું ચેના પું કાણું; છિદ્ર; છેદ ચેટ પું॰ (સં) દાસ; સેવક (૨) જાદુ કે તેનો ખેલ (૩) તમાશો; ભવાઈ (૪) ઉતાવળ; જલદી ઘેટા સ્ત્રી॰ સ્મશાન (૨) ચિતા
એના પું॰ ચીણો (સામો જેવું એક અનાજ) ચેપ પું॰ કોઈ ચીકણો રસ; ચીકાશ ચેન પું॰ (સં॰) વસ્ત્ર (૨) વિ॰ અધમ શ્વેત્તા પું॰ ચેલો; શિષ્ય જેની સ્ત્રી॰ શિષ્યા; ચેલી
ઘેટી પું॰ જાદુગર; બાજીગર
afen, afcant, act zilo (zio) eızl; àlası ઘેટુવા પું॰ ચકલીનું બચ્ચું શ્વેત પું॰ ચેતના; હોશ; ભાન (૨) ચિત્ત ચેતન વિ॰ (સં॰) ચેતનાવાળું; જીવતું (૨) પું ચૈતન્ય; પ્રભુ; આત્મા; જીવ; પ્રાણી ચેતના સ્ત્રી (સં) હોશ; ભાન (૨) ચેતનપણું; જ્ઞાનમૂલક મનોવૃત્તિ (૩) બુદ્ધિ; સ્મૃતિ; યાદ (૪) અ॰ ક્રિ॰ ચેતવું; સાવધ થવું (૫) સ॰ ક્રિ ચિંતવું; વિચારવું
શ્વેતાના સ॰ ક્રિ॰ ચેતવવું; સાવધાન કરવું ચેતાવની સ્ત્રી ચેતવણી; શિક્ષા
વેટ્ટા સ્ત્રી॰ (સં॰) ચેષ્ટા; ચાળા (૨) પ્રયત્ન; કોશિશ (૩) કામ (૪) ઇચ્છા ચેસ પું॰ (ઇ) શેતરંજ (૨) છાપવાનાં બીબાં ગોઠવેલું ચોકઠું
ચેહરા પું॰ (ફા॰) ચહેરો (૨) આગલો ભાગ (૩) ઓળખવાની ચહેરા વગેરેની નિશાની ચેહરા-ઝુરા પું॰ (ફા॰) ચિત્રકાર ચેહરાવવી સ્ત્રી (ફા) ચહેરા સિકલ વગેરેની વિગત-ઓળખવાની નિશાનીઓ
ચેહરા-મુહના પું॰ સૂરત; સિકલ; ચહેરો ઘેહત વિ॰ (ફા॰) ચાળીસ; ૪૦ ચેહત–વમી સ્રી (ફા॰) સુખપૂર્વક ધીમેધીમે
चोप
ચાલવાની ક્રિયા
એહન્નુમ વિ॰ (૨) પું॰ (ફા॰) (મુસલમાનોમાં) મરણ પછીનું ચાલીસ દિવસે થતું કાર્ય કે વિધિ ચૈત પું॰ ચૈત્ર માસ
ચૈતન્ય પું॰ (સં) ચેતન તત્ત્વ (૨) ચેતના; જ્ઞાન (૩) આત્મા
ચૈતી સ્ત્રી॰ રવીપાક (૨) વિ॰ ચૈત્ર સંબંધી ચૈત્ય પું॰ (સં) ઘર (૨) મંદિર (૩) ચિતા (૪) બૌદ્ધ વિહાર (૫) ગામની ભાગોળનાં વૃક્ષોનો સમૂહ (૬) બુદ્ધ કે તેમની મૂર્તિ યા ભિખ્ખુ ચૈત્ર પું॰ (સં) ચૈત્ર માસ (૨) ચૈત્ય જૈન પું॰ ચેન; આરામ; માનસિક શાંતિ ચૈન્ન પ્॰ (સં) કપડું ચૈતા પું॰ લાકડાનો ફાચરો ચૈત્ની સ્ત્રી ભૂકરી; છોલ; વહેર ઐત્તેન પું॰ (ઇ) પડકાર; આહ્વાન; ઉશ્કેરણી ચાંગા પું॰ વાંસની ભૂંગળી (જેવી કે, કલમદાનીની) (૨) કાગળ ધાતુ વગેરેની નળી જેનો એક ભાગ બંધ અને બીજો ખુલ્લો હોય
ચોળી સ્ત્રી ધમણની હવાની નળી નોંઘ સ્રી ચાંચ
ઘોડ઼ા પું॰ વેડવો; વીરડો (૨) માથું (૩) ચોટલો ચોથ પું॰ પોદળો
ચૌથના સ॰ ક્રિ॰ ફાડવું કે તોડવું યા ઉખાડવું ઘોઘર, ચોંધ વિશૃંખળું,ઝીણી આંખવાળું (૨)મૂર્ખ ચો પું॰ એક સુગંધી પદાર્થ જે ચૂવા પેઠે બનાવાય છે જોર પું॰ આટાનું ચળામણ-ભૂસું વગેરે રોક્ષ વિ॰ (સં) ચોખ્ખું (૨) પવિત્ર (૩) તીક્ષ્ણ; તેજ (૪) પ્રશસ્ય (૫) દક્ષ
રોહના સ॰ ક્રિ॰ ધાવવું; ચૂસવું
રોલ, ચોલા વિ॰ ચોખ્ખું; પવિત્ર; તીક્ષ્ણ; તેજ; પ્રશસ્ય; દક્ષ
ચોળા પું॰ પક્ષીઓને ફૂગવાનો ચોરો વો પું॰ (તુ॰ ચૂગા) ચોગો; ઝભ્ભો ઘોઘા પું॰ હાવભાવ; નખરાં થોન પું॰ મજાકનો બોલ
ચોટ સ્ત્રી ચોટ; ઘા કે આઘાત (૨) ટોણો (૩) દગો (૪) વાર (પ્રહાર)
ચોટ-ચપેટ સ્ત્રી- ચોટ; ઘા
ચોટા પું॰ (તમાકુનો) શીરો; કાકબ (તમાકુની રસી) ચોટી સી ચોટલી કે ચોટલો (૨) શિખર ચોટીવાના પું॰ ભૂતપ્રેત વગેરે રોટ્ટા પું॰ ચોટ્ટો; ચોર ચોપ પું॰ રુચિ (૨) ઉમંગ

Page #143

चोपदार
ઔષધિ
રોપવાર, ચોવવાર પું॰ છડીદાર સ્રોન સ્ત્રી॰ (ફા॰) છડી (૨) દંડૂકો; દાંડિયો (૩) તંબૂનો વચલો દંડ કે વાંસ ચોવવીની સ્ત્રી॰ (ફા) ચોપચીની-એક ચોવવાર પું॰ (ફા॰) છડીદાર ચોવા પું॰ તંબૂનો વચલો દંડ કે વાંસ (૨) ગળ્યો ભાત ચોર પું॰ (સં॰) ચોર; ડુંગો ચોરણાના પું॰ નાનું કે છૂપું ખાનું; સંચ ચોર્--ચાર પું॰ ચોરચખાર; ચોર; ઉઠાવગીર ઘોટા વિ॰ ચોરચ્યું; ચોટ્યું; ચોર ચોથન વિ॰ દૂધ ચોરતું-પૂરું ન દેતું (ઢોર) ચોર-વૃંત પું॰ વધારેનો-પીડા કરીને ફૂટતો દાંત ચોર-વરવાના, ચોરદાર પું॰ છૂપું દ્વાર ચોરના સ॰ ક્રિ॰ ચોરવું ચોર-વાનાર પું॰ કાળું બજાર ચોરમહલ પું॰ રખાતનો મહેલ-મકાન ચોરમૂળ પું॰ ગાંગડુ મગ જોરાજોરી અ॰ ચોરીછૂપીથી; ચૂપકીથી ચોરી સ્ત્રી॰ ચોરવું તે ચોરી-ચોરી અ॰ ચોરીછૂપીથી; ચૂપકીથી ચોરી-છિનાના પું, ચોરી-યારી સ્ત્રી॰ ચોરી અને છિનાળું; ખરાબ કામ સ્રોતના પું॰ ફકીરનો જામો ચોના પું॰ ફકીરનો ચોળો-લાંબું મોટું જામા જેવું પહેરણ (૨) શરીર
૧૩૮
ચોલી સ્રી॰ ચોળી ચૌંતીસ વિ॰ ચૂંવાળીસ ચૌળ સ્ત્રી ચોંક; ચોંકવું તે ચૌળના અ॰ ક્રિ॰ ચોંકવું; ચકિત થવું ચૌંતિસ, ચૌંતીસ વિ॰ ચોત્રીસ; ૩૪ ચૌંધ સ્ત્રી॰ આંખ અંજાવી તે
વૌધિયાના અ॰ ક્રિ॰ આંખ અંજાવી (૨) ન દેખાવું ચૌરી પું॰ ચમર
સૌર-ગાય સ્ત્રી॰ ચમરીગાય
પૌ↑ સ્ત્રી ચમરીગાય (૨) ચોટલાનો દોરો ચૌં વિ॰ ચોસઠ; ૬૪ ૌ વિ॰ ચાર (સમાસમાં) સૌ પું॰ ગાય બળદ વગેરે ચોપગાં વૌ પ્॰ (સં॰ ચતુષ્ક; પ્રા॰ ચઉક્ક) ચોક ચૌડ઼ા પું॰ કાનમાં પહેરવાનું ચોકઠું ચૌડ઼ી સ્ત્રી ફાળ; ફલંગ (હરણની) (૨) ચાર જણની ટોળકી (૩) ચાર ઘોડાની ગાડી ચૌળન્ના વિ સાવધાન (૨) ચોંકેલું (૩) આશંક્તિ ચૌસ વિ॰ ચોકસ; સાવધાન; હોશિયાર
चौपट
ચૌસારૂં, ચૌલી સ્ત્રી॰ ચોકસાઈ; સાવધાની ચૌલા પું॰ ચોકો (૨) ચોખંડો ટુકડો (૩) રોટલીની આડણી (૪) ચોક્કો (૫) ચાર સરખી ચીજોનો સમૂહ
ચૌળી સ્ત્રી॰ બાજઠ કે ખુરશી (૨) ચોકી (૩) નાની આડણી (૪) પડાવ; ઉતારો
ચૌળીવાર પું॰ ચોકીદાર; ચોકિયાત ચૌલોન, ચોળોના, ચૌર્જા વિ॰ ચોખડું; ચતુષ્કોણ ચૌલટ સ્ત્રી॰ બારણાનું ચોકઠું (૨) ઊમરો ચૌઘટા પું॰ ચોકઠું; ‘ફ્રેમ’
ચૌલાનિ સ્ત્રી॰ ચાર પ્રકારના (અંડજ, પિંડજ, સ્વેદજ, ઉદ્ભિજ્જ) જીવ
ચૌલૂંટ પું॰ ચારે દિશા (૨) આખું ભૂમંડલ (૩) અ ચોપાસ; ચોખ્ખુંટ
ચૌલૂંટા વિ॰ ચોખડું; ચાર ખૂણાવાળું ચૌપાન પું॰ (ફા) ગેડીદડા કે પોલો યા તે રમવાનું મેદાન-ચોગાન (૨) નગારાનો દાંડિયો
ચૌશિદ્ અ॰ ચોગરદમ; ચોમેર; ચોપાસ ચૌલુના વિ॰ ચોગણું
ચૌનોશિયા વિ॰ (ફા॰) ચોખંડું; ચતુષ્કોણ ચૌધş પું॰ દાઢ
ચૌધડ઼ા પું॰ ચાર ખાનાવાળું પાત્ર-જેવું કે પાનનો ડબ્બો; મસાલાનું પાત્ર વગેરે ચૌથ પું॰ બદનામી; નિંદા ચૌડ઼ા વિ॰ ચોડું; પહોળું
ચૌડ઼ારૂં, ચૌલાન સ્ત્રી ચોડાઈ; પહોળાઈ ચૌતરા અ॰ ચોતરફ ચૌતા પું॰ ચોતરો; ચબૂતરો
ચૌતાન પું॰ સંગીતનો ચોતાલ (૨) હોળીનું એક ગીત ચૌથ સ્ત્રી ચોથ તિથિ (૨) ચોથાઈ-ચોથો ભાગ સૌથપન, ચૌથાપન પું॰ ચોથી-વૃદ્ધ અવસ્થા; બુઢાપો;
ઘડપણ
ચૌથા વિ॰ ચોથું
ચૌથરૂં સ્ત્રી॰ ચોથાઈ-ચોથો ભાગ
સૌથિયા પું॰ ચોથિયો તાવ (૨) ચોથા ભાગનો હકદાર સૌથી સ્ત્રી લગ્નને ચોથે દિવસે થતો એક વિધિ ચૌલ્સ સ્ત્રી ચૌદશ તિથિ ચૌદ્દ વિ॰ ચૌદ; ૧૪
ચૌધરાડું, ચૌધરાત સ્ત્રી, ચૌધરાના પું॰ ચોધરીનું કામ કે પુરસ્કાર ચૌધરાની સ્ત્રી॰ ચોધરીની સ્ત્રી
ચૌધરી પું॰ ચોધરી; મુખી; આગેવાન ચોપડું, ચૌપારૂં સ્ત્રી ચોપાઈ છંદ ચૌપટ વિ॰ ચારે બાજુ ખુલ્લું; અરક્ષિત (૨) બરબાદ;

Page #144

चौपटा
૧૩૯
छटाँक
- નષ્ટ; સત્યાનાશ; ખતમ
ચોકડી ચપટી વિ. સત્યાનાશ કરનારું
ચૌર પં(સં૦) ચોર; તસ્કર વાપડુ સ્ત્રી સોકઠાંબાજી
ચૌર વિસપાટ; સરખું (૨) ચોરસ પાછું સ્ત્રી ચોપાઈ (ચાર ચરણનો આ નામનો વરસાના સક્રિ બરાબર સરખું કે ચોરસ કરવું માત્રામેળ છંદ જેના દરેક ચરણમાં સોળ માત્રા વીરા ! ચોરો; ચોતરો; બેઠક; દેવદેવી કે સંતનું હોય છે.)
સ્થાનક પાયા ૫ ચોપગું
રરા સ્ત્રી ચોળાઈ શાક પાત્ર પુંચારે બાજુથી ખુલ્લી એવી બેઠક રૌરવ, ચૌરા વિચોરાણું; ૯૪ (૨) ગામલોકને બેસવાનો ચોતરો-ચોરો (૩) ચૌરાસી વિચોરાશી; ૮૪ (૨) પં ચોરાસી લાખ એક જાતની પાલખી
યોનિ, લખચોરાશી (૩) પગમાં બાંધવાના ઘૂઘરા વોર અ ચોફેર; ચોતરફ
ચૌરાહા ! ચાર-રસ્તા; ચોકડી ગોવા, રોવે ! ચોબો
તારું સ્ત્રી ચોળાઈ શાક રવાન સ્ત્રી ચોબાની સ્ત્રી
áવર વિચોપન; ૫૪ રવાર પુ ઉપલા માળની ચારે બાજુ ખુલ્લી મેડી વૌવાપું હાથની ચાર આંગળી (૨) ચાર આંગળ માપ (૨) ખુલ્લી બેઠક (૩) અચોથી વાર
(૩) ચોક્કો (૪) ચોપગું પશુ વીસ વિ ચોવીસ; ૨૪
વૌવાત્ની વિ ચૂંવાળી; ૪૪ વીવે પુલ બ્રાહ્મણની એક જાત; ચોબો
ચૌસર પે ચોસર-સોગઠાબાજી ચમ સ્ત્રી દાઢ
ચૌહટ્ટ, ચૌદાપંચૌટું; ચોક (૨)ચાર-રસ્તા, ચોકડી ચણિના વિચાર મજલા કે ખંડવાળું મકાન) વૌદત્તર વિ. ચુમોતેર; ૭૪ સ્ત્રી પુ ચોમાસું
રહી સ્ત્રી ચોપાસની સીમા વીસિવિન્ચોમાસામાં થનારું (૨) પેન્ચોમાસા વીરા વિચોહરું-ચાર બેવડું (૨) ચોગણું પૂરતો રાખેલો નોકર
વ્યુત વિ (સં.) પડેલું, ભ્રષ્ટ ગૌમુદાની સ્ત્રી, વીરતા, વીર પું. ચાર-રસ્તા, ગૃતિ સ્ત્રી પડતી; ભ્રષ્ટતા (૨) ભૂલ; ચૂક
ઇંગ પેડ ઉછંગ; ગોદ
છીના વિ છકેલું; મદમસ્ત છંદના અને ક્રિ છંટાવું; વિણાઈ જવું (૨) કપાઈને છે ! છક્કો (૨) છકડું (૩) હોશકોશ, સૂધબૂધ
અલગ થવું (૩) અલગ પડવું; છૂટું પડવું છાપંના ડું દાવપેચ; કૂડકપટ; ચાલબાજી છંદની સ્ત્રી (કામમાંથી) દૂર કરવું તે; છટણી છે બકરો ઇના સ ક્રિ છાંડવું; છોડવું (૨) છડવું (૩) અને છાડી સ્ત્રી બકરી | ક્રિ ઓકવું
છે ! નાનું બાળક (પ્યારનો શબ્દ) છંદ | (સં.) ઇચ્છા (૨) કાવ્યનો છંદ (૩) છળ; છાન-માન ! નાનાં નાનાં હસતાં-રમતાં બાળ કપટ (૪) હાથનું એક ઘરેણું
છાની સ્ત્રી ટચલી આંગળી છે, છઃ વિ છે; ૬
છfછમા, ઈછયા સ્ત્રી છાશ (૨) છાશ દેવાનું મારિયું છ$ વિ ઢીલા ઢાંચાવાળું (૨) શકટ; ગાડું; કે વાસણ છકડો
છછૂતરપું છછૂંદ (૨) એક દારૂખાનાની ચીજ જે ફૂટે છેવી સ્ત્રી છે ભોઈલોક દ્વારા ઊંચકાઈને લઈ ત્યારે છૂ છૂ અવાજ નીકળે છે. જવાતી પાલખી (૨) છનો સમૂહ
છગના અને ક્રિ છાજવું (૨) શોભવું છના અ ક્રિ ધરાવું (૨) નશાથી ચકચૂર બનવું, ___ छज्जा पुं॰ ७९ છકવું (૩) છક થવું
છટા અને ક્રિ છટકવું; છૂટીને ભાગવું; છૂટવું છાછલા વિ૦ ખૂબ તૃપ્ત (૨) છલોછલ ભરેલું છટપટાના અ%િ બેચેન થવું; તરફડવું (૨) આકુળ(૨) નશામાં ચકચૂર
વ્યાકુળ થવું છાના સક્રિ પૂર્ણતઃ સંતોષ આપવો, પેટ ભરીને છટપટી સ્ત્રી ચટપટી, બેચેની (૨) આતુરતા ખાવું (૨) ચક્કરમાં નાખવું; પરેશાન કરવું છ સ્ત્રી નવટાંક; (પાકા) શેરનો સોળમો ભાગ

Page #145

छटा
૧૪૦
छाँगना
છટા સ્ત્રી (સં.) શોભા; ખૂબી (૨) વીજળી
(૩) લટ; સેર છ૪ સ્ત્રી છઠ તિથિ છવ, છ, છા વિ છઠું છી સ્ત્રી છઠી; જન્મ પછીનો છઠ્ઠો દિવસ
સ્ત્રીધાતુ કે લાકડાનો દંડૂકો છાપું પગનો છડો (૨) વિ છડું, એકાકી છડિયા ડું દરવાન; છડીદાર છઠ્ઠી સ્ત્રી લાકડી (૨) ધજા છત સ્ત્રી મકાનની કે ઓરડાની છત (૨) છતનો
ચંદરવો (૩) પુ. ક્ષત; ઘા છત્તી, છતાં સ્ત્રી ચંદરવો છતરી સ્ત્રી છત્રી; (૨) મંડપ (૩) સમાધિના સ્થાન
પરનો મંડપ છતનાર વિ ફેલાયેલું ઘટાદાર (ઝાડ) છતિયાના સર ક્રિટ છાતી પાસે લેવું (૨) બંદૂકને
ફોડવા છાતી પાસે લગાવવી છતીસા વિ ચતુર (૨) ધૂર્ત (૩) ઢોંગી છત્તા ! છત્રી (૨) મધપૂડો છત્ત વિ છત્રીસ; ૩૬ છત્તીસા વિ ચતુર (૨) ધૂર્ત (૩) ઢોંગી છત્તલી સ્ત્રી ભારે બદમાસ સ્ત્રી; છિનાળ છત્ર પું(સં૦) છત્રી (૨) (રાજાનું) છત્ર છત્રપતિ પુ (સં.) રાજા છત્રી પુંડ ક્ષત્રી (૨) વિછત્રધારી છઃ પં. (સં.) ઢાંકણ (૨) છાલ (૩) પાંખ છવામ ૫૦ પૈસાનો ચોથો ભાગ (દોકડો) છે પુ (સં.) છળ, કપટ (૨) છૂપો વેશ, છુપાવવું
તે (૩) બહાનું છે (ક) ક્ષણ છનના આ ક્રિ- છમકારો થવો (૨) ચમકવું;
ભડકવું (૩) છમકવું, છમ છમ થવું છનાના અને ક્રિ ચળાવું (૨) ગળાવું (૩) છણાવું
(૪) તળાવું (૫) ડું ગળણું છા સ્ત્રી છબ એવો પાણીનો અવાજ છપછપાના અન્ય ક્રિટ પાણી પર હાથ પગ પછાડવા
(૨) સ ક્રિ છબછબાવવું છપના અ ક્રિટ છાપ પડવી (૨) છપાવું છપરઉટ, છપાટ સ્ત્રી છપ્પરખાટ; છત્રપલંગ છપર, છપરિયા સ્ત્રી છાપરી; ઝૂંપડી છવા સ્ત્રી છાપ; છાપકામ (૨) છપામણ છપાશ પુંછ છબાકો છપ્પન વિ. છપ્પન; પ૬ છપ્રય પુછપ્પો; છ ચરણની માત્રામેળ છંદ જેમાં
પ્રથમ ચરણ રોળાનું અને ફરી બે ચરણ ઉલ્લાલાનાં હોય છે. છપ્પા ! છાપરું છાપું છાબડું; ટોપલું છવિ સ્ત્રી શોભા; સુંદરતા છત્રીના વિ છબીલું; રૂપાળું છા વિ છવ્વીસ; ર૬ છમના સક્રિ ક્ષમા કરવી છાણી વિ છમાસિક છે ! ખય; ક્ષય; નાશ છછરીના અને ક્રિ ચચરવું (જેમ કે, ઘા પર મીઠું) છરના અને ક્રિ ઝરવું; ટપકવું (૨) બળવં; બીવું છા વિ. પાતળું; હલકું (૨) તેજ, ફૂર્તિલું છો ! ઉઝરડો છત પું, છર્તિ સ્ત્રી (સં.) ઊલટી છ ! બંદૂકનો છરો (૨) ઝાંઝરની ઘૂઘરી છત્ર . (સં.) છળ, કપટ (૨) ઠગવું તે છત્ત, છનન સ્ત્રી છાલક છલકાવું તે છનાના અને ક્રિટ છલકાવું છનવાના સક્રિ છલકાવવું છછંદ, છત્રછાત, છાછિદ્ર પું; છત્રછાયા સ્ત્રી
કપટ; ચાલબાજી છનછનાના સ ક્રિ છલ છલ અવાજ થવો
(૨) છલકાવું (પાણી વગેરે) છત્રના સક્રિ છેતરવું (૨) સ્ત્રી છળ, છેતરપિંડી છત્રની સ્ત્રી ચાળણી છા સ્ત્રી છલંગ છના સ્ત્રી કપટ, છેતરપિંડી; છલના છત્રાના સક્રિટ છેતરવા પ્રવૃત્ત કરવું છતા પુંછ (ભૂતપ્રેત) દેખા દઈ અલોપ થવું તે છત્રિત વિ (સં.) છેતરાયેલું છતિયા, છત્રી વિ. કપટી, છળ કરનાર છોરી સ્ત્રીનહિયું પાકવું તે; નખમાં છાલાં પડવાં કે
તે પાકે એ રોગ છના પુત્ર છલ્લો; વીંટી છેવના પું પશુનું બચ્ચું છેવા સ્ત્રી છાવું છે કે તેની મજૂરી છવાના સક્રિટ છવરાવવા પ્રવૃત્ત કરવું છવિ સ્ત્રી (સં.) શોભા (૨) તેજ; પ્રભા (૩) છબી છવૈયા ડું છાપરું છાનારો છદરના અ૦િ ફેલાવું; વીખરાવું છIના અક્રિવીખરાવું; ફેલાવું(૨)સક્રિફેલાવવું છદિ સ્ત્રી છાયા; છાંય છગના સક્રિ (ડાળી) તોડવી-કાપવી

Page #146

छाँगुर
૧૪૧
छिलना
છપુર ડું છ-આંગળિયો છછ સ્ત્રીને છાશ છૉટસ્ત્રી ઊલટી (૨) કાટવું કે અલગ કરવું છે કે તેમ
કરેલી વસ્તુ, છટના સક્રિ કાપીને જુદું કરવું (૨) અલગ કરવું;
જુદું પાડવું (૩) સાફ કરવું છડના સક્રિ છોડવું; છાંડવું-બાકી રાખવું છદ્ર સ્ત્રી ઢોરના પગ બાંધવાની રસી છતા સક્રિ જકડવું; બાંધવું છૉર્વે, છiદ સ્ત્રી છાયા (૨) આશ્રયસ્થાન છીક સ્ત્રી તૃપ્તિ (૨) છાક; નશો છા ! (સં.) બકરો (૨) બકરીનું દૂધ છા સ્ત્રી છાશ છાશ પું સૂપડું (૨) છાજ (૩) છજું છગન સ્ત્રી કપડું વસ્ત્ર (૨) છાજ; છાપરું (૩)
ચામડીનો એક રોગ જેમાં બળતરા થાય છે. છાણના અન્ય ક્રિ છાજવું; ઘટવું છાતા ! છત્રીસ્ત્રીના સ્તન (૨) બિલાડીનો ટોપ છાતી સ્ત્રી છાતી (૨) દિલ (૩) હિંમત છાત્ર ૫ (સં) વિદ્યાર્થી, શિષ્ય છાત્રવૃત્તિ સ્ત્રી (સં.) શિષ્યવૃત્તિ છાત્ર સ્ત્રી મહિલા વિદ્યાર્થી ત્રાત્રય,છાત્રાવાપુ (સં.) છાત્રાલય,વિદ્યાર્થીઆશ્રમ; હોસ્ટેલ છાનિ ૫ (સં) છાવું તે; ઢાંકવું છે કે તેનું સાધન છાન સ્ત્રી છાપરું (૨) ઢોરના પગ બાંધવાની રસી છાનના સ ક્રિ ચાળવું (૨) અલગ કરવું; છૂટું પાડવું
(૩) તપાસવું છાની સ્ત્રી બરોબર તપાસ કે વિચાર; જાંચતપાસ છાન વિછગું ૯૬ છાના સ ક્રિછાવું (૨) બિછાવવું (૩) અક્રિ
પ્રસરવું; છવાઈ જવું છાપ સ્ત્રી છાપ; ચિહ્ન; મારકો (૨) છાપ; અસર છાપના સક્રિઃ છાપવું છાપા ! છાપ (૨) છાપું; બીબું (૩) હાથનો થાપો
(૪) છાપો છાપાલાના ડું છાપખાનું; મુદ્રણાલય છાયત્ર પુસ્ત્રીનું સાડી જેવું એક વસ્ત્ર; છાયલ છાયા સ્ત્રી (સં૦) છાંયો (૨) પડછાયો; પ્રતિબિંબ છાર ખાર (૨) છાર; રાખ કે ધૂળ છાત્ર સ્ત્રી- ઝાડની છાલ છાત્રના સક્રિય અલગ કરવું; ચાળવું; સાફ કરવું છાના ! છાલ (૨) ફોલ્લો છાતિયા ડું કાંસાનું છલું, છાલિયું (૨) સોપારી બ. કો. – 10
છાની સ્ત્રી સોપારી છાવની સ્ત્રી છાજ (૨) છાવણી છાવા પું(સંશાવક) બચ્યું (૨) પુત્ર છે, છિ: અ છી એવો તિરસ્કારનો ઉદ્ગાર છિની સ્ત્રી ટચલી આંગળી છિછના વિ. છીછરું fછછોરા વિ છીછરું; પામર; શુદ્ધ છિછોરપન, છિછોરાપન ડું છીછરાપણું છિદના અ ક્રિ કણોને અહીંતહીં વેરવા છિટવાના સક્રિ કણોને ચારે તરફ વિખેરવા છિના સક્રિ છાંટવું fછ સ્ત્રી છાંટવું છે કે તેની મજૂરી છિન્નાવ ! છટકાવ છિના અને ક્રિઃ શરૂ થવું; છેડાવું fછતા અને ક્રિ વીખરવું, વેરાવું (૨) સક્રિ વેરવું;
વિખેરવું છિદ્રના અન્ય ક્રિ છેદાવું; ભોંકાવું છિના વિવિખરાયેલું છૂટું (૨) જર્જર (૩) છિદ્રાળુ છિદ્રવાના, છતાના સક્રિટ છેદાવવું છિદ્ર પુ (સં.) કાણું (૨) દોષ છિન ક્ષણ છિન અક્ષણ વાર; જરા વાર છિનવના સક્રિનાક નસીકવું (૨) ભડકવું, છળવું છિનના અને ક્રિ છિનાવું; હરણ થવું
છના વિ. પં. છિનાળવો; વ્યભિચારી fછનારી સ્ત્રી છિનાળવી; વ્યભિચારિણી છિનવાના, છિનાના સક્રિ છિનવાવું છિનાર, છિનાન સ્ત્રી છિનાળ છિનાના ડું છિનાળું, વ્યભિચાર છિન વિ. (સં.) છેદાયેલું, ભાંગેલું fછમિન વિ(સં) નષ્ટભ્રષ્ટ; અસ્તવ્યસ્ત છિપત્ની સ્ત્રી ઘરોળી છિપના અ ક્રિ છીપવું, છુપાવું; ઢંકાયેલું હોવું છિપા-fછી અને છૂપી રીતે; ચૂપકીથી; ચૂપચૂપ છિપાના સ ક્રિ છુપાવવું (૨) ઢાંકવું fછપાવ ! છુપાવવું તે fછm-fછરે અછૂપું છૂપું છિકડા ડું છાબડું fછવડી સ્ત્રી છાબડી છિમાં સ્ત્રી ક્ષમા છિયા સ્ત્રી છી; મળ (૨) ધૃણિત ચીજ (૩) વિગંદું છિન ફળનું છોડું - છાલ, છીલટું fછત્નના ક્રિ છિલાવું; છોડું કઢાવું (૨) છોલાવું;
ઉઝરડો ભરાવો

Page #147

छौंक
૧૪૨
छेवना
છા સ્ત્રી છીંકવું તે કે છીંક
ના અને ક્રિ છીંકવું છટ સ્ત્રી છાટ; સીકર (૨) છીંટ કપડું ઊંટના સક્રિ વિખરેલું; વેખવું છટા ૫૦ છાંટો (૨) છાંટા-થોડો વરસાદ
(૨) આક્ષેપ; ટોણો છે અછી એવો તિરસ્કારવાળો ઉદ્ગાર (૨) સ્ત્રી
છી; મળ (બાળભાષા) છીશ પં. શીકું છીછડા ડું માંસનો રદી ટુકડો છછી-નેતા સ્ત્રી દુર્દશા; બેહાલ છગના અને ક્રિ ક્ષીણ થવું; ઘટવું છા ૫૦ વાંસનો ટોપલો-છાબડું છતના સક્રિ- ડખવું (૨) મારવું છેલા વિ છિદ્રાળુ (૨) આછું; છૂટું છૂટું; પાંખું જૈન વિ ક્ષીણ છીન-ફાટ સ્ત્રી જોર-ઝપટ છીના સ ક્રિ છીનવું; ઝૂંટવું (૨) છૂટું કરવું (૩) (ઘંટી) ટાંકવી ના-રોટી, છતાછીની, છીનાક્ષી સ્ત્રી (જોરઝપટથી) છીનવી લેવું તે છીપ સ્ત્રી છીપ; સીપ (૨) છાપ; ડાઘ, ચિહ્ન (૩) ડાઘ પડી જાય એવો એક ત્વચારોગ (૪) માછલી પકડવાની લાકડી છીપ પં છીપો છીની સ્ત્રી મગ ફળી; સીંગ ર સ્ત્રી કોર; કિનાર (૨) પું ક્ષીર
ત્રના સક્રિ છીલવું; છોલવું ફુગાના સક્રિ સ્પર્શ કરાવવો; અડકાડવું છુમુ સ્ત્રી લજામણીનો છોડ છુટછા વિખાલી; પોલું (૨) નિ:સત્ત્વ (૩) નિધન છુચ્છી સ્ત્રી નાની નળી (૨) નાકનું એક ઘરેણું છુટ વિ. છોટાનું સમાસમાં આવતું રૂપ (૨) અ૦ સિવાય; વિના; છોડીને છુટારા ! છુટકારો; મુક્તિ છુટાન ! નાનપણ; બાલ્યાવસ્થા છુટા સ્ત્રી છોટાપણું; નાનાપણું છુટપુટા ! સમીસાંજ; સંધ્યા છુટ્ટા વિ છૂટું; મુક્ત; એકલું છુટ્ટી સ્ત્રી રજા; છૂટી gવાના, જુના સક્રિટ છોડાવવું (૨) નૂર ભરી
પાર્સલ લેવું છુપના અન્ય ક્રિટ છુપાવું છુપાના સક્રિ છુપાવવું
છુરા પું છરો (૨) અસ્તરો (૩) (સં.) ચૂનો જીરા, પુરાવાની, જુવાની સ્ત્રી છરા ઊડવા-તેની
મારામારી થવી તે છરી સ્ત્રી છરી: નાનો છરો હુન્નાના, જુવાના સ૦ ક્રિ અડકાવરાવવું; સ્પર્શ
કરાવરાવવો છુરા પુંછ ખારેક ફ્છા વિ૦ ખાલી; પોલું (૨) નિ:સત્ત્વ (૩) નિર્ધન $ ૫ મંત્ર ભણી ફૂંક મારવાનો શબ્દ છૂછા વિ૦ ખાલીપોલું (૨) નિ સત્ત્વ (૩) નિધન છૂટ સ્ત્રી છુટકારો; મુક્તિ (૨) રજા; અવકાશ; છુટ્ટી (૩) લેણદેણમાં જતી કરાતી-છૂટ અપાતી રકમ (૪) કોઈ કામ કરવાનું ભૂલથી રહી જવું; ગફલત ફૂટના અક્રિ છૂટવું; મુક્ત થવું (૨) ઊપડવું; ચાલવા માંડવું (૩) છૂટું-અલગ પડવું (૪) નિયમ કે વ્રત તૂટવું (૫) રસ છૂટવો (૬) બાકી બચત રહેવું (૭) કામ કરાતું રહી જવું-ભૂલ થવી (૮) ફારેગ થવું; બેકાર બનવું છૂત સ્ત્રી અડવું તે; સ્પર્શ (૨) વળગણ જૂના અને ક્રિસ્પર્શ થવો (૨) સક્રિ સ્પર્શવું; અડકવું પૂરા ! છરો છૂરી સ્ત્રી છરી ઍવા, એના સક્રિ ઘેરો ઘાલવો (૨) સામેથી રોકવું; થોભાવવું (૩) એકવું; લીટી વગેરેથી ઘેરવું છે પંપાળેલું ઢોર (૨) પાલતુ (૩) નાગરિક છે સ્ત્રી છેડવું તે (૨) ખીજ છે-હાની, -છા સ્ત્રી ખીજવવું કે છંછેડવું તે
કે તેવી વાત (૨) છેડછાડ; સતામણી છેડના સક્રિટ છેડવું; સતાવવું (૨) ખીજવવું (૩) મશ્કરી કરવી (૪) ખોદવું (૫) છેડવું-શરૂ કરવું (૬) ફોલ્લો ફોડવો છે ! (સં.) કાણું, છિદ્ર છે સ ક્રિ છિદ્ર કરવું, કાપવું, છેદવું એના દૂધ ફાડીને કઢાતો માવો (૨) સક્રિ છેદવું
(તાડ વગેરે) છેની સ્ત્રી છીણી; ટાંકણું છે શું ક્ષેમકુશળ છેરના અ ક્રિ છેરવું; પાતળો ઝાડો કરવો છેરા ૫ બકરો છે, જેની સ્ત્રી બકરી છેવ શું છેદ; ઘા (૨) પડનાર દુઃખ છેવના સક્રિ છેદવું (૨) આઘાત પહોંચાડવો (૩)

Page #148

छैल-चिकनियाँ
૧૪૩
जकड़
છન્ન-વિનય, છન્ન-જીવીત્રાવિછેલ-છબીલો;
શોખી છે ! છેલ; શોખી માણસ છોલા, છોરા ! છોકરો છોડાવન, છોરાપર ! બાળકપણાનો ભાવ;
અણસમજ છોડી, છો સ્ત્રી છોકરી છરા વિ છોટું; નાનું (૨) તુચ્છ; સામાન્ય છોટા સ્ત્રી છોટાપણું; નાનાપણું છોટા-મોટા વિસામાન્ય; સાધારણ (૨)નાનું મોટું છોટી-હારી સ્ત્રી સવારનો નાસ્તો છો-વિ , છો-છુટ્ટી સ્ત્રી ફારગતી છોડ્રના સક્રિ છોડવું છોડવાના, છોડના સક્રિ છોડાવવું છોપ ૫ જાડો લેપ કે તેનો થર (૨) બચાવ; છુપાવવું તે
છોડના સક્રિો લેપ કરવો (૨) લીંપવું; છાંદી લેવું હોમ પે ક્ષોભ છોર પે સીમા; હદ (૨) ધાર; કિનારો છોરના સક્રિ છોડવું (૨) હરી લેવું છોરા ડું છોરો; છોકરો છોરી સ્ત્રી છોરી; છોકરી છોરાછોરી સ્ત્રી ખેંચાખેંચ છોતાની સ્ત્રી નાનો તંબૂ છોનના સ ક્રિ. (૨) છોલવું છોદાર વિ પ્રેમી છોદ ડું મમતા; પ્રેમ (૨) દયા છોરી વિસ્નેહી (૨) સ્ત્રી સાંઠાનો કૂચો છ% સ્ત્રી વઘાર છીંના સ ક્રિ. વઘારવું છના ૫૦ પશુનું બચ્યું છતારી સ્ત્રીનાનો તંબૂ રાવઠી
વંશન પુરુ (ઈ.) બે રેલવેને મળતું સ્ટેશન iા સ્ત્રી (ફા) જંગ; યુદ્ધ સંત . (ફા) લોઢાનો કાટ નં-સાવર વિ૦ (કાવ્ય) લડાયક; વીર સંબૂ વિ (ફા.) લડાયક, વીર iામ વિ (સં.) જંગમ; ચળ નંતિ ! વન; વેરાન રણ મંત્રી વિ જંગલનું કે ત્યાં મળતું કે થતું; રાની fભા ડું જાળી (૨) બારી પગાર પં. (ફા) જંગાલ; તાંબાનો કાટ પાણી પુ. જંગલી (તાંબાના કાટનું); જંગાલના
રંગનું ની વિ ફોજી; જંગ-લડાઈનું કે તેને લગતું
(૨) મોટું ગિર નટ ! સરસેનાપતિ નવા સ્ત્રી (સં.) જાંઘ ગંગા () હલકારો; દૂત (૨) હરણ (૩)વિ
ઝડપથી દોડનાર નધિત વિ (સં.) ઝડપથી દોડનાર (૨) દૂત; કાસદ સંઘના અને ક્રિ પરખાવું (૨) ઠીક લાગવું, ગમવું (૩) માલૂમ પડવું; લાગવું
ચા વિ૦ બરોબર તપાસેલું (૨) અચૂક (૩) સટીક નિંના ડું જંજાળ; ઝંઝટ (૨) જંજાર તોપ બંગાની, બંગાનિયા વિના જંજાળી (૨) ઝઘડાળુ
ગીર સ્ત્રી (ફા) જંજીર; સાંકળ કે બેડી (૨) કમાડની સાંકળ
નીરવાના ૫૦ કેદખાનું નંતર યંત્ર; ઓજાર (૨) તાવીજ, માદળિયું
(૩) વેધશાળા (૪) વીણા બંતા-બંતા શું જાદુમંત્ર (૨) વેધશાળા નંતી સ્ત્રી પંચાંગ (૨) જંતરડું (૩) શું જાદુગર નંતા જંતરડું; તાર ખેંચવાનું ઓજાર; યંત્ર નંતી સ્ત્રી નાનું અંતરડું i[ ! (સં.) જંતુ; જીવ; જીવડું મંત્ર ! યંત્ર (૨) તાવીજ (૩) તાળું મંત્રી મું. વીણા (૨) સ્ત્રી પંચાંગ સંદ્ર,
સં ત પંઇરાનની પ્રાચીન ભાષા કે તેમાં
લખાયેલો પારસી ધર્મગ્રંથ નિંદ્રા ! મોટી ઘંટી (૨) યંત્ર બંધુ, ગંડૂ (સં) જાંબુફળ કે ઝાડ igવા (સં.) મોટું પારજાંબુ (૨) શિયાળ અંગૂર ! (ફા) જંબૂરો; એક નાની તોપ (૨) તોપની
ગાડી ગમ . (સં.) દાઢ (૨) જડબું (૩) બગાસું નંખા સ્ત્રી બગાસું
માની અ ક્રિ બગાસું ખાવું ખરું સ્ત્રી જવ જેવું એક અન્ન (૨) જવારા ww વિ. (અ) જઈફ; વૃદ્ધ (૩) દુર્બળ
વશ સ્ત્રી (ફા) હાર (૨) હાનિ (૩) પરાભવ નવ સ્ત્રી જક; હઠ (૨)ધૂન; લગની (૩) પંખ્યક્ષ (૪)
કંજૂસ ન સ્ત્રી જકડ; પકડ; સકંજો

Page #149

जकड़ना
૧૪૪
जन
ગના સક્રિ જકડવું; બાંધવું (૨) અને ક્રિ અંગ
અકડાવું; જકડાવું રાતિ સ્ત્રી (અ) જકાત; કર (૨) આયાતવેરો
(૩) દાન; ખેરાત સાત પે જકાતદાર કે તેનું કામ રાવત સ્ત્રી (અ) બુદ્ધિમત્તા; નેકી; પવિત્રતા 1ી વિ (અ) બુદ્ધિમાન; નેક; પવિત્ર રમ, બ (ફા) પુંજખમ; ઘા
કામત સ્ત્રી (અ) સ્થૂળતા; જાડપણ નવી વિ. (અ) સ્થૂળ; જાડું મળી ! (અ) સંગ્રહ (૨) ફૂલઝાડ-ફળઝાડના ઉછેરની જગા; નર્સરી (ધરૂવાડી) છાપું જખમ; ઘા; હાનિ ન ! જગત; દુનિયા નળ વિઝગઝગતું કાકાના અ ક્રિ ઝગઝગવું ગત સ્ત્રી કૂવાનો ચોતરફનો પરથાળ (૨) ૫૦
જગત; દુનિયા નાતી સ્ત્રી (સં.) પૃથ્વી; દુનિયા નાના અને ક્રિ જાગવું (૨) ઝગવું નિગમ, ગામ વિશે ઝગમગતું નામના અને ક્રિ ઝગમગવું નામII૮ સ્ત્રી ઝગમગાટ નાદ સ્ત્રી જગા (૨) મોકો; અવસર નાત જકાત
I ! જકાતદાર કે તેનું કામ નાના અને ક્રિ જગાડવું નયન પં. (સં.) પેઢુ (૨) થાપો; ફૂલો ન ચ વિ (સં.) છેલ્લે (૨) નીચ; હલકું (૩) નિંદ્ય ઝવી સ્ત્રી (ફા) પ્રસૂતિ; સુવાવડ કરના અન્ય ક્રિ. ઠીક લાગવું; ગમવું (૨) માલૂમ
પડવું; લાગવું નવા સ્ત્રી (કા) પ્રસૂતા સ્ત્રી; સઘઃ પ્રસૂતા; એ સ્ત્રી
જેની પ્રસૂતિ થયાને ચાલીસ દિવસ પૂરા ન થયા હોય
બારવાના ! (ફા) પ્રસૂતિગૃહ; સુવાવડખાનું નન ! (ઇ) જજ; ન્યાયાધીશ નઝમાન ! યજમાન ના સ્ત્રી (અ) આતુરતા; અધીરતા (૨) પ્રતિકાર
(૩) ફળ; પરિણામ વત્તિયા ! (અ) દંડ (૨) જજિયાવેરો નગી સ્ત્રી જજનું પદ કે કામ યા તેની કચેરી ના પુ. (ફા૦) જંજીરો; બેટ iીરા-નુમા ! (અ) દ્વીપકલ્પ
પદ્મ પુર (અ.) આકર્ષણ (૨) શોષણ નવી મું. (અ) આવેશ (૨) પ્રબળ ઇચ્છા ગણાતી વિભાવ કે ઇચ્છા સંબંધી નટના સક્રિ ઠગી લેવું નદી સ્ત્રી ગ૫; બકવાદ ગદા સ્ત્રી (સં.) વાળની જટા Mદિત વિ (સં.) જડિત; જડેલું ગરિત્ર વિ (સં.) જટાવાળું (૨) ગૂંચાયેલું; અટપટું ગીર છું. (સં.) પેટ, હોજરી (૨) વિ વૃદ્ધ (૩) કઠણ નીતિ સ્ત્રી (સં.) જઠરનો અગ્નિ નવિ (સં.) નિર્જીવ; અચેતન (૨) મૂર્ખ (૩) મૂંગું કે બહેરું
સ્ત્રી મૂળ; મૂળિયું (૨) પાયો નના સ ક્રિક જડવું; બેસાડવું (૨) મારવું; ઠોકવું
(૩) ચાડી ખાવી; કહી દેવું નવાના સક્રિ જડાવરાવવું નદન પંડાંગર નવર ! (હિં જાડા) ગરમ કપડાં ના ડું જડવાનું કામ કરનાર નડી, નવૂઠ્ઠી સ્ત્રી જડીબુટ્ટી; વનસ્પતિ ઔષધિ વતન ! યત્ન; પ્રયત્ન બતની વિ જતન કરનારું (૨) ચતુર નિતિન્નાના, માતાના સર ક્રિ જણાવવું; બતાવવું
(૨) અગાઉથી સૂચવવું ગતિ, ગતી ! યતિ; સંન્યાસી કથા ! થો; સમૂહ (૨) મંડળી; જૂથ પત્થાલાર, ગઘેલાર પુંજથાનો નાયક
સ્થાની સ્ત્રી દળબંધી; જૂથ બાંધવું તે નથી અથથા; જેમ(૨) સ્ત્રીધન, પૂંજી (૩) ડું થો ગ૯ અ યદિ; જો (૨) જ્યારે; યદા બપિ અ યદ્યપિ, જોકે રૂદ્ર સ્ત્રી (ફા) ચોટ; માર(૨)હાનિ (૩)ચોટનું લક્ષ્ય ગત ! (અ) જંગ; યુદ્ધ vલા વિ (ફા) હાનિ કે ચોટનું ભોગ બનેલું નવી વિ (અ) નવું; નવીન નદ્ સ્ત્રી (અ) પ્રયત્ન કોશિશ (૨) પુદાદા (૩)વિ
જ્યાદા; વધુ બપિ અ યદ્યપિ, જોકે નર્વાદ ! ખરાબ - ન કહેવા જેવી વાત ગદી વિ(અ) બાપદાદાનું નોને સ્ત્રી (અ) દોડધામ; પ્રયત્ન ગન પં. (સં.) માણસ (૨) લોક (૩) સેવક નન કું(સં) પિતા (૨) વિપેદા કરનાર ન સ્ત્રી (ફા) સ્ત્રી પત્ની (૨) વિ. પત્નીવશ

Page #150

ज़नखा
જ્ઞના વિ॰ (ફા॰) નપુંસક નનનાતિ સ્ત્રી (સં) જંગલો તેમજ પહાડી સ્થાનો વગેરેમાં રહેતા એવા લોકોનો સમૂહ જે કેળવણી સભ્યતા વગેરેમાં નિકટવર્તી સ્થાનોના લોકોથી કંઈક પછાત હોય અને જે પોતપોતાના નાયકો અને સરદારોના આદેશો અનુસાર ચાલવાની ટેવવાળો હોય.
નતંત્ર પું॰પ્રજાસત્તાક રાજ્યતંત્ર, લોકતંત્ર; પ્રજાતંત્ર બનતા સ્ત્રી॰ જનસમાજ; લોક ખનન પું॰ (સં॰) ઉત્પત્તિ; ઉદ્ભવ; જન્મ નનના સ॰ ક્રિ॰ જણવું (૨) પેદા કરવું જ્ઞનનિર્દેશ પું॰સંસદમાં પુરઃસ્થાપિત કોઈ મહત્ત્વપૂર્ણ વિવાદગ્રસ્ત વિષયને સમસ્ત જનતાની સામે મતદાન દ્વારા પોતાનો નિર્ણય આપવા ઉપસ્થિત કરવો તે
નનની સ્ત્રી॰ (સં) માતા
નનપર્ પું॰ જિલ્લો; રાજ્યવિશેષ (૨) ગામ (૩) રાષ્ટ (૪) આબાદ દેશ
બનમ પું॰ જન્મ; જિંદગી
ખૈનમના અ॰ ક્રિ॰ જનમવું; પેદા થવું નનમયૂટી સ્રી॰ ગળથૂથી તન-મુરીદ્ વિ॰ (ફા॰) પત્નીવશ
નરન પું॰ (ઇ॰) સેનાપતિ (૨)વિ॰આમ; સાધારણ નવ પું॰ (સં॰) જનવાદ; અફવા (૨) લોકનિંદા; લોકાપવાદ
૧૪૫
ગનરક્ષા-ધિનિયમ પ્॰ (સં) સર્વસાધારણ જનતાના રક્ષણાર્થે બનાવાયેલો અધિનિયમ‘પબ્લિક સેફ્ટી ઍક્ટ’ ઞનવની સ્ત્રી॰ જાન્યુઆરી માસ નનવારૂં સ્ત્રી॰ દાઈ કે તેની મજૂરી ઞનવાના સ॰ ક્રિ॰ જણાવરાવવું નિવાસ, બનવામા પું॰ જાનીવાસા ખનશ્રુતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) અફવા; લોકવાયકા નનÍા સ્રી (સં) વસ્તી બનસંપી-અધિજારી પું॰ (સં) સ૨કા૨નો જનતા સાથે સંપર્ક બનાવી રાખનાર અધિકારી-‘પબ્લિક રિલેશન ઑફિસર'
નહિતવી રાખ્ય પું॰ (સં) એ રાજ્ય જ્યાં જનતાનાં સ્વાસ્થ્ય, શિક્ષણ, સુખસુવિધા આદિની વિશેષ વ્યવસ્થા હોય તથા રોજી અપાવવા તેમજ
અસમર્થતાવૃત્તિના ઉપાય આદિનું આયોજન હોય
‘વેલફેર સ્ટેટ’
ખનારૂં સ્ત્રી॰ દાઈ કે તેની મજૂરી બનાના પું॰ (અ) શબ (૨) જનાજો (મુસલમાન)
મડદું લઈ જવાની ખાટલી નનાવેશ પું॰ લોકોની સંમતિ નાનાના પું॰ (ફા॰) જનાનો; અંતઃપુર બનાના સ॰ ક્રિ॰ જણાવવું
જ્ઞનાના વિ॰ (ફા॰) સ્ત્રીઓનું (૨) નપુંસક (૩) નિર્બળ (૪)પું॰બાયલો; હીજડો (૫)જનાનો; જનાનખાનું બનાવ પું॰ (અ॰) શ્રીયુત; મહેરબાન; મહાશય (આદરસૂચક પૂર્વગ)
બનાવ-તૌ અ॰ જનાબે આલી
બનાવા સ્ત્રી શ્રીમતી
बड़तोड़
જ્ઞનાવે-મન પું॰ માન્યવર; મહોદય; જનાબે આલી નનાવ પું॰ જણાવવું તે; સૂચના
નનુ અ યથા; જેમ (૨) જાણો; માનો નનૂન ॰ (અ) ઝનૂન; ઉન્માદ; પાગલપણ અનૂની વિ॰ ઝનૂની; ઉન્માદી; આંધળા જુસ્સાવાળું નૂષ સ્ત્રી॰ દક્ષિણ દિશા
નનૂવી વિ॰ દખણાદું; દક્ષિણ તરફનું નને, બનેવ પું॰ જનોઈ
નનોપયોની સેવા સ્ત્રી॰ (સં) લોકોપયોગી સેવા; એ
સેવા કામગીરી કે વ્યવસ્થા જે જનતાને માટે વિશેષ ઉપયોગી યા કામની હોય (જેવી કે, નગરની જળ, વીજળી, સફાઈ વગેરેની વ્યવસ્થા)-‘પબ્લિક યુટિલિટી સર્વિસ'
જ્ઞન પું॰ (અ) ખ્યાલ; વિચાર (૨) ભ્રમ નન્નત સ્ત્રી॰ (અ૦) સ્વર્ગ; બહિત નમ્નતી વિ॰ સ્વર્ગવાસી (૨) સ્વર્ગીય ન્મ પું॰ (સં॰) જનમ (૨) જનમારો જન્મ- –ડતી સ્ત્રી જન્મકુંડળી નન્મના અ॰ ક્રિ॰ જનમવું નન્માંતર પું॰ (સં॰) બીજો જન્મ; પુનર્જન્મ નન્માષ્ટમી સ્ત્રી (સં) ગોકળઆઠમ
નન્ય વિ॰ (સં) જન સંબંધી (૨) દેશ કે જાતિ સંબંધી (૩) પેદા થયેલું
ખપ પુ॰ (સં) જપ; મંત્રનું રટણ નવતવ પું॰ પૂજાપાઠ; વ્રત ઉપવાસ વગેરે નપના સ॰ ક્રિ॰ જપવું (૨) યજ્ઞ કરવો નવની સ્ત્રી॰ માળા (૨) ગોમુખી Ek v॰ (અ) જીત (૨) લાભ ના સ્ત્રી॰ (ફા॰) સખતાઈ (૨) જુલમ (૩) કષ્ટ નાશ વિ॰ સહનશીલ
નીર, ખ્રીન સ્ત્રી (અ) સીટી કે તેનો અવાજ નવ અ॰ જ્યારે
નવડ઼ા પું જડબું નવડ઼ાતોડ઼ વિ॰ જડબાતોડ

Page #151

ज़बर
૧૪૬
जयंती
વર વિ. (અ) જબરું (૨) મજબૂત વરત વિ૦ (ફે) જબરજસ્ત; મજબૂત; બળવાન રસ્તી સ્ત્રી (ફા) જોરજુલમ; અત્યાચાર; બળાત્કાર (૨) અ બળજોરીથી નવરન્ અ (ફા) બળપૂર્વક; જબરાઈથી નવરા વિજબરું (૨) પં. જિબ્રા પ્રાણી નધન (અ) પહાડ
! (અ) ઝબે; કતલ; વધા નવરા પુત્ર સાહસ; હિંમત પણ સ્ત્રી (ફા.) જીભ (૨) ભાષા
વાન સ્ત્રી (ફા.) જીભ (૨) ભાષા ઝવાન-રવિ (ફા) સૌની જીભે હોય તેવું પ્રસિદ્ધ વાન-વાણ વિ(ફ) લાંબી જીભનું; ગમે તેમ- અનુચિત બકનાર વાન-તાઁ વિ (ફા) ભાષાનો પંડિત વાલાની સ્ત્રી વિદુષી મહિલા નવાનવંતી સ્ત્રી (ફા) મૌન (૨) લખેલી સાક્ષી કરવાની વિ (ફા) મૌખિક (૨) મોઢામોઢ
લૂર વિ૦ (ફા) બૂરું; ખરાબ; અપશુકનિયાળ પતિ પુ. (અ) જપ્ત કરેલું તે
હતશુલા વિ૦ જપ્ત કરેલું પન્ન સ્ત્રી જતી
Mાર વિ (ફા) જબરદસ્તી કરનાર ના ડું (અ) જબરદસ્તી; સખતી; જુલમ નન અ (અ) જબરાઈથી; સખતીથી નમ પંયમ ગમતા પુંઆંખની ભમર (૨) સ્ત્રીયમનું ખાંડું;
તલવાર સમયટ પુંજમાત; ભીડ નમમ (અ) કાબા પાસેનો પવિત્ર કૂવો Hી સ્ત્રી (અ) કાબા પાસેના ઝમઝમ નામના
કૂવાના પવિત્ર જળનું પાત્ર ગમના અને ક્રિઃ જામવું; ઠરવું; એકત્ર થવું કમાનતા પુંછ જમાનત નમવટ સ્ત્રી કૂવાનું ચક્કર
દૂર ! (અ) જનસમૂહ; પ્રજા (૨) રાષ્ટ્ર નHદૂરિયત સ્ત્રી (અ) લોકશાહી
દૂર વિ(અ) પ્રજાકીય; રાષ્ટ્રીય નમદ સલ્તનત સ્ત્રી પ્રજાતંત્ર કવિ (અ) જમા; એકઠું; જમાં કરેલું (૨) સ્ત્રી
પૂંજી; ધન (૩) મહેસૂલ (૪) સરવાળો (૫) (બા) બહુવચન (૬) સમૂહવાચક નામ કમ- આવક ને ખર્ચ નમાઝત, નાત સ્ત્રી(અ) જમાત; ઝુંડ
(૨) શ્રેણી; દરજ્જો ગમતી, ગમારી વિસામુદાયિક
મારું છુંજમાઈ (૨) સ્ત્રી જમાવવું છે કે તેની મજૂરી કમાલ ! (બેંકમાં) જમા મૂકનાર નઃ સ્ત્રી (અ. જિમાદ) જડ પદાર્થ (જેનામાં વિકાસની શક્તિ ન હોય; પથ્થર ખનિજ વગેરે નિર્જીવ વસ્તુ) સમાન સ્ત્રી (અ) પથ્થર માટી વગેરે નિર્જીવ પદાર્થ નવાપુ (ફા) જમાદાર; સિપાઈની ટુકડીનો વડ;
નાયક જમાનત સ્ત્રી (અ) જામીન; જામિનગીરી જ્ઞાનતિન અ (અ) જામિનરૂપે
નાના પું(અ) સમય (૨) લાંબો સમય; જમાનો 1મીના સક્રિવ જમાવવું નાનાસાવિ (અ + ફા) જમાનો જોઈ વર્તનાર; કાર્યદક્ષ નમાવંતી સ્ત્રી (ફા) જમાબંદી કે તે અંગેનું તલાટીનું
૫ત્રક તમામ વિ બીજાનું ધન દબાવી પાડનાર કે લઈ
લેનાર નક્ષત્ર પું(અ) સુન્દરતા; શોભા; રૂપ માનદ પુંછે નેપાળો ગણાવ, નમાવવું, પાવર સ્ત્રી જમાવ; ભીડ
વંદ ! સૂરણ
લાર ફા) જમીનદાર સલાહી સ્ત્રી જમીનદારી
લોઝ વિ (ફા) જમીનદોસ્ત નવીન સ્ત્રી (ફા) જમીન, ભૂમિ (૨) પૃથ્વી
મીમા ! (અ) પરિશિષ્ટ; પુરવણી 1મીર સ્ત્રી (અ) મન (૨) આત્મા (૩) અંતઃકરણ મીન વિ. (અ) સુંદર મુદ્ર ! (ફા૦) પન્ના રત્ન નમુના અને ક્રિ બગાસું ખાવું મૈયા (અ) જમાત; સમૂહ (૨) સંતોષ; શાંતિ (૩) ફોજ થતુન સલ્તના સ્ત્રી (અન્ય) ઉમા-મૌલવીઓનું મંડળ નોના સક્રિ હિસાબ તપાસવા (૨) સમર્થનમાં
બીજાને સાક્ષી આપવો (૩) દેવાના જામિન આપવા (૪) વ્યાજને મૂડીમાં જોડવું નમ્ય વિ (અ) ખૂબ (૨) બધું ગઠ્ઠા સ્ત્રી બગાસું પપ્પાના અન્ય ક્રિ બગાસું ખાવું જયંતી સ્ત્રી (મહાપુરુષની) જન્મતિથિ; ધજા

Page #152

जय
૧૪૭
પાણી
નય સ્ત્રી॰ (સં॰) વિજય; જીત; ફતેહ નર પુંજરા; ઘડપણ; (૨)વિનાશ (૩)જળ; (૪) જ્વર; તાવ (૫) સ્ત્રી જડ; મૂળ ાર પું॰ (ફા॰) જ૨; પૈસો (૨) સોનું તરસ, નરસી વિ॰ સોનાના તારકસબવાળું; કસબી
નર્વીર્ વિ॰ (ફા॰) (પૈસા આપીને) ખરીદેલું નરણેન વિ॰ (ફા॰) ફળદ્રુપ; જરખોજ TR પું॰ (ફા॰) સોની
ખરા પું॰ (તું॰ જર્ગ) પંચ; પરિષદ; સંમેલન ર૪ વિ॰ (સં) વૃદ્ધ; ઘરડું (૨) કઠોર; કર્કશ જ્ઞાતર પું॰ સોના-ચાંદીના તાર; કસબ (૨) વિ કસબી
રસ્તુત પું॰ જરથુષ્ટ
જ્ઞાતુર તી વિ॰ જરથુષ્ટના પંથવાળું જ્ઞાત વિ॰ પીળું
નરવા પું॰ (ફા) ખાવાની તમાકુ (૨) પીળો ઘોડો નરવાર વિ॰ (ફા॰) પૈસાદાર; ધનિક ખારવાનૂ પું॰ (ફા॰) જરદાળુ; એક સૂકો મેવો રતી સ્ત્રી॰ પીળાશ (૨) ઈંડામાંનો પીળો રસ નવુત પું॰ જરથુષ્ટ્ર ખૈરનન પું॰ (ઇ॰) પત્રિકા
નૈન પું॰ (ઇ૦) સૈન્યનો જનરલ; સેનાનાયક નરના અ॰ ક્રિ॰ જળવું; બળવું નરપરસ્ત વિ॰ (ફા॰) લોભી; કંજૂસ
નરવ સ્ત્રી (અ) આઘાત; ચોટ (૨) ગુણાકાર (૩) તબલા પર થાપ રવાના પું॰ (ફા॰) ટંકશાળ નરવત પું॰ (ફા॰) કસબી રેશમી કપડું નવા પું॰ જરદોજ; તા૨કસબવાળો નવીતા વિ॰ ચમક-ભભકદાર; ભડકીલું રઘુતા-મસત્ત શ્રી॰ (અ) કહેવત ગમન સિનવર પું॰ જસત તાંબું અને નિકલના મિશ્રણથી બનતી એક ધાતુ-જર્મન સિલ્વર ધાતુ જ્ઞTM પું॰ (અ) હાનિ (૨) આધાત નરસ પું॰ (અ) ઘંટ
ના સ્ત્રી॰ (સં) ઘડપણ
AT વિ॰ (અ) થોડું (૨) અ થોડી વાર માટે
નામા અ જરાક
જ્ઞાઞત સ્ત્રી॰ (અ) ખેતી કે તેની પેદાશ જ્ઞાત સ્ત્રી॰ (અ) મજાક (૨) બુદ્ધિમત્તા RIT પું॰ (અ) જિરાફ ખૈરાયન પું॰ (અ ‘જુર્મ’નું બ॰ વ॰) અનેકવિધ ગુના નાયુ પું॰ (સં) ગર્ભની ઓર
जलप्रपा
નરાલુન વિ॰ ગર્ભની ઓર સાથે જન્મતું (પ્રાણી) દરિયા પું॰ (અ) કારણ; સબબ (૨) સંબંધ;લાગ (૩) ઉપાય; મદદ
ની સ્ત્રી જરી-કસબ (૨) વિ॰ જરીનું; કસબી . ત્તરી (અ) મશ્કરો; વિનોદપ્રિય
નીવ સ્રી॰ (ફા॰) જમીન માપવાની સાંકળ નસ્તર વિ॰ (અ॰ જરૂર) જરૂરી; આવશ્યક (૨) અ જરૂર; અવશ્ય; અવશ્યમેવ
નવરત, રૂરિયાતસ્ત્રી (અ)જરૂરિયાત;આવશ્યકતા જ્ઞરૂરી વિ॰ જરૂરનું; આવશ્યક નવ વિ॰ (ફા) ઝલકદાર; ચળકતું ખર્ન, પત્નતિ વિ॰ (સં॰) જરી ગયેલું; જીર્ણ નવું વિ॰ (ફા॰) પીળું
નવા પું॰ (ફા॰) ખાવાની સુગંધદાર મસાલેદાર તમાકુ નોવ સ્ત્રી (ફા॰) હળદર
નર્વી સ્ત્રી॰ (ફા॰) પીળાશ નયંતૂ પું॰ જરદાળુ લિઝ્મ પું॰ (ઇ) પત્રકારત્વ નન્નત્તિસ્ટ ૫૦ (ઇ) પત્રકાર
ન પું॰ (અ॰) વાસણ (૨) પાત્રતા; બુદ્ધિમત્તા; સમજ નીયત સ્ત્રી॰ (ફા॰) પાત્રતા; યોગ્યતા
નવં સ્ત્રી આઘાત; ચોટ (૨) ગુણાકાર (૩) તબલા
પર થાપ
તત્વ-વન્–મસત્તસ્ત્રી (અ) કહેવત (૨) વિ॰જાણીતું; સર્વવિદિત
નર્ત પું॰ (અ) અણુ, કણ
ન વિ॰ (અ) બહાદુર (૨) વિશાળ સેના નર્વાહ પું॰ (અ) સર્જન; શસ્ત્રવૈદ નર્વાહી સ્ત્રી (અ) શસ્ત્રવૈદું નબંધર પું॰ જળધર રોગ; જલોદર બત્ત પું॰ (સં) પાણી; જળ પત્ત-હાવા પું॰ જળપાન; નાસ્તો ખનવર પું॰ (સં॰) જળચર પ્રાણી ગળી સ્ત્રી માછલી
નનન પું॰ (સં॰) કમળ (૨) માછલી (૩) મોતી, શંખ, છીપ વગેરે
તજ્ઞા પું॰ (અ) ધરતીકંપ; ભૂકંપ નાઙમમધ્ય પું॰ (સં॰) સામુદ્રધુની ગતવ, પત્નધર પું॰ (સં॰) વાદળ; મેઘ જ્ઞનધિ પ્॰ (સં) સમુદ્ર ત્તન સ્ત્રી॰ દાહ; જ્વલન (૨) ઈર્ષા; દાઝ નનના અ॰ ક્રિ॰ જળવું; બળવું ખત્તવાન પું॰ (સં) નાસ્તો ખત્નપ્રા પું॰ (સં) પરબ

Page #153

जलप्रपात
૧૪૮
जहालत
પ્રપતિ પુ (સં) ધોંધ ગર્લ્સયાન ૫૦ (સં.) વહાણ; જહાજ
નવાઇ ! (સં.) વાદળ; મેઘ ના ૫૦ (અ) (ગાયન-વાદનનો) જલસો
(૨) અધિવેશન; બેઠક; સમારંભ ગદર સ્ત્રી જળાધારી કે લિંગની બેઠક નાના સક્રિ સળગાવવું; બાળવું ખત્રાણા ડું બળાપો; દાઝ (ઈર્ષાની) રત્નાત્ર પું(અ) તેજ (૨) પ્રભાવ રત્નાની વિ તેજસ્વી (૨) પં એક ફકીર સંપ્રદાય
ત્રાનુ, ગત્રાત્નોવા સ્ત્રી (સં.) જળો બનાવ ! ખમીર; આથો કે તે ચડવો તે બતાવતર વિ (અ) નિર્વાસિત; દેશપાર થયેલું
(૨) ૫૦ નિર્વાસન; દેશનિકાલની સજા નભાવન ડું બળતણ; ઈધન પત્તાશય પં(સં.) જળાશય-નદી, તળાવ વગેરે નના વિ જળમય; જળબંબાકાર ગતિ સ્ત્રી (સં.) જળો પત્ની-રી વિ(અ) ખૂબ ઊંડ બળતરા અને સંતાપ કરાવે તેવી સ્ત્રીત વિ(અ) તુચ્છ (૨) અપમાનિત ઝનૂર ! સરઘસ કનૈવી સ્ત્રી જલેબી મીઠાઈ ગોવા ! (સં.) જલંધર રોગ ગર્ભા સ્ત્રી (સં.) જળો
અ (અ) જલદી; ઝટપટ નવાણ વિ. (ફા) કામમાં ઉતાવળ કરનાર નવાણી સ્ત્રી (ફા) ઉતાવળ; શીવ્રતા ગન્ધી સ્ત્રી જલદી; ઉતાવળ (૨) અ૦ જલદીથી;
શીધ્રપણે કન્ય, ગન્જન પું(સં) લવાર; બકવાદ; ડિંગ કન્યના સક્રિ લવારો કે બકવાદ કરવો અન્નદ્રિ પું(અ) ફાંસિયો; ઘાતક (૨) ક્રૂર ઘાતકી
માણસ કન્યા (અ) શૌભા; વૈભવ (૨) પ્રકાશ; તેજ નવ જવ (૨) ગતિ; વેગ નવનિ સ્ત્રી પડદો નવમર્વ વિ (ફા.) બહાદુર; જબરું; મરદ નવમ સ્ત્રી બહાદુરી; મર્દાનગી ગવાનવિ (ફાળ) જુવાન (૨)બહાદુર (૩) પુન્યુવક
(૪) યોદ્ધો; સિપાઈ ગવાન સ્ત્રી જુવાની; યૌવન નવાઈ પુંછ (અ) જવાબ; ઉત્તર; સામેથી પ્રતિ- ક્રિયા (૨) જોડ; મુકાબલાની વસ્તુ (૩) નોકરી
છૂટવાની આજ્ઞા નવા-તનવ વિ (ફા) જેનો જવાબ લેવાનો હોય
તે; પૂછવાયોગ્ય નવા-નવા પું(અ) પ્રતિવાદીની કેફિયત નવાબ-હવિ (ફા) જવાબદાર
વાવણી સ્ત્રી (ફા) જવાબદારી નવા વીવિ (ફા)જવાબ સંબંધી; જવાબની અપેક્ષાવાળું
(જેમ કે, કાર્ડ, તાર વગેરે) ગવાર ૫ (અ) આસપાસની જગા; પડોશ (૨) સ્ત્રી
જુવાર (૩) ઝંઝટ; જંજાળ નવીરા ! જવારા (જવના અંકુર)
વાત્ર ૫૦(અ) અવનતિ (૨) આફત ગવાર, નવાસા પંજવાસો-એક કાંટાળી ઔષધિ જે ચોમાસામાં પાંદડાં વગરની અને શરદઋતુમાં ફરી લીલીછમ બને છે. નવીદિ, ગવાહિર ! (અ) ઝવેર; રત્ન નવરાતિ મું. (અ) ઝવેરાત પણન, ના ! (ફા) ઉત્સવ; જલસો (૨) હર્ષ કલામત સ્ત્રી (અ) શરીરની સ્થૂળતા; જાડાઈ નલીમ વિ. (અ) જાડું; સ્થૂળ ગત સ્ત્રી (ફા૦) કૂદકો; છલંગ ગત વિ. જસતના રંગનું નતા પુંજસત માઁ ના, નહિંડાનાઅક્રિખોટમાં પડવું (૨) ફસાવું;
છેતરાવું નહ૬ સ્ત્રી (અ) કોશિશ નહના અને ક્રિ કાદવ-કીચડ થવો (૨) થાકવું નહતા ! ખૂબ કાદવકીચડ રદ પુંછ સમજ; બુદ્ધિ (૨) યાદદાસ્ત ગન્ના , ગહનુમ ! (અ) જહન્નમ; નરક ગઇનમ, ગ7મ વિનરકે ગયેલું નહનામી, નાનુની પુનરકે જનારું પદમત સ્ત્રી (અ) જહેમત; મુસીબત
દર સ્ત્રી (ફા) ઝેર; વિષ હરદ્વાર, ગ્રહો, દીલ્લા વિ૦ ઝેરી ગહન પું(અ) અજ્ઞાન; નાદાન નહિ અ જ્યાં (૨) ૫૦ (ફા) સંસાર; દુનિયા ગદ-દ્રૌદ્રા ! (ફળ) ભારે અનુભવી માણસ નહાઁપનાહ (ફા.) બાદશાહ, સમ્રાટ નહી ! (અ) જહાજ; વહાણ નહી વિવહાણ અંગેનું (૨) પુંછ ખલાસી
હન પુ. (ફા) સંસાર; જગત જાત સ્ત્રી બુદ્ધિમત્તા, સમજશક્તિ મહાનત (અ) અજ્ઞાનતા; નાદાની

Page #154

जहिआ
૧૪૯
जान-बीमा
ગિાિ , દિયા અ જ્યારે નહીં અ૦ જ્યાં; નહીં વહીન વિ. (અ) બુદ્ધિમાન દર વિ. (અ) સહાયક (૨) કમજોર દૂ છું. (અ) જાહેરાત; પ્રકાશ કહે ! (અ) વરને વિવાહમાં અપાતું ધન; દેજ
[ ! (ફા) જહર; ઝેર ગાં-નાસ્ત્રી (ફા)મરણકાળની પીડા;ખૂબયાતના ન, ધ સ્ત્રી જાંઘ; સાથળ ના , નાના પુત્ર ભાટ, ચારણ iાર પં શરીર (૨) હાથપગનું જોર iળા ડું ભાટ, ચારણ નાનૂ ! જંગલી; ગમાર. ધ સ્ત્રી જાંઘ; સાથળ ધયા ડું પહેરવાનો જાંધિયો (૨) મલખમની એક કસરત નાં સ્ત્રી તપાસ નવા સક્રિ તપાસવું (૨) જાચવું નૉત, નૉતા ૫૦ દળવાનો મોટો ઘંટો
નાસાર વિ૦ જાન કુરબાન કરનાર નવ ! જાંબુ ફળ સાંવવ ! (સં.) જાંબુ (૨) સોનું -શિની સ્ત્રી (ફા) ખૂબ મહેનત; પોતાના જાનની બાજી ખેલનાર ના વિ (ફા) વાજબી, ઉચિત (૨) સ્ત્રી જગા ના સ્ત્રી દીકરી (૨) જાઈ વેલ ગાડું છું. જાંગડ દીધેલો માલ નાટિ, ગાઢ સ્ત્રી (ઈ.) જાકીટ સાપ પુ (ફા) કાગડો ના ૫ વાગ; યજ્ઞ (૨) સ્ત્રી જાગવું તે; જગ્યા નાના અને ક્રિ જાગવું, ઊઠવું (૨) સાવધ થવું;
ચેતવું નાર, નારાપુંજાગવું તે; જાગૃતિ (૨)ઉજાગરો નારિત વિ (સં.) જાગ્રત (૨) જાગતું નારૂ વિ (સં.) જાગતું; સચેત ના પુત્ર રાતભર જાગતા રહેવાની ક્રિયા (૨) સ્ત્રી
જગ્યા નાર સ્ત્રી (ફા) બક્ષિસ કે ઇનામમાં મળેલી જમીન નાલાર . (ફા) જાગીરવાળો નારલા સ્ત્રી જાગીરદારી; અમીરી નાગૃતિ સ્ત્રી (સં.) જાગવું તે નાત વિ (સં.) જાગતું (૨) સાવધાન નાવશ્વ ! યાચક; માગનાર (૨) માગણ નાના સ ક્રિયાચવું; માગવું
ગાન, ગજિન સ્ત્રી (૮) જાજમ-બિછાનું નાની ડું પારધી, પંખીનો શિકાર કરનાર નાર પુંછ (ફ) જાજરૂ ગાવિ ! (અ) શાહીચૂસ (૨) વિશે આકર્ષક ગાણિક સ્ત્રી જાજમ (૨) બિછાનાની ચાદર બનાવૂચ, નાગ્યમાનવિ (સં) પ્રકાશતું; તેજસ્વી ગાડું શેલડીના કોલુનો વચલો લો (૨) તળાવનો
વચ્ચેનો સ્તંભ ના ડું શિયાળો (૨) ઠંડી નાઠ્ય પું. (સં.) જડતા (૨) મૂર્ખતા નાત સ્ત્રી જાતિ, નાત (૨) વિ. (સં.) જન્મેલ સાત સ્ત્રી (અ) જાત; દેહ ગતિ-૫રત વિ જાતિવાદી જાતપાત, નાતિપતિ સ્ત્રી નાતજાત; જ્ઞાતિનું વર્ણ જાતિ સ્ત્રી (સં૦) જાત; કુલ; વંશ (૨) વર્ણ; નાત
(૩) રાષ્ટ્ર (૪) જાત; પ્રકાર નતિ-પત્તિ સ્ત્રી નાતજાત, જ્ઞાતિ, વર્ણ નાતિ-વૈર ડું સહજ વેર ગાતી સ્ત્રી (સં.) ચમેલી, માલતી જ્ઞાતિ વિ. (અ) વૈયક્તિક (૨) પોતાનું ગજ સ્ત્રી યાત્રા ગાત્રી પુંયાત્રિક
દ્વિ-રાદ ! (અ) રસ્તાનો ખર્ચ નાદૂપું (ફા) જાદુ, ચમત્કાર (૨) જંતરમંતર (૩)
નજરબંદી (૪) મોહિની; આકર્ષણ નાતૂર (ફા) જાદુ કરનાર; જાદુગર નાતૂરાની સ્ત્રી જાદુગરી; જાદુ નાન સ્ત્રી જાણ; જ્ઞાન ખબર (૨) (ફા) પ્રાણ; જાન;
બળ; સાર માનવાર વિ. જાણકાર (૨) તજજ્ઞ ખાનાર સ્ત્રી જાણ (૨) નિપુણતા ગાન-ગરિયમ, નાન-નો સ્ત્રી જાનનું જોખમ નાના-ન, નાને-નવિ અતિ પ્રિય; જાન જેવું વહાલું નાનાર વિ૦ જાનવાળું; જીવંત (૨) હિંમતવાળું
(૩) ૫. જીવ; પ્રાણી નાનના સક્રિટ જાણવું બાન-નિસાર વિ૦ (ફા) જાન આપે એવું; વફાદાર ખાન-નિસાર સ્ત્રી પ્રાણાર્પણ (૨) વફાદારી નાન-પાન સ્ત્રી જાનપિછાન; પરિચય બાન-શાના સ્ત્રી (ફા) તનતોડ શ્રમ માનવી સ્ત્રી (ફા) પ્રાણદાન; ક્ષમા નાના-વીણ (ફા.) બહાદુર; વીર માનવાની સ્ત્રી વીરતા; સાહસ બાન-વીમા ડું જિંદગીનો વીમો

Page #155

जानमन
૧૫૦
जाह व जलाल
ગમન, નાનેમન વિઅતિપ્રિય; પ્રિયતમ ના-નાન સ્ત્રી (સા) નમાજનું આસન; મુસલ્લો બાન-નૈવ વિ૦ જાન લે એવું; જાની દુશ્મન જાનવર ! (ફા) પ્રાણી; પશુ (૨) મૂર્ખ ના-નશન વિ (ફા૦) વારસ; ઉત્તરાધિકારી નાના અને ક્રિ- જવું (૨) સક્રિ- જવાનું નાનિજ સ્ત્રી (અ.) તરફ; બાજુ; દિશા નાનિબલાર વિ૦ (ફા) પક્ષપાતી; તરફદાર નાનિવાર સ્ત્રી (ફા) પક્ષપાત; તરફદારી નાની વિ (ફા જાન જોડે સંબંધવાળું (૨)પ્રાણપ્રિય નાનુ છું. (સં.) ઘૂંટણ (૨) જાંઘ નાનૂ ૫૦ (ફા) ઘૂંટણ (૨) જાંઘ નાને-મનનાને અન્ય જાણ્યે-અજાણ્ય ના-ન, નાનેર વિ. પ્રિયતમ; અતિપ્રિય ના ૫ (અ) થાક (૨) મૂછ; બેહોશી જ્ઞાતિ સ્ત્રી (અ) જાફત; મિજબાની નારીને પુંછ સ્ત્રી (અ) કેસર ગા-જના અ (ફા) ઠેરઠેર નવિર વિ. (અ) અત્યાચારી; જાલિમ ગા-વેના અન્ય (ફા) ટાણે-કટાણે; ઉચિત-અનુચિત નાના ૫૦ (અ) કાયદો; નિયમ (૨) જાપ્તો;
બંદોબસ્ત નાના-વીવાની ડું દીવાની કાયદો
તા-પૌવારી પુંડ ફોજદારી કાયદો નામ પંડ્યામ; પહોર (૨) જાંબુડો, જાંબુ (૩) (ફાટે)
પ્યાલો (૪) વિ. જામ થઈ ગયેલું-રોકાઈ ગયેલું નામ સ્ત્રી (ફા) જામગરી; તોપનો પલીતો મામલાની સ્ત્રી (ફા.) જામા-કપડાંની (ચામડાની)
પેટી (૨) એક જાતનું બારીક કાપડ નામનjદહીં માટેનું મેળવણ (૨) જાંબુ કે જાંબુડો નામ સ્ત્રી દીકરી; કન્યા (૨) પુ. (ફા) જામો (૩)
વિ. (અ) કુલ સબ ગામા-સ્ત્રી જુમા મસ્જિદ, નગરની સૌથી મોટી અને પુરાણી મસીદ જ્યાં નમાજ પઢવામાં
આવે છે. નામન, નાભિનાર પું(અ) જામીન; વીજાની
જોખમદારી પોતા ઉપર કબૂલનાર; જવાબદાર ગામિની સ્ત્રી જામિનગીરી નામુન ૫ જાંબુ કે જાંબુડો નામુની વિ જાંબુડિયા રંગનું ના-નમ, ના-નઃ પં. (ફા) ઈરાનના
બાદશાહ જમશેદનો જાદુઈ પ્યાલો નાય ! (સં.) પીળું ચંદન નાયા (અ) જાયકો; ખાવાપીવાનો સ્વાદ
નાયેલા વિ સ્વાદિષ્ટ; લહેજતદાર
થવા પુ. (ફાટે) જન્મોત્રી ગાયે વિ. (અ) ઉચિત; વાજબી, યોગ્ય ગાય-નરૂર ! (ફા.) જાજરૂ કાલેણા ડું (અ) તપાસ (૨) ઇનામ સાથ વિ(અ) વધારે પડતું; નકામું, ફાલતુ નાયેલા સ્ત્રી (ફા) માલ-મિલકત કાયલા-ગાવા સ્ત્રી પિતૃકી જાયદાદ ગાય-મનહૂના સ્ત્રી સ્થાવર મિલકત નાથદ્વા-પૂના સ્ત્રી ગીરો મૂકેલી મિલકત નાયા-મનના સ્ત્રી જંગમ મિલકત ગાય-નમો સ્ત્રી (ફા) મુસલ્લો; નમાજની ચટાઈ ગાયન જાયફળ-એક ઔષધિ નાયા સ્ત્રી (સં.) પત્નીસ્ત્રી નાયા વિ૦ (ફા) બરબાદ; નષ્ટ ગાર પં. (સં.) યાર; વ્યભિચારી ગાર પં. (સં.) વ્યભિચાર નારી સ્ત્રી સોનીની સોનું ગાળવાની ભઠ્ઠી નારી સ્ત્રી જારકર્મ, યારી (૨) વિ- (અં) ચાલું; વહેતું
થી સ્ત્રી (ફા) રોવું તે; રોકકળ મારો ! (ફા) ઝાડુ નાન ! (અ) જઅલ) જાળ; ખોટી બનાવટ, દગો;
યુક્તિ નાત પં. (સં.) જાળ; જાળા (૨) જાળું નાતાર વિ જાળીદાર; જાળીવાળું માત્રના સક્રિ બાળવું; સળગાવવું નાનાસા વિ (ફા ) દગાબાજ; કપટી નાનાની સ્ત્રી દગો; પ્રપંચ નાના ૫૦ કરોળિયાનું જાળું (૨) આંખ પર બાઝતું
નાળું-એક રોગ (૩) પાણીનું એક મોટું માટીનું વાસણ જ્ઞાત્રિમ વિ. (અ) જાલિમ; જુલમ કરનાર; જુલમી નાનિયા વિશે દગો કરનાર; (૨) પં માછીમાર નાની સ્ત્રી જાળી (૨) વિ૦ (ફા) બનાવટી; નકલી ગાર્નવાર વિજાળીવાળું; જાળીદાર ગાવિત્રી સ્ત્રી જાવંત્રી (જાયફળની ઉપરનું સુગંધી
છોડું) જ્ઞાવિયા | ખૂણો ના વિ (ફા) સ્થાયી; દીર્ઘજીવી નાગુ સજેને નાસૂસ છું. (અ) છૂપો બાતમીદાર; ગુપ્તચર કાનૂની સ્ત્રી ગુપ્તચરનું કાર્ય; જાસૂસી; છૂપી તપાસ નાદ મું (અ) ઉચ્ચ પદ (૨) પ્રતિષ્ઠા; ગૌરવ નાદવનસ્નાન ! જાહોજલાલી; વૈભવ

Page #156

जाहिद
૧૫૧
जिरह
ઝાહિદ્રપુ (અ) જાહેદ, ધર્મનિષ્ઠા; ત્યાગી માણસ નિજ્ઞાસુ વિ. જાણવાની ઇચ્છા ધરાવનાર દિર વિ. (અ) જાહેર; પ્રગટ; ખુલ્લું
નિતના વિ જેટલું ગાદિરાર વિ. (ફા) માત્ર દેખાડો કરનારું નિતાના સક્રિ જિતાડવું આદિવાળી સ્ત્રી (ફા) માત્ર દેખાવ કે તે અર્થેનું કામ જિતેન્દ્રિય વિ. (સં.) ઈદ્રિયોને જીતનાર કે વાત
નિઃ, નિદ્ સ્ત્રી (અ) ઊલટી કે વિરુદ્ધ વાત જ્ઞાહિર-વિ (ફા) ઉપરનું જ જોનાર, તેને જ (૨) જિદ; હઠ મહત્ત્વ આપનાર
લિદી વિ હઠીલું દિ અ (અ) જાહેરમાં પ્રત્યક્ષ દેખવામાં વિઘર અને જ્યાં જે બાજુ દિર વિબાહ્ય; ઉપરનું; પ્રત્યક્ષ
જિન ! (અ) ભૂતપ્રેત (૨) (સં.) જૈન તીર્થકર નાહિત વિ (અ) મૂર્ખ (૨) અભણ (૩) અજ્ઞાન ત્તિના પુ. (અ) વ્યભિચાર નાહિત્ની, નાહિત્નીયત સ્ત્રી (અ) અજ્ઞાન; મૂર્ખતા; કિનીવાર વિ (ફા) વ્યભિચારી અભણતા
ત્તિના-વિ-નવ્ર ૫૦ (અ) સ્ત્રી પર બળાત્કાર કરનાર ત્તિ ૫ (અં) જસતનો ખાર
ગિનિ અ મત; નહિ નિંદ્ર (અ) જીન; ઝંડ; ભૂત
ગિનિસ સ્ત્રી પ્રકાર (૨) જણસ; ચીજ (૩) સામગ્રી ત્તિી , કિંમતની સ્ત્રી (ફા.) જિંદગી; જીવન; (૪) અનાજ આયુ; જન્મારો
નિનિવાર ૫ તલાટીનું ફસલ વગેરેનું એક પત્રક નિંદ્રા વિ (ફા.) જીવતું (૨) પ્રફુલ્લ ખીલેલું (૩) (૨) વિ. વર્ગ પ્રમાણે સળગતી (આગ)
વિદ ડું ઝબે; કતલ; ગળું કાપવું તે બ્રિાફિત્ર વિ૦ (ફા) ખુશમિજાજ (૨) હસમુખું ત્તિમ ! (અ) સંબંધ; અનુસંધાન (૨) કાયદાની (૩) રસિક; વિનોદી
કલમ વિવિત્ની સ્ત્રી ઝિંદાદિલી; હૃદય જીવતું જાગતું જિમનાટિકું (.) કસરત (સાધનો દ્વારા કરાતી)
ઉત્સાહિત હોવુંતે(૨)સહૃદયતા (૩)હસમુખાપણું નિશિથ૫ (અ) વ્યાયામશાળા નિંદ્રાવી શ૦ પ્ર (ફા) જીવતું રહો.
fજમાના સર ક્રિટ જમાડવું કિંસ સ્ત્રી (ફા૦) પ્રકાર (૨) જણસ; ચીજ ઉત્તમ ૫૦ (અ) જુમ્મો, જવાબદારી (૨) દેખરેખ; (૩) સામગ્રી (૪) અનાજ
રક્ષણ નિવાર | (ફા) તલાટીનું ફસલ વગેરેનું એક નિષ્પતિ, નિવાર, નિષ્પવાવિ (ફા)જુસ્સેદાર; પત્રક (૨) વિ. વર્ગ પ્રમાણે
જવાબદાર વિવારી સ્ત્રી વર્ગીકરણ
નિમ્બારા, નિમ્માવા, નિખેવારી સ્ત્રી (ફાળ) નિભાના સ ક્રિ જિવાડવું
જુસ્સેદારી; જવાબદારી ત્તિ ૫ (અ) જિકર; ચર્ચા; ઉલ્લેખ; વાતચીત; નિયા ! જીવ; જીવડો સ્મરણ
ત્તિથી સ્ત્રી (અ) પ્રકાશ; તેજ; કાંતિ જિ- દૂર ! (અ) ચર્ચા; વાતચીત નિયાવા વિ (અ) વધારે, બહુ બિર | (ફા) જીવ; મન; ચિત્ત (૨) કલેજું શિયાર ! (ફા) ઘટ; તોટો
(૩) સાહસ; હિંમત (૪) સત્ત્વ; સાર નિયાના સ કિ જિવાડવું (૨) પોષવું નિવારણ વિ દિલને બાળનાર; દિલદાહક ક્રિયાશ્ચિત સ્ત્રી (અ) જાફત; મિજબાની નિકા પં. જિગર; જીવટ; છાતી; હિંમત નિરિત સ્ત્રી (અ) દર્શન (૨) તીર્થયાત્રા નિરો વિ (ફા.) જિગરનું (૨) દિલોજાન ણિયારો વિ (ફા) દર્શનાર્થી (૨) યાત્રી નિષા સ્ત્રી (સં.) જીતવાની ઇચ્છા
નિયરી સ્ત્રી જિંદગી (૨) આજીવિકા (૩) સાહસ; નિષ વિ જીતવાની ઈચ્છા રાખનાર
હિંમત ત્તિવ,નિત્રસ્ત્રી (ફા-)લાચારી;મજબૂરી, વિવશતા નિરા ડું (ફા.) મંડળી; દળ; સામૂહિક સભા; નિનિય સ્ત્રી જીજી (મોટી બહેન).
સંમેલન નિતિયા | મોગલ શાસન વખતે મુસલમાન ન નિર૬ સ્ત્રી (અ૦ જુરહ) ચર્ચા; વાદ-વિવાદ હોય એવી પ્રજા પર લગાડાયેલ કર
(૨) ઊલટતપાસ જિજ્ઞાસા સ્ત્રી (સ) જાણવાની ઇચ્છા
દિ સ્ત્રી (ફા) કવચ; બખ્તર

Page #157

ज़िरहपोश
૧૫૨
जुकुट
રિપોશ વિ. બખ્તરધારી; કવચધારી સૈનિક;
બખ્તરિયો નિરાંત, નિરાતિ સ્ત્રી ખેતી કે તેની પેદાશ નિરા ડું જિરાફ નિર્મ પું(અ) જંતુ જિત્રા સ્ત્રી- (અ) ચમક; પ્રકાશ (૨) માંજી કે રંગીને
ચમકાવવું તે; પાલીસ ત્રિા ! (અ) જિલ્લો; કોઈ પ્રાંત કે પ્રદેશનો એ
ભાગ જે એક કલેક્ટર કે ડેપ્યુટી કમિશનરની
શાસન-વ્યવસ્થા નીચે અલગ કરાયો હોય જિલ્લાવાર, ત્રેિવાર મહેસૂલ ઉઘરાવનાર
અધિકારી (૨) નહેર-વિભાગનો એક કર્મચારી જિત્રા-પત્નિવા સ્ત્રી, જિલ્લાના ચૂંટાયેલા
પ્રતિનિધિઓની એ સંસ્થા જે જિલ્લાના સમસ્ત રહેવાસીઓની કેળવણી, આરોગ્ય, આવાગમન વગેરેની વ્યવસ્થા કરે છે. જિત્રાના સક્રિઃ જિવાડવું (૨) પાળવું-પોષવું નિદ્ સ્ત્રી- (અ) ખાલ; ચામડી (૨) પુસ્તકની
બાંધણી (૩) પુસ્તક; ગ્રંથ નિદ્વંદ્ર, નિન્દ્રા પુંછ (ફા) બુકબાઈન્ડર;
ગ્રંથબાંધણીકાર નિર્વતી, નિન્દલાની સ્ત્રી બકબાઈવિંગ;
ગ્રંથબાંધણી ન્દ્રિત સ્ત્રી (અ) અપમાન, બેઆબરૂ (૨)દુર્દશા નિતા ૫૦ જસત (૨) દસ્તો; હાથો નિમ ! (ફા.) જિસ્મ; દેહ
નાની વિટ (અ) શારીરિક દિન ૫ (અ) સમજ; બુદ્ધિ (૨) યાદદાસ્ત નિહાદ્રિ પુંડ (અ) ધર્મયુદ્ધ; જેહાદ નિહાતી વિ. ધર્મયુદ્ધ છેડનાર નિહાનિત સ્ત્રી અજ્ઞાનતા; નાદાની નવા સ્ત્રી (સં.) જીભ (૨) આગની લપેટ નિહાં સ્ત્રી (સં.) જીભ ગ ૫૦ જીવ (૨) અ. જો બીપુ(ફા.) કલગી; તોર; શિરપંચ Mી ના મોટી બહેનનો વર; બનેવી Mીની સ્ત્રી મોટી બહેન; દીદી નીત સ્ત્રી જીત; ફતેહ (૨) લાભ; સફળતા નીતના સ ક્રિ જીતવું; ફતેહ પામવું નીતા વિ જીવતું; જીવિત નીતા-ગાતા વિ જીવતું જાગતું; સતેજ નીતા-હા ! લોહચુંબક
પુ (ફા) ઘોડાનું જીન (૨) એક જાડું જીનનું કપડું
શીત સ્ત્રી શોભા; શણગાર
નવા પુ. (ફા.) જીન પરનું કપડું સીના અન્ય (ફા) હરગિજ; કદાપિ ગીતા અને ક્રિ જીવવું; જીવતું રહેવું જીવન ગાળવું સીના (ફા.) જીનો; સીડી નીમ સ્ત્રી જીભ (૨) કલમનું અણિયું ની સ્ત્રી ઊલિયું (૨:) અણિયું ગમા, નીમવામાં ૫૦ ઢોરનો એક રોગ નીમના સ ક્રિ (સન) જમવું નીમૂત પું(સંક) વાદળ; મેઘ (૨) પહાડ ગીર પંજીવ પનીર (સં), ના (ફા) ડું જીરું ગીf વિ() જૂનું; જરજરી ગયેલું ગીર છું. (સં.) જૂના-પુરાણાનું સમારકામ
ની સ્ત્રી ધીમો અવાજ (૨) તબલાનું બાયું ગવંત વિ (સં.) જીવતું-જાગતું નવ ! (સં.) જીવ; પ્રાણ (૨) પ્રાણી Mવનંત પં. (સં) જીવડા, જિવાત; કીડી મંકોડી વગેરે ઝીવટ ! હિંમત; બહાદુરી; છાતી નીવર ! (સં.) જીવન; જિંદગી ગૌવનભૂત્રિ સ્ત્રી જીવનમૂળી; જીવનનો આધાર નીવની પં જીવનચરિત્ર Mવારા ૫૦ જીવડે; જીવ નીવડૂ સ્ત્રી (સં.) જેની સંતતિ જીવતી હોય એવી સ્ત્રી નીલકલ્યા. નીલક્ષિા સ્ત્રી પ્રાણીઓનો વધ નીવાનૂન | જીવજંતુ પ્રાણીમાત્ર નવાજુ ડું(સં.) સૂક્ષ્મ જીવજંતુ નીવાત્મા ૫ (સં.) જીવ; દેહી નવા સ્ત્રી (સં.) આજીવિકા; રોજી નીવિત વિ૦ (સં.) જીવતું (૨) ડું જીવન નવમુવિ (સં૦) જીવતો છતાં મુક્ત; જ્ઞાની ણીત સ્ત્રી (ફા.) જિંદગી; જીવન
વિ. સ્ત્રી (ફાટે) ચાલ; ગતિ (૨) ઝુંબેશ; હિલચાલ जुआँ पुं०हू ગુ૩ મું ઝૂંસરી (૨) ઘટીનો હાથો (૩) જૂગટું; ધૂત ગુઝાલાના, ગુઝાયર પુંછ જુગારનો અડ્ડો ગુમાવોર ડું ઠગ; ધુતારો ગુમાફી, ગુમાર ! જુગારી ગુમાર સ્ત્રી ભરતી; જુવાર, જુઆળ કુમાર-માદા ! ભરતીઓટ ગુમાર ! જુગારી ગુરૂં સ્ત્રીનાની જૂ (૨) એક કીડો ગુમ ! (અ) સળેખમ; શરદી ગુદ પુંછ (સં) કૂતરો (૨) મલય પર્વત

Page #158

जुखना
૧૫૩
जुलाहिन
ગુના અ ક્રિ- જોખાવું; વજન થવું ગુ છું યુગ; પેઢી; જોડું; યુગલ; જૂથ; દળ Tગુનાઅ ક્રિઝબૂકવું; ઝબકો મારવો; રહી રહીને
ચમકવું (૨) દશા સુધરવી સુતિ સ્ત્રી યુક્તિ, તરકીબ (૨) ઉપાય; કૌશલ
(૩) વ્યવહારદક્ષતા જુતી સોચીવિચારીને ઉત્તમ ઉપાય શોધી
કાઢનાર વ્યક્તિ ગુરાની સ્ત્રી, નૂકુ આગિયો; ખદ્યોત ગુત્ર વિયુગલ; જોડું. ગુવા, ગુIના સક્રિ સાચવીને સંભાળીને
રાખવું; જોગવવું ગુII શું જરૂરી સાધનવસ્તુ વગેરે હાજર કરવાં
(૨) કઠિન કાર્ય સિદ્ધ કરવાની યુક્તિ ગુIી વિશે ઘણું પુરાણું; અતિ પ્રાચીન ગુરી, ગુInત્ની સ્ત્રી વાગોળવું તે ગુI«ના અને ક્રિ. વાગોળવું નુત્રી સ્ત્રી વાગોળવું તે નુકુ ! (સં.) નિંદા કરનારો; નિંદક ગુગુપ્સન ! (સં.) નિંદા કરવી તે; ધૃણા કરવી તે Tગુણ સ્ત્રી (સં.) નિંદા; ધૃણા નષિત વિ (સં.) નિંદિત; ધૃણા કરાયેલું ગુરૂપું (ફા) ભાગ; હિસ્સો (૨) ૮ કે ૧૬ પાનાની
થોકડી; એક ફરમો શુક્રવાર ! (અ + ફા) પુસ્તક બાંધવાનું કપડું ગુણવંતી સ્ત્રી (ફા) જૂથસિલાઈ; અનેક ફોર્મ
સીવીને પુસ્તક બાંધવાની રીત ગુવી વિ (ફા) જૂજ; થોડું ગુફા વિયુદ્ધ સંબંધી; લડાયક ગુફારૂ વિ. ઝૂઝે એવું; ભડવીર; બહાદુર ગુર સ્ત્રી જોડો (૨) જથો; ટોળી ફૂટેજ પું. (સં.) જટા; અંબોડો ગુટના અને ક્રિ જોડાવું, મળવું; એકત્ર થવું; સંગઠિત
થવું ગુરાના સક્રિ જોડાવરાવવું; મેળવરાવવું મુદ્દો સ્ત્રી કલ્લો; પડો; ઝૂડી (૨) ગઠો (૩) થપ્પી ગુવારના સ ક્રિ એંઠું છાંડવું; છાંડવું ગુર એંઠું ખાનાર જુના અને ક્રિ જોડાવું; એકત્ર થવું ગુણિત્તી સ્ત્રી શીળસ-એક ત્વચારોગ નુ વિ જોડિયું (૨) ૫૦ જોડિયું જન્મેલું
બાળક ગુવાના સક્રિ ઠંડું કે શાંત કરવા પ્રવૃત્તિ કરવું;
જોડાવરાવવું
ગુફા સ્ત્રી જોડાઈ; જોડવું છે કે તેની મજૂરી, ચણતર ગુડ્ડાના અ ક્રિ. ઠંડું કે શાંત થવું (૨) તૃપ્ત થવું
(૩) સક્રિ ઠંડું પાડવું (૪) તૃપ્ત કરવું નુતના અ ક્રિઃ હળે કે ગાડીએ જોતરાવું; જોતાવું;
જોડાવું-લાગી જવું કુતરૂં સ્ત્રી જોતરવું છે કે તેની મજૂરી (૨) ખેડવું તે
કે તેની મજૂરી કુતિયાના સક્રિય જોડાટવું; જોડાથી મારવું (૨) ભારે
અપમાન કરવું ગુદા વિ (ફાટે) જુદું; અલગ (૨) છૂટું; ફારેગ ગુવા સ્ત્રી વિયોગ; છૂટું થવું તે ગુનૂર (ફા) ઝનૂન; પાગલપણું ગુનૂની વિ. ઝનૂની, પાગલ અનાર પું(અ) કસ્તી કે જનોઈ ગુન્હા સ્ત્રી ચાંદની; જ્યોસ્ના નુત્ત વિ (ફા) બેકી સંખ્યા (૨) ડું જોડી; યુગ્મ ગુબ્બા ! (અ) ફકીરનો ઝબ્બો ગુમરા પું(અ) જથો; ભીડ (૨) ફોજ ગુમના ! (અ) પૂરું વાક્ય (૨) જુમલો; કુલ
સરવાળો (૩) વિ. કુલ; બધું ગુના ! (અ) શુક્રવાર TH-બિર સ્ત્રી શુક્રવારની નમાજ પઢવાની
નગરની મોટી અને પુરાણી મસ્જિદ ગુનામત, ગુરાત સ્ત્રી (અ. જુમઅરાત) ગુરુવાર ગુરત સ્ત્રી(અ) હિંમત, સાહસ ગુર ! જ્વર ગુરફુરી સ્ત્રી ધીકડી (૨) તાવની ટાઢ जुरमाना ०६७ ગુરાણા કું (અગુB) જિરાફ ગુરૂ (અ “નનું બ૦ વ૦) વાસણ-કૂસણ 14 | (અ) ગુનો; અપરાધ નુના પુંછ (ફા) દંડ સુરત સ્ત્રી (અ) સાહસ, હિંમત ગુર (ફા) બાજ પક્ષી (નર) પુત્ર સ્ત્રી (ડુ) પગના મોજા નુત્ર ! છળ, કપટ
નવા વિ (ફા) કપટી: દગાબાજ ગુવી સ્ત્રી કપટ, દગો, છળ જુનાગ પં. (અ) જુલમ; અત્યાચાર; અન્યાય ગુના સ્ત્રી (ઈ.) જુલાઈ માસ અનાવ ! દસ્ત; રેચ; જુલાબ ગુનાન વિ (અ) સ્વચ્છ (પાણી) ગુનાહ મું (ફા જલાહ) વણકર ગુનાદિન સ્ત્રી વણકરની પત્ની

Page #159

जुलूस
૧૫૪
जैनु
ગુન્સ ૫૦ (અ) રાજગાદી પર આવવું તે
(૨) સરઘસ કે ઉત્સવની ધામધૂમ ગુe, yી સ્ત્રી (ફા) વાળની લટ-જુલકું શુન્ય પુંડ (અ) જુલમ; અત્યાચાર; અન્યાય શુભત સ્ત્રી (અ) અંધારું સુમતિ સ્ત્રી (અ) અંધારી જગા ગુજી વિ (ફા) જુલમી, અત્યાચારી ગુબનાવ ! (અ) જુલાબ; દસ્ત; રેચ ગુવા ! જુવા; જુગાર (૨) ધૂંસરી; ઘંટીનો હાથો ગુવાર ડું જુગારી નુતનૂ સ્ત્રી (ફા) તપાસ; શોધ ગુહાર સ્ત્રી જુહાર; પ્રણામ ગુદારના સ ક્રિટ જુહાર કરવા; પ્રણામ કરવા
(૨) મદદ માગવી ગુદી સ્ત્રી જૂઈ નું સ્ત્રી (માથાના વાળમાં પડતી) જૂ નૂ અજી (આદરસૂચક) (૨) સ્ત્રી (ફા) જળાશય;
નહેર ગૂગ ડું જુગાર; ધૂત (૨) ઘંટીનો હાથો; ધૂંસરી નૂકૂ બાળકોને ડરાવવાનો હાઉ નૂક્ષના અ ક્રિ• ઝૂઝવું; લડવું (૨) લડતાં પ્રાણ
આપવા ખૂટ () ઝૂડો (૨) જટા (૩) અંબોડો
(૪) (ઈ.) શણ ગૂઢવિ એઠું; છોડેલું ગૂઠન સ્ત્રી એઠું ખાવાનું ઉચ્છિષ્ટ ભોજન ગૂઠા વિએઠું; છાંડેલું ગૂફા ! જૂટ; વાળનો અંબોડો નૂડી સ્ત્રી ટાઢિયો તાવ નૂતા ડું જૂતું, જોડ; બુટ નૂતારવોર વિ નિર્લજ્જ; જે જોડા ખાધા કરે નૂતી સ્ત્રી (સ્ત્રીનો) જોડો; જૂતું નૂતારી, નૂત-નાર સ્ત્રી જોડાથી મારપીટ નૂનપુંસમય; વેળા (૨) તૃણ; ઘાસ (૩) (ઈ) જૂન
માસ (૪) વિ૦ જૂનું; જીર્ણ નૂર ! (ઈ.) જૂરીનો સભ્ય પૂરી પુ (ઇ) ફોજદારી કેસનું પંચ, જૂરી (૨) કલ્લો;
ઝૂડી, ગઠ્ઠો, થપ્પી બૂત પુંડ (સં. જૂષ) દાળનું ઓસામણ કે સૂપ
(૨) (ફા જુક્ત, સંયુક્ત) બેકી સંખ્યા નૂત-તારું છું એકીબેકી રમવાનું એક ધૂત ખૂદ જૂથ; સમૂહ (૨) ઝૂંસરું મૂહ સ્ત્રી જૂઈ બ, ગુંમળ પુંડ, ઝુંબ રસ્ત્રી (સં.) બગાસું, સુસ્તી
નૈવન ડું ભોજન; જમણ નૈવના સક્રિ” (સં.) જમવું નેવિયેષ્ઠ; મોટું (૨)પુંસ્ત્રીનો જેઠ(૩)જેઠ માસ ને વિયેષ્ઠ; મોટું (૨) સૌથી સરસ નેહાની સ્ત્રી જેઠાણી નેહવિજેઠનું (૨)જેઠ માસનું (૩) સ્ત્રી એક જાતનો
કપાસ (૪) વિ. સ્ત્રી જયેષ્ઠ; સૌથી સરસ નેવીમશુ સ્ત્રી જેઠીમધ નેત, ને થતા પંજેઠનો છોકરો
તો સ્ત્રી જેઠની છોકરી નેતા વિ જેટલું (૨) પં. (સં.) જીતનાર; વિજેતા નેના સક્રિ. જમવું જેવા સ્ત્રી (અ) જેબ; ખીસું ત્રિ સ્ત્રી (ફા) જેબ, શોભા; સુંદરતા
વ, વાવિ (ફા) યોગ્ય; છાજતું (૨) શોભાદાયી | (સમાસને અંતે). કેવટ, નેવવલત ! ખીસાકાતરુ નેવી સ્ત્રી ખીસાનું ઘડિયાળ સેવવાર વિ૦ (ફા) સુંદર; શોભતું તેવા વિયોગ્ય; છાજતું ને બાફી, નેવા સ્ત્રી સુંદરતા; શોભા જેવી વિ૦ ખીસાનું (૨) ઘણું નાનું કેર સ્ત્રી ગર્ભની ઓર પર વિ (ફા) નીચેનું; ઊતરતું (૨) જેર; પરાસ્ત
(૩) પં ફારસી લિપિનું એક ચિહ્ન રિપાકું સ્ત્રી (ફા) સ્ત્રીના જોડા રિવાર વિ (ફા) દુઃખી; દબાયેલું રિવાર (ફા) દુઃખી સ્ત્રી નેર-વ-નવર ! સંસારની સારીમાઠી દશા
ત્ર, નેત્રહીના પુત્ર જેલ; કેદખાનું નેનર () જેલનો ઉપરી અમલદાર નેવના સક્રિ. જમવું; ખાવું નેવનાર સ્ત્રી જમણવાર; પંગત (૨) રસોઈ; ભોજન સેવર ! (ફા) આભૂષણ; ઘરેણું નેવરા પું, નેવરી સ્ત્રી, દોરડું; દોરી વિરત ૫ (ફા જેવર'નું બળ વ) ઝવેરાત
દર શું યાદદાસ્ત; તીક્ષ્ણ બુદ્ધિ, સમજ મૈતૂન પુંડ (અ) એક ઊંચું સોહામણું ઝાડ જેને પશ્ચિમની પુરાણી પ્રજાઓ પવિત્ર માનતી હતી. જેતૂન નામના આ ઝાડનાં ફળ અને બીજ ઔષધમાં કામ આવે છે; એનું તેલ પણ બને છે જે ખાવા
ઉપરાંત માલિશમાં પણ વપરાય છે. નિ, સૈની પુંજૈન શ્રાવક જૈન પું ભોજન

Page #160

जैयद
૧૫૫
ज्ञातव्य
નિયવિ (અ) બળવાન (૨) ખૂબ મોટું (૩) શ્રેષ્ઠ ૌત્ર (અ) નીચેનો ભાગ કારણે તેણે અજેમ તેમ કરીને છે અને જેમ; જેવી રીતે નવા સ્ત્રી જળો નો સર્વ જે (૨) અ જો; યદિ ગોલ સ્ત્રી જોખ; તોલ; વજન ગોલના સક્રિ જોવું; તપાસવું; વિચારવું (૨)
જોખવું; તોલવું ગોરી, નવિન, નોરણો સ્ત્રી જોખમ; ખતરો ગોહિત સ્ત્રી યોપિતાપત્ની (૨) યોગીપણું ગોપુંયોગ (૨) વિયોગ્ય; જોગું (૩) અ જોગ;
ને માટે નોડા ડું જોગટો; નકલી જોગી ગોન, ગોગની સ્ત્રીયોગિની; જોગણ ગોળિયા વિગેરુ રંગનું (૨) જોગી સંબંધી (૩) ૫૦ જોગી; યોગી (૪) એ નામનો એક રાગ કે તેને ગાનાર વૃંદ ગોળી પુંયોગી (૨) એક ભિક્ષુક જાત ગોપું એક પ્રકારનું ગાયન કે રાગ કે તે ગાનાર ગદા ! જોટો; જોડી ગોરી સ્ત્રી જોડી (૨) જોડીદાર; સાથી ગોડ ! સરવાળો કે તે કરવાની ક્રિયા (૨)
જોડાણની જગા; સાધ (૩) સમાનતા; બરાબરી નો-તો શું દાવપેચ, યુક્તિ જોર સ્ત્રી મેળવણ; દહીં માટેનું મેળવણ ગોના સક્રિ• જોડવું; સાંધવું (૨) એકઠું કરવું;
સરવાળો કરવો (૩) જોતરવું (૪) સળગાવવું વાહ વિ જોડવું (બાળક) ગોરાડું જોડી; જોટો (૨) જોડા (૩) પૂરો પહેરવેશ થોડાફી જોડવું છે કે તેની મજૂરી (૨) ચણતર ગણી સ્ત્રી જોડી (૨) મગદળ-જોડી (૩) બેલ કે
ઘોડાની ગાડી ગોતિ સ્ત્રી જ્યોત (૨) ત્રાજવાનું દામણું (૩) ખેડ કે
તે પૂરતી જમીન શોતાના સ ક્રિ જોતરવું (૨) ખેડવું પોતસ્ત્રિી જોતરવાનું કામ કે તેની મજૂરી, ખેડવાનું
કામ કે તેની મજૂરી ગોતિ સ્ત્રી જોત; ઘીનો દીવો (દેવ આગળનો) પતિ | જોત; ઘીનો દીવો (દેવ આગળનો) (૨)
લગામ (૩) ત્રાજવાનું દામણું જો ! (અ) જઅફ) વૃદ્ધાવસ્થા; ઘડપણ (૨) નિર્બળતા ગોહનપું જોબન; યુવાની (૨) સુંદરતા (૩) રોનક
(૪) સ્તન; છાતી નોન પુરુ (અં) ઉમંગ, ઉત્સાહ (૨) જોમ; શક્તિ
(૩) અભિમાન; ગુમાન ગોયા વિના (ફા) ટૂંઢનાર; ખોળનાર ફોર (ફા) જોર; શક્તિ; બળ; વેગ; તેજી
(૨) મહેનત; શ્રમ (૩) કાબૂ; અધિકાર ગોવાર, નોરાવર વિ. જોરદાર; જોરાવર; બળવાન નોર-શુભ પુંછ (ફા) જોર-જુલમ; બળજબરી નોર-શોર ડું (ફા) ખૂબ જોર કે વેગ; જોરશોર ગોરાણો સ્ત્રી જબરદસ્તી (૨) અ જોરથી;
બળજબરીથી નોરાવર વિ૦ (ફા) જોરાવર; બળવાન નોરાવર સ્ત્રી જોરાવરી; જબરદસ્તી; બળજબરી નો સ્ત્રી જો; પત્ની ગોતા પુત્ર વણકર નોશ ! (ફા.) જોસફ આવેગ; જુસ્સો (૨) ઊભરો ગોશન પુ. (ફા) હાથનું એક ઘરેણું (૨) કવચ નોતા પુત્ર (ફા) ક્વાથ; કાઢો ગોશી, નવી મું. જ્યોતિષી ગોશીત્રા વિ જોશીલું; જોશ ભરેલું ગોદ, ગોદન સ્ત્રીખોળ; તપાસ (૨) રાહ; વાટ
(૩) કૃપાદૃષ્ટિ; મહેરબાની ગોદના સક્રિય જોવું (૨) રાહ જોવી (૩) ખોળવું ફોદા ! (અજુહર) ગુરુ (બૃહસ્પતિ) ગ્રહ નો છુંજુહાર; પ્રણામ - અ. જો (૨) જેમ; જેવી રીતે ની શું જવ (૨) અરજો (૩) જ્યારે નૌકા ડું (0) ભીડ; ગિરદી (૨) સેના જીપું (અ) આનંદ (૨)રસાનુભવ (૩) રસિકતા
(૪) રુચિ; સ્વાદ નો અ સુખપૂર્વક નો- પુ. (અ) મોજશીખ શૌના સ્ત્રી- (અ) જોરુપત્ની નૌર કું. (અ) જુલમ અત્યાચાર નૌશાન છું. (અ) હાથના કાંડે પહેરાતું એક ઘરેણું
(૨) કવચ, જાળીવાળું બખ્તર ગૌદ પુંછ ખાબોચિયું ગૌદર ! (અ) રત્ન (૨) સાર (૩) વિશેષતા; ખૂબી ગૌહર સ્ત્રી જૌહર; જમોર કે તેની ચિતા; રજપૂત સ્ત્રીઓ દ્વારા આત્મસન્માન અર્થે કરાતી એકસાથે સળગતી ચિતામાં આત્મહત્યા ગંદરી પુંડ (ફા) ઝવેરી જ્ઞાત વિ૦ (સં૦) જાણેલું જ્ઞાતિવ્ય વિ જાણવા યોગ્ય

Page #161

www.kobatirth.org.
ज्ञाता
૧૫૬
झंपोला
જ્ઞાતા ! જાણનાર (૨) જ્ઞાની જ્ઞાતિ સ્ત્રી (સં) નાત જ્ઞાન ! (સં.) જાણ; બોધ; સમજ; સાક્ષાત્કાર જ્ઞાનો વિ જ્ઞાનવાન; જ્ઞાની જ્ઞાડ પંs (સં૦) ઈશ્વર, જીવ, આત્મા અને
અનાત્મ તત્ત્વ. સષ્ટિ. બ્રહ્મ. વિશ્વવિધાન અને પ્રલય. ઈહલોક અને પરલોક તથા જન્મ અને મૃત્યુ વગેરે તાત્વિક વાતોની ચારે વેદમાં વેરાયેલી ગંભીર પષણાઓનો મહર્ષિ બાદરાયણ વ્યાસ કરેલો સંગ્રહ- ઉત્તરમીમાંસા' જ્ઞાના પુત્ર (સંeજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ દ્વારા મોક્ષનું
સાધન જ્ઞાનેન્દ્રિય સ્ત્રી જ્ઞાન માટેની ઇંદ્રિય જ્ઞાપન ડું (સં) જણાવવું તે; નિવેદન
વિ૦ (સં૦) જ્ઞાતવ્ય; જાણવા જેવું; જાણી શકાય એવું થી સ્ત્રી (૫૦) ધનુષની પણછ (૨) પૃથ્વી ચાલતી સ્ત્રી (ફા૦) અધિકતા (૨) અત્યાચાર; બળાત્કાર (૩) જબરદસ્તી (૪) જુલમ વાલા વિ. વધારે યાત્તિ સ્ત્રી જાફત,મિજબાની ચાિિત સ્ત્રી (સં.) ભૂમિતિ ચૂં, ક્યાં અને જેમ; જેવી રીતે (૨) જેવું; જે ક્ષણે;
અ જેમજેમ; જે ક્રમે -ત્ય અને જ્યાંત્યાં; જેમતેમ કરીને ચોહ અત્રે જે ક્ષણે ચતિ સ્ત્રી (સં.) પ્રકાશ (૨) જોત ચતિવા ! જોષી તિષ ૫૦ (સં.) જોષ; જ્યોતિષ વિદ્યા તિથી ! જોષી તિથ પં. (સં.) આકાશ; અંતરિક્ષ તિન વિ. (સં.) પ્રકાશવાળું જ્યોના સ્ત્રી (સં૦) ચાંદની કે તેની રાત
નાર, ચૌનાર સ્ત્રી જમણવાર; રસોઈ; ભોજન જોરાપું ખેડૂત દ્વારા પાક તૈયાર થયે સાધુ બ્રાહ્મણ વગેરેને વહેંચાતું ખળામાંનું અનાજ ચોદત, ચોપું જૌહર, રજપૂતાણીઓની જીવતી ચિતામાં સામૂહિક આત્મહત્યા થો અ જો; યદિ ૌનાર સ્ત્રી રસોઈ જમણવાર; ભોજન શ્વર પું(સં.) તાવ વનંત વિપ્રકાશમાન; ઝળહળતું (૨) સ્પષ્ટ
તન (સં9) દાહ, બળવું તે; આગ; જવાળા વાર સ્ત્રી જુવાર (૨) આળ; ભરતી વાર મારા પુત્ર ભરતીઓટ વાર ડું જુગારી વીર પું, વાત્ર સ્ત્રી (સં.) ઝાળ; વાળા (૨)
આંચ; તાપ વાળામુછી પુ. જ્વાળામુખી પર્વત
જ્યાં
ન્યૂરો સ્ત્રી (ઈ.) જ્યુરી ચેવિ (સં.) મોટું; વડું (૨) પં જેઠ માસ
સંતના, વ્રુવના અને ક્રિ બળાપો કરતાં દુખડાં
રોવાં ટ્ટાર સ્ત્રી ઝણઝણ ધ્વનિ; ઝણકાર ' સંવારના સક્રિ(૨) અને ક્રિ ઝણઝણ અવાજ કરવો કે થવો
ઉના અને ક્રિ બળાપો કરતાં દુખડાં રોવાં શંઘા ડું ઘી કાંટાવાળી ઝાડી કે વૃક્ષ; ઝાંખરું
(૨) રદી ઝાડઝાંખરાંનો સમૂહ સંદ સ્ત્રી ઝઘડો; બખેડો; ઝંઝટ કું છું. (સં.) ઝણકાર સંજ્ઞનાના સક્રિ ઝણઝણવું (૨) અન્ય ક્રિ ઝણઝણ
અવાજ કરવો કે થવો ફેફર સ્ત્રી પાણી ઠંડું કરવાનું એક જાતનું માટીનું
વાસણ; પહોળા મોંનો નાનો ઘડો થેંક્ષા વિ. કાણાં કાણાંવાળું ઢાંકણું (૨) જાળીદાર ફરી સ્ત્રી જાળી; જાળીવાળી બારી
સંફા, સંજ્ઞાનાત્ર, સંલ્લાવાર મું (સં) વંટોળિયો;
આંધી સંક્ષી સ્ત્રી ફૂટી કોડી (૨) દલાલીની રકમ સૈદ્યોનાસ ક્રિ ઝંઝેડવું; (ઝાડને)ઝટકાથી હલાવવું ઠંડા ડું ઝંડો; ધ્વજ સંડા-વરલાર પે ઝંડો લઈને ચાલનાર; ઝંડાધારી ઠંડી સ્ત્રી નાનો ઝંડો ફંડૂના ! (વાળની) બાધા ઉતાર્યા વગરનું બાળક
(૨) ઘટાદાર ઝાડ ગ્રંપ પું(સં.) ઉછાળો; છલંગ પના અને ક્રિ ઝોકું ખાઈ જવું પના અને ક્રિ છુપાવું; ઢંકાવું; (૨) ઊછળવું; કૂદવું
(૩) ધસવું; લપકવું (૪) શરમાવું; લાજવું ફેરી, પિયા સ્ત્રી (પાલખીનો) ઓઢો; ઢાંકણ સંપાન ૫ (પહાડ ચડવાની) ડોળી પોના ડું નાનું છાબડું; ટોપલો

Page #162

गवराना
૧૫૭
झमूरा
સ્ત્રી ઝડપવાની ક્રિયા (૨) ઝપાઝપી (૩) ક્રોધ; આવેશ (૪) આગની ઝપટ-ઝોળ ઉપના અને ક્રિ જોરથી હલ્લો કરવો; તૂટી પડવું (૨) લડવું (૩) ઝડપી લેવું
પાપી સ્ત્રી ઝપાઝપી; બાથંબાથા ફરી, ફરવે સ્ત્રી રાની બોર ફાફ અ લગાતાર (૨) ઝટપટ
ડી સ્ત્રી વરસાદની ઝડી (૨) ઝપાટો; રમઝટ નવ, નાર સ્ત્રી- ઝંકાર; ઝણકાર વિના અન્ય ક્રિ ઝણઝણવું નવર સ્ત્રી ઝંકાર; ઝણકાર ફનના સત્ર ક્રિ ઝણઝણ અવાજ પેદા કરવો (૨) અ ક્રિ ઝણઝણ અવાજ નીકળવો
નાના અને ક્રિ ઝઝણવું (૨) સક્રિ ઝઝણાવવું ફનનો સ્ત્રી ઝણઝણી ફાર અઝપ; ઝટ; તરત રૂપ સ્ત્રી પલકવાર (ર) ઊંઘનું ઝોકું સપના અન્ય ક્રિઝોકું ખાવું-ઊંધવું (૨) છુપાવું, ઢંકાવું; ઊછળવું, કૂદવું, ઘસવું; લપકવું, શરમાવું,
લાજવું
વરાના અ ક્રિઃ કાળું પડવું; ઝંખવાવું (૨) ચીમળાવું; કરમાવું ફૅવા ! ઝામરો; હાથપગ ઘસવા વપરાતી ખૂબ પકવેલી ઈટ કે ઠીકરું વાનાં અને ક્રિ ઝંખવાવું; કાળા મેશ થઈ જવું; કરમાવું; ચીમળાવું (૨) સ ક્રિ ઝામરા (ખૂબ પકવેલી ઈટ કે ઠીકરા)થી ઘસવું
ના સક્રિ ઠગવું; છેતરી લેવું ફેં, સ્ત્રી ઝાંઈ; પડછાયો; અંધારું વા સ્ત્રી જક; ધૂન (૨) વિશે સાફ, ચોખું
% સ્ત્રી રકઝક; નકામી તકરાર ફફા વિ૦ ઝગઝગતું; ચળકતું
ફરિ સ્ત્રી ઝગઝગાટ; ચળકાટ
ફોર ડું ઝટકો; ધક્કો (૨) વિઝગઝગતું ફોરના સક્રિ૦ ખંખેરવું; ઝાટકવું ઢોળવું ફફિાર ડું ઝટકો; ધક્કો
ના અને ક્રિ જક કરવી (૨) ગુસ્સામાં અણઘટતું બોલવું ફારૂકવિ ખૂબ સાફ; ચોખ્ખું ચટ (૨) ચળકતું ફોર, વોરા ડું હવાનો ઝપાટો કે લહરી (૨)
ઝટકો ફોર અ ક્રિ હવાની લહરી ચાલવી વળ વિ જક્કી (૨) પં ભારે આંધી; વંટોળ ફી વિ૦ જક્કી; હઠીલું ફર્ણ સ્ત્રી ખિજાવું તે (૨) દુઃખ રડવું તે (૩) પું
માછલી સવના અને ક્રિ ખિજાવું (૨) દુ:ખ રડવું
૬ના અન્ય ક્રિ ઝઘડવું; લડવું રૂપા ! ઝઘડો; ટંટો-ફિસાદ, બખેડો અડાસ,ડાબerખું ટોફિસાદ,બખેડો
ડીતૂ વિ. ઝઘડાખોર ફાતા, સાપું બાળકનું ઢીલું કુરતું (૨) અંગરખું
ફ, ફાસ્ત્રી ખમચાવું તે (૨) ભડક; ચમક સવનાઅક્રિખમચાવું(૨)ચમકવું (૩)ખિજાવું સફળીના સ ક્રિકોઈને ચમકવાનું કારણ થવું;
ચોંકાવવું ફફવરના સક્રિ બઢવું (૨)તુચ્છકારવું; ધુતકારવું ટપટ અ ઝટ; તરત; તાબડતોબ
ના,ફટારનાસક્રિઝાટકવું,ઝાટકો મારવો દલા ડું ઝટકો (૨) ઝપાટો (૩) રોગ શોક વગેરેનો સપાટો
સ્ત્રી-ઝડી (૨) પુંબે કે વધારે કળનું એક જાતનું તાળું
ના અને ક્રિ ઝરવું; ગરવું (૨) સાફ થવું બ. કો. – 11.
પછી સ્ત્રી પલકારો (૨) ઝોકું પર સ્ત્રી હલ્લો; હુમલો; ઝપાટો કૃપટના અને ક્રિ હલ્લો કરવો; તૂટી પડવું (૨) સક્રિ
ઝપાટામાં લેવું કૃપા ! હલ્લો; હુમલો; ઝપાટો રૂપના અને ક્રિ ઝોકું ખાવું (૨) ઝપટી લેવું પાપી સ્ત્રી પડાપડી; ઉતાવળ; જલદી પેટ સ્ત્રી ઝપાટો; હુમલો; હલ્લો પેટના સક્રિ ઝડપી લેવું, દબાવવું રૂપેટા ! ઝપાટો; હલ્લો (૨) ભૂતની ઝપટ
પ્પા ઝપાન; ડોળી પ્યાની પં ઝંપાન ઊંચકનારો; ડોળી ઊંચકનારો વર, ઘુમા વિ. લાંબા લાંબા વાળવાળું; જાફરિયું (પશુ) વિI, Sા ડું ઘરેણા કે કપડાને છેડે લટકતું રખાતું શોભાનું ફૂમતું કે ગુચ્છ મક સ્ત્રી ચમક (૩) ઝમકાર; ઠણકો મવિશ્વનાઅ ક્રિઝમકવું (૨)ઝમકથી ચાલવું, નાચવું સમમ આ ખૂબ વર્ષાનો અવાજ (૨) છમ છમ
અવાજ (૩) ઝમક ઝમક (ચળકવું તે). ફી ! ઝણકો; ઠણકો ફાફ અ વરસાદનો ઝમઝમ અવાજ મૂT ૫ (રીંછ વગેરે) જાફરિયું પશુ; માથે ઝાફરિયાંવાળું નાનું બાળક; બાજીગરનો જંબૂરો

Page #163

झमेला
સમેત્તા પું॰ બખેડો; ઝઘડો (૨) ભીંડ જ્ઞમેનિયા વિ॰ ઝઘડાખોર ફાર સ્ત્રી॰ (સં॰) ઝરણું; નિર્ઝર;પ્રવાહ (૨) વરસાદની ઝડી (૩) સમૂહ; ઝુંડ (૪) આંચ; ઝોળ જ્ઞાારાના અ॰ ક્રિ॰ ઝરઝર અવાજ થવો; ઝઝર અવાજ કરતાં વહેવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ ઝરઝર અવાજ સાથે પાડવું
ફારન સ્ત્રી॰ તે કે જે કોઈ વસ્તુ પરથી તૂટીને ખરી પડે; ઉખેડી-ઉઝરડી એકઠું કરેલું તે; ઉપરની આવક ફારના પું॰ ઝરણું; નિર્ઝર (૨) અ॰ ક્રિ॰ ઝરવું; વહેવું જ્ઞાાર અ॰ સતત; લગાતાર; જોરથી ારી સ્ત્રી॰ ઝરણું (૨) કર; લાગો ફારોલા પું॰ ઝરૂખો
જ્ઞ પુન્દાહ; જલન આંચ (૨)તીવ્ર ઇચ્છા (૩)ક્રોધ જ્ઞના સ્ત્રી॰ ઝળક; ચમક (૨) છાયા; આભાસ ફ્લાવાર વિ॰ ચમકદાર; ઝળકતું (૨) આભાસી; છાયાવાળું
૧૫૮
વૃત્તના અ॰ ક્રિ॰ ઝળકવું; ચળકવું (૨) આભાસ થવો; દેખાવું જ્ઞના પું॰ ફોલ્લો
જ્ઞનાન સ્ત્રી ચમક; ઝળમળ (૨) અ॰ ઝળઝળ;
ઝગમગ
જ્ઞતજ્ઞતાના, જ્ઞતમત્તાના અ॰ ક્રિ॰ ઝગમગવું; ઝળહળવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ ઝળકાવવું ફાનાલાહટ, જ્ઞતમન્નાહદ સ્ત્રી ઝળહળાટ; ઝગમગાટ; ઝળક ઝળક થવાનો ભાવ જ્ઞત્તના સ॰ ક્રિ॰ (હવા નાંખવા) હલાવવું; વીંઝવું (૨) અ॰ ક્રિ॰ આમતેમ હાલવું (૩) ઝારણ કરાવું ફાનમન પું॰ ઝળક; ચમક વૃત્તમત્તા, જ્ઞત્તમનાતા વિ॰ ઝગઝગતું; ઝલમલતું ચમકતું
ફાનમનાના અક્રિ॰ ઝગમગવું, ઝળહળવું, ઝલમલવું જ્ઞતારી પું॰ ઝાડી; ગાઢું વન ફાના પું॰ ટોપલો (૨) વિ॰ પાતળું; ગાઢું નહિ એવું #જ્ઞાના અ॰ ક્રિ॰ ચિડાવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ ચીડવવું સવ પું॰ (સં॰) માછલી (૨) મગર રારૂં સ્ત્રી॰ પડછાયો (૨) દગો (૩) ચહેરા પર પડી જતું કાળું ચકામું
જ્ઞા સ્ત્રી આડમાં રહીને છૂપું ડોકિયું કરવું તે; ઝલક (હિંદીમાં ‘તાક’ સાથે ‘ઝાંખ’ વપરાય છે જેનો અર્થ ‘વારંવાર કે છુપાઈને જોવું તે' થાય છે.) જ્ઞાાના અ॰ ક્રિ॰ આડમાંથી કે ઝરૂખા વગેરે પરથી છૂપું જોવું (૨) ડોકાવવું (જેમ કે, કૂવામાં ડોકિયું કરવું) (૩) ઝૂકીને જોવું
झाबर
જ્ઞાની સ્ત્રી ઝાંખી; કૂવો; ઝરૂખો જ્ઞાન પું॰ ઘીચ કાંટાવાળી જાડી કે ઝાડ; ઝાંખરું (૨) નકામાં ઝાડઝાંખરાંનો સમૂહ
કાળા પું॰ ઝરૂખો; ચારે બાજુ જાળીવાળું મોટું પાંજરું સાળી સ્ત્રી આડમાંથી કરેલું ડોક્યુિં; સંક્ષિપ્ત દર્શન
જોવું તે (૨) ઝાંખી (૩) દૃશ્ય (૪) ઝરૂખો જ્ઞાતા વિ॰ ઢીલું; રમતું; ખૂલતું (વસ્ત્ર વગેરે) જ્ઞાા સ્ત્રી ઝાંઝ; છબલીકાં (૨)ઝાંઝર (૩)ક્રોધ; દાઝ (૪) શરારત; પાજીપણું
જ્ઞાાન, સાર સ્ત્રી ઝાંઝર-પગનું ઘરેણું; પાયલ જ્ઞાાન વિ॰ ભાંગેલું; જીર્ણ; તૂટ્યું-ફૂટ્યું રાજ્ઞરી સ્ત્રી॰ ઝાંઝ; છબલીકાં (૨) ઝાંઝર ફ્લૉપ સ્ત્રી॰ ઊંઘ (૨) પડદો; ચક (૩) કોઈ જાતનું ઢાંકણ જ્ઞાપના સ॰ ક્રિ॰ ઢાંકવું (૨) સંતાડવું (૩) શરમાવું જ્ઞાવના સક્રિ॰ પાકીઈંટ (ઝામરા)થી ધસીને શરીરના
હાથપગ વગેરે ધોવા
ફ્લાવર, ફ્લાવા વિ॰ કાળું (૨) મેલું (૩) સુસ્ત રાવતી સ્ત્રી॰ આંખનો ઇશારો -નખરું જ્ઞાઁવાઁ પું॰ શરી૨ ઘસીને સાફ કરવાની ઈંટ (ઝામરો) ફ્લાસના સ॰ ક્રિ॰ ઠગવું; દગો દેવો; છેતરવું જ્ઞાસા, જ્ઞાસાપટ્ટી પું॰ છેતરપિંડી; ધોખાબાજી; દગો જ્ઞાસૢ પું॰ દગાબાજ જ્ઞાન પું॰ સાબુનું ફીણ
જ્ઞાળના અક્રિ॰ ફીણ નીકળવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ ફીણ ઉત્પન્ન કરવું
જ્ઞાş પું॰ છોડ (ધુંગા જેવો) (૨) ઝાડ (૩) ઝુંમર (૪) સ્ત્રી॰ ઝાડવું તે સાહસંક પૂં વન
જ્ઞાŞ- લાડુ પું॰ ઝાડ-ઝાંખરાં; રદી ઝાડઝાંખરાંનો
સમૂહ
જ્ઞાşન સ્ત્રી॰ કચરોપૂંજો (૨) કચરો ઝાપટવાનું કપડું - ઝાપટિયું
જ્ઞાÇના સ॰ ક્રિ॰ ધૂળ-કચરો દૂર કરવો; ઝટકારવું;
ઝાડવું
જ્ઞાŞ-ાનૂસ પું॰ ઝુંમ૨; હાંડી; કાચના પ્યાલા વગેરે (રોશની માટે)
જ્ઞાş- સ્ત્રી॰ મંત્રથી ઝાડવું કે ફૂંકવું તે જ્ઞાŞ-લુહાર સ્ત્રી॰ વાળઝૂડ; સફાઈ જ્ઞાા પું॰ મંત્રથી ઝાડવું કે ફૂંકવું તે (૨) ઝાડો; તપાસ (૩) વિષ્ટા યા દસ્ત (૪) જાજરૂ જ્ઞાડ઼ી સ્રીકાંટાળાછોડઅથવાઝાડનોસમૂહ ફ્યાહૂ પું॰ ઝાડુ; સાવરણી (૨) પૂંછડિયો તારો જ્ઞાપડુ પું॰ ઝાપટ; થપ્પડ; તમાચો ફ્લાવર પું॰ કળણ-ભૂમિ (૨) ટોપલો
(૨)ઝાડી

Page #164

झाबा
૧૫૯
झूठा
ફાળા ડું ટોપલો ામ એક મોટી કોદાળી જે ઊંડે જઈ માટી બહાર
લાવે છે. સાપુ (સં૦) બળેલી પાકી ઇંટ સફાર્ય સ્ત્રી ઝણકાર (૨) નીરવ જગામાં કાને
પડતો શૂન્યકારનો શબ્દ સાર સ્ત્રી ઝાળ; આંચ (૨) દાહ (૩)બળતરા, ઈર્ષા
(૪)પુંસમૂહ(૫)વિએકમાત્ર(૬)કુલ;સમસ્ત જ્ઞારનાસક્રિ માથું ઓળવું (૨)ઝાપટવું;ઝટકારવું;
મંત્ર ફૂંકવો; ઝાડવું (ડાંટવું, ખખડાવવું) ફાતિ ઝાંઝછબલીકા (૨) સ્ત્રી તીખાટ (૩) લહેર; મોજ (૪) વર્ષાની ઝડી કે હેલી (૫)
ઝાળવું તે ફાનના સક્રિ ઝાળવું; રેણ કરવું ફાત્ર સ્ત્રી સ્કૂલ (૨) ઝાંઝ, છબલીકાં ફાધૂંફાડૅ સ્ત્રી બકવાદ (૨) જક; કજિયો શિવ સ્ત્રી ચોંકવું કે પાછા પડવું તે ફિફા અને ક્રિ ખમચાવું; ચમકવું; ખિજાવું શિક્ષણના સ ક્રિ વઢવું; તુચ્છકારવું; ધુતકારવું
(૨) ઝાટકવું ણિીના સ ક્રિ ઝાટકવું, વઢવું ણિ સ્ત્રી ઝાટકણી; ઠપકો (૨) ઝટકો શિક્ષિાના અને ક્રિ તમતમી જવું; ગુસ્સો કરવો ફિફિાની સ્ત્રી ઝણઝણી પિના અને ક્રિશરમાવું; લાજવું શિપના સક્રિ લજવાવવું; શરમિંદું કરવું ફિક્ષિા વિ. ઝીણું; બારીક (કપડું) ફિલ્ત પં ઝોલા જેવો ખાટલો ફિનિસ્ત્રી ઝબૂકતો પ્રકાશ(૨)વિઝબૂકા મારતું ફિમિતાવિ પાંખું; આછું; જાળીદાર (૨)ચમકતું
(૩) અસ્પષ્ટ મિત્રાના અક્રિશ્ચમચમક થવું;ઝબૂકવું (૨)
સક્રિ ઝબુકાવવું કે તેમ થાય એમ હલાવવું ફિમિસ્ત્રી સ્ત્રી બારીનું ખડખડિયું (૨) ચક ફિલ્મની સ્ત્રી પાતળું પારદર્શક પડ (૨) (સં.) તમરું
શીં, હવા શું ઘટીનું એક વારનું ઓરણું ફીંના અને ક્રિ. ખિજાવું; લઢવું (૨) દુઃખ રડવું (૩) પં રોદણાં (૪) આપવીતી જ ! એક જાતની માછલી કે જીવડું ગુર ડું તમારું ફરી સ્ત્રી ફરફર (વર્ષ)
હના અને ક્રિ ખિજાવું; લઢવું (૨) દુઃખ રડવું (૩) પં બળાપો (૪) આપવીતી ના વિ. ઝીણું (૨) કાણાં કાણાંવાળું (૩) દુર્બળ
ન સ્ત્રી સરોવર (કુદરતી)
નર મું નાનું સરોવર ફીવર ડું ધીવર; ઢીમર; માછી હૂંફતાના અન્ય ક્રિ ધંધવાવું; ચિડાવું ફેંક્ષનાર સ્ત્રી ઘૂંઘવાટ; ખીજ; ચીડ ઝુંડ ઝુંડ; સમૂહ; ટોળું કુના સક્રિ ઝુકાવવું; લટકાવવું યુવાન સ્ત્રી પીડા; દુઃખ ગુવાના અને ક્રિ ઝૂકવું, લટકવું; નીચું થવું વાવ ! ઝૂકવું તે (૨) ઢાળ (૩) ઝોક ટપુટા ! (સાંજ-સવારનો) સંધ્યાનો વખત કુટુંબ વિ. જાફરાં કે જટાવાળું સુરતાના સ ક્રિ જૂઠું ઠરાવવું-પાડવું (૨) જૂઠું કહી
છેતરવું યુવા સ્ત્રી જૂઠાપણું, અસત્ય સુહાના, કુરાનના સ ક્રિ જૂઠું પાડવું કુન સ્ત્રી ઝણકાર
નવન અ૦િ ઝણકવું યુનાફના ! બાળકને રમવાનો ઘૂઘરો ફુલુની સ્ત્રી ઝણઝણી; ખાલી કુમળા ! ઝૂમખું (૨) ઝૂમણું-એક ઘરેણું કુરના, પુરીના અન્ય ક્રિ ઝૂરવું; ચિંતાથી દુઃખી થવું
(૨) સુકાવું યુરપુરઝોલું; ટોળું (૨) ગુટપુટ શરીરને ઢાંકી લેવું તે
(૩) ઝાડ-પાંદડાંથી ઢંકાયેલી જગા; ઘીચ ઝાડી સુધીના અને
ક્રિસુકાવું (૨)ઝૂરવું; ચિંતાથી દુખી થવું; દુઃખ કે ભયથી ગભરાવું (૩) દૂબળા પડવું (૪) સ” ક્રિ સૂકવવું કુલ સ્ત્રી ચામડીની કરચલી વૃત્તનાપુઝૂલો; હીંચકો (૨) સ્ત્રીનો એક ઢીલો કબજો
(૩) સ્ત્રીનું કુરતું સુત્રની સ્ત્રી નાકે પહેરવાની નથડી (૨) માથામાં
નાખવાનું એક ઘરેણું (૩) કાનનું લટકણિયું-ઝૂમખું કુનસના અને ક્રિ ઉપર ઉપરથી દાઝવું જેથી કાળું પડી
જાય (૨) સ ક્રિ. તેવી રીતે શેકવું; દઝાડવું યુનાના સક્રિ ઝુલાવવું (૨) ધક્કા ખવડાવવા; ઢીલ
કરવી ફૅવાસ્ત્રીવેગ, આંખનીઝોક,ચોટ,આઘાત;ચાલ;ઢંગ
(૨)૫ હડસેલો;ઝટક; ઝોકો; પાણીનો હેલારો હૂંફન સ્ત્રી ધંધવાટ; ચીડ, ક્રોધ
ના અને ક્રિ ઝૂઝવું; યુદ્ધ કરવું કૂપું જૂઠ; અસત્ય રૃમૂડ અ અધ્ધર; ફોકટ; અકારણ લૂળ વિ જૂઠું (૨) નકલી (૩) એઠું; અજીઠું

Page #165

झूम
૧૬૦
टंग
લૂમ સ્ત્રી ઝોકું; ઊંઘ સૂવપુલળીલળીને કરવામાં આવતું નૃત્ય;ઝૂમર
નૃત્યની સાથે ગવાતું ગીત; સાડી-દુપટ્ટાનાઅગ્રભાગ પર ટાંકવામાં આવતો મોતીસમૂહનો ગુચ્છો મા ડું ઝૂમખું (૨) ઝૂમણું-એક ઘરેણું લૂમ-ફામ શું ખોટો પ્રપંચ-જંજાળ લૂમના અન્ય ક્રિ ઝૂલતાં-ઝૂલતાં ડોલવું ઝોકાં ખાવાં
(૨) (વાદળ) ઝઝૂમવું, ઘૂમરચું માથાનું એક ઘરેણું (૨) કાનનું લટકણિયું- ઝૂમખું (૩) ગરબા જેવું કરીને ગાવાનું એક ગીત કે તેવું નૃત્ય ફૂ વિ શુષ્ક, સૂકું (૨) ખાલી; નકામું (૩) એઠું
(૪) સ્ત્રી ઝૂરવું તે સૂરા વિસૂકું; શુષ્ક; નીરસ સૂનન ! હિંડોળાનો ઉત્સવ
ત્રના અને ક્રિ ઝૂલવું (૨) કોઈ કામમાં વધુ પડ્યા રહેવું - લટક્યા કરવું (૩) વિ૦ ઝૂલતું (૪) પું
ઝૂલણા છંદ સૂના ડું ઝોલો હિંડોળો (૨) ઝૂલતો પુલ (૩) બે
જે (ર) લતો પલ (2) બે બાજુ બાંધીસૂવા માટે કરાતો ઝોલો (૪) ગામડાની સ્ત્રીઓનો એક ઝૂલતો ખૂલતો કબજો પ સ્ત્રી સંકોચ; લજ્જા પના અને ક્રિ શરમાવું; લાજવું પાન સક્રિલજ્જિત કરવું, શરમાવવું દ્વૈપૂ વિ૦ લજ્જાળુ; સંકોચશીલ રેપના અને ક્રિ શરમાવું; લાજવું ક્ષેત્ર સ્ત્રી તરવામાં હાથપગ હલાવવા તે (૨)
હિલોળો (૩) વાર; વિલંબ ક્ષેત્રના સક્રિ ખમવું; સહન કરવું (૨) તરવામાં
હાથપગથી પાણી કાપવું (૩) ઢકેલવું ક્ષેત્રની સ્ત્રી ચાંદી કે સોનાની સાંકળી જે કાનના
ઘરેણાનું વજન ટકાવવા માથાના વાળ સાથે ચિપકાવાય છે.
સવ સ્ત્રી ઝોક; ઝૂકવું તે (૨) જોરનો ધક્કો (૩)
પાણીનો હિલોળો ફૉન સક્રિ ઝોંકવું; પટકવું (૨) ધકેલવું, ઠેલવું ફૉવ ! ધક્કો; ઝપાટો (૨) ઝોકું (૩) હીંચકો
8 સ્ત્રી જવાબદારી; બોજો; જોખમ ફૉફ ડું પક્ષીનો માળો (૨) વિશિષ્ટ પક્ષીઓના
ગળાની લબડતી થેલી-ઝાલર ફન સ્ત્રીધંધવાટ; ખીજ; ક્રોધ ટાપું લાંબા વાળનું ઝુંડ, છૂટાં જટિયાં (૨) હીંચકા નાંખવા માટે દેવાતો ધક્કો (૩) પાડો (૪) ભેંસની પાડી સોપા ! ઝૂંપડું સોંપી સ્ત્રી ઝૂંપડી ફૉપ ડું ઝૂમખું, ગુચ્છ ફો ડું પક્ષીનો માળો (૨) વિશિષ્ટ પક્ષીઓના
ગળાની લબડતી થેલી-ઝાલર ફોફા ડું પેટ; હોજરી શ્નોરના સ ક્રિ ધક્કો દઈ હલાવવું; ઢંઢોળવું, ઝંઝેડવું (૨) ઝાટકવું
રી, ફોની સ્ત્રી ઝોળી, થેલી સોન શેરવા કે સૂપ જેવી વાની (૨) ધાતુનો ગિલેટ (૩) કપડા કે કશામાં પડતી ઝૂલ; ઝોલો (૪) ભૂલ (૫) રાખ; ભસ્મ (૬) ગર્ભ (૭) વિઢીલું; તંગ નહિ એવું (૮) નકામું; ખરાબ ના ડું ઝોળો (૨) સાધુનો ઝભ્ભો (૩) ઝટકો ત્ની સ્ત્રી ઝોળી, થેલી સન અને ક્રિ ઉપર ઉપરથી દાઝવું જેથી કાળું પડી જાય (૨) સક્રિ ઉપર ઉપરથી શેકવું-દઝાડવું ૌ, ર ! ઝઘડો; રકઝક (૨) વઢવું તે ફદ્ર પુંછ પેટ ફરે અન્ય પાસે; નજીક (૨) સાથે ૌવા ડું ટોપલી (તુવેરની સાંઠીની) ૌદાના અન્ય ક્રિ- ઘૂરકવું જોરથી વઢવું
રંવ ! ટાંકભાર (૨) ટાંકણું (૩) કોદાળી (૪)
કુહાડી (૫) સિક્કો દં પુંડ (ઈટેન્ક) તળાવ (૨) બખતર-ગાડી ટા , રંજન પં. (સં.) ટંકણખાર (૨) રેણવું તે ટંકાયંત્ર ૫૦ ટંકણયંત્ર જેની અક્ષરાંક્તિ ચાવીઓ પર આંગળી દબાવી કાગળ ઉપર અક્ષરો છપાય છે; ‘ટાઇપ-રાઈટર'
ના અન્ય ક્રિ. ટંકાવું દૈનિા સ્ત્રી ટંકશાળ
દૈવાડું સ્ત્રી ટાંકવાની ક્રિયા કે તેની મજૂરી રંવાર, ઢોર સ્ત્રી ધનુષનો ટંકારા દંશના, દંરના સક્રિ” (ધનુષ) ટંકારવું ટંક્ષી સ્ત્રી ટાંકી (૨) એક રાગણી ઢોર સ્ત્રી ધનુષનો ટંકાર
જોરના સક્રિ ધનુપ ટંકારવું દૈવી, તંજૌરી સ્ત્રી સોના-ચાંદીનો નાનો કાંટો
(૨) નાનું ત્રાજવું ટંન પુરુ (સંર) ટાંગો (૨) કુહાડી (૩) તીકમ, ફરસો

Page #166

टँगड़ी
(૪) ચાર માસાનું એક માપ (૫) ટંકણખાર ટૅડ઼ી સ્ત્રી ટંગડી; ટાંગો; પગ ૐના અ॰ ક્રિ॰ ટંગાવું; લટકવું (૨) પું॰ વળગણી કે તે કામની દોરી
ટૅરી સ્ત્રી॰ કુહાડી
૧૬૧
ટંઘ વિ॰ નીચ; કઠોર (૨) કંજૂસ (૩) તૈયાર ટંટ-ઘંટ પું॰ પૂજાપાઠ વગેરેનો આડંબર; પ્રપંચ (૨) ફાલતુ સમય ટંટા પું॰ ટંટો; ઝઘડો (૨) માથાકૂટ; પંચાત ટંડન પું॰ (ઇ॰ ટેન્ડર) ભાવતાલનું ટેન્ડર; ભાવપત્રક; નિવિદા
ટંડન, ટંડૈત્ત પું॰ મજૂરોનો જમાદાર; મુકાદમ (૨) નાખુદો; ટંડેલ
ટ સ્ત્રી ટસ; ટક ટક નજર ટટાના સ॰ ક્રિ॰ એકટર્સ તાકવું (૨) ટક ટક અવાજ કરવો
ટદી સ્ત્રી ટસ; એક નજર ટટોના, ટટોરના, ટટોલના સ॰ ક્રિ॰ સ્પર્શ
કરીને તપાસવું ટતંત્રી સ્ત્રી॰ (સં॰) સિતારને મળતું એક વાદ્યયંત્ર ટાના અ॰ ક્રિ॰ ટક્કર ખાવી; જોરથી અફળાવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ અફાળવું
ટાર, ટસાન સ્ત્રી ટંકશાળ ટસાતી વિ॰ ટંકશાળનું (૨) ખરું (૩) શિષ્ટ; સર્વસંમત (૪) પું॰ ટંકશાળી; ટંકશાળનો ઉપરી ટા પું॰ જૂનો સિક્કો; રૂપિયો (૨) ટકો; ઢબુ (૩) ધન
ટજાસી સ્ત્રી॰ રૂપિયે ઢબુ વ્યાજ; દરેક વ્યક્તિને એક ટકાના હિસાબે લાગુ કરાયેલો ક૨ ટી સ્ત્રી ટકટકી; ટસ; નજર ટઆ પું॰ ત્રાક
ટતા, ટતા વિ॰ ટકાવાળું; ધનવાન ટોરી સ્રી॰ ટકોર (૨) ડંકા કે નગારા પર ઠપકાર (૩) ટંકાર (૪) શેક
ટોરના સ॰ ક્રિ॰ ટકોર કરવી તે ટોરા પું॰ ટકોરો-ડંકા નગારાનો ઠપકાર ટીવી સ્ત્રી સોનાચાંદીનો નાનો ઝૂડો (૨) નાનું ત્રાજવું
ટવ સ્ત્રી ટક્કર; અથડામણ (૨) ઠોકર ટવા વિ॰ બરોબરિયું; સમાન ટલના પું॰ ચૂંટી; ગુલ્ફ
ટરી પું॰ (સ) ટંકણખાર (૨) ખેલ; ક્રીડા (૩) તગરનું ઝાડ (૪) વિ॰ આંખે બાડું ટના વિ બાડું
टपनामा
ટઘરના અ॰ ક્રિ॰ પીગળવું (જેમ કે, ઘીને હલકા તાપે પિગળાવવું)
ટયરના સ॰ ક્રિ॰ (અગ્નિની હલકી ઝોળ પ૨ થી) પિગળાવવું
ટટા વિ॰ તાત્કાલિક; તાજું; નવું ટટફ઼ી સ્ત્રી॰ ખોપરી
ટટુ પું॰ ટટવું; ટટ્ટુ
ટટોરના, ટટોનના સ૦ ક્રિ॰ સ્પર્શ કરીને તપાસવું કે ઢૂંઢવું (૨) પારખવું
ટટોન સ્ત્રી હાથથી અડકીને પત્તો લગાડવાની ક્રિયા (૨) તલાશ
ટટ્ટ, ટટ્ટા પું॰ વાંસ વગેરેનું ટા
ટટ્ટી સ્રી ટટ્ટી; ટાટું (૨) ચક (૩) પાતળી દીવાલ (૪) પાયખાનું
ટટ્ટુ પુ॰ ટટ્ટુ
ટન, ટનટન સ્ત્રી૦ ટન ટન અવાજ
ટનળના અ॰ ક્રિ॰ ટન ટન વાગવું કે ખખડવું (૨) રહી રહીને (માથામાં) દર્દ નાંખવું (સણકા મારવા) ટન ટન સ્ત્રી ટન ટન અવાજ
ટનટનાના સ॰ ક્રિ॰ ઘંટ વગેરેમાંથી ટન ટન ધ્વનિ કઢાવવો (૨) અ॰ ક્રિ॰ ટન ટન કરવું કે થવું ટનમન પું॰જાદુ-કામણ (૨) મંત્રતંત્ર (૩) વિ॰સ્વસ્થ; તંદુરસ્ત ટનમના વિ॰ સ્વસ્થ; તંદુરસ્ત
ટનાળા પું॰ ટન ટન અવાજ (૨) વિ॰ સખત (તાપ) ટનાટન સ્ત્રી૦ ટન ટન; ટનટનિયું (૨) વિ॰ તાજું; પુષ્ટ (૩) અ॰ અચ્છી અને બરાબર અવસ્થામાં નેન પું॰ (સં॰) ટનલ; બોગદું
ટપ પું॰ ગાડીની છત્રી જે પાડી કે ચડાવી શકાય (૨) પાણીનું ટબ (૩) સ્ત્રી॰ ટપ ટપ ટપકવાનો અવાજ (૪) સળક જેવું દર્દ
ટલે ટપ દઈને; ઝટ
ટપ સ્ત્રી॰ ટપકવું તે (૨) ટપ ટપ પડવાનો અવાજ (૩) સળક જેવું દર્દ
ટપળના અ॰ ક્રિ॰ ટપકવું (૨) ગરવું (જેમ કે, પાકું
ફળ) (૨) ટપ દઈને ઓચિંતું આવી પડવું કે ગરવું ટવા પું॰ ટપકવું તે કે ટપકેલી વસ્તુ (૨) પાકીને
ખરેલું ફળ (કેરી) (૩) સળક જેવું દર્દ ટપાટવી કું॰ ટપોટપ ટપકવું કે પડવું તે ટપવાન પું॰ બીજાને મૂર્ખ બનાવી ઠગી લેનાર ટપના અ॰ ક્રિ॰ ખાધાપીધા વિના તપ્યા કરવું-બેઠા રહેવું; હેરાન થવું
ટપનામા પું॰ તે રજિસ્ટર જેમાં દરિયાઈ વહાણો પર થતાં તોફાનોની નોંધ રખાય છે.

Page #167

टपाटप
૧૬૨
ટપાટપ અ॰ ટપોટપ; ચપોચપ; ઝટપટ ટપાના સ॰ ક્રિ॰ ભૂખ્યા રાખવું; હેરાન કરવું ટપ્પા પું॰ઉછાળો; ફલંગ(૨) ટપ્પો; વચ્ચેનો ફાસલો (૩) ટક્કર; જેમ કે બૉલ વચ્ચે ટક્કર ખાતો જાય છે તે (૪) ટપ્પો ગાયન ટવ પું॰ (ઇ॰) પાણીનું ટબ ટવ-સ્નાન પું॰ ટબમાં વિશિષ્ટ આસને બેસીને નાહવું તે
ટમી, ટમુળી સ્ત્રી॰ ડુગડુગી નામનું વાજું ટમટમ સ્ત્રી એક પ્રકારની ઘોડાગાડી
ટમાટર પું॰ ટમેટું
૮૬ સ્ત્રી॰ કડવું કે કર્કશ બોલવું તે (૨) દેડકાનું બોલવું (૩) હઠ
ટરના અ॰ ક્રિ॰ ટળવું; ખસવું; હઠવું ટાના સ॰ ક્રિ॰ ટાળવું; ખેસવવું; હઠાવવું ટટરાના અ॰ ક્રિ॰ ટેટ્-બકબક કરવું ટરી સ્ત્રી॰ બકવાટ
ટના, ટનના અ॰ ક્રિ॰ ટળવું (૨) હઠવું ટર્ન્સ વિ॰ અવિવેકી અને કઠોર બોલનાર; ઉદ્ધૃત;
કટુભાષી
ટર્નના અ॰ ક્રિ॰ અવિવેકી ઉદ્ધત જવાબ દેવો ટર્સ પું॰ ઉદ્ધત વ્યક્તિ (૨) દેડકું રત્નમત વિ॰ હાલતું; કંપતું; ડોલતું ટનુ વિ॰ ટાલ સંબંધી (૨) ટાલનો સ્વામી ટના પું॰ ટલ્લો; ધક્કો; ઠોકર; ટાળવું કે તેનું બહાનું ટતેનવીસી સ્ત્રી (ફા) ટલ્લે ચડાવવાની હોશિયારી;
બહાનાબાજી
ટસ સ્ત્રી॰ ભારે ચીજ ખસવાનો અવાજ; જોર લગાવ્યા છતાં ભારે ચીજનું પોતાની જગ્યાથી ન ચસકવાની સ્થિતિ
ટમજ સ્ત્રી ચસક
ટસના અ॰ ક્રિ॰ ખસી જવું; ચસકવું (૨) ધીરેધીરે (રડતાં-રડતાં) આંસુ વહાવવાં ટસળાના સ॰ ક્રિ॰ ખસી જાય એમ કરવું; ચસકાવવું (૨) આંસુ વહાવવાં ટસર પું॰ ટસર રેશમ ટપુ પું॰ આંસુ ટહના પુ॰ ડાળું; શાખા ટહની સ્ત્રી॰ ડાળી; શાખા ટહત સ્ત્રી સેવાચાકરી (૨) કામધંધો ટહનના અ॰ ક્રિ॰ ટહેલવું; ફરવું ટહનની સ્ત્રી॰ દાસી; નોકરડી ટહતુઞા, ટહજૂ પું॰ સેવક; દાસ ટહજુઠ્ઠું સ્ત્રી॰ નોકરડી; દાસી
ટહોળા પું॰ ધબ્બો કે લાત; ઝટકો; ધક્કો ટાના સ્ત્રી॰ ટાંક વજન (૨) ટાંક; અણિયું (૩) કિંમતનો અડસટ્ટો; અંદાજ (૪) સીવણનો ટાંકો ટાર પું॰ બદમાશ; લુચ્ચો લફંગો માણસ ટાળના સ॰ ક્રિ॰ ટાંકો મારવો; સીવવું (૨) ટાંકી-લખી લેવું; ટપકાવવું (૩) સાથે જોડવું (૪) ટાંગવું; લટકાવવું (૫) (ઘંટી) ટાંકવી ટાળા પું॰ પથ્થરનું ટાંકણું (૨) પાણીનું ટાંકું
(૩) (સીવણનો કે ધાનો) ટાંકો (૪) થીંગડું ટાટૂ વિ॰ માપસરનું; તોલમાં પૂરેપૂરું ટાળી સ્ત્રી નાનું ટાંકણું (૨) ફળ ચાખવા કપાતી ડગળી (૩) પાણીની ટાંકી
ટૉપ સ્ત્રી॰ ટાંગ; પગ
ટાન, ટાયન પું॰ ટાંગણ; પહાડી ટટ્ટુ ટૉનના સ॰ ક્રિ॰ ટાંગવું; ટિંગાડવું ટના પું॰ કુહાડો (૨) ટાંગો; ગાડી ટાળી સ્ત્રી॰ કુહાડી
टाकिज़
ટયન સ્ત્રી॰ ટાંગણી; પહાડી
ટાઁત્ત સ્ત્રી॰ સીવણનો કે ઘાનો ટાંકો; થીંગડું (૨) કામમાં ફાંસ મારવી તે (૩) વિ॰ તકલીફ દેનારું; અવળી મતિનું
ટારના સ॰ ક્રિ॰ ટોચવું; ટાંકો મારવો; લખી લેવું (૨) લટકાવવું; ઘંટી ટાંકવી ટાટ પું॰ ખોપરી
ટાઢ, ટૉવા વિ॰ કઠોર (૨) દૃઢ; મજબૂત ટૉડ સ્ત્રી॰ ખેડૂતનો માળો કે તેના જેવી કોઈ રચના (૨)મોઈનો ટોલ્લો (૩) સામાન મૂકવાની અભરાઈ (૪) પું॰ સમૂહ રાશિ; વણજાર; કાફલો ટાલા પું॰ વણજારાની પોઠ કે માલ; ટાંડું ટૉપ ટૉવ સ્ત્રી॰ ટેં ટેં; નિરર્થક બકવાદ ટાટિત સ્ત્રી॰ (ઇ॰) ઉપાધિ; ઇલકાબ (૨) મથાળું (૩) પુસ્તકનું આવરણપૃષ્ઠ ટાપ પું॰ (ઇ॰) બીબું
ટાપરાફટર પું॰ (ઇ॰) ટાઇપરાઇટર; ટંકણયંત્ર ટાફપિસ્ટ હું (ઇ) ટાઇપ કરનાર; ટાઇપકાર; ટંકલેખક ટાફપાયડ પું॰ (ઇ॰) ટાઇફૉઇડ; મુદતિયો તાવ ટાફોન પું॰ (ઇ॰) પ્રચંડ તોફાન; દરિયાઈ આંધી ટામ પું॰ (ઇ॰) સમય; વખત ટામ-ટેબુલ પું॰ ટાઇમટેબલ; સમયપત્રક; સારણી ટામ-પીસ પું॰ (ઇ) ઘડિયાળનો ડબો ટારૂં સ્ત્રી॰ (ઇ॰) નેકટાઈ; ગળાપટ્ટી
ટાઇન-હાન પું॰ (ઇ) ટાઉનહોલ; નગરભવન;
નગરગૃહ
ટાનિ પું॰ (ઇ) ટોકિઝ; સિનેગૃહ

Page #168

टाट
૧૬૩
टीड़ी
ટાટ પુંછ ટાટ; ગૂણપાટ (૨) સાહુકારની બેઠક
(૩) નાત; જમાત; બિરાદરી ટાદ વિ. તાત્કાલિક; તાજું; નવું ટાદવાણી સ્ત્રી ભરતકામ ટાટર ડું ટાટું (૨) ખોપરી ટો સ્ત્રી ટાટું ટાન સ્ત્રી તાણ; ખેંચ; તણાવ દાનના સક્રિ તાણવું નિવર ! (ઈ.) સ્વાથ્યવર્ધક દવા; પુષ્ટિકારક;
શક્તિવર્ધક; ટૉનિક ટાપ સ્ત્રી ઘોડાની ખરી કે તેનો અવાજ ટાપના અને ક્રિઘોડાએ પગ પછાડવો (૨) આમતેમ
ફાંફાં મારવાં કે રાહ જોતાં તપવું ટાપા ડું મેદાન (૨) છલંગ; કૂદકો (૩) ઢાંકવા
માટેનો ટોપલો ટાઈપવન (છે) વિષય; પ્રસંગ ટાપૂ ! ટાપુ; બેટ ટામન ! ટ્રમણ; જંતરમંતરનો ટુચકો ટાયેટ સ્ત્રી (ઇ૯) પ્રસાધનગૃહ (૨) શૌચાલય ટારના, ટાના સક્રિ. ટાળવું ટારડો ડું (ઈ) ટૉર્પડો બોટ; સબમરીન ટાર્જ સ્ત્રી (ઇ) ટૉર્ચ; વીજળીબત્તી ટાત્ર સ્ત્રી મોટો ઢગ (૨) ટાળવું તે (૩) લાકડાં ભૂસા
વગેરેની દુકાન ટાદૂન સ્ત્રી- ટાળવાની યુક્તિ; બહાનું ટાઉનના સક્રિ ટાળવું ટાનદાન,ટામદૂત્ર,ટાટોત્ર સ્ત્રી ટાળવાની
યુક્તિ; બહાનું બહાનાબાજી ટાની સ્ત્રી ઢોરના ગળાની ઘંટડી ટાવર (ઈ) ટાવર; ઘંટાઘર; મિનારો; શિખર;
ઉન્નતગૃહ ટિંડા પુનાનાં ગોળ ફળોનું એક શાક દિવાર ડું (ઈ.) ટિકિટ ટિટિશ અઘડિયાળની ટકટક દિવડી સ્ત્રી ટિપાઈ (૨) ફટકા મારવા માટે
ગુનેગારને બાંધવાની ઘોડી કે ફાંસીના માંચડો (૩) ઠાઠડી દિશા ! ગોળ ચપટો ટુકડો (૨) બાટી દિવેલી સ્ત્રી નાનો ટુકડો દિના અને ક્રિ ટકવું દિવાની સ્ત્રી ટીકડો (૨) ટીલડી ટિસ પે ટેક્સ; કર; વેરો ટિઝ વિ. ટકાઉ દિવાન સ્ત્રી ટકવાનું ઠેકાણું કે ટકવું તે (૨) પડાવ
ટિના સ ક્રિ૦ ટકાવવું દિવાવ ૫૦ ટકાવ (૨) પડાવ રિજિયા સ્ત્રી ટીકડી (૨) એક પકવાન (૩) ટીલડી દત પુટિકાયત-પાટવી કુંવર (૨) નાયક, સરદાર દિવા ! આંબાની કેરીનો મરવા ટિવડ કું. મોટી ટીકડી (૨) ટિક્કડ રોટલો ટિવ ! તિલક; ચાંલ્લો ટિવ સ્ત્રી ટીકડી ટિયા અને ક્રિ પીગળવું; ઓગળવું રિયાતના સક્રિ પિગળાવવું દિન વિ (ઈ- એટેન્શન) તૈયાર; બિલકુલ ઠીક ટિટારના સક્રિ” (પશુને) ડચકારવું; હાંકવું દિર, ગિરિ પુનર-ટિટોડો પક્ષી
ટિદાર સ્ત્રી ટિટોડી િિટહા-કોર ટિટિયારો; કળાહોળ (૨) રોકકળ
મિ (સં.) ટિટોડી દિg ! તીતીઘોડો દિgી સ્ત્રી તીડા રિત્ન પંતીડોનું મોટું ઝુંડ રિદિપ સ્ત્રી ટપક-ટપક ટપકવું તે દિપા ! ટપકું; બુંદ દિપવાના સક્રિય ટિપાવરાવવું દિવાન કલગીવાળો મુગટ ટિપછી, પ્રિની સ્ત્રી ટીપણી; ટીકા ટિપ્પન ડું ટીપણું (૨) જન્માક્ષર દિપની સ્ત્રી ટિપ્પણી દિન, રિજિન સ્ત્રી (ઈ.) બપોરનો નાસ્તો; ટિફિન ટિરિનાના અને ક્રિ દીવો ઝાંખો બળવો કે બુઝાતા
પહેલાં ટમટમવો દિપિસ સ્ત્રી ટડપડ; ડફાંસભેર વિરોધ ટિરના અને ક્રિઃ ઉદ્ધત જવાબ દેવો રિત્રિયા સ્ત્રીનાની મરઘી કે તેનું બચ્ચું દિના ૫૦ ટલ્લો; ધક્કો નિવાસી સ્ત્રી ટલ્લે ચઢાવવાની હોશિયારી, બહાનું ટિસુમા ! આંસુ ટહુની સ્ત્રી ઘૂંટણ (૨) કોણી ટાટા અ પોપટનો અવાજ ટીના સક્રિ તિલક કરવું (૨) ટીક-નિશાની કરવી ટીવી પુ. ટેકરો રીલરી સ્ત્રી ટેકરી ટીલા ડું તિલક; ચાંલ્લો (૨) સગાઈ કર્યાનો કે રાજ્યાભિષેકનો ચાંલ્લો ૩) ડાઘો; ચિહ્ન (૪) રસી મુકાવવી તે ઇન્જકશન (૫) (સં.) ટીકા ટી સ્ત્રી તીડ

Page #169

टीन
ટીન પ્॰ (ઇ॰) કલાઈ-ટિન કે તેનું પતરું યા ડબ્બો ટીપ સ્ત્રી॰ ટીપવું તે (૨) ટીપ; નોંધ (૩) ગાવામાં ઊંચો સૂર (૪) જન્મપત્રિકા; જન્માક્ષર ટીપટાપ સ્ત્રી ટાપટીપ
ટીપન પું॰ જન્માક્ષર (૨) સ્ત્રી॰ ગઠ્ઠો; ગાંઠ ટીપના સ॰ ક્રિ॰ ટીપવું (૨) દબાવવું; ચાંપવું (૩) ટીપ કરવી (૪) સ્ત્રી જન્માક્ષર ટીવા પું॰ ટીંબો; ટેકરો
ટીમટામ સ્ત્રી ટાપટીપ
ટીન સ્ત્રી નાની મરઘી
ટીના પું॰ ટેકરો; ટિંબો (૨) ડુંગરો ટીમ સ્ત્રી ચસક
ટીમના અ॰ ક્રિ॰ ચસકા નાંખવા
કુંટા, કુંડા વિ॰ ટૂટું; ઠૂંઠું ટુન સ્ત્રી॰ ‘વિલ’ કપડું ટુ અ॰ થોડું; જરા
૧૬૪
ટુડ્ડાવા પું॰ ટુકડા માગી ખાનાર; ભિખારી ટુકૃતોડ઼ પું॰ આશ્રિત; પરોપજીવી ટુડ઼ા પું॰ ટુકડો; કટકો
ટુડ઼ી સ્ત્રી॰ નાનો ટુકડો (૨) ટુકડી; મંડળી ટુથ્થા વિ॰ તુચ્છ; ક્ષુદ્ર; હીન ટુટા પું॰ ટુચકો (૨) મંત્રનો પ્રયોગ ટુટપ્નિયા વિ॰ થોડી પૂંજીવાળું; તૂટેલું ટુટન પું હોલો
ટુટ′′ ટૂ સ્ત્રી॰ હોલાની બોલી (૨) વિ॰ એકલું (૩) દુર્બળ ને પાતળું (માણસ) ટુના પું॰ ડાળીનો આગળનો કૂંપળવાળો ભાગ ટુનો સ્ત્રી॰ ડાળીનો આગલો કૂંપળવાળો ભાગ ટુનહાયા પું॰ ટુચકો કરનારો-ભૂવો
ના સક્રિ॰ ક૨ડી કે કરપી ખાવું (જેમ કે, કૂંપળ) (૨) ધીરેધીરે કરપીને ખાવું વૈંડુ પું॰ મચ્છર વગેરેને બે મૂછો જેવું મોં પર હોય છે તે (૨) ઘઉં જવ જેવા અનાજના ડૂંડામાં ઉપલા ભાગમાં નીકળતો અણીદાર ભાગ ટૂંઙી સ્ત્રી॰ ડૂંટી (૨) ઘૂંટો; ફણગો ટૂ, ટૂર પું॰ ટુક; ટુકડો ટૂળા પું॰ ટુકડો (૨) ચતુર્થાંશ (૩) ભીખ ફૂટ સ્રી॰ તૂટી અલગ પડેલો ટુકડો (૨) તૂટવું તે (૩) લખાણમાં રહી ગયેલો ભાગ જે પછી ઉમેરાય છે (૪) પું॰ તોટો; ઘટ ફૂટના અ॰ ક્રિ॰ તૂટવું (૨) તૂટી પડવું; હલ્લો કરવો ટૂટા વિ॰ તૂટેલું (૨) કમજોર (૩) નિર્ધન ટૂટાટા વિ॰ તૂટ્યફૂટ્યું રૃના અ॰ ક્રિ॰ તૂટવું; ત્રુઠવું; પ્રસન્ન થવું
દૂનિ સ્ત્રી॰ સંતોષ; પ્રસન્નતા ટૂથપેસ્ટ સ્ત્રી॰ (ઇ) દાંતની સફાઈ માટેની પેસ્ટ ટૂમ સ્ત્રી॰ ઘરેણું (૨) મહેણું ટૂર્નામેંટ પું॰ (ઇ૦) રમતોની હરીફાઈઓનું આયોજન (૨) રમતોની હરીફાઈ
ટૂસા પું, ટૂલી સ્ત્રી॰ ફૂલની કળી ? સ્ત્રી પોપટની બોલી ટેંટ સ્રી॰ ખાલી બકવાદ; ટેંટે
टेलिप्रिंटर
ટેંશના, ટેમ્પર, ટેંશા સ્ત્રી॰ એક જાતની માછલી
ટેંટ સ્ત્રી કમ્મર પર ધોતિયાની ઓટી (૨) કપાસનું
જીંડવું રેંટી સ્ત્રી કેરડો કે તેનું કેરડું ટેંહુવા પું॰ ટોટો; ગળાનો હૈડિયો ટેડી સ્ત્રી, ટેન પું॰ ટેકણ; ટેકાની ઘોડી ટેજ સ્રી ટેક; ટેકો (૨) હઠ (૩) આદત ટેવાન, ટેાન પું, ટેવની સ્ત્રી॰ ટેકો; ટેકણ ટેના સ॰ ક્રિ॰ ટેકવું; ટેકો આપવો કે લેવો ટે, ટેરા પું॰ ટેકરો
ટેન પું॰ ટેકણ; થાંભલો (૨) વિસામો-તેનો ચોતરો ટે↑ વિ॰ ટેકીલું; ટેકવાળું (૨) જિદ્દી ટેસા પું॰ ત્રાક (૨) ટેકાનું લાકડું ટેરી સ્રી॰ દોરડું ભાગવાની ફરકડી કે તકલી ટેપરના અ॰ ક્રિ પીગળવું; ઓગળવું ટેન્દ્રવિત વિ॰ વાંકુંચૂંકું
ટેÇા વિ॰ વાંકું (૨) કઠણ; મુશ્કેલ (૩) ઉદ્ધત ટેઢાડ઼ે સ્ત્રી વાંકાપણું; વંકાશ (૨) કઠણતા; મુશ્કેલી (૩) ઉદ્ધતાઈ
ટેહામેળા વિ॰ વાંકુંચૂંકું ટેઅે અ॰ સીધું નહિ; વાંકમાં; ફેરમાં
ટેના સ॰ ક્રિ॰ ધાર કાઢવા પથ્થર પર ઘસવું (૨) મૂછ મરડવી
ટેનિસ સ્ત્રી॰ (ઇ) ટેનિસ રમત ટેબુત પું॰ ટેબલ; મેજ; (૨) કોષ્ટક; કોઠો ટેમ સ્ત્રી દીવાની ટશ (૨) ટાઈમ; સમય
ટે સ્ત્રી॰ ઊંચો અવાજ (૨) પોકાર; હાંક ટેના સક્રિ॰ ઊંચે અવાજે ગાવું કે બોલવું; હાંક મારવી ટેશ વિ॰ બાડું (૨) પું॰ પડદો
ટેલિપ્રાપ્ત પું॰ (ઇ) વીજળીથી તાર મારફત સંદેશો મોકલવો તે ટેસ્તિગ્રામ પું॰ (ઇ) તાર
ટેતિપથી સ્ત્રી (ઇ) બીજાની ભાવના જાણવાની માનસિક ક્રિયા
ટેનિસ્પ્રિંટર પું॰ (ઇ॰) એક પ્રકારનું યંત્ર જેનાથી તાર દ્વારા આવેલી ખબરો ટાઈપરાઈટર પર છપાય છે.

Page #170

टेलिफोन
૧૬૫
ठग
ત્મિન ! (ઈ.) ટેલિફોન કે તેનું યંત્ર દૂરભાષ ત્રિવિન (ઇ) એક પ્રકારનું દશ્યશ્રાવ્ય યંત્ર જેની મદદથી વક્તવ્યની સાથે વક્તા અને દશ્ય વગેરે પણ ચલચિત્રની માફક દૃશ્યમાન થાય છે;
દૂરદર્શન ત્રિવ પું() દૂરબીન; દૂરદર્શકયંત્ર રે સ્ત્રી ટેવ; આદત; લત ટેવના સક્રિ. ટેવવું; આદત પાડવી ટેવા સ્ત્રી જન્મોત્રી; જન્માક્ષર રૈયા પં છરી ચપ્પાની ધાર કાઢનારો રેલૂપું કેસુડો કે તેનું ફૂલ (૨)બાળકોનો (દશેરાનો)
એક ઉત્સવ દૈવ કું () પાણીની ટાંકી; ટેન્ક-રણગાડી દેવા ! (ઈ) કર; વેર; મહેસૂલ ટેવી સ્ત્રી (ઇ) ટેક્સી મોટર ટેની સ્ત્રી (ઈ.) ચર્માલય; ચામડાને કમાવવાનું
કારખાનું ટોટ સ્ત્રી ચાંચ ટૉરી સ્ત્રી નાળચું (જેમ કે, ઝારીનું) (૨) નળની
ચકલી કે ટોટી ટોળ, ટોટા સ્ત્રી ટોકણી; ખણખોદ ટોલના પુ. ટોપલો (૨) મોટો હાંડો-દેગડો (૩) સર
ક્રિ. ટોકવું ટોની સ્ત્રી ટોપલી (૨) નાનો હાંડો ટોપ ૫ ટોપલો; છાબડું ટોકરી સ્ત્રી ટોપલી, છાબડી; (૨) વટલોઈ ટોટલ ૫૦ ટુચકો; જાદુમંતર ટોટલ પુંડ (ઇ) કુલ સરવાળો ટોટા ડું કારતૂસ (૨) ઘટ; તોટો ટોન, રોના ૫૦ ટુચકો કરનારો-ભૂવો રોના ૫૦ ટુચકો; જાદુ (૨) વિવાહનું એક જાતનું
ગીત (૩) સ ક્રિ હાથથી સ્પર્શી જોવું; ટૂંઢવું
ટોપ ડું ટોપો; મોટી ટોપી (૨) ટોપ; લોઢાની લશ્કરી
ટોપી ટોપ ૫૦ ટોપ ૨) ટોપલો (૩) મોટો ટાંકો
ટેભો ટોપી સ્ત્રી ટોપી (૨) બંદૂક ફોડવાની ટીકડી; કંપ’ ટોવ, ટોબા, ટોમ પે ટેભો; ટાંકો ટોત્ર સ્ત્રી ટોળી (૨) પાઠશાળા (૩)૫(ઇ.) રસ્તાની
કર; ટોલ ટોત્રા | લત્ત; વગ; મહોલ્લો (૨) રોડું; પથરા કે
ઈટનો કકડો ટોની સ્ત્રીનાનો મહોલ્લો (૨) ટોળી ટોવના સક્રિ હાથથી સ્પર્શી જોવું; ટૂંઢવું રોહ સ્ત્રી ખોળ; તપાસ (૨) ખબર; સંભાળ ટો-વિમર પં શત્રુની સ્થિતિનો પત્તો મેળવવા
અથવા સૈનિક જરૂરિયાત અથવા પુલ બનાવવાની દૃષ્ટિથી આસપાસના ભૂમિભાગનું પર્યવેક્ષણ કરનારું
યંત્ર; “રિકાનેસન્સ પ્લેન' રોહના સક્રિ ખોળવું (૨) ટૂંઢવું; સ્પર્શ કરીને
તપાસવું; પારખવું ટોટા સ્ત્રી ખોળ; તપાસ (૨) ખબર; સંભાળ ટોહિયા, ટોદવિ તપાસ કે ખબર કરનાર કે રાખનાર ટૂંક (ઈ) ટૂંક; પેટી ટૂર પુ (ઇ) ટ્રસ્ટ, ન્યાસ; સુપરત ટૂરી પુંડ (ઇ) અભિભાવક; જેને હવાલે ટ્રસ્ટ સોંપાયું
હોય તે વાલી ટ્રાન્સપર ડું (ઈ.) બદલી ટ્રાન્સલેટા (ઇ) ભાષાંતરકાર; અનુવાદક ટ્રાક સ્ત્રી (ઈ) ટ્રામ ગાડી કે તેને રસ્તો હનીપું (ઈ) વેપારના માલ પર લગાડાતી છાપ;
વેપારી મારકો ટ્રેન સ્ત્રી (ઈ.) રેલગાડી ટ્રેડ્ડી સ્ત્રી (ઈ.) ટ્રેજેડી; કરુણાંત નાટક
ઢંઢવિ ટૂંઠું (ઝાડ) કંર વિ૦ ખાલી; પોલું કંટ, યંત્ર સ્ત્રી ઠંડી; ટાઢ કંડલા સ્ત્રી ઠંડી; ટાઢ (૨) શાંતિ; તૃપ્તિ ઠંડા ઠંદા વિઠંડું: શીતળ: ટાઢે (૨) પ્રસન્ન; ખુશ
(૩) શાંત; નિરાંતવાળું ઢ, દંઢ સ્ત્રી ઠંડી; ટાઢ સંતા સ્ત્રી શરીરની ગરમી શમાવે એવી દવા કે મસાલાનું પીણું (૨) રગડેલી ભાંગ વિશ્વીઝંડી (વસ્તુ) (૨) સ્ત્રી બળિયા (શીતળા)
ક સ્ત્રી ઠોકવાનો અવાજ (૨) હઠ (૩) વિચકિત;
સ્તબ્ધ ૩૦% સ્ત્રી ઠકઠક અવાજ (૨) ખટખટ ૩૦%ાના સક્રિ. ઠકઇક કરવું; ખટખટાવવું ઠઠ્ઠરતી સ્ત્રી ખુશામત; પળશી કરી ઠકરાણી (૨) ક્ષત્રિયાણી (૩) વાળંદણ
રા સ્ત્રી ઠકરાઈ; ઠકરાત રાની સ્ત્રી ઠકરાણી (૨) શેઠાણી રાવત સ્ત્રી ઠકરાત ના ! ઠગધુતારો

Page #171

ठगई
૧૬૬
ठाटर
ટા, તારું સ્ત્રી ઠગાઈ, ઠગબાજી
ના સક્રિ ઠગવું (૨) અક્રિ ઠગાવું (૩) ચકિત થવું
ન, મન, શિની સ્ત્રી ઠગણી કે ઠગની સ્ત્રી ઢા, યહી સ્ત્રી ઠગાઈ; ઠગબાજી 8ાના અ ક્રિ ઠગાવું; છેતરાવું
ન, શિની સ્ત્રી ઠગણી કે ઠગની સ્ત્રી ની સ્ત્રી ઠગનું કામ કે ઠગવિદ્યા જો સ્ત્રીઠગવિદ્યા જેવી કરામત કે મોહિની; જાદુ ટ, ડું ઠઠ; ભીડ (૨) હાર; પંક્તિ (૩) ઠાઠ;
સજાવટ દના સક્રિ ઠરાવવું (૨) સજવું (૩) અ ક્રિ ઠેરવું, થોભવું (૪) સજાવું દરી, ઠરી, સ્ત્રી હાડપિંજર (૨) કોઈ વસ્તુનું
ખોખું; ફરમો (૩) ઠાઠડી ટ્ટ પં. ઠઠ; ભીડ (૨) હાર; પંક્તિ (૩) ઠાઠ; સજાવટ ઠ્ઠી સ્ત્રી હાડપિંજર (૨) કોઈ વસ્તુનું ખોખું, ફરમો (૩) ઠાઠડી ઠ્ઠા ! ઠઠો; મશ્કરી ૪ મું ઠઠ; ભીડ 0ના અને ક્રિ ખમચાવું; ખંચાવું કરી સ્ત્રી હાડપિંજર (૨) કોઈ વસ્તુનું ખોખું; ફરમો (૨) ઠાઠડી ઠાના સક્રિ ઠોકવું; ઠાઠાં ભાંગવાં (૨) અ ક્રિ જોરથી હસવું શ્કેરા પુંકંસારો ર સ્ત્રી કંસારણ (૨) કંસારાકામ
– પં મશ્કરો (૨) મશ્કરી; મજાક વોત્રી સ્ત્રી મશ્કરી; મજાક ઢડા, ¢ા વિ૦ ખડું; ઊભું હિયા ડું ઊભો મોટો ખાંડણિયો નવ, નર સ્ત્રી ઠણકારો; ઠણઠણાટ નાના અને ક્રિ કણકવું; ઠણઠણ ખણણ અવાજ કરવો; ઠણઠણવું; ખણખણવું (૨) ચસકા નાખવા નાન સ્ત્રી મંગળ પ્રસંગે દામું લેનાર વધારે લેવા કરે છે તે હઠ નદિન-પાત્ર ડું ઠણઠણ ગોપાળ; નકામી વસ્તુ
કે નિર્ધન ખાલી માણસ ૩ન૮નાના સક્રિ ઠઠણાવવું; ઠોકવું; વગાડવું
(૨) અ ક્રિ ઠણકવું; ઠણઠણવું ૩નના આ ક્રિ શરૂ થવું; છેડાવું (૨) પાકું થવું; નિશ્ચિત થવું; દઢતા સાથે કાર્યનો આરંભ થવો (૩) પ્રયુક્ત થવું; લાગવું (૪) તૈયાર થવું
કાળા ડું અચાનક ઉત્પન્ન થનાર તીવ્ર ઠણઠણ
અવાજ; ઠણકારો ૩૫%ા ડું ઠેસ; ધક્કો; આઘાત ૩Mા ! કોઈ પણ બીબું કે તેની છાપ (૨) નકસીદાર
ફૂલગોટ; થપ્પો તમ સ્ત્રી ઠમકતી ચાલ; ઠમકો (૨) ખમચાવું તે વિશ્વના અક્રિ6મકવું; ઠમકાથી ચાલવું (૨)ખમચાવું થના સક્રિ દૃઢતાથી શરૂ કરવું કે કરવા લાગવું (૨) ઠરાવવું (૩) અ ક્રિ સ્થિર થવું; પ્રારંભ થવો; ઠરવું; તૈયાર થવું જના અ ક્રિ ઠરવું; ઠંડીથી અકડાવું (૨) ખૂબ
ઠંડી પડવી કર જાડું સૂતર (૨) મહુડી-દારૂ વન સ્ત્રી બેસવા કે ઊઠવાની રીત ૪ વિ. ઠસ; સજ્જડ (૨) ઠોસ; સંગીન (૩) એદી (૪) બરોબર ન ખખડતો (રૂપિયો) (૫) કંજૂસ 8% સ્ત્રી ઠસકો; રોફ (૨) ઠમકો; નખરું
સાપુંસૂકી ઉધરસ, ખાંસી, ઢાંસો (૨) ઠોકર; ઠેસ કલાસ અ ઠસોઠસ; બરોબર ઠાંસીને ઢસા ડું ઠસ્સો, ઘમંડભરી ચાલ; ઠાઠમાઠ; શાન; | ઉઘરસનો ઠપકો; ઠસક
ના અ ક્રિ ઠેરવું; થોભવું (૨) ઠરવું; નક્કી થવું; બનવું
સ્ત્રી ઠરાવવાની ક્રિયાનું ઠરાવવાની મજૂરી; અધિકાર; કબજો દસાડ વિ. ટકાઉ (૨) ઠરાવનારું 8ારાના સ ક્રિ ઠરાવવું દાવ ! ઠરાવ; નિશ્ચય (૨) સ્થિરતા
ની સ્ત્રી લગ્નમાં લેવડદેવડનો ઠરાવ હા ! અટ્ટહાસ , હું સ્ત્રી કે પુંઠામ; જગ્યા (૨) અ પાસે; નજીક
વિ. નીરસ (૨) વસૂકેલ. કૉä ! સ્ત્રી ઠામ; સ્થાન (૨) સમીપ (૩) સ્ત્રી
બંદૂકનો “ઠાં' અવાજ ઢવ ! ઠામ; સ્થાન; જગ્યા તલના સક્રિઠાંસવું (૨) રોકવું (૩) અક્રિ ઠાંસવું;
ખાંસવું ઢાર પુંછ ઠાકોરજી (૨) ઠાકોર, જમીનદાર
(૩) સ્વામી; ધણી 8ાટ, ટાઇj ઠાઠ (૨) ટાટું (૩) અધિકતા
(૪) સાધનસામગ્રી; સાજ ડર-વાટ ઠાઠમાઠ (૨) આડંબર ટાટર ઠાઠમાઠ (૨) ટાટિયું

Page #172

ठाढ़ा
૧૬૭
ठौर-ठिकाना
ફુડ્ડી સ્ત્રી ચિબુક, દાઢી(૨)ગાંગડુંદાણો જે શેક્યો ફૂલે
ટાઢા વિ તદન સીધું; ઊભું; ખડું; ટારટેકારૂપ
સ્થાન (૨) લ; હૃષ્ટપુષ્ટ વાન સ્ત્રી કાર્યનો આરંભ; પ્રસ્થાન (૨) ઠરાવ;
દૃઢ નિશ્ચય કાનના, સાન સ ક્રિ તત્પર થઈ આરંભવું
(૨) ઠરાવવું; નક્કી કરવું ઢામ પુંઠામ; ઠેકાણું; જગ્યા ટાર ૫ ઠાર; ખૂબ ઠંડી કે હિમ (૨) વિ અતિ ઠંડું ઢાના ડું બેકારી (૨) કમાણીનો અભાવ (૩) વિ.
ઠાલું, બેકાર યાત્રી વિઠાલું, બેકાર; ખાલી હિંગના વિઠીંગણું (૨) ગટ્ટ વિના ૫૦ ઠેકાણું (૨) સક્રિ ઠરાવવું હિના અને ક્રિ ખમચાવું; ખચકાવું દિરના, વિષ્ણુના અને ક્રિઃ ટાઢે થથરવું દિનના અને ક્રિડૂસકાં ખાઈ રોવું રિ, રિત સ્ત્રી ખૂબ ઠંડી; ઠાર રિના અ ક્રિ ઠંડીથી અકડાવું, ઠંડીથી થરથરવું
(૨) ખૂબ ઠંડી પડવી ત્રિના અને ક્રિઠેલાવું (૨) ઘસવું કિત્રિયા સ્ત્રી હો પું. ગાગર; નાનો ઘડો નુિમા વિ. ઠાલું; કામધંધા વગરનું; બેકાર કિન્ના ડું માટીનો ઘડો ટા વિ. સાચું; યથાર્થ (૨) યોગ્ય (૩) અચ્છે (૪) સ્થિર; પાકું નક્કી (૫) અ ઠીક; વારુ (૬) પં. નિશ્ચય; ઠરાવ ટીવાવ પં. નક્કી; ઠીકઠાક કરેલું તે; બંદોબસ્ત
(૨) ઠરાવ (૩) વિ. બરોબર કીવરી પું ઠીકરું ટીલરી સ્ત્રી ઠીંકરી (૨) ચલમનો તો ટીલા ડું ઠેકો; કંત્રાટ (૨) પટો; ઇજારો
તાર ઠેકાદાર ટીવી સ્ત્રી હલકી મજાક; બેહુદી મશ્કરી હીદ પુંછ ગાદી (૨) ઠામ; ઠેકાણું; સ્થાન (૩) હદ (૪) જમીનમાં દાટેલું ડીમચું જે ઉપર વસ્તુ મૂકી સુતાર વગેરે કામ કરે છે ફુડ પે ઝાડનું ટૂંકું (૨) ટૂંઠો ડુના અ ક્રિ ઠોકાવું (૨) માર ખાવો (૩) વ્યર્થ
હોવું (૪) જબરદસ્તીથી આગળ વધવું
(૫) પરાસ્ત થવું ૩૫ના સક્રિ ઠોકર મારવી; ઠુકરાવવું કુવાના સક્રિ માર ખવરાવવો; ઠોકીને કામ
કરાવવું; ઠોકાવરાવવું
તુમ, ડુમકુમ વિઠમક ઠમક; ઠમકતું ૩મના અ ક્રિ ઠમકવું કુમળી સ્ત્રી પતંગની દુમકી
મરી સ્ત્રી ઠુમરી ગાયનની ચાલ (૨) ગપ; અફવા તુ સ્ત્રી ગાંગડું દાણો જે શક્ય ફૂલે નહિ કુલના અને ક્રિ ઠાંસાવું તુલાના સક્રિ. ઠાંસાવવું ટૂંક ૫. ઝાડનું ઠૂંઠું (૨) ટૂંઠો ટૂંક વિ ટૂંઠું (ઝાડ કે માણસ) ફૂલના, ફૂલના સક્રિ ઠાંસવું રાના વિ. ઠીંગણું ૪ ૫ અંગૂઠો (૨) સોટો; ડેડો કંડી, વી સ્ત્રી કાનનો મેલ (૨) (કાનનો) દાટો કેના સ ક્રિ ટેકવું (૨) ટકવું; ઠેરવું ટેવ ૫૦ ટેકો (૨) તબલાનો ઠેકો (૩) ઠોકર
(૪) ઠેરવાનું ઠેકાણું (૫) નિશ્ચય; ઠરાવ કેરું સ્ત્રી કપડાને છાપવામાં કાળી પટી ઠોકવી તે જી સ્ત્રી ટેકો; આશરો (૨) વિસામો કરવો તે
વાર ડું ઠેકાદાર ૪ વિશુદ્ધ (૨) બિલકુલ; પૂરું (૩) સ્ત્રી બોલી ત્રના સક્રિ- ઠેલવું; ધકેલવું કેન્ના ડું ઠેલો (૨) ઠેલણ-ગાડી (૩) ધન્કંધક્કા ટેક સ્ત્રીને ઠેસ; મેકર દર સ્ત્રી ઠેસી; ઘરનાં બારણાં જેના પર ટેકવાય છે તે ચણિયારું કય સ્ત્રી ઠામ; ઠેકાણું કોઈ સ્ત્રી ઠોક; ઠોકવું તે ડૉજના, ના સ ક્રિ ઠોકવું તો સ્ત્રી ઠેસ; ઠોકર (૨) જોડાનો આગળનો ભાગ ઢોટ વિઠોઠ, મૂર્ખ (૨) તત્ત્વહીન કોફી, કોઢી સ્ત્રી ચિબુક, હડપચી; દાઢી ટોપ ૫ પાણીનું ટીપું; જળબિંદુ વોર ડું ઠોર પકવાન (૨) ચાંચ
વિસંગીનપોલું નહિ (૨) દઢ (૩) પં ઈર્ષા, દાઝ. તો પે સોટો; અંગૂઠો કે ઠંડો ડોદર પં દુકાળ (૨) મોંઘવારી કૌર ૫ ઠાર; ઠામ (૨) અવસર કૌર-ઠૌર અને કઠેકાણે (૨) અવસર વગર; કવખતે ૌર-વના પુ આશ્રય; ઠામ-ઠેકાણું

Page #173

ફંક્શ પંડખ (૨) કલમની ટાંક હુંકાર વિડંખવાળું; ખ મારે એવું; દેશીલું કુંવા ! (સં. ઢક્કા) ડંકો; નગારું હું પંચોપગું પશુ; ઢોર
જો સ્ત્રી લાંબો ડંગોરો; ડાકણ, ચુડેલ ડુંગૂર પુકેંગુ તાવ (જેનાથી શરીર ઝલાઈ જાય) હંન છોડ વગેરેનાં ધડ જે પાતળા અને લાંબા હોય છે; ઘઉં જવ જુવાર વગેરેનાં થડ જેના ઉપર
ડાં લાગે છે.મૂળ અને કૂંડાની વચ્ચેનો ભાગ હુંડી સ્ત્રી છોડ વગેરેનું થડ કે ડાંખળી
છું દંડો (૨) દંડની કસરત (૩) દંડ હું પત્ર પં. પહેલવાન (૨) બળવાન માણસ ફેંદવારા ૫૦, (હવારી સ્ત્રી ફરતી દીવાલ કે
કોટનો વંડો હું પં. દંડો; સોટો; લાઠી (૨) વંડો; ચોતરફની
દીવાલ હુંડિયા ડું દંડ-કર વસૂલ કરનાર (૨) સ્ત્રી એક
જાતની સાડી રંડિયાના સક્રિય ડાંડિયું કરવા સીવવું; બે કાપડને
લંબાઈની તરફથી મિલાવીને સીવવું ઠંડી પુંડ દંડી; સાધુ (૨) સ્ત્રી ડાંડી; નાનો દંડ
(૩) દાંડી (૪) હાથો; દસ્તો કુંવર ! (સં.) આડંબર (૨) વિસ્તાર યુવે ડું (ઈ) કસરતનો મગદળ ઉંવાંકોત્ર વિ ડામાડોળ; અસ્થિર હું ડાંસ (૨) દંશની જગા ફેંસના સક્રિ દંશવું; ડસવું ડેલ પે ઓડકાર (૨) વાઘ-સિંહની ગર્જના ડરના અને ક્રિ. ઓડકાર ખાવા (૨) ગર્જવું વૈત ડાકુ; લૂંટારો
તો સ્ત્રી ડાકુગીરી; લૂંટફાટ
મું ડગલું; પગલું ડાઉના, સાપના, હાડોનના આ ક્રિ
ડગમગવું; લથડવું તુવાર વિડામાડોળ; ડગુમગુ ડાના અન્ય ક્રિ૦ ડગવું ટામના અને ક્રિડગમગવું (૨) સક્રિ વિચલિત
તરવું; ડગમગ કરવા લાગવું; ડગમગાવવું ટાર સ્ત્રી રસ્તો; માર્ગ ટાર-વાર સ્ત્રી માર્ગ-કુમાર્ગ દુલારા રસ્તો; માર્ગ (૨) છાબડું ડટના અ ક્રિટ લાગવું; મંડવું; જારી રહેવું ઠ્ઠા પુ દૂકાનો મેર (૨) ડટ્ટો
દુહાર, હારા વિશે દાઢ કે દાઢીવાળું દિયત્વ વિ લાંબી દાઢીવાળું ૩૫૮ સ્ત્રી વઢવું તે (૨) ઘોડાની રપેટ-જોરદાર ચાલ
ઘટના સક્રિ. વઢવું; ઊંચો અવાજ કાઢવો હોલંક પંડિગ મારનાર (૨) ડફોળ ટણ, સુના પુડફ (૨) ચંગ; એક વાજું ૩ની સ્ત્રી ખંજરી ડાન્ની પંડફ વગાડનાર (૨) ડબગર ડેવ ! થેલો; ખીસું ટુવડવાના અને ક્રિડબડબ આંસુ આવવા ડવા ડું પાણીનું ખાબડું કે હોજ યા કુંડ સુત્રવિ૦ (ઈ) બમણું (૨) જાડું; શૂળ (૩) ૫૦ પૈસો હવ, વિયા સ્ત્રી ડબ્બી યુવોના સક્રિડુબાડવું, ઝબકોળવું, દબાવવું; ડબાવવું ડધા ડું ડબ્બો (૨) ગાડીનો ડબ્બો ડેલ્થ ડું પીરસવાનો ડ્રઘો ડેમ પુંડમરું; ડાકલું
મધ્ય ! સંયોગીભૂમિ ડર પુંડર; ભય; બીક ડરતા, ડરપના અને ક્રિડરવું; બીજું ડેપો વિ. બીકણ; ડરકણ ડોના સક્રિડરાવવું; બિવરાવવું
રાત્રિના વિડરામણું; ભયાનક; બિહામણું પુરાવાપુંડરાવવા કહેલી વાત (૨)(ખેતરનો) ચાડિયો ડરીત્રા વિ ડરપોક પુત્ર ! ખંડ; ટુકડો, ગાંગડો ડુતના અન્ય ક્રિપડવું; નંખાવું ડેનવાના સક્રિ નંખાવવું ડતા પં. ગાંગડો (૨) કરંડિયો કે છાબડું તિયા કંરડિયો; છાબડું ૩ની સ્ત્રી ગાંગડી (૨) સોપારી
ક્ષના સક્રિ. ડસવું; કરડવું સુસવાના, ડસાના સ ક્રિ સર્પ વગેરેથી કરડાવવું હના - ક્રિ ઠગવું, છેતરવું (૨) અ ક્રિ વિલાપ
કરવો (૩) દુઃખથી ડૂસકાં ભરવાં; ડસકવું ડદાના સક્રિ ખોવું; ગુમાવવું (૨) ઠગી લેવું;
છેતરવું (૩) અ ક્રિ ઠગાવું ડદડા વિતાજું; લીલું (૨) પ્રસન્ન આનંદી ૩૬૯ના અન્ય ક્રિ (વનસ્પતિનું) લીલું તાજું હોવું
(૨) પ્રસન્ન હોવું હના અને ક્રિ બળવું (૨) દાઝે બળવું (૩) સક્રિ
બાળવું (૪) દુ:ખી કરવું ઉંદર સ્ત્રી માર્ગ; રસ્તો

Page #174

डॉक
૧૬૯
डिठौना
વાસણ (૪) મેલું પાણી
યુવા સ્ત્રી ડાંક; નંગ નીચે જડાતું ત્રાંબાસોનાનું હાલરડું નીચી જમીન (૨)તળાવડું (૩) હાથ ધોવાનું
પાતળું પતરું (૨) ઊલટી; ઓક ડ્રવાસ ક્રિઓળંગવું, કૂદીને પાર કરવું (૨)અ ડામ પંદર્ભ; ડાભ (૨) આંબાનો મોર (૩) લીલું ક્રિ ઓકવું
નારિયેળ હા ! જંગલ (૨) ડાંગ; લાઠી
ડામર ૫ (સં) ધામધૂમ (૨) ઠાઠમાઠ (૩) ચમત્કાર હૉર ઢોર; ચોપગું (૨) તેની લાશ (૩) વિ. (૪) ડામર સૂકલું, દૂબળું (૪) ગમાર; મૂર્ખ
રામ સ્ત્રી જનમકેદ; કાળાપાણીની સજા ડટ સ્ત્રી કાબૂ; વશ (૨) ધમકી
ડામાડો વિ. ડામાડોળ; અસ્થિર ડદના સક્રિ વઢવું, ધમકાવવું
ફાયન સ્ત્રી ડાકણ રૉઃ ૫૦ દંડો (૨) હલેસું (૩) સીમા હદ (૪) દંડ ડાયનો, ડાયનામો પં. () વીજળીનો ડાઈનેમો
ના અને ક્રિ દંડ કરવો; ડાંટવું; ધમકાવવું ડાયનામાદિ મું (ઈ) એક શક્તિશાળી વિસ્ફોટક ડૉા ૫૦ દંડો (૨) હલેસું (૩) સીમા; હદ
પદાર્થ ડૉ-મેણા પું, ડી સ્ત્રી બે માલકી વચ્ચેની હદ ડાયનેમો ! (ઈ) વીજળી પેદા કરનારું એક યંત્ર (૨) ઝઘડો; અણબનાવ
હાર્યાબિટીઝ સ્ત્રી (ઈ.) મધુપ્રમેહ, ડાયાબિટિસ હiી સ્ત્રી દાંડી
ડાયરિયા (ઇ) ઝાડાની બીમારી કવર પુ છોકરો; પુત્ર
ડાયરી સ્ત્રી (ઈ.) ડાયરી; રોજનીશી; દૈનંદિની; કવર સ્ત્રી છોકરી, પુત્રી
દિનકી ડૉવાડોન, ડૉવાંકોત્ર વિ ડામાડોળ; અસ્થિર ડાયસ . (ઇ) વ્યાસપીઠ રૂન, ડાનિ સ્ત્રીડાકણ
હર, ડાન સ્ત્રીડાળ (૨) છાબડું સ્ત્રી ટપ્પો, ટપાલ (૨) ઊલટી
કાનના સક્રિ નાંખવું હરિના, કાથરવું. ટપાલ-કચેરી
ડતર ! (ઇ.) ડૉલર સિક્કો કે નાણું ટાડી સ્ત્રી મેલગાડી
ડાની સ્ત્રી ડાળી (૨) કરંડિયો; છાબડું ડાળી-વંગ પે મુસાફરી-બંગલો; વિલામસ્થાન હાવરા ડું પુત્ર; છોકરો હુ-મહડૂત પુંછ ટપાલ-લાગત
ડાવતી સ્ત્રી પુત્રી; છોકરી હાલ-મુશી ! પોસ્ટ-માસ્તર
ડાના સર ક્રિટ બિછાવવું - પં ટપાલખર્ચ
ડાની સ્ત્રી ખાટલો પલંગ નાસક્રિઓળંગવું, કૂદીને પાર કરવું (૨) અ ઉદ સ્ત્રી- દાહ (૨) ઈર્ષા ક્રિ ઓકવું
૩ના સક્રિટ બાળવું (૨) સતાવવું કવિ ! ડાકો; ધાડ
હિંતર ૫. ઢોરનો ડેરો કાગની સ્ત્રી ધાડ પાડવી તે, ડફાટી
હિંસાત્મવિનીચ (૨) સ્ત્રી રાજસ્થાનની ચારણી ભાષા હાલન, શિની સ્ત્રી ડાકણ
ડિંવ ! (સં.) ઈડું (૨) દંગોફિસાદ (૩) શોરબકોર કજિયા ડું ટપાલી
ડિંમ . દંભ; ઘમંડ (૨) (સં.) બચ્યું કે બાળક હાર્જાિ સ્ત્રી ઊલટી (૨) વિર ખાઉધરું
(૩) મૂર્ખ વૂિ છુંલૂંટારો (૨) વિ ખાઉધરું
કિશો સ્ત્રી હુકમનામું; દીવાની અદાલતનો ચુકાદો લવિદા ૫૦ (ઇ) દાક્તર; તબીબ
ડિવલ્લેરેશન (ઈ.) ઘોષણા; જાહેરાત ઢાવદરની સ્ત્રી મહિલા ચિકિત્સક
દિવાનારી સ્ત્રી (ઈ.) શબ્દકોશ કુવરી સ્ત્રીદાક્તરની વિદ્યા કે કામ; તબીબી વિદ્યા વિના અને ક્રિડગવું Gર સ્ત્રી ટેકો (૨) દાટો (૩) ધમકી
હિરાના સક્રિડગાવવું ડાદના સ ક્રિ દાટો મારવો (૨) ધમકાવવું દિ સ્ત્રી ડિગ્રી; પદવી (ર) હુક્સનામું; “ડિક્રી’
(૩) ખૂબ ખાવું (૪) જોર કરીને ધકેલવું હિમારા જેના પક્ષમાં હુકમનામું થાય તે ૩૪ સ્ત્રી ઢ; દાંત (૨) વડવાઈ
ડિનાર સ્ત્રી (ઈ) બનાવટ; રીત; ભાત કા સ્ત્રીદાવાનળ (૨) તાપ
જિન (ઇ) ડીઝલ એંજિન કહિ સ્ત્રી દાઢી; હડપચી
હિર, ઉિડિયાર વિ દેખનાર; દેખતું ટા, તુમ વિતાજું (પાણી)
હિના પુનજર ન લાગે માટે કરાતું કાળું ટપકું

Page #175

डिनर
ડિનર પ્॰ (ઇ॰) રાતનું ભોજન હિવટી પું॰ ડેપ્યુટી - નાયબ અમલદાર ડિજ઼િટ પું॰ (ઇ॰) અનામત; નિક્ષેપ; ‘ડિપૉઝિટ’ ડિપાર્ટમેન્ટ પું॰ (ઇ॰) વિભાગ; ખાતું હો પું, સ્ત્રી॰ (ઇ) ગોદામ; ભંડાર હિન્દી પું॰ ડેપ્યુટી- નાયબ અમલદાર હિપ્નોમાં પું॰ (ઇ) અમુક કોઈ આવડત કે શિક્ષણ કે જ્ઞાનનું પ્રમાણપત્ર; સનદ ડિમ્સ પું॰ (ઇ૦) રક્ષણ; બચાવ (૨) કોઈ દેશના રક્ષણની વ્યવસ્થા ડિવિયા સ્ત્રીઃ ડબ્બો
૧૭૦
ડિવેંચર પું॰ (ઇ॰) ૠણપત્ર; કોઈ પેઢી કે કંપનીએ વ્યાજે લીધેલી રકમ કે તેનો ખતપત્ર ડિબ્બા ડબો (૨) પાંસળી દુખવાનો એક બાળરોગ કિમળના સ॰ ક્રિ॰ મોહિત કરવું; છેતરવું ડિકિમી સ્ત્રી॰ ડુગડુગી; ડિડિમ ડિનરેન પું॰ (અ) ડામરેજ; રેલગાડી કે સ્ટીમરમાંથી માલ ઊતર્યા પછી તે ઉઠાવ્યો ન હોય તેટલા દિવસનો ભરવાનો દંડ
ડિમાંડ સ્ત્રી॰ (ઇ) માંગ ડિમાંડ-ટ્રાર પું॰ (ઇ) દર્શની હુંડી ડિમારૂં સ્ત્રી॰ (ઇ૦) ૧૮ × ૨૨ ઇંચનું કાગળનું માપ ડિનિવરી સ્ત્રી॰ (ઇ॰) ટપાલની વહેંચણી (૨)સુવાવડ (૩) કોઈ ચીજની વહેંચણી
ડિલિવરીમેન પું॰ટપાલ-વહેંચણી વગે૨ે પહોંચાડનાર કર્મચારી
કિવિજ્ઞન પું॰ (ઇ) ભાગ (૨) પ્રમંડળ (પ્રશાસન) ડિવિડેંડ ૫૦ (ઇ॰) શૅરનું વ્યાજ; લાભાંશ; ડિવિડંડ કિસમિસ વિ॰ (ઇ॰) ૨૬; બરતરફ કિડિંટ ૦ (ઇ॰) દલાલી; કમિશન વિશ્ર્વાન પું॰(ઇ) મુક્તિ(૨)પદમુક્તિ(૩)સેવામુક્તિ ડિસ્ટ્રિવર પું॰ (ઇ) જિલ્લો ડિસ્ટ્રિક્ટવોર્ડ પું॰ (ઇ) જિલ્લા-પરિષદ ડિસ્પેંસરી સ્ત્રી॰ (ઇ) દવાખાનું; ઔષધાલય લીગ સ્ત્રી ડિંગ; શેખી
ટ્વીન સ્ત્રી દૃષ્ટિ; નજ૨ (૨) સમજ દ્વીના અ॰ક્રિ॰દેખાવું (૨) સ॰ક્રિ॰ દેખવું કે દેખાડવું દીનંથ પું॰ નજરબંધી કે તે કરનાર જાદુગર ડીડીટી સ્રી॰ (ઇ) કીટનાશક દવા ઝીન પું॰ (ઇ॰) વિશ્વવિદ્યાલયનો સંકાર્યાધ્યક્ષ કીમડામ સ્ત્રી ઠાઠમાઠ; ધામધૂમ પીત્ત પું॰ કદ (૨) ડિલ; શરીર કીત્તર પું॰ (ઇ) વિક્રેતા (૨) દુકાનદાર ડીતડી પું॰ શરીરનું કદ; કાઠું
डोज़
ડીદ્દ પ્॰ વસ્તી; ગામ (૨) ઉજ્જડ ગામની જગા (૩) ગ્રામદેવતા
ડુ, ડુક્કા પું ઘુમ્મો; ગડદો કુાડુની, ઝુળી સ્ત્રી॰ ડુગડુગી; ઢોલકી
ડુબી સ્ત્રી॰ ડૂબકી (૨) કઢીમાં નખાતી ચણાના લોટની વડી
હુવાના સ॰ ક્રિ॰ ડુબાડવું ડુવાવ પું॰ ડુબાય એટલું ઊંડાણ કુવોના સ॰ ક્રિ॰ ડુબાડવું ડુબ્બી સ્રી ડૂબકી
ફુલ્તાના સ॰ ક્રિ॰ ડોલાવવું; હલાવવું; ચલાવવું દૂર પું॰ ડુંગર (૨) ટેકરો હૂઁા પું॰ ડૂચો; એક જાતનો ચમચો ફૂલના અ॰ ક્રિ॰ ડૂબવું; બૂડવું ડેંસી સ્ત્રી કાકડી જેવું એક શાક ૩। પું॰ દેગ; દેગડો
કેળવી સ્ત્રી નાનો દેગ; દેગડી ડેલહા પું॰ ડેંડવું; સાપ કેન્દ્ર વિ॰ દોઢ
ડેન્ડ્રા વિ॰ દોઢ (૨) પું॰ દોઢાના આંક કેપુટેશન પું॰ (ઇ) ડેપ્યુટેશન; પ્રતિનિધિ-મંડળ લઈ જવું તે; શિષ્ટમંડળ
કેરા પું॰ડેરો; પડાવ (૨) તંબૂ વગેરે પડાવ નાંખવાનો સામાન (૩) ઘર
ડેરી સ્ત્રી॰ (ઇ) દુગ્ધાલય અને ગૌશાળા; દૂધની ડેરી કેન્ન, તેના પું॰ રોડું
ડેનટા પું॰ (ઇ) નદી દરિયાને મળે છે ત્યાં બનતી ત્રિકોણાકાર જમીન; ડેલ્ટા
કેના પું॰ આંખનો સફેદ ડોળો (૨) રોડું (૩) ઢોરનો ડેરો
ડેનિયેટ પું॰ (ઇ) પ્રતિનિધિ
ડેનિમેશન પું॰ (ઇ॰) પ્રતિનિધિમંડળ; શિષ્ટમંડળ દેવતા વિ॰ દોઢું (૨) પું॰ દોઢાના આંક ડેવતી સ્ત્રી॰ ડેલી; દોઢી (૨) ફાટક; દ૨વાજો કેસિમન પું॰ (ઇ) દશાંશ ૩TM પું॰ (ઇ॰) ઢાળિયું મેજ ૐના પું॰ પાંખ ડોંગર પું॰ ડુંગર
કોના પું॰ મોટી હોડી કોળી સ્ત્રી નાની હોડી કોડું, લોહી સ્રી ડોયો; ડૂંઘો ડોવના પું॰ ડોસો; ડોકરો કોળી સ્ત્રી ડોસી; ડોકરી ડોન પું॰ (ઇ) ખોરાક; દવાનો ડોઝ

Page #176

डोडा
૧૭૧
ढलवाना
રોડા ડું મોટું જીંડવું ડોડા સ્ત્રી નાનું જીંડવું હોવ, તોબા ! ડૂબકી રોગ-વા, ડો- પં મોટો કાગડો નિયન પં. (ઈ) ઔપનિવેશિક રાજય (૨) ઉપનિવેશ સોનિયન રેટ ૫ (ઈ) ઔપનિવેશિક
સ્વરાજ્યનો દરજજો હોમ-હ્યા, રોમ-૩ મું મોટો કાગડો ફોર સ્ત્રી (સં.) દોર; દોરો ફોરા ડું દોરો (૨) લીટી ટોરિયા | દોરિયું વસ્ત્ર કોરી સ્ત્રી દોરી (૨) પાશ; બંધન ડોન ! ડોલ; બાલટી (૨) હીંડોળો (૩) ડોળી
(૪) વિ. ચંચલ ફોનથી સ્ત્રી ડોલચું; નાની ડોલ હોતડાત્ર ડું હરવું-ફરવું તે (૨) દિશાએ જવું તે ડોત્રના અને ક્રિ હાલવું; ડોલવું (૨) ફરવું હોત્રા પેમેનો (૨) હીંચકાનો છેલ્લો તો સ્ત્રી ડોળી લોહી સ્ત્રી ડોયો-ડૂધ હી સ્ત્રી દાંડી પિટાવવી તે સૌના ડું લાકડાની કડછી સૌત્ર ડું ઢંગ; ઢબ; રાત (૨) રૂપરેખા; ઢાંચો
(૩) યુક્તિ; ઉપાય ઢૌત્નાર વિ સુંદર; ઘાટીલું ડ્યૂટી સ્ત્રી (ઈ.) ફરજ (૨) કામગીરી (૩) કરવેર; મહેસૂલ (૪) પહેરો (૫) ધર્મ; સેવા મિર ૫૦ (ઇ.) ઔષધવિક્રેતા વ્યા વિ. દોઢે (૨) પં દોઢાના આંક સ્ત્રી સ્ત્રીડેલી; દોઢી (૨) ફાટક; દરવાજો ચઢીવાર, ચૌહવાન દરવાન રૂડું સ્ત્રી (ઈ.) ડ્રૉઇંગ; ચિત્રકામ ડ્રાફસ્ત્રીનિંગ રસી (ઈ.)વિના પાણી (પેટ્રોલ વગેરેથી)
ધોલાઈ કરવી તે ડ્રફવર ૫ (ઈ.) ગાડી હાંકનાર; ચાલક; હાંકેડું રૂપ ૫ (ઈ.) ભાવતાલનું પડી જવું તે રૂપન ડું (ઈ.) જવનિકા; પડદો ડુપર ડું (ઈ.) હુંડી; બૅન્કનો ડ્રાફટ; ખરડો; મુસદો કુરિયર ! (છે) નકશા-નવીસ; નકશો
બનાવનાર રૂમ ૫૦ (ઇ) પ્રવાહોનું એક માપ ડ્રામા ! (અ) નાટક ત્રિ સ્ત્રી () ડ્રિલ; કવાયત ફેન ! (ઈ) જળનિકાસ ડ્રેસ મું (ઇ) વેશભૂષા (૨) પોશાક (૩) સાડી ચણિયાને બદલે સ્ત્રીઓ ચુસ્ત ચોરણો ઝભો પહેરે છે તે પોશાક
દૈવ ઢાંકણ
ઢાર પું સાહિત્યસામગ્રી (૨) બખેડો (૩) ઢોંગ; સંત પંડ ઢંગ (૨) ઉપાય; યુક્તિ (૩) બહાનું
આડંબર ઢળી વિ ચતુર; ચાલાક; પાકું
સદ્ધ વિ બેડોળ ને મોટું (૨) પં ખોખું; રૂપરેખા ઢંઢર, ચંદસ ઢોંગ; પાખંડ; ડોળ
(૩) ઠાલો ઠાઠ જોર પં ઝોળ; આંચ (૨) વાંદરું
ઢપના અને ક્રિ ઢંકાવું; છુપાવું (૨) ડું ઢાંકણું જોવો ડું ઢંઢેરો પીટનાર
ઢા પેઢબ ઢંગ; રીત (૨)આદત પ્રકૃતિ (૩)યુક્તિ ઢંઢોરના સક્રિ- ટૂંઢવું; ખોળવું
થના અને ક્રિ” (દીવાલ વગેરે) ધસી આવવું પડવું ઢોરા પું ઢંઢેરો; ઢોલકી
(૨) ધ્વસ્ત-જમીનદોસ્ત થવું જોરિયા પું ઢંઢેરો પીટનાર; દાંડિયો
હના અને ક્રિ ઢળવું ઢોળાવું પના, ૪ના અને ક્રિ ઢંકાવું, છુપાવું (૨) સક્રિય ઢI ઢોરને કાંઈ પાવાનો નાળ ઢાંકવું; છપાવવું (૩) ડું ઢાંકણું
ઢાવલી સ્ત્રી વણવાની કાંઠલો ૪ સ્ત્રી ધરણું; ત્રાગું
રસ્તો, માર્ગ (૨) યુક્તિ; ઉપાય (૩) ઢંગ; ઇનિવા, અવની સ્ત્રી ઢાંકણ; ઢાંકણી
ચાલ; ટેવ ૪ ૫ ડક્કો, ફરજો (૨) મોટું ઢોલ (૩) ધક્કો સત્સવના અને ક્રિ ઢળવું ઢોળાવું (૨) ગબડવું વેનના સક્રિ૦ ધકેલવું
અન્નાના સક્રિક નીચે પાડવું; ગબડાવવું કલોલના સક્રિો એકસાથે ખૂબ ઢીંચવું-પીવું હત્વના અન્ય ક્રિ. ઢળવું; ઢોળાવું (૨) ગબડવું ઢોલના ડું ઢોંગ; પાખંડ, ડોળ
(૩) બીબામાં ઢળાવું (૪) ચમર ઢોળાવો વન ડું ઢાંકણ
ઢવ વિ ભરતરફ ઢાળેલું દવા ડું મોટું ઢોલ, નગારું
હવાના સ ક્રિ ઢાળવાનું કામ કરાવવું

Page #177

ढलाई
૧૭ર.
ढोरना
ઢનારું સ્ત્રી ઢાળવાનું કામ કે તેની મજૂરી ઢહના અને ક્રિ મકાન વગેરેનું પડવું; નાશ પામવું હવાના સક્રિ- મકાન વગેરે પડાવવું ઢાના સક્રિ મકાન વગેરે પાડવું; ધ્વસ્ત કરવું ઢૉજના, ઢૉપના સક્રિ- ઢાંકવું ઢવા ડું બીબું, ફરમો (૨) યોજના; ખરડો ઢાઁપના સક્રિ- ઢાંકવું ઢસ ઢાંસો; સૂકી ખાંસી ઢસના અ ક્રિ. ઢાંસવું; સૂકી ખાંસી ખાવી ઢા વિ. અઢી ઢાવ પંપલાશનું ઝાડ, ખાખરો (૨) મોટું એક ઢોલ ઢોટી ડું બુકાની ઢા, ઢાઢ સ્ત્રી રાડ, ચીસ; ગર્જના ઢાઢર, ઢાર પુંધીરજ,દિલાસો (૨) હિંમત, દઢતા ઢાહી હું એક ગવૈયા જાત ઢાહિત સ્ત્રી ઢાઢી સ્ત્રી; ઢાઢણ તાના સક્રિ૦ ધસાવી પાડવું; ગબડાવી નાખવું;
પડાવી નાખવું ઢાવ વિમેલું, ગંદું (પાણી). ઢારના સત્ર ક્રિ- ઢાળવું (આંસુ કે આકાર)
(૨) ઢોળવું; રેડવું (૩) દારૂ ઢીંચવો ઢાત્ર સ્ત્રી ઢાલ (૨) પુસ્ત્રી ઢાળ; ઉતાર (૨) ઢંગ;
રીત; ઢાળો ઢાત્રના સક્રિ- ઢાળવું (આંસુ કે આકાર)
(૨) ઢોળવું; રેડવું (૩) દારૂ ઢીંચવો ઢીન, જૂિ વિ ઢળતું; ઢોળવાળું ઢાર પુંછ અઠીંગણ; તકિયો ઢાદના સક્રિ ધસાવી પાડવું; ગબડાવી નાખવું; પડાવી નાખવું કોરા ડું ઢંઢેરો કે તે પીટવાનું ઢોલ દિ અપાસે (૨) સ્ત્રી કિનાર (૩) તટ; કિનારો વિદા સ્ત્રી ધૃષ્ટતા; નિર્લજ્જતા; અઘટિત સાહસ હિરી સ્ત્રી દીવાનો ખડિયો કે કોડિયું (૨) લોઢાની
ચાકી દિમ સફલાણું; અમુક હિત્સિા વિ ઢીલુંપોચું (૨) પાણી જેવું પાતળું જિલ્લા સ્ત્રી ઢીલાશ (૨) સુસ્તી (૩) ઢીલું કરવું તે જિત્રાના સક્રિય ઢીલું કરાવવું; બંધનમાંથી છોડાવવું ઢિ7 વિ ઢીલ કરનારું; મંદ; ઢીલું રીં ! ગર્ભ (૨) મોટું પેટ ઢીશૂળી અગધેડાનો અવાજ-હોંચી હોંચી હીદ, 7 વિ ધીટ; ધૃષ્ટ (૨) સાહસિક ઢીમ, રીમા પેઢીમચું (પથ્થર કે માટીનું) ઢીમા ! ધીવર; માછીમાર
ન સ્ત્રી ઢીલાશ (૨) સુસ્તી (૩) ઢીલું કરવું તે ત્રના સક્રિ. ઢીલું કરવું () બંધનમુક્ત કરવું રીત્સા વિ ઢીલું; શિથિલ; સુસ્ત Úઇવીના સક્રિ શોધાવવું
જી સ્ત્રી હાથ (૨) બાંય સુનાઅક્રિઘૂસવું (૨)આડમાં સંતાવું (૩) કોઈની
સમીપ પહોંચવું (૪) તૂટી પડવું ટુરી સ્ત્રી પગદંડી; પગથી હુના અને ક્રિ ગબડવું હુધાના સક્રિ ગબડાવવું સુત્રના અને ક્રિ ઢળવું (૨) રેડાવું; ઢોળાવું (૩) તરફ
ઝૂકવું; અનુકૂળ થવું (૪) આમતેમ ડોલવું સુત્રા, સુવાડું સ્ત્રી- ભાર વહી જવો-તે કામ કે તેની
મજૂરી સુત્રાના, દુનવાના સક્રિ ભાર ઉપડાવવો; ઉઠાવરાવવું સુનુ સ્ત્રી- ખજૂરમાંથી બનેલી ખાંડ હૂં કોઈ જોવા જાણવા છૂપા સંતાઈ રહેવું તે ટૂંક સ્ત્રી તપાસ; ટૂંઢવું તે હૂંડના સક્રિ. ટૂંઢવું; ખોળવું – પં કોઈ જોવા જાણવા છૂપા સંતાઈ રહેવું તે દૂપું ઢગલો (૨) ટેકરો સેંજ પુંછ જળનું એક પક્ષી (ઢંક-બગલો). રંવની સ્ત્રી કૂવામાંથી પાણી ખેંચવાનો ઢેકવો (૨)
પાણીનો ઢીંકવા જેવી યુક્તિનોખાંડણિયો (૩)ગોટમડું સૈન્ની સ્ત્રી કવો; એક જાતનો ખાંડણિયો
પ, જંપો સ્ત્રી ડીંટું તેર પે ઢેર; ઢગ (૨) વિખૂબ તેરા ડું સૂતળી વગેરે લપેટવાની ફીરકી તેરી સ્ત્રી ઢગલો તેવા સ્ત્રી ગોફણ સેન્ના ડું ઢપું; ઢેખલો, દગડું ઢયા સ્ત્રી અઢી શેર કે આશરે એક કિલો તવાના સક્રિ ગટગટાવવું ઢોંગ | ઢોંગ; દંભ, પાખંડ ઢાબાન, ઢળી વિ ઢોંગી ઢાળવાળી સ્ત્રી ઢોંગ-ધતૂરા ઢયા ડું ઢોંગી તો ! કપાસ વગેરેનો ડોડો ઢવી સ્ત્રી નાભિ તૂટી ઢોટા, ઢોરના ૫૦ પુત્ર (૨) છોકરો ઢોટી, ઢોટની સ્ત્રી પુત્રી (૨) છોકરી તોના સક્રિય ભાર વહવો (૨) ઉઠાવીને લઈ જવું જોર પં. ઢોર; ચોપગું ઢોરના સક્રિ ઢોળવું

Page #178

ढोरी
૧૭૩
तकब्बुर
aો સ્ત્રી ઢોળવું કે ઢળવું તે (૨) ધૂન; લગની ઢો ! ઢોલ, નગારું (૨) કાનનો પડદો જોવા, તોરલી સ્ત્રી ઢોલકી; નાનું ઢોલ ઢોવિયા ! ઢોલકવાળો કોત્રજ પં. ઢોલો; પતિ ઝોનના ડું ઢોલના આકારનું માદળિયું તોત્રની સ્ત્રી પાળણું ખોયું aોત્રા પુસડેલી વસ્તુમાં પડેલો ધોળો કીડો-ઇયળ (૨) ગામની સીમનું નિશાન (૩) દેહ; શરીર (૪) મૂર્ખ-જડ માણસ (૫) ગતિ (૬) એક પંજાબી ગીત-પ્રકાર
તંવર ! ભય; કષ્ટમય જીવન; પહેરવાનું કપડું;
પ્રિયજનના વિયોગનું દુઃખ; ટાંકણું તિંજ વિ (ફા) પરેશાન; હેરાન તંગ-૩થીત વિ (ફા) સંકુચિત વિચારવાળું તંદ્રિત વિ (ફા) કંજૂસ (૨) ગરીબ તંદુરસ્તી સ્ત્રી કંજૂસાઈ (૨) ગરીબી તંગ-ફિત્ર વિ (કા) સાંકડા મનનું (૨) કંજૂસ તંત્ર વિ૦ (ફા) ગરીબ (૨) સંકટગ્રસ્ત તળી સ્ત્રી (ફા) તાણ; ટાંચ (૨) ગરીબી (૩) દુઃખ તં પં. ટોણો; ભંગ તંત્ર સ્ત્રી (ફા) એક જાતનું ઝીણું સરસ મલમલ તંતુ, તંદુ તાંદુલ, ચોખા તંતમંત પુ તંત્રમંત્ર; જેતરમંતર તંતુjતાંતણો; દોરો (૨)વંશવેલો (૩) કરોળિયાનું
જાળું તંત્રપું તંત્રશાસ્ત્ર (૨) પ્રબંધ; વ્યવસ્થા; બંદોબસ્ત; કાબૂ (૩) તંતુ; દોરો (૪) વસ્ત્ર કે તે વણવાની
સામગ્રી કે વણકર (૫) સેના (૬) સમૂહ તંત્રી સ્ત્રી વીણા સિતાર વગેરે તંતુવાદ્ય કે તેનો તાર (૨) રસ્સી, દોરડું (૩) નાડી (૪) પુ તંતુવાદ્ય
વગાડનાર; સંગીતજ્ઞ તંદુરસ્ત વિ (ફા) તંદુરસ્ત; નીરોગી તંદુરસ્તી સ્ત્રી તંદુરસ્તી; સ્વાધ્ય; આરોગ્ય iાત્ર પું તાંદુલ, ચોખા નૂપું (ફા તનૂર) એક પ્રકારની ગોળ ભઠ્ઠી જેમાં
રોટલી શેકાય છે; સગડી iી સ્ત્રી તંદૂરી રોટલી લેતી સ્ત્રી (ફા તનદિહ) તનમન બંને જોડીને
કરેલી મહેનત; તલ્લીનતા; પ્રયત્ન; ખંત, લંકા સ્ત્રી (સં.) સુસ્તી, ઘેન તંદ્રા વિ. સુસ્ત; તંદ્રાયુક્ત; ઊંઘટ્ટ તેવા ! તમાકુ બ. કો. – 12
ઢોનિયા ઢોલવાળો; ઢોલી
ત્ની સ્ત્રી બસો પાનાંની થોકડી (૨) મશ્કરી; દિલ્લગી ઢોવ છું નજરાણું; ભેટ હોવા ભાર વહી જવાની કામગીરી કે તેની મજૂરી
(૨) લૂંટફાટ ઢા પુંમોટો પથ્થર તવા પં સાડા ચારના આંક જવાન (સં.) લાંચ (૨) ઉપહાર; ભેટ
સના અ ક્રિઆનંદધ્વનિ કરવો સ્ત્રી સ્ત્રી ઢોળવું કે ઢળવું તે (૨) ધૂન; રટણ; લગન તંવીદ સ્ત્રી (અ) ચેતવણી; નસિયત સિંધૂ છું તંબુ ડેરોશમિયાન તંબૂર ૫ () એક જાતનું ઢોલ તંબૂરથી ડું તંબૂર-વાદક તંબૂર છું તંબૂરો; તાનપૂરો તંબૂત્ર ડું ખાવાનું પાન; તાંબૂલ તંબોની ડું તંબોળી; પાનવાળો તવ પું(અ) તાજુબી; આશ્ચર્ય તકુંજ ! (અ) સંબંધ; લગાવ; તાલુક તમસ્તુ પુ. (અ) અનેક ગામની જમીનદારી
(૨) તાલુકો તમજુતારપું તાલુકદાર ત સુષ છું(અ) પક્ષપાત; ધર્મ સંબંધી પક્ષપાત;
કટ્ટરતા તમા ! (અ) પરિચય; પિછાણ તમના વિ૦ (અ) સર્વશ્રેષ્ઠ (ઉદાખુદાતાલા) તફનાતવિ- (અ) નિયત; મુકરર; જે કોઈ કાર્ય કે હેતુ માટે નક્કી કરાયેલ હોય એવું (જેમ કે, પહેરા ઉપર
બરાબર તૈનાત રહેવું); કાર્ય માટે હાજર તફાતી સ્ત્રી નિયુક્તિ; મુકરરપણું ત સ્ત્રી જલેબીની કઢાઈ તવ અસુધી; પર્યત તમાં (અતદિમા) અંદાજ; અંદાજપત્ર તલી સ્ત્રી (અ) તકદીર; નસીબ તલોવર વિ ભાગ્યવાન તવના અને ક્રિ તાકવું; જોવું (૨) શરણ લેવું તવની સ્ત્રી (ઈ) પ્રવિધિ; શિલ્પવિજ્ઞાન તલનીજી વિશે પ્રાવિધિક; શિલ્પક તવીર સ્ત્રી (અ) આદર કે પ્રશંસા કરવી તે
(૨) ઈશ્વરસ્તુતિ (૩) “અલ્લા હો અકબર” કે એવા
સૂત્રનું વારંવાર બોલવું તે તે વુર ! (અ) અભિમાન; ઘમંડ; ગર્વ

Page #179

तकमील
૧૭૪
तड़प
તાકીત્ર સ્ત્રી (અ) પૂર્ણતા (૨) સમાપ્તિ તપરસ્ત્રી (અ) ઝઘડો (૨) વિવાદ (૩) તકરાર તવાણી વિતકરાર કરનાર; ઝઘડાખોર તરીક સ્ત્રી (અ) સમીપતા (૨) શુભ અવસર;
ઉત્સવ; જલસો તરીવન અને (અ) પ્રાય; લગભગ તીર સ્ત્રી (અ) વાતચીત (૨) ભાષણ તરીન અ (અ) મોઢે; મૌખિક તારપું, તારી સ્ત્રી (અ) નિમણૂક તેના પુત્રાક તલી સ્ત્રી તકલી તની સ્ત્રી (અ) અનુકરણ; નકલ તedલી વિ (અ) નકલી; બનાવટી તશિની સ્ત્રી (અ) તકલીફ, કષ્ટ; પીડા તcare (અ) શિષ્ટાચાર (૨) ઠાઠ;
ડોળ; દેખાવ તવા ! (અ) સદાચાર તબિયત્ત સ્ત્રી (અ) તાકાત દેવી તે પુષ્ટિ; સમર્થન તાલીમ સ્ત્રી (અ) વહેંચણી (૨) ભાગાકાર તલી સ્ત્રી (અ) તકસીર; ભૂલ; અપરાધ તir ! (અ) તકાદો (૨) વચન પ્રમાણે કરવા કહેવું તે (૩) પ્રેરણા (૪) આદેશ (૫) અનુરોધ
(૬) કોઈ કામ કરવાનું વારંવાર કહેવું તે તશનિ સ્ત્રી થકાવટ તના સક્રિય તકાવરાવવું; દેખાડવું તથિવી સ્ત્રી (અ) લગાવી તવિયાપુ (ફ) ઓશીકું (૨) તકિયો (૩) ફકીરનો
તકિયો (૪) આશરો; ભરોસો તવિષય-નાનપું બોલવામાં કેટલાક અમુક શબ્દ
કે શબ્દો વારંવાર કહે છે તે ઉદા છત; સમસ્યાને તકિયા સ્ત્રી ફકીરને રહેવાની જગ્યા તવિજયાલાર પં. (ફા૦) કબર કે તકિયાવાળો ફકીર તમા ડું ત્રાક તદ પું. (સં) છાશ તમીનન અ (અ) અંદાજથી લગભગ તાપીના ૫૦(અ) અંદાજ; અનુમાન તતિયા (અ) એકાંત સ્થાન તકનીક સ્ત્રી (અ) દુઃખ; પીડા; કષ્ટ; તકલીફ તહજુસ પું(અ) લેખક કે કવિનું ઉપનામ તકસીર છું (અ) વિજય તલીસ સ્ત્રી (અ.) વિશેષતા; ખાસિયત તથા પુ. (ફા.) રાજાનું સિંહાસન (૨) પાટ તeત-II (ફા) તખ્તતાઉસ; મયૂરાસન તહ-નીન વિ (ફા) રાજગાદી પર બેઠેલ
તલ્લા વિ (ફા) પાટિયું (૨) પાટ (૩) તા; એક
કાગળ (૪) ઠાઠડી; નનામી તeતી સ્ત્રી તકતી (૨) નાના પાટિયાનો ટુકડો
(૩) પ્લેટ તરીકે વપરાતું પાટિયું તથા વિ તગડું; જાડું; હૃષ્ટપુષ્ટ તરતિમા ! અંદાજ; અંદાજપત્ર તકામાં શું ચાંદ; ચંદ્રક (૨) મહોર તથ્થર ! (અ) મોટો ભારે ફેરફાર (૨) ક્રાંતિ;
પરિવર્તન તતા ડું તગાદો ત!Inત્ર (અ) ઉપેક્ષા; બેદરકારી ત!IR, , તાIી સ્ત્રી ચણવા માટે ચૂનો કે ગારો
તૈયાર કરવાની જગા (૨) તગારું તૈના અને ક્રિ તપવું; ગરમ થવું તન ! તજ કે તેનું ઝાડ તાિ ! (અ) ચર્ચા
ના સક્રિઃ તજવું; છોડવું તનપુર ડું (અ) શણગાર (૨) શોભા તારા ડું (અ) અનુભવ (૨) અજમાયશ; પ્રયોગ તલવાર ડું અનુભવી માણસ તાવારી સ્ત્રી અનુભવથી મળેલી જાણકારી તપત્ની સ્ત્રી (અ) પ્રકાશ (૨) ઈશ્વરી નૂર (જેવું
મૂસાને પર્વત પર મળેલું) તનવી સ્ત્રી (અ) મતે (૨) ફેંસલો; નિર્ણય
(૩) બંદોબસ્ત; તજવીજ તનાવુક . (અ) મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન; હદ પાર
કરવી તે તનુ (અ) અનુભવ (૨) જાણકારી તપુર્વેદ પું અનુભવી માણસ તનુaiી સ્ત્રી અનુભવથી મળેલી જાણકારી તજ્ઞ વિતજ્ઞ; તત્ત્વજ્ઞજ્ઞાની તદ ! કાંઠો; કિનારો (૨) અ પાસે; નજીક તદવિ (સં.) પાસે રહેનાર (૨) નિષ્પક્ષ, નિરપેક્ષ તટસ્થીકરા ! કોઈ દેશ કે સ્થાનને તટસ્થ બનાવી
કે ઘોષિત કરવાની ક્રિયા; ન્યુટ્રલાઈઝેશન' (૨) વિરુદ્ધ ગુણ શક્તિ આદિ દ્વારા કોઈના ગુણ કે બળના
ફળ કે પ્રભાવને નિષ્ફળ કરી દેવાની ક્રિયા તપુનાતનું તડ; વિભાગ તફના અને ક્રિ તડકવું; ફાટવું (૨) તડૂકવું; ગુસ્સે
થવું (૩) વઘાર દેવો તજ-મર સ્ત્રી ઠાઠમાઠ તફા ! સવાર (૨) વઘાર (૩) તડકો તા તલપ કૂદકો (૨) તડપવું-દુઃખી થવું તે; પીડા (૩) વીજળીનો ચમકારો

Page #180

तड़पदार
૧૭૫
तनिया
લાર વિ ચમકીલું; ચળકતું સપના, તન અને ક્રિ દુઃખથી તડફવું કફના અક્રિતડફડવું, બેચેન થવું (૨) સક્રિ પજવવું; સતાવવું
ના અને ક્રિ દુઃખથી તડફવું તલી સ્ત્રી તડબંધાઈ જવાં તે; દળબંધી; જૂથબંધી ફિવિક, તડાક ડાર્ક અતડાકભડાક; તુરન્ત; તડાક દઈને
I ! તડાકો (૨) અતડાક; તરત
જ છું. (સં.) તળાવ (ફાતિ અતડફડ; ઉપરાઉપરી નવા ૫ ઉપરનો રોફ કે મગરૂરી
ત, તડિતા સ્ત્રી વીજળી તારી સ્ત્રી ધોલ; તમાચો (૨) બહાનું (CIના સક્રિ. ગરમ પાણીથી ઝારવું તથા સ્ત્રીભમરી (૨)વિતીખો-તીર્ણ ચપળ તીવ્ર
બુદ્ધિવાળો તહાસ અ (સં.) તરત; ત્યારે-તે જ વખતે deaનીન વિ ત્યારનું (ddવિના તપ્ત; ગરમ; ઉષ્ણ
ના સ્ત્રી તાતા થઈ એ નાચનો બોલ સોથો વચ્ચે પડી શાંત પાડવું તે (૫ વિ૦ (સ) તત્પર; તૈયાર (૨) ચતુર; નિપુણ તવ (સં) તત્ત્વ; રહસ્ય તાશ, તાજ્ઞાની, તાલિ પુતત્ત્વને જાણનાર;
બ્રહ્મજ્ઞાની; દાર્શનિક પુંફિલસૂફ તત્ત્વને જાણનાર સાવધાન ૫૦ (સં) દેખરેખ; નજર
દર અ (સં.) ત્યાં તથા અન્ય (સં.) અને (૨) તે પ્રમાણે, તેમ તથા પુ. ગૌતમ બુદ્ધ તથા અન્ય (i) તોપણ; છતાં તર્થક અ (સં.) તેમ જ તથ્ય પું(સં) સત્ય; સાચું; ખરું તવંતર, ત તર અને તે પછી; તે ઉપરાંત તવનુરૂપ વિ (સં.) તેને મળતું; તેવું તેલનુસાર અ. (સં.) તેમ; તે પ્રમાણે તલિપિ અ. (સં) તોપણ, તથાપિ તરસ્ત્રી (અ) ઉપાય; યુક્તિ (૨)યત્ન; પ્રયાસ તથી--સહજાનાર સ્ત્રી રાજ્યપ્રબંધ; રાજવહીવટ તલી સ્ત્રી (અ) ક્રમિકતા તીર સ્ત્રી (અ) ભણાવવું તે તિર્થ અ (સં) તે માટે (૨) ખાસ; “ઍડ હોક' તલા અન્ય (સં.) ત્યારે તલાર વિ૦ (સં) તેવું જ; તદ્રુપ; તલ્લીન
તલાવીર સ્ત્રી (અ) “તદબીરનું બળ વ યુક્તિઓ તલાશ પં. (અ) બંદોબસ્ત (૨) દંડ; સજા
(૩) શોધ; તપાસ તદુપરાંત અન્ય (સં.) તે ઉપરાંત; વળી તતવ વિ (સં) મૂળમાંથી બનેલ (શબ્દ) તકૂપ વિ (સં.) તેવું જ; તદાકાર જન્મ અ (સં.) તેમ જ; તેની જેમ (૨) વિ તેવું તન (ફા) તન; દેહ; શરીર તારોટરસી(અ) તપાસ (૨) મુકદમાનો તપાસવા
જેવો મુદો તનહા, તન લાદ, તનવાદ સ્ત્રી (ફા) તનખો;
પગાર તનહાલાર પંપગારદાર તનપાન અ (અ) કટાક્ષમા મહેણા રૂપે નામ સ્ત્રી સંગઠન તનવ સ્ત્રી (ફા) એક જાતનું મલમલ કપડું તનાવ, તનગુની પું. (અ); સ્ત્રી અવનતિ; પડતી તનતના અન્ય (ફા) સાવ એકલું તનતના (અ) રોફ (૨) ક્રોધ તનતનાના અ ક્રિ રોફ કે ક્રોધ દેખાડવો
નલિત વિ (ફા) તન દઈને કામ કરનાર તનલિકી સ્ત્રી તનમનની મહેનત; તલ્લીનતા; ખંત તનના આ ક્રિક તણાવું (૨) અક્કડ કે ટાર થવું
(૩) ગર્વ કે ક્રોધથી રીસમાં કે અક્કડ રહેવું નય ! (સં.) છોકરો પુત્ર તથા સ્ત્રી છોકરી; પુત્રી સનવાના સ ક્રિ તણાવવું; ખેંચાવવું સારી સ્ત્રી (અ) રદબાતલ કરવું તે જના સ્ત્રી (અ) દુભાગવું-અધવારવું તે
(૨) ભાગ પાડવા તે તન વિ (ફા) તન્હા; એકલું; એકાકી તન સ્ત્રી (ફા) એકાકીપણું (૨) એકાંત તના ડું (ફા) ઝાડનું થડ (૨) અ તરફ તનાના ડું (અ) ઝઘડો (૨) અદાવત; વેર; શત્રુતા તનાના સક્રિ ખેંચાવવું; તણાવવું તનાવ સ્ત્રી (અ)તંબૂ બાંધવાની રસી તનાવ ! તણાવું તે; તાણ (૨) દોર; રસ્સી તનાવ વિ૦ (ફે) મોટું (૨) જબરું તનાવું છું. (અ) ગ્રહણ કરવું તે (૨) ખાવું તે તાલુક . (અ) વિનાશ (૨) રૂપાંતર કે બીજું
શરીર લેવું તે સાસુર ડું (અ) પ્રજોત્પત્તિ નિકા વિથોડું; જરા સાનિયા રચી લંગોટી (૨) કાછડો (૩) ચોળી

Page #181

तनी
૧૭૬
तमतमाना
તની સ્ત્રી કપડાની કસ (૨) લંગોટી, કાછડો, ચોળી
(૩) અથોડું; જરા તનુ પું; સ્ત્રીના શરીર; બદન (૨) વિ. પાતળું; કૃશ
(૩) કોમળ; નાજુક (૪) થોડું તનુન ! (સં.) પુત્ર તનુજ્ઞા સ્ત્રી પુત્રી તળી સ્ત્રી (અ) સંગઠન તન્ના ! તાણો તન્ના અને ક્રિ તણાવું (૨) અક્કડ થવું તન્ની સ્ત્રી ત્રાજવાનાં દામણાં તન્મય વિ. (સં.) તતૂપ; તલ્લીન; એકાગ્ર તપ ૫ (સં.) તપ (૨) તાવ તપન પં. (સં) તપવું તે; ગરમી (૨) સૂર્ય (૩) સ્ત્રી
ગરમી; તાપ તપના અને ક્રિ તપવું; ગરમ થવું (૨) તપ કરવું તપ , તપસ્યા સ્ત્રી (સં.) તપ કરવું તે; તપસ્યા તપસ્વી પુ. (સં) તપ કરનાર (૨) દીન; બિચારું;
ગરીબડું (માણસ) તપાવવું(ફા) આવેશ; જોશ (૨) વેગ તાના સક્રિ. તપાવવું તપિણ સ્ત્રી (ફા) ગરમી તપ પુ તપસ્વી; તપ કરનાર તપે-વિજ પુંડ (ફા) ક્ષયરોગ તપે-નરના પુત્ર (ફા) ટાઢિયો તાવ, મલેરિયા તપોવાળ ! (સં) તપનું બળ તપોવનવું (સં) તપ માટેનું વન;તપસ્વીનો આશ્રમ તત વિ (સં.) તપેલું, ગરમ (૨) દુઃખી (૩) ક્રોધ
ભરાયેલું તણી સ્ત્રી (અ) શ્રેષ્ઠતા; મોટાઈ; ખાનદાની તynતી સ્ત્રી (અ) તપાસ તા ૫૧ (અતિરિક) અંતર; ફરક (૨) ફૂટ;
ભેદભાવ (૩) વિયોગ તારી સ્ત્રી (અ) વહેંચણી (૨) વર્ગીકરણ
(૩) ફરક (૪) બાદબાકી તારી સ્ત્રી (અ) ખુશી; પ્રસન્નતા (૨) હાંસી
(૩) સહેલ તરીન અ હાંસીખેલમાં; મનબહેલાવના રૂપમાં તપેલી સ્ત્રી (અ) સ્પષ્ટીકરણ; ટીકા (૨) કુરાનની
વ્યાખ્યા; ભાષ્ય તપાસીત સ્ત્રી (અ) તફસીલ; વિગતવાર વર્ણન
(૨) ટીકા; ટિપ્પણ તાવિત (અ) ફરક; અંતર (૨) દૂર પડવું તે;
ફાસલો તધ અ તે વખતે; ત્યારે (૨) તેથી
તક સ્ત્રી (અ) પ્રકૃતિ (૨) છાપ; મહોર
(૩) ગ્રંથની આવૃત્તિ તારું વિ૦ (અ) પ્રાકૃતિક, નૈસર્ગિક; કુદરતી તવ શું(અ) પૃથ્વીની ઉપર નીચે કલ્પાતો લોક (૨) તબક; તાસક (૩) (સોનાચાંદીનો) વરખ
બનાવનાર તવેર પં સોનાચાંદીનો વરખ બનાવનાર તવા પુ (અ) તબક્કો; કક્ષા; દરજ્જો; (૨) તહ;
થર (૩) લોકસમૂહ તલીત્રવિ(અ)બદલાયેલું અન્ય સ્થળે મોકલાયેલું
સ્થાનાંતરણ કરાયેલું તેવી સ્ત્રી સ્ત્રી (ફાટે) ફેરફાર, બદલી, પરિવર્તન તવર્ડ્સ, તહg | (અ) ફેરફાર; બદલી તવર પુ. (ફા) કુહાડી (૨) ફરસી તલ પં. (સં.) ધૃણા; ધિક્કાર તવર્કવા ડું (અ) આશીર્વાદ (૨) પરસાદ; તબરૂક તવત્ર ! (ફા) મોટું ઢોલ (૨) નગારું તવત્ની, તત્રિયા ! તબલચી તવા પુ. (અ) તબલું તવત્ની: (અ) તબલીધ; ધર્માન્તર કરાવવું તે તસુ ! (અ) મંદ હાસ્ય; આછું મુસ્કાન તવા પુ (અ) એક મોટી થાળી તવાતા ! (અ) પરિવર્તન (૨) બદલી તલાશોર સ્ત્રી (અ) વાંસલોચન ઔષધિ તવાદવિ (ફા૦) બરબાદ; નષ્ટ તહાનિ પુંડ (અ) દુર્ગતિ; અવદશા તવાહિન વિ (ફા) બરબાદ કે નષ્ટ કરનાર, તવાદી સ્ત્રી બરબાદી; વિનાશ તબિયત, તવીયત સ્ત્રી (અ) શરીરની સ્થિતિ; તબિયત; મનની સ્થિતિ; પ્રકૃતિ (૨) સમજ (૩)
મન; હૃદય; જીવ તવિયતનાર, તવતવાર વિ૦ (ફાળ) સમજદાર
(૨) મિલનસાર (૩) ભાવુક, રસજ્ઞ તવીવ (અ) હકીમ; ચિકિત્સક તળેના પું તબેલો; ઘોડાસર તમી અ એ જ વખતે; ત્યારે જ (૨) તેથી જ તમંચા ડું (૮૦) તમંચો; પિસ્તોલ તમ પું(સં.) તમસ; અંધારું; તમોગુણ; અવિદ્યા તમ3 સ્ત્રી (અ) ઇચ્છા (૨) લાલચ; લોભ તમj જોસ; તીવ્રતા (૨) ક્રોધ (૩) (સં.) દમ તમના અને ક્રિ આવેશ કે ક્રોધમાં આવવું ત! મું (તુ) ચાંદ; ચંદ્રક (૨) મહોર તમપુર, તમયૂર, તમોર પં. (સં.) કૂકડો, મરઘો તમતમીના અને ક્રિતાપ કે ક્રોધથી ચહેરો લાલ થવો

Page #182

तमहुन
૧૭૭
तराई
તમન (અ) નાગરિકતા (૨) સંસ્કૃતિ તમન્ના સ્ત્રી (અ) ઇચ્છા; આકાંક્ષા; આતુરતા તકર (અ) આમલી તમતોત્ર સ્ત્રી (અન્ય) ઉદાહરણ (૨) ઉપમા તમરહુર (અ) હાંસી તાસુ પે (અ) દસ્તાવેજ; &ણપત્ર તમી સ્ત્રી (અ) ભૂમિકા; પ્રસ્તાવના તમાં સ્ત્રી (અને તમઅ) લાલચ; લોભ (૨) ઇચ્છા
(૩) સં રાત્રિ; તમાલવૃક્ષ તમાકૂ છુંતમાકુ તમારા પુત્ર (ફા) તમાચો; થપ્પડ તમાલી સ્ત્રી (અ) લેણદેણ કે દાવાની મુદત વીતી
જવી તે; અવધિનું પૂરું થઈ જવું તે તમવિ (અ) તમામ; બધું; કુલ (૨)પૂર, સંપૂર્ણ તમાન ૫૦ (સં.) પહાડો પર તથા યમુનાના કિનારે
ઊગતું હંમેશ લીલું રહેતું એક ઝાડ તમાશાર ! (ફા) તમાશો જોનાર; વ્યભિચાર તમાશવીન ! (ફા) તમાશો જોનાર; વ્યભિચારી તમાશાપુ (ફા) તમાશો; ખેલ (૨) કૌતુક આશ્ચર્ય તમાશા પું. (અ) તમાશો જોનાર વ્યક્તિ
(૨) તમાશો દેખાડનાર વ્યક્તિ તમિત સ્ત્રી તમિલનાડુની તમિળ ભાષા તળી સ્ત્રી (સં.) રાત (૨) હળદર તમીણ સ્ત્રી (સં.) સારાસારનો વિવેક, શિષ્ટાચાર;
અદબ તમોનુ પે (સં.) પ્રકૃતિના ત્રણમાંનો એક ગુણ;
તામસ તમોર, તમોત ! તાંબુલ; પાન તમતિ સ્ત્રી તંબોળણ તોત્રી પું તંબોળી તય વિ(અ) સમાપ્ત (૨) નિશ્ચિત (૪) નિર્ણત;
ફેંસલો કરેલું તાં સ્ત્રી (સં.) પાણીની લહરી; મોજું (૨) ઉમંગ;
લહેર (૩) વિચારનો તરંગ તળી સ્ત્રી (સં.) નદી તાંતિ વિ (સં.) લહેરો ખાતું; ડોલતું; ઊછળતું તરંગ વિ(સં.) તરંગવાળું, જેમાં લહેરો ઊછળતી
હોય એવું (૨) લહેરી; મનસ્વી તર વિ (ફા) ભીનું (૨) ચીકટવાળું, માલદાર
(૩) સ્ત્રી કાકડી તરવેશ, તરવાસ ૫૦ (ફા) તરકસ; તીરોનો ભાથો તtal (અ) વારસો તારી સ્ત્રી (ફા.) શાકભાજી (૨) વઘારીને પકાવેલી ભાજી
તરીવ સ્ત્રી (અ) મેળ (૨) રચના (૩) યુક્તિ (૪)
તરીકો (૫) ઉપાય તરવી સ્ત્રી (અ) આબાદી; ઉન્નતિ (૨) પદોન્નતિ તરણા પું સુતાર તવ સ્ત્રી (અ) ઉત્તેજન (૨) ઉશ્કેરવું તે
(૩) આકર્ષણ તરગના અક્રિ-વઢવું (૨) ગુસ્સાથી કહેવું (૩)મના
કરવું તરની સ્ત્રી (અ) મહત્ત્વ દેવું તે (૨) પ્રાથમિકતા;
પ્રધાનતા તરજુમા ! (અ) તરજુમો; ભાષાંતર તરજુમાન ! (અ) તરજુમો કરનાર, અનુવાદક;
ભાષાંતરકાર તરળ (સં.) સૂર્ય, મંદારવૃક્ષ; કિરણ તરી સ્ત્રી નાવ; હોડી; મંદારવૃક્ષ; કિરણ તરતી સ્ત્રી (અ) ક્રમ; વ્યવસ્થા તરવિવાર અ (ફા) ક્રમવાર તરૌદ્ર સ્ત્રી (અ) ખંડન (૨) રદિયો તરહુ છું. (અ) ચિંતા; ફિકર; અંદેશો તના અન્ય ક્રિ તરવું; પાર ઊતરવું (૨) સ ક્રિ પાર
કરવું તરજુમ પુંડ (અ) આલાપ તરપર અ ઉપર-નીચે (૨) એક પછી એક તરફ સ્ત્રી (અ) બાજુ (૨) પક્ષ તરતાર વિપક્ષપાતી તરકારી સ્ત્રી તરફેણ; પક્ષપાત ત ન પુ (અ “તરફનું બ૦ વ૦) બેઉ પક્ષ તારા સ્ત્રી (અ) પ્રસન્નતા; ખુશી તર-ઉતર વિ (ફા) ભીંજાયેલું, ભીનું, તર તબિયત સી(અ) તાલીમ; કેળવણી
(૨) પાલનપોષણ; ઉછેર તરબૂર ! તરબૂચ તેરમી સ્ત્રી (અ) સુધારો; સંશોધન તરત્નવિ (સં.) ચપળ, ચંચળ (૨)પ્રવાહી (૩) પોલું તરવરિયા ડું તલવાર ચલાવનાર તરવાર સ્ત્રી તલવાર; સમશેર તરસ દયા; રહેમ; કરુણા તરલના અને ક્રિ તરસવું; તલસવું; ઝંખવું તરસ્ત્રી (અ.) તરેહ; ભાત; પ્રકાર (૨)જડ; પાયો
(૩) રીત; ઢંગ (૪) યુક્તિ; ઉપાય (૫) હાલ; દશા (૬) પાદપૂર્તિ માટે આપેલું પાદ તરી સ્ત્રી તળેટી (૨) નીચી જમીન તરદ્વાર વિ(ફા) સુંદર બનાવટનું (૨) શોખીન તરા સ્ત્રી તળેટીનો પ્રદેશ (૨) પહાડની ખીણ

Page #183

तराजू
૧૭૮
तल्ला
તરબૂ ! (ફા) ત્રાજવું તરો વિ તરબોળ તમા ! છલંગ; કૂદકો તાવટ (અતરાવત) સ્ત્રી શીતળતા;ઠંડક; ભીનાશ તરાણ સ્ત્રી (હા) કાપવું તે; કાપ (૨) રચનાનો
પ્રકાર; બનાવટ (૩) ઢગ; રીત; પ્રકાર તરીશ- સ્ત્રી કાટછાંટ; કાપકૂપ તાશા સહ કિ કાપવું (૨) કાતરવું રિયાના સક્રિ. નીચે-તળે કરવું કે બેસાડવું
(૨) ઢાંકવું; છુપાવવું (૩) અ ક્રિ નીચે કરવું તળી સ્ત્રી (ફા) ભીનાશ (૨)ઠંડક (૩) ભીનાશભૂમિ
(૪) તળેટી (૫) (સં.) હોડી; નૌકા તર(અ) રીત; ઢંગ (૨) પ્રણાલી
(૩) ઉપાય; તરીકો તક ! ઝાડ; વૃક્ષ તપ: વિ (સં.) જુવાન (૨) નવું તા સ્ત્રી તરુણપણું, તરુણાવસ્થા તોની રસી યુવતી, યુવાન સ્ત્રી તોપ ડું વૃક્ષારોપણ
જે અવ તળે; નીચે તોના સક્રિ-તરેરું થવું; ગુસ્સામાં આંખો તતડાવવી તેરા ડું (અ) જળધારાનો એકધારો છંટકાવ
(૨) પાણીનાં મોજાં દ્વારા લાગતો ધક્કો
(૩) રોષપૂર્ણ નજર તિથિ વિતરનારો; તારનારો; તરવૈયો તતા વિ સાવકું; ઓરમાયું તરોરૂં સ્ત્રી તૂરિયું કે તેનો વેલો તપુ (અ) પરિત્યાગ, છોડવું તે (૨) (સંક) તર્ક;
વિચાર; દલીલ (૩) ટોણો; કટાક્ષ તા ડું (ફ) તરકસ; તીરોનો ભાગ્યો તમવાત્રાતિ પં(અ) અસહકાર તેમાં ડું (અ) પ્રકાર; તરેહ (૨) રીત; ઢંગ
(૩) રચના; બનાવટ તર્જન ! (સં.) ડરાવવું કે ધમકાવવું તે (૨) ક્રોધ
(૩) તિરસ્કાર તર્જન-પાન ધાકધમકી તળી સ્ત્રી (સં.) અંગૂઠા પાસેની આંગળી તાપુ (અ) તરજુમો; ભાષાંતર; અનુવાદ તા પું. (સં.) તૃપ્ત કરવું તે (૨) તર્પણ કરવાનો
વિધિ - જલાંજલિ તન્વ પુંછ (ફા તર્જુબ) તડબૂચ તર વિ (અ) વાચાળ (૨) ચપળ તન પં. (સં.) તળિયું (૨) સપાટી (૩) હથેળી
(૪) નીચેનો ભાગ (ભોંયતળિયાનો ભાગ)
તન અને (અ) લગી; સુધી તત્વોનસ્ત્રી (અ) શિખામણ; સમજણ (૨)તાલીમ તન વિ૦ (ફળ) કડવું; બેસ્વાદ; અપ્રિય તત્રછટ સ્ત્રી પ્રવાહી નીચે ઠરતો કાંપ કે કાટેડો તનના સક્રિ તળવું તનપદ વિ. ચૌપટ; નષ્ટ; બરબાદ; તળિયાઝાટક તન વિ(અ) બરબાદ; નષ્ટ; પાયમાલ તાની સ્ત્રી બરબાદી; પાયમાલી; સર્વનાશ તત્વના અને ક્રિ દુઃખથી તરફડવું; કલપવું; તલકવું તન્ના ડું (અ) ઉચ્ચારણ તન સ્ત્રી (અ) તપાસ; શોધ (૨) તલપ; ઇચ્છા
(૩) જરૂર; માંગ (૪) પગાર (૫) બોલાવવું તે તનવર, તનાવલાર વિચાહનાર; ઇચ્છુક તલાસ, તાવનામાં ૫૦ અદાલતી તેડું કે તેનો
આદેશપત્ર; “સમન્સ” તત્વવાના ૫૦ (ફા) સાક્ષીઓ બોલાવવા અદાલતને
અપાતો ખરચ તનવી સ્ત્રી (અ) માંગ (૨) બોલાવવું તે તત્વવેત્ની સ્ત્રી તાલાવેલી; બેચેની, ચટપટી તનવા પુંપગનું તળિયું તનવાર સ્ત્રી (કા) તરવાર; ખડગ તન વિવસ્તુના તળિયા સુધી ઊંડે જઈ વિચારતું તની સ્ત્રી તળેટી તતા ડું તળિયું (૨) સખતળી તત્કાર ! (અ) તલ્લાક, ફારગતી તના નાના (ફા) તલાકપત્ર; તલાકનો દસ્તાવેજ તનાશિકા વિ (ફા) જેનો વૈધાનિક રીતે વિવાહ
વિચ્છેદ થયો હોય તે તનાવી સ્ત્રી (સં.) ચટાઈ તન્નાતક પુ (અ) મોટું મોજું; લોઢ તનાક્ષી સ્ત્રી (અ) નિવારણ; પ્રાયશ્ચિત્ત
(૨) નુકસાનીની ભરપાઈ (૩) ક્ષતિપૂર્તિ તનાવ ડું તળાવ તત્કારી (1) તલાશ,ખોજ (૨)જરૂર;આવશ્યકતા તાતા સ્ત્રી (કા) તપાસ; ખોળ તલ્લી સ્ત્રી તળિયું (૨) તળિયે ઠરેલો કચરો; કાંપ
(કાટેડો) તને અ તળે; નીચે તા-પર અને તળે-ઉપર; ઊલટ-પૂલટ તનેટ સ્ત્રી તળિયું (૨) તળેટી તતૈયા સ્ત્રી તલાવડી તત્રીજી સ્ત્રી પ્રવાહી નીચે ઠરતો કાંપ કે કાટેડો તક વિ (ફા) કડવું (૨) બેસ્વાદ (૩) અપ્રિય તન્ના ડું અસ્તર (૨) સખતળી (૩) માળ; મજલો

Page #184

तल्ली
૧૭૯
तहरीक
તાની સ્ત્રી સખતળી તવવા સ્ત્રી (અ તવક્લઅ) આશા તવવ . (અ) વિલંબ; વાર; ઢીલ તવવન ! (અ) ઈશ્વરશ્રદ્ધા (૨) પરમાર્થ દષ્ટિ તવ દ સ્ત્રી (અ) ધ્યાન (૨) કૃપાદૃષ્ટિ તવના અને ૦િ તવાવું; તપવું તવ7 વિ (અ) જન્મેલું તવા ! તવો તવાણા સ્ત્રી (અ) આદર (૨) આતિથ્ય તવાના વિ (ફા) બળવાન; શૂરવીર તવાના સ્ત્રી શૂરવીરતા; તાકાત તવાય સ્ત્રી (અ. ‘તાઈફ'નું બ૦ વ૦) વેશ્યા
(૨) તાયફો (ગાનાર બજાવનારની ટોળી) તવારા પુંછ આકરો તાપ; તાવ તવાર સ્ત્રી (અ) ઇતિહાસ તવારીથી વિ૦ (અ) ઐતિહાસિક તાત્રત વિ(અ) લંબાઈ (૨) અધિકતા
(૩) ઝંઝટ; આપત્તિ તવત્ર વિ. (અ) લાંબુ તવેલ્લા ૫ (અ તવેલ) તબેલો તાવી સ્ત્રી (અ) ઠરાવ (૨) રોગનું નિદાન તલી સ્ત્રી (અ) કઠોરતા; સખતાઈ; અત્યાચાર
(૨) લેખનમાં અક્ષરનું હિત સૂચવવા ફારસી લિપિમાં વપરાતું ચિહ્ન તશકુર ! (અ) કઠોરતા; સખતાઈ; કષ્ટદાયક
વ્યવહાર; આક્રમણ તાપી સ્ત્રી (અ) સાંત્વન (૨) સંતોષ તણવીર સ્ત્રી (અ) ઉપમા (૨) ઉદાહરણ તારી સ્ત્રી (અ) મોટાઈ, મહત્તાનું સન્માનસૂચક સંજ્ઞા (જેમ કે, આપ પણ અહીં તશરીફ લાવશો.) તારી સ્ત્રી (અ) ટીકા ટિપ્પણ (૨) શરીરશાસ્ત્ર તસવી સ્ત્રી (અ) ફિકર; ચિંતા તરત ! (ફા) થાળી; ટાટ (૨) જાજરૂનું તતાનું તરતી સ્ત્રી- (ફા) રકાબી તલી સ્ત્રી (અ) તસલ્લી; દિલાસો તાલીમ, તસવીર સ્ત્રી (અન્ય) માથું દુખવું તે
(૨) તસ્દી તસવીસ્ત્રી (અ) સત્યતા, સચ્ચાઈ (૨)પ્રામાણ્ય;
સમર્થન; પુષ્ટિ (૩) સાક્ષી તલી સ્ત્રી પીડા; કષ્ટ તસદુ ! (અ) દાન; ન્યોછાવર (૨) બલિદાન તલની સ્ત્રી (અ) ગ્રંથ-રચના; પુસ્તક-લેખન તન્ના ડું (અતસ—અ) આડંબર; દેખાડો; દંભ
તપિયા! સાફ કે સ્વચ્છ કરવું તે; ઝઘડાનો નિવેડો;
ફેંસલો; સમજૂતી તસવીર સ્ત્રી (અ) તસવી; માળા તલના પુ(ફા) ચામડાનો પટો ત ક (અ) ખર્ચ (૨) ઉપયોગ (૩) ચમત્કાર તના તાંસળું તાની સ્ત્રી તાંસળી તપત્નીને સ્ત્રી (અ) સલામ; પ્રણામ (૨) સ્વીકૃતિ
(૩) અભિવાદન (૪) આજ્ઞાપાલન તસત્રની સ્ત્રી (અ) તસલ્લી; દિલાસો (૨) ધીરજ તસ્ત્રાવ વિ૦ (ફા) સંતોષજનક તસવીર સ્ત્રી (અ) છબી; ચિત્ર તસબુક પે (અ) સૂફીવાદ; ગૂઢવાદ
(૨) ઈશ્વરપરાયણતા તસવ્વર ! (અ) ખ્યાલ; કલ્પના (૨) સૂઝ
(૩) ધ્યાન તાકીદ સ્ત્રી (અ) શુદ્ધ કરવું તે (૨) મૂળ સાથે
તપાસવું તે તટૂ તસુ (સવા ઈંચનું એક મા૫) તાલુપું ગૂઢવાદ; સૂફીવાદ (૨) ઈશ્વરપરાયણતા તા ૫ (સં) ચોર તારી સ્ત્રી ચોર સ્ત્રી (૨) ચોરી ચોરીનો માલ તસ્વીર સ્ત્રી (અ) છબી; ચિત્ર તક્રિયાપુ (અ) સાફ કે સ્વચ્છ કરવું તે (૨) ફેંસલો
(૩) ઝઘડાનો નિપટારો તક્રિયાનામાં ! (ફા) ચુકાદો (૨) નિર્ણયપત્ર તë, તદૈવ, તો આ તહીં; ત્યાં તદ સ્ત્રી (અ) થર (૨) પાતળું પડ (૩) તળિયું
(૪) ગડી તળી સ્ત્રી શોધખોળ (૨) સત્યની તપાસ તહક્કીત સ્ત્રી શોધખોળ (૨) અનુસંધાન (૩) કોઈ
વિષય કે ઘટનાની પાછળની બાબતોની શોધતપાસ તીર સ્ત્રી અપમાન; બેઆબરૂ તાઇવાના ! (ફા.) ભોંયરું તથા સ્ત્રી (અ) શિષ્ટાચાર (૨) સભ્યતા, સંસ્કૃતિ તીવ-વિ (અ + ફા.) શિષ્ટ; સભ્ય તહત પું(અ) અખત્યાર (૨) અધીનતા તરત-૩સરી સ્ત્રી (અ) પાતાળ તદ- વિ૦ (ફા) બિલકુલ નવું તપેર ! (ફાટે) પોતાનું તદ પું(અ) બચાવ; રક્ષણ; સલામતી તબં, તનત, તમઃ પુંડ (ફા) સ્ત્રી લુંગી તાદરવા સ્ત્રી- (અ) આંદોલન (૨) ઉશ્કેરણી (૩) પ્રસ્તાવ; ઠરાવ

Page #185

तहरीर
૧૮૦
ताड़
તારી સ્ત્રી (અ) લેખન-શૈલી કે લેખ તeી વિ (ફા) લેખિત (જેમ કે, પુરાવો) તદનામું (અ) હલચલ (૨) બરબાદી (૩) મોત
(૪) ખળભળાટ (૫) ઊથલપાથલ તહીન સ્ત્રી (અ) પીગળવું તે (૨) પચવું તે તવત્ર સ્ત્રી (અ) સુપરત (૨) અનામત
(૩) ખજાનો તહસ-નહ૪ વિ બરબાદ; ખેદાન-મેદાન તીન સ્ત્રી (અ) તારીફ; પ્રશંસા; શાબાશી તદન સ્ત્રી (અ) મહેસુલ ઉઘરાવવું તે (૨)તહસીલ; તાલુકો કે મહેસૂલ (૩) મહેસૂલની કચેરી તદનદ્વાર પુંછ (ફા) મામલતદાર; મહાલકારી તહસ્ત્રીત્રના સર ક્રિ વસૂલ કરવું; ઉઘરાવવું તણ અન્ય ત્યાં; તહીં તદના સક્રિ લપેટવું તહાણા ડું (અ) ડર; બીક (૨) પરવા; દરકાર તણાં અને ત્યાં જ; તહીં જ તહોવાના વિ૦ (ફ) ઊંધુંચતું (૨) બરબાદ તા ! ટાંગો; ઘોડાગાડી તાંડવ પુ (સં) તાંડવ નૃત્ય; પુરુષનું નૃત્ય તત, તતલી સ્ત્રી તાંત (૨) તંતુ; દોરી (૩) પણછ
(૪) સાળનું રાચ તાઁતા ! પંક્તિ; હાર તતી સ્ત્રી પંક્તિ (૨) ઓલાદ; પેઢી (૩) પુંવણકર તાંત્રિકવિ (સં.) તંત્ર સંબંધી (૨) પુ તંત્રવિદ્યાનો
જાણનાર તવા ! તાંબુ ધાતુ તાંબૂત્ર ૫ (સં.) પાન; પાનબીડી તાંબૂત્રી પુંડ તંબોળી તાકત સ્ત્રી (અ) સેવાચાકરી (૨) ઉપાસના તા અ પ્રતિ; પાસે; તરફ તારું સ્ત્રી મોટી કાકી (૨) બહેન (૩) તાવલી
(૪) ટાઢિયો તાવ તારેંદ્રસી (અ) તરફદારી; સમર્થન, ટેકો (૨)
મુનશી; નાયબ તાક પંડમોટા કાકા તાર પુ (અ) પ્લેગ; મરકી તાસ પે (અ) મોર (૨) તાઉસ વાદ્ય તાક વિમોર જેવું કે તેના રંગનું તાદિ (અ) તાકું (૨) વિ૦ એકી (૩) અદ્વિતીય;
અજોડ તવા સ્ત્રી તાકવું તે (૨) સ્થિર દૃષ્ટિ (૩) તાક; તક;
લાગ (૪) તલાશ
તા-પુત (ફા) હાથમાં કોડી વગેરે રાખી
રમાતી એકીબેકીની રમત તા-ફવા સ્ત્રી વારંવાર કે છૂપું જોવું તે તાશ્ચિત સ્ત્રી (અ) તાકાત; શક્તિ; બળ તાશિવર વિ૦ (ફા૦) તાકાતવાળું; બળવાન તાલના સક્રિ તાકવું; એકીટસે જોવું (૨) ધ્યાનથી
જોવું; વિચારવું (૩) પહેલેથી જોઈ રાખવું (૪) જોતા રહેવું; નજર રાખવી; સંભાળવું તાલિ પુ. (અ) તાકો; કપડાનું થાન’ ત%િ અ. (ફા) જેથી કરીને તાત્ર સ્ત્રી (અ) તાકીદ; ચેતવણી તાનિ અ તાકીદથી; આગ્રહપૂર્વક તાલી વિ(અ) તાકીદનું જરૂરી તાથી સ્ત્રી (અ) વાર; વિલંબ તા, તા ! તાગડો; દોરો તાની સ્ત્રી કંદોરો (૨) કેડનો દોરો તાના સક્રિ (ગોદડા વગેરેમાં) દોરા નાંખવા તાપટપુંગળાનું એક ઘરેણું (વિવાહમાં પહેરાવાતું) તા ! ધાગો; તાગડો; દોરા તાગ (અ) બાદશાહનો મુગટ (૨) કલગી (મોર,
મરઘા વગેરેની) (૩) આગ્રાનો તાજમહાલ તાગાર પં તાજધારી બાદશાહ તાળી સ્ત્રી (ફા૦) તાજગી; તાજાપણું તનન, તાગના પુલ ઉત્તેજન આપનારી વસ્તુ; દંડ
(૨) ચાબુક; કોરડો તાજા વિ૦ (ફા) તાજું; તરત થયેલું; નવું; લીલું (૨) થાક વગરનું; પ્રફુલ્લ (૩) વાસી નહિ, તરતનું; સોજું તા-રમ વિ૦ (ફા) તત્પર; તૈયાર તયિતિ સ્ત્રી (ફા) મરણનો દિલાસો દેવા જવું તે;
ઉઠમણું તાણિયા ડું (અ) તાજિયો; તાબૂત તાિયાના ! ચાબુક; સાટકો કે તેના ફટકાની સજા તારિ ! (અ) વેપારી તારી ૫૦ (ફા) અરબી ઘોડો (૨) સ્ત્રી અરબી ભાષા તામિસ્ત્રી (અ) અન્યને મોટું સમજવું; આદરભાવ;
તાજીમ; અદબ; સભ્યતા; વિવેક તાક્ષીની સારવાર શું પ્રતિષ્ઠાવાન મોટો સરદાર તાર સ્ત્રી (અ) દંડ; સજા તાગીરી વિ. દંડાત્મક; ફોજદારી તાળીરાત સ્ત્રી (અ) ફોજદારી કાયદાનો સંગ્રહ તાત-હિન્દ ભારતનો ફોજદારી કાયદો તાન્કા ડું (અ) તાજુબી, વિસ્મય; આશ્ચર્ય તા ! તાડનું ઝાડ

Page #186

ताड़ना
૧૮૧
तारक
તાડ્રા સ ક્રિ મારવું; પીટવું; મારી ઠોકી હઠાવવું (૨) સમજી જવું; કળી જવું; પામી જવું (૩) સ્ત્રી
મારપીટ; ધાકધમકી તાડી સ્ત્રી તાડના ઝાડમાંથી નીકળતો સફેદ માદક રસ; તાડી (૨) સમાધિ; ધ્યાન (૩) એક નાનું
તાડનું ઝાડ તાત છું(સં.) તાત; પિતા (૨) વહાલનું સંબોધન
બેટા જેવું તાતા વિ તાતું તપેલું, ગરમ તાતાથે સ્ત્રી નૃત્યનો બોલ-તાતાથઈ; તાતાભૈયા તતત્ર સ્ત્રી (અ) રજા; છુટ્ટી તાત્નિ વિ૦ (સં.) તાત્કાળિક; તે વખતનું તાત્ત્વિ વિ. (સં.) તત્ત્વ કે તત્ત્વજ્ઞાન સંબંધી
(૨) યથાર્થ; વાસ્તવિક તાત્પર્ય (સં) અર્થ; આશય; મતલબ; ભાવાર્થ
(૨) તત્પરતા સાથે સ્ત્રી તાતા થઈ તાલાસ્થિ પુ (સં૦) અભેદ; એકરૂપતા તાદ્રિ સ્ત્રી (અ) સંખ્યા; ગણતરી તારા વિ (સં.) તેવું; તેના જેવું તથા સ્ત્રી તાતા થઈ તીન સ્ત્રી તાણવું તે; ખેંચ; સંગીતની તાન; આલાપ તાન (અ) ઠપકો; તાણો; મહેણું; નિંદા તાનના સક્રિ તાણવું; ખેંચવું (૨) કેદમાં નાખવું તાપૂરા ! તાનપૂરો; તંબૂરો તાના ૫૦ તાણો (૨) સ ક્રિ. તાવવું; તપાવવું
(૩) પં. (અ) તાણો; મહેણું તાના-વાના ! તાણો-વાણી તાના-રી-રીસ્ત્રી સાધારણ ગાવું તે (૨) નવશિખાઉનું ગાવું તે (વડનગરની તાના અને રીરી નામની પ્રસિદ્ધ ગાયિકાઓ સાથે આ શબ્દને સંબંધ નથી.) તાનાશાદી સ્ત્રી આપખુદી; સરમુખત્યારી તાની સ્ત્રી તાણી; તાણાનું સૂતર તાપુ (સં.) તાપ;ગરમી (૨)તાવ (૩) કષ્ટ, પીડા તાપવિત્ની સ્ત્રી પ્લીહાનો રોગ તાપના અક્રિ તાપવું (૨) સક્રિ ફૂંકી મારવું; નાશ
કરવું તાપમાન ! (સં.) તાપ કે તાવનું માપ; તેની ડિગ્રી તાપમાનયંત્રપું(સં) તાવ કે ગરમી માપવાનું યંત્ર;
થરમૉમીટર તાપસ પે (સં.) તપસ્વી (૨) બગલો તાપતી સ્ત્રી તપસ્વી સ્ત્રી (૨) તપસ્વીની પત્ની (૩) વિતાપસ કે તપસ્યા સંબંધી
તાપબ્લેડું (સં) કોઈ રીતે ગરમી આપી નિપજાવેલો
પરસેવો તાપતા પુંછ (ફા) ધૂપછાંયનું રેશમી કપડું તાફતો;
ટાફેટો તાત્ર સ્ત્રી (ફા) તાપ (૨) ચમક (૩) શક્તિ (૪) ધર્ય તાબડુતોઅલગાતાર; એક પછી એક (૨) ઝટપટ;
તાબડતોબ તાવાન પુ. (ફા) બારી કે પ્રકાશ માટેની ઝાળી તાવ, તાવે વિ (અ તાબિઅ) તાબામાં રહેતું;
આધીન; આજ્ઞાંકિત તાવી પુ(અ) તાવીજ તાવીર સ્ત્રી (સ્વપ્નનું શુભ-અશુભ) ફળ તાબૂત ! (અ) જનાજો; મૃત શરીર રાખવાની સંદૂક
(૨) તાબૂત; તાજિયો તાવાર વિ તાબામાં રહેનારું (૨) પં. નોકર તાવેલા સ્ત્રી નોકરી તામ પુંછ તામસ, ક્રોધ (૨) તમસ, અંધારું (૩) વિ
ભીષણ (૪) ૫ (સં.) દોષ; વિકાર (૫) દુઃખ
(૬) (અ) ભોજન; ખાવું તે તીવીની સ્ત્રી ઈનેમલ-મીનો ચઢાવવાની ક્રિયા तामजान, तामझाम, तामदान पुं० मे मारनी
ખુલ્લી પાલખી-ખુરશી ઘાટની ડોળી તાપ વિ તાંબાના રંગનું તાત્રેટ, તામનોદ ૫૦ (ઇ- ટબ્લર) ટિનનું ટમલર તાવિ (સં.) તમોગુણી (૨) પં તમોગુણ; ક્રોધ
(૩) અંધકાર; અજ્ઞાન; મોહ તામણી સ્ત્રી અંધારી રાત (૨)મહાકાળી (૩) વિસ્ત્રી
તમોગુણી તામિત્ર સ્ત્રી તમિળ ભાષા (૨) તમિળભાષી લોક તામર સ્ત્રી (અ) બાંધકામ (મકાનનું) તાપી વિ (ફા) રચનાત્મક તાપાત્ર સ્ત્રી (અ) આજ્ઞાનું પાલન; અમલ કરવો તે તામુન ! (અ) સંદેહ; દુવિધા આનાકાની તા ! (સં.) તાંબુ તાત્ર ! તાંબાનું પતરું, તાંબા ઉપર દાનપત્ર;
પ્રશસ્તિપત્ર તાયપુસ્ત્રી (રાવ) વેશ્યા; તવાયફ (૨) ગાનારની
કે વેશ્યાની મંડળી (૩) ફિરક; જથો તાયર (અ) ઊડનાર (૨) પક્ષી તાયા ! તાલે; પિતાના મોટા ભાઈ-મોટા કાકા તાર ધાતુનો તાર; વાઘનો તાર (૨) વીજળીનો તાર કે તે દ્વારા મોકલાતો સંદેશો (૩) તંતુ; તાગ (૪) વિ તાર (સ્વરનું) તાર છું. (સં.) તારો (૨) તારનાર; ઉદ્ધારક

Page #187

तारकश
૧૮૨
तितर-बितर
તારા ! તારકસ; તાર ખેંચનારો
તાંત્નિબ-રૂ . (અ) વિદ્યાર્થી તારવેશી સ્ત્રી તારકસ (તાર ખેંચવા)નું કામ કે ધંધો તાત્રી સ્ત્રી (સં.) કૂંચી (૨) તાડી (૩) તાળી તારાંવિત વિ (સં.) જેની સાથે આકાશના (૪) તળાવડી
તારાનું ચિહ્ન આંકવામાં આવ્યું હોય એવું તાત્કીરી. (અ) સંગ્રહ-ગ્રંથ રચવો તે (૨)બે વચ્ચે તારપર પુંછે તાર-ઓફિસ
મેળ કે એકતા કરવી તે તારા () તારવું તે; ઉદ્ધારણ
તાની સ્ત્રી (અ) શિક્ષણનું કેળવણી તારત, (સં) ઓછાવત્તાપણા મુજબનો ક્રમ તાલુ, તાજૂ ! તાળવું તારના સક્રિ તારવું; ઉદ્ધારવું
તાલુI મું તાલુકો તારપીન પંડચીડ વૃક્ષમાંથી મળતું તેલ-ટર્પેન્ટાઈન તાજોવા વિ૦ (ફા) તાલેવાન; નસીબદાર; પૈસાદાર તાલ પુંવીજળીથી ખબર દેનારો તાર તાજુ શું સંબંધ (૨) આધાર (૩) લગાવ તારાંવિત વિ (સં) જેની સાથે આકાશના તારાનું તાવ છું તાપ; ગરમી (૨) અધિકાર કે સત્તાનો ગર્વ ચિહ્ન આંકવામાં આવ્યું હોય એવું
(૪) તાવ (કાગળ); તા. તારા ! (સં.) તારો
તાવ-ભાવ ડું લાગ; મોકો તારાપથ (સં) આકાશ
તાવર, તાવડી સ્ત્રી તાપ; ગરમી (૨) તાવ તારાપું (કા) લૂંટફાટ (૨)તારાજ થવું તે; નાશ; તાવાન ! (ફા) નુકસાનીની ભરપાઈ; દંડ ખુવારી
તાવ ! (અ તાવીજ)તાવીજ; માદળિયું તારિવા! (સં) ઉતરાઈ; નદી પાર કરવાનું નાનું તાશ, તાસ પુંડ (અ) એક પ્રકારનું કસબી કપડું ભાડું
(૨) ગંજીફો તમિસ્ત્રી (સં.) તાડી ()અભિનેત્રી (૩) નક્ષત્ર તાશા, તાતા ! (અ તાસ) તાછું; તારું તારા વિ (કા) અંધારિયું (૨) કાળું
તાસીર સ્ત્રી (અન્ય) અસર; પ્રભાવ; ફળ; પરિણામ; તરીક સ્ત્રી (ફા) મહિનાની તારીખ (ઈસ્વી કે ગુણ ઇસ્લામી પંચાંગની)
તાસુદ ૫ પક્ષપાત; ધર્મ સંબંધી પક્ષપાત; કટ્ટરતા તાજીનામા પુંછ (ફાટ) તિથિપત્ર; કેલેન્ડર તાહમ અ૦ (ફા-) તોપણ તારી સ્ત્રી (અ.) પરિચય; લક્ષણ (૨) વિશેષતા; તાદી, તાહિરી સ્ત્રી (અ) એક પ્રકારની ખીચડી
ગુણ (૩) વર્ણન (૪) તારીફ, પ્રશંસા ત્તિત્તિવિવા, સિંતિ, લિંતિલાસ્ત્રી (સં.) આમલી તાપ પં. (સં) જુવાની
તિલિવિ, તિતિની, તિતિક્નીસ્ત્રી (સં.) આમલી તાર્વિવું(સં) તર્કશાસ્ત્રી (૨)તત્ત્વવેતા (૩) વિ. તિમ ત્રણ લાકડીઓનો ઢાંચો; ઘેરી છૂપી તર્ક સંબંધી
ચાલ; યુક્તિ; ચાલાકી તાત્ર પે સંગીતનો તાલ (૨) તાળી (૩) હથેળી નિવાઝ વિ ચાલાકી કરનાર
(૪) મંજીરા (૫) તાળું (૬) તળાવ (૭) તાડવૃક્ષ તિમલાની સ્ત્રી યુક્તિ; ચાલાકી; ઘેરી છૂપી ચાલ તાલ-વેતા અટાણે-કટાણે; ઠેકાણા વગર તિલોન, તિલોનિયા વિ. ત્રિકોણ તાબેન ! તાલ-સૂર મેળવવો તે (૨) યોગ્ય તિવી સ્ત્રી, પત્તાની તારી-તરિયો
અવસર (૩) બરોબર યોજના; તાલમેલ તિવત્ત વિ (સં.) તીખું (૨) કડવું તાના ૫૦ તાળું
તિહારૂં સ્ત્રી તીખાશ; તીખાપણું તાના-ગી સ્ત્રી તાળા-કૂંચી (૨) એક બાળરમત તિજીના વિતગણું; ત્રણ ગણું તાનાબંલી સ્ત્રી કર્મચારીઓ કે મજૂરો પર દબાણ તિનાપુત્રીજે દિવસે આવતો તાવ; એકાંતરિયો તાવ
લાવવા કારખાનાના દરવાજા પર માલિકો દ્વારા તિગારત સ્ત્રી (અ) વેપાર, ધંધો-રોજગાર તાળું લગાવી તેમને બહાર રાખવાનું કાર્ય; લોક- તિગાર પં. વિના સ્ત્રી ત્રીજે દિવસે આવતો તાવ; આઉટ'
એકાંતરિયો તાવ તાતાવ ડું તળાવ
તિગોરી સ્ત્રી, લોઢાની તિજોરી તનાવેનૌ સ્ત્રી તાલાવેલી; વ્યાકુળતા
તિલી સ્ત્રી પત્તાંની તીરી (૨) અલોપ થવું તે તાત્નિ સ્ત્રી કૂંચી (૨) સૂચી; અનુક્રમણિકા રિણી-વિડીવિછિન્નભિન્ન અસ્તવ્યસ્ત; વેરણછેરણ (૩) યાદી
તિરી બાદ પુંછ ખસી કે છટકી જનાર માણસ તાત્તિવ (અ) શોધનાર (૨) પૂછનાર; માગનાર રિત-વિતરવિ વેરણછેરણ; આમતેમ અસ્તવ્યસ્ત

Page #188

तितली
૧૮૩
तिल्ली
તિતત્ની સ્ત્રી પતંગિયું (૨) એક પ્રકારનું ઘાસ તિમિર ૫ આંખે અંધારાં આવવાં કે ખૂબ પ્રકાશમાં (૩) વરણાગી સ્ત્રી
અંજાવું તે (૨) પાણી ઉપર ચીકટનું બુંદ (૩) બેચેની નિત-ન્નૌલી સ્ત્રી કડવી તુમડી કે દૂધી
તિમિરના અને ક્રિ આંખો અંજાવી તિતા પુ ત્રણ તારનું વાદ્ય
તિરયા, તથા પુ. (અ) સાપનો મહોરો તિતિક્ષા સ્ત્રી (સં.) ઠંડી-ગરમી દુખ માટે સહન (૨) સર્વ રોગની રામબાણ દવા
કરવાની શક્તિ; સહનશીલતા (૨) ક્ષમા તિરર (સં) અપમાન; અનાદર (૨) ધિક્કાર રિતિક્ષ વિસહનશીલ; ક્ષમાશીલ
તિર વિ (સં.) અપમાનિત; તરછોડાયેલું નિતી સ્ત્રી (સં.) તરવાની કે તરી જવાની ઇચ્છા તિરાનë વિ ત્રાણું ૯૩ તિવિ (સ) તરવા કે મોક્ષ પામવા માટે ઇચ્છુક તાના સક્રિ તરાવવું (૨) તારવું લૈિયા ભમરી
તિરાણી વિવ્યાસી; ૮૩ તિત્તર-વિત્તરવિવીખરાયેલું,વેરણછેરણ; આમતેમ; તિરાદા ૫૦ ત્રિભેટો અસ્તવ્યસ્ત; અવ્યવસ્થિત
તિના ડું સમુદ્રમાં તરતું રખાતું નીચેના પહાડ કે ત્તિત્તર પુંડ (સં) તેતર
વિનનું નિશાન (૨) જાળમાં માછલી ફસાઈ એમ ત્તિથ સ્ત્રી (સં.) મિતિ; દેશી તારીખ
બતાવનાર તરતું રખાતું ચિહ્ન તિથિપત્ર ડું પંચાંગ
તિરોધાન, તિભાવ ૫ (સં.) અદશ્ય થઈ જવું તે તિલી સ્ત્રી ત્રણ બારણાંવાળો ઓરડો
તિરોમૂત, તિહિત વિ (સં.) અદશ્ય (૨) ઢંકાયેલું તિથર અ ત્યાં
તિર્થ વિ. (સં.) તીરછું; વાંકું (૨) પુંપશુપક્ષી તિધારા પુ (સંવ ત્રિધાર) એક જાતનો થોર રિત્ન પું તેલંગ દેશ (મહા નદીથી ગોદાવરી નદી તિનવના, વિનાના અન્ય ક્રિ ચિડાવું
સુધીનો સમુદ્રતટવર્તી પ્રાચીન પ્રદેશ; અત્યારનો તિના પુતૃણ (૨) તણખલું
આંધ્રપ્રદેશ)નો નિવાસી (૨) અંગ્રેજી ફોજનો દેશી તિપાઉં સ્ત્રી ત્રણ પાયાની ઘોડી કે ટેબલ; ત્રિપાઈ સિપાઈ તિપત્ર પં(અ) બચ્યું; બાળક
તિનંાના પુ તેલંગ કે તેલંગણ પ્રદેશ તિલાવત સ્ત્રી (અ) તબીબી; વૈદું
તિન પે (સં.) તલ તિવારા અત્રીજી વાર
તિ પુ (સં.) તિલક, ટીલું બિ સ્ત્રી (અ) હકીમી
તિલ૮ પં. તલની એક મીઠી વાની; તલના લાડુ તિષ્યિથા, વિધ્યી વિહકીમી સંબંધી
તિલાની સ્ત્રી દરજીની થેલી જેમાં સોયદોરા વગેરે તિબિંધત પં. (સં.) વહેલ માછલી
રખાય છે તે તિમિર પું(સં.) અંધારું
ત્રિપટ્ટી, તિનપંપછી સ્ત્રી તલસાંકળી તિમુદાની સ્ત્રી ત્રણ મોં-માર્ગ કે ફાટકવાળું સ્થાન તિનિમિત્ત સ્ત્રી બેચેની, આંખે અંધારાં આવવાં તે; ખૂબ તિય, તિયા સ્ત્રી ત્રિયા; સ્ત્રી
પ્રકાશમાં અંજાવું તે; પાણી ઉપર ચીકટનું બુંદ તિરંગા વિ ત્રણ રંગવાળું (જેમ કે, તિરંગો ઝંડો) તિપિતાના અવ ક્રિઆંખો અંજાવી; બેચેન થવું તિરકુરા પુંડ ત્રિકટું, સૂંઠ મરી ને પીપર
(૨) દુઃખ પીડાથી ગભરાવું; તડફડવું તિરું, તિરછા સ્ત્રી તીરછાપણું
તિનવા ડું તલના લાડુ તિરછા વિ૦ તીરછું; વાંકું; કતરાતું
તિનારી સ્ત્રી તલસાંકળી તિરછાના અને ક્રિતીરછું થવું; કતરાવું
તિતમ ! જાદુ; ચમત્કાર તિરછી વિ જરા તીરછું
નિગી વિના જાદુઈ તિ છë અને વાંકથી; વક્રતાપૂર્વક
તિન તેલીબિયાંના છોડ તિરના અને ક્રિ તરવું
તિલાંગતિ સ્ત્રી (સં.) મૃતાત્માને અપાતી તલની તિની સ્ત્રી ચણિયાનું નાડું
અંજલિ, તિલોદક (૨) હમેશને માટે સાથ છોડવો તિરપટ વિના તીરછું (૨) કઠણ; મુશ્કેલ
તિના ૫૦ (અ) સોનું સિરપન વિ ત્રેપન; પ૩
તિના િડું તલ્લાક, ફારગતી તિરપા સ્ત્રી ત્રિપાઈ
તિના ડું ખેસ પાઘડી વગેરેનો કસબી પટો-તલો ત્તિરપાત્ર ૫૦ છાપરાના છાજનાં સાંઠી વગેરે તિની સ્ત્રી, પ્લીહા; બરોળ; પેટની અંદરનો પોલી (૨) શણની તાડપત્રી
ગોટલીના આકારનો એક નાનો અવયવ જે

Page #189

तिशना
૧૮૪
પાંસળીઓની નીચે ડાબી બાજુ હોય છે અને એનો સંબંધ પક્વાશય સાથે હોય છે. (૨) તલ તિશના ૫ (અ) ટોણો; મહેણું તિના વિ૦ (ફા૦) તરસ્યું; અભિલાષી વિલાયત સ્ત્રી ત્રીજું - ત્રાહિત હોવું તે; તટસ્થતા તિત ! ત્રીજો-તટસ્થ માણસ તિદત્તર વિ તોતેર; ૭૩ તિના વિ ત્રેવડું (૨) ત્રીજી વાર; તિરંવાર પુ તહેવાર તિરૂં સ્ત્રી ત્રીજો ભાગ (૨) ફસલ તિહાસ, તિરાવ ક્રોધ; આવેશ; ગુસ્સો તિલૈયા ડું ત્રીજો ભાગ (૨) તબલાની એક થાપ તીખ વિ (સં.) તણું; બારીક ધાર કે અણીવાળું
(૨) તીખું; તીવ્ર; આકરું (૩) કુશાગ્ર; ચકોર તીવ્ર વિ તીખું (૨) તીક્ષ્ણ તીક સ્ત્રી તીજ; તૃતીયા (તિથિ) તીના વિ૦ ત્રીજું (૨) ૫૦ મરણનો ત્રીજો દિવસ તીતર ! તેતર પક્ષી તતા વિતીખું (૨) તિક્ત; કડવું તીન વિ ત્રણ તમાર ૫ (ફા) બરદાસ-ચાકરી; સેવા તીમારાવિ (ફા.) સહાનુભૂતિવાળું (૨) રોગીની
બરદાસ કરનાર તમારા સ્ત્રી (રોગીની) બરદાસ; માવજત તીય, તથા સ્ત્રી સ્ત્રી; ઓરત તીલી ડું (ફા) બાણાવળી તીરંવાળી સ્ત્રીધનુષવિદ્યા તીર | (સં.) કાંઠો; કિનારો (૨) (ફા) બાણ તરર ! તીર બનાવનાર તીર્થ તીર્થ યાત્રાની જગા તીર્થાટન | તીર્થયાત્રા તૌત્રી સ્ત્રી સળી કે તાર (૨) પગની પિંડી તીવ્ર વિ૦ (સં.) અતિશય (૨) ઉગ્ર; આકરું તેજ
(૩) તીખું તીન વિ ત્રીસ તસરા વિ ત્રીજું તીલી સ્ત્રી અળસી (૨) ફળ ગણવાનું (દોઢસોનું)
એક માન તું વિ૦ (સં) ઊંચું (૨) ઉગ્ર; પ્રચંડ (૫૦) પર્વત તું ! (સં.) મુખ; મોં (૨) ચાંચ (૩) સૂંઢ તું વિ (ફા) તુંડ; ચડાઉ; ઉગ્ર (૨) વિકટ; ઘોર તુંઃ પં. (સં.) પેટ; ફાંદ તુંવિત્ર, તુંત્ર, તુવૈત્સા વિ (સં.) મોટા પેટફાંદવાળું
તેવા ૫ કડવું તૂમડું (૨) તુંબીપાત્ર તેવી સ્ત્રી તૂમડી તુજ સ્ત્રીટૂક; લૂક તુવંલી સ્ત્રી જોડકણું; કાવ્યના ગુણ વિનાની રચના તુમ ! (ફા) બોરિયાનું નાકું (૨) ફંદો તુiાંત ૫ (સં) પદ્યમાં ચરણના અંતિમ અક્ષરો
મેળવવા તે; અંત્યાનુપ્રાસ તુવર સ્ત્રી તુંકારો તુષારના સક્રિ તુંકારવું તુવ ! જોડકણાં - તુકબંદી રચી જાણનાર તુવન સ્ત્રી તુક્કલ - મોટી પતંગ તુબાપુ (ફ) તુક્કો, બૂઠું બાણ તુ પે (અ) સુખમ; બીજ તુવાન સ્ત્રી (અ) (નદીનું) પૂર તુ વિ(સં) હલકું, શુદ્ર (૨) નજીવું; અલ્પ તુઝુબાપુ (તુ) શોભા (૨) કાનૂન (૩) આત્મકથા
(પ્રાય: બાદશાહની) તુક સર્વ (“તૂનું વિભક્તિ પૂર્વેનું રૂપ) તુ સર્વ (“તૂનું ચોથી તથા બીજીનું રૂપ) તડુવાના, તુફાનાસક્રિતોડાવવું (૨)મોટા સિક્કાનું
પરચૂરણ કરાવવું તુફારૂં સ્ત્રી તોડવાનું કામ કે તેની મજૂરી તુત વિ તોતડું કુતરાના, પુતનાના અને ક્રિ તોતડાવું તુના વિ (ફા) નાજુક (૨) કમજોર સુનવા-વિજ્ઞાન વિ (ફા) જરામાં છંછેડાઈ જાય
એવા સ્વભાવનું તુ સ્ત્રી (ફા.) હવાઈ બંદૂક
ન ! (અ) સાધન તુમ સર્વ તમે (“તૂ' શબ્દનું આ બહુવચન મોટાઓ
નાનાઓ માટે વાપરે છે.) તુમ સ્ત્રી તૂમડી પાત્ર (૨) વગાડવાનું તૂમડું તુમુત્ર વિ (સં.) ઘોર; ભીષણ; ભારે (૨) પં ઘોંઘાટ તુમ્હારી સર્વ તમારું તુઓં સર્વ તમને તુરં, તુમ ડું (.) ઘોડો તુરંત અ તરત; જલદી તુરંગપુંબિજો (૨) શાલ અંગરખા વગેરે પર કરાતું
ભરતકામ સુરપુંસાળ ઉપર વણાતું જતું કપડું લપેટવાનો સાળનો
ભાગ-તોર તુર વિ (સં.) વેગવાન; જલદી ચાલનારું તુર સ્ત્રી તૂરિયું કે તેનો વેલો તુર છું. (સં) તુરંગ; ઘોડો

Page #190

तुरत
૧૮૫
तेजाबी
તુરત અતુરંત; તરત સુપરું, તુરપન સ્ત્રી દોરો ભરી ઓટીને સીવવું તે તુરના સક્રિ દોરો ભરી ઓટીને સીવવું તુરંપવાના, સુરપના સક્રિ દોરો ભરી ઓટીને થતી
સિલાઈ કરાવરાવવી તુહી સ્ત્રી તુરાઈ વાજું તુલા સ્ત્રી તળાઈ, ગાદલું (૨) અ તરત; જલદી તુરીય, તુર્થ વિ. (સં.) ચોથું; ચતુર્થ તુર્વત સ્ત્રી (અ) કબર તુર ડું (અ) તોરો (૨) કલગી (૩) વિ(ફા૦)
અદ્ભુત તુ વિ (ફા) ખાટું (૨) કઠોર સુવિ (ફા) તીખા સ્વભાવવાળું; કડવાબોલું
તુ સ્ત્રી ખટાશ (૨) કઠોરતા જુના અ ક્રિટ ખટાવું તુર્થી સ્ત્રી તુલના; સરખામણી (૨) અક્રિ તોળાવું
(૩) ગાડીનાં પૈડાં આંજવાં (૪) તત્પર થવું તુનના સ્ત્રી (સં.) સરખામણી; તુલના (૨) અ ક્રિ તોળાવું (૩) ગાડીનાં પૈડાં આંજવાં (૪) તૈયાર થવું; તત્પર થવું સુનવાડું સ્ત્રી તોળવાની કામગીરીની મજૂરી (૨)
પૈડાં આંજવાની મજૂરી તુવાના સ ક્રિ તોળાવવું; જોખાવવું તુલસી સ્ત્રી (સં.) તુલસી તુલ્લા સ્ત્રી (સં.) ત્રાજવું; કાંટો (૨) તુલના (૩) એક
રાશિ તુલ્લાહું સ્ત્રી રજાઈ (૨) તોળવાની મજૂરી કે ક્રિયા સુત્રાયંત્ર ! (સં.) ત્રાજવું તુજ વિ. (સં) બરોબર; સમાન તુજ વિ (સં.) રસાયન સમસંયોજક તુઝાવ છું બ૦ વ૦ (અ) વિદ્યાર્થીગણ તુવર પું તુવેર તુષ, તુર (સં) અનાજનું ભૂસું, ફોતરું (ખાસ
કરીને ચોખાનું) તુષારયું (સં) બરફ (૨)ઝાકળ (૩) હિમકણ; કરા
(૪) વિ બરફ જેવું ઠંડું તુષ્ટવિ (સં.) તૃપ્ત; સંતુષ્ટ તુષ્ટિ સ્ત્રી સંતોષ; તૃપ્તિ તુપું તુસી સ્ત્રી અનાજનું ભૂસું, ફોતરું (ચોખાનું) તુહમત ! તહોમત; આરોપ; દોષારોપણ (ામતી વિગતહોમત મૂકનાર ( ૫ ભેટ; ઉપહાર
દિન ૫ (સં.) બરફ, ઝાકળ (૨) શીતળતા; ઠંડક તૂવા, તૂવા પુતૂમડું
દૂધી સ્ત્રી તૂમડી તૂ સર્વતું (તુમ ના એવનું આ તૂ રૂપ પ્રભુ માટે કે સાવનાનાં માટે જ પ્રયોજાય છે.)(૨) સ્ત્રી કૂતરાને
બોલાવવાનો શબ્દ તૂUT, સૂર પુ (સં.) બાણનો ભાથો તૂત (ફા૦) એક ફળઝાડ (શેતૂર) તૂ-તડાવીઠાઠમાઠ (૨)શોરબકોર (૩)બોલાચાલી
(૪) ગાળાગાળી તૂતી સ્ત્રી (ફાટી મીઠી બોલીવાળું એ નામનુંએક નાનું
પક્ષી (૨) તતૂડી તૂવા ! (ફા) ઢગલો (૨) હદની નિશાની; પાળી
(૩) બાંધ તૂન પુ (અ) તોફાન (૨) તહોમત (૩) ઝઘડો
બખેડે નૂની વિ તોફાની, ઉગ્ર, પ્રચંડ ઉપદ્રવી;
કજિયાખોર તૂફી સ્ત્રી તુંબડી તૂતિકા સ્ત્રી (ફાળ) ઠાઠમાઠ; સજાવટ; ગાળાગાળી તૂમનાસક્રિ પીંખવું;વિખેરવું (૨) ભેદ ખુલ્લો કરવો તૂમર (અ) વાતનો વ્યર્થ વિસ્તાર; લાંબુ પુરાણ સૂર પુનગારું (૨) તુરાઈ વાજું (૩) સ્ત્રી તુવેર તૂન પું. (અ) લંબાઈ, વિસ્તાર (૨) (સં.) રૂ; કપાસ તૂનવી7 વિ લાંબું-પહોળું; વિસ્તૃત તૂર ડું અનાજનું ભૂસું, ચોખાનું ફોતરું (૨) (અ)
ઉત્તમ પશમીનો કે કામળી તૃ પુ (સં.) ઘાસ તૃતીય વિ(સં) ત્રીજું તૃતિય સ્ત્રી ત્રીજ (૨) ત્રીજી વિભક્તિ તૃત વિ૦ (સં.) ધરાયેલું; સંતુષ્ટ તૃતિ સ્ત્રી સંતોષ; ધરપત તૃપા સ્ત્રી (સં.) તરસ (૨) લાલચ; લોભ સુષિત વિ તરસ્યું ZwIT સ્ત્રી (સં.) લાલચ; કામના (૨) તરસ તેંતાત્તિ, તૈતાની વિતેંતાળીસ; ૪૩
તિ, સૈતિક વિ તેત્રીસ; ૩૩ તેંદુ . ચિત્તા જેવું એક હિંસક પ્રાણી (દીપડો) તેલ, તેલ વિ. તેવીસ; ૨૩ તેના સ્ત્રી (અ.) તલવાર તેડા ! ખાંડું, કટાર તે પું. (સં) તેજ; તીણ; ઉગ્ર (૨) મોઘું તેગ પુ (સં.) તેજ; પ્રકાશ તેજસ્વી વિ તેજવાળું (૨) પ્રભાવશાળી તેલ પુ. (ફા) તેજાબ; ઍસિડ તેનાથી વિ તેજાબ સંબંધી; તેજાબ જેવું દાહક

Page #191

तेज़ी
તેની સ્ત્રી (ફા) તેજી; ઉગ્રતા; ઉતાવળ (૨) ભાવની તેજી
તેનોમય વિ॰ (સં॰) તેજસ્વી; પ્રકાશવાન તેત્તાનીસ વિ॰ તેંતાલીસ; ૪૩
તેરલ સ્ત્રી॰ તેરશ તિથિ
૧૮૬
તેર૪ વિ॰ તેર; ૧૩ તેહીં સ્ત્રી॰ તેરમું તેશ સ॰ તારું તેનપું॰તેલ (૨) પીઠી ચોળવાની લગ્નની એક વિધિ તેનવાર્ફ સ્ત્રી તેલ ચોળવાની ક્રિયા (૨) તેલમાલિશનું મહેનતાણું (૩) લગ્નની એક વિધિજેમાં કન્યાપક્ષ તરફથી જાનીવાસે વરને લગાડવાના હેતુથી તેલ વગેરે મોકલાય છે.
તેનહન પું॰ તેલી બી; તેલીબિયું તેહ્નિન સ્ત્રી॰ તેલીની સ્ત્રી; ધાંચણ સેલ્જિયા વિ॰ તેલિયું (૨) પું॰ તેલ જેવો એક રંગ તેની પું॰ તેલી; ઘાંચી
તેજુનૂ સ્ત્રી॰ આંધ્ર (જૂના તૈલંગ) પ્રદેશની ભાષા તેનાથી સ્ત્રી તેલ રાખવાની કટોરી (ચલાણી) સેવન પું॰ ક્રીડા-ઉદ્યાન (૨) ખેલ; ક્રીડા તેવ પું॰ ગુસ્સાની નજ૨ (૨) આંખની ભમર તેવહાર પું॰ તહેવાર; ઉત્સવ; પર્વ તેા પું॰ (ફા॰) વાંસલો તેહવાર પું॰ તહેવાર; ઉત્સવ; પર્વ તેહા પુ॰ ગુસ્સો (૨) શેખી; ઘમંડ (૩) સ્વાભિમાન તેહી વિ॰ ક્રોધીલું (૨) શેખીખોર (૩) સ્વાભિમાની તતાનીસ વિ॰ તેંતાલીસ; ૪૩ તૃતીમ વિ॰ તેત્રીસ; ૩૩
મૈં અ॰ એટલું (૨) હું (અ॰) ફેંસલો (૩) સમાપ્તિ (૪) વિ॰ નિશ્ચિત; નિર્ણીત
તૈરના અ॰ ક્રિ॰ તરવું તૈરાના સ૦ ક્રિ॰ તરાવવું તૈરાન્ત વિ॰ તરવામાં કુશળ–તારો સૈન પ્॰ (સં) તેલ સૈશ પું॰ (અ) ક્રોધ; જુસ્સો સદ્ સ્ત્રી॰ ફૂલેલું પેટ; દુંદ; ફાંદ તોન વિ॰ દુંદાળું; ફાંદવાળું
તૈનાત વિ॰ (અતઅય્યનાત) કામગીરી માટે નિયત; મુકરર; જે કોઈ કાર્ય કે હેતુ માટે નક્કી કરાયેલ હોય એવું (જેમ કે, પહેરા ઉપર બરાબર તૈનાત રહેવું); કાર્ય માટે હાજર
તૈનાતી સ્ત્રી॰ નિયુક્તિ (૨) મુક૨૨૫ણું; નક્કીપણું તૈયારી વિ॰ (અ) તૈયાર (૨) હૃષ્ટપુષ્ટ તૈયારી સ્ત્રી તૈયારી
તોવી સ્ત્રી॰ નાભિ; ઘૂંટી
તો અ॰ તો (૨) સ॰ તારું તોડ઼ે સ્ત્રી॰ મગજી; ગોટ; પટ્ટી તોડ઼ પું॰તોડવું તે (૨) નદીનું જો૨થી વહેતું વહેણ (૩) દહીંનું પાણી (૪) તોડ; નિકાલ કરવાનો ઉપાય તોડ઼ના સ॰ ક્રિ॰ તોડવું; ભાગવું તોડવાના સ૦ ક્રિ॰ તોડાવરાવવું; ભગાવરાવવું તોડ઼ા પું॰ પગનો તોડો (૨) હજાર રૂપિયા રાખવાની થેલી (૩) નદીનો કાંઠો (૪) પલીતો (૫) ચકમકથી આગ કરવાનો લોઢાનો કકડો
तोषित
તોતરૂં વિ॰ તોતાના રંગનું; પોપટિયું તોતરા, સોતાના વિ॰ તોતડું તોતરાના, તોતનાના અ॰ ક્રિ॰ તોતડાવું તોતા પું॰ (ફા॰) તોતો; પોપટ (૨) બંદૂકનો ઘોડો તોતામ પું॰ (ફા) પોપટની પેઠે આંખો ફેરવી લેનારો; બેવફા; નફફટ; બેશરમ તોતાવક્ષ્મી સ્ત્રી બેશરમી; બેવફાઈ; નફટાઈ તોતી સ્ત્રી મેના (૨) રખાત
સોવા પું॰ ઢગલો; હદની નિશાની (પાળી); બાંધ તોપ સ્ત્રી॰ (તુ॰) તોપ સોપાના પું॰ તોપખાનું
તોપથી પું॰ તોપ ચલાવી જાણનાર; તોપચી સોની સ્રી ખૂબી; સુંદરતા
તોા (પું॰) ભેટ; ઉપહાર (વિ॰) સુંદર; ઉમદા તોના પું॰ તોબરો
તોવા સ્ત્રી॰ (અ॰ તોબહ) પશ્ચાત્તાપ; ફરી ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા
તોમર પું॰ ભાલાના પ્રકારનું એક પ્રાચીન હથિયા૨ (૨) એક છંદ
તોય પું॰ (સં) પાણી તોર પું॰ તુવેર (૨) સ॰ તારું તોડ઼ે સ્રી॰ તૂરિયું
તોરા પું॰ મકાનનો મુખ્ય દરવાજો (૨) તોરણ તોત્તના સ॰ ક્રિ॰ તોળવું; જોખવું (૨) તોલન કરવું; વિચારવું (૩) પૈડું આજવું
તોના પું॰ તોલો વજન (દશ ગ્રામથી થોડુંક વધારે વજન) તોાજ સ્ત્રી (તુ॰) રૂની ગાદી
તોશવાનપું॰(ફા॰) માથાની થેલી કે બચકી; કારતૂસની સિપાહીની થેલી
તોશા પું॰ (ફા॰) વટેશરી; માથું તોશાલાના પું॰ (તુ॰ + ફા॰) વસ્ત્રાદિનો અમીર વગેરેનો ભંડાર; તોશાખાનું
તોષ પું॰ (સં) સંતોષ; પરિતોષ તોષિત વિ॰ સંતોષાયેલું; પરિતૃપ્ત

Page #192

तोहफ़गी
૧૮૭
त्रिमधु
તો સ્ત્રી (ફા) ઉત્તમતા; ભલાઈ; અચ્છાઈ;
ખૂબી તો વિ (અ) તુહફ) ઉમદા; ચઢિયાતું; ઉત્તમ
(૨) ૫ ભેટ; ઉપહાર; સોગાત તોતિ સ્ત્રી (અ) તહોમત; જૂઠો આરોપ;
દોષારોપણ તોની વિ તહોમત મૂકનાર તોદિ સર્વ તને તૈક સ્ત્રી તાપથી લાગતી સખત તરસ તૈના અને ક્રિ તરસ લાગવી તસા ડું સખત ગરમી તૌક પું(અ) ગળાનું એક ઘરેણું (૨) કાંઠલો
(૩) ચપરાસ તીર સ્ત્રી (અ) આદર; સન્માન તો સ્ત્રી (અ) ઈશ્વરકૃપા (૨) શ્રદ્ધા
(૩) શક્તિ; તાકાત તવારી (અ) પશ્ચાત્તાપ; ફરી ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા તરડું (અ.)ઢંગ;રીત;ચાલપ્રકાર(૨)દશા;હાલત તૌર-તરી . (અ) ચાલચલગત; વર્તણૂક,
રહેણીકરણી તીરત, તાપી, તરતપુતોરત-યહૂદીઓનો મુસાકૃત
ધર્મગ્રંથ; જૂનો કરાર તૌત્ર ૫ (સં.) ત્રાજવું (૨) સ્ત્રી તોલ; વજન
(૩) તોળવું તે; તોલાઈ તાનના સક્રિ તોલવું, જોળવું (૨) તોલન કરવું; | વિચારવું (૩) પૈડું આંજવું તાત્રા પુંછ તોલાટ (૨) મહુડી; દારૂ (૩) માટલું તો સ્ત્રી તોળવું છે કે તેની મજૂરી તાનિયા સ્ત્રી પુંછ ટુવાલ તાલીમ સ્ત્રી (અ) વિસ્તાર; લંબાણ તારી સ્ત્રી (અ) પ્રશંસા; સ્તુતિ સાહસી (અ) અકેશ્વરવાદ; ઈશ્વર એક છે એવી
માન્યતા તૌન, તાહીની સ્ત્રી (અ) અપમાન; અનાદર;
બેઆબરૂ ત્યવૃત્તિ વિ (સં.) તજાયેલું ત્યાર પં. (સં) છોડવું તે; ત્યાગ, બલિદાન ત્યાના સક્રિઃ તજવું; છોડવા ત્યારપત્ર (સં.) રાજીનામું ચાળી વિ (સં.) છોડનાર (૨) વૈરાગી ત્યા વિ. (સં) છોડવા જેવું; તજવા યોગ્ય ત્ય અને કેવી રીતે; તેમ (૨) તત્કાલ ચોરસ, લ્યો ! બે વર્ષ પૂર્વેનું કે બે વર્ષ પછી આવનારું વર્ષ
યોર સ્ત્રી અવલોકન, ચિંતવન; દષ્ટિ; ભમર; ભૂ કુટિ ત્યોહાર પુત્ર તહેવાર; ઉત્સવ; પર્વ ચોહારી સ્ત્રી તહેવારને દહાડે બાળકો નોકર વગેરેને
મીઠાઈ વગેરે અપાય તે બોણી કે ભેટ ત્યારે સ્ત્રી અવલોકન, ચિંતવન; દૃષ્ટિ; ભમર;ભૂકુટિ ત્ર સ્ત્રી (સં.) લજ્જા; શરમ ત્રણ વિ. (સં.) ત્રણ ત્રથી સ્ત્રી ત્રણનો સમૂહ : યજુ:ને સામવેદ (૨)
તે સ્ત્રી જેનાં પતિ તેમજ સંતાન જીવિત હોય; પુરબી ત્ર સ્ત્રી (સં.) તેરશ ત્રણ પું(સં.) ઝીણી રજોટી
સત, ત્રસ્ત વિ (સં.) ભયભીત; ડરેલું (૨) પીડિત ત્રા ! (સં.) રક્ષણ; બચાવ ત્રાતા ! (સં.) રક્ષક; શરણ આપનાર ત્રા (સં.) ડર (૨) પીડા ત્રાદિ ક્રિ. (સં.) બચાવો; રક્ષણ કરો ત્તિ વિ. (સં.) ત્રણ દિક પં ત્રિશૂળ; ગોખરુ, થોર દિવાન ! (સં.) ભૂત ભવિષ્ય વર્તમાન એમ ત્રણ
jત્રણ ખૂણાવાળી આકૃતિ જિગુ પુરુ પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણ: સત્ત્વ, રજ, તમ રિષદ મું સ્થૂળ સૂક્ષ્મ અને કારણરૂપ ત્રણ શરીર રિયા સ્ત્રી (સં) વર્તળની ત્રિજ્યા રિતાપ | આધિ વ્યાધિ અને ઉપાધિ એ ત્રણ તાપ રિપંવાઝુંડમનોદંડ અને કાયાદંડ એ ત્રણ સંયમ
ધારણ કર્યાની નિશાનીરૂપ સંન્યાસીનો દંડ દિવેલ પુ. બ્રહ્મા વિષ્ણુ અને મહેશ ત્રિલોક પુંવાત પિત્ત કફ અથવા કામ ક્રોધ લોભ;
સનેપાત: મૂંઝારો ત્રિધા અને ત્રણ રીતે ત્રિપથ પુ. જ્ઞાન કર્મ ઉપાસના અથવા આકાશ પૃથ્વી
પાતાળ; ત્રિભેટો ત્રિપથના સ્ત્રી ગંગા ત્રિપદ શું સુત્ત વિનય અને અભિધમ્મ એ ત્રણ
બૌદ્ધ ગ્રંથોનો સમૂહ ત્રિપુંડ, ત્રિપુ! (સં.) ત્રિપુંડ તિલક ત્રિપુટી સ્ત્રી (સં.) ત્રણનો સમૂહ (૨) નાની ઇલાયચી ત્રિપલના સ્ત્રી હરડે બહેડાં અને આંબળાનું ચૂર્ણ મિની વિગરદન કમર અને પગ પર વજન દઈને
ઊભું રહેલું શિખુશ છું (સં.) ત્રિકોણ
ખુવન સ્વર્ગ મૃત્યુ અને પાતાળ એ ત્રિલોક શિપુ ડું ઘી મધ અને સાકર એ ત્રણનો મધુપર્ક
(પંચામૃત)

Page #193

त्रिमूर्ति
૧૮૮
थानत
ત્રિમૂર્તિ પં. બ્રહ્મા વિષ્ણુ અને મહેશ
ત્રિવેન્દ્ર શું ઐશ્વેદ યજુર્વેદ સામવેદ ત્રિય સ્ત્રી સ્ત્રી
ત્રિશ્ન ! ત્રિશૂળ (૨) દૈહિક દૈવિક અને ભૌતિક એ ત્રિયામાં સ્ત્રી રાત્રિ
ત્રણ દુખ ત્રિયુ સત્યયુગ દ્વાપરયુગ અને ત્રેતાયુગ ત્રિસંધ્યા સ્ત્રી પ્રાતઃ મધ્યાહ્ન અને સાંજ એ ત્રણ ત્રિરત્ન ! બૌદ્ધ ધર્મમાં બુદ્ધ બૌદ્ધ ધર્મ અને સંઘ વખતની સંધ્યાની ક્રિયા ન્નિત્નવ | ડું સિંધાલૂણ સાંભરલૂણ સંચળ
ધ્યસ્થી સ્ત્રી કાશી ગયા પ્રયાગ એમ ત્રણ સ્થળ ત્રિવ પંધર્મ અર્થ કામ અથવા સત્ત્વ રજ તમને ત્રિસ્થાન ડું શિર ગરદન અને છાતી અથવા ક્ષય સ્થિતિ વૃદ્ધિ
ગુર સ્ત્રી (સં.) ભૂલ; ઊણપ; ખામી ત્રિવિધ વિ ત્રણ પ્રકારનું
વૈવી સ્ત્રી ચામડી ત્રિવેણી સ્ત્રી ગંગા યમુના અને સરસ્વતીનો સંગમ; ત્ર સ્ત્રીને ઝડપ; ઉતાવળ પ્રયાગ
ત્વરિત વિ. ઝડપી; વેગવાન
ઘંવ, ચંખ ૫૦ થંભ; થાંભલો (૨) ટેકો
વી સ્ત્રી થાંભલી ચંમર ૫૦ સ્તંભન; થંભવું તે ચંખના અન્ય ક્રિ થંભવું થના અદ્ધિ થાકવું (૨) ધીમે પડવું; રોકાવું
(૩) ઘડપણથી અશક્ત થવું (૪) મુગ્ધ થવું થલાન સ્ત્રી થકાવટ; થાક
-મ વિથાકેલું થાક્યુપાક્યું થવા, થાર સ્ત્રી થાક
જિત વિ. થાકેલું (૨) મુગ્ધ થવા ડું જામેલો થર; પોપડી (જેમ કે, દહીંની) થત વિ. સ્થગિત (૨) શિથિલ થન ! થાન (ચોપગાનું); આંચળ થની સ્ત્રી અજાગલસ્તન (બકરાના ગળા ઉપરનો
આંચળ) નૈત પં. ગામનો મુખી કે તલાટી થપના સક્રિડ થાબડવું થી સ્ત્રી થાબડી થપડા ! ટપલો
પછી સ્ત્રી તાળી (૨) ટપલી થપથપાના સક્રિ થાબડવું થપથપાટ સ્ત્રી થાબડવું તે થવુ પુનળિયું (છતું ગોઠવવાનું જરા ચપટું હોય
થત ડુંગરિયર તાપીય વિદ્યુત-અભિયતા થત વિગત્ની રેશાન તાપીય વિદ્યુતગૃહ થર્મલ (ઈ) થરમોસ થવીટર ૫ (ઈ.) થરમૉમીટર; તાપમાપક યંત્ર થના અ ક્રિઃ થરથરવું થ7 jથળ; સ્થળ (૨) (કઠણ) જમીન (૩) રણ
(૪) વાઘ-સિંહની બોડ થત્રના અન્ય ક્રિલથડી કે લચી પડી ઝૂલવું (૨) જાડું
શરીર લથડપથડ થવું થનાર પુંછ સ્થળચર જીવ થનથન વિ લથડપથડ; ઝૂલતું થનથનના અક્રિ શરીરની સ્થૂળતાના કારણે લથડવું
કે લચી પડવું થત્નતિ (સં) રાજા થ યું. નાવ થોભવાની જગા-ઘાટ
ત્રણેના સ્ત્રી યુદ્ધભૂમિ પર લડનારી સેના થવ ! કડિયો (૨) સ્થપતિ થના, દિના અને ક્રિ થરથરવું; ડરથી કાંપવું થાના સક્રિ ઊંડાણ માપવું (૨) અંદાજ કાઢવો થાં સ્ત્રી ચોરડાકુનું ગુપ્ત સ્થાન (૨) તપાસ; ખોજ થી ૫૦ ચોરોનો નાયક; ચોરીનો માલ લેનારો;
ચોરોને આશ્રય આપનારો થી લારી સ્ત્રી ચોરીનો ધંધો થવા પુંછ ખામણું (ઝાડનું); થાણું થા અને ક્રિ હતું થી અને ક્રિ હતી થાતિ સ્ત્રી થાપણ; સંઘરો (૨) અનામત થાન ડું થાન; સ્થાન (૨) દેવદેવીનું થાનક (૩)
ગમાણ કે તબેલો (૪) થાન; તાકો (૫) સંખ્યા થાના ડું થાણું થાનેલા ડું થાણેદાર થાનૈત ડું થાનકની દેવતા; ગ્રામદેવતા
થપેડના સક્રિ. થપાટવું; થપ્પડ કે ધક્કો મારવો થપેડ઼ા પુંછ થપ્પડ (૨) ધક્કો; આઘાત થમા અને ક્રિ થંભવું; થોભવું થર સ્ત્રી થર; પડ થરથરના અ ક્રિઃ થરથરવું થરથરાદર, થરથરી સ્ત્રી થથરવું તે; કંપ થરામીટર ૫૦ (ઇ) થરમોમીટર થર્વત્ર ૫ (ઈ) તાપીય

Page #194

थाप
૧૮૯
થાપ સ્ત્રી॰ તબલાની થાપ (૨) થપ્પડ (૩) પ્રતિષ્ઠા (૪) સોગન
થાપા પું॰ થાપો; પંજાની છાપ (૨) છાપનું બીબું કે ફરમો
થાપી સ્ત્રી॰ થાપડી (કડિયાની)
થાપ પું॰ થાંભલો; વહાણનો મસ્તૂલ (૨) સ્ત્રી થંભાવવાની ક્રિયા; પકડ; અવરોધ
થાન પું॰ થાળ; મોટી થાળી થાના પું થાણું; ખામણું થાલી સ્ત્રી થાળી
થામના સ॰ ક્રિ॰ થંભાવવું; રોકવું (૨) પકડવું (૩) મદદ કરવી
શાહ સ્રી॰ ઊંડાઈનું તળિયું (૨) હદ થાહના સ॰ ક્રિ॰ ઊંડાણ માપવું; અંદાજ કાઢવો સ્થિર પું॰ (ઇ) નાટકશાળા; રંગશાળા (૨) નાટક; અભિનય; મંચન
સ્થિતી સ્ત્રી થીંગડું
સ્થિતિ સ્ત્રી॰ સ્થિતિ; હાલત થિયોસોની સ્ત્રી (ઇ) બ્રહ્મવિદ્યા (૨) બધા ધર્મોનો સમન્વય કરવાના લક્ષ્યવાળો અને ઈશ્વર સંબંધી જ્ઞાનદૃષ્ટિના તત્ત્વવિચારવાળો એક સંપ્રદાય થિ વિ॰ સ્થિર; સ્થાયી ચિરના અ॰ ક્રિ॰ થનથન નાચવું; ઠમકવું થિના અ॰ ક્રિ॰ (પ્રવાહી) હાલતું સ્થિર થવું
(૨) કચરો નીચે ઠરવો કે તેથી પ્રવાહી નીતરવું થિયાના સ॰ ક્રિ પ્રાણી આદિ પ્રવાહીને હાલતું બંધ કરવું; હિલોળે ચઢેલા પાણીને સ્થિર થવા દેવું; ગંદા પાણીને મેલ નીચે ઠરવા દઈ સ્વચ્છ થવા દેવું
ટૂં વિ॰ (ફા॰) દિંગ; ચકિત; સ્તબ્ધ; બેબાકળું રૂં વિ॰ દંગો કરનાર; ઝગડાળું (૨) પ્રચંડ સંસ્થાન પું॰ (ફા॰) કુસ્તી (૨)અખાડો (૩)સમૂહ; દળ (૪) મોટું ભારે ગાદલું કે ગાદી આ પું॰ દંગો; તોફાન; ઝઘડો ગાડું, ત પું॰ ઉપદ્રવી
ટૂંક પું॰ (સં) લાકડી (૨) શિક્ષા; સજા (૩) દંડ
કસરત
ટૂંકા પું॰ દંડૂકો; લાકડી (૨) દંડક વન (નર્મદા અને ગોદાવરી વચ્ચે આવેલું) (૩) ધારાસભામાં કોઈપક્ષની શિસ્ત હાજરી સંભાળનાર; દંડ આપનાર; શાસિત કરનાર આ પ્રશ્નન પું॰ સંન્યાસ લેવો તે ૨ ના સ॰ ક્રિ॰ દંડવું; સજા કરવી ૨ પ્રખામ, પું॰ ટૂંકવત્ સ્ત્રી પું॰ દંડવત્ પ્રણામ; એ બ. કો. – 13
द
થુવા-ગીત સ્ત્રી॰ નિંદા અને તિરસ્કાર થુડ઼ી સ્ત્રી થૂ થૂ કરવું તે; ધિક્કાર સ્થૂળ પું થૂંક
સ્થૂળના અ॰ ક્રિ॰ થૂંકવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ નિંદા કરવી જૂથન પું, જૂથની ॰ (ઊંટ ઘોડા વગેરેનું)લાંબું મોઢું જૂન સ્ત્રી॰ (ઊંટ ઘોડા વગેરેનું) લાંબું મોઢું (૨) થાંભલો; ટેકો
दंपती
જૂની સ્રી થાંભલો (૨) ટેકો
જૂની સ્રી ઘઉં વગેરેના ભરડેલા કકડા કે તેની વાની; સ્થૂલી
થવા પું॰ માટીનો લોંદો કે મોટો ટેકરો વ્યૂહર પું॰ થવર; થુવેર
થેરૂં થવું સ્ત્રી થઈ થેઈ નાચવાનો બોલ કે તાલ થેની સ્ત્રી થીંગડી
થૈજ્ઞા પું॰ થેલો; કોથળો
થેલી સ્ત્રી થેલી; કોથળી
ચેન્નીવાર પું॰ નાણાકોથળીવાળો; કેશિયર; રોકડિયા થોળ પું॰ થોક; ઢગલો; જથો થોળવાર પુ જથાબંધ વેપારી થોડ઼ા, થોર, થોત વિ॰ થોડું; ઓછું થોથ સ્ત્રી પોલાપણું; નિઃસારતા થોથા, થોથાવિ॰ખાલી; પોલું (૨) નકામું; નિઃસાર થોપડ઼ી સ્ત્રી ધોલ; તમાચો
થોપના સ॰ ક્રિ॰ થાપવું; આરોપવું; લેપ કરવો; લીંપવું; છાંદવું; આક્રમણ વગેરેથી રક્ષણ કરવું થોબડ઼ા પું॰ (ઊંટ ઘોડા વગેરેનું લાંબું મોઢું (૨) તોબરો થોર વિ॰ થોડું (૨) પું॰ થોરિયો ધ્યાવત પું॰ સ્થિરતા; ચેન; ધીરજ
પ્રણામ જે ભોંય પર દંડાની જેમ પડીને કરવામાં આવે; સાષ્ટાંગ પ્રણામ
ટૂંડાલય પું॰ અદાલત; ન્યાયમંદિર
ઠંડી પું॰ (સં) યમરાજા (૨) સંન્યાસી (૩) રાજા (૪) દ્વારપાળ વંત પું॰ (સં) દાંત
ૐતથા સ્ત્રી- કિંવદંતી; લોકવાયકા તિયા સ્રી દંતૂડી; નાનો દાંત વૈંતુના વિ॰ દંતાળું; દાંતવું
તોય વિ॰ (સં) દાંત અને હોઠથી ઉચ્ચાર થતો હોય એવું (જેમ કે, વ)
રંતુ સ્ત્રી॰ બાફ; ગરમી (૨) પું॰ દ્વંદ્વ; લડાઈ વૈવાના પું॰ (ફા॰) દાંતો (જેવો કે, આરીનો) વાહ પું ફોલ્લો; છાલું દંપતી પું॰ (સં) પતિપત્નીનું જોડું

Page #195

રિંગ
૧૯૦
दफ्तरी
સંખપુ (સં) પાખંડ; ડોળ;ઢોંગ (૨)ખોટું અભિમાન; - ઘમંડ સંમી વિદંભી; પાખંડી; ઢોંગી સંવરી સ્ત્રી પગર; બળદ ફેરવી ખળું કરવું તે કિંઇ પું. (સં.) ડેખ; દાંતનો ઘા (૨) આક્ષેપ; વ્યંગ્ય હિં સ્ત્રી (સં.) મોટો દાંત (૨) દાઢ. રહું છું. (સંદેવ) દઈ; દેવ; ઈશ્વર શિયાનૂન ૫૦(અ) એક અત્યાચારી રોમન બાદશાહ જે સને ૩૪૯માં ગાદીનશીન થયો હતો નેખૂબ રૂઢિચુસ્ત હતો. રશિયાનૂકવિ પ્રાચીન (૨)ઘણું ઘરડું (૩) રૂઢિચુસ્ત
(૪)જુનવાણી તક્ષા વિ(અ) બારીક; પાતળું (૨) નાજુક
(૩) કઠણ હવા પું(અ) બારીકાઈ (૨) કઠિનતા વિરહ દક્ષિણ; દખ્ખણ વિરહની વિ દક્ષિણ દિશાનું રક્ષ વિ (સં.) ચતુર; પ્રવીણ; કુશળ ક્ષિા વિ. (સં૦) જમણું (૨) દક્ષિણમાં આવેલું (૩) અનુકૂળ (૪) દક્ષિણ દિશા ક્ષપાવલી વિ. સરકારનો પક્ષ લેનાર; જમણેરી રક્ષિ, સ્ત્રી (સં.) દક્ષિણ દિશા (૨) દખણા-દાન તક્ષમિમુવિ (સં.) દક્ષિણ તરફ મુખવાળું
//વન (સં.) સૂર્યની દક્ષિણ ગતિ રપિપા j (સં.) વિંધ્ય કે નર્મદાની દક્ષિણનો
પ્રદેશ; દક્ષિણ ભારત gણ પુ. (અ) અધિકાર; કબજો (૨) દખલ;
દરમિયાનગીરી; ગોદ (૩) પહોંચ; પ્રવેશ તલત-લિની સ્ત્રી (હા) કાનૂની ઢંગથી કબજો
અધિકાર અપાવવો તે તથનનામાપુ (ફા) અધિકાર કે કબજા હકદર્શાવતું
સરકારી આજ્ઞાપત્ર વાલીન વિ. (અ) અધિકારી, કબજેદાર રાણીનવાપુ (ફા) જમીન પર ઓછામાં ઓછાં
બાર વર્ષનો કબજો ધરાવનાર (૨) સલાહકાર સાફ ૫ (યુદ્ધનું) મોટું નગારું; જાંગી ઢોલ તાલાપુ (અ) ડર, ભય (૨) દગદગો; વસવસો
(૩) એક જાતનું ફાનસ તેના અને ક્રિ (બંદૂકનું) ફૂટવું (૨) દહવું; બળવું તાર, તા. પં. વિલંબ; ઢીલ રડાર પું(અ) દગો; છળ; ફરેબ વાત, વાહના પું, ત્રિી શ્રી જાડો મોટો ડગલો;
રૂની ડગલી તાનસત્ર પું(અ) દગા-ફટકો
રાહ વિ ડાઘવાળું; ડાબી (૨) ૫૦ મૃતકના અગ્નિ
સંસ્કાર કરનાર તા સ્ત્રી (અ) દગો; કપટ તાલિમ, ઉડાવા વિ (ફા) દગાખોર, કપટી સન વિ ડાઘવાળું; ડાઘી (૨) પં દગાબાજ
ધ વિ(સં.) બળેલું; દાઝેલું દવા સ્ત્રી ધક્કો; હડસેલો; હેલો ઢના અક્રિ ધક્કો કે હડસેલો લાગવો; તેથી દબાવું
ત્રા ! ધક્કો; હડસેલો; હેલો રવિન વિ દાઢીવાળું તવ શ્રી દાતણ સા વિ (સં.) આપેલું (૨) પં દત્તક પુત્ર રાજપું (સં) દત્તક પુત્ર હતા ! દાદા (૨) સ્ત્રી દાયા; ધાવ હત્યિાન, લિ િડું દાદાનું કુળ કે ઘર તિયા-સસુર ! દાદા સસરા ત્યિા સ્ત્રી- દાદી સાસુ હતી, ટ્વીરા ઢીમણું (જેવું કે, મચ્છર કરડવાથી
થાય) ૨ ૫ (સં.) દરાજ; દાદર રાધ ! (સં.) દહીં (૨) સમુદ્ર, ઉદધિ
નાના અક્રિ દનદન અવાજ કરવો (૨) આનંદ કરવો ના અધણણ અવાજ સાથે (તોપખાનું છૂટવું) તેનુ વિ (સં.) દાનવ; રાક્ષસ; અસુર તપદી ઠપકો; વઢવું તે તપદના સ ક્રિ વઢવું; ઠપકો આપવો તક સ્ત્રી (ફા૦) ડફ; નગારી તેar કાર્યાલય; સવિસ્તર વૃત્તાંત તારી શું કાર્યાલયનાં કાગળિયાં વગેરે સંભાળનાર
(૨) જિબ્દસાઝ; ચોપડી બાંધનાર તત્તરીકાનાપું કાર્યાલય (દફતર),ચોપડી બાંધવાનું
સ્થાન વતી સ્ત્રી (અ દફતીન) પૂઠું પતું તન પે (અ) દાટવું તે (મડદું) / તનાના સક્રિ દફનાવવું; દાટવું તો સ્ત્રી (અ) દફા) વાર (૨) કાયદાની કલમ
(૩) વિ દૂર કરેલું સોલાર એક ફોજી અમલદાર; ટુકડીનો નાયક તરીના ડું (અ) દાટેલો ખજાનો વાત પુંડ (ફા) દફતર (કાર્યાલય; કાગળિયાં)
(૨) સવિસ્તર વૃત્તાંત તપતી પુંછ (ફા) કાર્યાલયનાં કાગળિયાં વગેરે સંભાળનાર (૨) ચોપડી બાંધનાર; બુક બાઈન્ડર'
-
-
-
-
કર
મ

Page #196

दफ्तरीखाना
૧૯૧
दरबदर
ટાણાના ૫૦ ચોપડી બાંધવાનું સ્થાન
(૨) દફતર કાર્યાલય સાંગ વિ પ્રભાવશાળી; દાબવાળું (૨) અડબંગ હવે સ્ત્રી દબાવું છુપાવું કે સંકોચ પામવું તે
(૨) ધાતુને ટીપીને તાર કરવાની ક્રિયા તલપું ધાતુના તાર બનાવનાર કાકાના અને ક્રિડરથી છુપાવું (૨) સ ક્રિ ધાતુને
ચપટી કરવા પીટવું તવ શું ધાતુનો ટીપીને કરેલો તાર ઉં ! ડબગર તલના અક્રિઃ દબાવું તાતલ પં દબદબો; દમામ; ભપકો તયાના સક્રિ દબાવરાવવું તાનાં સકિ દબાવવું તથા ડું દબાણ; જોર તરીdj (ફાટ) નિશાળ; શાળા, મદ્રેસા વીજ વિ (ફા) જાડું મોટું; ઘાટું તસવીરપુ (કા) કારકુન, મુનશી સાવિ દબાયેલું, કોઈનાદાબ કેડરતળે હોય એવું તોના સક્રિઝપટથી દબાવી બેસવું; એકદમ પકડીને દબાવવું (૨) સંતાડવું (૩) ઘર દબાવવું
પું (હા) શ્વાસ, દમ (૨) પળ (૩) ફોસલામણી તમારી ચમક દમક તારા સક્રિ ચમકવું; દમકવું રમવાની વિનામું આગ બુઝાવવાનો બંબો (૨) કૂવામાંથી પાણી કાઢવાનો એક પંપ
(૩) ગુલાબદાની રહમ પે (ફા) દઢતા; મજબૂતી (૨) પ્રાણ;
જીવનશક્તિ તમજૂરહા ! લોઢાની સગડી તારાતા ! છળકપટ તમણી સીદમડી (પૈસાનો આઠમો ભાગ); પૈસો રવિવું(ફા) મોરચો, રેતીના થેલાનું કામચલાઉ
રક્ષણ તબલાવિ (ફા) દમવાળું (૨) મજબૂત (૩) તેજ લગ-વિલાસ પું, પછી સ્ત્રી પટામણી; જૂઠી આશા
નપું (સં.) દમવું તે; દબાણ (૨) કાબૂ તાલિમ અને વારંવાર; હરઘડી સમાજવિ (સં.) ફોસલાવનારું બહાનાં બતાવનારું તારા (ફાટ) દિલોજાન દોસ્ત સાપું (હા) દમનો રોગ વગર ! દામાદ; જમાઈ કાનિક અ લગાતાર; લાગલાગટ
તમામ ડું (ફા) ઢોલ, નગારું સમી વિ. દમિયલ (૨) ગાંજાનો દમ ખેંચનાર યનીય વિ૦ (સં) દયાપાત્ર
યા સ્ત્રી (સં૦) દયા; કૃપા; કરુણા સયાન સ્ત્રી (અ) સાચી દાનત; ઈમાન
ત્યાના વિ દાનતવાળું; ઈમાનદાર રયા ! (અ) પ્રદેશ (૨) દેવ-દારુ રાય, રથા, કથાવિ (સં.) દયાળુ; કૃપાળુ તાવના વિ. દયામણું; દયાપાત્ર
(સં.) દર; કાણું; ગુફા (૨) ડર (૩) શંખ (૪) સ્ત્રી દર; ભાવ (૫) કિંમત; કદર (૬) મું (ફા) દ્વાર
(૭) અ અંદર; મહીં હસન અને (ફા + અ૦) ખરું જોતાં; વસ્તુતઃ
-શ્રામર સ્ત્રી (ફા) આગમને (૨) આયાત હતના અક્રિચિરાવું; ફાટવું; તરડાવું તવા પુફાટ; ચીરો (૨) ચીરી નાંખે એવો ફટકો
નાસક્રિ ચીરવું (૨) અને ક્રિ ચિરાવું; ફાટવું; તરડાવું વાર સ્ત્રી (ફા) જરૂર (૨) વિશે જરૂરી વિના અન્ય (ફા) દૂર; અલગ; જુદું
: અ (ફા) સતત કૂચ કરતાં હત ૫ (પા) ઝાડ; વૃક્ષ વહત, સાત સી. (કા) અરજી; વિનંતી
(૨) હરખાસ્ત; પ્રસ્તાવ વાહી (ફા) દરબાર; કચેરી; ડેલી (૨) દરવા;
મકબરો રઘુપવિ (ફા) દરગુજર; માફ (૨) અલગ તભાશ પ્ર. “જા જહાનમમાં મર.” એવા અર્થમાં
જ વિ લખેલું તwજી ચીરો; ફાટ રાજ ડઝન; બાર નંગ તબાપુ (અ) દરજ્જો (૨) કક્ષા; વર્ગ (૩) હાલત;
સ્થિતિ (૪) મકાનનો માળ તવ શું (ફા) દરજી
૯ દરદ, દર્દ, પીડા (૨) દયા; કરુણા ત, તરલા અન્ય (ફા) જગા-જગાએ; ઠેરઠેર તારા વિરવાદાર; ઝીણું નહિ એવું (ાના સક્રિભરડા જેવું થાય એમ પીસવું કે કૂટવું ઉપર ડું દર્પણ; અરીસો હવાન સ્ત્રી નાનો અરીસો તર-પલા અ (ફા) ગુપ્ત રીતે; પડદામાં - અ (હા) સામે; આગળ - અ (હા) (કોઈની) પૂઠે
અને (ફ) ઠેરઠેર જગા-જગાએ

Page #197

दरबा
૧૯૨
दलील
તાપુ પક્ષી રાખવાનું ખાનાદાર ખોખું, કબૂતરખાનું તવાન પુંડ (ફા) દરવાન; દ્વારપાળ તાની સ્ત્રી દરવાનનું કામ રબાર !૦ (ફા) રાજસભા (૨) રાજા તમને ! (ફા) દવા; ઈલાજ
મા વાંસનું ટાટિયું તેમા (કા) દરમાયો; માસિક વેતન તમાન ! (ફા) મધ્ય; વચ (૨) આ દરમિયાન રમવાની વિ (ફા) મધ્યનું (૨) ડું મધ્યસ્થ પંચ
વીણા પુંછ (ફા) દરવાજો; બારણું લાશ ! (ફા) ફકીર; સાધુ તાના વિ (ફા) દરવેશ-ફકીરના જેવું કરણી સ્ત્રી (ફeફકીરી રસના અને ૦િ દેખાવું (૨) સ ક્રિ દેખવું હાલના સક્રિ દર્શાવવું; બતાવવું; દેખાડવું તા-હલાઅ (ફા+અ)ખરું જોતાં, હકીકતરૂપે તરહ વિ (ફા) અવ્યવસ્થિત વર-કન વિવેરણ-છેરણ (૨) ગુસ્સે થયેલું તા સ્ત્રી દળવાની મજૂરી ત્તિ વિ (ફા) લાંબું; વિસ્તૃત (૨) અખૂબ તાન સ્ત્રી ચીરો (૨) મેજનું ખાનું તાર સ્ત્રી ચીરો; ફાટ; તિરાડ તથા પુ. ધક્કો; ધપ્યો (૨) પાણીના પ્રવાહનું જોર રિલા (ફા૦) હિંસક પશુ વરિદ્રવિ(સં) ગરીબ; કંગાળ; દીન તથા પુ. (ફા) નદી (૨) દરિયો સરિયાઈ વિદરિયા કે નદી સંબંધી સવાર-શોર ડું (ફા) સમુદ્ર (૨) કાલાપાણી તથતિ વિ (ફા) ઉદાર વરિયાવલ્લિી સ્ત્રી ઉદારતા હરિયાણા વિ૦ (ફા) માલૂમ; જ્ઞાત દરિયા-વરીમદ, લરિયા-વરાપુ (ફા)નદીનું ભાડું વરિયાવ છું નદી તો સ્ત્રી શેતરંજી (૨) (સં.) ગુફા; ખીણ રીલાના ડું (ફા) ઘણાં ધારવાળું ઘર કે મહેલ;
દરીખાન (૨) શાહી દરબાર તારાપુફા) બારી (૨)ઝરૂખો (૩) નાનું બારણું તીવી સ્ત્રી બારી (૨)બારીની પાસે બેસવાની જગ્યા રીલા વિ (ફા) ફાટેલું તવા પુપાનનું બજાર
૬ સ્ત્રી દુઆ; આશીર્વાદ તાપુ (ફા) દુઃખ (૨) કમી; કસર (૩) પશ્ચાત્તાપ
ના સક્રિ રગડવું; પીસવું તોરા પુંધક્કો; ધષ્પો (૨) પાણીના પ્રવાહનું જોર
તો છું(અ) અસત્ય કથન (૨) વિ. જૂઠું રો-હની સ્ત્રી (અ) સાચું બોલવાના સોગન
ખાઈનેય જૂઠું બોલવું તે તો વિ જૂઠું બોલનાર ર વિ (અ) લખેલું ર સ્ત્રી (ફા) ચીરો, ફાટ
ન ! ડઝન; બાર નંગ રનિ સ્ત્રી દરજણ
ળ . (અ) દરજ્જો ટણી પુંછ (ફા) દરજી; સઈ વર્ત (ફા) દરદ; પીડા (૨) દયા; સહાનુભૂતિ ૮-૩ , ટૂં-મા , તનાવ વિ૦ (ફા) દર્દ કરે એવું; કરુણાજનક ટ્વ-મં, લી વિ. દરદી; દુઃખી (૨) દયાવાન
પં(સં) દેડકો દેસી સ્ત્રી (હા) માથાકૂટ; મહેનત વર્ષ ૫ (સં.) ગર્વ; અહંકાર વર્ષ પું. (સં.) આરસો; દર્પણ રમપુર (સં.) દરભ; એક વનસ્પતિ
થાન શું મધ્ય; વચ (૨) અ દરમિયાન ૩ પં. (ફા) ખીણનો માર્ગ ઘાટી વદ પં. (સં.) પ્રેક્ષક; દેખનાર; દેખાડનાર સન | (સં.) જોવું તે (૨) ફિલસૂફી; તત્ત્વજ્ઞાન રણના વિ(સં.) દર્શન સંબંધી
નય વિ(સં.) જોવા જેવું સુંદર તેના સક્રિ દર્શાવવું
શિત વિ(સં.) દર્શાવેલું, પ્રકટિત; પ્રકાશિત સત પુ (સંક) દલ; પાંદડું (૨) દળ, ઘનતા; કદ (૩)
દળ; સેના (૪) પક્ષ (૫) (દાળના દાણાની) ફાડ તના અક્રિચિરાવું (૨) કંપવું (૩) સક્રિડરાવવું વત્ર સ્ત્રી કળણભૂમિ (૨) કાદવ-કીચડ રજા વિ. કળણવાળું
લાવિ દળદાર; જાડું રત્ન (સં.) નાશ; સંહાર રનના સક્રિ દળવું (૨) નાશ કરવો તબંલી સ્ત્રી પક્ષ કે ટોળી બાંધવી તે; જૂથબંધી નનિના સક્રિ મસળી નાખવું; કચરી નાંખવું;
નાશ કરવો રહર ! દ્વિદળ તેના ડું દલાલ; મારફતિયો; મધ્યસ્થ તાની સ્ત્રી દલાલીનું કામ કે મળતર નિત વિ (સં.) દળાયેલું, કચડાયેલું; દબાયેલું નિયા શું થુલીના દળેલા કકડા વીત્ર સ્ત્રી (અ) તર્ક; ચર્ચા

Page #198

दलेल
૧૯૩
दाँता
તત્ર સ્ત્રી સજારૂપે સિપાહીને કરાવાતી કવાયત તવ શું. (સં.) દાવાનળ; દવ લવા, રવા સ્ત્રી- (ફા) દવા; ઔષધ; ઓસડ વાણીના પુ. (ફા) દવાખાનું વાત સ્ત્રી (અ) દૌત; ખડિયો તવા-તપન પું, તવાલા સી દાવાદારૂ; ઇલાજ હવામj (અ) સદા સ્થાયી રહેવું તે (૨) અહમેશ તવાણી વિ. (અ) કાયમી; સ્થાયી
સા, સ વિ દસ; ૧૦ તમન્નવ પતિ સ્ત્રી દશાંશ પદ્ધતિ
શન ! (સં૦) દાંત રામ વિ. (સં) દસમું
રામનવ ! દશાંશ તાશ પું. (સં.) દસમો ભાગ રમિલા વિ. દસમા ભાગ સાથે સંબંધિત
રાહ ! દશેરા, વિજયાદશમી વશ સ્ત્રી (સં.) દશા; હાલત; સ્થિતિ વાત ! (ફા) જંગલ હત વિ દશ; ૧૦ તલના અ ક્રિ બિછાવું; પથરાવું (૨) સ ક્રિ
પાથરવું (૩) ડસવું તારી સ્ત્રી કપડાંની દશી વાંલા વિ (ફા) દખલ દેનાર વર્તલી સ્ત્રી (ફા) હસ્તક્ષેપ; દખલ ફત ડું (ફા૦) દસ્ત; જુલાબ (૨) હાથ હસ્ત સ્ત્રી (ફાટે બોલાવવા દરવાજો ખખડાવવો તે (૨) મહેસૂલ (૩) મહેસૂલ કે કર વસૂલ
કરવાનું હુકમનામું વસ્તાર . (ફા) કારીગર; હાથકારીગર રસ્તી સ્ત્રી (ફા) હાથથી બનેલી કલાપૂર્ણ
કૃતિ, શિલ્પ સતત ! (ફા) દસકત; હસ્તાક્ષર રસ્ત-કરતાં વિ (ફા) પોતાના હાથથી ઉધાર
લીધેલું ધન તતર વિ (ફા) મદદગાર; સહાયક તત-રાણ વિ૦ (ફા) પારકી ચીજ પર હાથ
મારનાર; પારકી વહુ બેટી પર હાથ મારનાર તત્ત-નાદ ! (ફા) ચીમટો; ચીપિયો ઉત-૪-રત અને (ફા) હાથોહાથ
તારવારવિ (ફા) કશા પરથી પોતાનો અધિકાર ઉઠાવી લેનાર; અલગ રહેનાર રાવતા અ (ફા) હાથ જોડીને કલતાન મું (ફા) હાથરૂમાલ હતયાવ વિ (ફા) હસ્તગત; પ્રાપ્ત
તરહાન, તારા શું જમવાના ભાણા નીચે
પથરાતી ચાદર કે કપડું રસ્તા પુ. (ફા) દસ્તો; હાથો (૨) કાગળનો ઘા (૩) ફૂલ-ગોટો (૪) મૂઠીભર વસ્તુ
તાના પુ. (ફા) હાથનું મોજું ઢસ્તાર સ્ત્રી (ફા) પાઘડી રતાવા વિ૦ (ફા૦) રેચક; વિરેચક હતાવેજ સ્ત્રી (ફા૦) દસ્તાવેજ; સનંદ રસ્ત વિ (ફા) હાથનું (૨) સ્ત્રી મશાલ (૩) નાનો
દસ્તો (૪) કુસ્તીનો એક દાવ કુતૂર ! (ફા) ધારો; રિવાજ (૨) પારસી દસ્તૂર તૂરી સ્ત્રી દલાલી; કમિશન
(સં) ચોર; ડાકુ (૨) એક અનાર્ય જાતિ વદ ૫૦ હૃદ; ધરો (૨) કુંડ (૩) વિ (ફા) દસ; ૧૦ વહ સ્ત્રી દાહ (૨) વાળા (૩) આગની ઝોળ તના અન્ય ક્રિ તપવું; બળવું સહન કું(અ) ગ્રામવાસી; ગમાર લત ડું (સં.) દહન; દાહ; આગ ઢના અન્ય ક્રિ બળવું (૨) સ ક્રિ બાળવું રહનીય પું(અ) બળવા કે બાળવાને યોગ્ય રહjકુંડ; રુદ્ર (૨) છછૂંદર; ઉંદર (૩) નાનો ભાઈ
(૪) બાળક રત્ન સ્ત્રી ભયનો કંપ - ધ્રુજારી વહન અ ક્રિટ ભયથી કંપવું
હા ! પત્તાનો દસ્સો - દહેલો તહી સ્ત્રી (ફા૦) ઘરનો ઊમરો
શતિ સ્ત્રી (ફા૦) દહેશત; ડર હા ! (ફા દહ) મહોરમનો મહિનો વહારૂં સ્ત્રી- દશક રહS સ્ત્રી (વાઘ આદિની) ગર્જના (૨) ચીસ હાડના અને ક્રિ” (વાઘ આદિનું) ગર્જવું (૨) ચીસ
પાડવી
દ્વારા પુંછ (ફળ) મોટું; દ્વાર (૨) નદીનો સંગમ-મુખ | (૩) મોરી; ગટર વાહને અવે જમણી તરફ રહી દહીંદધિ
હું અ૦ અથવા (૨) કદાચ તëર દહીંનું મટકું રહેલી સ્ત્રી (દહીંની) દોણી રહે ! (અ જહેજ) દેજ; એ ધન અને સામાન જે
લગ્નવેળા કન્યપક્ષ વરપક્ષને આપે છે. વહોતરો વિ એકસો દસ; ૧૧૦ તૉત દાંત (૨) દાંતો તતા ! દાંતો

Page #199

दाँताकिटकिट
૧૯૪
दार
સોવિદ, તૌતવિવિયન સ્ત્રી ઝઘડો;
બોલાબોલી (૨) ગાળાગાળી સંત શ્રી દાતરડું (૨) બત્રીસ દાંતનો સમૂહ,
બત્રીશી તોના સક્રિખળું કરવા બળદ ફેરવવા; પગર કરવું તપત્ય ૫ (સં.) દંપતીધર્મ, પતિપત્ની સંબંધ સંવં પુ દાવ સાવર કુંડ દાવપેચ સંવની સ્ત્રી માથાની દામણી-ઘરેણું તાવડી સ્ત્રીદોરી તાવિસ્ત્રી જમણી તારે સ્ત્રી- દાઈ; ધાવ તાડન-લાયમ અને નિત્ય, સદા; હંમેશા તા! મોટાભાઈ તા અને જમણી તરફ ક્ષિત્યિવિ (૨) (સં.) દક્ષિણનું નિવાસી તક્ષvaj (સં.)નિપુણતા; પટુતા; સભ્યતા; વિવેક સહસ્ત્રી દ્રાક્ષ સાહિત વિ (અ) દાખલ; સામેલ; અંદર આવેલું તાદિન- (ફા) દફતરમાં હકદારનું
નામ બદલવું તે તાહિકાન-વિ(ક) વિચાર પર ન લેતાં
દફતરમાં નાંખેલું તાત્રા પુંડ (અ) પ્રવેશ (૨) દાખલો, રસીદ
(૩) જમા કરવાનું કાર્ય (અદાયગી) લાલ ! દાહ; દાહ ક્રિયા તા! મું (ફા) ડાઘ (૨) ચિહ્ન (૩) વાગ્યાનું સોળ
કે જખમ (૪) દુઃખ; શોક (૫) કલંક; એબ હાલાર, સા વિ ડાઘાવાળું; ડાઘી તારાના સક્રિ દાગવું; સળગાવવું (૨) ડામ દેવો
(૩) ડાઘ કે નિશાની પાડવી તાત્ર સ્ત્રી જમીન પર કોદાળી કે કશાથી કરાતું
નિશાન (સડક; પાયો વગેરે કરવામાં) તાળી વિ ડાઘવાળું (૨) કલંકિત તાપ પું(સં.) દાહ, જલન; ઉષ્ણતા; ગરમી તાનના, લાફના અ ક્રિ દાઝવું; બળવું સાફિર દાડમ; અનાર લઇ સ્ત્રી- દાઢ વાહી સ્ત્રી દાઢી કે તેના વાળ તાતા, રતિ પુ (સં.) દાન દેનાર હતુર, રાતન સ્ત્રી દાતણ તા સ્ત્રી- દાદર; દરાજ (૨) (ફા) દાદ; ન્યાય રહ્યા વિના ફરિયાદી; ન્યાયનો પ્રાર્થી ડાની સ્ત્રી (ફા) દેવું (૨) ઉપલક અપાતી રકમ;
એડવાન્સ' (૩) પેશગી તવિચિત્ર સ્ત્રી (ફા) ન્યાયની માગણી; ફરિયાદ લાલા | દાદા; પિતામહ (૨) મોટાભાઈ તો સ્ત્રી દાદી મા (૨) ૫૦ દાદ માગનાર; ફરિયાદી લાલુ દેડકો તાન છું(સં) દાન દેવું છે કે તેની વસ્તુ (૨) દાણ લાવ (સં.) રાક્ષસ; અસુર
નવી વિ રાક્ષસી; આસુરી તાના ૫૦ (ફા) દાણો (૨) અનાજ તાના વિ૦ (ફા) બુદ્ધિમાન; સમજદાર તાના સ્ત્રી બુદ્ધિમત્તા, સમજદારી નાનાપાન ! દાણો પાણી; અન્નજળ લાનિશ સ્ત્રી (ફા) બુદ્ધિ; સમજ; વિદ્યા નિરંક વિબુદ્ધિશાળી લાની વિ (સં.) દાની; સખી; ઉદાર તલ વિ (કા) દાણાદાર: રવાદાર લાપ ! (સં. દર્પ; પ્રાદખ) અહંકાર (૨) જોર
(૩) દાવ (૪) ક્રોધ લાય સ્ત્રી દાબ; કાબૂ કે દબાવ (૨) (અ) રોક;
દબદબો લાવવા સક્રિ દાબવું, દબાવવું રામ પં. દાભ; દર્ભ સામ ૫૦(ફા) જાળ; ફાંસો (૨)દામ, પૈસો (૩) (સં)
રસી; દોરી; દામણું વામન પુ (ફળ) દામન; કપડાંનો નીચલો ભાગ-કોર
કે પાલવ (૨) પહાડ નીચેની જમીન; તળેટી લામ-નરપું (ક) પીછો પકડનાર (૨)દાવો કરનાર સામની, તારી સ્ત્રી રસી; દામણું તમની સ્ત્રી (સં.) વીજળી (૨) દામણી; બંધી રામા ! (ફા) દામાદ; જમાઈ વામી વિ૦ કીમતી (૨) સ્ત્રી કર સાયન, વાળા ! દહેજ; લગ્ન વખતે કન્યાનાં
માતપિતા તરફથી વરને અપાતું દ્રવ્ય હાથમા છું. (સં.) વડીલોપાર્જિત વારસો સાયમ અ (સં.) સદા હાથમ-૩-૪, રાયપુ . (અ) જન્મટીપ ટાયર વિ૦ (અ) જારી; ચાલુ; પેશ કરાયેલ (જેમ કે,
મુકદમો દાયર કરવો). તારાપુ(અ)ગોળ; વર્તુળ (૨) મંડળી; યેળી ડાયરો વાયિત્વ ! (સં.) કાર્યભાર; જવાબદારી તાર્યા વિ. જમણી બાજુનું; અનુકૂળ રા અવે જમણી તરફ તાર સ્ત્રી (ફા) શૂળી કે ફાંસી (૨)૫(અ)જગા (૩)
સ્ત્રી (સં.) દારા; પત્ની (૪) ડું વિદારણ

Page #200

दारक
૧૯૫
दिनाई
તારા પું(સં) પુત્ર; બેટો તારીની, રાત્રીની સ્ત્રી (ફા) દાલચીની; તજ સાર-કલાર, વાર--મલારપું (ફા) મદાર; આશ્રય
(૨) અવલંબન (૩) આધાર તાકિય (સં) ગરીબાઈ; દરિદ્રતા તા ! (સં.) લાકડું (૨) દેવદાર (૨) સુથાર તાપ વિ (સં.) ભયંકર; ઘોર (૨) કઠોર; તીવ્ર તારુ નહિતાર (અ) ખલીફનું ઘર
(૨) રાજધાની તારા ! (અ) ઈસ્પિતાલ; દવાખાનું તા સ્ત્રી (ફા) દવા (૨) દારૂ; શરાબ તા-રામન . (ફા) ઉપાય; ઇલાજ; દવા તારો ! (ફા) તપાસ રાખનારો અમલદાર;
થાણેદાર સારા સ્ત્રી- દારોગાનું કામ કે હોદો તામિલારપું (ફા) મદાર; આશ્રય (૨) અવલંબન સાનિયા વિ૦ (સં.) દર્શનશાસ્ત્ર સંબંધી
(૨) દર્શનશાસ્ત્રનો જાણકાર સાન સ્ત્રી દાળ રાનવીની સ્ત્રી દાલચીની; તજ તાલમોડસ્ત્રી દાળનું એક ચવાણું તાત્કાર ! () વરંડો; ઓસારો તાનિ ! દાડમ તાલૈ શું દાવ; વારી (૨) લાગ; મોકો તાવ છું. (સંક) વન (૨) દવ (૩) અગ્નિ તાવતિ સ્ત્રી (અન્ય) નોતરું (૨) મિજબાની વાવતનામ ડું નિમંત્રણપત્ર તાવા સ્ત્રી- દાવાનળ; દવ રાવા ૫૦ દાવો; હક; અધિકાર (૨) ફરિયાદ
(૩)નિશ્ચયથી કે દઢતાપૂર્વક કથન કરવું તે તાવાર, લાવાલા, તાવેલા ૫૦ (ફા) હકદાર; દાવો કરનાર વાત સ્ત્રી દવાત, ખડિયો લસ ! (સં.) સેવક; ચાકર તારી સ્ત્રી- દાસી; ચાકરડી વાતાવરી (ફા) હેવાલ, વૃત્તાંત (૨) કથા કિસ્સો
(૩) વર્ણન સાથ પુ (સં.) દાસત્વ; ચાકરી વાહ! (સં.) દાહ; બળતરા; અગન (૨) બળવું તે તના સ ક્રિ દાહવું; બાળવું (૨) સતાવવું;
પજવવું તાદિના વિ. જમણું (૨) અનુકૂળ તા િઅ જમણી બાજુ ત્રિની સ્ત્રી માટીનો નાનો દીવો
મિ પેડ દીવો વિઠ્ઠ સ્ત્રી (સં.) દિશા વિવિ(અ) હેરાન (૨)બીમાર (૩)પું ક્ષય રોગ લિવર સ્ત્રી (ફા) મુશ્કેલી; હરકત; હેરાનગત લિના અન્ય ક્રિ દેખાવું; જોવામાં આવવું લિતવાના સક્રિ દેખાડાવવું વિના સ્ત્રી દેખાડવું છે કે તેનું કામ લિતાના સક્રિટ દેખાડવું લિહાવા ધું દેખાડવું તે; બાહ્ય રૂપરંગ (દેખાવ);
બનાવટ તિરું સ્ત્રી દર્શન; દેખવું કે દેખાડવું તે તિલકવિ-દેખાડવું (૨) દેખવામાત્ર; દેખાડા પૂરતું જિલ્લાના સક્રિ દેખાડવું વિવાહ ! દેખવું તે (૨) દેખાવ (૩) દશ્ય તિલાવટ દેખાડવું તે; દેખાવ; દેખાડો; બાહ્ય
રૂપરંગ; બનાવટ વિકારો વિ દેખાડા પૂરતું; બનાવટી લિહાવા ધું દેખાડો; આડબર લિત (સં) ક્ષિતિજ (૨) બધી દિશાઓનો છેડો વિશંકર પું(સં) એક જૈન સંપ્રદાય (૨) શંકર
(૩) વિ- નગ્ન લિવર વિ (ફા.) બીજું; અન્ય લિવરપું દિશાજ્ઞાન કરાવનાર; નાટક કે ફિલ્મનો
ડિરેક્ટર લિવર યંત્ર (સં) હોકાયંત્ર, કંપાસ લિન પું(સં) સામાન્ય પરિચય; રૂપરેખા લિવિઝા સ્ત્રી (સં.) રાજાઓએ સેના સાથે ચારે દિશામાં અથવા દેશદેશાંતરમાં જઈ અન્ય રાજ્યો
સાથે લડીને જીત મેળવવી તે (૨) સંપૂર્ણ વિજય દ્વિવ્યાપી વિ (સં.) ચારે બાજુ વ્યાપેલું 0િાના અ ક્રિ નજર લાગવી હિતના પુનજર ન લાગે તે માટે કરાતું મેશનું કાળું
ટપકું ત્રિ પું. (સં.) દિવસ લિનાર ૫ (સં.) સૂર્ય નિવાં સ્ત્રી (સં.) રોજનું કામકાજ-કાર્યક્રમ ત્રિાં (સં.) તારીખ (૨) તિથિ ત્રિાંતિ વિ (સં.) તારીખ લખેલું ત્રિાંત પં. (સં.) સંધ્યા; સમીસાંજ ત્રિાંત પં. (સં) અંધકાર; અંધારું ત્રિાંધ વિ. (સં.) દિવસે ન દેખતું (૨) ડું ઘુવડ વિના, ત્રિાય સ્ત્રી દરાજનો ચર્મરોગ વિના સ્ત્રીને ખાવાથી પ્રાણત્યાગ કરાવનારી ઝેરી ચીજ; અંતિમ દિન

Page #201

दिनागम
૧૯૬
दीनानाथ
ત્રિા ! (સં.) દિવસ શરૂ થવાની વેળા વિતાવી સ્ત્રી (ફા.) બહાદુરી; ઉદારતા હિનાત પુ (સં.) દિવસ પૂરો થવાની વેળા વિભાવેશ વિ (ફા) સુંદર; મનને ગમે તેવું લિની વિ જૂનું; પુરાણું; ઘણા દિવસનું
ત્રિાના (ફા) દિલાસો; ધીરજ; આશ્વાસન વિનેશ પં. (સં.) સૂર્ય
ત્રિી વિ૦ (ફા) દિલનું હાર્દિક વિધી સ્ત્રી દિનાંધતા; દિવસે ન દેખાવું તે સ્વૈિરવિ (ફા) દિલવાળું, છાતીચલું; દિલાવર લિ (અ) દિમાક, ભેજું (૨) ગર્વ લિનનળી સ્ત્રી મશ્કરી (૨) મજાક લિસા વિભેજાવાળું કે તેને લગતું
ત્તિવાન ! મશ્કરો ત્યિા ! દીવો
દિવંગત વિ. (સં.) સ્વર્ગગત; મૃત લિયા પુનદીનું ભાડું (૨) નદી હટી જતાં ખુલ્લી લિવર (સં) દિવસ; દહાડો ; દિન થયેલી જમીન
તિવા ! (સં.) દિવસ (૨) દીવો વિદ્યાસના સ્ત્રી દીવાસળી
તિવાર ! સૂર્ય વિનવું (ફા દર્માન) ઉપચારઇલાજ; ચિકિત્સા વિવાર્તા | દેવાળું હિરાની સ્ત્રી વૈદું (૨) પુંવૈદ
વિવાતિયા ! દેવાળિયો હિમ પે ઈજિપ્તનું ચાંદીનું નાણું
વિવાી સ્ત્રી દિવાળી; દીપોત્સવી લિત્ર ! (ફાટ) દિલ; હૃદય (૨) મન
દિવ્ય વિ (સં.) દેવી; અદ્ભુત (૨) દીપતું દ્વિત્નગારા સ્ત્રી માશૂકા; પ્રેમિકા
શિ, દિશા સ્ત્રી (સં.) દિશા હિતમારા વિ. માશુકા; પ્રેમિકા
તિરસ્ત્રી (સં.) ભાગ્ય; નસીબ લિશ, હિતાવિ (ફાળ) આકર્ષક, મનોહર તિસંવર ! ડિસેંબર માસ હિતી વિ (ફા) નાખુશ; ઉદાસ; ખિન્ન ફિલાવર ! દેશાવર ત્રિી સ્ત્રી દિલગીરી; ઉદાસી; ખિન્નતા હિસાવરી વિ દેશાવરથી આવતું, બહારનું (માલ) ત્રિરત્ના વિ છાતીચલું સાહસિક (૨) બહાદુર વિહંતા વિ (ફા) દાતા; દાની જિલ્લા વિ (ફા) મન લાગે એવું; આકર્ષક લિહ વિગ્રામવાસી; ગમાર વિનવી સ્ત્રી મનોરંજકતા; આકર્ષકતા; દિલચસ્પી હિા ! બૂરી હાલત (૨) દહાડો દિન-પવા વિ (ફા) દુઃખી; ખિન્ન
લિત ગામડું લિત-મસ્ત્રી (ફા) તસલ્લી; દિલાસો
હિતી વિ૦ ગ્રામીણ ત્રિ-ગલ્લા વિ દુઃખી
રીક્ષા સ્ત્રી (સં.) ગુરુમંત્ર લેવો તે (૨) યજ્ઞ હિન-નો સ્ત્રી (ફા) તસલ્લી, દિલાસો
તીર્થના અને ક્રિ દેખાવું લિત-તાલા વિ (ફા) પ્રેમી; આશક
સીર વિ (ફા) બીજું; અન્ય વિવાર વિ (ફા) ઉદાર (૨) પ્રેમપાત્ર; પ્રિય તીવ્ર સ્ત્રી દષ્ટિ; નજર; કૃપાદૃષ્ટિ (૨) નજર લાગે તે વિનવા સ્ત્રી ઉદારતા; પ્રેમપાત્રતા (૨) દિલેરી તીવવંદ ! તીરવંતી સ્ત્રી નજરબંધી; જાદુ ત્રિક વિ (ફા) પ્રિય; દિલ હરનારું
લી સ્ત્રી (ફા) દર્શન ત્રિવતી સ્ત્રી (ફા.) દિલ લાગવું તે; પ્રેમ હીરા ૫૦ (ફાટે) આંખ (૨) દૃષ્ટિ (૩) ધૃષ્ટતા (૨) મનોરંજન
લીવાર ૫ (ફા) દેદાર; દર્શન; દેખાવ ત્રિક વિ (ફા.) આસક્ત; પ્રેમી
લીલા-ની સ્ત્રી (હા) (ઝીણા કામમાં) આંખો તાણવી ત્નિવા વિ પ્રેમપાત્ર; પ્યારું (૨) પં. એ નામનું કે ફોડવી તે એક વાજું
રિલી સ્ત્રી મોટી બહેન; અગ્રજા; જીજી વિનવાના સક્રિ અપાવવું
તીન વિ (સં.) ગરીબ; નરમ વિવાતા વિ ઉદાર (૨) દિલેર; બહાદુર તિન પે (અ) ધર્મ; મજહબ હિત વિ (ફા) પ્રસન્ન આનંદી
વીનતાર વિધર્મ પર આસ્થાવાળું; ધાર્મિક ત્રિલોક વિ (ફા) દિલસોજી હમદર્દીવાળું તન-નિયા સ્ત્રી ઈહલોક ને પરલોક જિલ્લોગ સ્ત્રી હમદર્દી; સહાનુભૂતિ
તીન ફાહી ૫૦ અકબરે સ્થાપેલો ધર્મ (દીન એ કિલ્લાના સ ક્રિદેવડાવવું
ઇલાહી) કિત્સા વિ (ફા૦) પ્રિય; માશૂક
ત્રિીનબંધુ ગરીબનો બંધુ; પરમેશ્વર તિવિર વિ (ફા.) બહાદુર (૨) ઉદાર
તીનાનાથ ડું ગરીબનો બેલી; ઈશ્વર

Page #202

दीनार
दुति
સીનાર ૫ (સં.) એક પ્રાચીન સોનિયો સિક્કો,
અશરફી (૨) એક ઘરેણું વીર (સં.) દીવો રીપજયું. (સં.) દીવો (૨)વિ ઉત્તેજક (૩)પ્રકાશ
કરે એવું (૪) ભૂખ ઉઘાડે એવું સીપાવત્ની સ્ત્રી દિવાળી લીપત્સવ પં. દીપોત્સવી; દિવાળી સહ વિ (સં.) પ્રકાશિત; પ્રજ્વલિત; તેજસ્વી રીતિ સ્ત્રી પ્રકાશ; તેજ તબાવા ! (ફા) દબાચો; પ્રસ્તાવના તમ સ્ત્રી (ફા) ઊધઈ તીય પુત્ર દીવી લયા ડું દીવો યાત્રા સ્ત્રી- દીવાસળી સી વિ (સં.) લાંબું (૨) મોટું સાઈશિતા સ્ત્રી દૂરદર્શિતા લાઈવ વિ દીર્ધદૃષ્ટિવાળું તીર્ષષ્ટિ ! દૂરંદેશી-દૂરની નજરવાળો તીર્થસૂત્ર, તીસૂત્રી વિ. કોઈ કામમાં બહુ ઝીણું
કાંતનાર તિષ સ્ત્રી ગેલેરી; છજું; રવેશ; ઝરૂખો રવિ (સં૦) દીર્ધ આયુષવાળું
ઈશા સ્ત્રી (સં.) નાનું જળાશય-તળાવવાવ વિ૮ સ્ત્રી દીવી તીવા ૫૦ દીવો તવાન ! (અ) દીવાન (૨) કાવ્યસંગ્રહ (૩) રાજસભા; મોટો ઓરડો (૪) એક પ્રકારનો પલંગ (૫) સંગ્રહ (જેમ કે, ગાલિબ કા દીવાન) તીવાન-આ પુ (અ) દીવાનેઆમ; રાજદરબાર તીવાનલ્લાના ડું (ફા) દીવાનખાનું, બેઠક તવાન-હાસ ! (અ) દીવાને ખાસ; ખાસ
રાજદરબાર વીવાન વિ (અ) દીવાનાપણું, ગાંડપણ તવાના વિ(અ) દીવાનું, ગાંડું; પાગલ સિવાન સ્ત્રી દીવાની કચેરી (૨) દીવાનગીરી
(૩) વિ. સ્ત્રી ગાંડી રિવાર, વીવાત્ર સ્ત્રી (ફા) દીવાલ તીવીર- (ફળ) દીવાલની અંદરની ચાડા
જેવી બનાવટ કીવાની સ્ત્રી દિવાળી; દીપોત્સવી સીસના અ ક્રિ દીસવું; દેખાવું હું! વંદ્વયુદ્ધ (૨) ઉધમાત; ધમાલ (૩) બેનું કંક
જોડી (૪) નગારું સુમિ, હુંટુમી સ્ત્રી (સં.) નગારું; ડંકો
ડેલા ૫ (ફા) ઘેટો ટુ પે (સં.) ક્લેશ; કષ્ટ; પીડા કુકર, સુરતાથી, સુરકર વિદુખ દે એવું दुःखि યુસ વિ (સં.) કઠણ; સહેવું મુશ્કેલ દુ:સાધ્ય વિ (સં.) કરવું કે મટવું મુશ્કેલ રુવિદોનું સમાસમાં આવતું રૂપ (જેમ કે, દુવિધા) ટુકા સ્ત્રી (અ) દુવા; આશિષ (૨) વિનંતી ફુગાવા ! (ફા દોઆબ) દોઆબ; બે નદીઓ
વચ્ચેનો પ્રદેશ તુ સ્ત્રી દૈતભાવ
! જોટો (૨) દોકડ યુવાન સ્ત્રી (ફા) દુકાન; હાટડી તુલનવાર ૫ (ફા) દુકાનવાળો; વેપારી સુનવા રસ્ત્રી વેપાર કુલ પંદુકાળ; અન્નની તંગીને કારણે ભૂખમરાનો
સમય ટુના વિ એકલું તુવેને અ બેકલ; સાથે કોઈને લઈને સુવ૬ ૫ તબલા જેવું એક વાજું કુવા વિબેકલું (૨) જોડકું તુવી સત્રી દૂરી (ગંજીફાની); દૂઓ કુલ ૫ દુઃખ; સંકટ, પીડા કુલ પં દુખડું (૨) આપવીતી કુલના અને ક્રિબ દુખવું; પીડા થવી કુવીના સક્રિ દુખાડવું; પીડા કરવી સુવાની વિ (અ) આગના જોરથી ચાલતું દુહા, કુવારો વિ દુખીદુખિયારું યુવી, વિયા, ડુપિયા/ વિ દુખી; પીડિત ૯૯તા સ્ત્રી (ફા) દીકરી; પુત્રી યુગ સ્ત્રી ઓસરી; વરંડો ટુરી સ્ત્રી ગળાનો ખાડો (૨) ગળાનું એક ઘરેણું તુલના, ફુલુ, કુમુન વિ બમણું કુથ પુ (સં) દૂધ સુચંદ્ર વિ. (ફા) બે ગણું, બમણું સુરત, વત્તા વિ અસ્થિર ચિત્તનું (૨) સંદેહમાં
પડેલું તુરતા, ચિત્તી સ્ત્રી ચિત્તની અસ્થિરતા (૨) સંદેહ ઉત્ક્ષ વિ૦ બે ટુકડા થયેલું; ખંડિત; તૂટક કુતુ અને ધુત; તુચ્છકારનો ઉદ્ગાર કુતર પુંધુત્કાર; તિરસ્કાર; ધિક્કાર ઉતારના સક્રિ ધુત્કારવું; તિરસ્કારવું કુતરા, કુતf વિ બે તરફનું; બંને પક્ષમાં રહેનારું યુતિ સ્ત્રી ઘુતિ; તેજ

Page #203

दुतिया
સુતિયા, વ્રુતીયા સ્ત્રી બીજ; દ્વિતીયા કુવામી સ્રી॰ એક જાતનું સુતરાઉ કપડું દુધ-મુલ, દુધ-માઁ વિ॰ ધાવણું દુધ-ðડ઼ી, સુધાડ઼ી સ્ત્રી॰ દૂધની હાંલ્લી સુધાર, સુજૈન વિ॰ દુધાળ; દૂઝણું (૨) દૂધવાળું દુધિયા વિ॰ દૂધવાળું કે દૂધ જેવું ધોળું ટુનાની વિ॰ સ્ત્રી॰ બેનાળી (બંદૂક) દુનિયથી, દુનિયાની વિ॰ દુન્યવી; સંસારી દુનિયાઁ, દુનિયા સ્ત્રી (અ॰ દુન્યા) દુનિયા; સંસાર દુનિયાના વિ॰સંસારી (૨) વ્યવહાર-ચતુર (૩)પું॰
ગૃહસ્થ
દુનિયાવારી સ્ત્રી સંસાર-વ્યવહાર; દુનિયાદારી દુનિયા-પરસ્ત વિ॰ કંજૂસ દુનિયામાણ વિ॰ (ફા॰) મતલબી; સ્વાર્થી તુપટ્ટા પું॰ બે ફાળની ઓઢવાની ચાદ૨ (૨) દુપટ્ટો; ખેસ
૧૯૮
તુષહર, રુપીયા, સુપદી સ્ત્રી॰ બપોર
લુપ્તની વિ॰ રવી અને ખરીફ બંનેમાં પાકતું (૨) સંદિગ્ધ
તુવા સ્ત્રી દુવિધા; સંશય; અસ્થિરતા (૨) ચિંતા યુવના, યુવના-પતા વિ॰ દૂબળું; કમજોર સુધારા વિ॰ (ફા॰) બીજી વાર સુવાના વિ॰ બમણું
દુનિયા સ્ત્રી॰ દુવિધા; સંશય; અસ્થિરતા (૨) ચિંતા સુમાષિયા પું॰ દુભાષિયો; બે ભાષા જાણનારો સુમત્તિના વિ॰ બે ખંડ કે મજલાનું (મકાન) તુમ સ્ત્રી॰ (ફા॰) પૂંછડી તુમવી સ્ત્રી॰ (ફા॰) ઘોડાના સાજનો પૂંછડાનો પટો સુમાર વિ॰ પૂંછડિયું; પૂંછડીવાળું સુમાતા સ્ત્રી॰ ખરાબ કે સાવકી મા તુમ્હા વિ॰ બે મોંવાળું (૨) કપર્ટી તુરંગા વિ॰ દોરંગી
ૐ ંત વિ॰ (સં॰) અપાર (૨) દુર્ગમ (૩) બહુ મોટું;
પ્રચંડ
વઘુતાના સ॰ ક્રિ॰ દૂરદૂર કરવું; અપમાનપૂર્વક હઠાવવું-હાંકવું (કૂતરાં માટે) વુમુક્ષ પું॰ કૂબા જેવું ઠોકવાનું ઓજાર તુરાગ્રહ પું॰ (સં) ખોટો આગ્રહ; હઠ
ટુરીશ્વરળ, દુરાચાર પું॰ (સં॰) ખરાબ આચાર
ચાલચલગત
ટુતાત્મા પું॰ (સં) દુર્જન ટુરાવતી સ્ત્રી છુપાવવું તે
ટુરાધર્ષ વિ॰ (સં॰) જેનો લેશમાત્ર પણ પરાભવ ન થઈ શકે એવું; પ્રચંડ; ઉગ્ર
दुलहा
ટુના અ॰ ક્રિ॰ દૂર થવું (૨) છુપાવું (૩) સ॰ ક્રિ॰ દૂર કરવું (૪) છોડવું (૫) છુપાવવું
ટુાવ પું॰ દૂરતાનો ભાવ (૨) કપટ (૩) છુપાવવું તે Žાશય પું॰ (સં) દુષ્ટ-ખોટો આશય કે ઇરાદો ટુતાશા સ્ત્રી॰ (સં) ખોટી કે વ્યર્થ આશા વ્રુતિ પું॰ (સં) પાપ (૨) વિ॰ પાપી દુરુપયોગ પું॰ (સં) ખોટો અયોગ્ય ઉપયોગ પુખ્ત વિ॰ (ફા॰) દુરસ્ત; દોષરહિત (૨) યોગ્ય; ઉચિત
કુરુસ્તી સ્ત્રી॰ (ફા॰) દુરસ્તી; સુધારો પુત્ સ્ત્રી॰ (ફા॰) દુઆ; આશીર્વાદ તુTM વિ॰ (સં॰) કઠણ; દુર્ગમ
સુધિ સ્ત્રી॰ (સં) ખરાબ વાસ (૨) પું॰ સંચળ (૩) ડુંગળી
તુર્ત પું॰ (સં) કિલ્લો; ગઢ
સુતિ સ્ત્રી॰ (સં) નઠારી ગતિ; દુર્દશા; કંગાલિયત તુર્તમ વિ॰ (સં) જવામાં કે સમજવામાં કઠણ કે મુશ્કેલીવાળું
ટુર્તુળ પું॰ (સં॰) ખરાબ ગુણ; એબ દુર્ઘટ વિ॰ દુ:સાધ્ય; બનવું કઠણ ટુર્ઘટના સી॰ (સં॰) આફત; દુખદ બનાવ કે અકસ્માત દુર્બન પું॰ (સં॰) ખરાબ-દુષ્ટ માણસ દુર્દશા સ્ત્રી॰ (સં॰) ખરાબ દશા; બૂરી હાલત વ પું॰ (સં) દુર્ભાગ્ય; કમનસીબ દુર્બન વિ॰ (સં) દૂબળું; કમજો૨ તુૌથ વિ॰ (સં॰) સમજવામાં કઠણ સુર્ભાગ્ય પું॰ (સં) દુર્દેવ; કમનસીબ તુર્ભિક્ષ પું॰ (સં) દુકાળ
દુર્મતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) કુમતિ; દુર્બુદ્ધિ (૨) વિ॰ કુમતિવાળું ૐf પું॰ (ફા) કોયડો; ચાબુક
દુર્જાક્ષ્ય પું॰ (સં॰) ખોટો-બૂરો ઉદ્દેશ (૨) વિ॰ ન જોઈ શકાય એવું; જોવું મુશ્કેલ
દુર્રામ વિ॰ (સં॰) મળવું મુશ્કેલ (૨) અનોખું; વિરલ દુર્વચન પું॰ (સં) ગાળ; અપશબ્દ દુવૃંદ વિ॰ (સં॰) અસહ્ય; વહન કરવામાં કઠણ દુર્વ્યવસ્થા સ્ત્રી॰ (સં॰) ગેરવ્યવસ્થા દુર્વ્યવહાર પું॰ (સં॰) ગેરવર્તણૂક વુતળી સ્ત્રી ઘોડાની ૨વાલ
પુત્તત્તી સ્ત્રી॰ ચોપગાની પાછલા બે પગની લાત પુસ્તલુન પું॰ (અ) પેગંબરને ભેટ મળેલું એક ખચ્ચર સુલ્તાના સ॰ ક્રિ॰ બાળકને લાડ કરવું (૨) અ॰ ક્રિ બાળકની જેમ પ્રેમમાં ખેલ કરવા
ટુનહ, દુહિન સ્ત્રી નવવધૂ; નવી વહુ વુના પુ॰ વર; દુલ્હા

Page #204

दुलहिन
૧૯૯
दृक्
કુહિન સ્ત્રી નવી બહુ દુલ્ડિન સુના સ્ત્રી થોડા રૂવાળી રજાઈ કુર ! લાડ; પ્રેમ સુતારના સક્રિ લાડ કરવું; પ્રેમથી ગેલ કરવું
તાપ વિલાડકું સુનારી સ્ત્રી દુલારી; લાડકી તુરીયા, કુતરા પુંગાલીચો સુરવાર વિ૦ (ફા) કઠણ; મુશ્કેલ (૨) દુ:સહ સુરાવા (ફા) કઠણાઈ, મુશ્કેલી (૨)દુલ્સ હતા કુરના ડું દુશાલો; કીમતી શાલ તુરિત વિ (સં૦) દુરાચારી (૨) પંદુરાચાર સરનામ સ્ત્રી (ફા) ગાળ; અપશબ્દ
મન છું(ફા) શત્રુ; વેરી સમાન સ્ત્રી શત્રુતા; વેર યુવા વિ (ફા) કઠણ; મુશ્કેલ; (૨) દુઃસહ
કુરવારી સ્ત્રી (હા) કઠણાઈ; મુશ્કેલી (૨)દુઃસહતા સુ વિ (સં.) કરવું કઠણ; અઘરું લુકા પં. (સં.) બૂરું કામ; પાપ તુnter ! (સં.) દુકાળ કુદવિ (સં.) ખરાબ; પાપી; અધમ કુલ વિ દુઃસહ; સહન કરવું મુશ્કેલ
સૂતી સ્ત્રી મોદ જેવું ચીતારું એક બિછાનું કુરાર વિ૦ (સં) તરી જવું-પાર કરવું મુશ્કેલ કુસહ વિ (સં.) અસહ્ય; સહન કરવું મુશ્કેલ
હતા ડું દૌહિત્ર; પુત્રીનો પુત્ર કુના સક્રિ દોહવું સુહની સ્ત્રી (સંદોહની) દોણી તુ જા ! દોહરો સુહાના સક્રિ દોહરાવવું; પુનરાવર્તન કરવું લુહારું સ્ત્રીદોહવું છે કે તેની મજૂરી (૨) દુહાઈ;
આણ (૩) ઘોષણા લુહાપુ દુર્ભાગ્ય (૨) રંડાપો લુહાર સ્ત્રી વિધવા લુહ વિ દુર્ભાગી હિતા સ્ત્રી (સં.) દીકરી; પુત્રી તેના વિ દોહ્યલું; મુશ્કેલ; કઠણ
હું સ્ત્રી (સં૦) જુદાઈ; દ્વત દૂર સ્ત્રી દુકાન તૂનલા ! દુકાનવાળો દૂતા સ્ત્રી વેપાર દૂન સ્ત્રી બીજ (તિથિ) કૂબા વિ બીજું (ત પં. (સં.) સંદેશો લઈ જનાર; ખેપિયો (૨) જાસૂસ; ચર
તૂતિવા, તૂતી સ્ત્રી દૂત સ્ત્રી; પ્રેમીઓ વચ્ચે સંદેશા
વગેરે કરનારી દૂતાવાસ પે રાજદૂતનું કાર્યાલય તૂધ ડું દૂધ ટૂથ-પિત્તારૂં સ્ત્રી ધાવ (૨) લગ્નની એક વિધિ દૂધ-પૂત ! ધનવૈભવ અને સંતતિ ટૂથબારંપું, સૂયવાન સ્ત્રીઅલગ માતાનાં બે સંતાનો
કે જે એક જ માતાનું દૂધ પીને ઊછરેલ હોય દૂધ-કું, તૂધ-મુલ વિ. ધાવણું તૂર સ્ત્રી બમણાપણું (૨) ડું ખીણનો ભાગ ફૂના વિ બમણું, બે ગણું તૂષ સ્ત્રી દરો ઘાસ -દૂ અ૦ (ફા) સામસામે; મુકાબલામાં
અરવિ કઠણ; અઘરું દૂધેશ વિ૦ (ફા) દૂરદર્શી અગમચેતીવાળું (શી સ્ત્રી અગમચેતી દૂર અ (સં.) આધે; વેગળે (સમય કે સ્થળમાં) દૂર-૯૪ વિ (ફા) દૂરદૂર; ઘણું દૂર (સયા, રવિ (સં.) દૂરદેશ; દીર્ધદષ્ટિવાળું રતન દૂરની વસ્તુ દેખાડનાર; ટેલિવિઝન
પીન સ્ત્રી દૂરદર્શક યંત્ર (ાખાપ, મારા પુંછ પરસ્પર વાતચીતનું યંત્ર;
ટેલિફોન મુકપુ દૂરના સંદેશાની છપાઈ, ટેલિપ્રિન્ટ મુક, પુકાયંત્ર ! દૂરનું લખેલું છાપનારું યંત્ર; ટેલિપ્રિન્ટર' (ા ડું દૂરલેખક યંત્રથી છપાયેલા સમાચાર મોકલનાર યંત્ર; ટેલિગ્રાફ'; “ટેલિગ્રામ નેહપુતાર દ્વારા સમાચાર મોકલવાનું યંત્ર,ટેલિ
ગ્રાફ (૨)ટેલિગ્રાફ જાણનાર વ્યક્તિ, ટેલિગ્રાફિસ્ટ તૂવીક્ષા ડું દૂરની વસ્તુને પાસે દેખાડનારું યંત્ર;
દૂરબીન દૂરસંવાર પુંદૂર સુધી સંદેશો કે સમાચાર મોકલવાનું
કાર્ય ની સ્ત્રી દૂરવ; અન્તર ( સ્ત્રી (સં.) દરો ઘાસ તૂન, ફૂલહા ! વર (૨) પતિ (૩) બનીઠની તૈયાર
થયેલો વરણાગિયો (વળ પં. (સં.) દોષ; ખોડ; એબ સૂક્તિ વિ (સં.) દોષવાળું, બૂરું; ખરાબ દૂર વિ. બીજું તૂહના સક્રિદોહવું – પં. દોહરો ત, (સં) આંખ; દૃષ્ટિ

Page #205

दृगंचल
૨૦૦
देही
વત્ર પું. (સં.) નયનપટ; પલક હ વિ (સં.) સ્થિર; મક્કમ; મજબૂત; પાકું હતા સ્ત્રીસ્થિરતા; મક્કમતા તાપૂર્વક અમજબૂતાઈથી; મક્કમતાથી નિશ્ચય વિમક્કમ નિશ્ચયવાળું
પ્રતિજ્ઞ વિપ્રતિજ્ઞા પર અટલ રહેનારું ટૂંકસંપ વિ સંકલ્પ પર અટલ રહેનારું
ના અક્રિ દૃઢ થવું (૨) સ કિ દૃઢ કરવું ય (સં.) દેખાવ (૨) વિ જોવા જેવું તૂટ વિ. (સં) પ્રત્યક્ષ; જોયેલું; જાણેલું વૃષ્ટાંત ! (સં.) દાખલો; ઉદાહરણ દ્રષ્ટિસ્ત્રી (સં.)નજર; જોવું તે (૨)ખ્યાલ; અનુમાન
(૩) મત; સમજ ષ્ટિ (સં) દષ્ટિબિંદુ દ્રષ્ટિપથ પું. (સં.) દૃષ્ટિમર્યાદા જોવામાં આવતું ક્ષેત્ર ષ્ટિપાત પં(સંક) નજર પડવી તે જોવામાં
દેવપથ ! (સં.) આકાશ તેવમાષા સ્ત્રી (સં.) સંસ્કૃત ભાષા લેવભૂમિ સ્ત્રી (સં.) સ્વર્ગ રેખંકિત પું. (સં) દેવળ; મંદિર; દેવાલય રેવર (સં) દિયેર રેરાની સ્ત્રી દેરાણી (૨) ઇન્દ્રાણી ફેવર્ષિ પુ (સં.) દેવોમાં ઋષિ-નારદ વગેરે સેવન પં. દેવળ; મંદિર (૨) (સં) પૂજારી સેવવાળી સ્ત્રી (સં.) સંસ્કૃત ભાષા (૨) આકાશવાણી દેવસ્થાન ૫૦ (સં.) દેવળ; મંદિર તેવાં સ્ત્રી (સં.) દેવની સ્ત્રી (૨) અપ્સરા તેવા વિ (સમાસને અંતે) દેનાર (જેમ કે, પાનીદેવા
(૨) દેવાદાર; &ણી ફેવધિપ પુ (સં.) ઇન્દ્ર સેવાનાં-fપ્રય પું. (સં) દેવતાઓનું પ્રિય પાત્ર (૨) મોટાઓ માટેનું આદરસૂચક સંબોધન
(૩) બેવકૂફ, મૂર્ખ દેવાય (સં.) દેવળ મંદિર તેવી સ્ત્રી (સં.) દેવી (૨) સન્નારી તે પુ (સં.) દેશ; મુલક (૨) સ્થાન; જગા તેશનિવર્ભિા ડું દેશનિકાલની સજા લેમવત પુ દેશ માટે પ્રેમ ધરાવનાર માણસ તેમષા સ્ત્રી (સં.) અમુક દેશ કે પ્રદેશની ભાષા તેશહિતૈષી પં દેશભક્ત તેશાંતર ૫ (સં.) દેશાવર; બીજો દેશ રેશી, ટેવ વિ(સં.) દેશનું કે તેને લગતું તે પે દેશ; મુલ્ક રેલી વિદેશી ફેસવાન વિ દેશનું; સ્વદેશી
સાવર કું (ફાટ) દેશાવર; બીજો દેશ લેહંમર વિ. (સં.) શરીરમાત્રનું પોષણ કરવાવાળું, પોતાની આજીવિકા ચલાવનારું; પરમ સ્વાર્થી
આવવું તે
ટ્રેડર, તેવર ! દેવર; દિયેર સેના સક્રિ દેખવું; જોવું (૨) તપાસવું (૩)
પારખવું (૪) સમજવું વિચારવું (૫) વાંચવું તેશ્વમાન, તેરેક સ્ત્રી દેખરેખ; સંભાળ તેવા વિ૦ ખાલી દેખાડાવાળું; કૃત્રિમ રેવી સ્ત્રી દર્શન; દેખાવું તે (૨)અદેખાદેખી;
બીજાનું જોઈને તેવાવ પું, રેાવર સ્ત્રી દેખાવ; ઠાઠમાઠ તે પુ. (ફા) દેગડો તેવા પુ. (ફા) નાનો દેગ-દેગડો તેડાવી સ્ત્રી દેગડી રે સ્ત્રી દાન; દેવું તે રેલાર પં દેણદાર; દેવાદાર સેના સક્રિ- દેવું; આપવું (૨) પં દેણું; દેવું તે વિ (સં) આપવા યોગ્ય ફેર, સ્ત્રી (ફા) ઢીલ; વાર (૨) સમય રેપ વિ (ફા૦) ટકાઉં; મજબૂત સીના વિ૦ (ફા) પ્રાચીન; જૂનું તેવપુ (સં) સ્વર્ગનું દિવ્ય શક્તિવાળું અમર પ્રાણી;
દેવ; સુર (૨)પૂજ્ય વ્યક્તિ માટે આદરસૂચક શબ્દ દેવ ! (ફા.) રાક્ષસ; અસુર; ભીમકાય મનુષ્ય દેવાન ! દેવઊઠી એકાદશી તેવતા પુ (સં.) દેવ; સુર તેવાણી સ્ત્રી દેવમંદિરની નર્તકી તેવા ડું દેવદારનું ઝાડ કે લાકડું વનિ, રેવનવી સ્ત્રી (સં.) ગંગા નદી સેવનારી સ્ત્રી નાગરી કે બાળબોધ લિપિ
હસ્ત્રી (સં.) દેહ; શરીર (૨)૫૦ (ફા) દેહાત;ગામ;
(૩) વિદેનાર (સમાસમાં; જેમ કે, જવાબદેહ) તેહવાર (ફા) ગામડિયો; ગ્રામવાસી (૨) ખેડૂત તે નિયત સ્ત્રી ગામડિયાપણું દશાની વિ ગામડાનું ગામડિયું; ગ્રામીણ હા ! દે; દેવાલય (૨) મનુષ્ય-શરીર તેદી, તેની સ્ત્રી (સં.) ઊમરો રેહાંત (સં) દેહનો અંત; મરણ હિતિ પુંડ (ફા ‘દિહ'નું બ૦ વ૦) ગામ
હાતિ વિ (ફા) ગામડાનું; ગ્રામ્ય તેરી પુંડ (સં.) આત્મા; દેહધારી

Page #206

दैत्य
૨૦૧
दौड़ान
‘ત્ય પું(સં) દાનવ; અસુર (૨) અતિ મોટો
બળવાન માણસ હત્રિ અને (સં.) પ્રતિદિન; રોજ (૨) વિ. રોજનું હત્રિી સ્ત્રી ડાયરી; રોજનીશી સેવ પુન્યદીનતા (૨) સ્ત્રી દેવું તે; ભેટ (૩)વિ
દેનારું (જેમ કે, સુખદેન) (૪)દિન-દિવસ સંબંધી સૈન ! (અ) દેણ; દેવું તેનાર પુંડ (ફા) દેણદાર; દેવાદાર લેવિ વિ (સં.) રોજિંદું; રોજનું જિલી સ્ત્રી ખિસ્સામાં રાખવાની નાની પુસ્તિકા; ડાયરી
પું(સં) દીનતા; ગરીબાઈ ૨૦ વિ. (સં) દેવને લગતું (૨) મું નસીબ
(૩) ઈશ્વર (૪) આકાશ લવ (સં.) જોશી હેલો (સં.) નસીબનો સંયોગ તેવા અવે (સં.) દેવવશાત્ સૈવિવર વિ(સં.) દેવતાઈ (૨) આધિદૈવિક તેવી વિ(સં.) દેવતાઈ; દિવ્ય (૨) આકસ્મિક હિયા વિ(સં) દેહ સંબંધી; શારીરિક રવિ (ફા-)બે (આ અર્થમાં સમાસમાં ‘દુ જેમ પણ
આવે છે.) રોગલ, રોગાલ (ફા) બે નદી વચ્ચેનો પ્રદેશ વોડ, વોઝ વિ બને; બેઉ રોડાના ! (ફા) જારજ કે વર્ણસંકર મનુષ્ય તો ડું પાણીમાં પલાળેલો ચૂનો (૨) એક તરફ
છપાયેલી રજાઈ વોના પુ બનાળી બંદૂક તો ચંદ્ર વિ (ફાળ) બેગણું, બમણું લો-વાર સ્ત્રી (રાવ) કેટલાક; બેચાર લોક ડું (ફા) દોજખ; નરક તોનૂ અ૦ (ફા) બન્ને ઘૂંટણ ટેકવીને તેતર અને (કાવ્ય) બે તરફનું હોતા, વોતરના વિબે ખંડ કે માળનું મકાન)
તારા ! બેતારું વાદ્ય તોન પે દોઆબ (૨) ખીણ (૩) નદીઓનો સંગમ તિના પંદડિયો તો વિ બન્ને તોપણ પું, તોપરિયા સ્ત્રી બપોર તોત્રી વિ. જેમાં બે ફસલ લેવાય તેવું હોવાની અને (ફ) પુન; બીજી વાર હોવાના અહેફા) પુન; ફરીથી; બીજી વાર રોમાષિયા ! દુભાષિયો તોષિાના અ (ફળ) બે માળી; બે માળનું
લોયણ વિ. (ફા૦) દુધ્યમ; દૂયમ; બીજું તો વિદોરંગી, બંને તરફનું તો સ્ત્રી દોરંગીપણું (૨) છળ સરસા મુંએક જાતની પીવાની તમાકુ (૨) વિબે રસ
કે સ્વાદવાળું તોરાહ ! બે રસ્તા જ્યાંથી ફંટાય તે રોવા વિજેની બેઉ બાજુ સરખો રંગ કે વેલબુટ્ટા
હોય તેવું (૨) એક બાજુ એક ને બીજી બાજુ બીજા રંગવાળું હોત, તો ! (સં.) હીંડોળો; હીંચકો (૨) ડોળી તો ! (ફા) ખભો રોશના ! (ફા) શરીર લૂછવાનો રૂમાલ વોશી પછી સ્ત્રી (ફા) કૌમારાવસ્થા વોશી સ્ત્રી (ફા) કુંવારિકા તોષ છું. (સં.) ભૂલ ચૂક (૨) ખોડ; ખામી (૩) વાંક
(૪) એબ; લાંછન (૫) શરીરના ત્રણ દોષ તે દરેક તોષારોપપુ. (સં) દોષ દેવો તે; આળ; આક્ષેપ તો શું દોષ
સલારી સ્ત્રી દોસ્તી તો પૂરી વિશોતારું (૨) સ્ત્રી મોદ જેવું ચીતારું એક
બિછાનું હોત ! (ફા) દોસ્ત; મિત્ર સોતાના વિ (ફા) દોસ્તીનું (૨) પં દોસ્તી તો સ્ત્રી (ફા) દોસ્તી, મૈત્રી તોનાં સ્ત્રી રખાત; ઉપપત્ની રોહતા ! દીકરીનો દીકરો; દૌહિત્ર તો સ્ત્રી (સં.) ગર્ભવતી સ્ત્રીની ઇચ્છા–દોહદ
(૨) ગર્ભનું ચિહ્ન કે ગર્ભાવસ્થા તોહન પું. (સં.) દોહવું તે તોની સ્ત્રી દૂધની દોણી રોહના અને ક્રિ બેવડાવું (૨) સ ક્રિઃ દુહરાવવું વોરા વિ૦ બેવડું (૨) શું દોહરો હોદના સક્રિ બેવડવું (૨) બીજી વાર કરવું કે
કહેવું
રોપું દોહરો; દુહો તોહાઈ સ્ત્રી દુહાઈ રોહિત શું દોહિત્ર, પુત્રીનો પુત્ર (૨) જેને દોહવામાં
આવ્યું હોય તેવું તી સ્ત્રી દોડ, દોડવું તે (૨) પ્રયત્ન (૩) ક્રિકેટનો
રન' તૌધૂપ સ્ત્રી દોડધામ; ખૂબ પરિશ્રમ તૈના અને ક્રિ દોડવું તૈડતાડી સ્ત્રી દોડાદોડ; ત્વરા; ઉતાવળ ઢીને સ્ત્રી દોટ (૨) વેગ (૩) કેરો; વારી

Page #207

दौना
વૌના પું॰ એક છોડ જેનાં પાંદડાંમાંથી તેજ સુગંધ આવે છે (ડમરો) (૨) દડિયો (૩) સ॰ ક્રિ॰ દમન કરવું; દબાવવું
સૌર પું॰ (અ) દોર (સત્તા; ભભકો) (૨) ભ્રમણ; ફેરો (૩) વાર (વખત) (૪) કાળચક્ર; જમાનો સૌરલીવા પું॰ પ્રબળતા; સત્તા સૌરા પું॰ ભ્રમણ કરવું તે; પ્રવાસ (૨) ફેરો; આંટો સૌરાન પું॰ (ફા) ભ્રમણ; ફેરો (૨) વારી (૩) જમાનો
૨૦૨
સૌરી સ્ત્રી॰ ટોપલી; છાબડી સાર્વત્ય પું॰ (સં) દુર્બળતા; નબળાઈ ટ્ૌન્થિ પું॰ (સં) દુર્ભાગ્ય; કમનસીબ ૌર્મનસ્ય પું॰ (સં) મનની ખરાબ દશા (૨) શોક; નિરાશા
ૌનત સ્ત્રી॰ (અ) દોલત; ધન દ્રૌત્તતાના પું॰ (ફા॰) ઘ૨; મકાન (માનાર્થે બોલાય છે.)
રૌત્તતમંત વિ॰ (ફા॰) ધનવાન; દોલતવાળું ૌહિત્ર પું॰ (સં) દોહિત્ર; પુત્રીનો પુત્ર સહિત્રાયન પું॰ (સં) દોહિત્રનો પુત્ર સહિત્રી સ્ત્રી (સં) પુત્રીની પુત્રી gfa, gfar vilo (io) àỡ; sila (2) zùcu ધૂત પું॰ (સં॰) જૂગટું
ઘોતા વિ॰ (સં) દર્શાવનારું (૨) પ્રકાશનારું દ્રવ પુ॰ (સં॰) દ્રવવું-ઓગળવું તે (૨) પ્રવાહી; પીગળેલું
દ્રવના અ॰ ક્રિ॰ દ્રવવું; પીગળવું (૨) વહેવું દ્રવ્ય પું॰ (સં॰) પૈસો; નાણું (૨) વસ્તુ; પદાર્થ દ્રષ્ટા વિ॰ (સં) દેખનાર; જોનાર (૨) પું॰ આત્મા કાક્ષા સ્ત્રી॰ (સં॰) દ્રાક્ષ; અંગૂર કાવવા વિ॰ (સં) પિગળાવનારું
શ્રુંગર પું॰ ભરવાડ; આહીર ધંધા પું॰ પંચાત; ઝંઝટ (૨) કામધંધાનો આડંબર ધંધવાયોરી પું॰ ખૂબ કામની ધમાલમાં રહેનાર અઁથના પું॰ ઢોંગ (૨) બહાનું; છળકપટ પંચનેવાન પું॰ ધોખેબાજ; દગાખોર (૨) ઢોંગી;
આડંબરી
ધંધા પું॰ ધંધો; કામકાજ; ઉદ્યમ Ëધાર વિ॰ એકલું; એકલવાયું મૈંધારૂ વિ॰ કામધંધામાં મચ્યું રહેનારું *સના અ॰ ફ્રિ અંદ૨ ખચી-પેસી જવું Üસાન સ્ત્રી, Üલાવ પું॰ અંદર પેસી જવું તે (૨) કઠણ
જમીન
धक्का
દ્રાવિડ઼ વિ॰ (સં॰) દ્રાવિડ દેશનું; દ્રાવિડી વ્રુત વિ॰ (સં॰) ઉતાવળું; ઝડપી (૨) પીગળેલું વ્રુત્તિસ્ત્રી॰ઉતાવળ; ત્વરા; ઝડપ (૨) પીગળ્યાની સ્થિતિ કુમ કું॰ (સં॰) ઝાડ (૨) પારિજાતક વૃક્ષ ોળ પું॰ (સં) દડિયો (૨) હોડી (૩) કાગડો (૪) દ્રોણાચાર્ય
દ્રોહ પુ॰ (સં) દગો; વેરભાવ દ્રોહી વિ॰ દ્રોહી; દગો કરનારું; વેરભાવવાળું વ, નંદ પું॰ (સં) યુગ્મ; જોડું (૨) બે વચ્ચે યુદ્ધ (૩) ઝઘડો (૪) દુવિધા; શંકા
ય વિ॰ (સં) બે (૨) યુગ્મ (૩) દ્વૈત નાનશાહ પું॰ (સં) બારમું તારી સ્ત્રી- બારશ તિથિ
નાર પું॰ (સં॰) બારણું; દરવાજો (૨) ઉપાય; સાધન દ્વારપાલ પું॰ (સં) દ્વારપાળ; દરવાન દિન પું॰ (સં) બ્રાહ્મણ (૨) અંડજ પ્રાણી દ્વિતીય વિ॰ (સં) બીજું ખ્રિસ્તીયા સ્ત્રી બીજ
દિવા પું॰ (સં॰) કઠોળ; દાળ (૨)વિ॰બે દળ કે ફાડવાળું દિયા અ॰ (સં) બે પ્રકારે (૨) બે ભાગમાં
નિત પું॰ (સં॰) હાથી
નિષ્ઠ પું॰ (સં) ભમરો
દીપ પું॰ (સં) બેટ; ટાપુ
દ્વેષ પું॰ (સં) ઈર્ષ્યા; ઝેર (૨) વેર; શત્રુતા (૩) ચીડ; ગુસ્સો
ત પું॰ (સં) બેપણું; ભેદ; જુદાઈ
ઘ પું॰ (સં) વિરોધ (૨) દોરંગી નીતિ (૩) સંદેહ; અનિશ્ચય (૪) બેભથ્થું રાજ્યપદ્ધતિ ઢેથીવર્ગ પું॰ (સં) બે ભાગમાં વહેંચણી માસિજ વિ॰ દર બે મહિને થનાર વાર્ષિત વિ॰ દર બે વર્ષે થનાર
ध
થળ ॰ હૃદયની ધડક (૨) અ અચનાક; એકાએક ઘાધવાના અ॰ ક્રિ॰ ધડકવું (૨) ધગધગવું (આગનું) થાપી સ્ત્રી હ્રદય કે તેની ધડક (૨) ડર; કાળજાનો ફફડાટ (૩) હૈડિયો
થાપાના અ॰ ક્રિ॰ હૃદય ધડકવું; ડરવું થાવેલ, થાયી સ્ત્રી ધક્કાધક્કી ધળિયાના, થયેલના સ॰ ક્રિ॰ ધકેલવું; ધક્કો દેવો ધવેશનના સ૦ ક્રિ॰ ધકેલવું; હડસેલવું થવું, ધત વિ ધક્કો દેનાર; ધકેલનાર ધમયા નું ધક્કાધક્કી; ખૂબ ભીડ થવા પું॰ ધક્કો; હડસેલો (૨) આઘાત; હાનિ (૩) સંકટ; વિપત્તિ

Page #208

धक्कामुक्की
ધવામુવી સ્ત્રી ધક્કામુક્કી; મારપીટ ધાડુ, ધાડ઼ા પું॰ યાર; ઉ૫પતિ; વ્યભિચારી ઘડ઼ી સ્ત્રી કુલટા સ્ત્રી; વ્યભિચારિણી (૨) ઉપપત્ની;
રખાત
થન સ્ત્રી સુંદર રચના કે ઢંગ
ઘળા શ્રી ધજા; વાવટો (૨) બનાવ-સિંગાર (૨)સુંદર રંગઢંગ ઘનીતા વિ॰ સુંદર
થત્ની સ્ત્રી ચીંદરડી કે લાંબી પટ્ટી
ઘડ઼ા પું॰ ત્રાજવાનો ધડો (૨) પક્ષ ઘડ઼ાળા પું॰ ધડાકો
ઘડાસે અ ધડાકાબંધ; ઝટપટ
૨૦૩
ઘડુ પું॰ શરીરનું ધડ (૨) ઝાડનું થડ (૩) ધડ અવાજ ઘડ઼ સ્ત્રી॰ દિલની ધડક (૨) ભય ધડ઼ન સ્ત્રી॰ ધડક ધડક થવું થડુના અ॰ ક્રિ॰ ધડકવું (૨) ધડ અવાજ થવો ઘડાયું॰દિલની ધડક (૨) ખેતર વગેરેનો ચાડિયો ઘટૂટા વિ॰ કમરમાંથી વળેલું (૨) કૂબડું; ખૂં धड़ल्ला ધડાકો
ધડ઼ાયડુ અ॰ (ખ૦) તૂટવા કે પડવાનો અવાજ (૨) લગાતાર; જલદી
ઘડ઼ામ પું॰ ધબ-ધબાકાનો અવાજ પડ઼ી સ્ત્રી ચાર કે પાંચ પાકા શેરનો એક તોલ (૨) પાનથી કે રંગથી હોઠ પર તેની પડતી રેખા (૩) સંખ્યા ઇત્યાદિની યથેષ્ટતા થત્ અ॰ ધતુ; ધુત્
થત સ્ત્રી લત; બૂરી આદત તારના સ॰ ક્રિ॰ ધુત્કારવું; તિરસ્કારવું થતા વિ॰ ધત્ કરાયેલું; ધુત્કારેલું અતૂર, ધતૂરા પું॰ ધંતૂરો
ઘથવા સ્ત્રી॰ આગની ઝોળ; આંચ; ભભુકવું તે ઘના અ॰ ક્રિ (અગ્નિ) ભડકે ધગધગ લાગવું; બળવું થન પું॰ ધન (૨) ગાયોનું ધણ થન પું॰ ધનુષ; ઇન્દ્રધનુષ
ઘનવટી સ્રી લણણીનો સમય (૨) એક કાપડ ધનઘેર પું॰ ખૂબ ધનવાન માણસ ધનતેરસ સ્ત્રી આસો વદ તેરસ-ધનતેરશ ધનધાન્ય પું॰ (સં) ધન અને ધાન્ય-સંપત્તિ ધનધામ પું॰ ધનદોલત અને ઘરબાર ધનવંત, ધનવાન, ધનાવ્ય, ધનિષ્ઠ વિ॰ (સં) પૈસાદાર; તવંગર
ધનિવા પું॰ ધાણા
ધની વિ॰ (સં॰) ધનવાન (૨) પું॰ ધણી; સ્વામી
धराऊ
ધનુ પું॰ ધનુષ (૨) પીંજણ ઘનુરૂં સ્રી નાનું ધનુષ (૨) પીંજણ ધનુર્વા પું॰ ધનુષ (૨) ઇદ્રધનુષ ધનુર્વાવાર્ફ સ્ત્રી લકવા જેવો એક વાતરોગ-ધનુર્વા ધનુર્વિદ્યા સ્ત્રી॰ (સં) ધનુષની વિદ્યા; બાણવિદ્યા ધનુષ, અનુપ્ત પું॰ (સં॰) બાણ છોડવાનું ધનુષ્ય ઘન્ના પું॰ ધરણું; ત્રાગું ઘન્નાલેજ પું॰ મોટો ધનિક આદમી ધન્યવિ॰ (સં॰) કૃતાર્થ; ભાગ્યશાળી (૨) અ॰ શાબાશ;
વાહવાહ
ધન્યવા૬ પું॰ (સં) શાબાશી; પ્રશંસા કે તેનો બોલ ધન્વી પું॰ (સં) ધનુર્ધર; ધનુષધારી ઘવ સ્ત્રી॰ ધબ અવાજ (૨) ધપ્પો થપ્પા પું॰ ધપ્પો (૨) નુકસાન ધબ્બા હું ધાબું; ડાઘ
ઘમ” સ્રી ધમ દઈને પડવાનો અવાજ; ધમકારો (૨)આઘાત (૩)વિ॰ધમણ ફૂંકનાર (૪)પું॰લુહાર ઘૂમવાના અ॰ ક્રિ॰ ધમ અવાજ કરવો (૨) (માથું) દુખવું
ધમળાના સ॰ ક્રિ ધમકાવવું; ડરાવવું ઘુમી સ્ત્રી ધમકી; ડર ઘમધૂસર વિ॰ જાડું બેડોળ (માણસ) શ્રમના સ૦ ક્રિ॰ ધમવું; મણથી પવન ફૂંકવો ધમની સ્ત્રી॰ (સં) લોહીની નાડી ઘના પું॰ ધમાકો; ધબાકો; ધમકારો ધમાળા પું॰ ધબાકો; ધમાકો; ધમકારો ધમાવાડી સ્ત્રી ધમાચકડી
ધમાધમ અ॰ લગાતાર ધમ ધમ (૨) સ્ત્રી ધમાધમ (૩) મારામારી
ઘમાર સ્ત્રી॰ ધમાલ (૨) ધમાર તાલ કે હોળીનું એક
ગીત
ઘરના પું॰ પોતાની માગણી ન સંતોષાતાં માલિક જ્યાં હોય તેની નજીક ઘેરો ઘાલીને બેસવું તે enfor, arruit all. (zio) yeal; uzell થરા પું॰ ધારણ કરનાર (૨) દેણદાર ધરતી સ્ત્રી ધરતી; પૃથ્વી
ઘરના સ્રી ધારણ કરવું તે (૨) ધારણ; પાટડો (૨) ધરણું
ઘરના સ॰ ક્રિ॰ ધરવું; પકડવું (૨) રખાત રાખવી (૩) ગીરો મૂકવું (૪) પું॰ ધરણું; ત્રાગું ઘરની સ્ત્રી જિદ; ટેક; હઠ
પતા પું॰ મિનારો
કરવા ॰ (સં॰) ધરતી; પૃથ્વી
ઘરાળવિ॰ કીમતી; ખાસ અવસર માટે સાચવી રખાતું

Page #209

धराहर
૨૦૪
धिकना
થરાદ ! મિનારો
ત્રિી સ્ત્રી (સં.) ધરતી; પૃથ્વી થર સ્ત્રીવાહનની ધરી (૨)પૃથ્વી કે ખગોળની ધરી (૩) બે ધ્રુવને સાંધતી કલ્પિત રેખા (૪) પાનથી કે રંગથી હોઠ પર તેની પડતી રેખા (૫) ચાર કે પાંચ પાકા શેરનું એક જૂનું માપ (૬) અવલંબન; આશ્રય (૭) રખાત (૮) કાનમાં પહેરવાનું એક ઘરેણું થો સ્ત્રી અનામત રાખેલું તે; થાપણ થર્ષ પું. (સં.) ધર્મ, સંપ્રદાય (૨) ફરજ; કર્તવ્ય
(૩) ગુણ; લક્ષણ થયા ! ધરમધક્કો
પત્ની સ્ત્રી (સં.) વિવાહિત સ્ત્રી થશાના સ્ત્રી (સં.) ધર્મશાળા; મુસાફરખાનું થશાસ્ત્ર ૫ (સં.) તે ગ્રંથ કે પુસ્તક જેમાં કોઈ જનસમાજનાં આચાર વ્યવહાર અને ઉપાસના
આદિના સંબંધમાં શિક્ષણ અપાયું હોય ધર્માત્મા વિ(૨) પં. (સં.) ધર્મિષ્ઠ પુરુષ થHસન (સં) ન્યાયાસન; ન્યાયાધીશની બેઠક ધર્મઝ વિ (સં.) ધર્મવાન; ધાર્મિક ઘર્ષ (સં.) અનાદર (૨) આક્રમણ થવ ! (સં.) પતિ (૨) પુરુષ થવન વિ. (સં.) ધોળું થવાની સ્ત્રી ધોળી થવાના સક્રિ દોડાવવું ઘસના અક્રિ ધસી પડવું; નીચે બેસી પડવું
(જમીન વગેરેનું) થૉત્ર સ્ત્રી ધાંધળ; ધમાલ (૨) દગો, ફરેબ થત સ્ત્રી તમાકુ મરચાં વગેરેની તેજ ગંધ થલના અન્ય ક્રિ(પશુઓનું) ખોંખારવું થા, ઘા સ્ત્રી ધાવ; દાઈ થા સ્ત્રી ધાક, ભય; ડર; રોફ થા દોરો; ધાગો થા સ્ત્રી-ધાડ; હલ્લો (૨) ધાડું; ટોળું થાય ! ધીરજ; દિલાસો; હિંમત થત સ્ત્રી ધાતુ (૨) વીર્ય થાત ! (સં.) બ્રહ્મા (૨) વિ૦ ધારણ કરનાર;
પાલન કરનાર થાતુસ્ત્રી (સં)ખનિજ ધાતુ (૨) શરીરની ધાતુ (૩) ક્રિયાપદનું મૂળરૂપ (૪) વીર્ય (૫) વાત પિત્ત કફ (૬) આકાશના શબ્દ વગેરે ગુણ (૭) શબ્દોનું મૂળરૂપ (૮) પદોની પ્રકૃતિ (૯) પંચ મહાભૂત ધાતુવાલ! (સં.) રસાયણ; તાંબાનું સોનું બનાવવાનો કીમિયો
થાત્રી સ્ત્રી (સં.) ધાવ (૨) માના થાન ! ડાંગર થાની વિ ડાંગરના ધાનના આછા લીલા રંગનું
(૨) સ્ત્રી શેકેલા જવ કે ઘઉં (૩) આછો લીલો રંગ થાવ છું. (સં.) અનાજ, ધાન થાન્યા સ્ત્રી, થાચા પુ. ધાણા થાપ સ્ત્રી મેદાન (૨) લંબાઈનું એક માપ (બે ત્રણ
કિલોમીટર જેવડું) (૩) સંતોષ થાપના અને ક્રિ ધરાવું; તૃપ્ત થવું (૨) દોડવું; ધાવું
(૩) સ ક્રિ ધરવવું ઘાબા ! મકાનનું ધાબું કે તેમાંની ઓરડી; ધાબા જેવી
છતવાળું મકાન, હોટલ કે વીશી થા-ભા ડું દૂધભાઈ થાપ પુ (સં.) ધામ; સ્થાન (૨) તીર્થસ્થાન થામિન સ્ત્રી ધામણ સાપ થાયેંઘા અધડધડ અવાજ સાથે સળગવું થાય સ્ત્રી પાત્રી; ધાવ ઘાર પુ. ઉધાર; દેવું (૨) ધોધમાર વરસાદ (૩) સ્ત્રી
ધારા (૪) શસ્ત્રાદિની ધાર (૫) કિનારો છેડો થાર વિ. (સં.) ધારણ કરનાર (૨) દેવાદાર ધારા ડું (સં.) ધરવું પહેરવું કે અંગીકાર કરવું તે
(૨) ઉધાર કરવું તે થાર સ્ત્રી (સં.) નિશ્ચય (૨) સમજ; બુદ્ધિ
(૩) યાદદાસ્ત; સ્મૃતિ થા, સ્ત્રી (સં.) ધાર; શેડ (૨) ઝરણું; પ્રવાહ (૩) ધારો; કાયદો (૪) તલવાર વગેરેની તેજ કિનારી (૫) ઘડાનું કાણું (૬) ઘોડાની ચાલ (૭) સેનાનો અગ્રભાગ (૮) અતિવૃષ્ટિ ધારાવાહિક, ધા/વાદી વિધારાના રૂપમાં વગર
રોકટોક વહેનાર થાપાનમસ્ત્રી (સં.) ધારાઘડનારી સભા; વિધાનસભા થી સ્ત્રી લીટી; રેખા (૨) સમૂહ (૩) વિ૦ ધારણ
કરનાર (જેમ કે, શસ્ત્રધારી) થાવાર વિ. લીટીદાર; લીટીઓવાળું ધારોwા વિ (સં.) તરત દોહેલું (દૂધ) ઘાર્મિજ વિ- (સં) ધર્મને લગતું (૨) ધર્મવાન થાવ છું. (સં) હલકારો; ખેપિયો (૨) ધોબી થાવ ! (સં.) દોડ (૨) કપડાંની ધોલાઈ ધાવનાના સ્ત્રીધોબીખાનું થાવ છું આક્રમણ; હલ્લો (૨) દોટ હિંન, ધિંગા સ્ત્રી ધીંગામસ્તી ધિંગાપું લઠ્ઠ માણસ; મજબૂત માણસ ધિંધારું સ્ત્રી ધીંગામસ્તી fધવાના અને ક્રિ ધીકવું; તપવું

Page #210

धिक्कार
૨૦૫
धूना
ઉપર ૫ (સં.) ફિટકાર; તિરસ્કાર પોતના સ ક્રિ ધિક્કારવું; તુચ્છકારવું હિય, ધિયા સ્ત્રી કન્યા; પુત્રી પિતાના અક્રિ ધીરજ રાખવી (૨) ધીરું કે ધીમું થવું
(૩) સક્રિય ધમકાવવું; ડરાવવું થી પુલ માણસ (૨) વિ. હિંગું; લ; મજબૂત
(૩)દુષ્ટ; પાજી diા, પીપુલ માણસ (૨)બદમાસ; ગુંડો;
દુષ્ટ માણસ પના વિલ; મજબૂત; દુષ્ટ; પાજી નાની, થાકુરતી સ્ત્રી બદમાસી (૨) તોફાન
(૩) ધીંગામસ્તી ધીર, વીર ઢીમર; માછી પી સી (સં) બુદ્ધિ, પ્રજ્ઞા; સમજ; જ્ઞાન; કલ્પના;
વિચાર; અભિપ્રાય (૨) પુત્રી; છોકરી થીના સક્રિ સ્વીકારવું; માનવું (૨) અ ક્રિ
ધીરજ ધરવી (૩) સંતોષાવું; રાજી થવું ધીતા, શીલાય, થવાથી સ્ત્રી કન્યા; પુત્રી ધીમર, ધીવર ઢીમર; માછી ધીમા વિ. ધીમું ધીયા સ્ત્રી પુત્રી; છોકરી
રવિ (સં.) ધર્યવાન (૨) પુંધર્ય; ધીરજ ધીરજ પં શૈર્ય, ધીરજ ધીર ક્રિવિ. ધીરેથી; ધીમેથી ધીવત પુ (સં) ઢીમર; માછી
, ઉંવાં પુંધુમાડો ગરા વિધુમાડિયું, ધુમાડીવાળું “ગાના અક્રિ કાળું પડવું; ધુમાડાની વાસ આવવી (૨) સક્રિ ધુમાડાવાળું કરવું બાર શ્રી વઘાર યુગારના સક્રિ વધારવું ઉલ, ધું સ્ત્રી- ધંધ; દૃષ્ટિની ઝાંખ (૨) ધૂળ ઊડીને થતો અંધકાર
પુંધુમાડો નીકળવાનું બાકું ધુમાડિયું ઉંધવો ડું અંધકાર (૨) ગડગડાટ; ગર્જના ઉષાના, ઘુંઘતાના અને ક્રિ ધંધળાવું; ધૂંધળવું થવું ધાવિ કાળાશ પડતું (૨) ધૂળના રંગનું; ધૂંધળવું (૩) અસ્પષ્ટ થતી સ્ત્રી દૃષ્ટિની ઝાંખ ઈવ પુંધુમાડો શુ પં ધુમાડો યુવા આગબોટ (૨) ધુમાડિયું હુધા વિધુમાડાથી ભરપૂર (૨) કાળું (૩) ઘોર જુના અને ક્રિ ધુમાડી પેસી સ્વાદ બગડવો અ. હિ. – 14
શુપું ધુમાડિયું યુગમાં સ્ત્રી મરચાંની ધૂણી કરવી તે (૨)અડદનો લોટ યુવપુલફડું ગભરાટ કે તેથી આઘુંપાછું થવું તે થવપુલસ્ત્રી હૃદય કે તેની ધડક (૨) ડર; કાળજાનો
ફફડાટ (૩) હૈડિયો યુગ પું, થના સ્ત્રી (સં.) ધ્વજ; ધજા થતા સ્ત્રી ધૂત્કાર; તિરસ્કાર યુવlરના સક્રિ ધુત્કારવું થુન સ્ત્રી ધૂન જુનના સક્રિ પીંજવું (૨) મારવું, પીટવું (૩) વારે
વારે કહેવું (૪) કોઈ કામ કર્યો જ જવું ધુની સ્ત્રી પીંજણ થુનના સક્રિ. પીંજવું (૨) મારવું; પીટવું (૩) વારે
વારે કહેવું (૪) કોઈ કામ કર્યે જ જવું પુનિ સ્ત્રી ધ્વનિ; અવાજ થાય ! પીંજનાર; પીંજારો યુવેલી સ્ત્રી અળાઈ યુથર વિ બોજો વહેનારું; શ્રેષ્ઠ; અગ્રેસર; ઉત્તમ ગુણવાળું (૨) ૫ બળદ વગેરે જે ગાડા સાથે જોડાય
છે; નેતા; અગ્રણી; શિવ પુર પુંધરા (૨) ભાર (૩) ધર; શરૂઆત (૪) અન્ય
બરોબર; બિલકુલ થવા .મેઘ; વાદળ પુરાપુંધરી; કામ કે જવાબદારીનો બોજો કે આગેવાની;
ભાર; બોજો ધુરી વિધુરંધર; અગ્રેસર પુડી, ધુડી સ્ત્રીધુળેટી ધટના સક્રિ. ધૂળથી રગદોળવું ધુ પું રજ; ધૂળ; કણ થના અન્ય ક્રિ ધોવાવું થવાના, યુનોના સક્રિક ધોવડાવવું થનારું સ્ત્રી ધોવું તે કે તેની મજૂરી પુડી સ્ત્રીધુળેટી યુવાન ! (સં.) અગ્નિ યુવા પુ. ધુમાડો યુવર સ્ત્રી અડદનો લોટ
માટીનો ઢગલો (૨) નદીનો બંધ પુસા ડું ધૂસો; જાડો કામળો ધૂંધ સ્ત્રી દૃષ્ટિની ઝાંખ (૨) ધૂળ ઊડીને થતો અંધકાર પૂ. શું ધુમાડો; ધૂણી પૂત વિધૂર્ત, ધુતારું યૂના સક્રિ ધૂતવું; ઠગવું જૂથ અ આગ જોરથી બળવાનો ધગ ધગ અવાજ ધૂના ડું લોબાન કે તેનું ઝાડ

Page #211

धूनी
૨૦૬
नंदिनी
પૂજા પુલો તાર
ધૂની સ્ત્રી સાધુની ધૂણી (૨) ધૂપ ધૂપ છું(સં) ધૂપ (૨) સ્ત્રી તાપ ધૂપથી સ્ત્રી છાયાયંત્ર ધૂપછાં સ્ત્રીધૂપછાંવ; તડકો-છાંયડો (૨) એક
જાતનું કપડું ધૂપાન પું, ધૂપલાની સ્ત્રી, ધૂપદાની; ધૂપિયું ધૂપતા સ્ત્રી-ધૂપસળી; અગરબત્તી ધૂમ !; ધુમાડો (સં.) (૨) સ્ત્રી ધૂમ; ધમાલ પૂનવા પુંધુમાડો ધૂમવા સ્ત્રી અશિષ્ટતાપૂર્ણ ઊછળકૂદ, ઉપદ્રવ
(૨) હુલ્લડ (૩) ધૂમધામ ધૂમg ! (સં.) પૂંછડિયો તારો ધૂમધડકat પું, “મામ સ્ત્રી ધામધૂમ; ઠાઠમાઠ મૂકત (સં.), ધૂમના વિ. ધૂંધળું ધૂ છું. (સં.) ધુમાડો (૨) ધૂપ-લોબાન (૩) વિ.
ધુમાડીના રંગનું પૂર, પૂરિ સ્ત્રી ધૂળ પૂરધાન ! ધૂળનો ઢગ ધૂરયાની સ્ત્રી ધૂળધાણી પૂર્વ વિ (સં) લુચ્ચું, પાકું (૨) ધુતારું પૂન, ધૂલિ (સં.) સ્ત્રી ધૂળ પૂનાની, દૂનિયાની સ્ત્રી ધૂળધાણી; વિનાશ ધૂ ધુમાડો પૂણા વિધૂળના રંગનું, ખાખી થતિ સ્ત્રી (સં.) ધીરજ ધૃષ્ટ વિ. (સં.) ઉદંડ; ઢીઠ, ઉદ્ધત; વધારે પડતી
હિંમતવાળું; દુસાહસી બે સ્ત્રી (સં.) ગાય જૈન સ્ત્રી ટેવ; આદત (૨) કામધંધો શૈર્ય ! (સં.) ધીરજ; દૃઢતા થોથા પુ. (સં.) (માટીનો) લોંદો થો સ્ત્રી છોડાં વિનાની અડદ-મગની દાળ થોડું થવા વિ. જાડું ધોકડું થો, થોડવા ડું ધોકો, દગો (૨) ભ્રમ; ભૂલ થોહેવાગ વિધૂર્ત, કપટી, દગાબાજ ધોતી સ્ત્રી- ધોતિયું કે સાડી (૨) ધોતીની ક્રિયા
ધોના સક્રિ ધોવું બોલ પુંધો; ધોવાવું તે પિન સ્ત્રી ધોબણ થી ૫ ધોબી ધોરણ ૫ બળદ (૨) મુખ્ય; ધુરંધર ધવન સી ધોવણ; ધોતાં નીકળેલું પાણી થક સ્ત્રી ધમણની ફૂંક (૨) તાપ; લૂ થયાના સક્રિ ફૂંકવું (ધમણથી); ધમવું થવાની સ્ત્રીફૂંકણી કે ધમણ થતત્ર વિ૦ ધૂનવાળું (૨) ચાલાક (૩) સાહસિક
(૪) હૃષ્ટપુષ્ટ; મજબૂત થો સ્ત્રી ધમકી (૨) ધાક (૩) છળ થતી સ્ત્રી છળકપટ થૌના સક્રિ ધમકાવવું (૨) મારવું (૩) ધાક દેવી થલા પુ રામઢોલ (૨) બળ; શક્તિ થી વિધોળું થાઉં છું. મિનારો; બુરજ; મકાનનો ઉપરનો
ભાગ જેમાં જવા માટે અંદરથી પગથિયાં બનાવ્યાં હોય પૌત્ર સ્ત્રી તમાચો; ધોલ (૨) નુકસાન ઘનઘ, ધન , ધનથM ૫૦
ધોલધપાટ; ધોલધક્કો મારપીટ ધોના વિ૦ ધોળું થત્રા સ્ત્રી ધોળાશ; સફેદી ધ્યાન ! (સં.) એકાગ્ર ચિંતન; એકાગ્રતા ધ્યાના સક્રિ ધ્યાવું; ધ્યાન કરવું ધ્યાની વિ (સં.) ધ્યાન કરનારું ધ્યાનશીલ ધ્યેય વિ (સં) ધ્યાનને યોગ્ય (૨) પં લક્ષ્ય ઘુત્ર વિ. (સં.) સ્થિર; અડગ; નિશ્ચિત (૨) પં ધ્રુવ
તારો કે પૃથ્વીની ધરીનો ધ્રુવ ધ્વર (સં.) નાશ; બરબાદી as S, ધ્વજા સ્ત્રી ધ્વજ; ઝંડો; ધજા; નિશાન ધ્વનિ સ્ત્રી (સં.) અવાજ; શબ્દ ધ્ય (સં.) વ્યંગ્યાર્થ ધ્ય વિ (સં.) નષ્ટ ધ્ધાંત મું. (સં.) અંધકાર
ના પુનગ્નતા (૨) ગુદ્રિય (૩) (ફા) પ્રતિષ્ઠા
(૪) લજ્જા; શરમ નિં-થઉં, જંગ-મુન્ના વિસાવ નાનું
વિનાનું જા-ત્રી સી. પૂરેપૂરી-નાણું કરીને પણ તપાસ નળા- વિસાવ નાનું વિશ્વવ્યા, -વિગરીબનિર્ધન;
નાગુપૂરું સિંધા-સુચ્ચા વિ૦ નાગુંટાટ; બદમાસ નયાના સક્રિનામું નવચ્ચું કરવું (૨) સાવ લૂંટી
લેવું નંદન ! () પુત્ર (૨) વિ આનંદદાયક
ની સ્ત્રી (સં.) પુત્રી (૨) નણંદ (૩) પત્ની (૪) કામધેનુ

Page #212

नंदी
૨૦૭
नचना
વલી (સં.) શિવનો પોઠિયો કલેક, ! નણદોઈ મલોના ડું માટીનું કુંડું જેમાં પશુને ધાસચારો
નીરવામાં આવે છે. વાપુ (ઈ.) અંક; સંખ્યા (૨)લોખંડનો વાર-ગજ નહરલાર પં. ગામનું મહેસૂલ ઉઘરાવનાર ની વિનંબર લાગેલું (૨) પ્રસિદ્ધ ન અને (સં.) ના; નહીં; (૨) પ્રશ્નાર્થ વાક્યમાં ‘ને,
ના” એવા અર્થમાં (દા.ત, તુમ જાઓગે ને ?) ન વિ. સ્ત્રી “નયા'નું સ્ત્રીલિંગ; નવી ના ! સ્ત્રીનું પિતૃગૃહ પિયર; મહિયર નવરા, નક્ષટા વિનકટું, બેશરમ નાયિની સ્ત્રી નાકલીટી નવા વિખરાબ મિજાજનું, ચીડિયું નવાપુ (અ) નગદ ધન (૨) વિ. નગદ (૩) અ. રોકડેથી, નગદ આપીને
- અ (અ) એકલું નવી સ્ત્રી રોકડું નાણું (૨) જેનું મહેસૂલ રોકડમાં
આપવાનું હોય તેવી જમીન (‘જિનસી'થી ઊલટું) નnય સ્ત્રી (અ) ચોરે ભીંતમાં પાડેલું ખાતર નવ-નવ ! (ફા) ખાતર પાડનાર; ચોર નવ-ની સ્ત્રી (ફા) ખાતર (ચોરી) નવે-લેસર સ્ત્રી નાકમાં પહેરવાની નથ; વાળી;
વેસર માત્ર સ્ત્રી (અ) નકલ (૨) અનુકરણ (૩) ચાળા
પાડવા તે (૪) હાસ્યરસની આકૃતિ કે ટુચકો ન વી મું.(ફા) બહુરૂપિયો; નકલિયો નનનવી (ફા) નકલિયો કારકુન; દસ્તાવેજ
લખનાર નની વિ બનાવટી, જૂઠું ના ૫ અંકિત (૨) ચિત્ર (૩) તાવીજ
(૪) વેલબુટ્ટા (૫) છાપ; મહોર ના (અ) નકશો (૨) ચિત્ર, આકૃતિ
(૩) હાલ; દશા નાર સ્ત્રી નસકોરી નાક સ્ત્રી (અ) મોઢું ઢાંકવા માથે ઓઢાતું
(સ્ત્રીનું કપડું (૨) ઘૂંઘટ નવેal jનનો; ઇન્કાર નવારના અન્ય ક્રિ નકારવું; ના પાડવી નદાસ (અ) નકશી કરનાર નકશાના સક્રિ નકશી કરવી નકaણી સ્ત્રી નકશીકામ નલિયાના અશ્ચિનાકમાં બોલવું (૨) નાકમાં દમ આવવો (૩) સ ક્રિનાકમાં દમ આણવો
નવ પં. (અ) નકીબ; છડીદાર (૨) ભાટ-ચારણ નન ! (સં૦) નોળિયો (૨) વિકુલરહિત નોન સ્ત્રીને ઊંટની નાથ નવા ! (સોયનું) નામું નવોહાના ડું (ફા) ટકોરખાનું, નગારખાનું નિવારવી પુ. (ફા૦) નગારું બજાવનાર નવો ! (હા) નગારું, નોબત નવરાત ! (અ) નકલ કરનાર નાશ પું. (અ) નકશી કરનાર, નવી સ્ત્રી (અ) નકશી નવૂ વિ લાંબા નાકવાળું (૨) સૌથી ઊંધું વર્તનાર
(૩) પોતાને મોટું માનનાર નવર ! (અ) નગદ; રોકડું ધન નવન સ્ત્રી (અ) નકલ (૨) અનુકરણ (૩) ચાળા
પાડવા તે (૪) હાસ્ય રસની આકૃતિ કે ટુચકો ના વિ (અ) ચીતરેલું અંકાયેલું કે લખાયેલું
(૨) ડું ચિત્ર (૩) મહોર; છાપ (૪) તાવીજ નથી (અ) નકશો (૨) ચિત્ર; આકૃતિ
(૩) હાલ; દશા નવો વિ. નકશીદાર નક્ષત્ર ૫ (સં.) તારો; તારાનું નક્ષત્ર કે અમુક મંડળ નક પુ (સં.) હાથપગના નખ (૨) સ્ત્રી (ફા)
પતંગનો દોર નાનિસ્તાન ! (ફા) રણદ્વીપ (૨) ખજૂરનું વન કે
બગીચો નાહા ! (ફા) નખરું (૨) ચંચળતા નટરીના, નવા વિનખરાંખોર નાહવા સ્ત્રી (અ) શેખી; ઘમંડ નવાપું (અનબ્બાસ) ગુલામ કે પશુઓનું બજાર નહીપુ (સં.) નાખવાળું હિંસક પ્રાણી-વાઘચિત્તો વગેરે નહર ! (અ) ઝાડ (૨) ખજૂર-ખારેકનું ઝાડ નવિનતાન પે રણદ્વીપ (૨) ખજૂરનું વન કે બગીચો ના ! (ફા) નંગ; રત્ન (૨) (સં.) નગ; પર્વત નાથ વિ. (સં.) તુચ્છ નાની સ્ત્રી નાની છોકરી (૨) નાગી સ્ત્રી ના પુ (સં.) મોટું ગામ; શહેર ના સ્ત્રી (સં.) નગર શહેર (૨) નગરવાસી નાડા, ના ! નગારું નળી સ્ત્રીનંગ; રત્ન, નગીનો; પહાડી વિસ્તારની સ્ત્રી નીર અનજદીક; નજીક નાના પુ (અ) નગીનો; રત્ન (૨) વિઠીક જડેલું ના ! (અ) મધુર સ્વર (૨) રાગ; ગાયન ના વિ (સં.) નાગે; ઉઘાડું વન અને ક્રિ નાચવું (૨) વિનાચણ; નાચનારું

Page #213

नचनिया
નષનિયા, નાચીયા પું॰ નાચનાર; નૃત્યકાર નવાના સ॰ ક્રિ॰નચવવું (૨) ઊંચુંનીચું કરવું; પજવવું નારીવ્ઝ અ॰ (ફા) નજદીક; નજીક; પાસે નવીી વિ॰ (ફા॰) નજીકનું (૨) સ્ત્રી સમીપતા નત્તમ સી॰ (અ॰ નજ્મ) કવિતા; પદ્ય; ખાસ વિષયનું
પાલન કરતી છંદોબદ્ધ રચના; પ્રબંધકાવ્ય નત્તરી સ્રી॰ (અ) નજર; દૃષ્ટિ (૨) ખરાબ નજર (૩) ભેટ; નજરાણું
નણર્-સંતાપ વિ॰ (ફા॰) ધ્યાન કે નજરમાં નહિ આવેલું; ઉપેક્ષિત; અવગણાયેલું નરત સ્ત્રી॰ તરોતાજગી; સદાબહારપણું નગરના અ॰ ક્રિ॰ જોવું; દેખવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ નજર નાખવી; નજરમાં લેવું નથંવિ॰નજરકેદમાં રાખેલું (૨) પુનજરબંધીનો
૨૦૮
ખેલ
નરવંતી સ્ત્રી નજરકેદ (૨) નજરબંધી નાર-બાજ્ઞ પું॰ (અ) મોટા મકાન કે મહેલની આસપાસ ને સામે રખાતો—ઘર જોડેનો બાગ નર-સાની સી॰ (અ) ફરી જોઈ કે તપાસી જવું તે નારી-હાયા વિ॰ નજર લગાડનાર
નાના અ॰ ક્રિ॰ નજર લાગવી (૨) સ॰ ક્રિ॰ નજર લગાડવી (૩) પું॰ (અ) નજરાણું; ભેટ નાના પું॰ (અ) નજલો (નાક અને આંખમાંથી પાણી ઝમવાનો એક રોગ); શરદી નાત સ્ત્રી (અ॰) નાજુકતા; સુકુમારતા (૨) અંગ-ચાલનની મૃદુલ અને મનોહર ચેષ્ટા નજ્ઞાત સ્રી॰ (અ) મુક્તિ; છુટકારો નÇામત સી॰ (અ) નાજરનું પદ કે દફતર નન્નારત ॰ (અ)નાજિરનું પદ; નાજિરનો વિભાગ કે કાર્યાલય
ના પું॰ (અ) રમણીય દૃશ્ય (૨) નજર (૩) તમાશો
નરવાળી સ્ત્રી (અ + ફા॰) આંખો લડાવવી નન્નામત સી॰ (અ) મેલ; ગંદકી (૨) અપવિત્રતા નબિજાના અ॰ ક્રિ નજીક પહોંચવું નખિલ વિ॰ (અ) મેલું; અશુદ્ધ; અપવિત્ર નળી, અ॰ નજીક; પાસે
નઝૂમ પું॰ (અ) જ્યોતિષ વિદ્યા નઝૂમી પું જ્યોતિષી; જોષી .. નપૂન પું॰ (અ) સ૨કા૨ી જમીન
નખ઼ીરી સ્રી (અ) ઉદાહરણ; દૃષ્ટાંત (૨) ઉચ્ચ ન્યાયાલયનો તે ફેંસલો જે એ જાતના પુરાણા મુકદમાના આધારે સમર્થનના હેતુથી પેશ કરવામાં આવ્યો હોય
नफ़री
નારી પું॰ (અ) સુથાર
નખ પું॰ (અ) આકાશનો તારો; સિતારો; નક્ષત્ર (૨) શ્રી પદ્ય; ખાસ વિષયને અનુસરતી છંદોબદ્ધ રચના; કવિતા; પ્રબંધકાવ્ય
નટ પું॰ (સં॰) નાચનાર કે નાટક કરનાર; અભિનેતા નટટ વિ॰ ચંચળ; ઉધમાતિયું (૨) નટખટ; શરારતી (૩) ધૂર્ત; પાકું
નટની, નૅટિન, નાટિની, નટી સ્રી નટી કે નટની સ્ત્રી નત વિ॰ (સં) નમેલું
નૈતર, નર, નતુ અ॰ નહિતર; નહિ તો કૃતિની સ્ત્રી દીકરીની દીકરી
નતીના પું॰ (અ) પરીક્ષાનું પરિણામ (૩) અંત નતુ અ॰ નહીં તો; નીકર નીત પું॰ નાતીલો; સગો
નથી સ્ત્રી પિન કે દોરાથી જોડેલા કાગળો (૨) એકસાથે નાથેલું કે જોડેલું તે નથ, નથની સ્રી॰ નાકની નથ
નતીજો; ફળ; પરિણામ (૨)
નથના પું॰ નસકોરું; નાકનો આગલો ભાગ (૨) અ॰ ॰િ નથાવું (૩) એક સાથે જોડાવું કે બંધાવું નવ પું॰ (સં) મોટી નદી
નામત સી॰ (ફા૦) શરમ; લજ્જા (૨) પસ્તાવો; પશ્ચાત્તાપ
નવાર્ટ્ વિ॰ (ફા॰) ગેબ; અલોપ (૨) ખાલી (૩) અનુપસ્થિત; હાજર નહિ રહેલું નવી સ્રી (સં) નદી; સરિતા
નવીવા વિ॰ (ફા॰ નાદીદ) નહિ દેખેલું (૨) લોભી નધના અ॰ ક્રિ॰ નથાવું; જોડાવું (બળદ; ઘોડાનું) નનલ, નનદ્ સ્ત્રી॰ નણદ નનોરૂં પું॰ નણદોઈ નનસારી,નનિષ્ઠા પુનાનાનું(માતાનાપિતાનું)ઘર નનિયા-મસુર ડું॰ પત્નીના નાના (માતામહ) નન્હા વિનાનું
નહારૂં ॰ નાનપણ (૨) નાનમ નપવાના સ॰ ક્રિ મપાવરાવવું
નપારૂં ॰ માપવાનું કામ કે તેનું મહેનતાણું; માપણી નવુંલ યું॰ (સં) બાયલો; હીજડો (૨) નપુસંકલિંગ (વ્યાકરણ)
ન ૯ પું॰ (અ) આફરો નōરી પું॰ (અ॰) એક જણ; વ્યક્તિ (૨) નોકર નત સ્ત્રી॰ (અ) ઘૃણા; નફરત (૨) વિરક્તિ નરત–બંનેન વિ॰ (અ + ફા॰) ઘૃણાજનક ની સ્ત્રી॰ (ફા॰) એક દિવસની મજૂરી (૨) શાપ
બદદુવા

Page #214

नफ़स
૨૦૯
નસ પું॰ દમ; શ્વાસ (૨) પળ; ક્ષણ (૩) અસ્તિત્વ (૪) સત્યતા (૫) કામ-વાસના નમન સી સ્ત્રી॰ સ્વાર્થ; પોતપોતાની ચિંતા ન સાનિયત સ્ત્રી॰ (અ॰) સ્વાર્થપરતા (૨) અભિમાન નસાની વિ॰ (અ) શારીરિક (૨) કામ-વાસના સંબંધી; ભોગવિલાસ સંબંઘી ના પું॰ નફો; ફાયદો
નામત શ્રી॰ (અ) સુંદરતા; ચઢિયાતાપણું (૨) કોમળતા (૩) નિર્મળતા
નક્કી સ્ત્રી॰ (અ॰) અભાવ; ન હોવું તે (૨) દૂર કરવું તે (૩) નકાર; ઇન્કાર
ની વિ॰ (અ॰) નફરત-ઘૃણા કરનાર (૨) સ્ત્રી॰ ફરિયાદ; પોકાર
નીતી સ્ત્રી॰ (અ) શરણાઈની સાથે વગાડવામાં
આવતું બંસરી જેવું એક વાજું-તુરાઈ(૨) શરણાઈ નઝીન્ન વિ॰ (અ॰) ઉમદા (૨) સુંદર (૩) સ્વચ્છ નસ પું॰ (અ) દમ; શ્વાસ (૨) પળ; ક્ષણ (૩) અસ્તિત્વ (૪) સત્યતા (૫) કામ-વાસના નસજ્ઞ વિ॰ સંયમી; વાસનાત્યાગી નસપરસ્ત વિ॰ વિષયી; ભોગી નસાની સ્ત્રી સ્વાર્થ; પોતપોતાની ચિંતા નસાનિયત સ્ત્રી॰ (ફા॰) સ્વાર્થીપણું (૨) અભિમાન નક્ષ ॰ અસ્તિત્વ (૨) સત્યતા (૩) કામ-વાસના નસી વિ॰ પોતાનું; વૈયક્તિક નવાત સ્ત્રી॰ (અ॰) શાકભાજી
નવાતાત સ્ત્રી॰ (અ) (‘નવાત’નું બ॰ વ॰) લીલોતરી;
શાકભાજી
નવી પું॰ (અ) ઈશ્વરનો દૂત; પેગંબર નવેહના સ॰ ક્રિ॰ નિવેડો આણવો નવેડ્ડા, નલેરા પું॰ નિવેડો; ફેંસલો
નખ્ત સ્ત્રી॰ (અ) હાથની તે રગ જેના પર આંગળી મૂકી વૈદ રોગની હાલત જુએ છે; નાડી નવ્વાન પું॰ (અ) નાડી જોનાર; વૈદ; હકીમ નવ્યે વિ॰ નેવું; ૯૦
નક્ષ પું॰ (સં॰) નભ; આકાશ (૨) વાદળ (૩) વર્ષા (૪) પાણી
નમ વિ॰ (ફા॰) ભીનું
નમોવાળી સ્ત્રી (સં) આકાશવાણી; રેડિયો નમ પું॰ (ફા॰) નિમક; લૂણ નમાર વિ॰ (ફા॰) લૂણ ખાનાર નમહામ વિ॰ (ફા) બેવફા; નિમકહરામ; કૃતઘ્ન નમહનાતવિ॰(ફા) વફાદાર; કૃતજ્ઞ; નિમકહલાલ નમસાર પું॰ (ફા) જ્યાં મીઠું બને કે નીકળે તે જગા (અગરી)
नरपति
નમીન વિ॰ (ફા॰) મીઠાવાળું કે ખારું (૨) સુંદર; સલોણું (૩) પું॰ મીઠાવાળી વાની
નમવા પું॰ (ફા) દબાવીને કરેલું જાડું ગરમ કપડું (નમદો)
નમન પું॰ (સં॰) નમવું તે; નમસ્કાર નમના અ॰ ક્રિ॰ નમવું; પ્રણામ કરવા તમારી પું॰ (સં॰) નમન; પ્રણામ; ઝૂકી કે નમીને અભિવાદન કરવું તે
નમસ્તે સ્ત્રી॰ (સં॰) (‘તમને નમું છું') નમસ્કાર; પ્રણામ નમાણ પું॰ (ફા॰) નમાજ (મુસલમાનોની ઉપાસનાપદ્ધતિ)
નમાજ઼ી પું॰ (ફા॰) નિયમથી નમાજ પઢનાર (૨) ધાર્મિક માણસ (૩) મુસલ્લો
નમાણે ખનાણા, નમાણે મૈયત સ્ત્રી (ફા) મરણ વખતે શબ આગળ પઢાતી નમાજ
નમાના સ॰ ક્રિ॰ નમાવવું (૨) તાબે કરવું નમિશ, નમિસ સ્ત્રી॰ (ફા॰ નમિશ્ક) દૂધમાંથી તૈયાર કરાતી એક વાની
નમી સ્ત્રી॰ (ફા॰) ભીનાશ; આર્દ્રતા
નમૂત સ્ત્રી॰ (ફા॰) પ્રગટ થવું તે (૨) નિશાન; ચિહ્ન નમૂનાર વિ॰ (ફા॰) પ્રગટ; જાહે૨ (૨) ઉદય થયેલું નમૂના પું॰ (ફા) નમૂનો (૨) ઢાંચો નમ્ર વિ॰ (સં॰) નમેલું (૨) નમ્ર; વિનયી નવ પું॰ (સં॰) નીતિ; ન્યાય (૨) નમ્રતા (૩) સ્ત્રી નદી (૪) વિ॰ લઈ જનાર; માર્ગદર્શક; ઉચિત; ઉપયોગી નયન પું॰ (સં॰) નેત્ર; આંખ
નયનપટ પું॰ આંખની પલક, પલકારો નયના, નયની સ્ત્રી॰ આંખની કીકી
નયનાભિરામ વિ॰ (સં) આંખને સુંદર લાગે એવું (૨) સુંદ૨; મનોહર
નયનૂ પું॰ નવનીત; માખણ (૨) એક જાતનું મલમલ કપડું
નયા વિ॰ નવું; નવીન; નૂતન નયાન્નાર પું॰ (સં) બાઇબલનો નવો કરાર નવાવત સ્ત્રી॰ (અ૦) નાયબપણું; મદદનીશ કે મુનીમ હોવું તે
નવામ પું॰ (ફા) તલવારનું મ્યાન નર પું॰ (સં) પુરુષ; મર્દ; નર નરા પું॰ (સં) નરક (૨) ગંદી જગ્યા નરટ પું॰ સરકટ કે બરુ
નરગિસ સ્ત્રી, પું॰ (ફા॰) એક ફૂલઝાડ; આંખ સાથે જેની સરખામણી કરાય છે એવું એક પીળું ફૂલ નરવા, નવા પું॰ મેલા પાણીની મોરી નવપતિ પું॰ નૃપતિ; રાજા

Page #215

नरपशु
૨૧૦
नवान्न
નિરપશુ વિનરપિશાચ, દુષ્ટજન
નવંવર ! નવેમ્બર માસ નવર્તિ સ્ત્રી મનુષ્યોનો બલિ આપવો તે નવ વિ (સં.) નવ; ૯ (૨) નવું નમક્ષ ! મનુષ્યનું ભક્ષણ કરનાર; રાક્ષસ નવાપુંસૂર્ય, ચંદ્ર, મંગળ,બુધ,ગુરુ,શુક્ર, શનિ, રાહુ, નરક્ષિત સ્ત્રી મનુષ્યનું ભક્ષણ કરવું તે
કેતુ નર વિનરમ; ઢીલું (૨) કોમળ (૩) આળસુ નવબાળ પું, નવજાતિ (સ્ત્રી) નવીન ચેતના નરમા પુનરમો-પસ
નવજાત વિ તરતનું જન્મેલું નાના સ ક્રિ નરમ કરવું; શાંત કે ધીમું કરવું નવગીન પુલ નવી જિંદગી
(૨) અ ક્રિ નરમ થવું; શાંત કે ધીમું થવું નવદંપતિ મું નવવિવાહિત યુગલ નવી સ્ત્રીને ઢીલાશ; આળસ
નવકુળ સ્ત્રી શૈલપુત્રી, બ્રહ્મચારિણી, ચંદ્રઘંટા, કૂષ્માણ્ડા, સમક્ષ મનુષ્યભક્ષક
સ્કંદમાતા, કાત્યાયની, કાલરાત્રિ, મહાકાળી, નધિ ! એવો યજ્ઞ જેમાં માનવબલિ અપાય છે. સિદ્ધિધાત્રી નરવંશાત્ર પું માનવવંશ સંબંધી શાસ્ત્ર
નવતર પુંબે આંખ, મુખદ્વાર, બે કાન, બે નસકોરાં, સાવધ મું નરહત્યા
ગુદા, ગુલ્વેન્દ્રિય નરસંહાર ! મનુષ્યને મારી નાખવો તે
નવનિધિ રત્રી કચ્છપ, ખર્વ, નદ, નીલ, પદ્મ, મકર, નરસંહાર હું મનુષ્યને મારી નાખનાર; હત્યારો મહાપા, મુકુટ, શંખ નહિંયા ! તુરાઈના આકારનું એક વાજું તડું નવનિ શું નવી રચના નર અ પરમ દિવસથી પહેલાંનો કે તે પછીનો નવનિરિત વિનવું ચૂંટાઈ આવેલ દિવસ-ચોથો દિવસ
નવનીત મું. (સં.) માખણ નિરિયા પુનળિયું
નવપરિણીતા સ્ત્રી નવી પરણેલી સ્ત્રી; નવોઢા ન સ્ત્રી વણાટના કાંઠલાની કોકડી (૨) (ફા) નવસૂતા સ્ત્રી બાળકને તાજો જન્મ આપ્યો છે. બકરીનું નામ ચામડું
એવી સ્ત્રી ની સ્ત્રી નારિયેળની કાછલી
નવમ વિ(સં૦) નવું નર્તપું (સં૦) નટ; નાચનાર (૨) ચારણ; બંદીજન નવી સ્ત્રી (સં.) નવમી નજી સ્ત્રી નૃત્ય કરનારી; નર્તિકા
નવયુગ ! નવો યુગ નર્તન (સં) નૃત્ય; નાચ
નવયુદ મું નવજુવાન ન સ્ત્રી (ફળ) સોગટું કે મહોરું
નવયુવતી સ્ત્રી નવજવાન કન્યા ન વિ (ફા) નરમ ઢીલું (૨) (સં.) પુંનર્મ; નવયુવા ! નવયુવક વિનોદ, હાસ્ય
નવથવના સ્ત્રી નવયુવતી નવી સ્ત્રી (કાવ્ય) નરમાશ
નવરત્ન ! મોતી, પન્ના, માણેક, ગોમેદ, હીરો, નર્ત સ્ત્રી (૪૦) ધાવ (૨) રોગીની બરદાસ કરનાર લસણિયો, પરવાળું, નીલમ, પોખરાજ નરી સ્ત્રી (ઈ.) શિશુઓ અને છોડઝાડને ઉછેરવાની નવર ! શૃંગાર, કરુણ, હાસ્ય, રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, જગ્યા
બીભત્સ, અદ્ભુત, શાંત નર્મિગહોમ પં. (ઈ) રોગીઓના ઉપચાર અને નવરાત્રી મું. (સં.) નોરતાં એમની દેખરેખનું કેન્દ્ર
નવન વિશે (સં.) નવું (૨) સુંદર (૩) સ્વચ્છ રત્ન (સં) પાણી વગેરેનો નળ
નવવધૂ સ્ત્રી નવી પરણેલી સ્ત્રી; નવોઢા ન પું(સં.) જમીનમાંથી પાણી કાઢવાનું એક શિક્ષિત વિનવું શિક્ષણ પામેલું છે તે આધુનિક યંત્ર; ટ્યુબવેલ
નવરત પં. (સં.) (૯ + ૭) સોળ શણગાર નામું પેઢુમાંની પેશાબની નળી (૨) હાથ કે પગનું નવા વિનવીન (૨) સ્ત્રી વિનય, નમ્રતા લાંબું હાડકું (નળો)
નવા વિ૦ (ફા) કૃપા કરનાર; દયાળુ નતિન પે (સં) કમળ (૨) કમલિની
નવાબના સ ક્રિ દયા કરવી; નવાજવું નત્રિની સ્ત્રી (સં.) કમલિની; કમળનું સરોવર નવનિ સ્ત્રી (સા) નવાજિશ; કૃપા; બક્ષિસ (૨) નદી
નવાના સક્રિ નમાવવું (૨) નમ્ર કરવું નાની સ્ત્રી નળી; ભૂંગળી
નવાન ! (સં૦) નવું અનાજ કે તે વાપરવાના નgઝા ! નાનો નળ
પ્રારંભનો ઉત્સવ

Page #216

नवाब
૨૧૧
નવાબ પું॰ (અ) મુસલમાન રાજા કે તેનો સૂબો (૨) અમીર (૩) એક ઇલકાબ નવાના પું॰ (અ) કોળિયો નવાસા પું॰ (ફા॰) દૌહિત્ર નવાસી વિ॰ નવ્યાસી; ૮૯
નવાહ પું॰ (સં॰) નવ દિનનો સમૂહ (જેમ કે, રામાયણ નવાહ); કોઈ સપ્તાહ (૨) (અ) આસપાસનો પ્રદેશ
નવિત સ્ત્રી॰ (ફા) કાગળ; લેખ (૨) દસ્તાવેજ નવિતા વિ॰ (ફા) લિખિત (૨) પું॰ વિધિ; ભાગ્ય નવીન વિ॰ (સં) નવું (૨) વિચિત્ર (૩) મૌલિક નવીસ પું॰ (ફા॰) લખનાર; લેખક નવીસી સ્ત્રી લેખનકાર્ય
નવેત્તા વિ॰ નવજવાન (૨) નવું નવોÇા સ્ત્રી॰ (સં॰) નવવધૂ; નવી પરણેલી સ્ત્રી; કાવ્યશાસ્ત્રમાં તે મુગ્ધા નાયિકા જે ભય અને લજ્જાના કારણે નાયકની પાસે જવા ઇચ્છતી ન હોય
નશા પું॰ (ફા) નશો કે તેની ચીજ નશાહો, નશાવાળ, મશેબાપા વિ॰ (ફા) નશો કરવાની ટેવવાળું નશાપાની પું॰ નશો ને તેની સામગ્રી નશીન વિ॰ (ફા॰) બેસનાર (ઉદા॰ તખ્તતશીન) નશીલા વિ॰ માદક (૨) કેફ ચડેલું રશેલ પું॰ (ફા॰ નિશેબ) નીચાણ (૨) નીચી જગા નશોનુમા પું॰ (અ) ઉન્નતિ; ચડતી; વૃદ્ધિ નતર પું॰ (ફા॰) નસ્તર
નવ પું॰ (અ) ઉન્નતિ; ચડતી; વૃદ્ધિ નવર વિ॰ (સં॰) નાશવંત
નષ્ટ વિ॰ (સં॰) નાશ પામેલું (૨) દુષ્ટ; અધમ નષ્ટપ્રાય વિ॰ (સં॰) લગભગ નાશ પામેલું નષ્ટપ્રષ્ટ વિ॰ (સં) ખતમ; ખાનાખરાબ થયેલું નલ સ્ત્રી॰ નસ; રગ; રેસો
નક્ષતાનીñ પું॰ ફારસી અને અરબી લિપિનો હાથે લખાતો એક સુંદર મરોડ નસના અ॰ ક્રિ॰ નાસવું (૨) નાશ પામવું નસબ પું॰ (અ) કુળ; ખાનદાન (પિતૃપક્ષનું) (૨) વંશાવળી
નસર સી॰ ગધ-લખાણ
નક્ષણ સી॰ નસલ; વંશ; જાતિ (૨) સંતતિ; ઓલાદ નસવાર સ્ત્રી છીંકણી
નશાના, નસાવના અ॰િ નાશ પામવું નક્ષીની, નથેની સ્ત્રી નિસરણી નશીલ પું॰ (અ) દૈવ; ભાગ્ય
नाँधना
નક્ષીવગના વિ॰ ફૂટેલા નસીબવાળું નસીબવર વિ॰ (અ) નસીબદાર નસીમ સ્ત્રી॰ (અ) ઠંડી ધીમી મજેદાર હવા નશી હતી॰ (અ॰) નસિયત; શિખામણ;સારી સલાહ; સદુપદેશ
નરેની સ્ત્રી નિસરણી
ન પું॰ (અ) દસ્તૂર; ધારો (૨) વ્યવસ્થા ન પું॰(અ॰) નકલ (૨) અરબી લિપિનો એક મરોડ ના સ્ત્રી॰ (સં॰) પશુના નાકનો છેદ જેનાથી તે નથાય નસ્તાની પું॰ (અ) અરબી ફારસી લિપિનો (હાથે લખાતો) એક સુંદર મરોડ
નતિ, નસ્ત્રોત પું॰ (સં॰) નાથવાળું—નાથેલું પશુ નસ્ય પું॰ (અ) રોપવું; ખડું કરવું (ઝંડો; તંબુ ઇ॰)તે નસ્ય પું॰ (સં) છીંકણી (૨) પશુની નાથ (૩) નાકમાર્ગે દિમાગમાં ચઢાવાતી દવા નોત પું॰ (સં॰) નાથવાળું-નાથેલું પશુ ન” સ્ત્રી॰ (અ) ગદ્ય-લખાણ
નસ્ટ્સ સ્ત્રી॰ (અ) નસલ; વંશ; જાતિ (૨) સંતતિ; ઓલાદ
નારી પું॰ (અ) ગદ્ય-લેખક માઁ, નફ પું॰ નખ નહઘ પું॰ વિવાહનો એક વિધિ નહન પું॰ મોટું દોરડું
નહર ॰ (ફા॰) નહેર
નહરની સ્ત્રી॰ (સં॰ નખહરણી) નરાણી નહતી વિ॰ (ફા॰) નહેરની (જમીન) નહ પું॰ નારું કે વાળાનો રોગ નહના પું॰ પત્તામાં નવ્યો કે નેલો નહનાના સ॰ ક્રિ॰ નવડાવવું; સ્નાન કરવું નહસ વિ॰ (અ॰) અશુભ; અપશુકનિયાળ (૨) પું અપશુકન
નહાન પું॰ સ્નાન કે તેનું પર્વ
નાના અ॰ ક્રિ॰ નાહવું
નહાર પું॰ (સં॰) દિવસ (૨) વિ॰ નિરાહાર; નયણા કોઠાવાળું નારી સ્ત્રી॰ (ફા॰) નાસ્તો
નહીં અ॰ ના; નહિ
નહીં તો અ॰ એમ ન હોય કે થાય તો; નહિ તો; નીકર નહી વિ॰ (અ) સુકલકડી; દૂબળું-પાતળું નફૂલત સ્ત્રી॰ (અ) ઉદાસીનતા (૨) અશુભતા માઁ પું॰ નામ નૉ માઁ પું॰ નામ-ઠામ ના વિ॰ નાણું (૨) પું॰ નાગડો બાવો નોઁધના સ॰ ક્રિ॰ લંઘવું; ઓળંગવું

Page #217

नाँठना
૨૧૨
नाटना
નાના અને ક્રિ નાશ પામવું
નાન સ્ત્રી નાગરવેલ નૉ૯ સ્ત્રી માટીનું મોટું કૂંડું જેમાં પશુને નિરાય છે. નામોથા નાગરમોથ ઘાસ ની સ્ત્રી (સં૦) ધનસમૃદ્ધિ; અભ્યદય (૨) તે નાવિવિ (સં.) નગરનું શહેરી (૨)પુનગરવાસી દેવસ્તુતિ આશીર્વાદાત્મક શ્લોક કે પદ્ય જેના નામ સ્ત્રી (સં.) દેવનાગરી લિપિ (૨) શહેરી સ્ત્રી
સૂત્રધાર નાટકનો આરંભ કરતાં પહેલાં પાઠ કરે છે. કાવત્રી, નાજવારની સ્ત્રી (સં.) નાગરવેલ નā jનામ
ના-નવાર, ના-વારવિ (ફા) અસહ્ય (૨) અપ્રિય નાઅ (નિષેધસૂચક શબ્દ,જેમકે, નાઉમેદ)ના; નહીં (૩) પચવામાં ભારે નાાિ સ્ત્રી (ફા) વિરોધ; મતભેદ વાર્તા અને (ફા) અચાનક ના સ્ત્રી નાઈ(વાળંદ)ની સ્ત્રી; વાળંદણ નાની વિ૦ (ફા) આકસ્મિક (૨) સ્ત્રી અચાનક ના સ્ત્રી સમાનતા (૨) અબરોબર
હોવું તે ના, ના! નાઈ; વાળંદ
ના ૫ (અ) વચ્ચે ગેરહાજરી; નિયમિત કાર્યમાં નાકનેકવિ (ફા) નાઉમેદ; નિરાશ
ભંગ; ખાલી ગાળો નાખેલી સ્ત્રી નાઉમેદી; નિરાશા
ના પુનાગો બાવો નાદવિ નહિ પલોટેલો; બળદ કે ઘોડો) પલોટાયો નાહ અને (ફા) અચાનક ન હોય તે
નાનિ સ્ત્રી નાગણ (૨) પીઠ પર વાળની નાગણ ના સ્ત્રીનાક (૨)વિ (ફળ) પૂર્ણ અર્થમાં સમાસને ના ! નૃત્ય (૨) ખેલ; ક્રીડા
અંતે; ઉદા દર્દનાક (૩) પં. (સં૦) નાક; સ્વર્ગ ના વિડીખેલકૂદ; નાચ-તમાસો નાણાપં નાકનો એક રોગ
રાધના અ૦િ નાચવું નારિ , નાક કવિ (ફા) કદર વગરનું અગુણજ્ઞ નવા વિ- (ક) નબળું; ઢીલું; બીમાર ના ડું નાકું; દરવાજો; ચોકી (૨) સોયનું નાકું નારી (કાવ્ય)બીમારી(૨)અણબનાવ, વૈમનસ્ય નાવલી, માલી સ્ત્રી (ફા) નાકું રોકવું તે; નાદાવિ (કા) લાચાર; વિવશ પહેરો (૨) મું નાકેદાર સિપાઈ
નારી વિ (કા) તુચ્છ; હીન ના-વિત્ર વિ૦ (ફા) અયોગ્ય; નાલાયક નાગપું અનાજ (૨) ખાવાનું ના- વિ નકામું; ખરાબ
નામું (ફા)નખરાં, હાવભાવ (૨)નાજ, લાડ; ગર્વ ના-મથાહ વિ (ફા) અફળ; અસફળ; વ્યર્થ ના-નાપું હાવભાવ;ચેનચાળા નાવાર વિશે (ફા) નકામું (૨) અયોગ્ય નાની, નાઝનીન સી (કા) નાજનીન; સુંદર સ્ત્રી નાસિ વિશે (અ) અધૂરું (૨) ખરાબ
નાગરીક પુ પ્રેક્ષકગણ; ભણનાર નાદિ ૫૦ (અ) નિકાહ-વિવાહ કરાવનાર કાજી ના વિ (કા) ગર્વવાળું; ગર્વિત; અભિમાની નાસ પું? (અ) શંખ
ના-નાથ વિ. (અ + ફા) અનુચિત નાયંલી સ્ત્રી નાકાબંધી
નારિન વિ (અન્ય) પ્રબંધ કરનાર; પ્રબંધક (૨) પું ના- વિ (ફા) ખરાબ; નાલાયક (પુત્ર) રાજવ્યવસ્થાપક (મુસલમાનકાળમાં). નાતા પુ. (ફા) નાખુદો; વહાણનો કપ્તાન; નાજિત ૫ (અ) કોર્ટનો નાજર (૨) નિરીક્ષક નાવિક
નજિીનj (અ“નાજિર'નું બ૦ વ) પ્રેક્ષકગણ (૨) નાહુન, નાહૂન (ફા) નાખુન; નખ (૨) ખરી ભણનાર નાઉના પું (ફા) આંખનો એક રોગ (ધોળા ડોળામાં નાજિત વિ (ફા) અવતરનાર; નીચે ઊતરનાર લાલ થાય છે.)
નાપૂવિ (ફા)નાજુક, કોમળ (૨) પાતળું; બારીક નાહુ વિ (ફા) નારાજ; અપ્રસન્ન
(૩) સૂક્ષ્મ (૪) ઝટ કથળે કે ઝટ તૂટે એવું (૫) નાસ્તુશાસ્ત્રી નારાજગી; અપ્રસન્નતા
જોખમવાળું ના પુ (સં.) નાગ; સાપ (૨) હાથી
ના-જે, નવા વિ૦ (ફા) બેડોળ () અયોગ્ય નાગની સ્ત્રી ફાફડા ઘાટનો યૂવર
ના ડું (.) નાટક; રૂપક ના પાન ! (સં.) અફીણ
નાટક ! નાટકશાળા નાવેજ સ્ત્રી નાગરવેલ
નાદીય વિ નાટક સંબંધી ના રવિ (સં.) નગરનું; શહેરી (૨) ચતુર; કાબેલ નાદના અક્રિપ્રતિશાભંગ થવું; ફરી જવું(૨)સક્રિ (૩) મું નાગરિક
ના પાડવી; કબૂલ ના કરવું

Page #218

नाटा
૨૧૩
नाम
નાદા વિનીચું, ગટું નાય (સંક) નટવિદ્યા; નૃત્ય અને અભિનય નદવે | અભિનય આદિ સંબંધી વિદ્યા નટવરાણા સ્ત્રી રંગશાળા નાદાર ! (સં૦) નાટ્યશાળા દિતિ સ્ત્રી અભિનય યોગ્ય નાઇના અ૦િનાસવું (૨)નાશ પામવું (૩) સક્રિ
નાશ કરવો; ધ્વસ્ત કરવું ના ડું વારસ વગરનો માણસ ના પુનાળ; પોલો ડાંડલો નાસ્ત્રી ગરદન; નાડ ના ! નાડું (ચણિયા વગેરેનું કે લાલ) નારી સ્ત્રી (સં) શરીરની નાડી (૨) નળી ના પુનાતો; સંબંધ (૨) સંબંધી નાતાલાળા વિ (ફા) બિનઅનુભવી નાતમામ વિ૦ (અ + ફા”) અધૂરું અપૂર્ણ માતર, નારિ, નાતજ અનહીંતર; નહીં તો નારા વિ૦ (ફા”) અસભ્ય; અણઘડ; ગમાર નાતાલ વિ (ફા) કમજોર; અશક્ત; નાતવાન નવા સ્ત્રી અશક્તિ; કમજોરી; નબળાઈ નાતા પુનાતો; સંબંધ કે સગાઈ નાdદા વિ૦ (ફા) નાતવાન; તાકાત વગરનું નાતા સ્ત્રી કમજોરી; અશક્તિ નાતિકal (અ) વાચા નાતિન - પુત્રીની પુત્રી; પુત્રની પુત્રી નાતી | પુત્રનો પુત્ર, પુત્રીનો પુત્ર
તે સંબંધથી (૨) માટે; વાસ્ત નલિવિ. સગું; સંબંધી નાથપું (સં.) સ્વામી; ધણી; માલિક (૨) સ્ત્રી ઢોરની
નાથ નાથના સક્રિ નાથવું નલ છું(સં) ધ્વનિ; અવાજ (૨) શબ્દબ્રહ્મ (૩)
આકાશનો ગુણ; નિર્ગુણ બ્રહ્મનું આકાશગત સર્વપ્રથમ સગુણરૂપ નલિં, નાલાન વિ૦ (ફા) નાદાન; અણસમજુ નાલાનિયત, નાની સ્ત્રી અણસમજ; નાદાની નાનાવિ૦ (ફા૦) ગરીબ; અકિચન નારી સ્ત્રી ગરીબાઈ, અકિંચનતા નલિન વિ (અ) શરમિંદું; લજ્જિત નાવિયાપુનંદી; પોઠિયો; જોગી જેને સાથે લઈ ભીખ
માગે છે તે નંદી નાહિત વિ (ફા) અદ્ભુત, અદ્વિતીય; ઉત્તમ નાાિશાહી સ્ત્રી ભારે અંધેર અને ઘોર અત્યાચાર નાદિ વિ (ફા) લેણું ન દેનાર - ન ચૂકવનાર
ના-સુરત વિ (ફાળ) ઠીક નહિ એવું; અસ્વસ્થ રાધના સક્રિ (બળદ, ઘોડો) જોડવું; જોતરવું (૨)
શરૂ કરવું નાન સ્ત્રી (ફા) નાન; રોટી, ચપાતી નાની ડું એક જાતનું સુતરાઉ કાપડ નાન-ઉતા સી(ફા) નાનખટાઈ રાનપાત્ર સ્ત્રી પાંઉરોટી નાનવાપુ (ફાજ્ઞાનબાઈનાન-રોટી બનાવી વેચનાર નાના પુનાનો, માતામહ (૨)(અ) ફુદીનો (૩)અને
(સં.) નાના પ્રકારનું (૪) અનેક નાનાવિધ વિ૦ (સં૦) અનેક પ્રકારનું નાનહાન પુનાના (માતામહ); નાનીનું ઘર કે સ્થાન નાની સ્ત્રી નાની; માતાની માતા ના-જુવાર ઇન્કાર; ના પાડવી તે ના, ના વિનાનું, નાની વયનું (૨) બારીક;
પાતળું (૩) સુદ્ર; હલકું ના ડું માપ (૨) માપવું તે કે તેનું પરિમાણ નાપ-ગોલ, નાપ-તૌત્ર સ્ત્રી માપવું કે જોખવું તે કે
તેનું પરિમાણ નાપના સક્રિ માપવું નાપસંદ વિ૦ (ફા) નાપસંદ, અપ્રિય; અણગમતું નાપાર વિ (ફા) અપવિત્ર; ગંદું; મેલું નારી સ્ત્રી અપવિત્રતા ના-પાથલારવિ (ફા) પાયા વગરનું અધ્ધર;અસ્થિર નાપાર વિનાપાસ; અસફળ (૨) અમાન્ય નાપિત પુ (સં.) નાઈ; વાળંદ માપ વિ (ફા) પેદા ન થયેલું (૨) અલભ્ય ના સ્ત્રી (ફા) નાભિ નામ ૫ (ફા) નાફરમાન; આજ્ઞા ન માનનાર નામાની સ્ત્રી ન માનવું તે; કાનૂનભંગ નામ વિનાસમજુ; મૂરખ નારી સ્ત્રી નાસમજ; મૂર્ખતા નામ ! (કા) કસ્તુરી મૃગની નાભિની કસ્તૂરીની
થેલી (૨) વિ. (અ) નફાકારક; લાભદાયી નાયલા ડું (રા) મોરી; ગટર નાલાલિ વિ(અ + ફા૦) સગીર; ઓછી ઉંમરનું નાસિક સ્ત્રી (અ + ફા) અવયસ્કતા; પુખ્તતાનો
અભાવ -ચીન વિ૦ (ફા) અંધ ના-સૂકવિ (ફા) નષ્ટ; નાબૂદ નામ, નામ સ્ત્રી (સં.) ઘૂંટી (૨) પૈડાની નાભિ
(૩) કસ્તૂરી ના-મંજૂર વિ૦ (ફા) નાકબૂલ; અસ્વીકૃત નામ પું. (સં.) નામ (૨) (ફા૦) નામના; કીર્તિ

Page #219

नाम-आवर
૨૧૪
નામ-આવત્ વિ॰ (ફા॰) નામવર; પ્રસિદ્ધ નામ-પ્રેમાલ પું॰ (ફા° + અ॰) (ઐમાલ-નામા) કારકિર્દી
નામજ વિ॰ (સં॰) નામે (સમાસમાં) નામ-ાત્ વિ॰ (ફા॰) પ્રસિદ્ધ (૨) જેનું નામ દાખલ કરાયું કે દેવાયું હોય એવું નામની સ્ત્રી॰ પ્રસિદ્ધિ
નામાંવિતતા પું॰ (સં) નામ અંકિત કરવું તે; અધિકૃતરૂપે નામ નિયુક્ત થવું તે; ‘નૉમિનેશન’ નામધારૂં સ્ત્રી બદનામી
નામધારી વિ॰ (સં॰) નામે; નામક નામધેય પું॰ (સં) નામ; નામકરણ; સંજ્ઞા નામનિશાન પું॰ (ફા॰) ચિહ્ન; પત્તો; ઠેકાણું નામરૂપ પું॰ (સં) નામ અને રૂપ; દૃશ્ય જગત નામદ્ વિ॰ (ફા) ડરપોક; કાયર; બાયલું નામની સ્ત્રી॰ ડરપોકપણું; કાયરતા નાનલેવા પું॰ વારસ; મરણ પછી નામ લેનાર નામવર વિ॰ (ફા) પ્રસિદ્ધ; નામી નામશેષ વિ॰ (સં॰) ગત; નષ્ટ; મૃત નામહતૂટ વિ॰ (ફા॰) બેહદ
નામાંળ, નામાંતિ વિ॰ (સં॰) જેની પર નામ લખાયેલું કે કોતરાયેલું હોય તેવું નામાંન પું॰ નામ-નોંધણી; ‘નૉમિનેશન’ નામા પું॰ (ફા) પત્ર (૨) ગ્રંથ ના-માન વિ॰ (ફા+અ) અયોગ્ય નામા-નિયર વિ॰ (ફા) ખબરપત્રી
ના-માતૂમ વિ॰ (ફા॰) અજ્ઞાત; અજાણ; માલૂમ ન હોય એવું
નામી વિ॰ (ફા॰) નામવાળું; પ્રસિદ્ધ; મશહૂર નાની-શામી વિ॰ (ફા॰) ઘણું પ્રસિદ્ધ; નામાંકિત ના-મુનાસિલ વિ॰ (ફા॰) અયોગ્ય; અઘટિત નાનાવિધ વિ॰ (સં) અનેક પ્રકારનું (ગુજરાતીમાં
નાનાવિધ ક્રિયાવિશેષણ અવ્યય તરીકે પણ વપરાય છે; પણ હિન્દીમાં તે માત્ર વિશેષણ જ છે; અવ્યય તરીકે નથી.)
ના-મુક્તિ વિ॰ (ફા) માફક ના આવે એવું;
પ્રતિકૂળ
નામુમત્તિ વિ॰ (ફા॰) અસંભવ
ના-મુરાદ્ વિ॰ (ફા॰) નિરાશ; નિષ્ફળ નામૂન સ્ત્રી॰ (ફા॰) ઇજ્જત (૨) શીલ; સ્ત્રીનું શિયળ (૩) લજ્જા
નામૂસી સી॰ (ફા॰) નામોશી; બેઆબરૂ ના-મેરવાન વિ॰ (ફા॰) અકૃપાળુ; મહેર વગરનું નામો-નિશાન પું॰ (ફા) નામનિશાન
नाश
નામૌનૢ વિ॰ (ફા॰) અયોગ્ય; ગેરવાજબી નાયા પું॰ (સં) નેતા; આગેવાન; સરદાર (૨) અધિપતિ; મુખ્ય (૩) કથા કાવ્ય વગેરેનું મુખ્ય પાત્ર નાયા સ્રી વેશ્યાની મા; કૂટણી (૨) નાયિકા નાયન સ્ત્રી॰ નાઈ સ્ત્રી; વાળંદણ
નાવલ પું॰નાયબ (૨)વિ॰ (અ) મદદનીશ; સહાયક નાયાબ વિ॰ (ફા॰) અપ્રાપ્ય; દુર્લભ (૨) શ્રેષ્ઠ નાયિા સ્ત્રી॰ (સં) મુખ્ય સ્ત્રી-પાત્ર (૨) યુવતી નારંગી સ્ત્રી નારંગી ફળ (૨) વિ॰ નારંગી રંગનું નારી વિ॰ (ફા॰) નારંગી રંગનું
નારી સ્ત્રી॰ ગરદન (૨) નારી (૩) વણકરનો કાંઠલો
(૪) પું॰ નાળું (૫) નાડું (૬) (અ) અગ્નિ નાના પું॰નાડું (૨) (અ)ઘોષ; પોકાર (૩) વિજયઘોષ નારાણ વિ॰ (ફા) ગુસ્સે થયેલું; કફા (૨) નાખુશ નારા સ્ત્રી॰ નાખુશી
નારિયલ પું॰ ખજૂરની જાતિનું એક વૃક્ષ(૨) નારિયેળ કે કાછલીનો હુક્કો નારિયલી સ્ત્રી નારિયેળની કાછલી
તેનો હુક્કો
(૨) નારિયેળની તાડી
નારી વિ॰ (અ॰) ‘નાર’-અગ્નિ સંબંધી (૨) સ્ત્રી (સં॰) નારી; સ્ત્રી
નાત સ્રી॰ (સં॰) નાળ; દાંડી કે નળી; બંદૂકની નાળ વગેરે (૨) પું॰ બાળકનો નાળ (૩) (અ॰) ઘોડાનો
નાળ
નાની સ્ત્રી પાલખી
નાનચંદ્ર પું॰ (ફા) જોડા કે ઘોડાને નાળ જડનાર નાના વિ॰ (ફા) રોનાર; રોઈને ફરિયાદ કરતું (૨) હેરાન; તંગ
નાના પું॰પાણીનું નાળું (૨) (ફા॰) રોકકળ (૩) શોર;
બુમરાણ
નાલાય વિ॰ (ફા) અયોગ્ય (૨) નીચ; અધમ નાલિશ, નાનિલ સી॰ (ફા॰) ફરિયાદ નાલી સી નીક (૨) મોરી નાવ પું૦ નામ નાવ સ્ત્રી હોડી; નાવ
નાવળ પું॰ (ફા) નાનું તીર (૨) મધમાખીનો ડંખ ના- વિ॰ (ફા॰) કસમયનું નાવલ પું॰ (ઇ॰) નવલકથા; નૉવેલ નાવશિષ્ટ પું॰ (ઇ॰) નવલકથાકાર માયા િવિ॰ (ફા॰) અજાણ
નાવાઈ યિત સ્ત્રી॰ (અ॰) અજાણપણું; અપરિચય ના-વાખિલ વિ॰ (ફા) ગેરવાજબી; અયોગ્ય નાશ સ્ત્રી॰ (અ॰ નઅશ) લાશ; શબ (૨) ઠાઠડી નાશ પું॰ (સં॰) નાશ; સંહાર

Page #220

नाशक
૨૧૫
निखारना
નાશ, નારી વિનાશ કરે એવું
નિઃસંહ, નિ:સંશય વિ (સં૦) નિઃશંક, બેશક નાપાતી સ્ત્રી (૮૦) નાસપાતી ફળ
નિલીન વિશે (સં.) અસીમ; બેહદ; અપાર નાણાપ્ત વિ (ફા) અનુચિત (૨) અસભ્ય (૩) નિઃસ્પૃહ વિ (સં.) નિષ્કામ; નિર્લોભ; સ્પૃહારહિત અશિષ્ટ (૪) અશ્લીલ
નિ:સ્વાર્થ વિ(સં૦) સ્વાર્થ વગરનું નાશ પુંછ (ફા) દુઃખી; નારાજ (૨) કમનસીબ નિગમત સ્ત્રી (અ) દુર્લભ; અમૂલ્ય વસ્તુ (૨) નાણી વિ૦ (ફા) અસંભવ (૨) કમનસીબ સ્વાદિષ્ટ ભોજન (૩) ધન-દોલત; સુખસાહ્યબી નાતા ! (કાવ્ય) નાસ્તો; હાજરી
જિગર અ પાસે (૨) વિ સમાન ના સ્ત્રી સુંઘીને લેવાની દવા (૨) છીંકણી નિમરના અ ક્રિ નજીક આવવું વાલાન ! છીંકણીની ડબી
નિગાર સ્ત્રી (અ) દુર્લભ કે કીમતી વસ્તુ (૨) નાસા વિ અણસમજુ; મૂર્ણ; નાદાન
સ્વાદિષ્ટ ભોજન (૩) ધન-દોલત; સુખ-સાહ્યબી નામની સ્ત્રી અણસમજ; મૂર્ખામી; નાદાની નિતિ પં. (સં૦) નાશ; સંહાર; ખાતમો ના, નાસેહ વિ (અનાસિહ) નરસિયત દેનાર; નિદવિ (સં.) નજીકનું (૨) અ નજીક; પાસે સલાહકાર; ઉપદેશક
નિવાગા, નિલમ વિ નકામું (૨) આળસુ નાના, નાસિ સ્ત્રી (સં૦) નાક
નિવર ! (સં) ઢગલો; સમૂહ (૨) પં સ્ત્રી (ઈ.) નાગિ વિ (ફા) વિરોધી પ્રતિકૂળ (૨) માંદું જાંઘિયો; ચડી વાસાણી વિ. પ્રતિકૂળતા; અસ્વસ્થતા; માંદગી નિશના અન્ય ક્રિ નીકળવું નસિપાલ ડું (ફા) કૃતઘ્ન, નિમકહરામ નિનવાના સક્રિ નીકળે એમ કરવું; કાઢવું નાસૂર ! (અ) સડાનું છિદ્ર; જેમાંથી ઊંડેથી પરુ નિશા અને ક્રિ નીકળવું નીકળ્યા કરે એવો રોગ
નિશા ી ભલાઈ (૨) સુંદરતા (૩) નીંદામણ ના વિ૦ ક(અ) નસિયત દેનાર; સલાહકાર; નિશાન વિ નકામું (૨) નવરું કામ વિનાનું ઉપદેશક
નિજાના સક્રિનીંદવું; નકામું ઘાસ નદી નાખવું નતિક વિ (સં.) ઈશ્વર વગેરેમાં ન માનનાર; નિવાસ ક્રિ (બહાર) કાઢવું (૨) નિકાલ કરવો અશ્રદ્ધાળુ
નિયાના પુત્ર નિકાલ; બહાર કાઢવું તે બાર વિ૦ (ફા) બદચાલનું (૨) દુષ્ટ (૩) નીચ નિવર ! (સં.) નિકાલ (૨) મૂળ; ઊગમ (૩) વાહ ! નાથ
નીકળવાનું દ્વાર (૪) નીકળવાનો માર્ગ (૫) ખુલ્લું નાહ વિ (ફા૦) નાહક; વિના કારણ; નકામું સ્થળ; મેદાન નામવાર વિ (ફા) અસમાન; ઊંચુંનીચું નિવાસી શ્રી રવાનગી; જવું તે (૨) પરદેશની ના ડું શેર; વાઘ (૨) સિંહ (૩) શૂરવીર અને નિકાસ (૩) આય; લાભ; નફો (૪) ખપત; ઉપાડ સાહસિક પુરુષ
નિશાહ પં. (અ) ઇસ્લામી ધર્મપદ્ધતિથી થતો ના અ નહિ; ના
નિકાહ; લગ્ન સિંહા ! (સંeનિંદા કરનાર
નિગ | (સં૦) લતામંડપ; વેલમાંડવો ત્રિા સક્રિ નિંદવું; નિંદા કરવી
નિષ્ટ વિ(સં.) તુચ્છે; હલકું; ઊતરતું જિંલ સ્ત્રી (સં૦) બદગોઈ; વગોવણી
તિ , નિવેદન ! (સં.) સ્થાન; ધામ; ઘર નિલાલ વિઊંઘ ભરાયેલું, ઊંઘતું
નિવેરીની સ્ત્રી- ખેતર નીંદવું તે; નીંદામણ સિંધ (સં) લીમડો
વિક્ષેપ પુ (સં.) ફેંકવું તે (૨) છોડવું તે (૩) થાપણ; નિંપું લીંબુ
ન્યાસ નિહિત વિ (સં) નિંદાયેલું; દૂષિત, બૂરું નિરંs વિમધ્ય; બરોબર વચલું નિંદવિ (સં૦) નિંદાને પાત્ર; ખરાબ
નિષદ્ગ વિઠેકાણા વગરનું રખડેલ (૨) નકામું; નિ:શ વિ૦ (સં) શંકા કે ડર વગર; બેશક
આળસુ નિઃશેષ વિ (સં.) પૂરેપૂરું; બધુંય
નિહારના અને ક્રિ સાફ થવું; નીખરાવું નિઃશ્રેયસ ! (સં૦) મોક્ષ; કલ્યાણ
નિલી સ્ત્રી ચોખડિયાત-ઘીની રસોઈ વિલાસ પે (સં.) નિશ્વાસ; નિસાસો
નિહાળ્યું સ્વચ્છતા, સફાઈ, નિર્મળતા (૨) સજાવટ; નિ:સંકોચ વિ. (સં.) વગર સંકોચ; બેધડક
શૃંગાર નિ:સંતાન વિ° (i) સંતાનરહિત; નાવારસ નિવારનાસ ક્રિનિખારવુંધોવું; સાફ કે પવિત્ર કરવું

Page #221

निखालिस
૨૧૬
निदान
નિહાનિ વિનિખાલસ; શુદ્ધ
જિવંત વિ. નિશ્ચિત નિલિન વિ (સં.) બધું; અખિલ
નિપુના અને ક્રિ નિચોવાવું નિપુટના, નિલૂંટના અને ક્રિ ખૂટવું, ઘટવું જિવો, નિવર ! નિચોડ; સાર; તાત્પર્ય નિહટ વિ. ખોટાઈ કે દોષ વગરનું (૨) અને નિરોડા, વિવોના, નિયોના સ ક્રિ નિચોવવું બેલાશક; વિના-સંકોચ
નિરોનj (i) ઉપવસ્ત્ર (૨) ઓઢણી (૨) ચણિયો વિના સક્રિ ગોદડા વગેરેમાં દોરા નાંખવા નિવવિ૦ નીચે નમેલું (૨) ઝૂકેલું નીચું નિલા ! (ફા) બખિયો (૨) દોરા નાંખવા તે નિવer વિનીચે નમેલું કે કરેલું નિ:સ્ત્રી (સં૦) નિગડ, બેડી (૨) હાથીના પગની નિવી પે એકાંત સ્થાન (૨) નિર્જન જગ્યા સાંકળ
નિછાવર સ્ત્રી માથે ઉતારીને દાન કરાતી વસ્તુ (૨) નિયામ (સં.) વેદ (૨) માર્ગ (૩) બજાર (૪) ન્યોછાવર કરેલું બલિદાન (૩) ઇનામ (૪) બલિ; વેપારીનો સંઘ (૫) વિધાન અનુસાર અસ્તિત્વમાં સમર્પિત આવેલી સંસ્થા (જેમ કે, જળનિગમ) (૬) નિછોક, નિછો વિ પ્રેમરહિત (૨) નિર્દય મહાપાલિકા; રાજાજ્ઞા નીતિ કે વિધાન દ્વારા એક નિન, નિગી, નિગાવિ નિજ; પોતાનું (૨) સાચું; વ્યક્તિના સરખું કામ કરનાર કોઈ નગર વસ્તી યથાર્થ (૩) ખાસ; મુખ્ય સ્થાન આદિનો પ્રબંધ કરનાર વ્યક્તિસમૂહ કે સંઘ નિગી સ્ત્રી ભાગમાં ખેડાતી જમીન કૉરપોરેશન
નિ ૫ (અ) ઝઘડે; તકરાર નિમાર પુંવેદ વગેરે શાસ્ત્રો
વિષમ પું? (અ) બંદોબસ્ત (૨) નિઝામ નિ વિ (ફા) નિરીક્ષક (૨) રાહ જોનાર નિગી ડું પોતાનું (૨) ખાસ; મુખ્ય (૩) સાચું, યથાર્થ નિશRIની સ્ત્રી (ફા) દેખરેખ; નિરીક્ષણ નિનુ નિગૂ વિ નિજ; ખાસ પોતાનું નિદાનના સક્રિ ગળવું (૨) ગટાપ કરી જવું નિ અ (ફા) પાસે (૨) સામે નિહ, નિા સ્ત્રી નજર; દષ્ટિ; મહેરબાની; નિફરના અને ક્રિઝુડાઈને સાફ થવું; બધું ખરી પડવું દેખરેખ
ત્તિના, નિહાન વિ ઠાલું; કામધંધા વગરનું નિહલાન, નિકાહવાન ! (કા) દેખરેખ નિદાતા ! બેકારી; નવરાશ; ઠાલાપણું રાખનાર; રક્ષક
નિg વિ. નિષ્ફર; નિર્દય નિકાર ! (ફાળ) ચિત્ર (૨) ભરતકામ
નિવર ! બૂરી જગા; કથોલ (૨) દુર્દશા નિયાની રસી હૂકાની નેહ
નિડરવિનીડર (૨) સાહસિક નિશાદ સ્ત્રી (ફા) નજ૨; દૃષ્ટિ (૨) મહેરબાની; નિશાન વિ. ઢીલું; અશક્ત (૨) ઉત્સાહ-રહિત, મંદ કૃપાદૃષ્ટિ (૩) ધ્યાન; દેખરેખ
નિતંબ ! (સં.) (સ્ત્રીનો) કૂલો, થાપ (૨) ઢાળ નિહાન વિ દેખરેખ રાખનાર; રક્ષક
નિત અને નિત્ય; રોજ; સદા નિપુરા વિનાગરું; ગુરુમંત્ર વગરનું
નિતરમ્ અ (સં) સદા સર્વદા; નક્કી નિગૂઢ વિ(સં) ગૂઢ; અતિ ગુપ્ત
નિતાંતવિ (સંગે) અતિશય; ખૂબ (૨) બિલકુલ; તદન નિકો વિ અભાગી; અનાથ (૨) નઘરોળ જિત્ય વિ (સં.) સનાતન; અમર (૨) અ સદા (૩) દુષ્ટ
નિત્ય | રોજનાં કામ કે તેનો વિધિ નિરા () રોકવું; અટકાવવું તે; દમન નિઘરના અને ક્રિનિીતરવું (૨) બંધન; સજા
નિથાર પં નિતાર; નીતરેલું સાફ પ્રવાહી કે નીતરીને નિષદુ૫૦ (સંર) વૈદિક શબ્દોની સૂચિ (૨) શબ્દોની નીચે બેસે તે સૂચિ (૩) શબ્દકોશ
નિથાના અને ક્રિ નિતારવું નિયપદવિ નહિ ઘરનું કે નહિ ઘાટનું વિના સક્રિ નિરાદર કરવો (૨) નિર્લજ્જ
નિલ વિ. (સં.) દેખાડનાર; ડિરેકટર નિરાવિ અભાગી; અનાથ (૨) નઘરોળ (૩) દુષ્ટ નિર્ણન ૫ (સં.) દષ્ટાંત; દાખલો (૨) પ્રદર્શન નિય ! (સં.) ચય; સમૂહ (૨) નિશ્ચય નિલા (i) ઉનાળો (૨) તાપ વિના વિશે નીચલું (૨) નિશ્ચલ
જિલાન ! (સં.) કારણ (૨) રોગનું કારણ કે તેની નિવાઈ સ્ત્રીનીચાણ (૨) નીચતા
પરખ (૩) અંત; છેડો (૪) વિ. નીચેનું; છેલ્લી નિવાર સ્ત્રીનીચાણ (૨) ઢાળ
કોટિનું (૫) અ અંતે; આખરે

Page #222

निदिध्यासन
૨૧૭
नियति
નિરિવ્યાસન (સં.) નિરંતર ઊંડું ચિંતન-ધ્યાન) જિલ્લા પં. (સં.) આદેશ; આજ્ઞા નિલેશ વિ (સં૦) આજ્ઞા આપનાર; ડાયરેક્ટર નિદ્રા સ્ત્રી (સં.) ઊંઘ વિકાસુવિ ઊંઘણશી લિકિત વિ• ઊંઘેલું નિય અબેધડક નિધન (સં૦) અંત; મરણ નિયન, યિની વિ નિધન વિધાન ! (સં૦) આશ્રયસ્થાન; આધાર
(૨) નિધિ; ભંડાર નિધિ સ્ત્રી (સં.) ભંડાર; ખજાનો (૨) સમુદ્ર
(૩) કુબેરનાં નવ રત્ન (૪) નવની સંખ્યા વિના વિનિરાળું; જુદું; અલગ; ન્યારું નિનામું () નાદ; અવાજ બિનાનવે વિનવ્વાણું; ૯૯ જિન, નિનાર વિ નિરાળું; જુદું; અલગ; ન્યારું નિના મોં કે જીભ આવી જવી તે; તેથી થતા ફોલ્લા ઇ. (૨) વિજે વસ્તુનું નામ લેવું ખરાબ
ગણાતું હોય તે વિનાપુનાનીનું ઘર; ખડમોસાળ (બાના પિતાનું
ઘર) વિનાન, નિત્યાન મું નવ્વાણું; ૯૯ નિપાના અને ક્રિનીપજવું; ઉત્પન્ન થવું રિપટ અનીપટ; કેવળ; બિલકુલ (૨) ખૂબ નિષદના અઢિ છૂટવું; પૂરું થવું; નિવેડો આવવો;
પરવારવું નિષા, નિપદે પં સમાપ્તિ; નિવેડો ફેંસલો નિષ (સં.) પતન; પડતી (૨) મૃત્યુ; નાશ નિવડયું(સં.) પીડવું–દુઃખી કરવું તે નિપુત, નિપુન વિ (સં.) પ્રવીણ; કુશળ; ચતુર નિર, નિબૂત વિ અપુત્ર; નિઃસંતાન નિપાના અને ક્રિ આરપાર નીકળવું (૨) સ્પષ્ટ થવું નિપાન વિનિષ્ફળ નિષatપું (અ) વિરોધ (૨)વેર (૩)અણબનાવ નિવેદવિ સ્પષ્ટ; સાફ નિબંધ | (સં.) નિબંધ લેખ (૨) બંધન; શરત વિયન (સં) બંધન (૨) વ્યવસ્થા; પ્રબંધ;
નિયમન જિક સ્ત્રી (અ) અણિયું (હોલ્ડરનું કે પેનનું) નિવાસ સીલીંબોળી નિષદના અને ક્રિ છૂટવું (૨) પૂરું થવું (૩) નિવેડો
આવવો (૪) પરવારવું (જેમ કે, શૌચાદિ) નિવટીના સક્રિ પૂરું કરવું કે નિવેડો આણવો
નિવાર, નિદેરા,નિવારપંગ્સમાપ્તિ(૨)નિવેડો;
ફેંસલો નિકાના અક્રિ ઊગરવું; છૂટવું; મુક્ત થવું (૨) પૂરું
થવું (૩) ઊકલવું; નિવેડો આવવો નિવમું સમૂહ વિના અને ક્રિ- પાર પામવું (૨) નભવું વિવાહ ! નિભાવ; ગુજારો ભિવાદના સક્રિ નિભાવ કરવો; નભાવવું; ચલાવવું બિપિવિ (સં.) ઘન; ગીચ; ઘાડું જિનાનિવેરના સક્રિ છોડાવવું (૨) નિવેડો
આણવો નિવેડા, નિરા ડું નિવેડો ફેંસલો (૨) અંત; પાર
(૩) મુક્તિ જિલારી, નિકી સી લીંબોળી નિખના અને ક્રિ નભવું નિખાન સક્રિ નભાવવું નિષ્ફત વિ (સં.) અચળ; સ્થિર (૨) એકાંત; શાંત;
નિર્જન (૩) ગુપ્ત; સંતાડેલું (૪) નમ્ર; ધીર નિમંત્રાપું (સં.) કાર્ય કે જમણ નિમિત્તે નિયત સમયે આવવાનો અનુરોધ; નોતરું (૨) મિજબાની (૩)
આમંત્રણ (૪) આહવાન નિર્ધારિત વિ. (સં.) બોલાવેલું, નોતરેલું; આમંત્રિત નિમણી સ્ત્રી લીંબોળી નિયાના વિ” (સંeઅંદર ડૂબેલું; લીન; મગ્ન;
તન્મય નિશાન છું. (સં.) ડૂબકું મારવું તે (૨) અવગાહન મિસ્ત્રી નમાજ; બંદગી નિયાના વિનિીચું; ઢળતું (૨) ભોળું બિપિ પુ () કારણ; હેતુ (૨) ચિહ્ન; લક્ષણ
(૩) શુકન (૪) અલીધે; માટે; સારુ નિમિષ, પિયુંસં.) આંખનો પલકારો (૨) પળ;
ક્ષણ નિગીન પું(સં.) બિડાવું કે સંકોચાવું તે (૨) મૃત્યુ
(૩) પલકારો વિષે શું નિમિષ; આંખનો પલકારો; પળ; ક્ષણ વિના શું મસાલેદાર દાળ નિન વિ (સં.) નીચેનું નીચલું (૨) નીચાણવાળું નિના સ્ત્રી નદી નિયત પં. (સં) નિયામક નિરવ પુ નિયંતા નિયંટ પંનિયમન; કાબૂ નિયત વિ (સં.) નક્કી થયેલું કે કરેલું, નિશ્ચિત નિયતિ સ્ત્રી (સં.) નિયત થવું તે (૨) ભાગ્ય; નસીબ (૩) પૂર્વકૃત કર્મનું નિશ્ચિત પરિણામ

Page #223

नियम
૨૧૮
निरुपाय
નિયમ મું (સં.) નિયમ, નિયત વ્યવસ્થા; વિધિ; નિરખના, નિરમાના સક્રિ નિર્માણ કરવું; બનાવવું; કાનૂન (૨) સંકલ્પ; પ્રતિમાનું વ્રત
રચવું લિયન! (સં.) નિયમમાં રાખવું તે; કાબૂ નિગ્રહ; નિરર્થક વિ૦ (સં.) નકામું દમન; શાસન
નિવઘ વિ. (સં.) અનિંદ્ય, નિર્દોષ નિયમિત વિ (સં.) નિયમવાળું; ક્રમબદ્ધ
વિધ વિ(સં) અમર્યાદ; અપાર નિયા સ્ત્રી (ફા) ઇચ્છા (૨) આજીજી (૩) કૃપા નિવથા વિ (સં) નિરાકાર (૨) અવયવ વિનાનું (૪) ભેટ
નિવાર ! છુટકારો (૨) બચાવ (૩) ઉકેલ; ફેંસલો નિવા-નાનાપુ (કા) કૃપાપત્ર (વિનમ્રતા દાખવવા નિરા વિ૦ (સં૦) નીરસ; રસ વિનાનું કાગળમાં વપરાય છે.)
નિરસન છું. (સં.) દૂર કરવું કે ફેંકવું તે (૨) ઉકેલ; નિયામક (સં.) નિયમમાં રાખનાર; વ્યવસ્થા કે નિરાકરણ (૩) નાશ વિધાન કરનાર-પ્રબંધક
નિવાર, નિર વિ. (સં.) નિરભિમાની; નિયામત સ્ત્રી દુર્લભ પદાર્થ (૨) સ્વાદિષ્ટ ભોજન અહંકારરહિત; નમ્ર (૩) ધનદોલત; સુખસાહ્યબી
નિરા વિના શુદ્ધ; કેવળ; નર્યું નિયાર ! સોનીની દુકાનનો પંજો; કચરો નિવારે સ્ત્રી નીંદામણ નિથારા વિચારું; અલગ
નિરાવર પે (સં.) ઉકેલ; ફેંસલો (૨) ખંડન; નિયરિયા ડું ધૂળધોયો; મિશ્રિત વસ્તુને છાંટનાર; નિરસન ચતુર વ્યક્તિ
નિરાકાર વિ (સં૦) નિરાકાર (૨) પં ઈશ્વર; બ્રહ્મા નિયુવેરવિ (સં૦) નીમેલું (૨) નક્કી કરેલું, ઠરાવેલું નિલા ! (સં૦) અનાદર; અપમાન નિયુવા સ્ત્રી નિમણૂક
નિરાધાર વિ૦ (સં૦) આધાર વિનાનું (૨) પાયા નિયન (સંદ) નિયુક્ત કરવું તે (૨) પ્રેરવું તે; વિનાનું; અધ્ધર
આજ્ઞા (૩) આર્યોની એક પ્રાચીન પ્રથા કે જેમાં નિરાના સક્રિ નીંદવું; નકામી વનસ્પતિ ખોદીને કોઈ નિઃસંતાન સ્ત્રી પતિના ન રહેવા પર તમારી
દૂર કરવી જવા પર) અથવા એનાથી સંતાન ન થવા પર નિરાપદવિ (સં૦) આપદા કે પીડા વિનાનું નિર્વિઘ્ન; પોતાના દિયર કે પતિના કોઈ ગોત્રજ સુરક્ષિત
પુરોહિતતથી સંતાન ઉત્પન્ન કરાવી શકતી. નિરામય વિ° (i૦) નીરોગ; તંદુરસ્ત જિયો ડું () નિયુક્ત કરનાર
નિમિષ વિ૦ (સં.) માંસરહિત (૨) શાકાહારી નિયોગા ડું નિયુક્ત કરવું તે; નીમવું તે વિરારનામું એકાંત જગા (૨)વિએકાંત (૩) નિરાળું નિશા વિ (સં) કાબૂ બહારનું; સ્વચ્છંદી
(૪) અજોડ; ઉત્તમ નિરંતરવિ (૨) અને (૦) નિરંતર; સતત; લગાતાર નિરાશ વિ (સં.) નિરાશ; નાઉમેદ (૨) સદા
નિરાશ સ્ત્રી નિરાશા, આશાનો અભાવ નિબંધ વિભારે અંધ (૨) મહામૂર્ખ
નિરાહાર વિ૦ (સં.) ઉપવાસી; ભૂખ્યું નિરક્ષર વિ. (સં.) અભણ
નિિિકય વિ (સં.) ઇંદ્રિય વગરનું નિ ! ભાવ; દર
નિgિs વિ. (સં.) ઇચ્છા રહિત; નિસ્પૃહ નિરકના સક્રિનીરખવું, જોવું
નિરીક્ષક (સં.) નિરીક્ષણ-દેખરેખ રાખનાર નિપુન વિ નિર્ગુણ, ગુણાતીત (૨) દુર્ગુણી નિરીક્ષક છું. (સં.) દેખરેખ; તપાસ નિરગોર ડું (નિર્યાસ) નિચોડ (૨) નિર્ણય નિશાવાઃ પં. (સં૦) ઈશ્વર નથી એવો મત નિરધાર ! નક્કી ઠરાવ; નિશ્ચય
નિરીદ વિ (સં.) ઇચ્છા કે તૃષ્ણા વગરનું (૨) શાંત નિરથારના સક્રિ નિરધારવું
(૩) ઉદાસીન નિરા, નિયન, નિાના વિનયણા કોઠાવાળું, નિરખી વિ (સં.) આળસુ, કામચોર; ઉદ્યમ વગરનું ઉપવાસી
નિરસા વિ (સં.) ઉત્તર વગરનું; ઉત્તર ન આપી નિરાય વિ(સં.) નિર્દોષ, બેગુના
શકાય એવું(૨)ઉત્તરન આપી શકનારું, ચૂપ થયેલું નિરપવાદવિ (સં.) અપવાદ રહિત (૨) નિર્દોષ નિજ વિ (સં.) રોકેલું; બાંધેલું નિરપેક્ષ વિ (સં.) નિઃસ્પૃહ (૨) સ્વતંત્ર; અલગ; નિરુપનો વિ (સં.) નકામું; ખપ વગરનું તટસ્થ
નિપાત વિ° (i) લાચાર; ઉપાય વગરનું

Page #224

निरूपण
૨૧૯
निवाजिश
નિપા ! (સં.) સ્પષ્ટ રજૂ કરવું તેનું વર્ણન
(૨) અવલોકન; તપાસ નિરોગ, નિી વિનીરોગી; તંદુરસ્ત ોિય (સં.) રોકવું તે; પ્રતિબંધ; નિગ્રહ નિર્ક (ફા) ભાવ; દર નિતી સ્ત્રી (ફા.) ભાવ નક્કી કરવો તે નિર્ણય વિ૦ (સં૦) ગંધ વગરનું વિક છું. (સં.) બહાર જવું તે; નિકાસ નિઝ વિ (સં.) ગુણાતીત (૨) ખરાબ; દુર્ગુણી નિ ! ગુણહીન નિર્બન વિ (સં.) એકાન્ત; સૂનું નિર્વત્ર વિ (સં.) નિર્જળ; પાણી વિનાનું નિર્ગવ વિ (સં.) અચેતન; જીવ વગરનું વિર ! (સં.) ઝરો નિય ! (સં૦) નિશ્ચય; ઠરાવ; ફેંસલો નિયા વિ(સં) નિર્ણય કરનારું વિત વિ (સં.) નક્કી; નિયત ૦િ વિ૦ (સં.) ક્રૂર, દયાહીન નિર્કિંદ વિ૦ (૦) નક્કી; નિશ્ચિત; બતાવેલું વિંગ કું(સં૦) આજ્ઞા (૨) ઉલ્લેખ; બતાવવું તે;
વર્ણન નિર્લેરા ડું નિર્દેશ કરનાર; આજ્ઞા કરનાર;
ડાઈરેક્ટર' જિલપ સ્ત્રી નિર્દેશ-ગ્રંથ; “ડિરેક્ટરી ક્લિપ વિ (સં-) દોશરહિત; બેકસૂર નિર્ણન વિ (સં.) ગરીબ; અકિંચન નિયર ! (સં.) નિરધાર; નિશ્ચય નિયનના સક્રિ નિરધારવું નિયતિ વિ નક્કી થયેલું કે કરેલું નિર્વત્ર વિ (સં.) નિર્બળ; નબળું રિદ્ધિવિ () મુર્ખ બુદ્ધિ વગરનું નિષ વિ (સં.) અજ્ઞાન; અણસમજુ નિર્મર વિ૦ (સં.) નીડર નિર્મર વિ૦ (સં૦) ભરપૂર; ભરેલું (૨) આશ્રિત;
અવલંબિત નિર્મજ વિ- (સં) નીડર નિર્મન વિ૦ (સ) ભ્રમરહિત; નિશ્ચિત (૨) અન્ય
બેલાશિક; વિના-સંકોચ નિર્માત વિ૦ (સં) ભ્રમ કે સંશય વિનાનું નિર્બન વિ (સં.) મમતા વગરનું નિમંત્ર વિ૦ (સં) નિર્મળ; સ્વચ્છ (૨) પવિત્ર;
નિષ્કલંક નિતી સ્ત્રી અરીઠીનું ઝાડ કે અરીઠું નિજ (સં.) રચના; બનાવવું તે; ઉત્કૃષ્ટ રૂપ
આપવું તે નિરી સ્ત્રી રચના કરનારી જિલ્લા વિશે (સં.) બનાવનાર નિત્ય પં. (સંeદેવને ચડાવેલી વસ્તુ જિત વિ (સં.) નિર્માણ થયેલું કે કરેલું નિવૃત્ત વિ (સં.) નિર્મૂળ; મૂળ કે આધાર વિનાનું વિદ પં. (સં૦) સાપની કાંચળી (૨) ચામડી નિવ, નિતી વિ૦ (સં.) મોહરહિત નિયત ૫ (સં.) નિકાસ થતો માલ નિયંતર ૫ (સં.) બદલો; પ્રતિકાર નિપું(સં.) વનસ્પતિમાંથી ઝરતો કે કઢાતો રસ
(૨) ગુંદર નિર્તક વિ (સં.) બેશરમ, લાજ વગરનું નિર્માતા સી. (સં.) બેશરમી
જતિન વિ () લેપાયા વગરનું અનાસક્ત નિર્વશ વિ૦ (સં) નિઃસંતાન; ઉચ્છેદિયું નિર્ધાર (સં૦) ચૂંટનાર; મતાધિકારી; મતદાર નિર્વાચન (સં-) ચૂંટણી નિર્વાન-ગાયો પે ચૂંટણીપંચ નિવ-ક્ષેત્ર શું ચૂંટણી વિસ્તાર નિર્ધારિત વિ (સં.) ચૂંટાયેલું; ચૂંટણીમાં આવેલું uિr j (સં.) મુક્તિ (૨) અંત; સમાપ્તિ નિવસન છું(સં૦) દેશનિકાલ (૨) નાશ; વધ નિવૃત્તિ વિ (સં૦) દેશ કે નગરમાંથી કાઢી મુકાયેલું નિદj (સં.) નિર્વાહ; ગુજારો (૨) ટકવું-નભવું
તે; નિભાવ (૨) પાલન (૪) સમાપ્તિ નિર્વિવાર વિ(સં.) વિકારરહિત; અવિકારી નિર્વિન વિ (સં.) વિઘ્ન વિનાનું (૨) અવિના
વિપ્ન નિર્વિવાદ વિ(સં.) બિનતકરારી; ઝઘડા વગરનું નિર્વીર્ય વિ (સં.) વીરતા કે બળ વગરનું; નિસ્તેજ નિર્વેર વિ. (સં.) વેરરહિત (૨) પં. વેરનો અભાવ નિવ્યન વિ (સં.) સરળ; નિષ્કપટ નિત્રા (સં.) સ્થાન (૨) રહેઠાણ; ઘર (૩) લુપ્ત
થી જવું નિનામ શું લિલામ; હરાજી નિતા વિ. નીલ-ગળી સાથે સંબંધ વાળું રિવર્તન () નિવારણ (૨) પાછું જવું તે નિવમું (સં૦) સમૂહ; ઝુંડ નિવવિકૃપાળુ (સમાસમાં ઉત્તરપદમાં વપરાય છે. જેમ ગરીબ-નવાજ કે ગરીબ-પરવર એમ ગરીબનવાજ). રિવાજના સક્રિ નવાજવું; કૃપા કરવી નિહાજિક સ્ત્રી કૃપાદયા

Page #225

निवाड़, निवार
૨૨૦
निष्प्रभ
નિવા, નિવાર સ્ત્રી ખાટલાની પાટી (૨) કૂવાનું નિશાન-વરલારપું (ક) નિશાન-ઝંડો લઈ ચાલનાર; ચક્કર
ઝંડાધારી નિવાણા સ્ત્રી એક નાની હોડી
નિશાના પુ. (ફા) તાકવાનું નિશાન; એંધાણ નિવાર સ્ત્રી ખાટલાની પાટી (૨) કૂવાનું ચક્કર નિશાની સ્ત્રીયાદ રાખવાનું ચિન; સ્મારક (૩) પં(સં.) મોરયા જેવું એક ધાન
(૨) ચિત્ર; નિશાન નિવારવા વિ (સં.) નિવારણ કરનાર
નિરસ્ત પુંછ (ફાળ) ઘઉં પલાળી તેને વાટીને કરાતી નિવારણ, વિવાન ડું રોકવું કે દૂર કરવું તે એક વાની (૨) છુટકારો
નિશિત વિ (સં.) ધારદાર તેજ; તીક્ષ્ણ વિનાના સ ક્રિ નિવારવું; અટકાવવું, દૂર કરવું જિણિાત્રિ, જિણિાવા અન્ય (સં.) રાતદિવસ; હમેશા નિવાલા ! (ફા) કોળિયો
નિશીથ શું(સં) રાતનો મધ્યભાગ; અડધી રાત નિવાસ ! (સં) રહેઠાણ (૨) ઘર
(૨) રાત્રિ; રજની; વિભાવરી નિવાસી વિ રહેવાસી
નિરપું(સં) ઠરાવ; નિર્ણય; દઢ વિચાર; સંકલ્પ નિવિવિ (સં.) ઘન; ગીચ; ઘાડું (૨) બૂરું નિતિ વિ૦ (સં.) અચળ; સ્થિર જિવિણવિ (સં૦) એકાગ્ર (૨) અંદર પેઠેલું કે સ્થિર નિર્ણિત વિ૦ (સં) ચિંતા રહિત; બેફિકર થયેલું, પ્રવિષ્ટ
જિાિત વિ૦ (સં.) નક્કી થયેલું કે કરેલું નિવૃત્ત વિ (સં.) છૂટું કે ફારેગ થયેલું (૨) મુક્ત નિg વિ (સં) ચણરહિત, બેહોશ; અચેત નિવૃત્તિ સ્ત્રી છુટકારો; મુક્તિનોકરીમાંથી સેવામુક્ત (૨) સ્થિર; નિશ્ચલ થવું તે
નિયત | નિઃશ્રેયસ; મોક્ષ; પરમ કલ્યાણ વિવેક વિ૦ (સં) નિવેદન કે વિનંતિ કરનાર નિશ્વાર પં(સં.) શ્વાસ બહાર કાઢવો તે; નિસાસો જિત્ર (સં.) વિનંતી; નમ્ર રજૂઆત
નિરવ વિ (સં.) નક્કી; શંકારહિત; ચોક્કસ (૨) સમર્પણ
નિશા વિ (સં.) પૂરેપૂરું કાંઈ બાકી રહ્યા વિનાનું નિવેણા ૫ (સં.) પડાવ;ડેરો (૨) ઘર (૩) વિવાહ નિષ પં. (સં.) તીરનો ભાથો (૨) તલવાર
(૪) કંપની આદિમાં લાભાર્થે રકમનું રોકાણ નિપાદ પં. (સં.) ભીલ કે માછી જેવી એક પ્રાચીન નિશજ વિ. નિઃશંક; નીડર
જાતિ (૨) સંગીતમાં સારીગમમાં સાતમો સ્વર નિ ચી. (સં.) રાત્રિ
બિપિવિ (સં.) મના કરાયેલું (૨) ખરાબ; દૂષિત નિશસ્ત સ્ત્રી (કાવ્ય) બેઠક
નિષેય (સં.) મનાઈ; બાધા (૨) ઈન્કાર; ના નિશાત વિ (સં.) અતિ શાંત; શાંતિયુક્ત (૨) પું પાડવી તે
પાછલી રાત; નિશાનો અંત; પ્રાત:કાળ નિપટ વિ(સં.) કપટરહિત; સાચા દિલનું નિશાપ વિ (સં.) રતાંધળું
ભિત છું. (સં.) નિચોડ, સાર જિમાં સ્ત્રી (સં.) રાત્રિ
વિનવા વિ (સ) કલંકરહિત; શુદ્ધ વિરપુ ચંદ્ર
નિલમ વિ (સં.) કામનારહિત, અનાસક્ત નિવર રાક્ષસ (૨) શિયાળ (૨) ભૂતપ્રેત નિr વિશે કારણ વિનાનું, વૃથા (૨) અને (સંe) (૪) ચોર (૫) ઘુવડ
અકારણ; વ્યર્થ નકામું નિશાતિર સી(ફ+ અ) સંતોષ; નિરાંત નિરિયવિ () ક્રિયારહિત, નિશ્રેષ્ઠ નિશવિવિ (સં.) ધાર કાઢેલું, તીણ (૨) સી. (અ) નિષ્ઠા સી(સં) શ્રદ્ધા વિશ્વાસ (૨) વફાદારી આનંદ, સુખ, ખુશી
(૩) સ્થિરતા; નિશ્ચય નિશાન ! (હા) ચિહ્ન (૨) વાવટો (૩) લક્ષ્ય; નિષ્ફ વિ. (સં.) કડક; કઠોર (૨) ક્રૂર તાકવાનું નેમ-એંધાણ
ભિonત વિ (સં) પ્રવીણ; પારંગત મિરની પુંછ (ફા) નિશાન-ઝંડો લઈ ચાલનાર; નિષ્પક્ષ વિ(સં.) પલરહિત, તટસ્થ ઝંડાધારી
નિત્તિ સી. (સં.) અંત; સમાપ્તિ (૨) સિદ્ધિ નિશાનેલિટી, નિશાની સી. (કા) માણસની પરિણામ
નિશાની આપવી – ઓળખાવવું છે કે તેની પરેડ નિજ વિ- (સં૦) સમાપ્ત-પૂરું થયેલું; ફલરૂપ નિશાન-પટ્ટી શ્રી ચહેરા વગેરેની ઓળખ કે તેની નિષ્પાપ વિ (સં.) પાપરહિત નિશાનીઓ
નિમ વિ. (સં.) નિસ્તેજ; તેજરહિત

Page #226

निष्प्रयोजन
૨૨૧
नीरोग
નિયોજન વિ (સં.) પ્રયોજન વિનાનું હતુરહિત , (૨) મનાવવું (૨) વ્યર્થ; નકામું
* નિરા ડું ઉપકાર (૨) વિનંતિ (૩) આશરો; નિવિ (સં.) પ્રાણરહિત બળ કે જીવ વગરનું ભરોસો (૪) નહોરા; કાલાવાલા; આજીજી બિન વિ (સં.) નિષ્ફળ; વ્યર્થ
નિઃસ્ત્રી નિદ્રા; ઊંઘ નિસબત સ્ત્રી (અ) નિસ્બત; સંબંધ (૨) વિવાહની નીલના સક્રિનીંદવું (૨) નિંદવું; નિંદા કરવી વાત; સગાઈ (૩) તુલના
નીવા, નવા, ની (કા) વિભલું; અચ્છું; સ્વચ્છ નિરવતી વિસંબંધી
(૨) સુંદર (૩) પુસુદરતા; ઉત્તમતા નિસ ૫ (સં.) સ્વભાવ; પ્રકૃતિ (૨) કુદરત; સૃષ્ટિ નીવાર ડું સ્ત્રી (ઈ.) જાંઘિયો; ચડી (૩) દાન
ની અ ઠીક રીતે; બરોબર જિલ્લૉ સ્ત્રી (અનિસા'નું બન્ચ) સ્ત્રીઓ નીરું સ્ત્રી (ફા) ભલાઈ (૨) સુંદરતા નિસ, નિસા વિ (સં) નિસાસો; લાંબો શ્વાસ ની ડું (ઈ.) હબસી વિસાવ ! (ફા) પૂંજી; મૂડી (૨) અભ્યાસક્રમ ની વિ (સં.) નીચ; અધમ, હલકટ નિહાર(અ) ન્યોછાવર (૨) વિ. નિઃસાર; સાર નીવા વિનીચું; ઢળતું વિનાનું
નવા સ્ત્રી નીચાણ નિતી વિ નિ:સત્ત્વ; નીરસ
નીવા-યા વિઊંચુંનીચું (૨) સારુંનરસું નિની, નિની સ્ત્રી નિસરણી
(૩) સુખદુઃખ (૪) લીલીસૂકી નિતા વિ૦ (સં.) તત્ત્વ વગરનું
ની પૂવિ ચૂતું ન હોય એવું (૨) નીચું નિતય વિ(સં૦) સાવ સ્તબ્ધ સ્થિર
ની અનીચે; “ઉપરથી ઊલટું નિતાર (સં૦) પાર ઊતરવું તે (૨) ઉદ્ધાર; મોક્ષની અને (ક) ઉપરાંતમાં; પણ; વળી નિર્ત વિ (સં.) પાર ઊતરેલું (૨) મુક્ત કિસીઅરુચિ, અનિચ્છા (૨) અજેમતેમ કરીને; જિતેન વિ (સં.) તેજ વગરનું; ફીકું
મુશ્કેલીથી નિમલ વિ. (સં.) સ્પંદરહિત, સ્થિર; અચલ નપું(સં) પક્ષીનો માળો નિવૃહ વિ (સં.) સ્પૃહા-લોભલાલચ વગરનું નીતિ સી. (સં.) ઢંગ; રીત (૨) આચાર કે વર્તનનો નિજ વિ૦ (અ) અરધું
નિયમ; ન્યાય; કાયદો નિતિવિ (ફા) અરધોઅરધ
નીના અક્રિનીપજવું; પેદા થવું નિત સ્ત્રી (અ) સંબંધ (૨) વિવાહની વાત નીપું લીંબુ કે લીંબોઈ (સગાઈ) (૩) તુલના
નીવૂ-નિરો વિ ભારે કંજૂસ નિરસંહ વિ (સં.) સંદેહ વગરનું નક્કી ની પુ લીમડો (૨) વિ (ફા) અડધું નિસાર વિ(૦) સાર વગરનું, નિ:સત્ત્વ નિમરા ! (ફા) ખાંડું; કટાર જિલીક વિ (સં.) અસીમ; અપાર
નીક-કવિ (ફા) અધમૂઉં; મૃતપ્રાય નિવાર્થ વિ. (સં.) સ્વાર્થરહિત
બટર વિ અધકચરું નિવિ નિઃસંગ, એકાકી (૨) એકલ; નમારમુંડું નીલ-ર વિ. થોડી-અર્ધી રજા (૩) ! (ફા) મગર; ગ્રાહ
મીન-રોજ પું. (ફા) બપોર નિત વિ૦ (સં.) નષ્ટ; હણાયેલું
નીસ્તન, માસ્તર સ્ત્રીને નીચે પહેરવાનું અધ નિકથા વિશસ્ત્રહીન (૨) ગરીબ
બાંયનું એક કુરતું કે બંડી જિ વિ(ફા) છૂપું; ગુપ્ત
ની ૫૦(ફા) અધકચરો વૈદ્ય કે હકીમ નિહારી, નિરપું એરણ
નીમ () નીમો-એક પહેરવેશ (પાયજામો) નિહાયત વિ- (અ) ખૂબ બેહદ; અત્યંત નીયત સ્ત્રી (અ) નૈયા; ભાવના; દાનત નિહાપું(સં) ઓસ; ઝાકળ
નીરવું. (સં.) પાણી (૨) ફોલ્લા વગેરેમાંથી નીકળતું બિહારના સક્રિ નિહાળવું
પ્રવાહી જિન વિ (કા) ન્યાલ કતકૃત્ય
ની કમળ (૨) મોતી નિહાત્ર સ્ત્રી (સાથે) રૂની ગાદી (૨) રજાઈ (૩) ગદા નીર છું(સં.) વાદળ (૨) વિ. દાંત વગરનું નિતિ વિ (સ) રાખેલું સ્થાપેલું (૨) છૂપું નીરણ વિ (સં.) રસ વગરનું; ફીકું (૨) પં દાડમ નિહોના સક્રિ નહોરા કરવા; વીનવવું; કૃતજ્ઞ થવું નીરોગ વિ. (સં.) નીરોગી; તંદુરસ્ત બ. કો. – 15

Page #227

नील
૨ ૨૨
नेजाबरदार
ત્રિવિ(સં) ગળીનારંગનું,નીલું (૨) પુંગળીનો | ગુમારૂશી વિ૦ (ફા) દેખાડા પૂરતું, ખાલી દેખાવડું
છોડ (૩) ભૂરા-કાળા રંગનું ચકામું-સોળું ગુમારું સ્ત્રી (ફા૦) દેખાડવું તે નિત્તર! (સં૦) શિવ (૨) મોર (૩) ચાસ પક્ષી અપાય વિ૦ (ફા) જાહેર; પ્રત્યક્ષ નીલમ ! (કા) નીના ડું (.) લીલમ રત્ન નુસરણા ! (અ) નુસખો; કાગળની એ કાપલી જેમાં નીત્રા વિશે નીલા રંગનું
વૈદ કે હકીમ રોગી માટે ઔષધ અને સેવનવિધિ નીલ્લા-થોથા પુ (સં. નીલતુત્ય) મોરથૂથું
લખી આપે છે : “પ્રિસ્ક્રિપ્શન' (૨) હાથે લખેલું; નામ લિલામ
હસ્તલિખિત (૩) આબાદ ઇલાજ નિીત્રાનુન, નીત્રોત્ર (સં), નીનોજ પું” (ફા). નૂતન વિ (સં.) નવું (૨) તાજું (૩) અનોખું નીલ કમળ
નૂન મું લૂણ; મીઠું નë, નીક સ્ત્રી પાયો
નૂપુર પું(સં૦) ઝાંઝર નીવિ, નવી સ્ત્રી (સં.) નાડુ (૨) કમરના બંધની નૂર ! (અ) તેજ; પ્રકાશ; કાંતિ ગાંઠ (૩) મૂડી; મુદલ *
કૂવા ! વણકર નહિ ! (સં.) ઓસ; ઝાકળ .
નૂરાની વિ(અ) નૂરવાળું; ચમકદાર (૨) સુંદર નુક્યતા ૫ (અ) ટપકું; બિંદુ; નુક્તો
નૂપું (અ) (બાઈબલમાં બતાવેલા) એક પેગંબર તુલા ડું (અ) સૂક્ષ્મ વાત (૨) દોષ (૩) રહસ્ય 3યું. (સં) નર; માણસ નુdવી વિ૦ નુક્તચીન; દોષ શોધનાર; છિદ્ર નૃત્ય ૫ (સં.) નાચ; નૃત્ય, નર્તન જોનાર
નૃવ પું() બ્રાહ્મણ (૨) રાજા; ગૃપ ગુવતીની સ્ત્રી (ફા) મુક્તચીની; દોષ (છિદ્ર) નૃપ, પતિ, ગૃપાન ડું () રાજા કાઢવો તે
નૃશંસ વિ (સં.) દુષ્ટ; ક્રૂર; નિર્દય; ઘાતકી નુ પે (અ) ચાંદી (૨) ઘોડાનો સફેદ રંગ નેહું, ન સ્ત્રી પાયો ગુનjએક જાતની મીઠાઈ; નશા પર ખાવાનું તે; . જેવા વિ (ફા૦) નેક; ભલું; શિષ્ટ (૨) અથોડું; જરા નાસ્તો
નેરા સી. (અ) ગળે બાંધવાની ટાઈ નુસાર પું(અ) નુકસાન; કમી; ખોટ; ઘટ નેરના વિસદાચારી નીતા વિનોકદાર; અણીદાર (૨) સુંદર નેવનની સ્ત્રી સદાચાર નુવક છું અણી (૨) ખૂણો નીકળેલો હોય તે; નેવીના વિ (ફા) પ્રસિદ્ધ; પ્રખ્યાત
વળાંક; ઢેકો (૩) મકાન, ગલી વગેરેનો વળાંક તેનાથી સ્ત્રી પ્રસિદ્ધિ; ખ્યાતિ ગુવા નોખ; અણી નીકળતો છેડો
નેવેનીયત (સાથે) વિનેક તૈયતવાળું; ઉચ્ચાશયી Taોવી સ્ત્રી પાતળીનોખવાળી એક જાતની ટોપી નેવેનીયત સ્ત્રી ઉચ્ચાશય; અચ્છી મુરાદઈમાનદારી નુતન ! (અ) એક જાતની મીઠાઈ (૨) નશા પર. અને સચ્ચાઈ ખાવાનું તે (૩) નાસ્તો
વિહત વિ (ફા) નસીબદાર (૨) સુશીલ નુર ડું (અન્ય) દોષ; ઊણપ
નેવતી સ્ત્રી સૌભાગ્ય, સુશીલતા અથવા અ ક્રિ• ઊખડવું (૨) ઉઝરડાવું
નેવી સ્ત્રી ભલાઈ; સજ્જનતા (૨) ઉપકાર; હિત જુથવાના સક્રિ ઉખેડાવવું; ટૂંપી નખાવવું નેલી સ્ત્રી- ભલુંબૂ, હિત-અહિત નુકૂમ પું(અ) જૂમ; જ્યોતિષ
નેjલગ્ન કે ઉત્સવને અંગે સંબંધીઓ તથા નોકરોને નુકૂમી (અ) નજૂમી; જોશી
અપાતું દાપું કે લાગો; પરંપરાગત અધિકાર (દસ્તૂર); નુતiા, નુતા ! (અ) વીર્ય (૨) ઓલાદ
અનુગ્રહ (કૃપા) नुनखरा, नुनखारा वि० भीवाणु
નેવાર, નેનોનjમાંગલિક અવસર પર કરવામાં નુનના સક્રિ લણવું; કાપણી કરવી
આવેલી શુભ ક્રિયાઓ ગુનેરા ડું આરી માટીમાંથી મીઠું બનાવનાર - મંગળ અવસરે અપાતા લાગી કે દાપાના નુમા વિ૦ (ફા) દેખાતું', “દર્શક' કે “સમાન અર્થમાં ધનનો અધિકારી સમાસમાં (જેમ કે, ખુશનુમા)
નેની-નો શું વસવાયાં નુમાડુન્ના ડું (કા) પ્રતિનિધિ
નેગા (કા), નેગાર છું નેજો; ભાલો (૨) નેજું જુનાડી સ્ત્રી પ્રતિનિધિત્વ
નિશાન ગુમાર સી(ફા) પ્રદર્શન (૨) સજાવટ, ઠાઠમાઠ જોગાવાલા ભાલાવાળો કે રાજાનો નિશાનચી

Page #228

नेता
૨૨૩
नोटिस
નેતા ડું () નાયક; આગેવાન
સ્ત્રી નદી (૨) વાંસની નળી; હુંકાની નેહ ખેતી સ્ત્રી વલોણાનું નેતરું
(૩) નીતિ; સદ્વર્તન નેતિ થોતી સ્ત્રી હઠયોગમાં કપડાની એક લાંબી અને નવા પુ. (ફાળ) નેચો; હૂકાનો મેર પાતળી પટ્ટી પેટમાં નાખી આંતરડાં સાફ કરવાની તૈયાયંદ્ર પુનેચા (દૂકાનો મેર) બનાવનાર ક્રિયા થાય તે
નિવાલી સ્ત્રી હૂકાનો મેર બનાવવાનું કામ નેત્ર (સં.) આંખ (૨) નેતરું
મતિ વિ (સં.) નીતિ સંબંધી નેત્રહનીનિવા સ્ત્રી આંખની કીકી
ન પુનયન નેત્રોત્સવ મું આંખનો ડોળો
નિસુવા, મનસુe jનેનસૂક કપડું નેજિવિજલ્લાના ડું આંખનું દવાખાનું
મું નવનીત, માખણ નેરા ડું કાજળ; મેશ
નિપુષ્ય ! (સં.) નિપુણતા; કુશળતા Rાત્રા પું. આંખમાંથી પાણી ઝરવું તે
ત્તિ વિ (સં) નિમિત્તને લઈને થતું કે કરાતું; નેનુમા, ગુવા ! એક શાક-ગલકું
ખાસ વિશેષ નેશન ! (અ) નાનો રૂમાલ
સૈયર (અ) ખૂબ ચળકતો તારો નેપથ્ય છું. (સં.) વેશભૂષા; નટોની વેશભૂષા ત્રિય-અસ! ! (અ) ચંદ્રમા (૨) રંગભૂમિના પડદાની પાછળનો ભાગ (૩) નિયો-૩ પં. (અ) સૂર્ય રંગભૂમિ; રંગશાળા
નિયા સ્ત્રી નાવ; હોડી પુંછ (ફાટે) લેંઘો વગેરેનો નફો-નાડું (૨) નિયયિકા પં. (સં.) ન્યાયશાસ્ત્રી ભારતનો પૂર્વોત્તરનો ભૂમિભાગ જેને અંગ્રેજીમાં રિંગ પું, નાની સ્ત્રી (ર૦) ચાલબાજી (૨) જાદુ સંક્ષેપમાં “નફા' શબ્દથી ઓળખાવાય છે. નિરાશ ! (સં.) નિરાશા ને ! નિયમ (૨) રિવાજ (૩) ધર્મક્રિયા મૈત, રાજ્ય વિ (સં.) નૈર્દત્ય કોણ સંબંધી નેતિ સ્ત્રી દુર્લભ વસ્તુ (૨) સ્વાદિષ્ટ ભોજન મરતી સ્ત્રી મૈત્ય ખૂણો કે દિશા (૩) ધનદોલત; સુખસાહ્યબી
નવેદ પું. (સં.) (દેવનો) નેવેદ નેધર ! પૂજાપાઠ વગેરે ધર્મવિધિ
- સ્ત્રી (હા) શેરડી મિસ્ત્રી (1) પૈડાનો ઘેરાવ, પરિઘ (૨) કૂઆનો વિ (સં.) નિષ્ઠાવાળું, દઢ (૨) નિશ્ચિત રૂપે કાંઠો (૩) કાંઠો; કિનારો
કરવામાં આવતું પી વિનેમથી રહેનાર; નિયમ પાળનાર નવ વિ (સં.) કુદરતી પ્રાકૃતિક નેવીયર વિપૂજાપાઠ વગેરે નિયમથી કરનાર નિસા વિ અનિષ્ટ; ખરાબ નેત્મપત્નિશ સ્ત્રી (અ) નખ રંગવાની પૉલિશ દ્વિર પિયર નેવન ડું નૈવેદ્ય, ભોગ
નોની, નોરં સ્ત્રી- દોહતી વખતે ગાયના પગ બાંધવાની નેવત, નેવતા ડું નોતરું નેવતના સ ક્રિ નોતરવું
નોવા સ્ત્રી- (ફા) નોખ; છેડો; અણી નેવર પુનૂપુર (૨) વિ. ખરાબબૂરું (૩) સ્ત્રી નો સ્ત્રી ઠાઠમાઠ; સજાવટ (૨) વ્યંગ; કટાક્ષ
ઘોડાના બે પગ અથડાઈને વાગવું તે નવા પુલ નોળિયો
નવ વિનોખવાળું; અણીદાર (૨) શાનદાર ને ! (ફાળ) નોક; અણી (૨) કાંટો, (૩) ખ નો-પત્ર સ્ત્રીના ચહેરાની સજાવટ નેશવર ! (હા) શેરડી
નોપાન ડું જોડાનાં રૂપરંગ તથા મજબૂતી વગેરે નેતર ! (ફા૦) નસ્તર
નો સ્ત્રી છીનવી કે ઉખાડીયા ખેંચી કે ઝૂંટવી લેવું તે નેસ્ત વિ (ફા) અસ્તિત્વ વગરનું
(૨) ચારે તરફની માગણી નેતનાબૂલવિનખાષ્ટ; ખેદાનમેદાન નિર-હોટ સ્ત્રી છીનવી કે ઝૂંટવી લેવું તે; લૂંટ નેલી સ્ત્રી (ફા) ન હોવું તે; અભાવ (૨) આળસ નોરના સ ક્રિ૦ ઉખાડી નાંખવું (૨) ઉઝરડવું (૩) નાશ
(૩) ઝૂંટવી લેવું ને શું સ્નેહ, પ્રેમ (૨) ચીકટ; તેલ ઘી વગેરે નોટ ! (૯) રૂપિયાની નોટ (૨) ચિઠ્ઠી (૩) નોંધ; જે સ્ત્રી (હા) વાંસની નળી કે વાંસળી (૨) દૂકાની ટીપણી
નોટિસ સ્ત્રી (ઈ) સૂચના; જાહેરાત
રસી
(૪) છેડછાડ

Page #229

नोन
નોન પું॰ લૂણ (૨) ખારી જમીન નોનવા પું॰ અથાણું (પ્રાયઃ કેરીનું) નોનહરામી વિ॰ લૂણહરામી; કૃતઘ્ન નોના પું॰ લૂણો (૨) વિ॰ ખારું (૩) સુંદર; સલૂણું મોનિયા પું॰ ખારી માટીમાંથી મીઠું બનાવનાર (૨) સ્ત્રી॰ લૂણીની ભાજી
૨૨૪
નોની સ્ત્રી॰ લૂણીની ભાજી (૨) ખારી-લૂણી માટી નોમિનેશન પું॰ (ઇ॰) નામાંકન; નામ દાખલ કરવું તે નોશ પું॰ (ફા॰) પીણું; પીવું તે (પાન) નૌ વિ॰ નવ; ૯ (૨) (ફા॰) નવું; તાજું નૌ સ્ત્રી॰ (અ) રીત; પ્રકાર નૌ (સં॰) નૌકા; નાવ નૌર્ પું॰ (ફા) નોકર; સેવક
નોશાહી સ્ત્રી સરકારી નોકરીના દોરવાળું રાજ્યતંત્ર
મોરાની સ્ત્રી॰ નોકરડી; સેવિકા મોતી સ્ત્રી॰ નોકરી; સેવા; ચાકરી નો રીપેશા પું॰ નોકરિયાત માણસ નૌજા સ્ત્રી (સં) હોડી; નાવ
નૌજ્ઞ અ॰ ‘ન કરે નારાયણ'-એ અર્થમાં વપરાય છે.
નૌળવાન વિ॰ (ફા॰) નવયુવક
નૌખવાની સ્રી નવજુવાની; ચઢતી યુવાવસ્થા નૌની સ્ત્રી॰ લીચી ફળ
નોટંની સ્ત્રી॰ ગુજરાતના લોકનાટ્ય (ભવાઈ)ને મળતું સંગીતપ્રધાન લોકનાટ્ય (મોટે ભાગે મહારાષ્ટ્રમાં)
નૌતા વિ॰ નવું; નૌતમ (૨) પું॰ નોતરું નૌના અ॰ ક્રિ॰ નમવું
ના-નિહાલ પું॰ (ફા॰) નવો ઊગતો છોડ
(૨) નવજુવાન
નૌબત સ્ત્રી॰ (ફા॰) નોબત (૨) વારી; પ્રસંગ (૩) દશા નૌવતાના પું॰ ટકોરખાનું નૌવતી, નૌવતીવાર પું॰ ચોકીદાર; દ્વારપાળ; નોબતવાળો
નૌ-વાર પું॰ (ફા) નદી હઠવાથી મળતી નવી જમીન; જે ઉપર પહેલું મહેસૂલ લાગે નૌમી સ્ત્રી॰ નોમ; નવમી
નૌરોત પું॰ (ફા॰) નવરોજ; પારસી બેસતું વર્ષ (૨) તહેવાર
નૌના પું॰ નવલખ; ખૂબ કીમતી નૌશા પું॰ (ફા) નૌશાહ; વરરાજા નૌશી સ્ત્રી નવવધૂ નૌલત પું॰ (સં॰ નવસપ્ત) સોળ શૃંગાર
નાલા પું॰ નવસર હાર નૌલનિયા વિ॰ ધૂર્ત; ચાલબાજ નૌસાવન પું॰ (ફા॰ ગૌશાવર) નવસાર; ખાર નૌદ્ધિ, નસિાિવા, મૌલિષ્ણુ વિ॰ શિખાઉ; કાચું; નવુંસવું
નૌસેના ॰ (સં) નૌકાસૈન્ય; નૌકાદળ નૌ। પું॰ (અ॰) મરણનો શોક (માતમ); કરબલાના શહીદો પર શોક પ્રકટ કરનારું મરસિયા જેવું પદ્ય ગ્નોષ પું॰ (સં॰) વડ કે શમીનું ઝાડ વ્યસ્ત વિ॰ (સં) છોડેલું (૨) ન્યાસ (થાપણ) કરેલું; અનામત રાખેલું
ચામત સ્ત્રી॰ દુર્લભ વસ્તુ (૨) સ્વાદિષ્ટ ભોજન (૩) ધનદોલત
ચાય પું॰ (સં॰)ઇનસાફ (૨) ન્યાયશાસ્ત્ર (૩) નીતિ; કાયદો (૪) ધડારૂપ દૃષ્ટાંત
न्हाना
ન્યાયપીઠ પું॰ ન્યાયાલયની સામૂહિક બેઠક ન્યાયાધીશ પું॰ (સં॰) જજ; ન્યાય કરનાર; ન્યાયમૂર્તિ ચાવાનવ પું॰ (સં) ન્યાયમંદિર; અદાલત; કચેરી ન્યાથી વિ॰ (સં) ન્યાયથી વર્તનાર ચાળ વિ॰ (સં) ન્યાયી; ન્યાયયુક્ત ન્યાયાવિ॰ન્યારું; જુદું (૨) દૂરનું (૩)અનોખું; નિરાળું સ્થારિયા હું ધૂળધોયો
ત્યારે અ ન્યારું; અલગ; દૂર ચાલ પું॰ ન્યાયી વાત (૨) ન્યાય
ાલ પું॰ (સં) થાપણ; ટ્રસ્ટ; અનામત (૨) ત્યાગ સુશાનોબિસ્ટ પું॰ (ઇ॰) તંત્રિકા-વિજ્ઞાની ન્યૂવિનય વિ॰ (ઇ॰) નાભિકીય ન્યૂપ્રિંટ પું॰ (ઇ॰) અખબારી કાગળ રૂપારીન સ્ત્રી॰ (ઇ॰) સમાચાર દર્શન ન્યૂટ્રાન પું॰ (ઇ॰) અણુનો એક સૂક્ષ્મ ભાગ જૂન વિ॰ (સં॰) કમ; બાકી; ખૂટતું (૨) નીચ; હલકું જૂનાપિત વિ॰ (સં॰) ઓછુંવત્તું ન્યૂમોનિયા પું॰ (ઇ॰) ન્યુમોનિયા ચોપાવર સી॰ ન્યોછાવર કરવું કે થવું તે (૨) ઉતાર (૩) અર્પણ કરાયેલ વસ્તુ (૪) દાપું (૫) ઇનામ સ્ત્રોતના સ॰ ક્રિ॰ નોતરવું સ્ત્રોતની સ્ત્રી॰ મંગળ પ્રસંગે કરાતું ભોજન ગોલહરી પું॰ નોતરે આવેલ; આમંત્રિત માણસ ોતા પું॰ નોતરું; નિમંત્રણ (૨) ચાંલ્લો (૩) મિજબાની; ભોજન
ચોના પું॰ નોળિયો
ચોળી સ્ત્રી હઠયોગની નૌલીની ક્રિયા
ગાન પું॰ સ્નાન ફાના અ॰ ક્રિ॰ નાહવું

Page #230

પંદનામા પું પંચનામું પંદવિ (સર) પાંચમું (૨)ચતુર (૩) સુંદર (૪) પું
પ” સ્વર (૫) સ્ત્રી પાંચમ (૬) પાંચમી વિભક્તિ jમહાદત (સં) અહિંસા, સૂનૃતા, અસ્તેય,
બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ જૈવ વિપાંચ કે અનેક વસ્તુઓના મેળવાળું;
સેળભેળ
પં છું. (સં.) કાદવ પવન ! (સં.) કમળ વિન વિ કીચડવાળું પંચાર પું() ટાયરમાં પડતું છિદ્ર પવિત સ્ત્રી (સં.) લીટી (૨) હાર; પંગત પણ ડું પાંખ (૨) પીંછું
શી, પંહ સીપાંખડી પંs ! પંખો; વીંજણો પંકાની ૫૦ પંખો ખેંચનાર કે નાંખનાર માણસ પંખી | પક્ષી (૨) પતંગિયું (૩) સ્ત્રી નાનો પંખો પંદુ ડું ખભા ને હાથનો સાંધો; પાંગો પછી સ્ત્રી- ફૂલની પાંખડી
હે પંખેરું; પક્ષી; પંખી પં, પા, પંગુ (સં.) વિપંગુ, લંગડું (૨) અપંગ પાત, પંજાતિ સ્ત્રી પંક્તિ (૨) જમણવાર કે તેની
પંગત; ઘાલ (૩) સભા રંગા, અંજુ વિ પંગુ, લંગડું
પુરા વિ. પંગુ, લંગડું પંઘ વિ. (સં.) પાંચ (૨) પંચ; લવાદ પિંઘા ડું () પાંચનો સમૂહ (૨) ધનિષ્ઠાના
ઉત્તરાર્ધથી રેવતીના અંત સુધીનાં પાંચ અશુભ નક્ષત્રનું જૂથ પંદરવા સ્ત્રી (સં.) અહલ્યા, દ્રોપદી, કુંતી, તારામતી
અને મંદોદરી એ પાંચ સતીઓ પં j(સં.) સૃષ્ટિ, સ્થિતિ, ધ્વંસ, વિધાન અને
અનુગ્રહ એ પાંચ પ્રકારનાં ઈશ્વરી કર્મ પંચકોશ ! (સં૦) વેદાન્ત અનુસાર આત્માને
આવરણરૂપ અન્નમયકોશ, પ્રાણમયકોશ, મનોમય કોશ, વિજ્ઞાનમય કોશ અને આનંદમય કોશ એ પાંચનો સમૂહ પંપ પુ (સં૦) ગાયનાં દૂધ, દહીં, ઘી, મૂત્ર અને
છાણનું મિશ્રણ iઇ પું. (સં.) મંગળ, બુધ, ગુરુ શુક્ર અને શનિ
એ પાંચ ગ્રહ પંaj (સં૦) આકાશ, પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ અને
વાયુ એ પાંચ તત્વ; પંચભૂત અંદાજ છું(સં.) શબ્દ, સ્પર્શ, રૂપ, રસ, ગંધ પંત સ્ત્રી, પું(સં) મૃત્યુ પંખલેલ પુ (સ) વિષ્ણુ શિવ, સૂર્ય, ગણેશ, દુર્ગા પંદરમું (સં) સતલજ, બિયાસ, રાવી, ચિનાબ
અને જેલમ એ પંચાબ પ્રદેશની પાંચ નદીઓનો સમૂહ
વળ, પંથ વિપચરંગી પંદર પં. (સં.) અસ્તેય, અહિંસા, બ્રહ્મચર્ય, સત્ય
અને માદક દ્રવ્યનો ત્યાગ (અથવા અખંડતા,પ્રભુસત્તા, આક્રમણ ન કરવું, હસ્તક્ષેપ ન કરવો; સમાનતાની નીતિ અને શાંતિપૂર્ણ અસ્તિત્વ એ પાંચ સિદ્ધાંત જે આંતરરાષ્ટ્રિય તનાવથી મુક્તિના હેતુરૂપ છે.) રંવાળ પં. (સંeટીપણું, કરણ, તિથિ, નક્ષત્ર, યોગ
અને વારએ બતાવતું પંચાંગ (૨) પાંચ અંગવાળું કાંઈ પણ પંડ્યાનન (સં) સિંહ (૨) શિવ પંડ્યા વિના પંચાણું; ૯૫ પંચાયત સ્ત્રી પંચ (૨) પંચોની સભા; પંચો દ્વારા
શાસન-વ્યવસ્થા (૨) પંચાત; વિવાદ વાવેતર ! (સં.) પાંચ દેવો(આદિત્ય, ગણેશ, દેવી,
રુદ્ર, વિષ્ણુ)ની મૂર્તિઓનો સમૂહ પંયતી વિ. પંચનું કે તે સંબંધી પછી છું પંખી; પક્ષી પંક વિ (ફા) પાંચ અંકન, પંકવ િયું (કાવ્ય) પાંચ વખતની નમાજ પના વિ. થોડા દિવસનું; અસ્થાયી પગાર પં પાંચ હજારની સેનાનો હોદો પંક (સં) પાંજરું (૨) હાડપિંજર રંગા ! પાંચનો સમૂહ (૨) (કા) હાથનો પંજો પંબા પીંજારો પણ સ્ત્રી વહી; રજિસ્ટર પીવાળા, પંચન પું° હિસાબ આદિનું વહીમાં નોંધાવું; યાદીમાં નામ નોંધાવું; “રજિસ્ટ્રેશન'
ગણિી સી પંજરી; પંચાજીરી પર શું વાસણ સાંધનારો પંડ વિ. પીળું (૨) પંપિંડશરીર # ! પાડો (બચ્ચું) –પાડું પડr | તીર્થનો પૂજારી કે બ્રાહ્મણ પંડાનિ સી બરંડા'ની કે પંડા'ની જાતની સ્ત્રી પંડાલ ડું મંડપ

Page #231

पंडित
૨૨૬
पचन
પંડિત ! () પંડિત; વિદ્વાન
પક્વાશય ડું હોજરી પંડિતાન, પંડિતાની સ્ત્રી પંડિતાણી
પક્ષપુ (સં) પક્ષ; બાજુ તરફ (૨) પખવાડિયું (૩) પંડિત વિ. પંડિતના જેવું; પંડિતિયું
પાંખ પંg | હોલો પક્ષી
પક્ષપાત પુ તરફદારી; વગ પંડુજી સ્ત્રી હોલી પક્ષી
પક્ષાઘાત ! (સં.) લકવો પંદુ ! પાણીનું પરડવું; ડંડવું
પક્ષી પુ (સં) પંખી (૨) વિપક્ષનું (સમાસમાં) પંતગના સક્રિ પીંજવું
પહ્મ (સં) પાંપણ વિનંતી ની સ્ત્રી પીંજણ
પણ સ્ત્રી (ફાળ) શરત (૨) પંચાત; લફરું (૩) ઝઘડો પંથ ! માર્ગ; રસ્તો (૨) ધર્મનો પંથ - સંપ્રદાય પક સ્ત્રી પક્ષ; પખવાડિયું પંથી ૫ (ધર્મના) પંથે જનાર કે પંથનું અનુયાયી પહલી સ્ત્રી પાંખડી પઃ સ્ત્રી () નસિયત; ઉપદેશ
પર વા, પરકવા પખવાડિયું પંત, પંદર વિપંદર; ૧૫
પરિવારના અન્ય ક્રિપ પંવાર ૫૦ (ફા) ઉપદેશ લેનાર; નસિયત લેનાર પાત્ર સ્ત્રી પાણીની પખાલ (૨) ધમણ પંપ ૫ (૦) ૫૫; બંબો (૨) પિચકારી
પરથરિયા દુંદાળો; બહુ ખાનાર માણસ પંપા સ્ત્રી (સં.) દક્ષિણ ભારતની એક નદી જે પરફાસ્ત્રી ડું પખાલી; ભિસ્તી
ઋષ્યમૂક પર્વતની પાસે હતી. એ નદીની પાસે એક પવિત્ત સ્ત્રી પખવાજ; પખાજ પુરાણું નગર અને પંપા સરોવર હતું. આ કિર્કિંધા પરવાવનો ! પખવાજ વગાડનાર નગરમાં વાલી નામે વાનરનું રાજ્ય હતું. મૈસુરને પહયા ! ઝઘડાળુ; બખેડિયું માણસ હૈદરાબાદની વચ્ચે બેલારી જિલ્લામાં તુંગભદ્રાને તુલી, હુ સ્ત્રી પાંખડી કિનારે આવેલા રંપીવિજયનગર પાસે આ સરોવર પા , હુવા બગલનો ભાગ (૨) પાસ; નજીક
આવેલું છે. રામને શબરી અહીં મળી હતી. પણે પંખેરું; પક્ષી; પંખી પંના અક્રિતરવું (૨)તાગ કાઢવો; તપાસી જોવું પ. પુ. પગ (૨) ડગલું; પગલું પંવર, પંર સ્ત્રી દેવડી; ડેલી; દરવાજો
પહેલી સ્ત્રી પગદંડી; પગથી; કેડી પરિયા ! દરવાન
પછી સ્ત્રી પાઘડી પરી સ્ત્રી દોઢી; દેવડી (૨) પાવડી; ચાખડી પના અને ક્રિ તરબોળ-રસબસ થવું પૈવાડ, વાપુ (સં) પવાડો; કીર્તિકથા; વીરગાથા પની સ્ત્રી જૂતું; ખડાલ; ચાખડી પૈવાના સક્રિ હઠાવવું; ફેંકી દેવું; દૂર કરવું પાઇ પગલું; ડગલું (૨) પ્રભાત પંસારી ! મસાલાનો વેપારી; ગાંધી
પIના વિશે પાગલ; ગાંડું પિંડી, પશુની સ્ત્રી પાંસળી
પાત્રાના અને ક્રિ ગાંડું થવું પછી સ્ત્રી પાંચશેરી
પાત્ર સ્ત્રી ગાંડી; દીવાની પS સ્ત્રી પકડવું છે કે તેની ક્રિયા કે તેની રીત પણ ! (સં.) ઢોર બાંધવાનું દોરડું (૨) ગ્રહણ (૩) સમજ
I દુપટ્ટો (૨) પાગ; પાઘડી (૩) ઢોર બાંધવાનું પત5- 5 સ્ત્રી ધરપકડ
દોરડું પીઝા સક્રિપકડવું (૨) રોકવું; થોભાવવું પર શું ચાર ચરફની હદ-દીવાલ (૨) પગ નીચેની પના અન્ય ક્રિપાકવું (૨) સીઝવું
ધૂળ કે કચરાયેલું તે (૩) પાર કરાય એવું જળાશય પાવાપુ પાકી- ઘી કે તેલમાં તળીને કરેલી ખાદ્ય કે નદી (૪) વેતન; પગાર વાનીઓ
પાઠ સી. (ફાળ) સૂરજ નીકળવાનો સમય; સવાર પવવાના સક્રિ પકાવવું
પપુરાના અને કિ વાગોળવું (૨) હજમ કરવું પરૂં સ્ત્રી પાકવું તે કે પકાવવાની મંજૂરી પગોડ બૌદ્ધ મંદિર પહેલાના સક્રિ પકાવવું; પાકવા મૂકવું; પાકવા દેવું પયા ઢોર બાંધવાનું દોરડું પૌડા પકોડા; પકોડી-વડા જેવી વાની પત્ત સ્ત્રી હઠ; આગ્રહ (૨) સમાસમાં પાંચ' અર્થમાં
વાવિ પાકું પાકેલું (૨) પÉ (૩) સ્થિર; ટકાઉ (જેમ કે, “પચરંગા'). પર્વ વિ (સં૦) પાકેલું; પાકું
વડા ડું ઝંઝટ; બખેડો વિદ્યાન્ન રાંધેલું અન્ન (૨) પકવાન
ઉત્તર પુ (સં.) ભોજન આદિ પચવું-હજમ થવું તે;

Page #232

पचना
૨૨૭
पटैला
જઠરાગ્નિ (૨) વિપકાવનાર પના સક્રિ પચવું; હજમ થવું (૨) થાકી જવું પાપન વિ. પંચાવન; પપ પરમેન વિ. પંચાલ પવન ! ચોક પૂરવાની સામગ્રી પાંજા વિ પચરંગી (૨) પુંય પૂરેલો ચોક પરવિ પંચોતેર; ૭૫ પવા વિપાંચ-બેવડું; પાંચ ગણું ઘવાના સક્રિ પચાવવું; હજમ કરવું (૨) પારકો
માલ પોતાનો કરી લેવો પણ વિ. પચાસ; ૫૦ પવાસ પે પચાસ નંગનો સમૂહ પાલી વિપંચાસી; ૮૫ પ્રવીણ વિ. પચીસ, ૨૫ પણ સ્ત્રી પચીસી; પચીસનો સમૂહ પોતેર જે એકસો પાંચ; ૧૦૫ પત્ર, પચાસ્ત્રી સાલ કે સાંધો વગેરે કાંઈ સખત
કરવા મરાતી ફાચર પથી સ્ત્રી સાલ કે સાંધો વગેરે કાંઈ ચુસ્ત કરવા
મરાતી ફાચર (૨) જડતરની વસ્તુ પડ્યા સ્ત્રી જડતરનું કામ પરછમ, પરમ પશ્ચિમ પછના અને ક્રિ પછડાવું; પાછા પડવું પછવાના, પછતાવના અને ક્રિ પસ્તાવું પછiાવી પુંછ પસ્તાવો પછના ડું ચીરવા-ફાડવાનું અરજી પછવ વિ. પશ્ચિમ બાજુનું પશ્ચિમી પછાપું; પશ્ચિમ દિશા તરફનો દેશ પછા , પછી વિ. પશ્ચિમનું; પાશ્ચાત્ય પછી સ્ત્રી બેહોશ થઈને પડવું તે; પછાડવાની ક્રિયા પછીના સક્રિ પછાડવું પછતાના અને ક્રિ પસ્તાવું પછતાવ ! પસ્તાવો પછીત સ્ત્રી ઘરની પછીત-પાછલો ભાગ કે ત્યાંની
ભીત પછેવ પં. પછેડો, મોટી ચાદર પછીના સ° ક્રિ ઊપણવું; ઝાટકવું પરના અને ક્રિપજરવું; બળવું; સળગવું પારના સક્રિ પ્રજાળવું; બાળવું પાવા પુ. (ફા) ઈટનો ભઠ્ઠો પરવિ (ફા) પસંદ; અનુકૂળ; કબૂલ; માનનાર-
એ અર્થમાં (સમાસમાં). દાળ ત, દિલ-પજીર (મનપસંદ), ઇસ્લાહ-પજીર (સુધારાને લાયક) પગૂar j જૈનોનાં પચૂસણ
પક્ષમુદ્દા વિ (ફા) કરમાયેલું પર શું પટ; વસ્ત્ર (૨) કમાડ (૩) પડદો દાનસ ક્રિપટકવું (૨) અને ક્રિ ફટ દઈને ફાટવું પદવેન, પદનિયા, પદવાન સ્ત્રી-પટકવું તે; પટક પદા શું કમરે બાંધવાનો ફટકો કે ખેસ પરત ! સમાનતા (૨) ઉપમા પતાના સ° ક્રિ સપાટ-સરખું કરવું પટના અને ક્રિ સરખું-એકસમાન થવું (૨) બેને બનતું
આવવું કે સહમત થવું (૩) ચૂકતે થવું પટપર વિસપાટ; સરખું પટલીગના ૫ આગિયો
ટા ચોખડું ઘડેલું પાટિયું પરાની સ્ત્રી પટરાણી પદી સ્ત્રી પાટિયું (૨)પગથી; ફૂટપાથ (૩) લખવાનું
પાટિયું પર ડું (સં.) પડદો; ઢાંકણ (૨) આંખનું પડળ
(૪) સમૂહ; ટોળું પદની સ્ત્રી (સં૦) પંક્તિ દવા ઘરેણાં વગેરે ગાંઠવા-ગૂંથવાનું કામ કરનાર
વ્યક્તિ પદવારી પુલ તલાટી પટવારી સ્ત્રી તલાટીની કામગીરી દિવાલ પું. (સં.) તંબૂ, ડેરો (૨) સ્ત્રીની સૂંથણી પટન ડું શણ પર ૫ (સં.) નગારું દુંદુભિ પરવિન સ્ત્રી પટવાની સ્ત્રી
ટા ૫૦ પટ્ટો; સનદ (૨) સોદો પરાના સ ક્રિ. પિટાવી કરી બરોબર કરાવવું
(૨) ચૂકતે કરવું (૩) અને ક્રિ શાંત બેસવું પટાપદ અપટોપટ; લગાતાર; ઝટપટ પટાવકું સપાટ કે સમથળ કરવાની કામગીરી; તૃપ્ત કરવું તે; ખાડા પરથી અધ્ધર જવાને અધ્ધર પુલ
જેવી ગોઠવણ કરવાની કામગીરી પટિયા સ્ત્રી પથ્થરનો ચોખંડો ટુકડો (૨) પાટી; સ્લેટ પદીનના સક્રિ પટાવવું; સમજાવી લેવું (૨) પૂરું
કરવું
પદુ વિ(સં.) પ્રવીણ; ચાલાક, હોશિયાર પકુમા, પદુવા પે શણ પડ્ડની સ્ત્રી હીંચકાનું પાટિયું ટુવા પે શણ દેવા, પતિ શું પટાબાજ
ત્રા, રૈના ડું સમાર; કુસ્તીનો એક દાવ પર્વેના ડું સમાર; કુસ્તીનો એક દાવ (૨) કમાડની ભૂંગળ

Page #233

पटोर
૨ ૨૮
पतील
પર શું પટોળુ-રેશમી વસ પર સ્ત્રી રેશમી સાડી પ૬ મું (.) સિંહાસન (૨) પટ્ટી (૩) તામ્રપટ
(૪) વિમુખ્ય પર ડું (સં.) શહેર; મોટું પાટનગર પટ્ટા ડું પટ્ટો
સ્ત્રી પાટી, સ્લેટ (૨) પાઠ બોધ (૩) ખાટલાની ઈસ (૪) પટ્ટી (કપડા કાગળ વગેરેની) (૫) પંક્તિ; હાર (૬) માથાનાં પટિયાં (૭) પત્તી;
ભાગ પલા પંભાગિયો પટ્ટીલા સ્ત્રી ભાગ; ભાગીદારી પટ્ટ ! એક ગરમ જાડું કપડું; પટ્ટ પ ! જુવાન (૨) પઢો-લક માણસ (૩) કૂલો
(૪) સ્નાયુ પર પું. (સં.) પઢવું કે ભણવું તે પરા ડું પઠાણનો છોકરો પાના સક્રિ પાઠવવું; મોકલવું
કિયા સ્ત્રી (પટ્ટા'નું સ્ત્રી) પહઠી; જુવાન સ્ત્રી પછી, પછી સ્ત્રી અભરાઈ (૨) ભીંત પાસેનું
એકઢાળિયું-છાપરું પકૃત સ્ત્રી, પતા ડું પડતર કિંમત પતિતસ્ત્રીતપાસનિરીક્ષણ અનુસંધાન (ઘણુંખરું “જાંચ' સાથે જોડીને વપરાય છે. જેમ કે,
જાંચપડતાલ) વતનના સક્રિ તપાસ કરવી; ઊંડા ઊતરીને જોવું પતી, પરતી સ્ત્રી પડતર જમીન (૨) અનાજ
વાવવા માટેની ચાદર કે કપડું પડના અન્ય ક્રિપડવું પપના અને ક્રિમરચાં વગેરેથી જીભ બળવી
ચચરવી પપતા પું પ્રપૌત્ર (પુત્રના પુત્રનો પુત્ર) પડા, પડવા ડું ભેંસનો પાડો પર સ્ત્રી ભેંસની પાડી પવા ડું પાડું (નર) (૨) સ્ત્રી પડવો તિથિ પડ્ડના સક્રિપડાવવું પકાવ ડું મુકામ; છાવણી પડિયા સ્ત્રી ભેંસની પાડી ફિવા, રિવા સ્ત્રી પડવો તિથિ પોલ પંપડોશ પસિન સ્ત્રી પડોશણ પોલી ડું પડોશી પરંત, પદત સ્ત્રી પઢવું તે (૨) જાદુમંત્ર પઇના સ ક્રિ ભણવું (૨) વાંચવું (૩) ગોખવું
પાઉં સ્ત્રી ભણતર (૨) ભણાવવાની પદ્ધતિ પાના સક્રિભણાવવું (૨) શીખવવું; સમજાવવું
(૩) ઉચ્ચારણ પઢાવવું (જેમ કે, પોપટને પઢાવવો) પ-જિલ્લા વિ. ભણેલું શિક્ષિત પછાપું પણ પ્રતિજ્ઞા (૨)જુગટું; બાજી કે તેમાં મૂકેલી
ચીજ (૩) મૂલ્ય; કિંમત (૪) કરાર; શરત પ પુ (સં.) દુકાન (૨) બજાર (૩) સોદો કે તેની
ચીજ (૪) વેપાર-રોજગાર પથવાથિ સ્ત્રી (સં) બજાર; ખરીદ-વેચાણનું સ્થળ
(૨) દુકાન પતંગ (સં.) સૂર્ય (૨) પક્ષી (૩) કનક્વો
(૪) પતંગિયું પતા ! પતંગ (૨) પતંગિયું પતિ સ્ત્રી પત; આબરૂ; ઈજ્જત પતિ, પતાક તાર સ્ત્રી પાનખર ઋતુ પવન (સં) પડવું તે (૨) પડતી; અધોગતિ
(૩) નાશ પા-પાની સ્ત્રી પત; પ્રતિષ્ઠા; લાજ પર વિપાતળું (૨) પં પત્ર; પાંદડું (૩) પતરાનું પતિ સ્ત્રી પતરાળું પણ વિ. પાતળું, પતજૂર ! પાટલૂન પતવાર, પતવારી, વાત્ર સ્ત્રી સુકાન (કર્ણ); પાર
ઉતારવાનું સાધન પતા પું પત્તો (૨) સરનામું પતા સ્ત્રી ખરેલાં પાંદડાંનો ઢગ પતાિ સ્ત્રી (સં.) ધજા; નિશાન પતા, પતાનિ પુરુ પાતાળ પતાવરપું સૂકાં પાંદડાં પત્તિ ૫૦ પગગિયું પતિ પુ (સં.) પતિ; નાથ; ધણી; સ્વામી તિગાના, સિયાન સક્રિપતિયાર કરવો; પતીજવું તિગાર, પતિયાર પંપતિયાર; વિશ્વાસ પતિત વિ૦ (સં.) પડેલું; હારેલું, અધોગતિ પામેલું,
ભ્રષ્ટ; પાપી પતિતપાવન વિપતિતને પાવન કરે એવું; પવિત્ર
(૨) પં ઈશ્વર નિયાના સક્રિપતિયાર કરવો; પતી જવું પતિયાર, પતિયાર ! પતિયાર; વિશ્વાસ પતિત ! પતિ પ્રત્યે અનન્ય પ્રેમ પતિદાતા સ્ત્રી પતિવ્રતવાળી સ્ત્રી પરીખના, પતિનના સક્રિપતીજવું; વિશ્વાસ કરવો પતી સ્ત્રી એક જાતની સાદડી-ચટાઈ પતન, પાત્રા વિ૦ પાતળું

Page #234

पतीला
૨૨૯
पनवाड़ी
પત્નિ પુરુ (ફા) એક વાસણ; તપેલું (૨) વિ.
પાતળું પત્ની સ્ત્રી તપેલી; હાંડી પરિયા સ્ત્રી પુંચલી; વેશ્યા પોણા ડું પડિયો પછી સ્ત્રી નાનો પડિયો હતો, પતી પુત્રવધુ પુત્રની સ્ત્રી પતન પં(સં.) નગર પત્તરવું પતરું (૨) પતરાળું; પતરાળી પાર સ્ત્રી પતરાળું; પતરાળી પર ડું પાન; પાંદડું (૨) પતું (૩) ધાતુનું પતરું પત્તી સ્ત્રી નાનું પાન (૨) પાંખડી (૩) ભાગ પત્તીલા | હિસ્સેદાર પત્થર ! પથ્થર પસ્થિર-ઘટાપું કૂપમંડૂક કે કંજૂસ માણસ (૨) એક
જાતનો સાપ પત્થર-પાન પુ. વસમો-તોફાન કે આંધીનો સમય પથર-પોડા ડું પથ્થર તોડનારો પત્ની સ્ત્રી (સં.) ભાર્યા; વિવાહિત સ્ત્રી પત્નીવ્રત પું પોતાની સ્ત્રી પર અનન્ય પ્રેમનું વ્રત પન્ન (સં.) કાગળપત્ર (૨) છાપું (૩) પાંદડું
(૪) પતરું (૫) પાનું; પૃષ્ઠ પટાવર ! (સં.) છાપું ચલાવનાર; અખબાર
નવીસ પત્રવ્યવહાર પું(સં) ચિઠ્ઠીપત્ર પન્ના ડું પંચાગ; ટીપણું (૨) પૃષ્ઠ ત્રિા સ્ત્રી- (સં) પત્ર (૨) માસિક જેવું છાપું;
ચોપાનિયું પણ ડું () માર્ગ; રસ્તો પથરના સક્રિ પથ્થર પર ઘસી ધાર કાઢવી; પથરી
પર ચડાવવું પથરના અન્ય ક્રિ પથ્થર જેવું (કઠણ કે સ્તબ્ધ)
થઈ જવું પણ સ્ત્રી (સં.) પથ્થરિયું-પથ્થરનું વાસણ; કટોરો
વગેરે (૨) પથરીનો રોગ કે ધાર કાઢવાની પથરી પથરી વિના, સ્ત્રી પથ્થરવાળું પથરટાપુ પથદર સ્ત્રી પધ્ધરિયું; પથરીનો રોગ
કે ધાર કાઢવાની પથરી; પથ્થરની કટોરી કે એવું વાસણ; ચકમક પથિકા, પછી છું (સં.) વટેમાર્ગુ મુસાફર પર શું ઈટો પાડનાર; દલવાડી પથ્ય વિ (સં૦) અનુકૂળ; હિતકર (૨) ડું કલ્યાણ પપુ (સં) પગ (૨) પગલું; કદમ (૩) હોદો (૪)
શ્લોકનું ચરણ (૫) શબ્દ (૬) ભજનનું પદ
પર પું. (સં”) ચાંદ; ચંદ્રક (૨) દેવનું પગલું પવિ, પવી સ્ત્રી (સં.) ઉપાધિ; ખિતાબ (૨) હોદો;
દરજ્જો (૩) પરિપાટી; પદ્ધતિ પલાતિ પું” (સં.) પાયદળનો સિપાહી (૨) પ્યાદું
(૩) નોકર; અનુચર પાધિથી ૫ (સં૦) અમલદાર; ઑફિસર પલાના સક્રિ પદાવવું; ખૂબ પજવવું કે હૂસ કાઢવી પલા ડું (સં.) પગરજ પાર્થ પું(સં) ચીજ; વસ્તુ પલાઈવિજ્ઞાન ૫૦ પદાર્થવિજ્ઞાન; “ફિનિક્સ દ્વારા સ્ત્રી પદાર્થો વિષે તત્ત્વજ્ઞાન પલાવની સ્ત્રી પદોનો-ભજનોનો સંગ્રહ
ન અ (સં૦) પદની રૂએ પતતિ સ્ત્રી (સં.) પ્રથા; રીત; વિધિ પર છું(સં.) કમળ (૨) ચિહ્ન સિાની સ્ત્રી કમળનું સરોવર (૨) ઉત્તમ સ્ત્રીનો એક
પ્રકાર પા ચું. (સં૦) છંદમાં લખાણ; કવિતા પદાથદ્ધ વિ. જે પદ્યરૂપમાં સંકલિત કરાયું હોય પાક વિ પદ્યરૂપ પટ્ટાભિ વિવ પદ્યરૂપ પદ્યાનુવાદ પું. (સં) પદ્યમાં ભાષાંતર પધરાના સક્રિ પધારવું; પધારવા કહેવું પથરાવની સ્ત્રી પધરામણી; મૂર્તિની સ્થાપના વધારવા અને ક્રિ પધારવું; આદરથી આવવું કે જવું વન અને (પ્રત્યય) પણું (ઉદાહરણ, લડકપન) (૨) પું
પણ; પ્રતિજ્ઞા નવપs ! વાગ્યા પર બાંધવાનું ભીનું કપડું નયટ ! પણઘટ; પાણીનો ઘાટ પર સ્ત્રી પણછ . પચવવી સ્ત્રી પાણીથી ચાલતી ચક્કી પન હer પું, પાકિયા સ્ત્રી પાનદાની પનgeગ્યા ! મરજીવો (૨) પાણીમાં ડૂબી માછલી
પકડનાર એક પક્ષી પનડુથી સ્ત્રી પાણીમાં ચાલતી નાવ; “સબમરીન'
(૨) એ નામનું એક પક્ષી નાના અને ક્રિ પાણી મળતાં ફરી લીલું થવું (૨) ફરી
સાજું થવું પનવિદ્યા ડું પાનદાની પનામતા ! સાદો ભાત પનામા ડું પાણી ભરનારો; પાણિયારો (નોકર) નિમરિ સ્ત્રી પનિહારી પનવા ડું પાનવાળો; તંબોળી (૨) સ્ત્રી એ ભૂમિ કે ખેતર જ્યાં પાન પેદા થાય

Page #235

पनवारा
૨૩૦
परछाई
પશ્વિની સ્ત્રી (સં૦) ગાય; બકરી (૨) નદી પથાતા પાયદળ સૈનિક (૨) વિપગે ચાલતું; પેદા પથાન ડું પ્રયાણ; પ્રસ્થાન; રવાનગી પામ પં. (ફા૦) પેગામ; સંદેશ પથાર, પાત્ર પેપરાળ પગ પે (સં) કમળ પર ડું (સં૦) વાદળ યોધર ડું (.) વાદળ (૨) સ્તન (૩) જળાશય
(૪) પર્વત પોય, પોનિધિયું (સં) સમુદ્ર, જલધિ, જલનિધિ પરંવ અને (સં) વળી, તથા (૨) પરંતુ
પનાવાર પું પતરાળું પતરાળી પનર ડું (સં9) ફણસ વનસાન સ્ત્રી પાણીની પરબ પદ, પનડું પાણીવાળો, પાણિયારો (નોકર) વન ! કપડાનો પનો (૨) મર્મ; ભેદ પનના સક્રિ (આંચળને) દૂધ દોહવા માટે શરૂમાં
પંપાળવો પનારિન સ્ત્રી પાણી ભરી લાવનારી સ્ત્રીપનિહારી પની સ્ત્રી જોડા; બુટ પના પંપનું એક પેય (શરબત) પનોતા પ્રપૌત્ર, પૌત્રનો પુત્ર પનાર, પનારા, નાના ડું ગટર; મોરી (૨) નીક પનાર, પનાની સ્ત્રી નાની મોરી; નીક પનાહ સ્ત્રી (ફા) રક્ષા (૨) શરણ (૩) પરિત્રાણ પનિયા વિ. પાણીનું કે તેમાં થતું (૨) ડું પાણી નિયાના સક્રિ પાણી પાવું; સીંચવું નિવાસોત વિ ઝરણ ફૂટે એવું; બહુ ઊંડું નિદા વિ. પાણીનું કે પાણીવાળું કે પાણી સંબંધી પનિહાર ૫ પાણિયારો (નોકર) પનિહારી સ્ત્રી પનિયારી; પાણી ભરી લાવનારી પનીર ! (ફા) ફાડેલા દૂધની એક વાની નીતા વિપાણીપોચું (૨) ફીકું (૩) પાણીમાં થતું પના ૫૦ (સં૦) સાપ પન્ના | એક જાતનો હીરો પન્ન સ્ત્રી પિત્તળ કે કલાઈનો વરખ, જે વસ્તુની ઉપર
શોભા માટે ચોટાડાય છે. પીસાગ ૫ વરખ બનાવનારો ૧૫ | પોપડો પપની સ્ત્રી પાંપણ પપીતા પુ. એક ફળ-પપૈયો કે પપૈયું પણ પપૈયો (પક્ષી); ચાતક પપૈયા ૫ કેરીની ગોટલીમાંથી બનાવાતી પિપૂડી
પોટા ! પોપચું . વધારવા સક્રિ ફેંકવું નિશ સ્ત્રી (ઈ.) જનતા; જનસાધારણ; લોક (૨) વિ. આમ (જનસાધારણ સંબંધી); જાહેર; સાર્વજનિક
૨ ડું (ઈ) પ્રકાશક પિિ સ્ત્રી (ઈ.) પ્રચાર; જાહેરાત પબ્લેટ ! (ઈ) ચોપાનિયું; પેમ્ફલેટ પર ડું (સં૦) પાણી (૨) દૂધ પથના વિ તીક્ષ્ણ; તેજ પથસ્થ વિ. દૂધનું બનેલું (૨) જળનું (૩) ડું દૂધનો વિકાર - દહીં મઠો વગેરે
પરંપરા સ્ત્રી (સં.) અનુક્રમ; પ્રણાલી (૨) સંતતિ; વંશ પરચું (ફા) પીંછું કે પાંખ (૨) અપછી (૩) પરંતુ,
પણ (૪) વિ(સં) પારકું (૫) ઉત્તમ; પરમ પરવળી વિ પરનું કાજ-કામ કરનાર; પરોપકારી;
પરગજુ પરશર, પાન ૫૦ (ફા) કંપાસ પરના ડું સીડી; જીનો (૨) (ફા) કાચનો ટુકડો
(૩) ચિનગારી વરીય વિ૦ (સં.) પારકું; પરાયું પરવરીયા સ્ત્રી પોતાના પતિની ઉપેક્ષા કરીને પરપુરુષથી
પ્રેમ કરનારી સ્ત્રી પરદા કોટ કિલ્લો પણ સ્ત્રી પારખ; પરીક્ષા; કસોટી પરહના સક્રિ પારખવું (૨) પ્રતીક્ષા કે વાટ જોવી પહાવાના સક્રિ બીજા પાસે પારખવાનું કામ કરાવવું પરના સક્રિ પરખાવરાવવું પાપુ પરપૈયો; પારખનાર માણસ ૫ના ૫ (પા) પરગણું, અમુક ગામડાંનો ભાગ પાલાર પં° પરગણાનો અમલદાર પરના અન્ય ક્રિપરિચય થવો; હળી જવું; ટેવ પાડવી પરવા પં પરિચય (૨) પારખ; પરીક્ષા (૩) પુરાવો;
સાબિતી (૪) (ફા) કાગળનો કકડો (૫) પત્ર (૬) પ્રશ્નપત્ર પરવાના સક્રિપરિચય કરવો; હળતું કરવું (૨) ટેવ
પાડવી વરપૂર ડું સીધુંસામગ્રી
જૂની ડું મોદી પછી અભરાઈ (૨) દીવાલજોડેનું એકઢાળિયું
છાપરું પછી સ્ત્રી વરને પોંખવાની ક્રિયા, પોંખણું પરછના સક્રિ પોંકવું પરછા સ્ત્રી-પડછાયો

Page #236

परजा
૨૩૧
परहेज़गार
પરના સ્ત્રી પ્રજા (૨) વસવાયાં (૩) જમીનદારના
વસાવેલા ખેડૂતો પગાતા ! પારિજાતક viટ ૫ મકાનની જમીનનું ભાડું, વાર્ષિક વેરાથી
જમીન લેવાની પ્રથા પરતંત્ર વિ. (સં.) પારકાને તાબે; પરવશ પરત સ્ત્રી થર (૨) ગડી પરતત્રા તલવારનો કે ચપરાસનો પટો પતિ સ્ત્રી પડતર જમીન (૨) અનાજ વાવલવા
માટેની ચાદર કે કપડું પરત ! (ફા) પ્રકાશનું કિરણ (૨) પડછાયો પરથન છું અટામણ પરા ૫૦ (ફા) પડદો (૨) લાજ; મર્યાદા (૩) છુપાવવું તે,આડ; ઓઝલ (૪) હાર્મોનિયમ
વગેરેનો પડદો કે સ્વરનું સ્થાન પતિ શું દાદાના પિતા પરવાનશીન વિ (ફા) પડદા કે ઓઝલમાં રહેતું;
અંતઃપુરનિવાસિની (સ્ત્રી) રિલાપશી સ્ત્રી- (ફા) કોઈના રહસ્ય કે દોષ પર
પડદો પાડવો; એબ છુપાવવું પલાણા ડું રહસ્ય ખુલ્લું થવું તે; રહસ્યોદ્દઘાટન પર સ્ત્રી (સં.) પરસ્ત્રી; પરાઈ સ્ત્રી પરલરામ પં. (સં.) પરસ્ત્રીગમન પરવેરા ! (સં.) બીજો કે પારકો દેશ પનાના નાના (માતાના પિતા)ના પિતા પરના ડું ગટર; નીક; મોરી (૨) ધારા; રેલો પરંપરાના અને ક્રિ (જીભ પર) ચચરવું પાપના પુંડ દાદાના પિતાનું પ્રપિતામહ પરપોતા ! પ્રપોત્ર (દીકરાના દીકરાનો દીકરો). પર ડું પર્વ; ટાણું; તહેવાર પરવાતિ હું આંખની પાંપણનો રોગ (૨) પ્રવાલ પર વિ (સં.) સૌથી ઊંચું; મુખ્ય; ઉત્તમ પરમત ! જુઆર ઘઉંના દાણાનું એક ચવાણું પરમાણુ પે (સં.) ઇલેક્ટ્રોન પ્રોટોન અને ન્યુટ્રોનનું બનેલું પદાર્થનું સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ એક સ્વરૂપ કે અંશ (એ ભાંગી ન શકાય કે એના વધુ વિભાગ ન થઈ શકે એમ પહેલાં જાહેર થયેલું; પણ હવે નવી વૈજ્ઞાનિક શોધે એને ભાંગીને પુરવાર કર્યું છે કે પરમાણુને ભાંગી શકાય છે.) પાલિદ પં. (સં.) ન્યાય અને વશેષિકનો એ
સિદ્ધાંત કે પરમાણુઓથી સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન થઈ છે. પરમાત્મા (સં) પરમેશ્વર પરમાન પું(સં) ખીર પરમાણુ સ્ત્રી (સં.) આયુષની અવધિ
પરમાર્થ (સં) પરમવસ્તુ (૨) મોક્ષ (૩) પરોપકાર પરમાથી વિમુમુક્ષુ (૨) પરગજુ પીટ પે () અધિકૃત લિખિત અનુમતિપત્ર પર વિપરાયું પરમેશ, નેચરj(સ) સૃષ્ટિનો કર્તા અને પરિપાલક
સગુણ બ્રહ્મ; પરમેશ્વર; પ્રભુ પરષ્ટિ સ્ત્રી (સં.) આખરી અભિલાષા; મોક્ષ; મુક્તિ પરમેષ્ઠી પં. (સં.) બ્રહ્મા વગેરે દેવો પરા વિશે તે તરફનું પરત્નોવા ડું સ્વર્ગ પરત્નોવાસ રૂં મરણ પરવર, પવિત્ર પરવળનું શાક કે વેલો પરવરવિ (ફા) (સમાસમાં અંતે જેમ કે, ગરીબપરવર)
પાલક પરવતા વિ (ફા) પાલિત; પળાયેલું પરવા-વિરાર પુંછ (ફા) પાનલહાર; પ્રભુ પરવરિશ સ્ત્રી (હા) પાલનપોષણ પવન ! પરવળનું શાક કે વેલો પરવી, પરવશ્ય વિ° (i૦) પરાધીન; પરતંત્ર પરવતી સ્ત્રી પરવશી; પાલનપોષણ પરવા સ્ત્રી પડવો (૨) (ફા) દરકાર; ચિંતા; ગરજ પરવા વિ૦ (ફા) પાંખોવાળું; ઊડનારું (૨) સ્ત્રી
ઊડવું તે; ઉડ્ડયન પરવાન ! સઢનો દાંડો (૨) પ્રમાણ; સબૂત પરવાની સ્ત્રી (ફા) રજા; આજ્ઞા પરવાના ! (ફા) પરવાનો; આજ્ઞાપત્ર; નિયુક્તિપત્ર
(૨) પતંગિયું પરવાના વાહલા ડું અનુમતિપત્ર, પાસપોર્ટ પાવાદ સ્ત્રી પરવા; દરકાર; ચિંતા; ગરજ પરશુ (સં.) ફરસી પરસ ! સ્પર્શ (૨) પારસમણિ પરસના સક્રિસ્પર્શવું (૨) પીરસવું પરસાના સક્રિ સ્પર્શ કરાવવો; અડકાડવું પર પહાન પુરુ પારસ પાષાણ - સ્પર્શમણિ परसों પરત વિ૦ (ફા) પૂજક (સમાસમાં અંતે. ઉદા
બુતપરસ્ત) પતિ સ્ત્રી (ફા) પૂજા ઉપાસના પર પર અ (સં) આપસમાં; અરસપરસ પણ પ૦ (કા) કલગી પહેજપું (ફા)સ્વાથ્યને હાનિ પહોંચાડનાર ચીજોથી
બચવું તે; ખાવાપીવામાં રાખવાનો સંયમ; પરેજ;
કરી; બાધા (૨) સંયમ; બૂરા કર્મથી બચવું તે પ ર વિ (ફા) પરેજ રાખનાર (૨) સંયમી

Page #237

पराँठा
૨૩૨
परित्राण
પર પંચોપડું; પરોઠો પર સહી (સં૦) પરા; વાણી (૨) વિ. સ્ત્રી પરમ;
ઉત્તમ પરવિઝા સ્ત્રી (સર) છેલ્લી હદ; ચરમ સીમા;
આખર પsa ! (સં.) બળ; બહાદુરી (૨) પુરુષાર્થ;
સાહસ (૩) વીરતા અને ઉત્સાહ પાaમી વિ શૂ; વીર; પુરુષાર્થ પરાલા વિ૦ (ફા) વિખરાયેલું (૨) બેહાલ પરા ડું (ફૂલની રજ (૨) ધૂળ (૩) ચંદન પાસપું ફૂલનું કેસર-વચલો તંતુ પIકુલ વિ. (સં) વિમુખ; પ્રતિકૂળ પIષય પું(સંeહાર; પરાભવ પતિ વિ (સં.) હારેલું કે હરાવેલું પરત સ્ત્રી પરાજ; અમુક ઘાટની કથરોટ પ ર વિ૦ (સં.) સૌથી પરમ (૨) પરમેશ્વર પરથી વિ (સં૦) પરવશ; પરતંત્ર પરના અન્ય ક્રિપલાયન કરવું પવન (સં) પારકું અન્ન કે ભોજન પામવ ડું () હાર; પરાજય (૨) તિરસ્કાર પરીમૂત વિ (સં.) હારેલું (૨) તિરસ્કૃત પામ પં. (૦) વિવેચન હેતુ માંહોમાંહે લેવાતો
વિચાર (૨) બીજા પાસેથી લેવાતી સલાહ પરામર્શનjપકડવું; ખેંચવું;વિવેચન કરવું; સલાહ
સૂચવવી પરાય વિ(સં.) તલ્લીન; તત્પર પાયા, પરાવા વિપરાયું; પારકું પરા સ્ત્રી પારકી પર વિપરાયું (૨) પં પરાળ પરાવર્તિ, પરાવર્તન ૫ (સં.) પાછું ફરવું તે
(૨) અદલાબદલો; વિનિમય પરત વિ (સં.) હારેલું કે હરાવેલું પહપુ સં) ત્રીજો પહોર, સાંજ પલા ! (ફા) પરિંદું; પક્ષી
પું સખત ધ્રુજારી, કમકમી આકરી કંપારી પરિવાથી સ્ત્રી (સંગે) મોટી વાર્તામાં આવતી એમાંની
નાની કથા; અનુકથા; આડકથા પરિપુ (સ) કંદોરો (૨)સમૂહ, વૃંદ (૩) પલંગ
(૪) પરિવાર (૫) નોકરચાકર નિરપું. (સં) જટિલ ગણતરી; કઠિન હિસાબ પરિવારના યંત્ર ! કમ્યુટર
, મા ! (સં.) ફરવું તે (૨) ચારે તરફ ફરવું તે; પરિક્રમા રિલમાં સ્ત્રી (સં.) પ્રદક્ષિણા (૨) પ્રદક્ષિણામાર્ગ
(૩) પરકમ્મા gિr સ્ત્રી (સં.) કોટની ચોગરદમ ખોદાયેલી ખાઈ જિન, પંજાના સ્ત્રી (સં.) પૂરી ચોકસાઈથી
ગણતરી કે અડસટ્ટો જિળા વિ (સં.) ગણતરીમાં આવેલું કે લીધેલું; ગણાયેલું પ્રહપુ (સં.) ગ્રહણ કરવું તે; અંગીકાર (૨) ધન વગેરેનો સંગ્રહ (૩) લગ્ન (૪) પત્ની (૫) પરિવાર પરિષ પં. (સં.) વર્તુળનો ઘેરાવો (૨) આગળો;
ભોગળ જેવું એક શસ્ત્ર; ગદા (૩) ઘર મકાન ફરતો ઘેરાવો (૪) દરવાજો પત્રિા પં(સં.) ઓળખાણ; જાણકારી (૨) લક્ષણ રિવર ૫૦ (સં.) સેવક; અનુચર વિ, પરિણા સ્ત્રી (સં૦) સેવાચાકરી પરિવાથ (સં) પરિચય કરાવનાર પરિવાર ૫ (સં૦) સેવક (૨) દેવનો પૂજારી પરિચારિકarી (સં)દાસી (૨)પૂજારણ (૩)સેવિકા રવિત વિ (સં.) જાણીતું; ઓળખીતું ર૭૫ (સં.)ઢાંકણ; આચ્છાદન; ઓઢાડ;ઢાંકણ
છે(સં૦) ભાગ; ખંડ (૨) પ્રકરણ; અધ્યાય; ફકરો (૩) સીમા; હદ જિન પં. (સં.) પરિવાર (૨) નોકરચાકર પરિણાતિ વિ (સં.) બરોબર જાણેલું
રફાન પું પૂરું જ્ઞાન કે પૂરી જાણકારી પરિપાક (સં૦) વિવાહ; લગ્ન પનિયન પં. (સંગે) પરણવું તે; લગ્નની વિધિ રામ (સં.) ફળ (૨) રૂપાંતર (૩) વિકાસ
(૪) આખર; અંત રિત વિ. (સં.) પરણેલું પરિતાપપુ (સં૦) ગરમી; અતિતાપ (૨)દુઃખ; શોક;
પસ્તાવો પરંતુષ્ટ વિ (સં-) ખૂબ તુષ્ટ-સંતુષ્ટ (૨)પ્રસન્ન, ખુશ પરિષ્ટિ સ્ત્રી સંતોષ (૨) પ્રસન્નતા રાત વિ () પરિતુષ્ટ; સંતુષ્ટ; પ્રસન્ન પરિતૃપ્તિ સ્ત્રી (સં.) પૂર્ણ સંતોષ; પ્રસન્નતા પરિતોષ પં. (સં.) પરિતૃષ્ટિ; સંતોષ; તૃપ્તિ; કોઈ
ઇચ્છા પૂરી થવાથી થયેલી પ્રસન્નતા પરિત્યવત વિ (સં.) ત્યજાયેલું; તરછોડાયેલું પરિત્યવતા વિ. સ્ત્રી ત્યજાયેલી (સ્ત્રી) ત્યિક પું. (સં.) ત્યાગ પત્યિા વિ ત્યાગી પત્યિા વિના ત્યજવા યોગ્ય પરિત્રાપું (સં.) પૂરોબચાવ; પૂર્ણ રક્ષણ (૨) શરીર
પરના વાળ

Page #238

परित्राता
૨૩૩
परीक्षार्थी
પરિતા વિ (સં.) પૂર્ણ રક્ષણ કરનાર; ઉગારનાર પરિષ પંપરિધિ; ચારે બાજુનો ઘેરાવો; નિયત માર્ગ કે કક્ષા પાન ૫ (સં.) પહેરવું તે (૨) પોશાક (૩) ધોતિયું વગેરે નીચે પહેરવાનું વસ્ત્ર
(સં.) પરિઘ, વર્તુળનો ઘેરાવો; “સર્કમ્ફરન્સ' (૨) નિયત માર્ગ કે કક્ષા; ચોમેર ફરતી વાડ (૩) પોશાક પણ, પિંથ, પરિપથી પું(સં.) માર્ગમાં વચ્ચે પડનાર; શત્રુ; લૂંટારો; ડાકુ પરિપકવ વિ૦ (સં.) બરોબર પાકેલું-પાકું (૨)
અનુભવી; પ્રૌઢ; પ્રવીણ પર પું. (સં) અધિકારી વર્ગ માટેની સૂચના
અર્થેનો પત્ર (૨) સ્મૃતિપત્ર પરિણાપુ () બરોબર પાકવું કે તૈયાર થવું તે;
પૂર્ણતા (૨) નિપુણતા (૩) ફળ; પરિણામ પરિપીસી (સં.) ક્રમ; પ્રણાલી; પદ્ધતિ, રીત;ચાલ પરિપાલન મું (સં.) પાલનપોષણ (૨) રક્ષા (૩)
પાળવું અમલમાં આણવું તે પરિષવિ (સં૦) જેનું સારી રીતે પોષણ થયું હોય
તેવું; ખૂબ પુષ્ટ રિપૂf વિ (સં.) પૂરેપૂરું; સંપૂર્ણ
જ (સં.) પરિપૃચ્છા; જિજ્ઞાસા પ્રશ્ન ખિય, પરિમાવ છું. (સં.) અનાદર; અપમાન
ખાવા સ્ત્રી સં સ્પષ્ટ કથન (૨) લક્ષણ; વ્યાખ્યા (૩) એવો શબ્દ જે કોઈ શાસ્ત્ર વ્યવસાય કે વર્ગ વગેરેમાં કોઈ નિર્દિષ્ટ અર્થ કે ભાવનો સંકેત માનવામાં આવ્યો હોય. જેમ કે, વિજ્ઞાનની પરિભાષા રિપમાં પુ (સં.) આમતેમ ફરવું-ટહેલવું તે | (૨) પરિધિ (૩) ગોળગોળ ફરવું તે પરિપત્ર ૫ (સં૦) સુવાસ; સુગંધ vમા ! (સં૦) માપ; તોલ; માત્રા બિલા (સં.) સાફ કરનારો; ક્ષતિ કે ખામી
શોધીને દૂર કરનારો બિન (સં.) બરોબર ધોવું કે માંજવું તે (૨) એક મીઠાઈ બિત વિશે (સં) મર્યાદિત; માપસર (૨) જેને માપી ચુકાયું હોય (૩) માપમાં જે કોઈ વિશેષ બિંદુ સંખ્યા આદિમાં અલ્પ હોય (૪) જે માપમાં નિશ્ચિત બિંદુ ન વધી શકતું હોય પરિમિતિ સી. (સં.) માપ; પરિણામ (૨) સીમા; હદ પિરિયા ડું દક્ષિણ ભારતની એક અસ્પૃશ્ય જાતિ પરિખ, રિંબા ડું (સં) આલિંગન; ભેટવું તે
પરિવર્તન (સં૦) ફેરફાર (૨) ફેર; ચક્કર
(૩) અદલાબદલો; વિનિમય પરિવહન પું. (સં.) માલ મુસાફર ઇત્યાદિને એક
સ્થળેથી બીજે સ્થળે પહોંચાડવાની ક્રિયા દિવાસી પ્રતિપદા; પડવો તિથિ રિવાજ મું (.) નિંદા; કૂથલી પાલી વિ. નિંદક પરિવારj (સં.) આવરણ; ઢાંકણ (૨)મ્યાન; કશાનું ધરું (૩) કુટુંબકબીલો; બાળબચ્ચાં (૪) આશ્રિત નોકરચાકર વગેરે વાદ-વિગત મું. જરૂરિયાતથી વધારે સંતાન પેદા ન કરવાની યોજના; “ફેમિલી પ્લાનિંગ પરિત વિ (સં૦) ચારે તરફ ઘેરાયેલું કે ઢંકાયેલું પતિ સ્ત્રી ચોમેરનો ઘેરાવો પરિવૃત વિ (સં.) ઊલટુંસૂલટુ (૨) ઘેરાયેલું પવિતિ સની ઊલટસૂલટી (૨) ઘેરાઈ
વેપ, વેજ પું. (સં.) પીરસવું તે (૨) ઘેર; પરિઘ (૩) કોટ કિલ્લો (૪) પ્રકાશનું ચકરડું; પ્રભામંડળ; “હેલો” દિગ્ય સી(સં) સંન્યાસ (૨) પરિણામણ પદિપ, પતિ , પતિદાદj (સં૦) સંન્યાસી શિઝ વિ (સં.) બાકી બચેલું (૨) ડું પુસ્તકનો
પૂરક અંશ-પરિશિષ્ટ પાનન . (સં.) અનુશીલન; ગંભીર અધ્યયન;
ઊંડો વિચાર કે અભ્યાસ રોડ, રાજનપું (સં) પૂર્ણ શુદ્ધિ (૨)દેવું પૂરું
કે ચૂકતે કરવું તે પરમ પુ (સં.) શ્રમ; મહેનત (૨) થાક પરિશન વિશે મહેનતુ
પ્રાંત વિ (સં.) થાકેલું, ઢીલું; માંદું પરિષદ સ્ત્રી (સં.) સભા (૨) સમૂહ રિલાર પે (સં.) સંસ્કાર; શુદ્ધિ (૨) સફાઈ;
સ્વચ્છતા (૩) સજાવટ પવિતાન મું (કા) પરીઓનો મુલક
જયતિ સ્ત્રી (સં.) આસપાસની અવસ્થા; દશા પરિહર ! (સ) લઈ લેવું તે (૨) ત્યાગ dj (સં.) ત્યાગ (૨) ઉકેલ; ઉપાય; નિવારણ (૩) કર વગેરેની માફી; છૂટ પરિહાસ પે (સં.) ખેલ; હાંસી; મજાક પછી સ્ત્રી (ફાળ) અપ્સરા (૨) સુંદર સ્ત્રી પરીક્ષા સ્ત્રી (સં.) તપાસ; કસોટી; પરીક્ષા પરીક્ષા પુલ તપાસનાર; પરીક્ષક પરીક્ષા પુ તપાસવું તે પરીક્ષાથી ડું પરીક્ષામાં બેસનાર

Page #239

परीजाद
૨૩૪
पली
પરીખ, પરસ્ત્ર વિ (ફા) અતિ સુંદર પષ વિ (સં) કઠોર, કર્કશ; કડક; શુષ્ક (૨) નિષ્ફર; નિર્દય
અને પેલે પાર; દૂર (૨) બાદ; પછી (૩) બહાર; પર; અતીત પર સ્ત્રી માદા પારેવું; કબૂતરી પલના સક્રિ (૫૦) પરીક્ષવું (૨) રાહ જોવી પર સ્ત્રીનાની ખીલી પર સ્ત્રી સૈનિકોને લશ્કરી તાલીમ અપાય છે એ
મેદાન (૨) સિપાહીની પરેડ; કવાયત પરેતા યું દોરો લપેટવાની ફરકડી કે ફાળકો
(૨) પીંજણનો ગોટીલો જેવા ડું પારેવું; કબૂતર પરેશાન વિ૦ (ફા) હેરાન; દુઃખી; વ્યાકુળ પરેશાની સ્ત્રીને હેરાનગતિ; પરેશાની; વ્યાકુળતા પ અ પરમ દિવસે પક્ષ વિ (સં.) અજ્ઞાત; છૂપું; નજર બહારનું પોના સક્રિ પરોવવું પરોપાર! (સં૦) બીજાનું ભલું કરવું તે; પરહિત પીપર, પરોપજીવિપરગજુ;પરહિતકારક પોત ! (છે) પેરોલ; કેદ કે પહેરામાંથી શરત
સાથેની મુક્તિ પરસના સક્રિ૦ પીરસવું પલા ! એક જણનું ભાણું; પિરસણ પરોદના ડું વાહન; સવારી પણ શું કૂવે ફરતો પાણી કાઢવાનો કોસ પ પુ (હા) પરિચય (૨) પારખ; પરીક્ષા (૩) પુરાવો; સબૂત (૪) (ફા) કાગળનો કકડો (૫) પત્ર (૬) પ્રશ્નપત્ર વર્ષ પુ (સં.) વરસનારું વાદળ (૨) વરસાદ પf jo (સં) પાંદડું; પાન પ પુ. પડદો (૨) લાજ; મર્યાદા પટપુ (સં.) પાપડ પર્યાપુ () પલંગ પર્વત અને (સં૦) લગી; સુધી (૨) | સમીપ; પાસે
(૩) અંતિમ સીમા પર્યટક ડું (સં) પર્યટન કરનાર યાત્રી; સફરી;
સહેલાણી પર્યટનપું (સં) ભ્રમણ; આમતેમ ફરવું તે; સહેલ;
યાત્રા; મુસાફરી; સફર પર્યવસાન (સં.) અંત (૨) નિશ્ચય પર્યવેક્ષણ મું. (સં.) કામની દેખરેખ રાખનાર
અધિકારી; નિરીક્ષક, સુપરવાઈઝર પર્યવેક્ષવલી સ્ત્રી ચારે તરફ નજર રાખવા
માટેની પોલીસચોકી પર્યાપ્ત વિ (સં૦) પૂરતું; કાફી (૨) સમર્થ; સશક્ત પાપુ (સં) એ જ અર્થનો બીજો શબ્દ (૨) પ્રકાર પર્વ મું () અવસર (૨) ઉત્સવ (૩) ભાગ; ખંડ પર્વત પું (સંવ) પહાડ; પર્વત; ડુંગર પર્વતી વિ. પર્વતનું કે ત્યાં રહેતું થતું કે તે સંબંધી પરિ સ્ત્રી પાલનપોષણ પવ, ઘર્વાદ સ્ત્રી પરવા; દરકાર, ચિંતા; ગરજ પાપુ (ફા) પરેજ; કરી; બાધા (૨) સંયમ; બૂરા
કામથી દૂર રહેવું તે પÉર વિશે (કા) પરેજ રાખનાર (૨) સંયમી પત્તા પલંગ; ખાટલો પત્નિ પોશ | પલંગની ચાદર પત્ની , પત્નળિયા સ્ત્રી નાનો પલંગ-ખાટલો પન ડું (સં૦) પળ; ક્ષણ (૨) પલક પવિત્ર સ્ત્રી (ફા) પલક; ક્ષણ; પળ (૨) પોપચું પન-થિ, પનવ-વરિયાવ વિ અતિ ઉદાર;
દાની; ક્ષણભરમાં ન્યાલ કરનાર પટન સ્ત્રી લશ્કરની પલટણ (૨) ખૂબ ભીડ પનિયા ડું પલટણનો સિપાઈ પટના સક્રિપલટવું; બદલવું પટા પુત્ર પલટો; ફેરફાર (૨) બદલો પરાના સક્રિ પલટાવવું; બદલાવવું પત્રાવ બદલાવ પત્ની સ્ત્રી પલટી, બદલાઈ જવું તે; ઊથલો પત્ર અ બદલે; અવેજમાં પન, પનર ડું ત્રાજવાનું પલ્લું- પાલડું પત્નથી સ્ત્રી પલાંઠી પત્રના અન્ય ક્રિપાલન થવું; પલવાવું (૨) હૃષ્ટપુષ્ટ
થવું પન્ના ડું ત્રાજવાનું પલ્લું પત્નવાના સક્રિ પલવાવવું; પાલનપોષણ કરાવવું પત્નવાર મું નાવિક; ખલાસી પાતર પુછે પ્લાસ્ટર પનતની સ્ત્રી પ્લાસ્ટર કરવું તે પના ! પળ (૨) પલ્લું પાન ડું ઘોડા વગેરેનું પલાણ પાનના સક્રિપલાણવું પાના અક્રિ(૨) સક્રિ પલાયન કરવું કે કરાવવું પાવન પુ (સં.) નાસવું-ભાગવું તે પત્તાશ પંખાખરો; કેસુડો પતિ વિ (સં.) વૃદ્ધ (૨) ધોળું (વાળ) (૩) પં
પળિયું પની સ્ત્રીપળી

Page #240

पलीता
૨૩૫
पसोपेश
પશ્ચિમી વિ પશ્ચિમનું પરિવોત્તર | વાયવ્ય કોણ પત્તો સ્ત્રી (સા) ભારતની આર્યભાષામાંની એક દેશી
ભાષા જે વર્તમાન પાકિસ્તાનના પશ્ચિમોત્તર સીમા પ્રદેશથી અફઘાનિસ્તાન સુધી બોલાય છે. પણ સ્ત્રી (ફા) ઉમદા મુલાયમ પશમ ઊન (૨) બહુ
તુચ્છ વસ્તુ પીનામું (ફા) જેમાંથી શાલ વગેરે બને છે તે ઉમદા
મુલાયમ પશમીનો કાપડ vષાના, પાત્રના સક્રિ પખાળવું; ધોવું પસંશ, પા , સંપાયું ધડો; ત્રાજવાનો ધડો કાઢવા
એક તરફ રખાતું વજન; પાસંગ (૨) વિ જરાક પસંદવિ (ફા) ગમતું; અનુકૂળ (૨) સ્ત્રી પસંદગી;
પત્નીતા | (ફા) તાવીજ મંતરેલો કાગળ લપેટીને
કરાતું માદળિયું (૨) પલીતો પત્નીતી સ્ત્રી નાનો પલીતો પત્નીઃ વિ (કાળ) ગંદું (૨) નાપાક (૩) પં. ભૂત;
પલીત પલુદના અન્ય ક્રિપાંગરવું; પલ્લવવું પભેર સ્ત્રી પ્લેટ; ટાંકો પથન, પનોથી ડું અટામણ પનોટના સ ક્રિપગ દાબવા (૨) અને ક્રિ૦ કષ્ટથી
તડફડવું પહોથલ અટામણ પત્રાવ પં. (સં) કૂંપળ (૨) પાલવ (૩) કડું; કંકણ પતાવના અને ક્રિ- પલ્લવવું; પાંગરવું પવિતિ વિ. પાંગરેલું; પાંદડાં ફૂટેલું; વિકાસ
પામેલું પત્ની અને દૂર (૨) પુંલ્લિો ; છેટું (૩) ત્રાજવાનું પલ્લુ (૪) કમાડ (૫) ત્રણ મણ (સાઠ કિલો) (૬) (ફા) પલ્લો; પાલવ (૭) વિતે તરફનું પત્રની સ્ત્રી (સં૦) નાનું ગામડું (૨) કુટિર (૩)
મંડપિકા (માંડવી) (૪) ઘરોળી પવાર ૫ અનાજ તોલનાર કે તે વહી જનાર પવન ! (સં.) વાયુ; હવા (૨) શ્વાસ પવનવા સ્ત્રી પવનના જોરથી ચાલતી ચક્કી પવનરથિ શું વંટોળિયો; ચક્રવાત પવન સ્ત્રી વસવાયાં પારું સ્ત્રી જોડા કે પાવડીની જોડીમાંનું એક
(૨) ઘંટીનું એક પડ પવાના સક્રિ પ્રાપ્ત કરાવવું; પમાડવું પવિત્ર વિ (સં૦) નિર્મળ; પુનિત (૨) પં વર્ષા વૃત
મધ દર્ભ વગેરે જે પવિત્ર ગણાય છે. વિત્રિત વિપવિત્ર થયેલું કે કરાયેલું પશમ સ્ત્રી (ફાળ) ઊંચી કિસમનું મુલાયમ પશમ ઊન
(૨) બહુ તુચ્છ વસ્તુ પાણીના પું. જેમાંથી શાલ વગેરે બને છે તે નરમ
પશમીનો કાપડ પશુ પં° (i) ચોપગું; જાનવર પાપતિ ! શિવ પશુપાવાપું પશુ પાળનાર પાવન સિંહ પમાન વિ૦ (ફા) પસ્તાયેલું (૨) લજ્જિત પષ્ણ વિ. પાછલું પાન અને (સં) પછી; બાદ (૨) પશ્ચિમમાં પાત્તાપ (સં) પસ્તાવો; અફસોસ મિ ! (સં.) પશ્ચિમ દિશા (૨) વિપછીનું
પસંલા પં માંસની એક વાની પસંલા વિશે સારું ગમતું (૨) પસંદ કરેલું પણ અ (ફા) પછી (૨) અંતે (૩) તેથી પર-મંલા ડું (ફા) સંકટ કે ઘડપણ માટેનો
ધનસંગ્રહ પસહુરા ! (ફા) એંઠવાડ પસ-પા વિ૦ (ફા) પાછું હઠનાર પસારૂં સ્ત્રી પીછેહઠ, હાર પર ડું ઢોરનું પસર-રાતે ચરે તે (૨) અર્ધી પોશ
પસલી પસના અન્ય ક્રિ પ્રસરવું; ફેલાવું પર શું હાટ; બજાર (મસાલાના વેપારી
ગાંધીઓનું) પણ (ફા) નોકર; અનુચર પત્ની સ્ત્રી પાંસળી પાના સ ક્રિઓસાવવું પસાર, પરા ડું પ્રસરવું તે; પ્રસાર ફેલાવો પસારના સ° ક્રિ પ્રસારવું; ફેલાવવું પસારા પું પ્રસાર; ફેલાવો વસારી ગાંધી; મસાલાનો વેપારી પાવ, પાવન (નવ) પં ઓસામણ સિંગર ૫૦ પેસેન્જર; ઉતારુ પણી ગન અને ક્રિ ઝરવું (૨) પીગળવું પસીના પસીનો; પરસેવો; પ્રસ્વેદ પી, વસુન્ની સ્ત્રી પાંસળી પસૂઝના સક્રિસીધા દોરાથી સીવવું પી સ્ત્રી પાંચશેરી પરેડ, સેવ પં. પસીનો; પરસેવો; પ્રસ્વેદ પરોવે ! (ફા પસ-વ-પેપ) આઘાપાછી; દુવિધા; આનાકાની (૨) લાભાલાભ

Page #241

पस्त
પત્ત વિ॰ (ફા॰) નીચું; નીચાણવાળું (૨) થાકેલું (૩) પરાસ્ત (૪) નીચ કોટિનું પસદ્ વિ॰ (ફા॰) વામન; ઠીંગણું પસ્ત-હિમ્મત વિ॰ (ફા॰) ભીરુ; ડરપોક; હિંમત હારી ગયેલું
વસ્તી સ્ત્રી॰ (ફા॰) નીચાણ (૨) નીચતા (૩) ભીરુતા (૪) નકામા રદ્દી કાગળ
પહઁસુત્ત સ્ત્રી॰ દાતરડા જેવી પાટિયે જડેલી શાક કાપવાની બનાવટ
પવાન સ્ત્રી॰ પિછાણ; ઓળખ; પરિચય પહચાનના સક્રિ॰ પિછાનવું; ઓળખવું પહન પું॰ પહાણો; પથ્થર (૨) (ફા॰) પાનો; પ્રેમથી માને દૂધ છૂટવું તે પફનના, પરિનના સ॰ ફ્રિ પહેરવું પનવાના સ॰ ક્રિ॰ પહેરાવરાવવું પનાના સ॰ ક્રિ॰ ધારણ કરાવવું; પહેરાવવું પહનાવ, પત્તિનાવ, પહિનાવા પું॰ પહેરવેશ (૨) પોશાકની ભેટ; પહેરામણી પહપટ પું॰નિદા; કૂથલી (૨) શોર-બકોર (૩)દગો; છળ (૪) એક જાતનું સ્ત્રીગીત
૨૩૬
પપટવાણ વિ॰ કૂથલીખોર (૨) દગાખોર (૩) ફરેબબાજ
પર પું॰ પ્રહર; પહોર પરના સ॰ ક્રિ॰ પહેરવું પહત પું॰ પહેરો; ચોકી પહરાના સ॰ ક્રિ॰ પહેરાવવું પરાવા પું॰ પહેરવેશ (૨) પહેરામણી પહેરાવની, પહિરાવની સ્ત્રી પોશાકની ભેટ; પહેરામણી પરી, પહસ્ત, પહેરેલા પું॰ પહેરેદાર; પહેરેગીર પહલ પું॰ પહેલ; બાજુ; પાસું (૨) પહેલ; પ્રારંભ પહલવાર વિ॰ પાસાદાર
પહલવાન પું॰ (ફા) પહેલવાન; મલ્લ પક્ષના વિ॰ પહેલું; પ્રથમ
પહલૂ પું॰ (ફા॰) પહેલ; પાસું; પક્ષ (૨) રહસ્ય પહલૂ-તહી સ્ત્રી॰ (ફા॰) ઉપેક્ષા; અવગણના પહને અ॰ પહેલાં; અગાઉ પહને-પહલ અ॰ પહેલ-વહેલું; સૌથી શરૂમાં પસૌના, પહિતીના વિ॰ પહેલા ખોળાનું પહલૌતી, પહિતીની સ્ત્રી પહેલી સુવાવડ પહાડ઼ પું॰ પર્વત; ડુંગર; પહાડ પહાડ઼ા પું॰ આંકનો પાડો; આંકનો ઘડિયો પહાડ઼ી વિ॰ પહાડનું કે તે સંબંધી (૨) સ્ત્રી॰ નાનો પહાડ; ટેકરી; ડુંગરી (૩) એક રાગણી પદિવાન, પરિવાના સ॰ ક્રિ ઓળખાણ
पाँयँता
પદ્મિનના, પહિતના સ॰ ક્રિ॰ પહેરવું પહિનાના, પહિતાના સ॰ ક્રિ પહેરાવવું પહિયા પું॰ પૈડું; ચક્ર પહિરના સ॰ ક્રિ॰ પહેરવું પહિરાના સ॰ ક્રિ॰ પહેરાવવું પહિાવનિ, પાિવની સ્ત્રી પહેરામણી પતિના વિ॰ પહેલું (૨) પહેલા વેતરનું પહિને અ॰ પહેલાં પહિતીના વિ॰ પહેલા ખોળાનું પહિતીની સ્ત્રી પહેલી સુવાવડ પાઁચ સ્ત્રી પહોંચ (૨) પ્રવેશ પાઁ વના અ॰ ક્રિ॰ પહોંચવું પફુવા પું॰ (હાથનો) પહોંચો પડું ચાના સ॰ ક્રિ॰ પહોંચાડવું પાઁથી ॰ (હાથે પહેરવાની) પહોંચી વહુના પું॰ પરોણો વહુનારૂં સ્ત્રી પરોણાચાકરી વ્હેની સ્ત્રી સમસ્યા; ઉખાણો પહેલવી સ્ત્રી પહેલવી ભાષા પાઁ, પાડુ પું॰ પગ
પૌંવાન પું॰ મકાન આસપાસનો (ખાનગી) નાનો
બાગ; નજરબાગ
પાઁક પું॰ પગ પાઁ પું॰ પંક; કીચડ પાલ, પાંદડા પું॰ પક્ષીની પાંખ પાડી સી॰ (ફૂલની) પાંખડી પાણી પું॰ પક્ષી; પંખી (૨) પતંગિયું પાબુરી સ્ત્રી॰ પાંખડી પાઁચ વિ॰ પાંચ; ૫
પાઁચવા વિ॰ પાંચમું પાઁચા પું॰ ખંપાળી
પાનના સ॰ ક્રિ॰ રેણવું; ધાતુને રેણથી જોડવી પાગર ॰ પાસું; પાંસળાનો ભાગ (૨) પાંસળી પાઁની ॰ પાર કરાય એટલી નદી સુકાવી તે પાંડિત્ય પું॰ (સં) પંડિતાઈ; વિદ્વતા પાંડુ પું॰ (સં॰) પીળાશ પડતો કે સફેદ રંગ પાંડુર વિ॰ પીળું કે સફેદ પાંડુલિપિ॰ કોઈ પુસ્તક કે લેખની હાથથી લખેલી પ્રત પાંડુને ॰ (સં) લખાણનો કાચો ખરડો જાતિ સ્ત્રી॰ પંક્તિ (૨) પંગત પાંઘ પું॰ (સં) પથિક, વટેમાર્ગુ હાથ પું॰ પગ; ચરણ પોષવા પું॰ લેંઘા કે પાયજામાની બાંય પોંચતા પું॰ ખાટલાની પાંગત

Page #242

पाँव
પાઁવ પું॰ પગ; ચરણ પાવર વિ॰ પામર; સુદ્ર પાંશુ પ્॰ (સં) ધૂળ; રજ પાંશુન વિ॰ ધૂળવાળું (૨) વ્યભિચારી પાસ સ્ત્રી॰ ખેતરમાં નાંખવાનું ખાતર પાઁસના સ॰ ક્રિ॰ ખાતર નાંખવું પાઁજ્ઞા પું॰ (સં॰ પાશક) રમવાનો પાસો પા-અંટાલ પું॰ (ફા) પગલુછણિયું પાપ પું॰ (ઇ॰) પાઈપ; નળ (૨) એક અંગ્રેજી વાદ્ય પાપ-નાફન સ્ત્રી॰ (ઇ॰).જમીનની અંદર દૂર સુધી જતી પાણીની વ્યવસ્થા માટેની નળીઓ પાતિયા પું॰ (ઇ॰) દાંતના સડાનો રોગ; ‘પાયોરિયા’ પાડ઼નટ પું॰ (ઇ॰) વિમાન-ચાલક
પારૂં ॰ પાઈ નાણું (૨) પાણની ઊભી લીટી પાૐ પું॰ પગ; ચરણ
પાતંડ પું॰ (ઇ॰) પાઉંડ સિક્કો કે નાણું પાકર પું॰ (ઇ) પાઉડર; ભૂકો પા વિ॰ (ફા॰) પવિત્ર (૨) નિર્દોષ (૩) પું॰ (સં॰) રાંધવું-પકવવું તે
પાટ, પાટ પું પાકીટ, થેલી કે ખિસ્સું પાડુ, પાર પું॰ વડની જાતિનું એક પ્રસિદ્ધ ઝાડ (પીપળ)
પાટમાર પું॰ ખિસ્સાકાતરુ
પાળ-તામન વિ॰ (ફા) પતિવ્રતા; શીલવતી () પાના અ॰ ક્રિ॰ પાકવું (૨) સીઝવું શાળા વિ॰ (ફા) અતિ પાક-પવિત્ર પાર્જમા વિ॰ તદ્દન પાક (૨) તદ્દન (કશાથી) અલગ-સંબંધ રહિત
પાળી સ્ત્રી॰ (ફા) પાક કે પવિત્ર હોવું તે પાળીા વિ॰ (ફા) પાક; પવિત્ર; શુદ્ધ (૨) સુંદર (૩) નિર્દોષ
પાટ પું॰ પાકીટ; ખિસ્સું
પાશ્મિર વિ॰ (સં) પક્ષ સંબંધી (૨) પક્ષપાતી (૩) પખવાડિક
પાડાંક પું॰ વેદ વિરુદ્ધ આચાર (૨) ઢોંગ; આડંબર (૩) મિથ્યાધર્માચરણ; ધર્મનો જુઠ્ઠો આચાર
વ્યવહાર
પાછાંડી વિ॰ પાખંડવાળું; ઢોંગી; મિથ્યા ધર્માચરણી પાલ પું॰ પક્ષ; પખવાડિયું (૨) મકાનના કરાનો ઉપલો ત્રિકોણ ભાગ
પાયાના પું॰ (ફા) પાયખાનું (૨) મળ પાન ॰ પાઘડી (૨) પું॰ ચાસણી પાળના સ॰ ક્રિ॰ ચાસણીમાં મૂકવું પાન વિ॰ (સં) પાગલ; ગાંડું બ. કો. – 16
૨૩૭
पाड़ा
પાયનહાના પું॰ ગાંડાનું દવાખાનું પાલપન પું॰ ગાંડપણ પાપતિની સ્ત્રી॰ ગાંડી સ્ત્રી; પગલી પાશુર પું॰ વાગોળવું તે
પાચ વિ॰ (સં) પચાવે એવું (૨) પું॰ રસોઈયો પાવન પું॰ પચવું તે (૨) પકાવવું તે પાછ સ્ત્રી॰ ચીરો; ફાટ
પાછના સ॰ ક્રિ॰ ચીરવું; ફાટ કરવી; ફાડવું પાછણ, પાછિળ, વાજીિના વિ॰ પાછલું પાછી, પાછૂ, પાછે અ॰ પછી; પાછળ પાનામાં, પાયનામા પું॰ (ફા॰) પાયજામો; સૂથણું પાની પું॰દુષ્ટ; હલકું; ખોટું; બદમાશ (૨) પું॰ પાયદળ સિપાઈ; પગે ચાલનાર વ્યક્તિ પાશેવ, પાયત્તેવ સ્ત્રી॰ (ફા॰) નૂપુર; ઝાંઝર પાટંવર પું॰ રેશમી વસ્ત્ર
પાદ પું॰ પહોળાઈ; જેમ કે, ધોતિયાનો પનો; નદીનો પટ (૨) ચક્કીનું પડિયું (૩) રેશમ (૪) શણ (૫) રાજપાટ-સિંહાસન (૬) નદીનો પટ (૭) શિલા કે જાડું પાટિયું, જેમ કે, ધોબીનું (૮) કૂવા પરનું ચોકઠું
પટન સી॰ છત; ગચ્ચી (૨) પહેલા માળ ઉપરનો મકાનનો ભાગ (૩) પાટણ-ગામ
પાટના સ॰ ક્રિ॰ સપાટ-સમતલ કરવું (૨) તૃપ્ત કરવું (૩) ખાડા પરથી કે અધ્ધર જવાને અધ્ધર પુલ જેવી ગોઠવણ કરવી
પાટવ પું॰ (સં) પટુતા; ચાલાકી પાટથી વિ॰ પટરાણીનો (પુત્ર); યુવરાજ (૨) રેશમી પાટા પું॰ પાટલો (૨) ખેડૂતનો સમાર પાટી સ્રી॰ પરિપાટી; રીત (૨) શ્રેણી; પંક્તિ (૩) પાટીગણિત (૪) પું॰ પાટી; સ્લેટ (૫) ખાટલાની ઇસ (૬) લેસન પાઇ પું॰ (સં) વાંચવું તે કે તેનો વિષય (૨) ધર્મગ્રંથ વાંચવાની ક્રિયા (૩) પાઠ; બોધ
પાન્હ પું॰ (સં) વાચક (૨) શિક્ષક (૩) ઉપદેશક પાશાના સ્રી॰ (સં॰) વિદ્યાલય; નિશાળ પાનાંતર પું॰ (સં) એક જ પુસ્તકની બે પ્રતોમાંના લેખનમાં એકના સ્થાને જોવા મળતો અલગ શબ્દ; પાઠભેદ
પાન વિ॰ પઢું; હૃષ્ટપુષ્ટ
પાછી પું॰ (સં) પઠન કરનાર
પાવ્ય વિ॰ (સં) પઠન કરવા યોગ્ય
પાડ઼ પું॰ કિનાર (૨) માંચડો (૩) ફાંસીનો માંચડો (૪) કૂવા પરની જાળી
પાડ઼ા પું॰ પાડો; મહોલ્લો (૨) ભેંસનો પાડો

Page #243

पाढ़
૨૩૮
पायदारी
પ૪ મું સોની વગેરેની પાડ (૨) ખેડૂતનો ચોકી
કરવા બેસવા માટેનો માળો પા ! (સં૦) વેપાર (૨) દાવ; બાજી (૩) પાણિ;
હાથ પfor (સં) હાથ પાણિગ્રહ, ડું હસ્તમેળાપ; લગ્ન પાન ! આંગળી (૨) નખ પ ન પું(સં૦) ઇ. સ. પૂર્વે ચારસો વર્ષ અગાઉ
થઈ ગયેલા પ્રાચીન ગાંધાર (પેશાવર)ના શાલાતુર નામના ગામના એક જાણીતા વ્યાકરણશાસ્ત્રી
જેમણે લખેલ “અષ્ટાધ્યાયી' ખૂબ પ્રસિદ્ધ છે. વાત છું. (સં) પતન (૨) નાશ (૩) પાન; પત્ર પતિ (સં) પાપ; દોષ; ગુનો પાત વિ. પાપી પાતર, પવિત્ર સ્ત્રીને પતરાળું (૨) વેશ્યા (૩) વિ
પાતળું પાતા પાદશાહ પતાવા ! (ફા) પગનાં મોજાં (૨) જોડાની
સખતળી પાતાળ (સં૦) પાતાળ પતિદત, પતિદત્ય પં. (સં૦) પતિવ્રતાપણું પતિ સ્ત્રી ચિઠીપત્ર (૨) ઝાડનાં પાન (૩) લાજ;
શરમ તુ, પાતુની સ્ત્રી પાતર; વેશ્યા પાત્ર પું(સં) વાસણ (૨) નદીનું પાત્ર-પટ (૩) નાટકનું પાત્ર (૪) વેશ્યા; નર્તકી (૫) વિ. (નામ સાથે સમાસમાં) ને યોગ્ય પાત્રતા સ્ત્રી (સં.) પદ કાર્ય ઈત્યાદિની યોગ્યતા પાથ ડું પથ; માર્ગ; જળ; સૂર્ય, અગ્નિ, આકાશ;
વાયું; અન્ન પાથના સક્રિ ઘડવું (૨) થાપવું (૩) પીટવું પાથેય પુ (સં.) ભાતું; રસ્તાનું ભોજન; વટેસરી પતિપું(સં) પગ (૨) ચોથો ભાગ (૩) ખંડ; ભાગ
(૪) અપાન વાયુ પત્તિ (સં.) પગનું નિશાન; પગલું પરિષ સ્ત્રી ગ્રંથમાં પૃષ્ઠના નીચલા ભાગમાં
સૂચનો કે નિર્દેશ હેતુથી લખવામાં આવેલી વાત પાન અને ક્રિ વાછૂટ થવી કે કરવી પપ પુ (સં.) ઝાડ પાલપૂરપું, પાવપૂર્તિ સ્ત્રી શ્લોક આદિનાચરણને પૂરું કરવું તે (૨) પાદપૂર્તિ-તે અક્ષર કે શબ્દ
જેનાથી કોઈ શ્લોકના ચરણની પૂર્તિ થતી હોય પતિ ડું ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુ; પાદરી પતિશાહપુ (ફા.) બાદશાહ; રાજા
પતિ, પાતિવા પુ (સં.) પાયદળ સૈનિક પાકુવા સ્ત્રી (સં.) પાવડી (૨) ચાખડી (૩) જોડા પતિ શું (સં) ચરણામૃત પાદ પં. (સં૦) પગ ધોવા માટે પાણી પાનપું પાન; પર્ણ (૨)ખાવાનું પાન (૩) (સં.) પીવું તે (૪) પીણું-પાણી; દારૂ વગેરે (૫) શસને પાણી
ચડાવવું તે પની સ્ત્રીને દારૂ પીનારી મંડળી પાલાર પંપાનનો ડબો પાન- ડું પાનપટ્ટી (૨) ફૂલ નહિ તો ફૂલની
પાંખડી પાન-મન ફૂલ નહિ તો ફૂલની પાંખડી પાના સક્રિ પ્રાપ્ત કરવું; પામવું; મેળવવું પાની ડું પાણી; જળ પનીનાર વિ. પાણીદાર પાનવાવિ અંજલિ આપનાર-તર્પણ કરનાર વારસ પાપ પુ (સં૦) પાપ; કુકર્મ પાપડું ખાવાનો પાપડ (૨) વિ. પાતળું પાપનવાર (સં૦) પાપ દૂર કરવું તે પાપા (ઈ.) પિતા (૨) (સં૦) બુધની એક ગતિ; એક
શિકારી જંતુ પાપથાર (સં.) પાપી આચાર; દુરાચાર પાપાત્મા, પાવિષ્ઠ, પાપી વિશે (સં.) પાપી; દુરાચારી પાપોશ, પાથપોશ ! (ફા) જોડા પપ્પા (સં.) પાપ (૨) વિ. પાપી પા-થતા અન્ય (ફા) પગવાળું; “દિલ” પાવંત વિ (ફા) બદ્ધ; કેદ (૨) નિયમિત
(૩) નિયમબદ્ધ પાર્વતી સ્ત્રી પાબંદ હોવાની સ્થિતિ બદ્ધતા; નિયમ કે
સિદ્ધાંત પાળવાની જુસ્સેદારી પાર વિ (ફા.) સુદ્ર; નીચ (૨) પાપી પામત, પવિમાન વિ (ફા) પાયમાલ; બરબાદ પાલૈ શું પગ; ચરણ પાવા પું લેંઘા કે પાયજામાની બાંય
પં, પાર્થતી સ્ત્રી ખાટલાની પાંગત પાચંદ્રાન્ન મું પગલુછણિયું પાવાના ! (કા) પાયખાનું, જાજરૂ પાયા ૫ (ફા) લેંઘા કે પાયજામાની બાંય પાયા ડું પાયજામો, લેંઘો પાથર ૫ નપુર, ઝાંઝર પતિત (ફા) રાજધાની પાતિવા પુ. (ફા) પગનું મોજું પાથલાર વિ (ફા) ટકાઉ, મજબૂત પયારી સ્ત્રી મજબૂતી

Page #244

पायपोश
૨૩૯
पावदान
પાયો જોડા
પારિતોષિવા પુ(સં) ઇનામ (૨) વિપરિતોષ પાયર વિ (ફા) બદ્ધ; કેદ (૨) નિયમિત
(સંતોષ) કે પ્રસન્નતા આપે એવું (૩) નિયમબદ્ધ
પરિમારિવાવિ (સં.) પરિભાષાવાળું;ખાસ અર્થવાળું પાવલી સ્ત્રી પાબંદ હોવાની સ્થિતિ બદ્ધતા; નિયમ પરિષj (સં.) સભાસદ (૨) પાર્ષદ અનુચર;ગણ કે સિદ્ધાંત પાળવાની જુસ્સેદારી
પાવી સ્ત્રી પાળી; વારો પાયમાન વિ. પાયમાલ; બરબાદ
પfઈવ વિ (સં.) પૃથ્વી સંબંધી કે તેમાંથી થયેલું પાયમાલ્લી સી પાયમાલી; બરબાદી
(૨) પુંરાજા પાત્ર સ્ત્રી નૂપુર (૨) જનમતાં પહેલાં પગ બહાર પાનેર સી. (ઈ.) દેશની વડી ધાસાસભા આવ્યા હોય તેવું બાળક
પર્વતીય વિ. પર્વત સંબંધી; પહાડી પાયર સ્ત્રી, પુ () ખીર, દૂધપાક
પાર્થ પું. (સં૦) પાસું, બાજુ (૨) પાંસળી (૩) પાસ; પ પુ. (ફા) ખાટલા વગેરેનો પાયો (૨) સ્તંભ . સમીપતા (૩) દરજ્જો
પરમમિસ્ત્રી આસપાસની જમીન;પડખાની જમીન પાવાવ વિ (ફા) ચાલીને પાર કરી શકાય એવું વર્ષ . (સં.) પાસે રહેનાર મંત્રી કે સેવક છછરું (પાણી)
(૨) સભાસદ પારંગત વિ. (સં.) નિપુણ; નિષ્ણાત
પાર્વત પં(ઇ) પારસલ પર (સં) છે; અંત (૨) સામો કિનારો પાન ૫ સઢનું કપડું (૨) તંબૂ (૩) સ્ત્રી (પાણીની) પારવી ! પારેખ; પરખનાર
પાળ (૪) ફળ પકાવવા નાંખવાં તે પારણા પુ (કાવ્ય) ટુકડો (૨) કપડું (૩) કૂવાના માં નવા . (સં) પાલન કરનાર (૨) અશ્વપાલ પર મુકાતું લાકડાનું ચોકઠું
(૩) દત્તક પુત્ર (૪) પાલક ભાજી પારાં પુ (સં.) પરતંત્રતા; ગુલામી
પની સ્ત્રી પાલખી (૨) પાલકની ભાજી પારદ ! (સં.) પારો
પાનદૂ વિપાળેલું; પોષેલું પતવા વિ (સં.) આરપાર જોઈ શકાય એવું પાનથી સ્ત્રી પલાંઠી પાર વિ૦ (સંeદૂરનું કે છેવટનું જોનાર; ચતુર; પાનન કું (સં) પાળવું કે પોષવું તે (૨) ગાયનું કરેટું દૂરદર્શી
પાનના સક્રિ) પાળવું (૨) પંપાળણું પરથી ૫ શિકારી (૨) હત્યારો
પાનવ | પલ્લવ; કોમલ પાન પરના સક્રિપાડવું
પાત્ર પં ઝાકળ; હિમ (૨) ઠંડી (૩) સંબંધ; જોગ પારકાંઈ વિ. (સં.) પરમાર્થ સંબંધી; પરમસત્ય (૪) અખાડો પત્નજિ વિ- (૦) પરલોક સંબંધી
પાવાન સ્ત્રી પાયલાગણું; પાયવંદન; ચરણવંદન પારસ ! પારસમણિ (૨) ઈરાન દેશ(૩) પતરાળી- પતિ વિ (સં) પાલન કરાયેલું પતરાળા પર પીરસેલું ભોજન
પાલિકા સ્ત્રી (ઈ.) પાલીસ; ચળકી કે તે લાવવાનું પારસા વિ (ફા) સદાચારી; ધર્મનિષ્ઠ
સાધન પાલાર સ્ત્રી સાધુતા; ધર્મનિષ્ઠા
પતિની સ્ત્રી (ઈ.) નીતિ (૨) વીમાની પોલિસી પારસાન ડું (હા) ગયું વર્ષ (૨) આવતું વર્ષ પની સ્ત્રી પાલિભાષા (૨) પાળી; વારી પરસી ડું પારસી લોક
પાકૂવિ પાલતું; પાળેલું; પોષેલું પારસી ! પારસ દેશ કે તેનો નિવાસી પાવે ! પગ; ચરણ પાદિ વિ(સં) આપસનું; પરસ્પરનું પાર્વા છું. પગ મૂકવા પાથરેલું વસ પાજી ! પારો (૨) (ફા) ટુકડો
પછી સ્ત્રી પાવડી (૨) (૩) પાદુકા (૩) જોડા પારાયે ડું (સં૦) અનુષ્ઠાનની સમાપ્તિ (૨) કોઈ પાવરવિ પામર; શુદ્ધ ધાર્મિક ગ્રંથનો કરાતો પાઠ
પાવડું પા-ચોથો ભાગ (૨) પાશેર (આશરે સો ગ્રામ) પારવત (સં.) કબૂતર; પારેવું (૨) પર્વત પાવવા વિ૦ (સં.) શુદ્ધ કે પવિત્ર કરે એવું (૨) પું (૩) વાનર
અગ્નિ (૩) સદાચાર (૪) સૂર્ય પારાવાર પું. (સં.) બેઉ કાંઠા (૨) હદ (૩) સમુદ્ર પાવન સી પહોંચ; રસીદ પરિવવિવિ કૌટુંબિક
પાવલાન ! પગ મૂકવાની કે ચડવા માટે ટેકવવાની પાિત, પાલિકાપુ (સં.) પારિજાતક ફૂલઝાડ સવડ કે વસ્તુ

Page #245

पावन
૨૪૦
पिच्छल
ઢંગનું બનાવવું
પાવન વિ (સંeપવિત્ર, પાવક (૨) ડું અગ્નિ પહુના પેપરોણો; મહેમાન (૨) જમાઈ (૩) શુદ્ધિ (૪) પાણી
પાતળી સ્ત્રી સ્ત્રી-મહેમાન (૨) પરોણાગત પવન સ ક્રિ પ્રાપ્ત કરવું; પામવું () પં લેણું પાકુર ! ભેટ; નજરાણું (૨) ચાંલ્લો પ્રાપ્તિ
પિરાવિ (સંવ) લાલશ પડતું પીળું (૨) છીંકણી રંગનું પાવર ! (ઈ) બળ; શક્તિ
(૩) પુંપાડો (૨) કોળ; ઉંદર પાવરફાન, પાવરહાઉસ વીજળીઘર પિંગાનવિ (સં.) પિંગળ (રતાશ પડતું- પીળું છીંકણી પવિત્રી સીચારઆની (પચીસ પૈસા)
રંગનું) (૨) પુંકપિ (૨) નોળિયો (૩) પિંગળ; પાવા ! પાયો (ખુરશી વગેરેનો)
છંદશાસ્ત્ર કે તેના ઋષિ પાવર પું વરસાદ
પિંકાતા સ્ત્રી એક નાડી (યોગવિદ્યા) પાપ પુ (ફા) કપડું જરી જવું તે (૨) ટુકડો (૩) પિંડા ડું પાંજરું; પિંજર (સં.) બંધ; બંધન (૪) ફાંસો (૫)જાળ; ફાંદો (૬). પિંગન ! (સં.) પીંજણ આર્યોનું એક યુદ્ધાસ્ત્ર
પિંડ (સં), fપંગ ડું પાંજરું પાશન વિ (સં) પશુ સંબંધી કે તેનું કે તેના જેવું પિંજરાપોન ! પાંજરાપોળ પાપા ! તુર્કી સરદારનો ઇલકાબ
બિલ સી. (સં૦) પૂણી પશુપતિ વિ (સં.) પશુપતિ-શિવનું; શૈવ fપશિયા પંપીંજારો પરિવાત્ય વિ (પશ્ચ” પરથી “પશ્ચાત્' અને એને વિવું (સં.) ગોળપિંડ (૨)દેહ; શરીર (૩) શ્રાદ્ધમાં
ય'લાગી પાશ્ચાત્ય”. “પશ્ચિમાત્ય' અશુદ્ધ છે.) પિતૃતર્પણ વખતે બનાવાતો લોટ ભાત વગેરેનો પશ્ચિમનું કે ત્યાં આવેલું (૨) પછીનું
ગોળાકાર ખંડ (૪) માંસ (૫) પગની પિંડી પાશ્વાત્યીવાળા ડું કોઈ દેશ કે જાતિ વગેરેને પિંડ કું. (સં) જરાયુજ જીવ પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિના સાંચામાં ઢાળવી-પાશ્ચાત્ય પિંકજ પં. (સં.) શરીરમાં ઘર કરીને જામેલો રોગ
(૨) કોઢ; પત પાપંડયું. (સં.) પાખંડ; મિથ્યાધર્મ, દંભ
fiડની સ્ત્રી પિંડી પાપંથી વિદંભીપાખંડી
પિંડા પિંડ (૨) દેહ (૩) પિંડો પાપા ડું (સં.) પથ્થર
પિંડા, પિંકજ પંપીંઢારો પારંગ કું (કા) ધડો; ત્રાજવાનો ધડો કાઢવા એક પિંડભૂસ્ત્રી એક કંદ-રતાળુ તરફ રખાતું વજન પાશંગ
જિલી સ્ત્રી નાનો પિંડ કે પિંડો; લોચો; ગોળી વાત ! પાસ; બાજુ (૨) સમીપતા (૩) અ પાસે પિયર, પિયરવિ પીળું (૪) મું (ફા) પહેરો; ચોકી (૫) તરફદારી; ગિરી સ્ત્રી હળદરવાળું ધોતિયું શરમ (૬) ખ્યાલ; કોઈ વાતનું ધ્યાન; વિવેક- જિગર સ્વી પીળાપણું; પીળાશ મર્યાદા; અદબ
પિઝાગ, પિયા પ્યાજ; ડુંગળી પાસના અને ક્રિ ઢોરે પાહો મૂકવો
પિ પુ (સં.) કોકિલ; કોયલ પાલ-પોર ! પાસેની જગા; પડોશ
િિટિંત્રી (ઈ.) ધરણાં; કોઈ કામગીરીને રોકવા પાસપોર્ટ . (૯) દેશાંતર જવા માટેનો પરવાનો; ભરવામાં આવતો પહેરો અનુમતિપત્ર; પારપત્ર
પિવી સ્ત્રી કોકિલા; કોયલ પાસવાન મું (કા) પહેરેગીર (૨) સ્ત્રી રખાતી પિયનના અને ક્રિ. પીગળવું પાસવાની સ્ત્રી પહેરો; રક્ષા; ચોકી
પિયનવિ પિગળાવનારો પાસપુરી પૈસાની લેવડ-દેવડનો હિસાબબતાવતી પિતાના અ૦િ પિગળાવવું ચોપડી; લેખાપુસ્તિકા
વિના અન્ય ક્રિ ગોબો પડવો; દબાવાથી બેસી જવું પાણી પુંચોપાટ રમવાનો પાસો (૨) ડું (ઈ.) વિદ્યાના સક્રિ દબાવી બેસાડી દેવાય એ ક્રિયામાં રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિની સંભાવના જોતાં કરાતી પ્રવૃત્ત કરવું; દબાવરાવવું ધરપકડ
પિત્તપી,પણ સી પાણીની સેડ કે તે મારવાનું પાણી પું. (સં. પાશી) તાડ છેદનારી એક અસ્પૃશ્ય યંત્ર; પિચકારી ગણાતી જાત (૨) સ્ત્રી પાશ
દિવસ, પિળી વિ દબાયેલું; બેઠેલું પાહિ (સં.) “રક્ષણ કરો'; “બચાવો'
પિછા, છિન વિ (સં.) ચીકણું, લીસું

Page #246

पिछड़ना
૨૪૧
पिष्टपेषण
વિછના અને ક્રિ પાછળ પડવું-રહેવું પિછા, પિઝન, પિછાન છું અનુયાયી;
અનુસરનાર (૨) નોકર; સેવક fપછી સ્ત્રી અનુયાયીકે નોકર હોવુંતે,અનુગામિની વિછતા વિપાછલું (૨) ગત પિછવાઈ સ્ત્રી મૂર્તિ સિંહાસન વગેરેની પાછળ
લટકાવાતો વેલબુટ્ટાવાળો પડદો પિછવાડ, વછવારા પુંમકાન પછવાડેનો ભાગ કે
જમીન; પછવાડું frછાડી, પછી સ્ત્રી પૃષ્ઠભાગ; પછાડીનો ભાગ
(૨) ઘોડાની પછાડી-પગનું દોરડું પિછાન સ્ત્રી ઓળખાણ; પિછાણ પિછી છું. પિછોડો, પછેડી પિછી સ્ત્રી પિછોડી (૨) સ્ત્રીઓનું ઉપરણું હિત સ્ત્રી મારવા-પીટવાની ક્રિયા; મારપીટ પિટના અને ક્રિ. પિટાવું; માર ખાવો (૨) પં થાપડી
(કડિયાની) fપટા સ્ત્રી- પીટવું કે ટીપવું છે કે તેની મજૂરી
(૨) પ્રહાર; માર પિટRI | (વાંસ-નેતર વગેરેની) પેટી; પટારો પિટા સ્ત્રીનાની પેટી પિ, પિછી સ્ત્રી પીઠી (પલાળીને પીસેલી દાળ) પિસ્તૂપું અનુગામી; હિમાયતી (૨) ખાંધિયો;
સહાયક; મદદગાર (૩) રમતનો ભેરુ ઉપરી સ્ત્રી વાટેલી દાળનું વડું; વાટેલી દાળની
પકોડી પિતર ! મૃત પૂર્વજ; પિતૃ પિતા, પિતા સ્ત્રી પીતળનો કાટ પિતાના અને ક્રિષ્પીતળથી કટાવું પિતા પું(સં૦) બાપ; પિતા; જનક પિતામહ ! દાદા િિતયા ! કાકા fપતિયાની સ્ત્રી કાકી પિતાસુર ડું કાકો સસરો પિતિયાલા ! કાકી સાસુ પિતૃ પું(સં) પિતા (૨) પિતર પળ કાકા પિત્ત પુ (સં.) શરીરમાં યકૃત દ્વારા બનાવાતો એ
ભૂરાશવાળો પીળો તરલ પદાર્થ જે પાચનમાં સહાય કરે છે; પિત્ત પાત્ર વિ૦ (સં.) પિત્ત કરે એવું (૨) પં. પિત્તળ પિતા પુત્ર પિત્તાશય (૨) સાહસ, હિંમત પિત્તાશય પં. (સંક) પિત્તનો સંગ્રહ શરીરના જે
અંગમાં રહે છે તે; પિત્તકોષ
પિત્ત સી અળાઈ (૨) એક પિત્તરોગ ત્રિત વિ (સં) બાપકમાઈનું; પિતાની કમાઈનું પિછી, સ્ત્રી, પિ સુઘરીની જાતિનું એક
પક્ષી– પવાઈ મુનિયા જિયાત (સં) ઢાંકણ; આવરણ; આચ્છાદન (૨)
મ્યાન (૩) કમાડ (૪) તલવારનું માન પિન (ઈ) સ્ત્રી ટાંકણી જિનાના અને ક્રિઃ ઊંધથી કે અફીણના નશાથી ઝોકાં
ખાવાં પિન ડું અફીણિયો પિપાસા સ્ત્રી (સં.) તરસ (૨) ઇચ્છા; લાલચ पिपासित, पिपासी, पिपासु वि० तरस्यु વિવાતિવા સ્ત્રી (સં.) કીડી fપ, પિયા ! પિયુ; પતિ (૨) વિ પ્રિય fજયવાડ વિ (દારૂ તમાકુ વગેરે) ખૂબ પીનાર
વ્યસની; દારૂડિયો પિયરવિ પીળું વિયર સ્ત્રી પીળાપણું; પીળાશ પિયા ! પિયુ; પતિ (૨) વિ પ્રિય પિયા પ્યાજ; ડુંગળી fથતા ! (ફા) પ્યાદું-શેતરંજનું (૨) પેદલ સિપાઈ
(૩) (અદાલતનો) સિપાઈ પિયલિ-પા અ પગપાળું પિથાર પ્યાર (૨) વિ. પ્યારું fપથાર વિ૦ પ્યારું પિવતી સ્ત્રી ફોલ્લી પિતાના અને ક્રિ પીડાવું; કષ્ટાવું જિગા ડું પીરોજ-એક રત્ન પિોના સક્રિ પરોવવું fજના અને ક્રિ એકસાથે કશા પર તૂટી પડવું
(૨) પિલાવું પિત્તપિત્તા વિશે અંદરથી નરમ ને ભીનું પિપિત્રાના સ ક્રિ દબાવવું; ઘોળવું (જેમ કે, કેરી) જિલ્લાના સ ક્રિ પિવડાવવું (૨) પીવાને માટે આપવું
(૩) અંદર ભરવું fપરના ડું કુરકુરિયું; ગલૂડિયું fપનૂપું ઇયળ પિન પં. પિયુ; પતિ પિરાવા સ્ત્રી- (ફા) નાચતી વખતે પહેરાતો એક
જાતનો ચણિયો ઉપર ડું () ભૂતપ્રેતની એક યોનિ fપર વિ૦ (સં.) ચાડિયું (૨) નીચ; દુષ્ટ પિષ્ટ વિ (સં.) પીસેલું કે પિસાયેલું જિટલ પે (સં.) તેનું તે ફરી કહ્યા કરવું તે

Page #247

पिसनहारी
૨૪૨
पुंछाला
પિનારી સ્ત્રી દળનાર કે દળણાં દળી ખાનારી સ્ત્રી પિના અને ક્રિ પિસાવું; દળાવું (૨) થાકીને લોથ
થઈ જવું પિસર (કાવ્ય) પુત્ર પિસવાના સક્રિ પિસાવવું પિસારું સ્ત્રી પીસવું છે કે તેની મજૂરી (૨) સખત
મહેનત પિતા પુ આટો; લોટ વિતી સ્ત્રી પીસવું છે કે તેની મજૂરી (૨) સખત
મહેનત વિતરું વિલે પિસ્તાના રંગનું-પિસ્તાઈ પિતા ! (કાવ્ય) પિતું પિસ્તોત્ર સ્ત્રી પિસ્તોલ પિફૂ ૫ ડાંસ, મચ્છર પિઠના, વીના અ%િ ટહુકવું પિહાન પું ઢાંકણ ઢાંકણું િિત વિ(સં૦) ઢાંકેલું છૂપું પગના સક્રિ પીંજવું પીવા સ્ત્રી પાનવાળું થંક પાન ડું પીકદાની પના અને ક્રિ ટહુકવું પા ! કૂંપળ; નવું કોમળ પાન પર સ્ત્રી ભાતનું ઓસામણ પીછા ! પાછલો ભાગ (૨) પીછો (૩) પછીનો
સમય પીછે અપાછળ (૨) પછીથી પીટના સક્રિ- પીટવું (૨) ટીપવું વાપુ (સં.) આસન; સ્થાન (૨) કેન્દ્ર (૩) સ્ત્રી
શરીરની પીઠ પા ! આટાની કણેકના લૂઆમાં વાટેલી દાળ
ભરીને બનાવાતું એક પકવાન વડવા સ્ત્રી () ધાતુ પથ્થર કે લાકડાનું વિશેષ પ્રકારનું આસન જેના પર દેવપ્રતિમા બેસાડાય (૨) પુસ્તકનો વિશિષ્ટ અંશ કે વિભાગ (૩) ખુરશીઘાટની પાલખી પછી સ્ત્રી પલાળીને પીસેલી દાળ વડા વિ૦ (સં૦) પીડા કરનાર; પીડનાર પીડા ! પીડવું તે (૨) દબાવવું તે પીડ સ્ત્રી (સં૦) દુઃખ; વ્યથા વડિત વિપીડાયેલું; પીડામાં આવેલું પs બેસવાનો પાટલો પછી સ્ત્રી પેઢી (૨) નાનો પાટલો વત વિ (સં૦) પીળું (૨) પંપીળો રંગ વાત ! પિત્તળ ધાતુ
પીતાંબર ૫ (૨) પીળું વસ્ત્ર (૨) રેશમી પીતાંબર
(૩) શ્રીકૃષ્ણ પછી સ્ત્રી સુઘરીકુળનું પવાઈ મુનિયાનામે બોલાતું
એક પક્ષી વિન વિ (સં.) જાડું; હૃષ્ટપુષ્ટ વનવા સ્ત્રી અફીણિયાનું અડબડિયું; ઝોકું; લથડિયું જનનો (અ) ફોજદારી કાયદાનો સંગ્રહ પન સી પાલખી (૨) પું(સં) સળેખમ પીના સક્રિપીવું (૨) દબાવવું; રોવું; અંદર રાખવું
(જેમ કે, વાત યા ગુસ્સો) (૩) દારૂ પીવો વીપ, વ સ્ત્રી પર; પાચ પીપર, પીપન પીપળો (૨) સ્ત્રી લીંડી-પીપર પીપા ! પીપ (પાણી વગેરેનું) હસ્ત્રી પર; પાચ
ધૂપ ડું (.) અમૃત (૨) દૂધ પર સ્ત્રી પીડા; દુઃખ; દરદ વીરપુ (રા) પીર; સિદ્ધ; મહાત્મા (૨) વૃદ્ધ; બુઝુર્ગ
(૩) સોમવાર પીરનાલા ડું પીરનું સંતાન વી-નાવાતા વિશે સાઠે બુદ્ધિ નાઠી હોય એવું વૃદ્ધ
-સુર ગુરુમહારાજ, પૂજ્ય ગુરુજન Tી સ્ત્રી (રા) પીરપણું (૨) બુઢાપો (૩) ચેલા
મૂંડવાનો ધંધો પત્ર ! (ફા) હાથી પીવાના પુત્ર હાથીખાનું પત્રક, વીના ડું હાથીપગો રોગ ધનવાન, તિવાન ! મહાવત વીતતો શું દિવેટ
ત્રા વિશે પીળું (૨) ફીકું (૩) ! પીળો રંગ પત્રિયા ! પીળિયો-કમળાનો રોગ
નૂપું જેના પર પીલાં આવે એવું એક કાંટાળું ઝાડ (૨) ઈયળ (૩) એક રાગ પૌવ સ્ત્રી પ૨; પાચ (૨) જાડું; સ્કૂલ; હૃષ્ટપુષ્ટ પીવા વિ(સં.) જાડું; સ્કૂલ; હૃષ્ટપુષ્ટ પલના સક્રિ. પીસવું (૨) સખત મહેનત કરવી (૩) શું દળણું
હર ! પિયર; મહિયર je (સં.) તીરના છેડાનો પીંછાંવાળો ભાગ પુહિત વિ પીંછાવાળું (તીર) પંચાવ ! (સં.) સાંઢ (૨) (સમાસના નામને અંતે)
તેમાં શ્રેષ્ઠ; જેમ કે, નરપુંગવા jળીપાત્ર છું(સં.) સોપારી પુછાત્રાપું લાંબું પૂંછડું (૨) પૂંછડા જેમ સાથે લાગેલું તે (૩) આશ્રિત

Page #248

पुंज
૨૪૩
पुनर्भोग
j j (સં.) રાશિ; ઢગલો પંડ શું ટીલું; તિલક પંડરીયા કું. (સં) ધોળું કમળ (૨) રેશમનો કીડો
(૩) ટીલું; તિલક (૪) ખાંડ; સાકર પુનિ (સં૦) નરજાતિ (વ્યાકરણ) પંચની સ્ત્રી (સંગે) વ્યભિચારિણી (૨) વેશ્યા પુર ૫ પુરુષ; નર પંતન પં. (સં૦) સોળમાંનો બીજો સંસ્કાર જે ગર્ભિણીને પુત્રપ્રસવ કરાવવાના અભિપ્રાયથી
ગર્ભાધાનના ત્રીજા મહિને કરાય છે. (૨) દૂધ પુત્વ ! (સં૦) પુરુષત્વ (૨) વીર્ય પુમા ડું માલપૂડો પુમાન ! પરાળ પુવાર સ્ત્રી પોકાર (બૂમ કે ફરિયાદ) પુવારના સક્રિ પોકારવું પુન ! પોખરાજ મણિ Tહતા વિ (ક) દઢ; મજબૂત; પુખ્ત પુરવાર, પુaar સ્ત્રી બચકારો પુરના સક્રિ પ્યારથી બચકારવું પુવારા પું પોતું કે કૂચડો (૨) ભીનું પોતું ફેરવવું તે
(૩) પાતળો લેપ (૪) ખુશામત (૫) ઉત્તેજન પુછપુ (સં) પૂંછડી પુછન વિપૂંછડિયું; પૂંછડીવાળું પુછતા પંપૂંછડિયો તારો પુછેજના ડું લાંબું પૂંછડું (૨) પૂંછડા જેમ સાથે
લાગેલું તે (૩) આશ્રિત પુજાના અને ક્રિ પૂજાવું; સમ્માનિત થવું પુરવાના, પુનાના સક્રિ પૂજાવવું પુના સ્ત્રી પૂજવું છે કે તેની મજૂરી પુનાપા ! પૂજાપો પુનિ સ્ત્રી પૂજારિણી પુયા ! પૂજારી પુજારી, પુરી, પુયા પેપૂજારી પર પુલ પટ પાસ (૨) (સ) ઢાંકણ (૩) દડિયો
(૪) ઔષધિનો સંપુટ પુરી સ્ત્રી પોટકી (૨) અકસ્માત્ મૃત્યુ (૩)
શાકમાં નંખાતો ચણાનો લોટ પુરી સ્ત્રી નાનો દડિયો કે નાની કટોરી (૨) પડીકી
(૩) લંગોટી પુરીનj૦ (બારણામાં કાચ વગેરે જડવા માટે) લાપી પુષ્કા શું થાપાનો ઉપરનો ભાગ (૨) પુસ્તકની
બાંધણીની પટી પુવાર અપૂઠે; પાછળ પુછવાન ડું મદદગાર; સાગરીત
પફ પેપડોમોટું પડીકું પુફિયા સ્ત્રી પડી; પડીકી (૨) ઢોલ મઢવાનું ચામડું પુથ પં. (સં) સુકૃત; સારું કામ કે તેનું શુભફળ
(૨) વિપવિત્ર; શુભ પુષ્યતિથિ સ્ત્રી પુણ્યકાળ (૨) મૃત્યુતિથિ પુષવાર વિ૦ પુણ્યશાળી પુથનો વિ. પવિત્ર જીવનવાળું (૨) પું પવિત્ર
જીવનવાળો આદર્શ પુરુષ પુથા સ્ત્રી-પુણ્યનું ફળ કે પુણ્યતા પુષ્યાત્મા ! (સં.) પવિત્ર પુરુષ; ધર્માત્મા પુષ્યદિપુ (સં”) શુભ દિન; મંગળ દિવસ પુતારા ! નરપૂતળી પુતી સ્ત્રી પૂતળી (૨) આંખનો કાળો ભાગ-કીકી પુતાના ડું નર-પૂતળી; ઢીંગલો પુત્રી સ્ત્રી ઢીંગલી (૨) કાપડ વણવાનું યંત્ર પુતલીયર છું કારખાનું; કાપડની મિલ પુતારું સ્ત્રી પોતું કરી કરેલી સફાઈ; પોતું કરવાની
મજૂરી પુત્રી, પુત્રિ સ્ત્રી (સં.) પૂતળી પુ ! (સં૦) દીકરો પુરતી સ્ત્રીપુત્રવાળી સ્ત્રી પુત્રવધૂ સ્ત્રીપુત્રની વહુ પુરા , પુત્રી સ્ત્રી દીકરી; પુત્રી પુષ્ટિ સ્ત્રી પુત્રપ્રાપ્તિ માટેનો યજ્ઞ પુલીના પુંફુદીનો પુનઃ અ (સં૦) ફરી (૨) ઉપરાંત પુના અન્ય (સં.) ફરી પણ પુના વસ્ત્રો પં. (સં.) ફરીથી અવલોકન કરવું તે પુનરાગમન ! (સં.) ફરી આવવું તે (૨) પુનર્જન્મ પુનરાવૃત્તિ સ્ત્રી (સં.) ફરી કરવું કે પઢવું કે આવવું તે પુનરાવેલ ડું ફરીથી આવેદન કરનાર પુનાત્ર પં ફરીથી આવેદન આપવું તે પુનરાત્ર-ચાથાનક અપીલ કોર્ટ પુનરીક્ષr (સં.) બે વાર જોવું; પુનરવલોકન પુનરુત્ત વિ (સં.) ફરીથી કહેવાયેલું પુનવિત સ્ત્રી (સં.) ફરી કહેવું તે નાથાન છું(સં) ફરીથી ઊભા થવું તે પુનરુથાના પુત્ર (સં.) ફરીથી ઊઠવાનો સમય પુનરા (સં) ફરી જનમવું તે પુનર્નનળ પં. (સં) નવરચના પુનર્નિવદન ! (સં) ફરી ચૂંટણીની પ્રક્રિયા પુનમ ! (સં૦) પુનર્જન્મ પુનર્મુ સ્ત્રી (સં.) ફરી પરણેલી વિધવા પુનમ ! (સં.) પૂર્વકનું મળનારું ફળ; ભોગ

Page #249

पुनर्मिलन
૨૪૪
पुष्ट
પુનતિન (સં) ફરીથી મેળાપ
પુરુષ ડું (સંeનર; માણસ (૨) આત્મા પુષુક પે (સં) ફરીથી છાપવું તે;
પુરુષાર્થ (સં.) પુરુષના ઉદેશ કે તે અર્થેનો ઉદ્યમ પુનઃપ્રકાશન
(૨) સામર્થ્યનું બળ પુનરાધાર ! (સં) ફરી છાપવાનો હક્ક પુરુષાથી વિ ઉદ્યમી; મહેનતુ પુનતિ વિ (સં.) ફરીથી છપાયેલું
પુરોગ, પાગી વિ (સ) અગ્રેસર; નાયક પુનર્જુન (સં) ફરીથી મૂલ્ય આંકવું તે પુર, પોષા, પુરોહિત (સં૦) ગોર; કુલગુરુ પુનયના ૫ (સં.) ફરીથી રચના
પુરોહિતા સીપુરોહિતનું કામ; ગોરનું કામ પુનર્વઘન (સં.) પુનરુક્તિ
પુort ટુકડો; અંશ; ભાગ; અવયવ પુર્વ પં. (સં.) ફરીથી ચૂંટવું તે
પુત્ર ! પોર્ટુગલ દેશ પુનર્વિવાદ પં. (સં.) ફરીથી લગ્ન
પુe j (ફા) પુલ; સેતુ પુનિ, પુની અપુન; ફરીથી
પુનામું (સં.) અતિ આનંદ; રોમાંચ પુનીત વિ. પવિત્ર; ઉત્તમ) પુનિત
પુલિત વિરોમાંચિત; ગદ્ગદિત પુર વિ (ફા) પૂર્ણ; ભરેલું (સમાસમાં પહેલા પદ પુટિલ સ્ત્રી પોટીસ
તરીકે પણ (જેમ કે, “પુર-અસર’ = અસરકારક). પુનપુરના વિઅંદરથી નરમ ને પોચું પુર ! () નગર; ગામ (૩) દેહ (૪) ઘર પુનગુનાના સક્રિ નરમ ચીજ દબાવવી; ઘોળવું પુરા પું પૂર્વજ (૨) ઘરનો વૃદ્ધજન
(૨) ઘોળીને ચૂસવું પુપર સ્ત્રી પુચકાર; બચકારો (૨) ઉત્તેજન (૩) પુરત ડું (ફા) બહિતમાં જવાનો બારીક પુલ ઉશ્કેરણી (૪) સમર્થન; પક્ષ
પુનાવ ડું માંસ સાથે થતી ચોખાની એક વાની પુરણપુ (ફા) ટુકડો (૨) અવયવ (૩)અંશ, ભાગ પુeira jમસાલેદાર ભાત પુત્ર, પુત્ર, પુયુત્સા વિ પૂર્વનું પહેલાંનું બિંતા ! બંડલ, થોકડો (૨) પૂર્વજન્મનું
પુરિન (સં૦) રેતાળ નદીકિનારો (૨) પાણી હઠીને પુલિયાવિ પૂર્વનું (૨) પૂર્વજન્મનું
થતી કાંપવાળી જમીન પુરષદ ડું પાણીનો કોસ
પુનિત સ્ત્રી (ઈ) પોલીસ પુવા સક્રિ પૂરવું; ભરવું; પૂરું કરવું (૨) અક્રિ પુનિત . પોલીસનો સિપાઈ પૂરું હોવું (૩) પૂરતું કે જોઈતું હોવું
પુત સી (કા) પીઠ (૨) પેઢી (વંશ-પરંપરાની) પુવા ડું નાનું પુર- ગામ (૨) પૂર્વનો પવન પુસતકારી (કા) ઘોડા ગધેડાની પાછલા પગનીલાત (૩) કુલડી
પુનામા ! (કા) વંશાવળી; પેઢીનામું પુરવા, પુથા સ્ત્રી- પૂર્વનો વાયરો
પુરત-પના ડું (હા) મદદગાર; ટેકો આપનાર પુરપુ () કાર્યસિદ્ધિ માટે કરાતું અનુષ્ઠાન પુરત નાહી સ્ત્રી મદદ; ટેકો કે વિધિ વગેરે
પુરતા પુ. (ફા) પુસ્તો; પાણીનો બાંધ; પાણીનો બંધ પુરસ વિ (ફા) પૂછનાર
(૨) થાપાનો ઉપલો ભાગ (૩) પુસ્તકની બાંધણીની પુરસા મુંમાથોડું માપ (૨) (ફા) ઉઠમણું
પટ્ટી પુલિશ મી. (ફાળ) પૂછપરછ
પુત . (ફા) પીઠ પર લેવાય એટલો ભાર પુરા પું. (સં૦) ઇનામ; ભેટ; ઉપહાર
પુરતી સ્ત્રી (ફા) ટેકો (૨) મદદ (૩) તરફદારી પુરા (સં) પહેલાં પ્રાચીન કાળમાં (૨) સ્ત્રીપૂર્વ (૪) તકિયો દિશા (૩) નાનું પુર; ગામ
પુન સ્ત્રી વંશપરંપરા; પેઢી દર પેઢી પુરાદવિ (સં.) પ્રાચીન જૂનું (૨) પુપુરાણ ગ્રંથ પુસૈની વિ (ફા) વશપરંપરા ચાલતું આવેલું કે પુરત ૫ (સં) પ્રાચીન કાળ સંબંધી
ચાલનારું પુરાતન વિ (સં.) પ્રાચીન; જૂનું
પુર () કમળ (૨) તળાવ (૩) પાણી પુરાના વિપુરાણું (૨) સક્રિ પુરાવવું
પુ િસ્ત્રી તળાવડી પુષ્ટિા , પુષિા ! પૂર્વજ (૨) ઘરનો વૃદ્ધજન પુષ્યાન વિ (સં.) પુષ્કળ; ખૂબ (૨) ઉત્તમ પુરો સ્ત્રી (સં.) પુરી; નગરી (૨) જગન્નાથ (૩) (૩) પરિપૂર્ણ; ભરપૂર
(ફા) પૂર્ણતા; પૂરવું કે ભરવું તે (સમાસમાં) પુષ્ટ વિ (સં.) ખાઈપીને તાજુંમાથું (૨) પોષાયેલું પુરીષ પં. (સં.) વિષ્ટા, મળ
(૩) દઢ; મજબૂત

Page #250

पुष्टई
૨૪૫
પુષ્ટ સ્ત્રી તાકાત કે પુષ્ટિની દવા પુષ્ટિસ્ત્રી (સં૦) પોષણ (૨)પુષ્ટ થવું તે (૩) દઢતા; મજબૂતી (૪) સમર્થન (૫) ચઢતી (૬) પુષ્ટ
કરાયેલો તર્ક પુષ્પ ! (સં) ફૂલ, પુષ્પ (૨) આંખમાં ફૂલ પડે તે
(૩) સ્ત્રીની રજ પુલાના અને ક્રિ પૂરું પડવું કે ઠીક લાગવું; પોસાવું પુત સ્ત્રી (સં.) ચોપડી પુતાના પુત્ર ગ્રંથાલય પુત, પુરતો સ્ત્રીનાની ચોપડી; ચોપાનિયું પુઠપ, પુણુપ ! પુષ્પ, ફૂલ "હુની સ્ત્રી પૃથ્વી; ભૂમિ પૂંછ સ્ત્રી પૂંછડી (૨) પછવાડેનો ભાગ પૂંછડી સી પૂંછડી Íની સ્ત્રી પૂંજી; ધન (૨) મૂડી ફૂગપતિ મૂડીદાર; ધનવાન [ગોવા ! મૂડીવાદ પૂજ્ય પંપૂડો કે માલપૂઓ પૂ છું. (સં.) સોપારી કે તેનું ઝાડ (૨) પુંજ; ઢગલો
(૩) ફણસ કે તેનું ઝાડ પૂળી સ્ત્રી પૂછવું તે (૨) તપાસ; ખોળ (૩) કોઈ પૂછે
તે; આદર; ગણના પૂછી પૂછવું તે (૨) તપાસ; ખોળ (૩) કોઈ પૂછે
તે; આદર; ગણના પૂછતાછ, પૂછતાછ સ્ત્રી પૂછપરછ પૂછના સક્રિ પૂછવું પૂછપાઈ, પૂછપાછી સ્ત્રી પૂછપરછ પૂગડું () પૂજા કરનાર પૂગન પં. (સં) પૂજા; પૂજવું તે પૂનાસક્રિ પૂજવું; સેવા કરવી (૨) લાંચ આપવી (૩) અ ક્રિ પૂરું થવું (૪) ભરાવું; બરોબર થવું
વિ (સં.) પૂજ્ય; પૂજાને પાત્ર પૂળા સ્ત્રી (સં.) પૂજા, ઉપાસના; અર્ચન (૨) લાંચ
(૩) માર; મેથીપાક પૂજ્ય વિ (સં.) પૂજનીય પૂફા ! માલપૂડો પૂછી સ્ત્રી પૂરી પૂત વિ (સર) પવિત્ર; શુદ્ધ (૨) પુપુત્ર પૂત ! બળોતિયું પૂરી સ્ત્રી પૂણી પૂરવ, પૂર્ષેિ પૂરો, પૂર સ્ત્રી પૂનમ પૂર્ણિમા પૂણ હું (સં.) માલપૂડો પૂરું (સં.) પરુ; પાચ પૂર પું પૂર; ભરતી (૨) (કચોરી વગેરેનું) પૂરણ
पूर्वानुराग પૂરા વિ૦ (સં૦) પૂર્તિ કરનારું પૂરનારું (૨) પં એક
પ્રાણાયામ પૂરા પું. (સં.) પૂરું થયું કે કરવું તે; પૂરવું તે પૂર, પૂનવિ પૂર્ણ; પૂરું પૂનપૂરી સ્ત્રી પૂરણપોળી પૂરનારી સ્ત્રી પૂર્ણિમા પૂરના સક્રિ પૂરવું; ભરવું (૨)પૂરું કરવું (૩) અક્રિ
પૂરું થવું; ભરાવું પૂબ ! (૨) વિ૦ પૂર્વ પૂબ ! પૂર્વજન્મ (૨) પ્રાચીન જમાનો પૂરતા વિ૦ (૫૦) પ્રાચીન; પુરાણું (૨) પૂર્વ જન્મનું પૂરી વિ. પૂર્વનું પૂરતા પુ (સંવે) પૂરક પૂરા વિપૂરું; પૂર્ણ ભરેલું (૨) પૂરતું બધું પૂરી સ્ત્રી પૂરી-એક વાની પૂf વિશે (સં) પૂરું (૨) પરિતૃપ્ત (૩) ભરપૂર
(૪) બધું પૂfમારી સ્ત્રી પૂર્ણિમા, પૂનમ પૂર્ણવિરામ ડું વાક્યનું પૂરા વિરામનું ચિહ્ન પૂurgતિ સી. (સં.) યજ્ઞની પૂર્ણાહુતિ (૨) સમાપ્તિ પૂમિ સ્ત્રી (સં.) પૂનમ પૂર્તિ સ્ત્રી (સં.) પૂરું થવું તે; સમાપ્તિ (૨) ભરપાઈ;
ખૂટતું પૂરું કરવું તે પૂર્વવિ (સં.) પહેલાનું (૨) પુરાણું જૂનું (૩) પૂર્વનું
(૪) પંપૂર્વદિશા (૫) અ પૂર્વે; પહેલાં પૂર્વ વિ. (સં) તે સાથે; સહિત (નામ સાથે
સમાસમાં) પૂર્વવતથન પે પ્રથમ કહેવાની વાત; આમુખ પૂર્વત્રિક વિ પૂર્વકાળ સાથે સંબંધવાળું પૂર્વઅંક | પહેલો ભાગ; અગાઉનો ભાગ પૂર્વાગી વિ પ્રથમ ગયેલું પૂર્વપદ પુંપૂર્વગ્રહ; કોઈ બાબતમાં તે આગ્રહપૂર્ણ
ધારણા જે પહેલેથી વગર સમજ્ય-વિચાર્યે મનમાં સ્થિર કરી લીધી હોય પૂર્ણ પુ (સં) પૂર્વ પુરુષ; વડવો (૨) મોટો ભાઈ પૂર્વાન (i) પાછલો જન્મ પૂર્વાિ સ્ત્રી (સં.) ભૂમિકા પૂર્વયોજિત વિ. પહેલેથી ગોઠવાયેલું પૂર્વમા ડું પહેલો ભાગ; પૂર્વખંડ પૂર્વવત્ અપહેલાંની જેમ પૂર્વવર્તી વિપ્રથમ રહેનારું પૂર્વા સ્ત્રી- પૂર્વ દિશા (૨) રાજાઓ વગેરેનાં મહાન
કાર્યોનો ઉલ્લેખ; પ્રશસ્તિ પૂર્વાનુરાગ કું(સં) પહેલાંની પ્રીતિ

Page #251

पूर्वापर
૨૪૬
पेवस
પૂર્વાપર વિ (સં.) પૂર્વ અને અપર; આગળ તેમજ
પાછળનું (૨) અ આગળ-પાછળ પૂર્વ, પૂતયું (સં.) દિવસની પૂર્વ અર્થાત્ પહેલો
ભાગ પૂર્વ વિપૂર્વનું પૂર્વ સંબંધી પૂર્વ વિ (સં.) પૂર્વનું પુરાણું (૨) પૈતૃક પૂર્વીય વિ૦ (સં.) પૂર્વનું પૂર્વ સંબંધી; પુરાણું પૂરા વિ (સં૦) પહેલાં-ઉપર કે અગાઉ કહેલું પૂના પું° પૂળી પૂર ! પોષ માસ પૂછવિ (i) પૂછનાર; જિજ્ઞાસુ પૃછા સ્ત્રી (સં૦) પ્રશ્ર; સવાલ; જિજ્ઞાસા પૃથળ વિ(સં) જુદું; છૂટું; અલગ પૃથવા ડું અલગ કરવું કે પાડવું તે
થવી, પૃથ્વી સ્ત્રી (સ) ધરતી; દુનિયા પૃથ વિ. (સં.) મોટું; વિશાળ; વિસ્તૃત
(૨) અગણિત કૃષ્ટ વિશે (સં.) પૂછેલું; જેને પુછાયું હોય તે પૃષ્ઠ પુ (સં.) પીઠ (૨) ઉપરની સપાટી
(૩) પાછળનો ભાગ (૪) ચોપડીનું પાનું જૈન સ્ત્રી હીંચકાનો છેલ્લો પંદુ સ્ત્રી હોલો (૨) એક મીઠાઈ-વૃધરો પેલા પું, રેલી સ્ત્રી તળિયું
સ્ત્રી (ઈ) પેન્શન; નિવૃત્તિ-વેતન વંશના ૫ નિવૃત્ત થયેલો; નિવૃત્તિ-વેતન મેળવતી
વ્યક્તિ સિન સ્ત્રી (ઇ) પેનસિલ હિલી સ્ત્રી તાજી વિયાયેલી ગાય કે ભેંસની સાત દિવસ સુધીના દૂધમાં સૂંઠ સાકર વગેરે નાખીને
પકવેલો પાક-બળી જેના સક્રિ દેખવું જોવું વેર ! (હા) પેચ (, ટો, યુક્તિ વગેરે)
સ્ત્રી (હા)દોરની ગૂંચળી (૨)૫(સં.) ઘુવડ રાણા (ફા) પેચિયું જેતા ! (ફા) દાઝ; મનનો ગુસ્સો રેલર વિપેચીદું જેવા ડું ઘુવડ રિણા સ્ત્રી- (ફા) મરડાનો રોગ જેવીલા, વિ (ફા) પેચવાળું (૨) કઠણ;
આંટીઘૂંટીવાળું જેવી સ્ત્રી આંટીઘૂંટી વેદ પુંછ પેટ (૨) ગર્ભ (૩) ઘેટું; અંદરનો ભાગ
(૪) મન વેદ પું. (સં.) પેટી, પટારો (૨) ઢગ
દિન વિ૦ મોટા પેટવાળું; દંદાળું દવાની સ્ત્રી સગર્ભા સ્ત્રી જેરા ડું પેટું; અંદરનો ભાગ (૨) નદીનો પટ (૩) હિસાબનું પેટું (૪) ઘેરાવ; સીમા રા, પેટા ડું પટારો દાળી, પેટા વિખાઉધરું; પેડું પેઢી સ્ત્રી પટો (૨) નાની પેટી ટીવેશોદ પં સ્ત્રીઓ સાડી નીચે તથા કન્યાઓ ફ્રોક નીચે પહેરે છે તે ચણિયાનો પ્રકાર ટૂવિ ભુખડ ખાઉધરું ટૅટવિ (ઈ.) પેટંટ કરાવેલું (૨) કોઈ ચીજ વગેરે
સરકારમાં હક્કરક્ષિત કરાવવી તે દુર | (ઈ) સંરક્ષક; સમર્થક પેટ્રોલ પં. (ઈ.) મોટરનું પેટ્રોલ પેરા ડું ભૂરાકોનું (૨) ભૂરા કોળાની એક મીઠાઈ પડયું ઝાડ પેડ પં. (ઈ) (સાઈકલનું) પેડલ છે ! પૅડો (૨) કણકનો લૂઓ પણી સી ઝાડનું થડ (૨) ધડ છે ! પેટું (૨) ગર્ભાશય જે સ્ત્રી (ઈ-) કલમ; પેન (ઇડિપેન) જેની સ્ત્રી (ઈ.) પેન્સ પેન્શાસ્ત્રી (ઇ)નોકરીમાંથી નિવૃત્ત થયે મળતું વેતન પાન નિવૃત્તિવેતન મેળવનાર
જિન સ્ત્રી (ઇ) સીસાપન જેના અને ક્રિપાહો મૂકવો પેપર ૫ (ઈ.) કાગળ; છાપું; પ્રશ્નપત્ર; નિબંધ; લેખ ઉપરાશી પં કાગળની લૂગદીની કલાકૃતિઓ
મિત્ર સ્ત્રી જ્યાં કાગળ બનાવવામાં આવે છે તે કારખાનું જવેરવું કાગળ ઊડી ન જાય તે માટે મુકાતું પથ્થર લાકડા કે લોઢાના ટુકડાનું વજન; દાવો મનેટ (.) ચોપાનિયું; પુસ્તકના રૂપમાં ન હોય તેવો કોઈ સામયિક વિષય પર લખાયેલો અભ્યાસલેખ પેયપુ (સં.) પીણું (૨) પાણી (૩) દૂધ (૪)વિ પીવા
યોગ્ય રિના સક્રિ પીલવું (૨) પીડવું (૩) પ્રેરવું
(૪) મોકલવું જેના સક્રિ ઘુસાડવું (૨) ધકેલવું પેલા પંઝઘડો, તકરાર (૨) ગુનો; કસૂર (૩) હલ્લો;
ચડાઈ (૪) ઘુસાડવું કે ધકેલવું તે વસ પું. પેલી સ્ત્રી કરેટું; તરતના વિયાયેલા ઢોરનું દૂધ

Page #252

पेश
૨૪૭.
पैर-गाड़ी
પેશ અને (ફા) સામે; આગળ પેશ-શબા સ્ત્રી (હા) કટારી
- સ્ત્રી (હા°) ભેટ; બક્ષિસ શિવાર ! (કા) અદાલતનો શિરસ્તેદાર જેવા સ્ત્રી શિરસ્તેદારનું કામ કે પદ પેશાવેલા ડું (ફાટે) ફોજની આગળ જતી ટુકડી કે આગળ રવાના થતો તેનો સામાન
સ્ત્રી (ક) કોઈ કામ માટે અગાઉથી અપાતી રકમ; બાનું
તિર, પતર અને (કા) પહેલાં, અગાઉ પેશાબંધું (ફા) ઘોડાની છાતી પરનો પટો, જેથી
જીન પાછળ સરે નહિ પેશાબંલી સ્ત્રી- (ફા) અગમચેતી; પહેલેથી
સાવધાની પેશાબ છુંપથ્થર લાવી આપી કડિયાને મદદ કરનાર મજૂર વાપુ (ફ)નેતા; સરદાર (૨) મરાઠા રાજ્યનો પેશવા વેરાવા સ્ત્રી- પેશવા (સરદાર)નું પદ કે કાર્ય
(૨) આગેવાની જેવા સ્ત્રી (ફા) નાચતી વખતે પહેરાતો એક
જાતનો ચણિયો હા ! (કાવ્ય) પેશો; ધંધો વેશાની સ્ત્રી (ફા) માથું (૨) કપાળ (૩) નસીબ પેશાબ ! પેશાબ, મૂત્ર (૨) વીર્ય પેશાબલાના ડું મુતરડી; શૌચાલય પેશાવર ૫૦ (ફા) પેશાવાળો; ધંધાદાર દેશી સ્ત્રી (ફાટે) રજૂઆત (૨) સુનાવણી (૩) (સં.)
પેશી પેશીન-જોખું સ્ત્રી (ફા) ભવિષ્ય કહેવું તે; ભાવિ
કથન વેતર અને (ફા) અગાઉ; પહેલાં વેદત પું. (૪૦) રંગની બત્તી વેરી સ્ત્રી (ઇ.) કેકના જેવું એક ખાદ્ય પણ સ્ત્રી હીંચકાનો છેલ્લો ઉના પું, ઉડાની સી પગનું એક ઘરેણું; નૂપુર હ, પરસ્ત્રી પેઠ; ચૌટું; બજાર
ડગલું; પગલું (૨) રસ્તો; માર્ગ પંફા ! રસ્તો (૨) તબેલો (૩) પ્રણાલી; રીત પર સીયુક્તિ; પેંતરો; દાવ પિતાની વિ પિસ્તાળીસ; ૪૫ હતી વિ. પાંત્રીસ; ૩૫ હેલા પું, જલી સ્ત્રી તળિયું પંસદ વિ. પાંસઠ; ૬૫
છે અને સાતમીનો) ઉપર (૨) (ત્રીજીનો) દ્વારા
(૩) પ્રતિ; તરફ (૪) પાસે (૫) પછી (૬) પણ છે ! (ફા) કમાન ગલોલ વગેરેમાં લગાડવામાં આવતી તાંત
(કાવ્ય) ખેપિયો ઘા ડું (ફા) ચહેર; સિકલ (૨) દેહ પૈવર ! (ઈ) પેકિંગ કરનાર વ્યક્તિ વર (ફાળ) ફેરિયો કે પરચૂરણ માલનો નાનો વેપારી
છાના ડું પાયખાનું, જાજરૂ ધિકાર પં. (ફા) પેગંબર પાશ્વરી વિપેગંબરનું (૨) સ્ત્રી પેગંબરનું કાર્ય પૈ શું પગ; કદમ વડા ૫૦ (ફા) પેગામ; સંદેશો પાણી પુ દૂત; સંદેશવાહક શાસ્ત્રી પ્રતિજ્ઞા; પણ (૨) હોડ
નાના ડું પાયજામો ઉપર સ્ત્રી (ફા) પેજાર; જોડા દિ સ્ત્રી પેસ; પ્રવેશ (૨) ગતિ; પહોંચ ઉના અન્ય ક્રિ પેસવું પછી સ્ત્રી સીડી (૨) કૂવાનું ઓલણ ઉતારા ! પેંતરો; ચક્કરદાર ચાલબાજી (૨) પગલું;
આક્રમણ કરવાની રીત પિતાના, ઉથા વિ છછરું પૈતૃક વિ (સં.) પિતાનું કે તેમના સંબંધી
-ર-અને (ફા) ક્રમશઃ (૨) લગાતાર ઉતર વિ (૨) અ પગે ચાલતું; પગપાળું (૩) પું
0 સં
પાયદળ
પૈવાવિ (ફા) પેદા; ઉત્પન્ન પલા સ્ત્રી- (ફા) પેદાશ; ઉત્પત્તિ; જન્મ લાફ વિ. જનમ સાથેનું (૨) સ્વાભાવિક લાવાર, લાવારી સ્ત્રી (ફા) ખેતીની પેદાશ ના વિ૦ (સંપણ) તીક્ષ્ણ; તેજ (૨) પંબળદ
હાંકવાનો પરોણો ઉનાના સક્રિ ધાર કાઢવી પાપન ! તીખાશ પણ સ્ત્રી (હા) માપવું તે (જેમ કે, જમીન)
માન, જેમાં ! (ફા) વચન; વાયદો; સોગન; ઉનાના ૫૦ (ફા) માપવાનું ઓજાર કે સાધન; માપદંડ
(ધોરણ) જ સ્ત્રી પગ; ચરણ ઘા ડું પોચો દાણો; ખોખું tપુંપેર; પગ; ચરણ (૨) પગલું (૩) ખળું
–ા સ્ત્રી પગની ગાડી; (જેવી કે, સાઈકલ)

Page #253

पैरना
૨૪૮
पोला
ઉના અને ક્રિ તરવું
પોડા સ્ત્રી સપાટાબંધ દોડવું તે (૨) અન્ય પોઈસ; પૈરવી સ્ત્રી (ફા) અનુસરણ (૨) આજ્ઞાપાલન હઠો; ખસો (૩) પેરવી
હું સ્ત્રી પોઈની વેલ (૨)ઘઉંબાજરી વગેરેનો નાનો રિવાર શું અનુસરનાર; પેરવી કરનાર
છોડ (૩) શેરડીની આંખ પામું પગલું (૨) પગનું એક ધરેણું
પોકર, પોલ તળાવ ધરા (ઇ) ફકરો
પોક સ્ત્રી તળાવડી વિરાઉં સ્ત્રી તરવું છે કે તેની કળા
પોશ વિ (ફા પૂચ) તુચ્છ (૨) અશક્ત રાક તારો તરનારો; તરવૈયો
નીશન સ્ત્રી (ઈ) સ્થિતિ; પદ; આબરૂ રાવ ડું તરીને જવાય એવું ઊંડું પાણી
પર સી પોટલી (૨) ઢેર; ઢગલો પેરાશૂટ ૫ (ઈ) ઊંચેથી ઊતરવા વિમાની છત્રી; રત્ન . ગાંસડો પેરેશૂટ
પોરત્ના ડું પોટલો; મોટું પોટલું જી ખળામાં એકઠાં કરેલાં ડૂડાંનો ઢગ કે ખળું પોટાની સ્ત્રી પોટલી; નાનું પોટલું કરવું તે
પોરાપું પેટ (૨) આંખનું (ઉપલું) પોપચું (૩) છાતી; ઉો વિ (ફા) અનુયાયી
જોર (૪) (ચકલીનો) પોટો-બચ્યું વિરાર ! પેરવી કરનાર; અનુસરનાર
રશિયન પં. (ઈ) પોટાશનો ધાત્વિક આધાર; પરોત (અ) નાસી નહિ જવાનું કે જે શરત કરે પોટેશિયમ તે પાળવાનું કેદીનું વચન કે તેને આધારે, તેવી પોr વિ (સં. પ્રૌઢ) દઢ (૨) કઠણ (૩) પુષ્ટ (૪) શરતે, તેને છોડવો તે; શરતી છુટકારો
મજબૂત વિંદj (કા) થીંગડું (૨)ઝાડની કલમ (૩) મિત્ર; પોજના અને ક્રિ દઢ કે કઠણ થવું (૨) સ ક્રિ દઢ કે સગો
કઠણ કરવું વંલી વિકલમી (૨) વર્ણસંકર
પોત પુંછ જમીન-મહેસૂલ; (૨) પૌત્ર (૩) પોતું (૪) હવત વિ (ફા) (પ્રવાહીથી) તરબોળ | (સં.) પશુપક્ષીનું બચ્ચું (૫) નાનો છોડ પનિયન પં. (ઈ.) મંડપ; તંબૂ
પોતાપું બાળોતિયું શિવ, શરિફ વિ(સં.) ઘોર; રાક્ષસી; પોલાર પે મહેસૂલ જમા રાખનાર (૨) ખજાનામાં પિશાચ જેવું
રૂપિયા પારખનાર, શર, શુરા પું(સં) પિશુનતા; ચાડીચુગલી; તના સક્રિ ધોળવું; લીપવું (૨) પં પોતું; કૂચડો દુષ્ટતા
પોતાના પંચોપડું; પરોઠો વિસના અન્ય ક્રિ પેસવું; દાખલ થવું
પિતા પું પુત્રનો પુત્ર, પૌત્ર (૨) મહેસૂલ (૩) પોતું પૈસા ! પૈસો (૨) ધન
પોતે સ્ત્રીપુત્રની પુત્રી; પૌત્રી સેવાના ૫૦ પૈસાદાર (૨) શરાફ
પોથા મોટું પોથું (૨) કાગળની થોકડી જસિં પં (ઈ.) પેસેંજર; ઉતારુ; યાત્રી; મુસાફરી પગ અને (૩૦) નિરંતર; લગાતાર
પોરના ડું વામન, હિંગુજી (૨) એક નાનું પક્ષી પણી વિષય-દૂધ જ પીને રહેનાર (સાધુ) પોલિીના પં(ફા) ફુદીનો પના અક્રિ છેરવું (૨) ડરવું (૩) પં છેરવાનો પોના સક્રિ. (રોટલો) હાથે ઘડવો (૨) પરોવવું (પશુનો) રોગ
(૩) ગૂંથવું પોવા ડું મોટું પતંગિયું
પોપ ૫ (6) સૌથી મોટા ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુ પૉમ નળી (વાંસ કે ધાતુની) (૨) વિ. પોલું જના વિ દાંત વગરનું, બોખલું (૨) પોપલું, (૩) મૂર્ખ, કમઅક્કલ
પોચકણ છે સ્ત્રી પૂછ; પૂંછડી
પાના અન્ય ક્રિ બોખું કે પીપલું થવું કે હોવું પૉઇસ ક્રિઘસવું, લોહવું (૨) jલૂછવા માટેનું પોય ! સાપનું બચ્ચું; કણો (૨) નાનો છોડ કપડું
કે બચ્યું પોગા ! સાપનો કણો
પર સ્ત્રી આંગળ કે આંગળીના વેઢો (૨) પેરાઈ પોથા સ્ત્રી (ફા પોય:) ઘોડાની જોરદાર પત્ર ! પોલાણ (૨) અંદરનું પોલ રવાલ
પોના વિ પોલું; ખાલી

Page #254

पोश
૨૪૯
प्याली
પણ પુ. (ફા) (સમાસમાં) ઢાંકણ ઉદા મેજપોશ વાડાના સક્રિ ઝુલાવવું; પોઢાડવું; સુવરાવવું (૨) પોશાક (૩) ઇ-) વૈભવી (જેમ કે, પોશ પz j (સં.) પુત્રનો પુત્ર (૨) વિપુત્ર સંબંધી એરિયા')
દિય પુત્રીનો પુત્ર રાવ, પરિણા (ફા) સ્ત્રી પોશાક, પહેરવેશ પાત્ર સ્ત્રી પુત્રની પુત્રી પોશીળી સ્ત્રી ગુપ્તતા; ઢાંકવું કે છુપાવવું તે વાત સ્ત્રી છોડે (૨) ધરુ વોશીલાવિ (ફા) ગુપ્ત, ઢંકાયેલું દગી સ્ત્રી ગુપ્તતા વાલી સ્ત્રી પગદંડી (૨)રેટ, કોસયા કોલુનાબળદથી ઢાંકવું કે છુપાવવું તે
પડી જતી વાટ પોપ વિ (સં.) પોષનારું (૨) સહાયક
વા, પાયા ડું છોડવો પોષur (સં) પોષવું તે; પાલન; સહાયતા પનવિ પોણું (૨)૫, સ્ત્રી પવન (૩)પ્રાણ (૪) ભૂત
ષના, પક્ષના સક્રિ પોષવું; પાલન કરવું ના ! પોણાના આંક (૨) ઝારો પોષ્ય વિશે (સ) પાલનપોષણ કરવા યોગ્ય પનાર સ્ત્રી કમળની દાંડી પોચપુત્ર પુત્ર દત્તક પુત્ર
ની સ્ત્રી વસવાયાં (૨) નાનો ઝારો પણ ડું પાલણપોષણ કરવા માટેનો આભાર- ને વિપણું કૃતજ્ઞતા
પર સ્ત્રી દરવાજો; ખડકી (૨) વિ. (સં.) પુરનું સપૂત પુ દત્તક પુત્ર
વોરન્ટ્સ વિ (સં.) (“પુર’ને ‘ત્ય પ્રત્યય લાગી પસના સક્રિ પોષવું, પાળવું
પીરસ્ય', “પીર્વાત્ય અશુદ્ધ છે.) પૂર્વનું કે ત્યાં પોર સી () જગા નોકરી (૨) ટપાલ આવેલું (૨) આગલું; પ્રથમનું પોરસ ! () ડાકઘર; ટપાલઘર વાપું પગલું; નવું આગમન (જેમ કે, વહુનાં પગલાં વોટ વાઉં છું. (ઈ) ટપાલનું પતું; કાર્ડ
શુકનિયાળ થવાં) પરમાર્ટ પે (ઇ) મરણ બાદ કરાતી મડદાની પાપારા વિ (સં.) પુરાણું (૨) પુરાણોનું કે તે ચીરફાડ કે તે તપાસ
સંબંધી (૩) પુપુરાણી; પુરાણવેરા પરમાતર ૫ (ઈ) પોસ્ટ ઓફિસનો વડો પર, પરી સ્ત્રી સીડી (૨) ડેલી; ખડકી (૩) પાવડી પોટીન | () ટપાલી
પરિયા, પાદિતથા પંપોળિયો; દ્વારપાળ પટાપું (ઈ.) જાહેરાત માટે મોટો કાગળ છપાય પાપ પુ (સં.) પુરુષત્વ (૨) બળ; પરાક્રમ છે તે; જાહેરાતપત્ર; ભીંતપત્ર
(૩) ઉદ્યમ; પુરુષાર્થ દિન સી. (ઈ) નિયુક્તિ; નિમણૂક પરુષેય વિ (સં.) પુરુષનું કે તે સંબંધી કે તેનું કરેલું પોરેન ! (ઇ) ટપાલખર્ચ
પાવાલી સ્ત્રી (સં૦) પૂનમ; પૂર્ણિમા પોત મું (ફાળ) છોડું (૨) પોસ; અફીણનો દોડો પાન ! પોળ; મોટો દરવાજો (૩) અફીણનો છોડ
પાળિયા પંપોળિયો; દ્વારપાળ પોતા પું અફીણનો છોડ
પાની સી ડેલી (૨) પગલું પોતી ૫૦ (ફાડ) પોસ્તી; પોસ ઉકાળી પીનાર પવા પાશેરો (સો ગ્રામ) (૨) આળસુ
પાપ (સં.) પોષ માસ પોતાનપું (ફાળ) ચામડાનો (રુવાંટીવાળો) કોટ કે પદિર વિ. (સં.) પુષ્ટિ આપે એવું; શક્તિવર્ધક અમુક પોશાક
પતા, પતિ, સના પું પરબ જન સિક્રિ પરોવવું (૨) છેદવું (૩) અંદર ઘૂસવું કરી વિપય (દૂધ) જ પીને રહેનાર
વા, પાડ્રા ૫ (સં.) જાડી મોટી શેરડી થાક | પરબ વિના અન્ય ક્રિ તરવું
થા મું પિયાજ; ડુંગળી શા સ્ત્રી પરબ પાસાની રમતના દાવનો પો (પ્રભાત). થાવિ પિયાજ (ડુંગળી)ના રંગનું આછું ગુલાબી પોહ; પો
લા ડું (ફા) પાયદળ સિપાઈ; પ્યાદું (૨) દૂત; ગા, પાવાપું પાશેરો (સો ગ્રામ)
ખેપિયો is (સં.) બાલ્યાવસ્થા (પાંચથી દસેક વર્ષ ભાર પ્રેમવહાલ
થઇ વિપ્યારું; વહાલું પાડી (ઈ.) પાઉડર; ચૂર્ણ ભુક્કો
થાળા ડું (ફા) પવાલું; માલો પના અને ક્રિ ઝૂલવું (૨) પોઢવું; સૂવું
થાની સ્ત્રી પવાલી; ખાલી

Page #255

प्यास
પ્યાસ સ્ત્રી॰ તરસ (૨) પ્રબળ ઇચ્છા વ્યાજ્ઞા વિ॰ તરસ્યું; પિપાસુ ધૂન પું॰ (ઈ) પટાવાળો; સિપાઈ વ્યોમર પું॰ કરેટું (ગાયનું) થોભાર પું॰ પિયર
૨૫૦
પ્રટ, પ્રાટ વિ॰ (સં॰) પ્રગટ; પ્રત્યક્ષ; ખુલ્લું; જાહેર ERT પું∞ (સં) પુસ્તકનું પ્રકરણ; અધ્યાય
(૨) વિષય; પ્રસંગ (૩) ચર્ચા; વૃત્તાંત પ્રર્ પું॰ (સં) રીત; તરેહ (૨) જાત; ભેદ પ્રાશપું॰(સં) તેજ; અજવાળું (૨)વિકાસ;સ્ફોટ; સાફ સમજ (૩) પ્રસિદ્ધિ
પ્રાણ પું॰ (સં॰) પ્રકાશ કરનાર;પુસ્તકને છપાવી તેનું વિતરણ કરનાર
પ્રાશીય પું॰ (સં) પ્રકાશક સંબંધી પ્રાશિી સ્ત્રી (સં॰) પ્રકાશ વિજ્ઞાન પ્રજીî વિ॰ (સં॰) મિશ્રિત (૨) છૂટુંછવાયું (૩) વિવિધ; પરચૂરણ (૪) ફેલાયેલું; વિસ્તૃત પ્રવૃત્ત વિ॰ (સં॰) અસલી; ખરું (૨) પ્રાકૃતિક;
સ્વાભાવિક
પ્રવૃત્તિ સ્ત્રી॰ (સં॰) સ્વભાવ; મિજાજ (૨) કુદરત;
નિસર્ગ (૩) જગતની મૂળ શક્તિ; માયા પ્રોપ પું॰ (સં॰) અધિક કોપ (૨) રોગનું કે કોઈ વસ્તુનું વધારે પડતું જોર થવું તે-અતિશયતા પ્રોવ્ઝ પું॰ (સં) મુખ્ય દરવાજા પાસેની ઓરડી (૨) આંગણ; વાડો
પ્રક્ષેપિત વિ॰ (સં॰) ફેંકવામાં આવેલું પ્રક્ષેપ્ટ વિ॰ (સં॰) ફેંકવા યોગ્ય ver વિ॰ (સં॰) ઉગ્ર; તીવ્ર; તીક્ષ્ણ પ્રાત વિ॰ (સં॰) પ્રસિદ્ધ; મશહૂર પ્રધ્ધાતિ સ્ત્રી કીર્તિ; ખ્યાતિ; પ્રસિદ્ધિ પ્રગટ વિ॰ પ્રકટ; પ્રત્યક્ષ; જાહેર; ખુલ્લું પ્રાટના અ॰ ક્રિ॰ પ્રગટ કે જાહેર થવું
પ્રયિા સ્ત્રી॰ (સં॰) ક્રિયા કે તેની રીત-યુક્તિ; વિધિ પ્રશ્નાનન પું॰ (સં) ધોવું તે; ધોલાઈ પ્રક્ષિપ્તવિ॰(સં॰) ફેંકેલું (૨) ક્ષેપક; પછીથી ઘુસાડેલું કે નાંખેલું
પ્રક્ષેપ, પ્રક્ષેપણ પું॰ (સં॰) ફેંકવું તે (૨) પ્રક્ષિપ્ત હોવું તે; ક્ષેપક (૩) ભાગીદારે નાંખેલી મૂડી પ્રક્ષેપ વિ॰ (સં॰) પ્રક્ષેપ કરનારું; ફેંકાય તેવું પ્રક્ષેપાસ્ત્ર પું॰(સં॰) ફેંકીને મારનારું અસ; મિસાઈલ પ્રક્ષેપĪીય વિ॰ (સં) ફેંકી શકાય તેવું પ્રક્ષેપાસ્ત્ર પું॰(સં॰)પ્રક્ષેપણાસ; ફેંકીને મારનારું અસ પ્રક્ષેપાસ્ત્ર અડ્ડા પું॰ (સં॰) પ્રક્ષેપાત્ર રાખવાનું મથક; મિસાઇલ સ્ટેશન
प्रणामी
પદ્મવિ॰ (સં॰) પ્રતિભાવાન; ચતુર (૨) સાહસિક; નિર્ભય (૩) ઉદંડ; અમર્યાદ; ધૃષ્ટ (૪) ઉદ્ધત PVC વિ॰ (સં॰) બહુ ગાઢું (૨) ખૂબ; બહુ થંડવિ॰(સં॰) તેજ; ઉગ્ર;પ્રખર (૨)પ્રબળ; જોરદાર (૩) ભયંકર
પ્રવતન પું॰ (સં॰) ચલણ; રિવાજ; ચાલ પ્રચહ્નિત વિ॰ (સં॰) ચાલુ; રિવાજ પડેલું પ્રચાર પું॰ (સં॰) ફેલાવો; પ્રસાર (૨) ચાલ; રિવાજ પ્રથા વિ॰ (૨) પું॰ પ્રચાર કરનાર; પ્રસારક પ્રચારના સ॰ ક્રિ॰ ફેલાવવું; પ્રચાર કરવો પ્રવ્રુત્ત વિ॰ (સં॰) બહુ; ખૂબ પ્રચ્છન્ન વિ॰ (સં) છૂછ્યું; ઢાંકેલું; ગુપ્ત પ્રજ્ઞનન પું॰ (સં॰) પ્રજોત્પત્તિ (૨) જણવું કે જણાવવું (દાઈએ) તે (૩) જનક; પિતા
પ્રા સ્રી॰ (સં॰) સંતાન; પરિવાર (૨) રૈયત પ્રાતંત્ર પું॰ (સં) પ્રજા દ્વારા - તેના પ્રતિનિધિથી ચાલતું રાજ્યતંત્ર; લોકશાહી રાજ્યવ્યવસ્થા પ્રષ્નાપતિ પું॰ (સં॰) બ્રહ્મા (૨) રાજા (૩) પિતા પ્રખાવતી સ્ત્રી॰ (સં॰) બહુ પ્રજાવાળી સ્ત્રી (૨) સગર્ભા (૩) ભાભી
પ્રજ્ઞાÇત્તા સ્ત્રી॰ (સં) પ્રજાતંત્ર; લોકશાહી; પ્રજા દ્વારા – તેના પ્રતિનધિઓ મારફતે શાસન પ્રાસત્તાક વિ॰ લોકશાહી; પ્રજા-તેના પ્રતિનિધિઓ દ્વારા શાસનવાળું
પ્રઘ્ધાન પું॰ (સં) ઢાંકણ; આવરણ પ્રજ્ઞ વિ॰ (સં॰) વિદ્વાન; જાણકાર પ્રજ્ઞા સ્ત્રી॰ (સં॰) બુદ્ધિ; વિવેકશક્તિ પ્રજ્ઞાચક્ષુ વિ॰ જ્ઞાની (૨) અંધ પ્રજ્વલન પું॰ (સં॰) બળવું કે સળગવું તે પ્રચહ્નિત વિ॰ (સં॰) બળતું; ધગધગતું પ્રા પ્॰ પણ; પ્રતિજ્ઞા
પ્રબત વિ॰ (સં॰) નમેલું કે નમન કરતું (૨) નમ્ર (૩) પું॰ દાસ; ભક્ત પ્રાતપાન પું॰ દાસ કે ભક્તનો પાળનાર પ્રતિ સ્ત્રી॰ નમન; પ્રણામ (૨) નમ્રતા (૩) વિનંતી પ્રાય પું॰ (સં) પ્રેમ (૨) પ્રેમપૂર્વક વિનંતી (૩) વિશ્વાસ; શ્રદ્ધા (૪) મોક્ષ (૫) પ્રસવ; છુટકારો પ્રાયન પું॰ (સં) રચના; નિર્માણ પ્રાચિની સી॰ પ્રેમિકા; માશૂક પ્રથી વિ॰ (સં॰) પ્રેમપાત્ર; પ્રેમી (૨) પું॰ પતિ પ્રળવ પું॰ (સં॰) ઓમકાર (૨) ૫૨મેશ્વર પ્રાવના સ॰ ક્રિ॰ પ્રણામ કરવા; નમવું પ્રામ પું॰ (સં॰) નમસ્કાર; પ્રણામ; નમન પ્રણામી વિ॰ પ્રણામ કરનાર

Page #256

प्रणाली
૨૫૧
प्रतिषेधाधिकार
તિof j (સં.) રસીદ; “કાઉન્ટર ફૉઇલ' પ્રતિપાત્ર (સં.) પ્રતિપત્તિ; સમજ (૨) સમર્થન; સારી રીતે સાબિત કે સિદ્ધ કરવું તે (૩) ઉત્પત્તિ;
guત્રી સ્ત્રી (સં.) પ્રથા; પરંપરા; રિવાજ .
(૨) શૈલી; રીત (૩) પાણી જવાની નીક પ્રળિયાન છું. (સં૦) એકાગ્રતા; ધ્યાન (૨) અર્પણ; ભક્તિ
પતિ (સં૦) પ્રણામ; પગે લાગવું તે; નમન પ્રીત વિ૦ (સં.) રચિત; બનાવેલું (૨) મંતરેલું
(૩) પં મંતરેલું પાણી નેતા પું. (સં.) રચનાર; રચયિતા કર્તા પ્રતાપ () પ્રભાવ; તેજ; બળ; વીરતા પ્રતાપવાન, પ્રતાપી વિ પ્રતાપવાળું પ્રતાર વિ (સં૦) ઠગનાર; છેતરનાર
તારા પું, પ્રતા સ્ત્રી ઠગવું કે છેતરવું તે પ્રવિંચા સ્ત્રી ધનુષની પ્રત્યંચા, પ્રતિ અ (સં.) ભણી; તરફ (૨) સ્ત્રી પ્રત; નકલ પ્રતિર, પ્રતાવાર ૫ (સં.) સામનો; બદલો
(૨) ઉપાય; ઇલાજ પ્રતિદૂન વિ (સં.) પ્રતિકૂળ; નામાફક; વિરુદ્ધ પ્રતિવૃતિ સ્ત્રી (સં.) છબી, પ્રતિમા (૨) નકલ
(૩) પ્રતિબિંબ (૪) પ્રતિકાર; બદલો ત્તિદિવાસી (સં.) પ્રતિકાર (૨)સામેથી પરિણમતી ક્રિયાનું પ્રત્યાઘાત પ્રતિહપુ (સં૦) ગ્રહણ કરવું તે (૨) પાણિગ્રહણ;
વિવાહ (૩) સામે થવું કે જવાબ આપવો તે પ્રતિપાત ! (સં.) પ્રત્યાઘાત (૨) બાધા; રુકાવટ प्रतिच्छाया पुं०, प्रतिछाँई, प्रतिछाँह, प्रतिछाही,
પ્રતિછાયા સ્ત્રીપડછાયો (૨) પ્રતિબિંબ પ્રતિજ્ઞા સ્ત્રી (સં.) પણ; વચન; શપથ; એકરાર પુલિન (સં.) પરત કરવું તે (૨) બદલો રિદ્ધિ અને (સં.) રોજ; નિત્ય પ્રતિ | (i) સામેવાળો; શત્રુ (૨) બરોબરિયો પ્રતિક્તિ સ્ત્રી વિરોધ; સામનો પ્રતિધ્વનિ સ્ત્રી (સં૦) પડઘો vસાધ (i) પ્રતિરૂપ (૨)ને બદલે કામ
કરવાના અવેજ - અધિકારવાળો પ્રતિપક્ષપુ (સં) વિરોધપક્ષ (૨)વિરોધી પ્રતિવાદી;
પ્રતિપાદનવા પું° () પાલક, રક્ષક પ્રતિપાદનન પાલન; રક્ષણ પ્રતિન પં. (સં.) છાયા; પ્રતિબિંબ (૨) પરિણામ;
ફળ; પુરસ્કાર પ્રતિવંદ ! (સં.) મનાઈ (૨) રુકાવટ; બાધા
(૩) પ્રબંધ; બંદોબસ્ત પ્રતિબંધ વિ પ્રતિબંધ કરનારું; રુકાવટ નાખનારું પ્રતિબંધુ પે (સં.) ભાઈ સમાન તે પ્રતિબિંબધું (સં.) પડછો; છાયા (૨) પ્રતિમાનું છબી
(૩) અરીસો પ્રતિમા સ્ત્રી (સં) અસાધારણ બુદ્ધિશક્તિ પ્રતિભાવ ! (સં.) સામી કે વળતી અસર; પ્રત્યાઘાત પ્રતિપૂરું (સં.) જામિન પ્રતિમા સ્ત્રી (સં૦) મૂર્તિ (૨) પ્રતિબિંબ લિકિતા સ્ત્રી (સં.) હરીફાઈ; હોડ (૨) વિરોધ પ્રતિયો ! (સં.) શત્રુ; હરીફ (૨) સાથી; ભાગીદાર તિરૂપ પુ (સં) પ્રતિમા; મૂર્તિ (૨) ચિત્ર; છબી
(૩) પ્રતિનિધિ તિયપુ (સં.) રોકવું કે અટકાવવું તે (૨)પ્રતિબંધ;
તિરસ્કાર (૩) વિરોધ; ઘેરાવ કરવો તે પ્રતિપur j (સં.) ફરીથી રોપવું તે પ્રતિનિધિ સ્ત્રી (સં.) નકલ; “કોપી પ્રતિબ્લોગ વિ(સં.) ઊલટા ક્રમવાળું (૨) પ્રતિકૂળ
(૩) હલકું ત્રિોન વિવાદ ડું (સં.) એવું લગ્ન જેમાં સ્ત્રી ઊતરતી જાતિની અને પુરુષ ચઢિયાતી જાતિનો હોય પ્રતિવર્ષ અને (સં.) દર વર્ષે; હર સાલ પ્રતિવાદ ડું (સં૦) સામે વાદ-ખંડન કે તેની ચર્ચા યા જવાબ
વાલી ડું પ્રતિવાદ કરનાર (૨) પ્રતિપક્ષી પ્રતિવાણ, પ્રતિવેદ પં. (સં૦) પડોશ, પ્રતિવાણી, પ્રતિવેગી ! પડોશી નિશબ્દ પં. (સં.) પડઘો પ્રતિષ પું(સં) બદલો; વેર
સિવિક વિ (સં.) નિષિદ્ધ; મના; વર્ષ પ્રતિય ! (સં) નિષેધ; મનાઈ (૨) ખંડન સિયાપિ (સં૦) એ સંવૈધાનિક અધિકાર જેનાથી શાસનના કોઈ અન્ય અંગની આજ્ઞા દરખાસ્ત આદિને રદ કરી દઈ શકાય; વીટો'
શત્રુ
પ્રતિપક્ષી | વિરોધી; શત્રુ પ્રતિત્તિ સ્ત્રી (સં૦) પ્રતીતિ; જ્ઞાન (૨) પ્રતિપાદન;
સમર્થન; નિરૂપણ પિતા સ્ત્રી (સં.) પડવો તિથિ તિપનવિ (સં.) પ્રતીત; જાણેલું (૨) સાબિત કે
નક્કી થયેલું (૩) શરણે આવેલું પ્રતિપરીક્ષા પુ (સં) કહેવાયેલી વાત પર પ્રશ્ન
કરવો તે

Page #257

प्रतिष्ठा
૨૫૨
प्रबंध
પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી (સં.) સ્થાપના (૨) મૂર્તિની સ્થાપના
(૩) યશ; આબરૂ (૪) સ્થાન; જગા પ્રતિષ્ઠાન છું(સં.) સ્થાપવું તે (૨) દેવ વગેરેની
પ્રતિષ્ઠા (૩) સ્થાન; જગા ત્તિ વિ (સં) પ્રતિષ્ઠા થયેલું કે પામેલું તિવિવિ પ્રતિશત; દરેક સેકડે. પ્રતિસ્પર્ધી સ્ત્રી (સં.) સ્પર્ધા; હરીફાઈ પ્રતિપથ પં હરીફ તિતવિ (સં.) પાછું પડેલું રોકાયેલું (૨) નિરાશ તિહાર ૫ (સં.) દરવાજો; દ્વાર (૨) પ્રતિહારી;
દ્વારપાળ; દરવાન પ્રતિહાશિ (સં.) દ્વારપાળ પ્રતા વિશે (સં.) ઊલટું (૨) વિરુદ્ધ (૩) પં ચિહ્ન
(૪) પ્રતિરૂપ (૫) અંગ; અવયવ તીવાર (સં) પ્રતિકાર; સામનો બદલો (૨) | ઉપાય; ઇલાજ પ્રતીક્ષા સ્ત્રી (સં.) રાહ; વાટ (૨) પરિપાલન;
ભરણપોષણ (૩) આશરો પ્રતીક્ષાલય પં. (સં.) પ્રતીક્ષાગૃહ; રાહ જોવાની
જગ્યા; “વેઈટિંગ રૂમ પ્રતી સ્ત્રી (સં.) પશ્ચિમ દિશા ની રીત, પ્રતીર્થ વિ. પશ્ચિમનું; પશ્ચિમ સંબંધી;
જેણે મોં ફેરવી લીધેલ છે તેવું પ્રતિતિ વિ (સં.) વિદિત; જ્ઞાત; સમજાયેલું પ્રતીતિ સ્ત્રી જ્ઞાન, સમજ (૨) વિશ્વાસ (૩) દઢ.
નિશ્ચય (૪) હર્ષ; પ્રસન્નતા પ્રતાપ વિ (સં૦) ઊલટું; સામેનું Bતુલ ૫ (સં.) ચાંચથી તોડીને ખાનાર પક્ષી તોની સ્ત્રી (સં.) પહોળી સડક; રાજમાર્ગ
(૨) ગલી છત્ન વિ (સં.) પ્રાચીન; પુરાણું પ્રત્યંચા સ્ત્રી (સં૦) ધનુષની દોરી પ્રત્યક્ષ વિ૦ (સં.) આંખો સામેનું ઉઘાડું (૨) પં
પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ (૩) અ આંખોની સામે પ્રત્યા ! (સં.) પ્રતીતિ; વિશ્વાસ (૨) પતીજ (૩)
વ્યાકરણનો પ્રત્યય પ્રત્યાત વિ (સં.) પાછું આવેલું પ્રત્યાયન પં. (સં) પાછું આવવું તે પ્રત્યાયન ! (સં.) પ્રતિક્રિયા; ટક્કર પ્રવેશ મું (સં) આદેશ; આજ્ઞા (૨) ઘોષણા
(૩) ઈન્કાર (૪) ચેતાવણી પ્રત્યામાપુ (સં.) તેજ-શક્તિના ફળસ્વરૂપથનારો
આભાસ પ્રત્યાય સ્ત્રી (સં) કર; વેરો (૨) આવક
પ્રત્યાવર્તન ! (સં.) પાછું આવવું તે પ્રત્યા સ્ત્રી (સં.) આશા: ઉમેદ: ભરોંસો પ્રત્યુતર અને () બલ્ક; ઊલટું પ્રત્યુત્તર ડું (સં.) ઉત્તરનો ઉત્તર; પડ-ઉત્તર
(૨) જવાબ પ્રત્યુપર ૫ (સં.) ઉપકાર સામે ઉપકાર પ્રત્યુશ (સં) ઉપદેશને બદલે અપાયેલો ઉપદેશ; અભિપ્રાયને બદલે અપાયેલો
અભિપ્રાય પ્રચૂર મું (સં.) સવાર (૨) સૂર્ય પ્રત્યે વિ. (સં.) દરેક હરેક પ્રથમ વિ (સં.) પહેલું (૨) મુખ્ય પ્રથા સ્ત્રી (સં.) રિવાજ; રીત પ્રતીક્ષા , ક્ષિા સ્ત્રી- (સં) ભક્તિથી ચારે
તરફ ફરવું તે; પરિક્રમા પ્રતાપુ (સં.) એક સ્ત્રી-રોગ લ પું (સં.) દેખાડનાર (૨) જોનાર; પ્રેક્ષક કલન ડું દેખાડવું તે (૨) પ્રદર્શન પ્રતિની સ્ત્રી પ્રદર્શન (૨) સજાવટ (૩) દશ્ય પ્રધાન ! (સં.) દાન ભેટ (૨) વિવાહ અલાયદા વિ (સં.) દેનાર; દાતા કલાહ ! (સં.) દાહ; બળતરા કલીપ મું (સં૦) દીવો (૨) પ્રકાશ કલીત વિ. (સં) પ્રકાશિત; ઉજ્વળ
લોક સ્ત્રી (સં૦) પ્રકાશ (૨) ચમક કરવું. (સં.) દેશનો વિભાગ; પ્રાંત (૨) સ્થાન
(૩) વૈત માપ લોક પે (સં.) સૂર્યાસ્ત; સંધ્યાકાળ પ્રોત (સં) કિરણ (૨) દીપ્તિ; ચમક પ્રધાન વિ (સં.) મુખ્ય (૨) ઉત્તમ (૩) પુંછ સચિવ;
વજીર (૪) સૃષ્ટિનું પ્રધાન કે મૂળતત્ત્વ પ્રત પુ (સં.) ધ્વંસ; નાશ પ્રપંaj () સૃષ્ટિનો વિસ્તાર; જંજાળ (૨)ઝંઝટ;
બખેડો (૩) ઢોંગ; છળ yપવી વિ પ્રપંચવાળું; કપટી vજ સ્ત્રી (સં૦) અનન્ય ભક્તિ (૨) શરણ લેવું તે uપનવિ (સં.) પ્રાપ્ત; પહોંચેલું (૨) શરણાગત પ્ર સ્ત્રી (સં.) પરબ (૨) કૂવો પ્રપતિ પુ (સં.) ધોધ (૨) ઊભી ભેખડ પિતા પું” (સં.) પડદાદા; દાદાના પિતા પુત્ર છું. (સં) પુત્રનો પુત્ર કપુર વિ(સં.) ખીલેલું (૨) ફૂલેલું-ફાલેલું
(૩) પ્રસન્ન viષ પું(સં.) વ્યવસ્થા; બંદોબસ્ત (૨) નિબંધ

Page #258

प्रबल
૨૫૩
प्रलोप
પ્રયત્નવિ (સં)પ્રબળ; બળવાન (૨) ઉગ્ર; જોરદાર પ્રબુદ્ધ વિ (સં.) જાગેલું; ચેતેલું (૨) જ્ઞાની
(૩) પ્રફુલ્લા કવોલ, કોપર મું (સં) જ્ઞાન; ચેતના જાગૃતિ
(૨) સાંત્વન; દિલાસો (૩) ચેતાવણી પ્રવોથના સક્રિટ જગાડવું; ચેતવવું (૨) દિલાસો
આપવો vોધની, પ્રધિની સ્ત્રી (સં.) બોધ કરાવનારી;
જગાડનારી (૨) દેવઊઠી અગિયારશ મત ! (સં.) જન્મ; ઉત્પત્તિ (૨) સૃષ્ટિ vમાં સ્ત્રી (સં.) તેજ; ચમક; પ્રકાશ માર પું(સં.) સૂર્ય ચંદ્ર કે અગ્નિ ખાવટ ૫ (સં૦) આગિયો માત ! (સં૦) સવાર; પ્રાત:કાળ માતા સ્ત્રી પ્રભાતિયું માર ! (સં°) કાર્યભાર મા વિ (સં.) જેના પર કોઈ પ્રદેશ કે ભાગની
જવાબદારી નંખાઈ હોય તેવું vમાવ છું (સંવે) મહિમા; પ્રતાપ (૨) શક્તિ
(૩) દોરદમામ (૪) અસર પ્રભાવિત વિ (સં.) પ્રભાવમાં આવેલું માસ (સં) તેજ; જ્યોતિ મુ પું. (સં.) સ્વામી; અધિપતિ (૨) પરમેશ્વર પુત્ર ! (સં.) પ્રભુતા; મહત્ત્વ મૂરિ અ(સં) ઉત્પત્તિસ્થાન (૨) અધિકતા; પ્રચુરતા મૃતિ અ (સં.) વગેરે; ઇત્યાદિ પ્રગવિ (સં.) મસ્ત; નશામાં ચકચૂર (૨) પાગલ પ્રતા સ્ત્રી (સં.) સુંદર સ્ત્રી; પ્રેમદા
ના સ્ત્રી (સં૦) બોધ; ચેતના; શુદ્ધ જ્ઞાન પ્રમાણું (સં૦) સાચા જ્ઞાનનું સાધન (૨) પુરાવો;
સાબિતી (૩) પરિમાણ; માપ; મર્યાદા પ્રમાણપત્ર! (સં.) યોગ્યતા વગેરેનું ખાતરીપત્રક;
પ્રમાણપત્ર; “સર્ટિફિકેટ' પ્રમત્ત વિશે (સં.) સાબિત; સિદ્ધ; પ્રમાણવાળું પ્રમ ડું () સુસ્તી; આળસ (૨) ભૂલ; ભ્રાંતિ;
ગફલત (૩) મદ; નશો પ્રમાલી વિ પ્રમાદવાળું; આળસુ પ્રણા સ્ત્રી (સં.) તંદ્રા (૨) શિથિલતા (૩) થાક મુવિ (સં૦) મુખ્ય; પ્રધાન (૨) માન્ય; અગ્રેસર
(૩) અ ઈત્યાદિ પ્રવુત્તિ વિ (સં.) પ્રસન; હર્ષિત
ખેય વિ(સં.) જેનું જ્ઞાન કે માપ મળી શકે તેવું vહ (સં.) એક મૂત્રરોગ બ. કો. – 17
પોઃ પં. (સં.) મજા; આનંદ; મનોરંજન, ખુશી પ્રયત્ન ! (સં) મહેનત; કોશિશ; પ્રયાસ vયાવાન પુત્ર પ્રયાગ તીર્થનો પંડો પ્રથાળ (સં) જવું કે ઊપડવું તે (૨) આક્રમણ
(૩) આરંભ (૪) અભિયાન (૫) સંસારથી વિદાય થવું તે પ્રયાસ પું. (સં.) પ્રયત્ન; મહેનત; કોશિશ યુવા વિ (સં.) જોડાયેલું; લાગેલું (૨) કામમાં આણેલું પ્રયોજાયેલું યુત વિ (સં૦) સહિત (૨) મળેલું (૩) શું દસ લાખ; ‘મિલિયન vોરા (સં.) કામમાં લેવું-વાપરવું તે (૨) અજમાવી કે વાપરી જોવું તે (૩) દાખલો; દૃષ્ટાંત (૪) મંત્રનો
પ્રયોગ (૫) વ્યાજે ધીરવું તે કોનાવાયું ()પ્રયોગ કરનાર;કામમાં લગાડનાર;
પ્રેરણા કરનાર; ગ્રંથલેખક; યોજક પ્રયોજન પં. (સં.) અર્થ; હેતુ (૨) મતલબ; ગરજ
(૩) ઉપયોગ પ્રયોગનવા૯િ ૫ (સં.) વગર મતલબે કશું કામ નથી
થતું એવો વાદ પ્રરક્ષા ! (સં.) રક્ષણ; ઉગાર; બચાવ પોરના સ્ત્રી (સં.) દર્શકોની રુચિ જાગૃત કરવા
નાટકના સૂત્રધાર દ્વારા પ્રસ્તાવનામાં નાટકકારની કરાતી પ્રશંસા વગેરે (૨) અભિનય પ્રત્યે રુચિ
જગાડવી તે પ્રદj (સં.) ચઢાવ; આરોહ (૨) અંકુરિત થવું તે;
વધવું તે (૩) ઉત્પત્તિ (૪) અંકુર (૫) કૂંપળ કહી વિશે (સં) ઊગનારું; ઉપરની બાજુ વધનારું; | ઉત્પન્ન થનારું પ્રત્યંત વિ (સં૦) અતિ લાંબું (૨) લટકતું; ટીંગાવેલું
(૩) સુસ્ત; ઢીલું (૪) પં લટકવું તે (૫) ડાળી પ્રહિત વિ (સં૦) લાંબું કરાયેલું; લટકતું, પ્રવીવિ (સં.) લાંબું; લટકતું; અવલંબિત; કશાનો)
આધાર લીધેલું પ્રય પું. (સં.) લય થવું તે (૨) સંસારનો સર્વનાશ પ્રયંવર વિશે પ્રલયકારી; સર્વનાશ કરનારું પ્રતાપ પુ (સં.) નકામો બકવાદ; લવારો કાપી વિ. બકવાદ કે લવારો કરનાર અનેક (સં) દસ્તાવેજ; કરારપત્ર; “ડોક્યુમેન્ટ' પ્રણવ પં. (સં.) દસ્તાવેજ લખનાર; અરજી લખી
આપનાર પ્રજો, જોવા ૫૦ (સર) લેપ મલમ વગેરે કે તે
ચોપડવું તે પ્રભો છું () લોપ, લોપાવું તે

Page #259

प्रलोभ
૨૫૪
प्रसूत
પ્રોમ, પ્રોમન ! () લોભ; લાલચ પ્રવંવના સ્ત્રી (સં.) વંચના; ઠગાઈ પ્રવાજપે (સં.) સ્પષ્ટ નિરૂપણ કે વિવરણ (૨) ધર્મ
કે નીતિ પર વ્યાખ્યાન ઇવર વિ. (સં.) શ્રેષ્ઠ; મુખ્ય; અવસ્થામાં મોટું;
સુપિરિયર' (૨) ૫સંતાન (૩) અગરબત્તી (૪) ગોત્રના પ્રવર્તક મુનિ
-સતિ સ્ત્રી (સં.) વિષયની જાંચતપાસ અને એનો વિચાર-વિમર્શ કરી એ પછી પોતાનો અભિપ્રાય આપવા રચાયેલી સમિતિ; સિલેક્ટ કમિટી' વાર પં(સં.) યોગ્યતાના આધારે પસંદગી પ્રવર્તાપુ (સં.) સંચાલક (૨)પ્રથમ પ્રવર્તાવનાર
ચલાવનાર (૩) મધ્યસ્થ; પંચ પ્રવર્તન ૫ (સં૦) પ્રવર્તવું કે પ્રવર્તાવવું તે પ્રસનપું (સં)વિદેશ-વસવાટ (૨)અન્ય સ્થાનમાં
વસવાટ પ્રવ૮ પં. (સં.) વાતચીત (૨) કૂથલી; નિંદા
(૩) અફવા; ઊડતી વાત પ્રવાસ ૫ (સં.) પરદેશ કે ત્યાં નિવાસ; મુસાફરી પ્રવાસન | (સં.) વિદેશમાં વસવું તે (૨) દેશનિકાલ
કરાવું તે; નિર્વાસન પ્રવાસી વિપરદેશવાસી; મુસાફરી પ્રવાહિત વિ દેશનિકાલ થયેલું પ્રવાહ! (સં.) (પાણી વગેરે) વહેવું તે; (૨)વહેતું
પાણી (૩) ક્રમ; પ્રઘાત પ્રવાહી વિ૦ (સં.) વહેતુ કે વહે એવું (૨) સ્ત્રી રેતી વિના અને ક્રિ પ્રવેશવું; દાખલ થવું પ્રવિદ વિ૦ (સં.) અત્યંત વિશાળ વિવીf વિ (સં.) વીખરાયેલ; વેરાયેલા વિધાન ! (સં.) વ્યવસ્થા વિધિ સ્ત્રી (સં.) યંત્રનિર્માણ વગેરે ક્ષેત્રમાં કાર્ય કરવાની વિશેષ ક્રિયાત્મક પારિભાષિક વિધિ (૨) એવી વિધિ દ્વારા પ્રાપ્ત કરેલ કૌશલયુક્ત દક્ષતા-કુશળતા વિધાસ્ત્ર શું તકનિકી વિજ્ઞાન વિધિ વિ (સં૦) તકનિકી; પ્રૌદ્યોગિકી પ્રવિષ્ટ વિ (સં.) પ્રવેશ પામેલું; અંદર દાખલ થયેલું વિષ્ટ સ્ત્રી (સં.) પ્રવેશ; સમાવેશ (૨) વિવરણ
વગેરે લખવું (૩) વિવરણ કવન વિ (સં.) કુશળ; હોશિયાર પ્રવૃત્તિ વિ (સં.) (કામમાં) લાગેલું કે લગાડેલું,
રોકાયેલું પ્રવૃત્તિ સ્ત્રી (સં.) વલણ, રુચિ,ઝુકાવ (૨) કામકાજ
(૩) સંસારનું કામકાજ કે તેમાં લાગવું તે પ્રવેકા પં° (i) તીવ્ર ગતિ; પ્રબળ વેગ પ્રવેશ ! () દાખલ થવું તે (૨) ગતિ; પહોંચ પ્રવેશણા પું° દાખલફી પ્રથા સ્ત્રી (સં૦) સંન્યાસ પ્રશંસા સ્ત્રી (સં.) વખાણ; તારીફ પ્રશંસદ ડું વખાણનાર (૨) ખુશામતિયો પ્રાંસનીય વિ વખાણને પાત્ર પ્રાપ્ત વિ (સં.) વખણાયેલું; ઉત્તમ પ્રાતિ સ્ત્રી પ્રશંસા; વખાણ; તારીફ પ્રશસ્થ વિશે પ્રશંસનીય; વખાણવા લાયક પ્રશલા સ્ત્રી (સં૦) શાખાની શાખા; ડાળખી પ્રશાસન ! (સં.) નગર સંસ્થા વગેરેનાં અધિકાર
કર્તવ્યને કાર્યરૂપ આપવું તે પ્રશિક્ષપ (સં૦) નિયમિત રૂપથી અપાનાર
વ્યાવહારિક તાલીમ; ‘ટ્રેનિંગ’ શીતા વિ૦ (સં) વીજળીથી ચાલતું ઠંડું કરનાર યંત્ર; “ફ્રીજ'; “રેફ્રિજરેટર' પ્રશન્સ ! (સં.) આયાત અને નિકાસ ઉપરનો કર
રર ! (સં.) સવાલ પ્રશનો પે સવાલ-જવાબ (૨) પૂછપરછ
શ્રય પુ (સં૦) આશ્રય (૨) ટેકો પ્રસંગ કું. (સં.) અવસર; મોકો (૨) મેળ; લાગ
(૩) બનાવ (૪) પ્રકરણ; વિષય પ્રસન્ન વિ (સં.) રાજી; ખુશી (૨) સ્વચ્છ પ્રસવ ! (સં૦) જનમવું તે; પ્રસૂતિ (૨) સંતાન કે
ફલફૂલ pલીઃ પં. (સં.) કૃપા; મહેરબાની (૨) પ્રસન્નતા (૩) નિર્મળતા (૪) દેવનો પ્રસાદ (૫) કાવ્યના ત્રણ ગુણોમાંનો એક (કોઈ કાવ્ય કે રચનાનું વિશેષરૂપથી સરલ અને સુબોધ હોવું) પ્રણી સ્ત્રી પ્રસાદ (૨) વિકૃપાળુ (૩) નિર્મળ પ્રસાધન (સં.) શંગાર; સજાવટ પ્રસાર (સં.) પસારો; ફેલાવો (૨) સંચાર; ગમન સારા ! () દૂર લઈ જવું તે; ફેલાવવું તે; દૂર સંચારની ક્રિયા સદ્ધ વિ૦ (સં) જાણીતું (૨) શણગારેલું પ્રસિદ્ધિ સ્ત્રી ખ્યાતિ (૨) શણગાર પ્રમુખ વિ. (સં.) ઊંધેલું; નિદ્રિત પ્રતિ સ્ત્રી ઊંઘ; નિદ્રા પ્રસૂઝી(સં) જન્મ આપનારી (૨) માતા પ્રસૂન જું પ્રસૂતિ બાદ થતો સી-રોગ; સુવારોગ (૨) સંતાન; પ્રજા (૩) વિ. પ્રસવેલું; જન્મ આપેલું

Page #260

प्रसूता
૨૫૫
प्रातःस्मरण
પ્રસૂતા, પ્રસૂતિવા સ્ત્રી (સં.) પ્રસવથી ખાટલાવશ
સ્ત્રી; સુવાવડી પ્રસૂતિ સ્ત્રી (સં૦) પ્રસવ (૨) સુવાવડ (૩) સંતાન;
પ્રજા ખજૂર પે (સં.) ફળ કે ફૂલ પ્રદ ! પ્રસ્વેદ; પરસેવો પ્રતાર . (સં.) વિસ્તાર; ફેલાવો
તાવ ! (સં૦) પ્રસંગ; અવસર (૨) ચર્ચા પ્રકરણ; વિષય (૩) દરખાસ્ત; ચર્ચા માટેનો
ઠરાવ (૪) પ્રસ્તાવના પ્રસ્તાવના સ્ત્રી (સં.) આરંભ કે તે માટેનું લખાણ
વગેરે ઉપોદઘાત પ્રસ્તુત વિ૦ (સં૦) પ્રાસંગિક પ્રસંગોચિત;
ઉપસ્થિત પ્રસુતિ સ્ત્રી (i) ઉપસ્થિતિ; પ્રસ્તુત થવાની સ્થિતિ (૨) પ્રશંસા; સ્તુતિ (૩) પ્રસ્તાવના;
ભૂમિકા (૪) તૈયારી પ્રસુતીવાડું (સં.) પ્રસ્તુત કરવું તે; રજૂઆત પ્રસ્થ પું(સં૦) પહાડ પરનો સપાટ પ્રદેશ; “ટેબલ
લૅન્ડ' (૨) પહોળો વિસ્તાર પ્રસ્થાન ! (સં૦) જવું કે ઊપડવું તે; (૨) પ્રયાણ;
રવાનગી (૩) વિજયયાત્રા vસ્થાપન પું. (સં.) પ્રસ્થાન કરવું તે; મોકલવું તે (૨) પ્રતિષ્ઠિત કરવું તે (૩) સંસ્થાપન સ્થાપના સ્ત્રી (સં.) પ્રેષણ; મોકલવું તે
(૨) પ્રસ્તાવ લાવવો તે (૩) પ્રસ્તુત કરવું તે પ્રદ વિ. (સં.) ખીલેલું, વિકસિત (૨) સ્પષ્ટ
viત (સં.) પ્રદેશ; ઈલાકો (૨) સીમા
(૩) કિનારો, છેડો wiાર પં(સં.) બે સ્થાનો કે વચ્ચેનો લાંબો ઝાડપાન
વગરનો રસ્તો કે વેરાન પ્રદેશ પ્રતિવા, પ્રાંતીજ વિ- (i) પ્રાંતનું કે તેને લગતું . viણ વિ (સં૦) ઊંચું પ્રાફિક નિરા ડું (ઇ) વડાપ્રધાન કરી વિ. (ઈ) પ્રાથમિક પ્રારુટ વિ(ઇ) ખાનગી; નિજી
ફટ સેક્રેટરી ૫ (ઈ) રહસ્યમંત્રી પ્રાર, પ્રવીરપુ (સં૦) કોટ કિલ્લો પ્રવૃત્તિ વિ (સં.) સ્વાભાવિક (૨) ભૌતિક; પ્રાકૃતિક (૩) સામાન્ય; લૌકિક; મામૂલી (૩) સ્ત્રી પ્રાકૃત
ભાષા પ્રવૃતિ વિ. (સં) પ્રાકૃતિક, કુદરતીલૌકિક
સાંસારિક; સાધારણ; સામાન્ય પ્રાહ વિ (સં.) પહેલું; પૂર્વ પ્રવિકથન પું(સં૦) શરૂના બે બોલ; પ્રસ્તાવના ખાવાન ! () નસીબ (૨) વિશે પ્રાચીન;
પહેલાંનું pવી સ્ત્રી (૮૦) અવેજ મત-પદ્ધતિ; “પ્રોક્સી પ્રતિ વિ (સં૦) પ્રગતિ સંબંધી પ્રાર્લફ વિ(સં) પૂર્વાભિમુખ પ્રારા ૫ (સં.) પ્રધાનાચાર્ય પ્રાવી સ્ત્રી (સં.) પૂર્વ દિશા પ્રવીન વિ (સં.) પુરાણું જૂનું પૂર્વનું પ્રવીર ! (સં) કોટ; કિલ્લો પ્રાપુર્વ પં. (સં.) પ્રચુરતા; બાહુલ્ય; અધિકતા
ગ્ર વિ(સં.) પૂર્વનું પ્રાચીન પ્રજ્ઞ વિ૦ (સં૦) બુદ્ધિમાન; વિદ્વાન પ્રટન મું. (સં.) પ્રોટિન બાળ ! (સં.) વાયુ, હવા (૨) જીવ (૩) શક્તિ; બળ પ્રવિંડ પું મોતની સજા પ્રાણવાન પું જીવન આપવું તે (૨) મોતથી કોઈને
બચાવવું તે પ્રાંત મું. (સં૦) મૃત્યુ; મરણ પાયાપુ (સં.) શ્વાસઉચ્છવાસની ગતિનું નિયમન (૨) પ્રાણને પોતાના વશમાં કરવો તે (૩) યોગનાં
આઠ અંગોમાંનું એક - શ્વાસ રોકવાની ક્રિયા પ્રાઈ પું. (સં૦) જીવ (૨) જંતુ
તઃ મું (સં9) સવાર (૨) અને સવારે પ્રતિઃ . (સં.) સવારમાં શૌચાદિથી પરવારવું તે VIRaa j (સં૦) સવાર; પ્રાત:કાળ પ્રાત:મરV ! (સં૦) સવારનું ઈશ્વર-સ્મરણ
પ્રગટ
પ્રોટ (સ) ફૂટીને બહાર નીકળવું તે;
વિસ્ફોટપ્રગટ થવું તે પ્રત્યેઃ પં(સં) પરસેવો પ્રહર ! (સં.) પહોર; દિવસનો આઠમો ભાગ પ્રહરીપું (સં) દર પહોરે ટકોરા મારનાર ચોકીદાર;
પહેરાવાળો paઈ ! (સં9) ખૂબ પ્રસન્નતા; હર્ષજન્ય રોમાંચ પ્રદસન ! (સં) હાંસી; મશ્કરી (૨) એક પ્રકારનું
હાસ્યપ્રધાન નાટક પ્રદ મું (સં.) ઘા; માર મહારના સક્રિ પ્રહાર કરવો (૨) અસ્ત્ર ફેંકવું પ્રતિવા સ્ત્રી (સં.) સમસ્યા; કોયડો viાઇr, iાળા ડું (.) આંગણું; ચોક viાનવિ (સં) સીધું; સરળ (૨)સાચું;પ્રામાણિક;
સાલસ viાતિ વિ૦ (સં) દીનતાથી જોડેલા હાથવાળું

Page #261

प्रातःस्मरणीय
પ્રાતઃસ્મરણીય વિ॰ સવારે ઊઠતાં જ યાદ કરવા યોગ્ય; પૂજ્ય
પ્રાથમિવ્ઝ વિ॰ (સં॰) પ્રારંભિક; શરૂનું; આદિ પ્રાતુમાંવ પું॰ (સં॰) અસ્તિત્વમાં આવવું કે પ્રગટ થવું તે; આવિર્ભાવ (૨) ઉત્પત્તિ (૩) વિકાસ પ્રાદુર્ભૂત વિ॰ (સં) પ્રગટ થયેલું; હયાતીમાં આવેલું (૨) ઉત્પન્ન (૩) વિકસિત પ્રાàશિઃ વિ॰ (સં॰) પ્રદેશનું કે તે સંબંધી પ્રાધાન્ય પું॰ (સં) મુખ્યત્વે (૨) પ્રધાનતા (૩) શ્રેષ્ઠતા
૨૫૬
પ્રાચિનળ પું॰ (સં) પ્રાધિકાર (આદેશ આપવાનો અધિકાર) આપવો તે; પ્રાધિકારીનો અધિકાર પ્રાધિòાર પું॰ (સં) આદેશ આપવાનો અધિકાર (૨) પદાધિકારીને પદને કારણે પ્રાપ્ત થયેલો વિશેષ અધિકાર
પ્રાધિગતી પું॰ (સં) અધિકારપ્રાપ્ત વ્યક્તિ પ્રાધિકૃત વિ॰ (સં) વિધિવત્ અધિકાર અપાયો હોય તેવું (૨) જેને માટે અધિકાર અપાયો હોય તેવું (જેમ કે, પ્રાધિકૃત મિલકત) પ્રાપના સ॰ ક્રિ॰ પામવું; પ્રાપ્ત થવું પ્રાપ્ત વિ॰ (સં॰) મળેલું કે મેળવેલું (૨) પેદા થયેલું કે આવી મળેલું
પ્રાપ્તાન પું॰ ઉચિત સમય (૨) મરણકાળ પ્રાપ્તનીવન વિ॰ જે મરતાં બચ્યું હોય પ્રાપ્તમનોથ વિ॰ જેની વાંછના પૂરી થઈ હોય પ્રાપ્તવ્ય, પ્રાપ્ય વિ॰ (સં॰) મેળવવા યોગ્ય પ્રાપ્તિ સ્રી॰ (સં) પ્રાપ્ત થવું તે; ઉપલબ્ધિ (૨) આવક; મળતર (૩) ભાગ્ય (૪) લાભ; ફાયદો પ્રાપ્તિ-ચીતર સ્ત્રી॰ (સં॰) પહોંચની સ્વીકૃતિ પ્રાપ્તિા સ્ત્રી॰ (સં) પાવતી; રસીદ પ્રાધન્ય પું॰ (સં) પ્રબળતા; જોર પ્રામાનિ વિ॰ (સં॰) ઈમાનદાર; પ્રમાણસિદ્ધ (૨) માનવા જેવું (૩) ઠીક; સાચું પ્રામિસરી નોટ ॰ (ઇ) હૂંડી કે ચલણી નોટ પ્રાયઃ અ॰ (સં॰) લગભગ (૨) બહુધા; ઘણું કરીને પ્રાયદ્વીપ, પ્રાયોનીપ પું॰ (સં॰) દ્વીપકલ્પ પ્રાયશઃ અ॰ (સં॰) પ્રાયઃ; ઘણું કરીને પ્રાથવ્રુિત્ત પું॰ (સં) પાપ ધોવા કરાતું કર્મ પ્રાચિહ્ન વિ॰ (સં॰) પ્રાયઃ થાય એવું; સામાન્ય પ્રાથશિષ્ઠ વિ॰ (સં) નિત્ય પ્રયોગ કે ઉપયોગમાં આવતું (૨) પ્રયોગ સંબંધી (૩) ક્રિયાત્મક પ્રાયોનીપ પું॰ (સં) દ્વીપકલ્પ પ્રાયોપવેશ, પ્રાથોપદેશન પું॰ (સં) પ્રાણાંતક
અનશનવ્રત
प्रिन्टर
પ્રાથોપવેશી વિ॰ પ્રાણાંતક અનશનવ્રત કરનાર પ્રારંષ પું॰ (સં॰) શરૂઆત (૨) ઉપાડેલું કામ પ્રારંભિñ વિ॰ શરૂનું; આદિ પ્રાર્′ પું॰ (સં॰) નસીબ (૨) વિ॰ શરૂ થયેલું કે કરાયેલું પ્રારૂપ પું॰ (સં) પ્રાથમિક કે પૂર્વગામી રૂપ (કોઈ વિધાન અથવા નિયમનું પ્રારંભિક રૂપ જે વિચાર કરવા માટે ઉપસ્થિત કરાય); ‘ડ્રાફટ’ (૨) પું સાંસારિક સુખ
પ્રાર્થનાસ્ત્રી (સં॰)વિનંતી; નમ્ર નિવેદન (૨) યાચના; માગણી (૩) ઉપાસના; ઈશ્વર-સ્તુતિ (૪) સ॰ ક્રિ° (૫) પ્રાર્થના કરવી
પ્રાર્થનાપત્ર પું॰ નિવેદન-પત્ર; અરજી પ્રાર્થી વિ॰ (સં॰) પ્રાર્થના કરનાર; ઇચ્છુક; યાચનાર (૨) ઉમેદવાર
પ્રાપ્તેય પું॰ (સં) હિમ; બરફ
પ્રાચિન, પ્રાવૃત, પ્રાકૃવ, પ્રાકૃપા (સં॰) સ્ત્રી॰ વર્ષાઋતુ પ્રાવિડંટ ઙ વિ॰ (સં॰) ભવિષ્યનિધિ પ્રવિયાનિષ્ઠ વિ॰ (સં) પ્રાવિધિ (તનિકી) સંબંધી વિધિ વિ॰ (સં) કલા શિલ્પ યંત્ર વગેરે સાથે સંબંધવાળું (જેમ કે, પ્રાવિધિક શિક્ષા)(૨)પ્રાયોગિક તેમજ વ્યાવહારિક પ્રક્રિયા સંબંધી; તનિકી‘ટેક્નિકલ’
પ્રાવિધિજ્ઞ પું॰ (સં) તકનિકી વિદ્યા જાણનાર; ‘ટેશિયન’ પ્રાવેશિ વિ॰ (સં॰) પ્રવેશ સંબંધી પ્રાવધિજ્ઞ વિ॰ (સં) કલા શિલ્પ યંત્ર વગેરે સાથે સંબંધવાળું (૨) પ્રાયોગિક તેમજ વ્યાવહારિક પ્રક્રિયા સંબંધી
પ્રાણ પું॰ (સં॰) ભોજન કરવું તે; ખાવું તે પ્રાશન પું॰ (સં) અશન; ખાવું તે પ્રાત વિ॰ (સં॰) ખાનાર; પ્રાશન કરનાર પ્રાનિષ્ઠ પું॰ (સં) પ્રશ્નકાર (૨) સભાનો સદસ્ય મંજિત વિ॰ (સં॰) પ્રસંગ પૂરતું કે તેને લગતું કે તે વિષેનું
પ્રજ્ઞાન્ પું॰ (સં) મહેલ; રાજમહેલ (૨) રાજભવન પ્રાપ્તાહિક વિ॰ (સં) દયાળુ; કૃપાળુ (૨) સુંદ૨; સરસ; પ્રસન્ન (૩) કાવ્યરચના સરળ અને સુબોધ ગુણવાળી હોવી
પ્રાતીયૂટર પું॰ (ઇ) પ્રોસિક્યૂટર; કેસ કોર્ટ આગળ
મૂકનાર વકીલ; અભિયોજક, અભિયોક્તા પ્રસ્વેદક્ષ પું॰ (ઇ॰) પ્રૉસ્પેક્ટસ; સંસ્થા કે મંડળીનું નિવેદન કે બોધપત્ર (૨) ભવિષ્ય પ્રફુળ, પ્ર ુષ્ઠ પું॰ (સં॰) પરોણો; મહેમાન પ્રિન્ટર પ્॰ (ઇ॰) મુદ્રક

Page #262

प्रिन्टिंग
૨૫૭
प्लैटिनम
પ્રિન્ટિંગ સ્ત્રી (ઈ) મુદ્રણ; છપાઈ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ શું છાપખાનું; મુદ્રણાલય
દિશા મશીન સ્ત્રી છાપવાનું યંત્ર; પ્રેસ viણપત્ર મું (.) પ્રિન્સિપાલ; આચાર્ય; પ્રાચાર્ય
(૨) મુદલ પ્રિયંવદ વિ. (સં) પ્રિય લાગે એવું બોલનાર;
મધુરભાષી પ્રિય વિ. (સં.) વહાલું; ખારું (૨) ૫૦ સ્વામી
(૩) જમાઈ (૪) ભલું; હિત પ્રિયાંક્ષી વિ (સં.) ભલું ચાહનારું પ્રિય-શિવે ડું (.) સુસંવાદ પ્રિય-નિલયિત પં. (સં) સંવાદ-વાહક; દૂત vયતા વિ (સં૦) પરમ પ્રિય (૨) પુંપતિ wથા સ્ત્રી (સં.) પ્રિય સ્ત્રી (૨) પત્ની (૩) માશૂક oથી વિ (સં૦) પ્રિયકાંતી; ભલું ચાહનાર
વોદિત સ્ત્રી (સં૦) મધુર કથન જીત વિ(સંર) પ્યારું પ્રિય (૨) પં. ખાર; પ્રીતિ પ્રીત | પતિ (૨) વિ અતિ પ્રિય પ્રતિ સ્ત્રી (સં.) પ્રેમ; સ્નેહ (૨) ખુશી; પ્રસન્નતા viતિમોન પે પ્રીતિભોજન; જમણ ઈતિ-નેતન પં. (સં.) સ્નેહ-સંમેલન પ્રીત્યર્થ અ (સં) પ્રેમના કારણે પ્રમિયમ ! (અં) વીમાનું લવાજમ કે તેનો હપતો;
અધિમૂલ્ય પ્રમિયરj (અં) સર્વશ્રેષ્ઠ વ્યક્તિ (૨)પ્રધાનમંત્રી
(૩) (સિનેમાનું) પ્રથમ પ્રદર્શન પૂરું (અં) સાબિતી (૨) છાપખાનાનું પ્રફ;
મુદ્રણશુદ્ધિ; છાપશુદ્ધિ પૂમડું દરિયાની ઊંડાઈ માપવાની દોરીનો સીસાનો
ગઠો પ્રેક્ષક છું. (સં.) દર્શક; જોનાર છે ! (સં.) આંખ (૨) જોવું તે ક્ષય વિ૦ (સં૦) જોવા લાયક
ક્ષા સ્ત્રી (સં૦) જોવું તે (૨) નજર (૩) પ્રજ્ઞા પ્રેત ! (સં.) મરેલો જીવ (૨) ભૂત (૩) પહોંચેલ
ને પૂરો કંજૂસ કે સ્વાર્થી માણસ પ્રેરક પુ (સં૦) અંત્યેષ્ટિ; મરણ પછીનો બધો
વિધિ છેદ ૫ (સં.) શ્મશાન કે કબરસ્તાન કે દખમું
વગેરે પ્રેતની, પ્રેતા (સં.) સ્ત્રી પિશાચણી; ભૂતડી તાર પં. (સં) સૂતક; શોક પ્રેમ ! (સં૦) પ્રીતિ; વહાલ; સ્નેહ
મિલી સ્ત્રી પ્રિયા; પ્રિયતમા; માશૂક
Mી વિ (સં૦) પ્રેમ રાખનાર કે કરનાર (૨) આશક vય, vય વિ (સં) પ્રિય; મનપસંદ જેવી સ્ત્રી (સં.) પ્યારી રી; પ્રેમિકા
૯૪ ૫ (સં.) પ્રેરનાર; પ્રેરણા દેનાર છેરી (સં) કાર્યમાં લગાડવું તે (૨)પ્રોત્સાહન
ઉત્તેજના, ઉશ્કેરણી (૩) દબાણ; ધક્કો જરિત વિશે (સં૦) પ્રેરાયેલું pપ પુ (સં.) મોકલનાર (૨) પ્રેરક છેષ છું. (સં.) મોકલવું તે (૨) પ્રેરણા જેલ ડું () છાપખાનું કે તેનું યંત્ર સિડેર ડું (ઈ.) પ્રમુખ; સભાપતિ
વિ૦ (સં.) કહેવાયેલું; ઉક્ત પ્રોગ્રામ પં. (ઈ) કાર્યક્રમ કે તેનો પત્ર ઘર () પ્રોટેસ્ટન્ટ ખ્રિસ્તી પ્રોત વિ૦ (સંeઓતપ્રોત (૨) છુપાયેલું પ્રોત્સાહ ! (સં.) ઉત્સાહ, ઉમંગ પ્રોત્સાહન પે ઉત્સાહ કે ઉત્તેજના આપવી તે પ્રોફેસર ડું (.) કોલેજના અધ્યાપક પ્રોફેશન ૫ (ઈ.) નોકરીનો હંગામો પ્રોમોશન પં(ઈ) નોકરી કે વર્ગમાં ઉપર ચડવું તે પ્રષિત વિ૦ (સં.) પ્રવાસી; પરદેશ ગયેલું of૪ વિ (સં.) આધેડ ઉંમરનું; પીઢ (૨) પરિપક્વ;
પૂરું અનુભવી; સમજુ; ઠરેલ નિણ પુ (સં.) પીપળાનું ઝાડ
ના, હનવંશમ ડું (સં9) વાંદરું (૨) હરણ; મૃગ પ્રદ પુંછ (ઈ) પ્લૉટ; જમીનનો ટુકડો (૨) નાટકનું
વસ્તુ ઘના પં. () નકશો; યોજના પનારા ૫ (સં.) પાણીની રેલ (૨) ખૂબ ધોવું તે
(૩) તરવું તે અનાહિત વિ (સં૦) તરબોળ (૨) પં રેલ પનારા ૫ (ઈ.) મકાનનું પ્લાસ્ટર (૨) દાક્તરી
પ્લાસ્ટર પનીર ડું () વકીલ, ધારાશાસ્ત્રી પની સ્ત્રી (સં.) બરોળ હનુર (સં) ઘોડાની એક રવાલ (૨) ડુત સ્વર
(૩) વિપ્લાવિત; તરબોળ પ્રશ્ન પુ. () કોગળિયું, પ્લેગ રોગ
ટા ડું () વ્યાસપીઠ; સભામંચ; ગાડીને ઊભા રહેવાનું સ્થાન; પ્લેટેફોર્મ; ફલાટ
યિક ! (૪૦) તારામંડળ ગૃહ ટિનમ ! (૧) ચાંદીના રંગની એક કીમતી ધાતુ

Page #263

પર સ્ત્રી ફાંક; ચીરી
પદના સક્રિ ઝાટકવું; ઊપણવું વે | ફાકો (૨) ફાંક, ચીરી
દવે | પીંજણનો ધોકો (૨) ફટ અવાજ કરે એવું હવે સ્ત્રી ફાકી
હોવું તે સંગ, પંક, પંજા ! ફંદ; બંધન; જાળ; કપટ પાદર સ્ત્રી વઢવું તે; ઝાટકણી; ઠપકો પહેલા અન્ય ક્રિ ફંદમાં પડવું; ફસાવું
દિરના સ ક્રિફટકારવું (૨) ઝટકો મારી પલવાર વિ ફંદામાં નાંખનાર
ખંખેરવું (૩) પટકી પછાડીને ધોવું (૪) મેળવવું; પતા સંદ; બંધન; જાળ કપટ
કાઢી લેવું (૫)ઝટકા સાથે દૂર ફેંકવું (૬)સાફ-સાફ પલના સક્રિ ફંદમાં નાંખવું
ને સખત વાત કહી ચૂપ કરવું; ઝાટકણી કાઢવી; સના અને ક્રિ ફસાવું
ઠપકો આપવો ઢસાના સક્રિ૦ ફસાવવું
પરના સક્રિ ફાટવું સિાહત વિ ફસાવનાર
સદર સ્ત્રી ફટફટ અવાજ (૨) બકવાદ સિનિ સ્ત્રી ફસાવનારી
રવદના સક્રિ ફડફડાવવું (૨) બકવાદ કરવો » વિ (અ) ફગ; સફેદ (૨) વિવર્ણ, ઊડી પર અ ફટ દઈને; ઝટ ગયેલાં રંગવાળું
ટાપું સ્ફટિક (૨) સંગેમરમર પવિતા સ્ત્રી (સં.) કોયડો પ્રશ્ન (૨) ફસામણી પદા શું ફાટ; છેદ (૨) સ્ત્રી (સં.) સાપની ફણા hત અન્ય (અ) ફક્ત; કેવળ; માત્ર
(૩) ગર્વ; શેખી (૪) છળ; દગો રુર પું(અ) ફકીર; સાધુ (૨) ભિખારી પર, પઠ્ઠા ! વાંસનું ખપાટિયું (૨) ટાટિયું (૩) ગરીબ-નિર્ધન માણસ
ફ જુગારખાનું (૨) દાવ (૩) સોદા કરવાનું કદી સ્ત્રી ફકીરપણું
બજાર કે જગા પર સ્ત્રી (અ) દીનતા (૨) ફકીરી (૩) જરૂર કjજુગારનો અડ્ડો કે તેનો દાવ (૨)દુકાનદારની પૂરતી જ કામના હોવી તે
બેઠક લ, ઘમંડ; શેખી
ના અને ક્રિ ફરકવું (૨) ધબધબવું, ઊછળવું પ્રકીર વિ (અ) ઘમંડી; શેખી મારનાર
નવીસ ! (મરાઠા કાળમાં) એક મોટો મહેસૂલી ૨૬ ! (કા) ઘમંડ; શેખી
કે ખજાનાનો અમલદાર બિયા શેખપૂર્વક; ગર્વપૂર્વક
ના સક્રિ ફફડાવવું (૨) અ ક્રિ ફફડવું; રામા પું હોળી (૨) ફાગ
ડરવું (૩) આતુર હોવું કાહારી પુ ફગવો; ઘેરયો
બાપુ પોતાને ત્યાં બોલાવી જુગાર ખેલાવનાર નર, નર સ્ત્રી (અ) સવાર
ફિયા ડું પોતાને ત્યાં બોલાવી જુગાર રમાડનાર ન ! અધિકતા (૨) કૃપા, દયા
(૨) ફડિયો; કણિયો (અનાજનો વેપારી) પણ સ્ત્રી (અ) ખુલ્લું મેદાન (૨) શોભા Br , I સ્ત્રી (સં.) સાપની ફેણ પિનાર સ્ત્રી સવાર
પાધર, Bort ! સાપ; નાગ શિતા પતિ સ્ત્રી ફજેતો
on ડું (સં) સાપ પત્નતિ સ્ત્રી (અ) મોટાઈ; શ્રેષ્ઠતા
Facવા ! (અ) ફતવો; ધર્મની આજ્ઞા હત, હિતો સ્ત્રી (અ) ફજેતી; દુર્દશા કે તિ, તે સ્ત્રી (અ) ફતેહ; જીત; વિજય બદનામી
તિવા ૫૦ ઊડનારું જીવડું (૨) પતંગિયું પૂત્ર વિ નિરર્થક, ફિજૂલ (૨) અન્ય વ્યર્થ પ્રતીતો છું. (ફા) દીવી
નરલ વિનિરર્થક ખર્ચ, ફિજૂલ ખર્ચ, ઉડાઉ રત્ના ડું (અ) પલીતો નૂતન સ્ત્રી અપવ્યય; ફિજૂલ ખર્ચ; તૂર | ફિતૂર (૨) વિપ્ન બાધા (૩) દોષ, વિકાર ઉડાઉપણાથી થતું ખર્ચ; ઉડાઉપણું
રિયા વિ. ફિતૂરી; ઉપદ્રવી ન પું? (અ) અધિકતા (૨) કૃપા; દયા
a[[દ સ્ત્રી (અ) (ફતહનું બ૦ વિ૦) ફતેહ; જીત પદ, ટિવ ! સ્ફટિક (૨) અ ફટ દઈને; ઝટ દૂત સ્ત્રી (અ) સદરો (૨) લૂંટ કે લડાઈનો માલ દિન સ્ત્રી ઝટકામણ; ઉપણામણ
કરે, જે સ્ત્રી ફતેહ; જીત; વિજય

Page #264

फदकना
૨૫૯
फ़रहाद
પદના અને ક્રિ ફદફદવું; ખદખદવું ટન ડું ફણા; ફેણ પર પુંછ (ફા) ખૂબી (૨) વિદ્યા; કળાકૌશલ્ય
(૩) કંદ; છળ પનાર સ્ત્રી હૂં અવાજ (જેમ કે, સાપનો) નાના અ૦િ ફણગો ફૂટવો ના ડું ફણગો; અંકુર (૨) ઊડનારું જીવડું;
પતંગિયું નિસ પુંછ ફણસ ફળ નાસ્ત્રી (અ)નાશ; ખુવારી (૨) સમાધિમાં લીન થવું તે; તાદાભ્ય
સ્ત્રી સ્ત્રી ફાચર (૨) સાળની ફણી પ ના અને ક્રિ ફદફદવું (૨) (ઝાડ છોડ વગેરે )
ખીલવું, ફૂટવું, વધવું પલા | ફેફસું (૨) વિ. ખાલી ફૂલેલું પણ અંદરથી પોલું (૩) ફીકું; સ્વાદહીન Íવી સ્ત્રી ફૂગ
aોના ડું ફોડલો; ફફોલો પષના અને ક્રિ (ઝાડ છોડ વગેરે) ખીલવું; ફૂટવું;
વધવું Buતી સ્ત્રી સમયને અનુકૂળ વાત (૨) બંગ; કટાક્ષ પઘન સ્ત્રી શોભવું તે; શોભા; સુંદરતા પના અને ક્રિ શોભવું હવાના સ ક્રિ સુંદર બનાવવું; સુંદર લાગવા માટે
ઉપયોગી જગ્યાએ રાખવું nક સ્ત્રી શોભા; સુંદરતા, છબિ વિના વિ શોભા આપનારું છબીલું જથ્થા વિ૦ (અ) ઉદારદાની; દોલું સ્થા પણ સ્ત્રી ઉદારતા
મું (ફા) શોભા; સજાવટ કિડનj૦(અ) મગર (૨) મિસરનો એકઅભિમાની
નાસ્તિક બાદશાહ (૩) મિસરના પુરાણા રાજવીઓની ઉપાધિ (૪) અત્યાચારી કે ઘમંડી Rડની સ્ત્રી ઘમંડ કે દુષ્ટતા પર ડું ફરક; ફેર (૨) અંતર; ફાસલો પરવર, કરશન સ્ત્રી (અંગો ફરકવું તે પતાવના અન્ય ક્રિ ફરકવું (૨) ફરફરવું પરંવ ! (ફા) સંતાન; પુત્ર
પાલી સ્ત્રીપુત્રભાવ પણ સ્ત્રી ચીરો; ફાટ કારણ સ્ત્રી ફરજ; કર્તવ્ય (૨) માન્યતા; ધારણા;
કલ્પના Rણી પુંછ (ફા) શેતરંજનો વજીર (૨)વિમાનેલું; કલ્પિત (૨) નામનું
રબંદર્પ (ફા) શેતરંજમાં વજીરથી માત કરવાનો
એક દાવ ૧૯ સ્ત્રી (અ ફઈ) વ્યક્તિ, એક જણ (૨) યાદી (૩) ખોળ ગલેફ જેવાનું કોઈ એક બાજુનું કપડું (૪) વિ અજોડ; અદ્વિતીય પરા અન્ય (ફા) આવતી કાલે (૨) સ્ત્રી કયામતનો દિન
પંદ્ર ! દાવપેચ (૨) ફંદ, નખરાં પરંપરાના અ ક્રિ ફરફરવું; લહેરવું
૨ વિ (ફા) જાડું; સ્થૂળ શરીરવાળું પરવઈ સ્ત્રી સ્થૂળ શરીરવાળી; જાડી કરમ-કુણા (ફા) બાદશાહ ફરમાન કરનાર
-હરદ્વાર વિ(ફા) ફરમાન માનનાર રિમ-રવાપુ (ફા) ફરમાન કરનાર (૨) બાદશાહ
મા ! ફરમો મારૂ સ્ત્રી (ફા.) ફરમાશ; આજ્ઞા માફી વિ (કા) ફરમાવ્યા પ્રમાણેનું રમાન પુંછ (ફા૦) આજ્ઞા; હુકમ કે તેની સનદ નિરમાના સક્રિ ફરમાવવું; આજ્ઞા કરવી પરનાં (અં) ફલગ; માઈલનો આઠમો ભાગ
(બસો વીસ ગજ) પરવરી ! ફેબ્રુઆરી Bરવાર પુંખળું કરવાથી સ્ત્રી ખળામાંથી વસવાયાને અપાતું અન્ન પરવી સ્ત્રી મમરા રિપુ (અ) બિછાનું (૨)બેસવાની સપાટ જમીન (૩) ફરસબંધી કે પાકી બનાવેલી જમીન
ચંદ્ર પુ બિછાનું (૨) બેસવાની સપાટ જમીન (૩) ફરસબંધી કે પાકી બનાવેલી જમીન કરણી સ્ત્રી હૂકો (૨) ફરસને લગતું પર પં ફરશી, પરશ કારકૂવા વિ (ફા૦) જરી-પુરાણું; રદી (૨) થાકેલું (૩) બેહાલ
સ્ત્રી (ફા) શબ્દકોશ (૨) બુદ્ધિમત્તા RE, Rહત સ્ત્રી- (અ) આનંદ, ખુશી, પ્રસન્નતા પહ૮ ૫ પાંચ દેવવૃક્ષોમાંનું પારિભદ્ર એવા નામનું
ઝાડ.
રહના, રવાના અને ક્રિ ફરકવું, ફરફરવું પરના ડું વાવટો (૨) વિ અલગ; છૂટું (૩) શુદ્ધ;
ચોખ્ખું (૪) ખીલેલું પરહ વિ (ફા) ખુશ; આનંદી; પ્રસન્ન પર ! ધજા, પતાકા Rહાર ! (ફા) શિલ્પી; પથ્થરફોડો (૨) એક પ્રસિદ્ધ પ્રેમી વ્યક્તિ-શીરી સાથે પ્રેમ થયેલો તે

Page #265

फराक
૨૬૦
फलना
પરીવલ ડું મેદાન; ખુલ્લી જગા (૨) પહેરવાનું ફરાક (૩) વિ. વિસ્તૃત; લાંબું-પહોળું
વાવિ વિસ્તૃત; લાંબું-પહોળું (૨) સ્ત્રી છુટકારો; નિશ્ચિતતા; મળત્યાગ રાહ વિ (ફા) વિસ્તૃત; લાંબું-પહોળું; વિશાળ Reત વિ૦ (ફા) ખર્ચમાં કંજૂસ નહિ-છૂટા
હાથવાળું Reી સ્ત્રી (ફળ) ફેલાવો; વિસ્તાર (૨) સમૃદ્ધિ; બહુલતા (૩) ઘોડાનો તંગ Bત સ્ત્રી (અ) છુટકારો (૨) નિશ્ચિતતા (૩) મળત્યાગ કામોશ વિ (ફા) ભુલાયેલું વિસ્તૃત Rાયણ ! (અ “ફર્જનું બ વ) કર્તવ્ય કર્મ Rાર, વિ (અ “ફિરાર') ભાગેલું; નાઠેલું જાણીતી વિક્રાંસનો રહેવાસી, ફ્રેન્ચ (૨) ફ્રાંસમાં બનેલું; ફ્રાંસનું રાહ વિ (કા) એકઠું; જમા રાણી સ્ત્રી (ફા) સંગ્રહ પરિયા ડું એક જાતનો લેંઘો રિયાદિ સી (કાવ્ય) શિકાયત (૨) અરજી (૩) દાવો; અભિયોગ (૪) જુલમ કે અન્યાય સામે પોકાર રિયાલી ડું ફરિયાદ કરનાર (૨) અભિયોક્તા રિયાના સક્રિ વસ્તુ પ્રથમ ધોઈને તારવી કાઢવીચોખ્ખા પાણીમાં ફરી ઝબોળવી કે ધોવી (૨) ફેંસલો કરવો; ઉકેલ લાવવો (૩) અને ક્રિ ફેંસલો થવો (૪) વસ્તુ તારવી કઢાવી પિતા પુંછ (ફા) ફિરસ્તો; દેવદૂત
કરો અને (ફા ફિરો') નીચે; વશમાં (૨) વિ. નીચ (૩) શાંત; દાવમાં આવેલું
હલ સ્ત્રી (ફા ‘ફિરોખ') વેચાણ રોડા ડું પ્રકાશ; ચમક જો-સારિત રસી (ફા) ઉપેક્ષા (૨) આનાકાની (૩) ભૂલ; ત્રુટિ
૮ અ (ફા) નીચે (૨) હું ઊતરવું-મુકામ કરવો તે કોશ, વિ૦ (ફા ‘ફિરોશ') વેચનાર
પણ સ્ત્રી (કા) વેચનારી પર પું? (અ) ફરક; તફાવત
માં સ્ત્રી (અ) ચીરો, ફાટ va (અ) ફરજ, કર્તવ્ય; કર્મ (૨) માન્યતા; કલ્પના; ધારણા
અમાનીને; માન્યતાપૂર્વક પર ડું (ફા) ફરજંદ; સંતાન
ની સ્ત્રી- (ફા) પુત્રપણું; પુત્રભાવ પિનની સી(ફા) બુદ્ધિમત્તા (૨) વિદ્યા (૩) યોગ્યતા, ગુણ
ના વિ (ફા) બુદ્ધિમાન (૨) પંડિત
વિ૦ (ફા) માનેલું; કલ્પિત (૨) નામનું પ્ર સ્ત્રી- (ફા) વ્યક્તિ, એક જણ (૨) યાદી (૩)
ગલેફ (ખોળ)નું એક બાજુનું કપડું (૪) વિ અજોડ પ્રકાર અન્ય (હા) અલગ અલગ; દર માણસે નવા વિ૦ (છે) ખુરશી ટેબલ વગેરે રાચરચીલું પાટા પુવેગ; તેજી
રવિ (અ) જોરથી દોડનારું we j (અ) ફરાસ દીવાબત્તી તથા સાફસૂફનું
કામ કરનાર; ખિદમતગાર (૨) નોકર રાશિ-હના (અ + ફા.) ફરાસખાનું;
ખિદમતગારી પ્રહ વિ (ફા) સુંદર; મનોહર (૨) સરસ a j૦ (અ) બિછાનું (૨) બેસવાની સપાટ જમીન
(૩) ફરસબંધી કે પાકી બનાવેલી જમીન aft સ્ત્રી હૂકો (૨) વિ- (ફા) ફરસબંધીને લગતું
-સરનામ સ્ત્રી ધરાતલ સુધી નમીને કરેલી સલામ; કુર્નિશ પાન ડું (ફા) ફળ (૨) (હથિયાર વગેરેનું) ફનું
નવા ! (અ) ફલક (૨) આકાશ પાન ડું ફફોલો; છાલું નવાન છું. (સં૦) સગાઈ કરવાનો વિધિ નવાર વિ ફળવાળું (૨) ફળે એવું; ફળાઉ નન (સં) ફળવું તે રનના વિ ફળવું (૨) ફળદાયી થવું
પર સી ઢાલ
કરી (અ) ટોળી; જથો (૨) ઝઘડાનો કોઈ
એક પક્ષ - વાદી કે પ્રતિવાદી પરીરિક-વિત્ર ! (અ) કેસનો વાદી (મુદઈ) કરી-કાલી સ્ત્રી (ફા) તરફદારી રા-સાની ૫૦ (અ) કેસનો પ્રતિવાદી (મુદા-લેહ). કરીને પું. (અ) (‘ફરીકનું બવ) ટોળી; જથો પરીવાપુ (અ)ખુદાની ફરમાયેલી આજ્ઞા કે ફરજ
(નમાજ, રોજા વગેરે) સહી સ્ત્રી નાનો પાવડો પ૯, પરંવાડું પારસ જાંબુ
જેતાવિ (ફા) ફરેબમાં સપડાયેલું (૨)આસક્ત કરેલ ડું (ફા) ફરેબ; દગો; કપટ (૨) ચાલાકી પહોર, ઢોળી વિ દગો દેનાર પારેહુલ વિ છેતરાયેલું

Page #266

फलश
૨૬૧
તાશ, પસ્તલ પું॰ (સં॰) ફણસ પત્તશ્રુતિ સ્ત્રી॰ કર્મનું ફળ જણાવનારું કથન; પરિણામ નસજ્જ પું॰ (અ) ફિલસૂફી; તત્ત્વજ્ઞાન લસી પું॰ ફિલસૂફ; તત્ત્વજ્ઞ off, તાના વિ॰ (ફા॰) ફલાણું; અમુક તાળ ॰ ફલંગ
ભાગના અ॰ ક્રિ॰ ફલાંગવું; ફલાંગ ભરવી; કૂદવું તાતા સ્ત્રી॰ (અ) ગરીબી (૨) કષ્ટ નારૂં, નાતૂન પું॰ પ્લેટો; અફલાતૂન પનાવશ પું॰ (સં) ગ્રહો વગેરેનું ફળ બતાવવું તે ત્તાના વિ॰ ફલાણું
નાર, તાહાર (સં) પું॰ ફલાહાર; ફરાળ પત્તાનીન, પતાનેન, પનાભૈનપું॰(અ) ફલાલીન નામનું ગરમ કપડું
નાહાર પું॰ (સં) ફલાહાર; ફરાળ ાસિı પું॰ (અ) ફિલસૂફી; તત્ત્વજ્ઞાન નાહ સ્રી॰ (અ) ફતેહ; સફળતા (૨) સુખ (૩) પરોપકાર; ભલાઈ īાહત સ્ત્રી (અ॰) ખેતીવાડી
પતિત વિ॰ (સં॰) ફળેલું; નીપજેલું (૨) પું॰ ફળઝાડ લિતાર્થ પું॰ સાર; નિચોડ પત્ની સ્રી॰ મગફળી; સિંગ પત્નીતા પું॰ પલીતો પીવા, પાનેંર્ (સં) પું॰ પારસજાંબુ Hil પું॰ (અ) ફિલસૂફી; તત્ત્વજ્ઞાન પુખ્તી વિ॰ ફિલસૂફ; તત્ત્વજ્ઞાની વાયત પું॰ (અ॰) (‘ફાયદા’નું બ॰ વં॰) ફાયદા ઘ્વારા પું॰ ફુવારો Hવડ઼ા પું પલાંઠો રાજના અ॰ ક્રિ॰ (કપડું) ફસકવું કે બેસી જવું (૨) વિ॰ ફસકે કે બેસી જાય એવું સત્ સ્ત્રી॰ ફસ-નાડી ખોલાવવી તે સત્ત શ્રી ફસલ; મોસમ સત્ની વિ॰ ફસલનું; મોસમનું; મોસમી સાત્ પું॰ (અ) ફિસાદ; ટંટો; તોફાન લાવી વિ॰ તકરાર કરનાર; ટંટાખોર ક્ષાના પું॰ (ફા) કલ્પિત કથા (૨) વિવરણ સાનાનવીસ, સાનાનિયર પું॰ કથાકાર;
શીદ્દ વિ॰ (અ) સુંદર વક્તા કે વર્ણનકાર મૈં પું॰ (અ) જંતરમંતર
નવલકથાકાર
સાહત સ્ત્રી॰ (અ) સુંદર વર્ણન કે ભાષણની શક્તિ ક્ષીત વિ॰ (અ) નગરનો કોટ; દીવાલ; શહેરનું રક્ષણ કરવા ચણેલી દીવાલ
फाइन
મૂંગર પું॰ (ફા॰) જાદુગર (૨) જંતરમંતર કરનાર; ભૂવો
લા પું॰ (અ) વિચાર બદલવો તે (૨) તોડવું કે રદ કરવું તે
ત્ સ્ત્રી॰ (અ) ફસ-નાડી ખોલાવવી તે પુન સ્ત્રી॰ (અ) ફસલ (ૠતુ) કે ખેતીની ઊપજ (૨) ગ્રંથનું પ્રકરણ (૩) ફાસલો (૪) છળ; દગો પત્ની વિ॰ (અ॰) ફસલી; મોસમી (૨) પું॰ કૉલેરા નીજા પું॰ એક પહાડી કાગડો (૨) વિ॰ મતલબી; ગરજનું સગું નીલુહાર પું॰ મલેરિયા સ્નીસન, સ્નીલાન પું॰ અકબરે ચલાવેલી એક સન
ને-ગુન, ને-વહાર સ્ત્રી॰ (ફા) વસંત ઋતુ સ્માર પું॰ (અ) ફસ (નાડી) ખોલનાર-તેમાંથી લોહી કાઢવા નસ્તર મૂકનાર
હમ સ્ત્રી॰ (અ) જ્ઞાન; સમજ; વિવેક મા। સ્ત્રી॰ (ફા) સમજણ; બોધ; ચેતવણી (૨) આજ્ઞા
હમીર્ સ્રી॰ (ફા॰) સમજ; બુદ્ધિ 8મીલા વિ॰ સમજદાર; બુદ્ધિશાળી હેરના અ॰ ક્રિ॰ ફરકવું; લહેરાવું; ઊડવું હવાન સ્ત્રી॰ ફરકાવવું તે
હવાના સ॰ ક્રિ॰ ફરકાવવું; લહેરાવવું; ઉડાવવું હરિí સ્ત્રી॰ યાદી
CN વિ॰ (અ॰ ફુહશ) અશ્લીલ (૨) ફૂવડ હીમ વિ॰ (અ) સમજદાર
ૉ. સ્ત્રી॰ ફળની ચીરી; કકડી
પાળના સ॰ ક્રિ॰ ફાકવું; ફાકો મારવો રાજા પં॰ ફાકો
જાળી સ્ત્રી ફાકી
iટ પું॰ (સં॰) ઔષધચૂર્ણને ઉકાળીને તૈયાર કરેલો કાઢો
હોટ સ્ત્રી વહેંચણી
પાટના સક્રિ॰ વહેંચવું (૨) ફાંટ કે કાઢો બનાવવો પાઁડું, પાઁડ઼ા પું॰ કમરની ઓટી
પાઁત્ સ્ત્રી॰ ઉછાળો (૨) પું, સ્ત્રી ફાંદો; જાળ; પાશ પાઁવના અ॰ ક્રિ॰ ઊછળવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ કૂદી જવું; ઓળંગવું
ૉલ સ્ત્રી ફાંસ (૨) પાસ; જાળ; ફાંસો હાલના સ॰ ક્રિ॰ ફસાવવું ૉસી સ્ત્રી॰ પાશ; ફાંસી; મૃત્યુદંડ પાન પું॰ (ઇ॰) દંડ; શિક્ષા તરીકે લેવાતું નાણું (૨) વિ॰ સુંદ૨; સારું

Page #267

फाइल
૨૬૨
फिटकारना
પફ સ્ત્રી (ઈ) કાગળો કે સામયિકની ફાઈલ- (૨) એકસાથે થયેલો સંગ્રહ (૩) કાનસ; રેતડી (૪) કર્મ કરનાર; કર્તા (૫) જેમાં અગત્યના
કાગળ ભરાવવામાં આવે છે તે અણીદાર સળિયો પાન સ્ત્રી અંદર શાહી પૂરી રખાય એવી
કલમ-પેન garhi (અ) ફાકા, ઉપવાસ; (૨) ગરીબી;
ભૂખમરો કા- વિ૦ (અ + ફા૦) ભૂખ્યું (૨) નિધન salar- સ્ત્રી ભૂખ્યા રહેવું તે ક્ષિામત, સામત વિ (અ + ફા) ભૂખે મરતું છતાં બેપરવા Jહત, ઉતરું સ્ત્રી હોલા જેવો-આછો જાંબુડિયો રંગ
હતા, ૯તા સ્ત્રી- (અ) એક પક્ષી-હોલો છાપું હોળી કે તેનું ગીત પાન ડું ફાગણ માસ #ાનો વિ ફાગણ માસનું
ના વિ (અ) વ્યભિચારી; લંપટ; બદમાશ વિના સ્ત્રી વ્યભિચારિણી પત્તિ વિ (અ) જરૂરિયાતથી વધારાનું; ફાજલ (૨) વિદ્વાન ત્રિવાળી સ્ત્રી હિસાબે નીકળતું લેણું કે દેણું પાદ પં મોટો દરવાજો; સિંહદ્વાર; તોરણ
(૨) ઝાટકણ; ઝટકામણ પાટા ડું સટ્ટો પદાન વિ સટ્ટાખોર (૨) પં સટોડિયો
દજી સ્ત્રી ફટકડી પાસ્ત્રી, પુંફાડેલો ટુકડો (૨)ફાડેલા દૂધનું પાણી
હા ના સ ક્રિ ફાડવું; ચીરવું; અલગ કરવું iતિહા ડું (અન્ય) પ્રાર્થના; ફાતિયો; આરંભ; કુરાનની પહેલી સૂરત; પ્રભુને પ્રારા થનાર મૃતાત્માની સદ્ગતિ માટે “સૂરએ ફાતિહા' વગેરે પઢવાની પ્રથા ની વિ (અ) નાશવંત; ક્ષણભંગુર નૂa | (ફા) ફાનસ (૨) દીવાનું ઝાડ કામ પુંછ (ફા) રંગ; વર્ણ પાયલા ડું (અ ફાઈલ) ફાયદો; લાભ; નફો કાયત વિ ફાયદાવાળું; લાભદાયક કાયત વિ (અ) (વ્યાકરણમાં) કર્તા પાયા ડું ઘી તેલ અત્તર વગેરેનું પૂમડું; ફાયો
Rવતી સ્ત્રી (ફા) ચૂકતે થયાની પાવતી પાર પું(ઇ) ફોર્મ (પત્રક) પરમૂના ડું (ઈ.) સૂત્ર; ગુરુમૂત્ર; નિયમ
હાર ! (અ) ઈરાન, પારસદેશ, સારી સ્ત્રી ફારસી ભાષા (૨) વિ. ઈરાની પતિ વિ૦ (અ) ફારગ; છુટું; નિવૃત્ત કોનિ-૩-યાત્મવિ (અ) સૌ રીતે સુખી; નિશ્ચિત કal વિ. સારાસારનું વિવેકી પાર્ક પું(ઇ) ખેતીવાડી; આકૃતિ; નકશો; નમૂનો; ઢાંચો; દરખાસ્તનો છાપેલો નમૂનો; છાપવા માટેનું તૈયાર કરેલું વસ્તુ; પુસ્તકનો એક ભાગ પાન સ્ત્રી હળની કોસ (સં.) (૨) કાપેલી સોપારી
(૩) શું ફાળ; છલંગ સાત સ્ત્રી (હા) પાસાથી જોશ જોવા તે નિતૂ વિવધારાનું; ફાલતુ (૨) નકામું
ના, પાનસા વિ ફાલસાના રંગનું કાના ડું (ફા) ફાલસી કે ફાલતું
તિન પે (અ) લકવો; પક્ષાઘાત કાબૂલા ! (ફા) એક ઠંડું મીઠું પીણું રાત્રે ! (ફા) ખડબૂચા-કાકડીનું ખેતર aiાર (સંeફાગણ માસ પાની સ્ત્રી એ નામનું નક્ષત્ર પાવાપું પાવડો
વડી સ્ત્રી પાવડી; નાનો પાવડો Rારા વિ૦ (ફા) પ્રગટ; ખુલ્લું; જાણીતું; જાહેર કરવું
તે (જેમ કે, પર્દાફાશ) પાસપરા ડું () ફૉસ્ફરસ; એક મૂળ પદાર્થ પાસના, કાલિના પું(અ) ફાસલો; અંતર સિલવિ. (અ) તકરાર કરનાર; તકરારી: ટંટાખોર (૨) ખરાબ; દુષ્ટ પ્રદ વિ(ઇ) તેજઃ વેગવાળું પણ ઘી તેલ અત્તર વગેરેનું પૂમડું પોલિશ વિ૦(અ) અનાચારી (૨) ગંદું; અશ્લીલ
હિજ સ્ત્રી છિનાળ; ખરાબ ચારિત્ર્યની સ્ત્રી રિપોરવું અંગુલિનિર્દેશ દ્વારા દિશાસૂચક સ્તંભ
(અ) વાક્ય (૨) ફકરો (૩) ટોળો જિત ૫ ઢાલ લકડી ચલાવી જાણનાર શિવ સ્ત્રી (અ ફિક) મુસલમાનનું ધર્મશાસ્ત્ર દિ સ્ત્રી (અ) ફિકર; ચિંતા; કાળજી દિલi૯ વિ. ચિંતાતુર પિIR વિ (ફાળ) ઘાયલ વિરપું મોંમાંથી નીકળતું ફીણ (જેમ કે, મૂછમાં) પ્રિત વિનિરર્થક; વ્યર્થ; ઉડાઉ, ફિજૂલ ઉના સ્ત્રી (અન્ય) ખુલ્લું મેદાન; પ્રાકૃતિક સૌંદર્ય;
શોભા; બહાર; વાતાવરણ ઉપલટવાર સ્ત્રી ધિક્કાર (૨) બદદુઆ; શાપ fપદારના સક્રિ ફિટકારવું

Page #268

फिटकिरी
૨૬૩
फ़िसाना
દિતિની સ્ત્રી ફટકડી
જિ વિ ફિરંગ-ગોરાના દેશનું (૨) પંફિરંગનો દિલ્લી સ્ત્રી કાપડ પરનું છીંટ; “પ્રિન્ટેડ કાપડ' (ફિરંગ) વતની; ગોરો દિન સ્ત્રી ફેટન ગાડી
કિસ્તાન પુંયુરોપ, ગોરાઓનો મુલક દિર ૫ (ઈ-) યંત્ર ફિટ કરનાર કારીગર
કરંટ વિ વિરુદ્ધ (૨) લડવા સામે થયેલું પિરાના સક્રિ ભગાડવું; હટાવવું
ઉપજ અને ફરી (૨) પછી (૩) તો પછી િિટંગ ! (૯) સંધાણ; જોડાણ; બંધાણ રિક પુ. (અ) ફિરક; જમાત; સંપ્રદાય પિટ્ટ વિફિટકાર પામેલું
હિલી સ્ત્રી દળબંદી ડિરેશન ૫૦ (ઇ) ફેડરેશન; મહાસંઘ
શિatવાર દિવાર નાવિજમાતનું, સાંપ્રદાયિક gિ વિ એડીનો ભાગ બેઠેલો (જોડો)
રિલી સ્ત્રી ફરકડી (૨) ફિરકી પિતા ! (અ) ઝઘડો; દંગો
રિતા | અસ્વીકાર (૨) પાછું ફેરવવું તે (૩) વિ તિરત સ્ત્રી (અ) સ્વભાવ; પ્રકૃતિ (૨) ધૂર્તતા પાછું ફેરવેલું પિતાન અરુ સ્વભાવતઃ
રિવોલ (અ) બાગ (૨) સ્વર્ગ વિરત વિ૦ (ફા) ધૂર્ત, દગાબાજ
રિના અને ક્રિ ફરવું પ્રિતી વિ (ફા૦) સ્વાભાવિક; કુદરતી
રિની સ્ત્રી (ફા) એક પ્રકારની ચોખાના હૂિર ! ઝઘડો; વિધ્વ; ઉપદ્રવ; દોષ; વિકાર લોટની ખીર ડિવિથા સ્ત્રી દાસી; નોકરડી
દિવાના સ ક્રિ ફેરવાવવું tવી વિ (અ) આજ્ઞાંકિત (૨) પં દાસ; નોકર પિ િયું (અ) વિયોગ (૨) ફિકર; ચિંતા જિલ્લાવિ (અ) ખૂબ ખુશ (૨) ગુલતાન; આસક્ત; (૩) ખોળ; શોધ મુગ્ધ *
રિ! ! (અ) છુટકારો (૨) ખુશી (૩) સંતોષ રિફ પ૦(અ)આજ્ઞાંતિ,પ્રાણ ન્યોછાવરી કરનાર fપરાના સક્રિ ફરે એમ કરવું, પાછું મોકલવું (૨) પ્રેમઘેલો
fસનના આ ક્રિ લપસવું; ઢળી જવું નિાયત્ત, જિનેન પું(ઈ) ફિનાઈલ-જંતુનાશક ઉપર ૫ (અ) નાસવું તે; પલાયન; ફરાર થવું દવા
f સત સ્ત્રી (અ) બુદ્ધિમત્તા, સમજદારી કિન્નર અ (અ) “જા જહાન્નમમાં' (“ખાડામાં પડે પિતા ! (ફા) ફિરસ્તો; દેવદૂત જેવો શબ્દપ્રયોગ)
હિત સ્ત્રી વેચાણ fiા ડું ચાંદીનો રોગ (૨) યુરોપ; ગોરા ફિરંગીનો રિતી સ્ત્રી પરત કરવું તે; પરત થવા બદલનું
દેશ; ‘ફિરંગિસ્તાન” (દસમી સદીમાં આરબોએ પારિશ્રમિક; વેચેલી વસ્તુ પરત થતાં દુકાનદાર યુરોપના પોર્ટુગલને જીતી એને “ફિરંગ' નામ કાપી લે તે નુકસાનીખર્ચ આપ્યું. એ ઉપરથી એશિયાવાસીઓએ ત્યાંના
ફિરકી; જમાત; સંપ્રદાય રહેવાસીઓને “ફિરંગી' કહેવા માંડ્યું. એ પછી - દિન-ગુમના અન્ય (અ) ટૂંકમાં; સારાંશ તરીકે તો પોર્ટુગીઝોએ ઘણા દેશો પર જીત મેળવી જિનપિન સ્ત્રી મરી જેમાં ભારતનો પણ એક કાળે સમાવેશ થયો નિ -ર અ (અ) તરત હતો. પોર્ટુગીઝોની જેમ પછી યુરોપની કેટલીક નિ-વાહિક્કીત્ત અ (અ) વસ્તુતઃ હકીકતમાં ગોરી પ્રજાઓ પણ આ તરફ આવી. એશિયાઈ નિ-હીત અન્ય (અ) હકીકત જોતાં; વસ્તુતઃ લોકોમાં એમને માટે “ફિરંગી' શબ્દ વપરાતો દિન-હાત્ર અ (અ) હમણાં; આ વખતે; અત્યારે થયો. પછી તો યુરોપ આખાની ગોરી પ્રજાને પિનાકૅટ પં. (૪૦) તંતુ; રેશા સમાવી યુરોપ માટે ફિરંગીસ્તાન' શબ્દ વપરાતો રિની સ્ત્રી પગની પિંડી થયો. મૂળે તુર્કસ્તાનના એક પ્રદેશનું નામ વિ અને કાંઈ નહીં; મીંડું; વ્યર્થ “વિલાયત' હતું અને ત્યાંના લોકો ગોરા હતા પિયત વિ કામમાં મંદ; ઢીલું એટલે બધા જ ગોરા લોકો “વિલાયતી' કહેવાયા. પિતાના અને ક્રિઢીલા પડવું, કમજોર થઈ જવું ગ્રીસનું મૂળ નામ “આયોનિયા અને ત્યાંના સિન સ્ત્રી લપસવું તે લોકો તે આયોનિયન' જેમને સંસ્કૃતમાં “યવન પિરાત્રિના અને ક્રિ લપસવું; ઢળી જવું કહ્યા ને પછી ભારત બહારથી આવેલા સૌ સિક ડું ટેટો, તકરાર યવન' કહેવાયા.),
પિતાના ! કલ્પિતકથા; વિવરણ; વૃત્તાંત

Page #269

फ़िहरिस्त
ખ્રિસ્તિ સ્રી॰ (ફા) યાદી; સૂચિ; તાલિકા ી અ॰ (અ) દર; પ્રતિ એક ઝીન્ન અ॰ (અ) જણ દીઠ છીજા વિ॰ ફીકું; મોળું
છીચર પું॰ (અં॰) રૂપક; લક્ષણ; વિશેષતા; રૂપરેખા છી-1-માના અ॰ (અ + ફા) આજકાલ; હાલના સમયમાં
૨૬૪
îતા પું॰ ફીત; કોર (૨) (માપવાની) પટ્ટી (૩) કાગળો વગેરે બાંધવાની પટ્ટી; ‘ટેપ’ છીરની સ્ત્રી એક પ્રકારની ચોખાના લોટની ખીર ઝીરોન વિ॰ (ફા) વિજયી; સફળ હીરોની સ્ત્રી વિજય
પછીતેના પું॰ (ફા) પીરોજ રંગ ઝીન પું॰ (ફા) હાથી હીનાના પું॰ હાથીખાનું ઝીલવા પું॰ (ફા) હાથીપગો રોગ ઝીન-પાયા પું॰ (ફા) થાંભલો ીલવાન પું॰ (ફા) હાથીનો મહાવત ઝીના પું॰ (ફા॰) શેતરંજનો હાથી હીતી સ્ત્રી પિંડલી (પગની પિંડી) હીš પું॰ (ઇ) ખેલકૂદનું મેદાન; સંશોધન માટે બહાર જવું તે; કોયલા વગેરેનું ક્ષેત્ર રીલ્ડમાર્શત પું॰ (ઇ) મુખ્ય સેનાપતિ છીલ્ડર પું॰ (ઇ) ક્રિકેટમૅચમાં દડાને રોકનાર; ક્ષેત્રરક્ષક
પછીલ્ડહાસ્પિટન પું॰ (ઇ) યુદ્ધક્ષેત્રમાં તત્કાળ ઊભી
કરેલી અસ્થાયી હૉસ્પિટલ
જીવન પું॰ (ઇ॰) તાવ ઝીસ સ્ત્રી॰ (ઇ॰) ફી; શુલ્ક ઝી-સી અ॰ (અ + ફા) સેંકડે ઝી-સાત્ત અ॰ દર સાલ; દર વરસે
ના અ॰ ક્રિ॰ (‘ફૂંકના’નું કર્મણિ) ફૂંકાવું (૨) પું॰ ફૂંકણી (૩) ફુક્કો; મૂત્રાશય વજની સ્ત્રી॰ ફૂંકણી (૨) ધમણ પુરના, વારના અગ્નિ ફૂંફવવું; ફૂંફાડો મારવો; ફૂં કરવું (સાપનું) જવાના, વળવાના સ॰ ક્રિ॰ ફૂંકાવવું વાર પું॰ ફૂંફાડો
રીના સ॰ ક્રિ॰ ચૂકવવું; ફૂંફાડો મારવો વના પું, વિયા સ્ત્રી॰ ફૂમતું ૐી સ્ત્રી॰ ઝીણી ફોલ્લી પુષ્કરા યું ફુવારો
પુના અ॰ ક્રિ॰ ફૂંકવું (૨) પું॰ ફૂંકણી; હુક્કો; મૂત્રાશય
પુની ॰ ફૂંકણી (૨) ધમણ પુરુષડ઼ા પું॰ કપડાં વગેરેમાંથી નીકળતું રુંછું; ફૂમતું પુરુનૂન વિ॰ (ફા॰) વ્યર્થ; નિરર્થક; ફિજૂલ ખૂલા પું॰ (અ॰) વસ્તુ કાઢી લેતા રહેતો કચરો (૨) શરીરમાંથી નીકળતો થૂંક ગળફો ઝાડો પેશાબ વગેરે મળ
फुर्ती
પુખ્ત વિ॰ એકાકી (૨) અલગ (૩) પું॰ (ઇ॰) ફૂટ (૧૨ ઇંચ; ૩૦ સે॰ મી॰)
પુટર, પુટન વિ॰ એકાકી; અલગ (૨) ફુટકળ; વિવિધ (૩) છૂટક
પુખ્ત પું॰ ફોડલો
પુટનોટ પું॰ (ઇ) પાના નીચે અપાતી ટિપ્પણી;
પાદટીપ
ટપાથ પું॰ (ઇ॰) પગથી; ફૂટપાથ પુટવાન પું॰ (ઇ) ફૂટબૉલની રમત દમત પું॰ મતભેદ
પુસ્ટેહરા પું॰ ઘાણી જેવા ફૂલેલા શેકેલા ચણાવટાણા પુષ્કૃત વિ॰ એકાકી; અલગ (૨) ફૂટેલા નસીબનું રુદૂર પું॰ (અ) ફિતૂર; ઝઘડો (૨) ખરાબી જૂહ ॰ (અ) ફતેહ; વિજય; જીત heaરી પું॰ (સં) ફૂંફાડો
વજ્રના અ॰ ક્રિ॰ ઊછળવું (૨) ઉમંગમાં આવવું ની સ્ત્રી॰ ચકલીને મળતું એક નાનું પક્ષી પુનાની સ્ત્રી॰ ફણગો; અંકુર રૂપતી સ્ત્રી॰ નાડું પુજારી પું॰ ફુંકવાટો
પુરુરવારના અ॰ક્રિ॰ખીજમાં ફૂંફૂં કરવું; ફૂંફાડો મારવો પુર સ્રી ફોઈ
પુરા વિ॰ ફુઆનું; ફોઈયાત રુસ પું॰ (સં) ફેફસું
પુર વિ॰ સાચું; સત્ય (૨) સ્ત્રી॰ પક્ષીની પાંખનો ઊડતી વેળાનો અવાજ
Fñ સ્ત્રી॰ (અ॰) વિયોગ; જુદાઈ પુરતી સ્ત્રી ફૂર્તિ; સ્ફૂર્તિ; તેજી પુરતીના વિ॰ ફૂર્તિલું
ના અ॰ ક્રિ॰ સ્ફુરવું (૨) સાચું સાબિત થવું; સફળ થવું
પુતાના અ॰ ક્રિ॰ ફરફરવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ ફફડાવવું પુરાહટ સી॰ ફરફરાટ; ફડફડાટ
સત્ત સ્ત્રી॰ (અ॰) ફુરસદ; નવરાશ (૨) રોગ મટવો તે; આરામ
પુરી સ્ત્રી॰ છેડે પુમડું લપેટેલી સળી (૨) રોચાંચ સાથે કંપ
પુર્તી ી
સ્ફૂર્તિ; તેજી

Page #270

फुर्तीला
૨૯૫
फेर-पलटा
પૂરના અ ક્રિ ફૂટવું
નીતિ સ્ત્રી ફૂટ પડાવવાની ચાલ પૂar (સંe) ફૂંફાડો pો ડું જુઓ
પછી સ્ત્રી હોઈ પૂજન પુષ્પ (૨) અસ્થિ-ફૂલ (૩) ફૂલ વગેરેનું
ભર
પુના વિ ફૂર્તિલું પુરત સી ફુરસદ; નવરાશ નપું ફફોલો (૨) ફૂલકો-રોટલી પુતળી સ્ત્રીનાનો ફૂલકો
ની સ્ત્રી દારૂખાનાની ફૂલકણી કે તારામંડળ (૨) પંચાતની વાત પુનવર ડું ફુલેવર (ફૂલ ચીતરેલું) રેશમી કાપડ પુરવાર વિશે પ્રફુલ્લ; પ્રસન્ન પુનવાણી સ્ત્રી બગીચો (૨) કાગળની ફૂલવાડી પનાહ ! માળી
રત્ન વિ ફલાણું; અમુક પુનાના સ ક્રિફુલાવવું
નાવ ડું ફૂલવું કે ફુલાવવું તે પુનિયા ડું કાનમાં પહેરવાનું ફૂલ-ઘરેણું પુલિપ ! (ઈ) ફૂલ્સકૅપ કાગળ પુરા પે ફૂલોની કરેલી છત્રી પુને ! (ફૂલોનું) સુગંધીદાર તેલ પુલેત્રી સ્ત્રી ફુલેલની શીશી પુરનારી સ્ત્રી એક જાતનું ભજિયું પુરુજન વિ (સં9) ખીલેલું; પ્રફુલ્લ પુરવાર, પરફાર સ્ત્રી પાણીની ઝીણી છાંટ; ફરફર;
ફોરું પુરત સ્ત્રી ફૂસ એવો ધીમો અવાજ પુરસપુર સ્ત્રી ગુસપુસ વાત પુણે અને ધીરેથી; ધીમેથી પુસપુસા વિ ફાસસિયું પુસપુરસાના અને ક્રિગુસપુસ ધીમેધીમે બોલવું પુસપુસવું કાનમાં બહુ ધીરેથી કહેવું; ગુસપુસ;
કાનભંભેરણી પુલના સક્રિ. ફોસલાવવું પુeણા વિ૦ (અ) અશ્લીલ, ફૂવડ
હર સ્ત્રી પાણીની ઝીણી છાંટ; ફરફર; કોરું પુરણ પું° ફુવારો (૨) ઝીણી છાંટ પુરણી સ્ત્રી પાણીની ઝીણી છાંટ; ફરફર; ફોરું
જ સ્ત્રી રૅક; શ્વાસ; ફૂંકવું તે પૂના સક્રિ ફૂંકવું (૨) ફૂંકી મારવું પંj ઢોરનું દૂધ ખેંચી કાઢવાની એક કૂર યુક્તિ
કે તે માટેની નળી (૨) ફોલ્લો ર સ્ત્રી ના ડું ફૂમતું દ-વારા વિ ફૂમતાવાળું ફુમતિયાળ પૂલ ડું ફૂમતું
pી પાણીની ઝીણી છાંટ; ફરફર; ફોરું (૨) ફૂગ પૂર સ્ત્રી ફૂટ; ફૂટવું તે (૨) ભેદ; તડ (૩) એક
જાતની કાકડી (અલબત્ત, આ ફૂટ ગળ્યું હોય.)
નોખી સ્ત્રી ફલાવરનું શાક નહોત્ર શૈત્ર સુદ એકમનો વૈષ્ણવ મંદિરોમાંનો
હીંડોળાનો ઉત્સવ પૂલાર પે ફૂલદાની
જલાર વિ ફૂલ વગેરેના શણગારવાળું; ફૂલવાળું પૂના અક્રિ ફૂલ આવવાં (૨) ખીલવું (૩) ફૂલવું
(૪) પ્રફુલ્લ કે ગર્વિત થવું (૫) મોં ચડાવવું; રિસાવું પૂરણી સ્ત્રી આંખમાં પડતું ફૂલ પૂર ડું સૂકું ઘાસ; ખડ (૨) છાજનું ઘાસ પૂર, પૂણા વિ ફૂવડ; ઠેકાણા વગરનું (૨) સ્ત્રી
ફૂવડ સ્ત્રી પૂરતી સ્ત્રી પાણીની ઝીણી છાંટ; ફરફર; ફોરું જ સ્ત્રી ફેંકવું તે
ના સક્રિ ફેંકવું; પાડી દેવું; ઉછળવું; દૂર હટાવવું; પટકવું પરસ્ત્રી કમરની ભેટ કે કમરનો ઘેરાવો (૨) ઘુમાવ; | લપેટ (૩) ગંજીકાનાં પાનાં મિશ્ર કરવાં તે સરના સક્રિ ફીણવું; હલાવવું; મિશ્ર કરવું જરા પુ. ફેંટો
ટી સી સૂતરની આંટી (અટેરણ પર ઉતારેલી) પણ પે એકે ટોપી (તુર્કી ઘાટની) જિન પં. (સં.) ફીણ પરના વિફીણવાળું
નાના અને ક્રિ ફીણયુક્ત થવું પતિ વિ૦ (સં.) ફીણવાળું પની સ્ત્રી સૂતરફેણી પણ ડું ફેફસું aછી, પરી સ્ત્રી તરસ કે ગરમીથી હોઠ પર
વળતી પોપડી જયાબેન ! () વિદાય
૪ ૫ (સં.) શિયાળ પર શું ફેર (ચક્કર; તફાવત) (૨) દુવિધા; મુંઝવણ (૩) સંશય (૪) ફેરફાર (૫) ઉપાય, યુક્તિ
ફેરફાર
ના સ ક્રિ ફેરવવું (૨) પાછું લેવું કે કરવું રર-પC આણું

Page #271

फेरफार
વેરા પું॰ ફેરફાર; પરિવર્તન; ફરક (૨) આઘુંપાછું કરવું તે નવરત્ન પં° ફેરફાર; બદલવું તે પેરા પું॰ ફેરો; આંટો; ચક્ક૨ તારી શ્રી હેરફેર; આમતેમ ફેરફાર વેરી સ્રી॰ ફેરી (વેચવા માટે) (૨) ફેરો; આંટો પેરીવાલા પું॰ ફેરિયો
પેન પું॰ (અ) કાર્ય (૨) દુષ્કર્મ; ફેલ (૩) ક્રિયાપદ (૪) વિ॰ (ઇ॰) નિષ્ફળ; નાપાસ
૨૬૬
ન-જ્ઞામિની સ્ત્રી સારી ચાલની જામિનગીરી નન્ અ॰ (અ) કાર્યરૂપે řત્ની વિ॰ (અ) ફેલબાજ; ઢોંગી હસ્તિ સ્ત્રી યાદી; તાલિકા; સૂચિ સી વિ॰ (ઇ॰) અલંકૃત અને મનોહર; ‘ફેન્સી’ વૈવસ્તૃત પું॰ ઘા કરવામાં હોશિયાર વની સ્ત્રી॰ (ઇ) કોઠી (૨) કારખાનું વૈજ્ઞ પું॰ (અ) ફાયદો; હિત (૨) ભલાઈ; પરોપકાર (૩) ફેજ; પરિણામ
તેઆમ પું॰ (અ) લોકહિત ઔયાન વિ॰ ઉદાર હૃદયનું; દાનશીલ હૈયાની સ્ત્રી॰ ઉદારતા; દાનશીલતા ૐન સ્ત્રી॰ (ઇ॰) બંદૂકનો વાર વૈનના અ॰ ક્રિ॰ ફેલાવું ઐત્તાના સ॰ ક્રિ ફેલાવવું
તસૂક્ત પું॰ (ફા) ફિલસૂફ (૨) ઉડાઉ (૨) દગલબાજ
ત્નસૂરી સ્ત્રી અપવ્યય (૨) દગલબાજી પૈનાવ પું॰ ફેલાવો શન પું॰ (ઈ) ફૅશન; ચાલ; રીત પ્રેગનેવત, ઐશનેબુત વિ॰ (ઇ) ફેશન કરનારું કૈસન્ન પું॰ (અ) ન્યાયાધીશ (૨) ન્યાય; ડ્રેસના પું॰ (અ) ફેંસલો
ફેંસલો
પોળ પું॰ નકામો કૂચો (૨) નીરસ ચીજ ૉટ વિ॰ ફોગટ; તુચ્છ; નકામું; મુફત જેના પું છોતરું; છોડું પોસ પું॰ (ઈ) દૂરબીન, કૅમેરા વગેરેનું ખાસ અમુક કેન્દ્રબિંદુ ોટો, પ્રોટોપ્રા પું॰ (ઇ॰)છબી; છાયાચિત્ર; ફોટો
સંજ વિ॰ બંકું; વાંકું (૨) દુર્ગમ (૩) પું॰ બૅન્ક અંજનાન સ્ત્રી॰ સોનીની ફૂંકવાની નળી ઘના વિ॰ બંગાળી (૨) સ્ત્રી બંગાળી ભાષા (૩) પું॰ બંગલો
ब
હોટોપ્રાર્ પું॰ છબી પાડનાર
પ્રોટોપ્રાની સ્રી ફોટો પાડવાની કળા કે વિદ્યા;
છબીકળા
પોટોસ્ટેટ પું॰ (ઇ) ફોટો દ્વારા ચિત્રાંકન ોડ઼ના સ॰ ક્રિ॰ ફોડવું છોડ઼ા પું ફોલ્લો ણિયા સ્ત્રી॰ ફોલ્લી
बंछना
શ્વેતા પું॰ (ફા) થેલી (૨) અંડકોષ (૩) મહેસૂલ (૪) ખજાનો; તિજોરી
એતેવા પું॰ (ફા) ખજાનચી; કોષાધ્યક્ષ; રોકડિયા પોન પું॰ (ઇ॰) દૂરભાષ; ટેલિફોન પોનોગ્રા પું॰ (ઇ॰) ધ્વનિને અંકિત કરનારું એક યંત્ર; ગ્રામોફોન
હોલ્ડર પું॰ (ઇ) ચોપાનિયું; કાગળ રાખવાનું વાળેલું પૂંઠું
ફ્લેશ વિ॰ ગંદું; બીભત્સ જોહા પું॰ રૂનો ફાયો
Ôn, Ôૌવ્યારા પું॰ ફુવારો
પૌત્ત્ત વિ॰ (અ) ઉચ્ચ; શ્રેષ્ઠ (૨) પું॰ ઉચ્ચતા ૌવિત સ્ત્રી (અ) શ્રેષ્ઠતા (૨) ઉન્નતિ ૌન સ્ત્રી॰ (અ) ફોજ; લશ્કર
ઝૌનવાર પું॰ (ફા) ફોજનો ઉપ૨ી; સેનાપતિ (૨) ફોજદાર-અમલદાર
ઝૌનારી સ્ત્રી ટંટો; ઝઘડો (૨) ફોજદારી અદાલત ૌની વિ॰ (ફા॰) ફોજને લગતું
ૌત વિ॰ (અ) ગત; મૃત (૨) સ્ત્રી॰ નાશ (૩) મૃત્યુ ૌતી સ્ત્રી॰ (ફા॰) મૃત્યુ (૨) વિ॰ મૃત્યુ સંબંધી ૌન અ॰ (અ) તરત; ઝટ îîì વિ॰ (અ॰) જલદીનું; તાત્કાલિક ૌનાવ પું॰ (ફા॰) પોલાદ છૌભારતી વિ॰ (ફા॰) પોલાદી પૌવારા, ઝૌઘ્વારા પું॰ (અ) ફુવારો યૂન પું॰ (ઇ॰) વિદ્યુત-પરિપથમાં લગાડાતો ધાતુનો નાનો ટુકડો પ્રાપ્તીન્ની વિ॰ ફ્રાંસનું I ॰ (ઇ) પહેરવાનું ફરાક પ્રેમ પું॰ (ઇ॰) ચોકઠું (૨) છબીની ફ્રેમ પતૂટ પું॰ (ઇ॰) વાંસળી જેવું એક વાજું
થંભી વિ॰ બંગાળી (૨) સ્ત્રી બંગાળની ભાષા યંજ પું॰ વંચક; ઠગ સંઘના સ્ત્રી ઠગાઈ; વંચના (૨) સ॰ ક્રિ॰ ઠગવું ઢાંછના સ॰ ક્રિ॰ વાંછવું; ઇચ્છવું

Page #272

बंजर
૨૬૭
बकसना
વંગર ડું ઊસર જમીન વેંટના અને ક્રિ વહેંચાવું હૈદવાર પં વહેંચણી વિંટાપું ગોળ કે ચોખંડો નાનો ડબો વિટાસ્ત્રી બાંટવું તે; ભાગ વહેંચવો તે (૨) ભાગની
ખેતી વિંટાધારવિ પૂરેપૂરું નાશ પામેલું, સત્યાનાશ થયેલું વિંટાના સ ક્રિ વહેંચાવવું (૨) મદદમાં લાગવું વયા વિ વહેંચનાર વંદન કું() બંડલ, પોટલું હિંદુવા વિ૦ બાંડું વંs ! એક કંદ; રતાળુ (૨) અનાજ રાખવાની વખાર
, વૈરાગ્ની છાપરાના મોભનું લાકડું ચંદ્ર પુંછ (ફા) બંધન; કેદ (૨) બાંધ (૩) અંગરખા
વગેરેની કસ (૪) કાગળની લાંબી પટી (૫) છપ્પા જેવી ઉર્દૂ કવિતાનું ચરણ (૬) વિબંધ કરેલું કે થયેલું રોકાયેલું કે રોકેલું, બદ્ધ વં સ્ત્રી (ફાળ) ઈશ્વરી ઉપાસના (૨) અધીનતા
અને દીનતાનો સ્વીકાર (૨) પ્રાર્થના (૩) સલામ;
દાસકર્મ, અભિવાદન; નમસ્કાર હિંમી સ્ત્રી કરમકલ્લો; કોબી બંનવાર | તોરણ ચંદ્રના સ ક્રિ વંદવું (૨) સ્ત્રી વંદના વંતપું વાંદરો (૨) (ફાળ) બંદર વંદાજ૫ (ફાળ) બંદર હિંતાનપું કેદખાનું વંતા ! (ફા) દાસ; સેવક ચિંતા-નવા વિ૦ (ફા) દાસ પર દયા કરનાર;
દીનદયાળ વંતિ સ્ત્રી (ફા૦)બાંધવું તે; રુકાવટ(ર) શબ્દયોજના
(૩) પયંત્ર; પેંતરો (સાજિશ) સિંલી સ્ત્રી સેવિકા, બાંદી વંતીપું (ફા) કેદી (૨) ભાટ, ચારણ (૩) સ્ત્રીબંધી
ઘરેણું (૪) દાસી (૫) કેદ; બંધન લીલ્લાના, વંલીયર પેકેદખાનું; કારાગૃહ, જેલ વંતીવાડું કેદી
લીછોરડું કેદમાંથી છોડાવનાર હિંદુ સ્ત્રી (ફા) બંદૂક વંતુરી ! બંદૂકવાળો બંદાસ (ફાબંદોબસ્ત; પ્રબંધ; વ્યવસ્થા
(૨) મહેસૂલની જમાબંધી બંધ (સં.) બંધનબેડીકેદ (૨) પાણીનો બંધ;
બાંધ (૩) બાંધણ-રસી વગેરે
વંથવા ડું ગીરો મૂકેલી વસ્તુ (૨) બાંધેલ વ્યક્તિ વંથી સ્ત્રી વ્યભિચારિણી સ્ત્રી વંદન ! (સં.) બાંધવું તે; બંધન વંથના અન્ય ક્રિ બંધાવું (૨) ડું બાંધવાનું સાધન વંથાન ડું ધારો; બંધી; કરાર (૨) પાણીનો બાંધ
(૩) સમ તાલ વંથી સ્ત્રી નક્કી પ્રબંધનું નક્કી કાર્યક્રમ બંધામણી;
બંધાવું તે વંદુ (સં) ભાઈ, ભાંડું (૨) ભાઈબંધ કે સ્વજન વંધુમા, વૅયુવા બંધાયેલો તે; કેદી વંથેન પું કશું નિયમિત બાંધવું કે બંધાવું તે, બંધામણી;
કરાર (૨) બંધી; પ્રતિબંધ સંપુનિત સ્ત્રી સાર્વજનિક જાજરૂનું સ્થાન વંત્ર સ્ત્રી બમ બમ ધ્વનિ (૨) નગારું વંવા (અખંબા) બંબો (૨) સ્ત્રોત; ઝરણું Ėવાના અને ક્રિ (ઢોરનું) બાંઘડવું વંશપૂર, વંત્રિોવનપું વાંસ-કપૂર વંતો, વંલી સ્ત્રી વાંસળી; બંસી
સ્ત્રી પાણીનો બાંગો; કાવડ જ (ફાળ) પૂર્વગ; “સની જેમ “સહિત' એવા અર્થમાં
(ઉદા બકૌલ; બશર્ત વગેરે) સાથે જદ્ર અ૦ (અ) દૂર વ પં(સં) બગલો (૨) બકાસુર વૈો સ્ત્રી બકવું તે; બકવાદ; લવારો વળી , વઘ ૫૦ પોટલું, બચકો થવી સ્ત્રી પોટલી, બચકી ક સ્ત્રી બકવાદ હતા, વાતર ૫૦ બખ્તર; કવચ વન સક્રિ બકવું, બોલવું; બકવાદ કરવો હવે સ્ત્રી બકવાદ; લવારો વર- સ્ત્રી બકરી ઈદ વર-સાવ ! બકરાનું માંસ વેચનાર વરના સક્રિએકલા બકવું-બબડવું (૨) પોતે કબૂલ
કરી કહી દેવું હા ! બકરો હારી સ્ત્રી બકરી વનસ (ઈ બકલ્સ) બકલ વળના ડું વલ્કલ (૨) ફળનું છોડું રવિવા, વવાર, ઉત્તવાસ સ્ત્રીબકવાદ; બકબક;
લવારો હવાલો વિ બકવાદ કરનાર સાત પુંડ (ઇં. બોક્સ) પેટી હાલના સક્રિ બક્ષવું; બક્ષિસ આપવી (૨) માફ
કરવું

Page #273

बकसाना
૨૬૮
बच्चादान
વસાના સક્રિ માફ કરાવવું; બક્ષિસ અપાવવી વજુગા, વસુવા ડું બકલ તથા પુ. (અ) બાકી; બચત વહારી સ્ત્રી બોલ; શબ્દ; મોંમાંથી નીકળતો ધ્વનિ સતાવન પં. (ફા) બબરચી હથિ વિ(અન્ય) શેષ; બચેલું; પરિશિષ્ટ હવા શું બચકો; પોટલું થવી સ્ત્રી પોટલી, બચકી વન, વના સ્ત્રી બાખડી ગાય-ભેંસ કર્યો ! ઘૂંટણિયે ચાલવું તે વોટના સ ક્રિનખથી ઉઝરડો ભરવો યૌત્ર અ (અ) કોલ પ્રમાણે હવન (સં.) છાલ (૨) છોડું હવાન ! (અ) બકાલ; વાણિયો હદ- સ્ત્રી (અ) બકરી-ઈદ હવસ ૫ (ઈ- બૉક્સ) પેટી બહાર ! બખતર
() હિસ્સો ભાગ સહ સરી રહેવા લાયક (સારું) ઘર
હા, હાસીક સ્ત્રી બક્ષિસ કહાન મું વર્ણન (૨) વખાણ તલ્લાના સક્રિવર્ણવવું (૨)વખાણવું (૩) ગાળો
ભાંડવી હકાર શું અનાજનો કોઠાર કે વખાર મહિલા ડું (ફા) બખિયો; સિલાઈનો ટાંકો વડિયાના સક્રિ બખિયા દઈ સીવવું વહીર સી. શેરડીના રસમાં રાંધેલો ભાત વહીન વિ. (અ) કંજૂસ વહુ અ (ફા) જાતે; પોતે વહૂવી અને (ફા) ખૂબીથી; અચ્છી તરેહ કહે ! બખેડો; ઝઘડો (૨) પંચાત; ઝંઝટ
ડ્યિા વિશે ઝઘડાળુ; બખેડો કરનારું વહેરના સક્રિ વિખેરવું ય-વૈર અ” (ફા) બરોબર; ખૂબીથી હત પુંછ (ફા”) નસીબ, ભાગ્ય હતા ડું (ફા) બખતર વહતાવર, વહિયાર વિ૦ (કા) ભાગ્યશાળી ચણાના સક્રિબલવું (૨)ત્યજવું (૩) ક્ષમા કરવી
હિરણાસ્ત્રી (ફા) બલિશ(૨) ઉદારતા (૩) ક્ષમા a | બગલો વધારે સ્ત્રી બગાઈ હા-છુટ, યહુદ અને જોરથી; સડસડાટ રાતના અક્રિ બગડવું (૨) ભૂલવું (૩) ભ્રષ્ટ થવું હતા ! મચ્છર
વધારે પુ બરાબરી; સ્પર્ધા સાત પે મહેલ કે મોટું મકાન (૨) ઘર (૩) આંગણું સરના, તારાના અને ક્રિ ફેલાવું; વીખરાવું Rાના અને ક્રિ ફેલાવું; વીખરાવું
સ્ત્રી રહેવા લાયક સારું ઘર માતરી (કા) બગલ (૨) પાસું, પડખું (૩) પાસેનું
સ્થાન લકાનriધ ! બગલબામણી (૨) બગલમાં ખરાબ
પસીનો નીકળવાનો રોગ વડાનલ સ્ત્રી એક એવી અંદર પહેરવાની બંડી જેના
બંધ બગલમાં બાંધવામાં આવે છે. વાત્રા, પુના ડું બગલો હાની સ્ત્રી બગલી વાતા-અતિ શું બગભગત હાનિથાના અન્ય ક્રિ બગલમાં - પાસે થઈને નીકળી
જવું (૨) સક્રિઅલગ કરવું (૩) બગલમાં મારવું વતી સ્ત્રી બગલાની માદા વરાત્રી વિ૦ (ફા) બગલનું (૨) સ્ત્રી બગલનું કપડું
(૩) દરજીની થેલી સાર સ્ત્રી ગાયની ગમાણ, ગૌશાળા સરના સક્રિ ફેલાવું; વીખરાવું બાવત સ્ત્રી (અ) બળવો (૨) રાજદ્રોહ નિયા સ્ત્રી, વનવા બગીચો; નાનો બાગ સગુલ્લા બગલો હા ના ડું વંટોળિયો થી સ્ત્રી એક નાનું પક્ષી-ભરદ્વાજ વડર અ (અ) વગર; વિના વળી, સધી સ્ત્રી બગી ગાડી વયંવર, વપછાતા ! વાઘચર્મ, વ્યાઘાંબર કલન, વચનહિ ! વાઘનખ અષાર શું વઘાર કે તેની મહેક વધારા સક્રિ. વઘારવું (૨) યોગ્યતા બહારનું
બોલવું-છાંટવું ચિત્ર સ્ત્રી વચ ઓષધિ (૨૨) ડું વચન કવવાના વિ. બચ્ચાને યોગ્ય કે બચ્ચા જેવું ભારત સ્ત્રી બચાવ; રક્ષા (૨) બચત; બચાવેલું તે; શેષ
(૩) નફો પદના અને ક્રિ બચવું સરપન ડું બચપણ; નાનપણ જવાના સ બિચાવવું સવાર ! બચાવ; રક્ષણ
વ્યા (ફા) બચ્યું (૨) બાળક (૩) વિનાદાન; બાલિશ વાતાવ (ફા) ગર્ભાશય

Page #274

बच्ची
૨૬૯
बढ़ती
સત્રી સ્ત્રી બચી; છોકરી વચ્ચે ૫૦ બવ બચ્ચાંકચ્યાં; બાળબચ્ચાં કચેલાની સ્ત્રી ગર્ભાશય હજી ! વત્સ; છોકરો (૨) વાછડો અચ્છા, છ, ! વાછડો છલી, કાછિયા સ્ત્રી વાછડી છે શું ઘોડાનો વછેરો
ત્રી ! (વાજું) વગાડનાર-બજાવનાર હના અ; ૦િ વાગવું; બજવું (૨) (શસ્ત્ર) ચાલવું હળવદના અને ક્રિસંડાથી ખદબદવું-ફીણ આવવું કળા વિવિજ જેવાં અંગવાળું (૨) પં હનુમાન હારાજની પં વીર હનુમાન
એક પ્રકારની મોટી નાવ વડરી સ્ત્રી કાંકરેટ (૨) કોટનો કાંગરો (૩) બાજરી કળા વિ. (કાવ્ય) ઉચિત; ઠીક; સ્થાને હા-સાવર સ્ત્રી (ફા) કર્તવ્ય કે આજ્ઞાનું પાલન વૈજ્ઞાન ! (અબક્કાજ) કાપડિયો વાપુ (ફા) બજાજોનું-કાપડિયાઓનું બજાર;
કાપડ બજાર વાણી સ્ત્રી (ફા) કાપડનો વેપારધંધો પગાર અને (ફા) બદલે; અવેજમાં વાગાર બજાર લગારી, બનાસ્ત્ર વિ૦ બજારુ (૨) સામાન્ય; મામૂલી વહાઅ (ફા) દેખવામાં; ઉપરથી જોતાં; ઉઘાડું
ગુજ અન્ય (ફા) સિવાય; (અમુક) છોડીને હને અ વાગ્યે હમ સ્ત્રી (ફા) સભા; મંડળી વફાવટ સ્ત્રી વંધ્યા સ્ત્રી (૨) વાંઝિયું માદા-પશુ હના અને ક્રિ બંધાવું (૨) ફસાવું; ગૂંચવાનું વફાવ છું, હeટ સ્ત્રી ગૂંચવણ; ફસાવું તે વટપુંવટ, વડ (૨) વડું (૩) વજન; બાટ (૪) વળ
(૫) વાટ; રસ્તો ટકા ડું વજન; બાટ વદન સ્ત્રી આમળવું તે; વળ (૨) ડું (.) બટન;
બોરિયું પદના સક્રિ વળ દેવો; આમળવું (૨) ડું ઉપટણ વદ-રા, વટ-પાર, કટ-માર વાટપા; ડાકુ અત્ના ડું મોટી વટલોઈ વટની, હત્નો સ્ત્રી વટલોઈ; તાંબડી પટવાર મું નાકેદાર (૨) પહેરેગીર વટવારા વહેંચણી કરા સ્ત્રી વહેંચણી (૨) ભાગે જમીન આપવી તે વારંવાર વિભાગે ખેડનાર ટાપું વટેમાર્ગુ મુસાફર બ. કો. – 18
વટાત્રિોન પે (અં) પાયદળ લશ્કરનો એક વિભાગ વરિયા સ્ત્રી નાની ગોળી કરી સ્ત્રી ગોળી, વટી યદુગા, યદુવા વાટવો (૨) મોટી વટલોઈ સહુના અને ક્રિટોળે વળવું; એકઠું થવું વહુવા વાટવો (૨) મોટી વટલોઈ પર સ્ત્રી એ નામનું પક્ષી
હા ! બટેર પક્ષી પાળનાર વોર ડું ટોળું (૨) ઢગલો વોરના સક્રિ સમેટવું; એકઠું કરવું કરો પં મુસાફર કટ્ટા ! (સં વા; પ્રા. વાટ્ટ) દલાલી (૨) તોટો; ઘટ
(૩) ખલનો બત્તો કટ્ટ-રણાતા ડૂબેલી રકમનું ખાતું વાત વિ લીસું અને સપાટ વ૬ સ્ત્રી બડબડાટ; બકવાદ; બેડશી (૨) વડનું ઝાડ (૩) વિ “બડા'નું સમાસમાં આવતું રૂ૫; (જેમ કે,
બડભાગી) કૌભા ડું વડનો ટેટો
ઉપર ! મોટાઈ; વડપણ; મહત્તા વિઠ્ઠ પું વડનો ટેટો ૨૩૬ સ્ત્રી બબડાટ; બકવાદ વડવાના સક્રિ બબડવું; બકવાદ કરવો વડી સ્ત્રી જંગલી બોર લોન, વોલ્સા વિ બડી બડી વાતો હાંકનાર;
બહુબોલું વમાન, વમાજ વિશે બડભાગી; મહાભાગ્યશાળી વડવા સ્ત્રી વડવા; ઘોડી (૨) વડવાગ્નિ (સમુદ્રમાંનો અગ્નિ ). વાનિ, વાન વડવાનળ (સમુદ્રમાંનો
અગ્નિ ) વન ડું એક જાતનું અનાજ વદર, વસ્ત્ર પુંછ ફણસના જેવું ખટમીઠું ફળવાળું
એક ઝાડ વહાર લગ્ન પછીનું મહાભોજન વડું વડું (૨) વિ વડું મોટું (ઉંમર કદ ગુણ
વગેરેમાં) વફા સ્ત્રી વડાઈ; મોટાઈ; માન-પ્રતિષ્ઠા થાપન ડું મોટાઈ; વડાઈ પછી સ્ત્રી વડી (૨) વિ. સ્ત્રી મોટી હા , વહેર પું, સ્ત્રી મોભ કાપું સુતારા વહેલી સ્ત્રી સુતારી કામ વતી સ્ત્રીવૃદ્ધિ; બઢતી (વધારો) (૨)ચડતી; ઉન્નતિ

Page #275

बढ़ना
૨૭૦
बदबूदार
વહુના અને ક્રિ વધવું (૨) ઉન્નતિ થવી (૩) દુકાન
વગેરે બંધ થવું કે દીવો બુઝાવો હજની સ્ત્રી સાવરણી; બુહારી વહાવી સ્ત્રી મર્યાદા વગેરેનું ઉલ્લંઘન (૨) હોડ;
બરાબરિયાની લડાઈ વાવ ! વૃદ્ધિ; વધારો (૨) ઉન્નતિ વાવ પે વધારવું તે, ઉત્તેજન (૨) ઉશ્કેરણી હિયા વિ. ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ કોતરી સ્ત્રી ઉત્તરોત્તર ચડતી (૨) વેતનમાં ક્રમિક
વધારો વિ, વાન પુ. વણિક; વાણિયો; વેપારી હત, વતવ, વતા સ્ત્રી બતક હતિહાપું, વતી સ્ત્રીવાતચીત; વાદવિવાદ વતન વિશે બકવાદ કરનારું હતાવહાવ શું વાત વધવી તે; ઝઘડો હતિરસ પુંછ વાતચીતનો રસ હતના સક્રિ બતલાવવું; દેખાડવું; બતાવવું વતાä ! વેંગણ; વંતાક રયતાના સ ક્રિ બતાવવું; જણાવવું; કહેવું કતીરા, વતાસા પંથે પતાસું (૨) ફૂલકણી
(૩) પરપોટો વરિયા સ્ત્રી ફળનો કરવો વતિયાના અ ક્રિ વાતચીત કરવી હતિવાર સ્ત્રી વાતચીત વતી સ્ત્રી દાંતની બત્રીસી વતોના ! ચાલાકી કે છેતરપિંડીની રીત હત અન્ય (અ) રીત પ્રમાણે; ઢંગથી હરિ સ્ત્રી સોજો હત, તરલ સ્ત્રી બતક
ત્તિ, લોસ વિશે બત્રીસ; ૩૨ વત્તી સ્ત્રી વાટ; દિવેટ (૨) દીવો (૩) મીણબત્તી
(૪) પલીતો વીસ વિ બત્રીસ; ૩૨ વાસી સ્ત્રી બત્રીસી યથાન ડું પશુઓને બાંધવાની જગ્યા; પશુશાળા;
ડબો (૨) સ્ત્રી દર્દ; પીડા તથા ડું બથવો-એક ભાજી ત્ર સ્ત્રી બદલો; અવેજ (૨) બદ રોગ (૩) વિ.
(ફાળ) ખરાબ કદ-ની સ્ત્રી અરાજક: અવ્યવસ્થા: અશાંતિ વ-જંતાની સ્ત્રી ખરાબ પ્રબંધ; અવ્યવસ્થા હત વિ (ફા) ખરાબ; કુકર્મી, વ્યભિચારી વિદ્યારે સ્ત્રી દુરાચાર; વ્યભિચાર અદ- દિત વિ૦ (ફા) અભાગી; કમનસીબ
૨-મિતિ સ્ત્રી કમનસીબી વ-હૂ વિશે ખોટી ખો- ટેવ-વાળું વ-વાદવિ (ફા) અશુભ ચાહનાર;બૂરું ઇચ્છનાર ક-વિ (ફા) શક કે વહેમની દૃષ્ટિવાળું હતાનાની સ્ત્રી ખરાબ ધારણા (૨) શકની દૃષ્ટિ
ઉો વિ (ફા) નિંદક; કૂથલી કરનારું હોઈ સ્ત્રી નિંદા; કૂથલી વલસન વિશે ખરાબ ચાલચલગતવાળું વદ્વત્રની સ્ત્રી બદચાલની સ્ત્રી (૨)બદચાલ, દુરાચરણ વ-વાન વિ (ફા) ગાળો બોલનારું કાકાની સ્ત્રી ખરાબ ગાળો દેવીતે (૨) ગાળાગાળી વજ્ઞાતિ વિ° (ફા) નીચ; હલકું વાવ વિ (ફા) શોભારહિત, કદરૂપું ક-તપી વિ (ફા) અસભ્ય; અશિષ્ટ વતનીની સ્ત્રી અસભ્યતા, અશિષ્ટતા કવિતા વિ૦ (ફા) વધારે ખરાબ વહતરીન વિ અતિ બૂરું વ-તહs વિ (ફા) અશિષ્ટ, અસભ્ય
-તળી સ્ત્રી અશિષ્ટતા; અસભ્યતા હ-યાત વિ૦ (ફા) ખરાબ દાનતવાળું કવિતાનીતી સ્ત્રી ખરાબ દાનત હોવી તે; ખરાબ
દાનત હતિમ વિઘમંડી; અહંકારી હતિમા સ્ત્રી મગરૂરી; નહિ જેવી વાતમાં ખોટું
લાગી જવાની આદત ૨૯-૯માં સ્ત્રી (હા) શાપ વન ! (ફા૦) શરીર (૨) વદન; મુખ ક-નસીક વિ (ફા) કમનસીબ વ-નવી સ્ત્રી કમનસીબી વના સ” ક્રિ કહેવું (૨) ઠરાવવું (૩) શરત કે હોડ
બકવી (૪) બદવું; ગાઠવું વ-રામ વિ (ફા) કલંકિત; બેઆબરૂ વ-નારી સ્ત્રી કુખ્યાતિ; અપકીર્તિ વીત વિ.(ફા) બદદાનતવાળું, બેઈમાન હનીયતી સ્ત્રી બેઈમાની, લાલચ
-કુના વિ (ફા) કદરૂપું, બેડોળ વ-પરદેશ વિ૦ (ફા) પરેજ ન રાખનારું; અપથ્ય
કરનાર વપછી સ્ત્રી ખાવાપીવામાં પરેજનો અભાવ (૨) કુપથ્યનો ભોગ
વિ (અ) કમનસીબ, દુર્ભાગી સંતવાહી સ્ત્રી કમનસીબી; દુર્ભાગ્ય હત સ્ત્રી (સાથે) બદબો; દુર્ગધ હવભૂલાર વિ ગંધાતું; ખરાબ વાસવાળું

Page #276

बद-मआश
૨૭૧
बनजारा
અદ્ર-માઇ (ફા૦) ના વિ બદમાસ; દુષ્ટ
(૨) લફંગું; દુરાચારી હ-અગાશી, તમારી સ્ત્રી દુષ્ટતા; ગુંડાપણું
અને લુચ્ચાઈ વ-માળી સ્ત્રી (ફા) અણબનાવ; કડવાશ
(૨) બેસ્વાદપણું વલમજ્ઞાવિ (ફા) ફીકું બેસ્વાદ; ખરાબ (૨) મજા
વિનાનું વ-મવિ (ફા)નશાથી ચકચૂર (૨)લંપટ, કામી જ-મસ્તી સ્ત્રી મદહોશી; મતવાલાપણું, લંપટતા
કામુકતા ક- બિન વિ (ફા) ચીડિયું; ખરાબ મિજાજ કે
સ્વભાવનું વદ-મિશાળી સ્ત્રી બૂરી પ્રકૃતિ (૨) ચીડિયાપણું વ-સંપવિ (ફા) બગડીકે ઊડી ગયેલા બૂરા રંગનું
(૨) ૫૦ પત્તાની રમતમાં ઊતરથી બીજો રંગ વ-ળી સ્ત્રી ફિક્કાપણું (૨) ખરાબી; ખોટાઈ હરિ ! (i) બોર કે બોરડી (૨) કપાસ કે
કપાસિયો વર અને (કા) (દરવાજાની) બહાર; નગરમાંથી - નિર્વાસિત સવીર () હિસાબની ભૂલો કાઢનાર વાર-નવી સ્ત્રી હિસાબની ભૂલની શોધ વા-ની સ્ત્રી (ફાટ) મોરી; ગટર વતા! મેઘ; વાદળ (૨) સ્ત્રી (સં.) કપાસનો છોડ કદ્ર-રાહ વિ (ફા) બદરસ્તે ચડેલું બૂરું વરિ, વાિ , કરી સ્ત્રી (સં.) બોરડી વૉટ વિગેરમાર્ગે ચઢેલું; બૂરું કત, કર્તા ! (અ) બદલો (૨) ફેરફાર
(૩) અવેજ વઢ-તડામ વિ૦ (ફા) બેલગામ, નિરંકુશ વનના અન્ય ક્રિ બદલાવું; ફરી જવું (૨) સક્રિ
બદલવું; ફેરવવું (૩) ફેરબદલી કે અદલો બદલો કરવો વતન્ના ડું બદલો; ફેરફાર; અવેજ વલ્લી સ્ત્રી વાદળાંની ઘટા (૨) બદલી વતનૌવન સ્ત્રી અદલાબદલી હ-યા વિ (કા) રીતભાત કે ઢંગધડા વિનાનું;
કઢંગું કવિ-વન, વદ્ર-ભૂત વિ૦ (ફા) કદરૂપું હ-શગૂન વિ અશુભ; અપશુકનિયું ય-શગૂની સ્ત્રી માઠા શુકનિયાળ હોવાનો ભાવ વરસની વિ૦ (ફા) કઢંગું; ફૂવડ હ-સલૂ સ્ત્રી (ફા) ફૂવડપણું
હઃ-લૂ સ્ત્રી બૂરો ખોટો વ્યવહાર કે વર્તન જદ્ર-સૂરત વિ૦ (ફા) કદરૂપું હજૂરતી સ્ત્રી બદસૂરત હોવાની સ્થિતિ; કદરૂપાપણું કન્ફર્ત અ (ફા) હાથે; દ્વારા; મારફત વ-તૂર અ (ફા) દસ્તૂર મુજબ; જેમનું તેમ;
યથાપૂર્વ હર-હત્તમ સ્ત્રી (ફા) અપચો, અજીરણ વ-હવાસ વિ (ફા) બેબાકળું; વિકળ (૨) બેહોશ વ૬-દાતિ વિ(ફા) બૂરા હાલવાળું, બેહાલ વફાની સ્ત્રી બેહાલ કે બૂરા હાલ હોવાની સ્થિતિ
(૨) દુર્દશાની અવસ્થા વતા વિશે નસીબમાં લખાયેલું; નિયત હવાન સ્ત્રી બદવાની ક્રિયા અથવા બદવાનો ભાવ
બદવું તે લાવી સ્ત્રી ચડસાચડસી; હોડ વલામ ડું બદામ હલાવી વિ. બદામી રંગનું રતી સ્ત્રી વદિ; કૃષ્ણ પક્ષ (૨) (ફા) બદી; બૂરાઈ વ-
તત અને (ફા) કૃપાથી; કારણથી; ને લઈને હર, વન ડું વાદળ હા બદમાસ; દુરાચારી વદ્ધ વિશે (સં.) બાંધેલું કે બંધાયેલું મોઝપું બંધકોશ. યાતિજ્ઞ વિ વચનબદ્ધ યશ વિ. બાંધી ચોટલીવાળું; અલ્પ વયનું વતી સ્ત્રી રસી; દોરી (૨) એક ઘરેણું ઉદ્ર પું ! (ફાળ) પૂનમનો ચાંદો જય ડું વધ સાધના સ ક્રિ. વધ કરવો (૨) મું નાળચાવાળું
જળપાત્ર; જેવું કે, મુસલમાન પ્રાયઃ વાપરે છે. યથાસ્ત્રીવૃદ્ધિ (૨) વધાઈ; વધામણી (૩) ધન્યવાદ
(૪) આનંદોત્સવ વધાયા, થાવા ડું વધામણી વધા પુ વધ કરનાર (૨) જલ્લાદ (૩) શિકારી
પુખસ્સી કરેલું પશુ વધિ વિ (સં.) બહેરું વધૂ સ્ત્રી વધુ વહુ વધૂરી સ્ત્રી પુત્રવધૂ (૨) સધવા સ્ત્રી (૩) નવવધૂ તથ્ય વિ વધ્ય; વધને પાત્ર હન પે વન જાનવર પે વનની પેદાશ વનગર(સંપાદ) સ્ત્રી ઊસર જમીન હનાન સ્ત્રી વણજારી વનનારા પું વણજારો (૨) વેપારી

Page #277

बनजारी
૨૭૨
बर-क़रार
હનનારી સ્ત્રી વણજારી સનત સ્ત્રી બનાવટ (૨) મેળ; બનવું તે વનના અને ક્રિ બનવું વનરાયું (ફા૦)બનફશા, એકઓષધિની વનસ્પતિ
ના વિ બનફસાના રંગનું વનવિતા | રાની બિલાડો વનરા ડું દૂલ્હો; બનડો (૨) વિવાહવેળાનું ગીત
(૩) બંદર (વાંદરો) વનવી સ્ત્રી બનડી; નવવધૂ (૨) બંદરી (વાંદરી) વનવા સ્ત્રી બનાવરાવવાનું કામ
(૨) બનાવરાવ્યાની મજૂરી સનવાવ પં શ્રીકૃષ્ણ હના પુંબનડે; વર હના-૪ના વિસપુંધર્યું નાત સક્રિ બનાત કપડું. નાની વિ બનાતનું હનાના સક્રિો બનાવવું રચવું વગેરે (૨) વણવું
(૩) સમારવું હા-કત પંસગાઈ કરવા માટે વરકન્યાની
જનમોતરી મળવી-બેસતી આવવી તે નામ અ (ફા) નામથી (૨) પ્રતિ; વિરુદ્ધમાં બનાવ અપૂરેપૂરું; અચ્છી તરેહથી; ઘણું વધારે બનાવમુંબનાવટ; રચના (૨) શણગાર;બનવુંઠનવું
તે (૩) યુક્તિ અનાદી બનાવટ; રચના (૨) આડંબર; દેખાવ તનાવટી વિ૦ નકલી; કૃત્રિમ બનાવન શું વિસામણ વાતાવ-સિંગાપું બનવું-નવું તે બનાસપતી સ્ત્રી વનસ્પતિ; શાક; ઘાસપાલો વગેરે નિગરા ડું વણજારો નિગતિ સ્ત્રી વણજારી નગારી સ્ત્રી વણજારી વનિતા સ્ત્રી વનિતા; સ્ત્રી હનિયા ડું વણિયો (૨) મોદી નિયાન સી. વાણિયણ (૨) (ઈબેનિયન)
ગંજીફરાક હાનિત અ (ફા) સરખામણીમાં; મુકાબલે સની સ્ત્રી વનખંડ (૨) બાગ; નાનું વન કે વાટિકા (૩) નવવધૂ (૪) અનાજમાં અપાતી મજૂરી (૫) મુંબનિયો; વાણિયો વનની સ્ત્રી વાણિયાની સ્ત્રી; વાણિયણ કી સ્ત્રી બનેટી કનૈના વિવનનું; જંગલી; આરણ્યક હનત સ્ત્રી બનાત
સ્ત્રી અનાજમાં અપાતી મજૂરી રતિભા પં(ઈ- બેટિઝમ) ખ્રિસ્તી જળદીક્ષા અમર, અપુર વિબાપને મારનાર (૨) સોને દગો દેનાર
પુંવપુ; શરીર વધુ વિબાપડું; બીચારું કાપતી સ્ત્રી બાપીકી જાયદાદ-વારસો કપરા ડું દવા નાખી બાફથી અપાતો નાશ કે
તે દવા સવના ભભૂકી ઊઠીને બોલવું કલરડું (અ) સિંહ હબૂર છું (સં. બબ્બર) બાવળ વધૂના ડું વંટોળિયો (૨) પરપોટો પપૂત સ્ત્રી ભભૂત; ભસ્મ
મુંબોમ્બ (૨) બમ બમ અવાજ માના અને ક્રિ શેખી મારવી; બડાઈ હાંકવી
(૨) ભભૂકી ઊઠીને બોલવું વાળો ડું બોમ્બગોળો વરદહસ્ત્રી શોરબકોર (૨) ઝઘડો
પુલિસ શું સાર્વજનિક જાજરૂનું સ્થાન વ-મુarષાના અ (ફાળ) સમક્ષ; સામે (૨) વિરુદ્ધમાં
(૩) તુલનામાં યમૂનિ અને (ફા) મુજબ; અનુસાર તથા સ્ત્રી વય; ઉંમર યથાર સ્ત્રી (અ) નોંધ કે તેની ચોપડી યુવાન ! (ફા”) વ્યાન; હેવાલ; વર્ણન કથાનાપુ (અબેઆન,બાનું, પેશગી (અગ્રિમ ધન) કથાવાન ! (ફા) બિયાબાન; જંગલ યથાર, વારિ, તથા સ્ત્રી હવા; પવન લયાની વિ બેતાલીસ; ૪૨ યથારી વિવ્યાસી; ૮૨ વરકુંવર; (૨) વરદાન (૩)બળ (૪) વિવર શ્રેષ્ઠ હર અને (ક) ઉપર સર-અવર અને (ક) ઊલટું માપું તંબોળી હરલિઝ ડું (ફા) મોટી લાઠી કે બંદૂકવાળો
સિપાઈ; બંદૂકથી (૨) ચોકીદાર કરવા સ્ત્રી (અ) બરકત; આબાદી (૨)એકબે એમ ગણતરીમાં એક માટે વપરાય છે. (૩) સમાપ્તિ (શુભસૂચક અર્થમાં) (૪) કૃપા; અનુગ્રહ કરવા વિ બરકતવાળું; લાભદાયક વરના અક્રિ મટવું; ટળવું (૨) હટવું; દૂર રહેવું -રીર વિ૦ (
ફાઅ”) કાયમ (૨) મોજૂદ (૩) સ્થિર

Page #278

बरखास्त
૨૭૩
बराबर
પછાત વિ૦ (ફા) (સભા) સમાપ્ત (૨) (નોકરી
કે કામમાંથી) દૂર કરાયેલું; બરતરફ કરવાના અન્ય (ફા) પ્રતિકૂળ; વિરુદ્ધ વરલાર પં. (ફા”) પુત્ર (૨) વિ. ખાધેપીધે સુખી હરઃ વડનું ઝાડ
ઉછા ! બરછો; ભાલો હછી સ્ત્રી બરછી; નાનો ભાલો કરછત પં. બરછો ચલાવી જાણનાર વરંગનાસક્રિોવર્જવું; ત્યજવું(૨)રોકવું;મના કરવી હ-વાન વિ (ફા) કંઠસ્થ; યાદ વા-જતા વિ૦ (ફા) બરોબર; સચોટ હોર વિશે જોરાવર (૨) અત્યાચારી કરણી અ બળપૂર્વક (૨) સ્ત્રી જબરદસ્તી;
બળપ્રયોગ વાત ! વ્રત (૨) વરત; દોરડું સરતન પું વાસણ (૨) વર્તન; વર્તાવ કરતા અને ક્રિ વર્તવું (૨) સક્રિ વાપરવું;
કામમાં લેવું કરતા વિ (ફા) બહેતર; વધારે સારું વરત વિ૦ (ફા) કાઢી મૂકેલું (૨) અ એક તરફ
કિનારે; અલગ કરતા કી સ્ત્રી બરતરફી; નોકરીમાંથી છઠ્ઠી કરતી સ્ત્રી (હા) શ્રેષ્ઠતા; સારાઈ કરતોના સક્રિટ વહેંચવું વરતાવ વર્તાવ; વર્તન વાલા ! (૮) દાસ; લડાઈમાં પકડેલો ગુલામ હારવાના, વરાના સક્રિ માદાને નર દેખાડવો
(૨) અ ક્રિ માદા ગાભણી થવી કરતા-રો વિ (કાળ) ગુલામનો વેપારી કરા-પોણી સ્ત્રી (કા) ગુલામી-વેપાર જલાર વિ૦ (ફા) વહી જનાર
દ્વારા સ્ત્રી (ક) શમવું તે; સહન કરવું તે કારથા પુ. બળદ કથાના સક્રિમાદાને નર દેખાડવો (૨) અ ક્રિ
માદા ગાભણી થવી વન ડું વર્ણ, રંગ (૨) અ બલકે વરના સક્રિ વરવું; પસંદ કરવું; લગ્ન કરવાં
(૨) અ ક્રિ બળવું વરપ વિ૦ (ફા) ખડું થયેલું; ઉપસ્થિત; મચેલું
(૩ સ્ત્રી બરફ પરના વિ બરફનું; બરફવાળું
પછી સ્ત્રી બરફી મીઠાઈ પરવરણું બર્બર જાતિનો માણસ (૨) સ્ત્રીબડબડાટ; બકબક
કરહરિયત સ્ત્રી બર્બરતા; જંગલીપણું કરવા અ બળપૂર્વક; જબરદસ્તીથી; અકારણ
(૨) વ્યર્થ બહાર વિ૦ (ફા) ખુવાર; તબાહ નષ્ટ હર હાલી સ્ત્રી બરબાદી; ખુવારી; તબાહી વર-અલ્લા અન્ય (અ) ખુલ્લામાં (ખુલ્લે આમ);
સૌની સામે વર-મહત્વ વિ (ફા) યોગ્ય; મોકા પરનું (૨) અન્ય
વખત પર; યોગ્ય સમયે વરના પુત્ર શારડી વરી સ્ત્રીનાની શારડી કર-અ (ફા) બરોબર વખત પર; વખતસર પરવર સ્ત્રી પ્લીહાનો રોગ વરસ પં વરસ હરલifસ્ત્રી વર્ષગાંઠ કરસના અને ક્રિ વરસવું
સાત સ્ત્રી વટસાવિત્રી વ્રત વરસાત સ્ત્રી વરસાદની ઋતુ વરસાવિ વરસાદને લગતું (૨) પુંવરસાદમાં થતો એક જાતનો ફોલ્લો (૩) છત પર કરાતો અમુક
ઓરડો વરલી સ્ત્રી વરશી; મરનારની પહેલી વાર્ષિક તિથિએ
કરવામાં આવતી ક્રિયા વરહ વિ (ફા) હકનું (૨) ઉચિત (૩) સાચું હના વિ (ફા) નાણું, વસ્ત્રરહિત કરમ વિ (ફળ) ગુસ્સે થયેલું (૨) ચકિત વર પાણીનો ઢાળિયો (૨) વરત (કોસની) વરપું. મોર (૨) મરઘો (૩) સ્ત્રી શિશુજન્મ પછી
બારમા દિવસની સુવાવડીના સ્નાનના ઉત્સવની ક્રિયા (૪) ભારો બાંધવાનું દોરડું (૫) લાકડાંનો
ભારો વાં (કરામતા) વરંડો; છજું વાંકી સ્ત્રી બ્રાન્ડી દારૂ કરા ! ખાવાનું વડું વરાશ ! (સં બરાક) યુદ્ધ (૨) વિકંગાળ; ગરીબ;
બાપડું (૩) નીચ વરદ ! કોડી (૨) વિ. વિરાટ વત સ્ત્રી જાન કરી ડું જાનૈયો વરીનોટ ડું (ઈબ્રાઉનકોટ) બુરાનકોટ સરાના અક્રિબચવું; અલગ રહેવું (૨)સક્રિવરવું;
પસંદ કરવું; ચૂંટવું રવિ (ફા) બરાબર; સમાન (૨)સરખું; સપાટ (૩) અ લગાતાર; સતત (૪) હંમેશા

Page #279

बराबरी
૨૭૪
बलिहारी
કરાવી સ્ત્રી (હા) સમાનતા (૨) સરસાઈ; સ્પર્ધાનું
સામનો હમતવિ (ફા.) બહાર કે સામે આવેલું; ઉપસ્થિત
(૨) સ્ત્રી બહાર જતો માલ (નિકાસ)
(૩) આમદાની; માલની વસૂલાત કામવા (ફા) વરંડો (૨) છજું વરનીટર! વાયુભારમાપક યંત્ર;બેરોમીટર કાય અન્ય (ફા) વાસ્ત; માટે રાથનામ નામનું; કહેવાનું કરાય ! વિવાહમાં વરને પહેરાવાતું લોઢાનું કડું કરાવ ! “બરાના'-બચવું તે; નિવારણ કરાર પું એક જાતનું કપૂર દ્વારા પું વરાહ (૨) અન્ય (ફા) તરીકે (૩) દ્વારા;
મારફત વરિ૪ (ઈં) ઇંગ્લેંડની વકીલાતની પરીક્ષામાં
ઉત્તીર્ણ વકીલ; “બૅરિસ્ટર' સારી સ્ત્રી વડી (૨) વરપક્ષ કન્યાને વસ્ત્ર વગેરે (લગ્નવિધિ બાદ) આપે છે તે (૩) વિ બલી;
બળવાન કરી વિ (ફા) મુક્ત; છુટૂ હા , આવા ડું બડવો; બટુક (૨) જનોઈ વની, તો સ્ત્રી પાંપણ કે તેનો વાળ વડા છાપરાનો મોભારો વળી, અછા, રેલી સ્ત્રી સગાઈ; વિવાહ સંબંધ
ઠરાવવો તે હા ! ધોબી વોડા ડુંડેલી; બેઠક; દરવાજો; ખડકી હોવા શું સગાઈ કર્યાનો ચાંલ્લો હોટ સ્ત્રી વડવાઈ વની સ્ત્રી પાંપણ કે તેનો વાળ
વા સ્ત્રી (અ) વીજળી (૨) વિચપળ; તેજ હત સ્ત્રી બરકત; આબાદી; કપા; સંપન્નતા વાત વિ૦ (સભા) સમાપ્ત (૨) નોકરી કે
કામમાંથી દૂર કરાયેલું; બરતરફ ૩ મું (ફા) ઝાડનું પાન હછ ! બરછો; ભાલો વર્ગના સક્રિ વર્જવું; તજવું, રોકવું; મના કરવી વર્તન અ ક્રિ વર્તવું વર્તાવ ! વર્તાવ; વર્તન હત સ્ત્રી શમવું તે; સહન કરવું તે કા સ્ત્રી (ફાળ) બરફ વની, વત્સા વિ (ફા) બરફનું વ્યકિતીન પુ. (ફા) બરફનો પ્રદેશ; હિમપ્રદેશ વર્ણ સ્ત્રી બરફી મીઠાઈ
વર્ષ પુ (સં) બર્બર જાતિનો માણસ (૨) સ્ત્રી
બડબડાટ; બકબક સર્વનિયત સી બર્બરતા, જંગલીપણું હર ! (અન્ય) સ્થળ; જમીન (૨) વન
--આ પુ (અ) મહાદ્વીપ ક વિ (અ) ચમકતું (૨) તેજ, ચપળ હના અને ક્રિ બકવું (૨) બબડવું; લવરી કરવી
પંભમરી યત્ન વિ૦ (ફા) બુલંદ (૨) બહુ ઊંચું; શ્રેષ્ઠ વનંતી સ્ત્રી બુલંદી; ઊંચાઈ; ઉત્તમતા
મું વળ; આમળ (૨) આંટો (૩) આંટી; ગાંઠ (૪) લચકવું-ઝૂકવું તે (૫) કમી; કસર (૬) (સ)
બળ; શક્તિ હટ વિપેશગી; અગાઉથી અપાતું બાનું વત્રના, યાત્રાના અને ક્રિ ઊકળવું (૨) ઊમટવું વત્ર ! (અ9) કફ, ગળફો વાહન ડું (.) બળદ કબજિયા ડું ગાય બળદ ચરાવનાર હતના અન્ય ક્રિ બળવું સનવાળાના અને ક્રિ બબડવું; વ્યર્થ બકવું (૨) ઊંટનું
બોલવું વતનાદર સ્ત્રી બડબડાટ (૨) ઊંટના ગાંગરવાનો
અવાજ વનમી સ્ત્રી સૌથી ઉપરની છત (૨)છત પરની કોટડી વનવંત વિ૦ બળવાન; જબરું હે નવા પુંગ (ફા) બળવો વર્તવા ૫ બળવાખોર; વિદ્રોહી; બાગી વત્રા સ્ત્રી (અ) બલા (૨) દુઃખ; આફત (૩) રોગ વાવ ! (સં.) બગલો રચનાકા સ્ત્રી બગલી યાત્રા:ત સ્ત્રી (અ) પ્રસંગોચિત બોલવું તે
(૨) જુવાની; ઉંમરે પહોંચવું તે યત્નાગિ વિ૦ (સં”) બળવાન (૨) પુંછ અડદ થનાર ૫ (સં.) જબરદસ્તી; અત્યાચાર તેનાધ્યક્ષ ! સેનાપતિ વત્તા સ્ત્રી બલા (જેમ કે, “બલા લેવી' એટલે કોઈનાં
બલા રોગવ્યાધિ પોતાના પર લેવાં') વનિ પું(સં.) મહેસૂલ કરભાર (૨) ભેટ
(૩) પૂજાપો (૪) બળિ; ભોગ (૫) સ્ત્રી સખી વત્રિકાર પું(સં.) બલિનું અર્પણ; ત્યાગ; કુરબાની વસિવ વવ (સં.) બળદ વઝિવિ (સં૦) ખૂબ બળવાન યત્રી વિ. (સં.) બળિયું ત્તિ સ્ત્રી વારી જવું; કુરબાન થવું તે

Page #280

बलीग़
૨૭૫
बहादुर
રત્ન પુ (અ) સરસ વક્તા હનુમા વિરેતીવાળું; રેતાળ હજૂર ડું (અ) યુનાન અને ફ્રાંસ જેવા ઠંડા દેશોમાં થતું માજુફળ આપતું ને પવિત્ર મનાતું એક ઝાડ
અને (ફા) હા; ઠીક વાર્તા સ્ત્રી બલા (દુખ, આફત, રોગ)
અ (ફા) બબ્બે (૨) પરંતુ; પ્રત્યુત હજામ પું? (અ) કફ, ગળફો હાર- પં દંડો; સોટો; છડી; બરછો-ભાલો પત્રનર પે સ્વયંસેવક “વૉલંટિયર' યાત્રામ-કર, વનમ-લકાપુંઅનુચર, છડીદાર કરના ! સોટો; લાકડાનો વળો (૨) હલેસું
(૩) બોલનું બેટ પત્ની સ્ત્રી સોટી, બળી; હલેસું વગેરે હવેના અ૦િ ભટકવું; રખડવું વિંડા ડું વંટોળિયો (૨) આંધી
સક્રિવાવવું (૨) વિખેરવું બવાસીર સ્ત્રી (અ) હરસનો રોગ વાર (અ) મનુષ્ય હત (અ) શુભ સમાચાર પણીત સ્ત્રી (અ) ખુશી; પ્રસન્નતા હારવિ(અ) શુભ સમાચાર લાવનાર (૨) સુંદર વશાળ વિ(અ) રાજી; ખુશ વસંત ! વસંત વસંતવિવસંતનું કે તે સંબંધી; હલકા પીળા રંગનું
કપડું વાસંલાપું આગ કર અને પૂરતું; કાફી (હા) (૨) ૫૦ વશ; કાબૂ
(૩) સ્ત્રી (ઈ.) મોટર બસ વસ-ચાનકડું હાંકે, બસનો ડ્રાઈવર
વસૂના ડું વાંસલો હજૂની સ્ત્રીનાનો વાંસલો (૨) ઈટો ઘડવાનું ઓજાર કા વિ૦ વસનાર (૨) પં નિવાસ (૩) ઉતારો (૪) રાતવાસાની જગા (૫) માળો (૬) રહેવું તે (૭) ટકવું તે વસે વિવસનાર વયા વિ. વસનાર હસૌથી સ્ત્રી બાસુંદી; રબડી વર પું() મુખ અને છાતી સુધીના અર્ધભાગનું
ચિત્ર હતા ૫ (કાવ્ય) કાગળપત્ર વગેરે બાંધવાનું કપડું વતી સ્ત્રી વસ્તી કે તેના વસવાટની જગા
હા મોટો બાંગો; કાવડ વાળી સ્ત્રી કાવડ કફના અન્ય ક્રિ બહેકવું; વંઠી જવું (૨) ફુલાવું
(૩) બીજી વાતમાં પડી રાજી થવું (બાળકે) હિના સ° ક્રિ બહેકાવવું
રવિ બોંતેર; ૭૨ વન સ્ત્રી બહેન (૨) વહન; વહેવું તે વદના અને ક્રિ વહેવું (૨) વહી-બહેકી જવું હતનાપા ! બહેનપણાં વતી સ્ત્રી વહેનપણી વાહનો પં. બનેવી
હવૂલી સ્ત્રી (સા) ભલાઈ; ઉપકાર (૨) શુભ કાર્ય કામ અને (કા) સાથે જોડે (૨) વહેમ હરિ અ (ફા) માટે; સારુ (૨) પં (અબી સમુદ્ર વહા-હાત્ર અને (ફા) ગમે તેમ કરીને કોઈ રીતે વહસાવિ બહેરું (૨) (ફા) નસીબ, (૩) હિસ્સો યાદના સક્રિ બહાર કાઢવું (૨) રાજી કરવું; દુઃખ
ભૂલે એમ કરવું (૩) ફોસલાવવું. હરાવ વિ (ફા) નસીબદાર વારિયાના સક્રિ બહાર કાઢવું (૨) ફોસલાવવું વહી વિસ્ત્રી (ફાળ) બહેરી સ્ત્રી (૨) સ્ત્રીબાજ જેવું
એક પક્ષી (૩) સમુદ્ર સંબંધી વહો વિ બહેરો વહન, પત્ની સ્ત્રી વહેલ; રથ પના અને ક્રિ બહેલવું; ચિત્ત પ્રસન્ન થવું યાત્રાના સક્રિ બહેલાવવું; ચિત્ત પ્રસન્ન કરવું વાવ ડું બહલાવવું તે; મનોરંજન કહી સ્ત્રી વહેલી વલ સ્ત્રી (અ) વાદવિવાદ-ચર્ચા
હતના અ ક્રિ ચર્ચા કરવી વહસ-હલી સ્ત્રી વાદ-વિવાદ વધુ વિ૦ (ફા) શૂરવીર, પરાક્રમી; નીડર
હતના અન્ય ક્રિ વસવું રહેવું (૨) પં વાસણ
(૩) વાંસળી; થેલી; કાંઈ લપેટીને રાખવાનું વસ વસ ! (અ) નિર્વાહ; ગુજારો અક્ષરો-રૂમ અને (ફાળ) રાજીખુશીથી
સવાર વઘાર હસવાય ! વાસ; વસવાટ વસમું વૃષભ, બળદ હાલત સ્ત્રી (અ) દૃષ્ટિ (૨) સમજ વહીવત, આસીત સ્ત્રી વસ્તી (૨) વસવાટ વાત ! દૂત વાલીવી સ્ત્રી- દૂતકાર્ય યહીના વાસ; રહેઠાણ સારીત સ્ત્રી દૃષ્ટિ (૨) સમજ

Page #281

बहादुरी
વહાવી સ્ત્રી॰ શૂરવીરતા; પરાક્રમ વહાના સ॰ ક્રિ॰ (‘બહના'નું પ્રેરક) વહાવરાવવું (૨) પું॰ (ફા॰) નિમિત્ત; બહાનું બહાર સ્ત્રી॰ (ફા॰) બહાર; ભભકો કે આનંદ મજા (૨) વસંત ઋતુ (૩) વિકાસ વહાન વિ॰ (ફા) કાયમ; પૂર્વવત્ (૨) પ્રસન્ન;
સ્વસ્થ
કહાની સ્ત્રી॰ (ફા॰)બહાલી; સ્વીકૃતિ; મંજૂરી; કાયમ રાખવું તે (૨) બહાનું
વહાવ પું॰ પ્રવાહ; વહેણ; ધારા વહિન પું॰ બહેન વહિનાપા પું॰ બહેનપણાં દિન વિ॰ (સં॰) બહારનું
વ્યહિનાના અ॰ ક્રિ॰ બહાર હોવું કે થવું (૨) સ॰ ક્રિ બહાર કાઢવું મહિલા વિ॰ વાંઝિયું (ઢોર) હિત પું॰ (ફા॰) બહિસ્ત; સ્વર્ગ
બહિતી પું॰ (ફા) ભિસ્તી (૨) સ્વર્ગમાં રહેનાર (૩) વિ॰ સ્વર્ગ સંબંધી
યદ્દિાર પું॰ (સં) બહાર કરવું કે કાઢવું તે; ‘બૉયકૉટ’
યહિષ્કૃત વિ॰ (સં॰) બહિષ્કાર કરાયેલું; ત્યક્ત વહી સ્ત્રી॰ વહી; ચોપડો
બહીર સ્ત્રી॰ જનસમૂહ; ભીડ (૨) ફોજ સાથેનો મદદનીશ નોકર વગેરેનો વર્ગ કે તેમની સામગ્રી વૈદુ વિ॰ (સં) ઘણું; અનેક ઠુજ્ઞ વિ॰ (સં) જાણકાર; તદ્વિદ અદ્ભુત વિ॰ બહોત; ઘણું; અનેક
બહુતા, બહુતાત, બહુતાયત સ્ત્રી બહુતા; અધિકતા વહતેા સ્ત્રી॰ ઘણાપણું (૨) અ॰ અનેક રીતે અદ્ભુત વિ॰ સંખ્યામાં બહુ
વદુધા અ॰ (સં॰) પ્રાયઃ; ઘણું કરીને (૨) અનેક રીતે બહુમત પું॰ (સં॰) બહુમતી (૨) અનેક જુદાજુદા મત બહુમતિ સ્ત્રી॰ ઇજ્જત
૨૭૬
બહુમૂત્ર પું॰ (સં) વારંવાર પેશાબનો એક રોગ યદુમૂલ્ય વિ॰ (સં॰) કીમતી; મૂલ્યવાન દુરના અ॰ ક્રિ॰ પાછું આવવું (૨) ફરી મળવું યદુરિયા સ્ત્રી॰ નવવધૂ; કન્યા યદુરુપિયા પું॰ બહુરૂપી બહુત વિ॰ (સં॰) બહુ; અધિક વહુના, વહુની સ્ત્રી॰ (સં॰) ઇલાયચી વક્રુશ્રુત વિ॰ (સં॰) વિદ્વાન; કુશળ અહૂ સ્રી॰ વહુ (પત્ની કે પુત્રવધૂ) (૨) કન્યા; વધૂ મહેડ઼ા પું॰ બહેડાંનું ઝાડ
बाईस
વહેતૂ વિ॰ ભટકતું; રખડતું વહેવા પું॰ બહેડાંફળનું ઝાડ થફ્રેનિયા ॰ પારધી; શિકારી થોરના સ॰ ફ્રિ પાછું વાળવું; હાંકવું માઁ પું॰ વાર; વેળા (૨) અ॰ ગાય બળદનો રવબાંગરડવું તે
વાળ શું વાંક-એક ઘરેણું (૨) વાંકાપણું; વળાંક વાળા વિ॰ વાંકું (૨) બહાદુર (૩) બંકો; છેલબટાઉ બાળ સ્રી (ફા) પોકાર (૨) નમાજની બાંગ (૩) કૂકડાનો અવાજ
વાગડ, ચાર પું॰ વાગડ; ઊંચો પ્રદેશ; (જેવો કે, પંજાબનો હરિયાણા) વાગડ વિ॰ મૂર્ખ; બેવકૂફ વાળા પું॰ કપાસ ધાતુ પું॰ જાળ; ફાંદો
યાઁચના સં॰ ક્રિ॰ વાંચવું (૨) બચવું (૩) બાકી રહેવું વાત ॰ વાંઝણી; વંધ્યા
યાદ સી॰ વહેંચણી (૨) ભાગ
બાઁટના સ॰ ક્રિ॰ વહેંચવું (૨) ભાગ પાડવા પાટા પું॰ વહેંચણી (૨) ભાગ યાઁડા વિ॰ બાંડું (પશુ) (૨) એકલું; અસહાય વાત્ પું॰ (ફા॰ બંદા) સેવક; દાસ મારી સ્ત્રી દાસી; હૂંડી; સેવિકા બાવા પું॰ વાંદો-ઝાડને થતો નકામો ફણગો વાઘ પું॰ નદી વગેરેનો બંધ
સાધના સ॰ ક્રિ॰ બાંધવું (૨) રોકવું (૩) નક્કી કરવું બાપનુઁ પું॰ પહેલેથી બાંધેલી અટકળ; મનસૂબો (૨) રંગરેજની બાંધણી
વાંધવ પું॰ (સં) બંધુ; ભાઈ બાલી સ્ત્રી॰ ઊધઈ કે સાપનું ઘર બાલ પું॰ વાંસ
સતી સ્ત્રી॰ વાંસળી (વાદ્ય કે રૂપિયાની) વાસુરી સ્ત્રી॰ વાંસળી
વાહ સ્રી॰ બાંય (હાથ કે કપડાની બાંય) વા અ॰ (ફા) (પૂર્વગ) સાથે; સહિત (ઉદા॰ ‘બાઅદબ’ વિવેકપૂર્વક, ‘બા-અસર’ અસરકારક) વાડ્વત સ્રી॰ બાઇબલ
વાડ્સ પું॰ (અ) કારણ; સબબ (૨) વિ॰ બાવીસ યાજ્ઞપ્તિજન સ્ત્રી॰ (ઇ) સાઇકલ
આારૂં સ્ત્રી॰ વાયુ; હવા (૨) બાઈ (સ્ત્રી માટેનો આદરસૂચક શબ્દ)
આડું ી॰ તબલું (બાયું); નરઘાની જોડમાંનું નાનું તબલું બાસ વિ॰ બાવીસ; ૨૨

Page #282

बाईसी
૨૭૭
बाद-फ़रोश
વાલી સ્ત્રી બાવીસી; બાવીસનો સમૂહ વાવ-રાત વિશે બહુબોલું; વાચાળ વાર ! (અ) મોટો વિદ્વાન કે ધનવાન વાર-થાની સ્ત્રી (અ) એક જાતની રોટી કાનાપુ (અ) વટાણા જેવી એક ફળી (બાકળા) વા-પિતા વિ૦ (ફા) નિયમ કે કાયદા મુજબ, કાયદેસર શિયેતિ સ્ત્રી (અ) બાકી રકમો હરિ સ્ત્રી (અ) કુમારી વાલીવિ (અ) બાકી (૨) સ્ત્રી બાદબાકી (૩) અ
બાકી; નહિ તો સાવર- વિ૦ (ફા) વાકેફ; જાણકાર હા-દુલા વિ૦ (ફા) ઈશ્વરનું ભક્ત વા, વાડોર સ્ત્રી લગામ હા ! (અ) બાગ બગીચો વડિયાન, !વાન ! (ફા) માળી વડાલાની, વાવાની સ્ત્રીમાળીકામ વાપું વાગડ; નદીકાંઠાનો ઊંચો પ્રદેશ જ્યાં કદી
નદીનું પાણી ન પહોંચતું હોય વા-પણ વિ (ફા) ગરજુ; ગરજવાળું વાIિ | વાઘો; જામો વાતી સ્ત્રી (ફા) બાગાયતી જમીન વાલ પુ. (અ) રાજદ્રોહી (૨) વિ બાગ સંબંધી વાણીયા ૫૦ (ફા) બગીચો; નાનો બાગ વાપુર ડું જાળ; ફાંદો યાયંકાપું વાઘનું ચામડું (૨) એક જાતનો કામળો પાપ પુ વાઘ હાઇ સ્ત્રી હોઠના બે છેડા
છિ પું વાછડો (૨) વત્સ; છોકરો બાપુ (ફા) બાજ પક્ષી (૨) વિનામને લાગતાં;
તે વાળું' કે “-માં કુશળ” કે “શોખીન” અર્થ બતાવતો પ્રત્યય (૩) વગરનું, વંચિત; રહિત (૪) (અવાજ) થોડુંક; કેટલુંક; અમુક તા-પિત વિ (ફા) પાછું આવતું; ઊલટું વા-મુગાર પં. (ફા) કર ભરનાર કાન-વાયા (ફા) દાવા અધિકારનો ત્યાગ;
ફારગતી હન વાજું; વાઘ વાગના અ%િ વાગવું; બજવું (૨) બાઝવું; લડવું
(૩) જાહેર થવું (૪) વાગવું; લાગવું કાળા ડું બાજરી ધાના પું વાજું. કાગાળાના ડું વાગતું-ગાજતું તે; અનેક વાગતાં વાજોનો સમૂહ
મા-જા હતા અને (ફા) જાપતાથી; નિયમથી (૨) વિ°
નિયમવાળું કાયદેસર વાર પુ(ફા) બજાર
, વિશે (કાવ્ય) બજાર સંબંધી (૨) બજારુ; સામાન્ય કે અશિષ્ટ વાષિના પુંછ (ફા) ખેલાડી (૨) બાજંદુ-ધૂર્ત વાનિ, યાન (સં) ઘોડો; વાજી વાળી સ્ત્રી (ફા૦) બાજી; શરત; હોડ; દાવ વાર ! (ફા) જાદુગર વાળી સ્ત્રી જાદુગરી; ઈન્દ્રજાળ વાહૂ ! (ફા) બાહુ; હાથ (૨) બાજુ; તરફ
(૩) પક્ષીની પાંખ વાજૂવંદ્ર પું હાથનું એક ઘરેણું યાદ ૫ વાટ; રસ્તો (૨) તોલવાનું બાટ
(૩) વાટવાનો બત્તો વાદના સક્રિ વાટવું (૨) વળ દેવો; આમળવું વાટિકા સ્ત્રી વાટિકા; વાડી સદી સ્ત્રી બાટી-રોટી (૨) ગોળી રયા સ્ત્રી વાડ (૨) ધાર વાવ-હાવાનત્રપું વડવાનળ સમુદ્રમાંનો અગ્નિ) કાકા ! વાડો વા સ્ત્રી વાડી; વાટિકા વા સ્ત્રી વૃદ્ધિ (૨) રેલ (૩) લાભ; નફો (૪) સતત
શસ્ત્ર ચાલવું તે (૫) શસાદિની ધાર વાળી સ્ત્રી ભરતી; રેલ; વૃદ્ધિ; લાભ હા ! () તીર વાત સ્ત્રી વાત (૨) પુંવાત; વાયુ (૨) બહાનું કાઢવું વારિત સ્ત્રી વાતચીત હતિન પં. (અ) અંદરનો ભાગ (૨) અંતઃકરણ
ત્તિની વિ(અ) અંદરનું (૨) મનનું વાતિ વિ (અ) મિથ્યા; જૂઠું; નકામું (૨) બાતલ;
રદબાતલ વાલી સ્ત્રી બત્તી; વાટ લાતુન વિ. (સંવ વાતુલ) વાયલ; પાગલ बातूनिया, बातूनी वि० वातोउयु હાથ બાથ; ગોદ વાર ! બાદ (૨) વાદ; હોડ; શરત (૩) અન્ય વ્યર્થ (૪) વિ. બાદ; કમ (૫) પુંછ (ફા) વાત; હવા (૬) અ (અ) બાદ; પછી હ-યાગ ! (ફા) ધમણ વહ્નિા સક્રિ વાદવિવાદ કરવો; ઝઘડવું વાદ-નુમા ! (ફા') વાયુની દિશા બતાવનારું યંત્ર પાત્રો ! (ફા) ખુશામતિયું (૨) બકબક કરનારું

Page #283

बादबान
૨૭૮
बारयाब
વાતવાન ડું (ફા) વહાણનો સઢ વીરા, વાવિત પું વાદળ વાલિતા ડું કસબના તાર વાવિશાપું (ફા) રાજા; સુલતાન વાહિત સ્ત્રી બાદશાહી; રાજ્યકાળ યાતિશાહી સ્ત્રી બાદશાહત (૨) વિબાદશાહનું કે
તેને છાજે એવું હાસિક સ્ત્રી (ફા) આંધી (૨) ભારે કષ્ટ કાતિ-વાર્ફ અ (ફા) વ્યર્થ; નિરર્થક વાલામ ડું (ફા) બદામ વાતાપ વિબદામી રંગનું વાલિ અ વ્યર્થ; નકામું વાતિયાન ! (ફા) વરિયાળી વલિ વિ (ફા”) વાયુ સંબંધી (૨) વાયુ કરનારું
(૩) સ્ત્રી વાસ્તવિકાર વાલા સ્ત્રી (ફા) પૂર્વની હવા વાય ! મુંજનું દોરડું (૨) (સં.) અડચણ હાથવા વિ૦ (સં૦) બાધ કરે એવું વાયના સક્રિ બાધ નાખવો; રોકવું વાથી સ્ત્રી (સં.) વિજ્ઞ; અડચણ (૨) સંકટ; ભય યાધિત વિ૦ (સં.) બાધમાં નંખાયેલું; રોકાયેલું
(૨) અસંગત (તર્ક) વાધ્ય વિ૦ (સં૦) લાચાર; વિવશ; ફરજિયાત કાન બાણ (૨) વાણ; દોરી (૩) સ્ત્રી વાન; વર્ણ
કે બાંધો કે રચના (૪) ટેવ; આદત વાળી સ્ત્રી વાનગી; નમૂનો વાન વિ બાણું; ૯૨ વાનર શું વાનર; વાંદરું વા-નવા વિ (ફા) સારા અવાજવાળું (૨) સંપન્ન
(૩) સમર્થ વિના પં. પહેરવેશ; પોશાક (૨) રીત; ઢંગ
(૩) વણાટ (૪) વાણી (૫) પતંગનો દોર (૬) ભાલા જેવું એક શસ્ત્ર (૭) સ ક્રિ) પહોળું
કરવું; ખોલવું (જેમ કે, મોટું) વનિન સ્ત્રી વાણિયાની સ્ત્રી; વાણિયણ થાની સ્ત્રી વાણી (૨) પ્રતિજ્ઞા (૩) વાણિયો
(૪) (અ) પ્રવર્તક; નેતા વાનૈત ! “બાના” શસ્ત્ર ફેરવનાર (૨) બાણ
ચલાવી જાણનાર (૩) યોદ્ધો બાપ ! બાપ; પિતા લાપતા ! પૂર્વજ, વડવો વાપુરા વિ૦ બાપડું; બીચારું વાપૂ ! બાપુ વાક સ્ત્રી બાફ; વરાળ
વાતા ! (ફાળ) એક જાતનું રેશમી કપડું વાવ (અ) પ્રકરણ; અધ્યાય વાત સ્ત્રી (અ) વિષય; સંબંધ વાપરવી પુ. બબરચી વાહિની સ્ત્રી વાળની બાબરી -લાંબા વાળની જટા કાકા (૮) બાપ (૨) દાદા (૩) સાધુ-સંન્યાસી માટે આદરવાચક શબ્દ (૪) બાબો; છોકરો (લાડનો શબ્દ) વાહૂ ! બાબુ; સગૃહસ્થ (આદરસૂચક). કામ વિવામ; ડાબું (૨) પુ (ફળ) ઘરની મેડી કે છત
(૩) સ્ત્રી એક જાતની માછલી (૪) વામ માપ વા-મણા વિ૦ (ફા) મજેદાર; સ્વાદિષ્ટ વા-મણ વિ. (ફા) રસિક; વિનોદી વા-મુદ્દવિ (ફા) સફળ; ફળીભૂત સા વિ “બાયો'; ડાબું (૨) દાવ કે લક્ષ્ય ચૂકેલું વાયેટ ! (ઈ) બોયકોટ; બહિષ્કાર યા અ (ફા) જેમ જોઈએ એમ વાયત્રર () બૉઈલર વાવિ ડાબું (૨) ઊલટું (૩) વિરુદ્ધ (૪) મુંબાયું;
તબલું વાયુ પું વાયુ વાર્થે અડાબી બાજુ (૨) વિપરીત વારંવાર અ વારંવાર; ફરીફરી; અનેક વાર યાર (ફા) ભાર; બોજો (૨) પરિણામ વાર ! બાર; તાર (૨) સ્ત્રી બાર; વખત; ફેરો
(૩) પં. કેશ (૪) બાળ; છોકરો કાર, વારિક સ્ત્રી બરાક; ફોજનું મકાન વારા પું(ફા) બોજા લઈ જનાર ગાડી વારાહ, વાઇસ્ત્રી (ફા) દરબાર (૨) તંબૂ વાળી ડું (ફા) બોજો ઉઠાવનાર (૨) બારગીર
ઘોડેસવાર સૈનિક કારના ડું ખડકીનો મેડો કે કઠેરો-અટારી અથવા
વરંડો થાનિક સ્ત્રી વાર-વનિતા; વેશ્યા વારલાન, વારતાના પુ. (ફા) બારદાન (૨) ફોજનું
સીધુંસામાન રકારના સક્રિ વારવું; રોકવું (૨) બાળવું હરનિશ સ્ત્રી વાર્નિશ; પાલીસ કરવાનો રોગાન AR-સારવાર ૫ (ફા) બોજો લઈ જનાર; મજૂર કાર-લારી સ્ત્રી સામાન-બોજો ઉપાડી જવાની
કામગીરી ઉપડામણની મજૂરી,માલવહેવાનું સાધન કરવ, વાર-મુલ્કી સ્ત્રી વેશ્યા, નગરવધૂ કાયા વિ૦ (ફા) મોટા માણસ પાસે જનારપહોંચનાર

Page #284

बारयाबी
૨૭૯
बावड़ी
વાયાવી સ્ત્રી પહોંચ; પ્રવેશ; ગતિ વાદવિ બાર; ૧૨ વાવડી સ્ત્રી બારાખડી સહિતી સ્ત્રી (મંડપ જેવી) ચોપાસ ખુલ્લી બેઠક વાહન ડું ખરું ઉમદા સોનું વારવાના. મારવાની વિ ખરું; શુદ્ધ (સોનું) હારમાસા ડું બાર મહિનાનું ગીત; બારમાસા કાનાણી વિ. બારમાસી (૨) હંમેશ લીલું
રહેનાર વાહ-વતિ સ્ત્રી (ફા) બારેવફાતહજરત મહંમદ
પેગંબરના અંતિમ માંદગીના બાર દિવસ વાર-સિંગાપું બારસીંગું હરણ વાહ ! બારમા દિવસનો વર (જન્મ કે મરણનો) સારા અન્ય (ફા) વારંવાર (૨) પ્રાયઃ; ઘણું કરીને વાહીં સ્ત્રી બાળકના જન્મ પછી બારમા દિવસનો
ઉત્સવ હા (ફા૦) વરસાદ વારા વિશે બાળ; નાનું (૨) ડું બાળક વારા ૫ (કાવ્ય) વિષય; બાબત (જેમ કે, બારેમેં) વરત સ્ત્રી જાન; વરયાત્રા; બરાત હરિની વિ (ફા”) વર્ષા સંબંધી (૨) સ્ત્રી ચોમાસુ
ખેતી કરાતી જમીન (૩) વરસાદથી બચવા પહેરાતું કપડું તારાનીદર ! વાયુભારમાપક યંત્ર; બેરોમીટર વારિ સ્ત્રી બરાક; ફોજનું મકાન રાશિ સ્ત્રી (ફા) વરસાદ (૨) વર્ષાઋતુ વાર સ્ત્રી વારી; પાળી (૨) વાડી; બગીચો (૩) વાડ (૪) કિનાર; ધાર (૫) શસાદિની ધાર (૬) ઘર; મકાન (૭) વહાણનું બારું (૮) નાદાન છોકરી કે યુવતી (૯) પુંપડિયા પતરાળાં બનાવતી
એક જાત વાવ વિ (ફાટે) ઝીણું; પાતળું; સૂક્ષ્મ; ગૂઢ હારીજી સ્ત્રી બારીકાઈ વીજ-લીં, હારીજ-વીન વિ. (ફા) બારીકાઈ
જોનાર કે સમજનાર વાલ-ચીની સ્ત્રી સૂક્ષ્મદર્શિતા; ઝીણવટ ના સ્ત્રી રેતી; ધૂળ (૨) વાલુકા (રતી) વાલાની સ્ત્રી રેતદાની (શાહી સૂકવવા એમાં
રેત હોય છે.) સારૂદ્ર સ્ત્રી (ફા) બારૂત; ફોડવાનો દારૂ વાવણીના ! દારૂગોળાનું ગોદામ કે ભંડાર કરે અ (ફા) અંતે; છેવટે વારેમેં અસંબંધમાં; બાબતમાં; વિષે વારાણું દ્વારપૂજા, વર દ્વારે આવતાં કરાતું પોંખણું
વાતપુ (સં૦)વાળ (૨)બાળક (૩) સ્ત્રી ઘઉંવગેરેનું
ડ્રડું (૪) પં. (ફા) પાંખ વાનિયું. (સં.) વાળક; છોકરું (૨) નાદાન વાલી સ્ત્રી ડોલ યાત્ર-તોપું બાલતોડો; એક જાતનો ફોલ્લો વાહનના સક્રિ બાળવું; લગાડવું યાત્રિકત્રે ૫૦ બાળબચ્ચાં; પરિવાર વાવોલ વિ. બાળક સમજે એવું; સરળ (૨) સ્ત્રી
બાળબોધ લિપિ દ્વાન ! વહાલમ; પતિ; વલ્લભ વાત-વિવાદ (સં.) બાળલગ્ન વાતિ-વિધુ પે (સં) બીજનો ચંદ્ર વાત-સૂર્ય ! (સંeઊગતો સૂરજ કાના સ્ત્રી (સં.) બાળા; કન્યા (૨) નવયુવતી
(૩) પત્ની વાતા અ (ફાટ) ઊંચે; ઉપર (૨) વિશે ઉપરનું, ઉપલું વાત્સા વિ (ફા) ઉપરનું (૨) સ્ત્રીદૂધની મલાઈ
(૩) ઊંચાઈ ત્રિાણાના પુત્ર (ફા) મેડો વાતાપન ડું બાળપણ; બાલાપણ વાના-મોલ્સા વિ બાળું-ભોળું; સીધુંસાદું વાતાવરપું (ફા) એક જાતનું અંગરખું પત્નિા ડું () બાળસૂર્ય યાત્તિ સ્ત્રી (સં.) છોકરી; બાલિકા; કન્યા યાત્રિાપું (અ) ઉંમરે પહોંચેલ જુવાન; વયસ્ક (જેમ
કે, બાલિગ -મતાધિકાર) યાત્રિ સ્ત્રી (ફા) ઓશીકું (૨) વિ (સં૦) અજ્ઞાન;
બેસમજ વારિત સ્ત્રી (ફા”) વેંત યાત્રી સ્ત્રી કાનની વાળી-કડી (૨) કૂંડું (૩) વાલિ
વાનર (સુગ્રીવનો બંધુ) વાત્રી સ્ત્રી (ફા) વૃદ્ધિ; ભરતી; વિકાસ વાત્મન ! (ફા) ઓશીકું વનુ સ્ત્રી, પું વાલુકા; રેતી વાનૂતાની સ્ત્રી રેતદાની (શાહી સૂકવવા એમાંની
રેતીને લખાણ પર ભભરાવવામાં આવતી.) કાનૂસહી, કાનૂહ સ્ત્રી એક મીઠાઈ વન્ય પું” (સં.) બાળપણ વાવ શું વાયુ (૨) અપાનવાયુ વાવોત્રા ! ગોળાનો રોગ (વાયુગોળો) વા-વિ (ફા) સભ્ય; શિષ્ટ વ-વન્દ્ર અ (ફા) તોપણ વા-વ વિ (ફા) વફાદાર વાવડી સ્ત્રી વાવ; વાવડી

Page #285

बावन
૨૮૦
बिचरना
ભાવન વિ૦ બાવન; પર
વિસના સક્રિ. વિ વાવન, વાવના વિ વામન, ઠીંગણું
વિટ વિ વિકટવિકરાળ વાવર ! (ફા) ભરોસો; વિશ્વાસ
વિના અને ક્રિ વેચાવું; કિંમત લઈને આપવું વાવર, પાવરા, વાવના વિ બાવરું ઘેલું (૨) મૂર્ખ હિરેવિ વિકરાળ (૨) વિકળ; વ્યાકુળ; બેકરાર હવરવી, વાલી ! (૮૦) બબરચી; રસોઈયો વિરનિ વિશે વિકરાળ; ડરામણું વાવરવીલાના ડું રસોડું
વિન વિશે વિકળ; બેચેન યાવર, વાવ, કાવત્રા વિ. બાવરું, ગાંડું વિકના સ્ત્રી વિકળતા, બેચેની (૨) વાયુના રોગવાળું
વિનાના અન્ય ક્રિ અકળાવું; વ્યાકુળ થવું વાવની સ્ત્રી વાવ (૨) ઊંડી તળાવડી
વિશ્વના સક્રિો વેચાવવું; વેચવાનું કામ બીજા વાવ વિશે ડાબું (૨) પ્રતિકૂળ
પાસે કરાવવું વાર્શિતા ડું (ફાટ) નિવાસી; રહીશ; રહેવાસી વિના, વિસના અને ક્રિ વિકસવું; ખીલવું કાપ્ત ! (સં.) વરાળ, બાફ (૨) આંસુ (૩) લોઢું વિશા વિવેચાઉં; વેચવા માટેનું વાર ડું વાસ; રહેઠાણ (૨) વાસ; ગંધ (૩) કપડું વિવાર | વિકાર; ફેરફાર; દોષ (૪) સ્ત્રી વાસના (૫) આગ
વિવાર વિ. વિકારી, વિકારવાળું વાસદ વિ૦ બાસઠ; ૬૨
વાહ ! વખ; ઝેર વાસન શું વાસણ
વિકમ વિ. વિષમ; વસમું; જટિલ વાસના રસ્ત્રી વાસના, ઇચ્છા (૨) સક્રિ- સુવાસિત હિરી સ્ત્રી વેચાણવકરો કરવું
વિના અને ક્રિ વીખરાવું વાસમેતિ પુએ નામની ચોખાની એક જાત વિહરાના, વિના સક્રિ વિખેરવું વાસર પે વાસર; વાર; દિવસ (૨) સવાર વિના, વિષરના અક્રિ બગડવું (૨) ક્રોધે ભરાવું વાસા વીશી (૨) વાસ; રહેઠાણ
(૩) સામે થવું કે ન બનવું વાણિરા પું(અ) દષ્ટિ નજર
વિલિનપું બગડેલા દિલનું; કુમાર્ગી (૨)ઝઘડાળુ વાતી વિ વાસી; તાજું નહિ તે
बिगडैल, बिगराइल, बिगरायल, बिगरेल वि० હા દ્ધ સ્ત્રી ઈદનો બીજો દિવસ
ઝઘડાળુ (૨) જિદી (૩) બગડેલું સારી-તિવાણી વિ. કેટલાય દિવસનું (વાસી) વિનર અ વગર; વિના વાતી-મુંદ અખાલી પેટે; નયણે કોઠે
હિરના અ ક્રિ બગડવું યાદના સક્રિ વહી લાવવું (૨) હાંકવું (૩) ખેડવું बिगरैल, बिगराइल, बिगरायल वि० 43j (૪) હથિયાર ચલાવવું
વિત્ર ! બ્યુગલ વાદમ, વાદી અ° (ફા) માંહોમાંહે; અંદરો-અંદર વિકાસના અ ક્રિ વિકસવું; ખીલવું વાહર અબહાર (૨) અલગ; વેગળે
વિવાહ ! વીધું વાહ વિ બહારનું (૨) પરાયું (૩) દેખવામાત્ર; વિપુંબગાડ (૨)ખરાબી, બૂરાઈ (૩)અણબનાવ ઉપરનું
વિભાડુના સક્રિ બગાડવું વાદુ ! (સં૦) હાથ
વિના વિશે અજાણ્યું; પરાયું યાહુ છું. (સં) બહુ હોવું તે; અધિકતા વિગુત્ર ! (ઈ.) બ્યુગલ વાહ વિ (સં૦) બહારનું
વિગુત્તર | બ્યુગલ વગાડનાર; બ્યુગલવાળો વિતી સ્ત્રી બિંદુ; મીંડું (૨) ચાંલ્લો (૩) ટપકું વિપૂરની સ્ત્રી ગૂંચવણ; મૂંઝવણ (૨) મુશ્કેલી હિંદુ () બિંદુ મીંડું (૨) ટપકું
વિશ્વના અન્ય ક્રિ° ગૂંચાવું મૂંઝાવું વિંધના અને ક્રિ વીંધાવું (૨) ફસાવું
famોના સક્રિય બગાડવું (૨) છુપાવવું (૩) વિતાવવું વિંધિયા ! મોતીમાં છેદ કરનાર કારીગર
(૪) ભ્રમમાં નાંખવું લિંવ ! (સં.) પડછાયો; પ્રતિબિંબ (૨) વિલો; વિયન પં. વિM; સંકટ; બાધા બિંબફળ
વિના અને ક્રિ વચકવું (૨) ભડકવું લિંકા, બિલી સ્ત્રી ઘિલોડીનો વેલો
વિવવાના અક્રિ વચકાવું; ચિડાવું (૨) મોં મરડવું વિગ પંવ્યાજ
વિઘવિરાવ પં ઝઘડામાં વચ્ચે પડવું તે; મધ્યસ્થી વિધિ સ્ત્રી વ્યાધિ, પીડા
લિવરના અને ક્રિ વિચરવું ફરવું

Page #286

बिचलना
૨૮૧
बिनय
વિરતના અન્ય ક્રિ ચળવું; ડગવું (૨) ફરી જવું વિશ્વના વિવચલું વિદ, વિઘવાન, વિવાની મુંઝઘડામાં મધ્યસ્થ;
વચલો માણસ વિવારના સક્રિ વિચારવું (૨) પૂછવું વિદ્યાવિ બિચારું વિવારી શું વિચારવાન, વિચારક હિત વિ અચેત; બેહોશ વિક્રૂડું વીંછી વિઝન અને ક્રિ ('બિછાનાનું કર્મણિ) બિછાવાવું વિછતા સ્ત્રી લપસવું કે લોભાવું તે વિછતના, વિછનાના અને ક્રિલપસવું forછાના, હિછાલના સક્રિ બિછાવવું; પાથરવું
(૨)મારીને જમીન પર સુવાડી દેવું (૩)વિખેરવું વિછાવર કું બિછાનું (૨) પથારી વિછાલના સક્રિ બિછાવવું વિધિમા, વિછિયા પુલ પગનો વીંછિયો વિડ્ડા, વિષુવા પેવીંછિયો; પગની આંગળીનું
ઘરેણું (૨) ચૂલતરું; સૂડો વિછુંડન સ્ત્રી વછૂટવું તે; વિયોગ વિષ્ણુના, કિશુના અન્ય ક્રિ વછોડાવું; વછૂટવું;
વિખૂટું થવું વિહુવા ડું વીંછિયો-પગની આંગળીનું ઘરેણું
(૨) ચૂલતરું (૩) સૂડો વિવિ. વિરહી; વિયોગી વિછો ! વિરહ () વછૂટવું તે; વિયોગ વિછોય, વિછો ! વછૂટવું તે; વિયોગ વિછના બિછાનું (૨) પથારી બિન વિ એકલું; વિજન; એકાંત fહાન, બિનના ડું વીંઝણો; પંખો વિજન પં. (કાવ્ય) કલેઆમ; કાપાકાપી લિજની સ્ત્રી વીજળી વિનાતી વિ વિજાતીય; બીજી જાતનું બિન વિ અજ્ઞાન; અજાણ વિગૂવા, વિગૂવા ! (ખેતરમાં મુકાતો) ચાડિયો વિનોરા ! બિજોરું (૨) વિ જોર વગરનું વિના બિજોરું વિષ્ણુ સ્ત્રી વીજળી વિષ્ણુ પુરાની બિલાડા જેવું એક પશુ વિદ ડું વિટ (વિદૂષક); વૈશ્ય (૨) સ્ત્રી પક્ષીની
અધાર; બીટ જિકુર ! વિઠ્ઠલ પ્રભુ વિરારના સક્રિ વટાળવું, ગંદું કરવું વિટિયા સ્ત્રી બેટી (લાડવાચક)
બિછાના સક્રિ બેસાડવું વિડ છું અઘાર (૨) એક જાતનું લવણ-મીઠું વાડાવિ વિખરાયેલું (૨) નીડર વિકરના અન્ય ક્રિ વિખેરાઈ જવું (૨) ડરવું વિફા ! (સં૦) બિલાડી વિડના સક્રિ વધારવું; સંઘરવું હિત છું વિત્ત; ધન (૨) શક્તિ (૩) કદ વિતરના સક્રિ વહેંચવું; વિતરણ કરવું હિતાના સક્રિ. વિતાવવું; ગુજારવું વિાર ડું વિર; ધન-દોલત લિના ડું વેંત વિથ અ ક્રિ ચક્તિ થવું (૨) મોહવું વિના અક્રિ. વિ વિથા સ્ત્રી વ્યથા વિના અને ક્રિ ચોંકવું, ભડકવું, ફાટવું (૨) ઘાયલ
થવું; ડરવું વિધાના અને ક્રિ (બિદકના’નું પ્રેરક) ચોંકાવવું;
ભડકાવવું ફાડવું (૨) ઘાયલ કરવું પિતા પુત્ર વિદર્ભ દેશ (૨) તાંબા અને જસતના
મિશ્રણથી બનતી એક ઉપધાતુ હિલી સ્ત્રી બિદર'નું ધાતુકામ જેમાં વાસણ પર
ચાંદીનું પતરું ચોંટાડી વેલબુટ્ટા બનાવાય છે. હિતીસાગ ! “બિદર'નું ધાતુકામ કરનાર કારીગર હિલા સ્ત્રી- (અવિદાય) વિદાય; જવું તે વિલાઈવિદાય થવું છે કે તેની આજ્ઞા કે તે વેળા કાંઈ
આપવું તે; વિદાયગીરી હિત અન્ય (ફા) વિના; વગર વિલે વિદેશ; પરદેશ હિત સ્ત્રી (અન્ય વિદઅત) ખરાબી (૨) કષ્ટ
(૩) આફત (૪) જુલમ (૫) દુર્દશા વિધ સ્ત્રી રીત; પ્રકાર (૨) વિધિ; બ્રહ્મા (૩) જમા
ઉધારનો હિસાબ વિધવા પુ. વિધાતા; બ્રહ્મા (૨) અ ક્રિ. વીંધાવું;
છેદાવું વિન અવિના, વિણ (૨) (અ) પં પુત્ર (કોનો પુત્ર
તે કહેવા માટે “બિન' વપરાય છે. જેમ કે, મહમદ બિન કાસિમ) હિન વિ. વિનયી; નમ્ર નિક સ્ત્રી વિનય વિનતી સ્ત્રી વિનંતી, અરજ વિના સ્ત્રી વણવું કે વીણવું તે (૨) વણાટ કે વિસામણ હિનના સક્રિ વીણવું (૨) વણવું વિનવ્યા વિના કુંવારું વિજય સ્ત્રી વિનય

Page #287

बिनसना
૨૮૨
बिला-नागा
વિનસના અન્ય ક્રિ નષ્ટ થવું; વિનાશ પામવું વિરહ વિ. વિરહી; વિયોગી વિનાનાસક્રિાવિનાશ કરવો (૨) નષ્ટ કરવું (૩) વિઝન અને ક્રિ બિરાજવું; બેસવું (૨) શોભવું બગાડવું
વિરાફિર છું. (ફા) ભાઈ (૨) ભાઈબંધ વિના અવિના (૨) (અ) સ્ત્રી પાયો (૨)જડમૂળ વિહિનાના પુત્ર પિતાના ભાઈનો દીકરો; ભત્રીજો (૩) આરંભ
વિદ્વાના સ્ત્રી ભત્રીજી વિના સ્ત્રી વણવું કે વીણવું તે
faોતાના વિ (ફા) ભાઈ જેવું (૨) બિરાદરીનું બિન-૩ર અન્ય (ફા૦) આથી; આ વાતે
વિરતી સ્ત્રી (ફા) ભાઈચારો (૨) એક જાતિનો વિનાદર સ્ત્રી વણાટ
સમૂહ; નાત હિનીના ૫ કપાસિયો
વિરાના સક્રિ. ચીડવવું; સામા મોંથી ચાળા કરવા જિત, લિપત્તા, લિપત્તિ, વિ, વિપલા સ્ત્રી (૨) વિપરાયું; અજાણ્યું વિપત્તિ; દુઃખ
બિરિયાં સ્ત્રી સમય; વેળા (૨) વાર; ફેરો fપરના અન્ય ક્રિ વીફરવું
વિનંત વિ૦ બુલંદ; ઊંચું, મોટું બિહાર ! વિવર; કાણું
વિનંવ ! વિલંબ; ઢીલ હિલ વિ. વિવશ; વ્યાકુળ
વિનંહા અને ક્રિ. વિલંબ કરવો; મોડું કરવું હિલા, વિવારું સ્ત્રી પગ કાટવા તે
વિત્ર ૫ (સં૦) વિવર; કાણું (૨) (ઈ.) માલનું બિલ વિવારી સ્ત્રી બાકી ન રહેવું-ચૂકતે કરવું તે (૩) કાયદાનું બિલ (૨) સમાપ્તિ
ત્રિપુટન અને (અ) તદન; પૂરું; સાવ લિથિ વિ. દ્વિ; બે
fહત્રહના અક્રિવિલાપ કરવો; રોવું (૨) દુઃખી થવું વિમન વિ ઉદાસ; દુઃખી (૨) અમન વિના (૩) સંકોચાવું લિયા પંબિયું; બીજ (૨) વિબીજું
બિન વિ અલગ; જુદું (૨) ડું અલગપણું; જુદાઈ વિયાના સક્રિ વિયાવું
વિનાના અન્ય ક્રિ- અલગ થવું (૨) સક્રિ- અલગ હિયવાન ! (ફા) જંગલ, વન; અરણ્ય
કરવું હિલેરી, વાર, વિયાગૂ રસ્ત્રી (રાતનું) વાળુ વિભવ ! અલગપણું; જુદાઈ હિરા વિરંગબેરંગી (૨) રંગ વિનાનું
વિની સ્ત્રી રેલવે-રસીદ હિન પુ. (ફા) બિરંજ (૨) પીતળ
બિનની સ્ત્રી માટીના ઘરવાળી કાળી ભમરી વાંગી વિ૦ (ફા) પીતળનું
(૨) આંખની આંજણી વિડ સ્ત્રી બ્રિગેડ, સેનાની પલટણ
વિત્રપના અને ક્રિ વિલાપ કરવો વિરછ, સિરિઝ ડું વૃક્ષ; ઝાડ
વિપત્ર અને (અ) હમણાં; અત્યારે હિતા ! વીરતા; શક્તિ; બળ; તાકાત
વિવિનાના અન્ય ક્રિ- કીડા ખદબદવા (૨) વ્યાકુળ વિથ અ વૃથા; ફોગટ; નાહક
થઈને બકવું કે રોવું વિરઃ પં. બિરુદ; બિરદ; નામ; યશ
વિનમ પં વિલંબ; ઢીલ હિત વિનામી; પ્રસિદ્ધ
યિત્નમના અ ક્રિ વિલંબવું; રોકાવું; થોભવું કે વિધ વિ વૃદ્ધ; ઘરડું.
મોડું કરવું બિયારું સ્ત્રી, વિધાન ! વૃદ્ધત્વ; ઘડપણ હિત્નનાના અ ક્રિ વિલાપ કરવો; વલવલવું વિમના અને ક્રિ. વિરમવું; અટકવું (૨) વિરામ નિત્તા વિ૦ મૂર્ખગમાર કરવો (૩) મોહવું
વિનવાના સ ક્રિનષ્ટ કરવું; વિલય કરવું કે કરાવવું હિયાઁ વિ (ફા) શેકેલું
(૨) છુપાવવું; સંતાડવું બિયાની સ્ત્રી (ફાળ) માંસની એક વાની (ચોખામાં વિસના અન્ય ક્રિ વિલસવું; ઝળકવું
શેકેલા માંસ સાથે કરાતી); નમકીન પુલાવ વિના અ (અ) વગર; વિના (જેમ કે, બિલાશક વિરત્ન વિવિરલ; કોઈક
એટલે શક વગર-જરૂર) ચિવા છોડ (૨) ઝાડ
પિત્તા સ્ત્રી બિલ્લી (૨) કૂવામાં નાંખવાની બિલાડી કિરવાથી સ્ત્રી બાગ; વાડી
(૩) બારણું બંધ કરવાની આંકડી વિદ ડું વિરહ; વિયોગ
વિત્રાના અને ક્રિ વિલય પામવું વિર ! વિરહ કે તેનું એક ગીત
હિતાના અ (અ) સતત; લગાતાર

Page #288

बिलायत
૨૮૩
बींधना
વિસાવૈધ વિસડેલાની ગંધવાળું (૨) સ્ત્રી સડેલાની
ગંધ; બદબો વિસાત સ્ત્રી (અ) વિસાત; ગણતરી; શક્તિ (૨) શેતરંજ કે બાજી રમવાનું ચીતરેલું કપડું (૩) પાથરણું; જાજમ (૪) વિસાત; પૂંજી હિસતાવાના ! પરચૂરણ ચીજોની દુકાન વિસાત ! (અ) પરચુરણ ચીજોનો દુકાનદાર વિસરના સક્રિ વિસારવું; ભૂલવું વિસારા વિ. વિષવાળું; ઝેરી વિસતિ પં. વિશ્વાસ વિસાણી વિ વિશ્વાસુ, વિશ્વાસી (ઈસુખ્રિસ્ત માટે
વિશ્વાસ રાખનાર) ખ્રિસ્તી હિસાદ ૫૦ ખરીદી વિષાદના સક્રિ ખરીદવું (૨) પં ખરીદી; સોદો વિસાહની સ્ત્રી, વિસાહા ! સોદો વિસિવાર વિ૦ (ફા) ખૂબ; અધિક વિમુના અને ક્રિ ખાધેલું નાકમાં જવું વિના, વિસૂના અને ક્રિો ચિંતા કરવી (૨) રોતલ
ચહેરો કરવો કે ધીમું રડવું (૩) સ્ત્રી ચિંતા;
ફિકર
વિનાયત સ્ત્રી વિલાયત; પરદેશ હિન્નર | બિલાડો હિત્નારી સ્ત્રી બિલાડી ત્રિા -શર્ત અ (અ) વગર શરતે વિલિયર્ડ કું. (ઈ) એક વિલાયતી રમત વિનૈયા સ્ત્રી બિલાડી (૨) છીણી . fધાનોના સક્રિ વલોવવું (૨) અસ્તવ્યસ્ત કરવું બિન વિ લાવણ્યરહિત, કદરૂપું હિના સક્રિ વલોવવું; મથવું; (આંસુ) પાડવું
(૨) વિ લાવણ્યરહિત; કદરૂપું બિસ્ (અ) “સાથે, સહિત” અર્થમાં શબ્દના પૂર્વગ
તરીકે (ઉદા. બિલકુલ); સાથે વિ-વન અ (અ) એથી વિરુદ્ધ-ઊલટું વિ-ફલિા અન્ય (અ) ઇરાદાપૂર્વક; જાણી જોઈને હિ-૩યૂમ અ (અ) સાધારણતઃ વિ- અ (અ) જબરદસ્તીથી હિ-અ (અ) જરૂર વિ-કુના અ (અ) કુલ મળીને જિ- અ (અ) ધારો કે; માનો કે વિા-ન અ (અ) આ સમયે; અત્યારે વા-મુનિ અ (અ૭) સરખામણીમાં;
મુકાબલે વિમુકતા વિ૦ (અ) અચલ; નિશ્ચિત (૨) ૫૦
કાયમી મહેસૂલ વિના ડું બિલાડો (૨) બિલ્લો; પદક વિત્રની સ્ત્રી બિલાડી (૨) બારણું ખુલ્લું રાખવાની
કડી કે ઠેસ વગેરે જિન્સર ! (ફાટ) બિલોર-એક જાતનો પાસાદાર
કાચ વિનોરી વિ બિલોરી કાચનું કે પારદર્શક પથ્થરનું
કે તેવી ચમકવાળું વિના, લિવરના સત્ર ક્રિ. વાળ ઓળવા વિશાપ ! મુખ્ય પાદરી; ધર્માધ્યક્ષ વિકથા સ્ત્રી વિષય-વાસના વિર ! વિષ; ઝેર વિસ ઉપ૨ પંઘો જેવું એક ઝેરી પ્રાણી વિકમરના સક્રિ. વિસ્મરણ થવું; ભૂલવું વિપિન વિઘાયલ (પ્રાય: પ્રેમી માટે)
મિત્રના, વિભિન્નાહ પં શ્રીગણેશ; આરંભ ાિરના સક્રિ વીસરવું; ભૂલી જવું હિત ૫૦ ખચ્ચર વિસના અન્ય ક્રિ વિશ્વાસ કરવો વિના, હિસાના સત્ર ક્રિ ખરીદવું (૨) પું
ખરીદી; સોદો
વિર ! (ઈ.) બિસ્કિટ વિતર, વિતરા ડું પથારી; બિસ્તરો વિજુડ્યા સ્ત્રી ઘરોળી નિમિત્ત વિ (અ) ઘાયલ (પ્રાયઃ પ્રેમી માટે) વિત્તિના, વિનિમજ્જાદ પં. (અ) કાર્યનો શુભ
આરંભ (અલ્લાહ-ખુદા-ઈશ્વરના નામની સાથે) વિવા પુ. વસો; વીઘાનો વીસમો ભાગ વિદ્યાલાર પંભાગિયો (૨)પેટા-જમીનદાર; પટ્ટીદાર વિશ્વાસ | વિશ્વાસ; ભરોસો વિહંગ, વિહંગમ પં વિહંગ; વિહંગમ; પક્ષી; પંખી વિહતર વિ૦ (ફા) બહેતર; હિતકારી; સારું વિતરી સ્ત્રી (ફા) બહેતરી; ભલાઈ; હિત વિના અ ક્રિ વિહરવું; વિચરવું વિાહ ! વહાણું; પ્રભાત (૨) આવતી કાલ વિહાના અ ક્રિ વહેવું; વીતવું (૨) સ ક્રિ છોડવું;
ત્યાગવું વિહાન વિ૦ બેહાલ; દુર્દશાગ્રસ્ત; બૂરી હાલતમાં
આવી પડેલું વિદિત પુ (રા) બેહસ્ત; સ્વર્ગ વિહી સ્ત્રી (ફા) જામફળ (૨) નાસપતીને મળતું એક
ફળ ને એનું ઝાડ વીંછી સ્ત્રી ઉઢાણી (૨) બળદગાડીમાં આગળ જોડાતો
ત્રીજો બળદ કે તેનું દોરડું વયના સ ક્રિ વીંધવું, છેદ પાડવો

Page #289

बी
૨૮૪
बुग्ज़
વી સ્ત્રી (ફા) (પ્રતિષ્ઠિત મહિલા સાથે વીણા-શિસ્ત સ્ત્રી (અ) વીમાની કુલ ધનરાશિનો “બી” જોડવામાં આવે છે. “બીબી'નું આ એક અંશ સંબોધનવાચક સંક્ષિપ્ત રૂપ છે.) બીબી; પ્રતિષ્ઠિત વીમા-પત્રિી સ્ત્રી (ઈ.) વીમો ઉતરાવ્યાનું કરારપત્ર મહિલા
વા-ના વિવિમાવાળું વીવ વિવાંકું
બીમાર વિ૦ (ફાળ) માંદું, બીમાર રિયા વીધું (એક એકરનો ૩/૫ મો ભાગ) બીમારલાર વિલ (હા) બીમારની ચાકરી કરનારું aa j વચ; મધ્ય (૨) આંતરો; ફરક (૩) અ ધીમા તારી સ્ત્રી બીમારની ચાકરી વચ્ચે; અંદર
ચમાર-પુરતી સ્ત્રી (ફા) બીમારની ખબર પૂછવી તે નવી સ્ત્રી વીચિ; લહેર; મોજું
વીમારી સ્ત્રી (ફા) બીમારી; માંદગી (૨) લત; વીવો વીત્ર અને વચ્ચોવચ્ચ
દુર્વ્યસન (૩) ઝંઝટ વીજીના સક્રિ વીણવું; ચૂંટવું
વીરપુંવીરો; ભાઈ (૨) વીર પુરુષ (૩) સ્ત્રી સાહેબી વીંછી, વીછૂપું વીંછી
વીર | વીરો; ભાઈ વીજ પું(સં) બી (૨) મૂળ (૩) કારણ; હેતુ ચરવેદી સ્ત્રી ઇંદ્રગોપ જીવડું (૪) વીર્ય; શુક્ર
વીત વિ. પોલું (૨) મું નીચાણવાળી ભૂમિ વીગ પું(સં.) સૂચિ; યાદી (૨) બી; બીજોરું વીવી સ્ત્રી બીબી : વગન, વગના ડું વીંજણો
હત વિ વીસ; ૨૦ થી નારી સ્ત્રી વીજળી
વીસી સ્ત્રી વીસનો સમૂહ; વીસી; કોડી થિીના ડું વીજ (૨) વિ. બીજું
વીંહ વિ અસમાન; ઊંચુંનીચું (૨) વિકટ વિ ની સ્ત્રી ગોટલી; મીંજ
હું સ્ત્રી બુંદ ટીપું ગ, ચીરી સ્ત્રી વીજળી
પૅલી સ્ત્રી ટપકું (૨) ડાઘો ગૂ વિ બીજ વાવે થતું (૨) પં વીજળી
યા, લા સ્ત્રી બુંદી (એક મીઠાઈ) વીર સ્ત્રી અઘાર; પક્ષીની વિષ્ટા
લીલા વિ ટપકાવાળું વીટા-વિવર સ્ત્રી એટમના એક કણમાંથી ઉત્પન જંત્રી શ્રી બુંદેલખંડન (હિંદીની એક બોલી) થતી ધારા
હુ સ્ત્રી ફોઈ વી સ્ત્રી રૂપિયાની થોકડી
જુલા સ્ત્રી (ઈ-) ચોપડી; ગ્રંથ; પોથી; પુસ્તક હા ! પાનનું બીડું
યુવા- િયું () પુસ્તક-ભંડાર વીસ્ત્રીપાનની કે પીવાની બીડી (૨)દાંતની મસી યુવી-ર ડું (ઈ.) પુસ્તક-ડાક; બુક પોસ્ટ વીતના અન્ય ક્રિ વીતવું; ગુજરવું
યુ-ક્ષેત્ર ૫ (ઈ.) ગ્રંથ-વિક્રેતા; પુસ્તક વેચનાર વતા ડું વેંત
યુવા-હા ! () પુસ્તકોની નાની દુકાન વીતી સ્ત્રી વીતેલું તે; વીતક
યુવ-દોર ! (ઈ.) ગ્રંથ-ભંડાર; પુસ્તક-ભંડાર વીથના અક્રિ વીંધાવું; ફસાવું (૨) સક્રિવીંધવું; યુવા ! (ફા) બચકો; ગાંસડી; પોટલું છેદ પાડવો
યુવી સ્ત્રી બચકી; પોટલી વીર સ્ત્રી બીન વાજું (૨) મદારીની મોરલી વલની સ્ત્રી ભૂકી, ચૂર્ણ ચીનના સક્રિવીણવું (૨) વણવું
યુદત પુંછ અબરખની ભૂકી, દળેલું ચૂર્ણ વીના સ્ત્રી (હા) જોવાની શક્તિ; દૃષ્ટિ લુહાર ૫ (અ) તાવ (૨) બાફ; વરાળ વીની સ્ત્રી (કાવ્ય) નાક
(૩) શોધક્રોધાદિનો આવેગ વીજ ગુરુવાર
યુવાત ! બવ (અ) બાફે; વરાળ વીવી સ્ત્રી (હા) કુલીન સ્ત્રી (૨) પત્ની યુહર સ્ત્રી (અ) કંજૂસાઈ; બખીલતા (૩) “સન્નારી' એવું સંબોધન
યુવા મચ્છર (૨) સ્ત્રી ચોપડી; કપડું વખત વિ (સં.) ગંદું; ધૃણાપાત્ર; ખરાબ યુવા ! (ફા) બચકો; પોટલું; ગાંસડી વીમા ! (ફા) જમાનત; ઠેકો; વીમો (ઇન્શ્યોરન્સ) યુવી સ્ત્રી (હા) બચક; પોટલી વી-ટપું (અં) જીવનવીમા નિગમનો દલાલ યુગરિ ! મચ્છર થીમા-કંપની સ્ત્રી જીવનવીમા નિગમ
યુઝાલા ! (ફા) કસાઈનો છરો વીમા-સારું સ્ત્રી વીમાનું પ્રીમિયમ
યુa (ફા) દ્રષ; કીનો; વેર

Page #290

बुज़
૨૮૫
बुशर्ट
ગુણ સ્ત્રી (ફા) બકરી યુઝ-સાવ ! કસાઈ યુલિત્ન વિ (ફળ) ડરપોક પુલિત્વી સ્ત્રી ડર; ભીરુતા યુગુ છું. (ફા) બજરગ; વયોવૃદ્ધ (૨) વડવો;
પૂર્વજ (૩) આદરણીય વ્યક્તિ યુવા વિ (ફા) વયોવૃદ્ધ યુનુના વિ૦ (ફા) વયોવૃદ્ધ વડીલ જેવું કે
તેને યોગ્ય યુગુ સ્ત્રી વયોવૃદ્ધતા; મોટાઈ હુફાના, ચુતના અને ક્રિ૧ બુઝાવું; ઓલાવું બુફાના, સુતાના સક્રિ બૂઝવવું (૨) બુઝવાવવું વૃક્ષા સ્ત્રી બુઝાવવાની ક્રિયા બુટ્ટારત સ્ત્રી હિસાબ-કિતાબની સમજ યુફવત્ર સ્ત્રી સમસ્યા; કોયડો; ઉખાણું યુjના અન્ય ક્રિ બૂડવું; ડૂબવું યુલબુડાના અને ક્રિમનમાં બડબડવું
, નૂહ વિ બુઢઢે; વૃદ્ધ યુ0ારૂં સ્ત્રી વૃદ્ધાવસ્થા; ઘડપણ (૨) ઘરડી સ્ત્રી યુઠ્ઠાપા ! વૃદ્ધાવસ્થા; ઘડપણ યુના અને ક્રિ ઘરડા થવું સુહાપા-પેંશન સ્ત્રી ઘડપણમાં અપાતું નિવૃત્તિ-
વેતન લુહાપા-ભત્તા ઘડપણમાં અપાતું ભથ્થુ પુત (ફા) મૂર્તિ પ્રતિમા (૨) પ્રિયતમ, માશૂક પુતાણાના ડું પ્રતિમાસ્થાન; મંદિર યુતપરસ્ત વિના મૂર્તિપૂજક બુતપરસ્તી સ્ત્રી મૂર્તિપૂજા યુતશિન વિ (ફા) મૂર્તિભંજક સુતા અને ક્રિ બુઝાવું; ઓલાવું; શાંત થવું યુતાના સ ક્રિ બૂઝવવું; ઓલવવું (૨) બુઝવાવવું સુતા ! બટન; બોરિયું યુar | દગો (૨) બહાનું યુલપુ૬, બુલબુલા ડું પરપોટો યુદ્ધ વિ (સં.) જાગ્રત થયેલું (૨) જ્ઞાની (૩) પુંછ
ભગવાન બુદ્ધ સુદિ સ્ત્રી (સં.) અક્કલ; સમજ યુદ્ધિમત્તા, કુદ્ધિમાન સ્ત્રી સમજ; અક્કલ યુદ્ધવિ મૂર્ખ, બાઘડું યુગ પું” (સં૦) બુદ્ધિમાન; વિદ્વાન (૨) એક ગ્રહ
કે વાર અનવર વણકર યુનાના સ ક્રિ વણવું (૨) ગૂંથવું; ભરવું યુવા સ્ત્રી વણાટ કે વણકરી બ. કો. – 19
યુનીવર સ્ત્રી વણાટનો પ્રકાર નિય સ્ત્રી (ફા) જડ; પાયો (૨) અસલ વાત; વાસ્તવિકતા બુનિયાદી વિ૦ (ફાળુ) પાયાનું; આધારરૂપ; મૂળ;
અસલ કુલુના અને ક્રિ જોરથી ડસકાં ભરીને રોવું યુવુ સ્ત્રી જોરથી રડવાનો અવાજ સુમુક્ષા સ્ત્રી (સં.) ભૂખ
મુક્ષિત, સુમુક્ષ વિ (સં.) ભૂખ્યું યુવાન ! ચીની માટીની બરણી યુવા સક્રિ ભભરાવવું પુરા બુરખો યુરા વિ૦ બૂરું; ખરાબ યુર્ણ સ્ત્રી બૂરાપણું, ખરાબી (૨) અવગુણ (૩) નિંદા પુરામભા સ્ત્રી બૂરુંભલું કામ સુરાપું (અન્ય) કલ્પિત ઘોડો (એમ મનાય છે કે એની
પર બેસી પેગંબર સાહેબ આકાશમાં ગયા હતા.) બુલિ (ફા) લાકડાનો વેર પુરુશ છું બ્રશ; પીંછી કે કૂચડો વગેરે હુ છું. (અ) બુરખો યુર્ણ પું? (અ) મકાન કિલ્લા વગેરેનો બુરજ
(૨) રાશિ; નક્ષત્ર યુ સ્ત્રી (ફા) નફો; લાભ (૨) હોડ; શરત
(૩) શેતરંજમાં ફક્ત રાજા રહે એવી બાજી યુવા વિ (ફા) સહનશીલ (૨) સુશીલ યુવા સ્ત્રી (ફાળ) સહનશીલતા; સુશીલતા યુ વિશે ચમકતું (૨) તેજ, ચપળ યુનિંદ્ર વિ. બુલંદ; ઊંચું (૨) મહાન યુલ સ્ત્રી બુલંદી; ઊંચાઈ (૨) મહાનતા (૩) ઉત્કર્ષ યુદિડ ! બહુ બોલકો યુનડા ડું (ઇ ) ડરામણા દેખાવનો એક પરદેશી
ઓલાદનો કૂતરો; “બુલડૉગ' યુનડોર (ઈ.) માટી વગેરે ખોદી સમથળ
કરનારું એક યંત્ર યુપુત્ર સ્ત્રી (અ) બુલબુલ પક્ષી યુનત્તા ૫૦ બુદ્દબુદ; પરપોટો યુના સ્ત્રી (૮૦) બુલાખ-નથનું એક મોતી યુનાના સક્રિ બોલાવવું યુનાવા, યુવા ડું નોતરું આવાહન યુકૂળ ! (અ) વયસ્ક થવું તે; (મતાધિકારપાત્ર) | ઉંમરે પહોંચવું તે યુટિન ડું (ઈ) સંક્ષિપ્ત સૂચનાપત્ર; વિજ્ઞપ્તિ અર્ટ, શ૮ ૫ (ઈ.) ખુલ્લા કૉલર અને અડધી
બાયનું એક ખમીસ

Page #291

बुल्ला
૨૮૬
बेक़ायदगी
વૈત ! નેતર કે તેની સોટી શ્વેતા ડું માથાનું એક ઘરેણું (૨) તિલક, ચાંલ્લો ચિલી સ્ત્રી માથાનું એક ઘરેણું લેવા ! બારણાની ભૂંગળ જે અ (કાવ) અવિના'ના અર્થનો પૂર્વગ (જેમ કે,
બેઆબરૂ' એટલે “આબરૂ વિનાનું - વિ (ફાળ) અક્કલ વગરનું; અણસમજુ;
યુન્ના ડું પરપોટો યુર ડું અનાજનું ભૂસું યુદરના સક્રિ બહોરવું, વાળવું (કચરો વાળવો) લુહારા ડું સાવરણો યુરિ સ્ત્રી સાવરણી
સ્ત્રી બુંદ ટીપું ચૂંવાલી સ્ત્રી ઝરમર વરસતો-છાંટા જેવો
વરસાદ; ફરફર હૂં સ્ત્રી કળી મીઠાઈ (૨) બુંદ ટીપું – સ્ત્રી (ફા”) વાસ; ગંધ
ત્ર સ્ત્રી હોઈ – પં ચુંગાલ; ઝડપ; ઝપટ જૂના સક્રિ પીસવું; દળવું (૨) છાંટવું; બેડશી
હાંકવી ભૂવા ! હૃદય; કલેજું દૂર ! કસાઈ ભૂવાના ડું કસાઈવાડો તૂવા વિ કાન વગરનું (૨) બૂઠું; કદરૂપું સૂના ડું (ફા ) વાંદરું ગૂગના સક્રિ છુપાવવું; દગો દેવો
સ્ત્રી બૂજ, સમજ; બૂજવાનો ભાવ; અક્કલ; વિજ્ઞાન નાસક્રિભૂજવું;સમજવું; જાણવું (૨) પૂછવું (૩) ગૂઢ વાત જાણવી (જેમ કે, ઉખાણું ઉકેલવું) બૂટ પં ચણાનો છોડ કે લીલો દાણો; પોપટો
(૨) (ઇ) બુટ; જોડા ખૂટા પુલ છોડ (૨) ફૂલવેલ વગેરે વેલબુટ્ટો યૂટ સ્ત્રી જડીબુટ્ટી (૨) ભાંગ (૩)ઝીણો વેલબુટ્ટો મૂડના અને ક્રિ બૂડવું; ડૂબવું જૂઠ્ઠા વિઘરડું; વૃદ્ધ; બુદ્ધ પૂછી સ્ત્રી બુદ્ધી સ્ત્રી, ઘરડી સ્ત્રી પૂજાપૂર, ભૂકાસ, વિ અતિવૃદ્ધ, ઘરડું ખખ ભૂત, ભૂતા શું બળ; શક્તિ ભૂવો-aણ સ્ત્રી (કા) રહેઠાણ; નિવાસ ધૂમ ! (અ) ઘુવડ (૨) સ્ત્રી (ફા) જમીન પૂર સ્ત્રી લોટનું ચાળણ-ભૂસું ભૂરા ડું ખાંડનું બૂરુ (બૂરુ ખાંડ) ગૃહ વિ (સં.) મોટું; વિશાળ સૅન ડું દેડકો ચૈત્ર સ્ત્રી (6) બેન્ચ; પાટલી (૨) સંસદમાં સભ્યોને બેસવાનું સ્થાન (૩) ન્યાયાસનની –
ન્યાયાધીશોની બેન્ચ જૈવના સક્રિ વેચવું મેંટ, મેં સ્ત્રી દસ્તો; હાથો; મૂઠ
૨-૩ની સ્ત્રી મૂર્ખતા - વિ (ફા) અસભ્ય; અવિનયી, ઉદ્ધત -અવી સ્ત્રી અવિનય વે-મસત્ર વિ (ફા) નિરાધાર (૨) જૂઠું.
- વિ (ફા) પાણી વગરનું; નિસ્તેજ લે-મબરક વિ૦ (ફા) અપ્રતિષ્ઠિત; આબરૂ વગરનું
-તિહ વિ (ફા) અસીમ અપાર તે-ઉપર વિ (ફા૦) અન્યાયી ૨-ફંસાવકી સ્ત્રી અન્યાય; ગેરઇન્સાફ વે-નવાર વિ. (અ) વિવશ; લાચાર વે-વિ૦ (ફા) બેઆબરૂ; અપમાન પામેલું. એ-નતી સ્ત્રી અપ્રતિષ્ઠા; અપમાન ૨- વિ (ફા) અભણ; નિરક્ષર -જી સ્ત્રી અભણતા; નિરક્ષરતા -માન વિ (ફા”) ધર્મમાં ન માનનારું (૨) અપ્રામાણિક બદદાનતવાળું; દગાબાજ એ- ની સ્ત્રી અધર્મિતા (૨) દગો, જૂઠબદદાનત ૨-૩વિ (ફા) કાંઈ કરવામાં ખટકો કે બહાનું જેને
ન નડે એવું -=મૂર્ત અ (અ) વગર સિદ્ધાંત (વિ) સિદ્ધાંતહીન -તિવાર (અ) અવિશ્વાસ (૨) અવિશ્વસનીય -તિવારી સ્ત્રી (અ) અવિશ્વસનીયતા - નાદ્રિ વિ નિ:સંતાન; વાંઝિયું -૪, વે-રવિ (ફા) બેઆબરૂ (૨) કૃતઘ્ન એ-શરીર વિ૦ (ફા) બેચેન; અશાંત તેરી સ્ત્રી બેચેની, અશાંતિ વેરા વિ૦ (ફા) એકલું; અસહાય (૨) ગરીબ,
કંગાળ વાલી સ્ત્રી એકલતા; અસહાયતા; કંગાલિયત -જૂર વિ. (અ) નિરપરાધ એવા વિશે કહ્યું ન માનનાર; સ્વચ્છંદ એ-નૂની વિગેરકાયદેસર; કાયદા વિનાનું વે વિ૦ (ફા) કાબૂ ખોઈ બેઠેલું; વિવશ
(૨) કાબૂમાં ન આવે એવું સેવા, વિનવરું () નકામું, રદી લેવાયેલી સ્ત્રી અનિયમિતતા

Page #292

बेकायदा
૨૮૭
बेताबी
એશાવેલા વિ (ફા) અનિયમિત; કાયદા વિરુદ્ધ લેવર વિ (ફા) કામ વગરનું, નવરું (૨) વ્યર્થ;
નકામું શ્રેરી સ્ત્રી બેકારી, કામધંધો ન હોય તો - સૂર વિ.(ફા) નિર્દોષ, નિરપરાધ
સ્ત્રી (ફા) જડ; મૂળ હદ, વેરહટ વિ. (૨) અન્ય ખટકા-સંકોચ વગરનું; બેધડક શ્રેહતર વિ (ફા) નિર્ભય; નીડર જેવા વિબેકસૂર; બેગુના, નિર્દોષ સેહલાવિ (ફા) અજાણ (૨) બેપરવા (૩) ભાન
વગરનું, બેહોશ -ઉવી સ્ત્રી અજ્ઞાનતા; લાપરવાહી એવુ વિ૦ (ફા) બેહોશ, બેભાન; નશામાં ચકચૂર -gવી સ્ત્રી બેહોશી, બેભાનપણું; નશામાં ચકચૂર
હોવું તે એવિ (ફા) નીડર, ખોફ વગરનું (૨) અર્થા
વિના -દ્ધાવી સ્ત્રી (ફા) અનિદ્રા તેજપું વેગ (૨) (0) બેગ; અમીર (૩) (ઇ) બૅગ,
થેલી વગેરે તેમ સ્ત્રી (1) બેગમ; રાણી; મહારાણી તેની વિ બેગમ સંબંધી (૨) ઉમદા હૈ- વિ (ફા) ગમ વગરનું, નિશ્ચિત લેડરગવિ (ફા) ગરજ વગરનું, બેપરવા (૨) વ્યર્થ છે-ના સ્ત્રી પરાયાપણ; અજાણપણ એના વિ (કાવ્ય) પરાયું (૨) અજાણ્યું હેર સ્ત્રી (ફા) વેઠ તેનારી સ્ત્રી (ફા) વેઠિયાગીરી બે-ગુનાદ વિ૦ (ફા) વગર ગુનાનું; નિરપરાધ; નિર્દોષ -નવી સ્ત્રી નિર્દોષતા, નિરપરાધપણું -ર વિઘરબાર વિનાનું કેવળ ! વેચનાર હોના સક્રિ વેચવું લેવાના, હોવાના સક્રિ વેચાવરાવવું; વેચાવવું તેદારની સ્ત્રી- (ફા) બીચારાપણું; લાચારી; દીનતા
વિ૦ (ફા) બીચારું, અસહાય; દીન એ-ચિર વિ૦ (ફા) દીવા વગરનું; ઉજ્જડ
(૨) અપુત્ર એના વિશે બેચેન; વ્યાકુળ જે-રોની સ્ત્રી બેચેની; વ્યાકુળતા હેન વિ જડ-મૂળ વગરનું; નાપાયાદાર એલાન વિ (ફા) મૂક (૨) દીન
તેના વિ૦ (ફાળ) ઠેકાણા વગરનું (૨) અનુચિત
(૩) ખરાબ; બૂરું લેવાન વિ જાન વગરનું; મૃત (૨) નિર્બળ વેના તળી સ્ત્રી અનિયમિતતા લેતા વિ૦ (ફા) બેકાયદા, નિયમ વિરુદ્ધ લેઝર વિ૦ (ફા) નારાજ; દુઃખી; ખિન્ન
સારી સ્ત્રી નારાજગી; ખિન્નતા વેનો વિ અખંડ (૨) અજોડ લે-ફિક્સ અ વગર-ખટકે; નિ:સંકોચપણે વેટા બેટો; પુત્ર વેદ-વેદી સ્ત્રી બાળ-બચ્ચાં; સંતાન વેરી સ્ત્રી બેટી; દીકરી સેટીવ્યા પુ. વિવાહ સંબંધ પેન ડું લપેટવા માટેનું કપડું; વેદન રોજિને, એ-
તૌને વિ૦ ઠેકાણા વગરનું ઠામઠેકાણા વગરનું (૨) વ્યર્થ
1 jતરાપો (૨) વહાણોનો સમૂહ હોડી સ્ત્રી બેડી; જંજીર (૨) નાની હોડી કે તરાપો વેડી વિશે બેડોળ; કદરૂપું વેઢ, વેઢા વિ કઢંગું, કદરૂપું વેઇના સક્રિખેતરછોડવગેરેને વાડ-વાડોલિયું કરવું
(૨) ઢોર હાંકી જવાં વેઢા વિ કઢંગું, ઢબ વગરનું વેત પંનેતર એ- તનુFવિ (ફા) સરળ, ચોખાબોલું;
નિજ (૨) અ સાફસાફ; બેધડક લેતી સ્ત્રી સાદગી, સરળતા જે-તીર વિ (ફા) બેગુના, નિરપરાધ
-તરીક વિ (ફા) અવિવેકી; અસભ્ય જે-તમી સ્ત્રી અવિવેક, બેઅદબી છેતરતિય વિ૦ (ફાળ) અવ્યવસ્થિત; ક્રમ વગરનું
(૨) અસ્તવ્યસ્ત વેતરતિવી સ્ત્રી વિશૃંખલતા; ક્રમનો અભાવ બે- તઅ (ફા) બૂરી તરેહથી (૨) અસાધારણ રીતે (૩) ખૂબ; બેહદ બે-તરીક્ષા વિ૦ (૨) અન્ય (ફા) અનુચિત; નિયમ
વિરુદ્ધ બે-તજ અન્ય (ફા) વિના માગ્યું કે વિના કહ્યું જે-તથા અન્ય (ફાળ) ઉતાવળથી (૨) અધીરાઈથી
(૩) વિના સમયે વેતાળ વિ. બેતાજ; તાજ વગરનું વેતાલા વિ. (અ) બેશુમાર; અગણિત પોતાક વિધેયવિહીન, બેચેન; દુર્બળ; પરમ ઉત્સુક તાથી સ્ત્રી ઘેર્યવિહીનતા, બેચેની; પરમ ઉત્સુકતા

Page #293

बेतार
૨૮૮
૨-મન
વેતર વિ તાર વિનાનું (જેમકે,).
તાર તાર પંવાયરલેસ તાર વેતાન હું વૈતાલ (૨) ભાટ, ચારણ (૩) વિતાલ
વગરનું વેતાના વિ૦ વગર તાલનું ગાવા-બજાવવું
(૨) બેતાલ (તાલ વિનાનું). તુવ, તુવા વિમેળ કે ઢંગ વગરનું, કઢંગું એ-તૌર અને (ફા) કઢંગું વેઃ સ્ત્રી નેતર (ફા) (૨) પુ. વેદ લેવલન વિ૦ (ફા) કબજો કે અધિકાર રહિત એવી સ્ત્રી કબજા કે અધિકાર વિનાનું હોવું તે વેન, એ સ્ત્રી વેદના; પીડા ચેતન વિ (ફાટ) મરેલું (૨) અધમૂઉં (૩) દમ
વગરનું વે-સુર ડું (ફા) નેતરના ઝાડનો એક પ્રકાર
જેનાં ફૂલોનો અર્ક દવામાં કામ આવે છે. વેલ, યે વિ (ફા) કઠોર હૃદયનું; નિષ્ફર એ સ્ત્રી નિર્દયતા; નિષ્ફરતા વેલા વિ૦ (ફાળ) ડાઘ વગરનું (૨) નિષ્કલંક વેલાના ડું સરસ કાબુલી અનાર (૨) બેદાણા
ઔષધિ (૩) વિ (ફા) મૂર્ખ, બેવકૂફ જે-તાક વિ વગર પૈસે; મફત (૨) ડું બદામ બેલાર વિ જાગતું; જાગ્રત હેલા સ્ત્રી જાગૃતિ વેત્રિ વિશે ઉદાસ; ખિન્ન વેવિત્ર સ્ત્રી ઉદાસી, ખિન્નતા વેધ ! વેધ; કાણું
વિ૦ (૨) અ નિઃસંકોચ (૨) નીડર (૩) નિઃશંક વેદના સક્રિ વીંધવું વેદ, વેધર વિધર્મભ્રષ્ટ એ-નીર વિ૦ (ફા) અનુપમ; અજોડ એનટ સ્ત્રી બૅયોનેટ; સંગીન -ના વિ (ફા) ફીકું; લૂણ વગરનું નવા વિ (ફા) દીન; અસહાય વેનમૂન, નમૂના વિ (કા) બેનમૂન; અજોડ
(‘બેનમૂના'નું ઉર્દૂમાં બેનમૂન'). -નમૂના વિ (ફા) બેનમૂન; અજોડ લેનાર વિ અજોડ; અનુપમ વે-નવ વિ (ફા) કમનસીબ; અભાગી જેના ૫ વાંસનો પંખો જેના અસતત; લગાતાર
નાપ વિ અમાપ એના વિ; ગુમનામ; નામ વિનાનું
નામોનિશાન વિ બેપતા -નિયા વિ૦ (ફા) સાથી પર (૨) બેપરવા વેનિયાની સ્ત્રી નિઃસ્પૃહતા, બેપરવાઈ એની સ્ત્રીવેણી (૨) ત્રિવેણી વેનુની સ્ત્રી ઘંટીની માંકડી વેપારદ, વેપદ્ધવિ (ફા) પડદા વિનાનું ખુલ્લું, નગ્ન વોરન સ્ત્રી બેઇજ્જતી -પરવા, વે-પરવાહ વિ (ફા) બેપરવા; બેફિકર; (૨) અતિ ઉદાર વેપાર ! વેપાર વેપા ! વેપારી વેરવિ બીજાની પીડન સમજનારું, નિષ્ફર, નિર્દય
(૨) (ફા) પીર કે ગુરુ વગરનું; નગરું વેલી વિ તળિયા વગરનું વેપાયેલા વિ (૨) અને (ફા) વ્યર્થ નકામું વેદિ8 વિ (ફા) બેફિકર એક્ઝિી સ્ત્રી બેફિકરાઈ; નિશ્ચિતતા -જલન વિ (ફા) અફર; નક્કી (૨) નિર્ભેળ વે-વરત વિ (ફા૦) બરકત વગરનું વે-હારતી સ્ત્રી બરકત ન હોવી તે જેવા વિલાચાર; વિવશ વેહલી સ્ત્રી લાચારી; વિવશતા લેવા વિ૦ (ફા) ભારે કિંમતનું; અમૂલ્ય લેવા વિ (ફા) ચૂકતે થયેલું ઋણ) લેવાવ વિ નિર્ભય; નીડર (૨) ચૂકતે; બાકી વગરનું લેવાથી સ્ત્રી નીડરતા, નિર્ભયતા જે-યુનિયા વિ૦ (ફા) પાયા વગરનું નિર્મૂળ વે-સ્થા વિકુંવારું લેમાન વિ બેભાન; અચેત લેખાવ અ બેહદ; બેશુમાર ૨-મણ વિ (ફા) સ્વાદ કે મજા વગરનું જે-તત્ર અ (અ) નિમ્પ્રયોજન; બેકાર (૨) વિ
નિરર્થક એ-મન વિ૦ મન વિનાનું એ-મરતિવિ (ફા) જીર્ણ, મરામત વગરનું; તૂટ્યફૂટ્યું જે-રમતો સ્ત્રી મરામત ન થયાનો ભાવ -મહત્વ વિ. (અ) કવખતનું -માલૂમ વિ. (ફાળ) અજ્ઞાત; ગુપ્ત -પિત્રાવટ વિભેળસેળ વિનાનું શુદ્ધ લે-મિનિ વિ. અજોડ; અદ્વિતીય; બેનમૂન -મુનાસિક વિ (ફા) અયોગ્ય; અનુચિત -મુશ્વત વિ (ફા) બેશરમ, અવિનયી -અશ્વતી સ્ત્રી બેશરમી;અવિનય -મેન વિમેળ વગરનું

Page #294

बे-मौक़ा
૨૮૯
बेहयाई
-ના વિ કવખતનું (૨) પં મોલ ન હોવો તે; એકવાર વિના તફસીલવાર; વિસ્તૃત કવખત
એવા સ્ત્રી (ફા) વિધવા -મૌ અને કવખતે
વેશ વિ (ફા) વધારે (૨) શ્રેષ્ઠ -નૌત અ કમોતે
રેશર વિ૦ (અ) મૂર્ખ, અણસમજુ ૨-મૌસમ વિ. (અ) કમોસમી
વેગ અને (ફા) બેશક; જરૂર; નિઃસંદેહ -મન વિ (ફાટ) નિર્લજ્જ
૨-૫, વેશ વિ૦ (ફા૦) બેશરમ, નિર્લજ્જ હેર ૫ બોર (૨) સ્ત્રી વાર; ફેરો
સ્ત્રી બેશરમી, નિર્લજ્જતા લેર વિરસ કે મજા વિનાનું, નીરસ
એ સ્ત્રી (ફા) અતિશયતાનું શ્રેષ્ઠતા તેમ વિ (ફા) નિર્દય
-મર વિ૦ (ફા) ખૂબ શુમાર વિનાનું લેરી સ્ત્રી નિર્દયતા
બેસ | વેશ વેરા ! વેળા; સમય (૨) સવાર (૩) ફેરા; વાર જેસર ચણાનો લોટ (૪) બેરર'; ચપરાસી (૫) બેડો
ચેતન વિ બેસન (ચણાનો લોટ)નું (૨) સ્ત્રી બેસન -રાદ વિ (ફાટે) આડે રસ્તે ગયેલું; કુમાર્ગી | (ચણાનો લોટ)ની પૂરી વેપાહી સ્ત્રી ગુમરાહી; પથભ્રષ્ટતા
વેરવહ વિ (ફા) વિના સબબ; અકારણ વેલ વિ (ફા) કામ પડે ત્યારે મોં ફેરવી બેસનાર વેલ, વેઇ (ફા) વિબેસબૂર; અધીરું (૨) ગુસ્સે થયેલું
વરબ્રી, વેસવરી સ્ત્રી (ફાળ) બેસબૂરી; અધીરતા પેહલી સ્ત્રી ઉપેક્ષાનું પ્રતિકૂળતા
જેસબૂરી સ્ત્રી અધીરતા લેવા, રોટોવા વિરોક વગર; નિર્વિઘ્ન સમક્ષ વિ સમજ વગરનું, નાદાન; મૂર્ખ –ોર વિ (ફા) બેકાર; નવરું
સમી સ્ત્રી નાસમજ; મૂર્ખતા રોગ સ્ત્રી બેકારી
વેસર ! ખચ્ચર (૨) વેસર; નથી વે-સૌના વિ (ફા”) રોનક કે શોભા વગરનું વેસરો સામાન વિ (ફા) ગરીબ: કંગાળ જેની સ્ત્રી અશોભનીય
- વિ (ફા) અશિષ્ટ, અસભ્ય વે . બીલી કે બીલું (૨) સ્ત્રી વેલ; વેલો વેસવા, વેલા સ્ત્રી વેશ્યા; રંડી
-હન/મ વિ૦ (ફા) કાબૂ વગરનું; નિરંકુશ વેતારા વિશે નિરાશ્રય; નોધારું ચેન્નાવ વિ અનાસક્ત; લગાવ વિનાનું વેલા:ઉતા વિ (ફાળ) સહજ; કુદરતી; અકૃત્રિમ એના પુ. (ફા) એક જાતની કોદાળી કે પાવડી વેદના સક્રિ૦ ખરીદવું -ત્રત વિ૦ (ફા) લહેજત કે સ્વાદ યા મજા રિપેર વિમોંમાથા વિનાનું, ઉટપટાંગ વગરનું
-સિસિ વિ (ફા) ક્રમરહિત, અવ્યવસ્થિત લેનાર પું(ફા) પાવડો ચલાવનાર મજૂર
-લિસિત્તે અ અવ્યવસ્થિતપણે તારી સ્ત્રી પાવડા દ્વારા થતું કામ
વે-સુય વિ બેહોશ, બેભાન રત્ન પું રોલર (રસ્તા માટે કે કોઈ યંત્રનો) વેથી સ્ત્રી બેહોશી; બેભાનપણે (૨) પીંજણનો ગોટીલો (૩) વેલણ
સૂર, વેલૂર વિબેસૂરું (૨) કવખતનું બેનના વેલણ (૨) સક્રિ રોટલી વગેરે વણવું વેલૂર વિ૦ (ફા) વ્યર્થ; ફાયદા વગરનું હેનપત્ર પં. બિલ્વ-બીલીપત્ર
સ્વી વિસ્વાદ વિનાનું, ખરાબ વેતા ! મોગરાનું ફૂલઝાડ (૨) વેળા; વખત વેપાર વિકઢંગું, બેડોળ વેના વિ બિલકુલ અલગ - નહિ લાગેલું (૨). વેદપું વે; છિદ્ર (૨) વિ- (ફા) ભલું સારું
સ્વતંત્ર; નિષ્પક્ષ (૩) સાફ; ચોખ્ખું (૪) પવિત્ર વેહતર વિ (ફા૦) બહેતર (૨) અ ઠીક; ભલે હિઝ વિ (અ) નિર્લજ્જ, બેશરમ
વેદારી સ્ત્રી (ફા) ઉત્તમતા (૨) ભલાઈ -વધૂps વિ° (ફા) અણસમજુ; મૂખે
વેદથિયાર વિનિઃશસ્ત્ર; હથિયાર વિનાનું એવી સ્ત્રી મૂર્ખતા; અણસમજ
વૈદ્ર વિશે (ફા) અપાર; અસીમ બે-વતન વિ (ફા) ઘરબાર વિનાનું, નિર્વાસિત વેદના ડું પીંજારો જેવા અન્ય (ફા) કવખતે
વેહમત વિ (ફા) બેહયા; બેશરમ એવા વિ૦ (ફા) બેવફા; કૃતધ્વ; દગાબાજ વેદવ્યા વિ (ફા”) બેશરમ, નિર્લજ્જ લેવા સ્ત્રી બેવફાઈ
વેદય સ્ત્રી બેશરમી; નિર્લજ્જતા

Page #295

बेहाल
વેજ્ઞાનવિ॰ (ફા॰) બેચેન; વ્યાકુળ; ખરાબ હાલવાળું બેત્તાની સ્ત્રી॰ બેહાલી; દુર્દશા વેહિખાવ વિ॰ (ફા॰) નિર્લજ્જ; બેશરમ બેહિપાળી સ્ત્રી નિર્લજ્જતા; બેશરમી લેહિમ્મત વિ॰ નાહિમ્મત; ડરપોક એહિત વિ॰ (ફા॰) નિશ્ચેષ્ટ એહિસાવ વિ॰ (ફા॰) બેહદ; અસંખ્ય બેદુનર, બેઢુના વિ॰ હુન્નર કસબ વગરનું ઢેકુરમત વિ॰ (ફા॰) બેઆબરૂ; અપ્રતિષ્ઠિત યેદુમતી સ્ત્રી॰ બેઈજ્જતી નેપૂવથી સ્ત્રી॰ (ફા) બેહૂદાપણું ટોકૂવા વિ॰ (ફા॰) બેહૂદું; અશિષ્ટ; અસભ્ય વેદ વિ॰ (ફા) બેફિકર; ચિંતારહિત લેજ્ઞોશ વિ॰ (ફા॰) બેભાન; બેશુદ્ધ નેહોશી સ્ત્રી॰ બેહોશી; બેશુદ્ધિ જૈન પું॰ (ઇ) બૅન્ક બૈંગન પું॰ વેંગણ; વંતાક આની, ચૈનની વિ॰ વેંગણના રંગનું *ક પું॰ (ઇ) બૅન્ડ; વાજાંવાળા મૈં સ્ત્રી॰ (અ) વેચાણ
જૈન વિ॰ પાગલ; ગાંડું *ન પું॰ (ઇ॰) બૅગ; થેલી
વૈમન પું॰ વેંગણ; વંતાક જૈનંતી, વૈનયંતી સ્ત્રી વૈજયંતીમાળા જૈન પું॰ (ઇ॰) બિલ્લો
૨૯૦
વૈજ્ઞવી વિ॰ (ફા) અંડાકાર થૈજ્ઞા પું॰ (૨) અંડકોષ ચૈટ પું॰ (ઇ) રમવાનું બૅટ
ચૈટી સ્ત્રી॰ (ઇ॰) વીજળીની બૅટરી (૨) તોપખાનું મૈ સ્ત્રી બેઠક
ઐના પું॰ બેઠકખંડ; દીવાનખાનું મૈન્શી સ્ત્રી બેઠકની કસરત ચૈઇન અ॰ ક્રિ॰ બેસવું તે; આસન દ્વૈતના અ॰ ક્રિ॰ બેસવું કે તેનો ઢંગ
ઐત સ્ત્રી॰ (અ॰) બેત (શ્લોક) (૨) પું॰ (સમાસમાં)
ઘર; સ્થાન
દ્વૈત-કન્–ફલ્મ પું॰ (અ॰) વિદ્યામંદિર; શાળા ચૈત-ત્-વત્તા, વૈતુનલના પું॰ (અ) પાયખાનું;
જાજરૂ
દ્વૈત-૩ન્-માત, ચૈતુનમાન પું॰ (અ) સરકારી ખજાનો (૨) બિનવારસી માલ દ્વૈત-૩-મુદ્દસ, ચૈતુમુદ્સ પું॰ (અ॰)
જેરુસલેમ
દ્વૈત-તત્-દામ, ચૈતુલહરામ પું॰ (અ) મક્કા
बोझा
દ્વૈત-ગુપ્તા, ચૈતુન્નાહ સ્ત્રી॰ (ફા॰) કાબા; ખુદાનું ઘર દ્વૈતવાણી સ્ત્રી॰ (ફા) બેતબાજી; અંતકડીની રમત સૌવ પું॰ વૈદ નૈનિ સ્ત્રી વૈદાણી
જૈવડું, વૈવારૂં સ્ત્રી॰ વૈદું જૈન અ॰ (અ) વચ્ચે; મધ્યે
જૈના પું॰ વિવાહ વગેરે શુભ નિમિત્તે મિત્રાદિને મોકલાતી મીઠાઈ વગેરે ભેટ
*-નામા પું॰ (અ) વેચાણખત *પાર પું॰ વેપાર વૈપારી પું॰ વેપારી
એરંગ વિ॰ ‘બૅ૨૨’નું; લેનારે નાણાં આપવાનાં કરીને મોકલેલું (પાર્સલ વગેરે)
ચૈર પું॰ વેર; શત્રુતા
દોરવા, બેરલ પું॰ (અ) લશ્કરી ઝંડો (૨) (ઇ)બરાક બૈરા પું॰ (ઇ॰ બૅર૨) ચાકર; દાસ બૈરાલી સ્ત્રી સ્ત્રીનું હાથનું એક ઘરેણું
Àાળ પું॰ વૈરાગ્ય
બૈરાની પું॰ એક જાતનો (વૈષ્ણવ) સાધુ (૨) વેરાગી ઐરિસ્ટ પું॰ (ઇ॰) બૅરિસ્ટર
વૈશ્વિની સ્ત્રી બેરિસ્ટરની કામગીરી
ઐી વિ॰ વેરી; વિરોધી
ચૈ અ॰ (ફા॰ બેરું) બહાર દીવની વિ॰ (ફા॰ બેરૂની) બહારનું કૈરોમીટર પું॰ (ઇ) વાયુભારમાપકયંત્ર; બેરોમીટર ઐત્ત પું॰ બેલ; બળદ (૨) મૂર્ખ વૈજ્ઞાઙી સ્ત્રી બળદગાડી ચૈનટ પું॰ (ઇ॰) મતપત્ર; ‘બૅલટ’ ચૈનૂન પ્॰ (ઇ) બલૂન; ગુબારો ઐસંત, ઐસંવત પું॰ વૈશ્વાનર અગ્નિ જૈસ સ્ત્રી॰ વય; આયુ; ઉંમર; જવાની (૨) પું॰ વૈશ્ય ઐસના અ॰ ક્રિ॰ બેસવું
ઐસર સ્ત્રી॰ ફણી ઐસાલ પું॰ વૈશાખ
વૈશાલી સ્ત્રી॰ લંગડાની લાકડી (બગલમાં રાખી ચાલવાની ઘોડી)
ઐસાના, પૈસારના સક્રિ॰ બેસાડવું યો, યોવના પું॰ બોકડો; બકરો ઓઆર્ં સ્ત્રી॰ વાવણી કે તેની મજૂરી નોઆના સ॰ ક્રિ॰ વવડાવવું યોા પું॰ બોજો; ભાર; વજન સ્રોફના સ॰ ફ્રિ બોજો લાદવો મોશન, પ્રોશિત વિ॰ વજનદાર; ભારે સ્રોડ્વા પું॰ બોજો

Page #296

बोझाई
૨૯૧
ब्रह्म
યોજ્ઞા સ્ત્રી લાદવું છે કે તેની મજૂરી સહિત વિ વજનદાર; ભારે યોર સ્ત્રી (ઈ.) હોડી (૨) આગબોટ મોટી સ્ત્રી માંસનો ટુકડો વોર્તિાિ સ્ત્રી (મોટી) બાટલી કોલાવિ મૂર્ખ (૨) જડ; મંદ (૩) બોદું, ફાસફૂસિયું વય પું(સં) જાણવું તે; જ્ઞાન (૨) ધીરજ, સંતોષ હોયજ વિ(સં) બોધ કરાવનારું વોધિ, રોધિત, વધવુ, વધિવૃક્ષ પુ (સં૦). (ગયાનું) પીપળાનું બોધિવૃક્ષ જ્યાંથી બુદ્ધને
જ્ઞાન મળેલું વોના સક્રિ વાવવું સોલા પં. ગાંસડો વિવી સ્ત્રી ગાંસડી વોયે સ્ત્રી બં; ગંધ વોરના સક્રિય બોલવું વાસી સ્ત્રી માટીની સગડી વોરા પંથેલો; કોથળો; બોરો વોરિયા . (ફા) સાદડી (૨) બિસ્ત્રો કોરી સ્ત્રી નાનો કોથળો થેલી વોર્ડ મું (0) પાટિયું (૨) બોર્ડ, સમિતિ; મંડળ વોત્ર બોલ; વચન વોત્તવાન સ્ત્રીને વાતચીત; બોલવું-ચાલવું તે; કે તેવો
સંબંધ (૨) બોલાચાલી; ઝઘડો વોતા ! પ્રાણ; જીવ (૨) વિ વાચાળ વિનંતી સ્ત્રી બોલવાની શક્તિ; વાચા વોના સક્રિ બોલવું હોત્સવાના ! ખ્યાતિ પ્રસિદ્ધિ (૨) ચલણ હોવું તે વોરનવાના સ ક્રિ બોલાવવું વોર્નસર ! બોરસળીનું ઝાડ વોન્નાવા ડું નોતરું તોત્રી સ્ત્રી બોલી; વાણી (૨) હરાજીની માગણીનો
બોલ (૩) મજાક વોત્રી-રતી સ્ત્રી મશ્કરી; મજાક વોત્રીલા ગણોત કે કાંઈ લખ્યા વગર મોઢાના
બોલથી જમીન ખેડનાર વોર્નીવુડ ! (મુંબઈનો) ભારતીય ફિલ્મ ઉદ્યોગ હોવાના સ ક્રિ વાવવું હોવા સ્ત્રી વાવણી હોવાના સક્રિ વવડાવવું વોશ પે (અ) દબદબો; દમામ વોસા ! (ફા) બોસો; ચુંબન વોલતા વિ૦ (ફા) દમ વગરનું; જરીપુરાણું રોસો-નાર ૫ (ફા) ચૂમવું ને ભેટવું તે
વોદિ સ્ત્રી ડૂબકી ચોદતાન ! (અ) ખોટો આરોપ; આક્ષેપ વોની સ્ત્રી બોણી, પહેલો સોદો વોહિત મું નાવ; હોડી વૌ સ્ત્રી લાંબી ગયેલી શાખા કે લતા યૌના અને ક્રિ લાંબી ગયેલી ડાળી પેઠે વધવું વડી સ્ત્રી છોડ કે વેલાનું કાચું ફળ કૌલ વિ. પાગલ; ગાંડું, બેબાકળું યૌવનાના અને ક્રિ ગભરાઈ જવું; ગાંડા જેવું થવું યૌછા, ચૌછાર સ્ત્રી પાણી વાયુ કે કશાની ઝડી
(૨) ટાણો; કટાક્ષ વીમ, વૌદા વિગાં; ધૂની વૌદ્ધ પુ (સં.) બુદ્ધધર્મી (૨) વિ બુદ્ધ વિષેનું યૌના ૫૦ વામન-ઠીંગણો માણસ વીર ૫ આંબાનો મોર વૌરના અને ક્રિ. (આંબાનું) મોરવું; (બે) મોર
આવવો ચૌહા, સૌર વિબાવરું; પાગલ સૌરાના અને ક્રિ બાવરું-ગાંડું થવું વૌત્રાના અને ક્રિ બોલાવવું એવદર ડું કરજ; દેવું વ્યવહયા ડું શરાફ; સાહુકાર
ડું વ્યાજ વ્યાકૂ વિ. બાજૂકું વ્યાના સ ક્રિ. વિયાવું; જણવું થાપના અન્ય ક્રિટ વ્યાપવું થાર સ્ત્રીનું સ્થાનૂ ડું વાળુ થાત પુ બાલ; સાપ થાની સ્ત્રી સાપણ (૨) વિસાપવાળો થી વિવાહ, લગ્ન ચાહતા વિવિવાહિત
ના સ ક્રિ વિવાહ કરવો ત સ્ત્રી વેંત; વ્યવસ્થા; વેતરણ વ્યોતના સક્રિ (કપડું) વેતરવું વ્યાપાર ૫ વેપાર થોપારી | વેપારી થોરના સક્રિ વાળ ઓળવા ધ્યો છું વિવરણ; વર્ણન રંવાર અસવિસ્તર; વિગતવાર વ્યો છુંવ્યાજવટાવનો વ્યવહાર થોરિયા પું વ્યાજવટું કરનાર વ્યોહાર, વ્યg j૦ વ્યવહાર રક પુંવ્રજ હા ! (સં.) મૂળ સત્ય; પરમાત્મા

Page #297

ब्रह्मचर्य
બ્રહ્મચર્યપુ॰ (સં)બ્રહ્મચારીનું વ્રત; પૂરો ઇંદ્રિયનિગ્રહ બ્રહ્મચારી પું॰ (સં) કુંવારો; બ્રહ્મચર્ય પાળનારો; પ્રથમ આશ્રમમાં રહેનાર-વિદ્યાર્થી સામોન પું॰ બ્રાહ્મણોને અપાતું ભોજન બ્રહ્માઁડ પું॰ (સં॰) વિશ્વ; આખી સૃષ્ટિનો ગોળો બ્રહ્માસ્ત્ર પું॰ (સં) એક અમોધ અસ્ત્ર બ્રાંચ સ્ત્રી॰ (ઇ) શાખા
બ્રાંડી ॰ (ઇ) એક જાતનો વિલાયતી દારૂ ગ્રાફ઼ાસ્ટ પું॰ (ઇ) પ્રસારણ બ્રાડસ્ટિંગ સ્રી॰ (ઇ) પ્રસારણ કરવું તે; પ્રસ્તુતિ બ્રાડાસ્ટિંગ સ્ટેશન પું॰ (ઇ॰) પ્રસારણ કેંદ્ર બ્રાહ્ય વિ॰ (સં॰) બ્રહ્મ સંબંધી વિશેડ પું॰ (ઇ॰) સેનાની અમુક સંખ્યાની પલટણ થિોડિયા પું॰ (ઇ) બ્રિગેડનો નાયક
૨૯૨
મંગ ॰ (સં) ભાંગવું-તૂટવું તે (૨) નાશ; પરાજય (૩) ટુકડો; ભાગ (૪) બાધા; હરકત (૫) તરંગ (૬) સ્ત્રી॰ ભાંગ
મંડુ વિ॰ ભાંગનો વ્યસની મારા પું॰ ભાંગરો
મરી પું॰ કૂવો ખોદવા કરેલો ખાડો (૨) ઘાસ વગેરે કચરો
મંજુરી વિ॰ (સં) ભાંગી જાય એવું (૨) નાશવંત (૩) વાંકું; વળાંકવાળું મળેડ઼ી વિ॰ ભાંગનો વ્યસની
મંનન પું॰ (સં॰) ભાંગવું તે (૨) ધ્વંસ; નાશ મૅનના અ॰ ક્રિ॰ ભંગાવું; તૂટવું (૨) મોટો સિક્કો વટાવવો (૩) ભાંગવું; વળ દેવો પટા પું॰ ભટ્ટો; ગોળ મોટું વેંગણ મંડ પ્॰ (સં) ભાંડ (૨) વિ॰ પાખંડી મંડોડુ પું॰ ભાંગફોડ મંકરિયા સ્રી॰ દીવાલનું ભંડારિયું-હાટિયું મંઙા પું॰ ભાંડ; વાસણ (૨) મર્મ; ભેદ ભંડાર પું॰ (સં॰) ભંડાર; કોઠાર (૨) પેટ (૩) રસોડું (૪)ખજાનો
બૅંકારા પું॰ભંડારો (સાધુનો) (૨)ભંડાર (૩)સમૂહ (૪) પેટ
ભંડારી પું॰ ભંડારી; કોઠારી (૨) ખજાનચી (૩) રસોઇયો (૪) સ્ત્રી॰ નાનું ભંડારિયું-હાટિયું મઁભાના અ॰ ક્રિ॰ (ઢોર-ગાય ભેંસનું) બાંગરડવું;
આરડવું મઁવના અ॰ ક્રિ॰ ભમવું; ફરવું; રખડવું; ચક્કર લગાડવું
બ્રિટિશ વિ॰ (ઇ॰) બ્રિટન દેશનું કે તે સંબંધી ત્રુશ પું॰ (ઇ॰) બ્રશ
મેન પું॰ (ઇ॰) ગાડીની બ્રેક-રોકવાની ચાવી એ-ડાઇન સ્ત્રી॰ (ઇ૦) ખરાબી જે-પાસ્ટ પું॰ (ઇ॰) સવારનો નાસ્તો જોર પું॰ (ઇ॰) દલાલ નાજ પું॰ (ઇ) બ્લૉક
નીચિંગ પાઙઙર પું॰ (ઇ) વિરંજક ચૂર્ણ વનીઝિંગ પું॰ (ઇ૦) રક્તસ્રાવ સ્નેક સ્ત્રી॰ (ઇ॰) બ્લેડ; પતરી જૈન આટ પું॰ (ઇ) અંધારપટ દાળ-માટ પું॰ (ઇ) કાળું બજાર જૈનેત્ત પું॰ (ઇ॰) ભય બતાવી પૈસા પડાવવા તે નૈતિષ્ટ સ્ત્રી॰ (ઇ) કાળી યાદી
भक्षना
મ
મઁવર કું॰ વહેતા પાણીમાં થતું કૂંડાળું-ભમરો (૨) ભ્રમર (ભમરો)
મૈંવરબાન પું॰ ભ્રમજાળ; સંસારચક્ર મવરમીલ સ્ત્રી॰ ભીખ માગવા ફરવું તે
ભવી સ્ત્રી॰ પાણીનો ભમરો; વમળ (૨) શરીર પરના વાળનો ભમરો (૩) ફેરી; પરિક્રમા; ચક્કર; ફરી ફરીને માલ વેચવો તે
મડ્યા પું॰ ભાઈ
પગારૂં સ્રી ભોજાઈ; ભાભી
મામા અ ભકભક
મમવાના અ॰ ક્રિ॰ ભકભક અવાજ સાથે બળવું કે રહીરહીને ચમકવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ સળગાવવું; ચમકાવવું
માસના, મામાના અક્રિ॰ પદાર્થનું સડીને દુર્ગંધમય થઈ જવું મળેલા, મહુવા વિ॰ મૂર્ખ; અણસમજુ મગના અ॰ ક્રિ॰ ગભરાવું (૨) બનવું (૩) સ॰ ક્રિ ગભરાવવું કે બનાવવું મોતના સ॰ ક્રિ॰ ગળચવું; ઠાંસવું; ખાવું મત વિ॰ (સં॰) ભાંગેલું (૨) વહેંચેલું (૩) અલગ ભાગે કરેલું (૪) ભક્તિવાળું (૫) પું॰ ભગત ભક્તિ સ્ત્રી (સં) સેવા; આરાધના (૨) શ્રદ્ધા (૩) અત્યંત અનુરાગ (૪) વહેંચવું તે; ભાગ; અંગ (૫) ભાંગવું તે
મક્ષ પું॰ (સં॰) ભક્ષણ; ખોરાક; આહાર મક્ષ વિ॰ (સં॰) ભક્ષ કરનાર; ખાનાર મક્ષળ પું॰ (સં) ખાવું તે (૨) આહાર મક્ષના, મલના સ॰ ક્રિ॰ ભક્ષવું; ખાવું

Page #298

भक्ष्य
૨૯૩
भभक
મત્સ્ય વિ (સં.) ખાવા જેવું; ખાઘ (૨) ૫૦ ખોરાક મદ કું(સં) ભટ્ટ; યોદ્ધો; સૈનિક બg ડું ભક્ષ; ખોરાક
મટના અન્ય ક્રિ. ભટકવું; અહીંતહીં રખડવું મહિના અને ક્રિભવું; ખાવું
(૨) રસ્તો ભૂલવો; ભૂલું પડવું કલા ! (સં૦) ભગંદર રોગ
મટ સ્ત્રી ખોટી ખુશામત મા ડું (સં.) ભાગ્ય (૨) એશ્વર્ય (૩) કામના મા ! ગોળ મોટું વંગણ-ભુટ્ટો; રીંગણાનો ભુટ્ટો (૪) સૌભાગ્ય (૫) સૂર્ય (૬) ચંદ્ર
મત્સ્ત્રી સ્ત્રી માટે એક સંબોધન (૨) અલી; સખી મસ્ત્રી લંગોટી
મારવ વિ (સં.) માનનીય (૨) પં રાજા; મુનિ; મત વિ ભક્તિ કરનાર; વિચારવાન (૨) પું પંડિત
ભગવદ્-ભજનમાં લીન રહેનાર; ભજનિક; મા ઇટ વગેરે પકવવાનો ભઠો સાધુજન
મëી સ્ત્રી (દારૂ દવા વગેરેની) ભઠી મા, મા સ્ત્રી ભાગવું-નાસવું તે
દિયાવાના ૫૦ ભઠિયારાઓને રહેવાનું સ્થળ મશન અને ક્રિ ભાગવું; નાસવું (૨) પું” ભાણેજ (૨) હલકા (અસભ્ય) લોકોની બેઠક માવંત પં ભગવાન
મહિયારા પુંસરાઈ (ધર્મશાળા)નો વ્યવસ્થાપક (૨) ભવતી સ્ત્રી (સં.) દેવી (૨) સ્ત્રી (આદરસૂચક) સરાઈ (ધર્મશાળા)માં મુસાફરોને રહેવાનું તથા માવતારવી (સં) મહાભારત ગ્રંથના ભીષ્મપર્વ તેમને ખાવાનું બનાવી આપનારો-ભઠિયારો;
અંતર્ગત અર્જુન અને કૃષ્ણના અઢાર અધ્યાયવાળા મુસલમાની ખાણું રાંધવાની જાણકારીવાળો રસોઈયો પ્રશ્નોત્તર જેમાં ભક્તિ, જ્ઞાન, કર્મ, ઉપાસના, માત્ર પે સમુદ્રની ઓટ વૈરાગ્ય આદિનું રહસ્ય સમજાવતાં-સમજાવતાં મજ સ્ત્રી ચમક (૨) ભડક; બીક અર્જુનને કર્તવ્ય અને અકર્તવ્યનો ભેદ બતાર, મા વિ. ચમકતું (૨) ભડકામણું સમજાવવામાં આવ્યો-અનાસક્ત કર્મ બતાવવામાં મ ન અને ક્રિ ભડકવું (૨) ભડકો થવો; ભભકવું આવ્યું જેથી પ્રેરિત થઈ અર્જુન ફેંકી દીધેલા (૩) ગુસ્સે થવું ધનુષ્યને ફરી હાથમાં લઈ લડવા કાર્યરત થયો. મમ સ્ત્રી ભડભડ અવાજ (૨) બડબડ વાતો માવાન ! ભગવાન; પ્રભુ
મકુમના અન્ય ક્રિભડભડ અવાજ કરવો માના સક્રિ ભગાડવું (૨) હરણ કરવું મડિયા વિ. વ્યર્થ વાતો કર્યા કરનારો (૨) મણિની સ્ત્રી (સં.) બહેન
ડિંગમારું, ગપોડી (૩)ગુપ્ત વાત સાચવી જાણવાને મનનીય . ભાણેજ
બદલે બકી નાખનારો (૪) ભડભડિયો મોરવિ (સંગે) અતિ ભારે કે કઠણ (૨)પું રાજા અમૂંગા ડું ભાડભંજો ભગીરથ
મ સ્ત્રી ખોટી ઉશ્કેરણી મીઠુ, મનુ, મોત, મજૂવિ ભાગી નીકળેલ; ડરપોક (૨) કાયર વ્યક્તિ
મગના સક્રિભણવું; કહેવું મહ વિકાયર; ડરપોક; ભાગી નીકળેલા મતિના પુ ભત્રીજો (૨) ભગવું; ગેરવું
મળી સ્ત્રી ભત્રીજી વિભાગી નીકળેલ; ડરપોક (૨) કાયર વ્યક્તિ મા ! ભથ્થુ મન વિ૦ (સં૦) ભાંગેલું (૨) હારેલું; નિરાશ મત સ્ત્રી ભાદરવાની ફસલ મર સ્ત્રી લંગડાશ; ખોડંગાવું તે
મર, મસિત્ત, મા વિ૦ કુરૂપ; કઢંગું મરના અન્ય ક્રિ લંગડાવું, પગ લહેકાવો મકવિ (સં.) સભ્ય (૨) સારું; ભલું (૩) ડું કલ્યાણ (૨) ચકિત થવું
મદ્રતા સ્ત્રી શિષ્ટતા મનન કું. (સં.) નામસ્મરણ; કીર્તનઈશ્વર-સ્મરણ મન સ્ત્રી ભણકારો; ધીમો અવાજ (૨) ઊડતી વાત કે સ્તુતિ કરવી તેનું સેવા-આરાધના; ભગવાન કે મનનાના અને ક્રિ) ગુંજારવ કરવો; ગણગણવું દેવીદેવતાની સ્તુતિનું પદ
મનમનાર સ્ત્રી ગુંજારવ; ગણગણાટ મનના સક્રિ ભજવું, સ્તુતિ કરવી (૨) અને ક્રિ બનાના અને ક્રિ ક્રોધથી ભભૂકવું
જય ! અર્ક કાઢવાનું વાસણ માની ! ભજનિક
જન્મ, મધ્ય સ્ત્રી ભીડ; ધન્કંધક્કા માનવજjભજનગાઈને ઉપદેશ કરનાર; ભજનિક
સ્ત્રી ઊભરો; ઉછાળો
ભાગ ભજવાઈની

Page #299

भभकना
૨૯૪
भाई-बिरादर
મમના અન્ય ક્રિ ઊકળવું; ઉછાળો મારવો એના વિશે ભલું સારું (૨) પં કલ્યાણ (૨) ભભકવું
મને અ ઠીક; સારી રીતે બમશો સ્ત્રી ખાલી ધમકી
અનુવા, નૂિવા (સં9) રીંછ કમરના અક્રિડરવું, ગભરાવું (૨) ભ્રમમાં પડવું, મવ ! (સં.) જન્મ (૨) સંસાર (૩) શિવ; અગ્નિ ભરમાવું
વિલાય વિ(સં.) આપનો અમૂવા ! જવાળા; ઝોળ
અવલીયા વિ૦ (સં) આપની મમત સ્ત્રી ભભૂતી; ભસ્મ
ભવન ! (સં૦) ભાવ; જન્મ (૨) મહેલનું મોટું મકાન મયંવર વિ(સં.) ભયાનક
ભવનીય વિ૦ (સંeથનારું; બનનારું મા ! (સં.) ડર; બીક (૨) શંકા
મવિભૂતિ સ્ત્રી ઐશ્વર્યા મમત વિ (સં૦) ડરેલું; બનેલું
મવા, મવાનો સ્ત્રી પાર્વતી ભયાન અને ક્રિ ભય પામવું; બીવું (૨) સક્રિય ભવિતવ્ય પં. (સં૦) અવશ્ય થનારું; નસીબ ડરાવવું
ભવિષ્ય વિ (સં-) બનનારું થનારું (૨) ૫૦ આવતી મથાન, માવન, માવના, મથાવવિ° (i૦). કાલ; ભવિષ્યકાળ ભયજનક; ભયંકર
ભવ્ય વિ (i) સુંદર; શાનદાર; ભારે શોભાવાળું ભર વિપૂરું; બરોબર(જેમ કે, દિનભર)
(૨) ભાવિ (૩) સત્ય મUT પુ (સં.) ભરવું-પોષવું તે (૨) વેતન મસના અ ક્રિપાણી પર તરવું છે કે તેમાં ડૂબવું મરત ડું કાંસું (૨) કંસારો
મસમ ડું ભસ્મ; રાખ મરતા ડું ભારતનું શાક
મકા ! કાળો કલપ (૨) લોટ મરતા ડું ભરથાર; પતિ
મહું શું હાથી મતી સ્ત્રી ભરાવું કે ઉમેરાવું તે (૨) દાખલ થવું તે મસુર ડું સ્ત્રીનો જેઠ મરના સક્રિ ભરવું; પૂરવું (૨) અ ક્રિ° ભરાવું; મહૂંફ ડું હાથીની સૂંઢ પૂરું થવું
મન્ના, મન્નાલા, ભત્ર સ્ત્રી (સં.) ધમણ મરની સ્ત્રી વણવાની સાળનો કાંઠલો
આ પુ (સં૦) ભસ્મ; રાખ મરપા અ બરોબર; પૂરેપૂરું (૨) સ્ત્રી ભરપાઈ; મહનાના અને ક્રિ ઢસરાઈ પડવું; એકાએક તૂટવું બાકી પૂરી ચૂકતે કરવી તે
માં સ્ત્રી ભાંગ-એક કેફી પદાર્થ ભરપૂર વિ પરિપૂર્ણ (૨) અ બરોબર; પૂરી રીતે મન સ્ત્રીને ભાંગવું તે (૨) સિક્કા કે નોટનું પરચૂરણ ભરપેટ અને પેટ ભરીને
મળના સક્રિ ભાંગવું; તોડવું મામ શું સંદેહ (૨) ભેદ; રહસ્ય
મની સ્ત્રી કામમાં ફાંસ મારવી તે મામાના સક્રિભરમાવવું (૨)ભમાવવું; રખડાવવું ભટા ! ભટ્ટો; રીંગણાનો ભુટ્ટો; વેંગણ (૩) અને ક્રિ ચકિત થવું
jમશ્કરો; વિદૂષક મારમાર સ્ત્રી ખૂબ હોવું તે; પ્રચુરતા
ઓફ ડું ભાંડ; વાસણ મરના અન્ય ક્રિઃ ભડક દઈને ઓચિતું તૂટી પડવું માંડા, માંડા ડું () ભંડાર; ખજાનો મરસ અ યથાશક્તિ; બને તેટલું
ત, મત સ્ત્રી રીત; પ્રકાર મરસ પુંભાડભૂંજાની ભઠ્ઠી; ભાડ
માઁપના સક્રિઓળખવું; પારખવું મા વિ ભરેલું; પૂરું
માં બધં શૂન્યકારનો ધ્વનિ મારું સ્ત્રી ભરવાની ક્રિયા કે તેનું મહેનતાણું Mવર સ્ત્રી પરિકમ્મા (૨) લગ્નની ચોરીમાં વરકન્યા મરાપૂરા ડું ભર્યુંભાદર્યું; સંપન્ન
ફેરો કરે તે મરાવ ડું ભરાવો; જમાવ (૨) ભરવું તે માયા ; અથવા (૨) સ્ત્રી (સં.) તેજ, દીપ્તિ, ચમક મરી સ્ત્રી તોલો; રૂપિયાભાર
મારું ! ભાઈ ભરોસાપુ ભરોંસો વિશ્વાસ (૨)આશા (૩)આશરો મારા ભાઈચારો; દોસ્તી મર્તા, મર્તા ! (સં.) પતિ; સ્વામી
માન સ્ત્રી ભાઈબીજ મર્તના સ્ત્રી (સં૦) નિંદા; તિરસ્કાર; ફિટકાર
વંદ્ર ! સગાસંબંધી; નાતભાઈ (૨) ભાઈબંધ; મામનાસત, મન મનાતીત, મનમાનસી સ્ત્રી મિત્ર ભલમનસાઈ; સજ્જનતા
મા-વિરાર પુનાતભાઈ

Page #300

भाई-बिरादरी
૨૯૫
भास्कर
મારૂં-વિરતી સ્ત્રીનાત કે સ્વજનનો સમૂહ મહિના સ ક્રિ૦ ભાખવું; કહેવું મારા સ્ત્રીભાષા (૨) કથન; વાત મા ! (સં.) ભાગ; હિસ્સો (૨) ભાગાકાર મા ડું ભાગ્ય (૨) કપાળ (૩) સવાર; પ્રાતઃકાળ મા, મા સ્ત્રી ભાગવું તે; ભંગાળ;
ભાગંભાગી મા અને ક્રિ૦ ભાગવું; દોડવું; નાસવું માને, મનેય પું(સં.) ભાણો; ભાણેજ બાળ ! (સં.) ભાગિયો; ભાગીદાર (૨) નો
હકદાર; અધિકારી મા ! (સં૦) નસીબ માળ (સં૦) ભાગાકારમાં ભાજક સંખ્યા કાનન કું (સં૦) વાસણ; પાત્ર (૨) ને યોગ્ય; પાત્ર
(સમાસમાં) મા ! (સં) ભાગવાની રકમ (૨) વિભાગવા
યોગ્ય માની સ્ત્રી શાકભાજી; સરકારી બાદ ! ભાટ, ચારણ (૨) રાજાઓ વગેરેનાં યશ, વંશ ચરિત્રનું ગાન કરનાર (૩) સ્ત્રી નદીનું ભાડું કે કિનારો કે તેનો પટ મા ! ઓટ (‘ભરતીથી ઊલટું) મારું ભાડજાની ભઠી માણા ડું ભાડું મત ખાવાનો રાંધેલો ભાત માથા ! તીરનો ભાથો માથી સ્ત્રી ધમણ માવો, માલી, માદ્ર, ભાદ્રપદ ૫ (સં-) ભાદરવો
મહિનો માન ! ભાનુ ભાણ; સૂર્ય (૨) (સં.) પ્રકાશ
(૩) ભાન; ખબર; પ્રતીતિ માનના ડું ભાણેજભાણો માનની સ્ત્રી ભાણેજી; ભાણી માનતી સ્ત્રી લોકકથાઓમાં વર્ણવવામાં આવેલી
એક જાદુગર સ્ત્રી માનતી શા નથT (પેટા) ૫ બેકાર બેઢંગી
ચીજોનો ઢગલો માતા અને ક્રિ૦ ભાવવું; ગમવું (૨) માલૂમ પડવું;
લાગવું (૩) શોભવું ભાનુ પે (સંહ) સૂર્ય બાપ, ભાણ સ્ત્રી વરાળ; બાષ્પ મામ સ્ત્રી ભાભી; ભોજાઈ માન, મણિની સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી (૨) ક્રોધી સ્વભાવની
માય પે ભાઈ (૨) ભાવ; વૃત્તિનું મૂલ્ય માપ ! ભાઈચારો માયા વિના પ્રિય; પ્યારું બાર પું° (i) બોજો; વજન (૨) જવાબદારી મારત પુ () મહાભારત ગ્રંથ (૨) ભારત દેશ ભારતી સ્ત્રી વાણી; ભાષા ભારતીય વિ° ભારત દેશનું કે સંબંધી મારી વિ ભારે બાય સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી, પત્ની માત ! (સં) કપાળ (૨) ભાલો (૩) રીંછ માત્રના સક્રિ૦ ભાળવું; બરોબર જોવું; તપાસવું
(‘દેખના સાથે પ્રાયઃ વપરાય છે.) માના ડુંભાલો માત્રાધાર ! ભાલો ચલાવી જાણનાર માસ્ત્રી શ્રી ભાલાનું ફળ, ભાલોડિયું (૨) શૂળ; કાંટો માલુ માલુવા, મા, માનૂપું રીંછ માર પં. (સં.) હોવું તે; હસ્તી (૨) મનનો ભાવ
ખ્યાલ; વિચાર; અભિપ્રાય; મતલબ (૩) ભાવ; દર; કિંમત (૪) હેત; સ્નેહ; આદરમાન (૫) ઈશ્વર દેવતા આદિ પ્રત્યે થનારી શ્રદ્ધા કે ભક્તિ માવા સ્ત્રી ભાભી બાવતા ભાવતાલ પાવન નિમિત્તકારણ; સ્ત્રષ્ટા; શિવ; વિષ્ણુ;
સ્મરણ માવના સ્ત્રી (સં.) ભાવ; વિચાર; ખ્યાલ (૨) ઇચ્છા
(૩) અને ક્રિ ભાવવું; ગમવું; ફાવવું ભાવાર્થ છું. (સં.) સાર; મતલબ માવવા વિ (સં.) ભાવનાપ્રધાન; ભાવુક માવિત વિ ચિંતિત; પ્રમાણિત; વિચારેલું ભાવી સ્ત્રી (સં૦) ભવિષ્યકાળ (૨) નસીબ (૩) વિ
થનારું; બનનારું મજુ વિ (સં.) ભાવનાપ્રધાન; અતિ સંવેદનશીલ બાપા ! (સં.) વ્યાખ્યાન (૨) વાતચીત; બોલવું તે ભાષાંતર ૫ (સં.) અનુવાદ; તરજુમો માણા સ્ત્રી (સં.) બોલી; વાણી (૨) મુખથી ઉચ્ચાર
કરી શકાય એવા પરસ્પર સંબંધિત શબ્દો અને વાક્યો આદિનો એ ધ્વનિસમૂહ જેના દ્વારા મનના
ભાવ બતાવી શકાય. માપી વિ બોલનાર (સમાસને અંતે) માગ ! (સં૦) વિસ્તૃત વિવરણ કે સમજૂતી માસ પે (સં.) પ્રકાશ (૨) ખ્યાલ; કલ્પના માસના અક્રિભાસવું; લાગવું; દેખાવું (૨)પ્રકાશવું માર છું(સં.) સૂર્ય (૨) અગ્નિ (૩) દિવસ (૪) વિ૦ પ્રકાશનું

Page #301

भिंगाना
૨૯૬
भुनभुनाना
ઉમંરાના, ઉમંગાના સક્રિ૦ ભીંજવવું; પલાળવું fમંડી સ્ત્રી ભીંડો-શાક મિક્ષ સ્ત્રી (સં.) ભિક્ષા મિક્ષાર્થી ! ભિક્ષા યાચનાર fમક્ષ ! ભિક્ષુક (૨) સંન્યાસી fમામંા ! ભિખારી; ભીખ માગનાર fમg, fમારો પં. ભિખારી fમgiળી, મિલ્લનિ સ્ત્રી ભિખારણ fમના, ઉમોના, માવના સક્રિ. ભીંજાવવું;
પલાળવું ઉમરવાના સક્રિ-મોકલાવવું fમનાના, ખિનોના સક્રિ ભીંજવવું મિસ્ત્રી ભમરી fમના અન્ય ક્રિ. ટક્કર ખાવી (૨) લડવું (૩)
ભિડાવું; સાથે સાથે લાગી જવું fમતના વિભીતરનું (૨) ૫ અસ્તર મિત્ત સ્ત્રી (સં.) ભીંત; દીવાલ (૨) ભૂમિકા fમના અને ક્રિ ભેદાવું; છેદાવું; ઘાયલ થવું (૨)
ઘૂસી જવું fમનના અને ક્રિ બણબણવું; ગણગણવું (૨) ધૃણા
થવી fમનનાના અન્ય ક્રિ બણબણવું; ગણગણવું fમપિનાદિર સ્ત્રી (માખીનો) બણબણાટ fમનHIR, fમનુષાર પ્રભાત; સવાર fમની અને સવારે પ્રભાતે મિન ૫ (સં.) અપૂર્ણાંક (૨) વિ જુદું; અલગ fમનની સ્ત્રી ભીલડી; ભીલ સ્ત્રી મિત્રવ - ભિલામું fમન ! (સં.) ભીલ fમરત, મિસ્ત સ્ત્રી બેહસ્ત; સ્વર્ગ મિતી, મસ્ત પખાલી મિષ પં. (સં.) વૈદ fમત સ્ત્રી બેહસ્ત; સ્વર્ગ મિતી પં પખાલી છગના, મીના અને ક્રિ ભીંજવવું એ અપણ. જેમ કે, “મેં ભી’ - હુંય; હુંપણ (૨) સ્ત્રી
(સં.) ભય બીણ સ્ત્રી ભીખ; માગવું તે મીના, બીનના અને ક્રિભીંજાવું; પલળવું બીટા ! ઊંચી ટેકરાળી જમીન મી સ્ત્રી ભીડ; ગિરદી (૨) સંકટ ભીમા ! મમા સ્ત્રી ભીડ; ગિરદી મત સ્ત્રી ભીંત; દીવાલ મીત વિ (સં.) ડરેલું; બનેલું
મતિ સ્ત્રી ડર; બીક ભીતર અઅંદર (૨) પુંઅંતઃકરણ (૩) જનાનખાનું ભીતરવા, મત વિ અંદરનું; માંહ્યલું; ગુપ્ત મીનના અને ક્રિ તરબોળ થવું; ભીંજવું; ભીનું થવું બીના વિભીનું; બહુ મંદ (૨) આછું; હલકું (રંગ
કે વાસ) ભીમ વિ(સં) મોટું પ્રચંડ (૨) ભયાનક બિર સ્ત્રી ભીડ; ગિરદી બી વિશે (સં.) ડરપોક; કાયર મીરુતા, મીતા સ્ત્રી કાયરતા; ડરપોકપણું મીત્ર ! ભીલ જાતિનો માણસ મીત્રની સ્ત્રી ભીલડી મીષા, મીષ્મ વિ (સં.) ઉગ્ર; ઘોર (૨) ભયાનક મેં સ્ત્રી જમીન, ભોંય; ભૂમિ મંથરા, મુંદરા પંભોંયરું મુંબના અન્ય ક્રિ ભંજાવું; શેકાવું મેં વિ શિંગડાં વિનાનું (પશુ) (૨) ભૂંડું; ખરાબ મુસંગ, મુસંગમ ! ભુજંગ; સાપ અમાર, મુઝાન ભૂપાલ; નૃપત્તિ; રાજા મુë સ્ત્રી ભૂમિ; જમીન; ધરતી ભરૅપ, મુëવાન, મુરૅલોન ! ભૂકંપ; ધરતીકંપ મુવમલ વિભૂખ્યું કે ભૂખાળવું (૨) દ્રરિદ્ર મત વિ૦ (સં.) ભોગવેલ (૨) ખાધેલું ભવિત સ્ત્રી ભોજન (૨) ઉપભોગ મુલ વિભૂખે મરતું મુવમી સ્ત્રી ભૂખમરો મુતના સક્રિ ભોગવવું; સહવું (૨) અ ક્રિ ચૂકતે
કે પૂરું થવું (૩) વીતવું મુગતાન ! ચુકાદો; ફેંસલો; પતાવટ મુષ્ય, મુવિ મૂર્ખ, કમઅક્કલ મુiા ! () સાપ મુ પે (સં.) હાથ; ભુજા મુના ડું સાપ મુક સ્ત્રી (સં.) હાથ; બાહુ મુનાની સ્ત્રી છરો; કૂકરી મન પં. ઉકાળેલી ડાંગરના ચોખા (૨) ભજિયું;
તળેલું શાક મુખ્ય સ્ત્રી ભાજીનું તૈયાર શાક મુઠ્ઠાણું ભુટ્ટો (૨) જુવાર-બાજરીનું ઠંડું મુના ડું પતંગિયું મુનના અક્રિભૂજાવું; શેકાવું (૨)મોટો સિક્કો કે નોટ
વટાવવી મુનમુનાના અન્ય ક્રિ. (મનમાં ચિડાઈ) ગણગણવું; બબડવું

Page #302

भुनाना
भेजना
મુનાના સક્રિ (મોટો સિક્કો) વટાવવો; પરચૂરણ
કરવું મુના અને ક્રિસુકાઈને છૂટું પડી જવું ભભરું થઈ
જવું પુરા , અરવું છું. ભૂકો, ચૂર્ણ મુરતા શું ભારતનું શાક મુરમુરા વિ ભભરું; કણ કણ છૂટું પડી જાય એવું મુરમુરાના અને ક્રિસુકાઈને છૂટું પડી જવું; ભભરું
થઈ જવું (૨) સ ક્રિ ભભરાવવું મુવી વિ ભુલકણું મુનવાના, મુલ્લાના સ ક્રિભુલાવવું; ભુલવાડવું મુતાવી ભુલાવો; ભ્રમ; ભૂલમાં નાખે એવી
યુક્તિ
મુવંજ, મુવંગ ડું ભુજંગ; સાપ મુવ સ્ત્રી ભૂ; પૃથ્વી મુવન ! (સં) જગત; લોક મુવાર, મુવાલ ! ભૂપાળ; રાજા મુસપું, મુતી સ્ત્રીભૂસું, ઘઉં જુવાર વગેરેનાં ડૂડાં કે
ટૂણસનું ગોતું; કુશકા મૂંવાના અને ક્રિ (કૂતરાનું) ભસવું (૨) વ્યર્થ બકવું મૂવાત, ખૂલત ! ભૂકંપ; ધરતીકંપ ભંગના સક્રિ શેકવું (૨) તળવું (૩) સતાવવું;
દુખ દેવું “ના અને ક્રિભસવું ભૂસ્ત્રી (સં.) ભૂમિ; જમીન ભૂગ, ભૂવા પુરૂ (શીમળાનું) પૂર્વાપુ (સં)ધરતીકંપ, ધરતીની અંદરની આગના પરિવર્તનના (ન્યૂનાધિક્ય)ના કારણે ઉપરના ભાગનું એકાએક હલી ઊઠવું તે મૂવર, મૂષ સ્ત્રી ભૂખ (૨) ઇચ્છા (૩) તાણ; તંગી મૂણ, મૂઉન પું° ભૂષણ મૂલ વિભૂખ્યું ભૂજમાં ૫ (સં) પૃથ્વીનો અંદરનો ભાગ; ભૂસ્તર મૂત્ર ! (સં) પૃથ્વીનો ગોળો કે તેની વિદ્યા
ભૂગોળ મૂવાત, મૂડો ! ભૂકંપ બૂત વિ૦ (સંવ) થઈ ગયેલું (૨) પં. પંચમહાભૂત
(૩) પ્રાણી (૪) ભૂતપ્રેત (૫) ભૂતકાળ ભૂતન પં. (સં.) પૃથ્વીની સપાટી; ભૂતળ મૂતિ સ્ત્રી (સં.) થવું તે; ઉત્પત્તિ (૨) વૈભવ
(૩) ભભૂતી; રાખ મૂતિની સ્ત્રી ભૂતડી ભૂદેવ ડું (સં૦) બ્રાહ્મણ મૂથ (સં૦) પહાડ (૨) રાજા (૩) ભગવાન
મૂરના સ ક્રિ ભૂજવું; શેકવું (૨) તળવું ભૂપતિ, ભૂપાત્ર ૫ (સં.) રાજા; પૃથ્વીપતિ ભૂખન્ન, મૂરિશ્વભરસાડના જેવી ગરમ રાખ, રેતી,
ધૂળ વગેરે ભૂમિ સ્ત્રી () જમીન ભૂમિ સ્ત્રી આમુખ; પ્રસ્તાવના ભૂમિનીવી ડું ધરતીપુત્ર; ખેડૂત મૂપિયા ! જમીનદાર (૨) ગ્રામદેવતા ભૂમિહા ! ઉત્તર ભારતની ખેતી કરતી બ્રાહ્મણની
એક જાત મૂથીક્ષિા , મૂરતીક્ષિVITસ્ત્રી-ભૂરસીદક્ષિણા મૂથોમૂય: અ(સંગે) વારંવાર; પુનઃપુનઃ મૂર વિશે ભૂરિ; બહુ; ઘણું ભૂરપૂર વિ ભરપૂર, પરિપૂર્ણ; પૂરું ભરેલું ભૂરા વિ કથ્થઈ કે છીંકણીના રંગને મળતું મૂરિ વિ૦ (સં.) બહુ; ખૂબ મૂર્ણપત્ર ! (સં9) ભોજપત્ર મૂત્ર, મૂતધૂળ સ્ત્રીખામી; ચૂક મૂત્રના સક્રિ. ભૂલવું; વીસરવું (૨) ભૂલ ખાવી;
ભુલાવામાં પડવું મૂત્રમુગૈયા રસ્ત્રી ભુલભુલામણી (૨)બહુ ગૂંચવાડાવાળી
વાત કે ઘટના મૂના-મદવિજે રસ્તો ભૂલી સાથીદારોથી વિખૂટો
પડી ભટકી રહ્યો હોય મૂનોવા (સં.) પૃથ્વી ભૂવા શું શીમળાનું ૩ ભૂપ પુ (સં.) શણગાર; ઘરેણું ભૂષા સ્ત્રી (સં.) શણગાર; સજાવટ ભૂષિત વિસર્જ; શણગારેલું મૂલા પુંભૂસું, ઘઉં, જુવાર વગેરેનાં કૂંડાં કે ટૂંણસાનું
ગોતું; કુશકા મૂવી સ્ત્રી ભૂસું (૨) કુશકી ! (સં.) ભમરો
ભમરી પૂરી સ્ત્રી (સં.) આંખની ભમર મૃત્યુ . (સં.) સેવક; નોકર; દાસ એના વિ બાડું. મેંટ સ્ત્રી મેટ (મુલાકાત કે ઉપહાર) મેંટના સ ક્રિભેટવું મેરૂ, મેડયું ભેદ
(સં૦) દેડકો મેલી સ્ત્રી દેડકી મેહ, મેષ, ખેત ભેખ; વેશ એના સક્રિ મોકલવું

Page #303

भेजवाना
મેળવાના સ॰ ક્રિ॰ મોકલાવરાવવું મેના પું॰ ભેજું; મગજ મેડ, મેડ઼ી સ્ત્રી ઘેટી
૨૯૮
મેડ઼ચાત્ત સ્ત્રી ગાડરિયો પ્રવાહ મેડ઼ા પું॰ ઘેટો
મેડિયા પું॰ વરુ મેડિયા વિ॰ ભેડ (પેટા) જેવું મેડ઼િયા ધસાન પું॰ ગાડરિયો પ્રવાહ; ઘેટાં જેમ એકની પાછળ એક એમ વગર વિચાર્યે કે વગર સમજ્યે ચાલ્યાં જાય છે એવું આંધળું અનુસરણ મેડ઼ી સ્ત્રી ઘેટી
ભેંસ પું॰ પાડો
શૈક્ષ પ્॰ (સં) ભીખ
મૈન, મૈના, મૈની સ્ત્રી॰ ભગિની; બહેન મૈને પું॰ ભાણેજ; ભાણિયો ભૈયા પું॰ ભાઈ
મૈયાચાર, મૈયારારા પું, મૈયાચારી સ્ત્રી॰ ભાઈચારો મૈયાકૂત્ત સ્ત્રી॰ ભાઈબીજ
ભૈરવ વિ॰ (સં) ભયંકર; રુદ્ર (૨) પું॰ શિવનો ગણ (૩) એક રાગ
ભૈરવી સ્ત્રી એક દેવી કે રાગિણી
મેન પું॰ (સં॰) છૂટું કરવું કે પડવું તે (૨) રહસ્ય; મર્મ મોનનમટ્ટ પું॰ ખાઉધરો
મોનપત્ર પું॰ ભૂર્જપત્ર
(૩) ફૂટ મે વિ॰ ભેદ કરે એવું મેવડ઼ી સ્ત્રી રાબડી મેન પું॰ (સં) ભેદવું તે
મોનાપુરી સ્ત્રી॰ હિંદી ભાષાની (બિહાર તરફની) એક બોલી
મેરિયા, મેરી પું॰ ભેદુ; ગુપ્તચર; જાસૂસ મેર, મેરિ, મેરી સ્રી॰ ભેરી; નગારું
મેતી સ્ત્રી॰ ગોળનો (કે કોઈ ચીજનો) ગોળો (૨) સૂરણની ગાંઠ
મેષ, મેલ પું॰ ભેખ; વેશ
મેષન, મેસન પું॰ (સં॰) દવા; ઔષધિ ભેંસ સ્ત્રી ભેંસ
મૈષઘ્ન, વૈષખ્ય પું॰ (સં॰) દવા મોંજના સ॰ ક્રિ॰ ભોંકવું; ખોસવું મોંન પું॰ મોટો અવાજ કાઢવા માટેનું ભૂંગળું મૌવાન પું॰ ભૂકંપ
મોંડા વિ॰ ભૂંડું; બેડોળ; કદરૂપું મોટૂ વિ॰ મૂર્ખ
મોંપા, મપૂ પું॰ એંજિનની સિસોટી મોવતા પું॰ (સં॰) ભોગવનાર
મોન પું॰ (સં॰) ભોગવવું તે (૨) સુખ; વિલાસ (૩) સાપની ફણા (૪) દેવનું નૈવેદ્ય મોના અ॰ ક્રિ॰ ભોગવવું; સહેવું
भौतिक
મોવિયા પું॰ ગીરો-હક
મોની પું॰ (સં) ભોગ ભોગવનાર (૨) સાપ (૩) વિષયાસક્ત
ભોગ્ય વિ॰ (સં॰) ભોગવવા જેવું (૨) પું॰ ધનધાન્ય મોન પું॰ જમણવાર
મોના પું॰ (સં॰) ભોજન કરાવનાર; પીરસનાર; ભોજન કરનાર; જ્યોતિષી; એક જાતિ (૨) વિ ખાનાર; ભોજન પીરસનાર; ભોગી મોન પ્॰ (સં) જમણ (૨) ખોરાક મૌનનાની સ્ત્રી; મોનનગૃહ પું, મોનનશાના સ્ત્રી, મોનનાલય પું॰ રસોડું (૨) વીશી
મોવિદ્યા સ્ત્રી ઇન્દ્રજાળ; બાજીગરી; જાદુકળા મોન્ચ વિ॰ (૨) પું॰ (સં) ખાદ્ય
મોટ પું॰ ભુતાન દેશ
મોટિયા પું॰ ભુતાનવાસી (૨) સ્ત્રી॰ ભુતાની ભાષા મોથા વિ॰ બુઠ્ઠી ધારવાળું ભોપા પું॰ મિલનું ભૂંગળું (૨) મૂર્ખ
મોર્ પું॰ સવાર; પ્રભાત (૨) ભ્રમ (૩) વિ॰ ભોળું (૪) મુગ્ધ; ચકિત
મોના વિ॰ ભોળું; સ૨ળ (૨) મૂર્ખ મોત્તામાતા વિ॰ ભોળુંભલું; સાવ ભોળું
માઁ સ્ત્રી॰ ભમર (આંખની ઉપરની) ભૃકુટી (૨) અ કૂતરાનો અવાજ
માઁના અ॰ ક્રિ॰ ભૂંકવું; ભસવું (૨) બકબક કરવું મૌતુવા પું॰ એક જીવડું (૨) હાથનો એક રોગ (૩) ઘાણીનો બેલ
મારે પું॰ ભમરો (૨) પાણીનો ભમરો મારા પું॰ ભમરો (૨) ભમરડા જેવું એક રમકડું (૩) ભરવાડનો કૂતરો (૪) ભોંયરું
ભરી સ્ત્રી ચોરીમાં વરકન્યાએ અગ્નિની ફરતે ફેરા ફરવા (૨) પશુઓના શરીરના વાળમાં પડેલી ભમરી-જેનાથી વાળમાં પડતું ચક્ર (૩) તેજ ગતિથી વહેતા પાણીમાં ભમરીથી પડતું ચક્કર માઁદ સ્રી॰ ભમર; ભૃકુટી મહા પું॰ ભોંયરું
ભૌગોલિળ વિ॰ (સં॰) ભૂગોળ વિષેનું મૌવા વિ॰ સ્તંભિત; ચકિત મૌન, મૌનારૂં સ્રી ભોજાઈ; ભાભી ભૌતિઘ્ન વિ॰ (સં) પંચભૂત સંબંધી; જડ; પાર્થિવ (૨) ભૂતપ્રેત સંબંધી

Page #304

भौम
૨૯૯
मँडरी
મૌન વિ (સં) ભૂમિ સંબંધી; પાર્થિવ બીકવાર મંગળવાર ભરી સ્ત્રી બાટી; બ્રેડ મપિતા પું. (૦) ભૂમિપતિ; જમીનદાર (૨) વિ. ભૂમિ સંબંધી
, સપુ (સં.) પતન; નાશ પ્ર (સં) ભ્રાંતિ; સંદેહ; ખોટો આભાસ જન સંભમવું-ફરવું તે; ભ્રમણ પ્રમાણન વિભમવા-ફરવાવાળું
અન્ય ક્રિ ભ્રમમાં કે ભુલાવામાં પડવું (૨) ભમવું અમર ૫ (સં૦) ભમરો ની વિ (સં.) ભ્રમિત (૨) ચકિત (૩) ભમતું
પ્રદ વિ૦ (સં) પતિત; ખરાબ પ્રાંત વિ૦ (સં.) બ્રમમાં પડેલું, ભૂલેલું (૨) ગભરાયેલું પ્રાંતિ સ્ત્રી (સં.) ભ્રમ; સંદેહ (૨) ભૂલ; મોહ પ્રતિ, પ્રાતા ! (સં૦) ભાઈ પ્રામવિ વિશે (સં.) ભ્રમ કરાવે એવું પ્રાપર ડું () મધ પુરુટિ, મુકુટ સ્ત્રી ભમર; ભવું પૂ સ્ત્રી (સં.) આંખની ભમર પૂર, પૂરી સ્ત્રી ભવું પૂમડું ક્રોધ વગેરે પ્રગટ કરવા આંખની ભમર ખેંચી
તંગ કરવી તે ધૂપ ૫ ગર્ભમાંનું બાળક પૂuહત્યા સ્ત્રી ગર્ભસ્થ શિશુની હત્યા
બંને સ્ત્રી માથાના વાળની પાંતી (સંથો). મંતા, મન | માગણ; ભિખારી (૨) યાચક
ની સ્ત્રી ઉછીનું લેવું તે (૨) માગું મંત્ર (સં૦) કલ્યાણ; શુભ (૨) સૌરજગતનો
જાણીતો ગ્રહ જે પૃથ્વીની પહેલાં ખરેલો છે અને સૂર્યથી ૭૪ કરોડ ૭૫ લાખ માઈલ દૂર છે; એક વેળા એ પૃથ્વીનો જ ભાગ હતો. (૩) વિ શુભ મંત્રિક વિકલ્યાણકારી ત્રિસૂત્ર ૫ (સં.) મંગળનું કાંડે બંધાતું નાડું
(૨) સ્ત્રીનું મંગળસૂત્ર માત્ર સ્ત્રી પાર્વતી; પતિવ્રતા, હળદર, ધોળી દૂર્વા મંત્રાવર પે (સં.) આરંભે મંગળ કરવા સ્તુતિ મંતામુલી સ્ત્રી વેશ્યા મંત્રાવ્રત | શિવપાર્વતીના નામથી કરાતું વ્રત મંત્રાષ્ટjલગ્ન વખતે બોલાતા વર અને વધુને
આશીર્વાદના આઠ શ્લોક મંત્રી વિમંગળ ગ્રહની કુંડળીવાળું મંજવાના, બંગાના સક્રિ મંગાવવું મોર વિ જેનું કોઈને માટે માગું થયું હોય તેવું બોન ! (ઉતર એશિયાની) માંગોલ જાતિ મંત્ર ! (સં.) રંગમંચ (૨) સભામંચ (વ્યાસપીઠ) મંન પુ(સં) મંચ પર અભિનય કરવો તે મંગ પુ. દંતમંજન કંગના અને ક્રિ” મંજાવું, ઊટકાવું (૨) અભ્યાસ
હોવો કંગના સ ક્રિ માંજવું; ઊટકવું કિંજર (અ) દશ્ય મંની સ્ત્રી (સં.) કૂંપળ (૨) મોર; માંજર
ના સ્ત્રી માંજવું તે
મંગાર પં. બિલાડી બંગાળી સ્ત્રી બિલાડી; માંજારી મંતિ સ્ત્રી (સં૦) મંજરી; લતા; વેલ મંત્રિ સ્ત્રી (અ) મજલ; ઉતારો; પડાવ (૨) મકાનનો ખંડ મંત્રિત સ્ત્રી (અ) પદ; હોદો નિષ્ઠા સ્ત્રી (સં.) મજીઠ; એક ઔષધિ મંગર (સં.) ઝાંઝર; નૂપુર ગંગા ! મંજીરા; કાંસીજોડા
, મંગુત્ર વિ (સં) સુંદર; રમ્ય મંજૂર વિ. (અ) સ્વીકૃત; સ્વીકારેલું; મંજૂર મંજૂરી સ્ત્રી મંજૂરી; સંમતિ મંજૂષા સ્ત્રી (સં.) પેટી; ડબ્બો (૨) મજીઠ બંધાર સ્ત્રી મઝધાર; પ્રવાહની મધ્યધારા મૈફના વિમઝલું; વચ્ચેનું ભંક્ષા ડું માંજો કે તેની લૂગદી (૨) વિમધ્યનું મંાના, ફિયાના સક્રિ ચાલીને નદી પાર કરવી ઑફિયાના સક્રિ ચાલીને નદી પાર કરવી મંડ (સં) ભાતનું ઓસામણ મંડપું (સ) સજાવટ, આભૂષણ મંડન પં. (સં.) માંડવું તે; સજીને ગોઠવવું તે મંડનપ્રિય વિ અલંકારપ્રેમી મંડપ ૫ (સં.) મંડપ, માંડવો, શમિયાનચંદરવો;
દેવમંદિરની ઉપરનો ઘુમટ મંડપ સ્ત્રી નાનો માંડવો (૨) મઢી મંડના સક્રિ ચારે બાજુથી ઘેરવું પંડના, કંડનાના અન્ય ક્રિ ચક્કર ચક્કર ઘૂમવું
(૨) ચોતરફ ફરવું મંદર સ્ત્રી પરાળની ચટ્ટાઈ

Page #305

मंडल
૩૦૦
મંડનપું॰(સં॰) મંડળ; ગોળ; ચક્ર (૨) મંડળી; સમૂહ મંડનાર વિ॰ ગોળ
મૈંડાના અ॰ક્રિ॰ ચક્કર ચક્કર ધૂમવું (૨) ચોતરફ ફરવું
મંડલી અ॰ ક્રિ॰ મંડળી; ટોળી (૨) પું॰ વડનું ઝાડ (૩) સૂર્ય
મંડી પું॰ માંડળિક; રાજા મવા પું॰ માંડવો; મંડપ મંડિત વિ॰ (સં॰) સજ્જ; શણગારેલું મંઙી સ્ત્રી॰ હાટ; મોટું બજાર
મંડુ પું॰ બાજરાની જાતિનું એક જાડું ધાન (કદન્ન) મંજૂળ પું॰ (સં॰) દેડકો
મંત પું॰ મંત્રણા; પરામર્શ; સલાહ (૨) મંત્ર મંતવ્ય પું॰ (સં॰) મત; વિચાર; માન્યતા મંતર-મંતર ॰ મંત્રયંત્ર; કામણ-ટૂમણ; દોરાધાગા મંતિ∞ પું॰ (અ) તર્કશાસ્ર મંત્ર પ્॰ (સં॰) મંત્રણા; સલાહ (૨) જપ કરવાનો વેદનો વગેરે મંત્ર સ્તુતિવાળી પ્રાર્થના; મંત્ર મંત્રના સ્ત્રી॰ (સં॰) સલાહ; મસલત મંત્રાનવપુ॰ મંત્રીનું કાર્યાલય (જેમ કે; ગૃહમંત્રાલય; વિત્તમંત્રાલય)
મંત્રિ પું॰ (સં) ‘મંત્રી’ માટે સમાસમાં વપરાતો શબ્દ (જેમ કે, મંત્રિ-પરિષદ)
મંત્રિપરિષદ્ સ્ત્રી રાજ્ય વગેરેના મંત્રીઓનો સમૂહ‘કૅબિનેટ'
મંત્રિમંડન પું॰ રાજ્ય વગેરેના મંત્રીઓનો સમૂહ‘મિનિસ્ટ્રી’
મંત્રિળી સ્ત્રી॰ મંત્રીની પત્ની (૨) મંત્રીનું કામ કરનારી મહિલા
મંત્રી પ્॰ (સ॰) રાજાનો મુખ્ય સલાહકાર; મસલત કરનાર (૨) અમાત્ય; સચિવ (૩) આદેશ અને સલાહ આપનાર રાજ્યની મુખ્ય વ્યક્તિ (જેમ કે, ગૃહમંત્રી)
મંથન પું॰ (સં॰) વલોવવું તે (૨) ઊંડી વિચારણા કે ચિંતન
મંથની સ્ત્રી મટકી
મંથર વિ॰ (સં॰) મંદ; સુસ્ત; ધીમું મંત્ વિ॰ (સં॰) ધીમું (૨) ઢીલું (૩) ઓછું; નબળું (૪) (ફા) ‘વાળુ' અર્થનો પ્રત્યય (જેમ કે, અકલમંદ)
મંતવ્રુદ્ધિ વિ॰ ધીમી કે ઓછી બુદ્ધિવાળું મૈત્રા, મદ્દત્તા વિ॰ ઠીંગણું; ગટ્ટુ (૨) પું॰ એક
વાજું
मकरसंक्रांति
મંા વિ॰ મંદ; ધીમું કે ઢીલું (૨) સસ્તું (૩) હલકી જાતનું
મંાવિની સ્રી॰ (સં) ગંગાનું ‘સ્વર્ગની નદી’ તરીકેનું
નામ
મંદ્રાનિ સ્ત્રી॰ (સં) મંદ પાચનશક્તિ
મંવિત પું॰ (સં॰) ઘર (૨) દેવમંદિર (૩) વિશેષ ભવન (જેમ કે, વિદ્યામંદિર)
મંદ્રી સ્ત્રી॰ ભાવતાલની મંદી; સસ્તાઈ; સોંઘારત મંદ્ર પુ॰ (સં॰) ત્રણ સ્વર-સપ્તકમાંનું પહેલું સપ્તક (૨) વિજોરભર્યો શબ્દ (ગંભીર ધ્વનિ) (૩) મંદ; ધીમું મંશા સ્ત્રી॰ (અ) મનીષા; ઇચ્છા (૨) આશય મંસલ પું॰ (અ) પદ; હોદ્દો (૨) કાર્ય મંા સ્ત્રી મનીષા; ઇચ્છા; આશય મંજૂલ વિ॰ (અ॰) ૨દ કરેલું; બાતલ મંસૂર વિ॰ (અ॰) વિજયી; ઈશ્વરી સહાયતા પામેલ માઁ સ્ત્રી પિયર; મહિયર મર પું॰ મોર; મયૂર મરૂં, મારૂં સ્ત્રી॰ મકાઈ મઙ્ગ-જ્ઞાન પું॰ કરોળિયાનું જાળું મડ઼ા પું॰ કરોળિયો
મડ઼ી સ્ત્રી કરોળિયો
મતવ પું॰ (અ) મદરેસા; નિશાળ (૨) વિદ્યારંભ મતન પું॰ (અ) કતલનું સ્થાન મા પું॰ (અ) મકતો;ગઝલની છેલ્લી કડી મખૂબ પું॰ (અ॰) પત્ર; લેખ (૨) વિ॰ લખેલું મીસ્તૃત વિ॰ (અ) કતલ કરાયેલું (૨) પ્રેમી મહૂનિયા પું॰ (સિકંદરનો મેસિડોનિયા) પ્રદેશ મન્ટૂર પું॰ (અ) મગદૂર; શક્તિ; તાકાત મનાપું॰દાંત વગરનો (અથવા ખૂબ નાના દાંતવાળો) હાથી (૨) મૂછ વગરનો માણસ મળનાતીસ પું॰ (અ) ચુંબક પથ્થર મન વિ॰ (અ) ગીરો રાખેલું મદ્ભવતા પું॰ (અ) એ ઇમારત જેમાં કબરમાં કોઈની લાશ દફનાવાઈ હોય; મકબરો; રોજો મળભૂત્તા વિ॰ (અ॰) કબજે કરાયેલું; વશ મધૂન વિ॰ (અ॰) કબૂલેલું; માનેલું (૨) સરસ; પ્રિય; પસંદ કરાયેલું
મવૃત્તિથત સ્ત્રી॰ લોકપ્રિયતા; સર્વપ્રિયતા મળતંત પું॰ (સં) પરાગ; ફૂલનું કેસર-મધ (૨) ભ્રમર મર્ પું॰ (સં) મગર; મકર રાશિ (૨) માછલી (૩) (ફા॰) બનાવટ; દગો; ફરેબ મળેલું, મરધ્વન પું॰ કામદેવ મëાંતિ સ્ત્રી॰ ઉતરાણ; સૂર્યનો મકર રાશિમાં પ્રવેશનો દિવસ (સૂર્યનું ઉત્તરાયણ થવું તે)

Page #306

मक़रूज़
૩૦૧
मचकना
લિઝ વિ (અ) કરજદાર મ વિ (અ) ધૃણાપાત્ર; ગંદું ને ખરાબ;નાપાક મધૂળ વિ(અ) ઊંધું; ઊલટું મતઃ પું? (અ) મકસદ; મુરાદ; આશય મhફૂલ વિ(અ) ધારેલું; અભિપ્રેત મસૂઝ વિ (અ) વિભક્ત; વહેંચાયેલું (૨) પં
તગદીર; ભાગ્ય માત્ર સ્ત્રી (અ) પૂંછડું; ગુદા અન (અ) રહેવાનું ઘર (૨) ઇમારત મનાત ! બવઃ (અ) મકાનો; ઈમારતો મામ ડું (અ) મુકામ; સ્થાન માત સ્ત્રી (અ) પાપનું ફળ (૨) બદલો
#ાના પુ (અ) ગ્રંથ (૨)પ્રકરણ (૩) કરારનામું મવું અ ભલે; ચાહે
ના પુંડ દાંત વગરનો (અથવા નાના દાંતનો) હાથી (૨) મૂછ વગરનો-બડમૂછો માણસ મજૂતા પુ (અ) કહેવત; ઉખાણો મો, મોડું, મોર સ્ત્રીદોઢ બે હાથ ઊંચો
એક પ્રકારનો છોડ જેનાં ફળ પાંદડાં વગેરે દવાના કામમાં આવે છે; રસભરીનો છોડ અથવા એનું ફળ મોડા ડું મંકોડો કવર પું છળ, કપટ, દગો મવા મકાઈ (૨) મક્કા નગરી કવિવર ! (અ) ફરેબી; દગાબાજ; બનાવટ
કરનાર મવડી સ્ત્રી, ફરેબ; દગાબાજી વાહન ડું માખણ અવલી સ્ત્રી માખી મવાથી શું માખો મારવાનો એક કાગળ મજૂર વિશે કંજૂસ મદ, મરચું (અ) મગર (૨) ફરેબ; દગો;
બનાવટ મક્ષ સ્ત્રી (સં.) માખી મહ ! (સં૦) યજ્ઞ મકાન ! (અ) ખજાનો (૨) શબ્દકોષ માતૂન પુંકાળું રેશમ મહત્ત્રી વિ કાળા રેશમનું બનેલું મકબૂમ (અ) શેઠ, સ્વામી; સેવ્ય માતૃશવિ (અ) જોખમ ભરેલું મહા ! માખણ મહરિયાપું માખણ વેચનાર (૨)વિમાખણ કાઢી
લીધેલું (દૂધ) માણપત્રો વિ છૂપું; ગુપ્ત મહામાત્ર સ્ત્રી (અ) મખમલ કપડું બ. કો. – 20
મિસ્ત્રી મખમલનું બનેલું કે તેના જેવું મહમણા પું? (અ) પ્રશ્ન કે પ્રસંગ; ઝઘડો મહમૂ વિ (અ) નશામાં ચકચૂર મારિન પું(અ) મૂળ; ઊગમ (૨) શબ્દની વ્યુત્પતિ
(૩) મોં મા નૂવ વિ (અ) રચેલું; સર્જેલું (૨) સ્ત્રી સૃષ્ટિ મજૂતિ સ્ત્રી (અ) સૃષ્ટિનાં જીવજંતુ મહબૂત વિ૦ (અ) મિશ્ર મકસૂર વિ (અ) ખાસ; વિશેષ (૨) પ્રમુખ પ્રધાન માત્ર ! મશ્કરી; ઠઠો મતિયા ! મશ્કરો; ઠઠ્ઠાબાજ
હુક્કો વિ (અ) છૂપું; ગુપ્ત મા ! (૫૦) માર્ગ; રસ્તો મા ડું મગજ (ભેજું; ફળનો ગર) માનદવિ મગજ ખાનારું, બોલીબોલીને પજવનારું મગટ્ટ, મનપત્રી સ્ત્રી મગજમારી; માથાઝીક મ: સ્ત્રી મુગજી; ગોટ મા ! મગદળ મીઠાઈ વત્ર ! મગદળ, મગનો કે અડદનો લાડુ
– ડું મકદૂર; તાકાત; શક્તિ માન વિમગ્ન; લીન; ડૂબેલું (૨) ખુશ; રાજી મ!ારત સ્ત્રી (અ) ક્ષમા; માફી
રવિ(અ) મૃત; સ્વર્ગસ્થ મયૂમ વિ. (અ) દુઃખી; વ્યથિત; ઉદાસ મન ! મગર પ્રાણી (૨) ઘડિયાલ-મગર મામ ડું મગર (૨) મોટો મચ્છ પર અ (ફા) પણ; પરંતુ મવિ પું(અ) સૂરજ ડૂબવાની જગ્યા કે દિશા;
પશ્ચિમ દિશા મરિવી વિ. પશ્ચિમનું; પાશ્ચાત્ય મ!ાર વિ૦ (અ) મગરૂર; અભિમાની - મારી સ્ત્રી મગરૂરી; અભિમાન
બૂત્ર વિપરાજિત; હારેલું; દબાયેલું માસ સ્ત્રી (અ) માખી (૨) મધમાખ મસર, મારિ ! માગશર માસ પણ શું? (અ) મગજ; ભેજું મત્તદકી. મHપત્રી સ્ત્રી મગજમારી
રોશન સ્ત્રી છીંકણી મક સ્ત્રી મુગજી; ગોટ મન વિ (સં.) તન્મય; લીન (૨) ડૂબેલું મવા ડું (.) ઈદ્ર કરવા સ્ત્રી દબાવવું છે કે તેથી થતી પીડા
ના સ ક્રિ જોરથી હલાવવું કે દબાવવું જેથી મચ મચ' થાય

Page #307

मचना
૩૦૨
मजूरी
વિના અ ક્રિ૦ શોરબકોરવાળું કામ શરૂ થવું ગમૂવિ (અ) કુલ; બધું (૨) ફેલાવું; મચવું; જામવું
મૂલાર પં. બંગાળીઓની એક કુળપદવી મન સ્ત્રી હઠ
મામૂર ડું (અ) લેખ કે તેનો વિષય મનના અને ક્રિ કોઈ ચીજ માટે જિદ કરવી; હઠ પત્તરમ ! (અ) ખેતર (૨) ગામ કરવી ; હઠપૂર્વક મચ્યા રહેવું
મરિયા વિ ચાલુ; જારી મરત્નાવિજિદી (૨)જાણીબૂજીનેનબોલેએવું;મીંઠું મા વિ. (અ) ખેડીને વાવેલું (ખેતર) માત્માના અ ક્રિ જીવ ગભરાવો; ઊલટી થવા જેવું મહાકવિ (અ) ઘાયલ; જખમી લાગવું
મસ્ત્રી મંજિલ; પડાવ નવા પંખાટલો કે તેનો પાયો (૨) મછવો; નાવ અત્રિ સ્ત્રી (અ) સભા; મંડળી (૨) નાચનો માન સ્ત્રી શિકારની માંચી કે ખેતરનો માળો જલસો (૩) મિજલસ મવાના સ ક્રિમચાવવું; જમાવવું
મનત્રિ વિશે સભા સંબંધી (૨) પં સભાસદ મરિયા સ્ત્રી પલંગડી
મઝલૂમ વિ. (અ) જુલમનું ભોગ બનેલું કચ્છ ! મચ્છ; મોટું માછલું
મહા ! (અ) મજાક; હાંસી મક, મચ્છર ! મચ્છર
મનહર (અ) ધર્મ, સંપ્રદાય મછલાની સ્ત્રી મચ્છરદાની
મgવી વિ(અ) ધાર્મિક પછી, મછની સ્ત્રી માછલી
મનન વિ (અ) સુસ્ત; આળસુ, શિથિલ (૨) मच्छीमार, मछलीमार पुं० माछी
થાકેલું (૩) અપ્રસિદ્ધ (૪) અજ્ઞાન મછવા ડું માછીનો મછવો-હોડી
સ્વાદ (૨) આનંદ; સુખ (૩) મજાક મછુઝા, મછુવા, મછાપું માછી
Hજ્ઞા (અ) મજાક (૨) રુચિ; સ્વાદ માર, પરા, મઝદૂ ા વાના વિ°(અ). - માવા-પસંદવિ (ફા) મશ્કરું; ઇટ્ટાખોર ઉપરોક્ત; આગળ કહેલું મજકૂર
માનિ અ (અ) મજાકમાં; હાંસીમાં માધૂરી ! (ફાળ) સમન્સ બજાવનાર પટાવાળો કે મજ્ઞાલિયા વિ(અ) મજાકી; મકરું
બેલીફ (૨) ગામની સામાન્ય સહિયારી જમીન અનાજ વિ- (અ) અવાસ્તવિક; કલ્પિત; અધિકારમા ! (ફા) મજૂર
પ્રાપ્ત (૨) મું અધિકાર; હક નૂની, મજૂતિની સ્ત્રી મજૂરણ
માપન અ (અ) નિયમસર; કાયદા પ્રમાણે મજૂતી સ્ત્રી મજૂરી
મનો વિ (અ) અવાસ્તવિક; કલ્પિત; બનાવટી મનનૅવિ (અ) અરબસ્તાનનો એક પ્રસિદ્ધ પ્રેમી- (૨) સાંસારિક; લૌકિક (જેમ કે, ઈશ્કમજાજી)
મજનૂ (૨) પ્રેમઘેલું (૩) દૂબળા શરીરનું માર ! (અ) જિયારતની જગ્યા, દરગાહ; કબર; મળવદ ૫ (અ) ઝબે કરવાની જગા; વધસ્થાન મકબરો
બૂિત વિ૦ (અ) દઢ; મજબૂત (૨) હૃષ્ટપુષ્ટ; મારી સ્ત્રી માંજારી; બિલાડી બળવાન; તગડું
મગતિ સ્ત્રી (અ) મજાલ; તાકાત; બળ; મગદૂર મનાવૃતી સ્ત્રી મજબૂતી
નિત સ્ત્રી મંજિલ મશહૂર વિગ (અ) લાચાર; અવશ
નિદર, નિરપું () ન્યાયાધીશ; મેજિસ્ટ્રેટ મગનૂન અ (અ) લાચારીથી; નછૂટકે મારી સ્ત્રી ન્યાયમંદિરમેજિસ્ટ્રેટનું પદ કે તેની મગધૂરી સ્ત્રી લાચારી; નાછૂટકો
કચેરી મનના ૫૦(અ) ભીડ કે ભીડની જગા
મન સ્ત્રી મજીઠ, એક ઔષધિ મળમૂવિ (અ) જમાં કરેલું; સંગૃહિત (૨) પું મગીરી વિ. મજીઠિયું; લાલ સંગ્રહ; ખજાનો; રાશિ; ઢગલો
મની વિ૦ (અ) પવિત્ર (૨) વડું (૩) પં. કુરાન મનમૂન નાહિતા સવાની ડું દીવાની કેસના શરીફ
વિધિનો કાયદો; “સિવિલ પ્રોસીજર કોડ મજ પુ (અ) અધિતા, વૃદ્ધિ (૨) વિવધારેલુંમકવ્યૂ વિતાવતારી પું ફોજદારી કેસના ચઢાવેલું; અધિક
વિધિનો કાયદો; “ક્રિમિનલ પ્રોસીજર કોડ' મળી ડું મંજીરા મનમૂગલામું મોગલકાળનો એક માલકર્મચારી; કપૂર મજૂર; શ્રમજીવી અભિલેખપાલ
મરી સ્ત્રી મજૂરી

Page #308

मजेदार
૩૦૩
मतांकन
મતાવિ (ફા) મજાનું (૨) સ્વાદિષ્ટ (૩) સરસ મારી સ્ત્રી સ્વાદ; મજા Hજન ! (સં.) સ્નાન; નિમજ્જન પળા સ્ત્રી (સંe) હાડકાની અંદરની મજ્જા મધર સ્ત્રી (નદીની) મધ્ય ધારા (૨) મધ્ય; વચ માતા વિ૦ મઝલું; વચ્ચેનું કક્ષાના અ૦િ દાખલ થવું; પેસવું મણિયારા વિશે મઝલું; વચલું મફતા વિ૦ મઝલું; વચલું (૨) મધ્યમ કદનું પત્ની સ્ત્રી એક જાતની બળદગાડી (૨) દોરડું
ભાંગવાની ફરકડી કે તકલી જેવું એક ઓજાર માટે સ્ત્રી ચાલ; ગતિ (૨) મટકો; લટકમટક મદના અને ક્રિ મટકો કરીને ચાલવું (૨) આંખ
મટમટાવવી મટા ડું મટકું; માટલું મરાના સક્રિ નખરાં સાથે અંગોનું હલનચલન
કરવું મરી સ્ત્રી મટકી; માટલી (૨) મટકો; ચાળો મત્સા વિ લટકમટકવાળું મદના વિ માટીના રંગનું મટાપું વટાણા મટાફત પું, મદારતી સ્ત્રી સહેલ-સપાટી
(૨) ફરવું તે; સહેલ; રખડપટ્ટી ટિયાના સક્રિ માટીથી માંજવું (૨) માટીથી
ઢાંકવું (૩) વાત ટાળવી; ધ્યાન પર ન લેવી પટિયાપૂર વિસાવ ફૂસ-નબળું રિયામલાન, નદિયામેટવિસત્યાનાશ; નષ્ટપ્રાય ટિયાત્રા, મટીત્રા વિશે માટીના રંગનું મહુવા ડું મટકું મલિય, મદુ સ્ત્રી મટકી પછી સ્ત્રી માટી મવિ સુસ્ત; જડ પટ્ટા, મા ! છાશ (૨) મઠો મરચું (સં૦) સાધુ-સંન્યાસીનું નિવાસધામ મરના ૫૦ સોની તેમજ કંસારાનું એક ઓજાર મા ડું છાશ (૨) મઠો કાધીશ (સં.) મઠનો મુખ્ય-મહંત મડિયા સ્ત્રી નાનો મઠ (૨) એક જાતની ચૂડી પછી સ્ત્રી નાનો મઠ (૨) પુંમિઠાધીશ પરસ્ત્રી વલોણાની ગોળી માં સ્ત્રીનાનો માંડવો; ઝૂંપડી મવા ડું માંડવો; મંડપ મા ડું બાજરાની જાતિનું એક જાડું ધાન (કદન)
મવા સ્ત્રી નાનો માંડવો; ઝૂંપડી કવિ અડિયલ (૨) પં મઠ મહા સ ક્રિ મઢવું કવાના, મહાના સક્રિ મઢાવરાવવું; મઢાવવું મારૂં સ્ત્રી મઢામણ પછી સ્ત્રી મઢી; ઝૂંપડી (૨) નાનો મઠ
સ્ત્રી () મણિ; રત્ન મણિધર સાપ forણંદ ૫ કાંડું અતં પં. (સં.) હાથી (૨) વાદળ પતિં પં હાથીનો સવાર મત છું. (સં) મત; અભિપ્રાય (૨) સંપ્રદાય; પંથ મત અના; નહિ (૨) સ્ત્રી મતિ; બુદ્ધિ મતિ / પં. (સં.) મતની ગણતરી કરનારો મતકાળના સ્ત્રી (સં.) મતોની ગણતરી તપ્રદા ! (i) મતોનો સંગ્રહ મતદાતા છું(i) મત આપનાર; મતદાતા મતાતિસૂવી સ્ત્રી (સં.) મતદારોની નામાવલિ મતલાલ પું. (સં) મત આપવો તેનું મતદાન મતલાનાક્ષ ! (સં.) મતદાન માટેનો ખંડ અતિવાદ્રપુ (સં.) મત આપવાનું સ્થાન તિલાના ડું (.) મતદાન માટેની જગ્યા તિલાનપત્ર ! (સં૦) મતપત્ર મતલાનાન્ન મું () મતદાનનું સ્થળ મતિન (અ) મધ્ય ભાગ (૨) વિદઢ; પાકું મતપત્ર ! (સં.) મતદાન માટેનું કાગળિયું મતવાર ! () મત મેળવવા માટેનો પ્રચાર મતવણ ડું (અ) રસોડું મતવા કું (અ) છાપખાનું; મુદ્રણાલય મતક પું(અ) દવાખાનું મતવિક વિ (અ) છોડાયેલું; ત્યક્ત માનવ ! (અ) મતલબ; આશય (૨) અર્થ
(૩) સ્વાર્થ (૪) સંબંધ; લેવાદેવા માનવ વિ૦ (અ) ચાહેલું; ઇષ્ટ; અભિપ્રેત મતનવા વિ. સ્ત્રી માશૂક મતનવી વિના સ્વાર્થી મતિના પં. (અ) પૂર્વદિશા (૨) ગજલની પહેલી બે
કડી (અંત્યાનુપ્રાસવાળી) મતની સ્ત્રી ઊલટી થાય એવું થવું તે મતવાન, મતવારા વિ. મદમસ્ત; કેફથી ચકચૂર
(૨) પાગલ મતiદ પું(સં.) મતો ભેગા કરવા તે મતવાતંત્ર્ય પુ (સં.) મત કે વિચારની સ્વતંત્રતા મતાં પુ (સં૦) મતગણના

Page #309

मतांतर
૩૦૪
मध्य
રમતાંતર છું(સં) બીજો મત મતભેદ મતાધિર ડું (સં) મત આપવાનો હક મતાધિવા (સં) મતદાર પતિનત સ્ત્રી (અ) દઢતા; મજબૂતી પતિ સ્ત્રી (સં.) બુદ્ધિ (૨) સલાહ (૩) ઇચ્છા નતિ, અતિ અમિત; ના તિપ્રમ પુંબુદ્ધિનો ભ્રમ; અક્કલની ફેરબદલ નતિન વિ- (અ) દઢ; પાકું માતા ! તડબૂચ
તે સ્ત્રી સાવકી મા કર્તવય પુ (સં) મતની એકતા મgp, ડું () માકણ રવિ (સં.) મસ્ત; મદવાળું, છકેલ (૨) પ્રસન્ન;
ખુશ
મા ડું માથું; લલાટ; મસ્તક મત્સર (સં.) દાઝ; ઈર્ષ્યા (૨) ક્રોધ મલ્લિો વિઈર્ષ્યાળુ કચj (સં) માછલું મલ્ય-ઝાહેદપુ માછલી પકડવી તે મ-ચાર પુએ માન્યતા કે માછલીની જેમ જ સબળ હંમેશાં દુર્બળનો શિકાર કરી જાય છે. (૨)
અત્યાચારીઓનું શાસન મોરબીથી પું” (સં.) માછીમાર
થન (સં) મંથન; મથવું તે મથના સ ક્રિમથવું; વલોવવું (૨) નાશ કરવો
(૩) શ્રમપૂર્વક કાંઈ કરવું મથનો રસ્ત્રી વલોણાની ગોળી (૨) વલોવવું છે કે તેનું
સાધન-વાંસ અથવા પંથે હાથીનો મહાવત મથાની સ્ત્રી વલોવવાનો વાંસ (૨) વલોણી મત સ્ત્રી (અ) વિભાગ (૨) ખાતું (૩) ૫ (સંe).
મદ; અભિમાન; ગુમાન (૪) વિમત્ત; મદવાળું નવા સ્ત્રી અફીણના સત્ત્વનો ચલમમાં પીવાનો
એક પદાર્થ મતથી ! મદક (અફીણનું સત્ત્વ) પીનાર પતન, મન વિ (સં૦) મત્ત; મતવાલો મન વિ (અ) દાખલ કે જમા કરેલું મરહૂના સ્ત્રી (અ) રખાતી ત્ર સ્ત્રી (અ) મદદ; સહાય; સહાયતા
રવિ સહાયક મન ! (સં.) કામદેવ મન સ્ત્રી (સં.) સુરા; કસ્તુરી; મેના મી સ્ત્રી શરાબ; મદ્ય (૨) કસ્તૂરી મન વિનશાકારક; માદક
કવન ! (અ) કબર કે કબરસ્તાન મલન વિ(અ) દાટેલું; દફનાવેલું મથુન, મયૂન વિ(અ) દેવાદાર; &ણી માતા ! મદરેસા; શાળા મસ્ત્રી (અ) પ્રશંસા; તારીફ ક-હોશ વિ. મદમસ્ત; મતવાલો મ-હોશી સ્ત્રી મતવાલાપણું માંધ વિ૦ (સં.) મદથી આંધળું બનેલું; મત્ત માહિત સ્ત્રી (અ) આમદાની; આવક માહિત સ્ત્રી (અન્ય) અધિકાર જમાવવો તે
(૨) દખલ કરવી કે રોકવું તે મહાતવેગ સ્ત્રી અનધિકાર પ્રદેશ કે દખલ મલારપું આંકડો (૨) (અ) મદાર; આધાર (૩) એક
પીરનું નામ મારી પં. રીંછ વાનર વગેરેનો (સાપનો નહિ) ખેલ
કરનાર; મદારી કવિતા સ્ત્રી (સં.) દારૂ મતીય વિ (સ) મારું નવીયૂર ! દેવાદાર; ઋણી મલભા વિ. નશો ચડે એવું; કેફી બજાર વિ (સં૦) મદથી ભરેલું; મદાંધ
મદ ! (અ) ભરતી (૨) સ્ત્રી મદ; ખાતું પર ૫ ભરતીઓટ મહેર વિ૦ (ફા) નજર સામે હોય તેવું; લક્ષમાં
લીધેલું દ્ધિ વિમધ્યમ; સારાથી ઊતરતું મઅમળે, વચમાં (૨) (ત) વિષે; બાબતમાં,ખાતે પદ્ય (સં.) દારૂ; શરાબ મનિષેધ છું. (અ) દારૂબંધી, શરાબબંધી મદપ પં. (સં.) દારૂડિયો નદાન (સં૦) મદિરાપાન; દારૂ પીવો તે મદવિજય (સં૦) દારૂનું વેચાણ મદ્રસા મું (અ) મદરેસા; શાળા મધુ પું. (સં.) મધ (૨) દારૂ (૩) વિ૦ મીઠું ગળ્યું અધુર ! ભમરો મધુરી સ્ત્રી ભમરી (૨) ભિક્ષા મધુ પુંભમરો મધુપ પંચામૃત મધુબવહી, મધુબક્ષિા સ્ત્રી મધમાખ મયુરવિ મીઠું (૨) સુંદર; રુચિર (૩) શાંત; ધીમું; મંદ મધુરાન પુંભમરો મધુરિમા સ્ત્રી (સં.) મધુરતા, માધુર્ય મધૂમું () મહુડો કે મહુડું મધ્ય ૫૧ (સં૦) વચ (૨) વિ વચલું

Page #310

मध्यम
૩૦૫
मनोहर,
મધ્યમ વિ વચલું (૨) jમ સ્વર (સંગીત) મધ્યમાં સ્ત્રી વચલી આંગળી મધ્યવર્તી વિ વચલું; કેન્દ્રીય મધ્યસ્થ શું તટસ્થ; પંચ (૨) વિ. મધ્યમાં આવેલું મધ્યાંતર ૫ (સં) વચ્ચેનું અંતર (૨) મધ્યાવકાશ;
ઇન્ટરવલ' જથ્થા પે (સં.) બપોર મધ્યે અe (સં.) વચ્ચે; વચમાં (૨) (તે) વિષે;
બાબતમાં; ખાતે કરવું. (સં.) મન, ચિત્તઅંતઃકરણ; પ્રાણીઓની તે શક્તિ જેનાથી એમનામાં વેદના સંકલ્પ ઇચ્છા અને વિચાર વગેરે જોવા મળે છે. (૨) અંતઃકરણની ચાર વૃત્તિઓમાંની એક જેનાથી સંકલ્પવિકલ્પ પેદા થાય છે. (૩) મણિ (૪) સ્ત્રી કૂવાને
ફરતી પાળ બનવા મણકો (૨) ગરદનનું કરોડની તરત જ
ઉપરનું હાડકું અનpના વિ સ્ત્રી (અ) જંગમ મિલકત) મનવૂણા વિ૦ (અ) પરણેતર (સ્ત્રી) મન-હૃત વિ૦ (અ) કપોલ-કલ્પિત; કલ્પી જ
લીધેલું (૨) સ્ત્રી કલ્પના જ માત્ર મનના વિ. હિંમતવાન, નીડર (૨) રસિક મનવાણા, નીતા વિ મનવાંછિત; ઇષ્ટ મન ! (અ) દશ્ય; દેખાવ મનન કું (સ) ચિંતન; ઊંડો વિચાર મનપણી વિ(અ) કમી કરેલું કે બાદ કરેલું (૨)
(વ્યાકરણમાં) નકારવાચક મનમાથા, માનવતા, માનવનવિમનને ગમતું; પ્રિય મનમાના, મનના વિ૦ મનગમતું; ફાવતું
(૨) મનમાન્યું; ખૂબ મનમુટાવ અણબનાવ, વૈમનસ્ય મનની વિમોજી; લહેરી મન સ્ત્રી (અ) મનીષા; ઇચ્છા (૨) આશય મન મું (અ) પદ; હોદો (૨) અધિકાર મનાવલાર ! અધિકારી મનસ વિ. પદ સંબંધી મનસા સ્ત્રી ઇચ્છા (૨) અને (સં.) મનથી પસિન (સં) કામદેવ મનસૂફ વિ(અ) ખોટું ઠરાવેલું; રદ કરેલું
(૨) ત્યક્ત; છોડેલું મનકૂવા ! (અ) યુક્તિ (૨) મનસૂબો; ઇરાદો મનસ્વી વિ૦ (સં૦) સારા મન કે બુદ્ધિવાળું
(૨) મક્કમ મનવાળું (૩) મોજીલું મનહર વિથ મનોહર, સુંદર
મનહું અમાનો કે; જેમ કે મન વિ (અ) અશુભ; અપશુકનિયાળ; અમંગળ
(૨) ઉદાસ; ખિન્ન મનહૂલી સ્ત્રી અપશુકનિયાળપણું, ઉદાસી; ખિન્નતા મના વિ૦ (અ) મના કરેલું; નિષિદ્ધ કનારું, નારી સ્ત્રી મનાઈ
ના, મન વિ (સં.) થોડું; જરાક મનાલી સ્ત્રી ઢંઢેરો નાના સ ક્રિ મનાવવું (૨) સ્વીકારાવવું મનાવન ! મનામણી; રૂઠેલાને મનાવવું તે મનાથી સ્ત્રી (અ) મનાઈ; નિષેધ પનિહાર પંચુડગર નિહાનિ, નિરિન, મનિહારી સ્ત્રી ચુડગર સ્ત્રી મની સ્ત્રી (અ) વીર્ય (૨) માન; અહંકાર (૩) મણિ મન માર ! (ઈ.) નાણાં ચૂકવવાનો આદેશ
ધનાદેશ; મની ઓર્ડર મનીષા સ્ત્રી (સં.) બુદ્ધિ (૨) ઈચ્છા મનીષ ડું બુદ્ધિમાન; પંડિત અનુમ, અનુવ પં મન (૨) મનુષ્ય મનુષ, મનુષ્ય પું° () માણસ મનુ સ્ત્રી માણસાઈ; પુરુષાર્થ મનાર સ્ત્રી વિનંતી; પ્રાર્થના (૨) મનાવવું -રાજી
કરવું તે (૩) ખુશામત માર પં. (ઈ) મેનેજર; વ્યવસ્થાપક મનોકામના સ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા; મંછા મનોકત વિ () મનનું, દિલમાં આવેલું (૨) પું ઈચ્છા; વિચાર (૩) કામદેવ નોન પં(સં) કામદેવ મનોજ્ઞ વિ (સં) મનોહર; સુંદર; મનોહર મનોનીત વિ૦ (સં.) પસંદ કરેલું, ચૂંટેલું; નિર્વાચિત મનોરંજક વિ (સં.) મનને રાજી કરે એવું મનોરંજન પં. વિનોદ; મનનો રાજીપો મનોરથ પુ (સં.) મનસૂબો; ઈચ્છા મનોરમ વિ(સં૦) રમ્ય, સુંદર મનોજપું છાણનાં ભીંતચિત્ર જેને શણગારી દિવાળી
બાદ સ્ત્રીઓ ત્યાં ગીત ગાય છે ને ખેલે છે. મનોરથ () કલ્પનાસૃષ્ટિ; જાગતાનું સ્વપ્ન મવિરપુ (સં.) મનનો ભાવ કે વૃત્તિ યા આવેગ મનોવિજ્ઞાન પું(સં) માનસશાસ; મનોવિજ્ઞાન મનોવિરાન છું. (સં.) ચિત્તના ભાવોની સમીક્ષા
સાઈકો-એનેલિસિસ' મનોવૃત્તિ સ્ત્રી (સં.) મનની કે ચિત્તની વૃત્તિનો ભાવ મનોવ્યાપાર ! (સં.) મન કે ચિત્તનું કામકાજ મનોહર, મનોહીવિ (સં.) મનોહર, સુંદરઆકર્ષક

Page #311

मनौती
૩૦૬
मरियल
માનતી, મન્નત સ્ત્રી માનતા; બાધા નજર ! (અ) દશ્ય; દેખાવ મનત સ્ત્રી માન્યતા (૨) બાધા
વંતર પુ (સં.) એક મનુનો અધિકાર-કાળ (૨) દુકાળ મજૂર્ણ વિ(અ) ખોટું ઠરાવેલું; રદ કરેલું
(૨) ત્યક્ત; છોડેલું મજૂળ વિ (અ) સંબંધવાળું (૨) જેનું માગું થયું
હોય તેવું મસૂવા ! (અ) મનસૂબો Harવિ (અ)નાસી કે ભાગી ગયેલો (ગુનેગાર);
ફરારી મહૂમ (અ) મુદો; વસ્તુ મને સ (સં.) મારું મમરચું પોતાની માલમતા મમતા સ્ત્રી, મમત્વ ! મારાપણું, અહંકાર
(૨) ભાવ; હેત (૩) મોહ નમિયાના અન્ય ક્રિ (બકરીનું) બેં બેં કરવું મકથા-સપુર ડું મામો-સસરો જમવા-સાર સ્ત્રી મામી-સાસુ મમિયા મોસાળ મને મારું શું મામાનો દીકરો મા ! (અઝરણું (૨) ઊગમ મયંવર ડું મૃગાંક; ચંદ્ર; હિમાંશુ; શશી મચંદ્ર પુંમૃગેંદ્ર; સિંહ મય સ્ત્રી (ફા) દારૂ મળતા, મયણાના પુત્ર દારૂનું પીઠું મયાન ૫૦ મેગળ; મદગળતો હાથી યસર વિ. (અ) મળેલું; પ્રાપ્ત કયા સ્ત્રી માયા
યાર વિશે માયાળુ; દયાળુ મણૂકવું. (સં) કિરણ; રશ્મિ (૨)પ્રકાશ; અજવાળું મયૂર પં. (સં.) મોર માં શું મકરંદ; પરાગ કરવા પું(અ) કેન્દ્ર; મધ્યસ્થાન મરણ વિકેન્દ્રીય; મધ્યસ્થ; મુખ્ય ભરત (સં૦) એક જાતનો મણિ મરર પું(અ) સૂવાનો ઓરડો, શયનખંડ (૨)
કબર મરના અ ક્રિ” દબાવું; દબાઈને તૂટવું મરદા વિમારકણું (ઢોર-પશુ) મરહૂમ, મરા વિ૦ (અ) લિખિત; લખેલું મરીના, મનના વિ૦ મેલું, ગંદું; ચૂંથાયેલું (૨) ઝાંખું
(3મૂત્ર વિશે (અ) પ્રિય (૨) સુંદર મરડો, મોતા ! (ફા”) સંગીતની ગિટકીડી
રયર ! સ્મશાન મg | (અમર્જ) મરજ; રોગ; (૨) કુટેવ કજિયા, મનવા મુંમરજીવો (૨) વિ મૃતપ્રાય;
અધમૂઉં (૩) મરતું બચેલું કરણી સ્ત્રી (અ) મરજી; ખુશી; ઇચ્છા; રુચિ; આજ્ઞા મર, મરત પુ (સં.) મોત; મૃત્યુ કરતબા ! (અ) મરતબો; મોભો; આદર-માન
(૨) વારો; ફેરો મરત્વ વિ (અ) ભીનું ભરત પં મર્દ, પુરુષ મર, મલાના ડું પૌષ કરતા સ ક્રિમર્દન કરવું મના વિમરદ સંબંધી મરહુમ ડું (ફા) માણસ
ની વસ્તી-ગણતરી પરંતુષી સ્ત્રી મરદાનગી મરહૂદવિ (અ) નીચ; તિરસ્કૃત મરના અન્ય ક્રિમરવું મન પું, મરની સ્ત્રી મરણ; મોત; મૃત્યુ મરની-રની સ્ત્રી અંત્યેષ્ટિ ક્રિયા મરા ! (ફા૦) ઢોલ; મરણો કરમુવરવા વિભૂખાળવું, અકિંચન, કંગાલ મક મર્મનું રહસ્ય મામા ! (અ) સંગેમરમર; આરસપહાણ નામત સ્ત્રી (અ) મરામત; સમારકામ નરસા પે ચોમાસાની એક શાકભાજી રસિયા ડું (અ) મરસિયો; રાજિયો; શોકસૂચક રાગમય ગીત જે કોઈના મરણ વખતે ગવાય છે.
(૨) મરણશોક મહાપું સ્મશાન
હવા અ (અ) શાબાશ; વાહવાહ મહમ, અમ સ્ત્રી (અ) મલમ મરાપું (અ) મજલ; ઉતારો; પડાવ (૨)મકાનનો
ખંડ દૂન વિ૦ (અ) ગીરો મૂકેલું મરહૂમ વિ. (અ) સ્વર્ગસ્થ મત સ્ત્રી (અ) સ્ત્રી મરાન ! (સં9) હંસ ત્તિ પુ (સં.) કાળું મરી પરિવા શું રાતું મરચું ચિત્ર સ્ત્રી (અ) કુમારી (૨) ઈશુની મા મરિયત્ન વિ ખૂબ દુર્બળ

Page #312

मरी
મરી સ્ત્રી મહામારી
મરીચિ સ્ત્રી॰ (સં॰) કિરણ (૨) પું॰ એક ઋષિ મરીચિજા સૌ॰ મૃગજળ; મૃગતૃષ્ણા (૨) કિરણ મરીચી પું॰ સૂર્ય (૨) ચંદ્ર મીત્ત પું॰ (અ॰) બીમાર; માંદો; રોગી મરીના પું॰ મરીનો કાપડ મનુ પું॰ (સં) રેતાળ ભૂમિ (૨) જળરહિત પર્વત મરું, મવા પું॰ ડમરો (૨) છાપરાનો મોભારો મરુત્ પું॰ (સં॰) વાયુ; પવન મરુદ્વિપ પું॰ (સં॰) ઊંટ
મહ્રદીપ પું॰ (સં) રણદ્વીપ; રેતીના રણની વચ્ચેનો હરિયાળો બેટ
૩૦૭
મરુભૂમિ, મત્સ્યનપું॰ (સં) મરુભૂમિ; રેતીનું રણ; રણપ્રદેશ
મોહૃ પું॰ પેટમાં મરડાવાની પીડા (૨) મરડાવું તે (૩) ક્રોધ (૪) ગર્વ
મોડ઼ના સ॰ ક્રિ॰ મરડવું; આમળવું (૨) દુઃખ દેવું; પીંડવું
મરોડ઼ા પું॰ મરોડ; વળ (૨) ચૂંક; મરડો મદ પું॰ (સં॰) માંકડું; વાંદરું મટી સ્રી વાંદરી
મન્ત પું॰ (ફા॰) મરણ; મૃત્યુ મગન્નાર પું॰ (ફા) લીલું મેદાન; હરિયાળી મલ્લું પું॰ (અ) રોગ; બીમારી માઁ સ્ત્રી (અ) મરજી; ખુશી; ઇચ્છા (૨) આજ્ઞા (૩) રુચિ
મર્તવા પું॰ (અ) મરતબો; મોભો (૨) વારો; ફેરો મર્તવાન પું॰ અથાણા વગેરેની બરણી મર્ત્ય વિ॰ (સં॰) મરણધર્મી; નશ્વર (૨) પું॰ માણસ (૩) શરીર
મર્ત્યનો પું॰ (સં) મૃત્યુલોક; ભૂલોક; મનુષ્યલોક મદ્રે પું॰ (ફા॰) મરદ; પુરુષ મ પું॰ મરદ (તુચ્છકારવાચક) મીનની સ્રી॰ મરદાનગી માંના વિ॰ મરદ વિષેનું મીં સ્ત્રી મરદાનગી
મર્દ્રન પું॰ (સં॰) ચોળવું કે માલિસ કરવું તે (૨) ધ્વંસ;
નાશ
મર્હુમ પું॰ (ફા॰) માણસ મર્હુમ-શુમારી સ્ત્રી॰ (ફા॰) વસ્તી-ગણતરી મર્હુમી સ્ત્રી॰ (ફા) મરદાનગી મર્મપું॰(સં)૨હસ્ય;તાત્પર્ય;ભેદ(૨)શરીરનોનાજુક
ભાગ; જીવનસ્થાન અથવા શરીરનું સંધિસ્થાન (હૃદય, કંઠ, નાભિ, અંડકોશ વગેરે) હૃદય
મર્મજ્ઞ વિ॰ જે કોઈ વાતનો મર્મ કે ગૂઢ રહસ્ય જાણી શકતો હોય (૨) રહસ્ય જાણનાર મર્મભેટી વિ॰ દિલ કે હૃદયને ભેદનારું મર્મર પું॰ (ફા॰) મરમર-સંગેમરમરનો સફેદ પથ્થર (૨) પું॰ (સં॰) (પાંદડાં) ખખડવાનો ધ્વનિ મર્મવચન પું॰ (સં) ગૂઢ વચન (૨) મર્મમાં વાગે એવું વચન (૩) અંતરને દુખકારક વેણ મર્મસ્થાન પું॰ (સં) શરીરનો અત્યંત નાજુક ભાગ મર્મસ્પર્શી વિ॰ દિલને અસર કરનારું મર્માન્તા વિ॰ (સં॰) દિલ સોંસરું ઊતરી અસર કરનારું; હૃદયને કાપનારું; હૃદય-વિદારક મર્મી વિ॰ મર્મજ્ઞ; મર્મ જાણનાર
માત, માત્ (૫૦) (સં) સ્ત્રી॰ હદ; સીમા (૨) આબરૂ; રીત
મત્રંન્ત પું॰ (ફા॰) એક જાતનો ફકીર (૨) મોટી સફેદ બગલો
મત પ્॰ (સં॰) મળ; મેલ; વિકાર મલન વિ॰ (અ) નિંદ્ય; શાપિત માળ પું॰ (અ) દેવદૂત; ફિરસ્તો મના પું॰ (અ) પ્રતિભા (૨) દક્ષતા (૩) સ્ત્રી॰ મહારાણી; બેગમ; મલિકા
मलाट
મહંમ, મત્તભ્રમ પું॰ મલખમ (કસરતનો) મનાના વિ॰ મેલું; ગંદું; ગૂંથાયેલું; ઝાંખું મશિરી, ખત્નાગિરી પું॰ આછો કથ્થઈ રંગ મનોવા પું॰ (તુક॰) ગંદકી; મળ; મેલ (૨) કચરાપેટી (૩) પાચ; પરુ
માઝૂમ વિ॰ (અ) આવશ્યક; જરૂરી મનના સ॰ ક્રિ॰ મસળવું; મર્દન કરવું; ઘસવું મના પું॰ (અ॰) સંતમહાત્મા કે ધર્માચાર્યનું વચન મનવા પું॰ કચરાપટી (૨) રોડાં મટોડું વગેરે (ભાગેલા મકાનનો) કાટરડો
મનલૂસ પું॰ (અ) પહેરવેશ; પોશાક મતમત સ્રી મલમલ કાપડ
મનમાસ પું॰ (સં) અધિક માસ
મત્સ્ય પુ॰ (સં॰) ચંદન (૨) કેરળ કે મલબાર દેશ મલયજ્ઞ પું॰ (મલય પર્વત પર ઊગતા ચંદન વૃક્ષનું)
ચંદન
માયન્નુમ પું॰ મલયગિરિ પરનું ચંદનનું ઝાડ મત્તયાનિત ॰ મલયગિરિનો સુગંધી વાયુ મનવાના સ॰ ક્રિ॰ ચોળાવવું; ઘસાવવું મહિમ પું॰ મલમ
મત્તારૂં સ્ત્રી॰ દૂધની મલાઈ (૨) સાર; તત્ત્વ મનારૂંવાર વિ॰ મલાઈવાળું મહ્રાટ પું॰ જાડા પૂંઠાનો (બ્રાઉન) કાગળ

Page #313

मलामत
૩૦૮
मसजिद
પલ્લામત સ્ત્રી (અ) વઢવું તે (૨) ગંદગી; કચરો મનાર ડું મલ્હાર રાગ માત્ર પું. (અ) દુઃખ (૨) ઉદાસીનતા મનદિ પુંમાછી; હોડીવાળો અનાહત સ્ત્રી (અ) શામળાપણું (૨) ચહેરાની
કાન્તિ અનિંદ્ર પુંભમરો મહિના ૫(અ) રાજા; બાદશાહ મતિ સ્ત્રી રાણી; બેગમ તિન વિ (સં.) મેલું, ગંદું (૨) પાપી (૩) ધીમું;
આછું; મંદ; પ્લાન કત્રિની પું મેલું કરવાનું કામ નિયાનેદ પુંછ સત્યાનાશ; ખુવારી મસ્તીલાપુ (ફળ) મલીદો; ચૂરમું (૨) મુલાયમ
ઊનનું એક કાપડ મીન વિમલિન (મેલ) જૂનવિ (1) દુઃખી, શોકાતુરખિન્ન ૨)માં;
બીમાર (૩) થાકેલું કરિયા ! (અ) ટાઢિયો તાવ મોતા ! દુઃખ (૨) ચિંતા મ7 પું(સં) કુસ્તીબાજ પહેલવાન; મલ્લ મામૂપિ, પત્રનના સ્ત્રી અખાડો મનયુદ્ધ ! કુસ્તી મારj (સં૦) (ગાવાથી વૃષ્ટિલાવનાર) મલ્હાર
રાગ મન્નાદ ૫ (અ) માછી; હોડીવાળો માહિત સ્ત્રી માછણ મન્નાહી સ્ત્રી માછીનો ધંધો (૨) વિમાછી વિષેનું મરાના, મન્હાના, કારના સક્રિ મલાવવું;
લાડ લડાવવાં કવિનવું (અમુવુક્કિલ) વકીલનો આસામી;
અસીલ માહિj (અ)નિયમથી મળે તે મળતર (જેમ
કે, પગાર) મવાણી વિ૦ (અમુવાજી) કુલ વાદ્રપું (અ) પાચ; પરુ (૨) રદી કે ગંદો ભાગ નવાસ પું° (i૦) આશ્રય કે રક્ષાનું સ્થાન
(૨) કિલ્લો; ગઢ પ્રવાસી સ્ત્રી નાનો ગઢ (૨) કિલ્લેદાર
વેશી ડું (અ) ઢોર; જાનવર મણીલાના ડું ઢોરનો તબેલો; ઢોરવાડો; પશુઘર શિવપુ(સં.)મચ્છર(૨)સ્ત્રી (ફા) પાણીની મશક મવિર સ્ત્રી મચ્છર માટેની ચમરી પણો સ્ત્રી મચ્છરદાની
મશગૂ વિ (અ) શકવાળું; સંદિગ્ધ મશહૂર વિ. (અ) કૃતજ્ઞ; નિમકહલાલ માત સ્ત્રી (અ) મહેનત; મજૂરી; તકલીફ માત્રા પું(અ) વિનોદ; મનોરંજન મશગૃનિ વિ (અ) મશગૂલ; કામમાં રોકાયેલું-મગ્ન મા ! (અ) ઊંચું પ્રતિષ્ઠાનું સ્થાન મરિશ પું- (અ) પૂર્વ દિશા મા ડું રેશમ અને સૂતરના મિશ્રણવાળું એક
જાતનું કપડું માવા, જશવ ! (અ) સલાહ; મસલત મશહૂર વિ૦ (અ) જાણીતું; પ્રસિદ્ધ મશન, મસા મસાણ; સ્મશાન મન સ્ત્રી (અ) મશાલ મહ્નિવી પં મશાલવાળો મશીત સ્ત્રી (અ) વડીલપણું (૨) શેખી; ગર્વ મશીન સ્ત્રી યંત્ર (૨) કળ મશીન માપરેટર ૫ (ઈ.) મશીન ચલાવનાર મશીનગન સ્ત્રી. (ઇ) ચક્રાકાર બંદૂક મશીન-નિક મશીન બનાવવું તે મીન-ધન (ઈ.) મશીનવાળો; યંત્રચાલક મશીનરી સ્ત્રી મશીનોનો સમૂહ (૨) યંત્ર અંગેનાં
સાધનો મીર (અ) સલાહકાર - સ્ત્રી (કાવ્ય) મશક, પખાલ
સ્ત્રી (અ) મહાવરો; અભ્યાસ મહૂર વિ. (અ) કૃતજ્ઞ; આભારી બાળ વિ૦ (અ) કુશળ (૨) મહાવરા કે
અભ્યાસવાળું કરjમચ્છર (૨)(અ) સ્પર્શ (૩) સ્ત્રી ઊગતી મૂછ મસ ! (૨) સ્ત્રી પાણીની મશક (૩) સ્ત્રી ફસકી
કે ફાટી જવું તે મને સક્રિ જોરથી દબાવવું જેથી વસ્તુ ફસકી
ફાટી જાય (૨) અ ૦િ ફસકી જવું, ફાટવું મસા મશ્કરો કરિના ૫ તલવાર વગેરેને તેજદાર કરવા વપરાતું
લોઢાનું એક ઓજાર-મસકલો કવિની સ્ત્રી તલવારને તેજદાર કરવા વપરાતું
લોઢાનું એક ઓજાર-નાનો મસકલો મરવા ૫ (ફા) મસકો; માખણ (૨) તાજુ ઘી
(૩) દહીંનું પાણી મસરા પે મશ્કરો મથી સ્ત્રી મશ્કરી મનિઃસ્ત્રી (અ) મસીદ; મુસલમાનોનું એકઠા થઈ નમાજ પઢવાનું સ્થાન

Page #314

मनसद
૩૦૯
महताब
મન સ્ત્રી (અ) મોટો તકિયો (૨) (અમીરની)
ગાદી મસનૂ ૫૧ (અ) કારીગરીની બનાવેલી ચીજ મગૂઈ વિ૦ (અ) બનાવટી; નકલી મહિર ! (અ) મૂળ; ઊગમ (૨) ક્રિયાપદનો
ધાતુ મરચું (અP) ઉપયોગિતા (૨) કામમાં આવવું
તે; વ્યવહારમાં આવવું તે મસા વિ (અરુ) ચોરીનું; ચોરેલું મસ વિ૦ (અ) મશગૂલ; કામમાં લાગેલું મસરૂર વિશે (અ) પ્રસન્ન; ખુશ
સંત સ્ત્રી (અ) કહેવત; લોકોક્તિ મસતા ! (અ) કતલખાનું મસન્ અ (અ) દાખલા તરીકે પતિના સ ક્રિ મસળવું (૨) ગૂંદવું મસતહત સ્ત્રી (અ) મસલત; સંતલસ; ગુપ્ત
મંત્રણા કરવી તે અદિતિન અ (અ) સલાહભેર; સમજીને મહિના (અ) વિચારવાનો વિષય; પ્રશ્ન કવિતા મસૂદો; ખરડો જદર સ્ત્રી મચ્છરદાની મા ડું મસો (૨) મચ્છર મસા શું મસાણ; શ્મશાન (૨) ભૂત-પિશાચ મસાના પુ. (અ) મૂત્રાશય મનિયા ! તાંત્રિક (૨) મશાણિયો મસાની સ્ત્રી ડાકણ મસા, ડું (અ) યુદ્ધ (૨) રણક્ષેત્ર મસThan સ્ત્રી- (અ) અંતર; ફાસલો (૨) શ્રમ મસીમ ડું (અ) ચામડી પરનું છિદ્ર; રોમકૂપ માયત્રપું (અ) મસલાનું બવપ્રશ્નો; સમસ્યાઓ મહિત સ્ત્રી મેળ કે સંધિ કરવી તે મસીના ડું (ફા) સાધનસામગ્રી (૨) મસાલો મસાલા વિ મસાલાવાળું; સ્વાદિષ્ટ મસહિત સ્ત્રી (અ) મસાત; જમીન-માપણી
(૨) માપવું તે સિંગર પે સંદેશવાહક; મેસેન્જર' પણ સ્ત્રી (સં.) શાહી (૨) કાજળ; મેંશ મલિવાની, મસિપાત્ર પં શાહીનો ખડિયો મસિવિંદુ છું નજર ન લાગે તે માટે કરાતું મેંશનું
ટપકું મલી સ્ત્રી મસીદ; મસ્જિદ મરી, મરીહાપુ (અ) ઈશુખ્રિસ્ત (૨)જીવનદાતા મસીહા, મસીદી ! ખ્રિસ્તી (૨) સ્ત્રી “મસીહ'નું પદ કે કાર્ય
મસૂડા, મજૂર ! દાંતનું પેઠું મસૂર પું; મસૂરી સ્ત્રી (સં૦) મસૂરની દાળ મસૂર, મસૂરિ, મરિયા સ્ત્રી બળિયા; ઓરી મસૂર, મસૂર સ્ત્રી વ્યથા; પીડા મસૂસના, મોસના અન્ય ક્રિ મનમાં પીડાવું; અન્દર
વ્યથા થવી (૨) અમળાવું (૩) સ ક્રિ આમળવું (૪) નિચોવવું સૌના ડું મસૂદો; ખરડો મતદેવ ! યુક્તિબાજ; ચાલાક મન પું? (અ) મકાન; ઘર મા , મા ! (અ) મશ્કરો મતવિ (ફા) મગ્ન;ખુશ; પ્રસન્ન (૨) મદથી મસ્ત મત િયું(સં૦) માથું; શીર્ષ; શિર કરતી સ્ત્રી (અ) એક જાતનો ગુંદર મહતાના અન્ય ક્રિ. (૨) સ ક્રિ મસ્ત થવું કે કરવું
(૩) વિ (ફાળ) મસ્તાનું મસ્તિષ્ક છું. (સં.) ભેજું; મગજ (૨) માથું મસ્તી સ્ત્રી (ફા) મસ્ત થવું કે હોવું તે; મદ (૨) પશુ
કે વનસ્પતિમાંથી અમુક જે સ્ત્રાવ થાય છે તે માતૂર વિ૦ (અ) ગુપ્ત; છૂપું મતૂરત સ્ત્રી (અ) સ્ત્રીઓ (૨) સન્નારીઓ મસૂત્ર ડું વહાણનો કૂવાસ્તંભ; મુખ્ય સ્તંભ મસા શું મસો કે મસાનો રોગ મë વિમોંધું મારું સ્ત્રી મોંઘવારી, મોંઘારત મળી સ્ત્રી મોંઘવારી (૨) દુકાળ મહંત ! મઠાધીશ (૨) વિ શ્રેષ્ઠ નહતી સ્ત્રી મહંતનું પદ ' મહ સ્ત્રી મહેક; વાસ; સુગંધ મહત્વના અન્ય ક્રિ મહેકવું મહાર વિશે સુગંધવાળું; મહેકીલું મહા (અન્ય) ખાતું; વિભાગ; મહેકમ (વડોદરા રાજ્યમાં ખાતું કે દફતર માટે આ શબ્દ વપરાવો
શરૂ થયેલો.) મહત્વ વિશે મહેકવાળું મહકૂમ, મદમા વિ૦ (અ) હુકમમાં આવતું;
આધીન મા વિ(અ) શુદ્ધ (૨) અમાત્ર; કેવળ મહા-દ્વર સ્ત્રી (અ) સાદી સજા; આસાન કેદ માર (અ) સૂચનાપત્ર; “નોટિસ” મત વિ° (i) મોટું; મહાન મહતા ! ગામનો મુખી (૨) મહેતો; મુનશી;
લખનાર મદતા સ્ત્રી (ફા) ચાંદની (૨) ડું ચંદ્ર; મહેતાબ

Page #315

महताबी
૩૧૦
महार
મતાળી સ્ત્રી (ફા) મહતાબ; એક દારૂખાનું (૨) ચાંદનીમાં બેસવા જેવો ચોતરો (બાગ કે તળાવ પાસેનો) મહતારી સ્ત્રી માતા મહત્ત્વ પું, મહત્તા (સ્ત્રી) મોટાઈ; શ્રેષ્ઠતા મલી (અ) માર્ગદર્શક (ઈમામ) મદદૂર વિ૦ (અ) હદ બાંધેલું; મર્યાદિત સીમિત મહાનિ (અ) મહેફિલ; જલસો મગ વિ. (અ) સુરક્ષિત મહવસ પું? (અ) જેલ; કેદખાનું
sqવ વિ૦ (અ) મહેબૂબ; પ્યારું મહૂવા વિ; સ્ત્રી મહેબૂબા; પ્રિયા મજૂલિયત, મહબૂવી સ્ત્રી પ્યાર; પ્રીત મહમદ અન્ય મઘમઘ મહમણા વિ મઘમઘતું મHફના અન્ય ક્રિ મઘમઘવું; મહેકવું મહમૂદવિ (અ) સ્તુતિ પામેલું, પ્રશસ્ત મહમૂવી સ્ત્રીએ જાતનું મલમલ કપડું (૨)એક જૂનો સિક્કો
સ્ત્રી (ફા હિમેજ) ઘોડેસવારની એડીની લોઢાની રેખ મર ૫૦ મુખી; મોટા (આદરવાચક શબ્દ)
(૨) (અ) મુસલમાનોમાં વર કન્યાને આપે તે દેજ કે પલ્લું (૩) વિમહેકતું; મઘમઘતું મહa j૦ (અ) નજીકનો સગો કે મિત્ર (૨) વિવાહ સંબંધન થઈ શકે એવું સગું (૩) સ્ત્રી
સ્ત્રીના કબજાનો છાતીનો ભાગ મહાપુ કહાર; પાલખી ઊંચકનાર (૨) વિમુખ્ય;
પ્રધાન મહાગ, મનના ડું મહારાજ; મહારાજા મહરાવ સ્ત્રી મહેરાબ; કમાન મદી સ્ત્રી કહારણ-કહાર (પાલખી ઊંચકનાર).
-ની સ્ત્રી મહા વિ૦ (ફા) ચંદ્રવદના; શશિમુખી મહેમવિ (અ) અભાગી; વંચિત (૨) કમનસીબ મશરૂમી સ્ત્રી તજાયેલી; દુર્ભાગિણી; અભાગિની મહર્ષિ પું(સં.) મોટા ઋષિ મહત્ત પું(અ) મહેલ (૨) અંતઃપુર (૩) મોટો
ઓરડો (૪) અવસર; મોકો (૫) પત્ની, બેગમ મહિલા સ્ત્રી (અ + ફા) જનાનખાનું મહત્ની પં. (અ) અંતઃપુરનો ચોકીદાર; ચંડળ મહત્વના (અ) મહોલ્લો મહાર (અ) કયામતનો દિવસ મસૂતપુ (અ)જમીન-મહેસૂલ (૨)કર (૩)ભાડું
મહસૂસ વિ (અ) અનુભવેલું; માલૂમ પડેલું મહસૂસત સ્ત્રી બવ (અ) જાણી કે અનુભવી શકાય
એવા પદાર્થો મા વિમોટું; મહાન; શ્રેષ્ઠ; બહુ; અધિક માલવ ! મહાકવિ; મહાન કવિ મહાવિધ્ય વિ૦ ઘણી મોટી અને વિસ્તારવાળી
કાવ્યરચના મહાજનપું (સં) મહાપુરુષ (૨) ધનવાન (૩) શરાફ
(૪) વણિક મગની સ્ત્રી શરાફનો ધંધો (૨) શરાફના ચોપડાની
એક લિપિ મહાપુ (સં.) મહામોટો સાધુપુરુષ (૨) સંન્યાસી મહાન વિ (સં.) મોટું; વિશાળ મહાના પતિ સી. (સં.) મહાનગરપાલિકા;
કોર્પોરેશન' મહાનિકા સ્ત્રી (સં.) ચિરનિદ્રા; મોત; મૃત્યુ મનિr સ્ત્રી (સં.) મધરાત (૨) પ્રલયરાત્રિ મનુભાવ ! (સં.) મહાપુરુષ; મહાશય મહાપ પુ (સં.) રાજમાર્ગ (૨) મરણ; મહાપ્રસ્થાન મહાપુરુષ છું મહાન વ્યક્તિ મહાપ્રસાદ મું (સં.) જગન્નાથનો પ્રસાદ-ભાત (૨)
મંદિરની પ્રસાદી (૩) માંસ (૪) અધિક પ્રસન્નતા મહાપ્રસ્થાન (સં) મરણ (૨) હિમાળો ગાળવો તે મહાનિ ! અતિ બળવાન; સમ્રાટ મહાકાત ! (અ) ભય; ડર મહાભારતપુ (સં) સંસ્કૃત ભાષાનું અઢાર પર્વોનું એક
ઐતિહાસિક મહાકાવ્ય જેમાં સૃષ્ટિના આદિથી કૌરવ-પાંડવના યુદ્ધ અને પાંડવોના સ્વર્ગારોહણ સુધીનું વિસ્તૃત વર્ણન છે. (૨) મહાભારત જેવો મોટો ગ્રંથ (૩) મહાન યુદ્ધ મહાભૂત ! (સં.) પંચ ભૂત (પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ,
વાયુ, આકાશ) મકૃત્ય (સં) મહામંત્રી માત્ર ૫ મોટો મંત્રી મહામના વિ (સંટ) મોટા મનવાળું; મહાનુભાવ મહામદિકવિ (સં૦) જેમનો મહિમા અધિક હો (એમ જણાવતી રાજ્યપાલ વગેરે માટે પ્રયોજાતી એક ઉપાધિ) મહામહોપાધ્યાય ૫ (સં૦) ગુરુઓના ગુરુ (સરકાર
સંસ્કૃતના વિદ્વાનોને આ ઉપાધિ આપતી.) મહામાં પુ (સં.) ગાય કે મનુષ્યનું માંસ મહાનારી સ્ત્રીને કોગળિયું પ્લેગ વગેરે જેવો મોટો રોગ મહાયાત્રા સ્ત્રી () મહાપ્રસ્થાન; મરણ; મૃત્યુ મહાર સ્ત્રી (ફા) ઊંટની નાથ

Page #316

महारत
૩૧૧
मांसल
મહારત સ્ત્રી (અ) અભ્યાસ; મહાવરો (૨)જાણકારી
(૩) દક્ષતા મહાશ, મહારથી (સં૦) એકીસાથે દસ હજાર
યોદ્ધા સાથે લડી શકે એવો મહાન યોદ્ધો મહારનપું(સં) મોટો રાજા (૨) સાધુ સંત બ્રાહ્મણ
વગેરે માટે આદરનો શબ્દ માફી, મહારની સ્ત્રી મહારાણી મહારાગાધિરાજ ! મોટો રાજવી; સમ્રાટ મારા પુત્ર (સં.) કોઢ વગેરે જેવો ભારે કે અસાધ્ય
રોગ મહાઈ વિ (સં.) મોંઘું મહાન શું? (અ) મહલનું બ૦ વ૦) મહોલ્લો
(૨) મહાલ; પરગણું (૩) ભાગ (૪) મધપૂડો મહાવીર સ્ત્રી મહા મહિનાનું માવઠું મહાવત પું હાથીનો મહાવત પાવર અળતો (પગની પાનીએ ચોપડવાનો) મહાવરા પું? મહાવરો (૨) રૂઢપ્રયોગ મહાવતી સ્ત્રી અળતાની ગોટી મવિદ્યાના ડું મોટું વિદ્યાલય; “કોલેજ' મહારાવ ! (સં.) મહાનુભાવ; સજ્જન; જનાબ' મહામુક, મહાસીર ડું મોટો દરિયો
દિ સ્ત્રી (સં૦) મહી; પૃથ્વી (૨) મહિમા મકા સ્ત્રી (સં૦) મહિમા, મોટાઈ; માહાભ્ય મહિના સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી મહિષ પું° (i) પાડો (૨) મહિષાસુર મહિલી સ્ત્રી ભેંસ (૨) રાણી; સામ્રાજ્ઞી મદી સ્ત્રી (સં૦) પૃથ્વી (૨) દેશ; સ્થાન (૩) નદી
(૪) છાશ મહીયર ! (સં.) પર્વત (૨) શેષનાગ મીન વિ. પાતળું, બારીક; ઝીણું (૨) કોમળ; ધીમું
(અવાજ માટે) મહીનામું મહિનો (૨) માસિક પગાર (૩) રજોધર્મ મહીપ, મતિ , મહીપાત્ર (સં) રાજા મદુગર ૫ મહુવર કે તે બજાવી કરાતો એક ખેલ
(૨) સ્ત્રી એક જાતનું ઘેટું મદુબા, મહુવા પે મહુડો મદુરી સ્ત્રી મહુડાનું જંગલ મહુવા શું મહુડો મદૂત ડું મુહૂર્ત મદ્ર ! (સં.) વિષ્ણુ (૨) (૩) રાજાધિરાજ મહેર ! અડચણ; પંચાત મહેર, મહેરા પું; મરી સ્ત્રી દહીં કે છાશમાં રાંધેલા
અનાજની એક વાની; ઘેંસ (૨) વિ- અડચણ નાખનારું
મહાનલ ! (ઈ.) એક ઝાડ કે તેનું લાકડું મહોત્સવ ! (સં૦) મોટો ઉત્સવ; સમારંભ માધિ (સં.) મોટો સમુદ્ર; મહાસાગર મહોદય વિ (સં.) મહાશય મઢવિ (અ) લીન; ગુલતાન; ગરક (૨) નષ્ટ મહ ! (અમિલ્લા) ધરી (પૈડા ઇત્યાદિની) ને સ્ત્રી માતા; જનની; જગત-જનની મારું સ્ત્રી સગી બહેન; માજણી મનાય શું સગો ભાઈ, માજાયો; સહોદર Hલી સ્ત્રી માખી માં સ્ત્રી માંગ; માગણી (૨) વાળની પાંથી; સેંથો પાટલા પે સેંથા પરનું એક ઘરેણું મન | માંગવું તે; ભીખ (૨) માગણ; ભિખારી; યાચક
ના સક્રિ માગવું માં નિવેદ વિ (સં.) મંગળ; શુભ માં (સં”) શુભ; કલ્યાણ પળના સ ક્રિ માંજવું (૨) પતંગની દોરી પાવી મૉફ અ માં, અંદર; મોઝાર (૨) ડું અંતર; આંતર;
ગાળો મા ડું માંજો કે તેની લૂગદી (૨) નદી વચ્ચેનો ટાપુ
(૩) ઝાડનું થડ મૉફી ! માછી; હોડીવાળો (૨) મધ્યસ્થ; ઝઘડો
પતવનાર પટ, ઠ ડું માટલું પડે ભાતનું ઓસામણ માઁડના સક્રિ મસળવું; ગૂંદવું (૨) લેપ કરવો માંડવિક છું. (સં.) (સાર્વભૌમ રાજાના તાબાના)
મંડળનો રાજા માંડલ પં માંડવો; મંડપ મૉડ પે આંખનો એક રોગ; મોતિયો (૨) પરોઠો;
ચોપડું (૩) માંડવો મૉડીગ્રી ભાતનું ઓસામણ (૨) કપડાને કરાતો આર મત વિમાતું, મત્ત (૨) માત થયેલું; હારેલું મતના અન્ય ક્રિ માતવું; માત કરવું; હરાવવું મતા વિમાનેલું; મત્ત પત્રિવ ૫ () મંત્રવાળો; અંતરનાર માઁદ્ર સ્ત્રી બખોલ, બોડ (૨) વિ મંદ; હલકું; ઊતરતું
(૩) પરાજિત નવી સ્ત્રી (ફા) બીમારી (૨) થાક
લાવિ (ફાળ)માંદું બીમાર (૨)મંદ;ઢીલું (૩)થાકેલું માંધ છું. (સં.) મંદતા માં (સં) માંસમટ્ટી; ગોસ માંસા વિ માંસ ભરેલું; તગડું

Page #317

मांसाहारी
૩૧ ર
मान
માંસદ વિમાંસ ખાનાર મા સ્ત્રી (સં.) માતા; જનની (૨) ડું (અ) પાણી
(૩) પ્રવાહી માફ ! ધ્વનિવર્ધક યંત્ર માડા ડું પિયર; મહિયર મારુરિટી સ્ત્રી (ઈ.) અલ્પસંખ્યક લઘુમતી મારું સ્ત્રી માતા (૨) મોટી સ્ત્રી માટે આદરવાચક માઉથ ઈન મું (ઇ) મોંથી વગાડવાનું વાજું મા-ક-રામ પં? (અ) માંસનો એક પૌષ્ટિક
સેરવો મા-ઉત્ન અ (અ) આની પહેલાં માનિ વિ૦ (અ) સયુક્તિક, ઉચિત; યોગ્ય (૨) અ (૩) સમજદાર (૪) વાદવિવાદમાં નિરુત્તર કે અનુકૂળ થયેલું કે માની લેનારું માણ વિ(અ) ઊલટું; ઊંધું મરિન પં માખણ મા સ્ત્રી માખી (૨) સોનામુખી માલૂઝ વિ (અ) દોષિત; આરોપી માકૂતિયા ! (ફાળ) ગાંડપણ માય ડું () માહ મહિનો માથી વિમાહ માસનું માછિર ૫૦ મચ્છર માછી સ્ત્રી માખી માનરા ડું (અ) હાલ; વૃત્તાંત (૨) બનાવ; પ્રસંગ મન (અ) બજરગ; વડીલ માજિયા અને (અ) પછીથી; આગળથી માણિત સ્ત્રી (અ) બહાનું; વાંધો; હરકત આપત્તિ પાણી વિ(અ) માજી; થયેલું, ભૂતપૂર્વ (૨) પું
ભૂતકાળ માશૂક સ્ત્રી (અ) (શક્તિની દવાવાળો) મીઠો
અવલેહ (૨) ભાંગવાળો ચાસણીનું ચકતું મજૂર વિ૦ (અ) નકામું (૨) અસમર્થ માણૂજ વિ(અ) રદ કરેલું (૨) પદભ્રષ્ટ માદ ડું મોટું કૂંડું (રંગનું) (૨) માટલું મટા ૫ લાલ મંકોડો મટિરી સ્ત્રી માટી માવિ, વિય પં. (સં.) માણેક માતં પં. (સં.) હાથી માલ સ્ત્રી (અ) માત થવું તે; હાર (૨) વિમાત;
હારેલું માતલિત વિ (અનુમતિ ) ન બહુ ગરમ કે ન
બહુ ઠંડું; સમશીતોષ્ણ તિવર વિ૦ (અમુમદવર) સાચું; વિશ્વાસપાત્ર; ઇતબાર લાયક
પાતળી સ્ત્રી વિશ્વાસપાત્રતા પતિ- પુ. (અ) મરણને શોક કે રોવું વગેરે મતિમારી સ્ત્રી મરણનો શોક પાળવો તે માતમપુલ સ્ત્રી (ફાળ) મરણના શોકમાં સાંત્વન દેવું
તે; દિલાસો; ખરખરો મોતની વિ (ફા) માતમ વિષયક, શોકસૂચક માતહત વિ (અ) અધીન; તાબાનું માતહતી સ્ત્રી (ફા) અધીનતા; તાબો માતાજીમાજનની (૨)શીતળા (૩)વિમાતું, મસ્ત માતુત ડું (સં૦) મામા માતુની સ્ત્રી મામી માતૃ સ્ત્રી (સં૦) માતા માત્ર સ્ત્રી માતા (૨) ધાવ; આયા (૩) સાવકી મા મામ સ્ત્રી સ્વભાષા; માદરી જબાન માત્ર અ (સં.) કેવળ; ફક્ત માત્ર સ્ત્રી (સં.) માપ; પરિમાણનું પ્રમાણ (૨) સ્વર કે
સૂરની માત્રા માર્ચ ૫ (સં૦) મત્સર; ષ માથા ડું માથું માથાપત્રી, માથાપટ્ટન સ્ત્રી માથા ઝીક; મગજમારી માથે અમાથા ઉપર (૨) આશરે; ભરોસે નહિ વિ (સં૦) કેફી; નશાવાળું માિ સ્ત્રી (ફા) મા મારાવિ (ફાટ) સહોદર (૨) નગ્ન (૩)જન્મનું માહી વિમાતા સંબંધી પરિકવાન સ્ત્રી માતૃભાષા મલા, મણિી સ્ત્રી (ફા) માદા; સ્ત્રી જાતિનું પ્રાણી મહૂમ વિ. (અ) નષ્ટ; હયાતી વગરનું માદા ! (અ) મૂળતત્ત્વ (૨) યોગ્યતા (૩) પ૨; પાચ માદી વિ (અ) તાત્ત્વિક (૨) સ્વાભાવિક પાઘવ ! (સં.) વિષ્ણુ (૨) વૈશાખ માસ
(૩) વસંતઋતુ માધવી સ્ત્રી એ નામની એક ફૂલવેલ માધુરી સ્ત્રી (સ) મીઠાશ મધુરતા (૨) શોભા
(૩) શરાબ મધુ પુંછે (સં૦) મધુરતા (૨) સુંદરતા માયો, માધ ! માધવ (કૃષ્ણ) માધ્યમ વિ (સં.) વચલું (૨) પું વાહન; સાધન માધ્યમિક વિમધ્યનું; ઉચ્ચતર અને પ્રાથમિક એ
બેની વચ્ચેનું માધ્યાર્ષિક પુ (સં.) ગુરુત્વાકર્ષણ માથ્વી વિ૦ (સં૦) શરાબ; દારૂ માન (સં૦) તોલ; માપ (૨) અભિમાન (૩) પ્રતિષ્ઠા; આબરૂ (૪) ક્રોધ; રોષ

Page #318

मानअ
૩૧૩
માનઞ પું॰ (અ) મનાઈ (૨) આપત્તિ માનવ પું॰ (સં) માપવા માટેનો શાસ્ત્રીય માનદંડ; ‘સ્ટેન્ડર્ડ’
માનીરા પું॰ (સં) માનક (માનદંડ) નક્કી કરવો તે
માનચિત્ર પું॰ (સં) નકશો માનતા સ્ત્રી॰ બાધા; માનતા માનવેલ પું॰ (સં) માપવાનો ગજ માનદ્ વિ॰ (સં॰) માન પ્રતિષ્ઠા દેનાર માનધન વિ॰ જે પોતાના માન કે પોતાની ઇજ્જતને જ ધન સમજતું હોય (૨) પું॰ માનાર્હ પુરસ્કાર માનના સ॰ ક્રિ॰ માનવું માનનીય વિ॰ (સં॰) માનને પાત્ર; આદરપાત્ર માનમંત્રિ પું॰ (સં) કોપભવન (૨) વેધશાળા માન-મનૌતી સ્ત્રી॰ માનતા (૨) રિસામણું-મનામણું માનવ પું॰ (સં) મનુષ્ય; માણસ માનવતા સ્ત્રી॰ માણસાઈ
માનવશાસ્ત્રપું॰ માનવજાતિની ઉત્પત્તિ તથા વિકાસનું શાસ્ત્ર; ‘ઍન્થ્રોપોલૉજી'
માનવાધિાર પું॰ મનુષ્યનો અધિકાર માનથી સ્ત્રી॰ (સં) નારી; સ્ત્રી (૨) વિ॰ માનુષિક; મનુષ્ય સંબંધી
માનવીરા પું॰ (સં) મનુષ્ય બનાવવો તે માનવીય વિ॰ (સં॰) માનુષિક; મનુષ્ય સંબંધી માનવોવિત વિ॰ (સં॰) મનુષ્યોચિત; મનુષ્યને યોગ્ય માનસ પું॰ (સં) મન; ચિત્ત (૨) માનસરોવર (૩) વિ॰ માનસિક
માનસશાસ્ત્ર પું॰ મનોવિજ્ઞાન માનસર, માનસરોવર પું॰હિમાલયનું જાણીતું સરોવર માનસિા વિ॰ (સં॰) માનસ (મન) સંબંધી માનસી સ્ત્રી માનસ-પૂજા (૨) વિ॰ માનસિક માનસૂન પું॰ (ઇ॰) ચોમાસુ દરિયાઈ હવા જે વરસાદ લાવે છે. (૨) વર્ષાકાળ
માનહાનિ સ્ત્રી॰ અપ્રતિષ્ઠા; અપમાન; બેઇજ્જતી માના‡વિ॰ (સં॰)માનને લાયક; માનનીય; ‘ઑનરરી’ માનિત વિ॰ (ફા॰) સમાન; બરોબર માનિ પું॰ માણેક
માનિત વિ॰ (સં॰) આદરમાન પામેલું; માનવંતું માનિની વિ॰ સ્ત્રી॰ (સં॰) અભિમાનવાળી માનવતી
(સ્ત્રી)
માની સ્ત્રી॰ (અ) અર્થ; માયનો; મતલબ (૨) વિ॰ (સં॰) માની; અભિમાની (૩) સંમાનિત માનુષ વિ॰ (સં॰) મનુષ્ય સંબંધી (૨) પું॰ માણસ માનુષિ વિ॰ મનુષ્ય સંબંધી
मायूसी
માનુષી વિ॰ મનુષ્ય સંબંધી (૨) સ્ત્રી॰ સ્ત્રી માનૂસ વિ॰ (અ) હળી ગયેલું; પ્રિય માનો, માનો, માનાઁ અ॰ માનો કે; જાણો કે; જેમ કે માન્ય વિ॰ (સં॰) માનવાયોગ્ય (જેમ કે, માન્યવર; ગણમાન્ય)
માન્યતા સ્ત્રી માન્ય હોવાનો ભાવ; મંજૂરી; સ્વીકૃતિ માપ સ્ત્રી॰ માપ; પ્રમાણ
માપના સ॰ ક્રિ॰ માપવું
મા વિ॰ (અ॰ મુઞાજ્) ક્ષમા કરાયેલું; જતું કરેલું માઝી સ્ત્રી॰ માફી; ક્ષમા માત, માòિત સ્ત્રી॰ માફક હોવું તે; અનુકૂળતા (૨) મેળ; મૈત્રી
માનિ વિ॰ (અ મુપ્તિ) માફક; પ્રમાણે માńી સ્ત્રી॰ માફી; ક્ષમા (૨) મહેસૂલ માફ કરેલી
જમીન
મા-જ્ઞા વિ॰ (અ॰) બચેલું; અવશિષ્ટ
મા-વાત્ અ॰ (અ॰) (કશાની) પછી; બાદ મા-મૈન અ॰ (અ) દરમિયાન
મામલત સ્ત્રી (અ॰ મુગમનત) મામલો; ઝઘડો (૨) મુદ્દો; ચર્ચાનો વિષય
મામનતનાર પું॰ મામલતદાર; તહસીલદાર મામા પું॰ (અ॰ મુઞામતા) કામધંધો (૨) વ્યવહાર કે તેનો ઝઘડો (૩) વિવાદનો પ્રશ્ન
મામા પું॰ મામો (૨) સ્ત્રી॰ (ફા॰) માતા (૩) નોકરડી; દાસી (૪) રસોઇયણ
મામારી, મામાગીરી સ્રી॰ (ફા॰) મામા-દાસીનું કામ કે પદ
મામી સ્ત્રી॰ મામી (૨) દોષ વિશે મા મા -ના ના કહેવુંતે અર્થાત્ ના માનવો માઁ પું॰ મામા
મામૂરવિ॰ (અ॰) પૂર્ણ (૨) શૂન્ય (૩)નિયુક્ત; મુક૨૨ (૪) પું॰ એક જાતનો રીત-રિવાજ મામૂન પું॰ (અ) રીત; રિવાજ માનૂનીવિ॰(અ) સાધારણ; સામાન્ય (૨)નિયમસરનું માયા પું॰ પિયર
માયત્ત વિ॰ (અ) વળેલું; ઝૂકેલું (૨) મિશ્રિત માવ૪ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ધન; પૂંજી; મિલકત માયાસ્ત્રી॰ (સં॰)માયા; લીલા (૨)ધન (૩)મોહ; ભ્રમ માયાવિની સ્ત્રી, માયાવી પું॰ બહુ ચાલાક કે ઠગારું; માયાવાળું
માયિન્ત વિ॰ (સં) માયાવી; ભ્રામક; બનાવટી માયૂલ વિ॰ (અ॰) એબવાળું (૨) ખરાબ માયૂલ વિ॰ (અ) નિરાશ; ના-ઉમેદ માયૂસી સ્ત્રી॰ નિરાશા

Page #319

मार
૩૧૪
मासिक
માર સ્ત્રી માર મારવું તે (૨) પું(સં.) કામદેવ માનપુખ્તાર (અ + ફા) જમીનદાર મારા વિના મારે એવું ઘાતક
માનારી સ્ત્રી મહેસૂલ મારા મારકો; નિશાન
માન-સોલાર પે સ્ટેશનની ગોદી માદિ સ્ત્રી લડાઈ; ખૂનરેજી
માન-રાત પું ધનદોલત માર ! માર્ગ; રસ્તો
માનાર વિ૦ (ફા) માલદાર, ધનિક મારા (સં) મારવું તે (૨) તંત્ર-વિદ્યાનો એક માન સ્ત્રીમાળણ પ્રયોગ
मालपुआ, मालपूआ, मालपूवा पुं० भादपूड મારતૌન ! હથોડો
માલમતા (અ) માલમતા; ધનદોલત મારા સવે કિ મારવું
માના સ્ત્રી (સં૦) માળા મારપેર ! પેચ; યુક્તિ; ચાલબાજી
પોતામાન વિ૦ ખૂબ માલદાર; અમીર મારપત્ત, પિત્ત અ મારફત; દ્વારા (૨) સ્ત્રી માનિ પું? (અ) માલિક; ધણી; સ્વામી (૨) પ્રભુ ઈશ્વરનું જ્ઞાન (૨) પરિચય; ઓળખાણ (૩) (i) માળી (૪) ધોબી (૩) સાધન
માલિવાન ! માલિકપણું; માલિકી મારામાર અ જલદીથી (૨) સ્ત્રી મારામારી માનિ સ્ત્રી માળણ (૨) માળા; હાર મારિકા સ્ત્રી (અ) ઈશ્વરનું જ્ઞાન (૨) પરિચય; મહિનાના ! (ફા) માલકીહક (૨) વિ. માલિકનું
ઓળખાણ (૩) સાધન(૪) અમારફત; દ્વારા માભિનિ સ્ત્રી સ્વામિની માત ! (સંગે) વાયુ મત; પવન
કાનિવલી સ્ત્રી માલકી; માલિકી મા ! મારું રાગ (૨) એક મોટું નગારું (૩) વિ૦ માસિક સ્ત્રી માળણ મારં: મારનાર (૪) હદયવેધી: કાતિલ
માત્રિની સ્ત્રી (સં.) માળણ (૨) એક છંદ મા વિ(ઇ) જાણીતું; પ્રસિદ્ધ
પત્નિ ! (સ) મલિનતા, મેલાપણું મારે અo -નું માર્યું; કારણથી
માનિયત સ્ત્રી અન્ય સંપત્તિ, પૂંજી (૨) કિંમત મવિf jમારકો; ચિહ્ન
(૩) કીમતી ચીજ માટ પે (ઈ) બજાર
માત્મિયા ડું (ફાળ) મહેસૂલ મા | (સં૦) રસ્તો
નિશ સ્ત્રી (ફાળ) માલિસ; મર્દન; ચોળવું તે માશિ, માર્ષિ (૦) પં માગશર માસ માત્ર પુમાળી (૨) વિમાલ સંબંધી; આર્થિક પર્વ પં. (ઈ) માર્ચ મહિનો (૨) સેનાની કૂચ માત્રા ! (ફા) મલીદો માર્જન પં. (સં.) માંજવું તે; સફાઈ
માલૂમ વિ. (અ) માલૂમ, જાણેલું માર્ગની સ્ત્રી સાવરણી
પાવર સ્ત્રી અમાસ મર ૫ (i) બિલાડી
માવા ! સત્ત્વ (૨) માવો (૩) ભાતનું ઓસામણ માર્તડ ! (સં.) સૂર્ય
માણ, માપ ! માષ; અડદ માત્ર ૫ (સં.) મૃદુતા, નમ્રતા, કોમળતા મા, મા માસો; આઠ રતી માત અમારફત; દ્વારા
મા અન્નાહ અ (અ) “ઈશ્વર બૂરી નજરથી મવિ વિ (સં.) મર્મવાળું; મર્મવેધી (૨) મર્મજ્ઞ બચાવો !' એવો શબ્દપ્રયોગ (૨) “શું કહેવું છે!” માત્ર સ્ત્રીમાળા (૨) રેંટિયાની માળ (૩) પં. (અ) મા ! (અ) પ્રેમપાત્ર વ્યક્તિ; પ્રિય માલ; ધનમાલ; સાધનસામગ્રી (૪) માલમલીદાન ના સ્ત્રી માશૂક સ્ત્રી; પ્રિયા (૫) મહેસૂલ
મા સ્ત્રી માશૂક સંબંધી; માશૂક તરફથી માત્ર-તાત્રિત સ્ત્રી મહેસૂલી અદાલત વાહ ! અલ્લા; પ્રભુ માન-સવાલ ! સરસામાન
મારી મશકવાળો; ભિસ્તી માત્ન-પ-કુપ ૫ (અ + ફા) મફતિયો માલ માસ પું. (સં.) મહિનો માનાની સ્ત્રી માલકાંગણીવેલ (એનાં બિયાંમાંથી મ-સબળ વિ (અ) પૂર્વોક્ત; પહેલાં કહેલું તેલ બને છે.)
મા-સત વિ૦ (અ) થઈ ગયેલું; વિગત માજિયતિ સ્ત્રી (અ) માલકી
માતા ! માસો; આઠ રતી માનવાના ૫૦ (ફા) વખાર; ગોદામ; ભંડાર મણિવિમહિનાનું (૨) પં દર મહિને પ્રસિદ્ધ થતું માની સ્ત્રી ભારખાનું
સામયિક

Page #320

मासिकधर्म
૩૧૫
मिती
મસિથ પુ (સં.) રજધર્મ રજસાવ; ઋતુ ઉપચાર પું(અ) કસોટીનો પથ્થર (૨) સોનાચાંદી (સ્ત્રીનો માસિક અટકાવ)
તોલવાનો કાંટો (૩) ધોરણ માસિયતિ સ્ત્રી (અન્ય) આજ્ઞા ન માનવી; નાફરમાની મિલાર સ્ત્રી (અ) પરિણામ; માપ મ-સિવા અન્ય (અ) સિવાય
પિનાતિત છું (ફાળ) ચુંબક પથ્થર મારી સ્ત્રી માસી
મિનિ (ઇ) મશીનનો કારીગર માસૂમ વિ. (અ) નિરપરાધ, નિર્દોષ, નિષ્પાપ ભિવાડો જાપાનનો રાજા માસૂમિયત સ્ત્રી નિર્દોષતા; નિષ્પાપીપણું વિના અન્ય ક્રિ આંખો પલકવી-મટમટાવવી મા#પું (ઇ) મહોરું; મુખવટો (૨) કઠપૂતળીનો શિવના અને ક્રિમિચાવું ખેલ; છદ્મવેશી નાટક
મિત્રાના અન્ય ક્રિઊલટી થવા જેવું તેવું મારા ! (અં) માસ્તર; નિષ્ણાત
મિાધ સ્ત્રી (અ) તારની બનાવેલી નખલીથી મારી સ્ત્રી માસ્તરની કામગીરી (૨) કાબેલિયત; | સિતાર તાનપુરા જેવાં વાદ્યોનો બજવૈયો નિષ્ણાતપણું
મિઝાન ! (અ) પ્રકૃતિ; સ્વભાવ (૨) શરીર કે માદ પુંછ (ફા) ચાંદો (૨) માહ; મહિનો
મનની દશા (૩) ગર્વ ઘમંડ (૪) તબિયત માહેર વિશે (અ) મોજૂદ, વર્તમાન
મિણાગર,વિજ્ઞાનવિ મિજાજી; ભારે અભિમાની માહિત સ્ત્રી મહત્તા (૨) મોટાઈ
મિફાઁ સ્ત્રી (ફા) (મિઝહ'નું બ૦ વ૦) આંખનાં માહતાવ ! (ફા) ચંદ્ર કે ચાંદની
પોપચાં મહિતાવી સ્ત્રી (કા) ચાંદ (૨) એક આતશબાજી મિદ સ્ત્રી (ફા) આંખનું પોપચું (૩) ચાંદનીમાં બેસવા માટે બનાવાયેલો મિદના અક્રિ” મટવું; રદ થવું કે નાશ પામવું કે હયાત ચોતરો
ન રહેવું મહિનાના પુત્ર માસિકપત્ર
મિટાના સક્રિ મિટાવવું, નષ્ટ કરવું, રદ કરવું; લુપ્ત માદા, મહિર વિ નિપુણ; સારો જાણકાર
કરવું મા-૨, માર-નવા વિ૦ (ફા૦) ચંદ્રમુખી પિટિયા વિના માટીના રંગનું માહી ડું અંતઃપુરનો ચોકીદાર; લંડળ
િિરયાના સક્રિ માટી ઘસીને માંજવું પાદવાર અ દર માસે; પ્રતિ માસ (૨) વિશે માસિક નિરિયા-પૂર વિશે કમજોર માહવારી સ્ત્રી (ફા૦) માસિકપગાર (૨)વિમાસિક મિઠ્ઠી સ્ત્રી જમીન (૨) માટી; ધૂળ (૩) રાખ માણસનપું? (અ) ઊપજ (૨)પ્રાપ્તિ (૩) પરિણામ (૪) શબ; લાશ માફાશ ! (સં.) મહિમા; ગૌરવ
પિઠ્ઠી વાતેત્ર ૫૦ ગ્યાસતેલ મા, મા અને માંહી; મા; અંદર
મિ સ્ત્રી મીઠી; ચુંબન મહત, માદીત સ્ત્રી (અ) કોઈ વસ્તુનું અસલી મિસ્તૂપું પોપટ (૨) મીઠું-મધુર બોલનાર તત્ત્વ
મિત્રોના વિ મીઠાબોલું મહિયાના વિ(૨) માહવારી-માસિક વેતન મિત્નોના વિ કમ મીઠાવાળું માહિતિ (અ) માહેર; માહિતગાર; સારો જાણકાર ઉમા સ્ત્રી મીઠાઈ (૨) મીઠાશ માહી સ્ત્રી (ફા) માછલી (૨) વિમાસિક મિડાસ સ્ત્રી મીઠાશ માહી-ધાર ૫ (પા) બગલો
નિકિત્ર વિ૦ () મધ્યવર્તી, માધ્યમિક શાળા) માહીર છું (ફાળ) માછી
fમદુનિયા સ્ત્રી મઢુલી; કુટિર માહી-વિમું (કા) રાજધાની આગળ રાજાની મિત વિ૦ (સંક) પરિમિત, હદની અંદરનું (૨) થોડું સવારી વેળા હાથી પર ચાલતા માછલી ગ્રહો (૩) પં પ્રિય સાથી વગેરેની આકૃતિવાળા સાત ઝંડા–એલઈને ચાલતી નિભાવી વિથોડાબોલું સવારી
મિતાણરવિ (સં.) ઓછું ખાનાર; માપીજોખી ખોરાક માયત સ્ત્રી કોઈ વસ્તુનું અસલી તત્ત્વ
ખાનાર (૨) શું પરિમિત આહાર માકુર ! વિષ; ઝેર
િિત સ્ત્રી માપ; સીમા માહોલ પં વાતાવરણ, વાયુમંડળ
મિતી વિથોડા આહારવાળું; થોડું ખાનારું પિંડ કું (અ) મસીદમાં જ્યાં મુલ્લાં બેસીને મિતાહારી વિથોડા આહારવાળું; થોડા ખાનારું ઉપદેશ કરે છે તે જગા
મિતી સ્ત્રી મિતિ; દેશી તારીખ

Page #321

मित्र
મિત્ર પું॰ (સં॰) ભાઈબંધ (૨) સૂર્ય મિત્રતા સ્ત્રી॰ દોસ્તી; મૈત્રી મિત્રતાપૂર્ણ વિ॰ દોસ્તીથી ભરેલું મિત્રદ્રોહ પુ॰ મિત્ર તરફ વિશ્વાસઘાત મિત્રમાલ પું॰ મૈત્રી મિત્રરાષ્પ, મિત્રરાષ્ટ્ર પું॰ એવું રાજ્ય જેને પરસ્પર દોસ્તીનો સંબંધ કે કરાર હોય
મિથુન પું॰ (સં) જોડું; યુગલ (૨) એક રાશિ મિથ્યા અ॰ (સં) ફોગટ; વ્યર્થ (૨) અસત્ય; નાશવંત
મિથ્યાભિમાન પું॰(સં)જુઠું અભિમાન,ફોગટ ઘમંડ મિથ્યારોપળ પું॰ (સં॰) જુઠો દોષ લગાડવો તે મિનાર પું॰ (અ) ચાંચ (૨) સારડી મિન-જ્ઞાનિક અ॰ (અ) તરફથી; બાજુથી મિન-ઝુમતા અ॰ (અ॰) કુલ; બધામાંથી મિનટ પું॰ (ઇ॰) મિનિટ સમય મિનતી સ્ત્રી આજીજી; વિનંતી મિનમિન અ॰ ગૂંગણાતે કે ધીમે અવાજે મિનવાન પું॰ (અ॰) વણાયેલું કપડું લપેટવાનો સાળનો ભાગ; તર
મિના વિ॰ (અ॰) કાપી લીધેલું; ઘટાડેલું મિનિટ સ્ત્રી॰(ઇ) નાનો ચણિયો; ઘૂંટણોથી ઉપર સુધી પહોંચતો ચણિયો મિનિસ્ટર પું॰ (ઇ॰) પ્રધાન; મંત્રી મિનિસ્ટરી પું॰ (ઇ॰) મંત્રીનું પદ અને કાર્ય મિનિસ્ટ્રી સ્ત્રી॰ (ઇ) મંત્રીનો વિભાગ (૨)મંત્રીમંડળ મિન્નત સ્ત્રી॰ (અ॰) કાકલૂદીભરી આજીજી; વિનંતી (૨) ચાપલૂસી (૩) કૃતજ્ઞતા; ઉપકાર મિત્રતા વિ॰ અહેસાન લેનાર
૩૧૬
મિન્નત-જુનાર વિ॰ (ફા॰) આજીજી કરનાર મિમિયાના અ॰ ક્રિ॰ બકરા-ઘેટાનું બેં બેં બોલવું મિયાઁ પું॰ (ફા॰) સ્વામી; શેઠ કે પતિ (૨) મહાશય (સંબોધન) (૩) મિયાં; મુસલમાન મિયાત્ સ્ત્રી॰ હદ; અવિધ મિયાન પું॰ (ફા) મધ્ય ભાગ (૨) કમર (૩) સ્ત્રી॰
મ્યાન
મિયાના વિ॰ (ફા॰) મધ્યમ કદનું (૨) પું॰ મ્યાનો મિયાની સ્ત્રી॰ (ફા॰) પાયજામાનો વચ્ચેનો ભાગ મિરી સ્ત્રી॰ (સં॰ મૃળી) વાયુથી મૂર્છા આવવાનો એક રોગ; અપસ્માર મિના પું॰ મરચું
મિત્તરૂં સ્ત્રી॰ એક જાતનું અંદર પહેરાતું અંગરખું મિરજ્ઞા પું॰ (ફા) અમીરજાદો (૨) રાજકુંવર (૩) એક ઉપાધિ
मिष्ट
મિરાત સ્ત્રી॰ (અ) દર્પણ મિત્તે સ્ત્રી॰ મરચું (૨) મરિયું મિશૈલ પું॰ (અ) મંગળ ગ્રહ મિત્ત સ્ત્રી॰ (ઇ॰) કારખાનું મિનન પું॰ (સં॰) મળવું તે; મેળાપ મિલનસાર વિ॰ મળતાવડું; સુશીલ મિલનસારી પું॰ મળતાવડાપણું; મેળ મિત્તના સ॰ ક્રિ॰ મળવું મિત્તના-ગુલના સ॰ ક્રિ॰ મળતા રહેવું; હળવું-મળવું મિતની સ્ત્રી લગ્નમાં બેઉ પક્ષના લોકે મળવાનો એક
વિધિ
મિતા-જુના વિ॰ મિશ્રિત; એકમેક સાથે ભળેલું મિત્તાન પું॰ મળવું કે મેળવવું તે; મેળાપ; મિલન (૨) મળતાપણું; મુકાબલો (૩) મેળવી કે બરોબર છે કે કેમ તે તપાસી લેવું તે મિત્તાના સ॰ ક્રિ॰ મિલાવવું; મેળવવું મિત્તાપ પું॰ મેળાપ; મળવું તે; મિલાપ (૨) મિત્રતા મિત્તાન પું, મિનાવટ શ્રી॰ ભેળસેળ; ભેગ મિનિંદ્ પ્॰ (સં) ભમરો મિલિટરી વિ॰ (ઇ॰) સેનાનું; સૈનિક ફોજનું; યુદ્ધ વિષયક (૨) સ્ત્રી॰ ફોજ; પલટણ મિત્તિત વિ॰ (સં॰) મેળવેલું; મિશ્રિત મિત્તીઘ્રામ પું॰ (ઇ॰) ગ્રામનો હજારમો ભાગ મિત્ની-મગત સ્ત્રીછૂપી સંતલસ કે મળતિયાપણું; ધૂર્ત અને કપટભરી ચાલ; મેળાપીપણું મિત્તીમીટર પું॰ (ઇ) મીટ૨નો હજારમો ભાગ મિત્તેનિયમ સ્ત્રી (ઇ) સહસ્રાબ્દ; હજાર વર્ષનો સમયગાળો
મિર્જા સ્ત્રી॰ (અ॰) જાગીર (૨)જમીનદારી (૨) સ્ત્રી॰ (ઇં॰) દૂધ
મિયિત સ્ત્રી (અ॰) જાગીર; જમીનદારી (૨) મિલકત
મિી પું॰ (ઇ॰) જાગીરદાર; જમીનદાર મિન્નત સ્ત્રી॰ મેળ (૨) મિલનસાર૫ણું (૩) (અ॰) પંથ; સંપ્રદાય
મિશન પું॰ (ઇ॰) ઉચ્ચ ઉદ્દેશ કે તે સાધનારું મંડળ મિશનરી પું॰ (ઇ) પાદરી મિ પું॰ (ફા) મુશ્ક; કસ્તૂરી મિશ્ર વિ॰ (સં॰) ભેગું; સેળભેળ મિશ્રણ પું॰ (સં॰) મિશ્ર કરવું કે કરેલું તે મિશ્રિત વિ॰ (સં॰) ભેળવેલું; ભેગવાળું મિલ પું॰ (સં) બહાનું (૨) છળકપટ (૩) દાઝ (૪) હોડ; શરત મિષ્ટ વિ॰ (સં॰) મીઠું; મધુર

Page #322

मिष्टान्न
૩૧૭
मुंदना
મિષ્ટાન્ન છું(સં.) મીઠાઈ, મિષ્ટ ભોજન મિસન વિ વિનમ્ર; ભોળું, ગરીબનિર્ધન મિસરા (અ) મિસરો; તૂક -ઉર્દૂ ફારસી આદિની
કવિતામાં આધારભૂત પહેલું ચરણ મિ સ્ત્રી સાકર (૨) મિસર (ઇજિપ્ત)ની ભાષા
(૩) વિ મિસરનું (૪) પં. મિસરવાસી મિત્ર, મિમિત્ર સ્ત્રી તુમાર; ફાઈલ મિસવી સ્ત્રી (અ) દાતણ મિસાત્રj (ઈ)પ્રક્ષેપાસ્ત્ર; ફેંકીને મારવાનું શસ્ત્ર પિતાત્ર સ્ત્રી (અ) ઉપમા (૨) ઉદાહરણ
(૩) કહેવત સિત્ર સ્ત્રી તુમાર; ફાઇલ મિન,
મિહાપુ (અ) મસકલો-એકઓજાર મિતવિ (અ) ગરીબડું; નિર્ધન; વિનમ્ર; ભોળું મિતરપુર (અન્ય) લખવામાં લીટી સીધી રહે તે સારું
કાગળ નીચે રખાતું આંકેલું સાધન મિતી પં મિસ્ત્રી; કારીગર-સુતાર કે કડિયો મિત્ર ૫ (અ) મિસર; ઇજિપ્ત મિસ્ત્રી સ્ત્રી મિસર (ઇજિપ્ત)ની ભાષા (૨) વિ
મિસરનું (૩) ૫ મિસરવાસી મિલન વિ૦ (અ) બરોબર; સમાન (૨) ફાઈલ મિરની સ્ત્રી- દાંત રંગવાનું એક કાળું મંજન મિસ્ત્રી-રત્ન પુંસધવાની શૃંગારસામગ્રી, fમદનતિ સ્ત્રી (અ) મહેનત fપદના શું મહેણું મિહાન ! (ફા) મહેમાન મિહરવાર | મહેરબાન મિદાત્ર સ્ત્રી (અ) દરવાજા ઉપર બનાવાતો
અર્ધમંડલાકાર ભાગ; કમાન મિહિર (સં) સૂર્ય વળી સ્ત્રી બીનો અંદરનો ગર; મીંજ મનના, પ સ ક્રિમસળવું, ગંદવું બીમા, નીયા સ્ત્રી (અ) હદ; અવધિ બીમાળી, બીયારી વિ (અ) નક્કી અવધિ સુધીનું માન સ્ત્રી (અ) સરવાળો (૨) ત્રાજવું બટર (ઇ) માપવાનો મીટર મીઠા વિ મીઠું; મધુર મા તેત્ર વિ તલનું તેલ મીઠી છુરી સ્ત્રી વિશ્વાસઘાતક (૨) કપટી નીકીનાર સ્ત્રી ઉપરથી જણાય નહિ તેવો મૂઢ માર મત ! મિત્ર; મિત; પ્રિય સાથી મીન પં. (સં.) માછલી (૨) એક રાશિ મીન-એg jમીન (માછલી) કે મેષ (ઘેટું) એવી
ગૂંચવણ; સોચ-વિચાર બ. કો. – 21
મીના ડું (ફા) સોનાચાંદી ઉપર થતું રંગીનકામ;
મીનો; મીનાકારી મીનાવાર ૫૦ (ફા) સોનાચાંદી પરના રંગીન કામનો
કારીગર મીનાક્ષી સ્ત્રી મીનાની કારીગરી; સોનાચાંદી પર
થતા રંગીન કામની કલા મીના વાર ડું ચોકસીનું દરદાગીનાનું બજાર | (૨) એવું બજાર જેમાં કેવળ સ્ત્રીઓ જ લે-વેચ
કરતી હોય મીમાંસજ્જ પં(સં.) મીમાંસક; મીમાંસાનો પંડિત મીમાંસા સ્ત્રી (સં૦) એક દર્શન (૨) ગંભીર મનન ને
વિવેચન મીનાર સ્ત્રી (અમનાર) મિનારો મીયા, મીયાલી સ્ત્રી હદ; અવધિ કર પુ. (ફા.) અમીર (૨) ધર્માચાર્ય (૨) બાદશાહ (૪) શરતમાં-હરીફાઈમાં પહેલો આવનાર;વિજેતા (૫) પત્તામાં રાજા મીરાણ સ્ત્રી (અન્ય) વારસો મીરાલાર પે વારસદાર; ઉત્તરાધિકારી બીજી સ્ત્રી અમીરી (૨) ૫૦ મીર મિત્ર ! માઇલ ૧૭૬૦ગજ કે આઠ ફલીંગનું અંતર પુરા પે મોગરો-મોટી મોગરી મારી સ્ત્રી ઠોકવાની મોગરી મુંડ મું (સં.) માથું () વિમંડેલું, બોડું (૩) નીચ;
અધમ પંડ્યા ! પોતાના પર ઘા કરી ભીખ માગતો ફકીર મુંડન ! () માથું મુંડાવું તે મુંડના અન્ય ક્રિ માથું મુંડાવું (૨) લૂંટાવું કે ઠગાવું મુંડા ડું તાલિયો; બોડિયો (૨) મૂંડાઈને ચેલો થયેલો
તે; મૂડિયો (૩) વિ બોડું કાંઈ તે; જેમ કે, મુંડા (શીંગડા વગરનો) બૈલ; (ડાળ પાન વગરનું)
વૃક્ષ, વગેરે પંડ સ્ત્રી મૂંડામણ ફિયા મૂંડિયો; સાધુ jલી સ્ત્રી બોડી સ્ત્રી, વિધવા (૨) ૫ (સં.) મૂંડિયો
(૩) વાળંદ ગૃહેર સ્ત્રી; jફેરા ડું મકાનની છતની સૌથી ઉપરની
ધારની દીવાલ મુંdશન વિસ્થાનાંતર કરેલું કે થયેલું મુવિ વિના ચૂંટાયેલું મંતરિક વિ ઇતજામ (બંદોબસ્ત) કરનાર; પ્રબંધક મુનિર વિ છેતેજાર; આતુર અંતહી વિપૂર્ણ મુંના અન્ય ક્રિ બુરાવું ઢંકાવું; બંધ થવું

Page #323

मुंशियाना
મુશિયાના વિ॰ (ફા॰) મુનશીના જેવું મુંશી પું॰ (અ) મુનશી; લખનાર મુંસમ પું॰ (અ) (દફતરનો) મુખ્ય કામદાર;
વ્યવસ્થાપક
મુંરિમી સ્ત્રી॰ દફતરી વ્યવસ્થાનું કામ કે પદ મુન્નત્તિષ્ઠ વિ॰ (અ॰) સાથે જોડેલું કે બીડેલું મુસિTM પું॰ (અ) ન્યાયાધીશ; મુનસફ (૨)ક્રિકેટનો
‘અંપાયર’
મુસિાના વિ॰ ન્યાયયુક્ત સિી સ્ત્રી મુનસફનું કામ પદ કે કચેરી મુદ્દે પું॰ મોં; મોઢું; મુખ
મુદ્દ-સૈંધેરે, મુદ્દ-૩નાને અ॰ ભરભાંખળું થયે;
પરોઢિયે
મઁહ-અહી વિ॰ મૌખિક
મુદ્દાના વિ॰ કાળું મોં કરેલું; બેઆબરૂ થયેલું મુહ-છુટ વિ॰ આખાબોલું મુહછુટારૂં સ્ત્રી॰ આખાબોલાપણું મ્હોર વિ॰ બહુબોલું (૨) આખાબોલું મુહનોની સ્ત્રી॰ આખાબોલાપણું મૈંહતોડ઼ વિ॰ જડબાતોડ (ઉત્તર) મુહષ્કિાર્ફ, મ્હવેવની સ્ત્રી॰ નવી વહુનું મોં જોવાની રીત કે ત્યારે તેને અપાતું ધન મુ વેલા વિ॰ દેખાડા પૂરતું; કૃત્રિમ મુદ્દત વિ॰ આખાબોલું મહવધા પું॰ જૈન સાધુ (મોં પર પટ્ટી બાંધે તે પરથી)
મુદ્દવંત વિ॰ બંધ મોઢાવાળું
મુહદ્રોના વિ॰ કહેવાનું; ખરેખર નહિ એવું (સગું) મુદ્દમર અ॰ સારી પેઠે; ધરાઈને મુહમારૂં સ્ત્રી॰ મોં ભરવાનું કામ; લાંચ મુદ્દમુનાના પું॰ (અ) પરસ્પરની વાતચીતમાં શીલ અને સંકોચ સાચવવાં; શીલ-સંકોચની સ્થિતિ
૩૧૮
મુદ્દાઁ વિ॰ મોંમાગ્યું મુદ્દામુદ્દે અ॰ છલોછલ; મોં સુધી મુદ્દામુહી સ્ત્રી॰ બોલાબોલી; તકરાર મુન્હામા પું॰ જુવાનીમાં થતો ખીલ
મુઅખન, મુષ્નિન પું॰ મસીદનો અજાન પોકારનાર
મુંઝામ વિ॰ (અ) પ્રતિષ્ઠિત; મોટું (માણસ) મુખ઼િપ્ત વિ॰ (અ॰) ઇજ્જતદાર; પ્રતિષ્ઠિત મુત્તિન પું॰ (અ॰) મસીદનો અજાન પોકારવારો મુઅતવિત્ત વિ॰ (અ) બહુ ગરમ કે બહુ ઠંડું નહિ એવું; સમશીતોષ્ણ
मुक़र्रब
મુઅતવવિ॰ (અ)સાચું; વિશ્વાસપાત્ર; ઇતબારલાયક મુઅત્તત્ત વિ॰ (અ॰) (દંડરૂપે) અમુક સમય કામથી બરતરફ કરાયેલું; ફરજ-મોકૂફ મુઅત્તતી સ્ત્રી॰ (અ) ફ૨જ-મોકૂફી મુદ્દિન વિ॰ (અ॰) અદબવાળું; વિનયી મુઞન્નસ પું॰ (અ) માદા (૨) સ્ત્રીલિંગ મુત્રમ્મા પું॰ (અ) ભેદ; રહસ્ય (૨) ગોટાળો મુલચ્ચન વિ॰ (અ॰) નક્કી કરેલું; નિશ્ચિત મુઅન વિ॰ (અ॰) લટકતું મુઞના વિ॰ (અ॰) સર્વોચ્ચ (૨) માન્ય મુત્ત્તમ વિ॰ (અ॰) ‘ઇલ્મ’-જ્ઞાન દેનાર; શિક્ષક મુન્નિમા સ્રી॰ જ્ઞાન (ઇલ્મ) દેનારી; શિક્ષિકા મુસન્નિમી સ્રી॰ શિક્ષકનો ધંધો
મુસ્પિર વિ॰ (અ॰) અસરકારક; પ્રભાવયુક્ત મુઞા વિ॰ (અ॰) માફ મુળી વિ॰ (અ) માફી
મુસાન્તિ વિ॰ (અ॰) માફક; અનુકૂળ (૨) સરખું; બરોબર; જેવું; મળતું મુઞાતિ સ્ત્રી માફક હોવું તે મુસી સ્ત્રી॰ (અ॰) માફી મુઞામıત સ્ત્રી॰ (અ॰) મામલો; ઝઘડો મુમના પું॰ (અ) કામધંધો (૨) વ્યવહાર કે તેનો ઝઘડો (૩) વિવાદનો પ્રશ્ન (૪) મુકદમો મુઆયના પું॰ (અ) તપાસ; નિરીક્ષણ મુલિન પું॰ (અ) ઇલાજ કરનાર મુઞાપ્તિના પું॰ (અ॰) ઇલાજ; ચિકિત્સા મુઆવજ્ઞા પું॰ (અ) નુકસાનની ભરપાઈ; વસ્તુ વગેરેનું મૂલ્ય
મુદ્દિવા પું॰ (અ) નિશ્ચય; કરારનામું; કોલ-કરાર મુØત્તા વિ॰ (અ॰) કાપી કરીને ઠીક કરેલું (૨) સભ્ય; શિષ્ટ
મુળા, મુદ્દા પું॰ (અ॰) મુકદ્દમો; દાવો મુવમેવાણૢ વિ॰ દાવા લડવાનું રસિયું મુદ્દેવીની સ્ત્રી॰ દાવા લડવાની લત મુદ્મ વિ॰ (અ॰) પ્રાચીન; પુરાણું (૨) જરૂરી (૩) પું॰ મુખી; નેતા
મુદ્દમા પું॰ (અ) મુકદ્દમો; દાવો મુન્દ્રી પું॰ (અ) નસીબ; ભાગ્ય; કિસ્મત મુદ્સ વિ॰ (અ॰) પાક; પરમ પવિત્ર મુમ્મત વિ॰ (અ॰) પૂર્ણ કરેલ; સંપૂર્ણ; સમાપ્ત મુમ્મિત વિ॰ (અ) પૂર્ણ કરનાર મુરના અ॰ ક્રિ॰ હટી કે ખસી જવું; કહીને ફરી જવું મુન્નાના સ॰ ક્રિ॰ અન્યને ફે૨વી નાખવા પ્રવૃત્ત કરવો મુર્રલ પું॰ ઘનિષ્ઠ મિત્ર

Page #324

मुकर्रम
મુર્રમ વિ॰ (અ) સન્માન્ય; પૂજ્ય મુવિ॰ (અ) મુક૨૨; નક્કી થયેલું (૨)નિયુક્ત (૩) અ॰ ફરીથી; બીજીવાર
મુરતી સ્ત્રી॰ (અ) નક્કી થયેલું વેતન; નિયુક્તિ મુલ્વિયાત સ્ત્રી॰ (અ॰) પૌષ્ટિક દવાઓ મુઠ્ઠી વિ॰ (અ) પૌષ્ટિક
મુક્તાવના પું॰ (અ) સામસામા આવી જવું તે; મૂઠભેડ (૨) હરીફાઈ (૩) મુકાબલો; તુલના (૪) વિરોધ
૩૧૯
મુક્તાવિત પું॰ (અ) હરીફ (૨) વિરોધી; શત્રુ (૩) અ॰ સામે; આગળ
મુમ પું॰ (અ॰) જગા; મુકામ; ઉતારો (૨) સ્થાન;
અવસર
મુામી વિ॰ સ્થાનિક (૨) કાયમ મુળિયાના સ॰ ક્રિ॰ મુક્કા મારવા મુરિ વિ॰ (અ) એકરાર કરનાર; સાખ (૨) દસ્તાવેજ લખનાર મુન પું॰ (સં॰) મુગટ; તાજ મુર પું॰ (સં॰) દર્પણ; અરીસો મુØત પું॰ (સં) કળી
મુહુભિત વિ॰ કળીવાળું (૨) અર્ધ ખીલેલું (૩) પલકતું (નેત્ર) મુ વત્ વિ॰ (અ) કેદ કરાયેલું મુવા પું॰ મુક્કો; ધુમ્મો
મુવી સ્ત્રી॰ મુક્કેબાજી; મુક્કામુક્કીની લડાઈ (૨) ધીમી મુક્કીથી શરીરની ચંપી મુક્ત વિ॰ (સં॰) છૂટેલું; છૂટું; બંધનરહિત મુક્ત-વ્યાપાર પું॰ એવો વ્યાપાર જેમાં કોઈને કશી રુકાવટ ન હોય; ‘ફ્રી-ટ્રેડ’
મુવત્તા સ્ત્રી, મુવલ્તાન પું॰ (સં॰) મોતી મુક્તિ સ્ત્રી॰ (સં) છૂટ; છુટકારો; આઝાદી; મોક્ષ મુલ પ્॰ (સં॰) મોઢું મુડ઼ા પું॰ મુખડું; ચહેરો મુલતારી પું॰ (અ) મુખત્યાર; એલચી; વકીલ મુલતાર----ઞામ પું॰ (અ) મુખત્યાર-નામાવાળો; પ્રતિનિધિ
મુäતારનામા પું॰ (અ + ફા) મુખત્યારનામું; અધિકારપત્ર
મુત્તારી સ્ત્રી॰ (ફા) મુખત્યારનું કામ કે પદ; પ્રતિનિધિત્વ
મુન્નસ વિ॰ (અ॰) નપુંસક; હીજડો મુડા વિ॰ (અ॰) સંક્ષિપ્ત (૨) પું॰ સંક્ષેપ મુબંધ પું॰ (સં॰) પ્રસ્તાવના (ગ્રંથની) મુવિ પું॰ (અ) જાસૂસ
मुज़म्मत
મુર્ખારી સ્ત્રી જાસૂસી
મુર વિ॰ (સં॰) બોલકણું (૨) કડવાબોલું મુતિમ વિ॰ (અ॰) એકલું (૨) અવિવાહિત મુદ્ઘત્તિસી સ્ત્રી॰ (અ) છુટકારો; મુક્તિ; આઝાદી મુહશુદ્ધિ સ્ત્રી (સં) મુખવાસ (૨) મોં દાંત વગેરે સાફ કરવું તે
મુહસ્થ, મુલાય઼ વિ॰ (સં॰) કંઠસ્થ; મોઢે કરેલું મુદ્ધાતિલ વિ॰(અ॰) કહેવા કે સાંભળવા પ્રવૃત્ત થનાર; સન્મુખ થનાર
મુલ્લાપેક્ષા સ્ત્રી॰ (સં) કોઈના મોં સામે તાકવું તે; આશ્રિતતા; તાબેદારી
મુહાયેક્ષી પું॰ આશ્રિત; પરાશ્રિત; મુખાપેક્ષાવાળો મુળતિ વિ॰ (અ॰) વિરોધી (૨) શત્રુ (૩) પું પ્રતિદ્વન્દ્વી; હરીફ
મુદ્ધાનિત સ્ત્રી॰ વિરોધ; શત્રુતા મુણ્ડાસમત સ્ત્રી॰ (અ) શત્રુતા મુાિયા પું॰ મુખી; નાયક
મુઙિાત વિ॰ (અ॰) ખલેલ પાડનારું; વિઘ્નકર મુૌટા પું॰ મહોરું; મુખવટો મુજ્ઞપ્તિ વિ॰ (અ) જુદું જુદું; વિવિધ (૨) ભિન્ન મુક્તસર વિ॰ (અ॰) મુખતેસર; ટૂંકું (૨) થોડું; અલ્પ મુક્તસર્ન્ અ॰ ટૂંકામાં
મુફ્તારી પું॰ મુખત્યાર; એલચી; વકીલ મુ વિ॰ (સં॰) પ્રધાન; સૌથી આગળનું; વડું મુદ્દત પું॰ (સં॰ મુદ્ગર) મગદળિયો મુાન પું॰ (ફા) મોંગોલિયાનો વતની (૨) મોગલ જાતિ મુળતારૂં સ્ત્રી॰ મોગલાઈ
મુદ્દાત્તાની સ્ત્રી॰ મોગલ જાતિની સ્ત્રી (૨) દાસી (૩) મુસલમાન અમીરોનાં કપડાં સીવનાર સ્ત્રી મુજ્ઞાનતા પું॰ (અ॰) છળ; કપટ; દગો (૨) ભૂલ; ભ્રમ મુન્નીત્ત વિ॰ (અ) (દાવામાં) વાદી મુદ્યમ વિ॰ મોઘમ; અસ્પષ્ટ મુખ્ય વિ॰ (સં) મોહિત (૨) ભોળું મુખ્યના પું॰ (તુ) મુચરકો; જામિનખત મુ ંવર પું॰ મોટો મુછાળો (૨) કુરૂપ ને મૂર્ખ માણસ મુજ્ઞવર પું॰ (અ) પુંલ્લિંગ (૨) નર (૩) વિ॰ પુરુષ
સંબંધી
મુન્નતર, મુખ઼તરવ વિ॰ (અ) બેચેન; વ્યાકુળ મુજ્ઞા સ્ત્રી॰ ખુશ ખબર; શુભ સમાચાર મુખ્તાર વિ॰ (અ॰) વિજયી
મુન્તલાલ વિ॰ (અ) ગોટાળામાં પડેલું; અનિશ્ચિત; અસ્થિર
મુદ્ગમ્મત સ્રી॰ (અ॰ મજમ્મત) બૂરાઈ; નિંદા

Page #325

मुजरा
૩૨૦
मुदल्लिल
મુગરા ડું (અ) જારી કરેલું તે (૨) મુજને કે મજરે કરવું તે; મજરો (૨) મુજરો; સલામ (૪) તવાયફનું
મહેફિલમાં નાચ વગરનું સાદું ગાયન મુનિ ! (અ) આરોપી; ગુનેગાર પુત સ્ત્રી (અ) હાનિ; નુકસાન મુદ્ર વિ (અ) કુંવારું (૨) એકલું મુગલ વિ૦ (અ) અજમાવેલું; તપાસેલું
(૨) અનુભવેલું મુગવિ (અ) “સજિલ્ડ' –પૂંઠાની બાંધણીવાળું
(પુસ્તક) મુનવ્વઝા વિ (અ) તજવીજ કરાયેલ; પ્રસ્તાવિત;
નિર્મીત મુનષ્યિ પુ (અ) તજવીજ કરનાર; પ્રસ્તાવ
મૂકનાર; નિર્ણાયક મુનમ, મુનાસિક વિ (અન્ય) સાક્ષા; મૂર્તિમંત મુન્નાયા ! (અ) વાંધો; હરકત; નુકસાન મુસા વિ (અન્ય) સમાન; બરાબર મુનાવર, મુનાવિર ! (અ) “મજાર'-કબર જેવા
સ્થાનનો રક્ષક કે પૂજારી મુઝાહિદ ! (અ) જેહાદ (ધર્મયુદ્ધ) લડનાર મુનિ અ મુજબ; પ્રમાણે (૨) પં કારણ હેતુ મુનિર વિ. (અ) હાનિકારક; ખરાબ મુફલા સ્ત્રી (અ) શુભ સમાચાર; ખુશ ખબર મુળા ડું મુગટો; રેશમી અબોટિયું મુરારું સ્થૂળતા, જાડાપણું (૨)મોટાઈ, અભિમાન
(૩) શેખી; દુષ્ટતા મુટીના અને ક્રિ” મોટા થવું (૨) શરીરે જાડા કે
અભિમાની થઈ જવું મુદા વિશે બેપરવા ને ઘમંડી ટિયા મજૂર; વૈતરો; હેલકરી બુક પે મુઠો (૨) મૂઠ, હાથો મુ સ્ત્રી મુઠી (૨) ચંપી મુખે સ્ત્રી મૂઠભેડ; ઝઘડો; લડાઈ; અથડામણ;
સામનો મુકિયા સ્ત્રી દસ્તો; હાથો (૨) મુઠી મુના અને ક્રિ મોડાવું; વળવું, વાંકું થવું - દર ૫. સાલ્લાનો માથાવટીનો ભાગ અડ્યિા ! મૂંડિયો; માથું મૂંડાવેલો મુતદ્ર વિ. (અ) અનેક; કંઈ મુતીવિ (અ) ચેપી (રોગ) (૨) (વ્યાર) સકર્મક મુતત્તિ #વિ(અ) જૈતાલુક’ - સંબંધ રાખતું
(૨) અએ સંબંધે; વિષે; બાબત મુતસ્ત્રિીનપું (અ) સંબંધી લોકો, સગાંસંબંધી; આશ્રિત લોકો
મુતાનિક વિ (અ) (વ્યા) બોલનાર - પહેલો
પુરુષ મુતપnત્રી વિ (અ) પહોંચેલ; ચાલાક; ધૂર્ત પુતળ વિ(અ) તફરકે-અસ્તવ્યસ્ત થયેલું
(૨) વિવિધ; તરેહવાર મુતા ! (અ) દત્તક પુત્ર મુતરવા, મુતાવિ (અ) મુબારક (૨) પવિત્ર મુતમ વિ (અ) સંતુષ્ટ (૨) શાંત મુતમીવન વિ(અમુતમવિલ) ધનિક; અમીર મુતાનિય વિ(અ) અનુવાદક; તરજુમો કરનાર મુતવિ ! (અ) ગાયક કુરિવી સ્ત્રી (અ) ગાયકી પુતતા અe (અ) જરા પણ (૨) (અ) કેવળ;
બિલકુલ કુતલાશી વિ. (અ) તલાશ કરનાર કુળદવિ (અ) ધ્યાન દેનાર મુતવાતિર વિ (અ) સતત; લગાતાર મુતાસદ પું? (અ) મુત્સદી; મુનશી; મહેતો કે પ્રબંધ
કરનાર મુદત, મુતમિત્ર વિ (અ) સહિષ્ણુ
સહનશીલ મુહૈયર વિ૦ () આશ્ચર્યચકિત; દંગ મુતાવવા સ્ત્રી અનુરૂપતા; સાદેશ્ય (૨) અનુકૂળ
હોવાનો ભાવ મુતાવિ અ (અ) અનુસાર; પ્રમાણે (૨) વિક
મુતનવા ! (અ) બાકી માગતી રકમ-લેણું પુતાના (અ) ભણવું તે; અભ્યાસ; સ્વાધ્યાય મુતાસિંહ વિ(અ) કટ્ટર; ચુસ્ત કુતરિ વિ (અ) અસર તળે આવેલું મુતા ! (અ) શિયા મુસલમાનોમાં થતો અમુક
અસ્થાયી વિવાહ પુતાથી સ્ત્રી-શિયા મુસલમાનોમાં થતા અમુક અસ્થાયી
વિવાહથી જોડાયેલી સ્ત્રી (૨) રખાત મુત્તષિ વિ૦ (અ) સહમત; એકતાવાળું મુસિત્ન વિ૦ (અ) પાસેનું; સંબદ્ધ મુહર, મુત્તક વિ૦ (અ) જોડે મળેલું, સંયુક્ત મુદ્ર ! (અ) હર્ષ; આનંદ મુહિકાર શું? (અ) સલાહકાર; અમાત્ય
મા વિ(અ) અભિમાની કુલ ૫ (અ) શિક્ષક, અધ્યાપક મુલી સ્ત્રી શિક્ષકનું કામ; અધ્યાપન મુલત્તત્ર વિ૦ (અ) દલીલવાળું; તર્કસિદ્ધ મુનિત વિ૦ (અ) દલીલ કરનાર

Page #326

मुदाखलत
૩૨૧
मुमतहिन
5) કાઝ
મુલાકત્રત સ્ત્રી (અન્ય) અધિકાર જમાવવો તે
(૨) દખલ કરવી કે રોકવું તે મુલા અન્ય (અ) સદા (૨) સતત મુલાપી વિસદા હયાત મુદારત સ્ત્રી (અ) આગતાસ્વાગતા મહિત વિ (સં૦) રાજી થયેલું પ્રસન્ન મુદ્દા પુ (સં) મગદળ મુ ડું (અ) મુદો; અભિપ્રાય; મતલબ મુ પે (અ) દાવો કરનાર; દાવેદાર; વાદી
(૨) શત્રુ મુદત સ્ત્રી (અ) મુદત, અવધિ (૨) સમય; અરસો મુા-મદ, મુત્વેદ ! (અ) પ્રતિવાદી મુદ્યા સ્ત્રી (અ) દાવો કરનાર સ્ત્રી મુ પે (અ) છાપનાર મુક (અ) છાપવું તે મુદ્રાય ડું (.) છાપખાનું મુદ્રા રસ્ત્રી (સ) છાપ; મહોર (૨) વીંટી (૩) ટાઈપ;
બીબું (૪) અભિનયની મુદ્રા મુદ્રા-અવમૂલ્યન $ મુદ્રાના ભાવમાં કમી (ધટ).
આવવી તે મુદ્રાલોક પે નાણાનિધિ; રૂપિયા પૈસાનો ખજાનો મુદ્રાક્ષ ! (સં.) છાપવાના અક્ષર; બીબું (ટાઈપ)
(૨) કમ્યુટર કંપોઝમાં છાપવાના અક્ષર મુકાયંત્ર ૫ (સં૦) છાપખાનાનું યંત્ર મુદાતિ સ્ત્રી (સં૦) દેશની વેપારી જરૂરિયાતથી
અધિક નાણાંની હેરફેર થવી; નાણાંની વૃદ્ધિ કિશો સ્ત્રી (સં.) વીંટી મુકિત વિ (સં.) છાપેલું (૨) સીલબંધ મુથ અ () વૃથા (૨) વિ વ્યર્થ (૩) અસત્ય મુનરિ વિ (અ) ઇન્કાર કરનાર (૨) નાસ્તિક મુનવા પું? (અ) મોટી કિસમિસ (દ્રાક્ષ) મુના ડું સરગવો મુનuતળી સ્ત્રી (અ) પથ્થર પરનું કોતરકામ ગુનાસિક ! ન્યાયાધીશ; મુનસફ (૨) ક્રિકેટનો
અમ્પાયાર મુનકનો વિ૦ (અ) વળેલું; વાંકું (૨) સૂકલું પુનષિ વિ૦ (અ) વક્ર (૨) વિરોધી પુનરસિદવિ (અન્ય) આશ્રિત, અવલંબિત; પરાશ્રયી મુના ડું (અ) વાદવિવાદ; ચર્ચા મુનાલી સ્ત્રી (અ) ઢંઢેરો; ઘોષણા મુનાપા ! (અ) નફો મુનાસિક વિ૦ (અ) મુનાસબ; યોગ્ય; ઠીક (૨) અન્ય
પ્રમાણે; અનુસાર મુનીવ, મુનીમ ! (અ) મુનીમ (૨) મદદગાર
પુનીશ, મુનીવર ૫ (સં) શ્રેષ્ઠ મુનિ; મુનિવર મુનિ વિ. (અ) સ્થાનાંતર કરેલું કે થયેલું મુત્તતિલક વિશે (અ) ચૂંટાયેલ મુન્તાિન વિ(અ) બંદોબસ્ત કરનાર મુાિર વિ (અ) અધીરું; આતુર મુક્તાહ વિ (અ) પૂર્ણ મુના ડું મુન્નો; લાડકો (૨) પ્યારો; પ્રિય મુની સ્ત્રી મુન્ની; નાની બચ્ચી મુનિ વિ. (અ) ગરીબ, નિર્ધન મુતિની સ્ત્રી ગરીબાઈ, નિર્ધનતા મુસતા ૫૦ (અ) ટેટો; બખેડો (૨) દંગો મુ દ્ર વિ(અ) ટંટાખોર; ઉપદ્રવી મુરૂત્ર વિશે (અ) વિગતવાર; વિસ્તૃત (૨) પું
મુફસિલ; મુખ્ય નગર બહારનો પ્રદેશ મુરક્ષિત સ્ત્રી (અ) જુદાઈ; વિયોગ મુણા વિ(અ) ગુણકારી; ઉપકારક મુદ્ર વિશે (અ) ફાયદેમંદ; લાભકારી મુફત વિ (અ) મફતનું મુરાનેં અને મફત; વ્યર્થ; નકામું મુપતિ:ોર ! મફતિયો; મફતમાં બીજાનો માલ
મેળવી લેવાની આદતવાળો પુત કોરી સ્ત્રી (રાત્રે) મફતમાં ખાવાની ટેવ;
મફતિયાખોરી ટેવ મુસ્તિી વિ૦ મફતનું (૨) ડું (અ) મુફતી; મુસલમાન ફતવો (શાસ્ત્રીય લિખિત આદેશ) આપનાર મૌલવી; ઇસ્લામી કાનૂનથી દંડાશા કરનાર ધર્માચાર્ય મુવતિના વિ. રોગગ્રસ્ત (૨) સંકટગ્રસ્ત મુહ વિ (અ) બદલાયેલું મુક વિ૦ (અ) આશ્રિત મુક વિ (અ) પવિત્ર; સાફ (૨) નિર્દોષ મુવત્રિાપું (અ) રકમ (ધનની) (૨)વિ કુલ નક્કી મુવતિના ! (અ) મોંબદલો; અવેજ; અદલબદલ મુબાલા અન્ય (ફા) કદાચ; રખે ને મુવારવા વિ- (અ) શુભ; ભલું; મંગળ મુલાવવા, મુવારવાવી, મુબારી સ્ત્રીધન્યવાદ;
વધાઈ મુવાલા, મુવાનિ I j (અ) અતિશયોક્તિ;
અત્યુક્તિ મુલાકડું (અ) (કુરાનમાં) વિહત, શાસ્ત્રવિધિયુક્ત મુવાહિલા ડું (અ) વાદવિવાદ; ચર્ચા મુદતી (અ) શિખાઉ; નવો વિદ્યાર્થી મુકતત્સા વિ (અ) (રોગ કે સંકટમાં) સપડાયેલું મુનિ વિ. (અ) સંભવિત; શક્ય મુહિક પું? (અ) પરીક્ષક

Page #327

मुमताज
૩૨ ૨
मुलायमत
મુમતાઝ વિ (અ) માનનીય; પ્રતિષ્ઠિત; પસંદ
કરીને અલગ કાઢી લીધેલ મુમતા સ્ત્રી (અ) રાજ્ય; સલ્તનત મુનયત, ગુજરાત, કુમાનિયત સ્ત્રી (અ)
મનાઈ; નિષેધ મુમાન સ્ત્રી મામી મુમુક્ષ સ્ત્રી (સં.) મોક્ષની ઈચ્છા મુમુક્ષ વિમોક્ષની ઇચ્છાવાળું મુતદન ! (અ) પરીક્ષાર્થી; પરીક્ષાનો ઉમેદવાર મુસ્તાન પું? (અ) પરીક્ષક મુર સ્ત્રી મરડ; ઝુકાવ મુના અને ક્રિ મરડાવું; વળવું; ઝૂકવું
(ફા મુગ) મરઘો મુક સ્ત્રી મરઘી મુવી સ્ત્રી જળકૂકડી મુવં પુ મોરચંગ; મોંથી બનાવવાનું એક વાઘ મુક પુ (સં૦) મૃદંગ પુરાના અને ક્રિ કરમાવું (૨) સુસ્ત કે ખિન્ન થવું મુરતિશિય પે અપરાધી; ગુનેગાર મુરતા પુંગીરો રાખનાર કુતિઃ પં. (અ) ઇસ્લામ છોડી દેનાર મુરાહ વિ (અ) ક્રમબદ્ધ મુરત્તિ ! (અ) ક્રમમાં ગોઠવનાર મુત્ર ! મરણ પુરની સ્ત્રી મરણનાં (મુખ પરનાં) ચિહ્ન
(૨) મરણયાત્રા કે તેમાં જવું તે મુરાપું મડદું; શબ; લાશ મુરલાર વિ (ફાળ) મુડદાલ; મૃત (૨) અપવિત્ર
(૨) પં લાશ; મડદું; શબ પુરષ્કા ૫૦(અ) મુરબ્બો (૨) સમચોરસ (૩) વિ
વર્ગ (સખ્યાનો) મુર ડું (અ) ધાલી; વડીલ મુરમુરાના અને ક્રિ ચૂરેચૂરા થઈ જવું પુત્રી, મુત્રા (સં), મુરતિયા સ્ત્રી મોરલી;
બંસી; વાંસળી અધ્યન વિ૦ (અ) રિવાજ પડેલું પ્રચલિત મુવ્રત સ્ત્રી (અ) સજનતા; શીલ, સામિાણસાઈ (૨) ખાલ; કોઈ વાતનું ધ્યાન (૩) વિવેક
મર્યાદા; અદબ મુશિવ ! (અ) ગુરુ (૨) પૂજ્ય વ્યક્તિ પુરક્ષા વિ... (અ) જડાઉ; નંગ જડેલું મુરાર નંગ જડનાર કારીગર મુદા, મુના વિ૦ મૂળ નક્ષત્રમાં જન્મેલું (૨) તોફાની (૩) અનાથ
મુદ્ર સ્ત્રી (અ) ઇચ્છા; અભિલાષા; ઉમેદ મુરલી વિ૦ (અ) મુરાદવાળું; અભિલાષી પુરા પું. (અ) અપીલ (અદાલતમાં) મુસા ! (અ) પત્ર; કાગળ મુર સનાત ૫૧ (અ) (“મુરાસલા'નું બ૦ વ૦)
(૨) પત્રવ્યવહાર મુર ડું (અ) ચેલો; શિષ્ય
ફેંટો; સાફો પુરવન વિ રિવાજ પડેલું; પ્રચલિત; રૂઢ બાવત સ્ત્રી સજ્જનતા; શીલ; સારાણસાઈ
(૨) ખ્યાલ; કોઈ વાતનું ધ્યાન (૩) વિવેક
મર્યાદા; અદબ મુ પે (ફા) મરઘો; કૂકડો મુક સ્ત્રી મરઘી; કૂકડી અવિના ! (અ) અપરાધી; ગુનેગાર મુર્તજ વિ- (અ) ગીરો રાખેલું મુહિત વિ (અ) ગીર રાખનાર મુલ ડું (ફા) મરણ; મોત; મૃત્યુ મુદ્રની સ્ત્રી (ર૦) મરણનાં (મુખ પરના) ચિહ્ન
(૨) મરણયાત્રા કે તેમાં જવું તે મુ ૫૦ (ફા) મડદું; શબ; લાશ મુ પુછ મરડો મુ સ્ત્રી- દોરાની એક સાંધ (૨) કપડાની કલ્લી કરી મંગાવતાં પહેલાં વળ આપે છે તે (૩) આમળીને
કરેલી દિવેટ કે ઓટી મુલ ડું (અ) ગુરુ (૨) પૂજ્ય વ્યક્તિ મુવિ ! મુલક; દેશ; રાજ્ય મુનવણી વિદેશી (૨) “લશ્કરી'થી ઊલટું મુનિજ વિ- (અ) આરોપી; અપરાધી મુન્નતવી વિ. (અ) સ્થગિત; મોકૂફ મુવી ૫ ગિલેટ ચડાવનાર મુત્રમા પું? (અ) ગિલેટ; ઢોળ મુનમનાર, મુનામાસી ! ગિલેટ કરનાર પુત્ર વિ૦ મૂળ નક્ષત્રમાં જન્મેલું (૨) તોફાની
(૩) અનાથ અનાદિતિ સ્ત્રી (અ) મેળાપ; ભેટ (૨) મેળ; પરિચય મુલ્લાતી ! મુલાકાત લેનાર અથવા પરિચિત
વ્યક્તિ મુના ડું (અ) મુલાકાત લેનાર; મળનાર મુનાસિક (અ) નોકર, સેવક પુત્રાણિતિ સ્ત્રી (અ) નોકરી; સેવા મુનાથ વિ. (અ) મૃદુ; નાજુક (૨) મંદ; ધીમું અનામત, મુલાયમતિ (અ), મુત્રાય સ્ત્રી
મુલાયમપણું

Page #328

मुलाहज़ा
૩૨૩
मुसल्लम
૧ીસેલું પાળ કપડ
" ? (અ)
મુક્તાહા (અ) દેખરેખ (૨) મલાજો; મર્યાદા પુર વિ૦ (ફા) કસ્તૂરીના રંગનું કાળું (૩) આદરયુક્ત નમ્ર વર્તન
(૨) કસ્તૂરીવાળું મુક સ્ત્રી જેઠીમધ
મુક્ત (અ) મૂઠી નૈયા વિ. (અ) રેચક
મુરતવદ વિ(અ) સંદિગ્ધ મુ પે (અ) મુલક દેશ (૨) રાજ્ય મુખપત્ર વિ૦ (અ) ભેગું; સામેલ થયેલું, સંમિલિત; પુતળી સ્ત્રી બીજા દેશ જીતવા તે
જોડાયેલું મુરારી સ્ત્રી રાજ્યવહીવટ; શાસન
મુકત, મુક્ત વિ (અ) સંયુક્ત; ભેગું મુ વિ૦ મુલકી; દેશી (૨) લશ્કરીથી ઊલટું મુરાશિ વિ૦ (અ) ભાગીદાર મુવી વિ (અ) મુલતવી; સ્થગિત; મોકૂફ મુરાદવિ (અ) પ્રસિદ્ધ; પ્રકાશિત મુના (અ) મુલ્લાં (૨) શિક્ષક (મસ્જિદનો) મુહિક વિ- (અ) પ્રકાશક; પ્રસિદ્ધકર્તા મુનાની સ્ત્રીમુલ્લાની સ્ત્રી
મુતા િવિ૦ (અ) મુસ્તાક; ઇચ્છુક; આતુર; ભારે મુવવિયન (અ) વકીલનો અસીલ
કામનાવાળું (૨) શોખવાળું (૩) આશક; પ્રેમી મુવMદ (અ) તર્કબદ્ધ, યોગ્ય
પુષ્ટિ સ્ત્રી (સં.) મૂઠી (૨) મુક્કો (૩) મૂઠ મુનિ ! (અ) અજાન કે બાંગ પોકારનાર પુરાના અન્ય ક્રિ મુસ્કાવું; મંદ હસવું મુવના અને ક્રિ મરવું
મુરાદર સ્ત્રી સ્મિત; મુસ્કાવું તે મુવર ! (અ) ઇતિહાસકાર
મુસવિલાની અને ક્રિ મુસ્કાવું; મલકાવું અવસર વિ (અ) અસરકારક
મુસગર હું એક જાતનું છાપેલું ભાતીગળ કપડું મુવાત સ્ત્રી (અ) માફક હોવું તે; અનુકૂળતા મુદ્દા વિ. (અ) તપાસેલું; પ્રમાણિત (૨) મેળ, મૈત્રી
મુસદ્દત પે (અ) પકોણ (૨) છપ્પો મુવાકવિ (અ) માફક; અનુકૂળ (૨) સમાન; મુ aj (અ) તપાસનાર બરાબર (૩) યોગ્ય, ઉચિત
મુતના અ ક્રિઃ ચોરાવું; લૂંટાવું મુશm j૦ (અ) એક જાતનું છાપેલું ભાતીગર મુના ડું (અ) નકલ કે પહોંચનું અડધિયું કપડું
મુનિ ! (અ) લેખક મુક્તિ વિ૦ (અ) દયાવાન; મહેરબાન મુનિ સ્ત્રી લેખિકા (૨) દોસ્ત; મિત્ર
મુસા વિ (અ) શુદ્ધ, સાફ મુશષ્યદવિ (અ) સમાન; તુલ્ય
મુખ વિ. (૨) પું(અ) અષ્ટકોણ મુઝ વિ (અ) ઉચ્ચ (૨) માનનીય
મુHIP વિ° (અ) પાકું; દૃઢ મુશન, મુત્ર ! (સં) મૂસળ; સાંબેલું
મુસા વિ (અ) નામી; નામવાળું મુશાફરા, મુશાયરા! (અ) મુશાયરો; કવિસંમેલન મુખ્યાત સ્ત્રી (અ) શ્રીમતીની માફક સ્ત્રીઓનાં મુશાયદ વિ૦ (અ) મળતું; સમાન
નામની સાથે જોડાય છે. ઉદા મુસખ્યાત હમીદા મુશવાહત સ્ત્રી મળતાપણું; રૂપસાદશ્ય; એકસમાન (૨) સ્ત્રી હોવું તે
મુરિક વિ૦ (અ) ખર્ચાળ; ઉડાઉ મુશાયરા ! મુશાયરો; કવિસંમેલન
મુરત સ્ત્રી (અ) ખુશી; આનંદ, હર્ષ, ખુશાલી મુદદ્દા પું(અ) દેખવું તે; દર્શન
મુલત્વમાન ! (ફા) ઇસ્લામના અનુયાયી પુરા ડું (અ) મુસારો; પગાર
મુસનમાની વિમુસલમાન સંબંધી (૨) સ્ત્રી સુન્નત મુદ્રિવિ- (અ) દેખનાર; પ્રેક્ષક
(૩) મુસ્લિમ સ્ત્રી મુહિર ! (અ મશાહીર) મશહૂર લોક મુનશીન (‘મુસ્લિમ'નું બળ વ) મુસલમાન મુ પે (અ) સલાહકાર (૨) વજીર મુનસત્ર વિ૦ (અ) ક્રમબદ્ધ, ક્રમિક મુકાયું (ફા) કસૂરી (૨) સ્ત્રી ભુજા, ખભા કોણી મુસતાધાર વિ. મૂશળધાર વચ્ચેનો હાથનો ભાગ
મુતિમ વિ. મુસલમાનનું (જેમ કે, મુસલિમ સમાજ) મુનિ વિ૦ (અ) મુશ્કેલ (૨) સ્ત્રી મુશ્કેલી; (૨) પં મુસલમાન મુસીબત
મુસ્નિાહ, મુત્વેદ વિ (અ) સુધારક મુશ્વિન- ડું (અ + ફા૦) દુઃખભંજન; મુ વિ (ફા) માન્ય; મંજૂર (૨)સાબૂત; અખંડ પરમેશ્વર
(૩) પૂરું; કુલ

Page #329

मुसल्लस
૩૨૪
मुहसिन
મુનિસ ૫ (અ) ત્રિકોણ મુસા વિ (અ) સશસ્ત્ર મુસજના પં(અ) નમાજ પઢવાનું આસન (મુસલ્લો) મુવી ! મુસદો મુસબ્રિા ! (અ) ચિત્રકાર કુત્રિી સ્ત્રી ચિત્રકળા
એક જંગલી જાતનો માણસ મુહિત વિ (અ) રેચક મુસાફા ! (અ) મળતી વખતે મિત્ર જોડે હાથ
મેળવવો તે મુનિ (અ) મુસાફર; યાત્રિક મુલાજિલ્લાના ડું ધર્મશાળા, સરાઈ મુHARTIી સ્ત્રી રેલવે ટ્રેન; પેસેન્જર ટ્રેન મુસારિત, મુસાષિી સ્ત્રી (અ) મુસાફરી; સફર મુસાત્રિત સ્ત્રી (અ) મેળ કે સંધિ કરવી તે મુલાવાત સ્ત્રી (અ) બરાબરી; સમાનતા મુલાવી વિ. (અ) બરોબર; તુલ્ય (૨) સમાંતર
(લીટી) મુસીહવ, મુસદિય પં(અ) સાથી; હજૂરમાં
રહેનાર મુવીવત સ્ત્રી (અ) મુશ્કેલી; કષ્ટ મુરાના અને ક્રિ મુકાવું; મંદ હસવું મુવર સ્ત્રી મુકાવું તે; સ્મિત મુરિત પુંડ (અ) માદક પદાર્થો પુસ્તંડા વિ હૃષ્ટપુષ્ટ (૨) બદમાશ મુતeો વિ(અ) રાજીનામું આપનાર મુતવન પું(અ) ભવિષ્યકાળ મુસ્તાન વિરુ (અ) દઢ; સ્થિર (૨) મુસ્તાક; મજબૂત (૩) સ્થાયી; પાકું; કાયમી નિયુક્ત;
સ્વાધીન પુસ્તક વિ (અ) સીધું; ટાર સુરત: (અ) દાવેદાર; ફરિયાદી મુવતતન ! (અ) લંબચોરસ મુમતવિવિ (અ) પ્રમાણભૂત મુ. વિ. (અ) શુદ્ધ (૨) પં શુદ્ધ દુર્ગુણરહિત
પુરુષ; મુહમ્મદની પદવી મુતાવિ (અ) લાભ કે ઉપકારની આશાવાળું પુસ્તકવિ (અ) ફાયદો ચાહતું મુવી વિ. (અ) સમતલ; સપાટ મુક્તાસના વિ૦ (અ) અલગ પડતું; જુદું પડતું
(૨) અપવાદરૂપ પુસ્તહક્ક વિ (અ) અધિકારી; હકદાર; પાત્ર મુHદમ વિ૦ (અ) દઢ (૨) વાજબી મુક્તમન વિ૦ (અ) ઉપયોગમાં આવતું-વપરાતું
મુર્તિ વિ૦ (અ) તત્પર (૨) ચાલાક મુર્તિલી સ્ત્રી તત્પરતા; ચાલાકી, ચુસ્તી; તેજી; તૈયારી મુનિ ! (અ) ઇજારદાર; ઠેકેદાર
તૌખિરી સ્ત્રીને ઠેકો; ઇજારો; ઠેકો મુસ્તકી પું? (અ) અન્વેષક; પગાર ચૂકવનાર;
ઑડિટર' મુશ્વત વિ. (અ) પ્રમાણિત; સિદ્ધ (૨) (વ્યા)
હકારવાચક મુદમ વિ૦ (અ) દઢ; પાકું મુહમા ! (અ) ખાતું; વિભાગ; મહેકમ મુદ વિ૦ (અ) અજમાવી જોયેલું (૨) ઠીક;
સારું મુલ વિ(અ) શિષ્ટ; સભ્ય મુહામિન ૫૦(અ) વ્યવસ્થાપક, પ્રબંધક મુeતાન વિ (અ) ગરીબ; કંગાળ (૨) આશ્રિત મુદતાની સ્ત્રી કંગાલિયત, ગરીબી (૨) કંગાલિયતની
સ્થિતિ મુ પે (અ) હદીસ' ધર્મશાસ્ત્રનો જ્ઞાતા મુહનાન સ્ત્રી ભૂંગળી ધાતુની ખોળી જેને મોંથી ફૂંક
મારવા લગાડાય છે (હોકાની) મુદ્િર ! (અ) ગણિતનો જાણકાર મુદત સ્ત્રી (અ) મહોબત, પ્રેમ; ચાહ; દોસ્તી મુશ્વત વિ પ્રેમી; નેહશીલ મુ દ્ર પું(અ) હજરત મહંમદ પેગંબર (૨) વિ.
અતિ પ્રશંસા પામેલું મુમતી વિ હજરત મહંમદ પેગંબરને લગતું
(૨) મુસ્લિમ મુહ વિ તૈયાર; હાજર મુઠ્ઠા સ્ત્રી મહોર; છાપ; સીલ મુહ ! સામેનો-મોરનો ભાગ; આગળનો ભાગ;
મોખરા પરનો ભાગ (૨) (ફાટે) શેતરંજનું મહોરું મુજj (અ) મહોરમ; અરબી વર્ષનો પહેલો માસ;
શોકકાળ; કાબાની ફરતી દીવાલ, પહેલો માસ મુહથી વિમહોરમ અંગેનું કે લગતું (૨) શોકદર્શક
મુવા વિ (અ) સંચાલક (૨) નેતા મુર ડું (અ) મુનશી; મહેતો; કારકુન; લહિયો મુહરી સ્ત્રી કારકુની; લહિયાગીરી મુદત સ્ત્રી (અ) ફુરસદ (૨) છુટ્ટી (૩) અવધિ; મહેતલ (૪) અવકાશ; ખાસ કામ માટે મળતો સમય મુદત્તા ! (અ) મહોલ્લો, શેરી મુસિ વિ (અ) ભલાઈ કરનાર વ્યક્તિ (૨) પરોપકારી (૩) સહાયક

Page #330

मुहस्सिल
૩૨૫
मूर्द्ध
મુસિત્ર વિ ઉઘરાવનાર, વસૂલ કરનાર (૨) પં
પાયદળ સૈનિક મુહરત સ્ત્રી (અ) અલગ થવું તે (૨) હિજરત
કરવી તે મુહપતિ સ્ત્રી (અ) દેખભાળ; સંભાળ; રક્ષા મુai (અ) માફી; રથ (સ્ત્રી માટે) મુaraણ વિ. (અ) દેખભાળ કરનાર; સંરક્ષક;
સંભાળ લેનાર હાષિના પુત્ર દફતરખાનું; કાગળ દસ્તાવેજ સંભાળી રાખવાનું સ્થાન મુહાપાત સ્ત્રી રક્ષા; સંભાળ મુ -રપતી ડું દફતરી; દફતરદાર; રેકર્ડ
કીપર' મુર સ્ત્રી (ફા૦) ઊંટની નકેલ (ઊંટના નાકની
નાથ) મુET આગળની બાજુનો ભાગ (૨) પ્રવેશદ્વાર મહાન વિ(અ) અસંભવ; અઘરું મુહાવરા ડું (અ) મહાવરો; આદત (૨) રૂઢ
વાક્યાંશ; રૂઢિપ્રયોગ મુસિT ! (અ) ઘેરો મુસિવ (અ) હિસાબનીસ (૨) અન્વેષક . (૩) ગણિતી મુહરિ ! ઘેરો મુક્લાસિન ! (ફા) આવક (સરકારી અને બીજી)
(૨) નફો મુહિs j (અ) દોસ્ત (૨) પ્રિયતમ મુહિમસ્ત્રી (અ) ભારે કામ (૨)લડાઈ (૩)ચડાઈ;
આક્રમણ મુહીત વિ૦ (અ) ઘેરો ઘાલનારું (૨) પં ઘેરો અણીવ વિ (અ મહીબ) ડરામણું; ભયાનક મુહૂર્ત પુ (સં.) શુભ ઘડી, મુહૂર્ત, મુરત (૨) અમુક સમય-દિવસને ત્રીસમો ભાગ
રય (અ) તૈયાર; હાજર મૂળ સ્ત્રી પુંછ મગ મૂાની સ્ત્રી મગફળી
I ! પરવાળું; એક લાલ રત્ન મિયા વિમગના દાણાના રંગનું મૂછ સ્ત્રી મૂળ મૂછી સ્ત્રીને એક પ્રકારની કઢી મૅન સ્ત્રી મુંજ ઘાસ ડૂપું મુંડ; માથું; કપાળ મંડરા વિ૦ ગળું કાપનારો; ભારે નુકસાન
પહોંચાડનારો મૂંડન ડું મુંડન, મૂંડાવવું તે
મૂહુના સક્રિ મૂંડવું મૂંડી સ્ત્રી માથું ક્રૂડીવાદા પુંશિરકટા; મરવા યોગ્ય; (‘મૂઓ'
અર્થનો સ્ત્રીઓનો પુરુષ માટે ક્રોધવેળાનો પ્રયોગ) મૂંડના સક્રિ ઢાંકવું; બંધ કરવું; મીંચવું , મૂ ડું (ફા) મુવાળો; વાળ મૂ વિ. (સં.) મૂગું (૨) વિવશ; લાચાર મૂળ-યર વિમૂંગું અને બહેરું મૂના સક્રિ મૂકવું; છોડવું મૂક્યા ! મુક્કો (૨) નાની બારી કે જાળિયું મૂછ સ્ત્રી મૂછ મૂનિ વિ. (અ) શોધક, શોધ કરનાર મૂનિવ ! (અ) કારણ મૂળી વિ (1) દુષ્ટ; પીડા કરનાર; સતાવનાર મૂઠ, મૂરિ, મૂવી સ્ત્રી મૂઠી (૨) દસ્તો; હાથો
(૩) મૂઠનો મંત્રતંત્ર મૂડ ! મુંડ; માથું મૂડ વિ° (i) મૂર્ખ, જડ મૂડતા સ્ત્રી મૂર્ખતા; જડતા મૂડમ ! (સં.) ગર્ભમાં બગાડ-વિક્રિયા મૂત ! મૂત્ર; મૂતર મૂતના અ° ક્રિ મૂતરવું મૂત્ર ડું () મૂતર; પેશાબ મૂક્ષ, મૂત્રાપું મુતરડી, શૌચાલય, પેશાબઘર મૂત્રપરીક્ષા સ્ત્રી પેશાબની વૈજ્ઞાનિક તપાસ મૂત્રાપાત ! પેશાબ બંધ થઈ જવાનો રોગ મૂત્રાશય ! (સંeફુક્કો; શરીરની મૂતરની કોથળી મૂનિ પુ (અ) મિત્ર (૨) મદદગાર મૂ-વ-મૂ અ (અ) બારીકાઈથી (૨) સો વાતોમાં પૂર પું, પૂર, પૂરી સ્ત્રી મૂળી; મૂળ (૨) જડીબુટ્ટી મૂલ ડું મૂર્ખ, અજ્ઞાન; બેવકૂફ પૂરત સ્ત્રી મૂર્તિ પૂરિ પં. (અ) મૃત પૂર્વજ; વારસો મૂકી જનાર;
વારસ કરનાર પૂર્ણ પુ (સં) મૂર્ખ, અજ્ઞાન, બેવકૂફ મૂછ, મૂછ સ્ત્રી બેશુદ્ધિ, બેહોશી મૂછિત, મૂછિત વિ (સં) મૂછ પામેલું પૂર્વ વિ (સં.) મૂર્તસાકાર; નક્કર મૂર્તિ સ્ત્રી (સં) મૂર્તિનું પ્રતિમા; આકૃતિ (૨) શરીર
(૩) નક્કરપણું મૂર્તિમાન વિ૦ (સં૦) સાક્ષાત્ (૨) સાકાર મૂદ્ધ, મૂદ્ધ પુળ (સં.) માથું (૨) મોઢાની વચ્ચેનો
અંદરનો ભાગ જ્યાંથી મૂર્ધન્ય અક્ષરો ઉચ્ચારાય છે.

Page #331

मूर्धाभिषेक
મૂર્છામિષે પું॰ (સં) શિર ઉપર કરવામાં આવતો અભિષેક
મૂલ્ય પું॰ (સં॰) મૂલ; કિંમત મૂલ્યવાન વિ॰ (સં॰) કીમતી મૂલ્યવૃદ્ધિ સ્ત્રી॰ મૂલ્યમાં તેજી મૂલ, મૂષ (સં) પું॰ ઉંદર સૂસ પું॰ ઉંદર
મૂત્ત પું॰ (સં) મૂળ (૨) પાયો (૩) મુદ્દલ મૂડી (૪) મૂળ નામનું નક્ષત્ર મૂત્તધન પું॰ (સં) રોકાણ; વેપારની મૂળ મૂડી (૨) રોકડું ધન; પૂંજી મૂળધાર પું॰ હઠયોગનાં શરીરનાં છ ચક્રોમાંનું એક જે નાભિથી નીચે આવેલું છે. મૂરી સ્ત્રી॰ મૂળો
મૂલવાની સ્ત્રી॰ ઉદરિયું મૂલના સ॰ ક્રિ॰ ચોરવું
મૂત્તર, મૂસત્ત પું॰ મુસળ; સાંબેલું મૂત્નચંદ્ર પું॰ ગમાર; મૂર્ખ
૩૨૬
મૂસળધાર, મૂસત્તાધાર અ॰ મુસળધાર; સાંબેલાધાર (વર્ષા)
મૂસા પું॰ દ૨ (૨) (અ) મૂસા પેગંબર મૂસા પું॰ મૂસા પેગંબરનો અનુયાયી; યહૂદી મૂસી∞ી સ્ત્રી॰ (અ) સંગીતશાસ્ત્ર મૂસીઝીવાન પું॰ (ફા) સંગીતકાર; સંગીતજ્ઞ મૂળ પું॰ (સં) મૃગ; હરણ (૨) જંગલી કોઈ પશુ મુચર્મ પું॰ (સં) હરણનું ચામડું મૃનત પું॰ (સં), મૃતૃષા, મૃતૃ સ્ત્રી (સં॰) મૃગજળનો આભાસ; ઝાંઝવાનાં જળ મૃગનયની સ્ત્રી હરણ જેવી આંખોવાળી સ્ત્રી મૂળનાભિ, મૃગમત પું, મૃગમવા સ્ત્રી (સં॰) કસ્તૂરી મૃગમરીચિાસ્ત્રી॰(સં॰) મૃગતૃષ્ણા; ઝાંઝવાનાં જળ પૃથવા પું॰ (સં) શિકાર
મૃતોત્રની સ્ત્રી હરણ જેવી આંખોવાળી સ્ત્રી પૃવક પું॰ (સં॰) હરણના જેવા લાંછનવાળો-ચંદ્ર મુક્ષી સ્ત્રી॰ હરણ જેવી આંખોવાળી સ્ત્રી પૃથ્વી સ્ત્રી॰ (સં) હરણી (૨) મરઘી મૃગાન પું॰ (સં॰) કમળનો તંતુ પૃત્તિા સ્ત્રી॰ (સં) કમળદંડ; કમળનાળ મૃતિની સ્ત્રી॰ (સં॰) કમલિની; કમળનું સરોવર મૃમય, મૃન્મય વિ॰ (સં॰) માટીનું બનેલું પૃભૂર્તિ સ્ત્રી॰ માટીની મૂર્તિ મૃત વિ॰ (સં॰) મરેલું મૃત પું॰ મરેલું-મડદું (૨) સૂતક મૃતત્વ વિ॰ મૃતપ્રાય; મરેલા જેવું; લગભગ મર્યા
मेज़बान
જેવું થઈ ગયેલું
કૃતનીવની સ્ત્રી॰ મરેલાને જીવિત કરવાની વિદ્યા મૃતપ્રાય અ॰ લગભગ મરેલું; મર્યા બરાબર કૃતજ્ઞેલા સ્ત્રી॰ મૃત્યુપત્ર
મૃતસંગીવની સ્ત્રીવિ॰ મડદાને જીવતું કરનારી ઔષધિ મૃતખુસ પું॰ શબયાત્રા મૃતમોન પું॰ શ્રાદ્ધ
મૃતાશન વિ॰ (સં) મડદાને ખાઈ જનાર મૃતાશીવ પું॰ (સં) મરણનો પારિવારિક શોક વૃત્તિા સ્ત્રી (સં) માટી મૃત્યુ સ્ત્રી (સં) મરણ મૃત્યુર પું॰ મૃત્યુવેરો મૃત્યુદંડ પું॰ મોતની સજા મૃત્યુનો પું॰ મર્ત્યલોક; પૃથ્વીલોક
મૃત્યુશય્યા સ્ત્રી॰ તે પથારી જેના પર મરેલ વ્યક્તિ મરણાસન્તરૂપે સૂતેલ હોય; મરણ-પથારી મૃ પું॰ (સં॰) ઢોલક જેવું એક વાદ્ય; પખાજ મૃત્યુ વિ॰ (સં॰) મુલાયમ; કોમળ (૨) પ્રિય; મધુર (૩) નરમ
मृन्मय
વિ॰ (સં॰) માટીનું બનેલું મૃષા અ॰ (સં॰) વ્યર્થ; નકામું (૨) મિથ્યા મેં અ॰ ‘માં’ એવા અર્થનો સાતમીનો પ્રત્યય (૨) પું બકરીનું બેં બોલવું તે
મૈંની સ્ત્રી લીંડી
મેક સ્ત્રી॰ નાનો બંધ; પાળ; ખેતરની ચોમેરની વાડ મંડળ પું॰ દેડકો
મૈંધિજા, મેંઘી સ્ત્રી (સં॰) મેંદી મેંવર પું॰ (ઇ) સભાસદ; સભ્ય મેંહવી સ્ત્રી મંદી
મેઞાન પું॰ (અ॰) સીડી
મેનિન્જ પું॰ (ઇ॰) મિકેનિક; મશીનનો કારીગર મેચ્છુ સ્ત્રી॰ (ફા॰) મેખ; ખીલી મેચ્છત્તા સ્ત્રી (સં॰) કંદોરો
મેગઝીન પું॰ (ઇ॰) સામયિક પત્ર; દારૂગોળાનો ભંડાર મેષ પું॰ (સં॰) વાદળ; મેઘ મેયાન પું॰ વર્ષાકાળ મેયયટા સ્રી વાદળોની ઘટા મેયધનુ, મેઘધનુષ પું॰ ઇંદ્રધનુષ મેઘસંપાત્ત પું॰ વાદળોની જમાવટ મેઘકુંવર ૫૦ (સં॰) મેધગર્જના (૨) મોટો તંબુ મેવા પું॰ (સં॰) ધૂમ્રમય; વાદળું; અંધારું (૨) વિ કાળું
મેત્ત સ્ત્રી॰ (ફા॰) મેજ; ટેબલ
મેળવાન પું॰ (ફા॰) મિજબાન; આતિથ્ય કરનાર

Page #332

मेज़बानी
મેન્નવાની સ્ત્રી॰ આતિથ્ય; પરોણાગત મેટ પું॰ (અં॰) મજૂરોનો જમાદાર મેટના સ॰ ક્રિ॰ મિટાવવું
મેડ઼ પું॰ નાનો બંધ; પાળ; ખેતરની સીમા સૂચવતી ચોમેરની વાડ મેડલ પું॰ (ઇ॰) ચાંદ; ચંદ્રક
મેકિત વિ॰ (ઇ॰) ચિકિત્સાશાસ્ત્ર સંબંધી મેલ્ફિયા સ્ત્રી॰ મઢી; નાનું ઘર મેડિસિન સ્ત્રી॰ (ઇ॰) ચિકિત્સાશાસ્ત્ર; દવા મેન પું॰ દેડકો મેઢી સ્ત્રી॰ દેડકી મેડ઼ા પું મેંઢો; ઘેટો
મેટ્ટી સ્ત્રી॰ ત્રણ લટમાં ગૂંથેલી વેણી
મેથી સ્ત્રી॰ (સં॰) મેથી ભાજી મેથીરી સ્રી॰ મેથીની ભાજીનું વડું મેવ પું॰ (સં) ચરબી
મેવા સ્ત્રી॰ (સં) એક ઔષધિ-મૂળિયું (૨) (અ મેઅદ) પેટ; જઠર
મેતિની સ્ત્રી (સં) પૃથ્વી મેઘ પું॰ (સં) યજ્ઞ મેઘા સ્ત્રી॰ (સં॰) બુદ્ધિ; યાદદાસ્ત મેધાવી વિ॰ (સં॰) બુદ્ધિશાળી મેના સ॰ ક્રિ॰ મોવું; કરમોવવું મેનુ, મેન્યૂ પું॰ (ઇ) હોટેલમાં ખાણાની સૂચિ મેમ સ્ત્રી॰ મડમ; ગોરી (૨) ગંજીફાની રાણી મેમસાહવા સ્ત્રી મડમ સાહેબ મેમના પું॰ ઘેટાનું બચ્ચું મેમારી પું॰ (અ॰) કડિયો મેમારી સ્ત્રી॰ કડિયાકામ
૩૨૭
મેમો, મેમોરેન્ડમ પું॰ (ઇ) હકીકતનું ટાંચણ (યાદ રાખવા); નાનો શેરો (૨) યાદીપત્ર; આવેદન મેમોરિયન પું॰ (ઇ) સ્મારક (૨) હકીકતનામું;
અરજીપત્ર
મેથ વિ॰ (સં) માપી શકાય એવું મેયર પું॰ (ઇ) મોટા શહેરની નગરપાલિકાનો પ્રમુખ; નગરપતિ; નગરાધ્યક્ષ મેરા સર્વ॰ મારું મેરાડ, મેરાવ પું॰ મેળાપ મેરાન સ્ત્રી॰ (અ) (સ્વર્ગની) સીડી મેરાવ પું॰ મેળાપ
મેરી સ॰ મા૨ી (૨) સ્ત્રી॰ અહંકાર મેરુદંડ પું॰ (સં) કરોડરજ્જુ મેરે સર્વ॰ (‘મેરા’ સાથે બ॰ વ॰ શબ્દ કે વિભક્તિવાળો શબ્દ આવતાં થતું રૂપ) મારા
મેત્ન સ્ત્રી॰ (ઇ॰) ટપાલ (૨) મેલ-ગાડી મેન પું॰ (સં॰) મેળ; મળવું-ભળવું તે (૨) એકતા; મેળ કે બનતું હોવું તે (૩) મળતું હોવું કે મળતું આવવું તે; બરાબરી (૪) પ્રકાર; તરેહ (૫) મિશ્રણ; મેળવવું તે મેલબોન, મેલમિલાપ પું॰ હેતસંબંધ; પ્રીતિ મેન-મુન્નાના પું॰ મેળ-મિલન મેલા પું॰ ભીડ; જમાવટ (૨) મેળો મેતાકેલા, મેતાતમાશા પું॰ મેળો મેત્ની પું॰ સાથી (૨) વિ॰ મળતાવડું મેત્ની-મુન્નાવાતી પું॰ સંગી-સાથી; યાર-દોસ્ત મેવા પું॰ (ફા॰) સૂકો મેવો મેવારો। પું॰ મેવો વેચનાર
મેવાતી સ્ત્રી॰ (દિલ્હીની દક્ષિણના) મેવાત પ્રદેશની બોલી (૨) પું॰ મેવાત પ્રદેશનો રહેવાસી મેવાસ પું॰ દુર્ગ; ગઢ; સુરક્ષિત સ્થાન મેવાસી પું॰ દુર્ગવાસી; ગઢમાં રહેનાર મેષ પું॰ (સં) ઘેટો (૨) એક રાશિ મેક્ષ પું॰ (ઇ) ભોજનાલય
મેગીન, મેગીની સ્ત્રી॰ (ઇ) મશીન; યંત્ર મેહરી સ્ત્રી મંદી
મેટ્ટ પું॰ વરસાદ (૨) મેઘ; વાદળ મેહનત સ્ત્રી॰ (અ॰) મહેનત
मै-कदा
મેહનતાના પું॰ (અ + ફા॰) મહેનતાણું; પારિશ્રમિક મેહનતી વિ॰ મહેનતુ; પરિશ્રમી મેન્નુમાન પું॰ (ફા॰) મહેમાન; પરોણો મેહમાનવાર પું॰ પરોણાગત કરનાર મેહમાનારી, મહેમાની સ્ત્રી પરોણાગત મેહર સ્ત્રી॰ મહેર; કૃપા મેદરવાન વિ॰ મહેરબાન; કૃપાળુ મેહરવાની સ્ત્રી॰ (ફા॰) મહેરબાની; કૃપા કે દયા મેહરા પું॰ સ્ત્રી જેવો માણસ; બાયલો મેહરાવ સ્ત્રી॰ (અ) મહેરાબ; કમાન મેહરાવનાર, મેહરાવી વિકમાનવાળું; કમાન આકારનું મેહરા, મેહરિયા, મેહી સ્ત્રી સ્ત્રી; ઓરત (૨) પત્ની મેદ્દ સ્ત્રી॰ (ફા) મહે૨; કૃપા (૨) સહાનુભૂતિ (૩) પું
સૂરજ
મેહવાન વિ॰ મહેરબાન; કૃપાળુ મેહવાની સ્ત્રી મહેરબાની; કૃપા મૈં સર્વ॰ હું
મૈં સ્ત્રી॰ (ફા) દારૂ (૨) અ॰ (અ) સાથે *-òશ વિ॰ (ફા) દારૂડિયો મૈ-શી સ્ત્રી॰ શરાબખોરી
મૈં-વવા, મૈ-લાના પું॰ (ફા॰) દારૂનું પીઠું

Page #333

मैका
મૈા પું॰ પિયર; મહિયર મૈં-વાર પું॰ (ફા॰) દારૂડિયો; શરાબી મૈં-છાતી સ્ત્રી॰ શરાબખોરી
મૈલ પું॰ મેગળ; મસ્ત હાથી (૨) વિ॰ મદગળ મૈત્ર પું॰ (ઇ॰) મૅચ (જેમ કે, ક્રિકેટની) મૈટર પું॰ (ઇ॰) પદાર્થ (૨) છાપવાનું લખાણ મૈટન પું॰ (ઇ॰) ધાતુ
મૈત્રી સ્ત્રી॰ (સં) દોસ્તી; મિત્રતા; યારી મૈથિની સ્ત્રી॰ (સં) સીતા (૨) મૈથિલી ભાષા મૈથુન પું॰ (સં) સંભોગ; રતિક્રીડા મૈવા પું॰ (ફા॰) મેંદો ખૈતાન પું॰ (ફા॰) મેદાન મૈદ્દાની વિ॰ મેદાનનું કે મેદાન જેવું સપાટ મૈવાને ના પું॰ રણક્ષેત્ર; યુદ્ધભૂમિ મૈન પું॰ મીણ (૨) મદન; કામદેવ મૈનાત પું॰ મીંઢળ મૈનસિન પું॰ એક ધાતુ (દવાના કામની) મૈના સ્ત્રી॰ (સં॰ મદના) મેના; સારિકા મેનિન્ગ્રાફટિસ પું॰ (ઇ) એક મસ્તિષ્ક-રોગ મૈનુઅન પું॰ (ઇ) નિયમ-પુસ્તિકા; સારસંગ્રહ મૈનેનમેંટ સ્ત્રી॰ (ઇ) પ્રબંધ; વ્યવસ્થા મૈનેર પું॰ (ઇ॰) મેનેજર; વ્યવસ્થાપક મૈમથ પું॰ (ઇ॰) વિશાળકાય હાથી મૈવત સ્ત્રી॰ (ફા॰) મોત (૨) મડદું મૈયા સ્ત્રી માતા
મૈયારી પું॰ (અ) ત્રાજવું; કસોટી; ધોરણ (૨) અભ્યાસક્રમ
૩૨૮
ખૈર સ્ત્રી॰ સાપના ઝેરનું ધેન મૈરા પું॰ ખેતરમાં પાકના રક્ષણ માટે કરાતો માંચડો મૈન સ્ત્રી॰ (સં॰ મલિન; પ્રા॰ મઇલ) મેલ; ગંદકી (૨) દોષ; વિકાર
મૈત્ત પું॰ (અ) મનનું વલણ; ઝોક (૨) ચાહ; પ્રેમ (૩) સુરમો આંજવાની સળી મૈના વિ॰ મેલખાઉ
મૈન્ના વિ॰ મેલું; ગંદું; અસ્વચ્છ ઐત્તા-લુ ચૈા વિ॰ બહુ મેલું; ગંદું ગોબરું મૈતાન પું॰ (અ) મનનું વલણ; રુચિ મૈહર પું॰ પિય૨; મહિયર
મોં અ॰ માં; અંદર (૨) સર્વ॰ ‘મૈં’-હું અર્થમાં (મોં કો; મોરૈ; મોરા' જેવાં રૂપોમાં) હું
મોંગા પું॰ ખીલી ઠોકવાનો હથોડો મોંછ ી મૂછ
મોંહા પું॰ મૂડો; સરકટ વગેરેનું ગોળ આસન (૨) ખભો
मोतमिद
મોળ, મોના વિ॰ મોકળું; છૂટું; મોટી જગ્યાવાળું મોક્ષ પું॰ (સં॰) મુક્તિ મોહા કું॰ નાની બારી કે જાળિયું મોળ પું॰ ઓરી અછબડા મોT પું॰ મોગરો (ફૂલ)
મોન પું॰ મોગલ (મોંગોલિયાના મુસલમાનની એક જાત)
મોષ વિ॰ (સં॰) અફળ; વ્યર્થ
મોઘ સ્ત્રી શરીરના અંગની મચકોડ મોઘા વિ॰ (સં) મુક્તિ કરાવનારો; છોડાવનારો મોચન પું॰ (સં) છોડવું તે; છુટકારો (જેમ કે, સંકટમોચન)
મોચના સ॰ ક્રિ॰ છોડવું
મોથી પું॰ (જોડા સીવના૨) મોચી
મોના, મોલિના પું॰ (અ॰ મુઅજિજ); અદ્ભુત
કરામત; ચમત્કાર
મોજ્ઞા પું॰ (ફા॰) પગનું મોજું
મોનિજ્ઞા પું॰ અદ્ભુત કરામત; ચમત્કાર મોટ સ્ત્રી॰ પોટલી (૨) પું॰ પાણીનો કોસ મોટજ પું॰ (સં॰) શ્રાદ્ધ વગેરે કાર્યોમાં દાભની ત્રણ સળીને ગાંઠ વાળી બનાવાતી એક રચના મોટર, મોટરવાર સ્ત્રી॰ (ઇ) મોટર ગાડી મોટ-બ્રાના પું॰ મોટરનું ગૅરેજ મોટી સ્રી બચકી
મોટા વિ॰ મોટું; વધારે સ્થૂળ
મોટારૂં સ્ત્રી મોટાઈ; મોટાપણું; મોટાપો (૨) અહંકાર; અભિમાન (૩) શેખી; દુષ્ટતા (૪) જાડાઈ; પુષ્ટિ
મોટાના અ॰ ક્રિ॰ મોટા થવું; ધમંડી થવું; ધનવાન થવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ (બીજાને) જાડું કરવું; મોટા થવાનો ઉપાય કરવો
મોટાપન, મોટાપા પું॰ મોટપણ; મોટાઈ મોટિયા પું જાડું ખદડ કપડું (૨) મોટિયો; ફૂલી મોઇ સ્ત્રી મઠ અનાજ
મોડુ પું॰ વળવું તે; વળાંક
મોતના સ॰ ક્રિ॰ ફેરવવું; વાળવું (૨) મોડવું; મરડવું (ધાર) કુંઠિત કરવી
મોડ઼ી સ્ત્રી॰ એક લિપિ
મોતિ વિ॰ (અ) વિશ્વાસ કરનાર (૨) કોઈ ધર્મનો અનુયાયી
મોતવિન વિ॰ (અ॰) (ગુણમાં) ન ગરમ ન ઠંડું (દવા
વિષે); મધ્યમ
મોતવર, મોતમદ્ વિ॰ (અ॰) વિશ્વાસપાત્ર મોતમિદ્ વિ॰ (અ॰) વિશ્વાસ કરનાર

Page #334

मोताद
૩૨૯
मौकूफी
મોતી સ્ત્રી (અ) (દવાની) માત્રા; પ્રમાણ તિયા વિ. મોતી સંબંધી કે તેના જેવું (૨) પં એક
જાતનો મોગરો મોતિયાબિંદ્ર ૫ આંખનો મોતિયો મોત ! મોતી; મુક્તા મોતીબૂર કળી કે તેનો લાડુ મોતીરા, મોતીક્ષિા પુંછાતીએ મોતી જેવી
ફોલ્લી થાય છે એવો તાવ મોતી-લે સ્ત્રી મોગરાની એક જાતની વેલ મોતી-સિરી સ્ત્રી મોતીની માળા મોથા પુંનાગરમોથ ઔષધિ મોર ! (સં) ખુશી; આનંદ (૨) સુગંધ મોરવા ! (i) લાડુ મોના અને ક્રિ રાજી થવું (૨) મહેકવું (૩) સક્રિ
રાજી કરવું મોલીડુંદાળ ચોખા વગેરે પરચૂરણ ચીજો વેચનાર મોલવાના | મોદીખાનું; કોઠાર મોના સ ક્રિટ મોવું-થી તર કરવું (૨) ડું કરંડિયો મોમ ડું (ફા) મીણ મોમામા ! (ફા) મીણ-કાપડ; મીણિયું મોમહત્તી સ્ત્રી મીણબત્તી મોમિન ૫ (અ) આસ્તિક, ઈમાનદાર નિમિયા સ્ત્રી (ફા) મમી; દવા ભરી રાખેલું મડદું મોમિયા સ્ત્રી (ફા) નકલી શિલાજિત મોની વિ (ફા) મીણનું નોય ! મોણ નોનવાર વિબરાબર) મોણ નાંખેલું; મોણવાળું મોર ! મયૂર; મોર (૨) (અ) કીડી મોરવા પુ. (ફા) કાટ (લોઢાનો) (૨) દર્પણ પરનો
મેલ (૩) કિલ્લાની ખાઈ (૪) મોરચો મોરવાવેલી સ્ત્રી (ફાટ) મોરચો બાંધવો તે; ભૂહ મોરછત્ર ૫ મોરનાં પીંછાંની ચામર મોરછત્ની પં બોરસલી (૨) મોરનાં પીંછાંની ચામર
ઢોળનાર મોર સ્ત્રી દહીં ખાંડ વગેરેનું એક પીણું નો સ્ત્રી મોરડી; ઢેલ મોરપંહ, મોરપંg jમોરનું પીંછું મોરમુકુટ ! મોરનાં પીંછાંનો મુગટ મરી સ્ત્રી મોરી; ગટરની નીક (૨) મોરડી, ઢેલ મોત ! મૂલ્ય; કિંમત નોન-તોત્ર, મોત-ભાવ ભાવતાલ નોના પુ મૌલાના નોનવી મૌલવી; મુલ્લાં પોતાના સ° ક્રિ મૂલવવું
મોન્ડ કું (ઈ.) બીબું; ફરમો; સાચો મોર્જિા સ્ત્રી (ઈ.) બીબા ફરમા-માં ઢાળવું તે મોષ jમોક્ષ; છુટકારો મોદ! (સં.) ભ્રમ; અજ્ઞાન (૨) વહાલ; આસક્તિ;
રાગ મોદ વિ. (સં.) મોહ પમાડે એવું મોહાપું પાત્રનું મોટું (૨) વસ્તુનું મોટું-ઉપરનો કે
આગલો ભાગ મોમિન ડું (અ) વ્યવસ્થાપક મોહતાઝ વિ ગરીબ, રંક (૨) આશ્રિત મોદન વિ૦ (સં) મોહક (૨) ડું મોહન; શ્રીકૃષ્ણ
(૩) મોહમાં નાંખવું તે મોનમો છું એક મીઠાઈ-મોહનથાળ મોદમાતા સ્ત્રી મોહનમાળા ઘરેણું મોદના અ૦િ મોહવું; મુગ્ધ થવું (૨) સક્રિમોહમાં
નાંખવું; લોભાવવું મોદી, હિની સ્ત્રી (સં.) માયા; મોહિની; મોહમાં
નાંખવું તે (૨) વિર સ્ત્રી મોહક મોહન સ્ત્રી મહેફિલ; સભા મોહબ્રતિ સ્ત્રી મહોબત મોમિત્ર વિ૦ (અમુહમિલ) નિરર્થક (૨) છોડેલું;
ત્યક્ત મોટા સ્ત્રી (ફા મુહ) મહોર મોદી પુંસામેનું (આગળનું) મોટું (૨) પાત્રનું મોટું (૩) વસ્તુનું મોટું-ઉપરનો કે આગલો ભાગ (૪) (ફા) મહોરું, શેતરંજનું મહોરું મોદી સ્ત્રી પગ ઘાલવાનો પાયજામાનો ભાગ
(૨) નાનું મોં (વાસણનું) મોર પં મુનશી; મહેતો; કારકુન; લહિયો મોહત્નત સ્ત્રી ફુરસદ; છુટ્ટી (૨) અવધિ; મહેતલ
(૩) અવકાશ; ખાસ કામ માટે મળતો સમય મોનિકા વિ (અ મુહલિક) મારી નાંખે એવું;
જીવલેણ (રોગ). મોહસિન વિ૦ ઉપકાર કરનાર; સહાયક; ભલું કરનાર મોહારjદ્વાર; દરવાજો (૨)મધમાખ (મોટી) કે તેનો
નહિત વિ (સં.) મોહ પામેલું મોહિની સ્ત્રી (સં૦) મોહિનીફ માયા; મોહમાં નાખવું તે
(૨) વિમોહક મોદી વિ. (સં) મોહનારું, લોભી મૌhi j (અ) મોકો; સમય; લાગી મૌp4 વિ (અ) મોકૂફ; બંધ પડેલું (૨) રદ કે
બરખાસ્ત કરેલું (૩) નિર્ભર; આધારવાળું નૌપણ સ્ત્રી મોકૂફી

Page #335

मौक्तिक
૩૩૦
यशमुश्त
કવિ પં(સં.) મોતી નીરવ પં. (સં.) મુખથી થતું પાપ-જૂઠ વગેરે વિવિ (સં.) મોઢેથી થતું (૨) મૌખિક પરીક્ષા મૌન સ્ત્રી (અન્ય) મોજ; મજા (૨) મોજું ૌજ્ઞા (અ) ગામ (૨) ખેતર; વાંટો; મોજો નળી વિમોજી; મનસ્વી; આનંદી નીËવિ૦ (અ) તોલ કરેલું (૨) યોગ્ય; ઠીક ગૌ ગૂઢ વિ૦ (અ) મોજૂદ; હયાત; હાજર; તૈયાર મૌનૂતન સ્ત્રી મૌજૂદ હોવું તે નૌકૂવા વિ૦ (અ) વર્તમાનકાળનું પ્રસ્તુત નૌકૂલોત સ્ત્રી (અ) સમસ્ત સૃષ્ટિ મૌત સ્ત્રી (અ) મોત; મરણ મૌતા સ્ત્રી (દવાની) માત્રા; પ્રમાણ મૌન ! () મૌન; ચૂપકી; મુનિવ્રત (૨) વિશે
મૌની; ચૂપ નૌના ૫૦ કરંડિયો મૌની વિ મૌનવાળું (૨) પં મુનિ (૩) નાનો
કરંડિયો નૌર (સંમુકુટ; પ્રામઉડ) લગ્નનો મોડ (૨) શિરોમણિ, સરદાર (૩) (સં. મુકુલપ્રામઉલ)
મોર; મંજરી નૌરના સ ક્રિમોર આવવો; મોરવું ગૌરૂરી વિ૦ (અ) વારસાનું; પૈતૃક નીર્થ ! (સંeમૂર્ખતા શૌર્વી સ્ત્રી (સં.) ધનુષની પ્રત્યંચા નવી | (અં) મોલવી; મુલ્લાં (૨) અરબી-
ફારસીનો પંડિત મૌત્રવીકિ સ્ત્રી મોલવીનું કામ મૌત્ની સ્ત્રી બોરસળી; બકુલ મૌત્રા ! (અ) મિત્ર (૨) ધણી (૩) ઈશ્વર પૌત્રાના ૫૦ (અ) મૌલાના; મોટો મોલવી
મૌનિ સ્ત્રી (સં.) જટા (૨) માથું (૩) મુગટ નત્સિદ્દવિ (સં) મૂળગત; અસલી (૨) મૂળ સંબંધી
(૩) સાવ નવીન પૌત્રી પુંછ (સં.) મુગટધારી નૌજૂદ ૫ (અ) જન્મેલું બાળક (૨) હજરત મહંમદ
પેગંબરનો જન્મોત્સવ ગૌતમ, સિમ ! મોસમ ઋતુ; કાળ નૌસા ! માસો; માસીનો પતિ મૌલિક ! (અ) મોસમ; ઋતુ; યોગ્ય સમય मौसिमगुल, मौसिमबहार पुं० वसंत *तु મૌસિgિi ! પાનખર ઋતુ મૌલિક વિ (અ) મોસમનું; મોસમને કારણે થતું મૌસિયા વિમાસી જેવું (૨) પુંછ માસા
મિયાસુર ડું માસો-સસરો મૌલિથાસાર સ્ત્રી માસીસાસુ ગૌરી સ્ત્રી માસી ગૌસૂઝ વિ (અ) વર્ણવેલું; ઉલ્લેખેલું નૌસૂમ વિ. (અન્ય) નામવાળું; નામે મૌના વિના સ્ત્રી (અ) નામવાળી ગૌસૂત્ર વિ (અ) મળેલું; પ્રાપ્ત નૌસેરા વિમસિયાઈ, માસીને લગતું થર્વ, યવ અમ્યાઉં થાન ! (હા) તલવાર વગેરેનું મ્યાન યુનિસિપી સ્ત્રી મ્યુનિસિપાલિટી, સુધરાઈ; નગરપાલિકા નિયમ ૫૦ (ઇ) સંગ્રહસ્થાન; “યુઝિયમ નાન વિશે (સં9) કરમાયેલું (૨) મેલું નિ સ્ત્રી ખિન્નતાનો ભાવ
છ ! (સં.) પ્લેચ્છ (અનાર્ય) જાતિનું માણસ (૨) વિ૦ નીચ; પાપી (૩) આર્ય સદાચારનું પાલન
ન કરનારું य થવ-7મ વિપૂરું; કુલ (૨) અ એકસાથે
એકઝપટ; એકી કલમે યવ-, ય-વાન વિ (ફાળ) એકવચની યના અન્ય (ફા) એકત્ર; એકઠું થનાર વિ૦ (ફળ) એકદિલ ખૂબ મળેલા જીવવાળું ય શ વિ (ફા) એકતરફી યતા વિ (ફાટ) એક્કો; અદ્વિતીય; અજોડ થતા સ્ત્રી અદ્વિતીયતા ય-હથલ, ય-કારી અ૦ (ફા) અચાનક;
ઓચિંતું યમુરત અ૦ (ફા) એકસાથે
યંત્ર ૫ (સં૦) યંત્ર; મશીન (૨) હથિયાર; ઓજાર
(૩) ઉપકરણ (૪) જંતર (૫) તાળું (૬) વાજું યંત્ર સ્ત્રી (i) તકલીફ, પીડા યંત્રમંત્ર ! (સં.) જાદુ, જંતરમંતર યંત્રમાનવ છું યંત્ર માનવ; રોબોટ' યંત્રવિદાસ્ત્રીયંત્રોના નિર્માણ અને તેમને ચલાવવાની
કળા યંત્રાત્રય (સં) કારખાનું (૨) યંત્રગૃહ મંત્રી મું(સં.) યંત્ર મંત્ર કરનારો; તાંત્રિક (૨) વાજું
વગાડનારો (૩) નિયંત્રણ કરનારો ય વિ (ફાબે) એક

Page #336

यक-लख्त
૩૩૧
यश
ય-ન્નત અ (ફા) એકદમ; એકી કલમે યૌતા વિ એકલો જ (પુત્ર) વળતી વિસ્ત્રી એકલી જ (પુત્રી)
વિ (ફા) એકસરખું ચટૂ વિ૦ (ફાળ) એક જ તરફનું (૨) એકાગ્ર (૩) સ્થિર
સૂર્ણ સ્ત્રી (ફા) એક જ તરફની થાય અને (ફાળ) એકાએક; અચાનક યકીન (અ) વિશ્વાસ વન અ (અ) જરૂર; ખાતરીપૂર્વક યક્ષની વિ (અ) નિશ્ચિત; ખાતરીબંઘ ચમ વિ૦ (ફાળ) પ્રથમ; પહેલું (૨) સ્ત્રી પડવો;
પહેલી તિથિ યવૃત્ ૫૧ (સં) કાળજું; લિવર થવા વિ (ફા) એક્કો; અજોડ (૨) એકલું
(૩) પં એકા-ગાડી યક્ષ ડું () એક દેવયોનિ યા કું (સંe) ક્ષય યસ્ય ક્ષયરોગી યg ! (ફા) હિમ; બરફ (૨) વિ બહુ ઠંડું થની સ્ત્રી (કા) માંસનો શેરવો યાતિ, યાની સ્ત્રી (ફા યગાં) સગપણ;
સંબંધ (૨) મેળ; એકતા યમના વિ૦ (ફળ) સગુંસંબંધી (૨) અજોડ યા કું (ફા) પ્રભુનામ યતાની વિપ્રભુના નામ વિષયક વજન ! (સં.) હોમ યજ્ઞ કરવો તે; હવન વનમાન ! (સં.) યજ્ઞ કરનાર વનમાની સ્ત્રી પુરોહિતનું કામ, ગોરપદું,યજમાનોનું
નિવાસસ્થાન યજુર્વેદ પું. (સં.) યજૂર નામે વેદ યજ્ઞ પુ (સં.) હોમ, હવન યજ્ઞસૂત્ર, યજ્ઞોપવીત છું. (સં૦) જનોઈ વેતન પંયત્ન કરવો તે; પ્રયત્ન કરવો તે યતિ મું. (સં.) સાધુસંન્યાસી (૨) યોગી તિબંધું કાવ્યમાં છંદદોષ; જેમાંયતિ (વિરામ)
નિશ્ચિત સ્થાને ન હોય તે કાવ્ય દોષ યતીમ ડું (અ) અનાથ યતમાના | અનાથાલય યતીની સ્ત્રી અનાથતા યદિય વિ (સં.) જિતેંદ્રિય સંયમી
ત્વિરિત વિ૦ (સં) બહુ થોડું; જૂજ યત્ન ! (સં.) પ્રયાસ; પ્રયત્ન; ઉદ્યમ (૨) ઉપાય; ઉપચાર; રોગશાંતિનો ઉપાય
પત્ર અને (સં૦) જ્યાં યંત્રતંત્ર અને જ્યાંત્યાં ઠેકઠેકાણે યથા અન્ય (સં.) જેમ; જેવી રીતે યથામ અ ક્રમશ:; ક્રમ અનુસાર યયાતિથ્ય અને સં૦) આબેહૂબ બરોબર; તેમજ યથાપૂર્વ અને (સં.) જેમનું તેમ; પહેલાં પેઠે યથાયોગ્ય અને (સં.) ઘટારત; જેવું ઘટે તેમ યથાર્થ વિ. (સં9) સાચું; વાજબી (૨) ઉચિત યથાવત્ અ (સં.) યોગ્ય રીતે () જેમનું તેમ યથાવિધિ અ૦ (સં.) વિધિપૂર્વક યથાવિત્ત, અથાણી અને (સં.) બને તેટલું; શક્તિ
મુજબ યથાસંમત અને (i) બને ત્યાં સુધી યથેચ્છ, યથેષ્ટ અ (સં.) ઇચ્છા મુજબ; મનમાન્યું યથાવત્ત વિશે (સં) કહ્યા પ્રમાણેનું વરત વિ. (સં.) યોગ્ય ઘટિત થવા અ (સં.) જ્યારે થવા અન્ય કદી-કદી; ક્યારેક દ્િ અ (સં.) જો; અગર પવિત્ર, પતિ અને જોકે યા સ્ત્રી (સં૦) સ્વેચ્છા (૨) સહજ કે અકસ્માત
બનવું તે યપિ અ (સં) જોકે યમ (સં) નિગ્રહ; કાબૂ (૨) જમ યમjએક શબ્દાલંકાર જેમાં ભિન્ન અર્થના સમાન
શબ્દોની પુનરાવૃત્તિ થતી હોય છે. ચમન ! (સં) જોડકાં બાળક યમની સ્ત્રી (સં.) જોડી (૨) ચણિયા-ચોળી (જેમ કે,
યમલી પોશાક) યમી સ્ત્રી (સં.) યમની બહેન-યમુના નદી યમીન વિ(અ) જમણું (૨) ડું જમણો હાથ (૩) કસમ; સોગન (૪) કસ; બળ રવિના ડું (અ) કમળો; પાંડુરોગ થત Ir૨ સ્ત્રી (તુ) હુમલો; ચડાઈ થવા સ્ત્રી (ફા) લાંબી અંધારી રાત થવ - (i) જવ ધાન્ય વેવન યૂનાન-ગ્રીસનો વતની (૨) આર્મેતર
જાતિનો માણસ; પ્લેચ્છ યવન ! (સં.) તેજ ચાલવાળો ઘોડો (૨) વેગ;
તેજી (૩) કાળયવન નામનો પૌરાણિક રાજા યવનિ સ્ત્રી (સં.) જવનિકા; પડદો યવની સ્ત્રી યુનાન દેશની સ્ત્રી
વાસ પુંજવાસો નામનું ઘાસ યશ ! (સં૦) જશ; કીર્તિ

Page #337

यशब
યશવ, યામ પું॰ (અ) એક જાતનો પથ્થર, ‘સંગે
યશબ'
યશસ્વી વિ॰ (સં॰) યશવાળું (૨) સફળ; ફતેહમંદ યશી, યજ્ઞીત વિ॰ યશસ્વી યષ્ટિ, યષ્ટિ
સ્ત્રી (સં॰) લાકડી
૩૩૨
યસાર પું॰ (અ॰) ડાબો હાથ (૨) ખૂબ સંપત્તિ (૩) વિ॰ ડાબું
યજ્ઞ સ॰ આ (વિભક્તિનાં રૂપમાં ‘સ’ થાય છે. ઉદા ‘રૂસો’. વ્રજભાષામાં ‘વા' થાય છે. ‘યાજો') યહાઁ અ॰ અહીં
છે.) યહૂદ્દિન સ્ત્રી॰ યહૂદી સ્ત્રી યહૂદી વિ॰ યહૂદનો વતની યાઁચના સ॰ ક્રિ॰ યાચવું; માગવું યા અ॰ (ફા॰) વા; અથવા (૨) હે ! યાત પું॰ (અ) એક જાતનો મણિ યાન પું॰ (સં) યજ્ઞ
યહી સ॰ (‘યદ + દ્દી') આ જ યહૂર્તી પું॰ યાકૂબનો ચોથો દીકરો જેના નામ પરથી એક કોમનું નામ યહૂદી પડ્યું. યહૂવ પું॰ પેલેસ્ટાઇન દેશ (જેમાં ઈશુનું જન્મસ્થાન
યાઘ પું॰ (સં) માગનાર; માગણ યાચના સ॰ ક્રિ॰ માગવું; યાચવું (૨) સ્ત્રી॰ (સં) માગવું તે; માગણી
યાતના સ્ત્રી॰ (સં॰) પીડા; કષ્ટ યાતા સ્ત્રી॰ દેરાણી કે જેઠાણી યાતાયાત પું॰ (સં) આવાગમન; આવવું-જવું યાત્રા સ્રી॰ (સં॰) પ્રવાસ; સફર (૨) જાત્રા; તીર્થાટન યાત્રાવાન પું॰ તીર્થનો પંડો
યાત્રિ પું॰ (સં) યાત્રા કરનાર વ્યક્તિ; યાત્રી યાત્રી પું॰ (સં) યાત્રાળુ; મુસાફર યાત્રી પાડ઼ી સ્ત્રી યાત્રા માટેની ગાડી યાત્રી-પહાણ પું॰ (અ) યાત્રીઓને લઈ જનારું
જહાજ
યાત્રી-નિવાસ પું॰ મુસાફરોને રહેવા-ઊતરવાની
જગ્યા
યાત્રી-વિમાન પું॰ યાત્રીઓને લઈ જનારું વિમાન યાથાતથ્ય, યથાર્થ પું॰ (સં॰) યથાર્થતા; સત્ય યાત્ સ્ત્રી॰ (સં॰) સ્મૃતિ; સ્મરણ યાદ્રી સ્ત્રી॰ (ફા॰) સ્મારક; સ્મૃતિચિહ્ન યાદ્દાશ્ત સ્ત્રી॰ (ફા) સ્મૃતિ; યાદદાસ્ત (૨) યાદ રાખવા લખી કે નોંધી લીધેલું તે યાન પું॰ (સં) વાહન (૨) ચડાઈ; આક્રમણ યાની, યાને અ॰ (અયઅની) યાને; અર્થાત્; એટલે કે
યાપન પ્॰ (સં॰) વિતાવવું કે પસાર કરવું તે યાત સ્ત્રી॰ (ફા॰) પ્રાપ્તિ (૨) આવક યાતની સ્ત્રી॰ (ફા) બાકી લેણું
યાવ (ફા॰) (સમાસમાં) ‘પ્રાપ્ત કરનાર’ એ અર્થમાં. ઉદા કામ-યાબ
યાજૂ પું॰ (ફા) ટફૂ
યામ પું॰ (સં॰) પહો૨-ત્રણ કલાક સમય યામન પું॰ (સં) જોડકું (૨) તંત્રશાસનો એક ગ્રંથ યામાતા પું॰ (સં॰) જમાઈ યામિ પું॰ (સં) ચોકીદાર યામિની સ્ત્રી॰ (સં) રાત્રિ; રજની
युद्ध
યાયાવર પું॰ (સં॰) ભ્રમણ કરતો પુરુષ; એક જગ્યાએ ટકીને ન રહેતો પુરુષ; ખૂબ ઘૂમના૨; સહેલાણી (૨) સંન્યાસી
યાર પું॰ (ફા॰) યાર; દોસ્ત (૨) જાર; વ્યભિચારી યાર-વાણ વિ॰ (ફા॰) મિલનસાર (૨) યારબાજ; વિષયી; કામાંધ - યારી-માર વિ॰ મિત્રદ્રોહી
યારાન પું॰ (ફા) ‘યાર’નું બ॰ વ; યારી; દોસ્તી યારાના વિ॰ (ફા॰) મિત્રતાનું; મિત્ર જેવું (૨) પું॰ મૈત્રી (૩) વ્યભિચાર
યારી સ્ત્રી॰ (ફા) મૈત્રી (૨) વ્યભિચાર
યાન સ્ત્રી॰ (તુ) ગરદન (૨) યાળ (ઘોડા સિંહ વગેરેની)
યાવર વિ॰ (ફા॰) મિત્ર; સહાયક; મદદગાર યાવી સ્રી॰ મૈત્રી; મદદ
યાવા વિ॰ (ફા) ઉટપટાંગ; ઢંગધડા વગરની (વાત) યાજ્ઞ સ્ત્રી॰ (અ) નિરાશા (૨) ભય; અંદેશો (૩) પુ (સં॰) પ્રયાસ; પ્રયત્ન
યાસમન, યાસમીન સ્ત્રી॰ (ફા॰) ચમેલી (૨) જૂઈ યુક્ત વિ॰ (સં॰) જોડાયેલું (૨) યોગ્ય (૩) ‘વાળું’ ‘સહિત’ (સમાસને અંતે)
યુક્તિ સ્ત્રી॰ (સં॰) ઉપાય; તરકીબ; કરામત (૨) તર્ક;
ન્યાય
યુ પું॰ (સં) યુગ (૨) જમાનો (૩) યુગલ યુગપત્ અ॰ (સં) એકીસાથે યુરાન પું॰ (સં) જોડું; યુગલ
યુગાંત પું॰ (સં) યુગનો અંત (૨) યુગનો અંતિમ સમય (૩) પ્રલય
યુગાંતર પું॰ (સં॰) બીજો યુગ (૨) ક્રાંતિ; યુગપલટો યુગાવતાર પું॰ (સં॰) યુગના અવતારી મહાપુરુષ યુગ્મ પું॰ (સં) યુગલ; જોડું ચુત વિ॰ (સં) યુક્ત; સહિત યુદ્ધ પું॰ (સં) લડાઈ; યુદ્ધ

Page #338

युद्धविराम
૩૩૩
रंगभवन
યુદ્ધવિરામ પં યુદ્ધ રોકવું તે યુનિવર્સિટી સ્ત્રી (ઈ) વિશ્વવિદ્યાલય યુપિયન યુરોપવાસી યુરોપીય વિયુરોપનું યુયુભા સ્ત્રી (સં.) લડવાની ઈચ્છા (૨) શત્રુતા યુયુ વિલડવા ઇચ્છનાર યુવા, યુવાન વિશે (સં.) નવજુવાન યુવતી સ્ત્રી (સં9) જુવાન સ્ત્રી યુવર પું(સં) પાટવી કુંવર યુવાન સ્ત્રી યુવરાજનું પદ યુવાન સ્ત્રી યુવરાજની રાણી યુવાવાળી સ્ત્રી યુવાનોની વાણી યુવા, યુવાન વિ૦ (સં.) યુવક હું અ આમ; આ પ્રમાણે યૂપું, યૂ સ્ત્રી () મૂવિટાપુ (અં) એક ગંધમય પાંદડાંવાળું ઝાડ ભૂતિ સ્ત્રી (સં૦) મેળ; મળવું તે યૂથ ! (સં.) જૂથ; સમૂહ
રા, ચૂથી સ્ત્રી (સં.) જૂઈ (૨) જૂઈનું ફૂલ યૂનાન પુંયુનાન દેશ પૂનાની વિયુનાનુ (૨) સીયુનાનની ભાષા કે
વૈદક-પદ્ધતિ નિદj (ઇંન્ટ) એકમ નિકોને (ઇ) ગણવેશ યૂનિયન સ્ત્રી (ઈ) સંઘ; સભા યુનિયન વટ સી. (ઇ.) કેંદ્રીય સરકાર સંઘ
સરકાર યૂનિવર્સિટી સ્ત્રી (ઈ-) યુનિવર્સિટી; વિશ્વવિદ્યાલય યૂપ, પૂરો ! (ઈ-) યુરોપ ખંડ પૂવિ વિ૦ (ઈ.) મૂત્ર અંગેનું
રે સ (‘યહ'નું બ૦ વ૦) આ બધા એસ (યહ + હી) આ જ યે, યેસ આ પણ (યહ ભી') રેતો વિ (‘એતા', “ઇતના') આટલું છે અ આમ; આ પ્રમાણે યોહી અને આમ જ (૨) વ્યર્થ વિના ખાસ પ્રયોજન યોજાયું. (સં.) યોગ, ધ્યાન (૨) તપસ્યા (૩) મેળાપ; મિલન (૪) સંયોગ (૫) સંબંધ, લગાવ (૬) પ્રયોગ; વ્યવહાર (૭) પરિણામ; ફળ (૮) ઉપાય;
યુક્તિ (૯) જોડવું તે (૧૦) સુયોગ યોગક્ષેમ ! (સં.) કુશળ-મંગલ (૨) જીવનનિર્વાહ
(૩) લાભ અને એનું રક્ષણ (૪) શાંતિ અને સુવ્યવસ્થા
વિાન પું(સં.) મદદ આપવી (૨) હાથ લંબાવવો યોપદવિ (સં.) યોગમાર્ગમાં પતન પામેલ યોગમાયા સ્ત્રી તત્ત્વજ્ઞાન અને ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં ઈશ્વરની
સૃષ્ટિમૂલક શક્તિ યોતિ સ્ત્રી (સંવે) ખાસ અર્થમાં પ્રચલિત સમાસ.
ઉદા ચંદ્રભાલ થોળ પં. (સં.) યોગ સાધનાર; યોગી; જોગી યોગ્ય વિ (સં.) ઉચિત; વાજબી રોગવા વિ. (સં) જોડનાર (૨) સંયોજક યોગાન | (સં.) યોજવું તે (૨) ચાર ગાઉ યોજના સ્ત્રી (સં.) ગોઠવણ; વ્યવસ્થાનું આયોજન યોજાયું (સં.) યોદ્ધો; લડવૈયો; સૈનિક નિ સ્ત્રી () દેવ, પશુ વગેરે જાતિ (૨) ઉત્પત્તિનું સ્થાન મ દિવસ ય અને આમ; આ રીતે થતા, સૌr j (સં.) લગ્નની પહેરામણી; દેજ
પૈઠણ વગેરે. થાન વિ (સં) યોનિ સંબંધી ચાર પં. (અ) દિવસ વાણિયj(અ) રોજી (૨)વિરોજનું (૩) અરોજ વાવના ! (સં.) જુવાની. વૌવરાજ પુ (સત્ર) યુવરાજ હોવાની અવસ્થા (૨) યુવરાજનું પદ
યુરિયા ! (૪૦) એક રાસાયણિક ખાતર જૂનિયનj (ઈ.) એકવજનદાર ધોળા રંગની ધાતુ પૂરિશ સી (ડુ) હલ્લ; હુમલો પૂર, પૂપિયન વિ (૨) પું. યુરોપનું કે તેનું
રહેવાસી
જેવા વિ (2) ગરીબ, નિર્ધન, અકિંચન (૨) કંજૂસ
પું(સં૦) કલાઈ; રાંગા ધાતુ (૨) રંગભૂમિ (૩) રંગ (વર્ણ વગેરે અર્થમાં) સાઇન શું હાલ વેલ; દશા; સ્થિતિ (૨) વાર્તા કો. – 22
સંત શ્રી રંગ (૨) મજા; આનંદ (૩) દશા સંત પં સંતરું બિના સ ક્રિ રંગવું નહિ વિ રંગબેરંગી પવન () રંગમહેલ

Page #339

रंगभूमि
૩૩૪
रक्तपित्त
સંપૂબ સ્ત્રી (સં.) નાટકશાળા, અખાડો કે યુદ્ધ ક્ષેત્ર
(૨) રંગમંચ સંબંa jનાટકનું સ્ટેજ મહ આનંદ-ઉલ્લાસ માણવાની જગા
ત્ની, સ્ત્રી સ્ત્રી મજા; લહેર; રંગરસ સ્વિટ ડું લશ્કરમાં દાખલ થનાર જ ૫૦ (ફા) રંગરેજ
સ્ત્રી રંગરેજ સ્ત્રી રેતી સ્ત્રી રંગરેલી; આમોદ-પ્રમોદ
ના સ્ત્રી (સં.) નાટકશાળા કાલા ! (ફા) રંગારો (મકાન વગેરેનો) (૨)
રંગ બનાવનાર માસી સ્ત્રી રંગવાનો ધંધો કે કામ સારું, માટે સ્ત્રી રંગવાનું કામ કે તેની મજૂરી સંચાવિ (ફા) રંગબેરંગી; અનેક રંગવાળું;તરેહ તરેહનું (૨) ડું રંગારંગ કાર્યક્રમ જયા, લા ડું રંગારો ની વિ (સં.) રંગીલું; મોજીલું ન વિ૦ (ફા) રંગવાળું; રંગિત (૨) રંગીલું (૩) મજેદાર; રસિક નીની સ્ત્રી રંગીન હોવું તે (૨) સજાવટ; શણગાર જીલ્લા વિ આનંદી; રંગીલું; લહેરી (૨) સુંદર; ખૂબસૂરત
યા રંગારો સંજ, સંવ વિરજ; થોડું; જરા જ ! (ફા) દુઃખ; ખેદ (૨) શોક; અફસોસ; પસ્તાવો નવા ૫ (સં.) રંગરેજ; રંગારો (૨) મેંદી (૩) વિરંગનાર (૪) રંજન કરનાર (૫) સ્ત્રી (ફા) તોપ બંદૂક ફોડવા રખાતો થોડો દારૂ (૬) ઉશ્કેરનારી વાત વન ડું (સં) રંગવું તે (૨) ચિત્તનું રંજન;
પ્રસન્નતા; રાજી થવું તે નિશા સ્ત્રી- (ફા) રજ પામવું તે; અણબનાવ ની સ્ત્રી નારાજગી; નારાજી ના વિ૦ (ફા) નારાજ; રંજાડાયેલ; દુભાયેલું કા સ્ત્રી (સં.) રાંડ પૈકાપા ડું રંડાપ, વૈધવ્ય રહી સ્ત્રી ગણિકા
ડીવાર પેવેશ્યાગામી સિંહબાની સ્ત્રી વેશ્યાગમન હુમા, ડુવા વિધુર, રાંડેલો સતિ સ્ત્રી (સં.) ખેલ; ક્રીડા લિના સક્રિરંદવું; રંદાથી છોલવું
iા ! (કા) દો સંધર ડું (સં૦) રાંધવું તે; રાંધણ રય પું” (સં”) કાણું; છિદ્ર (૨) દોષ મા શું કશ; નરાજ (૨) સ્ત્રી (સં.) એક અપ્સરા (૩) કેળ (૪) ગાયનું બાંગરડવું તે (૫) સુંદર સ્ત્રી (૬) વેશ્યા માના અને ક્રિ (ગાયનું) બાંગરડવું હા ! ચસકો; લોભલાલચ મથ્થત સ્ત્રી (અ) રૈયત; પ્રજા (૨) સાથિયો ખેડૂત
(૩) નોકર; અનુચર મધ્યત-માપ વિ પ્રજાપડિક; અત્યાચારી રતિલાર પે હાકેમ; રાજા મતવાન સ્ત્રી એક મહેસૂલ-પદ્ધતિ; રૈયતવારી
ગત સ્ત્રી રૈયત હું સ્ત્રી રવૈયો; નાની વલોણી (૨) રવો રંત પુ (અ) જાગીરદાર; તાલુકદાર (૨) અમીર;
મોટો માણસ ( સ આપ; બીજા પુરુષનું માનવાચક રણનત સ્ત્રી (અ) અભિમાન
મૈયત સ્ત્રી રૈયત દયા ૫૦(અ) ક્ષેત્રફળ લિમ સ્ત્રી (અ) લખવું તે (૨) છાપ; મહોર (૩) રકમ; દાગીના કે ધન (૪) તરેહ; પ્રકાર (૫) રકમ; સંખ્યા વાક સ્ત્રી (અ) રકાબ; પેંગડું રષિત સ્ત્રી (અ) “રકીબ” (એકની પ્રિયાનો બીજો
આશક) હોવું તે; પ્રેમનો ઝઘડો અવતાર(ફા) કંદોઈ (૨)ખાનસામો (મુસલમાન
અને અંગ્રેજ ઘરમાં રસોઈ વગેરેનો કારભારી) (૩) ખવાસ રાધા પુ () મોટી થાળી; કથરોટ
લાવી, ધી સ્ત્રી કેબી રવિ વિ. (અ) પાણી જેવું પાતળું (૨) કોમળ
(૩) દયાળુ શીવ પું(અ) એકની પ્રિયાનો બીજો આશક રહેવી સ્ત્રી રકાબી ત્તિ (સં) લોહી (૨)વિ રાતું; લાલ (૩)રંગાયેલ (૪) અનુરાગવાળું તજ પુ (સં.) કોયલ (૨) રીંગણ હાવાપ, વાવવાવ લોહીનું દબાણ; “બ્લડ
પ્રેસર' પવાલાર . (સં.) લોહી આપવું તે રવાપાત ! (સં.) લોહી રેડાવું તે; ખૂનરેજી રવાપર યું. (સં.) પત; કોઢ

Page #340

रक्तबीज
૩૩૫
रजोदर्शन,
વતન (સં) દાડમ (૨) એ નામનો એક રાક્ષસ હાવિર ! (સં) લોહી-વિકાર હત્તસ્ત્રાવ ! (સં.) લોહી વહેવું-નીકળવું તે રહેતા ડું દૂઝતા હરસ વત્તાજૂ ! (સં) રતાળુ વિત સ્ત્રી (સર) પ્રેમ; અનુરાગ (૨) રતી વજન વિત (સં.) રતી વજન રસ ૫ (સં.) રક્ષા (૨) રક્ષક (૩) રાક્ષસ
લવ પું° (i) રક્ષા કરનાર (૨) રખેવાળ રક્ષા પું. (સં) બચાવવું તેનું પાલન રક્ષા સ્ત્રી (સં.) સંભાળ; જાળવણી (૨) રક્ષણ;
સુરક્ષા બચાવ (૩) રાખડી (૪) કવચ (જેમ કે, રક્ષા-કવચ). રક્ષાગૃહપુ (સં.) પ્રસૂતિગૃહ (૨) ચોકી (૩)વિશ્રામ
ભવન રક્ષાબંધન પં. (સં૦) રાખડી બાંધવી તે રક્ષામંત્રાત્રય પુ રાષ્ટ્રનો રક્ષાવિભાગ ક્ષિત વિ૦ (સં) રક્ષા પામેલું (૨) આશ્રિત દવસ ૫ (અ) નૃત્ય, નાચ; મુજરો રહના સક્રિ રાખવું; બચાવવું; સંભાળ લેવી ઉના પું” (ફા) નાની બારી (૨) ખલેલ (૩) એબ;
દોષ રહના-બંતા વિ૦ (ફા.) વિપ્ન નાંખનારું;
અડચણકર્તા રહના-બંતા સ્ત્રી (ફા) વિનદાત્રી; અડચણ
કરનારી રહી સ્ત્રી રખાત; ઉપપત્ની રત્ના ડું રેંકડી કે તેવી ગાડી રહવા, રહેવાની સ્ત્રી રખેવાળી હવાર, રહા ! રખેવાળ હવાની, રાષ્ટ્ર સ્ત્રી રખેવાળી રહના સક્રિ રખાવવું (૨) રક્ષા કરવી રહેતી, રકતી આી રખાત; ઉપપત્ની જ સ્ત્રી (કાવ્ય) રગ; નસ (શરીર કે પાનની)
ન સ્ત્રી (ફા.) સૌથી મોટી-ધોરી નસ ના સ્ત્રી-રગડવું, ઘૂંટવું કે ઘસવું તે (૨) રગડ; ભારે મહેનત (૩) રગડો ઝઘડે; પંચાત (૪)ઘસાવાથી થતું ચિહ્ન; ઉઝરડો
ના સક્રિ રગડવું; ઘસવું કે ઘુંટવું (૨) ખૂબ મહેનતપૂર્વક કરવું (૩) હેરાન કરવું (૪) અક્રિ ખૂબ મહેનત કરવી
પું રગડવું તે - પં લડાઈ-ટંટો
માત્ર સ્ત્રી રગડવું તે રવિના સક્રિ ખદેડવું, દોડાવવું રાતિ સ્ત્રી (અ) રુચિ; ચાહ; ઈચ્છા; મરજી - પં પાંદડાની નસો (૨) શરીરની રગેરગઅંદરનાં બધાં અંગ ના સક્રિ રચવું (૨) સ્ત્રી (સં.) રચવું કે રચાયેલું
તે; બનાવટ; કૃતિ જવનાત્મક વિ (સ) રચનાને લગતું, જેમાં રચવાનું
કરવાનું હોય એવું; અમલી પિતા પું. (સં.) રચનાર; નિર્માતા
યત્રી સ્ત્રી રચના કરનારી સ્ત્રી રજિત વિ૦ (સં) રચેલું, બનાવેલું ૪ મું (હા) અંગૂર જ (સં) રજોગુણ (૨) સ્ત્રીનો માસિક અટકાવ
(૩) પરાગ (૪) સ્ત્રી રજ; ધૂળનો કણ રજવા ડું (સં૦) ધોબી રગવી સ્ત્રી ધોબણ રન મું રજકણ; શૂળનો કણ
ગત સ્ત્રી (સં9) ચાંદી (૨) વિ. ધોળું જગત-જયંતી સ્ત્રી (i) કોઈ સંસ્થા વગેરેનો પચીસ
વર્ષનો જીવનકાળ પૂર્ણ થતાં મનાવાતો ઉત્સવ રાતિપટ પં(સં) ચલચિત્રોનાં દશ્ય દેખાડવા
પ્રયોજાતો સફેદ પડદો રાની સ્ત્રી (સં.) રાત્રિ (૨) હળદર રજનીકાંધા સ્ત્રી એક જાણીતું સુગંધિત ફૂલ જે રાત્રે
ખૂબ મહેકે છે. રજવાડું રજવાડું; દેશી રાજ્ય
શ્વના વિસ્ત્રી (સં૦) વેગળી બેઠેલી (સ્ત્રી). રજા સ્ત્રી (અન્ય) રજા મંજૂરી; છૂટી); અનુમતિ રબાર સ્ત્રી આજ્ઞા; હુકમ જા સ્ત્રી (કાવ્ય) ઓઢવાની રજાઈ Cate (ફા) સ્વયંસેવક રામંત વિ૦ (ફા૦) સહમત રમેલી સ્ત્રી સહમતી વિરપું(ઈ) નોંધપત્રક નિરાશલા વિરજિસ્ટર કરાવેલું; “રજિસ્ટર્ડ નિરરી સ્ત્રી રજિસ્ટરમાં નોંધવું તે ગાર વિ૦ (અં) રજિસ્ટરમાં નોંધાયેલું
ની સ્ત્રી રજિસ્ટર કરાવવું તે નિસ્ટ્રેશન પું(અં) રજિસ્ટર કરાવવું તે રીત વિ૦ (અ) રજાળું; નીચ; હલકટ ગોળ કું (સ) રાજસ; પ્રકૃતિનો એક ગુણ ગોતર, નોય ! (સં.) નો તુધર્મઅટકાવ

Page #341

रजोनिवृत्ति
૩૩૬
रबीब
હી વિ. રદી; ઉપયોગમાં ન આવે એવું (૨) સ્ત્રી કાગળની પસ્તી ન ! ખાડી; જંગલ, સરોવર, રણ (જેમ કે, કચ્છનું
રણ). રન પં() ક્રિકેટની રમતમાં દોડના રન
ના , ના, પુંરણબંકો; શૂરવીર રજા ! (ઈ) ક્રિકેટમાં દોડનાર
વાસ, નિવાસ પે રણવાસ; રાણીવાસ હવે હું (ઈ.) દોડમાર્ગ રાટીગ્લપસવું તે (૨)ઢાળ; ઉતાર (૩)લાંબી દોડ;
રપેટી (૪) રિપોર્ટ; સૂચના; નિવેદન રષદના અક્રિલપસવું (૨)રપેટી-ઝપાટામાં ચાલવું;
ઝપાટવું ૨ ડું લપસવું તે (૨) રપેટી; ઝપાટો રણ વિ૦ (ઇ) કાચું; ખરડારૂપ (૨) ખરબચડું વન સીરાઈફલ-બંદૂક (૨) ઓઢવાનું એક
ગરમ રગ રા, લા વિ (અ) દૂર કરેલું (૨) નિવૃત્ત;
શાંત
બોતિ સ્ત્રી કાયમને માટે સ્ત્રીઓના માસિક ધર્મનું બંધ થઈ જવું તે ભકિa j(અ) રોજી આપનાર નુ સ્ત્રી (સં૦) દોરડી; રસી (૨) લગામ
ના ડું દોરડાથી બનાવેલો રસ્તો જ રસી (કા) યુદ્ધ ૮ સીરટવું તે; રટણ (૨) ગોખણ ૮ના સક્રિ રટવું (૨) ગોખવું
(અ) કોઈ વસ્તુની સ્થિતિ જાણવાનું એક મંત્ર ના ડું () યુદ્ધ; જંગ
ક્ષેત્ર છું યુદ્ધભૂમિ રપૂર સ્ત્રી રણક્ષેત્ર
સિંખ્યા ! રણશિંગું viા ! (સં.) રણક્ષેત્ર ત વિ (સં.) લીન; આસક્ત (૨) હું પ્રેમ
પળ પુ તહેવારનું જાગરણ તન મું રત્ન
ન, Flu વિ રતૂમડું Gણ સ્ત્રી (અ૭) શરાબનો પ્યાલો (૨) રતલ વજન વલભૂપું રતાળુ
ત સી. (સં.) કામ; આસક્તિ (૨) સંભોગ તૂત સી(અ) ભેજ; ભીનાશ dયા ૫, રdધી સી રતાંધળાપણું iધવા વિ૦ રતાંધળું
ની સ્ત્રીરતી વજન (૨) રતી; અનોઠી રીમા વિરતીભાર; બહુ થોડું રથી સ્ત્રી ઠાઠડી હત મું (સં૦) રત્ન; મણિ રત્ન ! (સં”) ઝવેરી રત્નાકર છું. (સં.) સમુદ્ર જય પં. (સં.) રથ ગાડી રથી ૫ રથમાં બેસી લડનાર યોદ્ધો ૯ (સં.) દાંત (અં) (૨) વિ(અ) રદ
કરેલું ઉછર, લકર, પ પુ (સં) હોઠ લીક સ્ત્રી (અ) ગઝલમાં કાફિયા બાદ વારંવાર આવતો શબ્દ (૨) ઘોડા પર પાછળ બેઠેલી વ્યક્તિ (૩) પાછળના ભાગમાં રહેનારી સેના લીવાર વિ. (અફા) અક્ષરક્રમમાં આવેલું ૪ વિ (અ) રદ કરેલું (૨) ખરાબ; નકામું; દી (૩) સી-ઊલટીવમન -લિન મું (અ) રદબાતલ, ફેરફાર ૨ ડું (ફા) થર;પડ
રોહ સી. (અ) સુખ; આરામ (૨) પરોપકાર પછી (અ) સાથી; સહાયક મિત્ર
પું (અ) કપડું તૂણવું તે પૂર પુતૂસનાર; સૂણિયો
0 સી કપડું તૃણવાનું કામ -વ7 વિ રફુચક્કર; ગેબ; ભાગી ગયેલું અ વિ (ફા) ગયેલું; ગત રાની સી- (ફા) બહાર જવું તે (૨) માલની નિકાસ પર સ્ત્રી (કા૦) ચાલ; ગતિ પિતા ( અ (ફા) રફતે રફતે, ધીરે ધીરે; ક્રમશઃ હ ! (અ) પાલનપોષણ કરનાર; ઈશ્વર વ, રહા ! (ઈ) રબર રાના સક્રિઘુમાવવું; ચલાવવું (૨) પ્રવાહીને
ઘુમરડી ખવડાવવી (૩) અને ક્રિરવડવું; રખડવું લાડી સ્ત્રી બાસૂદી જેવી એકવાની હલા ડું ચાલવાનો થાક (૨) કીચડ વાવ, જવાહ (અ) સારંગી જેવું એક વાઘ
વા સારંગી વગાડી જાણનાર નથી સ્ત્રી (અરબીઅ) વસંત કે તે ઋતુની ફસલરવી પાક
જૂ-અરબાપુ (અ) અરબી વર્ષનો ત્રીજો માસ રથી-૩-ગર, વીરાની પં- (અ) અરબી
વર્ષનો ચોથો માસ વલ ! (અ) આંગળિયાત પુત્ર (૨) પાલકપિતાનો પુત્ર

Page #342

रब्त
રા પું॰ (અ) રફત; મહાવરો (૨) મેળ; સંબંધ રન પાક્ત પું॰ મેળ; ખૂબ સંબંધ રબ્બાન પું॰ સારંગી જેવું એક વાદ્ય રમા પું॰પ્રેમી; યાર (સં) (૨) સ્ત્રી લહેર; તરંગ મધ્ન સ્ત્રી॰ (અ) અંતિમ શ્વાસ (૨) થોડો ભાગ (૩) નશાની થોડી અસર કે રમકઝમક (૪) વિ॰ થોડુંક; જરાક
૩૩૭
રમના અ॰ ક્રિ॰ હીંડોળા ૫૨ ઝૂલવું (૨) ડોલતી ચાલે ચાલવું
રમજ્ઞાન પું॰ (અં॰) હિજરી સનનો નવમો-રોજાનો
માસ
રમજ્ઞાની વિ॰ રમજાનને લગતું કે તે માસમાં જન્મેલું (૨) ભુખાળવું
ર્મળ પું॰ (સં) ક્રીડા (૨) કામદેવ (૩) પતિ (૪) વિ॰ રમણ કરનાર (૫) પ્રિય; સુંદર રમળી સ્ત્રી॰ (સં) (સુંદર) સ્ત્રી; સુંદરી રમળી, રમળીય વિ॰ (સં॰) સુંદર; મનોહર રમત પું॰(અ॰) આંખ લાલ થઈ જવાની એક બીમારી રમના અ॰ ક્રિ॰ રમવું; આનંદ કે ભોગ-વિલાસ કરવો (૨) ઘૂમવું; વિચરવું (૩) પું॰ રમણું; ચોગાન કે ચરો (૪) બાગ કે તેવું રમ્ય સ્થાન રમત્ન પું॰ (અ) પાસા નાંખી જોષ જોવાની એક વિદ્યા
રમા સ્ત્રી॰ (સં) લક્ષ્મી (૨) સુંદર સ્ત્રી
રમાના સ॰ ક્રિ॰ રમાડવું (૨) મોહિત કરવું; લોભમાં નાખવું
રમીની સ્ત્રી॰ (ફા) ધૃણા; નફરત રમીમ વિ॰ (અ॰) જીર્ણ; જરીપુરાણું રમૂત્ત સ્ત્રી॰ (‘રમ્સ'નું બ॰ વ॰) આંખનો ઇશારો (૨) કટાક્ષ (૩) કોયડો (૪) ભેદ; રહસ્ય રમતી સ્ત્રી॰ ખેતીમાં સૂંઢલ (કામ લઈ બદલામાં કામ કરવાની પ્રથા)ની રીત કે તેનો દિવસ રમવા પું॰ રામ; ઈશ્વર
રા સ્રી॰ (અ) આંખનો ઇશારો (૨) કટાક્ષ (૩) રહસ્ય; ઝીણી વાત
રમ્માન પું॰ (અ) રમલી; (રમલ પાસાથી) જોષ જોનાર
રમ્ય વિ॰ (સં॰) મનોહર; રમણીય
રમ્હાના અ॰ ક્રિ॰ (ગાયનું) બાંગરડવું Tun, tufa all° 249il; ua ચા સ્રી॰ (અ॰) દંભ; દેખાડો (૨) દગો યાસત શ્રી રાજ્ય; રિયાસત રચ્છત સ્ત્રી રૈયત
RROR પું॰ રકાર; ‘ર’ ધ્વનિ
साँ
f વિ॰ રાડ પાડે એવું; ઝઘડાળુ (૨) ભારે માંગણ રત્ની સ્રી॰ મજા; આનંદ; ખેલ ર્વ પું॰ (સં॰) અવાજ; ગુંજારવ રચના અ॰ક્રિ॰ઝપાટવું; દોડવું (૨) ઉમંગમાં આવવું રચના પું॰ રવાનગીનો ભરતિયા જેવો કાગળ
(૨)નાકેથી જવા દેવાનો પરવાનો -નાકાની રસીદ રવાઁ વિ॰ (અ) વહેતું (૨) જારી; ચાલુ (૩) પ્રચલિત રવા પું॰ દાણો; કણ (૨) રવો (૩) વિ॰ (ફા॰) ઉચિત; વાજબી
વાળ સ્ત્રી॰ (ફા॰) રિવાજ; ચાલ; રીત રવાવાર વિ॰ સંબંધ રાખનારું (૨) કણકીદાર રવાની સ્ત્રી॰ (ફા) રવાના થવું તે; પ્રયાણ રવાના વિ॰ (ફા॰) મોકલેલું કે ગયેલું નવાબ પું॰ સારંગી જેવું એક વાદ્ય રવાયત ॰ (અ) કહેવત (૨) પુરાણી કથા વા-થી સ્ત્રી જલદી; ઉતાવળ; શીઘ્રતા રવિ પું॰ (સં) સૂર્ય (૨) અગ્નિ (૩) આકડો રવિશ સ્ત્રી॰ (ફા॰) ગતિ; ચાલ (૨) ઢંગ; રીત; રવેશ (૩)ક્યારીઓમાં વચ્ચે થઈ જતી કેડી કે નાનો રસ્તો રવૈયા પું॰ (ફા) રવૈયો; પરિપાટી રશીદ્દ વિ॰ (અ॰) બોધ પામેલું (૨) સભ્ય ને શિક્ષિત; સંસ્કારી
ર પું॰ (ફા॰) ઈર્ષા; દાઝ
રશ્મિ પું॰ (સં) કિરણ (૨) દોરી; લગામ (૩) પાંપણ રસ પું॰ (સં॰) સ્વાદ (૨) મજા; આનંદ (૩) સાર; નિચોડ (૪) ધાતુની ભસ્મની દવા રસોરા, રસપુના પું ફાડેલા દૂધના માવાની એક મીઠાઈ
રસવ વિ॰ (સં) રસપ્રદ (૨) સ્વાદિષ્ટ (૩) સ્ત્રી॰ (ફા॰) ભાગ; વહેંચણી (૪) સીધુંસામાન (૫) (અ) વેધશાળા
રસનાર વિ॰ રસવાળું (૨) સ્વાદિષ્ટ; મજેદાર રસના અ॰ ક્રિ॰ ચૂવું કે ઝમવું યા ધીરે ધીરે ઝરવું
(૨) રસમગ્ન કે તન્મય થવું (૩) સ્ત્રી॰ (સં॰) જીભ રસનેંદ્રિય સ્ત્રી॰ (સં) રસના; જીભ
રક્ષપતિ, રસાલય, રસાય પું॰ (સં॰) ચંદ્રમા
(૨) શૃંગાર રસ (૩) પારો (૪) વસંત ઋતુ રસવવી, રસમરી સ્ત્રી (ઈ રાસબેરી) એક વિલાયતી
ફળ
રક્ષમ સ્ત્રી॰ રસમ; રિવાજ; પ્રથા; વર્તન; વ્યવહાર રસમાં વિ॰ તરબોળ (૨) રસમય રસરા, રસરાય પુંચંદ્રમા; શૃંગારરસ; પારો; વસંતૠતુ રમાઁ વિ॰ (ફા॰) ‘પહોંચાડનાર' એ અર્થમાં શબ્દને અંતે (જેમ કે, ચિટ્ઠીરાઁ)

Page #343

रसा
૩૩૮
राइ
જતા સ્ત્રી (સં.) રસના (૨) પૃથ્વી (૩) પં રસો (૪) વિ૦ (ફા) પહોંચનાર હું સ્ત્રી (ફા) પહોંચવું તે (૨) પહોંચ; પ્રવેશ (૩) ઓળખ (૪) ધીરજ; સબૂરી રતલાર વિરસાવાળું (શાક) રસાયન છું (સં૦) રસાયણ શાસ્ત્ર (૨) ભસ્મવાળી
ઔષધિ રાત્ર પું(સં) શેરડી (૨) આંબો (૩) વિ- રસાળ; • મીઠું કે સુંદર જણાત્રા પુરસાલો (૨) સ્ત્રી (સં.) દહીંની એક વાની;
શિખરન' (૩) દ્રાક્ષ (૪) જીભ સાવ ડું ઝમવું કે ચૂવું તે રસાવા, વન ! શેલડીના રસમાં રાંધેલો ભાત સાવિ (સં.) રસ પડે એવું; રસયુક્ત (૨) રસજ્ઞ;
રસિયું (૩) પ્રેમી; વિલાસી સિયા ડુંગરસિયો (૨) ફાગણમાં ગવાતું એક પ્રકારનું
ગાયન રણી સ્ત્રી (ફાટ) પહોંચવું છે કે તેની પાવતી જીલ્લા વિ- રસીલું (૨) સ્વાદિષ્ટ (૩) રસિયું (૪) છબીલું, સુંદર
, સોન ડું લસણ સૂમ પું? (અ) “રસ્મ'નું બ૦ વ૦) નિયમ; ધારો (૨) ધારા પ્રમાણે આપવાના લાગાનું ધન (ઉદા. રસૂમ અદાલત - અદાલતમાં કેસ કરવા આપવું પડતું ધન, કોર્ટ-ફી) સૂત્ર ૫ (અ) પેગંબર; ઈશ્વરનો દૂત સૂણી વિશે રસૂલ સંબંધી સોફા ! રસોઈયો; મહારાજ
તો સ્ત્રી રસોઈ (૨) રસોડું રસોવાના, રસોયર રસોડું રોલા ૫ રસોઇયો રસોડુંલી સ્ત્રી રસોઈ કરવાનું કામ; રાંધણકામ રહોન j () લસણ રણીત પું, સતી સ્ત્રી વરસાદ થતાં પહેલાં કરાતી
વાવણી રરર ! શેલડીના રસમાં રાંધેલો ભાત રતી સ્ત્રી રસોળી રસ્તા ! રસ્તો ર સ્ત્રી (અ) રસમ; રિવાજ (૨) વર્તન; વ્યવહાર વર્મા--હા ! (અ) લિપિ રસા ડું રસો; જાડું દોરડું રસી સ્ત્રી રસી; દોરડી
ના ૫ રેંકડી કે તેવી (તોપ લાદવાની) નાની ગાડી
éવરા, રહા ! ચસકો લાલસા
ટ (સંવ આરઘટ્ટ) રહેંટ દ્વાર રેંટિયો ફ્રી સ્ત્રી, લોઢવાનો ચરખો (૨) દર મહિને અમુક
હપતે આપવાના કરીને અપાતું ઉધાર રટ સ્ત્રી ચસકો; લાલસા
&ઝન પું() લૂંટારો; ડાકુ; વાટાડુ ૨૪ની સ્ત્રી-ડકાટી, લૂંટ, ધાડ
ન, નિ, સ્ત્રી રહેણી કે રહેવું તે; રહેણીકરણી હન-સહજ સ્ત્રી રહેણીકરણી ના અક્રિ રહેવું તિ, ની સ્ત્રી રહેણી કે રહેવું તે હનુના વિ૦ (ફા) માર્ગદર્શક, રાહબર કુમારું સ્ત્રી- (કાવ્ય) માર્ગદર્શન; દોરવણી કર વિ (ફાટે માર્ગદર્શક ભોમિયો કરી સ્ત્રી (ફ) માર્ગદર્શન હમ ! (અ) રહેમ; દયા (૨) ગર્ભાશય રમત સી. (અ) રહેમત; દયા; મહેરબાની
માન વિઃ (અ) દયા કરનાર (૨) પં ઈશ્વર;
રહેમાન રસ્ત સ્ત્રી પુસ્તક રાખવાની ઘોડી હવાન સ્ત્રી (ફા રહવાર) ઘોડાની રવાલ Aસ () રહસ્ય; છૂપી વાત (૨) એકાન્ત
(૩) આનંદ; ખેલ રહના અને ક્રિ આનંદમાં આવવું; રાચવું રથ પું(સં) છૂપો ભેદ (૨) મર્મ; સાર
Iણ સ્ત્રી રહેણીકરણી (૨) રહેઠાણ મારું સ્ત્રી રહેણી કે રહેવું તે (૨) ચેન; આરામ વિન પંગામનાં ઢોરને ભેગાં થઈ બેસવાની જગા
- પાદર રહ-સહ વિ થોડું ઘણું બચેલું રહ્યુંસહ્યું
હત વિ (સં°) - વિનાનું; હીન રત્ના ડું ચણા
વિ (અ) રહેમવાળું; મહેરબાન; કૃપાળુ (૨) શું ઈશ્વર જ વિક; રાંક; ગરીબ; સાલસ
સીસાની એક ધાતુ; રાંગ; કલાઈ પળા ૫૦ સીસું ર૬ સ્ત્રી રાંડ, રાંડેલી (૨) રંડી; વેશ્યા
ધ અ પાસે; પડોશમાં નોંધ-પોર ! અડોશપડોશ સૌના સક્રિ રાંધવું, પકાવવું
મન અને ક્રિ (ગાયનું) બાંગરડવું રા, રાય ડું રાય; રાજા; દરબાર

Page #344

राइता
૩૩૯
राज्यपाल
તા, રાયતા ! રાઈતું
રાજ(સં૦) રાજા (૨) ક્ષત્રિય (૩) રાયણનું ઝાડ રાન સ્ત્રી (૪૦) રાઈફલ બંદૂક
સગપણ પે (સં૦) ધોરી રસ્તો; રાજમાર્ગ Rા સ્ત્રી રાઈ તેજાનો (૨) રાઈ જેટલું માપ રાજપૂત ! રાજપુત્ર; રજપૂત ર૩ મું રાજા; રાય
રાગપૂતાના ! રાજપૂતાના પ્રદેશ (હાલનું રાજસ્થાન) રાત, રાવત ! ક્ષત્રી; સરદાર; વીર
પાગલા સૌથી મોટી-મુખ્ય નહેર જેમાંથી નાની રીડર, રાધા પુ રણવાસ; જનાનો (૨) વિ. આપનું નહેર ફૂટતી જાય ૨૩ ૫૦ રાક્ષસ
નાનામવા ! (સં૦) રાજા કે રાજ્યનું ભક્ત; વફાદાર સિન, રાસી સ્ત્રી રાક્ષસી
નાગવત સ્ત્રી વફાદારી રાશિ સ્ત્રી (સં.) પૂનમની રાત
રાજભવન ! (સં.) રાજાનો મહેલ; રાજપાલનું જાપતિ, રાસ પંચંદ્ર
નિવાસસ્થાન દિમ વિ. (અ) લેખક
નમો છું એક અનાજ (૨) બપોરનું (ઠાકોરજીને રાક્ષસ (સં.) રાક્ષસ; દૈત્ય; અસુર
ધરાતું) નૈવેદ્ય સાક્ષી સ્ત્રી રાક્ષસી
રાગમહત્ન | રાજમહેલ વાલ સરખ્યા; રાખોડી
Rાનના ડું (.) ધોરી માર્ગ વાહન સ ક્રિ રક્ષવું; રાખવું (૨) રોકવું
કરો ! (સં.) ક્ષય રાક સ્ત્રી રાખડી (૨) રાખ; ખાક
નિર્ષિ પુ (સં૦) રાજવંશ અથવા ક્ષત્રિય વંશમાં રાહી-પૂનો સ્ત્રી બળેવ; રાખડીની પૂનમ
ઉત્પન્ન ઋષિ રાજા છું (સ) ગાવાનો રાગ (૨) મનનો રાગ-પ્રેમ; રાગથી સ્ત્રી (સં.) રાજ્યલક્ષ્મી; રાજાની વિભૂતિ
ચાહ (૩) લાલચ ઇચ્છા (૪) ઈર્ષ્યા, મત્સર (૫) રાજા વિ (સં.) રજોગુણી (૨) પુંક્રોધ; જુસ્સો લાલ રંગ
રાજસત્તા સ્ત્રી (સં૦) રાજા કે રાજ્યની સત્તા ની સ્ત્રી રાગણી
મા સ્ત્રી (i) રાજાની સભા; દરબાર રાળી વિરાગવાળું, લાગણીશાલ; પ્રેમાળ
(૨) રાજ્યની સભા - સંસદ વ વિ (અ) ચાહ-રુચિ કે ઈચ્છાવાળું
જૂથ (સં૦) સમ્રાટપદના અધિકારી થવા માટે ઘના સક્રિ રચવું બનાવવું (૨) અરક્રિ રચાવું; રાજા દ્વારા કરાતો એક પ્રકારનો યજ્ઞ
બનવું (૩) રાચવું; માણવું (૪) રંગે રંગાવું રાજય પં. (સં.) રાજાને આપવાનો કર ૨૪ઇ પું વણકરનું રાચ (૨) જાને કે સરઘસ (૩) વાગjર ! (સં.) એક પ્રકારનો હંસ ઘંટીનો ખીલો
વાળા ! (સં) રાજા; નૃપ રાજ ! રાજ્ય (૨) રાજા (૩) કડિયો
વાળાધન ! મહારાજા; સમ્રાટ ૨ ડું (ફા) રહસ્ય; મર્મ
નિ, સ્ત્રી (સં.) પંક્તિ; હાર; (૨) રાઈ રનર (સ) રાજાને આપવાનો કર-રાજસ્વ રવિ ડું (અ) અન્નદાતા (૨) ઈશ્વર નાગ પં રાજ્યવ્યવસ્થા; રાજ્યનું કામકાજ કે વિલા સ્ત્રી (સં૦) પંક્તિ; હાર (૨) અળાઈ નીતિ વગેરે
ગત વિ૦ (સં.) બિરાજેલું (૨) રાજતું; શોભતું જાનવર વિ(સં.) રાજા કે રાજ્ય સંબંધી વાળી સ્ત્રી (સં૦) પંક્તિ; હાર
ગર, નવું માપું (સં૦) રાજકુંવર; રાજપુત્ર રાણી વિ- (અ) રાજી; સંમત (૨) નીરોગ (૩) રાજી; ની સ્ત્રી રાજગાદી; રાજપાટ
ખુશ (૪) સુખી (૫) સ્ત્રી સહમતી નર કડિયો
ગgી સ્ત્રી ક્ષેમકુશળ ગાળી સ્ત્રી કડિયાકામ
રાજીનામા ડું (ફા) (વાદ-પ્રતિવાદીના) ઝઘડાની રાગત ! (સં૦) રજત; ચાંદી (૨) વિર ચાંદીનું પતાવટનું સુલેહનામું રાજદંડ પું(સં) રાજ્યનું શાસન કે તેની સજા; વાળીવ ! (સં.) કમળ રાજ્યદંડ
૨. સ્ત્રી (સં.) રાણી રાત પં. (સં) એલચી; રાજદૂત
રથ પું” (સં.) રાજાનો દેશ (૨) શાસન; હકૂમત; રાળકોઇ પું° (i૦) રાજ્ય કે રાજા સામે કામ કરવું તે
સત્તા રાજધાની સ્ત્રી (સં.) રાજ્યનું પાટનગર
થતંત્ર ! (સં.) રાજ્યનું તંત્ર; શાસનપ્રથા રાગ અ ક્રિ રાજવું; શોભવું (૨) બિરાજવું રાખ્યપાત્ર પું. (સં) રાજ્યપ્રદેશનો ગવર્નર

Page #345

राज्यव्यवस्था
૩૪૦
राहवरब्त
રાથવ્યવસ્થા સ્ત્રી (સં.) રાજકારભાર
ખુલ્લી અડાળી રાથમિક પં(સં.) રાજગાદી પર બેસાડવું છે કે સાત પુત્રી; વીર; સરદાર તેનો વિધિ
રાવ ! રણવાસ; જનાનો (૨) વિ. આપનું દુલ, અતુલ પું. કંપાણ; મોટો કાંટો
જવાબ ! રાજા; રાવળ (૨) આદરપૂર્ણ સંબોધન આ વિ૦ નીચ; શુદ્ર (૨) કાયર
રાવી પુ. (અ) કથાવાર્તા કહેનાર કે લખનાર રા, ના ડું રાણો; રાજા
રાશિ સ્ત્રી (સં.) ઢગલો (૨) નક્ષત્રની રાશિ સાત સ્ત્રી રાત્રિ
રાણી ! (અ) લાંચિયો; રુશવત લેનાર રાત વિ રાતું; લાલ (૨) રંગેલું
પણ ! (સં) દેશ; રાજય; કોમ પતિના ડું (અ) રાતબ, રોજનું બાંધેલું સીધું (પ્રાયઃ રાષ્ટ્રપતિ પુ (સં) રાષ્ટ્રના અધ્યક્ષ; “પ્રેસિડેન્ટ' હાથી વગેરે પશુનું)
રાણા સ્ત્રી (સં.) આખા રાષ્ટ્રની ચાલુ એક ભાષા [ j કંપાણ; મોટો કાંટો
રાષ્ટ્રીય વિ૦ (સં) રાષ્ટ્રનું કે તેને લગતું રારિ, રાત્રી સ્ત્રી (સં૦) રાત
રાસ ! (અ) ભૂશિર (૨) પશુઓની સંખ્યા જોડે રાધના સક્રિ આરાધવું
વપરાય છે. (ઉદા... “ચાલીસ રાસ ગૈલ' એટલે વાન સ્ત્રી (ફા.) જાંઘ; સાથળ
“ચાલીસ બળદ') (૩) સી લગામ (૪) વિ- (ફા રાના પુરાણો; રાજા
રાસ્ત) અનુકુળ; ઠીક ની સ્ત્રી રાણી (૨) શેઠાણી; સ્વામિની
રાસ ! (સં.) રાસક્રીડા કે તેનું ગીત (૨) રાસમંડળી રાસ્ત્રી શેરડીના રસને ઉકાળી મધ જેવો થતો પદાર્થ પણ સ્ત્રી રાશિ; ઢગ (૨) નક્ષત્રની રાશિ (૩) દત્તક
ઘણી સ્ત્રી ઘાટા દૂધની એક વાની-રબડી, બાસૂદી (૪) વ્યાજ રાવતા, જાતિ પે (અ) મેળ (૨) સંબંધ સન વિદસ્ક લીધેલું રામ (સ) રામચંદ્ર (૨) ઈશ્વર (૩) વિર (કા) રામ ! (સં૦) ગધેડો સેવક (૪) આજ્ઞાંકિત
રમી સ્ત્રી ગધેડી -વાન સ્ત્રી લાંબું રામાયણ; લાંબું વર્ણન રસાયન, સાયન વિ૦ (સં૦) રસાયન સંબંધી રાગની સ્ત્રી વેશ્યા; ગણિકા
હાસિક વિ૦ (અ) દઢ; પર્ફ તો સ્ત્રી ભીંડો
રે પં રાસો-વીરરસનું એક કાવ્ય રામનાવી ૫ રામનામ છાપેલું કપડું
વાસ્તવિ (ફાળ) ઠીક; સાચું; વાજબી (૨) સીધું; સરળ રાઇ સી. ગોપીચંદન-પીળી માટી
(૩) અનુકૂળ રામરસ ! મીઠું (૨) ભાંગ
તો વિફા) સાચું કહેનાર રામ-રામ પ્રણામ (૨) સ્ત્રી ભેટ; મુલાકાત રાયણ વિ(ફા) સાચું; ઈમાનદાર સામત્રીના રસ્તી (સં) રામાયણની કથાનું-રામની રાતના સ્ત્રી સચ્ચાઈ, ઈમાનદારી
લીલાનું નાટક; ગામડાંમાં નાની મંડળી દ્વારા થતી રસ્તા ૫૦ (ફા) રસ્તો (૨) ઉપાય (૩) પ્રથા; ચાલ વિવિધ વેશોની ભજવણી
રાહ સ્ત્રી (કા) રાહ; રસ્તો રામ સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી; રમણી સુંદર સ્ત્રી
હવે ! (ફા) વાટખરચી રાય સ્ત્રી (અ) મત; અભિપ્રાય; સલાહ
રાહત મું (ફા) વટેમાર્ગુ; મુસાફરી જય ડું રાજા (૨) સરદાર
રાહ ! (ફા) સડક; રસ્તો રાય વિ૦ (ફા) વ્યર્થ; નકામું
રાવતા ડું વટેમાર્ગુ; રાહદારી (૨) રસ્તે જતોરથા વિ(અ) પ્રચલિત; ચાલુ
- ત્રાહિત માણસ રાયતા મું રાયતું
વાહન પુંછ (ફા) લૂંટારો; ડાકુવાટપાડુ રયત્ન વિ (ઈ- રોયલ) શાહી; રાજવી (૨) સ્ત્રી રાજની સ્ત્રી (ફા) લૂંટ, ધાડ રૉયલ કદ (કાગળનું)
રાહત સ્ત્રી (અ) સુખ; આરામ રાયસા ! રાસો
પાલાર ! (ફા) નામું લેનાર; નાકેદાર રાજ ! રાડ; ઝઘડો; તકરાર
રાહલા સ્ત્રી (ફ) ભાર્ગવેરો; રસ્તાનો કર; નાકું સ્ત્રી (સં૦) રાળ (૨) (સં લાલા) લાળ; ઘૂંક હા ! (ફાળ) માર્ગદર્શક, ભોમિયો તવ શું રાજા (૨) સરદાર; અમીર
રાણી સ્ત્રી માર્ગદર્શન રાટી સીનાનો તંબૂ-ડેરો (૨) નાની છાપરી કે રાઇવરત, વાદરી (ફા+અ) મેળ; બનાવ

Page #346

राह-रस्म
૩૪૧
रिश्वत
રાદ- પું, અદ-તિ સ્ત્રી લેણદેણ; વ્યવહાર; સંબંધ
નપું (અ) ગીરો રાખનાર દિલ ૫ (અ) એકાંતવાસી, ત્યાગી વાહ ! (ફા) વટેમાર્ગ; રાહદારી રાહત, જાણો શું મેળ; બનાવ શિના અ ક્રિ ધીરેધીરે (કીડીની જેમ) ચાલવું
(૨) પેટે ચાલવું f૯ મું (ફા) નાસ્તિક (૨) સ્વચ્છદી (૩) વિ
મસ્ત; મદમસ્ત હિલા વિ નિરંકુશ; ઉદામ તિ , વિયેત સ્ત્રી (અ) નરમ કે દયાભર્યો
વ્યવહાર (૨) કમી; છૂટછાટ (૩) ખ્યાલ; વિચાર ગિાયો વિ૦ (અ) કૃપા કે કરુણાભર્યો વ્યવહાર
મળ્યો હોય એમ ચાલવું તે મિાયા સ્ત્રી (અ) રૈયત વિરપુર (ઈ) નાભિકીય ભઠ્ઠી રિલા ડું (ઈ.) રિક્શાગાડી રિણાવાવ પં. રિકશા ચલાવનારો જિક સ્ત્રી પેંગડું રિલથી સ્ત્રી કેબી; રકાબી વિજાઉં (ઇ) અભિલેખ (૨) કીર્તિમાન વિજાપર (.) અભિલેખપાલ રિવા-હોલ્ડર ૫ (ઈ-) કીર્તિમાન ધારી રિવર્તિા સ્ત્રી (ઈ.) અભિલેખન રિવાર સી. (અ) દયા; કૃપા રિયા વિ (સં) ખાલી; શૂન્ય (૨) નિધન વિ8 ! રીંછ રિક પું(અરિજર્ક) રોજી; નિર્વાહ રિઝર્વ વિ (ઇં) ખાસ અંકિત આરક્ષિત રક્ષિત નિર્વિર ! (ઈ.) રક્ષિત સેના; સુરક્ષિત સૈનિક શિવ પં. () આરક્ષણ; રક્ષિત કરવું તે રિપત્ર ડું () પરિણામ રિવાર પે (અ) સ્વર્ગ કે તેનો દારોગો રિજાત્રી સ્ત્રીરજાળુપણું, નીચતા રિટ પું() રજવાડામાં સરકારી પ્રતિનિધિ;
પ્રશાસક રિક્ષાના, રિજ્ઞાવના સક્રિ રીઝવવું, પ્રસન્ન કે રાજી
કરવું fફા ! રીઝવું તે; પ્રસન્નતા રિટર્ન રિલેટ ૦ (ઈ) વાપસી ટિકિટ િિા સપિસર ડું (ઈ) મતગણના અધિકારી રિટાયર વિ૦ (ઈ.) નિવૃત્ત; રિટાયર્ડ રાથરટ રહી(ઈ) નિવૃત્તિ
રિટાયર્ડ વિ૦ (ઈ) નિવૃત્ત રિપોર્ટરવું (ઈ.) વૃત્તાંત-નિવેદક; ખબરપત્રી દ્ધિ સ્ત્રી (સં૦) સમૃદ્ધિ, અદ્ધિ fપુ છું. (સં૦) શત્રુ; દુશ્મન; અરિ રિપોર્ટ સ્ત્રી (ઈ.) હેવાલ; વિવરણ; પ્રતિવેદન નિ , રોગ ! (ઇ) અહેવાલના રૂપમાં ઘટનાઓનું વિવરણ; ક્રમિક ઘટના-વર્ણનવાળી સાહિત્યિક રચના જેમાં આંખેદેખ્યા હેવાલનું વિવરણ
હોય રિપતસ્ત્રી (અ) ઊંચાઈ (૨) ઉન્નતિ (૩) મોટાઈ રિપકડ પું() જનમતસંગ્રહ રિવારની સ્ત્રી (ઈ.) પરિષ્કરણશાળા; પરિષ્કરણી પિકાને ૫ (ઈ.) સુધાર; સુધારો રિણાઈ ! (ઈ.) સુધારક પિયૂળ () શરણાર્થી શિકીટર ૫ (ઈ.) પ્રશીતક; ફ્રીજ ખિાંડ (ઈ.) હવાલતની ફરી પૂછપરછ રિમાર્જ ૫ (ઇ) અભિપ્રાય; કેફિયત, ટિપ્પણી સિફિક અને ઝરમર ઝરમર (વરસવું) (૨) સ્ત્રી
વર્ષાની ફરફર રિયાપુ (અ) ફેફસું રિયા સ્ત્રી (અ) છળકપટ રિયા,
રિલાર વિકપટી, ધૂર્ત, દગાબાજ ત્તિ પું, રિયાત સ્ત્રી (અ) પરિશ્રમ મહેનત
અને બારીક કામ (૨) તપ (૩) અભ્યાસ રિયા સ્ત્રી (અ) ગણિત જ્યોતિષ વગેરે વિદ્યાઓ;
ગણિતવિદ્યા સ્થિતિ સ્ત્રી નરમ કે દયા ભર્યો વ્યવહાર (૨) કમી;
છૂટછાટ (૩) ખ્યાલ; વિચાર રિયાત વિ દયા કે કરુણાભર્યો વર્તાવ મળ્યો હોય
એવી રીતની ચાલથી ચાલવું તે રિયાતિ વિ રિયાસત સંબંધી રિયાસત સ્ત્રી (ફા) રાજ્ય; હકૂમત (૨) વૈભવ;
અમીરી રિયાદ સ્ત્રી (અ “રીહ”નું બળ વ૦) શરીરનો વાયુ ત્રેિલાડી ચોકી-દોડ રિલેશન ડું (ઈ.) પ્રસારણકેન્દ્ર દિવાન ! (અ) ધારો; પ્રથા; ચાલ રિવાજા ! (ઈ) તમંચો; પિસ્તોલ બૂિસ્ત્રી (ઇ) સમીક્ષા; આલોચના, પુનરીક્ષણ જતા (ફા) નાતો; સંબંધ રિતેલાર પં. (ફા) સગા; સંબંધી રિતે સ્ત્રી સગાઈ, સંબંધ રિકવર સ્ત્રી (અ) લાંચ

Page #347

रिश्वतख़ोर
૩૪૨
रुद्रभूमि
રિફતવોરવિ લાંચિયું રિસ સ્ત્રી. રીસ; ગુસ્સો સિંહ વિ. ક્રોધી રિલ-ચાર ૫ (ઈ-) શોધ-છાત્ર રિલીવર પું() પ્રાપ્તકર્તા (૨) કોઈ મિલકતનો
વહીવટ કરવા અદાલતે નીમેલ વ્યક્તિ (૩). રેડિયો-પ્રસારણ ઝીલવાનું યંત્ર (૪) ટેલિફોનનું
કાને રાખવાનું વાંકિયું રિસાના અને ક્રિ રિસાવું; ગુસ્સે થવું રિસાની સ્ત્રી રીસ; ગુસ્સો રિસાત પે રાજ્યનો કર સિનિત સ્ત્રી (અ) પેગંબરી (૨) દૂતનું કામ રિલાભલાર . (ફા) રસાલદાર; સૈનિકોનો નાયક
સેનાનાયક, ખજાનામાં કર પહોંચાડનાર રિલાના ૫ (કા) ઘોડેસવારોનો રસાલો (૨) નાની
ચોપડી-ચોપાનિયું માસિક વગેરે જેવું રિવાર સ્ત્રી (ઈ) કાંડા-ઘડિયાળ રિત્રપું (ઈ.) અભ્યાસના રૂપમાં કરાતો અભિનય
(૨) મહાવરો; અભ્યાસ રિક્ત સ્ત્રી (અ) પુસ્તક રાખવાની ઘોડી હિત સ્ત્રી (અ) કૂચ; રવાનગી (૨) મરણ;
પરલોકગમન રિદા વિ૦ (ફા) મુક્ત; છૂટું વિહારૂ સ્ત્રી રહેણીકરણી (૨) રહેઠાણ રિહારું સ્ત્રી (ફા) છુટકારો; મુક્તિ વીંધના સક્રિ રાંધવું ર અને અલી (સખીનું સંબોધન) રીંછ ! રીંછ પછી સ્ત્રી રીછણ ની સ્ત્રી રીઝવું-રાજી થવું તે; ખુશી ટ્વિના અને ક્રિ રીઝવું; રાજી થવું (૨) મુગ્ધ થવું;
મોહ પામવું રા પું, રીડી સ્ત્રી અરીઠો કે અરીઠી રહર સ્ત્રી (ઇ) યુનિવર્સિટી પ્રાધ્યાપક, ન્યાયાધીશ
સમક્ષ કાગળો રજૂ કરનાર અધિકારી કિંઇ કમ ૫૦ (૪૦) વાચનકક્ષ; અભ્યાસખંડ રી, રીર સ્ત્રી કરોડ (ઇ) મેરુદંડ રીત્ત, શક્તિ સ્ત્રી રીત; ઢંગ (૨) પ્રથા; રિવાજ
(૩) શૈલી રીતા વિ રિક્ત; ખાલી રીતિ સ્ત્રી (સં૦) રીત; ઢંગ; (૨) પ્રથા; રિવાજ
(૩) શૈલી રીક સ્ત્રી (ઇ.) કાગળનું રીમ રર સ્ત્રી કરોડ; મેરુદંડ
રીત સ્ત્રી. રીસ, ક્રોધ (૨) ઈર્ષ્યા; દાઝ (૩) સ્પર્ધા:
બરાબરી રીસા અને ક્રિ રિસાવું; ગુસ્સે થવું રીડ સ્ત્રી (અ) અપાનવાયુ (૨) વા; વાયુ ફંડ (સં.) ધડ સંડમુંડ મું ધડ અને માથું
વાના સક્રિ પગથી કચડાવવું થના અને ક્રિ રૂંધાવું સમાવિ, વાહ ! આબ; રોફ જેના અન્ય ક્રિ રોકાવું; અટકવું સેવાવ પું, તેવટ શું સ્ત્રી રોકાણ; બાધા;
અંતરાય; વિઘ્ન કલા ! (અ) રુક્કો; ચિઠી
વન પું(અ) સ્તંભ; થાંભલો + ૫. (સં.) સોનું કક્ષ વિ (સં૦) લૂખું; શુષ્ક (૨) કઠોર હા ! (ફા) ગાલ (૨) મોં (૩) મોં પર જણાતી મનની ઇચ્છા (૪) કૃપાદૃષ્ટિ (૫) શેતરંજનું મહોરુંહાથી (૬) અ તરફ; બાજુએ કલાર વિ૦ (ફા) પડતો; ઘટતો (ભાવ). ઉકત સ્ત્રી (અ) આજ્ઞા (૨) રવાનગી (૩) છુટ્ટી; રજા (૪) વિદાય વસતાના ડું (ફા-) વિદાય દેતી વેળા અપાતું ધન Eસતી સ્ત્રી (અ) વિદાય; વળાવવું તે સાકાર ! (ફા) ગાલ; કપોલ કા સ્ત્રી રૂક્ષપણું; શુષ્કતા (૨) કઠોરતા
Sની સ્ત્રી સુતારની ફરસી ૦ વિ૦ (સં.) માંદું; બીમાર cતા અને ક્રિ રુચવું; ગમવું રુત્તિ સ્ત્રી (સં.) ઇચ્છા; ભાવ (૨) ભૂખ
રવિ (સં.) સુંદર; પ્રિય (૨) ભૂખ ઉઘાડે એવું હરિરવિ (સં.) રુચિને અનુકૂળ (૨) મનોહર; સુંદર
(૩) મધુર; મીઠું જ પું, ના સ્ત્રી (સં૦) ભાંગ (૨) રોગ; પીડા ગી વિ બીમાર; રોગી વૂ વિ (અ) કશામાં પ્રવૃત્ત થયેલું-લાગેલું ૨૪ મું ક્રોધ; ગુસ્સો रुठना
ના સક્રિ રૂઠવવું; નારાજ કરવું હતવા ! (અ) હોદો; પદ (૨) પ્રતિષ્ઠા
ત્ર (સં.) રોવું તે રુદ્ધ વિ૦ (સં૦) રોકાયેલું; બંધ; ઘેરાયેલું દ્ર વિ. (સં.) ભયાનક (૨) પં શંકર કે તેના ગુણ દ્રમૂનિસ્ત્રી એક વિશેષ પ્રકારની ભૂમિ; સ્મશાનભૂમિ

Page #348

रुद्राक्ष
૩૪૩
રુદ્રાક્ષ પં. (સં) એક વૃક્ષ કે તેનું બીજ (જેની માળા
બને છે.) કાળી સ્ત્રી (સં.) રુદ્ર (શંકર)ની પત્ની, પાર્વતી કી સ્ત્રી શિવની સ્તુતિનું એક સ્તોત્ર ધર (સં) લોહી; રક્ત ધરપન (સં) લોહી પીવું તે; રક્તપાન યમરા ! (સં૦) લોહીનું પરિભ્રમણ નફાન, નવનુ સ્ત્રી રૂમઝૂમ કરતો ઝણકાર પના અને ક્રિ રોપાવું પથા, પૈયા ! રૂપિયો (૨) ધન, સંપત્તિ પપૈસા, પૈયાપૈસા ! ધન સંપત્તિ પદા, પદના વિ રૂપેરી; ચાંદી જેવું
વિ (અ) ચોથા ભાગનું વાસ્ત્રી (અ) રુબાયત, ચાર ચરણનું પદ્ય જેમાં પહેલા બીજા અને ચોથા ચરણના અંતની ટૂકો સરખી હોય; ચોપાઈ જમાન ! રૂમાલ માત્ર સ્ત્રી પટ્ટીવાળો ત્રિકોણાકાર લંગોટ (૨) મગદળનો એક દાવ
મા ! એક જાતનો મોટો ઘુવડ જાઉં સ્ત્રી સંદરતા
ના સ્ત્રી રોવું તે; રુદન સતાના સ ક્રિ રડાવવું (૨) રોવડાવવું; નષ્ટ કે
ખરાબ કરવું જેવા પે શીમળાનું રૂ
વાવ ડું રુઆબ રોફ રુણ વિશે (સં.) રોષે ભરાયેલું; નારાજ સલવા વિ૦ (ફા) બદનામ સવા સ્ત્રી બદનામી સૂલ શું? (અ) દઢતા (૨) મેળ (૩) વિશ્વાસ સૂમ બ વરુ (અ) રસમ; નિયમ; ધારો (૨) ધારા પ્રમાણે આપવાના લાગાનું ધન સૂન પેગંબર; ઈશ્વરનો દૂત હત વિ (ફા”) તાકાતવાળું; મજબૂત (૨) બહાદુર (૩) સ્ત્રી ઊગવું તે તમ (ફા) પ્રસિદ્ધ ફારસી પહેલવાન (૨) બહાદુર; વીર રુસ્તમી સ્ત્રી બહાદુરી (૨) જબરદસ્તી
નાન વલણરુચિવૃત્તિ
ટા ડું રુવાંટું; રૂવું; રોમ સ્કંધના સક્રિ રૂંધવું (૨) ઘેરવું; વાડ કરવી ૪૫. (ફા) મોં (૨) કારણ; સબબ રૂ સ્ત્રી રૂ (૨) રૂ જેવું રૂછું રૂાર વિરૂ ભરેલું
તો સ્ત્રી (ફા) વનસ્પતિ દ્વાર વિરૂ ભરેલું , સ્ત્રી (ફા) મો; ચહેરો (૨) કારણ
સ્ત્રી (ફાળ) સમાચાર; હેવાલ (૨) દશા; હાલ (૩) વર્ણન (૪) અદાલતમાં કેસનું કામકાજ ઋક્ષ વિ (સં૦) રુક્ષ, શુષ્ક; લૂખું હલ, ઉડ્ડા ડું વૃક્ષ; ઝાડ રૂણા વિ લૂખું, રૂક્ષ; સૂકું (૨) નીરસ (૩) કઠોર (૪) ઉદાસીન; વેરાગી વસૂલાવિ લૂખુંચૂકું સાદું સાધારણ; જાડું પાતળું (ખાવાનું) ૧૪, વન સ્ત્રી રૂઠવું તે; ક્રોધ
ઇના અને ક્રિ રિસાવું ૧૬, સો વિરૂડું; રૂપાળું
ફી વિ. સ્ત્રી રૂડી; રૂપાળી રૂઢવિ (સં.) આરૂઢ,ચડેલું (૨) પેદા થયેલું (૩) રૂઢ; ચાલુ (૪) ગમાર; જડ સ્ત્રિી (સં.) ચડવું તે (૨)જન્મ; ઉત્પત્તિ (૩) રૂઢિ; ચાલ; રિવાજ જતા સ્ત્રી સમાચાર; હેવાલ (૨) દશા; હાલ (૩) વર્ણન (૪) અદાલતમાં કેસનું કામકાજ ગુખ વિ૦ (ફાળ) જાહેર; પ્રગટ; ખુલ્લું રૂનુના સ્ત્રી માં બતાવવું તે; મોંજોણું રૂપ છું. (સં) રૂ૫; આકાર (૨) વેશ (૩) સૂરત;
સિકલ (૪) સુંદરતા રપ પુ (સં.) નાટકનો એક પ્રકાર (૨) એક
કાવ્યાલંકાર (૩) રૂપ; મૂર્તિનું પ્રતિકૃતિ પર્વિતા સ્ત્રી (સં.) પોતાના રૂપ પર ગર્વ કરનારી
નાયિકા સપનવિની સ્ત્રી (સં.) વેશ્યા પગ કું. (સં.) સિકલ; ચહેરો; રૂપ રૂપલા સ્ત્રી (સ) ખોખું; આકાર; ટૂંકો ચિતાર રૂપા ! રૂપું; ચાંદી પાવિ (ફા) છૂપું; ગુપ્ત (૨)માં છુપાવતું; ભાગી
છૂટેલું રૂથ વિ (સં.) રૂપાળું, સુંદર (૨) ૫૦ રૂ૫
પ પુ રૂપિયો રૂવાર ડું (ફા) રૂબરૂ કરવું તે (૨) હુકમનામું હવેલી સ્ત્રી કેસનું કામકાજ-સુનાવણી થરાદ વિ૦ (ફા) સજ્જ; તૈયાર (૨) દુરસ્ત; ઠીક રૂાર વિ૦ (ફા) મોઢામોઢ; પ્રત્યક્ષ; સમક્ષ સ્વવાદ સ્ત્રી (ફા) શિયાળ
લાદવાળી સ્ત્રી લુચ્ચાઈ; ધૂર્તતા રૂમ ડું (ફા) તુર્કસ્તાન (૨) (ઇ) ઓરડી; ખંડ

Page #349

रूमाल
૩૪૪
रेसकोर्स
માત્ર ૫ (કા) મોંનો રૂમાલ (૨) (માથે કે કેડે નહાન (ફા૦) રેતીનું રણ બંધાતો) રૂમાલ
વિ (સં૦) રેચ કરે એવું (૨) પં એક પ્રાણાયામ સ્વામી વિ (ફા) “રૂમ-તુર્કસ્તાનનું
સેવન કું. (સં) રેચ; જુલાબ કે તેની દવા કર વિ. રૂડું; સરસ; સુંદર
રા, જે સ્ત્રી ચાર આની, આઠ આની વગેરે -ગાયત, કરિયાત સ્ત્રી (ફા+અ) પક્ષપાત; પરચૂરણ ખુરદો તરફદારી
રેશર પં. (ઈ) અસ્તરો સ્વર (ઈ) નિયમ (૨) લીટી (૩) આંકણી; જે પુ (સા) નાનો ટુકડો (૨) કડિયાકામનો મજૂર “ફુલર'
(૩) રેજો; સોનીની ધાતુ ગાળવાની નળી -નાર વિ (કા) પરિચિત
જિક સ્ત્રી (ક) શરદી, સળેખમ કાશનાણી સ્ત્રી ઓળખાણ; પરિચિતતા
ગીર સ્ત્રી (ઈ) પલટન; સેનાનો એક ભાગ હા ! (ફા) રશિયા
૪ મું (એ) ભાવ; દર (૨) ગતિ; ચાલ હતના અ ક્રિ રૂઠવું; રોષે ભરાવું
રેડિયન પં. (ઈ.) એક કીમતી ધાતુ -સરર વિ૦ (ફા) ગોરું (૨) ખૂબસૂરત હોવું (ઇ.) રેડિયો યંત્ર કે તેનું કામ; આકાશવાણી (૩) આબરૂદાર (૪) નિર્દોષ
રેડિયો ડું રેડિયો પર પ્રસારિત થનાર રૂપકક્ષા પુંઅરડૂસો (૨) એક સુગંધીદાર ઘાસ નાટક સિયાઇ વિ૦ (ફા) કાળા મોંનું (૨) પાપી રહms વિ (ઈ-) તૈયાર બનાવાયેલું (વસ્ત્ર) (૩) બદનામ
રેણુ, જુવા સ્ત્રી (સં.) રજ (૨) ધૂળ (૩) રેતી સિવારી સ્ત્રી કાળી ટીલી; બદનામી
ત સ્ત્રી રેતી (૨) રેતીનું મેદાન (૩) ૫ (સંeવીર્ય સ્વતી સ્ત્રી રશિયન ભાષા (૨) માથાનો ખોડો (૪) પારો (૩) વિ. રશિયાનું
રેતના સ ક્રિ રેતડીથી ઘસવું ને અન્ય રૂએ
રસ્તા પું રેતી કે રેતીનું મેદાન (૨) માટી ૧૪ સ્ત્રી (અ) આત્મા (૨) સર્વ; સાર
રેતી સ્ત્રી રેડી; કાનસ (૨) નદી કે દરિયાનો રેતાળ ના સક્રિ આવેષ્ટિત કરવું; ઘેરવું
કિનારો હનીવિ (અ) આત્માનું કે તે સંબંધી, આધ્યાત્મિક રેતીના વિરેતાળ ના અને ક્રિ ભૂંકવું
રે પં. (સં.) “ર”નો રેફ-તેનું ચિહ્ન સંગાપું ખોલકું
રક પું(અ) દુવિધા; શંકા (૨) શક; સંદેહ સંજના અને ક્રિ ધીરેધીરે કીડીની જેમ ચાલવું (૨) પેટે જે સ્ત્રી (ઇં.) રેલવે કે તેનો પાટો (૨) રેલગાડી ચાલવું
જે સ્ત્રી રેલવું-વહેવું તે; પ્રવાહ (૨) ભીડ ૨૮ મું લીટ; શેડા
જે સ્ત્રી ખૂબ ભીડ (૨) ભરમાર, અધિકતા $ એરંડો
નાણી સ્ત્રી રેલગાડી ની સ્ત્રી એરંડી
રનના સ ક્રિ ધકેલવું (૨) ખૂબ ખાવું (૩) અને ક્રિ રિસર અને કરતો રોવાનો અવાજ
ઠસોઠસ ભરાવું જે અએ ! ! (નાના માટે સંબોધન).
પેજ સ્ત્રી ખૂબ ભીડ (૨) ભરમાર, અધિકતા ર૪ સ્ત્રી રેખા; લીટી (૨) નિશાની (૩) નવી સ્ત્રી (ઈ) રેલની સડક (૨)રેલખાતું (૩)ગાડી ફૂટતી મૂછ
ત્ના ડું રેલો (૨) હલ્લો (૩) ધક્કમ-ધક્કા; ભીડ ઘતા પુત્ર (ફળ) રેખતો; એક પ્રકારની ગઝલ કે ઘર પે બકરાં-ઘેટાનું ટોળું કાવ્યનો ઢાળ
જેવા ૫ રેવડી જેવો મોટો ટુકડો જેવા રસી (સં.) લીટી (૨) આકાર
જેવી સ્ત્રી ખાવાની રેવડી રેવાત પું ભૂમિતિ
રામ ! (ફા.) રેશમ-એક તંતુ રવિ પુરેખાઓથી અંકિત ચિત્ર (૨) સંક્ષિપ્ત જેવી વિરેશમનું જીવનવૃત્તાંત
રે (ફા) રેસો; તંતુ રે સ્ત્રી- (ફા) રેતી
રશેલારવિ રેસાવાળું રેરણા પુંછ (ફા) રણ; રેતીનું મેદાન
જેટ, જેતપું (ઈ) ભોજનાલય રાજ ! (ફા) રેતિયો કાગળ
રેલો છું (ઈ.) ઘોડદોડનું મેદાન

Page #350

૩૪૫
रोशन-दान
2 સ્ત્રી ખારી માટી, ઊસ હન (ફા) ગીરો નિલા (ફા) ગીરવીદાર; ગીરો રાખનાર
નનામા પુ (ફા) ગીરો-ખત હત્ન સ્ત્રી પુસ્તક રાખવાની ઘોડી રહી છું. (અ) અરબી ભાષાની એક શૈલી; બાલંગ
નામનો છોડ લાસ પે કબીરના સમકાલીન રહીદાસ ભક્ત ન, ન સ્ત્રી રાત નિ-રાત પુ રાત્રિરોકાણનું સ્થળ થિત સ્ત્રી રૈયત; પ્રજા te j ઝઘડો; ટંટો
, રોટા પુરૂવું; રોમ ટી સ્ત્રી અણચી; રમતમાં વાંકું બોલવું તે ગાય ! આબ , જીવ ! રૂવું; રોમ
સ્ત્રી રોકવું તે (૨) અટકાવ; રોકાણ (૩) મનાઈ (૪) પં રોકડ વોલ સી બાધા અવરોધ; મનાઈ રોજા-રોજી રી- રોકવું તે; મનાઈ; નિષેધ રોડ સ્ત્રી નગદ-રોકડા રૂપિયા કે ધન કે પંજી.
હોવાહી સ્ત્રી રોકડ હિસાબનો ચોપડો ર યા ખજાનચી; રોકડ લેનાર મુનીમ;
કેશિયર તેના સક્રિરોકવું; અટકાવવું
ના પું(સં૦) બીમારી; વ્યાધિ રોઝન ૫૯ (ફારોગન) રોગાન; પૉલિશ રોશની વિરોગાન, રોગાન કરેલું (પોલિશ
કરેલું) રાજુ (સં) રોગને જન્મ આપનાર ઝેરી અણુ;
જીવાણુ; બેક્ટરિયા શિયા, જે (સં.) વિરોગવાળું; માંદું જેવા વિ (ફાળ) રુચે એવું ગમતું (૨) ડું ભૂખ
(૩) કેળું રોજ (ફા) દિવસ (૨) અરોજ; દરરોજ પર ૫ (કા) ધંધો (૨) વેપાર રોબારી ૫૦ (ફા) વેપારી રોજ-રામઘા ડું (કાવ્ય) ડાયરી; રોજનીશી રોજ-રોજ અ (કા) દરરોજ; પ્રતિદિન રેપ અને (કા) રોજ; નિત્ય (૨) વિ. રોજિંદા
વ્યવહારમાં ચાલતી (ભાષા) તે પુંછ (ફા) રોજો (૨) ઉપવાસ જાણો ! (હા) રોજો ન કરનાર પાલા ! (ફા) રોજો કરનાર
રોણના અન્ય (ફળ) રોજ; હમેશ રોજિંદું જે સ્ત્રી (કા) રોજી; રોજની મજૂરી પરીવાર હું રોજીવાળો
ના (સાથે) દિવસ કે માસની મજૂરી; રોજી કે પગાર રેટ પુંજાડો મોટો રોટલો-ભાખરો તેરી સ્ત્રી રોટલી (૨) રસોઈ લેડ સી(ઈ.) રસ્તો (૨) સડક રોડા ડું (ઈ) સડક પરિવહન રોડ ! રોડું
વાણી પુ (સં) સ્વર્ગ (૨) પૃથ્વી રોલા ડું ધનુષ્યની દોરી (૨) (ફાળ) આંતરડું કે
(આંતરડાની બનેલી) તાંત સેના અને ક્રિ રોવું; રડવું (૨) ચિડાવું કે દુઃખ માનવું
(૩) વિ. રોતલ (૪) પં દુઃખ; ખેદ રોની-ધોની સ્ત્રી રોવું તે; શોક-પ્રવૃત્તિ રેપના સક્રિ રોપવું; વાવવું રેપની, જેવા સી રોપણી રોડ ! રુઆબ; રોફ
-લાલ પું(અ) પ્રભાવ; રોફ સોલાર વિલે પ્રભાવ-રોકવાળું તેમ ડું (સં) રુવાંટું; રવું માર તિવા (છે) રોમન કેથલિક કે તે પંથ
પર પે (સં.) ઊનનું કપડું રોમાની, તારી (સં.) રોમની હાર; રુવાંટીની
શ્રેણી (ખાસ કરીને પેટ પરની) છે, જેમા , જેમાં પુ (સં.) રૂવાં ખડાં થઈ જવાં છે કે તેની ઊર્મિ ” કવિતા વિ૦ (સં.) રોમાંચ અનુભવતું; પુલક્તિ તેમાં ડું (ઈ.) પ્રેમાખ્યાન (૨) પ્રેમલીલા (૩) રોમાંચક ઘટના નાવતિ, રોમાની સ્ત્રી (સં.) રુવાંટીની શ્રેણી; રોમની હાર (ખાસ કરીને પેટ પરની) રો રૂવું; રોમ
, સ્ત્ર સ્ત્રી રોળ; કળાહોળ (૨) ધમાલ, આંદોલન રોના પુરોળ; શોરબકોર (૨) ઘમસાણ રની સ્ત્રી કંકુ સોની-ધોકની સ્ત્રી રોવું તે; શોક-પ્રવૃત્તિ જેવા વિરડું રડું થયેલું જોવાલી સ્ત્રી રડું રડું થયેલી શવિ (ફા) પ્રકાશમાન (૨)પ્રસિદ્ધ (૩)જાહેર;
પ્રગટ રોશન-ત્રીજી સ્ત્રી શરણાઈ શેશન-રાપું (ફા) પ્રકાશ આવવાની બારી જાળિયું

Page #351

रोशन - दिमाग
રોશન-વિમાગ પું॰ (ફા॰) ઉત્તમ દિમાગવાળો (૨) છીંકણી
રોશનારૂં, તેમનારૂં સ્ત્રી॰ (ફા॰) રુશનાઈ; શાહી (૨) રોશની; દીવો કે તેનો પ્રકાશ; અજવાળું રોશની, રોમની સ્ત્રી॰ (ફા॰) અજવાળું; પ્રકાશ (૨) દીવો કે તેનો પ્રકાશ
૩૪૬
રોશનીના મીનાર, રોમનીામીનાર સ્ત્રી॰ દીવાદાંડી રોષ, રોમ પું॰ (સં) રોષ; ગુસ્સો; ચીડ રોસનારૂં, રોમની સ્ત્રી॰ (ફા॰) રુશનાઈ; શાહી (૨) રોશની; પ્રકાશ; અજવાળું; દીવો કે તેનો પ્રકાશ રોહ પુ॰ (સં॰) ચડવું તે (૨) અંકુર (૩) કળી રોહળ પું॰ (સં) ચડવું તે (૨) ઊગવું કે અંકુર ફૂટવા તે
રોહન પું॰ જેના લાકડામાંથી ટેબલ-ખુરશી બને છે તે સૂહન કે સૂમી નામનું પહાડ પરનું ઝાડ રોહિની સ્ત્રી॰ (સં) ગાય (૨) એ નામનું નક્ષત્ર રોહિત વિ॰ (૨) પું॰ (સં) લાલ રંગ *ત્ સ્ત્રી કચડવું તે (૨) ચક્કર; ‘રાઉન્ડ’ રાઁના સ॰ ક્રિ॰ પગથી કચડવું
તંજ સ્ત્રી॰ (સં) કમર; કટિ; કેડ સંજ્ઞાદ પું॰ એક જાતનું જાડું કાપડ; ‘લૉન્ગ
સંરવાર વિ॰ (ફા॰) ભારે તંદૂર પું॰ વાંદરો કે તેની પૂંછડી સંત પું॰ નારિયેળ સંપૂત પું॰ લાંગૂલ; પૂંછડી સચોટ, સઁગોટા પું॰ લંગોટ; કચ્છ સઁગોટબન્દુ પું॰ બ્રહ્મચારી નોટિયા યારે પું॰ લંગોટિયો મિત્ર
ક્લાથ'
in સ્ત્રી કાછડી (૨) પું॰ (સં) યાર iT પું॰ (ફા॰) લંગડાપણું (૨) વિ॰ લંગડું; લૂલું Öાડુ, સઁપડ઼ા વિ॰ લંગડું; લૂલું સઁપટ્ટાના, હ્રયાના અ॰ ક્રિ॰ લંગડાવું; લૂલા ચાલવું ભંર પું॰ (ફા॰) વહાણનું લંગર (૨) હરાયા ઢોરને ગળે બંધાયેલું લાકડું; ડેરો (૩) સદાવ્રતની જગા (શીખોનું લંગર) (૪) પહેલવાનનો લંગોટ (૫) વિ॰ ભારે; વજનદાર (૬) લંગડું (૭) નટખટ; તોફાની નંગરહાના પું॰ (ફા॰) શીખ લંગર જ્યાં ગરીબોને પાકું ભોજન વહેંચવામાં આવે છે (ગુરુદ્વારામાં) iTRIC પું॰ (ફા) લંગર નાંખવાની – લાંગરવાની જગા-બંદર
ल
लंबकर्ण
નૌ સ્ત્રી॰ ગતિ; ચાલ (૨) વેગ (૩) પાણીનો પ્રવાહ (૪) ધૂન (કશી વાતની) રÔયાન પું॰ (ફા) રોગાન; પોલિશ રોની વિ॰ રોગાન કરેલું; પૉલિશ કરેલું રૌતન પું॰ (ફા॰) છિદ્ર; બાકું (૨) નાની બારી વૈજ્ઞા પું॰ (અ॰) રોજો; સમાધિ (૨) બગીચો રવૈતાન શ્રી રાવની સ્ત્રી; ઠકરાણી રીતારૂં સ્ત્રી- રાવપણું; સરદારી
રૌદ્ર વિ॰ (સં॰) રુદ્ર સંબંધી; ભયંકર (૨) પું॰ ઉગ્રતા દર્શાવતો એક કાવ્યરસ
જૈન સ્ત્રી॰ (અ) રોનક; શોભા
રાપ્ય વિ॰ (સં) રૂપાનું; રૂપેરી (૨) પું॰ રૂપું; ચાંદી વ પું॰ (સં॰) એક મહા નરક
તે સ॰ (‘૨ઉરે’ પરથી) આપ (આદ૨વાચક) રૌના પું॰ શોરબકોર; ધમાલ
રૌશન વિ॰ (ફા)પ્રકાશમાન (૨)પ્રસિદ્ધ (૩)જાહેર;
પ્રગટ
રોશની સ્ત્રી॰ (ફા॰) રોશની; અજવાળું; દીવો રૌહાન સ્ત્રી ઘોડાની રવાલ
નોટી ॰ કૌપીન; લંગોટી સંધન પું॰ (સં) લાંધવું તે; ઉપવાસ સ્કંધના સ॰ ક્રિ॰ લાંઘવું; ઉપવાસ કરવો સંપન પું॰ પુલ ઓળંગવાનું સાધન; સામે કિનારે જવાનું સાધન
સંયનીય, સંઘ્ન વિ॰ (સં॰) લાંધવા યોગ્ય સ્વંયાના સ॰ ક્રિ॰ પાર ઉતારવું કે કરવું ભંચ પું॰ (ઇ) બપોરનું ભોજન નંા સ્ત્રી॰ લાંચ; રુશવત
નંદ્મ પુ॰ (સં) પગ; પેટ; કાછોટો; લંપટતા; કુકર્મ; વૃક્ષ; સ્રોત
તંના સ્ત્રી (સં) લક્ષ્મી; નિદ્રા; ઝરણું; કુલટા સંબિા સ્ત્રી (સં) વેશ્યા; ગણિકા i વિ॰ મૂર્ખ; જડ Öલા વિ॰ બાંડું (પક્ષી)
જંતાની સ્ત્રી॰ (અ) શેખી; ડિંગ; મોટી મોટી વાતો કર્યા કરવી નંવ પું॰ (ઇ॰) દીવો; ‘લૅમ્પ'
iવટ વિ॰(સં॰) કામી; વિષયી; દુરાચારી (૨)પુંયાર સંર પું॰ કૂદકો
સઁવ પું॰ (સં) લંબ રેખા (૨) વિ॰ લાંબું iઘવપ્ન પું॰ (સં) બકરો (૨) ગધેડો (૩) હાથી (૪) વિ॰ લાંબા કાનવાળું

Page #352

लंबग्रीव
સંવગ્રીવ પ્॰ (સં॰) ઊંટ નંવતનું વિ॰ લાંબું તાડ જેવું સંવર પું॰ નંબર સંવરવાર પું॰ ગામનું મહેસૂલ ઉઘરાવનાર; મહાલકરી ત્રંબા વિ॰ લાંબું (૨) ઊંચું (માણસ) સંવાડું, નંવાન સ્ત્રી॰ લંબાઈ; લંબાણ જંવા-ચૌડ઼ા વિ॰ લાંબુંપહોળું; વિસ્તૃત iવાના સ॰ ક્રિ॰ લંબાવવું iવિ પુ॰ (સં) કોકિલ; કોયલ iળી વિ॰ સ્ત્રી॰ લાંબી (૨) ઊંઘ તંબૂ વિ॰ લંબૂશ (લાંબો માણસ) ભંજૂષા સ્ત્રી॰ સાત સેરોનો હાર જંત્રોત।વિ॰ વધારે લાંબું-લંબાયેલું સઁવો પું॰ (સં॰) દુંદાળા ગણપતિ સઁવોય્ઝ પું॰ (સં) લાંબા ઓઠવાળું; ઊંટ નમન-ત્તઅન સ્ત્રી॰ (અ) ગાળો ને ટોણા નવી સ્રી॰ દૂધી
નવટી સ્ત્રી॰ લાકડી; લકુટી ન પું॰ (અ) અવલેહ; ચાટવાની દવા ડિવા પું॰ જરખ પ્રાણી નગૃહ।। પું॰ કઠિયારો નટ્ટા પું॰લાકડાનું ડીમચું
નાડ઼ી સ્ત્રી॰લાકડું (૨)બળતણ; ઈધણ (૩) લાકડી નવા વિ॰ સાફસૂથરું વેરાન મેદાન (ઘાસ કે ઝાડપાન વગરનું); ખેતી માટે ઉપજાઉ મેદાન નવ પું॰ (અ) ઇલકાબ; પદવી નન પું॰ (અ) સારસ પક્ષી; લગભગ (૨)વિ॰ બહુ દૂબળું પાતળું; નાજુક
નના પું॰ (ફા॰) વારંવાર જીભ કાઢી હલાવવી તે (૨)મહાકાંક્ષા (૩)દમામ; રોફ (૪) સારસની બોલી
૩૪૭
-વ- પું॰ (અ) ઉજ્જડ વેરાન મેદાન નવા પું॰ (ફા॰) લકવો રોગ; પક્ષાઘાત નસી સ્ત્રી॰ લાંબો વાંસ (૨) વાંસી કે તેના જેવું ફળ વગેરે પાડવાનું સાધન
ના પું॰ (અ) ચહેરો (૨) કબૂતર જેવું એક પક્ષી ની સ્ત્રી લીટી
નટ, નદિયા, નટી સ્ત્રી લાકડી નવડ પુ॰ લાકડાનું મોટું ડીમચું ના પું॰ (અ) ચહેરો; કબૂતર જેવું એક પક્ષી નવલી વિ॰ લાખી; લાખના રંગનું (૨) પું॰ ઘોડાનો
એક પ્રકાર (લખપતિ)
નવત્ત વિ॰ (સં॰) લાલ નક્ષ વિ॰ (સં) લાખ; સો હજાર (૨) પું॰ લક્ષ્ય
(૩) લક્ષણ; ચિહ્ન
નક્ષળ પું॰ (સં) ગુણ; ધર્મ (૨) ચિહ્ન; નિશાની (૩) વ્યાખ્યા (૪) લક્ષણ; આચરણ નક્ષ સ્ત્રી॰ (સં॰) લક્ષ્યાર્થ બતાવતી શબ્દશક્તિ જ્ઞક્ષિત વિ॰ (સં॰) લક્ષમાં આવેલું (૨) ચિહ્નિત (૩) ધારેલું કે કલ્પેલું
નક્ષ્મી સ્ત્રી॰ (સં॰) ધન; સંપત્તિ (૨) લક્ષ્મીદેવી તક્ષ્ય પું॰ (સં॰) નિશાન (જેમ કે, લક્ષ્ય સાધવું); હેતુ (જેમ કે, ધનપ્રાપ્તિનો હેતુ); અનુમાનયોગ્ય વસ્તુ; લક્ષણાશક્તિથી નીકળતો અર્થ (૨) વિ॰ જોવા લાયક;દર્શનીય
लगना
નયમેવ પું॰ ચાલતા કે ઊડતા પ્રાણી કે પદાર્થ ૫૨ નિશાન લગાવવું તે ક્ષ્યવેધ પું॰ નિશાન લગાવવું તે હ્રસિદ્ધિ સ્ત્રી॰ લક્ષ્ય અથવા ધ્યેયની પ્રાપ્તિ નસ્યદ્દીન વિ॰ ઉદેશવિહીન; હેતુ વિનાનું નમ્યાં પું॰ (સં॰) હેતુનું ચિહ્ન; નિશાન તક્ષ્યાર્થ પું॰ (સં) શબ્દની લક્ષણાશક્તિથી મળતો અર્થ
નન પું॰ લક્ષ્મણ (૨) સ્ત્રી॰ જોવાનો ભાવ નવપતિ, નવપતી પું॰ લક્ષાધિપતિ નવનબ્રા પું॰ (ફા॰) મૂર્છા દૂર કરનાર એક સુગંધી
વસ્તુ
નહતુટ વિ॰ ઉડાઉ; અપવ્યયી (આદમી) નહેરા પું॰ લાખની ચૂડી વગેરે બનાવનાર નૌટ સ્ત્રી॰ લાખની ચૂડી
નૌટા પું॰ કંકુ વગેરે શૃંગારની સામગ્રી રાખવાની પેટી કે ડબો; પ્રસાધનપેટી
નૌરી સ્ત્રી॰ જૂની નવતેરી ઇંટ (૨) ભમરીનું (માટીનું) ઘર
ના પું॰ (ફા॰) ટુકડો તપ્તેનિાર પું॰ (ફા॰) સંતાન
નળ અ॰ લગી; સુધી (૨) સ્ત્રી॰ લગની નાપ્તિશ સ્ત્રી॰ (ફા॰) લપસવું કે ઠોકર ખાવી તે તાજા, નામ અ॰ લગભગ; આશરે સ્તન સ્રી॰ લગની (૨) પ્રેમ (૩) સંબંધ (૪) પું વિવાહનું મહુરત (૫) (ફા॰) એક જાતની મોટી થાળી; પરાત
જ્ઞાનપત્રી સ્ત્રી કન્યાનો પિતા વરના પિતાને લગ્નમુહૂર્ત લખી મોકલે તે
નળનવટ સ્ત્રી॰ લગની; પ્રેમ
નળના અ॰ ક્રિ॰ લાગવું (જેમ કે, કલંક લાગવું); જોડવું-ટાંકવું (જેમ કે, પહેરણને બટન ટાંકવું); ખડું કરવું (જેમ કે, મેદાનની વચ્ચે ધ્વજદંડ

Page #353

लगनी
૩૪૮
लटकीआ
ખડો કરવો); લેપવું (જેમ કે, હાથમાં મેંદી તથા સ્ત્રી (સં૦) લધુતા (૨) અતિ નાના કે હળવા લેપવી); કામે લગાડવું (જેમ કે, ચોરની પાછળ થઈ જઈ શકાય એવી એક સિદ્ધિ ચોકીદારને કામે લગાડવો); રોકવાના હેતુથી આડ નમુવિ (સં.) નાનું (૨) થોડું (૩) હલકું ઊભી કરવી (જેમ કે, બારીને પડદો લગાડવો) નિયુતિ વિ ઓછી બુદ્ધિનું; અણસમજુ યથાસ્થાન મૂકવું (જેમ કે, ચોકઠામાં બારણું નપુમાન ! નાયિકાનું એ માન જે નાયકને અન્ય સ્ત્રી બેસાડવું); સંપાદન કરવું (જેમ કે, કામે લાગવું); સાથે વાત કરતો જોતાં ઊપજે છે. કામમાં આવી સમાપ્ત થવું (જેમ કે, લગ્નમાં યુવા સ્ત્રી પેશાબની હાજત હજારો રૂપિયા લાગી ગયા); ફરજમાં જોડાવું નવ, નવા સ્ત્રી લચકવું-ઝૂકવું કે નમવું તે (જેમ કે, નોકરીમાં લાગવું); પ્રાપ્તિ થવી (જેમ તવના અન્ય ક્રિ૦ લચી પડવું;લચકવું; ઝૂકવું કે, કલંક લાગવું); પ્રતીતિ થવી (જેમ કે, ડર નદીના વિશે લચી જાય એવું નરમ લાગવો); ઘટિત થવું (જેમ કે, ગ્રહણ લાગવું); નાના અને ક્રિ લચી પડવું, ઝૂકવું મૂલ્યાંકન કરવું (જેમ કે, વીંટીની કિંમત લાગવી); સબવા વિ લચી જાય એવું નરમ
સ્થાપિત કરવું (જેમ કે, છોડને કલમ લગાડવી); નવના વિલચી જાય એવું નરમ કામમાં પ્રવૃત્ત કરવું (જેમ કે, મજૂર લગાડવા); છપુલક્ષ; ઉદેશ (૨) લાખ સંખ્યા (૩) સ્ત્રી લક્ષ્મી સંબંધ સ્થાપિત કરવો (જેમ કે, ભાઈનો નાતો ના , નરકન ડું લક્ષણ લગાડવો) (૨) સક્રિ બળવું (જેમ કે, ચૂલામાં છાપુંદોરનો લચ્છો (૨) હાથ કે પગનું એક ઘરેણું લાકડું લગાડવું)
સ્ત્રી લક્ષ્મી (૨) પં લક્ષ; લાખ નાની સ્ત્રી નાની થાળી (૨) રકાબી
તરછી સ્ત્રી દોરીની લચ્છી (૨) લક્ષ્મી મા અ લગભગ; આશરે
નવાર વિ૦ મજેદાર (વાત) (૨) લચ્છાવાળી નામત સ્ત્રી કાનો માત્રા વગેરેનાં ચિહ્ન
(વાની). હનાના વિ બહુ દૂબળું પાતળું; નાજુક
નમન ડું લક્ષ્મણ નવ વિ જૂઠું; અસત્ય (૨) વ્યર્થ; નકામું
નાના અને ક્રિ- લજ્જિત થવું; લાજવું નવા પુંવાર; આશક; પ્રેમી
તળાના અશ્ચિલાજવું; શરમાવું (૨) સક્રિલજવવું તાતાર અ સતત; ચાલુ; એક પછી એક
નળી, નગાનૂપું લજામણીનો છોડ લાગવું કે લગાડવું તે (૨) મહેસૂલ તનાવનાર પુલજ્જિત કરનારો (૩) લાગો; વેરો
(લગાડવું) નીઝ વિ(અ) લહેજતદાર; સ્વાદિષ્ટ નાના સક્રિ લગાવવું; લગાડવું (જેમકે, પોસ્ટર નિભા, નગોહ, આં વિલજ્જાળુ નામ સ્ત્રી (ફા) લગામ
wત સ્ત્રી (અ) લહેજત; મજા; સ્વાદનો આનંદ નથતિ અને (અ) લાગુ; સાથે (૨) સુધી; પર્યન્ત નાના સ્ત્રી (સં.) શરમ સંકોચ (૨) લાજ; મર્યાદા નાર સ્ત્રી લાગો; રિવાજ (૨) સંબંધ; લગાવ નાનુ . (સં.) લજામણી (૨) વિલજ્જાળુ (૩) લગની; પ્રીતિ (૪) લાગલગટ થવું તે; ક્રમ તૈનાન વિ૦ (સં૦) લજ્જાવાળું (૫) ભેદુ
(નના વિ° (i) બેશરમ, નફફટ નીતિની સ્ત્રી પ્યાર; સ્નેહ (૨) સંબંધ; મેળ નાવિ (સં.) લજ્જાજનક રનના ડું લાગતું વળગતું હોવું તે; સંબંધ
ના સ્ત્રી માથાની લટ (૨) ગૂંચવાયેલાં લટિયાં નવર સ્ત્રી પ્રેમ (૨) સંબંધ
(૩) અગ્નિની ઝોળ નrjલાંબો વાંસ (૨)વાંસી કે તેના જેવું ફળ વગેરે નવા સ્ત્રી, નંદનવું લટકવું તે; લચક (૨) લટકો
પાડવાનું સાધન (૨) કામમાં લાગવું તે નદીના અને ક્રિ લટકવું; બબડવું (૨) લચકવું; તથ$ $ બાજ પક્ષી
નમવું; ઝૂકવું તથા પુલાંબો વાંસ (૨) ફળ પાડવાની વાંસી Rટાપું ચાલ; હીંડછા (૨) લટકો (૩) બોલવામાં નર (સં) લગ્ન; વિવાહ (૨) વિ લાગેલું; લહેકો વગેરે કરવું તે - તેવી કૃત્રિમતા (૪) નાનો જોડાયેલું
મંત્રોપચાર કે નુસખો વયાત સ્ત્રી (અ) નકામી વાહિયાત કે દવ ! લટકવાનો ભાવ જૂઠી વાતો
નદીના વિલટકાવાળું, લચકતું નયા ડું બાજ પક્ષી
નદીમા, નવા વિ લટકતું

Page #354

लटना
૩૪૯
लपलपाना
નટના અને ક્રિ થાક કે કમજોરીથી લટી જવું; નરમ
પડવું (૨) લોભાવું; લટુ થઈ જવું નટાદ, નરપદવિ લપટું; ઢીલું (૨) ભાંગ્યુંતૂટ્યું
(શબ્દ માટે) (૩) થાકેલું (૪) અસ્તવ્યસ્ત નદાન સ્ત્રી લટકદાર ચાલ; મનોહર ચાલ નટપટના અન્ય ક્રિ લથડાવું કે અડબડિયાં ખાવાં
(૨) લપટાવું (૩) ડગવું નદાપટી સ્ત્રી અડબડિયાં દિય સ્ત્રી સૂતરની આંટી રિયાસતપં શણ (પટસન છોડની છાલના રેસાની
ખાસ બનાવટ). નરી સ્ત્રી જૂઠી વાત; ગપ (૨) વેશ્યા તટૂરી સ્ત્રી વાળની લટ નપું ભમરડો ત૬ ડું લ%; મોટી લાઠી નકુવા વિ૦ લાઠી ચલાવી જાણનાર
કુમારવિલઠમરાનાર (૨) અપ્રિયને કઠોર (વાત * કે વચન) ના ડું જાડું મોટું લાકડાનું ડીમચું કે પાટડો કે થાંભલો (૨) એક જાતનું જાડું કપડું (૩) સાડા
પાંચ વારનું જમીનનું એક માપ રëત લાઠી ચલાવી જાણનાર નિત સ્ત્રી લડાઈ; સામનો ન સ્ત્રી લટી; સેર; માળા; લટ ન , તારું સ્ત્રી છોકરવાદ નફા-ત્ર ! છોકરાનો ખેલ; સહેલું કે સાધારણ
નક્j લાડવો; લાડુ ના ડું બળદગાડી નક્રિયા સ્ત્રી બેલગાડી; બળદગાડી; ગાડું નત સ્ત્રી ખરાબ-બૂરી ટેવ કે વ્યસન નતિવોર, નતો વિ લાત ખાતું (૨) નીચ; (૩) શું પગલુછણિયું નાતર સ્ત્રી લતા; વેલ નતા વિ૦ લાત મારે એવું તતા સ્ત્રી (સં.) વેલ ત્રતા, શાસ્ત્રી જમીન પર પટકી બરોબર રગડવું
તે; પછાડ (૨) હાર નાના, નાથા ના સ ક્રિ. ગૂંદવું; કચડવું
(૨) લતાડવું; હેરાન કરવું નતિપતા સક્રિસ્ત્રી ઝાડપાન (૨) જડીબુટ્ટી નતાશ્વત સ્ત્રી (અ) સૂક્ષ્મતા; કોમળતા (૨) સ્વાદ
(૩) ઉત્તમતા નતિમાં સ્ત્રી (સં.) નાની લતા-વેલ નતિયર, નતિયત્ન વિ૦ લાત ખાતું (૨) નીચ; શુદ્ર નતિયાના સ ક્રિ લાતાટવું; લાતો મારવી નવી વિ૦ (અ) મજેદાર; સ્વાદિષ્ટ (૨) ઉત્તમ
(૩) સૂક્ષ્મ; કોમળ નતા પુ (અ) લતીફો; ટુચકો મજેદાર કે
ગમતની વાત ના પેચીંથરું (૨) કપડાનો ટુકડો ની સ્ત્રી (પશુની) લાત (૨) ધજા (૩) પતંગનું
પૂંછડું નથપથ વિલદબદ; તરબોળ નથા સ્ત્રી જમીન પર પટકી બરોબર રગડવું તે;
પછાડ (૨) હાર તથા ના, નથેના સક્રિ રગદોળવું (૨) ભોંયે
પટકી રગડવું (૩) લતાડવું; હેરાન કરવું (૪) વઢવું નાના અન્ય ક્રિ લદાવું નવવાના, નવાના સક્રિ લદાવવું નવાવ ! લાદવું તે (૨) બોજો નકુવા, નદૂ વિ બોજો ઉઠાવનારું તવિ સુસ્ત; આળસુ તપ ! પોશ; અંજલિ નરે સ્ત્રી અગ્નિની જવાળા (૨) ચમક (૩) વેગ; તેજી તપના અને ક્રિ. વેગ તપ: સ્ત્રી જ્વાળા (૨) આંચ (૩) મહેક નપદના અને ક્રિ લપટાવું; ગળે વળગવું નપદા લહી કે લાપસી જેવી વસ્તુ નિપટાના સ ક્રિ આલિંગવું; લપેટવું
કામ
નળ-દ્ધ સ્ત્રી નાદાની; છોકરમત રના ડું છોકરો (૨) પુત્ર નવ-વત્રિા ! સંતાન પરિવાર ની સ્ત્રી છોકરી (૨) પુત્રી ની , નૌર વિ. સ્ત્રી ધાવણા છોકરાવાળી
(સ્ત્રી).
નાના અને ક્રિ લથડાવું; લડથડાવું સના અક્રિ લડવું (જેમ કે, યુદ્ધ લડવું) (૨)નીચા દેખાડવાનો પ્રયાસ કરવો (જેમ કે, કચેરીમાં
મુકદમો લડવો) નફેસ્ટીગ્લડાઈ ઝઘડો (૨)બોલાબોલી; અણબનાવ નવા વિ૦ લડનાર (૨) લડાકુ; લડકણું નડા વિ° લડવામાં કામ લાગનાર (૨) લડાકુ નફાના સ° ક્રિ લડાવવું (૨) લાડ લડાવવાં ની સ્ત્રી લડી; માળા નકુમ, નકુવા ડું લાડવો; લાડુ તતા વિ૦ લાડકું; લાડકવાયું (૨) લડનાર બ. કો. – 23

Page #355

लपसी
૩૫૦
लश
Rપનપાના સક્રિ (૨) અ ક્રિલપ લપ કરવું કે થવું (જીભ) (૨) ચાબુક ફટફટ કરવી કે થવી (૩) ચાકુ વગેરે ચમકવું કે ચમકાવવું તપતી સ્ત્રી લાપસી (૨) રાબ પેટ, પેટનસ્ત્રીલપેટવું તે (૨)લપેટો; લપેટવાનું ચક્કર (૩) ઘેરાવ (૪) લપટામણ; પંચાત પેટના સક્રિ લપેટવું; વાળવું; વીંટવું નાગ, ના વિ (ફા) લફંગું, લંપટ તજ્ઞ છું(અ) શબ્દ (૨) વાત; બોલ ના વિ(અ) શાબ્દિક નાની પં શબ્દાર્થ તપ વિ શેખી મારનાર નાની સ્ત્રી શેખી; વાચાળતા; આડંબરપૂર્ણ
શબ્દાવલી નવ પું° (ફા) હોઠ (૨) ઘૂંક; લાળ (૩) કિનારો નવ-થોંધ સ્ત્રી નકામી ધમાલ (૨) ગોટાળો;
અંધેર (૩) લબાડીપણું નવા વિ જૂઠું બોલનારું, જુઠું; અસત્યવાદી નવરે અ (ફા) છેક કાના સુધી-છલોછલ (ભરેલું) નવનિળી સ્ત્રી બંદૂકનો ઘોડો નવ વસાહળા ડું (ફા) બોલવાની રીત નવાલા ડું (કા) એક લાંબો રુયેલ ડગલો નવાર વિ૦ લબાડ; જૂઠો (૨) ગપ્પી નવા વિ લબાડી (૨) સ્ત્રી લબાડીપણું નવાના અ (ફા) ઠેઠકાના સુધી-છલોછલ (ભરેલું) નવી સ્ત્રી શેરડીના રસની રાબ
-રવિ (ફા) ઘોર (કબર) નજીક પહોંચેલું; મરણને કાંઠે આવેલું નવેઃ પુંવેદમાં નહિ એવું પણ લોકાચારનું વચન તબેલા ડંગોરો; દંડો
વિ (સં.) પ્રાપ્ત; મળેલું કે મેળવેલું નિશ્ચમ વિ. જેની કામનાઓ ફળી ચૂકી છે એવું નટથ-પ્રતિષ્ઠવિ (સં.) પ્રતિષ્ઠા પામેલું પ્રતિષ્ઠિત નષ્યિ સ્ત્રી (સં.) પ્રાપ્તિ (૨) ભાગાકાર ઐઅ (અ) લબ્લેક; “સેવામાં હાજર છું એવો
નન્ન સ્ત્રી પ્રબળ કે ઊંડી ઇચ્છા; લાલચ
ત્રના અ ક્રિ લલચાવું નશિR સ્ત્રી-પડકાર; આહ્વાન તનના સક્રિ. પડકારવું નવના અને ક્રિ લલચાવું નાનાના અન્ય ક્રિ લલચાવવું નાના પુ (સં૦) લાલ; પ્રિય બાળક કે પતિ તત્રના સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી (૨) જીભ ત્રતા પ્રિય પુત્ર કે નાયક યા પતિ (સંબોધન) નાના સ્ત્રી લાલી નનાદ (સં.) કપાળ નત્રિ સ્ત્રી ભાગ્યરેખા રનનાના અને ક્રિ ઇચ્છા કે લાલચ કરવી; મેળવવા
આતુર બનવું નન્નામ વિ (સં.) સુંદર (૨) લાલ (૩) મું રત્ન નનામી સ્ત્રી સુંદરતા (૨) લાલી ત્રિત વિશે (સં૦) સુંદર; મનોહર (૨) પ્રિય ત્રના ૫૦ પ્રિય પુત્ર કે નાયક યા પતિ (સંબોધન) નન્નો પુ જીભનો લોલોજીભ નો-વો, નત્રનો-પત્તો સ્ત્રી ખુશામત તવંગ (સં) લવિંગ નવ ! (સં.) અલ્પ પ્રમાણ (૨) છત્રીસ નિમેષનો
સમય (૩) લવા પક્ષી (૪) લવિંગ; જાયફળ નવા પુ (સં.) મીઠું (૨) વિખારું (૩) સુંદર નવન ! (સં) લણણી; કાપણી નવા સક્રિ. લણવું; કાપવું નવનિ, નવની સ્ત્રી લણણી (૨) માખણ નવનીત વિ તલ્લીન; મગ્ન નવનેશ, પું. (સં૦) જરા પણ સંબંધ કે અંશ નવા પુ એ નામનું એક પક્ષી (૨) ધાણી નવા સ્ત્રી લણણી કે તેની મજૂરી, લાવણ્ય (૨)તરત વિયાયેલી ગાય लवाजमा, लवाज़िम, लवाजिमा, लवाजिमात (અ) ૫સાથેનો રસાલો કે સરસામાન (૨)જરૂરી સામગ્રી નવા ડું વાછડું નવાદ ડું (અ) સગાસંબંધી (૨) નોકર નશર છું (ફાળ) લશ્કર; સૈન્ય; સેના (૨) છાવણી
(૩) ખલાસીઓની ટુકડી ન્નશ વિ ફોજી (૨) ડું સિપાઈ; સૈનિક
(૩) ખલાસી નથુન, નકુલ પું(સં.) લસણ નર પુંછ (ફા) લશ્કર; સૈન્ય; સેના (૨) છાવણી
(૩) ખલાસીઓની ટુકડી
ઉદ્દ્ગાર
રામ્યવિ (સં.) મેળવવા જેવું કે મને એવું નામના અને ક્રિ લપકવું; ઉત્કંઠિત થવું નમત વિ લાંબું તાડ જેવું નિમથી શું વેવાઈનો બાપ (તેમા (અ) ક્ષણ; જરા વાર ના પુ (સં.) લીન થવું તે (૨) વિનાશ (૩) સ્ત્રી
સંગીતનો લય નાના અને ક્રિ કંપવું; હાલવું (૨) ડરવું જરા પ૦ (ફા”) કંપ (૨) ભકંપ

Page #356

लश्करी
૩૫૧
लाक्षा
નફરી વિ૦ ફોજી (૨) પં. સિપાઈ, સૈનિક,
ખલાસી હાસ (સં૦) ચીકાશ કે ચીકણી વસ્તુ (૨) આકર્ષણ જલાર વિચીકણું નસના સક્રિ ચોટાડવું; ચિપકાવવું (૨) અને ક્રિ
લસવું; શોભવું; ચળકવું નામ વિ ખોટું; જૂઠું; દૂષિત નાનસ વિ ચીકણું ની સ્ત્રી ચીકાશ કે ચીકણી વસ્તુ (૨) આકર્ષણ (૨) લોભ; ફાયદાની નજર (૩) સંબંધ (૪) દૂધ પાણીનું શરબત નીતા વિચીકણું (૨) રસીલું; સુંદર નસુન ડું લસણ
સુનિયા ! લસણિયો હીરો નરમ-ગરમ અ ગમેતેમ કરીને ત્રત વિ. થાકેલું (૨) અશક્ત ત્રસ્તાન વિ૦ (અ) વાતોડિયું નિતી સ્ત્રી ચીકાશ; આકર્ષણ, લોભ (૨) જાડી છાશ
નë j ઘેરદાર ચણિયો ત્તિ સ્ત્રી લહેકવું તે (૨) લળક; મચક નાના અને ક્રિ લહેકવું (૨) ચમકવું ભદૌર, નારિ સ્ત્રી વરકન્યા પરસ્પર ખવડાવે
તે વિધિ તદના પું? (અ) ગાવા-બોલવામાં લહેંકો;
આરોહ અવરોહ નહા ! (અ) લહેજો; પળ; ક્ષણ ના જ ના અન્ય પ્રતિપળ; ક્ષણે ક્ષણે નહદ્ સ્ત્રી (ફા) કબર; ઘોર નવાર વિલેણદાર રનના સ” ક્રિ લહેવું; મેળવવું (૨) પું લેણું ના હું એક જાતનો મોટો ચોગો-અંગરખું
(૨) ઝંડો રનના ડું લહેજો; પળ; ક્ષણ નાસ્ત્રી લહેર;તરંગ (૨) મજા, ઉમંગ (૩) વાંકી
ચૂકી ચાલ (૪) શરીરમાં રહી રહીને થતી પીડા કે બેહોશી નદા, દરાનાઅક્રિગ્લહેરવું; લહેરો ખાતું ડોલવું નહર-પદોર નર-પારી સ્ત્રી રેશમી વસ્ત્ર ના ડું લહેર; મોજું કે મજા નાના અને ક્રિ. લહેરવું; લહેરો ખાતું ડોલવું (૨) સક્રિ લહેરાવવું
હરિ, હરી સ્ત્રી લહેરીનું મોજું તયા ! લહેરિયું વસ્ત્ર
હત વિ ભર્યુંભાર્યું (૨) પ્રફુલ્લ ફૂલ્યુંફાવ્યું
અનહદાના અને ક્રિ લહલવું; હર્યાભર્યા હોવું
(૨) અત્યંત પ્રસન્ન થવું (૩) હૃષ્ટપુષ્ટ થવું નરસુન ! () લસણ તાત્નિોદ વિ આનંદમગ્ન (૨) મુગ્ધ; લટું થયેલું હુરા વિ લઘુ; નાનું (ભાઈ માટે) જો સ્ત્રી નાની; નાનકી (બહેન) દૂપું લોહી
વિશે લોહીલુહાણ નહેરા ડું રંગરેજ (રેશમનો) નવ સ્ત્રી લંક'; કટિ; કમર ના સ્ત્રી કાછડી નાં પુત્ર, નાં પુ (સં) પૂંછડી તાંત્રિી, તાંબૂની ! વાંદરો આંખના સક્રિ ઓળંગી જવું; સંઘવું ના સ્ત્રી લાંચ; રુશવત નાંછન પું(સં.) કલંક; ડાઘો (૨) નિશાની તા અ (અ) નકારસૂચક પૂર્વગ (ઉદાલાચાર;
લા-ઈલાજ). ના ડું લાય; અગ્નિ નાફા, નાથવા વિલાયક, યોગ્ય, ઉચિત નાફેરી, નાયી સ્ત્રી ઈલાયચી તાર સ્ત્રી (૧) પ્રકાશ (૨) વીજળી (૩) બત્તી તાર પં. () અગ્નિ પેટાવવાનું એક નાનું
ઉપકરણ તારણ (ઇ) દીપગ્રહ; દીવાદાંડી
ના સ્ત્રી (ઇ) લીટી (૨) હાર નાન-વિન્દ્રય પું (.) રસ્તો અડચણ વગેરે છે એ
સૂચવવા લીલી ઝંડીનો સંકેત તાવ ! (ઈ) લાઈનવાળો; તારમિસ્ત્રી નારી સ્ત્રી (૯) પુસ્તકાલય, ગ્રંથાલય ના-નાન વિ (ફા) અસાધ્ય; નિરૂપાય; લાચાર તા-ષિ વિ (ફા૦) અજ્ઞાન; અભણ નાના ૫૦ (ઇ.) પરવાનો ના સ્ત્રી ધાણી (૨) (ફા૦) એક રેશમી વસ્ત્ર (૩) ધાબળી જેવું એક જાતનું ગરમ વસ્ત્ર ના-નુતરી સ્ત્રી ચાડીચુગલી (૨) ચુગલીખોર સ્ત્રી તા૩૮ વીર ! (ઈ) ધ્વનિવર્ધક યંત્ર તા-૩યાત્રી વિ (ફા) સ્વચ્છેદી (૨) બેફિકર (૩) ભમતું; રખડતું ના-નાન વિ (અ) નિસંદેહ, નિશ્ચિત નાર ડું (ઈ.) ગળાનું લોકેટ નાખવા વિ૦ (સં.) લક્ષણવાળું કે લક્ષણ
સંબંધી : નાક્ષી સ્ત્રી (સંeલાખ

Page #357

लाक्षागृह
૩પર
लालन
નાણાપંગ્લાખનુંવરજેદુર્યોધને પાંડવોને જીવતાબાળી
મૂકવાવારણાવતનામના સ્થળે બનાવરાવ્યું હતું. તાક વિ૦ (૨) ૫ લાખ સંખ્યા (૩) સ્ત્રી લાખ નાકિન વિશે (અ) કરમુક્ત તાવી ! (૨) વિ લાખનો રંગ કે તે રંગનું ના સ્ત્રી સંબંધ (૨) લાગ; આધાર (૩) પ્રેમ (૪) લાગ; યુક્તિ (૫) વિવાહનું દાપુ (૬) શત્રુતા; હરીફાઈ ના-હોટ સ્ત્રી શત્રુતા (૨) પ્રતિસ્પર્ધા, હરીફાઈ નાત સ્ત્રી પડતર-ખર્ચ નાર વિ (ફા) દૂબળું; સૂકલું તાપૂ વિ લાગુ; લાગે એવું; લાગુ પડતું સાધવ ! (સં૦) લઘુતા; અલ્પતા; હલકાપણું તારા વિ (ફા) વિવશ; નિરૂપાય નારી સ્ત્રી લાચારી; વિવશતા નાન સ્ત્રી શરમ (૨) ૫ (સં) શેકેલા ચોખા, ધાણી
(૩) ખસ, વીરણનો વાળો નાવટું ! (કા) એક જાતનો નીલભૂરો હીરો ના-નવાર વિ (ફા) અનુપમ (૨) નિરુત્તર ત-વાત વિ૦ (અ) અવિનાશી; નિત્ય તાના સ્ત્રી (સં.) ચોખા (શેકેલા) (૨) ધાણી નામિ વિ (અ) જરૂરી; અનિવાર્ય (૨) લાજમ; યોગ્ય (૩) (વ્યા) અકર્મક (ક્રિ) (૪) પં ફરજ; કર્તવ્ય તાલિમા ! સાથેનો રસાલો કે સરસામાન
(૨) જરૂરી સામગ્રી નાગિની વિ (અ) આવશ્યક; જરૂરી ત્રાટ, નાસ્ત્રી મોટો ઊંચો થાંભલો (૨) પુંલિટ;
જથ્થો (૩) લાટ સાહેબ નારી સ્ત્રી હોઠ-જીભનું સુકાવું તે નાડી સ્ત્રી લાકડી; ઝંડો ના ૫૦ લાડ; લાલન; વહાલ નાડુ-વાવ ! હાર; વહાલ નાતા , ના ના વિ લાડીલું; પ્યારું નીલા ડું; લાડો; વર તાડી સ્ત્રી લાડી; વધૂ તાડૂપું લાડુ; લાડવો નાતિ સ્ત્રી પગ કે તેની લાત; પાટુ નાતિર સ્ત્રી જૂનું જૂતિયું જાતીને સ્ત્રી(અ) લેટિન ભાષા નાતાલ વિ (ફા) બેશુમાર; અસંખ્ય ના સ્ત્રી લાદવું તે (૨) પેટ (૩) આંતરડું નાન્નિા સ° ક્રિ લાદવું (વજન) ભરવું; ખડકવું નવા વિ (અ) લાઇલાજ; જેની દવા નથી એવું
નારી સ્ત્રી લાદેડો; લાદવાનો ભાર તાત્યા ડું જેની ઉપર લદાય તે (ઢોર) નીર, નાનતા પું, નાત, નાત-મનામત સ્ત્રી
(અ) લઅન) ત્યાનત; ધિક્કાર; તુચ્છકાર નાનતી વિ૦ (ફા) લ્યાનતને પાત્ર નાના સ ક્રિ૦ લાવવું; લઈ આવવું (૨) સામે રાખવું; રજૂ કરવું ના-પતા વિપત્તા વગરનું; ગુમ; ગેબ; ગાયબ તાપરવા, નાપરવાહ વિ (ફા) બેદરકાર નાપરવા, તાપરવાહી સ્ત્રી (ફા) બેદરકારી ના સ્ત્રી (અ) આત્મસ્તુતિ; શેખી; ડિગ નાગા વિ શેખી મારનાર નાની સ્ત્રી (ફા) શેખી મારવી તે નાબત સ્ત્રી (અ) લાવા રસ નાબુદ વિ. (અ) જરૂરી; આવશ્યક (૨) નિશ્ચિત;
નક્કી (૩) લાચારીથી; ન ચાલ્ય નામ પું(સં) પ્રાપ્તિ (૨) ફાયદો; નફો ના ૫ (ફા) સેના; લશ્કર ના-માન વિ૦ (ફા) મકાન કે સ્થાન વગરનું (૨) પુ. ઈશ્વરનું સ્થાન, સ્વર્ગ નામ-વાર પુ (ફા) મોચો; અપશબ્દ નામક, નાગવા (સં.) ડું ખસ; વીરણ ના-મહાવિ (ફા), તા-
માસ્ત્રી ધર્મરહિત; નાસ્તિક નામ પે () ખસ, વીરણ નામ તિબેટના લામા-સૌથી મોટો ધર્મગુરુ ના-માની વિ૦ (ફા) નિરર્થક; વ્યર્થ ના-મસાન વિ૦ (ફા) અજોડ; અદ્વિતીય નાથ સ્ત્રી ઝોળ (૨) લાય; અગ્નિ નાયા વિ. (અ) લાયક; યોગ્ય; ગુણવાન તાયેલી સ્ત્રી લાયકાત નાથવી સ્ત્રી- ઈલાયચી નાર સ્ત્રી લાળ (૨) લાર; હાર; કતાર નારી સ્ત્રી મોટર-બસ કે લારી (માલગાડી) ના () લૉર્ડ, અમીર નાનવિલાલ; રાતું (૨) ક્રોધથી લાલ (૩) પુંવહાલું બાળક કે માણસ (૪) પુત્ર (૫) સ્ત્રી લાળ (૬)
લાલચ (૭) ડું લાલ; માણેક (૮) એક પક્ષી નાવ લાલસા, લોભ, ઈચ્છા નાની વિ લાલચુ; લોભી તારે સ્ત્રીદીવો; ફાનસ નાની, નારી સ્ત્રી પુંછ (નથમાં હોતું) એક લાલ
નંગ,
નાર (સં.) લાડ લડાવવાં તે (૨) પ્યારું બાળક

Page #358

નાના
૩૫૩
સ્નાનના સ॰ ક્રિ॰ લાડ લડાવવાં
નાલ પરી સ્ત્રી, તાત પાની પું॰ શરાબ; દારૂ જાનબુાવડુ પું॰ વાતનો ઉટપટાંગ અર્થ કાઢનાર જ્ઞાત મિત્ત્ર સ્ત્રી॰ લાલ મરચું તાતમી પું॰ ખડબૂચું
નાતમા સ્ત્રી (સં) લોભ; લાલચ; ઇચ્છા નાના પું॰ (ફા) એક લાલ રંગનું ફૂલ (૨) સ્ત્રી॰ (સં॰)
લાળ
નાસ્તા પું॰ માનવાચક શબ્દ (જેમ કે; લાલા
લજપતરાય) (૨) બાળક માટે પ્રેમનું સંબોધન ત્તાનાયિત વિ॰ (સં॰) લલચાયેલું (૨) લાડિયું નાહ્નિત વિ॰ (સં) ખારું (૨) પાળેલું; પોષેલું નાન્નિત્ય પું॰ (સં॰) લલિતતા; સુંદરતા તાપ્તિમા સ્ત્રી॰ (સં॰) લાલી; લાલાશ જ્ઞાની સ્ત્રી॰ લાલાશ (૨) આબરૂ તાતે પું॰ લાલસા
નાવ પું॰ લવા પક્ષી (૨) આડ રાખી અપાતું ઋણ (૩) સ્ત્રી॰ આગ; આંચ (૪) દોરડું; વરત ભાવ પું॰ કોસ કે તે ખેંચવાનો (એક વા૨) સમય (૨) (સં॰) લવા પક્ષી
ભાવળ વિ॰ (સં॰) ખારું (૨) પું॰ છીંકણી તાવન્ય પું॰ (સં॰) સુંદરતા; મનોહરતા (૨) ખારાશ તાવનાર વિ॰ પલીતો ચાંપવાને તૈયાર (૨) પું તોપચી
તાવની સ્ત્રી લાવણી છંદ (૨) લાણી તા-વવાની વિ॰ સ્વચ્છંદી; બેફિકર, ભમતું; રખડતું (૨) પું॰ સ્વચ્છંદી કે બેફિકર માણસ (૩) સ્રી॰ બેપરવાઈ; સ્વચ્છંદ
ભાવ–નર પું॰ સેના ને તેની જોડે રહેતી સામગ્રી વગેરે
તાવક્ત્વ વિ॰ (અ॰) વાંઝિયું નાવી સ્ત્રી॰ વાંઝિયાપણું નાવા પું॰ ધાણી (૨) (ઇ॰) લાવા રસ નાવા–પરછન પું॰ વિવાહનો એક વિધિ (કન્યાનો ભાઈ તેમાં હોય છે.)
તા-વાપ્તિ પું॰ (અ) વારસ વગરનું માણસ તા-વારિસી વિ॰ વારસ વગરનું ભાવા-તુતરા પું॰ લડાઈ-ઝઘડા કરાવનાર વ્યક્તિ તાશ સ્ત્રી॰ (ફા॰) મડદું; શબ ના-શરી∞ વિ॰ (અ) એક અદ્વિતીય (પ્રભુ) નામા પું॰ ગુંદર કે એવો ચીકણો પદાર્થ ના-માની વિ॰ (અ॰) અદ્વિતીય; અજોડ નાભિન્ન વિ॰ (સં) નર્તક તામિા સ્ત્રી॰ (સં) નર્તકી
लिपाई
ભામ્ય પું॰ (સં॰) નૃત્ય (જેમાં વાઘ અને ગીત બંનેનો યોગ હોય); શૃંગાર આદિ કોમળ રસોદીપક સુકુમાર નૃત્ય; નાચ
નાહ સ્રી॰ લાખ (૨) પું॰ લાભ; ફાયદો નાહ વિ॰ (અ) જોડાયેલું; સંબદ્ધ (૨) નિર્ભર; આશ્રિત
તા- વિ॰ (અ॰) હલ ન થાય એવું; કઠણ; દુઃસાધ્ય તા-હાભિન વિ॰ (અ) નિરર્થક; નકામું નાહીન પું॰ (અ) ભૂતપ્રેતાદિને ભગાડવા બોલાતા અરબી વાક્યનો પહેલો શબ્દ
નિંગ પ્॰ (સં॰) ચિહ્ન (૨) જાતિ (૩) પુરુષનું લિંગ (૪) શિવલિંગ
નિવેદ પું॰ લિંગ-શરીર (૨) આત્માનું અત્યંત સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ (૩) દેહમૃત્યુ પછી આત્માને વીંટળાયેલો રાખનારું સૂક્ષ્મ શરીર firખેલ પું॰ (સં) સ્રીપુરુષનું અંતર નિંગાયત પું॰ એક શૈવ પંથ કે તેનો અનુયાયી નિંની પ્॰ ચિહ્નવાળો (૨) આંડબરી નિંટ પ્॰ (ઇ) ઘા પર બાંધવાનું એક જાતનું કપડું નિર્ અ॰ માટે; વાસ્તે
નિવવાડ઼ પું॰ ભારે મોટો લેખક (વ્યંગમાં) નિક્ષા સ્ત્રી॰ (સં) લીખ નિત સ્ત્રી॰ લિખિત; લેખ
નિલના સ॰ ક્રિ॰ લખવું (પ્રેરક, લિખાના) નિહારૂં સ્ત્રી॰ લખવું તે કે તેની ઢબ કે મજૂરી (૨) લેખ નિાના સ॰ ક્રિ॰ લખાવવું
નિાપતી સ્ત્રી લખાપટ્ટી; પત્રવ્યવહાર (૨) કશાને લખી લઈ નક્કી કરવું તે
નિાવટ શ્રી લખવાની રીત (૨) લિપિ નિહિત વિ॰ (સં) લખેલું; લેખી (૨) પું॰ લખત;
લખાણ
નિટર પું॰ (ઇ॰) એક માપ નિયાના સ॰ ક્રિ॰ ઊંઘાડવું; સુવરાવવું ટ્ટિ પું॰ બાટી; (સીધો આગ પર શેકેલો) ભાખરો ન્નિથઙ્ગના અ॰ ક્રિ॰ લદબદ થવું; રગદોળાવું નિહાર વિ॰ કાયર; ડરપોક (૨) પું॰ શિયાળ નિપટના અ॰ ક્રિ॰ લપટાવું (૨) ગળે વળગવું (૩) તન્મય થઈને કોઈ કામમાં પડવું નિપટાના સ॰ ક્રિ॰ લપટાવવું
નિપના અ॰ ક્રિ॰ લીંપાવું; ધોળાવું કે રંગાવું; લીંપાવવું કે ધોળાવવું
નિસ્ટિવલ પું॰ (ઇ) હોઠોની લાલી માટે વપરાતી
ખાસ બનાવટની સળી નિપારૂં સ્ત્રી લીંપવું તે કે તેની મજૂરી

Page #359

लिपाना
ખ઼િપાના સ॰ ક્રિ॰ લીંપાવવું કે ધોળાવવું નિપિ સ્ત્રી॰ (સં॰) અક્ષરોનાં ચિહ્ન કે તે લખવાની રીત સ્તિપિલ ૬ વિ॰ (સં॰) લખેલું
નિપ્ત વિ॰ (સં) લીંપેલું (૨) લેપાયેલું; આસક્ત નિપ્પા સ્ત્રી (સ) લોભ; લાલચ નિliTM પું॰ (અ) પરબીડિયું (૨) ઉપરનો આડંબર (૩) દેખાવડો પહેરવેશ નિયા વિ॰ આડંબરી નિવડ઼ી સ્ત્રી॰ કપડાંલત્તાં નિબડ્ડી-વરતના;નિવડ્ડી-બારવાના પું॰નિર્વાહની
૩૫૪
સાધનસામગ્રી
નિયાસ પું॰ (અ॰) લેબાસ; પોશાક નિયાત સ્ત્રી॰ (અ) લાયકાત; લાયકી ત્તિખ઼ાન્હ અ॰ (અ) ઈશ્વરના નામથી નિવાના સ॰ ક્રિ॰ લવડાવવું (૨) લેવડાવવું જિવાત પું॰ ખરીદનાર કે લેનાર; લેવાલ કરનાર નિસ્ટ સ્ત્રી॰ (અ) યાદી; સૂચિ તિહારૢ પું॰ (અ) ખ્યાલ; કોઈ વાતનું ધ્યાન (૨) વિવેકમર્યાદા; અદબ
નીલ સ્ત્રી॰ (માથાની) લીખ નીચş વિ॰ નકામું; સુસ્ત; ફાલતુ ત્નીચşપન પું॰ નકામાપણું; તુચ્છતા; સુસ્તી નીચી સ્ત્રી॰ એક ઝાડ કે તેનું ફળ છીન્ની સ્રી॰ કૂચો (૨) વિ॰ નકામું; નિસ્સાર નીડર પું॰ (ઇ) નેતા
નીતડ઼ા, સ્ત્રીતરા પું॰ જૂનો ફાટેલો જોડો તીથો, તીથોપ્રાપ્ત ૫૦ (ઇ॰) શિલાછાપ નૌર્ સ્ત્રી॰ (પશુની) લાદ
નિહાન્ના અ॰ (અ) એટલા વાસ્તે; માટે નિહાડ઼ા વિ॰ નીચ (૨) ખરાબ ખ઼િાડ઼ી સ્ત્રી॰ નિંદા; હાંસી
નિહારૢ પું॰ (અ॰) ઓઢવાનું ગોદડું કે રજાઈ નીજ સ્ત્રી॰ લીક (રેખા કે હદ) (૨) ચીલો (૩) પડેલી પ્રથા; રૂઢિ
તીન વિ॰ (સં) ગરક; તલ્લીન
સ્રીપ યર પું॰ (ઇ॰) અધિવર્ષ (એવું વર્ષ જે ત્રણસો છાસઠ દિવસનું હોય) દ્વીપના સ॰ ક્રિ॰ લીપવું તમૂ પું॰ લીંબુ નીત વિ॰ નીલ; ભૂરું
નીહ્નના સ॰ ક્રિ॰ ગળવું; ગળે ઉતારવું
ત્નીત્તા સ્ત્રી॰ (સં॰) ખેલ; ક્રીડા-નાટક (૨) વિ॰ નીલ; ભૂરું ભીજ્ઞાનદ્દ પું॰ પ્રણય-કલહ; બનાવટી ઝઘડો
ત્નીતામૂમિ સ્ત્રી જીવનના કાર્યકાળનું ક્ષેત્ર નીતામ્યન પું॰ લીલાનું સ્થળ; ક્રીડાસ્થળ ğાડ઼ા પું॰ લફંગો
સુંળી સ્ત્રી॰ પહેરવાની લુંગી (૨) વાળંદનો રૂમાલ જે પગ પર રખાય છે.
સુંઘન પું॰ (સં॰) વાળ ટૂંપી કાઢવા તે તુંગ, ભુંનવુંન વિ॰ હાથપગ વગરનું (૨) ઠૂંઠું (ઝાડ) સુંડ પું ધડ; કબન્ધ
ભુંડમુંડ વિ॰ હાથપગ કે માથા વગરનું (૨) પાન વગરનું; ઠૂંઠું
સુંડાવિ॰પાંખ કે પૂંછડી વગરનું (પશુ; પક્ષી) (૨) પું સૂતરનો પિંડો કે કોકડી તું પું॰ (સં) લૂંટારો
નુમાન પું; હ્યુમની સ્ત્રી॰ ખોરિયું; ઉંબાડિયું તુઞાન પું॰ (અ) ગુંદર કે એવો ચીકણો પદાર્થ (૨) થેંક
તુઃ સ્ત્રી॰ આગની ઝોળ (૨) પું॰ (માટીનાં વાસણ પર કરાતી) પૉલિશ; વાર્નિશ
लुतरा
સુતાર વિ॰ ‘લુક' (માટીનાં વાસણ પર કરાતી વાર્નિશ) પૉલિશવાળું તુતી સ્ત્રી॰ ઉંબાડિયું; ખોરિયું સુન્નત સ્ત્રી॰ (અ) તોતડાપણું તુળના અ॰ ક્રિ॰ સંતાવું; છૂપવું તુમા પું॰ (અ) કોળિયો સુભાષ પું॰ પૉલિશ કરેલું ચામડું
તુજાના અ॰ ક્રિ॰ સંતાવું; છૂપવું (૨) સક્રિ॰ સંતાડવું; છૂપવવું
સુઘડ઼ા, સુરા પું॰ લૂગડું; કપડું
તુટ્ટી, તુરી સ્ત્રી॰ જૂની ફાટેલી સાડી (૨) નિંદા;
ચુગલી
જીત સ્ત્રી॰ (અ) ભાષા; બોલી (૨) શબ્દકોશ તુની સ્રી॰ લૂગદી; પિંડો
સુરા પું॰ લૂગડું; કપડું (૨) વિ॰ ચુગલીખોર; નિંદક તુરી સ્ત્રી॰ જૂની ફાટેલી સાડી (૨) નિંદા; ચુગલી નુરૂં સ્ત્રી સ્ત્રી; ઓરત
સુજ્ઞાત સ્ત્રી॰ (‘લુગત’નું બવ) શબ્દકોશ તુવી વિ॰ (અ) શાબ્દિક
સુષ્મા વિ॰ દુરાચારી; લફંગું; બદમાશ તુટના અ॰ ક્રિ॰ લૂંટાવું (૨) બરબાદ થવું ત્રુટિયા સ્ત્રી નાની લોટી તુટેરા પું॰ લુટારો
તુજ ના અ॰ ક્રિ॰ ગબડવું તુટ્ટાના સ॰ ક્રિ॰ ગબડાવવું ભુતા વિ॰ ચુગલીખોર; નિંદક

Page #360

लुत्फ़
તુ પું॰ (અ) મજા; આનંદ (ર) રુચિ; સ્વાદ (૩) દયા; કૃપા સ્નુનના સ॰ ક્રિ॰ લણવું
નુનારૂં સ્ત્રી॰ લણણી કે તેની મજૂરી (૨) લાવણ્ય સુનેરા પું॰ લણનાર
તુ વિ॰ (સં॰) ગુપ્ત; ગેબ; અદૃશ્ય; લોપ પામેલું તુવરી સ્ત્રી॰ પ્રવાહી નીચે ઠરતો કચરો
સુબ્ધ વિ॰ (સં॰) લોભાયેલું (૨) મોહિત (૩) પું॰ લુબ્ધક; પારધી; શિકારી
૩૫૫
વ્ય પું॰ (સં) શિકારી; પારધી; ઉત્તર ગોળાર્ધનો એક બહુ તેજસ્વી તારો તુર્વ્ય-તુલાલ પું॰ (અ) સાર; સત્ત્વ નુમાના અ॰ ક્રિ॰ લોભાવું; લલચાવું કે મોહાવું (૨) સ॰ ક્રિ॰ લોભાવવું સુરી સ્રી કાનની વાળી સુરી સ્ત્રી॰ તરતની વિયાયેલી ગાય સુહાર પું॰ લુહાર; લોઢાનો કારીગર સુહાનિ સ્ત્રી॰ લુહારણ સુહારી સ્ત્રી॰ લુહારણ (૨) લુહાર-કામ તૂ સ્રી॰ તાપની લૂ
નૂન પું॰ લૂણ; લવણ; મીઠું
જૂનના સ॰ ક્રિ॰ લણવું હ્યૂમન વિ॰ વયસ્ક
જૂજ સ્ત્રી॰ અગ્નિની ઝોળ (૨) લૂ (૩) ખરતો તારો જૂજા સ્ત્રી॰ આગની ઝોળ (૨) ખોરિયું; ઉબાડિયું જૂી સ્રી॰ તણખી; ચિનગારી ડુ પું॰ લૂગડું (૨) ચાદર તૂળ પું॰ લૂગડું; વસ્ત્ર તૂટ સ્ત્રી લૂંટ
ઘૂંટલોટ, છૂટછૂલ, ફ્રૂટપાટ, શૂટમાર શ્રી લૂટફાટ, ડાકો
ટ્યૂટના સ॰ ક્રિ॰ લૂંટવું
ભૂત, ભૂતા (સં॰) સ્ત્રી કરોળિયો
સૂના વિ॰ ઠૂંઠું; હાથ વગરનું; કપાયેલા હાથવાળું જૂજૂ પું॰ (ફા॰) હાઉ (૨) મુર્ખ તેડુ પું॰ લીંડું; બાંધેલો નીકળતો મળ તેંડ઼ી સ્ત્રી॰ (સં॰ લેંડ) લીંડી કે લીંડું સૈંહઙ્ગ, સઁડ઼ા પું॰ સમૂહ; લંગર (પશુ માટે) તે અ॰ લઈને; શરૂ કરીને તેફ અ॰ સુધી; લગી સેફ સ્ત્રી લાહી તેરૂપ્ની સ્ત્રી સર્વસ્વ ને-આલટ પું॰ (ઇ॰) નકશો; માનચિત્ર નિ અ॰ (અ॰) પણ; પરંતુ
સેવવર પું॰ (ઇ॰) ભાષણ તેશ્વરવાની સ્ત્રી ભાષણ ઝૂડવું તે (૨) ખૂબ બોલવું તે; બકવાદ તેવરર પું॰ (ઇ) વ્યાખ્યાતા
સ્નેહ પ્॰ (સં) લિપિ (૨) લખાણ (૩) હિસાબ; નામું તેલઃ પું॰ (સં) લખનાર; સાક્ષર; લેખક સ્નેહન પું॰ (સં) લખવું તે (૨) હિસાબ કરવો તે (૩) આલેખન
સ્નેહની સ્ત્રી॰ (સં) કલમ; લેખણ તે હાર પું॰ પત્રવાહક
તેવા પું॰ હિસાબ; નામું (૨) સ્ત્રી॰ (સં) રેખા (૩) લિપિ (૪) લેખું; સમજ; ગણતરી સ્નેહાર, તેહાપત્તર પું, સ્નેહાબહીસ્ત્રી॰હિસાબનો ચોપડો
बुल
તેપ્લિના સ્ત્રી॰ (સં) સ્ત્રી-લેખક; લેખિકા તેચ્છિત વિ॰ (સં॰) લેખી; લખાયેલું
સ્નેહોન્માદ્ પું॰ (સં) ઓથારિયો હડકવા; લેખક થવાની ચળ
તેલ્થ વિ॰ (સં॰) લખવા જેવું (૨) પું॰ લેખ (૩) દસ્તાવેજ
તેત્તમ, તેત્તિમ સ્ત્રી॰ (ફા॰) લેજીમ સ્નેત્તર પું॰ (ઇ૦) વહી; ચોપડો સ્નેનિસ્નેચર પું॰ (ઇ॰) વિધાનમંડળ તેનિસ્નેટિવ વિ॰ (ઇ) વિધાન સંબંધી ફ્લેટ ી સ્ત્રી॰ (ઇ) વિલંબ-શુલ્ક; નક્કી સમય વીતી ગયા પછી ભરવી પડતી ફી
નેટના ॰ ક્રિ॰ લેટવું; સૂવું નેટર પું॰ (ઇ) પત્ર નેટ લવસ પું॰ (ઇ) ટપાલપેટી નેટર્સ પેટન્ટ પું॰ (ઇ) રાજકીય આજ્ઞાપત્ર ઘેટા પું॰ મંડી; બજાર ફ્લેટાના સ॰ ક્રિ॰ સુવરાવવું; ઊંઘાડવું તેન પું॰ લેવું તે (૨) લેણું તેનવાર પું॰ લેણદાર તેનવેન પું॰ લેણદેણ તેના સ॰ ક્રિ॰ લેવું
સ્નેપ પું॰ (સં) લેપ; ચોપડવાનો મલમ સ્નેપન ॰ (સં) લેપ કરવો તે તેપના સ॰ ક્રિ॰ લીંપવું; લેપન કરવું તે-પાન પું॰ દત્તક પુત્ર
ત્તેન્ટિનેન્ટ પું॰ (ઇ) મદદનીશ (૨) એક લશ્કરી
હોદેદાર
જ્ઞેયર પું॰ (ઇ॰) શ્રમ (૨) શ્રમિકવર્ગ સ્નેલુત પું॰ (ઇ॰) લેબલ; નામઠામની ચિઠ્ઠી

Page #361

लेबोरेटरी
નેવોની સ્ત્રી॰ (ઇ॰) પ્રયોગશાળા તેમનેડ પું॰ (ઇ॰) લેમનનું પીણું તેરુ, નેશવા પું॰ વાછડું નેવ પું॰ લેપ (૨) કંટેવાળો (૩) ગાર માટી તેવા પું॰લેપ (૨) કાદવ (૩) ઢોરનું બાવલું (૪) વિ॰ (સમાસને અંતે)-લેનાર. જેમ કે, ‘નામલેવા’ તેવા-રફ સ્ત્રી॰ લેણદેણ તેવાન પું॰ ખરીદનાર કે લેનાર
જ્ઞેશ વિ॰ (સં॰) જરા; અલ્પ (૨) પું॰ નિશાન (૩) અણુ; સૂક્ષ્મ અંશ
તેમના સ॰ ક્રિ॰ લગાડવું; બાળવું (૨) લેપ કરવો; લીંપવું (૩) ચોટાડવું (૪) અહીંનું તહીં કહીને લડાવવું; ચુગલી કરવી નેહા પું॰ લાર; લાંબી હાર સ્નેહન પું॰ (સં) ચાટવું તે સ્નેહાના અ॰ એટલા વાસ્તે; માટે સ્નેહારૢ પું॰ ઓઢવાનું ગોદડું કે રજાઈ
૩૫૬
સ્ને વિ॰ (સં) ચાટવા જેવું (૨) પું॰ચાટણ; અવલેહ *પ પું॰ (ઇ॰) દીવો; ફાનસ
લેટિન સ્ત્રી (અ) લૅટિન ભાષા; રોમનકાળમાં પ્રચલિત ઇટાલીની પ્રાચીન ભાષા દ્વૈત ય નમન, ઐતોના પું॰ (અ)બહાનું; (વાત કે કાંઈ) ટાળવું તે
ૌન ૦ (ઇ॰ લાઇન) લીટી (૨) હાર (૩) સિપાઈઓની રહેવાની બરાક નૈન સ્ત્રી (અ) રાત્રિ
દ્વૈત વ નહાર, શૈલોનિહારી પું॰ (અ) રાતદિન શૈલેક્ષ પું॰ (ઇ) લાઇસન્સ; પરવાનો જૈન્ન વિ॰ (ઇ॰) તૈયાર, કટિબદ્ધ (૩) પું॰ કિનાર (કપડા પર લગાવવાની) નોવા ॰ લોંદો; લચકો
તોડ઼ે સ્ત્રી॰ કણકનો લૂઓ (૨) એક જાતની કામળી (૩) પું॰ લોક
ભોળવા પું॰ કન્યાને પહેલી વખત સાસરે વળાવતાં સાથે દાસી જાય તે
નોળી સ્ત્રી કન્યાને વળાવતાં સાથે જનારી દાસી નોજ પું॰ (સં) સંસાર; જગત; લોક; વિશ્વનો કોઈ વિશેષ ભાગ; પ્રજા
નોથા સ્ત્રી॰ લોકોમાં પ્રચલિત પુરાણી ગાથા નોત્યાળ પું॰ (સં) પ્રજાનું શ્રેય નોળાવ્ય પું॰ (સં॰) જનતામાં પ્રચલિત કાવ્ય તો ગીત પું॰ જનતામાં પ્રચલિત પરંપરાગત ગીત તો નાટ્ય પું॰ (સં) લોકસમૂહમાં પ્રચલિત નાટક, પ્રહસન, યાત્રા આદિ (૨) ભવાઈ
लोन
નોનિર્વાચિત વિ॰ પ્રજાએ ચૂંટેલ; લોકોએ ચૂંટેલ જોવાના સ॰ ક્રિ॰ ઝીલવું (૨) અધ્ધર ઉઠાવી લેવું; વચ્ચેથી જ ઉઠાવવું
સ્રોપ્રિય વિ જન સામાન્યને પસંદ આવેલ (૨) લોકોમાં પ્રચલિત તોલમત પું॰ (સં) લોકોનો મત તોરુષિ સ્ત્રી લોકોની ઇચ્છા; જનાકાંક્ષા નોવ્યવહાર પું॰ (સં) લોકાચાર નોવ્યાપી વિ॰ લોકોમાં ફેલાયેલું તોસંબા સ્ત્રી વસ્તી; જનસંખ્યા
નોસમા સ્ત્રી (સં॰) લોકોના પ્રતિનિધિઓની
સભા
નોળાંતર પું॰ (સં) પરલોક તાળાંતરિત વિ॰ મૃત; મૃત્યુ પામેલ તોળાચાર પું॰ (સં) લોક-વ્યવહાર કે રૂઢિ-ચાલ નોળાપવાર પું॰ (સં॰) બદનામી; અપકીર્તિ ોવાયત પું॰ (સં॰) ચાર્વાક દર્શન (૨) આ લોકમાં જ
માનનાર
તોષી(સં)સ્વર્ગની કામના; કીર્તિની વાસના નોળો પું॰ (ઇ॰) રેલએંજિન (લોકોમોટિવ) નોોવિત સ્રી॰ (સં) કહેવત તોજો વિ॰ (સં॰) અલૌકિક; અસાધારણ જોજોમોટિવ પું॰ (ઇ॰) રેલ એંજિન નોહર પું॰ વાળંદ કે લુહારનાં ઓજાર તોળ પું॰ બ॰ વ॰ લોકો; લોકસમૂહ; પ્રજાવર્ગ તોમારૂં સ્ત્રી સ્ત્રી; ઓરત
તોષ સ્ત્રી॰ લચક (૨) કોમળતા (૩) પું॰ અભિલાષા (૪) વાળનું લંચન
તોષન પું॰ (સં॰) આંખ; નયન; નેત્ર નોટ સ્ત્રી॰ લોટવું-આળોટવું તે
નોટના અ॰ ક્રિ॰ લોટવું; આળોટવું (૨) સૂવું; આરામ
કરવો
નોટા ॰ લોટો
નોટિયા; તોટી સ્રી॰ નાનો લોટો; લોટી સ્રોલ પં॰ (ઇ॰) વજન; ભાર સ્રોતના સ॰ કે- લોઢવું (૨) ચૂંટવું; તોડવું તોડ઼ા પું॰ નિશાતરો; વાટવાનો પથ્થર નોજ્ઞાવાન વિ॰ ખતમ; સત્યાનાશ ોહિયા પું॰ વાટવાનો પથ્થર; નિશાતો ૉથ સ્ત્રી॰ લોથ; લાશ તોથડ઼ા પું॰ માંસનો લોચો તોથપોથ પું॰ થાકીને લોથ થઈ ગયેલું તોત્, નોધ સ્ત્રી॰ લોધક ઝાડ સ્રોન પું॰ લૂણ; મીઠું (૨) લાવણ્ય

Page #362

लोना
૩૫૭
वंचित
તોના વિ લવણવાળું; મીઠાવાળું; ખારું (૨) લવણ તોહા ! લુહાર
(૩) ૫૦ દીવાલનો લૂણો (૪) ખારી માટી નોહરન, નોહાનિ સ્ત્રી-લુહારણ તોનાર ૫ મીઠાના અગર
તોફાની સ્ત્રી લુહારકામ નિયા ડું અગરિયો
નોતિવિ (સં૦) લાલ (૨) jલોહી (૩) મંગળ ગ્રહ તોની સ્ત્રી લૂણીની ભાજી
નોકિયા ૫૦ લોઢાનો વેપારી નો પુ (સં.) લોપાવું તે (૨) નાશ; ક્ષય નોટૂ ડું લોહી નોકર છું. (૦) આવારા, લફંગો
નોત્સાહન વિ લોહીલુહાણ નોવા સ્ત્રી (અ) પૂતળી; ઢીંગલી (૨) ચિત્ર નોં પુર લવિંગ નોલતાણું કઠપૂતળીના નાચનો તમાશો કરનાર નવી સ્ત્રી કાચી કેરીનાં ફાડિયાંનું અથાણું નોવા ! (અ) લોબાન; ધૂપ
નોંડા ડું છોકરો (૨) વિનાદાન હિયા ડું (હા) શાકની એક ફળી; બોડાના નોડિયા સ્ત્રી છોકરી ઝાડની એક લોબિયા જાત જેનીશિંગોની શાકભાજી તૌડી સ્ત્રી છોકરી (૨) દાસી
અને બિયાંની દાળતેમજ દાળમૂઠવાનગી બને છે. નપું અધિક માસ નોમ પે (સંeલાલચ; અન્યની વસ્તુ લઈ લેવાની નેતા ડું લોંદો લાલસા
નૌ સ્ત્રી આગની ઝોળ (૨) દીવાની શગ (૩) લગની; તેમના અને ક્રિલોભાવું; લલચાવું
ચાહ (૪) આશા તોતિ વિ (સં.) લોભાયેલું; લુબ્ધ
નૌમાં ડું (તુમડા ઘાટની) દૂધી (૨) કોળું નોમી વિ (સં.) લોભવાળું, લાલચ
નજિ વિ- () લોક સંબંધી; સાંસારિક નોન પં(સં) વાળ (૨) રોમ; રૂવું
નજી રીદૂધી નોન સ્ત્રી લોંકડી; શિયાળ
ની પુંછ (ફા) બદામ કે તેની બરફી નોક, નયન પં લોચન; આંખ
તૌર સ્ત્રી પાછું આવવું તે; વાપસી તો સ્ત્રી હાલરડું
નેદના અને ક્રિ પાછું આવવું (૨) ઊલટું થવું તોત્રવિ- (૦) ચંચળ, ચપળ (૨) અસ્થિર, ક્ષણિક નૌદ-પૌર સ્ત્રી ઊલટસૂલટ કરવું તે (૨) બેઉ બાજુ
(૩) લટકતું; ડોલતું; ઝૂલતું (૪) આતુર; ઉત્સુક સરખું છાપકામ નોત્સવ ૫૦ (સં) લટકતું તે (૨) કાનનું નૌટ-ર પં ફેરફાર; પરિવર્તન લોળિયું
નૌના સક્રિ પાછું આપવું (૨) ઉલટાવવું; ફેરવવું તોના સ્ત્રી (સં૦) જીભ (૨) પં એક રમકડું નૌરની અન્ય પાછા ફરતી વખતે; વળતી વેળા નોનુપ વિ (સં૦) લોભી; લાલચુ (૨) અતિ ઉત્સુક તીના ૫૦ કાપણી; લણણી; લાણી (૨) ઢોરના નોવા સ્ત્રી લોંકડી (૨) લવા પક્ષી
આગળ-પાછળના પગ બાંધતી રસી (૩) વિનોટ | (સં.) ઢેકું (૨) પથ્થર
લવણ; સુંદર . નોë ડું લોઢાનું એક પાત્ર-તાંસળું
નોની સ્ત્રી લણણી; કાપણી (૨) માખણ પછી સ્ત્રી લોઢી જેવું પાત્ર
નનીન વિ લવલીન; તલ્લીન; મગ્ન જો ! (સં.) લોખંડ
નૌર ડું (અ) સંબંધ, આસક્તિ (૨)મેળ (૩) કલંક; સોહર ડું લુહાર
આળ; મિલાવટ પું લોહ; લોઢું (૨) હથિયાર (૩) લોઢાનું સૌદ પું(સં.) લોહ (૨) સ્ત્રી (અ) લાકડાનું પાટિયું ઓજાર
(૩) પુસ્તકનું મુખપૃષ્ઠ નદાન અને ક્રિ લોઢાનો પાસ લાગવો
ત્યારે હું વરુ
યંત વિ (સં.) વાંકું (૨) jનદીનો વળાંક વંદ વિવાંકું (૨) વિકટ વંજનાત્ર પું, વંશની સ્ત્રી સુષુણ્ણાનાડી વંજિમ વિશે (સ) વાંકું વંતપુ (સં.) બંગ; બંગાળ (૨) સીસું (૩) વેંગણ
(૪) કપાસ વંચવા વિ (સંe) ધૂર્ત, ઠગારું વંદન પં, વન સ્ત્રી () ઠગાઈ, છેતરવું તે લંઘના સ ક્રિ વાંચવું (૨) છેતરવું (૩) સ્ત્રી ઠગાઈ વરિત વિ૦ (સં) છેતરાયેલું (૨) રહિત, વિનાનું

Page #363

वंद
૩૫૮
वजीरे आजम
વંદ્ર (ફા) “વાળુ' એ અર્થમાં શબ્દને અંતે લાગતો
પ્રત્યય ચંદ્રન , ચંદ્રના સ્ત્રી () પ્રણામ (૨) સ્તુતિ
(૩) પૂજન વંત્રી, વંદ્ય વિ (સં.) વંદનને યોગ્ય; પૂજ્ય વંતી ડું બંદીગૃહ; જેલ વંલીગન . (સં.) બંદીજન; વખાણ કરનારા કેદી
વગેરે વંદ વિ. (સં.) વંદન યોગ્ય; વંદનીય વિંગ કું. (સં) વાંસ (૨) કુલ; જાતિ વંશવતિ | વંશનો ઇતિહાસ વંશન, વંશયર ! (સં.) સંતાન; ઓલાદ વંતાનિ સ્ત્રી વંશવૃક્ષ વંશાત્રોન પે (સં.) વાંસલોચન ઔષધિ વંશપરંપરસ્ત્રી વંશવૃક્ષ; વંશથી ચાલી આવતી રીતિ વંશપરંપરાગત વિ વંશની પરંપરાથી ચાલ્યું આવતું વંશમલા સ્ત્રી કુળનું સંમાન વંશાવત્ર સ્ત્રી (સં.) વંશની સૂચિ; વંશવૃક્ષ વંશવૃક્ષ ડું વૃક્ષના આકારમાં મૂળ પુરુષથી લઈ
એની પછીના દરેકનું ક્રમિક રેખાચિત્ર વંશવૃદ્ધિ સ્ત્રી વંશની વૃદ્ધિ; કુલોન્નતિ વંશી સ્ત્રી (સં.) બંસી; વાંસળી વંશીય વિ. (સં.) વંશ સંબંધી વંશવદ (સં.) વૃંદાવનનો બંસીવટ નામે વડ 8 અ (ફા) અને
-ફન્ના અને (અ) નહીં તો; અગર તો ૩ મું (સં૦) બક; બગલો વગત સ્ત્રી (અ) તાકાત (૨) શાખ; આબરૂ
(૩) કિંમત; મહત્ત્વ વાયા ડું બવ (અ) બનાવો કે તેની ખબરો વાર ! (અ) શીલ; ચારિત્ર્ય (૨) મનની
સ્થિરતા વહ્નિત સ્ત્રી (અ) વકીલાત; વકીલી
(૨) પ્રતિનિધિત્વ યાત્રત અ (અ) વકીલ દ્વારા વાતનામ ડું (ફા) વકીલાતનામું વક્કમ વિ૦ (અ) આબરૂદાર (૨) ઊંચું; બુલંદ વીત છું (અ) વકીલ (૨) રાજદૂત વન ડું (સં.) બકુલનું ઝાડ વેગ, વગ પું(અ) ઘટના; બનાવ વટ પું? (અ) જ્ઞાન; સમજ વેત પું? (અ) કવખતે વતિન-વત્રિવિન, વિવાહવવત અ (અ) કોઈ કોઈ વાર; વખતે-કવખતે
વવક્તવ્ય પં. (સં9) જાહેર નિવેદન, “સ્ટેટમેન્ટ'
(૨) વિનિંદ્ય; ટીકાપાત્ર; કહેવા જેવું વવતા (i) બોલનાર; વ્યાખ્યાતા વાવતા પું, વવવ ! (સં.) ભાષણ કે તેની છટા વવવૃત્વના સ્ત્રી પ્રભાવશાળી રીતમાં ભાષણ
આપવાની કળા વવત્ર ! (સ) માં વર ! (અ) વકફ-ધર્માદા માલમિલકત
નાના ડું દાનપત્ર વા ડું (અ) છુટ્ટી; આરામ વ વિ૦ (સં.) વાંકું (૨) પં નદીનો વળાંક યદિ સ્ત્રી વાંકી નજર (૨) ક્રોધપૂર્ણ નજર વોષિત સ્ત્રી (સં.) એક અલંકાર; ચમત્કારપૂર્ણ | ઉક્તિ; બંગ; ટોણો યક્ષ, વૃક્ષ:સ્થત ! (સં.) છાતી; ઉર વગર અ યદિ; જો વ- અનહિ તો; અગર તો વા , વલા અન્ય (અ) વગેરે; ઈત્યાદિ હવન કું. (સં.) બોલ; કથન (૨) વ્યાકરણનું વચન વનવા ! (સં૦) વચન આપવું તે; વેણ વદનમંm | (સં.) પ્રતિજ્ઞા પૂરી ન કરવી તે વન ! (અવદ) અતિ હર્ષની મસ્ત દશા વજન પું? (અ) વજન; ભાર વનવાર વિવજનવાળું વન મશીન સ્ત્રી વજન જણાવનારું મશીન;
વજનકાંટો વાની વિ૦ (ફા) વજનદાર; ભારે વગર સ્ત્રી (અ) કારણ; હેતું (૨) ઢંગ; રીત લગા ! (અ) પીડા; દરદ વા સ્ત્રી (અ) બનાવટ; રચના (૨) દશા; હાલ
(૩) ઢંગ; નીતિ (૪) પ્રસવ; જણવું તે વત્તાવાર વિ૦ (ફા) સરસ રચનાવાળું, સુંદર
(૨) ફેશનવાળું (૩) નીતિરીતિમાં મક્કમ વણાકાર સ્ત્રી (ફા) સુંદરતા (૨) ફેશન
(૩) નીતિરીતિમાં મક્કમતા વારત સ્ત્રી (અ) વજીરપદું કે તેની કચેરી વજ્ઞાન સ્ત્રી (અ) સુંદરતા (૨) ભવ્યતા (૩) મોટાઈ; આબરૂ વાહિત સ્ત્રી (અ) વિસ્તાર કરીને કહેવું તે વી પુ(અ) વજીફો; વિદ્વાન વિદ્યાર્થી કે ત્યાગી
વગેરેને દાનમાં અપાતી સહાય (૨) જપ કે પાઠ વાર (અ) વજીર; પ્રધાન વાલી સ્ત્રી દીવાનગીરી વીરે માગમ ! પ્રધાનમંત્રી

Page #364

वजू
૩૫૯
वय
(અ) વજૂ; નમાજ પહેલાં કરાતી શૌચવિધિ વન્દ્વપું (અવુજૂદ) સિદ્ધિ, સફળતા (૨)અસ્તિત્વ;
હયાતી (૩) સ્થિતિ ગૂતિ સ્ત્રી (વજહ'નું બ વ) કારણો લે શું? (અ) અતિ હર્ષની મસ્ત દશા વઝ ૫ (સ) ઇદ્રનું અસ્ત્ર (૨) વિ અતિ કઠણ કે
મજબૂત વગ્રપાત ! આકાશમાંથી વીજળીનું પડવું તે;
ભીષણ સંકટ વગ્રહ વિ અત્યંત કઠોર દિલનું વટ (સં9) વડ દિવા, વટી સ્ત્રી (સં.) ગોળી વહુ, વહુ છું. (સં) બટુક છોકરો (૩) પુત્ર
(પ્યારનું સંબોધન) વડર ડું () ચિકિત્સક (૨) વિ૦ મૂર્ખ; તોફાની;
શઠ; મંદ (ધીમું) કડવા, વડવાનિ, યહવાના ડું દરિયાઈ આગ વાવ ! (સં.) વાણિયા જાતિની વ્યક્તિ વતન પે (અ) પોતાનું સ્થાન; જન્મભૂમિ વતન-પ૨ત (ફા) દેશભક્ત વતન-પરવતી સ્ત્રી (ફા) દેશભક્તિ વતન-રોડ (ફા) દેશદ્રોહી વતની વિ (ફા) પોતાના દેશનું વાસી; દેશભાઈ
(૨) સ્વદેશી; સ્વદેશવાસી (૩) રહીશ; નિવાસી વતા ! (અ) રંગઢંગ; પદ્ધતિ વત્સ ! (સં૦) વાછડો (૨) છોકરો (૩) પુત્ર વત્સર પું(સં.) વરસ; સાલ વન વિ (સં.) વત્સ પ્રત્યે વહાલવાળું, પ્રેમાળ વતી સ્ત્રી (સં.) વાત; કથા વતો વ્યાયત પં. (સં.) કહેલી વાતથી વિરુદ્ધ પાછું
કહેવું તે વત (સં) મુખ; મોં ચહેરો વાચ વિ (સં.) ભારે દાની; ઉદાર વલિ, વદ્દ અને (સં.) વદ; કૃષ્ણપક્ષમાં લલીત સ્ત્રી (અ) અનામત; થાપણ વઘ વિ કહેવા યોગ્ય (૨) કથન વધ પુ (સં9) હત્યા; કતલ; નાશ વધવા પે હત્યારો; જલ્લાદ; વ્યાધ (૨) બરુ વઘળીવીપું વધ કરવાનું કામ કરી રોજી મેળવનારો
(કસાઈ, જલ્લાદ, શિકારી) વથવં નિદ ડું મૃત્યુદંડ; ફાંસી Thપટ૬ મું ફાંસીની સજાનો ઢંઢેરો વધાન ! કારાગારરક્ષક; જેલર
વર્ષમૂનિ સ્ત્રી વધસ્થાન; ફાંસી અપાય તે જગ્યા વધુ માત્રા સ્ત્રી ફાંસીનું દોરડું. વધૂ, વધૂરી સ્ત્રી (સં.) કન્યા (૨) બહુ (૩) પુત્રવધૂ વધ્ય વિ (સં.) વધને પાત્ર વન ડું (.) જંગલ વનાર, વનરીજું° () વનમાં ફરનાર (૨)જંગલી
પશુ કે માણસ વનમહોત્સવ ! વનોના વિસ્તાર સંબંધી ઉત્સવનો
કાર્યક્રમ વન માત્ર સ્ત્રી (સં.) વનનાં ફૂલોની માળા વનમાની ! કૃષ્ણ વનરાયું. (સં.) સિંહ વનરક, વનરાળી સ્ત્રી (સં.) વન કે વૃક્ષોનો સમૂહ
(૨) વનની પગદંડી વનવાસ પે (સં.) વસ્તી છોડી વનમાં રહેવા જવું તે વનવાસી ડું વનવાસ કરનાર; આરણ્યક વનતિ સ્ત્રી (સં.) ઝાડપાન વગેરે વનિતા સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી વની સ્ત્રી (સં.) નાનું વન વનરા વનો ઉગાડવાં તે વનેajવનમાં ફરનાર-જંગલી માણસ; જંગલી પશુ વનૌષધ, વનધિ સ્ત્રી (સં૦) જંગલી જડીબુટ્ટી વન્ય વિ (સં.) વનનું; વનમાં થતું (૨) જંગલી વચન વનનાં પ્રાણી વચનવિષ્ટિ સ્ત્રીને જંગલનાં પ્રાણીઓનો સમૂહ વપન ડું (સં) વાવવું તે (૨) મૂંડવું-વતું કરવું તે ૩૫ ૫ (સં.) શરીર; દેહ વા સ્ત્રી (અ) વફા; પ્રામાણિકતા, ઈમાનદારી
(૨) સુશીલતા વોલાર વિલે પ્રામાણિક, ઈમાનદાર (૨) સ્વામી
ભક્ત (૩) રાજભક્ત વલિાની સ્ત્રી વફાદારી, સ્વાવીભક્તિ વાત સ્ત્રી (અન્ય) મરણ યાર છું. (અ) પ્રતિનિધિમંડળ; ડિપ્યુટેશન’ વવા સ્ત્રી (અ) કૉલેરા પ્લેગ જેવી મહામારી વાપુ (અ) ભાર;બોજો (૨) આફત (૩) ઈશ્વરી
કોપ વન પં. (સં.) ઊલટી યમની સ્ત્રી (સં૦) જળો વમિસ્ત્રી (સં.) ઊલટીનો એક રોગ વયમ (સં) વય; ઉંમર વ ધ સ્ત્રી (સં૦) બાળપણ અને જવાની
વચ્ચેનો કાળ વય, વય ૫ (સં) ઉંમર; વય

Page #365

यस्क
૩૬૦
वलि
# વિ૦ (સં) પંઉંમરનું (સમાસમાં) (૨) ઉંમરે પહોંચેલું; સગીર મટેલું; પુખ્ત વયનું;
સમજદાર ૩ ૫૦ (સં) સખા મિત્ર (૨)વિસમાન વયનું;
લંગોટિયો વયોવૃદ્ધ વિ (સં.) ઘરડું વાંઢ અને (i) બકે (૨) પરંતુ
()વિ વાળું' અર્થનો પ્રત્યય. ઉદા“હુનરાવર' (૨) પુ (સં૦) વર; પતિ (૩) વરદાન (૪) વિ
ઉત્તમ વાપું (અ) સોનાચાંદીનો વરખ (૨) પુસ્તકનું
પાનું વસિઝ વરખ બનાવનાર કરી વિ વરખનું વરખવાળું વરત્નાવાસ ક્રિ બહેકાવવું, ફટવવું (૨) ઉશ્કેરવું વરાશ સ્ત્રી (ફા”) વ્યાયામ; કસરત વાંગિણ વિ. કસરતી; વ્યાયામવાળું વાર પુ (સં.) વરવું કે પસંદ કરવું તે; વરણી (૨)
મંગળકાર્યમાં હોતા વગેરેને દેવાતું દાન વર૯, વરતા વિ (સં.) વર દેનારું વરલાન મું (સ) વરનું-ઈષ્ટ વસ્તુનું દાન વલાની વિ વરદાતા; વર આપનારું યાયિની સ્ત્રી વરદાન દેનારી (દેવી) વરલી સ્ત્રી (અ) અમલદાર વગેરેનો ખાસ પોશાક (જેમ કે, પોલીસનો; સૈનિકનો); યુનિફોર્મ
૩૫ (સં.) શ્રેણી (૨) વિભાગ (૩) ગણિતનો વર્ગ
ઘાત (૪) ચોરસ વયુદ્ધ પુંછ જાતિજાતિ વચ્ચેની લડાઈ સત્તાના સક્રિ બહેકાવવું; ફટવવું; ઉશ્કેરવું સવાર ! (સં) વર્ગવાર તફા પાડવા તે વ ત વિ (સં.) વર્ગમાં વહેંચેલું વય વિ (સં.) વર્ગનું, વર્ગ સંબંધી વરં (સં) તેજ; વર્ચસ્વ વર્નન (સં) વર્જવું તે; ત્યાગ (૨) મનાઈ; નિષેધ
નંત વિ (સં.) છોડેલું, ત્યક્ત (૨) નિષિદ્ધ, મના કરાયેલું વર્નિશ સ્ત્રી (ફા”) વ્યાયામ; કસરત વર્ગ વિ (સં) ત્યાજ્ય (૨) મના; નિષિદ્ધ au j (સં.) રંગ (૨) જાતિ (૩) અક્ષર વન | () વર્ણવવું તે; બયાન વર્તન ! (સં.) વર્તવું તે; વ્યવહાર (૨) વાસણ વર્તની સ્ત્રી જોડણી; શબ્દનો વર્ણ (અક્ષર), તેનો ક્રમ, તથા ઉચ્ચારણની વિધિ (૨) માર્ગ; રસ્તો (૩) પીસવું કે તેની મજૂરી વર્તમાન વિ (સં.) ચાલું; મોજૂદ વર્તુવિ (સં૦) ગોળ (૨) પુંગોળ; વૃત્ત (૩) ગાજર
(૪) વટાણા વર્ત પુ (સં.) રસ્તો; માર્ગ (૨) ચીલો વલી સ્ત્રી અમલદાર વગેરેનો ખાસ પોશાક (જેમ કે,
પોલીસનો,સૈનિકનો); યુનિફોર્મ વર્તા, વઈવિ (સં.) વધારનારું (૨) ડું સુથાર વત, વર્ષ પું(સં.) વધવું તે; વધારો; વૃદ્ધિ વર્તમાન, વર્ધમાન વિ૦ (સં.) વધતું જતું (૨) પું
મહાવીર સ્વામી વતિ , વર્ધિત વિ (સં') વધેલું વર્ષ ! (સં૦) કવચ; બખતર વર્ય, વચ્ચે વિ(સં.) વર; શ્રેષ્ઠ (સમાસને અંતે) વર્ષ પું(સં.) વરસ; સાલ (૨) વર્ષા andી જન્મગાંઠ; જયંતી વર્ષપાત પુંવર્ષફળ (જોશી કાઢે તે) વર્ષો સ્ત્રી (સં.) વરસાદ, વૃષ્ટિ (૨) ચોમાસું રહી છું. (સં.) મોર; મયૂર વતન પે (સં) ગ્રહ આદિની વક્રગતિ; વિચલન વતા ડું (સં) કંકણ; કડું (ર) ઘેરો વત્રવતા (અ) શોર (૨) ઉત્સાહ (૩) આવેશ વતાવિત સ્ત્રી (અ) વિલાદત) પ્રસવ; જન્મ;
ઉત્પત્તિ વાહ ! () વાદળ (૨) પર્વત તિ, યત્રી મું(સં.) રેખા; કરચલી
વરના અ (અ) નહીં તો; અગર તો વેબ ! (અ) સોજો વયાત્રા સ્ત્રી (સં.) વરઘોડો (૨) જાન વરસા મું (અવર્સ) વારસ વરાંગના, વરના સ્ત્રી (સં.) સુંદર સ્ત્રી વરાહ સ્ત્રી સુંદર સ્ત્રી; નિતંબિની વરાસત સ્ત્રી (અ) વારસો કે વારસ હોવું તે વરાસત અ વારસાહકથી વરદ મું (સંજુ) ભૂંડ, સૂવર (૨) વરાહ અવતાર
૪િ વિ (સં.) સર્વોત્તમ શ્રેષ્ઠ વાપુ (સં.)એકદેવ; જળના અધિપતિ (૨) એક
ગ્રહ “નેશ્મન' વાના ! (સં.) સમુદ્ર વરેન્થ વિ. (સં૦) કામનાને યોગ્ય; પૂજવાલાયક;
પ્રધાન-મુખ્ય , વરાપ સ્ત્રી (ઈ.) કાર્યશાળા વર ૫ (ઈ.) કર્મચારી નિમિટી સ્ત્રી (ઈ) કાર્યકારી સમિતિ

Page #366

वली
૩૬૧
वहीद
વલ્લી ડું (અ) માલિક (૨) વાલી; સંરક્ષક
(૩) પીર; ફકીર વત્રીન્નાહ ! મોટો ફકીર વત્નોગદ૬ ડું યુવરાજ વત્નીઝહલી સ્ત્રી યુવરાજપદ વ ન અ (અ) પરંતુ; પણ વ ન (સં.) ઝાડની છાલ કે તેનું વસ્ત્ર વની શું વલ્કલ પહેરનાર વઃ પં. (અ) પુત્ર (કૈવલદે, બિન” એ અર્થમાં
દસ્તાવેજમાં વપરાય છે.) વતિ સ્ત્રી બાપનું નામ દઈ પરિચય આપવો તે
જાનદાન વીરા ! (સં૦) ઊધઈનો રાફડો યંત્ર સ્ત્રી (સં.) વીણા વ7ખવિ (સં.) અતિ પ્રિય (૨)! પતિ (૩) પ્રિય
વનમાં સ્ત્રી પત્ની (૨) પ્યારી સ્ત્રી વરિ, વર્નારી સ્ત્રી (સં.) વેલ; લતા વેના અન્ય (અ) ઈશ્વરના સોગન; ખરેખર વાહ-ન્માનમ (અ) દૈવ જાણે; કોણ જાણે વરની સ્ત્રી (સં.) વેલ; લતા વશ ! () કાબૂ અધિકાર; પ્રભુત્વ (૨) ઇચ્છા વાવ વિવશમાં રહેનારું વશાસ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી (૨)ગાય (૩) વંધ્યા સ્ત્રી કે ગાય
(૪) નણંદ શિતા સ્ત્રી, વશિત્વ ! (સં.) વશ; અધીનતા વીર ! (સં૦) વશમાં આણવું છે કે તેનો મંત્ર
કે જાદુ વગેરે વથ વિ૦ (સં૦) પરવશ; અધીન વસંત પું” (સં.) વસંત ઋતુ વતી વિ આછા પીળા રંગનું વસંત-મહોત્સવ પં. વસંતઋતનો ઉત્સવ;
હોલિકોત્સવ વસંગ, સત સ્ત્રી (અ) વિસ્તાર; ફેલાવો
(૨) ક્ષેત્રફળ (૩) વસાત; સામર્થ્ય કવિ, વસતી સ્ત્રી (સં9) વાસ; રહેઠાણ; ઘર
(૨) વસ્તી ( કે રાત્રિ વતન પે (સં૦) વસ્ત્ર (૨) વસવું તે વસ (અ) વાળનો કલફ વસવાસ પે (અ) વસવસો; બ્રમ; આશંકા; સંદેહ વાલવાસી વિ શંકાવાળું; સંશયાત્મા વસમું (૫૦) વૃષભ, બેલ; બળદ વણી (અ) વારસ; જેને નામે વસિયત કરી હોય તે
વગ વિ (અ) વિસ્તૃત ચોડું. વીગત, વણીયા સ્ત્રી (અ) વસિયત; વા
વ્યવસ્થા વસીયતનામા ! વારસાખત; વસિયતનામું વાસી વિ- (અ) દઢ; મજબૂત; ટકાઉ વણી પં. (અ) વકફનો દસ્તાવેજ લીલ્લા પં. (અ) વસીલો; સંબંધ; સહાય કે આશરો
(૨) રસ્તો; કાર્યસિદ્ધિનો માર્ગ વસુંધર સ્ત્રી (સં.) પૃથ્વી વાં (સં.) ધન (૨) રત્ન કે સોનું (૩) (આઠ)
વસુ કે દેવ વસુલા, વસુથા પૃથ્વી વસુમતી સ્ત્રી (સં.) પૃથ્વી વન વિ. (અ) મળેલું; પ્રાપ્ત; ચૂકતે કરેલું વસૂત્રી સ્ત્રી વસૂલાત, વસૂલ કરવું કે કરવાનું તે;
પ્રાપ્તિ વત (અ) મધ્યભાગ (૨) (અ) વચ્ચે વતિ સ્ત્રી (સં.) વસ્તિ; પેડુ વરંતુ સ્ત્રી (સં.) વસ્તુ; ચીજ; પદાર્થ વતઃ અ ખરેખર; સાચું જોતાં વત્ર ૫ (સં.) કપડું વસ્ત્રવિહીન વિ. નિર્વસ્ત્ર; કપડાં પહેર્યા વિનાનું
(૨) નાગું; ઉઘાડું વસ્ત્રાર ! (સં.) વસ્ત્રોની દુકાન વરુ (અ) ગુણ; વિશેષતા; ખૂબી વન ડું (અ) મિલન (જેમ કે, વસ્લની રાત) વસતાક વિ (અ) પ્રશંસક, વખાણનાર વદ સર્વ તે (૨) વિપેલું વાલી સ્ત્રી (અ) એકતા વહનિયત સ્ત્રી (અ) એકતા (૨) અદ્વિતીયતા વદન (સં.) વહી જવું-લઈ જવું તે વા૫ ૫ (અ) વહેમ; શંકા વકી વિ વહેમી; શંકાશીલ યહા ! (અ) જંગલી જાનવર વહત સ્ત્રી (અ) જંગલીપણું; અસભ્યતા (૨) ગાંડપણ (૩) ચંચળતા; અધીરાઈ (૪) ડર;
ભય; ભયંકરતા યશ વિ. (અ) જંગલી; અસભ્ય (૨) અધીર, ચંચળ વોં અને ત્યાં; તે સ્થળે વહાવી ! એક મુસલમાન સંપ્રદાય કે તેનો અનુયાયી વહીં અ ત્યાં જ વહી સ (વહ હી) તે જ (વ્યક્તિ) (૨) સ્ત્રી (અ)
ખુદાનો પેગામ યહ વિ (અ) અનુપમ; અજોડ

Page #367

वह्नि
૩૬૨
वातावरण
વત્રિપુ (સં.) અગ્નિ વાંછનીય વિ. (સં.) ઇચ્છવા યોગ્ય વાંછા સ્ત્રી (સં૦) ઇચ્છા; કામના વાંછિત વિ (સં.) ઇચ્છેલું વાંત વિ (સં.) ઊલટી થયેલું (૨) પં. ઊલટી યાંતિ સ્ત્રી (સં.) ઊલટી વી અને (સં૦) અથવા; યા (૨) (અ) હાય; હા (૩) સ “વહ'નું વ્રજ ભાષાનું રૂપ. જેમ કે, “વાકો”
વાને” વાપું (ઈ.) ધર્મોપદેશકવાયેજ વાર પુ (અ) શરાબ; દારૂ વાડ્યા ! (અ) વાયદો વાસ છું. (ઇ) વિષ (૨) વિષાણુ વાફાંસનરપું (ઇ.) કુલપતિ વિશ્વવિદ્યાલયમાં
ચાન્સેલરનો સહાયક વાફરવું (ઈ.) રાજાનો પ્રતિનિધિ દેશનો હાકેમ વા૩વરપું (ઇ.) ખરીદ કર્યાના ભાવતાલ કે બિલની
રકમ વગેરેની ખાતરી આપતી પહોંચ વાલ્િ સ્ત્રી (સં.) વાચા; વાણી વામિ વિ(અ) બનનારું; થનારું (૨) આવેલું;
સ્થિત વામિ વિ૦ (અ) યથાર્થ; સાચું (૨) અ ખરેખર;
સાચે; વસ્તુતઃ વાચિત સ્ત્રી (અન્ય) વાકેફગારી; જાણ
વાપી ડું () અચ્છુ બોલનાર (૨) બૃહસ્પતિ
(૩) પંડિત વાવતા પું(સં) વાતોનો આનંદ વાય ડું (.) સાહિત્ય (૨) વિશે વાચા સંબંધી વા, વાઘા સ્ત્રી (સં.) વાણી વાવ વિ૦ (સં.) સૂચક (૨) શબ્દ (૩) બોલનાર રાવન (સં.) વાંચવું તે વાવનાત્રય (સં.) છાપાં વાંચવાની જગા વારા સ્ત્રી (સંગે) વાણી વાવાદ્ધ વિવચનથી બંધાયેલું વાદ, વારાહ્નવિ (સં૦) વાચાળ, અતિ બોલનારું વાધ્યવિ (સં.) કહેવા જેવું (૨) વાચકથી બતાવાય
એવું વાધ્યાર્થ પુ (સં.) શબ્દાર્થ; અભિધા દ્વારા વ્યક્ત અર્થ વાયું(અ) ઉપદેશ (૨) ધાર્મિક કથા વાનખેથીપું જેણે વાજપેય યજ્ઞ કર્યો છે તે કાન્યકુબ્ધનો
પ્રસિદ્ધ વિ. વાણા વિ. (અ) બનાવનાર વવિઘ વિ. (અ) યોગ્ય; વાજબી (૨) ૫૦ વૃત્તિ;
વેતન વારિવાત સ્ત્રી બવઃ (અ) આવશ્યક કાર્યો વાગવી વિ૦ (અ) વાજબી, યોગ્ય વાનિશાના સ્ત્રી ઘોડાર વાહિતિ (અન્ય) માલૂમ; પ્રતીત (૨) ખુલ્લું; સ્પષ્ટ વાની પુ (સંe) ઘોડો વાનીવાળખું (સં૦) દવાથી શક્તિ વધારવી તે-તેવો
પ્રયોગ વાટ ! (સ) વાટ; રસ્તો (૨) વાડો (૩) ૫ (ઈ.)
વોટ (મત) વાટિલે સ્ત્રી (સર) વાડી; બગીચો વાવ, વાડવાન, વાડવાના ! (સં.) દરિયાઈ
આગ; સમુદ્રમાંનો કાલ્પનિક અગ્નિ વાક્ય ૫૧ (સં.) વેપાર વાવ વિ (સર) વેપાર સંબંધી વાળી સ્ત્રી (સં.) બોલ; વચન; વાચા વાત ! (૧) વાયુ વાત ! ચક્રવાત; તોફાન વાતાનુકૂન પુ (સં.) હવાના તાપમાનને અનુકૂળ
બનાવવું તે વાતાનુકૂલિતવિ (સં.) હવાના તાપમાનને અનુકૂળ
બનાવેલું વાતાયન છું. (સં) બારી (૨) ઝરૂખો વાતાવરપુ (સં.) પૃથ્વીની ચોમેર હવાનો પટ છે તે (૨) આસપાસની સ્થિતિ
(૨) પરિચય
વાયા ! (અને વાકિઅ) બનાવ (૨) સમાચાર યા વિ બનનારું; થનારું (૨) આવેલું; સ્થિત વાર્ષિ વિ૦ (અ) વાકેફ
વિhાર વિ વાકેફગાર; પ્રવીણ યાયિત સ્ત્રી (અ) (વાકયા'નું બવ૦)બનાવો;
સમાચારો યાયિત સ્ત્રી (અન્ય) વાકેફગારી; જાણ
(૨) પરિચય વાક્ય | (સં.) વચન; વાક્ય વાળી ! (સંe) બ્રહ્મા (૨) કવિ (૩) વક્તા વાવણી સ્ત્રી (i) સરસ્વતી વાપુરા સ્ત્રી (સંeજાળ; ફાંદો વાળા ! (સં.) વાતોની જાળ; વાતનાં વડાં વાત્ત વિ (સં.) જેને આપવાની વાત થઈ
હોય એવું વારા સ્ત્રી જેના વેવિશાળ વિશે વચન અપાઈ
ગયું છે તેવી કન્યા વાદ્વાન . (સં) કન્યાની સગાઈ કરવાનું વચન વાતોષ છું(સં) બોલવામાં ભૂલ (૨) ગાળ; નિંદા

Page #368

वातुल
૩૬૩
वारियाँ
વાતુત્ર વિ૦ (સં૦) ગાંડું, પાગલ વૈચિ ૫ (સં.) વહાલ; સ્નેહ વાદ્રિ પું. (સં) શાસ્ત્રીય કોઈ દલીલ કે માન્યતા;
ઈઝમ” વાહ વિ (સં૦) વગાડનાર વાનિ ! (સં.) વાજું કે તે વગાડવું તે વાતા ! (અ) વાયદો; કરાર; વચન યાત્રિ પું” (સં”) વાજું; વાજિંત્ર વાલી સ્ત્રી (અ) પહાડો વચ્ચેની ખીણ (૨) (સં.)
(અદાલતમાં) વાદી; ફરિયાદી વાદ્ય પે (સં.) વાજું વીરપુ (સં.) વગાડનારાંની મંડળી વાદીત કેવળ વાઘોથી ઉત્પન્ન થતું સંગીત વાનપ્રસ્થ પુ (સં) નિવૃત્તિનો ત્રીજો આશ્રમ વાનર ! (સં.) વાંદરું વાનર સ્ત્રી વાંદરી વાપસ વિ (ફા) પાછું વાપસી વિ• પાછું ફરતું-વળતું (૨) સ્ત્રી પાછું
ફરવું તે વાપી વિરાયા ! (સાથે લેવાતું) પરત વળવાની
ટિકિટનું ભાડું વાવણી યાત્રા સ્ત્રી જ્યાંથી નીકળ્યા હોય ત્યાં પરત
આવવાની મુસાફરી વાપી-વ્યાપિકા સ્ત્રી (સં૦) દાવ વડિયા વિ૦ (અ) ખૂબ; પુષ્કળ વાણ વિ. (અ) પૂરતું; જોઈએ તેટલું વાવતા પુ. (ફા૦) સગું; સંબંધી વાન વિ (સં૦) ડાબું (૨) ઊલટું, વિરુદ્ધ (૩) વાંકું;
ખરાબ (૪) સુંદર; પ્રિય વામન વિ (સં૦) ગટું (૨) ડું ગટ્ટો વાનિ , વામાં સ્ત્રી (સં૦) ભાર્યા, પત્ની વીમા સ્ત્રી (સં.) સ્ત્રી (૨) મનોહર સ્ત્રી વાતો સ્ત્રી (સં.) સુંદર જાંઘવાળી સ્ત્રી, સુંદરી વાય અન્ય (ફા) હાય” અર્થનો ઉદ્ગાર વાયરસ્તે (ઇ) બેતારી તાર વાવ વિ૦ (સં) વાયુ સંબંધી (૨) વાયુ દ્વારા
પરિચાલિત (૩) હવાઈ વાયવી વિ૦ (સ) વાયવ્ય; હવાઈ વાયવેવિ (સં.) વાયુ સંબંધી; વાયુદ્વારા પરિચાલિત
(૨) હવાઈ વાયવ્યવિ (સં.) વાયુ સંબંધી (૨)ઉત્તર-પશ્ચિમ
ખૂણો વાયસ ! (સં9) કાગડો વાયેલી સ્ત્રી કાગડી
વાયુ પે (સં.) પવન; હવા વાયુaો ! વાયવ્ય ખૂણો વાયુમંડન પું વાતાવરણ વાયુવાન ! વિમાન; એરોપ્લેન વાયુવા-નિમા પે (સં9) વિમાન બનાવવું તે વાયુયાન-તેના સ્ત્રી (સં૦) વિમાનમાં રહી ગોળા
ફેંકનારી સેના વાયોનિન સ્ત્રી (૮૦) એક પ્રકારનું અંગ્રેજી વાઘ;
વાયોલિન વાટ (ઈ) વૉરંટ; હુકમનામું વારિત ૫ પકડવાનું હુકમનામું વાતનાશી ! જગા તપાસવાનું હુકમનામું વારં સ્ત્રી છોડવા કે છૂટા કરવાનું હુકમનામું વારંવાર અ (સં) ફરી ફરી વાર પું(સં.) દિવસ (૨) વખત; વેળા; વારો
(૩) વારણ; રોકવું તે (૪) નદીનો કિનારો વાર પુંવાર; હલ્લો; ચોટ (૨) વિર (ફા) અનુક્રમ
સૂચક પ્રત્યય. જેમ કે, માહવાર (૩) તેવું કે તે વાળું સૂચવતો પ્રત્યય (જેમ કે, સજાવાર) વાત પું” (સં૦) વારવું તે (૨) મનાઈ; નિષેધ
(૩) હાથી વારત સ્ત્રી (અ) દુર્ઘટના (૨) દંગો-ફિસાદ;
મારામારી વારના સક્રિ ઓવારવું (૨) પં ઓવારણું વારનિશ સ્ત્રી (ઈ.) વાર્નિશ; રોગાન વારપારકું (નદીની) આ પારથી તે પાર; પૂરો વિસ્તાર
(૨) અપારોપાર વીર સ્ત્રી બલિ; ન્યોછાવર કરેલું તે વારતા વિ૦ (ફા) મસ્ત; આત્મામાં લીન વાર તો સ્ત્રી મસ્તી; નિજાનંદ वारमुखी, वारवधू, वारस्त्री, वारवनिता, वारांगना
સ્ત્રી (સં9) વેશ્યા; ગણિકા વI કરકસર (૨) લાભ (૩) વિ. સતું (૪) (વ્રજમાં)-વાળું ‘વાલા' એ અર્થનો પ્રત્યય (જેમ કે, એસીબાલા) (૫) વારી ગયેલું ન્યોછાવર વાર-ચાર | ફેંસલો; નિવેડો amરિ ! (સં) પાણી વારિન ૫ (પાણીમાં ઊગતું) કમળ વરિદ ! પાણીની ટાંકી વારિત વિ૦ (સં) વારેલું; રોકેલું, મના કરાયેલું વારિદ્રવિ- (અ) આવનાર (૨) પં મહેમાન (૩) દૂત
(૪) (સં.) વાદળ વધિ ! (સં.) જળનિધિ; સમુદ્ર વારિ સ્ત્રી વારી જવું તે; ન્યોછાવર

Page #369

वारिस
૩૬૪
विकसना
વારિત ૫૦ (અ) વારસ
વસ્તુતા; યથાર્થ તત્ત્વ વારિતી સ્ત્રી (ફા) વારસો
વાસ્તવ મેં અખરું જોતાં વારીપેરી સ્ત્રી બાધા કે અશુભ દૂર કરવા માથે વાવ વિ (સં) વાસ્તવ; ખરું ફેરવીને ઉતારવું તે
વાતા ! (અ) સંબંધ; લેવાદેવા વાળી સ્ત્રી (સં9) દારૂ
વાસ્તુ પું(સં) ઘર; મકાન (૨) ઘરને યોગ્ય જગા વાડું ! (ઇ) વોર્ડ; વિભાગ; લત્તો
વાસુપૂના સ્ત્રી વાસ્તુદેવ (ગૃહદેવતા)ની પૂજા વાર ૫૦ (ઇ.) રક્ષક (૨) અભિભાવક વાસ્તુવિદ્યા સ્ત્રી (સં૦) મકાન કરવાની વિદ્યા-ઇજનેરી (૩) અધીક્ષક
વાતે અ (અ) માટે; સારુ વાર ૫ (ઈ.) (જેલનો) વૉર્ડર
વાહ અ૦ (ફા) “વાહ!” એવો ઉદ્ગાર વાર્તા, વાર્તા સ્ત્રી (સં.) વાત; ખબર (૨) અફવા વાહ ! (સં.) વહન કરનાર (૩) વિષય; પ્રકરણ (૪) વાતચીત
વાહન ! (સં૦) ગાડી વગેરે સવારીનાં સાધન વાર્તાનાપ, વાતાવ પં. (સં.) વાતચીત વીદવાથી સ્ત્રી વાહવાહ; પ્રશંસા વર્તિ વિ વાર્તા સંબંધી (૨) ડું વ્યાખ્યાગ્રંથ વારિદ્ર વિ૦ (અ) એકમાત્ર (૨) પું° ઈશ્વર વાદ્ધવ, વાર્થવ પં. (સં.) ઘડપણ (૨) વૃદ્ધિ (૩) (વ્યા°) એકવચન વાર્ષિક વિ (સં.) વર્ષનું કે તેને લગતું (૨) દરેક વાહિની સ્ત્રી (સં.) સેના; સેનાનો એક ભાગ જેમાં વર્ષનું (૩) વર્ષા ઋતુનું
એક્યાસી હાથી, એક્યાસી રથ, બસો તેંતાલીસ વાસ્નેટિયર ! (ઈ) સ્વયંસેવક
ઘોડા અને ચારસો પાંચ પાયદળ હોય. (૨) નદી વાલ્લા પં. “વાળું અર્થનો પ્રત્યય
(૩) નલિકા; નળી વાતા વિ૦ (ફા) ઉચ્ચ; શ્રેષ્ઠ
વાહિલ વિ(અ) ક્ષમાશીલ, દયાળુ વારિતણું (અ) પિતા
વાહિકવિ (અ) વહેમકે કલ્પના કરનારું; કલ્પનાશીલ વારિતા સ્ત્રી (અ) માતા
ત્રામાં સ્ત્રી (અ) કલ્પનાશક્તિ વનિ પુબવ (અ) માબાપ
વાહિયાત વિવાહિયાત; નકામું (૨) ખરાબ, બૂરું કાનુ સ્ત્રી (સં.) રેતી
વાહી વિ. (અ) નવરું; નકામું (૨) સુસ્ત; ઢીલું વાવૈના (અ) રોકકળ (૨) શોરબકોર
(૩)મૂર્ખ (૪) બેહૂદું (૫) (સં૦) વહી-લઈ જનારું વાણ ! (સં.) બાષ્પ, વરાળ (૨) આંસુ
વાહક વાસંતી સ્ત્રી (સં.) જૂઈ વેલ
વાહી-તલાટી વિબે (૨) ઢંગધડા વગરનું વાત ! (સં.) વાસ; ઘર કે રહેઠાણ (૨) સુવાસ; (૩) સ્ત્રી બેહૂદી વાતો સુગંધ
વિંગ કું (ઇ) કક્ષ; ખંડ (૨) સૈન્યની શાખા વાસ પું, વાસ સ્ત્રી (સં.) અરડૂસી વિંગ વમાંડર ડું () સેનાની પાંખના વડા વાર પે સ્ત્રી (૪૦) બાંય વગરની બંડી જેવો વિટ વિશે (સં.) કઠણ; મુશ્કેલ (૨) વાંકું પુરુષો માટેનો એક વિલાયતી પહેરવેશ
(૩) ભયંકર વાસદ ! નિવાસ માટેનું ભવન
વિરત્ન વિ(સં) વિકરાળ; ભયંકર વાસના સ્ત્રી (સં૦) ઇચ્છા; આશા; ચાહ વિવાન વિ (સં.) વ્યાકુળ; બેચેન (૨) કલારહિત વાસ (સં.) વાર; દિવસ
(૩) વ્યંગ; ખંડિત વાવ ! (સં૦) ઇદ્ર
વિશ્વનાં વિશે (સં૦) કોઈ અંગ ન હોય કે ખોડયુક્ત વાલા સ્ત્રી (સં૦) અરડૂસી, માધવીલતા
હોય એવું; અપંગ યાસિ વિ૦ (અ) દઢ; પાકું
વિત્રિત વિ૦ (સં) વ્યાકુળ (૨) દુઃખી વાસન વિ (અ) વસૂલ થયેલું; મળેલું વિન્ય પું. (સં.) વિભિન્નતા; ઉપાય; ભેદયુક્ત વાસિનવા સ્ત્રી (અ) વસૂલ બાકી
જ્ઞાન; અનિશ્ચય; સંદેહ ભ્રાંતિ; ઊલટી વિપરીત કાત્રિનવાર વસૂલ બાકીનો હિસાબની; કલ્પના; વિવિધ કલ્પના; વ્યાકરણના ઘણા વસૂલદાર
નિયમોમાંથી કોઈ એકનું ગ્રહણ તાલિત સ્ત્રી કુલ વસૂલ
વિસન પે (સં.) વિકસવું તે; વિકાસ વાલીદ પં સ્ત્રી () વાસકોટ
વિર્ષ (સં) દૂષિત કર્મ (૨) વિવિધ કર્મ વાવ વિ (સં.) વાસ્તવિક, ખરું; યથાર્થ (૨) પં. વિસના અ ક્રિ વિકસવું, ખીલવું

Page #370

विकार
૩૬૫
विज़िटिंग कार्ड
વિવાર ૫ (સં૦) બદલાવું કે બગડવું તે (૨) રોગ; વિર ! (સં.) અડચણ; ખલેલ દોષ (૩) વાસના
વિનાશ વિ વિબનો નાશ કરનાર (ગણપતિ) વિલાસ (સં.) ખિલવણી; ફેલાવો
વિચક્ષા વિ(સં૦) ચતુર; બુદ્ધિમાન (૨) નિપુણ; fવાસવિદ્દ ડાર્વિન દ્વારા પ્રતિપાદિત એક પ્રવીણ સિદ્ધાંત જેમાં પ્રાણીઓની ઉત્પત્તિ એક જ મૂળ વિવારના અને ક્રિ વિચરવું, હરવું-ફરવું તત્ત્વ દ્વારા થઈ છે એમ માનવામાં આવે છે; વિવન, વિનિત વિ (સં.) અસ્થિર; ચલિત ઇવોલ્યુશન થિયરી'
વિદ્યત્તન પં. (સં.) વિચાર સિદ્ધાંત વગેરે પર દઢ ન વિUિા , શિર પં(સં૦) ફેલાવું તે; ચારે રહેવું તે; પથભ્રષ્ટ થવું તે
બાજુ વીખરાવું; કિરણોનું એકત્રીકરણ વિવાર ! (સં) ખ્યાલ; સમજ; મનનો નિશ્ચય વિવિર વછે, વિહિર નવા વિ૦ ફેલાવનાર; વિવારવા ૫૦ (૧) વિચાર કરી જાણનાર વિખરાવનાર
(૨) ન્યાયાધીશ વિજ વિ (સં.) વીખરાયેલું (૨) વિખ્યાત વિવાર સ્ત્રી (સં.) વિચારવું તે વિત વિ૦ (સં.) વિકારવાળું, બગડેલું, દોષિત વિદ્યારેય વિ. (સં.) વિચારવા યોગ્ય કે તેમ હિતિ સ્ત્રી વિકાર; દોષ
કરવાની જરૂરવાળું વિવેદ પં. () ક્રિકેટની વિકેટ
વિવારના સક્રિ. વિચારવું વિવોરિયા સ્ત્રી (ઈ.) ચાર પૈડાંની એક જાતની વિચાર-વિનિમય (સં) વિચારોની આપલે બગી
વિવાર-વિમર્શj(સં.) વિચારોની ચર્ચાકે શોચસમજ વિદfમ પં() તાકાત; બળ
વિચારશીલ વિશે વિચાર કરનારું (૨) બુદ્ધિવાળું વિકી વિ બળવાન (૨) વિક્રમને લગતું વિરાર-સ્વાતંત્ર્ય ! વિચારની સ્વતંત્રતા વિદત્ય પં(સં૦) વેચાણ
વિવારના (સં) ન્યાયાધીશની કચેરી; અદાલત વિયકૂચ ૫ (સં.) વેચાણ-કિંમત
વિવિત્યા સ્ત્રી (સં.) શક; સંદેહ વિક્રાંત વિ (સં૦) પરાક્રમી; વીર
વિચિત્ર વિશે (સં૦) અદ્ભુત; આશ્ચર્યકારક (૨) સુંદર જીવી સ્ત્રી વેચાણ (ર) વકરો
(૩) ચિત્રવિચિત્ર વિતા | (સં.) વેચનાર
વિઝિન વિ” (સંeછેદાઈને છૂટું પડેલું (૨) છૂટું; વિક્ષિપ્ત વિ (સં.) ફેંકેલું (૨) વ્યગ્ર, વિહ્વળ ભિન્ન; અલગ; જુદું વિક્ષA વિ૦ (સંe) ક્ષોભ પામેલું; અશાંત વિ , વિજેતપુ (સં.) કાપવું કે અલગ કરવું કે વિક્ષેપ, વિક્ષેપ પુ (સંe) ફેંકવું તે (૨) વ્યગ્રતા થવું તે (૩) વિઘ્ન
વિછના અને ક્રિ ચળવું; લપસવું વિક્ષમ (સં.) ક્ષોભ; અશાંતતા, ઉદ્વેગ વિછો પં. વિયોગ; વિચ્છેદ વિક છુંવખ; ઝેર (૨) વિ (સં.) નકટું; નાક વિછોડી સ્ત્રી એકલતા; નિર્જનતા વિનાનું
વિઝન વિ (સં.) એકાંત; નિર્જન (૨) ડું વીંજણો વિદ્યત્ત વિ (સં.) જાણીતું પ્રસિદ્ધ
વિનના ડું નિર્જન, એકાંત (૨) વીંજણો વિશ્રાંતિ સ્ત્રી પ્રસિદ્ધિ
વિજય સ્ત્રી (સં૦) ફતેહ; જીત વિઘ વિ. (સં.) નિર્ગધ (૨) ગંધાતું
વિઝયા સ્ત્રી ભાંગ (૨) વિજયાદશમી વિધાન | વિઘટન; સંગઠન મટી જવું તે વિનવી વિ(સં.) જીતનાર; વિજેતા વિત વિ (સં.) ગયેલું; વીતેલું, પહેલાંનું વિશાત વિ (સં.) કુજાત; વર્ણસંકર; જારજ વિતિ સ્ત્રી (સં.) દુર્ગતિ, ખરાબી
વિગતિ, વિનતિય વિ (સં) જુદી-ભિન્ન જાતિનું વિન પં વિમા સ્ત્રી (સં.) નિંદા; તુચ્છકાર વિરત સ્ત્રી (અ) વજીરપણું કે તેની કચેરી વિત વિ૦ (સંત) નિંદિત; તુચ્છકારાયેલું વિધિવા સ્ત્રી (સં૦) જીતની ઇચ્છા (૨) ખરાબ
વિનિષ વિ જીતવાની ઇચ્છાવાળું રિજિત વિ૦ (સં૦) પીગળેલું ઢીલું પડેલું વિદિ સ્ત્રી (ઈ.) મુલાકાત વિપુn વિ (સં.) ગુણહીન
વિઝિટર્સ યુવા સ્ત્રી (ઈ) મુલાકાતીઓની નોંધનું વિરપુ (સં) શરીર (૨) યુદ્ધ; ઝઘડો
પત્રક; દર્શકપોથી વિઘટન ! (સં.) વિગઠન; સંગઠન મટી જવું તે વિિિટંગ ૪ ૫ (ઈ.) મુલાકાત-પત્ર બ. કો. - 24

Page #371

विजित
૩૬૬
विधानपरिषद
વિનિત વિશે (સં૦) જિતાયેલું વિજેતા ૫ (સં૦) જીતનાર; વિજયી વિના પુત્ર વિયોગ વિની પં કમજોર (૨) ડું બિજોરું વિનુ સ્ત્રીવીજળી વિજ્ઞપ્તિ સ્ત્રી (૧) વિનંતી (૨) જાહેરાત
(૩) નોટિસ; સૂચના વિજ્ઞાન ! (સં”) કોઈ વિષયનું ખાસ જ્ઞાન કે શાસ્ત્ર વિનિવર ! (સં.) વિજ્ઞાની વિજ્ઞાન શું વિજ્ઞાન વિષયનો જાણકાર વિજ્ઞાપન પુરુ (સંeવિજ્ઞપ્તિ; જાહેરાત વિદ ૫ (સંe) લંપટ (૨) લુચ્ચો, પૂર્તિ વિટાપુ (સં.) ઝાડ કે તેની શાખા વિડંબના સ્ત્રી () મશ્કરી (૨) નકલ; અનુકરણ વિકારના સક્રિ વેરણછેરણ કરવું; નષ્ટભ્રષ્ટ કરવું
(૨) ભગાડવું વિકાન (સં.) બિલાડી વિડની સ્ત્રી બિલાડી વિતંડા સ્ત્રી (સં.) નકામી-ખોટી દલીલ કે વાદ હિત વિ (સં.) ફેલાયેલું વિસ્તૃત વિતા, વિતથ્ય વિ (સં.) અસત્ય; જૂઠું; મિથ્યા વિતરા પું. (સં.) દાન (૨) વહેંચણી વિતરના સક્રિ વહેંચવું વિતરવા, વિતરિવાર અને સિવાય વિત છું. () વિશેષ કે વધુ તર્ક () શંકા વિતત્ર ! (સં.) એક પાતાળ બિતાન . (સં.) ફેલાવો; વિસ્તાર વિતું ! (સં.) હાથી વિર ! (સં૦) ધન, સંપત્તિ વિથવાના અને ક્રિ થાકવું; ઢીલ થવું (૨) મોહ કે
આશ્ચર્યથી ચૂપ થઈ જવું વિવિહત વિથાકેલું, શ્રમિત વિથરાના, વિચારના સ ક્રિ બધે પાથરવું-ફેલાવવું વિથા સ્ત્રી વ્યથા લિથિત વિ. વ્યથિત વિચારના સક્રિ બધે પાથરવું; બધે ફેલાવવું વિવિ (સં૦) કાબેલ;ચતુર;હોશિયાર (૨)દાઝેલું વિના અક્રિ° ફાટવું; ચિરાવું (૨) સક્રિ ફાડવું;
વિદારવું વિલા સ્ત્રી (અન્ય) વિદાય વિવારે સ્ત્રી વિદાય (૨) વિદાયગીરી કે ત્યારે
અપાતું ધન વિલાર પં(સં.) વિદારવું-ચીરવું તે વિતાના સ ક્રિ વિદારવું, ચીરવું
વિલા સ્ત્રી એક કંઠરોગ (૨) એક જાતનું કંદ
(૩) વિ (સં૦) વિદારે-ફાડે એવું વિવાહ ! (સં.) દાહ ઉત્પન્ન કરનાર પદાર્થ (૨)વિ૦
દાહક વિહિત વિ (સં) જ્ઞાત; જાણેલું વિતિશાસ્ત્રી (સં૦)બે દિશા વચ્ચેનો ખૂણો (૨) દશાર્ણ
(વર્તમાન મધ્યપ્રદેશ)ની રાજધાની વિટ્ટી વિ૦ (સં) ફાટેલું; ચીરેલું (૨) નષ્ટ વિદુર વિ (સં.) ચતુર; દક્ષ (૨) પુંદક્ષ પુરુષ વિદુષી સ્ત્રી (સં.) વિદ્ધાન સ્ત્રી; પંડિતા સ્ત્રી વિત્ર વિ (સં.) ઘણું દૂર વિદૂષવા ! (સં) નકલ કરી હસાવનાર (૨) મશ્કરો
(૩) વિદૂષક વિદૂષના સક્રિ દોષ દેવો (૨) સતાવવું (૩) અક્રિ
દુઃખી થવું વિલેજ પું. (સં) પરદેશ; દેશાંતર; બીજો દેશ શિ -ગમન પરદેશ જવું તે; પરદેશગમન વિદેવિ (સર) દેહ વગરનું; દેહની ચિંતા વિનાનું
(૨) ૫૦ જનક રાજા વિદ્ધ વિ. (સં.) વીંધાયેલું વિદ્યમાન વિ (સં૦) હયાત; મોજૂદ વિદ્યા સ્ત્રી (સં૦) (કોઈ ખાસ) જ્ઞાન; જાણકારી વિદ્યાર્થિની સ્ત્રી (સં.) છાત્રા વિદ્યાર્થી ! (સં૦) વિદ્યા જાણનાર; છાત્ર વિદાય પં(સં) શાળા વિદ્ સ્ત્રી (સ) વીજળી (૨) સંધ્યા વિદ્યુતાપ ! વીજળી માપવાનું યંત્ર વિક્મ ! (સં.) કૂંપળ (૨) પરવાળું વિદ્રોહ ! (i) બળવો; સામે થવું તે વિદ્રોહી વિ બળવાખોર વિદ્વત્તા સ્ત્રી (સં.) પંડિતાઈ વિજ્ઞાન પં. (સં.) પંડિત; જ્ઞાની વિદેપ (સં.) દ્વેષ; વેર કિષિી, દિન વિવેરી વિધના સક્રિ મેળવવું (૨) પં. વિધિ; ભાવી વિથ, વિથ પે પરધર્મ (૨) વિ. ધર્મ કે ગુણ | વિનાનું ખોટું વિદ્યમ વિપરધર્મી (૨) ધર્મભ્રષ્ટ વિધવા સ્ત્રી (સં.) પતિ ગુજરી ગયો હોય તેવી સ્ત્રી વિધાતા ૫ (સં.) બ્રહ્મા (૨) વ્યવસ્થાપક; પ્રબંધક વિધાન પં. (સં.) વિધિ; ક્રિયા (૨) કથન; ઉક્તિ
(૩) નિયમ; કાયદો વિધાનપરિષઃસ્ત્રી રાજ્યમાં કાનૂન બનાવનારી સભા
(‘લેજિસ્લેટિવ કાઉન્સિલ'); ઉપલી ધારાસભા

Page #372

विधानसभा
૩૬૭
विप्लव
વિદ્યાની સ્ત્રી રાજ્યમાં કાનૂન બનાવનારી સભા; વિનીત વિ૦ (સં૦) વિનયી; સભ્ય; નમ્ર; સુશીલ
લેજિસ્લેટિવ એસેમ્બલી'; નીચલી ધારાસભા વિનતપ ૫ સભ્ય પોશાક, વિવેકવાળો પહેરવેશ વિધાનમંડનjરાજયની બંને સંસદો (વિધાનસભા વિગુ અને વિના અને વિધાનપરિષદ)નું સામૂહિક નામ
વિનોઃ પં. (સં૦) કૌતુક; ગમત; હાંસી-ખેલ વિથા વિ૦ (સં૦) વિધાન કરનાર; રચનાર; વિનોદી વિવિનોદવાળું નિયામક (૨) વિધાનસભાના સભ્ય
વિચાર | (સં.) રચના; સજાવટ; ગોઠવણી વિધવા સ્ત્રી વિ (સં.) વિધાન-નિર્માત્રી વિપક્ષ (સં9) સામેનો વિરુદ્ધ પક્ષ (૨) વિસામેનું; વિથરિની સ્ત્રી (સં૦) નિર્માત્રી
વિરુદ્ધ વિધિ સ્ત્રી (સં.) રીત; ઢંગ (૨) પ્રણાલી વિપક્ષી | સામાવાળિયો (૩) શાસ્ત્રોક્ત વ્યવહાર (૪)આચાર વ્યવહાર (૫) વિઘા વિક્રય; વેચાણ; બજાર કાનૂન; કાયદો (૬) ડું બ્રહ્મા
વિન, વિપvir સ્ત્રી હાટ, દુકાન, બજાર, વેચાણની વિધા૨ કાયદો ઘડવો તે
વસ્તુ કે તેનો વેપાર-રોજગાર; વેચાણ વિધિ ! કાયદો ઘડનાર
વિત્તિ સ્ત્રી (સં.) સંકટ; આફત (૨) દુઃખદશા વિધિપૂર્વક અનિયમસર, કાનૂનના રૂપમાં
(૩) મુશ્કેલી; પંચાત વિધિમંત્રી ! કાનૂનમંત્રી; કાયદામંત્રી
વિપથ (સંeકુમાર્ગઆડો રસ્તો વિધુ પે (સં.) ચંદ્ર (૨) બ્રહ્મા
વિપઃ, વિપતા સ્ત્રી (સં.) વિપત્તિ, આફત વિધુર વિ. (સં.) દુઃખી; વ્યાકુળ (૨) પં રાડેલો; વિન વિ૦ (સં૦) દુઃખી; વિપત્તિમાં આવેલું પત્ની ગુજરી ગઈ હોય તેવો (પુરુષ)
વિપરિવર્તનવિદા સ્ત્રી (સં.) ગેરહાજર વ્યક્તિને પરત વિધેય વિ (સં૦) કહેવા કે કરવા યોગ્ય
બોલાવવા પ્રેરણા કરે તેવી વિદ્યા મંત્ર કે જાદુ વિધેય પં(સં.) કાનૂન માટેનો ખરડો (જેમ કે, વિપરીત વિ૦ (સં.) ઊલટું; ઊંધું; અવળું; પ્રતિકૂળ
મહિલા વિશેષાધિકાર અંગે વિધેયક પસાર કરવું) વિપર્યય, વિપત પુ (સં૦) ઊલટું; અવળું-સવળું વિધ્વંસ (સં.) નાશ (૨) ધૃણા; અનાદર થવું તે (૨) ભ્રમ (૩) શત્રુતા; વેર
વિપર્યત વિ (સં.) વિષયેય પામેલું (૨) અસ્તવ્યસ્ત વિધ્વંસ પં નાશ કરનાર; વિનાશક
વિપત પં. વિપળ; પળનો સાઠમો ભાગ વિવંતી પં નાશ કરનાર
લિપથ પુંયથાર્થ બોધ; પ્રકૃત જ્ઞાન વિધ્વસ્ત વિ (સં.) નાશ પામેલું
વિપશ્યના સ્ત્રી (સં.) વિશિષ્ટ રીતે જોવું તે; દશ્યથી વિનતિ વિ૦ (સં.) વળેલું; વાંકે (૨) વિનીત; નમ્ર દ્રષ્ટાને અલગ કરીને નિર્લેપ નિરાસક્તભાવે દૃશ્યને (૩) શિષ્ટ
જોવાની અને તેના સંવેદનને અનુભવી જ્ઞાતાવિનતિ, વિનતી સ્ત્રીને વિનંતી (૨) નમવું-ઝૂકવું તે દ્રષ્ટાભાવમાં રહેવાની પ્રક્રિયા વિના વિ (સં.) અતિ નમ્ર, વિનયી
વિપા પં(સં) પરિપક્વ દશા; ફળ (૨) દુર્દશા વિનય સ્ત્રી (સંeનમ્રતા, સભ્યતા; શિષ્ટતા (૩) સ્વાદ (૨) શિક્ષણ (૩) વિનંતી; અનુનય
વિપતિ મું. (સં.) વિનિપાત; નાશ વિનયન પં. વિનય કેળવતી વિદ્યાકળા, વિનય; વિપતિ1 સ્ત્રી (સં.) વિદાય (૨) ઉખાણું આર્ટ્સ'
(૩) પાદસ્ફોટ-પગના કોઢનો એક રોગ વિનથી વિ વિનયવાળું, વિવેકી
વિપિન પુ (સં9) વન, જંગલ (૨) ઉપવન; બાગ વિનાના, વિનસના અને ક્રિ વણસવું; નાશ પામવું વિપિનવર ! વનચર પ્રાણી; જંગલમાંનું માણસ કે વિના વિ (સં.) નાશવંત વિનષ્ટ વિ. (સં.) નાશ પામેલું; મૃત; ભ્રષ્ટ વિપુસ્તવિ (સં) ખૂબ; પુષ્કળ (૨) અગાધ; વિસ્તૃત; વિના અન્ય (સં.) વગર; સિવાય
વિસ્તીર્ણ; ખૂબ ઊંડું તિનાથ વિ૦ (સં૦) અનાથ
વિપુર્ભા સ્ત્રી (સં.) ધરતી; પૃથ્વી (જે વિસ્તીર્ણ છે) વિનાશ ! (સં9) ખુવારી; નાશ; હાનિ; બરબાદી વિઇ પું. (સં.) બ્રાહ્મણ વિનિમય પું° () બદલો; આપ-લે (૨) ગીરો વિપ્રન્નમ પં. (સં.) વિયોગ (૨) છળ; ધોખો વિનિયોન ૫ (સં) ઉપયોગ; ખપમાં લેવું તે લિવ ૫ (૨) બળવો; ઉત્પાત (૨) પાણીની રેલ (૨) પ્રવેશ
(૩) નાશ; બરબાદી
પશું

Page #373

विफल
વિષ્ઠત વિ॰ (સં) ફળરહિત; નિષ્ફળ; વ્યર્થ; નકામું વિષ્ઠતા સ્ત્રી॰ કેતકી; કેવડો વિદ્યુઃ પું॰ (સં) વિદ્વાન (૨) ચંદ્ર (૩) દેવ વિવોધ પું॰ (સં॰) જાગરણ (૨) હોશમાં આવવું તે; સાવધાની (૩) જ્ઞાન; બોધ
વિમત વિ॰ (સં॰) છૂટું; ભાગ પાડેલું કે વહેંચેલું વિભક્તિ સ્રી (સં॰) વહેંચણી; વિભાજન
૩૬૮
(૨) વ્યાકરણની વિભક્તિ; કારક વિમલ પું॰ (સં॰) વૈભવ; સાહેબી; ઐશ્વર્ય (૨) મુક્તિ વિમાન પું॰ (સં) સૂર્ય (૨) અગ્નિ (૩) રાજા વિમાન પું॰ (સં॰) હિસ્સો; ખંડ (૨) ખાતું વિમાનન પું॰ (સં॰) વિભાગ કરવા તે (૨) વહેંચણી (૩) ભાજન; પાત્ર
વિમાત પું॰ (સં) પ્રભાત; સવાર વિમાતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) શોભા; પ્રભા વિભાવરી સ્ત્રી॰ (સં॰) રાત (૨) ખરાબ કે વાચાળ સ્ત્રી વિભિન્ન વિ॰ (સં॰) ભિન્ન; જુદું (૨) વિવિધ વિભિન્નતા સ્ત્રી॰ ભિન્નતા; જુદાઈ; અલગપણું વિમુવિ॰ (સં॰) સર્વવ્યાપક (૨) પું॰ પ્રભુ વિીષિના સ્ત્રી॰ ભયપ્રદર્શન; આતંક; ડર; ભયંકર
કાંડ
વિભૂતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) ઐશ્વર્ય; વૈભવ; સમૃદ્ધિ વિભૂષળ પું॰ (સં) ભૂષણ; શણગાર; શોભા વિભૂષિત વિ॰ શણગારાયેલું; સુશોભિત; શોભીતું; ગુણયુક્ત
વિમેવ પું॰ (સં) ભેદ; અંત૨; ફ૨ક (૨) છેદ; કાણું વિશ્વમ પું॰ (સં) ભ્રમ; સંદેહ (૨) ગભરાટ (૩) ભ્રમણ; ચક્કર વિમ્રાટ્ પ્॰ (સં) બખેડો; ઝઘડો
વિમત પું, વિમતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) વિરુદ્ધ મત (૨) અસંમતિ
વિમન, વિમન વિ॰(સં॰)અનમનું; ઉદાસ; ખિન્ન વિમર્શ,વિમર્શનપું॰(સં)વિચાર;વિવેચન;સમીક્ષા વિમત વિ॰ (સં॰) નિર્મળ; સ્વચ્છ
વિમાતા સ્ત્રી॰ (સં) સાવકી મા; ઓરમાન માતા વિમાન પું॰ (સં) હવાઈ વાહન (૨) ૨૫ વિમુક્ત વિ॰ (સં॰) મુક્ત; સ્વતંત્ર; છૂટું (૨) રહિત વિમુક્ત્તિ સ્ત્રી॰ (સં) મુક્તિ; સ્વતંત્રતા વિમુદ્ધ વિ॰ (સં॰) વિરુદ્ધ; સામેનું; પ્રતિકૂળ વિપુલ વિ॰ (સં॰) અપ્રસન્ન; ઉદાસ વિમૂહ વિ॰ (સં॰) મૂઢ; અતિ મોહમાં પડેલું; જડ વિમોધન પું॰ મુક્તિ; છુટકારો; ધૂંસરીથી છોડવું તે; દૂર કરવું તે; જાહે૨માં ખુલ્લું મૂકવું તે; ઉદ્દઘાટન; પ્રસિદ્ધિ; લોકાર્પણ
विरोध
વિયુક્ત વિ॰ (સં॰) વિખૂટું; છૂટું; અલગ (૨) રહિત વિયોગ પું॰ (સં) છૂટું પડવું તે (૨) વિરહ વિયોગાન્ત વિ॰ (સં॰) વિયોગના અંતવાળું; અશુભાન્ત (નાટક વગેરે)
વિરળ વિ॰ (સં॰) ખરાબ રંગનું (૨) વિવિધ રંગોનું વિધિ પું॰ (સં) બ્રહ્મા
વિરત વિ॰ (સં) વૈરાગ્યવાળું; નિવૃત્ત (૨) વિમુખ; અલગ (૩) ઉદાસીન
વિરવિત સ્ત્રી॰ (સં) વૈરાગ્ય; ઉદાસીનતા વિશ્વવિતા પું॰ રચનાર; નિર્માણ કરનાર વિદ્યુિત વિ॰ (સં) રચાયેલું; બનેલું
વિરત વિ॰ (સં॰) વિશેષ રત-લીન (૨) વિરતિવાળું; વિરક્ત
વિત્તિ સ્ત્રી (સં) વૈરાગ્ય; ઉદાસીનતા; વિરાગ વિદ્ પું॰ (સં॰ વિરુ) બિરદ; ખ્યાતિ વિતાવતી સ્ત્રી॰ બિરદાવલી; યશોગાન વિત્ત વિ॰ (સં॰) અલગ અલગ છૂટું (૨) દુર્લભ (૩) અલ્પ
વિત્ત વિ॰ નીરસ; ફીકું; અપ્રિય વિરસા મું॰ વારસો
વિરહ પું॰ (સં)જુદાઈ; વિયોગ કે તેનું દુખ વિત્તિળી સ્ત્રી વિરહવાળી સ્ત્રી
વિરહિત વિ॰ વિરહી; રહિત; વિનાનું; પરિત્યક્ત વિરહી પું॰ વિરહવાળો
વિજ્ઞાન પું॰ (સં) વૈરાગ્ય; વિરક્તિ વિજ્ઞાની વિ॰ વેરાગી; ઉદાસીન વિરાનમાન વિ॰ (સં) શોભીતું (૨) હયાત વિરાનના અ॰ ક્રિ॰ વિરાજવું; શોભવું (૨) વિરાજવું; બેસવું (૩) હાજર હોવું વિરાબિત વિવિરાજેલું; સુશોભિત; પ્રકાશિત; પ્રસિદ્ધ; ઉપસ્થિત
વિરાટ વિ॰ (સં॰) બહુ મોટું (૨) પું॰ વિશ્વરૂપ; વિભુ વિરામ પું॰ (સં) વિરમવું તે; થોભવું તે; આરામ વિરાસત સ્ત્રી॰ (અ) વારસો કે વારસ હોવું તે વિરુદ્દ પું॰ (સં) ખ્યાતિ; પ્રશસ્તિ વિસાવતી સ્ત્રી॰ (સં॰) બિરદાવળી; યશોગાન વિરુદ્ધ વિ॰ (સં॰) સામે; પ્રતિકૂળ વિરૂપ વિ॰ (સં॰) ઊલટું (૨) કદરૂપું વિરેચન વિ॰ (સં॰) રેચક; દસ્ત સાફ લાવનાર વિવેચન પું॰ રેચ કે તેની દવા વિશેષન પું॰ (સં) સૂર્ય (૨) ચંદ્ર (૩) અગ્નિ (૪) પ્રકાશ; ચમક
વિશેષ પું॰ (સં॰) અણબનાવ; પ્રતિકૂળતા (૨) સામે હોવું કે થવું તે; શત્રુતા

Page #374

विरोधाभास
૩૬૯
विशृंखल
વિરોધાભાસ ડું (.) વિરોધનો આભાસ; એક વિવા સ્ત્રી (i) બોલવાની ઇચ્છા (૨) અર્થ; અર્થાલંકાર
મતલબ, આશય વિરોથી વિ° () સામેનું પ્રતિકૂળ (૨) સામેવાળું; વિક્ષિત વિ (સ) અભિપ્રેત; અપેક્ષિત (૨) પું શત્રુ
પ્રયોજન; ઉદેશ; આશય વિન્દ્ર સ્ત્રી (અ) નિત્યનું કાર્ય દૈનિક કાર્ય વિવર (સં) કાણું (૨) ગુફા (૩) બોડ વિનંજ પું” (સં.) ઢીલ; મોડું થયું તે (૨) લટકવું તે વિવરપુ () વિસ્તારથી કહેવું તેનું વર્ણન, બયાન વિનંબના અને ક્રિ. વિલંબ કરવો (૨) લટકવું વિલ વિ(સં૦) વર્ણ (રંગ કે જાતિ) રહિત વિલિત વિ૦ (સં૦) લટકતું (૨) ઢલમાં પડતું; વિવર્ત પુ (સં.) આકાશ (૨) સમૂહ (૩) ભ્રમ | વિલંબવાળું
વિવર્તવાદ ! (સં.) વેદાંતનો એક સિદ્ધાંત કે જેમાં વિનક્ષણ વિ (સં.) અપૂર્વ; અસાધારણ
બ્રહ્માને સૃષ્ટિના મૂળભૂત ઉત્પત્તિસ્થાનરૂપ અને વિત્રાઉના અ ક્રિ વિલાપ કરવો; રોવું (૨) દુખી જગતને માયારૂપ માનવામાં આવે છે. પરિણામવાદ થવું (૩) સંકોચાવું
વિવશ વિ(સં.) લાચાર; અવશ વિતા વિ અલગ જુદું (૨) ૫ જુદાઈ; વિવ વિ. (સં.) વસરહિત; નાનું અલગપણું
વિવાદ ૫૦ (સં.) વાયુદ્ધ (૨) સામો વાદ કે મત વિનાના અન્ય ક્રિ અલગ થવું (૨) સ ૦િ અલગ (૩) ઝઘડો કરવું
વિવાદ ! (સં.) લગ્ન; પરિણય; પાણિગ્રહણ ત્રિપના અન્ય ક્રિ વિલાપ કરવો; વિલપવું વિવાહિત વિપરણેલું; પરિણીત વિત્રા (સં) રોવું કકળવું તે; વિલાપ વિવાહના સક્રિ પરણવું પિતાપ વિરોકકળ કરનાર; વિલાપ કરનાર વિવાદ-
વિદ લગ્નસંબંધનું તૂટવું તે; ફારગતી વિનાયત પં સ્ત્રી (અ) અંગ્રેજોનો દેશ (૨) યુરોપ વિધિવત વિ (સં.) એકલું; એકાંત (૨) શુદ્ધ, પવિત્ર
અમેરિકા કે તેમના પ્રદેશો (૩) પારકો દેશ; વિવિધ વિ૦ (સં.) અનેક જાતનું દૂરનો દેશ
વિવૃત વિશે (સં) ખુલ્લું, પહોળું વિસ્તૃત વિન્નાથતી વિ (અ) યુરોપ કે અમેરિકાનું (૨) વિવેકપુ (સં.) સારાનરસાની સમજ કે તેની શક્તિ; બ્રિટનનું (૩) પરદેશી, વિદેશી (તુર્કસ્તાનમાં વિનય આવેલા વિલાયત પ્રદેશના ગોરા લોકો માટે વિવેક વિ વિવેકવાળું; વિનયી વપરાતો થયેલો વિલાયતી શબ્દ અંગ્રેજો ગોરા વિવેવન પં. (સં) અવલોકન પરીક્ષા કે મીમાંસા; હતા એટલે એમને માટે પણ પ્રચલિત થયા સારાસારનું નિરૂપણ; અનુસંધાન કર્યો છે.)
વિરાર વિ (સ) સ્પષ્ટ સાફ (૨) ચોખું, વિનાત સૈન પં ટૉમેટો
(૩) સફેદ વિજ્ઞાન | (સં.) લહેર; મજા (૨) એશઆરામ; વિવિ૦ (સં.) પ્રવીણ; દક્ષ; કુશળ
સુખભાગ (૩) શૃંગારના હાવભાવ કે ચેષ્ટા વિરાત્રિ વિ (સં.) વિશાળ; મોટું વિશિની સ્ત્રી (સં.) યુવતી; કામિની (૨) વેશ્યા વિશિષ્ટ વિ૦ (સં.) વિશેષ; ખાસ; અસાધારણ; વિનાવિ (સં.)વિલાસપ્રિય; કામી; એશઆરામી વિલક્ષણ વિન વિ૦ (સં.) લીન; અલોપ થયેલું (જેમ કે, વિશિષ્ટત પં. દ્વત અને અંતની વચ્ચેનોઓગળીને કે મળી જઈને)
રામાનુજાચાર્યનો દાર્શનિક સિદ્ધાંત જેને આધારે વિન્ચેપ, ત્રેિપન ૫ (સ) લેપ છે કે કરવો તે માનવામાં આવે છે કે જીવાત્મા અને જગત બેઉ વિ7ોવાન ! (સં.) જોવું, તપાસવું કે નિહાળવું તે બ્રહ્મથી ભિન્ન દેખાવા છતાં વાસ્તવમાં ભિન્ન નથી. વિવર પું(સં.) આંખ; નેત્ર -
બ્રહ્મ જીવાત્મા અને જગત ત્રણે મૂલત: એક હોવા વિત્નો, વિત્નોપન પું(સં) લોપ કરવું તે; નાશ છતાં પણ કાર્યરૂપમાં ભિન્ન છે. જીવ અને બ્રહ્મમાં (૨) વિપ્ન
સંબંધ છે જે કિરણ અને સૂર્યમાં છે. વિત્નોમ વિ૦ (સં.) ઊલટું; વિરુદ્ધાર્થી (૨) પં સાપ વિશુદ્ધ વિ૦ (સં.) શુદ્ધ, નિર્મળ, ચોખું; પવિત્ર વિનો વિ (સં.) લોલ; અસ્થિર; ચંચળ વિશક્તિ સ્ત્રી શુદ્ધતા, પવિત્રતા વિ છું(સં.) બિલ્વ; બીલું કે બીલી
વિવિધ સ્ત્રી (સં.) કોલેરા રોગ વિશ્વપત્ર ! બિલ્વપત્ર
વિશંકત્ર વિક્રમ કે બંધન વિનાનું, સ્વચ્છેદી

Page #375

विशृंखलन
૩૭૦
विस्फीति
વિશંકર વિશે જેમાં ક્રમ કે શૃંખલા ન હોય તેવું
અસ્તવ્યસ્ત વિશેષ વિ (સં.) વધુ (૨) ખાસ (૩) અસાધારણ
(૪) ડું ભેદ; તફાવત (૫) અધિકતા; વધારો
(૬) ખાસ ગુણ વિશેષજ્ઞ વિ (સં.) ખાસ જાણનાર; તજ્ઞ વિવાવિ (સં.) શોકરહિત (૨) ! અશોક વૃક્ષ વિશંખ ! (સં.) વિશ્વાસ (૨) પ્રેમ વિશ્રાંતિ સ્ત્રી, વિશ્રામ પં. (સં૦) આરામ; થાક વિદ્યુત વિ (સં.) વિખ્યાત; પ્રસિદ્ધ વિશ્રત્તિ સ્ત્રી પ્રખ્યાતિ; પ્રસિદ્ધિ વિશિષ્ટવિ (સં.) પૃથ; છૂટું (૨)ખીલેલું (૩)ઢીલું વિરષ (સં) છૂટું કરવું તે; પૃથક્કરણ વિરવંમર ૫ (સં૦) ભગવાન; પ્રભુ વિર ! (સં.) સૃષ્ટિ; બ્રહ્માંડ વિશ્વની સ્ત્રી (સં.) વિશ્વમહોત્સવ વિરવયુદ્ધ પુંવિશ્વમાં થનારી લડાઈ વિવિદ્યાનિક પં. વિદ્યાપીઠ, યુનિવર્સિટી વિશ્વસનીય, વિરવત વિ (સંક) વિશ્વાસપાત્ર વિવવારjએવો મત કે સમગ્ર જગત એક સ્વતંત્ર
સત્તા છે અને નિશ્ચિત નિયમો અનુસાર વિકાસમાર્ગ ઉપર ચાલે છે. (૨) એવો સિદ્ધાંત કે તત્ત્વજ્ઞાન સંબંધી સઘળી વાતો સારાયે જગતમાં સાંભળવા
મળે છે. વિરત્ના, વિરાધાર ! (સં.) ઈશ્વર; બ્રહ્મ વિક્રવાસ ૫ (સં.) ભરોસો; શ્રદ્ધા; યકીન વિરવાસયાત છું. (સં) દગો; ધોખો વિરાણીપું (સં.)વિશ્વાસ કરનાર (૨)વિશ્વાસપાત્ર વિરવ પં(સં.) અગ્નિ વિધેશ, વિરવર !” (સં.) ઈશ્વર વિશj (સં) જ્ઞાનનાં બધાં અંગોની સારરૂપ
માહિતીવાળો ગ્રંથ; સર્વસંગ્રહ; “એન્સાઈ
ક્લોપીડિયા’ વિર ! (સં૦) વિષ; વખ; ઝેર વિષચા સ્ત્રી તે સ્ત્રી જેના શરીરમાં એ આશયથી
આહાર આદિ દ્વારા ધીરેધીરે થોડું ઝેર દાખલ કરી દેવાયું હોય કે જે એની સાથે શરીરસંબંધથી
જોડાતાં મૃત્યુ પામે વિષUOT વિ૦ (સં.) ખિન્ન; દુઃખી વિષધર (સં) સાપ વિષમંત્ર | (સં૦) ઝેર ઉતારવાનો મંત્ર વિષમ વિ૦ (સં૦) અસમાન (૨) કઠણ; મુશ્કેલ
(૩) હું સંકટ વિષમજ્વર ! (અ) જીર્ણજ્વર
વિષમય વિ૦ ઝેરી વિષય પું° (i) બાબત; વસ્તુ (૨) કામ-વાસના વિષયવિ (સં.) (સમાસમાં) અમુક વિષય સંબંધી વિષયમોવાડું ખાઓ પીઓ અને લહેર કરે એ
સિદ્ધાંત વિષયોનુપ વિ. કામવાસનાનો લોભી; કામુક વિષય-વાસના સ્ત્રી કામવાસના; ઈદ્રિય વિષયક
સુખભોગ વિષયાવિત વિ. વિષયમાં રમમાણ કે લીન વિયથી વિ (સં.) કામી; ભોગ-વિલાસી વિપવિત્ત વિ (સં૦) વિષયુક્ત; ઝેરી વિશાળ (સં) શીંગડું (૨) હાથીદાંત વિષાદ્રિ (સં) શોક; ખેદ; દુઃખ જિવાતુવિ (સં.) ઝેરી; વિષયુક્ત વિમj (સં.) નાટકના અંકોની વચ્ચે રખાતો એ
અંશ જેમાં કથાનકની પ્રગતિનો સંકેત મળે છે; નાટકનો એ અંશ જે અંકોની વચ્ચે આવી નાટકની જે કથા પહેલાં થઈ ચૂકી હોય અથવા જે હવે થનારી
હોય એની સૂચના મધ્યમપાત્રો દ્વારા રજૂ કરે છે. વિષ્યમવર વિ° (i૦) સહાયતા દેનાર વિષુવ, વિપુવતુ ૫૦ (સં.) રાત દિવસ બરોબર હોય
તે સમય વિષુવ, વિપુલ્લા પં. (સં૦) વિષુવવૃત વિના વિઝેરી; વિષયુક્ત વિણા, વિદ્યા સ્ત્રી (સં.) મળ વિષ્ટિ સ્ત્રી (સં.) વેઠ (૨) મજૂરી વિસંવાદ (સં.) અસંગતતા; વિરોધ (૨) દગો વિશ વિ (સં.) અસમાન; ઊલટું; જુદું વિરપુ (સં.) ત્યાગ (૨)દાન (૩) શૌચ;મળત્યાગ
(૪) મોક્ષ (૫) લિપિનો વિસર્ગ (૯) વિસર્જન પં. (સં) છોડવું તે (૨) બરખાસ્ત કરવું તે;
અંત વિરપુ (સં.) (ખણખૂજલી સાથે) એક જાતનો તાવ બિપી વિ. (સં૦) ચેપી વિસાપુ (અ) (અન્ય દેશમાં પ્રવેશ માટેનો) પારપત્ર વિસા પં. (અ) સંયોગ (૨) સંભોગ (૩) મૃત્યુ વિભૂષિા સ્ત્રી (i) કોલેરા વિચાર પું(સં) સેના હટાવી લેવી તે વિસ્તાર પં. (સં.) ફેલાવો વિતી, વિસ્તૃત વિ૦ (સં.) ફેલાયેલું; વિસ્તારવાળું વિસ્થાપન પુ (સં.) હટાવવું તે વિસ્થાપિત વિ (સં.) હટાવી લેવાયેલ; દૂર કરાયેલ વરિત વિ(સં) ખોલેલ; પહોળું થયેલા વિત્તિ સ્ત્રી મુદ્રાવૃદ્ધિ રોકવી તે

Page #376

विस्फोट
૩૭૧
वेदवाक्य
વિદ ૫ (સં૦) ફૂટવું તે (૨) ઝેરી ફોલ્લો વિદેવિ (સં.) ફૂટે એવું (૨) ૫૦ ફૂટે તેવો
પદાર્થ (૩) ઓરી-શીતળા રોગ વિમા ! (સં.) આશ્ચર્ય; અચંબો મિર પું(સં.) વીસરવું તે; વિસ્મૃતિ વિગત વિ (સં૦) આશ્ચર્યયુક્ત; ચકિત વિસ્કૃતિ વિ૦ (સં૦) વીસરાયેલું વિસ્મૃતિ સ્ત્રી વિસ્મરણ; વીસરવું તે; ભૂલી
જવું તે વિહંગ, વિહંગમ, વિદ ૫ (સં.) પક્ષી; પંખી વિહાર ! સવાર; પ્રભાત વિહાર | (સંક) વિચરવું-ફરવું તે (૨) રતિક્રીડા
(૩) બૌદ્ધ વિહાર-મઠ વિહિત વિ (સં.) નિશ્ચિત કે નિર્દેશ કરાયેલું વિહીન વિ૦ (સં.) રહિત; વિનાનું વિહત વિ૦ (સં.) બેચેન; ગભરાયેલું, વ્યાકુળ વૌક્ષ ડું (.) દૃષ્ટિ વીજ પુ (સં૦) જોવું તે વીર, વીવી સ્ત્રી (સં.) મોજું; તરંગ વીજ પું. (સં.) બીજ વીજન પં વીંજણો, પંખો વીરા ! (છે.) (પરદેશ-પ્રવેશનો) વિસા; પારપત્ર વીરો પં(ઈ.) વિશેષાધિકાર વીણા સ્ત્રી (સં.) સિતાર જેવું એક વાઘ લીપનિ સ્ત્રી સરસ્વતી (૨) પં. નારદ વીત વિ૦ (સંe) વીતેલું; નિવૃત્ત; રહિત (જેમ કે,
વીતરાગ) વીતરાજ વિરાગ કે વાસનારહિત વીfથા, વીથી સ્ત્રી (સં.) હાર; પંક્તિ (૨) રસ્તો
(૩) સૂર્યમાર્ગ વીર વિ૦ (સં.) બહાદુર (૨) પુંભાઈ (૩) યોદ્ધા વરાતિ સ્ત્રી (સં.) યુદ્ધમાં મરનારની (ઉત્તમ)
ગતિ; સ્વર્ગ વીરવ પં. ભારત સરકાર દ્વારા વીરતાપૂર્ણ કાર્ય
કરનારા સૈનિકોને અપાતો એક પદક વીરાધ્યા સ્ત્રી (સં.) યુદ્ધક્ષેત્ર વીdiાના સ્ત્રી વીર નારી વન વિ (ફા) વેરાન; ઉજ્જડ વીરની સ્ત્રી વેરાનપણું; ઉજ્જડપણું વીરાના ૫૦ (ફા') વેરાન જગા; જંગલ વીર, વીર્થ ! (સં૦) વીરતા; શૌર્ય (૨) શુક્ર યુગ, યુગા ! (અ) ઘટના બનાવ વુક છું. (સં.) ધર્માદા માલમિલકત ગુજૂ ડું નમાજ પહેલાં કરાતી શૌચવિધિ; વજૂ
યુગૂંદડું વજૂદ (૨) સિદ્ધિ, સફળતા (૩) અસ્તિત્વ;
હયાતી (૪) સ્થિતિ યુસમ, કુસંગત સ્ત્રી (અન્ય) વિસ્તાર; ફેલાવો
(૨) ક્ષેત્રફળ (૩) વસાત; સામર્થ્ય વુકૂત્ત વિ (અ) મળેલું; પ્રાપ્ત; ચૂકતે કરેલું પુસૂત્ની સ્ત્રી (અ) વસૂલાત; વસૂલ કરવું કે કરવાનું
તે; પ્રાપ્તિ વેંત પં. (સં.) ડીંટું (૨) સ્તનની ડીંટડી jતા ૫ (સં.) વંતાક; રીંગણ વૃંદ્ર પુ (સં૦) ટોળું વૃજ ! (સં.) વરુ વૃક્ષ પુ () તરુ; ઝાડ; ઝાડવું વૃત્ત (સં) વૃત્તાંત; ચરિત (૨) સમાચાર
(૩) ગોળ; વર્તુળ વૃત્તાંત (સં.) વૃત્ત; ખબર; હેવાલ વૃત્તિ સ્ત્રી (સં.) જીવિકા; ધંધો (૨) મનની વૃત્તિ;
વલણ; મનોવ્યાપાર વૃથા અન્ય (સં.) વ્યર્થ ફોગટ વૃદ્ધ વિ (સં૦) ઘરડું વૃદ્ધિ સ્ત્રી (સં૦) વધવું તે (૨) વ્યાજ (૩) અભ્યદય વૃશિવ ! (સં૦) વીંછી વૃષભ પં(સં) સાંઢ કે બળદ વૃષ્ટિ સ્ત્રી (સં.) વરસાદ વૈટિસ્નેટરડું (ઈ-)બારી જાળિયું; વાતાયન; સાયબાન સેક્યૂમ વિ. (ઈ) નિર્વાત; શૂન્ય વેક્યૂમ વસ્તીનાપું (ઇ.) કચરો સાફ કરવાનું નિર્વાત
યંત્ર
વેજ પું° (i) ત્વરા; ઝડપ સેનીટવિત્ર સ્ત્રી (ઈ.) શાકભાજી (૨) વિવનસ્પતિ
(જેમ કે, વેજિટેબલ ઘી) વેરવિ (ઇ) હોટલ વગેરેમાં ગ્રાહકને ખાણું લાવી
આપતો નોકર; બૅરો; તૈનાતી પિરંગ સ્ત્રી (ઈ.) વજન ઊંચકવું તે રેટિંગ ૫ () પ્રતીક્ષાલય રિનરી વિ૦ () પશુઓની ચિકિત્સા સંબંધી
ન, વેણી સ્ત્રી (સં.) ચોટલો (૨) પ્રવાહ; ધારા વેજુ છું. (સં.) વાંસ (૨) વાંસળી વેતન પં(સં.) મજૂરી; પગાર
તાત ! (સં.) વૈતાળ; ભૂત વેત્તા ! (સં) જાણકાર વેઝ ! (સં૦) નેતર વેઃ પં. (સં.) વેદ ગ્રંથ (૨) જ્ઞાન (૩) ચારનો સંકેત ચેતના સ્ત્રી (સં.) પીડા; દુઃખ વેવાવિ પે (સં૦) વેદનું પ્રમાણભૂત વાક્ય

Page #377

वेदांग
૩૭૨
व्यंजन
વૈિદ્રાં (સં.) વેદનાં છ અંગ વેવત (સં) અંતિમ જ્ઞાન; એક દર્શન વેદિક, વિવા, વેલી સ્ત્રી (સં.) યજ્ઞની વેદી વેબ ! (સં.) વીંધવું તે (૨) કાણું (૩) ખગોળનાં
ગ્રહ નક્ષત્રાદિ જોવાં તે વેધશા સ્ત્રી ખગોળ નિહાળવાની પ્રયોગશાળા વેનિટીપું (ઈ.) શૃંગાર માટેની પેટી, સિંગારદાન;
પ્રસાધનપેટી વેપશુ પે (સં.) કંપ; ધ્રુજારી વેત્તા સ્ત્રી વેળા; સમય (૨) સમુદ્રકિનારો
(૩) મર્યાદા વેન્ડર ૫૦ (ઇ) ઝારણ (રણ) લગાડનારો ન્જિાસ્ત્રી (ઈ.) લોખંડના સળિયા વગેરેને ઝારણ
લગાડવું સિલ્કીન ડું (ઇ) ચહેરા ઉપર લગાડવાનું એક
મલમ વેનિ, વેત્ની સ્ત્રી (સં૦) વેલી; લત્તા વેશ પં. (સં૦) પહેરવેશ; પોશાક (૨) રૂપ વેિશભૂષા સ્ત્રી (સં૦) પહેરવેશ વેર ! (સં) ઘર; મકાન વેક્ષાંત પં. (સં.) અંતઃપુર; રાણીવાસ વેિરથા સ્ત્રી (સં.) ગણિકા, રંડી વેશ્યાવૃત્તિ સ્ત્રી (અં) વેશ્યાનો ધંધો વેદન પં. (સં૦) લપેટવાનું બાંધવાનું કપડું
(૨) પાઘડી; ફેંટો વૈવવિધ વિ (સં) આ કે તે વિકલ્પવાળું,
મરજિયાત (૨) અનિશ્ચિત વૈ૦૫ (સં.) વિષ્ણુલોક, સ્વર્ગ વિન પં. (ઈ) રોગ-પ્રતિબંધક રસી જૈન પં. (ઈ) ભારખાનાનો ડબો વિચ પું(સં) વિચિત્રતા વૈજ્ઞાનિક વિ૦ (સં) વિજ્ઞાન સંબંધી (૨) પં. વિજ્ઞાનવેત્તા; વિજ્ઞાની; વૈજ્ઞાનિક
નિ પું(સં.) પગારદાર; નોકર વૈતર સ્ત્રી પરલોક (નરક)ની નદી વૈતાલ, વૈતાનિવાપુ (સં) બંદીજન, સ્તુતિ કરનાર;
સ્તુતિપાઠક; સ્તુતિપાઠથી સવારે રાજાઓને જગાડનાર વૈદ્ર પુ. વૈદ્ય (૨) (સં.) વિદ્વાન વૈજપું આયુર્વેદનું વૈદું-વૈદની વિદ્યા વૈa (સં.) વિદગ્ધતા; ચાતુરી વૈવિક વિ (સં.) વેદ સંબંધી; વેદનું (૨) વેદમાં
કહેવાયેલું વૈદ્ય પું(સં) વૈદ; વૈદું કરનાર
વૈદ્ય ૫૦ વૈદક; વૈદું; આયુર્વેદ વૈદવિ (સં.) વિધિ કે કાનૂન મુજબનું ઠીક; રીતસરનું વૈદ્યર્થ (સં૦) વિધર્મી હોવું તે (૨) નાસ્તિકતા વૈધવ્ય પું. (સં.) રંડાપો; વિધવાપણું વૈધાનિવ વિ (સં) વિધાન સંબંધી જૈન ૫ (ઈ.) વાન (ગાડી)
જોય ! (સં૦) ગરુડ (૨) અરુણ (કશ્યપ અને વિનતાનો પુત્ર એવો એ ગરુડનો મોટો ભાઈ અને
સૂર્યના રથનો સારથિ કહેવાય છે.) વૈપાર પુ. વેપાર વૈપી પું વેપારી જૈમ (સં.) ઐશ્વર્ય, મહિમા (૨) ધનદોલત
મશાસ્ત્રી વિ. ઐશ્વર્યશાળી વૈમનાથ પં. (સં.) અણબનાવ (૨) વેર; શત્રુતા વૈમાત્ર, વૈરાગ વિ. ૨(સં૦) સાવકું; ઓરમાયું વૈવિત વિ (સં.) વ્યક્તિગત હૈયાવરા વિ (સં”) વ્યાકરણ સંબંધી; વ્યાકરણનું (૨) પું વ્યાકરણનો જાણનાર; વ્યાકરણની રચના કરનાર; વ્યાકરણશાસ્ત્રી વૈર ૫ (સં.) વેર; ઝેર; દ્વેષ વૈરશક્તિ સ્ત્રી (સં.) વેર લેવું તે; વેરનો બદલો વૈરાળ વૈરાગ્યવાળો (૨) એક જાતનો સાધુ
વેરાગી વૈરાગ્ય ! (સં.) વૈરાગ; વિરક્તિ
રિ, વી મું. (સં.) વેરી; શત્રુ વૈવાહિક વિ (સ) વિવાહ સંબંધી (૨) પે સસરો વૈશાલ પં. (સં.) વૈશાખ માસ વૈશ-એનપું ગધેડો; ગર્દભ, લંબકર્ણ વૈશિવ પં. (સં.) છમાંનું એક દર્શનશાસ વૈ (સં.) ચારમાંનો એક વર્ણ વૈષવાનર છું. (સં.) અગ્નિ કવૈયા પં. (સં.) વિષમતા; અસમાનતા વૈષ્ણવ પં. (સં.) વિષ્ણુપંથી વૈલી વિ તેવું; તે જાતનું વસે અતેમ; તે રીતે વોટ ડું (ઇ.) મત વાદલાતા, વોટર મતદાર વોર ડું (ઈ) વીજશક્તિનો એકમ વોલ્ટેજ | (ઈ.) વીજશક્તિનું વોલ્ટમાં માપ (બળ)
, ચં છું(સં.) કટાક્ષ અંજવિત્ર, ચંત્રિપું ઉપહાસાત્મક અને સાંકેતિક ચિત્ર; “કાર્ટૂન' વ્યંગપું. (સં.) કખ વગેરે અક્ષર (૨) નિશાની (૩) ખાનપાનની વાની કે શાક અથાણું ચટણી વગેરે

Page #378

व्यंजना
૩૭૩
व्रीहि
ચંશના સ્ત્રી (સં૦) પ્રગટ કરવાની શક્તિ; શબ્દની
એ શક્તિ જેમાં એના સામાન્ય અર્થને છોડી કોઈ વિશેષ અર્થનો બોધ થાય છે. વ્યવત વિશે () પ્રગટ વિત . (સં૦) જણ; કોઈએક (૨) કોઈ વ્યક્તિ પદાર્થ વ્યા વિ. (સં.) વ્યાકુળ (૨) કામમાં લીન ઉદ્યમી
ગન પં. (સં.) વીંજણો; પંખો વ્યતિ મું (સં૦) ઊલટો ક્રમ (૨) વિઘ્ન તિવિત અ સિવાય; વિના (૨) વિ. (સં.) ભિન્ન; સિવાયનું વ્યતિરે! (સં.) અતિરેક, વૃદ્ધિ (૨) ભેદ જુદાઈ; ઊલટાપણું વ્યતીત વિ (સં.) વીતેલું; ગત વ્યતિપતિ મું. (સં) ભારે ઉત્પાત (૨) જ્યોતિષમાં
એક ખાસ યોગ વ્યથા સ્ત્રી () પીડા; દુઃખ
થત વિ (સં.) દુઃખી; વ્યથા પામેલું મિર પુ (સં.) દુરાચાર; છિનાળવું
મરજિત સ્ત્રી વ્યભિચારી સ્ત્રી મિરાણી વિવ્યભિચાર કરનાર વ્યા (સં) ખપત; ખર્ચ વ્યર્થ વિ. (સ) નકામુંફોગટ અર્નવા વિ (સ) અપ્રિય (૨) દુઃખદ (૩) શું
અપરાધ (૪) દુઃખ વ્યવધાન(સં.) આંતરો; પડદો (૨) અલગ પડવું
તે; વિચ્છેદ (૩) અંત વ્યવસાયપુ (સં.) ધંધો, રોજગાર (૨) અભિપ્રાય; મતલબ વ્યવસાયી વિ ધંધાવાળું, વેપારી વ્યવસ્થા સ્ત્રી (સર) પ્રબંધ; ગોઠવણ (૨) નિયમ વ્યવસ્થાપ ! (સં.) વ્યવસ્થાનું કામ કરનાર; પ્રબંધક; “મેનેજર' વ્યવસ્થિત વિ૦ (સં.) વ્યવસ્થાવાળું, નિયમિત વ્યવER jo () વર્તન (ર) ધંધો-રોજગાર (૩) પ્રથા; રિવાજ (૪) કેસ; મુકદમો દિ સ્ત્રી (સં.) એકલ વ્યક્તિ ચર પં. (સંeદુઃખ; વિપત્તિ (૨) ટેવ; શોખ
(૩) કુટેવ (૪) વિષયાસક્તિ વ્યસની વિ વ્યસનવાળું
તવિ (સં.) લીન; ઉદ્યમી; વેરાયેલું છૂટું પાડેલું વ્યારા ૫ (સં.) તે શાસ્ત્ર જેમાં બોલચાલ અને સાહિત્યમાં ઉપયોગમાં લેવાતી ભાષાનું સ્વરૂપ, એ શબ્દોનું ગ્રથન, એનાં અંગપ્રત્યંગ અને એમના
પ્રકારો, એમના પારસ્પારિક સંબંધો અને રચનાવિધાન તથા રૂપપરિવર્તનની વિવેચના કરવામાં આવી હોય (૨) ભાષા સંબંધી નિયમો સાથે સંબંધવાળું પુસ્તક થાવુecત વિ૦ (સં.) વ્યગ્ર; ગભરાયેલું; વ્યાકુળ વ્યા સ્ત્રી (સં.) સ્પષ્ટીકરણ; ટીકા થાક્યાતાપુ (સં૦) વ્યાખ્યાન કરનાર (૨) લેકચરર ધ્યાહ્યાન ! (સં૦) ભાષણ; વિવેચન
યાતિ પં. (સં.) વિઘ્ન (૨) ઘા; પ્રહાર ચાઇ પું(સં.) વાઘ; શાર્દૂલ ધ્યાનj (સં9) છળ, કપટ (૨) ઢીલ; વાર (૨) મૂડીનું
વ્યાજ વ્યાધ પં. (સં.) શિકારી (૨) વિ દુષ્ટ વ્યાધિ સ્ત્રી (સં.) રોગ; બીમારી (૨) પંચાત; ઝંઝટ વ્યથિત વિ (સં.) રોગથી ઘેરાયેલું થાપવા વિ૦ (સંeફેલાયેલું થાપના સક્રિ વ્યાપવું; પ્રસરવું; ફેલાવું વ્યાપાર ૫ (સં) કામ; ધંધો (૨) વેપાર; રોજગાર ધ્યાપારી પુ (સં.) વેપારી; સોદાગર (૨) વિ વ્યાપાર
સંબંધી વ્યાત વિ૦ (સં.) વ્યાપેલું, પ્રસરેલું વ્યક્તિ સ્ત્રી પ્રસાર; ફેલાવું તે વ્યાયામ ! (સ) કસરત થાત ! (સં.) સાપ (૨) વાઘ (૩) વિ દુષ્ટ વ્યાજૂ સ્ત્રી-પું વાળુ (સાંજનું ભોજન) વ્યાવહારિક વિ૦ (સં.) વ્યવહારનું કે તે વિષેનું (૨) વહેવારુ વ્યાસંગ પે (સંવ) અતિ સંગ; વ્યસન ચાર પુ (સં.) વાક્ય બુમ ! () ક્રમમાં ઊલટાપણું હોવું તે વ્યુત્પત્તિ સ્ત્રી (સં.) ભાષાના શબ્દોનો ઊગમ કે
તેની વિદ્યા ચુતન વિશે (સં૦) વિદ્ધાન; પંડિત મૂહ ! (સં) વૃંદ; સમૂહ (૨) સેનાની ખાસ રચના| મોરચો (૩) પરિણામ
વ્યો છું. (સં.) આકાશ (૨) વાદળ તાપુ (સં૦) જવું તે (૨)સમૂહ; ટોળું (૩) વ્રજપ્રદેશ તથા રસ્ત્રી (સં.) ફરવું તે (૨) રણભૂમિ (૩) હુમલો વળ ! (સં9) ઘા; જખમ વાત છું. (સં) આચારનો નિયમ (૨) ઉપવાસ પ્રતિવા, વ્રત, વ્રત્ય ૫ (સં.) વ્રતવાળો; વ્રતધારી
(૨) બ્રહ્મચારી ત્ર સ્ત્રી (સં.) લજ્જા; શરમ વદિ સ્ત્રી (સં૦) ચોખા; ડાંગર
કેસ; -રોજગાર
) એ
ન

Page #379

## પુંડર; ભય; સંશય
જના અ ક્રિ શંકા કરવી સંવર ! (સં.) મહાદેવ; શિવ
શા સ્ત્રી (સં.) સંશય; ડર ફિત વિ (સં.) ભયભીત; ડરેલું; શંકાવાળું શંકુ પે (સં.) ખીલી; ખૂટી (૨) શંકુ આકાર શા સ્ત્રી સોપારી કાપવાની સૂડી શંa | (સં.) શંખલો શંગર (ફા) હિંગળોક શંકડું શંઢ, હીજડો (૨) બેવકૂફ શંડ, શંઢ ડું (સં.) શંઢ, નપુંસક (૨) સાંઢ શંવર (સં.) યુદ્ધ
મુ પે (સં9) શિવ ગવાન (અ) અરબી આઠમો માસ (શાબાન). શાપુ (અ) શહૂર; અક્કલ; આવડત (૨) કામ
કરવાની રીત; પહોંચ શરવાર વિશે શહૂરવાળું; કાબેલ વિદ પં. (સં.) ગાડું (૨) ભાર; બોજો પાવર સ્ત્રી (ફા) ખાંડ
રવિ પેશકરિયું વરપાર, શારપના પં શકરપારો; એક વાની રિરંગી સ્ત્રી મીઠો ઝઘડે; પ્રેમ-કલહ શત્ર સ્ત્રી (અ શક્લ) સિકલ; ચહેરો; રૂપ
(૨) ઉપાય; રસ્તો શીર (સં.) શાલિવાહનનો શક સંવત શક્કત્રિ વિ૦ (ફા) રૂપાળું સુંદર સિકલવાળું
વંત ! (સં.) પક્ષી શન (સં) શુકન; શુભ ઘડી (૨) પક્ષી શનિ ! () પક્ષી શકા ! (અ) ચીરો; ફાટ વિર સ્ત્રી ખાંડ ગવી વિશકવાળું; શંકાશીલ પવિત્ત ૫ (સં.) સશક્ત; સમર્થ પવિત્ત સ્ત્રી (સં૦) બળ; તાકાત (૨) દેવી
(૩) પરાક્રમ (૪) અધિકાર વિતા વિશે (સં.) શક્તિશાળી વિતદીન વિ (સં.) શક્તિ વગરનું નિર્બળ વતુ ! (i) સસ્તુ; સાથવો શી વિ (સં.) બની શકે એવું; સંભવિત શ પં. (સં) ઈદ્ર પાવન સ્ત્રી (અ) ચહેર; રૂપ (૨) ઉપાય; રસ્તો હુર ! (અ) શખસ; માણસ; વ્યક્તિ
વિયત સ્ત્રી- (અ) વ્યક્તિત્વ; વ્યક્તિતા શહુર વિશે (અ) એક જણનું વ્યક્તિગત ત્રિપું (અશગ્લ) વેપાર; કામધંધો (૨) વિનોદ;
મનોરંજન શત પું? (અ) શૃંગાલ; શિયાળ શાપુન ! શુકન (૨) સગાઈ થયાના ચાંલ્લાની વિધિ શનિ ૫ શુકન જોઈ ખાનાર સાધારણ જોષી
પુસ્તાવિ (ફા) ખીલેલું; પ્રફુલ્લ પાતળી સ્ત્રી પ્રફુલ્લતા શar કળી; ફૂલ (૨) વિલક્ષણ કોઈ નવી ઘટના
વિ, ઘી સ્ત્રી (સં.) ઈદ્રાણી શર, શR પં(અ) વૃક્ષ; ઝાડ શના પુ (સં૦) વૃક્ષ (૨) વંશવૃક્ષ (૩) તલાટીનો
ખેતરોનો નકશો શ૦૫ (સં૦) ખંધો માણસ; લુચ્ચો માણસ શા, ન શું શણ શત વિ (સં.) સો; ૧૦૦ શત પુ (સં.) સોનો સમૂહ; સેંકડો (૨) સૈકું શતની સ્ત્રી તોપ તથા અ (સં.) સો રીતે, સેંકડો પ્રકારે તિરંગ સ્ત્રી (હા) શેતરંજ શતરંગી સ્ત્રી (ફા) શેતરંજી (૨) શેતરંજ રમવાનાં
ખાનાંનું કપડું (૩) પુંસરસ શેતરંજ રમી જાણનાર તાળી સ્ત્રી (સં9) સૈકું; સો વરસ શતાયુવિ (i) સો વરસનું ચિરંજીવ શતાવધાન (સં૦) સો અવધાન કે તેની શક્તિવાળો માણસ તાવથી પુસો અવધાન એકસાથે કરી શકે તેવો માણસ (૨) સ્ત્રી શતાવધાનનું કામ કે શક્તિ શz૫ (સં.) દુશ્મન; રિપુ; શત્રુ; સામેવાળો શત્રુતા સ્ત્રી દુશ્મનાવટ; શત્રુતા
લીઃ વિ૦ (અ) ભારે; ખૂબ; સખત શ૬૫(અ) જોર; ભાર (૨)‘તશદીદ' અક્ષરનું દ્ધિત્વ
૬-૩-૬, શોપ ! ઠાઠમાઠ; ધામધૂમ શા ! (અન્ય) તાબૂતનો ઝંડો નવા વિ૦ (ફા) સાંભળનાર; સુણનાર શનવા સ્ત્રી સુનાવણી નાન સ્ત્રી (ફાશિનાખત) પિછાણ; પરિચય શના વિ (કા. શિનાસ) પિછાણનાર (સમાસને
અંતે) બનાસા વિ પિછાણનાર નાસા સ્ત્રી પિછાણ

Page #380

शनि
શનિ પું॰ (સં॰) સૌરજગતનો સાતમો ગ્રાહ; સૂર્યથી એનું અંતર ૮૮૬૦૦,0000 માઇલ છે અને સૂર્યની પ્રદક્ષિણામાં એને ઘણુંખરું ૨૯ વર્ષ ૬ મહિના લાગે છે. શશિન પૃથ્વી કરતાં લગભગ નવગણો મોટો છે; એની પ્રદક્ષિણામાં ૯ ચંદ્ર ઘૂમી રહ્યા છે. (૨) એક વાર કે દિવસ (૩) કમનસીબ શનૈઃ અ. (સં॰) ધીમે
પથ પું॰ (સં॰) સોગન
શષ્ઠ સ્ત્રી॰ (અ) સંધ્યા કે ઉષાની લાલી Aòત સ્ત્રી॰ (અ) કૃપા; મહેરબાની; મહેર ।। સ્ત્રી॰ (અ॰ શિફા) તંદુરસ્તી; આરોગ્ય શાણાના પું॰ દવાખાનું
શી વિ॰ (અ॰ શફીઅ) વચ્ચે પડી પતાવટ કરનાર; મધ્યસ્થી
શી વિ॰ (અ) દયાળું; મહેરબાન; કરુણાળુ શાń વિ॰ (અ॰) સ્વચ્છ (૨) પારદર્શક રાવ સ્ત્રી॰ (ફા) રાત
૩૭૫
શલ-હોર વિ॰ (ફા) રતાંધળું
શવનમ સ્ત્રી॰ (ફા) ઝાકળ; ઓસ (૨) પાતળા બારીક મલમલની એક જાત
શમન પું॰ (સં॰) શમવું-શમાવવું તે ગમવા પું॰ (ફા) જરાક; લગીર
શવનમી સ્ત્રી॰ (ફા) મચ્છરદાની શવ-રાત સ્ત્રી॰ (ફા॰) એક ઇસ્લામી તહેવાર (શાબાન મહિનાની પંદરમી રાતના આ તહેવારની રાત વડીલોની વંદના કરીને હલવારોટી વહેંચવામાં આવે છે ને આતશબાજી છોડાય છે.) રાવાવ પું॰ (અ॰) યૌવન; જુવાની (૨) ખૂબસૂરતી વાત સ્રી॰ (અ) સૂરત; સિકલ; સમાનતા શવિસ્તાન પું॰ (ફા॰) સૂવાનો ઓરડો; અંતઃપુર ગલીનાવિ॰ (પા) રાતનું; વાસી (૨) પું॰રાતમાં પૂરું
કરવાનું કામ; દાન્ત કુરાનનો પાઠ રાથીદસ્ત્રી॰ (અ) ચિત્ર;છબી; સમાનતા; અનુરૂપતા વેદ્ર સ્ત્રી॰ (ફા+અ) ૨મજાન માસની ૨૭મી તારીખની રાત (એમ મનાય છે કે ત્યારે ખુદા જુએ છે કે કોણ મારી બંદગી કરે છે.) વે-તાર, વે-તારીષ્ઠ સ્ત્રી॰ (ફા) અંધારી રાત રાત્રે-માહ, રાત્રે-માહતાબ સ્ત્રી॰ (ફા) ચાંદની રાત શોોન અ॰ (ફા) રાતદિવસ; હરદમ શન્દ્ર પ્॰ (સં॰) અવાજ; ધ્વનિ (૨) શબ્દ; વચન; બોલ; વાણી
શબ્બીરવિ॰ (ફા॰ ?) નેક; ભલું (૨) સુંદર; ખૂબસૂરત ગમ પું॰ (સં॰) શાંતિ; શમવું કે શમાવવું તે (૨) મનનો સંયમ
શમના પું॰ (અ) પાઘડી કે ફેંટાનો તલો શમશેર સ્ત્રી॰ (ફા) તલવાર શમલ પું॰ (અ) સૂર્ય ગમતી વિ॰ સૌર; સૂર્ય સંબંધી
શમા સ્ત્રી॰ (અ॰ શમઅ) મીણબત્તી (૨) દીવો માવાન પું॰ દીવી
શમી સ્ત્રી॰ (સં॰) સમડાનું ઝાડ શમ્યા પું॰ (ફા) શનિવાર
શમ્મા વિ॰ (અ) જરાક; લગીર (૨) પું॰ મૃદુ-જરા
સુવાસ શમ્સ પું॰ (અ) સૂર્ય
શમ્મી વિ॰ સૌર; સૂર્ય સંબંધી
शरमाश
શયતાન પું॰ (અ) શેતાન (૨) ભૂતપ્રેત (૩) દુષ્ટ માણસ (૪) ક્રોધ ખોટાપણું વગેરે દુર્ગુણ વતાની સ્ત્રી॰ શેતાનિયત; દુષ્ટતા શયન પું॰ (સં) સૂવું તે (૨) શય્યા; પથારી; ખાટલો; પલંગ; બિસ્ત્રો
વનાર પું॰ સૂવાનો ખંડ; શયનગૃહ; શયનકક્ષ શય્યા સ્ત્રી॰ (સં॰) પથારી (૨) પલંગ શય્યાપાન, શય્યાપાત્તર પું॰ (અ) શયનગૃહનો રક્ષક; પહેરેગીર
શર પું॰, સ્ત્રી॰ (અ) દુષ્ટતા (૨) પું (સં॰) બાણ; તીર ARX સ્ત્રી॰ (અ) કુરાનની આજ્ઞા (૨) મુસલમાનનું ધર્મશાસ્ત્ર (૩) દીન; મજહબ
રર્ફે વિ॰ (અ) શર-ધર્મશાસ્ત્ર પ્રમાણેનું (૨) ધર્મને અનુસરી ચાલનાર ગી વિ॰ (ફા॰) પૂર્વનું શનળ સ્ત્રી॰ (સં) આશરો; ઓથ; શરણ શરત વિ॰ (સં॰) શરણે આવેલું ગર્ાર્થી વિ॰ (સં) શરણ ચાહતું; આશ્રયાર્થી શર્થ વિ॰ (સં) શરણદાતા; શરણયોગ્ય રત્-વ્ સ્ત્રી॰ (સં) શરદ ઋતુ Aર પું॰ (અ॰) મોટાઈ (૨) ઉત્તમતા (૩) માન ફગરવત પું॰ (અ) ઠંડું મીઠું એક પીણું શરબતી વિ॰ આછા પીળા રંગનું (૨) રસદાર (૩) પું એક જાતનું લીંબુ કે મલમલ શમ સ્ત્રી॰ (ફા॰) લાજ; મર્યાદા; શરમ ગરમસાર વિ॰ (ફા॰) શરમાળ; શરમિંદું
શરમસારી સ્ત્રી॰ શરમાળુતા; લજ્જા; સામે આવતાં જ શરમાઈ જનારી
શર્મા, શર્માજૂ વિ॰ શરમાળ
શરમાના અ॰ક્રિ॰ શરમાવું; સંકોચ પામવું (૨) સ॰ ક્રિ શરમાવવું
ગરમાગરમી અ॰ શરમેશરમે; શરમથી

Page #381

शरमिंदा
૩૭૬
शस्त्रागार
શર્ષિા વિ(ફા) શરમિંદું, શરમાયેલું શરમિંતી સ્ત્રી શરમાળપણું; લાજ શમીના વિ શરમાળ રરર (અ) ચિનગારી શરદ સ્ત્રી (અ) ટીકા; ભાખ્ય; સ્પષ્ટીકરણ
(૨) ભાવ; દર શર-નાન સ્ત્રી લાગતનો દર; વિઘોટી રાવત સ્ત્રી (ફા૦) શરીક થવું તે; હિસ્સેદારી;
સામેલગીરી; સહયોગ શારા, શાપુ સુસવાટો (હવાનો) (૨) મોટો
અવાજ શરત સ્ત્રી (અ) શરીફપણું; ભલમનસાઈ;
સુજનતા; ભદ્રતા; કુલીનતા શરાબ સ્ત્રી (અ) દારૂ; મધ; મદિરા શાહના પુ (ફા) દારૂનું પીઠું રવિહોર, શરાબઢાર, શRાવી દારૂડિયો RUવવો, વરદ્વાર સ્ત્રી (ફા) દારૂની લત શર વોર વિ૦ (ફા) તરબોળ; બિલકુલ પલળીને
લદબદ થયેલું શથિત સ્ત્રી (અ શર્તનું બળ વ૦) શરતો રાપર ૫૦(અ) ચિનગારી શરત સ્ત્રી (અ) દુષ્ટતા; પાજીપણું, શેતાનિયત;
તોફાન-મસ્તી, ચંચળતા; ધૃષ્ટતા Rપતિ વિ૦ (અ) દુષ્ટ; પાજી (૨) તોફાની; મસ્તીખોર; નટખટ શરીરતન અ (અ) દુષ્ટતાથી; પાજીપણાથી Rારા પું? (અ) ચિનગારી શાસન ! (સં.) ધનુષ રાગત સ્ત્રી (અ) શરિયત; કુરાનની આજ્ઞા
(૨) ન્યાય શરી વિ૦ (અ) સામેલ (૨) પં ભાગીદાર
(૩) મદદગાર; સાથી પર પં. (અ) કુલીન માણસ; ખાનદાન કે ભલો
માણસ (૨) વિશે ભલો (માણસ) પરીક્ષા | સીતાફળ કે સીતાફળી પરીક્ષાના વિ૦ (અમ્ફા) સજ્જનતાપૂર્ણ પર વિ (અ) દુષ્ટ; શરારતવાળું (૨) પું. (સં.) શરીર; દેહ
(સં.) દેહી; આત્મા (૨) વિ. શરીરધારી શ ! (અ) સૂર્યોદય (૨) પૂર્વ દિશા શરા સ્ત્રી (સં.) સાકર (૨) ખાંડ શર્દી વિ (કા) પૂર્વનું; પૂર્વીય
ટે સ્ત્રી (ઇ) ખમીશ; પહેરણ શર્ત સ્ત્રી (અ) શરત; હોડ
શર્વિલંત વિ૦ (ફા) શરતથી બંધાયેલું શર્નિયા અ (અ) શરત સાથે; નક્કી (૨) વિનિશ્ચય ગત વિશરતી; શરતવાળું શક્ર (અ) મોટાઈ; ઉત્તમતા; માન શર્વત પં. (અ) ઠંડું મીઠું એક પીણું શરબત શર્વતી વિ આછા પીળા રંગનું (૨) રસદાર (૩) પું
એક જાતનું લીંબુ કે મલમલ શર્મ સ્ત્રી (હા) શરમ; લાજ; મર્યાદા શર્મસાર વિ૦ (ફા) શરમાળ (૨) શરમિંદુ
ઝ, પત્નિ વિશરમાળ શાશાની અ શરમે શરમે; શરમથી ર્તિ સ્ત્રી શરમાળપણું; લાજ
Mા વિ (ફાળ) શરમિંદુ; શરમાયેલું રત્ના વિશરમાળુ; લજ્જાશીલ શા પુ (હવાનો) સુસવાટો (૨) મોટો અવાજ ગર્વ (સં9) શિવ કે વિષ્ણુ શર્વરપુ (સં) અંધકાર (૨) કામદેવ શર્વર સ્ત્રી (સં.) રાત્રિ (૨) સાંજ (૩) સ્ત્રી શતામ, શનગમ ! (કા) સલગમ, ગાજર જેવું
એક કંદ શત્રમ પું(સંક) તીડ (૨) પતંગિયું શનાળા સ્ત્રી (સં.) સળી; સળિયો (૨) તીર (૩) હાડકું
નૂવા ! (હા) (સ્ત્રીઓનો) એક જાતનો કબજો રચ (સં૦) નસ્તર; વાઢકાપ (૨) એક જાતનું
બાણ શાદિયા સ્ત્રી વાઢકાપનો ઇલાજ; શસ્ત્રચિકિત્સા શવ ! (સં.) શબ; મડદું I ! (સં.) સસલું (૨) વિ (ફા) છે; ૬ શશાપુ (સં૦) શશ; સસલું શરીર ફાછ બાજૂઓ (૨) વિચક્તિ, દિંગ શાયર ! () ચંદ્ર; શશી; શશાંક
-માદી વિ૦ (ફા) છમાસિક શ-૪-પંગ (ફાડ) છક્કો-પંજો, જૂગટું (૨)
ગડમથલ, વિમાસણ શશાંવ ડું (.) ચંદ્ર; મૃગાંક
પં શશ; સસલું શશિ, છાશ ૫૦ (સં.) ચંદ્ર, શશધર શ-પંગપું(ફા) છક્કો પંજો જૂગટું (૨)ગડમથલ;
વિમાસણ શસ્ત સ્ત્રી શિસ્ત, નિયમબદ્ધ વર્તન શસ્ત્ર ! (સં) હથિયાર શસ્ત્રક્રિયા સ્ત્રી વાઢકાપ; નસ્તર શસ્ત્રાગાર પં. (સં૦) શસો રાખવાની જગા

Page #382

शस्य
૩૭૭
શસ્ય પું॰ (સં॰) ઘાસ; ફળ; ફૂલ વગેરે (૨) અનાજ (૩) ફસલ; પાક
વંશાĒ પું॰ (ફા॰) શહેનશાહ; બાદશાહ દ્દ પું॰ (ફા) (‘શહ’ એ ‘શાહ’નું-બાદશાહનું લઘુરૂપ છે.) શાહ; બાદશાહ (૨) વરરાજા (૩) વિ॰ શ્રેષ્ઠ; ઉત્તમ (૪) સ્ત્રી॰ શે; પ્રભાવ; મહોરાથી મોં સંતાડી કોઈને ભડકાવવા કે ઉત્તેજવાની ક્રિયા કે ભાવ
ગહનાવા પું॰ (ફા॰) શાહજાદો; રાજકુંવર શહોર વિ॰ (ફા॰) બળવાન; શક્તિશાળી શહતીર પું॰ (ફા॰) લાંબો પાટડો તૂત પું॰ (ફા॰) એક ફળઝાડ-શેતૂર હવ પું॰ (અ) મધ
શહના પું॰ (અ) કોટવાળ (૨) ખેતીવાડીનો રખેવાળ શહનારૂં સ્ત્રી॰ (ફા॰) શરણાઈ; નફેરી હવાના પું॰ (ફા) વ૨ જોડે જતો નાનો છોકરો હૂમત સ્ત્રી॰ (ફા॰) શેહમાત કરવું તે શહર પું॰ (ફા॰) શહેર; નગર શહેર-પનાહ સ્ત્રી॰ (ફા) કોટ; શહેર-કોટ શહર-અવવિ॰(ફા॰)શહેર બહાર કાઢેલું; બહિષ્કૃત શહરયાર પું॰ (ફા) એક મોટો બાદશાહ (૨) શહેરનો રક્ષક ને સહાયક સહરાતી વિ॰ શહેરી; નાગરિક
રાહરિયત સ્ત્રી॰ (ફા) નાગરિકતા; શહેરીપણું શહેરી વિ॰ (ફા॰) શહેરી; નાગરિક શહવત સ્ત્રી॰ (અ॰) શહેવત; ભોગવિલાસની ઇચ્છા;
કામવાસના
શહાવત સ્ત્રી॰ (અ॰) સાક્ષી (૨) સાબિતી (૩) સાક્ષી થવું તે (૪) શહીદી
શદ્દાના વિ॰ (ફા॰) શાહી; રાજવી (૨) ઉત્તમ (૩) પું॰ એક રાગ
શહાલ પું॰ (ફા) એક જાતનો ઘેરો લાલ રંગ શહાવી સ્ત્રી॰ લાલાશ
સદ્દીત પું॰ (અ) ધર્મ કે શુભ હેતુ માટે પ્રાણ આપનાર; પોતાનો ભોગ (બલિ) ચઢાવી દેનાર શાંન્ત વિ॰ (સં) શંકર સંબંધી (૨) શંકરાચાર્ય સંબંધી
શાંત વિ॰ (સં॰) ચૂપ; મૂગું (૨) સ્થિર; અચંચલ (૩) ઢીલું; થાકેલું (૪) તૃપ્ત; સંતુષ્ટ; ઠંડી પ્રકૃતિવાળું
શાંતિ સ્ત્રી (સં) શાંતતા; નિઃશબ્દતા; મનની સ્થિરતા; આરામ; ચેન; સાંત્વના શાંતિદૂત પું॰ શાંતિનો પ્રચારક શાંતિસંધિ સ્ત્રી શાંતિના હેતુથી મેળ કરવો તે
शादी ब्याह
શાફસ્તી સ્ત્રી (ફા) શિષ્ટતા; સભ્યતા (૨) સારમાણસાઈ
શાŞસ્તા વિ॰ (ફા॰) શિષ્ટ; સભ્ય (૨) ભલું; નમ્ર શાફરી સ્ત્રી॰ શાયરી; કાવ્ય કરવું તે શાવñ પ્॰ (સં॰) શાકભાજી; શાક (૨) પું॰ (ઇ) ‘શૉક'; ચોટ; ધક્કો; આઘાત
શાō, શાાવિ॰ (અ) કઠણ; મુશ્કેલ (૨) અસલ્ક્ય ગાટીન પું॰વીસ તોલાનું એક માપ; ગાડીમાં લાદેલી
વસ્તુ
શાન પું॰ (સં॰) ટુકડો (૨) ૠગ્વેદની એક શાખા શાળાંગ પું॰ કાળાં મરી
શાળાન્ત પું॰ આમલી
શાહારી પું॰ (સં॰) માંસનો નહિ; શાકપાન અનાજનો આહાર; નિરામિષાહાર
શાહી વિ॰ શાકપાન અનાજનો જ આહાર કરનાર કે તે વિષેનું; નિરામિષાહારી ગાવિની સ્ત્રી॰ શાકભાજી વાવેલી જમીન (૨) દુર્ગાની એક અનુચરી
રાત્રિ વિ॰ (અ॰) કૃતજ્ઞ (૨) સંતોષી શાળી વિ॰ (અ) ફરિયાદી (૨) ચુગલીખોર શાન્ત વિ॰ (સં॰) શક્તિ સંબંધી (૨) પું॰ શક્તિ-પૂજક શાહ્ સ્ત્રી॰ (ફા॰) શાખા (૨) શીંગ શારવાર વિ॰ (ફા॰) શાખ કે શીંગવાળું શાષ્ટ્ર-માના પું॰ અણબનાવ કે ઝઘડો યા પંચાત (૨) શક; સંદેહ (૩) કલંક; એબ
શા સ્ત્રી॰ (સં॰) ડાળી (૨) અંગ; વિભાગ; ફાંટો શાહાત્મ્ય પું॰ (સં॰) વાનર
શાલી પું॰ (સં॰) ઝાડ (૨) વિ॰ શાખાવાળું; શાખાનું શાćિ પું॰ (ફા) શિષ્ય; ચેલો શાળી સ્ત્રી॰ ચેલી; શિષ્યા શાન્ત વિ॰ (અ॰) વિલક્ષણ; અનોખું શાન્ત-ય-નાવિર અ॰ (અ॰) કદી કદી; ક્યારેક ક્યારેક શાળ પું॰ (સં) અસ્ત્રો ઘસવાની પથરી-સલ્લી (૨) કસોટીનો પથ્થર
શાતિર વિ॰ (અ) દક્ષ; નિપુણ (૨) પું॰ શેતરંજ રમી
જાણનાર
શાત્ વિ॰ (ફા) ખુશ; રાજી (૨) પૂર્ણ; ભરેલું શાદ્-વાશ અ॰ (ફા॰) રાજી રહો (૨) શાબાશ ગામાન વિ॰ (ફા) રાજી; ખુશ ગાવાવ વિ॰ (ફા॰) ભર્યુંભાદર્યું શાવિયાના પું॰ (ફા) ખુશીનાં વાજાં વાગે તે (૨) મુબારકબાદી કે તેને અંગે અપાતી ભેટ ગાવી સ્ત્રી॰ (ફા॰) લગ્ન (૨) ખુશી; આનંદ શારીબ્યાહ પું॰ લગ્નોત્સવ (૨) આનંદોત્સવ

Page #383

शादीशुदा
૩૭૮
शाहराह
શાલીશવા વિવિવાહિત; પરણેલો શકિતવિ (સર) હરિયાળું; લીલું (૨)પું લીલું ઘાસ શાન સ્ત્રી (અ) ઠાઠમાઠ; ભપકો; છટા (૨) ભવ્યતા
(૩) શક્તિ; વૈભવ (૪) પ્રતિષ્ઠા શાનદ્વાર વિ૦ (ફા) ભવ્ય; ભભકદાર; શાનવાળું શા- ત્ત સ્ત્રી (અ) શાનસોગાત; ભપકો; ઠાઠ શાના (ફા) કંધો; ખભો (૨) કાંસકી શાપ ! (સં૦) શાપ; બદદુવા આપટિવ મયુરમોર શાપિત વિ (સં.) શાપ પામેલું શા પુ. (ફા) દવાવાળી દિવેટ કે બત્તી, ઘામાં
મુકાય છે તે શાળી વિ (ફા) “શફા'-આરોગ્ય આપનારું શવ ! (અ) ૨૪થી ૪૦ ઉંમરનો આધેડ વયનો
પુરુષ શાબાશ અને (ફા) ધન્ય! વાહ! શબ્દ, શાબ્દિ, શાહિદ્દો વિ (સં૦) શબ્દ સંબંધી
(૨) શબ્દોમાં કહેલું; મૌખિક શામ સ્ત્રી (ફા) સાંજ (૨) અંતકાળ શામત સ્ત્રી (અ) કમનસીબ (૨) દુર્દશા (૩)
આફત; વિપત્તિ શામતિ- વિ૦ (ફા) કમનસીબ; અભાગિયું શામતિ વિ કમનસીબ પિયાના ડું (ફા) શમિયાનો; મોટો તંબૂ શામિત્ર વિ (ફા) સામેલ સાથે મળેલું
માત્ર વિ સુખદુઃખનું સાથી શાળી સ્ત્રી દસ્તા કે હાથાને છેડે પહેરાવાતી ખોળી શામવિધા એક જાતનો કબાબ માંસની વાની શાખા ! (અ) સુંઘવાની શક્તિ Tયેલા પું(સં૦) સાયક; બાણ (૨) તલવાર શાય વિ૦ (અ) શોખીન; ઈચ્છુક શા અન્ય (ફા) કદાચ; સંભવ છે કે શાયર ! (અ) શાઇર') કવિ શાયરી સ્ત્રી સ્ત્રી કવિ; કવયિત્રી શાયરી સ્ત્રી શાયરી; કવિતા કાવ્ય કરવું તે શાયતા વિ૦ (અ) શિષ્ટ શાયા વિ(અ) જાહેર (ર) છપાવેલું પ્રકાશિત શાથી વિ (સ) (સમાસમાં અંતે) સૂનાર; પોઢનાર શા ! (સં.) ધનુષ્ય; કામઠું શાહ વિ (સં૦) શરદ ઋતુ સંબંધી (૨) પું વર્ષ
(૩) વાદળ શારા સ્ત્રી (સં.) વિદ્યાદેવી; સરસ્વતી શારી, શાલી વિ૦ (સં.) શરદ ઋતુ સંબંધી રિલાં સ્ત્રી (સ) મેના
શરીર, શારી િવિ (સં૦) શરીર સંબંધી શા છત્ની સ્ત્રી એક પ્રકારની દરિયાઈ માછલી શર્ટવેવ ! (ઈ) લઘુ તરંગ શહૂંડ . (ઇ) આશુલિપિક શાસ્તૂન પું(સં) સિંહ (૨) વાઘ શાસ્ત્રપું(સં) સાલનું ઝાડ (૨) સ્ત્રી (ફા) ઓઢવાની
શાલ શનિનો જ ! (હા) શાલ પર ભરતકામ કરનાર શાનવા ડું (ફા) શાલ વણનાર (૨) એક જાતનું
રેશમી વસ્ત્ર શનિવાર સ્ત્રી શાલનું વણાટકામ શાના સ્ત્રી (સં૦) શાળા; નિશાળ (૨) સ્થાન; જગા
ત્રિ પું(સં.) ડાંગર શાસ્ત્રીનવિ (સં.) નમ્ર, વિવેકી (૨) શિષ્ટ; સદાચારી શાસ્ત્રીદોત્રી પુ (સં૦) ઘોડા વગેરે પશુઓની ચિકિત્સા
કરનાર શનેિય વિ (સં.) શાળા સંબંધી સાવ ! (i) પશુનું બચ્યું શાશ્વત વિ () નિત્ય; સનાતન શાપુ (સં.) હાકેમ; રાજ્યકર્તા શાસન છું. (સં.) રાજ્ય; હકૂમત (૨) શાસ; આજ્ઞા
(૪) દંડ; સજા શાસન-વિધાન પં શાસનના નિયમ કાનૂન વગેરે
બનાવવાનું કાર્ય શાસિત વિ (સં.) શાસન પામેલું શત સ્ત્રી (સં.) શાસન (૨) શિક્ષા ત્રિપુ (સં.) ધર્મશાસ્ત્ર(૨) કોઈ વિષયનું પ્રમાણબદ્ધ
જ્ઞાન શાસ્ત્રાર ડું શાસ્ત્ર રચનાર શાસ્ત્રજ્ઞ વિ શાસ્ત્રને જાણનારું; શાસ્ત્રવેત્તા શાસ્ત્રવિધાન ! શાસ્ત્રમાંનું વચન શાસ્ત્રવેત્તા ડું () શાસ્ત્રને જાણનાર શાસ્ત્રી પં. (સં.) શાસ્ત્ર જાણનાર શાસ્ત્રીય વિ. (સં.) શાસ્ત્ર સંબંધી (૨) શાસ્ત્રશુદ્ધ શાસ્ત્રોક્ત વિ શાસ્ત્રમાં કહેવાયેલું
ઇરાદ, શાદી ૬૫૦ (ફા) શહેનશાહ; બાદશાહ શાÉશાહી સ્ત્રી શહેનશાહપણું (૨) શાહવટ; ચોખ્ખો
વહેવાર શદ (ફા) રાજા; બાદશાહ (૨) વિબહુ મોટું રાહતા ! (ફા) શાહજાદો; રાજકુંવર હલી સ્ત્રી શાહજાદી; રાજકુંવરી શાદાપુ તે વસાહત કે જે મહેલ કે કિલ્લાની નીચે
કે આસપાસ વસી હોય શાહરાદ પુંછ (ફા) રાજમાર્ગ

Page #384

शाहाना
૩૭૯
शिविका
Tહીના વિ૦ (૩) શાહી; રાજસી; ઉત્તમ શાદિત પું? (અ) શાહેદ; સાક્ષી શાહિલી સ્ત્રી સાહેદી; સાક્ષી શાદી વિ (ફા) બાદશાહી; બાદશાહને લગતું શિંva હિંગળોક શિની વિ હિંગળોકવણું શિવ સ્ત્રી (સં.) શિંગ; ફળી શિવી થાજો ! (સં.) દ્વિદળ; દાળ શિવના ! (ફા) સકંજો શિવ સ્ત્રી (ફા) દબાવાથી કે બીજી રીતે
પડતી ગડી શિવમ ડું (ફા) પેટ (૨) અંદરનો ભાગ શિવમી વિ (ફા) પેટનું (૨) પેટા; અંદરનું શિવમાર ! (ફાળ) સાથિયો શિક્ષા પુત્ર (ફા) શકરો બાજ શિવ ! (અ) શિકાયત; ફરિયાદ શિક્ષપ્ત સ્ત્રી (ફા) હાર; પરાજય શિસ્ત સ્ત્રી તૂટ્યું-ફૂટ્યું હોવું તે
તા વિ (ફા) તૂટ્યું-ફૂટ્યું, ભાંગનું (૨) ઘસડી નાંખેલું (લખાણ) શિયત સ્ત્રી (અ) ફરિયાદ (૨) ચાડીચુગલી
(૩) રોગ; બીમારી શિયતિવિશિકાયત કરનાર (૨)જેમાં શિકાયત
હોય તેવું શિલાર (ફા) પશુપંખીને ખેલમાં મારવાં તે;
મૃગયા (૨) શિકારનું પશુપંખી (૩) ભક્ષ; ભોગ શિવIR /દ સ્ત્રી શિકાર કરવાની જગ્યા શિવ સ્ત્રી એકજાતની મોટી નૌકા, ‘હાઉસબોટ' શિક્ષા પુ. વિશિકાર કરનાર; પારધી શિવ ! (ફા) સંતોષ શિક્ષવાપુ (સં.) ભણાવનાર; વિદ્યાગુરુ શિક્ષણ પં. (સં) ભણતર; કેળવણી; અધ્યાપન;
તાલીમ (૨) ભણાવવું તે અધ્યાપન શિક્ષસ્ત્રી (સં.) શિક્ષણ, કેળવણી (૨)વિદ્યાનું જ્ઞાન
(૩) નસિયત; શિખામણ (૪) બોધ; પાઠ; સજા શિક્ષાર્થી ૫૦ (સં.) વિદ્યાર્થી શિક્ષિતવિ (સં.) શિક્ષા પામેલું, કેળવાયેલું ભણેલું;
આધુનિક શિક્ષાદીક્ષાથી સંપન્ન શિવં પુ (સં) મોરનું પીંછું (૨) શિખા fશવંs () મોર (૨) બાણ; તીર
Gર (સં૦) ટોચ; શૃંગ શિવરા સ્ત્રી- દહીં ખાંડ વગેરેનું એક પેય
G સ્ત્રી (સં૦) ચોટલી શાળી પું(સંર) મોર (૨) બાણ; તીર
શિaj (ફા) ચીરો, નસ્તર (૨) ફાટ (૩) કાણું;
છેદ પિતા વિ ખીલેલું, પ્રફુલ્લ શિe j કળી; ફૂલ (૨) કોઈ વિલક્ષણ ઘટના શિત વિ (સં.) ક્ષીણ; દૂબળું (૨) ધારદાર; સરાણ પર
તેજ કરેલું શિતાવ અ (ફા) ઝટપટ; જલદી; તરત શિતાબવાર વિ. ઉતાવળું શિતાવી સ્ત્રી (કાવ્ય) ઉતાવળ શિતિવડ પં(સં.) મોર (૨) શિવ શિથિત્ર વિશે (સં૦) ઢીલું પોચું (૨) ધીમું; મંદ
(૩) આળસુ (૪) થાકેલું શિત સ્ત્રી (અ) તેજી; જોર (૨) અધિકતા; પ્રબળતા શિના સ્ત્રી (ફા૦) પિછાન; પરિચય; પરખ; વિવેક શિaj (ફા સિપર) ઢાલ શિષ સ્ત્રી (અ) રોગ વગેરેથી છુટકારો
(૨) તંદુરસ્તી; આરોગ્ય શિલ્લાના ડું (ફા) દવાખાનું પિર સ્ત્રી (સ્ત્રી) પાલી શિર ! (સં૦) માથું (૨) મથાળું (૩) શિખર શિરત, શિરાતિ સ્ત્રી (અ) ભાગીદારી; સહયોગ શિદિન ૫૦ ઓશીકું ણિ સ્ત્રી (સં.) લોહીની નસ; નાડી શિક્ષિત સ્ત્રી ભાગીદારી; સહયોગ શિરીષj (સં.) અતિ કોમળ ફૂલોવાળું એ નામનું એક
વૃક્ષ કે તેનું ફૂલ શિરોધાવિ (સં.) માથે ચડાવવા જેવું, પૂજ્ય; માન્ય શિળ પુ (સં૦) શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિ શિક, શિર પં(સં) માથાના વાળ શિર્વ પં. (અ) ઈશ્વર જેવું બીજાને માનવું એ પાપ
(ઇસ્લામમાં) શિા સ્ત્રી (સં.) પથ્થરની છાટ; પથરો શિનજિત ૫૦ સ્ત્રી શિલાજિત ઔષધિ શિના પુ. (સં૦) પથ્થર પર કોતરેલો લેખ શિનિંગ ૫ (અ) વિલાયતી નાણાનો એક સિક્કો શિની,9 પુંભમરો (૨) બાણ (૩) મૂર્ખ (૪) યુદ્ધ શિવ ! (સં૦) હાથથી કોઈ ચીજ બનાવી તૈયાર
કરવાની કામગીરી; હુન્નરકળા; કારીગરી શિલ્પા, શિવ ! શિલ્પી; કારીગર શિવ ! (સં.) ભલું, કલ્યાણ (૨) શંકર શિવાની, શિવા, શિવાની સ્ત્રી પાર્વતી શિવાન, શિવાના ! શિવાલય; મહાદેવ
(૨) મંદિર શિવિલા સ્ત્રી (સં.) ડોળી; પાલખી

Page #385

शिविर
૩૮૦
शुभ
શિવિર ! (સં.) શિબિર; છાવણી, ડેરો (૨) કોટ,
કિલ્લો શિશિર ૫૧ (સં૦) ઠંડી કે તેની ઋતુ; શિયાળો શિશિર ડું ચંદ્રમાં શિશુ (સં૦) બાળકનું બચ્યું fણ પુ (સં) પુરુષની ગુલૈંદ્રિય શિદ વિ (સં૦) સભ્ય; સુશીલ શિક્ષણમંત્ર ૫૦ પ્રતિનિધિમંડળ; “ડેપ્યુટેશન' શિખાવાપુ (સં.) શિષ્ટને ઉચિત કે સભ્ય ગણાતો
આચાર શિષ્ય પુ (સં.) ચેલો (૨) વિદ્યાર્થી (૩) સાગરિત;
શાગિર્દ (૪) અંતેવાસી શિત ૫૦ નિયમબદ્ધ વર્તન; “ડિસિપ્લિન' શિસ્ત સ્ત્રી (ફા) માછલી પકડવાનો કાંટો
(૨) નિશાન; લક્ષ્ય . શિવ ! (અ) જવાળા (૨) ખરતો તારો શીમા, શીયા ડું (અ) મુસલમાનોનો શિયા
સંપ્રદાય શૌર (સં) સીકર; પાણીની ફરફર શો વિ (સં૦) તરત; જલદી; ઝડપી શીત વિ (સં૦) ઠંડું (૨) પં. શિયાળો તર ! ચંદ્ર શૌત વિ (સં.) શીતળ; ઠંડું શીતના સ્ત્રી (સં.) શીતળા; બળિયા શીર ! (ફા) દૂધ; ક્ષીર શીરો, શાણો, શાસ્ત્ર વિ (ફા) દૂધ
પીતું, ધાવણું બાળક) શ- વિ (ફા) સાધારણ ગરમ; કોકરવાયું શીર-વિહંગ સ્ત્રી (ફ) ખીર, દૂધપાક શરમાત્ર સ્ત્રી (ફાળ) એક જાતની ખમીરની રોટી શીરા ! (હા) શરબત (૨) ચાસણી શીરાણાપુ (કા) પુસ્તકની બાંધણીની પટ્ટી કે ત્યાંનું
સીવણ (૨) વ્યવસ્થા; પ્રબંધ શૉ વિ (કા) શીરીન; મીઠું (૨) ખારું શરીન વિ મીઠું મધુર શરીરની સ્ત્રી (ફા) મીઠાશ (૨) મીઠાઈ શીf વિ (સં.) તૂટેલું-ફૂટેલું, જીર્ણ શીર્ષ પુ (સં-) શિર; માથું શર્ષવાપુ (સં.) મથાળું (૨) માથું શીતપુ (સં.) વર્તન, ચારિત્ર્ય (૨)સ્વભાવ;પ્રકૃતિ શાપું માથું શીશમ ડું (ફા) સીસમ શીશમહત્ત પુ (ફા) કાચથી જડેલો મહેલ; જેની દીવાલોમાં દર્પણ જડ્યાં હોય તેવો મહેલ
શાપુ (ફા) કાચ (૨) દર્પણ (૩) કાચની બનેલી વસ્તુ; શીશો
શાળા વિ અતિ કોમળ; નાજુક શશી સ્ત્રી શીશી, બાટલી દૃષિ, શું સ્ત્રી (સં.) સૂંઠ પંડ કું. (સં.) હાથીની સૂંઢ કે તેને ગળતો મદ શંકા સ્ત્રી (સં.) સૂંઢ (૨) શરાબ શુંકી પું. (સં.) હાથી (૨) દારૂવાળો શુગમ સ્ત્રી (અ) સૂર્યકિરણ શુ પે (સં.) પોપટ, સૂડો સુવાના ! (ફા) શુક્રાના; કૃતજ્ઞતા; આભાર ગુવા સ્ત્રી (સં.) પોપટની માદા; પોપટી શુશોદ ! (અ) દબદબો; પ્રતાપ શુાિ ! (અ) શાહી ફરમાન શવિત્ત સ્ત્રી (સં.) છીપ શુક્ર ૫ (સં) શુક્ર તારો કે વાર (૨) વીર્ય શુક્ર, શુદિયા ૫ (ફા) આભાર; ધન્યવાદ શુપુર વિશે અહેસાન માનનાર; આભારી; કૃતજ્ઞ
'ાિરી સ્ત્રીને અહેસાનમંદી; કૃતજ્ઞતા શુજિયા ડું આભાર; ધન્યવાદ વત્રવિધોળું; ઊજળુંસફેદ (૨) ડું અજવાળિયું (૩) ચાંદી (૪) માખણ I ! (અ) વેપાર; કામધંધો (૨) વિનોદ; મનોરંજન શુપુન, શુકૂન પં શુકન સુત્ર (અ) વેપાર; કામધંધો (૨) વિનોદ;
મનોરંજન સુવિ વિ (સં.) શુદ્ધ, પવિત્ર (૨) સાફ ચોખું
ના, ગામ વિ (અ) વીર; બહાદુર ગામત સ્ત્રી (અ) વીરતા, બહાદુરી તુર ડું (ફા) ઉy; ઊંટ મુવી સ્ત્રી (ફળ) ભવિષ્યની વાત; ભાવિ લધુસ્ત્રી (ફા) કોઈ વિષયનું થોડુંક જ્ઞાનકે સમજ
સૂધબૂધ શા વિ (ફા) થઈ ચૂકેલું; ગયુંગુજર્યું (૨) થયેલું
(સમાસમાં) (ઉદાઃ “શાદીશુદા'). શુદ્ધ વિ (સં.) ચોખ્ખું; સાફ, નિર્દોષ શુદ્ધતા સ્ત્રી પવિત્રતા; શુદ્ધતા શુદ્ધિ સ્ત્રી (સં.) ચોખ્ખાઈ (૨) સાફ કે પવિત્ર થવું તે રિપત્ર ! મુદ્રણની ભૂલોના સુધારાની યાદી શુક્યા ! (અ) પડોશ ગુવા પું? (અ) શક (૨) વહેમ; ભ્રમ રામ વિ૦ મંગળ; કલ્યાણકારી (૨) ૫ (સ) શુભ; કલ્યાણ

Page #386

शुभा
૩૮૧
शोकार्त
રામ પં શક; વહેમ; ભ્રમ (૨) સ્ત્રી (સં૦) શોભા એતો સ્ત્રી આસક્તિ; રતિ; પ્યાર શુ વિ૦ (સં.) સફેદ; ધોળું
શેયર ડું (ઈ.) શેર (કંપનીનો) ગુમારડું (ફા) ગણતરી; લેખું; હિસાબ (૨) સંખ્યા શેરહોલ્ડર ૫૦ (છે) શેર (કંપનીનો) ધરાવનાર (૩) શુમાર; અંદાજ
શેરડું (અન્ય) ફારસી ઉર્દૂ આદિની બે ચરણોની કવિતા માત્ર સ્ત્રી પું? (અ) ઉત્તર દિશા
(જેમ કે, ગાલિબના શેર). ગુમાની વિ° ઉત્તરનું; ઓતરાદું
શેરડું (કાવ્ય) વાઘ, સિંહ (૨) ભારેબહાદુર; સાહસિક મૂન વિ (અ) પૂરું; કુલ; બધું
માણસ ગુરૂપું (અ) શરૂઆત; આરંભ (૨) ઊગમ રલિત ! બહાદુર ગુ છું(સં) મૂલ્ય; ફી
શેરની સ્ત્રી વાઘણ સિંહણ શુભૂષા સ્ત્રી () સેવાચાકરી; બરદાસ
શેરપંગા ! વાઘનખનું શસ્ત્ર વિ (સં.) સૂકું; નીરસ, લૂખું
શેર-સવર ! (ફા) સિંહ સુત-વ-શૂ સ્ત્રી (ફા) નાહવું-ધોવું તે (૨) ધોઈ શેરવાની સ્ત્રી ઉત્તર ભારતની અમુક ઢબનો કોટ કરી શુદ્ધ કરવું તે
શે. પું.(ફા૦) રીત; ઢંગ (૨) દસ્તૂર; પ્રથા શુતા વિ (ફા) ધોયેલું (૨) સ્વચ્છ
શેવાત શેવાળ; લીલ ગુહા (અ) બદમાશ (૨) ગુંડો
શેષ | (i) બાકી (૨) બચત (૩) શેષનાગ (૪) શુહરત સ્ત્રી (અ) ખ્યાતિ; પ્રખ્યાતિ (૨) અફવા વિ. બાકી રહેલું શ્વર પું(સં) સૂવર, ભૂંડ, વરાહ
શૈક્ષાિવ વિ (સં.) શિક્ષણ સંબંધી; શિક્ષાપ્રદ ચડું મીઠું (૨) આકાશ (૩) વિ ખાલી શક્ષિવા વિ૦ (સં.) શિક્ષણનું શિક્ષણ વિષયક ફૂપ પુ (સં શૂર્પ) સૂપડું
શૈલ પું? (અ) મુસલમાનની એક અટક (૨) પીર; ન વિ (અ) ખરાબ (૨) અભાગી (૩) સૂમ; ઇસ્લામનો ધર્માચાર્ય કંજૂસ
તનત સ્ત્રી (અ) શેતાનિયત જૂર, શૂરવીર વિ૦ (સં.) બહાદુર; વીર
શૈતાન પં શેતાન (૨) ભૂતપ્રેત (૩) દુષ્ટ માણસ નપું (સ) શૂળ; કાંટો (૨) શૂળી (૩) પીડા; ચૂંક (૪) ક્રોધ ખોટાઈ વગેરે દુર્ગુણ (૪) ત્રિશૂળ
શતાની સ્ત્રી શેતાન સ્ત્રી (૨) શેતાનિયત; શરારત ના પું(સં) ત્રિશૂલપાણિ, શિવ
(૩) વિ. શેતાન સંબંધી જૂની ! () શિવ (૨) સ્ત્રી શૂળી (૩) શૂળ; પીડા થરાયું. (સં.) શિથિલતા; ઢીલાશ ઍવત્ર પું, ગૃહત્ના સ્ત્રી (સં૦) સાંકળ; બેડી શતા વિ (ફા) શયદા; આશક (૨) ક્રમ; શ્રેણી
ૌત્ર ૫ (સં.) પર્વત (૨) વિપથ્થરનું (૩) કઠણ શું પુ (સંવ) ટોચ; શિખર (૨) શિંગડું.
ૌનના સ્ત્રી પાર્વતી શું ! (સં.) શણગાર; સજાવટ
ની સ્ત્રી (સં.) ઢબ, રીત; પરિપાટી; ચાલ; ઢંગ; શૃંગારના સ ક્રિ શણગારવું; સજવું
લેખનપદ્ધતિ શુંરત વિ (સંર) શણગારેલું, શૃંગારવાળું નેન્દ્ર ! (સં૦) ગિરિરાજ; હિમાલય શુંmરિયા ! દેવના શણગાર સજનાર રત્યેય વિ૦ (સં.) પથ્થરનું (૨) પહાડી (૨) બહુરૂપિયો
શૈવવિ૦ સં) શિવ વિષેનું (૨) પં શિવનો ભક્ત કે I (સં.) શિયાળ
તેના ધર્મના અનુયાયી ajમુસલમાનની એકજાત (૨) પીર; ઇસ્લામનો પૌત્રિની સ્ત્રી (સં.) નદી ધર્માચાર્ય
શૈવાન ! (૫૦) શેવાળ; લીલ સ્ત્રી (ફાટે) શેખચલ્લી, મૂર્ખ, રણવ પં. (સં૦) બાળપણ Gર (સં) શિખર; ટોચ (૨) શીશ; માથું રૌષા ડું ઉપાસ્ય દેવને ધરાવેલ ફૂલ કે પ્રસાદ જે (૩) મુગટ
ભક્તોને અપાય છે. શેલી સ્ત્રી (ફા) વડાઈ, અભિમાન; ઘમંડ શોવ ! (સં.) ખેદ; દુઃખ
લીવર, વાર વિ૦ (ફા) ઘમંડી; શોન વિ શોકથી વિહ્વળ ગપ્પી
શોતર વિ શોકથી ઘેરાયેલ iા વિ૦ (ફા) આસક્ત, આશક
શatત વિ શોકથી પીડિત બ. કો. – 25

Page #387

शोख
૩૮૨
श्रव्य
વિ (ફા) ધીટ; ધૃષ્ટ (૨) નટખટ (૩) ચપળ (૪) ઘેરો અને ચટકદાર (રંગ) શોથી સ્ત્રી પીટતા; ધૃષ્ટતા; નટખટપણું, ચપળતા શોર ! (સં) ચિંતા; વિમાસણ (૨) દુઃખ; શોક શોદય વિ૦ (સં) દુઃખદ; ચિંતાજનક શાળ વિ (સં.) લાલ (૨) પં લાલ રંગ ગોળા ! (સ) લોહી શોથ છું. (સં.) સોજો શોધj() શુદ્ધિ (૨)દુરસ્તી (૩) પતાવટ, અદા
કરવું તે (૪) શોધ; તપાસ; ખોળ; પરીક્ષા શોધવા ! (સં.) શોધનાર (૨) સુધારનાર શયન પે (સં.) શુદ્ધ-સાફ કરવું તે (૨) શોધવું તે;
તપાસ; ખોળ (૩) વિરેચન શોના સક્રિ શુદ્ધ કરવું (૨) શોધવું
વિ (ફા) ધોવું તે કે તેની મજૂરી ગોવા ! (અશઅબદ) જાદુ (૨) દગા-ફટકો ગોવા ! (અશુઅબ) ખાતું; શાખા
મન વિ (સં૦) શોભતું સુંદર (૨) શુભ; મંગળ ગમતા સ્ત્રી (સં૦) સુંદરી (૨) અને ક્રિ શોભવું જેમાં સ્ત્રી (સં.) કાંતિ; સુંદરતા માયા વિ. (સં) શોભતું; સુંદર
મત વિ (સં.) શોભાવાળું; સુંદર શોર ! (કાવ્ય) ક્ષાર (૨) શોરબકોર શોરપુર પં શોરબકોર; ઘોંઘાટ શોરલા ડું (ફા) સેરવો શો ! સુરોખાર શોરાપુરા વિ (ફા) ઝઘડાળુ શશિ સ્ત્રી (હા) શોરબકોર (૨) ઝઘડો
(૩) ખળભળાટ (૪) હિલચાલ (૫) પ્રસિદ્ધિ શોલિા વિ (ફા) વ્યાકુળ; વિકળ શોરલાલ વિ(ફા) પાગલ શોતા પુ (અ) આગની ઝોળ; ભડકો; આગની
આંચ; શોલો શોત્રા-હૂ વિ૦ ઉગ્ર સ્વભાવનું શોના- વિ બહુ સુંદર ગોશા ! (ફા) અદ્ભુત વાત (૨) વ્યંગ્ય શોષ છું. (સં.) સોસ, તરસ પur ! (સં.) શોપવું તે; શોષણ હા ! વ્યભિચારી, લફંગો (૨) ગુંડો; બદમાશ (૩) ખૂણવરણાગી શોદલા નપુંશ્લફંગાપણું, ગુંડાપણું, છેલબટાઉપણું;
લુચ્ચાપણું શોહરત સ્ત્રી (અ); શો પં ખ્યાતિ; પ્રસિદ્ધિ (૨) અફવા
શૌત્ર ૫ (અ) શોખ હોંસ (૨) વલણ; ઝોક શાં સ્ત્રી (અ) શાન; ઠાઠ (૨) તાકાત (૩) રોફ; પ્રભાવ લિયા વિશોખવાળું (૨) અશોખથી
ન વિ શોખીન શની સ્ત્રી શોખીનપણાનો ભાવ; બન્યાઠન્યા
રહેવાની ઈચ્છા શૌર ! શુદ્ધતા, પવિત્રતા (૨) જંગલ જવું તે;
પ્રાત:કર્મ શત સ્ત્રી સપત્ની; શોક (પતિની બીજી સ્ત્રી) શૌર્ય ! (સં.) શૂરવીરતા; શૂરાતન
(ફા) સ્વામી; માલિક માન () તે સ્થાન જ્યાં શબોને અગ્નિદાહ
અપાય છે; મસાણ પશુ (સં૦) દાઢી-મૂંછ થાય વિ. (સં૦) કાળું (૨) પં શ્રીકૃષ્ણ થાન વિ (સં.) કાળું, શામળું થામાં સ્ત્રી (સં.)યુવતી (૨) કોયલ (૩)અંધારી રાત સ્થાન ડું શિયાળ (૨) (સં૦) સાળો કે બનેવી રયે ! (સં.) બાજ પક્ષી શ્રદ્ધાંતિ, શ્રદ્ધાંગત્ની સ્ત્રી (સં.) મૃતાત્મા પ્રત્યે
શ્રદ્ધા પ્રગટ કરવા કહેવામાં આવતા શબ્દો શ્રદ્ધા સ્ત્રી (સં.) નિષ્ઠા; વિશ્વાસ; આસ્થા થતા વિ° () શ્રદ્ધાળુ; આસ્થા રાખનાર શ્રદ્ધાપદ વિ. (સં.) શ્રદ્ધાને પાત્ર; શ્રદ્ધાને યોગ્ય;
શ્રદ્ધેય શ્રદ્ધા વિ૦ (સં૦) પૂજ્ય; શ્રદ્ધાપાત્ર
- પુ (સં૦) મહેનત (૨) થાક શ્રમ-(સં.) પરસેવાનું ટીપું શ્રપત્ર ! (સં.) પરસેવો શ્રમજીવીવિમહેનત-મજૂરી કરીને જીવનાર (૨) ૫૦
મજૂર શ્રમવાર ! (૨) નિર્માણકાર્યમાં સ્વેચ્છાથી અપાતો
સહયોગ શ્રાધ્ધ વિ (સં.) પરિશ્રમથી સાધી શકાય એવું
શ્રમ દોડધામ ને પ્રયત્નથી પૂરું થઈ શકે એવું (કામ) શ્રમ ! બૌદ્ધ સાધુ; યતિ શ્રીમતિ વિશે (સં.) થાકેલું શ્રમયુવાપુ (સં.) શાસનના શ્રમ વિભાગના ઉપરી;
લેબર કમિશનર' શ્રી વિ. મહેનતુ (૨) શ્રમજીવી શ્રવા ૫ (સં), શ્રવન | કાન (૨) સાંભળવું તે શ્રવણ-માધુર્ય ડું સાંભળવાની મીઠાશ શ્રધ્ય વિશે (સં૦) સાંભળવા યોગ્ય

Page #388

श्रांति
૩૮૩
षष्टिपूर्ति
શ્રાંત વિ૦ (સં) થાકેલું (૨) શાંત; સંયમી શ્રાંતિ સ્ત્રી (સં.) થાક; વિશ્રામ શ્રાદ્ધ ! પિતૃઓનું તર્પણ આપ ૫૧ શાપ શ્રાવ ! (સં.) જૈન કે બૌદ્ધ ધર્મી (૨) વિ.
સાંભળનાર શ્રાવ ! (સં.) શ્રાવણ માસ શ્રાવી સ્ત્રી બળેવ શ્રાવ્ય વિ (સં.) શ્રવ્ય; સાંભળવા યોગ્ય શ્રી સ્ત્રી (સં.) લક્ષ્મી (૨) શોભા (૩) વિભૂતિ;
ઐશ્વર્ય શ્રીમંત, શ્રીમદ્ વિ૦ (સં.) શ્રીયુક્ત; સંપન્ન
(૨) “શ્રી'ની જેમ એક આદરસૂચક શબ્દ શ્રીમતી સ્ત્રી (સં.) વિવાહિત સ્ત્રીના નામની આગળ
જોડાતો આદરસૂચક શબ્દ (૨) પત્ની શ્રી મું(સં.) ચંદન (૨) શિખંડ શ્રીપાદન ! (સં.) નારિયેળ શ્રીયંત વિધનિક (૨) પં માથાનું એક આભૂષણ શ્રત વિ (સં.) સાંભળેલું શ્રુતપૂર્વ વિ. પહેલાં સાંભળેલું શ્રુતાનુશ્રુત વિ (સં.) સુય્-સુણાવ્યું; એક કાનથી
બીજે કાન (૨) કાનોકાનવાળું મૃતાકૃત વિ (સં.) સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું; ઉપલક
જાણકારીવાળું શ્રતિ સ્ત્રી (સં.) વેદ (૨) કાન તિરુવિ (સં.) સાંભળવામાં કડવું; કર્કશ શ્રુતિપરંપરા સ્ત્રી (સં૦) વેદની પરંપરા શ્રુતિમધુર વિ. (સં.) સાંભળવામાં મીઠું, મધુર શ્રેજી સ્ત્રી (સ) પંક્તિ; હાર (૨) પરંપરા
શ્રેય પં. (૨) વિ- ભલું; કલ્યાણ શ્રેયર વિ૦ (સં.) ભલું કરે એવું; શુભ શ્રેષ્ઠ વિ. (સં.) ઉત્તમ શ્રેષ્ઠ પુ (સં૦) શેઠ શ્રી સ્ત્રી (સં.) નિતંબ શ્રોતા ! (સં.) સાંભળનાર શ્રોતાના પું(સં.) સાંભળનારનો સમૂહ શ્રોત્ર ૫ (સં.) કાન (૨) વેદ શ્રત વિ. (સં.) શ્રુતિ સંબંધી પત્તથ વિ૦ (૫૦) ઢીલું; નરમ
પર (સં૦) પ્રશંસા; વખાણ (૨) ખુશામત પાયા સ્ત્રી (i) તારીફ પન્નાથ્ય વિ° () પ્રશસ્ય; વખાણપાત્ર
સ્ત્રીત્ર વિ(સં.) સારું; શુભ ફક ડું (સંયોગ (૨) આલિંગન (૩) એક અલંકાર-દ્વિઅર્થી શબ્દપ્રયોગ
Mા - (સં.) શ્લેખ; કફ જોવા ! (સં.) સંસ્કૃત પદની કડી (૨) કીર્તિ;
પ્રશંસા પશુ !” (સંe) સસરો રવધૂ સ્ત્રી (i) સાસુ હવાન (સં૦) કૂતરો વાસ સ્ત્રી (સં.) શ્વાસ; દમ (૨) પ્રાણ શ્વાસોશ્વાસ (સં) વેગપૂર્વક શ્વાસ લેવો અને
છોડવો તે વાસવાર પું. (સં.) દમ અને ખાંસી
ત વિ (સ) સફેદ (૨) સફેદ રંગ (૩) ચાંદી જેતપત્રj () મહત્ત્વપૂર્ણ ચર્ચાઓ સંબંધી પ્રકાશિત
થતું રાજકીય લખાણ
પંડ, વંદ(સં) પંઢ, હીજડો, નપુંસક, બળદ પંતિન પંનકામો માણસ પંૉપ હીજડાના વેષમાં રહેનાર કવિ (સં.) ૬; છ સંખ્યા
૫ ૫ (સંe) છકડું; છનો સમૂહ વર્ષ પું(સં.) ખટકર્મ (બ્રાહ્મણોનાં) પદ્ઘપુ (સં.) શરીરનાં છ ચક્ર (મૂળાધાર, લિંગ,
નાભિ, હુત, કંઠ, મૂર્ધ) (૨) પયંત્ર; કાવતરું પતિ સ્ત્રી (સં.) મહા વદ એકાદશી
પુ (સ) ભમરો Sલી સ્ત્રી ભમરી (૨) છપ્પો; છ ચરણનું પદ ૫ વિ૦ (સં) છ (સમાસમાં) પઉં (સં) વેદનાં છ અંગ (શિક્ષા, વ્યાકરણ,
નિરુક્ત, છંદ, કલ્પ અને જ્યોતિષ); શરીરનાં છ
અંગ (બે હાથ, બે પગ, માથું અને ધડ) પન્ન ! () સંગીતનો “સ' સ્વર વ ન પં. (સં૦) છ શાસ્ત્ર (સાંખ્ય, યોગ, ન્યાય,
વૈશેષિક, પૂર્વમીમાંસા અને ઉત્તરમીમાંસા) જયંત્ર ! (સંગે) કાવતરું (૨) જાળ; ફાંદો પર ડું (ખાટું, ખારું તીખું, કડવું, તૂરું એ છે
રસ પરિપુ (સં.) કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ, મદ, મત્સર
એ છ શત્રુઓ પાનન કું. (સં.) કાર્તિકેય દિ વિ૦ (સં.) ૬૦; સાઠ પરિપૂર્તિ સ્ત્રી સાઠ વર્ષ પૂરાં થવાં તે

Page #389

षष्ठांश
ષષ્ટાંગ પું॰ (સં) છઠ્ઠો ભાગ ષષ્ઠ વિ॰ (સં॰) છઠ્ઠું પછી સ્ત્રી છઠ (૨) જ્ન્મ પછી છઠ્ઠો દિવસ (૩) છઠ્ઠી વિભક્તિ
ષામાસિષ્ઠ વિ॰ (સં॰) છમાસિક ષોડશ વિ॰ (સં॰) સોળમું (૨) સોળ; ૧૬
૩૮૪
સતના સ॰ ક્રિ॰ લીંપવું; અબોટ કરવો સંત પું॰ (સં॰) દુઃખ; વિપત્તિ; આફત (૨) ખીણનો કે સાંકડો રસ્તો
स
સંજૂદગ્રસ્ત વિ॰ (સં॰) મુસીબતથી ઘેરાયેલું સંજર પું॰ (સં॰) ભેળસેળ; મિશ્રણ સા વિ॰ સાંકડું (૨) પું॰ સાંકડ; કષ્ટ સજાના સ॰ ક્રિ॰ સંકડાવવું મંતિ વિ॰ (સં) મિશ્રિત સંöા પું॰ (સં) ખેંચીને કાઢવું તે; પાસે લાવવું તે સંત સ્ત્રી સાંકળ કે સાંકળી સંજન પું॰ (સં॰) સંગ્રહ; એકઠું કરવું તે સંતિત વિ॰ (સં॰) એકઠું કરેલું સંત્ત્વ પું॰ (સં) ઇરાદો; નિશ્ચય; ઠરાવ સંળીન વિ॰ (સં) સંકુચિત (૨) સંકીર્ણ; મિશ્ર (૩) ક્ષુદ્ર (૪) પું॰ મિશ્ર રાગ (૫) સંકટ સંજીતેન પું॰ (સં॰) ગુણગાન (૨) વર્ણવવું તે મૈં નના અ॰ ક્રિ॰ સંકોચાવવું સંચિત વિ॰ (સં) સંકોચ પામેલું (૨) સાંકડું; નાનું; ક્ષુદ્ર
સંઘુત્ત વિ॰ (સં॰) પરિપૂર્ણ ભરપૂર (૨) પું॰ સમૂહ સંત પું॰ (સં॰) ઇશારો (૨) ચેષ્ટા (૩) ચિહ્ન સત્તના સ॰ ક્રિ॰ સંકેલવું; સમેટવું સંવેતસ્થત પું॰ (સં) પ્રેમી અને પ્રેમિકાનું મળવાનું સ્થળ (૨) મળવા માટે નક્કી કરવામાં આવેલું
સ્થળ
સંજોષ પું॰ (સં॰) અચકાવું તે; લજ્જા; શરમ સંવન પું॰ (સં) સંકોચાવાનો ભાવ; તંગ થવું તે; સંકીર્ણતા સઁજોચના સ॰ ક્રિ॰ સંકોચવું સંજોી વિ॰ (સં॰) સંકોચાયેલું (૨) સંકોચવાળું;
શરમાળ; લજ્જાશીલ
સંમળ પું॰ (સં) એકમાંથી બીજામાં જવું તે; પ્રવેશ; ગમન
સંક્રાંતિ સ્ત્રી॰ (સં) (એકમાંથી બીજી રાશિમાં) પ્રવેશ; ગમન સંામ વિ॰ (સં॰) ચેપી (રોગ)
संगीन
ષોડશ શૃંગાર પં॰ સાજસજ્જાનાં સોળ અંગ (ઉબટન, સ્નાન, વસ્ત્રધારણ, કેશપ્રસાધન, અંજન, સિંદૂર, અળતો, તિલક, ચિબુક પર તલ બનાવવો, મેંદી, સુગંધિત દ્રવ્ય, આભૂષણ, પુષ્પહાર, પાન, હોઠ રંગવા અને દાંતે મંજન) છીવન પું॰ (સં) થૂંકવું તે (૨) થૂંક
સંક્ષિપ્ત વિ॰ (સં॰) ટૂકું; સારભૂત સંક્ષિપ્તત્તિપિ સ્ત્રી॰ લઘુલિપિ સંક્ષેપ પું॰ (સં॰) ટૂંકાણ; સાર સંધિવા પું॰ સોમલ કે તેની ભસ્મ સંધ્યા સ્ત્રી॰ (સં) આંકડો; ગણતરી સંTMઅ॰સાથે; સંગાથે (૨) પું॰(ફા॰)પથ્થર (૩) (સં) સોબત; મિલન
સંાઇન પું॰ એકત્રીકરણ; અલગ હોય તેને એકત્ર બાંધવું તે કે તેમ કરી તૈયાર કરાતું તંત્ર; સંગઠન સંપતિ વિ॰સંગઠન કરાયેલું; એકત્રિત કરીને રચાયેલું સંત શ્રી સંગ; સંગતિ (૨) સાથ આપવો તે (૩) ઉદાસી સાધુનો મઠ સંપતા પું॰ સંતરું મંત્ર-તરાણ પું॰ (ફા) પથ્થરફોડો સંપતિ સ્ત્રી॰ (સં) સંગ; સોબત સંગતિયા, સંપતી પું॰ ગવૈયાનો સાજિંદો સાથી સંગ-વિન વિ॰ (ફા॰) કઠણ દિલનું; ક્રૂર; કઠોર સંગ-પુખ્ત પું॰ (ફા॰) કાચબો સંગમ પું॰ (સં॰) બન્નેનું કે વધારેનું મળવું તે; મિલન સંન-મર્મર પું॰ (ફા) સંગેમરમર; આરસપહાણ સંગમૂસ શું॰ (ફા॰) એક જાતનો કાળો લીસો કીમતી
પથ્થર
મં-ચાલ પું॰ (ફા॰) ને પીલો કીનની પથ્થર મંગરેલા પું॰ (ફા॰) નાનો પથ્થ૨; રોડું સંગ-નાલ પું॰ (ફા) પહાડી સ્થાન (૨) વિ॰ કઠણ; કઠોર
સંગ-સાન પું॰ (ફા॰) લીથોના પથ્થરને ઠીક કરનાર સંગ-સાર પું, સંસારી સ્રી॰ (ફા॰) ‘સંગસારી’પંચઈટાળીની સજા
સંગ-સુરમા પું॰ (ફા॰) સુરમો બનાવવાનો પથ્થર સંતી પું॰ સંગાથી (૨) દોસ્ત સંની પું॰ સાથી; સોબતી (૨) સ્ત્રી॰ એક જાતનું કપડું (૩) વિ॰ (ફા) પથ્થરનું; સંગીન સંગીત પું॰ (સં) ગાયન; વાદન વગેરે સંશીન વિ॰ (ફા) પથ્થરનું (૨) સંગીન; મજબૂત; ટકાઉ (૩) વિકટ; અટપટું (૪) પું॰ બંદૂકનું સંગીન

Page #390

संगृहीत
૩૮૫
संपन्न
સંગૃહીત વિ (સં.) સંઘરાયેલું
-ઝવ ! (ફા+અ) કાબાનો પવિત્ર કાળો પથ્થર સંજો-પારસ ! પારસમણિ સંદ ! () સંઘરો; સંચય; સંગ્રહ સંપ્ર સ્ત્રી (સં.) સંઘરણી; ઝાડાનો એક રોગ સંનિય (i) સંગ્રહસ્થાન સંગ્રામ પં. (સં.) યુદ્ધ; લડાઈ સંપ | (i) સમૂહ; જૂથ (૨) મંડળ સંપદા શું સંગઠન (૨) (સં.) મેળાપ; સંયોગ સિંધના, સંવારના સક્રિ સંઘારવું; સંહારવું સિંધર્ષ, સંઘર્ષor j (સં.) ઝપાઝપી; અથડામણ સંયતિ મું (સં૦) સમૂહ (૨) સંઘ; જૂથ (૩) આઘાત સંપાત પં. (સં૦) સાથી સંથાર ! (૫૦) સંહાર સંથારના સક્રિ સંઘારવું; સંહારવું સંયારા ૫ (સં.) બૌદ્ધ મઠ કે વિહાર સંવ ! (સં.) ઢેર; ઢગલો (૨) સંગ્રહ સંવરના અને ક્રિજવું; નીકળવું સંવાર (સં.) જવું તે; ગતિ; પ્રવેશ સંવાના ૫ (સં.) સંચાલન કરનાર; નિયામક સંવાહનનj (સં.) ચલાવવું તે (૨) પ્રબંધ; વ્યવસ્થા સરિત વિ(સં) એકઠું થયેલું કે કરેલું સંગીત વિ. (સં.) પેદા થયેલું જન્મેલું સિંગાપુર સ્ત્રી (ફા), સંગાવ ! સંજાપ; ઝૂલ; કોર
(૨) મગજી; ગોટ સંગા વિશે કોર કે ગોટવાળું સંતી સ્ત્રી ગંભીરતા; ધીરતા; શાંતિ સંનતા વિ૦ (ફાળ) ગંભીર; ધીર; શાંત સં વત મું. (સં.) ફરી જીવતું થયું કે કરવું તે સંજીવની સ્ત્રી ફરી જીવતું કરે એવી એક ઔષધિ
નો વિ સુસજ્જ (૨) એકત્રિત રોડ, ના ૫ સંયોગ સંજ્ઞા સ્ત્રી (સં.) નામ (૨) ચેતના; હોશ સંજ્ઞા સ્ત્રી સંધ્યા; સાંજ સંકે ! સાંઢ સંદ-મુi૮ વિ સાંઢ જેવું; ખૂબ જાડું સંતા ! સાણસો સિંી સ્ત્રી સાણસી સંs વિ૦ સાંઢ જેવું તગડું સંડાસ પુંડટણજાજરૂ સંત ! સાધુ પુરુષ; મહાત્મા સંતત વિ (સં.) ફેલાયેલું (૨) અસતત; લગાતાર (૩) સ્ત્રી સંતતિ, બાળબચ્ચાં
સંતતિ સ્ત્રી (સં.) સંતાન; બાળબચ્ચાં સંતત વિ (સં.) ખૂબ તપેલું (૨) દુઃખી સંત પં સંતરું; નારંગી સંત ! સંત્રી; પહેરેગીર સંતાન ! સ્ત્રી (સં૦) સંતતિ; ઓલાદ, વંશ સંતાપ પં(સં) પીડા; કષ્ટ (માનસિક) સંતાપના સક્રિ પીડવું; સતાવવું સંતી અને બદલે; વતી સંતુષ્ટ વિ (સં.) સંતોષ પામેલું; ધરાયેલું; રાજી સંતોષ ! (સં.) તૃપ્તિ; ધરપત; સંતોષ સંતોષી વિસંતોષવાળું સંત્રી પહેરેગીર સંસ્થા સ્ત્રી પાઠ; લેસન સંદ્ર પુ (સં.) નિબંધ, લેખ; કૃતિ (૨) ગૂંથવું તે;
ગોઠવવું તે (૨) આગળ-પાછળના અર્થનો સંબંધ સંલત ! (ફા) ચંદન સંવત્ની વિચંદનના રંગનું; આછું પીળું સંધિ વિ (સં.) સંદેહ કે શંકાવાળું સલીપનj (સં.) ઉદીપન, ઉત્તેજિત કરવું તે (૨) વિ
ઉત્તેજક સંક્ર ! (અ) સંક; પેટી સંક્ષિા પુંસંદૂરી, સંતૂડી સ્ત્રી નાની પેટી સંખું સિંદૂર સંશા ! (સં.) સંદેશો (૨) એક બંગાળી મીઠાઈ વેશ ! સંદેશો સા મું. સંદેશો; કહેવડાવેલી ખબર
લી ડું સંદેશો લઈ જનાર; દૂત સંદ ૫ (સં૦) શંકા; સંશય લેહ-તોત્ર, લેહ-લોના ડું સંશયનો હીડોળો;
દુવિધા સંદ ! (સં.) સમૂહ; ટોળું સંધના અને ક્રિ સંધાવું; જોડાવું સંત પં. (સં૦) સાંધવું તે; સંધાણ (૨) ખોજ; તપાસ સંસ્થાનના સક્રિ (બાણ) સાંધવું સિંહાના પુંસંધાનું અથાણું
ધ સ્ત્રી (સં.) જોડાવું કે જોડવું તે (૨) કોલકરાર સંધ્યા સ્ત્રી (સં૦) સાંજ; સાયંકાળ (૨) સંધ્યાપૂજા સંચાર ! (સં.) સંસારત્યાગ સિંચાતી પં ત્યાગી; વેરાગી સંપત્તિ સ્ત્રી (સં.) ધનદોલત (૨) ઐશ્વર્ય (૩) પૂર્ણતા સંપ, સંપતા સ્ત્રી (સં.) સંપત્તિ, વૈભવ સંપન વિ૦ (સં.) પૂરું કરવું તે; પરિપૂર્ણ; સિદ્ધ (૨) સહિત; યુક્ત (૩) ધનવાન; દોલતમંદ (૪) સમાપ્ત

Page #391

संपर्क
૩૮૬
संविधान
સંપર્વ ! () સ્પર્શ, સંબંધ (૨) સંસર્ગ; મિલાપ
(૩) મિશ્રણ સં સ્ત્રી (સં.) વીજળી સંપાત પં. (સં.) એકસાથે કે ઉપરાઉપર પડવું તે;
સંગમ; સંસર્ગ સંપાળ કું (સં) છાપાનો તંત્રી (૨) ભેગું કરી ગોઠવનાર (૩) મેળવનાર કે તૈયાર યા પેદા
કરનાર સંપનj (સં.) છાપું ચલાવવું તે (૨) એકત્ર કરવું
તે; પ્રાપ્તિ સંપતિ વિ (સં.) સંપાદન થયેલું કે કરેલું સંપુટ પું(સં.) પાત્રાકાર વસ્તુ (૨) પડિયા (૩) ડબ્બો (૪) ખોબો; અંજલિ (૫) ફૂલની પાંદડી વચ્ચેનો પાત્રાકાર ભાગ (૬) બે શકોરાંનો સંપુટ સંપૂર્ણ વિ (સં...) બધું પૂરેપૂરું (૨) પૂરું; સમાપ્ત સંપૂત, સંપૂuત અને બરોબર, પૂરેપૂરી રીતે
પરિન સ્ત્રી મદારીની સ્ત્રી પેરા ! સાપનો મદારી તૈપોના ડું સાપોલિયું ઑપનિયા | મદારી સંપ્રતિ અ (સં.) અત્યારે; હાલમાં સંતાન ! (સં.) આપવું તે; દાન; ભેટ; દીક્ષા
(૨) (વ્યાકરણમાં) ચોથી કારક વિભક્તિ સંપ્રાયપુ (સં.) પંથ; ધર્મ (૨) રીત; ચાલ; પ્રથા સંત વિ૦ (સં.) ઠીક મેળવેલું કે મળેલું સંબંધ (સં) નાતો; સંપર્ક; જોડાણ (૨) સંયોગ;
મેળ (૩) સગાઈ સગપણ સંવંથ વિ(સં) સંબંધવાળું; વિષેનું (૨) પં સગું સંન્ સંવત; સાલ સંવાદ્ધ વિ (સં૦) સંબંધવાળું જોડાયેલું, સંયુક્ત તંત્ર | વટેશ્વરી (સં.) (૨) સોમલ સંબોધન પં. (સં૦) સંબોધવું-જગાડવું કે પોકારવું તે
કે તેની ઉક્તિ (૨) (વ્યા) આઠમી વિભક્તિ સંમરના, સંમત્રના અક્રિબગડતી સ્થિતિને સંભાળી
લેવી; કાબૂમાં રહેવું; સાવધાન થવું; ટકી રહેવું; રોકાઈ જવું સંભવ ! (સં.) શક્યતા (૨) જન્મ સંભવતઃ અ કદાચ સંખના અ૦િ સંભવવું બનવું શક્ય હોવું રંભાર ! (સં.) સંચય; ઢેર (૨) સાજ; સામગ્રી લૈંમાર ! સંભાળ; દેખરેખ; જાળવણી સૅમારના સ° ક્રિ સંભાળવું; ભાર ઉપાડવો
(૨) સંભારવું; યાદ કરવું સૅમાત્ર સ્ત્રી સંભાળ; દેખરેખ
áખાસ્ત્રના સ” ક્રિઃ ભાર ઉપાડવો (૨) પડતું રોકવું;
ટેકવવું (૩) સંભાળવું સંભાવના સ્ત્રી (i) સંભવ; શક્યતા (૨) આદરભાવ સંમતવિ (સં.) સન્માનિત (૨) કલ્પેલું વિચારેલું,
અનુમાન કરેલું સંબા ડું (.) વાર્તાલાપ; વાતચીત સંય અ° (i) સાથે; ભાગમાં સંપૂથ-સપુસ્થાન ! (સં.) ભાગીદારીથી થતું કામ સંબોન ! (સં.) રતિક્રીડા; મિથુન સંક્રમ ડું (૫૦) ગભરાટ (૨) ભ્રમ; ભૂલ સંપ્રત વિ (સં.) ગભરાયેલું (૨) બ્રમમાં પડવું સંમત વિ૦ () અનુકૂળ; સાથમાં મતવાળું સંપત્તિ સ્ત્રી અનુકૂળ મત; મંજૂરી સંમાન ! (સં.) આદર; માન સમેત્રા | ભેગા મળવં તે; સભા સંયતવિ (સં.) કાબૂ કે સંયમમાં રાખેલું (૨) સંયમી સંયમ ! (સં) કાબૂ; વશ; દમન સંયમી વિ૦ (૫) સંયમ રાખનારું; સંયમવાળું સંયુ, સંયુક્ત વિ (સં.) જોડાયેલું (૨) સહિત;
સમન્વિત સંય પં. (સં.) મેળ; મિલાપ (૨) જોગ; લાગ સંયોગ પે (સં.) જોડનાર (૨) (સભા વિ૦ નું)
આયોજન કરનાર; પ્રબંધક સંયોજન પં. (સં.) જોડવું તે (૨) આયોજન; પ્રબંધ સંરક્ષ ! (સં૦) રક્ષણ કરનાર; વાલી સંરક્ષા પુ (સં) રક્ષા; સંભાળ; દેખરેખ; નિરીક્ષણ સંક્ષિતવિ (સં) સંભાળેલું; રક્ષામાં લીધેલું કે રાખેલું તંત્ર ન વિ(સં.) સાથે લાગેલું; સંબદ્ધ સંતાપ પુ (સં૦) વાર્તાલાપ; સંભાષણ સંવત, સંવત્સ ! (સં.) વર્ષ; સાલ સૅવરના અને ક્રિ વ્યવસ્થિત થવું; સજ્જ થવું; (૨) સ° ક્રિસ્મરણ કરવું સંવરિયા વિ શામળું; કૃષ્ણવર્ણ સંવર્ધવા, સંવર્ધવાવિ () વધારે એવું; વધારનાર સંવર્ધન, સંવર્ધન ! (સં.) વધારો; વૃદ્ધિ સંવાઃ પં. (સં.) વાતચીત (૨) ખબર; સમાચાર સંવાલાતા ! ખબરપત્રી સંવાવી વિ૦ (સં) મેળવાળું; મળતું (સંગીતમાં) ૌંવારના સક્રિસજવું (૨) સમારવું, વ્યવસ્થિત કરવું
(૩) બરોબર ક્રમથી રાખવું સંવાદન ! (સં) વહી જવું કે પહોંચાડવું તે સંવિલા સ્ત્રી (સં.) ઠેકો; કંટ્રાક્ટ સંવિથાન પં. (સં.) વ્યવસ્થા; પ્રબંધ (૨) રચના (૩) બંધારણ

Page #392

संविधानसभा
૩૮૭
सकृत
સંવિધાનમાં સ્ત્રી બંધારણસભા સંવેદસંવેj(સં) સુખદુઃખ વગેરેનો અનુભવ
(૨) જ્ઞાન; પ્રતીતિ સંજય (સં.) શંકા; સંદેહ સંશયાનુ વિ૦ (સં.) શંકાશીલ, વહેમીલું સંશયિત વિ (સં) શંકાવાળું; સંદિગ્ધ સંશથી વિ (સં) શંકા કરનારું સંશોધન ! (સં.) શુદ્ધિ; સફાઈ (૨) સુધારો (જેમ
કે, ઠરાવમાં) (૩) (ઋણ આદિ) અદા કરવું તે સંધિત વિ (સં.) સુધારેલું સંશોધ વિ (સં.) સુધારનારું સંશય ! (સં.) આશ્રય; શરણ; સહાય સંત પં. (સં.) સ્પર્શ, સંબંધ; સંગ સંસાધન ! (સં.) સારી રીતે પૂરું કરવું તે; કાર્યની
તૈયારી; આયોજન સંસાર! દુનિયા; જગત (૨)ઘરસંસાર (૩)પ્રપંચ;
માયા હિંસા વિ (સં.) સંસારનું કે તેને લગતું; લૌકિક સંસ્કૃતિ સ્ત્રી (સં”) સંસારચક્ર; જન્મ-મરણના ફેરા સંદ વિ. (સંeએકસાથે ઉત્પન્ન; મિશ્રિત
(૨) સંબદ્ધ (૩) સામેલ સંક્ષર પુ (સં.) સુધારવું કે ઠીક કરવું તે
(૨) પુસ્તકની આવૃત્તિ સંવર ! () મન પર પડતી છાપ કે અસર કે
તે દ્વારા થતી કેળવણી (૨) શુદ્ધિ; સુધારો (૩) (સોળ) ધાર્મિક આચાર (મનુએ ગર્ભાધાન, પુંસવન, સીમંતોન્નયન, જાતકર્મ, નામકર્મ, નિક્રમણ, અન્નપ્રાશન, ચૂડાકર્મ, ઉપનયન, કેશાંત, સમાવર્તન, વિવાહ એ બાર કહ્યા છે ને પાછળથી બીજાઓએ કર્ણવેધ, વિદ્યારંભ, વેદારંભ, અંત્યેષ્ટિ
ઉમેરી સોળ સંસ્કાર કહ્યા છે.) સંસ્કાર વિ૦ (સર) સંસ્કારવાળું; કેળવાયેલું સંસ્કૃત વિ (સં૦) સંસ્કાર પામેલું; શુદ્ધ (૨) સ્ત્રી
સંસ્કૃત ભાષા સંતિ સ્ત્રી (સં.) સંસ્કારપૂર્ણ રૂપ આપવાની ક્રિયા; પરિકૃતિ; સુધારો; સભ્યતા (૨) અલંકૃત
કરવું કે સજાવવું તે (૩) આચરણગત પરંપરા સંતુતિ સ્ત્રી (સં.) પ્રશંસા સંસ્થા સ્ત્રી (સં.) સભા; મંડળ (૨) સમિતિ; તંત્ર (૩) સમૂહ; સ્થિતિ (૪) સામાજિક પરંપરા
(૫) રૂઢિ, વિધિ; નિયમ (૬) રાજકીય આજ્ઞા સંસ્થાનj(સં.)સ્થિતિ;મુકામનિવાસ(૨)હયાતી સંસ્થાપવું(સં૦) સ્થાપના કરનાર; પ્રવર્તક સંસ્થાપન ડું (સં.) સ્થાપવું તે
સંસ્મરચું (સં.) વારંવાર સ્મરણ કરવું (૨) સંયુક્ત
એકઠું (૩) સંપવાળું, સંભારણું સંતતિ સ્ત્રી (સં.) સમૂહ (૨) સંપ; મેળ સિંહના અન્ય ક્રિ નાશ થવું (૨) સક્રિસંહારવું સંકર પું” (સં.) નાશ; વધ; અંત સંહાર વિ(સં) સંહાર કરનાર સિંહના સક્રિ સંહારવું; નાશ કરવો હિતા સ્ત્રી (સં૦) વેદ-સંહિતા (૨) સંગ્રહ
(૩) સંહતિ; સંપ સમાત સ્ત્રી (અ) સદ્ભાગ્ય સ સ્ત્રી (અ) પ્રયત્ન સદ્દવિ (અ) શુભ; સારું સંવત સ્ત્રી (અ) મુશ્કેલી; આફત સવાર પુંશકટ; ગાડી સત્તા ! (અ) મૂછનો રોગ; મૃગી (૨) કાવ્યમાં
યતિભંગ સના અને ક્રિ શકવું સપના અને ક્રિ અચરજ પામવું (૨) અચકાવું
(૩) શરમાવું સાવલી સ્ત્રી, સર ! શક્કરિયું; સમરકંદ સરના અન્ય ક્રિ સ્વીકારાવું સપાતા ! સકરપારો સરિયા ! શક્કરિયું સન વિ (સં) સકળ; બધું સનાત ! રજાઈ (૨) ભેટ સારા અને ક્રિ શંકા આણવી; વહેમાવું (૨) સંકોચ
કેડરમાં પડવું સામ વિ૦ (સં) કામનાવાળું સવારના સક્રિ સ્વીકારવું (૨) શિકારવું (હૂંડી) સારા પે હૂંડીની શિકારણી-તેની દલાલી સક્ષરે અને સવારે સત્રત સ્ત્રી (અ) પચવામાં ભારેપણું સવિતા અને ક્રિ સરકવું; લપસવું (૨) સંકડાવું;
સંકોચાવું (૩) થવું; બનવું સત્ર વિ૦ (અ) પચવામાં ભારે (૨) વજનદાર સઘ, સવવા સ્ત્રી સંકોચ; શરમ સવના અને ક્રિ સંકોચ કરવો; શરમાવું સવાડું સ્ત્રી સંકોચ; શરમ સલુન ડું શકન (૨) પક્ષી સહુની સ્ત્રી પક્ષી સલૂન પં સ્થિરતા (૨) મનની શાંતિ સલૂનત સ્ત્રી (અ) રહેઠાણ; નિવાસ સન્ અ (સં.) એક વાર (૨) સદા; સર્વદા
(૩) તરત

Page #393

सकेलना
સનના સ॰ ક્રિ॰ એકત્ર કરવું; સંકેલવું સોળ પું॰ શકોરું; માટીનો વાડકો; કટોરો સવા પું॰ (અ॰) ભિસ્તી સત્ત વિ॰ (સં॰) આસક્ત (૨) સંલગ્ન મુક્તિ સ્ત્રી શક્તિ; બળ
૩૮૮
સંવત્તુ, મા પું॰ સત્તુ સ પું॰ (અ॰) મકાનની છત સપિ વિ॰ (સં॰) ક્રિયાવાળું; કાર્યરત સારા પું॰, મહી સ્ત્રી સખડી; બોટાય એવી રસોઈ (દાળભાત જેવી)
મહા પું॰ (સં॰) મિત્ર; દોસ્ત
સાવત સ્ત્રી॰ (અ) દાન (૨) ઉદારતા
મચ્છી સ્ત્રી॰ (સં) સાહેલી કચ્છી વિ॰ (અ) સખી; દાની; ઉદાર મધુ પું॰ શાલ વૃક્ષ મચ્છુનપું॰ (ફા॰) વાતચીત (૨) બોલ; વચન; સુખન
(૩) કાવ્ય
મચ્છુન-ચીન વિ॰ (ફા) ચુગલીખોર મચ્છુન-તવિયા પું॰ (ફા॰) બોલવામાં કેટલાક લોકો અમુક શબ્દ વારંવાર કહે છે તે (જેમ કે, છતે; સમજ્યા ને)
સહુનાઁ વિ॰ કાવ્યરસિક મચ્છુનાની સ્રી કાવ્યરસિકપણું મચ્છુન-પરવર વિ॰ (ફા॰) વચન પાળનાર (૨) હઠીલું; મૂઢાગ્રહી
મચ્છુન-શનામ, મચ્છુન-સંજ્ઞ પું॰ (ફા) ‘સખુન’કાવ્ય કે વાતચીતનો મર્મ સમજના૨; મર્મજ્ઞ મચ્છુનમાણ પું॰ (ફા॰) કાવ્ય રચનાર (૨) બનાવીને જૂઠી વાત કહેનાર
મચ્છુનમાની સ્ત્રી॰ કાવ્ય-રચના (૨) બનાવીને જૂઠી વાત કહેવાનો ભાવ
સા વિ॰ (અ) સખત; કડક; કઠોર; કઠણ સતી સ્ત્રી સખતાઈ; કડકાઈ (૨) તંગી (૩)જુલમ સહ્ય પું॰ (સં॰) મૈત્રી; દોસ્તી સ પું॰ (ફા) કૂતરો મડ઼ી સ્ત્રી॰ નાની ગાડી
સાપન, સમાપન પું॰ સગપણ; સગા હોવું તે સપહતી સ્રી॰ શાકપાંદડું નાંખીને કરેલી દાળ સાવન વિ॰ લથપથ; તરબોળ
મળવાના અ॰ ક્રિ॰ તરબોળ થવું (૨) ગભરાવું સા, , સારાન, સત્તાના વિ॰ સઘળું સાર્મ વિ॰ (સં॰) સગું; સહોદર (૨) પું॰ સગો ભાઈ સામાં સ્ત્રી॰ બેજીવ સ્ત્રી (૨) સગી બહેન સાત, માત્તા વિ॰ સઘળું; બધું
सजाना
સા વિ॰ સગું; સંબંધી (૨) સહોદર સારૂં સ્ત્રીસગાઈ; વેવિશાળ (૨)સગાનોસંબંધ(૩) નાતરા જેવું ઊતરતું મનાતું લગ્ન સીના વિ॰ (અ) નાનું
સણી-સિન પું॰ સગીર; નાની ઉંમરનું મુળ વિ॰ (સં॰) ગુણિયલ (૨) પું॰ સાકાર (બ્રહ્મ) સાન પું॰ શુકન (૨) સગુણ સગુનિયા પું॰ શુકન જોનાર-જોષી મુનીતી સ્ત્રી શુકન જોવા તે
લોત, સગોતી, સગોત્ર (સં॰) પું॰ એક ગોત્રનું (૨) સગું
સહુ પું॰ ભાર ખેંચવાનું ગાડું
સયન વિ॰ (સં) ધન; ગીચ સત્ત વિ॰ સાચું સચમુખ્ય અ॰ ખરેખર; સાચે; સાચમાચ સચરાચર વિ॰ (સં॰) સ્થાવર અને જંગમ, બધું (૨) પું॰ વિશ્વ સત્તારૂં સ્રી સચ્ચાઈ; સત્યતા સવાન પું॰ સીંચાણો; બાજ પક્ષી મશ્ચિંત વિ॰ (સં॰) ચિંતાવાળું; ફિકર કરતું સચિવાળ વિ॰ ખૂબ ચીકણું સચિવ પું॰ (સં) મિત્ર (૨) મંત્રી (૩) અમાત્ય; પ્રધાન; વજીર
સચિવાલય પું॰ (સં) સ૨કારના સચિવો, મંત્રીઓ તથા વિભિન્ન વિભાગોના મુખ્ય અધિકારીઓ આદિનાં કાર્યાલયોનો સમૂહ; ‘સેક્રેટેરિયેટ’ શ્વેત વિ॰ જીવતું જાગતું (૨) સાવધ; ખબરદાર શ્વેતન વિ॰ (સં॰) ચેતનવંતું; જીવતું સા વિ સાચું (૨) સાચું બોલનાર; સત્યવાદી મખ્વાર્ફ સ્રી સત્ય; સાચ
સન્ધ્યિવાનંત પું॰ (સં॰) સત્ ચિત્ આનંદ રૂપ પરમાત્મા સન ॰ સજાવટ (૨) શોભા
સદ્ગમ વિ॰ સાવધાન; જાગ્રત; સચેત સગવાર વિ॰ સુંદર
સલયન સ્ત્રી॰ સજાવટ; ઠાઠમાઠ સન પું॰ સ્વજન (૨) પ્રીતમ; પતિ સજ્ઞના અ॰ ક્રિ॰ સજાવું; શણગારવું (૨) શોભવું (૩) સ॰ ક્રિ॰ સજવું મનની સ્ત્રી સખી (૨) પ્રિયા
સત્ત વિ॰ (સં॰) જળ સહિત; ભીનું (આંસુથી) સખવાડું સ્રી॰ સજાઈ; સજવું સજાવવું તે કે તેની મજૂરી સત્તા પું, સગારૂં સ્ત્રી॰ સજા; શિક્ષા સંજ્ઞાતિ, સનાતીય વિ॰ (સં॰) એક જાતિનું મખાના સક્રિ॰ સજાવવું; બરોબર ઠીક કરીને ગોઠવવું

Page #394

सजायाफ्ता
૩૮૯
सत्
સથાપના વિ (ફા) સજા પામેલું સાવ વિ (ફા) સજાપાત્ર (૨) સજા પામેલું લગાવ ! ખૂબ ઉકાળેલા દૂધનું દહીં (૨) સજાવટ,
સજાવવું તે સમાવટ સ્વી સજાવટ; શોભા (૨) સજ્જતા;
તૈયારી સગાવવું (તુસજાવુલ) કલેક્ટર; કર ઉઘરાવનાર
અમલદાર સાવરવિ (ફા) સજાવર; યોગ્ય (૨) સજાવાર;
સજાપાત્ર સંગીતા વિ છેલબટાઉ (૨) સુંદર સળીવ વિ (સં.) જીવતું (૨) પં જીવ; પ્રાણી સગવન પં, સળીવની સ્ત્રી સંજીવની સદી સ્ત્રી એક મીઠાઈ
સા વિ (સં.) સજ્જ; તૈયાર સન છું(સં.) સારો માણસ સજા સ્ત્રી શય્યા (૨) સજાવટ સજાતા ? (અ) મુસલ્લો; નમાજની ચટાઈ
(૨) ફકીરનો તકિયો ત્તિ વિ (સં) સજ્જ થયેલું કે કરાયેલું સજ્જ સ્ત્રી, તીહાર સાજીખાર સજ્ઞાન વિ (i) સમજણું (૨) બુદ્ધિમાન સદસ્વી સટકી જવું તે; છટક(૨) લાંબી વળી શકે તેવી દૂકાની નેહ (૩) ચાબુક જેવી પાતળી સોટી;
સાટકો સદના અને ક્રિસટકવું; છટકી જવું સદ ડું સાટકો; ચાબુક સદના સક્રિ સટકાવવું; સોટી કે સાટકાથી
મારવું સદારા વિ લાંબા સુંવાળા (વાળ) સદવી સ્ત્રી પાતળી સોટી; સાટકો સદા શું સાટકો (૨) સપાટો; ઝપટ સદના અને ક્રિ- બે ચીજોનાં પડખાં બરોબર સાથે
બંધબેસવાં કે ગોઠવાયાં સ૮૫૮ સ્ત્રી દુવિધા; ગૂંચવણ; સપાટામણી સરપટના અન્ય ક્રિ ગૂંચવાવું; સપટાવું સદ-૫રવિ તુચ્છ, મામૂલી (૨) સ્ત્રીસટરપટરિયું
કે નકામું કામ સટાસટ અ ઝટ ઝટ; ચપ ચપ સદાના સક્રિ જોડવું; બંધ બેસાડવું સટીવ વિ ટીકા સહિત (સં૦) (૨) બરોબર ઠીક સરિયા ! સટોડિયો; સટ્ટાખોર સટ્ટા પુસદ્દો (૨) સોદો કરાર નવા પું° યુક્તિ; ચાલબાજી (૨) મેળ
ઠ્ઠી સ્ત્રી હાટ; બજાર નવાઝ શું સટોડિયો સમું શઠ, લુચ્ચો, બદમાશ સરિતા સ્ત્રી શઠતા; લુચ્ચાઈ; બદમાશી કિયાના અને ક્રિ સાઠ વર્ષના થવું (૨) સાઠે બુદ્ધિ
નાસવી કરા ! સાંઠી સવ સ્ત્રી સડક રસ્તો સર સ્ત્રી સડવું તે; સડો સના અન્ય ક્રિ સડવું; બગડવું સંસદવિ સડસઠ; ૬૭ સોંપ, સાધ સ્ત્રી સડેલી ચીજોની દુર્ગંધ સફરઅ સટોસટ: ઉપરાછાપરી સહિત વિ સડેલું (૨) રદી (૩) તુચ્છ સત્ત વિ શત; સો સત સચ્ચાઈ; સત્ય સતત વિ° () ચાલુ; લગાતાર સતિના પુલ સાત અનાજનો ખીચડો સતપતિયા, સંતપુતિયા સ્ત્રી એક શાક કે તેનો વેલો સતપેરાપું, સતિપલી, તમારી સ્ત્રીસપ્તપદી; લગ્નના
સાત ફેરા સંતમાલા ડું ગર્ભાધાનને સાતમે માસે થતો વિધિ
(૨) સાતમે મહિને અવતરેલો તે સતરંજ સ્ત્રી શેતરંજ રમત સતની સ્ત્રી શેતરંજી સારી (અ)લીટી (૨)હાર; કતાર (૩)વિ (સં.)
વાંકું (૪) ક્રોધે ભરાયેલું સત, સત્તરવિ સત્તર; ૧૭ સતિયાના અને ક્રિ ચિડાવું; ગુસ્સે થવું સર્વ વિ (સં.) સાવધ; જાગ્રત (૨) તર્કયુક્ત સતત સ્ત્રી સતસાઈ; સપ્તશતી સતહ સ્ત્રી (અ) સપાટી; તલ; ક્ષેત્રફળ સતર વિ સિત્તોતેર; ૭૭ અતિથી વિ (ફા) સપાટીનું; સપાટ સત્તા સ્ત્રી (ફા સિતાઈશ) પ્રશંસા, વખાણ સતાના, સતાવના સ ક્રિ સતાવવું; પજવવું સતાણી, સત્તાણી વિશે સત્તાસી; ૮૭ સતી સ્ત્રી (સં.) સતી સ્ત્રી (૨) મૃત પતિ સાથે સતી થનારી સ્ત્રી તુમ ડું સતું; સાથવો તૂન પું° (ફા૦) સ્તંભ; થાંભલો સતોગુ છું સત્ત્વગુણ સન્ મું (સંeસત્ય; બ્રહ્મ (૨) વિ૦ સત્ય; નિત્ય (૩) સારું

Page #395

सत्कर्म
૩૯૦.
सधवा
સા મું સારું પુણ્ય કામ; સત્કાર્ય સર ! (સંન્ય) સન્માન; આદર સત્ત પં સત્ત્વ; સાર સત્તર વિ સિત્તેર; ૭૦ સરદવિ સત્તર; ૧૭ સત્તા સ્ત્રી (સં.) હયાતી (૨) અધિકાર
(૩) ગંજીફાની સત્તા સત્તા ! (અ) ઈશ્વર સારૂં વિ સત્તાવીસ; ૨૭ સત્તાન વિ સત્તાણું; ૯૭ સત્તર (અ) ઈશ્વર સત્તાવન વિ૦ ૫૭ સત્તાની વિ સિત્યાસી; ૮૭ સજૂ ! સત્ત; સાથવો સર્વ ! (સં૦) સત્ત્વ; સાર સત્ય પું° (i) સાચ (૨) વિ. સાચું સત્યવાદ ! (સં.) સાચું બોલવું કે તેને વળગીને
ચાલવું તે સત્યવાદી વિ. સત્યવાદી; સાચું સત્યસંધ વિ. (સં.) સત્ય-વચની સત્યપ્રદ ! (સં.) કોઈ ન્યાયપૂર્ણ પક્ષ કે સત્યને
ખાતર આગ્રહ રાખી કરાતો શાંતિપૂર્વક સંઘર્ષ સત્યાના પુત્ર સત્યાનાશ; ખુવારી સત્યાનાણી વિશે સત્યાનાશ કરનાર સત્ર ! (સં૦) યજ્ઞ (૨) અન્નક્ષેત્ર (૩) ભણતરનું
સત્ર; ‘ટ’ સત્રદવિ સત્તર; ૧૭ સત્વર વિ (સં”) જલદી; તરત સત્ય ૫૦ (સં.) સારી કે સાધુજનની સોબત સથી સ્ત્રી સાથરો; ઘાસની પથારી થિયા પુલ સાથિયો (૨) શસવૈદ સઃ વિ૦ તાજું (૨) અ સઘ; તરત (૩) સ્ત્રી
આદત; ટેવ સદ વિ૦ (ફા”) સો; શત; ૧૦૦ સ#િા પું(અ) દાન (૨) કોઈને માથે ઉતારીને
રસ્તે મુકાય તે; ઉતાર સન ! (સં૦) ધામ; સ્થળ; ઘર સલાક સ્ત્રી (અ) મોતીની છીપ સT (અ) આઘાત; ધક્કો (૨) દુખ સતય વિ (સં.) દયા સહિત; દયાળુ સા વિ (અ સદ્ર) પ્રધાન; મુખ્ય; પ્રમુખ (૨) ૦ કેન્દ્રસ્થાન (૩) કશાનો આગલો ભાગ
(૪) સભાના પ્રમુખ સમાના પુનાનો ન્યાયાધીશ
રવાના ખાસ દરવાજો સરનશીન સભાપતિ સવાર ! મોટું કે ખાસ બજાર સતી સ્ત્રી (અ) સદર; બંડી સતિ, સાવિ (સં.) સત્ય-અસત્ય; સારું-નરસું
કે સાચું-જૂઠું સદસ્ય પું. (સં૦) સભ્ય; સભાસદ સીતા સ્ત્રી સભ્યપદ સા વિ (ફા) સેંકડો; અનેક સાસ્ત્રી (અ) પ્રતિધ્વનિ, પડઘો (૨) અવાજ; શબ્દ
(૩) પોકારનો શબ્દ સલા અન્ય (સં૦) હંમેશ; કાયમ
વાતિ સ્ત્રી (અ) સત્ય સલાદર, સતાવાર ૫ (સં.) સારું શુભ વર્તન સારા વિ૦ (સં) સારા વર્તનવાળું, ધર્મિષ્ઠ સલાપર, તલાન વિ સદા ફળતું (૨) પં ઉમરડો
(૩) નારિયેળી (૪) બીલીવૃક્ષ સલાકાત, સતાવર્ત પું સદાવ્રત; અન્નક્ષેત્ર સા-ચદવિ હંમેશ ખીલેલું રહે એવું (૨) સદા
લીલું રહેતું સતત સ્ત્રી (અ) સદરપણું; સભાપતિત્વ સલાવર્ત પું સદાવ્રત; અન્નક્ષેત્ર સકારાય વિ૦ (સં૦) શુભ આશયવાળું સવા-સુશાસ્ત્રી એ સ્ત્રી જે સદા સૌભાગ્યવતી રહે; જે કદી પતિવિહોણી ન થાય (ક્યારેક વેશ્યા માટે વ્યંગ્યમાં પણ આવું કહેવાય છે.) સલી સ્ત્રી (ફાળ) સકું; શતાબ્દી સા વિ (સં.) મળતું; જેવું; સમાન સાવિ (સં9) દેહ સહિત
ફ્લેવ અ (સં૦) સદાય; હંમેશ સદ્દોષ વિ (સં૦) દોષવાળું (૨) ગુનેગાર સતિ સ્ત્રી (સં.) શુભ ગતિ(મરણ બાદ) સજુપર ડું (.) સારો ગુણ કે લક્ષણ સદ્ અ સદ્ય; તરત; હમણાં (૨) સ્ત્રી (અ) આડ;
દીવાલ અથર્વ ૫. (સં.) સારો ધર્મ (૨) બૌદ્ધ કે જૈન ધર્મ સમય (સં) સારો ભાવ; મેળ (૨) અસ્તિત્વ સદા અe (સં૦) હમણાં; તરત સદ્ર પું? (અ) કેન્દ્રસ્થાન (૨) કક્ષાનો આગલો ભાગ;
સભાનો પ્રમુખ સપના અન્ય ક્રિસધાવું સઘાના સક્રિય સાધવાના કામમાં બીજાને પ્રવૃત્ત કરવું સથ વિ. (સં.) સમાન ધર્મ કે ગુણવાળું સધવા સ્ત્રી (સં૦) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી

Page #396

सन
૩૯૧
सफल
સન પં શણ (૨) વિસ્તબ; સૂમ (૩) (અ) સન;
સાલ સનત સ્ત્રી (અ) કારીગરી; કળાકૌશલ્ય
(૨) ઉદ્યોગ; ધંધો સનવા સ્ત્રી ધૂન; મનનું ઘેલું (૨) ઝનૂન સવિશ્વના અન્ય ક્રિપાગલ થવું; જક્કી થવું સનવાના સ ક્રિ કોઈને પાગલ કે જક્કી થવામાં
પ્રવૃત્ત કરવું સનારના, નલિયાના સક્રિસનકારવું; ઈશારો
કરવો સનઃ સ્ત્રી (અ) સનંદ, પ્રમાણપત્ર કે પ્રમાણ સનલી વિશે પ્રમાણવાળું સદ્-યાતા વિશે (ફા) સનદ પામેલું; પ્રમાણિત કલી વિ. (કા) સનદવાળ: પ્રમાણિત સનના અને ક્રિપલળીને એકસરખું થવું (જેમ કે,
આટો) (૨) કશામાં મળી કે લીન થઈ જવું; તરબોળ થવું (૩) ગંદું થવું સન સ્ત્રી (અ) પ્રિયા, પ્રેમિકા, પ્રેયસી; માશૂક (૨) પ્રતિમા (૩) ૫ (પા) મંદિર, પ્રેમપાત્ર; પ્રિયતમ; પ્રિય પુરુષ સનસનાના અન્ય ક્રિ સણસણવું; સણસણ અવાજ
કરવો સનસનાટ પે સણસણાટ (૨) સનસનાટી સનસની સ્ત્રી ઝઝણાટ (૨) સનસનાટી સની સ્ત્રી (અસનક) (મુસલમાનોમાં પ્રાયઃ
વપરાતું) માટીનું એક વાસણ સના સ્ત્રી(અ) વખાણ; સ્તુતિ (૨) સોનામુખી સનત સ્ત્રી કારીગરી; કળા-કૌશલ્ય(૨) ઉદ્યોગ;
ધંધો સનાતન વિ (સં.) હમેશનું; ચિરંતન સનાતન ૫ સનાતન ધર્મનો માણસ સનાથ વિ૦ (સં૦) સાધાર; નાથ કે ધણીવાળું સાય સ્ત્રી સોનામુખી સનાદ ડું કવચ; બખતર સનીયર ! શનિશ્ચર; શનિવાર સારી સ્ત્રી શનિની દશા સોલર (અ) સન્બર; ચીડનું કે સરુનું ઝાડ સન વિસૂમ; શૂન્ય નારા ૫૦ શૂન્યતા; નીરવતા (૨) એકાંત (૩) સ્તબ્ધતા (૪) હવાનો સણસણાટ (૫) વિનીરવ (૬) એકાંત નિધિ સ્ત્રી (સં.) પડોશ, નિકટતા; પાસે હોવું તે નિપાત (સં.) એકસાથે પડવું કે અફળાવું તે (૨) ત્રિદોષ રોગ
નવિષ્ટ વિ૦ (સં૦) સાથે બેઠેલું એકઠું (૨) સ્થાપેલું (૩) દાખલ થયેલું નિવેશ પં. (સં) સંનિવેશ; સમીપ (૨) આસન; જગા નિહિત વિ૦ (સં.) પાસેનું (૨) પાસે રાખેલું
(૩) તત્પર; તૈયાર સન્માન ! (સં) આદર-સત્કાર સમુહ વિ (સં.) સામે; મોઢામોઢ સપક્ષ વિ (સં.) પક્ષનું; સહાયક (૨) પં. મિત્ર સપત્ની સ્ત્રી (સં.) શોક (સ્ત્રી) સપત્ની વિશે પત્ની સહિત સપથ ! શપથ; સોગન સપન, સપના ! સ્વપ્નનું સપનું સપલા, સરલા નાચનારી સાથેના સાજનો:
માણસ; સાજિંદો સપના અન્ય ક્રિ પૂરું થઈ શકવું સપIના સક્રિ પૂરું કરવું; આટોપવું સપરિવાર વિ (સં.) અનુચરો વગેરેના ઠાઠ સાથે સપાટ વિસપાટ; એકસરખું સાદા ! સપાટો; ઝપાટો
પંડ વિ. (સં.) એક ગોત્રનું-સગોત્ર સંપુર્વ સ્ત્રી (ફા સિપુર્દ) સુપરત; સોંપણ સ સ્ત્રી સોંપવું તે; સુપરત કરવું તે સપૂત સુપુત્ર; સપૂત સવેરા ડું સાપનો મદારી સપના, સપના ! સાપોલિયું; સાપનું બચ્ચું સત વિ (સં.) સાત; ૭ સત ૫ (સં.) સાતનું જૂથ સપ્તપલી સ્ત્રી (સં.) લગ્નની સપ્તપદી–એક વિધિ સતર વિ (સં.) સાતમું સતી સ્ત્રી સાતમ સપ્તર્ષિ પુ (સં.) સાત ઋષિનું મંડળ (૨) એક નક્ષત્ર સપ્તાહ! (સં.) સાત દિનની મુદત કે તેટલું વ્રત વગેરે સક સ્ત્રી (અ) પંક્તિ; હાર (૨) ફરસ સોન ઈસપગોલ સાવિ (અ) વીર યોદ્ધો સર ૫ (અ) સફર; મુસાફરી (૨) અરબી
બીજો માસ સલાડું ! નાચનારી સાથેનો માણસ; સાજિંદો સપના સ્ત્રી (ઈ. સૈપર એન્ડ માઈનર) સેનાની
આગળ રસ્તા વગેરે કરનાર સિપાઈવર્ગ સરા ! (અ) પિત્ત સરો વિ (અ) સફરમાં કામનું (૨) ૫ સફર-ખર્ચ સન વિ° () ફળવાળું; સાર્થ; કામિયાબ

Page #397

सफ़हा
૩૯૨
समदना
સદી પું. (અ) પુસ્તકનું પાનું (૨) પહોળાઈ;
વિસ્તાર સાવિ(અ)સાફ(૨)પાક; પવિત્ર(૩)લીસે સપાટ સારું સ્ત્રી સફાઈ; સ્વચ્છતા (૨) મામલાની
પતાવટ; તોડ સાવાપુંસફાચટ-પૂરું થઈ જવું તે (૨)સત્યાનાશ સી વિ૦ (અ) સાફ (૨) પવિત્ર (૩) પં એક
ફારસી ફકીર સકીનાપુ (અ) અદાલતી સમન્સ (૨) નોંધપોથી
(૩) હોડી વીર સ્ત્રી પક્ષીનો કલરવ કે તેને બોલાવવાની
સીટી સૌર ડું (અ) એલચી; રાજદૂત સંપૂps ! (અસુફૂફ) ચૂર્ણ; ભૂકો સર વિ૦ (ફા સફેદ) સફેદ; ધોળું (૨) કોરું; કશું
લખ્યા વગરનું સ-પોણા પુંછ સફેદ કપડાંવાળો (૨) શિષ્ટ
માણસ; બાબુ સાપુ (ફા૦) સફેદો (૨) એક જાતની કેરી (૩)
ધોળી છાલવાળું એક ઝાડ સતી સ્ત્રી સફેદી, ધોળાશ (૨) ચૂનાથી ધોળવું તે સાવ વિ(અ) ક્રૂર; નિર્દય; ઘાતકી સાવલી સ્ત્રી ક્રૂરતા; નિર્દયતા; ઘાતકીપણું સક વિ સૌ; બધું (૨) પૂરું સારું સવ ! (અ) પાઠ; શિખામણ (૨) શિક્ષા સધત સ્ત્રી (અ) બીજાથી આગળ કે વિશેષ
હોવું તે સવા લવ વિ બધું જ; પૂરેપૂરું સવ છ વિ એકેએક; બધું જ સવ ! શબ્દ; વાણી સવવ છું(અ) કારણ; હેતુ (૨) સાધન સવાર ! સબૂર (૨) વિ સબળ સાત વિ (સં૦) સબળ (૨) સેનાયુક્ત સવા સ્ત્રી (અ) (સવારની) પૂર્વની હવા સલાત ! (અ) સ્થિરતા; દૃઢતા સીન સ્ત્રી (અ) સડક; રસ્તો (૨) ઉપાય; યુક્તિ
(૩) પરબ સજૂ ! (ફા) માટીનો ઘડો લવૂવા ! (ફા) માટીનો ઘડૂલો બૂત (અ) સાબૂતી; સંગીનતા; દઢતા (૨) સાબિતી; પ્રમાણ સા ડું સવાર; પ્રભાત સજ્જ વિ (ફા) કાચું કે તાજું (ફળફૂલ વગેરે) (૨) લીલું
સ વિ અપશુકનિયાળ પગલાંવાળું સાત સ્ત્રી અપશુકનિયાળ પગલાં હોવાનો ભાવ
-પા વિ અભાગી સબ-વહત વિ સદ્ભાગી
ત્તિ-વતી સ્ત્રી સદ્ભાગી હોવાનો ભાવ સમા ! (ફા) હરિયાળી (૨) સબજી; ભાગ
બા-રાર ! ખૂબ લીલોતરીવાળી જગા સી સ્ત્રી (ફા) હરિયાળી (૨) લીલું શાક સદ્ધપું (અ) લેખ; ખરડો અશ્વત્ર ! કોશ; નારાજ સજ (અ) સબૂરી; ધીરજ જમાં સ્ત્રી (સં.) મેળાવડો; સંમેલન સમાગૃઢ ડું સભાનું સ્થાન સમાપતિ મું° સભાના પ્રમુખ સમાસ પં સભ્ય
ગ્ર વિ (સં૦) સભા સંબંધી (૨) શિષ્ટ; સંસ્કારી (૩) પં સભાસદ લગતા સ્ત્રી શિષ્ટતા (૨) સુધારો; સંસ્કારિતા સગંગા વિ (સં૦) ઉચિત; ઠીક સમંત પુ (સં.) સીમા; હદ (૨) વિશે સમસ્ત; બધું સમંદ ૫ (ફા) એક ઉમદા જાતનો ઘોડો समंदर, समुंदर समुद्र સમ વિશે (સં.) સમાન; સરખું (૨) પં સંગીતનો સમ
તાલ (૩) (અસમ) ઝેર સમગ્ર પું(અ9) કાન સર- સ્ત્રી (સા) નકામી વાતોથી કાન
ફોડવા કે માથું ખાવું તે સમક્ષ વિ (સં.) સમાન કક્ષાનું; બરાબરિયું સમશીન વિ (સં.) એક જ સમયનું સોrj(સં.) કાટખૂણો (૨)વિસરખાખૂણાવાળું સમક્ષ અને (સં૦) સામે; પ્રત્યક્ષ; રૂબરૂ સમગ્ર વિ૦ (સં.) કુલ; બધું સફ સ્ત્રી સમજ; બુદ્ધિ સમાજ વિશે સમજણું સમના સ ક્રિસમજવું સટ્ટાના સક્રિસમજાવવું સમફાવ, સમાવા ડું સમજણ સમતા સમજૂતી; આપસમાં સમજીને આણેલો
નિકાલ સમતા વિશે (સં9) સપાટ સમતા સ્ત્રી (સં.) સમાનતા સવિતા અક્રિપ્રેમથી મળવું, ભેટવું (૨) ભેટ કરવું; આપવું

Page #398

समधियाना
૩૯૩
समूर
સમયથાના ડું પુત્ર કે પુત્રીનું સાસરું સમથી ! પુત્ર કે પુત્રીનો સસરો; વેવાઈ તમને હું (અ) મૂલ્ય; કિંમત (૨) (.) અદાલતનો
સમન્સ; આહ્વાનપત્ર (૩) સ્ત્રી (ફા) ચમેલી સમન્વય ! (સં.) સંયોગ; મિલન; એકીકરણ સમન્વિત વિ (સં.) સંયુક્ત; ભેગું સમય (સં) કાળ; વખત (૨) યુગ; જમાનો સમર ૫ (સં.) યુદ્ધ સામર, સમરા ! (અ) પરિણામ; ફળ (૨) લાભ;
બદલો સમર્થ વિ. (સં.) બળવાન; સશક્ત (૨) યોગ્ય સમર્થક વિ સમર્થન કે ટેકો આપનાર સમર્થન પં. (સં૦) ટેકો; પુષ્ટિ સમા પું(સં) આપવું કે સોંપી દેવું તે સમર્પિત વિ (સં) નિવેદિત; સમર્પણ થયેલું સમવાય (સં) નિકટ સંબંધ (૨) સમૂહ, ટોળું સખત વિ (સં.) એકઠું થયેલું; એકત્રિત સમષ્ટિ સ્ત્રી (સં૦) કુલ સમૂહ સકલામ સ્ત્રી (અ) નાગી તલવાર સમત વિ (સં.) બધું; કુલ (૨) સંયુક્ત સમય સમી. (૨) કોયડો; મુશ્કેલ પ્રશ્ન
(૨) કાવ્યપૂર્તિ માટેની છેલ્લી કડી સમi j સમય; સમો; જમાનો; ઋતુ સમા ! (અ) આસમાન; આકાશ (૨) સમય;
જમાનો (૩) સ્ત્રી (i) સાલ સાત સ્ત્રી (અ૦) સાંભળવું તે સારૂં સ્ત્રી સમાવેશ; ગુંજાશ (૨) વિ૦ (અ)
સાંભળેલું; કોઈનું કહેલું સાત પુ (સં.) આવેલું; પધારેલું; એકઠું મળેલું સમાગમ ! (સં.) મળવું તે; ભેટ; સાથ સમાચાર છું. (સં.) ખબર સમાચારપત્ર ! વર્તમાનપત્ર. છાપું સમાન ! (સં.) સમુદાય (૨) મંડળ; સંઘ સમરિપુ (સં.) આદરમાન સમાચાર | (સં.) નિવેડો; પતાવટ (૨) શાંતિ,
સંતોષ સમસ્ત્રી (સં.) તલ્લીનતા (૨) યોગનું એક અંગ (૨) અંતિમ ક્રિયાની જગા પર કરાતું સ્મારક
(૩) મકાન; રોજો રસધક્ષેત્ર ! (સં૦) મૃત શરીરની અંતિમ વિધિનું
સ્થાન (૨) મૃતશરીરને દાટવાનું સ્થાન; કબ્રસ્તાન સમાન વિ૦ (સં) સરખું; બરોબર (૨) પં શરીરના
પાંચ વાયુમાંનો એક સમાનથવિ (સં.) સરખા ગુણ ધર્મ કે સ્વભાવવાળું
સમાના અને ક્રિ સમાવું (૨) સક્રિ સમાવવું; ભરવું સાપ વિ (સં) સમાપ્ત-પૂરું કરનાર સમાપન ડું (સં) સમાપ્ત કે પૂરું કરવું તે; સમાપ્તિ સમાપ્ત વિ° (i૦) પૂરું; ખતમ સમતિ સ્ત્રી અંત (૨) સંપૂર્ણતા સમારંમ પું() (ધામધૂમ સાથે) આરંભ; ઉત્સવ સમારોહ ! (૯) સમારંભ, શુભ આયોજન; ઉત્સવ પત્નો પુ (સં૦) ગુણદોષની સમીક્ષા કરનાર;
અવલોકનકાર સમાનોનપું, સમાનોનસ્ત્રીસમીક્ષા;અવલોકન;
વિવરણ સમાવર્તનj (સં.) પરવારીને પાછું ફરવું તે (જેમ કે,
વિદ્યા પૂરી કરીને) સમાવિષ્ટ વિ(સં.) સમાવાયેલું સમાવી વિ૦ (અ) આસમાની; આકાશીય સમાવેશ ! (સં૦) અંદર સમાવવું તે; સમાસ સમસ પે (સં.) સંગ્રહ; ભેગું થવું તે (૨) શબ્દોનો
સમાસ સમાહાર ૫ (સં૦) સમૂહ; ઢગ (૨) મિલન સપતિ સ્ત્રી (સં.) કમિટી; નાનું મંડળ કે સભા
મધ, મિથા સ્ત્રી (સં.) (યજ્ઞનું) ઈધણ સમીર પુ (સં૦) સમાન કરવું તે (૨) ગણિતનું
સમીકરણ સમીક્ષ (સં) સમીક્ષા કરનારો, સમાલોચક;
અવલોકન કરનારો સમીક્ષા સ્ત્રી- (૧) સમાલોચના, સમ્યક્ વિવેચન સપીરીન વિ૦ (સં) યોગ્ય; ઠીક સીપ અ૦ (સં૦) પાસે; નિકટ
પીપવતી વિપાસેનું સપી, સગીર છું(સં.) વાયુ; પવન સમું ! સમુદ્ર; સમંદર સમુચિત વિ (સં.) વાજબી, યોગ્ય સમુચ્ચય ! (સં9) ઢગ; સમૂહ સમુફા સ્ત્રી સમજ સમુફના સક્રિસમજવું સમુલાય ડું (i) સમૂહ; જથો સમુદ્રપુ (સં.) દરિયો સમુદ્ર સ્ત્રી નદી સમુહ વિ સામેનું (૨) અન્ય સામે; સન્મુખ સમુહના અને ક્રિ સામે આવવું; સન્મુખ થવું સપૂરા વિશે સમૃચં: બધું સમૂન સ્ત્રી (અ) લૂ; ઊનો-ગરમ વા સર ! (સં.) સાબર હરણ (૨) (અ) શિયાળ જેવું
એક પશુ કે તેનું રુવાંટીદાર ચામડું
મબર

Page #399

समूल
૩૯૪
सरदी
સમૂત્ર વિ (સં.) મૂળ સાથે; સમૂળગું (૨) સકારણ સર સ્ત્રી (ફા) રાજસત્તા; હકૂમત (૨) પુસૂબો; સમૂદ ! (સંવ) ટોળું; સમુદાય (૨) ઢગલો
જિલ્લો (૩) માલિ સમૂહાવાદ (સં) તે મત કે વ્યક્તિના હિત સરકાર વિશે સરકારનું કે તેને લગતું
કરતાં સમૂહના હિતને જોવું વધુ જરૂરી છે. સર વાપે સરકારી કાગળિયું (૨) પૈસાની સમૃદ્ધવિ° (i) માતબર; માલદાર (૨)ભર્યુંભાર્યું નોટ સમૃદ્ધિ સ્ત્રી સંપત્તિ
સરોવી સ્ત્રી (ફાસર + કોબ) દમન, શિક્ષા, દંડ સદના સક્રિ સમેટવું; એકઠું કરવું
સાતપુ (ફા) ભાડાચિઠી (૨)ઋણ ચૂકતે કર્યાની સત અને (સં૦) સહિત; સાથે
પહોંચ મો, સમૈયાને શું સમય
સરના પુત્ર (ફા) નેતા; આગેવાન સનોના સક્રિપાણી સમોવવું
સનમ ! સંગીતની સારીંગમ સરિયા વિ સમોવડિયું; સમાન ઉંમરનું
સરકારેલાઁ વિ (ફા) ગભરાયેલું; હેરાન સખત વિ૦ (સં.) સંમત
સરપ, સરકાર વિ (ફા) જોશીલું (૨) ઉત્સાહી સત સ્ત્રી સંમતિ
(૩) તત્પર; ચાલાક સમાન ! (સં9) સન્માન; આદર
સારથી, સર સ્ત્રી જોશીલાપણું, ઉત્સાહીપણું; નાનપત્ર (સં.) સમ્માન-પ્રસંગમાં આપવામાં તત્પરતા; ચાલાકી આવતું અભિવાદનપત્ર
સતી સ્ત્રી બેહાલી; દુર્દશા સન્માનનીય વિ (સં૦) સમ્માન કરવા યોગ્ય સાતા વિ (ફા) દુર્દશામાં સપડાયેલું; બેહાલ સમિનન ! (સં૦) સંમિલન; સંમેલન; મેળાપ સર-ગુણ સ્ત્રી (સા) આપવીતી (૨) વર્ણન સમશ્રા | (સં.) સંમિશ્રણ; ભેગું કરવું તે
(૩) જીવનચરિત સમુ અન્ય (સં૦) સન્મુખ; સામે
સર-જોશી સ્ત્રી (ફા) કાનફૂસિયાં; કાનભંભેરણી નખેત્રા (સં.) સંમેલન; મેળાવડો
સરથા સ્ત્રી (સં.) મધમાખ સોદવું(સં) સંમોહ; મોહ; ભ્રમ
સર-નરમ પુંછ (ફા) નદીનો ઊગમ (૨) પાણીનો સદ્ વિ(સં.) બરોબર; યોગ્ય
ઝરો પ્રાણી સ્ત્રી (સં.) સમ્રાટની મહારાણી
સરદવિ પ્રગટ; જાહેર સપ્રદ ! (સં.) ચક્રવર્તી રાજા; બાદશાહ સર-મીન સ્ત્રી (ફા) દેશ (૨) જમીન સયાન સ્ત્રી, સાનપત, સથાપન ડું શાણપણ; સરળ પે સિંહ (૨) સરદાર અક્કલગીરી
સોર વિ (ફા) જબરું (૨) શિરજોર (૩) ઉદ્ધત; સથાના વિ શાણું; સમજુ; ચતુર (૨) ચાલાક; સામે થાય એવું પહોંચેલ (૩) ઉંમરે પહોંચેલું
શિરનારી સ્ત્રી ઉદ્ધતાઈ, શિરજોરી; જોરાવરી સર્વનામ પુંછ (ફા) પ્રબંધ; તૈયારી (૨) સામાન; સાળી સ્ત્રી (સં.) રસ્તો (૨) પગદંડી અસબાબ (૩) છેવટ; અંજામ
સtતાન પુ. (ફા) સર્વશ્રેષ્ઠ, શિરતાજ સર ! (ફા) શિર (૨) ટોચ (૩) પત્તાનો સર સરતા પુ(અ) કરચલો (૪) વિસર-તાબે કરેલું; પરાજિત (૫) અ ઉપર સર-તા-પા અન્ય (ફા) માથાથી પગ લગી; આદિથી (૬) સામે
અંત લગી સર-મંગાપુ. (ફાર) પ્રબંધ તૈયારી (૨) સામાન, સરતા-કરતા ૫ વહેંચણી અસબાબ (૩) છેવટ; અંજામ
રવિ ઠંડું; શીતળ (૨) ઢીલું; મંદ (૩) નામરદ; સરઘંટા ! સરપટ જેવી એક વનસ્પતિ; સરકટ નિર્વીર્ય સવ સ્ત્રી “સરકના'-પરથી નામ (૨) દારૂનો નશો સર-ર અસરાસરી (૨) એક છેડેથી સરવેના અને ક્રિ સરકવું; ખસવું (૨) નિયત સર-વર્તપું માથાનું દરદ, પીડા સમયથી મોડું થવું મુહૂર્ત ખસવું (૩) કામ નભવું સરલા ! (ફા) એક જાતનું ખડબૂચું કે ચાલવું
સરકાર ! (ફા) નાયક (૨) અમીર (૩) શીખ માટે સરવેરા વિ (ફાળ) ઉદ્ધત (૨) સામે થાય એવું માનવાચક શબ્દ સાિ ! (અ) ચોરી; તફડંચી
આવી સ્ત્રી સરદારપણું; નેતાગીરી; આગેવાની સાવવા પુંડકાટી; લૂંટફાટ
સરી સ્ત્રી શરદી, સળેખમ (૨) શિયાળ

Page #400

सरन
રન પું॰ શરણ; આશરો
સર-નવિશ્ત સ્ત્રી॰ (ફા॰) નસીબ; તકદીર સરના અ॰ ક્રિ॰ સરવું; ચાલવું (૨) નિપટવું (૩) નભવું; ચાલી જવું
સરનામ વિ॰ (ફા॰) નામીચું; પ્રખ્યાત સરનામા પું॰ (ફા॰) (લેખનું) મથાળું; શીર્ષક (૨) સરનામું સરપંચ પું॰ પંચાયતનો પ્રમુખ સરપટ અ॰ પૂરપાટ; પુરજોશ
સર્પત, સરવતા પું॰ (સં॰ શ૨૫ત્ર) સ૨૫ટ; કુશ જેવું છાજનું ઘાસ
સરપરસ્ત વિ॰ (ફા॰) સંરક્ષણ
મરપરસ્ત્રી સ્ત્રી॰ (ફા॰) સંરક્ષા; સુરક્ષા સરપંચ, સરપેષ પું॰ શિરપેચ; કલગી; તોરો સરવોશ પું॰ (ફા) થાળી વગેરે ઢાંકવાનો રૂમાલ કે
ઢાંકણું
સર્–રાપ્ત વિ॰ (ફા॰) પ્રતિષ્ઠિત; મોટું સર-પુરાણી સ્ત્રી॰ પ્રતિષ્ઠા; મોટાઈ સરા પું॰ ખરચ; વા૫૨; વ્યય સરબંધી પું॰ બાણાવળી સર-બાહ, સર્વાહા પું॰(ફા) સરભરા કરનાર; વ્યવસ્થાપક (૨) મુકાદમ
સર-ધરાહી સ્ત્રી॰ (ફા) સરભરા; વ્યવસ્થા સર્વજ્ઞ પું॰ (૫૦) સર્વસ્વ; બધું સર-હ-પર અ॰ (ફા॰) પૂરું; આદ્યન્ત સર-ક્ષસ્તા વિ॰ (ફા॰) છૂપું; ગુપ્ત સર-બ્રાપ્ત વિ॰ (ફા॰) જાનના જોખમથી વર્તનાર; વીર; બહાદુર
સર-બુલંત વિ॰ (ફા॰) પ્રતિષ્ઠિત (૨) નસીબદાર સર્મદ્ વિ॰ (અ) શાશ્વત; નિત્ય સરમસ્ત વિ॰ (ફા॰) મસ્ત; મદમત્ત સરમા સ્ત્રી॰ (સં॰) દેવની કૂતરી (વેદોમાં) (૨) કૂતરી (૩) પું॰ (ફા॰) શિયાળો
સરમાયા પું॰ (ફા॰) મૂડી (૨) સંપત્તિ સરમાયાવાર પું॰ મૂડીવાળો સરમાયાવારી સ્રી॰ મૂડીવાદ
૩૯૫
રત્ન વિ॰ (સં॰) સ૨ળ; સીધું; સહેલું સરવત સ્ત્રી॰ (અ॰) સમૃદ્ધિ; વૈભવ
સરવર પું॰સ૨દા૨ (ફા॰) (૨) સરોવર (૩) તુલના;
બરાબરી
સરળ સ્રી॰ તુલના; બરાબરી સરવી સ્ત્રી॰ (ફા॰) સરદારી; નેતાગીરી; આગેવાની સરવરે-વાયનાત ॰ (ફા॰) સૃષ્ટિનો સરવ૨-નેતા (૨) હજરત મહંમદ પેગંબરનો એક ઇલકાબ
સરવાળ પું॰ કોડિયું; શકોરું સરવાન પું॰ તંબૂ
સવિસ સ્ત્રી॰ (ઇ॰) નોકરી (૨) સેવા સરવે પું॰ (ઇ॰) જમીનની માપણી (૨) મોજણી સરશારી વિ॰ (ફા॰) નશાથી ચકચૂર (૨) મદમત્ત સૌ સ્ત્રી॰ ચકચૂરપણું; મદમત્ત હોવાનો ભાવ સરસ વિ॰ (સં॰) રસવાળું (૨) ભીનું (૩) સારું; સુંદર (૪) રસિક; મજેદાર
સરસ સ્ત્રી॰ મરવા જેમ બેસતું નાનું ફળ (૨)સરસતા; સૌંદર્ય (૩) સરસ્વતી નદી સરસઇ વિ॰ સડસઠ; ૬૭ સરસના અ॰ ક્રિ॰ લીલું થવું; ફૂટવું સરસખ્ત વિ॰ (ફા॰) હરિયાળું; ભર્યુંભાદર્યું સરસર પું॰ સરસર ગતિનો ધ્વનિ (જેમ કે, હવા, સાપ વગેરેનો)
સરસરાના અ॰ ક્રિ॰ સરસર જવું કે વહેવું
સરસરાહટ સ્રી સરસ વહેવાની ક્રિયા
સમી અ॰ સરસ૨; ઝટઝટ
સરસારૂં સ્ત્રી॰ સરસતા; સુંદરતા (૨) સરસાઈ; ચડિયાતાપણું
સરજ્ઞામ પું॰ (ફા॰) સન્નિપાત; મુંઝારો સરભર વિ॰ મગ્ન (૨) ચકચૂર સરસિજ્ઞ, સરસિરુદ્દ પું॰ (સં॰) કમળ સરસી સ્ત્રી॰ (સં॰) તળાવડી સરસેટના સ॰ ક્રિ॰ વઢવું; ઝાટકવું સરસોં સ્ત્રી॰ સરસવ
સરસ્વતી સ્ત્રી॰ (સં॰) વિદ્યાદેવી (૨) વાણી (૩) સરસ્વતી નદી
सराफ़
સરહ પું॰ તીડ (૨) પતંગિયું
સરöત પું॰ સૈનિક (૨) સેનાપતિ (૩) કોટવાળ (૪) વિ॰ ઉદંડ
સહન સ્ત્રી॰ સાળાવેલી
સરહદી સ્ત્રી એક છોડ
સરહત સ્ત્રી॰ (ફા॰ + અ) સરહદ; સીમા
સહવી વિ॰ સરહદનું કે તે સંબંધી પરહરી સ્ત્રી એક છોડ
સTM સ્ત્રી॰ ધર્મશાળા (૨) ચિંતા
સારૂં સ્ત્રી॰ શકોરું
સરાય પું॰ શ્રાદ્ધ
સાપ પુ॰ શાપ સાપના સ॰ ક્રિ॰ શાપ દેવો
સરાપાઅ॰(ફા॰)માથાથી પગસુધી; આદિથી અંતસુધી સારું પું॰ (અ॰ સર્રાફ) શરાફ; નાણાવટી (૨)સોનાચાંદીનો વેપારી

Page #401

सराफ़खाना
૩૯૬
સાલાના પું॰ શરાફ-બજાર (૨) બૅન્ક સરા પું॰ શરાફી (૨) શરાફ-બજાર (૩) બૅન્ક સાી સ્ત્રી સરાફનો ધંધો; વ્યાજવટું સરાલ પું॰ (અ) મૃગજળ સરાવો વિ॰ તરબોળ; સાવ પલળેલું સરાય સ્ત્રી॰ (ફા॰) સરાઈ; ધર્મશાળા સાવ–ાની સ્ત્રી॰ ફાની દુનિયા સાયત સ્ત્રી॰ ઘૂસવું તે; પ્રવેશ (૨) અસર; પ્રભાવ સરાવ પું॰ શકોરું
સાવા, સરાવની પુ॰ શ્રાવક; જૈન સરાસર અ॰ (ફા) સરાર; સરાધરા; હરાર સરાસરી સ્ત્રી॰ (ફા) જલદી; ઉતાવળ (૨) સરેરાશ; અંદાજ (૩) અ॰ જલદી (૪) સરાસરી; અંદાજથી સાદ સ્ત્રી॰ સ્તુતિ; પ્રશંસા
સરાહત સ્ત્રી॰ (અ) ટીકા (૨) સ્પષ્ટતા સાહના સ્રી॰ સરાહ; સ્તુતિ (૨) સ॰ ક્રિ॰ સરાહવું; વખાણવું
સરાહનીય વિ॰ સ્તુતિપાત્ર; પ્રશંસનીય
સત્તિ વિ॰ સરખું; સમાન (૨) સ્ત્રી॰ (સં॰) ઝરણું (૩) નદી; સરિતા
સરિત્, સરિતા સ્ત્રી॰ (સં) નદી સરિત્ત્પતિ પું॰ સમુદ્ર સરિયાના સક્રિ॰ ઠીકઠાક કરીને એકઠું કરવું; સમેટવું સરિતા સ્ત્રી॰ (ફા॰) સ્વભાવ (૨) ગુણ (૩) વિ॰ મિશ્રિત
સવિતા પું॰ (ફા॰ સરેરિશ્ત) કચેરી (૨) કાર્યાલયનું ખાતું; દફતર
સરિતેવાર પું॰ શિરસ્તેદાર (૨) ખાતાનો મોટો
અમલદાર
મતેિનારી સ્ત્રી શિરસ્તેદારની કામગીરી
સસિ વિ॰ સદેશ; સમાન
સન્ની વિ॰ (અ) જલદી કરનાર; ઉતાવળું સીહા વિ॰ સરખું; સમાન સરીખા પું॰ સીતાફળ; સીતાફળી મીર પું॰ શરી૨ (૨) (અ) તખ્ત; ગાદી સીદ્દ વિ॰ (અ) સ્પષ્ટ; ખુલ્લું સીહન્ અ॰ (અ) સરેતોરે; જાહેર; ચોક સરુઘ્ન વિ॰ (સં॰) રોગી સરુષ વિ॰ (સં) રોષમાં આવેલું સરૂપ વિ॰ (સં॰) સાકાર (૨) રૂપવાન સર પું॰ આનંદ (૨) નશાની લિજ્જત સરેઆમ અ॰ (ફા॰) જાહેર; ખુલ્લંખુલ્લા; સરિયામ મોલ, રેહા વિ॰ લાયક; સમજણું (-ટૂસ્ત અ॰ (ફા॰) હમણાં જ; અબઘડી (૨) હાલ
-
सर्राफ
પૂરતું; હમણાં; અત્યારે; આ વખતે અે-નૌ અ॰ (ફા) તદ્દન શરૂઆતથી સરે-વાનર અ॰ (ફા) છડેચોક; સરેતોરે મહેરાહ પું॰ (ફા) ધોરી રસ્તો (૨) અ॰ રસ્તા ઉપર સો પું॰ (ફા॰) બાગમાં શોભા માટે હોતું એક ઝાડ સરોજર પું॰ (ફા॰) સંબંધ; લેવાદેવા મોન પું॰ (સં) કમળ મોનના સ॰ ક્રિ॰ પ્રાપ્ત કરવું
સોલ પું॰ (ફા॰) એક તંતુવાદ્ય (૨) ગાનતાન સોરુન્દ પું॰ (સં) કમળ સરોવર પું॰ (સં) સરોવર સોશ પું॰ (ફા) પેગંબર; ફિરસ્તો સજ્ઞેષ વિ॰ (સં) રોષમાં આવેલું સો-સામાન પું॰ સરસામાન સૌતા પું॰ સરોતો; સૂડી
સર્વજ્ઞ પું॰ (ઇ॰) શારીરિક કૌશલ અને જાનવરોના વિશિષ્ટ ખેલ બતાવનાર સરકસ સń પું॰ (અ) ચોરી; તફડંચી સનિટ-હાડસ પું॰ (ઈ) સ૨કા૨ી ઉતારો; વિશ્રામગૃહ સનિ પું॰ (ઇ॰) ગામોનું મંડળ; ‘સર્કલ’ સગૂંત્તર પું॰ (ઇ॰) પરિપત્ર (૨) વિ॰ પરિસંચારી સર્વાં પું॰ (સં) અધ્યાય; પ્રકરણ (૨) સર્જન; સૃષ્ટિ (૩) ત્યાગ (૪) સ્વર્ગ
સર્જુન વિ॰ સગુણ
સર્જન પું॰ (સં॰) નિર્માણ; ઉત્પત્તિ (૨) (ઇ) શસ્રર્વેદ;
વાઢકાપનો ડૉક્ટર
સર્જન્ટ, ખૈર પું॰ (ઇ) સારજંટ પોલીસ સની સ્ત્રી॰ (ઇ॰) શસ્ત્રચિકિત્સા સર્ટિટિ પું॰ (ઇ॰) પ્રમાણપત્ર
સવિ॰ (ફા॰) ઠંડું; શીતળ (૨) ઢીલું; મંદ (૩)નામર્દ; નિર્વીર્ય
સર્વાં-મિજ્ઞાન વિ॰ ઠંડું; ઉત્સાહ વગરનું (૨) શુષ્ક; સહાનુભૂતિ વગરનું
સર્વી સ્ત્રી॰ (ફા॰ ‘સર્દ’ પરથી નામ) શરદી; સળેખમ (૩) શિયાળો
સર્પ પ્॰ (સં) સાપ સર્પાત પું॰ (સર્પનો કાળ) ગરુડ સર્પિળી સ્ત્રી॰ (સં) સાપણ (૨) એક વેલ સર્પિ, સર્વિસ પું॰ (સં) ઘી
સń પું॰ (અ) વ્યય; ખરચ (૨) વ્યાકરણ Fi પું॰ (અ) ખરચ; વા૫૨; વ્યય સખ્ત વિ॰ (અ) વૈયાકરણી
સર્વજ્ઞ વિ॰ સર્વસ્વ
સńપું॰(અ॰) શરાફ; નાણાવટી; સોનાચાંદીનો વેપારી

Page #402

सर्राफ़ा
૩૯૭
सवाल
સચના (
પં સલાહ . યોગ્યતા
સદા પં શરાફી; શરાફ-બજાર; બૅન્ક સર્વ વિ (સં9) બધું સર્વલાસ પં. (સં.) બધી કામનાઓ પૂરી કરનાર
(૨) શિવ સર્વાસ પે (સં૦) ખગ્રાસ ગ્રહણ સર્વનની વિ (સં.) સાર્વજનિક સર્વર વિ. (સં) બધું જાણનાર (૨) પં પ્રભુ સર્વતંત્ર વિ૦ (સં) બધાં શાસોને માન્ય સર્વતઃ અ (સં.) બધી તરફથી કે બધી રીતે સર્વતોભદ્ર વિ. (સં૦) સર્વ રીતે કલ્યાણકારી સર્વતોભાવ, સર્વતોભાવેન અ (સં.) સારી રીતે; સૌ
રીતે; બરોબર સર્વત્ર અને (સં.) બધે; સર્વત્ર સર્વથા અન્ય (સં.) બધી રીતે સર્વલા અન્ય (સં.) સદા; હંમેશાં; કાયમ સર્વરી સ્ત્રી શર્વરી; રાત્રિ સર્વશ: અ (સં.) બધી રીતે; પૂર્ણ રીતે સર્વસ્વ ! () બધું કુલ માલમત્તા સર્ષ ડું (.) સરસવ સોં ! સરસવ સત્ર સ્ત્રી ચીડનું ઝાડ કે તેનો ગુંદર સામ, સત્રના વિ૦ (સં) ગાજર જેવું એક કંદ;
સલગમ સન વિ. (સં.) લજ્જાવાળું સલતનત સ્ત્રી (અ) સલ્તનત; પ્રબંધ; ગોઠવણ;
આરામ; નિરાંત સત્તા અને ક્રિ સાલ પડવું; વીંધાવું સન વિ૦ (અ) ગત; વ્યતીત સન વિ૦ (અસત્વ) બરબાદ; નષ્ટ સનમ ! સોનાચંદીનો તાર
વાત સ્ત્રી (અ) રહેમ; શુભેચ્છા (૨) ગાળ સવાર સ્ત્રી (ફા) એક જાતનો પાયજામો સલાહન સ્ત્રી સાળાની પત્ની, સાળાવેલી સરના સ્ત્રી (અ) નોતરું; આમંત્રણ સત્તા સ્ત્રી પાતળો સળિયો; સળી (૨) દીવાસળી સત્તા સ્ત્રી સળિયો સના!િ (૯) કચુંબર તરીકે ખવાતી એકભાજી;
સલાડ સતાવત સ્ત્રી (અન્ય) દઢતા; મજબૂતી સત્તામ પં. (અ) સલામ; વંદન (૨) બંદગી સરનામત વિ(અ) સુરક્ષિત સનાતો સ્ત્રી સુરક્ષા સલામત-નવી સ્ત્રી (અ+ફા) મધ્યમ માર્ગ
(૨) માપસર ખરચ બ. કો. – 26
સતાપી સ્ત્રી સલામની રીત; સલામ કરવી તે સર પે એક પક્ષી સના સ્ત્રી (અ) ભલાઈ; સદાચાર (૨) સલાહ
સૂચના (૩) ઇચ્છા; વિચાર સતાવાર, સપનાહ ! સલાહ આપનાર સન્નચિત, નહીવત સ્ત્રી ભલાઈક યોગ્યતા ત્રિત | (સંર) પાણી સનીલાપુ (અ૦) ઢંગ; રીત (૨) કુશળતા; હોશિયારી
(૩) સભ્યતા (૪) વર્તન; રીતભાત સત્નીવાર, સત્નીલામં વિ૦ ઢગસરનું; રીતસરનું સત્નીતા ! એક જાતનું ગજિયા જેવું કપડું સીવર પુસ્લીપર જોડા સવ સ્ત્રી (અ) શૂળી (૨) ખ્રિસ્તી ક્રોસ સત્ની વિ (અ) ઠીક; સારું (૨) તંદુરસ્ત (૩) સાફ
દિલનું (૪) શાંત; ધીર સનીન-કલા વિ (અ) કોમળ દિલનું (૨) ધીર;
ગંભીર (૩) બુદ્ધિમાન સની વિ૦ (અ) સુગમ; સરળ સજૂર ! (અ) વર્તન; રીતભાત (૨) મેળ
(૩) ભલાઈ નેકી સિનોર પુંસાલોત્રીની વિદ્યા; પશુચિકિત્સા સત્નોતરી ! સાલોત્રી; ઢોર-વૈદું સોના વિ લૂણ-મીઠાવાળું (૨) સલૂણું, સુંદર સનોનો પુ બળેવ; રક્ષાબંધનનો તહેવાર સ૩ સ્ત્રી (અ) સુદ બીજ સત્તનત સ્ત્રી સલ્તનત (૨) પ્રબંધ; ગોઠવણ (૩)
આરામ; નિરાંત અન્ય વિ૦ (અ) બરબાદ; નષ્ટ સનમ ડું જાડું કપડું-ગજિયું સવત, સતિ સ્ત્રી સપત્ની; શોક (સ્ત્રી); સપત્ની સવ ! (સં.) પ્રસવ; પ્રસૂતિ થવી તે સવાર, સવયે વિ૦ (સં.) સમવયસ્ક; સરખી
ઉંમરનું સર્વથા સ્ત્રી (સં.) સખી; સાહેલી સવ વિ. (સં.) સરખા વર્ણ કે જાતિનું સવા વિશે એક ઉપર પા નવા વિસવાયું (૨) સ્ત્રી સવાયા વ્યાજનો દર સવાદ્રિ પું સ્વાદ સવાલ ! (અ) પુણ્ય (૨) ભલાઈ સવાર ! (ફાળ) ઘોડેસવાર (૨) વિ૦ આરૂઢ; ઉપર
ચડેલું : સવારી સ્ત્રી (ફા.) સવાર થવું છે કે તેનું વાહન
(૨) વરઘોડો (૩) વાહનમાં વસનાર વ્યક્તિ સવાન (અ) પ્રશન (૨) માગણી

Page #403

सवालात
૩૯૮
सहिजन
વાતાત ! બવ (અ) સવાલો વાતી છું (ફાળ) માગણી કરનાર સવિશ્વ વિ૦ (સં) સંશય કે દુવિધાવાળું સવિતા ! () સૂર્ય સવિનય મવા સ્ત્રી (સં.) સવિનય કાનૂનભંગ સવેરા ! સવાર; પ્રભાત સવૈયા ડું સવા શેરનું વજન (૨) સવાના આંક | (૩) સવૈયા છંદ સવ્ય વિ (સં.) ડાબું (૨) જમણું (૩) વિરુદ્ધ સવ્યસાચી મુંડાબે હાથે પણ બાણ છોડી શકનાર;
અર્જુન સશ વિ (સં૦) સાશંક; શંકાવાળું
સ, સિયર પં શશી, ચંદ્ર સસુર પે સસરો સસુરાન સ્ત્રી સાસરી સતા વિશે સસ્તુ સતાના અક્રિ સતું થવું (૨) સ ક્રિસતું કરવું સતી સ્ત્રી સસ્તાપણું સસ્ત્રી વિ. (સં.) સાથે પત્ની કે સ્ત્રીવાળું સશ (સં.) ધાન્ય; અન્ન સë વિ સોંઘું; સસ્તુ સદ વિ. (સં9) સાથે; સહિત સદરપુ (સં.) આંબો (૨) સાથે મળી કામ કરવું
તે; સાથ (૩) મદદગાર સારી છું. (સં.) સાથી; મદદનીશ સરિતા સ્ત્રી સાથ; મદદ સહન કું. (સં.) સાથે જવું તે (૨) સતી થવું તે સદામિની સ્ત્રી (સં.) સતી થનાર સ્ત્રી (૨) સહચરી
(૩) પત્ની સહકામ - (i) સાથે જનાર; અનુયાયી સૌર પં સહગમન; સાથે જવું તે; સતી થવું તે Hદર પં. (સં.) સાથી મિત્ર ૨) સેવક સદી સ્ત્રી (સં.) સખી (૨) પત્ની સવાર ! (સં.) સાથે ચાલવું તે; સંગતિ સદ વિ૦ (સં) સ્વાભાવિક (૨) સહેલું (૩) પું
સગો ભાઈ; સહોદર હત મધ સદાની સ્ત્રી નિશાની; ચિહ્ન દર્ષિoળી સ્ત્રી (સં૦) પત્ની સદ પું° (i) સહેવું તે (૨) (અ) ચોક; આંગણું સદના સક્રિ સહવું; વેઠવું; ભોગવવું સદનીય વિ (સં૦) સહ્ય; સહન કરવા યોગ્ય સપાટી ૫ (સં.) સહાધ્યાયી; સાથે અભ્યાસ
કરનાર
સદમોગ, સમોન પે સહભોજન, એકસાથે બેસી
ભોજન કરવું તે સદોની પં સહભોજન કરનાર સમ ! (ફા) ભય; ડર (૨) સંકોચ સના વિ ભયાનક સતત વિ૦ (સં) સંમત; સરખા મતવાળું સમિતિ સ્ત્રી (સં૦) એકમતિ; સંમતિ સના અન્ય ક્રિડરવું સમાના સક્રિ° ડરાવવું સો ! (સં૦) સહકાર; સાથ સદર (અ) સવાર; પ્રભાત (૨) (અ સિહ) જાદુ
(૩) અધીમેધીમે; મંદ ગતિએ સંદર-વિ (અફા) ચોર; ઉઠાવગીર સદર-વી સ્ત્રી શફરી માછલી (૨) રોજામાં કરવામાં
આવતો વહેલી સવારનો નાસ્તો (સરગી) સદર ૫ (અ) ખાલી મેદાન (૨) જંગલ (૩) રણ સારું વિ જંગલી સહી સ્ત્રી શફરી માછલી (૨) રોજામાં કરાતો
મળસ્કાનો નાસ્તો (સરગી). સહ વિ (અન્ય) સહેલું સહર્તાના સક્રિ થાબડવું; ધીરેથી પંપાળવું યા ઘસવું કે હાથ ફેરવવો (૨) ગલીપચી કરવી (૩) અને ક્રિ ગલી થવી કે વલુર આવવી સહવાસ ! () સાથે રહેવું તે સહસ્ત્ર વિ (સં) હજાર દાદી રવી (સં.) હજાર વર્ષનો સમય; મિલેનિયમ દલા અન્ય (સં.) એકદમ; એકાએક; ઓચિંતું સહસ્ત્ર વિ(સં.) હજાર સારૂ, સદા, સદા ! સહાય (૨) મદદગાર સફથ્થાથી પું° (i) સાથે ભણનાર સહાનુભૂતિ સ્ત્રી (સં.) હમદર્દી સામાના દુઃખથી
દુઃખી થવું તે સહજ ડું (અ) વાદળું સાવ ! (અ) મિત્ર; દોસ્ત સહાય ! (સં૦) મદદ (૨) સહાયક સાથ વિ(સં.) સહાય કે મદદ કરનારું સફથતા સ્ત્રી (સંગે) મદદ; સહાય સાથી વિ૦ (સં૦) સહાયક સર ડું સહન (૨) સહનશીલતા સરના સક્રિ સહવું; ખમવું સહારા ડું સહાય; મદદ (૨) આશરો; હૂંફ સહન ડું લગનગાળો સહીત ૫૦ ઓળંબો બિન (સંશોભાંજન) સરગવો

Page #404

सहित
૩૯૯
साइक्लोपीडिया
હમદર્દ
સહિત અન્ય (સં૦) સાથે
સદિય પં. ઢોલ પીટનાર; ઢોલી સદ્ધિાર, સતાની સ્ત્રી ચિત્ર; નિશાની સટી સ્ત્રી સોટી (૨) મેળ (૩) બદલો સફિવિ (સં.) સહનશીલ; વેઠી જાણે એવું કશું સાંઠો (૨) પગનું સાંકળું સહ વિ૦ (અંસહીહ) સાચું; પ્રામાણિક; શુદ્ધ સવ-૪ સ્ત્રી ગાંઠ; મેળાપ (૨) અનુચિત ગુપ્ત (૨) સ્ત્રી સહી; દસ્કત
સંબંધ સહા ! (અ) પુસ્તક (૨) સામયિક
Í ! સાંઢ, ગોધો સહી-સંભાતવિ (અ) સારી હાલતવાળું; સ્વસ્થ; સની સ્ત્રી સાંઢણી નીરોગ
તi | સાંઢો સહી-સાત્રિકવિ બરોબર; પૂરું (૨) સહી સલામત સોયા પુ વેગવાળું ઊંટ (૨) સાંઢણીનો સવાર સહીદવિ (અ) સ્વસ્થ; દુરસ્ત
સાંત્વન પું, સાંત્વના સ્ત્રી (સં૦) દિલાસો; સતોષ; દૂત સ્ત્રી (અ), સહૂત્રિત સ્ત્રી (અ) સહેલાઈ - શાંતિ, સાંત્વન (૨) અદબવિનય, વિવેક
તધના સક્રિ નિશાની કરવી (૨) સાંધવું સહદય વિ (સં) ભલી લાગણીવાળું; દયાળુ; સંપ ! સાપ; નાગ
સપન સ્ત્રી સાપણ; નાગણ હેનના સક્રિ સંભાળીને તપાસવું કે જોઈ લેવું સાંપ્રત અને (સં.) અત્યારે; હમણાં (૨) વિ અર્વાચીન; (૨) કહી સમજાવીને સોંપવું
અત્યારનું સર, હેત ! પ્રેમીઓને મળવાનું સંકેતસ્થાન સોંપ્રદાયિક વિ (સં.) સંપ્રદાયનું કે તે સંબંધી સહેતુ વિ૦ (સં૦) હેતુયુક્ત
સાંવરી સ્ત્રી જાદુગરી (૨) જાદુગરણી સત્ની, સત્ની સ્ત્રી સાહેલી; સાહેલડી; સખી સમર પે સાંભર સરોવર કે તેમાંથી પકવાતું મીઠું યા વિસહનાર (૨) પુંછ સહાયક
(૨) વટેસરી; ભાથું સહ પં. (અસહવ) ભૂલ; ચૂક
સમુદે અસામે સહોર પં. (સં) સગો ભાઈ
સાંવત્સરી સ્ત્રી (સં.) સંવત્સરી, વાર્ષિક મરણતિથિ સહ વિ (સં) સહી શકાય એવું
વર વિ શામળું; શ્યામ હન અ (અ) ભૂલથી
સવના, સૉનિયા વિ શામળું; કાળાશ પડતું સપું સ્વામી (૨) પ્રભુ (૩) ફકીર
(૨) પં શ્રીકૃષ્ણ સાંકળ (૨) સાંકળું (૩)વિસાંકડું; તંગ સવાં પુંસામો ધાન્ય સવ ! પગનું સાંકળું
સ્ત્રી સાસ; શ્વાસ (૨)દમનો રોગ (૩) અવકાશ; સર, વન સ્ત્રીને સાંકળ
ગુંજાશ (૪) તિરાડ સાંગ વિશે (સં.) અંગ સહિત
સલત સ્ત્રી શ્વાસ લેવાની મુશ્કેલી (૨) સાંસતા;સાંસા; સન સ્ત્રી બરછી જેવું એક શસ્ત્ર
મુશ્કેલી; ઝંઝટ સળી સ્ત્રી બરછી જેવું એક શસ (૨) ગાડીના સંત-વર પે જેલની કાળી કોટડી; અંધેરી હાંકનારને બેસવાની જગા કે તેની નીચે કાંઈ સલના સક્રિ શાસન કરવં: પીડવું મૂકવા રખાતી ઝોળી
સલા ! સાસ; દમ (૨) પ્રાણ; જિંદગી (૩) સંશય; સોપાંગ વિ (સં.) પૂરેપૂરું
સાંસો (૪) ડર; દહેશત સવ વિસાચ; સત્ય
સાંસારિવાવિ (સં.) સંસાર સંબંધી, ઐહિક; દુન્યવી સવના વિ સાચકલું; સત્યવાદી
સાંસ્કારિતા વિ (સં.) સંસ્કાર સંબંધી વા | સાંચો; બીબું; ફરમો
સાંસ્કૃતિક વિ (સં.) સંસ્કૃતિ કે સુધારા સંબંધી નવી મું. પોથી આકારની છપાઈ
સા વિપુલ જેવું; સમાન (ઉદા- “ચાઁદસા') ફ સ્ત્રી સાંજ; સંધ્યા
સાગત, સારૂતિ સ્ત્રી (અ.) એક કલાક (૨) પળ સૉફ ડું એક હળે સાંજ સુધીમાં ખેડી શકાય (૩) મહુરત એટલી જમીન
સાળા સ્ત્રી- (અ) વીજળી iણી સ્ત્રી દેવમંદિરમાં કરાતી ફૂલની સજાવટ સાવિન સ્ત્રી (ઈ.) સાઈકલ; દ્વિચક્રી સર સ્ત્રી સોટી કે કોયડો યા તેનો સોળ
સાવા ત્રિસિત સ્ત્રી (ઈ.) મનોવિશ્લેષણ ટા પુંસોટો (૨) સાંઠો (શેરડીનો)
સાનોડિયા સ્ત્રી (ઈ.) વિશ્વકોષ

Page #405

साइज़
સાકૃષ્ણ પું॰ (ઇ॰) કદ; આકાર સાકૃત્તિTM સ્ત્રી॰ (ઇ॰) લંબાઈના પ્રમાણમાં વ્યવસ્થિત કરવું તે
ફન સ્ત્રી॰ (અ)હસ્તાક્ષર; સહી સાનવોર્ડ પું॰ (અ) નામનું પાટિયું સાફલ્મ્સ સ્ત્રી॰ (ઇ॰) વિજ્ઞાન; શાસ્ત્ર સાયાઁ પું॰ સાંઈ; સ્વામી; પ્રભુ સાફર, સાવર કું॰ (અ) બધું; કુલ (૨) અવશિષ્ટ; બાકી
૪૦૦
સાફરન પું॰ (અ) સાઇરન; લોકસમૂહને ભયથી ચેતવવા વગાડાતી યાંત્રિક ઘંટડી
મારૂં પું॰ સ્વામી; પ્રભુ; ફકીર સારૂં સ્રી॰ બાનું; કોઈ કામ માટે અગાઉથી અપાતી
રકમ
સાત પું॰ (ફા॰) સઈસ; રાવત; ઘોડાની ચાકરી
કરનાર
માની સ્ત્રી ઘોડાના રાવતનું કામ કે ધંધો સા, સાળ પું॰ શાક
સાન્ત સ્ત્રી॰ (અ) પગની પિંડી (૨) ઝાડનું થડ સાળવૃત્તિ સ્ત્રી મેંદી
સાટ, સાત પું॰ શાક્તપંથી (૨) છાટકો કે દુષ્ટ નગરો માણસ
સાળા પું॰ શક; સંવત (૨) કીર્તિ કે તેનું સ્મારક સા। વિ॰ (સં॰) મૂર્ત; સ્થૂલ (૨) રૂપવાન સાત્તિ વિ॰ (અ) નિવાસી; રહેવાસી (૨) ખોડો અક્ષર (જેમ કે, ‘દ્’)
સાળી પું॰ (અ) દારૂ પાનાર (૨) પ્રેમીનું સંબોધન સાત, માòતન પું॰ (સં॰) અયોધ્યા સાક્ષ་વિ॰(સં॰) ભણેલું (૨) લેખક (૩)સાહિત્યકાર સાક્ષાત્ અ॰ (સં॰) પ્રત્યક્ષ; રૂબરૂ સાક્ષાતર પું॰ (સં) ભેટ; મુલાકાત (૨) પ્રત્યક્ષ
જ્ઞાન
સાક્ષી (સં) શાહેદ (૨) પ્રેક્ષક (૩) સ્ત્રી॰ શાહેદી સાક્ષ્ય પું॰ (સં) સાક્ષી; શાહેદી
માલ પું॰ સાક્ષી; શાહેદ (૨) સાખ; આબરૂ સાલના સ॰ ક્રિ॰ સાખ પૂરવી સારા સ્ત્રી॰ શાખા (૨) ઘંટીનો ખીલડો સાહી પું॰ સાક્ષી દેનાર (૨) સ્ત્રી સાક્ષી (૩) સાખી
કાવ્ય
સાધૂ પું॰ શાલ વૃક્ષ
સાત સ્ત્રી॰ (ફા॰) બનાવટ (૨) કલ્પિત વાત સાન પું॰ તૈયાર કરેલું શાક (૨) ભાજી-પાલો માળવાત પું॰ લૂખુંસૂકું ભોજન (શાક-પાંદડું) સાગર પુ॰ (સં॰) દરિયો
સા
સ! પું॰ (અ) પ્યાલો (શરાબનો) *ારા વિ॰ દારૂ પીનાર સાવન પું॰ સાગ
સાબૂ, સાપે પું॰ એક ઝાડ જેમાંથી સાગુચોખા બનાવાય છે.
સાપૂવાના પું॰ સાગુચોખા; સાબુદાણા
સાળો પું॰ એક ઝાડ જેમાંથી સાગુચોખા બનાવાય છે. સાળૌન પું॰ સાગ
સાન્ત પું॰ (ફા) સાજ; સજાવટની સામગ્રી સપ્તર વિ॰ ઠીક; અનુકૂળ
માણમામાન પું॰સાજ-સરંજામ; સામગ્રી (૨) ઠાઠમાઠ સાનન પું॰ સ્વામી (૨) ઈશ્વર (૩) સજ્જન સાનના સ॰ ક્રિ॰ સજાવું સાન-યાન પું॰ તૈયારી (૨) મેળ; ખૂબ સંબંધ સાજ્ઞ-વ-સામાન પું॰ (ફા॰) સાજસરંજામ; સામગ્રી (૨) ઠાઠમાઠ
સાનિંદ્રા પું॰ (ફા) સાજિંદો; નાચનારી સાથેના સાજનો માણસ
માપ્તિશ સ્ત્રી॰ (ફા॰) મેળ; સંપ (૨) દાવપેચ; ષડ્યુંત્ર સાલ્લા પં॰ ભાગ; હિસ્સો સાળી, સાન્નેવાર પું॰ ભાગિયો; હિસ્સેદાર સાટ પું॰ સોટી કે કોયડો યા તેનો સોળ સાટન પું॰ સાટીન કપડું
સાટના સ॰ ક્રિ॰ જોડવું; બંધ બેસાડવું સાટમર પું॰ હાથીની સાઠમારી કરાવનાર સાઇ વિ॰ સાઠ; ૬૦
સાના પું॰ સાંઠો (૨) વિ॰ સાઠ ઉમરનું સાડી પું॰ સાઠી ધાન્ય
માડ઼ી સ્ત્રી॰ સાલ્લો; સાડી
સાહી સ્રી॰ અષાઢનું વાવેતર (૨) દૂધની મલાઈ (૩) સાડી
સાહૂ પું॰ સાઢું; સાળીનો વર સાÈ વિ॰ સાડા (ઉદા॰ સાઢે ચા૨)
સાહેમાતી સ્ત્રી સાડા સાત વર્ષ મહિના કે દિવસની (અશુભ) દશા
સાત વિ॰ સાત; ૭
સાત-પેઢરી સ્ત્રી લગ્નના સાત ફેરા; સપ્તપદી સાતના પું॰ એક જાતનો થુવેર
સાત્ત્વિક વિ॰ (સં) સત્ત્વ ગુણ સંબંધી (૨) સત્ય (૩) પવિત્ર
સાથ પું॰ સાથ; સંધાત (ર) મેળ; સંબંધ (૩) અસાથે સાથ પું॰ સાથરો; સાદડી સાથિન સ્ત્રી મિત્ર; સંગિની સાથી પું॰ સોબતી; મિત્ર

Page #406

सादगी
સાતળી સ્ત્રી॰ (ફા॰)સાદાઈ (૨)સરળતા; નિષ્કપટતા સાવા વિ॰ (ફા॰) સાદું (૨) એકલું; નિર્ભેળ (૩) સરળ સાદીસીધી રચના કે બનાવટનું (૪) નિષ્કપટ (૫) ભોળું; મૂર્ખ સા િવિ॰ (અ॰) સાચું (૨) સત્યનિષ્ઠ સાત્ત્તિવિ॰ (અ) જારી; ચાલુ હોનારું (૨) નીકળનારું સાદૃશ્ય પું॰ (સં) સમાનતા; બરોબરી સાય પું॰ સાધુ (૨) સજ્જન (૩) સ્ત્રી ઇચ્છા સાધજ પું॰ (સં) સાધના કરનાર; યોગી; તપસ્વી (૨) મંત્રતંત્ર કરી જાણનાર ; ભૂવો સાધન પું॰ (સં॰) ઓજાર; ઉપકરણ (૨) ઉપાય (૩) સાધવું તે
સાધના સ્ત્રી॰ (સં) સાધવું તે (૨) આરાધના (૩) સ॰ ક્રિ॰ સાધવું
૪૦૧
સાધની સ્ત્રી॰ સપાટી જોવાનું લેવલ-ઓજાર સાથારા વિ॰ (સં॰) સામાન્ય (૨) સહેલું; મામૂલી સાધુ વિ॰ (સં) સારું (૨) પું॰ સંત; સજ્જન; ભલો માણસ (૩) બાવો (૪) મુનિ સાધુવાર પું॰ (સં) ‘સાધુ સાધુ' કહી શાબાશી આપવી તે
સાયૂ પું॰ સંત; સજ્જન; ભલો માણસ; સાધુ (૨) જોગટો; યોગી
સાધ્ય વિ॰ (સં॰) સાધી શકાય કે સધે એવું સાધ્વી સ્ત્રી॰ (સં) સાધુ સ્ત્રી સાનંત વિ॰ (સં॰) આનંદપૂર્વક માન પું॰ સલ્લી; અસ્રો ઘસવાની પથરી સાનના સ॰ ક્રિ॰ ગૂંદવું; મસળવું (૨) ભેળવવું; સામેલ કરવું (૩) સરાણ ઉપર ધાર તેજ કરવી સાનિક પું॰ (અ) રચનાર (૨) કારીગર સાનિા પું॰ (અ) દુર્ઘટના; માઠો બનાવ સાની સ્ત્રી॰ પાણીમાં પલાળી પશુને અપાતું ખાણ (૨) વિ॰ (અ॰) બીજું (૩) જોડિયું; સમાન; સાથી માનુ પું॰ (સં) શિખર; ટોચ (૨) અંત સાનિધ્ય પું॰ (સં॰) પાસે હોવું તે; નિકટતા સાñ વિ॰ (અ॰) ચોખ્ખું (૨) સ્પષ્ટ (૩) નિર્દોષ સાત્ય પું॰ (સં) સફળતા; કૃતાર્થતા સાત પું॰ (અ) સાફો; ફેંટો (૨) પાઘડી (૩) પહેરવાનાં કપડાં ધોવાં તે
સાńી સ્ત્રી॰ (અ) હાથરૂમાલ (૨) સાફી; ચલમ પીવાની કપડાનો કકડો (૩) ભાંગ ગાળવાનો રૂમાલ
સાવા પું॰ પિછાણ; સંબંધ; લેવાદેવા માવત વિ॰ સાબૂત સાવિત્ત્ત વિ॰ (અ) પૂર્વનું; પુરાણું
साया
સાબિક્ત-સ્તૂર અ॰ પૂર્વવત્; પ્રથમ પેઠે જ માલિńા પું॰(અ) પિછાણ (૨) લેવાદેવા; સંબંધ (૩) વિ॰ પૂર્વનું; પુરાણું
સાવિત વિ॰ (અ) સાબૂત; આખું પૂરું (૨) ઠીક; બરોબર (૩) (ફા॰) સાબિત
સાબિત વિ॰ (અ) સબૂર કરનાર; ખામોશ સાબૂન, માથુન પું॰ (અ) સાબુ
સાબૂત વિ॰ (ફ્રા॰) અખંડ; પૂરેપૂરું (૨) સ્થિર; કાયમ સાબૂતાના પું॰ સાબુચોખા સાબૂન પું॰ સાબુ સાબૂનાણી સ્રી સાબુકામ; સાબુકામનો ધંધો સામંનસ્ય પું॰ (સં) યોગ્યતા; ઔચિત્ય (૨) મેળ સામંત પું॰ (સં) સરદાર; માંડળિક (૨) યોદ્ધો સામ પું॰ (સં) સામવેદ (૨) સામ દામ દંડ ભેદ એ
ચાર ઉપાયમાંનો એક (સામ–સમજાવટ) સામગ્રી સ્ત્રી॰ (સં) સરસામાન (૨) સાધન સામના પું॰ સન્મુખ થવું કે સામે આવવું તે; સામનો; સામે થવું તે (૩) સામેનો ભાગ સામને અ સન્મુખ; સામે સામચિવ વિ॰ (સં॰) સમયસરનું (૨)સમય સંબંધી કે અમુક સમયનું
સામર્થ્ય પું॰ (સં) સમર્થતા; શક્તિ; તાકાત સામા પું॰ (અ॰) શ્રોતા; સાંભળનાર સામાનિ વિ॰ (સં॰) સમાજ વિષેનું; સામાજિક સામાન પું॰ (ફા॰) સામાન; સાધન-સામગ્રી સામાન્યવિ॰(સં॰)સાધારણ;મામૂલી (૨)પુંસમાનતા સામિષ વિ॰ (સં॰) આમિષ-માંસ સાથેનું સામીપ્ય પું॰ (સં॰) સમીપતા; નિકટતા સામુદ્રાચિન વિ॰ (સં॰) સમુદાય કે સમૂહનું; સમુદાય કે સમૂહને લગતું સામુહા, સામુહૈં અ॰ સામે; સન્મુખ સામૂહિક વિ॰ (સં॰) સમૂહને લગતું સામ્ય પું॰ (સં॰) સમતા; સરખાપણું સામ્રાન્ચ પું॰ (સં) શહેનશાહી; સલ્તનત; રાજ્ય સાવંત પું॰ (સં) સાંજ; સંધ્યા સાયઃ પું॰ (સં) બાણ (૨) તલવાર સાયત પું॰ એક કલાક (૨) પળ (૩) મહુરત સાયવાન પું॰ (ફા॰ સાયબાન) સાયબાન; વાછંટિયું સાયર વિ॰ (અ॰ સાઇર) બધું; કુલ (૨) અવશિષ્ટ; બાકી (૩) પું॰ જકાત (૪) સાગર સાયન પું॰ (અ) પ્રશ્નકર્તા (૨) માગણ સાયા પું॰ (ફા) છાયા; છાંયડો (૨) ભૂત; પ્રેત (૩) અસર; છાયા (૪) (ઇ॰ શેમીજ) સ્ત્રીઓનું ચણિયા જેવું એક વસ્ત્ર

Page #407

सायुज्य
૪૦૨
साहनी
સાયુ (સં) એક થઈ જવું તે; વિલીન થઈ જવું
તે; એકત્વ જેવું જોડાણ સારંગપુ (સં.) મૃગ (૨) એકરાગ (૩) એક ધનુષ્ય
(૪) કમળ (૫) વિસરસ; સુંદર સારંગિયા ! સારંગીવાળો સીિ સ્ત્રી એક તંતુવાદ્ય સT () નિચોડ સત્ત્વ (૨) વિસારવાળું,
મુખ્ય
સારજંટ, સારનેંટ ! (૪૦) (ગોરો) પોલીસ,
જમાદાર સારિપિટ ! (ઇ.) પ્રમાણપત્ર સાઈડ ! (સં.) રથને હાંકેડુ સારના સ ક્રિ સારવું; સાધવું; પૂરું કરવું
(૨) શોભાવવું; સજવું સારવાર ! (ફા) ઊંટ પર બેસનાર સારદા ! (સમુદ્રના પાણીની) ઓટ સાય ડું (સં.) કૂતરો સારિત્ય પું(સં.) સરળતા સરસ ૫ (સં.) સારસ પણ (૨) સરસિજ; કમળ સારતી સ્ત્રી સારસની માદા સારસ્વત વિ. (સં) સરસ્વતી સંબંધી, વિદ્વાન સારાંશ - (સં.) સાર; નિચોડ તારા વિસારું; બધું; પૂરું સવિલા સ્ત્રી (સં.) મેના પક્ષી સાણ ! (સં૦) એકરૂપતા સારવું (ઈ.) (ગોરો) પોલીસ જમાદાર સટિ . (ઈ) સર્ટિફિકેટ; પ્રમાણપત્ર સાર્થ વિ. (સં૦) અર્થવાળું સાર્થ વિ(સં.) સાર્થ (૨) સફળ (૩) ગુણકારી સદ્ધિ વિ૦ (સં.) આદ્ર, ભીનું સાર્વનિ વિ (સં૦) સૌ કોઈનું; જાહેર સાર્વત્રિવેદ વિ૦ (સં.) સર્વત્ર હોય એવું લાઈન પં. (સં૦) ચક્રવર્તી રાજા (૨) વિબધી
ભૂમિને લગતું સાર્વવિવિ (સં.) અનેક રાષ્ટ્રો સાથે સંબંધવાળું;
આંતરરાષ્ટ્રીય સાત સ્ત્રી વીંધવું તે (૨) સાલ, છેદ (૩) સાલવું તે
પીડા (૪) પં() સાલ; વર્ષ સાત વિશે સાલે એવું; પીડક સાનg વિ૦ (ફા) પુરાણું; જૂનું (૨) ઘરડું સાત-નિકી (ફા) સાલગરેહ; વર્ષગાંઠ સાત-તમામ ડું (ફા) વર્ષનો અંત પાત્રતા સ્ત્રી વાર્ષિક વૃત્તાન્તિકા; વાર્ષિક હેવાલનોંધ
સત્ર મસાલેદાર શાક (માંસવાળું) રાતના અન્ય ક્રિ સાલવું (૨) સક્રિ સાલે તેમ કરવું
(૩) સાલવવું સાત-રામા ! (હા) પત્રનો વાર્ષિક અંક સા--સાત અ (ફા) હર સાલ; પ્રતિવર્ષ સાત ! (અ) રાળ સાત પે (અ) પંચ (૨) વિ. (સં.) આળસુ સનતી સ્ત્રી- લવાદી; પંચાયત નાના-સાત અ (ફાર) વર્ષો સુધી, ઘણા વખત સુધી સિન્નિા | સાળો (૨) સાલો (ગાળ) (૩) સ્ત્રી શાળા સાનાના, સાલિયાના વિ (ફા) વાર્ષિક સાતાર છું. (ફા) નેતા સાતારબંધ ! સેનાપતિ સાત્રિ ! (અ) યાત્રાળુ (૨) ધર્મિષ્ઠ માણસ સાત્રિમ વિ- (અ) સંપૂર્ણ; પૂરું (૨) તંદુરસ્ત સાનિયાના વિ૦ વાર્ષિક ત્રિત વિ (અ) ત્રીજું (૨) ડું પંચ; મધ્યસ્થ;
સાલસ” તાત્રી સમી સાળી (૨) દર સાલ ગણોતથી અપાતી
જમીન (૩) દર સાલ અપાતો અમુક લાગો સાહૂ ! લાલ વસ્ત્ર (મંગળ કાર્યમાં વપરાતું) પાજોદ વિ. (અ) નેક; ભલું (૨) સદાચારી
(૩) નસીબદાર સાને સ્ત્રીનેકી; ભલાઈ સીનોવચ (સં) એક લોકમાં સાથે રહેવું તેવી અંક
પ્રકારની મુક્તિ સાવંત ! સામત સાવ ડું સાધુપુરુષ (૨), શાહુકાર સાવા વિ૦ (સં.) અવકાશ સહિત (૨) પું
અવકાશ; ફુરસદ (૩) અવસર સાવત વિસાવધ; ખબરદાર સવતી સ્ત્રી સાવધાની સાવધાન વિ(સં.) સાવચેત; હોશિયાર; ખબરદાર સાવન પં શ્રાવણ સવની વિ શ્રાવણી સાષ્ટાંગ વિ (સં.) આઠે અંગ સહિત સાત સ્ત્રી સાસુ સાસનફ્લેટ ! એક જાતનું કપડું સા સ્ત્રી- સંશય (૨) શ્વાસ સાસુ સ્ત્રી સાસુ સાસુર ડું સસરો (૨) સાસરી સાહ ! શાહ; શેઠ (૨) સાધુપુરુષ; શાહુકાર સવિર્ય પું() સાથ; સોબત સાદી, સહી સ્ત્રી સેના (૨) સાથી

Page #408

साहब
૪૦૩
सिकुड़न
સાદા, સાહિત્ય પં. મિત્ર સાહિત્ય (૨) માલિક સિની શું રણશિંગું (૨) સ્ત્રી ખરાબ લોહી ચૂસીને (૩) ઈશ્વર (૪) સન્માનનું સંબોધન
ખેંચવાની નળી સહય-સરનામત સ્ત્રી (સં.) સામસામે જય જય હિંદી સ્ત્રી શણગાર સજવાની વસ્તુઓની દાબડી; પ્રણામ
પ્રસાધનપેટી સાહી વિ સાહેબનું (૨) સ્ત્રી સાહેબી
હિંય સિંહ સાહસ પું(સં.) હિંમત (૨) ઉતાવળ કરીને કૂદી હિંયા ! (સં. શૃંગાટક) શિંગોડું
પડવું તે (૩) વ્યભિચાર લૂંટ જેવું કુકર્મ સિંઘાણી સ્ત્રી શિંગોડીનું તળાવ સાહસિક, સાલી વિસાહસ કરે એવું સિંઘા ડું () પાણી છાંટવું કે પાવું તે સહ પુંછ લગ્નમુહૂર્ત કે તેની પત્રિકા
સિંચા સ્ત્રી ખેતરને પાણી પાવું તે સાહથ્થ ! (સં.) સહાય; મદદ
સિરાના સક્રિખેતર પવડાવવું સાહિત્યપુ (સં૦) વાલ્મય (૨) મિલન (૩) વિચાર; સિંગાપું (ફા સંજા૫) કપડાને ગોટ; ઓટેલી જ્ઞાન
કિનાર સાહિત્ય | સાહિત્ય રચનાર; સાક્ષર સિંદૂર (સંર) કંકુ જેવો લાલ ભૂકો સાહિત્યિક વિ સાહિત્ય સંબંધી
સિંલાન ૫લગ્નવિધિની એક રીત સની સ્ત્રી સેના (૨) સાથી
સિંધિયા, લિંત્રી વિ સિંદૂરના રંગનું સાહિત છું. (અ) મિત્ર (૨) માલિક (૩) ઈશ્વર સિલોરા, સિંથો છું (સિંદૂર રાખવાની) કંકાવટી (૪) સન્માનનું સંબોધન
સિંધુ છું. (સં) દરિયો સાહિર ! (અ) જાદુગર
સિંધુર ૫ (સં.) હાથી સાનિ ! (અ) કિનારો; તટ
સિંપૂરા ડું સિંધુડો રાગ સાહી સ્ત્રી સાહુડી
લિંપો ! (સિંદૂર રાખવાની) કંકાવટી સાદુ, સાપું સાધુપુરુષ (૨) સાહુકાર
હિલી સ્ત્રી (સં.) સિંગ; ફળી તાતુર ડું ઓળંબો
સિંહપુ (સં૦) કેસરી; સિંહ (૨) સિંહ રાશિ સત્પું સાધુપુરુષ (૨) સાહુકાર
સિંહના ડું મુખ્ય દરવાજો સાદૂર શું સાહુકાર; મોટો વેપારી
સિંહની, સિંધી સ્ત્રી- સિંહણ સારા પુંડ સાહુકારી શરાફી (૨) સાહુકારોનું સિંહ, સિંહતાપ પુ (સં.) શ્રીલંકા બજાર
સિંહસ્ત્રી સ્ત્રી શ્રીલંકાની ભાષા (૨) શ્રીલંકા વિષેનું સાલ મિત્ર (૨) માલિક (૩) ઈશ્વર સિવાયનોન પં. (સં) સારાંશની સમાલોચના (૪) સન્માનનું સંબોધન
સિંહાસન પં(સં૦) તખ્ત; દેવ કે રાજાનું આસન સંજના અ ક્રિસેકાવું
સિક સ્ત્રી (સં.) સિંહણ fસંવરોના ૫ (ઈ) એક વૃક્ષ (જેમાંથી ક્વિનાઈન રિસા વિ શીતળ (૨) પં છાંયો (૩) શિયાળ બને છે)
હિમાના, સિયાના સક્રિ સિવડાવવું સિંગાપું ફોડવાનો દારૂ રાખવાનું સિંગડાનું પાત્ર સિગાર, સિવાર શું શિયાળ સિંહ પં હિંગળોક
સિગા, સિયારી સ્ત્રી શિયાળવી સિંગર વિ હિંગળોકના રંગનું
સિવિખવીન સ્ત્રી (ફા) લીંબુ કે સરકાનું એક શરબત સિંગર ડું રેલવેનો હાથ (સિગનલ')
fસા ડું રેલવેનો હાથ; સિગ્નલ સિં પં રણશિંગું
સિડી સ્ત્રી બારણાની સાંકળ (૨) ગળાની સાંકળી સિંગર ડું શૃંગાર (૨) શણગાર (૩) શોભા - એક ઘરેણું fiારના સક્રિ શણગારવું
સિવિતા સ્ત્રી (સં.) રેતી કે રેતાળ જમીન સિંગારવાનપુંશણગાર સજવાની વસ્તુઓની દાબડી; સિવાર ! સેક્રેટરી, મંત્રી પ્રસાધનપેટી
સિદરની સ્ત્રી (અ સૈકલ) સરાણિયાનું કામ સિંગ-૫ વેશ્યાવાડો
સિનીયર પુંસરાણિયો સિરિયા, લિંગાણી - દેવના શણગાર સજનાર; સિહા ! (સં.) શકું પૂજારી
સિડન સ્ત્રી સંકડાવું તે; સંકોચ (૨) દબાવાથી કે રિયા ડું એક ઝેરી મૂળિયું
બીજી રીતે પડતી ગડી

Page #409

सिपर
सिकुड़ना
૪૦૪ ના સિાના અ ક્રિટ સંકડાવ: સંકોચાવું સિતમનું ભોગ બનેલું (૨) ગડી પડવી
fસતા સ્ત્રી (ક) ધન્યવાદ; શાબાશી (૨)આભાર; સિડના સક્રિ- તંગ કે ભેગું કરવું; સંકડાવવું શુક્રિયા' સિવાડું કોરું
સિવાય અન્ય (ફા પિતાવ) જલદી; ઝટ સિવોની સ્ત્રી ટોપલી
પિતાવી સ્ત્રી શીવ્રતા fસો વિ૦ પરાક્રમી, વીર
સિતાર ! સિતાર વાદ્ય શિવ છું (અ૦) સિક્કો
સિતારવાણ | સિતારિયો–સિતારવાદક સિવાર ! સિક્કા પાડનાર કારીગર
સિતારવા સ્ત્રી સિતાર વગાડવાની વિદ્યા કે કળા સિવ,સિકસ્ત્રી શીખ (૨) પંશિષ્ય (૩) શીખ; સિતારા ! (ફા) સિતારો; તારો (૨) સોનાચાંદીની નાનકપંથી
બિંદી-ટીલડી (૩) નસીબ, ભાગ્ય હિવત્ત વિ (સં.) ભીનું ભીંજાયેલું
સિતારા-તમું (ફા) જોષી; જોષ જોનાર સિક ! શીખ (૨) સ્ત્રી શિખામણ
સિતારિયા | સિતારિયો; સિતાર વગાડી જાણનાર સિક સ્ત્રી દહીં ખાંડની એક મીઠી પ્રવાહી વાની સિત, સિતડી સ્ત્રી છીપ; સીપ સિકતાના, સિલના સક્રિ. શિખવાડવું સિટૂર (ફા) સ્તંભ (૨) મિનારો સિવન શિખામણ; શીખ
સિલા ! દાન; ખેરાત (૨) ઉતાર (કોઈના માથે fસણી | મોર
ઉતારીને રસ્તે મુકાય તે). સિરાણી સ્ત્રી સગડી (૨) ચૂલો
સિતી સ્ત્રી ત્રણ દરવાજા કે કમાનવાળો ઓરડો કે સિનત મું (- સિગ્નલ) રેલવેનો હાથ
વરંડો સિન, સિ વિસઘળું; બધું
િિહ વિ સત્યનિષ્ઠ સિરિયું (ઈ.) વિલાયતી બીડી
સિપુ (અe) સત્યતા; સચ્ચાઈ સિગાર પં. (ઈ) વિલાયતી બીડી, ચિરૂટ
સિહ વિ (અ) સત્યનિષ્ઠ સિવાર | શકરો બાજ
સિદ્ધ વિ. (સં.) સધાયેલું; સફળ (૨) પુરવાર કે સિકલા ! (અસિજદો) પ્રણામ; વંદન
સાબિત થયેલું; પાકું (૩) સાધનાનું ફળ પામેલું સિન વિ સુંદર; દેખાવડું
સિદ્ધ-પપું (સં.) જ્યાં સાધનાઝટ ફળે એવું સ્થાન સિફના અ° ક્રિસીઝવું; ચડવું; પાકવું
સિદ્ધર ડું (સં.) પારો સિના સક્રિ. સીઝવવું; ચડવવું; રાંધવું સિદ્ધાંત મું (.) સિદ્ધ - પાકી પ્રમાણિત વાત વસ્તુ સિવિલની સ્ત્રી બારીની અટકણી-ઇસ્ટાપડી' કે નિર્ણય; એ મત જે બધી રીતે વિચારી સ્થિર કરાયો સિપિરાના અન્ય ક્રિ સપટાવું; દબાવું (૨) ધીમું હોય પડવું (૩) મૂંઝાવું; સપટાવું
સિદ્ધ સ્ત્રી- સિદ્ધ હોવું તે; સિદ્ધ દશા સિટ્ટા ! જુવારનું કૂંડું
સિદ્ધિ સ્ત્રી (સં.) સિદ્ધતા; સાધના ફળવી તે સિદ્દી સ્ત્રી વાચાળપણું
સિપાહું સ્ત્રી સીધાપણું સિનો સ્ત્રી લગ્નનું ફટાણું
વિકારતા અને ક્રિ સિધાવવું; જવું (૨) મરવું સિવા સ્ત્રી ફીકાપણું; ફીકાશ
સિન ! (અ) ઉમર; અવસ્થા (૨) સાલ (૩) (સં.) સિરીસિપ,સિપાયું ગાંડપણ; ઉન્માદ શરીર (૪) પોશાક (૫) વિ. સફેદ (૬) કાણું
વિના સ્ત્રી લીંટ; નાકનો મેલ સિકિાના વિ૦ ગાંડું (૨) મૂર્ખ
સિનના ક્રિનાક નસીકવું સિફિન સ્ત્રીને દીવાનીગાંડી (સ્ત્રી)
સિન-બુતિપું (અ) ઉમરે પહોંચવું તે (ર)યુવાની સિડી વિ. પાગલ (૨) ધૂની
સિન-સીતા વિ (કા) વૃદ્ધ; ઘરડું સિલિંડા ડું સપ્ટેમ્બર માસ
હિના ૫૦ (ફા) ભાલો તીર વગેરેની અણી સિત વિ૦ (સં૦) શ્વેત; ધોળું (૨) પં શુકલ પક્ષ સિનેટ સ્ત્રી (ઈ) યુનિવર્સિટીનું નિયામક-મંડળ (૩) ચાંદી (૪) ખાંડ
સિનેમા ડું (છે) ચલચિત્ર; સિનેમા સિતમ ! (ફા) જુલમ; અત્યાચાર
હિની સ્ત્રી મીઠાઈ (પ્રાયઃ ખુશીમાં કે દેવના પ્રસાદ સિતારપુંજુલમીસિતમ ગુજારનાર; અત્યાચારી તરીકે વહેંચાય તે) સિતમગ, સિતાપવા, સિતમરસીલા વિ૦ (ફા) સપર સ્ત્રી (હા) આડ; ઓથ (૨) ઢાલ

Page #410

सिपरदारी
૪૦૫
सिरबंद
સિપલા સ્ત્રી રક્ષણ
સિયા વિ શીતળ; ઠંડું સિપ,સિપાહ સ્ત્રી (ફા) સેના
સિયારે સ્ત્રી શીતળતા, ઠંડક સિપાલ, સિપાહી સ્ત્રી (સા) સિપાઈગીરી સિયાના અન્ય ક્રિટાઢે થવું, ઠંડું થવું લિપ-સતિનાપુ (ફા) સેનાપતિ; સિપેહ સાલાર સિયા સ્ત્રી સીતા સિપા, સિપાહી ડું (ફા) સૈનિક (૨) ચપરાસી સિયાત સ્ત્રી (અ) સરદારી; આગેવાની (૩) પોલીસ
(૨) હકૂમત સિપારણ સ્ત્રી સિફારસ; લાગવગ
સિયાન વિ શાણું; સમજણું (૨) સ ક્રિ સિવડાવવું સિપાહી વિ૦ સિફારસવાળું; લાગવગવાળું સિયાપા ! સ્ત્રીઓનું રોવું-ફૂટવું સિપા ! (ફા) કુરાનનો અધ્યાય કે ખંડ શિયાર, લિવાન પુત્ર શિયાળ સિપાણિ, સિરિઝ સ્ત્રી સિફારસ
સિરિન, સિયાત્રિના સ્ત્રી- શિયાળવી સિપાસ સ્ત્રી (ફા) ધન્યવાદ; આભાર
સિયા, સિયાની વિ શિયાળાનું શિયાળુ (પાક) સિપાહ,સિપાહી (ફા) સિપાઈ સિપાઈગીરી સિથાના પંશિયાળો સિરિયાના વિ (ફાટ) સિપાઈ જેવું
સિયાન સ્ત્રી (અ) રાજ્યવ્યવસ્થા સિપાહીપું (ફા) સૈનિક (૨) પોલીસ (૩) સિપાઈ સિયાસી વિ રાજદ્વારી; રાજકીય (૪) ચપરાસી
સિવાદવિ (ફા) કાળુ (૨) અશુભ સિપુ વિ (ફા) સોંપેલું
સિયાહાર વિ બદકાર; ખરાબ, દુરાચારી હિપુર્વજો સ્ત્રી સુપરત; હવાલો
સિથાર સ્ત્રી દુરાચાર; પાપ સિપુર્વનામ શું સુપરત કર્યાનું ખત
શિયાહત સ્ત્રી (અ) સફર; મુસાફરી સિMા ૫ યુક્તિ; ઉપાય (૨) પ્રભાવ
સિથાળ ! (ફા) હિસાબનો ચોપડો; રજિસ્ટર સિક સ્ત્રી (સં.) ભેંસ (૨) ઉજ્જૈનમાંની નદી (ગણોત વગેરેનું) સિકaો સ્ત્રી (અ) વિશેષ (૨) લક્ષણ; ગુણ; શિયાહીનવીર હિસાબનો ચોપડો લખનાર કે સ્વભાવ (૩) (વ્યાકરણમાં) વિશેષણ
રાખનાર fસ (અ સિફ, ઈ સાઇફર) શૂન્ય; મીંડું સિવાથી સ્ત્રી શાહી; રોશનાઈ (૨) કાળાપણું સિપાત્ર સ્ત્રી (હા) હલકાઈ; નીચતા; સુદ્રતા સિર પે શિર; માથું મિત્રા, સિકની વિ (અ) સિસલું; હલકું સુદ્ર સિરાવિ શિર કપાયેલું કે કાપનારું (૨) છીછરું
સિરા ૫૦ (ફા) સરકો સિક સ્ત્રી આરોગ્ય; સ્વાસ્થ
રિસરી સ્ત્રી- સરકટની સોટી કે તેની બનેલી સાદડી સિતારત સ્ત્રી (ફા) “સફીર-રાજદૂતનું કામ કે છાજ સિકafસ્ત્રી (ફાટ) સિફારસ; ભલામણ લાગવગર fસરકાર પુંસર્જનહાર; પ્રભુ સિરિણાનાના ડું ભલામણચિઠ્ઠી; સિફારપત્ર fસાઇના સક્રિટ સર્જવું; રચવું સિકશી વિસિફારસવાળું (૨) જેની સિફારસ fમાતા ! મુગટ (૨) સરદાર; શિરોમણિ કરી હોય તેને લગતું
સિતાન પે જમીનદાર સિદિક્પુ સિફારસથી જ પદ પર પહોંચેલ fસા-તા- અ માથાથી પગ લગી; આદિથી માણસ
અંત લગી સિટના, લિમિટના અન્ય ક્રિ સમેટાવું; નિપટાવું સિવાર ! સરદાર; નેતા
(૨) સંકડાવું, સંકોચાવું (૩) ગડી કે કરચલી સરકારી સ્ત્રી સરદારી; નેતાગીરી પડવી
સિયા, સિધપું આગેવાન; નાયક સિમરન પં સ્મરણ
શિના પું સરનામું, શીર્ષક; (લેખનું) મથાળું સિગરના સક્રિ સમરવું; “સુમિરના'
સિત ! પાઘડી (૨) કલગી સિમિટના અક્રિ સમેટાવું; નિપટાવું (૨) સંકડાવું; સિરપાવ શું સરપાવ; ભેટ અપાતો પોશાક સંકોચાવું (૩) ગડી કે કરચલી પડવી
સિરપંચ, રિપેર ! પાઘડી સિમેન્ટ -) (ચણવાનો) સિમેંટ
રિપોશ jમાથાનું ઢાંકણ-ટોપ વગેરે સિત સ્ત્રી (અ) દિશા; બાજુ
સિરપૂર ડું માથાનું એક ઘરેણું સિ, સિથા સ્ત્રી સીતા
fસરવિંદ્ર પું સાફો; ફેંટો

Page #411

सिरबंदी
४०६
सीक
સિવંલી સ્ત્રી માથાનું એક ઘરેણું સિરપૌર ૫૦ મુગટ (૨) સરદાર; સિરતાજ સિરવા ! ખળામાં વાવલવા માટેનું વસ્ત્ર સિસ પે એક ઝાડ-શિરીષ સિરાના ડું પથારીનો માથાનો ભાગ સિરપંછેડો; અંત (૨) (શરૂના કે અંતના છેડાનો
ભાગ (૩) અણી (૪) શિરા; નાડી (૫) પાણીનો ઢાળિયો સિરાના, સિરાવના સક્રિ ઠંડું કરવું (૨) વ્યતીત
કરવું (૩) અ૦ કિ. ઠંડું કે નિરુત્સાહ થવું (૪) વીતવું; પસાર થવું સિરાવન ! (ખેડૂતનો) સમાર fસવના સક્રિ (૨) અકિંઠંડું કરવું, વ્યતીત કરવું fસરિતા ડું (ફા) કચેરી (૨) કાર્યાલયનું ખાતું,
દફતર સોલાર પં. (ફા) શિરસ્તેદાર (૨) ખાતાનો
ઉપરી અમલદાર fસોપાર, સિરપાવ પં. સરપાવ સિરોહી ૫૦ શિરોહી પ્રદેશ (૨) તલવાર (૩) સ્ત્રી
એક પક્ષી સિt ! સરકો fસ અને (અ) ફક્ત; કેવળ (૨) વિ- એકલું સિત સ્ત્રી શિલા; પથ્થર (૨) નિશાતરો (૩) ૫૦ શિલોંજી; ખેતરમાં વેરાયેલા દાણા વીણી નિર્વાહ
કરવો તે (૪) (અ) ક્ષયરોગ સિત્નીના અન્ય ક્રિ સળગવું; બળવું મિત્રાદવિ બરોબર; સપાટ (૨) બરબાદ; ખતમ;
નષ્ટ ત્રિકટ્ટા ! નિશાતરો ને વાટવાનો પથ્થર મિત્રવર સ્ત્રી સંકડાવું તે; સંકોચ (૨) દબાવાથી કે
બીજી રીતે પડતી ગડી સિત્નવાના સ ક્રિ સિવડાવવું સિસા ! (અ) સિલસિલો; ક્રમ; પરંપરા
(૨) સાંકળ (૩) વ્યવસ્થા (૪) વંશપરંપરા
(૫) વિભીનું (૬) લપસણું સિત્તસિવાર વિ૦ ક્રમિક; ક્રમ પ્રમાણે,
સિલસિલાબંધ; વ્યવસ્થિત fસત્ર, સિતાઇ ૫૦ (અ) હથિયાર સિનદીના ! શિલેખાનું; શસ્ત્રાગાર सिलह पोश, सिलाहखाना, सिलह बंद,
સિતાકપોશ વિશે શસ્ત્રસજ્જ મિહિલા વિભીનું; લપસણું, ચીકણું; કાદવવાળું fસના ૫ (અ) બદલો; પ્રતિકાર (૨) ઈનામ;
પુરસ્કાર
સિતા૫પાક લણ્યા પછી ખેતરમાં વેરાયેલા અનાજના
દાણા સિનારૂં સ્ત્રી સીવણકામ કે તેની ઢબ કે મજૂરી
સત્રાના સક્રિ સિવડાવવું મિનાવટ ! સલાટ મિત્ર પં(અ) હથિયાર સિનાઇહાના ડું શસ્ત્રાગાર મિત્રાપોર, સિતાહયંત વિશસ્ત્રસજ્જ સિલાહવા ! (કા) હથિયાર બનાવનાર સિાહી છું. (અ) સૈનિક; સિપાહી ક્ષિત્રિપટ, સિત્નીપટ પુ. (રેલનો) સલેપાટ ક્ષિત્રિયા સ્ત્રી એક જાતનો ઈમારતી પથ્થર સિનેટ સ્ત્રી સ્લેટ; પાટી કિન્નર, સિનોટા ! પથરો; નિશાતરો fસીટી સ્ત્રી નાનો નિશાતરો સિનાડું ખેતર કે ખળામાં વેરાયેલા અનાજના દાણા મિત્રની સ્ત્રી સલ્લી; અસ્ત્રાની પથરી સિક સ્ત્રી ઘઉંની સેવ સિવા, સિવારૂ, સિવાય અન્ય (અ) સિવાય સિવાર ૫ હદ; સીમા (૨) ભાગોળ સિવાર સ્ત્રી સેવાળ; લીલ સિવાતિ પં, સ્ત્રી સેવાળ; લીલ સિવાા પં. શિવાલય; મહાદેવ વિવિ૦ ()મુલકી (૨)નાગરિકસંબંધી(૩)સભ્ય સિવિલ્બર્ટ સી. (ઈ.) દીવાની અદાલત સિવિત્ર વોરડું (ઈ.) સરકાર તથા પ્રજા વચ્ચેનું યુદ્ધ;
આંતરયુદ્ધ; ગૃહયુદ્ધ સિવિલ સર્જન ડું સરકારી હોસ્પિટલના મુખ્ય ડોક્ટર fસવિલ્સા વિ (ઈ.) સુધરેલ; સભ્ય, શિક્ષિત વિલિશન સ્ત્રી (ઈ) સભ્યતા, સંસ્કૃતિ વિનિયન . (ઈ૯) મોટો મુલકી અમલદાર (આઈ.એ.એસ.) fસના અને ક્રિડૂસકાં ભરવાં (૨) છાતી ધડકવી;
જીવ ગભરાવો (૩) કશા માટે તસલવું સિસના અન્ય ક્રિ૧ સિસકારો ભરવો; સીત્કારવું સિકલાલ, સિલી સ્ત્રી ડૂસકું (૨) સિસકારો સિસોટી સીસીટી; સિસોટી સિહા , સિદરન અને ક્રિ થથરવું (ડર કે ઠંડીથી)
(૨) રૂવાં ખડાં થવાં સિદી સ્ત્રી ધ્રુજારી, કંપ (૨) રોમાંચ સિકાના અન્ય ક્રિ) ઈર્ષા કરવી (૨) હરીફાઈ કરવી (૩) સ ક્રિ આતુરભાવે જોવું; લાલચ કરવી જ સ્ત્રી તાડ મુંજ વગેરેનું સકતું કે પાતળી ડૂખ કે સળેકડું (૨) નામનું એક ઘરેણું

Page #412

सीका
૪૦૭
सीस
નવા પુલ પાતળી સળી જેવી પૂંખ લિવિયા વિ સળેખડા જેવું પાતળું; સૂકલું (૨) પુ.
એક જાતનું બારીક કપડું સન ૫ શિંગડું રની સ્ત્રી (શાકની) એક ફળી સી સ્ત્રી શિંગડું વાદ્ય (૨) ખરાબ લોહી સૂચવાની
ભૂંગળી (૩) એક માછલી સીંઘ સ્ત્રી સીંચવું તે સૌના સક્રિ પાણી પાવું (૨) સિંચવું સીંવા સ્ત્રી (ઝાડ વગેરેને) પાણી પાવું તે સર્વે, સીવ ! સીમા; હદ
વિ૦ સ્ત્રી (“સા'નું સ્ત્રી) જેવી સર ! (સં) છાંટો; ફરફર સીન સ્ત્રી હથિયાર માંજીને તેજ કરવું તે (૨) પું
આંબા પર પાકેલી કેરી; સાખ સીસ ! ઊષર; ખારી જમીન લીલાવ૬ સ્ત્રી શિકાકાઈનું ઝાડ સરપંઘઉં મકાઈ વગેરેના ઝૂંડાને છેડે હોય છે તે
ફૂમતાના રેષા સિક સ્ત્રી શીખ; સલાહ; શિખામણ સૌણ સ્ત્રી (સાથે) લોઢાની શીખ-પાતળો સળિયો સીદ્યા ! (ફા) સળિયો સીના સ ક્રિ શીખવું સા મું (અ) ભાગ; ખાતું (૨) (વ્યાકરણમાં)
પુરુષ સીન, સીફ સ્ત્રી સીઝવું તે સીનના, સૌફના અક્રિસીઝવું; ચડવું (૨) સધાવું સર સ્ત્રી ગડું મારવું તે (૨) (ઈ.) બેઠક સીટના સ કિગડું મારવું; ઠોકવું સીટપટા સ્ત્રી ગ૫; હિંગ સીટી સ્ત્રી (ઇ.) સીટી સીના પું, સૌની સ્ત્રીફટાણું સા વિ ફીકું; નીરસ તીવાપર ૫ ફીકાશ; નીરસતા સીજી સ્ત્રી કૂચો; રસ કાઢ્યા પછીનો રહેતો ડૂચો;
નિ:સત્ત્વ ચીજ સી સ્ત્રી ભીનાશ કે ભીનાશભૂમિ સીજી સ્ત્રી સીડી; નિસરણી સીતપરી સ્ત્રી એક ઉમદા જાતની સુંવાળી ચટાઈ
(૨) એક જાતનું કપડું સતિત્વ લુની સ્ત્રી સતુ (૨) સંતવાણી સતાપ પુ (સં.) સીતાફળ વીર ૫ (સં) સિસકારો સદ કુંભાતનો દાણો
સૌઃ પં. (સં.) વ્યાજ ખાવું તે; વ્યાજવટું સીતા અ ક્રિ” દુઃખી થવું સીય સ્ત્રી સીધું હોવું તે; સીધાઈ (૨) નિશાની સીયા વિ(૨) પં સીધું સીધા-સાદા વિ. ભોળું; સરળ લીયે અને સીધી રીત; સીધાપણે સીન ૫ (ઈ.) દશ્ય; દેખાવ નવીનરી સી. નાટકની રંગભૂમિનો શણગાર સજાવટ વગેરે; દશ્યાવલી સીના સક્રિ સીવવું સીના પુત્ર (ફા) સીનો; છાતી સૌના-રવિ (ફા) શિરજોર જબરદસ્ત સીના-રી સ્ત્રી શિરજોરી; જબરદસ્તી સીના-ચંદ્ર વિ(ફા૦) સ્ત્રીની ચોળી સીના-સિગર અ૦ (ફા) સામી છાતીએ વીનિયરવિ (ઈ) મોટું; ઉપરનું (દરજ્જા કે વયમાં) સીની સ્ત્રી (ફા) થાળી; તાસક સીપ પં છીપ કે તેની અંદર રહેતો જંતુ સીપ-તુત, સપિન ડું મોતી સીપી સ્ત્રી સીપ; છીપ સીવંતપુ (સં.) સ્ત્રીનો સેંથો; પાંતી (૨)અઘરણી (૩)
સીમાની લીટી (૪) શરીરનાં હાડકાંનો સાંધો રીમંતિની સ્ત્રીને સ્ત્રી; નારી સીક સ્ત્રી (કાવ્ય) રૂપું; ચાંદી (૨) ધનદોલત સીમ, સીતા સ્ત્રી સીમા; હદ સીમા ડું (ફા) પારો સીમાંકન પે સીમા નક્કી કરવી તે સાવિત વિ સીમાવાળું; મર્યાદિત સીપી વિ (ફા) ચાંદીનું સીખોર્નયન ૫ (સં) સીમા કે હદ ઓળંગવી તે સીસીસહિયારી કે જેમાં જમીનદાર પોતે જાતે ખેતી
કરતો હોય એવી જમીન (૨) રક્તશિરા (૩) પું | () હળ
સીરત સ્ત્રી (અ) પ્રકૃતિ; ટેવ (૨) ગુણ; વિશેષતા સરતન અને સ્વભાવ કે ગુણથી સીની સ્ત્રી મીઠાશ; મીઠાઈ (વહેંચવી) સૌ (ફા શીર) ચાસણી (૨) શીરો સત્ર સ્ત્રી જમીનની ભીનાશ (૨) ૫ (ઈ.) સીલ;
મહોર સીવ (સં.) સીવનાર; સઈ લીવર પું, સ્ત્રી (સં.) સીવવું તે; સિલાઈ રીવની સ્ત્રી (સં.) સોય પણ શીશ; માથું (૨) (સં૦) સીશું સીલ, સૌરવ (સં.), લા ડું સીસું ધાતુ

Page #413

सीसम
૪૦૮
सुतरी
સીસમ શીશમ લાકડું સાહિત છુંશીશમહેલ; કાચથી જડેલો મહેલ,
દીવાલો પર દર્પણો હોય તેવું ભવન લીલા ડું સીસું (૨) શીશા; કાચ સતી સ્ત્રી સિસકારી; સીત્કાર સી પે સીસમનું ઝાડ સંધની સ્ત્રી છીંકણી સ્થાના સક્રિ સૂંઘાડવું હું મુલુંડ ! હાથી હુંકા સ્ત્રી સૂંઢ સું િડું હાથી સુવિ (સં૦) રૂપાળું (૨) સારું સુંદર સ્ત્રી સુંદર સ્ત્રી તેધિયા સ્ત્રી સુંઢિયું જાર સુવા શું વાદળી (૨) તોપની નળી પર વીંટાળાતું
કપડું (૩) લોઢામાં કાણું પાડવાનું ઓજાર સુમન, સુવન ડું સુત; પુત્ર સુર ડું સૂવરભૂંડ સુકા પંપોપટ; સૂડો (૨) સોયો; મોટી સોય સુગામી પે સ્વામી સુત્રા, સુવાન ! રસોઈયો સુગણિત, સુવાસિની સ્ત્રી સુવાસણ; પતિ હયાત
હોય એવી સ્ત્રી ( સ્ત્રી સોય સુવા સંકોચાવું; સંકડાવું; ગડી પડવી સુવર વિ. (સં.) સહેલું; સુસાધ્ય સુરત સોક્રેટીસ સુરત ડું (અ) મીન; ખામોશી (૨) શાંતિ સુત્વ ન ! (અ) સ્થિરતા (૨) મનની શાંતિ સુરત સ્ત્રી (અ) રહેઠાણ; નિવાસ સુ, સુપું અતિસી(સં) પુણ્ય,શુભકાર્ય સુવાન ! (અ) સુકાન સુડી વિ સુકલકડી (૨) ડું જેમાં બાળક સુકાઈ
જાય એવો એક બાળરોગ સુલ પું° () સુખ; ચેન; આરામ સુહ વિ સુખ કરે કે આપે એવું સુકન, સુકુ છું બોલ; વાતચીત; વચન; કાવ્ય સુહાગન સ્ત્રી સુષુણ્ણા નાડી સુહનાના, સુકાના સ ક્રિસુકાવવું સુહાગ, સુલ વિસુખી સુના વિસુખદાયી સુણાવ વિ (સં૦) સુખદ
વિષમ, સુવિયા વિસુખિયું અધુર ડું બોલ; વાતચીત; વચન; કાવ્ય
સુia | (i) સુવાસ; સુગંધ; મહેક ખુશબો સુifધ, સાથી પુ (સં.) સુગંધ (૨) વિ સુગંધીદાર સુધિત વિ૦ (સં૦) સુગંધીદાર; સુવાસિત સુધી વિ સુગંધવાળું (૨) પં સુગંધ સાત પું? (૭) બુદ્ધ ભગવાન સુમતિ સ્ત્રી (સં૦) સારી શુભ ગતિ સુના, સુજા ! તોતો; પોપટ સુગમ વિશે (સં) સહેલું; આસાન સુરા પું સદ્ગુરુ પાસેથી મંત્ર પામેલ સુNT ! પોપટ; શુક સુટ વિ. () સુંદર (૨) સુકર; સુસાધ્ય સુરત વિ૦ (સં9) સુંદર; સુઘડ સુષ, સુયર વિ૦ સુઘડ, સુંદર (૨) નિપુણ સુયતા સ્ત્રી સુઘડતા; સુંદરતા સુપડા, સુપર સ્ત્રી, સુયાપા! સુઘડતા; સૌંદર્ય
(૨) નિપુણતા સુધી, સુપર સ્ત્રી શુભસમય-મુહુરત (૨)વિ સુડોળ સુવાના સક્રિ વિચારવા પ્રેરવું (૨) સૂચવવું સુવાત્રિ સ્ત્રી સદાચાર સુવાની વિ. સદાચારવાળું, સદાચારી સુતિ, સુરિ (સં.) વિ. નિશ્ચિત; શાંત (૨) નિરાંતવાળું (૩) એકાગ્ર
વેત વિશે સચેત; સાવધ સુર પં. (સં.) સજ્જન (૨) સ્વજન યુગની સ્ત્રી (ફા સોની) એક જાતનું બિછાનું સુણાતિયા વિ૦ સ્વજાતિનું (૨) સારા કુળનું સુગાર વિ સુજાણ; શાણું (૨) પું પ્રભુ, પતિ, પ્રેમી સુજ્ઞ વિ (સં.) સમજણું (૨) વિદ્વાન સલ્લાના સક્રિ સુઝાડવું; બતાવવું સુણાવ ડું સુઝાડવું તે; સારી જાણકારી; સૂચના;
સલાહ સુર, સુ0ાર, કવિ સુષુ; સુંદર સુકા અને ક્રિસડ અવાજની સાથે ખેંચવું લેવું
પીવું વગેરે સુકાના અને ક્રિ સડસડ કરવું (હૂકા કે નાકનું) સુકાન વિ સુડોળ; સુંદર; સુઘટિત સુદંર પે સારો ઢંગ (૨) વિસુઢંગવાળું; ઢંગીલું સુર વિ૦ પ્રસન્ન અને દયાળુ (૨) સુંદર; સુડોળ
(૩) કૃપાપૂર્ણ સુધાર, સુબાહ વિ સુંદરસુઘડ સુનંત, સુત્ર વિશે સ્વતંત્ર સુત ! (સં.) પુત્ર સુતર અ (સં) તેથી (૨) અતિ; ખૂબ સુતરી, સુલત્ની સ્ત્રી સૂતળી; દોરી

Page #414

सुतही
૪૦૯
सुफूफ़
સુતાણી, સુતુહી સ્ત્રી સીપ સુતા સ્ત્રી (સં.) પુત્રી સુતારપુંસુથાર (૨) સગવડ (૩) વિ અચ્છું; ઉત્તમ સુતાર સ્ત્રી મોચીનો સોયો (૨) સુતારકામ (Cહી સ્ત્રી સીપ સુતૂન પુસ્તંભ; થાંભલો સુથના પું, સુથની સ્ત્રી સ્થણું; સ્થણી સુથરા વિશે સૂથરું; સ્વચ્છ; સાફ સુ ન પં. (સં.) સુદર્શન ચક્ર (૨) વિ સુંદર સુદ્ધિ, સુલી સ્ત્રી અજવાળિયું સુર વિ૦ (સં૦) ઘણું દૂર સુદ્દા પું, સુદા સ્ત્રી (અસુદ) પેટનો જૂનો સૂકો મળ સુદ્ધા, સુદ્ધાં અસુધ્ધાં; સમેત; સાથે સુષ સ્ત્રી સુધી સુધબુધ સ્ત્રી ભાન; ભાનસાન; સૂધબૂધ સુથરના અન્ય ક્રિ સુધરવું સુથારું સ્ત્રી સ્વચ્છતા (૨) સુધરવું તે; સુધારો (૩)
સુધારવાની મંજૂરી સુથ, સુષ વિ (સં.) ધર્મપરાયણ, ધાર્મિક સુથવાના અને ક્રિસુધરાવવું સુથા સ્ત્રી (સં૦) અમૃત (૨) પાણી (૩) પૃથ્વી (૪) દૂધ (૫) પુત્રી કે પુત્રવધૂ (૬) ઘર (૭) મધ (૮) ચૂનો સુથારૂં સ્ત્રી સીધાપણું સુથાર ! (સં૦) ચંદ્ર સુધાવાર ! (સં.) કડિયો (ચૂનાથી છોનાર) સુધાર પુંછ સુધારો સુધારવા શું સુધારક; સુધારો કરનાર સુથારના સ” ક્રિ સુધારવું (૨) વિ. સુધારનાર સુધારા વિના સીધું; નિષ્કપટ
થી ૫ (સં૦) વિદ્વાન; પંડિત સુન વિનિશ્ચેષ્ટ; અચેત
નાન સ્ત્રી ઊડતી વાત; અફવા (૨) મર્મ; ભેદ સુતિ સ્ત્રી સુન્નત સુનના સક્રિસુણવું; સાંભળવું સુનવદર સ્ત્રી હાથીપગાનો રોગ સુનવાણું સ્ત્રી સાંભળવું તે (૨) સુનાવણી સુનસાન, સુનસાનવિ સૂમસામ; નિર્જન કે ઉજજડ
(૨) ડું સન્નાટો; સૂમસામ સુનદરા, સુનદી, સુહા વિસોનેરી સુન શ્વાન; કૂતરો સુનારૂં સ્ત્રી સુનાવણ (૨) સાંભળવું તે સુનાના સક્રિસંભળાવવું અનાર ! સોની
સુનારિન સ્ત્રી સોનારણ અનારી સ્ત્રી સોનારણ (૨) સોનીકામ (૩) (સં.) સારી
સુંદર સ્ત્રી (૨) વિ૦ સોનીનું; સોની સંબંધી સુનાવને સ્ત્રી મૃત્યુની ખબર આવવી છે કે તે આવ્યું
કરાતું સનાન સુન્ન ! શૂન્ય; મીંડુ (૨) વિ નિચેષ્ટ; અચેત સુનત સ્ત્રી (અ) એક મુસલમાની ધર્મક્રિયા-સુન્નત સુનસાન વિસૂમસામ; નિર્જન; ઉજ્જડ સુન્ના ડું શૂન્ય; મીંડું સુની (અ) એક મુસલમાન ધર્મસંપ્રદાય સુપવશ્વવિ (સં.) સારી રીતે પક્વ (૨) ડું પાકી કેરી સુપતિ વિશે સારી પતવાળું; આબરૂદાર; પ્રતિષ્ઠિત સુપથ પું(સં) સારો રસ્તો; સદાચાર સુપન, સુપના ડું સપનું સુપનાના અને ક્રિ સ્વપ્ન જોવું; સ્વપ્ન દેખાડવું સુપર વાત ! (ઇ) અતિ ઝડપવાળી ગાડી સુપ ટેવ ડું (ઇ) અતિરિક્ત કર સુપર બાઝાર ! (ઇ.) એવું બજાર જેમાં દરેક ચીજ
સુલભ હોય સુપર માર્કેટ ૫ (ઈ.) એવું હાટ જ્યાં દરેક ચીજ
સુલભ હોય સુપરવાફર છું” (ઈ) નિરીક્ષક, પર્યવેક્ષક સુપર સોનિ વિ() અધિધ્વાનિક સુપરિન્ટેદ () કચેરી કે ખાતાના અધ્યક્ષ
અમલદાર; અધીક્ષક સુપાત્ર ! (સં૦) યોગ્ય વ્યક્તિ સુપારી સ્ત્રી સોપારી સુવાસ પે આરામ; સુખ; નિરાંત સુપુત્ર પું(સં.) (સારો) પુત્ર; સપૂત (૨) વિ.
સુપુત્રવાળું સુપુર્વ વિ (ફાટે) સોંપાયેલું; સોંપવામાં આવેલું સુપુળી સ્ત્રી (ફા) સુપરત કરવું તે; સોંપવું તે સુપુર્વનામ (ફાટ) સુપરતપત્ર; સમર્પણપત્ર સુપુત શું સપૂત સુપેન, સુપેર વિસફેદ સુખેતી, સુપે સ્ત્રી સફેદી સુતા ! સફેદો સુપ્ત વિ (સં૦) સૂતેલું, ઊંધેલું સુતિ સ્ત્રી ઊંઘ; નિદ્રા; શયન સુપ્રીમ કોર્ટ ૫૦ (ઇ) સર્વોચ્ચ ન્યાયાલય સુરા પું? (અ) દસતરખાન (૨) ટ્રે'; મોટી પરાત સદ વિના સફેદ; ધોળું
પેલી સ્ત્રી સફેદી; ધોળાશ સુ પું (અ) ચૂર્ણ; ભૂકો

Page #415

सुबह
૪૧૦
सुरसुराना
સુવ૬ સ્ત્રી (અ) સવાર; પ્રાતઃકાળ સુવતમ, સુધરે, સુવહસુવદ અ વહેલી
સવારે; પ્રાત:કાળે સુવા સ્ત્રી જપમાળા સુધન ! (અ) ઈશ્વરનું પવિત્રભાવથી સ્મરણ
કરવું તે (૨) પવિત્ર ઈશ્વર સુવહન અલ્તનાદ અન્ય (અ) પવિત્ર છે ઈશ્વર;
પવિત્રતાથી યાદ કરું છું ઈશ્વરને; ધન્ય છે ઈશ્વર (કોઈ અદ્ભુત અદ્વિતીય કે અતિ સુંદર વસ્તુને જોતાં હર્ષ કે અચંબાભર્યા વખાણનું આ અરબી પદ બોલવામાં આવે છે.) સુબહાન વિ૦ (અ) પવિત્ર સુવાસ, સુવાસના સ્ત્રી સુવાસ; સુગંધ સુવિઘા, સુવિધા સ્ત્રી સગવડ; અનુકૂળતા સવિતા, સુવીતા ડું સરળતા; સહેલાઈ; સુયોગ;
સવડ; અનુકૂળતા સુહુવિ (ફા) હલકું, ઓછા વજનનું (૨) સુન્દર સુવું-ત વિ (ફા) ફૂર્તિલું, ચપળ સુપુત્રી (ફા૦)હલકાપણું(૨)અપમાન;તુચ્છકાર સુÇ સ્ત્રી સવાર; પ્રભાત (૨) ! (ફા) ઘડો
(શરાબનો) સુપૂત ! સાબૂતી; સંગીનતા; દઢતા (૨) સાબિતી; પ્રમાણ લોક વિ (સ) સુબુદ્ધિવાળું (૨) સમજવું સહેલું (૩) પં સારો બોધ કે સમજ સુમન વિ (સં.) સુંદર; મનોરમ (૨) ભાગ્યવાન
(૩) સુખદ (૨) ડું ગંધક; ટંકણખાર મુમતા સ્ત્રી સૌંદર્ય, પ્રેમ સુમટ ! (૨) મોટો યોદ્ધો सुभाइ, सुभाउ, सुभाय, सुभाव पुं० स्वभाव મા, સુમાત, સુમા (સં૦) સારા ભાગ્યવાળું; નસીબદાર સુમાર ! (અ) ઈશ્વરનું પવિત્રભાવથી સ્મરણ
કરવું (૨) પવિત્ર ઈશ્વર કુમાર અંક (અ) ઈશ્વર પવિત્ર છે; ઈશ્વરને
પવિત્રતાથી યાદ કરું છું; ઈશ્વર ધન્ય છે ! કુમાર, સુબાવ ! સ્વભાવ અમાપ, અમાપ વિ () સારું મધુર બોલનાર સમપિત પુ (સં૦) સારો બોલ વચન સમક્ષ ! (સં.) સુકાળ સુમીતા પુંસરળતા, સહેલાઈ (૨) સુયોગ; સવડ;
અનુકૂળતા સુન ડું (ફા) પશુની ખરી; પશુની ખરીનો નીચેનો
ભાગ (ટાપ)
સુપતિ સ્ત્રી (i) સારી બુદ્ધિ સુમન પું(સં9) ફૂલ અમરન, મિરન પં સ્મરણ સુના, સુમિરના સક્રિસ્મરવું; સ્મરણ કરવું સુમન, મરની સ્ત્રી નાની (૨૭દાણાની) જપમાળા સુયા પુ (સં૦) સારી કીર્તિ, નામના સુયોજન પં. (૦) સારો મોકો; લાગ જુના વિ (સં.) સુંદર; સારા રંગવાળું (૨) પં સારો રંગ (૩) હિંગળોક (૪) સ્ત્રી ફૂટતી કે ફોડવાની
સુરંગ (૫) ચોરે પાડેલું બાકોરું (ખાતર) સુર પું” (સં૦) દેવ સુર ડું સ્વર; સૂર; અવાજ સુરત સ્ત્રી (અ.) તેજી; છૂર્તિ; જલદી સુરવીના સક્રિ સીસકા સાથે ખેંચવું સુરણ વિ(ફા) લાલ (૨) લાલ રંગ (૩) રતી સુરહા ! (ફ) લાલ પૂંછડીવાળો કાળો ઘોડો સુકાય ! (કા) ચકવો; ચાતક સુરતી સ્ત્રી ઈટનો ચૂરો-ઝિકાળો(૨)લાલી (૨)લોહી
(૩)લેખ વગેરેનું મથાળું (૪) સમાચારોની ઝાંખી સુરજ પં સૂરજ; સૂર્ય સુરત (સં.) કામક્રીડા (૨) વિ અત્યંત અનુરક્ત સુરત, સુરતા સ્ત્રી ધ્યાન; સરત સુરતી સ્ત્રી ખાવાનો જરદો-તમાકુ સુરક્ષા વિ. સુરીલું; સુસ્વર સુરધુની સ્ત્રી સુરનદી (સુરગંગા); ગંગા સુરના ડું; સ્ત્રી (ફા) નાફેરી સુરપુર ૫ (સં.) દેવલોક, સ્વર્ગ (૨) અમરાવતી સુરવર મું એક તંતુવાદ્ય સુખપુ (સં૦) વસંત ઋતુ (૨) સ્ત્રી ગાય (૩) સુગંધ
(૪) વિ- સુવાસિત (૫) સુંદર સુમિત | સુગંધીદાર સુમ સ્ત્રી (સં.) સુગંધ (૨) ગાય સુરમ વિ૦ (ફા) સુરમાના રંગનુંભૂખરું; નીલ (૨) સ્ત્રી સુરમાના રંગનું કબૂતર પક્ષી (૩) ૫૦
સુરમાના રંગને મળતો આછો નીલો રંગ સુરજૂ ડું સુરમો આંજવાની સળી સુરના પુત્ર (ફા) આંખે આંજવાનો સુરમો સુરમતિાની સ્ત્રી સુરમો રાખવાની શીશી કે તેનું પાત્ર સુરત, સુરવર પે તાણો કરવાની પાતળી લાકડી
(જેનાથી જોગ નંખાય છે.) પુરતી સ્ત્રી સરસ્વતી સુરરિ, સુરસી, સુક્ષતિ, સુરરિતા સ્ત્રી ગંગાનદી સુરસુરા અને ક્રિ સરસર (ઈયળ વગેરે પેઠે) ચાલવું (૨) ખંજવાળ આવવી

Page #416

सुरसुराहट
૪૧૧
सुहाना
સુરસુર દર સ્ત્રી સુર સુર કે સર સર એવો અવાજ સુરત સ્ત્રી (સં૦) મધ; દારૂ મુરારિ પં દારૂની ભઠી સુરીશ્વર પું° દારૂ ગાળનાર; કલાલ સુરાણ શું છેદ; કાણું સુ0 ડું (તુ9) ભાળ; પત્તો સુર - વિ ભાળ કાઢનાર સુ, સુરાપું (સં૦) સારું રાજ્ય (૨) સ્વરાજ્ય સુવાવ, સુરાપી વિ૦ દારૂ પીનાર સુરાહી સ્ત્રી (અ) ભોટવો; સુરાઈ મુરાહોલાર વિ સુરાઈના ઘાટનું સુરીલા વિસુરીલું, મધુર સુહ વિ પ્રસન્ન; રાજી (૨) લાલ રંગનું સુલ વિ તેજસ્વી; યશસ્વી; સફળ; પ્રતિષ્ઠિત સુર૧૨૫ (કા) આનંદ (૨) નશાની આછી લહેર
લહેજત સુત, તિન સ્ત્રી રખાત સુ વિ. (ફ) લાલ (૨) લાલ રંગ (૩) રતી સુત્ર વિશે (ફામ) તેજસ્વી (૨) યશસ્વી; સફળ
(૩) પ્રતિષ્ઠિત સુલી સ્ત્રી (ફા) લાલી (૨) લેખ વગેરનું મથાળું
(૩) લોહી (૪) સમાચારોનાં મથાળાં સુd વિ. સમજુ; હોશિયાર સુત્રા અને પાસે સુન ના અન્ય ક્રિ સળગવું; લાગવું સુનના સક્રિ સળગાવવું; લગાડવું સુન સ્ત્રી સૂઝ; ઉકેલ (ગૂંચનો) સુનફાના અન્ય ક્રિ રસ્તો સૂઝવો; ગૂંચ ઊકલવી સુક્ષાના સક્રિ રસ્તો સુઝાડવો ગૂંચ ઉકેલાવવી સુજાવ શું સૂઝ; ઉકેલ (ગૂંચનો). સુત્રદા વિસૂલટું સુતાન (અ) મહારાજા; બાદશાહ; રાજા સુતાના સ્ત્રી સુલતાનની બેગમ કે માતા સુન્નતાની વિ૦ સુલતાનનું (૨) સ્ત્રી બાદશાહી
(૩) એક રેશમી વસ્ત્ર સુત્ર વિનરમ; મુલાયમ; લચીલું સુતા ! (ફા) સુલ્ફો; નશાવાળી તમાકુ
(૨) ચડસ સુવાન વિ ગાંજો યા ચડસ પીનાર સુમવિ (સં૦) સહેલાઈથી મળે એવું (૨) સુગમ;
સરળ સુદ સ્ત્રી (અ) સુલેહ; સંધિ સુનનામા પું સુલેહનામું; કોલકરાર સુતાના સક્રિ સુવડાવવું
અને માન ! (અ) યહૂદીઓનો રાજા “સોલોમન' સુકાની વિ સુલેમાન સંબંધી (૨) એક જાતનો ઘોડો સુવન, સુવનાર પે સુત; પુત્ર સુવdf (સં૦) સોનું (૨) વિસારા કે સોનેરી રંગનું સુવા શું સૂડો; પોપટ જુવાર ડું રસોઈયો સુવાસ ૫ (સં.) સુગંધ (૨) સુંદર ઘર સુવાસિત વિ૦ (સં.) સુગંધીદાર સુવાસિની સ્ત્રી સુવાસણ સ્ત્રી (૨) પિયર રહેતી
યુવતી સ્ત્રી સુવિધા સ્ત્રી અનુકૂળતા; સગવડ સુશીલ વિ. (સં૦) શીલવાન; ચારિત્ર્યવાન સુશ્રુષ સ્ત્રી (સં.) સેવાચાકરી સુષમના, સુષમાની સ્ત્રી સુષુણ્ણા નાડી સુષમા સ્ત્રી (i) પરમ શોભા સુપુતિ સ્ત્રી (સં૦) નિદ્રાની દશા સુપુના સ્ત્રી (સં.) એક નાડી-સુષુમણા (યોગમાં) સુઈ વિદુષ્ટ નહિ એવું; ભલું; નેક સુઝુ અન્ય (૯) ઠીક; સારી રીતે સુi j (સં.) સંત્સગ; સારી સોબત સુત વિ° (i) બરોબર સંગત; સયુક્તિક
સંતિ સ્ત્રી સારી સોબત (૨) સંગતતા સુસના સ્ત્રી ડૂસકાં ભરવાં; છાતી ધડકવી; જીવ
ગભરાવો; કશા માટે તલસવું સુલતાના અને ક્રિશ્વાસ કે થાક ખાવો; આરામ કરવો સુક્ષર, સુતરા ! સસરો સત્ર સ્ત્રી સાસરી સુત વિ (ફા) કમજોર; દુર્બળ (૨) મંદ, આળસુ
ઢીલું
સુતાના અને ક્રિઃ શ્વાસ કે થાક ખાવો; આરામ કરવો સુસ્તી સ્ત્રી (ફા) સુસ્તપણું સુ0 વિ (સં૦) સ્વસ્થ, તંદુરસ્ત (૨) સુખી સુëા વિ સોંઘું; સતું સુવ્રત સ્ત્રી સોબત, સંગ; મૈત્રી સુવતી સોબતી; મિત્ર સુહા સુહાગ, સૌભાગ્ય (૨) લગ્નપ્રસંગનું વરનું
વસ્ત્ર કે વરપક્ષની સ્ત્રીઓનું ગીત જુન, સુદાન સ્ત્રી સુહાગણ; સૌભાગ્યવતી સુહા ! ટંકણખાર (૨) ખેડૂતનો સમાર સુનિ, સુહાની સુહાગણ; સૌભાગ્યવતી સુહાતા વિ૦ ખમાય એવું; સહ્ય (૨) મજેદાર
(૩) કોકરવરણું (પાણી) સુઢાના અ ક્રિ સોહાવું; શોભવું (૨) ફાવવું; સારું લાગવું

Page #417

सुहाया
૪૧૨
સુાયા વિ સોહીતું; શોભીતું સુહાડી સ્ત્રી પૂરી સુતિ ! એક પકવાન સુહાવનાવિસોહામણું, સુંદર (૨) અક્રિસોહાવું;
શોભવું (૨) ફાવવું; સારું લાગવું સુહૃ૬ મું (સં૦) મિત્ર સુહા વિ. સોહ્યલું, શોભીતું સારું તૂધના સક્રિ સૂંઘવું ટ્રંપ પાણી-સુંધો; સૂધીને જમીનનું પાણી
બતાવનાર (૨) જાસૂસ ઇસ્ત્રી સૂંઠ હૂં સ્ત્રી હાથીની સૂંઢ ટૂંક સ્ત્રી એક જળચર (સૂસમાર) પૂ અ (ફા) તરફ; ભણી; બાજુ ભૂગર પે સૂવર; શૂકર; ભંડ સૂના સ્ત્રી ભૂંડ કે સૂવરની માદા; ભૂંડણ સૂના ડું સોયો (૨) શૂક; સૂડો મૂડું સ્ત્રી સોય (૨) ઘડિયાળના જેવો કોઈ પણ કાંટો સૂર ! (સં૦) સૂઅર; ભૂંડ સૂર સ્ત્રી ભૂંડણ; માદા સૂઅર સૂવત મું. (સં) વેદનું સૂક્ત - મંત્રોનું જૂથ
(૨) સુવાક્ય (૩) સારી રીતે કહેલું સૂવિત્ત સ્ત્રી (સં.) સુવાક્ય; સારો બોલ સૂક્ષ્મ વિ. (સં.) બારીક; ઝીણું સૂર્ણ યંત્ર ! સૂમ પદાર્થ જોવાનું યજ્ઞ સૂક્ષ્મ વિતીશું જોઈ શકનાર; કુશાગ્રબુદ્ધિ સૂલના અન્ય ક્રિસુકાવું સૂણા વિસૂકું, શુષ્ક, લૂખું (૨) પુસુકવણું, દુકાળ
(૨) સૂકો, જરદો (૪) પાણી વગરની સૂકી જગા તૂવેર વિશે (સં૦) સૂચવતું; બતાવતું (૨) હું સોય
(૩) દરજી સૂદના સ્ત્રી (સં.) જાણકારી માહિતી; સૂચવવું તે;
નોટિસ; ચેતવણી; વિજ્ઞાપન; વિજ્ઞપ્તિ સૂ સ્ત્રી (સં.) સોય (૨) ઇસ્ટાપડી; કડી
(૩) યાદી; સાંકળિયું સૂવા સ્ત્રી (સં૦) સોય (૨) હાથી- સૂંઢ વિત વિ (સં.) સૂચવાયેલું મૂવીપુ (સં.) ચાડિયો કે ગુપ્તચર (૨) સોય
(૩) યાદી, સાંકળિયું સૂવ્યર્થ છું (સં૦) વ્યંગ્યાર્થ સૂગ, ફૂગની સ્ત્રી સૂજ; સોજો ફૂગના અન્ય ક્રિ સૂજવું; ફૂલવું સૂના ડું સોયો સૂપાવવું (ફાળ) એક મૂત્રરોગ
જૂની સ્ત્રી રવો; જાડો લોટ (૨) સોય (૩) પં દરજી સૂફ-બૂટ્ટ સ્ત્રી સમજ, સૂઝ સૂલના અ ક્રિસૂઝવું; દેખાવું સૂર () પહેરવાનું “સૂટ-કોટપાટલૂન સૂત ! સૂતર (૨) દોરો ભૂત (સં૦) પ્રસવનું જન્મ (૨) અશૌચ (જન્મ
મરણનું) સૂતી વિસૂતકવાળું નૂતના અ ક્રિ સૂવું સૂતા ! સૂતર (૨) સ્ત્રી (સં.) પ્રસૂતા સ્ત્રી સૂતિ સ્ત્રી (સં.) સુવાવડી सूतिकागार, सूतिकागृह, सूतिकाभवनपुं॰प्रसूति] સૂતી વિ સૂતરનું (૨) સ્ત્રી સીપ સૂત્ર પુ (સં) સૂતરફ દોરો (૨) ટૂંક વચન કે વાક્ય
(૩) તંત્ર; વ્યવસ્થા સૂત્રવાર ૫ (સં૦) સૂત્ર રચનાર (૨) સુથાર
(૩) વણકર સૂત્રધાર પં. (સં.) નાટકનો નાયક, મુખ્ય નટ સૂત્રપતિ ડું (સ) શરૂઆત સૂથન, સૂથની સ્ત્રી સ્ત્રીઓની સૂંથણી સૂથાર ! સુથાર સૂર ! (ફા) લાભ (૨) વ્યાજ સૂરત સૂર ! વ્યાજનું વ્યાજ; ચક્રવૃદ્ધિ વ્યાજ સૂલ વિ બાજુકું સૂર પું() પ્રસવ (૨) પુત્ર; ફળ; ફળી વગેરે
(૩) શૂન્ય (૪) વિસૂનું સૂનસાન વિ સૂમસામ; નિર્જન કે ઉજ્જડ જૂના વિ સૂનું (૨) પુંછ એકાંત જગા (૩) સ્ત્રી
(સં.) પુત્રી સૂપ ડું સૂપડું (૨) (સં.) સૂપ-એક પેય વાની સૂપ, સૂપડું રસોઇયો સૂપડું સૂપડું સૂપું સૂપડું (અ) ઊન કે ગરમ કપડું (૨) કાળી
શાહીના ખડિયામાં રખાતું કપડું સૂયાના વિ (ફા) સૂફી સંબંધી (૨) સુફિયાણું સૂ છું. (અ) સૂફીવાદી માણસ (૨) સાદો સાધુ
માણસ સૂarj (ફાળ)પ્રાંત, દેશનો ભાગ (૨) સૂબા, સુબેદાર સૂબેદાર ! સૂબો (૨) અમુક દરજ્જાનો પોલીસ
કે સૈનિક સૂમ, ફૂડ વિ. કંજૂસ સૂર ! સૂરદાસ (૨) વિ૦ શૂર (૩) પં સૂવર (૪) (અ) કયામતને દિવસે વાગનારું એક વાજું (૫) (ફા) ખુશી આનંદ (૬) લાલ રંગ

Page #418

सूरज
૪૧૩
सेली
સૂરજ ! સૂર્ય સૂરમુઠ્ઠી સૂરજમુખી ફૂલ (૨) એક જાતનું
દારૂખાનું સૂરત સ્ત્રી (અ) શિકલ; રૂપ (૨) રસ્તો; ઉપાય
(૩) હાલ; દશા સૂરતન અ (અ) દેખવામાં; ઉપરથી; બાહ્યતઃ સૂરત-પતવિ (ફા)સોંદર્ય-પૂજક (૨)બુતપરસ્ત સૂરત-રામ વિ૦ (ફા) અંદરથી નિસ્સાર પણ
ઉપરથી દેખાવડું સૂતિ સ્ત્રી સૂરત (૨) સ્મૃતિ સૂરજ ! સૂરણ સૂરણી, સૂવા ! શૂર; વીર યોદ્ધો સૂર ! સૂરદાસ; અંધ (૨) અનાજમાં પડતું એક
જીવડું (૩) (અ) કુરાનનું પ્રકરણ સૂરણ પુંછ (ફા) સુરાખ; છિદ્ર સૂર્ય ! (સં૦) સૂરજ; આકાશનો એ પ્રચંડ પ્રજવલિત
ગોળો જેની પરિક્રમા પૃથ્વી ૩૬પ દિવસ અને ૬ કલાકોમાં કરે છે. સૂર્યાસ્ત પે સૂર્ય આથમે તે સૂર્યોદય પંથ સૂર્ય ઊગે તે સૂત્ર ! શૂળ; સૂળ નૂની સ્ત્રી શૂળી (૨) ફાંસી
સ, સૂસાર શું સૂસમાર જળચર નૂપું એક જાતનો લાલ રંગ (૨) એક સંકર રાગ
(૩) વિ- લાલ Wત્રપુ (સં) શિયાળ (૨) ડરપોક કે દુષ્ટ માણસ 8 વિ (સં.) સરજેલું; રચેલું (૨) ત્યજેલ સૃષ્ટિ સ્ત્રી (સં9) જગત, વિશ્વ (૨) સર્જન (૩) ત્યાગ માઁ સ્ત્રી શેક; શેકવું તે સેંજના સને ક્રિશેકવું હૈ શાકની એક ફળી કે તેનો એક છોડ (૨)
બાવળનો પરડો (૩) એક અનાજ (૪) એક રજપૂત જાત તેંત સી ખર્ચ વગર - મફત થવું તે સંત, સ્વૈત-પંત અમફત (૨) વ્યર્થ ઈંદુ વિ સિંદૂરિયું (૨) પં સિંદૂરની ડબી સૈરિયા વિ. સિંદૂરિયું (૨) પં એક ફૂલઝાડ જૈતૂપે સિંદૂર સૈંઘ સ્ત્રી દીવાલમાં ખાતર પડે તે; બાકું સૈધના અને ક્રિ ચોરી કરવા ભીંતમાં ખાતર પાડવું
સીંધવ ધાવિખાતર-પાડુ(ચોર) (૨) પુગ્વાલિયરનો સિંધિયા સૈવ સ્ત્રી ઘઉંની સેવ બ. કો. – 27,
તેં થોર સેડ પે (ઇ) પળ; મિનિટનો સાઠમો ભાગ સેવા પુંગ (સં.) સીંચવું-છાટવું તે તેવા હું (.) વિભાગ; ખંડ; ક્ષેત્ર સેટ પં. (ઈ.) મંત્રી, સચિવ
દિ ૫ (ઈં) સરકારી મંત્રીઓની કચેરી, સચિવાલય તે ૫ શેષ (૨) શેખ સેન, સેગ્યા સ્ત્રી શય્યા; પથારી રોગપત્નિ શયનગૃહનો રક્ષક સેટના સક્રિ ગણતરીમાં લેવું; માનવું તે પુ. શેઠ તે સ્ત્રી શેઠાણી સે ! (વહાણનો સઢ સેઢા ડું શેડા, લીંટ સેતુ ૫૦ (૧) પુલ; બંધ તેને પુન; બાજ (૨) સ્ત્રી સૈન્ય સેવા સ્ત્રી (સં.) સૈન્ય સેનાની, સેનાપતિ સેનાધિપતિ સેના સક્રિ સેવવું તેની સ્ત્રી (ફા) અમુક થાળી કે રકાબી તેની સ્ત્રી બાજની માદા (૨) શ્રેણી તેનેટ સ્ત્રી () સેનેટ; યુનિવર્સિટીનું નિયમકમંડળ તેરથમ (ઇ) સ્વાથ્ય-સદન, આરોગ્ય
ભવન સેવા (ઈ.) તિજોરી સેવ ! (હા) સફરજન તે પાપડી કે વાલોળ તે સ્ત્રી સેવ (ઘઉની) (૨) વિ આછા લીલા રંગનું સેકર ! કળણભૂમિ તેમ પં શાલ્મલી વૃક્ષ સેકા પં મોટી પાપડી કે વાલોળ તેર પં શેર (વજન) (૨) શેર; સિંહ (૩) વિ (ફળ)
તૃપ્ત; સંતુષ્ટ તેવા ડું ખાટલાનું નાનું લાકડું તેરાપું ખાટલાનું માથા આગળનું લાકડું (૨) પાયેલી
જમીન સેનાના અને કિ ઠંડું થવું, હરવું (૨) મરવું સેરાવ વિ (ફા) પાણીથી તરબોળ; પાણી પીધેલું તેરી પંપ શેરી; રસ્તો (૨) સ્ત્રી (ફા) તૃપ્તિ; સંતોષ સેન ! બરછો; ભાલો સેલા પેસેલું; શેલું હૈત્રી સ્ત્રી નાનો ભાલો (૨) યોગી સાધુ વગેરેની ગળાની એક માળા
વાત

Page #419

सेलूट
૪૧૪
सोंचर-नमक
સેટ, સેક્યૂટ સ્ત્રી (ઇ) સલામ સેટેવ ૫ (ઈ) વેચાણવેરો તેન (.) વિક્રેતા વિપેચણાની સેવ (૨) સફરજન સેવ' (૩) સ્ત્રી
સેવા સેવ સ્ત્રી ઘઉંની સેવ સેવા ! (i) સેવા કરનાર (૨) કારકુન
વાર્ફ સ્ત્રી સેવા સેવતી સ્ત્રી (સં.) ધોળા ગુલાબનો છોડ સેવન પં. (સં) સેવવું-સેવા કરવી તે સેવા સ્ત્રી (સં.) ચાકરી (૨) પૂજા સેવા-દહન સ્ત્રી સેવા; ચાકરી; ખિદમત સેવાધારી ! પૂજારી સેવા-વંતી સ્ત્રી પૂજાપાઠ; સેવાપૂજા સેવાર, સેવાન સ્ત્રી શેવાળ સેવિંદ, વિધૈવાયું (ઇ)બચત રાખવાની
બેન્ક; બચતખાતું વિવો સ્ત્રી (સં.) સેવક સ્ત્રી તેવી વિ. (સં.) સેવન કરનાર તે સ્ત્રી સેવોનો દૂધપાક સૈવ્ય વિ૦ (સં.) સેવાપાત્ર સેશન ૫(૪૦) અધિવેશન; બેઠક (૨) સત્ર
(૩) સેશન કોરટ-કચેરી સેસર ૫૦ પત્તાંની એક બાજી (૨) જાળ લેરિયા | જાળમાં ફસાવનાર; કપટી સેદ વિ (ફા) ત્રણ (પ્રાયઃ સમાસમાં) સેદાના ડું ત્રણ માળનું મકાન તે પાછું સ્ત્રી, હૈદપાયા તિપાઈ સેહત સ્ત્રી (અ) આરોગ્ય (૨) રોગમાંથી મુક્તિ
(૩) સુખચેન; રાહત (૪) (ભૂલોની) શુદ્ધિ સેત-રવાના ડું પાયખાનું, જાજરૂ સેત-નામા શું શુદ્ધિપત્રક સે-મારી વિ૦ સૈમાસિક સદર (અ) જાદુ; ઇદ્રજાળ સેદના ૫૦ વરરાજાનો ખૂંપ
દરેગનવે શ્રી વિપરણેતર સેહવા મું (ફા સિહબંધ) મંગળવાર સહી સ્ત્રી (સંસેધા) સાહુડી
હું , હું સ્ત્રી થોર સંદુ ! એક ચર્મરોગ, કરોળિયા તૈયાર ! બાવળનો પરડે áતના સક્રિ- (ખંતથી) એકઠું કરવું જૈિતાનિસ, ભૈતન્ની વિ સુડતાળીસ; ૪૭
તિ, તો વિ સાડત્રીસ; ૩૭
દૂર વિ (સં.) સિંદૂરના રંગનું ભૈથવ પં(સં) સિંધવ (૨) સિંધનો નિવાસી કે ઘોડો (૩) વિ. સિંધનું કે સિંધુ-સમુદ્રનું
(સં૦) ગુજરાતી સેં'સો જેમ વપરાય છે. ઉદા સોર સૈ ઇકતીસ' સૈફ પે સેંકડો; સૈકો તૈડે અ સેંકડે; પ્રતિ શત સૈા વિસંકડો; અનેક સો (૨) ઘણું ઐતિ વિશે (સં.) રેતાળ; રેતીનું સૈન ! (અ) સિકલીગર-સરાણિયાનું કામ તૈનાર પું? (અ) સરાણિયો; સિકલીગર સૈથી સ્ત્રી બરછી, ભાલો સૈઃ શિકાર (૨) (અ) સૈયદ જૈન સ્ત્રી ઇશારો (૨) સૈન્ય (૩) શ્યન; બાજ તૈનમોન પે મંદિરોનો શયનભોગ તૈનાધ્યક્ષ પં. (સં9) સેનાપતિ સચીરા પં(સં) સૈનિકીકરણ તૈનાáની સ્ત્રી સામસામે ઈશારા કરવા તે સૈનિકપુ (સં.) યોદ્ધો સિપાહી (૨)વિસેનાવિષેનું
વાળંદ (૨) સ્ત્રી સૈન્ય તૈચ (સં.) સેના; ફોજ
% સ્ત્રી (અ) તલવાર હૈ ! (ફા) કાગદીનું એક ઓજાર તૈય ! સ્વામી તૈયાઃ (અ) શિકારી તૈયાર છું. (ફા) ખૂબ સેર-સહેલ કરનારો તૈયાર છું. (અન્ય) (આકાશનો) ગ્રહ સૈયાત વિ. (અ) પ્રવાહી; પાણી જેવું તૈયાદ વિ. (અ) યાત્રી; સફર કરનાર રૈયાણી સ્ત્રી (અ) સફર; યાત્રા સૈર સ્ત્રી (ફા) સેર; મોજ ખાતર ફરવું તે; સહેલ (૨)
મજા; આનંદ (૩) મોજ ખાતર પર્યટને જવું તે તૈTE !, સ્ત્રી સહેલ કરવાની મજાની સુંદર જગા બૈિર-સપાટા ! સહેલસપાટા મૈત્ર પું, સ્ત્રી (અ) પ્રવાહ; વહેણ ક્ષેત્ના ફાચરો (૨) ફાચર કે ચીર (૩) દંડો; દસ્તો ક્ષેત્રોની વિ સહેલાણી; લહેરી દ્વિભાવ ! (ફા૦) રેલ (પાણીની), હૈિના ડું પાણીમાં ડૂબી ગયેલો પાક તૈનાવી સ્ત્રી (ફા) ભીનાશ (૨) નદીની રેલથી
સીંચાતી જમીન (૩) રેલ (૪) વિરલ સંબંધી સૈની સ્ત્રી નાની ફાચર ઓં પ્રત્યય (‘સે યા “સેંનું પદ્યનું રૂપ) થી; તુલ્ય સવ-નવ ડું સંચળ

Page #420

सोंटा
સોટા પું॰ સોટો; લાઠી મોટાવરવાર પું॰ છડીદાર સૌંદ સ્ત્રી॰ સૂંઠ
૪૧૫
માઁટોરા પું॰ સુવાવડમાં ખવાતી સૂંઠ (વસાણાની એક વાની)
સૌંધ, સૌથા વિ॰ સુગંધદાર (૨) પું॰ એક સુગંધી પદાર્થ (તેલમાં નંખાતો)
સોંપના સ॰ ક્રિ॰ સોંપવું
મો સર્વ॰ તે (૨) અ॰ તેથી : અતઃ સો, સોયા, સોવા પું॰ એક શાક-સુવા મોહના સ॰ ક્રિ॰ શોષી લેવું; ચૂસવું મોતની સ્ત્રી॰ (ફા॰) સૂકું લાકડું મોરા પું॰ (ફા॰) શાહીચૂસ કાગળ (૨) વિ॰ (ફા॰) બળેલું; દગ્ધ
miત્ સ્ત્રી॰ સોગન; કસમ સોળ પું॰ શોક
સોની વિ॰ શોકમાં પડેલું; શોકવાળું સોશિની સ્ત્રી શોકવાળી સ્ત્રી; શોગિયણ સોચ પું॰વિચા૨વું તે (૨) ચિંતા (૩) શોક; પસ્તાવો મોન્નના અક્રિ॰વિચારવું (૨)ચિંતા કરવી (૩) ખેદ કરવો
સોચવિચાર પું॰ સૂઝ-સમજ; બધી રીતનો-પૂરો વિચાર
સોજ્ઞ પું॰ (ફા॰) બળતરા (૨) દુ:ખ સોન સ્ત્રી॰ સોજ; સોજો સોપ્તન સ્ત્રી॰ (ફા॰) સોય મોના વિ॰ (ફા) દુ:ખદ; કરુણ મોન્નિશ સ્ત્રી॰ (ફા) સોજો (૨) બળતરા; પીડા સોજ્ઞ, સોજ્ઞા વિ॰ સીધું; સરળ મોડા પું॰ (ઇ) સોડા ક્ષાર સોડાવાટર પું॰ (ઇ) સોડાનું એક પેય મોદર વિ॰ મૂર્ખ; ઢ
સોત, સોતા પું॰ સ્રોત; ઝરણું સોલર વિ॰ (૨) પું॰ (સં॰) સહોદર (ભાઈ) સોધ, સોન કું॰ શોધ; તપાસ (૨) ચૂકતે; અદા થવું તે સોન પું॰ સોનું (૨) શોણ નદી સોનના પું॰ સોનેરી કેળું સોનધિરી સ્ત્રી॰ નટી; નર્તકી સોનહતા, તોનહતા વિ॰ સોનેરી
સોના પું॰ સોનું (૨) અ॰ ક્રિ॰ સૂવું; ઊંઘવું (૩) અંગે
ઝરાણી ચડવી
સોનામવલ્હી સ્ત્રી એક ઉપધાતુ-સુવર્ણ માક્ષિક સોનાર, સોની પું॰ સોની
સોપાન પું॰ (સં॰) સીડી (૨) પગથિયું સોપારી સ્ત્રી॰ સોપારી
સોળતા પું॰ એકાંત; અલગ જગા (૨) ફુરસદ મોńા પું॰ (૦) ગાદીવાળી એક ખુરશી કે આસન સોઝિયાના વિ॰ સૂફી સંબંધી (૨) સાદું પણ સારું લાગતું; સુફિયાણું
સોમ પ્॰ (સં॰) ચંદ્ર (૨)સોમવાર (૩) સોમરસની વેલ (૪) અમૃત (૫) પાણી
સોમવારી વિ॰ સોમવારનું (૨) સ્ત્રી॰ સોમવતી અમાસ સોવમ વિ॰ (ફા॰) ત્રીજું સોયા, મોવા પું॰ સવા
સૌર પું॰ શોર; કોલાહલ (૨) સ્ત્રી॰ જડ; મૂળ મોરની સ્ત્રી સાવરણી
સોહી; સોલહી સ્ત્રી॰ સોળ કોડીથી ૨માતી એક
બાજી-જુગાર
મોતન્હ વિ॰ સોળ; ૧૬
सोहारी
મોનદી સ્ત્રી॰ સોળ કોડીથી રમાતી જુગારની બાજી સોના પું॰ જે ઝાડનાં છોડાં સોલા ટોપીમાં વપરાય છે તે
મોત્તાના સ॰ ક્રિ॰ સુવાડવું
સોલિસિટર પું॰ (ઇ॰) અમુક કામ માટેનો એક વકીલ સોવદ્ પું॰ સુવાવડનો ખંડ; પ્રસૂતિગૃહ સોસની વિ॰ જાંબુડિયું
સોમાટી, સોસાયટી ની॰ (ઇ॰) સમાજ (૨) સોબત;
સંગ
સોહી સ્ત્રી લગ્નની એક રીત (૨) સૌભાગ્યની ચીજો સોહન વિ॰ શોભીતું; સુન્દર સોહનવપડ઼ી સ્ત્રી॰ સોનપાપડીની મીઠાઈ સોહનહાવા પું॰ સોનહલવાની મીઠાઈ સોહના અ॰ ક્રિ॰ સોહવું; શોભવું (૨) નીંદવું સોહની સ્ત્રી॰ ઝાડ; સાવરણી (૨) નીંદામણ (૩) વિ॰ સ્ત્રી સુન્દર
સોહવત સ્ત્રી॰ (અ) સોબત (૨) સ્ત્રીસંગ મોહવતી પું॰ (ફા॰) સોબતી; સાથી સૌહત્તા, સોહિતા પું॰ મંગળ ગીત મોહારૂં સ્ત્રી॰ નીંદામણ
સોહાન પું॰ સુહાગ; સૌભાગ્ય સોહા કું॰ ટંકણખાર (૨) ખેડૂતનો સમાર સોશિન, મોહાશિની, સોજિત સ્ત્રી॰ સુહાગણ; સૌભાગ્યવતી
સોહાતા, સોહાયા વિ॰ સુંદર; શોભીતું સોહાના, સોહાવના સ૦ ક્રિ॰ સોહાવવું; શોભાવવું સોહાયા વિ॰ સુંદર; શોભીતું મોહારી સ્ત્રી પૂરી

Page #421

सोहावना
૪૧૬
स्टाफ़
સોદાના સક્રિ સોહાવવું; શોભાવવું સોદિત્ર અગમ્ય તારો રોહિત્ના ડું મંગળ ગીત. સોહી, તોë અસામે; આગળ સૌના સક્રિ શૌચ જવું કે જઈને ધોવું કે ત્યાર બાદ
હાથપગ ધોવા સૌરા, સંદરનવા ! સંચળ સવાના સક્રિ શૌચ કરાવવું (બાળકને) ત, સૌડા ! રજાઈ વગેરે જેવું ઓઢવાનું તે સત્ર સ્ત્રી ખારમાં મેલાં કપડાં ધોબી પલાળે છે તે
લાના સક્રિ ધોબી ખારમાં મેલાં કપડાં પલાળે
એમ કપડાં પલાળવાં સર્વ ! (i) સુંદરતા સૌધ સ્ત્રી સુગંધ (૨) ૫૦ મહેલ સપના સક્રિ સોંપવું. પણ સ્ત્રી વરિયાળી સરિયા, સીં વિ૦ વરિયાળીવાળું (૨) સ્ત્રી
વરિયાળી જેવું પેય (દારૂ વગેરે) સૌ વિસ; ૧૦૦
શ, તને સ્ત્રી શોક; સપત્ની g, સૌદ્ધ (સં.) સુખ તi, iાંય સ્ત્રી (ફા) સોગંદ; કસમ સૌiધ ! (સં.) અત્તરિયો (૨) સુગંધ (૩) વિશે
સુગંધદાર (૪) સ્ત્રી સોગંદ સૌગાત સ્ત્રી સોગાત; ભેટ નીતિવિભેટતરીકે શોભે એવું; ઉત્તમ નમૂનેદાર;
વિરલ સરિ, વિઠ્ઠ પું(સં) દરજી સગ સ્ત્રી સાજ; સામગ્રી સી ની પું(સંર) સજ્જનતા; ભલમનસાઈ સગા | શિકારનું પ્રાણી; શિકાર સૌ પં સોડ; રજાઈ વગેરે જેવું ઓઢાણ સત, સૌતન, નૌતનિ, તૌતિન સ્ત્રી સપત્ની; શોક સતિયાદ સ્ત્રી શોકો વચ્ચેની ઈર્ષા; ભારે ઈર્ષા તતા વિશે સાવકું; શોકનું; શોક સંબંધી તેલી સ્ત્રી ઓરમાઈ; સાવકી (૨) શોક; સપત્ની દ્રા ! (અ) સોદો (૨) સોદાની ચીજ; માલ (૩) વેપાર (૪) પાગલપણું; ગાંડપણ (૫) ધૂન (૬) વિ કાળું સવા શું પાગલ; ગાંડો; ધૂની સૌના ડું (ફા) સોદાગર વેપારી સૌલા સ્ત્રી સોદો; વેપાર-વાણિજ્ય સલામની, નલિમિની સ્ત્રી (સં.) વીજળી સીતા-સુલુ, સીતા-સુપુંસોદો કરવાની ચીજો
સૌવા-સૂત ! વ્યવહાર સૌ (સં.) મહેલ, ભવન (૨) ચાંદી સીનન પંખારમાં મેલાં કપડાં ધોબી પલાળે છે તે સમસ્ત્રી (સં9) સદ્ભાગ્ય, સુખ, ધનદોલત; સૌંદર્ય સૌમાિની સ્ત્રી (સં”) સૌભાગ્યવતી તમા ! (સં.) સદ્ભાગ્ય (૨) સધવાપણું
(૩) શુભ; ભલું સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી સધવા; પતિ હયાત હોય એવી સ્ત્રી સૌમ્યવિ (સં.) સુંદર (૨) કોમળ; મૃદુ (૩) ચાંદ્ર, ચંદ્ર
સંબંધી (૪) પં મૃગશીર્ષ નક્ષત્ર; સુશીલતા સૌરવિ (સં) સૂર્ય સંબંધી (૨) પુ(અ) બળદ કે સાંઢ
(૩) સ્ત્રી (૫૦) સોડ; ચાદર સૌરમ પું(સં) સુગંધ (૨) કેરી (3) વિશે સુગંધદાર સારી સ્ત્રી પ્રસૂતિઘર; પ્રસવસ્થાન સૌરા, તીર્થ વિ(સં.) સૂર્ય સંબંધી; સૂર્યનું સબર્થ7 | (સં.) સંચળ સૌષ્ઠવ પં(સં.) ઉત્તમતા (૨) સુંદરતા (૩) ચાતુરી તૌર પુંછ (ફા) એક ફૂલઝાડ સૌનો વિ (કા) જાંબુડિયા રંગનું ૌદ સ્ત્રી સોગન (૨) અન્ય સામે; સન્મુખ સૌ, તો (સં૦) મિત્રતા; દોસ્તી સૌહત ૫૧ (સં) મિત્રતા (૨) સુહૃદ
ધ ! (સં.) ખભો (૨) થડ (૩) અધ્યાય; ખંડ (ગ્રંથનો) (૪) સમૂહ; જૂથ
પં(સં.) થંભ (૨) પ્રભુ રે ! (છે.) ચણિયો hક (ઇ) મફલર; ગલપટો Iના ૫૦ (૪૦) છાત્ર; વિદ્યાર્થી ડું સ્ત્રી (ઈ.) સ્કીથી બરફ પર લપસવું તે
ષ સ્ત્રી (ઇ) યોજના જૂન ૫ (ઈ) શાળા
૫ () રૂપરેખા; રેખાચિત્ર ટિંગ સ્ત્રી (ઇ) ગરગડીવાળા બુટ પહેરી સડક પર ચાલવું તે જૂર ! (ઈ) પેચવાળો ખીલો રતિ વિ (સં.) પડેલું (૨) પતિત (૩) માર્ગથી
વિચલિત થયેલું રંટ (ઇ) કલાબાજી; કમાલ; થાપ; પાખંડ રડી = ! (છે) અભ્યાસખંડ
iા ! (ઈ) સ્ટેમ્પ; ટિકિટ (૨) છાપ; મહોર રાવવું. (ઈ) સ્ટૉક; માલનો જથ્થો (૨) શેરની મૂડી (૩) ભંડાર; ગોદામ રા, પં. (ઈ) સંસ્થા કે સંગઠનમાં કામ કરતો કુલ સેવક-સમૂહ

Page #422

स्टार्ट
૪૧૭
स्पष्टीकरण
૮૫ (ઈ) આરંભ; પ્રસ્થાન રાન છું (ઇ.) નાની દુકાન દિર ૫ (ઈ.) ટાંકા દિરિયાપું () મોટર ચલાવવાના સુકાન
સાથેનું દાંતાચક્ર' ટીમર () આગબોટ
ટિફિવિ (ઈ.) રૂઢિબદ્ધ, એકધારું વૈવિધ્ય વિનાનું અને કંટાળાજનક
હો પું” (ઈ-) ચિત્ર-નિર્માણ-કક્ષ, પ્રસાર-કક્ષ; શિલ્પકક્ષ
() વિદ્યાર્થી છાત્ર
(ઇ) બાજઠ (૨) દસ્ત; ઝાડ હેં ! (ઈ.) બસનું મથક; થોભો (૨) વલણ હેં ! (ઈ.) માપદંડ, ધોરણ ટેલ પુ(૪૦) રંગમંચ; મંચ
ટપું (.) રાજ્ય પ્રદેશ ટેગ-રિહર્સ– પં (.) મંચીય પૂર્વાભ્યાસ રેડિયમ મું () બેઠકોવાળું મેદાન, ક્રીડાસ્થળ ટેથોપ ૫૦ (ઇ) શ્વાસ માપવાનું દાકતરી
સાધન રેનોગ્રાફર ડું (ઈ.) લઘુલિપિક, આશુલિપિક ટેશન (ઈ) મથક (રેલ, મોટર વગેરેનું) દેશની સ્ત્રી (૪૦) લેખન-સામગ્રી તંબ પું. (સં.) થાંભલો (૨) થડ સ્તનંદવિ (૨) ૫ (સં.) ધાવતું, ધાવણું બાળક
કે વાછડું). તન ! (સં૦) ધાઈ; સ્તન તન્ય પું(સં.) દૂધ તથવિ (સં9) સ્થિર જડ; નિશ્ચલ (૨) મંદ; ધીમું તર ૫ (સં.) થર; પડ (૨) સેજ; પથારી તવ, તવન | (સં.) સ્તુતિ (૨) સ્તોત્ર તુતિ સ્ત્રી (i) પ્રશંસા; ગુણગાન (૨) સ્તોત્ર તુત્ય વિ (સં૦) સ્તુતિને લાયક; પ્રશંસનીય સૂપડું (.)ઢેર ઢગલો(૨)બૌદ્ધ સ્તૂપ-સ્મારકઇમારત તેન કું. (સં.) ચોર તે . (સં.) ચોરી તો પું” (સં૦) બુંદ બિંદુ (૨) વિ. થોડું સ્તોત્ર ! (સં) સ્તુતિનું ગીત કે ગ્રંથ ત્રિયોપો વિ. સ્ત્રી-ઉપયોગી સ્ત્રી સ્ત્રી (સં૦) નારી (૨) પત્ની
mવિ (સં૦) સ્ત્રી સંબંધી (૨) પુસ્ત્રીત્વ; સ્ત્રી જેવી કોમળતા સ્થાન ૫૦ (સં) સ્થગિત કરવું કે ઢાંકવું છુપાવવું તે સ્થતિ વિ (સંe) ઢાંકેવું (૨) રોકેલું
થપતિ પુ (સં૦) શિલ્પી સ્થત (i) સ્થળ; જગા; સ્થાન સ્થર, થનારી વિ. સ્થળચર (પ્રાણી) સ્થત્યંતરડું (સં)બીજી જગા; જગ્યા બદલો; સ્થળાંતર થતા, સ્થી સ્ત્રી (સં૦) સૂકી ઊંચી જમીન
વિર વિ૦ (સં.) સ્થિર; દઢ (૨) વયોવૃદ્ધ; ઘરડું સ્થાણુવિ (સં.) સ્થિર; દૃઢ (૨) ! સ્તંભ (૩) શિવ સ્થાન ! (સં.) જગા; સ્થળ; ઠામ (૨) પવિત્ર સ્થાન;
મંદિર; ધામ સ્થાનાંતર (સં૦) અન્ય સ્થાન; બદલી સ્થાનાંતર | બદલી કરવી તે સ્થાનાપન્ન વિ (સં.) અવેજી; કામચલાઉ સ્થાનિક, સ્થાનીયવિ (સં.) સ્થાનને લગતું; લોકલ સ્થાપ વિ (સં.) સ્થાપનાર સ્થાપત્ય ! (સં૦) શિલ્પકળા; બાંધકામની વિદ્યા;
ભવનનિર્માણકલા સ્થાપન પું; સ્થાપના સ્ત્રી સ્થાપવું તે સ્થાપિત વિ (સં.) સ્થપાયેલું; જમાવેલું સ્થાયી વિ (સંગે) સ્થિર; કાયમ Dાત્ર સ્ત્રી (સં૦) થાળી (માટીની) (૨) હાંલ્લી સ્થાવર વિ. (સં૦) સ્થિર; અચળ (૨) પં પર્વત
(૩) સ્થાવર મિલકત સ્થિત વિ (સં.) ઊભેલું (૨) સ્થિર (૩) બેઠેલું સ્થિતપ્રજ્ઞ પુ (સં.) અચંચળ બુદ્ધિવાળો, સંતોષી, સમજી-વિચારી નિર્ણય કરનારો, સ્થિર વિવેક
બુદ્ધિવાળો સ્થિતિ વિ (સં.) રહેવું ટકવું કે હોવું તે (૨) દશા;
અવસ્થા સ્થિરવિ (સં) દઢ; અડગ; અચળ (૨) કાયમ; નક્કી ધૂન વિ (સં૦) સ્થૂળ; જડ (૨) જાડું; ભારે નાતક ! (સં.) મહાવિદ્યાલયની પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ ગ્રેજ્યુએટ નાન પં. (સં.) નાહવું તે નાયુ સ્ત્રી (સં૦) નસ; રંગ નિરવિ (સં9) ચીકણું, ચીકટવાળું (૨) સુંદર; પ્રિય નેદ (સં) પ્રેમ (૨) ચીકટ પદાર્થ નેહ વિ (સં.) સ્નેહવાળું (૨) ૫૦ મિત્ર ચંદ્ર, ચંદ્ર (સં.) કંપવું; હાલવું કે ધડકવું તે અદ્ધ સ્ત્રી (સં.) સ્પર્ધા; હરીફાઈ; હોડ
સ્ત્રી સ્પર્ધા,હોડ હરીફાઈ(૨)સંઘર્ષ, સાહસ,સામ્ય આ પુ (સં૦) અડકવું તે; સંપર્ક પણ વિ (સં.) સ્પર્શનાર; અડકનાર સ્પષ્ટ વિ (સં) સાફ ચોખ્ખું; ઉઘાડું પીવરા ડું ચોખવટ; સ્પષ્ટતા

Page #423

स्पीकर
સ્વીવાર પું॰ (ઇ॰) વક્તા (૨) પાર્લમેન્ટનો અધ્યક્ષ સ્પૃશ્ય વિ॰ (સં॰) અડકી શકાય એવું; સભાધ્યક્ષ દૃષ્ટ વિ॰ (સં॰) સ્પર્શાયેલું; અડકાયેલું વૃક્ષીય વિ॰ (સં) કામના કરવા જેવું સ્પૃહા સ્ત્રી॰ (સં॰) ઇચ્છા; કામના fTM સ્ત્રી॰ (ઇ॰) કમાન નિવાર વિ॰ કમાનવાળું ટિવ્ઝ પું॰ (સં॰) બિલોરી કાચ (૨) એક જાતનો કીમતી પારદર્શક મણિ (૩) ફટકડી ાતિ વિ॰ (સં॰) ફેલાવેલું; પહોળું કરેલું સ્વાતિનેત્ર વિ॰ (સં) વિસ્મયથી આંખો પહોળી કરીને તાકી રહેલું
૪૧૮
ીતિ સ્ત્રી॰ (સં॰) વૃદ્ધિ (૨) પ્રચુરતા (૩) વિસ્તાર (૪) સમૃદ્ધિ (૪) પ્રસન્નતા
ટ વિ॰ (સં) ખીલેલું (૨) સ્પષ્ટ; ખુલ્લું (૩) ફુટકળ; વિવિધ
સ્ફુર, તળ, રા સ્ત્રી॰ (સં) કંપવું કે સ્ફુરવું તે
મ્યુનિંગ પું॰ (સં॰) તણખો; ચિનગારી મૂર્તિ સ્ત્રી॰ (સં॰) સ્ફુરવું તે (૨) ઉત્સાહ; આવેગ સ્પોટ પું॰ (સં॰) સ્ફુટ (ખુલ્લું) થવું તે; ખુલાસો (૨) વેગપૂર્વક બહાર નીકળવું તે
ટિવ્ઝ પું॰ (સં) ફોલ્લો (૨) સ્ફોટ; ઉત્પન્ન
કરનાર
સ્પોટન પું॰ (સં) ફૂટવું કે ફાટવું તે (૨) ફૂટ કરવું તે
સ્પોટવાવ પું॰ (સં) સંપૂર્ણ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ અનિત્ય દૈવી શબ્દથી જ થઈ છે એવો સિદ્ધાંત અત્તર પું॰ (ઇ॰) તસ્કર; દાણચોરી કરનાર સ્મરી પું॰ (સં) યાદ; સ્મૃતિ (૨) કામદેવ રળ પું॰ (સં॰) યાદદાસ્ત (૨) સ્મરવું તે; જપ રળીય વિ॰ (સં) યાદ કરવા જેવું; યાદગાર સ્મશાન, સ્મસાન પું॰ મશાણ; સ્મશાન સ્માર વિ॰ (સં) યાદ કરાવતું (૨) પું॰ સ્મૃતિકારક વસ્તુ
સ્માનિત સ્ત્રી॰ (સં) ઘટના કે સમારોહ કે પ્રસિદ્ધ વ્યક્તિ સંબંધિત સ્મૃતિ વિષયક પુસ્તિકા સ્માર્તવિ॰ (સં॰) સ્મૃતિશાસ્ત્ર સંબંધી કે તેનું અનુયાયી સ્મિત પું॰ (સં) મંદ હાસ્ય સ્મૃત વિ॰ (સં॰) સ્મરણ કરેલું (૨) પું॰ યાદ સ્મૃતિ સ્ત્રી॰ (સં) સ્મરણ (૨) સ્મૃતિશાસ્ત્ર સ્મૃતિચિહ્ન પું॰ (સં) નિશાની ચંદ્રન પું॰ (સં॰) ૨થ (૨) વિ॰ વહેતું; સરકતું સ્યાત્ અ॰ (સં) કદાચ
स्वयंभू
સ્થાવાન પું॰ (સં॰) કદાચ હોય કે ન હોય એવી સ્થિતિ સાથે સંબંધિત જૈન દર્શનનો એક સિદ્ધાંત; અનેકાંતવાદ; સંશયવાદ
ચાન૫, સ્થાનપન પું॰ શાણપણ; ડહાપણ ચાના વિ॰ શાણું; ડાહ્યું (૨) ઉંમરે પહોંચેલું; વયસ્ક સ્થાપા પું॰ સ્રીઓનું રોવુંકૂટવું તે મ્યામ વિ॰ શ્યામ; કાળું (૨) પું॰ સિયામ દેશ સ્વામત વિ શામળું સ્થામતિયા પું॰ શામળિયો; શ્રીકૃષ્ણ ચાર, સ્થાન પું॰ શિયાળ સ્વાન્ત પું॰ શિયાળ; સાળો કે બનેવી સ્થાની સ્ત્રી સાળી સ્યાહ્ન વિ॰ કાળું; અશુભ
સ્યાહી સ્ત્રી॰ શાહી (૨) શ્યામતા સ્તવ, સ્ત્રળ, સ્ત્રજ્ઞ પું; સ્ત્રી॰ ફૂલમાળા વ, સ્ત્રવળ પું॰ (સં) અવવું-ઝરવું કે ચૂવું-ટપકવું તે સ્રષ્ટા પું॰ (સં) સર્જનહાર; પ્રભુ સ્રાવ પું॰ (સં) સવવું કે સ્રવે તે (૨) ગર્ભપાત સ્રાવળ, સ્રાવી વિ॰ (સં॰) સવ કરાવનારું સ્ત્રોત પું॰ (સં॰) પ્રવાહ; ધારા; ઝરો સ્ત્રોતસ્વતી, સ્ત્રોતસ્વિની સ્ત્રી નદી સ્નીપર પું॰ (ઇ॰) સલેપાટ (૨) સપાટ જેવા જોડા સ્નેટ સ્ત્રી॰ (ઇ॰) પથ્થરપાટી
સ્વ વિ॰ (સં॰) પોતાનું (૨) પું॰ મિલકત સ્વ, સ્વીય વિ॰ (સં॰) પોતાનું (૨) પું॰ મિલકત (૩) મિત્ર; સગું
સ્વચ્છતા સ્ત્રી॰ ઉદંડતા; ઉદ્ધતાઈ સ્વચ્છ વિ॰ (સં॰) ચોખ્ખું; સાફ સ્વચ્છતા સ્ત્રી॰ ચોખ્ખાઈ; નિર્મળતા સ્વપ્નન પું॰ (સં॰) પોતાનું સગું કે સંબંધી માણસ સ્વતંત્ર વિ॰ (સં॰) સ્વાધીન; મુક્ત સ્વતઃ અ॰ (સં॰) આપમેળે; સ્વયમ્ સ્વતોવિરોધી પું॰ (સં) પોતે જ પોતાની વસ્તુનો વિરોધ કરનાર; વદતોવ્યાધાતવાળું સ્વનામધન્ય વિ॰ જે પોતાના નામથી ધન્ય હોય સ્વપનીય વિ॰ (સં॰) નિદ્રાયોગ્ય સ્વપ્ન પું॰ (સં) સ્વપ્નું (૨) સૂવું તે સ્વપ્નાવસ્થા સ્ત્રી॰ (સં॰) સ્વપ્ન જોતાં વેળાની સ્થિતિ સ્વપ્નિલ્તવિ॰ (સં॰) સ્વપ્નરૂપમાં હોય એવું (૨)સ્વપ્ન સમાન (૩) સુપ્ત
સ્વમાવ પું॰ (સં) પ્રકૃતિ; તાસીર સ્વયં અ॰ (સં॰) જાતે; પોતે
સ્વયંભૂ પું॰ (સં) જાતે થનાર (પ્રભુ, કામદેવ, બ્રહ્મા વગેરે)

Page #424

स्वयंवर
સ્વયંવર પું॰ (સં॰) ઇચ્છાપૂર્વક પરણવું તે; લગ્નનો એક સ્વયં વરની વરણીનો પ્રકાર
સ્વરૂપ પું॰ (સં) આકાર; રૂપ (૨) આત્મા સ્વરોદ્ મું॰ એક તંતુવાદ્ય સ્વર્ગ પ્॰ (સં॰) દેવલોક
સ્વયંવરા સ્ત્રી॰ (સં) સ્વયંવરથી પરણનાર સ્ત્રી સ્વયંસિદ્ધ વિ॰ (સં) આપમેળે સિદ્ધ સ્વયંસેવા પું॰ (સં) સ્વેચ્છાએ-ખુશીથી સેવા
કરનાર
સ્વયમાાત પું॰ (સં॰) અભ્યાગત (૨) અતિથિ સ્વયમેવ અ॰ પોતાની મેળે; આપોઆપ
સ્વર પું॰ (સં॰) સૂર; અવાજ (૨)અક્ષરનો એક પ્રકાર સ્વરાગ્ય પું॰ (સં) સ્વરાજ; એવું રાજ્ય જેમાં દેશવાસી જાતે જ પોતાના દેશનાં શાસન સુરક્ષા વગેરેનો બધો પ્રબંધ કરતો હોય; પોતાનું રાજ્ય સ્વરિત વિ॰ (સં) સ્વરયુક્ત (૨) પું॰ ત્રણમાંથી વચલા ઉચ્ચારનો સ્વર
૪૧૯
સ્વર્ગવાસ પું॰ મરણ સ્વર્ગવાસી વિ॰ મૃત (૨) મૃતાત્મા સ્વર્ગીય વિ॰ સ્વર્ગવાસી (૨) સ્વર્ગ જેવું-ઉત્તમ સ્વરોહળ પું॰ (સં) સ્વર્ગગમન; મરણ (૨) સ્વર્ગ તરફ આરોહણ
સ્વલ્પ વિ॰ (સં) અતિ થોડું; જરાક સ્વા સ્ત્રી॰ (સં॰) બહેન સ્વસુર પં॰ સસરો
સ્વપ્ન પ્॰ (સં॰) સોનું
સ્વર્ણજાર પું॰ (સં॰) સોની સ્વપ્ન-નયંતી સ્ત્રી (સં॰) જન્મના પચાસમા વર્ષે મનાવાતો ઉત્સવ; સુવર્ણ જયંતી; કનકોત્સવ વધુની સ્ત્રી॰ (સં) ગંગા નદી
સ્વસુરાન સ્ત્રી સાસરી
સ્વસ્તિ અ॰ (સં) ‘ભલું થાઓ' એવું આશીર્વચન સ્વસ્તિવન્ત પું॰ (સં) સાથિયો
સ્વસ્થ વિ॰ (સં) તંદુરસ્ત (૨) શાંત; સ્થિર સ્વાન પું॰ સ્વાંગ; બનાવટી વેશ (૨) તમાશો; ખેલ
સ્વાન્ત પું॰ બહુરૂપી; સ્વાંગ કાઢી પેટ ભરનારો સ્વાંત પું॰ (સં॰) અંતઃકરણ (૨) મરણ સ્વાતિ પું॰ (સં) આવકાર સ્વાગત-સમારોહ શું॰ (સં॰) સ્વાગત સંબંધી ઉત્સવ સ્વાતંત્ર્ય પું॰ (સં) આઝાદી; સ્વતંત્રતા સ્વાતિ, સ્વાતી સ્ત્રી॰ (સં॰) એક નક્ષત્ર સ્વાત્ પું॰ (સં॰) જીભનો રસ (૨) લહેજત; મજા (૩) ઇચ્છા
स्वोपार्जित
સ્વાવિષ્ટ, સ્વાદ્દિષ્ઠ વિ॰ અતિ સ્વાદવાળું સ્વાતી વિ॰ (સં) સ્વાદ માણનારું; રસિક સ્વાદુ વિ॰ (સં॰) સ્વાદવાળું સ્વાધીન વિ॰ (સં॰) પોતાના કાબુનું; સ્વતંત્ર;
સ્વાયત્ત
સ્વાધીનતા સ્ત્રી॰ (સં) સ્વતંત્રતા સ્વાધ્યાય પું॰ (સં॰) અભ્યાસ; મનન સ્વાન પું॰ શ્વાન; કૂતરું (૨) (સં॰) અવાજ સ્વાનુભૂતિ સ્ત્રી પોતીકો અનુભવ સ્વાપ પું॰ (સં॰) ઊંઘ
સ્વાવન પું॰ (સં॰) ઊંઘાડવું તે (૨) ઊંધમાં લાવી મૂકે એવું એક અસ્ત્ર સ્વાવિજ વિ॰ (સં॰) સ્વભાવ મુજબનું; કુદરતી સ્વામિત્વ પું॰ (સં) ધણીપણું; માલકી સ્વામિની સ્ત્રી (સં) ધણિયાણી સ્વામી પું॰ (સં॰) ધણી; માલિક; પતિ સ્વાયત્ત વિ॰ (સં) સ્વવશ; સ્વતંત્ર સ્વાયત્તતા વિ॰ (સં॰) સ્વતંત્રતા સ્વાયત્ત શાસન પું॰ સ્થાનિક સ્વરાજ સ્વાનિત વિ॰ જાતની કમાણીથી મેળવેલ
સ્વાર્થ પું॰ (સં॰) વાચ્યાર્થ (૨) પોતાની મતલબ કે ગરજ કે હેતુ (૨) વિ॰ સ્વાર્થી
સ્વાર્થી વિ॰ સ્વાર્થી, મતલબી
સ્વાસ્થ્ય પું॰ (સં) સ્વસ્થતા (તન કે મનની) સ્વાહા અ॰ (સં॰) હવન કરવાનો ઉદ્ગાર (૨) સ્ત્રી॰ અગ્નિની પત્ની
સ્વીાર પું॰ (સં॰) અંગીકાર; માનવું કે કબૂલ કરવુંસ્વીકારવું તે
સ્વીાર્ય વિ॰ (સં॰) સ્વીકાર કરવા યોગ્ય સ્વીકૃત વિ॰ (સં॰) સ્વીકારેલું સ્વીકૃતિ સ્ત્રી॰ સ્વીકાર સ્વીય વિ॰ (સં॰) પોતાનું
સ્વેચ્છા સ્ત્રી॰ (સં) મરજી; પોતાની ઇચ્છા સ્વેચ્છાચાર પું॰ સ્વચ્છંદ; મનગમતું આચરણ સ્વાસેવ પું॰ સ્વયંસેવક સ્લેવ પું॰ (સં॰) ૫૨સેવો
સ્વૈર વિ॰ (સં॰) મનમોજીલું; મનપસંદ (૨) ઐચ્છિક (૩) સ્વચ્છંદી
સ્વૈરવાર પું॰ (સં) સ્વેચ્છાચાર; મનમોજી વર્તન સ્વૈરિની સ્ત્રી (સં) કુલટા સ્રી; વ્યભિચારિણી સ્ત્રી સ્વૈરી વિ॰ (સં) સ્વૈરાચારી; સ્વચ્છંદી સ્વૈરિતા સ્ત્રી॰ સ્વચ્છંદતા; મનમોજી આચરણ સ્વોપાનિત વિ॰ (સં॰) પોતાની કમાણીથી મેળવેલ; સ્વાર્જિત

Page #425

Ė સ્ત્રી હાંક; પોકાર દૈના, ટૅરના અન્ય ક્રિપડકારીને બોલવું દૈવ, દૈવી પુહોકારો; પોકારીને-હાંક
મારીને બોલાવવું તે (૨) નોતરું વળવા શું વાઘને હાંકાહાંક કરી શિકારી પાસે
લાવવો તે દૈવ સ્ત્રી હાંકવું છે કે તેની મજૂરી ટૅલના સક્રિ હાંક મારવી (૨) હાંકવું રંવાર સ્ત્રી હકારી; તાણીને બોલાવવું તે; બૂમ રંવાર ! અહંકાર (૨) હુંકાર; પડકાર ëવારના સ ક્રિ જોરથી બોલાવવું; પોકારવું
(૨) આહ્વાન કરવું હૃક્ષારના અને ક્રિ હોકારો કરવો; ગર્જવું હૃાા ડું હોકારો (૨) નોતરું આમંત્રણ હંગામ ! (ફા) વખત; મોસમ (૨) હંગામો;
હલ્લો; તોફાન હંગામા ! (ફા) હંગામો; હલ્લો; તોફાન (૨) ભીડ દંગર (ફાટ) માર્ગ (૨) ઢંગ; રીત દંરપુર (ઈ) એક જાતની ચાબુક દંત્ર હાથો; હેન્ડલ દંડ હાંડી; દેગડો વિહી સ્ત્રી હાંડી; હાંલ્લી હંત અન્ય (સં.) ખેદ કે અફસોસનો ઉદ્દગાર ચંતા (સં) હણનાર āનિ સ્ત્રી હાંક હંસ પં. (સં.) હંસ પક્ષી (૨) સૂર્ય (૩) જીવાત્મા લતામુહી ! હસમુખા આદમી કેંસર સ્ત્રી હસવું તે; હાસ્ય કૅલના અને ક્રિ (૨) સક્રિ હસવું હરિ સ્ત્રી હસવું તે હંસની સ્ત્રી હંસણી; હંસની માદા Èસમુહરિ હસતા મોઢાવાળું (૨) વિનોદી; ટીખળી હૈત્ની સ્ત્રી ગળાની હાંસડી-તે નામનું હાડકું કે ઘરેણું
, હૃાા સ્ત્રી હસવું તે (૨) હસી દૈલાના સક્રિ હસાવવું હૃતિની સ ક્રિ હંસણી; હંસી ઐસથા સ્ત્રી- દાતરડું દંતી સ્ત્રી (સં.) હંસ માદા દૈલી સ્ત્રી હાસ્ય (૨) હાંસી સુકા, હૈસુવા ડું દાતરડું શ્રેણી, હૈોર વિલ હાંસીખોર; મજાકી; મશ્કરો દૈોહ, હૈદ વિ હસમુખું (૨) હાંસીખોર
હવે હૃદય ધડકવું તે દુ, વાવિ (અ) હક, યોગ્ય, વાજબી (૨) સાચું (૩) પુંઅધિકાર (૪) ફરજ (૫) ન્યાયી કે વાજબી વાત કે પક્ષ (૬) ખુદા તિની સ્ત્રી (અન્ય) અન્યાય હતીના ૫ (અ) પરમેશ્વર; ખુદા
# વિ૦ ચકિત; સ્તબ્ધ હજાર વિ૦ (ફા) હકવાળું; અધિકારી હનાદ અ• હકનાક; નાહક; વગરફાંસુ
(૨) ફરજિયાત; બળજોરીથી (૩) પંન્યાયાજાય;
સત્યાસત્ય દવા વિચકિત; સ્તબ્ધ; ગભરાયેલ હવાના અ° ક્રિ ગભરાવું હતા, દેવનારા વિ તોતડું બોલતું હનાના અને ક્રિ તોતડાવું
નાહ વિ તોતડું બોલતું શો, હા ! (અ) કોઈ જમીન-જાયદાદ વેચાણ પર હોય તો તેને ખરીદવાનો પહેલો હક કોઈને હોવો તે
-fશના વિ (કા) કદરદાન (૨) ન્યાયી (૩) આસ્તિક
-શિનારી સ્ત્રી કદરદાની; ન્યાય; આસ્તિકતા હા | (અ) કોઈ જમીન-જાયદાદ વેચાણ પર હોય તો તેને ખરીદવાનો પહેલો હક કોઈને હોવો તે હેરિત સ્ત્રી (અ) ધૃણા (૨) બેઆબરૂ ત્તિ સ્ત્રી (અ) હકીકત; અસલ કે સાચી
વાત; તથ્ય હશતન (અ), હીતાર્થે વસ્તુતાએ ખરું
જોતાં હશી વિ (અ) અસલી; મૂળ (૨) સગું, પોતાનું હવન ! (અ) વિદ્વાન, જ્ઞાની (૨) તબીબ; યુનાની વૈદ્ય
સ્ત્રી હકીમનું કામ કે વિદ્યા હીત સ્ત્રી હકદારી; હક હોવો તે હર વિ૦ (અ) દૂબળું (૨) તુચ્છ
બવ (અ) હકો; અધિકારો હેનત સ્ત્રી હકુમત; સત્તા; શાસન હૃ પે હક; અધિકાર; ફરજ (૨) ન્યાયી કે વાજબી
વાત કે પક્ષ (૩) ખુદા દક્ષિા અ (અ) ઈશ્વરના સોગન હરિક્રિ (અ) હીરા પર જડાવકામ કરનાર

Page #426

हक़्क़ानी
૪૨૧
हत्थि
રવાના સક્રિ અટકાવવું; રોકવું; મના કરવી દરતીન, ડિતાન સ્ત્રી હડતાલ; પાકી હતના અન્ય ક્રિ હઠવું, ખસવું રંટવા ! હાટવાળો; દુકાનદાર
દવા સ્ત્રી દુકાનદારી રંવાર ! દુકાનદાર હરાના સ ક્રિ હઠાવવું ટ્ટ પું° (i) હાટ; બજાર ટ્ટા-જ્ઞા વિ હૃષ્ટપુષ્ટ; શૂળ; તગડું
હરાની વિ૦ (અ) ઈશ્વર સંબંધી (૨) ખુદાપરસ્ત હવાનિયત, હૃવાનીયત સ્ત્રી અધ્યાત્મ હવા-હવા વિ૦ ગભરાયેલું; ચકિત થિત સ્ત્રી (અ) હકદારી; હક-અધિકાર
હોવો તે હત્રિ-તત્રીપું (અ + ફા) કૉપીરાઇટ'; ગ્રંથ
સ્વામિત્વ; લેખકનો અધિકાર હતના અન્ય ક્રિ આંચકો; ઉછાળો; હેલ્લો વગેરે
લાગવું હવા, હaોના ! આંચકો; ધક્કો; ઉછાળો (ગાડી ખાટલો વગેરેમાં બેસતાં લાગે છે તે).
મક્કાની હજ ૪ મું (અ) સદ્ભાગ્ય (૨) ખુશી (૩) મજા;
લહેજત હત્તમ વિ (અ) હજમ; પચેલું (૨) ડું પાચન;
હજમિયત નર પે (અ) પથ્થર દરત ! (અ) મહાત્મા કે મહાપુરુષ માટે
સંબોધન (૨) (વ્યંગ્યમાં) દુષ્ટ કે પાજી માણસ હતિ-સલ્લામત છું (અ) બાદશાહનું ‘હજૂર’ જેવું
સંબોધન હરે-મતવઃ પું(અ) કાબાનો પથ્થર હા સ (અ) આ હાલ ૫૦ પડદો, શરમ હનામત સ્ત્રી (અ) મૂંડાવવું તે હજાર વિ (ફા) હજાર; ૧૦૦૦ (૨) હજારો;
અનેક (૩) અને ગમે તેટલું જ્ઞાર-૫ મું (ફા) કાનખજૂરો હાર વિ° (ફા) હજારો; બહુ જ હના પુત્ર (ફા) હજારીગોટો (૨) ફુવારો હા ! (ફા૦) હજાર સિપાઈનો નાયક-સરદાર હારી વારી વિ સર્વસાધારણ; મામૂલી હકીકત સ્ત્રી (અ) હાર; પરાજય હમ ! લોકોની જમાવટ; ભીડ હજૂર ! હજૂર એવું સંબોધન (૨) હજૂર; હાજરી;
સમક્ષતા (૩) દરબાર; કચેરી જૂરી પું) હજૂરિયો; અનુચર (૨) વિ૦ હજૂરદરબારને લગતું
નો સ્ત્રી (અન્ય) નિંદા ઉન્ન ! (અ) હજ; મક્કાની યાત્રા ૨૫ વિ૦ (અ) હજમ; પચેલું (૨) ડું પાચન;
હજમિયત હર, હ૦ સ્ત્રી હઠ; જિદ રા, દન સ્ત્રી મનાઈ; રુકાવટ
ર૦ (સં) હઠ, જિદ
ના અને ક્રિ હઠ કરવી (૨) દઢ પ્રતિજ્ઞા લેવી g, દીતાવિ હઠીલું; જિદી (૨) દઢપ્રતિજ્ઞ,ટેકીલું હ૬ સ્ત્રી હરડ હડપ ! ખળભળાટ હક્ક સ્ત્રી હડકવા
શના અન્ય ક્રિહડકવા લાગવો; કશા માટે ખૂબ તલસવું
#ાના સ ક્રિ હડકાયું કે રઘવાયું કે આતુર કરવું;
તરસાવવું દયા વિશે હડકવાવાળું; હડકાયું માથા વિ૦ હડકાયું
7,
રત્ના ડું બગલા જેવું એક પક્ષી હતાત્ર સ્ત્રી પાકી; હડતાલ હેપ વિ ગબ દઈને ખાધેલું કે ગેબ કરેલું હપના સ ક્રિ હપ કરી જવું; હડપ કરવું
પૂન સ્ત્રી હાડકામાં થતું કળતર રંડવ સ્ત્રી ઉતાવળનો રઘવાટ
વડાના અક્રિહડબડવું; ઉતાવળ કરવી; રઘવાવું; ઉતાવળ કરવી; રઘવાવું (૨) સ ક્રિઃ ઉતાવળ કરવા કહેવું વડિયા વિ. ઉતાવળિયું; રઘવાટિયું
વડી સ્ત્રી ઉતાવળનો રઘવાટ હિંદુ ! ભમરી
ડ્ડી સ્ત્રી હાડકું (૨) કુળ; ખાનદાન હત વિ () હણાયેલું; ઘાયલ દતવશ, હતd-wતી સ્ત્રી બેઆબરૂ; માનભંગ;
બદનક્ષી તિના સક્રિ હણવું; મારવું હતાશ વિ (સં૦) નિરાશ; નાઉમેદ દુત્તા અ (અ) ત્યાં સુધી; એટલી હદે કે
પં હાથ સ્થા હાથો; દસ્તો (૨) કેળાંની લૂમ હત્યિ ! હાથી

Page #427

हत्थी
૪૨૨
हम-निवाला
હદ
કરવો
સ્થ સ્ત્રી હાથો; દસ્તો
દે સિયાસત સ્ત્રી (અ) ન્યાયાધીશના અધિકારની દલ્થ અ હાથમાં દત્ય સ્ત્રી (સં.) ખૂન; ઘાત; વધ (૨) પંચાત; ઝઘડો ના ૫૦ (સં.) હણવું તે; વધ હત્યાના હત્યારો
રનના સ° ક્રિ હણવું; મારવું હત્યારે સ્ત્રી હત્યાનું પાપ (૨) વિ. સ્ત્રી ઘાતકી નુ સ્ત્રી (સં.) દાઢી; હડપચી થયું સમાસમાં વપરાતું 'હાથ'નું રૂપ (જેમ કે, હનો અ (ફા) અત્યાર સુધી હથઉધાર એટલે હાથઉધાર)
-નાર અ૦ (ફા૦) ઈશ્વર કરે ને નજર ન લાગે થાથા ! થોડા દિવસ માટે ઉચ્ચક લેવાતી કે હુક્ત વિ (ફા) સપ્ત; સાત દેવાતી રકમ
હુપત્ત-નિક (ફા + અ૦) સ્ત્રી સાતે દેશ આખો હથકંડા હાથચાલાકી
સંસાર દથી સ્ત્રી હાથકડી
હૈતા પુ. (ફા) હતો; સપ્તાહ (૨) શનિવાર દથફૂટ વિ૦ હાથનું છૂટું-ઝટ મારી બેસે એવું પત્તાક વિ (ફા) સત્તર; ૧૭. દથનાન સ્ત્રી હાથી પર રખાતી તોપ
હના અને ક્રિ કરડવા કે બચકું ભરવા મોં ફાડવું હથની સ્ત્રી હાથણી
(૨) સક્રિ કરડવું થર ૫૦ વહાલમાં હાથ ફેરવવો-પંપાળવું તે બન વિ (અ) મૂર્ખ, બેવકૂફ (૨)હાથ મારી જવાની ચાલાકી (૩) થોડા દિવસ હવર-વર, વર-વર અ ઝટઝટ; જલદી માટે ઉચ્ચક લેવાતી કે દેવાતી રકમ
હવ (અ) મિત્ર (૨) પ્રિયજન થત્તેવા ! લગ્નનો હસ્તમેળાપ; હાથમેળાવો હવૂવ ! બ૦ વ૦ (અ) દાણા (૨) ગોળીઓ થણ ૫ નાવ ચલાવવાનો બધો સરસામાન ઇંધ્યા ! (અ) અનાજનો દાણો; કણ (૨) દાણા અથવસના સક્રિ કોઈ ચીજનો પ્રથમ વાપર શરૂ જેટલું જરાક; ચપટી
હવા-ઉલ્લા ૫૦ ઉટાંટિયું-એક બાળરોગ થાર સ્ત્રી હાથીખાનું, હસ્તીશાળા
છા ૫૦ (અ) (હબસીઓનો) એબિસિનિયા દેશ થિની સ્ત્રી હાથણી
ફરી (અ) હશ(એબિસિનિયા)નો રહેવાસી; થયા ૫ હાથિયો; હસ્ત નક્ષત્ર
હબસી હથિયાના સક્રિ હાથમાં-કબજામાં લેવું (૨) હાથી હક્ક ! (અ) કેદ; બન્ધન (૨) પવન ન હોવાથી મારી જવું; ઉડાવી લેવું
થતો ઘામ થયાર શસ્ત્ર (૨) ઓજાર
- સ અમે (૨) આપણે (૩) પંહમડી; અહંતા હથિયારબંદુ વિ હથિયારબંધ; સશસ્ત્ર
(૪) અન્ય (ફા) સાથે (૫) સમાન (સમાસમાં દી, હથેની સ્ત્રી હથેળી (૨) રેંટિયાનો હાથો ઉદા હમદર્દી હમદીન) થી સ્ત્રી હથોટી; હસ્તકૌશલ્ય (૨) કશામાં હાથ મ-સી વિ૦ (ફા) સમકાલીન નાખવો તે
મ-માëાવિ (ફાળ) એકસાથે બધાની જોડે બોલનારું થયું હથોડો
-સાજી સ્ત્રી એકસાથે બધાની સાથે બોલવું તે દથી સ્ત્રી હથોડી
મ-૩ વિ (ફા) સમાન ઉંમરનું; સમવયસ્ક ૯ સ્ત્રી (અસીમા; મર્યાદા (૨) અંત; આખર -રમ વિ(ફા) સાથે ચાલનાર; સાથી
સમગત સ્ત્રી કચેરીમાં દાવો દાખલ કરી દેવાની દમ-જાવી સ્ત્રી (ફા) વાતચીત નક્કી મુદત
મ-૨૫ વિ૦ (ફા) સરખા દરજ્જાવાળું દ્વ પું(અ) નિશાન; લક્ષ્ય
નિસ વિ (ફા૦) સજાતીય હત્યિા ! (અ) ભેટ; ઉપહાર
મ-ગુજ્જ ! (ફા”) સાટુ. દ્વાણ સ્ત્રી (અ9) હજરત મહમદ પૈગંબરના વચનો માત્ર ૫° સમોવડિયો; સાથી તથા કાર્યના સંગ્રહનો ગ્રંથ
રમત (ફા) દિલોજાન; ઘનિષ્ઠ મિત્ર હૂદ્ર સ્ત્રી (અ) (‘હદ'નું બ૦ વ) હદ; સીમા મે | (ફળ) સહાનુભૂતિ રાખનાર ૪૬ સ્ત્રી (અ) હદ; સીમા
કર્લી સ્ત્રી સહાનુભૂતિ દર્દ સમાત સ્ત્રી (અ) કચેરીમાં દાવો દાખલ કરી મ- 1, -નશીન વિ (ફા) સાથી દેવાની નક્કી અવધિ
હમ-નિવાલા વિ (ફા) સાથે ખાનાર-પીનાર

Page #428

हम-पल्ला
૪૨૩
દમ-પન્ના વિ૦ (ફા૦) બરોબરિયું; જોડીદાર મ-પાયા વિ (ફા) બરોબરિયું; સરખા પદવાળું મ-fપયાના વિ૦ (ફા) એક ખાલે પીનાર; સાથે ખાનાર-પીનાર મ-પેશા વિ૦ (ફાળ) એકસરખા ધંધાવાળું મ-મતિ વિ (ફા૦) સહાધ્યાયી
અ (ફા) સાથે ચાલનારું; સાથે કે સંગાથે દમણી વિ. સહગામી; એક જ માર્ગના મુસાફર મિત્ર (અ) હમેલ; ગર્ભ
મા ! (અ) હુમલો (૨) આઘાત; પ્રહાર રમતા-વર વિ૦ (ફા) હુમલો કરનારું;
આક્રમણકારક હમવતન વિ૦ (ફા) દેશબંધુ; દેશભાઈ હમવાર વિ° (ફા”) સપાટ; સમતલ
મશર, હમશીલા સ્ત્રી (ફા) બહેન હમ-સવળ કું (ફા) સહાધ્યાયી દસર વિ૦ (ફાળ) સમાન; જોડીદાર; બરોબરિયું મરી સ્ત્રી સાથીદાર સ્ત્રી; સંગાથિની -સી ડું (ફા) મિત્ર
સાય સ્ત્રી (ફા) પડોશી હોવું તે હમણાયા ! (ફા૦) પાડોશી સિન વિ (ફા) સમોવડિયું હજી સ્ત્રી પોતપોતાના સ્વાર્થની ખેંચતાણ; અહમદમિકા ના વિ૦ (ફા) કુલ; બધું; પૂરું પાક્ષિત સ્ત્રી (અ) મૂર્ખતા; અણસમજ
-તન અ પગથી માથા સુધી (૨) આખું; બધું મામ પુસ્નાનગૃહ, નાવણિયું (૨)ગરમ પાણીનો બંબો મામ-રતા હમામ-દસ્તો; ખાંડણી-પરાઈ હમારા સ અમારું (૨) આપણું પતિ શું હમાલ; કુલી; મજૂર ના-નાવિ (ફા) મારા-તમારા જેવા સામાન્ય (લોક) Hદની સ્ત્રી પોતપોતાના સ્વાર્થની ખેંચતાણ; અહમદમિકા
ત્ર સ્ત્રી- સિક્કા વગેરેની ગળાની એક માળા મેવ ! હુંપદ; અહંતા દશા અન્ય (ફાળ) હમેશાં હદ્ સ્ત્રી (અ) ઈશ્વરસ્તુતિ
- ૫૦ (અ) સ્નાનગૃહ, નાવણિયું (૨) ગરમ પાણીનો બંબો
I ! (અ) હમાલ; કુલી; મજૂર ૨ ડું (સં.) ઘોડો
યના સ ક્રિ વધ કરવો; નાશ કરવો હૃથા સ્ત્રી (અ) લાજ; શરમ
યાત સ્ત્રી (અ) હયાતી (૨) જિંદગી દયાલાર, હામં વિ૦ (ફાળ) શરમવાળું; લજ્જાવાળું દર ૫ (સં.) શિવ (૨) વિ (સમાસને અંતે) હરનારું
(૩) (ફા) દરેક દરત સ્ત્રી (અ) ગતિ (૨) ચેષ્ટા, વર્તન, વ્યવહાર (પ્રાય: અનિષ્ટ) (૩) સ્વર કે તેનાં ઝબર; ઝેર; પેશ
વગેરે ચિન ફરારા ૫ (ફા) હલકારો; કાસદ (૨) ટપાલી હg ! (૫૦) હર્ષ; આનંદ; ખુશી દરજ્ઞના અન્ય ક્રિ પ્રસન્ન થવું હવાના સક્રિ પ્રસન્ન કરવું હૃત્તિ અને (ફા) કદી; કદાપિ; હરગિજ રિશ્ચંદ્ર અને (ફા) જોકે, યદ્યપિ (૨) અનેક વાર
ન, ના ! અડચણ; રુકાવટ; વિપ્ન; સંકટ દુરના વિ (ફાળ) જ્યાંત્યાં ભટકતું (૨) સ્ત્રી કુલટા;
ભટકણ સ્ત્રી હર નાના (ફા) નુકસાનની ભરપાઈ નુકસાનીનું
વળતર દર ડું (સં૦) હરવું-લઈ તેવું તે (૨) (ગણિતમાં)
ભાગાકાર હરતા-થરતા ૫૦ કર્તાહર્તા; પૂર્ણ અધિકારી હતાન સ્ત્રી એક ઉપધાતુ હ૬, વી સ્ત્રી હળદર -લિત-મણી વિ૦ (ફા) હરેકને પ્રિય; સર્વપ્રિય; લોકપ્રિય
T સ ક્રિ હરવું; લઈ લેવું (૨) ડું હરણું ઢની સ્ત્રી હરણી; મૃગલી હર ! હરફ; અક્ષર,
are ! ટીકાખોર; દોષદષ્ટિવાળું દરો સ્ત્રી ખણખોદ, ટીકાખોરી; દોષ જોયા
કરવા તે દરત સ્ત્રી હાથકારીગરી (૨) હુનરકળા;
ધંધારોજગાર; ચાલાકી; ચાલબાજી હર-ન-પૌત્રા ! હરેક કામમાં આવડતવાળો
હોશિયાર હવાના અન્ય ક્રિ હડબડવું; ઉતાવળ કરવી; રઘવાયા
થવું (૨) સ ક્રિ. ઉતાવળ કરવા કહેવું રાપુ(અ)હથિયાર;શાસ્ત્ર(૨)ચઢાઈ;હુમલો યોગ વિશે ગમાર (૨) મૂર્ખ, જડસુ (૩) ડું અંધેર; અરાજક
(અ) જનાને; અંતઃપુર (૨) સ્ત્રી રખાત (૨) ભૂંડી; દાસી

Page #429

हरमखाना
૪૨૪
हलफा
દરમવાના અંતઃપુર; જનાનખાનું હમ સ્ત્રી હરામજાદાપણું; દુષ્ટતા, બદમાશી દાસ સ્ત્રી (અન્ય) અંતઃપુર; જનાનખાનું હવત્ર સ્ત્રી ખેડૂતને ઉધાર કે ઉછીની અપાતી રકમ
(૨) સેનાનો આગલો ભાગ-હરોલ હવત્ની સ્ત્રીને સૈન્યની આગેવાની
વાહ, હવાહ ખેડૂત; કિસાન દરવાહી સ્ત્રીખેડૂતનું કામ કે ખેતીની મજૂરી સિંગર ડું પારિજાતક; હારસિંગાર
j હરોળ
(૨)
નું વળતર
દરા વિ લીલું; તાજું (૨) કાચું (૩) લીલો રંગ દારૃ સ્ત્રી હળનો ચાસ (૨) હાર; હારવું તે હરામર વિ• લીલું; તાજું (૨) હરિયાળું રામ વિ૦ અ) હરામ; નિષિદ્ધ (૨) નિષિદ્ધ વસ્તુ (૨) અધર્મ; પાપ (૩) વ્યભિચાર રામરવિ (ફા૦)હરામ કામ કરનાર; વ્યભિચારી દામોર વિશે (ફા) આળસુ; હરામનું ખાનાર
(૨) કૃતજ્ઞ રામ-વાપું વર્ણસંકર (૨)હરામી (૩) બદમાશ રામ-જ્ઞાતી સ્ત્રીવર્ણસંકરતા; હરામીપણું, બદમાશી નાની વિ૦ વ્યભિચારથી ઉત્પન્ન (૨) હરામી;
બદમાસ હરિત સ્ત્રી ૯૮૦) ગરમી (૨) ધીકડી; જીર્ણ જ્વર રાવત સેનાનો આગલો ભાગ; અગ્રિમ હરોળ દાસ પું” (ફા) ડર; આશંકા (૨) ખેદ; દુઃખ
(૩) નિરાશા દાસત સ્ત્રી ચોકી; પહેરો (૨) નજરકેદ હાસ વિશે ભયભીત; નિરાશ હરિ ! (સં૦) વિષ્ણુ (૨) વાંદરો (૩) વિ- લીલું હાિન, હરિયાની સ્ત્રી હરિયાળી (૨)ઝાડ છોડ
વગેરે લીલતરીનો વિસ્તૃત સમૂહ ગિન (સં.) પ્રભુભક્ત હરિપરા, દરિન (સંe) હરણ હરિની સ્ત્રી હરણી રિત વિ૦ (સં.) લીલું (૨) પં લીલો રંગ હરિદ્રા સ્ત્રી (સં°) હળદર હરિન ! હરણ હરિની સ્ત્રી હરણી રિયાની સ્ત્રી હરિયાળી (૨) લીલોતરીનો વિસ્તૃત
સમૂહ રિસ, દર સ્ત્રી (સ) હળનું લાંબું લાકડું જેની
સાથે ધૂંસરી બંધાય છે. હરીન પું(ઈ) એક જાતનું ફાનસ દરતી ૫ () હરડે
ફરી મું. (અ) શત્રુ; સામાવાડિયો (૨) હરીફ
સ્પર્ધક દીપ પુ (અ) રાબડી જેવું એક પેય દર સ્ત્રી હળનું લાંબું લાકડું જેણે ધૂંસરી બંધાય છે (૨) વિ- (અ) લાલચુ (૩) ઈર્ષાળુ
# (અ “હફીનું બળ વ) અક્ષરો; હરકો હજ વિ- દરેક; પ્રત્યેક દત્ત, દત્ત ! હરોળ; સેનાનો આગલો ભાગ હર્ષ પં. (અ) અડચણ, વિપ્ન (૨) હાનિ; નુકસાન
ના ડું નુકસાનની ભરપાઈ નુકસાનીનું વળતર હર્તા પં(સં.) હરનાર રુદ્ધ પું? (અ) હરફ; અક્ષર હીરવિ દોષદર્શી
-વ- અ (અ) અક્ષરશઃ; અક્ષરે અક્ષર દુર્વ સ્ત્રી (અ) લડાઈ; યુદ્ધ હે પુ. લડાઈનું હથિયાર ટુર, સ્ત્રી હરડે દf jમોટી હરડે દify વિ(અ) પાકું; ચાલાક; પહોંચેલ દં સ્ત્રી હરડે હર્ષ પં. (સં૦) આનંદ, હરખ હર્ષિત વિ હર્ષમાં આવેલું; આનંદિત હત ૫ (સં૦) હળ દત પું(અ) ઉકેલ; ફેંસલો હેપ હિલચાલ, આંદોલન (૨) ખળભળાટ
નવી ડું હલક; કંઠ; ગળું ત્રિવજી હલકાશ; હલકાપણું (૨) નીચાપણું, વટ
કે શોભાને હાનિ નાના અને ક્રિ હેલારે ચડવું; લહેરો ખાવી ત્ન વિ હલકું (૨) નીચું હા (અ) ગોળાકાર, વૃત્ત (૨) પરિઘ (૩)
મંડળ; સમૂહ (૪) ગામોના ખાસ સમૂહ; ગોળ હવાન વિ હેરાન; પરેશાન; હલાક; કંટાળેલું
ના સ ક્રિ હેલ્લે ચડાવવું (૨) અને ક્રિ હલકું થવું હના હલકારો; કાસદ (૨) ટપાલી હનો પં હલકારો; તરંગ હૃવત્ર સ્ત્રી ખળભળ; ઉપદ્રવ
-જાતિ સ્ત્રી પીઠી ચોળવાનો વિવાહનો વિધિ ત્યિા કમળાનો રોગ નવી સ્ત્રી હળદર દૈત્રઢ પું(અ) કસમ; સોગન હન અ (અ) સોગનથી
a[ j લહેર; મોજું; હેલાર

Page #430

हलफ़ी
૪૨૫
हस्तगत
હર્તકો વિ (ફાળ) સોગનપૂર્વક હવત, તમન્ન સ્ત્રી ખળભળ; ઉપદ્રવ હરાના સક્રિ (બાળકને હાથ પર લઈ ઝુલાવવું ઢવા ! (અ) શીરો હવા સ્ત્રી કંદોઈ સ્ત્રી
નવા ! (અ) કંદોઈ હવાદ, હવા ! () ખેડૂત; હળખેડુ હહત્નાના સ ક્રિ જોરથી હલાવવું; હચમચાવવું હતી વિ૦ (અ) મરેલું (૨) થાકેલું (૩) નાશ
પામેલું દત્તાત, હર્તા સ્ત્રી- (અ) મોત (૨) નાશ હત્નનિધિ હેરાન પરેશાન (૨)હલાક; કંટાળેલું દીક્ષાની સ્ત્રી હેરાનગતિ; પરેશાની દેત્રી , હસ્તાકૂ વિ ઘાતક; અત્યાચારી; મારો હના-મના ! તોડ; નિર્ણય (૨) પરિણામ; ફળ હત્નાત્ર વિ (અ) ઉચિત; વાજબી (૨) ઘર્મને
અનુકૂળ (૩) ગ્રહણ અથવા ભોગ કરવા યોગ્ય ત્રાનોર વિ૦ (ફા) ધર્મ દ્વારા અનુમોદિત કામ
કરી આજીવિકા ચલાવનાર દસ્નારી સ્ત્રી વાજબી રીતે મેળવી આજીવિકા
ચલાવવી તે હતી વિ૦ (અ) સહનશીલ, શાંત (૨) ૫.
મોહરમમાં કરાતું એક માંસનું ભોજન હતી, હા કું હલેસું ફ્લોરના સ ક્રિઃ હેલારે ચડાવવું (૨) ઊપણવું (૩) એકઠું કપવું; સંઘરવું હોરા ! હેલારો; મોજું; હિલોળો હ ! (અ) ગળું, ગરદન હત્વ, દૈત્રી સ્ત્રી હળદર હહત સ્ત્રી પીઠી ચોળવાતો વિવાહનો વિધિ હના પં શોરકોલાહલ (૨) લડાઈની હાકલ
(૩) હલ્લો; હુમલો દવા ! (સં.) હોમ; યજ્ઞ
વનવાર ! હવાલદાર , હવસ સ્ત્રી (ફા) ઉત્કટ કામના (૨) લાલચ
(૩) તૃષ્ણા દવા સ્ત્રી (અ) હવા; વાયુ (૨) ભૂતપ્રેત (૩)આંટ;
શાખ (૪) ઇચ્છા; ચાહ (૫) વાસના હવાવિ હવાનું; હવા સંબંધી (૨) તરંગી; અધ્ધર
(૩) વાયવ્ય (૪) સ્ત્રી એક દારૂખાનું હવામg ! વિમાનમથક; એરોડ્રોમ હવાન ! વિમાન; એરોપ્લેન વાહો સ્ત્રી હવા ખાવા જવું તે; સહેલ હવાના પંથે દારૂખાનું બનાવનાર
હવી વૈદી સ્ત્રી પવનચક્કી હવાલાન ! હવા આવવા રખાતી જાળી; જાળિયું રંવાલા વિ૦ (ફા) હવાવાળું; ખુલ્લું (૨) ઇચ્છાવાળું
(૩) પ્રેમી રંવાપરત વિ (અ + ફા) ઈદ્રિયલોલુપ
વાપાન ૫૦ આબોહવા હેવાલ (અ) ઈશુના (બાર) સાથી હવાન ! હાલ; દશા (૨) ખબર; હેવાલ દેવાદ્વાર પું? (અમુક દરજ્જાનો) ફોજી કે પોલીસ
સિપાઈ દવાના ! (અ) સાબિતીનું પ્રમાણ (૨) ઉદાહરણ;
દાખલો (૩) હવાલો; સુપરત હવામાન સ્ત્રી (અ) હવાલે કરવું તે (૨) કાચી કેદ;
હાજતમાં રાખવું તે કે તેની જેલ વાત્રી સ્ત્રી (અ) આસપાસની જગા વાત પુ (અ) ઇન્દ્રિયો (૨) હોશ; ભાન વાસ-વારતા વિ દંગ; સ્તબ્ધ; ચકિત; ગભરાયેલ દવિ ! યજ્ઞ કે હવનની સામગ્રી
ત્ની સ્ત્રી (અ) હવેલી (૨) સ્ત્રી પત્ની રંડ્યા સ્ત્રી (અ) બાવા આદમની સ્ત્રી (દેવ) (૨) ૫૦
હાઉ સામત સ્ત્રી (અ) ગૌરવ; મોટાઈ (૨) વૈભવ ફાર ! કયામતનો દિન; હશર (૨) શોક; આકંદ
(૩) શોરબકોર હત વિ અષ્ટ; આઠ હતુમ વિશે આઠમું
પું” (અ) કયામતનો દિન; હશર (૨) શોક; આજંદ (૩) શોરબકોર શાશ વિ (અ) ખૂબ પ્રસન્ન; રાજી સદ્ ! (અ) ઈર્ષા, ઝેર હસન ! (સંeહસવું તે (૨) હાંસી, વિનોદ હસવ ૫ (અ) (“નસબ'થી ઊલટું) (માતૃપક્ષનું) કુળ; વંશ
વ-નવ ! (અ) માબાપનું કુળ-ખાનદાન હસરત સ્ત્રી હસરત; શોક (૨) અપ્રાપ્તિનું દુઃખ
(૩) કામના; લાલચ દરતા વિ૦ (ફાળ) અભાવ-પીડિત કામનાઓથી
પીડિત હત વિ (અ) સુંદર; ખૂબસૂરત હસૂન ! (અ) ફાયદો; લાભ હત છું. (સં) હાથ (૨) સૂંઢ (૩) હસ્તિ નક્ષત્ર હત, હસ્તી સ્ત્રી (ફા) હસ્તી; હયાતી (૨) જિંદગી હસ્તક્ષેપ પુ (સં) દખલ હત વિ (સં.) હાથમાં આવેલું; મળેલું

Page #431

हस्ताक्षर
૪૨૬
हार्द
દસ્તાક્ષર ! (સં) દસ્કત; સહી રસ્તામત્રા ! (સં.) મેળવવું કે હસ્તગત કરવું
સહેલું હોવું તે હતિ ૫૦ (સં૦) હાથી હૃર્તી સ્ત્રી (ફા) હસ્તી; હયાતી (૨) જિંદગી
તો પુ (સં.) હાથી હસ્તે અP દ્વારા; મારફત દેવ અ (અ) અનુસાર પ્રમાણે
ત્રત સ્ત્રી (અ) હસરત; શોક; અપ્રાપ્તિનું દુઃખ (૨) કામના; લાલચ દર સ્ત્રી કંપારી (૨) ડર હદરના અન્ય ક્રિ કાંપવું; થથરવું (૨) ડરવું
(૩) ચોંકવું (૪) અદેખાઈ કરવી ટ્ટ અ હા હસ્ત્રી હાંક; બોલાવવા માટે પાડેલી બૂમ સંકોચ
વગર કહેવું હૉલના સક્રિ હાંકવું (૨) હાંક મારવી હા ! હાંજા; શરીરની તાકાત (૨) જબરદસ્તી હળી સ્ત્રી સ્વીકાર (૨) હા (૩) સંમતિ
ડી સ્ત્રી હોલ્લી (૨) દીવાની હાંડી હપના, હાઁપના અન્ય ક્રિ હાંફવું
પા ચું, હfપછી સ્ત્રી હાંફ હૉલી સ્ત્રી હાસ્ય; હસવું તે; મશ્કરી હાફડ્રોઝન ૫૦ (ઇ.) એક વાયુ હારૂન પં. (ઈ) એક વિરામચિહ્ન ડું સ્ત્રી દશા; હાલ (૨) ઢંગ; રીત (૩) વિ૦ (ઇ) ઊંચું; મોટું. દા.ત. હાઈકોર્ટ દક્તિ શું હાલ હાશિમ ડું (અ) હાકેમ; અમલદાર દશમી વિ૦ (૨) સ્ત્રી હાકેમી; હકૂમત હનત સ્ત્રી (અ) હાજત; જરૂર (૨) ચાહ (૩) પહેરો; કેદ; હવાલાત નતી સ્ત્રીપેશાબપાણી માટે રોગી પાસે રખાતું વાસણ (૨) વિ૦ હાજતવાળું હત્તમ ! (અ) પાચનશક્તિ કે પાચનક્રિયા હના સ (અ) આ હત્તમ વિ૦ (અ) પાચક; પચાવે એવું હરિ વિ. (અ) હાજ૨; ઉપસ્થિત (૨) હયાત;
વિદ્યમાન (૩) (વ્યા) બીજો પુરુષ હારિ–નવાવ વિ. (અ) હાજરજવાબી હાનિર-નવાળી સ્ત્રી (અરુ) હાજરજવાબ હથિી સ્ત્રી (અ) હાજરી (૨) બપોરની હાજરીનાસ્તો ની ૫૦ (ફા) હજ કરનાર કે હજ કરી આવેલ
દિ સ્ત્રી હાટ; બજાર કે દુકાન દવા ! (સં.) સોનું (૨) વિ સોનેરી હા ! હાડકું હતા ! (અ) વાડો; આંગણું (૨) પ્રાંત (૩) સીમા
(૪) વિ અલગ; દૂર કરેલું હતિમ ! (અ) ચતુર આદમી (૨) ઉસ્તાદ; તજજ્ઞ
(૩) હાતિમતાઈ કે તેના જેવી દાની સાથ ! શરીરનો હાથ (૨)દાવ (રમતો) (૩) હાથી હાથપાન ડું હાથપહોંચિયું-એક ઘરેણું હાથ ! હાથો (૨) હાથનો થાપો હાથાપા, હાથી સ્ત્રી હાથપગથી મારામારી; ધોલધપાટ
થી ગજ; હસ્તી; હાથી હાથીવાના ડું હાથીખાનું હાથીપા પંથે હાથીપગાનો રોગ હથેવાત ! મહાવત હાથોહાથ અને હાથોહાથ (૨) જોતજોતાંમાં દ્વિસા, લિસા પં? (અ) દુર્ઘટના; આપત્તિ
(૨) અકસ્માત સાવિત વિ૦ (અં) નવું (૨) નશ્વર હરિસા ! (અ) દુર્ઘટના; આપત્તિ; અકસ્માત હી ! (અ) નેતા; માર્ગદર્શક હાનિ સ્ત્રી (સં.) નુકસાન (૨) નાશ હાનિ ! (અ) કુરાન કંઠસ્થ હોય એવો મુસલમાન (૨) વિહિફાજત (સંભાળ) કરનાર; રક્ષક
(ખુદાહાફિજ એટલે “ઈશ્વર રક્ષક છે.') હના ! (અ) સ્મરણશક્તિ હરિદ્ર વિ(અ) પ્રશંસક; ગુણગાન કરનાર મિત્ત વિ૦ (અ) હમાલ; બોજો ઊંચકનાર કે બોજો
વહી જનાર હત્રિા વિ૦ (અ) સ્ત્રી ભારેવાઈ; ગર્ભવતી ( હાની સ્ત્રી હ; સ્વીકાર (૨) વિ૦ (અ) હિમાયતી;
સમર્થક હાય સ્ત્રી દુઃખ કે પીડા (૨) અને દુઃખ કે પીડાનો
ઉદ્ગાર હાર સ્ત્રી પરાજય હરિના અને ક્રિ હારવું, પાછું પડવું ટાનિયમ ૫ (ઈ) પેટીવાળું
દારસિંગર ડું પારિજાતક; હારસિંગાર સર્વે અને વિવશ-લાચાર થઈને હાર્ટ પેન પું. (૪૦) હૃદયના ધબકારા બંધ થઈ જવા
તે; હૃદય બંધ થઈ જવાથી મૃત્યુ દર્તિ છું. (સં.) પ્રેમ, દયા (૨) મર્મ (૩) વિ હૃદય સંબંધી

Page #432

हार्न
૪૨૭
हिचक
હાને ડું (ઈ.) વાજું; હૉર્ન; સંકેત-ધ્વનિ દાર્જિવા વિ (સંeહૃદય સંબંધી, દિલી હાર્વર પું () બંદર હાર્મોન ૫૦ (ઇ) છોડ ઝાડ પ્રાણી વગેરેમાં મળતો
વિશેષ કાર્બનિક રસ હાર્વર પુ. (ઇ) પાક (ફસલ) લણવાનું યંત્ર દાન સ્ત્રી હાલવું તે; હલન (૨) ૫૦ પૈડાની લોઢાની
વાટ (૩) (ઇ) હોલ હાન પું(અ) હાલ; દશા (૨) ખબર; સમાચાર (૩) વિવરણ; વર્ણન (૪) કથા; ચરિત્ર (૫) (વ્યા૦) વર્તમાન કાળ (૬) ઈશ્વરમાં તલ્લીનતા (૭) હાલ; હમણાં
નવા વિનવું; તાજું; હાલનું દાનવોન ડું હાલવું તે (૨) હિલચાલ હાનત સ્ત્રી (અ) દશા; હાલત; પરિસ્થિતિ
મેં અ થોડા વખતથી; હાલમાં નિરા ડું હીંચોળો કે હીંચકો
ત્નિ અ (ફા) જોકે, યદ્યપિ હતા ! (અ) કુંડળ; વર્તુળ (૨) ચંદ્રની ચારેકોર
દેખાતો ગોળ (૩) સ્ત્રી (સં9) દારૂ હાલાત પું? (અ) હાલ'નું બq); સમાચાર હનાહન ડું હળાહળ; ઝેર રાત્રી અ (અ) જલદી; તરત (૨) વિહાલનું;
વર્તમાન (૩) ડું ચલણી નાણું હાની હળજોડુ; હળધરા હૈત્ર ૫ (ઈ.) થોભો; એકદમ અટકી જવું તે
વ ! (સં.) ચેષ્ટા; નખરું (શગારનું) દાવન સ્ત્રી (ફા) લોઢાની ખાંડણી હાવ-તા! (ફા૦) ખાંડણી પરાઈ; હમામદસ્તા હાવ-ભાવ ! (સં.) ચેષ્ટા; નખરાં દાવા-વિજ્ઞાવિહાવરું બાવરું; હાંફળે ફાંફાળું,
ઘેલું હાવી વિ૦ (અ) કુશળ; દક્ષ (૨) બધી તરફથી
વશમાં રાખનારું હશિયા ! (અ) કોર; ધાર (૨) ગોટ; મગજી
(૩) હાંસિયામાં કરેલી નોંધ હાસ પું(સંeહાસ્ય (૨) ઉપહાસ; મજાક હાસિદ્ વિ (અ) હસદ -ઈર્ષા કરનારું હાસિત વિ૦ (૨) પું(અ) હાંસલ;મળેલું; લાભ
(૩) વદી (ગણિતમાં) હાસિન-મન અ (અ) સારાંશ કે; તાત્પર્ય કે
સિત્ર-નHT Ş (અ) સરવાળો હસત્ર-ઝર્વ ! (અ) ગુણાકાર; ગુણનફળ
સત્ન-સીમ ! (અ૦) ભાગાકાર
હથિત પં(ઈ.) દવાખાનું, ચિકિત્સાલય
(સં૦) હસવું તે (૨) મજાક (૩) વિશે હસવા જેવું; હાસ્યજનક હાદવિરપુ (સં.) (શોક જુલમ વગેરેની લાગણીથી)
હાહા કરવું તે હદહી, હાહાહાહી સ્ત્રી હાહાહીતી હારી સ્ત્રી કાંઈ મેળવવા હાય હાય કરવું તે હાર્દૂ શું હાહો; શોર હિંવરના અ ક્રિ હણહણવું હિંજાર ૫ વાછડાને બોલાવવા ગાય બાંગરડે તે કે
વાઘનો અવાજ fહંસા, હિંદૂ (સં.) પં. હિંગ કે તેનું ઝાડ હિંડોરા, હિંડોત્ર, હિંડોત્રા હિંડોળો (૨) પારણું
(૩) ચગડોળ હિંદવાના ! તડબૂચ હિંદવી સ્ત્રી (ફા) હિંદી ભાષા હિંસા (અ) ગણિત (૨) રેખાગણિત (૩) રકમ;
સંખ્યા (૪) (બ વ૦) આંક હિંદી વિ૦ (ફા) હિંદનું (ભારતનું) કે તેને લગતું (૨)
પુહિંદનો (ભારતનો) વતની (૩) સ્ત્રી હિંદી ભાષા હિન્દુસ્તાની વિ૦ (ા) હિંદનું (ભારતનું) કે તેને
લગતું (૨) પુહિંદનો (ભારતનો) વતની (૩) સ્ત્રી હિંદી ભાષા હિંદૂ છું. હિંદુ fહંતોત્ર | (સં.) હિંડોળો (૨) એક રાગ હિંતોતીન ડું (ફા) હિંદુસ્તાન (ભારત) હિંમત સ્ત્રી હિંમત, બહાદુરી; પૈર્ય હિંમતી વિ હિંમતવાન હિંવ, હિંવાર | હિમ; બરફ હિંસ વિશે (સં.) ઘાતક; હિંસાવાળું હિંસા અને ક્રિ હણહણવું (૨) સ ક્રિ હિંસા કરવી;
મારવું હિંસા સ્ત્રી (સં.) હિંસા; ઘાત; વધ; નાશ હિંઢ વિ (સં.) હિંસક દિમ, દિગ્ગા ડું હૃદય; હૈયું હિમત સ્ત્રી (અન્ય) વિદ્યા; કળા (૨) હિકમત, યુક્તિ
(૩) હકીમી, યુનાની વૈદક દિવમત-પત્ની સ્ત્રી (અન્ય) ચાલાકી; હોશિયારી
(૨) કૂટનીતિ મિતી વિ હિકમતવાળું, યુક્તિબાજ હિત સ્ત્રી (અ) કહાણી; વાત હિરત સ્ત્રી બેઇજ્જતી; ધૃણા દિવા સ્ત્રી (સં.) હેડકી હિરં સ્ત્રી આનાકાની; ઘડભાંજ; ખમચાવું તે

Page #433

हिचकना
હિના, હિચળિાના અ॰ ક્રિ॰ અચકાવું; આનાકાની કરવી (૨) હેડકી આવવી હિચળિવાહટી આનાકાની; ઘડભાંજ; ખમચાવું તે હિવળી સ્ત્રી॰ હેડકી હિનડ્ડા, દિનરા પું॰ હીજડો દિનન્ત પું॰ (અ+ફા॰) વિયોગ; છૂટા પડવું તે દિની પું॰ (અ॰) મુસલમાનની સંવત દિનાવ પું॰ (અ) પડદો (૨) શરમ હિપ્તે પું॰ (અ) જોડણી; વર્ણવિવૃત્તિ; વર્ણ કે અક્ષ૨; શબ્દના વર્ણો(અક્ષરો)નું કરાતું અલગ અલગ અને ક્રમિક ઉચ્ચારણ
૪૨૮
દ્દિગ્ર પું॰ (અ) વિયોગ; છૂટા પડવું તે દિવ્રત, હિનાત સ્ત્રી॰ (અ) હિજરત; સંકટ વેળા જન્મભૂમિ છોડવી તે; દેશત્યાગ (૨) હિજરી સનની શરૂઆત
હિત પું॰ (સં) લાભ; ફાયદો (૨) ભલું (૩) મિત્ર (૪) હેત (૫) અ॰ ને માટે; સારુ હિતજારી વિ॰ હિત કે કલ્યાણ કરનાર હિતચિંતજ વિ॰ હિત કે ભલું ચાહનાર હિતારૂં સ્ત્રી॰ નાતો; સંબંધ હિતેચ્છુ, હિતેષી વિ॰ (સં॰) હિત ચાહનાર હિતી, હિતુ, હિતુ પું॰ હિતેચ્છુ (૨) સ્નેહી; મિત્ર (૩) સંબંધી
દિવાયત સ્ત્રી॰ (અ॰) શિખામણ (૨) આદેશ; આજ્ઞા હિનહિનાના અ॰ ક્રિ॰ હણહણવું
હિના સ્રી॰ (અ) મેંદી દિનારૂં વિ॰ (અ) હિનાના-મેંદીના રંગનું; લાલ (૨) મેંદીવાળું
હિાન્નત સ્ત્રી॰ (અ) જાળવણી; સંભાળ; દેખરેખ હિન્ન અ॰ (અ) કંઠસ્થ; મોઢે (૨) પું॰ હિફાજત; સંભાળ (૨) અદબ
હિપ્તે-મેહત પું॰ (અ॰) સ્વાસ્થ્યનું રક્ષણ; આરોગ્યરક્ષા
હિમાંશુ પું॰ (સં॰) ચંદ્ર
હિમાઋત સ્ત્રી॰ (અ) મૂર્ખતા; બેવકૂફી હિમાદ્રિ કું॰ (સં॰) હિમાલય હિમામવસ્તા પું॰ હમામદસ્તો; ખાંડણી પરાઈ
હિવ્વા પું॰ (અ) ઇનામ (૨) દાન હિમ પ્॰ (સં॰) બરફ (૨) ઠંડી કે તેની ઋતુ (૩) ચંદ્ર (૪) ચંદન હિમન પું॰ કરા
હિમવાની સ્ત્રી॰ (અ) રૂપિયા કમરે બાંધી રાખવાની વાંસળી
हिसका
હિમાયત સ્ત્રી (અ) તરફદારી; પક્ષ કરવો તે (૨) રક્ષણ; વાલીપણું; દેખરેખ
હિમાયતી વિ॰ તરફદાર; પક્ષકાર; રક્ષક; વાલી હિમ્મત સ્રી હિંમત; સહનશક્તિ; ધીરજ હિમ્મતી વિ॰ હિંમતવાળું; સહનશીલ; ધીરજવાન દિય, દિયા, દિયરા પું॰ હૃદય; હૈયું (૨) છાતી દિયા, દિયાન પું॰ હિંમત; છાતી દિયાઁ અ॰ અહીંયાં
દિગ્ન્ય સ્ત્રી॰ (સં॰) સોનું
હિરન પું॰ હરણ હિનૌટા પું॰ મૃગ-શાવક; હરણનું બચ્ચું હિત સ્ત્રી (અ) હાથકારીગરી (૨) હુન્નરકળા (૩) ધંધોરોજગા૨ (૪) ચાલાકી (૫) ચાલબાજી હિંમતી સ્ત્રી (અ) લાલ માટી; રંગી હિરાના અ॰ ક્રિ॰ ગેબ થવું; ખોવાવું (૨) મટવું; ટળવું (૩) સ॰ ક્રિ॰ ભૂલી જવું
હિરાસ સ્ત્રી॰ (ફા) ડર; આશંકા
હિરાસત સ્ત્રી॰ (અ) ચોકી; પહેરો (૨) નજરકેદ હિસાઁ વિ॰ (ફા) ભયભીત (૨) નિરાશ દિòત સ્ત્રી હાથકારીગરી (૨) હુન્નરકળા
(૩) ધંધારોજગાર (૪) ચાલાકી (૫) ચાલબાજી હિમેં સ્ત્રી॰ (અ) લાલચ; લોભ (૨) ઇચ્છાનો આવેગ (૩) સ્પર્ધા
દિમાંદ્દા વિ॰ લાલચુ
હિÍદિર્શી અ॰ દેખાદેખી; સ્પર્ધા પર ચડી જઈને હિૌં વિ॰ (ફા॰) લાલચુ
હિલોર, હિલોરા પું॰ હેલકારો; હેલારો; મોજું દિલોરના સ॰ ક્રિ॰ હેલકારો મારવો
હિન સ્ત્રી॰ સંબંધ (૨) ઓળખ (૩) પ્રેમ; મેળ હિનાના અ॰ ક્રિ॰ ટંગાવું; લાગી રહેવું (૨) ફસાવું; બાઝવું (૩) હળી જવું ઓળખાવું હિન્નાના સ॰ ક્રિ॰ ઓળખાવવું ફિનના અ॰ ક્રિ॰ હાલવું (૨) હળવું; ગોઠવું હિતના-મિત્તના અ॰ ક્રિ॰ હળવું-મળવું હિન્નાના સ॰ ક્રિ॰ હલાવવું; ડોલવવું હિનાત પું॰ (અ॰) બીજનો ચંદ્ર હિલ્લોર, હિલ્લોરા, હિલોન પું॰ હિલોળો; હેલારો હિનોના સ॰ ક્રિ॰ હિલોળવું; હિલોળે ચડાવવું હિલોન, હિલ્લો પું॰ હિલોળો; હેલારો હિલ્મ પું॰ (અ॰) સહનશીલતા (૨) નમ્રતા હિશ્વેત પું॰ (સં॰) હિલોળો; હેલારો વિંચન, દિવર પું॰ બરફ
હિંસ સ્ત્રી॰ (અ) હોશ; ભાન (૨) ગતિ; ચેષ્ટા હિસા પું॰ ઈર્ષા (૨) દેખાદેખી ઇચ્છા થવી તે; સ્પર્ધા

Page #434

हिसका-हिसकी
૪૨૯
हुनना
દિવ-દિક્ષી સ્ત્રી સ્પર્ધા
સુંવારી સ્ત્રી હુંકારો; હા કહેવું તે દિલાવ | (અ) ગણના (૨) ગણિતનો દાખલો હુંકા-ભાડું ! મહેસૂલ વગેરે બધું આપીને માલ
(૩) નામું (૪) રીત; ઢંગ (૫) લેખું; ખ્યાલ પહોંચાડવાનો ઠેકો હિસાજ-વિકતાપુ (અ) હિસાબ-કિતાબ; આવક Úફાર વરુ
ખરચનો હિસાબ (૨) ઢંગ; ચાલ, વર્તન હુંડાવા, કુંડિયાવન સ્ત્રી હૂંડિયામણ દિલીલ-વહી સ્ત્રીનામાનો ચોપડો
હુંડી સ્ત્રી હૂંડી હિસાબી વિ. હિસાબવાળું (૨) હિસાબ રાખીને દુકાનો અને ક્રિ. શિયાળનું બોલવું; શિયાળે લાળી ચાલનારું
કરવી હિસાર | (અ) શહેરના કોટ (૨) કિલ્લો; ગઢ હું છું હુકમ; આદેશ હિસ્ટીરિયા ! (અ) એક મૂર્છા રોગ
હુ (અ) (‘હક’નું બળ વ) હક; અધિકાર હિસ્સા ! હિસ્સો; ભાગ; અંગ; અંશ
હુકૂમત સ્ત્રી (અ) હકૂમત; સત્તા; શાસન હિસાદ સ્ત્રી હિસ્સાની વહેંચણી; ભાગ-બટાઈ હુ છું (અ) હૂકો (તમાકુનો). દિ- અ (ફા) હિસ્સા પ્રમાણે
દુ#િાપાની હૂકા પાણીનો વહેવાર; સંબંધ હિસેલાર (ફા) ભાગિયો; ભાગીદાર
હવામ (અ “હાલિંગમ'નું બ૦ વ૦) હાકેમ દિસેલારી સ્ત્રી ભાગીદારી
અમલદારવર્ગ દિનાના અને ક્રિ હણહણવું
દુવમ ડું (અ) હુકમ, આદેશ હન સ્ત્રી હિંગ
દુવમ-નૂની સ્ત્રી (અ) હુકમની અવગણના હત સ્ત્રી હિસારવ; હીંસારવ; હણહણાટ દુવા-નાના ડું (અફા) હુકમનામું, ફરમાન હતના અને ક્રિ હીંસારવું; હણહણવું
દુવમ-વરલાર વિ૦ (અ+રા) આજ્ઞાકારી હી જ (૨) અ ક્રિ “હોના'નું ભૂતકાળનું ફુવ- વિ૦ (અ+ફા) હુકમ દેનાર; શાસક સ્ત્રીલિંગનું રૂપ (વ્રજ ભાષા),
સુવમી વિ૦ (અ) અચૂક; અટલ (૨) આજ્ઞાકારી હીવા સ્ત્રી હેડકી (૨) સૂક્ષ્મ દુર્ગધ
(૩) અને સદા હીરના અન્ય ક્રિ અચકાવું (૨) હેડકી આવવી દુઘવી સ્ત્રી હેડકી હના અને ક્રિ પાસે જવું (૨) પહોંચવું કુરાપું (અ) હુજરો; ઓરડી (૨) મસીદની એકાંત હીન વિ (સં.) હીણું નીચું, હલકું (૨) રહિત; ધ્યાન માટેની ઓરડી વિનાનું (૩) ત્યક્ત
તુમ ! (અ) લોકોની જમાવટ; ભીડ હા ! (અ) સમય; વખત
હુજૂર ! (અ) “હજૂર'એવું સંબોધન (૨) હજૂર; હીર-થતિ અ (અ) આજન્મ, ઉંમરભર (૨) સ્ત્રી હાજરી; સમક્ષતા (૩) દરબાર; કચેરી જીવનકાળ
દુગૂર-વાના ! (અ) જનાબ; શ્રીમાન હીબી સ્નોવિજ () હેમોગ્લોબિન
દુગૂરી (અ) હજૂરિયો; નોકર (૨) દરબારી હર હીરો (સં.) (૨) હીર; સત્ત્વ; સાર
(૩) વિ- સરકારી; હજૂરનું હા ડું હીરો
દુઝત સ્ત્રી (અન્ય) ખાલી તર્કબાજી; દલીલબાજી હી-સહીત | હીરાકસી
(૨) ઝઘડો; તકરાર મન ! સોનેરી પોપટ
હુતી સ્ત્રી ઝઘડાળુ; હુક્કતખોર નિતિન અ (અ) યુક્તિથી; બહાનાથી; જુના અને ક્રિઃ ટળવળવું; દુઃખી થવું; બીજું બાળક છેતરીને
એકલું પડે તેથી) હા ! (અ) બહાનું, મિષ (૨) નિમિત્ત; કારણ છું ધમાચકડી; ધાંધલ હા-ર, હીત્રા-માણ, રત્ના-વિચાલાક; દુર વિ. (સં.) હોમાયેલું ફરેબી; બહાનું કાઢનાર
હુતાશન પુ (સં૦) અગ્નિ હીલા-હવાતા ! (અ) બહાનું; બહાનાબાજી દુહુદ પું? (અ) એક પક્ષી -લક્કડખોદ હીં સ્ત્રી હસવાનો અવાજખી ખી
દુહૂ સ્ત્રી “હદ્દ'; “હદ’નું બ૦ વરુ હું છું હુંકારો; પડકાર; ગર્જના
દૂ-અરધા સ્ત્રી ચતુઃસીમા, ચારે બાજુની હદ સુંવારના અન્ય ક્રિ હોકાટવું; ઠપકો દેવો (૨) હુંકારો સુર પં. (સં.) સોનામહોર (૨) સોન કરવો; ગર્જવું
ફુના સક્રિ હવન કરવો; આહુતિ આપવી બ. કો. – 28

Page #435

हुनर
૪૩૦
हेम
દુનરપું (ફા) હુન્નર; કારીગરી (૨) કૌશલ; ચાતુરી (૨) ટોકવું, શાપવું, ભાંડવું, મહેણું મારવું (૩) ગુણ
[વા સ્ત્રીને હૃદયની પીડા; શૂળ દુર-મંદ વિ૦ (ફા) હુન્નરી; કસબી; કુશલ દૂચના અને ક્રિ દુખવું (૨) શૂળ જેવી પીડાથી ચોંકવું નૂર ! (અ) (હિન્દુનું બળ વ) હિંદુ
હૂડ ડિગો; ટિક્કો ફૂષ સ્ત્રી પ્રીતિ; દોસ્તી (૨) ઇચ્છા; મરજી [૬ વિ અનાડી; જિદી; અસાવધાન દુબાઈ ! (અ) પરકોટો
હૂબહૂ અ (અ) આબેહૂબ, બિલકુલ મળતું હું છું (ફા) પ્રેમ, મૈત્રી
દૂર સ્ત્રી (અ) ટૂરી; અપ્સરા (૨) વિ ખૂબ સુંદર સુબ્યુન-વતન, દુષે--વતન સ્ત્રી (અ) દેશપ્રેમ દૂન સ્ત્રી અણીદાર કશું ભોંકવું-હુલાવી દેવું તે મળના, દુમના અન્ય ક્રિ ઊછળવું (૨) છલંગ (૨) શૂળ; પીડા મારવા પગ પર જોર દેવું
દૂનના સક્રિ હુલાવી દેવું; ખોસવું ડુમસના અ ક્રિ ઉમંગમાં આવવું
દૂ વિ અસભ્ય; જંગલી હુમલાના સક્રિ ઉમંગમાં લાવવું
(ા સ્ત્રી હોહા; શોરબકોર દુમાં સ્ત્રી(ફા) હુમા નામનું એક કાલ્પનિક પક્ષી હત વિ (સં.) હરાયેલું; લઈ લીધેલું હુમાયૂવિ (ફા) શુભ; મુબારક
હતું (સં.) હૃદય; છાતી
વગેરેની ગળાની હા ! (૨) હૃદયની ધ્રુજારી એક માળા
હત્તાપ (સં.) અંતર બળવું તે દુરા, જીવંત પં. ધમાચકડી; ધાંધલ
હત્યામ વિ દિલપસંદ; મનોહર હુમત સ્ત્રી (અ) માન; આબરૂ
હૃદય પુ (સં) શરીરનું હૃદય (૨) અંતઃકરણ; દિલ સુનાવના અને ક્રિ ઊલટી થવી; ઓકવું
હૃદ્ય વિશે (સં૦) પ્રિય; ગમતું (૨) હાર્દિક; દિલી સુવા સ્ત્રી- ઊલટી (૨) કૉલેરા
હૃષ્ટ વિ૦ (સં૦) ખુશ; રાજી દુનીના અને ક્રિ હલવું, ઉલ્લાસવું (૨) ઊલસવું; હૃષ્ટપુષ્ટ વિરુ જાડું; લટ્ટ ઊભરાવું; ઊમટવું
દૂદૂપું આગ ભડભડ બળે તેનો અવાજ હુન્નસાના સક્રિ. ઉલ્લાસ ઉત્પન્ન કરવો
હેં ! સમાર (ખેતીનો) ઉનાસી સ્ત્રી હુલાસ, ઉલ્લાસઉમંગ
જે અન્ય (સં.) “હે એવો ઉદ્દગાર સુનહુની ૫ આનંદ-ઉત્સવળા સ્ત્રીઓ દ્વારા એક હેવિ હૃષ્ટપુષ્ટ; સ્થળ (૨) જબરું (૩) ઉદંડ સાથે મળીને કરાતો અસ્પષ્ટ શબ્દ
દેવી સ્ત્રી હષ્ટપુષ્ટતા અક્કડપણવાળી ઉદંડતા દુતાન સ્ત્રી લહર, તરંગ
(૩) જબરદસ્તી ફુન્નાર પંઉલ્લાસ (૨) ઊલટ (૩) સ્ત્રી છીંકણી હેર વિ૦ (ફા) નજીવું; પામર (૨) નકામું; અસાર દુના સક્રિ લાકડીથી ઠેલવું
(૩) હિચકારું દુતિયા ! (અ) ચહેરો, રૂ૫; આકાર કે તેનું વર્ણન Rા વિ (ફા) નકામું, નિરર્થક દુષિ પે હલ્લો; હોહા (૨) તોફાન; દંગો
! પીડા (૨) વિનીચું; તુચ્છ દુર્વા વિ (ફા) સ્પષ્ટ; જાહેર
હેડા વિ હેઠું; તુચ્છ કે નીચ દુશ અચૂપ કરવા માટેનો એક ઉદ્ગાર
હે સ્ત્રી હેઠું પડવું તે; માનહાનિ દુતૂન પુ. (અ) ફાયદો લાભ
દેવું (ઈ.) માથું (૨) પ્રધાન (૩) મુખ્ય સુત્ર (અન્ય) ઉત્તમતા; ખૂબી (૨) હુસન; કાંતિ; મસિ વિ૦ (ઈ) પ્રધાન કાર્યાલય ખૂબસૂરતી
વાર વિ (ઇ) કામકાજ કે ધંધા-નોકરીનું દુ-મનિ એક જાતનો હુક્કો
મુખ્ય મથક [અ હા (૨) અક્રિ છું, હોનાનું પહેલા પુરુષનું હેતુ પે (સંદ) ઇરાદો; પ્રયોજન (૨) કારણ એવનું રૂ૫
હેતુવાદ્ મું તર્કવિદ્યા (૨) નાસ્તિકવાદ ફૂવાના અને ક્રિ હુંકાર કરવી; ગર્જવું (૨) ડૂસકું હેત્વાભાસ (સં૦) તર્કદોષ (૨) જે યથાર્થ હતુ કે તર્ક ભરવું
નથી પણ જે હેતુ જેવો પ્રતીત થાય છે એ જૂછો હેતુ ઈંડા ડું (હિ હૂંઠ-સાડા ત્રણ) ઊઠાના આંક કે આભાસીકરણ (૩) કુતર્ક, દૂર સ્ત્ર- ઈર્ષા (૨) બૂરી નજર લગાવી
હેમંત ! (સં.) છમાંની એક ઋતુ Éલના સ ક્રિ નજર લાગે એમ કરવું; ટોકવું તેમ . (સં.) સોનું (૨) હિમ; બરફ

Page #436

हेय
૪૩૧
होश
વિ (સં.) ત્યા; ખોટું; ખરાબ દેવ ! (સં.) ગણપતિ હેરના સ ક્રિ ટૂંઢવું, ખોળવું (૨) હેરવું; નિહાળવું
(૩) સમજવું; વિચારવું હેના-રના સક્રિઃ હેરફેર કરવી; બદલવું કે
અહીંનું તહીં કરવું હેર ! ચક્કર (૨) વાત લાંબી લાંબી કરવી તે
(૩)દાવપેચ (૪) હેરફેરફ ફેરફાર (અને આપલે બન્ને અર્થમાં). હેરાના સ ક્રિ “હેરના'નું પ્રેરક (૨) અ ક્રિ ગેબ થવું; ન રહેવું, અભાવ હોવો કેનષ્ટ થવું (૩) ફીકું કે મંદ પડવું (૪) લીન-તન્મય થવું હેરાફેરી સ્ત્રી હેરફેર; અદલબદલ દેત્ર પંકિચ્ચડ; છાણ કે છાણાંનો ઢગલો (૨)
અવજ્ઞા, ઉપેક્ષા; ધૃણા, નફરત (૩) પરિચય (જેમ કે, હેળમેળ) દેત્રના અક્રિ હાંસીખેલ કરવો (૨) સક્રિ હેલવું;
અવહેલવું, અવગણવું દેત્નમેટ ! (છે.) શિરત્રાણ; કવચ-ટોપ દેત્ર ૫ મેળ; મિત્રાચારી (૨) સંગ; સાથ
(૩) પરિચય (૪) ઘનિષ્ઠતા; હળવું-મળવું તે હેતી સ્ત્રી હે અલી! (સખી) દે અ હે! (૨) અને ક્રિઃ “હોના'નું વકા બવ ત્નીફાટાણું (ઈ.) એક નાનું વિમાન જેની પાંખ
ઉપરના ભાગે હોય છે. ઇંડિત્ર (ઈ.) હાથો; “હેન્ડલ' દૈ વિ હૃષ્ટપૃષ્ટ; પૂલ (૨) જબરું (૪) ઉદંડ શૈક્ષર સ્ત્રી (અ) ઘોડાની ગળાની માળા (૨) તાવીજ (૩) સિક્કા વગેરેની ગળાની એક માળા (૪) ચહેરો; સિકલ હૈ ! (અ) સ્ત્રીનો રજો ધર્મ દૈ ! (અ) કૉલેરા
# અ (અ) હાય; અફસોસ દૈવત સ્ત્રી (અ) હાય; અફસોસ દૈવત-વા વિ (ફાળ) હેબતાઈ ગયેલું દૈવત-ના વિ૦ (ફાળ) ભયંકર; ભીષણ
મ વિ. (સં.) સોનેરી; સોનાનું (૨) બરફવાળું હૈમવતી સ્ત્રી પાર્વતી (૨) ગંગા રૈયત સ્ત્રી (અ) ખગોળવિદ્યા શરત સ્ત્રી હેરત; અચંબો હતિ- જ્ઞ વિ (ફા) આશ્ચર્યકારક હિરાનવિ (અ) હેરાન પરેશાન (૨)આશ્ચર્યચક્તિ હૈરાની સ્ત્રી હેરાનગતિ; પરેશાની (૨) આશ્ચર્યચકિત થવાનો ભાગ
દૈવાન ! (અ) હેવાન, પશુ (૨) ગમારા દૈવાનિયત સ્ત્રી (અ) હેવાનિયત, પશુતા હૈવાન વિ૦ હેવાન, પશુ જેવું; પાશવ
સર્વત પુ (અ) વિવાદ; ચર્ચા; બહસ હૈસિયત સ્ત્રી (અ) હેસિયત; યોગ્યતા; શક્તિ
(૨) આર્થિક દશા; ધનસંપત્તિ (૩) દરજ્જો; કક્ષા સિયતિલાર વિલ હેસિય ; સમર્થ હ૪૫ હોઠ હોંઠ વિમોટા હોઠવાળું
દત્ત ૫ (એ) હોટેલ, રેસ્ટોરાં, નાસ્તાઘર દો સ્ત્રી હોડ; શરત (૨) સ્પર્ધા (૩) હઠ દોડાવવી, દોડાદો સ્ત્રી ચડસાચડસી; હોડ હોતા પુત્ર (સં.) હવન કરનાર; પુરોહિત હોનહાર વિ૦ હોનાર; ભાવી (૨) શ્રેષ્ઠ નીવડનારું;
સારાં લક્ષણવાળું (૩) ડું ભાવી; નિયત હોના અન્ય ક્રિ હોવું; થવું દોની સ્ત્રી પેદાશ; ઉત્પત્તિ (૨) હાલ; વૃત્તાંત
(૩) ભવિષ્યની કે સંભવિત ઘટના હોમ | (સં.) આહતિ આપવાની ક્રિયા; કોઈ દેવતાના
ઉદેશ્યથી અગ્નિમાં તલ જવ ઘી વગેરે હોમવાં તે; હવન, યજ્ઞ
ડિપાર્ટમેંટ () ગૃહમંત્રાલય હોમવુંએ કુંડ કે ખાડો જેમાં હવન કરવામાં
આવે છે. મિનિટર ૫ (ઈ.) ગૃહમંત્રી હોમના સક્રિ હોમવું; યજ્ઞમાં નાખવું રોમન (સં૦) હવનનો અગ્નિ
મથિ વિહોમિયોપથીની ચિકિત્સાપદ્ધતિ હોરના ૫ ઓરસિયો હો રહા ! મું ચણાનો છોડ કે પોપટો હા, હોભા ડું (સં) ચણાનો ઓળો (૨) પોપટો હોરિત્ર ડું તરત જન્મેલું બાળક હોરી, હોની સ્ત્રી હોળી કે તેનું ગીત ફોન: ૫૦ (ઇ...) બિસ્તરો; સફરી બેગ હોત ! (૪૦) જથ્થાબંધ વેચાણ હોભા સ્ત્રી (શીખોની) હોળી (૨) ચણાનો ઓળો
(પોપટો). હોલ્લાવા સ્ત્રી (સં) વસંતોત્સવ; હોળીનો તહેવાર હોતી, ત્નિવા સ્ત્રી (સં.) હોળી કે તેનું ગીત હોલ્લીવુડ ! કેલિફોર્નિયા-અમેરિકાનો ફિલ્મઉદ્યોગ હોલ્ડ-ઑન ૫ (ઈ‘હોલ્ડૉલ') બિસ્તરો હોલ્ડર ડું (ઈ.) કલમ હો ! () હોશ; ચેતન (૨) યાદ; સૂધબૂધ (૩) સમજ

Page #437

होशमंद
૪૩૨
ह्वेल
દશમં વિ (ફા) સમજદાર દોહવા, હોશાવવા! (ફા+અ) હોશકોશ શિયાર વિ૦ (અ) સમજુ; ચાલાક; અક્કલવાળું (૨) સાવધ; સજાગ શિયારે સ્ત્રી હોશિયારી; ચાલાકી હોત ! ઈ.) “હોસ્ટેલ'; છાત્રાવાસ હૉટેલ સ્ત્રી (ઇ) (વિમાનની) પરિચારિકા હ અને ક્રિ છું; “હોના'નું પહેલો પુરુષ એ વ
વર્તમાનકાળનું રૂપ (૨) સને (વ્રજ) હું ટી અ ક્રિ° છે; “હોના'નું બીજો પુરુષ એ વ
વર્તમાનકાળનું રૂપ હીંગ, હવા શું હાઉ; હવ્વા હવા ૫૦ પ્રબળ લોભ કે તૃષ્ણા હા, રૌદ્ર ! (અ) હોજ હતા મું હોદો; અંબાડી હા ! હલ્લો; કોલાહલ હત . (અ) ડર; દહેશત હૌત્ર ગૌત્ર ! ઉતાવળ કે તેથી થતો રઘવાટ કે
ગભરાટ સત્ર-ત્રિ ડું (ફા) દિલ ધડકવું છે કે તેનો રોગ (૨) વિડરી ગયેલું કે ડરપોક (૩) ગભરાયેલું; વ્યાકુળ ત્ર-ત્રિા વિડરી ગયેલું; વ્યાકુળ થયેલું હબનાવ વિ (ફા) ભયાનક
ૌની સ્ત્રી દારૂની દુકાન હૌલૂ વિ ડરી ગયેલું; વ્યાકુળ થયેલું ડરપોક; ઝટ
ડરે એવું રીજો અને ધીરેથી; આસ્તે (૨) હલકે હાથે હૌવા સ્ત્રી હવા; વાયુ (૨) ભૂતપ્રેત (૩) વાસના હૌર સ્ત્રી (અ) પ્રબળ ઇચ્છા; હવસ (૨) હોંસ;
ઉમંગ, ઉત્સાહ હૌસા ! (અ) હોંસ; ઉત્સાહઉમંગ (૨) સાહસ;
હિંમત રત્ન-મંદવિ (ફા) હોંસીલું; ઉત્સાહી કે સાહસી;
ઉમંગી દ્યતન વિ (સં.) વીતેલા સમયનું દૂર ! (i) તળાવ કે સરોવર (૨) ધ્વનિ મૂર્તિ સ્ત્રી (સં.) નદી
(સં) વામન, ઠીંગણો (૨) વિ લઘુટૂંકું દૂર ડું ઘણું નાનું; લઘુક
સ્વીરા ! (સં.) નાનું બનાવવું રાત ! (સંeક્ષય; પડતી (૨) કમીન્યૂનતા ફ્રી સ્ત્રી (સં.) શરમ; લજ્જા ત્નતિ, હાહિત છું. (સં.) આફ્લાદ; આનંદ જ્ઞાતિની સ્ત્રી (સં.) આનંદ આપનારી હ ૫ (ઈ) દ્વાઇટ પેપર; જેતપત્ર fહ સ્ત્રી (ઈ.) વિસ્કી' દારૂ હૈત્ર (ઈ.) એક ભીમકાય સસ્તન સમુદ્રી જીવ

Page #438

परिशिष्ट
૨. વાવર્તેિ (કહેવતો) મંથા વા દે તો માંd આંધળો ઈચ્છે તો બે લ રે પંથે, નાક નયનસુહા આંખે જ અંધાપો આંખો જ ઇચ્છે એમ જેને જેની જરૂર હોય એ હોય ને એનું નામ નયનસુખ (આંખનો સુખી) જ માંગે.
પડાય એથી શું ? સંધાવદીપિકા-
જિપનાં આંધળાના મe સે દૂર હિત્ર સે દૂર આંખથી દૂર થયું એ હાથમાં રેવડી આવે તો એ બધે ફરતો રહીને દિલથી પણ દૂર થયું. પોતાનાં સગાં-સંબંધીને જ વહેંચતો રહે છે. આ યુગ, વીછે હાફ આગળ જાય તો કૂવો ને ગંધી વીસે વાઈ/આંધળી દળે ને કૂતરું ખાય. પાછળ ખસે તો ખાઈ. ક્યારેક વ્યક્તિ એવી અંધેર નો પટ આના જે રાજ્યમાં ન્યાયમાં સ્થિતિમાં ફસાઈ જાય છે કે ન એ આગળ વધી શકે અંધેર હોય ત્યાં રાજ્યવ્યવસ્થા ઠપ થઈ જાય છે, કે ન એ પાછળ હટી શકે. બરબાદી જ રાજા બને છે.
માને નાથ ન પીછે પણ પશુને વશ રાખવા એના ગ્રંથ વન ના આંધળામાં કાણાઓ જ નાકમાં નાથની દોરી અને ગરદન પર દોરડાનો રાજ્ય કરતા હોય છે.
ગાળિયો નાખવામાં આવે છે, પણ ગધેડું આ બંને ના ઘન મીઠું નહીં સતી એકલો બંધનોથી મુક્ત છે તેથી પોતાની ઇચ્છા મુજબ નાઓ ચણો ભાડભુંજાની ભઠ્ઠીમાં પડ્યા પછી એ ભઠ્ઠીનો કરે છે. આ રીતે જે વ્યક્તિને માથે કશી જવાબદારી નાશ નથી કરી શકતો, સિવાય કે પોતાનો નાશ નથી હોતી તે સ્વચ્છંદતાથી વર્યા કરે છે. ગમે તેવી વ્યક્તિ એકલી હોય તો ગેર- आधी छोड़ सारी को धावै, आधी रहै न सारी આચરણવાળી વ્યવસ્થાને તોડીફોડી નથી શકતી. પાવૈ પોતાની પાસે અડધું હોય તે છોડી જે મથગના છત્રવત ગાથાઅધૂરો ઘડો છલકાય. આધેનું આખું લેવા દોડે એનું પોતીકું અડધું તો
અધૂરો ભરાયેલો ઘડો છલકાયા કરે છે. અપૂર્ણ ગયું જ હોય છે અને આખું તો મેળવાતું જ નથી; જ્ઞાની પોતાના ક્ષુદ્ર જ્ઞાનનું પ્રદર્શન કર્યા વિના એ બન્ને ગુમાવે છે. રહી નથી શકતો.
માન મા ત્રિય સામા કેરીની કેરી તો અપના હાથ અન્નાથા જે વ્યક્તિ પોતાના હાથોથી ખરી ને પાછા એમાંની ગોટલીઓના પણ પૈસા સર્વ કામ કરી શકતી હોય તેણે હાથ પર હાથ મળે. સામાન્ય વ્યક્તિ કેરીનો ઉપયોગ કરે ને રાખી ઈશ્વરના ભરોસે બેઠાડુ રહેવાની જરૂર નથી. ગોટલો ફેંકી દે પણ હોશિયાર વ્યક્તિ ગોટલાનું अपनी-अपनी डफली, अपना-अपना राग। પણ મૂલ્ય મેળવે. પોતાની ડફલી પોતાનો જ રાગ ગાય; જેટલી મા તે મા પાનને સૈ વો ? કેરીનો રસ ડફલી એટલા રાગ. જેટલા લોકો એટલા મત. જે ખાઈ એનો આનંદ લેવો જોઈએ એ જ મહત્ત્વનું પોતાની ડફલી વગાડ એને પોતાનો જ રાગ છે; બાકી રસને ભૂલી કેરી કઈ વાડીની છે ને એ સંભળાવાનો; બીજાઓ સાથે સમજૂતી સાથે તો વાડીમાં કેટલાં આંબા છે એ ગણવાના વિચારમાં જ લક્ષ્ય સિદ્ધ થાય.
પડી હાથમાં હોય એનો આનંદ ચાલ્યો જાય એનો अब पछताये होत क्या, जब चिड़िया चुग गई। શો અર્થ ? ઉતા રાંડ્યા પછીનું ડહાપણ શા કામનું ? જો મારે છે મિનન શો, મોરનનો પાર આવવું ખરા વખતે સાવધાન ન રહ્યા તો વખત વીત્યા થયું છે. પ્રભુ ભજવા માટે અને મચી પડીએ છીએ પછી પસ્તાવો કરવાથી કશું સિદ્ધ નથી થતું. ચરખા પર રૂ ચઢાવી એમાંના કપાસિયા કાઢવા. રહર વટવા, કુરતી તાત્રાઘાસપાંદડાની મનુષ્યદેહ પ્રભુભક્તિ માટે મળ્યો છે, સંસારના કામચલાઉ ઝૂંપડી હોય ને એને પ્રસિદ્ધ ને મજબૂત ચક્ર કે ચરખાને ફેરવ્યા કરી (એટલે કે ધંધામાં તાળું મારવામાં આવે એથી શું? ઘરમાં જ એવી ડૂબેલા રહી) મોહમાયામાં મગ્ન રહેવા માટે નહિ. સામગ્રી ન હોય જેને સુરક્ષિત રાખવાની જરૂર રઘર માથા સાફો આ તરફ જાઓ તો કૂવો છે હોય ત્યાં પછી બહારની સુરક્ષારૂપ તાળાની શી ને સામી બાજુ જાઓ તો ખાઈ છે; બંને તરફ જરૂર ?
વિપત્તિ છે.

Page #439

उतने पैर पसारिए
કતને પૈર પસારિ, દ્વિતની તંત્રી સૌ।િ સોડ તેટલો જ સાથરો કરવો જોઈએ. એટલા પગ લંબાવવા જેટલી લાંબી રજાઈ કે ચાદરની સોડ
હોય. સાધનને અનુરૂપ જ કાર્ય કે ખર્ચ કરવું જોઈએ. પોતાની આવક કેટલી તે વિચારીને જ ધન ખર્ચવું જોઈએ; દેવું કરીને કે ઉછીનું લઈને ખ્યાતિ પાછળ દોડવાનો અર્થ નથી. उधार का खाना और फूस का तापना दोनों વાવર હૈ। ઉધાર લઈ ખાવું અને સૂકા ઘાસને સળગાવી તાપવું બંને બરાબર છે. આપ્યું ને તાપ્યું કોઈનું બેસી નથી રહેતું. તટા, ચોરી જોતવાન જો કાટે। ખરેખર તો કોટવાળ ચોરને પકડીને ધમકાવતો હોય છે, પણ ચોરને જો કોઈ ગુપ્ત સાથ મળી ગયો હોય છે તો ચોરી કરી હોય છતાં પોતાને પકડનાર કોટવાળને ઊલટો એ ધમકાવતો હોય છે.
તટે, વાત્ત વોની જો આ તો ઊલટું થયું : બહારથી
વાંસ બરેલીમાં મોકલાયા !બરેલી નગરમાંથી એના વિખ્યાત વાંસ બરેલી બહાર મોકલાય છે. ચી તુજાન, જીજા પજવાના આકર્ષક ઉચ્ચ કોટિની દુકાન પણ મીઠાઈ ત્યારે ફીફી ફચ. નામ મોટું ને દર્શન ખોટાં. દૂરથી આકર્ષક પણ ગુણમાં ઊતરતાપણાનો શો અર્થ ?
૮ ને મુત્યુ મેં નીશા આવડા મોટા શરીરવાળા ઊંટના મોંમાં ચપટીક જીરાથી શી ભૂખ ભાંગે ? ઊંચી ને સંપન્ન વ્યક્તિને સામાન્ય નજરાણું ધરવાનો શો અર્થ ?
૪૩૪
૮ ચહે સો શિરે, શિરે ચા પીસનહારી । ઊંટના કાઠે ચઢી શોભા ને ગૌરવ મેળવનારને ફરી નીચે પડવાનો વારો પણ આવે. પણ નીચે ઘંટીએ બેસી દળીદળી પેટ ભરનાર ગરીબ સ્ત્રીને (ઊંચે ચઢવાની ઇચ્છા જ નથી હોતી તેથી) પડવાનો ભય રહેતો નથી. જેટલું વધુ ગૌરવાન્વીત પદ એટલું જ વધુ સંકટભર્યું જીવન.
ધો ા તેના ન માયો ા તેના। ઉદ્ધવને લેવાનું નહિ ને માધવ(કૃષ્ણ)ને દેવાનું નહિ. સંબંધ કે ભાઈચારો લેતી-દેતી (લેણદેણ) અર્થાત્ વ્યવહાર પર આધાર રાખે છે, જે કોઈ અન્યના લીધાદીધાની પીડામાં નથી એ સર્વ ઝંઝટોથી પર રહી શકે છે. બે વ્યક્તિ હોય જ એવી કે એમની વચ્ચે સંબંધ સ્થપાઈ ન શકે, પછી એકને કશી ઝંઝટ ન રહે.
પૂર્વી અનાર, સૌ વીમાર। વ્યક્તિ એક (જેમ દાઢમ એક) હોય ને એને પામવાની જરૂરતવાળા સેંકડો
ओस चाटने से०
હોય તો શો અર્થ ? દાઢમનો રસ પાચકને પુષ્ટિકારક હોય છે પણ દાઢમ એક જ હોય અને સો રોગી એને મેળવવા મથતા હોય તો કોઈને કશો લાભ ન થાય. સમાજની દરેક વ્યક્તિ દરેક કાર્ય માટે કોઈ એકલદોકલ વ્યક્તિ પર બધો આધાર રાખી ચાલશે ને પોતે આળસુ રહેશે તો સમાજ આખાનું દળદ૨ શી રીતે ફીટશે ?
પદ્મ સૌર પુ યારદા એકડાની પાસે એકડો આવે એટલે એકના અગિયાર થઈ જાય. એકલ વ્યક્તિ જે ન કરી શકે તે બીજી વ્યક્તિનો સાથ લઈને કરવા જાય તો અનેક ગણું થઈ જાય. જ તો વરેલા, દૂસરે નીમ-ચટ્ટા। એક તો (કડવું કારેલું અને પાછું (કડવાશના ગુણવાળા) લીમડાનો આધાર લઈ ઊછર્યું. પોતે કડવું હતું ને લીમડા પર પોષણ પામ્યું એટલે બમણું કડવું થઈ જાય. વ્યક્તિ પોતે કઠોર હોય ને બીજી એવી જ કઠોર વ્યક્તિનો સંગ પામે તો તે વધુ કઠોર થઈ જાય. જ પંથ તો જાના એક માર્ગ ને બે કાર્યની સિદ્ધિ. એવો માર્ગ લેવો કે એકસાથે વધુ કામ થઈ જાય. एक मछली सारे तालाब को गंदा करती है।
એકની બૂરાઈ આખા સમૂહને કલંકિત બનાવે છે. एक मियान में दो तलवारें कभी नहीं रह सकती * એક મ્યાનમાં એક જ તલવાર સમાય, બે તલવાર ન રહી શકે; જેમ કે, પતિને ઘરમાં એક ગૃહિણી હોય પછી બીજી સ્ત્રી ત્યાં સાથે વસી ન શકે.
વા હાથ તે તાતી નહીં વનતી। એક હાથથી તાળી
ન વાગે. તાળીનો અવાજ કરવા બીજા હાથની મદદ લેવી પડે છે. કામ પાર પાડવા બીજાની મદદ લેવી પડે.
ओखली में सिर दिया तो मूसलों से क्या डर ? ખાંડણિયામાં માથું મૂક્યા પછી સાંબેલાનો શો ડર ? જ્યારે વ્યક્તિ જોખમ ખેડવાના નિશ્ચય સાથે ભયંકર સ્થિતિમાં પ્રવેશી ચૂકી હોય ત્યારે એને કોઈ જોખમનો ભય રહેતો નથી. ઓછે જી પ્રીતિ, બાજૂ ી મીતિ। રેતથી બનેલી દીવાલ સ્થિર નથી રહેતી, ગમે ત્યારે પડવાની જ હોય છે. એ જ રીતે જે ઓછો છે, ઊણો છે, અનુત્તમ છે એનો પ્રેમ પણ સ્થિર નથી-ગમે ત્યારે ખરી પડવાનો છે.
ગોસ ચાટને મે પ્વાસ નહીં બુન્નતી ઝાકળ દેખાવમાં સુંદર હોય છે પણ એકઠાં કરાય તોપણ પાણી ન બને ને ચાટીએ તોય પ્યાસ ન બુઝાવે. પ્યાસ તો પાણી (ભલે એ દેખાવમાં સુંદર ન હોય) પીધે જ

Page #440

कंगाली में आटा०
૪૩૫
कै हंसा मोती
ઠરે. સામી વ્યક્તિ પાસે આત્મીયતાની અપેક્ષા વાહ વ , વાહ વ રોડા; માનુષતિ નવા હોય તો એનો બાહ્ય શિષ્ટાચાર એ અપેક્ષા નહીં નોરાજા વિક્રમની રાણી ભાનુમતી જાદુવિદ્યાની સંતોષી શકે, સિવાય કે એ શિષ્ટાચારને અનુરૂપ જાણકાર હતી. “ભાનુમતીનો પટારો' શબ્દ તેથી વર્તન પણ એ દાખવે.
પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. ભાનુમતી જાદુથી ક્યાંકની ઈટ VIની રેં મા ના લોટ વધુ પલળી ગયો ને ક્યાંકનું રોડું લઈ જાતજાતની વસ્તુઓનો પરિવાર હોય તો એનામાં સૂકો લોટ ઉમેરવામાં આવે છે. (‘કુનબા' એટલે “કુટુંબ-પરિવાર') પ્રત્યક્ષ કરતી. પરંતુ જે કંગાળ છે એની પાસે બીજો લોટ જ ચતુર વ્યક્તિ અહીંતહીં ગમે ત્યાંથી વસ્તુ એકત્ર નથી હોતો તેથી તેને માથે હાથ દઈ નિરાશ કરી પોતાનું કાર્ય સિદ્ધ કરી લે છે. થઈને જ રહી જવું પડે છે.
દિ વો હી વાર-વાર નહીં તો લાકડાનું એ નવા પર, મી ડ્ડિી નાવ પર કદી હાલું વારંવાર ચૂલે ચઢાવી (ખીચડી કે એવું હોડી ગાડી ઉપર તો કદી ગાડી હોડી ઉપર. સડક અન્ન) પકાવી નથી શકતી. જે હાલું લાકડાનું પસાર કરવી હોય ત્યારે હોડીને ગાડીમાં ચઢાવાય બનાવેલું હોય એ ચૂલાના અગ્નિથી જાતે જ છે, પરંતુ નદી પાર કરવી હોય તો ગાડીને સળગી જાય એટલે બીજી વાર એ હોય જ નહિ હોડીમાં ચઢાવાય છે. જીવનમાં પણ એવું છે : ને અન્ન પકાવાય નહિ.
ક્યારેક અમુક રીતે ને ક્યારેક એનાથી ઊલટી વધુ મેં વા જ નહીં હોત ? કાબુલમાં શું ગધેડાં રીતે રહેવાનું આવે છે.
ન હોય ? ઘેર ઘેર માટીના ચૂલા હોય છે. માના રામ રાની તંદુરસ્તી બે પ્રકારની - વત્નાક્ષર ભેંસ વરવાજેણે અક્ષરજ્ઞાન જ નથી હોય છે : તનની ને મનની. તન સ્વસ્થ રાખવા લીધું અને કાળા અક્ષરની બનાવટ અને ભેંસના ભોજનની માત્રા પર સંયમ રાખવો અને મનની ચિત્રમાં કશો તફાવત નહિ લાગવાનો. સ્વસ્થતા માટે મન પર સંયમ રાખવો- ઉશ્કેરાટના વા વર્ષ નવ પિલુલ્લાનાપાક સુકાઈ ગયા પછી પ્રસંગે ગમ ખાઈ જવી ને શાંત રહેવું.
વરસાદના પડવાનો શો અર્થ ? कमान से निकला तीर और मुंह से निकली बात काशी बसके क्या हुआ जब घर औरंगाबाद। વાપસ નહીં તો કમાનમાંથી છૂટેલું તીર અને કાશીમાં રહીને શું જો ઘર ઔરંગાબાદમાં હોય!
મોંમાંથી નીકળેલી વાત પાછાં નથી જતાં. સારી જગ્યામાં રહીનેય મન બીજે ભટકે તો એનો વહીન તી રે, સૈન રે યા ભૂવા પો શો અર્થ ? કમનસીબ વ્યક્તિ જે કાર્ય હાથ પર લે એ શિસી વ પર ન શોરૂં તારે કોઈનું ઘર બળે ને બગડીને રહે ખેતી કરવા જાય તો કાં બળદ મરે કોઈ તાપે. કોઈને ઘેર ઉપાધિ હોય ને બીજો એને ને કાં દુકાળ પડે. બળદ ભરેમાં વ્યક્તિગત ગેરલાભ ઉઠાવે. નુકસાન થયાનું કહેવાયું છે તો દુકાળ પડે'માં લિસી બિરે પર તરા પાન વિ'નો અર્થ થાય સારા સમાજની હાનિની વાત કરાઈ છે. અર્થાત્ વિત્ત અથવા સામર્થ્ય' અને “સત્તા'નો અર્થ થાય કાં એની વ્યક્તિગત હાનિ થાય અથવા એ જે તપ્ત અથવા ગરમ'. પોતાનાં રૂપગુણ, ધનબળ, સમાજનું અંગ છે એ સમાજ આપત્તિમાં મુકાય. સત્તા વગેરેને કારણે વ્યક્તિમાં ગુમાન પેદા થાય # તે થોથી બધે પર નહીં હૈતા કહેવાથી છે. પોતાનામાં સામર્થ્ય ન હોવા છતાં અન્યના ધોબી ગધેડા પર નથી બેસતો, ઊલટો એ તો ખભે બેસી એ નાચવા લાગે છે. આ બે કહીએ એથી અવળું જ આચરણ કરે. વ્યક્તિનું સ્થિતિઓમાંની પહેલી તો બધાંમાં પ્રકટ થાય છે પણ એવું છે : એ મનનું ધાર્યું જ કરે છે; બીજો પણ બીજી સ્થિતિ વેળા આ કહેવત વપરાય છે. કહે એથી એ એ કામ નથી કરતો-એથી વિરુદ્ધ
hd wી મિટ્ટી ઈ મેં હી ના જાતી હૈ કવો જ કરે છે.
ખોદતાં જે માટી નીકળે છે એ કૂવામાં જ ઉપયોગમાં યોહાના મોગ, જૂન? ક્યાં રાજા ભોજ આવી જાય છે. વસ્તુ જે રીતે આવે એ રીતે જ ને ક્યાં ગાંગો તેલી ? સરખાં ગુણ ને આદત હોય એનો ઉપયોગ થઈ જતો હોય છે. એમની વચ્ચે જ મૈત્રી થાય. ભોજ રાજા ગાદીધણી જ હંસા મોતી , # ભૂલ્લા મર ગાથા હંસની નેવિદ્વાન હતો જ્યારે ગાંગો ઘાણી ચલાવતો અભણ પ્રકૃતિ છે કે ચારો તો મોતીનો જ ચરવો અને એ તેલી હતો, તેથી ગમે તેટલી ઓળખાણ કે ન મળે તો ભૂખથી મરવું પડે તો મરવું પણ જાણપહેચાન થાય તોય બંને મિત્ર ન બની શકે.
સ્વીકારવું.

Page #441

कोऊ नृप होय.
૪૩૬
जंगल में मोर०
શો નૃપ હોય, દ વ હાનિ ? “રામાયણ'માં ધરમૂની માં મી નહીં જે વ્યક્તિ અત્યંત દરિદ્ર મંથરાનું કહેવું છે કે યુવરાજ રામ બને કે યુવરાજ હોય છે એની પાસે ઘૂંટ્યા વિનાની ભાંગ પણ ભરત બને, એમની જનનીઓને તો એમાં ફરક નથી હોતી, નહિતર એને ચાવીને પણ એ પોતાના જોવા મળે છે પણ ઘરના કારભારીઓને એમાં દુઃખને ભૂલવાના આનંદમાં મગ્ન થઈ શકે. કશો ફરક પડતો નથી. અધિકારીઓની ચઢતી- પોફા પાસ સે યાર રે, તો બ્રા વા? ઘાસ પડતીમાં સામાન્ય જનતાને કોઈ પ્રયોજન હોતું સાથેની મિત્રતાના સંબંધને આગળ લાવી ઘોડો નથી.
ઘાસને ન ખાય તો એ શું ખાઈને જીવે ? યત્ના રનૌ , ની મન સાપુન ઘાયા સો વર્તત કા નામ પાડી છે ગાડી ચાલતી હોય તો મણ સાબુ ખાય તોય કોલસો કાળો મટી ઊજળો લોકો એનો ઉપયોગ કરે છે, પણ જો એ ચાલતી ન થાય.
ન હોય તો નકામો ખટારો કહી એને ખૂણામાં aોયત્ન શી રત્નાની મેં હાથ ને કોલસાની નાખે છે. ચાલે તો જ એનું નામ ગાડી કહેવાય. દલાલીમાં હાથ કાળા.
વાર દિનોં ચી, રિ ઘેરી રાતા જે લોક ઉ ના હી ઉથ કો દી ભાષા પંખીને જ સાચાખોટા માર્ગે ધન મેળવી આંખ બંધ કરી એનો પંખીની ભાષાનું જ્ઞાન હોય.
વ્યય કર્યે રાખે છે તેઓ થોડો વખત (ચાર દહાડા) gી મજૂરી મહેનતાણું પૂરું લેવાનું તો ઉત્સવ મનાવે છે, રંગરાગ કરે છે; પણ એવું ને એવું જ ચોખ્ખું કામ કરવાનું.
ધન થોડા દહાડામાં જ (અંધારી રાતમાં જો નાશ લૂંટે વછ ખીલા-જોરે વાછરું કૂદે પામે છે અને એ ભારે દુઃખમાં આવી પડે છે. વોલા પદ, નિની યુરિયા ખોદ્યો ડુંગર ને રિને પડે પરંપની નહીં હરતા ચીકણા ઘડા પર નીકળ્યો ઉંદર.
પાણી નથી ટકતું. નિર્લજ્જને લાજ ન હોય. iા કાંતા, નમુના નવે નમુનવાલા યુપી રો-રો એક તો ઘી ચોપડેલી ને પાછી ગંગાસ્થાને ગયા તો ગંગાદાસ બન્યા ને યમુના બબ્બે. જો વ્યક્તિ સુખનો ભોગવટો ચાહે તો નાહવા ગયા તો જમનાદાસ બન્યા.
એણે ક્યાંક તો સંયમ રાખવો પડે. એવું નથી નથી થયે ઉછા નહીં રોતા ગધેડાને ધોવાથી “ થઈ શકતું કે ઘી ચોપડેલી રોટલી ખાવા પામે
નથી થતો. કોલસા ધોયે ઊજળા નથી અને એકએકને બદલે બબ્બે એકસાથે ખાવા પામે. થતા. બહારનો દેખાવ બદલવાથી મૂર્ખતા ન વોર વીવાહી મેંતિના ચોરની દાઢીમાં તણખલું, જાય.
ચોર કાયમ પોતાને સંદેહથી જુએ છે રખેને મારી ગરીબ કી તુમારું, નવ શી મૌન ગરીબની દાઢીમાં તણખલું હશે એમ વિચારી એ દાઠી જોરુ (ઘરવાળી) બધાંની ભાભી.
તપાસવા જાય છે ને પકડાઈ જાય છે. TI- વિવાદ હો નાતે હૈં ગાગા કરીએ તો ધોર-વોર મૌસેરે માડ઼ એક ચોર બીજા ચોરનો વિવાહ થઈ જાય. જો કોઈ વસ્તુને વારંવાર કહ્યા મસિયાઈ ભાઈ હોય છે. ચોર ચોરનું સમર્થન કર્યા કરો તો એ સાચમાય બનાવરૂપ થઈ જાય છે. કરે છે ને કહે છે “અમે મસિયાઈ ભાઈ છીએ'. દૂ છે સાથ પુત્ર ની ઉપર ગાતા હૈ ઘઉંની સાથે ચાર વા માત્ર મોરી મેં ચોરીનો માલ ગટરમાં.
(ધુન એટલે જીવડા) કાંકરા પણ દળાઈ જાય છે. ચોરી કરનાર આંખ મીંચી ચોરીનું ધન વાપરે છેધમંડી શિર નીચા જે વ્યક્તિ ઘમંડ કરે છે એને જાણે એ ધનને ગરનાળામાં વહાવી રહ્યો છે. ક્યારેક માથું નીચું નમાવવું પડે છે.
વોટ્ટી તિયા નવિય કી રકવાની એક તો પર વા નો ગોગના, માન આવ વા સિદ્ધા ચોર કૂતરીને પાછી એને જ જલેબીની રક્ષા સોંપી ઘરનો જોગી જોગટો ગણાય ને અન્ય ગામથી એટલે એ જ એની ઉજાણી કરી જવાની. આવેલ હોય તો સિદ્ધ કહી વખાણ કરાય. વીવે છે તેને દૂર્વોચોગ્ગો ગયો છક્કો ઘર મેલી નં ૪હવે ‘ઘર ફૂટ્ય ઘર જાય'ની થવા પણ થઈ ગયો બગડો, લોભે લક્ષણ જાય. પેઠે રાવણના ઘરનો જ વિભીષણ ફૂટ્યો તો છછુંદ્રા સર મેં નેત્ની વા તેના હતું છછુંદર ને રાવણને લંકા છોડવી પડી.
માથામાં ચમેલીનું તેલ મળ્યું.યોગ્યતાથી વધુ મળ્યું. પર વીર, તો વાહ વીરા ઘેર ખીર તો બહાર પણ છોટા ૫૬, ૩ી વાતા નાના મોઢે મોટી વાત.
ખીર. સુખી વ્યક્તિ બહાર જાય ત્યાં પણ એને નંતિ મેં મોર નાવા, જિસને દેવા ? જંગલમાં મોર માનપાન જ મળે.
નાઓ એ કોણે જોયો ?

Page #442

નને નને જી
અને-બને જી તાળડ઼ી, લ નને ળા ત્રોજ્ઞા એક એક જણ લાકડી લાવે તો એક માણસનો ભારો (મોટો ભા૨) બની જાય.
નન મેં રહર મગર સે ધૈર્। પાણીમાં રહેવું ને મગરથી વેર કરવું.
નસ પૂજ્જા, તમ બની વાતા। જેવો વરરાજા તેવી
જાન.
जाके पैर न फटी बिबाई, वह क्या जाने पीर પારૂં । જેણે જાતે પગે ફાટવાના ચીરાના (દર્દનો) અનુભવ ન કર્યો એ બીજાને થતી પીડા કેટલી અસહ્ય છે એ કેવી રીતે સમજી શકે ? ગાળો રાઘે માંડ્યા, મારિ સ નહીં હોય જેને ભગવાનનું રક્ષણ હોય એને કોઈ મારી ન શકે. રામ રાખે એને કોણ ચાખે ?
જ્ઞાન થવી ઔર્ તાહો પાયે। જીવ બચ્યો તો માનવું કે લાખો રૂપિયા કમાયા.
નિતના પુડુ ડાનોને ઉતના ફ્રી મીના હો। ગોળ નાખીએ એટલું જ ગળ્યું થાય. નિમજા વિવાહ, સીજે ગીત। જેનાં લગ્ન હોય એનાં જ ગીત ગવાય. जिसकी उतर गई लोई, उसका क्या करेगा જો જેની ચાદર ખસી ગઈ એ ગમે તેમ નિર્લજ્જ થાય તોય કોણ રોકે ? નિમી સાડી, કન્ની ભેંસ । જેના હાથમાં લાઠી હોય એની જ ભેંસની માલિકી થવાની. જેની પાસે શક્તિ હોય એ સર્વ વસ્તુ પર અધિકાર મેળવવાનો.
जिस बरतन में खाना उसी में छेद करना । ठे વાસણમાં ખાવું એ વાસણમાં જ છિદ્ર પાડવું એ કેવું ? જેને સહારે આજીવિકા ચાલતી હોય એને જ (શત્રુ સાથે મળી જઈ) હાનિ પહોંચાડવી એ કેવું ?
પૈસા તે પૈસા વેષા જેવો દેશ એવો વેશ. નૈમે જન્તા પર રહે, વૈસે રદ્દે વિવેશ। જો માણસ કુટુંબનાં સુખદુઃખમાં રસ ન લે તો એનું ઘ૨માં હોવું પરદેશમાં હોવા બરાબર છે.
નો ગાનતે હૈં, યે રસતે નહીં। ગાજ્યાં વાદળ ભાગ્યે જ વરસે.
નો યોને સો કુંડી હોતે બોલે એણે જ સફાઈ માટે કુંડી ઉઘાડવી પડે. જે માણસ કોઈ કાર્યમાં રુચિ બતાવવા જાય તો એના જ માથે એ કાર્યનો ભાર આવી પડે.
નો બિંધ નવા સો મોતી। જે હાર માટે વીંધાયું (વીંધાઈને હારમાં પરોવાયું) એ જ સાચું મોતી.
૪૩૭
નામ વડું, વર્ઝન
ડૂબતે જો તિની જા સહારા । ડૂબનારને તરણું પણ ઊગરવામાં સહારારૂપ બની જાય.
તીન તોજ તે મથુરા ચારી। ત્રિલોકમાં થાય એથી મથુરામાં જુદું જ થાય. ગોકુળ, નંદગ્રામ, બરસાના વગેરેમાં જે કંઈ થઈ રહ્યું હોય એ તો લોકલીલા પણ મથુરામાં થનારી ઘટનાઓ અનેરી અર્થાત્ યુગપરિવર્તન લાવનારી થવાની. તુરત વાન, મહા જ્વાળા તરત દાન ને (એના ફળ-સ્વરૂપ) મોટું કલ્યાણ.
તેણી ના તેલ ખતે મશાલચી ા પેટ ને તેલીનું તેલ બળે ને મશાલચી બડાઈ માટે. વરનારાનું વળે ને વાળંદ ફુલાય.
थोथा चना,
વાળે ઘના। ખાલી ચણો વાગે ઘણો.
ટ્રીપલ તને અંધેરા। દીવા તળે અંધારું હોવાનું. રીવારો છે. મી જાન હોતે હૈં। દીવાલોને પણ કાન હોય છે.
સુધાર ગાય ી નાત મત્ની। દૂઝણી ગાયની લાત પણ સહીએ.
સુવિધા મેં ટોઝ જાયે, માયા મિતી નામ।જે વ્યક્તિ દ્વિધામાં પડે છે એનાં બેય બગડે છે : નથી માયા (સંસારી લાભ) મળતી કે નથી રામ મળતા. दूध का जला छाछ को फूँक-फूँककर पीता है। દૂધનો દાઝ્યો છાશ પણ ફૂંકીચૂંકીને પીએ. દૂધ ા દૂધ, પાની ા પાની દૂધના દૂધમાં ને
પાણીના પાણીમાં.
દૂર કે ઢોલ મુહાવને। દૂરનાં ઢોલ સુહાગી લાગે. હૈ, પર સંઘે નહીં હૈં।વિલંબ છે, પણ અંધેર નથી. ઘોવી ા છુત્તા, ન પર ા ન ઘાટ જા। ધોબીનો કૂતરો ન ધરનો ન ઘાટનો.
ન રહેવા વાસ, ન બનેની વાપુરી વાંસ પણ નહિ રહે અને વાંસળી પણ નહિ વાગે.
ન સાવન ભૂલે, ન મા દરે શ્રાવણમાં દુકાળમાં નહિ અને ભાદરવામાં હરિયાળાપણામાં નહિગમે તેવી વિરોધાભાસી પરિસ્થિતિમાં પણ એ વ્યક્તિ સમાન રહેવાની
ન તીન મેં, ન તેરહ મૈં। નહીં ત્રણમાં (બ્રહ્મા વિષ્ણુ ને મહાદેવ એ ત્રણ દેવની પ્રાપ્તિમાં) અને નહીં તેરમાં (બ્રહ્મા વિષ્ણુ મહાદેવ એ ત્રિદેવ તથા વિષ્ણુના દસ અવતારની પ્રાપ્તિમાં). નવી-નાવ સંયોળા નદી અને નાવના સંયોગ જેવું
અહીંનું (જગતના જીવોનું પરસ્પરનું) મળવું છે. નાચ ન ખાને, આંગન ટેઢ઼ા। નાચતાં ન આવડે એ
કહેશે આંગણું વાંકું છે.
નામ વડું, વર્ણન થોડુંનામ મોટાં ને દર્શન થોડા.

Page #443

नौ दिन चले,
૪૩૮
सस्ता रोये.
નૌ તન વળે, મારું ના નવ દિવસ ચાલ્યા ભેંસ વે માને ન જાને મેં ઘણી વરાયા ભેંસ ત્યારે માંડ અઢી ગાઉ પહોંચાયું.
આગળ ભાગવત નકામું. પત્થર લો ગોવા નહીં ન તો પથ્થરને જળો અતિ સર્જાપ-છછૂંદર આ તો સાપે છછુંદર
ચીપકી નથી શકતી. નિર્દયને દયા નથી હોતી. ગળ્યા જેવી દશા થઈ. આગળ જાય તો કૂવો ને પત્તેિ માત્મા, રિ પરમાત્મા પહેલાં જીવને, પાછળ ખસે તો ખાઈ જેવી (બન્ને તરફ ફસાઈ પછી શિવને (અર્થાત) પરમાત્માને.
જવા જેવી) દશા થઈ. પાપ પણ મરર દ પૂરતા હૈ પાપનો ઘડો મૂ મન ન હોય તોપાત્તા ભૂખ્યા પેટે કૃષ્ણનું ભરાય એટલે ફૂટ્યા વિના રહેતો નથી.
ભજન ન થઈ શકે. પહેલાં આત્મા પછી પરમાત્મા. પ અંતિથ વરાર નહીં દોતિ પાંચે મન ચંગા તો વાત જૈ / મન ચંગા (પવિત્ર) આંગળીઓ સરખી નથી હોતી.
તો કથરોટમાં ગંગા. સિન પડે તો દર iTI (પાણીમાં) ખસી પડ્યાં મન-મન મા, હિત્રાવો મનમાં તે ગમતું છે
તો હર ગંગા” બોલીને કહેશે : અમે તો ગંગાના પણ (અસ્વીકારનો ભાવ સૂચવતું) માથું હલાવે છે. પવિત્ર સ્નાન માટે પાણીમાં ઊતર્યાં છીએ, કરતા વરતા? મરતો માણસ કયું કામ નથી ચંતા ક્યા ને મત જા દ્વાબંદર ક્યાંથી કરતો ? જાણે કે આદુનો સ્વાદ કેવો છે !
મીન ન માન, જે તેરા મહેમાના (નિમંત્રણ કે સ્વાગત વ૮ છા, વનામ શું બદ (બદનો રોગ કે વિના પણ) માનો કે ન માનો પણ હું તો તમારો ખરાબી) સારી પણ બદનામી બૂરી. જે માણસ મહેમાન છું જ. ખરાબ કામ કરે અને એને છુપાવે એના કરતાં माया को माया मिले, करि-करि लम्बे हाथ। એ વ્યક્તિ સારી કે જે ખરાબ કામ કર્યાની માયાને માયા મળે (ધનવાનને ધનવાન મળે) બદનામી સ્વીકારી લે.
ત્યારે બંને જણ એકબીજાને હાથ લાંબો કરી કરી વહેતા પાન નિર્મન્ના વહેતું પાણી નિર્મળું (અર્થાત) આવકારતા હોય છે. ચોખ્ખું રહેવાનું.
માયા તેરે તન નામ: પરક્ષા, પર, પરસામાં માયા વાત નૉરને સે પુરાવા નહીં હોતાવાળ (ધન)નાં ત્રણ નામ : પહેલાં “પરસો' કહીને
ખેંચી ઉતારી લેવાથી મૃત શરીર વજનમાં એટલું બોલાવે, પછી (એટલે કે વધુ ધન આવ્યા પછી હલકું થઈ જાય ને ઉપાડવું ભારે પડે એ માન્યતા એ ધનવાનને) પરસુ' કહીને બોલાવે, અને વળી ખોટી છે.
પછી (વધુ ધન આવ્યા પછી એ ધનવાનને) જીવન માં મોતી પત્ને, માંને મિત્રે ર મીણા વગર પરસુરામ' એવા વધુ માનવંત નામે બોલાવે. માગ્યે મોતી મળે પણ માગવા જઈએ તો ભીખ માર મા ભૂત માતા દે માર પડે કે ભૂત ભાગે. પણ ન મળે.
માનો તો તેવ, નહીં તો પત્થર ને વાપમાનીએ વિન પરની, પર ભૂત કેરા ગૃહિણી વિના ઘર (શ્રદ્ધા રાખીએ) તો દેવ (પ્રભુ) અને નહિતર ભૂતના મુકામ જેવું લાગે.
પથ્થર (આકાર ચીતરેલો પથ્થર) જ કેવળ. વિના સ્વ નહીં મિત્રતા મર્યા વગર સ્વર્ગ મી-પાપ-૫, વા - દૂ-ધૂગળ્યુંનથી મળતું. સ્વર્ગ અર્થાત્ સંપન્નતા મેળવવા ગળ્યું ગટક લઈને ગળી જાય અને કડવુંકડવું થુથુ
મરવું જ પડે છે- કઠોર પરિશ્રમ કરવો પડે છે. કરી ઘૂંકી કાઢે. વિછી તે મા તે છાત્રા બિલાડીના સારા કુલ મેં રામ, વાત્ર મેં ટા મુખથી રામ અને
નસીબે (દૂધદહીં જ્યાં હતાં એ) છીંકું (એકાએક) બગલમાં ઈટ. તૂટ્યું.
મૂત્ર ને થાન થારા રોતા મૂડી કરતાં વ્યાજ જૈ શ્રેર મત્ની બેઠા રહેવું એના કરતાં વગર વહાલું લાગતું હોય છે. પગારે કામ કરવું સારું.
વર્ષ શરમજૂર વશરાન? ક્યાં આ મોટું ને ક્યાં મય લિન કોય ન પ્રતિ ભય વિના પ્રીતિ ન થાય. એને મસૂરની દાળ ? ગજા ઉપરની વસ્તુ માટે મા તે મૂત ફ્રી નંદી હી બની પકડવા જતાં ઇચ્છા કરવી નકામી. ભૂત ભાગી જાય ને એની લંગોટી પકડનારના સસ્તા રોયે વાર-વાર, મા જે પક્ષ દ્વારા સતું હાથમાં આવી રહે તો એટલી પ્રાપ્તિ પણ ખોટી રુએ વારંવાર પણ મોંધું રુએ એક જ વાર, જે નહિ.
વ્યક્તિ સસ્તુ શોધવા જાય એને એ ખરીદ્યા પછી

Page #444

रस्सी जल गई
૪૩૯
हर्रा लगे न.
એનો જેટજેટલીવાર વ્યય કરે એટએટલીવાર (એ ઊતરતું નીકળતાં) રડ્યા જ કરવાનું રહેવાનું પણ મોંધું ખરીદ્યું હોય એને (કદાચ જ એ ઊતરતું નીકળ્યું હોય તો) એક જ વાર રડવાવારો
આવવાનો. રસ્તી જનારું, સુંઠ છૂટી દોરડી બળી પણ ઍટ
ન ગઈ. દિન લિપલા દૂ બની, ગો થોડું લિન સોયા રહીમ કવિનું કહેવું છે કે થોડા દિવસની) વિપત્તિ પણ આવકારદાયક છે કારણ કે મિત્ર શત્રુ અને મદદગારની ઓળખ વિપત્તિકાળમાં જ થાય છે. પાન સડેન, સપના ને રાણી રૂઠે તો
(રાજા પાસેથી) પોતાનો (રાજા પાસેથી) સો (સૌભાગ્ય આભૂષણ) લઈને રહેશે પણ પ્રજાનું કંઈ લઈ (એટલે કે બગાડી) નથી શકતી. રામ મિનારૂં કોફી, ઉમંથા રા છi રામે (ઈશ્વરે) (પતિપત્નીની કે મિત્રમિત્રની) જોડી મેળવી છે જેમાં એક અંધ છે તો અન્ય કોઢરોગવાળું
છે-જેવા સાથે તેવાની જોડી છે. રાંડ જે પૈર મુનિ ના, “ ના વાહન -
લી' સધવા સ્ત્રી જો વિધવા પાસે પગે પડી આશીર્વાદ લેવા જશે તો વિધવા કહેશે, “હે બહેન ! તું મારા જેવી (વિધવા) થઈ જા !' તે , મને સમાચાર સાથે રોતો જાય એ મુઆની જ ખબર લાવે. નકડી વત્ર યંત્ર ના લાકડીના જોરે વાંદરું
નાચે. ભયથી કામ થાય. ના જે ભૂત વાતો તે નહીં માનો લાતોનું ભૂત
વાતોથી નથી માનતું. નિવૃત સુથાર, રવિ રાદૂ ચીતરવા ગયા
ચંદ્ર પણ ચીતરાઈ ગયો રાહુ. નોનો કાટતાાલોઢાને લોટું જ કાપે. વહેમ રવા નુમાન પાસે નહીં હૈ વહેમનું
ઓસડ લુકમાન જેવા કાબેલ હકીમ પાસે પણ નથી. વા તો નારિ,
નાનાએ સોનાના આભૂષણને ગળાવી નાખવું જો એ પહેરવાથી કાન તૂટતા હોય. વિધવા નિરવ વો મેટાવિધાતાનું લખ્યું
હોય તે કોઈ મિટાવી નથી શક્ત. સવ થાન વાવ પti બધું ધાન રૂપિયે બશેર. સન પ ો મા હોવાસ્વાભાવિકપણે પાકે તે મધુર હોય.
સફ મોતવન, મવડરદેશ?સ્વામી
જ કોટવાળ (રક્ષક) હોય પછી ડરવાનું શા માટે? સંપ તો ના થા, મવ નર વીટને તે વેચા
નામ? સાપ તો ચાલ્યો ગયો, હવે એ ચાલીને જે લીટો મૂકતો ગયો એને મારવાથી શો લાભ ? સૉપ મી પર ગાય ગૌર ત્રાડી બી ના ન સાપ
મરે કે ન લાઠી તૂટે એમ કરવું સારું. સિર મુફતે હી મોજો પડે માથું મુંડાવ્યું તો કરા પડ્યા. અભાગિયાને દુ:ખ જ વાટ જોઈને હેરાન કરતું હોય છે. માથે થતી ખોડાની પીડા નિવારવા મુંડન કરાવ્યું તો વરસાદે કરારૂપે વરસીને ટાલને પીડા પહોંચાડી. નથી જુની રેલી નહનિતા સીધી આંગળીએ
ઘી નથી નીકળતું. નિણ સર્વશી, હરિજી મન કા સાંભળીએ સોનું પણ કરીએ મનનું કહ્યું જ. જૂના પશ્ચિમ રે વિન ડેમાયા ? સૂર્ય ક્યાંથી
પશ્ચિમમાં ઊગ્યો ? સોના ના 1 નુષ નાને વસોનાને જાણીએ કસી (કસોટીથી) અને માણસને જાણીએ વસી. (એની સાથે વસવાટ કરીને). સૌ સાથીને પ મતા સૌ શાણાનો એક મત. સૌ સુનાર , વ નોદાર વ સો ઘા સોનીના
પણ લુહારનો તો એક જ ઘા. હંસા થે તો વુિં , વ મ લવારા જે હંસ
હતા (વિવેકી હતા) તે ઊડી ગયા ને હવે બાકી રહેલા કાગડા દીવાન (એટલે કે અધિકારી) બની
ગયા. हाकिम की अगाड़ी और घोड़े की पिछाड़ी। હાકિમ હોય એની આગળ રહેવું અને ઘોડો હોય
તો એની પાછળ રહેવું એમાં હાનિ જ રહેવાની. હાથ વજન તો મારી ક્યા? જે સ્ત્રીએ હાથમાં કંગન ધારણ કરેલ હોય એને માટે આરસીનું કોઈ
મહત્ત્વ નથી. હાથી જે તાંત, ને જે ઔર દિલને જે મરા હાથીના દાંત : ખાવાના જુદા અને દેખાડવાના
| 15 વાતે
જુદા.
હોનહાર વિવાન વે હોત ને પાતા ઊગતા
છોડને ચળકતાં લીલાં પાન હોય. પુત્રનાં લક્ષણ પારણામાંથી. હર ન રટિરી, સં વોવા હી મા હરડે લગાડો કે ફટકડી લગાડો કે કશું ન લગાડો પણ કપડા ઉપર રંગ લગાડશો તે ચોખ્ખો (આકર્ષક) આવવાનો જ.

Page #445

કરવી
૨. મુહાવરે (રૂઢિપ્રયોગ) મંતા સેના : ગળે લગાડવું, ભેટવું
થે વી ની યાત્રા : આંધળાની લાકડી; એવા મનના : ગળે લગાડવું, ભેટવું
એકમાત્ર સહારો મંજ નાના : ગળે લગાડવું; ભેટવું
અંબે હાથ દેરીના આંધળાના હાથમાં બટેર અંશ સેના, રહા થા નાના : નિયંત્રણ કરવું પક્ષી સપડાવું; કોઈ અનાડીનું નસીબજોગે કામ સંગ-ગંઢના ના : થાકી જવું
સફળ થવું મંગ ફૂટના : શરીર તૂટવું; સાધસાંધા દુખવા jછે જે મહેમિનના: મનના ઓરતા સફળ થવા મંગ મેં સમાના: ખૂબ રાજી થવું
અંધેર નાના: અરાજકતા કે આતંક મચાવવો રેડાત્રા: કડવી વાતો કહેવી
થેરે મુદ્દા મું-થેરે: વહેલી સવારમાં મંગારપર પર રાઉના: જાણવા છતાં સંકટમાં પડવું અ7 વI aiધા યા અન્ન સલા સુમન : મૂર્ખ મંગ પર નોટના: ઝાળ વ્યાપવી; ક્રોધથી પીળા અક્કલનો ઓથમીર થવું
અવનવા પુતના: અક્કલનું પૂતળું; ખૂબ બુદ્ધિશાળી મંત્રી યા અંગુલ્લિ 8ાન : આંગળી ચીંધવી; સર્વત્ર પરના: જાતજાતની કલ્પનાઓ
બદનામ કરવું ઉત્ની પર પÉવા પના : આંગળીથી વત્ર કે પીછે ત્રિા પિયરના : અક્કલની
પહોંચો પકડવો; થોડી જગ્યા મળતાં વધુ પહોળી પાછળ લઠ લઈને ફરવું; દરેક વેળા કમઅક્કલનું જગ્યા લેવા મથવું
કામ કરવું પૂન ગુનના : ખુશામત કરવી
મવાદિને નાના અક્કલ ઠેકાણે આવવી; ભૂલ ઍપૂર્વના:મોટા થઈબાળકની જેમ વણસમજનું સમજાવી કામ કરવું
વન પર પત્થાપના: અક્કલ ખસી જવી; અક્કલ પૂછાલિવાના અંગૂઠો બતાવવો; ઇન્કાર કરવો અજમાવવાને બદલે ઊંધાં કામ કરવાં ઍમૂહા-છાપ: અભણ
વત્ર પર પરવા પડ્ડના : અક્કલ પર પડદો પડવો; મંજૂર રોના દ્રાક્ષ ખાટી હોવી; મહેનતનું ફળ અક્કલ ચાલી જવી નહિ મળવાથી એનાથી વિરક્ત થવું
મવ સચિના : સાઠે બુદ્ધિ નાસવી મંત્ર પસારના યા નાના : ખોળો પાથરવો; મ-મર કરના : ગલ્લાતલ્લા કરવાં; બહાનાં કાકલૂદી કરવી; ખૂબ કરગરવું
બતાવવા ગંગા-નર જીલ્લા ના: સાંધે સાંધા ઢીલા થવા; માવા વેરના : હરણ કરવું બધાં અંગ ઢીલાં થવાં
મછે હિત માના: સારા દિવસ આવવા; માઠી -વંદ વવના : એલફેલ બોલવું
વેળાની જગ્યાએ સારી વેળા આવવી ઝંડા ઘરમાં બેસી રહેવું
મદન પવૂ અટકળ પંચે દોઢસો કરવું; અંદાજ યંત પાના: અંત પામવો; ભેદ મળવો
કરવો મંત વિના: પરભવ બગડવો
મનિય જૂના છેડછાડ કરવી સંત ના : ભેદ લેવો
મલ્ક નાના : અઠંગા લગાવવા; રોજના ધામા મંતડીટોત્રના રોગ પરખવા પેટ દબાવીને જોવું નાખવા; જામી પડવું મં િ વસ્ત્ર વોર્નની ઘણે દહાડે પેટ ભરીને અતિ ઝરના : અતિરેક કરવો ખાવું
અથ રતિઃ આરંભ અને અંત અંત િવત્તપના: પેટમાં દુખવું, પેટમાં દર્દ અનર્થ હોરા : બૂરું થવું
અનગઠના: અંજળ ખૂટવા, આજીવિકાન રહેવી अंतिम घडियाँ गिनना या अंतिम घड़ी आना : ના-નાપસના એલફેલ બકવું, ગાળો દેવી મોતની વેળા આવવી
અપના અપના રાજ અાપના : પોતપોતાનું વાજું મંથા વનના : આંધળા બનવું; આંધળુકિયાં કરવાં વગાડવું; દરેકે જુદીજુદી વાત કરવી ગંધા વનાના : અંધારી ઓઢાડવી; આંખોમાં ધૂળ માના ગરબાન પૂરા વરના : પોતાના ઓરતા પૂરા નાખવી; સામે રહીને છેતરવું
કરવા
થવું

Page #446

अपना उल्लू सीधा.
૪૪૧
आँख की पुतली
સપના જૂથના: પોતાનો સ્વાર્થ સાધવો મહિનોના: પોતાના દુખના દહાડા પર શોક અપના યા સમક્તા: પોતાનું જ ઘર સમજવું પ્રગટ કરવો સપના પંદરે ઉના : પોતાના સામે જોઈ પોતાની અપને ઉપર તેના પોતાના પગ પર ઊભા શક્તિ મુજબ જ મોટું કામ ઉપાડવું
રહેવું અપના પાસ્તા નાપના યા ના ? રસ્તો માપવો; મને પે મેં જાણી મનના : પોતાના પગ પર પોતાનો રસ્તો લઈ ચાલ્યા જવું
કુહાડી મારવી અપના-સા | સ્નેર ગાન : નિષ્ફળતાથી અપને મુદfમયfમહૂવનના : પોતાને મોઢે પોતાનાં લજવાવું; શરમથી મોં નીચું પડવું
જ વખાણ કરવાં અપના સિવ કમાના: પોતાનું પ્રભુત્વ જમાવવું અને પૅસેના: પોતાના રંગે રંગવું અપના સિરોહી જૈ તેના: ખાંડણિયામાં માથું અક્ષવાદના : અફવા ફેલાવવી મૂકવું; જાણીબૂજી આફત વહોરી લેવી
મજવાદારોના: કોઈ પાયા વિનાની વાતની ચર્ચા અપની-મૂપની પના : પોતપોતાનું સમાલવું ચાલવી ને અફવારૂપે આગળ વધવી અપની માલિત રે વાનરસાના : પોતાની આદત મ-તત્ર ૧૨ના : ગલ્લાતલ્લાં કરવાં ન છોડવી
મશનિવનિના : સાર કાઢવો અપની કોર સેના : પોતાની મર્યાદા પહેલાં ગરમાનનિતિના : અરમાન પૂરા કરવા વિચારવી
અરમાન નાના : ઓરતા અધૂરા રહી જવા મનીષા બેંકના કોના પોતાની જાત મકુંવરેના: ગરદન પકડી તગેડી મૂકવું જોઈ સંતોષ માનવો
મનg નાના: અલખ પોકારી ભગવાનનું સ્મરણ અપની લિવરી મન્ના પાના: પોતાનો ચૂલો કરાવવું
જુદો માંડવો; પોતાની ખીચડી અલગ પકાવવી મનાલીન વાદરા: આશ્ચર્યકારી વસ્તુ અપની વાત વાર પૈર નાના : પોતાની અન્નાદોથા ના : મરણ થવું આવક કરતાં વધુ ખર્ચ કરવું
અવસર જૂના : તક ચૂકવી अपनी नाक कटाकर दूसरों का असगुन चाहना આ અંગારે વરસાન ઃ અતિ ક્રોધથી આંખમાંથી યા મનાના: બીજાનું થોડું બૂરું કરવા પોતે ખૂબ અંગારા વરસવા; ખૂબ ક્રોધમાં આવવું નુકસાન વેઠવું
મg &ાના : આંખમાં ગુસ્સો લાવી નુકસાન अपनी नींद सोना और अपनी नींद जगना : પહોંચાડવાનું કરવું
પોતાની ઊંધે સૂવું ને પોતાની ઊંઘે ઊઠવું મg Sારરસેના : આંખમિંચામણાં કરવાં અપની વાત : પોતાની પ્રતિજ્ઞામાં મક્કમ મe at ગ્રંથા, વાંઢ પૂરા પોટલા ધન પણ અપની વાત પરમાન: હઠ પકડવી; જિદ કરવી આંખે આંધળો અપની વતી સુનાના : પોતાનું દુખ ગાવું
મહ વ iટા: આંખમાં કણીની જેમ ખૂંચવું અપની માં વલૂથપિકોના પોતાની માનું દૂધ મe (ચામાં) તારા : આંખની કીકી જેવું ધાવેલા હોવું; વીર અને સાહસિક થવું
(વહાલું) અપની હોવાના પોતાનું જહાંકવું, અન્યનું નસાંભળવું મe તેના નિવાલના : આંખનું તેલ કાઢવું;
પન રાખવાની સુનાના પોતાના હાલ બતાવવા આંખને જોર આપવું અપને કામ તે વામ ના પોતાના કામની માંg-શાનપુરના આંખકાન ખુલ્લાં રાખવાં;
મતલબ રાખવી; બીજાનામાં દખલ ન કરવી સાવધાન રહેવું અપને લઇ વી પાન પાના પોતાનાં કયાં કર્મોનું મૉલ વ પાન નરનાઃ આંખે પાણી આવવાં; ફળ ભોગવવું
બેશરમ થવું મને યા મરહના પોતાના કામથી કામ હવે પાની કરવાના : આંખમાં પાણી ભરાવાં; રાખવું; ખાનગી રાખવું
બેશરમ થવું અપને તાઉનઃ જાણેલી વાત પોતાના સુધી જ લવિરાિરી : આંખમાં પડેલી કાંકરીની જેમ રાખવી
ખટકવું અતિમૂત્રગાના પોતાના દુખનાદહાડા ભૂલી
પટ્ટી કુનના : આંખનો પાટો ખૂલી જવો જવા; ભૂતકાળ ભૂલી જવો
મણીપુતની આંખનીપૂતળીની જેમ પ્રેમ હોવો)

Page #447

आँखों के आगे अंधेरा छाना
આવો છે મને સંઘેરા છાના : આંખ આગળ અંધારું છવાવું; છતી આંખે ન દેખાવું आँखों के आगे चिनगारी छूटना या तारे નારના : આંખ આગળ તણખા ઝરવા કે
૪૪૨
તારા નાચવા
आँखों के आगे या सामने नाचना या फिरना : આંખ આગળ નાચતું-ફરતું દેખાવું માઁા ઘુતના : આંખ ઊઘડવી
માઁવ હોલના : આંખ ખોલવી માઁહ પડ઼ાના : આંખ સ્થિર કરવી; જોઈ રહેવું માઁહ પૂના : આંખ ચૂકવી; ધ્યાન છૂટી જવું ગાઁવ ડાલના : નજર નાખવી; જોઈ જવું માઁવ તોના : (ગુસ્સામાં) આંખો તતડાવવી માઁણે વના : આંખનાં પોપચાં તંગ થવાં; ગુસ્સે ભરાવું
ઞણે ચઢ઼ાના : આંખનાં પોપચાં ચઢાવવાં; ગુસ્સો કરવો; ગુસ્સાનો ભાવ બતાવવો આવું વને નાના આંખો ચરવા જવી (જેથી સામે ઊભેલું ન દેખાય)
આવું ચાર હોના : આંખો ચાર થવી; આંખ સામે આંખ મળવી; સામસામે આવી જવું ગરણે દુરાના : આંખો છુપાવવી; નજરે પડવું ન પડે એમ દૂર રહ્યા કરવું
વે ચોંધિયાના : આંખો અંજાઈ જવી આણે રૂપાના : આંખે ઝોકું આવી જવું ઘેંટુંબના : આંખની કીકીઓ વેરાઈ જવી ધોળી થઈ જવી
આવું પથરાના : આંખો વેરાઈ જવી; આંખ ધોળી ફગ થઈ જવી
માઁવો તને અંધેરા છાના ઃ આંખો આગળ અંધારું છવાઈ જવું
માઁહ યા માઘે વિશ્વાના : લાલ આંખ દેખાડવી આંવ નિષ્ઠાના : આંખ કાઢવી કે આંખો ફોડવી આલુ યાનુંનીચી હોના ઃ આંખો ઊંચી ન થવી; શરમથી માથું નીચું થવું છ પર ચંદના : આંખે ચઢવું સલપર પાં પડ઼ના: આંખ પર પડદો આવી જવો ગણું તંત્ ર તેના : આંખો બંધ કરી દેવી આવું ટી ની પટી રદ્દ નાના ઃ આંખો ફાટેલી જ રહી જવી; અચંબો પ્રગટ થવો
સહ ડ઼ના : આંખ ફરકવી (અશુભનું ચિહ્ન) માણે પાડુ-પાડુ તેલના : આંખો ફાડીફાડીને
જોવું
ઞણે પેરના : આંખો ફેરવવી; લાગણી છોડી દેવી
आँख लगाना
માઁલ મંત્ર છે ના: આંખ બંધ કરીને કંઈ કરવું
:
માઁણે ચંદ્ર હોના ઃ આંખો બંધ હોવી; સત્ય ન દેખાવું માઁણ વચાળા જોડું ામ જના: આંખોથી બચીને કોઈ કામ કરવું; ચોરીછૂપીથી કરવું આવું મત્ત નાના : નજર બદલાઈ જવી ઞણે વિછાના : આંખો બિછાવવી; નજ૨ ભરીને જોવું
લું ભર આના : આંખો ભરાઈ આવવી માઁહ મર વેલના : આંખ ભરીને જોવું આલુ મટજના : આંખ મટમટાવવી ગાઁહ મારના : આંખ મારવી માઁણે મિતાના : આંખો મિલાવવી આ મૂલર છ વારના : આંખ મીંચીને કંઈ કરવું હોંસે પ ઘટનાઃ આંખો પરથી પડદો ખસી જવો માઁ પર વિનાના : આંખો પર બેસાડવું; અતિ માન
આપવું
લોપરરવના : આંખો પર રાખવું; ખૂબ માનપાન આપવાં
મોં મેં આવું કાનના આંખોમાં આંખો પરોવવી હો મેં ઘટના : આંખમાં ખટકવું માલો મેં ધૂન તરના : (ગુસ્સાથી) આંખો લાલ થવી માઁલો મેં રાહુના : આંખોમાં પેસી જવું હો મેં પર વારના : આંખોમાં વસી જવું માઁવો મેં પહના : આંખે ચઢવું; એ જ દોષિત લાગવું ગોં મેં ચાવી છાના : આંખોમાં ચરબી છવાવી લો મેં સુમના : આંખમાં ખટકવું લોં મેં ધૂત ફોજના : આંખોમાં ધૂળ નાખવી; છેતરવું
મોંમેં ચોવ આના ઃ આંખો દંડપ્રહારની જેમ લાલ થવી
આલો મેં પાની હોના ઃ આંખોમાં પાણી હોવું; શરમ
:
હોવી
માઁલોં મેં રિના : આંખોમાં રમતું હોવું; આંખ આગળ તાદૃશ થવું
હો મેં વસના : આંખોમાં વસી જવું ગલો મેં હૈાના : આંખોમાં બેસાડવું; લાડ આપવાં હો મેં ર૯ના : આંખોમાં રાખવું; વહાલ આપવું લોં મેં રાત ૮ના : ઉઘાડી આંખે રાત વીતવી; ઊંઘ ન આવવી
માઁલો મેં સમાના : આંખોમાં પુરાઈ રહેવું; હંમેશ યાદ રહેવું આ નાના : ઝોકું આવી જવું હતાનાઃ નજર નાખવી; વાટ જોવી; પ્યાર કરવો

Page #448

आँखें लड़ाना
આવું નડ્ડાના : આંખો લડાવવી; નજરો મેળવવી લો તે અંગારે વરસના : આંખોમાંથી અંગારા વરસવા; ખૂબ ગુસ્સો આવવો
'',, '
મોં ને ગાઁવ મિતના : આંખથી આંખ મળવી મોં સે આળ વરસના : આંખોમાંથી આગ વરસવી
માઁણ તે ઉતરના : આંખથી ઊતરી જવું; અપ્રીતિ થવી
હોં સે વિનારિયા નિલના : આંખોમાંથી અંગારા નીકળવા; ગુસ્સો આવવો
आँखों | (Iના : આંખે લગાડવું; પ્યાર કરવો; સન્માન ક૨વું
માઁલોં મેં ટેટૂ પૂતના : આંખોમાં કેસુડો ખીલવો;
મસ્તી આવવી
ગાઁવ તે ઓશન હોના : આંખ આગળથી ઓઝલ થઈ જવું
આપન મેં જોવા ઢોલના : આંગણે કાગવાણી થવી;
૪૪૩
શુભ આગમનના શુક્ત થવા આઁચ આના : આંચ આવવી; ગેરલાભ થવો વન થામના : પાલવ પકડવો; આશ્રય લેવો ષત પસારના : ખોળો પાથરવો; યાચના કરવી વન મેં વાત વાધના : છેડે ગાંઠ વાળવી; ન ભુલાય એવું કરવું
માઁટ પર ચઢ઼ના : દાવ પર ચઢવું મતો ના ઘન સ્કુલના : આંતરડાંની શક્તિ ઊઘડવી; ઘણી ભૂખ સહ્યા પછી ખોરાક મળવો તે લત્તાના યા જીતવુનાના : ભૂખથી આંતરડાં બોલવાં; પેટમાં બિલાડાં બોલવાં તે જાતે યા મુહ મેં આના : આંતરડાં ગળે આવવાં; આંતરડાંને ધણું જોર પડવું; તંગ થવું આતો મેં વા પડના : આંતરડાંને જોર પડવું; પીડા
થવી
આધી . આમ : વંટોળની કેરી; મફતનો માલ સાથ માંવ ગાંવ જનના : એલફેલ બબડવું આઁવાઁ ના આવા વિÇના : કુંભારનો નિભાડો
બગડવો; પરિવારનાં બધાં જ બગડવાં તૂ પી નાના યા પીર ર૪ નાના : આંસુ ગટગટાવી જવાં; ઘોર આફતમાં પણ શાંત રહેવું
તૂ પોંછના : આંસુ લૂછવાં; આશ્વાસન આપવું સૂ વહાના : આંસુ વહાવવાં; દુખ દેખાડવું આર્ફના હોના : દીવા જેવી સ્પષ્ટ વાત હોવી આર્ફને મેં મહ વેલના દર્પણમાં મોં જોવું (યોગ્યતાથી વધુ કામ કરવા માગે તેને કહેવાય છે.) આપ વિન : આવ્યો વખત; મળેલી તક
आग लगाकर पानी०
આજ ની યુજિયા : આકડાની ડોસી (ખૂબ ઘરડી ડોસી) આવતમ્મેનિયાતિવાનાઃ પરલોકના દીવા દેખાડવા આળાશ હ્રા પૂર્ણત : આકાશનું ફૂલ (આકાશી તારા; અશક્ય વાત)
આજાશ છે તારે શિનના : આકાશના તારા ગણવા; ઊંઘ ન આવવી
આળાશ છે તારે તોડ઼ નાના : આકાશના તારા હેઠા ઉતારવા
આાશ છૂના : આકાશને અડવું; ખૂબ ઊંચા થવું આળાશ પર વિયા નાના : આકાશમાં જઈ દીવો
સળગાવવો; વીરતાનું કામ કરી દેખાડવું આજાશ-પાતાન જ રા: આકાશ-પાતાળ એક કરવાં
મળાશ-પાતાળ ના અન્તર : આભ-જમીનનું છેટું આજાશ તે વાતે જ્ઞના : આકાશ સાથે વાતો કરવી આધિરી સાથે શિનના : આખરી શ્વાસ લેવો આપ તના : આગ ઓકવી; બૂરી વાતો કરવી આ વા વાળ : આગનો બાગ (આતશબાજી) આળ ી તરહ ન ખાના : આગની પેઠે ફેલાઈ જવું આપ તેના : આગ મૂકવી; મરનારના અગ્નિસંસકાર
કરવા
આગ પર તેન છિડ઼ના : આગમાં તેલ છાંટવું; બળતામાં ઘી હોમવું
આપ પર તોટના : આગ પર લોટવું; ઇર્ષ્યાથી બળવું ઞાન-વધૂના હોના : ક્રોધની આગથી લાલચોળ થઈ જવું
ઞળ વરસના : આગ વરસવી; ખૂબ ગરમી પડવી આગળ વાધના : આગ બાંધવી; આગ રોકવી આમ મહુના : આગ ભડકી ઊઠવી આપ મેં વિના : આગમાં કૂદી પડવું આપ મેં થી જા જામ ના : બળતામાં ઘી હોમવા જેવું કરવું
આપ મેં થી કાનના : અગ્નિમાં ઘી હોમવું આ મેં સોળના : આગમાં ધકેલવું આપ મેં પાની ડાળના : આગમાં પાણી નાખવું આગળ તપના : આગ લાગવી; આપત્તિ આવવી આનાનેપર યુગ પ્રોવના: આગ લાગે ત્યારે કૂવો
ખોદવા બેસવું
આમ નાના : આગ લગાડવી
આગ લગાર તમાશા તેવના : આગ લગાડીને તમાશો જોવો
આમ તમાર પાની જો ટૌક઼ના : આગ લગાડીને પાણી માટે દોડવું

Page #449

आग लगे
૪૪૪
आसमान फट जाना
મા નો ચૂલામાં જાય; ભાડમાં જાય મા ની પર ગોવના : આગ લાગ્યા પછી
કૂવો ખોદવા બેસવું માનેને માના આગલેવા આવવું; આવીને તરત પરત થઈ જવું
તે હેતના : આગ સાથે ખેલવું મારે પાની નાના: આગથી પાણી થઈ જવું;
ગુસ્સો શમી જવો મારો નાના : આગ થઈ જવું, ગુસ્સે થઈ જવું
-પીછા ના : આઘાપાછી કરવી મા-પીછા સોના ય સોવના : આગળપાછળનું વિચારવું કે ન વિચારવું માને સને : આગળ આગળ; આગે આગે ગોરખ
જાગે મા-પીછેહોના : આગળ-પાછળ કોઈન
હોવું; કોઈ સંબંધી ન હોવું મા સેન્ટ્રના યામાહોલ જોના:આગળથી લેવું કે આગળ થઈને લેવું (આગળ વધી આવનારને
આવકાર આપવો) માનવીન રન : આજે કરીશું કાલે કરીશું કર્યા
કરવું; બહાનાં કાઢી કામ ટાળવું માટે-વાત મા માત્ર માલૂમ હોના: આટાના ને દાળના ભાવની ખબર પડી જવી; જીવનવ્યવહારનું જ્ઞાન થઈ જવું રે વાત શt fi: આટા ને દાળની ફિકર; આજીવિકાની ચિંતા માટે શો માથા : આટાની આયા (ઘરની લૂંડી
સીધીસાદી ગૃહિણી) માટે છે સાથ પુન પિના : લોટ ભેગો કીડો પણ
દળાઈ જવો ગા-ગાહજૂરોના: આઠ આઠ આંસુ પાડવાં,
ખૂબ રડવું મા દર વ ધીઃ આઠે પહોર ને ચોસઠ ઘડી; આઠે પહોર ને બત્રીસ ઘડી; બધી વેળા
ત : એવો ઘોડો છે જેના અંગની આઠ ગાંઠ દુરસ્ત છે જે શરીરનો રંગ શ્યામ છે અર્થાત્ પૂરો ચાલાક છે મારું માન : આડે આવવું મારાથોં નૈના આડે હાથ લેવો; વ્યંગ્ય બાણોથી
વીંધવો સાથ તીતર ગાય વર : અડધું તેતર પંખી ને
અડધું બટેર પંખી (મેળ વગરનું) મનપ: વચનનો પાકો (બોલ્ય પાળનારો) સાન ફ્રી માન મેં વાતની વાતમાં (ક્ષણ વારમાં)
માનાવાની રજા : આનાકાની કરવી નાના-નાના : આવવું-જવું; આવજા કરવી માધાપી પના યા હોવા : પોતપોતાના સ્વાર્થમાં
મશગૂલ હોવું મારા ઘોના : હુંપદ છોડવું મારે જે રદન : સ્વત્વ કે પોતાપણામાં ન રહેવું;
હર્ષાતિરેકમાં આત્મવિસ્મૃત થવું મારે વાહનોના: પોતાની જાતથી બહાર નીકળી
આવવું; ક્રોધાદિના અતિરેકથી મન પર કાબૂ ન રહેવો માત 1 પરવાના : આફતનો ટુકડો; ગજબ
કરનાર; પ્રચંડ કે ભયંકર વ્યક્તિ માત વીમર : આફતનો માર્યો; સંકટથી ઘેરાયેલો માણિત શી પુડિયા : આફતની પડીકી; કષ્ટદાયક
આદમી માત ના : આફત ગબડાવવી; ઉપદ્રવ મચાવવો માત મોત નેતા : આફત વહોરી લેવી માતા સિર પર તેના : આફત માથે લેવી માયા- : આવ્યા-ગયા (અભ્યાગત; અતિથિ) મારતી તારા : આરતી ઉતારવી વલના તાવ:ન આયુ જોવું કે ન તાવ જોવા (સંકોચ કે સોચ વિચાર કર્યા વિના જ કામ કરી નાખવું માવાન ના : અવાજ ઉઠાવવો માવાનેં વસના : અવાજ તાણવા; વ્યંગ્ય કરવો આવા સેના : જોરથી પોકારવું શાસન જમાના : આસન જમાવવું ગાસન ડોનના : આસન ડોલવું ગાસન યથના : આસન બાંધવું (કુસ્તીના દાવમાં
જાંઘથી જકડવું). માસન નના : આસન લગાવવું જમાવવું માસમાન છે તારે તોડના : આકાશના તારા હેઠા
ઉતારવા; કઠણમાં કઠણ કામ પૂરું કરવું માસમાન ફૂટપના : આકાશ તૂટી પડવું માણમન પર : આકાશમાં ઊડવું આસમાન પર રહના : આકાશ પર ચઢવું, ખૂબ
અભિમાન કરવું માસમાન પર રહ્યાના વા વા સેના : આકાશમાં
ચઢાવી દેવું; અતિ પ્રશંસા કરવી ગાસન પર શૂળના : આકાશ પર ઘૂંકવું; મહાન
વ્યક્તિ પર દોષ ચઢાવી પોતે જ તિરસ્કારપાત્ર થવું મામાન પર ગાન (હિના) તેના : આકાશમાં
મિજાજ પહોંચવો; બહુ અભિમાન હોવું આસમાન પર નાના આકાશ ફાટી પડવું
મ

Page #450

आसमान में थिगली.
આસમાન મેં થિતી નાના : આકાશને થીગડું લગાવવું; ન બનવાનું બનાવવા ચેષ્ટા કરવી
आसमान में या आसमान पर दिया जलाना :
આકાશ પર દીવા બાળવા; ખૂબ સંપન્ન હોવું આસમાન સિર પર ડાના : આકાશ માથે લેવું; ઉધમાત મચાવવો
ઞામમાન સિર પર ફૂટ પડ઼ના : માથે આકાશ તૂટી પડવું
આસમાન સે શિરા : આકાશથી પડવું; ઊંચેથી પડવું; વગર મહેનતનું મળવું આસમાન તે શિરે હનૂર પર અટò : આકાશથી પડ્યા ને ખજૂરીના ઝાડ પર અટક્યા આસમાન સેવાતું જનના: આકાશ સાથે વાતો કરવી આસ્તીન જા સાપ : બાંયમાંનો સાપ (મિત્ર બનીને શત્રુતા આચરનાર)
આસ્તીન પતાના : બાંયો ચઢાવવી; લડવાની તૈયારી
કરવી
આહ નાના : હાય લાગવી
આદ મરના : ઠંડો શ્વાસ લેવો; વિલાપ કરવો આહ મારના : ઠંડો શ્વાસ ખેંચવો આહ તેના : હાય લેવી
આહુતિ તેના : આહુતિ આપવી; પોતાની જાતને હોમવી
ફતના વડ઼ા મઁહ હો નાના : આવડું મોં થઈ જવું; લજ્જિત થવું
કુંતાન તેના : અંતકાળ આવવો ફન ા માડ઼ા : ઇન્દ્રની સભા રૂન્દ્ર ઝી પરી : ઇન્દ્રની અપ્સરા ફગ્ગત લાજ મેં મિતાના : આબરૂ ધૂળમાં મેળવવી કૃષ્ણત પર પાની પેરના: આબરૂ પર પાણી ફેરવવું કૃષ્ણત એથના : આબરૂ વેચવી
કૃષ્ણત તુટના : આબરૂ લૂંટવી કૃખ્ખત તે હેતના : આબરૂ સાથે રમત કરવી કૃતિશ્રી હોના ઃ ઇતિશ્રી થવી
રૂઘર-ઘર રના : આડુંતેડું કરવું; ઊંધુંચત્તું કરવું કૃઘર-ઘર જી તળના : આઘાપાછી કરવી રૂધર વળી ઘર વારના યા હ્તાના : અહીંનું તહીં કરવું
રૂધર ની દુનિયા ઉધર હો નાના : અહીંની દુનિયા તે તરફની થઈ જવી
રૂઘર-ઘર સાળના : આમતેમ નજર કરવી રૂથર-ધર જી હાવળના : આડું-અવળું કે ઊંધું-ચત્તું
કરવું; ગપ મારવું બ. કો. – 29
૪૪૫
उठते-बैठते
રૂશારે પર નાચના : ઇશારે નાચવું; નચાવે તેમ નાચવું
રૂપ જાન ની વાત ગુપ્ત ાન તાનનાનેતેના એક કાનની વાત બીજા કાન સુધી ન જવા દેવી સ ાન સુનના ૩પ વાન લડ઼ા તેના : આ કાને સાંભળવું ને બીજા કાને ઉડાડી દેવું
ફલ હાથ તેના ગમ હાથ તેના : આ હાથે આપવું ને પેલા હાથે લેવું
ફૂટ જાગવાવ પત્થર સેરેના ઈંટનો જવાબ પથ્થરથી
આપવો
ફ્રૂટ સે ફેંટ વનના : ઈટથી ઈંટ વાગવી; મકાનનો સર્વનાશ થવો
ફ્રૂટ સે ફેંટ લગ્ન નાના : ઈટે સાથે ઈંટ વાગી જવી; સર્વનાશ થવો
ફૈવ ા ચાવું હોના : ઈદના ચાંદ હોવું; બહુ થોડું દેખાવું; ઘણા વખતે દેખાવું
ડુંમાન જા સૌવા : ઇમાનનો સોદો; ઝાઝા નફા વિનાનો પ્રામાણિક વેપાર
છુંમાન વેચના : ઈમાન વેચવો; બેઈમાની કરવી ૐપત્ની ઝના : આંગળી ચીંધાવી; બદનામી થવી ૐળતી લઝાના : આંગળી ચીંધવી; બદનામ કરવું ૐનતી ઘટનાના : આંગળીઓથી ચટચટ અવાજ કાઢવો; શાપ દેવો
उँगलियाँ चमकाना या नचाना या भटकाना : વાતચીત કે લડતી વેળા આંગળીઓને દ્વેષ અને નખરાંથી હલાવવી
ૐમતી વિલાના : આંગળી ચીંધવી; દોષી હોવાનો સંકેત કરવો
ૐાતી પીડ઼ા પાઁચા પટ્ટના : આંગળી પકડી પહોંચો પકડવાનું કરવું; થોડો સહરો મેળવી વધારે સહારો મેળવવા પ્રયત્ન કરવો ૐનિયોશિને નાસાના : આંગળીઓ પર (વેઢા ૫૨) ગણી શકાય એટલું; સંખ્યામાં થોડું ૐપતિયોં પર નાનાઃ આંગળીએ નચાવવું; આપણી ઇચ્છા મુજબ કામ કરાવવું
ૐગતી રહના : આંગળી ચીંધવી; કોઈના કાર્યમાં દોષ દેખાડવો
૩૫ડ઼ી-વડ઼ી વાતે રના : સૌજન્ય છોડી દઈ વૈરાગ્યસૂચક વાતો કરવી
કાન તેના : ઓકી કાઢવું; ભેદ બહાર પાડી દેવો ધડ઼ર નાચના : લોકલાજ છોડી નાચવું ઝ નાના : ઊઠી જવું; મૃત્યુ થવું
છત્તી નવાની : ઊઘડતી જવાની; યુવાવસ્થામાં પ્રવેશ તે-ચૈત્તે : ઊઠતાં ને બેસતાં (બધા વખતે)

Page #451

उठल्लू का चूल्हा०
उठल्लू का चूल्हा या उठल्लू चूल्हा या उठाऊ સ્થૂલ્હા : ટાલણ ચૂલો (ટકીને ન રહેનારો) નવા તેના : ઉપાડી લેવું (મરણ દ્વારા બોલાવી લેવું) કૃતી વવર : ઊડતી ખબર (અફવા) ૩ડ઼તી ચિક્રિયા પડ઼ના યા પદ્યાનના : ઊડતું પંખી પકડવું (ભેદની વાત તરત જાણવી) ડુન- હો નાના : છૂ થઈ જવું (ગોટલીમાર) ઉધાર હાયે ચૈતના યા રહના : ઉધાર ખાઈને રહેવું; કંઈ ક૨વા માટે તત્પર રહેવું; ગાંઠનું ખાઈને મદદ કરવા તૈયાર રહેવું ૩૫૬-જુનમેં પટ્ટના યાર૪ના : સોવિચારમાં ડૂબી જવું (ઉચાટમાં પડવું)
ઇન્નીસ-વીસ શા અન્તર યા ર્જ : ઓગણીસ ને વીસનું અંતર (થોડોક જ ફરક) ૩રું તજ નારના : ઊંહકારો પણ ન કરવો (ચુપચાપ કષ્ટ સહન કરવું)
વ્રત પના : ઊકળી ઊઠવું (દબાયેલો ક્રોધ એકાએક પ્રગટ કરવો)
૩ ઢના : ઉંમર ઢળવી (યૌવનાવસ્થા જતી રહેવી)
'નટા પાઇપટ્ટાના: આડી-અવળી વાતો ભણાવવી (કોઈને ઊંધીચત્તી વાતો કહી બહેકાવવો) નટી નંા બહાના : ઊલટી ગંગા વહેવરાવવી (શિષ્ટાચારથી વિરુદ્ધ વ્યવહાર કરવો) ગુનટી માતા પેરના : ઊલટી માળા ફે૨વવી (કોઈનું અમંગળ માગવું)
નટી સૉસ તેના : ઊલટા શ્વાસ ચાલવા (જલદી જલદી શ્વાસ ચાલવા; મરણની નજીક હોવું) કાટી-સીધી સુનાના : ખરુંખોટું સુણાવવું (ઝાટકણી કાઢવી)
ડાટી હવા બહાના : અવળા પવને ચાલવું; રૂઢિથી વિરુદ્ધ ચાલવું
રત્નટે તે છે મૂહુના : અવળા અસ્ત્રે મૂંડવું (મૂર્ખ બનાવીને કામ કાઢી લેવું)
उलटे पाँव या पैर लौट जाना या वापस जाना : ઊલટ-પાય પાછા વળવું (વગર રોકાયે તરત પાછા ફરવું)
તટે મુદ્દે શિના : ઊંધા મોંએ પડવું (અન્યને હેઠો પાડવા જતાં પોતાનું જ નીચાજોણું થવું) ડબ્લ્યૂ ા પટ્ટા : ઉલ્લુનો પટ્ટો (મહામૂર્ખ) ડબ્લ્યૂ વનાના : ઉલ્લુ બનાવવું (મૂર્ખ બનાવી પોતાનો સ્વાર્થ સાધી લેવો)
ઉત્સૂ યોનના : ઘુવડ બોલવા; કોઈ સ્થાન ઉજ્જડ બનવું
૪૪૬
एकटक देखना
૩૦ૢ સીધા જરના : પોતાના ઉલ્લુ સીધા કરવા (પોતાનું કામ સાધી લેવું) ૐચ-નીચ સુનના : સારું-નરસું બધું સાંભળવું (સામે મોઢે શોભનીય વાતો સાંભળવી) ચામુનના: ઊંચેથી કે મોટેથી બોલાયેલું જ સાંભળવું (કમ સાંભળવું; બહેરા હોવું) ૐચે-નીચે પૈર પડ઼ના : આડો અવળો પગ પડવો (બૂરા કામમાં ફસાવું)
૮ % મુહ મેં નીરાઃ ઊંટના મોંમાં જીરું (જરૂરિયાતથી ઘણું ઓછું આપવું)
૮ મતે મેં વિત્ની બાઁધના : ઊંટના ગળે બિલાડી બાંધવી (અસંગત વાત હોવી)
વર ની ગમતી : ઉપરની આવક (પગાર વગેરે વિધિસર આવક ઉપરાંતની લાંચ કે તેવી પ્રાપ્તિ)
પરી મન મે ળ વહના યા ાતના : ઉપલા મનથી કંઈ કહેવું (દેખાડા માટે કંઈ કહેવું) ન-નભૂલવાના યાપેસી યાતેં જરના : ઉટપટાંગ બકવું (મોંમાથા વિનાની વાતો કરવી) સર મેં લીન વોના યા હાલના : બિનફળદ્રુપ જમીનમાં બી વાવવું
ળડતારના યા યુવાન ઃ ઋણ ચૂકવવું; બદલો વાળવો ત્રા ચહુના : ૠણ ચઢવું
ળ પટાના : ૠણ પતાવવું; બદલો વાળવો T ભરના : ૠણ પરત કરવું; ઉપકારનો બદલો વાળવો
પર હ ન માના : એક આંખ હોવી તે ન રુચવું (જરા પણ ન ગમવું)
જ માલ તે સવજો રેલના : એક આંખે એટલે કે સમાન નજરથી બધાંને જોવું જ લ તે હંસના ગૌર્ ણુ સે રોના : એક આંખે હસવું ને બીજી આંખે રડવું જ આવે છે વર્તન ઃ એક નિભાડાનાં વાસણ - ર : એક એક કરીને (એક પછી બીજુંધીરેધીરે કરીને; સર્વને અલગ-અલગ કરીને) -જ ૫ જ્ઞાનના ઃ એકે એક ૨ગ (નસ) જાણવી (સારી રીતે પરિચિત હોવું)
:
જ ગૌર જ જ્યારૢ : એક અને એક અગિયાર (સંગઠનથી શક્તિ વધી જાય છે.) ઋત્તમ : એકી કલમે
:
एक कान सुनना और दूसरे कान से निकाल देना : એક કાને સાંભળી બીજા કાને કાઢી નાખવું વજ ની તો હના : એકનો જવાબ બેથી આપવો દવા તેલના : અનિમેષ તાકવું

Page #452

एकतरफा डिग्री
૪૪૭
कंठी बाँधना
તારા ડિજી : એકતરફી ચુકાદો (ડિક્રી) રાજા : અહીંતહીંનો; બહારનો કે અજનબી
તીર રે તો શિવર વનાઃ એક તીરથી બે આદમી (પંખીનો) શિકાર કરવો
- જૂ-લૈરા : નગણ્ય આદમી જેની કોઈ અહી ચૈત્ની ર-કન્ટે: એક જ થેલીનાં હેસિયત ન હોય; તુચ્છ કે સાધારણ આદમી રમકડાં (એક જ માટીનાં બનેલાં બધાં માણસ) પરેશ પંઘ ન્યા: મામૂલી આદમી જેની કોઈ -ર-પતિન: એક ને એક દહાડે, ક્યારેક ને ઈજ્જત ન હોય; એવી વ્યક્તિ જે મફતિયાખાઉ ક્યારેક
અને બેકાર હોય વિર વનના: એક કારી (યુક્તિ) બર ન આવવી સા-વૈસા : આવો-તેવો; તુચ્છ; સાધારણ પર ચત્ર સેના: એક વાત પણ ન ચાલવા દેવી સ્ત્રી ની તૈસી વરના : (અપમાન માટે વપરાતી પ રનના : એક વાત પણ ન સાંભળવી
ઉક્તિ) ચૂલામાં જાય; ભાડમાં જાય વિ ટ : એક પેટનાં (એક માના ઉદરનાં; સી તૈસી મેં નાના: (ખીજ કે ઉપેક્ષા માટે વપરાતી સહોદર)
| ઉક્તિ) ચૂલામાં જાય; ભાડમાં જાય વામિંયા વરસે લોનના : એકી અવાજે કહેવું; મોરબીના થા ટા: હોઠ કરડવા (ક્રોધ વેળા એકમતીથી કહેવું
વિવશ થઈ જવાથી દાંતથી હોઠ કરડવા) મુગનો તરસના: એક મૂઠી અન્ન માટે મોહલી નેંસિલેના યાત્રિના: ખાંડણિયામાં માથું વલખવું
મૂકવું (જાણીજોઈ ઝંઝટમાં પડવું) વિમુરત : મૂઠી વાળીને; આંગળાં ભેગાં કરીને; મોંઢવેદના: હોઠ કરડવા એકસાથે; એકત્ર થઈને
મોર-હોરર બિનના આ કિનારો કે તે કિનારો કશી નયા નાડી તેના: એક લાકડીએ સીમા ન મળવી (ભેદ ન પકડાવો). હાંકવું
ગઈ હોપડી : ઊંધી ખોપરી સૂત્ર વધના: એક સૂત્રમાં બાંધવું સૌથે મંદ રિના : ઊંધા મોઢે પડવું
વીર : એકમાંથી એકવીસ થવા મને ને વર : અધું પીણું કરીને (ખરીદવા (ફળવું-ફૂલવું અને એ રીતે વધવું)
આપેલા પૈસામાંથી થોડા પૈસા ઓળવી લઈને) પ છે : એકથી એક ચઢિયાતું
ને-પાનેનિાફેનાવાવના અર્ધપોણું જેટલું - ત્રિના એકસરખા દિવસ ન રહેવા આવે તેટલામાં ફટકારી દેવું પ ગાર ૧ : એક હજાર એક (અનેક). રાહોના: બીજાનું બીજું થઈ જવું (કાંઈનું વીર વાદના : એક જ વાત કહેવી (અનોખી કે કાંઈ થઈ જવું; ઊલટું થઈ જવું) વિચિત્ર વાત કહેવી)
ગૌરવયા: બીજું શું? (હા, અવશ્ય; નહિ તો શું?) હી ની મેં સર્વર હોના : એક જ હોડીનાં ઔરતો વા : બીજું તો શું? (હા, બરોબર) મુસાફર હોવાં
રહી છરોના બીજું પણ કંઈક (બધાથી નિરાળું; પ્રવાહી સૉઇનના: એક જ યંત્રમાં ઢાળવામાં અનુપમ) આવેલ હોવું; ચહેરે-મહોરે સરખું હોવું
થી-વોટરના કાંસકી ફેરવવી, ચોટલો ગૂંથવો, પિતના યારાના: પગની એડીઓ ઘસી એમ માથું ઓળી શૃંગાર કરવો નાખવી
વાંચનયાના રસના: કંચનના મેઘ વરસવા (ખૂબ ડ્ડી-રોટી તો નર નાની : પગની એડીથી લાભ થવો) માથાની ચોટલી સુધી સર્વાગથી જોર લગાવવું ઢવા હ યા હોના: ગળાના હાર જેવું एड़ी-चोटी का पसीना एक करना या बहाना : (અતિ લાડીલું) પગની એડીથી માથાની ચોટલી સુધી પરસેવો વહુના કંઠ ખૂલવો (મોંમાંથી શબ્દ નીકળવો) પાડવો
વાંઢ પૂરદના : ગળાનો કાંઠલો ફૂટવો (અવાજની હૃક્ષારતાના અહેસાન ચૂકવવો
શરૂઆત થવી) પહાન માનના: અહેસાન માનવો
વિંછીછૂના: (ગુરુએ આપેલી) કંઠીને અડકીને સોગંદ ઊં દગીના ? વળ ખાઈને રહી જવું (દિલ ખાવા
બાળીને રહી જવું; લાચારીના કારણે કોઈ કામ ની સેના : કંઠી આપવી (શિષ્ય બનાવવો) ન કરી શકવું; એકાએક મરી જવું)
વડી ધના: કંઠી બાંધવી (વૈષ્ણવ થવું).

Page #453

कंठी लेना
તી તેના : કંઠી લેવી (વૈષ્ણવ થવું) અંધા કાનના યા ડાન્ત તેના : બળદે ઝૂંસરી છોડી દેવી (જિમ્મેદારી છોડવી; હિંમત છોડવી) અંધારેના યાત્તાના ખભો આપવો (મદદ કરવી; ઠાઠડી ઊંચકવી)
થે તે બંધા છિના : ખભાથી ખભો અથડાવો (ઘણી ભીડ હોવી; દિલે દિલ દળાય એમ હકડે ઠઠ હોવી)
ઘેણે ધામિડ઼ાર : ખભાથી ખભો ભિડાવીને (હળીમળીને)
પાપી છૂટના યાવાડના: કંપારી છૂટવી (ભયથી શરીર કાંપવું) જડી-હીરા ના યા સમજ્ઞના : કાકડી-ખીરા (કાકડીની જાતનું ફળ) કરવાં (તુચ્છ સમજવું) વહી નાનાઃ કચે૨ીલાગીજવી (ખૂબભીડથવી) ઘૂમર નિલના : કચૂમર થઈ જવું ( બરબાદી થઈ જવી; ખૂબ મારવું)
ધૂમર નિાલના : કચૂમર કરી નાખવું (ખૂબ મારવું)
પૂર હોના ઃ કચૂર થઈ જવું (કર્પૂરના ફળની જેમ હરિયાળા હોવું)
વા તના : કાચું કરવું; કપડાનો નમૂનો તૈયા૨ કરવો
જથ્થા વા નાના થી રવાના : કાચું ને કાચું ખાઈ જવું (ઘણી કઠોર શિક્ષા કરવી) વાવિદ્ઘ : કાચો (મૂળમાં હોય તેવો ને તેવો)
ચિઠ્ઠો (વૃત્તાંત); ખરેખરી વાત; ગોપનીય વાત कच्चा चिट्ठा खोलना या बताना या सुनाना : પોલપટ્ટી બતાવી બેઆબરૂ કરવું; રહસ્ય ખોલવું જ્વાનીયાળ ધ્વાતિઃ કાચો જીવ (સાહસહીન મન; ગભરાટિયો જીવ)
પડ઼ના: કાચા પડવું (મૂંઝાવું; સપટાવું; ધીમા
પડવું)
વાચ્યા હૈના : કાચી બેઠકમાં આવવું (મરતી વેળા ઉપ૨ના ને નીચેના દાંતોનું એવું ભિડાઈ જવું કે એ જુદા ન થઈ શકે.)
વાચ્ચી મોતી લેત્તના : કાચી ગોળી ખેલવી (અનુભવહીન હોઈ નિષ્ફળતા પામવી) થ્વી નીંર્ ગળાના યા ઝાના : કાચી ઊંધે ઉઠાડવું સ્ત્રી-પવી વાત ના : ભલીબૂરી ગાળો
સંભળાવવી
થ્વી વાત : અશ્લીલ શબ્દો (ગાળો) ટર્રહ ગાના : કટકા થયા હોય એમ રહી જવું; અત્યંત લજ્જિત થવું
૪૪૮
कफन फाड़ कर उठना
વાટ નના: કટકા થઈજવા; અત્યંત લજ્જિત થઈ જવું ટા-ટા રહના : કપાયેલ હોય એમ રહેવું (વિરક્ત રહેવું)
પુતલી ી તરહ નચાના : કઠપૂતળીની જેમ નચાવવું (પોતાની ઇચ્છા મુજબ બીજા પાસેથી કામ લેવું) ડાળા હોના : લાંધો (ઉપવાસ) થવો હા, ા ખાડ઼ા : કડાકા જેવી જોરદાર ઠંડી ડાહી પદના : કડાઈએ ચઢવું (પૂરી-કચોરી તથા મિષ્ટાન્ન વગેરે બનવું)
ડ઼ી છ રહના : સખત નજર રાખવી (કડક દેખરેખ રાખવી)
વડ઼ી લ તે તેલના : સખત આંખે જોવું (દયા છોડીને કડક દેખરેખ રાખવી) વડુ મુંહ : કડવાબોલી વ્યક્તિ તો ળા-મા વાત્ત : કઢીમાં આવે એવો ઊભરો (જલદી શાંત પડી જાય એવો જુસ્સો) ત્તરજ્યોત છે : કાટછાંટથી (હિસાબથી કે સમજબૂઝથી)
તરની-સી નવાન વ્રતના : કાતરની જેમ જીભ ચાલવી (મનમાં જે આવ્યું તે વખત કવખત કે નાનામોટાનો વિચાર કર્યા વિના બોલી દેવું) તરા નાના યા તા ર નિત ખાના : બચીને નીકળી જવું
થા વૈવાના : કથા બેસાડવી વામ હડુના : પગ ઊખડવો (ભાગી જવું) મ નાના : પગ ઉપાડવો (આગળ વધવું) મ ઘૂમના : પગ ચૂમવા (ગુરુસન્માન કરવું) તમ જૂના : ચરણસ્પર્શ કરવો મ નિાના : ટાંટિયો કાઢવો (બહિષ્કૃત કે દૂર કરવું)
મ પર તમ રહના : પગલે પગલું મૂકીને ચાલવું વાલમ પીછે હેંટાના : પગ પાછા વાળવા (પીછેહઠ
કરવી)
વાની વાટના : કિનાર (પતંગની બે બાજુ)નું કતરાવું (બચીને કિનારેથી નીકળી જવું) પાલક્રિયા ના : સળગતા શબના મસ્તકને
વાંસડાથી ફોડી નાખવું
પાન જો જોડ઼ી ન રહના : કફનની કોડી પણ ન રાખવી (કમાણી વેડફી મારવી)
જાન જો જોડ઼ી ન હોના યા રહના : કફનની કોડી પણ ન હોવી (અતિ દરિદ્રતા હોવી) ન જાડુ વર્ ડના : કફન ચીરીને ઊભા થવું (એકાએક ઊઠીને બેસવું)

Page #454

कफन सिर से बाँधना
૪૪૯
कलेजा निकालकर धर०
નવું વર્તન કલાઈ (બહારનો ઓપ) ઉખેડી નાખવી (ગુપ્ત રહસ્ય પ્રગટ કરી દેવું)
નમ વન : કલમ કરવી (છોડ વગેરેને કાપવા) સનમ ધિલના: કલમ ઘસવી (લખવું)
નામ ઘનાના: કલમ ચલાવવી (લખવું) વેતન વૂમનાઃ કલમ ચૂમવી (શૈલી-લખાવટ-ની પ્રશંસા કરવી) નમતોના યાતપતોરના: કલમ તોડીને મૂકી દેવી (અત્યંત અનોખું માર્મિક અને હૃદયસ્પર્શી વર્ણન કરવું)
ના ૩છનના : કલેજું ઊછળવું (દિલ ધડકવું). વજોના શાંપના : કલેજું કાંપવું (દિલમાં ધ્રુજારી
થવી)
ન સિર વધવા : કફન માથે બાંધવું (મરવાની તૈયારી સાથે નીકળવું) વારના: કબાબ કરવો (બાળવું-મૂંજવું; ઘણું દુખ આપવું) બાર મેંદી : કબાબમાં હાડકું સુખોપભોગમાં
બાધક વવા ના કબાબ થઈ જવું (ક્રોધથી સંત થવું)
જ સાણંદ વન માના: કબરના મોંની ઝાંખી કરી આવવું (મરતાં મરતાં બચવું). વઘ પાંવ નાના: કબરમાં પગ લટકાવવો
(મોતની નજીક આવવું) afમી છ મી છેકયારેક કંઈક ને કયારેક કંઈક (એકઢંગ-નહિ બદલાયા કરતું) મીનરી ક્યારેક ને ક્યારેક (કોઈક ને કોઈક વેળા) મરસના : કમર કસવી (તૈયારી કરવી) રામણોનના: કમર ઢીલી કરવી (આરામ કરવો)
મરકૂટના: કમર તૂટવી; પહેલાં જેટલી શક્તિ ન રહેવી; કામ કરવા જતાં કમર ફાટવી વીર તોડના : કમર તોડવી (શક્તિ સાહસ કે ઉત્સાહ સમાપ્ત કરવો) માપવા નાના: કમર પકડી બેસી જવું (વિપત્તિઓના મારાથી હતોત્સાહ થઈ જવું)
મ7 વધના: કમર બાંધવી (તૈયાર થવું) હમ સીધી જના: કમર સીધી કરવી (આડા પડી
થોડો આરામ કરવો) જમાન ના થાતાનના કમાન ખેંચવી (ક્રોધમાં
આવવું) શમાન ઘટના: કમાન ચઢાવવી (ક્રોધ કરવો) માનસેતીનિતનાના: કમાનથી તીર નીકળી
છૂટવું (હાનિકારક કામ થઈ ચૂકવું) જયાત ઢીના યા જરા સરના : કયામત ખડી
કરવી (પ્રલયકારી ઉત્પાત મચાવવો) રમ પૂરના : કરમ ફૂટવું (ભાગ્ય વણસવું) રવદના : પાસું પણ ન વાળી શકાવું (સૂઈ
પણ ન શકાવું) વરદવનના ચાન્સેના: પાસું બદલવું (પલટવું) # ના: કળ મરડવી (કોઈના દિલને બીજી જ તરફ વાળી દેવું) નાના: કળ વળવી ( નરપના : કળ ન પડવી (ચેન ન પડવું; જીવ ગભરાયા કરવો) નર્ર રઘુના: કલાઈ (બહારનો ઓપ) ઊખડી જવી (અંદરનું રહસ્ય મળી જવું)
વનેના વાદના યા નિતિન : કાળજું કાઢી લેવું (માર્મિક પીડા પહોંચાડવી) જોના ફીના : જીવ ખાવો (બહુ તંગ કરવું). નૈના છત્નની શરના : કાળજું વીંધવું (મહેણાંટોણાંથી કાળજું છેદવું)
ના છત્રનો ફોન : કાળજાની ચાળણી થઈ જવી (કઠોર વચન સાંભળતાં અત્યંત દુખ પામવું) વનેગા જેના: કાળજું છેદવું (મભેદી કડવી વાતો
કહેવી) વજોના ત્રા: કાળજું બળવું (દુખથી સંતપ્ત થવું)
સ્નેગારુડે-ટુ યાદૂ-ટૂવાહના કાળજાના કટકા થવા (શોકથી હૃદય વિદીર્ણ થવું)
ના ફૂટના : કાળજું તૂટવું (હિંમત છૂટી જવી) વન્નેના ઠંડા કરવા : કાળજું ઠંડું કરવું (શાંતિ
આપવી). રાત્રેના સંહાના: કાળજું ઠંડું થવું (શાંતિ મળવી)
નેગા થર-થર રન : કાળજું થરથર કાંપવું (શરીર ધ્રૂજવું) ભેગા થામર હૈ નાના વા નાના : કાળજું દાબી બેસી રહેવું (શીકાવેગને રોકીને બેસી જવું) નેગા થામનાથાપના : કાળજું દાબી લેવું (શીકાવેગને રોકી લેવો) વજોના કૂવાહોના : કાળજું બેવડ થવું (ઉત્સાહ
બેવડાવો) कलेजा धक-धक करना या कलेजा धकधक कर
૪ના વાના થના: કાળજું ધકધક થવું (ભયથી વ્યાકુળ થવું) વાસ્તે ના થવી-સે હો નાના: કાળજું ધક થઈ જવું; ક્ષણભર હૃદયની ગતિ અટકી જવી નેના નિત્રિલર થરના યા પક્ષના : કાળજું કાઢીને ધરી દેવું (અતિપ્રિય વસ્તુ અર્પણ કરી દેવી)

Page #455

कलेजा निकालना.
૪૫૦
कहीं का न रहना
વાજોનાનિવનિયોનિન ના કાળજું કાઢી લેવું (પ્રાણ લઈ લેવો)
ના પત્થર વા વરના: કાળજું પથ્થરનું કરવું (ભારે આઘાત સહન કરવા ચિત્તને નિયંત્રણમાં લેવું). ને નાપસીનના: કાળજું પીગળવું (દયા આવવી) નેના પદના : કાળજું ચિરાવું (માર્મિક વેદના થવી) कलेजा बाँसों या बल्लियों या हाथों उछलना : ચિત્ત યા કાળજું વૈતવેંત ઊછળવું નેગા થૈયા : કાળજું બેસી જવું (ઘોર દુખ કે
ગ્લાનિ થવી) વજોના મોસા : કાળજું ચિરાઈ જવું અત્યંત
મનોવેદના થવી) વજોના હોય મેં તમારા કાળજું બહાર
નીકળી આવવું (ભારે વ્યાકુળ થવું) નેના સન છે નાના: કાળજું અટકી જાય તેવું થવું (હોશ ચાલ્યા જવા)
ના સુકાના: કાળજું સળગવું (અત્યંત દુખ થવું)
ને વોટુ : કાળજાનો કટકો (કાળજાનો એક ભાગ હોય એટલું પ્રિય) નેને ફુલોના: કાળજાના ટુકડા થઈ જવા
(શોકથી હદય વિદીર્ણ થવું) વને પછીયા છાત્રા: કાળજા પર છરી
કે બરછી ભોંકાવી (ભારે આઘાત પહોંચવો) વાપરશુરીયા પછી નાના: કાળજા પર છરી
કે બરછી ભોંકવી (ભારે આઘાત પહોંચાડવો) નેનેપર પત્થર ઉના: કાળજા પર પથ્થર રાખવો (જીવ ખૂબ કાઠ કરવો). નેને પર સાપ નોટના : કાળજા પર સાપ આળોટવો (વ્યથાથી બેચેન થવું; ઇર્ષાથી બળી ઊઠવું; પૂર્વ-ઘટનાને યાદ કરી શોકાકુળ થવું) નેને પર હાથ ઉના : કાળજા પર હાથ મૂકવો (પોતાના દિલને પૂછવું). નેને જૅમાનના કાળજે આગ લાગવી દ્વષ કે ઈર્ષા થવી; તરસ લાગવી; શોક થવો) નેને ઍમના કાળજામાં શૂળની અણી ભોંકાવી (હૃદય પર ભારે ચોટ લાગવી). નેને ફ્રેંડનના : કાળજામાં વસાવવું (પ્યારથી પાસે રાખવું) વને ઉના થાપુના: કાળજામાં ઘૂસવું (ભેદ મેળવવા ઘનિષ્ઠતા વધારવી)
તેને કછ-સી રૂમના વા નાના: કાળજે બરછીના ઘા જેવું લાગવું (ઘેરું દુખ થવું) નેને રેં મા ગુમનાઃ કાળજે ભાલા ભોંકાવા
(કારમું દુખ થવું) વનેને તે નાના: કાળજા સાથે જોડવું; આલિંગન
આપવું નેવર હતા : કલેવર બદલવું (એક શરીર કે રૂપ છોડી બીજું શરીર કે રૂપ ધારણ કરવું) ત્રેવા વના : સવારનો નાસ્તો કરી જવો (મારી નાખવું; ખાઈ જવું) જ મેં ઉના : કાબૂમાં રાખવું (વશમાં રાખવું). સનિશાનના: કાંટો કાઢવો (જૂના વેરનો બદલો લેવો) સંજમિટના: અરમાન પૂરા કરવા; ખટકો કાઢવો સમકતાના પ્રતિજ્ઞા ઉતારવી (બાધા લીધી હોય
તે પૂરી કરવી) વસ ના : સોગંદ ખાવા (પ્રતિજ્ઞા લેવી)
સરથાને સોગંદ ખાવા ખાતર (નામ માત્રનું) #સપના યાત્રિાના યાથરના થાઉના: સોગંદ દેવા-દેવરાવવા (કોઈ વ્યક્તિને કાર્ય કરવા પ્રતિજ્ઞાબદ્ધ કરવી) વાસર ના રહેતા : કશી કમી ના રાખવી (પૂરી શક્તિ બુદ્ધિ ને નિષ્ઠા ખર્ચવી).
નિશાનના : કસર કાઢવી (કમી પૂરી કરવી; બદલો લેવો; વેર પૂરું કરવું). સારું જે છૂટે તે યોધના કસાઈના ઘરના ખીલે બાંધવું (નિર્દય વ્યક્તિના હાથમાં સોંપવું) વા િપતા: ક્લેશ થવો (કષ્ટ પડવું; પરસેવો
ઊતરવો) કસૌટી પર વસતા કસોટી પર કસવું; પૂરી પરીક્ષા કરવી
હા મારતા યા નાના: ખડખડીને હસવું વાર ફૂટના : કાળો કેર વર્તાવો (ભારે વિપત્તિ
આવવી) at aa વ : ક્યાંયનું ક્યાંય (ખૂબ દૂર) વહ શી વાત: ક્યાંની વાત (જૂઠી વાત; ગપું)
હા-સુની હો નાના : કીધું-સાંભળ્યું થઈ જવું; બોલાચાલી કે તકરાર થઈ જવી વફાની સાત દોરા : વાર્તા પૂરી થઈ જવી (મૃત્યુ
થઈ જવું) #હ વ ન ઉના: ક્યાંયનું ન રહેવા દેવું (કશા
કામનું કે કશા આધારવાળું ન રહેવા દેવું) વહાદના: કયાંયનું ન રહેવા પામવું (બરબાદ થઈ જવું; ભારે નુકસાનમાં આવી જવું)

Page #456

काँटा निकालना
૪૫૧
कान में बात डालना
ટાનિત્નિના: કાંટો કાઢવો મુશ્કેલી કે અડચણ ન ઘોનર સુનના : કાન ખોલીને સાંભળવું દૂર કરવી)
(સાવધાનીથી સાંભળવું). વા વોન : કાંટો વાવવો (બુરાઈ કરવી)
ન જ શરના : કાન ગરમ કરવા (શિક્ષા કરવી) काँटे-सा या काँटे की तरह खटकना या चुभना । જાન રેશર સુના યા જાને તેના : કાન દઈને : કાંટાની માફક ખટકવું (કષ્ટ પડવું)
સાંભળવું (ધ્યાનથી સાંભળવું) વૉટા હોગાના: કાંટા થઈ જવું (ખૂબ દૂબળા થઈ કાન ઘરના : કાન ધરવા (ધ્યાન આપવું)
ન રહિયા નાના: કાન ન ધરી શકાવા (કાન માટે વોટ જી તૌત્ર: કાંટાની તોલે (ન વધારે ન ઓછું) અસહ્ય અવાજ આવવો) ક્ષાર પર નોટના: કાંટા પર આળોટવું (પીડાથી વાનરેના કાન પકડવા પોતાની ભૂલ સ્વીકારવી) કણસવું; બેચેન થવું)
નિપના યા પક્ષ નાના: કાન પાકી જવા (એકની શૉટ પરીદના: કાંટામાં ઘસડવું; ખૂબ દુખ એક વાત સાંભળતાં સાંભળતાં પરેશાન થઈ જવું) આપવું
વના શાપર ગૂંગા : કાન પર જૂ પણ ન વ-વ કરના: કાંઉ કાંઉ કરવું (રાડારાડ સળવળવી (વારંવાર કહેવા છતાં પણ વાતમાં કરવી; કાગારોળ મચાવવી).
ધ્યાન ન પરોવવું) || વાલા ના થા ઉના : કાગળ કાળો વેર-પૂંછ દ્વારાના નાના: કાન-પૂંછ દબાવી કરવો કે રંગવો (વ્યર્થ કશું લખવું)
ચાલ્યા જવું (ચુપચાપ ચાલ્યા જવું) વાર શો નાવ : કાગળની હોડી (ન ટકનારી વન પૂના : કાન ફૂંકવા (ગુરુમંત્ર આપવો; વસ્તુ)
બહેકાવવું; કોઈના મનમાં કોઈની વિરુદ્ધ કોઈ વાત વાણી વહેતાના: કાગળના ઘોડા દોડાવવા ઘુસાડી દેવી) (કેવળ કાગળની કાર્યવાહી કરવી; લખાપટ્ટી વાનરના કાન ફાટવા, અવાજોથી કાનને તકલીફ કરવી)
થવી શનિનોકરી: કાજળની કોટડી; કલંકનું સ્થળ #ાન ટન : કાન ફૂટવા; કાન બહેરા થાય એવો काटने या काटने को या काट खाने को दौड़ना અવાજ થવો કાપી ખાવા દોડવું (ખૂબ ક્રોધ કરવો)
શાન બંદૂર ના : કાન બંધ કરી લેવા (ધ્યાન ન વાટે ઘાતા : કાપી ખાવું (ખૂબ દુખકારક લાગવું) આપવું) વેદો તો નહીં : સાવ સ્તબ્ધ થઈ જવું વજન વેદના : કાન વહેવો; કાનમાંથી રસી કે પરુ વહરાન્યૂઃ વજનો ઉલ્લ (ખૂબ મૂર્ખ માનવી). નીકળવો હિનૈના વજ્જરનું કાળજું (નિર્દય હૃદય) ન વ ર ના : કાન બહેરા કરી નાખવા વ૪િ માર નાના: વજનો ઘા થવો (કિંકર્તવ્યમૂઢ (સાંભળનાર કંટાળી જાય એટલી હદે એકની એક થવું).
વાત એના કાને નાખ્યા કરવી) શાહોના: વજ થઈ જવું (સ્તબ્ધ થઈ જવું) નવદના: કાન બહેરા થવા (સાંભળી-સાંભળી શાન ના થા ઉના: કાન આમળવો (દંડ કે કાન દબાઈ જવા). ચેતવણી આપવા કાન મરડવો)
ન મરના યા મર તા: કાન ભંભેરવા (કોઈના નરના: કાન દેવો (સાંભળવું; ધ્યાન આપવું) મનમાં કોઈની વિરુદ્ધ કહીને ઠસાવી દેવું) ન 1 વ્યાં : કાનનું કાચું (વગર સમયે at મનના : કાન આમળવા (કાન પકડી દંડ દેવો; વિચાર્યું બીજાની વાત પર વિશ્વાસ મૂકી દેનારું) શિક્ષા કરવી) વાર વાદના : કાન કાપવા (ચાલાકી લુચ્ચાઈ નાત ના : કાને નાખી દેવું; કહી કે બતાવી
વગેરેમાં વધુ પાવરધા થવું) ht at પરવા યાવન વે પ રના : કાનના कान में तेल या रुई डालना या डालकर बैठना : પડદા ફાટવા (બહુ અવાજોથી પરેશાન થવું) કાનમાં રૂ ભરાવી બેસવું (સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું શાન ઘરોના : કાન ઊભા થઈ જવા (ભય કે કરવું) આશંકાવેળા સાવધ થઈ જવું)
વાન યાન પના: કાનમાં પડવું (સંભળાવું) વાર ઘાના યા જાન હા નાના: કાન ખાવા મેં વાતડાત્રના કાને વાત નાખવી (કોઈને કોઈ (વારંવાર પૂછવું; વારેવારે તકાજો કરવો) વાત કહેવી કે બતાવી દેવી)

Page #457

कान लगना
૪૫ર
किरण फूटना
શાન નાના: કાન લાગવો; કંઈ સાંભળવા ઇચ્છુક
હોવું વાર નવર સુનના : કાન લગાડી સાંભળવું
(ધ્યાનથી સાંભળવું) #ાન નIના કાન લગાડવા (ધ્યાનથી સાંભળવું) શાના-રીરના: કાનભંભેરણી કરવી (બીજાને ન સંભળાય એમ ધીમેથી કહેવું). ની : પાસે કાણી કોડી ન હોવી (સાવ અકિંચન હોવું રાતી પાઈ ન હોવી) વાનો મેં કૅની મા ફેત્રિય જ્ઞાત્રિના: કાનમાં આંગળી નાખી દેવી (કોઈ વાત સાંભળવાનો પ્રયાસ કરવો) નોં–વાન ઘબર જ નાના પાના: કાનોકાન ખબર ન હોવી (કોઈને જાણ જ ન થવી). વાનોં પર હાથ થરના થા ઉના : કાન પર હાથ દઈ દેવા (કોઈ વાત કરવાનો સાવ ઇન્કાર કરી દેવો; આશ્ચર્ય પ્રગટ કરી દેવું) વાનૂનનેહાથ તેના: કાયદો પોતાના હાથમાં
લેવો; કાનૂનની પરવા ન કરી સ્વેચ્છાએ કામ કરવું amક્રિયા દંડ કરવા : કાફિયા તંગ કરવાનું બહુ
પરેશાન કરવું વપિયા તં હોવા : કાફિયા તંગ થવા (બહુ
પરેશાન થવું; વિવશ થવું). પિયા વિનાના: કાફિયા મેળવવા (છંદમાં પ્રાસ મેળવવો; એકસરખી બે વાત ગુણ કે ઉદાહરણ)
ર હો નાના : અદશ્ય થઈ જવું #ામ ગ્રાના : કામ આવવું નાના: કામ ઉપાડવું, જવાબદારી માથે લેવી
- રન : કામ કરવું (સફળ થવું) ઉas at : કામનું (ઉપયોગી). #ામ રત્નના : કામ ચાલવું (કામ ચાલુ રહેવું) #ામ તમામ રાઃ કામ સમાપ્ત કરવું (મારી
નાખવું) શાનિનના : કામ નીકળવું (હેતુ સિદ્ધ થવો) #ામ પના : કામ પડવું (જરૂરિયાત ઊભી થવી). davમર નાના: કામ કરી જવું (પ્રભાવ નાખવો) a Rામરહના કામથી કામ રાખવું પોતાનું
કામ કર્યે રાખવું-વ્યર્થ વાતોમાં ન પડવું) રામધેનુ હોના: કામધેનુ જેવું હોવું (દરેક ઇચ્છા પૂરી કરવાનું સાધન હોવું).
યે વરના : નિરુત્તર કરવું #ાયત્ર હોના: નિરુત્તર થઈ જવું
યા પહો નાના: કાયાપલટ થઈ જવી (રૂપ ગુણ દશા સ્થિતિ બધું બદલાઈ જવું)
વર્લ્ડ વ નાના: કુબેરનો ખજાનો (ખૂબ ધન) વાત
વ વાદોના વનના: કાળનો કોળિયો બનવું (મરણશીલ હોવું) ત્નિ બૅટરોનાં યમરાજની ભેટ થઈ જવું; મરણ પામવું વાત્ર જે મંદ ગાન : કાળના મોંમાં જવું; મરણ પામવું; દેહાવસાન થવું ત્રિા ગક્ષર ભેંસ બરાબર હોના : કાળા અક્ષર ભેંસ
બરાબર હોવા (નિરક્ષર હોવું). વાના વોર: કાળો ચોર (બહુ મોટો ચોર) anતા ઘન : કાળું નાણું (અપ્રામાણિકતાથી પ્રાપ્ત કરેલું ધન) ત્રિા નામ : કાળો નાગ (બહુ હાનિકર્તા વ્યક્તિ) વાપાની હોના: કાળું પાણી હોવું (દેશનિકાલ જેવી શિક્ષા મળ્યા બરાબર હોવું)
નાવાકાર: કાળું બજાર (જ્યાં ચોરીની કે ઓળવેલી ચીજવસ્તુનો વેપાર થતો હોય તેવું બજાર)
ત્રિા Íદ: કાળું મોં (કલંકવાળો ચહેરો) વનિલ પોતના: મેશ ચોપડવી (કલંકિત કરવું) વાની નાગિન : કાળી નાગણ (ભયાનક સ્ત્રી) વાત્રી મેકાળું વરુ (ગદાર વ્યક્તિ; દગાબાજ
વ્યક્તિ ) તે જોતાં કાળા કોસ (ઘણે દૂર) काले पानी भेजना या काले पानी की सजा देना : કાળા પાણીની સજા કરવી (દેશનિકાલની શિક્ષા
કરવી) વળી વટ નેતા : કાશીનું કરવત મુકાવ્યા જેવું
થવું (કઠોરમાં કઠોર દુખ સહન કરવું) જિતને પાની ? : કેટલા પાણીમાં છે ? (સ્થિતિ
યોગ્યતા કે ઓખાત કેટલી છે ?) किताब या किताबों का या किताबी कीड़ा :
ચોપડીનો કીડો (પોથી-પંડિત) થિર માવા, વિધાયા: ક્યાં આવ્યા અને ક્યાં
ગયા ! (આવ્યા ગયાની કશી જાણ ન હોવી) વિના વેરના કિનારો કરવો (અલગ કે દૂર થવું) વિના હરના કિનારો ખેંચવો; દૂર હટવું; સંબંધ
છોડવો વિના નાના: કિનારે ન જવું (અલગ કે દૂર જવું) શિનારે રનના : કિનારે ન લાગવું (દૂર રહેવું) વિના વૈવના કિનારે બેસવું (અલગ રહેવું) કિનારે ના કિનારે રહેવું (દૂર રહેવું, બચવું) કિનારે નાના: કિનારે લાગવું (સમાપ્ત થવું) કિનારે નાના કિનારે લગાડવું કામ પૂર્ણ કરવું) શિર દા : કિરણ ફૂટવાં (સૂર્યોદય થવો)

Page #458

किरकिरी होना
વિન-જિરી હોના : કણ કણ કે કાંકરી કાંકરી થવું; કોઈની આગળ અપમાનિત થવું; બેઇજ્જતી થઈ એમ સમજવું
બિના તદ્દ ના : કિલ્લો જીતી લેવો; અત્યંત કઠણ કામ કરવું જિન્ના માડ઼ જર લેટના : કિલ્લાના ઘેરાવમાં બેસવું (અટળ થઈ બેસવું) જિની યુમાના યા ફેંકના : કારી લગાડવી (યુક્તિ લગાડવી; ઉપાય કરવો)
किस खेत का बथुआ या किस खेत की मूली : કયા ખેતરનું મૂળિયું ? (તુચ્છ; નગણ્ય) જિસમન જીવવા : કયા રોગની દવા ? (કયું કામ કરવામાં લેખે લાગે તેવું ?) સિ મઁહ સે : કયા મોઢાથી (પોતાને દીન-હીન સમજીને)
વિસ તેણે મેં : કયા લેખામાં (તુચ્છ; નગણ્ય) વિસી જા લૂન પીના : કોઈનું લોહી પીવું (કોઈને મારી નાખવું)
વિશી ા નમળ છાના : કોઈનું નમક ખાવું (કોઈના સહારે પોતાની આજીવિકા રળવી) જિસી ી વનના ઃ કોઈનું ચાલવું; કોઈનો પ્રભાવ કે અધિકાર હોવો; કોઈનો અધિકાર ચાલવો જિમી જી મરમ્મત ના : કોઈની મરામત કરવી
૪૫૩
(કોઈની મારપીટ કરવી)
વિસી જી નાની રવના : કોઈની લાલી રાખવી (કોઈની પ્રતિષ્ઠા કે સન્માન સાચવવું) જિમી આપે પાની પાના ઃ કોઈની આગળ પાણી ભરવું (કોઈની આગળ તુલનામાં અતિ તુચ્છ હોવું; ફિક્કા પડવું)
વિસી ને થે તે વંતૂ ચત્તાના : કોઈના ખભે બંદૂક મૂકી ફોડવી (કોઈ બીજા દ્વારા કામ કરાવવું)
किसी के घर में आग लगाकर अपना हाथ सेक તેના કોઈના ઘરમાં આગ લગાડી પોતાના હાથ શેકવા (પોતાનું કામ સાધવા બીજાના ઘરને હાનિ પહોંચાડવી)
જિમી ને આપે તુમ હિનાના : કોઈની આગળ
પૂંછડી હલાવવી (કોઈની ખુશામત કરવી) વિનમી વ્ઝ નામ પર ધૂળના : કોઈના નામ પર થૂંકવું
(કોઈનું સારનરસું જણાવવું) વિજી ને નામ પર તેના : કોઈના નામ ૫૨ રડવું (ઉદાસ; શોભાહીન; પ્રભાવહીન હોવું) જિમી ને પીછે નીવાના હોના : કોઈની પાછળ પાગલ થવું (અત્યંત પ્રેમાસક્ત થવું)
किसी-न-किसी
જિમી ને વત્તયા નોર પર જૂના : કોઈના જોરે કૂદવું (કોઈનો સહારો લઈ આગળ આવી વાત કરવી) જિમી વેઠે નિર્ ઝુમાઁ સ્રોતના : કોઈના માટે કૂવો
ખોદવો (કોઈને હાનિ પહોંચાડવાની ચેષ્ટા કરવી) બિપી જી જાત વનના: કોઈની ઢાલ બનવું (સંકટમાં કોઈની રક્ષા કરવી)
વિધલી વેઠે સ્લિપ્ પ્રાપ્ય યા ખાન તેના : કોઈ માટે જાન
આપવો (કોઈના માટે ખૂબ ભોગ આપવો) વિજસી જે સામને યા આને આવું ાના : કોઈની
સામે આંખો ઉઠાવવી (મોં ઊંચું કરવું) વિસી જે સિર દેવતા યા પ્રેત આના : કોઈના માથે ભૂત સવાર થવું (કોઈના ઉપર ભૂતનો આવેશ હોવો; કામ પાછળ ધૂની થવું)
જિમી જે સિર મેહરા વાઁધના : કોઈના માથે મોડ બાંધવો (વ૨૨ાજા બનાવવો; કાર્યનું શ્રેય આપવું; મોટો ભા બનાવવો)
વિજસી ને હાથ વિના : કોઈના હાથે વેચાવું (કોઈને અધીન થવું)
વિસી જો સ્થૂળના : કોઈના પર થૂંકવું (ધિક્કારવું) વિરમી જો તેવાર ત્નીના : કોઈને જોઈને જીવવું (કોઈ માટે અધિક સ્નેહ હોવો) વિજસી જો ન શિનના ઃ કોઈને ન ગણવું (સૌને તુચ્છ લેખવાં)
જિમી જો નવાના : કોઈને નચાવવું (કોઈ પાસે આપણી મરજી મુજબ કામ કરાવવું) વિજસી જો પના : કોઈના પર ઊતરવું (કોઈને રૂપરંગ પ્રકૃતિ આદિમાં સમાન હોવું)
જિસૌ ો ઉડાવવી)
વનાના : કોઈને બનાવવું (કોઈની હાંસી
વિલી જો મરના : કોઈને ભરાવવું (કોઈના મનમાં એવી વાત ઠસાવવી કે જેની વાત કરી હોય એનો એ વિરોધી થઈ જાય)
વિસી જો મૂડના : કોઈને મૂડવું (ઠગવું; છેતરવું) જિસી છૂટે તે વાધના : કોઈ ખૂંટે બાંધવું (લગ્નથી
જોડવું)
જિતી શ્વેત ની મૂલી ન સમજ્ઞના : કોઈ ખેતરનું
મૂળિયું ન સમજવું (નગણ્ય કે તુચ્છ સમજવું) જિસી જે ગીત ગાના : કોઈનાં ગાણાં ગાવાં (કોઈનાં વખાણ કરવા)
किसी चीज या काम आदि का नाम न लेना : श्रे ચીજનું નામ ન લેવું (કદી ન કરવું) જિમી ચીન પર તાત મારના : કોઈ ચીજ પર લાત મારવી (ઉપેક્ષા કરવી) જિ-ન-ીિ : કોઈ અને કોઈ (એક ને એક)

Page #459

किसी पर आ बनना
૪૫૪
कुछ पल्ले न पड़ना
પડવી
જિસ પર મા ઘનના : કોઈના પર આવી બનવું લિસા હતમ ા તમામ યા પવિશ્વ ને નાના : (વિપત્તિ પડવી)
કિસ્સો પૂરો થઈ જવો (ઝઘડો પૂરો થવો; કિસી પર શોધ યા ગુસ્સા તારના : કોઈના પર મરવું) ગુસ્સો ઉતારવો (કોઈનો ગુસ્સો કોઈના પર ર૬ ૩છાત્નના : કાદવ ઉછાળવો (બદનામ ઉતારવો)
કરવું) કિસી પર નાના: કોઈના પર જવું (એના જેવાં રૂપ # સન : કાદવમાં ફસાવું (સંકટમાં રંગ ને સ્વભાવ-લક્ષણ હોવાં)
ઘેરાવું) લિસી પર ગયા તવીયત નાના: જીવ આસક્ત હું જાદના : કીડાએ ડંખ મારવો (બેચેની થવો (ખૂબ લાગણી એકઠી થવી)
આવવી) લિસી પર વરસ પના: કોઈના પર વરસી પડવું કે પના : કીડા પડવા (ખરાબી આવવી) (એકાએક ક્રોધપૂર્ણ વાતો કરવી)
રે નાના : કીડા લાગવા (કીડાથી ખવાઈ જવું fી પર વીતા : કોઈના પર વીતવું; વિપત્તિ કે નષ્ટ થવું)
માઁ વોઃ કૂવો ખોદવો (બીજાનું બૂરું કે અહિત વિતી પર મરા : કોઈના પર મરવું (કોઈને થાય એવી સામગ્રી તૈયાર કરવી) અત્યધિક સ્નેહ કરવો)
વયાëજના: કૂવે-કૂવે ઝાંખી વળવું (ઘણી લિસી પર હાથ છોડ્રના: કોઈના પર હાથ છૂટા જગ્યાએ શોધી વળવું) મૂકવા (કોઈના પર મારઝૂડ કરવી)
૩ë વા યા પ-મંડૂક કૂવામાંનું દેડકું કિસી સે મચ્છીતર સમક્ષના: કોઈને અચ્છી રીતે | (ખૂબ ઓછી જાણકારીવાળું હોવું).
સમજવું (બરાબર દંડ દેવો; ખૂબ બદલો લેવો) कुएँ पर से प्यासा आना या लौटना या लौट आना જિન્સી સે ની હિરના: કોઈનાથી જીવ ફરી જવો કૂવેથી તરસ્યા પાછા આવવું (કાર્ય સફળ થવાની (લાગણી છૂટી થઈ જવી)
આશા હોય તે સ્થળેથી જ નિષ્ફળતા સાથે પાછા fી સ્થાન પર જીવોના : કોઈ સ્થાન પર આવવું) શિયાળોએ લાળી કરવી (ઉજ્જડ કે નિર્જન થઈ છે જે જૂના કૂવામાં કૂદી પડવું, જોખમનું કામ જવું)
કરવું વિક સે કુછ નેના-ના: કોઈથી કંઈ લેવું-દેવું ખેંડાનના યાત્રા : કૂવામાં નાખી દેવું (સંબંધ કે વ્યવહાર રાખવો)
(જન્મ જ નષ્ટ કરી દેવો) મિતમાનમાની કિસ્મત અજમાવવું (કામ કરી મેં વાત્મના કૂવામાં વાંસ નાખવો; ખૂબ જોવું કે કદાચ સફળતા મળી જાય)
શોધ-તપાસ કરવી લિત વા ઘન : કિસ્મતનું ધણી (ભાગ્યશાળી) ઈ માં પન્ના: કૂવામાં ભાગ પડવી (સૌનો મિત વ ર : કિસ્મતનો ફેર (જમાનાની પાગલ જેવો વ્યવહાર કરાવો). | ઊલટફેર; દુર્ભાગ્ય).
gયારેયોનના કૂવામાંથી બોલવું (એટલું વિગત 1 મારા : કિસ્મતનો માર્યો (અભાગી; ધીમું બોલવું કે સંભળાય નહિ). ભાગ્યહીન)
છે 81 = ઉનાઃ કશું ઉઠાવવાનું ન રાખવું વિમત ત્રિાવ : કિસ્મતનું લખ્યું; જે ભાગ્યમાં (યથાશક્તિ પ્રયત્ન કરવો) લખાયું હોય તે
કુછ ક્ષા-વૈસા : કંઈક એવું તેવું (સાધારણ કે શિત વયમિતપર રોના: કિસ્મતને રડવું મામૂલી; કંઈક ગરબડ) (દુર્ભાગ્ય પર શોક કરવો)
છ ર ટ્રેન : કંઈક કરી નાખવું (જાદુમંત્ર કરી તિવૃત્તના વમળનાથા નાના: કિસ્મત દેવો) ખૂલવું (પ્રગતિ થવી)
છે ના કંઈક કહેવું (કટુ-વચન કહેવું) રિતિકવાના યાદોંગાના કિસ્મતને છે દત્તે ન જાનના: કંઈ કહેવાનું ન બનવું કંઈ ઠોકીને કે કોસીને રહી જવું (દુર્ભાગ્ય પર શોક કહી ન શકાવું) કરવો)
છા છે: કંઈકને કંઈક (વિપરીત) શિર્માત નડ્ડના : કિસ્મત લડવું (ભાગ્યની પરીક્ષા છ પત્ને તપના : કંઈ પલ્લામાં ન પડવું (કંઈ થવી)
પ્રાપ્તિ ન થવી)

Page #460

कुछ या कोई बात होना
૪૫૫
कोदों देकर पढ़ना.
છા વોર્ડ વાત ના : કંઈ વાત હોવી (કોઈ રહસ્ય હોવું; કશુંક ભેદી હોવું) છ સ્નેના જના: ન કંઈ લેવું ન કંઈ દેવું (કોઈ પ્રયોજન ન રહેવું) છાથરમાના: કશું હાથ ન આવવું (કંઈ લાભ ન થવો) છો કંઈક છે (પ્રત્યેક પરિસ્થિતિમાં)
કે નાના : કંઈક થઈ જવું (શારીરિક વિકાર, રોગ, દુર્ઘટના, પ્રેત-બાધા આદિ આવવું) ફરવા : કટ્ટી કરવી (છૂટા થઈ જવું)
દિના : કૂતરું કરડવું (પાગલ થવું) कुत्ते की चाल जाना, बिल्ली की चाल आना : કૂતરાની ચાલે જવું ને બિલાડીની ચાલે આવવું (બહુ જલદી જવું-આવવું). જે શ્રી નીંદ્ર સોના : કૂતરાની ઊંઘે સૂવું (થોડા અવાજે જાગી જવાય એવી ઊંઘ લેવી) જે શી કુમ ૪ નહીં હોતી: કૂતરાની પૂંછડી કદી સીધી નથી હોતી; દુષ્ટ માણસ પોતાનો સ્વભાવ બદલી નથી શકતો.
પૌતમના કૂતરાના મોતે મરવું (અત્યંત દુર્દશા ભોગવતાં મરવું). Mા ના થા ગુણ ગાતા : કુલ્લું થઈ જવું (ફૂલી જવું; અત્યંત પ્રસન્ન થવું) તુવેર યા વોર યા કળાના યા : કુબેરનો ખજાનો; અઢળક ધન
શી વરિયા : કોળાનું ફળ (અતિ દુર્બળ વ્યક્તિ ) રણી સેના : ખુરશી આપવી (માન આપવું) ૩eત વ પ યુદ્ધના : કુળનો દીવો બુઝાવો
(નિર્વશ થવું) વાલ્ફિયા , સેના : કુલડીમાં ગોળ વાટવો
(છુપાવીને કામ કરવું) કુર્તી થાન : કુસ્તી ખાવી (કુસ્તીમાં હારી જવું)
તો મારના:કુસ્તી મારવી (કુસ્તીમાં જીતી જવું) દરામપના: હાહાકાર મચવો (ઘણી વ્યક્તિઓનું એકસાથે રોવું-ફૂટવું). હરામ મવાનાઃ હાહાકાર મચાવવો (અશાંતિ ફેલાવવી; ભયનું વાતાવરણ કરવું). pઘ વર નાના: કૂચ કરી જવી (મરી જવું; ચાલ્યા
જવું) વાર વાઉં યા નવા નાના: કૂચનું ડેકા નિશાન બનાવવું (સેનાનું યુદ્ધપ્રસ્થાન થવું).
વોલના : કૂચ બોલવી (સેનાને પ્રસ્થાનનો આદેશ મળી જવો)
-ર ર મ ોના કૂટી-ફૂટીને ભરેલું હોવું (અચ્છી રીતે કસી-કસીને ભરેલું હોવું) છૂપ-મંડૂ: કૂવામાંનું દેડકું (મર્યાદિત જાણકારી અને અલ્પ અનુભવ ધરાવનાર વ્યક્તિ) ગુ વતનના: કાંચળી બદલવી (રૂપ વસ્ત્ર રીતિ નીતિ બદલવાં) જિયતિતનવવરના: કેફિયત તલબ કરવી (કારણ પૂછવું) તારું પાડવા રસના : કોઈ ઉપાય બાકી ન
રાખવો (સખતમાં સખત પરિશ્રમ કરવો) છોરું રીનઃ કોઈ ચીજ છે (ઘણી મહત્ત્વપૂર્ણ અને
સુંદર વસ્તુ હોવી) સોહેં--હું કોઈ ને કોઈ (આ નહિ તો તે; એક
નહિ તો બીજું) સો વાતષ્ઠા રાઉના: કોઈ વાત બાકી ન રાખવી (યથાશક્તિ બધા ઉપાયથી કામ લેવું) જો વાત નહીં : કોઈ વાત નહિ (કોઈ ચિંતા નહિ; કંઈ પરવા નહિ) વોર્ડ વાત હોના: કંઈ વાત હોવી (કશું રહસ્ય હોવું)
નાના: કૂખ ઊજડવી (સંતાન મરી જવું) કોણી મૉઘ કૂખની આંચ (સંતાનનો વિયોગ) વણ લુનના : કૂખ ઊઘડવી (વંધ્યત્વ દૂર થવું)
હોતા થા મારી નાના : કૂખ બંધ થવી (ગર્ભ ન રહેવો; સંતાન ન હોવું) શોક મના: કૂખ ભરાવી (સંતાન જન્મવું) શો-મ સે મરી-પૂરી ના : કૂખ માંગથી ભરીપૂરી રહેવી (પુત્ર તથા પતિનું સુખ પ્રાપ્ત થવું) યા લિકાના: કોઠો બગડવો (બદહજમી થવી) વડા સાહોના: કોઠો સાફ હોવો (પેટ સાફ હોવું) કોટી હોનના : કોઠી ખોલવી; આફતની દુકાન
ખોલવી કોઈ રત્નના : કોઠી ચાલવી; લેણદેણનો વ્યવહાર
હોવો સો વૈઠા : કોઠી બેસવી (દેવાળું નીકળવું) કોપર વૈદના: કોઠા પર બેસવું (વેશ્યાનો વ્યવસાય
કરવો) વોટ બેંદિર મરમીના: કોઠાઓમાં ચિત્ત ભરમાવું
(અનેક પ્રકારની આશંકાઓ થવી) વઢવાણ: કોઢમાં ખુજલી (દુ:ખ પર દુઃખ) શો તનના : કોદરા દળવા (કોઈને ચીંધી એને
બાળવાનું કામ કરવું) સત રેર પાયા નીરવ : કોદરા આપીને ભણવું (અધૂરી ઢંગ વગરની કેળવણી લેવી)

Page #461

कोना-कोना ढूँढ़ना
૪૫૬
खड़िया में कोयला
ના-ના જૂના: ખૂણેખૂણો શોધવો (બધી વન વિકસતા હોતા હૈ: કોણ કોનું હોય છે? (કોઈ જગ્યાએ શોધી વળવું)
બીજાને મદદ નથી કરતું.) સોનાક્ષના ખૂણે ભરાવું; સંતાવું
નવપૂરાયા પાયા થી કોલ (પ્રતિજ્ઞા)નું વોર-સરસવના : વત્તાઓછાપણું ન રાખવું પાકું (સત્યવાદી) (બધી સંભવિતતાઓ તપાસવી)
વચા વના હૈયાવચા ને કહેવાનું છે? વોર તવના : કિનારી કે છેડો દબાવો (લાગમાં (વાહ વાહ!) આવવું).
વાલિયા : શું કર્યું? (ઘણું બૂરું કર્યું !). વોરા ગવાતા કોરીકટ જવાબ આપવો (સાફ વાછરા વયા-કયા છે? શું; કંઈ; શું શું કંઈ! ઈન્કાર કરવો)
(બધું જ) જૂના જૈન: ઘાણીનો બળદ (ઘાંચીના બળદ વા-વચાર કિયા : શું શું નથી કર્યું? (બધું જ કર્યું જેવો ખૂબ મહેનત કરનારો માણસ) હોજૂદ એક યા ના નાના : ઘાણી ચાવાયાવાલા શું ખાઈને ? (કોના બળ કાપી એ લાકડાની મોગરી બનાવવી, થોડા લાભ પર ?) માટે મોટું નુકસાન વેઠવું
ક્યા હૂવ : શું ખૂબ ! (વાહવાહ; ઘણું સરસ !). શોર ટૂનાામાનાયાસેના: કોસના કોસ વાવનારો: શું ચલાવો છો ? (શી ચર્ચા કરો છો? દૂર રહેવું ઘણું દૂર રહેવું, ભાગવું)
બરાબરી નથી થઈ શકતી.) સ્રોટીન મધના યા વિના રોકકળ કે કકલાણ વયા ચીન : શી ચીજ છે ! (તુચ્છ છે; કંઈ નથી !) મચવું (ઘણાનું ભેગા થઈ રોવું-ફૂટવું)
વા ગાતા હૈ: શું જાય છે? (કંઈ નુકસાન નથી.) વૌમારા માતા : કાગારોળ મચાવવી (સખત વા મને શું જાણું? (માલૂમ નથી.) જોરશોરથી શોર મચાવવો)
ચા પડી હૈ: શી પડી છે? (કંઈ જરૂરિયાત નથી.) શ િ મોન વિના : કોડીઓના ભાવે વસ્થા મુના નૈ: શું શેકી લેશો ? (શો લાભ ઉઠાવી વેચાવું (સસ્તા કે ઓછા ભાવે વેચાવું)
લેશો?, શું કરી લેશો ?). વ વન વા નહોતા : કફનની કોડી પણ ન વા પંદલિલામો?: શું મોં દેખાડશો? (શરમાવું હોવી (બિલકુલ ગરીબ હોવું)
પડશે; શો જવાબ દેશો ?) ની વાવ હોના: કોડીની કિંમત જેટલાય વા યદરવા વદ : શું આ ને શું પેલું? (જેવું ન હોવું (બેકાર હોવું)
આ તેવું એ; બન્ને તુચ્છ છે.) વડી વે તીન કા તીન-તીર હોનાઃ ટકાના ત્રણ વચા સપના : શું સમજવું? (કશું ન સમજાવું.). હોવું
કયા સેવવારકાનના યા નાના: શુંનું શું કરી कौड़ी को न पूछना या कौड़ी को न लेना : દેવું (પરિવર્તન ઉપજાવી દેવું)
કોડીભાર પણ ન પૂછવું (નકામા હોવું) વયા સે વ તો નાના : શુંથી શું થઈ જવું (દશા કે कौड़ी-कौड़ी अदा करना या चुकाना या भरना સ્થિતિ ઊધી થઈ જવી) : કોડીએ કોડી ચૂકવવી (દેવું પૂરું ચૂકવવું) વોં નહીં કેમ નહિ ? (અવશ્ય) જી-સી વો હતા: કોડી કોડીનું કંગાળ ક્રોધ નાના: ક્રોધ પી જવો (ક્રોધ દબાવી દેવો) (અત્યંત નિર્ધન)
ઉનાના ધરના : ખજાનો ભરવો (ખૂબ ધન કમાવું) વીડી-ડી ગોડા: કોડી કોડી કરી ભેગું કરવું ઘટા પેંડાત્રના ખટાવા માટે નાખવું (એમનું એમ (થોડું થોડું કરી કષ્ટથી ભેગું કરવું)
અનિશ્ચિત પડ્યું રાખવું) ડી-ડી લૉતો તે પક્ષના: કોડી કોડી દાંત રાટપી : ખટાશમાં પડવું (એમનું એમ લઈ પકડવું (ઘણી કંજૂસાઈ કરવી)
અનિશ્ચિત રહેવું) ફોનના: કોડી બળવી (ભૂખ કે ક્રોધ આદિથી રાશિવાર વનના તલવારના ભોગ બનવું; શરીર તપવું)
મરવું પડવું યૌ િવે પીછે વેદના: કોડી પાછળ રહેવારના ઊભું રાખવું (મુલતવી કે બાકી રાખવું) ઈમાન વેચવો (થોડા લાભ માટે બેઈમાન થવું) ૬ નવાવ ઊભો જવાબ (સાફ ના)
સા મેંદસ્નેક્ષર : કેવું મોટું લઈને લિજ્જાને ઘફિયા મેં વયના: ખડી (માટી)માં કોયલા (સારા લઈ કોઈ કામ કરવા અશક્ત હોવું)
સાથે નરસાનો સંયોગ)

Page #462

खड़ी पछाड़े खाना
લડ઼ી પછાડું છાના : ઊભી પછાડ ખાવી (ઊભા થઈ થઈ પછાડો ખાવી)
હડ઼ી સવારી માના : ઊભી સવારી આવવું (તરત પાછા વળી જવા તૈયાર હોવું) ડું-ઘડ઼ે પિરના યા નૌટના : ઊભા ઊભા પાછા વળવું (તરત કે ઝટ પાછળ વળવું) હતમ તત્તા : ખતમ કરવું (સમાપ્ત કરવું; મારી નાખવું)
લવર વહુના યા પત્તા : ખબર ફેલાવી (અફવા ચાલવી)
લવર નળના : ખબર પડવી (પત્તો મળવો) લવર તેના : ખબર લેવી (કોઈની સેવાચાકરી કરવી; દંડ દેવો કે મારપીટ કરવી)
હમ ાના : નમી પડવું (નીચું જોવું; હારવું) ભ્રમ ોના યા વખાના થા મરના : ઝૂકીને જાંઘ ઠોકવી (કુસ્તીવેળા જાંઘ પર મુક્કો મારી સામેના હરીફને પડકાર આપવો)
ઘા-હોટા પરલના : ખરુંખોટું પારખવું (સારાખોટાની પરખ કરવી)
રાવ પર ચટ્ટાના : સંઘાડા પર ચઢાવવું; કસોટીએ લેવું
રી-હારી સુનાના : ખરેખરું સંભળાવી દેવું છરી-છોટી મુનાના : ખરુંખોટું સંભળાવવું ( સારું કે ખોટું કહી દેવું)
વર્ષ નાના : ખર્ચ ઉઠાવવો (ખરચ-ભાર વેંઢારવાં) લઈ પત્નનાઃ ખર્ચ થવું કે ચાલવું (ખર્ચો પૂરો પડવો) સર્ચ ચત્તાના : ખર્ચ ચાલ્યા કરવું (ઘર ચલાવવા જરૂરી હોય તે બધો વ્યય કર્યા કરવો) ઘટેિ મરના યાત્નેના : નસકોરાં બોલવવાં (ઘસઘસાટ ઊંઘવું)
તવતી પડ઼ના યા મત્તા : ખળભળાટ મચવો (હલચલ કે દોડાદોડ મચવી) લખિયાન વરના : ખળું કરવું (કાપેલા મોલનું ખળું કરવું; અસ્તવ્યસ્ત કે નષ્ટ કરવું) સ્વારૂં તે નિષ્ઠા ાં મેં જૂના : ખાઈમાંથી ખાધરામાં પડવું (એક આફતમાંથી નીકળી બીજી આફતમાં સપડાવું)
વાળ નડ્ડાના(વિતી જી ): કોઈની રાખ ઉડાડવી; મશ્કરી કરવી
પાળ તડ઼ના(વિન્સી ી): રાખ ઊડવી (ઉજ્જડ થવું)
વાળ છાનના : રાખ કે ધૂળ ચાળવી (બહુ શોધવું) હા ડાભના : રાખ કે ધૂળ નાખવી (એબ છુપાવવી; ધિક્કારવું; અપમાનિત કરવું)
૪૫૭
खिचड़ी पकना
વાવ છાંવના : ધૂળ ફાકવી (અહીંતહીં ઘૂમવું; માર્યા માર્યા ફરવું)
રાવળ વરસના : રાખ વરસવી (વેરાન બની જવું) હા મેં મિત્ત્તના ઃ રાખમાં કે ધૂળમાં મળી જવું; નાશ પામવું
હા મેં મિત્તાના : રાખમાં મેળવવું; નષ્ટ કરવું; નિર્ધન બનાવવું
હાજા ડ઼ાના : ઢાંચો કે યોજના કરી નાખવી (ઉપહાસ કરવો; મશ્કરી કરવી) હા નાના : ખાઈ જવું (મારી નાંખવું) ઘાટ ૮ના (વિજસી ની ) : ખાટલાનું વાણ કાપવું (એટલા માંદા હોવું કે એ દરદીનાં પેશાબ-ઝાડા માટે ખાટલાનું વાણ કાપવું)
હાટ પડુના : ખાટલો પકડવો (એટલા બીમાર થઈ
જવું કે ખાટલા પરથી ઊભા ન થઈ શકાવું) લાટ મે તારા નાના : ખાટલેથી ઉતારવું (મરણ વેળા ખાટલેથી ઉતારી ભોંય પર ચોકા પર નાખવું) કાટ તે નાના : ખાટલાને વળગવું (એટલા બીમાર પડી જવું કે ખાટલેથી ઊઠી ન શકાવું) લાતા હોનના: ખાતું ખોલવું (કોઈ સાથે આપલે શરૂ કરવી)
સ્વાતિ જ્ઞમારણના : માનજમા રાખવું;વિશ્વાસ રાખવો કાના માના : ખાવું કમાવું (મહેનત-મજૂરીથી પૈસા કમાઈ ગુજારો કરવો)
છાના ન પચના : ખાવું ન પચવું ( ચેન ન પડવું) હા પા હાલના યા છા પી કાલના : ખાઈ-પી નાખવું (ખર્ચી નાખવું)
પ્લાને જો રાતના : ખાવા ધાવું (મારવા તૈયાર હોવું) હાર્ છના : ખાર કે કાંટો ખાવો (દાઝે બળવું; દ્વેષ રાખવો)
કારવા ચૈતના ખાર કે કાંટો ખાઈબેસવું; પ્રથમથી જ દ્વેષ કરવો
खाल खिंचवाकर उसमें भूसा भरवा देना या खाल વિંચવાના : ખાલ ખેંચાવી ભૂસું ભરવું (સખત શિક્ષા કરવી) છાતહીંષનાયા પેડુના : ખાલ ઉતરડવી (સખત મારપીટ કરવી)
હાતમા વરના : ખાલસા કરવું (જપ્ત કરી લેવું) હિંઘા-હિંવારદના: ખેંચાયા-ખેંચાયા રહેવું (અલગ કિનારે રહેવું)
વિષડ્ડીસ્કિતાના : ખીચડી ખવરાવવી; જાનવાળાને કાચું ભોજન આપવું
ચિડ્ડી પળના : ખીચડી પાકવી (ગુપ્ત ષમંત્ર રચાવું)

Page #463

खिचड़ी पकाना
૪૫૮
खेत कमाना
દેવું)
વિઘ પક્ષના : ખીચડી પકાવવી; ગુપ્ત કાંઈ દૂર થના(યાત્રા ) ખૂન (લોહી) ઊભરાવું સલાહ થવી
(ક્રોધથી લાલ થવું) વિવહી હોના: ખીચડી થઈ જવું ( કોઈ વાળ કાળા હૂન(ગૌર)નીનારના ખૂન-પસીનો એક ને કોઈ ધોળા એમ બે વસ્તુનું મળવું)
કરવાં (કઠણ પરિશ્રમ કરવો) વિન્ની વફાના : હાંસી કે મજાક કરવી
ઘૂન રા: ખૂન કરવું (હત્યા કે કતલ કરવી) faસિયા નાના: ખસિયાણા પડવું; રિસાવું; ખિજાવું - ધૂન પૂંટણીવાર નાના: ખૂનનો કોળિયો પીને
સિયાની દૈલી : ખસિયાણા પડ્યા હોઈએ તે દૂર રહી જવું (અતિ ક્રોધનો આવેગ સહી લેવો) કરવા હસવું તે
ધૂન વહાલા: લોહીનું તરસ્ય (હત્યા કે વધ કરવા gવ તૈના(૨૮): ખેંચી લેવું (દવા આદિથી દર્દ આતુર હોવું) દૂર કરવું)
ી ની શાન કહાન: લોહીની નદીઓ થવસેના(મનયાચિત્ર)ઃ ખેંચી લેવું, આકર્ષિત વહેવડાવવી (ધણો માનવ-સંહાર કરવો) કરવું
જૂન મૉલૂરૂનાના લોહીના આંસુથી રોવરાવવું ઊંન્નેના(હાથ): ખેંચી લેવું (કોઈ કામબંધ કરી (ખૂબ વધારે સતાવવું)
દૂર મૉજૂ ના લોહીના આંસુથી રોવું (અતિ વીર વટાના: ખીર ચટાવવી (બાળકને પહેલવહેલું મુસીબતોથી ખૂબ દુખી હોવું) અન્નપ્રાશન કરાવવું)
દૂર-: ખૂનખરાબી હોવી (કાપાકાપી વીરે- તરવદના ખીરું (કાકડી જેવું હોવી) ફળ) અને કાકડીની જેમ કાપવું (ધડાધડ કાપવું) હૂન દુહોના:લોહી ઊડી જવું (અત્યંતડરી જવું) હીરાના યાત્નિના : દાંતારાપણું દેખાડવું દૂત હનના વાહન ઇના: લોહી ઊકળી ઊઠવું (એવું હસવું કે દાંત દેખાઈ પડે)
(બહુ ક્રોધ આવવો) gીર મસ્ત : ઘોડાના જીનની ભરતી (નકામી તૂન જયાસર પર વાયા સવાર હોના: ખૂન વસ્તુઓ કે લોકોનો જમાવ)
ગળે કે માથે સવાર હોવું (કોઈને મારી નાખવા gવ પાણાનાઃ તારીફ વાંચવી (બાદશાહતની તૈયાર હોવું) ઘોષણા થવી)
રહૂનાના : લોહી ગરમ થવું (બહુ ક્રોધ આવવો) gવા જો નાદ : ઈશ્વરનું રક્ષણ (ઈશ્વર બચાવ) ઘૂર વૂલના : લોહી ચૂસવું (ધન ઓળવી લેવું; ખૂબ દુલા હુલા રર : ઈશ્વર ઈશ્વર કરીને (ખૂબ શોષણ કરવું). મહેનત-મજૂરીથી)
દૂરથા સર્વ હોવા ખૂન ઠંડું થઈ જવું (અત્યંત ઉનતા : ખૂલતો રંગ (ઊઘડતો સાફ રંગ). ભયભીત હોવું; ઉત્સાહમાં કમી હોવી) હુન્ની વાત યા કુના બે ખુલ્લી વાત (સાફ કે દૂર વીના : લોહી પીવું (મારી નાખવું; શોષણ
સ્પષ્ટ વાત) खुले आम या खुले खजाना या खुले बाजार या લૂન વહાના(સૂજેલ):લોહી વહાવવું (બહુ મોટી પુત્વે જૈન ખુલ્લેઆમ ખુલ્લી રીતે; કશું સંખ્યામાં જનહાનિ કરવી) છુપાયા વિના).
લૂન વાના (માતા): લોહી વહાવવું (બીજાના gIIમલી ટૂઃ ખુશામતી ટટ્ટ (ખુશામતખોર માટે મરી મટવું; બલિદાન આપવું) વ્યક્તિ )
खून लगाकर शहीद होना या शहीदों में नाम gશી સેના રસના : ખુશીથી ફૂલ્યું ન સમાવું ત્રિાઉના ખૂન લગાવી શહીદ થવું (થોડાં દેખાવકારી (ખૂબ ખુશ હોવું)
કામો કરી મોટા મનુષ્યોમાં સામેલ થવા યત્ન લૂંટ વધના ખૂટે બાંધવું (ખૂબ સારી રીતે યાદ કરવો) રાખવું)
હૂન સવાયાહૂનસિપસવારોના: ખૂન માથે ઘૂટા પડના: ખૂટો દાટવો કે ધરબવો (સીમા સવાર હોવું ( કોઈને મારી નાખવા કે બીજું કંઈ નિર્ધારિત કરવી)
અનિષ્ટ કરવા તૈયાર થવું છૂટે જે વસ્ત્ર પર જૂનાખૂટાના જોરે કૂદવું ખૂન માના લોહી આવવું; રણક્ષેત્રમાં માર્યા જવું (બીજાની મદદના જોરે અભિમાન કરવું) હેત નાના: ખેતર કમાવવું (ખાતર વગેરે નાખી છૂટેપરમારના ખૂટા પર મારવું (તિરસ્કાર કરવો) ખેતરને ફળદ્રુપ કરવું)

Page #464

खेत करना
૪૫૯
गड्ढा गड़हा.
હેત વરસા: ખેતર કરવું (ખેતરને સમથળ કરવું;
ચાંદની ફેલાવવી; યુદ્ધ કરવું હેત છોના: ખેતર છોડવું-ક્ષેત્ર છોડવું (રણક્ષેત્ર
છોડી ભાગવું) હેત રા : ખેતરે રહેવું (રણક્ષેત્રમાં માર્યા જવું) રિત સરના: ખેલ કરવો (બરાબર કામ ન કરવું;
તમાશો કરવા).
ત્ર રત્નના : ખેલ ખેલવો (ચાલ ચાલવી) હેત્ર નાના: ખેલ ખેલાવવો (બહુ પરેશાન કે તંગ કરવું).
નવિના : ખેલ બગાડવો (કામ વ્યર્થ જવું) રહેતા વિના : ખેલ બગાડવો (કામ નિષ્ફળ કરવું) ત્ર સમક્ષના : ખેલ સમજવો (કોઈ કામને રમતવાત સમજવી) રહેનારાના ખેલવું-ખાવું (ખેલવું-ફૂદવું; રમતમાં જીવન ગુજારવું)
ને કાને છે તિર : ખેલવા-ખાવાના દહાડા (ખેલકૂદના દહાડા; રમતના જીવનના દહાડા) ત્રાત્મા મારા: ખેલખેલ કરી મારવું (કષ્ટ દઈ દઈ મારવું) બૈર મનાતા : ક્ષેમકુશળતા માગવી બ્રોન-રહકાર નેતા : કુશળ-મંગળ પૂછવા રોગ કારના : શોધચિહ્ન લૂછવા (પગલાં ભૂંસી
નાખવાં). હોદા પૈસા : ખોટો રૂપિયો (અનીતિનું ધન) खोटी-खटी या खोटी-खरी सुनाना (खरी
ઘોરીનાના) ખરુંખોટું કહેવું (ડાંટવું-ફટકારવું) ટેસિવ રત્નના: ખોટો સિક્કો ચાલવો (કપટ
વ્યવહાર ચાલવો) વોરાના ખોદીને દાટી દેવું (ખૂબ પીટવું;
આકરી શિક્ષા કરવી) રો-
રોજપૂછના ખોદી ખોદીને પૂછવું (અનેક પ્રશ્નો કરી પૂછવું) વોપરી ઘાના ય ા નાના: માથું ખાવું (બહુ પ્રશ્નો કરી પરેશાન કરવું) શોપ વાની નાના: મગજ ખાલી થઈ જવું
(માથું થાકી જવું) બ્રોપદી પુજલ્લાના માથે ચળ આવવી (માર
પડવાની સંભાવના થવી) રઘોડો ની વારના : માથું ટાલિયું થવું (મારી
મારીને માથાના વાળ ખેંચી કાઢવા) હોપી ની હોના ? માથે ટાલિયું થવું (માર પડવાથી માથાના વાળ નીકળી જવા)
હોપડી વાટના યા યાદગાના : માથું ચાટવું (માથું ખાવું; પૂછપૂછીને પરેશાન કરવું) પીપર નાના માથે લાદવું (જબરદસ્તીથી કામ સોંપવું) ઘોપ માનના: ખોપરી છે એમ માનવું (દિમાગની
તારીફ કરવી). ઘોપરા નાના: માથું રંગાઈ જવું (માર પડવાથી
માથેથી લોહી નીકળવું) રણોત્તર ના ખુલ્લા થઈને કહેવું (સાફ કહેવું) ધ્યાનપાયા નિપર વઢના: ખ્યાલમાં આવવું (ધ્યાનમાં આવવું) શ્રાની પત્નાવ પક્ષના : ખાલી પુલાવ પકાવવો (બિનવ્યવહાર કલ્પનાઓ કરવી) गंगा उठाकर कहना या गंगा उठाना या गंगाजली
18ાના : હાથમાં ગંગાજળ લઈ શપથ લઈ કહેવું vહાના: ગંગા નાહવું (દાયિત્વ પૂરું કરી નિશ્ચિત થવું)
નામના ચાહના: ગંગાકિનારો મળવો (મૃત્યુ થવું). iડાતાનીરના દોરા-તાવીજ કરવાં (ભૂતપ્રેતની
અસર કાઢવા મંત્રતંત્રનો આશરો લેવો) બંધ મિનના : ગંધ મળવી (થોડો પત્તો મળવો)
વ્યા ઘાના : ગોથું ખાવું (દગાના ભોગ બની પોતાની હાનિ થાય એમ બેસવું; રોઈ ફેરમાં પડી ભુલાવામાં આવી જવું) નવ વરના: ગજબ કરવો (બહુ હાનિ કરવી) નવ વ: ગજબનું (વિલક્ષણ) સગવદૂરના પા: ગજબ તૂટી પડવો (વિપત્તિ
પડવી; આકાશ તૂટી પડવું) Tગવઢના: ગજબ વહાવવો (કમાલ કરવી; કોઈના માટે ઘોર વિપત્તિ લાવવી)
મરી છાતી હોના:ગજના માપની છાતી હોવી (ખૂબ ઉત્સાહ હોવો; છાતીચલા હોવું) કમર ગમોના : ગજના માપની જીભ હોવી (બહુ બોલનારી જીભ હોવી) ની વટના : (મિલકતની) પોટલી કપાવી (ભારે
રકમ હાથમાંથી ચાલી જવી) ભરી રા : પોટલી કે બચકી કરી દેવું (હાથ પગ
તોડી કે બાંધી કામ પૂરું કરવું; મારી પાડવું)
ર મારના : પોટલી મારી લેવી (લૂંટવું; ઠગવું) અગાના (જર્નાનિ યા ના ) : ગડાઈ જવું
(શરમથી દટાયા બરાબર સ્થિર થઈ જવું) અઠ્ઠયાના ઘોતા: ખાડો ખોદવો (હાનિ
પહોંચાડવી).

Page #465

गड़हा (या गढ़ा) भरना.
૪૬o
गला पकड़ना
લેવું
હા (થા મહા) મરના (વા પટિના) : ખાડો મારા રાપના : ગરદન માપવી; અપમાનિત કરવું; પૂરવો (પેટનો ખાડો મહામુશ્કેલીથી ભરવો) ગળું પકડી બહાર લાવવું દે(યાદ)Ėપના(વારા):ખાડામાં પરિવાર રાત્રેના: ગળું પકડી કામ કરાવી પડવું (વિપત્તિમાં પ્રવેશવું) ડે કુર્તાના: દાટેલાં મદડાં ઉખાડવાં
લિનપડશનિવનિના ગળું પકડી બહાર કાઢવું ૪- કૉનના યા વિનાનાં : ઘડીઘડીને Tલન પછી પરના સા દત્તાના : ગળા પર છરી વાતો કરવી (મરચું-મીઠું ભભરાવી વાતો કરવી) ચલાવવી
તદરના વા નીતિના યા તોડના ગઢ વરપર ગુમારના : ગરદન પર ઝૂંસરી રાખવી જીતવો (ભારે કઠણ કામ કરવું).
(જવાબદારી રાખવી) જૈ નના: ખાડામાં ધકેલવું (ખરાબ માર્ગે રત્ર પર તા-નવાર નાના : ગળા પર તલવાર લઈ જવું)
ચલાવવી મતવિનાના:ગતિકેદશા કરવી (દુર્દશા કરવી; ટીપવું) કરનાર સવારોના: ગરદન પર સવાર થવું; માથા તિના: ગતિ આપવી (મોક્ષ આપવો)
પર સવાર રહેવું નતિ પાના : ગતિ પામવી (મોક્ષ પામવો)
સના : ગળું ફસાવું (ઝંઝટમાં પડવું) નતિ વિનાના : ગતિ બનાવવી (દુર્ગતિ કરવી; પરત કરના: ગળું કાપવું જાતજાતનાં દુ:ખો સહેવાં)
રન હાથ ફેલાયાનના : ગરદન પકડી બહાર જતિ હોના: ગતિ હોવી (જાણકારી હોવી)
કાઢવું Tયા તે દર્દી ઘનવાના : ગધેડાથી હળ ચલાવવું કરવા રેતના : ગરદન રેતડીથી ઘસવી (દગો કરી (ખેતી ઉજ્જડ કરવી)
રૂપિયા લઈ લેવા) થે વાવનાના: ગધેડાને બાપ કહેવો (કામ અરનિયા સેના: ગરદનિયો આપવો (ગળું પકડી કઢાવવા ગમારની ખુશામત કરવી)
બહાર કાઢવું). થે ઘર ના ગધેડા ઉપર બેસવું (આબરૂ કારમો ઇનાયા હોવાની : ગરમ થઈ જવું ગુમાવવી)
(ગુસ્સે થવું) गप या गप्प उड़ाना या मारना या लड़ाना या કરવી સરના ગરમી કરવી; સ્વભાવમાં ગરમી લાવવી દવાના:ડિંગ હાંકવી (ગડું મારવું; શેખી કરવી) અરબી નિવત્રના : ગરમી કાઢવી (ઘમંડ દૂર કરવ; પૌથ વેરના -શપ વરના: ગોલમાલ અભિમાન કાઢી નાખવું) કરવી; ઉટપટાંગ વાત કરવી)
ગર્લ ૩૪ના : ધૂળ ઊડવી પાના: ગમખાવી; સહન કરી લેવું; ક્ષમા કરવી અ ના : ધૂળ ફાકવી (બેકાર ઘૂમવું) કથા સરના : ગયાની યાત્રા કરવી (ગયા જઈ વોરપદુંવના રેતી સુધી ન પહોંચવું (બરાબરી પિંડદાન વગેરે કરવું)
ન થઈ શકવી) કથા-પુનરાયા થા-વીતા:ગઈગુજરી (ભૂતકાલીન) વેદના: ગળું કાપવું (બહુ હાનિ પહોંચાડવી) રે લા વાવના: ગરજનો બાબલો (ગરજ સારુ રત્ના ધુનના : ગળું ખૂલવું (દબાઈ ગયેલો અવાજ યોગ્ય અયોગ્ય ગમે તે કરવા તૈયાર)
સાફ આવવો) સર ઇના: ગરદન ઊંચી થવી (વિરોધ થવો; ના પુદના : ગળામાં શ્વાસ ઘૂંટાવો (શ્વાસ રોકાવો) વિદ્રોહ થવો).
રત્ના પટના: ગળું રંધવું (ગળું દબાવવું; જબરદસ્તી રન આંટી ના : ગરદન ટટ્ટાર રહેવી (ઘમંડથી કરવી) ચકચૂર કે અક્કડ રહેવું)
છુફાની : ગળું છોડાવવું; છુટકારો મેળવવો; નરકુળના:ગરદન ઝૂકવી (પરાજયસ્વીકારવો) પીછો છૂટવો સારવારવાના: ગળું દબાવવું (કંઈ કરવા; આપવા; માત્ર ફૂટના : ગળું છૂટવું; છુટકારો મેળવો; પીછો હાનિ સહેવા લાચાર કરવું)
છૂટવો કરનાના ગળું દબાવું (એટલાબધા આભારવશ મનાવવાના : ગળું દબાવવું; અયોગ્ય દબાવથી કોઈ થવું કે ગરદન ઊંચી જ ન થવી)
કામ કરાવવું રત્ર ઝાના : ગરદન ન ઉઠાવવી (લજ્જિત માતા પવના : ગળું પકડવું (કોઈ કામ માટે કોઈને થવું; માંદગીથી પડ્યા રહેવું; બધું સહી લેવું) જવાબદાર ઠેરવવું)

Page #466

गला पड़ना या बैठना
૪૬૧
गीत गाना
બત્રા પના યા હૈના : ગળું બેસી જવું (શરદી
વગેરેથી અવાજ જવો). નાના સીના : ગળું ફસાવવું (પોતાને સંકટમાં
નાંખવું; પોતાના ઉપર જવાબદારી લેવી) અન્ના હાડુના : ગળું ફાડવું (જોરથી ચિલ્લાવું). રત્નાકના : ગળું ભરાઈ આવવું (રવું આવવું) રત્નાભરમાના ગળું ભરાઈ આવવું (રડવું આવવું) રત્નાતન: ગળે રેતડી ફેરવવી (ગળું કાપવું; ભારે
કષ્ટ પહોંચાડવું) પત્ની- મારે રિના? ગલી-ગલી માર્યા ફરવું (અહીંતહીં વ્યર્થ ચૂમવું)
તારા : ગળે ઊતરવું (મનમાં બેસવું) અત્રે હરઃ ગળાનો હાર (અતિ પ્રિય વ્યક્તિ કે
વસ્તુ) અત્રે છે નીરે વતન : ગળાની નીચે ઊતરવું
(મનમાં બેસવું). અત્રે પના : ગળે પડવું (કોઈ વ્યક્તિની ઈચ્છા
વિરુદ્ધ એની પાસે કોઈએ રહેવું) માને પર છરી વનાના યા વિના : ગળે પર છરી ફેરવવી (ભારે નુકસાન પહોંચાડવું) વધનાથ મહા: ગળે બાંધવું (ઈચ્છા વિરુદ્ધ સોંપવું) અત્રે જે વી કાનના : ગળામાં ફાંસીનું દોરડું
નાખવું ખૂબ દુ:ખ દેવું) અને માના ડાનના : ગળે માળા નાખવી (વર
બનાવવો; પતિ બનાવવો) રાત્રે નાના: ગળે વળગાડવું (માથે મારવું) અને ન તરના (વાત ગાદ્રિ) : ગળે ન ઊતરવું (પસંદ ન આવવું; માનવા તૈયાર ન થવું) દર : ગહન કે ઊંડું પેટ (ગંભીર હૃદયવાળી
વ્યક્તિ જેનો ભેદ ન મળે) ના હાથ મારા : ઊંડો હાથ મારવો (ખૂબ ધન
લેવું; કઠણ પ્રહાર કરવો). જદર યુટના યા છનના : સાથે ઘેરો શ્વાસ લેવો
(દિલોજાન દોસ્તી હોવી) મg hદના યા તરાના: ગાંઠ કાપવી; ખિસ્સે
કાપવું પર: ગાંઠનો પૂરો (ખૂબ ધનવાન)
શા પૂર માં વ : ગાંઠનો પૂરો પણ આંખનો અંધ (વિવેકહીન કે મૂર્ખ શ્રીમંત)
વોત્રના: ગાંઠો ખોલવી; સમસ્યાનું નિરાકરણ કરવું જનોના: ગાંઠ બાંધવી (છેડો બાંધી વરકન્યા
બનવું; કોઈની સાથે ઘનિષ્ઠ સંબંધ બાંધવો). બ. કો. – 30
fau(જયાહY): ગાંઠ પડવી (મનમેળ તૂટવા)
પર ૮ પના : ગાંઠો પર ગાંઠો પડવી (મનમેળમાં પડેલી તિરાડો વધતી જવી) વયના યા મરેં વર્ષોથના ગાંઠે બાંધવું (સદા સ્મરણમાં રાખવું) નિશાનના ગાંઠ કાઢી નાખવી; વેર કાઢી નાખવું નારા સાર પરના : ગાગરમાં સાગર ભરવો (થોડામાં વધુ સમાવવું) ન નિ યા પના : વીજળી પડવી (આફત આવવી) નર-મૂત્રી સમક્ષના : ગાજરમૂળા સમજવું (તુચ્છ
વ્યક્તિ માનવું) નીરવના ગાડી અટકવી (ચાલતાં ચાલતાં કામ
બંધ થઈ જવું). રહી છનના : ઘનિષ્ઠ સંબંધ હે માયા છે મારૂં મહેનતની કમાણી
શા સાથી : સંકટનો સાથી દે શી નવ: સંકટની નાવ છે નિ: મુશ્કેલીના દિવસો હે ને શી મા: ખૂબ પરિશ્રમથી કમાયેલું ધન गारद में डालना या छोड़ना या देना या रखना :
હવાલાતમાં બંધ માત વશરના : ગાલ કરવા (બકબક કરવું) માત્ર પુકાના : ગાલ ફુલાવવા (રિસાવું) જાત નાના ગાલ વગાડવા (ડિંગ મારવી) માત્ર મારના: ગાલ મારવા (મોંમાં કોળિયો નાખવો) પત્નીના: ગાળો ખાવી (ખરાબ વચન સાંભળવાં) માનો નાના : ફટાણાં ગાવાં (વિવાહવેળા આનંદના
ભાગ તરીકે ફટાણાં ગાવાં) Tની તેના : ગાળો દેવી (ખરાબ વચન કહેવા) fજન-શિશિર પર ઉના : ગણીને પગલાં મૂકવા
(સંભાળીને ચાલવું) નિત ને યા નિતિt fજનાને નિg: ગણના
કરાવવા (નામ માત્રને માટે) નિતિ : ગણતરીનાં (બહુ થોડા) નિતી ન હોવા : ગણના ન થઈ શકવી (અગણિત) નિતિ રેંસાનાઃ ગણનામાં આવવું (મહત્ત્વ મળવું) બિનતી હોના ગણાવું મહત્ત્વપૂર્ણ ગણાવું) જિગટવો તાવતના: કાચંડાની જેમ રંગ
બદલવા (પોતાનાં વૃત્તિ કે વ્યવહાર બદલતા રહેવું) શિર વાઁથના : ગાંઠ બાંધવી (સદા સ્મરણ રાખવું)
ત નાના : ગીત ગાવાં (પ્રશંસા કરવી)

Page #467

गुजर जाना
મુખર ખાના : ગુજરી જવું (મરી જવું) ગુડ઼ ગોબર ર તેના : ગોળનું છાણ કરી નાખવું (કર્યું-કરાવ્યું બગાડી નાંખવું) ગુરૂ ોવર હોના ઃ ગોળનું છાણ થઈ જવું (કર્યુંકારવ્યું ધૂળમાં મળી જવું)
:
ગુડ઼દ્દર ના પૂત : જપાકુસુમનું ફૂલ (ઝઘડાનું કારણ)
:
ગુફિયા સંવારના : ઢીંગલી શણગારવી (હેસિયત મુજબ દીકરીનાં લગ્ન કરવાં) મુડિયો ના હેત ઢીંગલીના ખેલ; બહુ સહેલું કામ મુખ્ય જૂના : ગુણ ગાવા (પ્રશંસા કરવી) મુળ માનના : ગુણ માનવા; આભાર સ્વીકારવો ગુવાર નિાલના : ડૂમો કાઢવો (મનમાં દબાવેલો આક્રોશ કાઢી નાખવો)
ગુરુ ઘંટાન : ગુરુ ઘંટાલ (ધુતારાનો સરતાજ) ગુપ્ત તરના : બત્તીનો મોગરો કાતરવો (કાંઈ વિચિત્ર બનવું)
ગુત્ત વનના ( વીપજ યા વિજ્ઞાન) : રાણું કરવું (દીપપાત્ર બુઝાવવું; ફાનસ ઓલવવું) ગુપ્ત ખ્રિસ્તના : ગુલ ખીલવું (વિચિત્ર બનાવ બનવો)
મુક્ત ખ્રિસ્તાના : ગુલ ખિલાવવું; કોઈ અદ્ભુત અચંબાની વાત કરવી
મુત્નને ડ્રાના : મોજમસ્તી ઉડાવવાં (ભોગવિલાસ કે મોજમજા કરવી)
ગુસ્સો
गुस्सा उतारना या गुस्सा निकालना : ઉતારવો (કોઈના ઉપર ક્રોધ કરવો) ગુસ્સા પીના યા ગુસ્સા પી નાના : ગુસ્સો પી જવો (ક્રોધને દબાવી દેવો)
ગુહાર નાના : બચાવવા માટેની બૂમ મારવી મૂળે જાવુડ઼ : મૂગા માણસનો ગોળ (અવિસ્મરણીય આનંદની અનુભૂતિ)
મૂત્તર જા ઝીડ઼ા : ઉમરડાનાં ઊમરાં (ઉમરડાનો કીડો; કૂપમંડૂક)
મૂત્તર જા પૂર્વન : ઉમરડાના ઊમરાનું ફૂલ; દુર્લભ વસ્તુ
મોટી ખમનાયા હૈઠાના ઃ સોગઠું બેસવું (ચાલ સફળ થવી)
મોટી નમાના યા હૈના : સોગઠું બેસાડવું; ચાલ સફળ કરવી
મોટી ભાત વર્ના : સોગઠી લાલ કરવી; સ્વાર્થ
સાધવો
ગોટી નાન હોના ઃ સોગઠી લાલ થવી (યુક્તિ સફળ થાય એવી હોવાથી પૂરો લાભ થવો)
.
૪૬૨
घर आबाद होना
ગોતા પ્લાના : ડૂબકી ખાવી (ગોથું ખાઈ જવું; ફરેબમાં આવી જવું)
ગોતા મારના યા નાTM : ડૂબકી ખાવી (વચ્ચે ગુપચી મારી જવી-જતા રહેવું)
યોર્ તેના ખોળે બેસાવરાવવો (પોતાનો પુત્ર બીજાને દત્તક લેવા આપવો)
ગોદ્ વિનાના : ખોળે બેસાડવો (બીજાના પુત્રને દત્તક લેવો)
ગોલ્ પસર : ખોળો પાથરીને (અત્યંત કાકલૂદીથી વિનંતી કરીને)
ગોદ્ ભરના : ગોદ ભરાવી; સીમંતની વિધિ કરવી (સંતાનની પ્રાપ્તિ થવી; ખોળો ભરવો) શોત્ તેના : ગોદ કે ખોળે લેવો (દત્તક લેવો) ગોવ મૂની હોના : ગોદ સૂની હોવી (નિઃસંતાન હોવું) ગોબર ગળેશ : ગોબર ગણેશ (મૂર્ખ; બુ બેડોળ) ગોરજી ધંધા : ગોરખધંધા (ઝંઝટ; ઝઘડો) ગોલ્ડમાત્ર વરના : ગોલમાલ કરવી (ગરબડ કરવી; કામ બગાડવું)
ગોતી લાના : ગોળી ખાવી (ગોળીથી ઘાયલ થવું) ગોલી મારના : ગોળી મારવી (ગોળીથી મારવું) જોહાર નાના : રક્ષણ માટે બૂમ પાડવી નૌ વા યાર : મતલબનો યાર (સ્વાર્થી) ગૌ નિવૃત્તના : મતલબ નીકળવી (સ્વાર્થ સરવો) ઘૂંટ હિલ્લાના : ઘંટડી બજાવવી (વ્યર્થ કામ કરવું; વ્યર્થ બેઠા રહેવું) ઘટ-ઘટ મેં વસા : ઘટઘટમાં વસવું; દરેક મનુષ્યના હૃદયમાં રહેવું
ઘટ મેં બના યા ચૈના : હૃદય કે મનમાં બેસવું ઘડિયા ગિનના : ઘડીઓ ગણવી (ઉત્સુકતાથી પ્રતીક્ષા કરવી)
ઘડો પાની પડ઼ના : ઘડાના ઘડા પાણી પડવું (બીજાઓ આગળ હીન સાબિત થઈ શરમિંદા થવું) ધન ચર : ધન-ચક્કર (અસ્થિર બુદ્ધિવાળું; મૂર્ખ) યપને મેં પહના : ગોલમાલ કે ગરબડમાં પડવું (ચક્કરમાં ફસાવું) ધમંડતોડ઼ના યાનિાતના : ધમંડ તોડવો; અભિમાન ભાંગવું
ઘમંડ મેં પૂર હોના : ધમંડમાં ચૂર હોવું (ખૂબ અભિમાનમાં હોવું)
પર્ ળન હો નાના : ઘર આંગણા જેવું થઈ જવું; ઘર ખંડેર થઈ જવું
પર આવાત્ ના : ઘર આબાદ કરવું (ઘરમાં વસ્તીની અવરજવર દેખાવી; વિવાહ કરવો) યર આવાર્ હોના : ઘર આબાદ થવું; ઘર વસવું

Page #468

घर उजड़ना
૪૬૩
घास काटना या.
ઘર ના ઘર બાળવું (ઘર નષ્ટ કરવું) પર રોડના : ઘર ફોડવું (ઘરનાં માણસોમાં ફૂટ
૩ના ઘર ઊજડવું (ધરનાં સૌ આઘાપાછાં થઈ જવાં; પત્ની ગુજરી જવી) પર વશરા: ઘર કરવું (રહેવાનું સ્થાન બનાવવું;
મનમાં વસી જવું) પર શા છ : ચાલતા ઘરનું (સંપન્ન; સુખી) પર વમાલી ઘરનો આદમી (પોતાના સ્વજન
જેવી વ્યક્તિ; ઘનિષ્ઠ સંબંધી) ઘર નાના ઘરનું અજવાળું (પુત્ર; સંતાન). પર વવદત્તાને વઢીના ઘર કરડવા દોડતું
હોવું (ઘર સુમસામ ભયાનક અને અપ્રિય લાગવું) ઘર વિરા અન હો નાના : ઘરના દીવાનું
ઓલવાવું (પુત્રનું મરણ થવું) પર રપાટ વ ન ઘર નો , ન ઘાટન (એકે
તરફનો નહિ; નકામો). ઘર વા તોફાન યા સંમાના : ઘરનો ભાર
ઉપાડવો (ઘરની વ્યવસ્થા સંભાળવી) પર ા નામ વોરા : ઘરનું નામ બોળવું (કુળને
કલંક લગાડવું). પર રાતા નાપના થાપનાથાજોના: ઘરનો
રસ્તો માપવો (ઘર તરફ વળી જવું) પરવા કર્ફયાયાવરયા વાહન: ઘરનો વાઘ
(ઘરમાં જ બહાદુરી બતાવનાર) પર શી તરહના : ઘરની જેમ બેસવું (આરામથી
બેસવું). ઘરવી પૂન: ઘરની પૂંજી (પોતાની મિલકત) પર વો હીત : ઘરની વાત (કૌટુંબિક બાબત) ઘર મુ સાત કલર : ઘરની મરઘી દાળ
બરાબર; ઘરની વસ્તુની કદર ન થવી ઘર ઘર રઇના ઘરનું ઘરમાં રહેવું (કોઈ વેપારમાં
ન નુકસાન ન નફો થવો) ઘર-ઘર હોનાના ઘરઘરનું થઈ જવું, વેરણછેરણ
થવું પર-થર રિયો ઘૂ: ઘેરે ઘેર માટીના ચૂલા
(દેરક ઘેર કંઈ ને કંઈ દુખ કે આપત્તિ હોવી) પર પારદ પવારના : ઘર અને ઘાટ એક કરવાં
(કઠિન પરિશ્રમ કરવો) પાનના: ઘેર બેસાડવી; ઘરમાં લાવી રાખવું
(કોઈ સ્ત્રીને પત્નીરૂપે રાખી લેવી) પર તેના ઘર ભાળી જવું (વારેવારે કંઈને કંઈ
માગવા આવવું) પાપના: ઘર કરવું; ઘરવાળી થઈ જવું (પત્નીના
રૂપમાં કોઈના ઘેર રહેવું). પર પંરતરેહના: ઘર બાળીને તમાશો જોવો (ઘર પાયમાલ કરીને મોજમસ્તી કરવાં).
પર હસન : ઘર વસવું (લગ્ન થઈ જવાં) પર વસાન ઃ ઘર વસાવવું (લગ્ન કરી નાખવાં) પf I ના ઘર બગાડવું (કુટુંબમાં ઝઘડો કરાવવા) પર તૈના : ઘેર બેસવું (નોકરી છોડી દેવી) ઘર કે ટી : ઘેર બેઠે રોટલા (વગર પરિશ્રમની
આજીવિકા મળવી) પર છે: ઘેર બેઠે (વગર પરિશ્રમ કર્યો) ઘર પરના : ઘર ભરવું (ધનધાન્યથી પૂર્ણ કરવું) પર મેં ઘરમાં (ગૃહિણીરૂપે) પર ખેંમાતાના:ઘરમાં આગ લગાડવી (સર્વનાશ
કરવો). પર જૈન તૈના: ઘરમાં લાવી રાખવું; ઉપપત્ની કે
રખાત તરીકે લાવવી રમાડું: ઘર જમાઈ (સાસરામાં રહેનાર જમાઈ) પર મૂની મ હના: ઘરમાં શેકી ખાવા ભાંગ
પણ ન હોવી (ખૂબ ગરીબ હોવું) પર ગુદાના ઘર લૂંટાવવું (સર્વસ્વ આપી દેવું) ઘર સે વનિશાનના : ઘરમાંથી પગ બહાર મૂકવો
(મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરવું). પદ-પાદરાપાનીપીના ઘાટઘાટનું પાણી પીવું (બહુ
જગ્યાએ ફરવું; ભટકવું; ઘણા પતિની પત્ની બનવું) પાટા 8ાના: ખોટ ખાવી વાત તાવનાઃ લાગ તાકવો વાત પર વાયા વાત મેં માના: ભાગમાં આવવું પતિ પિના : લાગમાં ફરવું (ખરાબ કરવા તક
સાધવી) વાત મેં હૈના : લાગમાં બેસવું; આક્રમણ કરવા
છુપાઈને બેસવું પતિ ના લાગમાં રહેવું; તાકી રહેવું વાત તનના : દાવ લાગવો વાત નાના: દાવ લગાવવો પાવ પર નામ છિના : ઘા પર મીઠું ભભરાવવું
(દુખ પર દુખ દેવું) પાવરમારના ઘા પર મલમ ચોપડવો (દુખ
વેળા આશ્વાસન આપવું) વાવ પૂગના યા મરા : ઘા પુરાવો (જખમનો ઘા
રૂઝવો) વાવ ના થા નાના યા હોગાના: ઘા લીલો
હોવો (ભુલાયેલું દુખ ફરી યાદ આવવું) ઘાસ વદન યા હતા થા છીનના : ઘાસ કાપવું (વ્યર્થ મહેનત કરવી)

Page #469

घास न डालना
૪૬૪
चकमा देना या बताना
ઘાસ ન ડર્નના : ઘાસ ન નાખવું (દુખ વેળા
પ્રોત્સાહન કે મદદ ન આપવી) વિક સંઘ નાના: ડરથી માં (બોલતું) બંધ થવું થી પાપા નુઈના ઘીનો ઘડો ગબડી
પડવો (ખૂબ ભારે હાનિ થવી) થી (ા વીપ)ના ઘીના દીવા
બળવા; કામના પૂરી થવી, આનંદ-મંગળ થવું થી વૈ વિરાજ સ્નાન ઃ ઘીના દીવા બાળવા | (સુખચેનમાં રહેવું, પ્રસન્ન રહેવું) ઘી-guીરોના: ખીચડીમાં ઘી રેડાવું ભારે પ્રેમ દોસ્તી કે બનાવ હોવાં ઘરમાં જ લાભ થવો ઘી-દૂધ ી ની સા નવિય વહન : ઘી-દૂધની
નદીઓ વહેવી (ધન ધાન્ય સમૃદ્ધિથી પૂર્ણ હોવું) પુટને ના: ઘૂંટણે પડવું (પરાજય સ્વીકારવ;
નતમસ્તક થવું) પુટન જે વસ્ત્ર રત્નના : ઘૂંટણના જોરે ચાલવું
(ધીરેધીરે પ્રગતિ કરવી; મહેનતથી આગળ વધવું) પુટન સિરવેના: ઘૂંટણોમાં માથું ઘાલવું (ચિંતા
કે શરમથી માથું નીચું નમાવવું; પસ્તાવું) પુટનનાર તૈના: ઘૂંટણો પાસે બેસવું (હર
ઘડી પાસે રહેવું) પુટ-યુટર પરનાઃ શ્વાસ ખેંચીખેંચી મરવું; ખૂબ
પીડાઈને મરવું યુટા હુમા ચૂંટાયેલું, પુખ્ત (બહુ ચાલાક) યુ જૅપના : ગળથુથીમાં પડવું (સ્વભાવમાં
હોવું) યુન નાના: અનાજમાં પડે છે એવો જીવ પડવો
(સડવું; ખવાવું) પુત્ર-પુત્રવરના ઓગળી ઓગળી મરવું (બહુ
દિવસ પીડા સહેતાં સહેતાં મરવું) પુત્ર-મિત્ર નાના: ખૂબ હળીમળીને એક થઈ જવું પુત્ની-પુત્રા શરમારના ઓગાળી ઓગાળી મારવું
(ધીરેધીરે કષ્ટ આપ્યા કરી મારવું) પૂર્વ દુ: ક્ષીણ થયેલું (ખૂબ પાકેલું; ક્ષીણ; વૃદ્ધ) ધૂપદાના ઘૂમટો હટાવવો (આવરણ હટાવી મોં
બતાવવું) ધૂયટરના યાનિર્વાહ્નના: ઘૂમટો તાણવો; સાડી
ખેંચી ચહેરો ઢાંકવો ઘૂંઘટ ના પદ દોનના : ઘૂમટાનું વસ્ત્ર ખોલવું; પહેલી વાર મોં ખોલવું; અજ્ઞાનનો પડદો દૂર કરવો) ધૂમ પન : તૂટી પડવું (અત્યંત ગુસ્સો કરવો) પોટાને મેં પના : ગોટાળામાં પડવું (ઉકેલની સ્થિતિથી દૂર જવું)
પો ઝાલા : ઘોડો ઉઠાવવો (ઘોડો તેજ કરી
દોડાવવો; બંદૂકનો ઘોડો ઉઠાવવો) થોડા વસના : ઘોડો કસવો (સવારી માટે ઘોડા પર
જીન કસીને બાંધવું) પારણોનના: ઘોડો છોડવો (ઘોડાનું સાજ ખોલવું;
ઘોડાને બંધનમુક્ત કરવા; ઘોડો ચોરવો) થોડા નિના: ઘોડો દોડાવવો (કોઈની પાછળ ઘોડાને
તેજીથી દોડાવવો) . થોડા નિશાનના યા કિના: ઘોડો ફેરવવો (ઘોડો
પલોટવા ગોળગોળ ફેરવવો) પો વેર સોના ? ઘોડો વેચીને સૂઈ જવું
(માલમતા વેચી ખૂબ નિશ્ચિત થઈને સૂવું). પોરે મને માફી ના યા નWના ઘોડાની આગળ ગાડી રાખવી (અવળું કામ કરવું)
પર સવાર માનૂનના : ઘોડા પર સવાર માલૂમ હોવું (પાછા ફરવાની ઉતાવળમાં હોવું) ઘોડે-“ I વૈર: ઘોડા ને ભેંસનું વેર (કુદરતી
વૈમનસ્ય) પત્નપિલ્લાના ઘોળી-ઓગાળીને પાવું (બિલકુલ
યાદ કરાવી દેવું) પોર્નર પી નાના: ઘોળીને પી જવું (કોઈ ચીજનું
અસ્તિત્વ ન રહેવા દેવું) ચંપર વદના ચંગ વાજા પર ચઢવું (ચગવું; ખૂબ
જોર થવું) ચંપર હાના: ચંગ વાજા પર ચઢાવવું (વાતચીત
કરીને-ચગાવીને મેળવી લેવું) ચંદન મેં માન યા પાયા પરંપના : ચુંગલમાં
પંજામાં ફસાવું ચંદન ત્રૌડી : ચંડાળ ચોકડી (દુષ્ટોનો સમૂહ) વંતૂવાને વશ પ : ચંડૂલ પીવાના અડ્ડાની ગ૫
(મોંમાથા વિનાની વાત) ચંતન વાના : ચંદન ચઢાવવું; વગર ઘસેલું ચંદન
અર્પિત કરવું ચંદન વત્તવાને ના: ચંદ્રનો ગ્રહ બળવાન હોવો
(ભાગ્ય અનુકૂળ હોવું) ચંપલ હો નાના: છૂ થઈ જવું (ચલતી પકડવી). યંવરોનાના વા કાનના: ચામર ઢાળવી (કોઈના
ઉપર ચામર ડોલાવવી). રવિનીતૂર વારના ચા ના : શીર્ણવિશીર્ણ કરવું (ચૂરેચૂરા કરવું) મહાનાયા ઘામે કેંગના થાપ ખાવી (દાવ ખાલી જવો; ફરેબના ભોગ બનવું)
માટેના ય વતાની : થાપ ખવરાવવી (ફરેબમાં નાંખવું)

Page #470

चकला बसाना
૪૬૫
चलता बनना
ના વસાવા : ચકલું વસાવવું (સ્ત્રીઓમાં વેશ્યાવૃત્તિ કરાવવી) વીર માના ચક્કર આવવાં (માથું ચકરાવું) રવટિના ચક્કર કાપવાં (ગોળગોળ ઘૂમવું). રવાના ચક્કર ખાવું (બુદ્ધિનું કામ ન કરવું;
ભ્રમિત થવું; ઘૂમવું) રવિ પના : ચક્કર પડવું (ઘુમાવ થવો; વગર
મફતનો ફેરો પડવો) રવાર મારા ચક્કર મારવું (ચારે તરફ ઘૂમવું;
આંટો મારવો) વિવાર મારા : ચક્કરમાં આવવું (ફંદામાં
ફસાવું). રવિર મેં ડાહ્નના : ચક્કરમાં નાખવું; ચાલમાં
ફસાવવું; ચક્તિ કરવું રવર ફ્રંપના : ચક્કરમાં પડવું (હેરાનગતિમાં
આવવું; ભુલાવામાં પડવું) દરવર કેંસના ચક્કરમાં ફસાવું (ફંદાના ભોગ
બનવું; ઝંઝટમાં પડવું). વદ્યરત્નના: ચક્કર લગાવવું; આંટો લગાવવો રવિ વન : ઘંટી દળવી (જેલમાં જવું) aહમદા:તકરાર થવી (બોલાબોલી થવી) રદાયનાના થા વનરિકોના:ચાચા બનાવવા
(વેર વાળવું યોગ્ય શિક્ષા કરવી). ઇટ ૨ નાના: ચટ કરી જવું (બધું પૂરેપૂરું ખાઈ
પ્પા-ચપ્પા છાત ત્નિના : ખૂણે ખૂણો (ચોથામાં ચોથો ભાગ પણ) શોધી વળવું ચલા-વાવ વત્તે કલરના થા વોન્ચના : મમરાવી
મમરાવી વાતો કરવી; યાદ કરી કરી કહેવું चबाए कौर को चबाना या चबे को चबाना : ચાવેલા કોળિયાને (કરેલા કામને) ફરી ચાવવાનું (કરવાનું) કરવું ક્રમ ના : ચમકી ઊઠવું રમા યા ઘણી ૩ના વા ઊંજના : ચામડી
ઉખાડવી; ખૂબ માર મારવો રપ જૅમના : ઉઝરડો થવો; દગાના ભોગ બનવું વગૅસના: ચરખામાં ફસાવું (ઝંઝટમાં ફસાવું) વળ યા રર શી ધૂન (શિકી છે) : કોઈની
ચરણરજ (કોઈની સરખામણીમાં નગણ્ય વ્યક્તિ) વરસાદના યા પક્ષના: પગ પકડવો (પગ પકડી
પ્રાર્થના કરવી). વરાછુન: ચરણ સ્પર્શવા; ચરણ-સ્પર્શ કરી પ્રણામ
કરવા; તાબેદારી સ્વીકારવી ઘર છૂર #દના : ચરણ સ્પર્શીને કહેવું; ચરણ
સ્પર્શ કરી કહેવું; પગ પકડીને વીનવવું રર/પના ચરણે પડવું; પગ પર માથું મૂકી વિનંતી કરવી; આજીજીથી વિનવણી કરવી રાકૃત તેના : ચરણામૃત લેવું (ચરણ ધોઈ
આચમન કરવું; આદરભાવ બતાવવો) વરવી વન વાછાના: ચરબી ચઢવી (મદાંધ હોવું) વર્તાવત્રિના યાછિની ચર્ચા ચાલવી (કોઈના વિશે
વાતો ચાલવી) ત્ર યાત્રાના : ચર્ચા ચલાવવી (ચર્ચા છેડવી) ચહ્ન ઉઠ્ઠા દોરા : ઊભા થઈ ચાલી નીકળવું રત રેના : ચાલી જવું (છોડી જવું; મરણ થવું) વનિવિના ચાલી નીકળવું (કોઈ કામમાં ચઢતી
થવી) રત્ન પનાઃ ચાલી પડવું (પ્રસ્થાન કરવું) દત હસન : ચાલ વતા વરતાય રહેતા : ચાલતું કરવું (ભગાવી
દેવું; હરાવી પાછું કાઢવું) ઘનતા માના : ચાલતું ગાણું (ચાલતી વાત) રત્નતા-પુરના : ચલતા પુરજા (વ્યવહારકુશળ;
ચાલાક) રત્નતા-પિતા નગર માના : હરતું-ફરતું નજરે
આવવું; ખસી જવું ને હરતા-ફરતા દેખાવું; કોઈ વાતે સ્થિર ન દેખાવું રત્નતા વનના ચાલતા થવું (ખસી જવું; જગ્યા છોડી
જવું)
વ-ઉન્ટેનડ્ડાના રમકડાં અંદર અંદરલડાવવાં (પક્ષોમાં ફૂટ પાડી અંદર અંદર લડાઈ કરાવવી) ચી જઇના : પીઠની સવારી ગાંઠવી (સવારી
કરવી). ચી તેના: પીઠની સવારી આપવી (ચીત કરવું;
હારી જવાતાં પીઠે સવારી કરાવવી) ૨૮-૦૬ ૩૪ દોરા : (એકએકથી) ચઢિયાતું
ચઢિયાતું હોવું ચતૌડના ચઢી જવું (ચઢાઈ કરવી) વઢવનના ચઢિયાતા બનવું (લાગ ખાવો; ફાવવું) તા-પરી IIના : ચડસાચડસી કરવી (હોડ લગાડવી) વા-વાયા હer-ag: ચઢિયાતું સુંદર (શ્રેષ્ઠ) વહાવાયા વાહવા તા: ચઢાવી દેવો (પ્રોત્સાહન
આપવું). રા-વૈના : ચણા-મમરા (લૂખું-સૂકું ભોજન). રપતિ પના : થપાટ પડવી; મુશ્કેલી આવવી ચપેટ મેં મારા : ચપેટમાં આવવું ( દબાવમાં આવવું; લાગમાં આવવું; વશમાં હોવું)
જવી

Page #471

चलता हुआ आदमी
૪૬૬
चारपाई काट देना
કારણે).
વ
વત્રતા દુર્ગા મારીઃ ચાલતો આદમી (ચાલાક વૉલીટી વૉલી હોના ચાંદી જ ચાંદી થવું (ખૂબ ધન અને વ્યવહાર-કુશળ)
પ્રાપ્ત થવું) વતા હોનાઃ ચાલતા થવું
ચી વંદું: ચાકબાક, હૃષ્ટપુષ્ટ; ચુસ્ત ર નાના યા પના : ચસકો લાગવો ચારી વેળાના : ચાકરી બજાવવી (સેવા કરવી)
-પત્રમવાનાયા હતા : ચહલપહલ મચાવી રાટ પના યા હતા : ચસકો પડવો ઘટનાથામાનાયાતના તમાચો ચોડવો વાતાવરપવ નાના: ચાદર જોઈ પગ લાંબા : ગરજ સરવી
કરવા (આવક પ્રમાણે ખર્ચ કરવો) લાઈનયામvઉતર્યા: ચંદ્રની ફરતે चादर रहना या चादर की लाज रहना : મંડળ બેસવું (હલકી વાદળી પર પ્રકાશ પડવાના ચાદરની લાજ રહેવી (સન્માન જળવાવું; ઇજ્જત
રહેવી). હેતવારના ચંદ્રનું ખેતર કરવું (ચંદ્ર ઊગે चादर से बाहर पैर या पाँव फैलाना या निकालना ત્યારે ચાંદનીનું ફેલાવું; ચંદ્રની ચોમેર કુંડળ : ચાદરની બહાર પગ ફેલાવવા (આવકથી વધુ આકારનો ગોળ ઘેરાવો થવો)
ખર્ચ કરવો) ચંદ્ર યા કુડા : ચાંદનો ટુકડો (અતિ સુંદર વામ સા વનાના: ચામડાના સિક્કા ચલાવવા
વ્યક્તિ; ચંદ્રોદય પહેલાં એની આભાનું ફેલાવું). (અંધેર ચલાવવું; ખોટો વહીવટ ચલાવવો) a૯ ના : ચાંદ ચઢવો (ચંદ્રનું ક્ષિતિજથી ઉપર વાપર યુનાના: ચા પીવા બોલાવવું (ચાપાણી માટે આવવું; નવો મહિનો બેસવો; ગર્ભ રહેવો)
આમંત્રિત કરવું) વૉલીધે ચાંદ દેખાવો (અજવાળિયાની બીજનો - દર મહું સરના: ચાર આંખો કરવી; નજર સામે ચંદ્ર ઊગવો, ઈદનો ચાંદ નીકળવો)
નજર જોડીને ઊભા રહેવું; આંખો મિલાવવી પર જૂના: ચાંદ પર થુંકવું (મહાન વ્યક્તિ વારોના: ચાર આંખો થવી દેખાદેખી થવી; પર લાંછન લગાવી પોતે લાંછિત થવું)
કોઈની સાથે નજર મિલાવવી) a૯ પર ધૂત્ર યા લાવ : ચંદ્ર પર ધૂળ ચાર કૂવાના: ચાર આંસુ વહાવવાં (રડવું; શોક
ઉડાડવી (સાધુચરિત વ્યક્તિ પર દોષ આરોપવો) કરવો; દિલગીરી વ્યક્ત કરવી) વ૬ પર વાત ન છો : ખોપરી પર એકે વાળ ચાર વંથોં પર ઇનાયા વનાવા નાના: ચાર ન રહેવો (જોડા ચંપલથી ખૂબ પીટવું, બધું લઈ જણની ખાંધે ચડવું; મૃત્યુ પછી અંતિમ ક્રિયા માટે લેવું)
લઈ જવાનું વર્તી ત: ચાંદનીનું ખેતર (ચોમેર ફેલાયેલ ચાર ચાઁદ્ર નાના : ચાર ચાંદ લાગવા (સૌંદર્યમાં ચંદ્ર-પ્રકાશનું સ્વચ્છ ફેલાવું)
અધિક વૃદ્ધિ થવી) વિના યા છિદ : ચાંદની ખીલવી વાર ૯ /ના : ચાર ચાંદ લગાડવા (સૌંદર્ય કે (ચંદ્રના પ્રકાશનું સ્વચ્છ ફેલાવું)
શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરવી) વતનમારના: ચાંદની મારવી (લોકવાયકા મુજબ વાર નિ : ચાર દિવસ; અલ્પકાળ
ચાંદનીના બૂરા પ્રભાવથી ઘાનું ન ઝાવું) વાર નિ ય મેહમાન : ચાર દિવસનું મહેમાન વાલી વટના: ચાંદી કપાવી (ખૂબ આવક થવી) (અલ્પકાલીન; નશ્વર) ઘલી રાત્રિના પાસેના: ચાંદી કરી દેવી (ગાંજા વાર-પાંવવરના નાના: ચારપાંચ કરવું (બહાનાં તમાકુથી ભરેલી ચલમ બાબતે સળગાવી રાખ બતાવવા; ખોટો વાદવિવાદ કરવો) કરી નાખવી)
ચાર-પાંવ લિન: ચારપાંચ દિવસ (અલ્પકાળ) વલી #દિના : ચાંદી કાપવી (ખૂબ કમાવું) વાર : ચાર પૈસા (થોડુંક ધન) વાલી વા વા થા ચલી શી નવા નવા : વાર તો વીસ : ચારસો વીસ (ઘણો મોટો ધુતારો; ચાંદીનાં ચશ્માં પહેરવાં (લાંચ લઈ કોઈનું કામ કપટી: ઠગારો) કરવું)
વારણ વીસીવરના ચારસો વીસી કરવી (છળકપટ ય નૂતા : ચાંદીનાં જૂતાં (લાંચ; રુશવત) કરવું; ધૂતવું; છેતરપિંડી કરવી) વી ટુડે ચાંદીના ટુકડા (રૂપિયા) વારા વોટિના: ખાટલો કાપવો; બીમાર માટે વીરાનના ચાંદી ગળાવી (ખૂબ રૂપિયા ખર્ચાવા) ખાટલાની વચ્ચે છેદ કરાવો જેથી એ જાજરૂ જઈ વલીદોના ચાંદી થવું (ખૂબ રૂપિયાનો લાભ થવો). શકે; મુશ્કેલીનો માર્ગ કાઢવો

Page #472

चारपाई पकड़ना.
૪૬૭.
चिराग दिखाना
વારપાઠું પhડના વા નૈના : ખાટલો પકડવો વિત્ત રૂટના યાદ હોના : ચિત્ત વિરક્ત થવું (એટલા બીમાર કે ખાટલો છોડી ના શકાવો) ચિત્ત ના : ચિત્ત કરવું (ઇચ્છા કરવી) વારપાઠું જ યા થાપા રે નાના: ખાટલાને વિત્ત ગ્રુપના : ચિત્ત ચોરવું (મન મોહી લેવું) લાગ્યા રહેવું (એટલા બીમાર કે ખાટલેથી ન ઘર ના ચિત્ત દેવું (ધ્યાન આપવું) ઉઠાવું)
ત્તિ ધરાઃ ચિત્તે ધરવું (મનમાં ધરવું) રાજપક્સેનાનાના: ખાટલાથી પીઠજોડાવી ત્તિ પડતા : ચિત્ત પડવું (કૂકરી સફળ થાય એમ (બીમાર પડી જવું).
ચાલવી) વારા ર ના યા જના: ઉપાય ન હોવો ત્તિ પર રન : ચિત્ત પર ચઢવું; બરાબર ધ્યાનમાં aછાને વિતરિના: જમીન પર પીઠથી એવા આવવું પછડાવું કે હાથપગ ફેલાઈ જાય
ચિત્ત પટના: ચિત્ત ફાટવું (ઉદાસીન થવું) રાટના: ચારે આંખો ફૂટવી (બે ચર્મચક્ષુ અને ચિત્ત ઝિરના ચિત્ત ફરવું (વિરક્તિ થવી) બે જ્ઞાનચક્ષુ પ્રગટ થવા)
ત્તિ વેંટના : ચિત્ત વહેંચાવું (મન એકાગ્ર ન રહેવું) વાન દત્તના: ચાલ ચાલવી (ચાલાકી કરવી) વિત્ત મેં મારા ચિત્તમાં આવવું (ઇચ્છા થવી). વાત મેં મારા ચાલમાં આવવું (ગાઈના ભોગ વિત્ત માયા તુમન: ચિત્તમાં ચોંટી જવું (અતિ બનવું; જ્ઞાની થવું).
પ્રિય હોવું) ચિન્તા મેં ડૂવા : ચિંતામાં ડૂબવું (ઘેરી ચિંતામાં ત્તિ મેં ગમનાથ પંતના યા પૈઠના: ચિત્તમાં બેસવું પડવું)
(હૃદયમાં દઢ થવું) દિન્તા નાનાથ સવાર હતા : ચિંતા સવાર થવી વિર મેં નાના: ચિત્તમાં લાવવું (ખ્યાલ કરવો) (ચિંતા બરાબર લાગી રહેવી)
ત્તિ ઍ હોના ચિત્ત હોના: ચિત્તમાં હોવું (ઈચ્છા વિના : તળિયાના ભાગથી માટીવાળો હોવી). કરેલો ઘડો (નિર્લજ્જ વ્યક્તિ)
ત્તિ નીના : ચિત્ત લાગવું ધ્યાન બની રહેવું) વિના તેહર સિત પના : સુંવાળું જોઈ રહ્યા છે કારના : ચિત્તથી ઊતરી જવું (વિસ્મૃત થઈ
લપસી જવું (સુંદર રૂપરંગ જોઈ મુગ્ધ થઈ જવું) દિલની પણ યાન્તઃ મીઠી મીઠી કૃત્રિમ વાતો ત્તિ સે ન ટનના : ચિત્તથી ન ટળવું (બરાબર કરવી; લોભામણી વાતો કરવી
ધ્યાનમાં ઊતરી રહેવું) વિને Íહવા એવો ધૂર્ત કે જે દેખાવમાં અને ચિત્ત હોના ચિત્ત હોવું (ચિત્તમાં હોવું) વાતચીતમાં ભલો દેખાતો હોય
વિત્રતારના : ચિત્ર ઉતારવું (ચિત્ર ખેંચવું) વિના : બે પક્ષોમાં વૈમનસ્ય પેદા કરવા લડવા ત્રિ-તિલા-સા ના પના : ચિત્રમાં લખ્યા જેવું માટે ખોટો ઉત્સાહ આપવો
દેખાવું (બિલકુલ મંત્રમુગ્ધ દેખાવું) વિદ્યા વૉટના: મજૂરીનો હિસાબ વહેંચવો વિથ વિથ પેટના ચીંથરાં લપેટવાં (જૂનાં વિઠ્ઠી ત્રિના : ચિઠ્ઠી નાખવી
ફાટેલાં વસ્ત્ર પહેરવાં) વિડિયા ગાના: પંખી ઊડી જવું (વસ્તુ ગાયબ નિયા છોડુંના : ચિનગારી ચાંપવી (એવી વાત થઈ જવી; શિકાર છટકી જવો).
કહેવી કે સાંભળનારાંમાં લડાઈ-ઝઘડો થઈ જાય) વિડિયા વા ટૂથ: પંખીનું દૂધ (અપ્રાપ્ય વસ્તુ) ચિરનિદ્રાનો ગાના: ચિરનિદ્રામાં સૂઈ જવું (મરી વિડિયા &ા પૂત ? પંખીનું સંતાન (કોઈ પણ જવું) વ્યક્તિ; સમ ખાવા જેટલી સંખ્યા)
રિરાજ વાઘેંસના દીવાનું હસવું (દીવેટ પરથી ફૂલ વિયા સના : પંખી ફસાવવું (માલદારને હેઠાં પડવાં) આપણા દાવમાં લેવો)
વિરાદાથના: દીવો હાથથી રાણો કરી દેવો વિતા પર વ રછના : ચિતા પર પગ રાખવો વિરતા પુત્ર ન : દીવો ગુલ કરવો (મરણાસન્ન થવું)
રિરા યુનોના: દીવો ગુલ થવો રિતાર્થના : ચિતામાં બેસવું (સતી થવા ચિતા વિલા વેરના: દીવો ઠંડો કરવો પર ચડવું)
વિરાળ તણે ઘેર હોના દીવા નીચે અંધારું હોવું રિમાના(વિરાણી પદ): ચિત્ત ચોંટવું (આસક્ત રિરાજ તિલ્લાના : દીવો દેખાડવો (સામે અજવાળું થવું)
કરવું)

Page #473

चिराग-बत्ती करना
૪૬૮
चैन उड़ाना
વિરા-વત્તી સરનાઃ દીવાબત્તી કરવાં; દીવો
પ્રગટાવવો વિI ગુફા : દીવો બુઝાવો (એક માત્ર પુત્રનું
મરણ થવું) વિરાજ નેવાર હૂંઢના દીવો લઈને શોધવું; ખૂબ
પરિશ્રમથી તપાસ કરવી રિત-પાદિન-પમરનાથ હોના:ચીસાચીસ
ને હાહાકાર મચવો નિમ વહાના યા મરના: ચલમ ભરવી (ચલમ
પીવા માટે તૈયાર કરવી) વિના છરના ચાલીસ દિવસોનું અનુષ્ઠાન કરવું ચિત્તે ગાડુ: ચાલીસ દિવસ (પોષના પંદરને
મહા મહિનાના પચીસ દિવસોની સખત ઠંડી) -રાપરના: કાર્ય અથવા શબ્દ દ્વારા વિરોધ પ્રદર્શિત કરવો વ વોના: ચીત બોલવું (હાર સ્વીકારી લેવી) વીટીવીન: કીડીની ચાલ (અત્યંત ધીમી ચાલ). ચટી વે પરવિનના યાત્રા : કીડીને પાંખો આવવી (મરણતોલ થવું) રઘ માપના: રાડ નાખવી ચીન-પદ્યાના સમડી ઝપટ મારી લઈ જાય
એમ કોઈનાથી છીનવાઈ જવું ચુત્ની કાના વા નાના : ચાડી ખાવી યુદશી ના : ચપટી વગાડવી ગુટવીપનાના ચપટીપર (ઈશારાપર)નાચવું જુદી વગાના: ચપટી વગાડવી જુદી વગાતે-વાતે: ચપટી વગાડતાં-વગાડતાં
(ચટપટ-ફૉરન) જુદી વગરે દુ: ચપટી વગાડતાંમાં (વગર
પરિશ્રમે અને થોડી વારમાં) ગુટો પરના: ચૂંટી ખણવી
ફ્રી મનના : ચપટી માગવી (ભીખ માગવી). gયો : ચપટી વગાડતાં (ક્ષણ વારમાં) યુટી સેના: મજાક કરવી યુટવુભા છો : દિલ્લગીની વાત કરવી યુરિયા હાથ મેં હો : ચોટલી હાથમાં હોવી
(કોઈને અધીન કે પૂરેપૂરા નિયંત્રણમાં હોવું) ચુનાવ ના : ચૂંટણી લડવી ગુનૌતી રેતા : મુકાબલા માટે આહવાન આપવું
(લલકારવું) ચુપ કારના ચા નાના: ચુપકી લગાવવી (ચુપ રહેવું) પીરો-રો રોટલી ચોપડેલી ને વળી બે બે (બન્ને બાજુથી લાભ)
ચુપ્પી સાધના, યુથ્વી સાથ જૈના, ગુપ્પી નાના:
ચુપ રહેવું પુસ્તુ જેના : ચાંગળું ચાંગળું રહેવું (બહુ વધારે
રડવું) ગુજ્જુ પર પાછી ફૂલ મરનાઃ ખોબા પાણીમાં ડૂબી
મરવું (બહ શરમજનક સ્થિતિમાં હોવ) ફૂં કાયા કૂંતવન કરના: ચૂં કે ચાં ન કરવું
(જરા પણ વિરોધ ન કરવો) ફૂંગૂં પુર ઠા: ચવચવનો મુરબ્બો (જાતજાતની
મેળ વિનાની વાતો એકસાથે જોડવી) મૂર્થોિ કી સરના યા તોડના : સ્ત્રીએ વિધવા
થવાના અવસરે ચૂડીઓ ભાગવાનો વિધિ મૂર્ષોિ પહનના : ચૂડીઓ પહેરવી (સ્ત્રીવેશ લેવો;
વિધવાએ પુનર્લગ્નથી જોડાવું). ગૂડ પદના : ચૂડીઓ ભાંગવી (વિધવા થવું) જૂના નાના: ચૂનો ચોપડવો; ઠગી લેવું, હાનિ
પહોંચાડવી પૂર-દૂર કરના ચૂરેચૂરા કરી દેવા; નષ્ટભ્રષ્ટ કરી
નાંખવું જૂના ચૂર રહેવું ( નિમગ્ન રહેવું; મસ્ત રહેવું) ઘૂજા નનના : ચૂલો સળગાવવો (ખાણું પકાવવું)
ન્હા ના : ચૂલો ફૂંકવો (ખાણું પકાવવું) ગૂજે મેં ગય: ચૂલામાં જાય (ભાડમાં જાય) चूल्हे से निकलकर भट्ठी या भाड़ में पड़ना : ચૂલામાંથી નીકળી ભઠ્ઠીમાં પડવું (નાની મુસીબતમાંથી નીકળી મોટી મુશ્કેલીમાં ફસાવું) દેવિત્ની શાર: ઉંદરબિલાડીનું વેર (સ્વાભાવિક વિરોધ) ચૈ વોત્રના : ચું બોલવી; હારી જવું વેરાતના:ચહેરો ઊતરી જવો; મોફિક્કુ પડી જવું વેદ વ સંસા : ચહેરાનો રંગ ઊડી જવો; મોં ફિક્કુ પડી જવું વેદના દ્વિતના યા સ્થિત ઇનાઃ ચહેરો ખીલવો;
પ્રસન્ન થવું ચેહર તમતમાના ચહેરો તમતમો (ગુસ્સાથી માં
લાલ થવું) ચંદા વીના પર્વના: ચહેરો પીળો પડવો (રોગ ભય
આદિથી ચહેરાનો રંગ ઊડી જવો) વેદનાવિકના મોં બગાડવું (એટલું મારવું કે ચહેરો
વિકૃત થાય અને ઓળખાય પણ નહિ) ચેહરા નટના : મોં ઊતરી જવું (ઉદાસ થઈ જવું)
પરવાર્યો ડ્રા: મોં પર હવાઈઓ ઊડવી (ભય ગભરાટ વગેરેને કારણે મોનો રંગ ઊડી જવો) રૈનાના:ચેન ઉડાડવું (આનંદ કરવો; મોજ કરવી)

Page #474

चैन की नींद सोना
૪૬૯
छलांग भरना
ઘૌ સેના: ચોકી કરવી; પહેરો કરવો; રખવાળું
કરવું રી ઇના: ચોકી બેસવી (પહેરેગીર બેસવો) ચૌવી હૈડાના યાવિહાના: ચોકી બેસાડવી (પહેરો
બેસાડવો) ચૌgટર થાટેના બારણાના ઊમરા પર માથું
ટેકવવું (વિનીતભાવે પ્રાર્થના કે અનુનય કરવો) ચૌથ at : ભાદરવાના અજવાળિયાની ચોથનો
ચંદ્ર (જે જુએ એને પાતક લાગે એવી માન્યતા) ચૌમુલ્લા યા ગનાના : ચોમુખો દીવો સળગાવવો
(આંગણે જાજમ પર દીવો મૂકી દેવાનું કાઢવું) વૌરાસી તાવ યોનિયો મેં પના : ચોર્યાસી લાખ યોનિમાં પડવું; આવાગમનના ચક્કરમાં પડવું ચૂંટી શી વાત: કીડીની ચાલ (ધીમી ગતિ). ટી છે પર નિશનના : કીડીને પાંખો આવવી (મરણતોલ થવું) ઇંટનોના છટણી થવી, છટણીને કારણે નોકરીમાંથી
જૈન વી નીંદ્ર સોના: ચેનથી ઊંઘવું; આરામથી
ઊંઘવું વૈર કી વંશ કનાના: ચેનની વાંસળી વગાડવી
(સુખ અને આનંદપૂર્વક જીવન પસાર કરવું) સૈન પના: ચેન પડવું (શાંતિ મળવી) રેન સેવટના યા જૈન મુનના : ચેનથી પસાર
થવું (સુખપૂર્વક સમય વીતવો) ચોટ છાના: ચોટ ખાવી (ઘાયલ થવું) વોટ વી નાના: ચોટ ખાલી જવી (કરેલો ઘા નિશાન પર ન બેસવો) વોટવવાના: ચોટ બચાવવી (ઘા ન લાગવા દેવો). ચોટ મા : ચોટ મળવી (ધા અચ્છો હોવો) વોટી રા: ચોટલો વાળવો વોટી વા: ઉત્તમ; શીર્ષસ્થ; મૂર્ધન્ય રોટી મરડીપસીના વતન: માથાથી
પગ સુધી શરીરથી પૂરી મહેનત કરવી વોટર વાપસીના છઠ્ઠી તવ માના યા વીના: માથાથી ઊતરી પરસેવો એડી સુધી વહાવવો (કઠણ પરિશ્રમ કરવો) વોટી રવાના થા વોટી હાથ મેં સોના: ચોટલી
હાથમાં હોવી (કોઈના વશમાં હોવું) વોટ પર પÉવના : શિખરે પહોંચવું; સૌથી વધુ
પ્રગતિ કરવી; ટોચે પહોંચવું રોજગાર:ચોરબજાર (જ્યાં ચોરી કે અપ્રામાણિક
પ્રયત્નોથી માલની લેવેચ થાય એવું બજાર) રોના છોડના શરીર રૂપી ઝભો ઉતારવો (શરીર
ત્યજવું; મૃત્યુ પામવું) વોના હત્નના : ખોળિયું બદલવું (એક શરીર
બદલી બીજું શરીર ધારણ કરવું) રો-રામના સાથ યા તથ યા નાતા :
ચોળી-પાલવનો સાથ (ઘનિષ્ઠ સંબંધ). વૌવા-ચૌવંદ્ર (ચાર-ચૌચંદ્ર) હોના હૃષ્યપુષ્ટ
હોવું (પહોળા-પહોંચતા હોવું) વૌફ મરનાઃ ચાર પગે ઊછળવું (છલાંગ
મારવી; ઝડપથી ભાગવું) વકી મૂનના યા મૂન નાના : ફલંગ ભૂલવી (ગભરાઈ જવું) ચૌવા પૂરના : ચોક પૂરવો (પૂજા માટે લોટ અને અબીલ ગુલાલ હળદરથી ચોરસ બનાવી એમાં ભાતભાતની આકૃતિઓ ચીતરવી) ચૌT-વર્તન વાના: રસોડું અને વાસણની
સાફસૂફી કરવી (જમ્યા પછી રસોડામાં પોતું કરવું) ચૌલા નાના : ચોકો લગાવવો (લીંપીગૂંપી
વ્યવસ્થિત કરવું; સત્યાનાશ કરવું)
છંટા હુમા : કામમાંથી દૂર કરાયેલ (ચાલાક, ધૂર્ત;
છટકેલ) ઇંદ્ર-ચંદ્ર વધા : છળકપટની ચાલ ચાલવી છશ્વર GIના : ખૂબ દબાવીને ખાવું छकड़ा भूलना या भूल जाना (उदा. भूल गए
रागरंग, भूल गए छकड़ी। तीन चीज याद रहीं નૂન તેત્ર નવી) : મસ્તી અને રાગરંગ ભૂલી ચિંતામય જીવન વ્યતીત કરવું છ -પંગા મૂત્રના છક્કો-પંજો ભૂલવો (ચાલ ન
ચાલી શકાય તેમ થવું) છેવ છૂટના : છક્કા છૂટવો (હિંમત હારવી) છછૂંકા છોડના : છછુંદર (એક દારૂખાનાની ચીજ)
છોડવું; ઝઘડો ઊભો કરવો : છડી વા દૂધ યા ગાનાઃ એવું હેરાન થવું કે
બાળપણનું સુખ યાદ આવે છ વા ના છઠ્ઠીના ભાગ્યલેખનો રાજા; પુરાણો
રહીશ છડી ન પના : છઠ્ઠીના ભાગ્યલેખમાં ન હોવું છપ્પર પર સ ન હોવા : છાપરા પર ઘાસ ન હોવું
(અત્યંત ગરીબાઈ હોવી). છMR થના : છાપરે રાખવું (છોડી દેવું) છપ્પર ફાયરફેનાઃ છાપરું ફાડીને આપવું (વગર
પરિશ્રમનું ધન આપવું) છત્નની રાત્રતા : ચાળણી કરી નાખવું (ઘણી
જગ્યાએ કાણાં કરી દેવાં) છત્ની મન: છલાંગ ભરવી (ફલંગ ભરવી)

Page #475

छलाँग मारना
છત્તાપ મારના : છલાંગ મારવી (કૂદકો મારવો) છાઁહ ન છૂને તેના ઃ છાંયો પણ ન અડવા દેવો (પાસે ન આવવા દેવું)
છાહે વવાના : છાંયો બચાવવો (પડછાયો ન પડવા દેવો; દૂર રહેવું)
છાતી દના યા પીટના : છાતી ફૂટવી; હાયપીટ
કરવી
છાતી મન મા જી હોના : છાતી ગજગજની હોવી (બહુ વધારે ઉત્સાહ હોવો)
છાતી છતની હોના યા હો નાના : છાતી ચાળણી થઈ જવી; દુ:ખ સહી હૃદય કમજોર થવું છાતી પહ્નના : છાતી બળવી (ઈર્ષ્યા થવી) છાતી ખુડ઼ાના યા જગ્ડી યા શીતન ોના : છાતી શાંત થવી; કાળજે ટાઢક થવી
છાતી ઇન્ડી જરના : છાતી ઠંડી કરવી; જીવની
બળતરા દૂર કરવી; કાળજું ટાઢું કરવું છાતી ોજ રજ્જુના : છાતી ઠોકીને કહેવું (દુષ્કર કાર્ય કરવાની સાહસપૂર્વક પ્રતિજ્ઞા લેવી) છાતી તાન વાર : છાતી તાણીને; ગર્વપૂર્વક; સીનો તાણીને; હિંમત બતાવીને
છાતી થામ ર રહે નાના : છાતી દબાવી બેસી
રહેવું; અમળાઈને બેસી રહેવું
છાતી વહનના : છાતી ધડકવી; શરી૨ ભયથી ધ્રૂજવું છાતી ની હોના : છાતી બે ગણી થવી (ખૂબ ઉત્સાહિત થવું)
છાતી તેના : છાતી દેવી (સ્તનપાન કરાવવું) છાતી થા તે દ્દો નાના : છાતી સન્ન થઈ જવી (ચકિત થઈ જવું)
છાતી ધડ઼ના : છાતી ધડકવી (હૃદય ભયથી જોરથી ઊછળવું)
છાતી નિજાત ર વ્રતના છાતી કાઢીને ચાલવું; ગર્વપૂર્વક ચાલવું
છાતી પ% નાના : છાતી પાકી જવી; દુઃખ સહેતાં જીવ ઉબાઈ જવો; દુખથી દીન થવું છાતી પત્થર્ હી વનના ઃ છાતી પથ્થરની કરવી; દિલ સખત કરવું
छाती पर खड़ा होना या चढ़ना या सवार होना :
છાતી પર ખડા રહેવું; દુઃખ દેવા ઉપસ્થિત રહેવું છાતી પર જો હાટા : હંમેશાં ખટકનારી કે દુઃખ દેનારી ચીજ
છાતી પત્થર ની જરના : (આઘાત સહેવા) છાતી પથ્થરની કરવી
છાતી પર હોદ્દો યા મૂળ ટૂલના : કોઈને દેખાડી દેખાડી એને બાળવા પજવવાની વાત કરવી
૪૭૦
छीछालेदर होना
00
છાતી પર સાપ નોટના : છાતી પર સાપ આળોટવો (ઈર્ષ્યાથી હૃદય બળી ઊઠવું)
છાતી પીટના : છાતી કૂટવી (શોકથી વ્યાકુળ થઈ કે ઈર્ષ્યાના અતિરેકથી છાતી પર હાથ પટકવો) છાતી પદના : છાતી ફાટવી (ખૂબ દુ:ખ થવું; ઘણી ઈર્ષ્યા થવી)
છાતી પહાડ઼ર : છાતી ફાડીને; ખૂબ પરિશ્રમ કરીને છાતી ત્તાના : છાતી ફુલાવવી (ગર્વ કરવો; બેડશી મારવી; ધમંડ કરવો)
::
છાતી ત્ન ના છાતી ફુલાઈ આવવી (અત્યંત હર્ષ થવો; ગરવાવું)
છાતી મા આના : છાતી ભરાઈ આવવી (પ્રેમથી હૃદય ગદ્ગદ થવું; સ્તનમાં દૂધ આવવું) છાતી મુલ્તવના : દિલ બળવું; હૃદયમાં અત્યંત દુઃખ થવું; ખૂબ ઈર્ષ્યા થવી
છાતી તે પત્થર ટનના ઃ છાતી પરથી પથ્થર હટવો; કોઈ મોટી ચિંતા શમવી; પુત્રીનો વિવાહ થઈ જવો છાતી તે વોટ્ટા તરના : છાતી પરથી ભાર ઊતરવો
(મોટી ચિંતા શમવી; પુત્રીનો વિવાહ થઈ જવો) છાતી સે તાજર રહના : છાતીથી વેગળું ન કરવું;
ખૂબ પ્રેમ કરવો અને પાસે જ રાખવું છાતી મે નાના ઃ છાતીએ લગાડવું (આલિંગન લેવું) છાતી તુલસના ઃ છાતીમાં ઉમંગ ઊભરાવો છાન ડાતના યા મારના : પરિશ્રમથી શોધવું છાનવીન ના : બરોબર તપાસ કે વિચાર કરવો છાપ પડ઼ના : છાપ પડવી; પ્રભાવ દેખાવો છાપતાના : છાપ લગાવવી; મહોર લગાવવી; ઘેરો પ્રભાવ પાડવો
છાપા મારના : છાપો મારવો; એકાએક ચઢાઈ કરવી છાયા ૩૪ નાના : છાયા ઊઠી જવી; આશ્રય ચાલ્યો જવો
છાયા ન પડ઼ને તેના : પડછાયો ન પડવા દેવો; નજીક ન જવા દેવું
છાયા ભી ન છૂ પાના : પડછાયો પણ ન અડકવા પામવો; સમીપ પણ ન જઈ શકાયું છાયાસર પર હોના(ીિ ી): છાંયો (આશ્રય) માથે હોવો
છિપા રુસ્તમ : છૂપો રુસ્તમ (છૂપો ઠગ) છીળા ફૂટના : છીંકું તૂટવું (સંયોગથી વિના પ્રયત્ને કોઈ લાભ થઈ જવો)
छींटा छोड़ना या फेंकना या छींटा कसी करना : છાંટો નાખવો (આક્ષેપ કરવો; ટોણો મારવો) છી-છી ના ઃ છી છી કરવું; ધૃણા પ્રગટ કરવી છીછા-તેવર હોના : દુર્દશા કે બેહાલી હોવી

Page #476

छुट्टी पाना
૪૭૧
ज़बान बिगड़मा
કર
છુટ્ટી પના : છુટ્ટી મેળવવી; જવાબદારીમાંથી ન ફરના : જન્મારો દાસત્વમાં પૂરો કરવો છૂટવું
નરેલો તબં: જ્યારે દેખો ત્યારે (જુઓ કે તરત) છુ મનાના છુટી મનાવવી; રજાનો દિવસ વાત સદના : જીભ કાપવી (જૂઠું પાડવું; પોતાની આનંદથી વિતાવવો
પ્રતિજ્ઞા ન પાળવી). છૂરી વત્રાના : છરી ચલાવવી; છરીથી ઘા કરવો નવાન દત્યેના: જીભ કાપી લેવી (કઠોરશિક્ષા કરવી) છુરી રા: છરી હુલાવવી; મારી નાખવું ધાનશક્તિન: જીભનું તેજ (બોલવામાં પ્રકૃતિથી ઉગ્ર; જૂનના યા હોવા યા હો નાના છૂ થઈ જવું ઝઘડાળુ) ઝૂમનારના છૂમંતર કરી દેવું; ગાયબ કરી દેવું વાન વ શેર : જીભનું જોરાવર (ચઢીચઢી વાતો છૂમાર હો નાના: છૂમંતર થઈ જવું; અદશ્ય થઈ જવું
Tલાનની નવીનની જીભની નીચે જીભ હોવી ફૂટના : છૂટ મૂકવી; સ્વર આચરણ કરવા દેવું (બે જાતની વાતો કરવી) છૂટા નાં છૂટો આખલો (આવારા વ્યક્તિ) - નવાર ના : જીભ ખેંચી લેવી (અનુચિત વાતો છેડ-છા ના : છેડછાડ કરવી (સતામણી કહેવા બદલ કઠોર શિક્ષા કરવી) કરવી; અશિષ્ટ વ્યવહાર કરવો)
નવાન હુનના: જીભ ખૂલવી (બોલવું શરૂ કરવું; કંઈક છોટા મંદ વ વતઃ નાના મોંએ મોટી વાત કહેવું)
(પોતાની હેસિયતથી આગળ વધી વાત કરવી) Hવાન ઘોનના: જીભ ખોલવી; બોલવું, કંઈક કહેવું છોટી ઘૂંટી 1 : નાની ખૂટીનું (ઠીંગણું; નાના બાનધિત નાના: જીભ ઘસાઈ જવી (વારેવારે કહેવું) કદનું)
Tધાન રત્નના: જીભ ચાલવી જલદી જલદી વાત કરવી ન નના: મેલ લાગવો (અકર્મણ્ય થઈ જવું) બાન રત્નાને ય રત્નાઈ જી ટી રવાના : જીભ સંત ગાના : જંગલ જવું (શૌચ માટે જવું) હલાવવાનો રોટલો ખાવો (ખુશામત કરી રોટી કાનમેં નંકાવનાથી નાના જંગલમાં મંગલ મેળવવી)
કરવું (નિર્જન જગ્યામાં આનંદ કરવો) સવાટના: જીભ તૂટવી (બાળકથી અમુક જોડાક્ષરો બંને જે મંત્ર હોના : જંગલમાં મંગલ હોવું બોલાવા)
(નિર્જન જગ્યામાં સુખપૂર્વક જીવન વ્યતીત થવું) વાવ વાવેતર વેદના થા ગોત્રના: જીભ દબાવીને અંગત જે પક્ષના યા પડા : જંજાળમાં પડવું કહેવું (ડર કે સંકોચથી કહેવું). (માયામાં પડવું)
બાન સેના: જબાન આપવી (વાયદો કરવો; વચન iાત જૈોના જંગલમાં રોવું (અરણ્યરુદન) આપવું) છાપરના છિના ઘા પર મીઠું ભભરાવવું વીનાનાયાથામાયાધરના: જીભ અટકાવવી (દુઃખીને વધારે દુખી કરવું)
(બોલતાં રોકવું). નાથા તાની વાત તો સાન ઃ ઘા તાજો થઈ વાત પર માના: જીભ પર આવવું (કોઈ વાત મોંથી આવવો (વીતેલું દુખ કે કોઈએ કરેલું અહિત યાદ નીકળવી) આવી જવું)
ધન પર વૈદ્ધના : જીભ ૫ ૩લ્લાના દાયરોના જડમૂળથી નાતાના નાના: જીભ પર તાળું લાગવું, ચુપ કાપી નાખવું (સમૂળ નષ્ટ કરવું)
રહેવું; મૌન રહેવું નવું ગમન : જડ (મૂળ) જામવું (સારી રીતે સવાર પર બનારદના યાદોના: જીભ પર બન્યા રહેવું પ્રસ્થાપિત થવું)
(યાદ રહેવું) કપડના મૂળ પકડવું (સ્થાયિત્વ પ્રાપ્ત કરવું) બનવાન પર નાના: જીભ પર લાવવું (કહેવું; બોલવું) કન વાના: જન્મ ગુમાવવો (જીવન વ્યર્થ નષ્ટ નવા વિન્ટરના જબાન બંધ કરવી (ચુપ થઈ જવું) કરવું)
તાન વન્દ હોતા ? જબાન બંધી હોવી (બોલવાનું કપૂઢીઍપના ગળથુથીમાં પડવું; સ્વભાવમાં સાહસ ન હોવું) હોવું
ગવાન વતનના પટના: જબાન પલટવી (બોલીને અનલિનિ:જન્મ બગડવો (જન્મ ફોગટ જવો) ફરી જવું) જન્મ-જનમ કે યાન-નાક્તર : જન્મ- વાન વિના જબાન બગડવી (અપશબ્દ કે ગાળો જન્માન્તરનું (કેટલાય જન્મોનું)
દેવાની ટેવ પડવી)

Page #477

ज़बान में या ज़बान
૪૭૨
जहन्नुम में जाना
ઝવાન જૈયા ધાનપતાના નાના: જીભે તાળું ન પડવા (ઘણું અભિમાન હોવું)
લગાડવું (ચૂપ રહેવા બાબત વિવશ હોવું | મન પર પૈર નાના: જમીન પર પગ ન રાખવા નવા નામ ન હોના: જીભને લગામ ન હોવી (ઘણું અભિમાન કરવું) (ઉચિત-અનુચિત બધું આડેધડે બોલી કાઢવું) નવીન મેં અને નાના : ભોંયમાં સમાઈ જવું (ઘણું બીન નાના: જીભ લડાવવી (વાદ-પ્રતિવાદ લજિજત થવું) કરવો)
ના વોનના : જય બોલવી (વિજય સમૃદ્ધિ ધન દ્વાન સંમાના યા સંમત હોનના : જીભ ધાન્યની કામના કરવી) સંભાળીને બોલવું (સોચી-વિચારીને બોલવું) जयमाला डालना या देना या रखना या पहनाना : વાત સેનિનના : જીભથી નીકળવું (બોલાઈ જયમાળા પહેરાવવી (માળા પહેરાવી પતિ પસંદ જવું)
કરવો). ઝવાન ને નિશાનન : જીભથી કાઢવું (બોલવું; ગરવી છાના : પીળાશ છવાવી તેમાં ને શરીર ફિક્કા ઉચ્ચારણ કરવું)
પડી જવા). સવાર ના ? જબાન હારવી (પ્રતિજ્ઞા કરવી; ગર-સા મેંદનિશન માન : બહુ લજ્જિત થવું વચન આપવું)
जल कर या जल-भुन कर कबाब या कोयला या નવાર દિલ્તાન : જીભ હલાવવી; બોલવું; કંઈક વા િયા પણ હોરા : બળીને કોયલા થઈ જવું કહેવું
(અત્યંત ક્રોધ કરવો) નવા નgવરના: જીભનું જમાખર્ચ કરવું કત-નાના: બહુ ક્રોધમાં આવવું | (કેવળ કહેવું-કરવાનું કંઈ નહિ)
નન નના: બળી મરવું (મેણું કે અનાદર આદિથી નમ હોતા દતમી: જ્યારે હોય છે ત્યારે; ઘણુંખરું અત્યંત વ્યથિત થવું નમર: જમાવીને (દઢતાપૂર્વક; જોરથી હસીને) તા-મુના: બહુ ક્રોધમાં આવેલું; બળ્યુંજળ્યું નક નાના: જામી જવું (સ્થાયી રૂપથી પ્રતિષ્ઠિત ગન મેં હમ સે બૈર રાયા હોવા: પાણીમાં થઈ જવું)
રહી મગરથી વેર કરવું (નિર્બળ વ્યક્તિએ ના માનવા માર સ્નેના : અમાનત હડપ કરવી આશ્રયદાતાથી શત્રુતા કરવી) (મહેસૂલ ઋણ કે થાપણના રૂપમાં બીજાનું લેણું કી-વરીયા નાની-મુની સુનાના: દાઝી-કાપી કે હજમ કરી જવું; બીજાનું ધન હડપી લેવું) બળીજળી વાત કહેવી; ખરુંખોટું સંભળાવવું જમાનાની જમાનો જોવો (અનુભવ મેળવવો) ગલ્લે પરમછિના દાઝયા પર મીઠું ભભરાવવું નાના નાના: સમય વ્યતીત થઈ જવો (દુખીને વધુ દુખ દેવું) નમીન-આસમાન પરના: જમીન-આસમાન બન્ને પક્ષો વિત્તી : બળેલા પગવાળી બિલાડી એક કરવાં (ઘણો વધારે શ્રમ કરવો)
(અહીંતહીં ફર્યા કરતી અસ્થિર સ્ત્રી) નમીન-આસમીર વ અત્તર યા પર્વ: જમીન- વનને વિત્ત હો યા ન પડે આસમાનનું અંતર (બહુ વધારે અંતર)
હોના: દાઝયા ફોલ્લા ફોડવા (દાઝ કાઢવા વળી બનીન-આસમાન વે નાવે મિત્રાના: જમીન- વધારે સતાવવું). આસમાનનાં મિજાગરાં મિલાવવાં; જૂઠનો પુલ વાન ઠના યા ઉમરના ય થના : જવાની બાંધવો
ઊભરાવી (નવયૌવન આવવું) નિકીનચ્છના જમીન ઊઠવી (જમીન ભાડે અપાવી) નવાની રેતરના યાતના જવાની ઊતરવી (યૌવન जमीन का पैरों तले से खिसकना या खिसक આથમવું)
નાના: પગ તળેથી જમીન ખસવી (ભય કે નવાવ તનવ વરના : જવાબ માગવો; કેફિયતા ગભરાટથી ઊભા ન રહી શકાવું)
માગવી; અધિકારપૂર્વક કારણ પૂછવું ગન ગૂમના:જમીન ચૂમવી (મોં અને નાક જમીન નવાવ તેના : જવાબ દેવો (નોકરીથી છૂટું કરવું;
સાથે ટિચાય એ રીતે પડવું; જમીન સાથે માથું ઈન્કાર કરવો; પત્રોત્તર દેવો) ટેકવી નમન કરવું).
વાવ મિત્રના જવાબ મળવો (નોકરી છૂટી જવી; નમીનફિવાના: જમીન દેખાડવી (પટકવું; પાડવું) પત્રોત્તર પ્રાપ્ત થવો) જમીન રેવના: જમીન દેખવી (પટકાઈ પડવું) ગહનુમાઁ નાના : જહાન્નમમાં જવું (ચૂલામાં જવું; ગમન પર રિયા પવનના : જમીન પર પગ નષ્ટ થઈ જવું)

Page #478

जहर उगलना
४७३
जान लेकर भागना
નદારૂત્નિના : ઝેર ઓકવું (બળતરા થાય એવી
વાતો કહેવી). ગદર વાર તેના : ઝેર કરી નાખવું (બહુ કડવું કરી
ના ઘૂટપના યા પ ર દ નાના: ઝેરનો ઘૂંટડો પી જવો (કડવી કઠોર વાત સાંભળીને પણ ચુપ રહી જવું) નદાર વલ હુફાયા દુમા : ઝેરથી બુઝાવેલું; ખૂબ
ખતરનાક; દુષ્ટ અને ક્રોધી સ્વભાવનું જદર વશી : ઝેરની ગાંઠ (અતિ દુષ્ટ-બૂરાઈથી
ભરેલું).
કદાવોના: ઝેર વાવવું; ઝઘડો કે ભારે અહિત થાય
એવું કામ કરવું ગદા માલૂમ હોવાથી નાના: ઝેર જણાવું (ઘણું જ
કડવું ને અપ્રિય જણાવું) સદા તહાં જ્યાંના ત્યાં પોતાના મૂળ ઠેકાણે;
ઠેરનું ઠેર) નદાન માપક્ષી : વહાણનો કાગડો (એક
જ જગ્યાએ - ઠેરની ઠેર રહેતો માણસ)) जहाँ किसी का पसीना गिरे वहाँ अपना खून
હાના: કોઈના માટે પોતાના સર્વસ્વનું બલિદાન કરવા તૈયાર રહેવું ગઇ ૩થારના : જાંઘ ઉઘાડવી (પડદો કે ભેદ
ખોલવો) ગર-તાત્ર વનના : પૂછપરછ કરવી નહૂિરના: જાદુ કરવું (કોઈ વિશિષ્ટ પ્રભાવવાળું
કામ કરવું). નવ્વ ર ના : જાદુ ખેંચી લેવું (કોઈ વિશિષ્ટ
પ્રભાવને દૂર કરી દેવો) ગાદૂ ચઢના થા છાના : જાદુ ચઢવું; પ્રભાવ પડવો નકૂટાત્રિના : જાદુ નાખવું (પ્રભાવ જમાવવો;
મોહિની નાખવી) નાના દાણાસાહોનાવાવના: જીવનું
તરસ્યું હોવું જાનથી મારી નાખવા તત્પર હોવું) નાન વી વૈરોના: જાનની ખેર ન હોવી (જીવ
જવાનો ખતરો હોવો) નાન પના : જાન પર પડવું (પરેશાન કે તંગ
કરવું). નાન વેતાને : જાનની લાલસા થવી (જીવ
બચાવવો કઠણ પ્રતીત થવો) નાનો ગાન સમફાના:જાનને જાન ન સમજવો;
અતિ કઠિન પરિશ્રમ કરવો; પ્રાણના ભોગે કરવું નાન ઉપના : જાન ખપાવવો (પોતાના જીવને ખતરામાં નાખવો)
નાન વાન : જીવ ખાવો (વારંવાર તંગ કે પરેશાન
કરવું) ગાન ઘોના: જીવ ખોવો (પ્રાણ ગુમાવવો) ગાન ગાડાનના : જીવને વિપત્તિમાં મૂકવો જ્ઞાન ગુરાના : જીવ ચોરવો (કામ કે પરિશ્રમથી
ભાગવું) ગાન છુડાના : જીવ છોડાવવો (જવાબદારી કે
ઝંઝટથી છૂટવું) નાન છૂટન : જીવ છૂટવો (જવાબદારી કે ઝંઝટથી
છુટકારો મેળવવો) ગાન ગાતા : જીવ જવો; પ્રાણ જવો; માર્યા જવું ગાન ગોરિણમ મેં ત્રિના: જીવ જોખમમાં મૂકવો;
જીવ ગુમાવવાનો ભય હોય એવું કામ માથે લેવું કાન ગોરવ દોરા : જીવનું જોખમ હોવું (પ્રાણ
ગુમાવવાની આશંકા હોવી) જાન સેના: જીવ આપવો (પ્રાણ આપવો) નાન નિનના: જીવ નીકળવો (મરણ થવું) નાનિછાવર યાચોછાવર ના: જાન ન્યોછાવર કરવો; કોઈને બહુ પ્યાર કરવો અને તે માટે મોંઘામાં મોંઘું બલિદાન આપવા તૈયાર રહેવું નાનપા : જાણ થવી (પ્રતીતિ થવી; જીવંત હોવું; નિરાશ વ્યક્તિમાં આશાનો સંચાર થવો) નાનપરા ગાના ય વનના: જીવ પર આવી જવું
(પ્રાણ સંકટમાં હોવો). નાનપર રહેનના: જીવ પર ખેલવું; જીવના જોખમનું
કામ કરવું; સાહસ કે વીરતાનું કામ કરવું ગાન પર આ વનના : જીવનો ખતરો હોવો; ભારે - સંકટમાં પડવું નાન પર વીતના: જીવ પર વીતવું; પ્રાણ સંકટમાં
પડવો નાન ના : જાન ફૂંકવો; પ્રોત્સાહન આપવું;
સાહસ વધારવું નાન વાના: જીવ બચાવવો; પ્રાણની રક્ષા કરવી;
પીછો છોડાવવો નાન મારી હોના: જીવ ભારે લાગવો, જીવવું મુશ્કેલ
હોવું ગાન મરિના? જાનથી મારવું; હત્યા કરવી નાનĖનાન માના જીવમાં જીવ આવવો; ગભરાટ
કે ભય દૂર થવો નાખેંગારોના જીવમાં જીવ હોવો; જીવતા હોવું નાના નાના થા નાના: જાન લડાવવો; કોઈ
કામમાં પૂરી શક્તિ ખર્ચવી કાન ને ભાળના: જીવ લઈ ભાગવું (કોઈ રીતે ભાગીને જીવ બચાવવો)

Page #479

जान लेना
જ્ઞાન તેના : જાન લેવો (મારી નાખવું) ખાન સૂવના યા સૂલ ખાના : જાન સુકાવો (ભયથી હોશહવસ ઊડી જવા)
ખાન સૂત્ની પર વહના યા ટળીરહના : જાન શૂળીએ ચઢવો (અત્યંત વ્યાકુળ થવું)
जान से जाना या जान से हाथ धोना या धो बैठना • જીવથી જવું; મરી જવું
જ્ઞાન હથેલી પર તેના : જીવ હથેલીમાં લાવવો; પ્રાણની પરવા ન કરવી; જીવ જાય એવું થવું ખાન હાન વરના : જાનને હેરાન કરવો (તંગ કરવું; પરેશાન કરવું)
ખાન હોવા પર આના યા હોના : જીવ હોઠે આવવો
(મરણાસન્ન થવું) ગાયના તેના : શોધ-તપાસ લેવી (જોવું તપાસવું ને પૂછપરછ કરવી) નાર–નારી રોના ઃ ઘણું વધારે રોવું; ધ્રૂસકે ધ્રૂસકે રડવું પાન કાનનાયાના : જાળ નાખવી (ફસાવવાની પેરવી કરવી)
જ્ઞાન પ્રસારના યા પૈનાના યા વિદ્યાના : જાળ બિછવવી (ફસાવવાની યુક્તિ કરવી) વાત મેં આના યા પડ઼ના : જાળમાં ફસાવું (ષહ્યંત્રના શિકાર બનવું) નિન્દ્રની હ્રાટના : જિંદગી કાપવી-ગુજારવી; જેમતેમ જીવન વ્યતીત કરવું બિશી વિનપૂરે નાઃ જિંદગીના દહાડા પૂરા કરવા (જેમતેમ શેષ જીવન પૂરું કરવું) બિન્દુથી છે જેના (વિસી જી ) : જિંદગી સાથે ખેલવું (કોઈનું જીવન બરબાદ કરવા પ્રયાસ કરવો)
૪૭૪
નિ છેડ઼ના : જિકર છેડવી (ચર્ચા ચલાવવી) ज़िद चढ़ना या पकड़ना या जिद पर आना : ४६ પકડવી (આગ્રહ સેવવો; હઠ કરવી)
નિફ્ તના : વાદવિવાદ કરવો (ઊલટ-તપાસ કરવી; આકરી તપાસ કરવી
નિાપ્ર ોના ચા વારના : જીભના ટેરવે હોવું
(કંઠસ્થ હોવું)
નૌ અચ્છા હોના : જીવ ઠીક હોવો (ચિત્ત સ્વસ્થ હોવું)
ની આના ( જિસી પર) : જીવ હોવો (કોઈના પર પ્રેમ હોવો)
ની
તાના જીવ અધીરો થવો (મન ન લાગવું; મનમાં ગભરાટ થવો)
ની ૩૫૮ના યા ની કવાટ હોના : જીવ અકળાવો (મનમાં ઉચાટ થવો; ચિત્ત ન લાગવું)
जी जानता है
ની વહુના યા વડુ ખાના યા તડ઼ા રહના : જીવ ઊંડી જવો (ભય આશંકા આદિથી વ્યગ્ન થવું) ની વના : જીવ ગભરાવો
ની જરના : જીવ કરવો (કંઈ પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા થવી)
ની વાવના : જીવ કાંપવો (ખૂબ અધિક ડર લાગવો) પીળાજાટાનિતના ઃ જીવનો કાંટો નીકળી જવો; મનનો ખટકો નીકળી જવો
ની જા યુદ્ધાર નિષ્ઠાનના : મનનો શોકક્રોધાદિનો
આવેગ બળાપો કાઢવો; મનનો ઊભરો ઠાલવવો ની ા મોલ હા ોના ઃ મનનો ભાર હલકો થવો નીજીનીમેંહના યાર. નાના : મનની વાત મનમાં રહી જવી
ની ી નિાતના : મનની મુરાદ પૂરી કરવી લી જી પટ્ટના : જીવની ચિંતા પડી હોવી (પ્રાણ બચાવવો કઠણ હોવો)
ની જી મડ઼ાસ નિજાના : મનનો કઢાપો-બળાપો કાઢવો
નીવ ો લીવ સમજ્ઞના : જીવને જીવ સમજવો (પોતાના જેવો બીજાનો જીવ માનવો)
ની તે મારના : જીવ મારવો (મનની ઇચ્છાઓને પોતાના કાબૂમાં લેવી) નીવારના: જીવ ખાટો કરવો (કોઈના મનમાં દુર્ભાવ ઉત્પન્ન કરવો)
ની છુટ્ટા હોના ઃ જીવ ખાટો થવો (મન વિરક્ત થવું; પ્રેમ જતો રહેવો)
ની જીપાના : જીવ ખપાવી દેવો (કોઈ કામમાં જીવ જાનથી લાગવું)
ની પ્રોત્તર : જીવ ખોલીને (યથેચ્છ; જીવ ભરીને) ની વતના : જીવ ચાલવો (ઇચ્છા થવી) ની ચાહના : જીવ ચાહે એમ થવું (ઇચ્છા કે કામના થવી)
ની પૂરાના : જીવ ચોરાવો (કામમાં મન ન લગાડવું) ની છૂટના : જીવ છૂટવો (હિંમત છૂટવી; ઉત્સાહ અને સાહસ ન રહેવાં)
ની છોટા વરના : જીવ ટૂંકો કરવો (ઉત્સાહ ઘટાડવો) ની છોટા હોના : જીવ ટૂંકો હોવો (ઉત્સાહ ઓછો હોવો)
ની છોડ઼ર માનના ઃ જીવ બચાવીને ભાગવું ની છોડ઼ના : જીવ છોડવો (પિંડ કે પીછો છૂટવો) ની ખત્તના : જીવ બળવો (ચિત્ત સંતાપથી અકળાવું) ની બનાના : જીવ બાળવો (અતિ સંતપ્ત બનવું) ની નાનતા હૈ : જીવ જાણે છે (શબ્દાતીત છે; અવર્ણનીય છે)

Page #480

जी-जान लड़ाना
૪૭૫
जी लगा रहना
ની-નાના નાના: જીવજાન લડાવવા; ખૂબ વધારે
શ્રમ કરવો ની રંજના વાઢા ના યા ફોન : જીવ
મંગાવો (હરેક વેળા ચિંતા કે ધ્યાન લાગી રહેવું) ગીફૂટના યા દૂરગાના: જીવ તૂટી જવો (નિરાશ
કે નાહિંમત થવું) ની હા હોના: જીવ ઠંડો થવો (સુખ આનંદ કે - સંતોષ થવો)
: જીવ નાખવો (મરવામાંથી ઉગારવું; આશાન્વિત કરવું) ગીયા : જીવ ડૂબવો; મૂર્છા આવવી; હતોત્સાહ
થવું
ગી તરસના : જીવ તરસવો (ઉત્કટ ઇચ્છા વ્યગ્રતા આદિ થવાં) તોના: જીવ તોડવો (ઉત્સાહ ભાંગવો) ની હતના: જીવ થરથરવો (ભયભીત થવું) ની સુહાના: જીવ દુખાડવો (કોઈના ચિત્તને દુખી
બનાવવું) ની સેના: જીવ દેવો; મન દેવું; મરવું, પ્રાણ આપવો;
આસક્ત થવું; કઠોર પરિશ્રમ કરવો ગીરના: જીવ દોડવો (કશુંક મેળવવા મન વ્યગ્ર
થવું) ની ઘંસા નાના: જીવ ઘસડાવો (ભય કે ચિંતાને
કારણે શક્તિ કે સાહસ ન રહેવું) ગી થવા થનાગી પક્ષના જીવ ધકપક
થવો (ભય કે આશંકાથી જીવ ધડકવો) નો ઘણો ગાના: જીવ ધડકી જવો (ચમકી જવું; ડરથી મન થડકી જવું) નિના : જીવ નીકળવો (પ્રાણ નીકળવો) ની પનામા પગાના: જીવ પાકવો (અત્યધિક
દુખ થવું; ઘણી વિરક્તિ આવવી) ગ પર આ વનના: જીવ પર આવી બનવું (પ્રાણ
સંકટમાં પડ્યા) ની પર હેનના: જીવ પર ખેલવું (પ્રાણની બાજી
લગાવવી). ની પદનાના: જીવ ફાટી જવો (વૈરાગ્ય આવવો;
પ્રેમભાવ ઘટવો) નીતિરગાના: જીવ ફરી જવો (વૈરાગ્ય આવવો;
ભોગલાલસા સમાપ્ત થઈ જવાં) ની પૂજા : જીવ ફૂલવો (ગભરાવું; વ્યાકુળ
થવું). બીટના: જીવ વહેંચાવો (એકસાથે બે બાજુ ધ્યાન
હોવું) ની વા: જીવ વધવો (સાહસ કે ઉત્સાહ વધવો)
ગૌ વર્તન : જીવ બહેલવો (મનોરંજન થવું; થોડા સમય માટે ચિંતા અને દુખ શમી જવાં)
વહિત્નીના: જીવ બહેલાવવો (મનોરંજન કરવું; દિલ બહેલાવવું) ગો હૈડાયા બૈરા નાના: જીવ બેસવો (મૂર્છા થવી; બેશુદ્ધિ આવવી; ભય ચિંતા વગેરેને કારણે શક્તિ કે સાહસ ન રહેવું). ગ મામાના: જીવ ભરાઈ આવો (દયાર્દ થવું). ની મા ન મરજરયા ની મર: જીવ ભરીને
(યથેષ્ટ; જીવ ચાહે એટલું) ની ભરતી : જીવ ભરવો (તૃપ્તિ થવી)
ભરી હોના: જીવ ભારે થવો (શરીરે અસુખ થવું) ન કવનના: જીવ મચળાવો (કશુંક કરવા કે પ્રાપ્ત
કરવા ઇચ્છા થવી; મનનું ઉતાવળા થવું) નીવિનાનાયામતનાના: જીવ અકળાવો (ઊલટી
કરવાની ઇચ્છા થવી; જીવ ગભરાવો) ની મિત્રના જીવ મળવો (બે કે વધુ વ્યક્તિઓ વચ્ચે
સ્વભાવ કે વિચારોમાં એકરૂપતા કે પ્રેમાળુતા થવી) ગ મેં માના: જીવમાં આવવું (ઇચ્છા થવી)
મેંgબનાયાના: જીવમાં ખેંચી જવું; મનમાં વસવું; ખૂબ પ્રિય લાગવું ની મેં કાંપના: જીવમાં ગાંઠ પડવી; અણબનાવ
થવો ની પૅવર ના જીવમાં ઘર કરવું (મનમાં વિશિષ્ટ
સ્થાન મેળવવું) ગી ગુમના જીવમાં ભોંકાવું; અપ્રિય અરુચિકર કે
દુખદાયી હોવું ન મેં નન્દના: જીવ બળવો; મનમાં બળતરા થવી ની જંગી માના : જીવમાં જીવ આવવો ની મેં ની વાર્તા : જીવમાં જીવ મૂકવો (નિરાશ
વ્યક્તિના મનમાં આશા સિંચવી) નીવતના: દિલમાં ઘર કરી લેવું; સદૈવ યાદ રહેવું ની મેં હૈના મનમાં બેસવું; દિલમાં નિશ્ચય થઈ જવો ની મેં મૈત્ર સપના: કોઈના વિશે મનમાં એવો મેલ ભરાવો કે એ વ્યક્તિ અપ્રિય લાગે નેંરઉના: ગુપ્ત રાખવું, ધ્યાન કે સ્મરણમાં રાખવું
ઉના : મન રાખવું; ઇચ્છા પૂરી કરવી ની નાના: કોઈ કામમાં રુચિપૂર્વક પ્રવૃત્તિ થવી; કોઈની પાસે રહેવું ખૂબ ગમવું
વિરઃ મન લગાવીને; ધ્યાનપૂર્વક ની નાના: મન લગાવવું ધ્યાન લગાવવું; આસક્ત
થવું ગીરનારના મન લાગેલું રહેવું; કોઈનું ધ્યાન સદેવ
રહેવું

Page #481

जी ललचाना
નૌ તતવાના : મન લલચાવું ની જુમાના : મન લોભાવું ની તેના : જીવ લેવો (મૃત્યુ નિપજાવવું) ની તેર ભાવના : જીવ લઈને ભાગવું (ઝડપથી નાસવું)
ની સન્ન હોના યા હો નાના ઃ જીવ ગભરાવો; ચિંતા ભય ગભરાટ જેવા કારણે સ્તબ્ધ કે અવાક થઈ જવું ગી મે તરના : મનથી ઊતરવું (ભૂલવું; નજરથી ઊતરી જવું)
ની તે નાના : જીવથી જવું (મૃત્યુ થવું) ની-તે--નીમિલના જીવમાં જીવ મળવો (મૈત્રી કે પ્રેમ થવો)
ની ફૂટ નાના : મન હટી જવું (રાગ કે આકર્ષણ ચાલ્યું જવું) ની હા જ્યના : મન હળવું કરવું (શોકનો ભાર હળવો કરવો)
ની હા હોના : મન હળવું થવું (શોકનો ભાર હળવો થવો)
ની હવા હો નાના : જીવ હવાઈ જવો (હોશકોશ ઊડી જવા)
નીતાઁ ની હાઁ જરના હાજી હાજી કરવું (ખુશામત કરવી)
નૌ ોના : મન થવું (ઇચ્છા થવી) નીતા ગાડુ તેના : જીવતો ધરબી દેવો (બહુ ભારે શિક્ષા કરવી)
૪૭૬
નીતા મવી નિાના : જીવતી માખ ગટાપ કરી જવી (જાણીબૂઝી કોઈ દુષ્કર્મ અપરાધ કે પાપ કરવું)
નીતે નૌ : જીવતે જીવ (હયાતી દરમિયાન) નીતે ની મર્ નાના : જીવતે જીવ મરી જવું (જીવનકાળમાં જ મૃત્યુથીય ચઢિયાતું દુખ ભોગવવું)
નીના મારી ઢોના : જીવવું ભારે થવું (જીવન આનંદરહિત થવું)
નીમ કવાડ઼ના યા ાતૃના : જીભ ખેંચી કાઢવી (કઠોર શિક્ષા કરવી)
નીમ રના : જીભ કરવી (બહુ બોલવું; ધૃષ્ટતાથી ઉત્તર દેવો)
નીમ હ્રાટ તેના : જીભ કાપી લેવી (કઠોર દંડ કરવાની ધમકી આપવી)
નીમલ્લોનના ઃ જીભ ખોલવી (કંઈક કહેવું; કેફિયત
આપવી)
નીમ પત્તાના ઃ જીભ ચલાવવી (શેખી મારવી; ચઢી ચઢીને વાત કરવી)
जूतियाँ उठाना०
નીમ નિાતના : જીભ કાઢવી (કઠોર શિક્ષા કરવી; દંડ દેવાના હેતુથી જીભ કાપી લેવી) ની પટ્ટના : જીભ પકડવી (બોલતાં રોકવું; કોઈને વચનપાલન માટે વિવશ કરવું)
નીમ પર સરસ્વતી બસના : જીભે સરસ્વતી વસવી (વિદ્વાન કે મહાન વક્તા હોવું)
નીમ નડ્ડાના : જીભ લડાવવી (બહુ બોલબોલ કરવું) ગૌમહિતાના : જીભ હલાવવી (બોલવું) નીવટ જા આમી : છાતીવાળો મર્દ (હિંમત બહાદુરી અને સાહસવાળી વ્યક્તિ)
ઝીવન હ્રી સંધ્યા મેં : આથમતી જિંદગીમાં ; વૃદ્ધાવસ્થામાં
નીવન મારી દોના : જીવન ભારે થવું (જીવવું ભારરૂપ લાગવું)
નીવિદ્યા હ્તાના : રોજી મળવી; આજીવિકા મળવી ખુાત નાના : યુક્તિ લગાડવી ખુટ નાના : જોડાઈ જવું (તન્મય થઈ જવું) ખુન તેના : ધોખો દેવો (દગો કરવો; છળ કરવું) ગુલ્મ ઢાના : જુલમ વરસાવવો (ગજબ કરવો; અત્યાચાર કરવો)
નયના : (કાને) જૂ પણ ન સળવળવી (વારંવાર કહેવા છતાં ધ્યાનમાં ન લેવી; અપ્રભાવિત રહેવું; ચૂપચાપ પડ્યા રહેવું)
ખૂતન જિના : એંઠવાડ ફેંકવો (વધ્યુંઘટ્યું આપવું; કોઈને ત્યાં જઈ ભોજન કરવું)
ખેતા પત્નના: જૂતાં ચાલવાં (જૂતાંથી મારામારી થવી) નૂતા ચત્તાના : જૂતાં ચલાવવાં (ખાસડાં મારવાં) નૂતા ∞ાના(જિમી જા ) : જોડા ઉપાડવા (ગુલામી કરવી; ખુશામત કરવી)
ખેતા છાના : જોડાં ખાવાં (જૂતાંનો માર ખાવો; સારુંખોટું સાંભળવું)
ખેતા યા ખેતી ઘાટના : જોડાં ચાટવાં (ખુશામત કરવી)
નૂતા વરસના : જોડાં વરસવાં (જૂતાંનો માર પડવો) નૂતે ા આમી; ભૂતે જ યાર : ખાસડાનો યાર
(જોડાનો માર ખાવાને લાયક વ્યક્તિ) નૂતે પડ઼ના : ખાસડાં પડવા (જૂતાંનો માર પડવો; બહુ નિંદા થવી)
નૂતે તે વવર તેના : જૂતાંથી ખબર લેવી (જૂતાંથી પીટવું)
નૂતે તે વાત વર્ના : જૂતાંથી વાત કરવી (જૂતાંથી પીટવું)
ભૂતિયા નાના યા છીથી વારના : જૂતાં ઉઠાવવાં કે સવળાં કરવાં (ગુલામી કરવી; ખુશામત કરવી)

Page #482

जूतियाँ चटकाना.
૪૭૭
झगड़ा खड़ा करना
जतियाँ चटकाना या खटखाना या चटखाते પિરના જૂતાનો અવાજ કરતા ફરવું (માર્યા માર્યા ફરવું) ગૂતિ તોડાયા વિના જૂતાં તોડવાં (ખાસડાં
ઘસવા; વારંવાર જવું) નૂતી જી નો પરમારના : મોજડીની અણી પર
મારવું (કંઈ ન સમજવું) નૂતી વહિર સમક્ષના: મોજડી બરાબર પણ
ન સમજવું (અત્યંત તુચ્છ સમજવું) નેવ rટના : ખીસું કાપવું (ઠગવું; લૂંટવું) જ પાર્ક સરના (પની) : ખીસું ગરમ કરવું (અનુચિત રીતથી રૂપિયા વસૂલ કરવા; રૂપિયા
આપવા) નેવ પરના ખીસું ભરવું (બીજા પાસેથી અનુચિત
રીતથી રૂપિયા વસૂલ કરવા; રૂપિયા આપવા)) जेल काटना या भोगना या जेल की हवा खाना
: જેલની હવા ખાવી (કેદી થવું) કરે તૈતા: જેવાનું તેવું (જ્યાંના ત્યાં પહેલાંના
નિ-રે : જેમજેમ નિલે-તૈસે: જેમતેમ કરે-તે વાર: જેમતેમ કરીને નિસે ને યા રે : જેવું બન્યું, જેવું હોય ગરિમાના યાના: જોખમ ઉઠાવવું (એવું
કામ કરવું જેમાં લાભને બદલે હાનિ વધુ હોય) जोड़-तोड़ करना या मिलाना या लगाना :
જોડતોડ કરવી (ઉપાય કે યુક્તિ કરવી) શોર વરના જોર કરવું બળ લગાડવું) સોર વન્નના : જોર ચાલવું (વશ કે કાબૂ ચાલવો) પોરડાના જોરનાખવું (દબાવ નાખવો; આગ્રહ
કરવો). પોરના: જોર દેવું (સહારો દેવો; આગ્રહ કરવો) તોરપાયાધના: જોર પકડવું બળ પ્રાપ્ત
કરવું; વધવું) પોર મારના યા નાના: જોર લગાવવું (બહુ
કોશિશ કરવી) જોવોના જોર પર હોવું (બહુ તેજ હોવું; ખૂબ
ઉત્કર્ષ કરવો) નોરા કાના ઊભરો આવવો જુસ્સો ઊભરાવો;
ઊકળવું) ગોશ વદના : જુસ્સો ચઢવો (ઊભરાવું; આવેગ
આવવો) ગોશના: ઉકાળવું ગોઠ્ઠા પના : જુસ્સો ઠંડો પડવો (ઉત્સાહ બ. કો. – 31
ઘટવો) ગોશ મેં મારા : ઉમંગ કે ઉત્સાહમાં આવવું કૌ-નો દિલાવ ના : જવ જવનો દાણો (પાઈએ
પાઈનો) હિસાબ લેવો ગૌ મર:જવે જવ લઈને (રજે રજ ગણતરીમાં લઈને)
હુનના: ઝવેરાત ખૂલવું (ખૂબી કે ગુણ પ્રગટ થવા) નૌલિકાના:ઝવેરાતદાખવવું (વીરતા યુદ્ધકુશળતા
સાહસ વગેરે ગુણનો પરિચય આપવો) નદારોના: જોહર (આત્મસન્માન રક્ષવા સ્ત્રીઓ દ્વારા કરાતી આત્મહત્યાના રસ્તે જવું) .
- : જેમ જેમ જ્યાં જ્યાંનું ત્યાં (એમ જ, પહેલાંની માફક)
-ત્યોં યા ત્યાં ર : જેમતેમ કરીને ચતિ દના : અજવાળું નીકળવું; આભા પ્રગટવી ચોનાર વૈદ્યના : જમણવાર થવો (અતિથિઓનું ભોજન કરવા બેસવું) નાનાના: જમણવાર લગાવવો (અતિથિઓની સામે રાખવા માટે રસોઈની વાનગીઓ ક્રમમાં લાવી મૂકવી) વીના ના ? વાળા ફૂંકવી (શરીરમાં ગરમી ઉત્પન્ન કરવી) ફટ મોત નેતા : પીડા વહોરવી (જાણી બૂઝી
ઝઘડામાં પડવું) લંડ તારના: બાબરી ઉતરાવવી (બાળકના માથે
મુંડનની વિધિ કરાવવી). શંકા હSા સરનાઃ ઝંડો ખડો કરવો; વિરોધ માટે
સંગઠન કરવા લોકોને એક જગ્યાએ એકઠા કરવા સંડા પાના: ઝંડો રોપવો (કબજો કરવો; આપણો અધિકાર સ્થપાયાની ઘોષણા કરવી)
પાના: ઝંડો ફરકાવવો (આપણું રાજ્ય કે શાસન ઘોષિત કરવું; ઝંડો લહેરાવવો) ઝંડા જોર 4ના: ઝંડો લઈ ઊઠવું (પ્રચાર માટે તૈયાર થવું). ડીલિવાના ઝંડી દેખાડવી (ઝંડીથી સંકેત કરવો; કોઈ કામની સ્વીકૃતિ આપવી) સંડે તત્રે નાનાઃ ઝંડા હેઠળ આવવું (સામ્રાજ્યમાં
આવવું) ૩ સવાર હોના: ધુન સવાર થવી
મારવ:ઝખ મારીને (વિવશ થઈને; મજબૂરીની હાલતમાં) ફાલ મારના: ઝખ મારવી (બેકાર ફાકારના:ઝઘડો ઊભો કરવો (બખેડો પેદા
કરવો)

Page #483

झगड़ा
४७८
टक्कर का
લેવું)
ફા તમામ હોના : ઝઘડો સમાપ્ત થવી
ઝડી લગાવવી) હું પત્ર તૈના: ઝઘડ વહોરી લેવો (વ્યર્થમાં ‘ઇ-સવનોદુનયાનના સાચામાં જૂઠું ભેળવીને ઝઘડો શરૂ કરવો).
કહેવું ફાડે જો નઃ ઝઘડાનું મૂળ
કૂવા પડુની : જૂઠા પડવું (અસત્યવાદી ઠરવું) દવે નેતા : જબરદસ્તીથી લઈ લેવું
ફો ડાહ્નના : ઝોળી ઉપાડવી (ભિક્ષા માગવા કદજાતના ઝટકો લાગવો (આઘાત પહોંચવો) ઝોળી ઉપાડવી).
માન: જબરદસ્તીથી ઓળવેલી ચીજવસ્તુ ની બના: ઝોળી ભરવી (સાધુને ભરપૂર ભિક્ષા ફરી ઉaiટ: જંગલી બોરડીનો કાંટો (બહુ આપવી) જ ઝઘડાળુ વ્યક્તિ)
ટંટ-ઘંટ વરના : દીવો-ટોકરી કરવા (પૂજાપાઠની ફી વેંધાયા નાના: ઝડી પડવી (હળવો પણ આડંબરવાળી વિધિ કરવી) લગાતાર વરસાદ પડવો)
ટંટ વડા સરા : ટંટો ખડો કરવો (ઝઘડો પેદા ઠ્ઠી ધનાવા નાના:ઝડી લગાડવી (અધિકતા કરવો) સાથે પ્રયોગ કરવો; ભરમાર કરવી)
ટવી બૈધના થા ટી વંદના : સ્થિર નજરે કે રૂપ માના : ઝોકું આવવું (હલકી નીંદરા ધ્યાનપૂર્વક જોવું આવવી)
ટનના : પાંપણ ઢાળ્યા વિના ધ્યાનપૂર્વક કે પટના: ઝપટ મારી લેવું પડાવી લેવું, છીનવી ઉત્સુકતાપૂર્વક જોવું
દીદી વધના: અપલક જોવું (એકધારી નજરથી સોના: ઝપટા ઝપટી થવી (તૂટી પડવું, ઝઘડો તાકવું) થવો; બોલાચાલી થવી)
સાહ્ન શા ઘોટા: ટંકશાળનું ખોટું નાણું (દુર્જન, પટ્ટા મારવા : ઝપટ મારવી (કંઈ છીનવી લેવા
દુષ્ટ; નીચ) કોઈના પર ઝપટ મારવી)
ટસત્ર વના ટંકશાળે ચઢવું (સિક્કા કે ધાતુખંડનું મેત્રે કૅપનાવાસના ઝંઝટમાં પડવું (ઝંઝટ- ખરાખોટાપણું પરખાવું). બખેડામાં પડવું)
ટસાત વાદર : ટંકશાળ બહારનું (જે સિક્કાનું ફારું મન : છાંયા કે અંધારી આવવી (આંખો ચલણ ન હોય) આગળ અંધારું છવાઈ જવું)
સાલ્લી વાત : ટંકશાળી વાત (પાકી વાત) વ-વ હોવા : (ૉવ = ઝામરો-હાથપગ દલસાની કોની યાભાષા: ટંકશાળી ભાષા (સર્વમાન્ય ઘસવા વપરાતી ખૂબ પકવેલી ઈટ) ઝામરા જેવા શુદ્ધ ભાષા) તપી ઊઠવું; ખૂબ ગુસ્સે થવું
ટા મરઃ ટકા જેટલું જરાક) સરેરા: દગો દેવો
ટ-સનવાવના: ટકા જેવો જવાબ દેવો (સાફ રે મેં મારા : દગાના ભોગ બનવું
ઈન્કાર કરી દેવો). સા-પછR : વાળીલૂછીને (બધું એકત્ર કરીને) ટા- પંદ નાના ટકાછું મોં લઈ રહી ફા-દૂ વરના : ઝાડી ફૂંકીને (મંત્રથી પ્રેત જવું (હતપ્રભ રહી જવું) આદિની બાધા દૂર કરીને)
ટા સીધા વારા : ટકો સીધો કરવો (રૂપિયો પેદા જ્ઞાતિના: ઝાડુ ફરવું (બધું બરબાદ થઈ જવું) કરવો) સારા : ઝાડુ ફેરવવું (બિલકુલ નષ્ટ કરી દેવા મા ટકાનો માણસ (નિધન આદમી)
છે તે તીન : ટકાના ત્રણ (બહુ જ તુચ્છ). સામાન: ઝાડુ મારવું (અનાદર કે ધૃણા કરવી) ટો મીનપૂછના: ટકાને પણ ન પૂછવું (કંઈ પણ જ્ઞાપના યા તેના વા રસીદ ના : ઝાપટ મહત્ત્વ ન આંકવું) રસીદ કરવી (થપ્પડ મારવી)
નવી વાન: ટકે ગજની ચાલ (ઓછા ખર્ચમાં ક્ષિી વાર તેના: ઝાટકણી સહન કરવી નિર્વાહ કરવો) (ઠપકો ખાવો)
- જો તરસના : ટકા ટકા માટે તરસવું; વપુત્રા: જૂઠનું પૂતળું (બહુ જૂઠ બોલનાર એકએક પૈસા માટે બીજાનું મોં જોવું વ્યક્તિ )
ટામિનની ટકે શેર મળવું (બહુ સસ્તું મળવું) સૂર પુત્ર વયના: જૂઠનો પુલ બાંધવો (જૂઠની ટવી વા: જોડીનું, બરાબરીનું

Page #484

टक्कर खाना
ટવર બ્રાના : ટક્કર ખાવી (કોઈ ચીજ સાથે ટકરાવું)
ટર્ મારના : ટક્કર મારવી (ઘોર પરિશ્રમ ક૨વો)
ટાર ભટ્ટના : ટક્કર લડવી (બીજાના માથા પર માથું પટકી લડવું)
ટવાર તેના : ટક્કર લેવી (બરાબરીના હોવું) टट्टी की आड़ या ओट से या में शिकार खेलना : ટટ્ટીના ઓઠે શિકાર ખેલવો (કોઈની વિરુદ્ધ છૂપી ચાલ ચાલવી)
:
ટ પર હોના ઃ ટટ્ટુ પાર થવું (કોઈ અટકેવું કામ સફળતાથી પૂરું થવું)
ટપ સે : ટપ લઈને (જરા વારમાં)
ટપ પડ઼ના : ટપકી પડવું (એકાએક આવી જવું) ટર્ ટર વારના : ટેં હૈં કરવું (વ્યર્થ બકવાસ કરવો) ટર નાના : ચુપચાપ ચાલ્યા જવું ટત્ત નાના : ટળી જવું (ચાલ્યા જવું; હટી જવું) ટસ સે મસ ન હોના ઃ ટસથી મસ ન થવું (દૃઢ રહેવું) ટહત વનાના : સેવાચાકરી કરવી
ટાળ રહના યા તેના : અંદાજ લેવો (સ્મરણ રાખવું; યાદ રાખવું)
ટાળા મારીના યા હ્તાના : ટાંકા લગાવવા (કપડા કે જખમની સિલાઈ કરવી) ટાળમÇાના ટાંગ અડાવવી (હરકત ઊભી કરવી) टाँग की राह या टाँग तले से या टाँग के नीचे से નિત નાના : ટાંગ તળેથી નીકળી જવું (હાર માનવી)
ટન હીંચના : ટાંટિયો ખેંચવો (પ્રગતિમાં રુકાવટ નાખવી)
ટાળતોડ઼ના : ટાંગા તોડવા (ઘણી દોડાદોડ કરવી) ટાપાટાગરજી પડ઼ા રહના : ટાંગા પર ટાંગો
ચઢાવી પડ્યા રહેવું (નિશ્ચિંત થઈ સૂવું) ટાળપસાર થાપના જર મોના : ટાંગા ફેલાવી
સૂવું (આરામથી ચિંતા છોડી સુવું) ટાય-ટાયરના: ટેંટે કરવું (વ્યર્થબકવાસ ક૨વો) ટાટ નટના : ટાટ ઊલટવો (દેવાળું નીકળવું) ટાટ બાહર ાર તેના : ટાટ બહાર કાઢી નાખવો
(જાતિ કે નાતમાંથી બહિષ્કૃત કરવું) ટાન તેના : ટાળવું (સ્થગિત કરવું) ટાલ-મધૂન યા દાત્તમટોન વરના : ટાળવાની યુક્તિ કે બહાનાં કાઢવાં
દિલ્હી ખમના યા ચૈતના યા તળના : ટીકડી
લાગવી; ફાવવું ટિક્કી રહ્ત્વ : તીડનું ટોળું (ભારે ભીડ)
૪૭૯
टेढ़े टेढ़े जाना
દિપ-ટિપ રના : ટપક ટપક થવું ટિમ્બસ ગમના યા ચૈતના યા હ્તાના : પ્રયોજન થવું (યુક્તિ ફળવી)
ટીજા ના : ચાંલ્લો કરવો (વિવાહની વિધિનો ચાંલ્લો કરવો) ટીલા-ટિપ્પની જરના : ટીકા-ટિપ્પણી કરવાં (આલોચના કરવી)
ટીવા તેના યા ાના : ટીકો લગાવવો (લલાટ પર ટીકો કરવો)
ટીમ-ટામ : ટાપ-ટીપ; બનાવ-શૃંગાર (કપડાં-લત્તાં) ટીમ ડઝના યા મારના : દર્દ થવું; ચસક ઊઠવી (ચસકા મારવા)
ટુાડ઼ા તોડ઼ના (દૂસરે ા) : ટુકડા તોડવા (બીજા પર નિર્વાહ કરવો)
ટુડ઼ા તેના : ટુકડા આપવા (ભિખારીને રોટલી આપવી)
ટુડું ડ્રાના યા ટુડ઼ે-ટુડું પડ઼ાના: ટુકડે ટુકડા ઉડાવવા (વસ્ત્ર ફાડીને ચીંથરાં કરવાં)
ટુળકો પર પતના યા રદ્દના : ટુકડાઓ પર રહેવું (બીજાની કમાણી પર જીવવું) ટુ-ટુન તેલના : ટકટકી લગાવીને જોવું ટુટુ હૂઁ : હોલાનું તૂટવું ટૂં બોલવું (એકલા રહેવું) ટૂટ-ફૂટ ાર વરસના : મુશળધાર વરસવું ફૂટ પટ્ટના : તૂટી પડવું (આક્રમણ કરવું) ટૂટી-છૂટી ભાષા : તૂટીફૂટી ભાષા (સાધારણ મામૂલી ભાષા)
:
:
ફૂટી લાદતે પડુના તૂટેલી બાંયવાળાના ગળે પડવું (નિરાધાર વ્યક્તિના ભરણપોષણનો ભાર ઉપાડવો) Y-≥ રના ઃ તેં હૈં કરવું (વ્યર્થ બકવાદ કરવો) ટેંહોના યા મોતના યા વોન નાના ઃ તેં થઈ જવું (નષ્ટ કે બરબાદ થઈ જવું) ટેટમરના યાર્માના : ઓટી ગ૨મ કરવી (કંઈ ઈનામ કે લાંચ આપવી) કૈંતુ ત્યાના : ગળાનો ઐડિયો દબાવવો (ગળું ઘૂંટવું)
ટેન્દ્ર નિમાના : ટેક નિભાવવી (પ્રતિજ્ઞા પૂરી કરવી) ટે પડ઼ના : ટેક પકડવી (હઠ કરવી) ટેડ઼ા પડ઼ના યા હોના : વાંકું પડવું (ક્રોધ કરવો; ગરમ થવું)
ટેતી હ તે તેવના : શત્રુતાભરી નજરથી જોવું ટેન્દ્રી હીર : અતિ કઠણ કામ ટેટ્ટી-સીધી સુનના : સારુંમાઠું સાંભળવું ટેતે-ટેને નાના યા ચનના : અકડાઈથી વાંકા વાંકા જવું (ઘમંડ કરવો)

Page #485

टेनी मारना
४८०
ठाट से कटना
૮ જેટ: ટોળે ટોળાં (ઝંડનાં ઝુંડ) ૮નના : ભીડ હોવી (ઠઠ જામવી)
ના ઠઠો કરવો (મજાક ઉડાડવી, ઉપહાસ કરવો)
મારા વા નાના : ઠઠો લગાવવો (હાસ્યમજાક કરવી)
મેં તેના ઠઠામાં ઉડાવી દેવું (મજાકમાં કાઢી નાખવું) ટીદોનીના હાડપિંજર થઈ જવું (બહુ દૂબળા થઈ
જવું)
ટેની મારા : સૌથી નાની આંગળીથી ત્રાજવાની
દાંડી જમાવવી જેથી ઓછી જોખાય ટોટલ રિજે મારા નામતું કરવા આવવું (નામ
કરવા માટે આવવું; આવીને તરત જતા રહેવું) ટોપના: ખોટ પડવી (ખામી આવવી; નુકસાન
થવું) ટોનારના મંત્રતંત્ર કરવા (મુગ્ધ કરી દેવું; વશમાં
કરી લેવું) ટોનાકાનના પાત્રના મંત્ર તંત્ર નાખવો (વશમાં
કરી લેવું) ટોના નવા મંત્રતંત્રની અસર થવી (મુગ્ધ થવું;
વશમાં આવવું) ટોપી છનના: ટોપી ઊછળી પડવી, બેઆબરૂ થવું ટોપી ૩છાનના : ટોપી ઉછાળવી (અપમાનિત
કરવું; બેઆબરૂ કરવું) ટોપ વના:ટોપી બદલવી (ભાઈભાઈનો સંબંધ
જોડવો; બીજા રાજાનું રાજ્ય થવું) ટોદનાનાથ ના : પત્તો મેળવવો કંડવામિત્ર: ટાઢક મળવી (શાંતિ થવી; હૃદયને
શાંતિ મળવી) કંકા રા ય ર તા : ઠંડું કરી દેવું (ગુસ્સો
ઉતારી દેવો). કંકાપનાના વાહનચારો નાના: ઠંડા થઈ જવું
(ગુસ્સો ઊતરી જવો; મરી જવું) કંડી સાદ યા મા ભરના : ઠંડી આહ લેવી (ખભર્યા શ્વાસ લેવા) હી તૌહીવનયાભરના ના ઠંડા શ્વાસ ખેંચવા (દુખભર્યા શ્વાસ લેવા). - : ટાઢે ટાઢ (તડકો નીકળ્યા પહેલાં)
નાના થાય તે રદ નાના: સ્તબ્ધ બની રહી જવું રોહતિ વરના ય દા : જીહજૂરી કે ખાસદારી (દરબાર-સલામી) કરવી, ખુશામત કરવી. ના રે નહૂ ઘાના : ઠગના ઠરમોદક ખાવા (પાગલ જેવા થઈ જવું, મતવાલા થઈ જવું, હોશ ગુમાવવા). 8ા નાના : ઠગ પાછળ પડવા (ઠગોએ પીછો કરવો) -સાદગાના: ઠગાયા જેવા રહી જવું (સ્તબ્ધ કે આત્મવિસ્મૃત થઈ જવું) દર વાર્તા જરા : મોણ નાખીને વાતો કરવી (બનાવી બનાવી વાતો કરવી; એકએક શબ્દ પર જોર દઈ વાતો કરવી)
કારëલના ય મારા હૃક્ષના: જોરથી
અવાજ કરીને હસવું (અટ્ટહાસ્ય કરવું) રે જી વિ7ી : કંસારાની બિલાડી (કોઈ વિકટ વાતથી ન ગભરાનાર) રે-જે વારું ના ? કંસારા કંસારા ભેગા થવા; ચાલાક કે શઠ વ્યક્તિઓનો એકબીજાને ઠગવા મેળાપ થવો (જેવો માણસ તેવો વહેવાર) કન નાના: બલાબલની પરીક્ષા થવી કન-ટોપાન એવી વ્યક્તિ જેની પાસે કંઈ ન હોય au હોના: બંધ થઈ જવું; રોકાઈ જવું
Mા નાના: સીલ કે મહોર લગાવવી (પ્રમાણિત કરવું) કિસ મરના : ઠસોઠસ (બરાબર ઠાંસીને) ભરવું શિમાના યાજિકારણના : ખડખડ હસવું વિશા નાના: ખડખડ હસવું; અટ્ટહાસ્ય કરવું યાદ વારના : ઠાઠ ખડો કરવો (ઢાંચો તૈયાર
કરવો) ટાટપટ્ટાદ નાના: ઠાઠ પડ્યો રહી જવો (સાંસારિક વૈભવ આ જગતમાં જ રહી જવો-પરલોકમાં સાથે
ન જવું) ટાટ પર નાના: વાંસની પથારી પર રહી જવું
(કશી વસ્તીની પ્રાપ્તિ ન થવી) ટાટ વતનના : ઠાઠનો બદલો થવો (નવા રૂપરંગ
ધારણ કરવાં) કરવાના ઠાઠ બનાવવો, બનાવ-સિંગાર કરવો;
બનવુંઠનવું વટ વાંધના : ઠાઠ બાંધવો (પ્રહાર કરવાની મુદ્રામાં
ઊભા રહેવું). વાદ-વદ તેરના ઠાઠમાઠથી રહેવું વિજ્ઞાન : ઠાઠ બગડી જવો (રોફરોનક બધું ખતમ થઈ જવું) ટ સે ટના : ઠાઠથી વીતવું (સુખપૂર્વક સમય પસાર થવો)

Page #486

ठिकाना करना.
૪૮૧
डंडे बजाते फिरना
ક્ષિાના વરના યા જૂના: ઠેકાણું કરવું (નોકરી (હિંમત ને બળથી લડવું) કે કામધંધો ઠીક કરવો; થોભવા માટે ઠેકાણું ડા પર ર: ઠોકી-પીટીને (જબરદસ્તીથી) શોધવું)
ડૉના લગાના ય વા વગરના ઠોકીજિલ્લાના સેના: ઠેકાણું આપવું (શરણ આપવું). વગાડીને જોવું (સારી રીતે જોઈ-પારખીને) વિના હોવા (શિસ કરી વા) કોઈ વસ્તુ વોરા હોવ વાના ઠોકર ખાવી (કષ્ટ સહેવું) ઠેકાણે ન હોવી
રાઝિરના: ઠોકરો ખાતાં ફરવું (ક્યાંય કશા વિના નાના: ઠેકાણું મળવું (શરણ મળવું; રોજી કામમાં ન ટકવું) મળવી).
ટવર ના થાય તેના થી મારના: ઠોકર મારવી fકાના નાના ઠેખાણું લગાડવું (આજીવિકાનો (પગથી-લાતથી-મારવું) પ્રબંધ કરવો)
કોલરત્નના: ઠોકર લાગવી ભૂલના કારણે નુકસાન દિવાને નાના : ઠેકાણે આવવું (અભીષ્ટ સ્થાને થવું) પહોંચવું)
ટોર પર પડ્ડા હતા : ઠોકરો પર પડ્યા રહેવું fક્ષાને વાત વાત વાદના ઠેકાણાની વાત કહેવી (કોઈની સેવાચાકરી કરીને અને એનાં ગાળ-માર (સમજદારીની વાત કહેવી)
સહીને આજીવિકા ચલાવવી) હિને રન (ચિત્ત, યુદ્ધ, તિત્વ, મહિ): રોહીપના યા તોરી ઍ હાથના: દાઢી પકડવી ઠેકાણે ન રહેવું (ઉદ્વિગ્ન રહેવું).
(ખુશામત કરવી) દિને નના : ઠેકાણે લાગવું (વાંછિત સ્થાને તો હાથ ધરવા રહેવાર ઐઠના: દાઢીએ પહોંચવું)
હાથ દઈને બેસવું (ચિંતામગ્ન બેસવું) હિને ન IIના : ઠેકાણે પાડવું (કામમાં જોડવું; સૌર-ઉડર : ઠેકાણે-કઠેકાણે (અનુપયુક્ત સ્થાન પુત્રીનો વિવાહ કરવો; મારી નાખવું)
ઉપર) હવામાનઃ ઠીક આવવું (સુંદર અને યથેષ્ટ હોવું). કરજમાના ઠેકાણું કે અવસર ન આવવો (સમીપ ત્રી તરના : ઠીક ઊતરવું (સુંદર અને યથેષ્ટ ન આવવું). નીવડવું)
ર ના ઠેકાણું મેળવવું (શરણ મેળવવું; આશ્રય ઢીયા ના ઠીક કરવું (ખરાબી દૂર કરવી) પામવો) ટીવી પરના ઠીકરું ફોડવું (કલંક લગાડવું) હું મારના? વીંછી મધમાખ ભમરા આદિએ ડંખ કરા સમાનઃ ઠીકરું સમજવું (તુચ્છ સમજવું) મારવો ટીદોના સ્થાન હોવું રહેવાનું સ્થાન હોવું) કુંવરેનાયાવીરના ડંકો પીટવો (ધોષિત કરવું; કે કુરના ઠુકરાવી દેવું (ધ્યાન ન આપવું પૂરું ન બજાવી કૂચ માટે આજ્ઞા કરવી) કરવું)
હું હનના ડંકો વાગવો (શાસન કે અધિકાર પ્રાપ્ત મેં વિધાન : અંગૂઠો દેખાડવો (સાફ ઈન્કાર કરવો; નિરાશ કરવું)
સુંવાળા વોશામરના: ડેકો બજાવી કોઈ રાધનના અંગૂઠો વાગવો (શરમજનકનિષ્ફળતા
કામ કરવું ખુલ્લંખુલ્લા ડંકો બજાવી કંઈ કામ મળવી)
કરવું). કૅસિરપન્નેના અંગૂઠો માથા પર લેવો (કોઈનો હું તો વોટ : ડંકાને ઘાવ દઈને ભય વગર; અહેસાન લેવો)
ખુલ્લંખુલ્લા) ૪મા રિપોના (વિકસી વ) અંગૂઠો માથે વૈવાન ના દંડ-બેઠકલગાવવી (એ પ્રકારની હોવો (કોઈના ઉપર અહેસાન હોવો)
કસરત કરવી) કે પરમારના યા રદ્ધના (જિલી યો): અંગૂઠા ડું ના દંડ પીલવા (એ પ્રકારની કસરત કરવી)
પર મારવું (ઉપેક્ષા કે અવહેલના કરવી) ઠંડા દ્વારા દંડા ખાવા (દંડાનો માર સહેવો) કેળાના ઠેકો લેવો (કંઈ કરી છૂટવાની જવાબદારી ડિંડા રત્નાના: દંડા ચલાવવા (દંડાથી મારવા માંડવું) લેવી).
ઠંડીનારના: દાંડી નમાવવી (ત્રાજવાની દાંડી નમાવી કેસપર્દવાના: ઠેસ પહોંચાડવી (ચોટ પહોંચાડવી) ઓછું જોખવું) કે નાના ઠેસ લાગવી (અત્યધિક દુખ થવું) હું મનને રિના? દંડા વગાડતાં ફરવું; નકામાં
- ર તા : સાથળ ઠોકીને લડવું
રખડવું

Page #487

डंडे से खबर लेना
કુંડે તે લવર તેના : દંડાથી ખબર લેવી; દંડાથી મારવું
ડાર્ નાના યા તેના ઃ ઓડકાર લેવો (હજમ કરી જવું)
:
ડાર્તાનન્નેના ઓડકાર પણ ન લેવો (કોઈનો માલ ચુપચાપ ઓળવી લેવો)
૩૫તેના : ડગલું મૂકવું (ચાલવા માટે પગને આગળ કરવો)
૩૫ ભરના યા મારના : ડગલું ભરવું (કદમ આગળ વધારવા)
કર વતાના : માર્ગ બતાવવો (ઉપાય બતાવવો) ટુટર બ્રાના : ખૂબ પેટ ભરીને ખાવું ડેટા રઘુના : લાગ્યા કે મચ્યા રહેવું (ન હટવું) કી ને થોડું જી તરફ તૌક઼ના : શરતના ઘોડાની જેમ દોડવું (તીવ્ર ગતિથી આગળ વધવું) કાઁટ પ્લાના : કોઈ ધમકી આપે એમ બનવું; ધમકીના ભોગ બનવું डाँट में रखना : રાખવું)
કાબૂમાં રાખવું (નિયંત્રણમાં
કાઁટ-૩૫૮ વતાના યા વ્રતત્તાના : ધાક-ધમકી આપવાં (ભલંબૂરું કહેવું) ડાટ પટ્ટના : ધમકાવવામાં આવવું
ડૉટ વતાના યાવતનાનાઃ ધમકી આપવી (ફટકારવું) કાઁટ મેં રહના ઃ શાસન દ્વારા નિયંત્રણમાં રાખવું ડૉડ ચત્તાના : હલેસું ચલાવવું (નાવ હંકારવી) લાડ તેના : દંડ લેવો (અર્થદંડ-નાણારૂપે દંડ લેવો) કાઁડી મારના : ત્રાજવાની દાંડી નમાવવી (ઓછું જોખવું)
કાવા-લોત હોના : ડામાડોળ થવું (અસ્થિર થવું) ડાળા ડાનના વામારના છાપો મારવો (લૂંટારાઓનું ત્રાટકવું જબરદસ્તીથી છીનવી લેવું) કાઢે મારા યા માર-માર વ ોના : છાતી ફૂટીફૂટીને રોવું; બૂમો પાડીને જોરથી રોવું ડાન વા ટૂટા : ડાળથી તૂટી પડેલું (ડાળ પરથી પાકીને પડેલું)
ડાત્ત રહના : નાખી રાખવું (પડ્યું રાખવું) ડાભી તેના યા તવાના યા મેનના ઃ છાબડી આપવી (અધિકારીને મીઠાઈની છાબડી આપવી) કિન્રી નારી જરના : કોઈની જાયદાદ પર કબજો કરવા અથવા એને મળનાર ધન વસૂલ કરવા કોર્ટ દ્વારા હુકમ કરાવો
લિગ્ની તેના : કોર્ટ દ્વારા વાદી કે પ્રતિવાદીની તરફેણમાં ચુકાદો અપાવો ડિમિસ યના : બહિષ્કૃત કરવું
૪૮૨
मजबूत होना
કીંગ મારના યા ાળના : ડિંગ મારવું (ગપ્પે હાંકવું; શેખી મારવી)
ડીજ ચુરાના(યાછિપાના )નજ૨ ચોરાવવી (સામે ન જોવું)
ડીઇ વાંધનાઃ નજર બાંધવી (જાદુથી નજરબંધી કરવી) ડુગડુગી યા કુની પિટના : ઢંઢેરો પિટાવો; એલાન અપાવું
ડુગડુગી યાકુળી પીટનાઃ ડુગડુગી વગાડવી (સૂચના કે જાહેરાત કરવી)
કુવળી મારના યા તા : ડૂબકી મારવી ફૂવ નાના : ડૂબી જવું
ફૂલ મરના : ડૂબી મરવું
ડૂબતી નાવ જો પાર નાના ઃ ડૂબતી નાવને કિનારે
લાવવી
ડૂબના-તરનાઃ ડૂબવું-ઊતરવું; ચિંતામગ્ન થવું; કોઈ સમસ્યામાં પડી રહેવું
ડેઇ ટ ની અનાયા મમનિટ્ વનાના : દોઢ ઈંટની મસીદ બનાવવી (અક્કડપણાને કારણે સૌથી અલગ કામ કરવું)
હેતુ રાવત ની વિચક઼ી પાના : દોઢ ચોખાની ખીચડી રાંધવી (સૌથી અલગ મત કાયમ કરવો) ફેરા ઝાના : તંબૂ ઉઠાવવો (કૂચ કરવી; ચાલી નીકળવું)
દેશ ારના : તંબૂ તાણવો (નિવાસ કરવો) કેરા ચહોના ઃ તંબૂ છોડી કૂચ કરવી (પ્રસ્થાન કરવું; ચાલી નીકળવું)
ડેરા નનાના : તંબૂ કે પડાવ જણાવવો (અધિક સમય માટે પડાવ રાખવો)
કેશ કાનના : તંબૂ કે પડાવ નાખવો (નિવાસ ક૨વો) કેશ પટ્ટના : તંબૂ તણાવો (પડાવ રહેવો; નિવાસ રહેવો)
કોળા ડુબાના : હોડી ડુબાડવી (કામ બગાડવું) કોળા ફૂલના : હોડી ડૂબવી (કામ બગડવું; પ્રતિષ્ઠા માટીમાં મળવી)
કોંગા પાર નાના : હોડી કિનારે લાવવી (કાર્ય સિદ્ધ કરવું)
કોળા પાર હોના ઃ હોડી કિનારે પહોંચવી (કાર્ય સિદ્ધ થવું)
કોફી વિટના : દાંડી પિટાવવી ડોંડી પીટના : દાંડી પીટવી
ડોર પર નાના : દોર પર લગાવવું (રસ્તા પર લાવવું)
ડોર્ મનબૂત હોના : દોર મજબૂત હોવો (આયુષ્યના દિવસ શેષ હોવા; જીવનના દિવસ બાકી રહેવા)

Page #488

डोरा डालना
ડોરા લાલના : દોર નાખવો (પ્રેમપાશમાં ફસાવવાની ચેષ્ટા કરવી)
ડોરા નાના : દોર લાગવો (પ્રેમસંબંધ થવો) કોરી હીંચના : દોરી ખેંચવી (યાદ કરી દૂરથી પોતાની પાસે બોલાવવું)
કોરી નાના : દોરી લાગવી (કોઈની પાસે પહોંચવાનું સતત ધ્યાન બની રહેવું) ડોરી ઢીલી વરના યા છોડ઼ના : દોરી કે લગામ ઢીલી કરવી (નિયંત્રણ ઓછું કરવું)
ડોરી પર ચટ્ટના : દોરી પર ચઢવું; ચુંગાલમાં ફસાવું
ડોના તેના : મેની (પાલખી) આપવી (કોઈ રાજાને ભેટના રૂપમાં પોતાની દીકરી પરણાવવી) ડોડી પિટના : દાંડી પિટાવવી; જાહેરાત કરાવવી કાઁડી પીટના : દાંડી પીટવી; જાહેરાત કરવી કૌલ ડાલના : રૂપરેખા કે ખોખું તૈયાર કરવું કૌલ પર તાના : ઢંગમાં લાવવું (ઠીક સ્વરૂપ ઘડવું) કૌન બાઁધના યા વિટાના યા નાના : ઉપાય કે તજવીજ કરવી
કૌત્ત તે નાના : ઠીક ક્રમમાં રાખવું થોતી છુતના : દેવડી ખૂલવી (રાજાના દરબારમાં આવવા-જવાની આજ્ઞા મળવી)
૪૮૩
ચોળી વન્દ્ર હોના : દેવડી બંધ હોવી (રાજાના દરબારમાં આવવા-જવાની મનાઈ હોવી) ચોદી નાના : દેવડી બેસાડવી (દરવાજા પર દ્વારપાળ બેસાડવો)
*ળા : ઢંગનું (ચતુર; હોશિયા૨; વ્યવહારકુશળ) ૐ પડ઼ના : ઢંગ પકડવો (નિયમ અપનાવવો; કોઈ ઢંગ મુજબ આચરણ કરવું)
અંગ પર ચઢ઼ના : ઢંગ પર ચઢવું (પ્રભાવ કે વશમાં આવવું)
સંગપરતાના : ઢંગ ૫૨ લાવવું (અભિપ્રાય સાધનને અનુકૂળ બનાવવું)
દ્વેગ વરતના : ઢંગ વરતવો (શિષ્ટાચાર દેખાડવો; બનાવટી વ્યવહાર કરવો)
ઢંઢેરા પીટના યા પેòરના : ઢંઢેરો પીટવો જ′′ જા પાડ્રા : ચહેરા-દેખાવમાં ઘણું વડું પણ બુદ્ધિમાં શૂન્ય
પોરશલ હોના : લપોડશંખ હોવું (મોટાં મોટાં બણગાં ફૂંકનાર પણ કશું કામ ન કરનાર હોવું) ઢવડાલના : ઢબ નાખવી (આદત નાખવી; આચાર શીખવવો)
જવ પર ચટ્ટના : ઢબ પર ચઢવું (કોઈ વ્યક્તિનું એવી સ્થિતિમાં હોવું કે કંઈ મતલબ નીકળી શકે)
तकदीर खुलना
નવપર ચઢ઼ાના યા તાનો યા ના : ઢબ પર લાવવું (અભિપ્રાય સિદ્ધિને અનુકૂળ બનાવવું) ઢાં ઘતાના : માર્ગ ચલાવવો (નવી વાત ચાલુ કરવી) ત્ત્તનિષ્ઠાના : માર્ગ કાઢવો (શૈલી પ્રચલિત કરવી) રૈ પર આના : માર્ગ પર આવવું (રસ્તે આવવું; સુધરવું)
રે પર ચલના યા તમના : માર્ગ પર લાગવું (રસ્તે આવવું; સુધરવું)
તન નાના : ઢળી જવું (અસ્તાચળ તરફ જવું) ઢાતી-જાતી છાયા યા છાંદ : ઢળતી-ફરતી છાંયડી
(મનુષ્યની બદલાતી જતી સ્થિતિ) ઢા રેંટ ની મસબિર્ : અઢી ઈંટની મસીદ (અક્કડપણાને લઈ સૌથી અલગ રહી કામ કરવું) ઢાડ઼ે ચાવત ઝી વિન્નડ઼ી પાના : અઢી ચોખાની ખીચડી રાંધવી (પોતાનો મત સૌથી અલગ રાખવો) દારૂં ચુનૂ તદૂ પીના : અઢી ચાંગળાં લોહી પીવું
(મારી નાખવું)
'
ઢાડ઼ે તિન જી વારાહત : અઢી દિવસની બાદશાહી (થોડા દિવસો માટે ખૂબ ઐશ્વર્ય ભોગવવું) હાઇસયા ઢારણ તેના યા સાંધાના : આશ્વાસન આપવું જિંઢોરા પીટના : ઢંઢેરો પીટવો (ઘોષણા કરવી) ઢીલ તેના : ઢીલ દેવી (સખતાઈ ન કરવી; છૂટ દેવી) ઢીલા પડ઼ના : ઢીલા પડવું (શિથિલ થવું; દયા કે ઉદારતા દાખવવી)
ઢીની માઁલ : ઢીલી આંખ (અધખૂલી આંખ) તેર વાના : ઢગલો કરવો (મારીને પાડી દેવું) ઢેર હો નાના : ઢગલો થઈ જવો (પડીને મરી જવું; ધ્વસ્ત થઈ જવું) ઢોરચના: ઢોંગ રચવો (દેખાડો કરવા કે કાર્ય સાધવા કોઈ આયોજન કરવું)
ઢોલ ની પોલ યા નોનમેં પોન્ન ઃ ઢોલમાં પોલ (એવી વ્યક્તિ જેનો બાહ્ય દેખાવ દબદબાવાળો હોય પણ અંદરથી પોલો હોય)
ઢોલ પીટના યા વનાના : ઢોલ વગાડવું (કોઈ વાત બધાને સંભળાવવી કે બતાવવી)
તંગ આના યા હોના : તંગ થવું (પરેશાન થવું) સંપ રના : તંગ કરવું(પરેશાન ફરવું) સંગ રહના યા હોના : તંગ હોવું (પરેશાન હોવું) તમહાન યાતાવસ્ત હોના ઃ તંગ હાલ હોવા (નિર્ધન હોવું)
તારી ના શ્વેત : નસીબના ખેલ (ભાગ્યનો કરિશ્મા)
તવીર ઘુલના : તકદીર ખૂલવું (ભાગ્ય અનુકૂળ થવું)

Page #489

तकदीर खोटी होना
४८४
तलवे धोकर पीना
તીર વોટી હોના: નસીબ ખોટું પડવું (ભાગ્ય તળીયા પર જોડાત્રના તબિયત પર જોર નાખવું ખરાબ નીકળવું)
(ધ્યાન દેવું) તવીર રામવાના વા નાના : નસીબ ચમકવું તયત ૬ 4ના : તબિયત ફરકવી (ચિત્ત (ભાગ્ય ખૂલવું)
ઉત્સાહપૂર્ણ થવું) તવીર ટૉવના: નસીબ ઠોકવું (ભાગ્યને દોષ તળીયત ઉના : તબિયત ફરવી (ધૃણા થવી; જીવ દેવો)
ફરવો) તરીપૂટના: નસીબ ફૂટી જવું ભાગ્ય બગડવું) તલીયત વાત ની તબિયત પૂર્વવત્ સ્વસ્થ હોવી તીર ના : નસીબ લડવું (ભાગ્ય અનુકૂળ તયત હિના: તબિયત બગડવી; સ્કૂર્તિ ઘટવી થવું).
તબીયત ભરના : તબિયત ભરવી (સંતોષ હોવો; મન તળવર સીથી હોના: નસીબ સીધું હોવું (ભાગ્ય ભરવું) અનુકૂળ હોવું)
તલીયત નમન : તબિયત લાગવી (કોઈ કામ કે હતીઠાના : તકલીફ ઉઠાવવી (કષ્ટ સહેવ) વિષયમાં રચિ જડાવી). તક્ષ7િ ના : શિષ્ટાચાર કરવો (ફોગટનો તલીયત નાના: તબિયત લગાડવી (ચિત્તને કોઈ અતિ શિષ્ટાચાર દાખવવો).
કામમાં જોડવું) તથા નામઃ કોઈ અપ્રાસંગિક શબ્દ આદતના તીયત કરી હોના: તબિયત હરિયાળી હોવી (મન કારણે વારંવાર બોલવો.
પ્રસન્ન હોવું) તતા નંદના પટના: તખતો પલટાઈ જવો તબીયત ફોન : તબિયત હોવી (ઇચ્છા હોવી) (બન્યું બનાવ્યું બગડી જવું)
તોને વાવના તબેલાનો બંદર (એવી વ્યક્તિ જેના તત્તા તથા : વાતે વાતે ઝઘડો કરનાર આદમી શિરે કેટલાયે આદમીઓની બૂરાઈ મઢાઈ છે.). તન જીતપન યુફાન યામિટાના શરીરની આગ તમારા હાથના : તમાચો ખાવો (થપ્પડ મળવી). મટાડવી (ભૂખ મટાડવી).
તમારા ના? તમાચો જડવો (થપ્પડ મારવી) તન તો નાના : શરીરને લાગવું (ખાદ્ય પદાર્થ તમારવાના: તમાશો દેખાડવો (મજા દેખાડવી) શરીરને શક્તિ આપવી).
તથપાના: ચુકાદો લાવવો (નિશ્ચય કે નિર્ણય પામવો) તરફૂદના : શરીર છૂટવું (મરવું)
તર માત્ર ના : પૌષ્ટિક પદાર્થ ખાવો તન નાના : શરીર જવું (નારાજ થઈ જવું) તરીવિમિડાના તરકીબ ભિડાવવી (યુક્તિ લગાડવી) તન તોડ્રના શરીર તોડવું (અંગડાઈ લેવી) તરતીય સેના : ક્રમ આપવો (ક્રમમાં કરવું) તન હૈના શરીર બેસવું રોષે ભરાવું; નારાજ થઈ તરત મેં પના : પરેશાનીમાં પડવું
તરોના: તરફ હોવું (પક્ષ ગ્રહણ કરવો) તન-મન મારના : તન-મન મારવાં (કામનાઓને તરફ રવાના : કોઈ પર દયા ખાવી વશમાં લેવી)
તરણ નાના : કોઈ ચીજ પામવા કે જોવાની ઉત્કટ તન-મનને વરના તન-મનથી કરવું (મન લગાવી ઈચ્છા થવી કે પરિશ્રમથી કાર્ય કરવું)
તરતા-તરસા વર સેના : લલચાવી લલચાવી જરા તવ બેંકનૈ ન સમાન : શરીરમાં ફૂલ્ય ન સમાવું જરા આપવું (અત્યંત પ્રસન્ન હોવું)
તદના : કોઈના ઢગની નકલ કરવી તલના ઉનના યા ઠનના : તબલાં ઢણકવાં તદના : ઉપેક્ષા કે અવગણના કરવી (તબલાં વાગવાં)
તનવા ફુગનાના: પગના તળિયે ખૂજલી આવવી તવત્નામિત્રાના તબલાં મિલાવવાં (તબલાંની દોરી (શુકન થવા)
ખેંચી ઠીક કરવાં જેથી સમાન સ્વર નીકળે) તના ઘાટના : પગનાં તળિયાં ચાટવા (ખૂબ તવાદી છાના થા મવાના : બરબાદી મચવી ખુશામત કરવી). તળીયત માના : તબિયત આવવી (કોઈ ચાજ તત્ર તત્રે મહું વિછાના : તળિયાં તળે આંખો લેવાની પ્રબળ ઈચ્છા થવી).
બિછાવવી (ખૂબ પ્રેમ અને શ્રદ્ધાથી સ્વાગત તલીયત નડ્ડના : તબિયત બંધાઈ જવી (પ્રેમ કરવું). થવો)
તવે થોલાર વીના ચરણનાં તળિયાં ધોઈને પીવાં તવીવત રાવ હોના: તબિયત ખરાબ હોવી (અતિ આદર-સત્કાર કરવો)

Page #490

तलवे या तलवा सहलाना
૪૮૫
तारीख डालना
તવે યા તનવી દિત્સાન ઃ તળિયાં ધીરેથી
પંપાળવા; પગચંપી કરવી; ખુશામત કરવી તનવાર શા ત : તલવારનું ખેતર (યુદ્ધક્ષેત્ર) તત્તવાર વા ની: તલવારનો ધણી (વીર યોદ્ધાં) તનવાર 1 હાથ : તલવારનો હાથ (તલવારનો
પ્રહાર). તનવાર શી છૉર્દ મેં ઃ તલવારની છાયામાં
(રણક્ષેત્રમાં) તત્રવાર તે થાર પર રત્નના : તલવારની ધારે
ચાલવું (ઘણું કઠિન કામ હોવું) તત્રવાર પર તરતા : તલવારને ઘાટ ઊતરવું
(તલવારથી કપાઈ મરવું) : તત્તવાર વે પર તારના : તલવારને ઘાટ ઉતારવું
(તલવારથી મારી નાખવું). તિવાર વીંદના : તલવાર ખેંચવી (મ્યાનમાંથી
તલવાર કાઢવી) તનવાર થી રે વાહ દિન: તલવાર મ્યાનથી
બહાર રહેવી (લડવા તૈયાર રહેવું) તત્રવાર સિર પર નદી દક્ષા : તલવાર માથા
પર લટકતી હોવી (ભયંકર ખતરો બની રહેવો). તાનાશના : તલાશી લેવા દેવી તને પર: તળે-ઉપર તત્તે શી નિયા પર રોના: તળેની દુનિયા ઉપર
આવવી (ઊલટફેર થઈ જવું) તવે વળી ઘૂઃ તવાનું બંદુ (અસ્થાયી વસ્તુ)
- : તવા જેવું મોટું (અત્યંત કાળું મોટું) તશરીરના: તશરીફ રાખવી (બેસવું; રહેવું) તારી નાના: તશરીફ લાવવી (આવવું) તશરીરને નાના: તશરીફ લઈ જવું (ચાલ્યા જવું) તસવીરતારના તસવીર ઉતારવી (ચિત્ર ખેંચવું) તદ ર રર : રહેવા દો; મારે જરૂર નથી;
છુપાવીને રાખો (કપડાં વગેરેને ગડી વાળીને રાખી મૂકો). તદસ વતિ: ગુપ્ત વાત (રહસ્ય) તરત હુંઘના: તળિયા સુધી પહોંચવું (મર્મ
પામવો) તદરાના વાના થર લગાડવો (કોઈ ચીજનો
થર લગાડવો; કોઈ ચીજના ઉપર ચોપડવું) તદના મવના : ખળભળાટ મચવો; હલચલ
મચવી તત-સાદોના તાંત જેવા હોવું બહુ દૂબળા હોવું) તાઁતા ન ફૂટના : પંક્તિ ન તૂટવી તતા થૈયા થા નાના: પંક્તિ લગાવવી તાફ રજા : તાકવું-ઝાંખવું કર્યા કરવું
તાવ પર ઘરના કામમાં ન લાવવું; વ્યર્થ સમજી દૂર
હટાવવું તા પર રના યા હતા : પડ્યા રહેવું; કામમાં ન
આવવું તૉ વૈદના થરના યાદોના: ઉપયોગી અવસર
કાર્ય સ્થાન આદિની પ્રતીક્ષા કરવી તાજનકIના(લિસીપર): કોઈના પર દૃષ્ટિ રાખવી
જેથી એ વ્યક્તિ કોઈ અનુચિત કામ ન કરે તાના વરના (જિલી વાત ): વાત તાજી કરવી
(ફરી છેડવી કે ચલાવવી). તજ્ઞા હોના (વિકલી વાત ): વાત તાજી થવી
(ફરી છેડાવું કે ચાલવું) તથા કારના તાજિયા ઠંડા કરવા (તાજિયા
દફન હોવું) તાતી નાના: છુટી મનાવવી તાનોના નિરાંતે ઓઢેલું ખેંચીને કેતાણીને સૂવું
(નિશ્ચિત સૂવું) તાન છે ના? તાન છેડવું (ગીત ગાવું; આલાપવું) તાભરના તાન ભરવું (જોરથી ગાવું કે સ્વર કાઢવો) તાના વતન યા ના યા મારવા : ચોટદાર વાત
કહેવી; વાગે તેવી વાત કહેવી; વ્યંગ્ય કરવો તાના-નાના :નકામા અહીંતહીં ભટકવું કે ફેરા
ખાવા તા-તિશને તેના: મહેણાં-ટોણાં મારવાં તાવતો તાબડતોબ (ઝટ; લગાતાર) તાર ફૂટના : તાર તૂટવો (ચાલતો રહેલો ક્રમ બંધ
અટકી જવો) તાર-તાર ૧૨ના : તાર-તાર કરવા (કપડું ફાડી એના
દોરા કે સૂતર અલગ અલગ કરવું) તાર-તાર હોના:તાર-તાર થવું (વસ્ત્ર ફાટીને સૂતરના
તાર તાર થઈ જવા) તાલના તાર જોવો (આંગળી પર ચાસણીનો તાર
બનાવી જવો) તારના તાર દેવો (તાર દ્વારા સમાચાર મોકલવા) તાર Êથના : તાર બંધાવો (ક્રમ બંધાવો; સિલસિલો
જરી રહેવો) તાર વૉધના તાર બાંધવો (બરાબર કરતાં કે કહેતાં
જવું; સિલસિલો ઠીક કરવો) તાર નાના : તાર લાગવો (ક્રમ બંધાવો; સમાચાર
પહોંચવા) તારીટર્નના : તારીખ બદલાઈ જવી (આગળનો
કોઈ દિવસ નક્કી થવો) તાપી ડાહ્નના : તારીખ નાખવી (તિથિ નક્કી કરવી)

Page #491

तारीख पड़ना
૪૮૬
तिलमिला उठना.
તારીપના તારીખ પડવી (દિન નક્કી થવો) તાવ વિના : તાવ દેખાવો (અકડાઈ કે રોફ તારી કે પુત્ર વયના : તારીફનો પુલ બાંધવો દેખાવો). (અત્યધિક પ્રશંસા કરવી)
તાવનાઃ તાવ દેવો (તપાવવું) તાવિત્રના તારા ચમકવા (આકાશમાં તારાઓનું તાવ પર: તાવ પર (જ્યારે ઇચ્છે કે જરૂરિયાત હોય નીકળવું અને ચમકવું)
ત્યારે) તારેfજનના: તારા ગણવા (કોઈ ચિંતાના કારણે કે - તાવ ખેંગાના તાવમાં આવવું (ગર્વપૂર્ણ ક્રોધમાં ચૂર
ચિંતાના આશરામાં બેચેનીથી રાત ગાળવી) થવું) તછિદના: તારા ચોમેર વીખરવા (આકાશમાં તારા મહત્ન થતા પત્તો મહત્ન સમાન તારા નીકળવા અને ચમકવા)
૮દ નાના: પત્તાંના મહેલની જેમ ઢળી પડવું તારે તો નાના:તારા તોડી લાવવા (અતિ સાહસનું તિન પટ્ટાના વા નાના : તિકડમ લડાવવું કે મુશ્કેલ કામ કરી બતાવવું)
| (ચાતુર્યપૂર્ણ કે ધૂર્તતાપૂર્ણ ઉપાય કરવો) તારે લિવ ટ્રેન : તારા દેખાઈ દેવા (દુર્બળતાને તિન નાના ચિઢાઈ જવું (આવેશમાં આવવું; ક્રોધ કારણે આંખોમાં અંધારું છવાવું; પ્રકાશબિંદુઓ કરવો; ધૂંધવાવું) નાચતાં દેખાવાં)
તિવા તોના : તણખલું તોડવું (સંબંધ છોડવો; તા વીછાંદ: તારાનો છાંયો (ખૂબ તડકો) નજર ન લાગે એમ કરવું કે ઇચ્છવું) તાત્ર ડૉવના : તાલ ઠોકવો (લડવા લલકારવું; તિનવાવાતાઁપનિયાના:તણખલું દાંતે લેવું કુસ્તી માટે આવાહન કરવું).
(ક્ષમાની ભિક્ષા માગવી) તાન સેના : તાલ દેવો; દાદ દેવી
તિન વ સદા : તણખલાનો સહારો (થોડોક તાની સેનાના:ગાવા વગાડવા વેળા કાળમાન
લા વગાડવાવેળા કાળમાન સહારો). ઠીક રાખવા માટે રાગરાગિણીને અનુરૂપ તિ શી દિપાછપાના: તણખલાની ઓઠે
હથેલીઓથી વિશિષ્ટ પ્રકારનો આઘાત કરવો પહાડ છુપાવો (નાની વાતમાં મોટી વાત છુપાવી) તત્ની તેનાઃ તાલી દેવી (તાલી બજાવી હર્ષ કે તિનોપદારનવારવિવારા:તણખલાનો ઉત્સાહ પ્રકટ કરવો)
પહાડ કરવો (રજનું ગજ કરવું) તાત્રી પદના યા વિનાના : તાલી બજાવવી તિરછી વાત : વાંકી વાત (અપ્રિય કે કડવી વાત). (હથેલીઓના પરસ્પર આઘાત દ્વારા શબ્દ ઉત્પન્ન થતત્ર તા તા #રના યા વિનાના : તલનો તાડ કરવો; ઉપહાસ કરવો; હાંસી કરવી)
બનાવવો (નાની બાબતને બહુ વધારી દેવી) તાત્રીવનનાના:તાલીઓ વાગવા માંડવી (ઉપહાસ તિત્વ માપ: તણખલા ઓઠે પહાડ (નાની થવો)
વાત પાછળ મોટી વાતનું રહેવું) તાજૂ ઘટના : તાળવું તરડાવું (તરસથી મોં તિતતિન પરના તલ તલ કરી મરવું (દીર્ધકાળ સુકાવું)
દુર્દશા ભોગવી મરવું) તનૂિÉવતનમનથાનિનના તાળવામાં દાંત તિત્ર-તિત વાહિસાબ : તલ તલનો હિસાબ (પૈસે નીકળવા (દુર્ભાગ્ય દુર્દશા કે વિનાશનાં લક્ષણ પૈસાનો હિસાબ) પ્રકટ થવાં)
તિત થ ય ને શ દ ન હોવા : તલ તાનૂ સે નમઃ નાના: તાળવા સાથે જીભ ન રાખવાની જગ્યા ન હોવી (સ્થાન ઠસોઠસ હોવું)
લાગવી (ચુપચાપ ન રહેવું, બોલવું કે ગાયે જવું) તિત મર: તલ ભર (જરા જેટલું) તાવ માના (વિકસી વસ્તુ મેં) ઃ તાવ આવવો ત્તિનોં મેં તેત્ર ન હોના: તલમાં તેલ ન હોવું (શીલ (જોઈએ એટલી ગરમ થવી)
સંકોચ ન હોવાં; સ્નેહષ્કાર કે સૌજન્ય ન હોવું) તાવ મના (વિકસી જ શો): તાવ આવવો ત્રિયાના:તિલક ચઢાવવું (કન્યાપક્ષે વર પક્ષને (ક્રોધની ગરમી આવવી)
નાણાં વસ્ત્ર ફળ વગેરે ભેટ આપી વિવાહ નક્કી તાવસ્થાના વા વા નાના તાવ ખાવો (અગ્નિની કરવો)
અધિક ઝોળને કારણે ખાદ્ય વસ્તુ બળીને બેસ્વાદ તિલ્લાના થાન ના યાતિવાદના: તિલક બની જવી; ક્રુદ્ધ થઈ જવું)
કરવું; ચાંલ્લો કરવો તાવ રદ : તાવ ચઢવો (કાર્યસિદ્ધિની ઉત્કટ નિમિત્રા ના નાના : અત્યંત ઉદ્વિગ્ન થવું; ઇચ્છા થવી)
બેચેન થવું

Page #492

तिलांजलि देना
૪૮૭
तोप के मुँह पर
તિસ્ત્રાંત તેના : તિલાંજલિ આપવી (મૃતકને સૂત્ર સેના : ફોગટનું આગળ વધારવું તલની અંજલિ આપવી; ત્યાગ કરવો)
તૂન પડુના કોઈ વાતનું બહુ વધારે વધી જવું કે તીન સૌ : ત્રણ કોડીનું (તુચ્છ)
ઉગ્ર રૂપ ધારણ કરવું તીન તૈર હોના : ત્રણ ને તેર કરવાં (વેરણછેરણ તૃ શ્રી મદ પટ્ટા છિપાનાં : ઘાસ ઓઠે પહાડ કરવું)
છુપાવવો (નાની અમથી ચીજમાં ઘણું મોટું રહસ્ય તીન-પત્ર રજા : તીનપાંચ કરવું, ઝઘડા કે છુપાવવું) પંચાતની વાત કરવી
તૃપા રે વાર સાફના : ઘાસ બરાબર સમજવું તીન તેર જૈઃ નહિ ત્રણમાં કે નહિ તેરમાં (જે (તુચ્છ સમજવું). કોઈ ગણનામાં ન હોય)
તૃ હિના (વા પડના) દીનતા દેખાડવા મોંમાં તીન નો તે ચાર ઃ ત્રણ લોકથી ન્યારું તણખલું લેવું (અસાધારણ)
7 ફૂટના તૃણ તૂટવું; નજર લાગે એવું સુંદર હોવું તારી તથા ભાંતિ મનાવા નાના: તીરની તૃપા તોફા: સંબંધ છોડવો; નજર ન લાગવા માટે જેમ ભોંકાવું અત્યંત કષ્ટદાયી હોવું)
ઉપાય કરવા તીર વત્નીના યા વિના : તીર ફેંકવું (યુક્તિ તેરા-મેરા કરના તારુંમારું કરવું (મોહમાયામાં ભિડાવવી)
ફસાવું; કોઈ વસ્તુ માટે લડાઈ-ઝઘડો કરવો) તીરકારના તીર મારી લેવું (કોઈ ભારે કામ કરી તે 8ાના વા ના યા વહાલા : તેલ ચઢાવવું લેવું)
(વિવાહ અગાઉ વર કે વધૂને તેલ લગાવવા જવાની तीर हाथ से निकल जाना या तीर कमान से छूट વિધિ પૂરી થવી)
ગા: તીર કમાનથી નીકળી છૂટવું (પૂર્વ સ્થિતિ તેત્ર નિવના : તેલ કાઢવું (ખૂબ કામ લેવું) પાછી ન ફરી શકે એમ થવું)
તેત્ની વ ચૈત્ર : ઘાંચીની ઘાણીનો બળદ (કઠોર તીર વનના તીસમારખાં બનવું (પોતાને પરિશ્રમ કરનાર વ્યક્તિ; હર સમય કામમાં લાગી અતિ શૂરવીર સમજવું ને શેખી વધારવી)
રહેનાર વ્યક્તિ) તુ નોકા યા વિનાના: તુકબંદી કરવી તેવર વહન : ભવાં ચઢવાં; ક્રોધભરી આંખ થવી તુજ ન હોવા : ચિત્ય ન હોવું
તેવા દાના: ક્રોધના વેગથી આંખનાં ભવાં ચઢાવવાં તુર્કો-વતુ નવાબના : મોંતોડ જવાબ દેવો તેવર પર વન પના: ભવાં તંગ થવાં; ક્રોધના કારણે તુરપ પત્તા : વિજય અપાવનારી વસ્તુ; એવી આંખની ભમર વાંકી થવી યુક્તિ જેથી સફળતા મળે
તેવર વતનના : ભવાં સંકોચવાં; મિજાજ બદલવો તુવદ(૨)વિ વિશેષતા એ છે કે એના ઉપર તેવરત્ન કોના : ઉદાસ ઝુદ્ધ કે ખિન્ન થવું આટલું વધુ
તૈશ તિલ્લાના : કોઈને ક્રોધમાં આવવાનું કરવું તુત નાના: કોઈ પણ કામ માટે ઊતરી પડવું તૈ જૈ માના: ક્રોધમાં આવવું તુલા રૈના યા હોવા : તત્પર કટિબદ્ધ કે ઊતરી તો ૩૮ના યામિનના : હજાર રૂપિયા રાખવાની પડનાર હોવું
થેલી ગણવી (ઘણું ધન આપવું) સુન્ની દુકાનેં વહન : સમુચિત ને સારી રીતે તોતા પાનના : પોપટ પાળવો (રોગને જાણી જોઈને | વિચારીને વાતો કહેવી
વકરવા દેવો; કોઈ વ્યસન કે વ્યાધિ હોવી) તૂ તૂ-રના અશિષ્ટ શબ્દોમાં વિવાદ કરવો; તત્તે કી તરહ પરના યા વતનના : પોપટની ગાળાગાળી કરવી; તકરાર કરવી
પેઠે આંખો ફેરવવી (બેશરમ બનવું) તૂતી વોત્રના : કોઈની તતૂડી ચાલવી; કોઈનો ગજ તને વશ તરદરદના : પોપટની પેઠે રટવું (અર્થ ખાવો
સમજ્યા વિના કંઠે કરવું). તૂ 8ાનાયરફારનાથામવાના કરવા તત્તે-સાથોનના: પોપટની જેમ બોલવું (મીઠી બોલી
ના: તોફાન મચાવવું (ઉપદ્રવ ખડો કરવો). બોલવી) તૂપની હા હોના: તોફાન ખડું થવું (બખેડો તોપવીત્રામીકતારના: કોઈ મહાન વ્યક્તિને માન મચવો)
આપવા તોપનો અવાજ કરવો તૂનર્વાવના: લંબાઈ ખેંચવી આવશ્યકતાથી બહુ તોપ મુંદરાના તોપને મોઢે બાંધી વધારે આગળ વધી જવું)
ગાળો છોડી પ્રાણદંડ દેવો

Page #493

तोबड़ा चढ़ाना
તોબડ઼ા ચટ્ટાના : મોંનો તોબરો ચઢાવવો (ના બોલવું)
તોલા રના : તોબા પોકારવી (ફરી આવું નહિ કરું એમ કહેવું) તોવા બુલવાના : તોબા પોકારાવવી તોલા-તિજ્ઞા જરના યા મન્નાના : રડતાં કે નમ્ર બનીને તોબા પોકારવી
તૌર શ્વેતૌર હોના : લક્ષણ ખરાબ હોવાં (અવસ્થા કે સ્થિતિ બગડવી)
તૌન-તૌલવા મુદ્દે તે શબ્દ નિવાનના ઃ તોળી તોળીને બોલવું (વિચારીને બોલ કાઢવા) ચૌરીયા ચૌરિયાઁ વતન: ક્રોધથી ભ્રૂકુટિનું ઉપરની તરફ ખેંચાઈ જવું
ચૌરી પત્તાના : ક્રોધ વ્યક્ત કરવા કપાળ પર જોર
નાખવું
ચૌરી બવાના : ભવાં ચઢવાં (ક્રોધ આવવો) ચૌરી મેં વ્રત પડ઼ના : ભવાં ચઢવાં (મગજ જવું; ગુસ્સે થવું)
ચૌરી મૈતી હોના : ક્રુદ્ધ ખિન્ન કે ઉદાસીન થવું ત્યૌહાર મનાના : તહેવાર મનાવવો (ઉજવણી
કરવી; તહેવારના દિવસે ઉત્સવ કરવો) ત્રાસવિલાના ત્રાસ દેખાડવો (ડરાવવું; ધમકાવવું) ત્રાહિ યના : ત્રાહિ કરવું; છોડો કે બચાવો એમ
કહેવાનું થવું; હાર માની લેવી; પરેશાન થઈ જવું ત્રાહિ-ત્રાહિ વના : ત્રાહિ ત્રાહિ કરવું (દીનતાપૂર્વક રક્ષણ માટે બચાવો બચાવો એમ પ્રાર્થના કરવી)
ત્રાહિ-ત્રાહિ મચના : ત્રાહિ ત્રાહિ મચવું (આફતગ્રસ્તોના મોંથી બચાવો બચાવોના પોકાર નીકળવા)
ત્રિયા-ચરિત્ર હેતનાઃ સ્ત્રીચરિત્ર ખેલવું (ચાલાકીથી કામ લેવું; દગાથી કામ સાધવું) ત્રિા હોના : ત્રિશંકુ થવું (અધવચ રહેવું; ન અહીંના કે ન તહીંના એવું થવું)
ન
થ ર પૂર હોના : થાકીને ચૂર થવું (ખૂબ થાક લાગવો)
થપડ઼ી યા થોડી પીટના યા વનાના : ટપલી કે તાળી પાડવી (માથે ટપલી મારી કે બે હથેલીઓના પરસ્પર આઘાતથી તાલી પાડી ઉપહાસ કરવો) थप्पड़ कसना या जड़ना या देना या मारना या નાના : થપ્પડ મારવી
થર-થર્ ાઁપના : થરથર ધ્રૂજવું થરથરા ઝના : થથરી ઊઠવું થર્ડા ના : અત્યંત ભયભીત થઈ જવું
૪૮૮
दंगल में उतरना
થત-થન રના : થલ થલ કરવું (મોટાઈના કારણે કોઈ અંગને ભૂલીને હલચલ કરવી) થાન ા ઘોડ઼ા : તબેલાનો ઘોડો (અચ્છી નસલનો પ્રસિદ્ધ સ્થાનનો ઘોડો)
થાન ા ń : અસલી દારૂ (જાણીતા સ્થાનના દેશી શરાબની જેમ જાણીતી જગ્યાનો એવો ઘોડો જે ખૂંટે બંધાયો હોય તોયે નટખટપણું કરતો હોય)
થાના બૈઠાના : થાણું બેસાડવું (પહેરો કે ચોકી બેસાડવી; દંગો રોકવાનો પોલીસ પ્રબંધ કરવો) થાળી વા વૈગન : થાળીનું રીંગણું (અસમતોલ મગજનો આદમી; સિદ્ધાંતવિહીન વ્યક્તિ) થાળી વનાના : થાળી વગાડવી (સાપનું ઝેર ઉતારવાની વિધિવેળા અથવા નવજાત શિશુના નામકરણ વખતે થાળી વગાડવી)
થા‚ મિતના : તાગ કે પત્તો મળવો (પાણીની ઊંડાઈનો તાગ મળવો; સંપત્તિ ચાતુર્ય વિદ્વત્તા આદિનો પત્તો લગાડવો)
થાદુ નાના યા તેના : તાગ કે પત્તો લેવો (કૂવો નદી આદિના જળની ઊંડાઈનો પત્તો લેવો; સંપત્તિ કે ચારિત્ર્યનો પત્તો લેવો)
થિતી નાના ( બાવન મેં ) આભને થીગડું મારવું (અત્યંત કઠિન કામ કરવું)
થવા પત્નીહત હોના : નિંદા અને તિરસ્કાર થઈ અપમાનિત થવું
છુટ્ટી-થુડ઼ી રના : થૂ થૂ કરવું (ધિક્કારવું) ઘુડી-થુટ્ટી હોના : થૂ થૂ થવું (ધિક્કાર પડવો) સ્થૂળ વાત ચાટના : થૂંકીને ચાટવું (બોલીને ફરી જવું; તજેલી વસ્તુને ગ્રહણ કરવી)
થૂળ સે સતૂ સાનના : થૂંકથી આટો બાંધવો; થોડી જ સામગ્રીથી મોટું કામ ઉપાડવું થૂ-થૂ રના : થૂ થૂ કરવું (ધિક્કારવું) થૂ-થૂ હોના : થૂ થૂ થવું (ધિક્કાર પડવો) થડું-ઘેડ્ દોના : થેઈથેઈકાર થવો; નાચરંગ થવાં ચૈતી ટના : ખિસ્સું કપાવું
થૈતો વા મુદ્દે સ્રોતના : થેલીનું મોં ખોલવું (રૂપિયા આપવા; ધનનો વ્યય કરવો)
ચૈતી મરના : થેલી ભરવી (રૂપિયા આપવા; લાંચ આપવી)
વાર નાના યાગનો જ્ઞાના: દંગ થઈ જવું (ચકિત થઈ જવું)
ટૂંગા મારના : જંગલ મારવું (કુસ્તી જીતવી) વંગત મેં તરના : દંગલમાં ઊતરવું (કુસ્તી લડવા અખાડામાં આવવું)

Page #494

दंड कमंडल ग्रहण करना
ટૂંક મંઙત ગ્રહ ના : દંડ-કમંડળ ગ્રહણ કરવાં (સંન્યાસ લેવો)
ટૂંક પતૃના : દંડ પડવો (હાનિ કે ખોટ આવવી) ટૂંક પેનના : (વ્યાયામના) દંડ પીલવા ફંડ આના : કોઈ અપરાધ બદલ નાણાકીય દંડ ભરવો; બીજાની હાનિને પૂરી કરવી ટૂંક મુાતના યા મોન્જના : સજા ભોગવવી ત્તળ તેના : દત્તક લેવું; ખોળે લેવું ન હોના : દફન થવું; અંત્યેષ્ટિ થવી વા માના : કાનૂની કલમ લગાડવી વખ્તર હોલના : દફતર ખોલવું (વિસ્તારપૂર્વક વૃત્તાંત કહી સંભળાવવું; ખૂબ કાગળપત્ર એકઠા કરવા ફેલાવવા કે સામે રાખવા
વી મારના : ચુપચાપ પડ્યા રહેવું; ગુપ્ત થઈ જવું; ગાયબ થઈ જવું
સ્થાનમાના: દબદબો જમાવવો (રોફ જમાવવો; ભપકો જમાવવો)
બા માનના : દબદબો માનવો (રોફ માનવો; કહેવાય તે મુજબ આચરણ કરવું) વવા ચૈતના યા તેના : દબાવી બેસવું (હડપ કરી જવું; છીનવી લેવું)
दबी आवाज या जबान से कोई बात कहना : દબાયેલ અવાજથી કોઈ વાત કરવી (ડરતાં-ડરતાં સંકોચથી વાત કહેવી)
ટ્વે-વાહના યાપÌરહના : દાબ્યા દબાયા પડી રહેવું (ચુપચાપ રહેવું; કોઈ દાદ-ફરિયાદ કે ઉપદ્રવ ન કરવો)
ટ્વે પાવ થા ત્યે પો : દબાયેલ પગે (એવી રીતે ચાલીને કે પગનો અવાજ પણ ન થાય) તેમ અટના : શ્વાસ રૂંધાવો (મરણવેળા શ્વાસ રોકાવો)
તેમ કહÇના : શ્વાસ ઊખડવો (રોકેલો શ્વાસ તૂટવો; ગાતાં ગાતાં કે વાત કરતાં કરતાં સ્વર ભંગ થવો; મરી જવું)
તેમ છીપના : શ્વાસ ખેંચવો (ચુપ રહી જવું) મ નીમત તેના : દમ સંતોષની સારી વાત રૂપ હોવો (કોઈના જીવિત રહેવાના કારણ બાબત કંઈ ને કંઈ સારી વાતો થતી રહેવી; જેમ કે, જીવતો ન૨ ભદ્રા પામે)
મ ઘુટના : શ્વાસ ગૂંગળાવો
તેમ પોટના યા મ યોટ ર્ માર ડાલના : દમ ઘૂંટીને મારી નાખવું (શ્વાસ ગૂંગળાવીને-ગળું દબાવીને મારી નાખવું
મ સુરાના : શ્વાસ રોકીને પોતાને મરેલા જેવો
૪૮૯
दर-दर फिरना
જાહેર કરવો
તેમ છોડ઼ના યા છોડ઼ તેના : શ્વાસ છૂટવો (મરી જવું) તેમ ફૂટના : શ્વાસ તોડવો (અંતિમ શ્વાસ લેવો; મરી
જવું)
મ તોડ઼ના : દમ તોડવો (અંતિમ શ્વાસ લેવો મરી જવું)
તમ વિસ્તામાં તેના : શ્વાસ પૂરવાના દિલાસા દેવા (ખોટી આશા આપવી; દગો દેવો; બહેકાવવું) નમ તેના : દમ દેવો (ફોસલાવવું; મનાવવું; બહેકાવવું) મ નિરુત્તના : દમ નીકળવો (મરી જવું; અત્યધિક કષ્ટ થવું)
તમ પર્ મા વનના : શ્વાસ થંભી જાય એમ આવી બનવું (પ્રાણ સંકટમાં હોવા)
મ પર તેમ દમ પર દમ (ખૂબ જલદી જલદી; ખૂબ થોડી થોડી વાર ઉ૫૨)
મ પૂના : દમ ફૂલવો; જોરથી શ્વાસ ચાલવો (હાંફવું)
મ મરના : દમ ભરવો; પરિશ્રમને કારણે થાકી જવું; યોગ્યતા કાર્યકુશળતા આદિનો દાવો કરવો; હર વખત કોઈની પ્રશંસા કરવી; કોઈના પ્રેમ કે મૈત્રીનો પાકો ભરોસો કરવો
રૂમ મારના : દમ મારવો (થાક ખાવો; બોલવું) તેમ મેં તેમ આના : દમમાં દમ આવવો (બેચેની દૂર થતાં ચિત્તમાં શાંતિ આવવી)
મમેં મરહના યા હોના ઃ દમમાં દમ રહેવો (જીવતા
રહેવું)
મ તેના : દમ લેવો; શ્વાસ હેઠો મૂકવો; વિશ્રામ કરવો)
તેમ સાધના : દમ સાધવો (શ્વાસ ન લેવો; ચુપ થઈ જવું)
તેમ સૂરણના : શ્વાસ રૂંધાવો; પ્રાણ સુકાવા નમડી ને તીન હોના ટકે તે૨ થવું; બહુ તુચ્છ કે સસ્તું થવું
વર જિનાર રહ્યા : દૂરની વાત છે; જિકર ન કરો Üાસ્ત ગુનાના યા પડ઼ના : દરખાસ્ત પડવી (આવેદનપત્ર અપાઈ જવું)
વલાત તેના : દ૨ખાસ્ત દેવી; આવેદનપત્ર અપાવું ત્યુત્તર ના : દરગુજર કરવું (ધ્યાન ન દેવું; જવા
દેવું; ક્ષમા કરવી)
- જી હાજ ાના યા છાનના : જગ્યાએ જગ્યાએ ઠોકરો ખાવી; બધી જગ્યાએ તિરસ્કૃત થઈ અહીંતહીં ઘૂમવું ૬-૬ષિના : આજીવિકાના ઉપાર્જન માટે કે પેટના પાલન માટે અહીંતહીં ઘૂમવું

Page #495

दर-दर मारा०
४८०
दाँत तोड़ना
ર-ર મારા-મારા ઉરના ઠેરઠેર ઠોકરો ખાઈ
તિરસ્કૃત થતા અહીંતહીં ઘૂમવું તપેલ હોના: પેશ થવું; હાજર થવું; સામે આવવું રબાર હુનના : દરબાર ખૂલવો (દરબારમાં
આવવાજવાની પરવાનગી મળવી) તરવાર વન્દ્ર હોના: દરબાર બંધ થવો (દરબારમાં
જવાની મનાઈ થવી) તવાર વર્ણાત ડોના: દરબાર બરખાસ્ત થવો
(સભા પૂરી થવી). સવાર નાના : દરબાર લાગવો (દરબારીઓ
એકત્ર થવા) તેવી ઘટઘટના દરવાજા ખખડાવવા (કંઈ
માગવા કોઈની પાસે જવું) હવા જ્ઞાતિના:દરવાજો દેખાડવો (ચાલ્યા જવા
કહેવું કે તે માટેનો સંકેત કરવો). તેવી વી મિટ્ટી ઘોદ્ર ત્નિના : બારણાના આંગણાની માટી ખોદી કે ઘસી નાખવી (વારંવાર ઘેર તકાજો કરતા આવવું) વી પર પણ રહના : દરવાજે પડ્યા રહેવું (કોઈને ઘેર કંઈ કામ ન કરતાં મફતમાં ખાવું ને
ત્યાં જ સૂવું). તરવાને પાથ ના દરવાજે હાથી ઝૂલવા;
ખૂબ ધનવાન હોવું IRપનાઃ તિરાડ પડવી (મતભેદ ઉત્પન્ન થવો) રિદ્ર ના : દરિદ્ર તગેડવું (દિવાળીની રાતે પાછલા પહોરે ગૃહિણીએ સૂપડું લઈ ઘરનો કચરો કાઢી થાળી લઈ થાળી વગાડતાં ‘દળદર કાચું લક્ષ્મી આવ્યાં બોલતાં થોડે જઈ પાછા આવવું) િવશે જૂને મેં વંદુ વારના : થોડામાં ઘણું ઘણું કહી દેવું રિયા પર નાના મૌર થા નૌટ આના : ભર્યા
દરિયે કે તળાવે જઈ તરસ્યા પાછા આવવું રસી વરના : જમીનને ખોદી ખાડા પૂરી સમથળ
કરવી રંઇના દર્દ ઊપડવું (પ્રસૂતિ થવા પૂર્વેની પીડા
પેદા થવી) - ઊંઘના : દર્દ ખેંચી લેવું (પીડા દૂર કરવી) વત્ર પૈસા : દળે દળ (કે પડે પડ)માં ફસાવું
(આફતમાં ફસાવું; મુશ્કેલીમાં આવવું). રત્નાની વીના: દલાલી ખાવી (કોઈ કામ કરીને
એની પાસેથી મહેનતાણું લેવું) રત્નત્ન વોનના : અનુશાસન ભંગ કરવા બદલ સિપાઈ વગેરેને સજાની પ્રથા મુજબ કવાયત કરવાનો હુકમ મળવો
રવા વો ભી મિત્રના દવા ખાતર પણ ન મળવું | (નિતાન્ત અભાવ હોવો) રાશિના : દશા ફરવી રા નિ: દસ દહાડા (અલ્પકાળ) હસવો કાર ઘુના : બ્રહ્માંડ ફાટવું ત ત્નિ ધી હોનાઃ દસે આંગળીઓ ઘીમાં
હોવી (ખૂબ લાભ થવો) હસ્તરેના: કોઈને બોલાવવા દરવાજો ખખડાવવો રત વરતાર હોના : કોઈ વસ્તુ પરનો પોતાનો
અધિકાર છોડી દેવો રહર્તા વાયુ TI: ઉંબરે બેસી ઘરની ચોકી કરનારો
કૂતરો (પાળેલો કૂતરો) હર્તા રવાના: ઊમરો પણ ન જોઈ શકાય એમ
પર્દનશીન રહેવું તમારના યા વ૬િ મારશર રોના : બૂમ બરાડા
પાડી મોટેથી રડવું વહી જે ઘોષે પાછાના: દહીંના ભુલાવામાં રૂ ખાવું (ભ્રમમાં પડી કોઈ ભળતી વ્યક્તિ કે કાર્યને અપનાવી લેવું) રહી-હરનાથવા નાના: દહીં લો; દહીંલો કહી હાક લગાડતા ફરવું પણ દહીં ન વેચાવું (વ્યર્થ
ભમવું) તત ૩ વાડ્રા : દાંત ઉખાડવા (કઠણ સજા કરવી) તાંતિ-રીટીદોન: (દાંત કાપાય એવી રોટલીની
જેમ) ગાઢ મૈત્રી હોવી સૌર જિના: દાંત મઢવા (સોનામાં દાંત જડાવવા;
દાંતમાં કાંકરી આવવા જેવું થવું) તૌંત વિરવિરાના : દાંત કરકરવા (સોનામાં દાંત
જડાવવા; દાંત નીચે કરકર આવવા જેવું થવું) તૌતોતિનાતરોના દાંત ખોતરવા.
સળેકડું પણ ન હોવું (પાસે કંઈ ન હોવું) તત ઘટ્ટરના: દાંત ખાટા કરવા (ખૂબ પજવવું
કે બરાબર હરાવવું). તત ઘટ્ટ હોના : દાંત ખાટા હોવા (પરાજિત થવું;
નાકે દમ આવી જવો) તાંત નફાના : દાંત ચકચકાવવા (કોઈ ચીજ પ્રાપ્ત
કરવા ઇચ્છુક કે પ્રયત્નશીલ હોવું) તત ઘવીના : દાંત પીસવા (ક્રોધમાં દાંત પર દાંત
દબાવવા; ખૂબ ગુસ્સો થવું) તાંત નાના ( િ તાબૂ મેં) : દાંત ઘૂસવા
(તાળવામાં દાંત પેસવા; ખરાબ દહાડા આવવા) વત ફૂટના : દાંત તૂટવા (દાંત પડી ઘરડા થવું) તાંત તોડના : દાંત તોડવા (હરાવવું; કઠોર દંડ દેવો)

Page #496

दाँत दिखाना
૪૯૧
दायें या वाहिने होना
તત વિજ્ઞાન : દાંત દેખાડવા (દાંત કાઢવા-હસવું; હલકાઈથી નિર્લજ્જ થઈ હસવું; પોતાની મોટાઈ દેખાડવી) તત સેવા : દાંત દેખવા (ગાય બળદ આદિના દાંતોની ગણતરી કરી એમની આવરદાનો પરિચય લેવો) હૉતના દાંત દેવા (લેવાની પ્રબળ ઇચ્છા રાખવી) તાંત નિશાનના : દાંત કાઢવા (દાંત ઉખાડવા;
દીનતા દેખાડવી; અશિષ્ટપણે હસવું) તરનિપોરના: દાંત ઉઘાડવા કે દેખાડવા (નમ્રતાથી
વીનવવું; ટૅ બોલી દેવું; ફોગટ હસવું) હૉત પણ સર રદ નાના: દાંત પીસી રહી જવું
(ક્રોધને આપણી અંદર દબાવી રહી જવું) તાંત પના : દાંત પીસવા (ક્રોધમાં દાંત પર દાંત
ચઢાવવા; ખૂબ ગુસ્સે હોવું) ડૉ વનના : દાંત કડકડવા (ખૂબ ઠંડી લાગવી) હૉત નાના: દાંત બનાવવા (કુદરતી દાંત તૂટી જાય
ત્યાં પથ્થરના દાંત બનાવવા) તાંત વૈદ્ય નાના: દાંત બેસી જવા (દાંત સડી જવા
મૂછમાં) હૉત નેં પાની નાના: દાંતોમાં પાણી લાગવું (દંતરોગ આદિ કારણથી પાણી પીતી વેળા દાંતમાં ચસકો આવવો) હૉત નીના : દાંત લાગવા (બેહોશ થઈ જવું, દાંત ચોંટી જવા; કોઈ વસ્તુ લેવાની પ્રબળ ઇચ્છા થવી; નકલી દાંત લગાવવા) તૉતરે વડિયા :દાંતથી કોડીઓ પકડવી (ખૂબ કંજૂસાઈ કરવી)
તન્ને કંપત્ની દ્વારા : દાંતો તળે આંગળી દબાવવી (આશ્ચર્યચકિત થવું) તૌતોં તત્તે નીમવાના: દાંતો તળે જીભ દબાવવી
(અફસોસ કરવો) હોતાં નૈતિનયા તૃપા થા તૈના: દાંતે
તરણું લેવું (તાબેદારી સ્વીકારવી) હૉત નેં નીમ-સા ના યા દોરા : દાંતો વચ્ચે
જીભની જેમ રહેવું (હવેળા શત્રુઓ વચ્ચે રહેવું) ત તો મેં યા તો પક્ષના નાના : દાંતે પરસેવો આવવો (ખૂબ શ્રમ પડવો) વા પના : દાવ ઊલટો પડવો (યુક્તિ કે યોજના નિષ્ફળ જવી) તૉવગૅના દાવ ચૂકવો (ખરા સમય પર કોઈ કાર્ય
કરવું ચૂકી જવું) તારું જે પેટ છિપાનાં : ઘાવથી પેટ છુપાવવું (જાણકારથી કંઈક છુપાવવું)
તવ પના : દાવ પડવો (યુક્તિ સફળ થવી) ઢવ પર તા : દાવ પર લગાવવું (બાજી પર
રૂપિયા કે વસ્તુ લગાવવી) તાવ-પેર રત્નના : દાવપેચ ખેલવા (ચાલ ચાલવી) તા તેના: દાહ દેવ (શબને અગ્નિદાહ દેવો) તા નાના: ડાઘ લાગવો (કલંક લાગવું) તા નાના : ડાઘ લગાડવો (કલંક લગાડવું) ( દિના: દાદ ચાહવી (ન્યાય ચાહવો; વાહવાહ
માટે ઇચ્છા કરવી) તાદિના : દાદ દેવી (ન્યાય કરવો; તારીફ કરવી;
વાહવાહ કરવી) તાના-પાન ના 8નાના દાણોપાણી ઊઠવા
(અન્નજળ પૂરાં થવાં). તાન-પાનછૂટના: દાણીપાણી છૂટવાં (રોગને કારણે
કાંઈ ન ખાવું-પીવું) સોના-પાન છોડના : દાણો પાણી છોડવાં (ઉપવાસ
કરવો) તા-રાને જે તરસના : દાણા દાણા માટે તરસવું
(ભૂખે મરવું) दाने-दाने को मुहताज या मोहताज होना या हो
નાના : દાણે દાણાના કંગાળ ઇચ્છુક હોવું તાવ હૈદરા : દાબ બેસવો (જબરદસ્તીથી અધિકાર
કરી લેવો) તા માનના : દાબ માનવ અધિકાર સ્વીકારવો) તો મેં ઉના: દાબમાં રાખવું; ધાકમાં રાખવું વાવ ના ય કોના : દાબમાં રહેવું; તાબે રહેવું તાવિ નાના : દાબમાં લાવવું; વશમાં લાવવું રામ રન : મૂલ્ય કરવું; કિંમત આંકવી તા ૨g #રના : પૈસા ઊભા કરવા (મૂલ્ય વસૂલ
કરવું). ટ્રામ વઢના : દામ ચઢવા (કિંમત વધવી) તાપ શુક્લાના : દામ ચુકાવવા (મૂલ્ય અદા કરવું). કામ મનના : દામ ભરવા (નુકસાની ચૂકવવી). રામ પર પાનાં : દામ ભરપાઈ કરવા (પૂરી કિંમત
વસૂલ કરવી). રામનારદોના:પીછો પકડનાર હોવું (પીછો કરવો) તાન છુડાના : દામન છોડાવવું (પીછો છોડાવવો;
પિંડ છોડાવવો) તાનિ છોડના : દામન છોડવું (પીછો છોડાવવો) તમનપા દામન પકડવું (કોઈનો આશ્રય લેવો) વાયર ના જારી કરવું (કોરટમાં દાવો દાખલ કરવો) તાથયા વાય 1
પના : પુરુષનું જમણું અને સ્ત્રીનું ડાબું અંગ ફરકવું (શુકન થવા) તા થા વાર્થે હોના : પ્રસન્ન કે અનુકૂળ થવું

Page #497

दाल गलना
૪૯૨
दिमाग का कोई
રાત પત્નના : દાળ ગળવી (યુક્તિ કે ચાલાકી સફળ
થવી) તા-માતા : દાળભાતનો કોળિયો (સરળ
કામ).
તાત્ર-ભાત જૈ મૂરિન્દ : દાળભાતમાં મૂસળ
હોવું; બેની વાતોમાં ત્રીજાએ માથું મારવું સત્ર પંકુછવાના હોના: દાળમાં કંઈક કાળું હોવું (કંઈક ખટકો સંદેહ આશંકા હોવાં; કંઈક રહસ્યવાળી વાત હોવી) વાત મેં ના વરવર : દાળમાં મીઠા બરાબર
(અતિ અલ્પ માત્રામાં) ઢાન- વેનના : દાળરોટી ચાલવી
(સાધારણરૂપથી જીવનનિર્વાહ ગુજરવો) રાદિના-વાયાઁ - નોનના : જમણું-ડાબું ન જાણવું
(અત્યંત ભોળું અને સરળ હોવું) વાદિતા હાઇ : જમણો હાથ (અત્યંત વિશ્વસનીય
સહાયક) વાહિની માઁa Bળના: જમણી આંખ ફરકવી
(શુકન થવા-પુરુષ માટે) તાદિને ય કાયૅ છવા હોના: જમણે કે ડાબે ભાગે
છીંક થવી (જમણી બાજુની છીંક શુભ અને બીજી તે અશુભ) તાદિને-વાર્થે દોરા : જમણું-ડાબું હોવું (કાર્યમાં વિપ્ન હોવું)
રોના જમણી તકફ હોવું; અનુકૂળ હોવું વિર માના: સારા દિવસ આવવા; મૃત્યુનો સમય
આવવો; અનુકૂળ ઋતુ આવવી લિત ઉત્રિય પરમિનના : દિવસ આંગળિયોના
વેઢા ઉપર ગણવા (ખૂબ વ્યગ્રતાથી પ્રતીક્ષા કરવી) દિન ગૌર ત વ માર: દિવસ અને રાતનો
ફરક (બહુ મોટો ફરક) નિ વાટના : દુખપૂર્વક દિવસ કાઢવા લિત છે તારે દ્વિઘાડું રેતા : ધોળા દહાડે તારા દેખાવા (દુખની અધિકતાના કારણે હોશ ઠેકાણે
ન રહેવા) दिन को दिन और रात को रात न समझना : દહાડાને દહાડો ને રાતને રાત ન સમજવા (રાત-દહાડો કામ કરવું) વિન Íવાના : દહાડા ગુમાવવા (દિવસ ભાગવા;
સમય વેડફવો) ત્રિના દિવસ ચઢવો (સૂર્યોદય પછીનો સમય
આગળ વધવો; સૂર્યનું આકાશમાં ઉપરજવું દિવસ ચઢવા અર્થાત્ ગર્ભવતી હોવાની શક્યતા દેખાવી)
દિન છિપના : દિવસ છુપાવો (રાત આવવી) દ્દિન નાના: દહાડે જવો (સમય વ્યતીત થવો) ત્રિરત્નના : દિવસ ટળવો (કોઈ કામ ભવિષ્ય પર
સ્થિગિત થવું) દિન ટૂર્તિ : દિવસ ડૂબતાં (સૂર્યાસ્ત વખતે) હિન ડૂબના : દિવસ ડૂબવો (સૂર્યાસ્ત થવો) લિત હનના : દિન ઢળવો (સંધ્યાની વેળા નજીક
હોવી) દિન-ડેઃ દિન-દહાડે (બિલકુલ ધોળા દહાડે) દ્વિત પર દ્વિત: દિન પર દિન (પ્રતિદિન) ત્રિ ટૂના રાત ના ના : દહાડે બમણું અને
રાતે ચાર ગણું વધવું दिन दूनी रात चौगुनी उन्नति या तरक्की करना :
દહાડેબમણી અને રાતે ચાર ગણી પ્રગતિ કરવી ત્રિ ઘરના : દિવસ લેવો (દિવસ કે તિથિ નિશ્ચિત
કરવી) દિન નિટ માના દિવસ નિકટ આવવો (મૃત્યુ
નજીક આવવું) િનિવનના : દિન નીકળવો (સૂર્યોદય થવો) હિત પાટ દિન પડવો (કષ્ટ કે વિપત્તિનો સમય
આવવો). તિન પાર્લ્સ ના દિન પાતળા હોવા (દુર્ભાગ્યનો
સમય હોવો) તિન પૂરે ૨ના ૩ દિવસ પૂરા કરવા (જેમતેમ
નિર્વાહ કરવો) દિન પૂરે હોના: દિવસ પૂરા થવા (ગર્ભનો નવમો
મહિનો પૂરો થવો; અંતિમ સમય આવવો) નિ રિના યા પદના : દિન પલટાવા (ખરાબ
દહાડા પછી સારા દહાડા આવવા) વિદુરના : દિન પલટાવા (સારા દિવસ આવવા) નિ વિપડા : દહાડા બગડવા (દુર્દિન હોવા) દિન-રાત પક્ષ ના ય ર તેના : દિવસ-રાત
એક કરવાં (કઠોર પરિશ્રમ કરવો) હિત નવ નાના: અચ્છા દિન લદાઈ જવા (અચ્છો
સમય વ્યતીત થઈ જવો) ત્રિ તટના : દિવસ બદલાવા (સારા દહાડા ફરી
આવવા). નિૉ વાર : દિવસોનો ફેર (ભાગ્યની પ્રતિકૂળતા) હિમાનું ગાન પર ચઢના ય કોના ? દિમાગ
આસમાને હોવું (બહુ વધારે ઘમંડ હોવો). હિમા ચા ના ? દિમાગ ઊંચું હોવું (બહુ
બુદ્ધિમાન હોવું) વિના વા વોડું પુરાત્રીના હોના: દિમાગમાં કંઈ ખરાબી હોવી

Page #498

दिमाग खाना
૪૯૩
दिल छोटा करना
લિમા વાના: મગજ ખાવું (વ્યર્થની વાતો કરવી;
બહુ બકવાસ કરવો). હિનામાં રાત્રી રા: મગજ ખાલી કરવું (કોઈને
સમજાવતાં થાકી જવું; મગજમારી કરવી) વિના વા: માથું ચઢવું (દિમાગનો પારો
વધવો) વિમાન ઘટના : દિમાગ ચાટવું (માથું ખાવું;
વ્યર્થની વાતો કરવો) લિમા ના : દિમાગ ઝરવું કે સાફ થવું
(અભિમાન દૂર થવું) લિપિ વિલાના દિમાગ દેખાડવું (ગર્વ દેખાડવો) વિના સૌના દિમાગ દોડાવવું (વિચાર કરવો) दिमाग न पाया जाना या दिमाग न मिलना : દિમાગ ન શોધી શકાયું (દિમાગ આસમાનમાં હોવું) વિમા પિર નાના: દિમાગ ફરી જવું (પાગલ
થઈ જવું) હિમા વિના : દિમાગ વધવું (ઘમંડ થવો) હિમા કરતા હોવા: દિમાગમાં ખલેલ હોવી
(પાગલ હોવું) લિમ ના દિમાગમાં રહેવું (યાદ રહેવું;
એંટમાં રહેવું) રિમા નફાના દિમાગ લડાવવું ખૂબ અચ્છી
રીતથી વિચારવું). दिमाग सातवें आसमान पर होना या रहना :
દિમાગ સાતમા આસમાનમાં હોવું લીયા વરના : દીવો ગુલ કરવો તીયા ટિરિના? દીયા ટમટમવો તીયા તને અંધેરા : દીવા તળે અંધારું તીયા વાવીયા વતિ વોરના: દીવાબત્તી કરવાં રીયા વાર હૂંઢના દીવો લઈને શોધવું (સખત
શોધખોળ કરીને તપાસ કરવી) તીયાના નાના : દીવાસળી ચાંપવી (આગ
લગાડવી) લિત મદના : દિલ અટકવું (દિલ લાગવું
આસક્તિ થવી). વિન સાન ઃ દિલ આવવું (જીવ આવવો) વિત્ર નાના : દિલ અધીરું થવું ત્રિદાયવાદોના દિલ ઉચાટવાળું થવું હિત ૩ના : દિલ ઊભરાવું (હર્ષ થવો) વિત્ર 1દના: દિલ ઉલટાવું (જીવ ગભરાવો;
ઊલટીની ઈચ્છા થવી) વિત્ર ૩છનના : દિલ ઊછળવું (અતિ પ્રસન્નતા
અનુભવવી) બ. કો. - 32
લિન વધ્યા સરના: દિલ કાચું કરવું (નિરુત્સાહ
થવું) વિત્ર શ્રા વારના : દિલ સખત કરવું (હિંમત
વધારવી) વિત્ર યાપના : દિલ કાંપવું (બહુ ભયભીત થવું) ત્રિ વા રમત વિના : દિલનું કમળ ખીલવું
(બહુ પ્રસન્ન થવું) વિત્ર છે વાતા : દિલનું કાળું (કપટી) હિત વોરા : દિલનું ખોટું (દગાબાજ) વિના વાલી સેના: દિલની સાક્ષી મળવી મનમાં કોઈ વાતની સંભાવના કે ઔચિત્યનો નિશ્ચિય ઊઠવો). વિત્ર વા વાદ્રશ૬ : દિલનો બાદશાહ (અતિ ઉદાર;
મનમોજી) વિત્ર 1 ગુલાર નિવાર્નના : દિલનો તાવ કાઢવો
(દિલની ઉદાસીનતા કાઢવી) વિત્ર વી સ્ત્રી વિના : દિલની કળી ખીલવી
(બહુ પ્રસન્ન થવું) ત્નિ જી વોન : દિલની ગાંઠ ખોલવી
(વૈમનસ્ય મટાડવું) ત્નિ શી તિન ટી મેં ના : દિલનું દિલમાં જ
રહેવું (મનોકામના પૂરી ન થવી) લિત જ : દિલની ફાંસ (આંતરિક વેદના) વિત્ર જ માસ નિશાનના : દિલમાં ભરાયેલી
વાતો કાઢવી (મનની ઉદાસીનતા દૂર કરવી) વિત્ર શ્રી હવસ નિતિન : દિલની કામના કે
અરમાન પૂરાં કરવાં ત્નિ વે ગરમાન નિતન: દિલના અરમાન કે
તૃષ્ણા મિટાવવી ત્નિ છે પોર્ને કદના : દિલના ફોલ્લા ફૂટવા
(મનના ઉદ્દગાર બહાર આવવા) વિત્ર વે પોત્રે શેડના દિલના ફોલ્લા ફોડવા
(મનની ઉદાસીનતા દૂર કરવી) હિત સો વર હોના મિત્રના દિલનો આરામ
(ચેન) મળવો લિત છે નાના : દિલને લાગવું ત્નિ ઉના : દિલ ખટકવું લિત ઉઠ્ઠ હોના: દિલ ખાટું થવું લિત હિતના: દિલ ખીલવું લિત વોર્નર : દિલ ખોલીને ફિલ્મ રનના : દિલ ચાલવું લિત ગુરાના : દિલ ચોરાવું લિત છીનના : દિલ છીનવી લેવું લિત છોટા વરના ઃ દિલ નાનું કરવું

Page #499

दिल जमना
૪૯૪
दिल से उतरना.
ત્રિ નામના : દિલ જામવું વિત્ર નાના: દિલ જમાવવું વિત્ર ગનના : દિલ બળવું વિન નનાના : દિલ બાળવું વિત્ર ગાન સે : દિલ-જાનથી (જીવ-જાનથી) વિત્ર ટેંશના : દિલ રંગાવું લિત સ્ટોનના : દિલ તપાસ વિત્ર ટુકડે-ટુડે હોના દિલ ટુકડે ટુકડા થવું વિત્ર ફૂટનાઃ દિલ તૂટવું હિત ૩૪ હોના: દિલ શીતળ થવું ત્નિ ડિક્ષને હોના : દિલ ઠેકાણે હોવું વિત્ર યોજના : દિલ ઠોકવું વિત્ર ફૂલના : દિલ ડૂબવું વિત્ર તો ના દિલ તોડવું વિત્ર થામના થી થામર રદ નાના : દિલ
થંભાવીને (પકડીને) રહી જવું વિત્ર યાત્રા: દિલ બોલવું લિત કુવાના : દિલ દુખાવવું વિત્ર રેવના : દિલ જોવું કિત તેના : દિલ આપવું વિત્ર થના યા પશ-ના : દિલ ધડકવું વિત્ર શુ-૫૬ વરના : દિલ ગભરાટથી
ધકધક થવું વિત્ર પર્વના : દિલ પાકવું दिल पकड़कर बैठ जाना या दिल पकड़ लेना
: દિલ પકડી બેસી જવું નિત પર પત્થર : દિલ પર પથરો રાખવો ત્તિ પર સfપ નોટના : દિલ પર સાપ આળોટવો
(વ્યથાથી બેચેન થવું) વિત્ર પર હાથ રાઉના : દિલ પર હાથ રાખવો વિત્ર પગના : દિલ પીગળવું હિત પટના યા પર નાના: દિલ ફાટવું ત્રિ પરના ઉપર નાના : દિલ ફરી જવું લિત વહના: દિલ વધવું (સાહસ કે ઉત્સાહ થવો) વિત્ર વિદ્વાન : દિલ વધારવું (પ્રોત્સાહિત કરવું;
સાહસ વધારવું). વિત્ર ત્નિ થતાં ૩છત્નના: દિલ વાંસ
વાસ ઊછળવું ખૂબ હર્ષ થવો) ત્નિ વદા ઃ દિલ બોલવું વિત્ર વર્તાની : દિલ બહેલાવવું લિત હા હા હૈના : દિલ બાગ-બાગ થવું
(અતિ હર્ષ થવો) વિત્ર ગુફા : દિલ બુઝાવું (દિલ ઓલવાવું-નકશો ઉત્સાહ કે ઉમંગ ન રહેવો)
હિત હૈદના યા હૈ નાના: દિલ બેસી જવું
(સત્ય પ્રતીત થવું) વિત્ર મટના: દિલ ભટકવું વિત્ર મર આના : દિલ ભરાઈ આવવું હિત મનના : દિલ ભરવું (તૃપ્તિ થવી; વધારે
ઇચ્છા ન રહેવી) લિત મારી કોના દિલ ભારે થવું (દિલમાં બહુ
દુખ થવું) હિત નો વર રહનાના : ક્રોધ દુખ આદિ તીવ્ર
મનોવિકારોને મનમાં દાબી રહી જવું લિત ત્નિના : દિલ મળવું તિન મેં મારા દિલમાં આવવું વિત્ર જના: દિલમાં જડી દેવું (દિલમાં વસવું;
બહુ પ્રિય લાગવું) વિત્ર મેં યા રિપના : દિલમાં ગાંઠ પડવી વિન મેં ઘર ના : દિલમાં ઘર કરવું કે વસવું લિત મેં ગૂમના : દિલમાં પેસી જવું (અપ્રિય
અરુચિકર કે કષ્ટપ્રદ હોવું) વિત્ર મેં વોર રઉના : દિલમાં ચોર રાખવો (ભેદ
છુપાવવો; બધી વાતો ન કહેવી). વિત્ર મેં સવારના દિલમાં જગા રાખવી (શ્રદ્ધા
કે વિશ્વાસને પાત્ર બનવું) વિત્ર નવા હોના દિલમાં ચીતરાઈ જવું વિત્ર છે જોજો પડકા : દિલમાં ફોડલા પડવાં
(ખૂબ દુખ થવું; ઘોર માનસિક સંતાપ થવો). દ્વિત્ર મેં ક માના વા પના : દિલમાં ફરક
પડવો (મનમાં દુર્ભાવ પેદા થવો; વૈમનસ્ય થવું) વિત્ર મેં હસન : દિલમાં વસવું રિત્ન ન નાના: દિલમાં મેલ કે દગો લાવવો (કોઈના માટે મનમાં એવી વાત વસવી કે જે
સારી ન હોય; અણબનાવ થવો) વિત્ર મેં રહતા : દિલમાં રાખવું (ગુપ્ત રાખવું;
ધ્યાનમાં રાખવું; બૂરું માનવું) વિત્ર ત્રિા વજનના : દિલ મેલું કરવું (અપ્રસન્ન કે
અસંતુષ્ટ થવું) લિત રહના : દિલ રાખવું (ગુપ્ત રાખવું; ધ્યાનમાં
રાખવું; બૂરું માનવું) વિત્ર નાના દિલ લાગવું (કોઈ કામમાં રુચિપૂર્વક
પ્રવૃત્ત થવું; કોઈની સાથે સારો લાગવો) વિત્ર નાના : દિલ લગાડવું (એકાગ્રચિત થવું;
પ્રેમાસક્ત થવું) લિત નેતા: દિલ લેવું (મનનો તાગ લેવો) તિત છે કતરના યા વિના : દિલથી ઊતરવું
(નજરથી હટી જવું, વિસ્મૃત થવું)

Page #500

दिल से दूर करना
૪૯૫
दुःख उठाना या.
વીર સે તના યા ઉપરના : નજરથી ઊતરી જવું લિ 1 પાની ૪ત નાના: આંખનું પાણી ઢોળાઈ
જવું (નિર્લજ્જ બની જવું) સનવાના . આંખો નચાવવી (આંખો મટકાવવી)
નિત્નિના : આંખો કાઢવી (ક્રોધદષ્ટિથી જોવું; આંખો ફોડવી) રાત્રે પના : આંખો ફોડવી (આંખોથી એટલું વધારે કામ લેવું કે એ દુખી જાય)
મટાના ? આંખો મટમટાવવી (આંખો નચાવવી) दीन-दुनिया कहीं का न होना या दीन-दुनिया રોનોં સે નાના ? ન આ લોકના કામના રહેવું કે ન પરલોક સુધારવો) તન-નયા મૂત્ર નાના : લોક-પરલોક બંને ભૂલી
જવાં
લિત રે સૂર કરના : દિલથી દૂર કરવું (વ્યર્થ કે
ઉપેક્ષા યુક્ત સમજી ભૂલી જવું) દ્વિત્ર દિના ય ર નાના : દિલ હટવું (કોઈ
વ્યક્તિ પ્રત્યેનો પ્રેમ ઘટવો) વિત્ર હા રા: દિલ હલકું કરવું (શોકભાર
ઓછો કરવો) વિનદાથવેંતરના રહેવાયર્નના: દિલ હાથમાં
લેવું (કોઈને પ્રસન્ન કરી પોતાને વશ લેવું) લિત હિના : દિલ હાલવું (ભયભીત થવું) હિ7 ના : ઉપહાસ કરવો ત્તિો મેં : મજાકમાં; એમ જ લિત્ની તૂરોના: દિલ્લી દૂર હોવું (લક્ષ્ય પ્રાપ્તિમાં
વાર લાગવી) તિવાસ્વન તેહના : દિવાસ્વપ્ન જોવાં (હવાઈ
કિલ્લા રચવા) વિવાના નિવ7ના યા દિના: દેવાળું નીકળવું દિવાના નિક્ષત્રના ય મારના: દેવાળું કાઢવું લિશા નાના: દિશાએ જવું (જાજરૂ જવું) ઢ૪ ૩Sાના : નજર ઉઠાવવી રઠ તારના : નજર ઉતારવી તરફના : નજર જડી દેવી દ્વઝ ગુરાના : નજર ચોરાવવી તે પૂના : નજર ચૂકવી લઇ નાના : નજર જમાવવી ઢડ ગુડ્ડા : નજર જોડાવી (દેખાદેખી થવી) . દિ ગોના : નજર જોડવી (આંખ મિલાવવી;
દેખાદેખી કરવી). લઇ ફાડુના : નજર ઉતારવી તૌડ પર ઘા : નજરે ચઢવું
fપરના : નજર ફેરવી તટ પરના : નજર ફેરવવી તીઠ કરીના : નજર બચાવવી તીર વયના : નજર બાંધવી તીર વિઝાન : નજર બિછાવવી વીક ભર ઉના : નજર ભરીને જોવું વીડ કારના : આંખ મારવી રીર મા નાના : દષ્ટિ મરી જવી (આંખનો
પ્રકાશ સમાપ્ત થવો) તદ મિનના : નજર મળવી વિર બિનાના: નજરો મેળવવી સિક મેં માના યા પના : નજરમાં આવવું લીડ મેં સમાનઃ નજરમાં સમાવું તીડ નાકા : નજર લાગવી લઇ નાના : નજર લગાડવી
ઢીયા ગનના : દીવો બળવો (સૂર્યાસ્તવેળા દીવો
પ્રગટાવવો તે) તીયારના: દીવો ઠંડો કરવો (દેવતા બુઝવવો) રીયા તિરડાના : દીવો દેખાડવો (દીપકનું દર્શન
કરાવવું). રીયા લહાનાઃ દીવો વધારવો (દીવો બુઝાવવો) તિથિ-વત્તો ના : દીવાબત્તી કરવાં (દીવો
પ્રગટાવવો) ઢિયા-વત્તી વો સમય: દીવાબત્તીની વેળા (સંધ્યાનો
સમય). તીથી ઉફાન : દીવો ઓલવાવો; એકના એક પુત્રનું
મરણ થવું તથા નૈવેર લૂંટનાઃ દીવો લઈને શોધવું (ખૂબ
ખાંખાખોળા કરીને શોધવું). ઢી તે પૂરત સનાઃ દીવાની જ્યોતમાંથી તણખા
ઝરવા લીવાન હોના : દીવાના થવું તીવાર દીવાલોને કાન
હોવા (ગુપ્ત વાતચીત એકાન્તમાં ધીમેથી કરવી) સુંબી નાના: ડકો પીટવો (પાખંડ કરવું) સુમા કોના ? દુવા માગવી સુમા યા કુમાઉં રેતા : દુવાઓ આપવી ટુ યા કુમાÚIT : દુવાઓ લાગવી (આશિષો
ફળવી) સુવાન વત્રના? દુકાન ચાલવી (ખૂબ વેચાણ થવું) ટુન વહાના:દુકાન વધારવી (દુકાન બંધ થવી) કુશાન નના : દુકાન લગાવવી दुःख उठाना या झेलना या पाना या भोगना : દુખ ઉઠાવવું

Page #501

दुःख का पहाड़.
૪૯૬
दूध छुड़ाना
યુઃ કા પાદૂટપના : દુખનો પહાડ તૂટી પડવો (બહુ ભારે દુખ આવી પડવું) ૪ શા મારા : દુખનું માર્યું (દુખી) રેવના : દુખ જોવું (દુખ વેઠવું)
પના : દુખ પડવું ૩ પÉવાના ? દુખ પહોંચાડવું ૩૩ પાના: દુખ પામવું ૩૪ વૅટના : દુખ વહેંચવું (સંકટવેળા સહાય
કરવી) ૩૪ મરના દુખ ભરવું (તકલીફ વેઠવી) યુવા સેના : દુખડાં રોવાં સુવતી તુ જ કો ફૂના : દુખતી નસને અડવું
(મર્મ પર આધાત કરવો) સુમુદ વડ્યા: દૂધ મોંએ વળગ્યું હોય એવી
વ્યક્તિ; અલ્પવયસ્ક; ભોળી નિર્દોષ વ્યક્તિ નિયા હવા નાના: દુનિયાની હવા લાગવી
(કુમાર્ગે ચાલવું) દુનિયા છે જેના : દુનિયા જોયેલી હોવી
(સાંસારિક બાબતોનું જ્ઞાન હોવું) નિયા છે પદ્દે પર: દુનિયાના પડદા પર સુનિલ રે ગાના ? દુનિયા છોડી જવી (મરી
જવું) દુનિયા રે ના ૪ નાના: દુનિયામાંથી નામ
નીકળી જવું (જગતમાંથી વિસ્મૃત થવું) નિયાવાર જ વાતઃ દુનિયાદારીની વાત તુપ તાર સોના : ચાદર ઓઢીને સૂવું
(નિરાંતે સૂવું; નિશ્ચિત હોવું) તુમ છે હિનાય નારદના: પૂંછડી પાછળ
ફર્યા કરવું (હરેક વખતે જોડે ને જોડે રહેવું) તુમ તવાર માના યા ન દેના : પૂંછડી
દબાવી નાસવું (ડરના માર્યા ભાગવું) તુમ રવા નાના વા તવા નેતા : પૂંછડી દબાવી
લેવી (ડરીને કામ છોડી દેવું) તુમ પુસના : પૂંછડીમાં પેસવું (ગાયબ થઈ
જવું) તુમ મેં પુસા ના : પૂંછડીમાં પેઠેલા રહેવું
(ખુશામત કરવા પાછળ પાછળ ફર્યા કરવું) તુ હિતાર તૈના: પૂંછડી પટપટાવી બેસવું તુમ હિલ્લાનાઃ પૂછડી પટપટાવવી સુરદુરના: ‘ખસ અહીંથી ખસ અહીંથી' એમ
બધેથી જાકારો પામવો, તિરસ્કારપૂર્વક હટાવવું સુરત ના : દુરસ્ત કરવું; ખરાબી દૂર કરવી હિંત પની: ખરાબ દિવસો આવવા (વિપત્તિ આવવી)
રુમ છે જેના : દુર્ભાગ્યને રોવું દુર્વાસા વા રૂપ દુર્વાસાની પ્રતિમા (બીજા દુર્વાસા) સુન્ની જ્ઞાન : બે લાતથી મારવું તુશાને મેં નોટર મારના : દુશાલામાં લપેટીને
મારવું (મીઠી મીઠી વાતો કહીને વ્યંગ્ય કરવો) તુમની ના દુશ્મનાવટ વેચાતી લેવી (ફોગટ
શત્રુતા કરવી) તુ તેના : દોહી લેવું (સાર ખેંચી લેવો) સુહા ના દુહાઈ દેવી (પોતાના બચાવ માટે
કોઈ બીજાના નામે બુમાટો કરવો) લુહારું શિરના દુહાઈ ફરવી (રાજાની ગાદીનશીન થવાની ઘોષણા થવી; યશ પ્રતાપ આદિની ખૂબ
ચર્ચા થવી) સૂઝ ચદ્ર હોના: બીજનો ચંદ્ર હોવું (બહુ
દહાડા પછી દેખાવું; બહુ ઓછું દેખાવું) સૂય તા: દૂધ ભરાવું (સંતાનોત્પત્તિવેળા માતાને
ધાવણ શરૂ થવું) દૂધ વા યુન્ના વિના : દૂખનું કુલ્લું કરવું ખૂબ
લાડપ્યારથી કે ઐશ્વર્યથી પાળવું-પોષવું) दूध का दूध और पानी का पानी कर देना : દૂધનું દૂધ અને પાણીનું પાણી એમ બંને અલગ
કરવાં દૂધ વા થના : દૂધનું ધોયું બિલકુલ નિરપરાધ
અને નિષ્પાપ) દૂધ -સાવધાન માન : દૂધના જેવો ઊભરો આવવો (શીધ્ર શમી જાય એવો ક્રોધ આવી
જવો) તૂધ જ નહિ કદના : દૂધની નદીઓ વહેવી દૂધ જ મવડી : દૂધની માખી; અત્યંત નગણ્ય
વ્યક્તિ; ફેંકી દેવું તૂધ ી નવી શો તદ નિશાન પૈ : દૂધની
માખીની જેમ કાઢીને ફેંકી દેવું દૂધ જી ન્યૂ {દ તે માના : દૂધની વાસ માંએ
આવવી (અનુભવહીન હોવું). દૂધ વ ના થા : દૂધની લાજ રાખવી (કોઈ
લજ્જાજનક કામ ન કરવું) દૂધ વે તૉત ન ફૂટની : દૂધિયા દાંત ન તૂટવા
(અનુભવ ન હોવો) તૂધ ઘરાના : દૂધ ચઢાવવું (પૂરું દૂધ ન આપવું.
થોડું વાછરડા માટે રાખવું) દૂધ ના દૂધ ચોરવું (ગાય-ભેંસ વગેરેનું પૂરું
દૂધ ન દેવું) તૂધ છુફાના દૂધ છોડાવવું (શિશુને દૂધ પિવરાવવું બંધ કરવું)

Page #502

दूध तोड़ना
દૂધ તોડ઼ના : દૂધ તોડવું (પશુએ દૂધ આપવું ઓછું કરવું)
દૂધ પડ઼ના : દૂધ પડવું (અનાજમાં રસ પડવો) દૂધ-પીતા વળ્યા : દૂધપીતું બાળક (સરલ અબોધ વ્યક્તિ)
दूध शक्कर की तरह घुलना ( शीरो शकर હોના) : દૂધ-સાકરની જેમ ભળી જવું (ઘનિષ્ઠતા અને મેળ હોવો)
દૂધ સે નહાના : દૂધે નાહવું (બહુ સંપન્ન હોવું) જૂન ી હાઁના : બેવડાવીને-એટલે કે હોય તેથી વધારીને-કહેવું (શેખી મારવી)
દૂર રના : દૂર કરવું (છૂટું કરવું) પૂર ઝી ઝૌડ઼ી તાના : દૂરની કોડી લાવવી (બહુ મહત્ત્વપૂર્ણ વિચાર અભિવ્યક્ત કરવો) પૂરી વાત : દૂરની વાત તૂર જી મૂાના : દૂરનું સૂઝવું તૂ ઢોલ સુહાવને સત્તા : દૂરનાં ઢોલ સોહામણાં લાગવાં (દૂરનું બધું સારું લાગવું) તૂત્ર વો નાવ યા ખાવે : દૂર કયાં જઈએ ? (દૂરનાની વાત છોડી પરિચિતની જ વાત કરીએ)
दूर तक पहुँचना ઃ દૂર સુધી પહોંચવું (કોઈ બાબતમાં દૂર સુધી વિચારવું)
દૂર ભાગના યા રહના : દૂર ભાગવું (કોઈ સંબંધ ન રાખવો)
દૂર કે વઙવત વરના : દૂરથી દંડવત કરવા (નજીક ન જવું; દૂર રહેવું)
દૂર સે નમસ્તે યા નમÓાર ના : દૂરથી
નમસ્કાર કરવા
સૂત્ર તે પ્રળામ વરના : દૂરથી પ્રણામ કરવા દૂર સે સત્તામ વના : દૂરથી સલામ કરવી ટૂર સે હાથ ખોડ઼ના યા ખોડુ તેના : દૂરથી હાથ જોડવા
દૂર હોના યા હો નાના : દૂર થઈ જવું દૂસરા ટુવાના યા તાર તેવના : બીજો દરવાજો જોવો (બીજી જગ્યાએ જવું) દૂસરે પર ચૈટના : બીજાને ઘેર બેસવું (બીજે ઘેર પત્ની બનવું)
દૂસરે તે માથે તૌપ્રિય બ્રાના : બીજાના પૈસે તાગડધિન્ના કરવા
તૃષ્ટિ ના : નજર ઊઠવી (જોવા માટે આંખ ઉપર તરફ થવી)
સૃષ્ટિ Çાના : નજ૨ જડવી (ધ્યાનપૂર્વક જોવું) તૃષ્ટિ ઘેરાના : નજ૨ ચોરાવવી
૪૯૭
देखते ही बनना
સૃષ્ટિ ચૂના : નજર ચૂકવી તૃષ્ટિ માના : નજર જમાવવી સૃષ્ટિ ખુના : નજર જોડવી (દેખાદેખી થવી) સૃષ્ટિ ખોડ઼ના : નજર જોડવી (દેખાદેખી કરવી; આંખ મિલાવવી)
સૃષ્ટિ દેતી ના : નજ૨ વાંકી કરવી સૃષ્ટિ ડાનના : નજર નાખવી (દૃષ્ટિપાત કરવો) વૃષ્ટિ તેના : દૃષ્ટિ દેવી (દેખવું; ધ્યાન આપવું) ષ્ટિ પડ઼ના : નજર પડવી સૃષ્ટિ પર વહના : નજરે ચઢવું વૃષ્ટિ પ્તિના : નજર ફરવી
સૃષ્ટિ તિતના : નજર ઢળવી (બહુ સુંદર તથા પ્રકાશપૂર્ણ હોવાના કારણે કોઈ વસ્તુ પર આંખ ન ઠરવી)
દૃષ્ટિ ના : નજર ફેરવવી સૃષ્ટિ વચાના : નજર બચાવવી સૃષ્ટિ બાઁધના : નજર બાંધવી સૂષ્ટિ બિછાના : નજર બિછાવવી વૃષ્ટિ પર તેલના : નજર ભરીને જોવું સૃષ્ટિ મારના : આંખ મારવી (આંખોથી સંકેત કરવો) સૃષ્ટિ મારી નાના : નજર મરી જવી (જોવું અટકી જવું)
:
સૃષ્ટિ મિલના : દૃષ્ટિ મળવી સૃષ્ટિ મિત્તાના : દૃષ્ટિ મિલાવવી સૃષ્ટિ મેં આના : નજરમાં આવવું સૃષ્ટિ મેં પટ્ટના : નજરમાં પડવું સૃષ્ટિ મેં સમાના : નજરમાં સમાવું તૃષ્ટિ રહના : નજર રાખવી વૃષ્ટિ જ્ઞાના : નજર લાગવી સૃષ્ટિ સમાના : નજર લગાડવી સૃષ્ટિ ભટ્ટના : નજર લડવી (દેખાદેખી થવી; પ્રેમ થવો)
સૃષ્ટિ સે તરના : નજરથી ઊતરવું (સન્માન કે પ્રતિષ્ઠઃ ઘટવી)
સૃષ્ટિ સે યા વૃષ્ટિ મેં જિના : નજરથી પડવું (નજરથી ઊતરવું)
તેતે-તેલતે : જોતજોતામાં (આંખોની સામે) રેવતે રદ નાના : જોતા રહી જવું તે તે દી તેવતે : જોતજોતામાં (થોડા સમયમાં; અલ્પકાળમાં)
તેલ-ભાત ના યા તેલ-૨૭ વના : દેખભાળ કે દેખરેખ રાખવી (રખવાળું કરવું) તેલતે હી “નના : જોઈને ચકિત થઈ જવું; વર્ણન ન કરી શકાવું

Page #503

देखते हुए
રેતે હૈં! : નજર સામે (કોઈની હાજરીમાં) देखना चाहिए या देखा चाहिए या देखिए या વેલો : જોવું જોઈએ (કંઈ નક્કી નહિ કે શું થશે)
તેલના-સુનના : જોવું-સાંભળવું (જાણકારી મેળવવી; પત્તો લાગવવો)
તેને મેં : જોવામાં; દેખવામાં (ઉ૫૨થી; બહારનાં લક્ષણો અનુસાર રૂપરંગમાં)
ટેવ તોજ જો સિધારના : દેવલોકમાં સિધાવવું વેશ-વેશ છાનના : દેશ-દેશ જોવા (અનેક દેશોમાં વિચરવું)
દેશાવર આના યા જીતના : દેશાવર ઊઘડવા (બહારના મુલકોમાંથી માલ આવવો) લેહ છૂટના : દેહ છૂટવો (મૃત્યુ થવું) વૈહ છોડ઼ના : દેહ છોડવો (મૃત્યુ પામવું) વૈહ ફૂટના : શરીર તૂટવું (શરીરમાં પીડા થવી) વેદ ઘરના : દેહ ધરવો (શરીર ધારણ કરવું; જન્મ લેવો)
વૈદ બિસરના : દેહ ભૂલવો; સુધબુધ ખોઈ નાખવી; પોતાને ભૂલી જવું
વેદ મરના : દેહ ભરવો (મોટા થવું) જૈવ જા મારા : દૈવનો માર્યો (અભાગી) દૈવ ટેહા હોના : નસીબ વાંકુ હોવું જૈવ તાહિને હોના : નસીબ જમણી બાજુ હોવું (ભાગ્ય અનુકૂળ હોવું)
તૈવ વામ યા થાયે હોના : નસીબ ડાબી બાજુ હોવું (ભાગ્ય પ્રતિકૂળ હોવું)
રો સંમુત્ત : બે આંગળ (થોડુંક; જરા જેટલું) ના માલો તેલના : બંને આંખે જોવું; સમાન દૃષ્ટિથી ન જોવું (ડાબી-જમણીનો ભેદ રાખવો) તો તૂ બહાના : બે આંસુ વહાવવાં (થોડું
રોવું)
તો ી નાર્હ જ છત્ત જરના : બેની જગ્યાએ એકનું ખર્ચ કરવું (ત્રેવડથી ખર્ચ કરવું) તો જોડ઼ી જા : બે કોડીનું (તુચ્છ; ઘણું સસ્તું) રો-ર : બે-ચાર (થોડા; કંઈક) ટો ટૂળ વાત : બે ટુકડાની વાત (થોડા શબ્દોમાં સ્પષ્ટ વાત કહેવી)
રોવિન ા મેહમાન : બે દિવસનું મહેમાન (જલદી મરણ થવાનું હોય એવી વ્યક્તિ) રો વેદ જ પ્રાળ : બે દેહ એક પ્રાણ (અભિન્ન કે ઘનિષ્ઠ મિત્ર)
લો-તો ઘોંચે તેના : બબ્બે ચાંચો હોવી (બોલાબોલી થવી)
૪૯૮
द्वार खटखटाना
રો-રો બાતેં વરના : બબ્બે વાતો કરવી (સંક્ષિપ્ત પ્રશ્નોત્તર કરવા)
રો-રો હાથ હોના : બબ્બે હાથ હોવું (લડાઈ થવી; શ્રેષ્ઠતા સિદ્ધ કરવા મુકાબલો થવો) दो नावों पर पैर रखना या बैठना या चढ़ना या સવાર હોના : બે નાવ પર પગ રાખવા (બે પક્ષોનું અવલંબન લેવું; બંને તરફ રહેવું) રો શરીર જ આત્મા : બે શરીર એક જીવ તો સિર હોના : બે માથાના હોવું; માથું ગુમાવવા
(મરવા) તૈયાર હોવું
રોનાં તરહ સે મૌત હોના : બંને તરફથી મોત હોવું (બેમાંથી કોઈ પણ કામ કરવાથી હાનિ હોવી) રોનાં હાથોં સે જુદાના : બંને હાથે લૂંટાવવું (ખૂબ ખર્ચ કરવું)
વાનો હાથો મેં તલૢ હોના : બંને હાથમાં લાડુ હોવા (હ૨ પ્રકારમાં લાભ હોવો)
ોરથી પ્રાપ્ત થતના : દોરંગી ચાલ ચાલવી (છળનો વ્યવહાર કરવો)
ટોપહર તત્ત્વના : બપોર ઢળવા (ત્રીજો પહોર હોવો) ોષ તેના : દોષ દેવો
રોષ મતના : દોષ મઢવો (દોષ લગાડવો) રોષ નાના : દોષ લગાવવો; કોઈને દોષિત હરાવવો
તેષ ભાવના : દોષ ઓઢાડવો; કોઈને દોષિત ઠરાવવો
લોહારૂં વિષ્ણુના : દુહાઈ ફરવી (ધોષણા થવી) લોહારૂં મચના : દુહાઈ મચવી (ત્રાહિત્રાહિ થવું) નૌડુ-રોડ઼વાર માના યા નાના : દોડી દોડીને જવું
(વારંવાર જવું)
નૌડુ-ધૂપ રના : દોડધામ કરવી; ખૂબ પરિશ્રમ કરવો
તૌક પના : દોડી જવું વૌડુ માના યા મારના : ખૂબ યત્ન કરવો; ખૂબ દૂર જવું
વીર ત્રણના : દોર ચાલવો; શરાબની પ્યાલીઓ વારેવારે લવાયા કરવી; જુગાર આદિનો કાર્યક્રમ ચાલવો
વોરા જરના : આંટા ફેરા કરવા
લૌરા સૂપુર્વ ના : સેશન્સ જજ પાસે મોકલવું વોરા સુપુર્દ હોના યા હો નાના : સેશન્સ જજ પાસે
મોકલાવું
ટીરે પર નાના : બહાર જાંચ-તપાસ માટે જવું દ્વાર ઘટઘટાના : બારણાં ખખડાવવાં; સહાયતા માગવી

Page #504

द्वार खुलना
૪૯૯
धागे-धागे करना
દર પુત્રના બારણાં ખૂલવાં કાર હુતા હોના : બારણાં ઉઘાડાં હોવાં તાર ફાંના : બારણે ઝાંખવું તાર-બાર (ર) થવાના ? બારણે બારણે
ધક્કા ખાવા તાર-દાર રિના બારણે બારણે ફરવું તાર પર માતા: દ્વારે આવવું દ્વાર નાના: ધારે લાગવું (કમાડ પાછળ ચુપચાપ
ઊભા રહેવું) તાર ના : કમાડ બંધ કરવાં પંથે મેં સુનિના : ધંધામાં નાખવું ધવલમ-થુવો ના : ધક્કા દુક્કી કરવાં થવા ઉના : ધક્કા ખાવા થવ હવે રિના : ધક્કા ખાતા ફરવું થવા નાના : ધક્કો લાગવો ધવ સેલર નિશાનના : ધકડો મારી તગેડવું જિનાઃ ટુકડે ટુકડા થવા ઘfmયાના: ટુકડે ટુકડા ઉડાડવા (લીરેલીરા
ઉડાડવા) ઘર સિર હોના : ધડ પર બે માથાં હોવાં થ૬ સે સિર મા ના ધડથી માથું અલગ
કરવું ધ વૃનના : પહેલાં જેવી આશંકા ભય કે
સંકોચ ન રહેવો ઘથતિ દુમ : ધડધડાવીને; બેધડક ઇને જે સાથ યા બને છે : ધડાકા ને
ગડગડાટ સાથે; રુકાવટ વગર થા વેરના વધના : ધડો કરવો ઘી-ઘણી વાર સુટના : સામી વ્યક્તિ પાસે કંઈ જ ન બચે એમ લૂંટાવું ધી-થી તૂટના: સામી વ્યક્તિ પાસે કશું જ ન રહે એમ લૂટવું ફા રે : ધડાકા સાથે; બેધડક; શીઘ થાપ નિવેનના : ધડાધડ નીકળવું (જલદી
જલદી પ્રકાશિત થવું) થતા વતીના : બહાનું બતાવી ટાળવું થતૂર છાપ ઉપરના ધંતૂરો ખાઈને ફરવું
(ઉન્મત્તની માફક ઘૂમવું) ઘર ના : ધન ઉડાડવું (ધન વ્યર્થ તથા જલદી
જલદી ખર્ચ કાઢવું) થત નોન : ધન જોડવું (રૂપિયા-પૈસા એકઠા
કરવા). થર વરસના : ધન વરસવું થના : અતિશય ધનવાન વ્યક્તિ
धन्नासेठ का नाती बनना : થનુષ વહીના : ધનુષ ચઢાવવું થMા માપના : પપ્પા મારવો (દગો કરી કંઈક માલ
લઈ લેવો) ઘળા માના : ધબ્બો આવવો; કલંક લાગવું થcણા નાના: ધબ્બો લાગવો; કંલક લાગવું ઘ6થા નાના: ધબ્બો લગાડવો; કંલક લગાડવું થી મેં માન: ધમકીમાં આપવું (ડરીને કંઈ કામ
કરી આપવું) થમ ઘોડી મરા : ધમાચકડી મચવી ઘરવાના થા વોરા : ભોંયે પટકી માર મારવો થર-પ૬ હોના: ધરપકડ થવી ઘરતી-માવા ઇ ના : ધરતી આકાશ એક
કરવાં ઘર-સાક્ષાત શા માર: ધરતી અને આકાશ
જેટલું અંતર થરતી વ પૃથ્વી # સતત લો ગાના : પૃથ્વી
રસાતળ જવી ઘરતી પર પલ યા પૈર ન પડ્ડા : ધરતી પર પગ
ન પડવા ઘરતી પર પલ યા પર રાઉના : ધરતી પર પગ
ન રાખવા ઘરતી પર સ્વર્ગ કતરના: ધરતી પર સ્વર્ગ ઊતરવું થરતી fસર પર ા તેના : ધરતીને માથે ઊંચકી
લેવી (બહુ ઉપદ્રવ કરવો). થરના રેસા : ધરણાં કરવાં થરાદ નાના: ધર્યું રાખવું (કામમાં ન આવવું) ઘર્ષ વલમાનાઃ ધર્મ કમાવો
વરનાઃ ધર્મ આચરવો વર્ષ વિના : ધર્મ બગાડવો (ધર્મ નષ્ટ કરવો;
બળાત્કાર કરવો) થઈ મેં મારા : ધર્મમાં આવવું થઈ રઉનાઃ ધર્મ જાળવવો થઈ રે : ધર્મના નામથી કહેવું થfસંદજૅપના પગના ધર્મસંકટમાં પડવું થાશિ છાના યા નકના : ધાક છવાવી થા િનનાના : ધાક જમાવવી ધાવિ પંથના : ધાક બંધાવી થાક્ય વાંધના : ધાક બાંધવી થા હૈના : ધાક બેસવી થા વૈરાના : ધાક બેસાડવી થાને બના: દોરા ટાંકવા; રફૂ કરવું થા-થા વરન: (દોરાના) તારે તાર કરવા (ફાડી ચીંથરાં ચીંથરાં કરવાં)

Page #505

धाड़ मारना या०
ધાડું મારના યા ધાડું મારા રોના : ધાડ મારવી ધાર-ઘરના યા રણના : ચપ્પુ તલવાર આદિની ધાર તેજ કરવી
ધારા-પ્રવાહ સ્રોતના : ધારા-પ્રવાહથી બોલવું ધાવા સ્રોતના : હુમલો કરવો ધાવા મારના : દૂર સુધી જવું; ચઢવું કે ચઢાઈ કરવી શ્રી ધીની વર્ના : જબરદસ્તી ક૨વી (જોરજુલમ કરવો)
ધીમા ધીંગી પતના : જબરદસ્તી ચાલવી (અત્યાચાર થવો)
ધીવા મુશ્તી રત્તા : જબરદસ્તી કરવી (ઉપદ્રવ કરવો)
ધીરન ગંધાના : ધીરજ બાંધવવી
ઘુમાં ડાના : ધૂણી ઉડાડવી (બીડીની ધૂણી કાઢવી) માઁ નાના યા નિરાજના : ધૂણી કાઢવી ઘુમાઁ તેના : ધુમાડો દેવો ધુ-સા મઁહ હોના : ધુમાડા જેવું કાળું મોં થઈ જવું
છુપ્ ા ઘૌહર : જરામાં નાશ પામનાર વસ્તુ ધુળ વા યાવન ગુડ્ડાના : ભારે ગપ હાંકવી મૂળ ધૂળી ઘડુના : એકાએક આશંકા કે ચિંતા થવી
ઘુર્ત્તર પુજુર ના : આધાપાછી કરવી; અસમંજસમાં પડવું
ધુન ા પવળા : ધુન કે લગન પૂર્વક કામ કરનાર
વ્યક્તિ
થુન સમાના : ધુન લાગવી ધુન સવાર હોના : ધુન સવા૨ થવી ઘુર સિર સે : બિલકુલ શરૂથી
રૈ વક઼ના : દુર્દશા થવી; ઘણું કષ્ટ થવું; ટુકડે ટુકડા
થવા
હ્યુ ડ઼ાના : ખૂબ વધારે મારવું કે કષ્ટ દેવું ધૂની માના યા નાના : ધૂણી લગાવવી ધૂની તેના : ધૂણી દેવી
ધૂપ પ્લાના : ધૂપ ખાવો (ધૂપનું સેવન કરવું) ધૂપ વ્રિતાના યા વિદ્યાના : ધૂપ ખવરાવવો (ધૂપ કે તડકામાં રાખવું)
ધૂપ ચંદ્રના યાનિજનના: ધૂપ ચઢવો (તડકો વધવો) ધૂપ પડ઼ના : ધૂપ પડવો (ગરમી પડવી) ધૂપ મેં વાત પળના : ધૂપથી વાળ પાકવા (અનુભવ શૂન્ય જીવન વ્યતીત થવું)
ધૂપ મેં વાત સત્ રના : ધૂપમાં વાળ સફેદ કરવા (કશો અનુભવ કે કશી જાણકારી મેળવ્યા વગ૨ જીવનનો મોટો ભાગ વિતાવી દેવો)
૫૦૦
धौंस सहना
ધૂપ તેના : ધૂપ લેવો (તડકામાં ગ૨મી લેવા બેસવું) ધૂમ ધડ઼ાળા માના : ધામધૂમ મચાવવી (શોર બકોરવાળો ઠાઠમાઠ થવો)
ધૂમ મચના : ધમાલ મચવી (ચારે બાજુ ચર્ચા ચાલવી; ખ્યાતિ ફેલાવવી)
ધૂન વહુના : ધૂળ ઊડવી (ઉજ્જડ થવું; ઉપહાસ થવો; બદનામી થવી)
ધૂન ડ઼ાતે રિના : ધૂળ ઉડાડતા ફરવું (અહીં તહીં માર્યા માર્યા ફરવું)
ધૂન ડ઼ાના (વિજીવો) : (કોઈની) ધૂળ ઉડાડવી (નિંદા કરવી; ઉપહાસ કરવો)
ધૂન ની રસ્ત્રી વેંટના : ધૂળનું દોરડું વહેંચવું (અસંભવ વાત માટે શ્રમ કરવો; નિરાધાર વાત ઘડવી) ધૂત ચાટના : ધૂળ ચાટવી (ખુશામત કરવી) ધૂન છાનના : ધૂળ ચાળવી (બહુ શોધવી; માર્યા માર્યા ફરવું)
ધૂત પાના : ધૂળ ફાકવી (આમતેમ રઝળવું) ધૂન મેં મિલના : ધૂળમાં મળવું (નષ્ટ થઈ જવું) ધૂન મેં મિત્તાના : ધૂળમાં મિલાવવું (નષ્ટ કરવું) ઘૂત્ત સમજ્ઞના : ધૂળ સમજવું (અત્યંત તુચ્છ કે નગણ્ય માનવું)
ઘો બહાના : ધોઈ વહાવવું (ધોઈ કાઢવું; દૂર કરી દેવું; ન રહેવા દેવું)
ધોવા ∞ાના : ભ્રમમાં પડી હાનિ ઉઠાવવી ઘોલા ઘાના : ભ્રમમાં પડવું (ઠગાવું) ઘોલા તેના : ભ્રમમાં નાંખવું (છળવું; ઠગવું) થોણે ી ટી પડ઼ી વરના : ભ્રમમાં નાખવા માયાજાળ ઊભી કરવી
ધોવા પડ઼ા વારના : માયાજાળ રચવી; આડંબર રચવો
ધોવા બ્રાના : ભ્રમ કે ભુલાવામાં પડવું; ઠગાવું ઘોલા તેના : છળવું (ભુલાવામાં નાખવું; વિશ્વાસઘાત કરવો; બનતું કામ બગાડી નાખવું) ઘોલા પડ઼ના : દગો પડવો (જેવું કહેવાય કે સમજાવાટ એના કરતાં વિરુદ્ધ હોવું)
થોલા તળના : ત્રુટિ હોવી (કસર હોવી) धोखा लगाना :
ઘોતી ઢીલી હોના : ધોતિયું ઢીલું હોવું (ભયભીત હોવું; ડરી જવું)
ઘોવી જા ત્તા : ધોબીનો કૂતરો (અસ્થિર વ્યક્તિ) ઘોસ નમાના : ધાક જમાવવી (રોફ દેખાડવો) ઘોસ-પટ્ટી મેં આના : છેતરપિંડી કે દગાબાજીના ભોગ બનવું (ભુલાવામાં આવવું) ઘોસ સહના : ધાકધમકી સહેવી (રોફ સહન કરવો)

Page #506

धौंसा देना या.
૫૦૧
नज़र बाँधना
થાનાયા વગાના : મોટું નગારું વાગે ને ધૂસ નંબર ર ા પ ા ા પૈસા : બે નંબરનું ન. પડે (ચઢાઈને ડંકો દેવો)
न इधर का रहना या होना या न उधर का:: ધન ના યા જમાના : ધોલ ઝાપટવી (થપ્પડ અહીંનું કે ન તહીંનું રહેવું મારવી)
ન કરવા ના પદ : ન ઘરનું કે ન ઘા - થન મા ય મારા : ધોલ જડી દેવી (થપ્પડ રહેવું (ક્યાંયનું ન રહેવું) મારવી)
રલિન વો ન પાર રાત નીંદ્ર: દહાડે ચે થોન-થના : ધોલધાપટ થવી (મારપીટ થવી; ન પડવું તે રાત્રે નીંદ ન આવવી ઉપદ્રવ મરવો)
નવીન શાહના નિયા : લોક-પરલોક બંને થૌન-ધૂર્તઃ સફેદ ઠગ (પાકો ચાલબાજ)
નષ્ટ થઈ જવા ધ્યાન નાના: ધ્યાનમાં આવવું (સ્મરણમાં આવવું) નાથ હોના(વિરસી ): નાકમાંની નાથ ધ્યાન છૂટના : ધ્યાન છૂટવું (ચિત્તની એકાગ્રતા હાથમાં હોવી (પૂર્ણ વશમાં હોવું) નષ્ટ થવી)
તેને તેના : ન લેવું ન દેવું (કશી લેવાદેવા ધ્યાન નન : ધ્યાન જામવું (વિચાર સ્થિર થવો) નહિ) ધ્યાન નાના : ધ્યાન જવું (વિચાર થવો). રને મેં હૈં? નહિ લેવામાં નહિ દેવામાં નકશા
નહિતાના: ધ્યાન દેવરાવવું (યાદ દેવરાવવી) લેવાદેવા કે કશો સંબંધ નહિ) થાન સેના : ધ્યાન દેવું (મન લગાડવું)
નવા વરિયા નવા શો વોટ : નગાર ધ્યાન થરા: ધ્યાન ધરવું (ઈશ્વર પર મન એકાગ્ર વગાડીને કે નગારાના ડંકાથી (ખુલ્લે ખુલ્લા) કરવું)
નવા વરના(વા વરના): ચિત્રિત કરવું (કોઈને ધ્યાન પર ઘાના : ધ્યાન પર ચઢવું (સ્મરણ થવું; મનમાં કોઈ વાત અચ્છી રીતે અંકિત કરવી) ચિત્તથી ન હટવું)
નવો ગાના( મેં): ચિત્રિત થઈ જવું (મનમાં ધ્યાન ટના : ધ્યાન વહેંચાઈ કે વીખરાઈ જવું અચ્છી રીતે બેસી જવું; અંક્તિ થઈ જવું) (ચિત્તની એકાગ્રતામાં બાધા આવવી)
નવા વના (વિકસી રન ) : નકશો ધ્યાન વંદના : ધ્યાન બંધાવું (કોઈના ચિંતનમાં આલેખવો (સજીવ તથા સવિસ્તર વર્ણન કરવું) ચિત્ત એકાગ્ર થવું)
ના વા નો હાવભાવ ઉઠાવવા ધ્યાન મેં મારા ધ્યાનમાં આવવું
(ખુશામત કરવી) ધ્યાન મેં ડૂબનાયા મન દોના ધ્યાનમાં મગ્ન થવું નરક યા નરલ કધારા : હાવભાવ કે નાજધ્યાન મેં નાના: ધ્યાનમાં ન લાવવું (ચિંતા કે નખરાં કરવાં વિચારણા ન કરવી)
બનાવવા જ નાના: નજીક ન જવું (કોઈ સંબંધ ન ધ્યાન મેં નાના: ધ્યાનમાં લાગવું
રાખવો) થાન ઉના : ધ્યાન રાખવું (યાદ રાખવું; ન નગર મા વરના : નજરઅંદાજ કરવું ધ્યાન ભૂલવું)
કે નજરમાં ન લેવું; ઉપેક્ષા કરવી) ધ્યાન નાના: ધ્યાન લાગવું (બરાબર ખ્યાલ બની નર નાના : નજરે આવવું (દેખાવું) રહેવો; ચિત્ત એકાગ્ર થવું)
નિત્તર વતારના ફાડુિના : નજર ઉતારવી ધ્યાન નાના : ધ્યાન લગાડવું (કોઈના સ્વરૂપનું નર ના : નજર કરવી (જોવું) ચિંતન કરવું)
ના નાના: નજર ચોંડવી (ધ્યાનથી જોવું) ધ્યાન તે તરના : ધ્યાનથી ઊતરી જવું (વિસ્મૃત નરકાના: નજર નાખવી થવું; ભૂલવું)
નાર સેના: નજર આપવી (નજરાણું આપવું) ધ્વનિના : ધ્વનિ ઊઠવો (શબ્દ ઉત્પન્ન થવો) નાર પર ઘા : નજર પર ચઢવું (પસંદ આવવું) ના સેના: ઉઘાડું કરી દેવું (અસલિયત પ્રગટ કર કર ના : નજરબંધી કરવી (જેલ કે કરી દેવી).
હવાલાતમાં રાખવું; કયાંય આવવા-જવા ન દેવું) નિં-ફરી : કપડાં ઊતરાવીને પૂરેપૂરી તપાસ; ની વાર: નજર બચાવીને (ચુપકીદીથી) કપડાંની તલાશી
ના વતનના : નજર બદલવી (પહેલાં જેવો ભાવ મા તાર: નગ્ન નાચ ખુલ્લે આમ નીચ કર્મ ન રહેવો) કરવું)
ના વધના: નજર બાંધવી (મંત્ર-પ્રયોગ કરવો)

Page #507

नज़र में गिरना
૫૦૨
नसीब खुलना या०
નજર મેં ગિરના? નજરમાંથી પડી કે ઊતરી જવું
(પ્રતિષ્ઠા ઘટવી) નર રાઉના : નજર રાખવી (દેખભાળ કરવી) ના નાના : નજર લાગવી (બૂરી દૃષ્ટિથી
પ્રભાવિત થયું). નર નIના : નજર લગાડવી (બૂરી દૃષ્ટિનો
પ્રભાવ નાખવો) નઝર તે વિના : નજરથી ઊતરવું (પ્રતિષ્ઠા ઘટવી). નરસે નરગિલ્લાના : નજરથી નજર મિલાવવી નવી-ના સંયો: નદી-નાવ-સંયોગ (નસીબજોગે
મળી જવું તે). નાસા મુંદનિત માતા : નાનું શું મોં નીકળી
આવવું (લર્જિત થઈ જવું) નHછૂટના: પ્રાણ છૂટવા (દમ છૂટવો-મૃત્યુ થવું) નમ હઝારના : લૂણ ખાધાની ફરજ
ચૂકવવી (ઉપકારનો બદલો વાળવો) નમવ ાના: કોઈનું લૂણ ખાવું (કોઈનું અન્ન
ખાવું; કોઈ દ્વારા પાલન પોષણ થવું). नमक फूटकर या फूट-फूटकर निकलना :
નિમકહરામીની સજા મળવી નમ દામ ના ? ઉપકારદાતા પ્રત્યે
નિમકહરામી (કૃતઘ્નતા) દાખવવી નવા સ્નાત રન : નિમકહલાલી આચરવી
(ઉપકારનો બદલો વાળવો). નધિ-નિર્વ નાના: મીઠું-મરચું લગાડવું (કોઈ
વાત વધારી વધારીને કહેવી) નમી પડ્રના : નમાજ પઢવા નયન વાના : નયન ચઢાવવાં (ક્રોધથી ભ્રકુટી
તાણવી) નયન રતાના નયન ચલાવવાં (આંખો મટકાવવી;
ભાવ બતાવવો) કથનનવાના: નયન નચાવવાં (આંખની પૂતળીઓ
આમતેમ ઘુમાવવી) નયન ના : નયન ફેરવવા (સ્પષ્ટ થવું; કૃપા
દૃષ્ટિ હટાવવી). નયન રમાના: નયન ભરાઈ આવવાં (આંખોમાં
આંસુ ભરાવાં). નયન ભર ઉના: નયન ભરીને જોવું (ખૂબ સારી
રીતે જોવું; આનંદ લેવો). નયન મિત્રાના: નયન મિલાવવાં (બરાબર તાકવું) નયન નાના: નયન લાગવાં (પ્રેમ થવો) નયન નના : નયન લગાડવાં (જોવું) નયન શતત્ર હોના : નયન શીતળ થવાં (કોઈ
વ્યક્તિ કે વસ્તુને જોઈ સુખ પ્રાપ્ત થવું)
નયનોંવ તારા: આંખોનો તારો (અતિ પ્રિય વ્યક્તિ
કે વસ્તુ) નયનૉ ૌ પુત્વની : આંખોની પૂતળી (અતિ પ્રિય
વ્યક્તિ કે વસ્તુ) નયનો જો છાના: નયનોમાં છવાવું (અત્યધિક પ્રેમ
હોવો) નયન ને નન છાના : નયનોમાં ઊભરવું (આંખો
અશ્રુભીની થવી). નયોં મેં વન : નયનોમાં વસવું (અત્યધિક પ્રેમ
હોવો). નયનોનૅ ભરવાના: નયનોમાં ભરી રાખવું અત્યંત
પ્રેમ કરવો) નયન નેં સમાન : નયનોમાં સમાવું (અત્યધિક પ્રેમ
હોવો) નયન સેરવત થાર વ: આંખોમાંથી લોહીની
ધારા વહેવી (કઠિન દુખ પડવું) નયનો તે નર જ્ઞના (થા યના) : આંખોમાંથી
જળ ઝરવાં (આંસુ વહેવાં). નયા-પુરના વરના નવા-જૂની કરવી (જૂનો હિસાબ સાફ કરી નવો હિસાબ ચલાવવો; જૂનીની જગ્યાએ નવી ચીજો રાખવી) ના ઉતારા : નશો ઉતારવો (ઘમંડ દૂર કરવો) ના યાર હો નાના: નશો કે ઘમંડ દૂર થઈ જવો નશારિરિ હોના: નશો કરકર થઈ જવો (અપ્રિય
વાતને કારણે નશો વચમાં બગડી જવો) નશ ઘના : નશો ચઢવો (નશીલી ચીજની અસર
થવી) ના છાના: નશો છવાવો (નશો ચઢવો; પ્રેમોન્મત્ત
થવું) ન દૂર હોના: નશો દૂર થવો (ગર્વ દૂર થવો) નિશાહિદોના: નશાનું હરણ થવું (નશો બિલકુલ
ઊતરી જવો). નશે મેં વ્ર હોના : નશામાં ચૂર થવું નરતર ના : નસ્તર લગાવવું (નસ્તરથી ફોડલો
કે ઘા ચીરવો) નર ના : નસ ચઢવી નસ-નસ ની હોના : નસે નસ ઢીલી થવી નસ-નર પદ્યાનના : નસે નસ પહેચાનવી (સારી
રીતે જાણવું) નસ-નસ પક્ષ ના : નસે નસ ફડકી ઊઠવી
(ખૂબ પ્રસન્નતા થવી) નીવ મા નાના: નસીબ અજમાવવું નતી ઘુત્રના યા ઘમના યા ગાના : નસીબ
ખૂલવું

Page #508

नसीब टेढ़ा होना
૫૦૩
नाम न लेना
નીવ ટેઢા ના : નસીબ વાંકું હોવું નસવ પદના : નસીબ પલટાવું ના પૂર નાના : નસીબ ફૂટી જવું નિરવ રેંનિg હોના : નસીબમાં લખાયેલું હોવું નસીક ત્રા: નસીબ લડવું નાતી હોવા : નસીબ હોવું નાહિનામત જા : વાળંદને જોઈ હજામત
વધવી. ના વી ઉના: નાક ઊંચું રાખવું ના ના : નાક કપાવું ના વરાના : નાક કપાવવું ના વોટના : નાક કાપવું ના 1 વતિ : નાકનો વાળ (અત્યંત અંતરંગ
અને પ્રિય વ્યક્તિ) ના જે ની: નાકની નીચે (બિલકુલ નિકટ) ના તીર્થ યા સીધ : નાકના સિધાણમાં
(બિલકુલ સીધમાં) નાવ ઉપસના યાડના : નાક રગડવું ખૂબ
અનુનય-વિનય કરવાં) ના વાના : નાક ચઢાવવું (ક્રોધ આવવો; ચહેરાથી અરુચિ અપ્રસન્નતા વિરક્તિ આદિ દર્શાવવાં) નાવા તવ રણાના : નાક સુધી ખાવું (ટૂંસી-તૂસીને
ખાવું). નાવ ન વ નાના: નાક ન દીધું જાય (અત્યંત
બદબૂ આવવી) ના પર ગુસ્સા ના થા હોના: નાક પર ગુસ્સો
હોવો (બહુ ક્રોધી સ્વભાવના હોવું) નાક પર પવરવી જૈને તેના નાક પર માખી
ન બેસવા દેવી (થોડાક પણ કૃતજ્ઞ ન થવું) નાપર સુપારી તોડના નાક પર સોપારી તોડવી
(અતિ પરેશાન કરવું) ના કદના : નાક ફાટવું અત્યંત દુર્ગધ હોવી) ના-મ રહાના યા સિક્કો : નાક-ભવાં
મરડવાં; ચહેરાથી અરુચિ અપ્રસન્નતા જણાવવી નાજ મેં તને આના : નાક દમ આવવો (બહુ
પરેશાન થવું) નાવ મેં તન કરના? નાકે દમ લાવવો (બહુ
પરેશાન કરવું) ના જે નોન ફાનના : નાકે નાથ નાખવી
(અધિકાર કે નિયંત્રણમાં રાખવું) નાવ મેં વનના: નાકમાં બોલવું (નક્કી સ્વરમાં
બોલવું) ના રઉના : નાક રાખવું (ઇજ્જત બચાવવી)
નાના : નાક રગડવું (અતિ અનુનય-વિનવણી
કરવાં) ના સિક્કો : નાક મરડવું (નાક ચઢાવવું). નાવ ને રવિવાના : નાકે ચણા ચલાવવા (અતિ
તંગ કરવું; ખૂબ પજવવું) ના રને રવાના : નાકે ચણા ચાવવા (અતિ તંગ
થવું) નાવતમ માની યાદોના: નાકે દમ આવવો (બહુ
પરેશાન થવું) ના રમ વરના: નાકે દમ કરવો (બહુ પરેશાન
કરવું) ના વેત્નના : નાગ રમાડવા (એવું કામ કરવું જેમાં
પ્રાણ જવાનો ડર હોય) ના નાના: નાચ નચાવવો (ઇચ્છા મુજબ કામ
કરાવવું; તંગ કરવું). પાણી છૂટના: નાડી છૂટવી (મૃત્યુ થઈ જવું) નાડી સેના: નાડી જોવી (રોગનું નિદાન કરવું) વિશાહી ફુવા : નાદિરશાહી હુકમ આપવો
(મનમાં આવે એવો હુકમ આપવો) નાની જર ન : મોતિયા મરી જવા (દુખ કે
આપત્તિમાં ફસાવું) નાની વાત માના : દાદી યાદ આવી જવી (દુખ કે
આપત્તિમાં ફસાવું) નામ છાનના : નામ ઉછાળવું (બદનામી કરવી) નામ 8 નાના: નામ ઊઠી જવું (મૃત્યુ થવું; ચર્ચા
ન થવી) નામ વલમાના: નામ કમાવું (ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરવી) નામ નાં : નામ કરવું (નામના મેળવવી) નામ : નામનું (નામ માત્રનું) નામ વ ાના નાના નામની માળા જપવી
(વારંવાર નામ યાદ કરવું) નામ છે બિ: નામને માટે નામ #ો : નામને નામ વ સેના: નામને રડવું (ખોયેલ વ્યક્તિને
દુખપૂર્વક યાદ કરતી) નામ રત્નના : નામ ચાલવું (વંશ આગળ ચાલવો) નામ નાના : નામ જગાડવું (કીર્તિ ઉજ્જવળ
કરવી) નામ જપના : નામ જપવું નામ તુકાના વા યુવોના : નામ ડુબાડવું નામ દૂધના : નામ ડૂબવું નામ ઘરના : નામ ધરવું (નામકરણ કરવું; બદનામી
કરવી). નામ જ તેના : નામ ન લેવું

Page #509

नाम निकलना
૫૦૪
नौका डुबाना
નામ જિવનના : નામ નીકળવું (કોઈ વાતે ખ્યાત
કે કુખ્યાત થવું) ના નાના: નામ કાઢી નાખવું (યાદીમાંથી
નામ કમી કરવું). નામ પર નાનકેનાલ મરનાથ મિદના નામ પર
જાન દઈ દેવો નામ પર થch નાના નામ પર કલંક લગાડવું નામલા વરના: નામ પેદા કરવું ખ્યાતિ મેળવવી) નામ વાવી દન : નામ બાકી રહેવું (નામની
મૃતિ રહી જવી). નામ વિના: નામ વેચાવું (કદર થવી; બદનામી
થવી) નામ લેના: નામ વેચવું (બદનામી કરાવવી) નામ મિટના : નામ મટવું નામ મિટાના : નામ મિટાવવું નામ ઉના : નામ રાખવું નામ નાના : નામ લાગવું નામ નાના : નામ લગાડવું નામ નિરવાના: નામ લખાવવું નામ તેના નામ લેવું નામ હૈ : નામથી નામ હોના: નામ હોવું કે થવું(ખ્યાતિ થવી; કલંક
લાગવું) ના પુનઃ વરના : નામ બુલંદ કરવું નાન ના હોના: કોઈએ કોઈ સ્થાને જામીને
રહેવું; ત્યાંથી ન હટવું નાવ ડૂબના : નાવ ડૂબવી નાવ પાર નાના : નાવ પાર લગાવવી નાવ મેં ઉજિ (વા થન) ના : નાવમાં રાખ
ઉડાડવી (મોંમાથા વિનાની વાતો કરવી) નિદહ રતા: નજર વાંકી કરવી (વક્રદૃષ્ટિથી
જોવું) નિરાદ યા ના સૌના : નજર દોડાવવી નિદર વહુના : નજર પર ચઢવું નિદ વતન : નજર બદલવી નિર્દે વાર હોનાઃ નજરો ચાર થવી નિદોટી રા: નજર મોટી કરવી (અપ્રસન્ન
થવું) નિછાવર કરના: ન્યોછાવર કરવું નિછાવર હોના: ન્યોછાવર થવું નિનાનવે યા નિચાવે છે. શિર મેં માના યા પના: નવ્વાણુંના ફેરમાં પડવું (ધન વધારવાની
ધૂનમાં હોવું) નિશાના માપના યા નાના : નિશાન મારવું
નિશાન સાધના : નિશાન સાધવું નિકો માનતા : ઉપકાર માનવો ન હરામ ના : ઊંઘ હરામ કરવી
૯ પામ હોનાં : ઊંઘ હરામ થવી નીવા હાના: નીચું ખાવું (અપમાનિત થવું) નીવા વિવાના: નીચા દેખાડવું (અપમાનિત કરવું) નીચા તેલના: નીચા જોવું (અપમાનિત થવું) નવી દિરે સેવન બચી નજરથી જોવું (ધૃણિત
કે તુચ્છ સમજવું) નિયત વિના : ઈમાન ડગવો ની વાત: ગળીના છોડનું ખેતર (કલંક કે પાપ
લાગવાની સંભાવનાવાળું સ્થાન) ની વાળા નાના: ગળીનો ડાઘો લગાડવો.
(કલંક લગાડવું; બદનામ કરવું) ની વ સલ્તાફ ઉપરવાસે ગળીની સળી ફેરવી
દેવી (આંધળા કરી દેવું) નિત્રિા પના : ગળીના રંગના ડાઘા પડવા (મારનાં
નિશાન પડવાં) રા-વતા હોગા : નીલા-પીળા થવું (બહુ ક્રોધ
કરવો) નીસ્તાન પર રહા : લિલામ પર ચઢવું (લિલામ
થવું) નીંવ કાનન : પાયો નાખવો (કારણ કે આધાર
ઊભો કરવો) નવ પના : પાયો પડવો (કારણ કે આધાર ઊભો
થવો) નિને સાક્ષાશ વિકી વિના : નીલરંગી
આસમાનથી વીજળી પડવી (અકસ્માત્ બહુ મોટી આફત આવવી). ગુવારીની વરના છિદ્રાન્વેષણ કરવું નુકસાન 3ના : નુકસાન ઉઠાવવું નુકસાન પહુવાના : નુકસાન પહોંચાડવું કુલ વધના નુસખા પ્રમાણે દવા આપવી નૂર તા : જ્યોતિનો તડકો (પ્રાત:કાળ) નો-વાહના: વાદવિવાદ ઠાઠમાઠ કે સજાવટ
થવી (તકરાર થવી) નોન-તેત્ર-ત્ર : લૂણ (મીઠું) તેલ અને લાકડાં
(ગૃહસ્થીનો સામાન) ની તૈર કા વતીના નવ તેર બાવીસ બતાવવા
(બહાના બતાવવાં) ન થારહોના નવ બે અગિયાર થવું (ભાગી
જવું; ચાલી જવું) નજર સાનાઃ નોકરી બજાવવી નૌવા સુવાના: નૌકા ડુબાડવી

Page #510

नौबत आना
પ૦૫
पत्थर पसीजना
નૌવત : નોબત આવવી (દશા આવવી) પરવા હોના: સપાટ થઈ જવું (મરી જવું; નષ્ટ થઈ નૌવત વનના : નોબત વાગવી (આનંદ-ઉત્સવ થવો)
પદ નમનઃ બેનું પાટિયું બરાબર ગોઠવું, મન નૌત વનવિર: નોબત બજાવીને (ડંકાના ઘાએ; મળવું ખુલ્લંખુલ્લા)
પા નિરીના દસ્તાવેજ રૂપે કોઈ વસ્તુ નામે ચોછાવર ના: ન્યોછાવર કરવું
ચઢાવવી ચોછાવર ના: ન્યોછાવર થવું
પટ્ટી પછીના : પટ્ટી પાડવી (ગલત રસ્તે ચઢાવવું) પંg ગમન : પાંખો આવવી (બહેકવું; વેઠવું) પૉંઝાના: પટ્ટીમાં આપવું (બહેકાવામાં આવવું, પંg નાના : પાંખો લાગવી (પાંખો આવવી; ઠગાવું) પંખી જેમ વેગવાન થવું)
પીતા રન : પટ્ટદારી કરવી (ભાગીદારી પંચ વા (થા માનના) : પંચ માનવું (ઝઘડા કરવી) માટે મધ્યસ્થી નક્કી કરવો)
જતા વાના : પડ્યું ખાવું (ખર્ચ અને નફો સરભર પંના નાના : પંજો મારવો (ઝાપટ મારવી)
થવાં) પંના નાના (યા તેના) : પંજા લડાવવા પત તારા, નાથાકૂટના: પત લેવી (બેઇજ્જતી (બળપરીક્ષા કરવી)
કરવી). પને મેં માના, પાયા ના : પંજા ફસાવું પત ના : પત રાખવી (ઇજ્જત રાખવી) પંથ રેવના યા નિવારના : પંથ દેખવો (પ્રતીક્ષા પતિના પના : પાતળા પડવું કરવી)
પતા ૩ના : પતાકા ઊડવી પંથ પર નાના : પંથ પર લાવવું (સુમાર્ગ તરફ પતાવેal Şના : પતાકા ઉડાડવી ચાલવું)
પતા વિના : પતાકા પડી જવી પ મેં મારા : પકડમાં આવવું
પતે રહી ના યા તે શી વાત વાદના : માર્ક પછી તરના : પાઘડી ઊતરવી (બે ઇજ્જતી (નિશાન)ની વાત કહેવી થવી)
પત્તન પના: પત્તળ પડવાં (ભોજન માટે પતરાળાં પછી કતારના: પાઘડી ઉતારવી (અપમાન કરવું) મુકાવાં) પછી વંદના : પાઘડી બંધાવી (ઊંચું સ્થાન પત્ર પરસના : પત્તળ પીરસવાં (ભોજન માં સામે મળવું).
રાખવું) પછી ઘધના: પાઘડી બાંધવી (ઊંચું સ્થાન આપવું) પત્તા સદના : પતું કપાવું (નોકરી વગેરે છૂટવાં) પાડી છાત્રતા : પાઘડી ઉછાળવી (બે ઇજતી પર હિત્રના પાંદડાં ન હાલવાં (હવાનું બિલકુલ કરવી).
બંધ હોવું) પાણી વિના : પાઘડી બદલવી (મૈત્રી કરવી) પત્થર વાગા પથ્થરનું કાળજું (કઠોર હૃદયવાળી પાછી ઉના : પાઘડી રાખવી (ઇજ્જત બચાવવી) વ્યક્તિ ) પર જના: ઓઝાઓ દ્વારા ગવાતું ગીત ગાવું પસ્થિર શી છતિ: પથ્થરની છાતી (મજબૂત દિલ) (વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન કરવું)
પત્થર શી નવર: પથ્થરની લીટી (પાકી વાત) પવડના ઝંઝટ છેડવી (કોઈ કઠિન વિષયની પત્થર ઘટના : પથ્થર પર ઘસી ધાર તે જ ચર્ચા ચાલવવી)
કરવી પા નાના: ઝંઝટ વિસ્તારવી (કજિયો સ્થત રેહાથ નિનના પથ્થર તળેથી હાથ વધારવો)
નીકળવો (ભારે સંકટમાં ફસાવું) પછાડુ વાતા: પછાડ ખાવી
ત્થર તને હાથ મા : પથ્થર તળે હાથ આવવો પદ પુત્રના કમાડ ખૂલવાં (પડદો ઊઘડવો, દેવદ્વાર પત્થર નિરોના : પથ્થર નિચોવવો (નિર્દય પાસે ખૂલવાં)
દયાની પ્રાર્થના કરવી). દ પના: પટ પડવો (ધીમું પડવું; ન ચાલવું; સ્થાપના (નવા પર): પથ્થર પડવો (અક્કલ ખૂલવાં)
મારી જવી; અક્કલ નષ્ટ થવી) પર રજૂ હોના: દ્વાર બંધ હોવાં
ત્થર પરીનના : પથ્થર પીગળવો (અત્યંત નિર્દય પરના સરસેના : મારી ઝૂડી સપાટ કરી દેવું ચિત્તવાળી વ્યક્તિના દિલમાં દયા ઊપજવી)

Page #511

पत्थर से तेल निकालना
૫૦૬
पल्ला पसारना
પત્થર તે તેનિત્નિના : પથ્થરમાંથી તેલ કાઢવું
(અસંભવ કામ કરવું) પણ ગોદના થા ઉના: રાહ જોવી (પ્રતીક્ષા
કરવી) પથમના થાપના : પગ પકડી પ્રાર્થના કરવી પના માંજના : શરણ માગવું નાદ નેતા ઃ શરણ લેવું પર ૮ના : પાંખ કાપવી TV નમન : પાંખો જમવી (સીધી સાદી વ્યક્તિને
દુષ્ટતા સૂઝવી) પર કાર માત્રા હો નાના : પાંખો ઝટકારી
અલગ થઈ જવું (સંબંધ-વિચ્છેદ કરી અલગ થઈ જવું) પરાજનિન નાના: પાંખો ઝટકારી નીકળી
જવું (કોઈ સંબંધ ન રાખવો) પર ફૂટના ય દના : પાંખ તૂટવી કે કપાવી
(શક્તિનો સહારો ન રહેવો) પરમારના ય માસના: પાંખ ફટકારવી (જઈ
શકવું) પનિવેશનના : પાંખ નીકળવી (નવી પાંખ ફૂટવી) પર નાના: પાંખ લાગવી (જલદીથી ચાલ્યા જવું) પરબ ાના : ટુકડે ટુકડા કરી નાખવા પછાડું પડતા : પડછાયો ન પડવો (ચહેરો ન
દેખાવો; સામસામે ન આવવું) પછાડું રે ડરના વા નાના પડછાયાથી ડરી
ભાગવું (અત્યધિક ડરવું) પરવાના પુત્રના પડદો ખૂલવો (ભેદ પ્રકટ
થવો) પરવા 0ાના થા વોર્નના : પડદો ખોલવો (ભેદ
પ્રકટ કરવો). પાડાના વાઢૌવના પડદો પાડવો કે ઢાંકવો
(છુપાવવું) પર પડના : પડદો પડવો (દેખી ન શકાવું;
સમજમાં ન આવવું) પરાશ વરના: રહસ્ય પ્રકટ કરવું પરાવા પરાપા! હોના : રહસ્ય પ્રકટ થવું પરલા સન : પડદો રાખવો (સામી બાજુ ન
હોવું) પારકાના પડદો રહી જવો (ભેદ ન ખૂલવો; * ઈજ્જત બચીજવી) परदे की आड़ से शिकार करना या या खेलना : પડદા ઓઠેથી શિકારકરવો (છુપાઈને કુકર્મ
કરવું). પરપંચ રનઃ પ્રપંચ કરવો
પરમ થામ વ ાહ ના થા પરમતિ પાના :
પરમધામનો માર્ગ લેવો (મરવું) vહ રર્ને મા સિરે વળા: પ્રથમ વર્ગનું પત્નોવા સિથાપના : પરલોક સિધારવું (મરવું) પરવાન વહાના: સઢનો દાંડો ચઢાવવો (સફળતાના
ઉચ્ચ શિખરે પહોંચાડવું) પણ હા થાન: પીરસેલી થાળી (વિના પરિશ્રમે
મળેલું ધન) પન્ના તોના: પલંગ તોડવો (કંઈ ઉદ્યમ ન કરતાં
આળસુ થઈ સૂઈ રહેવું) પન્ના નાના પલંગ લગાડવો (બિસ્તર બિછાવવું) પત્ત પત્ર છેઃ પળની પળમાં (ક્ષણ ભરમાં) પત્રકારતે યા માને ? પાંપણ ફરકતાંમાં (તરત) પત્નશ Sાના: પાંપણ ઉપાડવી (જોવું). પત્નરૂપના : પાંપણ પડવી (ઊંઘવું ઝોકું આવવું) પત્રફપયા મારતે પાંપણ નમાવતાં (પોપચું
પટપટાવતાં). પત્નો પર વિવાના : પોપચા પર બેસાડવું (પ્રેમથી
સ્વાગત કરવું) પત્ની પસીનના : પોપચું ઝરવું (આંખોમાં આંસુ
આવવાં; દયા આવવી) પત્ની પાંવ હિ છાના : પોપચારૂપી પાથરણું
બિછાવવું (ખૂબ શ્રદ્ધાથી સ્વાગત કરવું) પતવ મારના: પોપચું પટપટાવવું (ક્ષણભર વિશ્રામ
લેવો) પત્નશ મારતે : પોપચું પટપટાવતાં પત્ર નાના: પોપચું ઢળવું (ઊંઘ આવવી) પત્નવિછાના: પોપચાં બિછાવવાં (બહુ શ્રદ્ધાપૂર્વક
આદરસત્કાર કરવો) પત્નો પતિ વીતઃ ઉધાડાં પોપચે રાત વીતવી
(નીંદ ન આવવી) પદા થના : પલટો ખાવો (પૂર્ણતઃ પરિવર્તિત
થવું) પત્નરતર ત્રીજા વરના યા વિના : પલાસ્ટરે
શિથિલ કરવું (તંગ કરવું). પત્નત ઢીત્રા રોના: પલાસ્ટર શિથિલ થવું (દશા
બગડવી). પત્ની નાના: પલીતો ચાંપવો (ઝઘડો થાય એવી
કોઈ વાત કહેવી) પન્ના છુટ્ટાના : પાલવ છોડાવવો છુટકારો
અપાવવો). પના છૂટના : પાલવ છૂટવો છુટકારો મળવો) પન્ના છોડના : પાલ છોડવો (પીછો છોડવો) પન્ના પીરના : પાલવ પાથરવો; ખોળો પાથરવો

Page #512

पल्ले पड़ना
પત્ને પડ઼ના : પાલવ પડવું (મળવું) પત્ને વાધના : જવાબદારી સોંપવી પક્ષની તોડ઼ના યા તીની રત્તા : પાંસળી ઢીલી કરવી (ખૂબ પીટવું)
પક્ષની પટ્ટના : મનમાં જોશ આવવું; ઉત્સાહ આવવો
પસીને જી મારૂં : પરસેવાની કમાણી (પરિશ્રમ કરી મેળવેલી સંપત્તિ)
પસીને ડી બાદ ધૂન બહાના : પરસેવાની જગ્યાએ લોહી વહાવવું (કોઈને એટલો સ્નેહ કરવો કે એની થોડીક તકલીફ દૂરકરવા પોતાના જાનને ખતરામાં નાખવો)
પસીના-પક્ષીના હોના : પરસેવો પરસેવા થવું (પરસેવાથી રેબઝેબ થવું)
પસ્ત રના : દબાવી દેવું; હરાવી દેવું પસ્ત રોના : દબાઈ જવું; હારી જવું પહા તેના ઃ પહેરો ભરવો (સાવધાની પૂર્વક રખવાળું કરવું)
:
પરા પટ્ટના : પહેરો પડવો (રખવાળી માટે ચોકીદાર નિયત થવો)
પત્તા બનના : પહેરો બદલવો (નવો પહેરેગીર
નિયુક્ત થવો અને જૂનાને છુટ્ટી મળવી) પ! ચૈતના યા બૈઠાના ઃ પહેરો બેસવો (રખેવાળી
કે દેખરેખ માટે સિપાઈઓની નિયુક્તિ થવી) વહે મેં તેના : પહેરામાં આપવું (સિપાઈઓને દેખરેખ સોંપવી)
·
પહલ નિષ્ઠાનના : પાસા પાડવા
પહલૂ વવાના : પડખું દબાવવું (સેના કે કિલ્લા પર કોઈ બાજુથી હુમલો કરવો)
પહલે અપના મુહ તો વેલો : પહેલાં તમારું મોં તો
જુઓ
પહાડ઼ ઠાના : પહાડ ઉઠાવવો (ભારેકામ માથે લેવું; જિમ્મેદારી ઓઢવી)
પહાડ઼ ટના : પહાડ કપાવો (ભારે સંકટ દૂર થવું)
पहाड़ खोदकर चूहा या चूहियाँ निकालना : ડુંગર ખોદી ઉંદર કાઢવો (કઠિન પરિશ્રમ કરી થોડો લાભ મેળવવો)
પહાડ઼ ટૂટના થા ફૂટ પટ્ટના : પહાડ તૂટી પડવો (ભારે સંકટ આવવું)
પહાડ઼ સે ટર તેના : પહાડથી ટક્કર લેવી (બહુ બળવાન વ્યક્તિનો મુકાબલો કરવો) પહાડ઼ હો નાના : પહાડ થઈ જવું (કઠિનાઈથી પસાર થવું)
૫૦૭
पाँव पड़ना
પટ્ટુપ સે બાહર આ પરે : પહોંચની બહાર(એવી સ્થિતિ જેમાં કોઈથી કિલ્લો કે ઇચ્છિત વસ્તુ પ્રાપ્ત થઈ ના શકે)
પાઁચો થા પાંચો ૐમતિયાઁ થી મેં ોના : પાંચે આંગળીઓ ઘીમાં હોવી (બધી બાજુથી લાભ કે આનંદ હોવો)
પાઁવ અડ્ડાના : પગ અડાડવો(કોઈ વાતમાં વ્યર્થ દખલ કરવી)
પાવ ૩૩૬ નાના : યુદ્ધમાં ટકી ન શકવું પાઁવ ટ નાના : પગ કપાઈ જવા (શક્તિ નષ્ટ થઈ જવી; ચાલીન શકાવું
પાઁવ ના ઘટા : પગનો ખટકારો (પગનો અણસારો)
પાઁવ જી ખેતી : પગની મોજડી (તુચ્છ સેવક) પાઁવ જી ધૂત નાના : ચરણરજ લઈ મસ્તકે ચઢાવવી (ખૂબ આદર-સત્કાર કરવો)
પાઁવ જી એડ઼ી : પગની બેડી (જંજાળ; ઝંઝટ) પાઁવ કે તને ચોટી ત્ત્વના : પગ નીચે ચોટી દબાવી (અધિકારમાં હોવું; વશમાં હોવું)
પાઁવ ગાડુના : પગ જડવા (પગ જામીને ખડા રહેવા; લડાઈમાં સ્થિર લાગેલા રહેવું)
પાઁવ વિના : પગ ધસવા (ચાલતાં-ચાલતાં થાકી જવું)
પાવ નમના : પગ જામવા (દૃઢતાપૂર્વક સ્થિત હોવું; સ્થિતિ મજબૂત હોવી)
પાઁવ પ્રમાના : પગ જમાવવા (દઢતાપૂર્વક સ્થિત થવું; સ્થિતિ મજબૂત કરવી)
પાઁય ગમીન યા ધરતી પર ન પડ઼ના : પગ જમીન પર ન પડવા (બહુ વધારે ખુશી કે હંમડ હોવો; એવી સ્થિતિમાં કોઈને કંઈ ન સમજવું પાવ ડિનના : પગ ડગવા
पाँव तले से धरती (जमीन या मिट्टी) खिसक નાના યાનિત નાના : પગ નીચેથી ધરતી ખસી જવી (હોશ ઉડી જવા; ખૂબ ગભરાઈ જવું)
પાઁવ તોડ઼જર વૈજના : પગ તોડીને બેસવું (અચળ હોવું)
પાઁવ તોડ઼ના : પગ તોડવા (ઘણું વધારે ચાલીને પગોને થકવી નાખવા)
પાવ થોજન પીના : પગ ધોઈને પાણી પીવું (ચરણામૃત લેવું; ખૂબ સેવા-સત્કાર કરવાં)
પાઁવ પડ઼ના : પગ પકડવા (શ્રદ્ધાપૂર્વક ચરણસ્પર્શ કરી પ્રણામ કરવા)
પાઁવ પડ઼ના : પગે પડવું (પ્રણામ કરવા)

Page #513

पाँव पर०
૫૦૮
पाप उदय होना
પાન શ્રી નર: પાણીની લીટી (ક્ષણિક વસ્તુ કે
ફોન નષ્ટ થઈ જાય) પાની ગોત્ર: પાણીના મૂલે (ખૂબ સસ્તું) પાની વો ન પૂછના : પાણીનું ન પૂછવું (કશો
આદરસત્કાર ન કરવો; કશું ખાવાપીવા ન આપવું) પાની ઘોના ય વાના પાણી ગુમાવવું (પ્રતિષ્ઠા
ગુમાવવી; અપમાનિત થવું) પની વદના: પાણી ચઢવું (ઈજજત વધવી, પ્રતિષ્ઠામાં
વધારો થવો) પાની નાના: પાણી જવું (પ્રતિષ્ઠા નષ્ટ થવી) પાની સેવા નામ જોવા : વંશનો બિલકુલ નાશ થઈ
જવો; અંજલિ દેનાર પણ ન રહેવું પની ૨ મીના: પાણી ન માગવું (તરત મરી જવું) પાની પત્તા (સત્યદિ શાલિ પર) : ઉત્સાહ પર
પાણી ફરી વળવું (નષ્ટ થઈ જવું) પાની-પાન વારના પાણી પાણી કરી દેવું (ખૂબ
લજ્જત કરી દેવું) પાન-પની હોના: પાણી પાણી થવું (ખૂબ લજ્જિત
થવું)
પાઁવ પર પવ રવીર વૈતના યા સોના: પગ પર પગ ચઢાવી બેસવું કે સૂવું (નિશ્રેિષ્ટ રહેવું, કંઈ કામ ન કરવું; બેખબર હોવું) gવ પસારના : પગ પહોળા કરવા (આરામથી
બેસવું કે સૂવું) પૉવ પટના: પગ પછાડવા (પરેશાન હોવું; બેચેન
કે આકુળવ્યાકુળ થવું) પૉવ પૂગના : પગ પૂજવા; ખુશામત કરવી પૌવ પૂનના : પગ ફૂલવા (થાકી જવું; ડરથી
વ્યાકુળ થવું) પવ નાના: પગ ફેલાવવા (વધારે મેળવવાનો
યત્ન કરવો) પવવઠાના: પગ આગળ વધારવા (જલદી જલદી
ચાલવું) પાંવ મારી હોના: પગ ભારે થવા (સ્ત્રીએ ગર્ભવતી
થવું) પવનંતનના : પગમાં પાંખ લગાવી દેવી
(તેજ ચાલથી ચલાવવું). પવ જૈવેદ્દીપના : પગમાં બેડી પડવી (સ્વતંત્રતા
નષ્ટ થવી). પર મેંદી નાના: પગે મેંદી લાગવી (ક્યાંય
જવામાં અશક્ત હોવું) વ મેં સનીવર હોના પગમાં શનિશ્ચર હોવા (પગમાં પનોતી હોવી; અહીં તહીં ઘૂમતા જ રહેવું) પાંસાપત્રટના: પાસા પલટાવા (બાજી ફરી જવી) પર નરમ વરના : ખીસું ગરમ કરવું (લાંચ
આપવી; લાંચ લેવી) પાઉંડ નાના: પાખંડ ફેલાવવું (બીજાઓને ઠગવા માટે વિશેષ પ્રકારના વેશ ભજવવા; પાખંડ બાજી કરવી) પગાને સે વાદ ના : અત્યંત કુદ્ધ હોવું પટિયા પરિપના: પાઠ ભણવો (સબક શીખવો) પાઠ પઢાના : પાઠ ભણાવવો (સબક શીખવવો) પાન પૂરૂન રે પૂગના : ખૂબ આદરસત્કાર કરવો પાન તારા : પાણી ઉતારવું (અપમાનિત કરવું) પાની વરના : પાણી કરવું (કોઈનો ક્રોધ શાંત
કરવો; ખૂબ વધુ લજિત કરવું) પાની ટના : પાણી કાપવું (પાણીને રોકનાર
બંધ કે પાળને કાપી દેવી) પાન વહુલુના : પાણીના પરપોટા (ક્ષણભંગુર
પદાર્થ) પાની શી તરદ પથા વાના : પાણીની જેમ રૂપિયા વહેવરાવવા (અંધાધૂંધ ખર્ચ કરવું)
પાન પર નહિ પૂછના : પાણી પીને જાતિ પૂછવી
(કામ કર્યા પછી એના ઔચિત્ય પર વિચાર કરવો) પાન-પીકર વોરના: પાણી પીપી કરીને શાપવું
(ઊઠતા બેસતાં ગાળો દેવી) પની ઉપર પાણી ફરવું (નષ્ટ થઈ જવું) પાની રન : પાણી ફેરવવું (નષ્ટ કરી મૂકવું) પાની વધના : પાણી બાંધવું (બંધ કે પાળ બનાવી
પાણી રોકવું) પાન કરના : પાણી ભરવું અત્યંત તુચ્છ પ્રતીત
હોવું) પાની મેં મા નાના : પાણીમાં આગ લગાડવી (જ્યાં ઝઘડો થવો અસંભવ હોય ત્યાં ઝઘડો
કરાવવો). પાની મેં ઝંના યા ડાનના : પાણીમાં નાખવું
(વ્યર્થ બરબાદ કરવું) પની ના પાણી રાખવું (ઇજ્જત બચાવવી;
સન્માનની રક્ષા કરવી) પાની નના : પાણી લાગવું (સ્થાન વિશેષતાનાં
જળ-વાયુને કારણે તંદુરસ્તી બગડવી) પાની નેના: પાણી લેવું (પ્રતિષ્ઠા નષ્ટ કરવી; બેઆબરૂ
કરવું) પાની તે પતલા : પાણીથી પાતળું (બહુ ફિક્યું જેમાં
મીઠાશ ઓછી હોય પાપોના પાપનો ઉદય થવો (સંચિત પાપનું ફળ મળવું)

Page #514

पाप कटना
૫૦૯
पुरखे तर जाना
પાપ દના : પાપ કપાવું (પાપનો નાશ થવો; પછી છુડના : પીછો છોડાવવો ઝંઝટ મટવી).
પીછા છૂટના : પીછો છૂટવો પાપ માના : પાપની કમાણી કરવી (પાપમય પીછા છોડના : પીછો છોડવો કામગીરી કરવી).
પીછા વિવાના : પીઠ દેખાડવી (ભાગવું, યુદ્ધ પાપ તાપ પૂpદના : પાપનો ઘડો ફટવો (પાપ મેદાનમાંથી ભાગવું) વધતાં પાપોનો નાશ થવો).
વિછાપના: પીછો પકડવો (આશ્રય લેવો; સાથ પાવવા મરના: પાપનો ઘડો ભરવો (પાપની પકડવો). પરાકાષ્ઠાએ પહોંચી જવું).
પીછે સૌના : પાછળ દોડવું (વગર વિચારે આંધળું પાપ નોન 7ના : પાપ વહોરી લેવું (જાણી બૂઝી અનુકરણ કરવું). બખેડાના કોઈ કામમાં ફસાવું)
પીછે પના : કોઈ વાત માટે સતત કહેતા રહેવું; પાપ શેત્નના : પાપડ વણવા (ઘણી જાતનાં કામ તંગ કરવું; વિવશ કરવું કરવાં)
પર વાર ઘાન થે ના : પીઠની ખાલ ઉતારવી પારડતરના પાર ઊતરવું (ભવબંધનમાંથી મુક્ત (સખત સજા કરવી) થવું)
વૌઠ વારપાઠું તે નાના : પીઠ ખાટલાને લાગવી પતાનના : પાર ઊતારવું (ભવસાગરમાંથી ઉદ્ધાર (બીમારીથી ખૂબ કમજોર થઈ જવું) કરવો)
પ ના : પીઠ ઠોકવી (પીઠ થાબડવી; શાબાશી પાર પાનાં : પાર પામવો (અંત મેળવવો)
કે હિંમત આપવી) પર રનના : પાર લાગવો (સામે કિનારે પહોંચી પીઠ તો : નાહિંમત કરવું જવું)
પીવિદ્યાના પીઠ દેખાડવી (લડાઈનું મેદાન છોડી પાર નાનાં : પાર લગાડવો (સામે કિનારે ભાગવું). પહોંચાડવું; ઉદ્ધાર કરવો).
વીરેના પીઠ આપવી (વિમુખ થવું; મોં ફેરવવું; પાર તા: પાર થવું (સામે કિનારે પહોંચવું) ઊંઘવું) પર ઉતરના : પારો ઊતરવો (ક્રોધ શાંત થવો) પીઠ પર હાથ ફેરા : પીઠે હાથ ફેરવવો (શાબાશી પારા વહુના : પારો ચઢવો (ક્રોધ આવવો; ક્રુદ્ધ આપવી; હિંમત વધારવી) થવું).
પીપર હોના: પીઠ પર હોવું (સહાય હોવું; કોઈનો પાત્રા પના : પાલું પડવું (વ્યવહાર બંધાવો) સહારો લેવો). પાત્રે પા : પાલે પડવું (આશરે કે વશમાં પડવું) પદ પીછે: પીઠ પાછળ પારદના: પાસે ન ફરકવું (નજીક ન જવું) પદ પરના : પીઠ ફેરવવી (ભાગી જવું; પાછા પાસા પડ્ડના : પાસા પડવા (ભાગ્ય અનુકૂળ થવું) ફરવું) પાસ પટના: પાસા પલટાવા (સ્થિતિ બદલાવી) મેં પૂત્ર તા : પીઠમાં ધૂળ લાગવી (પરાજય fપuggફાન : પિંડ છોડાવવો (પીછો છોડાવવો; થવો) જાન બચાવવો)
પીઠ પૂનાના: પીઠમાં ધૂળ લગાડવી (પરાજય five છૂટના : પિંડ છૂટવો (પીછો છૂટવો; સંગ આપવો) કરનાર વ્યક્તિથી જાન બચવો)
પદના : પીઠ લાગવી (કુસ્તીમાં ચિત કરી દેવું; fuપ છો પિંડ છોડવો (પીછો સાથ કે જાન અત્યધિક બીમારીથી ઊડી ન શકાવું) છોડવો)
ક્ષાર અના: પોકાર મચવો (બૂરાં કામોના કારણે પિUસેના: પિંડ દેવો (શ્રાદ્ધા અને તર્પણ કરવું). ચર્ચા થવી) પિત્ત દ્વત્રના (વા ઊંત્રના) : પિત્તો ઊકળવો પુરમવાના : પોકાર મચાવવો (સહાયતા કે ન્યાય (ખૂબ ક્રોધ આવવો)
મેળવવા લોકોને બોલાવવા) પિત્ત ગરમ હો : પિત્તાશય ગરમ હોવું (ક્રોધી પુતભા ધરા : પૂતળું બાંધવું (બદનામી કરવી) સ્વભાવ થવો)
પુતિની રિ નાના : આંખની પૂતળીઓ ફરી જવી પિત્તા પાની વરના : પિત્તો પાણી કરવો (બહુ (આંખો સ્તબ્ધ થઈ જવી; ઘમંડ થવો). પરિશ્રમ કરવો)
પુણેતર નાના પૂર્વજો તરી જવા (પુત્રોનાં સત્કાર્યોથી પીછા રન : પીછો કરવો
પૂર્વજોની સદ્ગતિ થવી) બ. કો. – 33

Page #515

पुरजा ढीला होना
૫૧૦
पेश पाना
પુના ઢીના દોના અવયવો (સાંધા) ઢીલા હોવા
(વ્યક્તિનું ધુની હોવું) પુરાના ઘુટ ઘા પુરના પાય : બહુ અનુભવી
તથા ચાલાક વ્યક્તિ પુરાની નીર પર રત્નના : પુરાણી લીટી પર
ચાલવું (જૂની પ્રથા પર કામ કરવું) પુરાની નીરવીટના : પુરાણી લીટી પીટવી (જૂની
પ્રથા પર કામ કરવું) પુત્ર ફૂટના યા દૂરપના : પુલ તૂટવો કે તૂટ
પડવી (અધિક વધવું; ભીડ હોવી) પૂત્ર વયના (તારક, પ્રશંસા ): પૂલ બાંધવો
(ખૂબ પ્રશંસા કરવી) પૂછ હોતા : પૂછપરછ થવી (સન્માનથી કોઈના
વિશે જાણવું; માંગ કે જરૂરત હોવી). પૂના #રના : પૂજા કરવી પૂરી કતરના : પૂરું ઊતરવું (કોઈ વાત સાચી
પુરવાર થવી) પૂરા પા : પૂરું ન પડવું (જરૂરિયાત બાબત
કોઈ ચીજની ઘટ પડવી; યથેષ્ટ હોવું) પૂર હોના : પૂરું હોવું (અંત કે સમાપ્તિ સુધી
પહોંચાડવું) પૃથ્વી ગાળીશ માર: પૃથ્વી અને આકાશનું
અંતર પૃથ્વી પર વાર ન પના : પૃથ્વી પર પગ ન
પડવા (અભિમાન કે હર્ષથી ફૂલ્યા ન સમાવું) જે ઘુમાન : પેચ મરડવી (યુક્તિ કરી પલટી
નાખવું) પેટ દના: પેટ કાપવું (બચત કરવા ઓછું
ખાવું) વેદ AT દરા: પેટનું ઊંડું (ભેદ ન પ્રકટ કરનારું)
થસ્થા: પેટનો ધંધો (આજીવિકા રળવાનું કામ) પેટ 1 પાની જાવના : પેટનું પાણી ન પચવું (કોઈ વાત વગર પછેય કહ્યા વિના ન રહેવાયું; રહી કે રોકાઈ ન શકાવું). પેટ Tની ર હિત્રના પેટનું પાણી ન હલવું
(જરા જેટલો પણ પરિશ્રમ ન પડવો) દાદા : હલકા પેટનું; પેટ વ રત્ન : પેટના હાલ (ગુપ્ત વાત) પેટ વજી મા ચા વાત્રા: પેટની આગ (ભૂખ) વેદ ી થા નૈના: પેટની ઊંડાઈનો તાગ લેવો
(ભેદની વાત માલૂમ કરવી) પેટનાના: પેટ બજાવવું (આંગળીઓના ટકોરાથી પેટ બગાડવું; જાહેર કરવું કે હું ભૂખ્યો છું)
પેટ ભરના: પેટ ભરવું પેટ જૅ મત મુંદ મૈં તત રોના: પેટમાં આંતરડું
અને મોંમાં દાંત ન રહેવા (ખૂબ વૃદ્ધ થવું; ખાવું ન પચવું ને દાંત પડી જવા) વેટ વે વાત: પેટની વાત (ગુપ્ત વાત) પેટી માર મારના: પેટનો માર મારવો (આજીવિકા
છીનવી લેવી) પટ રિના : પેટ પડવું (ગર્ભપાત થવો) પેટ સિરાના : પેટ પાડવું (ગર્ભપાત કરાવવો) પેટ ગુફાના: પેટમાં ગુડગુડ બોલવું (પેટમાં વાયુ
કુપિત થવો) પેટ વત્નના : પેટ ચાલવું (ગુજરાન નભવું) પેટ છંદના: પેટ સાફ આવવું (પેટ મળરહિત થવું) પેટનાના: પેટ જિવાડવું (કોઈ રીતે રોજી કમાવી
કે પેટ ભરવું). પેટ પર નાત મારના: પેટ પર લાત મારવી (રોજી લઈ લેવી). પાત્રના: પેટ પાળવું (જેમ તેમ ગુજારો ચલાવવો; પેટિયું પૂરું કરવું) પેટ-પીઠ હોના યા વેદ પીઢ રે નાના: પેટ ને પીઠ એક હોવાં (અતિ દૂબળા હોવું, બહુ ભૂખ્યા હોવું) પેટ કનના : પેટ ફૂલવું (પેટમાં આફરો થવો; બહુ હસવાથી પેટમાં હવા ભરાવી; ગર્ભ રહેવો). દર પુસના : પેટમાં ઘૂસવું (રહસ્ય જાણવા મેળ વધારવો) દ મેં ઘૂ ઘૂના પેટમાં ઉંદર કૂદવા (બહુ ભૂખ
લાગવી) પેટ વાહી હોના: પેટમાં દાઢી હોવી (બચપણથી
હોશિયાર હોવું). पेट में पानी न पचना, पेट में बात न पचना :
પેટમાં વાત ન રહેવી દ વાન પના: પેટમાં બળ પડવું (એટલું હસવું કે પેટ દુખવા લાગે) રોટાહના : પેટ મોટું હોવું (ધનવાન કે સંપન્ન
હોવું)
વેટ વિના : પેટ રાખવું (વાત ગુપ્ત રાખવી) પેટ ના : પેટ રહેવું (ગર્ભ રહેવો) રેશમાના સામે આવવું થવું; બનવું; વ્યવહાર કે
વર્તન કરવું) પેશ રા: પેશ કરવું (આગળ કે સામે મૂકવું; ભેટ
કે ઉપહાર આપવો) રેરા પાન : પેશ ૫

Page #516

पैंतरे बदलना
તો વવનના : પેંતરો બદલવો (પોતાનું કામ કઢાવવા ચાલ કે વ્યવહાર બદલવો; તલવાર કે પટા ચલાવતાં મુદ્રાઓ બદલવી) જૈવન્દ્ર પાના : થીગડી લગાડવી (કોઈ કલ્પિત વાત સારી જણાઈ આવવી)
પૈમાના મર ખાના : ધોરણ ભરાઈ જવું (કાર્ય સીમા સુધી પહોંચી જવું)
પર હડ઼ના યા વડું ગાન : પગ ઊખડવા (ભાગી જવું; લડવા સામે ઊભા ન રહેવું) પૈર જીવડુ મેં સનના : પગ કિચ્ચડમાં ખૂંપવા (એવી કષ્ટદાયી સ્થિતિ કે જેમાંથી જલદી છુટકારો ન થાય)
પૈર જી ખેતી : પગની મોજડી (નગણ્ય વ્યક્તિ; દાસી)
પૈર ન ટિના : પગ ન ટકવા (કયાંય સ્થાયીપણે ન ટકવું)
પૈરો જે તનવે ઘાટના : પગનાં તળિયાં ચાટવાં (બહુ ખુશામત કરવી)
પો ની ધૂન : ચરણની ધૂળ (તુલનામાં નગણ્ય; દાસી; સેવિકા)
પૈર ખમના : પગ જામવા (સ્થિતિ દૃઢ થવી) પૈર નમીન પર ન પડ઼ના : પગ જમીન પર ન પડવા (બહુ ખુશી કે ઘમંડ હોવો)
પૈર પાડુના : પગ પકડવા (શ્રદ્ધાપૂર્વક ચરણ સ્પર્શ કરી પ્રણામ કરવા)
ખૈર પૂનના : પગ પૂજવા (અતિ આદર-સત્કાર ફરવો)
પૈરો કે તને હી નમીન સિદ્દ નાન : પગ
તળેની જમીન સરકી જવી (હોશ ઊડી જવા) પૈરો પર પડ઼ી રહના : પગો પર પાધડી મૂકવી (પોતાની પ્રતિષ્ઠા બચાવવા કોઈની ખુશામત કરવી)
પર ભાર સોના : પગો ફેલાવી (લંબાવી) સૂવું (નિશ્ચિંત થવું)
પૈર મર્ નાના : પગ ભરાઈ જવા (થાકી જવું) પર મારી દોના : પગ ભારે થવા (સ્ત્રીનું ગર્ભવતી
થવું)
પોન સ્કુલના : પોલ ખૂલવી
પોત સ્ત્રોતના (વિજસી જી) : પોલ ખોલવી પૈસે જા મુત્તામ : પૈસાનું ગુલામ પૈસે પૂના : પૈસા ફૂંકવા (ધન વ્યર્થ બરબાદ
કરવું)
પૈસા પહલ્લે હોના : ધનસંપત્તિ પાસે હોવાં પૈસા માના : પૈસા કમાવા
૫૧૧
प्राणों के लाले पड़ना
પૈસે જી માઁ : પૈસાની ગરમી (ધન હોવાનું અભિમાન) પૌ છૂટના : પહો ફાટવું (પ્રભાત થવું) પૌ આરહ હોના : પોબારા થવું (પોપડવું; લાભનો લાગ મળવો)
પૌને સોલહ માને : પોણ સોળ આની (અધિકાંશ; લગભગ પૂરી માત્રામાં)
પ્રપંચ પત્તાના : પ્રપંચ ફેલાવવો (જૂઠો દેખાવ કરવો) પ્રાય મનના : પ્રલય મચવો
પ્રય મન્નાના : પ્રલય મચાવવો (નરસંહાર કરાવવો) પ્રશંસા કે પુખ્ત વાધના : પ્રશંસાના પુલ બાંધવા (ખૂબ તારીફ કરવી)
પ્રાળ અદના : પ્રાણ અટકવા
પ્રાળ કડ઼ નાના : પ્રાણ ઊડી જવા
પ્રાપ્ય જ યા અને મેં આના : પ્રાણ કંઠે આવવા (બહુ વ્યગ્ર થવું)
પ્રાપ્ય પ્લાના : જીવ ખાવો
પ્રાળ ને યા ( યા મુદ્દે ) તા આના : પ્રાણ ગળા સુધી આવવો
પ્રાળ છૂટના : પ્રાણ છૂટવો પ્રાળ છોડ઼ના : પ્રાણ છોડવો
પ્રાજ્ઞાનના : પ્રાણ નાખવો (જીવનનો સંચાર કરવો) પ્રાપ્ત તેના : પ્રાણ આપવો
પ્રાળોં પર ઘેનના : પ્રાણો પર ખેલવું (જાનના જોખમે પણ કામ પાર પાડવું)
પ્રાળ યા પ્રાનો પર સ્રીતના : પ્રાણો પર વીતવું (જીવન સંકટમાં પડવું)
પ્રાળ વસના(ખ્રિસ્તી વસ્તુ મેં) : જીવ બેસવો (અતિ પ્રિય વસ્તુ લાગવી)
પ્રાળ મુટ્ઠી, હાથ યા હથેલી મેં નિક્ રહના : પ્રાણ હથેલીમાં મૂકીને રહેવું (જાતનો ખતરો માની તૈયાર રહેવું)
પ્રાપ્ત મેં પ્રાપ્ય આના : પ્રાણમાં પ્રાણ આવવા પ્રાળ સેવા માના : જીવ લઈને ભાગવું પ્રાળ મૂલના યા મૂલ નાના : જીવ સુકાવો (ખૂબ ગભરાઈ જવું)
પ્રાપ્ય હથેલી પર તેના : પ્રાણ હથેલી પર લેવા (પ્રાણના ખતરાના ભોગે પણ કામ માટે તૈયાર રહેવું)
પ્રાળ હરના : પ્રાણ હરવા (મારી નાખવું) પ્રાનોં કી વાળી નાના : પ્રાણની બાજી લગાવવી (જાનની પરવા ન કરવી)
પ્રાળો છે નાતે પટ્ટના : પ્રાણના અરમાન રહી જવા (જાન જોખમમાં હોવો; જાન બચાવવો મુશ્કેલ હોવો)

Page #517

प्राणों पर आ पड़ना०
પ્રાનો પર આ વડના, વનના યા શ્રીતના : પ્રાણ પર આવી પડવું (જીવન સંકટમાં પડવું) પ્રાનો પર ( હેતના યા) હેત નાના : જીવ પર ખેલવું (જાન જોખમમાં નાખવો; પ્રાણ આપવો; આત્મહત્યા કરવી)
1 મારના : ફાકો મારવો
વા નાના : ફંદામાં પડવું કે ફસાવું પીવા નાના : ફંદામાં પાડવું કે ફસાવવું વે મેં આના : જાળમાં ફસાવું જળ હો નાના યા પ૬ના : ચહેરાનો રંગ ફીકો પડી જવો
વડુ તોનના : ગંદી ગાળો ચોપડાવવી પશુઆ હેત્વના : હોળી રમવી; રંગ ગુલાલ વગેરે નાંખવા
:
છૂટવાના પછોરના : ઝાટકીને સાફ કરવું; બરોબર તપાસીને જોવું
ટાર થતાના : ઠપકો આપવો છૂટા નાના : (માથું ફાટતું હોય તેવું) સખત દર્દ થવું
ટી-ટી માણે તે તેલના : ફાટી આંખે જોવું (વિસ્મયથી પહોળી થયેલી આંખોથી જોવું)
ટે મેં વાવ તેના : છેદમાં પગ અડાડવો (કોઈના ઝઘડામાં વચ્ચે પડવું. બીજાની બલા આપણા માથે લેવી)
ટે હાન : બૂરી દશા; મુફલિસ હાલત પવ તા : રાજીરાજી થઈ જવું પોતે જોડ઼ના : ફોડલા ફોડવા (રોષ પ્રગટ કરવો; મનની ક્રોધાધિની વાત) તવાર તેના : ફતવો (ધર્મની આજ્ઞા) જાહેર કરવો (શાસ્રીય નિર્ણય આપવો)
વતી ડ્ડાના : હાંસી ઉડાડવી
વતી સના : વ્યંગ કે કટાક્ષ કરવો રાર્ હોના : કાનૂની ગિરફતારીમાંથી બચવા ભાગીને છુપાવું
રિયાવ સુનના : ફરિયાદ સાંભળવી ત્ત ચદ્ધના : ફળ ચાખવું (દંડ ભોગવવો; માઠું પરિણામ ભોગવવું)
ન પાના યા પોળના : ફળ પામવું કે ભોગવવું (કર્યાનો બદલો પામવો; પરિણામ ભોગવવું) હેનના-પૂર્જાના : ફળવું-ફૂલવું (સુખી તેમજ સંપન્ન
થવું)
પામી પટ્ટી હોના : ફાંસી ખડી થવી (પ્રાણ જવાનો ડર હોવો)
૫૧૨
फूल चुनना
હાઁતી ચટ્ટના : ફાંસીએ ચઢવું (ફાંસીના દોરડા દ્વારા પ્રાણદંડ પામવો)
પાઁસી ચહાના યા તેના : ફાંસીએ ચઢાવવું રાજે મસ્તી : ગરીબી અથવા ખાવાની કમી હોવા છતાં પણ મસ્ત રહેવું
પાપ હેતના : હોળી ખેલવી; રંગ છાંટવા; આમોદપ્રમોદ ક૨વા
પાડું છાના : ફાડી ખાવું
પાવડ઼ા વનાના : પાવડો વગાડવો (ખોદીને પાડી નાખવું)
ખ઼િરા સના : કટાક્ષ ક૨વો; વ્યંગ કરવો સિન નાના યા પડ઼ના : લપસવું (ખૂબસૂરતી ૫૨ મુગ્ધ થવું; આચાર-વિચારના નિયમથી ચલિત થવું)
પીળા પટ્ટના : ફીકું પડવું (ચહેરાનો રંગ ઊડી જવો; કોઈ વાતમાં હલકા પડવું
પુરુર હો નાના : દેખતાં-દેખતાં છૂમંતર થઈ જવું પુરિયા ઇના : સુગંધના પૂમડામાંથી સુગંધ ફેલાવી
(પુકિત થવું; ગદ્ગદ થવું) તેરી આના યા તેના : થરથરવું; કાંપવું નાડી છોડ઼ના : દારૂખાનાની ફૂલકણી છોડવી (આક્ષેપ કટાક્ષ કરવો)
સ-સ ના : બહુ ધીમેથી અસ્પષ્ટ રૂપથી બોલવું (ગુસપુસ કરવી)
પૂર્વી ને પહાડ઼ ડ઼ાના : ફૂંકથી પહાડ ઉડાડી દેવો (અસંભવ કામ કરવું) પૂર્વી ડનવાના : મંત્રતંત્ર નખાવવાં પૂર્ણ નિત ખાના: ફૂંક નીકળી જવી (પ્રાણ નીકળી જવો; અત્યંત ભયભીત થઈ જવું) વા-પૂજન વાલમ ( યા પત્ર)ર૭ના : ફૂંકી ફૂંકીને પગ મૂકવા (બહુ સોચવિચાર પછી કામ કરવું) છૂટ જ્ઞાનના : ફાટફૂટ પડાવવી (મતભેદ પડાવવા) પૂટ પડ઼ના : ફાટફૂટ પડવી (મતભેદ પડવા) પૂર્વેદ-પૂર્વદાર રોના : વિલાપ કરી કરી રડવું છૂટી માઁવો ન લ મળના : ફૂટેલી આંખથી ન
દેખાવું (દેખીને બળવું; દેખવું પણ સહ્ય ન થવું) છૂટી ગાઁનોં ન માના યા સુહાના : ફૂટેલી આંખો ન
ગમવી (જરા પણ સારું ન લાગવું) છૂટી ઝૌડ઼ી ભી ન હોના : કાણી કોડી પણ પાસે ન હોવી (અત્યંત નિર્ધન હોવું)
ન ર જપ્પા તો નાના : ફૂલીને ક્રુપ્પો થઈ જવું (અત્યંત પ્રસન્ન થવું) પૂન ચુનના : ફૂલ વીણવાં (ફૂલો એકઠાં કરવાં; મૃતકનાં અસ્થિ ભેગાં કરવાં)

Page #518

फूल झड़ना
૫૧૩
बना हुआ
પૂત્ર ના ( )ઃ ફૂલ ઝરવા (મોંથી પ્રિય
અને મધુર વાતો નીકળવી) પૂત્ર વરસના ફૂલ વરસાવવાં (માંથી મીઠી મધુરી
વાતો કરવી) પૂન સૂંઘર ના : ફૂલ સૂંઘીને રહેવું ખૂબ
ઓછું ખાવું) પૂના-પૂના રિના : ફૂલ્યા ફૂલ્યા કરવું (બહુ
આનંદમાં રહેવું) પૂનાનસમાના : ફૂલ્યા ને સમાવું (આનંદનો પાર
ન રહેવા). પૂન શી સેના : ફૂલોની પથારી (સરળ તથા
સુખદાયક વસ્તુ) પૂત્રના-ના: ફૂલવું-ફળવું (સુખી તેમજ સંપન્ન
થવું). પર વીના : ફેર ખાવા (ચક્કર કે ફેરાવામાં
પડવું) પાના ફેરમાં પડવું (ચક્કરમાં કે ગૂંચવાડામાં
પડવું, ગોળગોળ ફરવાનો રસ્તો પડવો) પર મેં ડાહ્નના ફેરમાં નાખવું (અણસમજણમાં
નાખવું; ઘુમાવનો રસ્તો પડવો) રમેંગના થાપના: ફેરમાં આવવું (ગૂંચવાવું). જેના ફેરા ફરવા (લગ્નની ચોરીમાં વરકન્યાએ
સપ્તપદી કરવી) કિશન હો ગાના : ફેશન થઈ જવી (જાહેર બાબત
બની જવી).
વદ : ફોકટનું કોટ : ફોકટમાં કંટાદાર હતા : પૂરેપૂરું નષ્ટ થવું (સત્યાનાશ
નીકળી જવું) વત્તા વટ : વાંદરાનો (વહેંચણીનો) ન્યાય | (અન્યાયપૂર્ણ વહેંચણી) કાનૂતાના : બંદૂક ફોડવી (બંદૂક ચલાવવી) વલિયા વધેડના: બખિયો ઉકેલવો (ભંડો ફોડ્યો;
ભેદ ખોલવો કહે કાના : બખેડો મચાવવો (ઝંઝટ ખડી
કરવી) કાદુ માના: લગામથી મુક્ત ભાગવું (સરપટ
ચાલની જેમ ભાગવું સન ૧ર ના : બગલ ગરમ કરવા (કોઈની
સાથે અડોઅડ બેસવું) વર્તે વિના : બગલ તરફ જોવું (નિરુત્તર થવું;
બચાવનો રસ્તો શોધવો; ગલ્લાતલ્લા કરવા) યાર્ન વગાના : બગલ બજાવવા (કાખલી કૂટવી, રાજી રાજી થવું)
હાવત હar 03 0ાના (થા સુબજ સરના) : બગાવતનો ઝંડો ઉઠાવવો; બળવાની આગેવાની કરી આગળ રહેવું વધુતા માત: બગલા ભગત (કપટી કે ઢોંગી વ્યક્તિ) aછયા I તા: વાછરડાનો કાકો (મૂર્ખ વ્યક્તિ) કરિના? વજ પડવું (મહાન વિપત્તિ પડવી) વરદૂરના : વજ તૂટવું (મહાન વિપત્તિ પડવી) વદ્યા નાના : બટો લાગવો (કલંક લાગવું) હઠ્ઠા નાના : બટ્ટો લગાડવો (કલંક લગાડવું) વહેતે ડાહ્નના : ડૂબેલી રકમના ખાતામાં લખવું વડા વોન વોર્નના : બીજાનું માન ઘટે એવી વાતો
કરવી વામિનાન હો નાના : બહુ ઘમંડ થવો વી-હી વાતેં વરના : મોટી મોટી વાતો કરવી
(ડિંગ મારવી). વડી વાત હોના : મોટી વાત હોવી વડે મારૂ છે વેરા: મોટા બાપને બેટો થઇ જે હાથ મારા : વધીને હાથ મારવો (ખૂબ
લાભ કે આનંદ ઉઠાવવાં) કહ- રહોના : વધ્યા ચઢયા હોવું (શ્રેષ્ઠ હોવું) વ-ઇલ વાલેં કાર ના થા વોરા : વધી વધીને
વાતો કરવી (ડિંગ મારવી, શેખી મારવી) વસી હતા: દાંતોની બત્રીસી ખીલવી (એવી
રીતે હસવું કે બધા દાંત દેખાય) કરીની વિના : દાંતોની બત્રીસી દેખાડવી (એવી
અશિષ્ટ ઢબથી હસવું કે મોના બધા દાંત દેખાય) હસી હનના : દાંતોની બત્રીસી કડકડવી વન મેં મા ના ગના : શરીરમાં આગ લાગી
જવી (બહુ ક્રોધ આવવો) વા વૃક્ષના : બદલો ચૂકવવો વધારું વનના : વધાઈ ગવાવી (શુભ અવસરનાં ઢોલવાજાં વાગવાં ને ગીત ગવાવાં) થયા હૈના: ખસ્સી કરેલું પશું બેસવું (ખૂબ ખોટ આવવી, ખૂબ વધુ રૂપિયા ખર્ચાવા, સંપત્તિ સમાપ્ત થઈ જવી) વન ગાના : બનવું આવવું (સુઅવસર પ્રાપ્ત થવો
ખૂબ લાભ થવો) વન પના : બની જવું હોઈ શકે, જ્યાં સુધી સંભવ
હોઈ શકે) વનના વિલન : બનવું-બગડવું (લાભ-હાનિ
હિત-અહિત થવા). વના ર૪ના : બની રહેવું (વિદ્યમાન રહેવું, કોઈન
સાથે સંબંધ બનાવી રાખવો) વિના : બન્યું-થયું (અવાસ્તવિક, મિથ્યાચારી

Page #519

बना-बनाया
૫૧૪
बात उड़ा देना
વન-અનાયા: બન્યું બનાવ્યું (સુગમ, સર્વ પ્રકારે
સંપૂર્ણ). જના-ના હેલિપના : બન્યો બનાવ્યો ખેલ
બગડવો વનરક્ષકદના : શોરબકોર મચવો (ઝઘડો થવો) હરજત હોના : બરકત હોવી (બરકત આવવી,
આબાદી આવવી) ૩૨૫ ટોન : ઉપસ્થિત હોવું (કોઈ નવી વાત
ઉપસ્થિત થવી) હરસ પડુના : વરસી પડવું વરબારના : બરાબર કરવું (ઉડાડી દેવું, સમાપ્ત
કરી દેવું) હત્ન વાના: બળ ખાવું (ખોટ સહન કરવી). વત્ર પર: બળ પર (કોઈના પદ શક્તિ કે ધનના
બળ ઉપર) ગજબ, ભારે વાત્માન ના : બલા વહોરવી (આપોઆપ કોઈ
દુખ કે ઝંઝટમાં ફસાવું). વત્રા નૈના : દુખણાં લેવાં હતા : બલા જાણે (કંઈ ચિંતા નહિ) વનિ વ વવર : બલિનો બકરો (બીજાના લાભ
માટે પોતે નુકસાન વેઠે એવી વ્યક્તિ) વનિ ગ્રહના : બલિ થવું (બલિદાન થવું) અતિ વાના : બલિ ચઢાવવો (બલિદાન દેવું) વતિ નાના: બલિ માટે જવું (ન્યોછાવર થવું) વનિહાર નાના બલિહારી જવું (ન્યોછાવર
થવું). વસૈયા ના બલા લેવી (કોઈનાં રોગ-દુખ આપણા
ઉપર લેવાં) વસ ના : બસ કરવું (આગળ કશું ન કરવું;
સમાપ્ત કરવું) વસ રત્નના : વશમાં હોવું લેસર રનના : વિવશ થવું વલ હોના: સમાપ્ત થઈ જવું વરવાનાં : ગુજરાન ચલાવવું વરા નૈના : રાત વિતાવવા માટે રહેવું વહ-હજી વર્તે ના : બહેકેલી બહેકેલી
વાતો કરવી (આવેશમાં પાગલોની પેઠે મોંમાથી વિનાની વાતો કરવી) હતી અંજ મેં હાથ થના : વહેતી (ચાલતી)
ગંગામાં હાથ ધોવા) વિદત્તર ઘટાપાન પીના: બોતેર ઘાટનાં પાણી
પીવાં (અનેક પ્રકારના અનુભવ પ્રાપ્ત કરવા) વાઈ હાથ મા : ડાબા હાથનો ખેલ (ઘણું સહેલું કામ)
વાછે વિન નાના હોઠના બે છેડા ઊઘડે એમ
ખડખડ હસવું વાંસ પર રા : વાંસ પર ચઢવું (બદનામ કે ફજેત
થવું) વસ પર ૩છનના? વાંસ પર ઊછળવું (ખૂબ રાજી
થવું) યાદ રજાના: બાંયો ચઢાવવી (લડવા તૈયાર થવું) વાંદર્ટના : બાંયો તૂટવી (ખરી સહાય જવી) યાદના : બાંય આપવી (મદદ કરવી). ત્ર જે ભર તૈના : બાંયોમાં ભરી લેવું (ભેટવું,
આલિંગન દેવું) વાંદપડના બાંય પકડવી (શરણ આપવું, હાથ
પકડવો-લગ્ન કરવાં) વાડોર હાથ મેં તેના : લગામ હાથમાં લેવી
(નેતાગીરી લેવી) વા-વાળ હોના: બાગ બાગ થવું (ખુશ ખુશ થઈ
જવું). વાછે વિનના : ખૂબ પ્રસન્ન થવું વાત માન : પાછું આવવું, વગરનું થયું કે ખોવું
દૂર રહેવું સીન ન માના: કોઈ બૂરી આદત ન છોડવી વાણાર ગર્વ હોના: બજાર ગરમ હોવું (બજારમાં લે
વેચ થવી) વારતે હોના: બજાર તેજ હોવું (ભાવ ચઢવા,
બહુ માંગ હોવી) વાઝાર મંતા હોતા : બજાર મંદ હોવું (માંગ ઘટતાં
ચીજોના દામ ઘટી જવા અને ગ્રાહક ઓછા થવા) વાણાર મેં સૈના : બજારમાં બેસવું (વેશ્યાવૃત્તિ
ચલાવવી). વાણી વા: શરત લગાવવી વાણી માના વા ને નાના : બાજી મારવી (દાવ
જીતવો, મારેલી શરતમાં વિજય થવો) વાદળોદના થાઉની વાટ જોવી (પ્રતીક્ષા કરવી) વાત માના : પ્રસંગ આવવો; વાતનો વિષય ઊભો
થવો; ચર્ચાનું વાત ના ? વાત ઊઠવી; વાતનો વિષય ઊભો
થવો; ચર્ચા ચાલવી વાત Sાના? વાત ઉઠાવવી (ચર્ચા ચલાવવી) વતિ ૩૩ રાઉના? વાત એમ ને એમ ન છોડવી
(દરેક પ્રકારના પ્રયત્ન કરવા). વાત 3ના: વાત ઊડવી (ચારે તરફ ચર્ચા વિસ્તરવી) વાત વાના ? વાત ઉડાવવી (ચારે તરફ ચર્ચા વિસ્તારવી) વાત 3 સેના : વાત ટાળી દેવી

Page #520

बात उलटना
૫૧૫
बात रहना
વાત ડદનાઃ વાત ઊલટવી (પોતાની પ્રતિજ્ઞાની વિરુદ્ધ આચરણ કરવું, બીજાની વાતની વિરુદ્ધ કંઈ કહેવું) વાત વા ની વા પદAI યા પૂર1: પ્રતિજ્ઞા કે વચન
પાળનાર વાત દના : કથનનું ખંડન કરવું, કોઈના બોલતી
વખતે વચ્ચે બોલવું વાત વાયા વિનાના વાતનું વતેસર કરવું | (રજનું ગજ કરવું) વાત ન કેંપના: વાત કાને પડવી (કોઈ વાત
સાંભળવામાં આવવી) વાત શી વાત મેં : વાતની વાતમાં (બહુ જલદી), વાત છે ગાંઠ મેં કાંપના : વાતને ગાંઠે બાંધવી
(કોઈ વાતને યત્નપૂર્વક યાદ રાખવી) વાતિ વાત્રી નાના : વાત ખાલી જવી (પ્રાર્થના કે
વચન નિષ્ફળ જવાં) વાત પુત્રના? વાત ખૂલવી (ભેદ ખૂલવો; રહસ્ય
પ્રકટ થવું). વાત વોરા : વાત ખોવી (શાખ બગાડવી). હતિ ઘોત્રના? વાત ખોલવી (ભેદ બતાવવો;
રહસ્ય પ્રકટ કરવું). વાત રત્નના : વાત ચાલવી (પ્રસંગ આવવો; ચર્ચા
છેડાવી). વાતિ નાના : વાત ચલાવવી (પ્રસંગ લાવવો;
ચર્ચા છેડાવવી) વાત નાના ? વાત જવી (શાખ જવી; વિશ્વાસ
જવો). સાત ટાનિના : વાત ટાળવી (કથન ન માનવું,
સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું કરવું) વાત સુહાના ? વાત દુહરાવવી (ઉલટાવીને
અશિષ્ટતાપૂર્વક જવાબ દેવો, પૂછેલી બાબત ફરી કહેવી) વાત ન માન : વાત ન આવવી (મોંમાંથી હરફ
ન નીકળવો) વાત રન : વાત કરવી (અભિમાનના કારણે ન
વાત પનઃ વાત પડવી (પ્રસંગ કે મોકો આવવો;
આદત પકડવી) વાત પર નાના: વાત પર જવું (કોઈના પર ભરોસો
મૂકવો) વાત પર વાત નિશાના? વાત પર વાત કાઢવી (એકવાતના જવાબમાં બીજી અને બીજી વાતના
જવાબમાં ત્રીજી વાત કહેવી) વાત પતંટના? વાત પલટવી (કહીને ફરી જવું) વાત પન્ને વઘના : વાત છેડે બાંધવી (વાતને યત્ન
પૂર્વક યાદ રાખવી) વાત પાના: વાત પામવી (વાતનું રહસ્ય સમજી જવું) વાત નાના: વાત પી જવી (બૂરી વાત સહન કરી
જવી). વાત પૂછના : વાત પૂછવી (શોધ-ખબર લેવી; આદર
કરવો, પરવા કરવી) વાત રજા : વાત ફેરવવી (વાત બદલવી) વાત ના ? વાત ફેલાઈ જવી (વાતની બધાંને
જાણ થઈ જવી) વાત કહના : વાત વધવી (ઝઘડો થવો; વિવાદ
થવો) વાત ઉડાન : વાત વધારવી (ઝઘડો કે વિવાદ
કરાવવો; મામલો લંબાવવો) વાત વતન: વાત બદલવી (કહેલી વાતની જગ્યાએ
એના વિરુદ્ધની વાત કહેવી) વાત મનના : વાત બનવી (પ્રયોજન સિદ્ધ થવું) વાત નાના: વાત બનાવવી (જૂઠું બોલવું; બહાનું
કાઢવું) વાત યા વાતૉ જૅમાના (લિસી ) : કોઈની
વાતમાં આવવું (કોઈની વાતને સાચી માનવી) વાત-વાત વાત વાતમાં (દરેક વાતમાં) વાત-વાત મેં વતિ નિવારના? વાતવાતમાં વાત
કાઢવી (દરેક વાતની ટીકા કરવી) વાત હી બાત : વાતચીત દરમ્યાન વાતો-હતિ : વાતો વાતોમાં વાત બિના : વાત બગડવી (કામ બગડવું) વાતિ વિના : વાત બગાડવી (કામ બગાડવું) વાત મારા : વાત મારી નાખવી (અસલી બાબત
છુપાવી અહીંતહીંની આડવાતો કરવી) વતિ પંદપર નાના ? વાત મોં પર લાવવી (ચર્ચા
કરવી) વાતિ : વાત રાખવી (વચન પૂરું કરવું; હઠ
કરવી) વાત ના? વાત રહેવી (પ્રતિષ્ઠા બની રહેવી; વચનનું પાલન થવું)
બોલવું)
વાત ન પૂછના : વાત ન પૂછવી (તુચ્છ સમજી
પરવા ન કરવી) કાત પક્ષના : વાત પકડવી (દલીલબાજી કરવી;
દોષ કાઢવો, નુક્તચીની કરવી) વાત પદના : વાત પચવી (કોઈને વાત ન
કહેવી) વાત પદના : વાત પતવી (સોદો પતી જવો; લેવાદેવાનો મામલો નક્કી થઈ જવો).

Page #521

बात लगना
વાત નાના : વાત લાગવી (વાત અપ્રિય કે ખરાબ માલૂમ થવી)
વાત હારના : વાત હારવી (પ્રતિજ્ઞા કરવી; વચન આપવું)
વાવે હાથ વા શ્વેત : ડાબા હાથનો ખેલ (બહુ સહેલી વાત)
વારર્ફે વાટ રના : બારે વાટ કરવું (છિન્નભિન્ન કરવું; નષ્ટ કરવું)
વાની વાત નિષ્ઠાનના : બાલની ખાલ કાઢવી (વ્યર્થમાં સૂક્ષ્મ આલોચના કરવી) વાત વિપટ્ટી હોના : વાળ ખીચડી થવા (વાળ અડધા પાક્યા થવા; બુઢાપો આવવો) વાન ધૂપ મેં પળના : વાળ તડકામાં પાકવા (વૃદ્ધ થઈને પણ બિનઅનુભવી હોવું)
વાત પાના : વાળ પાકવા (વાળ સફેદ થવા) વાત વરાવર ન સમાના : વાળ બરાબર ન સમજવા (બહુ તુચ્છ અને નગણ્ય સમજવું; કંઈ પરવા ન કરવી)
૫૧૬
વાત વાળા ન ારના : વાળ વાંકો ન કરવો (રજ હાનિ પણ ન પહોંચાડવી)
વાત વાળા ન હોના : વાળ વાંકો ન થવો (રજ હાનિ પણ ન પહોંચવી)
વાત-વાત વચના : વાળ-વાળ બચવું (હાનિ થવામાં થોડી કસર રહેવી; માંડ માંડ બચવું) વાતાર્ તા રહના : અલગ કે દૂર રાખવું; નિયમાનુસાર કામ ન કરવું વાનૂ ળી મીત : રેતીની દીવાલ (એવી વસ્તુ જે તરત નષ્ટ થઈ જાય)
વાવન તોને પાવ રત્તી : બાવન તોલા ને પા રતી (બિલકુલ બરાબર)
વાસી હી મેં વાત આના : વાસી કઢીમાં ઊભરો આવવો (બુઢાપામાં જુવાનીનો ઉમંગ આવવો) વાદો મેં મરના : બાહુમાં લપેટવું (ભેટવું) વિનતી શિરના : વીજળી પડવી (ઘોર વિપત્તિ આવવી)
બિના ટ્રામ ગુલામ વનાના : વગર પૈસે ગુલામ બનાવવું
વિના વેવી ના લોટા : તળિયા વિનાનો લોટો વિના સિર-પૈર જી વાતે જરના : મોં માથા વિનાની વાતો કરવી
વિલ્ભી ને તે મેં ઘંટી વાધના : બિલાડીના ગળે ઘંટડી બાંધવી
બીચ મેં જૂના : વચમાં કૂદી પડવું વીષ મેં પટ્ટના : વચ્ચે પડવું
बेसिर-पैर की बातें करना
વીચ રઘુના : વચ્ચે રાખવું
ત્રીસ હોના : વીસ થવાં (અપેક્ષિત રૂપમાં જ્યેષ્ઠ કે પુખ્ત થવું) શ્રીડ઼ા છાના : બીડું ઝડપવું
વીડ઼ા તેના : બીડું આપવું (કાર્ય કરવાનો ભાર સોંપવો) શ્રીસ બિલ્વે : નિશ્ચયપૂર્વક; પૂર્ણતઃ છુટ્ટાપે ી નાની : બુઢાપાની લાકડી બુદ્ધિ ચાને નાના : બુદ્ધિ ચરવા જવી બુદ્ધિ પર પત્થર યા વાવ્ર પડ્તા : બુદ્ધિ પર પથ્થર પડવો (અક્કલ બરાબર ન રહેવી) બુરા-મના હના : સારું-ખોટું કહેવું બુશ માનના : બૂરું લગાડવું વુનવુત્ત હોના : બુલબુલ થવું (થોડી વાતથી પણ અત્યંત પ્રસન્ન થવું)
ન્યૂ તા ન નળના : ગંધ પણ ન જવી (જરા પણ ખબર ન પડવી; ગુપ્તતા જાળવવી) છૂટી છાનના : ભાંગ પીવી
વ્યૂહા તોતા : ઘરડો પોપટ (ઘરડો માણસ જેની ભણવાવાંચવાની ઉંમર વીતી ગઈ હોય)
ઘેર ટાલના : મન લગાડી કામ ન કરવું વેડ઼ા ગર્ભ રના યા ફૂવાના : બેડો ગરક કરવો કે ડુબાડવો (કામ બગાડવું)
વેટ્ટા પર નાના : બેડો પાર કરવો (સંકટમાંથી મુક્તિ આપવી)
ઘેડ઼ા પાર હોના યા હ્તાના ઃ બેડો પાર થવો (સંકટમાંથી મુક્તિ મળવી)
શ્વેત ની તરદશાઁપના : ટોપલા-ટોપલી જેના લાકડામાંથી બને છે એવી વેલની જેમ કાંપવું (ડરથી થરથર કાંપવું)
શ્વેત છાના : નેતરની સોટીથી માર ખાવો હેતુી દાળના : મેળ કે ઢંગ વગરની (ઉટપટાંગ) વાત કરવી
ચેપર ની ડ઼ાના : પાંખ વિનાની વાચ ઉડાડવી (નિરાધાર વાત કરવી, વ્યર્થ વાત કરવી) એપેરી ા તોટા : તળિયા વિનાનો લોટો (ઢોચકા જેમ અસ્થિર કે ગબડતા વિચારનું) નેવાત ની વાત : વાત વિનાની વાત (વ્યર્થની વાત) એમાવ ી પડ઼ના : બેહદ કે બેશુમાર પિટાઈ થવી વેમોલ વિળના : વણમૂલે વેચાવું એમૌત મરના : વગર મોતે મરવું
વેલા વાત ના : લાગ વિનાની અલગ વાત કરવી (ચોખ્ખી વાત કહેવી)
વેર-પર ી બાતેં જરના : પગમાથા વિનાની (ઉટપટાંગ) વાતો કરવી

Page #522

बैर मोल लेना
૫૧૭
भृकुटि चढ़ना
વૈર મોત ના : વેર વહોરવું (શત્રુતા વેચાતી
લેવી). વોટ્ટ 8ાના: બોજ ઉઠાવવો વોફ તરતા : બોજ ઉતારવો વોટી-મોટી વાટના : શરીરના નાના નાના ટુકડા
કરી દેવા કોટી કોટી ના : અંગ અંગ ફડકવું વોતત પર તત્ર દ્વાન : બોટલ પર બોટલ
ઢીંચવી
बोरिया-बंधना समेटना या बाँधना या लेकर
નાના : બિસ્ત્રો બાંધવો વોરન મારવા : મહેણાં મારવાં વોન્નતી વંદ્ર ર સેના : બોલતી બંધ કરી દેવી વોત્તરી યંત્ર હોના : બોલતી બંધ થવી વોત્તવાના હોતા : બોલબાલા થવી વોત્રી વોન: બોલી બોલવી બ્રહી તરસાઈ : બ્રહ્મા ઊતરી આવે; ગમે તે
વ્યક્તિ સામે આવે તોપણ મંડ પૂરૂદના : ભંડો ફૂટવો (ભેદ ખૂલવો) મંડ ફ્રોડ્રના યા બંડાપોરના : ભંડો ફોડવો
(ભદ કે રહસ્ય પ્રકટ કરવું). માત મા : ભાગદોડ મચવી (નાસભાગ
થવી) માવાન થી નાના: પ્રભુને પ્રારા થઈ
જવું (મરી જવું) મીરથી પ્રયત્ન : ભગીરથ પ્રયત્ન (ભારે શ્રમનો
પ્રયત્ન) ભટ્ટી નાના: ભાડમાં જવું (નષ્ટ થવું મનવપના: ભણકારા વાગવો (અવાજ આવવો) મને થાત્ની નૈનાત કાર: ભરી થાળી પર લાત
મારવી (જામેલી રોજી છોડવી) મરપા ત્રિાવના : ભરપાઈ થવાની પહોંચ લખવી “પૂત સમાન : ભભૂત લગાવી સાધુ બનવું મરમ વુનના : ભરમ ખૂલવો (રહસ્ય બહાર
આવવું) મામ વાના: ભરમ ગુમાવવો (બઆબરૂ કરવું) માં વાના ય ા નાના: ભાગ ખાવી (નશામાં
હોનાર જેવી વાતો કરવી) મની માતા : ફાંસ મારવી (આડખીલી ઊભી
કરવી) મવા રેતા યા પના : લગ્નવેળા વરવધૂએ
સપ્તપદીના ફેરા ફરવા મારું-
રાવર્તાવના : ભાઈચારાનો વર્તાવ કરવો
માથે કર : ભાગ્યનો ફેર (દુર્ભાગ્યની વાત,
ભાગ્યનું ચક્કર) માથા મારા : ભાગ્યનું માર્યું (અભાગી) માઘ શુનના યા વિના ના નાના : નસીબ
ઊઘડવું માય ટન : ભાગ્ય ફૂટવું મા મેં યા હો : ભાગ્યમાં લખ્યું હોવું મા મેં ગાય: ભાડમાં જાય (ભટ્ટીમાં સ્વાહા થાય) બારૈના : ભાડમાં ઝીંકવું (નષ્ટ કરવું; ચૂલામાં
નાખવું) બાન્દ્રઃ ભાડાનું ટેટુ (ભાડે લીધેલ આદમી) માત વાના : ભાત ખાવી (નાતીલા સાથે ભોજન
કરવું). માત સેના: ભાત ખવરાવવો (નાતીલાને જમાડવા) મનમતી પિટારા : ભાનમતીનો પટારો
(જાદુગરણીની પેટી, નકામી ચીજોનો સંગ્રહ) બાર ઝાના વા નેતા : ભાર ઉપાડવો (જવાબદારી
લેવી) માર તનના : ભાર ઉતરવો (કામ પૂરું થવું) ભાર તારના : ભાર ઉતારવો (જવાબદારી બીજાને
સોંપી બોજથી હલકા થવું) માર સેના : ભાર દેવો भिड़ के छत्ते को छेड़ना या भिड़ के छत्ते में हाथ
રેતા : ભમરીના મધપૂડામાં હાથ નાખવો બીજ વિત્ની : ભીંજાયેલી બિલ્લી ભય આદિને
કારણે નમ્ર અને દીન બનેલીવ્યિક્તિ ભીતર વદિ ક વરના : અંદર બહાર એક કરવું (જલદી જલદી અંદરથી બહાર અને બહારથી
અંદર જવું) ભીતર ભીતર : અંદર ને અંદર (મનને મન;
મનોમન) બીક છે હાથી : ભીમનો હાથી (ગયા પછી પાછો
ન ફરનાર) મૂત તરના : ભૂત ઊતરવું (પ્રચંડ ક્રોધનું શમી જવું) બૂત પક્ષવાન : ભૂતનો માલમલીદો (ભ્રમવશ દેખાતો પદાર્થ, સરળતાથી મળેલું ધન જે શીધ્રા નાશ પામે) ભૂત ચઢનારા સવાર હોના: ભૂત વળગ્યું હોય એવું
(ગુસ્સામાં પાગલ જેવા થઈ જવું) ભૂની મૉજ ન હોતા : ભૂજેલી ભાંગ (પણ) ન હોવી (ઘરમાં ખાદ્યસામગ્રી પણ પૂરી ન હોવી ને ઘમંડનો પાર નહિ) ભૂમિના વધના : ભૂમિકા બાંધવી મૃદિ ઘના : ભૂકુટિ ચડવી

Page #523

भृकुटि चढ़ाना
૫૧૮
मन बढ़ाना પૃટ રહાની : ભૂકુટિ ખેંચાવી
બનાવ ના ? મજાક ઉડાડવી (ઉપહાસ કરવો) પૃદી તન નાના : ભૂકુટિ ખેંચાવી
નતિ મારી નાના: મતિ મારી જવી (બુદ્ધિનો નાશ મે વના જોવા (શિસી વો) : ઘેટું બનાવી લેવું થવો) (અનુસરનાર બનાવવું; વશમાં લેવું)
મતર્ષિ ના : મતલબ સરે એમ કરવું મેશ વાત્ર નેં પેડિયા : ઘેટાની ચામડીમાં વરુ મન્થા ટેવના : માથું નમાવવું (નમવું) “સ છે મને વીર વનાના : ભેંસ આગળ બીન મન મટના: મન અટકવું (કોઈ સાથે પ્રેમ થવો) બજાવવું
મન ફાવાડા-ફા સા ના મન ઊડ્યા કરતું મોરા નાના : ભોગ લગાવવો (નૈવેદ્ય ચઢાવવું) રહેવું (મન કાબૂમાં ન રહેવું). મૌદ રદ્ધના : ભવાં ચઢવાં (ક્રોધ આવવો). મન વેવ્યા ના મન પોચું કરવું સાહસ છોડવું; મૌદ વાના થાટે વરના : ભૂકુટિ વાંકી કરવી દિલ નાનું કરવું) (ક્રોધ કરવો)
મન વશરા : મન કરવું (ઇચ્છા થવી) મૌદંતર નાના: ભ્રકુટિ તણાઈ જવી (ક્રોધ આવવો) મન ચોર: મનનું ચોર (મનમાં છુપાયેલ દુર્ભાય) નિન મારનાઃ દૂર મજલ કરવી (ભારે મોટું કામ મન 1 મૈત્રા : મનનું મેલું (ખોટું; કપટી, ધૂર્ત; કરવું મુશ્કેલી પાર કરવી)
| દગાબાજ). મંત્ર રત્નના : મંત્ર ચાલવો (યુક્તિ સફળ થવી) મન મા નિશાનના : મનમાં ભરાયેલ દુઃખ મંત્રા : મંત્ર આપવો (શિષ્ય બનાવવો; પરામર્શ દ્વષ ક્રોધ વગેરે કાઢવા આપવો)
મન વશ મન હી રહેના: મનની ઇચ્છા મનમાં જ મંત્ર મારા : મંત્ર મારવો (જાદુ કરવું; મોહિત રહી જવા કરવું)
મન મરન મન હી મેં ના ? મનના ઓરતા પવનન નના: માખણ લગાડવું (ખુશામત મનમાં જ રહી જવા કરવી)
મન નવ વા મન નÇ વાના : મનના मक्खी की तरह निकाल देना या निकाल फेंकना લાડુ ખાવા (કાલ્પનિક આનંદ લેવો) : માખીની જેમ કાઢીને ફેંકી દેવું (કોઈને કોઈ મન હોના: મન ખાટું થવું (વૈરાગ્ય આવવો; કામમાંથી બિલકુલ અલગ કરી દેવો)
ધૃણા થવી). નવી નિરાત્રિના : માખી ગણી જવી (જાણી બૂઝી મન વિના : મન ખીલવું (ખૂબ હર્ષ થવો) કોઈ એવું અયોગ્ય કાર્ય કરવું જેના કારણે પાછળ મન ઉપરના મન પડવું (ઉદાસ ખનું) નુકસાન થાય)
મન રનના : મન: વિરલી માના : માખી મારવી (બેકાર રહેવું) મન ગુરાના: મન ચોરાવું (પ્રેમનું આકર્ષણ ઉત્પન્ન મક્ષ સ્થાને રક્ષવ: માખીની જગ્યાએ માખી થવું; મુગ્ધ થવું). | (જેવાની સામે તેવાની નકલ)
મન છોટા રા: મને સંકુચિત કરવું (નિરુત્સાહ મન વાના થા ઘાટના : મગજ ખાવું (બોલ કે નિરાશ થવું) બોલ કે પૂછપૂછ કરી તંગ કરવું)
મન ન »ના : મન તપી ઉઠવું (ક્રોધ થવો) મગ પચ્ચી ના મગજમારી કરવી (માથાઝીક મન ટાટોત્રના : મન તપાસવું (મનનો તાગ લેવો) કરવી).
મન ફૂટના : મન તૂટવું (હતાશ થવું; સાહસ છૂટી મામ મજૂ: મગરનાં આંસુ (દેખાવ જવું). ખાતરનો શોક કે સહાનુભૂતિ).
મન ડોનના : મન વિચલિત થવું ના ાના વા કૂટના : મજા લૂટંવી (સુખ મન સેના: મન દેવું (મન જોડવું) ભોગવવું; આનંદ કરવો)
મન દ ગાના (વિકસી રે): મન ફાટવું (પ્રીતિ ન માજિવારા ક્ષરના: મજા ચૂરેચૂરા થવી (મજા રહેવીવિરક્તિ થવી; અરુચિ થવી) બગડવી; આનંદ નષ્ટ થવો)
મન વિના: મન ફરવું કે બદલાવું (વિરક્તિ થવી; મા ઘઉંના: મજા ચાખવી (આનંદ લેવો; દંડ પ્રીતિ ન રહેવી) ભોગવવો)
મન વના: મન વધવું (ઉત્સાહિત થવું) પત્તા રવાના : મજા ચખાડવી (કર્યાનું ફળ મન વાના: મન વધારવું (ઉત્સાહિત કરવું; ઉમંગ ચખાડવું; ગુના બદલ સજા કરવી)
વધારવો)

Page #524

मन बाग बाग होना
મન વાળ વાળ હોના : મન ખૂબ પ્રસન્ન થવું મન ભરના : મન ભરવું (તૃપ્તિ થવી; સમાધાન થવું)
મન મારી દોના ઃ મન ભારે હોવું (મન ઉદાસ હોવું; અંતસ્થાપથી પીડિત હોવું)
મન મોક્ષ ન રહે ખાના : જીવ બાળીને રહી જવું (અત્યંત માનસિક વેદના થવી)
મન માનના : મન માનવું (અચ્છું લાગવું; સંતોષ થવો; પ્રેમ થવો; પસંદ પડવું)
મનમાની જરના : મનમાની કરવી (પોતાની ઇચ્છા
મુજબ વ્યવહાર કરવો)
મનમાની ધરત્નાની ના : જે ઇચ્છા હોય તે મુજબ કરવું; સ્વેચ્છાચારી થવું મન મારના : મન મારવું (મનને વશમાં લેવું) મન માર રહ્ નાના : મન મારીને રહી જવું મન મિત્તના : મન મળવું મન મેં આના : મનમાં આવવું મન મેં ગડ઼ના : મનમાં પેસી જવું (પસંદ આવવું; પ્રિય લાગવું)
મન મેં ઘર ના : મનમાં વાસ કરવો (મનમાં સ્થાન બનાવવું)
મન મેં ચોર હોના : મનમાં ચોર હોવો (મનમાં કંઈ દગો કે પ્રપંચ હોવો)
મન મેં ના જરના યા ાના : કોઈના મનમાં વાત સારી રીતે બેસવી કે બેસાડવી
મન મેં ઘમના : મનમાં વસવું (પસંદ આવવું; પ્રિય લાગવું)
મન મેં હૈના : મનમાં બેસવું (પસંદ આવવું) મન મેં બૈત હોના : મનમાં મેલ હોવો (મનમાં બુરાઈ દુર્ભાવ વેર આદિ હોવાં) મન મેં ર૯ના : મનમાં રાખવું (ગુપ્ત રાખવું; સ્મરણ રાખવું)
મન મૈલા વારના : મન મેલું કરવું (ચિત્તમાં દુર્ભાવ પેદા કરવો)
મન મૈા હોના : મન મેલું હોવું (દુ:ખી હોવું; દુર્ભાવવાળું હોવું)
મન મોટા વરના : મન મોટું કરવું
મન મોત તેના ઃ મન ખરીદી લેવું (હૃદય મુગ્ધ કરી
:
લેવું) મન રહના : મન રાખવું મન હ્તાના : મન જોડવું
મન સ્નેના : મન લેવું (મનની વાત જાણવી) મન સે ઉતરના : મનથી ઊતરી જવું મન દૂરના : મન હરવું
૫૧૯
माथा ठनकना
મન હૈરા યના : મન લીલું કરવું (ચિત્ત પ્રસન્ન કરવું)
મર્ મિટના : મરી જવું
મને જો ભી છુટ્ટી ન હોના : મરવાની પણ ફુરસદ ન હોવી
મરમ્મત ના : મરામત કરવી (પીટવું; ધોલાઈ કરવી)
મળે જો મારના : મરેલાને મારવું મલ્હાર ગાના : મલ્હાર ગાવો (બહુ પ્રસન્ન થઈને કંઈ કહેવું)
મશાન તેર હૂઁજના : મશાલ લઈને શોધવું મસે ભીના : મૂછો નીકળવાની શરૂઆત થવી (જુવાનીનો આરંભ થવો)
મસાન નાના યા સાધના : મશાણ જગાડવું (તંત્રની સિદ્ધિ માટે શ્મશાનમાં મડદામાં ચેતન લાવવું) મસ્તળ ઘી જરના : માથું ઊંચકવું મસ્ત ફાળાના : માથું નમાવવું મસ્તર નીચા અના : માથુ નીચું કરવું મસ્ત પર હાથ હોના : મસ્તકે હાથ હોવો મસ્તી ફાડ઼ના : મસ્તી કરવી (ઘમંડ કે એંટ દૂર થવી) મસ્તી ફ્લાડુના : મસ્તી ઝારવી (ઘમંડ કે એંટ દૂર કરવી)
મસ્તી મારના : મસ્તી મારવી (મોજ ઉડાડવી) મહાભારત મચના : મહાભારત મચવું (ખૂબ લડાઈઝઘડા થવા)
મહાભારત મળ્યાના મહાભારત મચાવવું (ખૂબ લડાઈઝઘડા કરાવવા)
માઁગ ઉનના : સેંથીનું સિંદૂર ભૂંસાવું (વૈધવ્ય આવવું) માઁગ જા સિન્દૂર મિટાના : સેંથીનું સિંદૂર મિટાવવું (વિધવા બનાવવી)
માઁન-જોલ તે સુછી રહના : સેંથી ને કૂખ બંનેથી સુખી રહેવું (સ્ત્રીઓનું સૌભાગ્યવતી તથા સંતાનવતી રહેવું)
માઁગ પારના : સેંથી પાડવી
માળ મેં સિન્દૂર વહના : સેંથીમાં સિંદૂર ચઢવું મારૂં ના નાત : માઈનો લાલ
માત હાના : માત ખાવું કે થવું (પરાજિત થવું; હારવું)
માત વાતના યા તેના : માત કરવું (હરાવવું) માથા પિત્તના : માથું ઘસવું (ખુશામત કરવી) માથા ટેના : માથુ ટેકવવું (ભૂમિ સાથે મસ્તક જોડી પ્રણામ કરવા, આત્મ સમર્પણ કરવું) માથા નળના : માથું ઠણકવું (કોઈ દુર્ઘટનાની આશંકા થવી)

Page #525

माथा ठोंकना
૫૨૦
मुँह की बात छीनना
માથા વન : માથું ઠોકવું માથાપત્રી રન : મગજમારી કરવી માથા ઉપના : માથું ફરવું મથા મરતા : માથું મારવું માથા નાના: માથું રગડવું મથા સિવોના : માથું તંગ કરવું કે સંકડાવવું માથે વા તિરા, માથે સ્ત્રી : લલાટે લખ્યું
(ભાગ્યની વાત) માથે ના યા ધરના : માથે ચઢાવવું માથેઢીલા હોના: (કોઈ વાતનો) કોઈના નામનો
ટેકો હોવો; ખાસ પ્રકારથી કોઈનો જુમ્મો હોવો માથે પર વાત પના : આકૃતિથી ક્રોધ દુ:ખ કે
તિથી કોંધ દ:ખ કે અસંતોષ આદિ પ્રગટ થયાં માન રઉના : માન રાખવું ગામના રહ્યા- જના: મામલો સમાપ્ત કરવો માથા નોન : માયા જોડવી માથા નવના : માયા રચવી માર રન : માર ખાવો મા-માક્ષર રમી ૩યે રેતા : મારી મારી
ચામડી ઉતારી દેવી મા-મારા પિતા: માર્યા માર્યા ફરવું મર્વે: માર્કનું ઉલ્લેખનીય; મહત્ત્વપૂર્ણ) ના વા ફા યા વૉટ: માર્ગનું રોડું કે કાંટો મા ગોદના યા મા રેવના : રાહ જોવી માત્ર જ્ઞાન : માલ ઉડાવવો માના કપના : માળા જપવી માના હરના : માળા ફેરવવી માન આસમાન પર હોના : મિજાજ આસમાને
હોવો fમજ્ઞાન નરમ હોના : મિજાજ ગરમ હોવો fમજ્ઞાન કંતાવારીવારના : મિજાજ ઠંડો કરવો fમાન લિવાના : મિજાજ દેખાડવો મિના મિત્રના : મિજાજ ન મળવો (ઘમંડના
માર્યા કોઈ સાથે વાત ન કરવી) મિત્તાન પાન : મિજાજ પામવો (સ્વભાવથી
પરિચિત થવું). fમજ્ઞાન પૂછના : મિજાજ પૂછવો (તબિયતના હાલ
પૂછવા) fમાન મેં માના મિજાજમાં આવવું (મનમાં
આવવું; ધ્યાનમાં આવવું; ઘમંડ કરવો) fમલ્ટીના : લાશ લઈ જવી, જનાજો નીકળવો fમી સરના યામિ મેં મિત્રાના : નષ્ટ કરવું;
બરબાદ કરવું fમ સાપુતા : માટીનું પૂતળું
fમી નૌતા: માટીનો લોંદો મિટ્ટી છે મા : માટીનો માધવ (મૂર્ખ) મિટ્ટી છે મોત : માટીના મૂલે (ખૂબ સસ્તું) fમી વરદ વારના : મિટ્ટી ખરાબ કરવી (દુર્દશા
કરવી). fમ છુ0 સોના હોરા માટીને અડતાં એ સોનું
થઈ જવી fમી દિક્ષાને નાના : કોઈ સમુચિત અંત્યેષ્ટિ
વિધિ થવી fમડાનના: ધૂળ વાળવી (કોઈના દોષ છુપાવવા) મિસેના: માટી પૂરવી (લાશને ખાડામાં દફનાવી
માટી પૂરવી). fમ પત્ની ના : ખૂબ પરેશાન કરવું; ખરાબ
હાલત કરવી fી પત્ની દોરા : ખૂબ પરેશાન થવું; ખરાબ
હાલત થવી મિટ્ટી પાર નIા : ઉચિત અંત્યેષ્ટિક્રિયા કરવી મિ મેં મિત્રના : માટીમાં મળવું (નષ્ટ થવું) મિટ્ટી જે મિત્રાના : માટીમાં મેળવવું (નષ્ટ કરવું) મિતી ત: છૂપી સંતલસ કે મળતિયાપણું મીઠી છુરી : મીઠી છૂરી મીન-એર નિશાનના : દોષ કાઢવો મીત્ર વે પત્થર: માઈલનો પથ્થર માર્ગનું અંતર;
સંકેતના પથ્થર). મંદ-મંથરે: ભરભાંખળું થયે દમન (રાણી ) મોંએ આવવું (માંથી ઉદંડ | ઉત્તરો આપવા). મંદનાના ના મોં ઊજળું હોવું (પ્રતિષ્ઠા વધવી)
: ભરભાંખળું થયે; વહેલી સવારે મંદ તરના : માં ઊતરી જવું મુદ વ વધ્યા : મોનું કારક (વાત ગુપ્ત ન રાખી
શકે એવી વ્યક્તિ) મંદ લા : મોનું સખત (કઠોર કે ઉદંડ વાતો
કરનારી વ્યક્તિ) મુંદ વ ર : મોનો કોળિયો પંદ છે રિના યા મીરા : મોંનું મીઠું મંદ પ ર છીનના : મોંનો કોળિયો છીનવી લેવો મંદ - ગાન : મોંનો રંગ ઊડી જવો મંદ વ7િ રન : મોં કાળું કરવું મુંદ ના હોવા : મોં કાળું થવું મંદ વાન : મોં ખાવું (પરાજિત થવું; હારવું) મંદી વાત છીનના : મોની વાત છીનવી લેવી (જે વાક પહેલાં રોઈ કહેવા માગતું હોય એ જ વાત એની પહેલાં બીજી વ્યક્તિએ કહી જવી)

Page #526

मुँह की मक्खी न.
મુહ જી મસ્દી ન ઙડ઼ા મના : મોં પરની માખ પણ ન ઉડાડી શકવી
મુહ જી રોટી છીનના : મોંની રોટી ઝૂંટવી લેવી મુહ ી તાતી રહના : મોંની લાલી રાખવી મુદ્દ હિન અના યા હિતના : મોં ખીલી ઊઠવું મુહ ધુનના : મોં ખૂલવું મઁહ હોનના : મોં ખોલવું
મુહ ગિરના : મોં પડી જવું (નિરાશ અપ્રસન્ન કે ઉદાસ થવું)
મુદ્દે ચટ્ટાના (વિસી વો) : મોં ચઢાવવું મુહ વનાના : મોં ચલાવવું મુહ ઘાટના : મોં ચાટવું
મુહ વિટ્ટાના : મોં ચીડવવું (મુખાકૃતિ આદિની નકલ કરવી)
મુહ સુરાના યા છિપાના : મોં છુપાવવું મુહ ઘૂમના : મોં ચૂમવું
મુહ જૂના : મોં સ્પર્શવું (હૃદયથી નહિ; કેવળ ઉપરના મનથી કહેવું, દેખાડાનો વ્યવહાર કરવો) મુહ પહર હોના : મોં ઝેર થવું (મોં ઘણું કડવું થવું) મુંહ ખૂદા યના : મોં જૂઠું કરવું (થોડુંક ખાવું) મુહ ખૂન રાના : મોં જૂઠું કરાવવું (ચખાડવું; થોડુંક ખવરાવવું)
મુહૈં નોહના : મોં જોવું (કૃપાની આકાંક્ષા કરવી; આશાભરી દૃષ્ટિથી કોઈની સામે તાકવું) મુંહ ધ્રુસ્તમત્તા : મોં બળવું (મોમાં આગ લગાડવી) મુહ તા આના : મોં સુધી આવવું મુદ્દે તાજના : મોં તાકવું
મુહ તાતે રદ્દ નાના : મોં તાકતા રહી જવું मुँह ફેો : મોં તો જુઓ મુહ તોડુ ખવાવ તેના : મોં જવાબ દેવો
તોડ (જડબાતોડ)
મુહ તોવડ઼ા-માં નટ નાના : મોં તોબડા જેવું લટકી જવું
મઁહ વિહારૂં : મોં દેખણું (નવી વહુનું મોં જોવાની રીત કે ત્યારે તેને અપાતું ધન) મુદ્દ વિદ્યાના : મોં દેખાડવું મુદ્દે રેલર ૩૦ના : મોં જોઈને ઊઠવું મુહ વેલર નીના : મોં જોઈને જીવવું મુંહ વેલતે-તે તે રહે નાના : મોં દેખતાં દેખતાં રહી જવું
મુહ વેવાર ચીડ઼ા તેના : મોં જોઈ (પાનનું) બીડું આપવું મુદ તેલના : મોં જોવું
મુહૈં તેરી વાત : માંદેખી વાત (આંખોદેખી વાત)
પર૧
मुँह फेरकर चला.
મુ, તેલ્વે ની પ્રીતિ યા પ્રેમ યા મુહબ્બત : મોં જોયાની મહોબત (દેખાડવાનો પ્રેમ)
મુદ્દે ધૂમાઁ હોના : મોં ધૂણી થવું (બહુ ઉદાસ કે દુ:ખી હોવું)
મુહ ઘોના યા થો રવના : મોં ધોવું
મેંદુ નિરુત્ત્ત આના : મોં નીકળી આવવું (બીમારી કમજોરી કે શરમથી ચહેરો ઊતરી જવો) મુહ પાડુના : મોં પકડવું
મુહ પર જદના યા મુદ્દે પર વાત હના : મોં પર વાત કહી દેવી
મુંહ પર
તિદ્ય તાના : મોં પર કાજળ લાગવી મુહ પર નાના : મોં પર જવું (કોઈની અદબ રાખવી) ખુદ પર કાડુ-મૌષ્ઠિર નાના : મોં પર ઝાડુ ફરી જવું (ખૂબ ખિન્ન થઈ જવું)
मुँह पर ताला डालना या लगाना या जड़ना : મોંએ તાળું લગાડવું
મુદ્દ પર તાના પડ઼ના યા ાળના યા હોના : મોં પર તાળું લાગવું મુદ્દ પર શૂળના : મોં પર થૂંકવું
મુંદ પર મવિશ્વયાઁ મિનળના : મોં પર માખો બણબણવી
મુદ્દ પર મુહર યા મોહર નાના : મોં પર મહોર લાગવી
મુદ્દ પર મુદત યા મોહર નાના : મોં પર મહોર લગાડવી
મુહ પાના : મોં પરખાવવું (કહેવું કે બોસવું) મુહ પર વાયા ડ઼ાના : મોં પર હવાઈઓ ઉડાડવી (લજ્જા કે ભય આદિથી મોં પીળું કે સફેદ થઈ જવું)
મુંદુ પર હાથ ર૯ના : મોં પર હાથ રાખવો (પોતાની જાતને સામી વ્યક્તિ સાથે બોલવાથી રોકવી) મુદ્ઘ પીતા પટ્ટના યા હોના : મોં પીળું પડવું મુહ-પેટ ચતના : મોં ને પેટ બંને સાથે ચાલવાં
(ઊલટી ને ઝાડા એકસાથે થવાં)
મુદુ જ હોના : મોં ધોળું ફગ થવું (લજ્જા કે ભયથી મો પીળું પડી જવું)
મુહ ાકૃત ના : મોં ફાડીને કહેવું મુહ રિના યા રિ નાના : મોં ફરી જવું મુખ્ય પુત્તાવાર ચૈતના યા ાઁદ્દે પુત્તાના : મોં ફુલાવીને બેસવું મુહ પૂનના : મોં ફૂલવું મુદ્દ ના : મોં ફેરવવું
मुँह फेरकर चला जाना या मुँह फेर लेना : मों ફેરવી લેવું

Page #527

मुँह फैलाना
૫૨ ૨
मुकदमा खड़ा करना મુંદ જિલ્લાના : માં ફેલાવવું (વધુ લેવાની ઈચ્છા મેં રેં ન મ ફોન : મોમાં લગામ ન હોવી કરવી)
મુંહ કોના: મોં મરડવું પંદ વંદ્ર #ર નેતા : મોં બંધ કરી લેવું
મંદ રઉના : મોં રાખવું મંદ વંદ્ર ક્ષરના ર તેના : મોં બંધ કરી દેવું મંત્રાઉના : માં લખવું (આજ્ઞાની પ્રતીક્ષા કરવી; પંદ વંદુ નાના : મોં બંધ થઈ જવું
કૃપાની આકાંક્ષા કરવી) મંદ વિનાના : મોં બનાવવું (મોં બગાડવું). મંદીન: માછે ચઢી વાગવું (ઢીઠ થવું; દલીલ વાંધર વૈદના : માં બાંધીને બેસવું
બાજી કરવી; અવિનય કરવો) મંદ વીના : મોં બગાસુ લેવા) પહોળું કરવું પંદનના: મોઢે ચડાવવું (ઉદંડ અવિનયી કે ઢીઠ મંદ વિદુના : મોં બગાડવું
બનવું). Íદ વિના : મોં બગાડવું
મંદ નંદના યા નટ નાના: મોં લટકવું (ઉદાસ મેંદવિવાના : મોં વચકાવવું
શરમિંદા કે નારાજ થવું) દ પરના : માં ભરવું (લાંચ આપવી)
પંદ નદીના : માં લટકાવવું (ઉદાસ કે શરમિંદા મુંદર પાના: માં ભરી પામવું (સારો એવો દંડ કે નારાજ થઈ જવું)
થવો, પોતાનાં કુકર્મોની સજા મળવી) મુંદ નટવેર પ ના : મોં ઢાંકી પડ્યા રહેવું શૃંદ વોત્રના યા વાત વેદના : માં ભરીને (દુઃખ કે રોષમાં મોં ઢાંકી પડ્યા રહેવું) બોલવું (પ્રેમપૂર્વક વાતચીત કરવી)
મુંદતાત્ર તા: મોં લાલ કરવું (તમાચો મારી માં | મનના: માં મસળવું (દંડ દેવો)
| લાલ કરવું). - મન પાના: મોંમાંગ્યું ફળ મેળવવું મંદતાત્ર ના મોં લાલ થવું (ક્રોધથી ચહેરો લાલ મંદ-મ પાનાં : મોંમાગી ઈચ્છા પૂરી થઈ જવો) થવી
મંત્રેલર રદ ગાય નૌટનાના થા નાના : મોં દિ માન : મોં મારવું (પશુ આદિએ કોઈ ચીજ લઈને રહી જવું (લજ્જિત થઈ ચુપ થઈ જવું). પર મો લગાડવું; ખાવું)
પદ સંભાત્રના યા માત્ર વર્તે શહના : મોં મુંદ મer Rાન : મોં મીઠું કરાવવું
સંભાળી વાતો કરવી મંદ મેં મા નજના : મોંમાં આગ લગાડવી મુંદસિવોના મોંથી અરુચિ અસંતોષ કે નારાજગી દમેં માન : મોંમાં આવવું
પ્રગટ કરવી મંદ પૅરાત્રિ પુતના વા નાના મોં ઉપર મેશ ઈંદ સિતના: મોંએ સીલ કરવું ન બોલવું, ચુપ ચોપડવી
રહેવું) મુંદ રાત્રિ પોતાના વા નાના : મોં ઉપર ૮ થી દોરા : મોં સીધું હોવું મેશ ચોપડાવવી
પંહ સીના : મોં સીવવું દ શા પના : મોંમાં કીડા પડવા મેંદસૂઉના : મોં સૂકાવું મેંદપૂન થી દૂ નાના: મોં લોહીવાળું થવું મંદ સે વોચી-પવો નિશાનના મોંથી કાચીપાકી મંદ મેં નવીન યા ગમન ના : મોંમાં જીભ ન (ગાળ) કાઢવી હોવી
મેંદરે તૂધ નૂમાના: મોંથી દૂધની વાસ આવવી મંદ પર તાત્રા પના યા તા : મોં પર તાળું (બાળક અણસમજુ કે નાદાન હોવું) લાગવું
મંદ તે નિશ્વિનના : માંથી નીકળેલું Hદ મેં તિન જોના: મોંમાં તરણું લેવું મંદ સે નિર્વત્રિના : મોંથી કાઢવું (કહેવું). મેંદY રહી ગયા હોવા : મોં દહીં જમાવ્યું હોવું Íદ ના : મોંમાંથી ફૂલ ઝરવાં (ચુપચાપ રહેવું, કંઈ ન બોલવું)
મેં તે વાત છીનના : મોંએથી વાત પડાવી લેવી મંદ પના : મોંમાં પડવું
મુંદસે નાના: મોંએ લગાડવું (પીવા માટે હોઠો મંદ પાની ભરમાર : મોંમાં પાણી ભરાવું સુધી લાવવું) મંદ લોનના : મોંમાં બોલવું
મંદ સે ના ટપના : મોંથી લાળ ટપકવી મૈ જૈ વિશ્વ fમનના : મોં પર માખીઓ મંદ સે ના ૩જાનન : મોંથી માણેક ઓકવાં બણબણવી
મુંદ યાદ રોના : મોં કાળું શાહી થવું મંદ મેં ચોદી નાના: મોં પર શાહી લગાવવી મુદ્રની હા ના : મુકદમો ખડો કરવો

Page #528

मुकदमा चलना
૫૨૩
यश मानना
મુશરા ઘનના : મુકદમો ચાલવો મુદ્રમાં સૌ સુપુર્વ રજા : મુકદમાને ફેંસલા
માટે સેશન્સ જજ પાસે મોકલવા મુદ્રમાં નાના : મુકદમો લડવો
દર બનવાના : નસીબ અજમાવવું મુદ્ર યમના : નસીબ ચમકવું
ધિને પર માના યા જના: મુકાબલા પર આવવું મુવમ વોલના : મુકામ બોલવો (પડાવ નાખવા
નો વંલી ૨ના : મોરચા બંધી કરવી મોર્ચા વધતા : મોરચો બાંધવો નોન વેરના : મૂલ્ય કરવું મોત્ર-તોત્ર ના : મૂલ્ય અને વજન કરવાં મોત વિના : વશમાં હોવું મોત નૈના : વશમાં કરવું; મોહિત કરવું મોદની ફન્નિના : મોહિની નાખવી મોદના નાના : મોહિની લાગવી મોદરા નૈના : મુકાબલો કરવો ના તેના વા તાવના : મોકો આપવો કે તાકવો મૌલા તેના : મોકો દેવો પ્રૌપના : મોકો કે સમય આવવો (જરૂર લાગવી) ના પાના : મોકો મેળવવો ના મિત્રના : મોકો મળવો માં હાથ નાના : મોકો હાથમાં આવવો ના હાથ રે કાને સેના : મોકો હાથમાંથી જવા
'કહેવું)
મુવીરતાના મુક્કો ચલાવવો (મુક્કાથી મારવું) મુ ૩wવન રન : મોં ઊજળું કરવું મુI ફાતના: કપટબાજીમાં કે ભ્રમમાં નાખવું મુ ગરમ કરવા : મુઠ્ઠી ગરમ કરવી મુઠ્ઠી મેં મારા યાદના યા હોવા : મુઠ્ઠીમાં હોવું મુર્તી મેં રન : મુઠ્ઠીમાં કરવું (વશમાં લેવું) મુ મેં દોરા : મુઠ્ઠીમાં હોવું (વશમાં હોવું) મુપર રોરિયોં તોડૂના : મફતના રોટલા ખાવા મુપત જૈ : મફતમાં મુદ્દા વરના: મડદું કરવું (મારી-મારી બેકાર કરી
દેવો
શર્ત વગર સેના: મડદાથી શરત બાંધી સૂવું (ખૂબ વધારે અને ઘેરી ઊંઘે ઊંઘવું) મુરાદ પૂરો ના ? મુરાદ પૂરી કરવી મુરા પૂર હોના : મુરાદ પૂરી થવી મુદ્રની છાના : ઉદાસીનતા છવાવી (ભય કે ઘેરી
ચિંતા હોવી) મુત્રાશાત વર્ષના : મુલાકાત કરાવવી મુ સા : બે હાથો અવળા કરી પીઠે બાંધવા મુસીબત ! માર : મુસીબતનું માર્યું (અભાગી) મુસીબત કે દ્વિર: મુસીબતના દહાડા મૂછ નીવી હોના : મૂછ નીચી થવી મૃત્યુ થાશનના મૃત્યુની ઘડીઓ ગણવી પૈવાન છોડનાં : મેદાન છોડવું મોતિયો રે મૅદ મરના: મોતીથી મોં ભરી દેવું મોતી વિના : મોચી પરોવવાં મોતી વીંથના : મોતી વીંધવું મોની મરિયમ : મીણની ઢીંગલી (અતિ કોમળ
અને સુકુમાર સ્ત્રી). મીન વ ના હોવા : મીણનું નાક હોવું (શીવ્રતા
અને સરળતાથી વિચાર બદલી શકે એવું હોવું) ભોમિયા વિના : નકલી શિલાજિત કાઢી
નાખવું (દૂસ કાઢવી; ખૂબ પીટવું) મો બતા: મોરચો જીતવો
ન માના : મોજ આવવી મૌન ઇના : મોજ પડવી મૌન ના : મોજ ઉડાવવી
ગ કારના : મોજ મારવી મૌન મેં માન : મોજમાં આવવું મૌત વ રવાના ઘટના : મોતનાં બારણાં
ઠોકવા મૌત : શિર પર હેનના : મોત માથે ખેલવું નૌત વે પાદિતારના : મોતને ઘાટ ઉતારવું નૌત ત્રિ પૂરે વરના : મોતના દિવસ પૂરા કરવા પર જે કંદમેં નાના : મોતના મોંમાં જવું પૌત તે Íદ નિવિન મન : મોતના મોંમાંથી
નીકળી આવવું मौत के मुंह से खींच लेना या निकाल लेना :
મોતના મોંમાંથી નીકળી લેવું નૌત તે નર નાના : મોત સામે લડીને પાછા
આવવું મૌન પા પા થR #રના : મૌન ધારણ કરવું નૌન સાધના થા તૈના : મૌન લેવું થાન યાદ રોના : મ્યાનમાંથી બહાર હોવું (અત્યંત ગુસ્સે હોવું) કામ મેનન : યમ નગરીમાં મોકલવું યમપુર વાદ નાપના : યમનગરીની રાહ જોવી યમપુર પÉવાના : યમનગરી પહોંચાડવું યશ માના : યશ કમાવો યશ ના : યશ ગાવો થા માનના : યશ માનવો

Page #529

याद करोगे
પ૨૪
रसातल पहुँचाना.
ય વર : યાદ કરશો મારી કાંડના : યારી (મૈત્રી) ગૂંથવી યુવા નડાના : યુક્તિ લડાવવી યુવા-યુગ : યુ-યુગ યુગ-યુગાન્તર : યુગ-યુગાન્તરથી યુદ્ધ ના : યુદ્ધ ઠરવું (યુદ્ધનો પ્રારંભ થવો) યૌવન મરનાં : જુવાની ઉભરાવી વઢના : જુવાની આથમવી યવન નિઉના : જીવાની નીખરવી
જ માનાં : રંગ આવવો સંઘના: રંગ ઊખડવો ૧ ૩૬ના: રંગ ઊડી જવો
ઉતરના: રંગ ઊતરી જવો રંજ વિત્નના : રંગ ખીલવો # ઘુનના : રંગ ખૂલવો રંજ ના : રંગ ખેલવો
જ ના : રંગ ચઢલો રસ વહન : રંગ ચઢાવવો જ નમન : રંગ જામવો
૧ નાના : રંગ જમાવવો રંડાત્રના થાન : રંગ નાખવો
-ઢા તેના : રંગઢંગ જોવા રંગા હિલ્લીના : રંગ દેખાડવો
નિવરના : રંગ નીખરવા જ પના : રંગ પકડવો #ા પર માનાં : રંગ પર આવવું
હવા ના રંગ ફક થવો (ચહેરાનો રંગ ઊડી જવો, નિસ્તેજ થવું). સંસ ા પના : રંગ ફિક્કો પડવો 1 āથના: રંગ બંધાવો (રાફ કે પ્રભાવ જામવો)
ધના રંગ બાંધવો (રોફ કે પ્રભાવ સ્થાપિત કરવો) સં વર્તન : રંગ બદલવો 1 વરસના : રંગ વરસવો જ વિના : રંગ બગડવો રં વિના : રંગ બગાડવો
માઁ હોના: રંગમાં ભંગ પડવો રંગ બના: રંગ ભરવો જમવાનાં : રંગ મચાવવો જ મત ક્ષરના: પ્રભાવ ઓછો કરવો; પોતાની શ્રેષ્ઠતા સ્થાપિત કરવી જ છે માન : રંગમાં આવવું
મેં સત્નના : રંગમાં ઢળવું (કોઈના પ્રભાવમાં આવવું)
જ મેં મં શરના વા ડાન્સના : રંગમાં ભંગ કરવો જ મેં મં પા પા હોવા : રંગમાં ભંગ પડવો ના જૈ ત રન : રંગમાં મસ્ત રહેવું 1 ઇ નાના: રંગમાં રંગાઈ જવું
ત્રિથા પાના: રંગરેલીયા જામવી (આમોદપ્રમોદ થવો) રાત્રિથા વારના રામવાના કામનાના: રંગરેલીઓ
મચાવવી જ નાના: પોતાનો નવીન પ્રભાવ કે ગુણ દેખાડવા રંગા સિથાર: રંગ્યું શિયાળ (કપટી વ્યક્તિ) # હાથ પક્ષના : રંગે હાથ પકડવું (અપરાધ કરતી વેળા જ પકડવું). મgી હોના: રકમ ઊભી હોવી (રોકડ પ્રાપ્તિ
થવી) રકમ હુશાર નાના : રકમ હજમ કરી લેવી રવત ઉનના : લોહી ઊછળવું રવર થાણા : લોહીનું તરણું જેવા વે ટૂ કહાની : લોહીનાં આંસુ વહાવવાં રત રે માઁસૂ સેના : લોહીનાં આંસુથી રોવું રવા હૌત્રના : લોહી ઊકળવું વર ઘૂસના : લોહી ચૂસવું વા વાના : લોહી વહાવવું રા યુવના : નસ દાખવી रग-रग जानना या पहचानना या वाकिफ होना :
રગે રગ જાણવી T-1 ના : રગ રગ ફડકવી ર-ર મેં : રગ રગમાં (નસ નસમાં) ૮ રનના : રટ લગાવવી (ધૂન મચાવવી) ર મર : રતી ભાર (થોડુંક) ત્તી-રી, પા-પા રતા રતી; પાઈ પાઈ (પૂરેપૂરું) Eા ગમાના : આરોપ મૂકવો
ટોકરી મેં કાનના : કોઈનું આવેદનપત્ર વગેરેની ઉપેક્ષા કરી કચરાની ટોપલીમાં નાખવું
- ૧રના : ફેંસલો કરવો પૂણ નાં : રજૂ કરવું ર હોવા : રફૂચક્કર થવું (ભાગી જવું) રમતા નો યા વહતા પાનો : રમતો જોગી રસ ફૂટના : રસ લૂંટવો રણ ના : રસ લેવો રસના દ્યોત્સના : જીભ ખોલવી રસના તનૂ સે નVIના : જીભ પર તાળું વાસવું
સાત વસો નાના : રસાતળ જવું વસતિત્ર પÉવના : રસાતળ પહોંચવું રસાતન પહુંચાના યા મેનના : રસાતળ મોકલવું

Page #530

रसीद करना
૫૨૫
रुख करना
રદ્ર ના: પહોંચતું કરવું; દઈ દેવું (મારવું) રક્ષક દિન : રસીદ ફાડવી કે આપવી રસોડું વહના: રસોઈ ચઢવી વોર્ડ તપના : રસોઈ તપવી (ભોજન બનાવવું) દિનાના : રહી જવું
- ર : રહી રહીને જદને તેના : રહેવા દેવું
gીના : રહેમ (દયા) ખાવી રહી હુનના : રહસ્ય ખૂલવું ટચ હોના : રહસ્ય ખોલવું રહી જ નાના : ન રહેવાયું સર્ફ ના પર્વત વનાના : રાઈનો પર્વત બનાવવો (રજનું ગજ કરવું)
#ા પર્વત હોના: રાઈનો પર્વત થવો સારું વર : રાઈ રાઈ કરવી (ટુકડે ટુકડા
કરવા). ડું- હોના: રાઈ રાઈ થવી (ટુકડે ટુકડા થવા) -નોન ઉતારના : રાઈ માઠું ઉતારવા (ટુચકો કરવો) સારું છે પર્વત #રના યા નાના : રાઈથી પર્વત
બનાવવો (હીનને મહાન બનાવવો) જ મતાપના : રાગ આલાપવો રા- મેં રહા : રંગરાગમાં રહેવું ન ઉના : રાજ્ય આપવું
ન પર તૈના: રાજ્ય આપવા ગાદી પર બેસાડવું રાવાના : રાડ વધારવી (શત્રુતા કરવી; ઝઘડા
તકરાર કરવાં). હત ૮નાં : રાત પસાર થવી રાત ht૮ના : રાત પસાર કરવી
ત નાના : રાત જવી રાત-ત્રિ પર્વ વન: રાત-દિવસ એક કરવા
ત મા દોરા : રાત ભારે હોવી રતિ મનના : રાત ચઢવી રામ હો : રામ કહો રામ નાનેઃ રામ જાણે રામ નામ સત્ત તો નાના: રામનામ સત્ય થઈ જવું
(મરી જવું) રામવાના ષધ : રામબાણ દવા રામ રગ યા રાજ : રામરાજ્ય રામ ના 1 સપના: રામરાજ્યનું સ્વપ્ન રામ રામ !: રામ રામ રામ રામ : રામ રામ કરીને રામ રામ રન : રામ રામ કરવા બ. કો. - 34
રામ રામ નાના: રામ રામ થઈ જવું (મરી જવું) રામ રામ હોના : રામ રામ થવા રામ શર હોના: રામશરણ થવું (મરી જવું; સાધુ
થવું). વાર મવાના : રાડ મચાવવી (લડાઈ-ઝઘડા કરવા) વાર પોત તેના : રાડ (તકરાર) વહોરી લેવી રાશિ પર હૈના દત્તક પુત્ર થવો; ખોળે બેસાડવો
માના : અનુકૂળ (માફક) આવવું રાસ હૈડાના વા તેના : ખોળે લેવું (દત્તક લેવું) રાતા ટના: રસ્તો કપાવો સસ્તા ટના: રસ્તો કાપવો (ચાલવામાં કોઈની
આડે ઊતરવું) રાતા કિલ્લાના : રસ્તો દેખાડવો રાતા રેઉના : રસ્તો જોવો (વાટ જોવી) રાતા બાપના : રસ્તા માપવો રાતા પા : રસ્તો પકડવો રાતે વા વંટ : રસ્તાનો કંટક (પ્રગતિનો
બાધક) રાતે પરમાનાં : રસ્તા પર આવવું (સુધરી જવું) રાતે પર નાના : રસ્તા પર લાવવું (સુધારવું). રાતા વાતાના: રસ્તો બતાવવો (રસ્તે પડવાનું કહેવું) રાતા તેના : રસ્તો લેવો વાર્તા સૂક્ષના : રસ્તો સૂઝવો રાદ વાદા: રસ્તાનો કાંટો (ઉન્નતિનો અવરોધક)
દોડા: રસ્તાનું રોડું (ઉન્નતિનું રોધક) રદ હુલના : રસ્તો ખૂલવો
દતાના વા રેવના : રાહ જોવી (વાટ જોવી) રાદ નાપના: રસ્તા માપવો રાદ નિવાના : રસ્તો કાઢવો ૨૬ પન્ના : રાહ પકડવો સદ પર માતા : રસ્તા પર આવવું પદ નવા યા નાના: રસ્તો ચઢાવવું કે રસ્તે
લાવવું રાદ માં બિછાનાં : રાહમાં આંખો પાથરવી
(શ્રદ્ધાપૂર્વક પ્રતીક્ષા કરવી) રાદ મેં રોટ્ટા પના : રાહમાં રોડાં પડવાં (કામમાં
બાધા ઉત્પન્ન થવી) Tદ ના : રસ્તો લેવા રાહુ હોના: રાહુ હોવા (કષ્ટપ્રદ હોવું; દુઃખદાયી
હોવું) રિસ રહના: રીસ ચઢવી (ક્રોધ આવવો) ત્તિ માપના : રીસ મારવી (ક્રોધનું દમન કરવું)
રા: કોઈ કામમાં લાગવું કે કોઈ તરફ અગ્રેસર થવું

Page #531

रुख जानना
૫૨૬
रोटियाँ तोड़ना
રીંગનના:રૂખ જાણવી (ભાવ કે વિચાર જાણવો) હતાના પાસેના : રૂખ તાકવી (કૃપા પ્રાપ્ત
કરવાની ચેષ્ટા કરવી) ૨૪ પાન : ૩ખ મેળવવી (સંકેત પામવો; ભાવ
કે વિચાર જાણવો) છg કરના: રૂખ ફેરવવી (બીજી તરફ જોવું; ક્રુદ્ધ કે નારાજ થવું)
વત્નના : રૂખ બદલવી (બીજી તરફ જોવું; ક્રુદ્ધ કે નારાજ થવું) મિત્રાના રૂખ મેળવવી (સામે જોવું; વાતચીત કરવા માં સામે કરવું) હરિ માનાં : રુચિ થવી (પસંદ આવવું)
ઉના : રુચિ રાખવી (ઇચ્છા પૂરી કરવી) ધરા નાના: લોહી સુકાઈ જવું (અત્યંત વ્યગ્ર કે ચિંતાતુર થઈ જવું) પણ ઘરે ના ? રૂપિયા ખરા હોવા (રૂપિયા મળવાનો નિશ્ચય થવો) પાઠાના રૂપિયા ઉઠાવવા (ધનનું ખર્ચ કરવું) ઉપયાના રૂપિયા ઉડાડવા (ધનનું વ્યર્થ ખર્ચ કરવું) પૉડના રૂપિયા છળથી કે ડરાવીને વસૂલ કરવા પથારના: રૂપિયા ઊભા કરવા (રૂપિયા તૈયાર કરવા) પયા પત્રના રૂપિયા ગળવા (વ્યર્થ ખર્ચ થવું) પથા ગોડના : રૂપિયા એકઠા કરવા ૪પા ના તા : રૂપિયા ખખડાવીને લેવા: રૂપિયા વસૂલ કરી લેવા પથારી સેના: રૂપિયા ઠીકરી કરી દેવા (ખૂબ રૂપિયાનું ખોટું ખર્ચ કરવું) રુપયા ફૂવ નાના : રૂપિયા ડૂબી જવા (રૂપિયા વેડફાવા, વ્યર્થ જવા). પયા તુફાના થાતોના રૂપિયા તોડવા (રૂપિયા વટાવવા-પરચૂરણ કરવું) પવા ની શી તર૪ વદના : રૂપિયા પાણીની જેમ વહાવવા
પાની મેં વિના : રૂપિયા પાણીમાં ફેંકવા જપથ પટના : રૂપિયા પેદા કરવા હાથા ના : રૂપિયા બરબાદ કરવા રુપયા વરસાન ઃ રૂપિયા વરસાવવા પણ મેં તન મની નાના: કરકસરથી રૂપિયા
વાપરવા અને એનાથી વધુમાં વધુ લાભ ઉઠાવવો જવા માત્રા : રૂની પૂણી (રૂની પૂણી જેવું સફેદ
અને મુલાયમ)
તર૪ થુનના : રૂને ઝૂડે એમ પીટવું કર્યું-ભૂત મેં નફા યા નિપટના : રૂ સૂતરમાં લપટાય એમ પોતાના કામમાં લાગેલા રહેવું રદ્વા હોના: રક્ષ હોવું (દ્ધ હોવું)
વા-સૂલા : લૂખું-સૂકું રૂપ #ા વાણાર : રૂપનું બજાર રૂપ વનાના : રૂ૫ બનાવવું ૧૬ બા હતા : હોશ ગમ થવા
શૉપના : બહુ ડરવું રૂદ નિનના : મરી જવું હદ ડુના : બહુ પ્રસન્નતા ઉત્સાહ હોવો રૂદ ના હતા : હોશ ઊડી જવા; ખૂબ પરેશાની
થવી રૂદ જના: શક્તિનો સંચાર કરવો; ઉત્સાહ અને
સાહસ વધારવા રેલ મૌના : મૂછો નીકળવાની શરૂઆત થવી રત્નપત્ર ફોન : ભરમાર કે અધિકતા હોવી
માટે હવે હોના: રુંવાટાં ખડાં થવાં રોમાં વપના : રુંવાટાં કંપવાં જેમાઁ તુઘી ના રુંવાટાં દુઃખી હોવાં (હૃદય દુઃખી
હોવું). જેવો મિત્નના : રોકડ મળવી (આવક-જાવકનો
હિસાબ બેસવો) જેના ઘર : રોગનું ઘર રોના પાનના : રોગને આમંત્રણ આપવું (જાણીબૂજી
કોઈ મુસીબત વહોરી લેવી) રોજર એમના : રોજગાર ચમકવો (વ્યવસાય
ખૂબ ચાલવો). રોણા ત્રત્રન : રોજગાર ચાલવો શેર ફૂટના : રોજગાર છૂટવો; નોકરીમાંથી ઘેર
બેસવું રોણIR નાના: રોજગાર લાગવો (કામ મળવું) રોણા વોત્રા : રોજા ખોલવા રોણા ટના : રોજા તૂટવા રોગી રત્નના : રોજી ચાલવી જે ઘસ્નાના: રોજી ચલાવવી દિવ્યાં જ મારી રોટલીનું માર્યું, ભૂખને લઈ પરેશાન થયેલું ટી-પા : રોટલી-કપડાં ટી મીના : રોટલી કમાવી જેટી વઘાવાના રોટલી માટે ખુશામત કરવી શેરી વનના : રોટલી ચાલવી રોટી ઘનાના : રોટલી ચલાવવી ટિલ્ય તોડા : રોટલીઓ તોડવી; પગાર ખાઈ તાગડધિન્ના કરવા

Page #532

રોટી
-दाल चलना
ફેટી-વાન ચલના : રોટલી-દાળ ચાલવી (નિર્વાહ ચાલવો)
રોટી-ઘેટી જા સમ્બન્ધ : રોટી-બેટીનો સંબંધ; વિવાહનો સંબંધ
રોડ઼ા અદના : રોડું અટકવું (વિઘ્ન નાખવું) રો ઘોર યારો પીટર : રોઈ ધોઈ કે રોઈ લડીને (જેમતેમ કરીને)
રોના તપના : ખૂબ વિલાપ કરવો રોના ગાના : રોવું-ગાવું
રોના-ધોના મચના : રોવું-ધોવું મચવું (રોવું અને વિલાપ શરૂ થવાં) રોના-પીટના પડ઼ના : રોવું-કૂટવું શરૂ થવું (વિલાપ અને શોક છવાવાં)
રો પીટ ૬ : ૨ડાકૂટ કરીને (રોકકળ કરીને) તેના તેના : રડતાં-રડતાં
૫૨૭
રોવ માંના : રોફ મારવો (શાન વધારવી) રોવ છાના : રોફ છવાવો (શાન જમાવવી) રોવ માના : રોફ જમાવવો (શાન જમાવવી) તેવ વિના : રોફ દેખાડવો (શાન દેખાડવી) રોલ મેં આના : રુઆબમાં આવવું (બીજાથી પ્રભાવિત થવું)
રોમ-રોમ જાપના : રોમે રોમ કાપવાં (અત્યંત
ભયભીત થવું)
તેમ-તેમ મેં : રોમ-રોમમાં (આખા શરીરમાં) રોયા રોયાઁ અસીલના : રોતાં-રોતાં (સાચા હૃદયથી) આશીર્વાદ દેવા
રોમેં વડું હોના : હર્ષ કે ભય આદિથી રોમાંચ થવો રો-રોજર : રોઈ-રોઈને (જેમતેમ કરીને; ખૂબ ધીરેધીરે)
રોશન હોના : જાહેર થવું (પ્રકટ થવું; જ્ઞાત થવું)
રોશની કાતના : અજવાળું નાખવું (પ્રકાશ પાડવો; સમજાવવું; સ્પષ્ટ કરવું)
રૌતા મદ્યના : હલચલ મચવી; હલ્લો મચવો સંજા ાંડ માના : લડાઈ-ઝઘડા ને મારપીટ મચવાં
ભંળા વળાંડ ોના : લંકાકાંડ થવો (લડાઈ-ઝઘડા ને મારપીટ થવા)
લંા ઢહાના : લંકા ધ્વસ્ત થવું (કોઈ સંપન્ન દેશ કે પરિવારનું સત્યાનાશ થવું) ભંગ પ્લાના : લંગડાવું; લંગડાઈને ચાલવું ભંર્ ઙાતના : લંગર નાખવું ભંર્ બાઁધના : લંગર બાંધવું (પહેલવાનનું કામ કરવું; લડવા હાજર થવું)
लगाई - बुझाई
સંગર-સંગોટ સના : લંગર-લંગોટ કસવો (લડવા તૈયાર થવું) સંગોટિયા યાર : લંગોટિયો મિત્ર; દિલોજાન દોસ્ત તંગોટી પર પાપ હેતના : થોડું જો૨ છતાં બહુ જોર કરવું
iોટી થવાના : લંગોટી બંધાવવી (બહુ દરિદ્ર કરી મૂકવું)
લંગોટી નાના : લંગોટી લગાવવી (ફાટ્યાંતૂટ્યાં વસ્ત્ર પહેરવાં; અર્ધનગ્ન રહેવું)
ત્રંબા વરના : (માણસને) રવાના કરવું; જમીન પર લાંબું કરી દેવું
ભંવા ોના : લાંબા થવું (ઊંધવું; ચાલ્યા જવું) સંવી-ચૌડ઼ી દાળના : લાંબી પહોળી વાતો હાંકવી (ડિંગ મારકવું; વ્યર્થ વાતો કરવી)
ભંઘી તાનના : લાંબી તાણવી (નિશ્ચિંત સૂવું; હાથપગ ફેલાવી સૂવું)
સંવી વાઁદ દોના : લાંબી બાંય હોવી (ખૂબ વધારે શક્તિ હોવી)
લંબી સૉસ તેના : લાંબા શ્વાસ લેવા (શોક-દુખથી આહ ભરવી)
સંઘે હાથ મારના : લાંબા હાથે મારવું (ખૂબ ધન પ્રાપ્ત કરવું)
નટ્ટી ચતના : લાઠી ચાલવી (લાઠીમાર થવો) નાડ઼ી તેના : લાકડાં દેવાં (મૃતશરીરને ચિતા પર રાખી જલાવવું)
નટ્ટી હોના ઃ સોટી જેવું પાતળું શરીર હોવું; દુર્બળ સુકલકડી હોવું
તળવા મારના : લકવા મારવો (લકવો પડી જવો)
નીર્ ા ીર : લીટીનો ફકીર (વણસમજ્યે જૂનાને વળગી રહેનાર; ચીલાચાલુ) નઝીર પર ચત્તના : જૂનાને વળગીને ચાલવું તક્ષ્મા-રેલા : લક્ષ્મણરેખા (અલંધ્ય સીમા કે મર્યાદા)
નક્ષ્ય સાધના : લક્ષ્ય સાધવું (નિશાન સિદ્ધ કરવું) નાતી દુડું વાત દન : લાગુ પડે એવી વાત કહેવી (મર્મભેદી વાત કહેવી)
જ્ઞાન થરના યા રહના : લગ્નનો શુભ દિન અને મુહૂર્ત નક્કી કરવાં
નગન નાના : લગની થવી (પ્રેમ થવો; ભક્તિ લાગવી)
જ્ઞાન નાના : લગની લગાડવી (પ્રેમ કરવો) તા-બુદ્નારૂં : લગાડવું-બુઝાવવું (પહેલાં લડાવવું અને પછી શાંતિસુલેહ કરાવવાં)

Page #533

लगाम कड़ी करना
૫૨૮
लाज-शर्म धोकर पी जाना
નામ ડી ના ઃ લગામ સખત કરવી
(કાર્યાદિનું નિયંત્રણ કરવું) નામ ઊંચના : લગામ ખેંચવી નામ દહન : લગામ ચઢાવવી નમ સીન કa૧ના : લગામ ઢીલી કરવી નામ હાથ મેં નૈના : લગામ હાથમાં લેવી ના રાઉન : પક્ષપાત ન કરવો ન ત્રિપદી ના પાના : કોઈને પ્રસન્ન
કરવાની વાતો કરવી ની નિપટી રહા : સાફસાફ ખરી વાતો ન
કહેવી તને હાથ : સાથોસાથ; આ સિલસિલામાં ના નાના: કોઈ કામનો આરંભ થવો ન નન : કોઈ કામનો આરંભ કરાવવો નળી ના : બે વ્યક્તિઓ કે પક્ષોમાં સ્પર્ધાનો
ભાવ હોવો નવાર વાલેં : મજાની વાતો રનના સરના : લજ્જા કરવી (કોઈ બાબતની
ઇજ્જતનો ખ્યાલ કરવો) નિષ્ણ ના પની-પની હોના: લજ્જાના માર્યા
પાણી પાણી થઈ જવું નક્નોના: લટું થવું (આસક્ત થવું; ફિદા થવું) लट्ठ लिए फिरना या लट्ठ लेकर पीछे पड़ना
: લઠ લઈને પાછળ પડવું નળ વ ત : છોકરાઓનો ખેલ (સરળ
કામ). ના ઝનના : લડાઈ ઠરાવવી (ઝઘડો કરવો) તેના પર નાના : લડાઈ પર જવું ના મોત ના ય કાનના : કજિયો વહોરી
લેવો નવૂલ્લાના(વન વે): લાડવા ખાવા (અસંભવ
વાતો વિચારવી) નવુ બિન : લાડુ ખવરાવવા નહૂ હૂંટના : લાડુ વહેંચવા
ઘૂ મિત્રના : લાડુ મળવા ત્રત પાયા નાના: લત લાગવી (લહે લાગવી;
ધૂન લાગવી). નતા ગુનાના : પછાડ સંભળાવવી; ધિક્કારવું;
ડાંટવું-ફટકારવું નથપથ હા તપત હોના: લદબદ થવું (તરબોળ
થવું) નટખેંગાના: લપેટમાં આવવું (ફંદામાં ફસાવું) નવાં પર ગાન ગાતા : હોઠે (કઠે) પ્રાણ આવવા નવ થ થોં ? લબડધક્કો
નનાદ મેં નિકા કોના: લલાટે લખેલ હોવું નન્યો-પો વેરના : ખુશામત કરવી નાનો-પો ના: ખુશામત કરવી નહર માના : લહેર આવવી નર ના ? સાગરની લહેરોમાં નાહવું નહોટ ફોન: મુગ્ધ થવું; લટું થવું लहू का यूंट पीकर रह जाना या लहू का चूंट पीना : લોહીનો ઘૂંટ પીને રહી જવું; લોહીનો ઘંટ ગળવો દૂર થાણા : લોહીનું તરણું નદ્ વશી ની યાન િવના : લોહીની નદીઓ વહાવવી તૂ તૂ તેના: લોહીના આંસુએ રડવું દૂ લત્નના : લોહી ઉકળવું નદૂ ઘૂસના : લોહી ચૂસવું નહૂ ઠંડા હોતા : લોહી ઠંડું થઈ જવું; ઉત્સાહ કે - ઉમંગ ઠરી જવો નદૂ વીના : લોહી પીવું; પરેશાન કરવું નવહાન : લોહી વહાવવું; ભારે ખુનામરકી કરવી નહૂ તા : લોહી ઠંડું હોવું ન પીન : લોહી પીવું
: લોહી વહાવવું लहू लगाकर शहीद होना या शहीदों में नाम ત્તિવાના : લોહી લગાડી શહીદોમાં નામ લખાવવું નહૂસવાર હોરા : લોહી સવાર થવું ત્રદૂ-જુહાન દોરા : લોહીલુહાણ થવું નાં હુન્નના : કાછડી છૂટી જવી (ખૂબ ડર લાગવો) નાંછન નાના : કલંક લગાડવું નાટ વી વાત : લાખ ટકાની વાત; અત્યંત | ઉપયોગી અને હિતની વાત નાહ નીલ હોના : લાખથી લાખ થવા; ઘણા
મોટામાંથી ઘણા નાના થઈ જવું ના-નરેટ રાઉના : સંબંધ (લગાવ) રાખવો નાન માન : લાજ આવવી लाज के मारे गड़ जाना या लाज से गड़ जाना : લજ્જાથી માથું નમી જવું (ખૂબ વધારે શરમિંદા થવું). નન જે મ પની-પની ના : લાજના માર્યા
પાણી પાણી થઈ જવું નાન વાના : લાજ (ઇજ્જત) ગુમાવવી નાન વેદના : લાજ વેચવી; બદનામ (કુખ્યાત) થવું નાગ ૨ ના : લાજ રાખવી; પ્રતિષ્ઠા જાળવવી; ઈજ્જત બચાવવી નાન તૂટના : લાજ લૂંટવી નવ-પાર્ક થોર પી નાના : શરમ ધોઈને પી જવી

Page #534

लाज से डूब मरना
પ૨૯
लोट-पोट कर देना
નાગ સે ડૂબ પરના : શરમથી ડૂબી મરવું ત્રિપ વનાના : પરબીડિયું બનાવવું (ઠાઠ કે નાઈ નોર : લાઠીનું જોર (મારઝૂડનું જોર; આડંબર કરવો). શારીરિક શક્તિ)
નિહાડી તા : ઉપહાસ કરવો; હાંસી ઉડાડવી નાહી રત્નના : લાઠી ચાલવી (લાઠીમાર થવો). નવા વર વેદના : લીક અર્થાત્ રેખા કે લીટી ના રત્નાન : લાઠી ચલાવવી (દંડાબાજી કરવી) ખેંચીને જોર દઈને કહેવું ના ના : લાઠી મારવી
સ્ત્રી સ્વર: લીક (રેખા કે લીટી) ખેંચીને નારી વાંધના : લાઠી બાંધવી
(નક્કી; જોર દઈને); શરત કરીને; પૂરી ખાતરી નારી મારના: લાઠી મારવી; અશિષ્ટ વાતો કહેવી; અને પૂરા નિશ્ચયપૂર્વક કઠોર શબ્દોનો પ્રયોગ કરવો
ની પદના : રૂઢિ પ્રમાણે ચાલવું, ચીલે ચાલવું નાત ના : લાત ખાવી
નીલ-ત્ની રત્નના : લીટીએ લીટીએ ચાલવું નાત વનાનાં : લાત ચલાવવી (લાત મારવી) (પુરાણી પ્રથા કે પરિપાટીને અનુસરવું) તાત નાના : લાત ચોઢી દેવી
નીપ-પોતાક્ષર વાવર ના : લીંપીગૂંપી બરાબર નાત માપના : લાત મારવી; તુચ્છ સમજી છોડી કરવું (સત્યાનાશ વાળવું).
દેવું; તુચ્છ અને અવગણનાપાત્ર સમજવું ટિયા ડુબાના લોટી ડુબાડવી (બધું બગાડી મૂકવું; નાના બેનના : લાનત વરસાવવી (ધિક્કારવું). બટ્ટો લગાડવો) નાના-મનામત રન : ધિક્કાર-ફિટકાર તુરિયા ડૂના : લોટી ડૂબવી (કામ બગડી જવું; (બેઇજ્જતી) કરવાં
બટ્ટો લાગવો) નામ પર નાના: લડાઈના મોરચા પર જવું - 7 8ાના : આનંદ લેવો; મજા કરવી નામ વાઁધતા : સામાન તેમજ ઘણા લોકસમૂહને તૂ મારના વા નાના : લૂ લાગવી એકત્ર કરવાં
નૂકૂ વિનાના : બેવકૂફ બનાવવું; કોઈની હાંસી ઉડાવી તાર રિન : લાળ પડવી (વસ્તુ મેળવવાની બહુ મૂર્ખ બનાવવું ઇચ્છા થવી, લાળ ગળવી)
વિની 8ાના: કલમ ઉઠાવવી (લખવું શરૂ કરવું) તારટપના : લાળ ટપકવી (મોંમાં પાણી આવવું; નેહની નાના: કલમ ચલાવવી (લખવું). લલચાવું)
નેવની સેનિનના: કલમમાંથી નીકળવું (લખાઈ નાર તકના : મધલાળ લગાડવી
જવું) નાન પIી : લાલ પાઘડી (પોલીસ કે સિપાઈ). નેહા હેવ ના હિસાબ બરોબર કે ચૂકતે નાસ્ત્ર-વત્ના કોના : લાલપીળા થવું (ગુસ્સે થવું) કરવો, નાશ કરવું નાના-નાન લેં વિના : લાલચોળ આંખો ને નના : લઈ નાખવું (નષ્ટ કરવું, કોઈ કામ પૂરું દેખાડવી (ખૂબ ક્રોધ વ્યક્ત કરવો)
કરવું; હરાવવું) ના હતા : લાલ (રાતા) થવું ખૂબ ગુસ્સે થવું) ડૂવા : લઈ ડૂબવું (પોતાની સાથે બીજાનો પણ નાનર સેના : લાલચ આપવી
નાશ કરવો) તાત્રે પના : કોઈ વસ્તુને જોવા કે મેળવવા -તેર: લઈ દઈને (કઠિનાઈથી; બધો હિસાબ લાલસા થવી
કરીને) તાસા નVIના : લાસ (ગુંદર કે એવો ચીકણો - કલરના લેવું-દેવું કરવું (દલીલબાજી કરવી; પદાર્થ) લગાડવો (કોઈને ફસાવવા લાલચ બહુ ચેષ્ટા કરવી) આપવી).
નેન-ટ્રેન હોના : લેણદેણ ન હોવી (સંબંધ ન ત્રિાણના(વિકી ના) લખવું (નામે લખવું) હોવો) ત્રિાઉના-પઢના : લખવું-વાંચવું (વિદ્યાનું મરા : લઈ મરવું (પોતાની સાથે બીજાને પણ | ઉપાર્જન કરવું)
બરબાદ કરવું) ત્રિાણાના-પહાન : લખવું-વંચાવવું (ભણાવવું) નેને જે તે પ૬ના : લેવાને બદલે આપવાનું થવું; નિપIણ નાના: પરબીડિયું ખૂલી જવું (ભેદ લાભને બદલે નુકસાન થવું | ઉઘાડો પડવો).
નોક્ષ-પત્ની સાધના : લોક-પરલોક સુધારવા રિણામ વત્નના : પરબીડિયું બદલવું (નવી નોટનાના : બેહોશ થવું; મરી જવું વેશભૂષા ધારણ કરવી)
નોટ-પટ વેર ના : લેટવું; આરામ કરવો

Page #535

लोट-पोट हो जाना
૫૩૦
व्यवस्था देना
નોટ-પોટો નાના: ગાંડું થઈ જવું; મોહી પડવું;
આશક હોવું નોકરિનાલોથ થઈને થાકીને કે મરીને પડવું;
મરવું નોડા ડાહ્નના : લોથ પાડવી; મારી નાખવું નોદ વિના : યુદ્ધ થવું (યુદ્ધમાં શસ્ત્ર ચલાવવાં). રોદ વરસાવા : ઘમસાણ યુદ્ધ થવું (યુદ્ધક્ષેત્રમાં
અસ્ત્રશસ્ત્રોનો ખૂબ પ્રયોગ થવો) નોદામાનના : પ્રભુત્વ મહત્ત્વ કે શ્રેષ્ઠતા સ્વીકારવી નો તેના : યુદ્ધ કરવું; લડવું નોદે ને રવાના: લોઢાના ચણા ચાવવા (બહુ
કઠિન કામ કરવું) ની ઇના: આગની ઝોળો નીકળવી ત્ની નાના: ધૂન લાગવી, લગની લાગવી ન નIા : લગની લગાડવી; કોઈમાં ધ્યાન
લગાડવું વાત વરના? વકીલાત કરવી; તરફેણ કરવી વનિત રમના: વકીલાત ચમકવી (વકીલાતમાં
સારી આવક થવી) વવત આ નાની : વખત આવી જવો (મરવાની
ઘડી આવવી) વવત્ત તદિના વખત પસાર કરવો વેવત સેના : વખત આપવો વવત્ત પટ્ટના : વખત પડવો (મુસીબત આવવી;
મુસીબતમાં પડવું) વવા પર : વખત આવે ત્યારે વવત્ત વેવવત્ત ન માના: વખત બેવખત કામમાં
આવવું વન સેવા : વચન આપવું વન વિમાના ? વચન નિભાવવું; પ્રતિજ્ઞા પૂરી
કરવી વદન તે રિના? વચનથી ફરી જવું વન હાની : વચન હારવું; વેણ ચૂકવું વત્ર દૂરના : વજ તૂટી પડવું વર્ષ ના (લિસી વસ્તી ) : વૃષ્ટિ થવી (ભારે જથ્થામાં ઉપરથી પડવું; ખૂબ સંખ્યામાં પ્રાપ્ત થવું)
રત્નના : વશ ચાલવો (અધિકાર ચાલવો) વા રેં ના ? વશમાં હોવું વશ હોના : વશ થવું વાર હાની નાના: વાર ખાલી જવો (નિશાન
ચૂકવું) વાર-ચાર રન : ફેંસલો કે નિવેડો કરવો વાર-ચાર હોના : ફેંસલો કે નિવેડો થવો
વાર પીર ર ર : સીમા ન રહેવી વીતા પના : કામ પડવું; સરકાર (સંબંધોમાં
આવવું વત્તા ઉના : સંબંધ રાખવો (લેવાદેવા રાખવી) વાહ-વાદ ના : વાહવાહ કરવી વારં-વારં: વાહવાહ વાહવાહી તૂટના : વાહવાહ લૂંટવી (પ્રશંસા મેળવવી) વાહ તથાહી હવાના : બેહૂદી વાતો કરવી વિદ્યા મેં ડૂવા : વિચારમાં ડૂબવું વિનય શા હંશા વિનાના વિજયની દાંડી પીટવી વિનય પતાશા પરના વિજયપતાકા લહેરાવવી વિધાતા છે અક્ષર : ભાગ્ય; કમરેખા વિધાતા યા વિધ વાતા: ભાગ્ય પ્રતિકૂળ
હોવું વિધિ વૈદના : મેળ ખાવો; ફાવવું વિપત્તિ 18ાના : વિપત્તિ સહન કરવી; તકલીફ
સહન કરવી; મુસીબત સહન કરવી વિપત્તિ પાછાના: વિપત્તિનાં વાદળ છવાવાં
(ચારે તરફથી સંકટ આવવું) વિપત્તિ કે લિન વાદન : વિપત્તિના દિન સહન
કરવા વિપત્તિ ત્રના : વિપત્તિ સહેવી વિત્તિ પા: વિપત્તિમાં મુકાવું વિપત્તિ જોન : વિપત્તિ વહોરી લેવી વિશ્વાસ ગાના : વિશ્વાસ ઊઠી જવો વિશ્વાસ નાના : વિશ્વાસ જમાવવો વિણ ૩નિના : ઝેર ઓકવું વિ ા ઘૂંટ પીના : ઝેરનો ઘૂંટડો ગળી જવો વિષ ની નદ: ઝેરની ગાંઠ (અનેક ઉપદ્રવો કરનાર
વ્યક્તિ ) વિષ પોતના: ઝેર ઘોળવું વિષ દ૬ના : ઝેર ચઢવું વિષ ફાડ્રન: તંત્રમંત્રથી ઝેરની અસર દૂર કરવી વિષ વોરા : ઝેર વાવવું વિષ નાના : ઝેર લાગવું (કોઈ વાત ખૂબ અપ્રિય
માલૂમ થવી) વીતિ પ્રાપ્ત રોના વીરગતિને પામવું (મરી
જવું) વીર શય્યા પર તા : વીરશય્યા પર સૂવું (મરવું) વેદ વાવી : વેદવાક્ય વેશ થાળ : વેશ ધારણ કરવો વૈરાનના : દુશમની કરવી વૈર સેના : વેર લેવું વ્યવસ્થા તેના : વ્યવસ્થા આપવી

Page #536

व्रत रखना
૫૩૧
शीर शकर होना
વ્રત રાઉના : વ્રત રાખવું
શ દની : શરમ રહેવી (ઇજ્જત રહેવી) શંક છે ઉના : શંખના શંખ રહેવું (મૂર્ખ શ ણે જના: શરમથી જમીનમાં પેસી જવું જ રહેવું).
શ રે પાન-પાની હોના: શરમથી પાણી પાણી થવું શંક ના : શંખ ફૂકવો
(ખૂબ લજ્જિત થવું) શg હેનના : શંખ વાગવો
શદના : સહાય આપવી; ઉત્સાહ વધારવો શ કનાન : શંખ વગાડવો
શદાન : સહાય પામવી; પ્રોત્સાહન મેળવવું શનિ તેલના વા વિવારના : શુકન જોવા શદ નિરવદના: મધ લગાડીને ચાટવું (કોઈ શહેર યાર સે મેં મન : સાકરથી મોં નિરર્થક વસ્તુને સંભાળી રાખવી)
ભરવું (ખુશખબર લઈ આવનારને મીઠાઈ શાન વધારના : શાન જમાવવી; રોફ દેખાડવો ખવરાવવી)
ન માના વા વા નાના : શાન (મન) વિર તો તેવો યા વિU : જરા (ઇજ્જત) ઘટવી, પ્રતિષ્ઠા હેઠી પડવી તમારી સિકલ તો જુઓ
દ્વારા સ્કૂટના : શાબાશી લૂંટવી વરત્ર હિલના : ચહેરો બતાવવો (મળવું; સામે શામત માની : દુર્ભાગ્ય આવવું; ખરાબ સમય આવવું)
આવવો શવે તે નાના યા શવિત્ર ફેરવી વાર: શામત યા મારા : વખાનું માથું દુર્દશાગ્રસ્ત; મુગ્ધ કે ચકિત થઈ જવું
કમનસીબ વસ્ત્ર પ્રદાનના : સૂરત ચહેરા)થી ઓળખવું શિવને પૅસના સકંજામાં કરી લેવું (અધિકારમાં શસ્ત્ર વનના : કોઈ વસ્તુ બનાવી એનું સ્વરૂપ કરવું, વશમાં લેવું).
તૈયાર કરવું; ચિત્ર બનાવવું; રૂપ બનાવવું શિવને રવીન્દ્રના સકંજામાં ખેંચવું; ખૂબ કષ્ટ દેવું શવિત્ર વિના ચહેરાને બદસૂરત કરી દેવો શિક્ષપ્ત ના : હાર ખાવી; હારવું शक्ल-सूरत फटीचर और नाम रख दिया । શિત ના : હરાવવું મનોદરા : ચહેરે આકર્ષક પણ શરીરે શિવાર : શિકાર ખેલવો ચીંથરેહાલ ને નામ મનોહરદાસ
શિવાર સનાઃ કોઈ એવી વ્યક્તિ વશમાં હોવી શત્રુ વન બૈઠના : શત્રુ બની બેસવું
જેનાથી બહુ લાભ થાય શર માના : શરણે આવવું
શિલાર વન નાના : શિકાર બની જવું (કોઈના પારઉના : શરણ ગ્રહણ કરવું
કારણે કે મારફતે માર્યા જવું) રાહ ા ા ત્નિના : શરાબનો દોર ચાલવો શિર વનાના : શિકાર બનાવવું (આપણા લાભ
રતી પુડિયા દુષ્ટતાની પડીકી (ખૂબ દુષ્ટતા માટે કોઈને ફસાવવું) આચરનાર વ્યક્તિ)
શિવાર હાથ નાના : શિકાર હાથ લાગવો (એવી શરીર છૂટના : શરીર છૂટવું (મરણ થવું)
વ્યક્તિ હાથ લાગવી જેના ફસાવાથી કે વશ હોવાથી શરીર ફૂટના : શરીર તૂટવું (શરીરમાં દર્દ થવું). સારો લાભ થાય) નિપાત હોના: દેહપાત થવો (શરીર છૂટવું; શિવાર હોના શિકાર થવું (માર્યા જવું) મરણ થવું)
શિકૂ fuતાના : ફૂલ ખીલવા (કોઈ અનોખી શરીર પુજના ય પુત્રયમાન હોના: શરીર ઘટના ઘટિત હોવી, ઝઘડો ઉઠાવવો) રોમાંચિત થવું (આનંદના અતિરેકના કારણે શિપૂછોના: ઝઘડો-ટૅટો થાય તેવી વાત કહેવી રોમાંચ થવો)
કે કરવી શરીર સૂર દાહોના: શરીર સુકાઈને કાંટા શિવા નમના: દાવ લાગવી; તક મળવી; યુક્તિ જેવું થવું
લાગવી; મન મળવું શર્ત વ ય વધવરસના : શરત મારી સૂઈ શતત્ર વરના : શીતળ કરવું સુખ આપવું; શાંતિ જવું (ખૂબ લાંબો સમય સૂવું)
આપવી), તે વાઃ શરત મારવી
શ-દુત રોના શુદ્ધ ઉચ્ચારણ હોવું શક્તિ યદદૈઃ શરત એ છે
શીન દુર હોના : શુદ્ધ ઉચ્ચારણ ન હોવું ઈ વાના : શરમ ખાવી (શરમાવું)
શીર પર દોના: દૂધ અને સાકર પેઠે ખૂબ મળેલું * ઉના : શરમ રાખવી (ઇજ્જત બચાવવી) હોવું

Page #537

शील न होना
શીત ન ોના : ખાનદાનીનો અભાવ હોવો શીન ભંગ રના : બળાત્કાર કરવો શીશ મહલ ના ત્તત્ત્વ : પાગલ કૂતરાની માફક ભસવા અને ઊછળકૂદ કરવાની આદતવાળી વ્યક્તિ
શીશી સુધાના : શીશી સૂંઘાડવી શીશે મેં અપના મુહ યા મુદ્ધ તેલ નો : દર્પણમાં તમારું મોં જોઈ લો
શુ ષના નાના : કૃતજ્ઞતા પ્રકટ કરવી; શાબાશી આપવી
શુક્રિયા અવા ના : ધન્યવાદ દેવા શેલચિની ફાવે : શેખચલ્લીના વિચારો શેવી વધારના યા મારના : શેખી મારવી શેર ઃ મુદ્દે મેં નાના : જાનના જોખમવાળા સ્થળમાં જવું
શેર-બજરી જાન ઘાટ પાની પીના : વાઘબકરીનું એકઘાટે પાણી પીવું શેર બનાના : નિર્ભય અને હિંમતવાન બનાવવું શેર ટ્ટોના : નિર્ભય અને હિંમતવાન હોવું શૈતાન ના જલ્લાના : શેતાનનું કારખાનું શૈતાન ા વળ્યા : શેતાનનો બચ્ચો શૈતાન ની આંત : શેતાનનું આંતરડું શૈતાન ની વાતા : શેતાનની માસી શૈતાન . ાન ાટના થા તરના : શેતાનના કાન કાપવા
શૈતાન ચંદ્રના યા સવાર હોના : શેતાન સવાર હોવો
શોમાં તેના : શોભા દેવી (સુંદર લાગવું; ઉચિત લાગવું)
શોર મના : કોલાહલ મચવો શૌજ રના : શોખ કરવો
શૌજ વર્ણના : તીવ્ર ઇચ્છા હોવી શૌજ પૂરા નના યા મિટાના : શોખ પૂરો કરવો શ્રી ખેશ ના : આરંભ કરવો
શ્રી ગળેશ હોના : આરંભ થવો
પ્રવાસ હીંચના યા ચના : શ્વાસ ચઢવો (શ્વાસ ખેંચીને અંદર રોકવો)
વાસ છૂટના : શ્વાસ છૂટવો (મૃત્યુ થવું) સં૫ રના : સંકલ્પ કરવો
સંગ નાના : સંગ લાગવો
સંત વારના : સંગત કરવી (સંગાથ કરવો; ગાયકો સાથે કોઈ વાદ્ય વગાડવું)
સંત ચૈતના : બે વસ્તુ કે વ્યક્તિના મેળને ઉચિત સિદ્ધ કરવું
૫૩૨
सत्यानाश करना
સંગ્રામ ઇનના : યુદ્ધ નક્કી થવું
સંતોષ ની સાત તેના : સંતોષનો શ્વાસ લેવો સંયોા વનના : સંયોગ બનવો (સારો અવસર ઉપસ્થિત થવો)
સંસાર ી હવા નાના : દુનિયાનો પવન લાગવો સંસાર રેલના : સાંસારિક અનુભવ પ્રાપ્ત કરવો સંસાર વત્તાના : લગ્ન કરી પારિવારિક જીવન વ્યતીત કરવું
સંસાર શિર પર વડા તેના : દુનિયા માથે કરવી (બહુ ઉપદ્રવ મચાવવો)
સંમાર પૂના ખાન પડ઼ા : સંસાર મિથ્યા છે એમ માલૂમ પડવું
સંસાર તે ઇ નાના : મરી જવું; સમાપ્ત થઈ જવું સંસાર સે નાતા તોડ઼ તેના : જગતથી સંબંધ છોડી નાખવો (વૈરાગી થઈ જવું)
સંસાર તે વિદ્રા હો ખાના : જગતથી વિદાય થઈ જવું (મરી જવું)
સપ્તે મેં આના : કિંકર્તવ્ય-વિમૂઢ થઈ જવું; સ્તબ્ધ થઈ જવું
મધુન તેલના યા વિદ્યારના : શુકન જોવા સંજ્ઞા જાટના ; સજા કાપવી (દંડ ભોગવવો) સટ્ટા ના : સટ્ટો કરવો; આડા-અવળા ધંધા કરવા; સટ્ટાના રવાડે ચઢવું સટ્ટા-વત્તા નડ્ડાના : પોતાનું કાર્ય સાધવા કોઈ પ્રકારની યુક્તિ કરવી
સટ્ટી નાના : બધું રમણભમણ કરવું સદિયા નાના : ઘડપણને કારણે માનસિક શક્તિનો ઘટાડો થઈ જવો
સફળ જાટના યા નિષ્ઠાભના : સડક બનાવવી સત પર ચઢ઼ના : પતિ સાથે પત્નીનું અગ્નિચિતામાં બળી મરવું
સત પર રહેના : પતિવ્રતા રહેવું સતી હોના : પતિના શબની સાથે બળી મરવું સતીત્વ વિશાડુના : આબરૂ લૂંટવી; સતીત્વ રોળવું
સત્તર થાટ જા પાની પીના : સત્તર ઘાટનાં પાણી પીવાં (અનેક કુકર્મ અથવા પાપ કરવાં) સત્તા વત્તાના : અધિકાર ચલાવવો સત્તુ વાધવાર પીછે પડ઼ના : હાથ બાંધીને પાછળ પડવું
સતુ વાધાર લોખને નાના : ખૂબ તૈયારી કરીને કે દૃઢ સંકલ્પ કરીને શોધવા જવું સા સુહાગિન રહના : સદા સૌભાગ્યપૂર્ણ રહેવું સત્યાનાશ જ્યના : બરબાદ કરવું

Page #538

सनक सवार होना
૫૩૩
साँप से खेल
સના સવાર હોવા : કોઈ કામ કરવા ધૂન સવાર
હોવી; ધૂન લાગવી સનસની ઉનના : ભય અને આશ્ચર્યના કારણે
સ્તબ્ધતા હોવી સનીયર સવાર ના ? ખરાબ દિવસ આવવા;
દુર્ભાગ્ય આવવું સન રદ નાના: સન્ન રહી જવું; સ્તબ્ધ થઈ જવું સનારા થીંઘના યા મારવા : બિલકુલ ચૂપ થઈ
જવું
સનોટ છાના : સન્નાટો છવાવો
નાટે રૅમાન : ઠપ રહી જવું; અવાક રહી જવું સપના જેર ના : આશા નષ્ટ થઈ જવી સપના સંનોસા : મનમાં કાલ્પનિક ધારણા બનાવવી સપના હોરા : અપ્રાપ્ય કે દુર્લભ હોવું સર્વ લૂક: સફેદ જૂઠ સપેવર ૬ નાના ભય આદિના કારણે ચહેરાનો
રંગ ફિક્કો પડી જવો સવ મોર રે નાના : કોઈ તરફનું ન રહેવું સવના : શિક્ષા દેવી; ઉપદેશ દેવો; યાદ કરવા
માટે પાઠ દેવો; દંડ દેવો સર્વ મિત્રના : શિક્ષા મળવી; દંડ મળવો તેવા વિદ્વાન : શિક્ષા દેવી; ઉપદેશ દેવો; ઠીક
કરવું; દંડ દેવો સા વારા વિવાના : ઠગવા માટે જૂઠી આશાઓ
દેખાડવી; દગો દેવો સર ના: ચુપચાપ કશી હાનિ કે અનિષ્ટને
સહી લેવું સઘપના ધીરજપૂર્વક સહન કરેલા કષ્ટનો બદલો
મળવો સમક્ષ પર પત્થર પના : અક્કલ પર પથરા પડવા
(બુદ્ધિ બરાબર ન રહેવી) સફ નેના: સમજી લેવું; સાથેસાથે લાગી જવું;
બીજાની સંમતિથી કોઈં નિર્ણય કરવો સમય મ પના: સમય આવી પડવો (સંકટની
સ્થિતિ આવી પડવી) સમય : સમયનો ફેર બદલાયેલો સમય),
દુખ કે વિપત્તિનો સમય સાથ શોતિ: સમયની ગતિ (બદલાયેલો સમય),
દુખ કે વિપત્તિનો સમય સમય #ી માર : ખરાબ સમયનો સપાટો સમય પન્ના : સમય પડવો (માઠી વેળા આવવી;
કષ્ટ કે દુખના દિવસ આવવા) સમયે હિરના : સમય ફરવા (ભાગ્ય વિરુદ્ધ હોવું)
માં વધના : સંગીત આદિનું એટલી ઉત્તમતાથી હોવું કે બધા સ્તબ્ધ થઈ જાય; રંગ જામવો Mi છાના સંગીત આદિનું એટલી ઉત્તમતાથી હોવું કે લોક સ્તબ્ધ થઈ જાય સમીપર નાના: કોઈ સંબંધ ન રાખવો; આચરણમાં ન લાવવું મુવ ગાના થા હોના સંમુખ થવું; સામે આવવું સર માં પર બૈઠાના: શિર-આંખો પર બેસાડવું
(માનનીય હોવું; સહર્ષ સ્વીકાર હોવો). સાર ટના : મંત્રીમંડળનું પતન કરવું સારવાર વનાના : મંત્રીમંડળની રચના કરવી સવાર મેદાન : સરકારી મહેમાન (કેદી) સરપટના : ખૂબ તેજ દોડવું સાથી માિરી ધર્મશાળાના રસોડાની રસોયણ
(ઝઘડાળુ અને નફફટ સ્ત્રી) સર્વ દો નાના શરીર ઠંડું થઈ જવું; મરી જવું સર્વે જ્ઞાન : ઠંડી લાગી જવી સ પના : ટાઢ પડવી સત્તા પરના: સળી ગરમ કરીને આંખમાં લગાવવી
(આંખ ફોડવી) સત્તામ ના : સલામ કરવી સના સેના : સલામ આપવી સતનામ વિનાના: સલામ બજાવવી (પ્રણામ કરવા) સનામ વોનના : સલામ બોલવી (બોલાવવું) સત્તામ ના : સલામ લેવી (સલામનો જવાબ દેવો) સત્તાની કતારના : સલામી ઉતારવી (ઉચ્ચ
પદાધિકારીના માનમાં સલામી આપવી) સવાન ના : સવાલ કરવો સવાત-વાવ ના : સવાલ-જવાબ કરવા સાંરે મેંઢા : સુંદર સુડોળ શરીર સાંઠ-આઠ વરના : સાંઠગાંઠ કરવી સાકુ વક્રી તરહ ધૂમના : આખલાની જેમ મહાલવું (મોટા તગડા આદમીનું બેફિક્કર થઈ કામ-ધંધા વિના રખડવું) લપ જોયા છાતી પર ટના: સાપ કલેજા પર
સૂવો (કાંઈ સાંભરી આવતાં શોક થવો) સૌંપ વા વળ્યા: સાપનો બચ્ચો (દુષ્ટ વ્યક્તિ;
જાલિમ આદમી) સપ વી સી પુત્ર થા વૈપુત્રી જ્ઞાના: સાપની
જેમ કાંચળી ઉતારવી (નવાં કપડાં પહેરવાં) સપ નોટના : ઈર્ષ્યા આદિના કારણે અત્યંત દુખ થવું પ કૂંખ નાના: સાપના ડસવાથી મરણ થવું પ હેનના : સાપ સાથે ખેલવું

Page #539

પહોંચાડવું
साँस आना
૫૩૪
सारा ज़माना : શ્વાસ આવવો (જીવિત હોવું, ચેન પડવું) સાત સમુદ્ર પાર : સાત સમુદ્ર પાર (બહુ દૂર) સ૩૨ના : શ્વાસ ઊખડવો (થોડા વખત માટે સતિ ધૂન ગાન : સંકટ આવતાં પાંચ ઇન્દ્રિયો શ્વાસ રોકાઈ જવો).
મન અને બુદ્ધિનું ઠેકાણું ન રહેવું અને સારી રીતે સૌણ પર-નીચે હોના : શ્વાસ ઉપર-નીચે થવો પોતાનું કામ ન કરી શકવું; હશ-હવસ ખોવાઈ (શ્વાસ રોકાવો).
જવાં સૌંસ ઊંચના : શ્વાસ ખેંચવો શ્વાસ રોકવો; દમ સાત પાના ની સાક્ષી તેના : સાત રાજાઓની સાધવો)
સાક્ષી આપવી કોઈ વાતની સચ્ચાઈ પર બહુ જોર સૌણ વના : શ્વાસ ચઢવો
આપવું) આંસ વઢાના : શ્વાસ ચઢાવવો (શ્વાસ રોકવો; દમ સાત માસમાજ પર થના : સાતમા આસમાને સાધવો).
ચઢવું અત્યંત હર્ષિત હોવું સલ રત્નના : શ્વાસ ચાલવો (જીવતા હોવું) સાતિë માસમાન પર પÉવાના : સાતમા આસમાને સૉસ ફૂટના : શ્વાસ તૂટવો (શ્વાસનું નિયમિત રૂપથી ન ચાલવું).
સાથે તેના સાથ દેવો સતર તૈના: શ્વાસ સુધ્ધાં ન લેવો (બિલકુલ સાથ ના સાથ લાગવો (સાથેસાથે જવા લાગવું) મૌન રહેવું)
સાથ ના : સાથ લેવો સૉસ નિવલનના : શ્વાસ નીકળવો (મરી જવું) સાધુ સાધુ ના : કોઈ વાતને અનુમોદન કરવું સત પાના : શ્વાસ મેળવવો (ફુરસદ મળવી) - સાધુ સાધુ શની : પ્રશંસા કરવી. શાબાશી આપવી સૌંસના : શ્વાસ ફૂલવો (દમની બીમારી હોવી; સાધુવન : સાધુવાદ દેવો; પ્રશંસા કરવી; વધાઈ હાંફવું)
આપવી સૌંસ ભર માના : શ્વાસ ભરાઈ આવવો (હાંફવું) સાન ના થા વહાના: સરાણે ચઢાવવું (હથિયાર સૉસ ના : શ્વાસ લેવો
આદિની ધાર તેજ કરવી) સન્નેને રસત નહોતા: શ્વાસ લેવાની પણ સાપ ના : સાફ કરવું (સફાઈ કરવી) ફુરસદ ન હોવી
સાપ છૂટના ય ફૂટનાના : સાફ છૂટી જવું (વગર સંત સાધના : શ્વાસ સાધવો (પ્રાણાયામ કરવા; સજા પામે મુક્ત થઈ જવું) કયાંય સુધી શ્વાસ ખેંચ્યા કરવો)
સીપા નવાબ રેન : સાફ જવાબ દેવો સારું ના : કોઈ કામ કરવા થોડા પૈસા બાના સાયના : સાફ બચવું (જરા પણ આંચ ન આવે તરીકે આપવા
એમ બચવું) સવ રત્નના : રોફ કે રુઆબનો સ્વીકાર કરાવો સામના સરના : સામનો કરવો સારણ નાના : આબરૂ જમાવવી
સામને માન : સામે આવવું સાપાત સમફાની : બિલકુલ તુચ્છ માનવું સીને ના ? સામે કરવું સન છેડ્ડના : વાજું વગાડવું શરૂ કરવું
સામને દરના : સામે ઊભા રહેવું સાજે સાતી ગાના યા ઘના યા સવાર હોના : સાપને ન હોના : સામે ન હોવું સાડા સાતી સવાર થવી (વિપત્તિગ્રસ્ત હોવું; સામને પના : સામે પડવું અશુભ સમય આવવો)
સામને ટોન : સામે હોવું સતિ ધૂન પર રન : સાત ખૂન માફ કરવાં સાથા ૪ નાના છાયા ઊઠી જવી, સંરક્ષણ સમાપ્ત (બહુ મોટા મોટા અપરાધ માફ કરવા)
થઈ જવું સાત તાનોં ને મન્ના ઉના : ખૂબ જાળવણીથી સીયા પના : છાયા પડવી રાખવું
साये की तरह साथ-साथ फिरना या होना : સાત પર મેં ઉના : સાત પડદામાં રાખવું પડછાયાની જેમ સાથેસાથે ફરવું; સદૈવ સાથે
(છુપાવીને રાખવું, બહુ સાવધાનીથી રાખવું) જોડાયેલ રહેવું સંત પડ્યે નાના: સાત પડદા લાગવા (પડદામાં સાથે જે માના : છાંયડામાં આવવું રહેવું)
સાથે સે માનના : છાયાથી ભાગવું સાત-પર : સાત-પાંચ (થોડાક લોક; ચાલાકી; મારા માના: આખો જમાનો; સારુંયે વિશ્વ; બધા ચાલબાજી; છળકપટ)
જ લોક

Page #540

साष्टांग प्रणाम करना
સાષ્ટાંગ પ્રણામ ારના : સાષ્ટાંગ પ્રણામ કરવા; જમીન પર સૂઈ પ્રણામ કરવા
સિંદૂર તેના : સિંદૂર દેવું (લગ્ન વખતે વરે કન્યાની સેંથીમાં સિંદૂર ભરવું)
સિંદૂર પુલ નાના : સિંદૂર ભૂંસાઈ જવું (વિધવા થવું)
શિવા નમના યા હૈના : સિક્કો જામવો (રુઆબ જામવો)
સિા ગમાના યા થૈાના : સિક્કો જમાવવો (પ્રભાવ જમાવવો)
મિચ્છાના-પટ્ટાના : શીખવવું-ભણાવવું સિતમ દાના : સીતમ ગુજારવો; જુલમ કરવો; અત્યાચાર કરવો
:
સિતારા વિંગ મેં હોના ઃ સિતારો વિપત્તિમાં હોવો (વિપત્તિમાં હોવું)
સિતારા શ્રમના : સિતારો ચમકવો (ભાગ્યોદય થવો)
સિતારા બુલ્તન્દ્ર હોના : સિતારો બુલંદ હોવો (ભાગ્ય અનુકૂળ હોવું)
सिप्पा जमना या बैठना या भिड़ना या लड़ना : યુક્તિ કરવી, કોઈ કામને અનુકૂળ પરિસ્થિતિ ઉત્પન્ન કરવી
સિપ્પા નમાના : ભૂમિકા બાંધવી સિપ્પા મિડ઼ના યા તલુના : મોકો મળવો સિપ્પા મિડાના યા હ્તાના : યુક્તિ લગાવવી; પરિસ્થિતિ પેદા કરવી; કોઈ કાર્યને અનુકૂળ પરિસ્થિતિ પેદા કરવી
સિયાપા છાના : સ્ત્રીઓમાં શોક, રોવું-ફૂટવું વગેરે છવાવાં; ઉદાસી છવાવી
સિયાદ-સર્ રના : કાળું-ધોળું કરવું; ભલાઈ
બૂરાઈ ક૨વી; કામ પાર પાડવું કે લગાડવું સિર-મોં પર વિનાના : આંખ-માથે બેસાડવું; ખૂબ આદર-સત્કાર કરવો; વિનમ્રતાપૂર્વક સ્વીકાર કરવો
સિર-લો પર રહના યા તેના : આંખ-માથા પર
રહેવું (માનનીય હોવું; સહર્ષ સ્વીકાર થવો) સિર માના : ધૂણવું (દેવી-દેવતા કે ભૂત-પ્રેતનો પ્રભાવ કે આવેશ આવવો)
૫૩૫
સિર નાના : માથું ઊંચકવું (પ્રતિષ્ઠા સાથે ઊભા થવું; વિરોધ કે વિદ્રોહ કરવો)
સિર ને શ્રી સંત ન મિતના : માથું ઊંચું
કરવાની નિરાંત ન મળવી
સિર ઉડ્ડાના યા તારના : માથું ઉતારવું (માથું
કાપવું)
सिर झुकाकर चलना
સિર ચા ડાના : માથું ઊંચું ઉઠાવવું (ઇજ્જતથી ઊભા થવું)
સિર ઘા જરના : માથું ઊંચું કરવું (આત્મસન્માનપૂર્વક રહેવું)
સિર ના હોના : માથું ઊંચું થવું (ગર્વ થવો; અભિમાનથી ફુલાઈ જવું)
સિર ઓલની મેં તેના : ખાંડણિયામાં માથું મૂકવું (મુશ્કેલીમાં પડવું)
સિર નવમો પર દોના : માથું પગો પર હોવું (નતમસ્તક હોવું)
સિર જરના યા વાધના : જિમ્મેદાર બનાવવું; (સ્ત્રીનું) માથું ઓળવું
સિર ના પછીના પડ઼ી તી માના : પગનો પરસેવો એડી સુધી પહોંચવો (ખૂબ વધુ મહેનત કરવી)
સિર ના વોન્ન સ્તરના : માથાનો ભાર ઊતરવો; કોઈ કામમાંથી ફુરસદ મેળવવી
સિર હ્રા વોલૢ તારના : માથાનો ભાર ઉતારવો; લાપરવાઈથી કોઈ કામ કરવું સિર વેઠે વત્ત જ્ઞાના : બહુ અદબ સાથે કે આદરપૂર્વક જવું
સિર કે વાત નોઘના : માથાના વાળ ઉખેડવા (માથાના વાળ પકડીને મારવું; તડપાવવું; કષ્ટ દેવું)
સિર જીપાના : ખૂબ મહેનત-માથાઝીક કરવી સિર સ્વાના : માથું ખાવું; ખાલી માથાકૂટ કરવી; વ્યર્થ વાતો કરવી
:
સિર પ્લાની રના ઃ ખાલી નકામી માથાકૂટ કરવી; બકવાસ કરવો
સિર ગંગા રત્તા : એટલું મારવું કે માથા પર એકે વાળ ન રહેવા પામે
સિર ઘુટનો મેં તેના માથું ઘૂંટણોમાં સંતાડવું (લજ્જિત થવું; ખિન્ન થવું)
સિર ધૂમના યા ચારાના યાં ચાર બ્રાના : માથું ધૂમવું (માથામાં દર્દ થવું; પાગલ થવું) સિર વહના : માથે ચઢવું; યાર બનવું; અશિષ્ટ ઉદંડ થવું; ધૃષ્ટતા કરવી
સિર ચટ્ટાના : માથે ચઢાવવું (આદરનો ભાવ દેખાડવો)
સિર ચત્તા ખાના : માથું ચાલ્યું જવું (મોત થવું; મરવું)
સિર ધ્રુજના : માથું નમવું (લજ્જિત થવું) सिर झुकाकर चलना : : માથું નીચું રાખીને ચાલવું (નમ્રતાનું આચરણ કરવું)

Page #541

सिर झुकाना
૫૩૬
सिर मुड़ाना
fસર સુશાના : નમસ્કાર કરવા; લજ્જાથી નમી
જવું, સ્વીકાર કરવો રિટેની : માથું ટેકવવું (હાર માનવી; અધીનતા
સ્વીકારવી; આત્મસમર્પણ કરવું) fસા-તો વોશિશ યા મેહનત રન : કઠિન
પરિશ્રમ કરવો સિર થામ તૈનાના થા તૈના: માથું પકડી બેસી જવું (શોક ક્ષોભ આઘાત આદિના વેગથી
ગ્રસ્ત થઈ વિલાપ કરવો) કિર્તન તેના : શિરદર્દ વહોરી લેવું (પોતાના
માથે ઝંઝટ લેવી) fસર સેના : પ્રાણ ન્યોછાવર કરવા; જાન આપવો fસર ધરા : માથું ધરવું (આદર સહિત સ્વીકાર
કરવો) સિર થુનના : માથું પટકવું (પસ્તાવું; પશ્ચાત્તાપ
કરવો; શોક કરવો કે માથું પટકવું) સિર જવાના ? માથું નમાવવું સિર નવા વરના માથું નીચું કરવું સિર નવા હોના: માથું નીચું હોવું ફિર પટવા : માથું પટકવું સિરપના : માથે પડવું fસર પર માતા: માથે આવવું હિરપરમ પના: માથે આવી પડવું; જવાબદારી
આવવી; થવાનું હોય તે થવું fસર પર સામાન Jીના : માથા પર આસમાન
સિરપ ચહાના માથા પર ચઢાવવું (ઉદંડ બનાવવું;
ઇજ્જત કરવી) સિર પર મૂના પના : માથે જૂતાં પડવાં (માર
ખાવો; શિક્ષા મળવી) શિર પર થના : માથા પર ધરવું (સાદર સ્વીકાર
કરવો) સિર પર તનવાર નટના : માથા પર તલવાર
લટકવી; ખતરામાં પડવું સિર પર પ૬ ઉના : માથા પર પહાડ રાખવો શિર પર પલ હર માના : માથે પગ મુકીને
ભાગવું સિર પર વત્ના ના : માથા પર બલા લેવી; પોતાના
ઉપર આફત વહોરવી सिर पर भूत या शैतान चढ़ना या सवार होना :
માથે ભૂત સવાર થવું સિર પર મૌત નાના : માથા પર મોત નાચવું સિા પર ઉના : માથા પર રાખવું સિર પર તેના માથા પર લેવું સિર પર શૈતાન સવાર હોના : માથા પર શેતાન
સવાર હોવો સિર પર સવાર ના : માથા પર સવાર રહેવું (ધૃષ્ટ
થવું; પ્રેતાદિનો પ્રભાવ હોવો) સિર પર સવાર ના માથા પર સવાર હોવું ફિર પર હોવા : માથા પર શિંગડાં હોવાં સિર પર હૈદરા ધંથના યા હોવા : માથા પર ખૂપ
બંધાવો (યશ પ્રાપ્ત થવો) સિર પર હાથ રઉના : માથે હાથ રાખવો (મરવા
માટે તૈયાર રહેવું) સિરપથ ઉપર રોના: માથે હાથ રાખીને રોવું
(ભાગ્યને રડવું) સિર પર હોના : માથે હોવું અથવા પોપક સમર્થક કે
સંરક્ષક હોવું સિર પટના: માથું પછાડવું સિર હદના : માથું ફાટવું; માથામાં ખૂબ દર્દ થવું સિર ઉપરના યા હિર નાના : માથું ફરવું સિર ઉના : માથે મારવું સિર માથે પર હોના : શિર માથા પર હોવું (સહર્ષ
સ્વીકારવું). સિર માથે પર ચઢાના : શિર માથા પર ચઢાવવું
(સાદર સ્વીકારવું) સિર મારતા : માથું મારવું fસર મુક્તિ મોર્લે પના પ્રારંભમાં જ વિઘ્ન નડવું
કે બાધા આવવી fસર મુદ્દા : માથું મૂંડાવવું (સાધુ થઈ જવું)
ઉઠાવવું
ફિર પર ન ધના : માથે કફન બાંધવું;
મરવા તૈયાર રહેવું શિર પર શયામતિ ટના : માથે કયામત તૂટવું
(બહુ મોટી આપત્તિ આવવી) સિર પર « નાના: માથા પર કાળ ભમવો શિર પર હું ન હોવા : માથે કોઈ ન હોવું (દેખભાળ કરનાર કે અંકુશ રાખનાર કોઈ ન
હોવું) સિર ઘર હા ના : માથા પાસે ઊભા રહેવું
(પડખે ઊભા રહેવું) fસર પર ઘૂન રદ્ધના : માથા પર લોહી ચઢવું
(હત્યા કરવાનાં લક્ષણ પ્રકટ થવાં) Rપર હૂન સવારહોના માથા પર લોહી સવાર થવું (જાન લેવા તૈયાર થવું; હત્યા કરવાનાં
કારણ કાબૂાં ન રહેવાં) સિર પર થના : માથા પર ચઢવું (ઉદંડ બનવું) સિર પર વર વોત્રના માથા પર ચઢીને બોલવું (સ્વયં પ્રકટ હોવું)

Page #542

सिर रंगना
૫૩૭
सूना लगना
સિનના : માથું રંગવું (માથું ફોડવું; લોહીલુહાણ કરીને તે નાના : છાતીએ લગાડવું કરવું)
સીમા રે વાદર નાનાઃ હદથી બહાર જવું ફિર પર ના : માથું ધોળું થવું (વૃદ્ધાવસ્થા સુણ જ નવું ના ? સુખની નિદ્રાએ સૂવું આવવી)
મુ જી સસ જેના : સુખના શ્વાસ લેવા સિર ગૂંથના : માથું મૂંધવું (નાનાં ઉપર મોટાંઓએ સુa માનના : સુખ માનવું પ્રેમ બનાવવો)
સુલ તૂટના : સુખ લૂંટવું સિરપન વધના : માથા સાથે કફન બાંધવું સુહ સે સોના : સુખથી સૂવું; ચેનથી સૂવું સિર તે રત્ન નાના : મરવા માટે તૈયાર થઈ જવું; તુલામાં રુટિયા : સુદામાની ઝૂંપડી ખૂબ દિલેરીનું કામ કરવું)
ધ હિત્રાના સ્મરણ દેવરાવવું સિર સે ધરત : માથાથી પગ સુધી
સુદ ર દા : સ્મરણ ન રહેવું fસા તે તમારા નાના : માથાથી પગ સુધી સુઘયા સુધિ પાના: પત્તો પામવો; સમાચાર પામવા આગ લાગવી (ખૂબ ક્રોધે ભરાવું)
સુથ વિસરના યા મૂત્રના : યાદ ન રહેવું fસર યો યા મરડતરના : માથેથી ભાર જુથ યા સુધિ તેના : રક્ષા કરવી ઊતરવો
સુન્ની મનસુન રન : સાંભળ્યું ન સાંભળ્યું કરવું સિર તે વો થા મા તારા : માથેથી ભાર सुनते सुनते कान पक जाना या बहरे हो जाना : ઉતારવો
સાંભળી સાંભળી કાન પાકી જવા fસર તે નાના : માથા સાથે જોડવું (આદર- મુનમુન પત્નના : પત્તો મળવો સન્માન કરવું)
સુપર ઘંટના : નિમંત્રણ મળવું; નિમંત્રિત હોવું સિા રે સાયા ના : વડીલનું દેહાવસાન થતાં Fર અનાપના : ગીત ગાવું; કોઈ વિલક્ષણ વાત અનાથ થવું
કહેવી સિાથેની પર થના : જાન આપવા તૈયાર થવું સુર બિનાના: સૂર મેળવવા; અવાજ મિલાવવા fસર હિત્રા : માથું હલાવવું (ઇન્કાર કરવો; તુ મેં સુર મિત્રાના સૂરમાં સૂર મેળવવો પ્રસન્નતા જાહેર કરવી).
સુરધામ સિથારના : દેવલોક સિધાવવું (મરવું) સિર ના : માથે હોવું જવાબદારી હોવી; પીછો સુત વૈ પર નાના: સુરખાબની પાંખો લાગવી હોવો; ચિંતા હોવી)
(કોઈ ખાસ ખૂબી કે વિશેષ ગુણ હોવો) સિસિત્ના નાના: સિલસિલો ચાલુ રાખવો સુહાડકુના : વિધવા થવું (કોઈ કામના ક્રમને ચાલુ રાખવો)
સુણાવતરના: સૌભાગ્યની ચૂડી ને ચાંલ્લો ઊતરવાં સિક્રિય ભરના : ડૂસકાં ભરવાં
સુહા મનાતા : સૌભાગ્યની કામના કરવી સક્રિય પત્નવાન: સળેકડા જેવો દૂબળો પાતળો સૂર માત્રા ય વા વા ના ઃ સોયનો પહેલવાન
ભાલો કરવો (રજનું ગજ કરવું). રજ-પૂંછ દોરા : શિંગડાં-પૂંછડી લાગેલાં સર્ડ વતી જોવા લે વરાવર ઃ સોયની અણી જેટલું હોવાં
(જરીક જેટલું) સામના સ્થાન કે મોકો મળવાનું ઠેકાણું દેખાઈ સૂવું ના થા નાના : સોય લગાવવી (ઇજંક્શન આવવું
આપવું) . સોના: શિંગડાં હોવાં (કોઈ વિશેષતા હોવી). સૂરવાર વાંટા હોવાઃ સુકાઈને કાંટો થવું (બહુ તો નાના શિંગડું કે શિંગી લગાડી લોહી દૂબળા થવું) ચૂસવું
જૂનાના સુકાઈ જવું (સુન્ન થઈ જવું, સ્તબ્ધ થઈ િરના : ચૂં કરવું; કષ્ટ વ્યક્ત કરવું
જવું) સીજી-સીરી નાં પગથિયે પગથિયે ચઢવું; કૂવા નવાવ ના : સાફ ઈન્કાર કરવો ધીમેધીમે ઉન્નતિ કરવી
સૂર્ણા ટાના: કોઈની ઇચ્છા પૂરી કર્યા વિના સીધા રા : સીધા કરવું
પાછા ફરવું સીધા-સાતા : સીધું સાદું
સૂત્રપાત વરના : આરંભ કરવો સીધે મુંદ સાત જ વન : સીધા મોએ વાત ન ફૂટપાત હોના: આરંભ થવો કરવી
સૂના નાના : સૂનું લાગવું

Page #543

सूरज को दीपक दिखाना
૫૩૮
हँसते-हँसते
સૂર વોરપતિના સૂરજને દીપક દેખાવો સૂરન સૈનના : સૂરજ ઢળવો જૂર ન પર ઘૂનાવા ધૂન ના સૂરજ પર ધૂળ
ઉછાળવી સૂરત દ્વિવાના : સૂરત (મુખાકૃતિ) દેખાડવી સૂરત નગર માની : સૂરત (મુખાકૃતિ) નજરે ન
પડવી ભૂત નિતિન : યુક્તિ શોધવી; ઉપાય કાઢવો સૂરત વતાના : ઉપાય બતાવવો સૂરત વનાના : રૂપ કાઢવું; વેશ બદલવો સૂરત વિના : ચહેરો ફિક્કો પડવો; નિસ્તેજ થવું સૂરત વિIIના : ચહેરો બગાડવો (સિકલ વિકૃત
કરી દેવી) સૂત્રી પર વાતા: શૂળી પર ચઢાવવું (ફાંસી દેવી) સૂત્રી પર જાન દોના વા સદના : શૂળી પર જાન હોવો (જાન ખતરામાં હોવો; પ્રાણ જવાનો ભય હોવો) વૈધ નના: ખાતર પાડવું (ચોરી કરવા ભીંતમાં
બાકોરું પાડવું) સેર તો સવા સેર: શેરના માથે સવા શેર સદા મૈંના : ખંપ બાંધવો (કામનું શ્રેય પ્રાપ્ત
થવું) સૈવી પડે પાની ના સેંકડો ઘડે પાણી પડવું
(ખુબ પાણી પડવું) સોત્તે-ગાજે ઃ સૂતાં-જાગતાં સોના રૂાનના : સોનું નીકળી આવવું બહુ વધારે
ઊપજ થવી; બહુ અધિક ધન મળવું) સોના વરસના : સોનું વરસવું (બહુ વધારે ધન પ્રાપ્ત થવું) તોને વાર: સોનાનો કોળિયો (કીમતી ભોજન
કરવું) સોને વાપી નાના: સોનાનું ઘર માટી
થઈ જવું (બન્યું-બનાવ્યું ઘર રાખ થઈ જવું) સોને પાની : સોનાનું પાણી (સોનાનો ઢોળ) સને 1 સંસાર મિટ્ટી જૈમિના સેના : સોનાનો
સંસાર માટીમાં મેળવી દેવો સોને કી વિથ : સોનાનું પક્ષી (ધનિક દેશ; માલદાર આદમી). ને શૌ વંશા : સોનાની લંકા જેને a ના : સોનાનો વરસાદ થવો
ને મોત વિના : સોનાના મૂલે વેચાવું રોને મેં પુન નાના: સોનામાં કીડા પડવા (બહુ
અસંભવ વાત હોવી) રોને મેં સુiઘ કોના ? સોનામાં સુગંધ થવી
ને સુહા : સોનામાં સુરોખાર ભળવા સોrદ માને : સોળ આના સોત્સદ પર વા નાવ : સોળ પરીઓનો નાચ
(કોડીઓનો જુગાર). સોના-સોનદ પદે સુનાના : સોળ સોળ મણની
સુણાવવી (ખૂબ ગાળો દેવી) સૌ લોસ ( ભાગના : સો ગાઉ દૂર ભાગવું સૌ પડે પાન પાનાં : સો ઘડા પાણી પડી જવું સૌ વાત વ # વાત : સો વાતની એક વાત સીતા પટના : સોદો પતવો સવા પટના : સોદા પતાવવો સ્તનપાન ના : સ્તનપાન કરાવવું ચાર નોટના : શિયાળ આળોટવી (ઉજ્જડ થઈ જવું). ચાદિ સદ્ વેરા : કાળું-ધોળું કરવું; (વસાવવું
અને વણસાડવું). ગાદી પોતના સહી ચોપડવી (મોં કાળું કરવું; કલંક લગાડવું) સ્વર તારા : સ્વર ધીમો કરવો સ્વર વેદના : સ્વર ઊંચો કરવો વર મૈં વર મનાતા : સ્વરમાં સ્વર મેળવવો વ કે તારે તો તારા : સ્વર્ગના (આકાશના)
તારા તોડી લાવવા ચવાણ હોતા : સ્વર્ગવાસ થવો af વિધાના : સ્વર્ગે સિધાવવું સ્વાંગ રન : વેશ ભજવવો (કપટજાળ ફેલાવવી; ઢોંગ કરવો) સ્વાંગ ભરના : વેશ ભરવો (કપટજાળ ફેલાવવી) સ્વાંગ વનાના યા જાન : વેશ બનાવવો (આપણો
સ્વાર્થ સાધી લેવો) સ્વાર્થ સાધના : સ્વાર્થ સાધવો (પોતાની મતલબ મેળવી લેવી). દ્વારા વરના : સ્વાહા કરવું (નષ્ટ કરવું; ધન વ્યર્થ
ખર્ચી નાખવું) દંતાન ના યા મરના યા પારના : બૂમબરાડા
પાડવા; રાડારાડ કરવી સ્વાહા ના : સ્વાહા થવું (નષ્ટ થવું; બળી જવું) હૃાર પા: પોકાર પડવો દૈવIR નાના : બૂમાબૂમ મચાવી ટૅમાં મવાના : હંગામો મચાવવો હૃતિના: રસોઈ કરવી દૈવી વાત 3 સેના : હસીને વાત ઉડાવી દેવી
- : હસતાં-રમતાં -હૃતેઃ હસતાં-હસતાં

Page #544

हँसते-हँसते पेट में
પ૩૯
हथेली पर जान होना
હોવું)
હૃત્તિ-હૃત્તેિ પેટ નૅ વન ટુ નાના : હસતાં- હે પના : હઠમાં પડવું (જિદ કરવી) હસતાં પેટમાં આંટી પડવી
દરવના : હઠ રાખવી (કોઈની હઠપૂર્વક કહેવાયેલી હૃર્ત-હૃત્તેિ નોટનાના: હસતાં-હસતાં લોથપોથ વાત માની લેવી) થઈ જવું
દપ શર નાના વાઘ : હડપ કરી લેવું હૃક્ષના વોન્નના : હસવું બોલવું
(હજમ કરી લેવું) ડેંસ મારા : ખૂબ હસાવવું
દિલ નિન મન : હાડકાં નીકળી આવવાં શૈલી ના : હાંસી ઉડાવવી, ટીખળ કરવું (ખૂબ દૂબળા થઈ જવું) ઇંસી ન મટ્ટના : હાંસી-મજાક સમજવું (સરળ દૈલ્ડ શૉપના : હાડકાં કંપવાં (અત્યંત ભયભીત કામ સમજવું)
થવું) હૃક્ષ હેત ના? હસી-મજાક હોવું (સરળ કામ દર્દી ના : હાડકાં ભાગવાં (ખૂબ મારવું
પીટવું). શૈલી છૂટના : મોટેથી હસવું આવવું
ટ્વી વત્રાના : કોઈ વસ્તુની અછત હોય છતાં દૈવી- વેરના : મજાક ઉડાવવી
જબરદસ્તીથી તે મેળવવા પ્રયત્ન કરવો હૂં મેં ૩૬ નાના : હસવામાં ઊડી જવું દર્દી તોના હાડકાં તોડવાં (ખૂબ મારવું-પીટવું) દૈવી પૅના : હાંસીમાં ઉડાવવું (ઠઠ્ઠામાં ઉડાવવું) -પત્ની વ વરના : હાડકાં-પાંસળાં એક શૈલી મેં ઘણી હોના : હસવા હસવામાં બગડી કરવાં (ખૂબ પીટવું)
જવાનું થઈ જવું; હસવાનું રડવું થઈ જવું દર્દી પત્ની ઘૂર હો નાના: હાડકાં-પાંસળા ચૂરો ફેંસી મેં તે નાના : હસવામાં લઈ જવું
થઈ જવા શૈલી નેં નન્નના : હસવામાં બળવું (કોઈ વાતને
દર્દી ના હાડકાં જ હાડકાં રહેવા ગંભીરતાથી ન ગ્રહણ કરવી)
(બહુ દૂબળા થઈ જવું) હંસી મેં મન ના : કોઈનું હસવું સારું લાગવું હથેના હાથે ચઢવું; કાબૂમાં હોવું, આવડત આવવી શૈલી હોના: હાંસી થવી (ઉપહાસ થવો; બદનામી થે પર વહાના: હાથે ચઢાવવું (કાબૂમાં કે વશમાં થવી).
લેવું દૈલી-હેન સમાન : હાંસી-ખેલ સમજવું હત્યા ટનના : હત્યા ટળવી (સાધારણ કે સરળ વાત સમજવી).
હત્યા નાના : હત્યા લાગવી મા રા : ફરજ અદા કરવી (કર્તવ્ય- હત્યા સવાર ના : હત્યા સવાર થવી (મુખાકૃતિ પાલન કરવું)
આદિથી હત્યાની પ્રવૃત્તિ જણાઈ જવી) દ પર દા : ન્યાયી કે વાજબી વાતનો આગ્રહ હત્યા સિરપના : હત્યા માથે મઢવી (અપરાધી રાખવો)
ઠરાવવું) જ પુર હોના : ન્યાયનો પક્ષ કરવો (ઉચિત વાત રંથભંડારાના : હાથચાલાકી કરવી (ગુપ્ત યોજના માટે આગ્રહ રાખવો)
બનાવવી). # મારવા : શુભ અવસરની બક્ષિસ આપવાનું થડી પડુના : હાથકડી પડવી; અપરાધી કે દોષી ઉડાવી દેવું
ઠરવું. દલિત યુનની હકીકત ખૂલવી (અસલ વાતનો હથિયાર ઝાન : હથિયાર ઉઠાવવા પત્તો મળવો)
હથિયાર ડાત્ર સેના : હથિયાર હેઠાં મૂકવાં દવા-વાહો નાના વા નાના : હાકબાકા થયાર ધના વા નાના : હથિયાર બાંધવા થઈ જવું (અતિશય સ્તબ્ધ થઈ જવું)
ત્ની ઘુગનાના : હથેળીમાં ચળ આવવી (દ્રવ્યદવિ સેના: જોરથી મારવું, ફટકારવું; ઝૂડવું પ્રાપ્તિના શુકન થવા). હમ ના : હજમ કરવું (લઈ લેવું; હડપ થેની તેના : હથેળી આપવી (હાથનો કરવું).
સહારો આપવો). નામત વનાના : હજામત કરવી (શિર મૂવું; હત્ની પ૨ ના ત્નિ રિના? હથેલીમાં જીવ લઈ ઠગવું; મારવું-પીટવું)
ફરવું (મરવાને તૈયાર રહેવું) ઢાનના યા પક્ષના : હઠ પકડવી (જિદ ત્ની પર નાન દોઃ હથેલીમાં જીવ હોવો (જીવ કરવી; દુરાગ્રહ રાખવો)
જવાની સ્થિતિમાં હોવું)

Page #545

हथेली पर दही जमाना
૫૪૦
हवाई किले बनाना
ત્ની પરી નાના: હથેલી પર દહીં જમાવવું (કોઈ કામ કરવી તત્પરતા રાખવી)
ત્રી પરવત્રિનEાનાં : હથેલી પર વાળ જમાવવા (અસંભવ કામ કરવું) હથેત્ની પર સર નાના: હથેલી પર સરસવ
જમાવવા (કોઈ કઠિન કામ સ્કૂતિથી કરવું) થેત્ની પર સિર નિ જિનાઃ હથેલી પર માથું ટેકવી ફરવું (જીવ આપવા તૈયાર રહેવું) હથેની પીટના યા વિનાના: હથેલી બજાવવી (તાલી
બજાવવી) હથેત્ની મેં માના : હથેલીમાં આવવું (પ્રાપ્ત થવું)
ર તા : હદ કરી દેવી દર વયના : હદ બાંધવી (સીમા નક્કી કરવી) રુદ્ર સે ચાવા : હદથી વધારે દર વ દિલાવ નહીં : હદ કે હિસાબ નહિ (ઘણું
વધારે) હો હિસાવિ ોના : હદ બહાર થઈ જવું,
બેહદ થવું પર નાના: હડપ કરી જવું; ઓળવી કે પડાવી
લેવું દત્તરિના? હમેલ પડવો (ગર્ભસ્રાવ થઈ જવો) મા વા રે : અમારી બલાથી (અમને કશી
પરવા નથી) હેમદ વરના : સ્વાર્થપરાયણ થવું ટન તા : સર્વગુણ-સંપન્ન
તાત ફેરના યા હત/ના : હરતાલ નામની ધાતુ લગાવવી (પૂરી રીતે રદ કે વ્યર્થ કરી દેવું) દર માના : કોઈ પર એક અક્ષર પણ આવવો
(કસૂર નીકળવી) ફરવા જના: અંધેર મચવું હ-બ વરના : હર્યુંભર્યું કરવું હા-ભા રઇના : હર્યુંભર્યું રહેવું રામ ના : હરામ કરવું હાથ ન માન: હરામનો માલ
જ જી માર્ક : હરામની કમાણી રાત પરના: ઝેર ખાઈને મરવું; આત્મઘાત
કરવો હરામ કુંદનના : હરામ મોં લાગવું (બૂરી
કમાણીની લત લાગવી) રામ હોના : હરામ હોવું રાત્ની સૂફાન : હરિયાળી સૂઝવી (આનંદ જ
આનંદ નજરે પડવો) દર ઠંડી વિદ્યાના : લીલી ઝંડી દેખાડવી ફર્ક નાના : દોષ લાગવો
હર્ષ તે છાતી પૂત્ર 4ના : હર્ષથી છાતી ફુલાઈ
ઊઠવી હન મેં વંત્રિી ના : હલકમાં આંગળી દેવી (ઘણી શોધ-તપાસ તથા સખતાઈની સાથે કોઈ હજમ કરેલી ચીજને પ્રાપ્ત કરવી ત્રા કરના : હલકું કરવું (અપમાનિત કરવું; તુચ્છ ઠરાવવું; મારવું) હવે-હર્તઃ હલકે-હલકે (ધીરેધીરે) હવન મધના : હલચલ મચવી દ્વિપછીના: કુરાન કે ગંગાજળ લઈ સોગંદ ખાવાં હત્ના ઘનના : બહુ ઝડપથી શ્વાસ ચાલવો હર્તવા નિક્ષત્ર નાના : કચૂમર થઈ જવું ઉત્સવ નિત્નિના : હલવો કાઢવો (ખૂબ પીટવું) હલ્લા ના : મરવું; તબાહ થઈ જવું હીન રન : હલાલ કરવું હત્ની વનાઃ હળદર ચઢવી (લગ્ન પહેલાં વર અને
કન્યાને પીઠી ચોળવી) હી પિતાના : હળદર પિવડાવવી ખૂબ પીટવું) દેવા ના : હવા ઊડવી (ખબર ફેલાઈ જવી) હવા ના : હવા ઉડાડવી (ખબર ફેલાવવી) હવા ના : હવા કરવી (પંખો હલાવવો; ગાયબ
કરી દેવું) દવા # #g સેલના : હવાની રૂખ જોવી | (પરિસ્થિતિને અનુકૂળ ચાલવું) હવા ઉના : હવા ખાવી હવા ઉજારના : પવન અટકી જવો હવા પટના: હવા બદલવી (પરિસ્થિતિ બદલવી) ઢવા પર રદના : હવા પીને રહેવું (નિરાહાર
રહેવું, ભૂખ્યા રહેવું) હવા રિનાહવા ફરવી (હવા બદલાવી) દવા વતન : હવા બદલવી (બીજી સ્થિતિ કે
અવસ્થા થઈ જવી, હવા ખાવા જવું) હવા ધના : હવા બાંધવી (ડિગ મારવી). દવા વિના : હવા બગડવી (પહેલાં જેવી ધાક કે
મર્યાદા ન રહેવા પામવી). રંવ મેં બિન્ને વનાના : હવામાં કિલ્લો બાંધવો
(કાલ્પનિક યોજનાઓ બનાવવી) ઢવા રે વાર્તે સરના: હવા સાથે વાતો કરવી (હવાની
પેઠે તેજ દોડવું) દવા દો નાના: હવા થઈ જવું (ગાયબ થઈ જવું) હવા વા: હવાઈઓ ઊડવી (ચહેરો ફિક્કો થઈ જવો). વાર્ડ શિત્તે કનાના : હવાઈ કિલ્લા બનાવવા (કાલ્પનિક યોજનાઓ બનાવવી).

Page #546

हवाले करना
૫૪૧
हाथ झुलाते आना
હવાને વરના : હવાલે કરવું (કોઈને સોંપવું) હ ના : હાજિયો પુરાવો હ હાં મિત્રાના : હામાં હા મેળવવી હi દ ના ? હા હા કરવું (સ્વીકારવું; સંમત
થવું; હાજિયો પુરાવવો). હા રેતા ય નાના: હાક દેવી (ઊંચા અવાજે
પોકાર કરવો) હવા પુર ર વેદના : હાક પોકારીને કહેવું
(સૌને જણાવીને કંઈ વાત કહેવી) હ ની- ની મરના: હા જી હા જી કરવું દાંડી પના : હલ્લી પાકવી (ગુપ્ત પરામર્શ
થવો; પયંત્ર રચાવું) હદના : હાટ કરવું (હટાણું કરવું; બજારમાંથી
ચીજવસ્તુ ખરીદવી). હદ થોભના : હાટ ખોલવું; દુકાન કરવી
દ ઘ૮ના : હાટે ચઢવું (બજારમાં વેચવા જવું) હટ નાના : હાટ ભરાવું (ગુજરી ભરાવી; બજાર
ભરાવું) હતિવી પર ત્રાતમારના : હાતિમની કબર
પર લાત મારવી (દાનશીલતા કે પરોપકારમાં હાતિમથી ચઢિયાતા થવું). હાથ-મોં નાના: કારીગરી વગેરેના પ્રસંગે
ખૂબ આદર-સન્માન કરવું હાથ માના : હાથ આવવું (પ્રાપ્ત થવું) હાથ ઝા 8ાવર શોના : આકાશ તરફ હાથ | ઊંચા કરી ઘણી બદદુઆઓ દેવી હાથ વરસેના: સ્વેચ્છાથી કોઈને કંઈ આપવું;
દાન આપવું હાથ ૩%ાના : હાથ ઉઠાવવો (પ્રણામ કે સલામ
કરવી; કોઈને થપ્પડ મારવી) હથ તા: હાથ ઊતરી જવો; હાડકું ખસી જવું હાથ ઝંચા દોરા : હાથ ઊંચા હોવા (દાનવૃત્તિ
તરફ મોઢું કરેલું હોવું; ખર્ચાળ હોવું) હાથ #દના થા દ નાના : હાથ કાપવા (સાધન સહાય આદિથી રહિત થઈ જવું; પ્રતિજ્ઞાથી બંધાઈ
જવું) હાથ વેરાના દા તેના હાથ કપાવા (વચન
કે પ્રતિજ્ઞાથી બંધાઈ જવું) હાથ ા વિના હાથનું રમકડું (હાથની
કઠપૂતળી) હાથ વા મૈત્ર: હાથનો મેલ (તુચ્છ વસ્તુ) હાથ વા સબ્ય : હાથનું સાચું (ઈમાનદાર) હાથ વી પુત્રી : હાથની કઠપૂતળી (કોઈના
આદેશ અનુસાર કામ કરનારી વ્યક્તિ) બ. કો. – 35
હાથ વ તારી : હાથની લાકડી (આશરો મદદ
ભરણપોષણ વગેરે કરનાર) હાથ વણી સારૂં : હાથની સફાઈ (ઉદ્યોગ જાદુ વગેરેમાં હાથની કારીગરી; લડાઈમાં ઘા કરવામાં હસ્તલાઘવ કે હાથચાલાકી). હાથ છે સાથે સૂક્ષના : ગાઢ અંધકાર હોવો થ ઘાતી ન હોના હાથ ખાલી ન હોવો (કામમાં ફુરસદ ન મળવી) હાથ ઘાલ્લી હોના હાથ ખાલી હોવો (પાસે રૂપિયા
ન હોવા; પાસે હથિયાર ન હોવું) હાથ થના : હાથ ખેંચી લેવો (કોઈ કામમાં સહયોગ
ન આપતાં દૂર ખસી જવું) હાથ gઝાનાના : હાથ ખણવો (દ્રવ્યપ્રાપ્તિની
પૂર્વસૂચના મળવી; મારવાની ઇચ્છા થવી) હાથ જુનના : હાથ ખૂલવો (દાનની ઉત્કંઠા થવી;
ખર્ચાળ થવું; હાથને મારવાની ચળ થવી). હાથ ધુના ના : હાથ ખુલ્લો હોવો (દાન ખર્ચ
આદિ બાબતમાં ઉદાર હોવું) હાથ ઘોર ઉર્વ ના : હાથ ખોલીને ખર્ચવું
(ખૂબ ખર્ચ કરવું; કશી કરકસર ન કરવી) હાથ ગરમ હોના: હાથ ગરમ થવો (કંઈ ધન મળવું;
લાંચની રકમ મળવી) હાથ ચના : હાથ ચાલવો (કોઈ દ્વારા કામ સારી
રીતે કરાવું; મારવું-પીટવું) હાથ રત્નાનાઃ હાથ ચલાવવો (કોઈ કામ સારું ને
ઝડપથી કરવું; મારવું) હાથ ગૂમના : હાથ ચૂમવો (કોઈના હાથની
કારીગરીથી પ્રભાવિત થઈ એના હાથને ચૂમવો) હાથ છોડ્રના (શિ પર) હાથ છોડવો (મારવું;
વૈવાહિક સંબંધ ભંગ કરવો; છૂટાછેડા લેવા) હાથ નન : હાથ જડી દેવો (તમાચો લગાવવો;
મારવું) હાથ જમાના : હાથ જમાવવો (હાથથી કે તલવાર
આદિથી મારવું) હાથ ગોના : હાથ જોડવા (પ્રણામ કરવાનું પ્રાર્થના
કરવી; લગ્ન-વિચ્છેદ કરવો) હાથ ફાર હો નાના : હાથ ખંખેરી ઊભા
થઈ જવું (એ બતાવવું કે મારી પાસે કંઈ નથી) હાથ ફાર નાના: હાથ ખંખેરીને જવું (જુગાર
વગેરેમાં રૂપિયા હારી ખાલી હાથ જવું) હાથ ફાના હાથ ખંખેરવા (હાથ ખંખેરી ઊભા
થવું; થપ્પડ મારવી; મુક્કા મારવા) હાથ સુનાતે માના : હાથ ઝુલાવતા આવવું (ખાલી હાથ આવવું)

Page #547

हाथ डालना
૫૪૨
हाथ बैठना
હાથ-gવ ના : હાથપગ ફૂલવા (આફતથી
ગભરાઈ જવું) હાથ-પાંવ નાના ? હાથપગ ફેલાવવા (ઉન્નતિ
કરવી; કાર્યક્ષેત્ર વિસ્તારવું) હાથ-વવ વવાના : હાથપગ બચાવવા (કોઈ કષ્ટ
જોખમ આદિથી બચવું) દાથ-પડ મારવા : હાથપગ મારવા (તરવામાં
હાથપગ હલાવવા; પ્રયત્ન કરવો) હાથ-પાવ રદ નાના : હાથપગ રહી જવા; કામ
કરતા અટકી જવું હાથ-પૉવ હોના હાથપગ ચાલુ હોવા (કામ કરવાની
શક્તિ હોવી) હાથ પત્ને વરના હાથ પીળા કરવા (કન્યાનાં લગ્ન
કરવાં) હાથ પર રોનાઃ હાથ પીળા થવા (કન્યાનાં લગ્ન
થવાં) હાથ-પૈર ગોફતા : હાથપગ જોડવા (વિનંતિ
વિનવણી કરવાં) હાથ-ર નિાના: હાથપગ કાઢવા (ખૂબ તાજા
થવું).
હાથ ડાહ્નના : હાથ નાખવો (કોઈ કામમાં હાથ
લગાડવો; હસ્તક્ષેપ કરવો) હાથસંહોન : હાથ તંગ હોવો (પાસે ખર્ચા માટે
જરૂરી ધન ન હોવું) હાથ થામના : હાથ પકડવો; મદદ કરવી હાથ વિધાન : હાથ દેખાડવો (હાથની સફાઈ
દેખાડવી; યુદ્ધકૌશલ બતાવવું; મારવું). હાથ સેના : હાથ દેવો (સંકેત કરવો) હાથ ઘરનાઃ હાથ ધરવો (સહાય આપવી; સહારો
આપવો; કોઈને કંઈ કામ કરતાં રોકવું; પાણિગ્રહણ કરવું) હાથ ઘોર પીછે પના : હાથ ધોઈને પાછળ પડવું (કોઈ કામમાં તનમનથી લાગી જવું; ખૂબ સતાવવું) હાથ થના યા થશે તૈના : હાથ ધોઈ નાખવા (ખોઈ દેવું; ગુમાવી બેસવું) થર થરને પાર કરને ટ્રેના: વાતમાં ન આવવું;
કોઈની વાત ન માનવી હાથ પવન? હાથ પકડવો (સહાય કે સહારો
દેવો; કોઈને કોઈ કામ કરતાં રોકવું) હાથ પ૬ નાનાઃ હાથ પડી જવું (વગર પરિશ્રમ
અનાયાસ વસ્તુ મળવી; ચોરી થઈ જવી). હાથ પ૬ના હાથ પડવો (તમાચો લાગવો; માર
પડવો) હાથ પત્થર તત્તે રવાના હાથ પથ્થર તળે દબાવો
(સંકટમાં મુકાવું) હાથ પર ના નાના હાથ પર નાગ રમાડવો;
જાન જોખમમાં નાખવો હાથ પર હાથ થરે વૈદ્યનાથ વૈદના: હાથ પર
હાથ રાખી બેસ હાથ પર હાથ માપના : હાથ પર હાથ મારવો
(બાજી લગાવવી; શરત બકવી; પ્રતિજ્ઞા કરવી) હાથ પકારના યા વિનાના : હાથ ફેલાવવા (કંઈ
માગવું, યાચના કરવી) હાથ પણ નાના : હાથ ફેલાવી જવું (હાથ પહોળા
કરી; ખાલી હાથ જવું) હાથ પાઁવ રત્નના : હાથપગ ચાલવા (કામ કરવાની
શક્તિ હોવી) હાથ-પૉવ થુનના હાથપગમાં સનસનાટી જામવી હાથ-પવડે દોરા : હાથપગ ઠંડા હોવા (મરણ.
થવું; અત્યંત ભયભીત કે સ્તબ્ધ થઈ જવું) હાથ-wવ નિશાનના : હાથપગ કાઢવા ખૂબ
તાજા થવું) હાથ-પાવ પ૮aના : હાથપગ પટકાવા (ત
હાથ-પૈર પડ્ડના: હાથપગ પડવા (કાલાવાલા અને
વિનવણી કરવાં) હાથ-પૈર માત્ર યા સંપન્ન હાથપગ
સંભાળીને રહેવું (સાવધાનીથી રહેવું) હાથ-ર દિત્સાનાઃ હાથપગ હલાવવા (તરવામાં
હાથપગ હલાવવા; પ્રયત્ન કરવો) હાથ પૂરના પાનાઃ હાથપગ ફૂલી જવા (આફતથી
ગભરાઈ જવું) હાથ તેના હાથ ફેરવી દેવા (ઝડપી લેવું, ચોરી
લેવું) હાથ પરના : હાથ ફેરવવા (વહાલથી કોઈનું માથું
કે પીઠ પર હાથ ફેરવવો) હાથ નાના: હાથ ફેલાવવા (કંઈ માગવું; યાચના
કરવી). હાથ વેંટના : હાથ દેવો (સહાય કરવી) હાથ બહાના હાથ લંબાવવો (ગ્રહણ કરવા પ્રયત્ન
કરવો) हाथ बाँधे खड़ा रहना या हाथ बाँधे रहना :
હાથ બાંધી ઊભા રહેવું (સેવા માટે હરપળે તૈયાર રહેવું). હાથ હિલના યા વિનાઃ હાથ વેચવા (કોઈના
ખરીદાયેલા દાસ હોવું; કોઈના વશમાં હોવું) હાથ વૈદ્યના : હાથ બેસવા (કામમાં કુશળતા પ્રાપ્ત
થવી)

Page #548

हाथ भर का कलेजा होना
હાથ પર ા તેના હોના : હાથ જેવડું કલેજું હોવું (સાહસ વધવું; ખૂબ ખુશ થવું)
હાથ મંખના : હાથ માંજવા (કોઈ કામમાં પ્રવીણતા પ્રાપ્ત થવી)
હાથ માઁના : હાથ ઘસવા (પસ્તાવું; અફસોસ કરવો)
હાથ મારના : હાથ મારવો (હાથથી આઘાત કરવો; ૨કમ છીનવી લેવી)
હાથ મિત્તાના : હાથ મિલાવવા (સહયોગી યા મિત્ર બનાવવું)
હાથ મેં આના : હાથમાં આવવું (પ્રાપ્ત થઈ જવું; વશમાં આવવું)
હાથ મેં તના : હાથ કરવું (વશ કે અધિકારમાં લેવું)
હાથ યા હાથોં મેં ચૂડિયાઁ પહનના : હાથે ચૂડીઓ પહેરવી (સ્ત્રીઓ જેવી કાયરતા દેખાડવી) હાથ મેં પટ્ટના : હાથ પડવું (હાથમાં આવવું; પ્રાપ્ત થવું)
હાથ મેં મેંહવી નાના : હાથમાં મેંદી લાગવી; કાર્ય કરવામાં અસમર્થ હોવું; સાહસ હીન હોવું; સ્ત્રી જેવા ગુણ હોવા
હાથ મેં રહેના : હાથમાં રાખવું (વશમાં રાખવું) હાથ મેં નાના : હાથમાં લાવવું; અધિકારમાં લાવવું; હાથ કરવું
હાથ મેં તેના : હાથમાં લેવું (અધિકારમાં લેવું) हाथ में हुनर હોના : હાથની કારીગરીમાં કાબેલ
હોવું
હાથ યા હાથો મેં હોના : હાથમાં હોવું (અધિકારમાં હોવું)
હાથ રંગના : હાથ રંગવા (અયોગ્ય રીતથી ધન મેળવવું; લાંચ લેવી)
હાથ રહના : બેવકૂફ બનાવવું
હાથ રહૈં ખાના : કામ કરતાં કરતાં થાકી જવું હાથ રોજા હર્દૂ ના : હાથ રોકીને ખર્ચ કરવું (ત્રેવડથી પૈસા ખર્ચવા)
હાથ રોવના : હાથ રોકવા (કામ કરવું બંધ કરવું; કોઈને મારતાં મારતાં અટકી જવું) હાથ રોપના : હાથ રોપવા(માર ખાવા હાથ પહોળા કરવા; કંઈ માગવા હાથ પહોળા કરવા) હાથ નાના : હાથ લાગવું (પ્રાપ્ત થવું) હાથ નાના : હાથ લગાડવા (હાથથી માર મારવો;
૫૪૩
શુભ આરંભ કરવો; યોગદાન આપવું) હાથ તળે મત્તા દ્દોના : કોઈ વસ્તુ એટલી ચમકદાર કે સ્વચ્છ હોવી કે એને હાથ અડકવા માત્રથી
हाय-तौबा मचना
એ મેલી થઈ જવી
હાથ સાર રના : હાથ સાફ કરવા (મારવું) હાથ મેનિલના હાથથી નીકળવું (કાબૂ કે વશમાંથી નીકળી જવું)
હાથ તે ખાને તેના : હાથથી જવા દેવું (ખોવું; ગુમાવવું) હાથ છે તીર નિબન નાના : હાથથી તીર નીકળી
જવું (કોઈ ચીજ અધિકાર બહાર નીકળી જવી) હાથ દિનાતે આના યા જ્ઞાના : હાથ હલાવતા જવું (ખાલીહાથ જવું)
હાથ હોના : હાથ હોવા (યોગદાન યા સહયોગ હોવો; કામ કરવાની શક્તિ હોવી)
હાથો ને તોતે ૩૬ નાના : હાથમાંના પોપટ ઊડી
જવા (સ્તબ્ધ થઈ જવું; ખૂબ ગભરાઈ જવું) હાથો પર ત્તિપ્ રહના : હાથ પર લઈ રહેવું (ખૂબ સેવા કરવી; કોઈ દુખ ન પડવા દેવું) હાથો મેં છુખતી હોના હાથમાં ચળ આવવી (દ્રવ્યપ્રાપ્તિના શુકન થવા)
:
હાથો હાથ : હાથોહાથ (શીઘ્ર; ઝટપટ) હાથો હાથ વિઘ્ન નાના : હાથોહાથ વેચાઈ જવું (શીઘ્ર વેચાઈ જવું)
હાથો હાથ તેના : હાથોહાથ લેવું (ખૂબ સન્માનપૂર્વક સ્વાગત કરવું; શીઘ્રતાપૂર્વક ખરીદવું) હાથાપાછું રના : ધરપકડ કે લડાઈટંટો થવો હાથાવાડું ઢોના : મારપીટ કે લડાઈ-ઝઘડો થવો હાથી . સાથ ને છાના : હાથની સાથે શેલડી
ખાવી (એવી વ્યક્તિની બરાબરી કરવી કે જેની બરાબરી કરવી શક્ય ન હોય)
હાથી પર ચઢ઼ના : હાથી પર ચઢવું (બહુ મોટું સન્માન પામવું; ખૂબ ધનિક હોવું) હાથી વાઁધના : હાથી બાંધવો (બહુ ધનવાન કે અમીર હોવું)
હાથી સા હોના : હાથી જેવા ખૂબ મોટા હોવું; ભારે શરીરવાળા હોવું
હાથો ને તોતે લડ઼ના : હાથના પોપટ ઊડવા (અચાનક અનિષ્ટ થઈ જવા પર સ્તંભિત રહી જવું) ફ્રાનિ ઝાના : નુકસાન વેઠવું હામી મરના : સાક્ષી ભરવી (સ્વીકૃતિ દેવી) હાય વાર, રહે નાના : હાય કરી રહી જવું (વિવશપણે શરી૨ ને મનની પીડા સહી લેવી)
હાય વરના : હાય કરવી (કષ્ટ કે શોક પ્રકટ કરવો) હાય પડ઼ા : હાય પડવી (પહોંચાડેલા દુખનું ફળ મળવું)
હાય-તૌવા મત્રના : હાય-તોબા મચવાં (ઉપદ્રવ મચવો; ચીસાચીસ થવી)

Page #549

हाय-हाय करना
૫૪૪
हुरमत लेना
દા-દાય વરના : પરેશાન થવું; વ્યસ્ત રહેવું હાથ-પના : હાયહાય પડવી (કોઈ વસ્તુની
પ્રાપ્તિ માટે વિકળતા પ્રદર્શિત કરવી) હાય હાથ પરના : હાયહાય મચવી (ચિંતાથી ગ્રસ્ત રહેવું; સુખ ન મળવું).
હાથ કાના : હાયહાય મચાવવી (દુખ પ્રકટ કરવું; ફરિયાદ કરવી) હારર : હારીને (વિવશ થઈને; મજબૂર થઈને) હાર જ્ઞાન : હાર ખાવી; પરાજિત થવું દર ના : હરાવવું; પરાજય આપવો હાર પાનના : હાર માનવી હરિદાર વાર નાનાઃ હારી થાકીને અટકી જવું હારે ૮ : વિવશ કે લાચાર થઈને દાનત ઉતા હો : હાલત ખરાબ હોવી હતિfજાના થા જિનાઃ હાલત બગડવી (દશા
શોચનીય હોવી) હશયા વેઢાના વા નાના : મીઠું-મરચું
ભભરાવવું; રસ જમાવવા વાતને વધારવી) હા હા રાવ થના : હા હા કરવી (નમ્રતાથી | વિનંતી કરવી) હાહારિ તેના : હાહાકાર કરી રડવું
(જોરજોરથી રડવું) હાહાકાર મન: હાહાકાર મચવો (રડવાનો ભારે
શોર નીકળવો) હદ હી રન : હાહા હીહી કરવા (હાસ્ય-
મજાક કરવાં). હિદ ધ નાના વા નાના: હેડકી બંધાવી
(વધારે હોવાથી શ્વાસ રોકાવા લાગવા) હિમત જુનના : હિંમત ખૂલવી (સાહસભયાં કામ
કરવાનો મહાવરો થવો). હિમતિ છૂટના : હિંમત છૂટી જવી (સાહસ સમાપ્ત
થઈ જવું) હિમત પના : હિંમત પડવી (સાહસ હોવું) હિમત હરિના : હિંમત હારવી (સાહસ છોડવું) હિયા રત્નના : કાળજું બળવું; ખૂબ ક્રોધ આવવો દિયા કંઢા હોગા : કાળજું ઠંડું થવું દિયા ટના : હૈયું ફાટવું (કલેજું ફાટવું) દિયa qનના : સાહસ ખૂલવું દિન તો નાના : હરણ થઈ જવું (ગાયબ થઈ
જવું). હિત નાના : હળી જવું (મળી જવું) હિસાવ તા : હિસાબ કરવો હિસાવ તેના : હિસાબ આપવો હિસાવ વાવર હોના : હિસાબ બરાબર થવો
દિવ વૈદના : હિસાબ બેસવો (ખર્ચ અને બચેલી
રકમનો સરવાળો આવકની બરાબર થવો) દિલાવ સાક્ષરતા : હિસાબ સાફ કરવો (હિસાબ
ચૂકતે કરવો) હિસાવ રે વર્નના : હિસાબથી ચાલવું; ગણતરી
રાખીને કામ કરવું દહીં વરના હીં હીં કરવું (લાગવગ કરવી; નમ્રતા
દાખવવી) દી હી વરના : હી હી કરવું (નફટાઈથી હસવું) હીરા વાદના યા દર શો ની રાદના: હીરાની
કણી જીભે લેવી (હીરો ચૂસી મરી જવું) હના વીતા રા: બહાનાં કરવાં સુંવારી મરના : હુંકાર ભરવો હુંડી ચહ્નના : હુંડી ચાલવી (ખૂબ ધનિક હોવું). હુંડી સારના : હુંડી સ્વીકારવી (હૂંડીમાં લખેલી
રકમ આપવી) હુકૂમત રતાના : હકૂમત ચલાવવી (પ્રભુત્વથી કામ
લેવું) હુમત મતાના : હકૂમત બતાવવી (અધિકારનું
પ્રદર્શન કરવું) ડુંગર ગૂન્હ પર નજર : સવાર થતાં જ પેટની
ચિંતા થઈ જવી દુવા તાપણા ના : હુક્કો તાજો કરવો (પાણી
બદલી નેહ તૈયાર કરી હોકો તૈયાર કરવો) સુવા-પાન વન્દ્ર રન : હુક્કાપાણી બંધ કરવાં
(કોઈની સાથે કશો સંબંધ ન રાખવો) દુવ-પાની વન્દ દોના : હુક્કાપાણી બંધ થવાં
(બિરાદરીથી અલગ કરી દેવું) દુવા વન્દ્ર રના : હુક્કાપાણી બંધ કરવાં
(બિરાદરીથી અલગ કરવું; બહિષ્કૃત કરવું). દુવા મરના : હુક્કો ભરવો (હુક્કો પીવા તૈયાર
કરવો) ફુવ વ શ /ના : હુક્કાની કશ લેવી
(હુક્કામાંની ઘુમાડી ખેંચવી) દુવમ 38ાના : હુકમ ઉટાવવો સુવમ ક્ષ તામીત : આજ્ઞાનું પાલન દુલમ નાના : હુકમ ચલાવવો વર્ષ નાના યા વના નાના : હુકમ બજાવવો દુવમ મેં ના ? આજ્ઞાધીન થવું; અધિકારમાં
આવવું (ા ચાહવંમરના ઉપદ્રવ મચાવવો; હુલ્લડ
મચાવવું; દંગો મચાવવો હુરમત રથના : આબરૂ રાખવી દુમતિ સ્નેના : આબરૂ લેવી

Page #550

हुलिया कराना
૫૪૫
हैबत लाना
તિવા જYIના યા તિર્થના : ફરાર થયેલ
આસામીની ઓળખ પોલીસમાં લખાવવી હત્રિય તંગ હોના : પરેશાનીમાં પડવું દુનિયા વિનાના : બૂરી હાલત થવી ત્રિયા વિના યા
વિના મોં પર એવું મારવું કે ચહેરો બગડી જાય દૂરના : સ્વીકાર કરવો; માની લેવું ઈં-હાં વરના : ટાળવાની યુક્તિ કરવી; ટાળવાનું
બહાનું બતાવવું હૂળના : અંગૂઠો બતાવવો; ફરી જવું હત છનના : હૃદય ઊછળવું (ખૂબ હર્ષિત
થવું). હદ Íપના : હૃદય કાંપવું (ખૂબ ડ: લાગવો) હૃદય ટા: હૃદયનો કાંટો (મનમાં ખૂબ
ખટકનાર વસ્તુ). હત્ય TER: હૈયાનો હાર (બહુ પ્રિય વ્યક્તિ) હૃદયતા હોના હૃદય કાળું હોવું (ચિત્ત કલુષિત
હોવું; મનમાં પાપ હોવું) હૃદય ની ગાંઠોનના : હદયની ગાંઠ ખોલવી
(વૈમનસ્ય દૂર કરવું; મનનો કાંટો દૂર કરવો) હૃદય વો છેના : હૃદય છેદવું (મનને કઠોર દુખ
દ્વા ના : હૃદય ફાટવું (માર્મિક વેદના થવી:
ઘોર દુખ થવું). હત્ય વૈદના : હદય બેસવું (જીવ બેસી જવો; મૂર્છા
આવવી; ભય ચિંતા આદિને લીધે શક્તિ કે સાહસ
ન રહેવાં) દવા પર માન : હૃદય ભરાઈ આવવું (હૃદયમાં
કરુણા દુખ આદિનો ઉદ્રેક થવો) હાથમથના : હૃદય મથવું (ઘોર વ્યગ્રતા પેદા કરવી) હૃદય મનના : હૃદય અમળાવું (મનમાં ઘણું દુખ
થવું) હતમંદો નાના: હૃદય મોંએ આવવું (કોઈ કષ્ટ
કે વ્યથાને કારણે ખૂબ ગભરાઈ વ્યાકુળ થવું) દયાઁમા નાના હૃદયમાં આગ લાગવી (કઠોર
દુખ થવું) હાઁઝાડું: હૃદયમાં ગાંઠ પડવી (અણબનાવ
થવો) હતા જે પુરાવી ઠના : હૃદયમાં ગલીપચી ઊઠવી
(મનમાં ને મનમાં પ્રસન્ન થવું) હે મેં ના : હૃદયમાં ઘર કરવું (મનમાં
સ્થાન બનાવવું) હૃદય મેં વાસના હૃદયમાં વસવું (દિલમાં ઘર કરવું;
સંદેવ યાદ રહેવું) હૃદયવસાન ઃ હૃદયમાં વસાવવું (ખૂબ વધારે પ્રેમ
કરવો)
હૃદય લોનના : હૃદયને ખોલવું (મનની વાતો
પ્રગટ કરવી). હૃદયરત્નના હૃદય બળવું (મનમાં શોક કે ગ્લાનિ
થવી). હૃદય દૂર નાના : હૃદય તૂટી જવું (નિરાશ કે
નિરુત્સાહ થઈ જવું) હૈયે થના : હદય થરથરવું (અત્યંત ભયભીત થવું)
ત્ય રહ7 8ના : હૃદયમાં ભારે બળતરા થવી દય પત્થર વરના યા વર તૈના : હૃદય પથ્થરનું
કરવું (હૃદયને કઠણ કરવું). હૃદય પત્થર તો નાના : હૃદય પથ્થર થઈ જવું (નિર્દય થઈ જવું)
પર છૂરી વત્નના : હૃદય પર છૂરી ફેરવી (ધોર સંતાપ થવો). હતા પર પત્થર રાવના : હૃદય પર પથ્થર રાખવો
(જીવ કઠણ કરવો) દય પર ઉગ્ર જિનાઃ હૃદય પર વજ પડવું (અત્યંત કઠોર દુખ થવું).
પક્ષીનના : હૃદય કરુણાથી આર્દ થવું હતય પિયત્નના : હૃદય પીગળવું (હૃદયમાં દયા કે કરુણા પેદા થવી)
હૃદય મેં ઘરના ય રાઉના : હૃદયમાં ધરવું (સ્મરણ
રાખવું; ગુપ્ત રાખવું) દય મેં સ્થાન ના : હૃદયમાં સ્થાન કરવું (પ્રિય
લાગવું). હય મેં સ્થાન ના : હૃદયમાં સ્થાન આપવું પ્રેમ
કરવો) હાઁન ના હૃદયમાં લગાડવું (આલિંગન કરવું) હત્ય દિતાના : હૃદયને હલાવી મૂકવું (દિલ કંપી
ઊઠવું; દિલને ભયભીત કરવું) હૃદય દુસના : હૃદયમાં ઉલ્લાસ પેદા થવો દે વરના : સેંટ કે અકડાઈ કરવી દેશી ગતિના ? ઍટ કે અકડાઈ બતાવવી દેશી નિત્રિના : ઍટ કે અકડાઈ હટાવવાં
(અભિમાન ચૂર કરવું). દેવી મૂનના : ઍટ કે અકડાઈ ભૂલવી (શેખી
ભૂલવી; ગર્વ ચૂર થવો) દેરા-રના ઃ હેરફેર કરવી; ઊલટ-પૂલટ કરવું દેરી સેના : લલકાર દેવો; પોકાર કરવો દૈવત નાના : ડરી જવું; ડર ખાઈ જવો; હેબતાઈ
જવું

Page #551

हैबत दिलाना
૫૪૬
हौसला बढ़ाना
દૈવત ત્રિાના: ડર ખવડાવવો; ધાક જમાવવી હવત કરના : ગભરાટ ફેલાવો; ડર છવરાવવો
-હૈ જૈ ના : વિવાદમાં હોવું હ રિના યા વીના : હોઠ કરડવા (ક્રોધ શોક
આદિના આવેશમાં દાંતોથી હોઠને ચાંપવા) હવાદના: હોઠ ચાટવા (અધિક ખાવાની ઇચ્છા કરવી; સ્વાદ યાદ આવવો).
પર વાત ના હોઠ પર વાત રહેવી કોઈ વાતની એવી સ્મૃતિ થવી કે એ શબ્દોમાં પ્રકટ
ન કરી શકાય) ર૦ વિઘાના : અપ્રસન્નતાસૂચક (હોઠની) આકૃતિ બનાવવી, હોઠ મરડવા સૌ તૈના હોઠ સીવી લેવા (મૌન થઈ જવું)
ઉના : હોઠ સુકાવા (સખત તરસ લાગવી) હોં પર ગાન ગાના : હોઠ પર જીવ આવવો
(મરણાસન હોવું; કંઠે પ્રાણ આવવા). તો પર તાના ના હોઠ પર તાળું જડવું
(કોઈને કંઈ કહેવાની મનાઈ કરવી) હોંઠ હિનના : હોઠ હાલવા (બોલવું) રોમાના થઈ આવવું (ક્યાંક જઈને પાછા આવવું) હોવાના થઈને રહેવું (અવશ્ય બનીને રહેવું). હો નુગરના : ઘટનાનું ઘટિત થવું હો જુના : તમામ થઈ જવું; સમાપ્ત થઈ જવું હો નાના : કામ પૂરું થઈ જવું; ક્યાંય આવીને
ચાલી નીકળવું હો નૈનાઃ હોડ લેવી (મુકાબલો કરવો) હોને નાના: આરંભ થવો; થવા લાગવું હો ન હો ઃ હોય ન હોય; કોણ જાણે (અનિશ્ચય
સૂચનાર્થ) હો વૈવના થઈ જવું; બની જવું હો ના : થઈને રહેવું તે દી તો : ભલે થવાનું હોય તે થાય રો-રો વર : થઈને; પૂરું થઈને હોમ વજનના : હોમ કરવો (ભસ્મ કે નષ્ટ કરવું) કરતે હાથ ગનના : ઉપકાર કરવાથી ઉપકાર
કરનારને અપકાર થવો હોત્ની હેતના : હોળી ખેલવી (રંગ છાંટવા) રોણા માના હોશ આવવા (ભાન આવવું) હો ના વા નાના: હોશ ઊડવા (સૂધબૂધ
ભૂલી જવી, કિંકર્તવ્ય-વિમૂઢ થઈ જવું) હોશ-વાના હોશ ઊડી જવા (બેશુદ્ધ જેવા
થઈ જવું; ગભરાઈ જવું). હોશ વાપૂર હોના હોશ ઊડી જવા (બેશુદ્ધ જેવા થઈ જવું; ગભરાઈ જવું).
દોશી રવા ના હોશની દવા કરવી (ભાન
કે બુદ્ધિ ઠીક કરવી). હોશ ષોના હોશ ખોવા (ચેતનાહીન થવું; બેહોશ
થવું). દોશ ગુમના હોશ ગુમ થવા (હોશ ઊડી જવા;
બેશુદ્ધ જેવા થવું) હોશ ગાતા ના હોશ જતા રહેવા (હોશ ઊડી
જવા, બેશુદ્ધ જેવા થવું) દોશ ડિવાને માના હોશ ઠેકાણે આવવા (ભાન કે
બુદ્ધિ ઠીક થવી) હો રીવા રા: હોશ ઠીક કરવા (શિક્ષા કરી
સીધા રસ્તે વાળવું) હોશ કી હોના હોશ ઠીક થવા (હોશ ઠેકાણે
આવવા; ભાન કે બુદ્ધિ ઠીક થવી; દંડ પામી પોતાની ભૂલ પર પસ્તાવું). હોશ વંદના : હોશ દંગ હોવા (હોશ ઊડી જવા;
કિંકર્તવ્યવિમૂઢ થઈ જવું; સૂધબૂધ ભુલાઈ જવાં) હોશ ત્રિાના : હોશ દેવરાવવા (સ્મરણ કરાવવું;
યાદ અપાવવી) હોશ ન હોના હોશ ન હોવા (ખ્યાલ સ્મરણ કંઈ
યાદ ન હોવાં). દોશ ાર ના હોશ ઊડી જવા; ભાન ખોવું દોશ મેં માના : હોશમાં આવવું (ભાનમાં આવવું; જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું; અક્કલ હાંસલ કરવી; વ્યવહાર શીખવો) હોશ માનના : હોશ સંભાળવા (શાણા થવું;
આચાર-વ્યવહાર વિનય-વિવેક શીખવાં) રોશ સેવાદના: હોશથી બહાર હોવું (ચેતનાહીન
હોવું; બેહોશ હોવું) હા હા હા યા હોશ હિત હોવા : હોશ હવા
થઈ જવા (હોશ હવાઈ જવા; હોશ ઊડી જવા) દો-હા મવાના : હો હલ્લો મચાવવો (શોર
મચાવવો; હુલ્લડ મચાવવું). સૌમાં સમતા: હાઉ સમજવું (ખૂબ ડરી જવું)
ત્ર સમાના : દહેશત કે બીક પેદા થવી ઢસના નિલનિના : હિંમત કે સામર્થ્ય બતાવવું (અરમાન પૂરાં કરવાં; ઉમંગ પેદા થવો)
પત રા : હિંમત કે સામર્થ્ય શિથિલ કરવાં (ઉત્સાહ કે ઉમંગ ઢીલો કરવો; જુસ્સો ઘટવો). હસતા વેંઘના : હિંમત કે સામર્થ્ય વધવું (હિંમત
વધવી; ઉત્સાહ વધવો) હૌસત્તાવાના : હિંમત કે સામર્થ્ય વધારવું (હિંમત વધારવી; ઉત્સાહ વધારવો)

Page #552

રૂ. પ્રશાસનિકા શબ્દાવની (વહીવટી શબ્દાવલી) safara (statistician) RS2L12311; 3tfen raita Ficar $ (all-India આંકડાશાસ્ત્રી
handicraftboard) અખિલ ભારતીય હસ્તકલા Bima (body guard) 201245
બોર્ડ મંત્રિછાપ (finger print expert) સ્થિત ભારતીય વિમાન નીનિયર સંધ (allઆંગળાં છાપ-નિષ્ણાત
India aircraft engineers) અખિલ ભારતીય ier 3rferantit (zonal officer) fasily વિમાન ઇજનેરી સંઘ અધિકારી; ઝોનલ અધિકારી
ન; યાન (fireman) બંબાવાળો; Bien rette (zonal office) Railu ફાયરમેન કચેરી; ઝોનલ કચેરી
31419 fechrit (fire-fighting officer) Bien 1986 ufrora (zonal consultative આગશમન અધિકારી council ) પરિક્ષેત્રીય પરામર્શ પરિષદ
નશમન મા યા શિક્ષR (fire-fightsian frer (zonal council) failu ing instructor) આગ-શમન પ્રશિક્ષક પરિષદ
મનિકન સેવા (fire service) આગ-શમન સેવા અંદન-૩૫નશ્ચિત્તપરામર્શતિ (zonal 364Utfritton (encroachment inspec
railway users consultative commit- tor) દબાણ નિરીક્ષણ tee) પરિક્ષેત્રીય રેલ ઉપયોગકર્તા પરામર્શ સમિતિ faftar HareTC 3114 CRT (extra-assistant Biarlata Her Fiat (international tele- commissioner) AS HEEHEL 2414 ST communication union) આંતરરાષ્ટ્રીય ifafroh Herrn Farah (extra-assistant દૂરસંચાર સંઘ
director) અધિક મદદનીશ નિયામક સંતદ્દીય મુદ્રાોિપ (international mon- મહિનામવર-માયુવેર (commissioner for etary fund) આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાનિધિ
excess profits tax) A CULCU 52 2414571 અં જા વિધિ માયોન (international મધas (tribunal) પંચ; ન્યાયપંચ
law commission) આંતરરાષ્ટ્રીય વિધિ 3ffufruferon (adjudicator, umpire) -414 આયોગ
નિર્ણાયક, અધિનિર્ણાયક Biarleta 141 FH16 (international Bufufrutach of us (adjudication board)
trade organisation ) zuidzulu 41412 અધિનિર્ણાયક બોર્ડ સંગઠન
ગવવત્તા (advocate) ધારાશાસ્ત્રી; સમર્થક; અંતર્ણય શરાર્થી સંગઠન (international વકીલ refugee organisation) આંતરરાષ્ટ્રીય 3tferngel (fellow; as ofauniversity ) z4 tür શરણાર્થી સંગઠન
firefaat (notified arca) Glee Cazrul? મંતfણીયશિશુ-જાળસંય (international 3iferiferna Afifa (notified area com
union for child welfare) આંતરરાષ્ટ્રીય mittee) નિર્દિષ્ટ વિસ્તાર સમિતિ શિશુ-કલ્યાણ સંઘ
greito (superintendent) 244145 અંતથ્રિય સ્થાથી ચાયાત્રા (permanent 3efter silfrer (superintending engicourt of international justice) neer) અધીક્ષક ઇજનેર આંતરરાષ્ટ્રીય કાયમી અદાલત
BreitfTcht (lady superintendent) P last; સહાયતા માંધારી (famine relief મહિલા અધીક્ષક officer) દુકાળ રાહત અધિકારી
અધ્યક્ષ (chairman, head) અધ્યક્ષ; મુખ્ય 37874 fifo 37 recht (endowment com- અધ્યક્ષ, જિ-તાર વોર્ડ(chairman,posts and missioner) અક્ષય નિધિ આયુક્ત
telegraph board) અધ્યક્ષ, તારટપાલ બોર્ડ ગરિકન ભારતીય આયુવિજ્ઞાન સંસ્થાન (all- અધ્યક્ષ, પરમાણુ મન માયા (chairman, India institute of medical sciences)
atomic energy commission) અધ્યક્ષ, અખિલ ભારતીય તબીબી વિજ્ઞાન સંસ્થાન
પરમાણુ ઊર્જા આયોગ

Page #553

अध्यक्ष, रेलवे बोर्ड
અધ્યક્ષ, રેલવે ઘોડું (chairman, railway board) અધ્યક્ષ, રેલવે બોર્ડ
અધ્યક્ષ, નોળ સેવા આયોગ (chairman, public service commission) અધ્યક્ષ, જાહેર સેવા આયોગ
અધ્યક્ષ, સંઘ તોજ સેવા આયોપ (chairman, union public service commission) અધ્યક્ષ, સંધ જાહેર સેવા આયોગ અધ્યયન-પરિષદ્ (board of studies) અભ્યાસક્રમ સમિતિ
૫૪૮
અનુજ્ઞાપન અધારી (licensing officer) ૫૨વાના અધિકારી
અનુજ્ઞાપન ચૌર પંનીયન પ્રાધિારી (licensing and regist ration authority) પરવાના અને નોંધણી અધિકારી
અનુવેશ ય શિક્ષકૢ (instructor) પ્રશિક્ષક अनुप्रमाणन या तस्दीक या साक्ष्यांकन अधिकारी (attesting officer) સાખ-અધિકારી; સાખ-દસ્કૃત અધિકારી
અનુમાન (section) અનુભાગ અનુમાનઅધિòારી (section officer)અનુભાગ અધિકારી
અનુભાગીય અધિળારી (sectional officer) અનુભાગીય અધિકારી અનુરક્ષળધિારી(maintenance officer) જાળવણી અધિકારી
અનુરક્ષળ રંગીનિયર (maintenance engineer) જાળવણી ઇજનેર અનુરક્ષા નિરીક્ષ (maintenance inspector) જાળવણી નિરીક્ષક અનુàલ (tracer drawing) અનુરેખક અનુલિપિñ (duplicate clerk) અનુલિપિક અનુશાસનિ, અનુશસનીય (disciplinary) શિસ્તાત્મક; શિસ્તપોષક અનુશ્રોતાયામૉનિટર (monitor;telephones) અનુશ્રોતા
અનુસંધાન અધિરી (research officer) સંશોધન અધિકારી
अनुसंधान, अभिकल्प और मानक संगठन (research, designs and standards organisation) સંશોધન, આલેખન અને માનક સંગઠન અનુસંધાન ઔર્ વિજ્રાપ્ત સંચન (research and development organisation) સંશોધન અને વિકાસ સંગઠન
अवर उप-निरीक्षक
અનુસંધાન પર્યવેક્ષ (research supervison) સંશોધન અવેક્ષક
अनुसूचित जाति और अनुसूचित जनजाति आयुक्त (commissioner for scheduled castes and scheduled tribes) અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ આયુક્ત અપમૃત્યુ સમીક્ષ (coroner) અપમૃત્યુ સમીક્ષક; કોરોનર
અપર્ આયુક્ત (additional commissioner) અધિક આયુક્ત
અપર ન્યાયાધીશ (additional judge) અધિક ન્યાયાધીશ
અપર સચિવ (additional secretary) અધિક સચિવ
અપીત્તગધિર૫(appellatetribunal) અપીલ
પંચ
řટિસ (apprentice) ઉમેદવાર અગ્રેટિસ મેનિા (apprentice mechanic) યંત્રવિજ્ઞાન ઉમેદવાર
અભિતાં (agent) આડતિયો; પ્રતિનિધિ; એજંટ અમિત્વ શૃંગીનિયર (design engineer) આલેખ ઇજનેર
અમિત્વનયા રૂપાંનઅધિરી(designing officer) આલેખન અધિકારી
અભિપી યા રૂપાર (designer) આલેખક અમિયોગ નિરીક્ષ (prosecuting inspector) અભિયોગ નિરીક્ષક અમિયો। (prosecutor) અભિયોક્તા મિક્ષ (custodian) અભિરક્ષક અભિનેલ (recorder) અભિલેખક અભિનેલપત્ત (record keeper) દફતરદાર અરન્યપાત યા વનપાન (conservator of forests) વનસંરક્ષક
અર્થ ઔર માંથ્વિી સત્તાહાર (economic and statistical adviser) આર્થિક અને આંકડાકીય સલાહકાર અર્થશાસ્ત્રી (economist) અર્થશાસ્ત્રી અર્થ-સપ્તાહR (economic adviser) અર્થસલાહકાર
મરી (orderly) ચપરાસી; હજુરિયો; ઑર્ડરલી અલ્પ વત્રત અધિřî (small savings officer) નાની બચત અધિકારી અવર્૩૫-નરીક્ષ (sub-deputy inspector) ઉપ-નાયબ નિરીક્ષક

Page #554

अवर न्यायाधीश
૫૪૯
इंजीनियर प्रमुख
37614 PROTEÍTET (sub-judge) G4 -41414141 30 CC (sub-editor) Gudsil અવર સવવ (under secretary) ઉપસચિવ Haftan fetes (honorary magistrate)
માના મેજિસ્ટ્રેટ graafia Afera (honorary secretary)
માનાર્હ સચિવ 3TATETUT TO (envoy extraordinary)
અસાધારણ દૂત મારા કૂતર પૂiffધાર મંત્રી (envoy extraordinary and minister plenipotentiary) 243444231 EN 24 al usulast2
મંત્રી
314C 3pfercano (commissioned officer)
આયુક્ત અધિકારી 311 3rferohrt (armament officer) 24144
અધિકારી માઘ અનુસંધાન વિજ તિષ્ઠાન (ar
mament research and development establishment) આયુધ સંશોધન અને વિકાસ પ્રતિષ્ઠાન; શસ્ત્ર-સંશોધન અને વિકાસ
પ્રતિષ્ઠાન 31ra Friarah (arms inspector) 24144 નિરીક્ષક, શસ્ત્ર નિરીક્ષક rye farfurat (arms clerk) 24144 $12$at; શસ્ત્ર કારકુન 3164161 (organiser) 24141% 31T&TUT diretora (reservation office)
આરક્ષણ કાર્યાલય 31 HUT Pelaar (reservation supervi
sor) આરક્ષણ અવેક્ષક 3117 Toffa (reservation clerk ) 24124131
કારકુન strefa 37aduch (cconomic investigator)
આર્થિક અન્વેષક 3110c fofuchs (receipt clerk) 24194 $12544 3710TH Fach utie (housing development board) Lelasih als; 2A1AUHy lasia
બોર્ડ
સ્થિ-વિજ્ઞાન (Osteologist) અસ્થિવિજ્ઞાની મતાન કર્મચારી ન્યા સંધ (hospital
employees welfare association) oloil કર્મચારી કલ્યાણ સંઘ સાવૃતિ-વિજ્ઞાની (morphologist) આકૃતિ
વિજ્ઞાની Brar (professor) 454145 3 Tifat You Tum (career manage
ment division) વ્યક્તિત્વ વિકાસ પ્રબંધ વિભાગ 31cfac o GRIT (forester) 41414 B hatt svifrere (automobile engi-
neer) ઓટોમોબાઇલ ઇજનેર આદિવાસી-વાળ ધwift (aboriginal welfare officer) 241&alul 54131
અધિકારી 311416 3pferchrit (cmergency officer)
કટોકટી અધિકારી 311977 OEN (emergency cell) seisal søt;
સંકટકાલીન એકમ 318CT 3tfchrit (allotment officer)
ફાળવણી અધિકારી 3721ch 3 fecarit (income-tax officer)
આવકવેરા અધિકારી મગર અપીલ ધશRUT (income-tax
appellate tribunal) આવકવેરા અપીલ પંચ 3114C 3119 (income-tax commi
ssioner) આવકવેરા આયુક્ત 3174cht fritate (income tax inspector)
આવકવેરા નિરીક્ષક આયુવત (commissioner) આયુક્ત
377 Ch TT TT014 (stenographer)
લઘુલિપિક 3191.ahat cisfure (stenotypist)
સ્ટેનોટાઇપિસ્ટ 31 af fartarch (distillery inspector)
આસવણી નિરીક્ષક 3THET 3 ferchrit (intelligence officer)
બાતમી અધિકારી 3474TFRET (intelligence inspector)
બાતમી નિરીક્ષક 31TErfag (dictician; dietitian)
આહારવિજ્ઞાની ફંકવ (enginecrew) એન્જિન-નાવિહ
ગણ sura fonet (engine fitter) a fost la ce svifrer (engineer) 8772 svilfremvia (engineer-in-chief) gaz પ્રમુખ; મુખ્ય ઇજનેર

Page #555

इंजीनियरी पर्यवेक्षक
૫૫૦
औद्योगिक न्यायालय
surfrent udfacto (engineering super-
visor) ઇજનેરી અવેક્ષક રૂત્રા નિરીક્ષક (circle inspector) વર્તુળ
નિરીક્ષક, સર્કલ નિરીક્ષક spara farciara (steel controller) HILLE
નિયંત્રક sert foreta (fuel inspector) 643
નિરીક્ષક ૩ન્દ્ર ચાવાના થા હારું વર્ટ (high court)
ઉચ્ચ ન્યાયાલય યુવતિચાયત્રય (supreme court) સર્વોચ્ચ
ન્યાયાલય 3 stuft fafqah (upper division clerk)
ઉચ્ચ શ્રેણી કારકુન ૩ળીયુવન (high commissioner) હાઈ.
કમિશનર 30214T (high commission) ELS Cat ૩૬-રસ્તા (flying squad) શીઘકાર્ય ટુકડી;
ત્વરિત ટુકડી ૩-૯તાનિરીક્ષR (flying squad inspec
tor) શીઘકાર્ય ટુકડી નિરીક્ષક ૩ત્પાદુ-શુક્ર યુવતિ (commissioner for
excise) આબકારી આયુક્ત ડા-
(excise inspector, આબકારી નિરીક્ષક 3O4IGT Stiftere (production engineer)
ઉત્પાદન ઇજનેર 37491A zrca (emigration commi
ssioner) è slide 21457 દાન-ષિ યા વીવાની અધિકારી (horti-
culture officer) બાગવાની અધિકારી દાન-fપ યા વાડાવાની પર્યવેક્ષક (Horti-
culture supervisor) બાગવાની અવેક્ષક genfriar (horticulturist) 41°LL4d du Rail ઉદાસ-
વિનિમ (industrial development corporation) ઉદ્યોગ વિકાસ નિગમ થા-સંવર્ધનધિt (industry promo
tion officer) ઉદ્યોગ વૃદ્ધિ અધિકારી ૩પ-અધીક્ષક્રયા ૩પાધીક્ષક્ષ (deputy super
intendent) નાયબ અધીક્ષક ૩૫રા -પરીક્ષા (instrument tester)
ઓજાર પરીક્ષક gura Toft (vice-admiral)
ઉપનૌસેનાપતિ
39ftaran (deputy director) 4464614145 gufar 3fecara (colonisation officer)
ઉપનિવેશન અધિકારી ૩પમંડન (sub-division) પેટા પ્રભાગ JUHSS fechnet (sub-divisional officer)
પેટા પ્રભાગીય અધિકારી 34456 af (sub-divisional magis
trate) પેટાપ્રભાગીય મેજિસ્ટ્રેટ Juift (deputy minister) "41464 wall 3 yts (lieutenant governor (of a
state or union territory) G42184414 34cgufa ( vice-president (of a country) - ઉપરાષ્ટ્રપતિ 3441aa (deputy secretary) 41464 2219 349479 (deputy or vice chairman, vice
president) ઉપાધ્યક્ષ, ઉપપ્રમુખ 344416nf at fset STORT (deputy co
llector) 11464 sasz? 39TZTE ( vice-chairman, deputy speaker
of legislative assembly etc.) 041424 sofrah Farma (fertiliser corporation)
રસાયણી ખાતર નિગમ Tahta 3 cart (patents officer) BÀSICAAS12
અધિકારી p4ૌરઝમાન્ય પરીક્ષા (examinerof
patents and designs) પેટન્ટ અને ડિઝાઇન પરીક્ષક
ગુëટ(adjutant) એજુટન્ટ; સમાદેશ મદદનીશ 154CT UTIS (adjutant general) Stycz
જનરલ; ફોજી ઉપરીના મદદનીશ મિત્ર (admiral) એડમિરલ; નૌસેનાપતિ પયર મોડોર (aircommodore) વાયુ-કમોડોર yere ting Hista (air chief marshal) iz
ચીફ માર્શલ Tere Hipfa (air marshal) zh2 H264 પર વાસ માન (air vice-marshal) એર
વાઇસ માર્શલ ghet0741-5+ (area commander) Rul
કમાન્ડર; ક્ષેત્ર કમાન્ડર ઓવરસિયર (overseer) ઓવરસિયર shellfire fast forore (industrial invest
ment corporation) Dalisasis R1014 31anita zurete (industrial court)
ઔદ્યોગિક અદાલત

Page #556

औद्योगिक विषविज्ञान
૫૫૧
कार्यपालक पार्षद्
antenfitan farafasina 3T TRETOS (indus- trial toxicology research centre) ઔદ્યોગિક વિષવિજ્ઞાન સંશોધન કેન્દ્ર પથ-પ-વિજ્ઞાની (pharmacologist)
ઔષધ ગુણવિજ્ઞાની; ઔષધ-વિજ્ઞાની મૌષધ-નિન-વિજ્ઞાની (pharmaceutist)
ઔષધ નિર્માણ વિજ્ઞાની ઔષધ-વિજ્ઞાન (pharmacist) ઔષધ નિર્માતા ઇંડવરા(conductor) કંડક્ટર (બસ કે રેલવેમાં);
સંચાલક; વ્યવસ્થાપક S TI$(conductor guard) $5522 OLLS કંપની કમાન્ડર (company commander)
કંપની કમાન્ડર કંપની-નાર(registrar ofcompanies)
કંપની રજિસ્ટ્રાર પાઉન્ડર (compounder) કંપાઉન્ડર પદ-વાર્યપિ (fraud clerk) કપટ-કાર્ય કારકુન પાસ-શિલ્પ અનુસંથાન-પ્રયોગાતા (cotton technological research laboratory)
કપાસ પ્રૌદ્યોગિક સંશોધન પ્રયોગશાળા an UTC (captain) shall
HT-ST (commander) $41-52 માતાન-ચીઝ(commander-in-chief)
કમાન્ડર ઈન ચીફ 07419 (command) $414 479 frantit (officer commanding) કમાન અધિકારી મોડોર (commodore) કમોડોર વર-નિર્ધાર (tax assessor) કર-નિર્ધારક
-નિરજ મfધવા (tax assessment
officer) કર આકારણી અધિકારી વર-સમાહર્તા (tax collector) કર ઉઘરાતદાર વરાછાન- ધારો (taxation officer) કર વસૂલાત અધિકારી
ત્ર (coloncl) કર્નલ મવાર-તિરંગાયુવતિ (workmen'scompensation commissioner) કામદાર વળતર
આયુક્ત cfart ufafafur FITC (employee's
provident fund organisation) કર્મચારી ભવિષ્યનિધિ સંગઠન HTCTT operah (workshop supervisor) કાર્યશાળા અવેક્ષક
film YOUTC ( works manager ) slúcu પ્રબંધક for Breiteta (traction superintendent) કર્ષણ અધીક્ષક ART OT 7476 (collector) SC522;
સમાહર્તા acellut 3farit (welfare officer) $4131
અધિકારી CoreTutfarta ( welfare inspector) $C4LS! નિરીક્ષક
alomfaşirit (mycopathologist) pot seol - વિજ્ઞાની angefasirit (mycologist) sol lasuril aiદેવાના (ત્રવે) (pointsman) સાંધાવાળો
વિકિસવિદ (physician) ચિકિત્સક; તબીબ; ફિઝિશિયન GREAT Arteta (factory inspector)
કારખાના નિરીક્ષક તારાના પ્રવંથલ (factory manager)
કારખાના પ્રબંધક all'ir 3stata (jail superintendent)
કેદખાના અધીક્ષક Remira fitas (inspector general of
prisons) જેલખાના મહાનિરીક્ષક Carta (artisan or tradesman) st2l12;
કસબી
વારત્ર (સેના) (corporal) કોર્પોરલ ordighera 3tfahri (efficiency officer)
કાર્યકુશળતા અધિકારી firefoxistat (efficiency bureau)
કાર્યકુશળતા બ્યુરો carian Teagra (programme supervi.
sor) કાર્યક્રમ અવેક્ષક Arfan PERTO (programme assistant)
કાર્યક્રમ સહાયક વાર્થષિદ્ર યા
ાળિો પરિપત્ર (executive council) કાર્યકારિણી પરિષદ carefuitar caruncho (executive ) siųucts carefurahi 3rfari (executive officer)
કાર્યપાલક અધિકારી Grefainich svilfrert (executive engineer)
કયપાલક ઇજનેર areuictato unte (executive councillor)
કાર્યપાલક સભ્ય

Page #557

कार्यपालक सचिव
૫૫૨
केन्द्रीय तम्बाकू.
apraia afera (executive secretary)
કાર્યપાલક સચિવ chreifarnach (job analyst) slú faeciug Glutet 378778 (head of office) sluicu
અધ્યક્ષ alcfaşiirit (entomologist) slzlasui-il કુંભાર નાવિદ્ (ceramist) ચિનાઈ માટી
કલાકારgroepie fata sifahari (paultry development officer) મરઘા ઉછેર વિકાસ
અધિકારી Choruita (baliff) Glas cant atferchiri (catchment officer) gisisk
અધિકારી Startufat (vice-chancellor of a univer- sity) કુલપતિ mitrea (registrar of a university) કુલસચિવ gorilferufe (chancellor of a university)
કુલાધિપતિ girlfernfaa (rector) 2522 કૃષિ-થિart (agriculture officer) કૃષિ
અધિકારી કૃષિ-ડુંનીનિયર(agriculturalengineer) કૃષિ ઇજનેર
-નર્નવાયુ-વિજ્ઞાન (agriculturalclimatologist) કૃષિ તાપમાન વિજ્ઞાની કૃષિ-નીવ-વિજ્ઞાની (agrobiologist) કૃષિજીવ | વિજ્ઞાની કૃષિ-નિરીક્ષક (farming inspector) કૃષિ નિરીક્ષક વિ--વિજ્ઞાન (agricultural zoolo- gist) કૃષિ પ્રાણી વિજ્ઞાની fષ-મૂવિજ્ઞાની (agricultural geologist) કૃષિ ભૂવિજ્ઞાન પ-તિવિદ્(agricultural physicist) કૃષિ ભૌતિક વિજ્ઞાન કૃષિ-મૂન્ય- યા (agricultural prices commission) ( 464 241413 પ મૌસમ-વિજ્ઞાની (agricultural meteor
ologist) કૃષિ મોસમ વિજ્ઞાની કૃષિ-રસાયનર યા કૃષિ-રસાયનવિજ્ઞાન (ag
ricultural chemist) કૃષિ રસાયણ વિજ્ઞાની Aષિ-વિમાનને નિશાન (directorate of
agricultural aviation) Eru Ca4l77 નિયામકની કચેરી s-falderak (station director : All India
Radio) કેન્દ્ર નિદેશક કેન્દ્ર નિયામક केंद्रीय अंतर्देशीय मीन-उद्योग अनुसंधान संस्थान
(central inland fisheries research institute) કેન્દ્રીય અંતર્દેશીય મત્સ્ય ઉછેર સંશોધન
સંસ્થાન કેન્દ્રીયમંતશયમાલૂમનુસંધાન સંસ્થાન (central potato research institute) કેન્દ્રીય
અંતર્દેશીય બટાકા સંશોધન સંસ્થાન કેન્દ્રીયમંતર્દેશકુંથનનુસંથાન સંસ્થાન (central fuel research institute) sosil4 884131 સંશોધન સંસ્થાન worsta sindrita stafu pro (central meditional plants organisation) sosy
ઔષધિ છોડ સંશોધન સંસ્થાન વેન્દ્રીય મંતશય નિ સુરક્ષત્ર (central industrial security force) કેન્દ્રીય
ઔદ્યોગિક સુરક્ષા સંસ્થાન केन्द्रीय अंतर्देशीय काच और मृत्तिका शिल्प
31HET Fiterrat (central glass and ceramic research institute) šoglu sla
અને ચિનાઈ માટી સંશોધન સંસ્થાના केन्द्रीय अंतर्देशीय कुष्ठरोगशिक्षण और अनुसंधान
Firena (central leprosy teaching and research institute) કેન્દ્રીય કુષ્ઠરોગ શિક્ષણ
અને સંશોધન સંસ્થાન કેન્દ્રીયમંતવ ઉનનુસંધાન સંસ્થાન (central mining reserch institute) Bosilu
ખનન સંશોધન સંસ્થાન વેન્દ્રીય મંતર્દેશીય હુરિયા ભૂરો (central
intelligence bureau) કેન્દ્રીય બાતમી બ્યુરો કેન્દ્રીય મંતર્રીય સેવા નિયામ (central
warehousing corporation) કેન્દ્રીય ગોદામ નિગમ केन्द्रीय अंतर्देशीय चावल अनुसंधान संस्थान
(central rice research institute) 3-514 ચોખા સંશોધન કેન્દ્રીય મંતર્દેશીય ગૉવભૂરો (central bureau
of investigation) કેન્દ્રીય શોધ-તપાસ બ્યુરો केन्द्रीय अंतर्देशीय तम्बाकू अनुसंधान संस्थान
(central tobacco research institute) કેન્દ્રીય તમાકુ સંશોધન સંસ્થાન

Page #558

केन्द्रीय नमक.
૫૫૩
क्षेत्र-अधीक्षक
રેન્દ્રીય મંતર્દેશીય નમ ગૌર સમુદ્રી રસાયન
37THET Firena (central salt and marine chemicals research institute) કેન્દ્રીય નમક અને સમુદ્રી રસાયણ સંશોધન સંસ્થાન केन्द्रीय अंतर्देशीय बागानी फ़सल अनुसंधान
Ferra (central plantation crops research institute) કેન્દ્રીય અનાજ સંશોધન સંસ્થાન વેન્દ્રીય મંતર ભવન-નિર્માણ અનુસંધાન
Fiter (central building research institute) કેન્દ્રીય ભવન નિર્માણ સંશોધન સંસ્થાન केन्द्रीय अंतर्देशीय भेड़ और ऊन अनुसंधान Firera (central shcep and wool research institute) sorely azi am at સંશોધન સંસ્થાન જીય મંતર્દેશીય મૌનનન પરિષદ્ (central ground water board) કેન્દ્રીય ભૂમિજળ
પરિષદ केन्द्रीय अंतर्देशीय मिट्टी और द्रव्य अनुसंधान
is (central soil and materials research Station) કેન્દ્રીય માટી અને દ્રવ્ય
સંશોધન કેન્દ્ર केन्द्रीय अंतर्देशीय मिट्टी लवणता अनुसंधान
Firen (central soil salinity research institute) કેન્દ્રીય ભૂમિ ક્ષાર સંશોધન સંસ્થાન ન્દ્રિીય મંતર્વેશીય નિ-૩ શિક્ષા સંસ્થાન
(central institute of fisheries educa- ion) કેન્દ્રીય મત્સ્યોદ્યોગ શિક્ષણ સંસ્થાન કેન્દ્રીય મંતર્દેશીય યાંત્રિ રંગીનિયર સંસ્થાન
(central mechnical engineering in stitute) s-l4 uifas giz? zi24144 દ્રીય મંતëશય રિર્વ પત્નિ (central reserve police) કેન્દ્રીય અનામત પોલીસ केन्द्रीय अंतर्देशीय लाक्षा अनुसंधान संस्थान (central lac research institute) Brille લાક્ષા સંશોધન સંસ્થાન કેન્દ્રીયમંતર્વેયનોવા-નિર્જળવિમા (cen
tral public works department) કેન્દ્રીય જાહેર બાંધકામ વિભાગ केन्द्रीय अंतर्देशीय लोक स्वास्थ्य इंजीनियरी અનુસંધાન સંસ્થાન (centralpublichealth engineering research institute) solu જાહેર સ્વાચ્ય ઇજનેરી સંશોધન સંસ્થાન
વેન્દ્રીય મંતર્દેશી શિક્ષા સંસ્થાન (central in
stitute of cducation) s-sil4 CHL 3241 સેન્દ્રીય મંતર્દેશીય શ્રમ સંસ્થાન (central labour institute) કેન્દ્રીય શ્રમ સંસ્થાન
યમંતર્વેયસવનુસંધાન સંસ્થાન (central road research institute) $-s-14 2435
સંશોધન સંસ્થાન કેન્દ્રીયમંતશય સમાન ન્યાનપરિષ (cenશral social welfare board) કેન્દ્રીય
સમાજ કલ્યાણ પરિષદ કેન્દ્રીય મંતર્દેશક સિંચા ગૌર વિગ વોર્ડ
(cental board of irrigation and power) કેન્દ્રીય સિંચાઈ અને વીજળી બોર્ડ
en TTC (cable guard) $6161 2815 Wifc-31067 safercart (quality marking officer) ગુણવત્તા અંકન અધિકારી દિ-નિયંત્રણ હજારી (quality control officer) ગુણવત્તા નિયંત્રણ અધિકારી anturit 31rYCRT (coal commissioner) $1461
આયુક્ત; કોલસા આયુક્ત ahh ahHiST(corps commander) siz 541+52 wolfsrent valerato (colliery manager)
કોલિયરી પ્રબંધક; કોલસા ખાણ વ્યવસ્થાપક aોષપાત્ર (treasurer) ખજાનચી, કોષાધ્યક્ષ
Arrificant (treasury officer ) [gizl
અધિકારી શોઝારિઘ (depot keeper) ડેપો રક્ષક
fyrahurta-faşirit (cytogenetist ) sileist જનન વિજ્ઞાની વોશિશ-વિજ્ઞાન (cytologist) કોશિકા વિજ્ઞાની contrat (consul) $112464; alliguen 345* (vice-consul) Gusic2464;
ઉપવાણિજ્ય દૂત Helchter (consul general) HELSI-244;
મહાવાણિજ્યદૂત 054-34ferimit (purchase officer) wala
અધિકારી 09729-110 (purchase organisation ) 221€
સંઘ નવરાત્રિ (craneman) કેન-ચાલક ATT 31ferarit ar starfarchit (field officer)
ક્ષેત્ર-અધિકારી ક્ષેત્ર-અક્ષા ક્ષેત્રાક્ષ (area superintendent) ક્ષેત્ર-અધીક્ષક

Page #559

क्षेत्र-पर्यवेक्षक
૫૫૪
चल न्यायालय
ક્ષેત્ર- ક્ષા (field supervisor) ક્ષેત્ર-
અવેક્ષક ક્ષેત્ર-pવાર-થT (field publicity
officer) ક્ષેત્ર પ્રચાર અધિકારી ક્ષેત્ર-પ્રતિનીધ (field exhibition
officer) ક્ષેત્ર પ્રદર્શન અધિકારી ક્ષેત્ર-રાન-ધારી (field rationing
officer) ક્ષેત્ર રેશન અધિકારી ક્ષેત્ર સાથR (field assistant) ક્ષેત્ર સહાયક atita Offercart (regional officer) silu
અધિકારી ક્ષેત્રીય યુવા (regional commissioner)
ક્ષેત્રીય આયુક્ત ક્ષેત્રી નિશાળ (regional director) ક્ષેત્રીય
નિર્દેશક; પ્રાદેશિક નિયામક waita ufan 3 fahrt (regional trans
port officer) ક્ષેત્રીય પરિવહન અધિકારી ક્ષેત્રપરિવહનuધરા યાધિશ (re
gional transport authority) Oil4 પરિવહન પ્રાધિકરણ atsita yaiera (regional manager) erilu
પ્રબંધક ક્ષેત્ર પૌતમ-સૂતા-દ્ર (regional mete
orological centre) ક્ષેત્રીય મોસમ સૂચના
g ભૂરો (intelligence bureau) ગુપ્તચર
બ્યુરો નથીક્ષા(games superintendent) ખેલ
અધીક્ષક રત્ન-પરિરર (games attendant) ખેલ
પરિચર રત્ન-શિક્ષક (games master) ખેલ-શિક્ષક
UIC (calculator) "1318 TTTT 314ct (cane commissioner) 9231
આયુક્ત ના ગૌર ચીની માયુવત્ત (cane-cumsugarcane commissioner) 2123124 zil-il આયુક્ત ના નત્ર-સુથાર સંસ્થાન (cane breeding institute) શેરડી નસ્લ સુધાર સંસ્થા T hefaşisit (cane agronomist) 21231
વાવેતર વિજ્ઞાની Terit sifonat (beat postman) Gilz 244l are faglegt (silt expert) siu Calea ગાર્ડયા રક્ષ યા પક્ષી (guard) રક્ષક TET H4l6f (house tax collector) uzazi
ઉઘરાતદાર પૃદક્ષી (home guard) ગૃહરક્ષક ગુપ્તવર યા નાસૂસ (detective) ગુપ્તચર ૌટવર મનુસંધાન પ્રતિષ્ઠાન (gasturbine
research establishment) din 2010 સંશોધન પ્રતિષ્ઠાન ગ્રી સ્વાથ્ય-પ્રશિક્ષક (rural health training centre) ગ્રામીણ સ્વાથ્ય પ્રશિક્ષણ
કેન્દ્ર
uis-facHTH 3nferaatit (block develop
ment officer) ઘટક-વિકાસ અધિકારી જનન-ધિ (mining officer) ખનન
અધિકારી નર-ફંનીનિયર (mining engineer) ખનન ઈજનેર નિર-મર્થશાસ્ત્રી (mineral economist)
ખનન અર્થશાસ્ત્રી નિગ્ન-વિજ્ઞાની (mineralogist) ખનિજ વિજ્ઞાની Grau Grufe (turner, latheman)
ખરાદી; લેથ કારીગર છાતા-વત્સય વાતાભિપિક(ledgerclerk)
ખાતા કારકુન વાત-નવસ (ledger keeper) ખાતા નવીસ વાદ્ય-નિરીક્ષણ (food inspecton) ખાદ્યાન્ન નિરીક્ષક દિન-નિરીક્ષr (food-grainsinspector). ખાદ્યાન નિરીક્ષણ
ganist (group commander) 4454152 ગુપ ટન (group captain) જૂથ કપ્તાન arafasirit (agrostologist) alalasuul acict 3rferchirit (consolidation officer)
એકત્રીકરણ અધિકારી achiat try (consolidation commi
ssioner) visails291 2414564 વાંકીવાર્તા (consolidator) એકત્રીકર્તા cheiat antefeet (consolidation officer)
એકત્રીકરણ કાર્યાલય EINIGFI (mobile squad) $2all 2551 ETSIGFIT Fritetut (mobile squad inspec
tor) ફરતી ટુકડી નિરીક્ષક ઘનચાયનિય (mobile court) ફરતી અદાલત

Page #560

चारा-विकास
પપપ
जीवन-बीमा-निगम
ETT-Fachara 3rfecht (fodder develop-
ment officer) ઘાસ વિકાસ અધિકારી Parantir aferat (medical officer) delleil
અધિકારી jiળ નિરીક્ષક (octroi inspector) ચુંગી
નિરીક્ષક, જકાત નિરીક્ષક ŠESCOR (sorter) qoiguste SŠCIS S162 (sorter postman) qoisasai
ટપાલી છાત્ર- ચા-પરિષ૬ (board of student's
welfare) છાત્રકલ્યાણ પરિષદ 3015110TH sestarata (hostel superintendent (in an educational) છાત્રાલય
અધીક્ષક જગ્યા-હંગા- ચાઇંદ્ર (maternity and child welfare centre) પ્રસૂતિ અને બાળકલ્યાણ કેન્દ્ર નવા-વિજ્ઞાન (gastrologist) જઠર વિજ્ઞાની FIT 2 RITTEtsi (judge) %% વસ્થા-નાથ (squad commander) ટુકડી
કમાન્ડર નાના-ધat (census officer) વસ્તી
ગણતરી અધિકારી નાનાં-માયુવતિ (censuscommissioner)
વસ્તી-ગણતરી આયુક્ત જનરલ(સેના) (general) જનરલ નનસંપર્વ ઉધાર (public relations
officer) જનસંપર્ક અધિકારી orice forutara (public relations officer) જનસંપર્ક કાર્યાલય rych fragica (directorate of public
relations) જનસંપર્ક નિદેશાલય WTH40 PTGT (public relations branch)
જનસંપર્ક શાખા સન્મ-મૃત્યુનાર(registrar of births and
death) જન્મ મૃત્યુ નોંધણીદાર ના વ7 (deposit clerk) જમા થાપણ
કારકુન TATGTT (jamadar) %HERR નાન--વિમા (water works) વારિગૃહ ગતવાય-વિજ્ઞાન (climatologist)
હવામાનશાસ્ત્રી કત્રીક સર્વેક્ષા સંદન (hydrolic survey
organisation) જલીય સર્વેક્ષણ સંગઠન
Ja saferchiri (inquiry officer) 4894289
અધિકારી HPE STUTT (commission of inquiry) 412
આયોગ નવસતિ (inquirycommittee)તપાસસમિતિ નાનપ#િ -વિજ્ઞાન (epidemiologist)
રોગચાળા વિજ્ઞાની PEST (district) foreca FETT 31feath (district officer) Porcell
અધિકારી ત્રિા અપરાધ-મિત્રે મનમાં (district crime record section) Porcell 344214
અભિલેખ વિભાગ ત્તિસ્ત્રાગાર-સુથારધવલા (districtpro
bation officer) જિલ્લા આચરણ સુધાર
અધિકારી FECT Gruti (district organiser) Poreal
આયોજક ત્તિના ગીર સેશન ચાયાધીશ (district and
sessions judge) જિલ્લા અને સેશન જજ ત્તિના ઉત્પાદ્રા-ધારી (district ex
cise officer) જિલ્લા આબકારી અધિકારી જિલ્લા વહિવત ધારી (district staff
officer : Home Guards) Poreal 221$
અધિકારી ત્તિના નિવદન મધatી (district election
officer) જિલ્લા નિર્વાચન અધિકારી furatus (district board; district coun
cil) જિલ્લા પરિષદ શિના પુત્ર કથા (district
superientendent of police ) Porcel ucila
અધીક્ષક (હવે પોલીસ અધીક્ષક એકલું) FEM Ufo (district magistrale ) Por call
મેજિસ્ટ્રેટ FENT UITSTT 3iforêt (district planning
officer) જિલ્લા યોજના અધિકારી Get fagra frita (district inspector
of schools) જિલ્લા શાળા નિરીક્ષક ત્તિના શિક્ષા- લારી (district Education
officer) જિલ્લા શિક્ષણ અધિકારી ત્રિા સ્વચ્છ ધારી (district health
officer) જિલ્લા સ્વાચ્ય અધિકારી જીવન-કમ-નિગમ (life insurance corporation) જીવન વીમા નિગમ

Page #561

जीव-रसायनज्ञ.
૫૫૬
तकनीकी शिक्षा प्रभाग
નવ-રસાયના નવ-રસાયન-વિજ્ઞાન (bio
chemist) જીવ રસાયણ વિજ્ઞાની નવ-વિજ્ઞાન (biologist) જીવવિજ્ઞાની નવuિr-વિજ્ઞાન (bacteriologist)
જીવાણુવિજ્ઞાન નવાગ્ય-વિજ્ઞાન (palaeontologist)
જીવાશ્મવિજ્ઞાની નેત્નર (jailor) જેલર ક્ષિત્રમ (helmet) શિરટોપ; રક્ષક-ટોપો; હેભેટ Ech'IST 3 Efterc (mint superintendent)
ટંકશાળ અધીક્ષક cisforre (typist) 2181422 fcate 3rferohrt (timber officer) REAR
અધિકારી દિંવર-કનુભવનધાર (timber passing
officer) ટિંબર અનુમોદન અધિકારી દિર સંસ્થા યા દિશ૮ નવરા (ticket
collector) ટિકિટ કલેક્ટર feest francut 3pferatet (anti-locust
officer) તીડ નિવારણ અધિકારી Triunita fiert (telegraph overseer)
ટેલિગ્રાફ ઓવરસિયર artista * (telephone exchange)
ટેલિફોન એક્સેન્જ ત્નીને પ્રાન માપરેટર (telephone
operator) ટેલિફોન ઓપરેટર Ariunta Hafta (telephone mechanic) ટેલિફોન મિકેનિક mint 31 SITA T TICT (ielephone monitor) ટેલિફોન મોનિટર er farista (tractor controller) 2522 નિયંત્રક ÖST TIGH Frete (cold storage inspec
tor) શીત સંગ્રહાગાર નિરીક્ષક ડોસ-અવસ્થા મૌતિપ્રયોગાતા(solidstate physics laboratory) સુદઢ ભૌતિકી
પ્રયોગશાળા ડાવી મનરક્ષી (mail escort) ડાક અનુરક્ષક,
ટપાલ અનુરક્ષક ધિર-મથક્ષR (superintendent of post
offices) ડાકઘર અધીક્ષક, ટપાલ કચેરી અધીક્ષક ટુરિ -નિરીક્ષક (inspector of post
offices) ડાકઘર નિરીક્ષક, ટપાલ કચેરી નિરીક્ષક
310417 AT URART (post master) uizz
માસ્તર ડા-તાર મહાનિદેશક (director general of post and telegraphs) ડાક તાર મહાનિર્દેશક; ટપાલ અને તાર મહાનિયામક ડાવનાર મહાત્રેરવાપાત્ર ર નેલ્લા-પરીક્ષા
(accountant and auditor general and post of telegraphs) ડાકતાર મહાલેખાપાલ અને લેખા પરીક્ષક; ટપાલતાર મહાલેખાપાલ અને લેખા પરીક્ષક Sichar alls (posts and telegraph board)
ડાક તાર બોર્ડ; ટપાલ-તાર-બોર્ડ કુળિલાલૂ (mailclerk) ડાક કારકુન;ટપાલ કારકુન ડજિ-ક્ષ યા ડાવ-ક્ષ (mail guard) ડાક
રક્ષકટપાલ-રક્ષક ડાવ-વાદ (mail carriermail peon) ડાક
વાહક; ટપાલ વાહક; ટપાલી slichat (postman) 2414 fout gaiera (depot manager) 341 49145;
ડેપો મેનેજર fsct art RT 9 3474768f (deputy
collector) 11464 $4522 fgcet #faga guma (deputy
commissioner) (41454 sai tercari (dairy officer) 321 21 Aastal Sit goiera (dairy manager) 321 40145 ડેરી- સરજ્ઞ (dairy chemist) ડેરી રસાયણવિજ્ઞાની a fact 3nferarit (dairy development officer) ડેરી વિકાસ અધિકારી 611$ 21 (caster) CUISSI2; 6102012 ढलाईधर और लुहारभट्ठी शिल्पकाराष्ट्रीय संस्थान
(national institute of foundry and forge technology) ઢળાઈઘર અને લુહારભઠ્ઠી શિલ્પ રાષ્ટ્રીય સંસ્થાના તંત્રિ-વિતિ-વિજ્ઞાન (neuro-patholo
gist) તંત્રિકા વિકૃતિ રોગ વિજ્ઞાની તંત્રિ-વિજ્ઞાન (neurologist) તંત્રિકા વિજ્ઞાની Tchaicnfare (technician) asftslae તકનીકી વિજલ મહાનિ (directo
rate general technical development) તકનિકી વિકાસ મહાનિદેશાલય Tahitan T&T TUT (technical education division) તનિકી શિક્ષા પ્રભાગ

Page #562

तकनीकी सलाहकार
પપ૭
नागर रक्षा०
તની સત્તાદળR (technical adviser)
તકનિકી સલાહકાર 766-tan maraton (technical assistant)
તકનિકી સહાયક TERIAT (sub-division of a civil district)
પેટાપ્રભાગ તટસત્રવાર (tahsildar) તહસીલદાર ATT HIRT (telegraph master) 42 412742 તામિસ્ત્રી (wireman) વાયરમેન તીર વાયૂ (telegraph clerk) તાર કારકુન તા સંતશિ (telegraphist) તાર સંકેતક farienfaptuşi (oil-seeds expert) acillui
વિશેષજ્ઞ તોપથી (gunner) તોપચી
ત્યા-વિજ્ઞાન (dermatologist) ત્વચાવિજ્ઞાની થત્નના અધ્યક્ષ (chief of army staff)
થલસેના અધ્યક્ષ ETT 3Her farem (army ordinance
department) થલસેના આયુધ વિભાગ STT Toucu (army headquarters)
થલસેના મુખ્યાલય erat frantoio (army educational
corps) થલસેના શિક્ષા કોર થાન-ધિવા યા થાનેવાર (station house officer police) LISIER
ચયાનથલારીમાનત (criminal court) ફોજદારી કચેરી SYIFA (penologist) ÉSeuzsil 36-fafcant of (dentist, dental surgeon)
દંત-ચિકિત્સક વધાન (gate keeper) દરવાન; પહેરેગીર તતક્ષશિયાહર્તાનાશિક્ષક્ષ(manual
instructor) હસ્તકલા શિક્ષક grat 3tferciri (claims officer) ELAL અધિકારી
fritatc (claims inspector) EAL નિરીક્ષક વિા-નિવાર ગધા (claims preven
tion officer) દાવા નિવારણ અધિકારી farat ere (insolvency registrar)
નાદારી રજિસ્ટ્રાર Cahia farmaco (shops inspector) &$14 નિરીક્ષક દૂતાવાસ (legation) દૂતાવાસ બ. કો. – 36
-સંવાર નિયર (tele communications engineer) દૂર સંચાર ઇજનેર તોષ-નિયંત્રક (fault controller) દોષ નિયંત્રક થાતુન (metallurgist) ધાતુકર્મી થાતુ-વોના નિરામ (mineralexplorationcor
poration) ધાતુનોજ નિગમ થતુ-ન-વિજ્ઞાન (metallographist) erfare (cerealist) 41-4 Cae નનનવીર (copyist) લહિયો
નવનીત (draughtsman) નકશાનવીસ નાગૌર ગ્રામ યોજનાલાર (town and village | planner) નગર અને ગ્રામ યોજનાકાર TR forta (municipal corporation)
મહાનગરપાલિકા નાર-નિગમfધાર (corporation officer)
નગરપાલિકા અધિકારી TRUIRETT UT fridfatet (municipali ty) 1012 LASI नगरपालिका आयुक्त या म्यूनिसिपल कमिश्नर (municipal commissioner) નગરપાલિકા આયુક્ત Theatrichtsvilfrer (municipal engineer)
નગરપાલિકા ઇજનેર નારપતિ વાચ્ય ધારો (municipal medical officer of health) 70124_last
આરોગ્ય અધિકારી Tor free (city magistrate) ed?
મેજિસ્ટ્રેટ TT UTATOTT (town planner) 7012
યોજનાકાર FR-FURTR (improvement trust) ada
સુધાર ટ્રસ્ટ P anterarit (nazul officer)-104 Brasiz? નમૂનાવાર યા નમૂનાસાણ (pattern maker)
નમૂનાકાર part3 Techt (protocol officer) 462112
અધિકારી perar una (chief of protocol) 4142
પ્રમુખ Trifectat (canal officer) ez zu lastal FTR TT fiant (civil defence officer)
નગર રક્ષા અધિકારી TTTTTET UT (civil defence training centre) નગર રક્ષા પ્રશિક્ષણ કેન્દ્ર

Page #563

नाभिकीय.
૫૫૮
निम्नश्रेणी लिपिक
નમિયગાવિજ્ઞાનરસંવવિજ્ઞાન સંસ્થાન ક્લેિશ, વાટ (director, budget) બજેટ
(institute of nuclear medicine and | નિયામક, અંદાજપત્ર-નિયામક allied sciences) નાભિકીય આયુવિજ્ઞાન અને ક્લેિશ, ભૂમિ-મg (director of land સંબંધ વિજ્ઞાન સંસ્થાન
records) ભૂમિ અભિલેખ નિયામક नामांतरण लिपिक या दाखिल-खारिज क्लर्क નિલેશ-મંત્ર શિવ-પરિષ૬(board of
(mutation clerk) નામાંતરણ કારકુન directors) નિદેશક મંડળ; નિયામક મંડળ નાયવ્ર હાપાત યા સવ પોરમાર (sub- શિક્ષ, મનોવિજ્ઞાન ભૂરો (director, bureau
post master) નાયબ કે સબ પોસ્ટમાસ્તર of psychology) 4ullasuot 421 644145 નિક્ષેપfમરક્ષક (custodian of deposits) નિશ, યાંત્રિા ફૅનીનિયરી (director, meનિક્ષેપ અભિરક્ષક
chanical engineering) યાંત્રિક ઇજનેરી forgatan (demonstrator) GELS
નિયામક નિદર્શન-મધan (demonstration officer) નિલેશા, યાતાયાત (વા ) (director, નિદર્શન અધિકારી
traffic (commercial) યાતાયાત નિયામક શિવશિવ (director)નિદેશક નિર્દેશક નિલેશ, રેત્ર-હા સેવા (director, railway નિશા , અનુસંધાન સંસ્થાન (director of re- mail service) રેલ ટપાલ સેવા નિયામક
search institute) સંશોધન સંસ્થાન નિયામક નિશા,વિજ્ઞાપન મૌરાક્ષસવાર (director નિરાક, m (director of industries). of advertising and visual publicity) ઉદ્યોગ નિયામક
વિજ્ઞાપન અને દેશ્ય પ્રચાર નિયામક નિશાળ, ૩નાન (director of શિવ, વિત્ત (director, finance) નાણા colonisation) ઉપનિવેશન નિયામક
નિયામક निदेशक, कार्यकुशलता या दक्षता ब्यूरो (di નિશા , વિદjનીનિયરી (director electri
rector ofefficiency bureau) Eatalya cal engineering) વિદ્યુત ઇજનેરી નિયામક નિયામક
નિલેશવિ, વ્યાયામશિક્ષા (director of physiનિલેષા, કૃષિ (director of agriculture) cal education) વ્યાયામ શિક્ષા નિયામક કૃષિ નિયામક
નિશા , શિક્ષા (director of education of નિલેશ, જનસંપર્વ (director of public public instruction) Plast G14145 relations) જનસંપર્ક નિયામક
નિશાળ, સંપા(director of estates) જમીનનિશ, ડાળવા (director of postal જાગીર નિયામક services) ટપાલસેવા નિયામક
ક્લેિશ, સંક્ષિા (director, safety) સુરક્ષા શિવ, નિર્વાદ (director of elections) નિયામક નિર્વાચન નિયામક
ક્લેિશ, સતતા (director, vigilance) રિલા, પવિત (director of transporta- તકેદારી પંચ નિદેશક, તકેદારી પંચ નિયામક tion) પરિવહન નિયામક
નિશાળ, સુરક્ષા (director, security) સુરક્ષા શિક્ષ, પશુપત્નિન (director of animal નિયામક husbandry) 4941414144145
શિવા, સૂના (director of information) ાિ , પ્રાર (director of publicity) માહિતી નિયામક પ્રચાર નિયામક
શિવ, થાપના (director, establishment) નિલેશ, પ્રવર્તન (director enforcement) મહેકમ નિયામક પ્રવર્તન નિયામક
નિશા , સ્વાથ્ય સેવા (director of health નિશા , શિક્ષણ સૌરોઝાર (director of services) આરોગ્ય સેવા નિયામક
training and employment) પ્રશિક્ષણ અને નિલેશન (directorate) નિદેશાલય;નિયામકની રોજગાર નિયામક
કચેરી નિક, પનોપો (director of fruit frastuit falucha (lower division clerk) utilisation) ફળ-ઉપયોગ નિયામક
નિમ્નશ્રેણી કારકુન

Page #564

निम्नश्रेणी सहायक
निम्नश्रेणी सहायक (lower division assistant) निम्नश्रेणी सहायक नियंत्रक (controller ) नियंत्र नियंत्रक और महालेखा परीक्षक (controller and auditor general) नियंत्र जने महातेजा પરીક્ષક
૫૫૯
नियंत्रक, निर्यात व्यापार (controller of export trade ) निर्यात व्यापार नियंत्र नियंत्रक, बाट और माप (controller of weights and measure) जाट ने माप नियंत्र नियंत्रक, भंडार (controller of stores) भंडार નિયંત્રક
नियंत्रक, मुद्रण और लेखन सामग्री ( controller of printing and stationery) नियंत्रs, મુદ્રણ અને લેખન સામગ્રી
नियंत्रण अधिकारी (controlling officer) નિયંત્રણ અધિકારી
नियामक (regulator ) नियाम नियोजन अधिकारी (employment officer) રોજગાર અધિકારી
नियोजन कार्यालय ( employment exchange) शेठगारी अर्यालय
नियोजन निदेशालय (directorate of employment exchange) शेठगार विनिमय નિયામકની કચેરી
नियोजन संपर्क अधिकारी (employment liaison officer) रोगारी संपर्ड अधिकारी निरसन अधिकारी (cancellation officer) નિરસન અધિકારી
निरीक्षक ( inspector ) निरीक्षs निरीक्षण अधिकारी ( inspecting officer ) નિરીક્ષણ અધિકારી
निरीक्षण निदेशालय (directorate of inspec tion) निरीक्षण निदेशालय निरीक्षणालय (inspectorate) निरीक्षणालय निरीक्षिका (inspectress ) निरीक्षि निर्गम अनुभाग ( issue section) निर्गम प्रभाग निर्गम लिपिक ( issue clerk ) निर्गम अरन; રવાનગી કારકુન
निर्देश लिपिक (reference clerk ) निर्देश अरहुन निर्धारण अधिकारी ( assessing officer) નિર્ધારણ અધિકારી
निर्माण कार्य समिति ( works committee) કાર્યવાહક સમિતિ
न्यायिक आयुक्त
निर्वाचक नामावली निरीक्षक (electoral rolls inspector) निर्वाय नामावलि निरीक्ष निर्वाचक पंजीकरण अधिकारी ( electoral registration officer) Galas izgl અધિકારી
निर्वाचन अधिकारी (election officer, elec
toral officer) निर्वाचन अधिकारी निर्वाचन अभिकर्ता या चुनाव एजेंट (election
agent) यूंटशी खे४-2
निर्वाचन आयुक्त या चुनाव कमिशन (election commissioner) खूंटशी आयुक्त
निर्वाचन आयोग या चुनाव कमिश्नर (election commission) यूंटशी आयोग
निश्चेतना - विज्ञानी ( anaesthetist) निश्येतना વિજ્ઞાની
निष्क्रांत-संपत्ति अभिरक्षक (custodian of _evacuee property) निष्ठान्त संपत्ति अभिरक्ष नीलामकर्ता या नीलामकार (auctioneer ) લિલામકર્તા; હરાજી કરનાર
नृजाति - विज्ञानी ( ethnologist) नृवंशविज्ञानी नेत्र - विज्ञानी (Ophthalmologist) नेत्र शिउित्स नेमी कार्य लिपिक ( routine clerk ) नित्यम्भ કારકુન
नैदानिक मनोविज्ञानी (clinical psychologist) नैहानि मनोविज्ञानी नौ-इंजीनिरी प्रशिक्षण निदेशालय (directorate of marine engineering training) st ઇજનેરી પ્રશિક્ષણ નિદેશાલય
नौघाट - शुल्क समाहर्ता ( ferry-toll collector) ईरी शुल्क सेटर
नौचालक या नौपरिचालक (navigator : shipping) नौपरियाल
नौसेनाध्यक्ष (chief of naval staff) नौसेनाध्यक्ष नौसेना मुख्यालय (naval head quarters ) નૌસેના મુખ્યમથક
नौसैनिक सलाहकार (naval adviser) नौसैनि5 સલાહકાર
नौसैनिक सहचारी (naval attache) नौसैनि સહચારી न्यायमूर्ति (justice) न्यायमूर्ति
न्यायिक अधिकारी (judicial officer) न्यायिक અધિકારી
न्यायिक आयुक्त (judicial commissioner) ન્યાયિક આયુક્ત

Page #565

न्यायिक मजिस्ट्रेट
૫૬૦
पहरा-निगरानी विभाग
milf uforge (jidicial magistrate)
ન્યાયિક મેજિસ્ટ્રેટ sichle a força (registrar) ili
અધિકારી પંનીવાર, વિવાદ (registrar of marriages)
લગ્ન નોંધણી અધિકારી પંનીવર, સંયુ Íળી-પની (registrar of
joint stock companies) 4143l zlastel
સંયુક્ત કંપની મૂડી હિસ્સો પં જાર, સહવા મતિ (registrar of co
operative societies) ringil vastal,
સહકારી મંડળીઓ પંનપાન(registerkeeper) નોંધણી પત્રક રક્ષક પંકીવાર વિદ્યા યા પંનીયન અધિકારી
(registration officer) iugil anasial sitea aparece faiteta (inspector of
registration offices) નિરીક્ષક, નોંધણી કચેરી jનીયન મનિરીક્ષા (inspector general of
registration) મહાનિરીક્ષક, નોંધણી વળીયન ત્રિવિધ (registrationclerk)નોંધણી
કારકુન ત્તિન-ધારી(portofficer) બંદર અધિકારી પત્તન-માયુવત (port commissioner) બંદર
આયુક્ત પત્તન-સંરક્ષ(port conservator) બંદર
સંરક્ષક પત્ર (journalist) પત્રકાર પત્ર-સૂરના વ નય (press information
bureau) HH Hileril Gai પથ-ર લિપિ (toll clerk) નાકા કારકુન GT GTAT3rYCH (ex-officio claims com-
missioner) હોદાની રૂએ આયુક્ત ca afaa (ex-officio secretary) EELI
રૂએ સચિવ પરમાતા (counsel) કાયદા-સલાહકાર
furstah (moderator) 4R41083 પરિરિક્ષ યા મહિના પરિવાર (female
attendant; lady attendant) મહિલા પરિચર of the 3rferaanit (project officer)
પરિયોજના અધિકારી ufisat sulfrere (project engineer)
પરિયોજના ઇજનેર પરિવદન મારી (transport officer)
પરિવહન અધિકારી
fast utrla (transport commissioner)
પરિવહન આયુક્ત ufae friteran (transport inspector;
transportation inspector) ukast નિરીક્ષક ufae HGT (member, transportation)
પરિવહન સદસ્ય; પરિવહન સભ્ય oficitaraita feratet (probationer; prob
ationary officer) પરિવીક્ષાધીન અધિકારી શિ -વિજ્ઞાન (ecologist) પરિસર વિજ્ઞાની ufiformet (artificer) 4RICUL UFTHETTO (aide-de-camp) Ruel4s પરીક્ષR (examiner) પરીક્ષક કવર પરીક્ષા (sub examiner) પેટા પરીક્ષક WETA THC (head examiner) 4442145 ritarum-suitfren (test engineer) 42145
ઇજનેર પર્યટન- ધારી (tourist officer) પર્યટન
અધિકારી પર્યટન-પ્રચાર-ધવા (tourist publicity
officer) પર્યટન પ્રચાર અધિકારી પર્યટન-સૂવા -દ્ર (tourist information
centre) પર્યટન માહિતી કેન્દ્ર outdato (suprvisor) 24945 પર્યક્ષ (lady supervisor) મહિલા અવેક્ષક પણ-વિલાસ (veterinary doctor;
veterinary surgeon) પશુ ચિકિત્સક પશુધન-ધal (livestockofficer) પશુધન
અધિકારી પશુધન-વપાન-મધat (Iyestock mar
keting officer) 49447 Ca4914 24 lastal પશ-નિર્દયતા-નિવાર સતિ (society for
prevention of cruelty to animals) ya દયા અને બચાવ સંઘ
47777 314a (commissioner, animal husbandry) 4844144 3414571 પશુ-વફરક વિજ્ઞાની (animal virologist)
પશુ વાઇરસ વિજ્ઞાની veeraaf T 3714FAT (identifier)
અભિજ્ઞાતા પ-નિકારાની અધીક્ષક (watch and ward
superintendent) ચોકી પહેરા અધીક્ષક પારા-વિરારની વિમા (watch and ward department) ચોકીપહેરા વિભાગ

Page #566

पादप रोग-०
૫૬૧
प्रतिप्रेषण
પદ્વિપ -વિજ્ઞાની ય પપિ વિતિ વિજ્ઞાની
(plantpathologist) વનસ્પતિ રોગવિજ્ઞાની urcit (assayer) 2242 TRUST U TAUTÉ 3iferarit (pass-port
officer) પારપત્ર અધિકારી;પાસપોર્ટ અધિકારી unit sarf (shift-in-charge) 441 48422 urit spilfarer (shift engineer) uulgte urt ofaara (shift supervisor) uur
અવેક્ષક પાર્ષદ્ર (councillor) પરિષદ સભ્ય urtarata ca urte arteto (parcel clerk)
પારસલ કારકુન પુનઃ પ્રેષા શાસ્ત્રય (dead letter office
(now known as redirection letter office) પુનઃ પ્રેષણ કાર્યાલય પુનરીક્ષ% (reviser) ફેરતપાસણી કર્મચારી qartaTur 3tferonit (revising officer)
ફેરતપાસ અધિકારી qara fecarit (archaeological offi
cer) પુરાતત્ત્વ અધિકારી guara guilforent (archaeological engi
neer) પુરાતત્ત્વ ઇજનેર પુરાતત્ત્વવેત્તા (archaeologist) પુરાતત્ત્વવેત્તા પુરાતત્ત્વ સિંઘાનિય (archacological mu-
seum) પુરાતત્ત્વ સંગ્રહાલય gestefarg (epigraphist) yziculae પુત્ર-ફંગીનિયર(bridge engineer) પુલ ઇજનેર FATA steftato (superintendent of police) પોલીસ અધીક્ષક પુનિત અનુસંધાન ભૂપે (bureau of police research) પોલીસ સંશોધન બ્યુરો FTH 3114C (police commissioner)
પોલીસ આયુક્ત પુત્રિમ ૩૫-૩૫થી (deputy superinten-
dent of police) નાયબ પોલીસ અધીક્ષક : forch 999 Elfritera (deputy inspector general of police) 41464 uiala મહાનિરીક્ષક OFTA fritera (inspector of police)
પોલીસ ઇન્સ્પેકટર પત્નિસ મહાનિરીક્ષ (inspector general of
police) પોલીસ મહાનિરીક્ષક પુષ્પ-વિજ્ઞાન (floriculturist) પુષ્પ વિજ્ઞાની પુસ્તક્ષાધ્યક્ષ (librarian) ગ્રંથપાલ
પૂછતાછ ક્ષત્રિય (inquiry office) પૂછપરછ
કચેરી પૂછતાછ વન(inquiry clerk) પૂછપરછ કારકુન of strCRT OTO fuga (charity com
missioner) ચેરિટી કમિશનર પૂર્તિ મારો યા સન્નાર્ડ મસર (supply
officer) પુરવઠા અધિકારી grof site fruert faltete (directorate of supply and disposals) માગ અને પુરવઠા
અધિષ્ઠાન for its Fem safran (supply and movement officer) માંગ અને પુરવઠા અધિકારી 91cm (reader in a court of law) uusi પૈટન યા દેવાના (રેલવે) (pointsman)
સાંધાવાળો 019-HOT Ch (ship surveyor) CELSI 1.45 પોતાદર (vessel master) વહાણ માસ્તર પોષ અનુસંધાન પ્રયોગાત્રા (nutritional
rersearch laboratory) પોષણ સંશોધન કાર્યશાળા Taha 3 ferahrt (publication officer)
પ્રકાશન અધિકારી પ્રાશન મા (publications division)
પ્રકાશન વિભાગ CHRIFTH Faun (light house depart
ment) દીવાદાંડી વિભાગ TUIG (enumerator) HOLLS yfa 3 fahari (progress officer) would
અધિકારી par stferatri (publicity officer) 442
TETO (operator) 4241445 yવાન ધિક્ષા (operatins officer)
પ્રચાલન અધિકારી serta 3teftarch (operating superinten
dent) પ્રચાલન અધીક્ષક પ્રતિક્ષધિારી યાકુમાણાધાર(com
pensation offier) વળતર અધિકારી, પ્રતિપાચિ-આ રા (court of wards) પાલ્ય
કચેરી; સગીર સુરક્ષા કચેરી પ્રતિષ, ર૩રરક્ષા પૃ૬ (remand and
after-carehome) પ્રતિ પ્રેષણ અને ઉત્તર રક્ષા
ગૃહ

Page #567

प्रेतिमा-विज्ञानी
પ૬૨
प्रेस-सचिव
પ્રતિભા-વિજ્ઞાન (iconographist) પ્રતિમા
વિજ્ઞાની પ્રતિરક્ષ-વિજ્ઞાન (immunologist) રોગ
પ્રતિરક્ષા વિજ્ઞાની પ્રતિપર (modeller) પ્રતિરૂપકાર afastao (transcriber) [auid S12 pratut zaferaret (extradiction officer)
પ્રત્યર્પણ અધિકારી geratuerch (first aider) 44444123 NET 37847140 (head master) 44 (LHS પ્રધાન મંત્રી (prime minister) પ્રધાન મંત્રી TETT Haruch (head assistant) 414
સહાયક; મુખ્ય મદદનીશ TUTA #tufa (commander-in-chief of
amed forces) પ્રધાન સેનાપતિ; સરસેનાપતિ PETITE (principal of an educational
institution) આચાર્ય પ્રક્રિયા પ્રમાનપત્ર મધal (certificate
officer) પ્રમાણપત્ર અધિકારી પ્રબંધ (manager) વ્યવસ્થાપક; સંચાલક yવંથ-સંપાવશ (managing editor)
વ્યવસ્થાપન સંપાદક uyg hiera (principal secretary) 4444
સચિવ; અગ્રસચિવ W e rferchant (principal informa
tion officer) પ્રમુખ સૂચના અધિકારીનું મુખ્ય
સૂચના અધિકારી પ્રભારીધિal (officer-in-charge)પ્રભારી
અધિકારી OUT HERE (assistant in-charge ) 462
સહાયક yester flat (laboratory attendant)
પ્રયોગશાળા પરિચર પ્રસવ-પરીક્ષw (examinerofdocuments)
દસ્તાવેજ પરીક્ષક stefas (documentalist) Ezrularla અને વરિત ધારો (documentation
officer) દસ્તાવેજીકરણ અધિકારી VARU Affet (selection committee)
પસંદગી સમિતિ Caput fug (selection board) uzisoll
મંડળ પ્રવર સતિ (select committee)પ્રવર સમિતિ વન-થિલી (enforcement of offi
cer) પ્રવર્તન અધિકારી પ્રવર્તન-મહાનિર્દેશવા (director general of enforcement) પ્રવર્તન મહાનિદેશક; અમલ
બજવણી મહાનિયામક પ્રવેશ-પરિપત્ (admission board) પ્રવેશ
સમિતિ; પ્રવેશ બોર્ડ પ્રસ (administrator) વહીવટદાર VIIન-અધિa (administrative officer)
વહીવટી અધિકારી WSTAR 3579TT (administration section)
સંચાલન શાખા; વહીવટી પ્રભાગ ugirafia 31 faut (administrative tri
bunal) વહીવટ પંચ freTO (trainer, training instructor) પ્રશિક્ષક T&TUT GGPsy (directorate of training) પ્રશિક્ષણ નિદેશાલય; પ્રશિક્ષણ નિયામકની
કચેરી પ્રશુ માયા (traffic commission)
યાતાયાત આયોગ પ્રાપરિષદ (trafficboard) યાતાયાત પરિષદ સર-યિશાયાવિસ્તાર-ધારી (exten
sion officer) વિસ્તાર અધિકારી પ્રસાર ક્વેિરા વિસ્તાર-નિરવ (director
of extension) વિસ્તાર નિદેશક; વિસ્તાર નિયામક પ્રHIR - ધારી (transmission officer)
પ્રસારણ અધિકારી WARUT-avis (transmitting centre) uzuki
પ્રતિ મીર ત્રીરોગવિજ્ઞાન (obstretician and
gynaecologist) ala ali zilzis Casu-l પ્રવ8 (estimator) અંદાજકાર Paista Hafa (estimates committee)
અંદાજ સમિતિ પ્રોવર (proctor) પ્રોક્ટર પ્રનિ-વિજ્ઞાન (zoologist) પ્રાણી-વિજ્ઞાની TE21967 (lecturer) 2464145 1790hk (drafter, draftsman) 452U"LLO,
મુસદાકાર; નકશાનવીસ Poyntera (proof reader) 44 9125 mષા (sender, despatcher) પ્રેષક p-fધારી (press officer) પ્રેસ અધિકારી પ્રેસ-સચિવ (press secretary) પ્રેસ સચિવ

Page #568

प्रेस-सलाहकार
૫૬૩
बेदखली अधिकारी
H-HFIECART (press adviser)ừH AUGST2 F-HERT (press attache ) ỦH 2642 Wishthore (presidency magistrate)
પ્રેસિડન્સી મેજિસ્ટ્રેટ wiele oferchrt (probate officer) Haz
અધિકારી wiataifa (provost marshal) quidici પ્રૌઢશિક્ષા યા વશિક્ષા ધારો (adult
education officer) પ્રૌઢ શિક્ષણ અધિકારી wtevarf fritera (platform inspector
(RIys.) પ્લેટફોર્મ નિરીક્ષક પત્ન-પરિક્ષા માધલારી (fruit preserva
tion officer) ફળ પરિરક્ષણ અધિકારી ન- વિરમાિરી (fruit development officer) ફળ વિકાસ અધિકારી citar 3feranrit (fruit utilisation officer) ફળ ઉપયોગ અધિકારી aફરિયા-વિજ્ઞાન (filariologist) ફિલેરિયા વિજ્ઞાની
of Breiteta (farm superintendent) $14 અધીક્ષક fonet (fitter) (22 fier Hafta (fitter mechanic) R$22
મિકેનિક forma fechart (film censor offi
cer) ફિલ્મ સેન્સર અધિકારી જિન્ન સંસર બોર્ડ (film censor board) ફિલ્મ સેન્સર બોર્ડ
tes Hif (field marshal) $les leict પોરબૈન (foreman) ફોરમેન FIT THİS (flight commander)
ફલાઈટ કમાન્ડર FI5c fete (flight lieutenant) $CLO2
લેફટનન્ટ sich Biferarit (convict officer) Gelukasta cietarit utferchrt (settlement officer)
પતાવટ અધિકારી Biglato Bryan (settlement commi
ssioner) પતાવટ આયુક્ત QHT 3tfahrt (budget officer) zi€1847
અધિકારી QUE FACE (budget directorate)
અંદાજપત્ર નિદેશાલય; અંદાજપત્ર નિયામકની કચેરી
HE BirGT (budget branch) DE1947 20141 aitari (lampman) cyrilala arc 31 414 Faati (inspector of weights
and measures) બાટ અને માપ નિરીક્ષક વાટ ૩ર મા નિરીક્ષત્રિય (inspectorate of
weights and measures) બાટ અને માપ નિરીક્ષણાલય વાનિવિદ્યાના નિરીક્ષi (inspectress of
girls schools) Solun Gillast જિગની કુંજનિયરયાવિદુરંગીનિયર (electri
cal engineer) વિધુત ઇજનેર વિકાર (power house) વીજળીઘર જિનાત્રી નિરીક્ષ યા વિદ્યુત્ નિરીક્ષ (electri
cal inspector) વિદ્યુત નિરીક્ષક બિનાની મિસ્ત્રી (electrician) વીજળી-કારીગર;
વિધુત-કારીગર વિત મનુભા (bill section) બિલ અનુભાગ
fact area (bill clerk) PLC Slagt વિત્ર-પાર વન (bill passing clerk) બિલ
પસાર કારકુન aterte afetaret (cipher officer) ziša
ભાષા અધિકારી aitortu 2 ST (cipher cell) Hiša (ALALSH
thigh (actuary) alhist after ferant (insurance officer) cl4l
અધિકારી atat Tote (insurance agent) alal Bhyr2 વીમા વિદિતા ધારી (insurance medi
cal officer) વીમા તબીબી અધિકારી afchat (booking clerk) 413015415 This Free (weaving master) 99112
માસ્તર afrurat faeme nafte Form (basic
school) બુનિયાદી વિદ્યાલય યુનિયાદી શિક્ષા વિનિય (basic training
school) બુનિયાદી પ્રશિક્ષણ વિદ્યાલય નિથાલી શિક્ષા ધારો (basic education
officer) બુનિયાદી શિક્ષણાધિકારી dar atfernt (wireless officer) 4142434
અધિકારી dar reima (wireless operator) 14222
પ્રચાલક murit safercaret (eviction officer) 4481
મુક્તિ અધિકારી

Page #569

बेदखली निरीक्षक
बेदखली निरीक्षक ( eviction inspector ) કબજા મુક્તિ નિરીક્ષક
ब्रिगेडियर (brigadier ) ब्रिगेडियर यभूपति ब्लाक निरीक्षक (block inspector) विभाग નિરીક્ષક
૫૬૪
भंडार नियंत्रक (controller) भंडार नियंत्र भंडारी या भांडागारिक (store keeper;
warehouse keeper) भंडारी; स्टोर-डीपर भट्ठीवाला (furnaceman ) लठ्ठीवाण भर्ती अधिकारी (recruitment officer) लरती અધિકારી
भवन और सड़क संगठन (buildings and roads organisation) मार्ग भने महान સંગઠન
भाड़ा नियंत्रक (rent controller) भाडा नियंत्र भारत का महासर्वेक्षक (surveyer general of India) भारतनो महासर्वेक्ष
भारत सर्वेक्षण (survey of India) भारत સર્વેક્ષણ
भारतीय अपराध-विज्ञान संस्थान (Indian institute of criminology) भारतीय અપરાધવિજ્ઞાન સંસ્થાન
भारतीय आयुर्विज्ञान - अनुसंधान परिषद् (Indian medical research institute) भारतीय તબીબી સંશોધન પરિષદ
भारतीय आयुर्विज्ञान भेषजकोश प्रयोगशाला (Indian medical pharmacopoeial laboratory) भारतीय आयुविज्ञान षडप्रेश પ્રયોગશાળા
भारतीय इंजीयनरी सेवा (Indian service of engineers) भारतीय ४नेरी सेवा भारतीय उच्च अध्ययन विद्यालय ( Indian school of advanced studies) भारतीय ઉચ્ચ શિક્ષણ વિદ્યાલય
भारतीय औषधि संगठन (Indian medical plants organisation) भारतीय औषधि સંગઠન
भारतीय औद्योगिक और वैज्ञानिक अनुसंधान परिषद् (Indian council of industrial and scientific reserch ) भारतीय सौद्योगि અને વૈજ્ઞાનિક સંશોધન પરિષદ भारतीय औद्योगिक वित्त निगम (Indian finance corporation of India) भारतीय ઔદ્યોગિક નાણા નિગમ
भारतीय मानक संस्थान
भारतीय औषध निर्माता संघ (Indian pharmaceutical association) भारतीय औषध નિર્માતા સંઘ
भारतीय कृषि अनुसंधान परिषद् (Indian coun cil of agricultural research) भारतीय कृषि સંશોધન પરિષદ
भारतीय कृषि उद्यान या बागवानी अनुसंधान संस्थान (Indian institute of horticultural research) भारतीय जागवानी संशोधन પરિષદ
भारतीय क्षार और रसायन निगम (The alchali and chemical corporation of India) ભારતીય ક્ષાર અને રસાયણ નિગમ भारतीय गन्ना अनुसंधान संस्थान (Indian institute of sugarcane research) भारतीय શેરડી સંશોધન સંસ્થાન
भारतीय घास-स्थल और चारा अनुसंधान संस्थान (Indian grassland and fodder research institute) भारतीय घास स्थण जने यारा સંશોધન સંસ્થાન
भारतीय चलचित्र निर्माता संघ (Indian mo tion pictures producers association) ભારતીય ચલચિત્ર નિર્માતા સંઘ
भारतीय चिकित्सा परिषद् (board of Indian
medicine) भारतीय थिङित्सा परिष भारतीय जीवरसायन और प्रायोगिक औषध संस्थान (Indian institute of biochemistry and experimental medicine) भारतीय જીવરસાયણ અને પ્રાયોગિક ઔષધ સંસ્થાન भारतीय दंत चिकित्सा परिषद् (dental council of India) भारतीय दंत चिडित्सा परिषद भारतीय पेट्रोल- रसायन निगम (Indian | petrochemical corporation) भारतीय पेट्रोल રસાયણ નિગમ
भारतीय प्राणि सर्वेक्षण (zoological survey
of India) भारतीय प्राशीविद्या सर्वेक्षण भारतीय फ़िल्म और दूरदर्शन संस्थान ( film and television institute of India) भारतीय ચલચિત્ર અને દૂરદર્શન સંસ્થાન भारतीय भूगर्भ सर्वेक्षण या भारतीय भू-सर्वेक्षण (geological survey of India) भारतीय ભૂ-સર્વેક્ષણ
भारतीय मानक संस्थान (Indian standards institution) भारतीय मान संस्थान

Page #570

भारतीय रेल.
૫૬૫
मंडल निरीक्षक
મારતીયત્ન સમેત્નનનિ (Indianrailway conference association) ભારતીય રેલ
સંમેલન મંડળ eritoare far naut (botanical survey
of India) ભારતીય વનસ્પતિ સર્વેક્ષણ ભારતીય વાળ ખંડન વાસંધ (federation of Indian chambers of com
merce) ભારતીય વાણિજ્ય મંડળ મહાસંઘ भारतीय वाणिज्य-विमान-चालकसंघ (Indian commercial pilots association)
ભારતીય વાણિજ્ય વિમાનચાલક સંઘ ભારતીય વિદ્યા સંસ્થાન (institute of
indology) ભારતીય વિદ્યા સંસ્થાન ભારતીય વિમાન તજની નારી સંઘ (Indian aircrafttechnicians association)
ભારતીય વિમાન તકનિકી કર્મચારી સંઘ ભારતીય સમાન- ન્યા પરિપત્ (Indian
council of social welfare) curil434441% કલ્યાણ પરિષદ ભારતીય સંસ્કૃતિ સંપર્વ પરષ (Indian council of cultural relations) ભારતીય સાંસ્કૃતિક સંપર્ક પરિષદ ભારતીય સૈન્ય પરવાર્યા તેવા પરિબા (Indian military nursing service porter)
ભારતીય સેના પરિચર્યા સેવા સંસ્થાન ભાષાક્માન્યસંરશ્ચન્નાયુવત (commissioner
for linguistic minorities) Guledil4 24e4 સંખ્યક આયુક્ત para sit sa 3rfercart (pay and ac
countsofficer) પગાર અને હિસાબ અધિકારી yarati GT THT ( pay and accounts
division) પગાર અને હિસાબ પ્રભાર મુગતાન મૌર વા હાર્યાત્મ (pay and accounts office) પગાર અને હિસાબ
કાર્યાલય ભૂપ-વિજ્ઞાની (seismologist) ભૂકંપ વિજ્ઞાની મૂ-માતિ -વિજ્ઞાની (geomorphologist,
physiographist) ભૂ-આકૃતિ વિજ્ઞાની Egoerarkytara (land scape architect)
ભૂદશ્યવાસ્તુવિદ 24-tfaranillarg (geophysicist) salasllae ભૂષિ-fમને ધારી (land records
officer) ભૂમિ અભિલેખ અધિકારી; જમીન દફતર અધિકારી
ભૂમિ-સર્જન થાત (land acquisition
officer) જમીન સંપાદન અધિકારી ભૂમિ-નિયંત્ર ગધાર (land control officer) જમીન નિયંત્રણ અધિકારી
frahy 31fectat (land compensation officer) જમીન વળતર અધિકારી ભૂમિ-સંરક્ષણ ધિક્કાર (soil conservation
officer) જમીન સંરક્ષણ અધિકારી भूमि संरक्षण, अनुसंधान, निदर्शन और प्रशिक्षण
(soilconservation, research, demonstration and training centre) gult
સંરક્ષણ સંશોધન નિદર્શન અને પ્રશિક્ષણ કેન્દ્ર ભૂમિ-સુથાર ધિરી (land reforms offi
cer) જમીનસુધાર અધિકારી ભૂમિ-સુધારાયુp (land reforms commis
sioner) જમીનસુધાર આયુક્ત મૂરનિયાભૂસાયન-વિજ્ઞાન (geochemist)
ભૂરસાયણવિજ્ઞાની faşiritu f fag (geolosist) ylasit-il મેષન-જુન-વિજ્ઞાન (pharmacologist)
ઔષધગુણ વિજ્ઞાની; ઔષધ-વિજ્ઞાની 21 Ergut faristot (drug controller) 44
નિયંત્રક miferat fastrit et sitfacillac (physicis)
ભૌતિક વિજ્ઞાની અgવાર-નિરોથ ધરી (anti-corruption
officer) ભ્રષ્ટાચાર નાબૂદી અધિકારી yurar Forte faint (anti-corruption
department) ભ્રષ્ટાચાર નાબૂદી વિભાગ HERFRITT fifa (anti-corruption com
mittee) ભ્રષ્ટાચાર નાબૂદી સમિતિ મંડન (division) પ્રભાગ; વિભાગ is 3 sitara (divisional superinten
dent) પ્રભાગીય અવેક્ષક 45m 31140 (divisional commissioner)
પ્રભાગીય આયુક્ત 15m sufifter (divisional engineer)
પ્રભાગીય ઇજનેર 450 walifa afferant (divisional perso
nnelofficer) પ્રભાગીય કર્મચારીવર્ગ અધિકારી HsMfarchnat 3rferantit (divisional medi
cal officer) પ્રભાગીય ચિકિત્સા અધિકારી SA FRIENTOR (divisional inspector) પ્રભાગીય નિરીક્ષક

Page #571

मंडल यांत्रिक०
૫૬૬
मतदान केंद्र
મંડન ત્રિવત રૂંનીનિયર (divisional me-
chanical engineer) 46410114 xilas Sgte મંડનયાતાયાતમથક્ષ(divisionaltraffic superintendent) પ્રભાગીય યાતાયાત અધીક્ષક Satan safari (divisional accounts
officer) પ્રભાગીય હિસાબી અધિકારી 4551 TOTCTT (divisional accountant)
પ્રભાગીય હિસાબનીસ ખંડના િથમયિal (divisionalcomm-
ercial officer) પ્રભાગીય વાણિજ્ય અધિકારી 5 arfura fritet (divisional com
mercial inspector) પ્રભાગીય વાણિજ્ય નિરીક્ષક મંત્રાલય (ministry) મંત્રાલય મંત્રાલ્સ, ફાતમા સ્થાન(ministry of steel
and mines) પોલાદ અને ખાણ મંત્રાલય મંત્રાત્રય, પ્રૌદ વિલાસ (ministry of industrial development) ઔદ્યોગિક વિકાસ મંત્રાલય મંત્રાલય, કૃષિ (ministry of agriculture)
કૃષિ મંત્રાલય મંત્રાન, Jદ (ministry of home affairs)
ગૃહમંત્રાલય મંત્રાના, નિજ ગૌર માવાસ (ministry of
works and housing) નિર્માણ અને આવાસ મંત્રાલય; બાંધકામ અને આવાસન મંત્રાલય મંત્રાના, નૌવહન સૌર પરિવદન (ministry of transport and shipping) નૌવહન અને
પરિવહન મંત્રાલય Haicta,
u t itt arrfurt (ministry of tourism and civil aviation) year
અને નગર વિમાનન મંત્રાલય મંત્રાત્મય, પેટ્રોત્રિય ગૌર રસાયન (ministry of petroleum and chemicals) UF1444
અને રસાયણ મંત્રાલય મંત્રાલય, યોજના (ministry of planning)
યોજના મંત્રાલય મંત્રનિ, રક્ષ (ministry of defence) રક્ષા
મંત્રાલય મંત્રીન, રેત્ર (ministry of railways) રેલ
મંત્રાલય મંત્રીની, વિત્ત (ministry of finance) વિત્તા
મંત્રાલય; નાણા મંત્રાલય
મંત્રાના, જિદ્દેશ (ministry of external af
fairs foreign affairs) CaÈ AL 701644 મંત્રાત્મય, વિદેશ વ્યાપાર(ministry of foreign
trade) વિદેશ વ્યાપાર મંત્રાલય મંત્રાત્મય, ધિ ગૌર ચાય (ministry of law
and justice) $14€ 341 2114 21144 મંત્રાલય, શિક્ષા પર સમાન-જ્યાગ (minis
try of education and social welfare) શિક્ષા અને સમાજ કલ્યાણ મંત્રાલય મંત્રાય, શ્રમપુનH(ministry of labour
and rehabilitation) શ્રમ અને પુનર્વસવાટ મંત્રાલય મંત્રાત્મય, સંચાર (ministry of communica
tions) સંચાર મંત્રાલય મંત્રાત્મય, સિંચાર વિદ્યુત (ministry of
irrigation and power) FIZUS at algul મંત્રાલય મંત્રાય, સૂરના મૌર પ્રસાર (ministry of information and broadcasting) સૂચના
અને પ્રસારણ મંત્રાલય મંત્રાત્રય, વાચ્ય ઔર પરિવાર-નિયોગન
(ministry of health and family planning) સ્વાથ્ય અને પરિવાર નિયોજન
મંત્રાલય Hત્રિપરિષ(councilofministers) મંત્રી પરિષદ ત્રિખંડન (cabinet ) મંત્રીમંડળ મંત્રિમંત્ર સવ (cabinetsecretary) કેબિનેટ સચિવ
Lisa realme (cabinet secretariat) કેબિનેટ સચિવાલય ait (minister) Hail Fit-foretatto ( wage inspector) 28912
નિરીક્ષક અનિટ (magistrate) મેજિસ્ટ્રેટ frez, raafra (honorary magistrate)
માના મેજિસ્ટ્રેટ મનિટ, સૈનિકા (stipendiary magistrate)
વૈતનિક મેજિસ્ટ્રેટ મારંવાર (mounter) મઢાઈકાર મતદાન ધારી (polling officer) મતદાન
અધિકારી HAIGTA 3rfitant (polling agent) HELT
એજન્ટ મતદાન જૈદ્ર (polling station) મતદાન મથક
Sા માનવ

Page #572

भतपत्र अधिकारी
મતપત્ર અધિારી (ballot officer) મતપત્ર અધિકારી
મનીમર્ડર વન (money order clerk) મની ઑર્ડર કારકુન
મનીયર્ડર નિર્મમ વા (money order issue clerk) મનીઑર્ડર રવાનગી કારકુન મનીઆનું મુખ્યાતાન વન (money order paid clerk) મનીઑર્ડર મૂલ્ય ચૂકતે કારકુન મનોરંનન અધિÎ (entertainment officer) મનોરંજન અધિકારી
મનોરંનન-અધિરી(entertainment tax officer) મનોરંજન કર અધિકારી મનોવિજ્રાર-વિજ્ઞાની (psychiatrist) મનોવિકાર
૫૬૭
વિજ્ઞાની
મનોવિજ્ઞાની (psychologist) મનોવિજ્ઞાની મહેરિયા-નિવારળ અધિરી (anti-malaria
officer) મેલેરિયા નિવારણ અધિકારી મનેરિયા-વિજ્ઞાની (malariologist) મેલેરિયા
વિજ્ઞાની
મશીન-ચાલ (machineman) યંત્રચાલક મશીન-મિસ્ત્રી (machinist) મિકેનિસ્ટ; યંત્રનિષ્ણાત
महाडाकपाल या पोस्ट मास्टर जनरल (post master general) પોસ્ટ માસ્તર જનરલ મહાધિવત્તા (advocate general) એડવોકેટ
જનરલ
મહાનર-પનિષદ્ (metropolitan council) મહાનગર પરિષદ મહાનિર્દેશ (director general) મહાનિદેશક મહાનિર્દેશળ, નાર્ રક્ષા (director general
of civil defence) નાગરિક સુરક્ષા મહાનિદેશક; સહનિયામક મહાનિદ્દેશાલય (directorate general) મહાનિદેશાલય
મહનિયંત્ર (controller general) મહાનિયંત્રક
મહાનિરીક્ષક્ષ (inspector general) મહા નિરીક્ષક
મહાન્યાયવાવી (attorney general) મહાન્યાયવાદી
મહાપંનીબાર ગૌર બનાળના આયુક્ત (registrar general and census commissioner) મહાનોંધણી અધિકારી અને વસ્તી ગણતરી આયુક્ત
मुख्य इंजीनियर
મહાવીર યા મેયર (mayor) મેય૨; નગરપતિ મહાપ્રબંધ(generalmanager) મહાવ્યવસ્થાપક મહાપ્રશાસા (administrator general) મહાપ્રશાસક
મહાભિf (agent general) મહાએજન્ટ મહાભિક્ષń (custodian general) મહાઅભિરક્ષક
મહાત્રેલાપરીક્ષા યા મજ્જાસંપરીક્ષજ (auditor general) મહાલેખા-પરીક્ષક મહાત્તેાપાત (accountant general) મહાલેખાપાલ; એકાઉન્ટન્ટ જનરલ મહાસચિવ (secretary general) મહાસચિવ મહાસમા (general assembly) મહાસભા મહાસમાવેશ (commandant general) મહાસમાદેશક
મહાસર્વેક્ષ (surveyor general) મહાસર્વેક્ષક મહિતા વાળ-અધિrî (lady welfare officer) મહિલા કલ્યાણ અધિકારી મહિના ઙાવટર્ (lady doctor) મહિલા તબીબ માનવ-વિજ્ઞાની (anthropologist)નૃવંશવિજ્ઞાની માf-fh (1) guide, (2) navigator (in an aeroplane) માર્ગદર્શક, વિમાનચાલક માર્શન (marshal) માર્શલ માલોદ્રામ પર્યવેક્ષ (goods supervisor (Rlys.) માલ અવેક્ષક
માનવાવૂ (goods clerk) માલ કારકુન મિતરાટ (mill-wright) મિલરાઇટ મિાનતા (comparer) મિલાનકર્તા મિત્તાન-સ્ત (tally clerk)મિલાન કારકુન મીટર વાવ (meter reader) મીટ૨ વાચક મીન-ઘોળ યા મૌન ક્ષેત્ર નિરીક્ષ (fishery
inspector) મત્સ્યોદ્યોગ ક્ષેત્ર નિરીક્ષક मीन - उद्योग या मत्स्य विकास अधिकारी (fisheries development officer) મત્સ્યોદ્યોગ વિકાસ અધિકારી
મુંત્તિ (munsif) મુનસફ મુસ્લિયા (headman) મુખી
મુખ્ય અરન્યપાત યા મુખ્ય વનપાત (chief conservator of forests) મુખ્ય વનપાલ મુજી આયાત-નિર્યાત નિયંત્ર (chief controller of exports and imports) મુખ્ય આયાતનિકાસ નિયંત્રક
મુળ ફીનિયર યા અભિયંતા (chiefengineer) મુખ્ય ઇજનેર

Page #573

मुख्य कार्यपालक
૫૬૮
रक्षा अनुसंधान
Techfuimah safercara (chief executive
officer) મુખ્ય કાર્યપાલક અધિકારી e un FARTA (chief inspector of
mines) મુખ્ય ખાણ નિરીક્ષક you forcista (chief controller) 444
નિયંત્રક he frater safercart (chief election
officer) મુખ્ય નિર્વાચન અધિકારી F૭ય નિર્વાચન અાયુવ7 (chief election
commissoner) 44 faizy 2414571 અચાયાધીશ (chief judge) મુખ્ય ન્યાયાધીશ her f Rierufa (chief justice) | મુખ્ય ન્યાયમૂર્તિ મુદ્ય મંત્રી (chief minister) મુખ્ય મંત્રી અત્રેરવાપરીક્ષયાપુર સંપરીક્ષા (chief
auditor) મુખ્ય અન્વેષક; મુખ્ય હિસાબતપાસનીશ Te HYGG (chief editor) 444 RUES To afera (chief secretary) ywuulia To Herra (chief whip) yw maids Her har anfart (chief security offi
cer) મુખ્ય સુરક્ષા અધિકારી મુદ્રા-ધારી (currency officer) ચલણ
અધિકારી મુકા-પરીક્ષા (money tester) ચલણ પરીક્ષક Taifa T Tourist (numismatist)
ચલણશાસ્ત્રી મૂત્રરોજ-વિજ્ઞાની (urologist) મૂત્રરોગ વિજ્ઞાની મૂર્તિા (sculptor) મૂર્તિકાર પૂન્ય-નિરૂપ (appraiser) મૂલ્યનિરૂપક richa 3 fårantit (valuation officer)
મૂલ્યાંકન અધિકારી ifrahlformat (ceramist) FruS HE RICHT gifagunit (pedologist, soil scientist)
મૃદા વિજ્ઞાની Hofia (mechanic) AGS બેનર (ના) (major) મેજર મેર ગનપત્ર (major general) મેજર જનરલ ગૌતમ-ક્ષ (meteorological observer)
મોસમ નિરીક્ષક નૌસમ-વિજ્ઞાન મfધી (meterorological
officer) મોસમ વિજ્ઞાન અધિકારી સમ-વિજ્ઞાન (meteorologist) મોસમ વિજ્ઞાની
terrefart ferahrt (precision instru
ment officer) યથાર્થમાપી યંત્ર અધિકારી diferite svifrere (mechanical engineer)
યાંત્રિક ઈજનેર giferans svilfrere sirena (institute of me
chanical engineers) યાંત્રિક ઇજનેરી સંસ્થાન giferan shfruit facente (directorate of
mechanical engineering) યાંત્રિક ઇજનેરી નિદેશાલય ufacts ferarit (petitions officer) 4LBISL
અધિકારી unr 3rfecarit (traffic officer) 41d4d
અધિકારી Ararum teftarch (traffic superintendent)
યાતાયાત અધીક્ષક arera ferite (traffic inspector) Aduld નિરીક્ષક યાતાયાતવંધs (traffic manager) યાતાયાત
વ્યવસ્થાપક યાતાયાત વાગ્યે નિદ્દેશાત્રા (traffic commercial dircetorate) 41414d Big4 નિદેશાલય યાતાયાત પરિવદન ત્રિા (traffic tranporation directorate) યાતાયાત પરિવહન નિદેશાલય at fcane fritera (travelling ticket inspector).યાત્રા ટિકિટ નિરીક્ષક યાત્રિ-દિવ-પક્ષ (travelling ticket
checker, examiner) યાત્રા ટિકિટ ચેકર 21st-HERC (passenger guide) 41ail
સહાયક યા પોરન (yard foreman) યાર્ડ ફોરમેન યાર્ડ માટર (yard foreman) યાર્ડ માસ્તર યુવા-
વાથalી (youth welfare of - ficer) યુવા કલ્યાણ અધિકારી TFT ferairit (planning officer) 24148
અધિકારી યોગના માથા (planning commission) આયોજન આયોગ; પ્લાનિંગ કમિશન
ICR (planner) 418-4512 શૈદ (recruit) રંગરૂટ; નવો સિપાઈ રક્ષા અનુસંધાન સૌર વિશ્વાસ પરિષદ (defence
research and development council) રક્ષા સંશોધન અને વિકાસ પરિષદ

Page #574

रक्षा अनुसंधान
૫૬૯
राष्ट्रीय वस्त्र निगम
રક્ષા અનુસંધાન રવિવાસ સંદિર (defence
research and development organisation) 2841 ziell 44 B4 casez સંગઠન TAIT CIE-3Fpien verici (defence
food research laboratory) 240L WIEL સંશોધન પ્રયોગશાળા TAIT faşina urut SIT (defence science
laboratory) રક્ષા વિજ્ઞાન પ્રયોગશાળા FRIR UT Quicht (registrar) -ingil
અધિકારી fact trifasıit (venereologist) 2018
રોગવિજ્ઞાની THITTETUTTrafasirit (chemist) 241431
વિજ્ઞાની રસાયનજ્ઞ ર થાતુ-વિજ્ઞાની (chemist and
melallurgist) રસાયણ શાસ્ત્રી અને ધાતુવિજ્ઞાની રસાયન પરીક્ષa (chemical examiner)
રસાયણ પરીક્ષક રાના મિસ્ત્રી (mason) કડિયો; મિસ્ત્રી TEGO 0510 Fe (state farms corpora
tion) રાજ્ય ફાર્મ નિગમ Turchia H50 fact form (state road transport corporation) 2194 HPL
યાતાયાત નિગમ રાજદૂત (ambassador) રાજદૂત
ઝનૂતાવાસ (embassy) રાજદૂતાવાસ राजनीतिक अधिकारी या राजनैतिक अधिकारी
(political officer) 28-illas aulasta રામવન (government house) રાજભવન Protea sfera irit (revenue officer) mezcal
અધિકારી Tofautrec (revenue commissioner)
મહેસૂલી આયુક્ત રાનસ્વામ-વસ્ત્ર(revenue deposit clerk)
મહેસૂલ થાપણ કારકુન tota ufroc (board of revenue) MeCL
પરિષદ નિવાર (ranger) રેન્જર TPUT (governer of a state)
રાજ્યપાલ આજથ્થાપરનિકામ (state trading corpora
tion) રાજ્ય વ્યાપાર નિગમ
સમા(ર -પરિષ૬)(councilofstates) રાજ્ય સભા volfrafercart (rationing officer) Reciou
અધિકારી Teafa (persident of a country) 2 uld Treufanfaarna (president's secretariat)
રાષ્ટ્રપતિ સચિવાલય TTCHS (commonwealth) 21231 રાષ્ટ્રમંડન દિવ (commonwealth secre
tary) 214314 alia Tetor afetam (nationl archives) - રાષ્ટ્રીય અભિલેખાગાર preto rrehat fug (nationl produc
tivity council) રાષ્ટ્રીય ઉત્પાદકતા પરિષદ રાષ્ટ્રીય ડેટ કોર (national cadet corps)
રાષ્ટ્રીય છાત્રસેના Teeta antsin (nationl stadium) 21414
સ્ટેડિયમ રાષ્ટ્રીય વે-જૂર સંસ્થાન (national sports
institute) રાષ્ટ્રીય ખેલકૂદ સંસ્થાન Teta egon UTCIT (nationl metal
lurgical labortory) 219514 hlas પ્રયોગશાળા reta 7991 Hour fianco ( directorate
ofnationalsamplesurvey) રાષ્ટ્રીયનમૂનાઈ મોજણી સંઘ રાષ્ટ્રીયનમૂના સર્વેક્ષri (nationalsample
survey organisation) રાષ્ટ્રીય નમૂના સર્વેક્ષણ
સંગઠન અષ્ટ્રીય રાવત ગાયુવત (national savings commissioner) 2197404414 2414571 eta farcit 3rJFEITA Fire (national geophysical research institute) 2114
ભૂભૌતિકી સંશોધન સંસ્થાન 7 otra vifarah gergIICIT (national physi
cal laboratory) રાષ્ટ્રીય ભૌતિક પ્રયોગશાળા રાષ્ટ્રીય રક્ષા વાળી (national defence
academy) રાષ્ટ્રીય રક્ષા અકાદમી રાષ્ટ્રીય રક્ષા મહાવિદ્યાનય (national defence
college) રાષ્ટ્રીય રક્ષા મહાવિદ્યાલય yetu rafa gert (national botanical
garden) રાષ્ટ્રીય વનસ્પતિ ઉદ્યાન Teta arat (national textile corporation) રાષ્ટ્રીય કાપડ ઉદ્યોગ નિગમ

Page #575

राष्ट्रीय विकास परिषद्
રાષ્ટ્રીય વિશ્વાસ પરિષટ્ (national development council) રાષ્ટ્રીય વિકાસ પરિષદ રાષ્ટ્રીય વૈમાનિી પ્રયોગાના (national aeronautical laboratory) રાષ્ટ્રીય વૈમાનિકી પ્રયોગશાળા
૫૭૦
રાષ્ટ્રીય શિશુ-નિયતા-નિવારણ સમિતિ (national society for prevention of cruelty to children) રાષ્ટ્રીય શિશુનિર્દયતા નિવારણ સમિતિ
રાષ્ટ્રીય સંચારી રોગ સંસ્થાન (national communicable diseases institute) રાષ્ટ્રીય સામુદાયિક રોગ સંસ્થાન
રાષ્ટ્રીય સામુદ્રાચિવિવાસ સંસ્થાન (national institute of community development) રાષ્ટ્રીય સામુદાયિક વિકાસ સંસ્થાન
રાષ્ટ્રીય સ્વસ્થતા ર્ (national fitness corps) રાષ્ટ્રીય સ્વસ્થતા દળ નિર્વ પુત્તિસ નિરીક્ષ (reserve police inspector) અનામત પોલીસ નિરીક્ષક રિપોર્ટર (reporter) ખબરપત્રી; સંવાદદાતા રિવરઽમિત્ત(rear admiral)રિયર એડ્મિરલ રીડર (reader in a university) રીડર રૂપ તેલ (feature writer) ફીચર લેખક પાર યાગમિલ્પી (designer)આલેખકાર; નકશીકાર
રેડિયો રૂંનીનિયર (radio engineer) રેડિયો ઇજનેર
રેડિયો મેનિન્જ (radio mechanic) રેડિયો મિકેનિક
રેલ-અભિસમય-સમિતિ(railway convention committee) રેલ સુવિધા સમિતિ રેન-ડાળ-સેવા(railway mail service) રેલ ટપાલ સેવા
રેનવે ચોર્ડ (railway board) રેલવે બોર્ડ રોડ્ડિયા (cashier) કેશિયર
રેલ-પથ-નિરીક્ષ (permanent way inspector) રેલ માર્ગ નિરીક્ષક
(railway protection force)
રેલ-રક્ષ રેલ રક્ષક દળ રેન તેવા માશોધન વ્હાર્યાલય (railway accounts clearing office) રેલ હિસાબ સમાશોધન કાર્યાલય રત્નસેવાઆયોગ(railway service commis
sion) રેલ સેવા આયોગ
लोको फ़ोरमैन
રોગ-વિજ્ઞાની યાવિકૃતિ-વિજ્ઞાની(pathologist) રોગ વિજ્ઞાની; વિકૃતિ વિજ્ઞાની
लघुवाद न्यायालय या अदालत खफ़ीफ़ा (small
causes court) લઘુવાદ અદાલત નાનનિરીક્ષ (line inspector)લાઇન નિરીક્ષક लाइसेंस निरीक्षक या अनुज्ञप्ति निरीक्षक (li
cence inspector) લાઇસન્સ નિરીક્ષક નાત તેવાજાર (cost accountant) લાગત હિસાબનીસ
નિાવટ વિશેષજ્ઞ (hand-writing expert) હસ્તાક્ષર-નિષ્ણાત
નિષ્ટ ચાતર (liftman; lift operator) લિફ્ટ
ચાલક
સૌથોમુદ્ર (lithographer) લીથો મુદ્રક સ્નેહા અનુમાન (accounts section) હિસાબી
શાખા
તેવા નિર્દેશાલય (accounts directorate) હિસાબ નિદેશાલય
તેવા નિયંત્રન (controller of accounts) હિસાબ નિયંત્રક
તેટ્લાપરીક્ષજ યા સંપરીક્ષજ (auditor) અન્વેષક નેવાપરીક્ષા યા સંપરીક્ષા (audit) અન્વીક્ષા; હિસાબતપાસ
નેવુપાન (accountant) હિસાબનીશ નેવિટ ( સેના ) (lieutenant) લેફ્ટેનન્ટ પ્રિનેટ માંડ(lieutenantcommander) લેફ્ટેનન્ટ કમાન્ડર
સેટિનેંટ જર્નત (lieutenant colonel) લેફ્ટેનન્ટ કર્નલ
તેનેિંટ નનરલ (lieutenant gencral) લેફ્ટેનન્ટ જનરલ
તોજ મિયોન (public prosccutor) સરકારી ફોજદારી વકીલ
लोक निर्माण विभाग या सार्वजनिक निर्माण વિr(public works department) જાહેર બાંધકામ વિભાગ
નોન-તેલા સમિતિ (public accounts committee) જાહેર હિસાબ સમિતિ નોન-સેવા-આયોગ (public service commission) જાહેર સેવા આયોગ નોોનિરીક્ષર (loco inspector) રેલ એન્જિન નિરીક્ષક
તોજો ોમૈન (loco foreman) રેલ એન્જિન કાર્યદેશક

Page #576

लोहकार
૫૭૧
विक्रय-कर आयुक्त
ME CAR (black-smith) qel?
alfurva choillac (commercial artist) miafareizah (iron controller) de 6475 વાણિજ્ય કલાકાર વ7 (lawyer; pleader) વકીલ, ધારાશાસ્ત્રી alfury HSM (chamber of commerce) કક્ષા સંસ્થાન (institute of chest dis
વેપારી મંડળ: વ્યાપારી મહામંડળ cases) છાતીના રોગની સંસ્થા 'ના સંસ્થા
વાયુ-વિજ્ઞાન (aerologist) વાયુ વિજ્ઞાની વન-ધal (forest officer) વન અધિકારી વાયુસેનાધ્યક્ષ (chief air marshal) વાયુસેના વન-અનુસંધાન-સંસ્થાન (forestresearchin- અધ્યક્ષ stitute) વન સંશોધન સંસ્થા
arut Teata (air headquarters) વન-યંતીવાત ધિલારી (forest setlement વાયુસેના મુખ્યમથક officer) વનવ્યવસ્થા અધિકારી
વાયુસૈન (airman) વાયુસૈનિક વન-રક્ષ યા વનરક્ષી (forest guard) વન arit sifari (warrant officer) diere ચોકિયાત
અધિકારી वनस्पति रक्षण, संगरोध और संचय निदेशालय ars Tata (ward keeper) is 245
(directorate of plant protection quar- વાર્ડન (warden) વૉર્ડન; રક્ષક; ગૃહ-અવેક્ષક antine and storage)વનસ્પતિ રક્ષણ વાર્ડ (warder) વોર્ડર; જેલ-અવેક્ષક ક્વોન્ટિન અને સંચય નિદેશાલય
વાર્તાહર (courier) સંદેશાવાહક; ખેપિયો; હલકારો वनस्पति रोगविज्ञानी-वनस्पति विकृतिविज्ञानी । વાસ-સ્થાન મધl (accommodation
(plant pathologist) 4424 do Casual officer) આવાસ અધિકારી વનસ્પતિ-વિજ્ઞાન (botanist) વનસ્પતિ alticari ut alifa (architect) puula વિજ્ઞાની
18 (bearer, carrier) ales વનતિ શરીરક્રિયા-વિજ્ઞાન (plant physi- યાદામનુબંધારવિલાસપ્રતિષ્ઠાન (vehicles ologist) વનસ્પતિ શરીરક્રિયા વિજ્ઞાની
research and development establia gent 31f&arit (forest utilisation of- shment) વાહન સંશોધન અને વિકાસ પ્રતિષ્ઠાન ficer) વનઉપયોગ અધિકારી
વિંગ કમાન્ડર (wing commander) શાખા વચપન મનુસંધાન પ્રયોગાતા (forest pro- સેનાપતિ duce research laboratory) વનપેદાશ વિના વિલક્ષ (orthopaedic સંશોધન પ્રયોગશાળા
surgeon, orthopaedist) (asciiLURUBRLS વચનીય પક્ષ (wild-life warden) विकिरण-चिकित्सक याविकिरण-विज्ञानी (raવન્યજીવ અભિરક્ષક
diologist) વિકિરણ વિજ્ઞાની arrita fartarch (wild-life inspector) વિલિરાત્સિા ગૌરવૈસા સંસ્થાન (instiવન્યજીવ નિરીક્ષક
tute of radiology and cancer) Calas, a m-વિજ્ઞાન (systematist) વર્ગીકરણ ચિકિત્સા અને કેન્સર સંસ્થાન વિજ્ઞાની
વિશ્વ-મધan (development officer) વસૂત્રી અમીન (collection Amin) વસૂલાત વિકાસ અધિકારી અમીન
વિલાસ-મહુવા (development commisવસ્ત્રયુક્ત (textilecommissioner) કાપડ sioner) વિકાસ આયુક્ત આયુક્ત
વિતિ-વિજ્ઞાની; જેન-વિજ્ઞાન (pathologist) વસ્ત્ર ઔર ભૂત નિયંત્ર (textile and yarn. રોગ વિજ્ઞાની
controller) કાપડ અને સૂતર નિયંત્રક વિય-ર ધરા (sales tax tribunal) વાફરસ-વિજ્ઞાન (virologist) વાયરસ વિજ્ઞાની વેચાણવેરા ટ્રિબ્યુનલ alfurva 3 teftarch (commercial superin- વિજય-ર દિવારી (sales tax officer) tendent) વાણિજ્ય અધીક્ષક
વેચાણવેરા અધિકારી anfurry ait safercart (commercial tax વિદ્ય-ર ગાયુવા (sales tax commisofficer) વાણિજ્ય કર અધિકારી
sioner) વેચાણવેરા-આયુક્ત

Page #577

विज्ञानसंस्थान
વિજ્ઞાન સંસ્થાન(institute of sciences)વિજ્ઞાન
ભવન
विज्ञापन और चाक्षुस प्रचार निदेशालय (directorate of advertising and visual publicity) વિજ્ઞાપન અને ચાક્ષુસ પ્રચાર નિદેશાલય
વિજ્ઞાપન પ્રબંધ (advertising manager) વિજ્ઞાપન પ્રબંધક
૫૭૨
વિત (distributor) વિતરક વિતરળ-ક્ષેત્ર (delivery zone) વિતરણ ક્ષેત્ર વિતરળ-તિવિ (delivery clerk) વિતરણ કારકુન
વિત્ત અધિજારી (finance officer) નાણા અધિકારી
વિત્ત આયુવત (financial commissioner) નાણાકીય આયુક્ત
વિત્ત વિમાન (finance department) નાણા વિભાગ
વિત્ત શા (finance branch) નાણા શાખા વિત્ત સપ્તાહાર (financial adviser) નાણા
સલાહકાર
વિવેશ સચિવ (foreign secretary) વિદેશ સચિવ
વિદેશી ભાષા વિધાનય (school of foreign languages) વિદેશી ભાષા વિદ્યાલય વિદ્યાલય નિરીક્ષ (deputy inspector of schools) વિદ્યાલય ઉપનિરીક્ષક
વિદ્યાલય નિરીક્ષ (inspector of schools) વિદ્યાલય નિરીક્ષક
વિદ્યાલય સ્વાસ્થ્ય અધિરી (school health officer) વિદ્યાલય આરોગ્ય અધિકારી વિધાન પરિષદ્ (legislative council) વિધાન પરિષદ
વિધાન સભા (legislative assembly) વિધાન
સભા
વિધિ અધિસ્તરી(law officer) કાયદા- ધિકારી વિધિ અમિતŕ (law agent) કાયદા એજન્ટ વિધિપરામર્શી(legalremembrancer) કાયદા
પરામર્શક
વિધિ વેત્તા યાવિધિશાસ્ત્રી(jurist) કાયદા નિષ્ણાત વિધિ સત્તાહાર (legal adviser) કાયદા
સલાહકાર
વિનિયમન અધિળારી (regulation officer) વિનિયમન અધિકારી
विभाग, नागर विमानन
વિપળન ધાર્યાલય (marketing office) ખરીદવેચાણ કાર્યાલય
વિપળન અધીક્ષા (marketing superintendent) ખરીદ વેચાણ અવેક્ષક વિપળન નિરીક્ષન (marketing inspector) ખરીદ વેચાણ નિરીક્ષણ વિપનબંધ (marketing manager) ખરીદ વેચાણ વ્યવસ્થાપક
વિમાન (department) ખાતું; વિભાગ વિભાળ, અંતરિક્ષ અનુસંધાન (department of space research) અંતરિક્ષ સંશોધન વિભાગ વિમાન, આંતરિક વ્યાપાર (department of
internal trade) આંતરિક વ્યાપાર વિભાગ विभाग, आर्थिक आसूचना और सांख्यिकी (department of economic intelligence and statistics) આર્થિક આસૂચના અને સાંખ્યિકી વિભાગ
વિમાન, આર્થિજ ાર્ય (department of eco
nomic affairs) આર્થિક કાર્ય વિભાગ વિશાળ, ફત્તેર્બ્સેનિક્સ (department of electoronics) ઇલેક્ટ્રોનિક્સ વિભાગ વિમાન, ફમ્પાત (department of steel) પોલાદ વિભાગ
વિમાન, થ્રોન (department of industries) ઉદ્યોગ વિભાગ
વિમાન, ઔદ્યોગિક વિસ્ (department of industrialdevelopment) ઔદ્યોગિક વિકાસ
ખાતું
વિમાળ, કંપની ri (department of company affairs) કંપની કાર્ય વિભાગ વિભાગ, નિં (department of personnel) કાર્મિક વિભાગ
વિમા, કૃષિ (department of agriculture) કૃષિ વિભાગ
વિમાન, સ્વાઘ (department of food) ખાદ્ય વિભાગ
વિમાળ, પ્લાન (department of mines) ખાણ વિભાગ
વિમાન, તનીજી વિહ્રાસ (department of technical development) તનિકી વિકાસ વિભાગ
વિમાન, નાર પૂર્તિ (department of civil supplies) નાગરિક પુરવઠા ખાતું વિમાન, ના વિમાનન (department of civil

Page #578

विभाग, नौवहन०
aviation) मांतर विमानन विभाग विभाग, नौवहन या जहाजरानी (department of shipping) नौवहन विभाग विभाग, न्याय (department of justice ) ન્યાય ખાતું
विभाग, परमाणुऊर्जा (department of atomic energy) परमाशु गर्भ विभाग विभाग, परिवहन (department of transport ) પરિવહન વિભાગ
૫૭૩
विभाग, परिवार नियोजन (department of family planning) परिवार नियोशन विभाग विभाग, पशुपालन (animal husbandry department) पशुपालन विभाग विभाग, पुनर्वास (department of rehabilitation) पुनर्वसवार विभाग विभाग, पूर्ति (department of supply) પુરવઠા વિભાગ
विभाग, पेट्रोलियम (department of petroleum) पट्रोलियम विलाग
विभाग, बैंकिंग (department of banking) બેન્ક વિભાગ
विभाग, मंत्रिमंडल कार्य (department of cabinet affairs) मंत्रीमंडण कार्य विभाग विभाग, रक्षा (department of defence ) સંરક્ષણ વિભાગ
विभाग, रक्षापूर्ति (department of defence supply) संरक्षा पुरवठा विभाग विभाग, रसायन (department of chemicals ) રસાયણ વિભાગ
विभाग, राजस्व (department of revenue) મહેસૂલ વિભાગ
विभाग, राजस्व और बीमा (department of revenue and insurance ) महेसूस अने વીમા વિભાગ
विभाग, वाणिज्य नौ (department of mer cantile marine) वासिभ्य नौविलाग विभाग, विज्ञान और प्रौद्योगिकी (department of science and technology) વિજ્ઞાન અને પ્રૌદ્યોગિકી વિભાગ
विभाग, विधायी (legislative department) કાયદા વિભાગ
विभाग, विधि कार्य (department of legal affairs) अयहाडीय जाजत विलाग विभाग, व्यय ( department of expendi५. ओ. - 37
विलंब शुल्क निरीक्षक
ture) अनूनी अर्थ विभाग
विभाग, शिक्षा (department of education ) શિક્ષણ વિભાગ
विभाग, श्रम और रोज़गार (department of labour and employment) श्रम अने रोगार વિભાગ
विभाग, संचार (department of communications) संचार विभाग
विभाग, संसदीय कार्य (department of parliamentary affairs) संसदीय जाजतोनो વિભાગ
विभाग, समाज कल्याण (department of social welfare) समान उल्यास विलाग विभाग, सहकारिता (department of cooperation) सहअर विभाग
विभाग, सांख्यिकी (department of statistics) खांडा विलाग
विभाग, सांस्कृतिक (department of culture) સાંસ્કૃતિક વિભાગ
विभाग, सामुदायिक विकास (department of community development) सामुहायि વિકાસ ખાતું
विभाग, सीमा शुल्क (customs department ) સીમાશુલ્ક ખાતું
विभाग, स्वास्थ्य (department of health ) આરોગ્ય ખાતું
विभागाध्यक्ष (head of department, departmental head) विभागाध्यक्ष
विमान - कर्मीदल (air crew ) विमान दुर्मयारी विमान चालक (pilot ) विमान यास विमानन सलाहकार (aviation adviser) વિમાનન સલાહકાર
विमान निगम कर्मचारी संघ (air corporation employees union ) विमान निगम उर्मयारी સંઘ
विमान निरीक्षक (aircraft inspector) विमान નિરીક્ષક
विमान परीक्षक (aircraft examiner) विमान પરીક્ષક
विमान सत्कारिणी (air hostess ) विमान પરિચારિકા
विरंजक ( bleacher ) विरं४५ विलंब शुल्क निरीक्षक (demurrage inspec tor) विसंज शुल्क निरीक्ष

Page #579

विशेष अधिकारी
૫૭૪
शिविर नायक
fasta 3tferant (special officer) farin વિકાસ પ્રતિષ્ઠાન અધિકારી
વ્યવસાય-નિર્દેશનધિ (vocational guidfagta abre suferaard (officer on special ance officer) વ્યવસાય માર્ગદર્શન અધિકારી duty) ખાસ ફરજ પરના અધિકારી
1973YCRT (trade commissioner) 4142 fastne aPTER (rest house attendant) આયુક્ત | વિશ્રામગૃહ પરિચર
બાપર વિશ્વાસ ધરા (trade developfaya 5704 vie (universal postal union) ment authority)41412 Casual Hulu$231 વિશ્વ ટપાલસંઘ
AREA saferaart (trade information વિશ્વ નૌસમ-વિજ્ઞાન સંગઠન (world meteo- officer) વ્યાપાર સૂચના અધિકારી
rological orgainsation) વિશ્વ ઋતુવિજ્ઞાન irra fyra (physical training instrucસંગઠન
tor) વ્યાયામ શિક્ષક faya (world bank) face as
વ્યાવસાયિશિક્ષ-વૈદ્ર(vocationaltrainવિશ્વવિદ્યાનિક મનુવા મોજ (university ing centre) વ્યાવસાયિક તાલીમ કેન્દ્ર
grants commission ) CaulEll44 24LELY Pic( tid) (shunter) 21:22 આયોગ
શપથ-ગવત (oath commissioner) શપથ વિશ્વ વાચ્ય સંગઠન (world health આયુક્ત organisation) વિશ્વ સ્વાથ્ય સંઘ
શરીરદિય-વિજ્ઞાન (physiologist) શરીરક્રિયા વિષ-વિજ્ઞાની (toxicologist) વિષ વિજ્ઞાની વિજ્ઞાની વિષય-નિર્વાદન સમિતિ (steering commit- શીર-ધારી (armoury officer) tee) વિષય નિર્વાચન સમિતિ
શસ્ત્રાગાર અધિકારી વિષાણુ-વિજ્ઞાનીયાવાફરોન-વિજ્ઞાન (vi- શનિવવિકાસ પરિષદું(council of physi
rus pathologist) વાયરસ રોગ વિજ્ઞાની cal culture) શારીરિક વિકાસ પરિષદ વિષાણુ-વિજ્ઞાની ય વારસ-વિજ્ઞાન (virolo- શાય નમણાતી (official assignee) gist) વાઇરસ વિજ્ઞાની
સત્તાવાર મુખત્યાર fapnica uref farmers (inspector of PITH T4 (official liquidator) explosives) વિસ્ફોટક પદાર્થ નિરીક્ષક
સત્તાવાર સમાપક વૃક્ષ-સંવર્ધનધિશ (aborticulture offi- શિવાયત-ધારી (complaints officer) cer) વૃક્ષસંવર્ધન અધિકારી
ફરિયાદ અધિકારી TERIMI HEITTO (director general of FTATC (instructor, teacher) ullas
observatories) વેધશાળા મહા નિરીક્ષક ftat fett (education officer) [elets! વિસા (vaccinator) રસી ટાંકનાર
અધિકારી વૈજ્ઞાનિવ ગરિ (scientific officer) શિક્ષ-વિતર ણ શિક્ષ-પ્રસાર અધિકાર વિજ્ઞાનિક અધિકારી
(education expansion officer) Real વૈજ્ઞાનિવ ર મા મનુવંધાન પરિષદ્ વિસ્તાર કેસ શિક્ષા પ્રસાર અધિકાર
(council of scientific and industrial FOT&TT-HMIEGORE (educational adviser) research) વૈજ્ઞાનિક અને ઔદ્યોગિક સંશોધન શિક્ષણ સલાહકાર પરિષદ
શિાત્રા-પત્ની (craft designer) શિલ્પ વૈજ્ઞાનિક નવ-પ્રશિક્ષ-વિદ્યાના (scien- અભિકલ્પી tific investigation training school) શિલ્પ-વિજ્ઞાની થા પ્રોદ્યોગિોવિન્દ્ર (technoloવૈજ્ઞાનિક મંચ પ્રશિક્ષણ વિદ્યાલય
gist) પ્રૌદ્યોગિકીવિદ 841front forgetta (department of aero- farfare 3tferant (campofficer) Pubizallasial nautics) વૈમાનિકી નિદેશાલય
fyrfarch (camper) Qularial Halfront fachth front (aeronautical fofat 146 (camp commandant) Colla?
development establishment) àuftsl
નાયક

Page #580

शिविर सहायक
પ૭પ
संयुक्त राष्ट्र
frifare parc (camp assistant) Pallotz
સહાયક fશન-વિજ્ઞાન ના પત્નિાન-વિજ્ઞાન
(paediatrician; pediatrician) બાળરોગ નિષ્ણાત
ત્ર-વિજ્ઞાન (petrologist) શૈલ વિજ્ઞાની Ama arferarit (labour officer) 244 24fasial 874 314ct (labour commissioner) 444
આયુક્ત 974 gram 3 ferahant (labour intelli-
gence officer) કામદાર માહિતી અધિકારી શ્રી સંઘૉ વા વિશ્વ માસંઘ (world federation of trade unions) મજૂર સંઘોનો વિશ્વમહાસંધ શ્રોતા-અનુસંધાન મથાળ (audience research officer: All India Radio) sudi સંશોધન અધિકારી Fichmay ferchrit (compilation officer)
સંકલન અધિકારી Farmteaf (compiler) usensai Fiat ferahrt (signal officer) Hid
અધિકારી સંત (signaller) હાથ બતાવનારો સંઘામ રોજ મતાન (infectious dis-
eases hospital) ચેપી રોગની ઇસ્પિતાલ સંક્ષેપર (abstractor) સંક્ષેપકાર સંપાન કક્ષ (computer cell) સંગણન કક્ષ સંગીત નિર્દેશદ્ધ (music director) સંગીત
નિર્દેશક Hoita TAC (music teacher) alla let's HEATST short for F NATT) (mu
seum keeper) સંગ્રહાલય વ્યવસ્થાપક સંગ્રતિય અધ્યક્ષ (curator) સંગ્રહાલય
અધ્યક્ષ સંક્ષત્રિય-વિજ્ઞાની (museologist) સંગ્રહાલય
વિજ્ઞાની Fara freista (movement controller)
સંચલન નિયંત્રક સંવનન નિરીક્ષક (movement inspector)
સંચલન નિરીક્ષક Facta farfare (movement clerk) zi2444
કારકુન FETT 3ifera rit (communications
officer) સંચાર અધિકારી
ere sofrere (communications engi
neer) સંચાર ઈજનેર સંશ-વાદ (messenger) સંદેશવાહક સંપા-ધrt (estates officer) સંપદા
અધિકારી સંપતા-નિરાતિ (estate directorate) સંપદા
નિદેશાલય સંપર્વ-શુ અધિવરી (estates duty offi
cer) સંપદા શુલ્ક અધિકારી sveta atferat (liaison officer) iuś
અધિકારી સંપન્નયા સમૃદ્ધવ (creamy layer) ઉન્નતવર્ગ સંપાળ (editor) સંપાદક Hierona 3rfecarit (attached officer) zielor
અધિકારી Helse avette (attached office) zicture
કાર્યાલય Fiyat faragtai (joint director) ziysa Głus સંયુક્ત રાષ્ટ્ર (United Nations) સંયુક્ત રાજ્ય संयुक्त राष्ट्र अंतर्राष्ट्रीय बाल-आपात कोष
(United Nations international children's emergency fund) 34.5T 2194
આંતરરાષ્ટ્રીય બાલ-આપાત કોષ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા રષિ સંગઠન (United Nations food and agricultural organisation) સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ખાધ અને કૃષિ
સંગઠન સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાસિતા-પરિષદ્ (United Nations trusteeship council) સંયુક્ત રાષ્ટ્ર
ન્યાસધારિતા પરિષદ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મારવ (United Nations
general secretary) સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસચિવ Hier CRT TRE HETAHT (United Nations gen
eral assembly) સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા સંયુવા રાષ્ટ્રશિક્ષા વિજ્ઞાન મૌર સંતિ મંદિર
(United Nations educational scientific and cultural organisation) સંયુક્ત રાષ્ટ્ર શિક્ષા વિજ્ઞાન અને સંસ્કૃતિ સંગઠન સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સહાયતા કૌર પુનર્વાસ પર
(United Nations relief and rehabialitation agency) સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સહાયતા અને પુનર્વસવાટ અભિકરણ at the H RH (United Nations security council) સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ

Page #581

संयुक्त राष्ट्र
પ૭૬
सहआचार्य
સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સૂવા વૈદ્ર (United Nations information centre) સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સૂચના
સંયુક્ત સચિવ (jointsecretary) સંયુક્ત સચિવ સંક્ષા થી (safety officer) સંરક્ષા
અધિકારી Frafata lisa (safety directorate ) Rizal
નિદેશાલય Fifacut saferchrt (disbursing officer)
સંવિતરણ અધિકારી Fifact 3fect (contract officer) ŚLLE
અધિકારી સંવા (scrutinizer) ચકાસણીકાર; અન્વીક્ષક સં ત માયવ્યય યા વગર (revised
budget) સુધારેલું અંદાજપત્ર Fagicafera (parliamentary secretary)
સંસદીય સચિવ Firena sifurt (installation engineer)
સંસ્થાપન ઇજનેર Fifetchup 3 firarit (codification offi
cer) સંહિતાકરણ અધિકારી Afara (secretary) afia દિવાન (secretariat) સચિવાલય Pfaare THUISITCTT ( secretariat train
ing school) સચિવાલય તાલીમશાળા સપ-નિરીક્ષણ (sanitary inspector)
સ્વચ્છતા નિરીક્ષક Front strani (vigilance officer)
તકેદારી અધિકારી Fate at tro (vigilance commis
sioner) તકેદારી આયુક્ત Hachisi facante (vigilance director
ate) તકેદારી નિદેશાલય HE14 furcant (verification officer)
ખરાઈકાર અધિકારી સવ (member) સદસ્ય; સભ્ય HGRT-afara (member-secretary) Hlou
સચિવ 4chaufa (pro-vice-chancellor of a
university) ઉપકુલપતિ Hugara arfait (assignment officer)
નામાંતરણ અધિકારી સમન્વય-ધિકારી(co-ordination officer)
સમન્વય અધિકારી
સમયપાલ (ime keeper) સમયપાલ HET HUIC (news editor)
સમાચાર સંપાદક સમાન-જાપ મારી (social welfare
officer) સમાજ કલ્યાણ અધિકારી સમાન સન (community hall) સાર્વજનિક
સભાખંડ સમા (commandant) સમાદેશક સાપન-નિરીક્ષR (liquidation inspector,
પતવણી નિરીક્ષક FATE (adjuster) 441417 સમાહર્તા વા નવરા (collector) કલેક્ટર;
સમાહર્તા સમાહર્તા, સ્પતિશ (collector of excise)
આબકારી કલેક્ટર સમાહર્તા, સમાણુજા (collector of customs)
સીમાશુલ્ક કલેક્ટર સમીક્ષા સમીક્ષાર (reviewer) સમીક્ષક
faşirit oceanographer or oceanographist) 2446àsil-il સમુદ્રી નવ-વિજ્ઞાની (marine biologist)
સમુદ્રી જીવ વિજ્ઞાની Hicrit arferaan (government advocate)
સરકારી એડવોક્ટ સરકારી વકીલ (government pleader)
સરકારી વકીલ Parit FINGRUTChef (government con
veyancer) સરકારી હસ્તાંતરણ કર્તા સર્જન યા શર્ચવા (surgeon)
શલ્યચિકિત્સક સર્વેક્ષક (surveyor) સર્વેક્ષક Profarur afferrit (survey officer) Háagu
અધિકારી સતીહાર (adviser) સલાહકાર Flecht of (advisory board)
સલાહકાર પરિષદ Hart att hic fsciatori (carriage
and wagon workshop) Harl By માલડબ્બા કારખાનું સવાલ સૌર માત્ર કિલ્લા નિરીક્ષs (inspector,
carriage and wagon) સવારી અને માલડબ્બા નિરીક્ષક સચ-વિજ્ઞાન (agronomist) સસ્ય વિજ્ઞાની HESTERF (associate professor) H&M LU

Page #582

सहकारिता अधिकारी
૫૭૭
सुलह-अधिकारी
Echifrat zaferohrt (co-operative offi-
cer) સહકારી અધિકારી Hearifa paremmt (co-operative depart-
ment) સહકારી વિભાગ MERT VIGT (co-operative store)
સહકારી ભંડાર સદા શા મૌર મિતધ્યયતા નિતિ (co-
operative credit and thirft society)
સહકારી ત્રણ અને મિતવ્યયિતા સમિતિ HET Afifa (co-operative society)
સહકારી સમિતિ Heart (attache ) HEART HEHUGE (associate editor) HERMES FETTERITORT (associate planner)
સહયોજનાકાર સહય% (assistant) સહાયક H614 3782146h (assistant teacher)
મદદનીશ શિક્ષક HETUC 3teftarch (assistant superinten
dent) સહાયક અધીક્ષક H614 3 Tart (assistant professor)
સહાયક પ્રાધ્યાપક Hero 3114 CRT (assistant commissioner)
સહાયક આયુક્ત PETU Faragrah (assistant director)
સહાયક નિર્દેશક Heru fasteran (assistant inspector)
સહાયક નિરીક્ષક સહાયતાગપુનર્વાસમાયુવત્તિ (commissioner
for relief and rehabilitation) Heladi
અને પુનર્વસવાસ આયુક્ત HIGIC (mounter) HASZ સાંધ્ય વિજ (eveninger) સાંધ્ય-દૈનિક સાફર યા વીરાત્રે ધારી (cipher
or cypher officer) સાઇફર
અધિકારી HIS! U tara (cipher or cypher
cell) સાઇફર કક્ષ Araut uşaraf (material checker)
સામગ્રી પડતાલકર્તા FIATT ETT oftere (luggage room atten
dant) સામાનઘર પરિચર FTAT Eten (luggage inspector) 1414 નિરીક્ષક
HIER 3Iftaraf (general agent) 241414
અભિકર્તા Fragrafo facto Us (community devel
opment block) સામુદાયિક વિકાસ ખંડ Hrrutare O fruftu (tabulator)
સારણીકાર સાર્વનિક્રવારà (community health
centre) સામૂહિક આરોગ્ય કેન્દ્ર સરિસિદર (solicitor) સોલિસિટર HIGHCT TTG (solicitor general)
સોલિસિટર જનરલ સિવા-વિશેષજ્ઞ (coinsexpert) સિક્કા વિશેષજ્ઞ FA guilfru (signal engineer) સિગ્નલ ઈજનેર FATHAIMT (signalman) Flordelid;
હાથાવાળો HTC (senate) az fafan Svilfrer (civil engineer)
સિવિલ ઇજનેર fafanzintegrum (civil judge) flac
જજ; દીવાની ન્યાયાધીશ fafan 4 (civil court) Bilac sie;
દીવાની અદાલત fafant Firsta (civil surgeon) flac 2194 ritmia Tech Fritera (terminal toll-tax inspector) સીમાંત પથકર નિરીક્ષક
ના નિસ (border police) સરહદ પોલીસ સમાપ્રાપિ મનુસંધાનાણICT (termi
nal ballistics research laboratory)
સરહદ પ્રાપિકી સંશોધન પ્રયોગશાળા Fermata sferoari (customs officer)
સીમાશુલ્ક અધિકારી સીમા-સૌ -વિલાસ પરિષ૬ (border roads development board) સરહદ સડક વિકાસ
પરિષદ સીમા સુરક્ષા તત (border security force)
HREE YRALLEU સુથાર-વિદ્યાય (reformatory school)
સુધારણા અધિકારી સુપુત (delivery) અદાયગી; વિતરણ (૨)
પ્રસવ, પ્રસૂતિ સુરક્ષિા-ઉધાર (security officer) સુદ-ધિર (conciliation officer) સુલેહ
અધિકારી

Page #583

सुलेखकार
૫૭૮
हृदय-विज्ञानी
સુઘર (calligraphist) સુલેખકાર નર્મનીવ-વિજ્ઞાની (microbiologist) સૂક્ષ્મ-
જીવ-વિજ્ઞાની સૂવન-થિક્ષા (information officer)
માહિતી અધિકારી LETCORE (cataloguer) alsta
afartara (yarn inspector) 1412 Galas સંસરગથિરીયાતોષવેરા (cen
sor officer) સેન્સર અધિકારી સેંસર પરિષદ્યારોપવેદ રિષદ્ (board of
censors) સેન્સર પરિષદ Asaforte (second lieutenant) asos
લેફટનન્ટ સેશન ના ય સેશન ચાયાધીશ (sessions
judge) સેશન્સ જજ #fo Schlaut (military academy) Åhts
અકાદમી of tato guiferent hat (military engineering service) સૈનિક ઈજનેરી સેવા RIFICET safercarit (military estate offi
cer) સૈન્ય સંપદા અધિકારી રાક નર્સ (staff nurse) સ્ટાફ નર્સ Ratha 37eft&ta (superintendent of
stamps) સ્ટેમ્પ અધીક્ષક Relea factorii (stamp vendor) 2-4 ars? ટેશન માસ્ટર (7) (station master)
સ્ટેશન માસ્તર FiT falatorta (gynaecologist) zil
રોગ નિષ્ણાત Ferst grilfrue (ground engineer) 244
ઇજનેર Ferat rahlfruit (ground hostess) 2402
પરિચારિકા Tera ZTH (chief of army staff) 2410
સેનાધ્યક્ષ સ્થાની વિધિ -પરીક્ષા (examiner of local funds accounts) સ્થાનીય નિધિ
લેખાપરીક્ષક PEITOTT 3fechart (establishment officer)
સ્થાપના અધિકારી સ્થાપના પાલ્લા (establishment branch).
સ્થાપના શાખા peifichant freert ( static or statical) olas; સ્થિર
Ferrit referat (standing counsel) zellul
પરામર્શદાતા Farma 3rfecart (reception office) 2018
અધિકારી Farrahaf i Fart (receptionist)
સ્વાગતકર્તા Farma refera (reception officer) 29112
કાર્યાલય Failofo (recognition) H1441 Partez suferchrî (health officer) 2104
અધિકારી Farren har haft etc (director general of health services) slastal Rial
મહાનિર્દેશક Egoiat (demarcation) muist Fechten for tech (handloom inspector) હેન્ડલૂમ નિરીક્ષક ferer ufaut saferchant (weapon train
ing officer) હથિયાર પ્રશિક્ષણ અધિકારી હalRI (dak runner) હલકારો હવનકાર (hawaldar) હવાલદાર ECMETT ÅR (hawaldar major) SULHERZ
મેજર fag grah faritera (air mail inspector)
હવાઈ ટપાલ નિરીક્ષક gars ateit (air gunner) cual 201$ 14a fechri (air liaison officer)
હવાઈ સંપર્ક અધિકારી Tag 76 TT (air adviser) 8915
સલાહકાર દવાદના યાર્ડન (air raid warden) હવાઈ
હુમલા વાર્ડન હતા થા શિલ્પ યાત િ(craft)
હસ્તકલા हाइड्रोजनित तेल या जमाया हुआ तेल
(hyorogenated oil) હાઇડ્રોજનિત તેલ; જમાવેલું તેલ 3 સર્જન (house surgeon) હાઉસ સર્જન હોવીવેન્દ્ર (hobby centre) રસપ્રવૃત્તિકેન્દ્ર હસ્તાંત (conveyancer) હસ્તાંતરક હસ્તાક્ષર- થો (signature officer) હસ્તાંતર અધિકારી ય-વિજ્ઞાન (cardiologist) હૃદય ચિકિત્સક; હૃદયરોગ-
નિષ્ણાત

Page #584

घर के भाग
૫૭૯
गृहोपयोगी वस्तु
४. घर के भाग (धरना (मा) अटारी-सारी
टाइल-बाही; te अध्ययनकक्ष-अभ्यासमंड
टोड़ा-टोयो (टोसो) अहाता-वाओ; 416
घड़ी-घरियाण आँगन-मांगj
ड्योढ़ी-उदी; ; ०५२; ६२पालो उँडवारा-पंडी
तल्ला-भोयतनियु ओसार; ओसारा-मोसरी
दरवाज़ा-६२वालो; पार कटहरा-80
दीवार-दीवाल कमरा-भरो
देहली- रो कुँआ; कुआँ-पो
धावनपात्र-पोशषेझिन (डायमों पोवानी 1) कोंढा-नयो
नल-नग; यदी कोठार-हार
नाली-नेण; नी5; भोरी कोना-yो
पाखाना-पायमानु; 90°४३; संडास खपरैल; खपडैल-नमियां
पूजाखंड-पू०५२ खिड़की-बारी
पेशाबखाना-भुत२51; शौयालय; टोइलेट खोपा-रो
प्रतिशाला-५२सा गच-छो
फ़र्श-६२सबंधी गर्भगृह; तहखाना-भोय
फाटक-६२वाली गुसलखाना-स्नानगृह बाथम
बगीचा-बाग गोखा; ताक़-गोपतो; तaj
बरामदा-७; भारी चहारदीवारी-भेडान; 430; 5416; वाडी बैठकले चिमनी; धुवाँरा-धुभाउियु
भंडार-भंडार; ओह.२ चूल्हा-यूरो
मंज़िल-भाग चौक-यो।
मलकुंड-पाणपो चौकी-मोटी
मेहराब-भान चौखटा-बारसा
रसोईघर-२सोई छज्जा-७४
मोरी-भोरी; 12२ छत; सीलिंग-छत
वातायन-वाणियु; हवामारी; सायमान छप्पर-छा५९
शयनकक्ष-शयन जंगला-जी
शौचालय; संडास-३; टोईलेट . जाली-णियु; म°४पाणियु
संडास-१४३; पायमानु झरोखा-३५ो
सीढियाँ; सोपान-पाथियो टॅकी-zish
सीढ़ी-६६२; निसर; सी30
५. गृहोपयोगी वस्तुएँ (५२-6पयोगी वस्तुओ)
अखबार-छा' अरगनी-qणगी अलमारी-5बाट आईना-मरीसो आरामकुर्सी-मारामपुरशी इस्त्री-स्त्री ऊखल-मांडशियो एटैची-भेटेयी; सूटस
उपले-छ ऐनक-यां कंघा-सो कंघी-सी कंबल-वणी कागज़-गण कारबोलिक एसिड-दिनार किताब-यो५डी; पुस्त; अंथ

Page #585

૫૮૦
गृहोपयोगी वस्तुएँ
गृहोपयोगी वस्तुएँ jળી-કૂંચી, ચાવી
-ખુરશી gen-કૂલર; શીતક
મરા-કેમેરા: છબીયંત્ર જયી-કાતર જોઉ-કેલેન્ડર; તિથિપત્ર દિયા; ઘર-ખાટલો ત્રિીના–રમકડું
લેના-ગાદલું નદી–ગાદી
મા -કંડું જિનેર–ગલેફ મુફિયા-ઢીંગલી; ટૂબી g-ઢીંગલો
ડ્ડી-ઢીંગલી; ટૂંબડી ગુલી-ગોદડી
૯-દડો નો વાર-છાણ
ટી–ઘંટડી; ટોકરી થી-ઘડિયાળ પછી–ઘોડી (લાકડાની) ચા-શેતરંજી ઘર–ચાદર દરલ્લા–ચરખો વારપાઠું-ખાટલો પલંગ; ઢોલિયો ગ્રામી-ચાવી; કૂંચી ચિત્ર-ચલમ ગામિ –જાજમ ગમી-ઊલિયું છઠ્ઠી લાકડી છતા–છત્રી ફાફૂસાવરણી; સંજવારી; ઝાડુ ફાફાકૂલ-ઝુમ્મર
ત્રા-હીંચકો, ખાટ; હિંડોળો; ઝૂલો ઢ; પછ-અભરાઈ ટે -ટેબલ; મેજ
ત્નોન-ટેલિફોન; દૂરભાષ ટેનોવિજ્ઞ–ટી. વી.; દૂરદર્શન
–ટેપ ટીટોટી, નળી ટોરી-ટોપલી તવિય–તકિયો તરી[–ત્રાજવાં; કાંટો તસ્વીર–છબી
તાના-તાળું; સાચવણિયું તા-ગંજીપત્તાં તિરીતિજોરી તિપા–ત્રિપાઈ તો -રૂની તળાઈ; રજાઈ તૌનિયા-ટુવાલ; રૂમાલ સંતમંગ-દંતમંજન રંતવર; વાત –દાતણ સૌ-શેતરંજી; સાદડી
-દર્પણ; અરીસો; આઈનો; ચાટલું હતા-પરાઈ લિયા, સીયા, વિપ-દીવો; ચિરાગ હિ; વીર-દીવી હિયારા-દીવાસળી થાT-દોરો ધૂપતાની–ધૂપિયું નિશિ-નેપકિન; રૂમાલ
નહિ; પાલન; પલાની–પાનદાની પલા-પડદો પત્ન-પલંગ; ઢોલિયો પા-લાગ–પગલુછણિયું પિત્ર–પિચકારી પીવાલાની-ઘૂંકદાની
નૂત–ફાનસ હવા-પાવડો પૂરનલોની ફૂલદાની લંવા–બંબો (પાણીનો) વિછના–બિછાનું ભૂસ-બ્રશ હર–બાંકડે; પાટલી વોત–શશી વોરા-થેલો; કોથળો fમત્તિદિર–ભીંતચિત્ર; દીવાલચિત્ર મહા-મચ્છરદાની માંથી; મરિયા હાટ-માંચી; ખાટલી મે–મેજ; ટેબલ મોહ; મોઢા–મૂડો , કોમલી–મીણબત્તી રસ્ત્રી-દોરડું; દોરી
ડિ-રેડિયો; આકાશવાણી નાનટેન-ફાનસ નિહા-રજાઈ
ધ્યા-પથારી શીશી-શીશી

Page #586

रसोई के साधन
૫૮૧
रसोई के साधन
संदूक-पेटी
सोफा-सोश सरौता-सूड
स्टूल-स्टूस साबून-सानु
हथौड़ी-थोडी सुराही-मोटवो; यं
हमाम-(eीनो) बंगो सूई-सोय
हुक्का-दुको ६. रसोई के साधन (२सोनी थीभी) अँगीठी-सी
डोल-डोल; and कटोरा-4ust
डिबियाकटोरी-वाडी
डिब्बा-लो कठौता-था
डोई-डीयो कठौती-थरोट
ढंकना; ढक्कन-kis; छीj कड़ाही
तवा-तो कप-१५; प्यालो; मास.
थाल-थाण करंड-उयो
थाली-थाणी कलछा-छो
थैला-थेसो कलछी-छी
दस्ता; मूसली-६स्तो किरासन-रोसीन
पतीला-तपेj कुकर-—४२
पतीली-तपेली केतली-बीटी
पली-पणी खरल-पद
पीपा-पाई खरचनी-अभी
फूंकनी-ril गगरी-गागर
बटलोई-42सोई गिलास-प्यालो; दास
बटुला-बोधर गैलन-गेलन
बट्टा-वाहियो गैस-गैस
बरतन-पास घड़ा-धो; भोरियो
बालटी-डोद चकला-मोसियो
बेलन-वेस चक्की -घंटी
मटका-भाडं चमचा; चम्मच-यमयो
मटकी-मासी चलनी-योगी
मथनी-डी भथवानुं भाट (गोणी) चाकू-यपु; या
मथानी-२१ चिमटा-योपियो
मसाला-मसालो चूल्हा-यूसो
रकाबी-२७बी चौकी-486
रसोईघर-२सोडु छींका-शी
लुटिया-मोटी जाँता-घंटा
लोटा-मोटो जग-पीनो ४01; यं
लंच का बक्सा-संय बोस छूरी-पूरी; ७२
सँडसी-सासी झारी-आरी
सूप-सूप
७. कपड़े-लत्ते (पोus) अंगरखा-मंगर
अंगोछा-टुवाल अँगिया-७२।७; नियन; योणी (4) आस्तीन-in

Page #587

रसोई के साधन
૫૮૨
रिश्तेदार
રૂઝારવિંદ્ર-નાડું
તૌનિયા–ટુવાલ ઢન–ઓઢણી
તતાના (હાથ )-મોજા ગોવરાટ-ઓવરકોટ
સુપ-દુપટ્ટો; ઉપરણું; ખેસ વુિ–કમખો, કાપડું; કાંચળી બન-કામળો; ધાબળો; સાલ
ધોતી–ધોતિયું મી –ખમીસ, પહેરણ
નેવરાછું–ટાઈ મરવં-પટ્ટો; બેલ્ટ
પાડી–પાઘડી #ાર; રેવાન–કૉલર
રજૂ–પાટલૂન વારતા; -ઝભ્યો; સદરો
પાનામા; પયગામા-પાયજામો સુરતી–બંડી; ચોળી
ટીટ-પેટીકોટ વોટિ-કોટ; ડગલો
wાવા-ફરાક; ઝભલું ડાÁ–ચાખડી, પાદુકા
વનિયા-ગંજીફરાક ગુનૂબિંદુ-ગલપટ્ટો; મફલર
વરસાતો #ટ-રેઈનકોટ વાયરા–ધાધર; ચણિયો
યુશર્ટ–બુશ શર્ટ પુયટ; ના–બુરખો
ફૂટ–બુટ ઘઊં-ચડ્ડી
મુંડાસા, મુ-ફેંટો ગુનાહી-ચૂંદડી
મોગા-મોજા વોડ-કફની
નંબોટ–લંગોટ; કચ્છ વોની-ચોળી; કબજો; મોટી ચોરણી
ના -લેંઘો; લેંઘી ગથિયા–જાંઘિયો; ચડી
વાસદ–વાસકુટ ગાદિ -જાકિટ
સતવાર–સલવાર; સુરવાલ ગુવ (વૈર વે)–મોજા
સાફી-સાડલો; સાડી નૂતાં-જોડા; ખાસડું; બુટ
સ -સાફો ટા–નેકટાઈ
સા-ચણિયો; ચરણિયો ટોપ-ટોપી
નીપર સ્લીપર
૮. રિફતેહાર (સગાં-સંબંધી) અબ્બા; પિતા-પિતા; બાપા
હિન; વપૂ–પત્ની; વહુ HT; ન–માતા; મા; બા
કુઠ્ઠીવર; પતિ વર–કાકાનાં (પિતરાઈ)
વર–દિયર વાવા-કાકા
દેવરાની-દેરાણી - વાવ-કાકી
રોહિત્ર-દોહિત્ર (દીકરીનો દીકરો) સમાજમાઈ
રોહિત્રી-દોહિત્રી (દીકરીની દીકરી) ગીના–મોટી બહેનના વર
વન-નણંદ ગળી–મોટી બહેન
નવો–નણદોઈ નેત્રજેઠ
નિહા; નનસાર–મોસાળ લેવાની-જેઠાણી
પતિ–પુત્રીની પુત્રી તા–મોટાં કાકી
નાત-પુત્રીનો પુત્ર તા–પિતાના મોટા ભાઈ
નાના–માતાના પિતા (અજા) સંપતિ-દંપતી (પતિપત્ની)
નાની–માતાની માતા (આજી) –મોટા ભાઈ
પતિ-પતિ; વર ટાવા-દાદા (પિતાના પિતા)
પતો પત્તો દૂ-પુત્રવધૂ (દીકરાની વહુ) વાલી-દાદી (પિતાની માતા)
પત્ની-પત્નીઓરત; ધણિયાણી; વહુ કામ-જમાઈ
પરવાતા–પ્રપિતામહ (દાદાના પિતા)

Page #588

रिश्तेदार
૫૮૩
पेशेवाले
પિતા-પિતા; બાપા
મમી; માવા-ભાભી fપતામ-દાદા
મર-મામાનાં છોકરાં) fપતામહી-દાદી
માં-મા; માતા; જનેતા; બા પુત્ર-દીકરો
માતામહ-માતાના પિતા પુત્રવધૂ-પુત્રની પત્ની
માતામહી-માતાની માતા પુત્રી-દીકરી
ખાવાપ–માતાપિતા; માબાપ પુર-પૂર્વજ
માયા -પિયર; મહિયર પોતા-પુત્રનો પુત્ર
મૌલા–માસા પતિ-પુત્રની પુત્રી
મૌલી–માસી પૌત્ર-પૌત્ર (પુત્રનો પુત્ર)
નર-મસિયાઈ (છોકરાં) પૌત્રી-પૌત્રી (પુત્રની પુત્રી)
વધૂ-પત્ની; વહુ રે-ફોઈનાં (છોકરાં)
સપત્ની-શોક્ય BI-ફુઆ
સિધન-વેવાણ
સધી-વેવાઈ કરી-ફોઈયાત (ફોઈનાં છોકરાં)
સહસાળાની પત્ની; ઝિલામણ વનબનેવી
સનિન-સાળાવેલી વદન; વન–બહેન, ભગિની
સસુ-સસરો દૂ-વહુ, પત્ની
સસુરાલ–સાસરું મતી ના-ભત્રીજો
સાના-સાળો મત ગૌ-ભત્રીજી
સાતી-સાળી મના; માનના–ભાણેજ
સાસ-સાસુ માભાઈ
ત–શોક્ય મનની-ભાણેજી
તેના–ઓરમાન; સાવકું ૧. પેશવને (ધંધાદારીઓ) –અન્વેષક; ઑડિટર
વસાર–કંસારો મહુવા-વિતા-છાપાવાળો
વરી-કારીગર મતિયા-આડતિયો; મારફતિયો
વિસાન-ખેડૂત મથ્થાપ-અધ્યાપક; શિક્ષક
ગા-કાછિયો અવિતા-કણિયો (અનાજનો વેપારી)
હાર-કુંભાર અભિનેતા-નટ; અદાકાર; ઍક્ટર
ની-મજૂર મનેત્રી–નટી; એક્સેસ
ફોરવાન–ગાડીવાળો માયા; થાય-આયા; પરિચારિકા, નર્સ
ફોન–ખગોળવેત્તા મારશ–વહેરણિયો
gટહુના-ખાટલો ભરનાર રંગીનિયર–ઈજનેર
નિ–ખાણિયો ત્રીન–અત્તરિયો
રવિ-સંઘાડિયો યોષવા-ઉદ્ઘોષક; પ્રવક્તા
ઘાનાસા–બબરચી મોક્ષા–ભૂવો
gપિયા પુતિન–છૂપી પોલીસ; ગુપ્તચર મધ-વિત–ઔષધવિક્રેતા; દવાવાળો નથી–સવૈયો વનગર–કલાઈ કરવાવાળો
મફરિયા-ભરવાડ વનવાર; નાન–કલાલ
ગિણિકા; વેશ્યા; વારાંગના નાગર–કલાકાર
કવૈયા–ગવૈયો સારૂં; નૂકસાઈ
ગુપ્તર–ગુપ્તચર; જાસૂસ સેરા; રા-કંસારો
માતા–ગુમાસ્તો

Page #589

पेशेवाले
૫૮૪
पेशेवाले
गोताखोर-मडीमार ग्वाला-गोवाणियो; गोवाण ग्वालिन-मडियारी; गोवासस घड़ीसाज़-घरियाली चक्की-मालिक-घंटीवाणो चपरासी-५टावाणो; सेवा चमार; चर्मशोधक-यभार चरवाहा-गोवाण चिकित्सक-सिरित्स; वैध; तर चिट्ठीरसाँ-टपाली चिड़ीमार-पारधी चित्रकार-यित्र चुड़िहारा-यू७॥२; मणिया२ छायाचित्रकार-७०11२; शेटोग्रा३२ छीपा-रंग३४ जल्लाद-ईसीगर जहाज़ी-पदासी; नावित्र जादूगर- गर जिल्दसाज़-Migilst२; वाई-७२ जुआरी-॥री जुलाहा; बुनकर-१९६२ जोबर-ओनर जौहरी-अवेरी ज्योतिषी-ओषी झाडू-बरदार-सा म२. टोनहाया-भूपो ठठेरा-सारो ठेकेदार-5००२६२; त्राटी; ओन्ट्रोटर डाकिया-टपारी डाकू-सूंटारो ढोलकिया-ढोसी ढोली-ढोबी तबलची; तबलिया-तपस्या तबीब-तर तमोली-तंबोणी तांत्रिक-तांत्रिक तारकश-पातुनो तार यना२; तारवाणो तीरंदाज-तीरं४; पावणी तेली-धांयी; तेली थवई; राजगीर-डियो दंतचिकित्सक-तवैध दर्जी-६२७; भेजा दलाल-हमारा दाई-हाय
दुकानदार-आनहार दुभाषिया-हुलाषियो धनुर्धर-बाशवणी; ती२४ दूधवाला- ५वाणो धुनकर; धुनियाँ-पारो धीवर-ढीमर; भाछीमार धोबी-धोली नकल-नवीस-वडियो; न.४८ ४२नार नक्काश-नशी२ नर्तक-नृत्य नर्तकी-नती नलकार; प्लम्बर-
नसानार नाई-वाह नाखुदा-नापुर नाट्यकार-नाटय२ नानबाई-मठियारो नाविक-
पटी; नावि पसासी न्यायाधीश-न्यायाधीश पंसारी-गांधी पटवा-५८वो पटवारी-तलाटी पत्रकार-पत्र पनडुब्बा-भ२००पो पनभरा-पाएीवाणो परिचारिका-परिया२ि51; ५२६सी पर्यटक-प्रवासी; यात्रि पशुचिकित्सक-सासोत्री; पशुवैध पहरेदार-५:२गीर पुस्तक-विक्रेता-ग्रंथविता प्रकाशक-प्रशs प्रतिलिपिक-5२नार प्रवक्ता-धोष; प्रस्ता फड़िया-उयो फिल्म-निर्माता-चित्रनिर्माता फेरीवाला-इरियो बजाज-डियो बढ़ई-सुथार बानैत; तीरंदाज-पाए।वणी; ती२४ बुनकर-१९५४२ बाँसुरीवाला-वांसजीवाणो बीमा-एजैंट-पीमा मेट भड जा-syn भिश्ती; माशकी-५माली भूमापक-भा५९२

Page #590

जलस्थाने
૫૮૫
पालतू प्राणी
मछुआ-माछीमार
लुहार; लोहार-सुहार मज़दूर-महूर
शिकारी; व्याध-
शिरी मरजिवा-भ२७वो
शिल्पी-शिल्पी मल्लाह-पारको
शोधक; शोधकर्ता-शोध; संशो५५ माली-भाजी
लेखक-३५४ अंथ मुंशी-२कुन
लेखापाल-डिसाबनीस मुद्रक-मुद्र; छापनार
व्याख्याता-व्याख्याता मूर्तिकार-भूति२
संतरी-पडेगार मेमार; राज-डियो
संगतराश-सबाट मेहतर-महेतर
संपादक-संपा मोची-भोया
सँपेरा-मारी मोदी-मोही
संवाददाता-५५२५त्री रंगरेज-रंगरे४२॥
सर्वेक्षक-भा५२ रंगासाज़-रो; पेन्टर
साईस-घोडसवाणो रज्जुनर्तक-आशियो; नट
सुनार-सोनी रसोइया-रसोध्यो
स्थपति-स्थापत्य॥२; स्थपति रत्नकलाकार-हीराधसु
सौदागर-सोहागर राज; राजगीर-डियो
हकीम-(युनानी पद्धतिनो)ीम लकड़हारा-ठियारो
हलवाई
१०. जलस्थान (४-स्थानो) कुँआ; कुआँ-पो
बावड़ी; बावली-पाव छोटा नाला-वेजो
महासागर; समुद्र-हरियो झरना-२
सरिता-सरिता नही डबरा-पालोयियु
सरोवर-सरोवर तालाब-तणाव
हौज़-डो४
११. पालतू प्राणी (mein) ऊँट-62
बंदरी-परी ऊँटनी-61231; सial
बकरा-५४रो कुतिया; कुत्ती-तरी
बकरी-१४री कुत्ता -ठूत।
बिलाव-लिलाओ; भीनो खच्चर-धोड गर्नु मिश्रित संतान; ४थ्य२ बिल्ली-लिली; भीनी खरगोश; खरहा-ससj
बैल-बण गदहा; गधा-गधेडो
भेड़ा-धेटो गदही; गधी-गडी
भेडी-टी गाडर-घश
भैंस-मेंस गाय-गाय
भैंसा-पाडो घोड़ा-धोडो
मेढ़ा; मेष-घेटो घोड़ी-घोडी
यैक-या (तिबेटनुं पशु) जेबरा-मिश्रा
वानर-qiहरो टटू-
वानरी-qiN नेवला-नोणियो
शशक-ससतुं बंदर-qiहरो
साँड़-सia; मापसो

Page #591

वन्य प्राणी
૫૮૬
प्राणियों की बोली
१२. वन्य प्राणी (गसनां पशु) कंगारू-॥३
रीछ-श कस्तूरीमृग-स्तूरीभृग
लकड़बग्घा-४२५ काला हिरन-णियार
लोमड़ी-दों:31 गीदड़-शियाण
शुतुरमुर्ग-शाइभृग गीदड़ी-शियाणवी
शेर-सिंह; पाच गैंडा-गेडी
शेरनी-सिंड; वाघ चीतल-यात
साही-शा चीता-यित्तो
सिंह-सिंह चुहिया; चूही-४२31
सिंहनी-सिंह चूहा-४२; १२
सियार; स्यार-शियाण तेंदुआ-हीडो
सूअर-335२; मुंड दरियाई घोड़ा-धोडो
स्यारी-शियाणवी नीलगाय-नीलगाय
हथिनी-हाथी बाघ-वाय
हस्ति; हस्ती-हाथी बाघिन-पाध
हस्तिनी-हाथी बारहसिंघा-पारशी
हरिण-४२९ भालू-शैछ
हरिणी-६२९ भेड़िया-१२
हाथी-हाथी मूश; मूष; मूषक; मूस-२
हिप्पोपोटामस-हरियाई घोडी; डिपोपोटेमस मूषा; मूषिका-२
हिरन-४२१० मृग-४२९१; भरघलो
हिरनी-४२४॥ १३. प्राणियों के बच्चे (प्रीमोन पथ्यां) ऊँट का बोता-2- बोतई
बिल्ली का बिलौटा-लिलानु भीनई कुतिया का पिल्ला-तरीन गउियुं
भेड़ का मेमना-धेटीनु २९ गदहा कारेंगटा-गीन पोलाई
भैंस का पँडवा-मेंसनुं पाई। गाय का बछड़ा-यनु पाण्डे
मुर्गी का चूजा-मरचीन पातुं घोड़े का बछेडू-पोर्नु पर्छ ।
साँपिन का सँपोला-सापा- सापोलियु बकरी का मेमना-१४रीनुं सवाएं
हिरन का हिरनौटा-४२९ily १४. प्राणियों की बोली (प्रीमोनी मोदी) उँट का बलबलाना-62- inj
भ्या ४२j कुत्ते का भौंकना-भृतरानु मसj
भालू का गुर्राना-N७नुं धू२७j कौए का काँव काँव करना-गानुं 55 २ भेड़ का मिमियाना-धेटा- में में ४२वू गधे का रेंकना-गधेडानु sh
भैंस का बँबाना- सर्नु बांधेऽg गाय का रंभाना-आयर्नु नपर
भौरे का , , (गुंजार)-ममरान cy४२j घोड़े का हिनहिनाना-धोडानु seij मक्खी का भिनभिनाना-भाजानुपएसाधू चूहे का चं चुं करना-६२नु यु यु ४२
मुर्गे का बाँग देना-५४ानुंडे ४२j पंछी का चहकना-पंजीन यj
मेढक का टर्राना-हेनुं 16 16 ४२j बंदर का घुड़कियाँ करना-qiरानु भयुं ४२j मोर का टहुकना-भोर- 2g (अj) बकरी का मिमियाना-१४२रीनु ४२j साँप का फुफकारना-सानुqj बाघ(शेर)कागुर्राना(गरजना)-पाधमुंघुधपाटो सिंह का दहाड़ना-सिंह- Elsj (ग) કરવું
सिंह (शेर) का गरज़ना-सिंडन j बिल्ली का म्याउं म्याउं करना-बिलानु भ्या6 हाथी का चिंघाड़ना-हाथीनु यिंघाउ

Page #592

जीवजंतु
अजगर - २४२
इंद्रगोप-गोणगाय कछुआ - प्रयो
कनखजूरा - नजरो काँटाचूहा - शेणो
किलनी ; चिचड़ी - तरडी
कृमि - १२ मियो केंचुआ - खसियुं केकड़ा - १२यसो
खटमल - भांड; भांड
गिरगिट - थंडी
गिलहरी - जिसडोली
गोह- धो
घडियाल - घडियाल (मगर)
चपड़ा-पंधे
चमगादड़ - यामायीडियं चींटी-डीडी
१५. जीवजंतु और जलचर (वनंतु खने ४णय२ )
झिल्ली -तभ झींगुर - सारी टिड्डी - ती
ढोला; पिल्लू - य
दीमक - धान्यकीट-धने
छछूंदर - ६६६२ छिपकली - गरोजी जुगनू - आगियो
जूँ- ू
जोंक - ४१
उल्लू -धुव कठफोड़ा-पोह कपोत; कबूतर - भूत२; पारेवु काकातूआ - अडवो
किलकिला- सलियो कोकिल; कोयल- श्रेयस कौआ; काग- गो
कोटवाल- अजो श्रेशी
कोतुवा - सारो; टुटुडियो क्रौंच-डौं
खंजन- पंन; द्विवाणी घोडो
गरुड़-गरुड
गिद्ध - गीध
गोरैया; चिड़िया- सी चंडूल- थंडोज
चकदिल - नाया
चकवा - वो; वा चकवी; बरसोरी-यडवी; यडवाडी
૫૮૭
पतंग; परदार कीड़ा-हू पतंगा-पतंगियं
पिस्सू यांथ
बई - जगा
बिच्छू-वींछी भौंरा-लभरो
भौंरी-लभरी
मकड़ी - रोजियो
मकोड़ा - मंडोडो
मक्खी-भाजी
मगर-मगर
मच्छर-५२७२ मछली-भाछसी
लीख-सीज
शार्क मछली-शार्ड माछली
साँप - सा
१६. पक्षी (पक्षी)
चकोर थोर
चातक-यात
चिमगादड़ - यामाथी डियु
चील - समी
टिटिहरी - टिटोडी
तीतर-तेतर
तोता-पोपट
दयाल - है 43
दरजी - ६२ डो पतरिंगा - पतरंगो
पंडुक; टुटरूं-होलो पपीहा - पपैयो
परेवा - पारे; तर फूलचुकी-सरमोरो
बगुला-जगलो
बटेर-जटेर
बतख जत बया-सुगरी
पक्षी

Page #593

पेड़-पौधे
૫૮૮
पेड़-पौधे
बाज़-पा
मोर-भोर बुलबुल-मुखमुख
मोरनी-देस भौंरा-मभरो
लवा-दावरी मछलीलौका-८ दियो
सारस-सारस मुर्गा-भरघो;
सुग्गा-पोपट (सूडो) मुर्गी-~851; भरी
हंस-हंस मेना-भेना (१५२)
हंसनी-सी १७. पेड़-पौधे (3 तथा छोडे)
(क) पेड़ (13) अडूसा; अटरूप-सरसी
जामुन-युडो अमरुद का पेड़-मईजी
ताड़-ता अमलतास-२माणो
दाडिम का वृक्ष-15 अरनी-ससी
देवदारु-हेवहार अरीठा; रीठा-मरीहो
नारियलवृक्ष-नारियेगी अर्जुन-मर्छन
नीबू का पेड़-दीवुड); सिंगो अशोक-मासोपाल
नीमवृक्ष-दीमा अश्वत्थ; पीपल-पीपणो
पलाश; टेसू-सूओ आँब; आम का पेड़-लो; आम्रवृक्ष
पपीते का वृक्ष-पपयो आँवले का पेड़-मामा-आड
पारिजात; पारिजातक-पारित इंगुदी वृक्ष- ही- 5
पीपर-पी५२ इमली का पेड़-भाभली वृक्ष; मालदी
पीपल-पीणो इलायची वृक्ष-अलयो
पीलू-पासु कटहल का वृक्ष-ईसी
बबूल-पावण कदंबवृक्ष
बरगद-१७ कदलीवृक्ष
बाँस-पास कनेर-शेर; रे
बेंत-नेतर करंज; करंजा
बेर का पेड़-बोरी करौंदा-२महो
मंदार-मंतर कांचनार-यनार
महुआ-महुडओ कोको-ओ
मुनगा-सरगवो खजूर का पेड़-परी
वटवृक्ष (बरगद)-45 5 खदिर का पेड़-२
शमीवृक्ष-पीडी खिरनी-रायानुं जा
शहतूत-शेतूरनुं जा गुलमोहर-गुलभोर
शाल्मलीवृक्ष-शीमगो गूलर-मरानुं जा
सरो-सनुजा गेंदा-गरगोटो
सहिजन; सौजना-सरगवो चंदनवृक्ष-यंहन (सु५७)
सागवानः सागौन-साग चंपकवृक्ष-यंपो
सीसम का वृक्ष-सीसमनु जाड चीड़-बीड
हरिद्रक-१२वो (ख) कंद, पौधा, बेल (६, छोड, वेस) अगरु का पौधा-कुंवारनो छोड
एरंड, रेंड-हवेलो; मेरो अरवी-अणवी
एलुवा; मुसब्बर-मेणियो आक-माओ
कपास-पास

Page #594

पेड़ के हिस्से
कैकटस-52स गुंजा - नोठी चमेली-यमेली जुही - तूर्धनी वेल तुलसी का पौधा-तुलसी द्राक्षलता - द्राक्षनी वेस
अंकुर-मंडुर अँखुआ; फुनगी - इगो क़लम; पैबंद- आनी उसम
गुठली - गोटसी
जड़-भूज
छाल-छाल
टहनी; डाली-डाणी
तंतु-तंतु तना; डंडी-थ
पत्ता; पत्ती-प
पुंकेसर - पुंडेसर
अमरूद - ४३५; भमइज आँवला-पां
अंगूर - द्राक्ष अंजीर अंकुर अखरोट - समरोट
अनन्नास; अनानास -अनेनास
अनार - हाउभ
आम-डेरी
आरिया-थील
आलूचा सीसा ४२६ाजु आलूबुखारा-सू ४२६ाजु इक्षु; ईख ; गन्ना-शेसडी
कटहल - इएस
काजू-18 किशमिश - द्राक्ष
केला -
खजूर-दूर खरबूजा-सरटेटी खारिक- पारे
खिरनी-राया
खीरा --थील
खूबानी - ४२६ाजु चिरौंजी-यारोजी चीकू थी ५. ओ. - 38
૫૮૯
धतूरा - धंतूरो नागफनी - थोर
नागरबेल - नागरवेल
बनतुलसी- जावशी
शकरकंद का पौधा - २४२६६ सन का पौधा - शत्र
१८. पेड़ के हिस्से (आउना अवयव)
पुष्परेणु-पराग पौधा-छोड
फल- ३१
फूल - डूल
बीज-जी; जी; जियं बीजांकुर - जीभंडुर मूल-भूज
रेशा - रेसो
रोप-रोपो; छोड
शाखा - डाणी स्त्रीकेसर-स्त्रीडेसर
१९. फल- मेवा (इजो भने भेवा)
छुहारा - जारेड
जामफल- मइ
जामुन-भं
तरबूज- तरबूय दाडिम- हाउभ नारंगी - नारंगी
नारियल - नारियेण
नाशपाती - नासपती नीबू; लींबू-सीं पपीता - पपैयुं पिस्ता- पिस्तां
फ़ालसा - सा
बादाम - जहाम
बेर-जोर
मुसंबी; मौसंबी - भोसंजी मुँगफली - भगइणी
रामफल- रामइण
लीची-सीथी
शरीफा - सीताइन
शहतूत - शेतुर
संतरा - संतरं सिंघाड़ा- शिंगो सीताफल - सीताइज सेब-स २४
फल- मेवा

Page #595

फूल
૫૯૦
सागसब्जियाँ
२०. फूल (स) कनेर-5२९; २
पद्म-मण कमल-भग; 4
पलाश-सुई कुटज-कुंट४
पारिजात-पारित कुमुद कुई-पोयj (राते पीसतुं मण)
बकुल-बहुत केतकी-3
बारहमासी-भारभासी केवड़ा-उपडो
मंदार-मंहार गुलमोहर-गुलमोर
मरुआ-भरो गुलाब-गुलाम
मुंगरा-डोसर गेंदे का फूल-पगोटो
मोगरा-भोगरो ट्यूलिप-ट्युलिप
मौलसिरी-पभोगरी डैफोडिल-शेरिस
रजनीगंधा-२४नीगंधा चंपक-यं
रातरानी-शत चमेली-यमेसी
सूरजमुखी-सू२४ भुषा जाई-25
सेवती-सेवंती जूही-४७
सुवर्णचंपक-सोनयंपो तगर-तगर
हज़ारा-रीगल गलगोटो धतूरा-धतूरो
हारसिंगार-हरसिंगार
२१. सागसब्जियाँ ( HI ) अजवायन-अमान पान
पालक-पालनी मा अदरक-माई
पुदीना-जुहीनो अरवी-जगवी
प्याज-इंगणी; sia आलू-ट
फूलगोभी-खेवर इमली-मोदी
फ्रेंच बीन-३९सी कंकोड़ा-ओi
बंधगोबी-बीपी४ ककड़ी-31531
बैंगन-शग करेला-रेखा
बैंगनमारु-मुहा कुंदरू-घिलोsi
भाजी; सब्जी-मा कुम्हड़ा; कद्दू-डओj
भिंडी-नी केला-j
मटर-42॥ गाजर-गा४२
मिर्च-मस्यु गोभी; कोबी-ओबी४
मूली-भूगो ग्वारफली-गुवारशींग
मेथीसाग-भेथीनी मा घिया-धी
रतालू-२ता चचरीडा- i
राई-राई चिंचिड़ा-पंडो
लहसुन-सस चोलाई-योगाऽ श; din
लौकी-दूधी जमीकंद-सू२९
शिंगी-पापडी टमाटर-टभेट
सकरकंद-शरियु टिंडा-टीओj
सहिजन-सरगयो तुरई; तोरई; तोरी-तूरियं
सींगरा-भोगरी नीबू-दी
सूरन-सू२९॥ नेनुआ; नेनुवा-गलाई
सेम-वालोण (41५.51) परवल-५२वण
हलदी-४१२

Page #596

मसाले
પ૯૧
खाद्य और पेय
२२. मसाले और औषधियाँ (भसामा भने औषधिमो) अगर-मगर
जावित्री-पंत्री (१५३१ ५२- छात) अगरबत्ती-अगरबत्ती
जीराअजवायन- भो
तूतिया-भोरथूथु अदरक-माई
तेजपात; दालचीनी-४ अफ़ीम-मई
धनिया-पाए। इलायची-मेलयी
नमक-भी; सपा एलुवा-मेणियो
पीपर-सीपी५२ कत्था-थो
मिर्च-भरथु कपूर-५२
मिसरी-सा४२ कस्तूरी-स्तूरी
मुलहठी-टीम कांच-पाय
मेथी-मेथी कालाजीरा--आगीरी
राई-राई कालीमिर्च- भरी
रीठा; रीठी-रीही कुचला-२४योj
लवंग; लौंग-सविंग केशर-सर
लहसुन-बसस खड़िया-4 (41)
लोहबान-दोबान खसखस-५सस
सुपारी--सोपारी खैर; कत्था-थो
सुहागा-
टपार गुड़-गोण
साबूदाना-सा चंदन-यंहन; सुपर
सोंठ-सू चाय-या
सौंफ़-परियाणी चीनी-vis
हलदी- २ छुहारा-मारे
हरैं-४२3 जायफल-यण
हींग-डिंग २३. खाद्य और पेय (पावासने पीवान पार्थो) अड़द-मह
खिचड़ी-भीय अचार-मया
खीर-चा२; ६५५ अरहर-तुपेर
गुड़-गोण आइसक्रीम-माहीम
गेहूँ-16 आटा-मोट
घी-धी इंधन-जगत
घेवर-धेबर उड़द- ६
चटनी-20 कचूमर-युज२
चना-यए। कचौरी-श्योरी
चपाती-रोटी कढ़ी
चबेना-यवा कसार-सार
चाय-या कहवा-वो
चावल-योपा काफ़ी-थोड़ी
चिडड़ा, चिड़वा-येवो; कालीमिर्च-तीमा भरी
चीनी-मांड कुल्फी -61 रेवी मला (९८६)
चूरमा-यूरभु केक
चोकर-मासान यणाम। कोद्रव-२॥
जलपान-नास्तो

Page #597

खाद्य और पेय
પ૯૨
धातु
जलेबी-४सेली
भोज-भरापार जौ; जव-४१
भोजन-मोशन जुआर-पार
मक्का-मई ज्वार-शुवार
मक्खन-मानस तक्र; छाछ- श
मटर- तरकारी-शामा
मट्ठा-महो (घ४ छ।श) तिल-तम
मध-भ५ तीसी-अणसी
मलाई-भलाई तुअर-तुवेर
मालपूआ-मालो तेल-तेस
मिठाई-भी816 दलिया-थूली; in
मिसरी-सा४२ दही-६६
मुरब्बा-भु२०यो दाल
मूंग-भग दालमोठ-तणेदी m;am
मूंगफली-भगणी दूध-९५
मोहनभोग-मोडनाम धनिया-था।
रसगुल्ला-२सगुस्सुं धान-भात (siगर)
राब-गोण नमक-भी
रोटी-रोटदी नानखताई-नाना
लड्डू-दाई नीबू-दी
लपसी-दापशी पकौडी-५ोडी
लावा-पानी पनीर-पनीर
शकरपारा-२२५।२। पानी-पा
शरबत-श२५त पापड़-पापड
शहद-मध पेस्ट्री-पेस्ट्री (38j पाध)
शाक; साग-शा पौआ-पौंमा
श्रीखंड-शिड बरफ़-५२६
सावाँ-सामो बर्फी-५२
सुपारी-सोपारी बाजरा-बारी
सूप-राब बालाई-भदाई
सोंठ-सू बिसकुट-लिस्टि
सौंफ-परियाणी भाँग-मांग
हलदी-३२ भात-भात
हलुआ-शीशे भुट्टा-म
होला-पों २४. धातु क्षार और खनिज पदार्थ (धातु क्षार सने पनि पार्थ) अभ्रक-मजर
निकल-नि अलुमीनम-सेल्युमिनियम
पारा-पारो कर्पूर-पूर
पित्तल-पित्त कलई; टीन-5405; टिन
प्लेटिनम-सटिनम कार्बन-अर्जन
फिटकरी-12:31 चाँदी-यांही
यूरेनियम-युरेनियम जस्ता; जस्त-सत
रूपा-३पुं . तांबा-तां
रेडियम-34

Page #598

रसायन
लोहा-सोढुं शोरा-सुरोपार सिंदूर - सिंधूर सीसा-सीसुं सुरमा सुरभो सुवर्ण-सोनुं
अभ्रक; अबरक़-खजर अलुमीनम-जेल्युमिनियम आँजनम् - खेन्टीमनी इंगुर - हिंगणोड
ईथर - २
उदजन - आर्द्रवायु (हाईड्रोन) ओषजन - खोसिन (प्राणवायु)
कलई - सा काँच
काँसा - siसुं कार्बन-अर्जन कैल्शियम- यूनो कोयला- प्रेससो
खड़िया - जडी
गंधक-गंध
गेरू - गेरु ग्रेनाईट- ग्रेनाईट
ग्रेफाईट- ग्रेट
चकमक - 245
चाँदी यांही
अंगुल - जांगणी अँगूठा - अंगूठी
अंडकोष - खंडोश; वृषा
अन्ननळी - अननजी अंतड़ी-खांतर
अधर - होठ
अस्थि-हाडुं
आँख-जांज
आंत - खतर
आंत्रपुच्छ - मांत्रपुच्छ उँगली - सांगणी
उदर-पेट
ऊतक - मांसपेशी एड़ी-खेडी; पानी ओंठ होठ
૫૯૩
सुहागा ; बौरेक्स- टंडणार सोना-सोनुं स्टील- स्टीस (पोसाह )
स्वर्ण-सोनुं हीरा - हीरो हीराकसीस - हीराशी
२५. रसायन (२सायए। )
जस्ता - ४सत
डामर - खस्झाष्ट; डाभर ताँबा - diy
तूतिया - भोरथूथु पारा-पारो
पीतल- पित्तण
फिटकरी ; फिटकी - ई2530
बैरीयम - बेरियम
रजत-थांधी
रश्मिम्- रेडियम Tim-Ra; seus लोहा-सोढुं
शोरा-सुरोधार संगमरमर-खरस
सज्जीखार- साधार सफेदा सो
सीसा-सी
सुरमा - सुरभो
सुहागा- टंडामार सोना-सोनुं
२६. शरीर के अवयव ( शरीरनां अंगो)
कंधा - जलो कनपट्टी - समो
कपाल; ललाट-पाण; लाल कपोल - गास
कमर; कटि-भर; डेड
कर्णपटल - एर्णपटल
कलाई-डु
कलेजा - से
काँख-अज; जगल
कान - डान
कान की लौ-ननी बूट
कुहनी; कोहनी - श्रेणी
शरीर के अवयव
कूबड़-घूंघ केश-वाण
केशिका-डेशन सिडा; देशवाहिनी

Page #599

शरीर के अवयव
૫૯૪
शरीर के अवयव
नाक-ना नाखून-नम नाड़ी-नाडी नाभि-हूं नाल-नाण नितंब-लो; गरो नेत्र-मi4; नयन, ने नेत्रगोलक-आगो पंजापलक-पोपयु पसली-पासणी पहुँचा-i; पायो पिंडली-पिं0 पीठ-पी; 430
पेट-पेट
खोपड़ी-गोपरी गंज-टास गर्दन ग्रीवा-२६न गर्भाशय-गर्भाशय गलमुच्छा-भूछना थोमिया गला-गणु गाल-गाद गुदा-गुहा गोद-पोको ग्रीवा-बोयी; गहन घुटना-21; गो४९1; ढीय चमड़ी-यामी चरबी-य२०ी चिबुक-यि ६५यी चूतड़-खो; ढग चेहरा-यडेरो चोटी-योटी छाती-छाती जंघा-ध; साथ जठर-४२ जबड़ा-४७ जबान-म जाँघ-ध; साथ जिह्वा; जीभ-म जी-94 जूड़ा-अंबोडो जोड़; गांठ-सांधो टखना-धूंटी टेंटुआ-हयो ठठरी-55141; पिं०४२ ठुड्डी; ठोढ़ी-६५यी तलवा-तणियु तालु; तालू-ताण तिल्ली-परोण त्वचा-यामी दंत; दाँत-त दाढ-६८ दाढ़ी-ढी दिमाग-भग दुम-पूंछी नकसीर-सोरी नख-न नथना-नसओ नस-नस; शिश
पैर-५ग पौर-टेर फेफड़ा-३सुं बगल-बगल बरौनी-५५५५ बाल-वाण; श. बाहु; भुजा-बाएं हाथ बालिश्त-वेंत बित्ता-वेंत भौंह-मभर; लg मज्जा-भ%
80 मज्जातंतु- तंतु . मलद्वार-भणार
मस्तक; मस्तिष्क-माथु; शिर मस्सा; मुंहासा-भसो माँस; गोश्त-मांस माथा; शिर-माधुं मुख-भोढुं भों मूंछ-भूछ मुट्ठी-भूठी मूत्र-भूत्र; पेशान मूत्रपिंड-भूत्रपिंड मूत्राशय-मूत्राशय मेरुदंड; रीढ़-रोड यकृत-कृत; ४४२ योनि-ननेंद्रिय रक्तकोशिका-घिरोश रक्तपरिसंचारण-२पिरामिस२५॥ रोआँ; रोम-२वांटुं

Page #600

रोग
लारपिण्ड - लाजपिंड श्वासनळी-श्वासनजी सीना-छाती
स्तन स्तन
स्तनाग्र-स्तननी डींटडी स्नायु-स्नायु
आँव; आम-साम उकाई; ओक-सटी उपदंश-यांही
उपांत्रशोथ-यत्र पुग्छनी सोभे ऐंठन, मरोड़-खांडी; यूंड
कंठमाल - माज
कनपेड़ा; गलपुआ - गालपयोगियुं
कब्जियत - नियात
अंधता; अंधापन - अंधापो अतिसार अतिसार अंत्रवृद्धि-सारागां अधकपारी - खाधाशीशी
अपच; बदहजमी - जपयो
अपस्मार - अपस्मार; इ२; वार्ध; विस्मरण
अफरा-खाइरो
अम्लता - अम्लपित्त
अर्श; बवासीर-अर्श
अश्मरी - अश्मरी (पथरी) आंतरायिक ज्वर-खेअंतरियो आंत्रज्वर-२ (21) ड्रॉईड)
कालीखाँसी - ससशी कुकुरखाँसी - टांटियुं
कुष्ठरोग - डोढ कै; वमन - सटी कोढ़-ओढ (कुष्ठरोग) कैन्सर - डेन्सर
ख़सरा-खोरी
खाँसी - पांसी; उपरस
खाज, खुजली - ५२४; मंत्रवाण; यज गठिया - संधिवा
गलपुआ - गासपयोजियं
गलसुआ - लापोटियुं
गिलटी-गांठ
गुहेरी-४
गृध्रसी - चकता - शीजवा
૫૯૫
स्वरयंत्र- स्वरपेटी
हँसली - हांसडी हथेली- हथेजी
२७. रोग (रोग)
हड्डी-हाडुं
हाथ-हाथ
हृदय - ६६५
चक्कर; घुमटा-२ चेचक - शीतणा; पणिया
जलोदर - ४१६२
जुकाम-४२६ी जुरी-वर जूड़ी - टाढियो ताव
ज्वर-ताव
तपेदिक - यक्ष्मा; क्षय
तिजरा; तिजारी-खेअंतरियो ताव
तिल्ली - जरोज त्वचाशोथ-३३२ दंतरोग - पायोरिया ददोरा - शीजस
दद्रू - ६२१४; ६६२
दमा - ६५
दाद-६६२; ६२१४
धनुक; वाई; टिटनस - धनुर; धनुर्वा
नज़ला-सजय
नहरु; नहरुआ-पाजो नाडीव्रण-लगंधर नारू नारं
नेत्रश्लेष्मला यांनी त्वयानो सोभे
पथरी - पथरी
पीलिया - पीजियो; उमजो
पेचिश - भरडो
प्रमेह - प्रमेह
प्लीहा - जरोज
प्लेग; ताउन - प्लेग फीलपाँव - हाथीपगो
फुंसी - शेल्सी
फोड़ा - म
बदहजमी - [पयो; अभियात बवासीर - हरस-मसा
बहरापन - हेराश बिलनी; गुहेरी-खांसी बुखार - ताव

Page #601

डाक
मंदाग्नि-मंधाग्नि मधुप्रमेह - डायाजिटिस मलावरोध-बंधोश
मलेरिया - भेलेरिया
मसूरिका-छजडा मुँहासा रोगील मुहाई -४
मूत्ररोग (बहुमूत्रता ) -- नवा मृगी; मिरगी - ३३२; वार्ध मोतियाबिंद- मोतियो
यक्ष्मा क्षय
रक्तक्षीणता - पांडुरोग
रक्तवात - २तवा
रक्तस्त्राव - २तसाव
रतौंधी - रतांधणाप
रसोली- रसोजी
लकवा - लवा
लू-लू वमन - अलटी
अंतर्देशीयपत्र - अंतर्देशीय पत्र आदाता; भेजनेवाला मोडलनार; प्रेष
कोडनंबर- संकेत नंजर
क्षेत्रीय मानचित्र - क्षेत्रनो नशो गणनयंत्र; गणित्र-गान - मशीन गश्त-जीट
गश्त अनुदेश रजिस्टर - जीट सूचना रविस्टर गश्त - सूचि - श्रीयाही चार्ज; प्रभार-या
चेकवसूली - येउनी वसुलात
जवाबी कार्ड - ४वाजी पोस्टकार्ड
चालू खाता-यासु जातुं
चालू नकदी खाता-यासु नखातुं चिपकानेवाला टिकट-थोंटी भय तेवी टिडिट
जवाबी तार- ४वाजी तार जाली टिकट - बनावटी टिडिट टिकट- टिडिट
डाकगाड़ी-टपालगाडी
डाकघर - टपालघर; पोस्ट खोइिस डाकटिकट- टपाल रिडिट डाक थैला - पालथेलो डाक-निर्गम-पास - रवानगी डाकपाल-पोस्ट मास्तर
૫૯૬
वातव्याधि-वा; संधिवा विद्रधि- धारं विसूचिका - डोसेरा; क्षय
शूल - यस; शूज शोथ-सोभे
संग्रहणी - संग्रहणी
संधिवात - संधिवा
सन्निपात; सरसाम- त्रिघोष सिरदर्द - भाथानो हुषावो
सूखा; सुखंडी - सुतान; सूङ्गणुं सूजन- सोभे
सूतिकारोग - सुदारोग हकलाहटा - जोडाशुं
हडक;
२८. डाक (पास)
जलातंक - हवा
हब्बाडब्बा-पराध हिचकी; हिक्का-हेडडी हिस्टीरिया - वातोन्माह हैजा-श्रेगणिय; महामारी हृदयवृद्धि - ६६यवृद्धि
डाक-बक्सा- पासपेटी
डाक रसीद; डाक पावती- टपाल रसीह डाक वितरण कार्य-टपाल वर्डेयशी डाकव्यय-टपालमर्य
तार-तार
निर्गम तारीख - रवाना तारीज पंजीकृत डाक-२४स्टर्ड टपास पता; संपर्क सूत्र- सरनाभुं
पत्र - पत्र
पत्र-व्यवहार- पत्र-व्यवहार पार्सल पारसल पावती रसी
पासबुक- पासबु पुस्तक पैकेट -पुस्त पैडेट पुस्तिका - पुस्ति
प्रमाणपत्र - प्रभाापत्र
प्राधिकृत दर - निर्धारित ६२
प्राप्ति स्वीकृति रसीद-प्राप्तिनी पहींय बचतखाना-जयतजातुं
बुक पोस्ट; पुस्तक डाक- जुडपोस्ट मनी - आर्डर- मनी खॉर्डर
मुद्रा-सील; महोर रसीद--पहींय पार्वती
डाक

Page #602

बैंक
૫૯૭
बैंक
शाखापोस्ट-शामापोस्ट
स्मारक टिकट-स्मा२3 2032 शिकायत-पुस्तिका-रिया पोथी
हवाई डाक-415 टपाल संचार-संदेश-संयार-संदेश
हवाई पत्र-पाई पत्र सावधि संचयी जमाखाता-नियत मुहतनुं पातुं हवाई पोस्टकार्ड-पाई पोस्ट सूचना-सूयना-संदेश
हवाई पोस्ट शुल्क-हवाई पोस्ट
२९. बैंक (ब) अंतरण-परिवर्तन (ट्रान्स५२)
नकदीपत्र-A सर्टिटि ; रो55 अभापत्र अंतर्लेखन; अभिगोपन-जायरी
निकासी-पैसा ७५15 अधिकर्ष-मोराट
पर्ची; स्लिप-पैसा म२वानी 28l अभिकर्ता एजेन्ट-मेन्ट
पासबुक-पास अनामत-अनामत; थापस
प्रधान कार्यालय-प्रधान कार्यालय अनामतनामा: इकरारनामा-भिनत
प्रपत्र-शेर्भ अवधि; कार्यकाल-सपि; मुहत
प्रबंधक-व्यवस्था५; संया45; भेने४२ आधक्षर-टूंडी सही
प्रबंधक-मंडल-संयाल-भंड आवर्तकखाता-मावर्तित पातुं
प्राप्ति-स्वीकृति-पावती उपहारचॅक-पक्षिस ये
भुगतान-युवती उधार-132
बंधक; जामिन-जामिन ऋण-(१) दोन (२) 64॥२ (332)
बचत संचय-जयत एजेंट-मेन्ट
बचतखाता-प्रयतमा औद्योगिक बैंक-मोधोगितलेन्ड
बैंकखाता-बेन्मातुं कर्जा ऋण-640२ (632)
बैंकदर-
बा६२ कार्य-अर्थ
मध्यवर्ती बैंक-मध्यता बन् कार्यावधि बिल-भुती हूं
माँगपर्ची-भागविही कृषि-बैंक-वृषिपेन्ड
मुखत्यारनामा-भुपत्यारनामुं कैश; नकद-30
मुख्य खजांची-ना पास ४२नार पिारी क्लर्क-२न
मुद्रा-महार; सील खजाँची-ना-5२न
राष्ट्रीयकृत-राष्ट्रीयकृत चलन-यदास
रोजनामचा-रोमेण चालू हिसाबखाता-या डिसावपातुं
विनिमय-बहलो चिट्ठा; पक्का चिट्ठा-सरवैयु
विनिमयपत्र-विनिमयपत्र चैक-ये।
विवरण-विगत चैकबुक-ये
वेतन-चिट्ठा-५गाविस जमा लेनेवाला क्लर्क-
नानार कुन व्यापारी बैंक-व्यापारीबेन्ड जमानतनामा-भिनयत
शेष; बकाया-सिख जायदाद-MEE
शाखपत्र-शापपत्र ट्रस्ट; धरोहर-ट्रस्ट; न्यास
संचय; बचत-जयत ट्रस्टी; संरक्षक-ट्रस्ट
संपत्ति-संपत्ति डाक-धनांतरण-नए ताहिदी; मे ट्रान्स३२ सहकारी बैंक-सारी बेन्ड ड्राफ्ट-2
सावधि-निक्षेप-जांधी मुहतनी था५५५ तिजोरीघर- तिरीधर
सुविधा-सवलत तुलनपत्र-पाई सरवैयु
सूद; ब्याज-व्या४ धनराशि-२७
हूँड़ी-हूं नकद धन; पैसा-रो
हूँडीनामा-किताब-04sी

Page #603

रेलवे
પ૯૮
यातायात के साधन
३०. रेलवे (२८) अनामती सामानघर-सामानघर
प्रथम उपचार-प्राथमि 6५यार आनेवाली गाड़ी-भावनारी २031
प्रथम उपचार बक्स-प्राथमि ७५यारपेटी आरक्षण-मारक्ष; रिजर्वेशन
प्रतीक्षालय; विश्रामालय-विश्रामगृह आरक्षण-क्लर्क-मारक्ष९-१२ऊन
प्रथम श्रेणी-प्रथम वर्ग आरक्षण-टिकिट-मा२१९।-2032
प्रयाण-प्रयाए। आरक्षित डिब्बा-मारक्षित swो
प्रस्थान-प्रस्थान इंजन-जिन
बड़ी लाईन-प्रोडगे४ इंस्पेक्शन-निरीक्ष
बिजली गाड़ी-पीजीडी उद्घोषणा-उधोषा; डेरात
मासिक टिकट-मासि5232 बड़ी लाईन-प्रोडगे०४
मालगाड़ी-मालगाडी किराया-माई
मालबाबू-भाल-बरन कुली; मज़दूर-मुखी; पोर्टर
मुख्य नियंत्रक-मुण्य नियंत्र क्षेत्र-अधीक्षक-क्षेत्रीय अधीक्ष
मुख्य गाड़ी परीक्षक-मुण्य गाडी परीक्ष क्षेत्रीय अधिकारी-क्षेत्रीय सपिडारी
मौसमी टिकट-मुहता 2032 गाड़ी-ट्रेन; 30
यातायात-३२३२; अव२४१२ गार्ड-गा
यात्रीगाड़ी-सवारी चेयर कार-ये२४१२
रेल-३८ छूटनेवाली गाड़ी-8145नारी २031
रेल-डाकसेवा-२८-टपालसेप। छोटी लाईन-मिटरगे०४
रेलपास-रेसवे पास जाली टिकट-बनावटी 2032
रेल-प्रशासन-रेसवे-तंत्र टिकट-232
रेलमार्ग-२६मार्ग टिकट-कलक्टर-232-3सेट२
रेलफाटक-सवे 25 टिकट-क्लर्क-232-5२न
रेलभाड़ा-रेसमाई टिकट-खिड़की-2032-मारी
रेलमालभाड़ा-रेलवे नूर टिकट-परीक्षक-232-ये ४२
रेललाईन-रेख दान टिकट-लेखापत्र-232-डिसालीपत्र
रेललेखा-अधिकारी-सवे हिसाब पिडारी डिब्बा-मो
रेलवे-स्टेशन-रेलवे स्टेशन ड्राइवर-७५२; si
लोको-दोडोशेड दीपघर-६५५२
वातानुकूल गाड़ी-वातानुस डी दोहरी लाईन-वडी साईन
वापसी रेलगाड़ी-वती ॥1 द्वितीय श्रेणी-पीलीवर्ग
शयनयान-शयनयान पंजीकरण-नों
शाखा-लाइन-शापालाईन पटरी-पाटो
शायिका-सूवानी ४०या पार्सल; पुलिंदा-पारसन
समयपत्रक-समयपत्र सारी पार्सल-क्लर्क-पारसस-२ॐन
सिग्नल-सिन; suथो पूछताछ-पू७५२७
सीधी गाड़ी-सीधी ॥ प्याऊ-५२५
स्टेशन-अधीक्षक-स्टेशन-अधीक्ष प्रतिबंधित माल-प्रतिबंधित भार
स्टेशन-परामर्शक-स्टेशन-न्स2-2 ३१. यातायात के साधन (अव२४५२न साधन) अगिनबोट-मागलोट; स्टीमर
छकड़ाऊँटगाड़ी-61201
जहाज-81%; वहाए। घोड़ागाड़ी-घोडागा
टमटम-2भटम

Page #604

वाहन - विश्राम स्थान
-
टाँगा; ताँगा-टांगो; घोडागाडी
ड्राम-ट्राम ठेला-ठेलो
नाव; नौका- नाव; होडी
बस-जस
बिजलीगाड़ी-पीजी गाडी बहली- पहेल बेड़ा-तरापो
बैलगाड़ी - गाडु; जणहगाडी
गोदी; पत्तन - ४४वाडी घोड़ागाड़ी- स्टैन्ड - घोडागाडी स्टेन्ड नौकाघाट; मालघाट-हुरभे बस-स्टैन्ड-जस स्टेन्ड; थोलो
३२. वाहन - विश्राम-स्थान (वाहन थोभवानां स्थानो)
रिक्शा - स्टैन्ड - रिशा स्टेन्ड
साइकिल स्टैन्ड - साईडल स्टेन्ड स्कूटर- स्टैन्ड - २ -स्टर સ્ટેન્ડ हवाई अड्डा ; विमानक्षेत्र - विभानघर
अग्निबीमा - अग्निवीमो अभ्यर्पण-मूल्य-भरएामूल्य अमूल्यांकित पालिसी-मूल्यांडित पोलिसी अल्पकालीन बीमा -यालीन वीमो
आंशिक नुकसान - शिड नुसान आजीवन बीमा पालिसी - वन वीमा निगम उल्लिखित पालिसी - निर्देशित पॉलिसी
खुली पालिसी-सी पोलिसी
चल पालिसी - तरती पोलिसी
जीवन बीमा - वन वीमो
૫૯૯
ऋण ऋ
औसत कर्ज़ - सरेराश सहाय
कालातीत पालिसी - खापमेणे बंध थती पोलिसी किस्त-पता
क्षतिपूर्ति - मुआवजा - नुङसानीनुं वणतर खास पालिसी; विशेष पालिसी - निश्चित पोलिसी
नुकसान - नुसानी पालिसी- पोलिसी
३३. बीमा (वीभो)
जीवन बीमा संचालन - वन वीमा संचालन डूबी हुई पालिसी -आपमेणे बंध थती पोलिसी तारीख पूर्व-तारीज पहेला
तारीख बाद-तारी पछी तैरती पालिसी - तरती पोलिसी दावा का अस्वीकार-हावानो अस्वीकार दुर्घटना -हित-लाभ - अस्मात साल दोहरा बीमा - वडो वीभो
मालगाड़ी - मालगाडी मोटरकार-मोट२१२ मोटरट्रक मोटर
रथ - २५
रिक्शा - रिक्सा
रेलगाड़ी - रेलगाडी सग्गड - हाथगाडी
साइकिल - सा
स्कूटर - स्फुटर
पालिसी धारक - पोलिसी धार5 पालिसी होल्डर - वीमो धारा ४२नार पुनः बीमा - पुनः वीभो पूरा नुकसान - संपूर्ण नुङसान पूर्ण बीमा - पूरो वीमो पोस्टल बीमा - पोस्टल वीमो
प्रमाणपत्र - प्रभाापत्र प्रीमियम किस्त- प्रीमियम बंदोबस्ती पालिसी - हयातीनो वीभो बीमा - वीमो
बीमाकर्ता - वीमो उतारनार
बीमाकृत- वीमो उतरावनार बीमायोग्य हित- पीमा योग्य हित बीमित सभ्य वीमो उतरावनार बीमेदार - वीमा-धार
वारंट; समादेश- आज्ञापत्र विशेष पालिसी - निश्चित पॉलिसी वैधता - यहेसरता
व्यवस्था संभालन व्यवस्था. मूल्य - मूल्य
मूल्यानुसार मूल्य प्रभा मूल्यांकित मूल्यांकित
रक्षण - २क्षा
लाभांश-साल
सावधि पालिसी - समयनी पोलिसी सुरक्षा- सुरक्षा
बीमा

Page #605

वाणिज्य
६००
वाणिज्य
३४. वाणिज्य (वेपार) अंतप्रविष्टि-मापनों५
खरीदार-परीनार अंश-शेर
खजाँची-नयी अदद; नंग-गीनो
खतौनी-पती अनुपात-एोत्तर
गिरावट-५७वानीहिया अनामतपूँजी-अनामत-भूडी
गुदाम-वधार अनुसूचित भाव-अनुसूचित माप
ग्राहक; आसामी-सी अन्वेषक-अन्वेष, मोडिटर
घटबढ-वधघट अप्रैटिस; शिक्षार्थी-मेवार
घटाव-घटाओ अर्थव्यवस्था-अर्थव्यवस्था
घाटा-पा अर्थकष्ट; तंगदस्ती-नाली
चिट्ठा; प्रपत्र-आयुं भरतियु अर्थशास्त्री-अर्थशास्त्री
चुंगी-४ात आदेश-१२
जमा-४मा आबंटन-mail
जोखिम-पम आयकर-मापवेरो
तलपट-आयुं सरवैयु आयव्यय-0454s
दस्तूरी; छूट-मिशन आयपत्र-सावधपत्र
नगद-रो आयात-मायात
नीलाम-लीलाम एकाधिकार-रो
परचूनिया-923 घंघारी इकरारनामा-लातनामुं
पुरजा-लिस उचंत-646
पेचगी-पान उठाव-645
प्रतिपन्न; मुसना-मधियु उद्योगपति-6धोगपति
फुटकर-छूट उधार-उधार
बट्टा-वणतर उत्पादक-त्पा
बढती-6णो उत्पादन-उत्पाहन
बयाना-बान उत्पादनशुल्क-त
बही-योगी; ही उधारचिट्ठी-6पारयिही
बिकवाली-वेया); विय उपखाता; खातावही-भातावडी
बिक्री-पुल क्या। उपनियम-पेनियम
बेनामा विक्रयलेख-भादो एक-प्रविष्टि-पद्धति-मेनोंधी-पद्धति
बीजक-मरतियु एकाधिकार-ारो
भुगतान-युsil औसत-सरासरी
मँगनी-मुहत हूं कच्चा माल-यो भात
महंगी-ते कड़दा-35ो
मालखाना-गोम कतरणमूल्य-भंगारमित
मुनाफा-नशे कमी; घटाव-घटाओ
मूलधन; पूँजी-अनामत मंडोज कमीबेशी-qघट
मेहसूल-नूर; मसूब कर्जदार-हे९२
सिक्को-२४ो कर्षक-25 सपनार
रोजनामचा-मायनों५ कानूनी अधिकार-अनूनी
लाभांश-यहो कार्यसूचि-आर्यसूयि
लेवाली-रीही कोठी-पेढी
विज्ञापन- रात

Page #606

कारीगर के औजार
૬૦૧
कारीगर के औजार
सराफ़-नाशी
सूद-व्या शेषबचत-पुरात
हिसाब-डिसाब साझेदारी-मागहरी
हिस्सेदार-मार ३५. कारीगर के औजार (अरीगरनां मोार)
(क) राज के औजार (भयान मोर) कन्नी-४२९;
डोरी-दन गोनिया-yि
रंभा-५२ टाँकी-eis
सहावल-मोणको थापी-थापडी
(ख) कुम्हार के औजार (दुमान मो२) गारा-गार
थापी-थापी; था५० चमोटा-टपj
फावड़ा-पावडो चाक-याओ
लुटिया-दोई तसला-ता
(ग) दर्जी के औजार (६२i मोर) अंगुश्ताना-अंगूठी
नापपट्टी-भा५५ कैंची-तर
सिलाई-यंत्र-मशीन धागा-होरो
सूई-सोय
(घ) नाई के औजार (वाहन मो२) क्षुर-सायो
नहरनी-न२५ उस्तरा; उस्तुरा-मस्त्रो; २२
फव्वारा-दुपारी कँधी-सी
बूरुश-प्रश कैंची-तर
मशीन-मशीन चमोटा-सपटियुं
(च) मोची के औजार (भोयीनां मो०२) डोरी-होश
बूरुश-प्रश चपड़-सोया
रापी-पी पकड़ (सँडसी)-५४
सूई-सोय पालिश-पोलिश
सूआ-सोयो; मार (छ) माली के औजार (माणानां मोर) कतरनी-तर
तसला-तगा कुदाल-हाणी
पिचकारी-पिय80 खुरपी-पू२पी
फावड़ा-पाव टोंटीदार लुटिया-आरी
बालटी-डोल डोरी-ोरी
(ज) लोहार के औजार (बुखारन मोर) कटनी-५॥
सँडसा-सारासो निहई-मे२९॥
सँडसी-सासी पकड़-५४
सरौता-सरोतो भाड़-मी
सलाख; छड़-सी

Page #607

कारीगर के औजार
૬૦૨
संगीत के साधन
(झ) बढ़ई के औजार (सुथारन मोर) आरा-मारी
बरमा-शा२ आरी-आरी
बसूला-दांसदो कील-यूं
रंदा-पो गज़-बा
रुखानी-३२सी: वीप गरमी किलकी-गरमी
रेती-धानस गिरमिट-गिरमिट
साधनी-सापनी गोनिया-12
सीगरो; बाँक-सीगरा जंबूर-चूर
हथौड़ा-थोडो पकड़-433
हथौड़ी-थोडी पुटीन-तापी (etषी)
(ट) सोनार के औजार (सोनीनां मो०२) अँगीठी-मीठी (48)
फॅकनी-५ कलम-सम
बाँक-सीगरो (सेगरी) ड्रिल-ड्रिल मशीन
मुस; मुसल-भुस; मुशण घड़िया-२ (दुसरी)
रेती-निस चिरागदान-हीवी
सँडसी-सासी निहाई-मे२९
सलाख-गालो परकार-पास
सीखक-गालो पासा-पासलो
हथौड़ा-थोडो पेचकश-पेथियु
हथौड़ी-थोडी ३६. संगीत के साधन (संगीतन साधन) करताल-४२ताण
मँजीरे-भ७२। खंजड़ी-४री
बाँसुरी-qiसणी; सरी ग्रामोफोन-ग्रामोशेन; थाणीवाटुं
बायाँ-१२धुं घंटा-घंट
बाजा-पात्र; पाएं चग-यंग
माउथ आर्गन-ततूडी झाँझ-Ji
मुरचंग-मोरयंग झालर-सासर
मुरली-भोरदी डफ-3
मृदंग-मृदंग डुगडुगी-डुगडी
रणभेरी-२मेश ढोलक-ढोल
रणसिंघा-२शिं ढोलकी-ढोली
वायलिन-वायोलिन तंबूरा-तंभूरो
वीणा-वी॥ तबला-तनहुँ
शहनाई-श२९ तानपूरा-तानपूरो
सारंगी-सारंगी तुरही-तुराई
सितार-सितार दिलरुबा-हिसा
सीटी-सी नगाड़ा-ना
हाथबाजा-हायवाटुं पियानो-पियानो
हारमोनियम-हार्मोनियम

Page #608

खेलकूद
503
मास तथा तिथियाँ
३७. खेलकूद (२मत) आँखमिचौनी-संता
ताशपत्ता- पत्तi कबड्डी-धुतुतुतु
दण्ड-६७ (65 साथे राती से सरत) कुश्ती-दुस्ती
पत्ता (ताश का)-i०५त्तुं केरम-31
पाँसा-पास क्रिकेट-2
बल्ला-बेट गिल्ली; गुल्ली-गली; भोई
बास्केट-बाल-बाट बोल गुल्लीडंडा-गिदी
बिलियर्ड-बिलियर्ड गेंद-हो
बैठक-85 (६ साथे ४२राती मे सरत) गेंदबल्ला-गेड10
मलखंभ-भलपम गोल्फ-गोई
मुगदर-भगह चौपड़-पा
रैकेट-३ जाली-नेट
लैजिम-समि टेनिस-टेनिस
वॉलीबाल-पोसिलो डंडा-गेडी; iयो
शतरंज-शेत२४ डंबेल-खेल्स
हाकी-होडी
३८. रंग (२) अंगूरी-माछो सीलो
पीला-पाको आसमानी-मासमानी; भूरो; पाहणी
बादामी-बहामी; त५पारियो उदा-डियो
बैंगनी-भूरो (शएना रंगवो) कत्थई-४थ्याई
भूरा-भूरो कबरा-g२ (अपरियो)
मटमैला-भाटी पो भेलो; राजोरियो कसुंभी-सुंबी
रतनारा-राती; २तुबडी काला-गो
राता-रातो किरमिजी-रमण
लाल-दान केसरिया-सरी
शुक्ल-धोनो खाकी-पापी
श्याम-गो गुलाबी-गुदाली
श्वेत-स३६ चितकबरा-परयातरी
सफेद-धोगो जामुनी-डियो
सिंदूरी-गिजोडियो नारंगी-नारंगी
सुनहरा-सोनेरी नीला-पाहणी
हरा-सीयो
३९. समय (समय) पल-पण
आज-आ४ मिनट-मिनिट
कल-डाले घण्टा -सा
परसों-५२ ६ सुबह-सवार
सप्ताह-वाउियु दुपहर-अपार
पखवारा-पाउियु शाम-सix
महीना-भडिनो ४०. मास तथा तिथियाँ
(क) अंग्रेजी मास (अंग्रेश मलिना) जनवरी-न्युमारी
मार्च-भार्थ फरवरी-इब्रुमारी
अप्रैल-अप्रिल

Page #609

मास तथा तिथियाँ
६०४
मास तथा तिथियाँ
मई-मे
सितम्बर-सप्टे७२ जून-हून
अक्तूबर-मोटोप२ जुलाई-gus
नवम्बर-नवेंजर अगस्त-मोगस्ट
दिसम्बर-3सेंजर
(ख) देशी मास (शी मलिना) कार्तिक-रत
वैसाख-वैश मगसिर (अगहन)-भागशर
जेठ-४४ पौष (पूस)-पोष
आषाढ़-असाट माह (माघ)-महा
सावन-श्रावण फागुन (फाल्गुन) भगए।
भादों-मारको चैत्र (चैत)-यत्र
आश्विन (कवौर)-मासो
(ग) तिथियाँ (तिथिमी) पड़वा ( प्रतिपदा)-में
नौमी-नोम दूज-बी४
दशमी-शम तीज-त्री४
एकादशी-भगियारस चौथ-योथ
द्वादशी-पारस पंचमी-पायम
तेरस (त्रयोदशी)-तेरस छठ-७४
चौदस (चतुर्दशी)-यो। सप्तमी-सातम
पूर्णिमा ( पूनों)-पूनम अष्टमी-माम
अमावस्या (अमावस)-समास
(घ) दिशाएँ (हिशामो) उत्तर-उत्तर
पूर्व-पूर्व दक्षिण-क्षित
पश्चिम-पश्चिम
(च) कोने (yu) ईशान-शान
नैर्ऋती-नैऋत्य अग्नि-मग्नि
वायव्य-वायव्य
(छ) सप्ताह के वार (4643यानावार) इतवार; रविवार-रविवार
गुरुवार; गुरुवासर-गुरुवार सोमवार; सोमवासर-सोमवार
शुक्रवार; शुक्रवासर; जुमा-शुपार मंगलवार; मंगलवासर-भंगणवार
शनिवार; शनिवासर-शनिवार बुधवार; बुधवासर-बुधवार
(ज) ऋतुएँ (तुमओ) शीतकाल-शियाको
शिशिरऋतु-शिशिर उष्णकाल; निदाघ-नागो
हेमंतऋतु-उमंत वर्षाकाल-योमासु
ग्रीष्मऋतु-श्रीम वसंतऋतु-वसंत वर्षाऋतु-वर्षा शरदऋतु-२२६

Page #610
बड़ा कोश बड़ा को (हिन्दी-गुजराती) प्रमाणित वर्तनी, विशाल शब्दराशि, विपुल जानकारी - हिन्दी - गुजराती का प्रामाणिक आधुनिक कोश / शब्दों के भाषास्रोत, व्याकरण और ज्यादा से ज्यादा अर्थ-वैज्ञानिक पद्धति और व्यावहारिक सरलता के साथ छात्रों शोधकर्ताओं सरकारी कार्यालयों और सभी क्षेत्र संबंधित व्यक्तियों के लिए अत्यंत उपयोगी - 38000 से अधिक शब्दों का समावेश पारिभाषिक एवं टेक्नीकल शब्दों सहित उपयोगी परिशिष्ट For Private and Personal Use Only