Book Title: Ayogvyavacched Dwatrinshika
Author(s): Vijaypradyumnasuri
Publisher: Shrutgyan Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022359/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha ayogavyavacchedadvAtriMzikA : prakAzaka: zrI zrutajJAna prasAraka sabhA amadAvAda-380014 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcArya viracita ataeva zrIAtmArAmajImahArAja kRta hindI anuvAda sahita atha ayogavyavacchedadvAtriMzikA -: saMpAdaka :zrI nemi-amRta-deva-hemacandrasUri ziSya A. zrIvijayapradyumnasUri mahArAja : prakAzaka: zrI zrutajJAna prasAraka sabhA amadAvAda-380014 saMvat-2064 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ath Ayogagvyvchchheddvatrishika ed.by Acharyashri Pradyumnasuriji prakAzaka : AvRtti : 2 zrI zrutajJAna prasAraka sabhA prati : 300 amadAvAda-380 014. pRSTha saMkhyA : 4+44 mUlya : 40 prAptisthAna : jitendrabhAi kApaDiyA c/o. ajaMtA prinTarsa 14-bI, sattara tAlukA sosAyaTI, VA poSTa : navajIvana, amadAvAda-380 014. phona : (o.) 2754557 (rahe.) 26600926 zaradabhAi zAha 102, vI.TI. epArTamenTa, kALAnALA, bhAvanagara, (saurASTra) phona : 2426797 vijayabhAI dozI sI-602, dattANInagara, bIlDIMga naM.-3, esa.vI.roDa, borIvallI (vesTa) muMbaI-400092 phona : 93204 75222 mudraka : kirITa grAphIksa 209, AnaMda zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda-1. . mo. : 9898490091 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : zrutalAbha: zrI zaMkhezvara pArzvanAtha La/ jaina derAsara-kAMdIvalI (pUrva) chA azokacakravartI roDa, zrI saMghanI ArAdhaka baheno taraphathI..... vi.saM. 2063 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A eka aitihAsika kRti che. AnuM mahattva ATaluM ja che pUjya AtmArAmajI mahArAja. te kALanA paramajJAna vizvAsu puruSa. teone je sAdhano maLyA tenA AdhAre artha lakhyA. mULa to tattva nirjIva prasiddha graMthamAM che. temAMthI chUTI A yoga vyavacchedra tAtrizikSA hiMdI anuvAda sAthe ahIM prakAzita thAya che. abhyAsIne AnaMda Ave tevo mULagraMtha che. racanA kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrasUri mahArAjanI pachI te aMge kAMI paNa lakhavAnuM hoya ja nahIM. AnA prakAzanathI aneka abhyAsapremI jIvo enA svAdhyAya manana, ciMtana karI khUba khUba karma nirjarA sAdho. vi. saM. 2064 jeTha vadi : 12 aMdherI pUrva Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcArya viracita ataeva zrIAtmArAmajImahArAja kRta hindI anuvAda sahita atha ayogavyavacchedadvAtriMzikA dvitIyastaMbhameM yathArtha brahmA, viSNu, mahAdevakA kiMcinmAtra svarUpa likhA. atha tRtIyastaMbhameM tina yathArtha brahmA, viSNu, mahAdevameM je je ayogya bAteM haiM, tinake ayoga vyavacchedarUpa zrImanmahAvIrasvAmI stotra likhate haiM / ihAM nizcaya viSamaduHSamaararUpa rAtritimara ke dUra karanekoM sUryasamAnane, aura pRthivItalameM avatAra leke amRtasamAna dharmadezanAke vistAraseM paramArhata huA zrI kumArapAla bhUpAlaseM pravartita karAI abhayadAna jisakA nAma aisI saMjIvinI auSadhikarake jIvita kare nAnA jIvoMne dInI AzIrvAdarUpa mahAtmyakalpa arthAt paMcama AreparyaMtatAMi sthira raha nehArA sthira karA hai vizada (nirmala) yaza:zarIrakarake jinhoMne, aura cAturavidyake nirmANa karanemeM eka brahmArUpa zrIhemacandrasUrine, jagatmeM prasiddha zrIsiddhasenadivAkaraviracita battIsa battIsiyoMke anusAri zrIvardhamAnajinakI stutirUpa, ayoga-vyavaccheda aura anya yogavyavaccheda nAma kiyAM do battIsiyAM paMDitajanoMke manake tattvabodha hetubhUta racIyAM hai. tinameMseM, prathama dvAtriMzikA gamArtharUpa hai, isavAste isakI vyAkhyA nahI karate haiM, aiseM zrI malliSeNasUri mahArAja kahate haiM. paraMtu isa kAlake hamAre sarIkhe maMdabuddhiyoMkoM to, prathama dvAtriMzikAkA artha jAnanA bahutahI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayogavyavacchedaH kaThina ho rahA hai; tathApi, ziSyajanoMkI prArthanAseM, aura zrIhemacandrasUrijIkI bhaktike misaseM kiMcinmAtra artha likhate haiM / agamyamadhyAtmavidAmavAcyaM vacasvinAmakSavatAM parokSam / zrIvarddhamAnAbhidhamAtmarUpamahaMstutergocaramAnayAmi // 1 // vyAkhyA : (ahaM) maiM hemacandrasUri (zrIvarddhamAnAbhidham) zrI varddhamAnaM nAma bhagavaMtakoM (stuteH) stutikA (gocaram) viSaya (AnayAmi) karatA hUM. kaisA hai zrI vardhamAna bhagavaMta (adhyAtmavidAm) adhyAtmavettAyoMke (agamyam) agamya hai, arthAt adhyAtmajJAnIbhI jisakA saMpUrNa svarUpa nahI jAna sakate haiM / jo AtmAkA, manakA aura dehakA, yathArtha svarUpa jAnate haiM, tinakoM adhyAtmavit kahate haiM / tinoMkebhI jJAnakarake zrIvarddhamAna bhagavaMtakA svarUpa agamya hai / tathA (vacasvinAm) vacasvI paMDitakoM kahate haiM, mana:paryAyajJAnI, avadhijJAnI, pUrvadhara, gaNadharAdi sarva zAstroMkA vettaa| aiseM sadbuddhimAn sarva pApoMseM dUra varttanevAle aiseM paMDitoMke vacanoM karake zrIvarddhamAna bhagavaMtakA svarUpa (avAcyam) avAcya hai, arthAt aiseM paMDitabhI jinakA saMpUrNa svarUpa nahI kaha sakate haiM / kyoMki, zrIvarddhamAna bhagavaMta anaMtasvarUpa guNavAn hai; aura chadmasthake to jJAnameMhI ve sarvaguNa nahI A sakate haiM to, tina sarvakA svarUpa kathana karanA to dUrahI rhaa| tathA (akSavatAm) netroMvAloMke (parokSam) parokSa hai; yadyapi saMprati kAlake netroMvAloMke to bhagavaMtakA svarUpa dekhanA parokSahI hai; paraMtu bhagavaMtake jIvanamokSake samayameM bhI netroMvAlokebhI zrI bhagavaMtakA svarUpa parokSahI thaa| kyoMki, samavasaraNameM bhI birAjamAna bhagavaMtakA anaMta guNAtmaka svarUpa, netroMvAle nahI dekha sakate the / tathA kaise hai Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde zrIvarddhamAnAbhidha bhagavaMta (AtmasvarUpa) AtmarUpa hai / AtmA zabdakA artha aisA hai ki, atati satataM niraMtara avagacchati jAnatA hai; at 'sAtyatagamane' isa vacanaseM, ata dhAtukoM gatyartha honeseM, aura gatyartha sarva dhAtuyoMkoM jJAnArthatva honeseM / taba to, anavarata niraMtara jo jAneM aiseM nipAtaseM, AtmA, jIva, upayoga, lakSaNa honeseM, AtmA siddha hotA hai / aura siddha mokSAvasthA saMsArI avasthA dAnoMmebhI, upayogake bhAva honekarake niraMtara avabodhake honeseM / jekara niraMtara avabodha na hove, taba to ajIvatvakA prasaMga hovegA; aura ajIvako phera jIva honeke abhAvaseM. jekara, ajIvabhI jIva ho jAve, taba to, AkAzAdikoMkobhI jIvattva honekA prasaMga hovegA / taba to, jIvAdi vyavasthAkAhI bhaMga hovegA / isavAste, niraMtara avabodharUpa honeseM, AtmA kahate haiM / athavA, atati satataM niraMtaraM gacchati prApta hotA hai, apanI jJAnAdi-paryAyoMkoM jo, so AtmA hai / - pUrvapakSa : eseM to AkAzAdikoMkoM bhI, Atmazabdake vyapadezakA prasaMga hovegA / kyoMki, vebhI apanI apanI paryAyAMkoM prApta hote haiM; anyathA apariNAmI honekarake, avastutvakA prasaMga hovegA / uttarapakSa : jaiseM tuma kahate ho, taiseM nahIM hai / kyoMki, do prakArake zabda hote haiM / vyatpattimAtranimittarUpa aura pravRttinimittarUpa; tisameM yaha to vyutpattimAtrahI hai, aura pravRttinimittaseM to jIvahI AtmA hai| na AkAzAdi athavA, saMsArI apekSA nAnAgatiyoMmeM niraMtara gamana karaneseM, aura muktAtmAkI apekSAbhUtatadbhAvase AtmA kahate haiN| yaha AtmA zabdakA artha hai / so AtmA, tIna prakArakA hai / bAhyAtmA 1, aMtarAtmA 2, paramAtmA 3 / tinameM jo paramAtmA hai, tisakA svarUpa aisA hai, jo zuddhAtmasvabhAvake pratibaMdhaka karma Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayogavyavacchedaH zatruyoMko haNake nirUpamottama kevalajJAnAdi svasaMpada pAkarake, karatalAmalakavat samasta vastuke samUhakoM vizeSa jAnate aura dekhate haiM; aura paramAnaMdasaMpanna hote haiM; ve terameM caudameM guNasthAnavarttI jIva, aura siddhAtmA, zuddhasvarUpameM rahaneseM, paramAtmA kahe jAte haiM / aisA paramAtmAsvarUpa hai, jisakA // 1 // 4 isa kAvyakA bhAvArtha yaha hai ki, sapAda lakSa paMcAMgavyAkaraNAdi sADhetIna koTi zlokoMke karttA, zrI hemacandrAcArya, apane Apako zrIvarddhamAna bhagavaMtakI saMpUrNa stuti karanekI sAmarthya na dekhate hue, apane ApakoM kahate haiM ki, jo varddhamAna bhagavaMta paramAtmarUpa hai, jo adhyAtma jJAniyoMke agamya hai, jo vacasviyoMke avAcya hai, aura jo netravAloMke parokSa hai, tinakoM maiM stutikA viSaya karatA hUM, yaha baDAhI merA sAhasa hai| taba mAnUM zrI varddhamAna bhagavaMta sAkSAtahI zrI hemacaMdrAcAryakoM kahate haiM ki, " he hemacaMdra ! jekara tUM merI stuti karanekoM zaktimAn nahIM hai to, tUM kisavAste merI stuti karanekoM udyama karatA hai?" taba zrI hemacaMdrAcArya bhagavaMtako mAnUM sAkSAthI kahate haiM / stutAvazaktistava yoginAM na kiM guNAnurAgastu mamApi nizcalaH / idaM vinizcitya tava stavaM vadan na bAlizopyeSa jano'parAdhyati // 2 // vyAkhyA :- "he bhagavan ! (tava) terI (stutau ) stuti karanemeM (kim) kyA ( yoginAm) yogiyoMko ( azakti: ) asamarthatA (na) nahI haiM ? apitu hai; arthAt he bhagavan ! terI stuti karanekI yogiyoMmeM bhI zakti nahI hai, paraMtu tinoMnebhI terI stuti karI hai / " taba mAnUM bhagavAn phe..... sAkSAt zrI hemacaMdrajIkoM kahate hai ki, "he Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde hemacaMdra ! yogiyoMkoM mere guNoMmeM anusaga hai, isa vAste tinoMne merI stuti karI hai / jo guNa rAgI karegA so samIcI nahI kregaa|" taba zrIhemacaMdrajI kahate hai (guNAnurAgastu mamApi nizcalaH) "guNAnurAga to merA bhI nizcala hai; arthAt he bhagavan ! tere guNoMkA rAga to merebhI ati dRDha hai / (idam) yahI vArtA (vinizcitya) apane manameM ciMtana karake arthAt nizcaya karake (tava stavaM vadan) terI stuti kahatA huA (bAliza:api) mUrkha bhI (eSa janaH) yaha hemacaMdra (naaparAdhyati)aparAdhakA bhAgI nahI hotA hai| atha stutikAra apanI nirabhimAnatA aura pUrvAcAryoMkI bahumAnatA sUcana karate haiM // kka siddhasenastutayo mahArthA azikSitAlApakalA kva caiSA / tathApi yUthAdhipateH pathasthaH skhaladgatistasya zizurna zocyaH // 3 // vyAkhyA-he bhagavan! (kva) kahAM to (mahArthAH) ati mahA artha saMyukta (siddhasenastutayaH) siddhasenadivAkarakI karI huIstutiyAM, aura (kva: kahAM (eSA) yaha (azikSitAlApakalA) nahI sIkhA hai aba taka pUrA pUrA bolanAbhI jisane, tisake kahanekI stutirUpa kalA; arthAt kahAM zrIsiddhasenadivAkararacita mahA arthavAliyA battIsa battIsiyAM, aura kahAM mere azikSita AlApakI yaha stutirUpa kalA; (tathApi) tobhI, (yUthAdhipateH) hAthiyoMke yUthAdhipake (pathasthaH) patha mArgameM rahA huA (skhaladgatiH) skhalita gatibhI, arthAt pathaseM idhara udhara gati skhalAyamAna bhI (tasya) tisa yUthAdhipakA (zizuH) bAlaka kalama (na zocyaH) zocanIya nahI hai| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayogavyavacchedaH aiseMhI zrI siddhasenadivAkara gacchAdhipa hai, aura maiM tinakA (bAlaka) baccA huuN| jisa rastepara ve cale haiM, maiMbhI tisahI rastemeM rahA huA, arthAt tinakI tarahahI stuti karatA huA, ...... skhalAyamAnabhI hojAvaM, tobhI zocanIya nahI hUM / athAgre zrIhemacaMdrasUri ayoga vyavacchedarUpa bhagavaMtakI stuti racate haiN| jineMdra yAneva vibAdhase tvaM duraMtadoSAn vividhairupAyaiH / ta eva citraM tvadasUyayeva kRtAH kRtArthAH paratIrthanAthaiH // 4 // .. vyAkhyA- he jineMdra! (yAneva) jinahI (duraMtadoSAn) duraMtadUSaNoMkoM (vividhaiH) vividha prakArake (upAyaiH)) upAyoM karake (vibAdhase) tuma bAdhita karate hue haiM, arthAt jina duraMtadUSaNa rAga, dveSa, mohAdikoMko nAnA prakArake saMyama, tapa, jJAna, dhyAna, sAmyasamAdhi, yoga lInatAdi upAyoM karake dUra kare hai; (citram) mujhakoM baDAhI Azcarya hai ki, (ta eva) vahIM duraMtadUSaNa (paratIrthanAthaiH) paratIrthanAthoMne (tvadasUyayeva) terI asUyA karakehI (kRtArthAH) kRtArtha (kRtAH) kare haiM, arthAt acche jAnake svIkAra kare haiM; sohI dikhAte haiN| . __ he bhagavan ! prathama rAgakoM taine dUra karA; tisa rAgakoMhI paratIrthanAthoMne svIkAra karA hai| kyoMki, rAga kA prAyaH mUla kAraNa strI hai, so to, tInahI devane aMgIkAra karI hai| brahmAjIne sAvitrI, zaMkarane pArvatI, aura viSNune lkssmii| aura putra putrIyAM sAmrAjya parigrahAdikI mamatAbhI sarva devoMke tinake zAstroMke kathanAnusArahI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde siddha hai| aura aprItilakSaNadveSabhI pUrvokta devoMmeM siddha hai| kyoMki, jo zastra rakhegA so yAto vairIke bhayaseM apanI rakSAkevAste rakhegA, yAto apane vairiyoMko mArane vAste rakhegA; zaMkara dhanuSa, bANa, trizUlAdi; aura viSNu cakra, dhanuSa bANa, gadAdi; aura brahmAdi tIno devoMne aneka puruSoMkoM zApa diye mahAbhAratAdi graMthoM meM prasiddha hai; aura zaMkara viSNune aneka janoMke sAtha yuddha kare hai; ityAdi aneka hetuyoMseM, tIno deva, dveSI siddha hote haiN| aura moha, ajJAnabhI, tIno devAdika paratIrthanAthoMne svIkAra karA hai| kyoMki, japamAlA rakhaneseM ajJAnI siddha hote hai, japamAlA japakI giNatI vAste rakhate haiM, japamAlAvinA japakI giNatI (saMkhyA) na jAnaneseM, ajJAnipaNA siddha hai| aura mahAbhArata, rAmAyaNa, zivapurANAdi graMthoke kathanaseM, tIno deva, asmadAdikoMkI taraha ajJAnI siddha hote haiM jaiseM, ziva ke liMga kA aMta brahmA viSNukoM na milA, ityAdi aneka udAharaNa hai| tisaseM, tIno deva ajJAnI siddha hote haiN| tathA hAsya rati, arati, bhaya, jugupsA, zoka, kAma, mithyAtva, nidrA, avirati, pAMca vighnAdi dUSaNabhI, tIno devAdikoM meM tinake kathanakare zAstroMse hI siddha hote haiN| ___ isa vAste mAnUM he jineMdra ! tIno devoMne terI IrSA karakehI pUrvokta dUSaNa aMgIkAra kare haiN| yaha prAyaH jagatmeM prasiddhahI hai ki, jo nirddhana dhanADhyakA spardhA, jaba dhanADhya kI barAbarI nahI kara saktA hai, taba dhanADhya kI IrSAseM viparIta calanA agIkAra karatA hai| taiseMhI, paratIrthanAthoMne he bhagavan ! terekoM sarva dUSaNoMse rahita dekhake terI IrSAseM hI mAnUM sarva dUSaNa kRtArtha kare haiM, yaha merekoM baDA hI Azcarya hai| // 4 // __ atha stutikAra bhagavaMtameM asat upadezakapaNe kAvya vacheda karate haiN| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayogavyavacchedaH yathAsthitaM vastu dizantradhIza na tAdRzaM kauzalamAzrito'si / turaMgazRMgANyupapAdayadbhayo namaH parebhyo navapaNDitebhyaH // 5 // vyAkhyA- he adhIza ! he jineMdra ! tUM (yathAsthitaM) yathAsthita (vastu) vatuskA svarUpa (dizan) kathana karatA hUA (tAdRzaM))taisI (kauzalaM))kauzalatA-cAturyatAkoM (na) nahI (Azritosi) AzritaprApta huA hai, jaisI cAturyatAkoM asadrUpa padArthakoM, sadrUpa kathana karate hue paravAdI prApta hue haiM, arthAt jIva 1, ajIva 2, puNya 3, pApa 4, Asrava 5, saMvara 6, nirjarA 7, baMdha 8, aura mokSa 9, yaha nava padArtha hai| tinameM jo jIva hai, so jJAnAdi dharmoMseM kathaMcit bhinnAbhinna rUpa hai, zubhAzubha karmokA kartA hai, apanekare karmokA phala apane apane nimittoM dvArA bhoktA hai, naraka, tiryaMca, manuSya, devarUpa cAra gatimeM apane karmoMke udayaseM bhramaNa karatA hai, samyag darzana, jJAna, cAritra rUpa sAdhanoMseM nirvANa padakoM prApta hotA hai, caitanya arthAt upayoga hI jisakA lakSaNa hai, apane karmajanya zarIra pramANa vyApaka hai, dravyArthika nayake mataseM nitya hai, paryAyArthika nayake mataseM anitya haiM, dravyArtha svarUpaseM anAdi anaMta hai, paryAyArthe sAdi sAMta hai, aura karmo ke sAtha pravAhaseManAdi saMyoga saMbaMdhavAlA hai, ityAdi vizeSaNoMvAlA jIva hai| // 1 // caitanyarahita, ajJAnAdi dharmavAlA, rUpa, rasa, gaMdha, sparzAdikaseM bhinnA-bhinna narAmarAdi bhavAMtarameM na jAnevAlA, jJAnAvaraNAdi karmokA akartA, tinoMke phalakA abhoktA, jaDa svarUpa, ityAdi vizeSaNoMvAlA rUpI, akhpI, do prakAra kA ajIva hai| tinameM paramANuseM leke jo vastu varNa gaMdha rasa sparza saMsthAnavAlA dRzya hai, vA adRzya hai, so sarva rUpI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde ajIva hai| tathA dharmAstikAya, AkAzAstikAya, aura kAla, ye cAroM arUpI ajIva hai| dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, yaha tInoM dravyaseM ekaika dravya hai, kSetraseM dharmAsti-kAya, adharmAstikAya yaha donoM lokamAtra vyApaka hai, AkAzAstikAya, lokAloka vyApaka hai, kAlaseM tInoM hI dravya anAdi anaMta hai, aura bhAvaseM varNa gaMdha rasa sparzarahita, aura guNaseM dharmAstikAya calanemeM sahAyaka hai, aura dharmAstikAya sthitimeM sahAyaka hai, aura AkAzAstikAya sarva dravyoMkA bhAjana vikAsa denemeM sahAyaka hai| kAla, dravya meM eka vA anaMta hai, kSetrase aDhAi dvIpa pramANa vyAvahArika kAla hai, kAlaseM anAdi anaMta hai, bhAvaseM varNa gaMdha rasa sparza rahita, guNaseM nava purANAdi karane kA hetu hai| aura rUpI ajIva pudgala rUpa dravya seM pudgala dravya anaMta hai, kSetraseM loka pramANa hai, kAlaseM anAdi anaMta hai, bhAvaseM varNa gaMdha rasa sparza vAlA hai milanA aura vicchaDa jAnA yaha isakA guNa hai; ina pUrvokta pAMcoM dravyoMkA nAma ajIva hai. 2. tathA puNya jo hai, so zubha karmoM ke pudgala rUpa hai, jinake saMbaMdhaseM jIva sAMsArika sukha bhogatA hai. 3 isaseM jo viparIta hai so pApa hai. 4 mithyAtva (1) avirati (2) pramAda (3) kaSAya (4) aura yoga (5) yaha pAMca baMdha ke hetata hai; isa vAste inakoM Asrava kahate haiM, 5. AsravakA nirodha jo hai so saMvara hai, arthAt samyagdarzana, virati, apramAda, akaSAya, aura yoganirodha, yaha saMvara hai| 6. karmakA aura jIvakA kSIranIrakI tareM paraspara milanA tisakA nAma baMdha hai| 7. baMdhe hue karmoMkA jo kSaraNA hai so nirjarA hai| 8. aura dehAdikakA jo jIvaseM atyaMta viyoga honA aura jIvakA svasvarUpameM avasthAna karanA tisakA nAma mokSa hai| 9. ina pUrvokta navahI tattvoM kA syAdvAda zailIseM zuddha zraddhAna karanA tisakA nAma samyagdarzana hai; aura inakA svarUpa pUrvokta rItiseM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ayogavyavacchedaH jAnanA tisakA nAma samyagjJAna hai; aura sattareM bhedeM saMyama kA pAlanA tisakA nAma samyakcAritra hai; ina tInoMkA ekatra samAveza honA tisakA nAma mokSamArga hai; jaDa, aura caitanyakA jo pravAhaseM milApa hai, so saMsAra hai; yaha saMsAra pravAhaseM anAdi anaMta hai, aura parsayoMkI apekSA kSaNa vinazvara hai, ityAdi vastukA jaisA svarUpa thA, taisAhI, he jinAdhIza! taiMne kathana karA hai, aise kathana karaneseM taiMne koI navIna kuzalatA-cAturyatA nahI prApta karI hai| kyoMki, jeseM atItakAlameM anaMta sarvajJoMne vastukA svarUpa yathArtha kathana karA hai, taisAhI tumane kathana karA hai, isa vAste, (turaMgazRMgANyupapAdayadbhayaH) ghoDeke zRMga utpanna karanevAle (parebhya:navapaMDitebhyaH)para navIna paMDitoM ke tAMi (namaH) hamArA namaskAra hove, arthAt jinoMne turaMgazRMga samAna asat padArtha kathana karake jagatvAsI manuSyAMko mithyAtva aMdhakAra saMsArakI vRddhi ke hetubhUta mArgameM pravattana karAyA hai, tinoMketAMi hama namaskAra karate haiN| te turaMgazRMga samAna padArtha yaha hai| ekahI brahma hai, anya kuchabhI nahI hai, 1. pUrvokta brahma ke tIna bhAga sadA hI nirmala hai aura eka cauthA bhAga mAyAvAn hai, 2. brahma sarvavyApaka hai, 3: sakriya hai, 4. kUTastha nitya hai, 5. acala hai, 6. jagatkI utpatti karatA hai, 7. jagat kA pralaya karatata hai, 8. UrNanAbhakItareM sarva jagat kA upAdAna kAraNa hai, 9. sadA nirlepa sadA mukta hai, 10. yaha jagat bhramamAtra hai, 11. ityAdi to veda aura vedAMta matavAloMne turaMgabhaMga samAna vastuyoMkA kathana karA hai / ___aura sAMkhya matavAloMne eka puruSa caitanya hai, nitya hai, sarvavyApaka hai, eka prakRti jaDarUpa nitya hai, tisa prakRtiseM buddhi utpanna hotI hai, buddhi seM ahaMkAra, ahaMkAra seM SoDazakAgaNa, pAMca jJAneMdriya (pAMca karmedriya, igyAramA mana, aura pAMca tanmAtra, evaM SoDaza) pAMca tanmAtraseM pAMca bhUta evaM sarva, 25 prakRti jaDakartA hai, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 tattvanirNaya prAsAde aura puruSa tisakA phala bhoktA hai, puruSa nirguNa hai, akartA hai, akriya hai, paraMtu bhoktA hai, ityAdi sarva kathana tuMraMgazRMgakItareM asadrUpa karA hai| _ naiyAyika vaizeSika yaha donoM Izvara ko sRSTikA kartA mAnate haiM, Izvara nitya buddhivAlA hai, sarva vyApaka aura nitya hai, IzvarahI sarva jIvoM kA phalapradAtA hai, AtmA anaMta hai paraMtu sarvahI AtmA sarvavyApaka hai, mokSAvasthAmeM jJAna ke sAtha samavAyasaMbaMdha ke tUTaneseM AtmA caitanya nahI rahatA hai aura tisakoM svapara kA bhAna nahI hotA hai, ityAdi sarva kathana turaMgazRMga upapAdanavat hai| pUrva mImAMsAvAle kaheta haiM ki Izvara sarvajJa nahI hai, mokSa nahI hai, veda apauruSeya aura nitya hai, veda kA koI kartA nahI hai, ityAdi sarva kathana turaMgazRMga upapAdanavat asat hai| ___bauddha matake mUla cAra saMpradAya hai,-yogAcAra (1), mAdhyamika (2), vaibhASika (3), sautAMtrika (4); inameM yogAcAra matavAle vijJAnadvaitavAdI haiM, AtmAko nahIM mAnate haiM, eka vijJAna kSaNakohI sarva kucha mAnate haiM; kitaneka vijJAna kSaNoke saMtAna ke nAza kohI nirvANa mAnate hai; kitaneka zUnyavAdI sarva zUnyahI siddha karate haiM, ityAdi sarva kathana turaMgazRMga upapAdanavat hai| ina pUrvokta, sarvavAdiyoMkA kathana jisa rItiseM turaMgazRMga upapAdanavat asat hai, so kathana anya yoga vyavacchedaka dvAtriMzikAvRtti, (syAdvAda maMjarI,) SaTdarzanasamuccaya bRhadvRtti, pramANanayatattvAlokAlaMkara sUtrakI laghu vRtti (ratnAkarAvatArikA,) bRhadvRtti (syAdvAda ratnAkara,) dharma saMgrahaNI, anekAMta jayapatAkA, zabdAMbhonidhi, gaMdhahasti, mahAbhASya, (vizeSAvazyaka,) vAdamahArNava, (sammatitarka,) ityAdi zAstroMseM jaannaa| ....... Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ayogavyavacchedaH ina pUrvokta vAdiyoMne asat vastukoM sat kathana karanemeM jaisI kuzalatA prApta karI hai, taisI, he jinAdhIza! taiMne nahI pAI hai isa vAste, tina paraMpaDitoMketAMi hamArA namaskAra hove| ihAM jo namaskAra karA hai, so upahAsya garbhita hai, natu tatvaseM // 5 // atha stutikAra bhagavaMtameM vyartha dayAlupaNekA vyavaccheda karate haiN| jagatyudhyAnabalena zazvat kRtArthayatsu prasabhaM bhavatsu / kimAzrito'nyaiH zaraNaM tvadanyaH svamAMsadAnena vRthA kRpAluH // 6 // vyAkhyA- he bhagavaMta ! (jagati) jagatmeM zazvat) niraMtara (prasabhaM) yathAsyAt taiseM haThaseM (bhavastu) tumAre koM (kRtArthayatsu) jagatvAsI jIvAMkoM kRtArtha karate hUAM, kisa karake (anudhyAna balena) anudhyAna zabda anugrahakA vAcaka hai, anugrahaTe bala karake, athAt saddharmadezanAke bala karake bhavya jIvoMke tArane vAste niraMtara jagat meM prasabhaseM -haThaseM dezanAke balaseM nanoMkoM kRtA karate hue, kyoMki paropakAra nirapekSa arthAt badale ke upakArakI pekSA rahita jo anugraha ke balaseM bhavya janoMkoM mokSamArgameM pravarta kr| hai, isake uparAMta anya koibhI IzvarakI dayAlutA nahI hai, je kara vinAhI upadeza ke dayAlu Izvara tArane samartha hai, to phera dvAdazAMga, cAra veda, smRti, purANa, baibala, kurAnAdi pustakoM dvArA upadeza pragaTa karanA vyartha siddha hovegA; isa vAste IzvarakI yahI dayAlutA hai, jo bhavya janoMkoM upadeza dvArA mokSamArga prApta karanA so, to Apa niraMtara jagatmeM karahI rahe haiM, aise Apa parama kRpAlukoM choDake (anyaiH) anya paravAdIyoMne (tvadanyaH) ,tumAreseM anyakoM (zaraNaM) zaraNabhUta (kim) kisavAste Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde (Azrita:) Azrita kiyA hai- mAnA hai ? kaisA hai vo anya? (svamAMsadAnena vRthA kRpAluH) apanA mAMsa dene karake jo vRthA kRpAlu hai; AtmA kA ghAta, aura parako apanA mAMsa deke tRpta karanA, yaha vRthAhI kRpAlukA lakSaNa hai, kyoMki, aisI kRpAlutAseM parajIvakA kalyANa nahI hotA hai, asaddharmopadezarUpa honeseN| buddha kA yaha kahanA hai ki, mere sanmukha koi vyAghra siMhAdika bhUkhaseM maratA hove to, maiM apanA mAMsa deke tisakI kSudhA nivAraNa karUM, maiM aisA dayAlu hUM / aura kSemeMdrakaviviracita bodhi satvaavadAna kalpalatAmeM bodhi satvane pUrva janmAMtarameM apanA zarIra siMhako bhakSaNa karavAyA thA aisA kathana hai, isa vAste buddha apane ApakoM svamAMsake deneseM kRpAlu mAnatA thA, paraMtu yaha kRpAlutA vyartha hai // 6 // . athAgre AcArya asatpakSapAtIyoMkA svarUpa kahate haiM / svayaM kumArga lapatAM nu nAma pralambhamanyAnapi lambhayanti / sumArgagaM tadvidamAdizanta ma sUyAndhA avamanvate ca // 7 // vyAkhyA- (asUbayAMdhAH) IrSA karako je puruSa aMdhe hai ve (svayaM) Apato (kumArga) kumArgako (lapatAM) kathana karo! prabala mithyAtva mohake udaya honeseM jaiseM madyapa puruSa madake nazemeM, jo cAho so asamaMjasa vanaca bolo taiseMhI mithyAtvarUpa dhatUreke nazeseM IrSAMdha puruSa kumArga, arthAt azvamegha, gomegha, naramegha, ajAmegha, aMtyeSThi, anustaraNi, madhuparka, mAMsa AdiseM zrAddha karanA, brAhmaNoMke vAste zikAra mArake lAnA, paramezvarakoM jIva vadha karake balikA denA, mokSa prAptakoM phera jagatmeM janma lenA, tIrthoM meM snAna karaneseM sarva Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ayogavyavacchedaH pApoMse chUTanA, kAzImeM maraNeseM mokSakA mAnanA, arUpI azarIrI, sarvavyApaka, mukhAdi avayava rahita, aiseM paramezvarakoM vedAdi zAstroMkA upadeSTA mAnanA, agnimeM dhRtAdi dravyoMke havana karaneseM pavana sudharatA hai, tisaseM megha zuddha varSatA hai, tisameM manuSya nirogya rahate haiM, yaha agnike havana karaneseM mahAna upakAra hai aisA mAnanA, vedoMmeM Izvarane mAMsa khAne kI AjJA dInI hai, vedamaMtra pavitrita mAMsa khAnemeM dUSaNa nahI, niraMtara mAMsameM havana karanA, kevala kriyAseMhI mokSa mAnanA, kevala jJAnaseMhI mokSa mAnanA, rAgI, dveSI, ajJAnI, kAmIkoM paramezvara kathana karanA, sAraMbhI, saparigrahIkoM sAdhu mAnanA, pazuyoMkoM mAranA cAhiye, nahI to yeha bahuta ho gae to, manuSyoMkI hAnikareMge, strIkoM igyAraha khasama karane, aise niyogakI IzvarakI AjJA hai, ityAdi kumArgakA upadeza karo! karma ke udayokoM anivArya honeseM (nu) avyaya hai, khedArthameM tisaseM baDA kheda hai (nAma) komalAmaMtraNameM hai vA prasiddhArthameM hai taba to aisA artha huvA ki, baDAhI kheda hai ki aise asUyA karake aMdha puruSa (anyAnapi) anya jagatvAsI manuSyoMkoMbhI (pralambhaM) kumArgake lAbha-prAptikoM (lambhayanti) prApti karAte haiM, arthAt Apa to kumArgakI dezanA karaneseM nAzakoM prApta hue haiM, paraM anya janoMkAbhI kumArgameM prava"ke nAza karate haiN| itanA karakebhI saMtoSita nahI hote haiM, balaki ve, asUyA irSA karake aMdhe (sumArgagaM) sumArga gata puruSakoM, (tadvidaM) sumArgake jAnakArakoM aura (AdizantaM) sumArgake upadezakakoM (avamanvate) apamAna karate haiN| jaiseM yaha IzvarakoM jagatkartA nahI mAnate haiM, vedoMke niMdaka haiM, veda, bAhya haiM, nAstika haiM, jagatkoM pravAhaseM anAdi mAnate haiM, karmakA phalapradAtA nimittakoM mAnate haiM, paraMtu Izvarako phalapradAtA nahI mAnate haiM, AtmAkoM dehamAtra vyApaka mAnate haiM, SaTkAyako jIva mAnate haiM, ityAdi aneka tareseM apanA mata calAte haiM; isa vAste aho loko ! Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde 15 inake matakA zravaNa karanA tathA inakA saMsarga karanA, acchA nahI hai, ityAdi aneka vacana bolake pUvokta tInoMkA apamAna karate haiM / // 7 // athAgre bhagavat ke zAsanakA mahattva kathana karate haiM / prAdezikebhyaH parazAsanebhyaH parAjayo yattava zAsanasya / khadyotapotadyutiDambarebhyo viDambaneyaM harimaNDalasya // 8 // vyAkhyA - he jineMdra ! (parazAsanebhyaH) para zAsanoMseM, kaiseM para zAsanoMse ? (prAdezikebhyaH) pramANakA eka aMza mAnaneseM je mata utpanna hUe hai, arthAt eka nayako mAnake je paramata vAdIyoMne utpanna kare haiM, tinakA nAma prAdezika mata hai / AtmA ekAMta nityahI hai, vA kSaNanazvarahI hai, vastu sAmAnya rUpahI hai, vA vizeSa rUpahI hai vA sAmAnya vizeSa svataMtra hI pRthak 2 hai, kArya sathI utpanna hotA hai, vA asat hI utpanna hotA hai, guNa guNIkA ekAMta bheda hI hai, vA ekAMta abhedahI hai, ekahI brahma hai, ityAdi prAdezika paramatoMse (yat) jo ( tava zAsanasya) tere zAsanakA (parAjaya) parAjaya hai, so aisA hai, jaisA ( khadyotapotadyutiDambarabhyaH) khadyotake baccekI pAMkho ke prakAza rUpa aMDabaraseM (hari maMDalasya) sUrya ke maMDalakI ( iyaM ) yeha ( viDambanA ) viTambanA arthAt parAbhava karanA hai, bhAvArtha yaha hai ki, kyA khadyotakA baccA apanI pAMkhoke prakAzaseM sUryake prakAzakoM parAbhava kara saktA hai ? kadApi nahI kara saktA hai| taiseM hI, he jineMdra ! eka nayA bhAsa matake mAnanevAle vAdI, khadyota potavat tere anaMta nayAtmaka syAdvAda matarUpa sUryamaMDalakA parAbhava kadApi nahI kara sakte haiM // 8 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ayogavyavacchedaH bhagavaMtakA zAsana sarva pramANoMse siddha hai| atha, jo aise zAsanameM saMzaya karatA hai, kyA jAne yaha bhagavaMta arhankA zAsana satya hai, vA nahI ? athavA, jo bhagavaMtake zAsanameM vivAda karatA hai ki, yaha zAsana satya na hI hai, aise puruSakoM stutikAra upadeza karate haiN| zaraNyapuNye tava zAsane'pi saMdegdhi yo vipratipadyate vA / svAdau satathye svahite ca pathye saMdegdhi vA viprati padyate vA // 9 // vyAkhyA- he jinendra! (zaraNyapuNye) zaraNAgatakoM jo trANa karaNe yogya hove tisakoM zaraNya kahate haiM tathA puNya pavitra aise (tava) tere (zAsane'pi) zAsanake hUebhI (yo) jo puruSa tere zAsanameM (saMdegdhi) saMdeha karatA hai (vA) athavA (vipratipadyate) vivAda karatA hai, so puruSa (svAdauatyaMta) svAdavAle (tathye) sacce (svahite) svahitakArI (ca) aura (pathye) nirogyatAmeM sAhAyaka aise suMdara bhojanameM (saMdegdhi) saMzaya karatA hai, kyA jAne yaha bhojana, svAdu, tathya, svahitakAri,-pathya hai, vA nahI? (vA) athavA (vipratipadyate) vivAda karatA hai, yaha bhojana, svAdu, tathya, svahitakAri, pathya, nahI hai, yaha tisakI praga ajJAnatA hai| aMtimakA vA, pAda pUraNArtha hai| kAvyakA bhAvArtha yaha hai ki, he jineMdra ! zaraNAgatakoM trANa karaNevAlA terA zAsana zaraNya rUpa hai "cattAri saraNamiti vacanAt"-cArahI vastuyeM jagatmeM zaraNya hai| arihaMta 1, siddha, 2, sAdhu, 3, aura kevalajJAnIkA kathana karA huA dharma, 4. tinameM arihaMta usakoM kahate haiM, jinone jJAnAvaraNa, 1, darzanAvaraNa, 2, mohanIya, 3, aura aMtarAya, 4, ina cAroM karmakI 47 uttara Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 tattvanirNaya prAsAde prakRtiyAM kSaya karI hai, aura aSTAdaza dUSaNoMse rahita hue hai, kevala jJAna aura kevala darzana karake saMyukta hai, cautrIsa atizaya aura paiMtrIsa vacana atizaya karake sahita hai, jIvana mokSarUpa hai, mahAmAhana, 1, mahAgopa, 2, mahAniryAmaka, 3, mahAsArthavAha, 4, yeha cAroM jinakoM upamA hai, paropakAra nirapekSa anugrahake vAste jinoMkA bhavya janoMketAMi upadeza hai, arihaMtake vinA anya koi yathArtha upadeSTA zaraNabhUta nahI haiM; kyoMki, inoMnehI AdimeM jagatvAsIyoMko upadezadvArA mokSamArga prApta karA hai // 1 // dUsarA zaraNa siddhoMkA hai, je aSTa karmakI upAdhise rahita hai, sadA AnaMda aura jJAna svarUpa hai, svasvarUpameM jinoMkA avasthAna hai, amara, acara ajara, amala, aja, avinAzI, siddha, buddha, mukta, sadAziva, pAraMgata, paramezvara, paramabrahma, paramAtmA, ityAdi anaMta tinake vizeSaNa hai, aise siddha paramAtmA zaraNabhUta hai; je kara ese siddha na hove taba to arihaMtake kathana, kare mArgakoM bhavya jana kAhekoM aMgIkAra kare? aura siddhAMke vinA AtmAkA zuddha svarUpa keseM jAnA jAve ? isa vAste siddha AtmasvarUpa ke avipraNAsake hetu hai, isa vAste zaraNarUpa hai // 2 // tIsarA zaraNa sAdhuoMkA hai| sAdhu kahaneseM AcArya, upAdhyAya aura sAdhu, ina tInoMkA grahaNa hai| je kara AcArya upAdhyAya na hote to, asmadAdikAMko arihaMtakA upadeza kauna prApta karatA? aura sAdhu na hote to jagatvAsIyAMko mokSamArga pAlana karake kauna dikhAtA? aura maukSamArgameM pravartta hue bhavya janoMkoM sAhAyya kauna karatA ? isa vAste sAdhu zaraNabhUta hai. // 3 // cauthA zaraNa kevala jJAnIkA kathana karA huA dharma hai; kyoMki vinA dharmake pUvokta vastuyoMkA asmadAdikAMkoM kauna bodha karatA? Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ayogavyavacchedaH isa vAste sarva zaraNAbhUtoMse adhikaM zaraNyabhUta, he bhagavan ! terA zAsana hai // 4 // ___ tathA he jineMdra ! terA zAsana puNya pavitra hai, sarva dUSaNoMseM mukta honeseM, pramANa yukti zAstraseM, avirodhi vacana honeseM, tathA dRSTaseM bhI avirodhi honeseM, aise zaraNya aura pavitra tere zAsanake huebhI, jo koi isameM saMzaya karatA hai, vA vivAda karatA hai, so puruSa, atyaMta svAdu , tathya, svahitakAri, pathya bhojanameM saMzaya karanevAlA hai, arthAt vo atyaMta hI mUrkha hai, jo aisI vastumeM saMzaya vA vivAda karatA hai // 9 // atha stutikAra anya AgamoMke apramANa honemeM hetu kahate haiN| hiMsAdyasatkarmapathopadezAdasarvavinmUlatayA pravRtteH / .. nRzaMsadurbuddhiparigrahAcca brUmastvadanyAgamamapramANam // 10 // vyAkhyA he jineMdra ! (tvadanyAgamam) tere kathana kare hue AgamoMseM anya Agama (apramANam) pramANa nahI, arthAt satpuruSAMkoM mAnya nahI hai, aiseM (brUmaH) hama kahate haiN| anya AgamoMko pramANatA kisa hetuseM nahI hai? soi dikhAte haiM (hiMsAdyasatkarmapathopadezAt) ve, anya vedAdi Agama, hiMsAdi asat karmoMke pathake upadezaka honeseM, aura (asarvavinmUlatayApravRtteH) asarvavit , asarvajJoMke mUlaseM pravRtta honeseM, arthAt asarvajJoMke kathana kare hue. honeseM, aura (nRzaMsadurbuddhiparigrahAt) nirdaya, upalakSaNaseM mRSA, corI, strI, parigrahake dhAranevAle durbuddhi, arthAt kadAgrahI asatpakSapAtIyoMke grahaNa kare hue honeseM; bhAvArtha aisA hai ki, je Agama, nirdayI, mRSAvAdI, adattagrAhI strI ke bhogI aura parigrahake lobhIyoMne grahaNa kare haiM, arthAt ve jina Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde 19 AgamoMkoM jagat meM pravarttAvane vAle haiM, aura je Agama hiMsAdi, Adi zabdaseM mRSA, adattAdAna, maithunAdi pApa karma karaneke upadezaka haiM, ve Agama pramANa nahI hai | // 10 // atha bhagavaMtapraNIta Agamake pramANa hone hetu kahate haiN| hitopadezAtsakalajJaklRpte mumukSusatsAdhuparigrahAcca / pUrvAparArthepyavirodhasiddhe stvadA gamA eva satAM pramANam // 11 // vyAkhyA - he bhagavan jineMdra! (tvadAgamAeva) tere kathana kare hue dvAdazAMgarUpa AgamahI ( satAM ) satpuruSAMkoM (pramANam) pramANa hai, kisa hetuseM (hitopadezAt) ekAMta hitakArI upadezake honeseM aura (sakalajJaklRpteH) sarvajJake kathana kare race hue honeseM, (ca) aura (mumukSusatsAdhuparigrahAt) mokSakI icchAvAle satsAdhuyoMke grahaNa karaneseM, arthAt AcArya upAdhyAya sAdhu jinake pravartaka honeseM, (api) tathA (pUrvAparArthe) pUrvApara kathana kare artho meM ( avirodhasiddheH) avirodhakI siddhiseM // 11 // atha bhagavat ke satyopadezakoM paravAdI kisI prakAraseMbhI nirAkaraNa nahI kara sakte haiM yaha kathana karate haiM / kSipyeta vAnyaiH sadRzI kriyete vA tavAGgipIThe luThanaM surezituH / idaM yathAvasthitavastudezanaM paraiH kathaMkAramapAkariSyate // 12 // vyAkhyA - he jineMdra ! (tava) tere (aGghripIThe) caraNa kamaloMmeM, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 . ayogavyavacchedaH jo (surezituH) iMdrakA (luThanaM) luThanA-loTanA thA, caraNameM causaTha iMdrAdi devate sevA karate the, ityAdi jo tere AgamameM kathana hai, tisakoM (anyaiH) paravAdIbauddhAdi, (kSipyeta) kSepana kareM-khaMDana kareM; yathA jineMdrake caraNa kamaloMmeM iMdrAdi devate sevA karate the, yaha kathana satya nahI hai, jineMdra aura iMdrAdi devatAyoMke parokSa honeseM (vA) athavA (sadRzI kriyeta) sadRza kareM, jaiseM zrI vardhamAna jinake caraNoMmeM iMdrAdi loTate the-caraNa kamalakI sevA karate the, aisehI zrIbuddha bhagavAn zAkyasiMha gautamakebhI caraNoMmeM iMdrAdi sevA karate the, aiseM kaheM; paraMtu (idaM) yaha jo (yathAvasthitavastudezanaM) yathArtha vastuke svarUpakA kathana tere zAsanameM hai, tisakoM (paraiH) paravAdI (kathaMkAram) kisa prakAra karate (apAkariSyate) apAkaraNatiraskAra-khaMDana kareMge apitu kisI prakAraseMbhI khaMDana nahIM kara sakeMge. // 12 // ... atra koi prazna kare ki, yadi arhan bhagavan zrI varddhamAnakA, koibhI paravAdI jisakA kisI prakAraseMbhI khaMDana nahI kara sakte haiM aisA satyopadeza hai, to phera anya matAvalaMbI tisakI upekSA kyoM karate haiM ? isakA uttara stutikAra zrImadhemacaMdrAcArya dete haiN| tahuHkhamAkAlakhalAyitaM vA pacelimaM karmakSavAnukUlam / upekSate yattava zAsanArtha mayaM jano vipratipadyate vA // 13 // vyAkhyA-he jineMdra! (yat) jo (ayaM janaH) yaha pratyakSa jana (tava) tere (zAsanArthaM) zAsanArthakI (upekSate) upekSA karatA hai, (vA) athavA (vipratipadyate) tere zAsanArthake sAtha zatrupaNA karatA hai Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde 21 (tat) so, tisa prANikA (duHkhamAkAlakhalAyitaM) paMcama duHkhama kAlakA khalAyitapaNA hai,-du:khama kAlahI tisa jIvake sAtha khalakI tareM AcaraNa karatA hai, jo satya jineMdrake kathana kare mArgakI prApti nahI hone detA hai, (vA) athavA, (bhavAnukUlam) tisa jIvake bhavAnukUla saMsArameM bhramaNa karavAne yogya (karma) azubha karma mithyAtva mohanIyAdi (pacelimaM) pakke hue, arthAt apanA phala deneke vAste udayAvalimeM Aye hue hai, tinake udayaseM jineMdrake kathana kare hue mArgakoM aMgIkAra nahI kara saktA hai, jaiseM, UMTa drAkSAvelaDIke khAnekI icchA nahI karatA hai, taiseMhI du:khama kAla khalAyitapaNeseM ora pacelima karmake udayaseM, yaha jana, he jineMdra! tere mArgakI upekSA karatA hai, arthAt kalyANakArI jAnake aMgIkAra nahI karatA hai; athavA tere zAsanake sAtha zatrupaNA karatA hai // 13 // koI kahe ki, tapa karanA, aura yogAbhyAsAdi satkarma karane, tinake prabhAvaseMhI mokSakI prApti ho jAvegI, to phera jineMdrake kathana kare mArgake aMgIkAra karanekI kyA AvazyakatA hai ? tisakA uttara, stutikAra dete haiM / paraH sahastrAH zaradastapAMsi yugAMtaraM yogamupAsatAM vA / tathApi te mArgamanApatanto na mokSyamANA api yAnti mokSam // 14 // vyAkhyA- he bhagavan ! (paraH) para anya matAvalaMbI (sahasrAH) hajAroM (zaradaH) varSAMtAI (tapAMsi) vividha prakArake tapa karo, (vA) athavA (yugAMtaraM) arthAt bahuta yugAMtAMI (yoga) yogAbhyAsakoM (upAsatAM) sevokaro, (tathApi) tobhI ve (te) tere (mArgam) mArgakoM (anApataMtaH) na prApta hote hue, arthAt tere mArgake Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ___ ayogavyavacchedaH aMgIkAra kare vinA, (mokSyamANA api) cAho ve apane ApakoM mokSa honA mAnabhI rahe haiM, tobhI, (mokSam) mokSakoM (na) nahI (yAMti) prApta hote haiM, kyoMki, samyag darzana jJAna cAritrake abhAvaseM kisIkoMbhI mokSa nahIM hai, aura samyag darzana jJAna cAritrakI prApti, tere mArga vinA kadApi nahI hove hai / / 14 // athAgre stutikAra, paravAdIyoMke upadeza bhagavatke mArgakoM kiMcinmAtrabhI kopa vA Akroza nahI kara sakte haiM, so dikhAte haiN| anAptajADyAdivinirmititva saMbhAvanAsaMbhavivipralambhAH / paropadezAH paramAptaklRptapathopadeze kimu saMrabhante // 15 // vyAkhyA- he jineMdra ! (paropadezAH) je paramatavAdIyoMke upadeza hai, ve upadeza (paramAptaklRptapathopadeze) tere paramApta ke race kathanakare upadezameM (kimu) kyA, kiMcinmAtrabhI (saMraMbhante) karate haiM? arthAt kopa vA Akroza karate haiM ? kiMcinmAtrabhI nahI kyA? khadyota prakAza karate hue sUrya maMDalakoM kopa vA Akroza kara saktA hai? kadApi nhii| aiseM tere zAsanakoMbhI paropadeza saMraMbha nahI kara sakte haiM, kyoMki, paravAdIyoMke matameM jo sUkti saMpat hai, so terehI pUrva rUpIye samudrake biMdu gae hue hai, tinake binA jo paravAdIyoMne svakapolakalpanAseM mithyA jAla khaDA karA hai, so sarva yukti pramANaseM bAdhita hai, isa hetuseM paravAdIyoM ke upadeza tere mArgameM kuchabhI kopa vA Akroza nahI kara sakte haiN| kaiseM hai ve, ve. paravAdIyoMke upadeza ? (anAptajADyAdivinirmititvasaMbhAvanAsaMbhavivipralaMbhAH) anAptoMkI buddhikI jo jADyatAdi, tisaseM nirmititva saMbhAvanA, arthAt anAptoMkI maMdabuddhikI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 23 tattvanirNaya prAsAde saMbhAvanA karake vipralaMbharUpa ve upadeza race gae haiM; bhAvArtha yaha hai ki, anAptoMkI maMdabuddhikI saMbhAvanAseM je vipralaMbharUpa-vipratAraNarUpa upadeza race gae haiM, ve upadeza, tere paramAptake race pathopadezameM kopa vA Akroza, vA tinake khaMDanameM utsAha, vA vega jaladI nahI kara sakte haiM, asamartha honeseM. / / 95 / / atha stutikAra paravAdiyoMke matameM je upadrava hue haiM, ve upadrava bhagavAnke zAsanameM nahI hue haiM, aisA svarUpa dikhAte haiN| yadArjavAduktamayuktamanyai stadanyathAkAramakAri shissyaiH| na viplavo'yaM tava zAsanebhUdaho adhRSyA tava zAsanazrIH // 16 // vyAkhyA- (anyaiH) paramatake Adi puruSoMne (ArjavAt) ArjavaseM arthAt bhole bhAle sAde apane manamAne vicAraseM (yat) jo kucha vedAdi zAstroMmeM (ayuktam) ayogya (uktam) kathana karA hai (tat) sohI kathana (ziSyaiH) tinake ziSyoMne (anyathAkAram) anyarUpahI (akAri) kara dIyA hai; kyoMki, prathama je veda the ve anIzvaravAdI mImAMsakoMke matAnuyAyI the, aura karmakAMDa yajanayAjanAdi aura aneka devatAyoMkI upAsanA karake svarga prApti mAnate the, aura kAmya karmoM ke vAste aneka tareMke yajJAdi karate the, mokSa honA nahI mAnate the, sarvajJakoMbhI nahI mAnate the, vedoMkoM apauruSeya kisIke race hue nahI haiM, kiMtu anAdi haiM, aiseM mAnate the; tisa apane matakI puSTi vAste pUrvamImAMsA nAmaka aiseM jaimani munine race hai, aisA isa matakA svarUpa thaa| prathama to vedoMmeM hI gaDabaDa kara dInI, kitanehI prAcIna maMtra bIcase nikAla diye, RgvedameM puruSasUkta, aura je je Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ayogavyavacchedaH Izvara viSayaka RcA haiM, ve prakSepa kara dInI hai; aura yajurvedAdikoMmeM 'sahasrazIrSaH sahasrapAt' tathA 'hiraNyagarbhaH samavartatAgre' ityAdi tathA 'izAvAsya' ityAdi; tathA cAraveda IzvaraseM utpanna hue haiM, tathA cAra veda hiraNyagarbha ke utsvAsa rUpa hai ityAdi zrutiyAM Izvara viSayaka vedoMmeM prakSepa karake vedoMkoM Izvarake race hue siddha kare; pIche tina vedoMke mUla pAThameM bhedavAlIyAM hajArAM zAkhA aura zAkhAke sUtra race gae, tadanaMtara yAskAcAryAdikoMne nighaMTu niruktAdi racake vedoMke zabdoMke arthomeM gaDabaDa karIdInI, 'yathA agnimILe (le)' ityAdimeM, 'agnirvai viSNuH' ityAdi / aura kumArila mImAMsAke vArttikakAranebhI, prAcIna arthomeM bahuta gaDabaDa karI hai; tathA veda racanAke pahileM nirIzcarI sAMkhya mata thA; pIche navIna sAMkhya matavAle utpanna hue, tinoMne sezvara sAMkhyamata pragaTa karA; pIche sAMkhya matake anusAra RSiyoMne vedAMta advaita brahma ke svarUpake pratipAdaka pustaka race, tinoMkA nAma upaniSad rakkhA; prakRtiko jage mAyAkI kalpanA karI, aura tIna guNAdi 24 cauvIsa tatvoMke nAma vehI rakkhe, paraMtu tinakoM mAyA karake kalpita ThaharAe; aura pramANa bhaTTa matAnusAri mAnalIe. aura upaniSad nAmaka graMtha to itane raca lie ki, jisane apanA navIna mata calAyA, tisakI siddhike vAste navIna upaniSad racake prasiddha karI; jaise rAmatApanI, gopAlatApanI, hanumatopaniSad, allopaniSad, ityAdi pIche tinake bhASyAdi race gae / zaMkara svAmIne daza upaniSadoM Upara, gItA Upara, aura viSNusahasra, nAmAdi Upara bhASya race; tinoMne prAcIna arthokoM vyavaccheda karake navInahI tareke artha race; tisa bhASyake Upara TIkAkAroMne zaMkarakI bhUleM sudhAranekoM TIkA rcii| purANa, aura smRtinAmaka Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde 25 kitanehI pustakoM meM prAcIna pATha nikAla kara navIna pATha prakSepa kare, aura kitanehI navIna race; sAMprati zaMkara svAmIke matAnuyAyIyoMmeM vedAMta matake mAnanemeM saiMkaDo bheda ho rahe haiM, tathA vyAsasUtroMpari zaMkarasvAmine zArIraka bhASya racA hai, aura anyoMne anya tareke bhASyArtha race haiM, sAyaNAcAryane cAroM vedoM upara navIna bhASya racake mana mAne artha ulaTa pulaTa viparyaya karake likhe haiM, paraMtu prAcIna bhASyAnusAra nahI / aura dayAnaMda sarasvatIjIne to, Rgveda aura yajurveda ke do bhASya aise viparIta svakapolakalpita race haiM ki, mRSAvAdakoM bahutahI puSTa karA hai, so vAMcake paMDita jana bahutahI upahAsya karate haiN| saMprati dayAnaMda svAmIke calAye Arya samAja paMthake do dala ho rahe haiM, tinameMse eka dalavAle to mAMsa khAnekA niSedhahI karate haiM, aura dUsare dalavAle kahate haiM ki, vedameM mAMsa khAnekI AjJA hai, isaseM pragaTa mAMsa khAnekA upadeza karate haiM, aura rAjaputAnA yodhapurake mahArAjA sara pratApasiMhajIneM eka navIna pustaka banavA kara, tisameM atharvaveda ke maMtra likhake, tinake upara eka paMDitane navIna bhASya racA hai, tisameM bahuta prakAraseM mAMsakA khAnA IzvarakI AjJAseM siddha karA hai| tathA isa viSayaka manusmRti aura dayAnaMdasvAmI AdikA bhI pramANa likhA hai| aba yaha donoM dala paraspara vivAda kara rahe haiM / aura gautamane sirpha veda aura vedAMtake khaMDanavAste hI nyAyasUtra race haiM, veda aura vedAMtaseM viparyayahI prakriyA racI hai, kaNAdane SaT padArtha hI race haiM ityAdi aneka viplava anya matake zAstroMmeM tinake ziSyoMne kare haiM arthAt pUrvajanoMne jo kucha kathana karA thA, so, tinake ziSyapraziSyAdikoMne anyathA AkAravAlA kara diyA hai !!! he jineMdra! (tava) tere (zAsane ) zAsanameM (ayaM ) yaha pUrvokta (viplava) viplava (na) nahIM (abhUt) huA hai arthAt ziSya praziSyoMkA karA aisA viplava tere kathanameM nahI huA haiN| kyoMki, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ayogavyavacchedaH sAta nihnava, aura aSTamaboTika mahA nihnava, inoMne kiMcinmAtra viplava karanA cAhA thA, tobhI, tinakA karA kiMcid viplava na huA, zAsanaseM bAhya tinakoM zrI saMghane tatkAla kara dIe, isavAste tere zAsanameM pUrvokta viplava nahI huA hai| isa vAste (aho) baDAhI Azcarya hai ki, (tava) tere (zAsanazrIH) zAsanakI lakSmI (adhRSyA) adhRSya hai, arthAt koIbhI tisakI dharSaNA nahI kara saktA hai|| 16 / / ___ atha paravAdIyoMne je je apane apane matake adhiSThAtA svAmIbhUta devate kathana kare hai, tinameM je je aghaTita paraspara viruddha bAteM haiM, ve, stutikAra dikhAte haiN| dehAdyayogena sadA zivatvaM zarIrayogAdupadezakarma / parasparaspardhi kathaM ghaTeta paropaklapteSvadhidaivateSu // 17 // vyAkhyA-(dehAdyayogena) dehAdike ayogaseM, arthAt deha, Adi zabdaseM rAga, dveSa, mohAdi sarva karma janya upAdhike abhAvaseM (sadA) niraMtara (zivatvaM) zivapaNA, satcitAnaMdarUpa parama brahma paramAtmA parama IzvarapaNA hai; aura (zarIrayogAt) zarIrake yogaseM saMbaMdhasehI (upadezakarma) upadeza karma hai, arthAt dehavAlA Izvara hove tabahI upadeSTA ho saktA hai; yaha dono bAteM (parasparaspardhi) paraspara virodhi (kathaM) kisatareM (paropaklupteSu) paravAdIyoMke mAne hue (adhidaivateSu) adhidevatAyoMmeM (ghaTeta) ghaTatI haiM ? apitu kisI prakArasebhI nahI ghaTa saktI haiM kyoMki, paravAdIyoMne anAdi muktarUpa, nirupAdhika, niraMjana, nirAkAra, jyotiHsvarUpa, eka Izvara, sarva vyApaka mAnA hai; aisA Izvara kisI prakAraseMbhI upadeSTA siddha nahI ho saktA hai| upadeza karaneke Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 tattvanirNaya prAsAde dehAdi upakaraNoMke abhaavseN| kyoMki, dharmAdharma, arthAt puNya pApake vinA to deha nahI ho saktA hai, aura deha vinA mukha nahI hotA hai, aura mukha vinA vaktApaNA nahI hai, vyAkaraNake kathana kare sthAna aura prayatnoM ke vinA sAkSara zabdoccAra kadApi nahI ho sakatA hai, to phera deharahita, sarvavyApaka, akriya paramezvara, kisatareM upadezaka siddha ho sakatA hai ? pUrvapakSa:- paramezvara avatAra leke, dehadhArI hoke, upadeza detA hai| uttarapakSaH- paramezvarake mukhya tIna avatAra mAne jAte haiM, brahmA, viSNu, mahAdeva, aura yehI mukhya upadezaka mAne jAte haiM, paraMtu paravAdiyoMke zAstrAnusAra to ye tIno deva, rAga, dveSa, ajJAna, kAma, IrSAdi. dUSaNoMseM rahita nahI the; to phera, Izvara, anAdi, nirupAdhika, sadA mukta, sadAziva, kaiseM siddha hovegA ? aura sarvavyApI Izvara, eka choTIsI dehameM kisatareM praveza karegA ? pUrvapakSaH- hama to Izvarake ekAMzakA avatAra lenA mAnate haiN| uttarapakSa:- taba to Izvara eka aMzameM upAdhivAlA siddha huA, taba to Izvarake do vibhAga ho gae, eka vibhAga to sopAdhika upAdhivAlA, aura eka vibhAga nirupAdhika upAdhirahita.. pUrvapakSa:- hAM hamAre Rgveda aura yajurvedameM kahA hai ki, brahma ke tIna hisse to sadA mAyAke prapaMcase rahita, arthAt sadA nirupAdhika hai, aura eka cauthA hissA sadAhI upAdhi saMyukta rahatA hai| uttarapakSaH- taba to Izvara, sarva, anAdi, mukta, sadA zivarUpa na rahA, paraM, deza mAtra mukta, aura dezamAtra sopAdhika rhaa| taba ekAdhikaraNa IzvarameM paraspara viruddha, mokSa aura baMdhakA honA siddha Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ayogavyavacchedaH huA, so to dRSTeSTabAdhita hai| chaayaatpvt| vizeSa isakA samAdhAna zrutisahita AgeM kreNge| taba to, IzvarakoM sadA mukta, kUTastha, nitya, dehAdirahita, sadA zivAdi na kahanA caahiye| pUrvapakSa:- Izvara to dehAdiseM rahita, sarvavyApaka aura sarva zaktimAn hai, isa vAste Izvara avatAra nahI letA hai, paraMtu sRSTikI AdimeM cAra RSiyoMkoM agni 1, vAyu 2, sUrya 3 aura aMgirasa 4 nAmavAloMkoM, vedakA bodha Izvara karatA hai| uttarapakSa:- yadyapi yaha pUrvokta kahanA dayAnaMdasvAmIkA navIna svakapolakalpita gapparUpa hai, tathApi isakA uttara likhate haiN| prathama to, Izvara sarvavyApaka honeseM akriya arthAt vo koibhI kriyA nahI kara sakatA hai, AkAzavat; to phera RSiyoMko vedakA bodha kaiseM karA sakatA hai| pUrvapakSaH- Izvara apanI icchAseM vedakA bodha karatA hai / uttarapakSaH- icchA jo hai, so manakA dharma hai, aura mana deha binA hotA nahI haiM, Izvarake deha tumane mAnA nahI hai, to phera, icchAkA saMbhava IzvarameM kaise ho sakatA hai? . pUrvapakSaH- hama to icchAnAma Izvarake jJAnakoM kahate haiM, Izvara apane jJAnaseM preraNA karake vedakA bodha karAtA hai| uttarapakSaH- yahabhI kahanA mithyA hai, kyoMki, jJAna jo hai, so prakAzaka hai, paraMtu preraka nahI hai, IzvarameM rahA jJAna, kadApi preraNA nahI karasaktA hai, to kisatareM RSiyoMkoM vedakA bodha karAtA hai ? pUrvapakSa:- pUrvokta RSi, apane jJAnaseM hI Izvarake jJAnAMtargata vedajJAnakoM jAnake, lokoMkoM vedoMkA upadeza karate haiN| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde 29 uttarapakSa:- yahabhI kathana ThIka nahI hai, kyoMki, jaba RSi apane jJAnaseM Izvarake jJAnAMtargata vedajJAnakoM jAnate haiM, to vo vedajJAna Izvarake jJAnameM vyApaka hai ? vA kisIjage jJAnameM prakAzakA puMjarUpa ho rahA hai ? jekara sarvavyApaka hai, taba to RSiyoMne IzvarakA sarvajJAna dekha lInA; jaba IzvarakA sarvajJAna dekhA, taba to IzvarakA sarva svarUpa RSiyoMne dekha lIyA, taba to RSihI sarvajJa siddha hue; so to tuma Izvarake binA anya kisIbhI jIvakoM sarvajJa mAnate nahI haiN| jekara mAnogeM, to ve RSi sarvajJa Izvaratulya hovegeM, aura apane jJAnaseMhI vedoMke upadezaka siddha hovegeM, taba Izvarake kathana kare, vA karAye veda kyauMkara siddha hovegeM ? jekara dUsarA pakSa mAnogeM taba to anADIke raMge vastrake raMgasamAna IzvarakA jJAna siddha hovegA, jaiseM anADIke raMge vastrameM ekajage to adhika raMga hotA hai, aura dUsarI jage alparaMga hotA hai; aisehI IzvarakAbhI jJAna, eka aMzameM vedAdijJAnake prakAzapuMjarUpa jJAnavAlA hai; taba to eka aMzameM Izvara vedoMke jJAnavAlA hai aura anya sarva anaMta aMzoMmeM vedake jJAnaseM ajJAnI siddha hovegA; isa vAste zarIrarahita sarva vyApaka Izvara, kadApi vedAdizAstroMkA upadezaka siddha nahI hotA hai| pUrvapakSa:- Izvara sarvazaktimAna hai, isa vAste deharahita sarvavyApaka Izvara, apanI zaktiseM sarvakucha karasaktA hai; he jaino ! aise tuma mAna levo / uttarapakSa:- aise tumhAre kathanameM kyA pramANa hai ? kyoM ki, pramANavinA prekSAvAn kadApi kisIke kathanakoM nahI mAnegeM; paraMtu yaha tumhArA kathana to tumhArI prIya bhAryA AryAsamAjinIhI mAnegI, apramANika honeseM / aura eka yahabhI bAta hai ki, jaba tumane IzvarakoM vinA pramANase hI sarvazaktimAn mAnA hai to, kyA IzvarameM avatAra 1 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ayogavyavacchedaH lenekI zakti nahI hai ? kyA Izvara kRSNAvatAra leke, gopiyoMke sAtha krIDA rAsavilAsa bhogavilAsAdi nahI kara saktA hai? kyA zaMkara bana karake, pArvatI ke sAtha vividha prakArake bhogavilAsa aura anekatareMkI zivakI lIlA nahI kara saktA hai? kyA brahmA banake cAroM vedoMkA upadeza, aura nijaputrIseM sahasra varSataka bhogavilAsa nahI kara saktA hai? kyA matsyavarAhAdi cauvIsa avatAra dhArake apane manadhAre kRtya nahI kara sakatA hai? kyA Izvara nAcanA, gAnA, ronA, pITanA, corI, yArI, nirlajjatAdi nahI kara sakatA hai? kyA liMgakI vRddhi karake, tIna lokAMtoMseMbhI pare nahIM pahuMcAyA saktA hai ? ityAdi aneka kRtya je acche puruSa nahI kara sakte haiM, ve sarva kRtya Izvara kara saktA hai? pUrvapakSaH- aise aise pUrvokta sarvakRtya Izvara nahI kara saktA hai, kyoMki, aisI burI zaktiyAM IzvarameM hai to sahI, paraMtu Izvara karatA nahIM hai| uttarapakSaH- tumhAre dayAnaMdasvAmI to likhate haiM ki, IzvarakI sarvazaktiyAM saphala honI cAhiye; jekara pUrvokta sarvakRtya Izvara na karegA to, tisakI sarva zaktiyAM saphala kaise hoveMgI? pUrvapakSaH- IzvarameM aisI2. pUrvokta ayogya zaktiyAM nahI hai| uttarapakSaH- taba to vadatovyAghAta huA, arthAt sarvazaktimAn Izvara siddha nahI huA, to phera, deha mukhAdi upakaraNarahita sarvavyApaka Izvara, pramANadvArA vedoMkA upadezaka kaiseM siddha hovegA? apitu kadApi nahI hovegA. kyoMki, upadeza jo hai so dehavAlekA karma hai, isa vAste eka IzvarameM pUrvokta deharahita honA aura upadezakabhI honA, ye paraspara virodhi dharma nahI ghaTa sakte haiM, isavAste paravAdIyoMkA kathana ajJAnavijUMbhita hai // 17 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde atha stutikAra bhagavaMta zrIvarddhamAnasvAmI phera ayogyavyavaccheda kahate haiM prAgeva devAMtarasaMzritAni rAgAdirUpANyavamAMtarANi / na mohajanyAM karuNAmapIza samAdhimAsthAya yugAzrito'si // 18 // vyAkhyAH - he jineMdra! he Iza! (rAgAdirUpANi) rAga, dveSa, moha, mada, bhadanAdirUpadUSaNa (prAk-eva) pahilAhI (devAMtarasaMzritAni) tere bhayaseM, (devAMtara) anyadevoMmeM Azrita hue haiM ki, mAnU, nirbhaya hama ihAM rahegeM; jineMdra to hamArA samUlahI nAza karanevAlA hai, isavAste kisI balavaMtameM rahanA ThIka hai, jo hamArI rakSA kare, mAnU, aisA vicArakehI rAgAdi dUSaNa devAMtaroMmeM sthita hue haiN| kaise hai ve rAgAdidUSaNa? (avamAMtarANi) je kSayakoM prApta nahI hue haiM, arthAt apratihata zaktivAle haiM, jinakA kSaya vA kSayopazama vA upazama kiMcit mAtrabhI nahI huA hai, isa vAste he Iza ! tUM (samAdhi-AsthAya) samAdhikoM avalaMbake, samAdhinAma zukladhyAnakoM avalaMbake, (mohajanyAM) mohajanya (karuNAM-api) karuNAkoMmI (na) nahI (yugAzritaH-asti) yugameM Azrita huA hai, arthAt moharUpa karuNA karakebhI tUM yugayugameM avatAra nahI letA hai| jaise gItAmeM likhA hai "upakArAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtam / dharmasaMsthApanArthAya ---- saMbhavAmi yugeyuge // 1 // " Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ayogavyavacchedaH tathAbauddhamatepi "jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA gacchaMti bhUyopi bhavantIrthanikArataH // 1 // " artha:- acche janoMke upakAravAste, aura pApI daityoMke nAza karanevAste, aura dharmake saMsthApanakarane vAste, he arjuna! maiM yugayugameM avatAra letA hUM / 1 / hamAre dharmatIrthakA kartA buddha bhagavAn, paramapadakoM prApta hokebhI, apane pravarttamAna kare dharmakI vRddhikoM dekhake jagadvAsIyoMkI karI pUjAke lenevAste, aura apane zAsanake anAdaraseM arthAt apane pravartAye zAsanakI pIDA dUra karanevAste, ihAM AtA hai. aisI mohajanya karuNAkoM he Iza! yugayugameM Azrita nahI huA hai. // 18 // atha stutikAra bhagavaMtameM jaisA kalyANakArI upadeza rahA hai, taisA anyamata ke devoMmeM nahIM hai, yaha kathana karate haiM jaganti bhindantu sRjantu vA punaryathA tathA vA patayaH pravAdinAm / tvadekaniSThe bhagavan bhavakSaya kSamopadeze tu paraM tapasvinaH // 19 // vyAkhyA:- (pravAdinAm-patayaH) pravAdIyoMke pati, arthAt paramatake pravartaka devate hariharAdika, (yathA tathA vA) jaise taiseM pravAdIyoMkI kalpanA samAna ve devate (jagaMti) jagatAMko (bhiMdaMtu) bhedana karo-pralaya karo-sUkSma rUpa karake apane meM lIna karo; (vA punaH) athavA (sRjaMtu) sRSTiyAMkoM sRjana (utpanna) karo, yaha karttavya tinake kahanemUjaba hovo, ve devate karo, paraMtu he bhagavan! Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde (tvadekaniSThe) eka terehImeM rahe hue (bhavakSayakSamopadezetu) saMsArake kSaya karanemeM samartha aise dharmopadezake denemeM to, ve paravAdIyoMke pati (svAmI) devate, (paraM) paramautkRSTa (tapasvinaH) tapasvI arthAt dIna hIna kaMgAla garIba hai, anukaMpA karane yogya hai; kyoMki, ve bicAre dUdhakI jage ATekA dhovana apane bhaktoMkoM dUdha kahake pilArahe haiM, isa, vAste anukaMpA karaneyogya hai ki, ina bicArAMkoM kisItareM saccA dUdha mile to ThIka hai // 19 // atha stutikAra paravAdiyoMke nAthoMne bhagavAnkI mudrAbhI nahI sIkhI hai yaha kathana karate haiM vapuzca paryaMkazayaM zlathaM ca dRzau ca nAsAniyate sthire ca / . na zikSiteyaM paratIrthanAthaijineMdramudrApi tavAnyadAstAm // 20 // vyAkhyA- he jineMdra ! (paratIrthanAthaiH) paratIrthanAthoMne (iyaM) yeha (tava) terI (mudrA-api) mudrAbhI, zarIrakA nyAsarUpabhI (na) nahI (zikSitA) sIkhI hai to (anyat) anya tere guNoMkA dhAraNa karanA to (AstAm) dUra rahA, kaisI hai terI mudrA? (vapuH- ca) zarIra to (paryaMkazayaM) paryaMkAsanarUpa (ca) aura (zlathaM) zithila hai, (ca) aura (dRzau) donoM netra (nAsAniyate) nAsikAupara dRSTikI maryAdAsaMyukta (ca) aura (sthire) sthira hai| ___ bhAvArtha:- yaha hai ki, bhagavaMtakI jo paryaMkAsanAdirUpa mudrA hai, so mudrA, yogInAtha bhagavaMtane yogIjanoMke jJApanavAste dhAraNa karI hai; kyoM ki, jitanA cirayogInAtha Apa yogakI kriyA nahI karadikhAtA hai titanA cirayogI janoMkoM yoga sAdhanekA kriyAkalApa Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ___ ayogavyavacchedaH nahI AtA hai tathA bhagavaMta aSTAdaza dUSaNarahita honeseM ni:spRha aura sarvajJa hai, tinakI mudrA aisIhI honI cAhiye; paraMtu paratIrthanAthoMne to bhagavaMtakI mudrAbhI nahI sIkhI hai; anyabhagavaMtake guNoMkA dhAraNa karanA to dUra rahA, paratIrtha nAthoMne to bhagavaMtakI mudrAseM viparItahI mudrA dhAraNa karI hai; kyoM ki, jaisI devoMkI mudrA thI, vaisIhI mudrA tinakI pratimAdvArA siddha hotI hai / zivajIne to pAMca mastaka jaTAjUTasahita, aura zirameM gaMgAkI mUrti aura nAgaphaNa, galemeM ruMDa (manuSyoMke zira) kI mAlA, aura sarpa, hAtha daza, prathama dAhane hAthameM Damaru, dUsaremeM trizUla, tIsareM se brahmAjIko AzIrvAdakA denA, cauthemeM pustaka, aura pAMcavemeM japamAlA; vAme prathama hAthameM gaMdha sUMghanekoM kamala, dUsareMmeM zaMkha, tIsare hAthaseM viSNukoM AzIrvAdakA denA, cauthemeM zAstra, aura pAMcameM hAthaseM dAhanepagakA pakaDanA, aisI mUrti dhAraNa karI hai| tathA anyarUpameM zivajIne pArvatIkoM ardhAMgameM dhAraNa karI hai, aura apane hAthaseM lapeTa rahe hai| tathA zivajIke dAhanepAse brahmAjI hAtha joDakarake khaDe haiM, aura vAmepAse viSNu hAtha joDake khaDe haiN| viSNukI aura brahmAjIkI mudrA to prAyaH citroMmeM prasiddhahI hai| zaMka, cakra, gadAdizastra, aura zrI (lakSmI) jI sahita to viSNukI; aura cAramukha, kamaMDalu japamAlA veda pustakAdi cAroM hAthoMmeM dhAraNa kare, aisI mudrA brahmAjIkI hai| paraMtu yogInAtha arihaMtakI mudrA to, kisInebhI dhAraNa nahI karI hai // 20 // . athAgre stutikAra bhagavaMtake zAsanakI stuti karate haiMyadIyasamyaktvabalAt pratImo bhavAdRzAnAM paramasvabhAvam / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde kuvAsanA pAzavinAzanAya namostu tasmai tava zAsanAya // 21 // 35 vyAkhyAH - ( yadIyasamyaktvabalAt) jisake samyaktabalaseM, arthAt jisake samyag jJAnake balaseM ( bhavAdRzAnAM ) tumhAresarIkhe paramAptajIvanamokSarUpa mahAtmAyoMke ( paramasvabhAvam ) zuddhasvarUpakoM ( pratIma:) hama jAnate haiM ( tasmai ) tisa ( tava) tere ( zAsanAya) zAsanaketAMi hamArA (namaH) namaskAra (astu) hove, kaise zAsanaketAMI ? (kuvAsanApAzavinAzanAya) kuvAsanArUpapAzIke vinAza karanevAlA tisaketAMI / - bhAvArtha:- jekara he bhagavan ! terA zAsana na hotA to, hamAre sarIkhe paMcamakAlake jIva tumhAre sarIkhe paramAptapuruSoMke parama zuddhasvabhAvakoM kaiseM jAnate ? paraMtu tere AgamaseM hI sarvakuMjAnA; aura tere AgamanehI pAMca prakArake mithyAtvarUpa kuvAsanApAzIkA vinAza karA hai, isavAste tere zAsanaketAMI hamArA namaskAra hove. // 21 // atha stutikAra do vastuyoM anupama kahate haiM apakSapAtena parIkSamANA dvayaM dvayasyApratimaM pratImaH / yathAsthitArthaprathanaM tavaitadasthAnanirbaMdharasaM pareSAm // 22 // vyAkhyA:- (apakSapAtena) pakSapAtarahita ho kara ( parIkSamANAH ) jaba hama parIkSA karate haiM to, (dvayasya) do janoMkI (dvayaM) do vastuyoM ( apratimaM) anupama upamA - rahita ( pratImaH ) jAnate haiM; he bhagavan ! (taba) terA ( etat ) yaha ( yathAsthitArthaprathanaM) yathAsthita Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ayogavyavacchedaH padArthoMke svarUpa kathana karanekA vistAra, arthAt yathAsthita padArthoMke svarUpa kathana karanekA vistAra jaisA tainekarA hai, aisA jagat meM koIbhI nahI kara saktA hai, isavAste terA kathana hama anupama jAnate haiM. aura (pareSAM) anyoMkA ( asthAnanirbaMdharasaM) asthAnanirbaMdharasa, arthAt anyoMne asamaMjasapadArthoMke svarUpakathanarUpa gole giraDAye haiM, vebhI upamArahita haiM, tinoMke vinA aisA asamaMjasakathana anya koIbhI nahI kara saktA hai. // 22 // atha stutikAra ajJAniyoMke pratibodha karanemeM apanI asamarthatA kahate haiM. - anAdyavidyopaniSanniSaSNai vizRMkhalaizcApalamAcaradbhiH / amUDhalakSyopi parAkriyeyat tvatkiMkaraH kiM karavANi deva // 23 // vyAkhyAH anAdi avidyA, arthAt mithyAtva ajJAnarUpa upaniSadrahasyameM tatpara huyoMne, aura vizRMkhaloMne, arthAt binA lagAma svacchaMdAcArI pramANikapaNArahitoMne, aura capalatA arthAt vAgjAlakI capalatAke AcaraNa karatehuyoMne, ina pUrvokta vizeSaNoMviziSTa mahAajJAnIpuruSoMne jekara tere amUDha lakSyakoMbhI - jisake upadezAdi sarva karma niSphala na hoveM tisakoM amUDhalakSya kahate haiM, arthAt sarvajJa aise tere amUDhalakSyakoMbhI, jekara pUrvokta puruSa khaMDana kare - tiraskAra kare, jaise koI janmAMdha sUryake prakAzakoM parAkaraNa kare, na mAne, to tisakoM nirmala netravAlA puruSa kyA kare ? aise hI ajJAnI terA tiraskAra kare, to he deva! svasvarUpameM krIDA karanevAle sarvajJa vItarAga! terA kiMkara maiM hemacaMdrasUri, kyA karUM ? kuchabhI tinaketAMI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 tattvanirNaya prAsAde nahI kara sakatA hUM. jaiseM janmake aMdhakoM aMjanavaidya kucha nahI kara sakatA hai // 23 // atha stutikAra. bhagavaMtakI dezanA bhUmikI stuti karate haiMvimuktavairavyasanAnubaMdha: zrayaMtiyAM zAzvatavairiNo'pi / parairagamyAM tava yoginAtha tAM dezanAbhUmimupAzraye'ham // 24 // vyAkhyA:- he yoginAtha ! (yAM) jisa terI dezanAbhUmikoM (zAzvatavairiNa:-api) zAzvatavairIbhI, arthAt jinakA jAtike svabhAvaseM hI niraMtara vairAnubaMdha calA AtA hai, jaiseM billi mUSakakA, zvAna billikA, vRka ajAkA, ityAdi; vebhI sarva, (vimuktavairavyasanAnubaMdhAH) svajAtikA zAzvata vaira rUpavyasanake anubaMdhase vimukta rahita hue thake (zrayaMti) Azrita hote haiN| yaha bhagavaMtakA atizaya hai ki, zAzvatavairIbhI bhagavAnkI dezanAbhUmi samavasaraNameM jaba Ate haiM, taba paraspara vaira choDake paramamaitrIbhAvase ekatra baiThate haiM; aura jo (paraiH) paravAdIyoMne (agamyAM) agamya hai, arthAt paravAdI jisa dezanAbhUmikA svarUpa nahI jAna sakte haiM mithyAtva ajJAnarUpa paTaloMseM aMdhe honeseM; (tAM) tisa (tava) terI (dezanAbhUmi) dezanAbhUmikoM (aham) maiM (upAzraye) upAzrita karatA hUM-Azrita hotaahuuN| jisase merAbhI sarvajIvoMke sAtha vairAnubaMdharUpa vyasana chuTa jAve. // 24 // athastutikAra paradevoMkA sAmrAjya vRthA siddha karate haiN| madena mAnena manobhavena krodhena lobhena ca saMmadena / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ayogavyavacchedaH parAjitAnAM prasabhaM surANAM vRthaiva sAmrAjyarujA pareSAm // 25 // vyAkhyA:- (pareSAm-surANAm) paradevatAoMkA, brahmA, viSNu, mahAdevAdikoMkA (sAmrAjyarujA) lokapitAmahapaNA, jagatkarttApaNA, haMsavAhana, kamalAsana, yajJopavIta, kamaMDalu, caturmukha, sAvitrIpati, viziSTAdi daza putroMvAlA, vedoMkA kahanevAlA, cAra varNakA utpanna karanevAlA, vara zApa dene samartha, satoguNarUpa, ityAdi brahmAjIkA sAmrAjya-caturbhuja, zaMkha, cakra, gadA, zAraMga, dhanuSa, vanamAlAkA dhAranevAlA, Izvara, lakSmI, rAdhikA, rukmiNI AdikA pati, solAM sahasra gopayoMke sAtha krIDA karanI, aneka rUpakA karanA, batrIsa sahasra rANiyoMkA svAmI, trikhaMDAdhipa, vAmana narasiMha rAmakRSNAdikA rUpa dhAranA, kaMsa, vAlI, rAvaNAdika vadha karanA sahasroM putroMkA pitA, rajoguNarUpa, sRSTikA pAlanakartA, bhaktasAhAyaka, ghaTaghaTameM vyApaka honA, ityAdi viSNukA sAmrAjya aura jagatpralaya karanA, vRSabhavAhana, paMcamukha, caMdramauli, trinetra, kailAsavAsI, sarvaseM adhika kAmI, strIke atyaMta snehavAlA, sadA strI pArvatIkoM ardhAMgameM rakhanevAlA, atyaMta bholA, tribhuvanakA Izvara ityAdi zivakA sAmrAjya- isItare sarvalaukika devoMkA sAmrAjya samaja lenA. aisA pUrvokta sAmrAjyarUpa roga paratIrthanAthoMkA (vRthAeva) vRthAhI hai| kaise paratIrthanAthoMkA? (madena) aSTaprakArake mada (mAnena) abhimAna-ahaMkAra (manobhavena) kAma (krodhena) krodha zatruke mAraNarUpa vA zApadAnarUpa (lobhena) lobha, strI, putra, dhana, dhAnya, zastra, sthAnAdigrahaNarUpa, (ca) zabdase mAyAkapaTAdi aura (saMmadena) harSa khuzI inoM karake (prasabhaM) yathA syAttathA arthAt haTha karake apane bar3e sAmarthya karake (parAjitAnAM) je parAjita haiM, arthAt pUrvokta duSaNoM karake je saMyukta haiM, tinoMkA. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde 39 kyoMki, pUrvokta sAmrAjyarUpa roga AtmAkoM malina karane aura duHkha denevAlA hai, isa vAste vRthAhI hai // 25 // athAgre stutikAra asatvAdI aura paMDitajanoMke lakSaNa kahate hai / svakaNThapIThe kaThinaM kuThAraM parekirantaH pralapantu kiMcit / manISiNAM tu tvayi vItarAga ! na rAgamAtreNa mano'nuraktam / / 26 / / vyAkhyA: (pare) paravAdI je haiM, ve (svakaNThapIThe) apane kaMThapIThameM (kaThinaM) kaThina - tIkSNa (kuThAraM) kuThAra- kuhADA ( kirantaH ) kSepana karate hue (kiMcit) kuchaka (pralapantu) pralapana karo, arthAt paravAdI aprAmANika yuktibAdhita kiMcit tattvake svarUpakathanarUpa kaThina kuThAra - kuhADA apane kaMThapIThameM kSepana karomAro, yadvA tadvA bolo, satmArgake anabhijJa honeseM, apane AtmAkI hAni karo, paraMtu he vItarAga ! ( manISiNAM tu) manISi-paMDitasadbudhimAnoMkA to ( mana ) mana- aMtaHkaraNa ( tvayi ) tere viSe (rAgamAtreNa) rAgamAtra karake (na) nahIM (anuraktaM ) rakta hai, kiMtu yuktizAstra ke avirodhi tere kathanake honeseM tere viSe paMDitajanoMkA mana anurakta hai // 26 // - athAgre je puruSa apanekoM mAdhyastha mAnate haiM, paraMtu vebhI nizcaya matsarI haiM, tinakA svarUpa kathana karate haiM / sunizcitaM matsariNo janasya na nAthamudrAmatizerate te / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ayogavyavacchedaH mAdhyasthamAsthAya parIkSakAye maNau ca kAce ca samAnubandhAH // 27 // vyAkhyA:- he nAtha! (sunizcitaM) hamAre nizcita karA huA varte hai ki. (te) ve jana (matsariNaH) matsarI (janasya) puruSakI (mudrAM) mudrAkoM (na) nahIM (atizerate) ullaMghana karate haiM, arthAt aise janabhI matsariyoMkI paMktimeMhI nizcita kare hue haiM; kaise haiM ve jana ? (ye) je. (parIkSakAH) parIkSaka hoke aura (mAdhyasthyam-AsthAya) mAdhyasthapaNeko dhAraNa karake (maNau) maNimeM (ca) aura (kAce) kAcameM (samAnubandhAH) sama anubaMdhavAle haiN| ____ bhAvArtha:- mAdhyasthapaNekoM dhAraNa karake, je puruSa apane ApakoM parIkSaka mAnate haiM ki, hama pakSapAtarahita sacce parIkSaka haiM; paraMtu kAcake TukaDeMkoM, aura caMdrakAMtAdi maNiyoMkoM molameM, vA guNoMmeM samAna mAnate haiM, ve parIkSaka nahIM haiM, kiMtu ve bhI matsari puruSakI mudrAvAlehI haiN| aiseMhI jinoMne mAdhyasthapaNA aura parIkSaka apane ApakoM mAne haiM, phera kAma, krodha, mAna, mAyA, lobha, hiMsA, maithunAdirahita sarvajJa vItarAgakoM, aura pUrvokta kAmAdisahita ajJAnI sarAgIkoM eka samAna mAnate haiM, isa vAste ve parIkSaka nahIM, kiMtu vebhI matsarI hI haiM // 27 // atha stutikAra prativAdIyoMsamakSa avaghoSaNA karate haiN| imAM samakSaM pratipakSasAkSiNA mudAraghoSAmavaghoSaNAM bruve / na vItarAgAtparamasti daivataM na cApyanekAntamRte nayasthitiH // 28 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde vyAkhyA:- maiM zrI hemacaMdrasUri (pratipakSasAkSiNAM) pratipakSasAkSiyoMke (samakSaM) samakSa-pratyakSa (imAM) yaha jo Age kaheMge tisa (udAraghoSAm) madhura zabdoMvAlI (avaghoSaNAm) avaghoSaNA, lokoMke janAvane vAste ucca zabda karake jo bolanA tisakA nAma avaghoSaNA kaheta haiM, tisa avaghoSaNAkoM (bruve) bolatA hUM-karatA hUM, sohI dikhAte haiM, (vItarAgAt) vItarAgaseM (paraM) pare-koI (daivataM) satyadharmakA Adi upadeSTA (na) nahIM (asti) hai, (ca) aura (anekAMta-Rte) anekAMta arthAt syAdvAdavinA koi (nayasthiti:-api) nayasthitibhI (na) nahIM hai; arthAt syAdvAdake binA padArthake svarUpake kathana karanerUpa jo nayasthiti hai sobhI nahIM hai| syAt padake cinhavinA kisIbhI nityAnityAdinayake kathanakI siddhi na honeseM // 28 // atha stutikAra apane ApakoM apakSapAtI siddha karate haiN| na zraddhayaiva tvayi pakSapAto na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatvaparikSayA tu tvAmeva vIraM prabhumAzritAH smaH // 29 // vyAkhyA:- he vIra! (zraddhayA-eva) zraddhA mAtra karakehI, arthAt zrI mahAvIrake binA anya kisI paravAdIke matake devakoM apanA prabhu Izvara satyopadeSTA nahIM mAnanA, aisI zraddhA, manakI dRDhatA karakehI, (tvayi) tereviSe hamArA (pakSapAta:) pakSapAta (na) nahIM hai, aura (dveSamAtrAt) dveSamAtraseM (pareSu) paramatake deva hariharabrahmAdakioMmeM (aruciH) aruciaprIti (na) nahIM hai, paraMtu (yathAvadAptatvaparIkSayAtu) yathAvat AptapaNekI parIkSA karake hI, he vIra! varddhamAna! hama (tvAM-eva) tujahI (prabhum) prabhukoM (AzritAH smaH) Azrita hue Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ayogavyavacchedaH haiN| AptatvakI parIkSA Aptake kathanaseM aura Aptake caritaseM siddha hotI hai, so hamane tere kathanakI parIkSA karI hai, paraMtu tere vacana hamane pramANabAdhita vA pUrvApara virodhi nahIM dekhehaiM, aura terA carita dekhA, sobhI Aptatvake yogyahI dekhA hai, aura terI pratimAdvArA terI mudrAbhI nirdoSa siddha hotI hai ina tInoM parIkSAyoMke karaneseM teremeM nirdoSa AptapaNA siddha hotI hai, isa vAste hamane terekoM prabhu mAnA hai / aura anyadevoMmeM ye tino zuddha nirdoSa parIkSAyoM siddha nahIM hotI haiM, isa vAste tIna devoMkoM hama apanA prabhu nahIM mAnate haiN| natu dveSa vA aruciseM / " yadavAdilokatattvanirNaye zrI haribhadrasUrIpAdaiH / pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH" iti // 29 // athAgre stutikAra bhagavaMtakI vANIkI stuti karate haiM / tamaH spRzAmapratibhAsabhAjaM bhavantamapyAzu vivindate yAH / mahema candrAMzudRzAvadAtA stA - starkapuNyA jagadIzavAcaH // 30 // vyAkhyAH he jagadIza ! bhagavan ! (yA:) je vAcAyoM terI vANIyoM (tamaspRzAm) ajJAnarUpa aMdhakArake sparzanevAloMke (apratibhAsabhAjam) apratibhAsabhAja arthAt ajJAnI jisakoM nahIM jAnasakte haiM, aise ( bhavantam - api) tujakoM bhI - terekoM bhI (Azu) zIghra (vivindate) pragaTa karatIyAM hai-janAtIyAM hai (tA:) tina (candrAzudRzAvadAtAH ) caMdrakI kiraNoMkItareM dRzA - jJAna karake avadAtA-zveta aura (tarkapuNyAH ) tarka karake pavitra sammata ( vAcaH ) vANIyAMkoM (mahema) hama pUjate haiM // 30 // -- Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanirNaya prAsAde atha stutikAra nAmake pakSapAtaseM rahita hokara, guNaviziSTa bhagavaMtakoM namaskAra karate haiN| yatra tatra samaye yathA tathA yo'si sosyabhidhayA yathA tathA / vItadoSakaluSaH sa cedbhavA neka eva bhagavannamo'stute // 31 // vyAkhyA:- (yatra tatra samaye) jisatisa matake zAstrameM (yathAtathA) jisa tisa prakArakarake (yayA tayA abhidhayA) jisa tisa nAma karake (yaH) jo tUM (asi) hai (saH) sohI (asi) tUM hai, paraM (cet) yadi jekara (vItadoSakaluSaH) dUra hogae haiM dveSa rAga moha malinatAdi dUSaNa, to, (bhavAn-eka-eva) sarva zAstroMmeM tUM jisa nAmaseM prasiddha hai, so sarva jageM tUM ekahI hai, isa vAste he bhagavan ! (te) tere tAMi (namaH) namaskAra (astu) hove // 31 // atha stutikAra stutikI samAptimeM stutikA svarUpa kahate haiN| idaM zraddhAmAtraM tadatha paranindAM mRdudhiyo vigAhantAM hanta prakRtiparavAdavyasaninaH / araktadviSTAnAM jinavaraparIkSAkSamadhiyAmayaMtattvAlokaH stutimayamupAdhiM vidhRtavAn // 32 // vyAkhyAH- (mRdudhiyaH) mRdu komala vizeSabodharahita jinakI komala buddhi hai, ve puruSa to (idam) isa stotrakoM (zraddhAmAtra) zraddhAmAtra, arthAt jinamatakI hamakoM zraddhA hai, isavAste hama isako satya karakehI mAneMge, aise jana to isa stotrakoM zraddhAmAtra (vigAhantAM) avagAhana karo-mAno, (hanta) iti komalAmaMtraNe (tat-atha) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ayogavyavacchedaH / atha sohI stotra (prakRtiparavAdavyasaninaH) svabhAvahI jinoMkA parake kathanameM vAda karanekA hai, arthAt apane mAne deva aura tinake kathanameM jinako Agraha hai ki, hamane to yahI mAnanA hai, anya nahIM, aise vyasanI puruSa isa stotrakoM (paranindAM) paraniMdArUpa avagAhana karo; stutikArane paradevoMkI niMdArUpa yaha stotra racA hai, aiseM mAno, apane mAnanekA kadAgraha honoseM, paraMtu he jinavara! (parIkSAkSamAdhiyAm) parIkSA karanemeM samartha buddhivAle (araktadviSTAnAM) rAgadveSarahitoMkoM, arthAt kisI matameM jinoMkA rAga pakSapAta nahIM hai, aura kisI matameM jinoMkoM dveSaseM aruci nahIM hai, aise parIkSApUrvaka sat asat vastukA pramANaseM nirNaya karanevAloMkoM (ayaM) yaha (tattvAlokaH) tattvaprakAzaka stava-stotra (stutimayaM-upAdhiM) stutimaya upAdhikoMstutimaya dharmaciMtAkoM (vidhRtavAn) dhAraNa karatA hai. // 32 // itizrIhemacaMdrasUriviracitamayogavyavacchedikAdvAtriMzikAkhyaM zrI mahAvIra svAmi stotraM bAlAvabodhasahitaM samAptam // tatsasamAptau ca samAptoyaM tRtIyaH stambhaH // zrImattapogaNezena vijayAnaMdasUriNA // kRto bAlAvabodho'yaM paropakRtihetave // 1 // indubANAGkacandrAbde (1950) mAghamAse site dale / paJcamyAM ca tithau jIvaghaTepUrtimagAttathA // 2 // itizrImadvijayAnaMdasUriviracite tattvanirNayaprAsAde ayogavyavacchedakavarNanonAma tRtIyaH staMbhaH // 3 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000 KIRIT GRAPHICS - 079-25352602