Avantisundari

Author(s): Dandi Acharya
Publisher: Surnad K Pillai
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010581/1

Page #1

UNIVERSITY OF TRAVANCORE
TRIVANDRUN SANSCRIT SERIES
No. 172
AVANTISUNDARI
OF
ĀCĀRYA DANDIN
ETSAVA
HIVERS!,
T'I BLISTIFY
suranad Kunjan Pillai, M. A.CENTE.); M.A. (SANS.); M.A. (MAL.!
lionorary Diretor, University Januscripts Lilrarl, 77:21:2riliil
! 954! 1129

Page #2


Page #3
_

Page #4


Page #5

अनन्तशयनविश्वविद्यालयः अनन्तशयनसंस्कृतग्रन्थावलिः
ग्रन्थाङ्कः १७२.
आचार्यदण्डिविरचिता अवन्तिसुन्दरी।
प्रकाशकः गृरनाड् कुञ्जन् पिल्ल ए. ए., पौरस्त्यग्रन्थप्रकाशनकार्यालयाध्यक्षः
अनन्तशयने भास्करमुद्रालय मुद्रितः
१९५४ । ११२९
मूल्य रूप्यकचतुष्कम्

Page #6


Page #7

PREFACE
It is a matter of immense gratification that we are able to bring out the present edition of the Avantigundari Kathā, a fragment of which was published in 1924 by Sri M. Rāmakrena Kavi. The edition of Sri Kavi was based on a very defective, fragmentary manuscript full of lacunæ, discovere 1 from Kottakkal, Malabar. Only the beginning of the book was available to him and his edition covers only 25 pages in print. The present edition is based on a fur fuller manuscript although this too is defective and fragmentary. This runs to 246 pages in print and carries the story to the narration of the tale of Kadambari by Mandakini. It may be seen thal this covers nearly hail the story in the Fūrvapithikä сf the Dašakumăracarica, the subjectmatter of which is identical.
This work is bound to be of great interest to the students of the works of Dandin, the celebrateit rhetorician and story-teller of Sanskrit. Much has bee. written about the works of Jandin by several scholars• There is no consensus of opinion regarding his works. * From a verse of Rājasekhara, we know that llandin was the author of three works. Only about one work viz., the Kävyädarša, there is absolute unanimity
*Kävyädarg'a, Da'sakumāracarita, Mrcchakatika, Chandoviciti,
Kalaparicchēda, Dvisandhāna and Avantisundari are attributed to Dandin by several scholars,

Page #8

of opinion. The majority of scholars favoar Dandin's authorship of the Dasakumāracarita also. (See History of Sanskrit Poetics - Introduction to Sahitya Darpaņa by P. V. Kane, p. 89). The third work is taken to be Chandoviciti by some, Dvisandhāna, Mrcchakatika, or Kalapariccheda by others. Detailed discussion on the question of identification of the third work may be seen in the lotrcduction to ihe present edition. But a more important problem has been reised by the discovery of the Avantisundari Katha which is specifically attributed to Dandin. The question is whether Dandin wrote cnly three works as etated by Raj: ļēkkara, and whether he wrote both the Dasakumāracarita and the Avantisundari, the latter being only a more elaborate and altered version of the former so far as we are alle to jacge. From the data available, it is doubtful whether the statement of Ràj szkhara can be accepted as correct, is in that case, the authorship of certain works like the Dvisandbana etc. now assigned to him will have to be re-txamined.
What is, however, more important in this connection is the identification of the authors of the L'asakumāracarita arc: tc Aventisundari. From the colophone of manuscripts avril). Dle bere we find thet both are works of Dandin. The colophen in the Avantisundarí, according to the manuscript available in this library, is as follows :
"इत्याचार्यदण्डिना कृता अवन्तिसुन्दरी समाप्ता ।" It is also stated in the work itself that the story is narrated by Dandin at the instance of his friends. This is sufficient prouf that the Avantisandari is the work

Page #9

of Acārya Dandin. There is also strong evidence to ascribe the Dašakamāracarita to Dandin. Tradition is quite in favour of this attribution. In the colophons of the manascripts of the Dasakumāracarita, we find Dandin being mentioned as the author of the work. The colophon in one paper manuscript (14035 A of this library) is as follows:'इति दण्डिनः कृतौ दशकुमारचरिते अपहारवर्मचरितं नाम द्वितीय उच्चासः।' In another palm leaf manuscript (10635), again, we ind the name of Danrin being mentioned :
'इति श्रीदण्डिविरचिते दशकुमारचरिते प्रथमं चरितम् ।'
On this question, new light is forthcoming from an old Sanskrit work, Abhijñāna Sakantala Carcā, by an anonymous author now being published in the Sanskrit Journal of this institation (vide Vol. VII. No. 1. p. 9). A passage from the Dasakamāracarita is quoted in the Carca with the preface 3778 cost. This also sopports the tradition of Dandin's authorship of "the Dasakumāracarita. There is doubt as to the authorship of the available version of the Pūrvapithikā of that work, but that question does not require detailed consideration here, as we are nct directly concerned with that.
The facts stated above in regard to the authorship of the Avantisandarī and the Dasakumāracarita are sufficient to ascribe both the works to Acārya Dandin. Bat some scholars and critics cannot willingly accept that both these are works by the same author, on account

Page #10

of the difference in style between them. Dr. A. Berriedale Keith, for example has, in his preface to 'A History of Sanskrit Literature' stated that "if a Dandin wrote the work (the Avantisundari) ha was assuredly not the author of the Dasakumăracarita, and its date may be centuries later than the great Dandin, for there is nɔ reason to accept the suggestion that a writer of the Katha lived sufficiently soon after the famous Dingin to be familiar with his genealogy and to work it into his story." Dr. Keith was greatly influenced in his cpinion by the views of Dr. S. K. De that even the most careless reader of the Katha and the Dasakumāracarita should have been struck by the extraordinary difference of style between the two works, the Kathä rivalling unsaccessfully the worst mannerisms of the Harsacarita and the Kādambari', (See the Preface to A History of Sanskrit Literature by A. B. Keitb, p. svi). But other scholars who have examined the question of authorship of these works have adopted different conclusions. Dr. P. 1'. Kane in his 'Introduction to the Sahitya Darpana' has stated that "ihe Avantisundari Kathā is the first portion of the whole story, the current Dasakumāracarita is the middle portion, and there is one Ucchrāsa f;r the Uttarapithikā (p. 92). Considering all that has been said by several scholars, Dr. Kane is inclined to hold on the whole (though with corne hesitation) that the Avantisun darī Kathā is the work of Dandin, and constitutes the prelude to the current Dasakumăracarita". This view seems to be quite acceptable. Arguments based merely on the style of composition in these works cannot be considered

Page #11

as convincing froot that the works are by different authors when the contrary 1 established by categorical statement
This work was taken up for publication when Dr. P. K. Nārāyana Pillai was the Curator of this Library. The work was edited and prepared for publication by Sri K. S. Mabādeva Sistri, under the direction of of Sri Nārāyaṇa Pillai. The edition, as above stated is based entirely on one manuscript - and that too defective (No. 10863) secured by Sri E. V. Raman Nambatiri. The editors have not, therefore, been able to convince themselves that the readings are quite correct. Several portions of the manus:ript have crumbled down, and 80 the text as now available is tull of lacune. Scribal errors are also numerous which make the work of the editors extremely difficult. But they have endeavoured to the best of their ability to present as good an edition of the work as possible. Their apology is that this work, with all the shortcomings of the present edition, is bound to be of immense inicrest to the students of Sanskrit literature.
We hope that the indulgent scholars will overlook the deiects and extend their warm welcome to this publication,
SŪRANAD KUNJAN PILLAI,
S M. A. (ENG.); M. A. (SANS.); M-A (MAL) 30—3—1954.
HUNORARY DIRECTOR

Page #12


Page #13

INTRODUCTION
Like the Kādambari of Bāņabbatta and the Vasavadattā of Sabandhu, the Avantisundari of Dandin is also a valuable prose romance in Sanskrit. The colophon at the end of the manuscript 'इत्याचार्यदण्डिना कृता अवन्तिसुन्दरी समाप्ता' makes it clear that the name of the work is Avantisundarı and that its author is Dandin. The statement in the work unga JEFT17891471-ag-clinimahCitatanga' (p. 17) fur. ther establishes the name of the work to be Avantisandar 1. The reference to the Avantisundari of Dandin by Appayya Diksita (different from the famous Vedāntin) in his Namasangrahamala 'इत्यवन्तिसुन्दरीये दण्डिप्रयोगात् '* confirms the name of the work and the name of the author.
Except for certain incidental elaborations like the genealogy of the lunar race of kings, the descriptions of the islands, world etc., and the stories cf Vararuci, Kādambari and Samudradatta, the story is, in the main, the same as that of the pūrvapithikā of Dasakumāracarita. Thcugh from the colophon erariarosal कृता अवन्तिसुन्दरी समाप्ता' cited above it would appear that the work is complete, an examination of the manuscript would show that the works as it is availabie here is incomplete. The story ends here with the narration of the tale of Kadambari by Mandakini: the daughter of Namuci when
* Vide Dr. V. Raghavan, Annals of Oriental Research, Madras, Vol. V, No. 2.

Page #14

Rājavāhana reaches the netherworld along with Mātanga. This, therefore, covers only about half the story in the pārvapithikā of Dasakumāracarita. Still, it is possible to glean from the available portion mach matter of historical interest. It is noteworthy that the author himself gives an indication of the main theme of the work in the passage,
" प्रतिभातु तवैतदाश्चर्यभूतं सर्वपुरुषार्थोपदेशगुरु सर्वद्वीपवृत्तान्तबहुरसं सर्वकलाकलापगर्भगम्भीर सर्वसमयरखसम्भेदसम्मतं *सर्वादिराजवंशवर्णनमनोहरकथं सर्वदेवाgizgaišaigi afghazudfagfaquinaria (1Falgaalat ............ 9RATI"
An anonymoos metrical commary of the work by name Avantisandarikathāsára has toen published from Madras by Sri. M. R. Kavi But this is also incomplete.
At the begioning cf the work, as in Bāņā's Hargacarita, the author has given an autobiographical account of himself and the circumstances leading to his composition of the work. These can be summarised as follows :-+
There was at Kāncipura, in Southern India, a king by name Simhavisnu belonging to the Pallava dynasty. Once a Gandharva came to his court and eulogised him in the following verse
" दनुजपतिहृदयभूधरविभेदविज्ञातशक्तिनखकुलिशम् ।
जगदुदयहेतु विष्णोरवतु वपुर्नारसिंहं वः ॥"
* c. f. Dandin's own Kāvyādarasa, I. 5, arifarifudifanaq etc. † See also New Catalogus Catalogorum, Vol. 1. pp. 308310.

Page #15

which obviously contained the praise of both the king and God Narasimha. Struck by the sweetness of the verse, the king asked him about its author and the gandharva replied as follows :
"In the north-western parts there is a place called Anandapura peopled by great Brahmins. A Brahmin family belonging to Kausikagotra and proficient in Vyakarana and Mantrasastra migrated from there to Acalapura, a city founded by Müladeva near Nasik. In this family was born one Nārāyaṇasvamin who performed many sacrifices and attained great renown, and to him was born a son named Damodara. This Damodara, through the influence of the great poet Bharavi, became the friend of Prince Visnuvardhana.* Once Damodara accompanied Visnuvardhana during a hunting
*Sri M. R. Kavi identifies Damodara with Bharavi in his Introduction to the Avantisundarikathāsāra. This view seems to
be based on the verse,
' स मेधावी कविर्विद्वान् भारविः प्रभ (वं )बो गिराम् । अनुरुज्याकरोन्मैत्री नरेन्द्रे विष्णुवर्धनी ( ने) ॥ ( I. 23)
the
[.
in the work, where the Editor has taken at to be correct reading in consonance with the other words in the fanf in the first half of the verse and not as seen in the manuscript. The Ms. of the work in the Travancore University Mss. Library (No. C. O. 1688), reads it ae f g for. This must be taken as the correct reading, as cannot be connected with any other
otherwise, the word
word. The passage
66
यतः कौशिककुमारो महाशैवं महाप्रभावं गवां प्रभवं प्रदीप्तभासं भारविं रविमिवेन्दुरनुरुज्य दर्श इव पुण्यकर्मणि विष्णुवर्धनाख्ये राजसूनौ प्रणयमभ्ववनात् । " (p. 10)

Page #16

expedition and on the insistence of the prince he was forced to eat meat. Being ashamed to return to his father after this, he started on a pilgrimage to make atonement for the sin. In the course of his wanderings he came across prince Darvinita of Ganga dynasty and attracted by his virtues began to live with him. He was then 20 years old. The verse is composed by him."
King Simbavienu was very mach pleased and sent several messages to Damodara inviting him to bis coort. In the end Damodara came and settled at Kañospara and the king treated bim equal to his son. He wrote several works like "Gandhamādana'# and attained great fame. In course of time he married and begot three
in the Katha also lends sapport only to this view. So the identification of Demodara with Bhåravi is incorrect. Therefore, the idea we get is that through Bbäravi, Danodara came to the court of Vişnuvardhana. They were thus contemporaries.
* Sri M. R. Kavi observes that Gandharaādana is a work of the prolific royal author Mahendravikramavarman, on the ground that the word xftat which is an appellation of the Pallava Kings occurs in the passage “स च तथा गृह्यमाणगन्धमादनप्रभृतिभिः श्रीवरकृतैः" in the text. He also cites the Mamandūr inscription which speaks of Mahendravikramavarman as an author of many works and the Sūktimuktavali of Rājasekhara which attributes a Gandhamādana to a Sáhasänka in the verse, "............ Arburg: aristofa: 1 ton aathi facu 174H1-TU." and seems to identify Sàhasanka with Mahendravikramavarman. Bat the reading in our Mai is " 791749107: 177higarrafa fareer
• Vide Avantisundari kathā sāra, Preface, p. 3.

Page #17

sons Simhavisno,* Manoratha and Atilobha, all of whom became great scholars. Four sons by name Damodara, Bhavadasa, Simhavisnu and Viradatta were born to Manoratha. Viradatta married Gauri belonging to Mathara Gotra and as a result got several daughters and finally a son by name Dandin.
At the age of seven the Upanayana ceremony was performed to Dandin, but soon he lost his father. It was a time when Kancipura was attacked by enemies and so Dandin was forced to leave that place. He wandered about in different places studying under different teachers and when peace was restored in Kanci he
returned there.
Once a renowned architect by name
Lalitalaya
came to see Dandin at Kancı People assembled there introduced him to Dandin as a great architect who was proficient also in magic and who had written, in Dravidian Language (Tamil), a work by name Šūdrakacarita. Lalitalaya then told Dardin that he had jointed a broken forearm of the idol of Visnu in Mahamallapuram on the sea coast and requested him to see if it was done correctly. On hearing this the Commander-in-chief's son Ranamalla who was the
". In the reading adopted by Sri Kavi the expression स च तथानुगृह्यमाणः cannot be satisfactorily construed. So स: should be taken as denoting Damodara. Therefore Gandhamadana can be taken to be the work of Damodara.
It may be that it was out of respect for the king that he gave his first son the name of the king himself.

Page #18

6
bosom friend of Dandin asked him to accept the request of the architect, for by so doing he would be able to meet his friends like the great vedic scholar Matṛdatta and Devasarman who had gone to Mahamallapuram from Kerala with the purpose of seeing him. Accordingly Dandin started for the place accompanied by his friends like Jayantanarayana and Bhajanananda. When he saw the idol he was amazed at the wonderful skill of the architect, because he could not even make out where the arm was broken.
Just then a divine fragrance emanated from the sea and when they all looked round to know its source, they saw a lotus flower being washed ashore by the waves. Soon the lotus reached the foot of the idol of Visnu, and was immediately transformed into a Vidyadhara who bowed to the Lord and disappeared in the sky. Wonderstruck at this event, a close friend of Dandin, by name Ramasarman of the Coladesa, asked him to explain this occurrence. But he could only reply that in all probability a Vidyadhara was cursed to become a lotus by some sage, and at the expiry of the curse on the touch of the feet of Visnu, he attained his original form. The party then returned to Kancipara. But in order to understand fully the secret of this and at the insistence of Matṛdatta, Ramasarman and others, Dandin performed a special puja for Visnu on a Dvadasi day and in the night, while he was resting in a bed of darbha grass, the Goddess of learning appeared before him in dream and blessed him to get a revelation of the story of Rājavāhana, the king of

Page #19

the Vidyādharas. The next morning Dandin began to narrate the story of Avantigundari to his friends.
WORKS OF DANDIN.
In the verse,
"त्रयोऽमयस्त्रयो वेदास्त्रयो देवास्त्रयो गुणाः ।
त्रयो दण्डिप्रबन्धाश्च त्रिषु लोकेषु विश्रुताः ॥" Rājasekhara indicates that Dandin is the author of three works and they are all very well known. But scholars are divided on the identity of these three. Dagakamāracarita and Kāvyādarsa are taken to be the works of Dandin by most people. It is about the third that there is a wide difference of opinion. * Some people observe that the verse,
"लिम्पतीव तमोऽङ्गानि वर्षतीवाजनं नमः ।
असत्पुरुषसेवेव दृष्टिविफलतां गता ॥" । is seen both in Kāvyādarsa and Mrcchakatika and so the third work of Dandin must be the Mịcchakatika. This view is untenable because we see the same: verse occuring also in Bhāsa's Bālacarita and Caradatta and if we take Mrcchakatika to be Dancin's work, on the same ground, these two also must be taken to be his works.
Some others take Chhandoviciti to be the third work of Dangin. They base their conclusion on the mention of the Chhandoviciti in the verse,
Vide, P. V. Kane, History of Sanskrit Poetics, 1951, pp. 87 ff.

Page #20

"पद्यं चतुष्पदी तच्च वृत्तं जातिरिति द्विधा ।
छन्दोविचित्यां सकलस्तत्प्रपञ्चो निरूपितः ॥" in the KävyĀdarga. Here the absence of expressions like 491 makes it difficult to take this as meaning a work by himself. Moreover we find the mention of Chhandoviciti in earlier works like the Arthasāstra of Kantalya and Dharmasūtra of A pastamba, and so the work referred to, if at all any specific work is meant mast be the Chhandassāstra of Piugalanāga.
A third view is that Kalăpariccheda mentioned in the Kávyādarša in the verse,
"इत्थं कलाचतुष्पष्टिविरोधः साधु नीयताम् ।
तस्याः कलापरिच्छेदे रूपमाविर्भविष्यति ॥" is the other work of Dandin. This view also is not correct; because, terms like afzena, spre, ger, faax etc. are generally used to denote only sections of works and not the names of the works themselves. Moreover, in his commentary on Bhavabhūti's Mälatimādbava, Jagaddhara bas cited certain verses as from the Kávyādarsa bat which are not found in the printed editions of the work. So also are come verses cited in Jayamangalā, the commentary on Kāmasūtra. As for instance,
"दंष्ट्राग्रा प्राग् यो द्राक् मामम्वन्तःस्थामुच्चिक्षेप । देवध्रुक्षिद्ध्यत्विकस्तुत्यो युष्मान् मोऽव्यात् सपात्कतुः ॥"
while explaining the art called दुवाचकयोगाः and 'आश्वासं जनयति राजमुख्यमध्ये'etc., while explaining the art called काव्यसमस्यापूरणम्. These instances sbow that at the time when Jayamangalā was written, there was a section in the Kavyādarsa dealing

Page #21

with arts and this must have been in all probability Kalapariccheda. This section however might have become lost later.
The fourth view is that Dvisandhana is the third work of Dandin since Bhoja in his Srigara-prakasa refers to this work twice in the expression दण्डिनो धनञ्जयस्य वा द्विसन्धाने ( 7th Prakasa) and रामायणमहाभारतयोर्दण्डिद्विसन्धानमिव (9th Prakasa).
There is also difference of opinion as to Dandin's authorship of Dasakumaracarita as it is now current. It has been pointed cut that as older commentaries are available only for the उत्तरभाग and not for the पूर्वभाग and as the q shows considerable variations in the text, the IT alone is the original work of Dandin.
Sri Ramakrishna Kavi observes that the gas written by Dandin was lost and the text now available is the one reconstructed from a Telugu translation of the original made by the poet Ketana and that this fact is testified to by the close agreement between the current Sanskrit text and the Telugu version, by the presence of several idioms and usages current only in the Telaga language in the Sanskrit text and by the express mention by Ketana that he is translating Dandin's work.*
*Vide Preface to Avantisundarikathasara, p. 14.

Page #22

10
After the discovery
The
of Avantisundar? we will be justified in taking the three works of Dandin to be Avantisundari, Kavyadarsa and Dvisandhana. Avantisundari as available and the Furvapithika now current differ in style and also in the details of the story. The more important points of difference in the story noticeable between the two works are given below:
AVANTISUNDARĪ
1. By propitiating Šiva Manasara got a sword. p.38.
2. Rajahamsa sent a message that he would have the war either at Malava or at Prayag and then started. pp. 58, 72.
3. At the royal command the ministers started for the forest along with the queens. p. 52.
4. The horses brought the fainting king to the forest and there, on gaining consciousness, he heard the talk of Sumati and cther ministers. p. 116.
DASAKUMARACARITA
By propitiating Siva, Manasara got a mace. p. 8.
Manasara entered M& with his
along
gadha
army. p. 8.
The ministers accommodated the royal ladies in the forest with the help of the army. F. 8.
The ministers, who were wounded in the battlefield searched for the king and unable to find him out approached the queen in great distress. p. 9.

Page #23

11
5. Since the child (Hamsavāhana) born in the forest was stolen by the swans, Vagamati prepared to commit suicide. p. 126.
Vasumati resolved to commit suicide hearing from the ministers that the king was missing and tho army was all destroyed in the battle. p. 9.
The foar ministers got a gon each (The birth of a son to the priest is omitted). p. 14.
6. The foar ministers and the priest got a son each. The song of the ministers were named Pra- mati, Mantragapta, Mitragupta, Višruta and the son of the priest was named Somadatta. pp. 164, 166.
7. When the king was living in the forest, cne day Sabarasenā, the mother cf Vindhyasenā, came to him with a baby in her arms and accompanied by an old hunter, told him that she had brought the child as a playmate to Rūjavāhana and that her escort would tell him how the child came to her hands. Thereupon the old man told the king as fol- lows :
When once during a holy day, the king was passing along the street of the hunters for bathing, be saw a buntress fondling a beautifal little boy. The king asked her wherefrom she got the boy, and she replied that when a garg of hunters plundered the possessions of the king of Mithila, her husband stole away the child and gave it to her. The king persuaded her to part with

Page #24

12
the child and he sacceaded in his attempt by giving her a lot of money. He then named the boy Apahāravarman and entrusted him to the care of Vasamati. p. 17.
When the king of Mithila, was returning through this forest after thie Mālava-Magadha war, a gang of hunters attacked him and plandered all his fossessione. The leader of the gang entrusted the whole booty to me and pursued the king. As I was coming back after this, I saw a lady lying wounded and heard the cry of a baby nearby. On asking her she told me that while the king of Mithila was attacked she was separated from him, and while she was going about with his child she eaw an elephant and that she placed the child on its back in accordance with its own desire, tut that the child fell down from its back. She implored me to see if the child was alive. I found the child

Page #25

still breathing and took it in my arms. Just then the leader of our gang arrived and asked me to take the child to Vindhyasena. I did so, but Vindhyasenā directed me to take the child to
yog."
On hearing this the king accepted the child and named him Apahāravarman. pp. 166-173.
8. Once a sage pre- sented a child to the king and told him as fole lows :
Once a sage presented a child bearing a royal appearance to the king and told him as follows :
“ In the course of my pilgrimage, as I was com ing across a forest after taking bath in the Ganges, I saw at the foot of a caitya tree in a village an old man, who told me that the whole village was affected by plague, and that the inhabitants were trying to find out methods of fighting it. On proceeding a little farther I saw a
" When I went to the forest to collect darbha grass and sacrificial twigs, I saw a wailing old woman. She said that she was the nurse of the child of the kidy of Mithila and, when the latter was overpowered by the hunters, while he was returning after the Magadha-Mālava battle which was fought when he had been to

Page #26

14
wounded old woman who told me that she was the nurse of the child of the king of Mithila, whom she could not follow when he was attacked by a gang of hunters, and that when she was in such a distress, a tiger approached and wounded her and the child was thrown from her arms near 8 dead COW attached to a trap. She continued that, as the tiger went near the child to kill it, it was itself killed by an arrow from the trap. Then the hunters came there and took away the dead tiger, and along with it, the child also. She requested me to rescue the child from them somehow. I agreed and started in search of the child. I soon saw the hunters discussing the method of killing the child. I offered to be their adviser and told them that in the night the child should be well-dressed and with
Magadha to attend the simanta ceremony of Va sumati, she was unable to accompany him; and, while she was in that distress, a tiger attacked her and she fell down and the child was dropped down from her hands near the dead body of a cow attached to a trap; bat when the tiger tried to kill the child, it was itself killed by an arrow from the trap. Just then the hunters came there and went away with the child. She also said that her own wounds were dressed by a hunter, but she was quite ignorant of what happened to the other son of the king and his nurse who is her daughter. She also expressed her resolve to reach the king somehow though she had no guide to help her. I then went in search of the child and soon met the hunters who were engaged in serious

Page #27

15
out hurting it in the least it should be placed before the goddess Candikā and if the deity announced that she is pleased they should all run away from there without turning back. They all agreed and by the time they brought the child to the temple, I hid myself inside the temple and announced in the voice of the deity the acceptance of the offering with pleasure. They then went away from there and I have brought the child to you."
discassion as to how best they could make andffering of it to the Goddess. I then told them that I left my child at the foot of a tree and went out to find the pathway, but on my return, the child was missing, and asked them if they had any news of it. They then showed me the child in their possession and permitted me to take it away if it was 'mine. I thas saved the child and brought it to you."
The king gladly accepted the child and named it Upaharavarman. p. 174.
The king received the child and named it Upahāravarman. p. 14–16.
9. Once an ascetic by name Somadevagarman pla- ced a child before the king and told him as follows:-
An ascetic by name Somadevašarman placed a child before the king and told him as follows :
"As I was returning from Rāmatirtha, I saw a Siva Temple in a forest near Kalinga. After gatb-
" While returning from Rāmatirtha I saw a woman with a baby. When I asked her how she happened to

Page #28

come to the forest with the baby she replied as follows:
ering some flowers and plac- ing them at the foot of a tree, I started for taking bath in a nearby river. Then I came across a wearied woman with a baby in her arms engair- ing whether there was any place nearaboot where she could get fire. On asking her how she happened to be in the forest she told me as follows:
"I am the nurse of Savrată, the daughter of Kālagupta, the merchant magnate of the island of Kälayavana. She was married by Ratnodbhava, the son of Padmodbhava, a leading merchant of Pagpa- pori. The couple were living at Kālayavana. Os hearing of the accession of Rājahamsa he started in a skip accompanied by his pregnant wife and me with the object of meeting him and his brothers. Bat on the way the ship was wrecked.
“Ratnodbhava, the son of a minister of Magadha, married Suvrată the daughter of & merchant by name Kūlagupta, in the island of Kalayavana. In due course, Savrată became pregnant. Ratnod. bhava started with her and me her nurse in a ship to see his brothers. Bat on the way the ship was wrecked. Suvratā and myself swam ashore catching hold of a log. What happened to Ratnodbhava is not known. Sapratā gave birth to a child today and is lying unconscious at the foot of a tree. Since it was difficult to remain in the forest, I started in search of the path-way to the country, and as it was improper to leave the baby with its mother who was lying very much

Page #29

wearied, I took it also with me.
Catching hold of a log of wood Savrată and myself reached the shore. What happened to Ratnodbhava is not knowo. Suvratū has jast been delivered of a child in a nearby hermit- age. The baby and its mother are shivering with cold due to heavy rain and I have come here to get fire.'
Just then a bison came there and attempted to kill the woman. A wild elephant followed it and killing the bison, turned to wards the baby and caught hold of it. A lion appeared just then and, afraid at its sight, the elephant threw up the child. It was caught by a monkey thinking it to be some sort of a fruit, but finding it to be something else, placed it on the branch of a tree and went away. This tree was the one
Jast then an elephant came there. Terribly afraid she dropped the baby there and ran away. I hid myself behind some creepers and was looking on. As the elephant was taking the child, a ljon appeared, and afraid at its sight, the elephant threw up the child and ran away. Jast then a mork-y caught hold of it thinking it to be a fruit, but finding it to be something different, left it on the branch of a tree. Then I came out and took the baby frɔm the tree and carcimi the woman who b: ss. it there. But being nisbie to find her, I brou zht it here at the suggestion of my, preceptor." pf: 18-19.
iii

Page #30

ander which I had placed the flowers. The child fell down from the tree into my flower basket. I then took the child to the old nurse who brought it there, bat she was lying there unconscious. My search for its mother did not prove Buccessful. So I brought it here."' p. 192.
10. Once a Brahmin by Dame Kirtideva came with a boy from the hermitage of Vămadeya and stated as follows:
Adieci ple ci Vámadeva laid a child before the king and told him as follows :
"In the ccurse of my pilgrimage to Kanyakumari I came to the banks of the river Kaveri and on hearios that a Brahmin by name Satyasarman chlätaliputra was livire there, went to see him. On my return I saw a woman attempting to commit suicide. On asking her the cause of her action she narrated as follows:
"In the course of my pilgrimage, I came to the banks of Kāveri. I saw there a wailing woman with a child in her lap. On my asking her the cause of her wailing and the circomstances that brooght her to the foresi, she replied as follows :
Satyavarman, the young. er son of Sitavarman the minister of Räjahamsa, came here on a pilgrimage

Page #31

19
"I am the narse of the son of Satyašarman, living on the bank of the river Käveri, by his younger wife. His elder wife pushed me down into the river, along with the child. As I was drifting away in the current with the child on my head, I saw an aprooted tree com ing down the stream and caught hold of it. I was bit ten by a serpent which was present on the tree. While it was trying to bite the child also, a volture snatch ed it away. Then I reached the bank with the child, tut soon fell down un conscious. On waking up I saw a sage making some gesticulations, but not the child. I asked the sage. but he could not give me any information as to what hap- pened to the child but said that he was only testing on me the efficacy of his kacw. ledge of poison cure. So,
and married a Brahmin girl by name Ka'i As no child was born to them he married her sister Gaurī also and got a son by her. I became the nurse of the child. Oat of jealousy Käli threw the child along with me into the river. Holding the child in one arm I was swimming towards the bank. An uprooted tree was coming down the carrent and when it came near me I placed the child on it holding myself faet to it. A serpent which was present on the tree bit me, and the tree itself dashed on the bank. I am now lamenting for the fate of the child as I may die soon of the poison.'
Soon she fell down. I went in search of suitable medicine, but before I could return, she was dead. I performed her obsequies and unable to find out the

Page #32

30
in atter disappointment, I resolved to put an end to my own life.'
abode of Satayvarman, came here with the child."
The king received the child, named it Somadatta and handed it over to Samati.
Hearing this I started in quest of the child and thcugh it had changed several hands, finally I got it from a woman of the hunter tribe and brought it here."
The king received and named it Devaraksita.
Dharmapāla, Padmodbhava and Sitavarman.
11. The family ministers of Rajahamsa are Dharma- fāla, Padmodbbava and Matisarman.
12. The son of Mati šarman is named Satya sarman, and his son is Durarak ita.
The son of Sitavarman is named Satyavarman and his son is Somadatta.
13. The sons of Dharmpāla are Samitra and Kāniapāla.
Samantra, Sumitra and Kāmapāla.
Ratnod
14. The sons of Padmodbhava are Sasrata, Sumantra and Ratnodbhava
Sugrata and bhava.

Page #33

Besides the differences noticed above, we find the arrival of the messenger with a message declaring war, the account of the birth of Hamzavāhana as the first child of Vasumati and its removal by a swan, the meeting between Vasumati and Vindhyasena in the forest, the account of the birth of Simhadamana to Vindhyasenā etc. in the Avantisundari, but all these are absent in Dasakumāracarita. Conversely, the dream of Vasumati before her conception, the sīmanta ceremony of Vasamati, the blessing given by Vámadeva relating to the birth of Rājavāhana and its confirmation by an aerial voice, are episodes which we find in Dasakamāracarita bat not in the Avantisandarī, where, however, we find Siva appearing before the king when he was faintiog and telling him that he would get two sons, the incarnations of Pradyamna and Samba and that the second son should be sent on a conquest of the world in his sixteenth year. We also find in the latter work the mention of a dream by Vasumati before her second conception in which it appeared to her that she was swallowing the whole earth. The first Magadha - Malava battle which is indicated by a single word 'grarcafaifaa ' in the Avantisandarī is described in 14 lines in the Dasakumāracarita. We also find a variation in the order of the acquisition of the children. While in the Avantigundari, the order is Apahāravarman, Upahāravarman, Puopodbhava, Devarakṣita and Arthapāla, in the Dašakumāracarita it is Upahāravarman, Apahāravarman, Puqpodbhava, Arthapāla and Somadatta.
The differences of the sort and to the extent noticed above between the Pūrvapîthikā of Dasakumāracarita and

Page #34

22
the Avantisandarī, are proof enough of the fact that it is not likely that both are the productions of one and the same author. We also notice slight discrepancies between the Pūrvapithikā and the Uttarabbāga of the Dasakamāracarita, thereby indicating the possibility of their aathors being different from each other. In a manuscript of Dagakamāracarita (No. 412 of the University collections in this Library) we get the colophon irafaggat F atrafià afiag': All these show that the Uttarabhāga of the Dasakamāracarita forms a part of the Avantisandari and the Pūrvapithikā is a later addition.
The work is written in a majestic style and it is interesting throughout. But in the story certain miracolods and improbable incidenis have been freely introdoced. The narration cf the details of the life of Damodara by a Gandharva, the commanication to Potapa of the message of Kubera by a Yaksa disguised as a Brahmin, the antecedents of Potapa and Candragopta etc., are 'instances. So also is the fact that Padmodbhava, the son of Potapa who is a contemporary of Candragupta, becomes the minister of Ripuñjaya, who comes after about one hundred and fifty kings since the reign of Candragapta. It is also incredible that after 2000 years of penance Ripuñjaya got back his lost kingdom. It may algo be noted that while according to the Avantisardarī Ripuñjaya re-established the kirgdom after nearly 2000 years, according to Visnaparāņa, Ripoñjaya was killed by his minister Manika and his own son Pradyota was placed on the throne.

Page #35

23
WORKS AND AUTHORS REFERRED TO IN THE WORK
WORKS
Rāmāyana, Setabandhā Aušanasa, Bāhudantika.
Mahabharata, Kādambari, Bārbaspatya,
Brhatkathā, Manovati, Vaisālākşa,
Sabandha, Sarvasena, Mayūra,
AUTHORS Sõdraka, Kālidāsa, Bāņa.
Bbasa, Nārāyana,
DATE OF DANDIN. Different views are current about the date of Dandin. According to some, he belonged to the 6th century A.D., and according to others, to the 8th centary A.D. Bat from internal evidence in the Avantisandari his date can be fixed to the close of the 7th or the early part of the 8th century A. D.
The Gandharva states before the Pallava king Simhavienu that Damodara, the great-grand-father of Dandin, acquired the friendship of Prince Visnuvardhana through Bhāravi and that he was twenty years old when he was staying with King Darvinīta of the Ganga dynasty. This makes Simhavisnu, Darvinīta, Visnuvardhana, Bbāravi and Damodara contemporaries. Since in the literary history the only author known by the name Bhāravi is the author of Kirātārjuniya, and since the epithets महाशैव, महाप्रभाव and गवां प्रभव well apply to him, the Bharavi mentioned in this work should be identified with him. From the Aihole inscription in A.D. 634,

Page #36

quite young and
we are able to know that at that time Bhāravi was as famous as Kālidāsa. Therefore the Visnavardhana mentioned here should be identical with Kubja Vienavardhana who ruled between 615 and 633 A.D. and who was the founder of the Eastern Chālūkya Dynasty and the brother of Pulikesin II. The word tot in the sentence farsgardaient etc., indicates that Damodara got the friendship of Visnavardhana when the latter was quite young and therefore this might have been before A.D, 615. We also find from the Mysore Archaeological Report for 192] that the Ganga king Durvinīta ruled between A.D. 605 and 650. The word ooretesata: qualifying Durvinita shows that Damodara stayed with him before he had become the ruler, for if he had become the actual ruler then, it would not have been possible for him to be frequently travelling away from the capital. Therefore it must have been sometime about 600 A.D. that Damodara came into contact with Durvinita. And since Damodara was twenty years old at that time, he must have been born towards the close of the 6th century. The Pallara king Simhaviena is known to have ruled between 575 - 600 A.D. So the date of Damodara shculd be taken as the close of the 5th and the first half of the 7th Cintury. It follows, therefore, that the date ci his great-grand-son Dandin must be the close of the 7th or the former half of the 8th century A.D.
K. S. MAHADEVA SĀSTRI,
TRIVANDRUM, 25—3—54.
SUPERINTENDENT

Page #37

॥ श्रीः ॥
आचार्यदण्डिविरचिता अवन्तिसुन्दरी
[हिरण्यगर्भमीशानमाद्यं च पुरुषं हरिम् । त्रीनप्यसत्यनानात्वान् वन्दे विश्वशरीरिणः ।। १ ॥
हृद्यो रामायणं नाम यन्मुखान्मधुनिझे (रः)। • • • • • • • • • • • • • • • • ॥ २॥ मर्त्ययन्त्रेषु चैतन्यं महाभारतविद्यया । अर्पयामास तत्पूर्व यस्तस्मै मुनये नमः ।। ३ ।।
बभूव जिह्वाभिनयः कवीनां यदनुग्रहात् । अनुशासितृ शब्दानां तन्नमामि . . . . ।। ४ ।।
. . . . . . . . . . . . . . पराः । येषां जगत्रयालेख्यविचित्राश्चित्तभित्तयः ॥ ५ ॥ सुबन्धुः किल निष्क्रान्तो बिन्दुसारस्य बन्धनात् । तस्यैव हृदयं बद्धा वत्सरानो . . . . ॥ ६ ॥
तमानवदेव या गोमुखान्वितया जातिः का बृहत्कथयोज्झिता ।। ७ ॥

Page #38

आचार्यदण्डविरचिता
सनारायणदत्ता या देवदत्ताश्रया कृतिः । मूलदेवोदि . . . . . . . . . . .॥ ८ ॥ (शूद्रकेणासकृजित्वा स्वच्छया खड्गधारया। जगद्भूयोऽभ्यवष्टब्धं वाचा स्वचरितार्थया ॥ ९ ॥ अप्यतिकम्य लोकस्य श्रुतिवम॑नि . . . । • • • • • • . . . . . . . भारती ॥ १०॥ मुविभक्तमुखाय य॑क्तलक्षणवृत्तिभिः । परेतोऽपि स्थितो भासः शरीरैरिव नाटकैः ॥ ११ ॥ राज्ञा श्रीसर्वसेने(न). . . . . . . . । . . . . . . . . . . . विजयं हरेः ।। १२ ॥ सेतुरूपेण तिष्ठनो लोक सद्वस्तुदर्शिनः । पट्पश्चाशत् प्रमाणत्वं गता नः कविपुङ्गवाः ।। १३ ॥ स्वयं मदु . . . . . . . . . . . . । . . . . . . कियान् मारोऽवगच्छतः ॥ १४ ।। लिप्ता मंधुद्रवेणासन् यस्य निर्विवशा गिरः । तेनेदं वर्त्म वैदर्भ कालिदासेन शोधितम् ॥ १५ ॥ चक्षुः क्षति . . . . . . . . . . . .। . . . . . . . . . . . . . . . . ॥ १६ ॥ व्याप्तुं पदत्रयेणापि यश्शक्तो भुवनत्रयम् । तस्य काव्यत्रयव्याप्तौ चित्तं नारायणस्य किम् ॥ १७ ॥
1. भूयोऽप्यवष्टब्धं seems to be more probable. 2. Could this be चित्रम् ?

Page #39

अवन्तिसुन्दरी
सर्वतोमुखमप्यायं कविमद्य . . .। कस्तं न स्तोत्यनुन्मत्तः कवीनां चक्रवर्तिनम् ॥ १८ ॥ भिन्नस्तीक्ष्णमुखेनापि चित्रं बाणेन निय॑थः । व्याहारेषु जहौ लीलां न मयूरा . . . . ॥ १९ ॥ • . . . . . . . . . चित्रीयते मम । वर्णहीनापि या जाता जात्युत्कर्षगुणास्पदम् ॥ २० ॥
धवलप्रभवा रागं सा तनोति मनोवती। कविगन्धगजैरेभिः . . . . . . . . ॥ २१ ॥ . . . . . . . . न दामोदरवंशजः ।
आवर्जने तिरश्चामप्येति हृद्य इव ध्वनिः ॥ २२ ॥ घिगस्तु कविकाकस्य तस्य तद्वक्रदर्शिनः । प्रसारयति . . . . . . . . . . . ॥ २३ ॥
• • • • • . ढुं दुरुक्तं नाम दुष्करम् । क्षालयिष्यति कः काष्यं द्विजातेः कौशिकद्विषः ॥ २४ खलकाकमुखालीढाप्यमलैव सरस्वती ।
तत्किञ्चि . • • • • •
वा परस्परमनुग्रहात्
एधन्तामृद्धिकीर्तिभ्यामितरेतरवल्लमाः ॥ २६ ॥
असुराः पराजयन्तां जयन्तु देवाः सरस्वती जयतु । जयतु महाकविसार्थः . . . . . . . ॥ २७
1. This line with the preceding one seems to form a complete stanza.

Page #40

आचार्यदण्डविरचिता
. . . . . दिगङ्गनामुखे पत्राङ्गलिरिव सफलोज्ज्वलवर्णशोमिनी सन्निविष्टा श्रवणचामरमञ्जरीवाक्षीणवानसन्तानजनितसौरमसमृद्या दक्षि. . . . . वोत्तमाननाहिता चक्रवर्तिक्षेत्रलक्ष्म्याः कामप्रसवोपदानक्षमा कल्पद्रुमयष्टिरिव जम्बूद्वीपनन्दनस्य हेमरत्नाचितप . . . कोशसच . . . . . सदलिनीपीतगन्धक्षमुदपुण्डरीकावदातगाढसलिलया सुरानैकवासानवासवत्या गिनी चेयमित्यवज्ञाय वस्योकसाराकोश . . . . तया मदम लहंसगद्गदरवया युवतिजनक्षचक्षोदजनितवीचीवेगया वेगवत्या विरचितखातकृत्या क्रोडीकृत्य सर्वसरित्समुद्रद्वीपपत्नोत्पन्न . . . . . तुभूतमुत्सृज्य जलत्वं स्वयमचलेभ्योऽपि स्थिरतरेणाबद्धपरिकर खितेन शीतकालवदातसुषा]. न्वितेन दुग्धजलधिनेव, कैलासशिख[र]मालाविडम्बना प्राकारवलयेन स(वैश्व)र्यग्रहग्रामं गगनाभोगमिव [असमाना, दिग्गजैरिव दिगन्तस्थापितैरम्बरसरिदम्बुधौतकुम्भमण्डलैश्चतुर्भि !पुरद्वारैरुपेता, गोपुरगुरुफ(ला: णा) मण्डलस्फुरन्मणिस्त(म्ब ! ब)करागरञ्जितवियद्विशालार्णवैबहुगुण[भागविस्तार-] वाहिभि[ रनेकनागाङ्गनागमजनितर्द्धिमिः, प्रशस्ततक्षकादि ]पटितैर्मुजगराजैरिव मोगवतीमहापथैरुपशोभिता, मणिमयसमग्रभूतलवादपरवियद्वितळ ........गै
1. The word may be उपादान. 2. This may be read कुमुद. 3. Read कुच.
4. The first folio in our manuscript is missing. The corresponding passage put in the double brackets is taken from the Avantisundari kathā (A) edited by Sri. S. K. Ramanatha Sastri, Dakshinabharati Series No. 3, 1924. Other passages taken from the same book to fill up the lacuna are also pat in double brackets.
5. A (Sri. Sastri's edition) reads भूमि and omits तलवाद to दिम्प, page 4.
6. Lacana (L) about 6 letters.

Page #41

अवन्तिसुन्दरी ।
दिव्य विमानैरिवा[ मरगणाध्यासितैनलिनकादिभिर्महा ]प्रासादेरितरैश्च महापुरुषोचितैर्महापुरुषैरिव लक्षणोपपन्नपादजानुबाहुग्रीवा(क!)नासिकाललाटशिरोमिहदप्रकोष्ठस्कन्धिकूटैर श्लथक्षन] राक्षश्चतुरवृत्तजातिभिरत्युदारैरु[द]प्रशक्तिभिः कृतवेदिभिरग्राम्यालङ्कारैरलङ्कता, सजाततिलकैः लक्ष्यसुरभिनागैरशोकरागवहैर्महा[भव्यै] विजृम्भितपलाशैः केसरिभिरर्जुनललितैर्माधवीमनोहरैः कामरथैरिव कान्तक(र्ण ? णि)कारचक्रः, प्रीति(प्र? प्रा)सादैरिव चारुपारावतान्वितैः, रतिनगरिव कृतसालपरिकरैः, शृङ्गारान्तःपुरैरिवामलनातिकान्तिभिः, लीलाचित्रकारैरिव नानावर्णवल्लिकापरिवृतैः, रागसमुद्ररिव स्फुरत्प्रवालपटलैः, धर्मबालापत्यैरिव धात्रीसमधिष्ठितः, कामुकैरिव रचितप्रियालकैश्चारकोद्देशैरिव सहकारालयैः, कौरवैरिव पाण्डुच्छायोदयदमनकैः, गौरीचरितैरिव प्रसवसम्पदावर्जितश्रीकण्ठमनोहरैः, भारतसमरैरिव कौरवकारणदलितरणोद्धतरसस्थूलकरवीरविहारैः, अङ्गैरिव चारुचम्पकैः, मगधैरिव कान्तपुष्पपुरजनवल्लभैः, भवाङ्गैरिव नागवल्लीपूगशोभितैः, सत्सङ्गतैरिवाम्लानकरमणीयैः, गिरिभिरिवोनिद्रपुण्डरीकवनैरिन्द्रनगरविजिगीषया नन्दनवनैरिव सङ्ग्रहीतै बैराभ्यन्तरैश्च वर्धितप्रमदाजनप्रमदैः प्रमदवनैर्निदाघभिया शरणागतं शिशिरमिवाभिपालयन्ती, मथनायासगलितलावण्यैर्वर्धितपृथुरोमभिरमृतहटापहारसाहसकृते सर्वसुरगणेन स्वभवनकुटुम्बिना युगपदेव धर्माधिकरणे व्यवहर्तुमम्बुराशिमिवागत्य बहिनिविष्टैः, ज्वलतेव बडवामुखेन कमलकाननेन परिगृहीतैः, रविकररसभरणविहतिकृतबहलकलकलमिव कलविरुतिमदकलमनिभृतगतिजलविहगकुलं वहद्भिः, अनेकपकुलविहृतिभिः अवनतमिव जलधरजाल मम्बुपा(टन)लम्पटं दर्शयद्भिर्नभःस्थलविशालैस्तटाकमण्डलैर्भाव्यमानसस्यपरिकरा, ,मरतकवेदिकाहरितकमलिनीपला
1. Read कुजराः . 2. A reads नस्यपरि. page 4.

Page #42

आचार्यदण्डिविरचिता
शस्थितेव विततसितभवनसालमाला पक्षराजिनी राजहंसीविलम्बिविक्रमललितनितम्बिनीकदम्बकनितम्बबिम्बप्रलम्बितमशिखान काञ्चीदामा काञ्चीपुरं नाम
राजधानी ।
4
यया सह पितामहेनोमीयमाना सारलाघवादिवोपर्यभ्रमदमरावती । यस्यां
2
3
5
च भौमसुधासमुचिता दिव्यसुधास्वादलालसा [इव] रजनीषु रजनीकरमुल्लिहन्ति लोलध्वजदुकूलजालरसनाः प्रासादपङ्कयः । यस्यां च मनुवाचां कुश्चित [केश]पक्षच्छायातर्जितानि[त्रासादिव सतत ] माक्रन्दन्त्युत्तंसमधुकर कुलानि । लीलाकटाक्षलङ्घितानि शोकादिवाश्यामलिमानं ( अ ? ) दर्शयन्ति श्रव [णेन्दी]वराणि । स्मित[ चन्द्राणि विहसितानि वैलक्ष्यादिव कु]ण्डलितान्यावृतश्रवणं शेरते दन्तपत्राणि । दन्तच्छदच्छायाकदर्शितानि दुःखादि ( व त ) निमानमुद्रहन्ति स्तना [वरणारुणांशुकानि । कर किसलयविडम्बितानि तापादिव शनैर्ला ] यन्ति विभ्रमाम्भोरुहाणि । नखमणिमरीचिमञ्जरीपरिभूतानि खेदादिव मुहुर्मुहुरुच्छवसन्ति वि[लाम ]कुसुमानि । श्रोणिचिम्बला [वण्याभिभूतवर्णेत्कर्षाणि विषादादिव दशामन्त्यां दधत्युत्तरीयाणि । पादप ] ङ्कजसहजरागावधीरिता रुजेव च पदे पदे पतन्ति पिण्डालक्तकरसाः । यस्यां चक्रमचितमिव चन्द्रकान्त शिलातलेप्बन्ध कारकब लित[मिवेन्द्रनीलाजिरेषु तदवमानलज्जाकृतामि] प्रवेशमिव पद्मरागभूमिषु तद्दाहवेदनावगाढसलिलमिव स्फटिकभित्तिनागेषु सकलमिव दिवसमतितरलं भ्रम (न्तिति) प्रतिबिम्बपनङ्गमण्डलम् ।
6
1. A reads उपर्यभूदमरावती. page 5.
2.
A reads उल्लिहन्ति रक्तया
3.
Our Ms. reads वाय.
4. A reads पक्ष्म. page 5. 5. A reads शोरते रते दन्तप. page
5.
6. A reads पर· page 5.
**** ***
1
page 5.
page 5.

Page #43

अवन्तिसुन्दरी।
या चा[शीकृतानङ्गमा]वयोग्याभिरनेकशतपुरुषोपग्रहप्रकाराभिरपि पूतोष्मभि. रपरप्रत्ययविधिभिरशेषसम्प्रदानकर्मकारकविभक्तिभपण्डिताभिरक्लिष्टगम्ययोगाभिर • विकारागमोद्भवानभिज्ञाभिरनुपसर्गवेदिनीमिरपूर्वाभ्यासकरणकुशलाभिर्गुणवृद्धिपद - विषयितसर्ववर्णामिश्चतुराकारवचनाभिरपरशाब्दि(की)भिरिवाकालप्रत्याख्यायिनीभिः वेशविलासिनीभिर्विलासदेवताभिरिव सञ्चरन्तीभिः अवधीरितरूपलावण्यवैदग्ध्यसौष्ठवतया शोकनिश्चतनीभूतमिवापरिस्पन्दममरभवनभित्तिचित्रेष्वादर्शयति दिव्यसीमन्तिनीजनम् ।
यस्याश्च विशालतया नास्ती(पाव) हि भुवनम् , उच्चतया सौधानां लोष्टका इव गिरयः, रत्नबहुत्वादापणानां रिक्ता इव जलनिधयः, चातुर्येण पौराणां ग्राम्य इव मकरकेतुः, गाम्भीर्येण दीर्घिकानामुत्तानमिव सागरतलम् , अतिशयेन शिल्पकृतामकिञ्चिज्ज्ञ इव विश्वकर्मा, मतिबलेन शास्त्रविदां (अ)पक्का इव काव्याङ्गिरसरौहिणेयाः ।
तस्याः पतिरपर इव पाकशासनो न पाता सुराणां, न क्षपयिता सपक्षमभृतां, न कर्त्ता गोत्रबलविध्वंसस्य, न वर्तयिता वर्षापद्रवाणां, नाभ्युपेता पापरुच्यनुरोधस्य, नाभिलषिता दीर्घतपःपरिग्रहस्य, नाभिषेक्ता जनार्दनस्य, दिनकर इव दीप्तविग्रहो, हर इव परशुक्रियाविशारदः, शशधर इव तारकेशः, केशव इव स्निग्धघोषः, यक्ष राज इव नित्योदप्ररदः, प्रत्यूष इव पद्मरागप्रभाधरो, धराभोग इव पृथुललाटभूमिः, उमागुरुरिवायतभुजगभोगः, कपिकेतुरिव कर्णान्तदर्शनः, सालपादप इवातिपीवरस्कन्धः, प्रासाद इव प्रशस्ततुङ्गनासिकः, समरोद्यत इव सदासन्नाभियोगी, जाङ्गलोद्देश इव समसूरस्थलो, रागीव
__ 1.
2. ४. 4. 5.
A reads वृतोष्णाभि:: page 5. A reads अनुरूपसर्ग. page 5.
, नास्ति बहिर्भुवनं• page 5. A omits हर to धराभांग• page 5.
, समस्तरस्तलः ?. Page 5.

Page #44

. आचार्यदण्डिविरचिता
सुतनुमध्यवृत्तिः, दर्दुराच(ल) इव घनोन्नखरपृथुनितम्बरत्नरजिताम्बरः, किङ्करेश इव स्थिरोरुदण्डधरः, सामानाय इव शुभकरचरणलक्षणः, क्षणदाकरादिव राजशब्दामर्षादाकृष्टकान्तिसर्वस्वः सर्वराजकहरिणयूथमथनराजसिंहः सिंह विष्णु. (चर्मकि ! वर्मेति) नाना नयसम्भावनाना (?) पल्लवेषु राजा बभूव ।
यः सम्भ्रमचलनचलितनारायणनाभिनलिनोद्धृतधूलिसङ्गधूसरितया राज्याभिषेकदिष्टिवृद्धिपिष्टातकरजोराजिपिञ्जरितशरीरयेवानन्दरमसमादिसिंहासनाक्रमे समालिङ्गवत श्रिया ।
यस्य च सकलजलधिजलवलयसमुल्लचनामिलापुकेण सलिलतरणाभ्यासहेतोरभिषेकपयसि बहल....षि स्फुटितमिवासकृत् प्रतापानलेन । यस्य च कोषदहनदह्यमान कथदरातिजीवितकबलग्रहसंभृत्तसन्तापयेव प्रकामपीततोयया.... मौक्तिकोपलतलेषु मुहुरलुल्यत घनकठोरया खड्न लतया । येन च प्रथममेवाभिनवयौवना [र्यमाणभु]जशिखर ....वदेव शरणमितरस्य रणपयितस्य(?)। यस्मिंश्च भूभुजि भुञ्जति भुजस्तम्मेन भुवं भोगभगो भुजङ्गमानां न(च भुजङ्गमाः)। .... कुण्डकानां न च कुण्डकाः । परस्परपातो गोलकानां न च गोलकाः । सूक्तातिकमो नक्तश्चराणां न च नक्तञ्चराः । तमःप्रसरः प्र[दोषाणां न च प्रदोषाः] । .... नां, न च निस्त्रिं शाः । पादापीडा कण्टकानां न च कण्टकाः । द्विजिह्वाम्यवहार्यता प्रभञ्जनानां न च प्रभजनाः । रूपध्वंसो लुब्धानां न च लुब्धाः [चित्रमासी]...प्रजानाम् ।
1. A reads दिष्ट. page 5. ' 6. L. about 20 letters. 2. L. about 16 letters.
7. , 26 letters. 3. A reads कबलसम्भृत.
26letters. 4. A reads सन्त्रायेव. page 6.
16 letters. 5. वितते....कठोरया. page 6. 10
8 letters.

Page #45

अवन्तिमुन्दरी।
अथ स राजा सर्वदेवताराधनपरः परं घिषणोपपन्नोऽपि दिव्यानन्दजननेषु कविगुणेषु प्रीतिमानभूत् । अविबुधोऽपि क(या?था)मृतरसं कलावृतमेषावण ()।
एकदैनं समागतमभिनवो गन्धर्वस्तुम्बुरुरिव जम्भशत्रुमित्युपावीणयत् - दनुजपतिहृदयभूधरविभेदविज्ञातशक्तिनखकुलिशम् । जगदुदयहेतु विष्णोरवतु वपुर्नारसिंहं वः ॥
स इमामार्यामाकर्ण्य गुणकुतूहली तमप्रासीत् - 'मद्र ! कस्यैतान्यक्षराणि विकटबद्धान्योजस्वीनि च लक्ष्यन्ते, कस्य चेयं वर्गरचना माधुर्यवती प्रसन्ना चेन्दुकरकलिकेव श्रवणानन्दमुत्पादयति' इति ।
स तु सम्प्रणिपत्य व्यज्ञापयत् – देव! परमनुगृहीतोऽस्मि, क्षणमवधानदानादनुगृहीततमः क्रियतामयं जनः। “अस्ति दिशि पश्चिमोतरस्यामार्यादेशशिखामणिरानन्दपुरं नाम ब्राह्मणानां महानावासः। ततो हि निस्सृता सरस्वतीव ब्रह्मलोकादगस्त्यमूर्तिरिव पीतोद्गीर्णगम्भीरशब्दसमुद्रा दा क्षणा दिशमनुगृह्णन्ती सकलांकतवसिद्धान्तप्रपञ्चमूलन मूलदेवेन सख्युरचलस्य कृते निवेशितमचलपुरं नाम गवनोदकपुष्पवासितकलमकाननायासिकभूमौ (१) नगरमपरमिव धरणिगोचरममरलोकम् , आस्पदं पुण्यकर्मणामलघु विविक्तमन्त्र• विस्तारसम्भृतधृतिरधिवसति कुशिकवंशवर्धनी सर्वातिथिरप्रतिग्रहीत्री महत्युदाररूपा ब्रह्मराशिब्रह्मसन्ततिः ।
तत्रोदपादि भगवतो विधिवदाहृतसर्वसप्ततन्तुरूपियो नारायणस्वामिनो नाभिपद्म इव ब्रीकधाम दामोदरस्वामिनामा तेजो(यमः? मयः) कुमारः । स यौवनारम्भ एवातिसुभगाकृतिरकृतकवाक्यदर्शितपुण्यसद्भावया सर्वाङ्गमनो
1.
A reads मेणापन्न. page 6.

Page #46

आचार्यदण्डिविरचिता
हरया सर्वकलाविदग्धया सर्वभाषाप्रवीणया प्रमाणयुक्तया ललितपदविन्यासया चतुरहृद्यालङ्कारया विशुद्धजातिवृत्तया सरखत्या स्वयंवर ( ए ! इव) कन्यकया स्वयमुपेत्य सस्नेहमस्खज्यत । को हि नाम भगवतीं भवितव्यतामतिक्रम्य यथासमीहितेन साधयति पथा, यतः कौशिककुमारो महाशैवं महाप्रभावं गवां प्रभव प्रदीप्तमासं भारविं रथिमिवेन्दुरनुरूप्यदर्श इव पुण्य कर्मणि विष्णुवर्धनाख्ये राजसूनौ प्रणयमन्ववन्नात् ।
1
एकदा च मृगयां गच्छतामुना नीतस्तन्निर्बन्धादस्वकुलसमुचितमहुतशेषं
8
मांसमा .... नयैव लज्जया पित्रोरन्तिकमनु ( प ) सृत्य
ܐ
तीर्थयात्राप्रसङ्गेन दुर्विनीत इति
दिगन्तराण्यभ्रमत् ।
भ्रमणशीलकीर्तेर्गाङ्गेय कुलध्वजस्य इव कुमुदाकरो गोचरमगमत् ।
3
वि[परीतनाम्नः ].... गुणनिधिरमृतधाम्न
4
5
अमुना च साधुलङ्घनमूलमात्रमात्मनिवेदना दिसौजन्यं दर्शयता यशीकृत [स्तदभ्याशे वसति । आर्येयमियं च व].... (त) स्य द्विजकुमारस्य मतिविलसितम् । विदितं नाम तस्य सदसद्विद्यमानकं भुवनेषु । वयसा चासौ विंशतिवर्षदेशीयः " [इति क्षितितल निहितमौलिः प्रणम्याचार ]....भृति भूपतिर्जात कौतूहलो हलधर इव सरस्वतीतीर्थानि सम्भावयन् अनेक श्री मुखमरम्परानुकृष्टमेनमात्मसादकरोत् । [माहात्म्यादतिशयदर्शिताराधितपुरु].... चतुराननस्यादिक बेर्द्विजोत्तमस्य प्राकृतानां च वस्तुभेदानां तत्पूर्वं प्रकटयितुस्तस्य पुत्रीकरणेन दर्शितातिप्रसादस्तदनुरूपमन[ पत्रपरि].... प्रादाच ब्रह्मदेयपरिमितम् । एकदा च प्राकृतगानानि कानिचित्तेन प्रेषितानि श्रुत्वा परं प्रीतः स्त्रीसहस्रकुलं च काञ्चनाममत्रे सुरभि .....
8
9
11
1. Shall we read अनुरुध्य. See Avantisundari kathāūsāra -अनुरुध्या
• I. 23.
०
2. L. about 8 letters.
3.
;:
4.
5.
12 letters.
6. May be read माहात्म्यातिशय...
"
6 letters.
8 letters.
10
7. L: about 10 letters.
8.
A reads पूर्वकं. page 7.
9. L, about 10 letters.
10.
11.
May be read काञ्चनाभमति. L. about 12 letters.

Page #47

अवन्तिसुन्दरी।
मापूर्य स्वद्गुणप्रेमप्रस्नुतानां त्वन्मातॄणां स्तन्यमिदम्। अतिबहुत्वादासा प्रत्येकं स्तनपानयत्नगौरवं तव स्याद्, अतोऽस्मामिरेकत्रैव संभृतमिति प्रजिषाय । एवंविधाश्च सम्मानभाजः प्रतिमासं प्रतिपक्षं प्रतिदिनमित्यवर्तयत् पृथिवीपतिः ।
स च तथानुगृह्यमाणो गन्धमादनप्रभृतिभिश्च वरकृतैः संस्कृतप्राकृतानां च काव्यानां लक्षणैर्दक्षिणापथं सनाथमकरोत् । नृपतिनिर्बन्धपरिणीतश्च ब्रह्ममयान् समग्रवाङ्मयाधारभूताननन्तमूलानचलकुलस्थितिविहितसनिवेशानम्बुराशिगम्भीरानुज्ज्वलराजहंसोपग्रहप्रकाशतेजसो लोकानिव त्रीन् सिंहविष्णुमनोरथातिलोभनाम्नस्तनूजानजीजनत् । येषां गृहेषु प्राधीतपटुब्रमघोषःस्थानव्याख्यायमानसर्वशास्त्रध्वनिः, अनाजनवरणपद्मजल्पाकनुपुराहृतमवनदार्षि. काकलहंसकोलाहलः, सकलातिथिसार्थसन्तर्पणकलकलो, गन्धपरिमलप्रान्त. भृङ्गमण्डलीझबारामतिरभिमतगृहदेवाराधनपरपुरन्धिमण्डलारब्धबहुविधोत्सवस्वनश्च पल्लवदानशक्तिघोषणापटह इव दिवानिशमिश्चितस्पदचतुरसञ्चरसरस्वतीभूषणरवमन्थरो दध्वान ।।
मध्यमस्तु तेषां मनोरथ इव चिरेणोपपन्नः कलिजिगीषोधर्मस्य माहात्म्यवतो महि तमहाशब्दोघपूरितान् महीभृन्मानितान् मर्यादारक्षणोचितान् महागुणरत्नराशिभाजो महासत्त्वान् महोदधीनिव मध्यमो लोकश्चतुरो दामोदरभवदाससिंहविष्णु(वीर)दत्तनानो ब्रह्माधिष्ठितान् सुतानलमत ।
तेषां तु कनीयसो निसर्गशुद्धवृत्तस्य वीरदत्तशर्मणो ब्रह्मर्वसिष्ठस्येवारुन्धती सतीनाम[ग्रगामिनी गौरी नाम माठरसगोत्रा बामणी गृहिणीपदमध्यतिष्ठत् । स तस्यामनेकदुहितृजन्मजातोद्वेगशान्तये तन्तुमेकं
1. May be read सम्मानना.. 4. Read अश्चितपद. 2. A reads तथागृह्यमाणगन्ध, 5. A reads तेषां मनोरथो मनोरथ. page 7. 3. , प्रभृतिभिः श्रीवर• page 7. 6. , नाम कामिनी.

Page #48

आचार्यदण्डिविरचिता
दण्डिनामानमविन्दत । पितुरस्य प्रेयसी सपनीपुत्र इत्यकृत्वा मत्सरं महानुभावा सप्तमावर्षादारभ्य सरस्वत्येव सुप्रसन्ना दण्डिनमवर्दयत् ।
तस्मिश्वोपनीते पठति तद्गुरुर्गुरुदिदृक्षयेव स्वरगात् । तस्मिंश्चान्तरे परचक्रपीडया पर्याकुलेषु द्रमिळचोळपाण्ड्येषु, परामृष्टासु कुलवधूषु, विरतेष्वग्निहोत्रेषु, विलुप्तेषु धान्यकूटेषु, विद्रुतेषु कुटुम्बिषु, जृम्भितेष्व....भिन्नासु मर्यादासुछिन्नास्वारामपतिषु, भग्नासु सभाप्रपासु, पर्यस्तासु सत्रशालासु, निहतेषु धनिषु, प्रहतेषु कापथेषु, द्रमिलेष्ववलीदेषु, ....दिव कलौ कारयत्येकराज्यमुपरतप्रनष्टबन्धुवर्गः प्रदु(म ! )तपायपरिजनः प्रवृत्तवृत्तिक्षयो दुर्भिक्षक्षीणकोशः कौशिक. दारको दण्डी...या देशान्तराण्यभ्रमत् । अवसच चिरममिलक्षितेषु गुरुकुलेषु, अलमत चानवद्यां विद्याम् । गरीयसीषु च ब्रह्मक्षत्रसंसत्स्वितरदु..खातमाव.... कस्य कल्पवृक्षक्रियाविस्मापितदुर्जयस्य मान्धातनाम्नः स्थपतेः प्रशस्त वास्तु, शास्त्रार्थसारसामस्त्यसंहारोन्मीलितप्रयोगतन्त्र...विस्तारकुशलः षण्णवतिप्रासादविधिविशारदो यानासनशयनादिनानाविकल्पनापटुः स्थितचरधारद्वीपज्वरव्यामिश्रसंज्ञानां षड्डिधानां यन्त्रा[णाम]. तीयप्रयोक्ता षट्त्रिंशदाचार्य]गुणैरलङ्कतो ललितालयनामा समस्तसूत्रगृही वर्द्धकी तक्षकपक्षप्रतीक्ष्यं ! क्ष्यः]क्षत्रियैश्च संस्कृतः स्थपतिरभ्येत्य विराचेताञ्जलिरादृष्टिनिर्दिष्टायां भूमावुपाविशत् ।
78
L. about 18 letters.
1. L. about 6 letters. . 7. 2. A reads समादिप्रपासु. page 7. 3. L. about 10 letters. 8. 4. , 18,
9. 5. " 16 ,
10. 6. , 4 ,
11.
A reads fafaragoutarat. page 7.
May be read धारा... L. about 4 letters. Read प्रही.

Page #49

अवन्तिसुन्दरी ।
"
दृष्टेऽपि तस्मिन् विस्मयस्पृशो जनस्य, 'अयं किल यन्त्रपुरुषैर्द्वारयुद्धमहीनमादर्शितवान् अनेन किल अलीकजलधरघाराजलजालदन्तुरमन्तरिक्षं कृतम्, एष किल यन्त्रमयमिन्द्रजालिकं कृतवान्, एष किल संख्येष्वसंख्यानां युगपदेव भिनति शत्रुहस्तिनां मस्तकस्थलानि मुसलमात्राभिरिपुभिः अमुना किल मिडभाषया शूद्रकरचितमुपनिब[न्ध ? द्धम् ], अस्य किल पित्रा यवनानप्यतिशयानेन क्षुधितोऽयमिति यन्त्रेणाभिघापितम् अयं ततोऽप्यधिकः किल ' इत्येवमासन् विकसितकुतूहलाः प्रलापाः ।
"
,
११
प्रशान्ते च कलकले सकले स दण्डिनमवादीत् - " अस्ति किञ्चिद् विज्ञाप्य (म् | अ ) वसिता एव सर्वे नित्यप्रमादशैथिल्याभ्यां शिल्पातिशयाः । यतोऽद्य त्वेवं प्रयोगलेशोऽपि विस्मयाय लोकस्य । युष्मादृशां तु ब्रह्मेन्द्रपराशरप्रभृतिप्रणीतशास्त्रहृदयवेदिनां कियदिवैतस्मिन् नैपुणमपि । तदनुग्रहार्थमेव अनुमहामल्लपुरम् उरुतरङ्गहस्तसंवाद्यमानपादपङ्कजस्योर्मिमालिनो भगवतो भुजगवरशयनमनुगृह्णतः शैलस्य शार्ङ्गधन्वनः केनापि कारणेन मणिबन्ध एव भग्नो दक्षिणः करः स तु मया प्रतिघटितः । किमसावतिमहद्भिः पूर्वाचार्यैस्तस्या दिव्याकृतेर्घटिताया अनुरूपं घटते न वेति द्रष्टुमर्हथ । न हि वः शक्यमस्मादृशामसाधारणेनाभ्यर्थितमकृत्वा स्थातुम् " इति ।
केवलम्
T
2
अथ सन्निधावेयोपविष्टाऽधिष्ठानभित्र सबैसगुणानां सर्वस्वदानदीक्षयाप्य सन्तु(ष्टा ? ष्ट)त्यागशक्तिः स नित्यकलासमागमसभागृहं, सर्व (न्ना ? नागरिकानुकरणीयलीलासौष्ठवः सर्ववीराप्रेसरो वीरवतामपरनामा रणमल्लसेनापतिकुमारः सहपांसुक्रीडासम्भृतस्नेहराशिरब्रवीत् - " आर्य, सम्भाव्य एवास्य शिल्पिवरस्य प्रणयः । बह्वाश्चर्याणि गिरिसमुद्रकाननानि । मित्रं च तवैष विश्वब्रह्मराशेः कल्पसूत्रटीकाकारस्य सकल विधानदीपूरवारिधेस्त्रिंशत्क्रतुविभूतिभावितत्रयस्त्रिंशस्य
•
1. A reads नीत्या. page 8. 2. Should we read रणमल्लः सेना....

Page #50

आचार्यदण्डिविरचिता
·
शापानुग्रहसमर्थस्य ब्रह्मर्षेर्भवरातनान्नः पुत्रः, तत्पुत्राणां तत्समानमेघादिसर्वसम्पदां द्वितीयस्त्रय्यामङ्गेष्वै [तिह्यकलासु] कवितायां चाद्वितीयः सुहृन्मतनिर्विकारदत्तहृदयो गुरुपरिचर्यापरः परममाहेश्वरो लब्धवर्णकर्णधारः कर्णमपि नापरा ..... कस्त्यागशक्त्यातिक्रान्तो मन्त्रार्थतश्वव्याख्यान चतुरश्चतुर्वेदवित् सर्वजन मातृभूतकरुणावृत्तिर्मातृदत्तः तदा चैषा .... [ करस्वामिनो देहभज ( ? ) सहजकीर्त्तिरराम्नाय - भूमिदेवनिवह चूडामणिर्देवशर्मा त्वद्दर्शनाय केरलेभ्यः काः
2
परेद्युः
१४
निधिर
•
·
तदेषामपि सङ्कल्पानुकूलोऽयमारम्भो निर्विचारम .
·
सह मित्रजनैः श्रीजयन्तनारायण भजनानन्दप्रभृतिभिः सह लीनक्ष्माभृत्पक्षच्छेदाक्षम सहस्राक्ष दे
मदनेकपपोत काकुलितवनं वनषण्डमिवोद्
·
.
•
.
3. May be read जालेन.
4.
Read आदिशतेव.
नभसो भासुरभुजङ्गराजस्फुट
कूटसाक्षिणमिव कालकूटादेरिण फणारलचक्रवालकरालितं .] सरिदङ्गनाभिसरण प्रकाश सौभाग्यराशिमम्बुराशिम्, आशीविषभोगभीषणैश्च रावणभुजदण्डैरिव राजताचलं कैलासमुल्लासिभिरुदन्वदूर्मिभिः स्पृश्यमानमूलं राजमन्दिर मुदीक्षमाणः, तरलतरङ्गमङ्गमद्मगर्भशुक्तिगर्भोन्मुक्तमुक्ताफलदलशबलवालुकेन शीतलगन्धोद्गन्धिमालिनापि मुकुलबकुलचक्र प्रवरलाञ्छितेन प्रचुरचूतपरिमलेन स्फीतसुरभिचम्पकाशोकवृक्षोत्पलपुन्नागतिलक साल सिन्दुवारवारितामोदेन कमुकनालिकेरमालिना जलधिवेलापथेन किञ्चिदन्तरमतिक्रम्य व्याकोशकुवलयदामश्यामलाभिर्लक्ष्मीकटाक्षमालाभिरिव
दूरोत्थितफणासहस्त्रस्फुरितताम्रदृष्टि
नाभिरन्ध्रमुक्तेनाश्चर्यसहस्रपत्रेणानु
.
·
•
·
वैरिणममरगणम सुरसैन्यसद्ध हो .श्चर्योद्भव
लवणसागरतरङ्गराजिभिर्लङ्घयमानशरीरं
3
मालेन पुनरपि मधुकैटभदानवाभिपतनशङ्कानिरूप्यमादिशेव शेषेणोद्यमानं योगनिद्रामन्थरमुकुलितेक्षणप्रभावप्रवाहेण गृह्यमाणकमलासनं भगवन्तमुत्फुल्लेन चक्षुषैक्षत ।
1. L. about two letters.
2. Space for about ten lines is left blank in the manuscript.

Page #51

अवन्तिसुन्दरी ।
स्वं च हस्तयुगलमयत्नेनैव कु(ड्)मलितमधापति(?) गुरुभक्तिभारनम्रमूर्धा निधौतात्मक(र्व ? ल्म) ष इव तदङ्गस्पर्शपावनैः पारावारशीकरसलिलबिन्दुभिरवहितेन चक्षुषान्ततस्तदर्चाशरीरमभिनिरूप्य क्वचिदप्यनधिगतघटनाप्रस्थानभेदस्तमेव स्थपतिमालोक्य 'अपचयितस्य पुस्तकर्मणः काष्ठेयम् , अत्र तु कस्त्वया प्रतिसंहितःकर' इत्यभाषत ।
स तु विनीतश्रमः शिल्पिवर्यः कृतार्थोऽहमेतावतेति रचिताञ्जलिरनंसीत् ।
3
अस्मिन्नेव चान्तरे झटितिकारिभरदभ्रसंभ्रमभ्रमितपक्षपालिमिलोधानभ्रमरमण्डलैर्युगपदेव प्रत्युद्गतो, भगवन्नामितामरसवासोद्भवभ्रान्तिहेतुरपरपारिजातोद्भेदसन्देहदायी, योगनिद्राचिरनिरुद्धरत्युत्सवोत्कण्ठमानलक्ष्मीनिःश्वासप्रसरसोरम्यसंशयावहः शतमखपरिभुज्यमानदिग्वधूपरिमलायमानः प्रत्यङ्मुखो घ्राणलेपी कोऽपि दिव्यः सौरभातिशयोऽभ्यागमत् । किमिदमिति प्रबलविस्मयप्रहितदृष्टयः सर्व एव ते किमप्युल्लसत्पवालवल्लरीवलयपाटलमिवोन्मिषदुरगफणारत्नलावण्यलेप ... दौर्वपावकज्वालोपरक्तमिवोत्पतत्सपक्षपर्वतशिखराप्रलक्ष्यकरूपवृक्षस्तबकताम्रमिव च सन्ध्यायमानं समुद्रोदेशमद्राक्षुः। क्षणादिव.... [च पश्यतां तेषां] लोलकल्लोलमालोल्लासितोपत्रस्तं स्यन्दनचक्राधिकप्रमाणमुत्केसरपति किञ्चित् पङ्केरुहं तदासीत् । आसीच पुनरच्युतचरणारविन्दस्पर्श....[र ?न्त्रेणैव दिव्यनगनुलेपनाभरणः] कृपाणधारामरीचिमलरीभासुरैकबाहुरितरकरकलितरत्नोचित्रचर्ममण्डलः प्रतिघ्नन्निव स्वतेजसार्कभासं कोऽपि विद्या...[स च भगवन्तं
1. 2. 3.
A reads कान्ति. page 7. L. about 6 letters. A reads दौर्मिपावक. page 9.
4. L. about 4 letters. 5. A reads लोक. page 9. 6. L. about 4 letters. 7. , 8 letters.

Page #52

१६
आचार्यदण्डिविरचिता
3
प्रदक्षिणीकृत्य हेतिगर्भमञ्जलिमुपा]रचयत् । उत्पतनरंहःप्रेलोलितपालम्बहार • जालचलबालाकमालाबहलखनप्रभाम्बुवाहवाही सहसैव दिवस....[तेस्तु लोकोऽतिमात्रविस्मयविस्मृता]न्तरात्मा निरन्तरोदश्चदुच्चरो(त! मा)ञ्चपुञ्जकञ्चकितश्चिन्ताम् ।
अथ चित्रीयद्वलात्कृतचित्तसङ्गतः कथेतिहासरसास्वादरसिकः स्मितपूर्वामिमाषी विशे...[ल्यवन्ध्यवागलभ्यरन्ध्रस्थूललक्षो ]वि(ल! )क्षणः कलासु, विनीतो विद्यासु, विस्रब्धः सुहृत्सु, विमुखः पापेषु, सुभगः सुकुमारचतुरः संविभागी कृपालुः शीलवानुदारसत्त्वः सत्यरतिश्चोलाभिज[नो विश्वामित्र]गोत्रः कृती रामशर्मा नाम बालमित्रं चित्तानुवर्तनेषु दा(ो ? सो) दुर्नयनिवारणेषु गुरुर्विसम्भेषु हृदयमसुभिरपि स्पृहणीयायां प्रियभूमौ किल दण्डिनमवादीत् । ननु गौरोपुत्रस्यापि प्रत्यक्ष एवायम् । अध्यक्षयद्भिरप्यश्रद्धेयो गरीयानद्भुतोदयो यथेदमप्रेसर कुसुमितलुजिहानेन(?) मिहिरमण्डलानुकारिणा रक्तपुण्डरीकेण पुनरमुष्य पुष्करस्य परिणतिः पुष्करेक्षणचरणपद्मसम्पातानन्तरं केयूरिणी · किरीटिनी मण्डलिनी मण्डलाग्रणी(चे ? चो)दगान्मरुत्वत्पथम् । अद्यत्वेवं पुनरीहशानामसुलभदर्शनत्वादलघुविस्मयप्रसरभारपीडितं नो हृदय. मलमसि खल्वनुमानगत्या विदूरमुन्नेतुम् । अत इह कथमवकल्पयत्यत्रभवतो मतिरिति ।
स तं प्रत्यवोचत् – सखे ! न(तु ! नु) सर्वेषामेव नः समानं दर्शनम् । इयदिह शक्यमुनीयावगन्तुम् – 'एष कोऽपि नभश्रेश्वरः कस्यापि रोषणस्य महर्षेः पुष्पसम्बन्धापराधापकारितादनुव्याहारादम्बुरुहत्वमवाप्याम्बरादम्भसांनिधौ पतितः
1. 2. 3. 4. 5
L. about 4 letters.
, 2 letters. May we read विचक्षणः. A reads चित्तावर्जनेषु. page 9.
दाने.

Page #53

अवन्तिसुन्दरी ।
स्रोतोभिर्वा स्थलादुपहृतः कालकल्पमनरूपं वारिधेः क्षारवारिणि परिभ्रम्यस्यापि हि मेऽस्मिन् विस्मयवस्तुनि जिज्ञासया समाक्रान्तमेव हृदयम् । तदेहिं गच्छाम इति सह सहायैः काञ्चीमेव न्यवर्तत ।
तदाश्चर्यश्रवणरागावर्जितमनोभिस्तु मातृदत्तरामशर्मप्रभृतिभिः प्रियसखैमुहुर्मुहुः प्रेयमाणो गणरात्रकृतात्मशोभनो द्वादश्यामश्रान्तभक्तियोगः कल्पोक्तेन विधिना विधाय विष्णुपूजां दर्भशयनमध्यशेत । तथा शयानं चाशरीरा सरस्वती स्वमे एनमन्वग्रहीत् । “ वत्स ! समृद्धं ते समीहितम् , सुप्रसन्नस्ते सुरासुरगुरुस्त्रयीशरीरत्रिभुवनपतिनिधामः । प्रतिभातु तवैतदाश्चर्यभूतं सर्वपुरुषार्थोपदेशगुरु सर्वद्वीपवृत्तान्तबहुरसं सर्वकलाकलापगर्भगम्भीरं सर्वसमयरससम्भेदसम्मतं सर्वादिराजवंशवर्णनमनोहरकथं सर्वदेवासुरवृत्तकीर्तनाद्भुतं सर्वमनुजगन्धर्वसिद्धविद्याधरेश्वरस्य राजवाइननाम्नो [ . . . पारमत्। उपारमत यामिनी । विस्मयप्रतिबुद्धस्य चास्य लोत् . . . ] देवजलाप्लुतः सुचिरोपस्थितपूर्वसन्ध्यः स्वनुष्ठितभगवदाराधनः स्वादुचतुःसमान ? )सन्तर्पितद्विज(प? वीरः स्वयं च प्राशितहविष्याशनः प्रशस्तमङ्गल्यवेषः शुश्रूषवे सुहृद्गुणाय कथापबन्ति सुन्दरीमाचिरव्यासुरित्यभाषत । युष्मत्प्रार्थितानुष्ठितप्रयत्नेन मया मधुनर कारिष्टकेशिकंसध्वंसनस्य त्रिभुवनैकमङ्गलस्य भगवतो भक्तभयहरणविधिविचक्षणस्या[म्बुजेक्षण ] स्य प्रसादादम्बुनिधावग्बुजस्याम्बरेचरत्वप्राप्त्यवसानमद्भुतमतिमहत् कथाशरीरं दृष्टम् । अस्ति चेत् कुतूहलमयमहं कथयामि । श्रूयताम् :
[आसन्नसङ्कीर्णविविक्तवर्णाश्रमा . . . . . र्यपश्या असूर्यपश्याः सुन्दरपुरन्ध्रयो निरवगहन्नि ] स्वारम्भगुरुकुटुम्बिवर्गा (?) रक्कोद्रासन
1. The text is defective. Ve may read परिभ्रम्यति । अस्यापि. 2. शोधनः is more probable. 3. There is no lacuna in our Ms. But obviously 'some portion
is missing.

Page #54

ટ
आचार्यदण्डिविरचिता
2
3
तायक्रतुङ्गागारशी फराः सरलकाकुसैरिकजनाः सर्वजनीन सर्वजनास्वार्य.... वग्रहं निर्मयाः निराधिव्याधिसम्भवाः स्तम्बकरिहरित सरिभतः (१) तामरसविसरसुरभयो नाव्यनदीप्रवाहा यव्ययवक्यषष्टिक्योद्देशपेशलाः शा.... केदारभागा गोधूमीनक्षेत्रकाण्डाः पृथुलतिस्यस्पल्याभोगाः प्रशस्त कौलस्थ ( ली ? की )नस्थला महितमाध्यभक्तय उद्धमौ(गी ? द्गी)नोवेरा मासुरीण [ वरभुवः प्रचुरमञ्जीरकपरिय ? ]... तराजमाषाः निष्पावनिकरकर्बुरा गौरसर्षपतीपरिकरा ( ! ) जरठ कुसुम्भकु डुलविज़म्भणारुणप्रदेशाः प्रसुपानप्रसुरकरप्रेटक (१) प्रकटयो [निपोषा गो] जाविमहिषपोषिणो बाप्पच्छेद्यशष्पकवचितविविधवीथयः प्रासादादीयदाकु (?) वर्धनद्रव्य वनराजयो बहुफलेग्रहिदुमसमप्रोदग्रग्रामसीमानः सारसकलहंसावतंस सरसविकटतटाक मण्डलाः प्रच्छाय सुखप्रपापङ्कयः प्रखिग्घतलसुभगसद्भावकाः प्रत्युदपानप्रक्लृप्ताहारिणः (?)
5
6
पुण्याराममालिनो मगधा नाम जनपदाः ।
7
तस्मिन्नामापि नागृचत राजद्रोहस्य । वार्त्तापि नावर्त्ततोपद्रवाणाम् । कथापि नाकियत कलेः । स्मृतिरपि नाजायत जन्यस्य । चिन्तापि नासीत् वास्कर्यस्य । प्रसङ्गोऽपि नाभवदभिषङ्गाणाम् । तस्मिंश्च पङ्कः पङ्कस्योपकारमात्रको, न हि न झधिकोऽप्यस्ति वधूनां कुचतटेषु कुङ्कुमपङ्कः । केवलमाक्रीडाचलतलेषूपलाः । कण्टकः कमलनालेष्वेव दृष्टः, आतिष्ठतुपुनरपि दृष्टः प्रियतमानामालिङ्गनेषु । श्रेणिः प्रासादशिखरारोहणेष्वेवासीत् । दुरबधृतमिदमासन्नं च विहरत्सु जलविहङ्गमेषु तेन (?) चान्योन्यसन्निकृष्टधनधान्यशैलकूट सहस्रकङ्घनायास मयादिवाप्रवेशक्षमो दुर्भिक्षकालक लिकश्च कल्याणोद्यतदुन्दुभि
8
1. L. about 16 letters.
16 letters.
6 letters.
2.
3.
18
4. A reads खेटक.
1)
page
1
10.
5. A reads प्रक्लृप्ताभवहारिण.
6.
7.
8.
page 10.
22
पुष्पा.
"
Shall we read पङ्कजस्य ?
Here the text is mutilated.

Page #55

अवन्तिसुन्दरी।
ध्वनिप्रबन्धषिद्रावितः सरमसमहास्यतेव बिकस्वरेण कुमुदकोकनदसरस्सहलेण । तस्मिंश्च शङ्के कलशोद्भवपानभयादिबोधस्सु धेनूनां लीनः क्षीरसागरः। हरिकुलिशव्यसनशस्येव तिरस्कृस्यात्मानं सुरभवनीभूतानि भूधरकुलानि । राहुमुखविषनिषेकदूषणमियेव सोमेन सुधारसः पुण्डे क्षुषु क्षिप्तः । प्रबलपवनपर्यासत्रासेनेव चापहाय मरुत्पथमवनिलमानि तरुषण्डच्छलेन मेघमण्डलानि ।
___ तस्य चैवंविषस्य मण्डनं मगधविषयस्य, मयाः स्वर्गविजयसाधनं, अपवर्गसुखतिरस्कारकारणं जीवोज्जीवस्य, जाह्रषीपरिमोगरागरोषितेनोर्मिमालिनेव महता खातवलयोपरुद्धम् उत्तुङ्गधवलप्राकारमध्यवर्तितया पौरतरुणसुन्दरीकान्तिभावनाहेतोरिन्दुमण्डलादिवोत्कीर्य क्षिप्तम् , अमलमणिभूमिगर्भसंक्रान्त. प्रतिबिम्बतया विततमणिमयूखजालपस्ताक्ष्यैरिव रसातलमुरगोवरणहेतोविशद्भिर्दारुसारमयैः महापासादैरुपशोभितम् , उदयसमुद्रगाधदर्शनोस्क्षिप्तपुरदेवताभुजलतानुकारिमिः खातवलयपिनद्धैर्मणितोरणैः समुल्लासितम्, उन्मीलदनेकरत्नरागवलयिमिरतिरभसरतिविहारविच्छिनैलक्ष्मीमेखलागुणैरिव विपणिपथैरुपेतम्, उन्मदहंसमण्डलचलितेन्दी...राजिभिरुन्मिपत्तारकागणकरालितान्धकारसन्ध्यारागैरम्बरैकदेशैरिव मण्डलीकृतैः मणित(द ! ट)रश्मिजालसन्दिग्धवारिभिः सरोमिरुद्भाजमानम् , उपवन..तबहुविधकुसुमधूलिपाटलपटम् उपरिलममुष्णीषमिव सकलनगराधिपत्यचिहमुद्रहद्भिः, ग्रहणोपरिगमनावलेपवारणायेव प्रकङ्कमानोच्छूिनप[ताकव्यस्तम् अखिलजम्बूद्वीपलक्ष्मील ]तैककुसुमं कुसुमपुरं नाम समप्रस्त्री. पुरुषरत्नसारसंभूतिसागरायमाणं नगरमभवत् ।.
1. 2. 3.
Read खातवलयेनोपरुवं. 4. L. about 4 letters. A reads समुद्भासितं. page 10. 5. The clause is incomplete. L. about 4 letters.
6. A reads प्रकम्पमान• page 10.

Page #56

आचार्यदण्डिविरचिता
अभ्रंलिहभवन सहस्रो परुद्ध गतिरमर्षज्वलित [सर्पदरुणमणिप्रभाप्रवाहोपरक्तवपुर ]म्बरमध्यस्थितोऽप्यमुक्तशैशवच्छाय इव यत्र लक्ष्यते भगवान् भानुमाली | यस्य च सारगौरवादिव सप्तसागरतरङ्गसङ्घातघोरा मिघातायासिता [पि न कदाचन चलति भूतधात्री । (यं च यश्च )] निवसता धनपतिसहस्रेणाराधयत्यलकापुरम्, उपहसत्यनष्टात्मभिश्च वसुभिरमरभवनम् अनन्तैश्व भोगिभिभगवतीम् ।
मध्य पौरा न मधुपायिनो दानरुचयश्च, न कृशानुगामिनः प्रकटितभूतयश्च न भङ्गुर मोगवृत्तयो भोगिनश्व, न बहुभाषिणो बृहत्कथाव्यसनिनश्च,
1
न जलाशयाः सेतुबन्धलमाश्च न प्रमदस्पृशः कादम्बरीर सावितृष्णाश्च,
"
3
A
सुरद्विषः काव्यदर्शनाभिरक्ताश्च न मन्दृष्टयः समन्दाक्षाश्च विश्रुतबहुश्रुताश्च रामायणविदो रामाशुभापातानभिज्ञाश्व, दृष्टमहाभारता भीमगदामि घातवार्त्तामुग्धाश्च, प्रमाणविदश्कलव्यवहार?) पण्डिताश्च सर्वविरोधैकायतनमधिवसन्तो निर्विशेषरमणीयमभ्यस्यमानपुण्यकर्माणः प्रतिवसन्ति ।
यत्र च सरसि चित्रः यण्यां कात्यायनस्य भगवतो हुताशनस्यात्मजस्या. भिषेकडे तोर मर लोका दंशेनावततार मन्दाकिनी ।
1.
2.
यस्मिंश्च बह्वाश्वर्ये सप्तच्छदपादपः कामयमान का मिनीकपोलपाण्डुवति मधूकपुष्पम् (?)। पुष्पपुरं च तत् पुष्कर इवानन्तभोगमुत्कृष्टसैन्य वाहनो हरिवाहन इव सुकृतिनां पदं कृतागस्थिरपक्षच्छेदना, नरवाहन इव पुण्यजनाश्रयं निधीश्वरः, हरिदश्व इव उदयस्था (न) मर्च्य महाप्रभावर्षिपादः, गन्ववद इव घनशयमशेषक्षि(त ? ति) पर।गविकारविध्वं (सि ? स ) न:, हैमवत इव रत्नाकरमखण्डपक्षः, शेष
3.
2
A reads बहुल. page 11.
रसा न दृष्टयः. page 11.
This may be amended as न मन्ददृष्टयः.
"
3
4. Our Ms. reads समदाक्षाव.
5. A reads पीत. page 11.

Page #57

अवन्तिसुन्दरी।
इव भोगिनिलयमखिललोकधतिकरः, कुसुमायुध इवोज्ज्वलपमदवनमारसगुणामिभूतफाल्गुनश्रीः, चक्रवाक इव पद्मालयं मण्डलैकगतिरध्यतिष्ठद् आत्मयशःकुमुदभूषणभुवनसर:क्रीडैकराजहंसो राजहंसो नाम राजा।
यमतिमानुषाकारसम्पदमसह्य पा ? पौ)रुषं च हरनयनहुतवहोष्मानुबन्धसम्भूतप्रतापशमनं पुनर्जातमिव मीनकेतुं मेनिरे प्रजाः । येन च गोवर्षनधरणी. धरधारणोद्दामदामोदरदर्पदमनायेवारोपितभुवनमारमधरीकृतमेरुगौरवं भुजभूधरयुगलमनारतं बिभराञ्चके। यश्च रयनाधरकरचरणप्रभाभिरभिनवबन्धुजीवपाटलामिर्निजवक्षःस्थलनिवासलाभनिर्धतलक्ष्मीविस्मृतानि कदर्थयाञ्चकारेव कमलकाननानि । यस्य च मत्तमातङ्गतुङ्गकुम्भकूटपाटनेषु सुभटमण्डलपृथुलोरःकवाटभित्तिभेदनेषु वरतुरगबलप्रलयसागरोमिव्यावर्त्तनेषु स्यन्दनवृन्दवज्रपञ्जरभञ्जनेषु च व्यापारितः तदायासपिपासित इव समरमण्डलेषु बाहुदण्डो मण्डलाग्रमेचक.... पुञ्जकञ्चकितः केतकीमुकुलधूलिधवलमरियशःक्षीरसागरमशेषमाचचुषत् । यश्च सम्यक्प्रणीयमानवर्णचतुष्टयोऽपि क्षीरसागरालयपू....यशाः सर्वश्वेतं जगच्चकार । यस्माश्च सर्वस्वमर्थिनोऽभयमरयः, पराजयमिन्द्रियाणि, कदर्थनां कलिरास्यं सरस्वती, हृदयं मित्रवर्गः, सर्वमेव च शरीरं महा[ पुरुषलक्षणानि प्रत्यव]... दन्धगजघटाभिः कण्ठरज्जुकपणखण्डितत्वचो गण्डमदसिन्धुरंहोजर्जरितजटिलमूलसंह तयः स्थूलकरावलन कवालप्रवालमुण्ड[ मूर्द्वानो द्धृतप्रसूनमुकुलपल्ल]...लझकारमिलितवल्लरी विश्लेषविषण्ण मदविदाहविनोदाभ्यमस्तकघात भनस्कन्धमुक्तरटिताः
1. 2. 3.
A reads व्रत....पुन• page 11. L. about 2 letters.
, 4 letters.
4. L. about 6 letters. 5. , 14 letters. B. A reads faaler34. page 11. We may read अभ्यस्तमस्तकापात.

Page #58

भाचार्यदण्डिविरचिता
4
5
पटुतरपीडोविप[ ते व्यस्मरन्नपि मन्ये काकुत्स्थकपि ](2)....मुद्रवेलावनगुमाः । यश्च के (पद्म ? वल)मवनेरेव गोत्वमापाद्य गर्वितो वेनसूनुरिति ऊर्जिताशयः शशिकरशिशिरगुणैर्दिवं पृथिवीं दिशश्च सर्वाः सुरभीच....न्वाय्यातिक्रमश्च न वर्णव्यतिकरो नवर्णन्यतिक(रंच ! रश्च) न राजाविनयशङ्का नराजाविनयशाश्च नाशनचिन्ता नाशनचिन्ता चाजनि प्रजानाम् । यस्मिंश्च....पाकशासनोऽपि नावग्रहं शशाक कत्तुं किमङ्ग पुनरन्ये ।
स च राना सकलराजमण्डलपासराहुजिह्वया संरम्भदज्वलनसंभारधूमलेखया मानमत्तमतङ्गजदानपट्टिकया प्रतिबलरभ साभिपातविहतिवेलावनरेखया रिपुजीवितमधुचूषणभ्रमरमालया भुवनमहानिधानरक्षणभुजनवध्वा युद्धामृतमथनप्रथमकालकूटोद्मश्यामिकया निजभुजाचलशिखरनिलीनमेघराशिकया वीरकामुकविजयलक्ष्मीसङ्केताभिसरणत्रियामया यममहिषविषाणभीषणाकारया खडरेखया कामदूत्येव चतुस्समुद्रमेखला सकुलशैलकु(च्च न्न)लां सकलकुसुम संभार(ह?म)रितारण्यधम्मिल्लबन्धाम् अन्तरिक्षनीलांशुकोत्तरीयां विश्वामेव विश्वंभरां प्रसाध्य विश्रान्तः प्रेमवत्सु पितृपैतामहेषु समस्त शास्त्रविस्तारविविक्तबुद्धिषु सकलकलावगाढवैचक्षण्येषु (ह ? दु)ष्टराजलक्ष्मीकरेणुकाविजयनिवारणानुशेषु दण्डनीतिप्रयोगचतुरेषु महावराहचरणेष्विव पदबन्धविधुरितभुजङ्गलोकेषु तरङ्गमालिविव प्रवरगुणरत्नराशिसंभवेषु निसुम्भसूदनबाहुदण्डेष्विव श्रीरत्नहरणकारणभूतभूभृन्मण्डलावलम्बनेश्वरावतविषाणकाण्डेष्विव गुरुपतिमानेषु सुमतिसुमित्रसुश्रुतसुमन्त्राख्येषु मन्त्रिमुख्येप्वासज्य राज्यभारमभिनवयौवनोपदिष्टेन रागवर्मना मन्मथप्रतिमकान्तिरन्तःपुरेश्वरमत ।
1. A 'reads Graila. page 11. 2. L. about 8 letters. 3.
10 letters. 4.
3 letters. 5. A reads अभिघातवेला• page 12

Page #59

अवन्तिसुन्दरी ।
आसीच्च तस्य महीपतेः समस्तसीमन्तिनीवर्गदेवतायमाना मालतीकुसुमदामकक्ष्यामप्यतिक्रम्यान्योन्यसदृश सौकुमार्यैरवयवै [ रसाधारणमार्दवाभ्यां च ....मानसाम्यामुपेता तथा सुकुमा... श्रुवै ] व कार्मुकं, मुखच्छाययैव चन्द्रमसं, श्वासेनैव सुरभिपरिमलं मलय मारुतमवधून्वती, बिम्बाधररागबाळातपभीतकुण्डलितान्धकारभारनिभेन स्वभावसुरभिणा नवात्रजालेनेव सरलमेखलविपुल
"
शिलोच्चयनितम्बचुम्बिना
मदनव्यालहस्तिबालहस्तेन पत्यभिसारदुर्दिनमिव
1
3
"
दर्शयन्ती, वदनचन्द्रमण्डलहठावकृष्टपुण्डरीक लक्ष्मीस्मेहानादुकाभ्यां ( १ ) मृणालिकाभ्यामिव शिरीषदामकोमलाभ्यां भुजलताभ्यामुद्भासमाना, सर्वशरीरसंविभक्तशेषाभ्यां सौन्दर्यपुजाभ्यामिव स्थापिताम्यां हरदग्धमनोभवौद्धत्यसारकोशाभ्यामिव तथाकृतोपयोगाभ्यां धात्रा चन्दनधवलसुधाले पौचित्याभ्यां निवासकुम्भाभ्यामिव रागस्य स्वच्छमानसरसातिरे कपूरिताभ्यामिव गुरुतराभ्यां पयोधराभ्यां भ्राजमाना, गजकुम्भकठोरपीवर कुचातिभारसाधर्म्यविपरमाणुत्वादे(?) ध्रुवमभङ्गुरां विभ्रती मध्ययष्टिम् अतिबनजवनाभोगभारखिन्नो [ रुदण्ड ]स्थिरीक्रियोपयुक्तभूयो वयवत एव तनुतरीभूतेन जङ्घाद्वितयेन राजमाना, प्रणयकलह ताडितप्रियतमहृदयोज्ज्वलितरागलिप्तयोरिव न[खचन्द्रदश करश्मिनालीकसहस्रचषि ] तेनाशे भुवनवारिजवनप्रभासञ्चयेनैव सततमाप्यायमानपाटलिनोरमलरागलावण्यच्छलाद[ रुणाशोकपादपेभ्यः स्तबकराशीनिवं दोहदपूरण ] ताडनेषु दातुं संगृह्णतोः मुखकमला मोदनिर्जितवसन्तकरदत्तमिव सर्वपल्लव सौकुमार्यमुद्वहतोश्चरणारविन्दयोर्द्व[न्द्वेन सैन्धूरीरिव दूरभवः (१) कुर्वती, तरङ्गमयी भ्रूपताकयोः ], इन्दीवरमयी नयनयुगे, रक्तोत्पलमयी दन्तच्छदे, कुमुदमयी
4
3.
4.
२३
·
There is no lacuna in our Ms. But obviously some portion is missing.
2,
A word like कुन्तलभरेण. denoting the hair seems to be missing here.
A reads पर्यभिसार दुर्दिनमुपसारयन्ती page 12
:) भुक्त.
page 13.

Page #60

२१
आचार्यदण्डिविरचिता
ईषस्मितेषु, सौगन्धिकमयी श्वसितेषु, अमृतमयी वचसि, प्रसादमयी मनसि,' चक्रवाकमयी पयोधरयोः, [आवर्तमयी नाभिरन्ध्र, पुलिनमयी] नितम्बतटेषु, पुष्करमयी च पादतलयोः, अमरसम्मन इव राजहंसोपभोगायावतीर्णा मन्दाकिनी, लीला(करा ! कला)कान्तिरागचातुर्याणि पश्चैव प[श्वभूतस्था]ने प्रतिविधाय निर्मितेव प्रजापतिना, प्रावृडिव घनगम्भीरस्तननाभिरमणीया, शरदिव सरसां कान्तिमुद्वहन्ती, हेमन्तवृत्तिरिव प्रालम्बिनीहारमालिनी, शिशिरश्रीरिव नवनवमालिका, वसन्तवलेव चारुभुजवल्युल्लासभूषिततनुलता, धर्मसम्पदिव कोमलपाटलाधरा, सर्वत्र्तुसमवृत्तितयेव नन्दनस्वभावा, सर्वावरोधजनप्रधानभूता रतिरिव कन्दर्पकस्य, शचीव शतमखस्य, शैलसुतेव विश्वेश्वरस्य, लक्ष्मीरिव पुष्करेक्षणस्य, बुद्धिरिव धनाधिपस्य, देवसेनेव सेनापतेः, गौरिव प्रचेतसो, रोहिणीव बुधभवनस्यारुन्धतीव शक्तिगुरोरसुभ्योऽपि वल्लभा देवी वसुमती नाम ॥
तस्मिंश्च सम्राजि राजीवलोचनया तयान्याभिरप्यविकल कलाशालिनीभिरविरुद्धानेकधर्मार्था(भ्य ? द्य)नतिसङ्गमङ्गजसुखमनुवाने कदाचिदभिषेक्तुमिव दिग्जयाय पुष्पजमाजगाम द्रुमलताधृतैर्मधुनिवहवाहि भिः कुडलपुटघटसहस्त्रैः कुसुमलक्ष्म्याः समयः । मध्ववतारवेगोद्भुतमिव हिमजलं जगाल। दक्षिणामप्युपेक्ष्य दिग्वधूमुपेयुषि पटौ पतङ्गेऽतीवोरुतरभुत्तराशा सौभाग्यमुवा(च ?)ह । दिनकरविरहे समगृहीताया दिशो दीघनिश्वास इव मन्दमन्दमुत्ससर्प तप्यमानपान्थननो मलयमारुतः । मलयमरुत्प्रेरितेन स्मरवैश्वानरेणै कभवन इव त्रिभुवने सुरासुरमुनिमनुजमादीप्यमाने तबाहातोकारक्षमाणि पयोधर कलश - सहस्राणि शरणमेकमचकमत का मिजनः कामिनीसमाजस्य । चित्तोपसृतप्रियोष्ण
1. Does this word denote Madana? 2. Shall we read तमगृहतिाया:. 3. A reads चित्रोपमृत. page 14.

Page #61

अवन्तिसुन्दरी ।
पाष्पवारिपूरप्लुतेषु प्रोषितानां हृदयेषु पाययितुकाम इव कामज्योत्करः प्रकामदीप्तानिपून चिक्षेप। सहकारतरुतलास्तीर्णकिसलयशयनशायिनीनां कामय(मान)कामिनीनां कामश(री ? )रक्षतेषु क्षारक्षेप इव मर्मसु मधुरसविसरः परभृतनखमुखोदलितकुड़लगर्भनिर्गलितः पपात । तस्मिंश्च समये रतिसमरविधिविशारदकुसुमशरशिबिरनीराजनज्वलनज्वालावलीषु च राजपुरन्ध्रि(ज ? )माहारजतोतरी यांशुकपदीषु सकलजगत्प्लावनोद्वेलरागसागरतरङ्गवेणिकासु विकसन्तीषु रक्तकुरवाशोकशल्मलीपलाशवादिभद्रडाडिमजपाराजिषु, रमणीचरणनलिनताडिताशोकरोषप्रोत्साहिताशेषवनसमाहृतशशिकरकलाविभ्रमेषु, निरन्तरपतच्छिलीमुखप्रकरजर्जरितन्यक्षवनविविधवृक्षविग्रहधवळसंपटुबन्धेषु, अन्धकमथनमन्युसन्युक्षितेक्ष णाशुशुक्षणिक्षपितहृच्छ्योच्चयभस्मभासुरेषु स्मेरेषु करीरकेसरेषु, सितमिन्दु वारवकुलसा[लतिलक ]नवमालिकादिष, ललितमाधवपीनवाससि मधूकवनस्थलीदिष्टिवृद्धिपिष्टातकप्रकरेस्सुदन्तिकटकिङ्किरातकर्णिकारचम्पका करेपु(१) स गज । मत्तवा[ रण इव वशामिर्मतकाशिनीभिः परिवृतो] मधुमत्तमधुकरक ,म्बकान्ध कारितकोडानि क्रीडावनान्यवगाहत ।
12
तत्र च मदरक्त(कत ? तम)कामिनीकपोलरागसन्ध्यागमविधुरितसरश्च[क्रवाकमिथुनकानि बध्नत्पानगोष्ठीमण्डलानि ] त्रिदिवमेदिनी(म ? मा)नोज्ञकान्तर
1. A reads प्रकामानिषून्. page 14. 7. A reads पारिभद्र. page 14. 2. See supra कामयमानकामिनी. page 20.8. , रमणीय. , 3. Our Ms. reads शिल्पिबिर. .. , न्यश्मपवन , 4. A omits ज after राजपुरन्ध्रि• page 14. 10. Our Ms. reads मधुक्त. 5. A reads अंशुकवतीषु.
1. A reads वृद्धिविघातक (पिष्टातक)
प्रकरे(र)स्फुटनिकट. page 14. " कुरवक.
12. , ततकामिनी ,
A

Page #62

आचार्यदण्डविरचिता
दिदृशया कौतुकादिवाव्यवस्थितगगनानां खेदखेदि[वा ! ता]लक्तकरक्तमेघ. पल्लवानि भ्रान्तकुन्तलभ्र[ मितदुर्दिनो . . . . गीयमानखवि]क्रमापदानानि पश्यन् यन्त्रदोलाप्रेजितानीर(! )कोमलकु(सु)मकिसलयोत्तरच्छदासु विलोलपल्लवान्तरप्रविष्टपवनालोलितलतागृहोदरमणिवे[ . . . तची नांशुकान्तरीयाणामपि करनखमणिरश्मिसंवलितरत्नमेखलामयूखजालजल्पितदुकूलकर्मणामन्तःपुरसुन्दरीणामारणितरत्नशकरीतुलाकोटिपारिहार्याङ्गदानि प्रेहोलितहारदीधितिप्रकरकपूरचूर्णावमुच्यमानश्रमस्विन्नकुचतटानि मधुरविवाददत्तदन्तच्छदच्छिन्नसन्धिप्रतिसमाधानदत्तसदयलीलाचुम्बनानि गाढालिङ्ग(न)मृदितकण्ठदामप्रतिनिधीकृतप्रियतमेक्षणकुवलयसजि मनुविहलभगिरातिप्रपञ्चमूच्छिताङ्गजविदाहवेगानि रागमाम्यसमाहितरसोत्कर्षाणि राजवृषो रतानि निर्विशन्नुपवनविषयिणीमृतुविभूतिमनुबभूव ।
प्रवृत्तयोश्च विचित्रपुष्पयोश्चैत्रवैशाखयोदैत्यराज्यमिव शुचिशुक्रमयं, यमसौराज्यमिव प्रतिदिनसरुणायमानेनकरविरसीक्रियमाणलोकं, रक्षोराज्यमिव परिलघुप्लवालयमानहीनवाहिनीनलं, किंपुरुषराज्यमिव द्रुमगणगुरूष्मवारणवनोत्सेकरागहप्तकिंपुरुषं, मन्मथराज्यमिव मरुद्गणभ्रमितपत्रमण्डलोपरुद्धसुरभव(न)मुपातपमनुबुभूषुः उत्कुल्लकमलरक्तोत्पलानि प्रदीप्तानीव धर्मभयप्रविष्ठेन कन्दर्पानलेन, दलशीतलजालिकाजातशीतलजलतलानि(?) दारुणनिदाघगलितशिशिरकारागृहाणीव मधुकर कुलबहलकालान्धकारकालोदराणि करतलोदरीभिः सह सरांस्यवजगाई।
I. A reads अलककमेष. page 14. 2. , प्रेलिताना कोमल. page. 15. 3. L. about 7 letters.

Page #63

अवन्तिसुन्दरी।
२७
प्रविशन्तीषु च प्रणयिनीषु प्रियसखीष्विव प्रत्युदस्थुः प्रसारितोर्मिहस्तदत्तगाढकण्ठग्रहा वाप्यः । प्रबलविपक्षविक्षेपवारिदुर्गप्रतिस्तब्धैः प्रसभमिवोदीर्णदण्डैः पुण्डरीकैर्विमुक्तास्तत्प्रतिद्वन्द्विषु मन्दशब्दं सुन्दरीमुखेषु शिलीमुखा निपेतुः । निजमज्जनाभ्युपायव्यसनितस्य पुरुषपातनिष्षधरगणस्य • भोषा भ्रान्तिदिदृक्षवः कटाक्षा जम्बामो (१)गर्भशायिनीनां १क्ष्मलाक्षीणामुदवर्तन्त क्षोभतरबितास्तरुणशफरकाः। नृपनिताम्बिनीबिम्बाधरचुम्बिनो नामिजजुरतिचपलाः सरस्तरङ्गाः अर्थमानमानमानसम् (!) अपितु विकसन्तो विसर्पिणां रागमूहः । प्रतिमुखस्थित कुवलयकोपादिवातिवामानि भामिनीनामरज्यन्त लोचनानि । चकोरलोचनाकुचारोहचक्रसम्मर्देऽपि कलुषीभवद्भिरम्बुमिरौत्यत्तिकत्वं जलस्वमनक्षरमाचचक्षे । गुरूनपि निरपेक्षो जघान वारिवेगो वरोरूणामुरोरुहभरान् । न हि विवेकः क्षुभितस्य । जलमध्ये मौनमाचरन्तो मेखलाकलापाः स्थान एवं गुणत्वं समर्थयाम्बभूवुः । अपास्तालक्तकैरपि रागेणैव दशनच्छदकिसलयैर्व्यजीयन्त रक्तकुवलयवनानि। होषामनेकशो रतिरणप्रणीतोत्थितानां प्रतिस्पर्धिजये सहायकृत्यम् (१)। इत्थं च वर्तमानासु वरपवतुणीतीनां वक्रव्यतिकीर्णापि विकीर्णितोर्मिषु करपुटसलिलसेकलीलाभूतालिकासु प्रहेलिकासु(!) महीशोऽपि महावराहू इव वहन् वक्षसा वनुमती देवीमाकुलाकुलामालोलयन्नपश्चिचाल । चिकुरांसलटश्चिक्रीड) क्रीडासु प्रकीर्णप्लुतनिम्नगाधवस्यास्थलव्यचारपतितद्रव्यविचयव्यतिकरमेदादष्टमार्गया जल
1. A reads निमज्जनायुपाय. page 15. 2. , कटाक्षानम्भोगर्भ• page 16. Shall we read कटाक्षा इवाम्मोगर्भशायिनीनां. 3. , अर्थमानानामाननमपि. 5. A reads कोडादिव. page 16. , मार्गमृहु:
6. , अपास्तालककैः केनापि निरा
शेनेव. page 16.

Page #64

२८
आचार्यदण्डिविरचिता
क्रीडया। तत्प्रधानाङ्गेषु च [स्फुटगद्गदगम्भीरभेदादिस्वरेण] निगृहीतामुक्तसंज्ञेन सलिलवायेनानेकमधुरकरणरमणीयेन रममाणं रमण्यः काश्चित् करपल्लवसम्पुटोत्पीडितमुक्तैः [प्रीतिपल्लवद्रवैरिवैनं धाराजलैः] ....गुरशृङ्गकोणमुखमुक्तामिः कुङ्कुमजलधाराभिरनङ्गपन्नगमुखशिखिशिखाभिरिवावचकरुः । अपरा विपक्षव्यजितवि[ लासरागरोषिता रक्त ]कटाक्षमालाभिरेव जिह्मनाम्नीभिः कौसुम्भसरिद्भिरिव सरभसा विधुरायमाणमाचकृषुः । इतरास्तमसीव पयसि दुर्विभागगतयः करतलकमलावष्टम्भप्रसृप्ता यादृच्छिकैर्नाम तच्चरणमूलघट्टनैः स्पर्शातिशयानुमेयमानप्रार्थनाप्रणिपाता न कृपणमन्वतिष्ठन्त ।
अवनिपो गर्विता व्याकुलयन् , मुग्धाः सन्तारयन् , भीताः समाश्वासयन् , कुपिताः प्रसादयन् , मुदिताः प्रोत्साहयन् , प्रस्थिताः प्रतिरुन्धन् , कासांचिदुस्पलाशां वल्लीमिव सफलयन् , कासांचित् पद्मरागं रत्नमिव सम्पादयन् , कासांचिदमन्दमारममनो(?)रंशुकान्यलक्ष्यगतिराक्षिपन् , कासांचित् कमलरजस्समधूननच्छलान्निरञ्जनस्निग्धताम्रतरळताराणि नेत्रोदराणि चुम्बन , कासांचित् कामायतनेषु कामशरानिवादृश्यपातान्नखानर्पयन्, निबिरीसविलासश्चण्डातकपरिहितः पर्याकुटिलकुन्तलोत्तरापाङ्गलोचनः कुमरागलोहितोषप्लुताङ्गः सन्त्रासितसकलराजहंसनिवहो विहृत्य समरादिव सरसः सह(प्रयामिज्ञं ? प्रियाभिर्जय)श्रीभिरिव निर्जगाम जगाम च।
मज्जनानन्तरमनुष्ठितयथोचिताभिषेकमङ्गलो यथाविध्युपस्थाय तिग्ममार्नु, भगवन्तमुपास्य चित्रभानुम् , अभिराध्य च देवं देवकीसूनुं, सह सुहृद्रिस्त्वगनुसारिणा सुरभिचन्दनरसेन कृतसमालम्भनः कुशलसूदसाधितेन शोधनकरुपनप्रक्षा
1. Our Ms. reads वाद्यानेक. 2. L. aboat 14 letters. 3. Our Ms. reads विलक्ष.
4. A reads आचुकुश: page 16. 5. , अवनिपोऽपि ।
आमज्जना.

Page #65

अवन्तिसुन्दरी।
लनप्रतिस्तम्भनमार्दवकरणशीतीकरणप्रसादनस्नेहग्रहणवर्णक्रियागन्धोपसंहारषर्ग : सम्पादननेहविचारपतिसंज्ञामिस्त्रयोदशविधाभिरनेकावान्तरविकल्पाभिः क्रियामिरुपसंस्कृतेन स्वात्मोचितेन सरसं खाद्येनामृतातिशायिना पटुपाटलपरिमलामोदनिर्झरिणा स्पर्शानुमेयेन पानीयेनाहितधृतिराधाय धूमवर्तिमाचान्तो बहळपारिजातसौरभोद्गारिक्रमुकफलशकलानि शकवधूटीगण्डपाण्डुरां च ताम्बूलवीटिकां जरठपाटलीपुटक्रोडपाटलं च शङ्खचूर्ण त्रयं च तिक्तकटुकविशदं विमर्दोष्णं लपनलाघवकरं चोपयुज्य रज्यमानदशनावरणो मणिकुट्टिमपथेन गत्वा प्रसाधित भुक्तास्थानमण्डपमतिमृदुनि सौमपाण्डुनि स्थानदत्तचीनपट्टोपधानके पुष्पवाससुरभिणि हैमप्रीतिपादुकाप्रतिष्ठि(त)प्रवररत्नचित्रपादे पादपीठसनाथपार्थे प्रत्यासन्नसौवर्णप्रतिग्रहे शयनपर्यङ्कतले मुहूर्तलब्धविश्रमः सन्निहितेष्टसामन्त(:) चित्रालापचिरविनोदिनो विसृज्य णद् (१) विलम्बमाने कदम्बमुकुलकिञ्जरकपुञ्ज (२१)विषि त्वरितप्रवर्तितस्यन्दने सन्ध्यामुखचुम्बनाभिलाषिणि क्रमेण मन्दायमानोष्मणि मणिशिखासुकालोकलोपनेव(:) सुखविविक्तोद्गन्धिनैपथ्यरमणीयेन विजृम्भमाणमल्लिकामुकुलदामप्रलम्बोत्तरीयरमणीयेन मुन्दरीजनेन चन्दनसलिल. संक्षाळनशिशिरेषु स्मेरमल्लिकोपहारेपु सौधहम्र्थेषु (सु११६) मगस्त । सङ्गीतगीत. गोष्ठीभिश्च प्रियविदग्धमुहृत्सखः प्रदोषमनैषीत्। [उत्तरयामद्वयमुन्मद] मञ्जुवादि. नौजनमनोविधेयवृत्तिरगमयत् ।
एवं च परिसमापितग्रीष्मस्याशेषशिरीषश्रीमुषः क्षपितकरामञ्जरीत्विषस्त्वि. चिमत्सोमगो[लकरतिरस्क्रियारम्भजजम्भकाजनाभिनिबर्हणाज्ञा[विजृम्मि]ताम्भोदकोटयः कटिलकोमलतटितो विधटमानकुटचकुडलामोदलिप्तककुभः केसरसुरभित
1. Following this there should have been a synonym of sun in
the locative case. 2. A reads सुखालोकलोचनेन. page 17. 3. , सुमंस्त संशित. page 18.

Page #66

आचार्यदण्डिविरचिता
५
नभसः सुरचाप..[चन्द्रकिबोत्तरारसिता भून्योपगुप्तार्कगोगणा]गणतिथहप्तातक. स्रजः()सुजातजातिजातयो मुदितमुग्धयूथिकावर्षन्नववार्षिकीलता ललितलागलीकलिका मुकुलितनिचुळीथयः फलितपूतजम्बूपतयः [विकचकदम्बचुम्बि]वाचालमधुलिहः सलिलकणस्यन्दिमन्दमरुतो रुतमुखरभेकभेरीभीमागमनिशीथा निशिथिनीभेदाब्ददुर्दिनदिना(?)द्रुतमनोभिसारिकाभिद्रुतदयितोदवसिता विकसितवलाका[लीघ ]वलितमुवो भिन्नसिलिन्ध्रबन्धनाः सिन्धुरमामन्दगर्जितधनाघनस्तनयित्नवो नवजलसेकनिवृतिविनीतकेतकीगर्भखेदाः पादचारक्षमश्यामलशाडुलवनस्थला नीलकण्ठनृत्तलीलाविलासिनः सन्नपन्नगकुलाः कूलमुदुजोदकोद्रवत्सरित्तरक्रिणीशताः शतमखगोपावलीप्रवालमेखलाधृतवनस्थलीनितम्बपार्श्वविश्वविश्वम्भराजाररूढसरसः स्य यौवनावनजपनवस्य सनदायिनो (2) दीयमानदानवारियोगनिद्रासुखाः सुखमया इव प्रादुरासन प्रावृषेण्या वासराः ।
(तासु ! तेषु) च ग्रीष्मातपातुरत्रिलोकलक्ष्मीविश्रान्तिधारागृहेषु वर्षावासरेपु कुटचकुडलहारमालिनीमिर्लम्बकदम्बकाञ्चीदाम भिः केतकबर्हदन्तपत्रभूषितश्रवणपाशाभिर्मदमयललामलान्छितललाटिकाभिरागैरिकरागरञ्जितचरणपल्लवाभिः कुन्तलवलयिनीभिः सुन्दरीभिः कृतकिरातनितम्बिनीवेषविभ्रमाभिरटन्मृगेषु नटच्छिखण्डिषु, स्फुटन्नीपेषु, रटन्निर्झरेषु, वर्षजलधाराधौतरत्नोपलतलेषु क्रीडापर्वतेषु विजहार । धारारवद्विगुणबृंहितमदरागं च वार्षिकवृक्षवल्लीगुल्मगुलुच्छकच्छन्नमार्गेषु कृष्णागरुमारधूप सञ्चारोष्णेषु मणिदरीगृहेषु मत्तरामाद्वितीयो रेमे ।
1.. L. about a letters. 4. A reads पा पार्श्वविश्वम्भराङ्गावरूढ. 2. A reads मन्द्र. page 18. Shall
page 18. we read thayt14-. 5. पवनस्य....सन. " 3. , दकीद्रवत् . , 6. केतकदन्तबर्हपत्र. "

Page #67

अवन्तिसुन्दरी ।
मण्डलचतुरश्रायसासु चावर्तवतीषु च रत्नमण्टपगर्मवापिकासु कदुष्णवारि. पूरितासु कनकपद्मशतावतंसितासु धर्म इव लीलया गन्धगजगामिनीमिः समं समक्रीडत। निबिडितासु च निशीथिनीषु मन्मथमथितधृतीनां दुर्दिनामिसारिकाणामासारजलापराधक्लिष्टनैपथ्येषु गात्रेष्वावरप्रतिसमाधीयमानमण्डनस्तासां च स्वजनवञ्चनापदेशकौशलेषु श्रूयमाणेषु संहर्षेणेवासन्नकृतकलीलानीलांशुकावगुण्ठनस्यान्धकारराशेरुपक्रियायामुपन्यस्तायामात्मनि पुरुषामिमानमारोपयन् , कचिद्ववनभित्तिस्पर्शपरम्परोन्नीतपद्धतौ कचित्तरलसौदामिनीदामदर्शितपुरोमागे कचिनागरिकपटहशब्दगम्भीरगर्जितमुहूर्तमात्रविह्वलावस्थाने क्वचित्प्रतिरोधकानामिवाम्बरग्राहिणां प्रथमाभ्राणामविरलशरवर्षासारसम्भ्रमाश्लिष्टमन्दिराङ्गणमार्गपादपस्कन्धे प्रसङ्गोदीरितरागाभिसरणसाहसे सानुकम्पप्रम(प.)दमापद्यमानः स्वतिशयोपचारसान्त्वनमहल (१) रसमनेकधा मुरतलास्यमत्युदारतरलितविभ्रमं बबन्ध ।
बन्धागारगर्भादिवाभ्रपञ्जरान्निर्गच्छति पुनरुच्छासमाजि भुवनेऽन्तर्गतैरावतप्रवन इव स्वस्तेमवने (?) चिरनिरोधसम्पीडिकास्वतामामर्षितार्तकरप्रतीकेष्विव (?) प्रक्षीणवारिषु वारिधरमहादोदरेषु, स्व....[मोद्घोषणविराममूकेषु स्तो(कि?क)केषु, गलितपयोधरांशुकासु लजयेव कापि लीनासु हादिनीषूदधिमहा. बलाहकाचूषितवर्षवारिपूरस्यान्तरिक्षसरसो [मरकत कुटीष्धिव स्फुटीभवन्तीषु ] नीलकण्ठकण्ठमेचकासु दिक्षु शुनासीर शरासनकलवर्णेषु शीर्णेषु शिखिबहेषु प्रतिबद्ध
1. A reads चरणमण्डप• page 19. 5. A reads र्गतैरापतप्रभन्न इव ध्वस्ते
मेघवने. page 19. , संहर्षेणावसन्न. 6. , सम्पीडितस्वधामामषातात. " 3. प्रमदामापद्य.
7. L. about 5 letters. , महत्वरस. We may read बलरसं.

Page #68

३२
आचार्यदण्डविरचिता
मुकुन्दलोचनारविन्दवारितवारिधरभयेष्विव प्रवृत्तष्वितस्ततो विजृम्भितमम्भो. रुहवनेषु पन्नगेभ्य] इव निर्विषेभ्यः पयोदेभ्यो विहाय भयमतिपतत्सु रात्रिन्दिवमध्वनोऽध्वनीनेषु, सकलाब्दकलुषितासु बहुमुखासारपा[तावि...दत् स्वयमेव क्रमादु]पागतप्रसादासु.चिरक्षोभानुबन्धलज्जयेव मन्दमन्दं वरुणालयमुपसर्पन्तीषु प्रतनीयसीषु फेनमालिनीषु, मधुपान्मादबन्धने मदगन्धविदग्धविशारदे शारदे विदारयति मनांसि मानवतामनङ्गवारणानीके सप्तपर्णवने, कुसुमधवलमूर्तिषु कुसुमशरशरावलीष्विव (वि)रहि (त?)जनहृदयदारिणीषु समन्ततः पतन्तीषु हंसमालासु, वसुधाविभ्रमहेमचूर्णरसनरेणुभिरभिनवमनमिजातुराखि(भ ! व) सुभगदर्शनासु वनस्थलीषु बाणमालिनीरिषुधिरिव मनोभुवो भुवः परिहरस्सु माघिच्छेदशतिषु(?) स्वमुखानेकवारोदीरितमधुरशास्कृतिग्राहिणीनां शुकश्रेणीनामचकितमुक्तमञ्जुल. प्रतिशात्कारशासितास्वनुमन्यमानकलमकणिशभङ्गासु कलमगोपिका सु, सकलकामुकानीकोत्कम्पकारिणी खड्गधारामिव श्यामामालम्बमाने द्विगुणतेजसि ज्योलिषामधीशे, शान्तगर्जितानि शशाङ्कपादच्छायाश्रयीणि शल्मलीतूलपरितपूनि मेषकुलानि विलोक्य दर्पादिव मत्तमधुकरीमधुरध्वानगर्भ हसन्तीषु कुमुदिनीषु, विशदायां शरदि शारदशशिकरसितचन्दनधवलहिमजलबिन्दुशीकरशीतलासु लथमानशिशिरशेफालिकोपहारहासिनीषु हर्यमालासु मधुभाषिणीमधूनि माधवा. नुभावपूर्णेष्वीप मनोमणिचषकेषु स्वकरतलोपधानच्छायोपरक्ता रिक्ता इति मुग्धयुवतयः क्षणमनीहमानाः पातुमस्थुः(?) । प्रहसता पुनः पियेणावार्यन्त । मत्तकाशिनीवाम्बुजचुम्बनाशयेवासव(ता! तर)ङ्गमालासु छायामयः पपात राजहंतः । सह मधुना सुवदनाभिपीत एव प्रतिमासु शशीत्युन्मदानां तासां
1. A reads मयेष्वि. page 20. 4. A reads हरत्सु समाधि. page 20. 2. , प्रसादसुचिर. 5. , मत्तमत्तकाशिनी. " 3. , सुभगासु वन. ,, 6. , सुवदनानिपीत एव प्रति
माशशी• page 20.

Page #69

अवन्तिसुन्दरी ।
3
रुरुदरिव स्वादापदेशा(दा)ननेन्दवः। तथा स्निग्धाः सन्तोऽपि पश्यन्त एवं तारापतेरात्मनि संक्रमास्तीस्तरलतारास्तारका(!) न प्रत्याचचक्षिरे मृगाक्षीणां प्रक्षरितस्वेदबिन्दवो मुखेन्दवः । कस्य वा स्त्रीनिमित्तं न हि विद्यन्ते प्रीतयः । सोऽपि सोमन्ता इवानुसरन्निपत्य तत्रै(व) सममज्जत् । न त्वशकत् प्रत्याहर्तुम् । स तैरपि तारान्तरसङ्क्रान्तिमन्थरैर्वलम्बल (2)नितम्बिनीनां वदनपङ्कजैः कुमुदवान्धवः । फलितं हि गुरुतल्पगस्य तस्मिन्नेव देहे पातकमर्हति(?) । (हि)मकरपराभवदर्शनपविष्टा इवान्धकाराकृतयो ननृतुर्नतभ्रुवां भ्रवः । सुधीरोऽपि रिपुव्यसने हर्षाद्विक्रियेत, किमुत निसर्गचञ्चलाः । कपोलसङ्क्रान्तचन्द्रश्चन्द्रोदय इवोन्मदानामुन्मीलित कुमुदकाननो वरानना(ना)माविरालीदमृतसम्मितः स्मितोद्गाः। मदिरातरङ्गभङ्गरॉ मृगालक्ष्मणि चके दूरमग्नसहचर धिया कृष्णबद्धदृष्टिपु करुणमारसन्तीपु भ्रमरकामिनीपु कलगिरोऽपि मदकलास्तथैवान्वशोच(य ?)न् । प्रहस. प्रियप्रबोध्यमानाश्च याथार्थ्यज्ञानयोगात् लोकित कुरङ्गलाञ्छनाः तमपि प्रबुद्ध बन्धु. जीववनवि(लड)म्बिना स्वलोचनपमासञ्चयेन सञ्च्छाद्य तत्राप्यदृश्यमानमृगकलका भङ्गुरिताचीभ्रुवो(?) वञ्चकास्मान् वञ्चयस इति कर्णकुवलयैः कान्तमसयोरतडायन् ।
6
असा[वपि प्रियतमोपहृता ]ननवनजवारुणीगण्डूपपानरक्तगण्डो गण्ड. लग्नरजतपुण्डरीकमिव कर्णचामरविभ्रमं प्रतिबिम्बमृगाकममलं दधानश्चन्दन. धवलमूर्ति[रिन्द्रवारण इव मन्दाकिनीपयसि चन्द्रिकाजालके ] विहार ।
1. A reads संक्रामन्ति तरल. page 21. 5. A reads ज्ञानायांगात्. page 21 2. , यलम्बत नितम्बिनीनां ,, 6. ,, योगित कुरङ्गः । 3. " चपला:
" . , कलको भङ्गरिताच भुवो, 4. Our Ms. reads तथे सेव.

Page #70

भाचार्यदण्डविरचिता हरिणधरकरपुटावसिच्यमानामृतलवापनीयमानखेदश्च राजपेशलातिशिञ्जानवलपमञ्जलमल्लीरकाचीगुणानि गर्जदङ्गजानि व....रतानि रात्रिश(१)ततान ।
तदनु तामरसवनानि पाणिवदनपुनरुक्कदोषपरिहारार्थमिव संहरन्नबलालोचनयुतिविलम्बनदुरवलिप्तानि कुवल [ यवनानि मृदन् दारुण] शरदातपद्रावितजलीकृतानि धनकुलानि तुहिनशीकरव्याजादिवा(ब)किरन् हिमकरगृह्यतयेव सर्वोषधिषु गौरवमारोपयन्नीहारद्रोहादिव नित्योपगूढपावकान् वनस्पतीस्तिरयन् , निजरिपुवारिजन्मवर्धनरुषेव जलान्युद्वाष्पयन् , सपक्षानुजिघृक्षयेव निसर्गशी तलानि मौक्तिकाभरणानि विश्रमयन् , अखिलजीवलोकतत्कुलतापण्डफलभराकाण्डलुण्टाकडामरीकदमनदीक्षित इव पतिमण्डलानि सङ्कोचयन् , सकलत्रिभुवनरसहठापहारपराभवदुर्विकत्थन तस्करमिव भास्करं निरुन्धन् दिवि, नतवाल्लभ्यवर्धितानि दिन. विदाहविस्फूर्जितानि वर्तयन् निगृहीतसर्वसत्त्ववच्छन्दपर्यन्तः संवृतप्रायसर्वारम्भो व्यजृम्भत स्वभावशीतलो हेमन्तसमयः ।
तस्मिन्नपि समये दलितहिमजालिमद्भिः(१)अनलज्वालाकबलितमलयजैघसामायसीनां हसन्तिकानां सहजैः सन्निहितविलासिनीयौवनविदाहावाहितनिदाधेप्विव महत्सु मन्दिराभ्यन्तरेषु तुहिनपटलातिभारभयनिलीननभस्तलास्विवानवरतदह्यमानकृष्णागरुबहळधूपदुर्दिनान्धकारासु मलिनदिगङ्गनामुखविलोकनाक्ष(म)तयेव गाढविवृतगवाक्षेक्षणासु प्रासादपतिषु गन्धतैलावसेकसुरभिगन्धिभिः करतलकलितामिदीपिकाभिलोकसङ्कोचकृतो हेमन्तरजनीरिवान्विच्छता परिजनेन परिवृतो यत्वेषः स(ह) महिष्या महार्ह शयनमारुरोह ।
1. A reads गर्जदजानिव भङ्गिमन्ति भरितमाद....वलिप्तानि page 21. 2. L. about 12 letters. 5. A reads f9797. ,, 22. 8. Shall we read रात्रिषु. 6. , हठापाहर. , 4. A reads शरदातदपत्राणि 7. A reads विलोकनाकुलतयेव. ,
कन्जलीकृतानि धन page 22.

Page #71

अवन्तिसुन्दरी।
तस्मिंश्च रक्तनीलधवलकान्तिना प्रियतमेक्षणार्धप्रभासञ्चयेन चित्रकञ्चकेनेव छाधमानो, हृदयविजृम्भमाणमन्मथहुताशनोद्गारकल्पेन तत्कालोचितेन कुलमानरागेणेव रागेणाधरपल्लवस्यानुलिप्यमानः, कर्णकथनीयमन्मथगुह्याख्यानेषु कुन्द. कलिकाभिरिव स्मितमयूखमञ्जरीमिः क्रियमाणावतंसः, क्षणमधिवास प्रणयकथाभिरुपपादितरतोत्सवोपकरणासु निर्गतासु परिजनवधुषु मधुरचुम्बनोपक्रमप्रवृद्धरागावेशो, विवशस्फुटपतितदशनपद्धतिरुद्धृतवेदनाकलहितलामपल्लवा(?). द्विगुणपीडिताधरमणिमुखग्रहणविग्रहोपयुज्यमानशिखरनखरलीलायुधः सललित विसंवादनिर्गमप्रतिबद्धरुद्धनीविकांशुकपरिपन्थिकोपलीलाकुञ्चितभ्रुकुटितर्जितो,रमसकचग्रहव्याकुलविलोलघम्मिल्लबन्धसन्धुक्षितमन्मथातिस(म्भ्रा ?म्भ्रमा)न्तरितविरो. धावरोधनपयोधरानिगाढो (?) गुरुनितम्बसम्मर्दवर्धिताकन्दचलतुलाकोटिकमुद्रतस्तनतटनिबिडपीडाकम्प्रमध्ययष्टि दष्टाधरसम्भ्रमभ्रान्तमुग्धलोचनमश्चितकररुह. लिख्यमानकपोलविह(न?)लाननव्यञ्जितस्तनितकूजितमलके चुम्बनविमृदितागरुति. लमालपारिप्लवखेदबिन्दुरेखमुद्दामरागदीयमानयुवतिपौरुषमुपोढालक्तकपदपालीरक्त • भङ्गुरतरङ्गोत्तरच्छदमुच्चलितचिकुरपल्लचि...परितगर्भगृहतलमळकवासचूर्णविसर • धूसरितोपधानमग्राम्यविकल्पविभ्रमरमणीयमायतायतं सुरतमाचचार ।
गमितहेमन्तश्च हेमन्तातिग....[शत्ये शैत्यशान्तशकुन्तकान्ता]मुक्त. कोटरशते शीतालुजगत्प्रतीक्ष्यमध्यन्दिनातपे तापसतपःसम्भारभावनोचितेऽपि तुहिनद्रोहदुर्मुखपथिकजनप्राणा[ पालनज्वलितपुण्यानलसकलसहे ( ? ) सुपगभासुरहसन्तिकासहस्त्रे ] सहस्ररश्मिश्रितशीतघृणिशिले श्लाघनीयपक्ष्मणि मृगरोमणि
1. A reads प्रियतमेक्षणप्रभा• page 23. 3. A reads सम्भ्रान्तान्तरितविरोधन- __पयोधराविगाढो.
, 3. , पीडिता कम्प्रमध्य.
4. L. about 7 letters. 5. "10 , 6. A reads रोमणि मणिदास

Page #72

आचार्यदण्डिविरचिता
दामावहे लहेती बहुलितबहळपवारस्पृहे प्रियप्रियङ्गजन्म[नि मन्मग्नवकुलवृन्दा. नन्दिकुञ्जकुञ्ज पञ्जरजालकाररीपुट ] धननयाच्यावाचाटहिमजलध (१ )जठरपुष्करे पुष्कराद्गनिरोधसम्पदि (?) गतिधृतकन्दराशयालुशयुश्वासोष्ठनिश्चलसुखायमा[नमृगशिशौ शश] विचयाक्षप्वकुण्डयके (?) शय्यातलमुक्त्यशक्तकामुकमिथुने नूतनगर्भभारमन्थरमाधवीलते ललितमारुताकर्षणसुकरणपरिणमत्तरुपलाशे शीते(?) ३तर सटाककीलालमग्ननग्निकाकुलतुमुलधूमुकधूमधूमळोषसि दुस्सहप्रदोषदुर्भगोडुपे दुर्भेदस्फटिकदलबहुतुहिनघनघनसारहरितपुष्करहरिणशफरुके शिशिरकाले मील. यति भुवनमग्निकदूष (?) रोमकम्बलकृतावगुण्ठनः परिमृदुत्राणचर्मकञ्चकित. चरणपद्मो हिमसत्रासिसारित( ? )प्रमदवनप्रासादवेदिकादत्तसङ्केतमङ्कजातल. डितभामिनीभयमन्तःपु(नः )रनाटकीयकन्यकाजनमभिनवरसास्वादलालसोऽभिमृत्य सुसङ्गीतपरिजनागतप्रतीहारभूमिकेषु घटितगवाक्षावरणसम्पुटेषु लीलापचकरेषु(1) मधुराश्वासनमितवल्लभाशङ्कमङ्काश्रवणाय च क्षणविहस्तास्थानमायस्तहस्तपल्लवव्यवहिताधरपुटविघटितस(र ? )रसचुम्बनारम्भरागविवलिततनुलतोल्लसत्कठिनकुच. मुकुलमुद्भिन्नपुळकजालजर्जरकठोरपाण्डुरेखमसकलगळदंशुकश्रोणिबिम्बझणझणाय • मानप्रवाळ काञ्चीगुणम् अविरल वर्मवारिवर्षदृषितविशेषकन्यासमदर्शितपथप्रलब्धसदयदन्त. . .वसनाम्वादमा कम्पमानप्रथमयन्त्रणोन्माणमन्थरोरुदण्डमकाण्डवलनमङ्गुरितरतिल यमङ्गस्तम्भितान्तरक्षीणविरामदत्ताश्वासमश्रुगर्भतरळतारकेक्षणभ्रमणकारितकरुणमा(तु)र कृपणकोमलाञ्जलिघटनयाचितावसानमनलसोपलभ्यमानसद्भवरसं चोरिकासुरतर (स)तृप्तिमन्त्रगच्छत् । 1. A reads हिमजइजठरे पुष्करे. p.23. 6. A reads विघटितसमरस. page 24. . 2. , लतेव. , 24. 7. L.about 1 letter. 3. We may read either शीतलतर 8. A. reads कम्पमानमप्रथम• page 24. or शीतेतर.
१. , यापितमसनमनल. , 4. A reads सारहरिण. page 24. 10. ,, सद्भवनसञ्चारिकासुरतसतृप्ति. , 5. श्रवणाय च न क्षण, , 11.Our Ms. reads रसमतृस्तिरन्वगच्छतू
10

Page #73

अवन्तिसुन्दरी ।
शीलज्ञवल्लभापसर्पविदितविभ्रमश्च समरदुर्लभं भयमुवाह । प्रकुपित - प्रधानावरोधसङ्गृहीतश्च तज्जवन निरवकाशरशनागुणनिगळित चरणः प्रणयकोपकुञ्चिताभिर्भूलताभिराहत इव तासामासादितहृदयवेपथुररुणाशोकप चरण किसलयैरुरसि ताड्यमानो मदनशरक्षरितैः क्षतजैरिव सामर्षस्वेदसलिलक्षालितैः पादालक्तक(दमै ? द्र) वैराम्रेडितकुङ्कुमाङ्गरागो बहुरसमहरवाहयत् । अनुकूल तुहिनमारु (त) स्पर्शवेजितानाम [व] यवानामन्य भेषजत्वा (?) पुनरनुनीय स्वयमसितलोचनाभिर्वासभवनमनीयत । शिशिरमरुत्परामर्शपरुषिताघरव्रणरुजाभिश्वाकृतापराधोऽपि भ्रुकुटिबन्धकुटिलत कटाक्षमायताक्षीभिरैक्ष्यत ।
4
वि(की
एवं च निरन्तरायरमणीयान् निजभुजबलसंभृ... नियार्थान् यथाकाममनुवानः कदाचिदयमहिषीं वसुमतीमा सन्नसत्त्वपरिननादन्तर्वशृणोत् । आरूढहर्षश्च वि (की ? ती )र्ण पूर्णपात्रः स्वमदोहलादिकमशेषां यशोवतीं नाम पप्रच्छ । सा तु विज्ञापयामास -- 'देव ! देव्याः खलु वृत्ते चैत्रमासे सुस्नातायाः शुचिदुकूलवासिन्याः स्वप्ने सुरभिपरिमळाकृष्ट राप्य शात कुम्भकुम्भसम्भृतैरम्भाभिः कृतोऽभिषेकः । स्पृहयन्ती चेयमानीलगुरु पयोधर
5
G
3
2
मुखमन्थरदर्शन....विव स्नेहवतीषु निस्त्रिंशधारासु पतति बद्धरागा दृष्टिः
•
7
इति । आकर्ण्य दिव्यानुभावं गर्भमाकलयन्नमृतवर्षेणैव सर्वाङ्गसमा .... शनी काशासु स्पर्शानुमेयास्वाकाशस्फटिकहर्म्या (दि) भूमिप्वा काशविहारदोह लमस्या निरवर्तयत् । उत्सवोत्तरेण च यथाविधि प्रयुक्ते.... वर्धमाने गर्ने क्रमेणाभ्यर्णप्रसव समयायां च देव्यामहरहरभिवर्धमानानन्दमवनिपालमेकदा भुक्तास्थानमण्डपगतमाप्तकतिपय
13
9
मित्रामात्य ....भ्येत्य महाप्रतीहारः प्रणामपूर्वं यज्ञापयत् ।
1. A extends only upto this.
6. L. about 22 letters.
2. L. about 2 letters.
7.
3. Could this be आसन्नसत्परिजनात् ? 8.
4.
L. about 11 letters.
9.
79
"
""
20
5
""
17
"

Page #74

आचार्यदण्डविरचिता
देव ! देवदर्शनममिलषामीति ब्रुवाणः कोऽपि मस्करी परिवाद् द्वारभूमौ वर्तत इति । अनुज्ञातेन च प्रवेश्यमान(म ? मा)धिमिनियमैश्च क्षाममध्वधूनिमिर्तुःखैश्च मलिनीकृतविग्रहमागृहीतपादकादितनुपुस्तकाक्षमालिकाकमण्डलुत्रिदण्डादिकोपकरणमुच्चयोणमल्पकर्णमानिम्नदृशं कृशकपोलमवनिपालः परिव्राजमपश्यत् । कृतयथोपचारश्च वेत्रासनोपविष्टमुरसारितपरिजनस्तमुपहरे सहामात्यः पप्रच्छ- 'कथमसि (स्वे! त्व)मेवागत' इति । सोऽब्रवीत्–'विदितमेव देवस्य यथाहमेवंलिङ्गो मालवेषु नगर्यामने कशिष्यगणपरि(प्लु ? )तस्त्वदा. देशेन प्रतिवसामि । तत्र च मालवेश्वरो मानसारो नाम नरपतिरुस्खातपतिरोपितस्त्वया त्वच्चरणकमलरेणुनिकरनिचितमतिभरमिव दुःखदुःखेन शिरोऽवहत् । अमर्मज्वरजरितराज्यसुखारोचकः परित्यज्य सुरयुवतितुलितलावण्यमधिगतललितकथाप्रपञ्चमञ्चितमृदुकथितहसितममिजनविनयवन्तमन्तःपुरसुन्दरीजनमतनीयास तपस्यवर्तत । तपसा च पुनरन्यजन्मफलदानोचितेन, दुःसाधमाकलय्य फलमैहिकं, महाकाळे महामांसविक्रयमकरोत् । आमर्दकेन भगवता शौर्यातिशयसन्तोषितेन मवद्विजयाय कोऽपि निस्त्रिंशो दत्तः। स चोगिरति विषधर इव हुतवहार्चिषःपक्षिराज इव पतति पतङ्गवर्त्मना, सुभट इव च खाम्यादेशेन दृष्टिपथे तिष्ठतामनपहृत्य जीवितं न निवर्तते । तं च भुजसहायमासाद्य मन्दीकृत. भवस्मभावशः शङ्करगतमपि पारमैश्वर्यमाक्रमोपलभ्यमानमेव मन्य(मान)स्तवो. पर्यमियोगाय (फ? ब)लप्समुत्थानं करोति । परं तु देवः प्रमाण 'मिति ।
राजा तु जातवैमनस्योऽपि स्वभावधीरतया निगृह्य विकियां तु - ननु श्रुतमविसंवादितात्मनोऽस्य वचनम् । अनुरूपं हि मानमयस्य महाभुजां हृदयस्यारिपरिभवासहिष्णुत्वम् । उत्तमानां चात्मनिरपेक्षाणि साहसानि समर्थान्येव दैवतान्यपि विस्मापयितुम् । अवन्ध्यसन्तोषाश्च देवता दुर्लभानपि कामानुपहरेयुः । अतोऽमुष्मिन्नौपयिकममोपस्थितेऽतिपातिन्यर्थजाते विचिन्त्यताम् । आगमानुसारप्रवृत्ता च बुद्धिरनुगच्छति सर्वत्रैवावकाशम् । आकाशेऽपि विचरन्ति, अम्बु

Page #75

अवन्तिसुन्दरी ।
I
नाथमप्यतितरन्ति, पाताळमपि प्रविशन्ति, असुरविवराण्यध्यावसन्ति, मेरुशिखरमध्यारोहन्ति, विषधरैरपि क्रीडन्ति, कुपुरुषैरपि व्यवह (र) न्ति, कुंझरानपि वशीकुर्वन्ति, मृगपतीनपि बध्नन्ति, विलासिनीहृदयान्यप्यावर्जयन्ति प्याराधयन्ति नियतमुपायष्पृष्ठोद्यमा मनुष्याः । निरुपायस्य करगतमप्यश (क्त ? क्य)मेवोपयोक्तुमित्यविह्वलमचलबन्धमचलं गुहासिंहवृहि ....
2
3
-
5
तेषां तु ... पथचिरविचारितमतिः सुमतिरभाषत - 'देव देव (म) चिन्त्यमिति यदभिहितमर्थशास्त्रकारैस्तदेवेदमापतितं .... मसाध्यं च सर्वपुरुषकाराणामामर्दकप्रसादः । तदेवंगते परबलसम्भूतानुभावस्य रिपोरात्मार्पणेन प्रसादनमु....
6
7
संशयकरम्, इतरद् भोगात्यन्तविरोधि । तथापीदमेव शास्त्रे .... ययात्रोन निदर्श
8
9
...
10
11
नेन निदर्शितम्, एकान्तपराजये सत्युभयतः प्रजाक्षयादधर्म्ये ... स्तदादाय . सारभूतं कोशवाहनमनभिज्ञेयं कश्चिद दुर्गवनमाश्रिताः कालमेव प्रत.... देवीं वा विन्ध्यगिरि (का ? कन्द)रालयां शबराकुलित ( ? ) रचितनर पशुपिशितोपहारतुष्टामिष्टवरप्रदानपण्डितां चण्डिकामाराधयिष्याम ' इति । अपरे च मन्त्रिणो जीविते - (च) सति भद्रमित्यस्यैव मतमुच्चावचाभिरुपपचिभिरुचिन्वत ।
1. L. about 6 letters.
2.
16
8.
4
""
97
4. See ' अचिन्त्यं दैवम्'
१९
श्रुत्वा तु सत्त्वगुणमिव लब्धवृत्तिमच्छस्मितचन्द्रिकाच्छलेन दर्शयन् विशांपतिः रामानुशयानुरूपां गिरमिमामुपादत वक्तुम् ' अस्तदिमात्मशरीररक्षाकृते ननपदपुरमालिनी रत्नाकरवलय मेखला क्षितिरपि अनन्यमेव त अयं स्वस्य - र्णायस्य (!) गौरवातिशय स्त्रिवर्गसाधनोपकरणतयाभ्यनुज्ञातः कृतात्मभिः, अन्यथा
""
..
او
Kantaliyarthasastra VI -ii. 11. We may read शबर कूलरचित. 5. L. about 20 letters.
6. L. about 20 letters.
7. A space for 3 letters is left blank here.
8-9. The two lacunae cover about 17 letters 10. L. about 8 letters,

Page #76

४
.
आचार्यदण्डिविरचिता पुनरधन्यस्यास्य कर्मभूमिसमुद्भवस्यानेकशाखाभेदसञ्चितात्मनः, पयोधरप्रसेकवर्धितस्य, स्नायुसिरालतावितानगहनस्यास्थिस्थाणुशतनिचितस्य, चपलेन्द्रियमृगगणविचरितस्य कुसुमशराशीविषाधिवासभीषणहृदयकोटरस्य, पवनबलपचलितस्य, विजृम्भमाणतृष्णापिशाचिकाधिष्ठितस्य, रुधिरपटलपलवस्य, पलितकुसुमजन्मनः परिणामनिदाघशोषणीयस्यान्तकवनगजभञ्जनीयस्य, कायसंज्ञस्य शुन्यारण्यस्य कीदृशं सारं, क चोपयोगः। दृश्यतां च तावच्छरीरयन्त्रम् , त्रिशत्यास्थिकीलानां, सषष्ट्या वा सप्तशत्या सिरारज्जूनां, पञ्चाशता पिशितपेशीप्रलेपानां, चतुर्विशत्या रसवाहानां धमनीस्रोतसां, सप्तभिर्धातुमिनिभिषैिः, पञ्चभिर्मरुद्भिरेकादशभिरिन्द्रियैः, सप्तभिश्च त्वग्मिरन्येन चैवमात्मकेन दुष्प्रपञ्चेनाविचारप्रसिद्धरामणीयकमुपरचित(मि ? म)तिविचक्षणेन कर्मशिल्पिना मर्मणां किल शतेन सप्तोत्तरेण । यत्रक्वचिदवघट्टितमप्रतिघटनक्षमं तत्क्षण एवं व्यापद्यते । शक्य चैत(द) धर्मयन्त्रमस्थिपञ्जरं पिरागहनं रुधिरहूदं पिशितराशिमेदःकुम्भमलजम्बाळं रोगनीडमित्यन्यतमेन नाना व्यपदेष्टुम् । अत्र दुष्कदिरेन्दुः खलासं(?)वसति ज्ञानदरिद्रः पुरुषः। अत्र मवल्ली ( १ ) भोगविकारानुपहरति नैकमुखस्तृष्णामहाहिः । अत्र विषवृक्षे जन्मफलानि भक्षयन्ति लोलुपाः पञ्चेन्द्रियशकुनयः। अत्र कासारे प्रज्ञासलिलमावृणोत्यभेद्य(मित्य ? म)विद्याभ्रपटलम् । अत्र श्मशाने ददाति सान्निध्यमुद्भूतमूतिपरुपित रिपुषर्गपितृगणः । कष्टं बत पापपार्थिवस्यास्यानवस्थितं बलमनभिमुखा दुःखोपद्रुताश्च विषयाः, नियतमायासमयसी यात्रा, नैकविधव्याधयः प्रतिहन्तारः, मुखमेकम् , अनेकमुखानि छिद्राणि, अनवस्थिता वर्णस्थितिः कोशैकाधिष्टानं दर्शनम् आशयो दोपग्राही, रक्तस्य तिरस्कारोऽन्तर्गताः प्रभञ्जनाः, शिरस...रुणन्नोपरमत्यक्षक्रीडात्वमार्गदण्डधृतिरपरिणीतस्य अत एव दै कान्तिकनश्वरत्वं शाश्वती प्रदीपशिखा, निश्चला नवजलौवः स्थिरतरराणि सलिल. बु....पि नायं रवस्थास्नुः(?) । अस्यैव च दुरात्मनः कृतन्त्रस्य कृते(?)रपरभवना
1. L. about 4 letters. 2. L. about 18 letters,

Page #77

अवन्तिसुन्दरी।
द्वारस्थगळग्रहाननुभवन्ति, असीलेपनिरस्तितिक्षु(!)....मुपरचयन्ति, • गात्राणि सङ्कोचयन्ति, मस्तकेन महीं मसृणयन्ति, दास्यमप्युपगच्छन्ति, उच्छेषणमुपभुञ्जते, मि.... धूनपवदन्ति, माहात्म्यमपहवते, मित्राण्यभिद्रुह्यन्ति, गुरूनपक्षिन्ति, प्राणान् विक्रीणते, स्तेयमाचरन्ति, मायाः प्रवर्तयन्ते, वृद्धिमुपजीवन्ति, कुप्य.... मांसपिण्डमहानितपीति....(?) क्षपयितुमभिनिविष्टा दुर्मतयः। तदेवमेतदनेकातिप्रयासपरम्परावय॑मानमप्यकस्मादेव क्षुद्रसङ्गतमिव विभज्यते, नोप....ति, नो:लालितं गणयति, नानुवृत्तिमवबुध्यते, न पक्षपातं पश्यति, न बहुमानं मन्यते, मुलभविनाशकार णत्वाच्च निषेक एव व्यापद्यते, गमे एव वा स्रवति, शवीभूतमेव वा जायते, जातमात्रमेव वा नश्यति, शैशव एवोपरमति, यदि कदाचित् कर्मबलेन कालसामर्थ्यांदीश्वरेच्छया यदृच्छया वा तावन्नमतिपतति क्षेमेण नतिवंध्य(?)मध्वानमनभिरामया गभीरकासच्छलेन तर्जयन्त्या काळर 5 / वाजतनुतलालास्यन्दिवित्र सया सुनियोगतः संकचग्रहं हटादाकृप्यते ।
कष्टं जराभिभूतस्य जन्तारन्तकसन्निकोपसर्पण यादियो पन्ते मात्राणि । महाप्रयाणप्रयासचिन्ता(दिव ! )वैक्लव्यादिव जायते गतिसादः । दोण(?). दर्शनकर्माधिकारिणी जीवित एव कालदू(त? ता)गमननिवेदनार्थमन्तर्विशति दृष्टिः । अक्षिगूहनहेतुजिज्ञासार्थमिवानुपतति स्थानभ्रंशदुःस्थिता भ्रः । भूयोवयवशैथिल्यादचिरधवळरोमजालशबलायाः शयदै करसायाः कम्बळ इव (ल)म्बते चर्मसञ्चयः । पञ्जर इव राशकुन्त्यास्तातधासकासिन्या (?) स्फुटीभवत्यस्थिराशिः । विशदायन्ते नवयौवनक्षरणकुल्यावल्यः । परिणाम दहनदग्धस्य यौवनस्य
L.
1. 2.
about 20 letters. , 25 , , 3 ,
4. L. about 10 letters 5.
3 ॥

Page #78

आचार्यदण्डिविरचिता
भस्मेव पलितरशिरत्यास जादुत्तमा नोचते। प्रतिमुखापतितपण्डवार्धक्यघट्टनादिव प्रविशीर्यन्ते दन्ताः। प्रेतविषयप्रयाणारम्भप्रहतगम्भीरकासदुन्दु(भि)मिर्जीवितस्य मार्गालोचनदूता इवाग्रतः प्रसर्पन्त्युत्कथितरतिरवानुकर्षणा इव पूतिगन्धयः श्वासाः । नोपयाति विकृतरूपमप्रत्यभिज्ञान(व)तीव स्मृतिः। अस्येवमिति व्यपदेशावपत्रपमाणेवापसर्पत्यपत्रपा । पापीयसी चेयं जरा नामावमानस्य माता, धिकृतानां धात्री, कार्पण्यस्य भगिनी, भयस्यायतिः, अभावस्य प्रागवस्था, धैर्यस्य विरतिः, अहङ्कारस्यावसानमनित्य(स ! )तायाः सखी, सम्मोहस्य सन्ततिः, अशौचस्यावतारवीथी, नरकवेदनानां पूर्वरूपं, शृङ्गारविलसितानामपथ्यभूमिः, दीपिकमदनं रक्षिकदर्थिन( ? )मनुद्धृतनयनमन्धी. करणमशल्यवाक्यं कर्णशक्यवसादनमभीमयुद्धं गदाभिघातसङ्कुलमनबलामुखं तिलकाळकप्रसाधनममोघमेतदन्तकायुधम् ।
एवं च जातिजरामृतिभिस्तिमृभिस्त्रिखण्डकल्पाभिरतिभयानकमाजवं जव(?)जलधिमवगाहमानस्य नौरिवे(यत् ? यं) प्रतिक्षणाशङ्कनीयभना तनुः । तथा चास्य देहस्य त्रिदोषस्यापि दोषानुदाहरन्तो नाद्यापि पारं पश्यन्ति महर्षयः । रसमयमप्येकान्तविरसमेवं विजानतामनेकजन्तुसहस्रसम्बाधसङ्कलमपि शून्यमेवैतदालोच्यते । तच्चेदमनेकसारयोगमप्यसारमनेकान्तजालवेष्टितमप्यबन्धमसह्यसन्तापकारणमप्यशुचि रूपं अभयङ्करप..क्ततरं सरोमाख्यव्यवार्या(?)स्वादरसमन्तगुरुशुक्रमप्यनाथमप्यन्तर्गलमसम्भ(! )मध्यनवस्थानमन्तश्वरपवनपञ्चकमपि सतत ....लमन्तर्गतमन...मतिस्फुटसन्धिशनमपि (वि)ग्रहव्यपदेश्य मशिवमशान्तमनर्थमूलम् । अथच किलैतदुस्त्यजम् । अत्र किलायं कृताभिष्वङ्गः पु...योदुरपकारयेऽमुना(!) किमपि साध्यमध्यवस्यन्ति। अस्य तु मे बभूव युक्तोऽयं भूतसमवाय
8
1. 2
L. about 5 letters.
, 5 ,
3. 4.
L. about 10letters.
, 34 ,

Page #79

अवन्तिसुन्दरी।
स्तथापि क्षत्रकुलकुं..त्मव देव्या वसुमत्या राजलक्ष्मीर्युष्मति दीपिकाप्रकाशिकेन(?)च यथासुखमसम्बाधरमणीयेन वर्मना मुक्ततन्द्रतन्द्रिताः प्रमोदनभाजा..मिष्टानि वसूनि खरतोऽर्थिवर्गः सुहृद्गणाश्च संव(नि ! र्षि)ताः खनिर्विशेष भोगप्रपञ्चैः । पश्यामि नातः परं करणी(ये)प्वन्यतरम् । उत सन्ततिप्रतिष्ठा.... स्वमदोहलपत्ययेन स्निग्धादेशव्याहृतेन स्वचित्तवृत्तिप्रामाण्येन च महानुभावः कोऽपि देव्या गर्भवर्ती कुलस्य निस्तारकस्तन्तुरिति शक्यमध्य(वानु ! वसातु)म् । अयमसावहम्, अस्ति हि वचनम् ‘आत्मा वै पुत्रः' इति। असावेव यथाचिन्तितेन श्रेयसा योजनीयः । ततो मम च मत्पितॄणां च प्रजानां च बहूपकृतं भवति । स खस्व. हमनालोचन (र)मणीयमकाण्डभङ्गुरं शरीरमाहवशिरसि क्षत्रकुलोचितेन वर्मना व्ययीकृत ! त्य) शरदिन्दुमनोहरमासंसारस्थायि पुण्यतमं य(शः)शरीरममरलोकविहारि चानेकाध्वरपरम्परापार्यमानम(य)श्रमेण (शरीरम् !) आसादयितुमिच्छामि । नेच्छामि दुःखायावर्णाय चैतत्कळेवरं धारयितुम् ' इति ।
अभिहितवत्यवसिते मनुजभर्तरि, जानन्नपि तव्यवसायमपावत्य (?) भर्तृस्नेहपरवता धैर्यस्तम्भितामिप)ङ्गेण चेतसा सुमित्रः प्रत्यवादीत् - 'देव ! ज्ञात एव कातरस्य जीवितव्यमिवेतरस्य प्रियमरणे ,मर्तव्यमिता ! ति) । आतंत्राणदीक्षया चाद्यापि न्यायनियूढया यथार्थमूढः क्षत्रशब्द इत्येतदप्यनपलापमेव । न चेदमनारतं (धि ! नि)जगुरुसुहृवन्धुकृत्योपयोगात् कृतप्रयोजनेन खतः पुनरधन्येनानिन्येनाशुना (?) दुःखरूपेण चेतसा सम्प्रति रणयज्ञाङ्गता गतेनाम्मना सङ्घाते(?)। न खल्वमहावराहो महीं समुद्धरति, नाशम्भुरभ्रगङ्गा धारयति, नाहिरण्यगर्भो भुवनत्रयीमुद्भावयति, नादुग्धोदघिस्सुधामाविष्करोति ।
1: 2.
L. about 25 letters. , 15 ,
3 ,

Page #80

५४
आचार्यदण्डिविरचिता
न चाभवान् भवसन्ततिमुत्थापयितुं समर्थः । न(न्व? ह्य)नन्तादन्येनानू - (ढ भरो ! हो)भरः कैटभारेः । विदितमेव खलु विदितवेदितव्यस्य यथेमाः प्रतिपदसुलभान्तराया दुर्योधनसाधनसमवायाश्च सम्पत्यः। प्रार्थ्यमानदुरवापा समाराध्यमानदुःखशीला रक्ष्यमाणप्रपलायिनी च लक्ष्मीः ।
लक्ष्मीविडम्बनम् – प्रत्यक्षमेव चास्याश्चापलम् । एषा खलु देवस्य पितृपितामहसंवर्धितापि रिपुपर्गसम्बाधमुक्तचित्तेन सुचिरलालितापि प्रवीरकरदण्डमण्डलीकृतप्रचण्डचापचक्रटङ्कारमुखरितेषु शरीरं जीवितमप्यनवेक्ष्य रक्षितापि यथेष्टलामसंवर्धिता तुष्टद्विजवराशीवादाभिनन्दितापि नित्याराधनप्रसन्न कुलदेवताधिष्ठापि(तापि) नित्योद्युक्तविद्याधरवृद्धसमाजाजस्रग्राह्यमाणविनयापि चतुरुदधिवलयमध्यवर्तिसकल नरपतिकुलविरीचताञ्जलिकमलवनविहारमानितमनोरथापि स्वभावदोषेण दुर्मतिरपरिचिता जीवत्येव तस्मिन्नारजीवि(ते.त)लेहलोलखडजिह्वे महाहिभागभीषणे भ....मेतस्यामिन्दुकरदलितकुमुदकुडलोदरदलावदातामपहरितबृहस्पतौ( १ ) तिष्ठत्येव तस्मिन् भयपलायनोद्विग्नसकलक्षत्रकीर्तिमानिनी...रिचय पतङ्गरथमयीव भुजङ्गमोगिनी मुहूर्तमप्यविश्रम्य परिभ्रमति । उपनतापि दैवादुरसि च मद ... विदितकृत्याऋत्यमाकुलीकृताक्षमनक्षरमनुभवदुःखमङ्गानि गैरायलाण - मारूदशङ्कासाध्वसैरवस्थानुरूप ... रुषमप्रत्यपेक्षाप्रधानपति( ? ) मधुकृद्भिरिव मलिनवर्गः क्षुद्रात्मकैः शिक्षिता कर्कशपुरुषमाहमैकहार्यमनास्या ?) दुहेवे .... द्वराहति दुष्ट मर्कटीयं तमकस्मादेव क्षो(प?म)यित्वा विच्युतफलमुद्धृतपत्रमुत्सृज्य विटपम(ह्य ? न्यं) सङ्क्रामति ।
4.
L. about 25 letters.
1. L' about 8 letters.
, 24 , , 25 ,

Page #81

अवन्तिसुन्दरी ।
४५
1
यत्र च लग्ना ज्वलनशिखेव तमवश्यं....त्यैव प्रशाम्यति । मन्ये च कालकूटस्यास्याश्च भगवत्या निप्पता ( ? ) निर्विषीभूतः स्वस्तिमानिदानीं दुग्धसिन्धुः । अथवा नेयं काळकूट तुल्यकक्ष्या लक्षयितव्या, यदमुनैकस्येश्वरस्य कण्ठमात्रं दूषितम्, अनया शतसहस्राणीश्वराणां सर्वाकारं दूषितानि । सैषा मन्दरोद्भूतमहासमुद्रवीचिवलयवेगाम्फालन विजृम्भिताङ्गभङ्गज्वरे ? रा ) महान्तमूष्माणमुद्वमति, स्थानासनशयनेषु धृतिमुपगच्छति, मुहुर्मुहुर्वेष्टते. भक्तं द्वेष्टि, दृष्टिमुद्रमयति जीवितं च पर्यस्यमाना भयानकां दशामावाहयति, अचलक्षोभतुमुलजलधिगर्भमूर्च्छन्मारुतातिरेकस्वीकृतेव ( क ? ) जातवातप्रकृतिरसङ्गतशीला चानवस्थिता च क्षुद्रा च निष्ठुरप्रलापकारिणी च कृशवर्णा च कृतप्रलोभना च स्वप्नरूपैर्विभ्रमैर्भृशं दुनोति । ( कारला ? ) मुरगनायकस्य वासुकेर्मन्दराकर्षणखेदविह्वलस्य निःश्वासनिज्वरविषाग्निधूममण्डलाभिकृतेव ( १ ) सदसच्च न पश्यति, परप्रणेयासती मजमालम्बते, महापयेऽपि स्खलति, नरपशुनपि समापतति, अस्पृश्यानपि स्पृशति, अशुचिमप्यधितिष्ठति, चक्षुष्मद्भिश्च परिभूयते । सत्यमचलवृत्तेरप्युदप्रस्यापि भूभृतोऽस्याः समुद्भवे द्विजिह्वसंवेष्टन मतिघोरा च भ्रान्तिरासीत् । सर्वानेव देवान् ब्रह्ममुखान् परिभूय समस्त माया सिद्वान्ततन्त्र तीर्थकरं नारायणमात्मनोपसृत्य भजमानयानयोद्धोषितमसाधारणं धार्थम् । अमुनातिमाये (नने) मां रक्षताघोक्षजेनारभूतावमानतादि नानाविधा ( १ ) विडम्बनार्थपरा चेयं दुग्धराशे - रपसृत। चटुलकटाक्षदृष्टिक्षेपोन्मादित पुरुषा स्वनिमित्तसङ्कल्पितानि विग्रह संग्रहाणि पश्यन्ती वश्येव राजकुलेषु लीलावष्टम्भरसप्रगल्भं भ्रगति । सोध्म (त) येव जातिं म्लापयति । तेजोरूपतयेव वंशसन्ततिं दहति । तमोमयत्वादिव सद्भवनानि मलिनयति । व्यभिचारितयेव महाकुलानि पांसुलयति । चित्रमिदम् अयशोदापि वर्धयति (म) बलम्, असुभद्रापि विजयमानुगुण्येनाकर्षति, अदमयन्त्यपि लोकपालानवधूय नलसारङ्गगुरुकरोति (?) | अमरैकसत्वाद (१) पारिजातं रत्नाकरमपि
-
1. L. about 4 letters.

Page #82

आचार्यदण्डिविरचिता
नाधिवसति, विरतविग्रहं मकरध्वजमपि पुरुषबुद्धया नाभिनन्दति । कुलासंग्रह. शीलकुलिश (E) इत्यसुखोयमानव शके शशाङ्केऽपि न वसति । सुरभिगन्धसम्पन्नमन्यमसहमाने नै?)व मन्ये महोत्पलेऽपि न पातयति पदम् । अङ्गीकृतमसुरस्नेहोपचारमित्यसूययन्त्येव नूनमसिधारातलेऽपि न चङ्कमते । तर्कयामि चास्याः सन्निधानादेवावदातेऽपि चन्द्रमण्डले स्फुटीभूतः कळकः, पावनेष्वपि कमलवनेषु प्रदीर्यते रजोविकारः । स्वच्छेऽपि च कृपाणधाराजले ज....ष भेदनशक्तिः । त्यागशक्तिमुत्कर्षिणीमिव दर्शयन्ती त्यागशीलानेव त्यजति । शूरैः सह शौर्यमिव प्रकाशयन्ती विगृह्मैव तिष्ठति । विनीतेऽपि विनीततरेव तिरस्करोत्यनुराग....व न सुखमास्ते । ह्रीमत्सु नितान्तह्रीतेव न रूपमात्मनोऽभिव्यनक्ति। धर्मरतिचण्डरागारतियन्त्रणासहिष्णुतयेव(?) नावेशयति विद्वत्सु जळप....म्युपैति प्रणयम् । अदीनेषु दीनसत्वा शीलभेदादिव नावलम्बते मैत्रीक म(?) (उ)च्छूितेषु क्षुद्रारोहितयेव ना(द्धि ? धि)रोढुं क्षमते । शाकट....प्रतापम्लानं प्रश्रयमनुवेलमवकिरन्ती प्रवर्तते । अम्बुगर्भा रागमिव विदाहदूषितलमाभिजात्यं प्रतिक्षणमवमृकाति (१) चरणमिवानुरक्तमत्यधस्ताद्वर्तयति....तनुतरं दधाति । ऊरुदण्डमिव स्थितमुपहित रुजालं क्लेशयति । जघनमिव महाभोगमावृणोति । उरमिव मध्यस्थं भमकलुत्वमुद्वति(?) । नाभिरन्ध्रमिव गम्भीरं बह्वावर्तमुपस्थापयति । स्तनतटमिव प्रवृद्धं बन्धयति । भुजपाशमिव मृदुमवाङ्मुखयति । अधरमिव परिस्पन्दवन्तं क्षतवस्थन(?)मापादयति । दशननिवेशमिवामलमधरतिरस्कार्यमारचयति । लोचनयुगळमिव स्निग्धं विभ्रमेण योजयति । केशहस्तमिवायतिमन्तं संयमयति । खरतरेषु चासौ खलेषु पातिता धान्यपूलीव (१) दुर्जनवरणमात्रसंहृता निःशङ्कतां गता विफलीक्रियते ।
1.
L. about 3 letters.
4. L. about 22 letters. 5. , 12 ,
2 3.
. 15 , 24
, ,

Page #83

अवन्तिसुन्दरी ।
निर्भयादविभ्रमा च मत्तमातानपि भ्रमरीवामिसरति । विद्युद्विलासातरळा मेघ. रानिरिव रा(ज)हंसानप्युद्वेजयति । जळानप्यन्धानपि मूकानपि क्षयिणोऽपि श्वित्रिणोऽपि व्यङ्गानपि विरूपानीप वृद्धानपि क्लीवानपि कृपणानपि लुब्धानपि मुग्धानपि निष्ठुरानपि स्वैरि(गीन ! णोs)पि हरति । असहशानेकदुर्जनोपभोगनिर्दयकर्थितापि नापत्रपते।
किं बहुना। न गुणमपेक्ष्याभिवर्धते, ना(भिषे ? पि दोषे)ण व्यावर्तते । तथाहि-अजातशत्रोर्धार्मिकतामनिलसम्भवस्याध्यवसायसामर्थ्यमर्जुनस्य पराकम, यमयोस्त्वतिमानुषरूपमनुरुध्यमाना शकुनिरचितमक्ष(प्यू ? द्यूतकपटं चारीकृत्य क्षुद्रम(लो ? ली)काभिमानगवे दुर्योधनमतिनिर्भरमालिलिङ्ग लक्ष्मीः । किमनया नाचरितमिन्द्रजालेषु, किमनभ्यस्तं प्रलम्भनेषु, किमु शेषितं महापातकेषु, किमगणितमकार्येषु, किमप्रवर्तितं वर्णसङ्करेषु, किमभिन्नं मर्यादासु, किमनुदावितं मोहविलसितेषु, किमप्रतिहतं नालवमसु । रज्जुरियमुन्धनाय सत्यवादितायाः, विषमियं जीवितहरणाय माहात्म्यस्य, शस्त्रमियं विशसनाय सत्पुरुषवृत्तानाम् , अमिरिय निर्दहनाय धर्मस्य, सलिलमियं निमज्जनाय सौजन्यस्य, धूकिरियं धूसरीकरणाय चारित्रस्य । चित्रीयते चेदं सीमन्तिनीविसंवादि वृत्तमस्याः । य(ता? तो)यमेव पुरुषमेषा समाश्लिष्यति खयमेव तमुद्दामकामं परस्त्रीसहस्रेषु योजयति । स (नापी ? दापि) वारुणी हतेयमात्मनः स(म)क्षमासेवमानमुत्साहयति । गुणानपि दोषीकरोति, दोषानपि गुणीकरोति । अस्याश्च चापलातिशये प्रक्रान्ते प्रस्तावोऽपि (नाचिराधीषा ? र्चिषाम् ) । न वापि करिकळभकर्णपल्लवानाम् । न कथापि कदलिकाप्रान्सचारिकाणाम् । केवलमनार्यबुद्वेरेवैनामनवस्थितत्वेनानुसतु. मस्ति श(स्ति : क्तिः)। एवंविधापि चेयं दुराचारासकृयाभिचारितापि स्वभावचापलेन भूयोऽप्यसाधारणपुरुषकारभूषणैर्भवादृशैरेव श(क्ष्याक्य)ते प्रत्याहर्तुम् । धार्तराष्ट्रानुच्छृिष्मित(:)कपटद्यूतहारितापि खवरण्यवासविनिवृत्तैः पाण्डुपुत्रैः प्रत्युद्धतैवेयमपरिमितमहामहाभृत्पभूतवाहिनीवरपरिभृहितमनेकशतसहस्रनागसंकुलं

Page #84

आचार्यदण्डिविरचिता
कुरुकुलबलजलधिमनुप्रविश्य शुक्ति (? के ) रिव वृक्षमुक्कालक्ष्मीः । दुर्लभश्व स
यस्येयं निश्चला । चलितामेव खल्विमां दुष्टचेटीमिव पुनः पुनरव गृह्य निगळयित्वानीतवतं कालम् (?) अचलशिखा कूट विकटमांसळांसपीठाः
१८
1
2
पीठीकृतसप्तद्वीपसकला राज.... चरणा धरणिभुजः । श्रूयते च नवनळिननालतन्तुगर्मलीनो नहुषप्रभावसमयं समग्रमेव चक्षमे सहस्राक्षः । पुनरमुष्मिन् पुलोमकन्य
3
कारुचिर धिरूढे निग्रहामर्षितस्य महर्षेरगस्त्यस्य शापादजगरभूयं
गतवत्यनबवृत्तं कळत्रमनायकां च नाकलक्ष्मी प्रापद्यत । ननु च ह्यताम्बुजश्रियं प्रत्याकर्षन् प्रत्यक्ष एव देशे दिवाकरः । लक्ष्मीविडम्बनं समाप्तम् ||
...
1. L. about 4 letters.
2.
14,
20
प्रसीद देव | निवर्तस्व साहसादपहर्तस्तय परिकर रचलदुर्गमलङ्घ्यमाश्रितः प्रतीक्षस्व कालम् । उत्पन्नवरबलो प्रयोगसन्तुष्टो राष्ट्रोपलब्धिसिद्धयात्राफलः फलवद्भमिरामणीयका कृष्टचित्तवृत्तिरत्रैव वर्तेत वासमेव जनप दम् (१) । अवसितप्रयोजनस्यापि च विषमशैलदुर्गजुषस्त्यक्तात्मनश्च नास्माननु प्रहत्य शत्रोः फलम् । प्रभविष्णु हि प्रहरणममरप्रसादोपलब्धं तदपि दृष्टिगोचरस्थितेषु श्रूयते ।
"
11
5
""
श्रुतोपपन्ने च भिन्नशैशवे शासनमै कमाया मेहरे कुमारे करिष्यति ? सि) कदनमात्मनिरपेक्षः प्रतिपक्षस्य कक्षेषु वा कालमक्षयेण तपसा क्षपयिष्यसि । न साम्प्रतमेवेदमद्य कन्यकास्तथा हीति द्विषा हने (?) स्वदेहाहुते रतिसञ्जनम् । अथ यदि यदृच्छामात्र साध्य मशेप रु (प) कारगोचरानीतमेव मन्यसे महदरतु
"
4
100
9.60
4. L. about 24 letters.
15
5.
"1
·

Page #85

अवन्तिसुन्दरी ।
यदुच्छवकस्यार्ति(?)दशायामात्मेच्छया परिवर्तेत देवस्य कल्याणी कुलसन्ततिः । एतेऽपि वयमिह निरुपयोगमात्मानमग्रमरणेनोपयोक्ष्यामह इत्युपरचितपणा माञ्जलिः प्रचलचूडेन मस्तकेन महीं जगाम ।
४९
मशित (!) मधुरप्रश्रयस्तु पृथिवीपतिरुत्थाप्य तमूर्जितार्थं वचनमाचचक्षेयद् ब्रवीषि मानम्लान मलीमसानपि प्राणानरण्यानीनिलीनः स्वस (न्त्यु ! न्तत्यु ) पक्रियायै धारयेति, तत्र च चिन्तन्ते ) यं -- परभृतबलावलेपो रिपुः किमितो मुक्तपुरजनपदमपगतप्रधानसाधनमनुचितप्रजो पक्रोशपांसुलमुपरतवतातया प्रोषितास्मच्छायमुष्णकरप्रतापवारणाय कामपि कान्तारपादपच्छायामुपासनमन जनं नानुबध्नीयात् ? । आत्मशरीरेकशेषः शफर इव सलिलमूलतलनिलीनोऽपि किमनभिद्रुतो दुर्योधनः पूर्वनिकारस्मरणदारुणेन रुधिरपूरितोदरेण वृकोदरेण ? | मानी च मानसारः प्रसारितप्रतापः कृतोपकारश्व पुरा मयास्मद्वैरस्यं मन्यमानोऽपसार्यतया ह्येव राष्ट्रादिना धृतिमनुबद्धस्य वारिणा सुचिरोपार्जितसन्निहिते खतेजसि प्रकाशके न शक्यमदृश्येनात्मना बहळत मतमस्सस्सवीव ( १ ) गहनेषु स्थातुम् । नहि नोय ( ? ) निजापदानो छ्रितयशः शरीरः शशक इव क्वचित् सम्भवति गुल्मकुक्षी । तथा
1
--
च सत्यनुदृतस्य द्विषा सुदूरमपि गत्वात्ममैकान्तिकः शरीरख्ययः । सन्निहितं निहि ! ) तकळत्रस्य मे व्यापत्तौ सापि सन्ततिः संशयमापद्येत 1 यदर्थमर्थित्वमवर्णोपहते जीर्ण तृणलवलघुनि जीवितेऽपि कुर्यायाः
संपर्यामपदिशद्भि(!)र्बलवद्भिरागृहीतसार कोशै र परिभावयद्भिः कालमनुगतप्रधानमूलभृत्यामविदितास्मद्वयसनवृत्तान्ततया यथोपपन्नैरु।।र्यैरवगृह्य।र्थयोग्यानाटविकाननुतान् मोदन्तेस्तावदासितव्यं यावतो -
परिसृतगर्भ खेदामितोऽपवाह्म
देवीं
2
1. Shall we read गत्वा स्यान्ममैकान्तिकः ?
2. We may read मोदमानै.

Page #86

१.
आचार्षदण्डिविरचिता
पपत्स्यते प्रकृतार्थसिद्धिः । अस्त्येव चेदमनेकप्रत्यूहनित्यानाता विपन्नाव सम्पदः । दुर्लमा च दुरभिरक्षा च क्षपितशीला च खलैकवल्लभा च निष्करुणा च निष्कारणविलोभनी चालक्षणा लक्ष्मीः। प्रबुद्धजनप्रहत एस पन्थाः । नात्र संशयः । तथापि का गतिः । जातेन जगति जीवितार्थे नियोगतो पत्न....पायवर्गस्य सामादेः शानदष्टेन वर्मना वार्तादीनां चानुष्ठानम् । तथानुष्ठीयमानस्य चार्थस्य सिद्धिर्दैवमेवोपक्रोशयति न पुरुषम् । अत्रे........ जाये नास्या न पोषणे रक्षणे च विनयाधाने च यतितव्यम् । एतावति पुरुषस्याधिकारः, परं तु दैवं न तत्र पौरुषं क्रमते....श्रियम् । श्रूयन्ते हि कुशलवादयो वनमृगैः स(ग! )हाश्रमेषु वृद्धाः पुनरुपत्य राज्य गृहीतवन्तः। प्रतीपयन्ति भव्यमर्थ रमणीयमरमणीयं वा(?)। यतमानस्तु यावच्छक्ति विद्वानात्मानमवाच्यमापादयति । तद(मु)मिनकृतप्रज्ञदुष्करे कर्मण्यप्रतिपत्तिनिष्ठुरेण रागपृष्ठपस्थितेन चेतसा कुलक्रमाद्वागतस्याप्तभावस्य , सहपांसुक्रीडोपबृंहितस्य स्नेहसम्भारस्योत्तरोतरापतितमाधुर्यप्रकर्षस्य परिचयस्य, सर्वरहस्सनिःशङ्कालापसंभृतस्य विनम्भस्य, स्वदेहनिर्विशेषानुष्ठितस्य निरुपस्कारकान्तस्य संव्यवहारस्यैकपदे भवद्भिः प्राकृतैरिवानात्मभिरिवाविचारक्षमैरिवानभ्यस्तनयप्रयोगैरिव च न परिम्लानिरानेया। न हि ममैकमालम्बनं पात इत्युपारूढाया युष्मासु सम्भावनायाः प्रलघूनि प्राणतृणान्यवकीर्य प्रतिकृतं भविष्यति ।
क्षणिकेन हि समाधिना साधनीयो जीवितस्य व्ययः । यावजीवितेन निक्षेपरक्षणम् । अतोऽसौ रक्ष्यतां निक्षेपः, स्थिरीक्रियतामात्मा, मुच्यता कातरत्वम् , उत्थाप्यन्तां यशःपतालाः, प्रदीतां श्रुतप्रभावः, प्रस्थाप्यतां सत्पुरुषवृत्तम् , उद्घो(व्य)तां तत्त्वदर्शित्वम् , आराध्यतामात्मस्वामिवंशः,
1. L. about 12 letters. 2. , 24 " 3. , 16 ॥

Page #87

अवन्तिसुन्दरी।
सुदृष्टश्च क्रियतामपुनदर्शनसम्भवादुपनतपरलोकप्रयाणो जनोऽयम् । अस्त्वय. मन्याजगर्जयोर्जित्य(१)निर्जितमरुतकार्तवीर्यस्य स्फीतकीर्तेस्तातस्य पुत्रः, पौत्रव पुरुषपौरुषग्रीष्मोजूषिताशेषसपत्न(स्य) सम्पत्तेरनवरतरणमहामहस्य पितामहस्य । न हि राजकेसरिणामुदारस्यान्वयस्य युज्यते हरिणस्तन्तुः । अतो निरन्तरमविरळविस्तृतशरलतावितानधवळितनभसि रुधिरपटलपाटलस्फुरितबन्धुजीवभूष. णायामजर(?)मीषणायां शरदि विधिबलमपि निजबलेन विपरिवर्त्य पुरुषसहस्राण्यभूयःप्रबोधनाय स्वापयेयम् ।
___ अत्र चेदिह भवन्तः प्रतिषेधाक्षरविरसमात्मसाहाय्यदानसम्बद्धं वा पदमनुचितविरहविह्वलत्वादुपा(म ! द )दीरनय( म )हमविरळसारदारुकबळग्रहवलितार्चिषि पीतस्फीतसर्पिषि स्फुरि(क)स्फुलिङ्गविग्रुषि विषमार्चिषि विरस्यामित्यवसिते वचसि वासवानुमावस्य मर्तुरमोषनिर्गमत्वादुत्तम. पुरुषसगराणाम् , अप्रतिलो(म ? भ)नक्षमत्वात् प्रभुत्वस्यादृष्टक्रियोपचितत्वाद् भृत्यमावस्याप्रतिबन्धयोग्यत्वाद् विधिचेष्टितानामनवसादप्रतिक्रियस्वादनर्थोपचितानामध्यवसायसहचरत्वान्महासत्त्वतायाः, व्यसनकालविकसिततया च विघाबलस्य (म ! )बलवतीमपि न्यकृत्य शोकप्रवृत्तिमुवृतमप्युपलभ्य हृदयमुदीर्णमप्युदस्य रणरणिकामुद्दामामपि नियम्योष्णबाष्पधारामुद्भूतमपि नि(वोकं ! वृत्योत्क)प. मुत्क्रान्तकल्पमप्युपरुध्य जीवितं जीवन्मरणमिवारिमविरामा( ? )रम्यरूपमभ्यु. पयन्तो मन्त्रिणस्तथेति वैधुर्यनिश्चितया वाचा गत्यन्तरमलममानाः पत्युराज्ञा प्रत्य(वसेत ? सेवन्त)।
देवीं च विदितदेवार्चनवृत्तान्ता (अर्चन !)ज्ञातमतसङ्कल्पतया स्वैरानुष्ठीयमानप्रयाणोपकरणसंभारामकारयन् । अवनिपतिरप्यु( ! त्यु)दयमिवाभियोगमरेः कासनतिसत्त्वतया विक्रमरसतिरस्कृतस्वजनविरहदुःखः नि ! )तेन चेतसा तमपरमाग(म): समयां च यामिनीमनैषीत् ।

Page #88

आचार्यदण्डिविरचिता
1
अथापरेधुरुदयमारुरुक्षति क्षतजरागपाटले पादपातपरा(ग?)हतक्षुमितगणद्वाहिनीपतौ पटुतरकरास्फालनोल्लस....न्यतेजस्तिरस्कारिणि रक्तचक्रधारिणि धरणिमृन्मकुटघटितस्पष्टमण्डलामकिरणसंहतौ प्रतिक्षणविजृम्भमाणदुःसहोमणि प्रतिपक्षता....द्याधरमप्रस्तुतस्तुतौ सुभट इव रथवराधिरूढे परिवर्तयति कालमात्मगत्यनुसारेण देवे सप्तसप्तौ कृतप्रभातमङ्गलाम (ङ्गले ? २) प्रौढगर्भभारमन्थरेव . . . . षु रचितभूषणामुदयगूढचन्द्रमण्डलामिवाल्पाल्पतारका. स्फुरणां शरत्प्रदोष(ब ! वे)लां मौलवृद्धवर्षवराधिष्ठितामनुसृतस्थविरहंसवृन्दामिव मन्दाकिनी देवीमुत्सुकप्रिय(जा ? जना )नुवर्तनमुहूर्तलम्बितपरिजनाङ्गनाससम्भ्रमानुयातां पुरस्कृत्य कालदूनैरिव गतिमनिष्टां गमयद्भिर्भराज्ञाक्षरैः प्रेर्यमाणाः दुःखोपहतमुखत्विषः कृष्यमाणबलावयवा दक्षिणां दिशमभि प्रत्यद्य(?) सकळत्रा अपि त्राणमन्यदलभमाना विन्ध्यगिरिमभ्यवर्तन्त मन्त्रिणः । ___अनन्तरं च सर्वस्यामेवोव्यां सर्वक्षत्रपिशुनाः कालरूपा इव चरितुमारभन्त (चो ? घो)ररूपा महोत्पाताः। तथाहि-प्रथममेव खभर्तृकाल. क्षयासत्तित्रासादिवोदकम्पत क्षितिः । अभ्यर्णर (तो ? णो)दयादिव व्यजृम्भन्त द्विगुणमुद्गर्भ (य ? )न्तो वाहिनीपतयः । जङ्गमभूभृच्छिरोमङ्गसौकर्यप्रत्ययोत्पादनायेव केनाप्यमज्यन्त स्थास्नूनामवनिस्फुरितरत्नोपलानि भूभृतां शिरांसि । समरोत्सुकराजलोकसाहाय्यार्थमिवर्तवः सर्व एव स्वचिह्नलक्ष्याः समन्ततः समं समाजग्मुः । अखिलमिव धरणिपृष्ठमाहवाङ्कणीकुर्वन्तः प्रसभोत्पाटितनिरस्तवृक्षवीरुधः क्षुण्णपाषाणशर्कराः क्षणमपि नोपरे(मू ? मुरु)प्रस्वनाः प्रभ्रमन्तः प्रभञ्जनाः। कालापसी इव कालसर्पाः प्रसर्पन्तः सर्वपार्थिवानामाविविशुः शय्यागृहाणि । अंटव्या इव दण्डविक्षेपा व्याघ्रादयः पुरा
1. L. about 20 letters.
3.
2 ..

Page #89

अवन्तिसुन्दरी ।
ण्यरुन्धन्त । राजास्थानेषूदतिष्ठन्नलक्ष्मीपरिवारार्थमिव स्थूलस्थूला रोहितस्त्रियः । प्रवहदधमहाघबुबुदानीवोद्भवद्भङ्गुराणि हीनातिरिक्तपाणिपादान्याशिरांसि(वि!) विकृतघोररूपाणि मानुषेषु तिर्यक्षु च प्रभूतानि भूतान्यभूतये भुवः प्रतिभयानि भूयसा बभूवुः। अभावचिन्ताकातराणामिव करितुरङ्गमाणामनभिनन्दितयवसपल्लवानामाननादगळन्नश्रुबिन्दवः । सर्वशक्त्यासङ्घ एव ध्वनिमिव शङ्खदुन्दुमिमुनिग्रहेऽपि खशब्दो न व्यसृजत(?) । प्रभूतपाणिराशिप्रक्षयशुचेव रुरुदुर्दैवताप्रतिमाः । पूर्णशशिभ्रान्तराहुशिर इवातपत्रेषु बभ्राम भ्रमरपटलम् । शस्त्रेष्वेभन्ति(?)दर्पादिव दर्पणेष्वपि पतितुं नेषुः पार्थिवानां मुखानि। तेजखिनमर्कमप्यभिजग्मुश्च्छायात्मानः मानिमा(!)। संप्रहारत्व(र)येव कोशेभ्यः शस्त्राणि स्वयमेव प्रज्वलन्ति निर्जग्मुः। आहूयमानानामारोहणपरिभवसहिष्णुगन्धहस्तिगर्हणायेव तन्मदो हस्तिनीनां कपोलमाशिश्लेष । अप्रणिपातप्रणुन्नानीव मुहुर्मुहु(र)वर्तन्त प्रतिष्ठासूनां वाहनानि । सुदूरमपि गतेष्वेव मनो भाविनी दुशेत्याद्वेगादिवादावेवावन्नातपत्रध्वजपताकादीनि(?) राजचिह्नानि । अभज्यन्त च रथशकटादयः। कतिपयज(व?)नापराधकुपितकाळरात्रिप्रभारचितमेखलाप्रवाळमणय इवाश्रुपाताः शङ्खदेशेष्वलक्ष्यन्त । क्षत्रपि....काः कुजश्च नानाविधा रोद्भुमिव साहसं विलेगुरङ्गेषु (?) । सदसत्तामार्गदर्शिनामिव गुणविपर्ययः कार्यकाले मन्दतीक्ष्णानां वाजिनामभूत् । पुंगवत्वादिव प्रणदन्तः ककुद्मन्तः प्रतिमुखं बलान्यभ्यद्रवन्त । अप्रग पापेषि... सव्यं पक्षिणः प्रदक्षिणं च वनमृगाः परिपतन्तो निर्भयं चावगाहमाना व्यभजन्निव सैन्यान्यन्योन्यमामिषत्वेन । काकैरपि कालसामर्थ्यमिव.... तद् ध्यानम्लाना वाजिकुञ्जरमनुवाजामखुरलेलिख्यमानभूतलानां
1. A space for 4 letters is left in this Ms. 2. L. about 3 letters. 3. , 20 ,

Page #90

आचार्यदण्डिविरचिता
च वाजिनामङ्गानि अमिनभवभिन्नानीव पुष्पचुम्बिन(?)इवाभ्यलीयन्त ....रभन करकबन्धादीनि घोरतराणि दर्शयद्भिश्च वलयप्रतिलोमभीमरूक्षगर्जितानाशनिभि(?)रविरळरुधिरमधुवसातैलोपलोरगमकरा . .. .तटिपिशङ्गहेमदण्डैश्वण्ड(र ! )मरुद्भिरभ्यर्दितानां सहस्रधैव सैनिकानामभिद्यन्त हृदयानि । माह्या(?)समाजप्रेक्षार्थिः दिक्पालरचितहेममश्चा....दह्यमाना दिशः । क्षत्रक्षोभमयादुद्वसन्तव(?) जुपूर्णिरे गन्धर्वनगराणि । प्रबुद्धग्रहायेन्द्रप्रेषितानीवेन्द्रायुधानि यामिनीष्वदृश्यन्त । भैरवखरविरसविरासिनीनामशिवानां शिवानां प्रत्युत्थीयमाना इवोन्मुखीनां मुखोल्काभिरुत्काबहुदंष्ट्रापाट्यमानशशलक्ष्मश(शि ? श)रुधिरधाराभ्यक्ता इव प्रज्वलन्त्यः प्रदोषेषु पेतुः(१)। प्रनृत्तमृत्युबाहव इव बहुधा धूमकेतवः प्रावृण्वन् दि(व?)शः । सर्वभूतक्षयदर्शनाक्षमत्वादिव खयं सृततारकाधकारि(का ? ता) द्यौरभूत् । तादृशी दिवमिवानुशोचन् प्रशान्ताङ्गारनिष्प्रभः प्रभाकरो रिपुणा स्वर्भानुनाभ्यसूयत । रामलक्ष्मणाविव मलिनसन्तापिनौ सोमयौं कबन्धेनोग्रं जनसाते। तदेवं भौमान्तरिक्षदिव्यमहोत्पार्यिमाणमपि राजमण्डलं मगधमालवेन्द्रयोराज्ञया कालदृत्येवाकृष्यमाणं समाजगामैव समराय
तदा च राजा राजहंसः सजभूयिष्ठसैन्यमण्डलो महादर्शन(ददा ! मा) लवेन्द्रदूतं द्वारप्राप्तं द्वारमुखादुपलेमे। ज्ञातपायप्रयोजनस्तमपिदाविद्धमन्युना मनसा मानवेशः प्रवेशयामास ।
प्रविश्य चासौ राजानुभावजनितसाध्वसं हृदयमभिनिगृह्णन् ब्राह्मणायनो दक्षिणपाणिमुद्यम्य स्वस्तिशब्दमुच्चैरुच्चारयामास । रिपुवचोहरं च तमग्राम्यामिजा
1. L. about 28 letters. 2. , 16 , 3. 5 .,

Page #91

अवन्तिसुन्दरी ।
(त्य)सौम्यरूपमनिष्ठुरप्रगल्भदृष्टिसञ्चारमाकृतिप्रत्ययाद(प्र!प्रा)कृतोऽयमित्यवधार्य (तग? द)ीसने सज्जनादनुजग्राह मगधराजः ।
आसीनं च तं मुहूर्तविश्रान्तमुपगृह्म निसर्गन्निग्धया दृशा मालवेश्वरस्य क्षेमारोग्यं पप्रच्छ ।
दर्शितादरस्तु दूतस्तथेति क्षेमारोग्यकथनानन्तरमनुक्रमेण स्वमागमन प्रयोजनमित्थमाचचक्षे–देव ! देवेन मालवेन्द्रेणास्मि भवत्सकाशं कुशलवार्तापरिज्ञानार्थ प्रहितः । नियति स राजा निसर्गतोऽत्र निबद्धपक्षरागः । निष्कारणमे(व)वा जन्मान्तरनिरत्ययप्रवृत्तकर्मवासनावलेन वा देहारम्भकभूतभूमसामर्थेन वा दर्शनमात्रेणैव कचित् कश्चिदारोपयति पेशलं प्रणयम् । अस्पेतरं चाप्रतिसंहारदारुणं द्रोहमितरत्र । सैषा लोकस्थितिः । स्मरति चासो माहात्म्यनिबन्धस्य निर्व्याजविज़म्भमाणवीर्याहृतहर्षविस्मयस्य वमद्वहिवर्षभीषणप्रहरणाभिपातव्यतिकरस्य कातरभयासनस्या(ष्टा ? न्या)दृशोदारपुरुषस्वादीयसः सम्प्रहारपरिचयस्य । तानि तानि तत्पतिब(न्धा ! दा)नि शौर्यत्यागसत्यौर्जित्यसंहितानि कथान्तराणि रसातिरेकेण पुळकितकपोलः सभामु सम्प्रवर्तयन्न तृप्तिमेति । आह चैव मन्मुखेन स(र ? मोक्षमिव स्नेहचक्षुषा पश्यन्निह भगवन्तम् । धन्यं बत मानुष्यकं यत्रासि....सुभगा बत भगवती भृतधारिणी या त्वया सनाथीकृता । सैव च देवी महाभागा स(हस्र ! )मग्रदोषदुष्टायाः सीमन्तिनीसृष्टेस्तोर्थस्नानशुद्धिरिव पाप....वानल्पतेजा दिशः प्राच्याः समध्युषितवान् नस्य नादा मा जवं जवेन विकालस्रोतस्यद्यापि()किञ्चिदेवंभूतं
1. 2.
L about 5 letters
, 18 ,

Page #92

आचार्यदण्डिविरचिता
भूतपूर्वम...तेजस्वी चक्रवर्ती देवस्तिग्मरश्मिन भ(वस्वाहवा)निवानेकराजमण्डल. क्षपणयोग्यां शक्तिमुद्वहति, नोच्चलितधातुरागरक्तान....नेकवर्णानन्दमुदीर्णहंसशब्दो विकरोति न क्षत्रकुलानि चानेन तेजसा तिरस्क्रियन्ते । कामं च महाबलः प्रभञ्जनात्मा चालनाहृदयवल्लभ....कान्ताश्च पुनरनेन बलजवलुलितसकलनलधिवेलावनेनावनेरवनमयता शिरांस्युच्छूितानामनेकशश्चक्रवाळम् , अपि तु नित्यं भवानिवापांसुलै....यथा प्रवर्तितुं कृतप्रतिज्ञः। कृतार्थजन्मनश्च तानवैमि येषां महाहवेष्वत्रमतवः प्रतिव्यूह्य विरतानामिहाभूतसम्भवस्थास्नु स्थितं यशःशरीरम् । परत्र च वीरकळत्रश्लाघाभावनीभिरनघयौवनाभिः सहाप्सरोभिरुत्फुल्लकल्प पादपपारिजातसन्तानकमन्दारासु नन्दनवनभूमिषु मन्दमन्दं मन्दाकिनीतरङ्गवायुभिरायासितबालचामीकरारविन्दसर शतैर गानि सुरतखेदसुप्तानि संवाह. यद्भिरानुगुण्यसन्ध्युक्ष्यमाणकन्दर्पाशुशुक्षणि रममाणानां प्रदक्षिणीभवत्यखण्डकलकल्याणराशिः। मम तु मन्दभाग्यस्य बहुतिथममलप्रहारजनितमोहमूर्छान्धकारमुषितचेतसो रणाङ्गणतलास्तीर्णकम्बलशयितस्य शिरसि मदूर्जितप्रतिगर्जितार्जितामर्षेण त्वया स(ह?)रभसाभिघातखण्डितकरण्डकोच्छलवृत्तलण्डजटिलिताम्बरं चरणमनवशेषक्षत्रियसमक्ष निक्षिपता निस्तीर्णतुङ्गसङ्करमरलधुरात्मा कृतः । कृतश्चाहं हास्यवस्तु निस्तलवृत्तकीर्तिमुक्तावलिमण्डनानां मनस्विनाम् । सुभरो हि भारः क्षितरुपरिलग्न उच्चैःशिरसां, न तु लघीयान् परस्य पादरेणुः । परचरणाक्रान्तमस्तकस्य च मनुप्यस्योष्णीषमिवोत्तमाङ्गाप्रवर्ती दूरमपनीयते
1.
L, about 30 letters.
3. 4.
18 3.

Page #93

अवन्तिसुन्दरी।
७
जातिधवलं वीरव्रतम् । उत्तंसमधुकरकुलानीव झटित्युत्पतन्ति स्वभावमलीमसातिनी वक्तयानि (?)। कुसुमसज इव कोमलावदाता म्लायन्ति कीर्तयः । वासचूर्णप्रकर इव प्रयत्नगेपितः प्रक्षरति कुलाभिमानः । चूडामगिन्वि स्फुरितरागीभवत्यहङ्कारः । केशकलाप इव दीव । संवनि या कुली. भवति प्रभावः । भावाश्च पुनरभावा एवास्थ । मन्य प(५. कम्यामिन् !) मूल एव निकृत्य मस्तन महीस्पृसा परेण पातित छिनापाखे शाखिनीव काचप्रधारा(?) दारयन्ती हृदयमतिनिष्ठुरा पतति लौकिकानाभवज्ञादृष्टिः। अतस्त्वामेकवीरं भूयोऽपि समरप्रवर्तनाय प्रार्थय । यत्रैष चालतवीरबाहुपादपवननपवनवाहिनी(?) ममावकीर्येत महानवमानराशिः, तदतिभारनामितं वा दुरुद्वहं शिरः। श्रेया सावक एवं य. दि.लीखा :पातकवचिताशोकपुन्नागनामव्यूह षु सम्पूर्ण कामभूलाभत्र५६ भृतश्रणिलालारण्यके स्फुरत्प्रमासिलतावनादहासमापुरेपु(?) रणव तलब सरेउ वा गाठीविहारशीलः स्थानदत्तदन्तखरतरनवरप्रहारो रागपाटलमोच नादरः सरनसदष्टदन्तच्छदो रसकण्टकिता यष्टिील यमाना विजयल.मी साचग्रहं तु. माकर्षति । तद्वधान परिकरम्, उद्दामदर्पनिर्भरभटादबृहत्कलवरोतमधवे तु बन्धस्खलितत्वाहिनीवलकील लवाहिनी (१) कार्तवीय व कमशूरमुग्राणि च तानि....वल्लभानि भूयोऽपि प्रभूताम्म:५म्मा म!तलम्बादराम्भोधरध्वानगम्भीराणि नय॑मानदृप्तभटशिखण्डिमण्डल नि कण्ठगनिता त। छ .... मुखविहारसिन्दूरासिन्दसुन्दराम दीवर पत्रनीलवर्ण (ला ? या) कालराव्य । त्रासयन्त्या जगद्विजृम्भिकाभिर्विकट कुटिला भ्रुटिरेख ...द्वयं लोच ।युगळ , गळतुहारो(?) भारतसमर इव सम्पत्यपि समस्तदृप्तक्षत्रपक्ष (र ? )शयेण दिसते;
1. Ve may read मलीमसानि वाक्यानि 2. Shall we read कचारधारा. 3. L. about 5 letters,
4 5.
L. about 24 letters
50 ,

Page #94

५८
1
क्षरित क्षतज कुल्या... लेषु रुधिरचन्दना ( र ? नु ) लिप्तमूर्तयस्त्रिदशवारविलासिनीसाभिलाषकटाक्षलक्षिता विलसन्तु विक्रमक्रीडया यौधपुरुषाः । प्रतिरोमकूप
आचार्यदण्डिविरचिता
8
निपतितनि........जर्जराणि प्रवीरमांसानि परिहृत्य रक्तपानमाचरतु प्रनृत्तश्रान्तः पिशाचवर्गः । संवर्ततां च व्यवशान्तदर्पोष्मणा सुभटजीविताहारोपहारेण भगवान् वैवस्थतः । स्वतन्त्रश्च मुमानि मर्महा वीरमुत्सृज्य सुखाशयः कुलोद्यतो मुखं प्रभावन्ति (१) । इत्येष वः समरसम्बन्धिनो यशः शरीरकल्याणकामस्य माळवेश्वरस्य मदाननार्पितः सन्देश इति ।
उपसंहृते वचसि वचोहरेण स्मयमानमुखो महीपतिः प्रतिव्याजहारसमर्थमिदं समग्रम् | अर्थो हि महात्मनामनुच्छिन्नसन्ततिर्थशः प्रवाहः । स च बिना पुरुषकारादनन्यसाना (न) चीनः क्षत्रबन्धाः | लक्ष्मीरपि बाहुदण्डनिर्दयअमितभूभृन्मण्डलेन चाकर्षणीयेति सुरासुरामृतमथनमार्गेणैवायमर्थो निर्णीतः । परलोकविजयद्वारं च राजन्यस्थालभ्य मानमहापशुकृतरुचिराज्यावर्तनोपबृंहितप्रतापानलो महावीर विजृम्भणातिभीषणः प्रस्तुतशस्त्रव्यतिकरो मदकारणकल्पमनामृतायमाणखुरांशसुचिरयमध्वरो (१) मरणात्मको विधिचोदितत्वादाहवो नाम । नेदृशमपरमकृपणमस्ति त्रिवर्गसाधनं यथैतत् प्रथनकर्मसत्र ( प १ वि ) जयसाधितचतुरन्ताधिपत्यजीवनं मरणलभ्यस्याभ्युदयस्य बलप्रतीहार : ( : ) । किं बहुना युद्धं नाम सिद्धिमुखानां प्रथमम् । एवं चातिरमणांये कर्मणि प्रवर्तयितुकामेन चामुना विशालेश्वरेण यत् भियतममतिबळकथितं तत्पुनरमृतवायनोपच्छन्दनमिव रक्षयामि |
•
•
1)
अथवा नैव जानात्याभिजात्यं प्रियादन्यल्लापयितुम् इच्छंश्चास्मस्प्रियहितैषिणा मानसारेण माळवेप्देव सन्निपत्याहवशिरसि तत्सन्देश
1. L. about 25 letters.
2.
16

Page #95

अवन्तिसुन्दरी।
वस्तुनः प्राप्तरूपं प्रतिव्याहरिष्यामि । अथवा पुण्यतमः प्रयोगोदेशस्तत्रैव नोस्मागतोऽस्तु(!)। कामं च वासरोऽयमननुकूलस्तदपि न कार्याराधनक्षमः । कालक्षेपो मङ्गलतिथिनक्षत्रेष्टत्वं हि लामविघ्नभवज्जमध्यपतमध्यचित्तकः(:) । अतोऽद्यैवाभियोगाय सन्नह्यतां सैन्यम् , उद्रुष्यतां प्रयाणाय पटह इत्युपरचिताञ्जलिमुपस्थितं बलाध्यक्ष हर्षनामानमादिदेश । दूतं महत्वार्थपूजया योजयित्वा हृष्टवणं यथादिष्टनिवेदनायाने विप्ससर्ज । स्वयं च सन्नहनग्रहणाय विसर्जितराजलोकः सिंहासनादुत्तस्थौ ।
उत्थिते च राजन्युदधिरिवोदचलदुत्क्षेपडोलायमानतरळतराफेननिकरनिर्गमोत्तरीयसमन्तः सामन्तलोकः । सम्भ्रमोत्थितानां चेतरेतराम्फालचालचालभुग्नभुजारनकोटयो जगररिवाभ्याजिकर्मभूरिगर्व:(!)। भूभुजां भुजा. र्गळागळितगण्डमूलमदरागनिम॒जानि भैरवरणवार्ताश्रवणविह्वलानि वामांसावसक्तचारुचामराणां वारसुन्दरीणामासन्नचन्द्रमण्डलपराहतपाणि....नानोपहारकुसुमभक्तिधूसरच्छवयश्चलित जनचरणशताभिघातभमपक्षतीनां षट्चरणकदम्बकानां शिजाननितम्बरल. . . नाधन्यताघ्रातमात्मानमिवानुशोचन्तश्चक्रुशुर्मणिकुट्टिमाः।
नरपतिरपि कुजवामनकिरातपायपरिजनगणपरिवृतो .... नगालिनी नीललोहित इव कैलासगह्वरमभ्यन्तरमविशत् ।
___ अथैनं सांवत्सरः सह पुरोधसोपसृत्य विज्ञापयञ्चकार-देव गुरुभार्गव गर्गाद्यनेकाचार्यसन्दर्शनमार्गयाथातथ्यवेदिनो देवस्य यत् फलानि नावगाहते
1. L. about 18 letters. 2. , 28 3. , 18 ,

Page #96

आचार्यदण्डिविरचिता
मतिरतोऽयमर्थः प्रत्युच्यते । कथं नु गुणमवधारयत्येवंभूते भूतवैकृत्ये अत्युग्रविग्रहेषु सांख्ये वहिदैवत्य रक्तवारे चास्मिन्नक्षत्रे तिथौ नवम्यां दिशं प्रतीचीनमारब्धायां कयान्मायागमप्रमाणो देव इति(?) तमसावतामसाशयः प्रत्युवाचयुक्तमिदमार्ये गास्मि प्रतिबोधितः, किंतु भूविजयषिणामेष मार्गो यदिनादिसम्पत् प्रतीक्ष्याम इति । स्वर्गविजयषिणो विपरीतमेव शोभते । प्रजोपपीडाशान्त्यर्थं तु दुनिमित्तशमनदृष्टशक्तयः शान्तयः क्रियन्तामित्याथर्वणिकमैक्षत ।
सोऽपि न नृत्पातानामारम्भात् प्रभृत्येव दीक्षानुरूपं गृहातिथ्यमुदकग्रहणं वास्तुशमनं नितिहोमः पृथक्तन्त्रमप्रतिरथो दक्षिणेत्यष्टानामष्टादशानां चामृतोवाक्तकल्पनां रुवेन्द्रवरुणवायुकुबेरविष्णुसन्ततित्वाष्ट्रप्राजापत्याग्निकुमारनि भनिरुद्गणगन्धर्वैगवतपृथिवीलक्षणाना भयाय श्वाभयार्थाया महाशान्ते (?) घृतकम्बलपभृतीनां च कर्मणां पुण्यतमानामन्येषां चादृष्टानामनुष्ठानं क्रिया एव । र ?ष एव सर्ग स्वम्त्यस्तु देवस्य भवतु विजयाय स्नानमङ्गलभिति पुरा हतम्य वाचमनुरुध्यमानस्त पदिष्टेन वर्मना कृताभिषेकस्तेजःस्पृहयेव मयमा विधिवद्भगवन्नं भानुम-नं द्वि णपयन युगे(धाः ? धसा ) पुण्याथर्व
सान्त भिदिग्भ्यसितमौलिः शुक्लमाल्याम्बर। जगति जातम्य दुर्जातजातस्य शान्त कृत्स्नमेव कोशजा(त) द्विजातिसाच्चकार ।
ततः क्षणादरुणरागरञ्चितदिनमुखानुकारी हरितभुवनाभ्यन्तरविवरो(?) दिनकरमण्डलस्फटिकपाटलीकरणपिण्डालक्त करसः पिण्डितसकलजगदपप्लवद्रुमारण्यानीदहन दावानरः खलकलिक्षणदाचर फटकलुण्टाक काकुत्स्थकपिलायमानो गगनसर :कमलराशिरंशामुखरो चनाच्छरणकल्पः कल्पयन्निव कस्पितहि(र)ण्म. याण्डसम्भवं कल्पमूल(?) दिवमुत्ससर्प विप्रगणप्रहर्षप्रसारितस्य मेरुशिखरविवर य(!) कनकराशेग(म ? रक्तशकविलासिनीकपोलद्युतिरतिमहानालोकप्रवाहः । यस्य च विज़म्भमाणस्यावकाशदानार्थमिव तिरोषत्ते स्म समग्रा

Page #97

अवन्तिसुन्दरी।
दुर्निमित्तसंहतिः। अनंहमां च ब्र मसानो यथाभिलाषं हेमरत्नानि स्वीकु. र्वतादिति बभूवुरुच्चावचाः प्रचुरविस्मयगुरुकुतू (ह)लचलितपसृतलोचनाः प्रलापाः । लब्धमिदं प्रभूतमर्थनातं, शक्यमनेन सोमसंस्थाः कर्तुम् । पूर्णमिदं सुवर्णमसक्तमवाप्यते न सर्वाथ्यम् (?)। एष महाहिरण्यराशिः, कार्यमनेन सारामं प्रातिवेश्यं गृहनिविष्टाय मे ज्येष्ठपुत्राय । भ्राजिष्णुरयं प्रभूतपूर्णमासीन्दुमुखो मुक्ताहारः, प्राय इमं प्रतिमोक्तुं ब्राह्मणी मे जिरुति । सकल एष कन्यालङ्कारः, दास्यामि सुतामनेनालङ्कृताम् । एष विषहरो हरिमणिः पवित्रतमश्च, बन्धयाम्येनमस्मिन्नङ्गुलीयके। महार्होऽयं जातिरागः पद्मरागः कृत्यमनेन चिन्तयन्नपि न पश्यामि । हेमरत्नचित्रोऽयं मेखलाकलापः, इदानी यथाhण मूल्येनैनं ग्रहीष्यति । कथमयमष्टसहस्रयष्टि....यान्यवन्तमनेन मा करिष्यति। बन्धुरोऽयं भङ्गिपर्वा विद्रुमाङ्करः, करोम्येकं बालकस्य कण्ठाभरणम् । एतानि प्रमागवन्ति प्र....किञ्चित् पितुर्मे कर्णमुद्रिकायामर्पयिष्यते। तदिदं कलितपनीयं नाम पञ्चवर्णः सुवर्णयोनिरुत्तमवर्णः । इमानि तानि....दिव हैमवत.... पाणि मुक्तिशङ्खप्रकीर्णयोनीनि मौक्तिकानि । त एते वैडूर्यशिरीषपुष्पकादम्बवंशरागेन्द्रनीलचन्द्रकान्तादयो मणयः । तानीमानि नानागन्धवर्णानि लाघवादियुक्तानि चन्दनानि । त एते विविधवर्णगन्धगुणयोंनयः काळागरुतैलपणिकादयो भोगद्रव्यसम्भाराश्च । रत्नमिदं नीलकण्ठकण्ठकान्तनाम के प्रैय्यकमेननीलपीतश्वेतलेखतयेन्द्रायुधोद्गारिबिन्दुचित्रं च, सा चैपा द्वादशग्रामीया द्वादशामुलायामा विसी महाविसीची च(?) । श्यामिकेयं कापिला बिन्दुचिता च । काळिकेयं कपिला कपोतवर्णा च । कदलिकेयमपुरुषहस्तायता च । चन्द्रोत्तरेयं चन्द्रचित्रा। ण्याकुलेय(?) कदलीत्रिभागा कोलामण्डलचित्रा' च ।
1. L. about 15 letters. 2 , 10,
3. 4.
L. about 1 letter.
, 24 ,

Page #98

आचार्यदण्डविरचिता
बहून्येतानि स्निग्धबहुलरोमसुकुमाराण्यजिनरत्नानि । आविकोऽयमनेकयावनप्रकारः क(द! )म्बलादिः । एषा वङ्गपुण्ड्रादिसम्भवा दुकूलजातिः। एता मगधपुण्डूसुवर्ण्यकुड्यदेश्यनागलिकुचबकुळवटयोनयः पत्रोर्णाः । कौशेयमिदम् , एते चीनपट्टाः, कार्पासिकमेतत् , तदापरान्तिकम् , एतन्माधुरं, माहिषकमिदम् , एष कुप्यराशिः कोऽस्य वोढा दृढं बधान रत्नभाण्डं यथा पथि न भ्रश्यति । भरो गरीयानशक्तोऽयं बोढुम् , अपि धिक् त्वां मोक्तुमेव जातम् । उद्धर यत्नेनारोपय स्निग्धमुग्रह (न् स ! ) भज्यतेऽद्य स्वाध्यायः । कीनाश किं मपानेऽपि हस्तमर्पयसि, कोपनक स्वमेव तावन्मे दूरमुह । हा दृष्टसारं मे फल्गुना विपरिवर्तयसि । दुर्मुख ! दृष्टमेभिः सारतरं मया लब्धमखरकमकर्करमकशुकमयमकमरकृमकर्मकमसिक्तं च मे मुक्ताजातमिदं तुष्टः कथं कथमिहागतमसन्तुष्टकिष्टदुष्टेनैकेन(?) बहूनि निस्तलम्थूलवृत्तन्निग्धभ्राजिष्णुगुरुश्वेतदेशविद्धान्यमूनि मौक्तिकानि, प्रभूतान्येतानि जातरूपरूप्यताम्रपात्राणि । त्वमपि चैषामर्थमु द्वह, महादानमिदं प्रवृत्तम् । अहो महात्मा महाराजो नैवं नापराह्निकः कर्णो राजा वा युधिष्ठिरो दृष्टवान् वसूनि(?) । कारणमत्र मन्ये मन्त्रिणामसन्निधिः । मा मैवं, न तेऽपि शुष्कषा गुण्ययोगश्रद्धारुद्धपरलोकदृष्टयः । हंसश्चायं हंसपरिवारश्च । सर्वथा समर एनं रक्षन्तु शक्रमुख्या लोकपालाः । लमतामयमष्टादशद्वीपलक्ष्मीपरिग्रहमग्रेसरं चक्रवर्तिनामत्यादित्यतेजसं तनयम् । इत्येतानि चान्यानि च यथाश्रद्धं व्याहरद्भिवह द्भिवोहयद्भिश्च धुम्ननातं द्विजातिभिरुपरुध्यमानेषु वर्त्मसु बलनिर्गमदर्शनबद्धरागैः पौरयुवकदम्बकैरन्योन्यविमर्द सम्बाधमारुह्यमाणासु सौधहर्म्यवळभासभागदेवतायतनचैत्यवृक्षप्राकारवलयप्रतोळीषु भर्तृस्नेहविहलाकुलाबलालोचनजलप्रसरनिरुद्धनिर्गमानां प्लन(?) इवापतति दृढतरे सेवाधर्मस्मरणे हरिहयवज्रामिपातघर्षरितकुलगिरिगुरुशिलापक्षनिर्घोषभीषणं रणितमाततान प्रयाणदुन्दुमिः।
दुन्दुभेश्च प्रळयाशनिदण्डचण्डपातेन बानिभुजेनेव हेमकोणेनामिहन्यमानस्य रसितमाकम्पितत्रिभुवनमन्तेषु दिशा दशानां चस्खाल । येन

Page #99

अवन्तिसुन्दरी ।
R
सरभसमाहतो भीत इव प्रतिखबलविषमवलदजगर भोगजिलैर्गुहामुखैः सुतरामारास लोकालोकः । यस्य च शिखिकुलानीव जलधरारसितस्यानुने दुरुद्दामरोमहर्षणानि सकलस्यैव बलसमूहस्य समाहतूर्याणि । तस्मिंश्च मुहूर्ते मुखपवना
1
पूरितो भीत इवादरेण सजीवेनेव तारतरं शब्दयमानेन ....ङ्खमण्डलेन संवर्त इवोद्वर्तन्त चटुलतर तुरङ्गतरङ्गपङ्कयः । परिप्लवप्रवरशस्त्रपण्यप्रपूर्णरथानीकनियुतप्रोत त्राता (?) स्फीतजन घनौषरुद्धदशदिशश्वेत .... जलधयः ।
2
3
भूपतिस्तु पुरोहितोपदिष्टेन वर्त्मना विधाय सर्व प्रास्थानिक क्रियाकलापं चन्द्रालोकमयमिव नेत्रनिवेशाभिरामघवलमंशुकयुगलमुद्वहन् .... शरदभ्र कु लेने व कल्कतेन (?) तदनुसारिणा चन्दनेन कृतसमालम्भनः प्रतिमुक्त मौक्तिकप्रायस कलभूषणो भीमानभीरपिशुनं ता वर्षमिवातिदर्पादात्मनैव (?) लीलया दधानो, धवलमालतीस्मितमुखमुकुलकल्पितमुण्डमालिका कुसुमकोमलया भ्रमणीयदिगन्तराला - लोकनयारूढ(ग्रलवाग्रेसर सर्वोच्चैः शिरसात्मकीर्त्या सर्व शुक्लश्व, कैलास इव दशमुखबाहुदण्डश्चक्रे (?) सकललो कपालोत्कम्पनकारिणि द्रढीयसि व्यवसाये वर्तमानः, स्थानदत्ततरुण तोरणजालजटिलपालिकासहस्रादिभिः (?) नवकमलिनीहरितवर्णप्रश्तररत्नकुट्टिमादुपरितलाघः पार्श्वदत्तकलिलम्बमानरंनकाञ्चनकुसुमसञ्चयसुखसञ्चारेण मणिमयाळिन्दवर्त्मना पद्मरजः स्पर्श परिहारायोर्मिकरकमलैरिव स्वप्रतिबिम्ब: पदे पदे धार्यमाणचरणश्चरणाभ्यामेव निर्जगाम |
निर्गत्य च प्रसरत्यपि प्रणामलालसानां वसुमतीपतीनामुन्मेषिणि चूडामणिमरीचिजालातपे ससम्भ्रमावर्जितमकुट प्रच्युता पीडकुलुम दोलायमान मधुकर
2.
ن
L. about 7 letters.
24
18
"
1+
1)
19

Page #100

१४
आचार्यदण्डिविरचिता
कुलान्धकार कल्माषितं कुडलायमान कोमलाञ्जलिकमलवनसहस्रं चित्रीयमाणमम्बरतलं ददर्श ।
जय जयेति च तारतरमुद्गायतो वन्दिवृन्दस्यामन्ददुन्दुभिध्वानानुयातमायतशङ्खशब्दमिश्रम् अतिकलकाकलीकलित काहलरणमूर्जितप्रहृतमर्द मस्निग्वनिप्रादमांसळमनुसृतकांस्यतालसंकुलमा लोकशब्दमालोकयन् (१) आकर्णपल्लवमा भूमिलम्बबालनीलचामरकलापाममलकार्तस्वरकलितालङ्गारकान्तां चारुकोमलपुष्करकरां
1
जयलक्ष्मीमिव जयलक्ष्मी ससम्भ्रमाधोरणसंज्ञानिवेदितां द्विरदकन्यकामारुरोह |
....
आरुह्य च हंसतूल गर्भप्रदिष्ठचीन पट्टोपधाने परिस्तोमवस्यनेकरलचित्रपर्यन्ततया यात्रारम्भयोग्यानीन्द्रमिवादौ जित्वा गृहीतानीन्द्रचक्राणीवावहति सुविहितप्रहरणाचापे ( 2 ) महति कनकपर्याणके मुखनिषण्णः पश्चिमासनगतेन हेमाङ्गदवलयरत्नहारदीधितिस्तबकचित्रवारवाणेन बाणदेवनाम्ना सामन्त पुत्रेण कल्पवृक्षेणेव फुलरजतपुण्डरीकस्योद्यमानस्य मध्यार्पितमहामणिमयूखपटलपाटलांशुकचितलीलावेष्टनस्य बालातपरक्तशारदाम्भोधरानुकारिणश्चामीकरविकट
दण्डस्य प्रलम्बतरलस्थूल मुक्त | कला पस्मेर पर्यन्तभागस्य महतः श्वेतातपत्रस्य निसर्गशिशिरछायया वार्यमाणमातीण्डकराव लेपः, पक्षकरेणुवर्णिनीभिर्वारयुवतिभिराधूयमानचामराभिः प्रावृण्मेघ इवोपान्तचलवलाकाभिरभ्रालोत्संगिनीभि (?) सौदामिनीभिरुद्धासमानः समतिक्रम्य दुरुदासं वहन् महाजनत्वाज्जगदुद्दारिणीव समग्राणि (?) सकुतूहलपौरसुन्दरी जाल जालमार्ग प्रति लोचन सहस्रसंछादितामुदञ्चदुत्पलप्रचयमेचकामिव भवनदीर्घिकां राजहंसो राजवीथीमवगाहे |
·
नगर्याश्च सपदि बकमरपीड्यमान भूभाग शिथिलमूलडोलायमान भवन मण्डलाया ( त ?) मत्तगजकर्णतालपवनपराहृतध्वजपताकाया भर्तृवियोग दुःखात् सभुज
1. A spa.e for 5 letters is left in the Ms.

Page #101

अवन्तिसुन्दरी ।
I
·
विक्षेपं व्यावेष्टमाना (ना? या ) इव बद्धजन कोलाहलमतिमहदाकुलत्वम लक्ष्यत । बाष्पजलबिन्दव इव नगरदेवतानामवनिपतौ पेतुरार्द्रवंशवलयन्तो (!) लाजमुष्टयः । कृष्णागरुधूममण्डलग्रस्तमन्तरितमिवान्तरिक्षमव निपालया (त्रां त्रायां) विजयांसता जीमूतपटलेन । ध्वजवनमरुद्धूतकरिकुम्भ सिन्दूरधूलिमिलनारुणै रणोन्मुखस्य राज्ञः कनकनाराचैरिव दारुणैस्तरणिमरीचिभिरम्बरशरधिरापूर्यत । निर्ययौ च नरपतिरण्डादिव हिरण्यगर्भो लोकमाकर्षन्नगरात् । नगरे च तस्मिन्नन्योन्यविमर्दस ........सेतुबन्धरुद्धरेवाजलप्रवाहानुकारीणि प्राचारिषुर्दिक्चकवालमाबद्धकळकळानि ।
तत्र केचिदुत्तमहयैरष्टहायनैस्तूर्णपदाहरण पूरितातिरक्तं पर्वा ....मुहुर्मुहुजैवमिवोद्भिरद्भिर्जगतब्रह्मचर्य समावृत्तैरिव क्षिप्रप्रयुक्तपाणिग्रहणैः काश्यपीयपाठकैरिव क्रमकृतावाल(?)स्थिति मिर्विजिगीषुभिरिव टशीतलवुपदानुवर्तनव्यसनविग्रहैः (?) समरशिरः समाधूननैरुपेतेन मार्गवल्लिभिः प्रजग्मुः (?) ।
2
अन्ये प्रततमहोच्छ्रासारम्भक्षुभितमूलमिव स्तुव ( ? ) माधून्वद्भिश्चिरकृतबन्धस्थापनत्वादिव रुद्धगत्यावेष्टमानैर्विक्रमकौशल दिव बलीमुक्तान्धुरं परिपीडितामुद्वहद्भिश्चतुरः शते (?) वामे वामैर्दक्षिणे दक्षिणैरन्तरा च लङ्घयद्भिस्तूपचालीमार्गवल्लिभिस्तुरङ्गमैरगमन् ।
अपरे समुच्छ्रितपूर्वकायतया विलम्ब्य दर्पहारावष्टम्भादिव जघन भागेषु वमद्भिरुन्मृशद्भिश्चापमृश(द्विश्च शिरसा पादैश्व तदनुरूपैः पवनजवजयादिव मल्लिललं (?) विलम्बयद्भिश्च श्लाघितमार्गेण वल्गद्भिः सप्तिभिः प्र (त) स्थिरे ।
६५
तथापरे परिपीडितसकलांग मचलिताक्षमत्यामुनगात्रं सुस्थितासनवाल चरणचतुष्टयसमुन्मुक्तपृथ्वीतलमनत्युच्च मजिह्वा इवापोषन्त (?) ।
1. Shall we read विजयं शंसता.
2. L. about 16 letters.
3.
5
9
ܕܙ
"

Page #102

आचार्यदण्डिविरचिता
केचिदमानचरणा इव क्षिप्रमुक्तभुवो विनमितोलकन्धराः सहिरन्त इव पाणिभ्यामुरगा इव प्रारभन्त लयितुम् ।
.त(दै)के वाहीकाः संपिण्डितपूर्वगात्रमवरार्धविकृष्टं वैहायसं वाधानमवलव्यतिकीर्ण(?) कलविजन इव सहितं नाम नीचैर्गतं मार्गमदर्शयन् ।
अन्ये वैहायसोरस्कं सुसंरम्भविलम्बितमुभयतः सुविस्पष्टोदाह(१)पादान्तरमविरतायतरश्मिपमुक्तमायतं नामानुतिष्ठन् । ___अपरे केदारविषमकर्दमाश्मधानादिषु वाह्यमानप्रतिपन्नपाणयो नतवंखनअमेऽप्यतिष्ठन्तः सनं नाम समभिपेदिरे(?) ।
तथापरे मालीलया प्रनृत्यन्त इव गच्छन्तस्तथा च वक्रतरं वंखन्तो बाद्यानुवृत्तं नामाम्यवर्तन्त ।
केचित्तु नीचैर्गतेषु शोभनतरं किञ्चित् किञ्चित् पूर्वार्धोपवेशनमल्पसंक्रान्तिविकम्पितशिरस्कं प्रकीर्णगात्रं प्रकीर्णकं नाम प्रायोजयन् ।।
अन्येऽनत्परत्युपविषा(?) परार्धदर्शितक्रीडाकारवंखितप्रकीर्णगात्रं प्रकीर्णतरं नाम, केचिद्दर्षितपूर्वगात्रा वेल्लित जानुकूर्चकूणिताः सुनिवेशितशरीरा धेनुदश्चितोद्यतमल्पे संक्रान्ते(१) वहन्तः संवृतसमशिरस इव वेल्लितं नाम, केचिदाशु गृहीतपाणयो विभक्तपासकान्तयोऽपरार्धनिषण्णखेलगामिनः(?) सिंहागतं नाम, केचिदचिरमास इव पूर्वगात्रास्थिताकाशाश्चरणैरश्चितोद्वेलितैः समविभक्तपार्श्वखिताः स्वस्तिष्ठाहितं नाम, केचिदञ्चितवामचरणा दक्षिण बुलुखितभूतलाः शिखासाभिविधितोऽल्पे संक्रान्ते वहन्तो निषण्णाचलिताः(१) शारभं नाम, केचिदपरचरणनमितभूमयो वैहायसपूर्वकाया बहुप्रकारप्रलइना व्यकविमर्दगात्रदर्शितक्रीडाः शरभक्रीडं नाम, केचिस्पिण्डितविभक्तगात्रं दर्शिनाभिनिषण्ण(१)समसंस्कारमूमिगतं नाम, केचिदञ्चितविधुतशिरस्कं दर्शितनामि सुसमाहितपरि
1. Shall we read graica.

Page #103

अवन्तिसुन्दरी।
....यस्ताज. . . .हमतिगुरुखरघोषमाकाशप्रचुरयानमसृष्टप्रायभूतलमसमायतदर्शितपक्षं त्वरितव्यतिकीर्णपूर्णवारितं त्रीतालं नाम, केचिल्लब्धदक्षिणपदं समश्चि(त)वामगात्रं गात्रविषमं समासनं विभक्तपाणिसंक्रान्तं ससौष्ठवं पञ्चपाणिरताः पञ्चवान्नाम,(१) केचिद्वेल्लितसूपविष्टोद्यतसमाहितं निक्षिप्तप्रथमगात्रं पुनःपुनर्गृहीत. पाणयः पक्षपयदर्शितस्त्वरितगामिनो(?) द्राषितं नाम, केचिदुत्पन्यस्तवदनिषण्णास्त्रयश्चिताः(१) सम्यगुच्छ्रिता वैहायसस्थिरधुरा वालस्पृष्टभूमयो भूमिशायितमुसलवर्तनक्षमाभ्यां खल्पेऽप्यध्वनि सुबहु....मन्तरि नाम सप्तयः समादर्शयन् ।
अथ केचन धुरितमार्गपक्षप्रवर्तितमुक्षिप्ताञ्चितशिरोधरं मायूरं नामकेचन संवर्तितमधुरत्वरितगात्रं सुब ...., केचन समायतस्तब्धकायमतिखरमृदुत्वरितगात्रं प्रस्मारितधुरितत्वरितीक्षित स्थिरावामं नाम, (केचन) त्वरितपक्षपूर्व विमुक्तपश्चिमम(न ? व)नतपूर्वगात्रं .... नाकुलं नाम, केचन त्वरितवीक्षितमणि , पल्लवं प्रचुरपूर्वपृष्ठविकम्पिनि(?) स्पृष्टगात्रं भद्रपश्चिमासनं वेलगात्रं नाम, केचनाञ्चितमधुरकम्प .... गन्त उपगगनं स्पृशन्त इव भुवनमतिखरखुरघोष तुलितमधनिस्वनं रुद्धगात्रं मुक्त्तवलाहकं नाम, केचन प्रचलितफलजघनरन्ध्रकटिकर्णकरणसोदरकटाक्षकेश .... रश्रोणिकर्मपृष्ठमेकनाळिकयाईयोजनक्षम सामुद्रस्वस्थपातानुयातपोतानुकारिणमुक्षुभितप्लवमार्ग नाम, समभिपत्य सादिमनोनुगामिनो जग्मुः।
नैकलीलादर्शितवीरतरुणा भद्रवाहैश्च वाहैः कुञ्चिताकुञ्चितासनमृद्धसंपुर)क्षिप्ताक्षिप्तक्षिप्राक्षुमितगात्रावरैरुपकण्ठप्रमाणेन धैनवीं गतिमनुसरदिनिहं
1. 2. 3. 4.
A space for 5 letters is left.
7 , L. about 4 letters.
, 16 ,
5. L. aboat 36 letters. 6. , 82 , 7. , 3 ,

Page #104

आचार्यदण्डिविरचिता
च (?) नातिमनोहराणि वामदक्षिणमध्यमानि चाम्बूकृतानि पार्धप्लुतानि च दर्शयद्भिर्ययावकाशं यौवनोत्सेकेन किञ्चिदन्तरमतिक्रम्य पुनःश्लथखेदमपरिहरन्तः सम्मन च निरुध्यमानाः शनैः शनैः प्रजग्मुः ।
आधोरणाश्च प्रकीर्णेन समाहितोच्छूितपूर्वकायेन शृङ्गारेण च रमणीयेन पणविकारेण नीचैर्गतं स्थूलोच्चयं मध्यं च मतङ्गजान् गमयन्तो लीलयानगतमर्धनखगतं पदगतमर्धनखगतमध्यर्धपदगतं च यथावसरमु(स्प? )पा(त? द)यन्तः पश्यतात्मनां सविस्मयमनाः (१) क्षणं विलम्ब्य पुनरनुसुखं प्र(त)स्थिरे ।
शनैः शनैश्च जनपदाधिष्ठानजनितभूतिरविरलप्रचरितकरितुरगरथानीकशतसहस्रसंभृतोपचयो बहुक्षमोपादानतया बिभ्राणो वर्णविशेषानुद्दामदर्पभटसहस्रहेलोलासितासिपञ्जरमध्यपाति गृह्णन् दिशां दशानामपि चक्रवालमालम्बितच्छत्रचामरध्वजपताकः प्रमदमनादरेण सकलस्यैव राजकस्य सरभसातिक्रमणमलिनितमुखरागस्य कृपणचूडामणेः शिरसि कुर्वन्न( ? )वष्टब्धसकलशैलाटवीसमुद्रद्वीपकच्छः स्वेच्छावरुद्धपिण्डितसमग्रवाहिनीप्रवाहः प्रावर्ततातिवृद्धिकलुषो नहुष इव दिवमप्याक्रमितुं पार्थिवो रजःसमूहः ।
. स च तुहिननिवह इव शिविरावलाननकमला नि धूसरीचकार । तत्कमलनिहित(?)ग्रहामर्षादिवोमायमाणान्यर्फतेजांसि जनसे । तदन्तर्दाहोदामतृष्ण इव मदजलानि यथा कामं पपौ। दानसुरापानमत्त इव खड्धारातलेषु चस्खाल । खड्शतविह्वल इव करि कुम्भस्थली मूच्छितः पात । ततश्च समुद्धृत कुम्भसिन्दूरगृतो रससिक्त इव कर्णतालनालवृन्तवीजितः शनैः शनैरुत्पपात । उत्पत्य च व्रणपट्टिका ग्रहणहेतोरिव ध्वजदुकूलचाराण्युपससर्प । ध्वजपटपवनपराहतश्च भूयः सुकृतीव स्वरेवारुरोह रेणुसञ्चयः ।
सश्चितेन च सकलराजलोकमकुटरत्नरागच्छुरणपाटलपतङ्गमण्डलमुल्लसद्धजपटानिलाकोटितामरापहंसकमंसमृणालिकावलयमिव( ? ) कमलिनीपलाशमनेक

Page #105

अवन्तिसुन्दरी ।
फेनहिरण्मणिहरितम बरतलमाचमे । भ्रमरपुञ्जनीलेन बहुलपरागेण पटुरयभरितसहस्रखुरखुरविकटपाण्डराः फणाभित्तयः(१)। तदा च बाडव इव धूलिजलधे. रुल्ललास क्वचिदवनिपालभूषणानामालोकप्रवाहः । कलुषरजःपराभवपिशुनमुत्पाततारकावर्षमिव कचिदुत्ससृजुः । करशीकरभिन्दुजालकुञ्जरघटाघटितकर. प्रचाराश्च मन्ये तमांसीति रजांसीति क्वचिदपाहरन् परिपतन्तश्चामरेन्दवः(?) । जल ....नन्धूलि....रमन्त कुञ्चितालोलदुकूलजिह्वाध्वजभुजङ्गमास्त्रिविष्टपाविष्टम्मगर्वितपातालजिगीषयेव पुनरपारे पारावारपयसि बलपरागः । .... लशैलक्षोदराशिनिकाशेन तादृशेनाहवरेणुसम्भारेणायमनावष्टब्धा नोपययुः स्थलभावं जलनिधयः । ततश्च करिकरशीकरासारवारिवेणिवाहि .... यासितबलविलासिनीकपोलघर्मजलवर्षिणा खरखलीनखणुखणायमानतुरगमुखविक्षेपविस्मृत(?)फेनलालालवस्तबकशमलितेन वलदलिदलितमही....लवासारधूमरेण कटकसंकटमिवापहर्तुमितस्ततः परिभ्रम्य यथाशक्ति शमितमुनिराजश्चतुरचारचारुचारभस. साटोपदलितधौतासिलतावचनप्रेरितेन पृतनामारुतेन(?) ।
प्रशान्ते च रजसि प्रचलकदलिकादुकूलचिरमृष्ट इव स्पष्टतामगादाकाशमणिदर्पणः । चटुलतरतुरङ्गबृन्दवेगविक्षिप्तानीव दूरीबभूवुर्दिङ्मुखानि । नृपशतमकुटमकरमुखपलीननिर्गत इव रराज रत्नालोकलोहिताकवो दिवसः । सागरसलिलोन्मन्ना इवादृश्यन्त रत्नदीधितिखचितचलचामरचटुलपक्षाः कुञ्जरकुलगिरयः । करिकुलचरणसहस्रसङ्घट्टधनीकृता वज्रमयीव प्रबलेऽपि बलक्षोभे विधुरतां पुनर्नाविक्षदेव मेदिनी । निर्धीतप्रसवोल्वमिवोल्वणरजोमुक्तं निर्मलीबभूव त्रिभुवनम् । अनिषिद्धप्रचारा हरिण्य इव स्वैरमारेभिरे. हि
1,2. The two lacanae cover 4. L. about 22 letters. about 12 letters. 5.
12 , 3. L. about 28 letters. 6. Shall we read लोहितातपो,

Page #106

आचार्यदण्डिविरचिता
तावता च मद ( ग ? क ) लगव्यूतिमात्रमिव बलभ
रेचयितुमभिनवदूर्वाश्यामलासु दिक्षु दृष्टयः मातङ्कंगण्डशैलक्षरितदाननिर्झर जलप्रवाह चिक्किलदुर्गमं रोपरोधाद सुलभपदनिवेशस्थानमध्वानं तिपरिक्षेपमतिविशालाभ्यन्तरविभक्तवल्लभतुरङ्ग मन्दुरमौ पवाह्य स्थानस्थापितविकट -
लङ्कयित्वा विरचितनिबद्ध कण्टकप
190
1
2
"
पटमण्डप प्रदूष्य सञ्जवनमिह .... टानां तृणकुड्यः सन्तु गुप्तिरेवं भविष्यति । अत्र गोण्यः श्रेणीक्रियन्ताम् अत्र फेटादवस्थाप्यताम् (१) । इह महानसमेव दीर्घः स्वण्डपटः कृत्स्नमेतत्परिक्षिपति तृणमदूरेच्छोदिषेयमाहरत कुमाराः पुरा परह हरन्ति संहरताशु पानीयं भृङ्गारदृष्टि तिषु पुरा दोहान्तिकं कलुषयति (?) कोऽयं दर्षो यदन्यावासमध्ये नाचकितं गम्यते । नन्वियं रत्नरचिता वृतिः किमिति भज्यते, प्रगुणोऽयं देशः, किन्नु भयानकोऽयं वल्मीकः, कच्छोऽयं सच्छायः, सरित्पुनरनियतामरगराज्यमिदं ( ? ) गुल्म मण्डलमासनं तु मचहस्तिस्निग्धोऽयं न्योषः पर्यन्तास्तु नातिशुद्धाः शुद्धोऽयं नक्तमालपरिधिः । अदूरे तु सुरदसूनापणाधिक्षामूखयस्त्वमग्रग्रहितस्वर्गेऽपि न कमग्रहीः (!) अग्रही पुर्म गृहीतानि स्थानानि बहूनि बलिनो राजवल्लभाः किंकृतेऽस्य प्रथमं प्रेषितोऽसि । ननु विशदाः पर्यन्तभू (म ) यः कृष्णेयं भूमिरवरवर्णार्हा, न मे ब्राह्मणस्य मङ्गल्या मळयोपपाध्यायशुक्लैव चिरमन्विष्टा (?) कथं मे क्षत्रबन्धोः पतियं वैश्ययोग्या भूमिः स्थानायोपकल्पिता । रक्तेव च क्षीरपक्षिणी च नात्र भूरियं तु सारिण्युत्खाते रक्तवालुका नात्यम्भोवचूषणी स्वपांसुप्रतिच्छन्ना पटाप्रतिपथमपगच्छत लम्बन्ते वैव कथिकाः प्रविष्ट एव सर्वः कटकजनो मुक्तास्मत्पुरुषो वशदानतिवीरमत्र आम्यतां नो नैकोऽपि कमभिगन्ता नाद्यापि दृश्यते ( ! )... दुष्टदास्ये । ध्रुवं धूर्तालापैः शृङ्खलिताः कस्य वा लभ्या गतिरिह प्रबन्धसङ्कटा कण्ठदनमदकर्दमा
1. One fulin ( B of लष्क = 34 & A लझ्र = 35 ) is left blank
2. A space for 3 letters is left blank •
3
L. about 4 letters

Page #107

अवन्तिसुन्दरी ।
मार्गाः, रजोन्धकारदुर्गमा तुरगपद्धतिः, बलीयान् बलीवर्दसम्म> ल ....तालापसमुचितः सामन्तनिवेशभेदशंसिनीनां संज्ञादुन्दुभीनामभिनवधनघटोनामेदुरेण(!) तारतरशङ्खशब्दमिश्रेण शब्दमय .... भवद्भवजटाभारभ्रष्टभागीरथीपातहिमाचलविपुलगहरहादबहळो बलकोलाहलः । सादरोपग्राहप्रयत्नोपर .... इव प्रयाणे विक्रमसमाहितसकलक्रियाकलापो दिवसमध्यवाहयत्वनिन्नः(१) ।
ततश्च बहलबलपरागपरिपीततेजास्तेज इवौमेिय्या...लीभूपालशतातपत्रमण्डलग्रस्तमुक्तसौष्ठव(कत)या कृतसंन्यास इव प्रतस्थेऽस्तगिरिवनानि गैरिकरस. रक्ताम्बरो दिवसः। नृपशतमकुटकठोरकोटिपाटतपतङ्गपरद(?)पल्लवक्षरिता सतनस्रुतिरिवालक्ष्यत लोहितायमाना सन्ध्या। सैन्यध्वजकदलिकाकशाघातमार्गजवश्या. मायमाना दिक्षु पस्नुरुस्तिमिररेखोपललयकर्णतालाभिघातभयपलायितस्य(?) श्रमजपुलको द इवोललास तरलतरस्तारकोद्गमस्तारापथस्य । घनमपि तिमिरसङ्घातं गजघटेति मत्वा क्षणं न व्यघटन्त चक्रवाकमिथुनानि । बलरजःपुनरुद्भवभयलीनतरणिगोपनायेव बद्धमुखानि जज्ञिरे जलजानि। कटुकटप्रकटकोलाहलोद्वेजितानामुल्लसद्दन्तपत्राणि श्रवणानीव स्फुटितुमारेभिरे सरसीनामालमा(ला?)ळिनीलालकानि कुमुदानि । प्रबलबलोत्थीया(?)पीडितमुजवनक्षुभितक्षोभो गर्भ इव नि लोठ लोहितपादः प्राचीकुक्षेः क्षपाक्षरः(१) । कूटयौध इव रात्रिसत्रापाश्रयः शरवर्षेणाविस्रब्धनिविष्टं शिबिरमाकुलीकुर्वन् बभ्राम कुसुमधन्वा । मित्रेण मकरकेतुनामियुक्तम मिनवकुलवधूविरह विह्वलं कामुकबलमुभयसम्पीडितमिव दर्शयता भृशम. विध्यतानुबध्य कुमुदवान्धवेन । मन्मथानीकिनीनाभिवादर्शितप्रहारपा(ट)वानां रागहेतुः शुश्रुवे कळकळरवः सज्जितानां वल्लकीनाम् । वीरपानमिव कामिनीसैन्यं मधु पपौ रतिरणाय । रवेरस्तमयादनाथः श्रश्रीय(?) इव सन्ध्यातपस्फुरित
1. 2
L. about 20 letters.
, 28 ,
3. L• about 30 letters. 4 , 20 ,

Page #108

७२
आचार्यदण्डिविरचिता
मन्दरागाणि सुन्दरीमुखेन्दुबिम्बानि । तेजस्तोमाः कामानलमिवानलामधरपल्लव (४) पपुः प्रवीराः । मकरध्वजदिग्विजयप्रयाणतूर्याणीव श्रोणीतटे(षा ? शि) शिक्षिरे मञ्जुवा(चा)मञ्चितानि काञ्चीदामानि । उद्दामरागान्तरितशीतनखरप्रहारानुवेद. नमादिश्यमानदशनच्छदमच्छस्वेदबिन्दुजर्जरकपोलमवलेपविशृखलाधिक्षेपवचनज. नितसंरम्भमन्तरान्तरोपनतान्योन्यक्रियाप्रशंसमंसनकन्तळ( ? )कराताडितोरस्तटं कृतप्रतिकृतप्रतिग्रहापसारसङ्कलमालोहितकुटिलहष्टिलक्षितपरस्परावस्था(न)मास्था - करमनेकदुष्करकरणयोन(?)मक्षतामिमानानां यूनां प्रावर्तत क्रीडारूपद्वन्द्व.
युद्धम् ।
अनेनैव च क्रमेण परिणाम जगाम यामिनी। ततश्च सुरतक्लान्तकमिन्दुद्वन्द्वमन्दमन्दसंवाहीनो(?) वन्दिवृन्दमङ्गलगीतिग्राहिणस्तदनु तुहिनकणासारधूसरितहरिसटा(गाभा)रधूननोद्धृतरंहसो हंसमिथुनकान्तिपीतकमलमधुमदाबदा रोहनिद्राहठापहारनिर्दयाः(१)शय्योस्थितमत्तमातङ्गचरणरणरणायमानालारवा • कर्षिणः कर्षितः(?) इव कटकमारेमिरे चरितुं प्रामातिका मातरिश्वानः।
नरनाथस्तु हृदयहारिण्या रमण्या समरचिन्तयैवातिनीय रजनीमहनि जायमाने छनित (?) च्यन्नाहः समुस्थितो दिनकर इवातिसज्य कपिलानसहस्रमुखणाः(१) प्रत्यङ्मुखः प्रतस्थे । कतिपयप्रयाणाकान्तावस्थितस्य तु पार्थिवस्य कश्चिच्छत्रुकटकादागत्य रहसि विज्ञापयामास । दे(व) दैवत. प्रभावदृप्तो देवस्य जयाया(ग)त एव राजा मालवानामितस्त्रियोजनमन्तरं वर्तते। तस्य किलानुकूलानि भोरदा? गा)नि दि .... तदाहवेषु देवेन पुरा विजित्य स्वचरणनख चन्द्रिका कल्पितोष्णीषमुष्णश्वास शोषिताधरपुटकृच्छ्रनिश्चारितालोकशब्दं च क .... सनतमतिहृष्टं च वर्तते । पौरस्त्यास्तु राजानः प्रभञ्जना इव
E about id letters
1. 2.
2..

Page #109

अवन्तिसुन्दरी।
पार्जन(?)सुरभयो धनसमयं भवन्तमनुवर्तन्ते । सार....व कुलिशम् । इंशोऽसि (क ? खोलु कर्तुमन्तमन्तकस्यापि । (कुतः?) कुरु गोग्रहणोद्यतस्य सर्वक्षत्रस्यानुत्तरं कदनम् । एवं सति विजयोऽपि जितो....विसृज्य सदसि दत्तास्थानः समस्तसामन्त. सन्निधौ सधीरमिदमुवाच- पुरा किल मनुमादिराजभानाथ्य दीनाः पालना (स? य) प्रजा भेजिरे। तेन गुप्ता निवृत्य मात्त्यन्यायेन त्रिवर्ग निर्विविशुः(१)। ततः प्रभृत्युद्वभूव स्वभुजापाश्रयः शस्त्रबन्धुः पृथ्वीकलत्रः कीर्तिसारः समरमृत्युप्रतीक्षः क्षत्रमित्युदीर्णपुण्यशब्दो वर्णः । स च सुवर्ण (तयेव ! मिव) यथा (यथा) तप्यते तथा तथोत्कर्षण दीप्यते । तस्य चासावप्राप्तस्थानीयो योऽप्राप्तः समरशौण्ड (का ? ता)म् । इह खल्वप्रतिभः कविः, अगल्भो विवदिपुः, अ(ति ? निरूपको व्याचिख्यासुः, अचिकित्सुर्मिषम् , अतितिक्षुरविविक्तो विजा .... रिरनुद्युक्तो वणिग् , अनृतवाग• मात्यो, नाथर्वा पुरोहितोऽसमञ्जसः करण थोरुपचारज्ञः कालो(?)ऽर(म्य ? म्य) शीला युवतिरपीयतोप्यन्यो(?) नायनो ज्ञातिरकण्ठो गायनोऽकृताङ्गो नर्तकोऽक्लेशक्षमः क्षपणोऽकरुणः शाक्यमुनिरनपत्रपः कुलपुत्रोऽनुपकर्तृ मित्रमविक्रान्तश्च पार्थिव इत्यकिञ्चित्करो वर्गः । प्राप्तश्चायमवसरः पराक्रमस्य । प्रत्यासन्नो हि रिपुरुपसमाहृतबलसमुदयः। तदिह महत्याहवक्रतौ क्रमसमिद्धसंघर्षहुताशने हुतशरीराहुतयः पुरुहूतविषयमारुरुक्षवो यथासुखमृजुनानेन वर्त्मनाधिरोहन्तु । यस्यैवं प्रयोजने न बुद्धिः, प्रियं(चा ? वा)जीवित(व्य ? )म् , ऋणं वा(न ! निस्तरणीयम्, अरपवना(?) वा सन्ततिरपरिपूर्णा वा मनोरथाः, अतृप्तं वा चित्तमचिराहते कळत्रे, यो वा पित्रोरे (क)पुत्रः, यस्मिन् वाप्यसौ विपर्यते(१) गुरु कुटुम्ब,
1. L. about 26 letters. 2. , 16 ,
__10
3. A space for 2 letters is left blank. 4. We may read अनुत्पन्ना.

Page #110

आचार्यदण्डविरचिता
यस्य वा. तपसि श्रद्धा, यो वा लोकानमूनुपायान्तरेण जिगीषति स इतः प्रति(नि)वर्तताम् , इत्येवमेव घोषणां व्यादिदेश ।
___ तथा च पत्यौ कृतवचसि मर्यादोप(सि ? सोष्टस्तप्तहेमावदातो वृत्तलम्बबाहुः पृथुलोरःस्थलो वृक्षप्रांशुगराजः सिंहवर्मा नाम राजकस्य हृदयमुद्धर्पयनुद्धरध्वनिधारा(घरा)वधारित(धीर धाराधर)ध्वनिर्बद्धभ्रुकुटिरभ्यधत्त- सत्यमिदं यदाह देवः क्षत्रं नाम विक्रान्तमतितरं निष्प्रयोजनं तिलं हि मानुष्यमानशून्यः पुरुषो न च मान(?) परावलेपानुपेक्षते । स च पराकः श्रियमभिमुखागतां भ्रंशयति, शरज्ज्योत्स्नामन्तरयति, अमृतकुल्यामुल्लङ्घयति, मलयमारुतं व्यवदधाति, पारिजातपरिमलप्रसङ्गे नासापुटं पिदधाति, वसन्तोपवनप्रवेशे चक्षुः संमीलयति, चन्दनचर्चापातने कन्चुकं परिधत्ते, यो मनो(ग्र ! )रथशतप्रार्थितोपस्थित रण महोत्सवमननुभूय प्रतिनिवर्तते । कस्तादृशः खलु पुरुषः कुत्सितः। न तयेते भूपतयः । जातिप्रतिवद्धमेषां हरीणामिव भिन्नमदवारणं शौर्यम् । नैसर्गिक मभ्राणामित्र सर्वाशोपरोधि गर्जितम् । औत्पत्तिकमाशीविषाणामिवान्यदुःसहं महाप्रतापानिमनम् (१)। स्वाभाविक कल्पान्तनम(व? )स्वताम् (इव) सितिभृत्कुलचूर्णनक्षमं बलम् । आत्माधीनमुदधीनामिवोदारवारिग्रासघस्मरं तेजः । तथा चैषां भ्रूभङ्गो न शत्रुभङ्गं व्यभिचरति । घनाधरस्फुरणमरिवधूदक्षिणेक्षणस्फुरणं न ललाटस्वेदोद्गतिः प्रतिजडं जीवितोगतिर्नरसंरम्भदृष्टिदीप्तिन च मौलिकम्पो विपक्ष ....टी भ्रुकुटिरारोहत्यत्र करोति कोळ काळरात्रविधू दवाङ्कुरप्रकर इव विक्रमरसकादुद्यते कपोलस्थलीषु रोमोद्गमोऽत्र क्रीडति लब्ध्वा .... खराणि लोहितायन्त्यो गर्वदृष्टयोऽत्र चासौ रचयन्ति चरणरागं लक्ष्मीशबरी(?) । न चैते
1. 2.
L. dibou thietters.
, 28 .

Page #111

अवन्तिसुन्दरी ।
34
बाणासनेष्विव रत्नासनेषु निष ....व राज्यफलेषु भूरिस्पृहाः। न खड्वारातोयेवि(ह ! )व भृङ्गारधारातोयेषु पिपासवः । न लोहितचर्चापातनेष्विव कुङ्कुमचर्चा .... नोदश्रवणेषु पर्युत्सुकाः। न मृत्युदर्शन इव मृत्युदर्शनबद्धरागाः)। न व्रणपट्टबन्धेष्विव सामन्तपट्टबन्धेष्वभिमानिनः । न कदलिकावनेष्विव प्रमद. वनेषु....अमै....णो न श(री)र तल्पेष्विव शेरतेऽङ्ग तल्पेषु सुखस्वमकाः सुजनोमानकेसरिवांसपञ्जर(१)जरासन्धवृकोदरानुसारिगो घरापतयः । स तु त्वदादेशे नास्त्यमीषां दुष्करं नाम । शीथुनिवासरतोत्पलानुदधीनप्युदौर्वहुतभुजः(१) सतृष्णमापिबेयुः । लता इव सकुसुमा दिशोऽपि स्फुरितग्रहतारकाः सलीलमावर्जयेयुः । चक्रमिव हृदयमुदयरक्तं पतङ्ग(म)हुल्या भ्रामयेयुः । पुण्डरीकमिव समृणालं सितमयूखं मृगाङ्कमुत्तंसकं रचयेयुः । महीसमुद्धरणमपि महावराहमुक्तोज्झितमिति नाद्रियन्ते। कुलगिरिसमुत्सारणमपि चान्येन धनुर्बलोच्छिष्टमिति न बहुमन्यन्ते । सकलभुवनभस्मीकरणमपि कल्पानलप्रहत मिति सुकुरुपक्षे(?) स्थापयन्ति । का पुनरेषां पुरुषसिंहानामत्सल. रिकुलग्रहणे.) गणना। यत्तु निवृत्तिकारणत्वेनोप-यस्तं देवेन, तत्रैतचिन्त्यम् । समर(ग )मरणे संशयितः खर्ग इति, शास्त्रस्यातिशङ्कायां यागादिष्वपि तत् समानम् । प्रियं जीवितमिति, तत्पूर्वमेव त्वत्वसुकृतैः८) कृतम् । ऋणं निस्तर(म ! )णीयमिति, बलवद् भर्तृपिण्डस्यानृण्यम् । अनुत्पन्ना सन्ततिरिति, सुलभैव स्थास्नुरत्र रिक्ता सन्ततिः(?)। अपूर्णाः कामा इति, नैतत्त्वय्यवनिकरुपतरौ। न तृप्ता दारे (द्वी ! वि)ति, रणत्यागान्निवृत्तपुंस्त्वस्य किं दारैः । पित्रोरेकपुत्र इति, तेन पितरौ जीवपुत्रौ यः सोष्मा । कुटुम्बम(हाना)थमिति कः सचेता बाहस्य कृते स्वमात्मानमुपहन्ति । तपश्चरामीति, तच्चिर.
3. L. about 1 letter.
1. 2.
L. about 30 letters.
, 20 ,

Page #112

आचार्यदण्डिविरचिता
केशं कृशफलं च। शक्यमुपायान्तरेणापि परो लोको जेतुमिति, कोऽसौ जयप्रकारो यो नागूकर्णननिशितनिस्त्रिंशमनःधानमनाकृष्टविकटचापचक्रं प्रेरित. पासर्पणकणयशक्तितोमरमनु(?) म्रियते ! तदे(हि ! भि)राप्लावय प्रळयकालइव महावलाहकैरुन्मत्तगर्जिताशनिमिरुच्चक्रापचक्रकोटिभिः ककुभां चक्रवालम् । अथ श्वो वा भवतु भयङ्करमरिनरपतिकुलशिख(रो र)मकुटभारभरितभूतल मुद्भिन्नविपुलविद्रुमलतावितानच्छन्नम( द्या ! ध्या )भोगभेकोदभूतमिव चतुरम्भो. राशिवलयमित्युपरराम । इतरेऽपि तरस्विनो यथायथं राजलक्ष्मीलीलासङ्गीतमृदङ्गघोषगम्भीरमभिरयोरजव(?)जनितजगज्ज्वरं जगणुः ।
त(को ! थो)परतेपु घनगर्जितेषु, प्रशान्तेषु पुरःश्वसनेषु, गलितेन्द्रगोपतरलरागासु प्रसन्नायु गण्डस्थलीषु शुचिमुखकमलविलासलक्ष्मीनू पुरखानुकारिणा स्वरेण बलाधिकृते निधाय चक्षुर्व्याजहार राजहंसः- कच्चिद्विचिता समरभूमिरिति । स तु प्रणम्य व्यज्ञापयत्-देव! विचितैवेयम् इतो गोरुतमात्रा मिवातिक्रम्य समासारवत्यभिमतरसवर्णगन्धसंस्थानानु द्धातिन्यभङ्गुरा भयर थानमाखुचत्र(?)ग्राहिण्यस्थाणुश्वभ्रकर्दमा समाहृतस्यापि सर्वजगत्प्राणिसमुदयस्य स्वैरपरिवर्तनक्षमा या .... युद्धायेव बुद्धिपूर्वमिव निर्मिता भूमिरिति ।
2
अथ महीपतिः कस्यचिद्वचोहरस्य मुखे वयमिदानी (भवत् !) भवत्प्रार्थि(ना? ता)नामप्रहता अरण्येऽस्मिन्नाभोगवति स... त इति मालवेश्वरायसन्दिश्य श्वः प्रकृष्टं हस्त्यश्वं दर्शयेत्यादिश्य बलाधिकृतं कृतसदोविसर्जनो विवेशान्तःपुरम् । अनुष्ठितदिव .... सरे वासरकमले वरुणदिग्वधूमुखारुणाधरलेखां
1. L. about 6 letters. 2. , 16 ,
, 25 ,

Page #113

अवन्तिसुन्दरी ।
भ(ग)वतीमुपास्य सन्ध्यामुद्दामतमसि मन्नतेजलि सङ्कुपितनभसि(?) विकासिकामि .... धसि नीडनिलीनपतत्रिणि दत्तकौशिकमुदि कुमुदभासिनि तनुमरुति रतिवरप्रजातनैशज्योतिषि प्रदोषसमये कृतयथोचितकृत्यः शया ... यामेति यमयितुमुदयमाने तिमिरमरुणतेजसि, तरुकिमलयमासिनि कुसुमलवप्रभासिनि(?) प्रालयकणमुचि मृदु चरति प्रभातमारुते, रुतमुखरमुखे दिशो दश प्रयातुमुद्भूयोद्ध्य सज्जयति पत्राणि पत्ररथमण्डले, स्मयमानासु कमलिनीषु, मन्दायमाने कुमुदवने, वन्दिमङ्गलगीतिभिः प्रतिबुद्धो दिनमुखोचितमवसाय्य नियमविधिमनुष्ठितप्रतिकर्मा निर्गत्य विविधसारदारुघटितनियोगमुपरि रचित. लक्ष्णमृत्तिकातलमुपहारकुयुमपुञ्जकञ्चकितं मञ्चमारुह्य सापाश्रयपरिस्तोमोपविष्टो निष्टतकनकदण्डविकटमायूरातपत्रमण्डलनिवारितातपः कतिपयाप्तसामन्तपरिवृतो वारविलासिनीभुजलतोद्भूयमानचामरपवननय॑मानकटिल कुन्तलाग्रः स्वर्ग इव सुरेश्वरो नरेश्वरः सुखमवातिष्ठत । यस्य स्वतेजसा देदीप्यमानस्य प्रतिबिम्बमिवाम्बरसमुद्रसंक्रान्तं बाला (र्थ ? ) बिम्बमालक्ष्यते ।
ततः क्षणात् पुरः प्रवृत्तपत्तिकलकलापिजलझङ्कार( ? )घोरचण्डरवोन्नीय. मानागमनो वैनतेय इव स्वर्गवार्तात्रासविद्रुताशेषनागलोकश्च स्वप्रभू भुन(!) भुजकम्पनैर्मअनमयविह्वलैरिवासन्नानोकहरनुमीयमानबहलबलकर्षों बहलसिन्दूररागसन्ध्योपात्तमस्तकोऽस्तशैलबल( ? )सकलतेजस्विराजमण्डलास्तमयाय स्थिरनिबद्धैः पादैरुपस्थितः स्फुटपहारयोग्यदीर्धपीनकराङ्गुलिकलितचारु(सु. पुष्करः प्रमाणयुक्तमधुरवंशपणवको रमणी(य)श्रवणतालशब्द उन्मतमधुपकामिनीगीतनादशोभिशुभवितानविशेषकान्तिदर्शितशृङ्गारलोको जङ्गम इव सङ्गीतमण्डपश्चित्र(प)दन्यासविभ्रमाया राजलक्ष्म्याः , नैसर्गिकवैरसंभवमृदितमृगपतिसित(पट्टा ? सटा)तन्तुसन्ता.
1. L. about 32 letters. 2r , 16 ,

Page #114

आचार्यदण्डिविरचिता
(न) संवेष्टितयोरिव रश्मिजालजटिलयोरीषादण्डकान्त जोरुत्सङ्गनिषण्ण लक्ष्मीविष्टरकमलदुक्तमधुधारासिकयोरिवातिनिग्वयोरालोकसरसि कटकटलङ्गनीकर्णतालमरुतरङ्गितेषु मुहुर्मुहुः पिपासयेव लोहाञ्चितं (?) गमनमुल्लासयन् मधुमणिचषकयुगळमिव मदवृद्धये केनाप्यभिमुखा विस्थापितमा पिङ्गलं लोचनयुगळं दधानः प्रतिकुञ्जरप्रतापानलपानः दिव लोहितोष्ठतालुजिहो मुहुर्मुहुर्जयेषु दिक्ष्य ? कूच ) कचमारूढतया उल्लिखितमित्र रूपदेहमुद्वहन् वंसक्रिपार्थिवलम्बिनी बालपल्लव मञ्जरी भर्तृभक्त्या स्पर्शयन् महीं विग्रहः कुटकेन सह (?) भ्रमन्नन्तरान्तरा समाघ्रायान्यां गजपदवीमगणिताधोरणमसूयया साचीकृत्य (मप) दं तत्र चिकुरिताक्षं मुखमीष(ति ? दि)व सित्वा (?) पुनरपि स्वेच्छया प्रतिष्ठमानः, श्रीपर्वत इवेश्वर सम्भावितः, कैलास इव राजतात्मा, (म )न्दर इव सुवर्णशृङ्गो, मैनाक इव स्वपक्षरक्षाक्षमो, मलय इव दक्षिणोद्यतः, सा इवापरान्तयोगी, विन्ध्य इव शिरस्तटानुमेय - कुम्भसम्भवगैौरवः, पवनज (न्म इ ? न्मे ) वोपादानक्षमो, हिमशैल इवोदप्रकान्तैकप्रकृतिः, उदय पर्व (त) इव पुरस्तादुच्छ्रितः, सर्वभूषरसमा (न) सारश्वर इवापरः पर्वतेन्द्रो निर्मितः प्रजापतिना, अद्य दुर्निवारोऽपि स्ववग्रहः, कामवानप्यननहीनः साक्षिकूटोsपि साधुवृत्तकरः कपोललम्बिषट्चरणोऽप्यविषय.... पापि स्वभावभवो
लिम्पन्निव तेजसा तं प्रद्वेशमाससाद द्विरेदेन्द्रो हेमकूट: ।
७८
2
स्फुरितपक्षं पक्षराजयो राजकाननक मलकानन (!) .... तं च नन्दनमिवानिमिषप्रेक्ष्यं प्रेक्षमाणः क्षोणीपतिः परं परबलदुर्जयमेवाजीगणत् । सारनैतृसान्त्वलालितश्च कानि कान्यप्यमृतमयानीवा....नः तेन पाति चीयमाणं ( ! ) पृथ्वीपतिमनुवर्तमानः प्राप्तरूपं वचनमित्थं व्याजहार प्राञ्जलिर्बलाधिकृतः -
1. L. about 10 letters
2.
22
3.
, 18
3
19
I
S

Page #115

अवन्तिसुन्दरी ।
७५
पश्य देव ! दिवि दिवाकरजिघृक्षयेव कुलिश.... व्याददाति नागराजो मुखम् । अस्य चासौ सलिलपर्यस्तकदाम(?)वक्रच्छदस्यायामवान् विक्रमसमयजृम्भमाणनारायणचरणानुकारी सुरसिन्धुधवलशीकरराभिषिक्तः सर्वानेव दानवान् भीषमते जनं (?)जयध्वजायमानो हस्तदण्डः। कोमलकालु (!)रागवर्षिणी च पद्मरागमणिगुहेव हेमकूटस्य दृश्यते मुखमहादरी। (ना? न )र्दनोऽयं वृहदुरोमणिर्मदगुणदुधरेण गुरुणा बलेन (गु? यु)क्तो गुप्तमण्डलः खरतुरगशकटनागमर्दनो महाघोषमातिष्ठति । कामीवायं कान्ता(र! )पीनस्तनान्तर्यव्यस्तो गुणैर्न रञ्जयति पार्श्वयोरिवायमुभयपक्षवर्तिनोमनाकवरतेययोरपि लब्धसाम्यसोयमंस इव प्रतापेऽप्युपचितस्कन्ध इव स्थिरतरे यशस्यपि प्रथीयानस्यचेतुमिन्द्राशनिपातघोरस्तनयित्नुक्रियासहस्य वलाहकस्येव मूर्तिरुल्लसदविरलबिन्दुजालकास्वायतव्यायतायतच्छविरकृशमृजु सुवृत्तं चास्य गात्रं परं सत्कलत्रमिव गुरुतरमपि भारं लघुवदुद्वहति(!)। शरदम्म इवानाविलं, देवयानीयौवनमिव कचविवर्जितं, मणितलमिव वानुपदिग्धश्लक्ष्णं विलहन्तप्रोहपनि(?). पादमस्य लक्ष्यते । मेहमादेवोपपन्नमपि शिलीमुखा(बा ? पा)तदारुणं द्वित्वसंख्या. बच्छिन्नमप्यनन्तभेदमन्योन्यसमं दिग्वधूचुम्बिकर्णपल्लवयुगलमपि खुरविपुलपल. क्षिप्तान्तरस्निग्धचरणरुहापदेशादित्यभीत्या स्वपादाश्रितं विंशकरिकृत्वे वैषपत्ते चन्द्रमन्याङ्गनिराकृतस्याकरुयेव काश्यस्यावकाशं ददात्यसोदरमतिकठोराहङ्कार. निर्वासिता भयेन सूक्ष्मीभूय स्निग्धरोमच्छदादेकैकनिर्गता इव मृदुवर्तयः(?) । स चायं भयस्थानेष्वभीरुस्तेजसां निधिरित्यर्थवेदी वश्यकोधः शूरो मेधावी शीलवानकर्कशो युद्धरतिरसन्तापी क्षितिमिवावतीर्णस्त्वत्प्रभावादेरावतो वारणपतिः। अप्येवास्य दिक्कुञ्जरकुलप्रतिपक्ष क्षपयेदयं, अपिनामुदयकूटं(?) शत्रुहस्तनामिति।
अथ तस्मिन्नरदेवेन स्वहस्तोपहृतपुण्डेक्षुकाण्डसम्भावित प्रयाते पुनरपरेऽपि फरिपतयः क्रमेणोपतस्थुः । केचिदलिकुलकलितदानपट्टिकाश्यामगण्डदेशाः,
1. L about 8 lettera.

Page #116

आचार्यदण्डविरचिता
तरुणतमालपल्लवस्वस्तरुस्तीर्णमणिशिलापट्टिका इव रणरतिक्षमाः कीपला:(?) केचिदनि ... क्रीभूतमापिदाहो सुयमान( ? )पाटलमुखपटांशुकाः स्फुरिताशानेपल्लवा इव लोकसंहरणदारुणाः प्रलयकालजलधराः, केचिदालम्बितमहावराह लीला इव भुवमवाङ्मुखं नित्यदशनकोट्या दारयन्तः, केचिदाह यमाना इव हरीनाकुलीकृतमहामहीभृत्कटकममि(गर्जन्तः, केचिदाय( त )हस्तपादसंवेष्टमानजनप(टां ? दाः) कालदूता इव परिभ्रमन्तः, केचिदुपायनभूतप्रविष्टलोकालामा(?) दुःखादीर्घशूत्कारनिभेन निष्प्रयोजनं जवमिवोद्गिरन्तः, केचिदलसानेकपरुषबाह्यपरिघभञ्जनसरभसा दशनभङ्गशङ्कया निर्याणभागिनीपाक( ? )निष्ठुराशके ळिभिरवनतपूर्वकायैः सयासमाधोरणनिवार्यमाणाः, केचिदभिहतभागीरथीतीरमित्तिभागोद्धृतधूलिपटलम(न्न ? नोमूर्तयः क्रोधानलधूमधूम्रा इवो .... मसदत्तविस्तीर्णमस्तकाघातपात्यमानचैत्यानोकहाः प्रतिकुञ्जरसन्निपातयोग्यमिवाचरंतः स( क ? )शंखाः सघण्टापुटाः सडिण्डिमाः सहेम .... या इव लावण्यमया इव रागमया इवाहङ्कारमया इवावष्टम्भमया इव भद्रप्राया मन्दमदधर्मान्वया दुर्मुगस्वभावाः कीर्तिमहौषधिहिम .... पि क्षितिपालं नयनहारि चक्रुश्चक्रवालमिव दिशामात्मोत्सेधेन संक्षिपन्तो मातङ्गपतयः
तांश्च दर्शयन् बलाध्यक्षः क्षितिपतिप .... वनप्रजाताः प्रकामावगाद भीरदी .... दारिकांभसङ्कलुषतरकालतोययायिनः कौशिकीतीरकशकाशवनविलोचनाः कालमहीविहारिणः कम्रमा .... विनतलौहित्यतीरागरुतयरुत्वचः(१)
1. A space for i lotters
ielt bidii. 2. Labout
4. L. art 32 letters. 5.
20 A Space for of letters is left blank: 7. Labout 5 letters.

Page #117

अवन्तिसुन्दरी ।
कम्बुकसरसर|गाः सरभसवप्रक्रीडयो डूत सैकत विसर धूसरित पूर्वसागराः विधुरितवारिपत्ररथस्था (?) जलस्थलास्फालव्यसनिनः कपिकपिलकपिमतितोत्सङ्गप्रतिशृङ्गभङ्गसङ्गिनः (?) पङ्कज (र्ष ) कुमुदषण्डोपगूहगोमतीजला तिवाहितनिदाघ मध्यन्दिनाः दिनविदाहृद्रावित हिमशिला र सौघपूर शिशिर भागीरथीपरायणा रदनखण्डितबान्धवाद्विसानवो नवघनभारचारुवैवाहित भूभृत्प्राग्भागचरा गुणितचरणलङ्घिततुङ्गशृङ्गोरसधूत (या ? धातु धूलिस्थगित गोरथ गिरयः कालिका कालकोटका शिकोमलकिर। तपुण्ड्रमल्लमलदमंगधाङ्गवङ्गपर्यन्तगोचर ( वनह (!) स्वभावादनतिबहुल (दाना ?) दानवेगा मनागवामा रभसोन्नादिनो नातिप्रशस्त पाणिनखदन्तोत्सङ्गोदर शिखरोष्ठीक्य ( 3 ) श्रवणा मनीहन्तर बृहद्वमन्तो ( ! ) ( महा ! ) महावंशाः पेचाकिनो व्यायाम विलुप्त शैथिल्यदोषा विजयकर्मजनितशौर्याश्च तद्वनजमतङ्गजो
पृथुहस्ताः
त्तमाः समाहृताः ।
•
८१
•
·
एते चेदिकरूशकाननोद्भवा रेवाशोणप्रसवसेविनः मूर्वापर समुद्रवेलाविहारिणः कोलाहलकटकबन्धयुद्ध कोलाहला रदनोल्लिखितमास्य गिरिशिखर भूमयो गन्धक्षण मम धुण्डुशैलषण्डद्रुमा मदविकटमयूरनृताचार्यमन्द्रगर्जिता निर्झरजलशीकराङ्कितनितम्बशैवालजातशीत शैवालशैलसाम वनपीपित ( ! ) घर्मता पाः प्रियनागप्रियप्रस्थकराश्चैतिदिहपर्वतदेशानन्दिनकशिक मूकवन समृद्धयो (?) म (ङ्ग ? ग्स) - भागीरथी तटास्तंसामूलपनसभञ्जनास्तमसातामरसविसरसास्वादलम्पटाः प्रम्लगातीरवनमृगातकवाहिनो ( ? ) लाजगौरबीजकैरव कचललालिता लसदौदुम्बरीकटोदुम्बरकदम्बकम्पनाः पम्पापान दोहलिनो मुक्ताभङ्ग शुभ्रशुक्तिमतजिलविहारा मुक्तसक्तयः कालश्यामप्रियायाः ( ? ) क्षोद्रवर्णदन्तास्तूर्ण गामिनस्तुङ्गाननाश्चण्डाश्चारुचरणा नात्यायताश्च नागवराः ।
इमे दाशार्णकारण्ययोनयः सूनव इव यमुनायाः समा ( वर्ड) नवर्णाः, भर्तार इव वेत्रवत्यास्तद्भोगावितृष्णाः सुहृद हव सुकरच्छाया ( ? )
"
11

Page #118

आचार्यदण्डविरचिता
स्वरसावर्जिताः, भृत्या इव चित्रमास्यवन्या नित्यासेवनामियुक्ताः, वैणा इव वेणुवत्या वेणुशब्दाभिसारिणः, वत्सभूमिवत्सलाः स्थूलवक्रहस्ताः सूक्ष्मविरलबिन्दवो विपुलशिरःशिरोधराः विशालोत्सान्दन्ताः दीर्घपुष्कराङ्गुलयो दृढपहारशीला मधुपिङ्गलनयना मदगण्डवारिजातामोदाः( ? ) प्रकामवृद्धपश्चार्धाः प्रायण्याम( ? )पद्मवर्णा मत्तकरिणः ।
(ए)ते युध्यमानत्रिदशासुरगावमङ्गभग्नशिखरिमण्डलखचितभूमौ तदसूक्सहपतितसत्त्वसारा तन्वयदि ... वर्धनद्रुमलतातृणोद्गमगत्यारेयके(?) वने समुत्पन्ना नालिकातीरकर्णिकारनागवृक्षप्लक्षप्रवालकुलकबळभक्षिणो विशालरूपशल्मलीशल्म .... सिन्धुरोधोधवलधन्वमधूकन्यग्रोधगृध्रवः परातीरतिबुकतिनि(:) एकमदमोदकीसारितापरुषशिरीषाश्वत्थश्वेतव .... वलाग्निबहुक्रान्तनुवृन्दारकेशुपालिकाकाण्डेषु शृलाटकरसनालनाळिकानलनैतालनलपोतिकरताः सिक ... नकटमनु .... कामुक्ताः कुल्लाकुञ्जगमत्रीहिशालूकलोपतः कवलितोहाकच्छपाबाणभेदिकादलितकाकण्डुपतिकाग्रहनाग्रहस्तहस्तिश्यामाकारा (!)....ध्वस्तजम्बुवनाश्छिन्न शीर्णश्रेष्ठवतीतटश्लेष्मातकट्ठमा मथितलू (ल ? न)वसुमतीतीरवानीरवल्लुला दन्तदत्तसृप्रावप्रवातरीयतय( ! ) ....... नीरोधसङ्करभतारभवोमुयइतमालामलोन्मूलिनः(?) पिञ्छाकतकरभञ्जनाः कान्तावन्तिकामाः भ्रमानन्दालोलसामन्दनन्दथयो(१) व्याघ्रीनवोघाघ्रा .... णश्चलकपिकल्लोललीलोल सिनः शतभागाभोगभाजः भुञ्जारोधोरजःप्रियातप्तपरापालिलब्धस्वैरसुप्तयः खैरश्चिकपारियात्र. कम्बकामु सूपकूटपर्वतपातप्रष्ठवैषयवासन्तपुष्पगिरिसितगिरिणाम्रभवन्तश्च( ! )
1. L. about 4 letters. 6. L. about 24 letters. 2. , , 25 , 7. , , 7 3. , , 28 , 8. , , 1 4, 5. , , 24 ,

Page #119

अवन्तिसुन्दरी ।
कक्षेष्वक्षयस्य भोगस्यास्मदुपारैर्विस्मितानि रूपदेह मृतत्वचः कलाला पिलक्षय भागां स्वक्षायुद्धाध्वभारदक्षिणा (?) प्रमाणचलशरीरसम्वसम्पन्ना लोहितोष्ठतालुजिह्वा महावराहकरिप्रायाः शीघ्र दीर्घकमाधेनुकान मीका स्निग्धरोमाणोन्नताधन्यभोग्या तु ( ? ) गन्धकारिणः ।
८ ३
कालिद्रवनजन्मानः कलिङ्गोत्कलमहिषकान्धकच्छक कुडुम्ब पुन्नाधप्राङ्कणकेरल चोल पाण्ड्यान्नर पाण्ड्य (?) र्पयन्तचारि (ण)स्तैलाभिक्षुमतीं लङ्कां वैतरणी महोषामघवतीं नक्रनवां शुष्कनदीं श्वसेनां वेणां कृष्णवेणां सुप्रयोगां गोदावरी चूर्णी सूकरिकां सन्नीरां प्रवेणीं वैस्यां ताम्रपर्णी कुञ्ज कुमारी दक्षिणोदधिमगस्त्यतीर्थं मानसं सर : ( १ ) सूक्ष्मरोमोच्छ्रासाः सुप्रतिष्ठित शिरसो परा जघनावरा महाशरीरोपस्कावष्टवन्तः ( ? ) कलविङ्गनयना नीचैर्वृतसुस्थितचरणनखमृद्वाय तह स्तदण्डा दीर्घकेशवा (लमा १ ला) दीर्घाध्यक्षमाः श्लिक्ष (!) क्षुत्पिपासा सहिष्णवो जहा : (१) संहता बलिनोऽन्वर्थवेदिनः स्कन्ददरा ( ? ) स्ताम्रतालुजिह्नेोष्ठा म(सु ! धु)सन्निभविषाणा धनुःसवर्णसुवंशाः पीनायत पृथु (च ? ल)ग्रीवाः स्वल्पनिष्काशाः सुपेचकाः क्रियास्वल्पदोषा निष्परिाणयः पद्मप्रायाः परबलावमर्दिनः प्रकृत्युदमाः प्रेक्षणी (य) विग्रहाश्च वारणपतयः ।
मी पुनरपरान्त कवनभुवः प्रेहरामुररयो ( भो ! गोदावरी दारुवर्णयोबीणामूणयोर्निरा भैमरथ्योः परामधुक्रन्दयोर्दमनतापिनैतम्बयोः करिरिलाङ्गलघातकयोरन्यासु च महानदीपु लब्धरतयः मन्दर कुमुद कृष्णगिरिसह्य तु ङ्गवरमत्यमर्थं (?) पर्वतानां प्रस्थारविक प्रतिबद्धेषु जाङ्गलोद्देशेषु घृतमधुला जतैलपूर्वापणिकाश्चारं चारं जातदर्पाः चक्राटकेषु वालिकेषु दर्भेवूमा पि मर्कटकमुत(?) यवगोधूमश्यामाकप्रियङ्गुत्रताधिक बलितोस्कालानल पलाशिकाकंदलीवीरणमरुचेलबोत्सर्णवाके पाष्णकाकला च दुष्टवानीका शत्रपुत्रप्रास · (!) शतपर्वाचर्विणो पित्रा श्रीराः सप्तप्रतिष्ठिताः (१) स्थिरोदप्रदषिष्ठ बालपीनन्द
.

Page #120

आचार्यदण्डिविरचिता
....तामहोत्सङ्कमृक्तसमत्वचः(?) कमलगन्धिप्रभेदा इखग्रीवाः पराश्चापवरचारुवंशाः श्यामहषापदाः(१) शूरमानिनः सुनयनाः स्ववनरानिणश्च .... व्रतः(?) सरस्वत्यन्तर्धानोद्देशं चाश्रिताः सरस्वती कशेरुमती न्यड्डुमती नीलगुहां वृत्रनी पार्णिमती पूरिमह .... रेवतकं दाशार्णमाणिचरं कोजमर्बुदमूर्जयन्तः अन्याश्च मरुभिरनिविष्ठपतस्य भावां तनुरोमचरणनखश्रवणत्वचस्तनुस्थिपरुष(!)....पि दुष्पराजयाः सुविभक्ताः (स्वप्ले ? सुपे)चकाश्चण्डा मृद(धो वो) मध्यमायामाः शिक्षाविपक्तिकारिणः कर्मनिष्पत्तिशोभिनः प्रायेणातिदीर्घायुषो मृ....श्चनदारण्यसञ्चारिणो रम्यहूदामिरावती वि(वि? पा)शां वितस्तां शतद्वं चन्द्रभागां सिन्धुदेविकसरस्वती च भवती(?) हिमवतश्च पादाकुरक्षेत्रोपकण्ठात् कालकावन चाध्युषितवन्तस्तदनु दशदगात्रापरबिन्दवः स्थिरचरणनखाः प्राणवता(!) बृहत्प्रोहाः प्र(दु ? कृ ष्टपेचका विपुलांसा बहलत्वचो वलीतताः स्थूलरोमोत्कृष्टा दुर्मेधसो दुराधारकर्माणः शूराः शूकलप्रायाः स्वल्पाधिका बहुश्रमाः सोत्कण्ठध्यानशीला: निग्रहेवकलद्विपस्तद्धनप्रकृष्टास्त्वत्प्रमावोत्कृष्टा(?) द्विरद(न!)गणाः ।
तत्रके पिसवातकफसमीरसंसर्गजन्मानो मद( क१) शरदि निदाघे हेमन्ते प्रावृषि वसन्ते च सर्वदा विसृजन्ति । अद्यत्वन लत्रासादन्यगजनिर्मयागायभाभिधानात् परात्यभिध्रुवा(?)दतिगुरुभारावघागण्डाजमदगण्डाभ्यर्दनावस्नेहेन कर्मणा वा तिपीडनाशामु रागाभिसरणहरिणताद (?)गदप्रकृतिमवबुध्य प्र(तो)देन प्रयोगादन्यता वारणादष्टभूत्यहस्ते स्वकृतमादभृद्भक्षिणश्च पञ्चमया:) समक्षेपद:योक्तभिरूपचरिताः कबलीकृतैः पूतिकारखुसीरि!त्यरिष्ट(?)सिन्दुवारतैरकस्फो
1. 2. 3.
L. about 5 letters. , , 22 , , , 25 ,
4. L. about 18 letters. 5. , , 10 ..
.
about 18 leters.

Page #121

अवन्तिसुन्दरी ।
ताज(ति ! टि)गृध्रकर्णिकारवीरैः रसवञ्जुलनीपसौभाजनाङ्कोलनक्तमालैः सौभाजनमूलपूरिका(क)कण्टालिकापटोलव जिग्भिः) निम्बबिल्वरणपूति(काक)र्णमूलसप्तपर्णत्व(जि ! ग्भि)वरणस्थगरळनक्तमा(लाः ? ल)क्रोष्टुवञ्चुलशलक(?)निम्बरण्डपूतिकैः लक्ष्णचूर्णितैश्चाश्वगन्धाविगन्ध(ग? क)टुमत्स्यकैर्लवणमिनिरूहणैश्च कटुतुम्बि. लोणिकादन्त्यक्षिपीलन्न(!)नक्तमालाक कन्दजातरू(पप)कमदनफलैः पश्चलवणसमांशैर्दतिरम्यप्रतिनुभुण्डी(?)बृहतिकाफलैश्च क्षुण्णैः पिप्पलीशृङ्गिवेरहरिद्रावचाहिमिश्च लवणैः पूतिकपिचुमन्दशिग्रुदीर्घवृन्तकैर्लोणिकालव(ल ? ली दन्त्यर्कतरुणकैश्च पिण्डमोदकैः शोधितेपु कायेषु पुनः संवर्तनयकवलैर्जम्बूनिचुलारग्वथत्व. म्भिर्जम्बूकिसलयैश्च समूललामाब्दकैः(?) कृतसंवर्तने ततो बृंहणीयकबलैः काकोलीक्षीरकाकोलीजीवकर्ष(विका ? मक)शृङ्गिविदारिकैरण्डकण्टकारिकामधुशि(प्राः ? ) समूलसहासहदेवाकच्छरिमूलसारिबागलोचीमधुकशशबिन्दुकोषैर्जयन्तीशुकनसाकाकजीचित्रकक्षीरकाशुभ्रगन्धान्धकबन्धुजीवककशोरुकविसमृणातिक्षपं(?) चित्रकबलहुलानि धान्ययसानीत्येभिः(?) क्षीणोपघातकैः क्रमप्रवेचिते प्रायां च शोभावं चतुर्थी व्याप्त्या(?) रमणीयकबलैश्च दंष्ट्राश्वेतपुष्पवर्षाभूतण्डुलीयकपिण्डाल(लक ? लंका)मधुकमार्कवकाकमाचीप्रपचीवलङ्गलो चीसप्त( ? )माषपर्णीमुद्गपर्णी (मु ? मु)ञ्जा ....मल्लिभल्लातकपत्राकमक करिक(?)वृश्चिकालीत्येवमादिमिरुपतम्योपम्थिते मदे प्रापणीपकबलनास्फोतोत्तमकर्णिकागिरिकर्णमुञ्जावल्लीपमूलपल्लवो(?) मधु .... पिण्डालुकीगलोचीसप्तपर्णिकात्वचः मोनटक(?)मूलमालुंगमात्मगुप्ताकि....ततृणशूल्यलाङ्गलकीकिरासी(?) कन्दमाधवनिप्पावा.... मामलकं मूकदम्बमोरुपाटलीवापर्या( ! )मूलमित्येतानन्यांश्च दत्त्वा....णपुष्पिको.. ..कैः कदली
1. Space for 4 letters left hlank, 4. Space for 8 letters left blank 2. , ,
5. L. about 24 letters. 3. Labout 14 letters. 6. Space for 5 letters left blank

Page #122

आचार्यदण्डिविरचिता
मूलशतपर्वासभाससहसदोवादिः(!) प्रतिदिनप्रपीयमानैश्च लाडलीमूलशुकनसासो..... नोपितासर्षपैश्व प्रस्थशः प्रत्तैः पत्तूरकुटजसप्तपर्णप्रचीवलैश्च मधुसम्मितैः सप्तपर्णगवे(थु ! धु)ककुटमत्स्यदाईर .... पूर्ण क...नलकदलीनक्तमाल मूलभू(त!) कदम्बकशेरुशृद्धाटकैः केतकमूल(कु ? गु)जाप्रस्थवृश्चिकालीभिश्च मधुरक्तामिरुशीरमल्लिकामूलोत्पलगुलै श्च सुरा....तेर्यशः व्रतैर्यथोक्ताभिश्च का(?) शोधनगुलिकाभिश्चित्राभिश्च कटकवस्त्रीभिः कृतप्रभेदनाः पुनरमिकाश्मिमन्थार्कचित्रकैलाहस्तिपकर्पतीमूलतिरासीकन्दरमरीचिपणिर्जककपोतपक्कासौभञ्जनकवलैरजनैश्च (१) नानाविधैः प्रदीपिताः सलोकपालसकलभुवनसारसन्दोहसंभृतेन पितामहानुग्रहात् पवित्र....लेन पञ्चाशत्सिरापथान्तरविरहिणा गुणोद्रेकेण दोषाणां रसमण्डलेन महाभूतानां प्रसादोत्कर्षेण धातूनां विष्यन्देन वृक्षस्य स्वरूपेणोजसां बाहुल्येन बलस्य प्रमाणेन मनस्थितायाः प्रकर्षण... स्य संश्रयेण सोमस्य जन्मभुवा जवस्य स्थानेन रत्या लक्षणेन व्यञ्जनेन वीर्यस्य दर्पणेन दर्पस्य तेजनेन तेजसः प्रोत्साहनेनोत्साहस्य साधनेन सौम्यतायाः कारणेन कान्तेः संस्थेन.....यस्याकारणाभिरूपतायास्संभवेन सहिष्णुभावस्य समुदयेन सौन्दर्यस्य सर्वस्वेन लक्ष्म्या गन्धगुणैश्चन्दनागरुजातिचूतके .. . प्रियङ्गुचम्पकोशीरसप्तपर्णद्रमिलपद्मकुवलयोत्पलहरितालीहङ्गुलुकसिक्तभूमिपरिमलभरितं सक्तुमयमिव समापादयता म(दने ! देन) त्रिधा निव...न देदीप्यमाना मृत्योरपि क .... ररु त्रासपरवशं पलायनशक्तिम् , कि)मुतसपनपक्षस्य ।
10
1. L. about 24 letters. . 6. Space for 4 letters left blank 2. Space for 4 letters left blank. 7. . 7 3. L. about 5 letters
8. , 4 4. Space for 5 letters left blank 9. .. 5.
8
, 10. 3
3

Page #123

अवन्तिसुन्दरी ।
एते पुनरम्बुकामा वप्रपांसु (भि) रा (गिर्णो ? कीर्णा) लक्ष्यमाणच्छविपसादाः फेनायमानरक्तलोचनाः सुरभिनिश्वासिनः सुसमुन्नद्धकटि (टो ? तटाः) प्राणप्रगृह्यमाणहस्ता विजृम्भणव्यसनिनः पर्याप्तपूर्णदीतवत्रा रतिषु स्तंभक्रीविनः शब्दादिषु बद्धभावा लिङ्गमुपस्थितानामुद्रहन्ति दन्तिनः ।
एते सजानिकलकाया (?) प्रमद एव प्रथमया मदावस्थया प्रवर्तित - प्रस (च) चक्षूरागाः प्रसन्नसौमनस्याः करविवरगलदविरलसुरभिनिश्वासश्रेणयो गण्डदेश परामर्शिनः कान्तबृंहिताश्च प्रविलसन्त्यनेकपाः ।
पुनरिमे द्वितीयायामारुद्रकलेवालिकाना मावस्थमित्यर्थविजृम्भमाणाधिकामाः पूर्वण (?) वदनशोभां वाशितामिवातिहेतु मनुपतन्ति ।
एते तु तरुणमदाक्रान्तसमगदाः परेष्वविस्त्रिभिणोऽघोनिबन्धयावस्थया गर्वितविजृंभितैः प्रभ्रमन्ति हिमरूपाः किरण तथा ते तत्प्रभृत्या ( ? ) इव सर्वकर्मसु मूढत्वविज्ञानतया निःशङ्कादेश्याः क्रमत्वादिव सरागजृष्टयो भद्रतये ( ! ) क्रोधेऽपि शासनमनतिवर्तमाना बलयोगादिव मदपाटवसुरतयो मानमानागत ( ? ) ।
..
ए (वं ते) तेजोऽजत्रमुद्वमन्तो मेघा इव सगर्जितविजृंभमाणा : मारुता इव वेगेनोत्तमेन लाघवं प्रथयन्ते । भृङ्गमालामिव गंण्डचारिणीं मदावस्था - मुद्वहन्ति ।
एते पुनरसुरा इव प्राणिदर्श जिघांसन्तो मदमूढाः क्रोधनदशां दर्शयन्ति ।
1
अमी पुनराविष्टा इवोन्मादेन यत्र तत्र शब्दार दर्पधारामिव क्षरन्तः क्रोधवर्षमिवोत्सृजन्तो वृक्षैरपि युध्यमांना वृथैव नदिनं भ्रमन्तो विहायत्यत्र ( १ ) वर्तिनीमवस्थाम् ।
1, L, about 6 letters.
....

Page #124

४८
आचार्यदाण्डविरचिता
एते पुनरमिजा .... कुशा गणयन्ति, न संज्ञामाद्रियन्ते, नात्मान. ममिजानन्ति केवलमविरलविस्तञ्जिता(१) जगदुत्रासयन्तः संमिन्नमर्यादानां
सप्तमीमिव ...।
विभज्य सन्दर्शिते यथास्वं स्थानानि राजाज्ञया गजनिकाये राज्यसरःपुण्डरीकमार्जुनेयो(!) हरवृष इवातिवर्मा समसंस्थानस्त्वकेसररोमस्थल.... फेनधवलेन धवलिना क्षीरोदेनोच्चैःश्रवशङ्कयानुबध्यमानः कटकलग्नाभ्यां कैलास इव यक्षाभ्यामभ्यधिकवलप्रमाणाभ्यां पाणिभ्यामुभयतोष्ठित्वो वेगरोधरोपदंश्यमानद(श : श)नखणखणायितमापरदिव( ? ) रहोवेगाकृष्टमिव च दीर्घाकृतदीर्घविशालस्निग्धयोरुद्वान्धवबन्धवैषम्यदोषमुक्तयोर्नेत्रयोरुत्कवचकर्णिका • रप्रमेण पिङ्गलनिम्ना जातरूपद्रवेणेव लिप्यमानमर्कपादस्पर्शरुषेव सन्ततस्फुरितवृत्तमध्योन्नतप्रौढपल्लवमुत्तानघटनकर। लसुव्यञ्जनानां स्थिरमूलतयेव परिपूर्णानां मुरूरार्जुनाम्यन्त निताना(?) तद्वर्णानां च दंष्ट्राणां फेनपाण्डरेण प्रभाप्रवाहेण गगनलकनसमयलग्नं शरदभ्रकुलमिवोद्रिदुत्तानायतपृथुलसमतलेन शौर्यचङ्कमणाकणेनेव ललाटतटेनेव तारुण्यामिव वालीनतराम्यां क्षुद्रतयेव तीक्ष्णवृत्ताभ्यां रोमशाम्यां दर्प....कुभ्यामिव कर्णाभ्यां, विक्रमद्रुमप्रवालमर्येव दीर्घकोमलताम्रया जिह्वया, रक्तानुपदिग्धः शुद्धत्वादपूर्वया धूनया(!) समेतमायता. नुवृत्तयुक्तापचितहनुचक्रश्मश्रुचिबुकमालोहिततनुलेखं विपुलतालु समचतुरश्रवृत्तपवानमवलीनतलम्ब( ? )पनिदशनच्छदमच्छिद्रविमुक्तश्लक्ष्णमृक्तपंवृतास्यमतिसुरभिमुखं दधानः शुभराशितयेव दर्शितमू (ो ? ()न्नति कृतोद्वन्धनमप्य.
1. L about 36 letters.
4. L about 6 letters 2. , 20 ,
5. 1 3. The construction is unintelligible.
out g letters

Page #125

अवन्तिसुन्दरी।
पीडितसमाहितं शिरो बिभ्रदेकनमृदुविशदानुवालकोशकेसरमालया हरिशब्देनैव सहकेसरिणा गृहीतया विजयचिह्नचामरिकयेव राजमानो वृत्तयापि दौखन्धया गळन्निगाले निर्मासया शिरस्यभिपिण्डिताधमाहिताकुवितैयापाण्येवाहितविमान कारिग्रीवयोपपन्न:(?) श्लिष्ट दृढप्रतिपूर्णमांसळांसां. सफलस्कन्धस्थिरबहळोत्तानपूर्णविस्तीर्णवक्षा विमुक्तानुपूर्वशिष्टपीनबाहुन्नीमासेसमाहितप्रतिच्छन्न जानुमांसळासिराजारजुघनश्लिष्टजडो(!) मृदुप्रतिस्तब्धवृत्तकूर्चश्च जात्यन्तरितश्चारम्भद उपात्येन चलितलीलाकरणश्च ! ) वल्गर्जटिजटाचन्द्र इव दीर्घतीक्ष्णकचश्लिष्टकूषिकोपुरोगसंसर्गिगम्भीराभ्यन्तरतले(?)रवलीन - घनबहलतुझवृत्तवा रिनीलनिर्मितैरिव लक्ष्मीवासधूलि समुद्रस्सरोगानपूर्वमण्डूकान् वह द्भिरन्तःक्षीरिकम्पादिवातिस्निग्धवर्णैः प्रतिसामन्तमकुटमणिकरण्डनोचितैः खुरमण्डलैरुपेतः, शिवाकरत्वादिव वृत्तोर्ध्वघनपीनौ मेरोरुह (?)कोवृत्तिरहीनत्वादिव वंशोनतावक्ष्यविनतापूर्णपृष्ठश्लिष्टो ललितवलिंग तलास्यस्थानत्वादिमृदङ्गारूपप्रतिच्छन्नाच्छिद्रपार्थो जाठराग्निर्जग्धोत्रजालजालजालत्वादिवात्युद्वन्धोदरश्चतुरश्रवृत्तया समत्वेनाच्छिद्रतया जघनमजघन्यं दधानः(?) संयतत्वादिवोच्चैवर्धितदीर्घवालमनावृत्तिकं च पुच्छमुद्वहन् त्रिवादिषु जवेषु चाधिकप्रमाणः प्रौढादिष्वामयेषु च हीनो जवादिषु धृमत्वे चातिसन्मण्डलो(?) बलरिपु. रिव गुरुनिर्दिष्टकारी नृप इव यत्नोपचार्यो भारसहश्च मुनिवन्निष्क्रोधः सुपसादी च पारमिव सत्त्वस्य जीवितमिव ... सो विभ्रम इव समरलक्ष्म्याः साहस इव दर्पस्य सम्भव इव तेजसः सम्पत्तिरिव राज्यस्य जवोपदेशगुरुरिव मारुतस्य चारुतामूलमिव चन्द्रमसः शुचिरुवाहा .... जननः
1. 2
L. about 5 letters,
.

Page #126

आचार्यदण्डविरचिता
प्रियदर्शनः प्रदक्षिणसमाचारस्तुरङ्गारनं भद्रवाहनो नाम जाहीप्रवाह इव
पुण्यावर्तः, वश्यतोऽपि वाचयन् भगीरथानुभाव(?) भूपाल .... हने विस्मयगरिष्ठा सुपादृष्टिरिव अवलयन्ती दिशः सबहुमानं पपात पत्युः ।
स तुरगपतिरमानुपानुभावो मा(व इ ! वमि)वावबुध्य भर्तुः परि....नन वरतखुरवलयविलिखितपराधष्ठमाध्यामानेकशकेस(क! र)सटमवस्थितस्फुरितरन्ध्रोदरमामन्द्रस्निग्धगम्भीरानुनादमधुरम(भ? हे)षत। येन सकलमेव भुवन म)म्मसेव हरिविष्टेन कुचविवर(!)मापु( पू)रे ।
हर्यध्यक्षस्त्वम्यधत्त-पश्य देव तवानुरूपं युद्धसहायं भद्रवाहनम् । अतिबलोऽयम(न ?)तिशूरोऽतिमीमोऽत्यरत्तरश्च तिरश्ची तुरङ्गुजाति जातस्य सा भूमीति(?)। अहो तु चित्रमयमसावनेकमङ्गल्यनिर्मलप्रदक्षिणावर्त शुक्तिमुकुलसङ्घातशोमी दुग्धराशिरिव सर्वरत्नसारसध्यसम्मतो विनापि निर्मथन श्रमादिह देवं पुरुषोत्तमं लक्ष्म्या सहोपस्थितः । शक्यमनेनारूढेन मन्ये महेन्द्रोऽपि जेतुम् । अवजितो हि पुरासावाखढोच्चैःश्रवा (अ)पि बलिदानवेन्द्रेण । नामुष्य मन्दरक्षुभितसिन्धुगर्मक्लेशितस्य जलप्रकृतरीदृशास्तेजोवर्ण(त्व ? ब)लजवा भवितु. मर्हन्ति । जवपस्तावे चास्य खाजवः प्रभञ्जनो मनपक्ष इव पक्षिणां पतिनिरुध्यमाना इव हरितो मन्दचारमिव च मानसं प्रतिभाति । वयस्थाश्चायं बासुदेवसबाणबलिशत्रुभक्षमञ्जनक्षम इति (१) ।
तस्मिंच राज्ञानुमते लोकलोचनानुगते क्रमेणापरेऽपि समुत्तस्थुरम्बरमिव रंहसा तरङ्गयन्तस्तुरङ्गमाः । तांश्च सविनयोद्धृतानतर्जनीकं नि(भि ? दि)शता बलाधिकृतेनोप(चक्रमे) क्रमेण वक्तुम् । इतो दृष्टिदानेनानुग्रहः क्रियताम् ।
1. L. aboat 25 letters: 2. , 12,

Page #127

अवन्तिसुन्दरी।
एते हि भवद्भुजशिखरसमग्रमत्रस्तसिन्धुवोगदू(!)....मिमानेन त्वचरणाम्बुजरेणुचुम्बिचूडेन काम्बोजेश्वरेण विश्राणिता विदुमदुमोत्कीर्णा इस साम्रकेसरलोमवालधित्वचः शोणाः ।
त इमे बाणा(व ? सोनसमानकालनामितेन वायुनाथेन(!) भयोपनीताः काळाचनधातुगुहानिष्कृषिता इब कृष्णवालधित्वचः सर्व रामां कालाः(१) ।
तानिमानलीकाहकारगर्वदुर्विदग्धान् गान्धारपतेः प्राणतुल्यमाकृष्टा(न्) निष्टप्तसुवर्णनिर्मितानिवावगच्छ पीतकौशेयसन्निमवलामेरामत्वचो हरितेत्वै. द्दण्ड(?)द्विरदवृन्दद(स !न्त)कुलिशोद्धायमाननगरगोपुरार्गकप्रघटघटितोत्सेकेनाध्वराजेनोपायनीकृता हरिमणिशिलाप्रसूता इव शुकपत्रहरितरोमकेशबालत्वचः पीताः।
त एते त्वद्भुजदण्डमन्दरमथनसं(मूत)ज्वरेष्टसर्वस्वदानसन्धिना सिन्धुराजनोपहनाः क्रोडाङ्गारराशय हवाच्छाच्छहसितच्छन्ना धौततामतमत्वयः श्वेताः श्वेतरोमवालके(व ? स)राः कर्काः । तमिताः तादृशा एव दर्पदळितोहामतैलोर:कवाटा विघटनाप्रावृतेन विक्रमद्वारेण निष्कृष्टाः कृष्णबिन्दुजालकनसम्बाधजठरसक्थिवक्रासक्तभृङ्गकललितोकुलशेफालिबनमहोराः कुकुंटाः(!) ।
त एते त्वद्दण्डाभिपातचकितमेचकोपमेचकप्रतिप्रेषिताः तुषारवारिगर्भोषितगगनाभोगमासो भास्वन्मुक्ताफलधवलवालकेशरोमाणो बलमिन्नीलत्वचः । कौश्चत्रम्तानेतान् भवद्गज कुलाकुलितकूलोपकूलकालितानाकलितानेकवर्णकेशकेसरवालधीनालोहितासंबाधत्वचो विक्रमाकारानुरक्तसिंहवर्णान् । एते त्वत्प्रतापततात्तमुन्मुक्ता दन्तशरकंसकुमुदवर्णा श्रीनवीपुलिनहारा गौराः(!)।
1.
L. about 4 letters.
2. We may read वायरोमरवचो.

Page #128

आचार्यदण्डिविरचिता
• तानि .... प्रकाशनकेशवालनीलिमोपपन्नानालक्षयानुकृतघनमघितम. हिमाचलशिलापुञ्जानञ्जमूर्धनान् (१)।
त इमे भवत्प्रभाव ... शोचिषो विकचमोचपुष्परोचिषः पाकरक्तकर्कन्धूफलरुचः प्रवालाताम्रवाला बलारिंगोपलोहिताश्वणो(!) वर्णानुवर्णिनः कालव .... कारा कल्पान्तानलशिखाकलापकल्पाः कालवालाः ।
तेऽमी त्वद्यौधवीरविततायोधनावधूतयौधेयाधिपोझिताः मृष्टभालकशालिशूकचक्रवाकपद्मकेसरकुण्डनच्छवयो हरिवर्णानुवर्णाः(१) संवर्तपवनभमकनकशैलशिखरविभ्रमा बभ्रवः ।
त इमे त्वदश्वबलरजोवश्यायरुद्धाकाशजनितयुद्धनैराश्ययवनेश्वरमाभृतीकृता महेन्द्रचापचारवः शिरीषकुसुमदामश्यामळा हरिताळरजोराजिरोचिष्णवः सुवर्णयूथिकासवर्णाः कृफलाकान्तयो हारितवनहारिणश्च बालनळिनवर्णनिर्मितवेदिवसमापादयन्तः(?) पीतव(र्गाः ! र्णाः) ।
त इमे तुमुलसम्प्रहारकातरतरळहारहरितानिलरोमनिहित(?)लोहितत्वचो मयूरगळवर्णाः ।
तेऽमी त्वत्प्रता(प )विषाविषयवेगमेषजभावभीताभिषहविषश्व( ? )नाथप्रेषिताः स्फुटितपाटलिकुसुमगर्मशुभ्रशोणरोमाणः पाटलाः ।
तानिमान मलखड्दारितामन्दरोषोदामकन्दरेशरुदत्परिग्रहानुगृहीता(इ ! न)वधारय पुण्याभिषेकलमप्रयागवारिकणकरालितानिव कृष्णश्वेततनुतनूरुहं रश्यमा(ना)न् ।
1.
L. about 26 letters,
3. L
about 14 letters.
2.
"
"

Page #129

अवन्तिसुन्दरी।
एते भवदनीकसंवेष्टनोपरुद्धापयानपार्वतयागतिविकीर्णचित्रकृष्णरोमाणो नीलपदतलाः(१)।
___ त एते त्वत्सैन्यचापकूस्पष्टनिवृतानुच्छेषगुच्छाच्छादितावाच्योर्चिताः सिताल्पानल्परोमाणो(?) रक्तपाटलाः ।
तथैते त्वत्पादनखरनादर्शदृश्याकारोरश्यकोपदीकृता विरलशोणबहुलधवलरोमाणः सुमनापाटलाः ।
तानमूनतितिग्मरश्मितेजस्तैक्ष्ण्यदग्बनकश्मिरिभिरुतोद्घोषिणः श्वेतगौररोम्णो निर्माणाय दर्पपश्चराद गुञ्जपाटलान (?) ।
एते शरशतशस्य जालशकलितश(व्यु ? क्त्यु सिक्तशतानीकेन त्वया स्वीकृताः सितबहुलकतिपयबभ्रुरोमाणस्तिमिशपाटलाः ।
त इमे स्वत्कोपानलप्रसरनिर्वाणपावतेयवर्गदीर्घप्रयाणवर्जिता हरिधवळतनुतनूरुहा हरिपाटलाः सकलभारतवर्षमध्यवर्ति (ो ? १)नवगनियाजी नर्जयार्जिताश्च ।
एते निजवर्णोपायजनितनानानामानो विविधवर्णसारमिश्रकेसराश्चात. रीतयश्च सिद्धार्थकाश्चाप्रवर्णाश्च पुष्पचित्राश्च पुण्ड्राश्च मण्डलचित्राश्च वारणमयूरमण्डूकतित्तिरिक्रौञ्चहंसाटिट्टिमकलविङ्क कुक्कटकृष्णहिरण्मयर्षभमल्लिकभैररंधेर( ? )मूषिकोपमैरनुबन्धापबन्धवैषम्यरुप्य चापल्यपिङ्गालिम भिरायामप्रसादस्नेहविस्तारोपपन्नैर्मणिप्रकाशैश्च लोचनैर्वीयस्रवन्तीरिव स्रवन्तो गुणसादृश्यानु. पतन्तश्चातुर्वर्ण्य (?)मृजुतनुतुङ्गदीप निर्माममुताम्तीक्ष्णाभिमण्डलास्त्रिगम्भीरा: पन्न मृदवः सप्तगगनदहनवनलाघवानिरे + जनिततक्ष्ण्याश्व(!) क्षितितलगौरवायत्तं मन्दिमानमन .... वयन्तो गुणसामासमानीतमद्रभावाश्च(!) सात्त्विकमाया अल्प
for 4 letters left blank.

Page #130

आचार्यदण्डविरचिता
रजोनिरस्ताम(य)त्वात् समरसबहुळा विषमरसविरळाः खररसविहिताश्च कसतसूक्षणो() द्वाभ्यां त्रिभिश्चतुर्भिः श्रेण्याञ्च ललाटे स्तुरदानेनेनैकेन निम(?) देवमणिनाम्ना कण्ठे चैकेन रोचमानाख्येन बाह्वोर्द्वीभ्यामजद .... रन्ध्रयोः, मेखलासमाख्याभ्यां चतुर्मिश्च वक्षसि प्रदक्षिणे स्निग्धवगणेन नामैरमहद्रि(?) वैश्वापरैः प्रपानादिसम्भवै ....गशतपदीवीमि(१)श्वानन्दिताभिरानन्दितस्थानजन्ममिश्चालङ्कृताः स्थिरसुबहळबहुवर्णया चापार्थिव्या स्निग्धस्तया चोदक्या . . . काश्याच रूक्षत्वितन्वी(!)मस्पृशन्तः शरीरसत्त्वगतिवर्णगन्धस्वरप्रभोपपन्नाः पञ्चषट्सप्ताष्टनववर्षाभ्यन्तराश्चतुरश्रा दिक्षु कर्मस्वनेकभेद . . . नियुक्ता वनाभोगा इव श्रीवृक्षकाभिलाषिता (!), सुरप्रासादा इव स्वस्तिकवर्धमाननन्द्यावर्त(मानाः !) समताः, वर्णा इव स्वरव्यानलक्ष्याः, वर्षादिवसा इव दृश्यकाळिकाः, सरत्तीरभाभापीतिवारुणीचारुसन्दर्शभाजो च(?) बहुळपक्षा इवाशुक्लाः, सुनिमिचोदया इव कल्याणवेदिनः, कल्याणवासा इव दर्शनीयाष्टमङ्गळाः, सिन्धुप्रमुखदेश्या अप्यदृश्यमुखाः, शुक्तयावर्ती लनोचिता अप्यकृशविग्रहाः, सरन्ध्रा अप्यपेतसकलदोषाः प्रलय पवनवेगाभिष्यन्दवम(नि ? न)निर्मिता इव सर्वभोगभाजो वाजिन इति ।
अथ राजा यथानुरूपमूर्जिताभिः सहार्थपूजिकाभिः स्तम्बरमान् तुरङ्गांश्च कुलपुत्रेभ्यः संविभजे । ततश्च स्वामिप्रसादस्वीकृतप्रतिषु प्रतिपालयत्सु समर मुत्सवं दिवसमिव प्रवीरेषु, दृतमुखश्रुतार्थेन द्विषताभ्युपेतयोद्धव्यः सामादिग्देशकालयो(?)रुभयबलकुलपुत्रका(पा? ५)दानघोषणपरष्वितन्तनः प्रचरितेषु वामरमहणेप्वय॑मानेप्वायुधेषु पूज्यमानेषु वाहनेषु दीयमानेषु
1. L. about 12 letters. 2. , 28 .,
3. 4.
L about 25 letters
14 ,

Page #131

अवन्तिसुन्दरी।
द्रविणराशिषु सविशेषमाबध्यमानेषु वीरपानगोष्ठीमण्डलेषु प्रियप्रोत्साहनद्विगुणमण्डितास्वनुमरणकृतव्यवसायासु वीरपत्नीषु स्वयं राजा पूतपुरोहितो मन्त्रसंस्कृतैः (स !)तीर्थप्रधानभूतैर्गङ्गायमुनयोः सनमाम्बुभिः पञ्चरत्नगर्भस्त्रिषवणाप्लुतः समभि(हुत्य ? हृय) समित्समिद्धं जातवेदसं सहात्मनातिसृज्य सर्वस्वं द्विजेभ्यो यथाविधि कृतौपवस्त्रः शस्त्रवाहनमर्चितमनुदिश्यैतदावससंरम्भं संस्थितस्य समस्य(?) मुखे कुण्डलयुगळमिव ग्रहनक्षत्रदीप्तरत्नतरळं तदहोरात्रं विपरिवृत्तमासीत् । उदयकूटमुल्लिलयिषुरपर इव हेमकूटो लाक्षारसरक्तमूर्तिरुक्षिप्य त्रियामामयं नीलांशुकपटमुदनिहीत भगवानुदंशुरंशुमाली। सकलराजक्षयचिन्तयेव सञ्चुकुचुः कुमुदानि । समितिसन्दिदृक्षयेवोन्मि(मीषे ? मेष) कमलाकरेक्षणैः क्षोणी। तिग्मतेजःकामुकानां समीहितानीव सद्भटानां सञ्जघटिरे रथाङ्कनाम्नां मिथुनानि । रणरसादिव पटुतरमार(द ? ट)न्तः स्वयमितस्ततः पतितुमारेभिरे सज्जपत्राः । प्राप्ते च प्रभातसमये सूर्यकालास्फाल(न)बोधितमिवोत्थाय सर्वमेव सन्यं (सा ? सन्ना)हमकरोत् । तथाहि- दिनकरहरिहन्यमानतिमिरकुञ्जरानीक(फि? पी)नफीट्कारानुकारिणां जजम्भे भैरवो रवः । पटुपटहानाच पाटय. तामिव श्रवणहृत् साटोपदर्पनिर्भरः सुभटपटुहुकारपूराध्मातभुवनाण्डकोशस्फुटनारटितविभ्रमो बभ्राम त्रिविष्टपे प्रदेशान् विचिकीषमाण इव वीरसैन्यसन्निवेशभूमिमनुगतशङ्खकांस्यकाहलविषाणवंशमद्दलानको मदकलमातङ्गरोषरभससन्धुक्षणक्षणेनैव युगमिवोपसंहरन्नतिमहान् निनादः( ? ) ।
दन्तिनश्च मुख सन्निहितान्तकप्रसारितोभयभुजदण्डकस्पैः कल्पितप्रतिमुक्तसुतीक्ष्णकार्णायसकोशमुक्तैर्दन्तमुखैः प्रतिजिघृक्षन्त इव सर्वजगज्जीवसबातमति
1. It appears that some portion is missing here. 2,3. The Visesya is missing.

Page #132

आचार्यदण्डिविरचिता
बहळविकटलोह काट(स्व ? सु)घटनाप्रकट कठिनभूतेयभयभार भुजारा(ग! ज)भागमण्डलनिबि .... स्थितप्रचलितव जय तीपताकाप्रक्षीणया केनिदपरे विकटया इतरे जालिन्या अन्ये अहंस्य तथा चापरे कौश्चपछ्या(!) पुनरपरे गुलि .... कोरकार्मुकधर(द्ध )गोधाङ्गुलित्रैरामुक्तशिरस्त्राणकवच चुकैरत्रस्नुभिरागमज्ञैरज्ञातपृष्ठ(दाने ? भाग)रनेकायुधव्यवहार कुश .... मृत्युहस्तनिक्षिप्तजीवितैर्योधपुरुषैरधिष्ठिताः कर्णशाकर्णशकडिण्डिमघण्टाचामरायानहेमकक्ष्यावयपटु पर्याणवः(!) सर्वप्रहरणपण्यपट्टनायभाना (प? वं)दिभिरिव मुखपातिमिर्मदलोलैर्मधुकर कुलैर्गीयमाना धीरखेलं प्रचेरूः ।
वाजिन(श्याकि ! श्वाति)जवनतया क्रोडीकृतगगनतलेषु रमसलानेषु सहश्वासैः प्राणा (न ? नाम )प्यव पतनभयेनेव पातितखलीन(संवन्दि !)संयतमुखाः, पृष्ठदत्तम्रदिष्ठद्विगुचर्मप्रतिष्ठापितमरसारचित्रसारपीठा दर्पनिर्भरमरितदेहदळनशं(क)येवोरःपुच्छवार्धचर्मपट्टगाढकक्ष्यावन्नद्वारपालिका(!) चलाक्षिकसुपक्षचर्मच्छन्ना गुप्त ........ कलमषणा निर्मलकार्तस्वरपुलकपङ्क्तिभूषितेन जवधुतघनघटाच्छतशतवादा शकलशारितेनैव( ? ) च्छादिताङ्गाः, पञ्चाशता शराणां भेदच्छेदयोग्यरूपसंस्थितमुखानामापूर्णेश्चतुष्केन चक्रतोमरकणयक ..., रसपासानामुभयपक्षयोपिकन (?) द्विकन कुन्तशरासनानां चतसृमिज्योतिर्भिश्च खगाभ्यां च काष्ठापा.... वर्तभिरगदोषधे (र)जनधूमवर्निकाभित्रिव्रीहिमुखानामापूर्णैर्वृद्धिपत्र. सूचिपोत्रसूत्रतन्त्रीरज्जुशङ्खकाटरपालेिमिश्चाध्यासिता (?) शस्त्रपूर्णतया च समिति.
1. L. about 18 letters
. .. 30 .. 3. . 18 ,
4. 5. 6.
Space for 4 letters left blank. .. 2 ,
1 .

Page #133

अवन्तिसुन्दरी ।
शतेषु कालप्रमुख प्रविष्टनिर्गतका कार्कश्य भग्नाभिरिव तदंष्ामिः करालिताः शालिहोत्रनिकृत्तपक्ष प्रतिनि(ध्वा घी) निव प्रेङ्खयन्तश्चामरकलापानायोजितोहयका (१)मणिकाञ्चनरजतप्रायमण्डनाः सक्तसक्तहस्ता धृतजलभृतयो वधम्बिशररावणं मधुरसर्पिषाका ? ) कृतकर्मभिरपिनद्धलोहजालैः सर्वायुधकुशलैर शिथिलभर्तृभक्तिभिरभिवरणापसरणोन्मथनादीनां देशकालाभिज्ञैजितश्रमैरभीरुभिः सादिभिरविष्ठिताः प्रातिष्ठन्त ।
रथाश्च रणितकिङ्किणीका रत्नखण्ड विविधव्याळरूपरुचिरपर्यन्तफलकभित्तयश्चित्रकूबराः, सुखामिन इव सुखापाश्रयाः प्रभव इव प्रघटिताक्षेपणाः, बलवन्त इव प्रवृतचक्राः, प्रलयमाना इव सानुकर्षा, केसरिण इव सहेपाः सदारवैस्सुरभिख्यात पौरुपैः कृतवेदिभिरदृष्टष्टष्ठैरिष्टकीर्तिभिर्वीरव्रतानुवर्तिभिः सनाथीकृताः, सर्वसम्समग्रधारिभिगृहीतरश्मयः प्रवृत्ता इव (?) प्रोल्लसत्पताकाः प्रावर्तन्त ।
"
1.
13
1
,
पत्तयश्च पिनद्धपरिकराः केचिदरुणा गगवनवास ? ) वासिनः क्रोधानलादि (व) विनिर्गताः केचिन्मेचकांशुकपरिहिता मेघोदरादिसन्तो महाशनयः, केचित् पीताम्बरपरिग्रहा ग्रहोपरक्तादित्यमण्डलष्टा (वा) इव देदीप्यमानाः केचिदभिनव रम्भागर्भपत्र गण्डदुकृपाजो मूतैरिव यशोभि रुपगुह्यमाना', केचिच्चित्रवस्त्रसंवस्त्रि कास्ते जो रागादिन्द्रा इव पुनर्जीयमानाः सर्वे च निबिडनित्रद्धविकटकुटिलकुन्तलाः कृतहस्ता, हम्वरयष्टिरकोष्ठाः, ख(गी ? ग)वन्तो निपङ्गवन्तो धनुष्मन्तः सशक्तयः सतोमराः समुद्गराः सगदाः सा(र ? ) सिधे ( न ) वश्चित्र कञ्चुकाश्चित्रमाल्याश्चित्रवाजाश्चित्रगतयश्चोत्सर्पयन्त
,
L. about 3 letters
....
"

Page #134

आचायेदण्डिविरचिता
ऐक्षिष्ट च प्रतिभवनमनुप्रयागतिरमागृहीतुभूमि समदाकगन्धगजघटाबद्धान्तकारतया .... वर्षाध्वरभिव जलधारातिभारेण पाति(?)मनेकसामन्तसहस्रातपत्रमण्डलान्तरतया वेल तटपुलिनमण्डलामोगधवल .... कटभाण्डमण्डितानामनवरतनभातले त्पतनव्यसनादतीक (?)स्पर्शनाभिज्ञखुरपुटानामिवानेकसहस्रराजानेयवाजिनां स्थू .... सातपूर्जितोगदशनभिव कल्पापायभुवनमाकल्परश्मिराजिराजितलोकनिरन्तरतया पारिजातवनमिव सागरेण मथनभयात् प्रागेवोपा. विष्कृतमुल्लसितानेकरथशतमितपत्रकाबातीतातमापततधनतुहिनपट उधवलिताय - मिव(!) .... म्य.... भूगरण्यं भुवनकोशमिव नी(ल)श्वेतारुणशबलहरितभटाश्वकेतु. मालोपपन्नम् , अन्तकनगरोद्यानाभव स्फुरद सिपत्रपातभीषणं, नन्दगोपालगोकुलमिव हरिवलरचितचारुनाग वृक्षारननिवेशमिवोच्चावचघनान्धकारीभूतं रामायण मिव कृतपङ्किरथक्षोभमन्थरं कुरु गण्डवसमरमिवोत्रामितगजघटोत्कचसुभटासिंहनादकारित(सू? क)र्णशक्तिव्ययं ध्यातमिव(?) कृत शमान्तरं नानापतिसुस्थितं सुरस्रोत म्बिनीस्रोत इव सुरचितचारुरक्षपक्षं कुचतटमिव क्रान्तोर (स्य?स्क) गणकमिव प्रतिग्रह विभक्तबलविचार सान यमि व सर्वनवृतिसम्पादितप्रकृ....लं दुष्करकाव्यमिव रावितजन(?)पदनिवेशरचितसर्वतोभद्रं कोशागारमित्र सारफल्गुविभागानुरूकल्पितम्थानं कालिन्दन मिव .... नाच्यत ... दगोपालरुद्धनिर्गतन गम्य नवागमनिहितवमनप्यभितवनमम (?) अनुलोमसमीरणम(प्य ? पि) प्रतिलोमप्रभन्ननं
1. L. about 6 letters. . 5. Space for 4 letters left blank 2. , 32 ,
5. , 3 , 3. , 14 .,
7. Space for 6 letters left blank 4. Space for 4 letters left blank, 8. L. about 2 letters,

Page #135

(स्वांश्च स्वच) लोद्धर्षितमपि परबलोद्धर्षितमायस्तसेनापति प्रोत्साद्यमानमप्यनायस्तस्वामिसमधिष्ठितं जप्यहोमपरपुरोहितपुरुषो द्रुष्यमाणकृत्याभिचारं मौहूर्तिक - प्रभृतिवर्ण्यमानस्वपरकर्म सिद्ध्य सिद्धिमतिघोरदर्शन मरातिसैन्यम् ।
1
अरिबलदर्शनोद्धृतरोषरागोन्मुक्तघोरघोष भीषित भुवनत्रयं च नृत्यतः स्वसैनिकानत्यायासानुपशमय्य हर्यक्ष ... चानि संज्ञाचिह्नानि सर्वव्यूह भिदा दुर्ज (यो ? य ) नामव्यूहेन प्रतिव्यू सम्प्रहारायाम्यचोदयत् ।
2
अथोभयोरपि सेनयोरभ्रमाला इव मरुद्विराधूयमानाः सुभ ... नुर्यष्टयो निष्टप्तकनकरसलिखितललितचतापत्रमङ्गभासुराचिरप्रभा भैरवं रसन्त्यः प्रारेभिरे प्रमोक्तुमितस्ततो रुद्धकामविजृम्भमाणाः प्रभूतानि शरवर्षाणि (?) । मुक्तमङ्गमरि(प ? ब`लान्यवगाहितुं स्फुर (न ? द )र्कतेजसः प्रका (र १ श ) दुर्नि - रौक्ष्या वीरा इव त्यक्तकोशा विरासयश्च चामरधवल पक्ष (?) मचलरन्ध्रप्रसूता हंसा इव बहलरंहसो हयाः परस्परं समापेतुः । इतरेतरं दर्शन रमसमुक्तद्विगुणोष्णमदाम्बुधाः करटस्थलनिपति (त) की नाराचयष्टय इव रागोद्धू - यमानलोहितमु बच्छदांशुका धूपाञ्जनदानसन्धुक्षितेन रोषवह्निना प्रज्वलन्त इव समभिपेतुरशनिपातवर्षसंरम्भं समन्ततो मतङ्गजपतयः । पतयश्च भुवः परानीकदर्शन विशृङ्खला मर्षवेगावेगमेरितविविधवाहना(ना: १) हन्तुमन्योन्यमासूर्यमाण ( न ? ) तयो हतहतेति सैनिकानादिशन्तः कृतान्तादिष्टा इवापरमखिलभुवनसं (क? ह) रणक्षमं कल्पान्तपनिरीक्षं रूपमुद्रहन्तो हरय इव हरिभिः (प प्रतिबलप्रवीरै (सुस ) मं सम (ञ्ज ? सज्ज )न्त ।
▼
तस्मिंश्चान्तरे झटिति जगत्सामग्रीयासग्रहणयोग्यं वपुरुपाददानो
1. L about 10 letters
2.
3",
"
3. L about 4 letters
3
0800

Page #136

११०२
मायदा हरिशचता
सालोकमाकाशमावृत्या व्याभोमबलसनिपातक्षामजन्मा महीबराहकेसरनिकर कबुरः परागसत्रातः । यंत्र सप्तामेव लिखितमित्र....बधिरमि(वर्श ? वाच) तनीभूत मिव च निष्प्रातमूढ पतााकनाद्वय (इव :) क्षणामवावतस्थ ।
।
Tirt
111
है. पुनरतिसत्त्वतया निगृह्य तां तामसी विकृतिमा .... धकारे सौ(स्तिप्ति); कविमर्दकल्पः क्षणमवर्ततातिधोरः सम्प्रहारः । तदा च दारयतेव रोदविधुवर्णकोणनिर्दयप्रह ... न भिन्दतेव .... राणि प्रचण्डदण्डाभिघातमुखरितानां भेरीणां भैरवण (रवेण) पाटयतेव श्रोत्रपुटाना मदताधिकाना(!) धू (जिनि : जटि)ताण्डवाहासपदीयसा .... नामारटितेन दाधमातत्वरप्राध्मायमानानां प्रस्तसमस्तब्रह्मस्तम्बेनाम्बुजानामम्बुनाभचण्डच्छिचदा( ? )पातमीना कुलकुवलयापीडपीदका र.१ रान)कारेण णितेन, वाद्यमाननानावादिननाद मेदुरेण मृत्युदेवतारामनोद्वीतेन, नृत्यतः (स्फु ? भ)टवर्गम्य वर्धमानसुराग नाननाङ्गमोत्कण्ठेन कण्ठरवेण, , खर खलीनखणखणारणितकलितेन खुरपुटपतनवाचाटितविकटधरणिपृष्ठ. वहाना घुरुधुरुमाहिकानिर्घोषध घरेण हेलाहेषितेन प्रतिकुञ्जरसकट्टझटझटायमानदशनकोशानामशनिपावभीषणेनानेकशस्त्रपातव्यतिकर त्रस्तभृङ्गवृन्दोन्मुच्य - मानगण्डमण्डलानां डिण्डिमस्वरस्यूतेन मातङ्गानां मरीयसा गणितानुस्वरेण, परम्परास्फालशकालतकोणकूबराणां स्थानामप्रतियातमांसलन सङ्क्रीडितेन, सु. मसोऽपीडितानां कर्णज्वरकारिणा कार्मुकाणां टङ्कतेनाकर्णविकृष्टमुक्तानामुक्तेन जनवर्धितेन(!) लुप्तनभस्तलान्तरं पततां पतत्रिणामातखरेण हुङ्कारेण, करिकरचरणनिर्भज्यमानकलेवरास्थिसङ्का(ट? त)पटपट शब्दमिश्रेण (व ? )श्येन
1- L about 22 letters 2. , 30 ,
.
3, 4. The two lacune cover
... about 25: letters 5. L . 2 " .

Page #137

अवन्तिसुन्दरी । .
११३
गृध्रबलकङ्कककाक(हा ! भा)सादीनामुग्राण्डजानामुग्रतमेन विरुतेनाबूद्यमान कोलाहलमतिबहळरजस्सम्मा(रम ! रा)न्धकारितमनवरतविपरिवर्तमानविविधशस्त्र
E जालसङ्कुलमिव दिव्यवराहरभसपोत्राभिघातवारिताधाराण्डकपालपृष्ठस्य तपस्विनीऽपि वेवेष्टमानमहोरगपरम्पराणां गणतलमनुकरोतिस्म मूलरसातलस्य मंग
ततश्च विझब्धसम्प्रहारक्रियाविघातरोषितेनेव सोष्मणा वीरविग्रहमसेन रक्तस्रोतसा मिन्नमूल: "शनशनैरुपर्शशी) में 'रेणुरीशिः । विरजसि मनींव मनखिनी शस्त्रलोकप्रकामनिर्मलप्रकाशितशितशस्त्रपरम्पराहलहतीः र्शतगुणमा दिदीपिरे शूरा इल सौरण माहीचयः । ते यान्यपि प्रधीयांस्यपि सामान्यामि । प्रयतगुणान्यप्यरन्ध्राण्यप्यङ्गमूतान्यप्ति . गुप्तममोण्यपि । वर्माकीर्णनपनाका इव संहतान्यसङ्गापातनोमिन्दतिः तीक्ष्णा मासयः(३) । प्रचलरमा आवश्रपीतासु - प्रतीयमानाः : प्रलयाय पेतुः प्रलघुपातं पतङ्गाः । सतोमारा प्यभीरववरानशकमभ्यद्रवद् भगवान् (?) । मटजनकरानुवर्तिनो नखराः किसलय मिव रिपुहृदयमयांकठोरमपि दारुणा दारया बभूवुः। भूमास्पदमिवामः । बहुगुणाधिष्ठितमन्योन्यविषये जनमामासुः सिद्धिमहीनरूपाः शक्तयः । स्पृहार वन्तोऽपि प्रसादिषु नाविमानमीषुः । सत्पुरुषाः प्रजनप्रवृत्तस्यन्दनासुः प्रमः कबस्थासु बहिलिष्टप्लावा बानु तानमिरक्षुः वंशसम्पन्नाः मनसः सुमनसामुपरि(पतद्विः परुषपक्षशब्दैः शिलीमुखैमधनीव. मुखनिबन्धमान्यग्नि यलजीवि.. तान्यविकचानि बालकमलानीवा निर्दयमल्यन्त । लोकस्यापि , पीनकर्णिकाति शिरांसि बाधज्वलनज्वालाभिरिवामात्सुपानसंभृतयुतिभिः(?) क्षयकालविनम्भितामिः समारम्भितपहरणावलीभिर्जीवलोक संहर्तुमसंह .... तैः ‘कल्पापायवायुभिरिव कुलगिरयों महायुधैरपवर्जिताः परितः पतन्तः स्फुरितरत्नकटका भुवमकम्पयन्
1. L about
3 letters

Page #138

आचार्यदण्डविरचिता
5
भूभुजां भुजाः । छिन्नेष्वपि चरणेषु पुष्कलागतिरमि .... नामक्लिष्टरुक्मपञ्चान्यङ्गानि धूसरीबभूवुर्न यशांसि । मर्मदृढ महारविहलानां महौज सामुन्नतिमत्यः प्राप्यधत्तन्तमूर्त(?) .... ।
....... . विनयेनानुत्तानेनापालितेनाकुब्जेनासर्वदिक्येनाकुञ्चितकर्णालब्धोदरेण भुग्नेनाप्रकम्पितेनारुचकारवस्था .... प्रलेपनाख्यैः पञ्चभिः कक्षदोषैरकटाक्षता न पुरस्तान्न पृष्ठतो वा प्रविष्टेन विक्रेणवाचीकृतेनानुद्यतेनात्यनुद्यतेन च मत्तवारणा .... शकुंवदुद्यतनोन्मेषनिमेषभ्रमण मुक्तनेत्रेण काक्षकूणनिमीलितेनातिविवृतसंवृतोष्ठन, जिह्वालेहनेनादन्तदर्शनेनानुक्षिप्तभ्रुवा, नासासङ्घायिणानतिहासस्पन्द नामनाभदर्शिना दर्शनमनस्समाधानशोभिना मुखे. नापिबन्त इव लक्षमन युच्चातिनीचमगुळीभिस्त्रिभागतः संताभिः कालिकाभिरिवातिश्लिष्टाभिरगृहीतचापमध्या नात्युच्चातिनीचमभूमिकटुग्मररूरस्स्थलोदर. नीविकेषु कराळेन पुजिना तलकृतपुतसाम्येषूद्भूतादिदोषमुक्तेषु हतावेवेषून् क्षिप्तमप्रवेपितमच्छावघट्टनमनत्युत्तानकलपुषमन्याभिचामरमेकैकदीयमानसायकाः सन्धाने च न परिलोलयन्तः पुतेन पर्वणा सन्दधानमुष्टिभ्यां घट्टयन्त्वेन सज्यमानसन्दिह्यमाना न प्रवेपमाना न कार्मुकामजिनोरिक्षपन्तो नावक्षिपन्त नामृष्ट प्रमृष्टमप्युच्छिन्नमखण्डितञ्च सन्दधाना धर्मार्ता इव घनकरकोद्भासिनो वरुणगणा इवावृत्तपश्चिमोपस्थानाः सुवंशा इव द्वर्जिताकतुण्डस्पर्शदोषाः धर्मपरास इव दुर्गतिपतनपरिहारिणः परम्पराचक्रमिव खड़भ्रमतोऽप्यष्टादशसु खड़चारिषु चतुरश्राः प्रस्फुटप्रकर्णिपक्षाश्चन्द्रयोगा इव दर्शितवैशाखगतयः सुभाषितप्रकारा इव साध्वालीढगतयो, लामोत्कटा इव बहुभूतिप्रत्यगतोज्वलाः(१),
1. L about 20 letters. 2. L about 26 letters 3, One folio is missing here
4. L. about 18 letters, 5. , 11,

Page #139

मलयमारुता इव ललितवल्लीनर्तनाः, सरित्प्रवाहा इव बाह्यावर्त (न)शोमिनः शुद्धिकामा इव गोमूत्रोत्सेकिनः, श्रुतिवादा इव भद्रगतिदर्शिनः, प्रलयवायव इव सानुक्षणाः, मुरवा इव मधुराहतयः, स्वावयवा इवाकृष्टपृष्ठाहतयो प्रान्तविधावन्यप्रान्तयः(8) कुर्वन्तोऽपि कोर्परस्कन्धबाहुच्छेद्यकान्यच्छेद्यरा(र?)गा रचयन्तोऽपि परोत्सङ्गमसक्तकं प्रहारिणः कालकल्पा अपि संरम्मोद्धृतपादाक्षिप्तयम. पाशाशनिपातना अगोना अपि गोशीर्षमविषा अपि यज्ञोपवीतमु(प? द्वोहन्तो नर्तका इव बहुपाननिवर्तनवाहूपवर्तनाः, तक्षाण इव स्वस्तिकक्रियानिपुणाः सिंहनखा इव तिग्ममुखोलेख्यवारणा दृप्स .... इव तीक्ष्णपादावलिप्तवाहनाः मृगया इव व्याघ्रानिवर्तनोद्यताः मृगाकारा इव श्यान गातयरुचयो मृगा इव चवपरिच्छादिका(?) वेलोर्मय इवाविरतास्फालनाभ्यन्तरापवर्तना मृत्युमिव दर्पयन्तः प्रावर्तन्त ।
तुङ्गिणश्च वेणुवेत्रपटारोहदेवतारुकालचन्दनस्पन्दना मनखदिरशिंशपामयाः पञ्चषट्सप्तहस्तमात्रातुण्डं हलानि च पौष्कलानि प्रोक्षलायतकमजाय. सानिषीनजायसतीक्ष्णधाराणिषविषमदलचेतसाशोकाश्वकर्णकरवीरखर्जूरतालोपलेषुपनगोजिह्वाननासंस्थानानि द्विचतुष्कधुत्तरदशाङ्गुलाध्य गुरुध्यकुलबहला नि व्याघ्रनखस्यन्तुक्तैर्मषिमृत्तिकयोश्च समेन चूर्णेन निर्धातनिर्मलानि व्यक्तविविधलक्षण नि वैडूर्यमयूरकण्ठनीलोत्पलासितपुष्पकान्तिभिः प्रभाभिर्द्वितीयाकामिव निर्ममाणःनि
मध्वादिछायोपकरणादिवक्षसरुचि बन्धयन्ति विनिर्मचोत्पल ... न गन्धितया सन्निहितसमरलक्ष्मीपरिमलमिवोद्गिरन्ति सुरातातिवोद्वहद्भिरनुल्ब गमणिरजतरूप.
1. Space for 5 letters left blauk. 2. L. about 12 letters.

Page #140

१०६
आचार्यदण्डविरचिता
बलासिकैः पत्रायमाननालिकैरू ... पित्थामलककलशाद्यनेकबन्धकैः पञ्चाशत्षष्टिपालिकैः (१) स्वप्रमाणानुरूपैश्छेदनभेदनबन्धनपट्टनलेखनकृन्तनषेष्टन .... रशुं तले परिगतमलातचक्रमशनि विद्युत्क्षिप्त नागाक्रान्तं लातावर्त क्षोमयमथो भटमुसलं विद्युद्दण्डमंसा .... कुरङ्गं भुजबन्धुचाक्रान्तात्( ? ) परिक्षिप्तवारणमुख्यमलेख्यं कन्नमवकृन्तनं यमदण्ड भिण्डिपालं वरानिक्षेपकार्नुकश्रोणिपरिगतमाम्फोलं बाणो .... स्पृहं जा....चित्रक्रिया: क्रमाद् दर्शयन्त , कारणातिशयांध गृश्चिकं पनावत देवदण्डं चक्रदण्डा वन कालदण्डं नागाकान्तं देवाकान्तं भृतभेरी गूढमेण्ड भुनानानं स्वस्तिकं सिंहाक्रान्तं गव्याविद्धमलात चकं च विरचयन्तो, मरणनिचमूलाघाता ....श्चेद्यभरणं कुरणवारणं स्वस्तिकवारणं विक्षिप्तवारणं ध्वजाक.न्तवारणं रसरवर्तवारणमचलचक्रवारणं वालङ्गवारणं वारणवारणं यमदत्तवारण मसिकर्म. वारणं पातनवारणमतिप्रनर्ता इव प्रावर्तयन् प्रकृतास्त्रकताजश्ववर्तिनो(?) वल्गामेकहस्तेनावलम्व्य स्येनं दधिहणं जठरावर्तनं बाणोत्कषणं मूलोतरं निवर्तनमूर्वावर्तनं स्कन्धावर्तनमुल्लेख्यं वल्गुपीडितं गूढाग्रं पक्षपीडित स्वस्तिकं लनो. क्षिप्तं लतावर्तनं विक्षिप्तमिति षोडशापि व(ल्गु ! गा)पर्यायान् यथावदाचरन्तः कर्कटकासक्तवर्गाः 'चतुरश्रमेनिष्ठेप्वश्रेषद्गगतान्यगतानपरिगतानालोहितवीची. कृशोदानन्यावर्तः पक्षाश्रोणिमणिबन्धासनगण्डमस्त कस्तिनाभिहृदयस्तननलनेत्रविषयाणिविद्यानि तावन्त्येव च प्रतिभेद्यानि सन्निपातांश्चाधिकर्मसम्पक्षिणप्षे. रूपाः पीडशैव स्वचीतप्रकृतविच्छन्दतक्षम्रान्तीनोद्वर्तन विकल्पसिंहनिष्पांडिताधोमुखशार्दूलपरिसर्पणाक्रान्तकृन्तनपराक्रान्ताभिमुख गर्थक परावर्तनखेदग्रहणाब
1. L. about 20 letters. 2.
28 . 3. , .
4. L. about 5 letters. 5. Space lor 7 letters left blank. 6. , , 5 ,

Page #141

अवन्तिसुन्दरी।
१०७
याना योजयतश्चाप्यभागांश्चाकर्ममिश्रां सायकयौधभूषणं शस्त्रविक्रममयं(?) मन्त्रोद्धरणं वज्रावर्तनं विद्युन्म डलं सूचिगमनमिन्द्रवज्रं वृन्दभीषणं भूतकेन्द्र शत्रुवातनमिति पटयन्त्रहस्तियन्त्राणि प्रतिष्ठितं प्रसार्य खड्नपातं कुन्तपातं.... मसिखेटमिति चित्रदुष्कराणि कुर्वाणाः, त्रिसंयोगविधीनप्युद्गन्तं पृष्ठानुवर्तनं हस्तोद्वर्तनं स्कन्धावसक्तमकमधःपृष्ठमूर्खपृष्ठलावर्तनं श्रीकण्ठं संक्षिप्तकं व्यवच्छेदनश्च प्रयुञ्जाना वञ्चनाश्च नानाविधाः परस्परमुपपादयन्तस्तटिन्मया इव समन्ततश्चेरुः(१)।
द्विरदयोधिनश्च स्मृतिधृतिशक्तिशौचयुक्ताः प्रति(म?)पत्तिमन्तः प्रियदर्शनाः प्र...गोः समीक्ष्यकारिणो दक्षांचक्षुसमस्ततीर्थोषिता(?) जितश्रमाः शीलवन्तः स्थूछा. क्षाः (इ)भहितैषिणो (भू भ)यानभिज्ञाः भद्रमन्द्रमृगसङ्कीर्णानां हूस्वदीर्घतनुग्रीवाणामुदयावाप्रशिरसां स(मासत ? मांस)विषमांसाधिकांसानां च मतङ्ग-जानां यथानुरूपमासनेषूपनतिविनतिनिर्नतिकुण्डतापाश्रयग्रीवास्तम्भपर्यवसानानि उल्लोकमांसानात्म. प्रोक्षणादिमुक्तमुक्तांसमविषमोपपन्नामिविहङ्गमघटाजानुकर्णित(?) ....सनमपिन्छल. मनुद्गतांकुशमकुटिलमप्रकम्पं समाहितश्लिष्टोरुजवानुवृत्तजानवः स्थाणुभूता इव समुत्कीर्णा इव च निषण्णाः पञ्चवि .... पादसंस्थस्य चतुष्पष्टिपविभागस्य यतस्य यथावसरं प्रयोक्तारः सर्वैरेव प्रहरणैः प्रतिभटप्राणानाचामन्तोऽनुपूर्व..... थालक्षममन्दशत ...।
1. Space for 3 letters left blank. 4. L. about 16 letters. 2. , 5 ,
5. , 28 , 3: L. about 5 letters.

Page #142

१०८
आचार्यदण्डिविरचिता
....... न्योन्यस्योपपाद(न्तो ? यन्तौ) रोषशात्कारमुक्तिषु संवर्तसमीरमिवान्योन्यशृङ्गभङ्गहेतोरुत्सृजन्तौ संरम्भदृष्टिदहनजाते .... लासानिले. तरस्य रचयन्ता रक्तदृष्टिविसर्जनेषुत्पातवलाहकानिव चापहसन्तौ रोषपावकपाका. जरूपपा(त!)टलमदातिरेकमिव रु(ख )धिरच्छलादितस्ततः क्षतमुखेः परन्तो प्रनेतामिनतनिषण्णानतोहतादिभिर्बहुविधैश्च कापिराजमार्ग(! )रुच्चावचैश्चरणविक्रमप्रकारैरावलित करपुटोत्क्षेपविभ्रमैश्च मतनृत्तमिव समीकवीथ्यामाचरन्ती वैरमयाविवातिचिरमयुध्येताम् ।
न तथा पुरुषकेसरिकरचपेटाभिपाता भयावहाः, (न तथा) महावराहपोत्रप्रहाराः, न तथा निष्ठुराणि यममहिषविषाणकोटिताडनानि, न तथा महामहावराहाः प्रलयानिलहतकुलशृङ्गमाः , यथा तयोर्महागजयोरैरावतरदनकर्मकवर्थनक्षमा दर्शनप्रकारा:(?)। तौ च तयोरभिनिषादिनावुद्यतासि विद्युत्वन्ताविवामरगिरिप्रथमघामा(ना)वराजिषातामकृषतां च ।
इतरेतरस्य शरशतशल्यशकलशल्कसञ्चयातिरचितकवचकार्कश्येषु स्थैर्यवत्सु गात्रेवत्रासदृढातिगाढकरकठोरधारिणि (!) स्फुरितस्फुलिङ्ग जालतया शीर्णकपिलकेसराणां कुपितलक्ष्मीकर्ण कुवलयप्रहाराणामिवानुकारकाणि खगलताताडनानि च तदनलमह ाकृपाणधारोच्चलितरुधिरशकरनिवहलोहितायमानं च तयोः शरीरमानीलमहोरगाभिघातज्वलितचलशिखाकलापकवचितस्य जनमेजयसत्रजातवेदमोऽस्वकात् ि ।
अवनमय्य तु प्रतिद्विरदवदनमुद्विसरदशनकोटिरेखोल्लिखितमस्तकपिण्ड. मात्मानेकानेकमदनातुरवरवधूदलकण्ठाहस्य कण्ठाहं मगधराजस्य कर्तुमभिललाष मालवेन्द्रः।
1.6folios are missing here.
2. L. about 13 letters.

Page #143

अवन्तिसुन्दरी ।
सावच गळतापातिदूर(१)प्रविष्टदक्षिणदशमकोशकुलिशमीपत्कराळिताननेन हेमकूटेन प्रतिगजमुखमुत्पीडनिपीडितोद्वत्तरक्तपूर्णासपुटमाक्षिप्य तत्प्राणाः पुनः राक्षिप्यन्त। क्षिपञ्च पिपतिषोपपत्तयोव(?)घूर्णमा(ने! न)विग्रहाद् ग्रहपतिरिव पश्चिमाद्रेः समुद्रमिव सन्ध्यारुणं रणधरणितलमसुपटलवपुरवपुप्लुवे निरान(?) ।
राजा च प्राणवेगनुन्ननानाराजोप्यऽसौ(2) संवर्तपवनपतौ पतिततूलाद्रि कल्पः पपात । प्रतिवारणावलिप्तश्च हर्षवेगद्विगुणमदपवाहो हेमकूटस्त्रिपदीलास्यकोलान्दो(पि! लि)तः प्रतिमल्लपराजितप्रवृत्त इव ज्येष्ठ(म!)मल्लो मन्द्रमन्द्राणि मगधराजसिंहनादमिश्राणि मागधानीकवीरकण्ठीरवोपबृंहितानि धीरधीरं चकार ।
तस्मिंश्च क्षणे क्षपित .... वं मानसारमाकलय्याचलभक्तिप्रेरितं सकलमेंव रथतुरगमतगजानीकमेकं राजहंसे जिघांसभ्यवारयत् (१)। अवाहनश्च सवाहनो हन्तुमनमि(क्षा ? काङ्)सन् ‘आरोह तावदमिमतमनुकूलमङ्ग विस्रब्धं किमपि वाहनम्' इति द्विषन्तमाभाष्य भ्रमयन्निहभवतिमतिरभसनि .... तिकातराणि वदसुग्रासहानि वर्मकरं च लोकान्तरमुपरतपिशिताशिनान्यद्धप्रधानीचगृध्रामण्डलानि होतिखण्डनपातनविहाच्चे खबाहुदण्डं मन्मथिततुरगशतसहस्तं सकलमेव संगृह्णाम धरणिमण्डलमशेक्षणद्रुताशेषं बभ्राम(!)।
तस्य च न शरेण न तोमरेण न मुद्रेण न चक्रेण न कुं .... णेनन कणयेन, न दण्डेन न भिण्डिपालेन न मुत्सृज्या(?) न मुसलेन न शतध्न्या न शक्तया न शूलेन न पाशेन न परिघेण न परशुरा न पट्टसेन न पत्रेण न प्रासेन नासिना नान्येन वा केनचिदायुधे .... भूतनर्मकनिकरदुरापात. तृतिनाप्यतृसेनाहूयत(!)।
1. L. about 1 letter
3. Space for 4 letters left blank. 2. Space for 6 letters left blank, 4. L about 12 letters.

Page #144

आचार्यदण्डविरचिता
.
सच कणिभिनिर्दिश्यैर्नमदीपितैर्नान्येन वा कूटायुधेनारातिभिरभसावसं. जघान । न च तेन शिलीमुखास्थलातिरू .... अलिघ(?) न मुक्ता मुक्तकेशेषु, न कीर्णाः क्लीबेषु, न (ना?) आस्ता आसीनेषु, न विसृष्टा विपन्नाहेषु, न नुन्ना न (ने! ते)षु न योजिता निरायुधेषु न निक्षिप्ताः सुप्तेषु न दत्ता निवृत्तयुद्धेषु न प्रेरिता पर .... न न प्रेरिता भूमपरिक्षतेषु न प्रहिता भीतेषु न प्रहताः प्राप्तापरिषु न दमिता विगुणायुधेषु न पातिताः परावृत्तेषु न कलिता बालेषु न नीता निष्कलेषु नान्येष्वधन्येषु स्यापि स्पृष्टा(?) ।
तथा च तस्मिन् धर्मयोधिनि क्षयं नयति विपक्षानीकनीतमतहजे पञ्चमारुतिवहमिव तथाविवृत्तमुत्तमाश्वमुग्रवलाहकं नाम समारुह्य राजन् जामदग्न्यमर्जुन इव कार्तवीर्यो वीर्यवानाभवतिनाह्वयमानोऽधिपतिरुज्जयिन्या( ? ) । (नगरे? मगषे)श्वरोऽपि समसमरसमाहितो हस्ते हस्तिभिषजां दत्त्वा हस्तिनागमङ्ग. प्रस्तसमस्तशत्रुशस्त्रग्रामं हेमकूटम् , अधिरुह्य यथोक्तकल्पितमुक्तकर्णजयवाजिनं भद्रवाहनमुपच (क्रि ? क्रमे) योद्धम् । उद्धरणे दर्पण निवर्तिकानुवर्तनपरिशोभाधिष्ठानः प्रशेविभागगतिमार्गविनिर्गमसंस्थानप्रमाणचारेश्चक्रामरिचरितश्चतुरचारुपारुं चतुरश्रकर्मनिष्ठमश्वद्वयं चारयन्तौ यथावकाशमष्टादशापिश्चारणः गणपरम्परा लवनसञ्चार्यमाणार्यचरितौ चिरं चेरतुः(?) ।
तथाहि- सदोवेणिकावगाहनो गन्धर्वैर्गाहिती श्रीमृतवज्रज्ञानवलम्बिनी हरिभद्राष्टापदकरणचतुरौ चतुरगाभ्यन्तरौ कृतविनिवर्तनजालवर्यण क्रमविनीती गोत्रारिणौ सुकृतायस्तिकोत्तरौ सुधामातिशयो दर्शितपक्षनकथ्यापतनाव किलां विलालेवस्यवललितोद्वेल्लनमालाकारौ विलासिनाविव समरोत्सवस्यकक्षणदृश्य
1. L.about 12 letters. 2.
4 .,

Page #145

अवन्तिसुन्दरी
मानवकमण्डत्रिमण्डलमण्डलार्धचन्द्राविन्द्रजालिकाविव मनासदाजस्य. नद्वचक्रस्यन्दनजिगीषयेव पञ्चमण्डल चक्रसम्पत्समाहितौ त्रिविक्रमस्पर्धयेव खचरणदर्शितगगावर्तोद्वान्ततारौ भद्रवाहनोग्रवलाहकावरेचिषाताम् (!) ।
तदुत्तरायुधीयौ च को यथा परं विसृतपरिसादित्रयोदशविधमविधुरमरन्ध्रप्रक्षिपति सुवर्णप्रेक्षितमजीवितप्रेक्ष्यमनवहितमवनिगोचरानीतमातिष्ठतामश्वयुद्धम् । तयोर्गतिलाघवदर्शिभिरलातचक्राण्यतिगुरुपपाराण्यामण्यन्त रूपाण बाणादिरायुधग्राम प्रयोगसंहारयोरलभ्यान्तरत्वात् सकृत्प्रवृत्त इव समभाव्यत । नाशितनिकृष्णप्रकृतानीकृतहस्तयोरास नूनमम्बरैकदेशसामभ्युपदेशवश्यतामश्रान्तवीर्यात्ववन्तिनाथप्रासप्रहारमुरसिदत्त चरेण स्फुरेणावधूतन्वत नृपस्य छेत्तुमैच्छिदित परिच्छोभनिवर्तितोऽश्वन्यस्त इव द्रुतमपससार(१)।
तस्य च तथापसारेणाभिनवेन मानसारः परं जहर्ष । चुक्रोश च-क गतानि तानि विक्रमविदाहविप्पूर्जितानि । क प्रलीनः कुलाभिमानः । क तदनिवर्तन. व्रतम्। इतः कुरु मुखम् । इषव इमे किञ्चिदाचिख्यासव इव ह्यवशागतहर्षबाष्पविप्लुतेक्षणस्य शत्रोरतिसत्त्वतया स्वस्थस्वान्तवृत्तं निपुणं निरालोकलब्धरन्धो विद्युन्मय इवाभिमृत्य स्वरक्षामात्रव्याकुलो मालवेश्वरस्य पुरश्चरणविकल इव दुर्नरेन्द्रो निनरेन्द्रः प्रभूकोपघान्तः पपात(?)। आरुरोह च प्रथमविकल्पितोपनतं मनोरथमिव सर्वत्राप्रतिहतगतिमहारथो रथम् । इतरोऽपि शिविरमेव बहुगुरुभारभद्रवाहनं प्रेक्ष्य ? प्य)धेपणानन्तरे (षस्थाप्रति ? पस्थापित)रथो रथमुदारसारथिमुपतस्थे ।
रणोत्सवायोभयोरपि रथवरौ कालपदन्यासशल्यानुकारिभिः कल(शा १) धौतकिङ्किणीरवैः कालाम्भोदनादस(न्दो ?न्दे)हदायिमिः स्निग्धनेमिघोषांहूतया विद्युन्मालयेव लब्धमानया जाम्बूनदमालया प्रनृत्तकालकालरात्रिभुजलतायमानया प्रचलन्त्या वैजयन्त्या दिग्दाहलग्नदहनैरिव हतावासमसन्दर्शनावती( गैः)

Page #146

११२
आचार्यदण्डिविरचिता
सुवर्णसूर्यचन्द्रतागृहैः कामपि दर्शनीयतां .... त्रोमुश्च स्थचर्यास्वत्याहितलापन. त्वात् सर्वा सर्वाङ्गमभिरमेयत्वाच बहुपकारं प्रचकाशाते(?)। तथाम्युचरदुषशीकरारचक्रशब्दमिष्टक .... दहनसावमानहरशरानुकारिणो सौरभेयनिष्यन्दसलिलपाताकारेषु कुटिचारेषु खाण्डवदहनाभिमानग्रस्त(नय !)नागाना भोगभीषणो बहुवान्तरमण्डलेषु .... तदलकोमले मेदभासुरमिव समरसागरं दर्शयन्तौ परस्पराभिसरणेत्पातरुधिरवृष्टिपाटलो युध्यमानमिवार्काकारकं वासरेषु द्विषामयं ताविष कनकान्धकपालौ रथाङ्गो_तर .... द्धाभ्यन्तरेषु परस्परपरिसृतेष्वधरमवनोद्रियमानगजदन्तमौलिचम्पकमुण्डमालाविभ्रमावतिस्तेषु परस्परोदारादिव गर्भशोणितरागपाटलाङ्गनिष्पतन्तौ रुधिरबिन्दुसन्तरणेषु हरिखुरदलितजलनिषिप्रवालधूलिरवपटलपाटलं रविरथमिव प्रकाशयन्तौ क्षतजलोहितहतमालाहोच्छ्यातिक्रमेषु विध्याग्रकूटलग्ने वैमानिकविमानलीलामिव लंघयन्तौ दीपध्वजेन भुवनं रथाङ्गेन दिशः शरैः श्रवणादि च नेमिशब्देन दारयन्तौ गुरुविस्मयविस्मिता(य! ध)(न) कर्मणावेक्षमाणस्य क्षत्रियसमाजस्योत्फुल्लपचलतारकैरक्षि(प्र)व जैर?रिवाम्या प्राम्यतामभैरिव रुग्मरथश्रमोद्भुतविद्युद्धान्तिमम्रान्तिमन्धकारचकैरिव क्षतजपाटलचक्रवाकप्रवृत्तमार्ताण्डपतनबुद्धिभिरुद्धृतमतिभूतं भ्रमरसन्तानैरिव ततच्छरमुखशतकृतशतदलकाननागैरुल्लासितसागरसलिलैरिव सकललोकक्षयोत्पन्नकल्पापायकल्पनैरुत्पतितमध्वसृक्स्रोतोमिरिव प्रवहन्महापुरुषकीर्तिप्रवाह जनित बाहनीसलिलसन्दे. हरोसापीतमाशीविषैरिव धवलच्छत्रमण्डपे सम्भूतामृतवृष्टिदृष्टिमिरुञ्चलितमापि चिन्तकवचस(ह)ौरिव सुरलोकगतप्रवीरानुगामिभिः गगनतलस्थगितमुत्पलवनैः रिवाप्सरश्चाटुकारशरोपनीयमानैराच्छादिता दिशस्तमालकाननैरिव पर्यसकलम
1. L. about 16 letters. 2. . , 12
3. L. about 5 letters. __4. , , 8 .

Page #147

अवन्तिसुन्दरी।
११३
संरम्भक्षुभितशोणितपुरौ माधवनिदाघाविव सितातिमुक्तपाटलौ महाध्वजधूलिकरणपकविग्रहात्म्यमलीमसपटुकरणौ मण्डलितमहाधन्वानावपि पीताम्बुलतगाविव विदेहमातुरागोद्भावितमन्दौ(१) रुद्रजनार्दनाविवानिरुद्धकृतवाणकलह क्षुमितशोणितपुरौ परस्परशक्तिच्छेदनावप्यांच्छन्नविजृम्भमाणशक्ती नृत्यन्ताविव युद्धरङ्गे चिरं चिक्रीडतुः ।
रथपदकमलमाधवीकुचकलशगलितकालागरुपङ्कपत्रभङ्गसङ्क्रातिचित्रे चित्र कर्मा मगधराजो मालवेश्वरस्योरसि अशनिम(हेरि ? द्रावि)वाखण्डशक्तिं शक्तिं परेण रंहसा चिक्षेप । जग्राह च मनसि मानसारं वल्लभेवातिरक्तहृद(य ? या) । मूपिगमोपचारेण च पर्यश्रुखजनसम्पादितेन चन्दन(ज्व ? )तालवृन्तादिना प्रत्याश्वस्तः सर्वप्रकारमात्म(ज? बोलेन मानुषेणाजय्यमेव राजहंसमाकलय्य हीत इव किश्चिदत्यभि(वा ! मा)नादनन्यगतिरामर्दकप्रसा(दा? )दलब्धमानगर्भ श्रीगर्भ सस्मार सपत्ननिबर्हणाय ।
अनन्तरं च तमातपन्तम् अग्निशिखावलीभिः, प्रसारयन्तमिव जिहासहस्राणि, रक्तचन्दनचर्चाभिश्चर्चयन्तमिव नभस्तलं, (व? बा)लातपराजिभिश्च रर?अ)यन्तमिव दिङ्मुखानि, सन्ध्यारागमृजाभिभावयन्तमिव मेघपटलानि, रुधिरस्रोतोभिः पूरयन्तमिवाण्डकपालोदरम्, उदीर्णरणोष्मधूमविसरविद्राणविद्याधरमर्चिरकारितग्रहगणमन्वगणःकृपाणमन्तःकरणे कृतनमस्कारमानीतमहाकाळमनारतं परमेण समाधिनातिसतो यथापुरमपलितपयोगयास्त्रमालयालवशश्चकर्त(४)।
स तु शकलैः कुलिशैरिव सकलकुलशैलगिरिमणि गात्राण्यस्य भित्त्म हत्या च सार(थि)मामद्देवोष्मण() पश्यत एव भयविस्मयमरमरितस्फारितचेतसस्त्रिभुवनस्य

Page #148

१११
आचार्यदण्डिविरचिता
देवानुभावपतिघटितयथापुराकृतिः प्रत्यगच्छत् । मूर्छया कीर्येव रुद्धसकलाशया ५.(रिरी)तो रथतत्पशय्यां याति (समः:स्म) स मानवेशः । तदा च क्वचितूर्यमिमाः करणी ? ण्ठ)रवाः, क्वचिदश्रुगद्गदहाहाकाराः, क्यचिदत्युद्धतानि प्रमोदनृत्तानि, क्वचिदतिकृपणान्यवनीपृष्ठवेष्टनानि, क्वचिद्विविधदैवानुवर्णनानि, क्वचिद्विचित्राणि कृतान्तोपलम्भनानि, हविषा(द)व्यतिकरादुभयानुरूपमिवाहवाङ्गणतलमभवत् । अमुष्मिश्च संयुगे न मारतसमर(य ?) इवैको भीमगदाहतसुयोधने .... पुत्राणामियत्ता, न गुरूणामपि कुल .... तो, न भीष्माणामपि शरशयनशायिनां सङ्ख्या, न शकलिवानां शल्यानामवधि(नि ! न)च्छिन्नानां वीरवाहना .... परिमाणः, न निहताना .... लानां गणा(नि ? न) निबर्हितानां बृहत्क्षत्राणां प्रमाणं, न मथितानां जयद्रयानां पर्यन्तः। तथा च न दुश्शासनानां सङ्ख्या ... न चित्रसेनानां पुरुमित्राणां न नन्दकानां न सेनापतीनां नालोचनानां न लोलुपानां नोग्राणां न मीमानां न भीमरथानां न भीमबाहूनां न समानानां न विकटानां न दुर्जयानां न जयसेनानां न दुर्मुखानां न दुर्दर्शानां न सुशर्मणां न चारुचित्राणां न विकर्णानां न पण्डितानां पातितानामदृश्यत पारम् ।
अपि च नैकोऽपि कृतवर्मा सकृपस्ततौपयायोताश्रूयतदशिखामणिग्रहणभमवीरमध्ये गौरमुपलक्षयामः । बहवश्च सुतसोमाः सुदक्षिणाः केतुमन्तः मुशर्माण उत्तमौजसश्च क्षत्रियास्तत्र क्षयं गता गीर्वाणानाम् (!)।
कि बहुना, देवापुरतारकामययोस्तृतीय इव स महाहवो वृतः । पतिकदम्बरोद्धृतरक्तासारसिक्तमिव तावदम्परतलमालोहितायतान्योन्यध्वजमरण.
1. L. about 4 letters.
4. L. about 4 letters. 5. , 16 ,
ल
. 24 ,,

Page #149

अवन्तिसुन्दरी ।
विसृवीराख्यादृष्टिकच्छेदद्दत इवाहवध्वजः पपात भानुमान् (१) । अभिनवबन्धूकरुचिरसन्ध्या रक्तजलधरान्तर स्थगितर दनग्रहानी क मधोमुखप्रपीयमान लोकजी - वितमधुमदोश्ञ्चलस्य कपोलादर्शसङ्कान्तरुधिर सिन्धुर कुलकीर्णशङ्खप्रकीर्णक निकरक्षालितस्य काळ त्रिमुखस्य कालरात्रि मुखमनुकर्तुः शशाक शशाङ्ककतानिव शूर मुखारविन्द मुकुळनाय लुलितलोहितप्रेदे मलीनमहीभृतां सितातपत्राणि क्षत्रियसिंहमूर्च्छान्धकारदत्तसाहाय्यमिव सन्ततान सन्तमसन्तराणि निर्विशङ्कं
1
8
दिशान्धकारक व चिकास्वनीनिमिवाविमाव्यन् विहङ्गरूपासु दि .... क्षतमज्जवसामांसपङ्कपतिता गाढमूलोध्वस्तितानां ध्वजवनानामाश्रयति शिखर देशादस्तगा लेपपिच्छिलपक्षपुटविक्षेपखेदकुञ्जितोरस्तेनुलं चुचूषितरुधिर पूर्णलम्बोद... कदम्बकेसर शिरः कुण्डलेषु सान्द्राङ्गवल्यहारमेखलेषु ( १ ) काल कर्मान्तिकेष्विव सङ्ग्रामप्रशंसावाचाटेषु भ्रमत्सु यातुधानेषु प्रसुप्तराजहंसे मूर्च्छाध्वान्तमुषितकुवलयविभागे सरसीत्र निरवतारे श्यामीभवति मागधानीके, दुष्कर कर्मपारदृश्वानं मालवेश्वरमभिभूय जयत्युद्दा महर्षवेगमुखरित (विन्द ? बन्दि ) वर्ग इव बन्धुवर्गे, झटिति जातावेगाः क्लेशिनोऽपि बलवदाविष्टा इव हृष्टवालघयः स्तब्धवर्णा रथमसारथिं यथास्वमाकर्षन्तो दृश्यमानपवनवेगयाथातथ्या रथ्या राजहंसं र (थाने ? णाङ्ग)णादपोहुः ।
3
अस्पृष्टजनपदो चाध्वाना गहनाद् गहनं सरि .... सन्धेरचलसन्धिमाप (पन्त ? त )न्तो नक्तन्दिवमपवाह्य परेछु (दा ! रा) द्रद्रवदच्छचन्द्रकान्तशिखरवारिधारावते पाताळतलानुकारिणि पट्टचद्रकचग्रहप्रलीनपिण्डित इव तमसि नैशे कस्मिश्चिदभ्रंलिहलिकुचशाकव कुळवञ्चलनिचुलसालमालाषण्डे दिव्यौषधिभिरवन्ध्ये कन्दरे मदवशकुटिनीडगलितकलकण्ठपुलिन्दद्वन्द्वयुवतिप्रयामे यामवन्त्या प्रथमे
1. L. about 2 letters.
2.
3
11
११५
11
3. L. about 3 letters

Page #150

११९
आचार्यबडिविरचिता
प्रमपितवनलतावनसन्दानजाल(ज! गोलितजबाब(वा.) बनकुझरमनल. विटपोत्सङ्गलनग्लानगात्राः नेत्रपुटहनमुदितनिशितशङ्कायकलिखितनकसयोलीनिविडवगुरसन्धिरन्ध्रोल्लणास्थिपहारावेदितोप्राधः क्षरदान(गु! गणकणाकुविद्धलालवत्रा विलम्बशिथिलकोमलपलिताभ्रजिहा जहुरसून (6) ।
अ(शो! शे)त च पतिरवशो विशाम् , अशान्तसस्थतया पुनराहादिमिरचल. कन्दरानिलैरवश्यायवर्षवाहिभिरुपोधमानो मासं किल कियदिवोपलब्धिपाटवम्(!) ।
आरुरोह चास्याः श्रोत्रमार्गमभ्यणे गुस्मन्यवधानः सुम(न्त्रि !)रिव सुश्रुतादिमिः सहालापः । शान्तोऽयं गिरिचरकरिवरचरणपातितानामश्मना स्यन्दननेमिनिषापानुकारिसम्पातरवः । तदाप्याश्रूयताम(:)- मत्र खलु सुमित्रसुश्रुतसुमन्त्रांसी .... चक्षुष्मतो युष्मानमहमाबमाषे । बहद .... रास्पदम् । एते खलु वयमवनिपालादिष्टादिष्टश्चलफलितमलम्यविश्रमनिदानमदीननिर्वहणीयममभ्युपेत्य(!) वन. .... मनतिबहुश्वापदमन्यजानपदानालीढपति .... वत्यविभागमाभोग(पदे:वद)नेकसानुवप्रमप्रकटप्रवेशमार्गमभ्युपगताः स्मः। प्रसूतवती च देवी दीर्घायुष ... का सानुग्रहादि .... धविजनना लोचनोत्सवं चामीकरकमलकोमलं कुमारम् । अस्य चायमेकादशो दिवसः । प्रयतपुरोहितबलिमन्त्रहोमकृतरक्षाविधान चै .... मिदमनर्धप्रायम् । अपि तु भर्तृव्यवधिनश्चिन्ताहताहतावकाशापि
1. L. about
y 3.
10 letters 3, 8 .,
4. L. aboat 6 letters. 5,6. The two laconæ cover about 14 letters 7. Labout 22 letters

Page #151

अवन्तिसुन्दरी।
मतदारकरताजागरसुदूरोत्सारिताप्यनुचिता चास्यां वेलाल .... पृष्टवत्यनुपरत.... रासुताप्रकरोऽग्निः सुखाः सुरविवरगाहनद्वारमप्रस्तुतविरसरसातलप्रवेशाभ्युपाया सत्योहपुलिन्दसर्वेन्द्रियग्रामपदीग्राहा .... यगणकलवस्थानमखिललोकलोचना विमिवतो .... मनेकाबालमन्तःकरणकमलमुकुलनालीकतमित्रासत्त्वतेजीस्तमबास्तगिस्किन्दर .... मिधानद्वारा विविषानमुद्रानिष्णा स्पृष्ट एव (पच) तया पृष्ठमारोप्य केनापि नीयमानं दृष्टवान् नभसि नः कुमारम्()। सिष्ठति चोत्पतन्तं पृष्ठतोऽस्य पुत्रहरणो कृत् .... भूपति मुजदण्डविगलितां च मुवस्खलमालपामिष्यन्दाश्व इव गन्वतैलबिन्दवः पतन्तो ममोपलक्षिता लक्ष्मीचोचनबनकरामनोदमारमतमालीन ... बसनं च नीलमंशुकमीदृशोऽयमरिपाकस्वादस्वमसम्पासम्मुखानि चामूनि नानाविधानि दुनिमित्तानि(:) तथा(प्य ! ब)निमापविग्रहग्राहग्रहप्रामवामतोन्मादवारणौ पौराणामसरोद्भधनानकतमंश्चिरलाखण्डमण्डलोहिते ग्रहयुवा च विद्ध इवातिघोरपरिघोनदीपनीललोहितधवळो भूतयसोऽपि हलतिपत्यङ्गस्वर्गलोकदिग्दाहदहनधूननायेव भीतभीतयातिसत्यारुन्धत्या पृष्ठतः कृतो भगवान् वसिष्ठश्चतुश्शङ्करभिसरति द्विजेन्द्रदारां रोहिणी दृष्टमिव नगदभावमक्षमप्रविष्टा एव पुष्यो धूमकेतुधूपप्रज्वलितोऽपसव्यक्रमादुब्रमयति भुवनमयसमासावसेनो मोघं मघवा स्वङ्गारक करेति वाचमशुपागिरः शमनी नाम शुश्रुषुवाप्रतप्रवणो विषणः प्रयाति वक्रं शशिना गृहीतमिति शके हामृयुक्षं भास्करव्यभगृह्णातिप्रचण्ड इव प्रतध्नोऽपि ज्वलव्यवष्टभ्य
1,2. The two lacune cover about 16 letters 5. 3. L. aboat 15 letters,
6, 4. Space for 4 letters left blank. 7,
L. about 7 letters.
, 6 , , 4 ,

Page #152

आचायेदण्डिविरचिता
I
प्रोष्ठपदे पूर्वपूर्ववदेव पुरोहितस्तिरोहितब्रह्मराशि भ्रमति वक्रेनुवक्रक्रियाचक्रकाघिरजूढो गूढजालाहिरालोहिनी भिलोहिताशो गृहनाभृङ्गा सुरसम्मिता इव मुषितमासः सप्तर्षयः सोरस्सुरपुरोधसोरहसमुपविशाखमिव निर्दन्तावर्दयन्तः कृतिकाः पर्वचतुर्दशप्रतिपट्टानभेदचिहमनायेदमिन्द्रवज्रहतमिव पश्य भज्यते विन्ध्यशिखरमस्मादापः वेदायन्ते गोत्राणामुना इव च वत्सोत्सुका मुहुरमन्दं शब्दायन्ते(!)। ज्वलन्त्युल्क .... रन्त्यशनयः, पतन्ति रुधिरमांसवर्षाणि, रुदन्त्यशिवाः शिवाः, भ्रमन्ति भीमा वायवः, वहन्ति प्रतीपमापगाः, हसन्ति देवताप्रतिमाः, वाति सौम्यो हेमात्रल .... पश्यामीत्यभि. दधत्येव तस्मिन्नार्याः परित्रायध्वम् अयमसौ हं(स)रूपः प्रविश्य कोऽपि कुमारमाक्षिप्य पापकारी निरनुक्रोशं क्रोशन्तीनामेवास्म .... मभ्युस्थिताः । हा कष्टमतिवृत्त एव धृष्टो दृष्टिविषयम् । मुषिताः स्मः क देवो राजाधिराजो राजहंसः । कथममुं दुरात्मानमन्यायकारिण .... नक्ति(त्व ? क्व) चामात्याः मुमत्यादयः। कथम(यं ! मुं) सुकुमा(रः१२) क्रूरकर्मणामुनापि नीयमानं नाभिपावन्तीति त्रासकातरं कुररकामिनीनिकरुम्बविराड .... वोपहितध्वनिरुदनिहीत मैणस्यातिकरुणो महानाक्रन्दः । तेन चानेकदुष्टदिष्टिलिङ्गसंसिद्धचिहतूर्यक .... थितोदृतविह्वलहृदयातिक्षिपोरिक्षप्यमाणमूर्तयः साहहस्तमुत्थिताः(!) समभिपत्य पर्णभवनमर्भकश ....... कळङ्कमपि स्तेनमि(व) (श्रू! भ्रू)णहनमिव हतविश्वासमिव खामिद्रुहमिव गुरुकलावरुद्धमिव धर्मापवादिनभिव .... णमिव
1. L about 3 letters.
5. L. about 22 letters, 6. , 28 , 7. , 32 " 8. , 16 ,
" "
10 12

Page #153

अवन्तिसुन्दरी।
निक्षेपहारिणमिव गुणतिरस्कारिणमिव कूटसाक्षिणमिव कुलपांसनमिव कुत्सनीयकर्मणामग्रगण्यमात्मानं मन्यमानाः, मनसा विलीयमाने .... अशनिपात इवानीकहाश्छिन्नपातं पेतुरप्रतिपत्तियोगादमात्याः। धर्मज्ञतयार्तशब्दानां संसारधर्माणामनूतनत्वादधर्माणामनित्यतोपक्रमाणामन्या(यतो? यो)पलक्षितत्वादलक्षणानां नियतविन. माणाम् अभ्यासाभीक्ष्णभावितत्वादभाण्डभङ्गुराणाममाग्यमाजिनामास्वादसुगुणितत्वाच निसर्गदारुणानां दण्डदैवदुश्चेष्टितानामनिष्टश्शोकावष्टम्मश्चेतष कप्रवेको प्रविवेकेन नीत्वा मनसा कश्मलमश्मनेवहत्कपालमालोकस हररयन्तं चक्षुरसपशो. काक्षिप्ताश्चित्रसंस्कारतया पुत्रान्वेषणाय प्रविष्टामिव वरगुहाम्(?) आकु(ण्डि!चि)त. वामहस्तेन दत्तगण्डोपधानामृजुप्रसारितेतरकरप्रतिपीडितैकहस्तमाभग्नज्ञा .... ररुचमुखमाकीर्णमलिनपाशामावलितदृष्टिकविवृत्तपृथुनितम्बमागमनुजानु(जानु !) जनितजास्वस्तिकमव्यवधानं शयानां दशान्तरान्तरितसपनीमत्सरमत्सू सिसृक्षया क्षमामिवालिय मभ्रपद्माना(?)मात्मसुतापहारिणोऽनुधावनतयान्तरिक्षे गमन. योग्यं प्राणादिपवनपञ्चकमिव मूर्च्छयोचरन्ती शरीरादवनिपृष्ठपीडनातिक्षरत् क्षीरेण शितिपतिविरहदग्धदहनभस्ममावितसुतस्नेहप्रवाहवाहिनेव स्तनयुगेन पश्यतामपि हृदयमार्द्रयन्ती कुचकपोलसङ्क्रान्तदीपालोकनतया शोकपावकमिव हृद्यमन्तर्मुखेनोद्रिन्तीं वृद्धपरिजनाश्रुमित्रैमूर्छापनोदचन्दनजलबिन्दुभिः सन्तापविलीयमानलावण्यबुद्बुदानुकारादिव कराळिताङ्गीं ललित (क!)वेणीपरिमलामिसारिभिः क्षरद्भिरलिकदम्बकैरन्यकर्मजनितैर्मलिनकर्मभिः कचेष्विव गृहीत्वा निजफलानुभूति(रु ! समये प्रबोधायोत्थाप्यमानां तनयान(न)नलिनकावलो(को)त्सवास्त(मा?मया)दप्रयोजनमिव चक्षुः पक्ष्ममालयाच्छादितवतीमतिविरसंस्कृतासा
1. L about 6 letters

Page #154

१२०
आचार्यदण्डिविरचिता
त्यागासहिष्णुतया निर्गमक्षमविलम्बिना कायोष्मणेव सापानिधिष्ठितमधिकतरोपशुष्कमधरपुटं दधाना(!) वनलतामिव छिन्नविप्रकीर्णा कुसुममसरीमिव कपिकरलनापगन्ध .... सौदामिनीमिव जलदोत्साद् भ्रष्टां शशाळेखामिव द्वपाराशिनिपतिता(!)मतिकरुणदर्शनां मगधराजमहिषीं ददृशुः ।
दृन च तसं तस्वसामाखाय .... दृष्टयश्चिन्तयाचमुकुः । ततो क्स विक्षेसाम्प्रताचरणदोहळमाम्यां पस्थिामे मविक्रव्यं चरणाम्यामिछले किल बलं ते लीलारविन्दकलना ... परिम्लानिशके मन्यन्ते । निर्माल्या दानी इव यत्र कचन विक्षिप्ते क्षमे शयितुम् । एत किल कुचकलशौ कलशष्यजा .... दुष्कुडुम्बाम्बुकुम्भाविव निरपेक्षप्रविद्धप्रस्तरितो लुठित मुल्ला न्यायो । एष किल चिकुरकलापः सकलातीयकुसुममोर ........ तकृतचमरीकलापमार इव यथेष्टविप्रकीर्णन्याकुलो निष्ठाया द्रष्टव्यः कष्टं बत एतान्येव किल गात्राण्यापचयबहळहंसतूल .... गमावीकारवस्तुमिरुपचेरुः(:) ।
प्रतिपन्नसंज्ञा तु सा क्षणमन्धकारनिर्गतेव प्रसुप्तोत्थितेव मृतप्रत्यागतेव लोकान्तरो .... मन्यमिवोपलभमाना कितवि(?)तूष्णीमशेत । शीतक्रियापबन्धाधिरूढसंस्कारपाटवा पुनरुन्मथितेव संज्वरितेवोन्माद ... . चन्द्रामि(रु)त्तिष्ठन्ती प्रान्तौ वृत्ताततारक्षुत्तादपि प्रतिपक्षपति(!)स्फारय(न्ति !न्ती) लोचनद्वयं प्रसरत्
1. L about 4 letters
,
, 20
5. L about 28 letters 6. 24 7.
20 , 8.
20
,
36

Page #155

परिशोषपीयमानक्षान्तिसविच्छिन्न दुरुपलवा च वाचा (क्ष ? क) मे. पुत्रकः
2
धावदकृतार्थलोचना
क मे पुत्रक इत्यावेगविवर्तमाना विह्वलं विलपमाना (?) बहुळखेदोद्भिद्य ( उ ? तत्काल विशृङ्खली भवत्परिजनाक्रन्दसूचितसुतापहारा हृतवत्से (व) गृष्टिः हा कष्टपरम्परा ..... तनिर्झर प्रतिविसर्गाय ( बा ! माणबाष्पमुक्ति मुक्तकण्ठं विररास । तस्याञ्च कलायामुपदत्तमस्तकाभिघातक्षरत्क्षतजाभ्युत्थिते
3
4
5
क्षणान्धविकल . . . निविष्टकृष्ट तीक्ष्ण कौक्षेय कक्षेपक्षरितकुक्षिद्रव्य सर्वस्व ..... भीषण -
भ्रूलतापतनप्रधावमानभ्रान्तभृङ्गारधारिणीकनिर्दयकरणमुद्बन्धनरज्जु
4 5 6
1. L about 20 letters.
2,
20
3.
20
20
4.
7
रचनसरूपं दिक्षु ज्वरजलजतास्रुतौ मज्ज .... मनीकमजय्य दुःखानिलनिश्चय
8
ण प्रहणाच कितचामरग्राहिणी
च्छत्रधारिकापृच्छयमानाच्छनिझरिणी समन्विष्यमाणदावप्रदेशमंशुकपटपर्यन्तोपधानविहतवेपनर सनोन्मूलनर भसकर निरु
9
द्ध .... चलो(?) क्रन्द्यमानबन्धुनामधेयमुपलभ्यमान नानादैवतमनुवर्ण्यमान
10
5.
दारकाकारमुपक्षिप्यमाणराजविक्रम
कुश्यमानदैवतचरितमपाविध्यमान सकल गात्रमुक्षिप्यमाणभुजल
मुन्मत्तराष्ट्रमिव क्षणमनभिरामक्षोभमरण्याभोगमण्डलं • तदभवत् ।
16
"
1
"
17
""
..
2
16
अवन्तिसुन्दरी ।
"
""
19
"
""
... ·
· ....
वर्गमुट्छुष्यमाणाथर्वमन्त्रवैफल्यमा
9.
10
11..
6
??
7. L. about 2 letters,
8.
17
18
17
16
"
19
"
11
· .. •
१९१
घरणिष्पृष्ठ
"
"
....
99
"}

Page #156

१२२
चनद्युतिभिर्मिद्यमान इव
तस्य च तदवस्थस्य तत इवो ..... गात्रविक्षेपैर्गायन्निव रुदितका कुभिर्वादयन्निव
व्याकुलबाप्पपल्लवैर्नृत्यन्निव
2
स्त दर्शन रश्मिभिर्बहुप्रकारमाथि बन्धुरेषाच्चके । निश्शूकशोकपरवशा
S
तु देवी याकादिव नारिका (!) तथा चिरं विप्रशान्ता त्रिशङ्कुभिव कुत्सितात्मानमधोमुखच्च स्थितमनन्तरे मन्त्रिवर्गमव्युच्छिन्न सलीलधारायव्यतुल (4)
4
शोक न्युवेगा गद्गदिकावगृह्यमाणकण्ठी सकरुणमवादीत् | आर्याः
.....
...
पश्यत महानी (१)मात्मजमुखकमलावलोकनामप्यन्धकारयति धरणिरप्यनाराधनयते गगनमपि घनत्वमापद्यते मरुदपि त्यजति चेष्टानुगुण्यम् अनि
१
रपि तनो ज्यामुदधे रिक्तीभवति सर्वोऽपि गतिमुपरुणद्धि
साधवोऽपि निर्दयायन्ते युष्मादृशाञ्च वचनमन्यथा भवति अस्मत्कर्मणामनव
8
「
"
....
"
....
1. L. about 18 letters.
2.
20
3.
4.
दाताना साहाय्यप्रसरेण प्रभावेण मन्ये चा ( न्यन्म ? स्मद् ) दुष्कृतानाम् । अवसितानि सर्वकार्याणि । अन्यत्कृतिकृताद्यभयं भग्नमस्मद्भाग्यभीरो भवितव्यतायाः (?) । तदेव लक्षणा न शक्ष्यामि क्षपारुतैः पत्युः क्षपितसर्वस्वा कल्पा तत्पादमूले क्षेतुं क्षीणपुण्यमात्मानम् । अ ( स्त्व ! स्तु) स्वस्वति मलीमसानामधिक पुरस्वभावानां . लोहनातीनां तदतिशायिनीनाश्च मद्विधानामन्यनारीणां मलशोधनाय देवो हुताश एव मे शरणम् । उपनयत मदञ्जलिं चिरममरपतिसदृशतेजसो देवस्य राजहंसस्य पादमूलम् । विज्ञा ( प ) यत व विधिविसंवाद वेदिता वराकी वा मृगीपदपतनूनपाततनुमधन्यावाकीर्याणं गतेति ( ? ) ।
91
आचार्यदण्डिविरचिता
20
23
"9
02
5
21
....
·
5. L. about 30 letters.
6, 7. The two lacuna cover about 20 letters
8. L about 14 letters

Page #157

अवन्तिसुन्दरी ।
भवतामपि चायमुपरचितश्चितानियाचनावारिरित्यवशीयमाणलोचनबलबिन्दुसन्तानतारकक्लिन्नस्तनतटमप्रतिसंहार्यमनुवेगस्फुरिताधरकपोलमन्योन्यधनकुग्मला - यमानकंप्र(क ? )करपुटमादीनदृष्टिपरिवेवितकरुणमालपन्तीम् अवनितलनिहितमस्तका निपत्यामात्याः सुमत्यादयो बहुविधमनुनयार्थसम्बद्धमात्रकण्ठाः समाचचक्षिरे।
तेषां तु मन्दमन्दजनितवाक्यावकाशो निर्जितलोकतन्त्रं सुचेदी:(१) । दृष्टानि श्रुतानि च बहुत्तराणि सन्त्या धर्माणि संसारविलसितानि । तथाप्येवमेवेदं पतास्थानं हतकृतान्तदु()ष्टिताकस्यान्य एवायं सङ्क्रान्तिप्रकारोद्भवमतिविलालास्यां पूर्वमेवेदं छेदनप्रतारणानामन्यदेवेदनिर्वचनमतिबोधागमगहनं दुःखामिषङ्गपातानाम् , अभिनवेयमुग्राहणात् सर्वानर्यसन्निपातपबन्धाक्रन्ददण्डकानाम् (१)। अस्य खलु रसति संसारे दृष्टपूर्वस्य श्रुतपूर्वस्य वाशुभाग्रेसरस्य शोकातिशयराशेः शक्यमे रुदितानि वाक्रन्दानि वा परिदेवितानि वा स्तनोरस्ताडनानि वा मस्तकविघट्टनानि वा महीपृष्ठवेष्टनानि वा गोत्रविकर्तनानि वा दै(व)गर्हणानि वा शकुनप्रत्याख्यानानि वा प्रव्रज्याग्रहणानि वा योग्यरूपाण्यद्वेष्टु सर्व हि न प्रावृषेष्वपि प्रायेण शोकस्थानहेयानि प्राणिधर्मचिन्तापथ्यानि वैराग्यनिदर्शने नियम्यानि 'ज्ञानापेक्षया पलितव्यानि क्षुत्पिपासाभ्यामुपेक्ष्याणि कालगत्या निर्वानि सुखप्रत्युक्षेपान्तरैः लोकयात्रामात्रानुवर्तनीयानि तानि निबिडनिर्गमयितुमलमनेकप्रत्यनीकतया लोकेऽस्मिन् न सन्तापसागरे न वालतारतीर्थ लभते(?)। तथा हि-हं .... हृतां समाधिरिति स एदौ भमं कथ(म)वलम्बते()। किमप्रतिसमा(धा धे)ये वस्तुन्यफलमेव लोचन
1. Space for 2 letters left blank.

Page #158

१२१
आचार्यदण्डिविरचिता
जलान्युत्प(त)न्तीति । इनुलाम कुमाररूपामृतरसज्ञानां तदनुमार्गसृष्टापिष्ठानानामेवानुपादासोऽहंपरिहार्य थैः कार्याकार्यविवेकहार्यमार्यो वैदूर्यकार्यत्वं ...: त्वस्यमार्ये वार्यतामिति किमपरं धैर्यमाधैर्येणासवे पुनरनाडत .... मानयं मूलमस्यां दशायां त एव यदि हार्यते दू.... कार्यत्याग इति किं तदाप्त्याकं तदनुस्मृतिदुःखसन्निपातज्वरमहावधेन मरणेन(?) । साधीय एव व्यवसितमिद्धे जातवेदसि दग्ध .... पावकस्य । पुनरिह किषिदस्ति सचिन्तनीयं प्रतिभाति । स्मृतिबलोपनीतमनिकृष्टनिदर्शने स्वयमेव तावदालोचरःजपु . . . . वारणादिचिहमहायैव त्रिभुवननाथे निनीष एव विजृम्भमाणरागं चरणारविन्दयुगळम् , आजानुविलम्बिनावरुणतलसपरि .... शैलशिखरमालासालाया व(ष : र्ष)पर्वतमहापासादमालि (ल !)न्या महीनगनगर्या(स्तो !)स्तोरणहिरण्मयदुमाकुरावि(लोवो)पजातौ भुजौ राजकेसरिकिशोरकस्येवातिमांसकोमलांसदेशः, सकललोकप्रवीरन्जयनीजयशोबीजवापीकेदारिकायुगळमिव धवलायातविशालमक्षियुगलम् , अमृतज्योतिष्वेव भगवन्तोकाकिरणनाळी स्वमण्डलालावण्यनिवहवाहिनीवदनचन्द्राप्यायमाणा निक्षिप्तमायत्यष्टापदरमणीयं ललाटम् , उर्णाजनन्येव केनाप्यलक्ष्यरूप्येण परिघार्यमाणमातपत्रमिव लक्ष्यते शि(रः), तदेवमाकृतयः पुरुषा न स्पृशन्ति जगदमयया त्वास्थयतिकभावम्(!) । अतोऽसौ नियत. ममरैश्वर्थ ..... गत्वादभाजनत्वान्मानुष्यकमलिनक्षुद्रदुर्विवासादीनां विद्याधरेण केनापि विद्याबलपरिगृहीतरूपान्तरेण विद्याधरलोकं नीतः । अन्यथा हंसो बालमवगृह्य गच्छतीति किं घटते । न च तथाविधा महात्मानः स्वमोहकलानुवढेन
1. L. about 4 letters
5. L. about 24 letters 2. Space for 6 letters left blank 6. , 12, 3. L about .6 letters
7. 3 , 4, , 26

Page #159

अवन्तिसुन्दरी।
वा सुखरा....सजेन वा विस्मृत्य दुःखममबन्धुवर्गमितरजनवर्मना (न.) वर्तन्ते । श्रूयते खलु उदयनतनयो नरवाहनदत्तनामासुरबलात्कृतमानसवेगनी(तया ! ताया) मञ्जु वा मदनम(कया ? झुकायाः) कृतेऽनुतप्यमानस्तदाकारंचन्तकृपया दुर्निवारमदन(या) वेगवत्या सत्य तदुपक्रम क्रमेण खचरनायकः प्राप्तवान्(?)। योगत्य पुनः पुनरभ्यनन्दयित्वा ततो भगवतश्च भर्याभारावताणश्चक्रपाणे:(:) प्राणस(मया ? मायां) रुक्मिण्यामुत्पन्नमात्रः पुत्रैषिणा त्रिभुवनमहितमायेन मायःशम्बरेणापहृतो निहत्य त(दम)न्तःपुरनिरुद्धया पूर्वदेहदयितया सहैव रत्यागतः प्रद्युम्नः। तदसावपि कुमारः समाहादयिष्यत्यवश्यमवतते तामिर्योषितं एकशोषितहृदयनिर्वाणोपयोगि वचनमिदं प्रलोभनत्वेनावगन्तुं भवति यासामशनव्यथनस्वपनकोपनमात्रसंज्ञावतीनामस्तवतीर्णनिपुणलोकयात्रातीर्थानामनाथर्णकर्णावस्यरंन्ध्रांमासानां नातिभिदा तिरश्चित्यो न तथासिहानुपे प्रथमवर्यस्यधि प्रयत्नेनापि स्पृहणीयासु विद्यासु व्युत्पादिता कलासु पत्युश्च विदितवेद्यस्य पादमूले .... सखी वा सपत्नी वा समरं सरस्वतोमितासि तद्यदद्यकदुक्तिं मदुक्तमदीयमुक्तमे विरम्याद् विरामनिश्चयाद् वृत्तिक्षस्यस्थ कश्चित् कालांशमाशोपनिबने हि सत्यणीयस्यप्यनणीयसोऽप्यनर्थोपनिपाता न दत्तदत्तवैतन्यावतारस्तरत्यप्रकृतो लोकः कारुण्यस्थविक्रमातिशयमप्रत्ययानित्यासन्नव्यसनराशौ रक्षोगृहेण दूषितमनुत्सृजत्यैवासून् सीतायानान्तरस्तासामबलानां यासामुत्तीर्णदुःखार्णवानां पुनरुपावर्तन्त सम्पत्तयः(१)। प्रसीद देवि! प्रतिनिवर्तितुमस्मद्विज्ञप्तिमित्युदञ्जलिरगमदुत्तमाङ्गेन गाम् ।
अथ सा निश्चयवनिश्चयापि(:) तदनुरोधान्मन्दीभूतमरणारम्भा तस्थौ । मन्त्रिणोऽपि तज्जनमवितानं प्रतिसमाधाय पृथगासाश्चक्रिरे(?) ।
1. Space for 2 letters left blank
2. L about 2 letters

Page #160

भाचार्यदण्डविरचिता
व्या(ज)हार च सुमतिः- एवझते काननं प्र... श्रुतः सुश्रुतः । ननु समाप्त एष नः सर्वारम्भो भर्तृभीत्यात्मना ततः प्रविष्टं देवावष्टम्भदुस्तरं शत्रुकृच्छ्रमितं किमप्यासङ्गवस्तुष्टमा ..... काय निसृज्य तोयानलिमामुत्रिक हितमुपासितम् । अपि तु बहुविचित्रतयार्थगतीनामवनिपालोदयंत याथात्म्यपरिगमावसानिकं युक्तमेकान्तन .... तस्मिन्नुत्पन्ना प्रत्यवमर्ग स्वयमन्येन वा केनचिदना नृगोपविष्टोदाण्येव कुलवैराण्याकलय्य सन्धानाय कुर्यान्मति प्रतिक्षणमुलम .... वर्तमानः प्रपेयेन क्वचिदपूर्णकाम एव कालपालेळ. मनर्गळपुरुषाधिकाराधितवा दैवतं सत्वकपक्षरागि समग्रवीराग्रेसरगामिनी पानं कन्याचदनुग्रहकलया योजयेत् । अनुमश्चैषां सम्भविष्यत्यस्मद्भाग्यशेषाबेक्षापक्षेण इदं निपेद्धत्यो नियुत्य चर्मभीषीमक्षिगसिताश्चेन्त्विदेवकक्षं तपःक्षम समापयिष्यामः। अन्यथा तमेवावर्तमानामस्यामो यथापुरं वार्ता च भर्तुर्नचिरादेव व्यक्तीभविष्यतीति(?) ।
अस्मिन्नन्तरे दुःखनिपाखेदभारदीपितेषु परिजनेषु प्रमादशङ्काहृतमुकेप्वेकान्तस्थितेप्वन्तर्वशिकपुरुषेषु स्वस्थानमध्वापयत्वा धीरचापैरातमूलां पात्री प्रमुच्चनरतीजमंपदेशेन वञ्चयित्वा सुप्तशेषमेकाकिनी निर्गत्यान्तकाभिसारिकेव परिहतचन्द्रालोका गुरुमजालव्यतिषङ्गिणा विविक्तमेदुरध्वान्तेनारण्य - रन्धवर्मना निधनार्थिनी तदेव तरुजलमाजगाम यत्राऽसौ क्षतरुजातिशायिना मनोरथसहस्र(वार्थि ? प्रार्थ)नोदितप्रिय(स्या ?सु)तापहारव्यतिरेकेणायम्यमानमानसो मन्दायमानकायवाक्चेष्टितः प्रकृष्टतमया शुचा प्राणवृत्तयोक्षणविलम्बिनाभ्यसूपद्रूपतिः प्रतिपत्तिशून्यः शिश्ये(?) ।
1. L about 12 letters 2. -2 ,
3. L about 20 letters 4. 10 ,

Page #161

अवन्तिसुन्दरी।
१२..
देव्यपि खसमीहितसमर्थक्षमायां क्वचिदमुष्य ए(व) वि(टपि)नरसास्वायां पाशमुत्तरीयेणारचय्य कश्चिदिव क्षणं स्त्रीस्वभावकातरा स्नेहपर(व)शा विललाप । देव! राजहंस! किं न पश्यसि तवापि नाम नाभागभरतराघवसमानुभावस्य भार्यापदमधिगम्य पुनरनाथा(म)स्मिन् नाथ मां समवसन्नां विपदि व्यापद्यमानामेवलविभावनैकातपत्रसार! पुण्ड्पते! मिथ्यासि (षु? दु)हितृवत्सलो विवत्सामिव गामुत्सृजन्ती मत्सुतां यातोऽमिधावस्यम्ब भागीरथि! वृथा तव मनोरथः अविरतः, यदाशनिं शोकशूलमारोपितं पितृवने जनो न स्वजनमानसन्नयत् पुत्रपौत्रेण वर्धते(!)। वत्स मत्सरिणा कृतान्तेन मत्सकाशादुत्सारितः किमिति नाभ्यवपत्स्यसे प्रवत्स्य(न्ति:न्ती) सवित्रीमिह भगवन्तं वनस्पतिं वनदेतां भगवतीच विन्ध्यवासिनीमयमनाथो हि नाथ(नेते) कृतप्रणामाञ्जलिः । प्रणावहशारिजनो(?) जननान्तरेष्वपि जनार्दनादन्यूनतेजसः पादरजसां राजहंसस्यानुग्राह्या भूयासम् । ईदृश्यश्चतुर्दशादशाननाङ्गुलय इव मैथिली तस्यैव सद्गुणसुकुमारामस्य रामाभिरामस्यानुभावान्मामात्राविमापिभूवन्तीन्युदासज्यमानकण्ठपाशायामश्रुकण्ठ्यां मन्दगमायामुपकण्ठ्यो यत्नगय्यास्तस्याश्च वर्तमानप्रियतमाप्राणत्राणहेतोरहितहेतिक्षतशतक्षरितशेषया नातिस्थूणया वर्णश्रेण्या सर्वयत्नसमुद्ध(ते ! त)ध्वनिरगणितव्रणविदारवेदनो मा साहसमित्यवोचत्(?)। आकर्ण्य च सा किमाकस्मिकमिदमित्यवशमेव स्फुरितविस्मया सान्त्वयन्ति (अ)रण्यानि शान्ता चे(य)(नी ? निशी)थवेलेति निश्चितमरणापि स्त्रीख. भावा)दुल्लसत्रासा....त्रापि किमुस्थितो दुस्थितत्वा....छानच्छन्दमिच्छत्यनवसाने सदयितुमिति सुचिराभ्यन्तया प्रभूतयोपनीततरळतारकां तामेव दृशं दिशममिससर्ज(?)। ददर्श विकर्षतला ... खद्योतानामिवालम् अभिमुखदत्तकतिपय
1. Space for 3 letters left blank. 2. L. about 10 letters.
3. L about 18 letters.

Page #162

आचार्यदाण्डविरचिता
कदाश्चमणिमयमिव किमपि मन्वाकारमलक्षयत् । आसेसुषिवासदिग्यया नातिप्रस्फुटमणिप्रकाशं मन्दमन्दव्य ति ... मास(!)। तदुपळम्मनारम्भकारिण • स्तम्भितगति क(पि! म्पि)तोरु गुरुतरायमाणोत्तमारेखोदीरणाविरलपुलकपति भ्रान्तलोचनमुपसरन्ती क .... भयगद्गदया गिरा परिजनमाजुहाव । सम्भ्रान्तपरिजनोपनीतपदीपालोकलुप्यमानाकारसंशयं शयानमासस्रोतसर्वाङ्गीणेन यमपुरगमनगामुकुकन्दराजस्पर्शपरिहाररक्तं कधुकेनेव छादिताङ्गमङ्गविदार. विहलैरसुभिरिव सिक्तैः प्रस्फुरन्तीकादरमणिभिरङ्गालमहरकोपानलस्फुलिङ्गपिङ्गलमिव सङ्कल्पजन्मानमालोहितक्षितिविविरसहस्रसम्पन्नतया पद्मरागविमानमिवानेकवातायनं पतितमसदाशामुखरोधिमूर्छान्धकारस्पर्शमुकुलायमा(न)लोचनकमलदीर्षिकं काळरात्रिमुखवर्तिनमपरमिव पार्थिवं सन्ध्यासमयं सदरससवैरिवीरजीवितमरीचिरातिवानवृत्तवानात्ययद्विकारदमिव रक्तात शस्त्रशल्यरलोत्पलकनलपत्रप्रस्तरविवर्तितमन्तीनायुधशकलशकरिलशरीराभ्यन्तरदोषात् क्वापि प्रतिष्ठासूनसूनिव विषमविक्षिप्तपाणिपादैनिसहनिवर्तननिहन्धानम्, असिरसलिलभावितवेदनासस्येषु पच्यमानेषु क्षत्रेषु लावकानिव कालदूतमूर्च्छनान्तमुक्कै. दीर्घसूत्कारैराहयन्तमालीनशल्यगर्भाणि बहुळकर्णकानिव प्रणवत्मानानिव परिहरद्भिः पञ्चवायुभिः कथं कथमप्यरिशून्युक्ष्यकं शरहतशरीरकीलितैरिव स्पन्दमानरिख गन्तुमिन्द्रियैरयोगादम्मात्मानमात्मन एव जीवितेश्वर तदवस्थं ददर्श(ह)।
दृष्दैव च मुक्तबन्धमिव तदवरुध्याग्रहस्तेन हृदयमुत्कम्पिना कश्चित् स एवा(वा :)सि मन्दमागधेयाया ममार्यपुत्र इत्यसकलपदगद्गदं वदन्ती दुःखाशनि(त?)पातकातर इव तरलितमलिनाताने मुकुळयन्ती दृशौ दशापि किमस्याः पापीयस्या दर्शनपथ गतेति जुगुप्सयेव तिरोभवन्तीमनुपलम्भमाना
1.
L. about 18 letters.
2.
L. about 16 letters.

Page #163

अवन्तिसुन्दरी।
१२९
किमेवं दुष्कृतकारिण्या याद्याप्यगर्वितयेति निर्विष्णयेत्यद्य जीविताशया कथं कथमिति दारुणा दारुणदशाभिपन्नेऽपि प्राणसमे प्राणित्येवेति कोपादिव कोन्वोमथ्यमानसर्वावयवा मदुच्चेन दुर्विचेष्टितस्य व्यसनदुर्लळित पश्य · मार्यों भवत्समक्षमेवाभिभूयमानां मयेति नृपमिवावधूय धर्मेण(?) वैरनिर्यातना(या)कृष्यमाणा पतिहृदयनिवाससाताभित्रणवेदनाभिरिव सर्वात्मना परिदूयमाना धरण्यां पपात ।
पतन्त्येव च पराश्रियमपरायणेति(?) करुणयेव मूर्च्छया पीडिततरमाल(ल). (म्ब?म्बे)। जजृम्भे च हा हताः स्मः। देवः किल राजाधिराजः परमेश्वरो राजहंसः शरशयनं शान्तनव इवानुगृह्णाति । किश्च या कृतान्तहव्यवत्सितामनाशासित. वसुमतिकालपल्वलक्षणाया राजलक्ष्म्या गतिः()। इदानीमवसितानि हन्त नो जीवितप्रयोजनानि । प्रसवति परिजनपक्षपाति देव कस्येदानीं प्रियाणि दासवाल्लम्यानि कं क्षमते गरीयांस्यपि कर्माणि बहु प्रसीदति(?) । देव किमिदानीमाज्ञोन्मुखं भृत्यजनमनाज्ञापयन् कुपित इव शेषे। विशेषेण दासीम् । दूष(यि यन्ति) मुखारविन्दं देवस्यावश्या(ये?य) बिन्दव(द! :)। धारय धवळ. मातपत्रम् । पत्रलेखे खिन्नोऽयं दीर्घाध्वगमनेन देवः किं ... पादशौचः । शकितपूर्वो देवो द्रुतमुपहर (नी)हारशीतलं मणिभृङ्गारसलिलं सलिले सुलभ. निद्राविनोदो देवः सुप्त इति न विसब्धं शयित .. .त लम्बय कुसु(म)दामानि दारुशाखासु यावदुन्मीलयति (देवो!) देवः। दारिद्रिकेदाराक्रिमणामुपलकोटिभिरुत्थाय (गुकु)रु शिवमगरुधूपवासं वासगृहं ... विविक्षतक्षुद्रान् कृतान्त
3.
1. L. about 17 letters. 2. , 18 ,
L. about 17 letters,

Page #164

आचार्यदुण्डिविरचिता
दूानायकालं कालपारि काय कालरात्रे दुर्भगायरिसारिकायाः), मुप्त एक देशेऽपि विस्मृत्य त्वदभिसारमतम् । अविमद्रिके विद्रावय रुधिरचन्दनदिग्वदेह ... नामृत्युकम्दाक्षिदुमदनमरान् , अमरिके विकिर विषमदीवर्तिक कियविरमन्यकारे परमेश्वरेण शयितव्यम् , अनुचिता हीपं देवस्य, पक्षणिक कर्णज्वरपानि कि कसेविकन्दितानि सपदि देवकिदेवं पुरा विरहितपूर्वम् , पूर्णमुखि पूर्णाः कामाः पुराकृतानां नो दुष्कृताना(म् )() । एहि तावदहनदत्तदे(हेहो), देस्वप मागुपेत्य परत्र सम्भा(व्याव)या(मास:मः) परिचर्याम् । आर्य! काञ्चुकीय क्षरल्लकारक्षतजाळीकृत धन्योऽसि न पश्यसि देवते दवयं महादेवचामरि कर्कहा कोला. हलधर्मनिपुणहासंरारमेहय मान्यतव्याहना नियति निशाचरि लोकविनाशलोकपालापशद हालिक दर्शयमयातुधान केन दोषेणैवमारूप्यके देव! किमात्मिक(!) इति किमनवदात इति किमशुक्ल इति किमलोकज्ञ इति किम(रू ?)कृपालरिति किमनाश्रितवत्सल इति किमसत्यसन्ध इति किमनुदार इति किमविशारद इति किमकृतबुद्धिरिति किमकृतहस्त इति किमजितेन्द्रिय इति किमलब्ध. वर्ण इति किम्बहुना भुवनमद्यैवान्वकारी भूतम् अगतयो बत विगतभागधेया(त् !) भीतिमाजः प्रजाः । हता मगघाः, हतं कुसुमपुरं, हता देवी वसुमती, हता वयं हा तात हा मातरिति मृगपतिहतयूथपविहलीकृतकरेणुकावृन्दसान्ता (स )कन्दसन्देहकन्महानाक्रोशरवो बभूव ।
योनधिकृतभर्तृनामग्रहणोद्धातेन निर्यातरवनिर्भेदसम्भ्रमोत्थानसट्टितगिरिदरीगृहप्रीवान .............. विलिखिलांसगळसूक्चलादयिलताहतवैफल्यनिर्वेदादिवक्षायग्रहणमिवावसादजुषां दोषं दर्शयन्तः क्षुपविटपविषक्तविक्षिप्तो
1. L about 4 2. , , 2
letters
..

Page #165

अवन्तिसुन्दरी
तरीयं परिस्खलन्तस्तमुद्देशमभ्यधावन्(!)। अनवध्या ... ध्युश्च ध्यायन्तमिव ध्येयवस्तु पीरतया (विचि)वायत्तमिवेष्टदेवतम(न्योन्त्यो)च्छासे सरन्तमिव द्विषनिराकारामर्षेण स्वपन्तमिव वेल(वाया) माद्यन्तमिव रण(र)सेन मूर्च्छया मनसिक्षतरुजा शरीरे रूक्षतया च्छायायामुद्भूतया दर्शने मुकुळतया लोचनयुगळेन युगपदेव स्पृश्यमानं, परलोकप्रयाणे सुहृदेव रक्तेनोपगूढं तस्यैरिव(१) ध्वनद्भिराकन्दै. रनुगतध्वजयष्टिमिरिवस्थिताभिर्दुःखपरम्पराभिः परिगतं, बलैरिव प्रसरद्भिररिष्टलिङ्ग(बलाविल)क्षितं, शिविकयेवाधिरूढया दुरवस्थयोद्यमानं, मन्दमिन्द्रियेषु, पटुं परितापे(क्षमूष्म ! पु) वृद्धमाथिषु प्रयत्नप्रत्यभिज्ञेयाकारं पृथ्वीपतिम् । अचेतनस्प तदवस्वस्य सन्दर्शनेन स्वममयेन नेवाचासम्भाव्येन किमिदमिति विपतिबांसः क्षणमात्मानमपि नाभि(जुजः : नजुः) प्रजावलविहितविश्वनवसत्वप्रत्यापत्तयेस्तु समर्थयाम्बभूवुः()।
इदं तदलङ्घयविधानरूपम् । अयमसावनु(प)दिष्टप्रतिक्रियो नियत्यामयः। सेयं यदृच्छया विगुणानभिसारिणीश्वरेच्छा । स एष दोषवलप्रस्थापनो दुष्टदिष्टः सन्नाहः । सैषा कालयोगसिद्धा कलिनीतिः । इदं तदेकान्तविरसमधर्मजिज्ञाया(!) ग्रहणं यदयमेकपरमेश्वरो दशामीहशीमशङ्कितमशुमरूपैभुवनकर्मभिर्गमि ....। स एवायमव्याजजयार्जितोर्जितप्रभावः प्रभावावधूतवैवस्वतवरुणवज्रहस्तराजराजो राजा राजसिंहः । यस्य निग्घदृष्टिवतरिणा नृपाणां चण्डिकाभिरष .... षु ज्वलितपादपङ्कजद्युतिः यस्य च सरस्वती मुखसरोजसरोरुहोपमोगदर्शनेारोषिताया राजलक्ष्म्या लीलाकमल. प्रहारगमितकिञ्जस्कपुञ्जरि . . . . मपि च यस्य भङ्गिभङ्गो(?).......।
1. L about 2.
8 letters 3 ,
3. L. about 12 letters. 4 , 20 ,

Page #166

१३२
आचार्यदण्डिविरचिता
J
मिह विहाय क्षुपन्निवा जटिलायां जटाटव्यां प्रियास्य सन्ती किताङ्ग
2
0000
मिति यत्सत्यं पश्यन्त्यपि न श्रदधे यदपि मदरतमनतेनारीभा... पांसुक्रीडनसर्वशास्त्रपारदर्शिनः स्वप्नेभ्यतीनतिक्रान्तपूर्वानयुक्तेव योत्रेत्युदश्रवणश्रवणमेदिना
स्मरेण चरणलग्नाः क्रन्दन्ति । किमेतानप्यभिक्रुध्य ममेव मन्द पुण्यायास्तदलीकमलीक हंसकेन हि विलोभ्यमानमुग्धलोचनको दग्वया मया मनागुपेक्षितः
4
S
स्थातव्यतां गतोऽसौ प्रसीद नाथ प्रतिनिवर्त्य लक्ष्णया (१) सुहृद इत्युत्थाय पुनरपरिस्पन्दमवसितप्रायं प्रियमुपशोच्य चर (म ) संस्कार साधनोपसंहारव्यापृतेषु सा (श्वः श्रु) गद्गदव्या (घृ'हृ) तेषामप्रयुक्ता (ना?) कन्देषु च परिबर्हजनेपु क्षीणशाक्षि निक्षिम प्रदक्षणीकृत्य प्रागेव ( ग )ता प्रियममुत्र प्रतीक्ष्या इत्याशुशुक्षणिमनुत्तम गत्यन्तरन्तरवारमात्यैराक्रन्द दाज्ञा करकरानीतसार दारु सन्धुक्षितमपि विष्णुरान्हताविष्टम्भमुञ्चलो पालनलशता चाललापपरि जनमालिम लिनस्त्रपयमावयसि पश्चिमंनिशी - थशीतले निर्झरस्य निर्दग्धाराम शशिरान्निरश्रुधाराभिः ( ! ), द्वारवति धारय धौतमंशुकयुगलं गलितो रुवितकालः, कालेयिके कलय कर्णे तमालपल्लवम् अलङ्कृता हि दयितमग्रतो गता प्रतिपालयामि, कोमलिके कुरु चरण मरुण तलमचलगैरिकाल ककरसेन प्रहराणि पुनरनेन खलमुरति यदि कयाचिदप्सरसा सद्द समासाद (यामि यति), सौमि (नो ? नि) देहि मे कुसुमदामोधरीयम् एषा खल दहनधूमदुर्दिनाभिसारिका प्रयामि प्रियसकाशम्, काशिसुन्दरि सिन्दूररेणुभिश्वार(च)य रमणचुम्बनरागलालनीयां कपोलपालीम्, उत्पलिके धूपय केशपाशम्
1. Two folios are missing here
2. L about 24 letters
3.
4.
...
L. about 24 letters.
22
13
13

Page #167

अवन्तिसुन्दरी ।
अथवा वै तदाचरति कृष्णागरु सारमित्तिचित्रश्चिताग्निं चित्रवति (कु)रु पत्रः पयोधरकलशापिदन्तनुदयितकामितं रक्तचन्दनं च प्रनिने चन्द्रकान्तनितम्बनिष्यन्दधाराजमानसा प्रियोऽनेन निर्वाप्ये तप्यमानश्चित्रमानुना भानुदेवि भावीय चीतदेवदोषे देवतार्चनकुसुमानि (१) । यदि कश्विदितः प्रतिनिवर्तेत नगरं तमालपामि मद्वचनादामन्त्रणीया निर्यन्त्रणोपचार्या देशातिथयः तिथिदिनपक्षमासकारितोत्सवाः शालयशालिनः शालीनवामलोचना मगधा मगधदेशमौलिरत्न - प्रच्छन्नीय मच्छाशयदुष्ट पुरुषं पुष्पपुंपुष्पपुरावतंसकं सर्वदिर्गसारसम्मारसम्भवनभूमिभूपालमन्दिर मुदञ्जलिनोत्तमाङ्गेन सम्भावनीयं, भगवती च भागीरथी पाटलीपुत्र मेघवनदेवखातदीर्घिकाहरनिपूर्व वन्दनीया ( ? ) । वक्तव्यञ्च नगरोपवनदेवतानां न पुण्डेश्वरदुहिता वसुमती वसुमतीव समुद्रमेखला खलेव च कमलवासिन्यूर्ध्वं राज्ञो राजहंसादासी (भिदि) त्यवसितपरिदेवितवचसि पुङ्गवमरणत्वरितचेतसीव्यपसारय विसारितक्षत्रतेजसि दीप्ततेजसं हिरण्यरेतसं रत्नमन्दिरमिव राजमानं मानयित्वा देवं देव्यामभिप्रवेष्टुमभ्युद्यतायामातुरस्य च महाजनस्य कन्दतश्चन्दनमय इव चन्द्रातपमय इव चन्द्रकान्तमय इव सन्तापहारितया हरति चेतोरोहिदश्वरोगत्याग इव भोगत्यागे मोहनाश इव देहनाशे सुतप्राप्ताविव क्षितप्राप्तावैश्वर्यमुख इव नाश्वर्यसुखे मूत्रदशन इव कालदर्शने राज्यलाभ इव रज्जुलाभे निधानाधिगम इव निजनिधनस्वधनसाधनाधिगमे वर्तमाने वार्तभूतक्षतव्यथो राजलक्ष्मीवासमन्दिरारविन्दतया तत्सन्ताप निस्सहाङ्गविक्षेपक्षुमितमिव रक्तपर्यन्तं चक्षुरुन्मील्य कर्मसिद्धिविद्रवित् कालदूत पृष्ठदर्शनायेव किञ्चिदु (सविन्नमि)तपूर्वका योऽजितागमनमङ्गलोत्सवध्वजमिव भुजमुदारलक्षणं समुत्क्षिप्य दक्षिणमरुदिविरहयन्यमाशामाश्वासयन् असा
1
सन्तापवर्तिनं जनमवारयदवनिपाल : (१) । मरणके भूतस्य लोकस्य (अ)मृ
L about 10 letters
...
१३३

Page #168

आचार्यदण्डविरचिता
.. मिह विहाय क्षुपन्निवा जटिलायां जटाटव्यां प्रियास्य सन्ती किताङ्ग मिति यत्सत्यं पश्यन्त्यपि न मद्दधे बदपि मदरक्तमनतेनारीमा . . . पासुकीडन. सर्वशास्त्रपारदर्शिनः स्वप्नेभ्यतीनतिक्रान्तपूर्वानयुक्तेव योत्रेत्युदश्रवणश्रवणमेदिना स्मरेण चरणलग्नाः क्रन्दन्ति । किमतानप्यभिक्रुध्य ....ममैव मन्दपुण्यायास्तदलीकमलीकहंसकेन हि विलोभ्यमानमुग्घलोपनको दग्धया मया मनागुपेक्षितः स्थातव्यतां गतोऽसौ प्रसीद नाथ प्रतिनिवर्य लक्ष्णया(!)... सुहृद इत्युत्थाय पुनरपरिस्पन्दमबसितप्राय प्रियमुपशोच्य चर(म)संस्कारसाधनोपसंहारज्यापृतेषु सा(श्व:श्रु)गद्गदव्या(?ह)तेषूद्दामप्रयुक्ता(ना!)कन्देषु च परिबर्हजनेषु क्षीणशाति निक्षिम प्रदक्षणीकृत्य प्रागेव (ग)ता प्रियममुत्र प्रतीक्ष्या इत्याशुशुक्षणिमनुतम गत्यन्तरन्तरवारमात्यैराक्रन्ददाज्ञाकरकरानीतसारदारुसन्धुक्षितमपि विष्णुरान्हताविष्टम्भमुच्चलोपालनलशताचाललापपरिजनमालिमलिनवपयमावयसि पश्चिमंनिशीथशीतले निर्झरम्य निर्दग्धारामशशिरान्निरश्रुधाराभिः(!), द्वारवति धारय घौतमंशुकयुगलं गलितो रुदितकालः, कालेयिक कलय कर्णे तमा०पल्लवम् अलङ्कृता हि दयितमग्रतो गता प्रतिपालयामि, कोमलिके कुरु चरणमरुणतलमचलगैरिकालक्तकरसेन प्रहराणि पुनरनेन खलमुरसि यदि कयाचिदप्सरसा सह समासाद(यामि ? यति), सौमि(नी ? नि) देहि मे कुसुमदामोत्तरीयम् एषा खलु दहनधूमदुर्दिनाभिसारिका प्रयामि प्रियसकाशम् , काशिसुन्दरि सिन्दूररेणुभि. श्वार(च)य रमणचुम्बनरागलालनीयां कपोलपालीम् , उत्पलिके धूपय केशपाशम्
1. Two folios are missing here 2. L about 24 letters
3. 4.
L. about 24 letters.
, 22 ,

Page #169

अवन्तिसुन्दरी।
अथवायमेवैतदाचरति कृष्णागरुसारमित्तिचित्रश्चिताग्निं चित्रवति (कु)रु पत्रमः पयोधरकलशापिदन्तनुदायतकामितं रक्तचन्दनं च प्रनिने चन्द्रकान्तनितम्बनिष्यन्दधाराजमानसा प्रियोऽनेन निर्वाप्ये तप्यमानश्चित्रमानुना भानुदेवि भावीयचीतदेवदोषे देवतार्चनकुसुमानि(?)। यदि कश्चिदितः प्रतिनिवर्तेत नगरं तमालपामि मद्वचनादामन्त्रणीया नियन्त्रणोपचार्या देशातिथयः तिथिदिनपक्षमासकारितोत्सवाः शालयशालिनः शालीनवामलोचना मगधा मगधदेशमौलिरत्नप्रच्छन्नीयमच्छाशयदुष्टपुरुषं पुष्पपुंपुष्पपुरावतंसकं सर्वदिर्गसारसम्भारसम्भवनभूमिभूपालमन्दिरमुदञ्जलिनोत्तमाङ्गेन सम्भावनीयं, भगवती च भागीरथी पाटलीपुत्रमेघवनदेवखातदीर्घिकाहरनिपूर्व वन्दनीया(?) । वक्तव्यञ्च नगरोपवनदेवतानां न पुण्ड्रेश्वरदुहिता वसुमती वसुमतीव समुद्रमेखला खलेव च कमलवासिन्यूज़ राज्ञो राजहंसादासी(भि ? दि)त्यवसितपरिदेवितवचसि पुनवमरणत्वरितचेतसीव्यपसारय विसारितक्षत्रतेजसि दीसतेजसं हिरण्यरेतसं रत्नमन्दिरमिव राजमानं मानयित्वा देवं देव्याममिप्रवेष्टुमभ्युद्यतायामातुरस्य च महाजनस्य क्रन्दतश्चन्दनमय इव चन्द्रातपमय इव चन्द्रकान्तमय इव सन्तापहारितया हरति चेतोरोहिदश्वरोगत्याग इव भोगत्यागे मोहनाश इव देहनाशे सुतप्राप्ताविव क्षितपातावैश्वर्यमुख इव नाश्चर्यसुखे मूलदशन इव कालदशने राज्यलाभ इव रज्जुलाभे निधानाधिगम इव निजनिधनस्वधन. साधनाधिगमे वर्तमाने वार्तभूतक्षतव्यथो राजलक्ष्मीवासमन्दिरारविन्दतया तत्सन्तापनिस्सहाहाविक्षेपक्षुभितमिव रक्तपर्यन्तं चक्षुरुन्मील्य कर्मसिद्धिविद्रवित् कालदूतपृष्ठदर्शनायेव किञ्चिदु(त्सविन्निमि)तपूर्वकायोऽजितागमनमङ्गलोत्सवध्वजमिव भुजमुदारलक्षणं समुस्क्षिप्य दक्षिणमरुदिविरहयन्यमाशामाश्वासयन् असह्यसन्तापवतिनं जनमवारयदव निपाल:(!)। मरणके ... भूतस्य लोकस्य (अ)मृ
L about 10 letters

Page #170

आचार्यन्डिपिरचिता
सावितमित्वसम्पूर्ण, रसायनावितमिति कापबारोपणं मृतसञ्जीवनायितमिति न पाति तावती भूमि, मारोहमा(क! विमिति (न!) कि(वि)देतत् , मोक्षसु ... ज्यमारलामायितमिति तृणीकरणं मोक्षलक्ष्मीप्रत्यक्षदर्शनायितमिति सुतरामपक्षेपप्रकारी, महोत्सवायितमिति महवपनीयम् , इन्दुमण्डलाप ....मानन्दमनुभूतपूर्वमद्भुततमं बभूव ।
देवी पुनराशादित)स्वमागधेयतवान्तदविताकृतमाश्चर्यरूपमश्रद्दधती बल......बनाद च ददर्श च जहर्ष च विसिटिमयेऽपिच विललापि(?) । पर्युत्सुकैश्च मन्त्रिभिधैर्यधारितहर्षवेगैः यथा ..... साझके प्रचक्रमे च वक्तुम् । एवंगतस्यापि मे नातिमुषितया शे(ष !)मुष्या पुष्पपुरनिर्गमादिमारोदम्तदुस्खा .... व्यतिकरं तारेणेव पुनरनेन भतेषु दग्धस्यादिग्धघरजावितस्येव केसरिणो य... मिव पारावारकुक्षिमिवायसाण्डकपाल. सम्पुटमिवी(व ?) वह्निधूमलसम्मारकोशमिव निज ....रकरोद्भगवान् भक्तवत्सलो भैरवाकृतिरामर्दकः । स तु प्र(मा)तुमप्यपारयन्तमस्वातन्त्र्याद .... टोऽस्मि तवामुना मत्यभावामिभाविना सत्त्वावष्टम्भेन । कस्स्वबन्यस्तमत्रिमालिनमाश्चर्यकृपण .... विधिविशारदेन शूरेण शमितस्त्वमसि । तुमतातो विद्विषस्ते प्रथमदत्तं वरमवितथीकुर्वता मया यत्पुन....नुप्र(ह)रूपमेव
-
2. 3. 4. 5.
about 16 letters. 6. L. about 36 letters, 257
, 32 , , 37 , 8,
32 , 36 ,
9.
32 , 32 , ____10.
32 ,

Page #171

अवन्तिसुन्दरी ।
तन्मन्यस्व । (द्य ? अन्य ) था नक्तदीपमात्रेण नैकम (विधवा) नमश्वाः कथं वहेयुः ।
1
बहुधुनीत विशङ्कट... गुराक्षचक्रः क्रमेतायं रथ । कथं वैवं वैरिशतशरनि
+4
मनिवहरोमशायास्तेन त.... स्यैव जम्बूद्वीपस्य जाम्बूनदकिरीटपुत्र .... पत्रिका
6
....
प्रतिमाधरनखरादर्शदत्तचरण
तेनैथ चायं ज (र्जु ! ल ) चरापहतः कुमारो इंस
च पुत्रकः पृथ्वी भ्रमणाय मुक्त
7
उत्थितश्वाहमुपरतानि च प्रण
का निकामचञ्चलापि निश्वला
रथानामप्यभूमयो भवन्तमत्यतिना प्राप्ता जातेदानीं लक्ष्मीः । (दृश्यास्म ! द्रष्टास्मि ) देवं पुत्रपौत्रिणमित्यपि । तथाहि
9
...
...
6.
7
...
"
"
इनो नाम नन्द्रि मानन्द ) वर्धनस्ते श्रविता ।
श
इस्मेकान्तर्भाजभममत् ।
त्यार्थन्तु सर्वाशिषः । प्रसन्ना मे भगवती । अवयव (घो?न्ध्यो ) पास्या
10
विन्ध्यवासिनी । परमानुगृहीतं व हुई निवारितास्मि साइझा ।
BA •
38
38
निःश्रेकरूण
11
दग्वशोकश मितसर्वेन्द्रियमटमायास्तु मे मामुरूमेस्थापक...
Is
सकळगात्रमुत्कण्ठभारभङ्गविशदमुत्फुलकपोलरेखमुखसिखविले .... कोटिर्यस्थाम (सा ?)वर्तत। परिजनस्य चासीदत्युद्दामप्रमोदकीलांधो रवः । ता (ब) च सा विभाण न पटीयसा प्रकाशेन लोकमुद्बोधयन्ती बभैौ । भूभुज इव मोह -
13
...
19
११५
1. L about 36 letters.
8. L. about 22 letters.
2. Space for 4 letters left blank.
9.
34
3. L about 35 letters.
10.
4. Space for 8 letters left blank 11.
5. L. about 38 letters.
12.
13.
"
हाकाळवासी । समत्रा मी मनोरथाः । मनी
8
"P
0000
34
34
34
38
"1
"9
"1

Page #172

१३६
आचार्यदण्डविरचिता
स्तमोराशिरशीर्यत। .... तो सुखा बमवुः प्रभातवायवः । परिजनावसलिलमिव शशामावश्यायवर्षः। सवकृतानि प्रतिकूलभीत इव भूप .... समलक्ष्मीप्रत्यापत्तिहर्षादिव मुक्तसोचमुल्ललास कमलवनम् । दीनजनोकान्तकारुण्यादिव सर्वामेव शर्वरी जागरितात्मा पुनराद्रतयितुं कुमुदिनि इ ... हरिणः करावनानालक्ष्मीनान्दीरजिगममन्तीभिरुपस्वीयमानो(!) ययाविधि बनाधिनावः। तथाहि ते राज्यतन्त्र इव निःशस्यतन्त्रेऽपि कृतपरिचयाः प्रतिलोमानुलोमविमागे दान्तरालवर्तिप्वन्येष्वपि बहुमुखेष्वजिमगेषु सद्वर्णेषु पलानि बन्धिनिकरोदारक्रियामन्वतिष्ठन् न करग्रहणयोग्यां वस्तुप्रोम्यामिव (शुसू )चिमुखान्दयमानास्तैस्तैरुपायैरुदहरन् , उन्मार्गगामिनश्चातिदुःखकरान्नानामुख-तबन्ध. नाष्मीलाश्ममुद्गलपहारादिमिरसादयन् (!)। निघात्यांश्च निर्जनुः छेदनीयशिरसच चिच्छिदुः। सर्वमेव (बाच) राजा निश्शल्यमकुर्वन् । सन्तप्तास्ते मीतानाच रक्तशुद्धानां सामन्तानामिव सम्राडवयवानामादधुरनेकसाधनोपकरणं स्थानानुरू(पात् ! ५) पट्टबन्धम् । निन्युश्च तमनसिपीडित प्रगृप प्रशस्त इव वस्तुसनिवेश दै(श्य ! त्य)राज्यमिव गुरुबलमन्त्रशस्त्रमन्त्रगुप्तं गुरुवामप्यलयं प्रागेव हरकुलवेरकुमारानुचारिणां .पिशितशोणितपियाणां सत्कारकामानां च भूतानां(?) विविक्करमणीय मगारम् ।
तत्र च गोदाप्रवाहमिव सह्योपधानं प्राङ्मुखमनन सम्बाधमनुकू(लाच ? ल) पुरःस्था(यी ! यि) जनसमासेव्यमानमनतिदूरविशालमाश्लिष्टकुन्तलान्तहंस(वेफे)नधवलोत्तरच्छदमतिमनोहरं शयनीयममजत । पद्माकर इव च पाण्डधार्तराष्ट्र
3.
L. about
1. L. about 40 letters. 2. 22 ,
8 letters

Page #173

अवन्तिसुन्दरी ।
१३७
•
प्रमुख सम्बन्धिनीहरिरन्वास्यमानो मधुकर कामिनी समाजमुपसर्पोपकण्ठः (?) सकलमहरनुपजातनिद्र एव न्यवाहयत् ।
प्राप्ते च सन्ध्यासमये पुरोहितोऽस्य भुवनगुरुरियावलम्बितच्छ्राि सच्छत्रा हर इव करगृहीतगुहो गिरिवातिगुहासङ्घाही कंसारिरिव सलाङ्गलिको राम इव सलक्ष्मणो मातृ ( इव ?) वर्ग इव ब्राह्मीयुक्तो जितकाशिभट इव स्वसिद्धार्थक इव चोरक्षिता क्षतनरशतसहस्रवीर्योत्पन्नश्च प्रविश्य • रक्षाविधा यथावदन्वतिष्ठत् (?) । स्वमे चैनं शुक्लमाल्यवाससः स्वादुफल (पपपा ) णयः सुकृतो. दका (दिमा ? विप्राः सिषेविरे । नृपतयश्च स्वयंतो राशिष्विव सुधाप्रकाशेषु प्रासादेषु, स्वसङ्कल्पेष्विव स्वर्गभावोच्छ्रितेषु शिलोच्चयेषु, स्वविक्रमेविव पर दोजुरेषु मतङ्गजेन्द्रेषु निषण्णमञ्जलिमु कुळनीरन्ध्र निर्गताभिश्चूडामणिमरीचिमञ्जरीभिरुल्लसितनखमयूखजा (ला?लाम) लजलौघनिर्भरमुत्फुल्ल कमल काननमिव गगनसरो दर्शयन्तं प्रणेमुः (१) ।
प्राज्याज्यधारावर्जनप्रवृत्तप्रदक्षिणार्चिषं चार्चिष्मन्तं दहन्तमिवानुद्रुत्य धूमच्छलाद द्रुतानि दुरितानि तञ्चाभितो द्वितीयमिव देवं जातवेदसं जपा. रुणनिजाट्टहासपुञ्ज इव ऐलिबिलिशैलकुञ्ज इव दर्पशालिनिशाकरे स्थितमन्तविकतच्छेदमिव भूतानन्दिनो दिक्षु विदिक्षु वतात लमहरपल्लवानसुर त्रिपुरदोषशमनसुशमिता साध्यत्रिविष्टपातङ्केन पाणिना दक्षिणेन (को ? का) मपि कल्पद्रुमरत्नवल्लरीं वामार्थ श्रवगमूले ललिताङ्गं शफरान्छि तामर्पयन्तमिन्दुशेखरं ददर्श (९) । क्षुभितवीरनञ्च युद्धार्णवमित्र दुग्धार्णवं भुजाभ्यामुत्तरता स्वप्नस्य चैवम्भूतस्यानुकथनादमात्य वर्गमग्रमहिषी (णा ? ) ञ्चानुजग्राह |
तस्मिंश्च दृढसंहनने महाबले स्वस्थे सत्त्ववति सर्वाकारमुपक्रमाः सुखेनावर्तन्त । शौर्यानलसंभृताजिलक्ष्मीविहाराञ्जलिपरिमुखेनेव च प्रदागन्धेन चापात.
18

Page #174

१३८
मन्त्रिणो ननन्दुः (१) । आ (श्वा) सयंस्तु देवीं स्त्रीस्वभाव कातरां सम्मुखीननिश्चलदृशं परिजनमित्युवाच - सुश्रुत ! श्रुतानि नन्वमूनि शुमतराणि स्वप्रदर्शनानि । व्रणाश्चैतेन ध्वजगबाजिनो वृषरथक साद्यवहासनमन्यस्य न सर्पिषो न पुष्करस्य न मलयजस्य सुमनसो वा सौरम्यमुद्गिरन्ती न दिव्यगन्धा
1
2
न मूमिगन्धयो तोन्दुरवलरादीदूरभयं केवलमतसीतैल
न पुरुपुरायन्ति न सखनपवनवाहिनस्त्वब्यांसहता
1. L. about 8 letters
3
20
123
"
:
......... त्सन्ना नावसन्ना
शी (ताल ? तला) नावचूर्णितावभासा नातिसंवृता ना नोन्मार्गिणो नोत्सङ्गिनो न दुर्दर्शना न दुष्टरक्त तिपूयाखाविणो नाभिषेकप्रयत्नवाहिनःश्च ये चात्र श्यामकां कोष्टकुङ्कुम... वये च स्निग्धस्थिरपाण्डुकण्डूरांकपोद्रेकिणो न ते दन्ते ये तु कार्येनास्रवारुणिना च वातजा
4
विजितास्ते विधुक्तान्द्रजत् कुर्वन्त्येव तदेव
क्षयाम (?) ।
किंबहुना, देवतानुग्रहादेव सर्वशरीरपातिनः सर्व एवायतचतुरश्रध्यश्रावर्धचन्द्र विशाल कुटिलमण्डलिनो यवशरावमध्याश्चेते व्रणा निश्चयतः (केचिः कैश्चि)देव कषायकपटिमि (९) षष्ट्युपक्रमान्तःपातिभिः शोभनरोपण (द्धे ? ) रुपक्रान्ताः कालेनाल्पीय सैव रोक्ष्यन्तीत्यभ्यवहार्याश्वास्य स्निग्धमुष्णमभिसन्धुक्षणं लघुमात्रं च व्यधच। तथोपक्रान्तश्च कैश्चिदेवाहोभिः प्रकृतिस्थशरीरः सशिबिरमुत्थाय तस्मात् प्रदेशात् तपोवनमधिविवि (ल्लु क्षु)स्तदभिज्ञवनचरोप (त्रिदि)ष्टेन जनवर्त्मना परिक्रम्य सोमग्रहणे पले च कोपितमुनिमरादंष्ट्रा कुरैरिव नियमबदनको मुकलिकामप्रमुखदुष्टभीषिकयेव प्रतिलोमानुलोमचरितपङ्किभिः पत्रपालवशे स्मापिते (?) स्थविष्ठनिष्ठुरैः कण्टकजनैः करालितेन तपःप्रभावप्रकारसङ्गीर्णविघ्नविनायकदशन
"
आचार्यदण्डिविरचिता
"
17
....
B
3000 ***.
वान्ति नो वेलन्ति
नान्तम्माहिनो बहिः
****
19
4. L. about 18 letters
5.
12
"}

Page #175

अवन्तिसुन्दरी ।
१३९
1
चूर्णैरिव कुसुमरेणुभिर्मरुदुद्भूतैः पलितपाण्डरशिरसेव महता जीर्णकेत किवनेन परिवृतम्, उत्क्षिपद्भिरिव शिखरलम्बिजलधर कुलमम्बरसरित्यायनाय दर्शयद्विरिव नन्दनवनोद्देशं शाखा निलशकुनिशाश्व का नुमदभ्रमर समर ... हीरुहण परि भूतविटपान्तराळ मार्गैस्तपस्यावासप्रासादैरिव कुसुमपाण्डुभिर्वनस्पति (भिःक्षुभिरु)पशोभितं, यजितजनध्यानासनबन्धु?न्ध) पू(व?) तवेदिका सनाथतलैर्दारुशिला भङ्गबन्धचतुरश्रालवालकैरग्निहोत्रहविर्धूमसङ्ग सन्देह दायियोग विधातभीतिदूतेन कुसुमरजः कम्बुकाननिभ्रान्तपक्षपालिना मधुलिहां कुलेन सदयपरिलीयमानमकरदेव्या नजैः प्रसरमिव मुनिशरीरातिरक्तकिसलयच्छ लादुद्भिरद्भिर्लतामण्ट (पैरुपेतम् (?) अञ्जलि - पुरसम्भृतोपजातबीजतण्डुलैर्लोल कपिलका कपक्षैवैखानस कुमारकैः संज्ञाहूयमानशाबकानुसरणलग्नहंसीपरित्यक्तपङ्कजास्वादरागया मुझकुशदर्भब (ल? एव) नशरपुञ्ज - जटिलकूलया बिल्वपलाशखा (ख) दिरर्षलदम्बमस्तम्बन्धपर्यन्ततया मसकारण्डवतुण्डखण्डितदलसम्पुटकर क्तकुवलयवनमधरमिव लज्जया तरळ (त) रङ्गहस्तच नन्दमृष्टिगणाद् गाहनदूत देहनिषक्ततीर्थयात्रिकपुरतरराशिमिव ( ! ) दर्शयन्त्या शान्तशर्मदया नर्मदयोपगूढैकपार्श्वम्, उ ( भय? ट ) जाजिरसुप्तह (र रि) किशोर मशकवारणनिरतवनवारणीकर (ण) विधूयमानान्तेवासिवर्गदुर्ब्रहाप्रविटपकप्रसूनम् उ ( द (ट) जीय सरलसार दारुभङ्गो पहारेणाराधितस्थविरतापसारब्धसामगानोपलभ्य मानवनआदृतवनवराहवेत्रावबध्यमानबालवृक्ष कालबालकम्,
गजकलभकम्,
उप
शान्तशिखण्डिमण्डलबर्हमाजनकलालसन्धज्यमान सैकताजिरमाचारचुचुशुक्लच्छदन चञ्चसम्पुटप्रकीर्यमाण पद्मोत्पलदलोपहारम्, अतिनिभूत पारावतदत्तदाबागर उन्मुखबहळधूपोद्गारसुरभीक्रियमाणदेव (?) .... मारण्यकमहिषविषाणखातविमृदितविषमकण्टक(क्ष?क्षु)पं विशोध्यमानतीर्थयात्रमारण्यकताम्रमूलसंज्ञारुताहूयमान पुष्प यात्रा
2
1. Space for 3 letters left blank . 2. Labout 2 letters.

Page #176

१४०
वलम्बमुनि शिष्यमुत्पुच्छ मिहोत्रविनापीन कौत्संजित दुग्धवश्चद्यमानस्तनन्धय
3
आचार्यदण्डविरचिता
0.00
मिन्धचूडापीडहाराधिरूढधीरशारिकाध्याप्यमानबटुजनोपसृत्य पुरुहूताहृयप्रभोपलिप्ताभिरिवारण्यदेवता चङ्क्रमणमरत कवेदिकाभिरनिर्वदूर्वा पल्लव प्रचयकोम
8
लाभिर्वनस्थलीश्यामलीकृतोपशल्यकु दाश्रमवनमदर्शयत् (१) ।
4
यत्र केचिदुत्पलितास्तटाका इव तरङ्गिणः सुमन सरसन्तनजनितद्विकुडुम्बधृतयास्सुबन्धसेतवः कृतवनोबाराधा ग्राम्बहलकृष्टवा ... जनाध्य शोषाश्चयः (१) । तथापरे सुनृपा इव सपरिच्छदाः सभार्याः स्वभुजसम्भृताग्राम्यसाधनानुष्ठितसकलपुण्य क्रियाकलापाः स्वशक्तिकृत बलिहरणा मैत्रदान्ताः सद्भूतानुकम्पिनो दातारः स्वयमनादातारः कुतश्चिदनव सीरिता इचीरिकापटाः
सफलमूलवृत्तयश्च वानप्रस्थाः ।
"
यत्र च शान्तशरीरजा मात्रामामाश्चेलास्थितयश्च स्थावरका: शुभगत्यर्थिनोऽपि तुषचारा साश्रिताजमार्ग मूलरुचयः सोमतराहस्तदाविस्वस्ता सुकृतपाकफलभुजो मधुत्रताः कुसुमशायिनो द्रव्यवेक्षाः शाकपक्षा अनयस्पृश उन्मर्दकाः स्वस्वयं पतिताहारा हारापरिहृतयः प्रवृत्ताशा न दर्शनश्रुतपवना नो करूपान्तज्वलनवृत्तयोच्छका सद्यः प्रक्षालितास्तीर्थमूता गुर्वर्थसाधनाः काष्ठाहारिणो देवकुलभाविनोऽश्मकुट्टाः समृद्धबाला दन्तो (मूल ! लूख) लिका दण्डासनाग्रवर्तिनः सन्दंशकर मुखोच्चि कर्णजीविनः कोपोकावकल्पका सार्थसिका वनौकसो गोवर्तिनो नि. स्नेहा मृगवृक्ष ( स ) यः सुपरिच्छेदाः परिणामिनः पुण्यजनाः शैबालिकैषिणो भवपरागा श्रीमात्रानुरोधिनः पावकाः पलाशमक्षाः कान्त
1: L. about 18 letters.
2.
20
0.00
"י
3. L. about 16 letters.
4.
8,,
""

Page #177

भवन्तिसुन्दरी।
पीतरुचयो धूमकपाकृतपरिणतयः कालान्तरिता भार्येच्छासुज्ञात एकस्यालिकाक्षमालावगाढा वृक्षमूलगतयो लीनधातः शिलाशयाः पृथुरोमाणो जलेशया। शमिततृषा जलकन्दिका वनजालयाः सूर्योन्मुखा न्यग्रोधजटाप्ररोहाः अधोमुखाः भेण्यवलम्बिनोऽवा(निज विश)रसो गार्गणयोऽन्धभूमयो वीरासनिका विषदहनाः पचामिकटा भूमिशायिनोऽध्वन्यादरिणो वाचंयमाः समस्तावानोशना ऊर्ध्वबाहवः शाखोभूत एकपादस्थिता य पुरद्विषश्च पर्वतालया महामुनयः()।
तच बहिनिवेशितशिबिरं प्रविशन् हृष्टेनान्तरात्मना समचिन्तयत् । अहो विविक्तरमणीयत्वमाश्चर्यरूपत्वं चास्य । भगवन्नारायणकरकमण्डलुसलिलसेकसंवर्धितबवरीयकोपदार्याश्रमोऽपि नास्य मन्ये सदशः । तथावत्र शकुनयोऽपि दर्शितादरा मधुरव्याहृतयो (वि.)विशदलोचनविकाससूचितप्रीतयः प्रत्युत्थानमाचरन्तो मुनिसंवासलग्नाः प्रथय(ति ? न्ति) प्रथीयसीमातिथ्यताम् । एतेऽपि विटपिनः सद्यः प्रहशाखाभुजपल्लवाझलिपुटपुष्पवर्षाः प्रे(I)कापूर्वमिव सबहुमा(नस्थान्न) भ्रमरदृष्टिभिरतिचञ्चलाभिः प्ररू(पाप)यन्ति । जा(तिव)सम्भ्रमश्वायमुपहरति तरुकुमारकः पु(प्प?ष्क)रदळपुटेन पादोदम् । इयं च प्रचण्डतरुतलभ्रमणखिन्नमृषिदारकमुपहृतमृदुरोमकोमलकोडापाश्रया स्वापयन्ति
ती) प्रीतिविशदया दृशैव नः प्रत्युदेति, तन्निद्राम(म)यात्तु नाभ्यु. तिष्ठत्याग्रभावाशामूलवधू :(:) । अयं मुनिपुत्रकदत्तदेवशेषोशीरपङ्कपञ्चाङ्गलशारिवाङ्गः सारङ्गशाबकः प्रसवोत्पीडपीडितस्तनमपास्य मातुरू(ढः ! धः) फेनायमानसू(क्षा ? वा)पक्रान्तमनोहरानेकचाशक्रियः(?) पुरोऽस्माकं प्रधाव(यतिन् ) नूनमुपदिशति मूलपतेधर्मस्थाना(न?,स्थानवर्त्म। सर्वथा कलिरत्र प्रवेशमलभमानो बहिरेव शबर पुलिन्दकच्छलात् परिश्रमत्यरण्यम् । अत्र महषीणां दृष्टितेजसा दग्धः समस्तीतो भुवनभ्रान्तियत्र डोलाकर्मवर्षकि मकरकेतुः स्वसम्भूतिहेतुमिः सहैव दुस्सकल्पराशिभिन्नरूपाक्षचक्षुषीव ज्वलितविग्रहो द्विगुणो

Page #178

११२
आचार्यवाणिविरचिता
तदाशहशक्तिरासीदत्र निर्मासितानि तान्यलीमापातसहस्राणि येषामागृहीत राजपुरुषकारणामुभयलोकभ्रंशमूलोपदेशं दानपिण्डितानामचापि च यममियोगभूमयो मधुरविमदनदाहोद्वेजितस्तपस्यति पात्रसनिहितः कुसुमपादपेषु(!) काकद्विषोऽपि चैते .... त्वं द्विजत्वं चार्थयुक्तं दर्शयन्तीति प्रीयमाणमानसस्तमेव पूर्वसरं सारापोतकमनुसरन् किञ्चिदन्त(र)मनुपसत्यातिमहति महीशिखण्डव इव कुसुमचन्द्रकस्त ........ देशमृतलवकालिकळवशवस्यन्दविसृतलमा विकिरति मधुशीकरवर्षबिन्दुसन्ततिरुचिरपौतवल्कमदम्भपूषितगर्भपर्यन्तपल्लवपुटे मुनिवृन्दारकवृन्दसन्दर्शित .... निकरदपं तुरामलाविवोल्लसत्युदप्रतपःस्पृहयेव पीतसकल. वासरोष्ठमणिमुष्करबीजाक्षवलय इव षट्चरणचक्र जपश्रद्धया साभिलाषं परिवर्तयति) ... माधवीलतामण्टपे तदुपस्तम्भसाधारणाधिकारस्य नातिमहतो नागपोतस्व स्कन्धोपायेण श्लक्ष्णवेदिकाप्रतिष्ठापिते प्रतिष्ठित(ष्णो कृष्णा) जिनास्तरवेत्रविणेत्रविष्टरे समुपविष्टमहाय वसायवि ताध्यात्मविद्या (घ्याव्या)ख्यानविरतपोषं (१) पीयूषदानावसानविश्रान्तधीरध्वनिमिव दुग्धजलधिमालोकातिशयलाभकृष्टरनवमरसमावितरुत्कण्टकमतिमिरुप जातप्रबोधैः पुण्डरीकैरि(व) सवितारमुन्मुखैमुनिमिरभि(हन्यावन्य)मानमिन्द्रीन्दु)मृगमिवाचिरपीतप्राकृतामृतमन्दतृष्णं विधामृतमन्दतृष्णं विद्यामृतपा(लनवानला)लसागतमतिविश्वासादशंकाश्लिष्टशरीरमाश्रमकुर(शख ! शाव)कमाई कराभिमर्शनेन वी(जात)रा(जग)तया सदयमनुगृहन्तं तपस इव चरणलग्नस्य दुग्धकामस्य कस्यापि हंसपोतस्य नखप्रभाप्रसरपानव्यसनः विसमारसान्तिसन्तर्जनादवनयन्नतापसकुमारकामनाप्रभोद्वाहणं जितकाशिने शुक पोतकाय प्रोत्साहाईणं स्वकरेणैव क(शोठो)र(साडा)डिमीफलस्फुटितगर्मनिक
1. L about 10 lettees 2. , 14 ,
3. L about 16 letters 4.
8 ..

Page #179

अवन्तिसुन्दरी।
११५
षित(?)स्फाटिकजातिप्रकाशै/जशकलेरासन्नतरुपलाशपुटपात्रीसंहृतरुपहरन्तं, प्रणतिविशीर्णवर्णिवजशिखापिशकिमानमिवानमाङ्कणबलिकुपुमपुटधूलि चरणपृष्ठलममनुबन्नन्त्यादर्शनदोहळीकसकलतीर्थप्रेषितया यमु(नानये)व भ्रमरमालयोपास्यमानम् आलोहितधौतवल्कलनिवसनोत्तरीयम्, उपस्थितप्रसन्नमित्रालिङ्गनलमेन बालातपेनेव तिरोहिताङ्गं, तीर्थजलावसेकलोमात् त्वचमिवावकृष्य निष्पतद्भिरस्थिमिस्तपसा कृशेष्वयवेषु विषमीकृतमन्तश्शुचिमा(सेनिस)प्रवेशमार्गान्वेषि(णा?ण्या) कृतपरि. क्षेप(रिक्षेप)या हंसमालये(द् !)व ब्रह्मसूत्रेलखया पवित्रीकृतशरीरं निशित(त!)कुशपूलपालिलेखनकि(र!)णश्यामलतलतेलोदरण रुद्राक्षवलयपरिवर्तनकर्कशाङ्गुळिपर्वकाण्डेनाहुतिरागसन्निहितकान्तहुताशधूमोद्गारदुर्दिनेनेव सर्वभूताभयदानोदक. मिव नखमणिमरीचिधारानिमेनावर्नयता सर्वदेवतामदविकारमनोज्ञापनगोष्ठीधनमधुदण्डेन दक्षिणकरेण च निर्मलजलकुसुमभीकाकण्ठग्रहणकामुकेन भ्राजमानं, सर्वमिन्नेवमार्दमये महर्षीणां संशयान् सु(नि)श्चितार्थतया न नो वा विसर्गेण(लि) न्दन्तं, दीधितिभिश्च तद्विसर्पिणीमिः पर्वताहतमार्गवमार्गणमार्गनिर्गमप्रचलजालमालानुकारिणीभिरतिशीतलचन्दनद्रवनदीमिव(?) सर्वेन्द्रियवलयवेलोटेलापूर्वक्षीरोदलेखामिवोत्फुल्लसरस्वतीविहारसिन्दुवारवीथीमिव धर्मिसोमामिवृद्धिशुक्लशर्व(दु.)रीमिव स्वच्छमानसरसभरपूरितोड्डीनशारदाश्रमालामिव दर्शयन्तं, दशनज्योत्वापयःपूतेनेव पलितपाण्डुना सर्वशास्त्रामृतमथनौद्भूतफेनपिण्डकपेन कूर्चक(पोल लापे)न शिरःपर्यन्तवान्तगङ्गास्रोतसं शर्वमिवानुकुर्वन्तं, जपगतकलालप्रवाहातरावर्तमिव गण्डगर्तमभ्रमिवे .... रुप्रध्यमानदृष्टिद्युतिप्रलोपोपचनीमिवोन्नति. नासिका दिवसकरतेजःप्रसरपानादिवातिदिवयोरप्युपोढकारण्यतया तपोवनतर.... सोमसम्भूतां सुधादृष्टिमिवाभिवर्षतो ध्यानानन्दासमिव तपोवनानां सं.
1. L about 10 letters .. . 12 ,

Page #180

११४
आचार्यदण्डिविरचिता
विभजतो मानसातिरिक्तमैत्रारसपरिवाहप्रणाळयो स .... तरग्निहोत्रावसानदत्तभस्मत्र्यायुषरेखमृषिचक्रवर्ति चनोर्णलाञ्छितमिव समाधानसाधितभ्रया(न!) तरनिचलस्थिति नामने सैव स्वच्छ .... सरस्वतीलीलाष्टपदायमानमुपहतां सर्वविद्याकोशनिधिकलशेन लपनेनोपेतमप्यर्थभङ्गुराभिः सोभामिनीभिरिव धनागममधुकपिलशालिका .... प्लतिदूतमूर्तिभिरसमुरं वीरागः वर्धनीमिरिव सकलकलिकाभिरिवाशोकमनीयमगादाश्लेषश्रवणमूलचित्राभिसन्ध्याघ्रलेखामिवि दोषामुखमायामिनीमिः . . . रुद्रासमानसुराभवकरुणकलिशमप्यासुती बलमसकृदाचरितमेकदापरितकेदारवानमप्य कृषीवलमखिलभुवनभावेनोन्मुखपधानमप्यस्वस्वलम(सा? संस्थानमपि(:) परिषदलं सर्वपथीनमपि कृष्णवत्मकशरणमनवरतग्रामिताक्षवलयमपि प्रशान्तेन्द्रियं गुणशतसन्तानतत्परमप्यातप्ततन्तुमिष्टवरप्रदमपि सरस्वत्येकवल्लमं तपस्यादिनमपि समहिमोदयमतिचिरायुपं दृष्टानेक. (म!)परिच्छन्दानुवर्तिनमात्मभावावलम्बनकरसमत्युच्छितमुच्चैर्मुखं ब्रह्मलोकप्रतीक्ष्यमादिमुनिमभ्यस्तपुष्करवासमनीकृतमकरकेतनं वामदेव इति प्रकाशपुण्यश(ब्दःब्द) तपोराशि ददर्श ।
दृष्ट्व तपःप्रमाकामिभूतप्रागल्भ्यो भी(इ)त इव किश्चिदाबद्धहृदयसाध्वसो मनसा वपुषा च समं सङ्कचितः प्रयत्नापसर्पणीयाः पुण्यभूमय इत्यादरादिवा. अलिजलजपुटावर्जितामिनखांशुजालवेणिक भिरभिषिच्यमानमौलिरदृष्टपूर्वातिथिताकारान्तरित कुतूहल तिरेकायास्तस्या ता(त्व ? प)तपरिषदो युगपदावलितहर्षलोलसोचनसहस्राधिरूढस्तदतिभरेणेव दूराव नतमूर्तिमन्जन्निव महति पुण्यहदे प्रहृष्टरोमा धर्मनिम्नमनस्कारान्ननमस्कारमाचचार ।
1. 2
L about 16 letters
, 20 ,
3. L about 14 letters 4. , 14 ..

Page #181

अवन्तिसुन्दरी ।
आचरितमहर्षिचरणवन्दनं च शिरश्चरितार्थमिव सकलत्रिभुवनाधिपत्यचिह्नचूडालाञ्छितमिव बहु ( पु ? ) मन्यमाने महीपतौ स मुनिरा कपिलतार के - णांशुमन्तमिव सन्ध्याकाशे तमनुरञ्जयन्नरुणकराग्रसंहा (र) मुकुलितकमलकोमलाञ्जलिपुटमधोमुखं निपतन्त (मिम) तिप्रसारितेन चक्षुपा पुनः पुनरभिनिरूप्य समुत्पन्नाभिज्ञः संपृष्टाव (?) समस्तमेव हस्ततलामलकमिव तद्गतमुपजननात् प्रभृत्युदन्तम्। उल्लसदानन्दजललवग्रथितपक्ष्मालः सु (न्धि ? घी) रोऽपि सुदूरोत्सृष्ट लोकयात्रारसोऽपि सुप्तस्नेहवृत्तिरपि सुतप्ततपः पिण्डवीत संभ्रम संसारसङ्गभङ्गो निजाम्योऽपि किमपि स (म्प्रम्)मस्पृष्ट इव मुक्तविष्टरः कतिपयानि पदान्यसङ्गळन्दरुणवल्लरीरोत्तरीयो(?) गत्वा निर्मोकलवानुबद्धजरदुरगनिभौ जराघवळरो (म) जालौ भुजौ प्रसार्य सु (तत ) वद ( लव) निपालमति दुर्भर संभावनानिपीडितकर मालिङ्गय क्रमेण चानामयपरिप्रश्नादिकमादिष्टक्रियातिक्रमण भीरुभूपलब्धावकाशमा शृङ्खलप्रहर्षो महर्षिर्मधु मन्मत्र साधितमधुपर्क दानावसानं (रि ? वि) धिमहितमन्वतिष्ठत् ।
"
उपविष्टे च तदुपदिष्टे स्थाने तदनुग्रहातिभूमिगमनयन्त्रणापरतन्त्रमनसि पार्थिवे तमदृष्टपूर्वमादरातिशयमाश्चर्यभूतं महामुनेरुपलभ्य सवेससा (?) मुनिसभा कोऽन्वयः किमभिजनः किन्नाम किलायं, ( कि )मनेन जन्मान्तरे तपश्वरितं केन वा प्रयोजनेना ( प १ ) मेनां भुवमपि सङ्क्रान्तः, कथं वास्य महानुभावस्य परिमितपरिवारता । तथा चेदमपरमत्याश्चर्यम्, अस्य किल महात्मनस्तिलमात्रमपि नोपलक्ष्यते शरीरावयवेषु यदनामुक्तमप्राम्यैरित्रणकिणाभरणैः । कथमदेवासुरमतारकामयं वा रणमुपेत ( म ? स्यै) तादृशः प्रहारविमर्दसम्भवः । सम्भवे वा कथमिवैवमनेकशतशस्त्रमार्ग जर्जरितेषु गात्रेष्वक्षरितवतामसूनामवस्थानमासीत् । अत्युत्प हलबलात्कृतापि गुरुयन्त्रणया गरीयस्यानुयो (तक्तु) मपारयन्त्यतिष्ठत् ।
2003 6000
1. L about 10 letters
19
१४९
1

Page #182

१४६
आचार्यदण्डिविरचिता
तथा स्थितां च ऋषि वरिष (दु ? दमु ) पनिध्याय स मुनिरीपत्तिमतः
1
सोमान्वयश्रवण कौतुकाज्ये दशनाभासा स्वपयन्निव पञ्चतपस्तापदततपनातले पाटर (ल) लाटप (ट्टन ! ट्टा ) नि मुखानि हन्त ! वो (वे वि) दिताकृतयः
2
कौतुकिन्यो मनोवृत्तयः | स्थान ..... कुतूहलमाकर्ण्यतामस्य कल्याण शेराशामुखललामभूतं चरितनन्वयारम्भ, दार म्याद्भुतरसमाक्षिप्तचेतसा म (यो ?या ) गाय
मानमित्युपचक्रमे क्रमेण नुभावरतिरको वहा महान् सरोविहारशीलो हिरण्मयाण्डयोरातायमानदेवदानवोभय कर्षपो मुखपटक्षदक्षरम बुरत्रयीरुतिराजो
"
....
4
6
हंस: (१) । तस्माद् विस्मापितत्रिविष्टपस्त.... भुवन किल्विषो .... वनदात्रिरत्रिने(रवाद) नन्यजस्य नित्यमित्रम म्ब (ग१२) नेयानम्बु नानामरातिरम्बरौकसां जीवितमम्बरश्रियः स्थितत(१,स्मिऩमम्बिकापतेश्चूडामणिः कौस्तुभस्य सहोदरः क्षत्र
3
6
वंशग्य पूर्वी देवतानां पतिरोषधीनामीश्वरन ज ....रवदवधे प्रसाधनं शस्मर्यवलकः कु.मुद युग्मलदलन दुर्ललितकरकामयमयान कामिनीकपोलादर्श तारस्तारापतिः (१) । तस्य तन्तुस्तारायः माङ्गिरसवल्लभायामभूद्बोधाधरित धिषणो मेधानिधिः प्रधानविबुधो बुधः । बुषादिला पुरूरवसमंशे मित्रावरुणयोरध्वरे मनोरुत्पन्नो(रूद) पश्यत् । इळावृतं नाम यद्धरणभूमिं परितो हिरण्यगर्भोपमयमत्रीमद्यापि वर्तते जाम्बूनदजन्मज | म्बवरसवाहि जम्बु नदीपान चर्चित जानपदवर्ष वर्षम् (?) । ऐलादायुग्जनि जनार्दनोरुन्मन्दारमञ्जय महेन्द्रदादकीयानां वेदिकाना (!)मग्रिमायां गन्धर्व्यामुर्द्दश्याम् । आयुषोऽष्टगुणैश्वर्यजितत्रिविष्टवेध नहुषः स्वर्भानुदुहितरि स्फुरत्प्रभायां प्रमाणमुद्बभूव नहुषनन्दनो नन्दनवनविभ्राजप्रमुखविश्वदिव्य वन
1
..
1. L. about 16 letters
2.
.0
11
********
10
73
"1
4. L. about 2 letters
5.
4
6 Space for 6 letters left blank
""
"1

Page #183

अवन्तिसुन्दरी।
१४७
भुक्तिविश्वाचीमरविन्दगण्डूषमधुमण्डखण्डपरशुविश्राणि(त)रथवरषट्सहस्रमात्रश्रमणसाधितदानवमःडलस्तानि निर्वेदकामोपदेशायमानगीतिः कामदेवो ययाति:()। ययातेरजायत राजन्यवृषभो वृषपर्वदुहितरि शर्मिष्ठायां मित्रसुरतशापदाननिष्ठुरजनकजराजालकञ्चुकच्छन्नयौवनोऽपि रुचिराचारु(पूरु:):)। (पुरू!पुरोः) पविरिवारिपर्वतानां पौरजानपदरञ्जनो जनमेजयः। तस्य सु(तो) नय(श्चच)क्षुः प्राचीजयचिह्निताकः प्राचिन्वान् । प्राचिन्वतः पृपुजाततप्रथनक्रतशकालब्धप्रथितकर. वीरः(१) प्र(वावी)।। विक्रमदमितधर्मलोपनिर्मर्यादो दामवन्धर(?) नमस्युर्नाम । अस्य च दिवौकसाममयदोऽभू(द)भयदः । तदायनिरात्मतेजोवधूतशुद्धयां(?) शुन्ध्युः। कस्य तनु(?) बहुविधनयावधानो बहुविधः। बाहुविधिरधिबाहुनिहितभूमिभारो भीमहेतिः संशयातिः। तस्य महद्(?) अ(भःप ! हंपा)तिस्तदपत्यमत्यादित्यतेजास्तदनन्तरं प्रत्यपद्यत। तत्पुरस्तात् पुत्रिणामतृणमस्थापयत्(:) प्रस्थापितसत्पथः प्रतिपक्षरौद्रो रुद्राश्वः। स घृताच्यां स्थाल्यामिव कुलप्रदीप(दु? मद)पादयदुग्रतेज(सा?)सं दशानःमग्रम् । (स) रणे रिपुभटभ्रुकुटिबन्धान्धकार धननज्वल(य?)नायां तक्षकात्मजायामजीजनदनन्तसारमन्तिनारम् । आन्तनारादरिकुलकाननकदनदावा(न)लमिलि(लालंले)मे यमसुता सुतम् । त्रस्तवानन्त्रस्तवानादस्तमानमादरे मकुटपाटलोष्णीषायमानपद्मद्युतिरवितथप्रसादनकोपितस्तत्तत्तनयस्तते भुजशमोगगभूरिणा भुजेन जपमन्युभुवं भुजे:(:)। तदुद्भवानां महार्णवानामिव चतुर्णा पूर्वो बृहत्क्षत्र इत्यनुत्तर स्थितिमपश्चिमानमवाचीनवृत्ति(?)रनुकूलस्थितिर्महेन्द्रश्रियमानशे । तस्य भरमुवाह स्ववग्रहो हरेरिवैरावतः कल्याणसम्भेटेकरः कलितपुष्करा(न)नो ह(स्तिनस्ती) नाम, यन्नामलाञ्छितं शूराणां राजधानी धरा
1. The printed edition of the Avantisundarikathasara (edited by
Sri S. K. Ramanathasastri) reads मनस्यु, page, 17. But a palm leal manuscript of Kathasara in the T. V. M. Ms. Library, (No.
C.O. 1688) reads नमस्यु. 2. Kathasara reads शर्याति. 3. According to Kathasara the order of the Kings is as follows :
हलिलः, दुष्षन्तः, भरतः, वितथा, भुमन्युः, बृहत्क्षत्र.

Page #184

१४८
भाचार्यदण्डविरचिता
12
ललाम नगरम् । अजमीढ इति दि(ज)पीढपुरमीढयोरप्रजन्मा बगन्मलमलबज. समालहरुविभ्रमयशा(?) विशाम्पतिरभवत् । अमुष्य पत्नी पौरिव तरलतारकाभ्ररामां धूलिनी बनयामास राजमण्डलयोगहृयम् ऋतम् । अमा(द)सतपतापस्तपनकन्यकया (मत,प्ततपसा पुनरनन्तप्तया तपत्या कृतसंवरणः संवर(णात् णा) संवरणात् प्रकृष्टसत्त्वः सत्त्वरक्षणदीर्घसरी .... गुणगुरुकुरुकुलाबरकुलगिरिकुलाकेसरित्रासकरघोरघोरहुकारचारुधन्वा(:) सुधन्वनः। (सुतस्तु तत्सु)तो महद्भिः रहितमहीपालविग्रहाविप....सकलजगत्कण्टकविषमशख्योद्धरणवैद्यश्चैपः । ततश्च तुरन्त(रः)धरणिदारः सन्तुष्टकृती कृतकः । तस्मादपर इव सुरपतिरपि ....षिवेलं पुञ्जित....शुक्तिजालजर्जरझर्झरायितपीतवहशो(?) वृहद्रयः। ततेजःपरिणामः परिमाणमिव बाहुशालितायाः कुशाग्रीः कुशाग्र..... दृषभः । तस्मादशेषदिग्वधूततासितस्वकीर्तिपुष्पः पुष्पवान् । (पौष्पवता:पुष्पवतो) बाप्पगर्भविपक्षनारीक्षणसर. स्तरदुरुप्रताप(सस्त)ततपनीयपत्रचित्रधन्वा मुधन्वा .... जागरूक : प्रकाशगर्यो दः। (गाद)र्वसुतः सदामोदरदर्पसम्मददोहळीहय वरतलधर्षणकिणितकण्ठः कराप्र. नगरगम्यतन्त्रिककुल कुटुम्बीकृतचरणझणझणायमानलोहचल:(:) सकलक्षत्र .... नचतुरजरो पचारपुत्रः सत्यसन्धो (राज ! जरा)सन्धः। तस्य सुतः पितुरपरिहीणप्रभावो भारतरणार्णवावगाहनसहः स(इ)देवः । सहदेवात् सहसुरसपपीतसोमसो. माधी(!) सोमापी। तत्सुतः स्वापदानविश्रुतः श्रुतश्रवाः । श्रोत्रश्रवसम्यक्षुषश्रवा कायकर्कशा(?)(यतोय ? ऽयुतायुः)। ततः शिवसत्कियामवर्तनप्रविष्टमित्रहृदयो
1. Matsyapurana reads धूमिनी. 2. L about 10 letters
6. Labout 22 letters 3. , 14 ,
, 14 . 4, 5. The two lacanæ cover about 32 letters 8.

Page #185

अवन्तिसुन्दरी।
निरमित्रः । तस्मात् स्वभुजभुक्तसमस्तचक्रवर्ति क्षेत्रः (सुक्षेत्रा)। सुक्षेत्रात् सौक्षेत्रिर्मक्षात्रपथप्रगुणितगुरुजगत्कर्मा(?) (बृहत्कर्मा)। तस्माद्भवादिवामृतकलावतो महासेनः सेनजिनामाजनि । स पुत्री ध्वस्तसमस्तशत्रुणा शत्रुञ्जयेन ज(य!)ज्ञे। शत्रुजयादजायत यथार्थनामा विभु(।)। वैमवो भव इव भूतभावनोपाङ्गगमनः शुचिः। शुचेरन्वगभ्रकाल इव घनावलम्बनो भुवनमाहादयन्नखिलदिगङ्गनोतरासगीभूतकार्तिक्षेमः क्षेभ्यः । तस्य पुत्रः पूतजनता(च!)जप्यवृत्तः सुचः। मुवृत्तादर्कमण्डलादिवालोकः प्रावर्तत प्रजानेवभूतो नेत्रः। नेत्रजन्मा त्रिनेत्रकोपा. नलकदर्थितकामरूपसदृशः सुनृपः। सुनृपात् सुरापन्नजनदयनपलितश्रुतः(१) सुश्रुतः। सौश्रुतिराश्रितश्रुतिकाश्यपीश्वरपरिदृढो दृढसेनः । तत्तनयस्तामरसनयनो नयनः। नयनामयविशदमतिः सुमतिः । सुमतेः स्वभुजबल. तुलितबलः सुबलः। सौबलिरबलाधररागरक्तनेत्रः सुनेत्रः । तस्य पुत्रो लपनलालितकलिकालकालनत्रस्तसत्यः सत्यजित् । सत्यनितोजिनामा विश्व. जितविश्वो() विश्वजित् । विश्वजितः क्रतोरिव सर्वदक्षिणात् साक्षादिव भगवान् धर्मः स्वमात्मानमलभत महात्मा चरिताधरितसञ्जयो रिपुञ्जयः। तेन चक्षुरमा!ष्मता) (न) कश्चिदोपन्मुखमपश्यत् । तेन नायकेन (न) कश्चिदपथमनुपदसुलभस्खलितमवगाहत । तेन भ; न कश्चिदसुभरेण कुटुम्बभारेणापीड्यत । तेन (क.गु)रुणा न (किञ्चिःकश्चि)दविनयस्य सर्वापायपारमैश्वर्यसाधनो. पायस्य खनेऽप्यवकाशमदिशत्। तेन खलु बलमदः कुलमदो विद्यामदः श्रीमदो रूपमद इत्यनेकमुखानतिकटुपवाहान्मदा(न्) मुञ्चतातिस्रोतोमदमुचः कर्थिता इव गन्धकरिणः ।
स कदाचिदालोचितपुराणसंहितो वृहद्रथकुलावसानमात्मानं समुपलभ्य दग्ध इव मनसि ध्वस्त इव यशसि प्रस्त इव वैवण्येन लुप्त इव दर्मिनस्येन लिप्त इव लाघवेन व्याप्त इव विषादेन सुप्त इव शून्य(यो तया) मुक्तशोकशूस्कृतिः किंकर्तव्यतामूढो रूपविश्वासतया मदुपकण्ठमागत्य त(म.प)सि विथमधृतिहेतुं
1, Kathasara reads रिपुजय.

Page #186

आचार्यदण्डविरचिता
प्यमृरत(?)। विवृतविश्वतन्त्राणामकृत्रिमाणां वाचामाप्तगीतानां चा(ङ्गमनिगमगि). रामनुग्रहादादरागतप्रतिभेन मयैव सोऽनुप्रबोधितोऽभूत् ।
भगवति खलु तपश्चर्या भाविनमत्यर्थमन्यथालं परिवर्तयितुम् । इयं हि पुंसामप्रसवजरायुजालजलमालाजननि बहायासप्रथितग्राम्यभोगक्षणमुखाभासा स्वाददानदुःश्लाघोजिता जाया वैततेनपेक्ष्यकार्यकरपरिजनशिलानुप्रत्यनायत विश्वासभूमिमित्रमभिराध्यहृदयो हितकारी गुरुरास्तेऽनादिरशं क्लेशमभिप्रेतसाधनं धनममूलकर्म कर्मलताविजितसर्वसत्त्ववशीकरणमवैरस्यजनितम .... वारं सर्वरोगहरं महौषधं षाड्गुण्यचितापापजागरमसाधारणगौरवाधिरोहणमाधिपत्यमस्याश्चर्यसाधनं न दुरधिगमदुरुपचारमिहतुरगरथ .... फलमूलतृणोलपादिसाधनं तपस्यायाः (!)। तस्यामुपहितबहुप्रकारोपप्रलोभनाः परस्परोपघातिनो निषिद्धामतिकाकृत.... चाराः सचिवधू(तार्ताः) कर्तव्यानामुप(वे:दे)ष्टारः। किन्तु निसर्गसरळा निरभिलाषकालुप्या निर्मत्सरा निरस्तनास्तिक्यवा(दीदा) निर्व्याजशुचयः श्रोत्रमापू .... साधनया। पश्य फलसम्पदं तपश्चर्यायाः। यदिमौ सूर्याचन्द्रमसाविन्द्रयमवरुणद्रवि(गु ?)णपा(न?)लब (सुखो ? सवो)ऽश्विनौ श्वसनः शोचिष्केश .... ना तेन दिवि महिम्ना महीयन्ते । यच्च सप्तर्षिप्रमु(खयो:खा) महर्षयो दैवतान्यपि प्रभावेणाभिभूय वर्तन्ते तर्वा(?) च । यदपि सिद्धगन्धर्वविद्याधरसुरपन्नगेन्द्रादयो यथा ........ च्यन्ते सुखानि तदपि किश्चित्तपस्याभङ्गि
3
5. L. about 20 letters, 6. 16 ,
1. L. about 6 letters. 2. , 15, 3. , 20 , 4. , 30,

Page #187

अवन्तिसुन्दरी।
विलसितमेव । मातापि तावत्तप्यमाना मानवाय कुप्यति प्रसीदति) नितरां तपस्या । किं बहुना । नैवंविधमपरमस्ति सर्वकर्माणम् , अथवास्याम.... मलमस्मद्गीर्णयारारोप्य(?) । ननु भगवन्त एव मुकुन्दचन्द्रापीडारविन्दजा जगदङ्करबीजमुष्टयोऽपि नाप्यवाप्येनावाप्यजीजनकतटाकमण्डलूद्वहाः सबहु. मानमेनामुपासीनाः प्रथयन्ति प्रभावमस्या ना ... किल केशभयादवतरनिमानमानमानजवा ननु मन्तव्यमग्रामवासिने वनकामस्य याहगायासपरिस्पन्दस्तस्य शततमीमपि कलामरण्यवासिनः तपस्यामस्यपरिवेदा भवन्ति नेति कृष्टवन्तः कृषिमिव गृहे गृहिणो यादृशा हृदयसञ्चारोन्मायास्तांश्च कृच्छ्च र्यादुःखानि च धारयितुलवालश्याम किं गरीय इति()। राजसदस्यसत्प्रलापनिबद्धरायस्यमानस्य मनस्विनो यथोपपद्यते सर्वाङ्गीणः सन्तापचिन्तयनस्यशोऽपि यदि भवति पञ्चामिमध्यस्थायिनः स्वजनाश्रुजलादिना नातकस्थानजानि यथा न तथा शङ्के शिशिरनिरवकाशागमशीतलनिशा(ति ? शि)लाशकलशयनशायिनं शरीरिणमासारवर्षबन्धिनी महिमजलानि क्लेदयन्तीति()।
ननु चेदमेव पर्याप्तमानारण्यवासे यदिह भुज्यते स्वच्छाशया शुचिपयोधराभिरनुद्योन सर्व .... क्षकलुषमावास्तदन्यस्त घोषितसुखच्छाया स्वादुफलदानशीलाः सुरभयश्च भूरुहाः सेव्यन्ते न सन्तापदायितानोयासपरम्पराम्यर्थनीयकरफलमलिनवृत्ता महीभुजः(१)। निष्कपटपरिचयाः सुलभविनम्भशीलस्वभावासिनो मृगा न स्वार्थरागनिगीणस्नेहावकीणंपरिचितयो दुर्विश्वास
1. L about 2 letters 2. Space for 5 letters left blank, 3. 5 ,

Page #188

भाचार्याण्डिविरचिता
निष्ठुरप्रकृतयो ना बन्धुगन्धिनः तदिदममृतमौषधं च तव चरणमास्थाये. दम्यहृत्यभिदृरेण साधिना साधयता तत्साधनीयमर्थम्(!) । अमुम्मिश्च सोममुता. तटोद्देशे वन्यायतनवासी धन्यैर्मुनिमिरन्वास्यमानः पुलिनलमशाशचिहितपदः परमेष्ठी सन्निहितवैन्यवाहिनो भगवानमुमापनशरणमसुरवरकरणकदनपरममरमुनिमनुजे मरुहुदलमिवनहनगगनमयतनुमतनुतनुमलधुमलधुमचरमचरमपरं पर. महीचयनमनुप्रपन्नस्य कतषसादस्थितानामवान्तिरित्यभिहिते(:) मयासी मम्म. वादात्मनश्च बहुश्रुत्यात्मप्रत्यया(ष ! )उदहरेव विहाय राजचिहानि मुनि. चिहानि जग्राह ।
तथाहि- मुक्तवेष्टने मूनि तपःप्रथमाकुरानिव रागमुचः कपर्दानावबन्ध । मन्दीकृते ? त)खाकार्मुकस्पर्शरसेन पाणिना प्रशम(म !)सम्भवाण्डमिव कमण्डलु (प)स्पर्श । प्रवरांशुकपरिधानन्यसनविरतिप्रकृतिखे मध्यमागे राज्यमलदहनलमममिमिव तारबमालोहितं वल्कलमासस(जस)। मुन्यब(:) वन्यैरन्यासननिराशस्तनुं तनूच(कुः ! कार) ।
तथाहि- किञ्चित्कालमनतिकाललब्धैरलब्धिदोषोऽपि तुरेव स तुतोष(!)। (का ? कि)धित् कालं कालकालान्तरितपत्तिमूलफलपत्रपुष्पशाकशैवलमुखैरलमपक्कैरवर्त(न्त ! त)। पुनरामान्येवाचचाम । तत्राप्यमवाली प्रति. विकुडान्तरुणं चाग्राण्येवाग्रणीणिरुपतपसा मममीत अनकुट्टप्रवेतवतिष्ठनमसारादिकरणश्वचारावामु .......मृदितमेवाकिञ्चित्कालांशनमाशनिसर्गवान्तब(१) दन्तैरेव दन्तोलूख(लि ! ली) केवलमुलुखलस्य कर्म निर्ममे । निर्ममम्बर्दिहाभारी विशमेका कृताग्निहोत्र ... न चेदुपोवासहगचारी प्रतिचव्रतो मृगस्वचा
1. L about 12 letters. 2, 18 ,

Page #189

अवन्तिसुन्दरी।
1
मृगैः समं मृगसमपातश्चचार(?)। कियन्तमिव च समयं प्रवृत्तः प्रवृत्तानि प ... वर्णे पारणामकल्पयत् । अप एवारुपीयसीः पपौ। पवनमेव पावनं पपौ। वनकरिभग्नशुष्कशाखं कूटसन्धुक्षणानामाशुशु .... शिखाशतोत्तप्तकृशशरीरास्फालायितशूकराफेनिलशीकरः शिश्ये शिशिहिमहञ्जललवपुञ्जसमतीकृमुपलशाद्वलमज .... गळदमलहिमजललवलुळितमस्तकस्तस्थौ (?) । सूचीपलकश्च सूचितशललीकृतपलकापाश्रयः शर्वरीवरसमाधिराधिशून्यमासाश्चके कुरुसकरणधूमपल्लवानाशिराः श्रेणिव ........... भुमा(?) यद्यदागमेषु दृष्टमिष्टसन्तति तद्रतमहीनमन्वतिष्ठत् । सर्वमिव सर्वमिदं कृतपृथुपृथिवीप्रदक्षिणः दक्षिणदत्तन्मनोदुरितश्च परिसमापिततीर्थयात्राकृत्यो नरन ........ सपुण्ये बदर्याश्रमे वर्षपूगानुषित्वा पुनरिमां तपोवनभुवमभ्यापन्नो मुनिज(न)मुखादशृणवम् (१)।
असुष्मिन्नेव समये तस्य राजरव ति:नि)मज्ज(ज)नगगनगाहनजल .... क्रमणादयो भुवनविस्मयनीया अभिमानाः प्रादुरासन् । भगवानप्यनन्तशार्य निरतिशयमरितभक्ति(भू! पू)ताभिभूयसीभिः सपर्यामिरभिराषितः प्रादुर्भूयानश्यामलेन करतलकमलकलितकम्बुचक्रेणाम्बुजेक्षणेन त्रिभुवनविसर्गसंहारप्रति. हारिकेण वपुषा विष्णुरेनम(न्व)ग्रहीत् स्वप्ने । वत्स! रिपुञ्जय! जि त्वया । पराजेष्ट नियतिः । अयमस्मि कृष्टस्त्वष्ट्रसन्तष्ट(?)सूर्यवर्च(सच्च ? सं चा). भ्यर्च्यमुर्वीभुजामामर्दकनिर्दयविमर्दवर्धितप्रभावं भुवोऽस्याः कुण्ठीकृत कु(श !)ल
1.
4. L. about 16 letters.
L. about 34 letters.
34 20 ,
3.

Page #190

आचार्यदण्डिविरचिता
शैलचकायाः परिग्रहीतारं तनयमेकं राजहंसं मत्प्रसादाववामाथि। यतः स्वयं प्रभूय प्रद्युम्नसाम्बो मनियोगावलम्बिनौ खलकलिकक्षासम्मवमसुरवर्गगरशर. स्तम्बमम्बुपानपरुषयासिषारयावलय विलसिष्यतो निषेविष्यते दिव्याश्रयः(१) शिथिलय तपसि निन्धमित्यन्तर्धानमकरोत् । उपस्थितं च सामनया मनोरय. समृद्या सखा (इमामम)रिपुञ्जयः समभ्यनन्दयत् । उपगम्य च मगधानुस्पाय
नं दीर्घायुषमसिंध वशे धोरेये धुरन्धराय पुनरप्यमुस्मिन्नेव तन्नाना रिपुञ्जयाश्रम इति कृतलक्षणे कृशमिशम्मणि(?) धर्मारण्ये धर्मचा? मर्माच)रणे. नाचरितमनोरथो रथचरणायुधस चरणमूले वासमल(ग! भ)त । सोऽप्ययं सुजन्मा राजहंसो राजयु(दोवा) राजकृस्वा चोवनत्राणामस्तुत्यश्व(?) सत्योघानवधैः सद्भिराहत्यमद्याध्यारोपयत् प्रतापनृपलक्ष्मीम् । अमुष्य योनिजदोपोर. नीतिदोष सुनीति जगदनैपी अद्याप्यनेकमृग इव दक्षिणेद्धर्माधर्म कलि कटाक्षितः क्षतो रक्षितो(?)। रक्षितर्यमुमिन(लोलेशो)पि लोभस्य लवोऽपि लाघवस्य क(णि : णि)कापि का(वर्ण्य ! पण्य)स्य ख(ण्ड्य ! ण्ड)मपि दण्डकायाः क्षोदोऽपि क्षुद्रभावस्य शकलम(प्य)कशलस्य रजोऽपि रा(जइ!ज्य)दाहस्य (द्रःख)मोऽपि मत्सरस्य (षित ! पद)प्यमर्षस्य बिन्दुरपि निन्द्यतायाः प्रजाभिरज्ञायत ।
सोऽयमुज्जयिन्याः पत्युरुतमक्षत्रियस्य क्षेत्रियपरिभवामयस्य मानसारासारयित्वा सशसरेण(!) शैल(सौ ! मा) भुजौ भुजगराजविडम्बनस हो ! हो) सहयुद्धा पुनयुधि महासिरूपेण भगवता महाकाळवासिना तमपि तावत् परेण पौरुषेण विस्माप्य लब्धप्रसादः प्रसाद इव जङ्गमः क्षत्रसहस्ररपाक्षितः कीर्तिलक्ष्मीसरस्वतीनामुदारसत्त्व प्राप्त एनां भुवमावसच सकलत्रः सामात्यः स पितः प्रभावात् सर्वय॑कमदस्तपोवनमधिगन्ता महान्तमानन्दकल्पमभ्युदयप्रपञ्चम् (:)। अतोऽयमंशावतारो नरसखस्थेति प्रियसखस्य

Page #191

अवन्तिसुन्दरी।
१५५
म धर्मसन्ततिरिति पुण्यश्लोको राजर्षिरिति सर्वथा मया .... नीयश्चेत्यवसि(ते.त). वचसि महामुनी तापसपरिषत् प्रहर्षोत्फुल्ललोचना भगवन् मवत्प्रसादादाकर्णितः पुराणगीतः पुण्यो राजवंशः । श्रुतम ....न्द्रियमनुविधत्ते महात्मनोऽस्य दर्शनाचिरं द्रष्टव्यतृप्तस्य चक्षुरिन्द्रिय(म.)स्येति हृष्टतनूरुहा मुहुर्मुहुः श्रद्धालापानुज्जगाल । राजा च सह सचिवैः कृतप ... ब्रमर्षिणा प्रमूर्द्धाञ्जलिर्जानुस्थितो जगाद । भगवन् परमनुगृहीतोऽस्मि । विभाताबाचारानुबन्धिन्यविद्याविभावरी । उन्मीलितं चक्षु ....।
6
. . . . . . . . ल्मषाः प्रागवागूर्व दक्षिणायाः सुरकिरसद्धिदहनाथद्वहिणदेवत्या नधादिप्रलम्बाश्च सर्वदेवत्याः सम्भरणीया दर्भाः खदिरकर ..... मवामलूपोरबनानेधिशित्यनस्पाधातुयोनिरक्रि मिक्रान्ति. रनतिस्निग्धरतकृष्णाशुचिरकर्कशकार्यावर्मलमालमवालुकात्रिभागवालुका .... क्रियेति लम्बा न रो(!) पितवेलायामतबलिकुसुमदीपधूपैचिंताश्रमदेवतोऽपरेयुरुन्मील दुषःप्रभायामृषिवेलायां मृष्टसिक्ते .... तंसकामवेलायामतिक्रम्य समग्रया च गुरुवेलया च सजीकृतसकलसाधनो नमोनारायणनाभिपुण्डरीकायमाणभानुभामण्डलाय .... महेन्द्रवेलायामुपस्थितां दक्षि ....च. मुदञ्जलिनोत्तमाङ्गेन जानुस्थितः प्रणामपूर्वकं प्रसाद्यावाहनासनदानस्वागतानु. माननपाद्याचमनीयपुष्पगन्धधूपदीपाय॒हविमिर(भ्य)ऱ्यांच्युतचन्द्रशेखरौ स्कन्द
10
1: L. about 7 letters. 6. L. about 32 letters. 2. 16
7. , 25 , 3. , 22 , 8. , 20 , 4. 30 , 9 , 2 , 5. 4 folios are missing here 10

Page #192

१५६
आचार्यदण्डिविरचिता
विघ्ननायको देवं च सग्रहनक्षत्रतारकाचक्रं चन्द्रमसमुतरतोऽर्चयित्वा प्राच्यामच्छिन्नानां हरि(द ! त)च्छद द्वात्रिंशदङ्गुलाया(म!)मप्रमाणां वेणुयष्टिं निखाय तजसन्निधापितं समरुद्गणममरराजमाराध्य हुत्या चित्रमानुमैन्द्रस्त्रयोदशभिर्मन्त्रैरर्चितसर्वदिव्यस्थानदेवतायतनक्रमसम्प्रोक्षितावसयमात्रापरिग्रहः शुचौ देशे व्रीहितिलसर्षपमाषलाञ्छितमच्छिनाग्रदर्भपूतं पुण्यगन्धसुरभिविष्टर. मषिष्ठितः प्राङ्मुखाय पवित्रपाणये गुरवे गन्धप्रलिशान्तराभ्यां पात्राभ्यां पाद्यमर्यच दत्त्वा दत्तपुष्पगन्धमुदीचीनं भुवस्तलात् पवित्रमादाय धूपदर्शितमभिमुखप्रणामपूर्वमुपहरति, हृत्वा तु गुरुः स्वमूर्ध्नि सिप्वाक्षतस्पर्शितबाहुः परित्यजति दत्तदक्षिणश्च यथाशक्ति शिष्यो मर्षयतु भगवानित्यमिवाद्यापरानपि यतीनभिवादयते । सोऽयमेवाभिवादनवर्ज शिष्यादपि गुरोर्बतबन्धे विधिः । एवं च बद्धव्रतो विंशमहश्शतं नियतदेशविधेयशय्यासनादिक्रियाकलापो वसतीत्यामन्त्रय क्षितीशं प्रातिष्ठत ।
उत्तरेधुरुन्मिपत्येव कर्णगुरुकर्णिके दिनकमले कमलवनपरिमलिनि मिलितवनलतोकेसरकुसुमकोमलोदरे विरचितविभातमारुते कृतप्रतिकर्मा समं जायया सानुयात्र-तत्रैव मगधराजो जगाम । कृतोचिताहणी च दम्पती तमिन्द्रपूजोत्सवमनु बभूवतुः । इन्द्रसमं च सूनुमात्मनः समकरुपयताम् ।
__वृत्ते च विवनसविधानविहिते विधी स्थानस्थापितेषु प्रज्वलत्सु प्रदीपेषु बलवत्सु देवगृहे धूपेषु लमहलि कुसुमेषु द्विजगणपरिवेषणव्या(ह ! )तासु भ्रमन्तीषु पतिवत्नीषु बलिपिण्ड लोलुपेषु चापतस्सु वनमृगेषु महर्षे. नियोगात् किमपि सम्पन्नापत्यसाधनं विधृत कल्पं मन्त्रमद्विती(ये ? यं) प्रतिपित्समाने पत्यौ, तपस्विन्याः कुतश्चिदुपलभ्य सन्निहितपितापुत्रकं किश्चि. दासन्नं वन्यायतनं तामेवाग्रतःकारमपत्यश्र(द्वा! द्धया)वनिपालपनी परिमितपरिजना जगाम ।

Page #193

अवन्तिसुन्दरी ।
2
गत्वा च यथोपपन्नवनकुसुमाञ्जलिप(दा?)दात्री मुखप्रकटितोपयाचना स्वयश्च सं .... मालिनी प्राञ्जलिः प्रणिपपात । परमया च भक्कया पुनःपुनः प्रदक्षिणं भ्रमन्ती तदायतनभित्तिचित्रे मात्रादेशात् सन्ध्याञ्जलिमुरसि दत्तचरणताडने विघटयति पञ्च . . . . . . त्र्यम्बकापाङ्गलक्षितामुद्धासपरवतीमुमामुपनिशाम्य समुपजातस्पृहा नमसिचरहृतनिजतनयवयोवस्थानुस्मृतिविदीर्यमाण .....नी प्रलम्बशाखाचके न्यग्रोधे सिकतिले (ति ! त)ले निस्सहा निषसाद । परिजनोत्सङ्गपातिनीवान्तध्वनि चिरं रुरोद । तस्मिन्नेव चान्तरे .... ।
... हसानां सह पित्रा व्याघ्रदमनो व्यायाजिनदन्तगन्धद्रव्यकन्दमूलफलादिना प्रभूतेन सगणः समुपसृत्य भूमिपालं .... भूभुजोतिष्ठेत्यमिहितः साध्वसविनयप्रणयप्रीतिमित्रमुत्थाय तस्थौ। पार्थिवस्तु तं स्थविरं तात ! किमसौ (म ? त्व)शातेत्यन ..... कमनोत्यत्रिप्र....दः स एवायं देवस्य वनविहारोपकरणकोलः कौलेय(!) इति समं सुतेन पुनरप्यनंसीत् । देवी च प्रकाशं लज्ज. माना जनान्तिकमिवार्यपुत्र सदृशो विन्ध्यसेनायाः (१)तिरिति शनैरवादीत् । राजा तु सम्यहीत(!)मन्योन्य संवादि मिथुन(दि !)मेतदित्यनुमतोऽमात्यानां ताम्बूलदानेन जन यित्रा समं तमन्वग्रहीत् । असकृच्च ज्ञातिपदारोपणैर्विन्ध्यवनवार्तानुयोगैर्निजगुरुचरिताकर्णनैश्च सुचिरदत्तक्षणस्तं जनमन्वरञ्जयत् । निबन्धकारितकपं भूषणावयवदानतोषितत्वप्यसज्जयत् (!) । राज्ञी तु नानुरूपा तवाकृतेरसावसारा मेखलेति. स्वशक्वरीप्रेषणातिप्रसादेन विन्ध्य
1. L about
3 letters
18
5. 4 folios are missing here. 6. L about 24 letters 7.
18 " ४.
1 ,
,
18
28

Page #194

१५८
माचारदण्डिविरचिता
सेना(म,भ्यानन्दयत् । ती वनचरदम्पती नरपतिमिथुनं तदहरहः कौतुकबमनरम्यैश्च पावरन्यवयेताम् (१)।
एवं च गच्छति काले कदाचिदपरयामेऽपत्यरविरथोबान्तबाधापरिहारार्थमिवोत्सार्यमाणविषमोडुस्फटिकपाषाणरासौ(:) जरन्मयूरापारोमधूसरे जी. रायमाणतम(स्वि ! सि) स्वप्ने सप्तसागरपरिधिमन्तमन्तर्गतवर्षपर्वतद्रुममखिलग्रहचन्द्रतरणितारागुच्छलाच्छितम(प्यु ! च्यु)तमनुमिव लक्ष्मी पुण्यलक्षणा देवी जगद्गोलं जप्रसे। प्रतिबुद्धा व स्वमेनामुना मर्तारं तोषयाचकार । स्वमफल पार्थिवः कृतप्रतिमाळः प्रगे सह समेत्य मन्त्रिभित्रिभुवनभवनम्त्रप्रणायिगृहमेधिनः सोधेषु तयशस्तिरोस्कारिणः(!) कुमारस्यासन्नमाविर्भावं समर्थयाम्बभूव । तेष्वेव दिवसेष्वमावास्यावसानिकममृतमयं भुवनभूतये वेरिवेन्दुलेखा तेजसां निधे रद्भुतं गर्भमाजग्राह । वन्द्यपादो देवी यवतरुणराहपाण्डरा(!) च परिपूर्यमाणा शनैश्शनैर्व्यक्तलक्षणासीत् । पारिप्लवहरिणचारुदर्शना च मुक्ताहाररुचिरदृश्यत । प्रतिदिनञ्च प्रवर्धमानगर्मगौरवा मन्दमन्दमुल्यमाललम्बे । भूभृत् प्रतिमुच शनैशनैर्घटमानकरपल्लवपुटा नियमितमुतिष्ठन्ती राजकादनेन तेनोऽगुह्यत तत्क्षणमवार्यत (?) गुरुजनसम्भावनार्थ चोत्थिता करगृहीतगाढमेखलोल्लसन्नितम्बतटा श्वसितपद्धतिमनुपतन्ती क्षणमिवाचण्डस्थि(कि! तिरमवत् । आनीलपयोधरमुखप्रसर्पिणं चन्द्रिकासितांशुकपटं भरमिवोत्ससर्ज । हंसकुलप्रचयमुकुमार चन्द्रातपधवळाम्बरतलविविक्तिनी च पूरितसकलाशनगनोत्सङ्गलमपादपल्लवा च कथं कथमक्षामक्षपयदपि च गर्भमरालमाया नखमयूखचलयोऽपि चरणलग्नः सदानकटक इवापनेतुं चितो ‘मनसा तरळमृजामनोहरसुरभिगात्रसान्तमपि प्रतिविम्बचक्रवाळमिन्द्रनीलाम(र)णमिवोन्मुमुक्षुः पयस्पदतान्तःकरममृतकिरणवेणिमप्यन्तलग्नां कुसुमदामयष्टिमिव निरसितुमसकृदेहत करकिसलयमरि

Page #195

अवन्तिसुन्दरी ।
कुलभङ्गयोग्याभिवरचरचयन्नारम्भण एव बलित्रयं बमञ्ज(?) ।
गर्भे गर्भस्थितचक्रवर्त्यादिष्टमिवोजिहीषितमपि तमुमोचैव चरणयुगळमात्माधिष्ठितां भुवमत्यर्थघवलिते मन्थरायमाणे चक्षुषी स्वप्ननिगीर्णचन्द्रमण्डलामृत .... लवढप्तगर्भातिपानभयपरिविष्टे सुतरां पर्यप्लवेताम् (!)। मद्भुतगर्भमाहात्म्य परिवर्तितस्वभावा ( ब च ) हीनस्वराणीति गुहासिंह बृंहितानि जहास ।
1
2
8
ख तद्योत इति मन दिनकरमबमेने । अतख (च ! वणीति । विन्ध्यपर्वताग्रेषु गर्वात् परिभवं बबन्ध । देवासुरविक्रमेष्वपि प्रस्तुते
4
5
....
शक्नुवती लम्ब मानिव यादसाम्पतिं ( न ! ना) चिन्तवत् ।
6
परिजनादेशावप्यपारयन्ती ससिद्धगन्धर्वविद्याधरं भुवनमादेषु स्व. चमानैकाकिन्येव खङ्गधारानिर्विरीकृताशेष वर्षावर्षपर्वतेषु भ्रमितुमाशशंसे (१) । तथा
8
....
....
च खड्ड इति मृगविशेषे विचक्र इति मण्ड विपि नखर इति कररुहेऽपि शक्तिरि (च ) ति सामर्थ्येऽपि प्रयुज्यमानमुत्सवगर्वितायां श्रवण
2 3 4
1. L. about 3 letters.
2.
माजगाम त्रियामा च प्रसुप्ता मदोलितबाल ताविकसितसितशतपत्रातपत्रधारिणीपरिचारवर्मा चर्मकूपाणबाणचापचक्रशङ्खतोमर शूलिमिरष्टाभिर्भुजलता मिभगवती ररक्ष साक्षाद् विन्ध्यवासिनी (१) ।
""
"
तदेवं देवतानुवृत्तिदर्शितोद(र्भ ? प्र) गर्भानुभावाया देव्या दैववशाच्चतुर्णा - म ( ध्यारभ्य ? प्यमात्या) नां पुरोधसश्ध ब्रह्मदत्तस्य भार्याः पञ्चापि युगपदा
""
....
4
3
20
9"
7
"
"2
9
१५९
....
....
5. L about 4 letters
6.
32,,
7, 8. The two lacunå cover about 20 letters 9. L about 14 letters

Page #196

१६०
आचार्यदण्डविरचिता
पनसत्त्वा बभूवुः । विन्ध्यसेना च गर्भ बमार। सुषुवे सूनुं सिंहदमनं नाम । अनया च वार्तयोाःपतिः पनी चाभ्यनन्दताम् । अदवं च प्रदेश प्रभूतम् । अप कतिपयेष्वतीतेषु वासरेष्वसूत सुतं सुत्रामाणमिवादितिर्देवी च वसुमती । तस्य जन्मनि ततेजःपसरपोषमयादिवोचैःस्थान(भाष!)माजः सर्व एव ग्रहा जज्ञिरे । तस्मिश्च समये तत्संभव कलये कलिनिधनकर निवेदयितुकामा(प्य ! ब)तिवातादयो दोषा दुद्रुवुः । तस्यापि त्रिभुवनविजिगीषोर्देवस्येव विष्टरश्रवणमेव जन्मदिनमुदयचास्य प्रथममेव तदनुरूपापरमीनिर्माणकामामनु(!) प्रतिनिर्मथ्यमानसिन्धुनायडादनानीव दिग्मुखान् व्यापादयन्तो देवस्यावेदयन् देवदुन्दुमयः ।
परिजनस्तु रमसन्याकुलं केवलं जहार पूर्णपात्रम् । प्रसरति च प्रतिमारिष्टमवनप्रदीपचक्रवाळे स्वयमेव काले त्रिभुवनदीपमालिकोल्लासिनि मङ्गलप्रदीपतामालम्बमाने गर्मरागानुबन्धिनि सन्ध्यायितरोधसि तस्य तेनसि त्र्यम्बकजटाकदम्बभ्रान्त्या पतन्तीवामरसरि(द ! द)माजिष्ट दिव्या पुष्पवृष्टिरूपा। जगाम च प्रभावज्ञातवृत्तान्तो द्रुतगतिचटुलजटाकलापः महर्षक्रियमाणकिलिकिलारवेण स्वगणेनानुयातोऽवदातवृषाधिष्ठायी कारयितुकामः कुमा(रोर)जन्मोत्सवमुरुउमप्रमोदो भगवान् वामदेवः । सहोमश्वासावचीकरत् स्वयमधिष्ठाय कृत्वां पुरोधप्तां विधिम् । अनन्तरञ्च महर्षिणाभ्यनुज्ञातस्तेनैव समन्त्रजातैः पुत्रमप्यालम्बितबहुपुत्रकं सहलमुसलधरमप्यवनमालावारण. मुरुकममप्यरिष्टसङ्गतं शक्तियुक्तमप्यपाधिष्ठितं भूपतिपरिहृतोद्देशमपि लक्ष्मी. समध्यसितदप्यमानखमषावयवकचकित्वमप्यवितृप्तिककाञ्चुकीयहर्षनृत्तशोभित(?) बहुविधरक्षाधूपं दुर्दिनान्धकारमप्यविकलपुण्डरीफच्छविसनाथं स्थानस्थानं निखातचारुविटपमभ्यय॑मानषण्मुखप्रमुखदेवतं हरितपत्रपल्लवकुसुमदूर्वामिश्रसर्वोषधी. सर्वपाइमपासुलोलोमजयानलस्पर्शपूर्वमप्रविश्य (!) सूतिकागृहं क्षामक्षमाया मातुः

Page #197

अवन्तिसुन्दरी ।
सनिधावुदयसग लोहितायमानमूर्तिमंशुमालिनमिव बालमानन्दजननं जनयिता
कुमारमद्राक्षीत् ।
1
ईक्षमाणस्य चास्याकर्ण सेतुदीर्घयोरशिदीर्घिकयोः कमलोत्पल कुमुदक्ान्तिशालिन्योः शीतळेऽम्भसि तरळतारके तारतरं ततारेव तनयाननदर्शनानन्दम् । अनेन च तारयित्रा दुस्तरमपूर्वपोतकेन तीर्णमेव वर्णात्रयत्रिखण्डं (!) संसार - सागरस्य मेने । मन्त्रिणोऽपि महदि ( नदन्मा ? दमा) विर्भूतमभूतं भूतानां भू (तःति). हेतुरित्यविरत (बा?ह)र्षबाष्पपूरप्लुतेक्षणः क्षणे क्षणे कमलया इव कण्टकि (त) - तनवः सस्मितमाचचक्षिरे । कुलपतिस्तु तपःप्रभावाध्यक्षेणाध्यक्ष (य) न्नमु( ह्य! प्य) महात्मनः परमाद्भुतं भाविचरितमीपत्स्मितो हर्षगद्गदिकाप्रथितकण्ठमब्रवीत् ।
(वत्) स ! राजहंस ! पश्य तावदयं स कंसशत्रोरंशः । वंशस्तव चापि कान्तो यस्य राजकुञ्जरस्यातिभूतं चमिदमस्य करकमलतले चक्रमेव कथय चक्रवाळपरिकरवरावरायां समग्रस्य पुरुषसिंहशस्याशितंभवमात्रमाविषमष्टादश क्षेत्रवर्तिद्वपिजातं षण्मुखेनामुना पुत्रिणैकेन स्पृहयेत् प्रायः पितापि षण्मुखस्य ( ? ) | धन्येयं वत्सा वसुमती यस्याः कुक्षेर्निधिरयमद्भुतः
1
•
समुद्भूतः सद्गुणरत्नानाम् । भाग्यवत्य इ पापरपर निर्वृतिद्वारमुस्थित इति ब्रुवाण एव तस्मिन् मगवतः पाकशासनस्य शासनात् तस्य च
सर्वचक्रवर्तिनामग्रतः सरस्योपीभ
प्रसर्पिणीस्वपव... प्रमा
8
......
१९१
.....
1. L about 20 letters.
2, 3. The two lacune cover about 26 letters
21
3
.

Page #198

आचार्षदण्डिविरचिता
प्रसरे पद्मरागरापीठ हब नरन्त्यबटुलतुलाकोटिमणिरणितानुपातिनीषु मन्दाकिनीहंसमण्डलीपुण्डरीकमालास्विव लक्ष्मीविल ........ इव स्वभाव बद्धानेकरागसिमिरुद्वाहितनितम्बमण्डलानुपलितैः कल्पद्रुमकुलपल्लवैरुल्लसितकुचतटवरळपुरतकुमकुळमुक्काफलपर्षयो(!) हर्षन्त ... . शिखरकणकरालितकुमारयोग्यशक्रमामृतामृतकलशवाहिन्य इव लक्ष्यमाणानना मणिभूषणांशु. मालिन्यो इादिन्य इव राजसूनुरुपिध्वानजनितमेघगर्जिताशाः शक
धनुस्सहसानुकर्षिण्योऽपकीर्णाश्चमयिमिवाननैश्चतुरहासचन्द्रातप (व)पिमिरभ्रमयमिव पम्मिलपल्लवैश्वलाकामलप्रलम्बमालोल्लासिपिर्दीप्यमानकामधूमरेखामयमित्र(!)
भूलताभिसर्द्धपलितवेल्लितपटुलकोटिमिषिजृम्भमाणकुवलयसरस्सहसमयमिव लीला. पागस्यैरुन्मदनमरमालोहामविभ्रमैः प्रचलरागपताकामयमिव भुजलताभिः कमलकोमलतलप्रभासम्भारकोसम्भांशुकपटपाटलाग्राभिराकुलाकुलरतिप्रवाळमयमिव लोलपारिहायरवरतनुरागजन्ममि लातपच्छेदमिव तरळकर्णपारिजातकिसलयै
स्विन्मुखविलासिनीभिः कामराज्यमयमिवाघरघुतिवितानेरनुरजितसकलदिग्गिस्तमरण्योद्देशमादर्शयन्स्यो वर्षन्त्य इव लावण्यं समुद्रिन्त्य इव रस. सरित्प्रवाहं प्रमयन्त्य इव विनमं विक्षिपन्त्य इव विलासं दिव्यवीणावेणुतालमुरवमहलपणवादिभिस्तुम्बुरुनारदप्रभृतिभिरनवर्भगन्धर्वराजैरभ्येत्य सुरस्त्रियो नृत्तगीतरासकलास्यमल्लीसकलाप्रमोदकतानमुत्सर्प प्रचक्रुः । प्रोद्भिद्यन्त इव भुवस्तलाद् महोत्साहदर्शिनानामानना(नि ! नी)व नागसुन्दरीणां हिरण्मयातितामरसानि कुमारदर्शनरागिण्या धरण्या स्वयमपावृतानि भवनद्वाराणीव रत्नचामीकरमयान्याविरासन् महानिधानानि । कल्याणकर्मकर्णधार इव
1. L about 22 letters

Page #199

अवन्तिसुन्दरी।
विकीर्यमाणविविधपुष्परेणुपिष्टातकप्रकरो बभ्राम सुरभिरितस्ततो मन्दमारुतः । प्रसन्नोज्ज्वलमुखीभिर्दिगङ्गनाभिः प्रमोदगी(ति:त)मिवा(गा ! दगा)यि प्रगीतिः । चारणगणगीतरागप्रतिरवेण दिव्यगान्धर्वतूर्यध्वनितपूरितैर्गुहामुखैविध्योऽपि प्रष्ट इव प्रततमुन्ननाद ।
किं बहुना, तन्मुहूर्तमकल्पत स्वर्गभ्याय तद्धर्मकाननं, यनिशाम्य व्यस्मेषत स्मया(द ! न)भिज्ञमनसोऽपि ते तपोनिधयः। स च समग्रो देवतागणः प्रणिपातेन स्वागतेन मधुरव्याहृतेनासनदानेन च यथानुरूपं भूपालेन सम्भावितस्तमामन्त्रयान्तरिक्षं जगाहे । महर्षिरपि वामदेवः कुमारानुभावसंबद्धयैव सहथया सुचिरं स्थित्वा प्रत्यासननियमवेलः कर्तव्यान्युपदिश्य सह तपोधनैः स्वमेवाश्रमं जगाम । तावञ्च कांस्यतालकाहळगोविषाणश ज(म ? )महळान(त? क)तिमिलाशब्देस्तदरण्यमापूरय(न् ? ता) प्रतिपदस्खलितविहलं प्रनृत्यता वृद्धेन व्यालदमनेन, मधुमदहर्षोप. विष्टेनापरेणैव मृत्तमार्गेणाधिकचतुरश्रचारितातिभ्रुवमविरलचरणनिकुञ्जनकणित. नूपरमाविद्धाकुलकुसुमदामधम्मिलबद्धबन्धमसकृदाकुचितप्रसारिताञ्चितोरिक्षप्तभुजलतावलम्बितोत्तरीयमारेचितनितम्बफलकाचालमेखलमान्दोलितकर्णपाशलोलकुण्ड - लावघट्टितांसमनवधानस्खलितपादविषमितलयमायासस्त्वासभिन्नगीतरागमावर्जित - पृथुपयोधरहारमारब्धानन्दनृत्या प्रवृत्तशबरीसहस्रमध्यवर्तिन्या विन्ध्यसेनया, निनतिषावारतरलितनितम्बभागमातामहीपतिपरिगृहीतेन(?) च त्रिमासजातेन किमपि मुग्धमुखमुद्गर्जता सिंहदमनेन, बृत्य(तं ! ता) गायता स्वेळतोनदता समास्फोटयता सचट्टयता च सुमदोद्धतेनालीलपदप्रबन्धोहारिणा(?) तुम्बुरुतुमुरुपुर्मुखकिरातबर्बरपुलिन्दगिल्लमालमाताप्रायेण महता वनचरसमहेन

Page #200

१६१
आचार्याण्डिविरचिता
पुरस्क्रियमाणबहुळहर्षकोलाहलः स्वयञ्च नृत्य(न्) व्याप्रदमनः समदृश्य(ति : त)। चिरादिव च प्रशान्तकलकले काननौकसामनीके सिंहदमनप्राणिपातप्रीणितः पृथिवीपतिरयमपि कुमारस्यानुरूपमेव मित्रमावयोरिवास्मत्पित्रोरिवानयो .... ोदाहायमस्त्विसुलभप्रमादहारगौरवानम्रशिरसं व्याघ्रद(मन)मनुगृह्य सह पित्रा व्यस यत् । विन्ध्यसेना तु गतेऽपि भर्तर्यपारय(विन्ती) कुमारा(दा ?)ननानन्द . . . . . पि सिंहदमनमपश्यन् पितास्य कथं सहेत याहि पुनरप्यागमिष्यसीति देव्या निर्बध्यमाना कथंकथमप्यवितृष्ण ....... पर्यणंसीत् । सञ्चायञ्च(!) मन्त्रिणां चतुर्णा मार्याः पत्नी च पुरोषसः पञ्चापि ताः पञ्चाानिव पञ्चेन्द्रियप्रवृत्तयः पञ्चदारकान् मनोनुकूलानलभन्त । पञ्चभिश्च तैः पञ्चपर्वा विद्रुमाङ्कुर इव कुमारः सुजातः स्ववंशलक्ष्म्याः पर्याप्त भूषणमगण्यत । प्रहृष्टतमेन पित्रा तेषां च गृहेषु स्वजनवत् स्वयमधिष्ठायोर्वीपतिः सर्वाः क्रियाः कारयामास । तथा समृद्धमनोर(थ)श्च म(न्त्री ! त्रि)परिषदि स्वयमिदं बभाषे । चित्रः खलु जीवलोकः। बहुखपाणीव भवितव्यस्य विम्फूर्जितानि । को विमामस्य दशां पश्यन्नपि श्रद्दधीत । तिष्ठतु वा(व ! पोरः । स्वस्यैव मे स्वचरितमत्यन्तपरोक्षमिबालक्ष्यते । स किलेवायं संयुगेषु भ्रमितबद्धनाबभ्रामाद्भुतभ्रमय इवामुग्धाराश्चाक्षमस्कर इव मधुकृद्धिराश्चर्यासिक्षादेश्चित्रिताः पपानायतलतप्रसुप्तश्च जने सुजनदुःखसागरमनभिसरस्सुदुस्तरं तारानुजनहे चाहाय स्वमसन्निहितेन भसि(नवना ! तवता)महाकालनिवासिना नृत्यमिदमनुभूयमानन्यसम्भाव्यसम्भाव्यतया नाभिप्रणयविश्च यं(?)। क चायमष्टादशगणाम्यय॑मानजन्मनश्चक्रपाणे
1. L about 8 letters 2. .. 34 ..
3. L about 16 letters

Page #201

अवन्तिसुन्दरी ।
रिवात्मजजीन)नोत्स(वम : वा)नुभवः । कश्चायं प्रकारो यदस्यैवमात्मनः शरीरान्तरितादस्यैव पु(न)रिमेऽपि पञ्चविकल्पाः पञ्चबालकाः समं समभवन्निति हर्षभरेणातिमात्र पीडवमान इव तस्थौ । सु(गु ? म)तिस्त्व(म ! )प्रवीत् । न(तुनु) देव प्रहतमेवेदं यथा सारवत्स्योशवाश्मस्विव तुहिनतेजसी खुखदुःखेति प्रीहीभवनी मेतरेषमहस्सु च प्रपतितान्यगेष्विव मृगशृगाणि व्यसनान्येव व्यसनमापद्यन्ते(?) । व्यापद्यतश्च विरसामानोऽपि व्यवसापवता विलायमाना नियतं पारावारोमय इवान्ते महान्तं काममावहन्ति भवासश्च तेजस्विनस्तिग्ममोरिवावसौदर्शनमात्रमप्रमचस्प जगतो न तु स्थास्नुलिप्तर्वानुमावं भाजनमेव भवानीदृशस्य कल्याणप्र(१)श्वस्य(?) । न(नु) वसन्त एव स्वभावसुरभौ निपतन्ति जगदानन्दभूमयः कुसुमातिशयाः । क चायमन्यत्र चक्रवर्ती जन्मग्रहणं कर्तुमर्हति । तमन्तरेण क्षीरसिन्धु. मस्ति क(!)श्चिदुद्धः कौस्तुभमणेः । त्रिभुवनसुकृतमयानां च पार्थिवानामुत्पत्ती नातिचित्रीयते नानुनिष्पादिनामुपकरणानां सामग्री ननुवकसन्तवोसरमनु विकसन्ति पङ्कजाकराः(!)। तदेतेऽपि पञ्च (बलका ! बालकाः) कुसुमकोमलमूर्तयः शरा इव शरीरजन्मनस्तवोत्पतत इव स्वार्थसाधनाय हस्तेकृता इति । अपि च मन्त्रिणो हृद्यसम्म नमानन्दधुरमिवोद्विरन्तस्तत्कालोचिताभिः सुचिरमासाञ्चक्रिरे । प्रौढे च प्रदोषसमये राज्ञाज्ञप्ता जुजुषुस्तोषवन्तो य(दा स्वा ? यास्व)मास्पदम् । नृपेन्द्रोऽपि निजे पर्णभवने शयनीयमभजत । प्रीत्या चोपगूढस्तं निशांशमप्यनीनयत् ।
अब गुणिनि नक्षत्रे प्रशस्तायां तिथौ सम्पन्ने मुहूर्ते सह महर्षिणा संमन्त्र्य त्रिलोक्योमस्यां सर्वत एव राजनेम्पत्येनधिष्ठिता(!) यथास्वं मारमेतेषाच वाहयितेति यथोदितेन विधिना राजवाहनं नाम राजसूनुं राजकीयो गुरुग्धकार ।

Page #202

आचार्यदण्डिविरचिता
स्वं च तनयं सोमदत्त इति स्वजातिसमुचितेन नाम्ना समयोजयत् । सुमतेः सूनुः प्रमतिरासीत् । सुश्रुतस्य विश्रुतः सुगुप्तस्य मित्रगुप्तः। तेषु चैवं कृतनामसु मातृस्तन्याशनेषु वर्षमानेष्वर्भकेषु कदाचि
भवरसेना नाम जननी विन्ध्यसेनायाः पलितगौ(र)शिरसमनतिनृशंसाकृतिमार्यवेषं कमप्यारण्यकं पुरस्कृत्य परिवारजने स्वयमेवादरादपितरोणीपार्था वर्षजातमपि द्विवर्षमिवोपलक्ष्यं लक्षणैर्दया रिवानहदशापनपरिगृहीत(!) सिंहशाबकमिव कश्चिद्यदृच्छाधिगतं पृथुकं पृथुपल्लवगुच्छप्रतिषिद्धोष्णमुदहन्ती समुपसृत्य समर्तृकां देवीमवन्दत । अभ्यधत्त च सदासी विभ्यसेना विज्ञापयति- बालोऽयं बालसेवके (ऽनु)रूप इव कुमारस्यास्यागममागमय्यास्मदाज्ञाक .... परं भर्तृपादाः प्रमाणमिति ।
प्रीयमाणस्तु पृथिवीपतिः अङ्ग ! आचक्ष्व । कुत इहास्य सम्भवः कश्चिदिह कानने कश्चिदृषिमपि लोभयन्त्याः कस्याश्विदप्सरसः कृतार्थतेयमन्यथास्मि दुग्धशिरीषकोरकुमारे ........ वेदवष्ठम्भोऽयमीद इत्युद्भिनकुतूहल: स्वयमेव तं शबरमप्राक्षीत् (१)। स तु पणम्य विज्ञापयामास --- देव! श्रूयताम् । इ ........ जन्मान्तरेऽस्थामेव विन्ध्याटव्यां ........ या मातृष्वसुः पतिरपर इवै(कु ! कालव्यः कलेरिवांशावतारः कर्ता कोलाहलानां महर्ष ........ प्रगृहीता पल्लीपतीनां लोप्ता जनपदानां गोप्ता मलिम्लुचानामनभिज्ञः क्षुत्पिपासयो. रवसरज्ञः सम्प्रहाराणामित्यभि ........ प्लवङ्ग इव प्रांशुवृक्षारोहणेषु कौशिक
1. It seems that some words are missing here. The passage ___must read सुमन्त्रस्य मन्त्रगुप्तः सुमित्रस्य मित्रगुप्तः. 2. L. about 2 letters
5. L. about 10 letters , 8 .
6. , 32,
25

Page #203

अवन्तिसुन्दरी।
इव क्षणदानागासु मत्तगज इव प्रतिसंवेष्टनो मृगपतिरिव सर्वसन्दोहपाती प्रलपन्निरन्नु ............ शीतोष्णवर्षवातोपद्रवेष्वविकारी विमृश्यकारी शक्यारम्भशीलः मृगविरुतिविभागविदविसम्वादितनिमित्तजटाकः कर्तव्येष्वदीर्घसूत्रः कृच्छ्रेष्वप्रतिपत्तिः प्रथनेष्वनिव(त्ति ! ती) सर्वायुधेषु निष्णातो वपुषापि भयङ्करः किरातपतियथार्थनामा सार्थमर्दनो नामास्ति । तस्य मामवैतु मातुलमलातचक्रनामानम् । (दवस्ते ? ते व)यमपसर्पमुखादुपलभ्य मैथिलमवलेप. यशादशहित(वे ? मेव) तरन्तमरण्यवरानायुग्मां पदापाप्तस्तम्भनिर्मयप्रवृत्तश्च बहुतमामिषत्वादाशापूरणसमर्थ साथ हस्तवर्तिनमेव तमवस्यन्तः प्रनर्दन्तः प्रनृत्यन्तश्च हर्षात् पुरुषमुपहृत्य देव्यै विन्ध्यवासिन्यै सिन्धो पतिरश्शतदेयमित्यवस्थाप्य सुनिशितासिधेनुस्यूतस्वप्रकोष्ठस्रावि(का ? ता)सवचयस्सरसत्त्व. विसारसारतज्यासज्यकोदण्डयष्टयः सद्यः प्रतिमुक्तनूतनबर्हबाससामाश्यानशोणितप्रलेपप्रचलितकुण्ठयारण्यश्मसुमुखनिशाययित्वा शरणां सम्भृतशूल्यमांसवल्लूरवल्लरिप्रमुखक्षेमाशनाः पशुपुरितद्वतीधूता विश्वासोत्पात ! द)नाय कतिपय दिवसाप्रतिरुद्धाध्वनी(नां ! नाः) सुशकुनप्रपञ्चवर्धितोत्साहाः कृतस(जीयो केता) यथायथं सेनापतिपदिशेषु प्रतिरोधनस्थानेषु विपिनसत्त्वापाश्रया निभृत. मिवातिष्ठामहि(.)। प्रावर्तत च प्रमत्तरूपो रूपाजीवांनुरागदृष्टिवागुरितविधुरवीरतरुणस्तारवरताल शुङ्गभङ्गलोभलम्बमानाङ्गनाजनः सासिचमकहस्तनिजितभटगृहीतपाकपाकस्वादुफलापचायप्रसृतप्रकृतो मार्गोत्थितमृगानुधावनच्छिदुरसं. हतिरिहवियसौरभेयकरभराभससर्दादिकार्यद्धोद्धरप्रहरतपृथग्जनो निम्मिविम्लु.... शतिनीभयमलिम्लुचामलायोगवत्पूर्यमानमान्यवेलञ्चलपटो काण्डदण्डपट्टन
1. L about 22 letters 2. , 2 .

Page #204

१५८
आचार्यदण्डिविरचिता
रुष्टगोणिगोणिक्षेपक्षुभितक्षुद्रस्वामिदुश्श्राव्यकोशवर्धनो स्मेमिगर्भमः परवृद्धवैषम्यवार्यमाणलोकपणोदो नैमित्तिकदुनिमिचोद्वाहणप्रतिसमाधीयमानशलिबर्गो मार्गहजनकथ्यमानचिहितमयस्थानः सावधानपस्थितः स राजसैन्य(:)सम्मत. सार्क महासा:(:)। प्राप्ते च स्वगोचरमाहतपटुपटहगोमुखाब(न!)का मुखपब(नो नामानशब्दापमानशङ्खपि(न्छाव ! छोला)काहळाः क्षोतोसुटकीस्वामितकक्ष मण्डला, मण्डलितप्रचण्डकोदण्डधनोत्साकाण्ड(ER)को हतहतेति प्रथितममिच्याहरन्तश्चलितप्रभू रघलघुदर्शनपरिवृत्तयो() व्यामा इव विजृम्भितक्षुधः क्षुभिता इव प्रलयनिर्घातधोरवेगमेते बयनुप्रासिवा मक्षयन्त इव तबलं रभसमभ्यपताम । तनुशिविरगर्भतया प्रस्थान(पर!). परतया बहुसटतया विस्रब्धतयान्धतया च तस्योदेशस्योन्मुक्तबहळहाहाकारमुद्रान्तभीरुशिबिरचाराबला(बा ! पा)लनाहीनसन्नद्धं नदत्सबटमुद्रटकरिषटाममभिन्नाशाटितशकटकोटिसङ्कटमुत्कटशरखण्डकण्टकितविकटकाटि . कदण्डकचकितं चिटितपटुरभयहरणपरपुरुषकिरातकृतकपटा(ब! पसारमुत्सेकप्रसतनालीरचारुभगभाभमपृष्ठ्यक्लयजपबहारवाटमटायमानगुल्मळूमकमर्दनमदितबलीवर्दवृन्दनिर्दयविमर्दकर्दमितरुधिररुद्धमार्गाज्ञवत्कान्दिशीकदेशिकायमानशठशवरदर्शितात्मवलीपथमपहतद्रुमविलुप्तविध्वस्तं समर्थमेव सार्थचक्रमस्मत्प्रियां कामितशोच्यदर्शनं तत्क्षणादजायत(?) ।
स तु नरपतिरमरतुल्यप्रभावः प्रम(ने ! )ऽपि सर्वसैन्ये सुयोधन इवासताभिमानः स्वयमसक्तसारकासारवर्षवारिवाहायमानबाणासनो दारुणकोध ताप्रेण चक्षुषा निर्दहन्निव ....... क्षिप(त्)। दर्षितात्मा च सार्थमर्दनो
तारकात
1. L about 20letters

Page #205

अवन्तिसुन्दरी।
23
महानुमावे तस्मिन्नशबराह बहु पराक्रमत । स च महा(न्) सर्वैरेव सज्जधन्वभिरस्माभिरभ्ररिव गिरिरभ्यव ........ सार्थवाहरूवंदोहीराक्रन्धमानो दुष्करप्रतिसमाधानं तहलमवगत्य दुर्गमत्वं चात्मनो विधुरतां च क्षेमस्थास्यग .... मूयिष्ठ(?) ........ कृतः पार्श्ववर्तिनोऽन्वयुत । सङ्कले केनाप्यनपस्थितं देवीवायमित्यभिहितो गृहीतहमारं वैदेहिकजनमभयगतञ्च सस्त्रीबालवृद्धं च ........ ध्यध्याधदर्शमानुगैराशुकारि शनैश्शनैः प्रातिष्ठत(? । सार्थमर्दनम्तु माममुष्मिन् पातःथाने महतः सारसञ्चयस्य रक्षाविधौ नियुज्य राजानमन्वबध्नात् । आहामयन्नतश्च मातङ्गपुलिन्ददुर्मुखानां सार्थलक्ष्म( ? )समूलका कषन्तः कांश्चिदसिघातं मन्तः कांश्चिद् जीवग्राहं गृह्णन्तः काश्वित् ५शुमारं मारयन्तः कांश्चिद् दण्डेन कालयन्तः काश्चिजीवनाशं नश्यतोऽभिगृह्य पूषवाहं वाहयन्तो(त्रा ! स्त्रा)णि कांश्चिद् गुल्मानुप्रवेशं लीनान्वेषमनस्सु चक्रबन्धं बद्धा पाोपपीडं शाययन्तः कांश्चिदसहिष्णुतयोरस्पेषं युध्यमाना(न्) द्धजेषुग्रहमाकृष्य हेलयाक्षिनिकाणं प्रहसन्तः काश्चित् पशूनिव यट्युपधातं कालयित्वा वजावरोधं स्थापयन्तः कांश्चिदजानाशं नष्टान् गुहान् गुहानशेन प्रविवेशमाकर्षन्तः काश्चिन्नीचैःकारमालपन्तः (ब?)झुपली नानुपलभ्य हर्षा न्योन्यं नामग्राहमाह्वयन्तः तथाच केचित् गुह्यक जनकथकानि कौतुकरावर्षमामुञ्चन्तः स्वादुङ्कारमासवसुरारिष्टसौवीरकतुषोदकानि यावद्वेदं शुल्यमांसोपदंशं पिबन्तः कर्पूरस्फटिक पाषाणशुष्कपेषं पिष्टा नरास्त्रविस्त्रेण वक्षसि क्षिपन्तो बन्दीजनं च नागाकारं कारणाभिगुप्तमरण्यं परिभ्रमन्तः परमहृष्यत्यजिकान् क्षुतान्ये
1. L. about 25 letters. 2. Space for 4 letters left blank 22
3. 4.
L. about 26 letters.
20 ,

Page #206

आचार्यदण्डिविरचिता
मृगा इव शय्योत्थायमयमहरहरामिषान्वेषिणोपनान्वयं परिधावन्ति ते तथा धनपोषं पुष्टा हृष्टा इस च(!)। लुप्तांसोऽप्यहमुपलिप्तमिव (कु! गुरुचन्दनरुपहन(मिव) शिरःपङ्कजैरुप्तमिव बहुमुखस्न भूषणरुद्वन्धकमिव भाण्डकूटैः स्थगितमिव तारमकुम्भैः पुष्पितमिव प्रकीर्णकप(व !)करैः ‘ल्लवितमिव रत्नतालवृन्दैस्तारकितमिवार्वपदपुलकजालैरत(न ! न वनदन्तिभनवायर्गळाभिरिव छिन्नाभिरिवाहाभिः कीर्ण काळरात्रिस्वयंवर मञ्चै रव का बनदंसम:( ? )वानिगजकलेबरैराचितं मधुरापुलिनमिव कंसमण्डल कीर्ण वा मिव जातरूपघटाकुलं बार्हद्रथमिव भमद्रावितमधुदण्डं राजकुलमियोद्धा तावनिपलोकं वर्म मिव बहु. मुखक्षरद्रक्तस्त्रीगणनिचितं गणिकाकुलमिव रनरक्तमुक्ताफलका(न्तोदान्तमा)योधनस्थान स्थापितरक्षः परिहृत्य रक्तचिकिल्ललीनशल्यं हल्लेखनमितम्नतीपच रन् (१) बहुमर्मक्षतरुजाभिर्निर्मात्य चक्षुषी दीघमन्तः स्तनन्तीमन्तकखरकर कषणधावज्जीवितामिव क्षरत्क्षतजं सितो विवेष्टमानां रुधिरपेषं विष्यमाणाभिवाङ्गरागीकतुं कालराच्या धर्मवनलताभिवाम्भसामलाभादृर्वशोषं शुप्यन्तीमष्टादशवर्षदेशीयां युवतिमद्रायम् । अभ्यर्गे च तस्याः किम(प्य) कस्येव रुदितशब्द(माचकर्ण ! कर्णय) न त्वज्ञासिषम् (इ! कु)तोऽस्य सम्भूतिरिति । अथ (ताता ? जात)दयः किञ्चिज्जीवसीत्यप्राक्षम् । अक्षमा तु सा वक्तुमक्षिणी मनागुन्मील्य दयमानं मामवेक्षमाणा यनादमाषत । आर्य ! किं मया मन्दभागया मृतया धृतया वा। (य)स्वसौ करिशव(र्णत ! कर्णपल्लवान्तरितो भ(द्र )दारकः सम्भावय तावत् स किं जीविष्य(ती ?)ति नवेति तस्याः श्रुत्वा जातकौतूहल: सहसोपसृत्य पतितस्य परासोः खपत इव मताज स्याङ्गमङ्गारकितमित्र
शी(नश !)नरसभिरम्याक्रम्य ग्रीवान्तरे तोमरेणाधःकीलितं परितः पतिस्थिवै. रिघुमिरवगादत्रिभागैः परिक्षिप्तं द्रक्षुपरीतिरुद्रपर्यन्तमिव पर्यशेषं धर्म

Page #207

अवन्तिसुन्दरी ।
१७१
पल्वलकमूर्ध्वदृष्टि भुलितक्षेपेरुच्छास्यमानं सप्राणवृत्तिमिव तद्विरदमादर्शयन्तं श्रवणपल्लवमस्योपलक्ष यम् (१)। उत्य प्रहरणान्युस्क्षिप्य च गजकर्णपञ्जरस्पृष्टमेव शल्यै ......... तोमरशरीराबाढिताम्रोलनसेवनीता(!) विकटकण्ठरज्जूकर्षक्लिष्टपृष्ठकमिभरुधिरकुङ्कुमरसच्छटाच्छुरितोभ यभुजमाश्चर्यायुषं राजसूनुमेनं .... क्षिप्तचक्षुरक्षतशरीरतामस्योपलक्ष्य कर्मण एव वैचित्र्यं चिन्तयन् तामुपेत्य वरवर्णिनीमवादिषम् । भद्रे ! समाश्वसिहि .... देवानां प्रियः कोऽस्य दुष्कृतिनौ पितरौ ययोरयमीहशोऽपि शोकापनुदः शोका ........ मृगपतिकुमारकस्येव करिकुम्भस्थलदळनपातिनो बाल्यादस्फुटवः निवेशस्खलितभ्रष्टस्य() यदृच्छया श्रवर पवररो .... त्यखिल .... ते मयासौ योषिदुष्णं दीर्घञ्च निःश्वस्योदश्रुणा मुखेन न्यभिव क्षरन्दी प्राणदायिनमिह भगवन्तं मुक्ता कोऽन्यः श्रोतुमर्हतीति बहुमान(तिगृहे ! निगृही) .... वेदना शनैरवादीत् । आर्य! ... श्रवणपथमाता एव नूनमृद्धिमातः प्रयतां द्रोहदेहिनो(?) विदेहाः । तेषामधिपतिरवतं । ६, नकशाप देवः प्रहारवर्मा नाम । सोऽयमासागरवसुन्धरैक. वल्लभस्य मगव से १.२३ढम्य देवस्य राजहंसस्य दृढमसाधारणप्रेमपात्रं मिकमार्सत् । तदन्न पुलामभूता च जन्मभूमिर्गुणानां देवी वसुमती नामास्य प्रियाया(त् !) प्रियंवदायामातमात्रप्रायजीवितेव द्वितीये(?) खेहवत्य भृत् । आपन्नसत्त्वां च तां सखीस्नेहात् दिदृशुर्देवी प्रियंवदा भर्ना सह मगधानवासीत् । अस्मिन्नेव चान्तरे मानसारेण नाम राज्ञा (ळवों !
8
1. L. about 12 letters. 5, 6. The two lacunæ cover about 36 letters 2. , 20 , 7. L. about 4 letters. 3. 32 , 8, , 2 , 4. , 44 ,

Page #208

१७२
आचार्यदण्डिविरचिता
माळवेन) देवस्य मगधराजस्य गङ्गायमुनयोस्सङ्गमे तारकामय समान (न्दर) मतिमहदमराणामपि रोमहर्षसजननं जन्यमजनि । तत्रायं जनकराजः प्रहारवर्मा. रश्मिरिव महसा मसाप्रता ( पंप) कृत्वा सहस्रशः क्षत्रियाणामन्तमनन्तरं प्रियसखेन सिंहवर्मनाम्ना (व ? अ) ङ्गेश्वरेण साकमेकरथे (नेवा ? नैव ) मृत इवातल्पमधिशयानस्तेन राज्ञा म (1) ग (धमा ! घेना) हवाद (वा ! पौत। स तु देवः क्षत्रजीवितध्वान्तशस्त्र पशुकुक्षिर्विपक्षहत्वयुक्तेन केनापि दिव्यकृपाणेन स्वत्राणश्रेणिचूर्णितेन रणलक्ष्मी दृष्टिवृद्धिपिष्टात करेणुनिकरेण (वाप ! चाब) चूर्णि - ता (स्त्वस्त) यासीद्यथा सदक्षिणस्थलस्य रथ्यस्य जनकस्य गात्राणां लगोपिकानां देवप्रत्यभिज्ञानवर्तिनीम् (१) । इमाञ्च वार्ता मपास्तमकुट कुण्डलप्रलम्बहारादिभूषणः स्वयमुपेत्य मालवेन्द्रः सहामराजाय षट्म्वामिने स्वजनवदश्रूणि विमुञ्चनश्राव यदस्तम्मयच्च कथं कथमप्यनेकविधैर्वरिधर्माख्यानैः । अहर्निशं चस्वयमधिष्ठाय निजभिषक्प्रयुक्तैर्भेषजैः क्षतान्यरोपयत् । आत्मना च स देवः स एव निव्याजपौरुषो जितवान् अहं तु देवतशरणः पराजित एव किं ममानेन क्कीवस्येति सर्वक्षत्रमध्ये शस्त्रं परित्यक्तवान् । ईदृश्या तु तत्र साधौ प्रतिरूप्रया प्रतिपत्त्या प्रकृतः प्रहारवर्मा प्रियसुहृत् प्रवासेऽपि प्राणान् न पर्यत्यजत् । प्रव्रज्योदन्तस्तु प्रबुद्धैर्नापुत्राणामयज्वनां च पानपस्य (?) मस्तीति सन्तानोत्पादने प्रयत्नम / गृप्रा) ह्यत प्राप्तोपनामेकस्मिन्नेव गर्भो (?) माद्रेयसमौ देव्यां प्रियंवदायाम् । प्रीयमाणस्तु मालवेन्द्रो विश्वजिनं नाम सर्ववेदसं यज्ञमाहृत्य तस्मिन् समाप्ते मगधेन्द्रवि (म) लब्धं भद्रवाहनं नाम रतेर्दत्तोत्तमाभिः सक्रियाभिः परिगृह्ण (?) सहैव सिंहवर्पणा स्वदेशगमनाय जनकराजमन्वजानात् । अयं च राजा नगर्या निर्गतक्रमेण नानागत्य सुहृत्प्रेम्णा कतिपयान्यान्युषित्वा चम्पायामुञ्चलितो
"

Page #209

अवन्तिसुन्दरी ।
ऽध्वन्येवाप्तमुखाद् दृज्येष्ठधातुः संहारवर्मणः पुत्रैर्विकटवर्मप्रभृतिभिरवष्टब्धान् विदेहानुपलभ्य(मान ! )मागधमाळवसमितिशान्तसर्वबलोऽपि रोषादभिषेणयन्नमात्यैन्य॑षिध्यत ।
स्वस्रीयन्तु सुंहनाथं प्रत्यन्तदमनायादशा(?) विन्ध्यपार्श्वसन्निकृष्टं श्रुत्वा ततो बलैकदेशेनात्मानमावार्य प्रत्यमित्रं जिगमिषुरवक्र इत्यध्वनानेनागणितकिरातचक्रः परिक्रान्तवान् । न च ज्ञायते कस्यामवस्थायां वर्तत इति । मम तु मन्दभाग्याया माता (मो:मा)तेव (शर्म ? सम्म)ता महिया राजसूनोर्वर्धने नियुक्ता ........ क(म ? )नीयांसमप्यग्रहीत् । अथाहमनतिक्षोमसुखाया शिबिरकयैव न मूह्यमानमुल्लायन्न्यापाविशं यस्त्वयमबचूलचामर ........ धारणयुवा ममात्रिमाक्रमिममनेन च मद्दर्शनस्फुरितरागेण वेगोपश्लेषितद्वीपेन किमपि कम(!) .... ।
............ ज्वरायानिवोच्चरितः क्वचिदच्छे निस्पियसि काननसुलभं कन्दमूलं प्राश्य परिणमति पतङ्गमण्डले नोणवेष्विव निष्पतत्सु निशीथिनीबिहार ........ स्नुहिदलाररिपुटक(?)मार्यागृहा(यां नि ? निर्गतायां देव. लिकायां तस्करवद (न ? नु)पदमलक्ष्यमाणः केनाप्यनुप्रविश्य बहु चिन्तयन्नपाविशम् । अथैनमरुणमाल्यानुलेपनमुरणपोतकमिव पीतपयसमायसपरिघ निष्टुरेण बाहुनैकेनोपगृह्यापरेण तदनुद्धौतान्धार्यां रचयन्न(य !)सिधेनुकां विकोशामा(शा? काशदेशमुच्छूिमाषकाशिश्यामतमे तमसि महिषस्कन्धकाषः(!) करतलस्फुरित(शा ? श)स्त्रिकाप्रकाशितः वरेण मे सुज्ञातः स एव जीर्णव्याधः
1. L about 30 letters. 2. , 30 " 3. 44 ,
4. 4 Folios are missing here, 5. L about 20 letters

Page #210

आचार्यदणिविरचिता
सर्वग्रामाम्यनुज्ञातो निर्भयविशङ्कमभ्यागतः प्रदक्षिणं भ्रमित्या प्रणिपत्य भगवती निपात्य नियममुष्य दीर्घायुषो (देहं !) देह(र ! म)वन्यामयमसौ तव विन्ध्यवासिनि ! वनचरकुलदेवतं देवि ते नवन(पनि ! वनी)तकोमलो बालबलिरिति वामनावशाद् विचकतिषुः क्षुल्लकामुदयच्छत् । अहं तु दिव्यानु(वा ! भा)व(द! दर्शनाय सावष्टम्भगम्भीरीकृतस्त्रीस्वरानुविद्धां च काकुं मावयन् गच्छ गतभयः हतं पापमिति ब्रुवन्नेवैनमक्षताङ्गमाक्षिपम् । असा. वप्यवसिन प्रयोजनः पृष्ठमनवलोकयमानः प्रहृष्टरूपः प्राधावत् ।
· अहमप्यात्मनस्तद्वामीणैर्दर्शनं परिजिहाँपुरस्य हेतोः (स्व ! स्तु)त्वा सम्भादि नि ! नीं) निष्क्रान्तम्तयैव यामवत्या मतमध्वानमत्यलङ्घयम् । अपवितु च ते प्रजापालाय प्रजामिमां कृतमतिरुपस्थितः । यथायं वर्धते बिनयमभ्युपैति पित्रोश्च प्रमदमन्ते सम्पादयिष्यति सर्वमिदं सर्वभूतकबान्धवो मवानेव ज्ञास्यसीति विरराम ।
नन· मृष्ट ? 'प)ष्टिं - ..सोनम (वि ? व) पर विकासिनि 'ज, जयन् जात तिः पृथवीपतिः .. जमाद । भगठन ! ५श्याम्याप • सनि मृ२ व पक्ष ...... जमपि पश्य घटघटनत्र हा टी. कृ. नुनम यकृष्टयः पयसम्बम्य . प्रवदन ? टपावतरण भारयकर त्यासादनं ततम्य
र जदा ... .... का मानगुना व्यावद्धनं द्धरणन , उपायन करण, वय
3
सेनया चाप(ग)मितरम्य हेतिकृच्छादुस्थितम्य व्याघ्र ........ मृत्यु
3. L. about 4 letters
1. L about 3 2. ,
letrare
.

Page #211

अवन्तिसुन्दरी।
१७५
....... करुणाकुलगृहेण शेमुषाबलादाकर्षणम् , उभाभ्याश्च दारकाभ्यां तथा दूरविश्लिष्टाम्यां पुनरिहेकत्र पित्रोरेवं नौ हस्तागमनमिति स्वप्नऽपि क (उमां सपत्तीसमभाव ? इमां सम्पत्ति संभाव) .... नुभूयमानेश्वर्यवृतान्तेन संख्युर्मे रवोद्भवस्य गुरुपुत्रयोरपि सत्यशर्मकालपालयोः प्रवृत्तिमाशंस इति प्रसङ्गेन प्रवृत्तवाचं भर्तारमन्तिकस्था जननी राजवाहनस्यापृच्छत् । आर्यपुत्र ! क इमेऽद्यापि नाम्ना विदितास्तवैवमाशंसनीयदर्शनाः । नूनमत्यासन्नबन्धवो गुणवन्तश्च भवितुमर्ह(न्ती)ति ।
आह(स्र ! स्म) च महीपतिः । आम वासु प्रसन्नस्ते तर्कः । प्रियाच गुणिनश्च ते न चासीत् सम्भवस्त(ल? व) ज्ञातुमनूढायामेव खस्वत्रभवत्यां वृत्तो यश्चित्ररूपो वृत्तान्तः । कौ(तिकीति ? तुकिनी) चेदाकर्ण्यताम् । अस्य खलु मे जनयितुरखिलभूतभावनस्य मदनजितो नयनभूता(स्या ? स्त्र)यो बभूवुमतिशर्मा धर्मपाल: पद्मोद्भव इत्यमात्या(दि!) दीप्ततेजसः । तेषामाद्यः शुचिरनूचानः प्रथितकीतिराहर्ता (तत्र ! ऋतू )नामसद्धहरुचिः प्रजानां पितेव सुशासिताङ्गिरसश्च गोत्रेणासीत् । इतरस्तु वैश्वामित्रो मैत्रिनिधिरनुद्धतो घृणावान् धीरधिषणः क्रियासु दक्षो लक्ष्मी प्रत्यनुत्सुको यशसि गृघ्नुर्यथार्थनामा धर्मपालो नाम । अपरस्य विस्तारिणी कथा । यस्स विस्मित ? व)स्वतस्सुतः स्थाणवेयो मनुः तस्य क्षवथोः क्षत्रमूलमिक्ष्वाकुरासीत् । अनुजस्तस्य नाभा(दे? नेदि)ष्ठः स दिष्टबलात् कामचारः कचरंशमंशवे माणिभद्रस्य भद्रभावमद्रिसमुद्रद्वीपाटली पुटभेदादिप्वभिनवा सरागमत्युदारव्यवहारमो प्रावर्तय तस्य बहुं महात्मा मयार्जुनेषु मन्द्रतन्द्रो भलन्दनो भालन्दनायनेषु प्रवृत्तेषु पिवीतिषु खर्यावाता
1. L. about 10 letters
2. L. about 6 letters

Page #212

आचार्यदण्डिविरावता
.
पजीविनां कीर्तिस्थितिः पोतपो नामासीत् ()। स कदाचिदनुगारचितपट्टनस्थितो मस्पितरि तपोक्लपा(मो ! सा)ऽनेकशसजीविते अस्यामरण्यभूमौ .... रतेषु .... नन्दराज्यमनुमब(न् !न्त) चन्द्रगुप्तमुद्भावयितारं मौर्यवंशस्योपस्थित. बान् । उपायनानि चोपनीय कांतोपचारः स्थितः परं प्रीतेन हृष्टः स्वमाण्डराशा ........ देकावली च काविच्छतसहसमूल्येत्यदर्शयत् । मूल्यनिर्देशे परिभूताया बाष्पधारामिरिव यस्या गभस्तिमालाभिराप्लाव्यत भवनान्तरम् । रजातिशयविस्मितोऽपि दारा गुरोः कौटस्पस्यानुज्ञ ........ कास्यमागम्यतामिति वणिजं व्यसर्जयत् । स तु राजप्रसादलब्धं सुरभिताम्बूलं निर्गत्य नृपालयादुपयुञ्जानो वसुमिरप्य पुकरेण पदेनागृत(?)। अपतञ्च पथि पतावातैरिवाहतः। कृत्यजीवेषु च परिजनेषु कापि रूपानीवा राजकुलाय पस्थिता कृपालुरे(वमेनंगति ! नमेवंगतं) स्वगृहमासनं निनाय । स्वकरपल्ल. वावकीय सान्दैश्चन्दनज(न :)लबिन्दुभिर्मन्दमन्दस्पशिना च मणितालवृन्दमारुतेन परिहतैश्च भवनदीर्षिकांकमलकल्हार दलपुरैः प्राणानस्य प्रत्याजहार । मृदुनि च शयने समुच्छृसितं शाययाम्बभूव । पोतपस्तु प्राणोपकारिण्यै तस्यै प्रत्युपक्रियामपरामपश्यन्नपत्रपिष्णुः प्रकाशदाने शयनपर्यन्त एष तामेकावली निधाय विश्रान्तो गृहाण्यगाद् । विस्मृतेति तु मत्तकाशिन्या तया तां प्रेष्याहस्ते प्रेषितां तदनुरूपैरपरेप्यलङ्कारैरनुगतां शपथपूर्व प्रतिप्राहिणोत् ।
आमुक्तवती च तामविशद(श ! ग)ना राजमवनम् । उत्पन्नप्रत्यभिज्ञो राजा तदागमं तस्याः समुपलभ्य (मा ? म)न्युस्पृष्टः (ता! त)माहूय यवनयात्रिक दर्शयेकावलीमित्यवादीत् ।
2. L. about a letes
1. L. about 22 letters. 2. , 3 ॥
3. 4.
L. about a letters.
8 ॥

Page #213

भवन्तिसुन्दरी।
देव ! कृतोऽसौ मीतिदायः। प्रसीद, (स)न्ति मे स्नान्तराणि, (विय)वेषु जिघृक्षितं (त! )द् गृहाणेति ब्रुवाणं वणिजमवधूत इव मात(गो ! को). श्चन्द्रगुप्तो यद् माम(न)नुमान्य मर्यादानुवर्तिना स्वया (पी)तिदायो धन(म)देन दत्तस्तदसि (वि ! वन्ध्य इत्यमर्स यत् । असम्भ्रान्त एव पोतपो. ऽविसत्त्वतया मयमान इव प्रत्युवाच । राजन्नल्पमिदं प्राणदाय(प्रामी)तिदायमस्य वरो ममैवातिदाहो(! . यस्तत्पुनर्दत्तासङ्कीर्तनं सतां धर्मस्ततो(नुन) की. यामीति। वि(स्मृस्मि)तनृपतिनिर्बद्धस्त्वभ्यधत । देव! श्रूयताम् । एकदाहं महो. दधौ दये .... पत्यन्धकच्छोत्तीर्णः कनकशृङ्खलानियमितकक्ष्यावर्गवस्त्रं कटीघटितमहारत्नकोलेय(को ? क) गाढोत्स(ङ्गी ! शि)तहस्तमा(रो! रं) महेन्द्रगहरे .... पमाधिक्लिष्टमष्टदंष्ट्रमुहुन्धमुक्त .... श्वसितावशेषमद्राक्षम् । द्रागिनं जात. कृपः कृपाणेन विपा(ट्य ! श्य) (मि ! वि)श्रमय्य चोद्वेगहेतुमप्राक्षम् । उक्तञ्च महात्मना तेन मन्निन्धान्मरणमुत्सवो दारिद्यज्वरग्रस्तानामिति । ज्ञा(तो)दन्तेन च मया निजोत्सान्निकृष्य वज्रमुक्तापद्मरागमरकतानामने(क)शतसहसवसूना(म)र्धनासौ शपथपूर्व समं विभक्तो (मलदन ! भालन्दन)कुलसम्भूतं पोतपना(म ! मानं) मां मत्त एवोपलभ्य स(ज्जू इ ! जूरिव) सम्परिवज्य यथेप्सित देशमगमत् । अहं पुनद्रमिलपत्तनं गत्वा. ततःप्रभृत्यनेकयात्रा. सिद्धिसम्भृतार्थराशि(कं ह! कः) त्वामुपातिष्ठम् । इदं तु सङ्कीर्तनमहापातकं स्वदयात् समाचरितं न तु श्लाघयेति । श्रुत्वैवातिहष्टो जातलज्ज चन्द्रगुप्तः पोतपं परिष्वज्य स(पु ! पु)रुषोऽ(य ? ह)मित्य कथयत् । आत्मनिर्विशेषया च प्रतिपत्त्या तत्सङ्गतं कृतवदनुवर्तत । सर्वस्यामेव (वो! चो)व्या
3. L. about 3 lettersi
1. 2
L about 2 letters
, 3 ,
33

Page #214

१.८
भाचार्यदण्डिविरचिता
सर्व(पा! वाणिग्भ्यस्वदर्भमष्टादशवराना(मिदि)देश । तपथा गृहीत सर्वसाथसाम्यमहि रात्रौ चारपस्येतरस्य वा दरस्य वा सिद्धिर्देशान्तगतास्वाम्यं सर्वत्र स्वयं स्वार्थदर्शनेष्वदण्यता कालाकाल्योः करणसिदिः स्वयमागतं गतामोगेष्वनभिग्रहः परगृहप्रवशोऽपि वा दिवा क्रयविक्रयापारवारिकचोरमामनुरिक्तायामपि सर्वस्वं स्वदेशाम्यामिव विरहोनतिरमिरवयवै - तीयामप्वार्ती हस्तशीर्षविकारसंज्ञामात्रेणाप्यन्ततः प्रेष्यासु वाचावलास्वपि पावतीर्णस्य सौकृत्यं तथा प्रेष्ठापराधे वा सर्वापराधेषु च राजपुरुषैदेहदन्यानन्तिलानपुत्रस्य गोप्यापुत्रस्य वा पुत्रबदुपमानमरुप्यते च पुत्रवद्विसर्जनमश्चयानं पत्तनेषु ...... त्यङ्गवधवर्ज च धूर्तकर्मकानीग्रहपकाराराजनिवेदनोत्तरकालदुष्टवारणाकानुशिष्टिः प्रवराभरणमाननादिपरिवह जातं पीतश्वेतमगारशहादुन्दुमि ........ राजचिह्नानि मङ्गल्यासु क्रियासु परोक्षापरोक्षयोः पविषु पत्तनेषु वा प्रेष्यमृतकानामिष्टितोऽनुजीव्य क्रियामृतधनस्य श्रेणीप्राण्येनवायादप्रतिप ........ सर्वसांयात्रिकोपक्रियाश्लाघ्यजन्मा पोतपस्तपसि मति ससन्ततिरुत्कण्ठमानश्चकार(!)। सर्वस्वश्च दातुमारेभे ।
तदवस्थं च . तमेकदा कोऽपि विप्रच्छया गुपक ........ चेतसा देवेन द्रविणेश्वरेण प्रेषितोऽस्मि । श्रयतामिदम् । अब खलु कालपर्ययादपास्तराज्ययशा बृहद्रथा(न्तरा ?)त्म(नो जो) रिपुञ्जयः पतिरस्य कुसुमपुरस्य विधिमपि तपसा जिगीषुः ........ कृष्णाजिनी जलपवित्री कलिकन्दर्पदर्पम(न्दी ? थी) च भूत्वा तपोवने तपस्यति । तस्मिंश्च तदवस्थे विशालायाः
1. L. about 5 letters. 2. 6 3.
24
4. 5.
L about 16 letters
8 "

Page #215

भवन्तिसुन्दरी।
१७९
पतिवींतिहोत्रं हत्वा (म: मरिमर्थलोमात् पुत्रमात्मनः प्रद्योतमभ्यषेचयत्()। पः स षोडशसहस्रान्तःपुरः पुष्पारामविभ्रमभ्रमरचण्ड इति दण्डरौक्ष्याद३क्ष्यत प्रजाभिः। यस्य च सा दुहिता सकललोकसुन्दरीसर्गसम्मा(ग!:)योग्यसौ(म्य ! मा)ग्या वत्सराजवक्षःस्थलकमलवासलक्ष्मीर्वासवदत्ता। तस्मिंश्च त्रयोविंशतः शरदामन्ते संत्यकवति मर्त्यलोकमब्दानष्टाविंशतिकं तदात्मजं प्रजा पालकमलञ्चकार। ततः पञ्चाशतं विशाखयूपः । पश्चादेकविंशति माल्यकः । पुनस्त्रिंशतमन्तिवर्धनः । तं च पुनः पूतिकान्वयं निरस्य सूनुं वारणस्यामध्यास्य स्वयं गिरित्रज(मा?म)रिव्रजा(सह्य !)सबसत्त्वश्चत्वारिंशतिसमाः समामिमां समानसेवी शिशुनामः, षट्त्रिंशतं शैशुनाभिः काकवर्णः, क्षेमवर्मा पइिंशति, चत्वारिंशतं शबोजातः ? तौजा.), बिम्बसारोऽष्टत्रिंशतं, सप्तत्रिंशतमजातशत्रुः, पञ्चविंशतिं दर्श)क:, त्रयस्त्रिंशतमुदायी, त्रिचत्वारिंशतं नन्दिवर्धनः, तावदेव नान्दिवर्धनो महानन्दिस्तदन्वयश्रियं बुभुजे ।
भुखाने च तस्मिन्निह नगरे रसभावसमृद्धमृद्धिरम्यं महानाटकनृतं प्रावर्तत। प्रैशेतां च तद् यहच्छागतौ रसान्मनु(ष्यकृत्ययो ? ष्याकृती) दत्तसनिधी निधी शपयौ । पद्मस्तयोरबध्यत विदित्वा महाप्रभावेण केनापि मन्त्रवादिना मन्त्रपाशैः । अमुच्यत प्रतिज्ञातया प्रतिदिशं पुरादायोजनाज्जसुबन्धमाभ्यां चन्द्रावृष्टया प्रष्टा च(?)। तथा च तप्यमानस्तनुशेष प्रतिसञ्जिहीर्षुरमुष्मादेव नरदेवानन्दो महापन इत्यवरवर्णिन्यां वरवर्णियामजायतासौ निधिः। स च सर्वक्षत्रियाणामायुषैव सह सञ्जहार हेमजातम् ।
तस्मिन्नेव + काले कलापिना(मा) द्विजातिरुत्कलेवनपत्यः कात्यायनीप्रसादात् कात्यायनी नाम काम्यांकारां कन्यकामवाप्यामिहोत्रपरिचर्यायां न्ययुत। कृ(त्वाता) चासौ दे(वान : वेना)सितवर्मनेवा. न्त(ति !)। विचि : पि)का तु मुह्यता त्य(क्ता ! का) विन्ध्याटव्यां

Page #216

आचार्षदण्डिविरचिता
देवामर्षेण दावं (वि)विक्षुः साक्षागामिदेवेन गोदावरीनिवासावादिश्यत । जगाम चासौ तमग्रहारं महामकारिकायपुरस्सर इव प्रविश्य वैश्वानरान्तवती. स्वमात्मनस्याद्विजन्मसमानमागिनीह(?) भुवनभूषणं वररुर्वि नाम सुतमसूत ।
पम्नवर्षदेशीये पररुची तहमुपजग्मतुरुभौ परिवाजकी। एकस्तयोयालिरित(रो रुद्रत्तः१ र इन्द्रदत्तः)। तयोस्तु - कात्यायनीम् । भगवति! सावधानमाकीताम् । अहं परान्तकस्य भार्गवस्य भानुवर्तस्य ना(न ! म) पुत्रः । मामेकपुत्र इति मात्रा ला(म्यस्यमानं निग(था ! घनाध्यापितवान् पिता । परिणीय च ब्रामणी ब्रमदो नाम कामो. न्मादिनी पादरअनेन (बा ! ला)लयति मस्करी कोऽपि मिक्षा प्रविष्ट मनागस्म(प! यत । स्मयमानयैव तयोत्थाय प्रणम्य तस्मै मिला दला। सा तु कौतुकान्मया स्मितहेतुं पृष्टा प्रष्टव्यपक्षे तमेव मुनिम(वि:)तिष्ठिपत् । तत्तु दोषशादशस्य मिति सैव निर्व(न्धा ! दा) कृच्छ्रादम्यत । मू(टिता ! पिका)हं मुनिनामुना (बन्धि वर्षि)ता तीर्थयात्रोन्मुखस्वास्य मात्रा माण्ड वारितापि विरहविहलवादज्ञान प्रविष्टा दृष्ट्वा च ती .... शिष्य सानायारले तिर्यतापलोदिरिति शिरश्श्येनमुखे निपत्य पुनरसम्पत्वने पयसि भागीर. ध्याः (?) । तेन च तीर्थमरणेन तया च भगवत्मक्तया बातमुचमं ........ यश्च भर्तृवालभ्यमस्यामेवमनुपश्यतो मुनेः सितमजनिष्ट । ममापि जन्मान्तरं मरन्त्याः इत्येवं ध्रुवं सत्यं तस्या निर्याणकमो यदसौ
1. The trend of the story is broken. See Kathasara, p. 28. 2. L about 14 letters. 3 , 20 ,

Page #217

अवन्तिसुन्दरी।
१८१
जातमूर्छया मदय ... स्तु मे संमोहं भगवानथ निनीषुः तत्का! कोलेवरमनुप्रविश्य धर्मोपदेशैव ? वि)रञ्जयन्मां प्रव्रज्यां चाग्राहयत् । अनिर्गमात् पुनरक्षराणामास्यादपास्य शास्त्रविस्तर ........ ते च तस्मिन्नुन्मनाः कचित् परिव्राजकसमाजे नैकशास्त्राणां सव्यसनिनी(?) मूढयोगीत्युपहास्यमानः स्वामिगृहमुद्वेगादुपेत्य धारामधारयम् । आदिष्टश्च स्वामिना श्रुतधरमादायोपव() भज(स्वे)ति । सोऽयमसुन्दैकसन्ध्य(!)श्चिरेणाद्य दृष्टः। यथा चास्या(दि ? भि)गमस्तदित एव भूयतामिति द्वितीयन्निरदिक्षत ।
सोऽप्याचचक्षे । काम्पिल्यनाम्नि नगरे गुरोर्गोपालकस्येन्द्रदत्तो नामाहमासं शिष्यः । तस्य विरूपेति विपरीतनामधेया कन्या । तां च गुरुश्चतु. निर्वेदैरजैश्च षड्मिविनानुपलभ्यामकल्पयत् । सा तु (त? म)द्रूपोत्पन्नमदनरागा मदन्येन किल परिणये मरणाय स्थिता । अ(स्यो ? स्या)श्वासिताक्ष्या यौवनमयातया(मि ! म) निर्वि(वा वि)क्षुः स्वामिगृहे सुब्रह्मण्यं ब्रह्मविद्याहेतोरभ्यधारयम् । आज्ञप्तं च देवेनैनमेतत्सखं पुरस्कृत्य बोधायनपार्श्वमगमत् अनम्भावी चायमर्थः) । भाजनं च दिव्याध्ययनस्यैष दीर्घायुः । अतो विसृज्येतरप्रमदासुलभं नेहकातरत्वमिदमस्मासु पुरुषरत्नं निक्षिप्यताम् । कृते चार्थे हस्त एव ते प्रत्यर्पयिष्याम इति । सा तु प्रागेवै(व ? न)मर्थ भगवताग्निना प्रतिबोध्य सापिता प्रियतनयविरहविह्वलत्वात् परं विषण्णा मुनिप्रयत्नेनात्मना चोत्पादितसमाधिः कथंकथम(प्य)भ्युपागमत् । कृतोपनयनं च तं स्कन्धेनादाय तावुभौ विदर्भेषु कुटुम्बिनं प्र(ति स्थाने ! तस्थाते)। पृष्ठेि ?ष्टे) चोपवर्षगृहे प्रहसता महाजनेन स्वसौ भदवर्षभग्नभवनबहिर्मित्तिभावदत्तपटलकः प्रतिश्रयो यथोद्गतगुरोरुप. वर्षस्य (!)। चित्रमिदं तेनापि कश्चिदर्थीति निर्दिष्टेन वर्त्मनोपेत्य तत्
1. 2.
L. about 16 letters.
, 12 ,

Page #218

आचार्यदण्डिविरचिता
तृणशरणमुपाध्यायः केति पृष्टयाचार्या (ण्या न्या) च सरुदितमुपहास इस्युपश्यमाने सोऽसास कहल युगयोः क्षेत्रादुपावर्त तो पवर्षः । प्रत्यभिवादेनानुगृखाभिवादितवतस्तान् स विद्वान् वत्साः कतमो वः श्रुतधर इति पप्रच्छ । निर्दिष्टे च वररुचौ परं तुतोष । विश्रान्तश्च स तैर्विविक एनानभाषत । नगरेऽस्मिन् वर्षेपण (र्षिम्मामि ! षषि) ति द्वौ भट्टपुत्रौ । वर्षस्तयोः कृतमतिः । इतरो नातृण्याकर्णः । कदाचिदसौ ज्येष्ठमार्ययान्यजन्मन्यपि मा मूवं मूर्खजायेति मूर्खस्य कस्यचित् कशिपुदानपारणीये मूर्खमते निमन्त्रितो भुक्ताध्वावनमहतवस्त्रमतुष्टिमान् (!) स्वभार्यया रुदत्या बहुकदर्धितो लखापहृतः स्वामिगृहे प्रिय (स्य ! अनु) दवा या (बान् ? बत् ) पाकमुपावसन् पकेषु हव्यं देवाय द (मो! वो) पयुयुक्षमाणः केनापि गोवृषभेण मक्षितं त(त्) सस्वमद्राशीत् । भूयश्चायमेव क्रमो द्विरावर्तत । तावदस्य लुप्ठ (स्य ! घृते (स्तुष्टा ! स्तष्ट्वा टक्केन रसनामुदवखुतावास्ये स्वास्येन किमपि देवः प्रक्षिप्तवान् । आज्ञप्तवांश्च न तावदलब्ध एकसन्धे ब्रह्मोद्वारः कार्य इति । सोऽहमुपवर्षः । धश्चायं ब्रह्मदार मरग : ( १ ) किमन्यदारम्यतामिति । क्रमात् प्रणुत्व दिव्यमव्ययमुखनाल कृपणैवेकेन (?) कात्यायनो द्वाभ्यां व्यालिस्त्रिमिरिन्दद(तः) कृत्स्नं वाङ्मयमध्यगीषत। स तैः समाज्ञापितो गुरुदक्षिणार्थं विज्ञापितो दुहितृदानहेतोरणीयसीं सुवर्णमात्रामाहृता मियेष | ( ति निः) सुवर्णतया तु सर्वस्वाः पृथिव्याः पृथिवीश्वरं महापद्मं सर्व एव समुपतस्थुः । अपूजयश्चैनानन्यांश्च श्रुतमहिनो (महा ! ) महापद्मः । तेष्वेवाह - स्वदुहितरं सदस्यवस्थाप्य लवमात्रमपि हेमं ददत एषा दत्तेति । राज्ञा व्याहृते कोऽपि वटुर्जवेन गत्वा कयाचित् कनकमात्रया प्रत्यागत्य कन्यामयाचत ।
१८२
(ह! पृष्टब्ध तदाग (तं तिं) नृपायाचष्ट कन्यालोमान्मया निर्बन्ध ! द) या मात्रा चिरं रुदित्वाभिहितम् । उन्मत किं न जानासि निधिदर्शी

Page #219

अवन्तिसुन्दरी।
१८१
निरुद्धो नृपेण तत्रैव ते पिता प्रियान् प्राणानत्यजत् । तन्नः करणमात्रस्यापि काञ्चनस्य कः सम्भव इति । प्राणत्यागभीषितया पितुश्चितामरमानि प्रगाल्य लब्धोऽयं हिरण्यशकल इति श्रुत्वैव नि(स्सपत्नीकृत्वा ! स्सुवणीकृता) क्षितिर्मयेति हर्षमूर्च्छयोपक्रान्तासुरासी(त् ) । व्याळिशिक्षितयोगस्विन्द्रदत्तस्तच्छरीरं प्रविश्य स एव राजा प्रकृतिसे .... गुर्वर्थ सुवर्णकोटिं कात्यायनं प्रत्यग्राहयत् । अनुमितपरमार्थकेनार्यकाख्येन प्रजोपकारहेतोः कल्पितस्वकायस्तेनैव वररुचिमुखेन मन्त्रिवर्गेणाधिष्ठित ........... स्थाय तेष्वेव राजान्तःपुरेश्वरमत । विरूपया च स्मरतापक्षपितरूपया यक्षीभ्योपतस्थे । तां तु सुवर्णकोटि शरपुडपरोहाशङ्कितस्वशिष्यो ......... तन शिरकपालकन ....... प्रयोजनं कोट्येति प्रत्याख्याय कृतकोटिशब्दमलमतोपवर्षः। स तथैव द्रविणराशिनंगाम (गोवर ! कुबे)रम् । उपस्थितं तु पद्मं निधिपतिरनुव्याहृत(वान्) । य(त्) त्वया ब्रह्मर्षेः कात्यायनस्य कामो न सम्पादिता .... न्यायेनार्जितं धनम् । अतस्त्वं भूयोऽप्यमुष्मिन्नेव नगरे समातेषु सर्वोपपा(दात)केषु पोतपस्य वणिक्पतेः पुत्रः पद्मोद्भवो नाम भूत्वा वनानिवृत्तस्य राजराजर्षे रिपुञ्जयस्य कृत्वा धर्मसाचिव्यं प्रतिविसृष्टवसुधारः प्राक्पुरेषु भत्रैव सह मर्त्यलोकं त्यवासितत्वया चिरमिति ह सुरलोकनिस्पृहेण वस्तव्यम् (१)। एष खस्विदानीमष्टाशीतिमब्दानतीत्य निष्ठिते महापने तत्पुत्रा(व ? न)ष्टावग्यला मिर्दशमिवत्सरेकैकमुद्धृत्यार्याकाप्योवापकोपितेन मनस्विना चाणक्येन मौर्यचन्द्रगुप्तः प्रतिष्ठापितः तस्यास्य मत्से() वयति चतुर्विंशतिवर्षाणि मौर्ये लक्ष्मीः ।
1. L. about 5 letters. 2. , 12 , 3.
2 ,
4.. L. about 8 letters. 5. , 2 ,

Page #220

१८१
आचार्यदण्डिविरचिता
परं पचविंशतिमचिन्त्यबुद्धिसारो बिन्दुसारः कारपिता राज्यम् । पुनरखो। शोकमुर्ता पदिश भारदः शरीरिणाम् । (आदेशोनः (१) (सुयशाः) समास गोमा पृथ्वी(म्)। नव दशरकः । भष्टौ समाः (संयुतः)। शानियामगोदश । वे देवशर्मा । दशवन्या षट् । बद्रयस्तु सप्त । पुनः समुत्य पुष्पमित्रो नाम शुङ्गस्तस्मैव सेनापति मणावना भर्तलक्ष्मीरागदुर्मददुर्मन्त्री वीतभयभजनो ज्वलितमौर्यवंशम(१) मूलदेवं युधि निहत्य पत्रिंशतिं समाः स्थास्यति क्षितिम् । अभाव(नि मिमित्रः । विशाखः सप्त । वसुमित्रो दश । द्वे पृथुकः । पुलिन्दस्तितः । तिस एव योषवसुः। एका वज्रमित्रः । द्वात्रिंशतं महाभोगः । दश देवभूतिः । तं त्वमात्यः काण्वायनो वसुदेवः समुत्साथ व्य(स)निनमबवि. मन्दा(ना? अवा)विष्ठिता । भूमिमित्रचतुर्दश । नारायणः सुमित्रो (दादश) । दश सुवर्मा । तं च वंशं शुगशे(पियो चो)च्छिद्य सुमुखो नाम प्रमविष्यति वर्षाणि त्रयोदश । अष्टादश उदवरजः कृष्णः । सातकण्टकिः । अष्टाद(श) लम्बोदरः । द्वादशापि(ल)कः । अष्टादशैव मेघस्वातिः । (शात) स्वातिच तावदेव । स्कन्दस्वातिः सम । मृगेन्द्रसा(त)कष्ठिमीणि । कुन्तलसातकण्ठिरष्टौ । (वे ! ए)कं स्वातिसेनः । पत्रिंशतं पुलोपापिः । पञ्चविंशति गरिकृष्णः, पञ्च हाला, पञ्च मा(न्तेल्ल !न्तल)क:, एकविंशति पुनिन्दसेनः । (एक) सुन्दरसातकण्ठिः, अष्टाविंशति शिवखातिर, एकत्रिंशतं गौतमेया, रुजा (1) पुलोमापिः, अष्टत्रिशतं शिवश्रीः । चारि(!). शिवस्कन्दसातकण्ठिः, एकानत्रिंशतं यज्ञश्रीः सातकण्ठिः, षट् विजयः, त्रीणि चण्डश्रीसातकण्डिः, पु(रु? लो)मापिः सत। तदेवं
1. A few words seem to be missing here. See Vishnupurana ____p. 199, printed at the Sri Venkateswara Steam Press, Bombay.

Page #221

अवन्तिसुन्दरी ।
१८५
षट्सु पुटिकेषु दशसु (शि? शै) शुना (गे ! भेषु नवसु नन्देषु दशसु मौर्येषु. दशस्बेव शुङ्गेषु चतुर्षु काण्वायनेष्वेकान्नत्रिंशति चान्ध्रेषु इनाख्येध्वतिक्रान्तेषु पुनरुत्पन्नेष्वेवापरेषु तद्धत्येषु
सातवा -
भीरेषु
सप्तवान् श्रेष्वा दशसु गर्भिषु सप्तसु शकेष्वष्टादशसु (ब) नेष्ट (तहारे ! तुरुष्के ) षु चतुर्दशसु मु (कु ? )ण्डेषु त्रयोदशसु (पौते ! मौने) षु चैकादशसु बद (ल) कलिकल कक्षाळनाथ नारायणप्रसाद प्राप्त (स्तानो ! सन्ताने) निवृत्याश्रमान्मगधानधितिष्ठति नृपे रिपुञ्जये तं तव तनयं महानिधि निघाय पद्मोद्भवं भविष्यसि भगवतो ( वर्त : वित्त ) मर्तुः पाश्ववर्ती । सोऽयमायुष्करो मरकतमणिरङ्गुलीयकनिबद्धो (घा) र्यः । कार्यश्वास्य वारिणि विसर्गो विसृसृक्षुणा क्षेत्रमिति * ।
(मति) शर्मधर्मपालपद्मोद्भवास्त्रयस्ते श्वशुरस्य मन्त्रिणः । तेषु मा परिदाय जातमात्रं तातः प्रात्रा (जि ? जीत् ) । ततश्च पद्मोद्भवः कुलधर्मानुपालनाय रवोद्भवं नाम ज्येष्ठमात्मजं वाणिज्ये नियुज्यापरौ सुताविमौ सुश्रुतसुमन्त्रौ सखित्वे मे समय समाप्य कर्माणि पारलौकिकानि प्रायासंन्यस्तभृत्यग्रामः स्वदैवतं ध्यात्वा समग्रीबभूव ( ? ) । मतिशर्मा च सुमतिमेनमन्यं च पुत्रं सत्यशर्माणं मम सहाय सम्पाद्य चिरोपासनासम्प्रीतेन जातवेदसेव महता दाहज्वरेणोपगुख स्वर्गमारोप्यत
अपरस्तु (तो ! ) धर्मपालः सुतेनामुना सुमित्रेणान्यैश्च म .... रकैरनैव मा सम्बद्धयन्न मम मन्त्रशतचैव च क्षुभितं राजमण्डलमशप्युनेषु ( ! ) चास्मासु
न्यस्य भारमुपसन्नया ज्येष्ठपल्या सहोज्झितानि रत्यर्थ तायां कनीयस्या
3
मन्तवयां सा धर्मपाल पत्नी सापि सुतमसूत कापपालम् ।
1030
24
8
*It appears that a portion of the text is missing here, for in the Kathasara the birth of a son to Potavan and other allied matters are described following the description of the conversation between Potavan and Yaksha,
1. L. about 2 letters:
3. L. about 4 letters
2.
2
19
17
1994

Page #222

१८९
आचार्यदण्डिविरचिता
सोऽसौ सुन्दरसुभटस्थूललक्षो दक्षिणः प्रकृत्या कृतविद्योऽपि दैवात् कामમોડમાં
1
विद्याजैषु(!) व्य स .... सङ्गवानभूत् । निर्भसितश्चामुना पितृवद् वर्तमानेन भ्रात्रा सुमित्रेण त्रपया त्याजितस्वदेशेो दीर्घदुःख (भावितया!) मागितया ममाद्यापि वार्तातोऽपि नोपलभ्यत इत्यात्रायमाणचक्षुषि ब्रुवत्येव तस्मिन् कोऽपि वैखानस कुमारकः कुमारमे ( नं ? कं) तामरसवर्णं विभ्राणस्तमेव देशमाजगाम । प्रत्युत्थानप्रणामादिना सम्भावितश्च दम्पतिभ्यां सुखनिषण्णः प्रणिजगाद - जानात्येव मां महाराजो वामदेवस्य भगवतोऽन्तेवासिनामन्यतमं सोमशर्माणम् । अयमहमासेव्य दक्षिणापथे रामतीर्थं निवर्तमानो व (र्ति : र्त) व्यामनुकलिङ्ग तुङ्गदारुणि महत्यरण्ये रमणीयं किमपि शङ्करायतनं निवार्य सदुपर्यायाच (?) पुष्पैर्मे पुष्पभाजनं पूरयित्वा तरुतले निधाय स्नानाय नवबनतोयधाराप्यायितं कमप्यद्विनिर्झर मुपस्यु पश्लिष्टवान् । अश्रौषं च कश्चिदिहा (निमातवें ! निमान् दे) शो भगवतोपलब्ध इत्यारसितम् । अद्राक्षं तदनुसा ( द ) र? दत्तदृष्टिरमुना दारकेण हस्तवर्तिना कामप्यार्तरूपां स्त्रियम् । तस्यां च दयमानोऽहमब्रवम् । समाश्वसिहि मातः । अस्त्यरणिद्रव्यमुत्पाद्यामि दास्या
2
भि । एषापि त्वदनुरोधात् संहृत्यार्थ मात्र मावेदयामि । कालयवनद्वीपवामिनः कालगुतश्रेणी मुख्यस्यास्म्यहं दुहितृवर्धनी । तस्यास्तु कन्यकायाः प्रथमयौवने पुरुषद्वेषमुत्पन्नं प्रतिचिकीर्षुभिरस्माभिरुषाने कचिदुपासितासीदायी । तत्र सा किमपि दिनदृष्टं दृष्ट्वा मुहुर मुद्दात्, उत्थिता च ( कि ? प्रिय समुद्रद वासीति । सर्व च जनमपास्य पृष्टा मया कथं कथमध्यभाषत । साहमत्रैव द्वीपे कृष्ण गुप्तनाम्नो दरिद्रवणिजः सुता सुव्रता नामासम् । अथ तातो (भि) य (स्त ? )न्तरितायां शृण्वत्यामेव मयि केना
o jutera
1-0
nes are missing after this.

Page #223

अवन्तिसुन्दरी ।
(भ्यु ? प्यु)पगहरे समाभाष्यत । सोऽहमुज्जयिन्यां (स?)समुद्रदत्तो नाम सार्थवाहपुत्रः । तस्य मे दसत्कान्तकर्दकाष्ठामतेन(?) कर्णीपुत्रेण मूलदेवेन सल्यमासीत् । आसीच वि(विध ? घि)वशादमुष्य सङ्घहे मदनसेनायो नाम गणिकादारिकायामप्रतिसंहार्यो मनःप्रसनः । सिद्धश्चायम(3. ? थः) । क्रुद्धेनास्मि तेनैवमभिहितः पापस्या(मिपि) ते मित्रशब्दप्रसादात् क्षेमं (मे!) जीवितस्य । यदि स्वाहरिष्यसि कुलल ... न्त न स्या(दीनि ? दिति)। तद्भयादकृतदारः सन्तति. मि(च्छोदी ! च्छु )रुश्च स गूढं निर्वेष्टुमिच्छामि त्वहत्ता दुहितरम् । (मे ? ए)ष वो हिरण्यस्कन्ध इति(१) । दत्ता च पित्रा छन्नमेव मञ्जूषायां निक्षिप्य सारभाण्ड. मित्युन्नीय स्वगृहमन्तः सरञ्जने ? जिते) सर्वोपकरणवत्यप्रकाशमेव न्यस्य व्यवहृतवान् । अथैकदाहमन्यत्रा(न्येदैव ! न्य)पुरुषेण कृताञ्जलि(मु ? नो पस्थीयमानमात्मानमभ्यजानाम् । किमिदमित्यसौ ( ? )ष्टः प्राब्रवीत्- भद्रे ! सोऽस्मि कर्णीपुत्रः । समुद्र(प?)दत्ते ममाप(क)र्तरि प्रतिज्ञातं तद्दाराभिमर्शनं मया । त्वां चापसपैर(त्र)उन्नवर्तिनी परिछिद्य कृतसुरुङ्गस्त्वद्गृहमगाम् । दृष्ट्वा च स्वामसाध्यां साध्वीलक्षणैः कयाचिद् व्यामोह्य मन्त्रदेवतया वशवर्तिनीमकरवम् । अपहृत्य चात्र वैदेशिकवणिकच्छद्मनः सदारस्यामधूर्तस्य कन्यां नाम कृत्वा सर्वपौरप्रत्यक्षमग्रहीषम् । सार्थवाहावस्थानक .... यथास्थानमेवास्थापयम् । अदर्शयं च तस्मै सुहृत्समक्ष प्रतिसंहृतो नाम भूत्वा पश्य ते सखीमिति । शङ्कितश्च स गत्वा स्वगृह एव यथापुरस्थान. मपश्यन्तमेवं व्यामोहात्मनैव पुनरवरुद्धव्यवहाराय तेनान्वयुज्ये जित. श्चासौ विभाव्यमविवाहमसाक्षिकोद्वाहो विहितपतिदण्डच भूयः स्वगृहमेव गमिता .... जातनुत्माय....थे प्रत्या....यस्त्वयि सुरुङ्गा प्रविश्य राजगुरुषेभ्यो
2
for 3 letters left blank, 2. L about 4 letters 3, 4, 5. The three lacunæ cover about ::0 letters.

Page #224

१८८
आचार्यदण्डिविरचिता
वर्शितायां परदारचोर इति स्वत्महरणपूर्व देशमत्याज्य(ता ! )त(!)। वं तु मया परामृष्टं ज्ञात्वात्मानं (न) जीविष्यसीत्यधर्म .............. स्वा मर्तुकामा निपत्य गाम्भसि स्रोतसो(तस्यो ! )धमाना केनापि वीरमद. तार्य । स मे भर्ता समुद्रदत्तो जातः । तस्य च दर्शनाए मय एव मरणममिलषन्ती बीळया निगृह्य तेनाभिहिता । समाश्वसिहि भद्रे ! जानामि जालि(को? के) न त्वा किमप्यावेशिताम् । अन्यथा कथमात्मशीलमुस्कम्य तथा. तिनृशंसमाचरेः। प्राप्तासि प्राणमिदानीम् । पुरा तु वदनवाप्तिपीडया ग्रीवाबद्धकालका(प! घ)टो (ल!) निपत्यापगायां घटे काष्ठभमे कथाचित् कच्छमिच्छ. बापि देवोधेनोचारितोऽपि मर्तुमेव सितः(१)। तदेहि गच्छा(म ! व) इति । अहं तु सत्रपा यदि मा दा(स्व ! स्य)मेवाचरन्तीमिच्छस्यवखितास्मि त्वदादेश इत्यनुमान्य(त!) तदनुगता मदामरणमूल्यवर्धितार्थराशिनात्रैव कालयवनद्वीपे ज्ञातिकुलमानीतासम् । अत्र च(त् !) प्रयत्नारो(चि ! पि)तगृ(हि)णीशब्दा तदत्ययमवणेनैव त्यानितासुरत्रेदानीमुवभवमुदीर्णपुरुषद्रोहा यतिमप्यस्पष्टया(?) तदुत्कण्ठयैव वर्तमाना पुनरिह तदुपमुक्तमुक्तमुपवनमुपनिध्याय प्रत्यभिज्ञात
पूर्वजाति वितं जहामीति ब्रुवाणैव मूर्छया मदुत्सामगमत् । आर्तामु चाक्रन्दन्तीष्वस्मासु तरुणः कोऽपि वनलतागृहानिर्विशरमात्मजा(या)(म ? मे)वो. पमृत्य नळिनीपर्णसम्पुटधृतैर्दीपिकाम्बुमिनयनपङ्कजपुटावर्जितैश्चाश्रुभिस्तदशानि म्लायन्मृणाळकोमलानि कमलिनीकमलमीनम(र ? राल)लान्छितोदरेण पाणिना परिमृशन्नसिञ्चत् । उच्चतापस्पर्शामृतपानरागिणेव(?) रोमाङ्कुरनि(क)रेणोमिषन्ती नूतनवर्षहादितेव धर्मकन्दळी दळवचितपक्ष्मसम्पुट विवरमन्दमन्दनिश्चरन्मधुरदृष्टिः देवकुमारकल्पं युवानमद्रासीत् । उत्पन्नहर्षसाध्वसाश्च तां समाश्वासयन्नसा. वब्रवीत् – अयि ! वरतनु ! विज विहलताम् । अयमहं समुद्रदत्तो यस्यासि
1
L about 20 letters

Page #225

भवन्तिसुन्दरी।
१८९
प्राणसमा । तावुभौ विरहस्य परस्परमायुरविन्दयित(?)मिन्द्रनीलकुवलयमकरन्दबिन्दुचन्द्रकिते बिन्दुसरस्यभूव भूयो हंसमिथुनम् । अशप्यावहि तत्र चामर्षिणा नारदेन तत्क(चिन्त ! चित)मच्युतार्चनकाश्चनकमलकलापमुच्छोषयन्ती चञ्चूचापलेन वर्षगणान् वियुज्येथामिति। मोहात्तु तदनवकर्ण्य केसरमधुमण्डपायिनोरेवावयोरासन्नतीरसन्तानकवनविहारिणा रम्भामुखं विलोक्य कथमस्पष्टकरणवृत्तयस्तियश्चोऽपि शप्यन्ते मुनिभिरकरुणैरिति करुणायितं कुमारण नळकूबरेण । कारुणिकत्वमस्य तावद् , भाविनि भवे भविष्यस्यनयोरेव सूनुरिति तमप्यशपदशृङ्खलामों महर्षिः। अमुना पुनरनुप्रसादितः प्रव्यथितेन मानुष्यके, षोडशवर्षपा(रि ? र)णीयमावयोर्वियोगार्णवमाभिज्ञानिकं च पूर्वसामस्मरणं तस्यापि साघोर्जातमात्रस्य चक्रवर्तिसख्यमुपरि चाभीमान् भोगानकल्पयत् । एष त्वहमायुषोऽपवर्गे राज्यमारवहनवैवधिकस्य वणिक्चक्रचूडामणेः पद्मोद्भवस्य नाम पाटलि(पुत्र) पुत्रो (र)त्नोद्भवो नामा(ह १ भव)म् । अनुजौ मे सुश्रुतसुमन्त्रनामानौ। तौ च राजपुत्राय राजहंसाय दत्त्वा सखायौ स्वकुलकर्मानुवृत्तये न्ययुत मां जनयिता । लुल्वानश्च(?) पुनरहं यदृच्छयेमां भूमिमेकाकी कृच्छूलब्धैरसुभिरस्वस्थवातविप्लुतया(ना ! नोs)पि नक्रालयादध्यगच्छम् । आत्मच्छन्नचारिणा च देवेन च दर्शितेऽस्मि मैष पुष्पारामे स्फुटायमानपूर्वजन्मस्मृतिः (१) । अत्र किल द्वीपे यवनद्वीपल(वना ! लामां) खेलगामिनी सुरक्षितपतिव्रतावतां सुव्रतामहमवापम् । अत्रैव किल मूलदेवमायामोहितनृपतिनिर्वासितः सरिदनुग्रहात् पुनरवाप्य हृदयवल्लभा(वो? मवा)त्सम् । मत्साचिव्यनिर्जितारिवर्गेण (वा? चा)त्रैव किल पात्रीकृतः क्षितिभुजाहमात्मनिर्विशेषस्यैश्वर्यस्य । त(व !)देवेदं ममोपवनमुपरते मयि शिथिलरक्षाप्रत्यक्षप्लक्षप्रचुरकाननप्रायम् । प्रायशो हृदयमसौ तपस्वी

Page #226

१९०
1
शोकोऽयं प्रतिवसन्तमनुत्सवोत्तरासु मदनत्रयोदशीषु दयिताहस्तपल्लवदसरक्तन्नन्दनपङ्कजं चाङ्गुलो हरलोचनवह्निव लाम्बित इव हृच्छयश्विरपञ्च वीरनामा लक्षयामि चूतपोनकं यश्चतुर्दशं शस्त्रोत्कीर्णपार्श्वपालिकोऽपि वकुलचम्पकसालपाटलाङ्कुरः स्वकालप्रकर्षेण सम्प्रत्य
9
मशोभत
4
...
आचार्यदविरचिता
पूर्णस्कन्धः सन्दृश्यते . कटाहा हाटकस्य पूर्ण मभ्यामहतोन्दइतेऽद्यापि नूनमुदृताः (!) । यतोऽयं तदूष्मतप्तस्तपस्वी पारावतः पाण्डुधूसर
पुण्डरीकानि ।
7
पर्णवर्णः परिणामेऽपि राजाम तदेतत् प्राकृत ( जाल ?) पुष्पजाल जटिलमधुना स्थानमानाबरोपितस्यानुकरोति पुंसः । क्रीडापर्वतकश्च सोऽयं ..... तदङ्ग परिमळा मोदवा सितमधुरकन्दरं दरीगृहोमादिदानीमुदमाम्य मुस्कण्डयतीति जन्मान्तरव्यतिकरानुबन्धिनी! बीनि) वानि चिन्तयत्रेव त्वत्सखीजनाहरणादानुसार द तदृष्टिर परिज्ञात निपाते स्थानमनुपपन्नमित्यमुना मालतीलतागृहेणान्तरितः स्थितो निशम्य पुनः पतिव्रतायास्तदपास्तवामून मृच्छतो विलापात्यिषीय मनसः (१) सत्वरमुपसृतोऽहमित्युल्लपनमेव कान्तमुक्कम्पिना करपल्लवयुगळेन चरणपङ्कजयोर्गृहीत्वा दीर्घप्रवासविनिवृत्ता (य) तस्मै पाद्यमिव नयनधाराभिः प्रयच्छन्ती मुक्तकण्ठं शेदितुं प्रवृत्ता । तत्रान्तरे कालगुप्तः कन्यकायाः पिता परिजनमुखादिमं वृत्तान्तमागमय्य जातहर्षः स्वयमेवाभिगम्य जामातरं सह दुहित्रा गृहानिनैषीत् । निद्दितवस्तुदर्शना (दि)भिव सर्वलोकप्रत्यायितात्मनेऽस्में
3
8
.....
1. L. about 2 letters.
2.
5
3.
4.
5
.....
पञ्चवर्णा .
7.
क.
5. L about 24 Ictters.
6
2
18
4
..
6
77
१
19
8
.....

Page #227

अवन्तिसुन्दरी।
१९१
(भो ! शो)भने(हिहि) सुव्रतां विधिवत् प्रत्यपादयत् । तद्वीपेश्वरस्य तद्विमवानादायातमा वन्तमपि कालांशश्रेणीप्रामाण्यादवस्थितानां तमेवेश्वरमन्वमंस्त(?) । मादृशेन चामौ भागेन(?) भुवनरत्नभूतया च दयितयैकदिवसमिव संवत्सरान् बहूनुपित्वा यहच्छयैकदा कुतश्चित् सांयात्रिकात् पुष्पपुरेश्वरस्य राज्ञो रिपुञ्जयस्य प्रव्रज्या पितुः पद्मोद्भवस्य स्वर्गारोहणं कुमारस्य राजहंसस्याभिषिक्तस्य गुणसम्पत्या राज्यक्रम भ्रात्रोश्च सुश्रुतसुमन्त्रयोर्मन्त्रिपदप्राप्तिमाकर्ण्य तदवलोकनोत्सुकोऽनुमान्य श्वशुरं सह वध्वा नगरसन्निभाभिन्नभिरुह्यमानधुम्नराशिरम्बुपथमवतीर्णः । अ(स्यु ? णःसू )दीर्णोत्कलिकासमुत्थेन चण्डवातेन पर्यासितास्त्रसुकरप्रतिसमाधानविधुरास्वविह्वल कुक्षिधारोद्घोषितसमुद्रोद्देशवैषम्यासु गृहविकारघोरोत्पाटितहृदये(बु) निर्विणनिर्यामकासु प्रपतितासु नौषु स यथायथम मंशमिव जनमवलुम्पत्सु गन्धशैलतुल्येषु कल्लोलेषु स्वभावसुकुमारापि त्रासपरवशापि गर्भभारखेदिता दैवाद् देव्यापन्नजीवितया मया सहैकफलकलमा नातिदूरे तारव्याहारिणा प्रियेण सदयमाश्वास्यमाना पुनरमुष्मिन्नूमिवेगवशातिवृत्तवृष्टिगोचरे तत्रै मर्तुमुद्यता जन्मान्तरसम्प्रयोगोपपादनसदृष्टसामर्थ्यस्य सप्रसादस्य दैवस्यैकदेहे प्रतिसम्बन्धनमनतिभारं बोधयन्त्या मयैव प्रतिक्षणं रक्ष्यमाणा मत्सुता कथञ्चिद् वेलामाश्लिष्टवती(!)। वेलापथेन चातिदूरं परिभ्रम्यानुपलभ्य भर्तृवृत्तान्तमिमां रात्रिमुत्ता(दा ! ता)नुवर्तिनीति सनपदैः परिदेवितैः क्षपयित्वा यदृच्छयास्मिन्निजने वने पृथुकमेनं प्रसूतवती । स्वशक्तिरचितपर्णशाखाकुटीरकया तु मयो(श्व ? पच)र्यमाणायां वन्येन वर्तमा(नां ? नायां) तस्यां झटिति जातो जातवेदापेरपपन्नराजिमिव द्यामप्यालिबमानो ज्वलजिह्वाभिर कुरेणास्मात् पर्यरन्ध रुद्धश्च संबद्धजट कमावू एव

Page #228

१९५
आचार्यदण्डिविरचिता
3
नईतो नम(सं ! सः)क्षरन्तीमिरर्षमात्राभिराभिर्धारामिधूननामश्वमन्देतरकरकटाशब्ददतवन्तवीणाचार्याः सर्वामेव शर्वरीमाईयन्तः फूत्कारिणः समीरिणः, अतिकरुणहुनस्तम्भमुसप्तवान्वृत्तिन्ध (!) । तामहं तापयितुकामा तदभ्याशे श्वापद . .. . मनन्यप्रत्यक्षत्वादाशस्य (महत्ये । वहन्त्ये)वनमर्भकं वहिमान्विच्छामीति वचसि पूर्ण ए(ब) तिर्यग् दीयमानहसताम्रष्टिः पृष्ठतोऽमिपत्य जर(तिती)मतिपनपीतस्कन्धपीठत्वादनति ...... शिरोपरां विधाय बलिननबलकुलिशवर्तिना पमतकवलोऽप्यवधानविपिनगुल्मच्दच्छिदुरवेगमदादुमयतोऽसौ नाग. बद्विधामशेषरोष ....... कटकोऽपि वन्यकुञ्जरः कोऽपि कुण्डलितहस्त. काण्डोऽभिपत्य प्रहृत्य पार्श्वे बृहत्पुरितत्पुरितदन्तकोटिस्तत्कळेबरमपाधृतानन· कु . . . . . . रुक्षिप्तवान्( ?)। उद्धृतयैव तु तदा तु तज्जर(न्ती ! ती)कर. तलपरिप्रष्टं बालमेनं रुदन्तमुव्या पल्लवकबलमिव स(लि ! ली)लमीषद्वलिते ...... वनगजाय दत्त्वैनं मोचयामि मोचयितस्यास्य कोऽप्युभ्युवा(१) ह(न्ति ! स्ति)नस्तम्य मस्तकतरे मस्तिष्कमासगृध्रुरस(म्य !)अपातमपत(दुप्र!) दुअमितः सिंहः । तदावेगा . . . . . . क्षिप्तमूर्तिरपतन्मरुत्पथात् पल !) नसफललम्पटेन विटपकोटिवर्तिना केनापि महाप्रमाणेन वानरेण प्रसार्य पाणिं सर्वप्राणिपुण्यसन्दोहेन प्रत्यगृह्यत । तेनापि निपुणमअप्रत्यानि चलित ... लदश्रुभ्रमितचपलचक्षुषा मुखेन मुहुर्मुहुरभिनि(क्षि! रू)प्य निष्फल. प्रयासेन शिथिलमुक्तसंसककि(स)लयशय्याकोमलामु कोटराग्रपरम्परामु लम्ब
1. 2. 3. 4.
L. about 2 letters.
10 , , 20
25 ..
5. L. about 24 letters 6,
20 , , 12 ,
N
7

Page #229

अवन्तिसुन्दरी ।
लुबिनिशितशङ्कत ?) शतान्तराळवर्तिनि पुष्पसञ्चयमृदुनि (पु) ष्पभाजन एव मे नातिपीडं निगरुडवो न्यपतत् ( ? ) । नियतिविलासविस्मितेन च मयोपसृत्यायमादराद् गृहीत्वा धाध्याः सन्निधिमनायि । निरूष्माणमिव च तां निशाम्य पुनरस्य जननीसन्दर्शने सुचिरतानिष्पन्नयलेनायमपि नावत्वरभिदानी - मसुभिरप्रोषितः कर्तुमितिद्य (!) मत्वा पथि पशुपालकुलेषु मिक्षितया क्षीरमात्रया निर्वर्त्यमानप्राणयात्रः क्रमेणेमं वामदेवाश्रमं समानीयत । भगवनियोगेन च महाराजोपान्तिकमिति । (श्व श्रुत्वा च जनुषान्ध इव लब्धचक्षुर्नष्टसुहृत्तनयदर्शनादभ्यनन्दन्नरेन्द्रः । सहर्षविस्मयपरि (जि ?) हितेन च तस्मिन्नर्भके दत्तपुष्पोद्भवना (म) न्यन्यो (न्य चि ? ऽपि ) ब्राह्मण कुमारमे (नं ? कं) पुण्डरीकवर्णमादाय तमेवानुं वामदेवाश्रम ( पद ? ) मुपससाद । ( च १ स ) चापि विश्रमय्य पृच्छयमानः प्रचक्रमे (ण ?) क्रमेणाभिधातुम् । अहमप्यरकाेमृतीकः (?) कीर्तिदेवो नाम ब्राह्मणस्तीर्थयात्रागतः कुमारीमभिगच्छन्नन्तरा कावेरीकच्छवर्ती कश्विदार्यः पाटलिपुत्रकः सत्यशर्मा नाम सर्वातिथिरनूचानः प्रतिवसतीत्याकर्ण्य तं दिदृक्षुर्गतस्तमुद्विग्नवर्णं मलिनवेषया प्रोषितस्वस्त्येव ब्राह्मण्योपास्यमानं ज्वर इवागारे वर्तमानमद्राक्षम् । तेन चामतिथिपदादातिथेयेन्ना पश्चितोपचिता काल्पखेदः (!) सुखोपविष्टः सरसं कथान्तरे तमब्रवम् । भो महाब्राह्मण | चिरसंसृष्टादन्यदेश्यात् क्षणदृष्टोऽपि स्वदेशजो भवति भजनं विस्रम्भस्य । यत इदमपरिचितविबन्धयायाकाम्यमप्युचितमिव (?) हृदयमिति भवन्तमनुयुयुक्षते, क्षमश्चेद्विवरीतुं व्याहरिष्यसि । श्रतो हि पाटलिपुत्रः । शुद्धिमदेशमध्यपातिनो रम्या राजन्वन्तश्च मगधाः ।
25
१९६

Page #230

१९४
आचार्वदण्डिविरचिता
ततः प्रोप्य विधिवदपि वैधरेय इव कथमिमं दिशं कोणमभिवत्स्यपीदत मितं कमित्युसय्य वयः पदं गार्हस्थ्ये तत्रापि जटिलीपाल'. . ष्टवामा(१) नैष्ठिक इव लक्ष्यसे । लक्ष्यते चेय(मो ! मु)षसीव ... लख मलीमसा कृपणदर्शना चात्रभवतो ब्राह्मणी। उद्वेजनीययौवनारम्मदोष इवायमस्या रूपलक्ष्यः प्रश्रयः । प्रस्रवेन चास्याः पीयेते स्त ! | स्तनन्ध(य)श्च (ने:ने)ह दृष्टः । तसर्व हेतुमद्भावितुमर्हतीति ।
स त्ववोचत् । सौग्य ! समर्थमिदं। समस्तमपीदमविवेकस्य वा विषयो. पस्तीणचेतसो वा न मे सम्भ्रमापतितम् । एष चास्मि गुरुकुलोषितः । ममापि चैतत् प्रतीतमेव । यथा सरस्वतीहषद्वन्योरन्तरं ब्रह्मावर्तः । प्रगनातरः कुरुक्षेत्रमत्स्यपाञ्चालशूरसे(नयो ? ना:) ब्रह्मर्पिदेशः । ततो हिमन हुन्थ्य(वद ? वि)नशनप्र(यो ? या)गमध्यर्ती मध्यदेशः । पुनः पूर्वापर
नापतीनामन्तराळमार्यावर्तः। कृष्णशारविहा(य१र)भूमयस्तु (विज्ञाय ? यशिय) शिष्टं सन :)हितं म्लेच्छभोग्यमयोग्यमग्रजन्मनामिति ।
..एमपुरवास्तव्यस्थाङ्गिरसगोत्रस्य मतिशर्मनाम्नो ब्रह्मक्षत्रप्रतीक्षस्य
.. तु(त्या ? त्य)वृत्तस्य सत्यशर्मा नाम सूनुः। सुमतिनाम४नातयानी वृत्तोपनयनयोस्तीर्थावाप्तविद्ययो ......... प्रकृत्यास्मि तीर्थयात्रासत्वरः गस गन्धोऽपि सन्नूर्ध्वरेतसां गतौ(१) कुमारीमुद्दिश्य स्नातुमागतोऽस्मि । मलयकन्दरोपान्त चा(रु १ रिणा तु मैत्रा
i. about a letters

Page #231

अवन्तिसुन्दरी ।
वरुणिना प्र ...... स नासि पात्रं नैष्ठिकव्रतस्य । न चान्यदस्ति गार्हस्थ्याद् गरिष्ठम् । गृहाश्रमो हि शेषाश्रमाणां विश्रमाद्वारैश्च काश्यपतीर्थश्रीनदीहृदयस्वब ......... श्वरकोटितीर्थमुख्यैश्च मङ्गळीकत' दिशमुदीची तपस्यामातरमतिशेते इति शक्यते वक्तुम् १) । न मन्दाकिन्यां धर्मनिर्मिताया भगवत्याः कवेरदुहि ....... प्रकृष्टशुद्धयश्च तट इव तदुत्सङ्गवासिष्वप्रहारेष्वप्रजन्मानः षट्त्रिंशतं वर्षाण्यर्धपादमाग्रहाणाद धा त्रय्या द्वयोरेकस्य वा वेदस्यापि परत ....... गुरुकुलसमावृत्ताः स्नात्वा सतः सवर्णान् सभ्रातृकानसगोत्रान् सुकर्मा नामा श्रोत्रियपुरुषभूयिष्ठेवृद्धिमत्सु तुल्येषु कुलेषूत्पन्नानन्यूना(न)धिकमृदुमनोहराङ्गान् अपिलानपिङ्गलाक्षान् मृदुस्वरां ...... नुदर्शनके(श)दशनलोग्नं। चन्द्रवृक्षपक्षिप्रेष्यजनविषधराप्यविषयेण सुमजलेन सुखोधेन नातिदीर्घेण दीर्वान्तेन लक्षिताः त्रिवर्षापहत्यूनवय सो विनयलक्षणोदारान् दारान् ब्राह्मदेवार्षप्राजापत्यानामन्यतमेन विरह ! )वाहेनाहृत्य वर्मवर्जभृत्यगृह्यतु सविनोक्लिष्ट धर्नास्वमार्गसञ्चितार्थान् (?) पञ्चयज्ञान् पञ्चसू(ने ? ना)नोदि.तो ? नो) जपहोम. भू(त)बलिब्राह्मणार्चनपितृसन्तर्पणात्मकानाहुत(हुत)प्रहुत(ब्र ? ब्रा)महुत(प्रकाशिका ? प्राशिता)ख्यान् प्रवर्तयन्तो बालातुरगर्भिणीभृत्यभुक्तयनन्तरं स्वयं भोक्तारो वैश्वदेवनिवृत्त्युत्तरकालपातानां चातिथीनां बलिहृति यथाशक्तयाशयितारः
1. Labout 14 letters. 2. , 22 , 3. 24
4. 5.
L about 16 letters , 2 ,

Page #232

भाचार्यदण्डिविरचिता
स्वपतितश्चपचकरौशिकारिम्यश्च मुवि निवप्तारः साय मन्त्रवजे पल्लीपलीना(?) चाहारमितारो राशामृत्विजां खातकानां गुरुणां मातुलानां श्वशुराणां च संवत्सरागतानां मधुपर्केण तर्पयितारः सोपाध्यायिका दर्शपूर्णमासयोरन्यासाच नित्यनैमित्तिकीनां क्रियाणामहापयितारो नातिकामाः काम्येषु बहुलपक्षे च वयित्वा चतुर्दशी (श्या ! शी)दिषु तिथिषु कुर्वन्तः समये गुया श्रद्धया श्राद्धं कर्मणि पिण्डान्याहार्ये पडितपावनैः मोत्रियान्वयभुवो ब्रह्मदेवानुसन्तानाक्षिणाचिकेतास्त्रिसौपर्णाः पञ्चामयः पहा. विदो वेदार्थवेदिनः प्रवक्कारो ज्येष्ठ सामिका ब्रह्मचारिणः सहस्रदाः शतायुषः । इतः सुपरिचितैरमीभिर्मातुलमातामहीलासीयश्वशुरगुरुदौहित्रादिभिर्वा ज्ञानवद्भिस्त्रिभिरेकेन वा दैवपूर्व पूजितेन यवतिलमाषव्रीहिमूलफलहरिणोरभशकुनच्छागपृक्ष ?ष)तैणरुरुबराहमहिषशशपञ्चनखखालोहवा(न्या ! धी)सामिषैमहाशल्कैर्मधुना कालशाकेन पु(य! न्य)नश्च सर्वैर्गव्येन पयसा पायसैश्च सन्तर्पितेन तर्पबन्तः पितृन् प्रातःखायिनः प्रयतवेषाः प्रियसत्यहिताभिधायिनो निष्कुतूहला नृत्तगीतवादित्रादिनिस्पृहा ब्रह्मक्षत्रसम्मानिनः पाषण्डपथपराङ्मुखाः प्रसरवारितेन्द्रियाश्च जीव(न्ती : न्ति) नित्यनिवृता गृहमेधिनः। न च तत्र सन्ति नास्तिका, न कितवा, न मित्रगुरुब्रह्मपित्रादिद्विषो, न सोदरसन्तरसविक्रयिणो(१), न परिवित्तयो (न परवेत्तयो !) न परिवेत्तारो, न वीरहणो, न पापरागिणो, न निराकृतयो, नावकी. णिनो, न वर्णावतकशिष्या, न पूगयाजिनो, न पौ(म ! )न(भ ? भ)वा न दाम्भिका, न कुशीलवा, 'नुकरिकसीरकरमपुरवटयमदकाः(१) न पक्षिपोषका, न स्रोतोदेशिका, नरशरसनकारका(!), नादि(ध विष )वो, न कुमारीदूषका, न पुंधलीपतयो (नु?) न गोळका, न कुण्डा, न तैलिका,

Page #233

अवन्तिसुन्दरी ।
१९७
न देवलका, न चिकित्सका, न कूटदाहिनो, नागास्दाहिनो, न गरदायिनो, न वृद्धिविपणिजीविनो, न पैशुन्यवृत्तयो, न वार्ताजीवा, न वदारवो (?), न वेदनिन्दका, न नक्षत्रपाका न सदोरणरणचारिणो, न मलचक्रीडिनो (?), न स्रोतोरुधो न ( याचन ! ) याचनका, न हिंसाविहारिणश्च
;
पङ्क्तिदूषणका न ब्रह्मववष्णोति (९) । सत्यमेव सर्वशक्तया प्रत्याचष्टे । कीर्तिमेव
1
"
निर्मूलमु (द्ध ? द्वर्तयति स्नेहं निहन्ति नोपकारशतैरयति तुष्टिं नानुवर्तिना बुदैरपि रज्यतोपकार कोटिशतैरपि शक्यते स्वीकर्तुं नोपलाल लक्षैरपि सम्भावनो लभ्यते(१) । न चास्मि(न्) नैसर्गिक सर्वदुर्विलाससर्गे प्रतिसङ्खयानावतीर्णचूर्णा हृदयनिवकाशा च मुखविनमन च ते लज्जा मदनचण्डालमकरेण मनसि स्पर्शदोषभयादिव न प्रविश्यते (न? ) सद्गुणैः । एषा किल वाखोब्जातिः (?) कुकर्मयोगेऽपि न जुगुप्सते न हीनजातिसंसर्गेऽपि नापत्र
2
3
कोपना कुटिलदर्शना वा मत्तकाशिनी भीरुः प्रमदा मुग्धा दोषनिमित्तैरेव नामभिः श्लाघते यत्किञ्चनकारिणी यतोयतः
4
........
प्रकृतिचञ्चल याणि तदनुमार्गमेव व्यवहरन्ति । न (नु ? तु ) विचारयति ननु हितमिदमहितमेतदकृतं कृतमेवम्पाद्यते मित्रमिदं शात्र
4.
2. L. about 10 letters.
3.
18
वोऽसावुदासीनोऽयमत्रैव तावद्युक्त करणेनामुनामुनायमर्थः साध्य इत्येवमादि मनुष्यबुद्धिक्षुण्णं वस्तु कथं वा विचारये पराक्रियतो विचारक्षयादि
6
मूलमागमनतश्चापतार एव तस्यास्तत्र सम्भावित दसौ
1. The portion from here upto तेजात दे.....
21
........
33
22
5
read in continuation of उत्तेजन मुन्मदानां on p. 200. 5. L. about 22 letters
6.
20
""
17
.....
دو
1001
मानिनीति प्रधावति
**** 10095000
p. 199 should be
"

Page #234

१९८
भाचार्यदण्डविरचिता
देवेन तु भगवता कलशजन्मना(न!)स्मिनिसर्गसस्टे कर्मणि नियुक्त दूरो दुःखा येनदादिष्टप्रत्ययनमपुनेष्टपुत्रदर्शनाशंसिनी संसारस्यैव कामप्यव. हारनिस्पृहो गार्हस्थ्येनेदमनु(गो ! शो)चन्नवोचम्(!)। अहो दुर ........ प्र स्वभावो यदस्यामपि सामान्यभूमावुत्तमायां जातावरयादग्रजन्मनो जनि(त्रा ! त्वा) मा च त्वया विशुद्धवृत्तेन दीर्घसंसधा सोदर्याः सुते (श्व ! श)रीर. जनिर्विशिष्टे (नि? शि)शावित्थं नृशंसमाचरित(पति । वती)। तस्यास्तु कृत्यायाः कृ( त्या ! त्या) शान्ति मन्त्रादिना पुनरप्यपत्याय प्रयतमानो मयां केन शोचसे । दुरवगमा(हं ! हि) दैवगतिः किमसावेव ते निरुपसर्गा सन्ततिरुतागामिन्याः प्रजायाः प्रमोक्ष्यसे पितृणामित्येवंपायरालापैस्तदहरतिनी(!)य प्रत्युषसि दक्षिणा ! णमा)मन्य प्रास्थि(षी ! पि)। प्रपन्नाध्या च प्राध्वंकृतदेहान्तरिक्तामुदातिरिक्तवृत्तनेत्रामुद्वाणंकण्यराधननिजमाला मुलसन्ती (?) लला(ट)स्वेदामुच्छुण्यच्छ्यावदन्तच्छदामुच्छासाव(शोषं:शेषां) (कवक)चिच्छा. खिनि बिल्ववनसमासः कामपि स्थविरामपश्यम् । आशु (चा ! पा)शमसिधेन्वा. वल्य दयमानम्तां समाश्वासयम्। लब्धसंज्ञा च मृत्युका (क्षो ? क्षा)निमित्तमन्वयुनि। सा तु सनकण्ठमब्रवीत् । अहम(स्य न्याय्य ! स्म्याय)सत्यशर्मनानः कावेरीतीरमासीन्न श्रोत्रियस्य गोप्या जातां तदर्भकेण हस्ते. वर्तिना स च (स)पनीमत्सरात् सरित्पयसि तस्यैव ज्येष्ठमार्यया प्रमत्ता प्रणुचे(?)। साहमूकृितस्तनन्धया मोघारटितमो(पे ? )नोझमाना यावदावर्ते मजामि तावदागमत् कोऽपि कुम्भः । तदुपलम्भावनवयस्यदमानामप्यवश्यं तथा दळन्तमघटनान्महतः काष्ठमारस्य तमेव पुनरपि (लि)लंबिषमाणा
1.
L. about 4 letters.

Page #235

अवन्तिसुन्दरी ।
परिष्वज्यापि सर्वशक्त्या वेगविप्रकृष्टं तालसमा समालम्बितुं जीवितुं निराशा चावमन्यमतीचरणमावेष्टयन् किमपि यत्नेनोपगृह्णात् कतु काष्ठभारस्य बन्धनं लतावलयं तदनुसारिणी च विरहितवेगं तमासादयितुमशकामाश्लिष्टश्चैनमामेतोरसोभयकरविधृतदारका सुदूरमनुप्लवा पयसि पर्योषी प्रविष्टश्चासावस्मत्प्लवः फेनच्छन्नपूर्णमानजीर्णसञ्चयमुदीर्णवारुणातपत्रमिव कश्चिदावर्तन, तत्र कोऽपि दर्वीकरः सरणसाधनेन समज्यतारुह्यमाणहस्ता चामुना यावदुलिपामि वेपमाना कुमारकं नामस्तत्र तेजातदे ......(!)।
...कसुवृत्तिरनुतिष्ठ मदनुशिष्यमिति । अहं तु तन्महर्मतमनुवर्तमानः कावेरी तटमुपावते, वृत्तधनस्य च विष्णुदत्तनानः समाम्नायिनो लोमायनस्य कन्यकां कलिनाधृतस्तेन विधिवदामदाययोपायच्छेतुच्छेतरच्छजीवनं चेलेनास्मि स्पर्शितः सा तु निन्युनिन्योप्रयो निजेन कर्मणासीत् सीदते तु दशाब्दातिक्रमे(?) श्वशुरस्तस्या एव सोदाँ कनीयसीं गौरी नाम कन्यकां काम्यरूपां प्रायच्छत् । अस्याश्चोदपादि चन्द्रनांकुसु( ? )कुमारः । स च धाव्या नाज्ञायि वर्षजातः क यात इति । अहं तु मुहिरो मुचिर इव परिभ्रम्याकृतार्थः खदिरधीरेन लिगुना मद्यनो रमयतिस्राशाडलम्(?) । इदं तु श्रुत्वा शिबिरिन्द्रकेतुरस्या अमलमहानद्यास्तीर्थोपोषितो ज(न ? ल)प्रवेशाय सस्त्रीबालवृद्धं जनपदं समादिशत् । प्रविष्टायान्तु मे ज्येष्ठब्राह्मण्यामम्भस्तद् लोहिता(यत ! यितम् )। दुश्शीला च सा दुशिरुशिवा कार्मनिबद्धा साधं धाब्याकस्य ससपापत्निष्ययाणसिद्धां प्रणत्तिं व्यावर्णयति गृह्य चैनां न्यायेन प्रत्ययासीदमुस्मिन्नेव पितृवने पिशाची(?)। प्रतिज्ञातं
1.
Space for 5 letters left blank.

Page #236

आचार्यदण्डविरचिता
चामुया जातस्य जामिपुत्रस्योत्सादनम् । इदं च पश्यतो मम जुगुप्सैवास्यां स्त्री(बातौ) जाता । सा स्ववियपरेऽपि स्मरणेनापि मोहनक्षम विष (म ) वल्ली दर्शनेनापि हृदयवन्धनसमर्या कूटवागुराश्रयणेनापि शिवलूनि शिलालसन्धारामं कुरुं मयैषं दृष्टं हृदयमावेशयन्ति मितचलोस् मयि वलणं कममुल्सारयति श्रीकुमयिपालिकं सकोचनमाचरति निषयेव नियतिमन्दमेवया नेतिभिरिवावेशं गाहय मयातैरज्ञातं स्वान्तन्नस्वतन्त्रयति घीपरिवर भिचाराद् भद्राकारबलिशलभानाकर्षत्यभावाय पुरुषान् (१) । अपि चेयमुपच (यं यः)
3
1
2
चापलानां व्यलीकानामुपस्तम्भनं ........ मुतेजनमुन्मदानामुद T
....
.....
.000
थामयनश्वशुरस्य साहाय्ये नियुक्तः सकलत्रकोशवाहनो गत्वाटव्यां शबर लुप्त सर्व (योई? स्वो ह) त्वा बहूनरमभिर्नशङ्खोश्च मुह्यत् (?) । अबुद्ध्यत च बद्ध(च १श्च) ण्डिका गृहे पुरस्सपुत्रायाः प्रवासकर्शिताङ्गयष्टेरार्यदास्याः । सा त्वासिदितदबन्धमक्ष्णास्त्रस्यमारयेन चामुञ्चति ता पादयोस्सनिपात्य च शबरवृद्धानवादति येनायं दत्तो मेऽर्भको यस्यैवेयमटवीस्वाम्यं समर्थ्य प्रेम्ना पिता सोऽयमिति दृष्टैश्चैतेः नाधिकृतस्तान् यथार्हमर्थ्यमानोऽनुगृह्वानः शरवादिदत्तवार्ता सहामुना मधुरागामी न स्वभृत्यनीतत्सुहृदत्योमिल कुसूर्यवर्मशिनमसा वपश्यत् (?) । वयमुन्मत्तबन्बो बन्धुदत्तस्यानामयं श्रुत्वा तस्मै स्ववातां समादिशत् । पित्रे च विनयवत्याः । तथैव चाभ्यर्थितः सम्प्रधार्य गुरुसुहृद्भिः शूरसेनामप्युदवन्नगमच्च । बन्धुदत्तः सचरयैवैयं राजस्थालाकामिकविरभयात् पुराधि वासितेति रङ्गपना कामदर्शयत् ( ! ) । अर्जुनकश्च विन्ध्यादायातवान् ।
1. L about 15 letters
2.
24
3.
5 folos are missing here.
"

Page #237

अवन्तिसुन्दरी ।
अथातिकृष्टस्तेन जामात्रा सन्धित्सुरं (व) निपतिरवरुद्धस्वातिनो तद्बलेषु च भ्रमः सुहृत्सन्देहशेषो रात्रयोतिशूद्रको हृता चोज्जयिनी स तद्भियैव प्रविष्टो नामाभिमनलवरवरोपसृत्य सिन्धुषु हता न रक्षितं दिव्याश्वगर्भकं च दासाध्यप्रतिनिवृत्तो भिन्ननौकस्तेन तीवर्णिवमरुषु महतो ऽश्वसार्थस्य दशैकलाभपणबन्धोद्धृताम्बुस्वयमनुभृतस्तैरर्थलब्धः कूपे महति भेकवृतिर्वस वयं वाननस्त्रनानिमितश्चाविण्मार्गोद्गतोऽनुसृत्य सार्थं गिरिनगरे व्यवहृत्य जित्वा सुहृत्सहोमे तो हताश्वबलेन शिबिरमविशदग्रहीच बन्धुबन्धुदती पजप्तपौरामुज्जयिनीं मन्वराज्यविजयनतृप्तेन च स्वातिना महति युद्धे तमात्मसैन्धवाहः प्लुतप्रतिद्दस्तिमस्तको जीवग्राहमग्रहीद (नु ! न्व) ग्रहीच मित्रेभ्यो भुवनसंविभागे पित्र्येण राज्येन ( ? ) । स चैकपरमेश्वरो ब्रह्मराक्षस - नियुद्धेनेोपरज्य कामपाल इति धर्मपालनाम्नो मागधा (मभ्यामात्या) -
दुत्पद्य वासनानुत्र (न्ध ? द्ध) कामजव्यसनः (सौन्द ? सोद)र्येण ज्यायसा सुमित्रेण निर्भसिंतोडनुसृत्य सुचि (रम रं) भ्रमन् घ (कांरां) पुनः काशिपुर्यां वाराम्स्यां
T
1
लोचनेन्द्रसेनाभिर्मघव
कान्तिमती नाम राजपुत्रीं रहेपिषैत्करणत्रिप्रकारं पञ्चविधमाचरन्ति कन्दुवे न क्रीडितुमकामि काम
3
4
.**.
पालेन । ताश्व सख्यश्चतसृष्वपि तास्वमुष्टिं युगपदेव नरुपलक्ष्यप्रभावत्या विकारमानुजीवान्नियम्यात्मानमौदासीन्यमि (व) दर्शयन्त्यो विश्रान्ताः चिरं विहृत्य नन्विदानीमनङ्गरोधनाने द्विजातिरिवेषणे नियुयुज्य
परिजन मित्यवादिषु (१) । इतरा तु स्व ( 2 ) मेवाधिष्ठाय कारयामीति
26
1, 2. The two lacune cover about 12 letters
3. L. about 16 letters.
4.
10
........
"
२०१
2
71
...

Page #238

२.१
भाचार्याण्डिविरचिता
कामपालप्रपितलीलापामरहिरेवापष्ट कुण्डलिकां नाम कुब्जा अयि निमन्त्रयस्व द्विजान् यथालाममिति । असौ तु राजकुलपरिचयावा(क! का)रग्रहण(म ! १)ण्डिता सहान्यैः कैविमुपानीय सर्व इमेऽभिरू(परस्सर ! पाः स) पुनरयमभिरूपत(र) इति (जय!यज)माना(य) निरदिशत् । उप(रचि ! चरि)तेषु गन्ध. तैलनानीयामलकरवसनसुरमिकुसुमानुलेपस्वादुमौन(च! पोरमानपानपट(वा)वास. ताम्बूलादिभिर्द्विजेषु तस्यैकस्यालिखितरयामाकमिथुनमंशुकयुगमवगृहीतविसृष्ट. घ्राणानिलचलितकेसरमवतंसकमास्यकं भूमयग्रस्पर्शिप्रदेशिनीनिवेशितकुचकल. शैलकलीलाविन्दुरङ्गम्ताम्बूलपवानि चाभ्यन्तरैकदलनखलिखितवर्णविन्यासा. ग्यासनसावव्याकोशकुवलयदीपिकामिरिवायतान्धकाराभिरङ्गनापाङ्गपाथिकाभिरन्तः करणसर्वम्तमोषणाय प्रेषयत्नगरमचोरमिव निभृत चौरमिव निभृतनिचारं कटाक्षामरक्षण्यलक्तमयानिव मन्दमस्पन्दितासरणमणिमयूरखरागसन्निषेकादावादय इव योगापशुद्धदर्शनाविष्कृतकपत्रान्तरितपरतले दळे कामी कामपालः कामलेखमालो(च ? क)यत् (!)।
मुग्धा पञ्जरहंसी चन्द्रं निर्ण्य पुण्डरीकषिया । स्फुरितानि कानि कान्यप्यभिलापबलात्कृता कुरुते ।
इति। मधुमयमिव तदनुभूय ‘मा(श्य ! घ)न् म(न्द !न्थ)रायमाणदृष्टिस्तत्सवेष्टकर्णकर्णमूले लम्बकुन्तलविहितपायमाधाय स्वयं च तत्रैव रक्ताशोकशाग्वावलम्बिनः कस्यापि किसलयराजिम नोद्भेदमेददुरमुदरमु चल. शिखरैर्निरवनिन्दितपतिलेख:(!) किञ्चिदन्तरमपक्रान्तवान् । कान्तिमत्यपि कुसुमापचायापदेशेन कतिचभपवनपाद ........ ।
1. I. about 10letters.

Page #239

अवन्तिसुन्दरी।
२०३
........ मसमयोजयत् । ताश्चानुकृष्णतीक्ष्णं पथ्याशनः क्षीरसर्पिषा च पुष्पगर्भक्रमादनेहसाबासोपनकृत्या च खुरामकल्पनान्युपक ........ मात्रया नवनीतभक्षिणः षष्ठमासात् परं समिधोत्कारिकाभिर्वस्त्यभ्यङ्गैश्वोपक्रम्य (भ्य ?) त्रिवर्षात् पुनः क्षमयित्वा शब्दादिषु मुखेषु गोत्रेषु पञ्चसु च धारासु निष्ठितान् कर्ममण्डलेषु त्रिष्वपि च विनयमण्डलेषु लम्भितक्रियानमङ्गवतः कपालकवेणिराभिराशीत्यावस्थापनाभिरष्टोत्तरेण च मुष्टिनामादिना बन्धशतेन तेषु तेषु कर्मस्व भिनीतान् विदघे तेषां तु पिता मुक्तशापास्वेवमेव धामाभिजग्मुः(?)।
तं च कुञ्जरपति हेमकूटं षष्ठ्यामपि मदावसायां वर्तमानं पार्थिवो वाचैव सास्वमिश्रया समावर्जयाञ्चकार । (नव ! सप)र्यादिभिस्तदनुमगामिनश्च तत्तनयामैरहार्या जज्ञिरे तांश्च दृष्ट्वानिय॑ष्टयपतिर्महिषीमभाषत(?)। देवि ! पश्य ते तनयस्य प्रभावम् । यतो भगवद्ब्रह्मगर्भभूतवासमूता पितामहकरकमलस्पर्शसम्भाविता सदण्डात् समासप्तकेन रोच्यादिना सप्तमिश्च रथन्तरा(दि)भिः सामभिरभ्रमुकपिलाताम्रपर्ण्यङ्गनानुपमा(जीन ? अना)वतीशुभ्र(ग?)दन्तीपिङ्गलेत्यादिभिः सह गजवधूभिरघमिरष्टावुत्पन्नाः पतयो वारणानामैरावतः पुण्डरीकः पुष्पदन्तो वामनस्सुप्रतीकोऽजनस्सार्वभौमः कुमुद इत्यसुरोरःस्थ(र ?)ळतटविहारपटवस्तु दर्शवाहनाननेप्येषां कलमकानामनु कुर्वन्तीमुदारलक्षणतया(?) जवतेजोबलैश्चैक:) पुनरेष पोतकः सर्वेष्वप्येषु वर्मणा म(भा ? हा)सत्त्वतया च प्रति(नि? वि)शिष्ट इव लक्ष्यत इति । अथा(न?)हनि पुण्ये देवताभ्य इष्टासु परिगृह्य क्रियानुरूपैबन्धभेदैरुपक्रम्य यथोचितैः पारावतातस्थितं भौममुत्तरथेयमिति त्रिक्रियेण दम्येनोपस्थानं
1.
Three folios are missing
2.
L. aboat 14 letters.

Page #240

आचार्यदण्डिविरचिता
वर्तनं संयापनं बधायवो हस्तियुद्धं नागरायणं साङ्ग्रामिकमिति स (त्त्व :)विधेन समासेनैौपवासेन चारिणम कुअरोपवाद्य अनुगतीरो बष्टयोपवासः स्तोत्रोपमाखो मार्गायुकः शुद्धोपवाच इति सप्तधा बिमकेन सर्वोपकरणपरिकर्मि संपत्समन्वागतं समयोजयत् सम्यक् प्रतिपत्रेषु च न सेषु
व्याकर्मर्णोप कोशोऽभूत् ( ! ) ।
२०४
अथ तेऽपि दारकाः सम्प्रभवतर ( ! ) श्वतुर्थे मासि गृहानि (ष्क ? का) मिताः षष्ठेऽलप्राशिनः प्रथमे तृतीये वा वर्षे वृत्तचौलकर्मणो यथास्ववर्ण गर्भाष्टमैकादशद्वादशेषु पश्चम (सप्तम ! ) १ष्ठ समाष्टमेषु वोपनीताः काणरौरववात्तचर्माणि शाणक्षौमाविकानि च वसाना मौर्वीशोणिकौश्यामन्त की जाच समन्त्रवृतो मेखलाः परिदधानाः कार्पासण विधूत्रव्यदूर्ध्वधृतोपवीताः बैरवा पाटवैदव पालाश (बा ? खा) विरोदुम्बराश्वकेश
1
ललाटनासन्तिका
अजून खण्डकण्डका
दण्डानुद्वहन्तोऽः पूर्व मध्योत्तर भैक्षचर्यात् कदभ्युदितात् नाचापीनिम्तो ( ! ) यावदर्क नक्षत्रदर्शनं पूर्वापरसन्ध्ययोः सावित्र्याः स्थानासनचारिणो (दु ! दू) राहृताभिराकाशनिहिताभिम्समिद्भिः सायं प्रातरग्निमिन्धाना शुश्रूषवोऽनसूयका गुरुषु स्थिरभक्तयः पूर्वोत्था (यन्निः ! यिनः) पश्चात् संवेशिनोऽनुयातप्रतियातासिनो नामंश्रवे कथयितारो न भोजनशयन कोपस्त्री समीपदेवजितप्रकर्षेषु तोषमर्पयितारो न शिलाफलकानेक ददातिवर्जतः तदनुज्ञातशुद्धभैक्षभुजो मधुमांसमद्यगन्धशुक्तससरोपघातानञ्जराभ्यञ्जनोपानच्छत्रधारणाः न कामक्रोध लोभनृतगीतवादिक एलपरिवादजनपदाद्यतानां स्त्रीप्रेक्षालम्भयोश्च नमस्मारः (?) तैस्तैर्वेदव्रतैः सर्वान् वेदान् (प्र) सर्वाणि च प्रातिशाख्यानि समस्ताश्च धनुर्वेदसंहिता निखिलमितिहासवेदमखिलांब्वायुर्वेदादीनुप (पेकृतवेदादीनुपपेतुव !) वेदादीन (दिधि)ज (नि!गि) रे ।
:
500 **** 1001 0000
1. Space for 4 letters left blank.
.

Page #241

अवन्तिसुन्दरी ।
तथा च शिक्षातन्त्रे मन्त्रनिर्वचने शब्दानुशासने यज्ञविद्यायोज्यो (?) ज्ञाने छन्दोविभागे (वे) चक्षण्यं परमवापन् । अपि च मानववासिष्ठ गौवमादिषु धर्मशास्त्रे - ब्बैौशनसबार्हस्पत्यवैशालाक्ष बाहुदन्तकादिष्वर्थशास्त्रेषु बाभ्रव्यानादिस्मृतेषु
कामसूत्रेषु वार्ताविस्तरेषु न्यक्षायामान्त्रीशिक्यां समग्रेषु च जढरतुरगज्ञेषु
2
3
"
1
पारमारुरुहुः स्वातांस्नुहनि यन्त्रित्वा ( ? ) सकलासु सर्वानेव सर्वत्र सर्वगुणैरत्यर्थमत्यशेत राजवाहनः । स्नेहन तु सम एवाभवत् । इत्थं च परिसमापिततीर्थवासेषु तरुणीभवत्सु च दारकेषु प्रमाणं चापूर्य षोडश हर्षमिव पित्रोरुत्सारयति राजवाहने राजहंस (ज्या ? जा ) याद्वितीयं सम्प्रधार्य विज्ञापयाम्बभूवुः । देव विजय ( प्रा ? प्रया) णसमय एव देवस्य राजवानस्य देवतोद्दिष्टो वर्तते । नार्हति स्निहिति (रि) रीहितमिह विहन्तुम् | नार्थोऽप्यनर्थपर्यन्तश्रेयतिक्तमौषधमधुरङ्ग रोपसृष्टे मतोऽस्य तेजसां निधेरासनेऽभ्युदये विरमतु विरमतु विस्तमोमयी विभावरील विरहचिन्ता रत्न - शिलापट्टीवर इदानीं ददात्वयमलं कुमारपलीमपा येर्न राजलक्ष्म्यै ( ? ) सा खल्वेनं गहनगह्वरगनधिगच्छन्ती खेदायैव दीर्घमन्विच्छति । निर्गच्छतु वनादयं महावराह इवोद्धरन् घरामवधूताहिमकरमाधा पुरुषोत्तंस्तमेतमनुतचित्रमण्डलमहाकारम्भमिव लम्भयन्त ( १ ) दृष्टिफलानि दृष्ट्वा सनाथीभवद( ही ) भिनन्द (भ ! भु) वनमिति । प्रक्रान्त एव सुतविरहे सद्यः क्लिष्टवर्णा पर्याकुलबभूव देवी वसुमती । देवोऽपि निवेदितात्मानन्दविरहो जहद मानुषमप्यवष्टम्भदीनदृष्टि : क्षीणपुण्य इव शुष्यन्मुखः शुचा परीतः
।
•
....
... .
·
13
पपात भूमौ । अ जावपि दशरथे दृष्टशक्तिः पुत्रशङ्का इत्य (वि ? बि )
10.
1. L about 10 letters 3. Space fot 4 letters left blank,
2.
15
२०५

Page #242

आचार्यवाणिविरचिता
भ(क)युः सुमन्त्रादयः । तावत्येव चलितभूभृत्पति (स्तामो) महाना(या!). जगाम सम(हि ! हर्षि)गणो भगवान् वा(सु ! म)देवः । ससम्ममोस्थित मन्त्रिमण्डलममितो हिमजलसिक्तराजहंसखण्डितमुखारविन्दशोभाकारैराकारमार्गणैः .... सर्व एव लोकं सपितेव निरतन्मयतेमेच नृपो भरणेव गुरुणावर्जितस्तस्य दक्षस्यक्तिरेसन्दनेन नात्मनि भूतशोकप्रत्याशश्वास राजपनी(!) । देवोऽपि राज(वाहनो ! हंसो)ऽर्थपालादिपरिवृतः पितामहभिव हरिवाहनो मुनिगुरुं तमजलिसखे(न) मौलिनोपतस्थौ । पादमूलगतं च तमच(ना ! ला)वस्थ पार्थिव तोयद इव पादपं लबन्धाय(!) स्निग्धशब्दामृतवर्षोद्गारी (स्सूरीः !) सुधीरमित्यमाहादय(न्य !)। सत्यमसि राजहंसो यहनानानमो(!) विमुखसि महत्या मानसोत्कण्ठया किमभ्युदयामगमत् समयमेनमकाण्ड एव दुर्दिनं यस्म मनलसदृशैलोचनसलीलासारविन्दुभिः(!) यञ्चिरमिदमेकः स्वयमेवानुभवितुमिच्छसि त्रिभुक्नोपमोग्यमीश्वरद्रव्यम् । निनतेजःप्रकर्षप्रकाश्ये सप्तद्वीपवख्यान्तराले शालाभ्यन्तर इव प्रदीयो यत्र कचन वर्तमानोऽपि कमिवायं विरहविष्यति पितरमथ सुरसमायां राजर्षीरिपुञ्जयता खलु राजहंसादचलधृतरिह मवतः पाण्डनो रनमय इव स्थैर्यावलम्बनक्षमः क्षमाभृत् प्रकाशीभवद्यु बभाषे(?) । भगवन् दिव्यखड्ड स्खण्डितप्राणः प्राणितः पुराहमामर्दकेन भगवता । पुनरिदानी पुत्रशोकप्रस्तजीवितस्त्वयास्मि संज्ञावलम्बितः । लब्धेदानी निर्दृश्यन्त एव सन्तश्चामन्तश्च पन्थानः, शान्तवाद्य शर्मपरिपन्धिनी (न:) विरहचिन्ता ।
1. Space for 4 letters left blank,

Page #243

अवन्तिसुन्दरी ।
२०७
सहतास्मि स्वस्तिमति मे भगवगोऽवसन्(!) तावदनुशास्तु कर्तव्येषु भगवानिति यत्नस्तम्भितात्मा बद्धाञ्जलिरतिष्ठत् ।
अथ गुरुः कुमारमुखं देवानीकमिव धीरमालोकय(न्) विजमाय गिरमिवमावर्जयता तज्जातिविशेषकर्मगुणसमवायिनो द्रव्यभूता महाभूतसधर्माणं सकलं जगद्भोग ....... नोरुत्पत्ते भवाहशस्तेकदेकस्यापि ते सारः कृतः कृरलमिदं जगत् संस्करोतीति(?) त्वय्यस्मामिस्सर्वात्मनैवार्पिता यत्नरक्षिता विद्याशेवधयः । शिलाधौत इवासिरद्य विद्याशोधितस्तवास्मै वालमर्थसाधनाय । अथ च विनयनिजे जने गुणाधानवितृष्णानां गुरूणां न (सं ?)पुनरुक्तदोषा हितोपदेशेष्विति प्रकान्तोऽयं मदनुशासनविस्तरः। चरितब्रह्मचर्यस्य पारमागमानां तारुण्यं चाधिरूढस्य गार्हस्थ्यानुष्ठानः तयायमपि कसावअमोत्थमूलो ययैकाधीनानि च क्षेत्रबन्धोधनान्य ....... .. वसु सम्भूय हि पुरुषमभियास्यतामलम्यानर्थविद्वेषिणां कामादिषड्पिबलमग्रे सञ्जीवापतितस्य विषयविलोपसामरिकाणामिन्द्रियाणामप्यु ........... सृज्यमानानि च निज च प्राणमयानिवाहरन्त्य एवमस्मिंश्च गणे सङ्घातवर्तिन्येकस्याप्युपेक्षयेतरेषामप्य. प्रतिकार्यप्रकोपस्तायस्येव वक्षापनीते .......... क्षणानीन्द्रियग्रामो तस्य शमोनिरुपद्रवां स्वसुरसोद्भवाया तृष्णाया शिवाया वात्यया इव गोपाले निवर्तन्त एव(?)। उद्धतरजःप्रसरध्वस्तदृष्टयो मिथ्याभ्रान्तयमकृष्णवर्त्मसमनु
1. Space for 3 letters left blanke 1. L. about 14 letters.
3. 4.
L. about 16 letters,
, 20 ,

Page #244

२०४
आचार्य दण्डिविरचिता
पाति ...... कस्यास्त्रिभुवनोपभोगेन विन(I) सा स्वयं पर्यवस्स तदिदमामगमत्वयीव विष(य)ग्रामं शोषयन्ति ब्रह्मर्षयः(१) । राजर्षयस्त्वात्मवन्तो जित्वा जगती दत्त्वा धनानि युक्त्या वोपयुज्य भो(गा)निष्ट्वा निजरिदक्षिणैर्महाकतुभिरानन्त्याय पुनरसशास्त्यक्तव(न्त्यः ! तः) । त इमे मन्त्रप्रभृतयः त्वञ्चापि त्रिभुवनस्य वनषण्डस्येव गन्धकुश्च(ररः) प्रतिमोक्ता प्राक्तनानां तु कर्मणां बुवाणामिव फलानि नान्तरेण कालं पच्यते ! न्ते) च(!) । शोकयात्राकर्ण(सा ! धा)रं हि दैवमानुषं कर्म नेतर(त)निरपेक्षगेकमेवानयोः समर्थ साधनाय न खलु कालेऽपि वर्षअपरेषु वा पा(पा)णेषु वा बीजरोपणाय भगवान् पर्जन्यो न च सुकृतक्षेत्रभिप्तेनापि बीनदुष्टिनेष्टं वृष्टिं अनविष्ठितेन वृष्टं प्रकृष्टा फलसिद्धिरेतो दृष्टकारितत्वायथामान् मानुषाख्या योगक्षेमयोनिष्पत्तिविपत्तिरूपोऽनया चिन्तयेति न तथा देवाल्याविष्टानिष्टफलावदृष्टकारितत्वादयाचनायावा दीयते(!)। चिन्तयन्तोऽपि श्रीसमाकर्षाय विजिगीषवो विधिवदेव द्वादशराजकमण्डलं प्रविश्य नाशंसन्ते मन्त्रविद्धि नरेन्द्रमन्त्री रूपारावगूढं चागभियमुत्थापयतः पृथ्वीभृतः परमधिष्ठान मवनी मन्त्रोत्साहप्रजापालश्चे यदि त्रयोऽपि संहन्यन्ते त्रिभुवनमेतदात्मांशप्रक्लप्त्यर्थमिव क्षिप्रमेव साधयति शक्तियुक्तं च(!)। सिद्भिपासादमारुरुक्षो(:) बहुगुणवदनि ... सोपानीभवन्त्यत्र क्षमप्राध्याः क्षयस्था(न्न ? न)वृद्धयः षड्भिरेव गुणेरमुखैरेवोत्तमाभूतैः प्रसाध्यते स्वामित्वम् ।
घडेच(?) गुणान् रसानिवा .... क्षणान्देश(क ? का)लावेक .... पयुज्य जातबलाः समभिनज्यायः सोऽभिभवति तनशत्राविशेषपातिमिश्चपीडनोच्छेदन
1. L about 2 2.
3
letters.
,
3. L. about 3 letters. 4. , 3 ॥

Page #245

अवन्तिसुन्दरी ।
कर्शनै स्त्रिमिदर्दीप्तरूपश्चक्षुभिरिति शोभामीश्वरस्य विग्रहः(:)। पाहुण्यविहारशीलस्य च विजिगीषोः (पी: क्री)डोपकरणमेते मित्रामित्रमध्यमोदासीनलक्षणान्विताः सर्व एव राजानः। तव तु पित्रानेन कृतविद्येन वृद्धदर्शिना वश्यन्द्रियेण शुद्धामात्यमन्त्रिपुरोहितसखेनाष्टादशतीर्थसमप्रयुक्तोपसर्पण सपुरप्रकृतिमण्डलावर्जनपरेण मन्त्रज्ञानसंवरणोपायपटुना त्रिविधदूतप्रयोगाधिकरणवेदिना नित्योत्थानशीलेन सर्वापायद्वाररोधिना स(प्त विविधकर्मानुष्ठानपण्डितेन शक्तिशोचानुरूपे(?)युक्तसर्वाध्यक्षेण लवमप्यादेयमनुत्सृजता लक्ष(र ! म)प्यनादेयमनादित्समानेन व्यवहारप्रत्यवेक्षिणा यथाहै दण्डय(था ! ता) संवृत्तिना चित्रो य (!) प्रत्युद्धृतराष्ट्रदुर्गराजराज्यकण्टकेन मण्डलविभागयोगिना षाडण्योपयोगरसिकेन सर्वव्यसनवर्गनिर्धारणक्षमेण यात्राङ्गविनिक्षयविचक्षणेन साअामिकविधिविशारदेन समुच्चयविकल्पयोजितोपायवर्गेण बलीयसा पदियसासत्पकारलम्यदुर्गेण(?) सर्वद्रव्यसंयोगशक्तिकौशलाद्भुतचरिते(नात्थ ? न) त्रिवर्गसेविना भुक्तमिदं (चि ! चा)द्वितीयातपत्रमत्यायतं भरतेनेव भारतं वर्षम् । इत्थं. प्रायवृत्त एव भूयसामर्षणप्रकृत्या संत्वरितस्त्ववन्तिपुर्यामैश्वाको मानसार इत्यमोघनामा नरपतिरमुष्य हेतोरामर्दकेन भगवता .... क्षिप्य ततः क्षीणः क्षितेः क्षितिरक्षताभिमानः(:) पुनरसावनवगीतवीरवतो जितस्स देवेन। तेनाहं जित इति सद्यो न्यस्तशस्त्र(मैश्वर्य ? श्चैश्वर्ये) पुत्रं दर्पसारमभिषिच्य ..... रवन्तिसुन्दर्या योग्यवरप्रतिपादनोन्मुखः तदसम्भवादनल्पोद्वेगमद्याप्य. सत्याशारसोऽपि दर्पसारो दर्पात् परिभौमान् मावेन ...... ण्डशीले स्याले चण्डवर्मणि निधायाधिपत्य(मत्योना.)मत्युग्रेण समाधिना समाराधयन्नन्ध
1. L 2.
about 2 letters 3. The text seems to be defective here. , 14 , 4. L. about 22 letters.
37

Page #246

२१.
मापार्षदन्टिविरचिता
कारिमध्यास्ते बैलं कालम् । अस्मिनन्तरे सह सुहृद्धि ........ दस्तिच्छेतन्यं भवतः । तपमा जम्बूशाककुशकौशवस्मलिगोमेदपुष्करोचवावा(१) योजनलक्षायुतरोत्तरद्विगुणवृद्धया ........ . नरमष्टायुर्योगमाहात्म्याः पूर्व पूर्वमावृत्य चक्रवदसिताः सप्ते द्वीपाः । तस्यास्य जम्बूद्वीपस्य द्विसहस्रबिस्तारो ..... न्त षडर्षपर्वताः । तत्र च विचित्रकूटोऽपि नित्यमध्यस्थः सदूरवृत्तारम्भोऽपि सदाकृतिरख्योऽपि अनचतुरवशोमी काम...... रशीतिसहस्रयोजनोटट्रायः षोडशसहसाबनाहः सौवर्णो नीलकण्ठहेलगताण्डवमवंशरावयारुमेरु ...... स्ताराबगाहश्चतुस्लिंशतं सहस्राण्यानी(स) निषषमायतो गन्ध(माद)नस्तव नमोबद्री पूर्वे शैलो माल्यवा ... रिकिंपुरुन्महरतानि तावन्त एव नीलश्वेतशृङ्गचाणवमद्राश्वा मध्ये तु हिरण्यगर्भ ....... बेतानि वर्षाणि बसना सन्तानकेनापि कृष्णधन्वःसन्निभे महाफसत्र इव तदक्षिणो ....... लिनश्चक्रवर्तिसहवस्य भारतवर्षस्येन्द्रवरुणसोमगन्धर्वनागद्वीपास्ता ....... माकुमारि चास्य द्वीपस्य योजनसहस्रा नवसहस्रमेव पुनरेव तु ....... कुञ्जम्मयः कुलपर्वता()। वर्षपर्वतस्य तु हि(म)वतः पृष्ठस्थे ...... शोपशमित इव चन्द्रश्चन्द्रप्रमो नामाच्छोदसरःक्षरदच्छोदकरत्नरोधो ....... रः पूर्वदक्षिणस्तु माणिचरधर्मगोष्ठयाकृष्टयक्षविस्मृतविशोकारण्यसङ्केतकुपितकामि ........ सावसेकरूढा
10
11
1 to 40. These lacnne have been caused as a result of
The helves of two folios missing,

Page #247

अवन्तिसुन्दरी।
२११
15
16
अनतटान्धकारितत्रिभभूतो ब्रह्मापेतपरिग्रहब्रह्मराक्षसीकुचक्षोमलुमितमानसो . . . मस्तु पशुपतिपादानां पद्ममुद्राभूषितपृषदुत्सङ्गः सङ्गीतरसातिमा भ्रान्तभूतवातापितशीतशैलोदसरस्ना ........ कुलकुञ्जो मुझवानुत्तरा. परः पुनरुपरिवसद(व.)संख्येनागस्त्यचरितयज्ञापेतब्रमराक्षसकुलकुहुँ ...... (वि)न्दुसरो हिरण्यशृशः(!)। तत्र सा तपसा कृशभिन्नभगीरथानुक्रोशमन्दकुल. धीमालिरुद्धमुक्ता ब्योमापगा पावनी ..... विवक्षुरिति दक्षिणन्तु भगीरपानुग्राहिणी भागीरथीत्येकधैव भेदभिन्न विन्ध्या विवेश हिमवतः परमसमरविल. म्बिज ...... रिकळत्रयोर्वनस्पतिज्योतिष्मत्योः प्रत्यादिएनन्दपतिषुः तीरारामराजिषु राजीवरजोतिमार(भार ! )मन्दचक्रवाकच ...... रक्षन्ति क्षीरामिक्षयो यदुपभोगरागेणामृतपरिमाविनः पुनरवतरन्ति मानवेषु देवगणाः(!)। नवानङ्गदेहामि ...... षवासुकितक्ष(क)वधानविषधराधिवासो विष्णुपसरस्यन्दी(?) गन्धर्वाणां बालाम्बु ...... हानस्ति क्रोशमात्रवृत. फलबन्धबन्धुरो जम्बूवृक्षः सुदर्शनो नाम । ततः पृथुरत्नशिल ...... णात्मसन्तरर्थ्यविच्छेदायैव भावयति। यत्र च वृत्रारिंगोप(यु: पु)अधुते.
18
19
20
81
23
35
जर्जाम्बूनदस्य जन्म या ...... तपत्रेणेव मेरुणान्तरि(त)त्वावन्तरिक्षतलस्स तथापित्रमानवाकामवधूतमणि ...... बान्धकारदिडक्षाकौतु(क)मद्यापि नोपरतमेति प्रसिद्ध एव मेरुपारः सपरि ..... भूतिभूमिदेवा हविर्निरवरेषु सिद्धब्रह्मर्षिबन्धयोगासनपवित्रवयवैडू ...... दर्याभिष्यन्दमिव दर्शयन्ति रम्यकेतुरोहिमणमधूपभोगमावितरतिप्रपञ्चप ....... हारसद्योत्सामृतकान्ते
28
HEATFTनाता:

Page #248

भाचार्यदण्डविरचिता
११
3
पितृगणसप्तकप्रतिष्ठामणिमयसर्वरवा ......... मटयो वालुका रौद्रमपि निसर्गसौम्यं सरो रुद्रक ..... यांसि सरांसि मधूनामेव युगपत् वन्धानवद्यप्रेममारा ..... ण्डिकामु पनसफलरसोपयोगात कुवलयदळरुचयोग .... यत्र करिकिंपुरुषायोष्ववर्षायुतमायुरिन्द्रवज्रममया ऋामधूम्रदुन्दुमयखयोवगा ...... लामामिजलाशनो जातवेदाः संवर्तकः पश्चिमतकः सोमकवराहनादराबन्द्र ..... मेरुश्चन्द्रो जलघरो रेवतो नारदः (रेवत !) श्यामो दुन्दुभिरस्तः सोमकस्सुम(नाः) ....... सप्त वर्षपर्वताः(!)। तत्र मेरो. मषारम्भश्चन्द्रे बलमिन्द्रेण प्राधमश्विभ्यां ...... तावुत्पन्नौ श्याम श्यामतां परापनः दुन्दुमिब मुरासुनिररागामि ..... समक्षपयदचिलामखलिप्तवासरेषु तु केरिणी सरतिदेलोमातरिश्चाप ....... नाम ध्रुवमित्यसकीपाश्रम
.
.
36
37
38
39
व्यवसानि सत्यशौचशालिखिनित्यत्रेतायुगान्यरद ...... धेनुका सुकृता गर्भगस्विनीति गामेदा नद्यः(!)।
कुनद्वीपस्य तु कुमुदो विद्व . . . . . . पो हरिमन्दरः ककुमानिति सप्त निवास : त्रसा)नवो वर्षपर्वताः । (हरिता)लमय उन्नता वराहकोऽअनमयः पुष्प. (बति ! वान्) मृतसञ्जीवनी विशस्यकरणी .... रे महेन्द्रसहो रनराशिः । तेषां तु वर्षाणि (वेदमुचिदं! श्वेतमुन्नतं), लोहितं वणुमण्डलक, जीमूतं स्वरथाकारं, हरित लवणं, ककुद्धृतिमद्, मानसं प्रवरक, कपिलं काकुममिति विभूतिमन्ति सप्त। सप्तैव च सिद्धिोवो ! धवः) धूतपापा योनितोया,
1. L about 16 letters

Page #249

अवन्तिसुन्दरी ।
२११
शिवा, पवित्रा वि ( तृष्णा च चन्द्रा ह्रादिनी, विद्युश्चन्द्रका, विभावरी ( दण्डावृ ! पुण्ड्रा घृ ) तिर्मद्दतीति ।
क्रौञ्चद्वीपे को (चेण ! ञ्चो) वामनोऽन्धकारो देवा (वृ ) तिर्दे (वेन्द्रो ? वनो) गोविन्दः पुण्डरीक इति सप्त वर्षपर्वताः । द्विविदः पावक इति गोविन्दवामना - वाहुः । सक्षैव च वर्षाणि कुशलो मनोनुग उष्णः पाव ( र ? न ) कोऽन्ध (का) र को मुनिदेशो दुन्दुभिस्वर इति । (द्वा ! ता )वत्य एव नद्यः । गौरी कुमुद्वती सन्ध्या रात्रिः ख्यातिः पुण्डरीका मनोजवेति गङ्गामेदाः ।
शरमलिद्वीपे तु सु (र ? )मनाः पितोत्रं पुत्रानीत (!) इति परिमण्डलास्त्रयो वर्षपर्वताः । वर्षाणि कुशलाः पापरकमन्धकारकमिति त्रीण्येव ।
गोमेदद्वीपे सुरकुमुदावञ्जनशातकुम्भ (योः ? मयैौ ) पूर्वपश्चिमो वर्ष - पर्वतः (?) । वर्षे च द्वे । वर्षपर्वतपरिमण्डलो मानसोत्तरं तस्मिंश्च रत्नागिरौ पूर्वदक्षिणापरोत्तरेषु दिङ्नागेषु इन्द्रयमवरुण सोमनगराण्यमरावती संयमनी सु (खा ? षा) विभावरीति पर्वतद्वीपानामस्स्युत्सवः पारे स्वादुपारिपरिमण्डलो भूतिकमबभृतः सालोक निरालोको लोकालोक इत्ययुत विस्तारोश्छ्रायचक्रवाळगिरिः (१) । अधश्व प्र...... लं नाम कृष्णभे नारदशर भशङ्कुकर्णकबन्ध किष्किन्धादि भीमलदत्तश्वापदादीनां
1
2.
कालय कलशजयादीनां च नागराजानां भूतिमद्भिः
4
तीयमतलं नाम पाण्डुभौ मजम्भमहाजाम्भ प्रमुखाणामसुरेन्द्राणां नीलमेघकथनानां च
....
0000
मन्नमुचिमगा
दानवेन्द्राणां
परस्सहसैरध्वा
शीव सुवशखजगोमुख
रक्षोधिपानां तक्षकास्वतरकं
3
1. L. about 2 letters.
3. L. about 3 letters.
2. Space for 4 letters left blank 4. Space for 3 letters left blank

Page #250

आचार्यदण्डविरचिता
प्रबलप्रभृतीनां ........ मीश्वराणां भीमद्भिः शोभते पुरीभिः । तृतीयं त्रितलं नाम रक्त(वृ! मृतिकं त्रिशिरःशिंशुमारताराक्षमावानुवादा(जि.! मि) मुखादीनां देवेन्द्राणां व्यवनखरविराधकुम्भिकोस्कामुखानां च ........ हामणिदपाण्डरकपिलबिशाविमाणा(!) च दर्शनमवसामुदपौरपृन्दैरुद्योतते । चतुर्व मस्तितकं नाम पीतमृत्तिकं कालनेमिगजकर्णकुजराणां सुरद्विषामेक एव सुकुमालिमुञ्ज .... माच्च नक्तवराणां चतुर्दशसहस्रविहगविशेषाणां मध काश्यपस्य मरीचि(द ! तपःप्रमावसम्भृतस्येन्दुम .... णाद्भुतानुभावलम्प. महेन्द्रसल्यस्य यज्ञमयपुरुषवाहन ........ मयस्य भगवतो वैनतेयस्य विभावनीति नगरमुदार शोभमाभरणानि वेद्वमद्भिः(!)। पम्चम वितर नाम शक्तिरियं विरोचनादीनां दानवानां महामद्विजिह्वविद्युषाना व .... लकृतः स राजकेसरी। मश्रिणश्च महिघ्या सह विध्यं वनं विन्ध्यः वासिनीवरिवरयायै गतास्तगानया दुष्प्रवृत्त्या तत्रैव तनुं त्यक्तबन्त इति । सा चेयं प्रत्यावृत्त प्राणसंशया भूयोऽपि तेनैवं प्रत्याश्वस्यत साध्वी । दुरवबोधा ..... दवगतिरप्रमेयाः प्रभावमार्गाः । तथा हि- (रपो ! कचो) नामामरगुरुसुतः दसु(:) सम्पीझ्यासुरैः (सरासनितः ! रहसि निहतः) पारितोऽपि भगवतो भार्गवेण म्वोदरा(मे ! दे)वोदमान्यत ।
1. La about 4 letters , 4. Space for 4 letters lest blank. 2. 6 ,
5. L. about 3 letters 3. 4 ,
6. Space for 5 letters left blank.' 7. From this up to the 15th line on page 216 the portion seems to
be extraneous and a few lines are missing. 8. Space for 3 letters left blank.

Page #251

अवन्तिसुन्दरा ।
५५
भीमाभिभूतभारद्वाजप्रेषितैषीकास्त्र प्रस्तममध्योद्यरेयस्याः (१) प्रत्याहृतं द्वारि दामोवरेण । ( वृत पितृ शापहतश्च नाचिकेताः प्रेतनगरमेत्य प्रत्याजगाम । जामदग्न्यश्च रामः (कपि ? कुपित) गुरुनियोगानुवृत्तकृत्तशिरसं तत्प्रसादात् प्रत्यजीवयत् सवित्रीम् । सावित्रीच पातित्रत्यात् पतिं पत्युः परे (वना ! तानां ) हस्तादाचकर्ष ( त ! ) । राघवश्व शूद्रशमिशम्बुकोपायनेन लेभे धर्मराजा (द्) द्विजातिदारकं, भीरथ्यश्च गान्धारराजो नग्नबलयोमं विजित्य प्राप्तो नग्नजत्वम् (!) ।
1
2
मुक्ता नत्वबला
चित्रविभक्तमूर्तिः तानामपि न सुकुमारान्तर्वर्ती च भूत्वा समुत्तीर्ण महार्णवा सर्वावस्थास्वप्यायुष्मताममृत्यु
दशने त्वमेवासि प्रमाणम्, अतोऽन्तरेण सतीमृते समाश्वासहेतोः लेशतोऽप्यनुपलब्धिर्नामाभावरूथं सोऽप्यप्रहतो
यदपि राज्ञो राजहंसस्य
10000...
7
........
मरणमार्गः (१) । तथा च तस्या देव्या चेतराणि चाननं पुरः परा हि सञ्चरति तदवलम्ब्यते धैर्य क्वापि तापसाश्रमे तत्कालपक्षं कर्म
6
... ... S
"
........
**** *...
फलमशरपाना निमील्य लोचने तः समीपे काञ्चिदेनां कथञ्चिदेव ज्ञातीयद्विसृष्टः ( ? ) स विद्यार्थी यथेप्सितां दिशमयासीत् । इयश्च जटिनी
6
1)
3
4
वल्क लिनी व्रतपरा च जरतपस्विनी परिचरन्ती गणनायकं प्रक्ष ता कुक्षिमाशुशुक्षणेः क्षणेनानेन रक्षितवं देवेनेति ब्रुवत्यैव सा रजक्यरोदीत् । स विमाकर्ण्य सन्तताश्रु शोच (न्व )तीं बन्धुंध निश्चित्य मया हर्षगन
........
योन्माणामही सुरकुचाश्च सोऽतिमात्रं सुमेधाय कृपया बातावादिमामस्ति (१) ।
22
◄
1. Space for 20 letters left blank 5. Space for 18 letters left-blank
2. Labout 10 letters.
6.
10
3, Space for 24 letters left blank 7.
4.
24
??
10
4006 0.
f
"

Page #252

आचार्यण्डिविरचिता
स देवो राजहंसः सह देव्या वसुमत्या पितृभ्योध सुश्रुतसुमन्त्राभ्यां
1
मातृभ्याच्च (!) उपनीतम्यापि हि
....
ना विश्रुतमन्त्रगुप्ताभ्यामन्यैश्च मन्त्रिदार कैस्समं समवर्षत । विनीतो विद्यासु षोडशस्वबेर्वाल्मीकिसमस्य वामदेव
ខ
स्वादेशाद्विजयप्रयात
देवे दुख ( रा १ बो) घतया निर्गत पथाना मितस्तमन्विच्छ
4
**** ***
33
:
मुखप्रविष्टं निष्कान्तयोः पित्रोर्वामप द्वाग्रहीषमेष चार्थः पितुराद्रोदयान्तःकरणप्रवृत्त्या मातुश्च मे प्रेमप्रखुताभ्यां पयोधराभ्यां पूर्वमेवावेदितः । पुनरुकं तु मया कृतथबाधिकमचेष्टाः प्रलापाश्चानन्त्यान्त्यलक्षणा उपलक्षयितुं
5
न्देर्यापमानस्यानुग्रहायासुर बिव (र) मनुक्तैवावतीर्णे
S
मित देहान्मृत्यु
न शक्याः तदलमतिप्रपश्चेनामुना ( ? ) ।
वयन्तु मातुरावसथं गताव (?)
6
तस्य निधि जनस्योपयोगमन्वर्षेत्य
हरत्यवाहयामः परस्मिन्न सङ्गृहीतकतिपय पुरुषस्तेषां पापशोधनाय षोडशहस्त तानां नगराणि
नानार (ल) मयानि धार सरिसुवर्णपर्वणां मुरारीणामुत्कोशस्य निशाचरस्य
.......
8
...**
.......
"
....
10
......
शक्रसस्वस्य सरसा नन्दिवर्धनस्य वासुकेर्वसतिमणिमयमत्र
ति । सप्तमं तु पाताळनाम हेममयं मायावामनत्रिपदिना ( न ?) दृष्टापदा ( त ? न ) ह्य दानवेन्द्रवृन्दारकस्य बलैर्वैरोचनस्य मुचुकुन्दस्येन्द्रनिर्विशेषस्य च विषधरेन्द्रस्य
इन्द्रनीलाम्बरस्येन्दुमण्डलपाण्डर स्य
. लस्यार्चिमालिनो द्विसहस्रजि
7
....
9
"
1. Space for 10 letters left blank 6. Space for 18 letters left blank
2.
8
7. L about 5 letters.
......
....
3. L. about 2 letters.
4. Space for 10 letters left blank 9. L about 10 letters 5. L about 6 letters
10.
5
8. Space for 14 letters left blank

Page #253

अवान्त सुन्दरी ।
बालोचनस्या ...... स्सह स्वान्येषाञ्च नागराजदनुजनाथरजनिचरेश्वराणां पुराणि पूर्णानि चन्द्रमुखीनामुद्धरत्नधामानि नृतगीतनियरम्याणि धते ...
पर्यपि (यो ! ज्यो)तिर्मयालोकः सर्वतश्च बहिरम्बुवलयं दशगुणमवनिमण्ड .... भूतानि महान्ति पूर्वपूर्वमावृत्य भुवनं धैर्यमापादयन्ति । परमनादिमध्यनिधनमपरिमाणमव्यक्तवियति भुवनकोशे यास्ता लोकपुर्योदव्यग्रव्यग्रं मेरो
रेवोपरि तदालोक(?) ........ भवतो देवब्राह्मणानुग्रहादाजाविधेयं भविष्यति । वैष्णवानां हि (चेत ? तेज)सामुदित इव कश्चिदंशस्त्वदात्मना स्थितः, सर्व एतो सर्वमुनि भ्रराहिता भवन्तं परिभवदु द्विमासमात्रं सोदव्या द्वीप. सार्वद्वारिक नक्षत्रं सर्वदिग्विजिगीषासंवादि श्रावणस्य तत्रानुकूलवतनैव प्रायासि पृथुरिव पृथ्वी स्वीकर्तुमित्येतावदभिधाय विरमति स्म(:) ।
स तथा मुनिगुरुप्रकाशितोऽतिशक्रश्चक्रवर्तीमभिमा सर्पलेपा ....... वसनग्रहणमिव कन्धरोद्धरणमादावङ्गेष्वक्रान्तकर्णश्रवणतामकरोत्, आत्मजप्रभावश्रवणसुमती कृतार्थमात्मानं मेने(!)। देवोऽपि कालवर्षमिव शङ्करः सरस्वती
प्रतिजग्राह । भगवांश्च वामदेवो ........ सपु ........ वय विनय. निभृतमनुगच्छन्तं विसृज्य राजानं निनं तपोवनं जगाम । दम्पती चाश्रमं
1. Space for 8 letters left blank, 2. L. about 3 letters. 3. Space for 12 letters left blank. 4. , 12
5. Space for 7 letters left blank. 6. 3 " . 7. , 6 ,

Page #254

आचार्यदाण्डिविरचिता
जग्मतुः । तनयाभ्युदयचिन्तया मोदमानो मुहुबिरहोरकण्ठया दूधमानौ मुहः
.
प्रयाणमाळानि सम्पादयन्तो मुहु ........ मन्वय ..... मुहुन्तेषामाजनुशेष्टितानामनुस्मृत्या रुदन्ती मुहुरप्रमादं शिक्षयन्तो मुहुर्देवताभ्यः क्षेममाशंसमानौ मुहुर्वर्शनागतानामृषीणा ........ दिवसशेषमनयताम् । ज्याप्रदमनो ..... तृपुत्रदारस्तं वृत्तान्तमुपलभ्य बेहनावितास्मा यत्न. निरुद्ध बाप्पगद्गदकण्ठनिष्ठ तेस्तैरुपस्तम्भनवो ...... अथ चक्रवर्तितेजोननिकरनिकषावबदरोहिपूरजेतस्विकचकवाळेभर्तृसमागमोन्मुखीनां दिग्वधूनामास्मसंस्कारधूप इव भूपरितनमति जायमाने नदीयमसि स्मयमाने चूडामणिचामरिकायामकरिणीमिव यामिनीमुपस्खायपयत्याहरन्तसमये यतनित यथोचितनियतः क्षामः सामखेमा कोमकोमळमाप्रमाणागणपुळिनमध्यासीनं स्थगणेन नरपति परिवारयाचवे(?)। चिरञ्च किश्चिद ध्याय(निवर्तिनि तीव निर्नि). मिषनयना स्थित्वा मुक्तदीनिवासा पुत्रमाललाप । तात ! जनयित्रीमिः सर्वदेव सनुशोचसीयां विशेषतः प्रवसन्त इत्यस्यां लोक स्थित्यामुदिदिलनशक्ष्यसेव निवोंपु: विवक्षितविचित्रतणमय में हृदयं किं वा परेणोपदेश्य, श्यते एष यमश्वोधते मान्यो मित्रवर्ग इति उपदिष्टे पिण्डीकमस्तवात्ममानो न सुद्भिहिरणीयमिति निसर्गत एव सुखनिबद्धाख्यो कि मया भुवनभूतये भवन्तस्सञ्चरन्ति(?) । स चेन्नियोगतः किमुत वज्राचलकदर्थनोचितस्थैर्यसम्भारभाजन भवद्विरुघदश्रुबिन्दुसन्तानसमितान्तपक्ष्मा शुष्यक ............ य
1. L. about 10 letters. 4. Space for 6 letters left blank' 2. Space for 6 letters left blenk, 5. Labout 20 letters. 3. L about 18 lelters
6, Space for 13 letters left blank

Page #255

भवन्तिसुन्दरी।
.
3
उत्तानशयो यः कलप्रवावी? कृधावन्नाश्रमहरिणपोतकाय आषाढी मोखलीरश्वेदानीं विदितवेदितव्यो वर्तसे सर्वावर्तस्थः सम एवासि स्नेहमपास्य निर्विवेकस्य स्त्रीहृदयस्य ........ नेदानीमभिहृतममृतमिवाम्यवहार्य प्रवासे स्वा प्रीणयिप्यति ... चिन्तयति सत्यप्येव श्रुत्वापि तथा तसवचोभिः प्रवासः प्रवासमिवासुमिस्त्वमग्रजविरहमविषचं विषादत्त ........ यस्याः स्फुटन्तं पुटपाकमिव शोकशापवत्यकस्मादङ्ग ..... तो स्वया च स्वत्सुहृद्विश्व परस्परसुखबलात्काराकृष्टपीतौ तदनुवृत्तद्रावितहृदयानापकारपयोधरापि दृश्यपि ........ सानमभ्युदनुजाने पुनदर्शनाश ........ बलानां चासूनां न कथञ्चन खण्डनीया मनोरथा इति पर्यश्रुणा मुखेन पादयोः पिपतिषन्ती मातरमतिसमग्रं गृहीतहस्तद्वयो यन्त्रित इव किञ्चिदं ....... स्तोयव ....... व्याजहार(?) । किं फलमम्ब ! वैक्लन्यमेष धर्मः प्राकृतप्रकादानां यदेवंविषेषु वैधुर्यमाया खलु धैर्यमेवावकाशेऽपि शोकस्याश्रयति, स्मर पृथा सा प्रस्थितेष्वपि बन ....... योदश समाः समाधिमास्थायास्थितारातिनगराय, अन्मत्राप्य(व्य !)पायशया वयस्यवर्गपरिवृतस्य हि मम सेयमुद्यानविहारवर्णपुष्पोद्भवानाम पितरो मातरश्च कियति कियति .... खवर्तन्तमा ........ कथयतामवो मुहुरस्याभिरागमितास्तदने सर्वकृतानामद्विष्या मव पनीरपारावचरापारपातिनो
11
1. Space for 12 letters left blank 7, Space for 8 letters left blank, 2. L. about 2 letters. 8. Labout 4 letters. . . 3. Space for 12 letters left blank. 9. Space for 14 letters left blank. 4. L. about 4 letters. 10. L. about 2 letters. 5, Space for 12 letters left blank. 11. Space for 8 letters left blank. 6. L. about 4 letters.

Page #256

आचार्गदण्डिविरचिता
1
गुरुजनस्य ( ! ) । बस्य ममाप्रगश्ग्रहं सापनीतः तस्यापि (कि) ल दर्शनोसरतोऽस्म ......... तया यद्येतदेवमेनमर्थमभिसन्धायसि प्रवसतोऽस्मान् भगवत्पादाराधन सुखं ऋषिपुत्र कुशास्त्र गोष्ठी विनोदितस्तातस्य च तव च पाद
२१०
2
शुश्रूषारसस्तातसुतामात्यादीनां दिवानिशमुपदेशासृनाव्याप्रदमनयोरसकृदालोक(ले? ने) प्रीतिरिति कतिपयदिनदुर्लभायमानमपि नैतत्सर्वमुत्सुकयवि ।
अस्मद्वियोगोत्सुक्यप्रतिक्रियार्थं चोपस्थित एवैष सिंहदमन इति मन्यत्र सपुत्रदारोऽध्यगच्छद् व्याघ्रदमनः । सोऽब्रवीच । देवपादपङ्कजयुगळमृने न मातरं पितरमन्यमन्यं वा बन्धुमपरं वा दैवतमनुजानाति जन्मनः प्रभृति सिंहदमनः । रमेव च पादवनादनुग्रह | जलवृति तिविसर्गनिष्कलको जनधर इव घवलीभूतः सोसवनादिष्टेऽपि यत्र यत्र भवदीया पतीति पदपद्ममात्रे तत्र प्रथम सनिहिता लिहदमनमधुकरोपवारणीयो यदि तपो
बनपरिगलनाथ यदुक्तमम्त्येव कचित् कन्दमूल कख न न कण्टके विनतिक (ति) मिध्यतीत्यनवसितवचन एवं मर्तरि संरब्धेव किञ्चिदम्यषत
विन्ध्यसेना (?) | कच यमय देवस्य दशकुलकुटुम्बपक्षपातित्वं क्वच
तावयमनुप्राचसं देवस्य देवह केन जितमजान्यवृत्तिमिः पुष्करे
१
As
"1
1. Space for 12 letters left blank. 5. L. about 20 letters
2.
8
3
12
"}
रित्युदश्रुमुखीं मातरमुवाच सिंहदमनः । किमम्ब रोदिषि
चास्वामिनमर्थानर्थं चिन्ता विक्रमा स्खल तिर्यग्धर्माणि नो जातिरा ( ! ) मोरग्रगमनायेति क्षुमितेषु च तेषु लज्जास्पृष्ट इव किञ्चित् क्षणं तूष्णी
"
.....
"
3
I.. about 13 letters.
*
.....
........
f.
स्तमनुपतन्ति
४
****
6. Space for 6 letters left blank,
7. L. about 16 letters.
8. Space for 7 letters left blank •

Page #257

अवन्तिसुन्दरी ।
२२१
स्थिस्था प्रीतिस्निग्धेन चक्षुषा क्षाळयन्निव सिंहदमनस्याननं प्रण(य)कोपकालुण्यमाललाप देवो राजवाहनः। सखे ! मा म विदमन्यथा श्रुतं (रु ! कु)तश्चिद ....... च चित्रां कथां कथयन्ति वृद्धाः त्रिकाद्यमहत(?) पितामहेन मे चण्डकृष्णः। तस्य सूनुरपर इव कालः कालदण्डनामा मालवेषु चण्ड. वर्माणमाश्रित्य तदनुजानामेकादशानामुयबलमुग्रवर्माणमटवीमर्दनाय लब्ध्वायनिर्गमिव .... ..ति न हि बुभूषको द्विषोऽवजानते तच्चेदरिबलमुपनस्यति उपनतयायुधस्पर्शतयानुगुरुपानामोकस्यै तातव्याघ्रदमनस्योपरिभवो भविष्यति()। स्थितेषु चास्मास्वीहशेऽर्थे यदि वृद्धा व्याप्रियन्ते किममिर्लोहस्तम्भदीर्घस्तम्बै. (वाहु !)बाहुभिः बलिनो धान्न नेना नो)ऽप(म)ताः सत्त्ववन्तश्च न सन्त्येवान्यभूमौ प्रायशो मवादृशाः । त्वयि स्थिते निश्शवं शक्यते गन्तुम् । गतस्यापि न मे सुहृद्णभुजवज्रपञ्जरगतस्याशिवाशङ्का तदप्रियेऽपि मद्वचस्यविस्व
पुनम्त्वमेव मा ........ बां चानुनेप्यसीत्यनुत्तरं तमकरोत् । एवं तैस्तैः प्राप्तकालैरालापैः पूर्वमर्थ प्रतिशय्य शर्वर्या सर्व एव शयनमन्वतिष्ठन् ।
अपरेा(रन्धि ! रुन्मि)पति मत्तपीन चीरण्डिग .... कलस्विषि नं च .... कवाल चामलस्विषि(:) ध्वा दुर्विलासमुषि कुमुदवनप्रभासद्रोहिणीरदोस्थितमुक्तपहजव्याकृतमुखपीतकोमलोष्मणि भौमौत्सुक चक्रवाकपूक ....... पि भुवनभूषणे पूषणि पुरुषसिंहः पुरोहितम्तम्बेरमरोहिणीविषाणको कावर्जिताभिराज्यबिन्दु. चन्द्रकिणीभिः क्षौद्रवेशलाञ्छिताभिरद्भिरभ्युशिन मालिक ........ समुपस्थाय
1. Space for 5 letters left blank 2. . 5 3. L. about 2 letters.
Û Space for 4 letters left hlank 6. L. about 6 letters.

Page #258

आचार्यविरचिता
देवं सवितारमभ्यर्च्य भगवन्तं भामापतिमितराश्च परिवसिस्था देवता जप्सा बहनि जप्याभिहुतमतिसमाहितेनापर्षणोऽनुपटुतामिराज्याहुतिभि(!) ... लालमिव प्रदक्षिणावर्तितशिखाकलाप जटिलायं धृमोद्गारितयैव सूचितसुकृतपाक राज्यविहसन्तर्पणायेव हयगजध्वजातपत्राकृति दर्शयन्तमविस्फुलिङ्गमर्जरमबदात ........ हिरण्यरेतसमतुलमक्तिः प्रदक्षिणीकृत्य शुक्लमास्या रागवासास्सह समानवेरैः सुहृद्विरिन्दुगमम्तिमासिद्धमिवामृतसुरमि सौरमेयीतीरेणानुसूयमानबहुलमनवगीत ............. प्यजितमावनितरसनेन्द्रियमक्लिष्टशुद्धिकर्णकं पयोऽखण्डपाण्डुसिकतमरूपं पररसम(न !)भ्यवहत्य पीतधूम. वर्तिराचान्तो गृहीतवासताम्बूलोऽभिवन्ध भगवन्तं वामदेवमन्यानपि तपोधना(ना)श्रमाधिदैवतान्यात्मनश्च गुरुजनमागामिसम्पत्सम्पादिनीराशिषः प्रतिगृहन मप्रतिरथं जपद्भिदेवरक्षितप्रमतिमित्रगुप्तादिमिः सक्योभिश्च मुनिपुत्रैः परीतः पावयन्निवान्यदुनृपोपभोगपांसुलामिळां (भव ? इम)पतियातलीलाविलम्बिमिः पादकमलन्यासः स्निग्धगम्मीरपुण्याह (पो ? घो)पनिहारिणो निजमन्दिरान्महेन्द्रद्वारेण उपद्वारनिहितरत्नगर्भमिथुनकुम्भपूर्णा नि(जि ! )त्य जायमानसौमनस्यः सौम्यां दिशमभिप्रातिष्ठत()।
अथ प्रस्थितानां च तेषां दक्षिणतः कोऽपि ब्रह्मचारी ब्राह्मणकुमारः कुमुदोत्पलकल्हारहारिणि हरिन्मणिमङ्गवर्णवारिणि सरसि सारसावतंसे हंसपोताय स्वहस्तदत्तवन्यवर्धिताय शिखरस्त प्रपीडितेनाष्ठमुखालपातिना बिसक्षीरेणानुतीरविरूढचरपद्मपत्रपुटं तमापूरयन् त्रिभुव(न)वेशव्यशालिन्या शरद्विमूत्या समावर्जमानदृष्टिरियं(?) वसन्ततिलकमुश्चरुज्जहार -
1.
L. about 6
letters.
3.
3
,

Page #259

अवन्तिसुन्दरी ।
सप्तच्छदस्तबकचामर(धूननोऽयं
जातो मरुद्धन)सितं वियदातपत्रम् । हारपसादिसरिदम्बुसरोजलीलः
• कालोऽयमुद्भवति नन्दितराजहंसः ॥ इति । लब्ध्वेदं पादनिमित्तवृषभं चक्रमविरेपातटखननलग्नरक्तम् ............ रोप विषाणया सहेलमुद्गर्जन्तं सौराज्यारम्भहृद्धर्ममिव जातिधवळनिर्यायवन्दिमझळगीति(रि ! मि)व विजयशंसिनी वरगुमञ्जुळविहङ्गमविरुतिमाकर्णयन्तो गव्यूतिमात्रमिव गत्वा समे सझे सारपति ....... णोदके पुप्पफलसमृद्धसौम्यवशमालिनि वानप्रस्थानां सपत्नीकानां प्रतिश्रये त्रिफलपाणिमिः ....... लिकाकुसुमदाममिः पूर्णकलशपाणिभिः पुरस्कृतप्रदीपैरेन्द्रीणामृचां माङ्गल्यानाञ्च साम्नां जैत्राणां च यजुषां पुण्यानां चाथर्वणामुदीरयद्भिः घोषाद् द्विजातिभिः प्रतिगृहीतप्रवेशः प्रीतपेशलामिस्तापसानां ... नामात्मनश्च सुहृदां विचित्राभिः कथाभिः विनोद्यमानस्तत्र तहिन मुवास देवोऽपि राजवाहनः । तस्मिंश्च वासरे सुमतिरि(द्ध ? त्य). मात्मसुतौ प्रमतिदेवरसि तावुपहरे समनुशशास- वत्सौ राजा नाम जम्मारिनलेशजीविताधिपमनुष्यधर्ममार्ताण्डरोहिणीश्वररोहिदश्वश्वसनानां विश्वजनीनजन्मा सधीचीनो मात्रासमूहः । तथा हि स्थाने वर्षति सीमानं रक्षति शासनीयाननुशास्ति स्वानामीष्टे काले तपति तप्तानाहादयत्यपकं पावयति कर्मारम्भेषु प्रेरयति । असत्यस्मिन् न स्मर्यंत धर्मों ...वेदा नारभ्येरन् ईश्वरा नाराध्येरन्
1. L. about 15 letters 2.
5 , 3. Space for 6 letters left blank. 4. Space for 6 letters lett blank. 5. M. aheant a lattore

Page #260

१२४
मानायाण्डविरचिता
देवता न प्रीणीयरन वर्णा नाद्रियरन् भाश्र(मा! मो) न वर्तेत चातानपत्यवतीन परिचरेयुः(५) न भृत्याः स्वामिनाऽनुवर्तेरन् न पुत्राः पितॄन् पे... गुरूनुपारिन् न करदाः करान् प्रयच्छेयुः, न च कालेनौषधिवनस्पतयः फलेयुः। अस्यहि
दण्डमयादखण्डवाहिनी लोकयात्रा । यदयं प्रातरुत्थाय वर्मा .... वृत्त्या समः शत्रुपुत्रयोरादानमृणम्य निक्षेपोऽथानामम्वामिभिर्विक्रयः (सम्भूबा) सम्भूय समुत्था.
नमन ... ता व्यतिक्रमः क्रयविक्रय योरेनुशयमम्यामिपालयोक्कियः सम्भूययो
रनुशयदस्वामिपालयोर्विवाद(!) ....... मुविपतिपतिवन्दिण्डयोः पारुष्य ....... स्त्रीपुंसधर्मो दायविभागो धन(स)माहानमित्यष्टादश विवादपदेषु (शु)देशदेवादि. भियाभूतदर्शनादकृतं धर्मानु ...... प्रजा.. ...... तत्पत्यनन्तरं पद ....... म यत्र वयं वर्गमई । तेन चानेन मन्त्रिणा त्रयी वार्ता दण्डनीतिगन्वीक्षिकाति चतमषु विद्याम्वभिविनंतन ममग्रंण सर्वैः प्रजागुणेग्नल्प ....... भारुणा म्वभावधीतपवादवगुवाचिस्तम्भचापलालस्यानां कदाचिदप्यदत्तावकाशन मेश्रेण शुचिना महात्माहेन सस्त्रियण सत्त्ववता कृच्छ्रेषु प्रत्युत्पनबुद्धिना द्व.... गेणो वैरायकण( ! ) वशिना मतुरात्मनश्च धर्मार्थयोः प्र(य)तितव्यम् । अपि चादिष्टायां भूमावनुज्ञयो वश्यं समुदितासनस्थेन प्रश्नानुरूपं प्रियहितपाय. मश्वीकृताक्षित्रयो धर्ममपि ग्रहो ह. .......... मभाव्यमर्थधर्मानपेतमतिपरि
10
1. L about il letters. 2. Space for 25 letiers left blank 3. L. inhou I propiapi 4. Spracot e s left benin 5. Lai .02.., 6. Spara tus 4 letters left bank
7 Space for 8 letters lelt blank $ L about 5 letters.
9. Space for 8 letters lelt blank 10. Space for 8 letters left blank

Page #261

अवन्तिसुन्दरी ।
२१५
स्फुटं च कार्याणि कथयता सम्यग् वृत्तमनुप्रविश्य प्रोत्साहयता प्रमादेषु
1
मितं प्रतिषेघयता संवादमन्यैर्भेदं वानुपयता द्वेष्यादिभिरसंवर्जिनी नन्याभ्यर्थिना सर्वदा सर्वत्र प्रेक्षाकारिणा दैवतवद्माययेोपस्थेयः स्वा (मिमी)
2
सर्वैश्च गुणैः सम गता भावसमुदेतारश्च यूयं यस्तु स दोष: सहपांसुक्रीडया बालभावात्वेन च महेत्वोत्कण्ठादवगृह्य प्रचारबुद्धिरिति
8
****** 000
तदुभयं भयङ्करमावयमिव (!) ह्यासेवनीयः कुमारः सर्वैश्चायं महाकुलीनतादिभिरागामिकगुणैः समग्रया चात्मसंपदादितस्वामीत्येवमेत्र चापरेऽस्या
*****1041001
*****1900
कुमारः
मात्याः स्वान् सुतान् सन्तोषाद्गुणेषु प्रथम एव वासरे पितृपरिजनं द्वितीये परिचितान् मुनिपुत्रकान् तृती ( ये ) संहार्यं व्याघ्रदमनं चतुर्थे सहानुयात्रं सिंहदमनं निवर्तयितुमशकन्मासं चक्र
6
एव पार्श्वजाम्ब
1. Space for 9 letters left blank.
2. L. about 2 letters.
3.
12
""
7
......... तमासो हिंगुरुकपुण्डरीक लक्ष्मीमुषः क्षौद्रहरिद्राभङ्गहरितालपत्रांसवर्णाभिरोषधीभिरुदकैश्वाशून्यपर्यन्तान् सहस्रवेधिनो
रसािंस्ताम्रपीतकांश्च र ( सोस ) धातून कृसरमुद्गमाषप......
तानप्यपलाशशैवल
""
"
4.
26
5. Space for 8 letters left blank•
89
त्रण कथं
****** 0.0
निशाहयानवर्धयकृत्प्लीहाभ्यांश्च दवबिन्दुच्युति कपान् कनकधातून पद्मपाटलीस्फटिकपारावतवह्निकण्ठमत्स्यण्डिकाद्यनेकवर्णान् रूप्यधातू नम्य नरेन्द्रप्रार्थनीयानभिज्ञेोऽपि सनकौतुकमवलोकमानो धृतिसंस्थितविकटवंश पङ्किप्रांशु.
"
5
8
"
"
*********
00010000
0000....
6. Space for 10 letters left blank.
7.
8
8.
6
9. L.
1 letter.
"
"

Page #262

२२१
माचार्यविपिरपिता
रनुतिभिरनोकहे मनोहमापीबाननीयजीवकां कूमत्कोकिलामापुरामुखरकोयरिकामागुअाजालामचलगुहामतिविशालगमभिवस्तटशिलातम्रद्वितपुष्पलिया(!) तुमपतनरस्नोदिनप्रस्तरोचलितविन्दुमावतारसितमूलया शैलकन्दरप्रतिरयोपहितमातनिर्घोषनिरिण्या परिगृहीतं कमपि मुचिरशून्या मोगमेकस्मिथ सिकतिले वनस्पतिमूले प्रामुखमासीनमक्षमासिकागणना किमपि वपन्तमनेक
बणकिण(कने: कर्कशका ............. तराजिनवातितेक्षणापाहमनस्संस्कारपरुषं नीककालमूर्षजमप्रतपश्चरणरूक्षकालवर्णमुनतमुखपालतानुमेपद्विजातिमा कमपि पारवाससं ददर्श ।
स च राष्ट्र ...... स्थाय पापमयच पनपत्रपुटेन स्वागताभिधानोपक्रम. मुपजहार । फलमूलेन वनमूलभेन स्वादुना निमन्त्रयाचके । तस्य च प्रणयमनुरूपमखण्डयन्तोऽपि ...... मर्तृभावाः सुचिरमेक्षन्त देवरक्षितं विधृताकृतयः कुमाराः । स चैवमूचे- मोस्तपोधन ! सोऽयं प्रमावो यस्तिरो(१? पि)विसंस...... तां परामुत्पारयति चिरदर्शनमपि नेतरत्र भुज्यते हि क्षणदृष्टोऽपि निर्विशङमार्गगुमो नाम ग्रामसीमानिन्योपवीरस्थानं वृक्षस्तथा च दुराधर्षम ...... पुमांसमापादयति खैरनियोज्यं जगतस्तकमखानुयोगा हि मार्षमाईकौतुकस्य हृदयस्व वपुरिदमद्यापि विप्रजातो जातिशुक्लया यक्षादिसुलभमनुपलब्धपूर्वमस्य(?) ..... शनकृत्तस्याश्चर्यमित्र प्रतिसन्धानं धाववस्वानं च कारणं नाम
letters.
1. 2. 3.
L about 7
10 18
4. L about 20 letters,
, 11 , 6. 4

Page #263

अवन्तिसुन्दरी।
१२. यदेव किञ्चित्रिमितीकृत्य गत्वराणां विस्मयस्थानमपि च विष(य)मोगमाग्भागे भरसहेऽस्मिन् वयसि स्मृतिविहितगार्हस्थ्यय ............. स्थाय वन इह वानप्रस्थमेकाकी चरन् गुरुणा निर्वेदकारणेनोपततो भवितुमर्हसि । न च तद्विचार्यमाणमनवसानं मरणमगतिः स्फुटं वा कः शरीरपातप्रतीक्षं नरकदुःखं मन्त्रौषधिविद्वेषणम् अनूष्मदाहजपरोक्षरं मलमुपावृत्यमब. मानकोशं प्रसारितमविपस्यमुपचरितनिन्दामन्दिरमूछितो विषादध्वजः सलमं पाणशल्यं सुनिहितो जुगुप्सानिधिमाकलितमलक्ष्मीहस्तसारमलच्छन्नदैन्यसर्वखमखिलदैत्यकरतन्तुतारविस्मृतोपदेशो घोरतमः पापरोगः सकललोककुलीकरणरन्ध्रान्वेषणैकच्छापाकजागरूकं दारिद्यं तस्य हि सन्निहितैव प्रतिक्रिया यदिमे विशदविकरणविशदादुम्बराणां शतवेधिनां सहस्रवेधिनां चात्यन्त एव दृश्यन्ते काचनिकारसानवनीतकपोतगोमेदकवमशुल्यकन्धायक्षौमोमाकुसुमवर्णाश्च तानाशीलानैकलोकप्रभागर्भ धावत:(:)। तदेवम(यनो यत्नो)पनतेष्वप्युभयलोकसाधनक्षमेष्वदत्तदृष्टिरर्थेषु कमर्थमभिसन्धाय निष्ठुरेण तपसा कर्श ... त्वा तु स विभः प्रत्युवाच- सौम्य सन्तोऽपि सम्पश्यन्ति गरिमाणमपरमार्थ परेषु चित्रमार्याणां भावास्तथा मयि प्रश्नानुग्रहो मुखमप्यपराध्यतात्मानं भवानप्यु ....क्षरेष्वस्मृतस्मृतिवेदेषु अधुतयज्ञ(पार्थे वार्ते)वनाघ्रातधर्मगन्धेष्वप्रसिद्धद्रव्यशुद्धिष्वनवे. क्षितभक्ष्याभक्ष्यचिन्तेष्वनवगते ....र्यमात्रपण्डिते(व!षु) काण्डपृष्ठेषु यत्नाधिगतजातिमात्रस्मरणसम्प्रदायेषु वनचरतुल्यवृत्तिषु व्रात्येषु विध्यपार्श्ववासिषु
3
1. L about 2 letters. 2. , 12 , 3. , 24 , 4. . 20

Page #264

१२८
आचार्यविरचिता
श्वरबापिण्डास्वादरसानुसारिभिरिव सारैरेव माराका(धारः परिगीत प्रागनमुवेषु जातो मा(त: न ! :) कृत्रिमग्रामग्रामणीभूतबरकिरातनामधारो द्विजोऽस्मि । महमेकदा कोदण्डपाणिरारण्यकरमा चरन् परिप पान्थमेकं परित. पाण्डरमात्मप्राणानुरूपयष्टचबष्टम्मसर्पिणं कटान्त:पिनबनीवारबमुहिमटिका. मरपरिकान्तमन्दविक(मा ! मम)शीतिवर्षदेशीयं द्विजातिमासादयम् । मनवीयत कबित् तेन रहेन रेपोषं पु(र! ४) इस होकाकुटमुपयाभिहन्तुमभ्यधावत् । आतः सविषयानुभयकरनिरुद्धष्टिशिखराबहम्धशिविलमबर्मवलासासोचानतारकत्वात् प्रत्युन्म(न:)मदृष्टिः प्रमोनमितमूर्षा निनिहिरिहचीनागनासतजाहो विष्टभ्य कश्चिदेव पद्यां तिष्ठन् पुत्र मा म हन्तुं गृहाणेमं स्वयमन्मुच्यामिक्षालमं वन्यमुष्टिमिति श्वासच्छिन्नवाग् बुवाण एव निर्दयाभिघातपातितः प्रसमाकृष्यमाणकटो व्यवेष्टनर(१) जातक्यः पुनरवारयम् । अपसर किमनया धान्य... पाया कर्पटिकवा वरजरद्विजान् गृहीतवान् यतः प्रभूतमपिच्छाम इति । स मां निर्माभ्यषत सत्यं सर्वावसमप्यकर्मण्यमेव ब्रामण्यं यदयमपि नाम माताको हस्तो घृणोपहत(:).... भ्रंशयितुमिच्छति। तन्मूले च कलहे (ए)नमन्यां. सातता(यी ! पिन)चतुरोऽहमवधिषम् । हतशेषाः पुनरवयवशः सामर्षा विकृत्य मामगमन् । नागामहम लिहदुत्ततोरणं है(म)पाकारमानमुजल ...मणिभवनपति श्याश्यं दिव्यपुष्पं पुप्पोदकद्वारिनीरविहारचरितपुण्यतारुण्यसुन्दरीवृन्दमनन्तभोगीयम् (!)। पुनरद(र्शय) च महति सिंहासने निषण्णमेकतो दिव्याकृति
1. L about 2 letters. 2. 5
ल

Page #265

अवन्तिसुन्दरी।
..... पैरुपास्यमानं धर्माधर्मदर्शनमिव कुर्वन्तं भगवन्तं धर्मराजम् । स मां सन्त्रासेन जानुशिरःस्पृष्टभूमिं वेपथुशिथिलाञ्जलियोगं श्लक्ष्णया गिरोत्थाप्य स एष सर्वयातनापार .. ... कृष्णो (यस्य?यः स) पुरा राजर्षिणा रिपुञ्जयेन यथोक्तं शासितः क्षपितकल्मषाणां राशिः ससान्धिदानिमाशीतिकस्य (?) साधोर्वसन्तयाजिनः शान्तिपालस्यार्थे मुक्तजीवितो मत्समीपमायातवान् ........ हार्हो यत्र दुष्कृतिनः कुटुम्बिनः । तानिमान् (धर्म ? पद्म)महापद्मरौरवमहारौरवसप्ततालकालसूत्रान्धकाराहया(मय?न् )महानरकान् विभागेन दर्शयित्वा विसृजैनं नित्योपमित्युग्रकर्मनित्यो ...... चित्रगुप्तवानीत्वाञ्चाहमित्थं चित्रगुप्तेन पात्यैतान्(!) परिचितं तव निरुपमानं दुःखसम्भारसम्भारमात्मम्मरिणामधीरचेतसां प्रेत्यभावप्रत्याख्यायिनां भगवतो धर्मराजस्य यातनास्थानम् । अत्र हि जहि जहीति जातक्रु(द्धात् ! धां) किङ्कराणां प्रलयमेव ? घ)निर्घातवातभैरवैकमसितेन यान्यशस्त्रपात्यमनानारर्जकाशानां वज्र कुञ्जकमष्टदष्टदग्धादस्थिसाच्छेदनादुच्छूनेन चूस्कृतेन बन्धनयन्त्रसंवेष्टयमानावग्रहाणामङ्गभविरावबृंहितेन हाहारवेण आमस्तकजघनसन्धब्रह्मसूत्रानुसारपाट्यमानानां पट्टसधाराद्विधाकृतेन, ईक्षणोद्धरणसंरब्धदक्षिणकररक्षःपादावष्टव्धवक्षसां सव्यकरनिकृतमनुवलीकृतगलघट्टितनिवृत्तेन निर्भज्यमानपरशुकास्थिपञ्जरझरझराशब्दसामान्यनिर्गमेन निष्टनितेन शिशिरजलप्रपाप्रनालीयाचनाञ्जलिहरपुलितचलितमस्तकानां पर्यस्तदृष्टिपातकोपितखरदुरुष्परिघमुद्गरमुसलगु लिक्षेपमुण्डागण्डपिण्डितप्रविसृतेन विक्रन्दि. तेन शुद्धगन्धशालिसिद्धवर्धितकएवमानगन्धाभिद्रवणरुद्धनिर्धारितानां जला
1. 2. 3.
L. about 7 letters. , 10 ,
7 ,

Page #266

५१०
भाचार्यविरचिता
बानुमामटमटार रितपटुतरेण पतनकोलाहलेन, अलीकपाककर्कशविजिहोदरण. मकरकण्ठमार्गनिर्वाधनिर्गमानां रक्षाकटिरुवदुषतिरतिसरक्षतिकोमामिलानां प्राणपणानां निष्पोतध्वनितेन, हस्तवमसिकपिण्डपत्याक्षेपरोक्ष्य सन्धुतिता. क्षुद्रक्षुषालुपानां ........ नमिव च न .... लम्मिताध्वना रु(मिदितवाने. नाप्राणिवलप्यदानदर्पिता(नोजेनां नै)कशतवर्षानुवन्धिना सन्ध्यखिकठोरकाषाय. कुण्ड .... पार्श्वपाणिपादोदनादेन, परिष्व(गे।गेमयपकायमानपारदारिकानु. धावतीनां छनकळत्राकारदीप्तलोहपुत्रिकाणामुदाटितपूर्णवृतचित्रकन्दर्पचरविस्ता. रेण प्रकटीकृतप्रणयकोपप्रसादनप्रक्रमेण मर्मच्छिदा कवर्षिना प्रपितेन समतानगानुपातदीप्तायोगुलुकफलमक्षितोस्थितानां परमर्मस्पर्शदुर्भाषितपुरुषबहुभाष्यमाषिको मोषागारप्रकारकलतल्पवामपार्श्वशयनविजृम्भितेन वसामेदनेहम. सैकोहामधूमळसम्भारगर्भोवतेन वीर्घशूत्कृतेन वृकवराहसिंहव्यात्रवर्मि(ह!)महिषकुरुकोष्णिकावलुप्यमानसर्वावयवानां मृगवनविहारसिंहिकानामसपेनारम्भितेन वनदहनविसर्गशीलानाम् अनलजालगर्भाशयचिवृनिविर्जितरण चारतविविधचतुराणां वर्षसहस्रान्धकारकहरमासदुःखनिस्सहविसृष्टेन विपरतापनपण्डितानां उत्सर्पसर्पहरितमानावजितनिमजितोन्मजितानाम् अरुन्धकरणमालिचचिलालिखया खजमथनगोरसचोरघोरारजरकलकलेनासितालवनपत्रपात्रोकृत्यमान
चैत्यगेवकाशच्कृितेन धर्मकृततटाकनाशकनरशनभीमलिकयान्तिचित्कृतेन शौचाशोचविचारमशून्यदुर्मानुषममलससरिचरणास्फावाचालपालशेवाळजालजटिलपूगीचीपूगवेग .......... भशब्देन क्षुसन्धुतितप्रकाचि.
1. L about 20 letters. 2. Space for 8 letters left blank. 3. L. about 18 letters.

Page #267

अवन्तिसुन्दरी।
२११
न्धनसमवसारवाढरान्धवधिक्षक्षः सहस्ततालपटह. ध्वानेसनसनस्याद्वशनप्रागृनासक्तसूचीगळ ......... रोक्षाभिहन्यमानोदरमृदानिम्वनेन च ब्रह्मस्तम्भसीमस्पृशा मिद्यन्त इव नित्यश्रवणकर्कशान्यस्माकमपि नाम श्रवणरन्ध्राणि(!) । अपि च प्रतीतान्येव ब्राह्मणवधः सुरापान ..... स्तेयं गुरुतस्पगमनं पतितसंप्रयोग इति पञ्च महापातकानि (त्रै !त्र) ब्रह्महणो (न!)वनकुटीग्रामसीमशून्यगोत्रजवृक्षमूलानामन्य(तम)वासिनो वापितशिरसः शवशिरोध्वजा ... . शचरितवन्तो भैक्षान्नं गोसवेन स्व(ञ्जितजिंद)भिनिद्विश्वजिद्भिरश्वमेध ! धे)न (तृव:त्रिवृ)स्तोमेन वा निष्ठुरते:रेणे)ष्टवन्तो गृ(हवो हं वा) सपरिबह धनं वा जीवनक्षम सर्वमेव वा स्वं विप्राय विदु ... ननभिभुजः सरस्वत्या प्रतिस्रोतोनुसारिणो न त्रिरधीतवेदसंहिता नतिचित्रभानौ समिन्धत्यावाचीनशिरसः पतिताः न विधिवलक्षभूताः शस्त्रिणां न गोब्राह्मणकृते विक्रम्य सि ...... बहुपकारमोहिता मृता वा न च ब्रह्मक्षत्रसंसदुद्घोषितापार्वा नोऽश्वमेधावभूषखाता यान्त्यन्ते तु सर्वयातना हि दुर्मतयः। तथा हि दहनजिह्मणदंश. जालजजर्जरास्तीक्ष्णोन्मुखरोहकर्णस्थलाकृष्टिपृष्ठकशेलुरुशार्कराः कर्करकरतलोचल. च्छिलाकारपूर्णवरुग्णदुर्दीलतः मरुमरुद्भिरप्यसहिष्णुमिरेवोष्णमावेगावतीर्य. माणोष्ममांसतकुलधूलधूलयो निर्वृशक्षुपप्रच्छायवार्ता निष्प्रतिक्रियक्षुत्पिपासाश्चैषामाकर्णपथात् क्वचित्फुल्लोत्पलकमलकल्हारहारिण्यो वारिदीर्घिको इव प्रतिहायः पुनरमीषामभिष्यणद्विषणा तृष्णाबलप्रघाविताः तामसविभूतय इवानुपयोगक्षमाणारक्षारा दूरोद्वैजनीयाश्च जायन्ते(?) । तासु च नरकपालबलात्कारा
1. Labout 6 letters. 2. , + , 3.
4
4. Labout 6 letters 5. , 4
,

Page #268

२३४
गुर्वलोक निर्वन्धात्येषामपि यथोदितमता निष्कृतिकलुषाणां व्युष्टयः । तथा तु गुरुप्रतिरम्भणाद विज्ञातगर्भ (गा ! शां) तनादाश्रयी बधादग्रजराजन्यवैश्यपवि (श) समादनृतवादात् साक्ष्ये च निक्षेपहरणावनावधाद् दुःखायन्त एते दुर्मतयः । सुरापा पुनरेतेन तामेवा झिवण पीतवन्तो न तथा ( स तप्तगोमूत्रं गोमयरसं पयो धृतमुदकमेव वा परिषाय प्रवितानम (गाटा) घरा ध्वजवन्तो बाल (सास ! वाससः ) कणेन पिण्याक्रेन वा निशि सकृदुपयुक्तेन नीतवन्तो वर्ष ब्रह्म (ह) ण इवोपक्रमन्ते । सुपकल्पाश्च निकृतयः कूटसाक्षिणः सुहृदातिनो वेदनिन्दका दृष्टाभक्ष्य (ज)श्व दुश्चरितैश्विरभित्र जायन्ते । ते चैते सुवर्णतम्करा नरवाजिरजतवज्रमणि महामन्दिराश्वजनिषु शल्यमानमकृतवन्तो ब्रह्महत्यानृतं वा अनुपोता उत्पश्य बदनुभवन्ति (!) | गुरुदारान् मित्रदारान् पुत्रदारानन्त्यजाः कुमारीमात्मयो (न्यानी) श्व ग (त्यात त्वा स्वयमुस्कृचलिहू बीज रञ्जिताललयो नैर्ऋती दिशमाशरीरपाताद जिस
1
2
तप्रायोमय नशायिनो मूर्तिमचिर्मयीं प्रियामिवाशिथिलमाश्लिष्टवन्तो न चीरवासिनः खट्टाङ्गिनश्च प्रलापप्राया बन्यैर्निर्जने वने वर्षमेक
....
आचार्यदण्डविरचिता
.....
3
4
मुषितवन्तो न यवैर्भवि ... मासत्रय... श्वान्द्रायणं पशव एते परिपतन्ति घोरा कारणासु । गोमान् इमे न मण्ड गोमूत्रेणपायिणो (१) इतगोचर्मसंवृतावथवा (सामा? मासं) यव (यः) म ( काक्षा) रलवण सितमनन्तो गोष्टशायिनः शयानाः प्रस्थितातिष्ठन्तीश्वरन्तीः सर्वशच्या सौरमेयीः शुश्रूषमाणा मास ( तुला ! त्रया)न्ये च वृषभैकादशाभिः (शो!गो) भिराराध्य द्विजानात्मानं पावयितुमैच्छन्त्येव रमणीयानि कर्माणि । तदेवेदं गोहत्यावतमपारयन्तम्बरितुं चान्द्रायणं वा । सर्वे पक्तिदूषकाः स्वानुरूपैः कर्मभिरत्र संविभज्यते । इमेव ( तिणी कीर्णि) नो न का ( रं?ण ) -
1. 2. The two lacunae cover about 12 letters.
3, 4.
44
"
17

Page #269

अवन्तिसुन्दरी ।
१३१
गर्द (भोष्ठ!भेष्ट) निर्ऋतयो मरुदिन्द्र बृहस्पतिपावके म्यश्चाज्याहुतिवर्पितेभ्यो न प्रत्यानीततेजसः त्रिषव (णायणोप) स्पर्शिनश्च न गर्दभा (भिज? जि) नवा (मिसि नः स्वकर्मकीर्तनोपक्रमं सप्तागाराचरितभै (क्षान् ! क्षाः) कर्तॄणामपि भयङ्करीभवन्ति ताराणाम् (?) । तथा च द्विजरुजाकरणम ( से प्रवयप्रा ! यत्र । ) तिरङ्गनावत् पुंसि वृतिर्नित्य जिझतेति जातिभ्रंशकरेषु सान्तपनप्राजापत्ययोरनाचर (णां ? णाद् ) (वा ? स्वगा) दिवधे च मलिनीकरणनामसु त्र्यहं तप्तयावकानुपयोगादिमे महत्यामापदि परिभ्रमन्ति । सुवृत्तक्षत्रविट्च्छूद्रवधेषु च वृषभोत्तरं सहस्रं शतं दशेत्यशक्त्या गाः प्रदातुं ब्रह्म (ह) वतं वाप्येकमब्दं षण्मा ( सानती ! सांची)र्णवन्तः तरन्ति तानि तानि । चापविडालनकुल भेककुर रीकाकोलूक गोधावधेषु शूद्रह (तं त्रि) रात्रं वा पयःपानमुपस्पृश्य वा स्रवन्तीषु चाप्सूक्तजपं योजनं वा गतिं कृत्वा, षण्डस्य वधे (समीसमा ? सीसकं माषं) पलाल (गा ? भा)रम्, उर (व?ग) स्यानि कार्ष्णायसीम्, उरणं छागमन डाह ( मे कहा ) यनं रासभस्य क्रव्या ( द ) मृगाणां धेनुम्, अक्रव्यादानां वत्सतरी, (कले ? कमेल ) कस्य कृष्णलं, सर्पिष्कुम्भं सूकरस्य, तित्तिरे
1
स्तिलद्रोणं, (किल?कीर ) स्य द्विवर्ष वस्लं क्रौञ्चस्य त्रिवर्षे बर्हिमासश्येनवान
"
राणां रोहिणी, वासो वा (हि ! जि )न, कुञ्जरस्य पश्च नीलवृषाणीति विप्रेभ्यः पापनिर्णाशाय दत्त्वा कृच्छ्राणि चाचरित्वा । अस्थि (ति) मतां सहस्रे ( शकट ! ) शकटपूर
9
णक्ष तरेषां ते समूहे शुद्रहत्याशुद्धिमननुष्ठाय निष्ठुराणां किङ्कराणामस्त्रहस्ते पतिता बहुच्छलप्रकाराश्च कारवो रज (क) रुक्मकर कर्मारमेत(?) कुलालकुट्टाकप्रमुखाः सर्वे च तन्त्राध्य (क्षा) स्तदन्तेवासिनश्च पशुपालवत्स (ल?) पालासि (धार?घाव) क
600.
1. L. about 7 letters.
2.
3 1
....
"

Page #270

२११
आचार्यदण्डविरचिता
दोहकघृतमन्थका द्रोणमायगाढवाहकपटिकाच्छेदकपेयालमालेयकशलाग्राहका उग्राहकलक्षकाशासकनिर्यामकादर्शनावीरकाः कार्तिकतरुककारतन्त्रचापदेवतटकौशेयवायकदुकूलवायकाः शौण्डकासविकापयातकरिणान्यकराः कनकधमक .... रकपूतकव्याघातकधातुदर्शका विशिखोपथिकशुष्कादायकमायकोमायका इत्यसङ्ख्या नृशंसव्यापृतका यथायथमनुभवन्ति स्वर्नयानां जनिविशेषतः पुनः पानविक्रयिणो विजितसौम्या बहुरसोऽयं फलासवः पुष्कलोऽयं पुष्पासवः सुरमिरयं सुरासवो मधुरोऽयं मध्वासवः काम्य एष कषायासवः कल्यताकरण एष काशमय्यासवो सुधायुरिमं मूलासवं पिबतां ममोऽयं भमकुण्ठभयो भल्लास्वातकाकथ्यामितश्रेयः कपित्यशकलिकयादमृतमेनमाहुः स्थूमलक. शकलीय एष राजपेयः कदम्बशकलीयो बलकरोऽयं पुष्पासवः सुरभिनवाः पातीयः परिपन्थ्येष सर्वामयानां पलाशमाननिष्कपाटीयः कः क्षमोऽस्य गुणकयने कपित्थमानिष्कपाटीयस्येति बहु बहु प्रलोभ्य पाप ........ पितवन्त ....... इह पर्याकुलाः प्रक्वथन्ति का पुष्पाणि(?)। ये पुनरखिल. काळीयविकारकोशकालायसकरण्डकाः क्षत्रशब्दविडम्बका विषयविषप्रासलेशलोभो .... दूरमोहिता हितैषिमिः कर्णजप्यं मौनमाकर्णयन्तो मन्त्रभूयःप्रबोषवीर्षनिद्रयाश्लिष्टा घटाभिषेकक्षालितमूर्तयोऽपि जनिताशौचाः शोचनीयभूतयो दारुणपटहघोषोद्वेजितश्रवणा लोकाक्रोशहेतवः प्रबुद्धजननिर्वेददा (लि ! यि)नः प्रतिमयदर्शनाः पृथजागानुगमनोचिताः पुरस्कृतात्मदहनतेजसः कृतकपटाव
1. L. about 2 letters, 2, 3. The two lacunae cover about 12 letters 4. L. about 18 letters,

Page #271

अवन्तिसुन्दरी।
२३७
गुण्ठनाः कठिनक्रमकरबद्धसङ्कोचितप्रकृतयः प्रतिपन्नचेष्टाविषयाः काष्ठाधिखडस्तम्भदूषितकरणाहरणमात्रवृत्तरीतयोऽत्यन्तपरप्रणेयाः पतितमप्यात्मानमपि न जानन्तः परिचितानप्यनवेक्षमाणा दुः(ख)परम्पराधीनमातापितृप्रधानमपि खजन(मा?मना)श्वासयन्तोऽसहन्तो देहिवाचमहमपि त्वत्प्रसादयोग्यः सकृदपि दृष्टिदानेनानुगृह्यतामयमनन्यशर(णेण?णो) जन(न?) इति पर्यस्तशिखे शिरसि निष्कारणविरचितालेराक्रान्तोऽपि हतकप्रत्याशात् पारोधिनो भृत्यवर्गस्य शृण्वन्तः क्षाममलिनवर्णाः कदाचिदप्यनुपजातवृत्त्यावृत्तयोद्वीरस्थानापविद्ध विग्रहा विपन्नसत्त्वयोगा विदाहरूढमिथ्योष्माणस्त्वन्वयधूमकेतवः कतिपयप्रोक्षणावस्थायिनः प्रतापेन प्रज्वलन्तः त्रीनपि खानुरागिणीरनुव्रतामरयन्तो(?) विलोमतां गता विघटमानसन्धयो भिद्यमानान्तरजा निरर्गळप्रवृत्ताङ्गजन्मनिस्सारीभूता भूतिमात्रमाविनः प्रत्यासन्नजनाञ्जलिपतिग्रहामिलाषिणः प्ररुदितप्रजादुःखोपहृतबलिपिण्डलब्धवृत्तयो जीवदवस्थायामप्यनात्मवृत्तयः प्रेतनिर्विशेषाः क्षत्रबन्धवस्तेऽमी यथोत्तगुणिनो दुःखपूरेष्वपार .......... षु महानरकेषु सह सर्वदुष्करकपटोपदेशनिघृणैरसङ्ख्येयसमुद्रशङ्खपद्मशङ्कपर्वनिखर्वन्यर्बुदार्बुदानि सङ्ख्यावच्छिन्नानि सहस्राण्युषित्वा पुनरस्मिन् पद्मनरके जन्म मानुष्य कप्र
....... नतिभिन्नं मन्यन्ते । यमपुरुषाश्चात्र कासवमधुप्रतिश्वायदयकपास्तां मम कनकप्रतामनादयश्वापायुजाः पानरोगमुखाश्च पायुमूलामहाः सर्वप्राणिसंहारिणा
3
ज्वरेण ........... लोलयन्ति रक्षांसि च दारुणानि च(2)। त्वयाप्येता
3,
L about 10 letters
1. L. about 5 letters. 2.
4 ,

Page #272

१३८
आचार्यदण्डिविरचिता
बातनाः सहस्रशोऽनुभूताः तथेदानीमाचर यथेह पुनर्न पतिष्यसीत्यभिहितश्च भीतो हृषितरोमा (हंदद्यम ! हन्ताद्या) हमनुगृहीतश्चास्मि यदेवं
I
प्रभवतानुकं
********
पुनरहमपदिष्टो नित्योम इति भगवता धर्मराजेन तन्मे हृदयमित्यञ्जलिमुपरचयतो
भगवत्प्रसादादबजिगमिष्यासुलभानुकोशदत्ताश्वासं
स (मा ? मे) समभ्यधात् ।
अस्त्येतदमूदू विदर्भों (दत्त ? पान्त ) वासिनः पुलिन्दानामीश्वरस्य हाल भलि (का ?कना)म्नः कोलाहलिकना (स्नः१मा) चौर्यापहृतः सुतः । स जातु सगणः स्वधर्मानुष्ठायी सह बध्वा काञ्चिदार्यविधवामध्वनि प्रत्यरुन्धत् । सात्वनाथा हा नाथ!) दीर्घदर्शी शिना) देवेन सता कथं न दृश्यते कलत्रमित्थमापद्गतम् | हा पुत्र ! ( नीखो ! नित्यो)प्र | ईदृशमप्यपत्यं लब्ध्वा किमीदृशी न हीमनुभवनीया ( ! ) हा पुत्रक ! महोग्र! मात्रा सह परित्रायस्व भार्यामि ( त्रा ! त्या )र्तनादं व्यसृजत् । अनन्तरं च व्याघ्र इव कोsपि कोपात् प्रज्वलन् अधिज्यधन्वा युवा जनसमूहमभ्यद्रवत् । तं च कोलाहलिकं च रूपतो विवेक्तुमक्षमा मुख (न्त इती) व क्षणम (ण्डुम् ? भूत् ) । पुलिन्दपतिस्तु तां स्त्रियं सपुत्रस्नुषां समाश्वास्य कोऽसौ दीर्घदर्शी नाम कश्च स नित्योः का ( स च सिक्तत्थ ? चासि कथ) ञ्चे (दां ?मां) दशामारूढेत्यवशक्लिन्नचेताः सदयमन्वपृच्छत्। सा किमपि प्रस्तुतस्तनी पिब (न्निन्ती) व तमतृप्त ( त ? ) या दृशा प्रत्यवोचत् । जात! जा(ले धन! लन्धर) स्य नाम कुण्डिनपतेरुत्तमामात्यः स यथार्थनामा दीर्घदर्शी । तस्य महाभागस्य मामवेहि मन्दभागां गृहिणी ( यमार्य म् । मय्य ) भूतां सुतौ यमौ नित्योप्रो महोम इति । आद्यः कश्चिदाजीवक श्रवणस्वतन्त्रोऽयं प्रभुः भाविताविष्टवान् नष्टश्च सो (बष्ट) वर्षस्तेष्वहस्सु रक्षादोषादारब्धाक्रन्दानि च
1. L about 5 letters,

Page #273

अवन्तिसुन्दरी।
निगृवं बोषितास्मि भो भद्रे ! मा स नः कृत्वं कुलमेकस्य कृते समूलमुत्कृत सन्निवापा पार्थिवस्य ग्राहयितारः पुत्रैश्वर्यमादेशप्रत्ययादाशंसमानस्त्वद्भयादमुं गोपायति नाशनादेनेति()। तद्भवेदभावाय महतो नः कुटुम्बस्य तप ... महकुलं महोग्रमथैव नेतुम् । ततः पातयेम वार्ता द्वौ चापि दारको कल्याणकृतेन मातामहेन नेहान्नीताविति । कृच्छ्राच मामभ्युपगमय्यं (तु ! कृत्वा चैव स्थितो ... णामयसुन्दरो मतहस्ति महत्करो पुरकं दशनमिति(?) सम्भ्रमावेदितस्वरया निर्गतस्तं चिरेण प्राहयित्वोपावृत्तो विमनायमानः शयने मदनुयोगादमाषत। गत इदानीं तमसि मतगजविद्रावितानुयात्रः किमप्यगारं भयादुपश्लिष्टो निशीथनिर्मारिणं भित्त्यन्तरितं प्रवाचमश्रौषम् । भद्रे मामिनि ! मा मां विलम्बितागमनमन्यथासम्भवविभवं श्रुत्वैतत् सत्येव कारणे रुदिमि(१)नृपतिनाहमद्य रात्रावित्युपहरेऽभिहितः जाने त्वा कृतात्मानं मनस्विनं मयि च भक्तिमन्तम् । मातुलस्तु दीर्घदशीस्वद्गुणवत् तवैहिनो विवर्धनातिमे त्वयि समीची वृत्तिम् (४)। उद्वत्तश्च स (बाह्वा बहू)नपि वञ्चयित्वा पुत्रः किल मविता राजेति तमिदानी गोपायितुं प्रवृत्त)स्स यदि मन्यसे विजहि तस्या(ज्यं)शा(मु)त्सादयन्नुपा(पा!)शु नित्योगम् । अतश्च प्रीतिरुत्तमा वैरिनिर्यातनाच्च धर्मार्थों च पुष्कलौ स्वार्थसाधनाद् मवन्तमभ्यावर्तेरन्निति । हृष्ट व तन्निदेशमाश्रुत्यागतोऽस्मीति । ननु तदनुष्ठेयमेव देवादिष्टमपि निहत्य शीलम् । असुलभा एवार्थ स्वेष्वपि चापहृत्य श्लाघन्त एव सत्पुरुषाः। पीतं हि रुधिरमुष्णं भीमेन भ्रातुर्दश्शासनस्य । एवंभाषिणी भार्या सोद्वेगमवोचदच्युतकः । कितं परिक्षिप्यसे, किमपायमहावशंसि शीलविपर्ययः किं वापि क्षमाचरिता चिपियानुरूपेण मां
1. L. about 10 letters. 2. 20 ,

Page #274

२४०
आचार्यदण्डिविरचिता
मोहयसि(?)। क इवापकर्तारो नाम गु(रवोरुषु) य तत्किस्विषमयेषु नेकपाणापहारिषु क्षुद्रेषु धार्तराष्ट्रेषु क्षत्रियेण भीमेनाचरितं तत् किल मातृकल्पे मातुले शुक्ले शुक्लवृत्ते विश्वोपगम्यसम्पदिमभ्यवहितेनेव केनापि हेतुना मयि किश्चिदृरोपक्रमेऽदुष्कुलीने देवोपहत्य लोकद्वयं मा चेष्टितमिति निर्सिता च भर्ना वेपथुविषमगद्गदं वधूरमाषिष्ट प्रियप्रसर ...... नैव निघृणे पापकर्मणि भर्तारं नियोजयेत् , अपि तु हृष्ट इवागतोऽस्मीति त्वत् निरन्तपमाना त्वत्क्रोधनाय जिज्ञासाथै ततोऽनुपन्यस्तविनीत्यपतदस्य पादयोः(१)। प्रविष्टश्चाहं पदस्थानोत्थस्तेनशङ्केन कस्त्वित्यात्तशस्त्रेण तेन पृष्टो वत्स ! योऽसावदीर्घदर्शिनो बालस्य ते वृद्धस्यापरपार्श्वपापः त्वामभ्यानुनेतुमायात इति सत्रीळमवादिषम् । अ(धान्व)नैपदियो स्वराभिज्ञानाभ्यां पादयोर्निपत्य । भागिनेयतया मया चैवं बोधितः - ते न जातु कोपनीयाः (सु ? क्षि)प्रकोपा. दुस्सन्तोष सद्यःपाकानल्पकोपफला दूरपतीत्य प्रीत्युदर्का राजानः स यथो(क्त) कारीनाम तत्र गत्वा प्रत्यागच्छद् यत्र ते भ्राता प्रत्यागतश्चमत्कारितजनपन्युषितमिव नित्योप्रशिरःपूर्तमयत्रपाय केनचिदप्यनुपलक्षितो नेष्यसि तदियमाप समन्ततो नेर्थाः प्रतिकृतः स्यादिति(?)। प्रतिपन्ने च तेन तमनुयातं निवर्त्य निर्गतो गजमप्यालानयित्वाहमागतोऽस्मि । सर्वथानेन दुर्व्यस्तजीवितमित्यस्मिन् निन्दया च नकपशंसया च कृतोपचितया च जाग्रतोरेव नो विभाता. सा विभावरी । तथैव च तदर्थमहीनकालं निवर्त्य कुलधर्मं यशोऽस्मानीश्वरं च स साधुराराधयत् । अविश्वस्त वर्णं च मे भर्ता(र)(म.मा)कारचेष्टितैरवधाय प्रायो (म)स्कृतमनेनाबुद्धमिति बुद्ध्युत्साहप्रभावजितो भूपती रा(जानोज्ञो)ऽसियष्टि
1. L about 10 letters

Page #275

भवन्तिसुन्दरी।
२४१
मभिज्ञानं दत्त्वा कश्चित् कञ्चकिनमन्तरङ्गं विकाले प्रेषितवान् । वेषण क्षणदाचरक्षमेण सम्प्रत्येवागन्तव्यमस्ति कार्य तादृशमिति । वात्येव खलु तृण्यामाक्षिपन्ति कृतधियोऽपि मतिमन्तोऽपि ......... तायः स महान् मैवमयमर्थों भावीति मह्यमुक्ता मन्निषेधनिबद्धोऽपि न विचारयोग्या भृत्यैः पिण्डदानामादेशा इति नीलनिवसना!रुकपरि ....... ।
................ सविभ्रमविलम्बितनितम्बिनी निकायस्तस्य मध्ये तनुतपनीयनिर्मितग्रीव मूत्रैकतरळमाणिकं ........... तिलग्नबालातपेव लक्ष्यमाणा वेणीभूतनीलशिखण्डिहारतया मुखजनित चन्द्रसन्देहसन्निहितराहुरिव सम्भाव्यमाना ....... प्रभागं संसर्पिमिर्लोचनद्युतिभिरम्बु (ज)वनचुम्बनाशाविभ्रमभ्रमद्भमरसैन्यपुरस्सरेव सलिलमध्यसञ्चारिणी वारिदेवानां तथा दृढेनाप्यू ......... पदपि मध्ययष्टि कामया मणिरज्वा गुरुपयोधरभा(नु ? र)बन्धमुद्वहन्ती पारिहार्यकेयूरप्रभृतिभूषणपरित्यागेत्यनुपगृहीतमरकताङ्गुली ............ पाधिकारसन्निहितं धर्मसमयमिव दर्शयन्ती चरणारविन्दलाभेन किं नखमणिकिरणक्षीरधाराभिलाषेण किमात्मकुलम शिञ्जितो ....... गेण न जाने कुतोऽप्यनुबध्नन्तं भवनहसं(को?)पोतक(प्र)माप्रपदीनशुक्लांशुकदशावलम्बबद्धचरमवद्यसखलं निशशिम(?) ........ मव काचिदुत्तमाङ्गना प्रत्यदृश्यत । सा च गत्वा तमेहि
1. L. about 10 letters.
6 . 3. 5 Folios are missing here 4. L. about 38 letters 5.
26 ,
6. L. about 18 letters.
. . 16 8. i 18 ,
16 ,

Page #276

१४२
भावार्यदण्डविरचिता नाथ सनाथीभवत्वयमिदानीमानाथ्यचारनिर्विष्णो जन इत्य अलिमुकुळ........... तिहशं निवर्त्य स्वागतं महाभागाय त्वत्प्रसादादियमस्माकिनोकि नावैमचुलभो(?) ....... पलबन्धशाली संवृत्तो मनोरथः । तदनुभवतु महाभागः सम्भः ........ त्य रिदमृगधारयाभिभाष्य देवं राजवाहनं सह ताभ्यां तमेवामित्व ...... प्रेसरक कवेत्रहस्तकाञ्चुकीयहुङ्कारदू(रीकृत)जनसं ..... न मणिमयेन वर्त्मना नगरमाविवेश । आससाद च विविधमालविधानव्य ...... नाग' मङ्गणरणदत्ताङ्गतूर्यायाणगणतिथवार ... रणं भवनम् । तत्रच महात वैदूर्यमण्डपे ससखीजनसम्भ्रा ...... योसिताम्बूलच ........ पारदत्तविस्रम्भापराशयोस्तयोः स्वयं च मन्त्रियद्धप्रपन्नहीन विष्टग(?) .......... मपि ध्यात्वा भूयो राजवाहन (वाहन ?)मुखे निधाय ह ....... राणदक्ष मम बधान दानमभ्यर्थयते त्वत्प्रसादं च वर्धितः प्रणयो यदिदमिन्द्रनीलमणिमयधरणीपृष्ठमम्बरतलगोलमूलाभोगविभ्रमं समालक्ष्य ........ नामव(?)। यश्च स विक्रमो. द्यतत्रिविक्रमचरणविक्षेप क्षभूनोऽर्थि(त?)ज न)प्रणयाखण्डनप्रति(ज्ञो) नमुचिर्नाम दानवेन्द्रम्तम्येदं पुरम् । अनु ....... स्य मन्दाकिनी नाम दुहिता । हने पितरि त्रिभुवनविजिगीपुणा कल्पादिमहीवराहसम्पर्क रागसम्भतेन त्रिदशपतिसुन्दरीवृन्द
1. L. about 20letters.
8. I.. about 26 letters
9. 18 , ___ 10.
8 , 11. , ,, 12. 6 ) 13.
20 ..

Page #277

अवन्ति सुन्दरी
२४१.
3
सान्द्र ...... त्रासोदीर्णश्वासपवनसेवितेन सकलमहासुरेन्द्रादपन्दिते(न) नरकेणास्मि संवर्धिता। तस्य च दुहितुर्यज्ञवत्या ......... ति परं मैत्रमासीत् । आसीच पुनरावयोरपि सखी सुन्दोपसुन्दसौभ्रात्रग्रावभेदमदनकुटाकटा धारा शङ्कराननपङ्क ...... ... त्रिदशलोकलोचनभ्रम(र)कदम्बकाहपूर्विकावलुप्तयौवनकुसुमोद्गमा तिलोत्तमा नाम । तिलस्स ........... न्दरी यज्ञवती तु मन्मथमनोधिरोहिणि प्रथमसोपानपर्वणि वयसि वर्तमाना मया तिलोत्तमया ...... रिसानुकाननानि समनुभूय प्रतिनिवृता भवनमे काकिनी शयनमेत्य निम्तहे ............... !
........... थ तदवधारणा नावितुं न शक्यमिति दयमानव तस्या रतिर(चर ? प)जहार हृदयं सत्यं न वेति दूतीव्यावर्णितमामेनैव गत्वा दिक्षु(रु? उ) उानिव देहं मुमोह (?) । निपुणया पुनः पत्रलेग्वया कादम्बरीशिखण्डभूषणश्रीवत्समुद्राकितान्माण समुद्गादुद्धृत्य तत्करकिसलयसं( ! स्कृतेन (रक्तो!) रक्तचन्द(नो : नेना)नुलिप्य प्रत्याश्वसीत् । अथ कटकादागतः प्रज्ञातत(पोरो) मनोजवो नाम दूतो व्यज्ञापयत् । स च सह मेघनादेनाग्रतः पत्र. लेखामितः प्रेष्य प्रयाणदुन्दुभिमादिश्याच्छोदतटे महाश्वेताश्रमान्तिकमणिगृहागतं हरमभिप्रणम्य निर्यातमात्रः किमप्यस्पृश्यत ज्वररूपेणामयेन मन्त्रि कुमारो वैशम्पायनः । तदासीत् कतिपयदिवसावस्थायि सैन्यम् ।
अथ यः स देवेन जित्वा सुवर्णपुरान्निरस्तः किरातानां हेमजटानां
1. L. about 2 lette:s. 2.
23
23 .. 3.
? 4,
. 5. L. about 30 !etters. 6.
36 , 7. folios are missing lere
30

Page #278

२४०
आचार्यदण्डिविरचिता
पतिर्महाबलः स किम्पुरुषैः संभूयाभ्यषेणयत् । अयुध्यतोभं दरिद्रं राजन्यमाकलय्याकलय्य शमितः संरम्भेण मन्त्रिपुत्रस्य तेन चासौ हेम(कू ? जोटेश्वरः किंपुरुषा किंपुरुष एवासन्निति(?)। तत्र सर्व पित्रे निवेद्य किंपुरुषवर्षाभियोगमिष्टजनदर्शनोत्सुकोऽभ्यर्थयाम्बभूव । स्नेहविक्लवेवाह्यस्यत्येव राजनि विस्मय. परम्परोद्वेषक्षीतः(?) क्षितिमवततार तारापथात् कोऽपि रत्नमाली रथः, ततो.
वतीर्य पुरुषस्तरुणादित्यदीप्तो हेमचित्रमौलिमानमय्य ... जनं सव्य ... पदि कं चक्रवर्तिगुरवे सन्दिशति गन्धर्वराजश्चित्ररथः प्रस्तुतोऽत्र महुहितुः कादम्बर्याः स्वयंवरविधिः सन्निपतितश्च देव ........ पार्थिवो देष इव कार्तवीर्यो हेहयानां ललामभृतो वर्तते यदि ....... जानन्नपि क्षोभपर्यन्तता प्रायः स्वयंवराणां धर्मोऽयं क्षत्रिय ...... तः सर्व एते परिजनास्तमेव रथमिन्द्रायुधश्च स्वयमास्थाय कैलास(नि)कटवर्तिकटकमापेदे । सह ...... गणैः गन्धर्वराजेन सत्कृ(तान्त ? तस्तन्नि)र्दिष्टं रक्तविमालिभवनमध्यतिष्ठत । तथातिहृष्टं कुमारमुद्यानचित्रशालागतमने कै(पयधरः रुपचारैः) पर्यचारयत् केयूरकतम .... प्रमुख कादम्बरीपरिजनः । सायश्च साराभृतमारहस्तपरिजनानुयाते महाश्वेतामदलेखे समासेदतुः । ते तमनङ्गक्षीणमापाण्डुरं च दृष्ट्वा स(भाया? मभावय)ताम् । सोऽपि तयोर्दर्शनेन जात्यन्ध इव लब्धचक्षु(न)नन्द । ताभ्याश्च ससम्भ्रमोस्थितचरणप्रणामकण्ठग्रहोप(रि !)चरिताम्यां यथाह सम्भाव्य कच्चित् कुशलाभ्यामनायें विनने पराङ्मुखीभवतुर्दुदुर्दामहृदयविरहदाहज्वरव्यसनमूढ
6
7
1, 2. The two lacunæ cover about 6 letters. 5. L. about 40 let:ers, 3. L. about 32 letters.
6.
25 , 4. 40 "
7.
2 ,

Page #279

भवन्तिसुन्दरी ।
२४९ हृदयाहादनामु स्मरणसनिधिभ्यां देवपादपङ्कजाभ्यामिति मदलेखाप्यवेक्ष्य पप्रछ(!) । सा चाद्य कुशलमिति सस्मितं महाश्वेतामवेक्षाञ्चके । तेषाश्च यथार्हप्रतिपन्नासनानामागमनदर्शनौत्सुक्यमा ... लघुषु लोचनेषु नियन्त्रणप्रचरिता विसतमधुलवासु विसम्भिणीषु स्फुटोपजातप्रत्ययैः प्रसीद(प.)त्यन्तरात्मनि महाश्वेता राजपुत्रमित्युवाच । कुमार ! त्वयि गते (स.) राजधानी त्वदर्शनप्रत्या(शैल? शय व गन्धर्वराजकन्यामधारय कारणे पुनरभिमानसखीजनोपदेशानाम् । अथ क्रमेण क्षीयमाणे वपुषि पीयमाने प्रतिक्षणमनेन रक्षसा देहभारधारणेषु रसादिप्वन्त(र!क)पुरमार्गादेशनचाटुकारिणीष्विव बहुशः परिमुखीषु मूर्छास्तरोत्तरविल ....तस्थितागमेष्वनन्यशरणा सखि प्रसीद नातः परं पारयामि धारयितुं हतशरीर ज(र?)व्यथातुरं शरीर(व्यथ!)मतिदक्षिणः कुमारः स मेऽशक्यः प्रत्यानेतुमालम्बय पाणिमनु एवायमों मातुम्ततोऽपि न तन्मतिमनुवर्तिष्यत इति शिशपिष्टमनुनाध्यमानापि स यदा नाजहादेव तं हतप्रतिज्ञात(?) तदा पर्याप्तमश्रु मुक्ता सर्वदुःखविषांकुरक्षेत्रमिदमुसिसृक्षुः ज्योतिष्मती(ती)रमन्दार• षण्डमेत्य तीर्थस्नाता पुण्डरीकै(न्यधामभिरम्बिकारमणमभ्यास्ति किमपि हतो(?) भवितव्यमिति एधांस्याहार्य हव्यवाहनमवर्धयम् । अथ तस्याः पुण्या(स्तातो त् तत उत्तीर्णो देवर्षिर्नारदः तन्मे भावमार्षेण चक्षुषोपलभ्य वत्से महाश्वेते ! विमुक्तस्सर्वदुर्विकल्पाकारायाः कादम्बर्याः स्वयंवरमित्येव दिवमगा. हत(?) । महर्षिवचनप्रत्ययाञ्च मद्वचस्यतिष्ठदंश्चातन्मते च राजा चित्ररथो न तु जाने कथंभावीत्यस्मिन्नेव क्षणे राजादिष्टः प्रमादं कथयितुकामः तदेवोदेशं वैशम्पायनः प्रविशत् । कतिपयक्षणादर्शनाच तं परं प्रोषितागतमिव गाढमाश्लिष्यातिष्ठत । तदनन्तरे रक्तविष्टरे राजपुत्रः तस्य किल दर्शने यथापुरमवर्तन्त पुण्डरीकदर्शनसमयानुभूतानि महाश्वतान्तरितानि दिगन्त

Page #280

२१६
आचार्यदण्डिाविरचिता
राणि(:)। सोऽपि न केवलमाकृत्या सद्यः प्राणपातनक्षमया कामाषस्थयापि
1
कासलेमनुचकार । त ..... गाश्वेतापि परा . . . . . ज्यमा . . . . . .
रतमपारयन्ती तिरयितुं हृदय ........ मागविलासप्रत्युद्वत्तं तत्र
.
8
जालनिव चलं चाग .... मन्दं मदलेखया सह जगाम । गत्वा चकि . . . . स्यस्सन्दिश्य गुल्मान्तरितायामेव तस्यां दुर्व्यवसायिने हृदया .... नितम्बा तु नाङ्गभङ्ग लेगे। दुनिमित्तनिवर्तितेक्षणा पुरस्ता .... कैतं दृष्ट्वा तथातिथिता .... ह कादम्बर्या सकलमवकस्या ..... रमुग्धमृगीकुलमिव त्रासोप्रान्तदृष्टि तमेव गिरितटवनमम्यधावदाक्रोशन्त रुदित विश्रमेवैनां चैत्ररथी सशपथैः साञ्जलिभिरनुनयवचनसहरात्मत्यागहेतुं शशाक शंसयितुमेव चाब्रवीत् ।। .... ....
॥ हरिः ।।
इत्याचार्यदण्डिना कृता अवन्तिसुन्दरी समाप्ता । ॥ श्रीराम श्रीराम राम जय श्रीराम राम जय श्रीराम राम जय ॥
1, 2, 3, 4. The four lacuna ___cover about 32 letters.
, 52 , 6.
7. 8. 9. 10.
L. about 48 letters.
6 " 8 , 2 ,

Page #281

যুক্তিবদ্ধ
श्वम्
पतिः
अशुद्धम्
যু
आर्यादेश
आर्यदेश
प्रभव
प्रभवं
विष्टा
शर्मप्रभृति तनीयास उपचिन्वत पलितरशिरत्या सुखोयमानव भतवः विज्ञापयञ्चकार रश्चित
विष्टो शर्मविमतप्रभृति तनीयसि उपाचिन्वत पलितराशिरत्या सुखायमानेव भवतः
विज्ञापयाञ्चकार
रञ्जित
शब्दय
OM
पााटत सैन्यन्नाहः
प्रयाणा रात्रविधूदा हस्तनामिति पंयन्त
शब्दाय पाटित सैन्यसन्नाहः प्रयाण रात्रिवधूदुर्वा हस्तिनामिति पर्यन्त वधा धूयमानकेश
वघा
धूयामानेकश

Page #282


Page #283

पार्श्वम्
पतिः
अशुद्धम्
शुद्धम्
१७०
निर्माल्य
निमील्य
पोह्यत
पोबत
काल क्षम तदनुमगामिन
काम क्षमा तदनुगामिन मन्त्रि
मन्त्र
कुञ्जरः
२१३
क्रौञ्चो
२१४
कुश्चरः कोचो भगवतो परिष्वजगेमय प्रतिहायः
२३०
भगवता परिष्वामय प्रतिहाय

Page #284
IN THE PRESS 1. Bhajanakatuhala (Dietetics) of Raghunatha Part I. 2. Prakriyagarvazva (Graminar) by Narayana Bhatta, Part IV. 3. Sarasvatikar:: habharana (Grammar) of Bohja with the Commentary Hrdaya barini by Dandanatha Narayana, Part V. 4. Aitareyabrahmana with the Vstti Sukhaprada of Sadgurusisva, Part III. 5. Aryab'jaliya (Jyotis ) with the Blasya of Nilakentha samasutvan (Gulapa la), Part II. 6. Margaisasli kavarlika (Miinainsa) of Kumarila, with the Commentary of Sucaritamui'ra, l'art 11. 7. Siiaraghava (Nataka) of Ramacaniva la. E. Tripuradahana (Kurya) of l'asubhattatiri wit! the Commentary of Pikajaksa. UNDER PREPARATION 1. Tantragamuccaya with two Commentaries, Part I'l. 2. "Hatsacarita with the Commentary Mar ravabollini .cf Ranganatha. 3. Blojanakylahala (Dietetics) o? Raghunatha Part 11. 4. Astangabrcaya with Commentary, Part III. 5. nagy tragautala with Commentary.