Book Title: Atmatattva Viveka
Author(s): Udayanacharya
Publisher: Udayanacharya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010032/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE KUPPUSWAMI SASTRI RESEARCH INSTITUTE, MADRAS. PREFATORY NOTE 3 The following pages embody the text of Atmatattvaviveka by Udayanacharya, its commentaries by S'ankara Misra and Raghunatha S'iromani and the annotations on Raghunatha's commentary by S'rirama Tarkalankara. The place of Atmatattvaviveka, otherwise known as Bauddhadhikara or Bauddhadhikkara, is unique in the history of Indian Philosophy. Udayana was one of the greatest philosophers India has ever produced, and all his writings bear upon them the stamp of his pxtraordinary genius and controversial acumen. His tmatattvaviveka and Nyayakusumanjali are two rilliant attempts in defence of the orthodox Naiyaika's position in regard to the doctrines of Self and od against the attacks of the heretics. The greatest assailants of the theory of Self being the Buddhists, the former work concerns itself with a ormal enunciation and refutation of their views in this connection. The theories of Perpetual Flux and those of Ideas and Universal Void have been dealt with n a truly polemic spirit.The latter tract however is directed against the non-theistic systems of Charvaka, Sankhya, Mimansa, Bauddha and Jaina. We have already observed in our Introduction to Varadaraja's Commentary, called Bodhani, on the Kusumanjali, that the age in which Udayana flourished was one of ntense conflict among the various schools of philo sophical and religious thought. Of all the concepts which wore attacked by the opponents those of the Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] Self (AtmA) and God (paramAtmA ) received the greatest share of attention. But it may be of interest to observe that Udayana had one great predecessor in this field, viz. Mahamahesvaracharya Utpala Deva of Kashmir who, as the pupil of Somananda and father of Laksmana, the Guru of Abhinava Gupta, belonged to the first half of the tenth century of the Christian Era. Utpala was the author of Siddhitrayi, viz. (i) Ajadapramatrsiddhi, (ii) Isvara siddhi and (iii) Sambandha siddhi, of which the first two works correspond to Udayana's Atmatattvaviveka and Kusumanjali respectively, though the treatment of the subject in the former is substantially different from that in the latter. The Atmatattvaviveka, for instance, starts with the formulation of the destructive arguments of the Buddhists denying the existence of the Self as an independent reality, meets them from the standpoint of Nyaya Vaisesika and establishes its own theory of it. But Utpala Deva deals with the same topic as a strong champion of the non-dualistic system of Trika philosophy of Kashmir. For facilitating a better appreciation of Udayana's position I am here summing up what Utpala says on the subject in his AJADAPRAMATRSIDDHI, which is a little metrical tract consisting of 27 couplets. He observes that Self is Pure Experience, that it is of the nature of Light or Consciousness and that Matter, as associated with the Self which is Intelli gence, that is, as appearing in consciousness, is real but in itself it is unreal. Hence the Principle o Intelligence, by virtue of the overflow of its own nature Known as Spirit & Matter 10 - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 615 [ 3 ] in the universe which is an appearance through its own Mayic Power, Remaining what it is, it appears as if it were alienated from itself. This is technically known as svAtantrya, which consists in aggregation (saMyo* jana ) and separation ( viyojana ). The peculiar character of a is that it tends to project out as external ( at ), as objective, the Universe which lies so long merged in the Self as one with it and then turns it back, when thus externalised, into the quiescent unity of the Infinite Self-awareness ( quigrar ). The Self is considered in a double aspect, viz. (1) when it is limited, as Jiva or Anu, and is dependent and tainted with Matter, and (2) when it is pure, free, infinite and unconditioned. The so-called Jiva or Individual is in reality the Pure Self, attaining to contraction in consequence of its being the subject ( pramAtA ) of prapa & the other objects ( prameya ) already externalised by itself from its own bosom-which externalisation is due to the enactment at will (41) of its cosmic play. In either aspect the Self being essentially the Principle of Awareness is the background of all kinds of knowledge, positive or negative. It runs as a continuous thread in succession, and hence self-illumination forms its very essence. Thus it will be clear that both the aspects are fundamentally identical. Self-consciousness is the consciousness of oneness with the universe and lies behind all possible states of consciousness. Apart from and independently of this the existence of Matter is not conceiveable, because it is not possible to think of Matter either as identical with or as different from the Light of the Self. The truth therefore appears to be that one non-material Subject, through its own inherent Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] Free Will, spontaneously raises and sinks within its own bosom varied objects which are identical with itself and during the whole process its self-character remains totally unaffected. It is not necessary to enter into a detailed enunciation of what Utpala and the other Kashmirian philosophers have said in connection with the nature of the Self. The little we have said will suffice to convince one that the view of the Self as presented by Utpala is substantially distinct from what is propounded in the present work by his successor Udayanacharya. It is usually assumed, and on this assumption is based the present work, that all the Buddhists were deniers of the doctrine of Self. This is of course not historically correct, for we are aware that the doctrine of PUDGALA was not altogether unknown in Buddhist Literature. In earlier times the Sammitiyas & Vajjiputtakas appear to have advocated this doctrine. The Vajjiputtakas were one of the earliest seceders & he nce the doctrine was very old. In the Samyutta Nikaya' (III. 25) there occurs a Sutra known as the TEIT , where there is an account of the burden, its bearer, its being taken up & laid down. The burden being the five-fold Skandha, its bearer represents the Individnal or Pudgala, & the taking up & laying aside of this burden stand for desire & its cessation. It is evident that this Sutra speaks of a Personal Self, althugh Buddhaghosa, Vasubandhu Chandrakirti, & Yasomitra have tried to explain it away; & Uddyotakara is justified in considering this sutra as representing the doctrine of Personal Self. Though Udayana was certainly not familiar with the doctrines of canonical Buddhism, not perhaps Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) even with their immediate succesors, he was most intimately conversant with the more developed views of the school. A few words may now be said about the authors of the text & the commentaries herewith published. The history of Udayana is already a familiar one & need not be dwelt upon at this place. He was one of the greatest savants in the Nyaya Vaisesika School & marked the beginning of a new epoch in its study. He was probably an inhabitant of Mithila* and lived in the tenth century A.D. (906 S'aka ie 984 A.D.). Besides the 2 works mentioned above, he also wrote (i) a commentary on Vachaspati's Nyayavartika.Tatparya tika, called Parisuddhi, (ii) Laksanavali (iii) & Kiranavali. Sankara Misra was also a Maithila Brahmana, being the son of Bhavanatha and Bhavani, and wrote a number of works in Nyaya-Vaisesika, Vedanta, Sahitya, &c. His works may be classified as below: A.-In Nyaya-Vaiaesika:-- (a) Commentary on Kanada's Sutras, called Upaskara. (b) Commentary on Prasastapada's Padartha Dha rma Samgraha, called Kanadarahasya. (c) Commentary on Udayana's Atmatattva viveka, called Kalpalata (herewith published). * He is sometimes believed to have been a native of Bengal and is identified with Udayana Bhaduri. Anachronism stands in the way of this theory being accepted as sound. Apart from this, wo have attempted to show from internal evidence available in the pages of the Nyayakusumanjali and the Bodhani by Varadaraja that Udayana was not a Bengali (ses Introduction to Nyaya-KusumanjaliBodhani, pp vi-ix, Sarasvati Bhavana Texts, No. 4). Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] (d) Com. on Udayana's Kusumanjali, called Amoda. (e) Com. on Udayana's Trisutrinibandha. (f) Com. on Vallabha's Nyayalilavati, called Ka othabharana. (g) Com. on Gangesa's Chintamani, called Mayukha. (h) Vadivinoda. (i) Bhedaratnaprakasa. B.-In Vedanta:(a) Com. on S'ri Harsa's Khandanakhandakhadya, C.-In Sahitya:(a) Gauri Digambara. (b) Rasarnava. He is assigned to the end of the 15th Century. Raghunatha S'iromani, the author of Didhiti, the most learned coinmentary on Gangesa's Tattvachintamani, was a native of Bengal & lived in the 16th Century. He is said to have been the pupil of the great Vasudeva Sarvabhauma, who spent his last days in the court of Pratapa Rudra of Orissa. In NyayaVaisesika be was the author of commentaries, called Didhiti, on (1) Kiranavali, (2) Atmatattvaviveka, (3) Nyayalilavati, & (4) Tattvachintamani, and of an independent tract, viz. Padarthatattvavive-! chana. In Vedanta his commentary on Khandanakhandakhadya deserves special mention.. S'ri Rama Tarkalankara, whose notes on the Didhiti are appended here, is probably to be identified with the father of Mathuranatha Tarkavagisa. It is not known whether he wrote any other work besides the Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] one which is presented to the public just now. He lived in the 17th Century A. D.* . II 'The present edition of Atmatattvaviveka with its cominentaries is based upon the following Mss. and printed works : (A) MANUSCRIPTS a) Text(i) Ms. marked as goo go. It belongs to the family collection of the great Naiyayika of Benares, viz. Mahadeva Puntainkar. It is carefully corrected and bears marks of correction from the pen of Mahadeva himself. The Ms. is not dated, but is apparently of an earlier age than Puntamkar. (ii) Ms. belonging to P. Babu Diksita Jade. Generally correct. It is dated Samvat 1774 or 1717 A. D. samvat 1774 jyeSTha zu0 10 guruvAra. b) Didhiti by Raghunatha - (i) Ms marked as goo go, belonging to Puntamkar Library. It is generally free from error. Leaves 1-11 missing. The date of transcription is Samvat 1672 or S'aka 1538 (= 1616 A. D.) 375107: 8836 371917 Go P8 HA saa EUR12. (ii) Ms belonging to P.Laksmidhara Pant Dharma dhikari. It is correct, but contains only 88 leaves. e) Kalpalata by Sankara Mis'ra(i) Ms. belonging to Puntamkar Collection. It is partly correct. (ii) Ms. lent out by P. Gopala Bhatta. Seript Bengali. The Ms, is not dated but is apparently very old. . d) Tippani by S'rirama Tarkalankara * For fuller particulars rogarding these authors see the present writer's "History and Bibliography of Ngaya Vais'osika Literaturo" in the 'Sarasvati Bhavana Studies' Vols. III and IV. 'in Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ] (i) Ms. belonging to the Govt Sanskrit Library, Sara. svati Bhavana. It is a very rare work, but the Ms. is full of errors. (ii) Ms. in possession of P. Dharmadhikari. Correct. It extends to fol. 79 only. (B) PRINTED EDITIONS The printed editions utilised, though rare, for collation have been those of P. Jadunatha Sarvabhauma and the Asiatic Society of Bengal. But as these are not very carefully done they have not been of great service in determining the right reading. The present edition of the text and commentaries is entrusted to a young scholar, Pandit Rajesvara S'astri Dravida Nyaya Vaisesikacharya, whose sound knowledge of Logic, intellectual zeal and painstaking habits are calculated to make the edition free from all those inaccuracies which till now have disfigured the text. That he has been doing his work creditably will be apparent from a comparison of the text now published with what was available. His annotations, too, it is believed, will prove useful. Though the work, together with a number of commentaries, had been taken up for publication by the Asiatic Society of Bengal long ago under the editorship of the late Mm. P. Vindhyesvariprasada Dube & P. Laksmana S'astri Dravida and passed through 6 formes it was felt that its completion would require, at the rate of its present progress, no less than a score of years! The issuing of the present edition in these circumstances, it may be hoped, calls for no apology. Sanskrit College, Benares. } GOPINATH KAVIRAJ, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghaatH| atha prakramyate'yaM bauddhAdhikArAparaparyAya Atmatattvaviveko nyA. yAcAryodayanena vigumphitaH kalpalatAdIdhitibhyAM tathAca dIdhiti. TippaNyA samalaGkRto mudrApayitvA prakAzayitum / adyatve bauddhadarzanasya bahulamadhItatvAt tadIyapracArAdhikyaM vidvatasvanumIyate / tena tanmatanirasanaparagranthasyApi samAlocanamAvazyakamityAtmatattva vivekasya prakAzane'yamevAvasara iti nirvivAdam / guNagarimNA le. khaprauDhyA ca mahanIyo'pyayaM grantho paThanapAThanAdisampradAyabahiSkRto na tathA prasiddhimApa yathA yujyate / tatra susaMskRtapustakAbhAvaH, viSayasya duravagAhatvaM, bauddhAnAmabhAvAt tanmatAlocane tAdRzAna. hAbhAvaH, avaidikamatamiti vedAcAravatAM tatropekSaNamiti catvAra eva hetavaH / teSu zrameNa pustakAntarasaMvAdapUrvakaM granthazodhanena tat. prakAzanena ca prathamahetoH, vyAkhyAnasaMyojanena mUlapAkhyAnavai. zadhaM sampAdya granthakarturabhiprAyasyoddhATanena ca dvitIyahatorapasAraNamuhizya samudyamo'yaM praarbdhH| tRtIyo heturmatimAndyanimicakaH, asatsvapi bauddheSu tanmatasya buddhivijRmbhaNadyotakatvAt tatphala. katvAcca parizIlanamavazyameva karttavyaM kalpitapUrvapakSasamAloca. nasyApi siddhAntasthApanArtha vidheyatvAt / caturtho hetustu ku. saMskAramUlaka eva / tatra khalu bauddhAnAmAtmavAdasya nitarAM vidviSTavAdAtmatasvaviveke teSAmAtmaviSayakavipratipattInAM samuddharaNaM vimaInaM ca kRtam / yadyapi laukAyatikAdayo bahava eva pakSA udayanasammatAtmavAdavirodhinastathApi bauddhAnAmeva tatra prabalatvAd durnigrahatvAt tatsampradAyasya ca vyApakatvAttanmatameva prAdhAnyenAkSiptamasti / kSaNabhaGgavAdo vijJAnapAdaH zunyavAdazca mahatAaTopena samudRGkitAH / kusumAJjaliprakaraNe sAvaccArvAkAdinirIzvaramatAnAM vimarzanaM kRtam / udayanasya prAdurbhA. vakAle sarvatraiva dArzanikA dharmavidazca parasparaM vivadamAnA-Asanniti gharadarAjakRtAyAH kusumAJjaliSodhinyA upoddhAte sanAsato'smAbhirA. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upoddhaatH| locitam / pratisparcibhirAkrAnteSu tanveSu paramAtmatatvamAtmatattvaM ceti tattvavayameva vizeSataH samAkrAntamAsIt / ____ udayaneneva tatpUrvamapi kAzmIrakamahAmAhezvarAcAryeNotpaladevena (600-650 ) somAnandapAdAntavAsinA'bhinavaguptapAdagurujanakena. zvarasiddhirajaDapramAtRsiddhiriti andhadvayaM vinirmitam / tadanantaraM zrIbhASyakRdUrAmAnujAcAryasya paramaguruNA yAmunAcAryeNApi svanibaddha siddhitraye cidAtmana Izvarasya ca sAdhanaM kRtam / arvAcInanaiyA. yikeSu maithilI gaGgezopAdhyAya IzvarasAdhakAnumAnapraNAlI sphuTaM niba. bandha-sA ca sarvathaivodayanapadAGkAnusAriNI, kacit tu bhASAyAmapi / Atmatatvaviveke tAvanyAyasaraNimanusRtyaivAtmasthApanaM kRtam / nyAyanaye tathA vaizeSikanaye cAtmano nityatvaM vibhutvaM zAnecchAdi. vizeSaguNagaNasamavAyitvaM ca siddhm| tatra vizeSaguNAnAM tvadRSTavazAdeva samavAyaH, svarUpajJAnakatAta tanAzAt teSAM samyagucchede cAtmanaH svabhAvasthitireva mokSaH / sukhaduHkhayorapi vizeSaguNAntaHpAtivA. nmokSe tayorabhAva eva / zAnAdyudayAsambhavena nitvajJAnAdyanabhyupagamena naiyAyikAnAmAtmA, zAnAdisamavAyayogyatvAt svabhAvatojjaDo'pi, jaDakalpa eva / sa tu nityo'pi vibhurapi nityajJAnAdimataH paramezva. rAd vilakSaNaH / ajaDapramAtRsiddhau punarutpaladevena trikadarzanamatamanugatam / tatrAtmano vizuddhasaMvidAtmakatvAt svabhAvataH paricchedarAhi. tyAt paramezvaratve'pi paricchedadazAyAM prANAdInAM prameyANAmava. bhAsanapUrvakaM pramAtRtvenA'vasthAnAllabdhasaGkocajIvabhAvApattiH / prA. NAdInAmavabhAsanaM ca vizvakroDollAsananimittameva, tA'pi tasya svecchaiva mUlam / svAtantryAparaparyAyA svecchA'pyAtmanaH svarUpa. bhUtA nityoditA zaktiH / tAmAzritya svataHzuddho'pi cidAtmA vi. zvalIlAmudghATayan dezakAlAdyAtmakaM paricchedaM parigRhya mitaza. tiraNubhUto jiivtvmaapnnH| svarUpatazca cidAtmA prANAdibhipra. meyajAtaniruddhatvAvizvanirbharitAtmakaH ata pava pUrNaH svatantrazca / dvividho'vyayamAtmA prakAzAtmakatvAdbhAvAbhAvAnAM sarveSAmevA'rthazAnAnAM paryantabhUmiH / parasmAdAtmano jIvasya ko'pi bhedo nAsti, ubhayorapi paurvAparyAnusandhAtRtdhena saMvinmAtrasphuraNasyaiva svarUpa. tvAt / mahamprakAzasya vizvAbhedapratyavamarzarUpatvAva sa eva sarva Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upoddhaatH| jJAnAnAM vizrAmabhUmiriti tasmAd vyatiriktasya jaDasya satvaM na sambhavati / eka eva paraH pramAtA svasvAtantryeNa svasmAdabhinnAn bhAvAn svasminnevodbhAsayati vilApayati ceti tasya svAtmasthitiH kadApi cyutiM nAvahati / vimarzAbhAvana jaDatvaprasaGgAd vyavacchinna. bhramAzrayavazAta prANapuryaSTakapramAturjIvAkhyasya mitAtmano vedhatvameva, na tu pAramArthikaM pramAtRtvam / tathApi sa eva prANAdikRtAnAM saGkocAnAmapasAraNataH parapramAtrAtmaka IzvaravyapadezabhAk, prANA. dInAmapi citprakAzAtmakatvAt / Izvara eva svecchayA pazubhUmikA gRhItvA''NadhabhAvamupagata iti jiivsyeshvrsvbhaavaabhedH| anavacchi. naprakAzAnandamayapUrNAhantAsphurattAmaya eveshvraavbhaasH| tasya ni. rodhaH saGkacitazaktikena jIvena kadApi na sAbhyaH / tathA sati jI. vasya svasattA'pi vilIyeta, aparicchinnasvazaktivikAsA'prathana. syaiva jIvatvAt / trikadarzanavidaH svaatntryvaadinH| tatrAyaM kramaHjaDabhAvAnAM saMvinirapekSaM svatantraM satvaM nAsti / te ca svabhAvato. 'satkalpAH prakAzAtmakajJAtuH sambandhAdeva sattAvantaH / ata eva kevalA saMvideva svabhAvasyocchalatvAt svakIyamAyAzaktyullAsi. tavizvavaicitrye jaDatvena ca vedyatvena vedakatvena ca svarUpA'nati. rikApi svarUpAtirikteva sphurati / idameva tasyAH svAtantryam / taca saMyojanaviyojanAtmakam / etadvihAya jalasya prakAzaH kadA. 'pyanubhavapadavIM mArohati / pratyavamarzasyedameva mAhAtmyaM yadanena svAsmanyaminnatayAvatiSThamAnaM vizvamidantayodbhAsyate, todbhAsyamAna tat punaH parAhantAyAM vilApya tatrAbhinna sampAdyate / mAyA cAtmA naH zaktiH, tasmAdabhinnA'pi tasya svarUpagopanAtmikA kriiddaamyii| tata evedaM vizvamakhyAtimayamAbhAti, tatra cidAtmano vyatiriktaM ki. mapi kAraNaM na sambhavati, prakAzasvabhAvAttasmAttasya vyatirake'pra. kAzamAnatavA'sattvApattiprasaGgAt / ata eva vizvAbhAsanirmAtRtva meva cidAtmana Izvaratvamiti spaSTama / iyaM parA pAramezvarI zaktire. pramAturAdibhUtaM svasaMvedanAtmakaM tattvam / vividhaSicchinnazA. mAM nIlAdipratItInAM saMyojane viyojane ca puurvaa'praadikottikyaanusndhaansyeymevaa''dhaarbhuutaa| saMvidAtmake pUrNAhantAparA. marzasAre pramAtari sarve padArthA vyavasthitAH / sadA svatantrasya tasya Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upoddhaatH| sarvatraivAunusandhAnAtmakaM vyApakatvamupalabhyate, jaDasya punarvimarza sArAnAtmakandhena nAsti svAtantryaM nApi vyApitvam / saMvido'bhi. nAnAmeva bhAsyAnAM bhAsamAnatvAdvizvaM jagat saMvidadvayamayaM citpra. kRtikAmiti na ko'pi saMzayA'vakAzaH / . yAmunAcAryeNa tu svanirmitAtmasiddhinibandhe viziSTAdvaitasiddhA. mtaM zaThakopanAthamunyAdibhiH parigRhItaM bodhAyanaTaGkamiDAcAryA dibhizca samupabRMhitamAzrityAtmanirUpaNaM kRtam / tatra cAtmA svata ssiddhaH-vizuddhena bogAbhyAsajanitapratyakSeNaiva tasya prakAzanaM bhana. ti / AtmabhAvaH punarbodhopAdhiH / zAnaM tu mAtuH svarUpaprayuktameva, ata evAtmano nityatvAttasyApi nityatvam / svAtmAvabhAsakaM tat saMsAre cApavarge ca samameva tiSThati / sarvakaraNoparamadazAyA. mapi caitanyasya sattvaM na chidyate, tena hi caitanyamAtmanassvabhAvatvena vyapadizyamAnaM zAstreSu dRzyate / nizcayasaMzayAdayastasyaiva prakAra* bhedaaH| Atmanazcaitanyadharmatve'pi tasya vivekAtmakasphuTaprakAzarUpa. sphurattAbhAvAdupapAdanArthamanumAnAnAmAptavacanAnAJca saMgrahaH kriya. te / parantu tasyAparokSakSAnodayamtu yogAGgAnuSThAnapUrvakanirodhAbhyA. sjnysttvodreksaapekssH| vaizeSikasammato mokSastvaprAmANikatvena viziSTAdvaitAcAryairnAdriyate / atyantaluptakArya vastu tatkAryajanane zaktamiti na kutrApi dRSTam / nahi kazcitpadArthassvaprakAzAyAsAdhA. raNasajAtIyAntarApekSoDaSTaH / tathA cAtmanassiddhirananyApekSeti ni. vivAdam / AtmanaH prakArabhUtazcaitanyamarthavizeSasaMsargAddhaTazAnAdi. rUpatAM pratipadyate / ghaTazAnAdayazcaitanyasya dazAbhedAzcetayiturAtmano dhrmvishesstvaattsyaaprokssaaH| vaizeSikanaye yacaitanyamAtmana Agantukadharmatvena nirUpitaM tattu na samIcInam / ___ sarvatrAyameva vizvAsaH samujz2ambhate yatsaugatAssarva eva dehAcatiriktamAtmAnaM na manyante smeti| etanmUlaka evodayanasya bauddhamatani rsnpryaasH| prAyaH samupalabhyamAneSu bauddhagrantheSu nityAtmanassiddhina dRzyata ityudayanasya na ko'pi doSaH / parantu kecid bauddhAssammi. tIyA vajiputtakAzca pudgalavAdimo nityAtmanassAdhakA AsanitIti. hAsaraTyA sphuTameva prtiiyte| jiputtakAHpuraiva mUlasaMdhAbhedamApa. mA babhUvuriti teSAM prAcInatve na sndehleshH| saMyuttanikAyanAmni(25) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upoddhaatH| suttapiTakAntargatagranthavizeSe bhArahArasUtrAkhyaM kimapi sUtramupalabhyatetatra bhArataddhArakatahaNatattyAgarUpavastucatuSTayaM suSThu pratipAditam / bhArastha paJcaskandhAtmakatayA vyAkhyAtatvAttaddhArasya pudgalatvaM skandhAdyatiriktatvazva spaSTameva prtibhaati| tRSNaivabhAragrahaNam, uparamA. tmakatRSNAccheda eva tattyAgaH / buddhaghoSavasubandhucandrakIrtiyazomi. trAdibhiH sUtrasyAsya prakArAntareNa vyAkhyAtatve'pi tAtparya skandhAdyatiriktAtmasiddhiparameva bhAti / nyAyavArtikakRtodyotakaraNApi sUtramidaM nityAtmasiddhiparatayaiva gRhItam / atipratnadhauddhasiddhAntAnAmaparikSAne'pi suparicitAnAM teSAM zA. namudayanasya samyagevAsIditi tadgranthAvalokanataH pratIyate / AtmatattvavivekakAramadhikRtya na kimapi vizeSato vaktavyamA sti / nyAye vaizeSike ca tanne sa AcAryatvena pUjAI iti navInaiH sarvaireva vidvadbhiH smaryate, tasya prAmANyaM sarvairaGgIkriyate ca / tasya mithilAvAstavyatvaM sarvathA sambhAvyate, tadanukUlA ca lokavizrutA jnrutirpi| tadracitagrantheSu sAmprataM nyAye vAcaspatikRtAyA nyA. yavArtikatAtparyaTIkAyAH parizuddhirAtmatattvaviveko nyAyakusumA. aliH, vaizeSike ca prazastapAdabhASyaTakiA kiraNAvalI lakSaNAvalI ca samupalabhyante / sa ca tarkAmbarAGka ( 806) pramite zakanapAbde lakSaNAvalI nirmame iti khISTIyadazamazatAbdyA madhyamAge prAdu. rAsIt / kalpalatAkRt zaGkaramizrastAvad bhavAnIbhavanAthatanayo maithi. lo brAhmaNo nyAye vedAnte mImAMsAyAM kAvye ca kRtabhUriparizramaH prasiddhapANDitya AsIt tina vedAnte khaNDanakhaNDakhAdyasya vyAkhyA. tatve'pi tasya dvaitavAda eva svarasa AsInAdvaitavAda iti tadgra. nyAnAM sUkSmekSikayA paryavekSaNena spaSTaM pratibhAti / tasya bhedaratnapra. kAzaH *khaNDanAdimatadUSaNapUrvako dvaitavAdasya sthApanAparo'pi madhusUdanasarasvatInirmitAdvaitaratnarakSAyA upajIvyabhUtaH / tena tarkazAstra : kaNAdasUtropaskAranyAyalIlAvatIkaNThAbharaNakaNAdarahasyakusumAJja. tyAmododayanakRtatrisUtrInibandhavyAkhyAcintAmaNimayUkhavAdivino Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Xia Yi 11 Yi Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAcArya zrImadudayanAcAryaviracitaH AtmatattvavivekaH / OM namo gaNezAya / tArkika ziromaNiraghunAthakRtA AtmatatvavivekadIdhitiH / zrIgaNezAya namaH | OM namaH sarvabhUtAni viSTabhya paritiSThate / akhaNDAnandabodhAya pUrNAya paramAtmane // 1 // nirNIya ( 1 ) sAraM zAsrANAM tArkikAnAM ziromaNiH / Atmatatvavivekasya bhAvamudbhAvayatyayam // 2 // zrI rAma kalaGkArabhaTTa / cAryakRtA AtmatatvavivekadIdhitiTippaNI / zrIkRSNAya namaH | zrI govindapadadvandvaM praNamya paramAdarAt / hRdi kRtvA ca nikhilaM sArvabhaumasya sadvacaH // 1 // Atmatattvavivekasya vyAkhyAM dIdhitikRtkRtAm / prakAzayati yajJena zrIrAmaH sudhiyAM mudde // 2 // nirNIyeti / tathA vA'nekazAstra sAranirNayAdhIna mevASStmatatva (1) ziSyANAmupagrahAya svagranthaM prarocayan kIrtaye svasyA'nuSTheyasya ca nAmanI bodhaya vyAkhyeyagranthaprayojanAbhidheyasambandhenaiva svagranthasyA'pi tadvattAM sUcayati / nirNIyetyAdi / sa rema tAtparyam / zAstrANAm, AstikanAstikapraNItAnAm / Ammatastvavivekasya prakRte are | bhAvam jabakIbhUtaM tAtparyamAcAryaniSTham / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MADRAS-4 RESEARCH INSTITUTE, MYLAPORE. 613 AtmatattvavivekaH svAmyaM yasya - nirja jagatsu janiteSvAda tataH pAlanaM vyutpatteH karaNaM hitAhitavidhinya / sedhasambhAvanam / dIdhitiH / ziSTA (1)cAraparamparA parimAptAbhimatakarmArambhasamaya kartavyatA kaM kRtamiSTadevatAnamaskAraM ziSyAn (2) zikSayitumAdau nibadhnAti, svAmyamityAdinA | IzAya sArvazyAdizAline namaH / zrUyate hi, 'yaH sarvajJaH sarvavidhasya jJAnamayaM tapa: ( 3 ) / tasmAdetadbrahma nAma rUpapatraM ca jAyate // ' , dIdhitiTippaNI / 1 vivekasya bhAvodghATana sAmarthyamiti sUcitam / pariprApteti kartavyatAvizeSaNam / nirvighnasamApti vinAbhAvaM vohibhyetyAdiH / ziSyAn zikSayitumiti / etadupalakSaNam / vyAkhyAtRzrotRRNAmapi prAsaGgikaM maGgalamuddizyetyapi draSTavyam / IzitvaM na svAmitvam, svAsya. mityanena tadarthaprApterata Aha / IzAyeti / tasmAditi / tasmA (1) nanu svAmyamityAdipadyenopanibaddhasyezvaranamaskArasya granthArambhasamaye granthakRtAmAcaraNamaphalam, tatkartavyatA sAdhakavedasya pracArAt, laukikapramANasyA'navakAzAt / evaM tadupanibadhanamapyaphalam, tatkathaM vizeSadarzinAmAcAryAMNA tadAcaraNaM tadupanibandhanaM vA saGgacchata ityAzaGkA pariharati / ziSTati / ziSTAcAraparamparA, bhramAjanyasamI hitakarmArambhakAlIna puurvpuurvsmaaptikaampurussiiynmskaar| dirUpamaGgalagocarapravRttiparamparA, tataH pariprAptA siddhA abhimatakarmArambhasamaya kartavyatA iSTasamAptisAdhanI bhUtakRtiviSayatA yasya tAdRzamityarthaH / tatsiddhizca maGgalAcAraH prAriptitasamAtisAdhanam, samAtikA manAdhInabhramAjanyA cAratyAt, yA bhramAjanyA yaskAmanAdhInA kRtiH sA tatkalasAdhanaM, tRttyAdikAmAbhrAnta puruSI yatRptyAdisAdhanabhojanAdikRtivAdityanumAnAt / ekayAdirAcAro bhramamUlakospi sambhavatIti kathaM maGgalAcAre bhramAmUlakatvAvadhAraNamityAzaGkAnirAkaraNAya parampareti bhaNitam / - gadAdharaH / (2) nibandhanasya niSprayojanatyamAzaGkayASSs | ziSyAniti / nibadhnAti zlokena bodhayati / padasyaiva vAcikanamaskAratve prakRtazloke tadantarbhAva evopanibandhaH / (3) jJAnamayaM tapa ityatra jJAnameva tapaHzabdavAcyamityarthaH / tapasaH sRSTihetutvabodha ke 'RtaM satyaM cAbhI so 'dhyajAyata ityAdivede 'pi tadeva tapaH padArthaH / yAviSayakaM zravaNAdirUpatAnamevAnyeSA tapa iti kecit / - gadAdharaH / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 613 TippaNI samalaGkRtadIdhiti - kalpakatA yUTIkAdvayavibhUSitaH / bhUtoktiH sahajA kRpA nirupadhi (1) yatnastadarthAtmakastasmai pUrvagurutamAya jagatAmIzAya pitre namaH // 1 // dIdhitiH / sarvajJa iti sAmAnyataH, sarvaviditi ca vizeSataH, brahma hiraNyagarbhAkhyam / smaryate ca, 'sarvajJatA tRpti ( 2) ranAdibodhaH svatantratA (3) nityamaluptazaktiH / ananvazaktizca vibhorvidhijJAH (4) SaDAhuraGgAni (5) mahezvarasya ( 6 ) // ' dIdhitiTippaNI / 1 deva jAyate nAma ca jAyate ( rUpaM ca jAyate ) * annaM ca jAyata ityarthaH / nAmarUpamityatrA'pi brahmeti sambaddhyate, tathA ca nAmarUpaM brahma zabdAtmakaM brahma jAyata iti vArthaH / paunaru. tyAdAha / sarvajJeti / tathA ca sarvazapadAt sAmAnyadharmaprakArakaM "jJAnaM labdhaM sarvavitpadAzca tadUghaTatvAdivizeSadharmaprakArakajJAnaM labdhamiti samudAyArthaH / sarvajJatvAdiguNazAlina IzvarapadAbhidheyatvaM zrutitaH sAkSAna labdhamata Aha / smaryate ceti / sarvazatvAdiSaDguNazAlini smRtyezvarapadaM saGketitamiti bhASaH (7) / tRptiH bhojanAdyabhAvajanyaduHkhAbhAvavatA / svatantratA apratihatecchA / aluptazaktiH nizyakRtiH / ananteti / zakteH sarvopAdAnaviSayatvaM sarvaviSayatvaM erssnantyam / atraikaika vizeSaNa balAde vetaravyAvRtisambhave SaDupA ( 1 ) niravadhi: - pAThaH / (2) svIyasukhecchAvadanyatvam / svamanyatvapratiyogI jIvaH prasiddho'ta Izvarasya prItirUpatRtivirahe'pi na kSatiH / - gadAdharaH / (3) dharmAdharmAdhInatetyarthaH / (4) vidhijJAH vedatattvavidaH / (5) dharmanityarthaH / (6) mahezvarasyeti / IzapadaM tvetatparyAya eveti bhAvaH / ( ) iti cinhitoM'zaH saMzodhaka kAlpataH / evamame'pi bodhyam / (5) athaivaM sati 'jagatAmIzAya jagajjananAnukUlakRtizaktimate' iti kathaM zaGkaramizraH, etaya eva 'jagaJjananAnukUlacicchA kamate' iti guNAtIto'pItyAdimaNikArapaye 'IzaH bhama.te Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma dIdhitiH / iti / jagatAM nikhila (1)zarIriNAm / pitre janakAca / tathA ca sparyaMte 'pitAhamasya jagataH' iti / pUrvagurubhyaH kapilakamalAsanAdibhya uttamAya, teSAmapi sa eva janaka iti bhAvaH / tasmai (2) kasmai ityapekSAyAmAha / svAmyaM yasyetyAdi / Adau sargAau janiteSu utpAditeSu jagatsu yasya nijaM krayAdyanapekSaM (3) svAmyam / dIdhitiTippaNI / dAnamutkarSAdhikyabodhanAya / nikhileti / sarvadravyotpattikaraNAdyabhAvAt zarIriNAmityuktam / tasmai iti / yadyapi jagatAM pitra ityasmAdeva kasmAvityapekSA nAsti, tathA'pyetAdRzasAdRzyAbhAve rUpakamanupapannamiti pitRsAmyamAhaM svAmyamityAdIti vyAkhyeyam / tata ityanenaivA''dityaprAprAha / AdAbiti / na ca sargamadhye'pi tAharAsvAmyamasti, ataH kathaM saGkoca iti vAcyam / krayAdyanapekSamitya 1 teSkaH' iti ca mathurAnAthazca / atrocyate / IzapadArthasyaikavyaktikatayA sarvajJatvAdikaM jagAnamAnukUlakRtimattvAdikaM vA nezapadazakyatAvacchedakam, AkAzAdipadavadIzAdipade'pi niravacchatraiva zaktiH, tatpadAdaSTadravyAtirikadravyatya zabdAzrayatvAdineva sArvajJAdijagatkartRtvAdinaivezapadAdapi bodha ityAcAryasvArasyAt / taduktaM dravyakiraNAvalyAmAcAryaiH, 'yaH zabdAzrayastadAkAzamityevaM zabdAzrayatvamevopAdhiH syAt / na / zabdAzrayatvasyopalakSaNatayA taTasthatvAt, ayamasau devadatta ityatredatAva | anyathA zabdaguNakamAkAzamiti sahaprayogo na syAt' iti / tathA'pIzapadasya niravacchinna zakti ma svamuktamanyAtra labdhamiti cenna / zaktivAdaTIkAyAM harinAthatarka siddhAntena ' evaMrItyaiva maganakAlAdizabde'pi hetuhetumadbhAvo bodhyaH' ityuktatvAt / evaM ca tAdRzatattaddharmaprakAra kazAbdabodhaM prati tattaddharmAvacchinna vizeSyakaniravacchinnatattatpadavAcyatAvagAhijJAnasya hetutvAt 'yaH sarvajJaH' ityAdizrutAvIzvarasya tAdRzadharmavattayA lAbhe'pi tAdRzadharmAvacchinna IzAdipadavAcyatvA * lAbhAttallAbhAyaiva smRtyanusaraNamiti mantavyam / (1) jagatAmityatra jagatpadaM na janyamAtrArthakaM tathA sati ghaTAdau vyutpatyAderbAdhitatvenAmi-magranthAsaGgateH nApi sukhasamavAyikAraNatAvacchedakatayA siddhajAtivizeSAvacchinno jIvastathA, tapratyananvayAdisyato vyAcaSTe / nikhileti / AtmanirUpitasya janakatvasya mAdhepi vizeSaNajakatvamAdAya viziSTa tadvyapadeza saGgatiriti / zarIritvaM ca svajanakAdRSTavatvasambandhana vivakSitam nAta IzvarasAdhAraNyam / (2) tasmai prasiddhAyeti prAcAM vyAkhyAM yacchandAkAAnupapaterupekSyAha / tasmai ityAdi / (1) AdimA sAdharmyA dAyo lAbhaH kayo jayaH / * Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaabyttiikaadvyvibhuussitH| 5 diidhitiH| AtmanAmutpatyabhAve'pi vizeSaNasya zarIrasya tathAtvAdviziTasya tathA vyapadezaH / apUrvazarIrAdisambandharUpaM tu janma na mukhyo janyarthaH, na vA tAvasApi svAmpanirvAhaH / pAlanaM rakSa. .. diidhitittippnnii| sya krayAghasamAnakAlInArthakatvena sAdAvevezastha sambhava ityatA saGkocasyoktatvAt(1) / vizeSaNasyeti / nikhilazarIriNAmityatra zarIrasya vizeSaNatvAdityarthaH / tathA vyapadezaH janitatvaSyapadezaH / janitatvaM vizeSaNadvArA na vAcyaM, kintu sAkSAdevetyAdika keSAzcinmataM dUSayati / apUrveti / na mukhya iti / janerutpattAveva mukhyatvAta, tathA ca lakSaNA syAditi bhAvaH / manmate tu janermukhyArtharakSaNam, paramparAsambandhenotpattimatvaM ktapratyayena bodhyata iti bhAvaH / na ca bhavamate vA ktapratyaye lakSaNA, manmate vA janaghAtI lakSaNeti sa. mAnameveti vAcyam / janita ityatra ktapratyaye lakSaNAyA bhavanmate. 'pyAvazyakatvAt ,AzrayatvarUpeNA''zrayabodhane karmakRtpratyayasya la. kSaNAsvIkArAta, tathA cA''vazyakalAkSaNika eva lakSaNA svIkiyate, na tu janerdhAtoriti bhaavH| kecittu vizeSaNasya tathAtvAdizi. STasya tathA vyapadezo nirUDhalakSaNayA, nirUDhalakSaNA ca zaktitulyetyeva niyAmakamAhuH / apUrvazarIrasambandhe nirUDhalakSaNAyA mukhyatulyatve padamukhyatve'pi na kSatirata Aha / na veti / vizeSaNazarIrotpAdaka. svenaiva piturviziSTe yatheSTaviniyogalakSaNasvatvasya satvAditi bhA. prayogaH karmayogazca satpratigraha eva ca / / ' ityAdimanvAdivacanopAnadAyAdiparigrahaH / (1) nanu zivasvaM nA''dadItetyAdipramANavalApadi dAnAdinanyaM svatvamIzvarasyA'nakriyate tadA yathAzrutespi avacchedakAvacchedenA'nyavAnurodhAt socaH sambhavaduktikaH, anyathedAnIntanapatanadravyavizeSe Izasya krayAdhanapekSasvatvAsattvAdvAdha eva syAditi cetra / svatvadhArApanivAraNAya sajAtIyasvRtvaM prati sajAtIyasvatvatya pratibandhakatAkalpanasyA''vazyakatayA pUrvasvatvasattve svatvAnsarotpasyasambhavena svatvadvayasya svIkartumazakyatvAt , zivAdenityatRptasyedaM mama bhavatvitisvIkArAsambhavina tatra tadIyasvatvotpanerasambhavAca,zivasvamityAdizyavahArasya tyaagiiyshivnisstthvissytaaniruupitvissytaashrytvmaadaayaivoppaadniiytvaat| tyajyamAnopacArAdau svatvAmAve'pi tadIyatvena dravye svatvAkagAhinIkA visaMvAdakapaika samyaniSThe'nyadAyasvatve bAdhitaM zivAdinirUpitatvamavagAta iti klyte| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAsmatamyadhika dIdhitiH / NAdi / vyutpattiH zabdasaGketagrahaH / hitasya vidhiH kartavya. tA, Ahitasya niSedho'kartavyatvam , tayoH sambhAvanaM jJApanam / uktiH zrukhAdirUpA bhUtA yathArthI sahajA svAbhAvikI / rAgadveSabhramAdiviraheNa sarvasyA eva tadukteryathArthatvAta , tA. pyeNaiva tasya siddhaH / kRpA parahitecchA upadhiH svahitAnusanyAnaM tacchnyA , nityatvAt / niravadhiriti pAThe avadhiH sImA tacchnyA , nitpatvena sarvapuruSIyasakalahitaviSayakatvAt / ta. darthAtmakaH, tat janmAyuktiparyantaM arthaH prayojanaM yasya sa evaM AtmA svarUpaM yasya sa tathA // diidhitittippnnii| pH| zabdasaGketetyupalakSaNam , nirmANakAyamadhiSThAya paTAdinimmI. NavyutpattikaraNamapi bodhyam / niSedha iti / idaM ca vyAsedhapadArtha, saMvarNanama / tacchnye ti / janyatAsambandhena tacchUnyatvaM bodhyam, anyathA sarvasyA eva kRpAyA adhikaraNatAsambandhenopadhizUnyatvA. dasatyApatteH / ata evokam , nityatvAditi / tacchranyatvaM vyutpA. dayati / nityatveneti / idaM ca sarvaviSayatve hetuH, pratiniyataviSayatva. niyAmakakAraNAbhAvAttasyAH sarvaviSayatvamiti bhAvaH / / zrIzaGkazamizraviracitA aatmtttvvivekklpltaa| zrIgaNezAya nmH| saMsArapaTakuvindaM jagadaNDakalazakulAlamIzAnam / sargapralapasitAsitakusumasraGmAlina bande // 1 // . * prAripsitasya nirvighnaM samAptimuhizya (kRta) majalaM. ziSyazikSAyai nibadhnAti / svaampmiti| tasmai sarvaja. * * () kalpalatAyAmetacinAntargato azyaH puNatAmakarasammato na bhavatIti sarvaca zeyan / - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaaspttiikaadvyvibhuussitH| . klpltaa| naprasiddhAya / jagatAmIzAya jagajananAnukUlakRti(1): zaktimate, namaH / vedaprAmANyagrahopayikamAptatvaM darza yituM pitRtvena taM rUpayati / pitra iti / avipralambhakAyetyarthaH / pUrvagurUttamAya, pUrvaguravo manukApalAdayaH stebhya uttamAyetyarthaH / tathA cezvara eSa vedavaktA tadanusmatAraH paraM manvAdaya iti bhAvaH / rUpakasyopamA. bhedatvena tanirvAhAya pitRsAmghamAha | svAmyamiti / piturapi janiteSu khAmyam , IzasyApitadhaiva teSu yatheSTaviniyogAdhikAra ityarthaH / nijamiti / svAbhAvika mityarthaH / AdI janiteSviti sambandhaH / tathA ca ja. nakasyApi janakatvamIzvarasya dhvanitam / anyadapi pitRsAmpamAha tataH pAlanamiti / hitopadezatadAcaraNAdinA rakSaNamityarthaH / anyadapi pitRsAmyamA. hai / vyutpatteriti / yathA pitA adhyApanAdinA putrAna vyutpAdayati tathezvaro'pi prayojyaprayojakadehabheda. mAzritya prANino gavAdipadajAte paTAdinirmANe ca vyutpAdayatItyarthaH / sAmyAntaramAha / hitAhite. ti| (2)hitavidhyahitavyAsedhayoH sambhAdhana (prApaNaM) jJApana miti yAvat / hitavidhiH svargakAmo yajate. tyAdiH, ahitavyAsedho na kalazaM bhakSayedityAdiH, tadubhayamupadizya jJApayati / nanu kathamatra vizvAsa ityata Aha / bhUtoktiriti / yathA pituH putrAn prati vidhiniSedhayoH satyokistathevarasyA'pItyarthaH / sa. 6) mahala cali guNa0 pR0 paa0| (hitAtiyo-hasyAdhikaM kalikAlAmudritapustaka / REET 10 pu. pA. ( Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Atmatatvaviveka .. klpltaa| syatve mAnamAha / sahajeti / dharmigrAhakamAnAdAsatve. naiva siddheH / tathA ca bhramapramAdavipralipsAvirahAta taduktiH satyeti bhAvaH / nanu svaprayojanAbhAvAt kathaM hitAhite upadizedityata Aha / kRpeti / nirupadhiH reva paraduHkhaprahANecchA'sye(2)tyarthaH / nanu sA'pi paraM du:khinaM dRSTvA svasmin duHkhotpatterbhavati, na hIzvarasya duHkhamata Aha / nirupdhiriti| (anyathAsiddhizaGkArahitetyarthaH / yahA anaupAdhikItyarthaH / ) upadhiH kAraNaM, taca nityatvAdeva nAstIti svAbhAvyAdeva tatheti bhaavH| na ca tarhi sukhinameva sarva sRjediti dezyam / adRSTasApekSatvAt / yatnastadarthAtmakaH, (tasyAH) kR. pAyAH arthaH paraduHkhaprahANaM tadAtmako yatnaH / yahA tadoM jagatprayojanaM, tadevAtmA yasya ytnsyetyrthH| ya. bA tatpadena hitAhitapravRttinivRttI, ucyate, te artha: prayojanaM yasya tadAtmakastadrupa ityarthaH / atra sarvatra yasyetyAvartanIyam // - diidhitiH| prekSAvatA(1) pravRttaye prayojanAbhidheyasambandhAnAha, ho| ....(1)cchA yasye-puNa0 pu0 pA0 / ..(1) prathamata iha khalvityAyabhidhAnaM prakRtagranthagocarapravRttyupayogitayA sArthakayati / bhaikSAvatAmityAdi / prekSAvatAm , prakRSTaphalodezamantareNa zAkhAdhyayane'pravartamAnAnsamityarthaH / tathA ca sAmAnyataH sakalatvajJAne'pi na pravRciriti labhyate / Aha, viziSya pratipAdayati / bhAkarNayantItyantena prathamavAkyenaitanyaprayojanatvena niHzreyasAdaralAbhAdAha / vivicyata ityanteneti / ukagranthe tamAbhameva vivina ki / taretyAdi / tatra, etAMdazamanthe / asya prayojanAdinA mamamanvayaH / saptamyarthaH pratipAdyatvam / duHkhaM jihAsava ityata icchAviSayatayA duHkhahAnarUpamokSalAbhaH / Atmatattvam, zarIrAdibhitratvam / AsmatasvamA vivicyata ityatastasyA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 9 iha khalu nisargapratikUlasvabhAvaM sarvajanasamvedanasiddhaM duHkhaM jihAsavaH sarva eva taddhAnopAyamavidvAMso - 'nusarantazca sarvAdhyAtmavidekavAkyatayA tatvajJAnameva ta dIdhitiH / tyAdinA vivicyata isantena / tatra prayojanamapavargaH, abhiSeyamAtmatattvam, sambandho granthAtmatatvajJAnApavargANAM hetuhetumadbhAvo granthAtmatattvayorjJApyajJApakabhAvazca / sukhamivA ( 1 ) tmaguNo duHkhamapi na heyaM, heyaM vA sukhavirodhitAmAtreNa kAminIM sambubhukSoriva " * dIdhitiTippaNI | vivizyata iti / tatrA'pi 'iha saMsAre... evamAkarNayanti' ityanta mAntarasambandhaH / abhidheyasya sambandha evApekSita iti tamAha / granthAtmatattvayoriti / sukhavadityAdi / duHkhaM jihAsava isyetAvanmAtroko nikhiladuHkhahAnecchA prAptA syAt, nisargetyAdi kimarthamata itthaM praNAlIti / ayamarthaH, AtmaguNo duHkhaM na heyaM sukhavat, anyathA sukhamapi tathA syAdata uktama, pratikUlasva* 'bhidheyatayA lAbhaH / viziSyA'bhidheyakathanaM caitadmanyapratipAyArthe'nyato jJAtatvazaGkAnivRttaye, tacchaGkAyA etadgranthAdhInArthajJAne siddhatvazaGkarUpatayA pravRttivirodhitvAt / AtmatattvapratipAdaka pranthAdhyayanasya saphalatvajJAne'pyaniSpannasya prakRtapranye tAdRzatattvapratipAdakatvagrahasya sampAdanAya vA tadabhidhAnam / pranyeti / hetuhetumadbhAva iti / granthAtmatattvajJAnayorhetubhAvaH, apavargasya hetumadbhAva ityarthaH / manthAtmatatvajJAnayormiyo hetuhetumadbhAvastu na vivakSitaH granthAtmatattvayorjJApyajJApakabhAva ityata eva tallAbhAt / evaJca tattvajJAnaMmeva tadupAyamAkarNayantItyatastattvajJAnasya mokSahetutvalAbhaH, Atmatattvamatra vivicyata ityatazvAtmajJAnasya granthahetukatvalAbhe granthasya tatvajJAnadvArA hetuvasyA'rthAdeva lAbhaH / upAya prayojanayorhetuhetumadbhAvagrahastviSTasAdhanatAdhImudrayA pravRttyupayogIti bodhyam / grnthaapvrgye| rhetuhetumadbhAvalAbhasyA''rthikatayA sAkSAttadalAbhAtsAkSAllabhyastadupapAdako granthAtmatattvayorjJApyajJApakabhAvasambandha uktaH / tasya cAtmatasvamaMtra vivicyata ityata eva lAbho bodhyaH / ( 1 ) apavargasya svataH puruSArthatvamantareNoktarItyA granthe saprayojanatvAvadhAraNAsambhavAttadupapAdanaparatayA nisargetyAdivizeSaNadvayaM vyAkhyAtukAmaH zaGkAmavatArayati / sukhamivetyAdinA / AtmaguNa iti / zrAtmeti sampAtAyAtam / atra sukhavadAtmaguNa iti TippaNIkRmmataH pAThaH / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAramatatvaviveka dupAyamAkarNayanti, na tato'nyam / pratiyogyanuyogita dIdhitiH / kAmukasya gurujanasavidhAnam,asadeva vA byomakamalinIpasUnapUtigandhavaditizaGkAtrayanirAsAya nisargAdi siddhamiyantam / anusarantaH ko'syopAya iti jijJAsavaH / adhyAtmavit aatmttvjnyH| ekavAkyatA aikamatyam , kAraNe kAryopacArAt / ekaM ekArthaprati. pAdakaM vAkyaM yeSAmiti vA / ApharNayanti zabdAdayadhArayanti / diidhitittippnnii| bhAvamiti / idameSa tyAge kAraNamiti bhAvaH / nanu sukhavirodhitayA duHkhe prAtikUlyasvabhASaH, tathA ca yaduHkhe'sati sukhaM jAyate tabajainIyaM syAta, sukhAvirodhi tu duHkhaM kathaM varjanIyamata uktam, nisa. gaiti / tathA ca svabhAvata eva tat pratikUlamiti sarvameva varjanIya miti bhAvaH / yadyapi nisargapadasyAdyatvAt tatprayojanamevAne darzayitumucitaM, tathA'pi vizeSyasya prayojanakathanenaiva tatkathanaM nirvahatIti vyutkrameNa prayojanamabhihitam / anyathA kutra tahAne pra. yojanaM syAt / sarvajanetyAdeH prayojanamAha / asadevati / asadeva alIkameva, duHkhaM dharjanIyaM syAdityarthaH(1) / iyaM ca pau. khIyazaGkA / tathA ca vyomakamalavadityetApataiva sAmaJjasye AzrayasyA''tmano'pyasatvabodhanAya prasUnetyupAdAnama(2) / kAraNa iti / (3) vAkyasya kAraNe. matI kAryavAcakapadasya ekavAkyapadasya lakSaNetyarthaH / nanu bhinAnAmekA matirbAdhitA, tathA caikapadasyaikArthaviSayatve lakSaNA pAcyA, evaM caikapade lakSaNAyA Avazyakatve'laM vAkyapade lakSaNayetyatastathaivA''ha / ekamekArthetyAdi / AkarNanasya zrautrajJAnasya tattvajJAnaviSayatvAsambhavAdAha / zabdAdityAdi / anumAnAvinA tadanavadhAraNAyuktama, zabdAditi / tathA ca tatvajJAnamevA'sAdhAraNaM ghedarUpazabdAdavadhArayantItyarthaH / (1) tathA ca duHkhasya nityanivRttatayA taddhAnArtha pravRttiranupapannoti bhAvaH / (2) tathA ca kasyApavargArtha pravRttiriti bhaavH|| (1) idaM pratIkamAdarzapustake nAsti , yogyatAmanucintya kalpitameva / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 11 dIdhitiH / samvajJAnameveti / asAdhAraNamiti zeSaH / tasvajJAnam tatvajJAnaviziSTakAraNakalApamiti kecit / kAzImaraNAdeH svAtantryeNa mokSatutvaM nirAkartu (1 mevakArArthaM spaSTapati / na tato'nyamiti / tatvajJAnasya mokSahetutve Atmana iti kuta ityata Aha / matItyAdi / (2) pratiyogitayAnuyogitayA cetyarthaH / matabhedena cedam / taduktam, 'nairAtmya mokSasya hetuM kecana manvate / AtmatazvadhiyaM tvanye nyAyavedA ( 3 ) nusAriNaH // ' dIdhitiTippaNI | IzvarasyA'pi vede janakatva zrutestasvajJAnamevetyavadhAraNAsambhavAdAcha / asAdhAraNamiti / anvayapradarzanArthe (4) vyutkramanirdezaH / asA* dhAraNapadamapUrayitvaiva evakArArtharakSakasya matamAha / tasvajJAnamiti / zabdAstathAvadhAraNAbhAva eva kecidityasvarasaH / na tato'nyami. tyAdervaiyarthyamAzaGkayAha / kAzImaraNAderiti / svAtantryeNa tasva jJAnAnapekSayA / anyamitIti / atrApyasAdhAraNamiti bodhyam / kuta iti / aterupAdAnaM kuta ityarthaH / matabhedena ceti / keSAzciI nmate pratiyogitayA keSAJcinmate cA'nuyogitayA AtmA tavato jJAtavya ityarthaH / tadevAha / taduktamiti / AdyArdha pratiyogitayeti ansyArdhamanuyogitayeti mate / nairAtmyadRSTimityAdi / AtmanaH pAramArthikatve'pi nairAtmyabhAvanaM mokSaheturityetanmatam, yadvakSyati (1) kAzI maraNasya sAtAmmocahetutve taduttaramAtyantikaduHkhanivRttirUpamokSasyavotpAdena svarUpatastadvizodhano duHkhamAtrasyaiva tatkAlamutpAdAsambhavena udbandhanAdipratiSiddhakriyayA'pi kAzI - maraNa eva mumukSuH pravarteta, na tu niyamato nAntarIyakaduHkhajanake zravaNAdAviti zuzrUSeorevAbhAvAt pranthArambhaprayAsavaiphalyavAraNAya kAzImaraNasya sAkSAnmokSahetutvaM nirAkRtam / evaM ca sata jJAnadvAreva tasya mokSahetutvAt kAzImRtasyApi karmaphalopabhoga sambhavenodbandhanAdinA maraNe bhairavayAmanAdiphalabhabAdeva na pravRttirityupapadyate / na ca tathApyanarthAnanubandhini kAlAdhI nakAzI maraNe zravaNAdiparihAreNa kathaM na pravRttiriti vAcyam / zaRvihitakAmA dibahUpasargavatyA kAyA tasyAmaikAntikatayA sadyomokSaprada vijJAnApAye hastagate zravaNAdAveva buddhimatA pravRtterAkvayakatayA prArambhavaiphalyAsambhavAditi bhAvaH / (2) pratiyogItyAdi - pAThaH / (3) nyAyatattvA-kAli0 mu0 pu0 pA0 / (4) ekavAkyatayetyasyAkarNayantItyanenetyAdiH / vedajanyajJAne'mAmANyaza parihArastanmayo janama Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R AtmatasvavivekaH dIdhitiH / iti / sarva eva hi bhogabhAjaM (1) sthirataramAtmAnaM manvAnAH sukhAdikaM kAmayante yadAhuH, 'sukhI bhaveyaM duHkhI vA mAbhUvamiti tRSyataH / yaivAhamiti dhIH saiva sahajaM sacvadarzanam // ' iti / sattvam (2) AtmA / kAmayamAnAzca sukhAdikaM vihitaM niSiddhaM vA sAdhanama (3) syAnutiSThantaH karmAzayAnAcinvAnA (4) janmAdikamanubhavanti, yadi punaramI kimapi nAham, nAhamAspadamasti kiJcidapi vastu sthirama, vizvameva kSaNabhaGguramalIkaM vetyatradhArayeran, na kiJcidapi kAmayeran, na cAkAmayamAnAH kecidIdhitiTippaNI / jAGgalikairnirviSIkaraNamivetyAdinA (5) / na cAtmano'satvameva tathA, tathA satyAtmaiva tattvato jJeya ityasyA'saGgatyApatteH / nairAtmyadRSTyA meva mAnamAha / sarva eva hIti / hi yasmAt sarva eva janA bhogabho. jinamAtmAnaM sthirataraM manyamAnAH mamAtmA pazcAdapi vartiSyate evaM manyamAnA eva bhAvisukhAdikAmanayA saMsAre pravartante, na tvasthiraM manyamAnAH pravartanta ityarthaH / asthiratvanirNaye keSAmapyapravRtteH (6) susthiraM matvaiva kAmayanta ityarthaH / atra sAdhakamAha / yakSahuriti bhaveyamiti / ahamusarakAle sukhavAn bhaviSyAmIti jJAnaM svasya sthiratvajJAnapUrvakamevetyarthaH / iti tRSyataH itIcchAvataH puruSasya yA'hamiti dhIH sava sahajaM prAkRtikaM abhadramAtmajJAnamiti / nanu sukhAdikaM kAmayanta ityAdinA kimAyAtamata Aha / kAmayamAnAzveti / sarvatra (sarva) eva hIti vizeSyam / asya sukhAdeH / karmAzayAn dharmAdharmAn / acinvAnAH cayaM kurvANAH / asthiratvabhAvanopayo gamAha / yadIti / yadi punaramI janA ityavadhArayeran tadA kAmanAM na kurvIranityarthaH / tadA kiM syAdityAha / na ceti / tadA'pi 1 ( 1 ) bhogabhAjaH pAThaH / ( 2 ) sattva:- pAThaH / ( 3 ) vihitaniSiddhaM sAdhanam -- pAThaH / (4) anutiSThanto dharmAdharmAnAcinvAnAH pAThaH / (5) mUlakRdAcArya iti zeSaH / (6) phalAnupadhAna nizcayadvArA nairAtmyadRSTiH pravRteH paripanthimIti bhAvaH / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti - kalpalatAkhya TIkAdvaya vibhUSitaH / 13 dIdhitiH / dapi (1) pravartante, na cApravartamAnA api karmAzayena sIvyante, (2) na cAntareNa karmAzayaM sambhava bhogasyeti bhavati nairAtmyadarzanaM sAdhanamapavargasyeti kecit / apare punaranAdinidhanamAtmAnaM nyAyAdinA nirNayantastadIyaM tavajJAnameva nyAyAgamAbhyAM mokSahetumAcakSata iti / abhAvajJAne pratiyogijJAnasya hetutvAt TippaNI | kimata Aha / na cApravartamAnA apIti / sIvyantaM yujyante / na cApravartamAnasyA'pi puruSasyAnyakRtyadhInagaGgAjala saMyogAdinA karmAzayotpattiriti vyabhicAra iti vAcyam / etanma te tAzapuruSasyAnyakkRtyAdinA karmAzayAnutpAdAt, asmanmate tattvajJAninAmiva | kecana manvata ityasyArthakathanaM keciditi - idAnImupadarzitazlokasya zeSArdhavyAkhyAmAha / apare punariti / tatrA'nyazabdopAdAnAdatrApi tatparyAyAparazabdenopAttam (3) / anAdItyAdinA sthiratvakathanam / nyAyavedAnusAriNa ityasya vyAkhyA nyAyAgamAbhyAmityAdiH / tadIyaM tatvajJAnam tadanuyogikamitarabhedajJAnamityarthaH / tacca AtmA itarebhyo bhidyata ityAdirUpamityanuyogitayAtmajJAnaM bhavati kAraNamiti bhAvaH / AdyamatIya pratiyo gitayetyatra vyAkhyAmAha / abhAveti / na ca tanmatakathana evedamucitamiti vAcyam / pratiyogIti mUlasya yadA vyAkhyAtaM tasyeva prayojanasyoktatvAt ? / na cAtmAbhAvarUpatattvajJAne pratiyogino 1 viSayatayA tenaiva tavato jJeya ityatra hetoH saGgatatvaM tat kathamidaM vihAya kAraNIbhUtajJAnaviSayatayAsya zeyatvamAnItamiti vAcyam / tanmate'bhAvajJAna syAlIkaviSayatvAttattvato jJeya ityanupapattestathAbhidhAnam / yadyapi tanmate'bhAvajJAnahetupratiyogijJAnasyApi savikalpakatayAlIkaviSayatvameva, teSAM nirvikalpakasyaiva sadviSayatvAt tathApyatra pratiyogijJAnapadena mUlIbhUtanirvikalpakamevoktami (1) kiJcidapi - pAThaH / ( 3 ) pare punariti / tatrA'nyazabdopAdAnAdatrApi tatparyAyaparazabdenopAntam - ityAdarzapu stake pAThaH / ( 2 ) badhyante, - |:2lb Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAramatatvavivekA. .. yA cAtmaiva tatvato jJeyaH / tathAhi, yadi nairAtmya(1) yadi vAtmAsti vastubhUtaH, ubhayathApi naisargikamAtma diidhitiH| pratiyogitayetyabhihitam / pare tu AtmanaH zarIrAdibhinnatvasyeva zarIrAderAtmabhinatvasyApi jJAnaM mokSaheturiti tathoktamiyAhuH / nanvAsaMsAramanuvartamAno'syeva sarveSAmahaMmatyayasantAno na punarapavargavArtetyata Aha / tathAhItyAdi / vastubhUtaH dehAdimimo. 'nAdinidhano jJAnAdimAn / naisargikam gauro'hamityAcAkAra kamanAdidehAbhedavAsanAsambhUtam, AtmajJAnamatatvajJAnameva, asata evAtmano bhAnAva, dehAbhedAvagAhanAcA dehasambhedAnavagA. hi ca kAdAcitkamahaM sukhItyAdikaM tatvajJAnaM balavatA mithyA. jJAnasantAnena tiraskRtatvAma kAryakSamamiti bhAvaH / / diidhitittippnnii| ti / evaM ca hetutvAdityasya prayojakatvAdityarthaH / tathoktam pratiyogitayA coktam / pare svityanena tAzamAnasya mananarUpatayA nata. svajJAnapadArthatetyasvaraso drshitH| nanvityAdi / tathA cAnvayavyabhi. cAra ityarthaH / tathA hotyAdimUlasyAyamarthaH, nairAtmyavAdimate naiyA. yikamate ca naisargikaM gauro'hamityAdikamAtmajJAnamatattvajJAnameva, tathA ca nAnvayavyabhicAra iti bhAvaH / vastubhUta ityasyaivArthakatha. naMjJAnAdimAnitiparyantam / sambhUtaparyantaM naisargikamityasya vyaakhyaa| atatvajJAnamevetyatra hetuH, asata eveti / nairAtmyavAdimate gA. ro'hamityAdAvalIkAtmana eva viSayatvAt / dvitIyamate(2) svAha / deheti / nanu dehAsambhinnAtmajJAnasattve kuto na mokSa ityata Aha / sambhedAnavagAhi ceti / mithyAzAnam abhedabhAnam / tiraskAraH pra. tibandhaH / kAryam apavargaH / vastuto'haM sukhItyAdikamapi hAmaM dehAbhedAvagAhyeva, prata eka pakSvAdibhidhAvizeSAditi zArIrakabhA (1) nairAtma-puNa0 pu0 paa0| (2) mitIyamAne-ityAdarzapustake pAThaH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti klpltaakhyttiikaasyvibhuussitH| 15 jJAnamatattvajJAnamevetyatrApyekavAkyataiva vAdinAmata AtmatatvaM vivicyate / diidhitittippnnii| pyam / zravaNamananAdijanyAtmajJAnameva tattvajJAnamiti hi paramArthaH // klpltaa| prekSApatpravRtyarthamabhidheyaM(1) prayojanaM ca darzayati / iheti| iha andhe,AsmatasvaM vivicyate iti smbndhH| yadA iha saMsAra, tatvajJAnameva tadupAyamAkarNayantIti sambandhaH / nanvAtmatatvaSivekasyAsukhasvAdaduHkhAtAvasvAdha na puruSArthatvamataH kathaM tadathino'tra pravartantAmata Aha / tadupAyamiti / duHkhahAnopAyAmityarthaH / puruSArthasAdhanasvAdAtmatattvavivekopi puruSArtha eveti bhASaH / bhavedevaM yadi duHkhahAnamapi (mukhya) puruSArtho bhavet, na tveSam , sukhecchayA tatra vRttarata aah(2)| nisargapratikUlasvabhAvamiti / ataH svarasata eva taddhAnecchetyarthaH / nanu duHkhamapi sukhAbhAvAnAnya. dityata Aha / sarvajaneti / sarvajana(pratIti)sAkSikaM tadityarthaH / AtmAnamadhikRtya pravartata ityadhyAtma zAstram / ekavAkyatA aikamasyam / tathA ca sarvatAntrikasiDa tasvajJAnasya mokSopAyatvamityuktam / tathApya. napecitAbhidhAnaM mAbhUdata uktam, anusarantazceti / mokSopAyamanusandadhAnA ityarthaH / anusaraNaM prati hetuH,bhavidvAMsaH (3) ahikaNTakAdiduHkhahAnopAyavidvattA. (1) prekssaavtprvRtynggmbhidheyN-paatthH| (3) tatpravRtterata Aha-pAThaH / tatra pravRtterata bhAi-puNa0 pu0 paa0| (3) avidrAsa iti / --puNa0 pu. paa0| / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH kalpalatA / yAmadhyAtyantikaduHkhahAnopAye na vaiduSyamiti bhAvaH / AkarNayantIti zrautaM jJAnamabhipraiti (1) / taca 'AtmA pAare zrotavyaH' ityAdyupaniSadAM zravaNAt / evakAreNa labhyamapyanyayogavyavacchedaM kAzI maraNAdeH svAtantryeNa mokSopAyatvazaGkAM nirAkarte punarAha / nAnyaditi / (2) yadvA upAyameva tatvajJAnamiti vizeSaNasaGgata e (bAyame) vakArastattvajJAnArthipravRtti (3) vaiphalyazaGkAnirAsAya / nanu bhavatu tatvajJAnaM mocahetustathApyAtmatatvaM kimiti vivicyata ityata Aha / Atmaiva tavato jJeya iti / nanu bauddhA nairAtmyajJAnaM tattvajJAnamAhuH tathA ca kathamekavAkyatetyata Aha / pratiyo. gyanuyogitayeti / teSAmapi pratiyogitayA AsmatazvaM jJAne (4) sphuratIti mataM yata iti bhAvaH / yadvA yathA dehendriyAdibhya AtmA bhinna iti tattvajJAnaM tathAtma. naH zarIrAdikaM bhinnamityapi tatvajJAnaM dehendriyAdihAnaupayikameveti darzayati / pratiyogIti / nanvahaM gaura ityAdiprakArakamAtmajJAnamayatna siddhamevetyata Aha / naisargikamiti / svAbhAvikam ayatnasiddhamiti yAvat, ahaM sukhItyAdiprakArakAtmajJAnasya tavajJAnasvepi(5) na mithyAjJAnanivartakasvamatastadapyatatvajJAnameveti bhAvaH / nanu nairAtmyavAdinAM zarIre'haM pratyaya (1) abhipretaM - pu0 pu0 pA0 / (2) nAnyaditi / iti pAThamanusRtya vyAkhyAtam / nAnyamiti / - puNa0 pu0 pA0 1 (3) tattvajJAnArthe pravRtti - pAThaH / (4) AtmatatvajJAnaM - pAThaH / AtmatattvajJAne -- puNa0 pu0 pA0 / (5) prakArakAtmatatvajJAnasa svepi-puNa0 pu0 pA0 / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 17 kalpalatA / svasvajJAnamevesthata uktam, yadi nairAtmyamiti / ayaranasiddhatvAt teSAmapyetAdRzaM jJAnamanAdeyamityarthaH / AtmatattvaM vivicyata iti / zarIrAdibhyo nityaH sukha (1) jJAnAdiguNavAnAtmA vivekena bhedenopadarthata ityarthaH // tatra bAdhakaM bhavat (2) kSaNabhaGgo vA (3) bAhyArthabhaGgo vA (4) guNaguNibhedabhaGgo vA anupalambho veti / dIdhitiH / sati ca balavattarabAdhakapramANe sAdhakasahasrasyApyakizci karatvAt tadevAdau nirasyati / tatretyAdinA / kSaNabhaGgetpAdau bhaGgapadaM (5) bhaGgasAdhakamAnaparamiti vadanti // dIdhitiTippaNI / tadeva bAdhakameva / svarUpato bhedasyAbAdhakatvAdAha / bhaGgapadamiti / bhaGgasAdhaketi / tathA ca tAdRzamAnAdbhaGgArthasiddhireva sthiratve bAdhaH, bAhyArthabhedabhaGgasiddhirguNaguNibheda bhaGgasiddhizca jJAnasukhAdyAzrayAtmabAdhaH / vastutastu (6) jJAyamAnakaraNatAmate tAhazabhaGga eva bAdhakamiti yathAzrutameva samyak // (1) nityasukha - pAThaH / (2) ayameva puNatA makarasammataH prakRtAnuguNazca pAThaH / tatra bAdhakaM bhavadAtmani - kAla0 mu0 pu0 pA0 / tatrAtmani bAdhakaM bhavat - iti pATho mathurAnAthasammataH / (3) kSaNabhaGgo vA syAt - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) bAhyAtmabhaGgI vA pAThAntaraM puNa0 pu0 / (5) ayameva TippaNIkRnmataH pAThaH / bhaGgatrayaM - iti tvanyasammataH / (6) vadantItyanena sUcitamasvarasaM prakaTayitumAha / vastutastviti / na ca jJAyamAnakaraNatAmatepi sthairyAdyabhAvasyaiva kSaNabhaGgAdirUpatayA sAdhyAvizeSeNa kSaNabhaGgAdeH sthairyAdyabhAvasAdhakatvarUpasthairyAdibAdhakatvAnupapattiriti vAcyam / dhvaMsApratiyogitvarUpasthairyasyAbhAvAnumAne kSaNikatvasya hetutvenaiva tasya sAdhyaH vizeSavirahAt / etAdRzastharyasya ca tanmate. dhvase'lIke vA prasiddheH, tanmate dhvasasyApyanantatvAbhyupamAt / 3 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 mAtmatasvavivekaH kalpalatA / bAdhanirAsamantareNocyamAnamavyAtmani pramANamatantramevAto viziSTa (1) Atmani bAghakamAzaGkaya nirAcaSTe / tatreti / nairAtmyavAdinAmasmadabhimatAtmani bAgha (2) kAnyetAnyeveti kramazo (3) nirasanIyAni, bedAntinopyApAtato nairAtmyavAdina eveti tanmatamapi dUSyata eva (4), tathA ca zrutibhyaH samadhigate (5) pyAsmani saGkasukatA nivRttaye (6) nyApaH pravartanIyaH, sa ca bAdhanirAsamantareNa nAGgaM (7) dhArayatIti prathamaM bAdha(ka) nirAsArambha iti bhAvaH / kSaNabhaGgAdipadaM ca tarasAdhakapramANaparam / tatra kSaNabhaGge nityatvabhaGgaH / bAhyArtha - bhane jJAnabhinnAtmano'siddhiH / bAhyatvaM ca jJAnabhinnasvameva (8)| guNaguNibhedabhaGgepi tathA ( 9 ) / anupalambhe tu svarUpasyaivAsiddhiH / zarIrAdibhinnAtmAnanubhayazcAtrAnupalambhaH / dIdhitiH / kSaNabhane vipratipatiH / zabdAdiH kSaNiko na vA / kSaNikatvaM casvAdhikaraNasamayaprAgabhAvAdhikaraNakSaNAnutpattikatve sati dIdhitiTippaNI / taiH zabdAdereva pakSIkaraNAt zabdAdirityuktam / svAdhikaraNetyA (2) dabhimatAtmabAdha - pAThaH / (4) tanmatamapi dUSyameva - puNa0 pu0 pA0 / (3) asthiratAnivRttaya ityarthaH / (1) viziSya - puNa0 pu0 pA0 / (3) tAnyeva bhAgazo-pAThaH / (5) samavagate - pAThaH / (7) sa ca na bAdhakamirAsamantareNAGgaM - kali0 mu0 pu0 pA0 / (8) bAyaM ca jJAnabhinnameva - pu0 pu0 pA0 / (9) zAnabhinnAtmano'siddhirityarthaH / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH|19 diissitiH| kAdAcikatvam , utpattimattvaM vA / utpattizvastrAdhikaraNakSaNAtibhAgabhAvapratiyogikSaNasambandhaH / kSaNazca svAdheyapadArthamAgamA. ___diidhitittippnnii| di / tatkSaNasthasya dvikSaNAvasthAyitve svAdhikaraNadvitIyakSaNaprAga. bhAvAdhikaraNAdyakSaNotpattikatvAnna yathoktarUpateti kSaNamAtrasthAyi. svsiddhiH| samayapadaM kAlikasambandhenAdhikaraNatAlAbhAya, anyathA viSayatayA jJAnAdhikaraNAnAgataghaTAdiprAgabhAvAdhikaraNakSaNotpatti katayA kSaNikatvepi jJAnasya yathoktarUpatA na syAt / tAdRzama. tiyogikaprAgabhAvAdhikaraNamahAkAlAdhutpattikatvasyotpattimanmAtra. vRttitvAdaprasiddhiritikSaNapadam / nityavyAvartanAya kaadaacitktvm| na.ca prAgabhAvavadeva bhAvAH syurityarthAntaraM tavaiva syAditi vAcyam / janyabhAvasya prAgabhAvasArazyavattvaM bAdhAt , na hi janyo bhAva utpatyabhAvavAn vinazyet, tathA sati jnybhaavtvsyaivaastvaat| yadi ca tathApyantaratva(1)zaGkA tadA''ha / utpattimatvaM veti / nanyatra vizeSyadalasthA utpattiH svAdhikaraNasamayadhvaMsAnadhikaraNasamayasambandharUpA vaktuM na zakyate, vakSyamANamahApralayaprasiddhya. saGgatatvApaH, tAdRzadhvaMsAprasiddharata Aha / utpattizceti / satyantavalapraviSTotpattistu svAdhikaraNasamayadhvaMsAnadhikaraNetyAdirUpaiva, kSaNApravezena lAghavAt, na tu niruktotpattirapi tatra nivezitA, tathA sati kSaNikatvalakSaNe kSaNapadasyAsatprayojanatvApatteH / tathAhi, utpa. tilakSaNe kSaNanivezane svAdhikaraNasamayaprAgamAvAdhikaraNaM yata sthAdhikaraNakSaNAvRttiprAgabhAvapratiyogikSaNarUpaM tatsambandhAbhAva itya. syaiva samyaktvAt / svAdhikaraNasamayadhvaMsAnAdhikaraNetyAzutpattipra. peze tu na kSaNapadavaiyaryam / tathAhi, kSaNikalakSaNe kSaNapadAdAne svAdhikaraNasamayaprAgabhAvAdhikaraNasamayaH svAdhikaraNasamayabhvaM. sAnadhikaraNasamayo yasya tadrinatve satItyarthakaraNepyasambhavaH, ...(1) samAvasyevatattvasyAdapustake paatthH| .. . . Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH / diidhitittippnnii| tathAvidhasthUlakAlasambandhasya tatrApi satvAt / na ca kSaNika svalakSaNasthasvapadasyAnuyogikoTau dAne satyante svAdhikaraNasa. mayadhvaMsAnadhikaraNetyAdhutpattipraveze mahApralaye svaprasiddhiriti vAcyam / svapadasyAnuyogini dAne vizeSyasya vaiyapitteH prati. yoginyeva tahAnAt , tAvataiva prAgabhAvavAraNasambhavAt / na ca ta. thApi prAgabhAvanityayorvAraNArtha vizeSyadale utpattimatvaM pravezyate, taca vyartham , avazyaniviSTaprAgabhAvapratiyogitvenaiva tadvAraNAditi vAcyam / prAgabhAvapratiyogitvamAtroktau prAgabhAvasAdhAraNyApate, tasyApi sIyaprAgabhAvasvarUpaghaTAtmakadhvaMsapratiyogitvAt , prA. gabhAvatvanirUpakapratiyogitvasyAviSakSaNAt / na ca vAstavabhAgabhAvapratiyogitvavivakSayaiva tannirAsaH, caramadhvaMsasyApi svapratiyogicaramabhAvaprAgabhAvapratiyogitvAt tathAtvamavikalamiti thA. vyam / svabhedAtmakaprAgabhAvAntarapratiyogitvena tathApi prAgabhAvasAdhAraNyAt / kecittu vizeSyadalasthotpattimattvasya prAgabhAvapratiyogitvamedhArthaH, svAdhikaraNetyAdinirvacanaM ca satyantasthasyaiva / na caivaM kSaNapadavaiyaryam , saptamyarthaghaTitavizeSaNavizeSyabhAve'pravi. TAbhedAnvayena vaiyaryadAnAsambhavAdityAhuH / svAdhikaraNamahAkAlAvRzyaprasiddhyA utpattilakSaNe prathamakSaNapadam / dvitIyakSaNapadaM tu ghaTapUrvAparakAlavattisthUlakAlamAdAya dvitIyAdikSaNe. utpattila. kSaNasyAtivyAptidhAraNAya, na tvetallakSaNe prayojanazAli, tadvinApi nityaprAgabhAvayoriNAt / na ca tathApyutpattilakSaNe kAlika sambandhena svAvRttiprAgabhAvapratiyogikSaNasambandhasyaiva samyavAda. dhikaraNakSaNapadayorvaiyarthyamiti vAcyam / yathoktavizeSaNavizeSyabhAve'vayAt / yahA~ prAcInamate janyamAtrasya kAlopAdhitvaM nA. stIti na vaiyarthyam / nanu kSaNatvaM svavRttiprAgabhAdhapratiyogyanadhikaraNa mahApralayAtmakakAlopAdhAvaprasiddhama, atastaTi. totpattirna caramadhyase, ata Aha / kSaNazceti / atrApyadhei. pazvamAdhAratvaM ca kAlikasambandhena bodhyam, tenAnAgataviSayakakSA. nasya bhAnotpattikSaNotpannapadArthaprAgabhASaviSayakajJAnasya vA nakSa. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 21 diidhitiH| ghAnAdhArasamayaH / prasiddhistu vidhe| naiyAyikAnAM prAgabhAve ca. ramadhvaMse ca, niSedhasya ca bauddhAnAmalIke / svAdhikaraNasamayamAgabhAvAdhikaraNakSaNAvRttitvaM kSaNikatvamiti tu jyAyaH / prasiddhi. retasya mahApralaye / mAgabhAvazcAtra bhAvAbhAvasAdhAraNo bodhyA, tenAnyabhAvavyudAsaH, anye kAdAcitkAbhAvo vA (1) svAdhi dIdhitiTippaNI / NatvavyAvRttiH, samayapadAdeva tayorlAbhaH / (prasiddhiriti / ) prAga. bhAve prasiddhiH kAdAcitkatvagarbhasya, ubhayalakSaNayoH prasiddhizcaramadhvaMse, niSedhasya ca janyeSu vizeSaNAbhAvAnnityeSu vizeSyAbhAvAt prasiddhiH sulabhaiva / alIka iti / pratiyogiprasiddhiH zabdAdAveveti, alIkasya samayasambandhAbhAvAt / anutpattikatvapravezenaiva kAvA. ciMkatvaM pravezyate, ata eva tadapravezanayA lAghavAt prakArAntaramA. h(2)| svAdhikaraNeti / atra ca kSaNAvRttitvaM kSaNAsambandhitvam, anyathA'vRttitayApi paryavasAnaM syAdityapavyAkhyAnam, a. vRtteH svAdhikaraNasamayAbhAvAdevAtiprasaGgavAraNAt, svapadasyAnuyoginyeva tAtparyAt(3) / nanu bhAvamAtrasya prAtisvikarUpeNa prAmANikatvena vA pakSatvam, evaJcAntyabhAvasya dvitrikSaNAvasthAyitvepi yathoktarUpavatvAt siddhasAdhanam, ata Aha / prAgabhAva. zvAti / atra anyoniruktyoH| antyabhAveti / yasya bhAvasyAnantaraM bhAvotpattiAsti so'ntyabhAvaH / sa ca kSaNatrayasthAyI vA caturAdikSaNasthAyI vA bhavasvityanyadetat / tathA ca yadi bhAvAbhAghasAdhAraNaM na syAt tadA pratyekasya pakSatayAntyabhASa evAsmanmate siddhasAdhanaM syAt / tathAhi, tasyAdhikaraNasamayastatpUrvotpannasta samotpannabhAvo dhvaMsarUpazcAbhAvosti, tatra svAdhikaraNabhAvarUpa. samayaprAgabhAvakSaNe tasyotpattireva nAsti, taduttaraM bhASAnutpatte, (1) TippaNIkRnmatoyaM pAThaH / prAgabhAvazcAtra bhAvAbhAvasAdhAraNo bodhyaH, antye kAdAcitkAbhAvo ghA, tenAntyabhAvayudAsaH--iti tu sarvatra pAThaH / . (2) tadapravezA ... prakArakamAha-ityAdarzapustake pAThaH / (3) svapadakyAnuyoginyevasasthavati...yolAghavAta-ityAdarzapustake pAThaH / : THE KUPPUSWAMY SAYIN.. RESEARCH INSTITUTE, W ADODR MADRAS-, - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatazvaSiSekaH dIdhitiH / karaNakSaNavRttidhvaMsapratiyogyavRttitvaM vA kSaNikatvam | kSaNatvaM ca svAvRttiyAvatsvavRttidhvaMsapratiyogikatvam, svavRttidhvaMsapratiyo 22 dIdhitiTippaNI / svAdhikaraNasya svadvitIyAdikSaNotpattikadhvaMsa rUpa samayasya na vAstavaH prAgabhAvastadAnIm, yena tadadhikaraNakSaNotpatikatvena satyamta sattvaM tatra na syAt, kintu bhAvarUpa ( 1 ) pratiyogyeva tadAnIM tatprAgabhAvaH, ato bhAvAbhAvasAdhAraNyaM yuktam / antyaniruktau vivakSAntaramapi kartuM zakyata ityataH, antya iti / antye jyAya ityanenokte, abhAvapadena kAdAcitkAbhAva eva vivakSita ityarthaH / abhyabhAvasya svAdhikaraNopAntyabhAvadhvaM sAdhikaraNakSaNavRttitvAt tadUvyudAsaH / prathame tu tAdRzadhvaMsAdhikaraNakSaNAnutpattikasvastha tatrApi sattvAnna tadUvyudAsa ityantya ityuktam / nanu kathamastya ityuktam, Adyepi kAdAcitkAbhAvapraveze nirdoSatvAt antyabhAve svAdhikaraNasamaya kAdAcitkAbhAvarUpadhvaM sAdhikaraNa dvitIyakSaNotpacikatvasyaiva satvAt utpattilakSaNaniviSTa (2) prAgabhAvasyApi kAdAcitkatayA niveze'ntyabhAvadvitIyakSaNasyApi (3) svAdhikaraNasamayAvRttikAdAcitkAbhAvapratiyogitayA utpattyAtmakatvena satyantAsatvAditi / na / satyantaniviSTotpatteH svAdhikaraNasamayadhvaMsAnAdhArasamayasambandharUpAyA eva nivezasyoktatvAt IDazamutpattilakSaNaM ca na dvitIyAdikSaNa ityadoSazca / svayaM prAgabhAvAnabhyupagamAntadadyaTitaM sAdhyamAha / svAghikaraNetyAdi / evaM prAgabhAvAghaTitaM kSaNa. lakSaNamapyAha / kSaNatvaM ceti / svAvRttIti / svasminnavRttayo yAvantaH svavRttidhvaMsAnAM pratiyogino yasya tasvamityarthaH / vinAza. sAmagrIviziSTAnAM bhAvAnAM tathAtvam, tadavacchedena svavRttidhvaMsa. pratiyoginaH kasyApi svasminnavRtteH / laghu lakSaNamAha / svavRttIti / " (1) bhASavAnaM-- ityAdarzapustake pATaH / (2) lakSayya viziSTa -- ityAdarzapustake pAThaH / (3) mahApralayapUrva kSaNasyApItyarthaH / tenAntyabhAvasya kSaNatrayAdyavasthAyitveM tRtIyAdikSayaparigrahaH / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 13 dIdhitiH / gyanAdhAratvaM vA / kSaNopi vA nopAdeyaH / bhinnakAlayoranAdhArAdheyabhAvo vA vRttirvA kAlikI vaktavyA, tenAtItagocarakSaNikajJAne nAMzato bAdhAdiH / zabdAdiH svotpatyavyavahitottarakAlInadhvaMsapratiyogI na vA, svotpattivyApyo na vA, vyAptizca kAlikI, dIdhitiTippaNI / " ihApi pUrvavadeva vinazyadavasthAnAM bhASAnAM mahApralayAvacche. dena ca dhvaMsAnAM tathAtvaM bodhyam / kSaNopi veti / na ca tadanupAdAne kSaNikatvepi bhAvAnAM svAdhikaraNamahAkAlavRttidhvaMsapratiyogivRttitvAnna yathoktarUpateti bAdha iti vAcyam / tairmahAkAlasyApi kSaNikatA ( 1 ) svIkAreNa tanmane bAdhAbhAvAt, svAdhikaraNakSaNika mahAkAle svAdhikaraNakSaNadhvaMsAsattvAt kSaNadhvasAdhikaramahAkAle ca svAdhikaraNatvAbhAvAt ubhayavAdisiddhA sAdhyaprasiddhizvaramadhvaMsa evAstIti na sAdhyAprasiddhiH, caramadhvasAdhikaraNasamayasya dhvaMsarUpatayA dhvaMsapratiyogitvAbhAvAt / vastutaH kSaNa eva (2) nopAdeyaH, tathA ca svAdhikaraNadhvaMsaprati yogya vRttitvaM svavRttidhvaM saMprati gogya vRttitvaM vA kSaNikatvamityeva samyak, bha* na ca bAdhAdidoSAnavakAzAt / nanu bhavatAmatIta ghaTAdigocaravarta mAnajJAnasya kSaNikatvAnumAne bAdhaH, svasya jJAnasyAdhikaraNavartamAnakSaNavRttidhvaMsapratiyoginyatIta ghaTe viSayatAsambandhena vRtterata Aha / bhinnakAlayoriti / tathA cAtIte viSayatayA jJAnaM na vartata eveti bhAvaH / siddhAntavirodhAdAha / vRttirveti / idamupa. lakSaNam / svAdhikaraNatvamapi kAlikaM grAhyam / aMzata iti / avacchedakAvacchedena sAdhyasiddhAvaMzato bAdhasyApi dUSakatvAt / keSAJcinmatamAha / zabdAdiriti / svotpatyeti / avyavahitottaratvamiha svAdhikaraNasamayadhvaM sAdhikaraNasamayadhvaMsAnadhikaraNatvamAtraM, pUrvakSaNa sAdhAraNyepi prakRte kSatyabhAvAt / (eka) dezinAmiti / (1) kSaNikatvA - ityAdarzapustake pAThaH / (2) vastuto brahmaNa eva - ityAdarzapustake pAThaH / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH dIdhitiH / vidhiprasiddhirekadezinAmantyazabda iti kecit / samutpativyApyaM na vA ityAdikaM tu na yuktama, tathA sati sacvAderevotpattivyApyatvAdikasya sAdhayitumucitatvAt // dIdhitiTippaNI / 24 antyasya svamatepi caramadhvaMse prasiddhirdraSTavyA / kecidityanena pra thame antyazabdasya kSaNikatthA (na) bhyupagamaH, dvitIye tu svAdhikaraNetyAdyapekSayA gauravamevAsvarasaH sUcitaH / gurucaraNAMstu utpattikSaNavartigharaM pakSIkRtyAyametadavyavahitottarakSaNavartidhvaMsapratiyogI na vA | prasiddhiretasya tAdRzottarakSaNavinaSTA parapadArtha ityAhuH / satyamityAdi / yatra yadA sasvamityAdikAlika daizikobhayasambandhena vyApti. bodhyA, tadevAbhimatasiddheriti, anyathA kevaladezika vyAptAvapi na kSaNikatvasiddhiH, evaM kAlikavyAptAvapi na kSaNikatvasi ddhiriti draSTavyam | ucitatvAditi / tathA ca yat sadityAdisAvanamarthAntaraduSTamiti bhAvaH / atra kecit svAdhikaraNetyAdisidvAvapi na kSaNabhaGga siddhiH, dhvaMsAntarapratiyogya (stara) vRttitvena sthirasyApi tathAtvAvirodhAt evaM caramadhvaMsavat tatkAlotpannabhAvasyAvinAzitvepi tathA syAdityarthAntaramatastat zabdAdiH khotpatyavyavahitetyAdi / sAdhyaprasiddhizva dhvaMseSu teSAM svabhedAtmakatAdRzadhvaMsAntarapratiyogitvAt dhvaMsatvanirUpakapratiyogitvasyAdhivakSaNAt / ghaTAdiniSThapratiyogitAko (1)tirikta eva bhedaH, abhA pratiyogi kAbhAvAdhikaraNakAbhAvasyAnatirake siddhAntasattvA " " diti na siddhasAdhanam / yadvA tAdRzadhvaMsaniSThapratiyogya nuyogitAsambandhAzrayatvaM sAdhyam, tathA ca svotpatyuttarakAlavRttidhvaMsaniSThatA. sambandhAzrayatve ghaTAdau (sAdhyamAne ) pakSadharmatAbalAt tatpra tiyogitvaprasiddhyAbhimatalAbha iti vadanti / " kalpalatA / vicArapravartaka saMzaya mUlaM ca kSaNabhaGge vipratipattayaH / satvaM kSaNamAtravRttyaneka vRttidharmavyApakatAvyA(1) ghaTAdisiSTo - ityAdarzapustake pAThaH / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatAvyaTIkAiyavibhUSitaH / 25 kalpalatA / co (1) na yA, samutpattivyApyaM na vA kArya svopAdAnasamAnakAlInaM na vA, bhAvaH svorapazyavyavahito sarakSaNavartidhvaMsapratiyogI na thA / ekadezimalenAntyazabde vidhikoTiprasiddhiH, niSedhakoTi (prasiDi ) - svalIke saugatAnAM mate // tatra na prathamaH, pramANAbhAvAt / yat sat tat kSaNikaM, yathA ghaTaH, vivAdAdhyAsitaH saMva dIdhitiH / anumitikAraNavyAptipakSadharmatAjJAnajanakodAharaNopanayAtmakayavayavanyAyavAdI (2) bauddhaH kSaNikatve mAnamAha / yat saditi / sthUladravyAbhyupagamena ghaTo dRSTAntaH prasAdhyAkaH (3), tathotpAdaviziSTo vA paramANusamUho ghaTaH / asaneva vA vyatireke dRSTAnta (4) iti kazcit ( 5 ) / vivAdAdhyAsita ityekadezimatenAntyazabde aMzataH siddhasAdhanavAraNAya, svarUpakadIdhitiTippaNI / yavayavanyAyavAditve hetu:, anumitikAraNeti / tathA caitAvataivAnumitinirvAhe nAvayavAntarasvIkAra iti bhAvaH / tanmate'vayavino ghaTasya zazazRGgatulyatvAt paramANupuJjasyaiva ghaTatvAdAha / sthUleti tasya kSaNikatvaM nobhayasammatamata Aha / prasAdhyAGgaka iti / tatheti / paramANusamUhaH, kSaNika ityAdiH kurvadrUpatvaviziSTaparamANusamaho vA ghaTapadenoka ityarthaH / matAntaramAha / asabheva gheti / alI * kaghaTa eva vA vyatireke dRSTAnta ityarthaH / vyatirekapakSasya pazcAdvazya(1) kramika kSaNadvayamAMtravRttidharmastadubhayatvaM tadubhayAmyataratvaM vA tadvyApakatvaM taniSThAmyogyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvam, tatha kAlikasambandhena bodhyam / naiyAyikamate kenApi sa mAvRttau gaganAdavitasya prasiddhiH pareSA cAlIke / sattvasya ca tadvyApyatvaM sAdhyate, tassAmAnAdhikaraNyamAtrasya sAdhyatve gaganAdau tatsatvena siddhasAdhanApatteH / (2) vyavayavavAdI - kAli0 mu0 pu0 pA0 / (3) sandigdhasAdhyaka ityarthaH / ( 4 ) vyatirekadRSTAnta - kaliM0 bhu0 pu0 pA0 / (5) TippaNIkRnmato'yaM paatthH| kecita iti sarvatra / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavazvavivekaH zabdAdiriti cenna / pratibandhAsiddheH / dIdhitiH / thanamAtraM (1) vA, pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddheruddezyAyA anutpalatvena tasyAdoSatvAt / zabdAdiriti vibhinnarUpaNa pakSasvepi na kSatiH, samUhAlambana rUpAyA anumiteH sambhavAt keSAvidviziSyAnupAdAnepi na tatra sandigdhAnaikAntikatvaM gRhItavyAptikasya hetostatra parAmarzenumiterevodayAt pakSatvenopanyAsasyAkizcitkaratvAt / prAmANikatvArthakriyAkAritvarUpayo(2) savayorekatarasya pakSatAvacchedakatvaM hetutvaM cAnyatarasya / pakSatAvacchedakasya hetutvepi na doSaH, vyAptigraheNa hetau sAdhya dIdhitiTippaNI / .26 , mANatvenedAnIM tadupanyAsAnaucityameva kazcidityasyAsvarasaH / svarUpakathane hetuH, pakSatAvacchedaketi / evaM vibhinapakSatAvacchedakaM kRtvApyekadAnumitiH zakyata ityAha / zabdAdiriti / samUhAlambaneti / tacchandatvena tadUghaTatvena vai kadA pakSatvepyekadaiva tAvadviSayAnumitirityarthaH / evaJcAntyazabdasya pakSabAhirbhAva iti hRdayam, anyathA pakSatAvacchedakabhedenAMzataH siddhasAdhanasya doSatvApatteH / nanvantyazabdasya viziSyAnupAdAne hetustatra sandigdhanikAnta ityata Aha / kevAciditi / gRhItavyAptikasyeti / ayaM bhAvaH, ekasya pakSatayopanyA parasyAnupanyAsena bhavatA tadAnIM sandigdhAnekAnto dIyate, tatra yadi pakSatyopanyAsa pUrve hetau vyAptigrahastadA pakSatvopanyAsepi samA nam, vyAptyamanumitarabhAvAcchabdaprayogarUpopanyAsena vA kiM kri. yataM iti bhAvaH / etenAprAmANyAsaJjanaM kriyate ityapAstam, upanyAsAnupanyAsayoH samAnatvAt / ekadeva sarvasya pakSatvamapyAha / prAmANikatveti / ekasaJzAyA hetupakSatAvaccheda ko bhayArthakatvepi na doSa ityAha / pakSateti / anyatarasya caramasya tatraiva kramayaugapadyetyAditarkasya darzayiSyamANatvAt / na doSaH na siddhasAdhanam / (1) svarUpakathanaM - kAla0 mu0 pu0 pA0 / ( 2 ) rUpayo :- kali0 mu0 pu0 pA0 / . Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismldduutdiipiti-pstaayttiikaasyvibhuussitH|27 diidhitiH| sAmAnAdhikaraNyAmAhanepi hetumAn sAdhyavAniti hetuparavAya. chedena hetumadvizeSvakasAdhyavastrabuddheruddezyAyA asiddhH(1)| ma. tibandhaH vyaaptiH|| ... . dIdhitiTippaNI / hetumAn hetuvyApakasAdhyavAmiti hetumavizeSyakavyAptiprahasya ka. dAcitsambhavAt hetumatvAvacchedenetyuktam / vyAptiriti / tadasivizvaramadhyasamAne yathokasAdhyasattvAt sattve hetau tatsAmAnAdhikaraNyAbhAvAt antyazabdasyApyatayAvena ghaTAdau vyabhicArAditi / / klpltaa| parAbhimataM kSatikatAyAM pramAkhamAha / pat sadi. ti / cyAtipakSadharmatAjJAnamAtramanumitijanaka, tadu. padarzako codAharaNopanayAceveti yavayava evaM pra. yogo bauddhaabhimtH| vivAdAspadatvamiha pakSatAva. kachedakam / zabdAdiriti svadhikasphuTArtham / yahA zabdAditvenaiva pakSatA, vivAdAspadatvamantyazabde siddhasAdhanavAraNAya, zabdAdiriti cAlIkasya pakSa. tAnirAsAya, anyathA tatra saravasya hetorasiddhau bhA. gAsiddhiH syAt / AdiprAmANikatvaM (2) pacatAya. uchedakam satvaM pArthakriyA(3)kAritvaM heturiti tayo. bhaidA, anyathA tayorekye vyAsigrAhakamAnAdeva sAdhyA sibAvanumAnavaiyadhye sthAta / yadA sasvenaiva pakSatA hetutApa,anumitistu prakArabhedaM liGgopadhAnAdi(4)ka. (1) aprasida: kalimu0 pu0 paa0| . (1) saviSayakapIviSavasvameva zamdAdityam / taba sadasatorakajJAnAviSayatayA prAmANikatvameveti bhaavH| : (1)cchedakam , svAkrIyA-puNa0 pu. paa0| .. (1) mArabhedam, anumitikAraNazAnasyADaminito bhinaprakArakatvaM, anumiteza liGganepadhAnam , tadavacchinnavizeSyatAkatvamAdAyAnumitirupapAdanIyetyarthaH / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6.63 8., - bhAsmArakavikA mAdAyeti na dossH| ghaTaH prasAdhyAko dRSTAnataH na. ca satvena tasyApi pacatve dRSTAntatvAnupapattiA, sA. yavattayA nizcitatvamAtreNaiva dRSTAntatA, na tu pakSa. bhinnatvamapi tantram / na cAMzataH siddhasAdhanam , vi. zeSataH siddhAvapi sAmAnyasi ruddezyatvAt / ghaTabhinnasatvena vA pksstaa| pratibandhati / prativandho vyAptiH, tasyAH kSaNikatva nirUpitAyA. asiddharityarthaH / caNikatvanirUpitA vyAptirantyazabdatvAdI prasiddhA sarave pratiSidhyata iti naaprsiddhiH|| - sAmarthyAsAmarthyalakSaNaviruddhadharmasaMsargeNa bhedasiddhau diidhitiH| bhedasiddhAviti / aGkuramakurvANAdaDarakAriNa iva tadakurvANAda tatkAriNaH, evaM tacadakurvANAt tattatkAriNo bhedasiddhyA teSu kSaNikatvasiddhau(1) kSaNikatvasavayoAptisiddhirisarthaH / si. diidhitittippnnii| navaDarakAritadakAriNodasiddhAvapi na kSaNikatvasiddhiH,miprayostoranekakAlasthAyitvapyupapatte (2), ataH krameNa tadupapAdaya. ti| aGkaramakurvANAditi / tathA ca yathA viruddhadharmAdhyAsenAramA kurvANAt kuzalasthAdarakAriNaH kSetrasthasya medasiddhirevaM kriyA: virodhAdirUpatatkAryamakurSANAtasmAdeva kuzUlasthAtakAryakAriNaH kuzUlasthatAdazAyAmapi bhedasiddhirityarthaH / etAvatApi na kSaNika svamAyAti, tatpadena ekamAtra kAryAvadhAraNAt, amevIjasamayottara tatcatkAryamAdAyAha / tttditi| pratikSaNameva kiJcikriyAdikAryajanamA tatsadbhedAt kssnniktvsiddhirityrthH| teviti / tathA ca teSu (1) mANikanvasijo teSu-kAli0 mu0 pu0 pA0 / nAyaM TippaNIkRnmataH / (1) bharapUrvatRtIyakSaNasthavIjasya pUrvapUrvakAlavRtitve tadamyavAhitapUrvakSaNasthavIjasya conaronarakAlavRtitvepyupaparityarthaH / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAsyaTIkAsyavibhUSitaH / 29 - tasiddhirita cenna / viruddhdhrmsNsrgaasiddhH| diidhitiH| davyAptikAca satvAt sanmAtre kSaNikatvAnumAnamiti / kizci sAmayoMdikamaviruddha kizcicAsiddhamityAzayenAha / virudeti|| diidhitittippnnii| kSaNikatvasiyA tatraiva vyAptisiddhau zabdAdikaM pakSIkRtya nyAyasa svena vyApakAnumAnaM kriyata ityarthaH / sanmAtra iti / tathA ca viruadharmAdhyAsAdekana prAptAvapi sammAtre kSaNikatvaprAptiranumAnaphala. miti bhAvaH / nanu kathaM viruvadharmasaMsargAsiddhiH, sAmosAmarthya syaivoktatvAdityatrottarAnuktau nyUnatvamAzaGkayAha / kiJciditi / sAmaOsAmarthya yadi phalopadhAnAnupadhAnarUpamucyate, tadA tadaviruddhame. gha, yadi ca svarUpayogyatvatadabhAvarUpamucyate, tadA tasya prakRte'sa. svamevetyubhayathaiva viruddhayoH saMsargAsiddhiH, Adhe vizeSaNAbhAvAta, antye ca vizeSyAbhAvAditi bhAvaH / prakRte Aha / kizcizcati // klpltaa| sAmadhyeti / pratikSaNaM kacita sAmarthya kacidasA. mayamiti viruddhadharmAdhyAsAt kSaNikatva siddhI vyAptaH siddhirityarthaH / yadyapi viruddhadharmAdhyastatvA(1). deva bhedasiddhiriti satvahetoyI, tathApi tato bhe. damAtramanena tu kSaNikatvamiti prakAra bheda iti bhAvaH / viruddhti| (kharUpayogyatvasvarUpAyogyatvayo)ya. yovirodhastayoH saMsarga evaM nAsti, saMsRSTatvenAnubhUyamAna(kAritvAkAritvayoH sAhityAsAhitya)postu na virodha ityarthaH / .. . - prasaGgaviparyayAmpA(2) tasiddhiriti cenna / diidhitiH| prasaGgeti / yadyadA yatkAryamaGkaraM vA prati samartha tattadAtat karo(1)dharmAdhyAsA-puNa* pu0 paa0| (2) prasaGgatadviparyayAbhyA-puNa pu0 pA0 / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatAvika diidhitiH| .. ti, yathA sahakArimadhyamadhyAsInaM bIjam(1), aDarasamartha ca tadAnI kuzUlastha bIja(2)sapeyate parairiti prasamA yayadA yatkAryamadhuraMbA na karoti tatpadAna tatsamaryam , yathA pAvatsavamaDarAkAri zilA. zakalamaDurAsamartham, na karoti ca kuzUlasthaM vIja(3) tadAnImaDaramiti viparyayaH / tena kuzUlasthatAdazAyAM saMyogAdehattaravIjasya pAkAlAntare cAturasya jananAbhyupagamepi na ksstiH| yamAkurasama. the tabAharaM karoti, yathA zilAzakalam , aArAsamartha ca sahakA. ri(4)samavAhita bImAmiSyate parairiti prasaGgA, yadaDuraM karoti tada. purasamartha, yathA dharaNyAdimadaH, karoti ca sahakArisamavahitaM bIjamaramiti viparyayazca sAmarthyasAdhanAya nopAdeyaH, anabhyupaga viidhitittippnnii| kuzUlasthavIjasya pakSatayA tatra naiyAyikAnAM hetusattvaM darzayati / aGkareti / anyathA viparyaye sikhasAdhanAt kutra vyApakAbhAve. nabhyApyAbhAvAmAnaM syAt / iti prasanaH etatsvarUpAsakaH / yathe. ti| yAvatsassamarAkAri zilAzakalaM, yathArAsamarthamiti smbndhH| pakSadharmatAM pradarzayati / na karoti ceti / kAyeM yadityasya yadatyasya ca krameNa prayojanamAha / teneti / bIjena kuzalasthatAdazAyA saMyogAdelataravIjasya ca kAlAntare jamanAda viparyayotvasi. visthaavipryH| uttaravAjasyeti tanmate yadetyasya prayojanam / kA. lAntara iti| tathA ca kuzUlasthavIje kAlAntare'rajanakatvamya naiyAyikarabhyupagamA tammate hetvasiddhiH syAditi bhASaH / kaspa: vimmataM dUSayitumupanyasyati / yati / etanmate sahakArisamapati te sAmarthyasAdhanameva phalamabhyupeyate parairiti yadukam , tadeva duSa (1) madhyAsInabIjam - kali. mu0 pu0 pA0 / (2) kalasthavIjana-kalimu. pu0 paa0| (1) kuMcalasthavIjam-kAli. mu.pu. pA0 / (5) sahakArya---kati pu0 pu. pA0 / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIbhiti-kalpalatAsyaTIkAsyavibhUSitaH / 31 sAmarthya hi karaNatva(1) vA yogyatA vaa(2)| diidhitiH| mena prasahotorasiddha, sahakAriyogyatAyAH sApayogyatAyA vA(3) sAmarthyasya abhyupagatatvena viparyaye siddhasAdhanAditi / sApaya hi kAraNatvam / tadvividham , phalopadhAnaM yogyatA ca / pha. chopadhAnaM ca phlaavyvhitpaakaalsmbndhH| tadeva karaNaM kAri. tavaM ca / yogyatApi dvayI, sahakAriyogyatA svarUpayogyatA ca / caramApi dvividhA, janakatAvacchedakarUpaM bIjavAdi kurvadUpatvaM vA sahakArivirahaprayuktakAryAbhAvavasvaM ca / tat krameNa(4) vikalpya daSayati / sAmarthya hIti // diidhitittippnniiN| yti| torasiddhariti / sahakArIti / sahakArisamavAhite pakSe . yAyikaiH sAmAGgIkArAt / tadA ko doSa ityata Aha / sAmarthyasyeti / etapasya sAmarthyasya naiyAyikaiH sahakArisamavahitebhyu. pagamena viparyaye siddhasAdhanameva doSaH syAdityarthaH / sAmarthya hi dvividhaM phalopadhAnamityAdilikhanaM na yujyate, sAmarthyasva etayAsmakasya pranye'prasiddharato'ntarA kAraNatvarUpaM tadarthamAha / kAra. Natvamiti / tadeva phalopadhAnamaMtra, etayapadavAcyam / tadarthapradarzana ca pratyekacit kAripana likhyate kavidha karaNapona likhyate tadartham / sahakAriyogyatA sahakArisaravAvazyaM kaaryotpaadaadiruupaa| caramA svarUpayogyatA, yogytaapiitypekssyaa'piH| tatsvarUpamAdAyI jasvAdIti / matabhedAbhayalikhanam / aparAmAha / sahakArIti / ka. meNa tahividhamiti krameNa | uttaratrApi nApi dvitIya ityatrApi // (1) karaNaM vA- puNa0 pu0 phaa| (1) yogyatA vA--puNa0 pu0 pA0 / (1) TipaNIkRnmatoyaM pAThaH / sAmarthasya sahakAriyogyatAyA: svarUpayogyatAyA thAiti tu sarvatra paatthH| (5.) tatra krameNa-kali. mu. pu0 pA0 / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AtmatasvaSikA kalpalatA / " prasaGgeti / prasaGgAbhyAM viparyayAbhyAM cetyarthaH / tathAhi, kuzUlasthaM bIjaM paNaGkurasamartha syAdaGkuraM kuryAt, na ca karoti, tasmAtra samartham evaM kSetrapatitaM pa samartha sthAna kuryAt karoti ca tasmAnnAsamarthamiH ti prasaGgAbhyAM viparyayAbhyAM ca kuzalastha kSetrapatitabIjayorbhedaH / tathA ca kSaNikatvameva paryavasyediti bhAvaH / samarthasya kSepAyogAditi tatkAlInaM sAma yai tatkAlIna phalopadhAnalakSaNaM kAritvamApAdayatIti yadA kadAcit karaNena na siddhasAdhanam / karaNamiti / phalopadhAnamityarthaH / nAya: ( 1 ), sAdhyAviziSTatvaprasaGgAt / vyAvRttibhedAdayamadoSa iti cenna / tadanupapatteH / vyAvartyabhedena 1 dIdhitiH / nAghaH pakSaH / evamucaratrApi ( 2 ) / sAdhyeti / sAdhyaM vyApakam / tathA cApAdyAnumeyAbhyAmApAdakAnumApakayoravizeSasaGgAdityarthaH / asamarthAkArinyAdvayorbhinnayoreva samarthakAripadAbhyAmabhidhAnAnna sAdhyAvizeSa ityAha / vyAvRttIti / tadanupapateH vyAhRtibhedAnupapatteH / vyAvartyabhedaH ekena vyAvartyasya vizeSyasya bhedo'paravyAvartyat, ekopa dIdhitiTippaNI / sAdhyAviziSTeti mUle prasaGgaviparyayayordvayoreva doSo dasaH, atra ca sAdhyapadena na prasaGgasaGgrahaH syAdata Aha / sAdhyamiti / vRkSazi pArUpavyApatyayorbhedasya parasparavirodhAbhAvAdarthamAha / ekeneti / (1) na tAvadAdyaH - puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) TippaNIkRnmatoyaM pAThaH / evamapreSi iti sarvatra Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 33 virodho hi tanmUlam / dIdhitiH / gRhItasyApareNa parityAga iti yAvat / sa ca dvividhaH, ekopagRhItasya anyena niyamataH parityAgaH, kasyacidupanahe. sati kasyacitparityAgazca / asAvapyekataramAtreNa paraspareNa ca / taMtrAyo viruddhayoreva, madhyamo vyApyavyApakayoreva, caramo vyabhicAriNoreva / tAdRzena bhedena virodhaH aikyAnupapattiH / tanmUlam vyAvRttibhedamUlam , taceha nAstIti / / diidhitittippnnii| tathA ca ekenAvRkSavyAvRttisvarUpeNa vyAvaya'sya vRkSasyAghrAdeziza. pAyA avyAvRttAvAyA:zizapAyA bhedo'stIti bhaavH| evaJcamUle vyAvaya'bhedanibandhano virodhstnmuulmityrthH| mUle bhinnabhinnasyokta. tvAdre dmaah| sa ceti / kasyaciditi / atraapiekopgRhiitsyetismbndhH| mUle nyUnatva(1)mAzaya paramapi darzayati / asaavpiiti| masau antyaH / ektrmaanneti| parityAga itynussjyte| AdhaH niyamenetyA. diruupH| asAmAnAdhikaraNyarUpo virodho vRkSazizapAdau nAstItyata Aha / aikyeti / tathA ca tAzabhedanibandhanA yA vyAvaya'yoraikyAnupapattistayA vibhinnA vyAvRttiraGgIkriyata iti bhAvaH // klpltaa| sAdhyAviziSTatvAditi(2) / ApAdhAviziSTasvAta(3) sAdhyasAdhanayorivApAcApAdakayorapi bhede satyApAdanapravRtteH / (4)asamarthavyAvRttirApAdikA, ' (1) dvitIyapakSanirAkaraNAyAne 'parAparabhASAmabhyupagamAt-'iti mUlaM 'parAparamAveti miyo. bhyabhicArasyApyupalakSakam -'iti byAkhyAsyate, tadAnIM mithoSyabhicArasvAmastunatve'sama svAditi sAzayAkhyAnAnupapattAveva prasakaM mUlasya nyUnatvamityarthaH / tacca parAparabhASAzivamAtreNa na vittIyapakSanirAkaraNasambhavaH, tAvazatormiyogyabhicArisAdhAraNyAdityAkAraka bodhyam / (2) sAdhyAviziSTatvAdityeva mUlapAThamanusRtya myAkhyAptam / (1) vAdityarthaH-puNa. pu. pA0 / (1 ) apohavAdArthavAdipa-tyadhika puNa0 pu0| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmatatvaviveka klpltaa| . akAri(sva)vyAvRttivApAyeti nApAdyAvizeSa ityaahai| vyAvRttIti / vyAvRzyorapi bhedaH prakRte nAstI. syAha / neti / kathaM nAstItyata Aha / vyAvayaibhedeneti / tanmUlam vyAvRttibhedamUlamityarthaH // ... sa ca na tAvanmitho vyAvartyapratikSepAgotvAzvatvavat ,tathAsati(1) virodhAdanyatarApAye(2) bAdhAsi diidhitiH| tadeva vyutpAdayati / sa ceti / saH virodhaH / mitha ityaadi| vyAvasesya niyamana pratikSepAta, pratikSepamAtrasya vyabhicA. risAdhAraNyAt / etAvataiva sAmaJjasye mitha iti vyAvasyorasAmA. nAdhikaraNyasya sphutttrptipttye| bAdhAsiddhI dharmiNi saadhysaadhnyorbhaavau| tathA cAsamarthAkArivyAvRtyorekatarasatve'nyatarAbhAvaniyamena sAmAnAdhikaraNyavirahe prasaGge virodho dIdhitiTippaNI / sa veti mUle mitho vyAva|pratikSepanivandhanaH sa virodho nAstItyarthaH, niyamapadapUraNaM kimartha kRtamata mAha / pratikSepamAtrasyeti / na ca parasparatyabhicArisAdhAraNye ko doSa iti vAcyam / tathAsati bAdhAsiyorityAdidoSasya vyabhicAriNyasakateH, nyUnatvaM vA syAt / nanu niyamapadadAne mitha ityanarthakam, vyApyavyApakabhAvApatrasya niyamena pratikSepAmAvA. deva vAraNAdityata Aha / etAvataiveti / sphuTatareti / mitha-padena ghIghrameSobhayatra pratikSepaH pratIyata iti bhaavH| pakSe sAdhyAbhAvasAdhanAbhASayoreva vAghAsiddhipadAbhidheyatvAta prakRte tadasamma vA()dAhAbAdhAsiddhI iti| virodha iti| etAvatA vyabhicAropi (1) tathA ca sati-puNa0 pu. paa0| (1) anytraapaayn-paatth| (1) bormusyatayA kuzUlasthavIje sAmarthya sAdhanIyam, tatsiddhAveva samasyabIjamasA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatAsyaTIkAdvayavibhUSitaH / 31 yoranyataraM prasaGgAt / dIdhitiH / viparyaye ca vyabhicAra iti bhAvaH // dIdhitiTippaNI / bodhyaH / nanu viparyaye kathaM bAdhAsiyoranyataravasvam, virodhAbhAvAt, na hi gotvAbhAvAzvatvAbhAvayorvirodhaH, ata Aha / viparyaye ceti // kalpalatA / virodhameva pratikSipati / sa ceti / anyonyavyAvartya pratikSiptavastho (1) gausvAzvasvalakSaNavyAvRtyorbhedaH sambhavatu (2), gotvasya vyAvayA viziSTAM (3) govyaktimazvatvaM pratikSipati, azvasva (4 ) vyAva so gotvamiti (hi) tayorbhedaH, prakRte tu nai. vamityarthaH / nanu prakRtepi tathaiva (5) kiM na syAdata Aha / tathAsatIti / yadi kAritvaM sAmarthyena pratikSicyeta tadA ApAdyabAdhaH syAt, yadi kAritvena sAmarthya 'pratikSipyeta tadA ApAdakAsiddhirityarthaH / ApAcabAdho guNa eveti cenna, ApAdyApAdakayoH kApi sAmAnA: dhikaraNyaM na syAditi mUlazaithilyaM viparyayAparyavasA . marthyaSadbhinaM, sAmarthyAdityAdinAnumAnena kuzUlasthaM kSetrasthanIjayorbhedasiddhyA tayoH kSaNikatvasya siddhI taddRSTAntena yat sat tatkSaNikamititryAptisiddhi sambhavasya 'sAmarthyAsAmarthyalakSaNaviruddha dharma maMsa gaiMNa bhedAsiddho tatsiddhi. (pR0 28 10 11 ) ityAdinA pUrvamuktatvAt taca kuzUlasthama aM yadi samartha syAt tarhi kAri syAditi prasaGgena kuzUlasthabIjama samarthamakAritvAditi viparyayAnumAmena ca sAdhanIyam tatra kAritvasAmarthya tattadanyApohalacaNe gotvAzvatve iva viruda -bI: svIkriyete, taSa pUrvoktaprasaGgaviparyayayorvAdhAsiddhI uddhAbhyete, taccAsaGghattama ApattI - svAnuguNatayA'doSanvAt hetoH pakSe 'satvepi tatprasaktyA Apattisambhavena tadasiddherapyakiJcitkaranvAt pratiyoginorvirodhepi viparyayasyAtathAtvAdekA bhAvanAparAbhAvasAdhane bAdhA siddhyoranyatarAmasasunaveti bhAvaH / (1) pratikSipato- puNa0 pu0 pA0 / (2) daH sidhyatu ya0 pu0 110% (1) vizeSya- puNe0 pu0 pA0 / (4) azvatvasya- puNa0 pu0 pA0 / (5) vathA- muNa0 pu0 pA0 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAramatasvaviveka meM ceti bhaavaa(1)|| ___nApi tadAkSepapratikSepAbhyAM vRkSatvaziMzapAtvavat, parAparabhAvAnabhyupagamAt / abhyupagame vA samarthasyApyakaraNamasamarthasyApi vA karaNaM(2) prasajyeta / diidhitiH|| nApItyAdi / tayoH ekena vyAvasyayoH,apareNAkSepapatikSepAbhyAM parigrahaparityAgAbhyAM dvividhAbhyAmupadarzitAbhyAm / vRkSatvAziMzapAtvavat , yvtvaakurkurvdruuptvpnyc(3)| parAparabhAvati / mithovyabhicArasyApyupalakSakam / parAparabhAvasya mithovyabhicArasya cAbhyupagame doSamAi, abhyupagame vetyAdinA / sAmarthyasya pa. rakhe samarthasyApyakaraNaM kAritvasya paratve tvasamarthasyApi karaNaM mithovyabhicAre tubhayaM prasajyeta / tathA ca samarthasyAkara diidhitittippnnii| . pUrva caramo vyabhicAriNoreve(4)ti likhitam, tasya ca mUlenuhaH inne nyUnatA syAdato mulata eva tadarthamAha / dvividhAbhyAmiti / kividhAbhyAmityata Aha / upadarzitAbhyAmiti / ekataramANa paraspareNa cetyaadinetyrthH| vyabhicAriNoH pUrayitvA darzayati / baSaveti / anayoH parasparaNyabhicArAt / vyabhicAriNordoSAnuktI nyUnatA syAvata Aha / mitha iti / atra pUraNaM viSamavyabhicAri. sAdhAraNatvaM keSalAbhyupagamazabdAdeva darzayati / parApareti / miyo. vyabhicAriNi ca doSaM mUloktacaiva darzayati / mitha iti / ubhaya. miti / tathA ca pratyekamumayatraiva ca tAtparyamiti bhaavH| tadA ko doSo'ta mAha / tathA ceti / asamarthatvakaraNayorasAmAnAdhikaraNyarUpavirodha evAsamarthasya karaNasve pratibandhaka ityarthaH kecittu namA prazleSeNa avirodhaH bhavirodhaprasA ityaahuH| nanu virodhosmAbhi(1) bhAkAva-puNa0 pu. pA0 / (2) samarthasyApi karaNa-puNa. pu0 pA01 (1) yavasvArakuravapA -kanika mu0 pu0 pA0 / : (1) pRSThe ( padako dIdhitikRteti zeSaH / - - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaasyttiikaadvyvibhuussitH| 37 . diidhitiH| Ne vyabhicAraH, asamarthasya tatkaraNe(1) virodhaH, virodhAya datte jalAJjalauka viruddhadharmAdhyAsa iti bhAvaH // diidhitittippnnii| naM manyata ityata aah| virodhAyeti / mUlapAdhakamevAgatamiti bhaassH(2)|| . klpltaa| nanu gotvAzvatvavat parasparAtyantAbhAvasAmAnAdhikaraNyaM mAstu(3), vRkSatvaziMzapAtvavahyApyavyApakabhAva eva vyAvRtyoH syAt, etAvatApi bhedaH siddhya. tyevatyata Aha / nApIti / AkSepaH saGgrahaH, pratikSepo vyavacchedaH, tathA ca vRkSatvasya panasa saGgrAhakatvaM ziza. saMsvasya ca tadyavacchedakatvam / na caikasyaitadupapadyate iti tayorbhado'stu, saca vyApyavyApakabhAvAdhInA, prakateca tathAbhyupagame sAmarthyasya vyApakatve kathamA. pAdakatvaM, vyabhicArAt, vyApyatve tu sAmarthya vinApikAritvaM syAdityaniSTamityarthaH(4) / diidhitittippnnii| nApyupAdhibhedAditi mUle'vazyaM sa cetyanuSaH, tathA ca saH ghyAvaya'bhedena virodhaH upAdhibhedAdityananvitam, vyAvaya'bhedene. tyAdi dUrIkRtya upAdhibhedAvirodhastanmUlamityarthakatayA svAtanye. jotthApanaM ca na sandarbhazuddham, sacetyasyaiva prakRtatvAt pratikSAtasya yAvaryabhedena virodho hatyAdestyAgAnaucityAda, tasmAdeta: ..(1) asamarthasya karaNe tu-kali0 mu0 pu0 pA. (1) tathA ca kArityAbhAvena zUlasthavIne sAmarthyasiddhAvapi kSetrasthavIjamasAmarthyavato mitraM, sAmarthyAditi pradhAnAnumiti va sthAva, kAritvarUpasAmarthyavatyapi .. tAvazAsAmadhyasya tvayAbhyupagatatvena tAdazahetoranekAntikavAditi pradhAnAnumininirvAhAyAsAmadhyaMkaraNayorasAmAnAbhikaraNyarUpo virodhastvayApya yupeya iti bhaavH| (3) mAsti-puNa0 pu0.yaa| (1)lAdhikadezavAmitva para mamApyanyApakabhAva ityabhiprAyaH / tyadhika puNa..pu. / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatAvaviveka - nApyupAdhibhedAta kAryatvAnityatvavat, tadabhAvAt / na ca zabdamAtramupAdhiH, paryAyazabdocchedaprasaGgAta / diidhitiH| nanu mAbhUdiha sva(1)vyAvartyabhedena virodhaH, svAvacchedakoSAdhivyAvarSabhedena tu syAt, prAgabhAvatvadhvaMsavalakSaNAvacchedakopAdhivyAvatya bhedAdiva kAryatvAnityatvayorityAzaya nirA. karoti / nApIti / kAryatveti / pareSAmabhAvasyAlIkatena vAstavasya vyAvaya'sya virahepi vyAvahArika tdbodhym(2)| prA. gabhAvAvacchinnaM sacaM kAryatvaM dhvaMsAvacchinnaM cAnityatvama(3) / svamatenoktamityapi kecita / zabdamAtrama(4) bodhakazabdavR. dIdhitiTippaNI / dbhipraayennaivaitdutthaanm| tathAhi, vyAvartya bhedena virodhastanmUlamiti satyam , tatra ca svavyAvatyati na vAcyam, kintu svAvacchedaketyA. dirUpeNaivetyAha, nndhityaadinaa| virodha ityanantaraM tanmUlamiti zeSaH / evamapi / sveti / svam vyAvRttiH, tathA ca svAvacchedaka sya ya upaadhistvaavrtybhedenetyrthH| kAryatvAnityatvasthale / vyAvasyoravacchedako(pAdhI) dhvaMsatvaprAgabhAvasvarUpa, tayoAvatyau. samAgabhASarUpau, tayorbhedena dhvaMsapratiyogiprAgabhASapratiyogini tthvyaavsyorekyaanuppttirityrthH| nanu dhvaMsaprAgabhAvayAralIkatvena matadUpavyAvartyabheda ityata Aha / pareSAmiti / kAryavAnityatvayo. mithovyabhicAritayA pUrvameva gatatvAt sattvagarbhamAha prAgiti ke pAzcimatamAha / svamateneti / svamatena naiyAyikamatena, ato na alI. ktvdossH| sattAgarbha punaratrApi mate bodhyam / na ca zabdamAtramiti mulam, tathA cApaccherakazanamAtropAdhidena virodhaH sthAdityarthaH, sacana sambhavati, zabdasya tAdRzamedavAvRsyavacchedakatvAta, natvavacchedakasyopAdhitvaM tadvattereva tasyAdata AhA zabdamAtramiti / (1) mAbhUdihAsya- paatthH| (2) tmnnmym-paatthH| ............ (1) sattva paanitytvmiti-paatth| () zamdamAna-kasi mu0 pu+pA / - - Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAsthaTIkAiyavibhUSitaH / 39 nApi vikalpabhedaH, svarUpakRtasya tasya vyAvRttibhedakatve'samartha vyAvRtterapi bhedaprasaGgAt viSayakRtasya tu tasya (9) bhedakatve'nyonyAzrayaprasaGgAta (2) / na ca nirnimitta evAyaM vyAvRttibhedavyavahAraH, atiprasaGgAt (3) / / dIdhitiH / sirAnupUrvIbhedAdiH / upAdhiH, virodhasampAdaka iti zeSaH / paryAyeti / bodhakazabdabhedena bodhyavyAvRttibhede paryAyocchedaH / bhinnayorabhinnapravRttinimittakatvaM paryAyatvam / vikalpabheda iti / upAdhirityAdikamanuSajyate / bhedaprasaGgAditi / tathA ca vyApti * pakSadharmatAjJAnAbhyAM viSayIkRtayorbhede ke prasaGgAdivArteti bhAvaH // , dIdhitiTippaNI | tathA AnupUrvyAstu zabdavRttitvamastyeveti na doSaH / etAvatApi svAvaccheda kopAdhItiparyantaM prAptam, tadvayAvartya bhedeneti na prAptam, ataH pUrayati / upAdhiriti / evazca virodhetyAdeH svayyAvasthabhedenetyAdi - paryantaM labdham / kathaM paryAyoccheda ityata Aha / bhinnayoriti / tacAtra nAstIti bhAvaH / etanmate'tadvayAvRtereva pravRttinimittatvAt sadbhede va naikapravRttinimittakatvarUpa paryAyasvamityarthaH / cetyAdi / jJAnabhedasya vyAvRttibhedakatve hetukRtAyA asamarthavyA therapIdRzatvAdvibhinnAbhyAM vyAptipakSadharmatAjJAnAbhyAM bhedAt kathamaka hetau vyAptipakSadharmatAjJAne yena prasaGgastaddhetutve sAdhakaH syAt / na ca parAmarzAtmakaviziSTazAnaviSayatvAna tatheti vAcyam / tanmate parAmarzAmakArAt / na ca tanmate yatprakArakaM vyAptijJAnaM tatprakArakaM pakSadharmatAjJAnaM kAraNamucyate tacaikasminneva dharmiNi bhitre veti na (1) kRtasya tasva - puNa0 pu0 pA0 / parasparAzrayatvaprasaGgAt - puNa0 pu0 pA % ( 2 ) zaGkarAmizrasammatoyaM pAThaH / bhedakatve (1) prasaGgAditi puNa0 pu0 pA0 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kopi picara iti vAcyam / tathAsati vikalpamere bAhira ekaprakArakatvamevAsiyama, vyAvRtereva prakAratayA viminAmayoreka. prakArAmAvA nanu gosvAzvatvavata parasparaparihAro vRkSaravazi zapAvavata sAmAnyavizeSabhAyo vA mAstu, uktadIpAt, kiM tu kAryasyAnityatvavat samavyAptirastu, tapA va syAdevApAyApAdakabhAvo bhedAdhIna ityata Aha / nApIti / unkopaadhernysmaadupaadhibhedaadityrthH| prAgabhASAvacchinnasatAyogitva(1) kAryatvaM dhvaMsAvacchi. masattAyogitva(1)manityatvamityu(2)pArmimatvamA stu, prakRne tuna tathopAdhirasmItyAha / tadabhAvAditi / nanu samartha(3)padavAcyatvAdanyadeva kAri(4)padayAcyasvamiti kathaM na bheda ityata Aha / na ceti / zabda. bhedAdeva yadyarthabhedastadaikasminnarthe zabdAnAM vRttiH(5) paryAyatvaM tana syAdityarthaH(6) // . nApi dvitIyaH / sA hi sahakArisAkalyaM kA prAtisvikI vaa| .. dIdhitiH / .. mAtisvikI pratikAraNajAtIyaniyatA // . diidhitittippnnii| 'pratikAraNeti / svaM svaM pratIti vyutpatyA viijvaadisyte| samAmaniyomitva-puNa0 pu0 pA... (2) miti taGa- puNa* pupA .. ( navasamartha-puNa* pu0 paaH| . (1) devAkAri-puNa0 pU0 pA0 .. (5) pravRttiH-puNa0 pu0 paa0| (6) yadyapi zamdabhedasyopAmitvepyAbhiSama siniminakalyA paryAvatvaM syadiSa, tathApi zabdabhedAdarthabhedaH kalpyata iti mate paryAyazamdopodo maNamisparkaH-ityadhika puNa. pu0 / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatA vyaTIkAdvayavibhUSitaH / 41 *kArizvaprakArakajJAnAt samarthatvaprakArakaM jJAnamanyaditi tadbhedAdapi na bheda ityata Aha (1) / nApIti / svarUpakRtasyeti / jJAnavyaktibhedamAtrakRtasyetyarthaH / anyonyAzrayeti / viSayabhedAghIno bikalpa bhedo vikalpabhedAnizca viSayabheda ityanyonyAzraya ityarthaH (2) // * yogyatApakSaM dUSayati / nApIti / sA hIti / prati svaM niyatA prAtisvikI, yathA bIjeSu bIjatvaM tantuSu tantutvam, tattatkAraNatAvacchedikA jAtaya ityarthaH / na tAvadAdyaH pakSaH (3), siddhasAdhanAta, parAnabhyupaga kalpalatA / dIdhitiH / siddhasAdhanAditi / siddhasAdhana hetvAsiddhI viparyayaprasaGgayoH / paraH sthiravAdI / viparyaye siddhasAdhanaM vivRNoti, dIdhitiTippaNI | (4) kuzalasthabIje naiyAyikaiH sahakArisAkalyAnabhyupagamAtvasiddhiriti prasaGge lagatItyabhiprAyeNa vyutkramAbhidhAnamAha / siddhasA pramAdavazAtpUrvamanivezito'yamaMzaH 40 pRSThIya 16 saMyojya paThanIyaH / * ( 1 ) ityAha- puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) atiprasaGgAditi / prayojakavirahepi yadi sAmarthyakAritvayorbhedastadA tvabhinnapi syAdityarthaH / - ityadhikaM puNa0 pu0 / (3) na tAvadAdyaH, purA0 pu0 pA0 / (4) zrIrAmatarkAlaGkArabhaTTAcAryaviracitasyAtmatattvavivekadIdhitivyAkhyAna syaikamevAdarzapustaka matyazuddhamupalabdhametadmanyamudraNArambhasamaye'smAbhirvIrANasI stharAja kI yasarasvatI bhavanAditi tadavalambyaivAsmAbhiratizrameNa mudraNakAryametAvatparyantaM kRtam, paramidAnIM bhagavadicchayA'nyadapyekaM pustakaM khaNDitamapi prAyaH zuddhamadhigatamastyatratyAnAmeva svargIyapaNDitamavara zrI mAgezvara pantadharmAdhikAriNAM tanujanmanaH paNDitazrI lakSmIdharapantadharmAdhikAriNa iti mahAn harSaviSayaH / etatpustakalAbhena mudraNakauryamatisulabhameva saJjAtamiti sudhiyo vidAGkurvantu / itaH paraM dharmAdhikAripustakaM 2 pustakamiti vyavahariSyata iti dhyeyam / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara mena tvasiddhezca / yat sahakArisamavadhAnavat sAMddha (1) karotyeveti ko nAma nAbhyupaiti ( 2 ) yamuddizya sAdhyate / na cAkaraNakAle sahakArisamavadhAnavastramasmAbhi (3)rabhyupeyate yataH prasaGgaH pravarteta ( 4 ) / dIdhitiH / yadityAdinA / yadi kazcidakurvANamapi kAraNajAtIyaM sahakArisamavahitamabhyupeyAt tadA taM prati tasthAkAritvena sahakArisamavadhAnAbhAvaH sAdhayitumucitaH, na svetadasti; sahakArisamavahite karaNa niyamAbhyupagamenArthato'kAriNaH sahakArisamavadhAnAbhAvaniyamasyApyabhyupagatatvAt tathA cAkurvANe sahakArisamavadhAnAbhAvasAdhane siddhamAdhanamiti bhAvaH / yattu sahakArisamavahite (5) sahakArisamavadhAnena karaNamasaJjane siddhasAdhanamiSTApattiriti, tanna, tAdRzaprasaGgasyAmastutatvena tatra dRSaNopanyAsAyogAt // 1 AtmatasvavivekaH dIdhitiTippaNI / dhaneti / yathAzrutamUle viparyayIyasAdhyAdarzanAttatra siddhasAdhanapradarza nametasya na zabdato labhyate, ato'rthato vyatirekamarthena tathA darzayati / yadi kazvidityAdi / idamevopasaMharati / tathA ceti / prasaGga eva siddhasAdhanaM vyAkhyAtRRNAM mate Aha / yazviti / etanmate sahakArisamavadditakSetrAdisthavIjameva pakSaH, ata eva saptamyantena padmakathanam / tarphe siddhasAdhanAbhAvAdiSTApattipara (tA) mAha / siddhasAdhanamiti / tAdRzaprasaGgasya sahakArisamavahitapakSakaprasaGgasya / aprastutatveneti / kSetrasthapratiyogika bhedasAdhanAya kuzUlasthAsAmadhye sAdhanasyaiva tasyoddezyatayA tatpakSakasyAprastAvocitatvamiti bhAvaH // (1) tat - puNa0 pu0 pA0 / (2) nAbhyupagacchati pAThaH / ( 3 ) samavadhAnavattAsmAbhi- puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) pravarteta - puNa0 pu0 nAsti / (5) pakSe iti zeSaH / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI samalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 43 kalpalatA / siddhasAdhanAditi / (saGgrahaM) vighRNoti / yaditi / parAnabhyupagameneti / vivRNoti / na ceti / aku vataH kuzUlasthasya bIjasya pareNa naiyAdhikena sahakArisamavadhAnAnabhyupagamAt tarkasya parAbhyupagamamAdAyaiva pravRttarityarthaH // prAtistrikI tu yogyatA anvayavyatirekaviSayIbhUtaM ( 1 ) bIjatvaM vA syAt tadavAntarajAtibhedo vA sahakArivaikalya (2) prayuktakAryAbhAvavattvaM vA / dIdhitiH / anvayavyatireketi / anvayavyatirekagrahetyarthaH / bIjatvamiti bIjamadhikRtya / etazca bIjasyaiva / ( 3 ) Gkurajanakatvamiti matena / bIje vinaSTe tadavayavebhya evAGkurotpAda iti mate (4) tu kapAlAdivyAvRttakalamaya vAdyavayavAnugatajAtivizeSaparaM bIjala padamiti vadanti / tadavAntareti / bIjatvavyApyaM kurvadrUpatvaM ve arthaH / kAryAbhAvaH kAryakAritvAbhAvaH / carama * dIdhitiTippaNI | nanu daNDasvAdikaM vihAya kathaM bIjatvamevoktamata Aha / bIjasvamitIti / tathA ca prakRtasthale bIjaM prakAntamiti taduktam / etaca bIjatvamiti yogyatAvacchedakamiti kathanam / kapAletyAdi / kapAlAdipadena bIjetarasyAvayavopalakSaNam, tathA ca kapAlAdau na vartate kalamayavAdirUpavIjAnAmavayavaM vartate yA jAtiH sevAja bIjatyapadenocyata ityarthaH / tAdRzajAtisiddhizva bIja janakatAvacchedakatayA / nanu nimittakAraNe sahajata evaM kAryAbhASo'sti, kathaM sahakAriviraha 1 (1) viSaryabhUtaM puNa0 pu0 pA (3) bIjasyA- pAThaH / (2) sahakArivyatireka-puNa0 pu0 pA0| ( 4 ) iti matena - kali0 mu0 pu0 pA0 / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH diidhitiH| kAraNasyApyuttarakAle kAryakArisvAbhAva: sahakArivirahamayukta iti bhaavH| yathAzrutaM svasmAkaM nimittAsamavAyinoH pareSAmupAdAnasyApyasiddhamiti draSTavyam / diidhitittippnnii| prayuktaH syAdata aah| kAryakAritvAbhAva iti / nanu caramakAraNe kArya. kArityAbhAvarUpavizeSasyAsavAna sahakArivirahetyAdirUpavattA syAdata Aha / crmti| tasyApi kAryadvitIyakSaNe kAryakAritvAbhAva: sahakArivirahaprayukta eveti bhAvaH / kAritvaparyantavyAkhyAprayojana. mAha / yathAzrutaM tviti / nimittAsamavAyinorityasimityanenAnva. yi / pareSAmiti / na ca tanmane yathAzrutamapyasikham, na hi teno. pAdAne sahakArivirahaprayuktakAryakArityAbhAvopyaGgIkriyate, kSaNikasvAt , tathA ca yathAzrutepi tatrAsiddhau ko doSa iti vAcyam / bhAvA. nssgmaat| tathAhi ayaM yathAzrutahetuH kasya mate kRtaH, yadyasmAkaM mate, tadA nimittAsamAninorasiddhiH, atha paramate, tadA teSAmupAdAne. pyasiddhamiti bhAvaH, tathA cobhayathApi yathAzrutaM na samIcInam, dhyAgyAtaM tu naiyAyikamata eva samIcInamiti bhaavH|| klpltaa| dhIje satyaGkaraM tabinA nesyanvayavyatireko / tada. vAntarajAtibhedaH kurvadrUpa(varavaM parAbhyupagatAmatyarthaH / ubhayasAdhAraNI yogyatAmAha / sahakArIti / sahakArivaikalyaprayukto vyApyo yaH kAryAnAvastatvAmila syarthaH / zilAzakale kAryAbhAvo na sahakArivaikalya. prayuktaH, kiM tu zilA(1)svaprayukta ek| pIje sahakArisAkalpa kAryAbhAvo na bhavatyeva / / ( 1 ) zilAzakala-puNa0 pu0 pA0 / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 45 na tAvadAdyaH, akurvatopi bIjajAtIyasya pratyakSasiddhatvAt, tavApi tatrAvipratipatteH / dIdhitiH / akurvatopItyAdi / tathA ca bIjatvasya karaNavyabhicAro. 'karaNasya bIjavAbhAvavyabhicArazcobhayasiddha iti na prasaGgaviparyayapravRttiriti bhaavH| dIdhitiTippaNI / tathA cati / krameNa tayodhyabhicArapradarzanam // klpltaa| - akurvatopIti / yadi kuzalasthaM bIja syAt ta. dA-kuryAditi prasaGgaH, na ca karoti tasmAnna bIjami. ti viparyayazca vyabhicAravAdhAbhyAmanupapanna ityarthaH / / na dvitIyaH(1), tasya kurvatopi(2) mayAnabhyupagamena dRSTAntasya sAdhanavikalatvAt , ko hi diidhitiH| tasya kurvadrUpatvasya, dRSTAntasya aGkarakAriNo kIjasya, sAdhanam prasaGgasAdhanaM kurvadUpatvapa, sadvikalatvam tadamasiddhayA sada. tvagrahAbhAvaH,tathA ca prasaGge hetoramasiddhiH,ata eva tadabhAvarUpasya diidhitittippnnii| viparyayasAdhane vaikalyAbhAvAdAha / sAdhanamiti / tadvatvagrahAbhASa iti / yadyapi tattvagrahasyApyaprasiyA tadabhAvopi dhaktuM na zakyata eva, tathApi prahe prasiddhayAvatpadArthAnyataraviSayatAkatve tAtparyam / nanvevaM mUlena prasA eva doSadAne viparyaye na kopi do syAdata Aha / ata eveti / yata eva prasaGgahetoraprasiddhiH, ata evaita - (1) nApi dvitIyaH paatthH| (2) kurvanyapi-puNa0 pu0 pA0 / ayameva samIcImaH / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH nAma susthAtmA pramANazUnyamabhyupagacchet / sa hi na tAvat (1). pratyakSeNAnubhUyate, tathAnavasAyAt / nApyanumAnena, liGgAbhAvAt / . yadi na kazcidvizeSaH, diidhitiH| viparyaye sAdhyasyAmidiH, ato vyApyatAsiddhayA naikasyApi pravRttiriti bhAvaH / nAnabhyupagamamAtreNa prAmANiko'rtho nivartata ityata aah(2)| ko hiiti| pratyakSam nirvikalpakam , anubhavanam viSayIkaraNam / pratyakSama indrigam , anubhavaH nirvikalpakamiti thaa| avasAyaH savikalpakam ,tadabhAve nirvikalpakAbhAvasya tavA. pyabhipatatvAditi bhAvaH / bIjamaGkaraM karotIti buddhazca phalopahitaM svarUpaM phalAvyavahitamAlAlavRtti svarUpaM yA viSayo na tu kuvedUpatvamiti / liGgAbhAvAditi / sAdhyApasiddhayA vyAptya. diidhitittippnnii| torabhAvopi viparyayasAdhyo'prasiddha ityarthaH / ata iti / prasaMga he. svaprasiddhirUpA vyApyatvAsiddhiH, viparyaye ca sAdhyAprasidhirUpati bhAvaH / (3)ko hAli / tathA ca prAmANikatvameva svaNDitamiti bhaavH| tathAnavasAyAdityanena nirvikalpakIyapramANAbhAvo darzitaH, sa cA. anirvikalpakapradarzanenaiva lagatItyata Aha / prtykssmiti| nirvika rUpakasyAnubhavAbhAvAdAha / anubhavanamiti / aparaprakAramAha / pratyaH samindriyamiti / pAkAra ekttsuuvkH| abhimatatvAditi / nirvikalpake savikalpakasyaiva pramANatvAditi bhAvaH / *bIjamaGkaraM kage. tItyAdisavikalpakamava tatra mAnamityatrAha / bIjamityAdi / phalAvyavahitaprAkAle tadupadhAnAbhAvA(4)dAha / phalAvyavahitati / * sA. dhyAprasidheti / tathA ca liGgapadanAtra gRhItavyAptika evocyata iti (1) tAvat --puNa0 pu. naasti| (3) ityAha - kali0 mu0 pu0 pA0 / (1) rUpabhAvaH / rUpakati / Izvare / kohIti ityAdarzapustake pAThaH / * etacihAntargato granthaH 2 pustaka evaM vartate / guNAnandIyaTIkAyAmapyayamakSaraza tthplbhyte| (1)kalopahitamityasya kalopadhAnaviziSTamityarthaH, aDkurotpatniprayojakatAviziSTamiti Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatAkhya TIkAdvayavibhUSitaH / 40 kathaM tarhi (1) karaNAkaraNe iti cet ka etramAha neti / paraM ( 2 ) kiM jAtibhedarUpaM sahakArilAbhAlAbharUpo veti niyAmakaM pramANamanusaranto na pazyAmaH / tathApi yo'yaM sahakArimadhyamadhyAsIno'kSepa dIdhitiH / graheNa liGgatvAyogAditi / tajjAtIyatvAvizeSe'pi karaNAkaranavinA prayojakavizeSamupapadyete, (3) ataH karaNopapAdakatayA vizeSaH sidhyan parizeSAjjAtirUpa eva siddhyati, tadabhAvAdeva cAkaraNamityAzaGkate / yadIti / jAtibhedaH kurvadrUpatvam, tadrUpaH tatstrarUpaH tannirUpyastadabhAvazca / jAtibhedasyAbhidhAnAt tadabhAvopyarthato labdha ityanye / na pazyAma iti / sAdhyasandehe'pi na parize pAvakAza ityabhiprAyeNa / tathApIti / strotpazyavyavahitottarakA dIdhitiTippaNI / evA bhAvaH / vineti prayojakavizeSAnvayi / jAtibhedarUpa ityanena karaNAkaraNaniyAmaka ucyate, tatra kevalA jAtiH karaNaniyAmikA, na tu tadabhAvaniyAmikA, tathA ca tadanabhidhAne nyUnatA syAt, ata sahakArilAbhAlAbhetyubhayamuktam, ato'tra jAtibheda ( rUpa ) zabdasyaiva jAtitadabhAvavAcakatvamAha / jAtibheda ityAdi / tatsvarUpa iti / tatsvarUpopyuktaH tannirUpyaH tadabhAvaH, sopyukta ityarthaH / nanvevaM na pazyAma ityAdinA svoktasyAvyanirNayadarzanAnna svamatasiddhirata Aha / sandehepIti / tathA ce. Dazasandehepi bhavaduktaparizeSo nAvataratItyabhiprAyeNa samdeho darzitaH, vastutaH punaH sandeha eva nAstIti bhAvaH / svotpattItyA di / na caivametAvatApi na kSaNikatvasiddhiH syAt, svadvitIyakSaNa yAvat, utpattimayojakatAyAH karotyarthatvAt vaiziSTayasyAkhyAtArthatvAt tatrotpattiprayojakatvaM kAraNasvarUpaM na sambhavati, tathAtve'nyadApi tatprasaGgAt, ki tUtpattikAla eva tasyAbhAvAdityarthaH / (1) tarhi - pu0 pu0 nAsti / ( 2 ) parantu puNa0 pu0 pA0 / (3) upapadyeta - kali0 mu0 pu0pA0| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48. mAtmatasvavivekA karaNasvabhAvo bhAvaH sa yadi prAgapyAsIt tadA prasahya kA. ya(1) kurvANo gIrvANazApazatenApyapahastayituM na(2) zakyata iti ceta. yaktametata yadyakSepakaraNasvabhAvatvaM(3) bhAvasya pramANagocaraH syAta, tadeva (4) kutaH diidhitiH| la(5)ttikAryapAtrakAritvaM svakAryavyavahitamAkAlAttitvaM sva. kAryaprAgabhAvasamAnakAlInadhvaMsapratiyogimamayAvRttitvaM strotpatikSaNa(6)eva kAritvaM vA'kSepakAritvam / tathA ca pUrva kAryAnutpAdAt tadAnIntanAnAmakSepakaraNasvabhAvasya viraheNa bIjavasya diidhitittippnnii| eva kArya janayitvA kAryAjanakasya zatazaH pracurakAlAvasthAyitvepyetadrapasatvAditi vAcyam / etAvatApi prakRtanirvAhAt / yadvA nathApi tenAvazyaM svadhvaMso jananIyaH, tathA ca dvikSaNAvasthAyitve naitadpanirvAha ityadoSaH / utpattighaTitasya gurunayA etadapekSayA lA. ghavAt(7) prkaaraantrmaah| svakAryavyavahitati / atra svakA. yavyavahitaprAkAlatvaM svakAryaprAgabhAvAdhikaraNakAlaprAgabhAvAdhika raNakAlatvarUpaM na sambhavati,kAryavyavahitaprAkAlavRttisthalakAlasyA. pi tathAtvenAsambhavApatteH, kSaNatvarUpeNa praveze gauravAt, ataH pra. kArAntaramAha / svakAryaprAgabhAveti |* aacaaryaanurodhaadaah| svotpa. sIti / utpatteranantarameva karaNamityanenAcArya(8)retallakSaNasya karta vyatvAt / kAryAnutpAdAt svakIyayAvaskAryAnudayAta, anyathA a DurarUpayatkiJcitkAryasya pUrvamutpAdepi tadAnIM dhvaMsarUpakAryAnutpA dAdakSepakaraNatvAbhAvAt pUrvamityAdihetukathanamasaGgataM syAta?tadAnI ntanAnAm kuzUlasthAdInAma / pUrvoktaprasaGgaviparyayorakSepakAritvasA (1) kArya-puNa0 pu0 naasti| (2) zatenApi nApahastAyatuM--puNa0 pu0 pA0 / (3) krnndhrmtvN-paatthH| (1) tadeva tu-puNa pu0 paa0| (5 ) narasamaya-kali0 mu0 pu. paa0| (6) nisamaya-kali. mu0 pu0 paa0| ( . ) etadapekSayA laghu-pA0 2 pu0| ( 8 ) karaNamityAcAya-pA02 pu0 / ayameva yukaH Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAbyaTIkAsyavibhUSitaH / , siddhamiti nAdhigacchAmaH(1) prasaGgatadviparyayAbhyAmiti cenna, parasparAzrayaprasaGgAt / evaMsvabhAvatvasiddhau(2) *(hi) tayoH pravRttiH, tatpravRttau caivsvbhaavtvsiddhiriti(3)| diidhitiH| saniyAmakatvAnupapalyA tabhiyAmakaM kurvadrUpatvaM nAma jAtyantaramA. stheyamiti bhaavH| tAdRzasvabhAvatvasiddhau satyAmevametada(4), tadeva svasiddhamityAha, yuktamityAdinA / prasaGgeti / yatra yatkAryAkSepakAritana tatkAri yathA'lIkam, zilAzakalaM vA,nArAkSepakAri ca sAmagrIsamavahinaM bIjamupayate parairiti pramAH, 1ghadaraM karoti tat tadakSepakAri yathA dharaNyAdibhedaH, karoti cAramidaM bIjamiti viparyayaH / prspreti| cakrakepi parasparAzrayatvamakSatam // diidhitittippnnii| dhakatvAbhAvAta tadanyau tau darzayati / yanetyAdi / yat prasane heta: kriyate tAvaparyaye eva viparyaye sAdhyaM kriyate ataH prasagkSepakA. ritvaM na sAdhyaM kRtam / sthiravAdimate dhvaMsavizeSe evAkSepakAritva. siddhiH, yenotpattidvitIyakSaNa eva zAnaM janitamiti / atra va lAmaprIsamavahitabIjasya pakSatvam / parairiti / kSetrasthavIjasyApi sva. kAryavyavahitaprAkkAlAvRttitvasya naiyaayikairnnggiikaaraadityrthH| e. vasvabhAvatvasiddhAvati mUlam, kutrApi vastuni makSepakAritvasva. (1) nAvagacchAmaH-puNa. pu0 paa0| (2) svabhAvasiddhau-pAThaH / ayameva bhagIrathAbhipretaH / * () mUla etacinhAntargato anyaH puNatAmakarasammato na bhavatIti sarvatra jJeyam / ( 3 ) svabhAvatvamiti-puNa0 pu0 pA0 / (4) satyAmetat-pA0 2 pu. / satyamiva tat pAThaH / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatasvavivekaH : diidhitittippnnii| bhAvasidI sAdhyasiddhau satyAmevAnayorabhASaH siddhavyAptikaH syA. dityrthH|| klpltaa| kuzalasthaM bIjaM yadi kurvapasvajAnimat syAt kuryAta kSetrapatitabIjavaditi prasaI nirasyati / na dvitIya iti / tasya jAtivizeSasya / dRSTAntasyeti / kSetrapatitepi bIje kurvagatvaM nAsti, tathA cApAdaka. vikalo dRSTAnta ityrthH| nanu tavAnabhyupagamamAtreNa kathaM jAtivizeSaviraha ityata Aha / ko hiiti| pramANAbhA. vAdhIna evAnabhyupagamo mameti bhaavH| pramANAbhAvamevopapAdayati / sa hIti / anubhava Alocanam(1), tasyaiva tanmate prmaanntvaat| tathAnavasAyAditi / ava. sAyaH savikalpakam , tadevAlocanonAyakam , tadabhAvAdAlocane pramANAntaraM(2) naastiityrthH| linggaabhaavaaditi| sa cAnupalambhAditi bhaavH|(nnu) karaNA(3)nyathAnupapattyu. neya eva jAtivizeSastadabhAvazcAkaraNo(4)nneyaH kuzUlastha ityAha / yadIti / arthaapttaavnythoppttishngkaamaah| ka evamAheti / sahakArilAbhAdhInaM karaNaM taMdabhAvAdhInamakaraNa miti(5) yadyapi nizcaya eva,tathApyApAtataHsa (1) nirvikalpakamityarthaH / (2) pramANaM-puNa0 pu0 pA0 / ayameva yukH| (1) kAraNA-puNa. pu0 paa0| (4) kAraNo-puNa0 pu. pA0 / (5) tadalAbhAdhInamakaraNAmeti- kati. mu.pu. pA0 / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaasyttiikaasyvibhuussitH|59 ___ klpltaa| ndehAdapyApatti(1)SitA bhavati(2) tmevaah| prmiti| bIjasyAkSepakaraNasvAbhAvye sAdhyepi(3) pUrvApara bIjayoraikye doSamAha / tathApIti / vastuta evAkSepakara* NasvAbhAvye doSoya(4) na vanyathApIti pariharati / yuktametaditi / akSepakAritvasvAbhAvyaM vAstavaM shngkte| prasaGgeti / bIjaM yadi akSepakaraNasvabhAvaM na syAt na kuryAt, karoti ca,tasmAdakSepakArisvabhAvamiti prasaGgAviparyayAbhyAmakSepakArisvAbhAvyasiddhirityarthaH / pariharati / paraspareti (5) akSepakaraNasvAbhAvyasya prati. yoginaH prasiddhau tadabhAvamAdAya prasaGga(6)pravRttista. spravRttau ca svAbhAvyasiddhirityarthaH // syAdetat / kAryajanmaiva asminnarthe pramANa, vila diidhitiH| asminnarthe akSepakAritve / akSepavilambayoranyasya prakAra. diidhitittippnnii| nanu vilambakArisvabhAvAnuvRttAviti mUlamasAtam, akSepakArivAbhAvaviziSTasya SilambaphArisvabhAvatvena niyamAbhASAta, itarasvabhAvasyApi sambhavAdata Aha / akSepavilambayoriti / (1) sandehAdanyathApani-puNa0 pu0 pA0 / (2) bhavatIti-puNa0 pu. pA0 / ayameva yuktH| ( 3 ) svAbhAvyamAropyA-pAThaH / bhayameva yutaH, pastuta evAkSepakaraNasvAbhAmye doSoyamityusarapranyasvArasyAt / (1) svAbhAmyadoSoyaM-puNa. pu0paa0| (5)pariharati / neti-kali0 mu.pu. paa0| (1) prasaGgaviparyayayoH-puNa0 pu0 pA0 / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmanasvavivekaH mbakArisvabhAvAnuvRttau kAryAnutpattiH sarvade(1)ti cenna, vilambakArisvabhAvasya sarvadaivAkaraNe tattvavyAghAtAt / tatazca vilambakArItyasya yAvat sahakAryasannidhAnaM tAvanna karotItyarthaH / evaM ca kAryajanma(2) sAmagyAM pramANayituM diidhitiH| syAbhAvA(3)dvisambavAdhe parizeSAdakSapasiddhiriti bhAvaH / vi. lambojhanAkaraNam , tazca sarvadaina, kadAcidvA / Adhe vilambakArisvAmasidiH, dvitIye tu kAryotpatteravirodhAnna parizeSAvatAraH, tathA cAkSepakaraNasvabhAvasyAsiddhau na tanniyAmakatvena kurvadrUpatvasiddhirityAha, na vilambesAdinA / etenAvivakSitavizeSa sAmAnyato janakatAvacchedakarUpavayameva sAmarthyamabhihitamiti parAstam, svarUpayogyasyApi karaNapayojakasahakArisAhitya diidhitittippnnii| naparizeSAvatAra iti / vilambakAritve kAryAnutpAdabhiyA parize. SAdakSepakAritvasiddhistvayA kriyate, tathA ca vilambakAritvapakSa. pi kAryotpAdo yadi ma viruddhayate, tadA kiMnibandhanamakSapakAritvaM setsyatIti bhASaH / etena praghaTTakena(4) / abhimatama,(5) prasanahetu. svena / praghaTTakamevAha / svarUpayogyasyati / mUlati / etadyAptemUlasya (1) vRttau sarvadA kAryAnutpaniri-puNa0 pu0 pA0 / (2) anana-puNa0 pu. pA0 / (1) syAsambhavA-kali0 mu. pu0 0 / (1) etAvazapraghaTakapratipApena sahakArisAhityasya karaNaprayojakatvenetyarthaH / (5) etAdazapratIkadhAraNena dIkSitau 'sAmarthyamabhimatam iti pAThASTippaNIhammata iti vijAyate / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaasyttiikaasyvibhuussitH| 53 zakyate, na tu jAtibhede / te tu kiM yathAnubhavaM vilambakArisvabhAvAH parasparaM pratyAsannAH kArya kRtavantaH, kiM vA yathAtvatparikalpanaM kSiprakArisvabhAvA ityatra kAryajanana(1)majAgarUkameveti / diidhitiH| viraheNAkaraNopapattermUlazaithilyAt / te bIjAdayaH(2) // diidhitittippnnii| . samarthasya kSepAyogAditi vyApte(3) zaithilyamityarthaH / mUle, yathAnu. bhaSama anubhavAnatikrameNa / yathAtvatparikalpanam tvatparikalpanAnatikrameNa // klpltaa| nanu vilampakAritve kadApi kAryajanma na syA. diti tadanyathAnupapazyaivAkSepakAritvasiddhiriti za. kute / kaati| vilambakAritvepi kAryajanmopapadyata evetyAha / vilamveti / nanu vilampakAritvakhAbhAvyaM cet tadA dhvaMsaprayantaM tatsvAbhAvyAnuvRttau kAryajanma na syAdeveti vilambakAritvamanyathA samarthapati / tata. ceti / tatazca padadhInaM kAryajanma tat tadeva gamayeta,na svakSepakArivAmityAha / evaM ceti / na tu(4) jAtibheMda praabhyupgte| bilamthakAritvepi kAryajanmopapA(1) krmopjnn-paatthH| (2) te bIjAdayaH-iti kvacitrAsti / ..(1) yadi kAlasyabIjamakarajanakatAvacchedakarUpapat syAt bhamkarakAri syAditi prasaGgamUlIbhUtAyA yadaskurajanakatAvacchedakarUpavatamAkurAkArItyarthaka-samarthasya cepAyogAMta'itivAkyapratipAIyA ityarthaH / (.) na ca-puNa0 pu0 paa0| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatatvavivekA klpltaa| dayati / te sviti / sAmagrIghaTakAH sahakAriNa ityarthaH / tathA cAkSepakAritve kAryajanmAprayojakamiti bhAvaH // nApi tRtIyaH, virodhAt / sahakAryabhAvaprayuktakAryAbhAvavAMzca sahakArivirahe kAryavAMzceti vyAhatam / ta diidhitiH| nApItyAdi / yadyadA sahakArivirahaprayuktaya kAryAbhAvavat tat tadA tatkArya karotItyeva(1) vA prasaGgaH, kiM vA yadA tadati parityajya / nAyaH, virodhAt / dvitIyepi kimApAcApAdakayoyogapayena sAmAnAdhikaraNyasya grahaH, kAlabhedena vA / nAyaH, virodhena tathAgrahAsambhavAta / dvitIye tu ekasyaiva dharmiNaH pUrvAparakAlAvasthAyitvalakSaNaM sthairyamavagAhamAnA sAmAnAdhika diidhitittippnnii| , kAryAbhAvakAryayorekakAla eSa virodhaH, ato bhinnakAloktI na kopi doSaH syAdato vikalpya nyUnatAM pariharati / yagraha tyAdi / yaugaponeti / na ca yadA tadetyasya parityAge kathaM yogapacaM labdhamiti vAcyam / atra saMsargavidhayaikakAlatvasya labdhatvAta, ata eva na pUrveNa paunaruktayam, tatra tasya prakAratvAta, kevalaM nyUnasthaparihArArthameSa tadupAdAnamiti na dossH| dvitIye vityaadi| kAlabhedena vivakSaNeyamarthaH syAt, yadvIjamekakAle sahakAryabhAva. prayuktakAryAbhAvaSat tat tadanyakAle kAryavat, evaM caikabIjasyobhapakAlInasvAvagAhanameSa kSaNikatvavirodhIti bhaavH| yathAzrute yada. bhAvatyasaGgatam, na hi cakrAbhAva eva daNDo ghaTaM na karoti, api (1) ayaM pAThaH kacidupalabhyate / karotyeva-kali0 mu0 pu0 pA0 / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAsyaTIkAdvayavibhUSitaH / 55 smAdyadyadabhAva eva yanna karoti, tat tatsahAtre tat karotyeveti (tu) syAta / etacca sthairyasiddhereva paraM bIja sarvasvamiti (1) / dIdhitiH / raNyabuddhireva kSaNikatvaM viruNaddhItyarthaH / yadityAdAvevakArau bhinakrameNa (2), yadeva tadeveti / yadabhAve yasya sahakArisAkalyasyAbhAve, ityanye / sau ca niyatAnvayavyatirekAbhyAM kAryakaraNAkaraNayoH sahakArimamavadhAnAsa pavadhAnaprayuktatvasya pradarzanAya || dIdhitiTippaNI | tu salilAdyabhAvepItyevakArAsaGgatyA''dda / evakArAviti / bhinnakrama iti / etatkramAtireke na doSAvahamityarthaH / tadevAha / yadeveti / atra caivakAraH svarUpArthaka eva, anyathA'saGgataH, daNDa evaM karotItyasyApi vaktumasammavitvAt / nambevamevakArAkobhayamate niSprayojanAvata Aha / tau yeti / AdyaivakAraNAkaraNasya sahakArivirahaprayuktatvaM darzitam, dvitIyena tu kara Nasya sahakArisamavadhAnaprayuktatvamiti bhAvaH // kalpalatA / , nanu kuzUlasthaM bIjaM yadi sahakArivirahaprayuktakAryAbhAvavat syAt kuryAt na ca karoti, tasmAnna tatheti prasaGgaviparyayau syAtAmityata Aha / nApIti / kuzUlasthasya sahakAri vaidhuryamubhayasiddham, tathA ca mahakArividhuraM bIjaM yadi sahakArivirahaprayuktakAryAbhAvavat syAt tadA kuryAditi viruddhamityAha / (1) ayameva puNatAmakarasaMmataH pATho yukta, 'bIjam pratyabhijJAnam, tasya sarvasvaM, upapAdakatvAt iti bhagIrathena vyAkhyAnAt / bIjaM sarvasvam kAli0 mu0 pu0pA0 / (2) mizrakrame pAThaH / ayameva TippaNIkRtsammataH / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virodhAditi / tasmAt yat sahakArivirahAna karoti tadeSa sahakArisatva karotItyAyAtam, tacca sthairyasi dAveva syAdityAha / tasmAditi / / ___etena samarthavyavahAragocaratvaM heturiti nirastam, tAdRgvyava(1)hAragocarasthApi bIjasyAGkurAkaraNadarzanAta / nAsau mukhyastatra vyavahAra:(2), tasya ja(3). nananimittakatvAt, anyathA svaniyamaprasaGgAditi diidhitiH| samayeti / tathA ca na mAguktasAdhyAvaiziSTyamiti bhAvaH / hetuH prasaGgahetuH / tAdRgityAdi / tathA ca vyabhicAra iti bhA. vaH / mukhyatvena vyavahArasya vizeSaNAna vyabhicAra ityAzayenAzakate / nAsAviti / kathaM na mukhyatA, ata(4) Aha / tsyeti| anyathA janakajAtIyatvasya sahakArivirahaprayuktakAryAbhAvavatvasya vA nimittatve / aniyamaprasaGgAt dravyatvAdinA bIjasajAtIya(6). zilAdau samarthavyavahArasya sahakArisamavAhite kurvatyapi tadabhA. diidhitittippnnii| - yathAzrutamUla mukhyatvasya tatrAsatyapradarzanepi vyabhicAro noddhaH tara,mukhyatvavizeSaNasya tatrAnupAdAnAditi mukhyatvavizeSaNaM datvA bhaavaarthmaah|mukhytvenetyaadi / anyayetyanena prAguktajanananimica(ka). svasyAmAdhoktAvaniyamaprasako na vyaktIbhavatItyato'nyathA vyaacii| bhanyati / dravyatvAdineti / iyaM kalpavaye yathAsaGgapana / tadabhAvasya (1) bhayameva kalpalatAdIdhitikRtsamataH pAThaH / vArazavyava-puNa. pu. pA0 / artha bhgiirthaabhimtH| (2) ayameva puNatAmakarasaMmato yuktaH pAThaH, tatra aGkarAnupahite bIje iti bhagIrathena vyAkhyAnAt / tadvyavahAra:-kali0 mu0 pu0 pA0 / (1) tasya taja-puNa. pu. paa0| / (1) mukhytetyt-paatthH| (5) bIjajAtIya -kali mu0 pupA0 .. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH // 57 cet kIdRzaM punarjananaM mukhya samarthavyavahAranimittam / na tAvadakSepakaraNam, tasyAsiddheH / niyamasya ca sahakArisAkalye satye karaNaM karaNamevetyevaMsvabhAvatvenA ( 1 ) - dIdhitiH / vasya vA prasaGgAt / niyataM karaNaM tathA syAdata Aha / niyamasya 1 ceti / niyamasya karaNaniyamasya, niyatakaraNasyeti yAvat / satyaiva karaNamityantasya eva kArabalalabhye sahakArivaikalye karaNAbhA ve tAtparyam, tathA ca yaddharmAvacchinnasyAkaraNaM sahakArivirahamayuktaM taddhavazvamityarthaH / asti cedaM kurvadazAyAmapi bIje, nA dIdhitiTippaNI | veti / tadAnIM sahakAryabhAvAdhIna kAryAbhAvarUpapravRttinimittAbhAvAdityarthaH, tadAnIM kAryasyaiva sattvAta / kIdRzaM punarityAdinA jananasyaiva tadabhidhAnasya prakRtatvAniyamasya tadabhidhAnamaparyanuyo. jyavidhayottaramatastatpadaM niyamitajananaparamAha / niyatamityAdi / sarvatra ca karaNapadaM bhAvaparam / tathApi na taddeoSoddhAra ityata Aha / niyatakaraNasyeti yAvaditi / niyamasyetyAdimUlaM na samIhitasAdhakam etAvatA granthenaivakAralabhyasya sahakArisAkalyAbhAvAkAlInasahakArisAkalyakAlInajananasya samarthavyavahAranimittatvamAnItam, tathA cAkaraNadazAyAM na samarthavyavahAraprasiddhirAyAtA (2), ata eva kevalakaraNapadalabhyavizeSyIbhUtasya karaNasya dUrIkaraNena tallabhyavizeSaNIbhUta eva tAtparyopavarNanenArthamAha / satyeveti / karaNAbhAva iti / karaNAbhAva eva tAtparyam, na tu vizeSyIbhUte karaNepItyarthaH / yaddharmAvacchinnasya yaddharmAdhikaraNasya / kurvatyapItyAdhuktadoSoddhAraM darzayati / asti cedamiti / avacchedakadharmasya ta " ( 1 ) svabhAvatve - pAThaH / (2) vyavahAraprasiddhAvA yato- pAThaH / 8 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 613 AtmatatvavivekaH AtmatattvavivekA dAyAta pyupapatteH, tatazca janananimitta(1) evAyaM vyatra. hAro na ca(2) vyAptisiddhiriti / dIdhitiH / sti ca zilAzakalAdau satyapi sahakArisAkalye, tatra kAryAnutpAdena svabhAvasyaiva tatpayojakatvAt / atha bIjamapi bhRSTaM zilAsamAnamiti cet (na), abhRSTavIjatvamevAstAM tAdRzo dharmaH, AsAdayatu bA bharjanAdyabhAvopi shkaaribhaavm| karaNamevetyasya ca satyantAnuSaGgAt paddharmAvacchinnasya sahakArisAkalpe'vazyaM karaNaM tadvatvamarthaH / evaM caitanimittakasamarthavyavahAra(viSayasyApi sahakArirahitasya(3) bIjAdeH karaNavirahAdhabhicAreNa na vyAptisiddhirityAha / ttshceti| na ca yAvatsattvaM karaNaM karaNaniyatajA. dIdhitiTippaNI / dAnImapi sattvAditi bhAvaH / yaddharmAvacchinnetyanena dravyatvAdItyA. dinA zilAdAvatiprasaGgadAnamapyuddhRtamiti darzayati / nAsti ceti / zilAdeH sahakArisAkalye satyapi kAryAjanakatvamityarthaH, tathA ca bIjatvamapi janakatAvacchedakadharma ityarthaH / tAdRzaH avacchedakaH / AsAdayatu veti / tathA ca bhRSTavIje sahakArisAkalyavirahAdeva na kAryamiti bhAvaH / karaNameveti niyamasyA(4)pyavazyaM karaNamityarthaH, tathA cedaM pravRttinimittamakurvati bIje nAstIti na samIhitasiddhirityato'trApyavacchedakadharma pravezyArthamAha / karaNamevetyasyeti / satyatAnuSaGgAt evakArarahitasatyantAnuSaGgAt / tatazcetyAdimUle jananapadaM niruktAvacchedakadharmaparamiti sUcayan vyAcaSTe / evaM ceti| (1) janananibandhana--puNa* pu0 pA0 / ayameva gadAdharasammataH / (2)na-kAli0 mu0 pu. paa0| - (dIdhitAvetacinhAntargato granthaH puNatAmakarasammato na bhavatIti sarvatra jJeyam / (3 ) sahakArivirahitasya-puNa0 pu. pA0 / (.) karaNamevetyAdimUlokaniyamasyetyarthaH / . Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 59 diidhitiH| timattvaMvA tathA(1),asiddhatvAta. akaraNadazAyAmapi tAzatvAvirodhAcca / aniyamaprasaGgaM nirasyati, niyamasya ceti tu samma dAyaH / atha bhavatAM paTAdau nIlaM rUpamiva samarthavyavahArasya zuddhaM jananaM nimittaM, lAghavAt , ata eva janakatAvacchedakarUpa. vatvamapi parAstamiti cet , astu tAvadevam ,tathApi nimittasatvAsavAbhyAmeva vyavahAratadabhAvopapatteravirodhAt / nimittatadabhA. vayoH karaNAkaraNarUpayoreva virodha iti cet (na), tasyAgre nira. sanIyatvAt / etena kAripadabodhyatvena karaNaprasaanaM karaNaviraheNa ca kAripadabodhyatvAbhAvasAdhanamapi vyAkhyAtam // diidhitittippnnii| etat avcchedkdhrm()| dvitIye, akaraNadazAyAmapIti / idA. nI mUlAnuktaphakkikA svayamAzaya nirAkaroti / atheti / zuddham kevalam / ata eva lAghavAdeva, janakatAvacchedakarUpavatvameva sa. marthavyavahAranimittamiti matamapyapAstamityarthaH / tathApIti / nimittam jananarUpanimittam / itarahetukaprasAviparyayAvapi dUSa. yati / eteneti / etena avirodhena // klpltaa| nanu kuzalasthaM yadi samarthavyavahAragocaraH syAt tadA kuryAta, na ca karoti, tasmAnna samarthavyavahAragocara iti prasaGgaviparyayau syAtAmityata Aha / eteneti / atrApi prasane mUlazaithilyaM viparyaye ca bAdha ityAha / tAdRgiti / nanu mukhyasamarthavyavahArajanakatvanivandhanau prasaGgaviparyayAvi(2)ti nokadoSa iti zaGkate / nAsA. (1) jAtimattvaM, sa ca tathA-puNa0 pu0 pA0 / (2) viparyayayori-puNa. pu. pA0 / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavasyavivekaH kalpalatA / viti / anyatheti / yadi yathAkathaJcit samarthavyavahAranibandhanameva karaNaM syAt tadA bhrAntatAdRzavyavahA ragocarazilAzakalAderapyaGkaraH syAdityarthaH / yadvA kuzalasthasyApi (mukhya) samarthavyavahAragocaratve tatopyaGkaraH syAdityaniyamaprasaGga ityarthaH / mukhyavyavahAraM prati nimittaM ( 1 ) vikalpya dUSayati / na tAvaditi / a niyamaprasaGgaM pariharati (2) / niyamasya ceti / kuzalasthasya mukhyasamarthavyavahAragocaratvepyakurAjananaM sahakAravaidhuprayuktamiti nAniyama ityarthaH / ( evaM ) bIjaM 'janayatyevetyasyantAyogavyavacchedo niyamaH, sahakArisamavahitameva janayati, janayatyevetpanyayogAyogAbhyAM niyamaH (3) / zilAyAM na prathamaH, kebalabIje (tu) na dvitIya ( 4 ) iti bhAvaH / mukhya samarthavyavahAragocaratvamupasaMharati / tatazceti / kadAcijjananameva zilAzakadivilakSaNaM (5) mukhyasamarthavyavahAragocaratve mUlam, tathA ca yadi samarthavyavahAragocaraH sthAt tadA kuryA ditina vyAptirastItyataH prasaGge mUlazaithilyamityarthaH / yakSa sastrakSaNikatvayoretAvatA na vyAptisiddhirityarthaH // (1) vyavahAranimittaM - puNa0 pu0 pA0 / (2) dUSayati pAThaH / (3) ayameva sArvatrikaH pAThaH / janayatyevetyayogAgyayogAbhyAM niyamaH puNa0 pu0 pA0 / janayatyevetyanyayogAtyantAyogAbhyAM niyamazva-kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 4 ) na tu dvitIya - pAThaH / (5) vilakSaNa - kali0 mu0 pu0 pA0 / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhya TIkAdvayavibhUSitaH / 61 syAdetat / etAvatApi bhAvasya kaH svabhAvaH samarthito (bhavati) na hi kSepAkSepAbhyAmanyaH prakAro'stIti cenna, dUSaNAbhidhAnasamaye ( 1 ) nizcayAbhAvenaiva sandigvAsiddhinirvAhe kathApUrvarUpa paryavasAnAt / dIdhitiH / akSepakAritvAnyathAnupapacyA kSaNikatvaM siSAdhayiSurbhAvasvAbhAvyaM (2) pRcchati / syAdetaditi / kathAyAH jalpasya / pUrvaM rUpama (3) pratIkama, parapakSakhaNDanam // dIdhitiTippaNI | akSepakAritvetyAdi / bhAvaM pakSIkRtya svabhAvasAdhane itarabAdhe. nAkSepakAritvaM prasAdhya tadanyathAnupapatyA kSaNikatvaM sAdhayitumutsuka ityarthaH / dUSaNAvasara iti mUlasyAyamarthaH, bhASasyaikatarakhabhASA samarthanena parapakSakhaNDanapUrvakasvapakSavyavasthApanarUpajalpe ko doSo dIyate, na tAvat parapakSakhaNDane tvanmatasya dUSaNAvasarakAle akSepakAritvarUpasAdhanasya nizcayAbhAvenaiva sandigdhAsiddhinirvAhe jalpasyAdyarUparakSaNAt / SaSThIsamAsapurassaramarthamAha / kathAyA " iti // kalpalatA / kSepakArisvAbhAvye sarvadaivAkaraNamityakSepakaraNasvAbhAvyameva bhAvAnAmaGgIkAryam, tacca svotpattyavyavahitottarakSaNa eva karaNe sati syAt, tathA ca samarthA samartha bIjakSaNayo meM dasiddhau siddhaM kSaNikatvamityA zayena ( bhAvasyAbhAvyaM ) pRcchati / syAdetaditi / na (1) dUSaNAvasare - puNa0 pu0 pA0 / ayameva bhagIrathaTippaNIkRtoH sammataH / (2) bhavisvabhAvaM - kali0 mu0 pu0 pA0 / (3) pUrvarUpam - kali0 mu~0 pu0 pA0 / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 AtmatatvavivekaH kalpalatA / hIti / 'parasparavirodhe hi na prakArAntarasthitiH' iti yata iti bhAvaH / akSepakAritvasvAbhAvyaM sAmarthyamAlasya yadi samartha syAt kuryAditi prasaGgastvayAvatAritaH, tatra ca ( 1 ) tatsvAbhAvya sandehAdapi sandigdhAsiddhidUSaNamuktam, etAvataiva paroktasAdhane dUSaNAbhidhAnasya kathApUrvarUpasya paryavasAnAt tava parAjaya ityAha / dUSaNAbhidhAneti / uttarapakSAvasare tu sopi na durvacaH / tathAhi, karaNaM pratyavilamba iti ko'rthaH kimutpatteranantarameva karaNaM, sahakArisamavadhAnAnantarameva vA / vilamba ityapi ko'rthaH, kiM yAvanna sahakArisamavadhAnaM tAvada dIdhitiH / uttaraH pakSaH pratIkama (2), svapakSasya prakRte sthairyasya sthApanam / utpatteranantaraM karaNam (3) utpazyanantarakAlIna kAryakAritvam, utpattikAle kAritvamiti yAvat / evamagrepi neyam / dIdhitiTippaNI / nanu jalpasya dvitIyadalarakSArthameva samarthanaM kAryamityata Aha / uttareti / evaM pakSa ityasyArthaH, pratIkam / svotpatteranantaraM svasyaivAbhASena kathaM tadAnIM jananAnukUlavyApArarUpakaraNamata Aha / u. tpatteriti / prathamasya kutracitpramANamAzaGkya samAdhate / kasyaci (1) tadatra - kAla0 mu0 pu0 pA0 / (2) uttarapakSa:- kali0 mu0 pu0 pA0 / ayameva TippaNIkatsammataH / * (3) ranantarakaraNam - kali0 mu0 puM0 pA0 / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI samalaGkRtadIdhiti - klpltaasyttiikaadvyvibhuussitH| 63 karaNaM, sarvathaivAkaraNamiti vA ( 1 ) / tatra prathamacaturtha - yoH pramANAbhAvAdanizcayepi dvitIyatRtIyayoH pratyakSameva pramANam / bIjajAtIyasya hi sahakArisamavadhAnAnantarameva karaNaM karaNameveti pratyakSasiddhameveti, tathA sahakArisamavadhAnarahitasyAkaraNamityapi, atra ca bhavAnapi na vipratipadyata eva (2), pramANasiddhatvAt, viparyaye bAdhakAcca (3) / tathAhi, yadi sahakArivirahe'kurvANasta dIdhitiH / prathameti / kasyacidutpatteranantarameva kiJcitkAryakAritvepi na sarvatra tathAtva ( 4 ) niyamaH, tasya tadAnIM sahakArisAkalyanibandhanatvAditi bhAvaH / kSaNikatvavAdibhirekasyAM vyakta karaNAkaraNAyoranaGgIkArAdAha / bIjajAtIyasyeti ( 5 ) / tatheti / aviI lambakAri evakAreNA (6) ntarbhAvitopyarthaH prAdhAnyena vila dIdhitiTippaNI | diti / nanu bIjajAtIyasya hItyAdau mUle yadavilambakAritvaM vitarkitaM tadantargataivakArAdeva tathetyAdimUloktavilambakAritvAthalAbhe vyarthaM mUlena tathetyAdinA vilambakAritvArthakathanamata Aha / avilambakAritva ityAdi / tathA cAtra prAdhAnyamevoktamiti bhAvaH / (1) sarvadaivAkaraNaM vA - pAThaH / sarvadaiva vAkaraNamiti - pAThaH / (2) bhavAnapi vipratipadyata eva na - pAThaH / (3) bAdhakAbhAvAcca -pAThaH / ( 4 ) kAritvepi sarvatra tathAtvA - puNe 0 pu0 pA0| (6) bIjeti pAThaH / (6) evakArA- pA0 2 puH / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 AtmatatvavivekaH tsa (1) mavadhAne'pi na kuryAt tajjAtIyamakaraNameva syAta (2), samavadhAnAsamavadhAnayorubhayo (3)rapyakaraNAt / evaM (4) tatsamavadhAnavirahepi yadi (5) kuryAt sahakAriNo (6) na kAraNaM syuH, tAnantareNApi karaNAt / tathA cAnanyathAsiddhAnvayavyatirekatratAma (pya) kAraNatve kAryasyAkasmikatvaprasaGgaH(7) / tathA ca kAdAcitka - dIdhitiH / mvarUpatayA pRthagupadarzitaH / tajjAtIyam taddharmAvacchinnam / a kAraNam (8) astrarUpayogyaM tathAtvaM ca prAmANikamiti bhAvaH / evamiti / sahakAriNo yadi tatkAryakAraNApekSaNIyA na syuH tatkAryakAraNAni na syurityarthaH / tena na vaiyadhikaraNyam ( 9 ) / tathA ceti / tulyanyAyatayA sarveSAmevAkAraNatvAditi bhAvaH / dIdhitiTippaNI | tajjAtIyamitaradharmAvacchedenAsvarUpa yogya mevetyata Aha / taddharmeti / tathA ca taddharmAvacchedena svarUpayogyatvAbhAvaH sAdhya ityarthaH / nanu sahakAriNAmakAraNatvepi sahakAritAnirUpakadaNDAdeH kAraNatvaM kathaM bAdhitamata Aha / tulyeti / daNDAderapi cakrAdisahakAritayA sahakAriNAmakAraNatve daNDasyAkAraNatvameva syAdityarthaH / mUle ( 1 ) yat sahakArisamavadhAne'pyakurvANaM yadi tatsahakArisa- pAThaH / (2) tajjatIyamakAraNaM syAt pAThaH / (3) smvdhaanyo|-paatthH / ( 4 ) evaM yadi - pAThaH / (5) virahe - pAThaH / (6) gopi - puNa0 pu0 pA0 / (7) kAryasyAkAraNakatvaprasaGgaH pAThaH / ( 8 ) akaraNam - kali0 su0 pu0 pA0 / (9) tena vaiyAdhikaraNyaM na-pAThaH / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti -kalpalatA vyaTIkAdvayavibhUSitaH / 65 vihati ( 1 ) riti / evaM ca dvitIyapakSavivakSAyAmakSepakAritvameva ( 2 ) bhAvasya svabhAvaH / tRtIyapakSavivakSAyAM tu kSetrakAritvameva bhAvasya stra ( 3 ) rUpamiti nobhayaprakAra ( 4 ) nivRttiriti / dIdhitiH / evaM cetyAdi / natu padarzitaM karaNamakaraNaM ca svabhAvo bhAvasya, tadA yAvatsasvaM tadubhayApattiH, sati dharmiNi svabhAvavirahAyogAditi cet, tatsva (5) bhAvatvaM hi (6) tasAdAtmyaM vA syAta, yAvatta (9) ssacvaM tatra sa ( 8 ) khaM bA, taddharmatAmAtraM vA / tatrAdyayoranabhyupagamaH, antimastu dharmadharmiNoratyanta bhedenaM dharmizvepya sabhvaM na viruNaddhi // dIdhitiTippaNI | dvitIyapakSaH, tathA hItyAdivitarkita dvitIyapakSaH / nobhayaprakA ranivRttirityatraiva zaGkate / nanu yadIti / upadarzitamiti / bhakSepakAritvaM kSepakAritvaM cetyarthaH / dharmadharmiNoriti / yadyanayorabhedaH syA tadeva dharmisattvaM viruddhaM syAt, na caivam // kalpalatA / nanu jalpe svapakSasAdhanamapi vaktumucitamityata Aha / uttarani / kSepAkSepayoravivecitayorekatarako Tiparigraho'nucita iti vivektuM vikalpayati / utpate'ranantarameveti / svotpatyavyavahitottarakSaNa evetyarthaH / ( 1 ) tvavyAhati - puNa0 pu0 pA0 / ( 3 ) kAritvameva sva - pAThaH / (5) diti cenna, sva- kaliH mu0 (0) yAtra kali0 mu0 pu0 pA0| (2) kAritva - pATha: / (4) nobhayAkAra - pAThaH / pu0 pA0 / ( 6 ) hi - kali0 mu0 pu0 nAsti / ( 8 ) tatra tatsa - kali0 mu0 pu0 pA0| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekA klpltaa| prathamacaturthayoriti / svospazyanantarameva karaNe(1) pramANAbhAvaH, sarvathaivAkaraNe kAryajAtaM kadApi nopala. bhyateti balavaripakSadaNDa ityrthH| pramANAbhAvAdisyApA(a)tA, viparItameva pramANamiti vastugatiH / pratyakSameveti / anvayavyatirekapalapravRttamityarthaH / a. tyantAyogavyavacchede caaymevkaarH| vIjatvenaiva kA. raNateti vivakSannAha / bIjajAtIyasyeti / tApyeNaibAnvayavyatireka(pa)darzanapravRttariti bhAvaH / ayogAnyayogavyavacchedAbhyAmakSepakAritva(2)meva draDhayati / khepakAritvamAha / tatheti / nanvevaM na(3) manyAmaha ityata Aha / atra ceti / prmaannti| sahakAriSu satsu(4) karaNasyAsatsu cAkaraNasya pratyakSasi. btvaadityrthH| viparyaye bAdhakaM sphuTayati / tathAhIti / yajAtIyaM() sahakArisamavadhAnAsamavadhAnayorakAraNaM tajjAtIyamakAraNameva zilAzakalavaditi(6)vyAptyupaSTambhenAha(7) / ydiiti| na ca dIpopari nayanAt pakavIje vyabhicAraH, tatrApi sahakArivizeSavirahasya kalpanIyatvAt / yatkArya yadyatirekeNa yat karoti tatkAyeM na tasya tatsahakAritviM), yathA daNDasya ghaTe janayitavye tanturiti (1) nntrkrnne-paatthH| (2) mAkSepakAritva- puNa0 pu0 pA0 / mevopakAritva-pAThaH / (1)na tvevaM-puNa0 pu. paa0| (1) sahakAriSu matasya-puNa. pu0 paa0| (5) yajAtIya paatthH| ()tyini-puNa. pu0paa| (.) nyAyavaSTambhenAha-pAThaH / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti - kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 67 kalpalatA / vyAptyavaSTambhenAha / evamiti / yadi sahakAritvenAbhimatAH kSitvAdayoGkure janayitavye bIjaM (na) nApekSeran tadA te tatra sahakAriNo na syuH, rAsabhavaditvApAdanArthaH / na ceSTApattiH, anvayavyatireka siddhakAryakAraNabhAvatiraskAre tayavastheva na syAt, sthAca kAryasyAkasmikatvamityAha / tathA veti / tataH kimityata Aha / tathA ceti / kizciskAle'sataH (1) kiJcitkAlasatvaM kAdAcitkatvaM sudRDhapramANAvadhUtamapi na syAdityarthaH / nanu tathApi bhAvarUpa kaH svabhAva iti prazne kimuttaramata Aha / evaM ceti / sahakArisamavadhAnAsamavadhAnarUpAvacchedabhedamAdApAkSepakAritvakSepa (2) kAritvayorubhayorapyekasmin (3) bIjajAtIye darzanAnnAnayorvirodha isparthaH (4) / . tathApi kimasamarthasyaitra sahakArivirahaH svarUpa dIdhitiH / syAdetat / vIjatvena sAmadhye siddhe samarthAnAM bIjajAtIyAnAmitraikasyApi bIjasya sahakAri sAkalyavaikalyAbhyAmeva kara nAkaraNayorupapattau siddhyati sthairye (5), na tvetadasti, samarthasya dIdhitiTippaNI / myUnatAM parihRtya bhAvArtha prakAzayan mUlIyAbhAsaM dadAti / syAdetaditi / yadi bIjatvena sAmarthyaM bhavet tadA yathA samarthAnAM ( 1 ) kizciskAlA sata: - puNa0 pu0 pA0 / (2) mAdAya kSepakAritvAkSepa - pu0 pu0 pA0 / (3) rapyekatra - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) iti bhAva: puNa0 pu0 pA0 / (5) patto sthairya siddhyati pAThaH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAramatattvavivekaH lAbhAnantaraM kartureva (vA) sahakArisamavadhAnam , anyathA veti kiM niyAmakamiti cet, idamu(1)cyate, diidhitiH| kSepAyogAditi(2), tathA ca kurvadUpatvenaiva sAmarthya na bIja svena, samartha eva hi(3) sahakAriNAM lAbho lAbha(4) eva, tathA ca na sahakArisAkalyavaikalyamayukta karaNAkaraNe, kiMtu sAmaH *sAmarthyaprayukte ityAzayenAzaGkale / tathApIti / asamarthetyAdi(5). samarthasyApi sahakArivirahe(6) tadAnIM kAryasyAnutpa. tau samarthasyApyakaraNa(7)mutpattau ca sahakAriNAmakaraNatvama(8), asamarthe ca sahakArisAkalye samarthavIjavirahepi kAryasyo(9). spattau bIjasyAkaraNatvam(10) anutpattau ca bIjaviraheNa samayasyApi sahakAriNo'karaNaM(11) prasajyeta, tena taMdubhayaM vyu. diidhitittippnnii| bIjAnAM madhye kasyApi sahakArivirahaprayuktakAryAbhAvavatvaM kasthApi tatprayuktakAryavatvaM tathA sAmarthyasyAvizeSAdekasyA api vyaktarubhayatvaM na viruddhamiti satyA dRSTAntIkRtya sthairya sAdhyaMte. tyarthaH / nanu kathaM kurvadrUpatvena tat, kathaM pA na bIjatvena tadata Aha / samartha eSa hIti / yasmAt samartha eva sahakAriNAM lAbho na tu samarthabhinne, ataH kurvadrUpe sahakArilAbhanibandhanaM tatvenaiva sAmarthya vAdhyaM, na tu bojatvena, yasmAta utpattI kAryasya sahakAriNAM lAbha AvazyakaH tadeva samarthama(12), ata eva sahakAriNA'samavahite bIje sAmayAsasvena vyabhicAraH syAditi na bIjatvamavaccheda kama / utpatto kAryasyotpattI / tena niyamadvayena / anyathetyasyaivA. (1) atrI-puNa0 pu. paa0| (2) yogAt-pA0 2 pu0 / ( 3 ) ayameva pAThaSTippaNIkRnmataH / samartha eva sa-iti tu sarvatra / (5) riNA laabh-paatthH| (5) asamartheti-pAThaH / (6) virahe ca-pA09 pu0| (7) akAraNatvamityarthaH / anvayavyabhicAraNetyAdiH / (8)makAraNatvam-puNa0 pu0 pA0 / vytirekvyaabhicaarennetyaadiH| (9 ) kAryo-pAThaH / (10) kAraNatvam-puNa0 pu. pA0 / dhytireknybhicaarennetyaadiH| (11) kAraNava-pAThaH / bhnssympbhicaarennetyaadiH| (12 ) sAmarthyam-pA0 2 pu0 / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 69 kuzUlasthabIjasyAGkurAnukUlaH zilAzakalAda vizeSaH kazcidasti na vA(1), na cenniyamenaikatra pravRttiH anyasmA(2)nivRttizca ta(3)darthino na(4) syAt / paramparayAGkuraprasavasamartha(5)bIjakSaNajananAdastyeveti dIdhitiH / dastam / anyathA veti / samarthasyApi kadAcitsahakAriNAM vaikalyaM kadAcitra(6) sAkalyaM, tenAkaraNaM karaNaM ceti / prahasya. nyathAnupapayA bIjatvenaiva sAmarthamityAzayena pRcchati / kuzu. lelyAdi(7) / pravRttimanyathopapAdayati / prmpryeti(8)| asyeveti / zilAzakalAdvizeSaH / samartha kSaNaM(9) pratyevAnAyatyA bIjatvena sAmarthya(10) vAcyam , tathA ca samarthasyApi diidhitittippnnii| rthamAha / samarthasyApIti / bIjatvenaiveti / tathA ca bIjajAtIyaraSTA. ntena ekatrApi vyaktI tadubhayavattvaM vAcyamiti bhAvaH / anAyatye. ti| zilAzakalato vizeSarakSArtha bIjatna samarthavIjakSaNaM prati svarUpayogyatvoko aphalopahitabIjasya sAmarthya satya. pi sahakAryabhAvAdhIna eva phalAbhAva uka iti bhAvaH / (1) zakalAt kazcidasti vizeSo vA-kali0 mu0 pu0 pA0 / (2) aparasmA-pAThaH / aparasmi-puSa0 pu0 pA0 / (3)cista-pAThaH / ( 4 )rthinaH-puNa0 pu. pA0 / ( 5 ) prasavakSama-pATha:1 (6) kadAcicca- puNa0 pu. paa0| (0) kushuulti-paatthH| (8) paramponi-kAla. mu. pu0 paa0| (9 ) samarthakSaNaM-kali0 mu0 pu. paa0| (10) paramparAyA ekarUpAyA abhAvAt paramparAnirUpakasyApi bIjasyaikyAbhAvAdamugamArtha bojatvenaiva sAmarthyamiti bhAvaH / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asmata svavivekaH ceta, kadA punaH paramparayApi tathAbhUtaM kariSyatIti (1) / sa punaH kimAkAraH / kiM tatra (2) sandeha iti cet, sahakAriSu ( 3 ) samatrahiteSvapi kariSyati na veti, utA ( 4 ) samavahiteSvapi (teSu) kariSyati na veti (5), atha yadA sahakArisamavadhAnaM tadaiva kariSyatyeva ( 6 ) dIdhitiH / 70 sahakArivirahAdakaraNamityAyAtamityAzayena pRcchati / kade - tyAdi / kecittu tajjAtIyAnAM sahakArilAbhAlAbhayoH karaNAkaraNena sthairyasAdhake, kSaNikatvepyupapannatvAt ekasyaiva tu se nAdyApi siddhe, pratyabhijJAnaM ca vyabhicArijAtIyamasiddhamamA (7). bhAvaM na sAdhakamataH kathaM sthairyasiddhirityA (8) zayenAha / tathApIti / asamarthetyAdiniyama ( 9 ) dvayaM samarthasyApi sahakAri ( NA) vaikalyAdakRtavataH pazcAt sAkalye sati karaNasya dIdhitiTippaNI / pUrvoktabhAvatopi nirduSTamAha / keciditi / ata eva prAhuriti vakSyate, ekasyAM vyakta karaNAkaraNAsiddheH / kSaNikatvapIti / kSaNikarave kasyApi bIjajAtIyasya tadvatvaM kasyApi tadabhAvavattvamaviruddha. mityarthaH / te karaNAkaraNe / samarthasyApIti / apinA'samarthasyApIti sUcitam tadaiva niyamadvayasArthakyAt / pUrve tu etanniyamadvayaM samarthasya kSepAyogAdityupaSTambhena yojitamityatopi matayorbhedaH / , (1) kariSyati - pAThaH / (2) atra - puNa0 pu0 pA0 / (3) kAri - pAThaH / (4) uta tada - puNa0 pu0 pA0 / (5) na vaH pAThaH / (6) karotyeva - pATha: / (7) pramANa puga0 pu0 pA0-1 (9) tathApIti / niyama- pAThaH / ( 8 ) sthairyamityA - kali0 mu0 pu0 pA0 / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI samalaGkRtadIdhiti - klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 71 paraM kadA teSAM (1) samatradhAnamiti sandehaH / dIdhitiH / pratikSepakam / pravRtyanyathAnupapacyA bIjatvena sAmarthyasiddhau na tAdRzaniyamasiddhirityAzayena pRcchati / kuzaleti / iti prAhuH // dIdhitiTippaNI / na sAhazaniyamasiddhiH na samarthasyetyAdikSaNikatvasAdhaka niyama siddhiH / kadA teSAM samabadhAna (2) miti sandehaphalapraznalikhanam, na tu sandehAkArasya / sandehAkArastu idAnIM tadAnIM vA samavadhAna miti bodhyaH // kalpalatA / nanvevaM svabhAvadvayasthitAvapi na sthairya, yataH kurve drUpasyaiva sahakArisamavadhAna (ma ) tadrUpasyaiva tadviraha iti kSaNikatvepyupapadyata ( 3 ) ityabhipretyAha / tathApIti / kartureveti / kurvadrUpatvajAtimata eve ( 4 ) spathe / akurvadapi bIjatvAliGgitaM samarthamevetyekasyaiva sahakArilAbhAlAbhAbhyAM karaNAkaraNe iti sthairyamevesya (5)bhipretya pRcchati / kuzUlastheti / aGkurA thiM (6) pravRtyanyathAnupapatyaiva kuzalasthasyApi sAma mityAha / na cediti / tadarthipravRtteranyathopapattimAha / paramparayeti / asamarthamapi kuzalasthaM samartha janayiSyati, zilAzakalaM tu na tatheti vizeSa ityarthaH / astyeveti / tadarthipravRttirityanuSaGgaH / yadvA (1) teSAM sahakAriNA pAThaH / (3) ta evaM - puNa0 pu0 pA0 / (5) mevA - puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) mUlasthAmidaM pratIkam / ( 4 ) ive - kAla0 mu0 pu0 pA0 / (6) rAdi -- kali0 mu0 pu0 pA0 / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 mAtmatattvaSiSekA klpltaa| zilAzakalAvizeSa ityanuSajyate / kAcidbhuktanaSTA vyaktiH samartha(!)lakSaNaM na janayatyatha ca(2) tatrA. pi tadarthapravRttiriti bojatvenaiva sAmarthya cAcyA miti hRdi nidhAya pRcchti| kadeti / paramparAkA. raNe(3) pravRttI kAlAvacchedajJAnamatantramityAzaye. nAha / tti(4)| bIjaM sahakArisamavadhAne kariSyatyeva, samavadhAnaM tu(5) kadeti(6) sandeho pAcyaH, tathA ca bIjatvenaivAGkaraM prati sAmarthya vAcyaH mityAzayena saMzayAkAraM vikalpayati / sa punariti / / na tAvat pUrvaH(7),sAmAnyataH kAraNatvAvadhAraNe(8) tasyAnavakAzAta, avakAze vA kAraNatvAnava(9)dhAraNAt / nApi dvitIyaH, sahakAriNAM tattvAvadhAraNe ta. sthAnavakAzAt, avakAze vA teSAM tatvAnavadhAraNAt / tRtIye tu sarva eva tatsantAnAntaHpAtino bIjakSaNA: diidhitiH| sAmAnyata iti / na cAGkurasamarthavIjakSaNaM pratyapi pareSAM bIjavena na kAraNatvam,api tu tatkurva(10)drUpatvenaiveti(11) vA. jyam / tathAtvepi bIjajAtIyasya satyAM sahakArisampattau a. (1) samartha boja-puNa0 pu0 paa0| (2) yati bhavati ca-puNa* pu0 paa0| (3) kAraNa-puNa0 pu0 paa0| (1) na toti-pAThaH / / (5) dhAna-kali0 mu0 pu0 paa0| (6) kaidetyatra-puNa0 pu0 pA0 / (0) na taavdaayH-paatthH| (8) kaarnntvaavgme-paatthH| (9)vA tdnv-paatthH| (10) tathA ca sAmAnyataH sAmarthyAnavadhAraNAt sandehopapattiriti bhAvaH / (11) api tu kurva -pAThaH / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAyaTIkAsyavibhUSitaH / 73 samAnazIlAH prApnuvanti, yatra tatra sahakArisamavadhAne(1) sati karaNaniyamAta , sarvatra ca sahakArisamavadhAnasambhavAt / diidhitiH| vazyaM karaNamiti sAmAnyato'vadhAraNAva(2), anavadhAraNe yA niytpsynu(3)pptteH| samAnazIlA: samAnayogyatAkAra, tathA ca siddhaM bIjatvena kAraNatvamiti bhAvaH(4) / . diidhitittippnnii| avadhAraNAditi / aDarArthameva sIjasAmAnyarakSaNAditi bhaavH| pareNa kathamidamavadhAyamityata Aha / anavadhAraNe gheti / vA. kArazvArthaH / bIjatvamAdAya samAnazIlatvaM tairapyucyata ityata Aha / samAnayogyatAkA iti // (1) samavadhAnapi-pAThaH / (2) tathA ca sndehaamupptiH| (3) cA prvRsytu-paatthH| (1) anArya bhAvaH / sAmAnyata ityAdimUlena( .2 pRSThe 11 paGgo) bIjatvena sAmAnyena kAraNatvAvadhAraNe sakalasahakAriSu samavahiteSvapi bIjamakurasamarthabIjakSaNaM kariSyati na veti saMzayo mopapayata ityuktam / aba bIjatvena kAraNatvameva nAvAryate, akuramiva tatsamarthabIjaM pratyapi tattatkurvapatvarUpajAtyantarapuraskAreNa kAraNatvasambhavAdityAzadUdha nirA. kriyate; na cetyAdinA( 2 pRSThe 1. pastau ) / tathApItyasya avAntarajAtyantarasya kAraNatAvacchedakatvasambhavepItyarthaH / iti sAmAnyato'vadhAraNAditi / ityAkArakasahakArisampa. tiviziSTavIjatvarUpasAmAnyadharme karaNaniyamAvadhAraNenokasaMzayanivartakavizeSadarzanasatyAdityarthaH / anavadhAraNe, prakurArthino bIjatvapuraskAreNa pravRttidazAyA tathAnavadhAraNe, pravRtyanupapare, tAzAvadhAraNasya pravRsyaGgatvAt , anyathA sahakArisampannapapi na kariSyatIti sambhAvanAyAmapi pravRsyAparityarthaH / samAnazIlA iti byAcaSTe / samAnayogyatAkA iti / prasphurasamarthavIjakSaNayogyatvena samAnA ityarthaH / karaNaniyamAditi mUlam , bIjatvAkAnte sahakArisampattimati kacidapi akaraNasyAdarzanAdityarthaH / manyakha sahakArisa mahinavAje karaNaniyamaH, tAvatApi na sarvabI. jAnA yogyatAsiddhiH, sahakAryasamava nAmakaraNenAyogyatve bAdhakAmAvAdata Ai / sarvatra ceti / sahakArisamavadhAnasambhavAhiticApa yatra bIje sAmarthya bhavatA mopayate, tatrApi sahakArisamakyAlasambhala samArisampattimato bIjasyAkaraNaM prasajyeteti bhAvaH / vivRttI, sidaM vIjatvena. kAraNatvamiti meanavRtitayA yogyatAvacchedakatvAsambhavAditi bhAva iti sampradAyaH / athAtra yadA sAcArisamadhAnaM tadaiva kariSyAtyeSa, paraM kadA teSAM samavadhAnamiti sandeha iti tRtIyapakSe sarva eva tatsamtAnAntaHpAtino bIjakSaNAH samAnazIlAH prApnuvanti yatratatra sahakArisamadhAna sati Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAtmatatvavivekA kalpalatA sAmAnyata iti / na ca saugatAnabhyupagatamidaM, bAjajAtIyasya sahakArisamadhAne satyeva karaNaM kara Nameveti pratyakSasiddhami(1)tyAdinA(2), tatsAdhamAt / teSAmiti / na ceSTApattiA, sahakAriNo na kAraNaM syurispAdinA(3) pUrvameva sAdhanAta(4), samAnazI: karaNaniyamAta sarvatra ca sahakArisamaSadhAnasambhavAdityAdinA(2 pRSThe 15 patau) dUSaNAbhidhAna na saincchate, sahakArisamavadhAnasambhAvanAmAtreNa zilAzakalasAdhAraNena yogyatAyAH kuzUlAdisthabIjasAbhAraNyA nizcetumazakyatvAt / na ca kuzUlAdisthe yogyatAyA uktarItyA'nirNaya iSTa eva, sandigdhayApi tayA parapakSapratikSepanirvAhAditi vAcyam / uttarapakSAvasare tu sopi na durvaca ityAdinA(6: pRSTe 9 patI) sanirNayasyaivopakrAntatayA tasyaivAkAsitatayA tadanabhidhAne mUlasya nyUnatApaneriti cena, kuzUlAdisthavIjekurArthinaH pravRti prati zilAzakalasAdhAraNasya sakalasahakArisamavadhAnasandehasya svarUpataH sAkSAjanakatvAsambhavenAGkurAtmakakalopadhAyakatAsandehasya ca tanirvAhakasya sahakArisamavadhAnasambhAvanAmAtrAdhInatve tatsambhAvanAyAH zilAzakalasAdhAraNatayA tatrApyakurArthipravRttiprasaGgasya du. yariharatayA'nAyatyAkurajananasvarUpayogyatAtmakakalopadhAyakatvatadabhAvarUpakoTiyasahacaritadhamayasAnirNayAdhInasyaivAGkuropadhAyakatvasandehasyAkurarArthipavRttihetutvaM vAcyama , tathA ca lAghavAtsyarUpayogyatAnirNayasyaiva tAdRzapravRtnihetutvasyocitatayA kuzUlAdisthepi bIjekurArthipravRttyanyathAnupapattyA tasya tatra yogyatAnirNayaH sidhyati / na ca yaddharmAvacchinnasya sahakArisAkasye satyavazyaM karaNaM taddharmavasvaM yadi yogyatApadArthastadA tanirNayo'kAriNyapi sambhAvyate, yogyatApadArtha eva tu kurvapamasyadvetyatra naiva vinigamakamastIti kurvadUgAtmakayogyatApakSe 'kAriNi yogyatAniNayo durghaTa iti vAcyam / pravRttiviSayAMze prakArAMbhUya viSayavidhayA pravRttijanakatAvacchedakasya yogyatApadArthatvaniyamana bIjavAdirUpasya tAnazadharmasya yogyatArUpaucityAta , kurvadrUpatvasya ca zilAdisAdhAraNasandeha . viSayasyAkAriNi pravRttinirvAhakatvAsambhavAt / na ca kurvadUpatvasya zilAdo sandeho nopagantuM za. kyate, yaddharmAvacchinne sahakArisAkalye satyavazyaM karaNaM bIjatvarUpataddharmavirahAtmakavizeSadarzanasyaiva tetra tAdRzasandehavirodhinaH sasvAs, itthaM ca kurvadUpatvasandehamAtrasya pravartakatvepi zilAdI pravRtterApAdayitumazakyatayA yogyatAnirNayAdhImevAbakurArthinA makAribIjaviSayiNI pravRttiriti rikavaca iti vAdhyam / yaddharmAvacchine sahakArisAkalye'vazyaM karaNaM taddharmavasvanirNayAdhIna kusvasandehasya tarUpeNa pravRbhijanakatve gauravasyAnuSadamevokatvAt , yathAkathaJcittatsandeha mAtrasya pravarmakatve ca kiJci. dharmAvacchinneli sahakArisAkalyadazAyA karaNaniyamamanirdhAritavataH puMsastAnazadharmavirahAtmakakalopAyakatAdhoviroSivizeSadarzanAsambhavena prameyatvAdirUpasAdhAraNadharmadarzanAdhInasya kurvavasandehasya zilAdAvapi sambhona tAzAyAmakurArthinastasya zilAdo pravRtyApatteH kazcidapi dhArayitumazakya. cAt yogyatArUpabojatvanirNayasyeva pravRttihetutvAbhyupagamasyAvazyakatvAditi vibhAvanIyam / (1) sijamave-puNa0 pu0 pA0 / (1) 63 pRSThe 3 pkk|| (3.) 14 pRSThe 3 pakkI / - (1) pUrvameva nirAsAt-puNa* pu0 paa.| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DippaNI samalaGkRtadIdhiti--kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 75 kalpalatA / lA iti / samAnaM sAmarthyarUpaM (1) zIlaM yeSAM te tathA / evaM tarhi kuzUlasthasyApi syAdityata Aha (2) / sarvatra veti // samartha eva kSaNe kSityAdisamavadhAnamiti ceta, tat kimasamarthe (3) sahakArisamavadhAnametra nAsti (4), samavadhAne satyapi vA tasmAnna (5) kAryajanma ( 6 ) / nAdyaH, zilAzakalAdAvapi kSitisalila teja:pavana (7)yogadarzanAt / na dvitIyaH, zilAzakalAdiva ( 8 ) kadAcit sahakArisAkalyavatopi ( 9 ) bIjAdaGkakurAnutpattiprasaGgAt (10) / dIdhitiH / samartha eveti / tathA ca na samAnazIlatvamiti bhAvaH // kalpalatA / samarthA samarthayoreva sahakArisamavadhAnAsabhavadhAne iti naikasyaiva tadadhIne phalo (11) padhAnAnupadhAne iti kathamekazIlatvamityAha / samartha eveti // (1) samAnasAmarthyarUpaM - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 2 ) ityata Aheti / ityAkArakaprantham, ataH anena pranthena, sArvavibhaktikastasiH, AhetyanenAnvayaH / 1 -913: 1 (3) masamarthacaNe( 4 ) na-pAThaH / (5) satyapi na vA tasmAt puga0 pu0 pA0 / satyapi na tasmAta pAThaH / (7) kSitipavanatejaH saM- pAThaH / (6) janma vA pAThaH / ( 9 ) sAkalyavato - pAThaH / (8) zakalAdivat pAThaH / (10) tathA ca kasyacidvajasya zilAzakalavadasamarthasyApyabhyupagamaH syAditi bhAvaH / - (11) dhInakalo- puNa0 pu0 pA0 / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HTRAamah ___ evamapi syAt, ko doSa iti ceta, na tAvadidamupalabdham / AzaGkayata iti cenna(1), tatsamavadhAne satyapi akaraNavata tadvirahe(2) karaNamapyA(3)zaGkatheta / AzaGkayatAmiti cet, tarhi bIjavirahepyAzaGkayeta, tathA ca sati sAdhvI(4) prtykssaanuplmbh(5)prishuddhiH(6)| . diidhitiH| ". bIjajAtIyasya sahakArisamadhAne satyeva karaNaM sati karaNameveti tAvaniyatAnvayavyaMtirekAbhyAmavadhAritam , tatrayakasminaMze(7) AzaGkA syAt svAdazAntarepi, viparItanizcayasyA. kizcitkaratvAdityAha, tatsamavadhAna ityaadinaa(8)|tbhyaaN saha. kAriNaH parAmazati / / dIdhitiTippaNI / tatsamadhAne satItyAdimUlena ekatra zaGkAyAmanyatrApi sadApA. danaM niyuktikamata Aha / bIjajAtIyasyeti / tayAm tatsamavadhAne satIyAhI tatpadAbhyAm / idaM.ca avyavahitapUrSasthazaGkAyodhA. pasyA vyAkhyeyama // . klpltaa| evamapIti / sahakArisamavadhAnavatopyArAnutpattiH syAdityarthaH / na tAvaditi / kSetrepi tarhi (1) iti cet-paatthH| (2) tatirahepi-puNa0 pu0 paa0| .. (.) karaNamityapyA-puNa0 pu0 paa0| (5) tathA ca sAdhvI puNa0 pu0 pA0 / (5) nuplbhi-paatthH| (6)ddhiriti-paatthH| (.) prakAze-pAThaH / (8) tadvirahepi karaNamityAzapelesiprativandimukhena sUcitaM zaGkAye tulyaprativandhakasamabadhAna spaSTayati vizvau, bIjajAtIyasyetyAdinA( 18 patI ) / satyepa karavAmitvantAvadhAraNaM dvi mazatAyA virodhi, sati karaNameSasyadhAraNa prthmshtaayaaH| ekasminaze, shssaassimvhitsyaakrnne| aMzAntare, tadasamavahitasya krnne| bhakizcitkaratvAt , bhaksAuvirodhiyopagamAt / - gdaadhrH| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti kalpalatAkhyaTIkAvayavibhUSitaH / 77 ... . klpltaa| kadAcidakaro na syAditi bhAvaH / AzAta iti / svanmate samarthAdapi kuzUlasthAdarAnutpattit tadA sahakArisamavahitAdapi tadanutpa(1)tiH zaGkAspadaM syAdeva(2)tyarthaH / anubhavamatikramyApi yadi zAsabAha. / tatsamavadhAna iti / aashaataamiti| etA. vatApi na kSaNikatvakSatiriti bhAvaH / anibandhanA cecchaGkA, tdaa''h(3)| tIti / tathA cArArthipravR. siniyamato na syAditi bhaavH| tathA ceti / pratya. kSAnupalambhau anvayavyatireko, tatparizuddhiH tadupa. sthitakAryakAraNa(4)bhAvAnidhayaH, tathA ca pravRtti nivRtyorabhAve nirIhaM() jagajAyeteti bhAvaH // diidhitiH| nanu niyatAnvayavyatirekAbhyAM bIjajAtIyasyAraM prati sAmarthya mevAva(6)dhRtam, tacca na bIjavena, samarthasya kSepAyogAta kuzUlasthAderapi(7) vIjAdaDarotpAda(8)prasaGgAt, paraMtuSIjatvA. vAntareNa kurvadUpatvena, samarthAnAM ca svakAraNasAmodhInaH samA. janiyamaH pramANavalAdeva kalpyate, ekavirahe'parasmAt kAryotpAde tasyAkAraNatvamasamAda , anutpAde ca sAmarthyAyogAt , zilAdi. diidhitittippnnii| mUle avAntarajAtivizeSamAzrityetyatra hetu!ktaH, evmekssi| rahe ityapi nokamato nyUnatAparihArAyAha / nanviti / svamatepi (1) tadanupapa-kali* mu0 pu0 pA0 / (2) syAdi-kAli0. mu0 pu0 pA0 / (1)tapAi-puNa0 pu. paa0| (5) tadupaplave kAryakAraNa-puNa..pu. paa0| (5) nirvAdha paatthH| ... . (6.) sAmarthyamava-puNa. pu. pA0 / (0) kulsthaadpi-paatthH| (8)dAkurotpani-pAThaH / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 .. Atmatatvaviveka 158. 2 .-70 - - . syAdetat / na bIjAdInA(1) parasparasamavadhAnavatAmeva kAryakaraNamaGgIkRtyA(2)zaGkayate yena samavadhAnAniyamAta(3) sarveSAmeva(4) tajjAtIyAnAmekarasatAnizca (5) syAt / nApi yatra tatra(6) samarthotpattimaGgIkRtya, yemAvikalebhyopi kadAcit kAryajanma(7)sambhAvanAyoM pratyakSAnupalambhavirodhaH(8) syAt / kiM nAma, bIjAdiSu samavahiteSva(9)vAntarajAtivizeSa(10)mAzrityA diidhitiH| militAstu dhImavirahiNaH kSityAdayo na samarthAH kAryAjanaka svA(11)dityAziyenA)zaGkate / syaadetditi| paraspareti / ekkaarennaatishy(12)nairpekssylaabhH| AzA te dezyate, kSaNikatvami. ti shessaa(13)| ekarasatvam ekasvabhAvatvama, ekakAryasAmarthyamiti yAvatra(14) / jAtibhedaH kudUpatvam / etadaGgIkA(15)rathA ___dIdhitiTippaNI / . . parasparasahakArimatAmeva kAryotpAdAGgIkArAvasaGgaterAha / ekkA. reNeti / atizayaH kurvapasvam , tathA ca kurvadrUpatvanirapekSakArya: janakatvamazIkRtya nAzaGkayata ityarthaH / prakRte phakkikaiva kriyate na zasyata mAha / bhAzayata iti / nanu kAryavyaktibhedaniyAmakatayA (1) syAdetat / bIjAdInA na-puNa0 pu0 pA0 / (1) majIkRtya-puNa0 pu0 pA0 / ayameva zaGkaramizrasammataH pAThaH / (1) samavadhAnaniyamAt-kali. mu. pu0 pA0 ( sarveSA-puNa0 pu. paa0| . (5) mekarasatAniyanaH-puNa0 pu0 pA0 / (6) yatra-pAThaH / (.) janana-puNa0 pu0 pA0 / (8) pratyakSAnupalabdhivirodha iti zaGkaramiprasammataH pAThaH / (9) samavahiteSvapya-pAThaH / (10) jAtibheda-puNa0 pu. pa0 / ayameva diidhitikRtsmmtH| (11) kAryArjakatvA-puNa pu0 paa0| (11) tizaye kali0 mu. pu0 pA0 / (13) kSaNikatvam-puNa. pu0 pA0 (15) sAmartham-puNa0 pu pA0 / (15) tvam / tadaGgIkA-pAThaH / / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 TippaNIsamalaGkatadIdhiti kalpalatAyaTIkAsyavibhUSitaH / 79 pi(1) kAryajanma sambhAvyata iti // ..... diidhitiH| nugatAharajAtIyaniyAmakatayA, kAryavyAktibhedasya tthoprvkaarnnpktibhedaadevopptteH| jAtizca naiyAyikAnAM vidhirUpA vyAvRttirUpA pareSA(2) dharmiNi vartamAnA janyatvajanakatva yoravacchedikA anugatavyavahArAdiniyAmikA ceti / sambhA. vyata itIti / aGgIkRtyA(3)zAta ityanuSajyate / aGkarakArINi bIjAnyakurAkaraNadazApanabIjAtijAtimanti naM vA, tAzabIjAvRtyaGkurajanakatAvacche ikajAtimanti na vetyA. dikAM kupale vipratipatti vadanti / bIjavRttijAtivaM praya kSalavyApyaM na veti tu(4) na vAcyama, kuzUlasthavIjasAdhAra. pAtIndriyajAtisiddhAvapi kurvadrUpatvAsiddhaH // . diidhitittippnnii| kathaM noktamata Aha / kaaryvyktibhedsyeti| vyaavRttiruupeti| atadhAra tirUpA / aGkarakArINItyAdi / aDDarAkaraNadazApanaM yat bIjaM tada. vRttItyarthaH / jAtipadaM rUpAdimA siddhasAdhanavAraNAya / gurudharmasya pratiyogitAvacchedakatvamAdAyadama, anyathA naiyAyikAbhAvakoTera. prasikhApatteH, lAghavena bIjAvRttijAtitvasyaivAvacchedakatvAt, na tu aGkarAkaraNadazApanamantarbhAvya, gauravAt / tAhazajAtarabaccheda. katvaM na siddhamata Aha / taashbiijeti| adduraakaaribiijetyrthH| auSAmitamAha / bIjavRttIti / apravidhikoTinaiyAyikAnAm // klpltaa| syAdetaditi / pUrva kurvadrUpatve sAdhakAmAva u. ktaH, idAnI vistareNa bAdhakamabhidhIyata itya(5)paunA. (1) maashrity-paatthH| (2) vidhirUpA pareSAM vyAvRnirUpA-pAThaH / (3) kRtya-sa0 2 pu0| (4) ma veti-pAThaH / (5) iti na-puNa pu0 pA / - Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekA ksym| bIjaM sahakArisamavahitaM sada(1)kuraM karoti, sahakArisamavadhAnameva kadA bhaviSyatIti sandehe pI. jAnAM sarveSAM samAnazIlatAprasaktA, atastatsandeha(2) nirasyati / na bIjA(dI)nAmiti / zazAta iti / kadA sahakArisamadhAnaM syAditi sandiyata ityarthaH / ekarasatA(3) bIjatvenaiva sarveSAM bIjAnAmarakAraNatA / a(4)GgIkRtyetyanantaraM zAta ityanuSajyate / pratyakSAnupalabdhivirodha: gRhItAnvayavyatirekabhaGgaH / kiM nAmeti / dhIjatvaM vA. kAraNatAvacchedakaM kurva. dUpatvaM vA tatheti sandihyate ityaH / / na(5), dRSTasamavadhAnamAtreNai(6)vopapattau tatkalpanAyAM pramANAbhAvAta (7), kalpanAgauravaprasaGgaprati(8) bIjatvena sAmapi sahakArivirahAdeva kSepa upapadyata ityAzayavAbhirApharoti, netyAdinA(9) / pramANAbhAvA diidhitittippnnii| mUle vatkalpanAyAM mAnAbhAvAditi yaduktama, tatra samarthasya kSepA. nupapattireva mAnaM dAtuM pAryate, ata emAvepi etadupaSTambhakIkRta. mityata AzayaM pUrayati / bIjatvenetyAdi / nanu aGkarAkaraNadazAparavIjAvRttItyAdivipratipattiviSayAbhAvakoTinaiyAyikena sAdha. nIyA, taba pramANAbhAvAditi hetunA nAyAtam , anena hetunA tasya (1.) tada-puSa0 pu. 10 / (2) ta sandeDa-puNa0 pu0 pA0 / (3) rasatA-kali. mu0 pu0 paa0| (.) kAraNatAma kali0 mu.pu. paa0| (5) neti-paatthH| (6) smvdhaanen-paatthH|| (.) panAyo mAnAbhAvAt-dIdhitiTippaNIkRnmataH pAThaH / (8) prasajhaMparA-pAThaH / (9) neti-paatthH| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaalyttiikaadvyaavibhuussitH||41 diidhitiH| diti / pareSAM pramANAbhAvamAtreNaiva prameyAbhASA(1)vadhAraNam, yadvakSyati, yo ydrthmityaadi(2)| pAra(3)mArthikaM bAdhakamAha / kalpaneti / tAdRzajAtitadabhAvAnyataravasvastha tAzajA. titadabhAvAnyataramakArakapramAviSayatvasya(4) vA sAdhakAt savAdeH klasajAtivAdhAdaklapsa(5)kalpanA(6)gauravapratisa diidhitittippnnii| siddhireva nirasitA, na tu tadabhAvasiddhivihitetyata Aha / pressaamiti| ata eva taiH pramANAbhAvena zazazujAbhAva sAdhanAta sarvakAlA. ttitvarUpamalokatvaM svIkriyate, asmAkaM tu abhAvapramANasasva eva pramayAbhAvAvadhAraNamityAdi mantavyam / kecinu paraNa pramANatvAvacchinnAbhAvo nAGgIkriyate, ataH pramANasphUtyaMbhAvo hetUkartavyA, sa ca na prameyAbhAvasAdhakaH, ata Aha / paraSAmiti / evaM ca pramANAbhASamAtreNa pramANasphUrtyabhAvamAtraNetyAhuH / tatrintyam / yo yadarthamitItyasya sahakAri(7)tadvirahaprayuktakaraNAkaraNanaiva tA. zajAteranyathAsiddhireSa tadabhAvabodhikaMtyarthaH / pAramArthikam ubhaya. matasiddham , naiyAyikaiH pramANAbhAvana prameyAbhAvAnavadhAraNAt / pA. ramArthikatvaM prakAzayati / tArazajAtItyAdi / tAza. jAtiH angkuraakrnndshaapnbiijaavRttijaatiH| jAtitadabhAvayore: kena sambandhenAvartamAnasvAdanyatarasya naikena sambandhena sAdhyatvamata mAha / tAdRzajAtiprakAraketi / nanu dRSTasamavadhAnatyAcArabhya yAva. to hetavaH prayuktAstAtA(8) madhye apareSAmeva (agre) pratyaka vivaraNaM (1) bhaavmaatraa-paatthH| (2) miti-pAThaH / (3) tyaadi| pareSAM pAra-pAThaH / (4) tAdRzajAtimakArakapramAviSayatvatadabhAvaprakArakapramAviSayatvAnyatarasya pA03 pu0 / prayameva paatthssttippnniikRnmtH| (5) bAdhAt klata-kali0 mu.pu. pA0 / (6) kalpana-puNa0 pu0 paa0| ( * ) yadamitIti / sahakAri-ityAdarzapustake pAThaH / (8) prayuktAsteSAM-ityAdarzapustake pAThaH / 11 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmavi hRtatvAt, atIndriyendriyAdivilopaprasaGgAt, vikalpA 'dIdhitiH / ndhAna sahakRtAta tadabhAvasiddhiriti bhAvaH (1) / sammizracaiva cAgre bAdhakadvayavivaraNam / pramANavato gauravaspAbAdhakatvAta pramANAmAsahakRtaM tadvAdhakatvenopAttamityapare (2) / atIndriyeti / naM ca nedamaniSTa pareSAmiti vAcyam / aparidRzyamAnagolakAdivyaktivilopaprasaGgAditparthAta (3) / na ca vinA golakaM kathaM rUpopadIdhitiTippaNI / kRrta, kathaM nA''dyahetudvayasyetyata Aha / sammizracaiva ceti / tathA cotpaterArabhyetyAdinA yakatraiva tadubhayavivaraNaM kRtamiti, tathAhI. syArabhya virUpAH karotItiparyantaM dRSTasamavadhAnopapattizi tA, kena vA pramANeneti pramANAbhAvavivaraNam, yenetyAdi dvitIyahetuvivaraNam / matAntaramAha / pramANavata iti / tathA caitanmate pramANAbhAvAt kalpanA gauravetyAdyeka eva heturiti bhAvaH / ubhayasya militvA ekahetutve paJcamyantadvayAsaGgatiH pramANAbhAvamAtrasyaiva samyakkAdityayamasvaraso'pare ityanena sUcitaH / na cedamiti (4) / golakAtiriktendriyAnaGgIkArAditi bhAvaH / aparIti / yeSAM golakAdi na dRzyata ityarthaH evaM AkAzAdivilopaprasaGgaH, tathA vAtIndriyapadenAparidRzyamAna uktaH, indriyapadena ca golaka ukta iti bhAvaH / vilopaprasaGge hetuM bhayA utthApayati / na ca vi (1) sasvAderiti ( pRSThe 81 pakkI 6) / hetoriti zeSaH / ksTapta jAtibAdheti / prAvRza bIjAsighaTatvadharaNitvA dijAtyabhAvanizvayetyarthaH / kurvadrUpatvasya sandehadazAmA tAdRza jAtisAmAnyayAdhAsambhavAt tyuktama / anyatarAntargata kavizeSatAdRzajA tisAmAnyAbhAvanizcayaM vinA tadantargatAparavizeSasya tAdRzajAtyabhAvasya viziSya nizvayAsambhavAnmUlo tAklRptajA tikalpanAgaurava jJAnopAdAnam, tathA ca bIjaniSThajAtau tAdRzabI jAvRttitvasyAksaptatvarUpasya gauravasya pratisandhAna sahakRtatAdRzamI jAvRttisajA nibAdhaH kmasAkvaptasAdhAraNatAdRzajAtisAmAnyavAdhamicayakAryakArIti tadabhAvarUpAparavizeSasiddhirniSpratyUhaiveti bhAvaH / --gadAdharaH / (2) tyaparaHva :- kali0 mu0 pu0 pA0 / tathA saGgancchata ityarthaH / - gadAdharaH / ca sammizra pramANAbhAvagauravayorvivaraNaM sAdhu (1) prasaGgAta - pAThaH / ( 4 ) na ca nedamiti - iti pAThopekSitaH / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAsyaTIkAdvayavibhUSitaH / 83, dIdhitiH / labdhaH, yato golakasya golakatvena na hetutvam api tu kurbapavena, tathA ca kurva (1) drUpatvazAlinastAtkAlikakAyA (2)dereva tadutpattisambhavAt, zAlivRtteH kurvadrUpatvasyAzAlAviva golakaDacestasyAgolakepi sambhavAt / athaivaM (3) kAryeNa kAraNAnumAnaM vilIyeteti cet ( 4 ), kiM vilIyeta bhavatAm (5) / taduktam, 'pratyakSAnupalambhagocaro na kArye prayojaka iti vadato bauddhasya zirasyeSa (6) mahAra :iti / indriyAdItyatadguNasaMvijJAno bahuvrIhirityanye (7) / na .. * 'nA golakamiti / tAtkAliketi / darzanAdikAlI netyarthaH / nanu golakatikudrapatvaM yadi tAtkAlikArthe vartate tadaivaM syAta, na caivamityata Aha / zAlivRtteriti / athaivamiti / tAtkAlika yogyavyaktereva kAryotpattisambhavena kAryAtIndriyakAraNaM kApi na syAdityarthaH, yadi ca syAttadA rUpopalabdhyApyatIndriyamindriyamanumIyeteti bhAvaH / pratyakSAnupalambhaH anvayavyatirekaH, tadviSayo biijtvaadiH| (1) tathA ca tatkurva - - pAThaH / zrayaM gadAdharasammataH / (2) kAryA - puNa0 pu0 pA0 / (3) apraivaM vA - pAThaH / ( 4 ) vilIyeteti cenna, vilIyeta - kali0 muM0 pu0 pA0 / (5) bhavatA - kali0 mu0 pu0 pA0| (6) syeva - kali0 mu0 pu0 pA0 / (7) mUle atIndriye (pRSThe 82 pakau 1 ) ti vizeSaNa kAryaliGga-kAmumAnocchede sati tadvilopahetuH / vivaraNagranthe, idam (pRSThe 82 pa 6) atIndriyendriyAdeH prasacitamaprAmANikatvam, pareSAM nAmiSTamiti, paraiH pratyakSasiddhagolaMkAdInAmeva kurvadrUpatvena pratyakSahetutAyA upagamasambhavAditi bhAvaH / andhakAra iti kAcitkaH pAThaH / aparidRzyamAneti pratyakSapramANAgRhItetyarthakaM prakRtAtaviyapadArthaviSa 'raNam, tathA ca golakasyendriyagrahaNAyogyatvarUpAtIndriyatvavirahepi na kSatiriti bhAvaH / cAkSuSAMdirUpakArthaka pramANa gamyAnAmindriyatvena parairabhyupagatAnAmindriyAdhiSThAmagola kAnAmasiddhiprasaGgAditi samudAyArthaH, golakamantareNApi tAtkAlikAt kurvadrUpatvavataH kAyAdereva tatkAryopapatteriti mUlA| vipretahetuM zaGkarAbhyAM - spaSTayati, na cetyAdinA / rUpopalabdhirityatra na cetyasya sambandhaH / kathantAvirahe heturyata ityAdiH / tatkurvaDmatveti / rUpopalabdhikurvanUpatva viziSTasyetyarthaH / tadutpa nIti / rUpopalabdhyutpattItyarthaH / nanu katipayagolakavRtteH kurvadrUpatyasya golakabhinnazarI'rAdivRtitve golakavizeSatvAdijAtyA saGkaraprasaGga ityataH kurvadrUpatvasya jAtyantarasaGkaro durbAra evetyAha / zAlivRtteriti / zrazAlI, yavAdibIje / evam golakati kurvadrUpatyasyAgolakepi svIkAre / kAryeNa dhUmAdinA / kArayAnumAnam, vanpAyanumAnam / vi Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grAmmatasvavivekaH nupapatteH, vizeSasya vizeSaM prati prayojakatvAcceti / 4 dIdhitiH / vikalpAnupapatteH saGgrAhakatvapratikSepa karava vikalpAnupapateH / vizeSasyeti / bIjagata vizeSasya bIjakAryasthA ( 1 ) kurasya vizeSa prati prayojakatvaM na tu (2) bIja sAmAnye (3) Gakura sAmAnya (4) dIdhitiTippaNI / atandriyapadasya yathAzrutArtharakSiNAM matamAha / indriyAdItyAdi / saGkAhakatveti / saGgrAhakatvapratikSepakatvayoryo vikalpa (5) stena jAtivizeSasyAnupapattirityarthaH / yadvA vikalpaH (vividhaH) kalpaH, SaSThIsamAsaH (6), ata eva mUle vikalpameva darzayiSyati, sa khalviti / bIjagatavizeSasyeti prayojakatvAnvayi / etAvatApi na samIhitasiddhirityata Aha / na tviti / tathA ca bIjagatavizeSAGgIkArepi bIjAGkura* lIyeti / vanyAdivRttidhUmAdikurvadUpatvasyAvanhAvapi sambhavajJAnena vandyAdikaM vinA dhUmAdyutpatAvapi vanyAdau dhUmAdihetutvAbhAvaprasaGgAsambhavena vipakSa bAdhakaviraheNa vyabhicAra - zaGkAyA anivRtteriti bhAvaH / kiM na vilIyeta. bhavatAmiti / kurvadrUpatvena hetutAvAdinAM bauddhAnAm, anvayavyatirekagrahaviSayatAvacchedaka va nhitvAderdhUmAdijanakatAvacchedakatvAnupagamena dhUmAdinA vahnitvAvacchinnAnumAnaM vilIyeteti bhAvaH / uktam, kusumAJjalI / pratyakSAnupalambhagocara iti / kaarnntaagraahkaanvybhytirekoplmbhvissytaavcchedk ityarthaH, api tu kurvadUpatvamiti zeSaH / atIndriyapadArthasya yathAzrutArthakatvAnurodhinAmindriyAdipadasya kAryekama mAyA kapara matasiddhAtIndriyAstarAdRSTAdiparatyavAdinAM matamAha / indriyeti / - gadAdharaH / (1) kAryA- kali0 mu0 pu0 pA0 / kAryam pAThaH / (2) na - kali0 mu0 pu0 pA0 / ' ( 3 ) sAmAbhyasyA - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 4 ) nyakkuramAtra - puNa0 pu0 pA0 / ( 5 ) vikalpaH viruddhaH kalpaH klatiH, vRttiriti yAvata, viruddhA vRttiH, anupapattiH, tathA ca saGgrAhakatvapratikSepakatvayoranupapattirityarthaH / (6) tathAvivavikalpayoranupapattiriti SaSThIsamAsaH kartavya ityarthaH / . : THE KUPPUSWAMY SASTRI RESEARCH INSTITUTE, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaasyttiikaasyvibhuussitH| ___ diidhitiH| mayojakatAyAH pratikSepakatva(1) yata ityrthH(2)|| dIdhitiTippaNI / yona sAmAnyakAryakAraNabhASavyAhatirityarthaH / yata ityanena para myarthasyApi vyAkhyAnaM kRtam // . . . klpltaa| dRSTeti / andhayavyatirekaviSayIbhUte sati thI. jatve tadanyakalpanAyAM na pramANamityarthaH / tatra kurvadUpatve vipratipattayaH / aGkarakAraNatAvacche. daka(3) phalopahitaSIjamAtravRtti na thA, pI. javRttijAtitvaM pratyakSaviSayatva(4)vyApyaM na vA, akuropahitamAtravRttidharmoharakAraNatAvacchedako 'na thA / pramANAbhAvAditi / yogyAnupalabdheyogya. vyaktivRttijAtyantarAbhAva eva siho yata i. tyarthaH / doSAntaramAha / kalpaneti / bIjatthe. naiva pratyakSasiddhanAkarakAraNatAvacchede sambhavati tadarthamatIndriyajAtikalpanA na sambhavatItyarthaH / doSAntaramAha / atIndriyeti / bAhyAlokAdereva ku. badUpAta sAkSAtkAropapattAdhindriyakalpanApi na sthA: dityartha: / doSAntaramAha / vikalpeti / zAlisvAdi. ( kSepaka-pAThaH / . . . . . . . (2) vikalpAnupapatteriti mUla sa khalu jAtivizeSaH zAlisvasya sAhako vA sthAdityAdimalAnusAreNa vyAcaSTe / sAhakavetyAdi ( pRSThe 85 prkii)| akurakurvadUpatvasya zAlivana samaM myApyavyApakabhAvo ; virodho patipakSasyasyaivAnupapatterityarthaH / vizeSa pratItyasya vizeSameva pratItyavadhAraNaparatayA bIjagatavizeSasyAkurasAmAnyaprayojakatvamyavacchedalAmAjasAmAnyasyAkurasAmAnyaprayojakatAvyAghAtakaM na vizeSasyeti paryavasitamityAzayena tadartha spaSThayati / na viti |-gdaadhrH| . . (3.) daka-kAli0 su0.pu0.pA. (5) viSayatA-puNa0 pu0 paav| . . Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatasvavikA klpltaa| nA parAparabhAvAdivikalpavajAti(1)vizeSasyAnupapa. tarityarthaH / dossaa(2)ntrmaah| vishesssyeti| bIjatva. sAmAnyasya kacitprayojakatvamAvazyaka, tacca nirUpyamANamaGkaraM pratyeva syAdityarthaH // ... . ..tathAhi, utpattarArabhya mudrapraMhAra(3)paryantaM ghaTastAvajjAtyantarAnAkrAnta evAnubhUyamAnaH(4)kramavatsahakAsvaiicitryAta kAryakoTI:(5) sarUpA virUpAH(6) karoti, tatraitAvataiva(7) sarvasmin samaJjase anupalabhyamAnajAtikoTikalpanA(8) kena pramANena kena vo(1). diidhitiH| ... jAtyantareti / jAteogyavyaktivRttitayaitra yogyatvAta badabhAvasya sugrahatvAt , (e)tadatIndriyatvakalpanAyAzcAmAyA. gika(10)tvAt / ekkArabalalabhye jAtyantaravatvAnubhavAbhASe vA tAtparyam, yadakSyati, anupalabhyamAna(11)jAtIti / kena ....... ... . dIdhitiTippaNI / / jAtyantarAbhASaH kathaM pratyakSa ityata Aha / jatiriti / evaM. kaarti| aMpreSakAreNa jAtyantareNAnubhUyamAnatvAbhAve sati jAtyabArAmASaNAnubhUyamAnatvaM lambama, tatra ca vizeSaNa prAparya. miti bhAvaH / yadasyatIti / tathA ca tatrApi jAtya(ntareNAnu 1) jAtivikalpena-pAThaH vikalpena jAti-puNa0 pu paa0| . . . ) ( yA-puNa. pu. pA0 (3) mugrpaat-paatth| . . .' (M) AsyantarAkAntatyAnamubhUyamAna ityrthH| etAvatA pramANAzayo vivRtH|-gdaaps 65)karmakoTI-pATha ... ... ) saMspapikapA-puSa. pu0 pA ( karoti lAvalyaiva-puNa. pu0 pA0 (8) kalpamyuja. pu0 pAna (9)kena co-paatthH| (.10 ) vAmabhAva-puda0 pu0pii0| (1) anuplbhy-paa020|. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIkSita kapALAyaTIkAdvayavibhUSitaH / 87 na payogena, yena (kalpanA) gauravaprasaGgadoSo (1) spAta (2) / yo yadarthaM kalpyate tasyAnyathAsiddhireva (3) tasyA ( 4 ) bhAva iti bhavAnevAheti / dIdhitiH / beti ( 5 ) | upayogasyApi pramANatvAt gobalIvardanyAyena pRthagupAdAnam ( 6 ) // * dIdhitiTippaNI | bhUyamAnatvA) bhAva eva darzita iti bhAvaH // kalpalatA / tatrAdyaM vivRNoti / utpatterArabhyeti / jAtyantaH rAmAkAnta iti / yadi tadAkrAntaH (7) syAt tadA tathopalabhyeta, (na copalabhyate, ) tasmAnna jAtyantarAkrAnta (1) kalpanAdoSaprasaGgo - pAThaH / (3) reva hi - puNa0 pu0 pA0 / (5) kena ceti- - pA0 2 pu0 I ( 2 ) na siddhayet pAThaH / ( 4 ) tada-pAThaH / ( 6 ) jAtyantarAnAkrAnta evAnubhUyamAna ityasya yathAzrutasya jAtyantarazUnyatayAnubhUyamAnaityarthe tanmate jAtirUpavizeSasyApi tairatIndriyatvApagamA tadabhAvasya pratyakSAnupapatterasaGgatirityAzaGkAM pariharati / jAteriti (pRSThe 86 pa 12) / yogyavRttitayaiva yogyatvAditi / jAteryogyatve yogyavyaktivRttinAmAtrasya prayojakatvAdityarthaH, bIjagatavizeSasyAyogyatvAsambhavAdityarthaH 8 tadabhAvasya, zAlyAdivIjatvA vyApakajAtyabhAvasya / sumahatvAditi / pratyakSeNa grahItuM zakyatvAdityarthaH / . nanu yogyavRttitvepi kurvadrUpatvajAtestAdAtmyena pratyakSavirodhitvakalpanayA tatsAdhAraNanirukta rUpAvacchinnAbhAvasya durmahatvamupapAdanIyamityata zrAha / tadatIndriyatvakalpanAyA iti / tasyA indriyagrAdyatvavirodhitAkalpanAyA ityarthaH / etadgranthasya pramANAbhAvavivaraNarUpatayA jAtyantarAnA krAnta pavetyevakAra lalabhye jAtyantarAkrAntatayA zranubhUyamAnatvasya vyavacchede tAtparyasyAvazyakatayA jAvyantarazUnyatayA anubhUyamAnatvAvivakSAmAha / jAtyantareti / agre jAtyantarasyAnupalabhyamAnatvamAtroktyA mUlasyAyamevArthobhipreta ityAha / yadvakSyatIti / upayogeneti mUlaM anyathAnupapadyamAnasya kAryavizeSasyopayogitAparam, sAdRzakAryamapyanumAnpramANAntargatamiti pramAzvasAmAnyamabhidhAyopayogAbhidhAnaM punaruktamityAzaGkayAha / upayogasyApIti / - gadAdharaH / (7) krAntaM - puNa0 pu0 pA0 / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityarthaH / tarhi prathameva kiM nAkArSIdityata Aha / kemavaditi / kAryakoTIriti / anyathA tattatkArya prati (1) kurvadrUpatva saMpajAtikoTikalpanA spA (2) dini bhAvaH / ata evAha / sarUpA virUpA (3) iti / di. tIrtha (4) hetuM vivRNoti / yo yadardhamiti / anye tu bhavAne bAhetiparyantaM pramANAbhAvAdityasyaiva vivaraNaprapazca ityAhuH / / dRSTaM ca jAtibhedaM tiraskRtya svabhAvabhedakalpanakAryotpattau ( 6 ) sahakAriNopi dRSTatvAta atIndriyendriyAdikalpanA 1 yaiva(5) kathaJcit (7) strIkriyante, tu trilIyeta mAnAbhAvAt / dIdhitiH / jAtibhedam bIjatvAdikam (8) / svIkriyante, bhvdbhiH(9)| (1) kArya - puNa0 pu0 pA0 / (2) kalpanA na - puNa0 pu0 pA0 / kalpanaM pAThaH / (1) sarUpavirUpA - pAThaH | sarUpavirUpa-puNa0 pu0 pA0 / (7) vRSTatvAt pAThaH / (4) dvitIye--puNa 000 pA0 / (3) kAryopapattau pAThaH / (8) mUle, dRSTam, pratyakSasiddham / vivRtaiau jAtibhedamityasya vyAkhyA, vIjatvAdikamiti / mUle, svabhAvabheda, kurvadrUpatvam / kAryotpattau sahakArya kalpanepi kAryotpattiniyamopapattau / dRSTajAtitiraskArAdermeyAmpinakartRka svAsambhavAt dRSTatvAdaH anvayavyatirekadarzanaviSayatvAt svIkriyanta - tyatra bhasmAbhiriti kartRpadAdhyAhArA sambhavataM kartRpadaM pUrayati bibaraNe, bhavadbhiriti / eva dRSTatvAt sahakArikalpakasya dRSTabIjatvAditiraskAro'nucita ityAkSepe mUla (sthekathaJcitpada) tAtparyam / - gadAdharaH / ( 9 ) bhavadbhiriti zeSa. pAThaH // ( 5 ) svabhAvakalpanayaiva -pAThaH / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 89 klpltaa| tRtIyaM hetuM viSadayati / dRSTaM ceti / dRSTamiti jAtibhedavizeSaNam(1) / svIkriyanta ityanantaramanuma. nyAmaha iti zeSaH / tadayamarthaH, anvayavyatirekaviSa. pIbhUtaSIjatvatiraskAre svastha bhAvo(2) dharmaH kurvadUpatvaM, tatkalpanayaiva kAryopapattau dRSTatvAt sahakA. riNaH svIkri(3)yanta ityanumanyAmahe / indriyaM na kalpanIyam (4), sahakAriNa eva kutazcit kurvadrUpAta kAryopapa(5)tteriti / AdipadAt samanantarapratyayAdInAM grahaNam / ata evAha / mAnAbhAvAditi / anyathAnupapattiratIndriyakalpanAyAM mAnama, sahakA. riNa eva kasyacit kurvadUpatvakalpanAyAM sA nA. stI(6)tyarthaH / golakAdInAmapI(7)ndriyatve adRSTAdiviziSTaM tadatIndriyameva / atadguNasaMvijJAnabahu. bIhi / / vikalpAnupapattezva / sa khalu jAtivizeSaH zA. litvasaGgrAhako(8) vA syAta, tatprati(9)kSepako diidhitiH| sa iti / aGkurasAmAnyaprayojako bIjamAtravRttirityarthaH / zAlitvasya(10) saGgrAhakaH vyApakaH / pratikSe. (1) dRSTaM ceti-kali. mu. pu0 paa0| (2) svalo-pAThaH / (3) svIkrI-kali0 mu0 pu. paa0| (1) na siddhA -pAThaH / (5) kAryotpa-puNa. pu0 paa0| (6) kurvadUpatvakalpanAstvi-puNa0 pu. paa0| (0) dInAmi-pAThaH / (8) zAlitvasya sasAhakaH-pAThaH / ayameva dIdhitikRtsammataH / (9) syAt, prati-puNa0 pu0 pA0 / ayamava dIdhitikRtsammataH / (10) tvasya jAtivizeSasya-puNa0 pu0 pA0 / ayaM gadAdharasammataH / jAtivizeSasya shaalitvsy-paatthH| 12 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmata svavivekaH - vA | Adhe kuzUlasthasyApi zAlaH kathaM na tadrUpa - tvam (1) / dvitIye tvabhimatasyApi zAleH kathaM tadrUpattram (2) / evaM zAlitvamapi tasya saGgrAhakaM pratikSepakaM vA / Adye'zAleta svaprasaGga: ( 3 ) / dvitIye dIdhitiH / pakaH vyApakIbhUtAbhAvapratiyogI / ekasya saGgrAhakatve pratikSepakatve vA labdhe niraste vA'nyasya saGgrAhyatvaM pratikSepyatvaM vA labhyate nirasyate ce ( 4 ) ti na tadubhayaM vikalpya nirAkRtam / na tadrUpa ( 5 ) ttram na tajjAtivizeSavazvam ( 6 ), tathA ca kRtaM tena (7), bIjatvasama ( 8 ) zIlatvAt / abhimatasya aGkurakAriNaH / tasya jAtivizeSasya / pratikSepakaM veti / yadyapyekasyA (9) jAteraparapratikSepakatva vidhiniSedhayoraparasyA api tatpratikSepa (10) katvavidhiniSedhAvarthalabdhau tathApi spaSTatvA (11)rtha vikalpya kramA ( 12 ) nurodhenai (13) tadabhihitam / atazvamasaGgaH dIdhitiTippaNI / manu yathA saGgrAhakatvaM vikalpya dUSitaM, tathA saGgrAhyatvaM vikalpya kathaM na dUSitamata Aha / ekasyeti / yathAsaGkhyamanvayaH / tadA ko doSo'ta Aha / tathA ceti / yadyapItyAdi / ekasya (1) tadrUpavattvaM pATha: 1 (2) tadrUpavasvam pAThaH / (3) ratattvApattiH pAThaH / - ( 4 ) syate ve - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 6 ) va svamityarthaH:-pA0 250 / ( 8 ) samAna - pATha: / ayaM gadAdharasammataH / (5) dUpava- pAThaH / (7) tathA ca tena kRtaM- -pA0 2 pu0 / (9) syA eva - pATha: / (10) tatkSepa - pA0 2 pu0 / (11) spaSTA - puNa0 pu0 pA0 / (12) vikalpakramA - puNa0 pu0 pa0 / amyatrApi (13) naiva - pA0 2 pu0 / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAsyavibhUSitaH / 91 tu shaalerevaa(1)tttvprsnggH(2)| diidhitiH| tjaativishessshuunytvprsnggH(3)| diidhitittippnnii| saTTAhakatvavidhiniSedhe'parasyApi tathAtvaM (na) labhyata iti pratikSe. pakatvamAtrasyaiva darzitam / / (1) shaaler-paatthH| (2) tattvApaniriti zaGkaramiprasammataH pAThaH / (3 ) vilakSaNazAliyavAkurAdivizeSaprayojakAvAntarakurvadUpatvAnA zAlitvAdilyApyatAyo bAdhakAsambhavAt sa iti vyAcaTe / aDkurasAmAnyeti / ( pRSThe 89 paddhako 19) jAtivizeSa ityasya vyAkhyA, bIjamAtravRttiriti / zAlitvasyopAdhitve vakSyamANajAtisarAsaGgatestasya jAtitvamAha / jAtivizeSasyeti / samAhakatvasya sAmAnAdhikaraNyarUpatve tatpakSe kuzUlasthasya zAleH kurvedUpatvAbhAvakathantAyA prasaGgantestasya vyApakatvarUpatAmAha / vyApaka iti / tatpratikSepakatvasya tatsamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitArUpatve tatpakSe sahakArisamavahitazAleH kurvadUpatve kathantAyA asaGgaterAha / vyApakIbhUteti / nanu kurvapatvasya zAlitvasajhAhakatvapratikSepakatve eva vikalpya dUSite, na tu tatsamAdhatvapratikSepyatve, evaM zAlitvasyApi kurvadUpatvasamAhakatvapratikSepakatve vikalpya dUSite, na tu tatsamAdhatva. pratikSepyatve iti nyUnatvamiti zaGkA nirAkaroti / ekasyeti / zAlisvakurvadUpatvayorekata. rasyAparasamAhakatve landhe aparasya tatsamAdyatvaM labhyate, evamekatarasyAparapratikSepakatve lamdhe aparasya tatpratizeSyatvaM labhyate, evamekasyAparasamAhakatve pratikSepakatve ca nirAkRte aparasya tatsamAyatvapratikSepyatve nirAkRte bhavata iti vikalpya tayoH parasparasalAhakatvapratikSepakatvanirAkaraNAdevArthataH parasparasamAhyatvapratikSepyatvanirAkaraNasambhavAna tadubhayaM vikalpya nirAkRtamityarthaH / sa jAtivizeSa ityasya prakrAntatvAt kuzalasthazAlerna kathaM tadrUpatvamityatastAdRzazAMleH kathaM tajjAtirUpatvAbhAva ityarthalAbhe asaGgatirataH sa jAtivizeSo ..rUpaM dharmoM yasya sa tadUpa itibahuvrIhisamAsAbhiprAyeNa tadUpatvamiti byAcaSTe / na tajAtivizeSavattvamiti / astu kuzUlasthabIjasyApi tadgatvamityata Aha / tathA ceti / satIti zeSaH / kRtaM teneti / alaM tajAtisvIkAraNetyarthaH / bIjatvasamAnazIlatvAditi / akArisAdhAraNatvAdityarthaH, tathA ca tena rUpeNa hetutvapi sahakArivirahasya kAryAbhAvaprayojakatAyA bhAvazyakatyAdIjatvenApi hetutAsambhava iti bhAvaH / abhimatasyetyasya vyAkhyA, akurakAriNa iti / tasyeti mUlasya vyAkhyA, jAtivizeSasyeti / nanu kurvadUpatvasya zAlitvaviruddhatvarUpatatpratikSepakatvasya nirAkRtatvAdeva zAlitve tadviruddhatvaM nirAkRtaM bhavati, svaM yadaviruddhaM tasya svaviruddhatvAprasaneriti zAlitvamapi tasya samAhakaM pratikSepakaM gheti vikalpya duussnnaabhidhaanmrthpiinruktyaastmityaashngkte| yadyapIti / atattvaprasaGgetyasya na saH asaH, tasya bhAvo'tattvamiti vyutpattyA prasaktasya tajAtitvAbhAvaprasaGgArthakatvAbhimAnasya nirAkaraNAya nAsti sa jAtivizeSo yatreti bahuvrIhiNA'tacchando jAtivizeSaganyArthakastatvamatattvamityarthakatA sphuTayati / tajAtivizeSeti |-gdaadhrH / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatasvavivekaH klpltaa| caturtha dUSayati(1) / vikalpeti / tva(2)dabhyupagatAnAM vi(vidhaanaaN)klpnaanaamnuppttrityrthH| zAli. svasaGgrAhakaH zAlitvavyApakaH / tatprati(3)kSepakAta. virodhI / kathAmiti / tatrApyakurakurvadrUpatvasya sa. svAdityarthaH / tadrUpatvamiti / kurSadUpatvamityarthaH / parasparavirodhAditi bhAva:(4) / evamiti / yadya. pi parasparapratikSepakatvaM vikalpitameva, tathApi zAlisvaM puraskRtya vikalpyata itya(5)paunaruttyam / Aya iti()| atattvApattiri(7)ti / (8) zAli. svasya(9) kurvadUpatvavyApakatve yavAdInAmaGkarakA. ritvaM na sthAdityarthaH / (atatyApattiriti / akarAku. ctptvaapttirityrthH)(10)|| na ca nobhayamapIti vAcyam / virodhAvirodhayoH diidhitiH| nobhayamapIti / na saGgrAhakaM nApi pratikSepakamitya. thaH / virodhAvirodhau sahAnavasthAnAvasthAne, tathA ca vi. diidhitittippnnii| ubhayatvAvacchinnAbhAvabhramanirAsAyAha / nobhayamapIti / nanu ta. dabhAvavyApyatva(11)rUpavirodhatatsAmAnAdhikaraNyarUpAvirodhayorbhimA prakAra AkAzAdAvevAstItyata maah| virodhAvirodhAviti / nanu (1) caturthamiti kriyAvizeSaNam, cturthduussnnmaahetyrthH| (2) vikalpeti / ta-puNa. pu0 paa0| (3) vyApakaH / prati-puNa0 pu0 pA0 / (1) dityarthaH-puNa. pu. paa0| (5) iti na-pAThaH / (6) Aya iti nAsti kacit / (.) atattvaprasaGga i-puNa0 pu0 pA0 / (8) atattvApattiriti / akuraakurvduuptvaapttirityrthH| dvitIya iti / kali. mu0 pu. pA0 / (9) zAliva-pAThaH / (10) ) iti cinhito pranthaH kAla ma0 pu0 nAsti / (11) vyApakatva-ityAdarzapustake pAThaH / - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 93 __diidhitiH| rodhe pratikSepyapratikSepakabhAvo virodhe cAvazyaM saGgrAhyasaGgrAhakabhAvaH, lAghavena sAmAnyata eva mithovyabhicArijAtyoH sA. mAnAdhikaraNyavirahasya samAnAdhikaraNajAtyozca mithovyabhicAra(1)virahasya vizeSatazca tajjAtisamAnAdhikaraNAbhAva(2). pratiyoginyAstadabhAvasamAnAdhikaraNAyAzca(3) jAtestatsAmAnAdhikaraNyAbhAvasya tajjAtisamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitatsamAnAdhikaraNajAtestadabhAva(4)sAmAnAdhikaraNyAbhAvasya tAdRzasamAnAdhikaraNadharmasya vA tadabhAvasamAnAdhikaraNa(5)jAtivAbhAvasya(3) tatsamAnazIla(7)niyamAnAM cAvadhAraNA. diidhitittippnnii| adhirodhekathaM saGgrAhya saGgrAhakabhAvaH, bhUtatvamUrtatvayoratathAbhAvAdato jAtitvavizeSaNadAnenAha / lAghaveneti / nikhilaSaSThayantasyAvadhAra. NAdityanenAnvayaH, Adhe pratikSepyapratikSepakabhAvapradarzanaM, dvitIye saGgrAhyasavAhakabhAvapradarzanam , evaM vizeSata ityatrApi bodhyam , lAghaveneti sarvatra hetuH, bhavatA gotvAzvatvAdau tathAvadhAraNena kasyAzcijAtisamAnAdhikaraNAbhAvapratiyoginyAstadabhAvasamAnA. dhikaraNajAtestatsAmAnAdhikaraNyAbhAvaH kalpanIyaH, tAdRzyA: kasyAzcit tatsAmAnAdhikaraNyaM kalpanIyaM, mayA punastAdRzajAtitvAvacchedena tatsAmAnAdhikaraNyAbhAvamAtra kalpyate, mamaiva kalpanAlAghavamityarthaH / nanu yAdRzajAteApyajAti sti, tatra jAtisAra ye na bAdhakamAyAtamityata Aha / taashsmaanaadhikrnneti|tjaati. samAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitatsamAnAdhikaraNasyetyarthaH / tatsa. mazIlAnAmiti / tAdRzamamAnAdhikaraNatadabhAvasamAnAdhikaraNadha. (1) vyabhicAri-pA0 2 pu0 / (2)dhikaraNAtyantAbhAva-pAThaH / (1) yAzca kali0 mu.pu. paa0| (4) tadabhAvA-kali0 mu0 pu0 paa0| (5) dhikrnnsy-paatthH| (9) bhAvasyaiva-kali. mu. pu0 pA0 / (.) tatsamazIlAnA-iti paatthssttippnniikRnmtH| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatattvaviveka diidhitiH| diti bhAva(1) / athaivaM mRtpASANasuvarNAdighaTeSu kathaM ghaTatva. diidhitittippnnii| masya jAtivAbhAva ityAdInAmityarthaH / evam jAtisaGkarasya do. (1) mUle, virodhAvirodhayoH prakArAntarAbhAvAditi / (pRSThe 94 patau 11) virodhAvirodhobhayavirodhirUpAntarAbhAvAdityarthaH, virodhasyAvirodhasya ca virahiNo'sambhavAditi yAvat / atra yadi virodhastadabhAvavyApyatvam , avirodhaH sahAvasthAyitvamiti vivakSyate, tadA tadubhayamavRttAveva nAstIti prakArAntarAbhAvAdityasaGgatamata ubhayorbhAvAbhAvarUpatAmAha / virodhAvirodhAviti / virodhaH tadadhikaraNAvRttitvam , avirodhastadadhikaraNavRttitvamityarthaH / yadyapi tayostadabhAvavyApyatvatadabhAvAvyApyatvarUpatvepi prakArAntarAbhAvAditi sanAcchate, tathApi guruzarIratayA tayorupekSitamiti dhyeyam / nanu virodhAvirodhayoH prakArAntarAsambhavepi mamAhakatvapratikSepakatvayoH prakArAntaraM sambhavatyeva, bhUtatvamUrtatyAdau tadabhAvAdityasaGgatimAzaGkaya virodhAnaGgIkAre'virodhopagama Avazyaka iti jAtyoravirodhe'vazya samAdyasamAhakabhAva iti bhAva spazyati / tathaH ceti / nanu vyApyavyApakabhAvavirahepi bhUtatvamUtvAyoriva jAtyorapi sAmAnAdhikaraNyarUpo'virodhaH svIkaraNIya ityAzaGkA 'ni. rAkaroti / lAghaveneti / mithovyabhicArIti / jAtimAtrasya svavyabhicArisvaniSThavyabhicArapratiyogijAtisAmAnAdhikaraNyAbhAvasyetyarthaH, sAmAnyato'vadhAraNAdityanena sambadhyate / etAvatA zAlivAdI jAtitvena hetunA svavyabhicArisvAvyApakajAtisAmAnyasAmAnAdhikaraNyAbhAvasiddhau athatastatsamAnAdhikaraNatAdRzakurvadUpatvajAtinirAkaraNanirvAhaH / na ca jAtitvarUpahetumatyA sanAyo svatryabhicArijAtyapasidhyA taTitasAdhyavattvAnirvAhaH, svatvAnanugamAta sAmAnyaniyamAnirvAhazceti pAcyam / svabhyabhicArisvAdhyApakajAtisamAnAdhikaraNaM yadyat svaM tadbhedakUTasya sAdhyatopagamena sAmajasyAt , tAdRzasvapadArthasya ghaTapaTasaMyogAdivyanInAmeva prasiddhatvAt / vyApyavyApakabhAvApatraM yadubhayaM tadavRttijAtimAtravRttidvitvasyAdheyatAnavacchedakatvaniyame vA tAtparyam , svAzrayasvAzrayavyApakobhayavRtti yayat tadanyatvarUpaM dvitvavizeSaNamavRttyantArthaH, tAdRzadvitvatvena hetunA tAdazadvitvatvarUpapakSatAvacchedakAvacchedenAdheyatAnavacchedakatvasAdhane saGkIrNajAtinirAkaraNaM sphuTameva, saGkIrNajAniyasattve tattidvitvasyAdheyatAnavacchedakatvayAghAtAt / mithovyabhicArijAtyoH mAmAnAdhikaraNyAvirahaniyamavat mithaHsamAnAdhikaraNajAtyomithAvyabhicArAbhAvaniyamAdapi sakIrNajAtikhaNDananirvAhAsAzaniyamAvadhAraNamapyAha / samAnAdhikaraNeti / AdheyatAvacchedakajAtiparyAptadvitve mithovybhicaaridryaapryaapttvsyaavdhaarnnaadityrthH| mithovyabhicAridvayAparyAptatvaM ca svAzrayavyApakAvRtti yayasvaM tadanyatvamA vyApakatvaM bhedagarbham / sAmAnAdhikaraNyasambandhena pratiyogidayaviziSTo yo'tyantAbhAvastatpratiyogitAnavacchedakatvaM vaa| zAlitvAdijAti viziSya nivezya tadavyApakatavyabhicArijAtivAdestasAmAnAdhikaraNyAbhAvAdiniyamakalpanayApi zAlitvAdisaGkIrNakudUpatvanirAkaraNasambhavAcAdazaniyamAnapi darzayati / vizeSata iti / zyApyadala eva tatsAmAnAdhikaraNyaM pravezya niyamapraviSTavyabhicArasyAbhAve vyApakatvAvadhAraNAdvyApyAdizi jAnitvamaprabedha vyApakAbhAvapratiyogizarIre tannivezya niyamakalpanayApi samAhita nirvAhAca tatri Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 95 dIdhitiH / mekA jAtiH / na ca saMsthAnavizeSa ( 1 ) Tatyeva ghaTatvaM, paramparAsambandhena ca (2) rUpAdi (3) sAmAnAdhikaraNyabuddhiH (4), tAdRzasaMsthAnavatvamupAdhirvA ghaTatvamiti vAcyam / tatrApyanyatarakarmajatvAdinA sAGkaryeNa ekajAtyasambhavAt / guNagatajAtau (tu) (5) na sAGkaryamiti tu nirbIjam / atrAhuH / suvarNatvAdivyApyaM nAnaiva ghaTatvam, ghaTapadamapi nAnArthameva, anugatavyavahArastu saMsthAna vaijAtyAgraheNaikajAtIya saMsthAnagrahanibandhanaH, sarvajanInAnugatapratItisiddhAyAstAdRzajAtervyApyaM bhinnamevAnyatarakarmajatvAdikam, bAdhakavalena janyatAvacchedakabhedepyadoSAt, anyatara karmajatvAdijAtyanaGgIkArAdvA (6) / apare tu (7) pratiniyataparaspara viruddha dIdhitiTippaNI | patve / sAkSAtsambandhena buddhyupapAdanAyAha / upAdhiSaiti / tatrApIti / saMsthAnasyAvayavasaMyogAtmakatvAditi bhAvaH / prAcIna bhASAM dUrIkaroti / guNagateti / saMsthAneti / saMsthAne vaijAtyAgraha nibandhanaM yade. kajAtIya saMsthAnavattvajJAnaM tannibandhana ityarthaH / sarvajanIneti / tathA ca ekajAtIyasaMsthAnavatvameva vAstavamastIti bhAvaH / yadvA anena granthena saMsthAnavRtyeva ghaTatvamiti vivakSitaM, jAtisaGkarAM. dvArA punaridamuktam, anyatarakarmajatvAdIti / na ca karmajatvAdimA yamadvayamapi darzitam / tatsamAnazIlaniyamAnAmiti 1 tajjAtisamAnAdhikaraNatadabhAvasamAnAdhikaraNa | testajjAtitryApakatvamityAdiniyamAnAmityarthaH / yatra saGkareNa jAtidvayameva na siddhyati, yathA bhUtatva vibhutvAdikaM tatroktasAmAnyaniyama eva mUlam / gadAdharaH / (1) saMsthAna - pAThaH / ayameva gadAdharasammataH / - pA0 250 / (5) jAtau ca - pAThaH / (2) sambandhena - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 3 ) rUpAdinA -- ( 4 ) ghaTatve rUpAdisAmAnAdhikaraNya buddhirityarthaH / (6) evamiti / (pRSThe 94 pa2) saGkarasya jAtitvabAdhakatva ityarthaH / kathaM ghaTatvamekA jAtiH, ghaTapadapravRttinimittajJAteH kathamaikyamityarthaH mRttikAtyAdinA saGkarAditi bhAvaH / na ca mAI eva ghaTe ghaTatvam, anyatra ca ghaTavyavahArastu tajjAtIyasaMsthAnavatstvAdvaiauNa eveti vAcyam / vinigamakavirahAt / saMsthAnavRttyeveti / ghaTArambhaka vilakSaNAvayavasaMyogavRttyevetyarthaH evakAreNa dravya vRnityavyavacchedaH / (7) zrayaM pAThaSTipaNIkRnmataH / dvA pare tu pAThaH / ayaM gadAdharasammataH / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatattvadhiSe kA nanvevaM kathaM nIlo mahAn caTacalatItyAkArA ghaTatve rUpaparimANacalanAdisAmAnAdhikaraNyamatItirityata Aha / paramparAsambandheneti / ghaTe tAdRzajAteH svAzrayasamavAthisamavetatvarUpa paramparA sambandhasattvenetyarthaH / tAdRzaparamparAyAH sambandhatvamasahamAnamAha / tAdRzeti / jAtivizeSavadityarthaH / saMsthAnavattvam, saMsthAnasamAnAdhikaraNadravyatvam / anyatarakarmatvAdinA kriyAhetutve mAnAbhAvAdAha, AdIti, karmasAmAnyajanyatAvacchedakaparigrAhakam, kapAlikAkapAlasaMyogajakapAladvayasaMyogAdapi ghaTotpattyA tatsaMyoge karmajanyatAvacchedakajAtiviraheNa ghaTatvasya ca vyavahArAnurodhAt svIkaraNIyatvena tayoH saGkaro bodhyaH / na ca saMyogajaH saMyogo na dravyArambhakaH, api tu karmaja eva, paramANudraye saMyogajasaMyogAsambhavena karmajatatsaMyogasyaiva dyaNukArambhakatayA viparItakalpanAyA asambhavAditi vAcyam / yatra kapAlikAsaMyukta kapAlikAyA kapAlikAntarasaMyogAt kapAlAntarotpattistatra kapAlayoH karmajanyasaMyogAsambhavena tatra ghaTAnubhavasya durapanhavatvena saMyogajasaMyogasyApi dravyArambhakatAyA durvAratvAt / nanu guNagatajAtau saGkaro na bAdhakaH, api tu dravyagatajAtAveveti saMsthAnavRttighaTatvasya karmajatvAdinA saGkarepi na jAtitvAnupapattirityata Aha / guNeti / sAGkaryamiti / bAdhakamiti zeSaH / iti tviti / etAdRzavizeSastvityarthaH / zaGkaramizramatAnusAreNa siddhAntaM saGgamayati / atrAhuriti / nAnaiva ghaTatvam, ghaTapadavRttinimittaM mitramitramevetyarthaH tathA ca suvarNatvAdinA na saGkaraH, samAnAdhikaraNajAtyoyadhyavyApakabhAvAditi bhAvaH / evaM sati ghaTapadasya nAnArthatvApattirityatreSTApattimAha / ghaTapadamapIti / nanu ghaTapadasya nAnArthatve mApASANAdighaTeSu imau ghaTau ete ghaTA ityAdyekaghaTapadena vyavahArAnupapattiH, mAIpASANAdiniSTha dvitvAyavacchine ekajAtyavacchinnAbhedasya tataH pratIteH, tasya ca bAdhAdityata Aha / anugateti / saMsthAnavaijAtyAgraheNa ekajAtIya saMsthAnagrahanibandhana iti / saMsthAnavyaktInA medepi dvitvAvacchinna ekajAtIya saMsthAnavadabhedasattvena tadabhedapara eva tAdRzo vyavahAraH, yatra ekaH karmajasaMyogArabhyo'parazca saMyogajasaMyogArabhyastatra saMsthAnagatajAtyoH saGkarabhayena bhedepi saMsthAnavaijA tyAgrahAt saMsthAnayeorekajAtIyatvabhrameNApramANarUpa eva tAdRzo vyavahAra ityarthaH mAIpASANAdighaveSvayaM ghaTo'yaM ghaTa iti vyavahArasya ca nAnupapattiprasaktiH, ghaTapadasya nAnArthatayaiva tadupapatteH / vastuto'yaM ghaTo'yaM ghaTa iti vyavahArasya bhinnadharmaparatve ayaM ghaTo'yamapi paTa ityapi vyavahAraH syAdityAzaGkayAnugatetyAdinA samAhitam / saMsthAnagataghaTatvAbhyupagamena samAdhyantaramAha / sarvajanIneti / pratItItyupalakSaNam, vyavahArasyApyanugataghaTatvasAdhakatvaM bodhyam / bhinnameveti / ghaTAnArambhakAnyatarakarmAdijanya saMyogAdivRttitajjanyatAvacchedakajAtito'nyadevetyarthaH etacca vyApyatvanirvAhakatayeoktam / bhinnatvakalpa" nAbIjamAha / bAdhakaba leneti / ghaTapadamavRttinimittajAtastAratvAderivAnugatAnatiprasaktarUpA bhAvenAnugatapratyayAnurodhAdekatvasyAvazyakatayA prasantajAtisaGkararUpabAdhakaba lenetyarthaH / nanu karmAdijanyatAvacchedaka jAterananugame kathaM tajjanyatAvacchedakatvamata Aha / janyatAvacchedakabhedepIti / bhadoSAditi / kAryakAraNabhAvabAdhakavyabhicArAdidoSavirahAdityarthaH, avacchedakabhede kAryakArabhAvabhedena gauravasya gatyantaraviraheNa | doSatvAditi bhAvaH / karmajanyatAvacchedaka jAtimanabhyupagamya jAtisaGkaramuddharati / anyatareti / na cAnyatarakarmatvAdinA vizeSarUpeNa karmaNo hetutyasya niryutikatve karmasAmAnya hetutAyA AvazyakatvAt tajjanyatAvacchedakajA terAvazyaka teti tayA saha ghaTatvasya saGkaro durvAra eveti vAcyam / jAtisvIkArepyuntaradeze vyabhicAreNa svA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdayavibhUSitaH / 97 diidhitiH| saMsthAnAdi(1)vyaGgayAnAM mithoviruddhasAmagrIpayojyAnA(2) jA. tInAM vyaJjakasAmagrIsaGkarAsambhavena(3) saGkaro neSyate, na puna: pramANe satyapi parAsAm , ata eSAnubhUtarUpAdivAdinAM zukla. pItazItoSNAdisAdhAraNaM pratyakSatvaprayojakameka(4)mudatatvam , anubhUtatvaM ca(5) na jAtiH,mAnAbhAvAda, zabdasukhAdivyA. diidhitittippnnii| dAya saGkara iti vaacym| tAdRzajAteH karmajatvavyApyatvAt / jAti. saGkaraM dUSayati |apre tviti / parAsAm jaatiinaam| anubhUtatvasya jAtitvamaGgIkRtya tAdRzajAtInAmabhAvakUTa eva pratyakSatvaprayojakaH, na tU. dbhUtatvaM jAtiriti ye vadanti teSAM mataM dUSayati / ata eveti |maanaabhaa. vAditi / udbhUtatvavat kAraNatAvacchedakatvAdyabhAvAt / nanvasmavyavahinonAratvasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena kriyAviziSTatvaM kAryatAvacchedake nivezya uttaradezasya kAryatAvacchedakaviziSTa kAryAnadhikaraNatvena svAvyavahitaprAkakSa gAvacchinnakriyAdhiziSTasamavAyasya kAryatAvacchedakasambandhatvamupagamya vA vyabhicAravAraNasyAvazyakatayA tata eva saMyogajasaMyogepi vyabhicAravAraNasambhavAt karmasAmAnyajanyatAvacchedakajAteraprAmANikatA, evamavayavagaganAdisaMyogasya sAmAnAdhikaraNyasambandhenAvayavigaganAdisaMyogahetostAdRzasambandhenAsambadhini gaganAdAvutpattervyabhicArasya dhAraNAyAdaraNIyena prakAreNaiva kriyAjanyasaMyoge vyabhicAravAraNasambhavAtsaMyogajanyanAvacchedakajAterapyaprAmANikatetyAzayAt / athaivaM mRttikAdighaTaniSThacakrAdijanyataHyAM saMsthAnavizeSavanmRttikAtvAdikamevAvacchedakaM vAcyam , tathA ca lAghavAnmRnikAtvAricyApyajAtivizeSANAmeva tatkAryatAvacchedakatayA kalpanamucitamiti pUrvamatameva samyagiti vAcyam / mRtikAtvAdivyApyajAtivizeSANAmuktayuktyA prAmANikatvepi ghaTapadasya nAnArthatAyA gauraveNa pratyakSasiddhasarvajAtIyaghaTasaMsthAnAnugamakajAtivizeSAvacchinnasaMsthAnasya ghaTapadazakyatApacchedakatvena tasajjAtInAM ghaTatvAnAtmakatayA pUrvamatasyAsamyaktvAt / vastutastu ghaTaniSThajAtInAM pramANAntarazUnyatve daNDAdInAM ghaTahetutvamevAprAmANikama, kutastajanyatAvacchedakatayA vyagatajAtisiddhiH / na caivaM ghaTArthano daNDAdigocarapravRttyanupapattiH, avayavakriyAvizeSadvArA ghaTajanakavilakSaNasaMyogaM prati daNDAdInA hetutayaiva dnnddaad| ghaTArthipravRtterupapatteH, iSTaphalaprayojakagocarapravRttI phalaprayojakatAjJAnasahakRtA pryojyphlgocrecch| sAkSAdeva hetuH, AntarAlikaphalasAdhanatAjJAnasahakRtatatkalecchAdvArA vetyanyadetat |-gdaadhrH| (1) sNsthaan-paatthH| (2) nAca-puNa0 pu. pA0 / (1) ayameva gadAdharasammataH / saGkaramantareNa-pAThaH / (1) prayojaka-kali. mu. pu. paa0| (5) anubhUtatvaM tu-paatthH| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AsmatasvavivekA dIpitiH / tastu anubhUtamyavahAro'pratyakSatvAnimittakaH, ata eva ca(1) mandaM mukhamapekSyAnugato vibhinnajAtIye(Su teSu se)tkRSTa(2)tva. vyavahAraH, ananubhUte(3) mukhe mAnAbhAvena sajAtIyasAkSAtkA. rapatibandhakatAvacchedaka(4)tvAyogAt , itthaM ca trasareNu(5). mahatva(tva)mapekSya gaganAdimahatvaparyantamutkarSoM gaganAdimahatva mapekSya paramANuparimANaparyantamapakarSazcai(kai)ka(6) eveti mA. diidhitittippnnii| mate anubhUtatvAdijAtiyatra tatrAnubhUtavyavahAraH, bhavanmate udmUtatvAbhAvanibandhanAt tadyavahArasya zabdAdau prasaGgaH syAt , tatra bhavatApyudbhUtatvaM na manyate, tatra zabdatvasukhatvayoreva pratyakSa. janakatAvacchedakatve tAdRzajAtyakalpanAdataH, zabdasukhAdIti / ata eva ca saGkarepi jAtyaGgIkArAdeva ca / vibhinnati / tathA va mithovibhinnajAtIyadhvanugatavyavahAraH saGkIrNajAtinibandhana iti bhaassH| teSu sukhssu| nanvatra sajAtIyasAkSAdityAdinopAdhinaiva tathA vyavahAro bhaviSyatItyata Aha / ananubhUta iti / yadyananubhUtaM sukhaM (1) ayaM pAThaSTippaNIkRnmataH / ata eva-iti sarvatra pAThaH / (:) pUtkaTa-puNa0 pu0 pA0 / ayameva gadAdharasammataH / (1) ayaM pAThaSTippaNIkRtAM gadAdharasya ca sammataH / anubhUte-puNa0 pu0 pA0 / (1) pratibandhaka-pAThaH / (5) itthaM ca paramANu-pA0 2 pu0| (3) ekadezinA saGkIrNajAtimabhyupagacchatA matamAha / pare viti ( pRSThe 95 paktau 1) / viruddhasaMsthAnavyaGgaca nA turagatvavihagatvAdInAM viruddhasAmagrIprayojyAnA nIlatvapItatvAdInAM saGkaro neSyate, pratra yathAsaghaM hetudrayamAha / vyaJjakasAmagrIsaGkarAsambhaveneni / vyaJjakayoH sAmaprayozca sarAsambhavenetyarthaH / vyaJjakAsa kare pramANAbhAvena jAtidvayasAmAnAdhikaraNyAprasidhyA prayojakasAmagrIvirodhasya ca prayojyakAdhikaraNyabAdhakatvAta saGkarAsambhava ityavadheyam / pramANe satyapIti / masUrasya pramANasiddhatve satyapItyarthaH / parAmAm , jAtInAM saGkaro neSyata ityanuSajyate, uktaniyamAnAmIdazapramANena bAdhAditi bhAvaH / ata eva, pramANe sati saGkIrNajAtyabhyupagamAdeva / bhamudbhUtarUpAnupagame cAkSu pasparzane prati rUpalasparzatvAbhyAmeva hetutayA nodbhUtatvaM prayojakamata ukam , anudbhUtarUpavAdinAmiti / zuklapIneti / zuklapItazItoSNAdisAdhAraNamiti pAThAstare zurUpItAdisAdhAraNamudbhUtatvaM cAkSuSatve zItoSNAdisparzamAdhAraNamudbhUtatvaM spArzanatve prayojakamityarthaH, na tu rUpasparzasAdhAraNamekameghodbhUtatvaM mUrtapratyakSatAyA prayojakamityarthaH, tathA maMti udbhUtarUpasatvena prabhAyAH spArzanApatteH / na ca prabhAyA rUmameva pratyakSaM Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 99 / na tu prameti tadrUpe mUrtapratyakSata prayojakamudbhUnatvaM naiyAyikai piyamiti vAcyam / prabhAyA acAkSuSatve tahata saMyogavibhAgacalanAnA macAkSuSatyaprasaGgena tanmatasyAnitucchatvAda athaivaM pratyakSe mahattva hetutA na syAt, parama NurUpAdAvudbhUtatvasya saGkIrNajAtimaGgIkuvaitamanabhyupagamasambhavena paramANvAdipratyakSApatterayogAt / na cAvayavina bhUtarUpAdau avayavodbhUtarUpAdihetutA, anyathodbhUtarUpAdyutpattiniyamAsambhavAt sthUladravyeSUbhUtarUpAdyutpattaye tadArambhakaparamANAvudbhUta rUpAbhyupagama Avazyaka iti vAcyam / udbhUtarUpavadvandya / yArambhakairevANubhiranudbhUtarUpavadbharjana kapAlasthavandyAdyArambhAdavayavodbhUtarUpasyAvayavini tadutpAdaniyAmakatvAsambhavAdanyasyaiva tanniyAmakatAyA AvazyakatvAt tatra tatra vibhinnaparamANukalpana gauravAt / astu vA pratyakSatva prayojakAdanya eva tadvyApakaH paramANurUpasAdhAraNodbhasmatprayojaka iti cet, paramANuyaNu kAnabhyupagantRNAmiva tadupagamepi mahattvakAraNatA nAbhyupagantavyaiva / vastuto jAtisaGkarasyAdoSatve rUpaniSThodbhava mahattvaniSThodbhavo vA cAkSupatvaprayo pratyakSatva rUpa utkaTavyavahAra ityanena svIkRtAbhirutkarSajAtibhi katA kalpyate ityatra vinigamanAvirahAnmahattvasyApi tatkAraNatA duIvi / jAtisaGkarasya doSatvepi ekatvova evaM pratyakSatvaprayojakaH, mahatve utkarSApakarSavat ekatve avAntarajanyantaM sattvena saGkarAnavakAzAditi kecit / cintAmaNikRtA jAtisaGkarabhayena udbhUtatvamupekSya nIlatvAdivyApyA bhinnabhinnA anubhUtatvajAtayaH svIkRtAH, tadavacchinnabhedakUTarUpadrava eva pratyakSatAprayojaka ityupagatam tanmataM nirAkaroti / anudbhUtatvamiti / mAnAbhAvAditi / ekasyodbhavasya pratyakSatAprayojakatvasambhave tAvataivopapateriti bhAvaH / udbhUtatvAbhAvasyAnudbhUtatvabhyavahAraprayojakatve zabdasukhAdAvapi tadvyavahAraprasaGgAttadvyAvRttamanudbhUtavyavahAraniyAmakamAha / zabdasukhAdIti / apratyakSatvanimittaka iti I udbhavasya tvAditi bhAvaH / ata eva jAtisaGkarasyAdoSatvAdeva / mandam apakRSTam / apekSya, avadhitvena viSayIkRtya / asya anugata ityasya ca sambandhaH / anugata ityanena saGkaraparIhArAya nAnAtvena rutkaTavyavahArAnupapattidarzitA / vibhinnajAtIyadhvati / madhurarasAsvAdamadhurazabdazravaNAdirUpavimitrajAtIyahetusamuttheSvityAdiH / etAvatA tttjjaatiiykaarnnpryojyotktt| nutkaTasukhasAdhAraNajAtibhiH sahotkaTatvasya saGkaro darzitaH / nanUtkaTatvarUpajAtInAmananugamepi zabdagatakatvAditryApyanAnAtAratvAdInAmiva sajAtIyasAkSAtkArapratibandhakatAvacchedakasukhavRttijAtitvena tAsAmanugamasambhavAdanugatatryavahAropapattirityata Aha / ananubhUtasukha iti / mAnAbhAveneti / sukhasatvaiyaM tatsAcAtkArAbhyupagamAditi zeSaH / sajAtIyeti / sukhaniSTotkaTatvasya sukhasAkSAtkAratibandhakatAvacchedakatvAsambhavAdityarthaH / yathA tArazabde gRhyamANe mandazabdo na te tathA utkaTasukhe gRdyamANe mandasukhaM na gRdyata iti ma, ubhayasattve samUhAlambanasAkSAtkAra evetyutkaTasukhasya mandasukhasAkSAtkArApratibandhakatvAditi bhAvaH / evaJcedaM sukhamasmAdutkaTamitivyavahArAnurodhAtyaJcamyarthaH sAvadhikatvaM jAnAvapi svIkriyata eva ayamasmAttAra ityAdI tu sajAtIyaviSayaka sAkSAtkAretyAyanugamakarUpamaviSTaviSamitvAnvayi pratiyogitvameva paJcamyartha iti tAratvAdijAtInAM na sAvadhikatvamiti dhyeyam / vatthaJceti / jAtisaGkarasyAdoSatvenetyarthaH / ekaika eveti / jAtisaGkarasya doSatve ekahastAdiparimANagatajAtivizeSaihrasvatvadIrghatvAdibhiH saGkareNa devayAnupapatteriti bhAvaH / gadAdharaH / yU api tu Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AramatasvavivekaH prakArAntarAbhAvAta / vyaktibhedena saGgrahapratikSepAvapi na viruddhAviti (1) cet, vilInamidAnIM tadatajjAtIyatAvirodhena, paridRzyamAnakatipaya ( 2 ) vyaktipratikSepepi .2.00 dIdhitiH / hu: ( 3 ) | vyaktibhede (neti / vyaktivizeSavRttitvAvacchinna (4)saGgrAhakatvavyaktivizeSavRttitvAvacchinnamatikSepakatve (5) ityarthaH / tadatajjAtIyeti (3) / tajjAtitatpratikSepakajAtimacce / mithovyabhicArijAtyoH samAveze bAdhakam, paridRzyamAneti (7) / dIdhitiTippaNI / syAt tadaiva tatsAkSAtkArapratibandhakatvenedaM syAdityarthaH / ekasyaiva sAmAnyasya saGgrAhakatvaM pratikSepakatvaM ca kathaM vyaktibheva ityatovacchedakabhedaparatayA upapAdayannAha / vyaktivizeSeti / yathAzrute atajjAtIyapadena tajjAtIyabhedasyaiva lAbhAt sa cAsaGgataH, sAGkacaiMpi tayastajAtIyabhedAbhAvAdata Aha / tadataditi / yadvA tajjAtitadbhinnajAtimattvaM na viruddham, ekasyaiva taddhaTasya ghaTatva pRthivItvobhayajAtimazvAdata Aha / tadataditi / vilInamityAdimUlena sAmAnyata " (1) saGgraha pratikSepAvaviruddhAviti pAThaH / (2) dRzyamAna - pATha: / (3) yadyapi saGkIrNajAtisvIkAre ziMzapAtyAdiliGgakavRkSatvAdyanumAne vipakSabAdhakaviraheNa vyabhicArazaGkAnivRttyasambhavAddhAntapuruSIyatadanumAna vilopaprasaGgasya tathA ca gataM svabhAvahetunesyAdinA mUle vakSyamANasya durvAstava, tathApi apraamaanniktrybhicaarij|tiklpne gauravajJAnasyaiva tatkalpanA paripanthino jAgarUkatayA tAdRzasthale saGkIrNajAtinirAsaH sukaraH, yAdRzasthale tu tAdRzAteH prAmANikatvaM tatra satopi gauravajJAnasya prAmANikapadArthagocaratvenA kiJcitkaratayA saGkIrNajAtiH svIkaraNIyeti tAtparyam / ata eva na punaH pramANe satyapi parAsAmityAdi svayamanyuktam / mithaH samAviSTajAtyoH sAmAnyata eva mitho'vyabhicAraniyamo nAbhyupeyate, vizeSatastu vRkSatva zizapAtvAdInAM tAdRzaniyamaH svIkriyata eva, udbhUtatvarUpatvAdijAtInAM tu na, vyAbhavArijAtikalpanAparipanthino gauravajJAnasya prAmANika tadanyapadArthagocaratvAbhyAmeva vAbuniyamasAdhakabAdhakatvAditi nigarvaH / ( 4 ) vacchinnaM - pA0 2 pu0 / (6) tadatajjAtIti -puNa0 pu0 pA0 / dharmibhedaH kathaM vyApakatvavirodhitvopapAdaka inyataH svarUpeNa saGgrAhaka nyAyanirUpakasyApi vizeSayavizeSAvacchinnasya tannirUpakanyamaviruddha mityartha (5) pratikSepakatvena - pAThaH / (7) adhyApakasyAvirodhinazca dharmasya Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatA vyaTIkAdvayavibhUSitaH / 101 mithaH kacit turamavihaga ( 1 ) yorapi sambhedasambhavAt / dIdhitiTippaNI | ubhayatra doSadAnepi viziSya taddAnAya paridRzyamAneti mUlam // kalpalatA / nobhayamapI ( 2 ) ti / na virodho na vA vyApyavyApakabhAva ityarthaH / vyaktibhedeneti / kasyAzcitau kSetrapatitAyAM zAlitvakurvadrUpatvayoH samAvezepi kvacidasamAvezaH syAdityarthaH / vilInamiti / parasparAtyantAbhAva samAnAdhikaraNayorapi jAtyoH sAmAnAdhikaraNye jAtipratiniyamo na sthAdvityarthaH / etadevAha / paridRzyeti // yazva yasya jAtivizeSaH (3), sa cet taM vyadIdhitiH / samAviSTajAtyormithovyabhicAre bAdhakam ( 4 ), yazce dIdhitiTippaNI / vizeSapadenaikadezavRtirucyate, na tu vyApyaM, zAlitvasya kudrapatvavyApyatvAsvIkArAt, ata ekadezavRttitvaM vAcyaM taca tatka tipayavRttitvam, na ca ghaTatvaM dravyatvakatipayavRttirato yatpadasya katA vyakti denetyAdeH spaSTayati / vyatIti / evaM sati turagatvavihagatvAdInAmavizeSitAnAmeva sarvamatasiddhavirodha vilIyeta, teSAM sAmAnAdhikaraNyepi uktadizA saGgrahapratikSepopapatterityAha / vilInamiti / tadatajjAtIyatApadena tajjAtitadanyajAtyorvivakSaNe tayoravirodhAdasaGgatiratastatpadaM vyAcaSTe / tadataditi / jAtisaGkararUpabAdhakasyokta niyamAnAM madhye dvitIyaniyamopapAdakatayA paridRzyamAnetyAdimUlaM prathamaniyamopapAdakatayA ca yazcetyAdimUlaM vyAcaSTe, mitha ityAdi / - gadAdharaH / ( 1 ) turaGgamavihaGgama - puna0 pu0 pA0 / (2) nobhayami- puNa0 pu0 pA0 / (3) ayaM pAThaTippaNIkRnmataH / yasya vizeSaH - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) vyabhicAre ca bAdhakam - pAThaH / vyabhicAre - pA0 2 pu0 / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 AtmatatvavivekaH bhicareta, vyabhicaredapi ziMzapA pAdapam, avizeSAta, tathA ca gataM svabhAvahetunA / viparyaye bAdhakaM vizeSa iti cenna, tasyehApi satvAta(1), tadabhAve svabhAva diidhitiH| tyAdi(2) / yasya yajjAtIyasya / vizeSaH ekadezavRttiH / tam tajjAtIyam , tAM jAtimiti yAvat / zizapA ziMzapAtvam / svabhAvahetunA tAdAtmyahetunA / viparyaya iti / vRkSasvabhAvA vRkSasAmagrayantargatasAmagrIkA ca ziMzapA yadi vRkSamatipatet tatsAmagrImatipatya(3) vA jAyeta, tadA AtmA(4)namevAtipateta svasAmagrImevAtipatya(5) jAyateti bAdhakam / tasyeti / aGkarakudrUpasvabhAvastatsAmagyantargatasAmagrIkazca zAlirakurakurvadUpaM ca zAlisvabhAvaM tatsAmagnyantargatasAmagrIkaM ca yadi diidhitittippnnii| jAtyAzrayaparatvaM, ata Aha / yajAtIyeti / yadvA taM vyabhicaredi. tyasya tAM jAtimityavazyaM vyAkhyeyam , tathA ca yasyetyasya vyaktipa. ratve tAM jAtimiti tatpadena jAtiparAmarzo virudhata ityata Aha / yajjAtIyasyeti / vizeSapadena vyApya ucyate, tazca na lagati, jAte. vyaktivyApyatvAbhAvAdata Aha / vizeSa iti / evaJca jAti. padasya paranipAto boddhavyaH , tathA ca jAtivizeSaH vizeSajA. tirityarthaH, anyathAnanvayAt / na ca pAdapapadaM kathaM bhAvaparaM na kRtamiti vAcyam / tamiti mUlasya tajjAtIyamiti vyAkhyAnena vyApakadizi bhaavprsvaasmteH| tAM jAtimiti tu paryavasitArtha. mAtrakathanam, na tu zabdArthakathanam / svabhAvahetunA tAdAtmyasamba. ndhena hetunA, gatamityarthaH / zAlivadaGkarakurvadUpa(6)mapi pakSIkRtyA. pi tat pAryata iti darzayati / aGkurakurvadrUpaM cati / zizapAvRta. (1) sambhavAt-pAThaH / smaantvaat---paatthH| (2) yazceti -pAThaH / (3) matItya-pA0 2 pu0| (1) sadA svAtmA-puNa0 pu0 pA0 / (5) meva vAtipatya -puNa pu0 paa0| (6) kupavattva ityAdarzapustake pAThaH / - - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 103 khAnupapatteH / upapattau vA kiM baadhkaanusrnnvysneneti(1)| diidhitiH| tadatipatet tatsAmagrImatipatya vA jAyeta, svAtmAnamevAti. patet svasAmagrImeva cAti(2)patya jAyatetyevaM rUpasya vi. paryaye baadhksyetyrthH| tadabhAva viparyaye bAdhakAmAve // diidhitittippnnii| yorna parasparapakSatvaM sambhavatItyekamAtrapakSatvameva darzitam / paraspara vyabhicAriNoregha vayasya pakSatvasambhavAt / atra ca tatsAmagnyantargatatvaM tatsAmagrIsamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitve sati tatsamAnA. dhikaraNatvarUpaM bodhyama / sAdhyamAha / yadIti / tatpadena(4) ubhayapa. kSIyasAdhyasyaiva parAmarzaH, sattvaparyantasyAbhAvabodhanaM nirarthakamata Aha / tadabhAva iti // klpltaa| yazceti / zAlitvavyApyaM kurvapatvaM yadi yavepi syAt , tadA ziMzapAtvamapivRkSatvaM vyabhicaredityarthaH / kizcAta ityata Aha / tathA ceti / viparyaya iti / yadi ziMzapA vRkSaM vyabhicaret tadAtmAnamapi(5) vyabhicareditivipakSabAdhakavalena svabhAvahetuH prvrttaamityrthH| tasyehApIti / kurvadrUpatva(6)sthApi zAli. tvasvabhAvatvAdvipakSa(7)bAdhakasyAsya sttvaadityrthH(8)| tadabhAva vipakSabAdhakAbhAve / upapattau veti / vi. (1) nusrnneneti-paatthH| (2) cAmi-puNa0 pu0 pA0 / ( 3 ) jAyeta, evaM-pAThaH / (1) tasyehApi sattvAt, tadabhAva ityAdimUlasthena dvitIyatatpadenetyarthaH / (5) tdaatmaanmev-paatthH| (6) kurvadUpa-kAla. mu. pu0 paa0| (0) zAlisvabhAvatvavipakSa-puNa0 pu0 pA0 / / (8) bAdhakasya tulyatvAdityarthaH-pAThaH / bAdhakasattvAdityartha:---puNa0 pu. pA0 / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AtmatasvadhivekaH kalpalatA / pakSabAdhakAbhAvepi svabhAvasvo (1) 1pattau kiM tadupa nyAsenetyarthaH // vizeSasya vizeSaM prati prayojaka ( 2 ) vAcca / tathAhi (3), kAryagatamaGkuratvaM prati bIjatvasyAprayojakatve'bIjAdapi tadu (4) tpattiprasaGgaH / dIdhitiH / aprayojakatve aGkuratvAvacchinnakAryatApratiyogikakAraNatAvacchedakatve / abIjAdapIti / na ca vaiyadhikaraNyam, iSTApatnizca, bAjabhinna (5) dharaNyAdestadutpAdAditi vAcyam / aGkuratvaM yadi jAtitve janyatAvacchedakatve vA sati bIjamAtravRttidharmAvi cchinnakAraNatApratiyogikakAryatAvacchedakaM na syAt, bIjAjanyavRtti ( 6 ) syAt bIjAsamavahita sAmagrIjanyavRttirvA (7) syAdi - tyatra tAtparyAt / aGkuratvaM yadi bIjamAtravRttidharmAvacchinnakAraNatApratiyogika kAryatAvacchedakaM na syAt, aGkuramAtravRttijA tirna svAdityatra tAtparyamityanye // dIdhitiTippaNI / paramate jAtyanaMGgIkArAt atayAvRttereva janyatAvacchedakasvAGgIkArAdAha / janyateti / ajanyavRttitayApi sAdhyaparyavasAnebIjAdapItyAderna siddhirata Aha / bIjAsamavahiteti / abIjAdapItyAderapadArthavyAkhyAnameva anyetu ( 8 ) mate'svarasaH // (1) svabhAvo -- puNa0 pu0 pA0 / (2) prati hetu - pAThaH / (3) tathA ca - pAThaH / ( 4 ) SbIjAdu - pAThaH / (5) bIjAnya-pAThaH (6) bIjajanyAnyavRtti - kali0 mu0 pu0 pA0 / (7) janyavRtti vA - pA0 2 pu0 / ( 8 ) atra tukArazcintyaH, dIdhitAvabhAvAt anyeSAmiti pAThaH samIcInaH / * Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAspaTIkAsyavibhUSitaH / 105 klpltaa| tathAhIti / akuratvAvacchinne kArya bIjasthAva. cchinnameva kAraNam , zAlyAratvAvacchinna (tu) zA. lipiijtvmityrthH|| bIjasya vizeSaH kathamabIje bhaviSyatIti ceta, tarhi zAlevizeSaH kathamazAlau syaadityshaale(1)rkuraanutpttiprsnggH| dIdhitiH / bIjatvenAjanakatvepi bIjamAtravRttinA kurva(2)dUpatvena janakatvAdApAdakAsiddhimAzate / bIjasyeti / bIjasya vi. zeSaH biijai(3)kdeshttijaati:(4)| zAlyekadezaH zAli. svavyabhicAravabIjaikadezavatterapi jAte (5)janvavyabhicArisva(6)sambhavAmAhurakurvadUpatvasya bIjamAtravRttitvamityAzayenA. h| tahIti / azAle zAlibhinavIjAt // diidhitittippnnii| evaM bIje tathAsvepi kathaM zAlI tathA syAditi yathAzrutadoSAda nyathA vyAyAmAha / zAlyekadezeti / / klpltaa| azAle. yvaaditH|| (1) azAlI bhaviSyatItyazAle-pAThaH / azAlau syAditi zAla-kali0 mu0 pu0 pA0 / bhazAlI bhavedityazAle-pA02 pu0| (2) vRminAkurakurva-puNa. pu0 pA0 / (1) bIjasyai-puNa0 pu0 paa0| (5) vRtti:-pA0 2 pu0 / (5) panerapi bI--puNa. pu0paa0| (1) myabhicAra-puNa. pu0 paa0| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatatvavivekaH ____ azAlivadabIjepyasau bhavatu vizeSa:(1), tathApi bIjatvaikArthasamaveta evAsAvaGkuraM prati prayojaka iti cenna, zAlitva(2)vyabhicAra(3) zAlivaikArthasamavAyavadvAjatvavyabhicAre bIjatvaikArthasamavAyenApi niyantumazakyatvAta, avizeSAt / diidhitiH| yatra kurvadrUpatve vastugasA(4) bIjatvaikArthasamavAyastatprayo. jakaM kiM vA tadviziSTam , Adya Aha / zAlitvetyAdi / zAlitvaikArthasamavAyavaditi / tRtIyAsamarthAdvatiH, zAlivai. kAryasamavAyeneve(5)yarthaH / dvitIye tu pratyakSasiddhatvAlAghavA. viziSTasya prayojakatve vizeSaNasyApi tathAtvenAvazyakatvAdvizepaNavizeSpabhAva(6) vinigamakAbhAvAcca zuddhaM bIjatvameva prayojakamastu / diidhitittippnnii| yatreti / bIjatvaikArthasamavAya ityupalakSaNamityarthaH / niyantu. miti mUlam , nathA cAbIjAdapItyAdidoSaH syAdityarthaH / lAghavA. diti zuddhamityanvayi // klpltaa| kurvadrUpatvaM yathA zAlitvaM vyabhicarati; tathA bIjatvamApa vyabhicaratu(7), na cAtiprasaGgaH, bojatvai. kArthasamavetasyaivAGkurakurvadUpatvasyAGkurajanaka(tAvacche. (1) jeSyasau vizeSo bhavatuH pAThaH / je bhavatvA vizeSaH-puNa0 pu0 pA0 / (2) zAlitvasya-puNa0 pu0 paa0| (3) vyabhicAro-pAThaH / 5) vastugatyA-nAsti kvacit / (5) samavAyene-kani0 mu0 pu0 pA0 (6) prayojakatve vizeSaNavizeSyabhAve-pA0 2 pu0 / (.) vyabhicaras-gapura pu0 pA0 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 107 klpltaa| dakatvamityAha / azAli(1)vaditi / yathA'zAleraku. rastathA'bIjAdapi bhavan kena vAraNIyaH / atra yadi bIjatvaM vizeSaNaM, tadA tasya prayojakatvameva syAt, upalakSaNaM ceta , tadA (tu) na tantra(2)mupalakSyatAvacche. dakarUpAbhAvA(3)dityAha / zAlitvati // tasmAdyo yathAbhUto yathAbhanamAtmanonvayavyatirekAvanukArayati, tasya tathAbhUtasyaiva tathAbhUne saamrthym| tadvizeSAstu(4) kAryavizeSa prayojaganti zAlyAdivaditi yuktamutpazyAmaH / diidhitiH| karaNAkaraNe(5) tu sahakArimAkalyavaikalyAbhyAmevopane, anyathA (sahakAri)samavahitavIjatvenApi janakatvasya suba. catvAdityAzayavAnupasaMharati / tasmAditi / klpltaa| bojatvena(6) kAraNatA akaratvena ca(7) kAryate. tyavazyamabhyupagantavyabhityupasaMharati / tasmAditi / bIje satyakurastabhAve tu nAkura iti bIjamaGkuratvAvacchinnameva kArya pratyanvayavyatirekAvanukArayati dRSTavAdityarthaH // (1) ha / svazAli-puNa0 pu0 paa0| (2) tadA na tattatra-pAThaH / (3) vacchedakaikarUpAbhAvA-pAThaH / vacchedakekasyAbhAvA-kali0 mu0 pu0 pA0 / (1) tadvizeSA:-pAThaH / (5) kAraNAMkAraNe - kali0 mu0 pu. pA0 / (1) bIjavenaiva-puNa. pu. paa0| (.) akuratvenaiva-puNa0 pu0 pA0 / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 . mAtmatatvavivekA kasya punaH pramANasyAyaM vyApArakalApa iti ceta, tadutpattinizcayahetoH pratyakSAnupalambhAtmakasyeti(1) brUmaH / atha nyAyena vinA na te paritoSaH, zRNu tamapi tdaa(2)| yadaGkuraM(3) pratyaprayojakaM na tabIjajAtIyaM, yathA zilAzakalam , aGkuraM pratyaprayojakaM ca kuzUlanihitaM(4) bIjamabhyupetaM parairiti diidhitiH| tadutpattiH, tasmAdutpattiH kAryakAraNabhAvaH / pratyakSam kAraNAnvaye kAryasya prasakSam , anupalambhaH(5) kAraNavyatireke kAryavyatirekasyopalambhaH, tathA cAnvayavyatirekagraha(6). sadhrIcInasya pratyakSasyetyarthaH / pararItyaiva paraM prati satarka(7). nyAyaprayogamAha / yadaramityAdi / paraiH saugataiH / diidhitittippnnii| mUle, vyApArakalApaH kAraNatvAdinirNayarUpaH / tadutpacipana kAryakAraNabhAva ucyate, tasya ca yogArthamAha / tadutpattIti / ta. smAt kAraNAt / evaM pratyakSAnupalambhapadasyApi yogArthamAha / pratyakSamiti / anvayavyatirekAhasya pramANatvaM nAstItyataH pratyakSa. paraparaNenAha / tathA ceti / pratyakSarUpapramANamevAstIti bhaavH| sva. matIyabhyAyo yadi, tadA kathaM dhavayavaprayogo'ta Aha / pararItyeti / satati / viparyaye kiM bAdhakamityAdinA tasyApyabhidhAnAditi bhAvaH / pararItyAnumAne parapadena naiyyAyikabodhanAdAha / parairiti / (1) nuplmbhsyeti-paatthH| (2) tadA-nAsti kacit / (.) yapathA yadakuraM-pAThaH / / .) kuzUlasthaM-puNa. pu0 pA0 / (5) anupalambhazca-kali0 mu0 pu0 paa0|| (1) myaatrkoni-paatthH| (.) matarka-puNa pu0 pA0 / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 109 vyApakAnupalabdhiH prasaGgahetuH / dIdhitiH 1:1 vyApakasya bIjatvavyApaka (1) syAGkuraprayojakatvasya anupalabdhiH anupalabdhiviSayo'bhAvaH / prasaGgahetuH prasaGgasya prasaako vA hetuH|| dIdhitiTippaNI / vyApakaM cAtra viparyayAnumAne bodhyam / jJAnAbhAvasya hetutvAkaraNAdAha / anupalabdhIti / SaSThItatpuruSa lakSaNApateH karmadhArayamAha / prasajako veti // kalpalatA / paraH pRcchati / kasyeti / pramANaM vinA hastasamAcaraNamAtraM sarva (2) midamiti bhAvaH / apamiti / bIjatvamevAGkuraM prati svarUpayogyatAvacchedakaM, na svakure (3) kurvadrUpatvamiti pratipAdanArthe yaH pUrvoko vyApArakalApa ityarthaH / usaram, tadutpattIti / (tata utpattistadutpattiH ) kAryakAraNabhAva: (4), sa ca pratya kSAnupalambhAbhyAmanvayavyatirekAbhyAmavagamyate (5), tathA ca bIje satyaGkarastaM vinA nAkura iti pratyakSAdevAnvayavyatireka (6) graha sahakAriNonumAnAdvA hyata iti kA tatra kathantetyarthaH / nanu tathApi kathAyAM nyAya upadarzanIyo bhavatItyata Aha / atheti / saugatamatAnusAreNaiva nyAyamupadarzayati / yaditi / bIjajAtIyaM nAGkuraM prati prayojakamiti svapAbhyupagamyate, tadA tvadabhyupagamAnusAreNa kuzUlasthasya bI. gR. (1) bIjatva - kali0 mu0 pu0 pA0 / (2) mAtra puNa0 pu0 pA0 / (3) tvaGkura - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) kAraNabhAvAt pAThaH / (5) rekAbhyAmeva gamyate - kali0 mu0 pu0 pA0 / (1):1-913:1 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatattvavivekaH - klpltaa| jastha(1) bIjajAtIyatvaM na syAdityarthaH / yadi kuzUlasthaM bIjamakaraM prati prayojakaM na syA(dvIjaM na sthA)dityasmaddizA trkoktiH| nanu kuzUlasthasyAGkurAprayojakatvamApAdakamevAsihamityata Aha / abhyupe. tamiti / parAbhyupagamamAtreNaiva(2) tarkapravRtta pAdakA. siddhi(3)statra doSa ityarthaH / paraiH saugataiH / prasaGgA. smako(4) hetuH prasaGgahetuH / vyApakAnupalabdhiriti / bIjatvasya vyApakamaGkaraprayojakatvaM, tvayA ca tathA nAbhyupagamyate iti tvadizA tadanupalabdhirityarthaH / __viparyaye(pi) kiM bAdhakamiti ceta, aGkurasya jAtipratiniyamAkasmikatvaprasaGga ityuktam / bIjatvaM tasya pratyakSasiddhamazakyApahnavamiti ceta, astu tarhi viparyayaH, yabIjaM tadaGkuraM prati prayojaka(5), yathA ('ntya)sAmagrImadhyamadhyAsInaM bIjam,bIjaM cedaM vivA.. dAspadamiti(6) svabhAvahetuH / dIdhitiH / Akasmikatvam nirnimitta(ka)tvam / svabhAvahetuH anumApako hetuH / tAdAtmyaheturiyanye / / diidhitittippnnii| anumApakaH pakSadharma tAzAlItyarthaH / tAdAtmyahetuH tAdAtmyasa. mbandhena hetuH // (1) bIjasya-nAsti kvacit / (2) bhyupagamamAzrityaiva-puNa0 pu. pA0 / (3) pravRtte!tpAdakAsiddhi-puga0 pu. pA0 / ( 4 ) prasaGgAtmA-puNa0 pu0 pA0 / (5) prati jnk-paatthH| (6) vivAdapadaM-puNa0 pu0 pA0 / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 111 klpltaa| viparyaya iti / aGkurAprayojakamapi bIjaM syAdityatra kiM bAdhakamityarthaH / tamUlavyAptau vipakSabA. dhaka(?)mAha / aGkurasyoti / pIjatvena cedaGkaraprayo. jakatA na syAt tadA kadAcidabIjAdapyaGkuraH syAta(2), taccAniSTamityarthaH / nanu tarkamAtramatantramityata Aha / astu tahati / bIjatvameva svabhAvahetuH, tacca(3) kuzUlastha(4) svarUpAsiddhaM mA(5) syAditi prathamata eva paramaGgIkArayati / bIjatvaM tsyeti(6)| ku. zUlasthaM bIjamaGkuraprayojaka, bIjatvAt , kSetrapatitabI. javadityarthaH / / * aGkurasya (hi) jAtipratiniyamo na tAvanninimittaH(7), sArvatrikatvaprasaGgAt / nApyanyanimi diidhitiH| ukta ninimitta(ka)tve'niSTamAha / sArvatrikatveti(8) / sArvatrikatvam kAryamAtrAvRttitvam , tathA cAkuratvaM yadi kizcidrUpAvacchinnakAraNatApratiyogikakAryatAvacchedakaM na syAt kAryamAtravRttinAtinaM spAdityarthaH / nApyanyeti(9) / diidhitittippnnii| ukta iti ' sattvAdestathAtvepi na sarvavRttitvarUpaM, ata Aha / kAryamAtreti / vaiyyadhikaraNyAdAha / tathA ceti| itarabAdhasattvena nA (1) vipakSe bAdhaka-kali0 mu0 pu0 pA0 / (2) bIjatvasyAvyApakamaG kuraprayojakatvaM yadi syAt tadA'bIjAdapya kuraH syAt-kali. mu0 pu0 paa0| (3) tasya ca-puNa0 pu0 paa0| (1) kuzalastha-puNa0 pu0 pA0 / (5) svarUpAsiddhirna-puNa0 pu0 pA0 / svarUpAsiddhaM--pAThaH / (6) ArthakramAnurodhena pAThakramamanAdRtyadaM pratIkadhAraNam / (.) minimittakaH-pAThaH / (8) sArvatrikati-pA01 pu0| (9) nApyanyati-nAsti kacit / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 613 112 AtmatattvavivekaH ta: ( 1 ), tathAbhUtasya tasyAbhAvAt / seyaM nimittavattA vipakSAnnivartamAnA ( 2 ) svavyApyamAdAya bIjaprayojakatAyAmeva vizrAmyatIti pratibandhasiddhi: / dIdhitiH / tathA ca sanimittakatvasAdhakaM kAryamAtravRttijAtitvaM klRptazAlitvA dibAdhAklRpta (3) kalpanAgaurava pratisandhAnasahitaM bIjatvasya ni. mittatvaM sAdhayatIti (4) seyaM nimittavattA vipakSAt nirnimittAt svavyApyam kAryamAtravRttijAtitvamAdAya vyAvartamAnA (5) a kuratve siddhayantI (6) parizeSAd bIjaprayojakatAyAmeva bizrAmyati, aGkuratvasya bIjaprayojyatve sidhyati bIjasyA (pya) - raprayojakatvaM sidhyatItyarthaH / bIjaM prayojakaM yasyeti bahuvrIhirityanye / bIjaprayojyatAyAmiti pAThastu sugama eva ( 7 ) // dIdhitiTippaNI | pIti namo bhASamAha / tathA ceti / klupta (zAlitvAdi) bAdherti / prAcInamate sAmAnyatodRSTa eva utarabAdhasahakAreNa vizeSabodhako bhavediti / sAdhayatIti / sAdhayati iti kRtvA seyaM nimittavatA vizrAmyatIti sambandhaH, tathA ca pUrve tathA cetyAdinA vizrAmahetukathanam / nanu itarabAdhasakhena aGkurarUpanimittavantAsiddhiraGkuraprayojyazvasiddhiredha, na tu prayojakatAyA ata Aha / aGkaratvasyeti // kalpalatA / uktamAkasmikatvaprasaGgaM prapaJcayati / aGkurasya hoti / (nirnimittatvam niyatajAtIyakAraNAprayo ( 1 ) myanimittakaH-pAThaH / ( 2 ) vipakSAdvyAvartamAnA- kali0 mu0 pu0 pA0 / (3) zAlitvAdibAdhAt kyapta-kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 4 ) sAdhayati - puNa0 pu0 pA0 / (6) siddhayantIti-kali0 mu0 pu0 pA0 / * (5) mAdAya nivartamAnA-pAThaH / (*) sugamaH - pAThaH / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 113 klpltaa| jyatvam / ) sArvatrikatvam aGkurAtiriktavRttitvam / aGkuratvaM yadi bIjavAvacchinna kAraNatApratiyoga kakAryatAvacchedakaM na syAdaGkuramAtravRttijAtirna sthAda dravyatvAdivadityarthaH / nanu kurvadUpatvAdinimitta. kameva tat syAdityata Aha / nApIta / tathAbhUtasyeti / aGkuramAtraniyAmakasyetyarthaH / abhAvAditi / tasyAprAmANikatvAdityarthaH / vipakSA. diti / ninimittAdityarthaH / yahA bIjAprayojyA. dityrthH(1)| svavyAyadhIjaprayojyata:(vyApyaM kArya: mAtravRttijAtitva)mAdAya bIjaprayojyatAyAmakaraspa(2) vizrAmyati / prayojakatAyAmiti pAThe bahu. bIhiH / pratiSandheti / yadyabIjaM tatsarvamakuraprayojakamitivyAptisiddhirityarthaH // diidhitiH| . padyapi caitAvatApi(3) bIjatvasya prayojakatvaM na si. dayati(4), kSititvAderapi tathAtvasambhavAta, tathApyakurvANa. sAdhAraNarUpasya prayojakatvasiddhathaiva(5) siddhamIhitam , vyudaste ca bAdhake anvayavyatirekayostulyatayA(6) bIjatvasyApi prayo. jakatvaM na durlabhamiti hRdayam / prAgukta abIjAdaDarotpatti diidhitittippnnii| tathApIti / kSititvasyApi janakatAvacchedakatvena tasyAphalo. pahitapi vRtte kssnniktvksstirityrthH| etanthena bIjatvaprayojaka. svalAbhena vyAkhyAntarakAriNAM matamAha / prAgukta iti / tathA cAsya (1) biijaapryojnaadityrthH-paatthH| (2) prayojyatAyA-puNa0 pu0 pA0 / (3) caitAvatA-pA02 pu0| () nAyAti -pATaH / (5) rUpasya siddhthaiv---paatthH| (5) stusyatvat-... (ThaH / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH athavA kRtamakuragraheNa(1), bIjasvabhAvatvaM kvacit kArye prayojakaM na vA / na cet, na tatsvabhAvaM bIjam, tena rUpeNa kvacidapyanupayogAt / evaM ca pratyakSasiddha bIjasvabhAvatvaM nAsti, sarvapramANAgocarastu vizeSo'stIti vizuddhA buddhiH| kvacidapyupayoge tvekasya(2) tena rUpeNa sarveSAma vizeSaH, tApyAta, tathA ca kathaM dIdhitiH / praso tAtparyamiyanye / ityanuzayenaiva vA, athvetyaadi(3)| pareSAM jAtimAtrasya janakatAvacchedakatvanaiyasamabhipesAha / bI. jsvbhaavtvmityaadi(4)| bIjatvaM kizcitkAryajanakatAvacchedaka na veti phalitArthaH / neti pakSe dUSaNamAha / na taditi / tatre. TApattAvAha / evaM cetyAdi(5) / vizeSaH kurvadrUpatvam / prayojaphamiti pakSaM dUSayati, kvacidityAdinA(6) / kvacit aGka rAdau kArye ekasya kurvadUpasya bIjasya tena bIjatvena rUpeNa upayoge janakatve sarveSAm akarAyakurvadrUpANAmapi bIjAnAm diidhitittippnnii| pranthasya bIjatvaM yadi na prayojaka tadA'bIjAdapi aGkarotpattiprasa. ityarthe tAtparyamityarthaH, tathA ca bIjatvaM prayojakaM syAt / anyadapyAha / ityanuzayenati / anuzayAt(7) rucivirahAtU / ajanakatAva. gchedakasyApi jAteraGgIkArAt svamate na lagatItyata Aha / pre| pAmiti / svabhAvavabhAgasya vaiyyAt nikRssttmaah| bIjatvami (1) kimakurapraheNa-pAThaH / ( 2 ) kvacidupayogepyakasya-kali0 mu0 pu0 paa0|(3) athveti-paatthH| (4) biijsvbhaavtvmiti-paatthH| (5 ) evaM ceti--paatthH| (6 ) kvciditi-paatthH| (.) anuzayAditi dIdhitipAThamanumRtya vyAkhyAtam / anuzayeneti vAcyam / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 115 kiJcideva bIjaM svakArye kuryAta, nAparANi / na ca vastumA tatkAryam, abIjAta tadanutpattiprasaGgAt / nApi bIjamAtram, aGkurakAriNopi tadutpattiprasaGgAt / dIdhitiH / a vizeSaH (1) aGkurAdikAraNatvena na vizeSaH (2), tAdrUpyAt aGkurAdijanakatAvacchedaka bIjatva ( 3 ) zAlitvAt / svakAryam aGkarAdi (4) / aparANi akurAdya kurvadUpANi bIjAni kathaM na kuryuryadi samarthasyApi sahakArivirahAnA karaNam / atha vastumAtraM bIjatvAvacchinna kAryam, asmAkaM vastumAtrasyaiva kSaNikatvena kAryatvAt na ca vastvakAri kiJcidapi vIjamityAzaGkaya (5) mirAkurute ( 6 ), na cetyAdinA (7) / atrIjAt bIjazUnyakAra * NakalApAt tasya vastunaH anutpatteH prasaGgAt ( 8 ) / nApi bIjamAtramiti (9) / pareSAM pUrvapUrvabIjakSaNenottarottara vIjakSaNajananAt (10) / tadutpattIti / bIjotpattItyarthaH / prAthamikavI , dIdhitiTippaNI | ti / zeSaM pUrayati / kathaM na kuryurityAdi / nanu vastumAtraM kathaM kAryam, ata Aha / asmAkamiti / yathAzrute anyatamatvasya kAryatAgha ( 1 ) aGkurAkurvadrUpANAm avizeSaH - pA0 2 pu0 / bIjatvena sarveSAmavizeSe na vivAdaH, kurvadrUpatvenAvizeSo nirAkRta ityataH pUrayati / aGkurAdikAraNatveneti / tRtIyArtho'bhedaH kurvapAdvizeSo vailakSaNyam aGkurAya kAraNatvam, tadabhAve tRtIyArthamidAnvayo bodhyaH / -- gadAdharaH / (2) avizeSa pade'bhAvaprAdhAnye naJtatpuruSAsambhavaH, avyayIbhAvApagame'vizeSamityevaM syAt, ato vAdinAma vivAda ityatreva akAro naJsamAnArthaka iti sUcayituM naJpadena azabdArtha kana vyAcaSTe / neti / -- gadAdharaH / ( 4 ) aGkurAdiH - - pAThaH / ( 6 ) nirAkaroti pAThaH / ( 3 ) bIjatvAdi - pAThaH / (5) mityAzaGkA- --pAThaH / ( 7 ) na ceti pAThaH / ( 8 ) tatpadasyAnutpattipadenaiva SaSThIsamAso na tu prasaGgAnteneti spaSTayitumanutpa tiprasaGgAdityasamAsena nimvanam |-- gadAdharaH / anutpattiprasaGgAt pu0 pu0 pA0 / (10) bajijananAtU - pAThaH / (9) bIjamAtravRtti -- --913: 1 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 AtmatasvavivekaH / nApyaGkurAdyanyatamamAtram, prAgapi tadutpattiprasaGgAt / yadA yadutpannaM sat yatkAryAnukUla sahakArimadhyamadhizete tadA tadeva kArya prati tasya prayojakatvamiti cet, tat kimavAntarajAtibhedamupAdAya, bIjastrabhAvenaiva vA / Adhe sa eva jAtibhedastatra prayojaka: ( 1 ), kimAyAMta bIjatvasya / dvitIye tu samAnazIlAnAmapi sahakArivaidIdhitiH / jAnutpAda (2) bIja santAnAnuparamamasaGgopi draSTavya : (3) / aDDarAdhanyatamamAtram kadAcidaGkuraH kadAcidvIjaM kadAciccAnubhava ityarthaH / prAgapIti / prAgaGkurasya pazcAcca bIjasyotpattiprasaGgAdityarthaH, bIjavenAGkurAdi ( 4 ) jananasAmarthyAditi bhAvaH / avAntarajAtibhedam tattatkArya kurvatvam / athAGkurAyanyatamatvena kAryatA, aGkurAdayastu vyaktisthAnIyA iti (5) matam, dIdhitiTippaNI | chedakaparatve prAgapItyAdyasaGgatiH, kAraNasatve kAryatAvacchekAvachina yatkiJcidutpAdasyaivopagamAt yAvadApAdakAbhAvAdata Aha / kadAciditi / etat yadyapItyAdyuktam ? vastutastu mUlamitthamapi yojayituM pAryate, anyatamatvasyAvacchedakatvepi vizeSasAmagbhyantaraH mucyate na vA antye prAgapIti / Adye yadetyAdi / tathA ca pratyekameva janyatAvacchedakaM zrayamiti bhAvaH / prAk kuzUlasthatAdazAyAm, aGkurasyotpAdaprasaGga ityarthaH / apizabdasvarasAdAha / pazcAditi / pazcAt aGkurotpattidazAyAm, bIjasyotpattiprasaGgAdityarthaH / a* myatamatvasya kAryatAvacchedakatvamabhipretya svAtantryeNa phakkikAmavatArayati / atheti / vyaktisthAnIyA iti / yathA daNDasattve tadbhavya 1 ( 1 ) jAtibheda prayojakaH - pAThaH / (3) prasaGgapi bodhyaH -- pAThaH / (5) iti tu pA0 2 pu0 / , (2) bIjAnutpAde - ( 4 ) bajitvenAGkura - pATha: / -913:1 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkanadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 117 kalyAdakaraNamityAyAtam , tattatsahakArisAhitye(1) sati tattatkArya prati prayojakasya(2) bIjasvabhAvasya(3) srvsaadhaarnntvaaditi(4)| diidhitiH| naitadapi, prAthamikabIjAnutpattiprasaGgAt, aGkuratvAvacchinnaM pratyapi prayojaka(tva)sya vaktavyatvAt , anyatamatvena janyatve mAnAbhAvAcceti / / diidhitittippnnii| ktirApAdayituM na zakyate, tdvdityrthH| aGkaratvAvacchinnaM pratyapI. ti| tathA ca tvanmate kAryamAtravRtteH kiJcibhirUpitakAryatAvaccheda. katvaniyamarakSArtha itarAbhAvAdvIjatvameva janakatApacchedakaM vaktavya. miti bhAvaH // klpltaa| kRtamaGkureti(5) / akuratvAvacchinnaM kArya prati bIjAnAM pIjatvenaiva kAraNateti kiM viziSya vyavasthApanagraheNa, prakArAntareNApi pari(6)zeSAdinA tathaiva pryvsthtiityrthH(7)| bIjatvena kacit kArya bIjaM yadi prayojaka na(8) bhavet tadA tena rUpeNa tada. sat sthAditi(9), taca(10) kArya parizeSAdakurarUpameva setsyatIti praghaTTakArthaH / bIjasvabhAvatvami. (1) shkaarisaaklye-paatthH| (2) tatsatkAryaprayojakasya--pAThaH / (3 ) svAbhAvyasya-pAThaH / (4) sAdhAraNyAta-pAThaH / / (5) kimakureti-puNa. pu. paa0| (6) prakArAntareNApi vi-puNa0 pu0 paa0| (.) paryavasthanIti-puNa. pu. paa0| (8) yadi na pryojkN-paatthH| (9) syAdityartha:-puNa' pu. paa0| (10) tat-pAThaH / tasya-puNa0 pu0 pA0 / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AtmatatvavivekaH kalpalatA / ti (1) / bIjatvaM kiJcitkArya prati kAraNatAvacchedakaM na veti vikalpArthaH / na tatsvabhAvamiti / tarhi bIjatvaM jAtireva na syAdityarthaH / nanu bIjatvaM mAstu, aGkurakurvadUpatvameva tathA svAdityata Aha / evaM ceti / kaciditi / bIjatvena rUpeNa bIjAnAM kiJcitkArya prati janakatvAbhyupagame sarvANyeva (2) bIjAni tathA syuH, bIjatvA (3) vizeSAdityarthaH / vastumAtramiti / kAryamAtramityarthaH / yadvA sarva vastu kSaNikameveti tadabhiprAyeNoktaM vastumAtramiti / evaM sati bIjAsamavadhAne ghaTapaTAdyapi na syAdityAha / abIjAditi / nanu bIjAdvIjameva kAryamastu, sabhAgasantAnasyaiva maMdhA kSaNika (4)tvavAdinAbhyupagamAdityata zrAha / nApIti / tarhi gharamAdapi bIjAdvIjamevotpadyeta, nAGkuraH (5), aGkurasyApyutpAde vA samAnadezatAvirodhaH, bIjasantAnAnuparamaH, prAthamikabIjAnutpattizceti bhAvaH / nanu bIjamaGkuro bIjAnubhavazca kAryANi bIjatvA - vacchinnakAraNAjjAyantAmityata Aha / nApIti / kAryamiti zeSaH / tarkyutpannamAtrAdapi bIjAdetAni kA ryANi syurityAha / prAgapIti / sahakArisamavadhAnAditi zeSa: ( 6 ) / sahakArisamavadhAnaM zaGkate / yadeti / avAntareti / aGkurakurvadravatvAdItyarthaH / Aya iti / (3) bIjatva - puNa0 pu0 pA0 ( 1 ) praghaTTakArthaH / svabhAvatvamiti - pAThaH / ( 2 ) sarvANyapi - puNa0 pu0 pA0 / / ( 4 ) samAna - kali mu0 pu0 pA0 / ( 6 ) sahakArisamAvezAdityarthaH - puNa0 pu0 pA0 / (5) na tvaGkuraH - pAThaH / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatA vyaTIkAdvayavibhUSitaH / 119 kalpalatA / bIjatvena bIjAni kvacit kArye prayojakAnIti (1) prastute jAtyantaramatantramanupalambhabAdhitaM ceti bhAvaH / dvitIya iti / evaM satyaGkuramapi prati bIjasvanaiva kAraNatvamAyAtamiti siddhaM naH samIhitamityarthaH / aGkuraM prati bIjaM bIjatvenaiva (2) nimittakAraNa (3)mityabhiprAyeNApi prakRta siddhau yadyapi bIjasyetyAdizaGkA kaizcitkRtAnA degA (4) / samAnazIlAnAmiti / bIjatvenaiva (5) kAraNAnAmityarthaH // 1 atrApi prayogaH / yadyena rUpeNArthakriyAsu nopayujyate na tat tadrUpam, yathA bIjaM kuJjaratvena kiJcidapyakurvanna kuJjarasvarUpam, tathA ca zAlyAdayaH sAmagrIpraviSTA bIjatvenArthakriyAsu nopayujyanta iti vyA dIdhitiH / yena rUpeNeti / rUpamiha pareSAM jAtimAtram / sAmagrIti / (1) kArya prayojakAnIti - puNa0 pu0 pA0 / (2) bIjatvenaiva bIjaM - pu0 pu0 pA0 / (3) nimitta - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) bhagIratha ThakkurakRtAGkAnAdeyetyarthaH / atraivaM bhagIrathaThakkureNAzaGkaya samAhitam - 'yadyapi bIjasyAntyA vayavitvAMnA Gkurajanakatvam, tadavayavAnAM ca na bIjatvam, ghaTatvavattasyAnyavayavAvayavyavRttitvAt tathApi bIjapadaM lakSaNayA tadavayavaparam' iti / iyamAzaya nopapadyate, bIjasyaiva prmtekukurkaarnntyopgmaa sanmatAnusAreNaivoktamanthasaGgateH svamatepi bIjasyAkuranimittakAraNatvAbhyupagamenaivopapatterupAdAnatvavyavasthApanasyAnAvazyakatvAditi zaGkaramizrANAmAzayaH / dIdhitikRnmate tu bIjatvenAGkuraM prati kAraNatvAbhidhAnaM paramatAnusAreNaiva svamate tu pIlupAkarItyabhyupagame bIjArambhakapaNukaparyantavinAza evaM paramANAvaGkurarUpAdisajAtIyarUpAdyutpattyA tAdRzaparamANubhyo dvyaNukAdikrameNAGkurotpattyA biijaarmbhksthuulaavyvaanaamkuraa|jnktvaat paramANuSu ca dravyatvavyApyavyApyajAtyanabhyupagamAt rUpavizeSAdimadravyasAmAnyAdeva kuGkarotpAdAbhyupagamasyAvazyakatayA bIjAvayavatvena hetutvamaprAmANika meveti bodhyam / spaSTaM cida 43 pRSThe 11 pau / (5) bIjatvena ca - kali0 mu0 pu0 pA0 / " Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AtmatatvavivekaH pakAnupalabdhiH prasaGgahetuH, tadrUpatAyA arthakriyAM prati yogyatayA vyAptatvAt , anyathAtiprasaGgAt / diidhitiH| yatkizcitkAryasAmagrIpraviSTAH, kuzalasthAdaya iti yAvat / nopayujyante, paramate / atiprasaGgAt bIjAderapi kuJjaratvAdiprasaGgAt / / dIdhitiTippaNI / nanu kAraNatAnavacchedakAtadyAvRttI vyabhicAra ityata Aha / rUpa. mihati / kuzUlasthAdaya iti / na ca kathaM saGkocaH kRtaH, tena kurvaH dUpazAlarapi bIjatvenopayogAsvIkArAditi vAcyam / viparyayAnu. mAne mule kuzUlasthAdaya iti likhanAt tasyaiva pakSatvaM kRtama, a. trApi tathA kRtaM, prasaGgaviparyayorekapakSakatvaniyamAt / nopayujyanta ityanantaraM pUraNamAha / paramata iti // klpltaa| yadyeneti / yajjAtyavacchedena yasya kizcitkArya prati na kAraNatA tat tajAtIya (ca) na bhavati, yathA ghoja na kuJjaratvapa(1)ditArthaH / tvayA ca kSetrapatitAnAmapi zAlyAdInAM bIjatvenAkaraM prati kAraNatA, 'nAbhyupagamyata iti te bIjajAtIyA na bhaveyuH / yadyapi guNAnAM guNatvena na kizcit prati kAraNatA na ca te na guNajAtIyAH, tathApi paramatAbhiprAyeNAyaM prayogaH / vyApaketi / tajAtyavacchedenArthakriyAkAri* tvaM(2) tajAtIyatvavyApakam , tasyAnupalabdhiH tadvipa. rItopalabdhistvadabhyupagamenetyarthaH / prasaGgamUlabhUnA vyAptimAha / tadrUpatAyA iti / anytheti| anyathA bIjamapi kuJjarajAtIyaM syAdityarthaH // (1) yathA na bIjaM kuJjaratvajAtima-kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 2 ) vyApaketi / jAtyavacchedenArthakiyAkAritvaM-puNa0 pu. pA0 / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAsyaTIkAdvayavibhUSitaH / 121 tadrUpatvametasya ( 1 ) pratyakSasiddhatvAda ( 2 ) zakyApahratramiti cet, astu tarhi viparyayaH, yadyadrUpaM tat tena rUpeNArtha ( 3 ) kriyAsupayujyate, yathA svabhAvena sAmagrInitrezino bhAtrAH, bIjajAtIyA caite ( 4 ) kuzUlasthAdaya iti svabhAvahetuH, tadrUpatvamAtrAnubandhitvAdyeogyatAyAH, tatazcAsti kiJcit kArya yatra bIjatvena bIjamupayujyata iti / dIdhitiH / svabhAveneti / strIyo bhAvo dharmo (5) jAtibhedaH, pareSAM kurvadrUpatvam, asmAkaM tu bIjasvAdikama, sAmAnyatazca dRSTAntatA // kalpalatA / nanu kuzalasthasyApi bIjajAtIyatvamanubhavasiddhatvAdazakapApahnavamityAha / tadrUpatvamiti / kuzUlasthaM bIjaM bIjatvenaivArthakriyAprayojakam, bIjatthAt, tanaivaM yathA kuJjara iti vyatirekI / svayApi kurba-drUpatvajAterakuraprayojakatAyAmevaM prayoktavyamityAha / yathA khabhAveneti / kurvatra pasvanetyarthaH / tathAhi sAmagrImadhyagataM bIjamakurakurvadrUpatvajAtIyam aGkura prayojakatvAt, yannaivaM tannaivaM yathA zilAza kalamiti bhAvaH / svAnumAne (6) upanayAvayavamAha / bIjajAtIyAzcaita iti (1) / AdipadAt kRSIvalanIyamAna bIja (1) tadratvamasya -- pAThaH / (2) siddhama-pAThaH / (4) bIjarUpAzcaite (5) svIyA bhAvAH dharmAH (6) bhAvaH / anumAne - kali0 mu0 pu0 pA0 / (7) bIjajAtIyaM caitaditi - puNa0 pu0 pA0 / ya 1 : 2lb! ( 3 ) tenArtha - pAThaH 1 pAThaH / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmatatvavivekA sanhaH / yahA yAdrUpamiti sAmAnyavyAptAveva, tanmate kurvadUpatvaM(1) dRSTAntonvayenaiva / 'upadarzitavyAptI bIjamAha / tadrUpatveti // . bIjAnubhava evAsAdhAraNaM kAryam, yatra bIjatvaM prayojakam , tacca sarvasmAdeva bIjAdbhavatIti kimanupapannamiti cenna / yaugikatadanubhavasya tadantareNApyupapatteH / laukika iti cet, satyametata(2), na vidamavazyaM sarvasmAdbIjAdbhavati, indriyAdipratyAsatterasadAtanatvAta, asArvatrikatvAcca, tatazca yogyamapi sahakAryasannidhAnAnna(3) karotItyarthasiddham / dIdhitiH / anubhavaH sAkSAtkAraH / indriyeti| pratyAsatterityasmanmate // paramate tathotpAdavizeSasya / / dIdhitiTippaNI / paramate pratyAsatena hetutvaM, tAtkAlikakurvadUpendriyamAtrAdeva pratyakSasambhavAt , ata Aha / pratyAsaheriti / tathotpAdeti / ku. patayotpAdetyarthaH // klpltaa| tadevaM sAmAnyataH siddhau bIjatvenAGkaraM prati prayojakatdhasAdhanAya parizeSamupakramamANaH zaGkate / bIjAnubhava eveti / anubhavaH nirvikalpakam / yo (1) kurvapatva- kali. mu0 pu. pA0 / (2) iti cetra / satyametat-kali0 mu0 pu0 pA0 (3) savidherna-puNa0 pu0 paa0| / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIlamalaGkRtadIdhiti-kalpalatA kyADIkAdvayavibhUSitaH / 123 kalpalatA / ginirvikalpakaM na viSayajanyamityAha / yaugiketi / laukikaM tu nirvikalpakaM na sarvakAryamiti (1) zaGkottarAbhyAmAha (2) / laukika iti / nanu yadvIjamindri pratyAsannaM tannirvikalpakaM janayatyevetyata Aha / tatazceti / tAvatApi sthairyasiddhiriti bhAvaH // 1 kAryAntaramevAtIndriyaM sarvabIjAvyabhicAri bhaviSyatIti cet, tanna tAvadupAdeyam, amUrtasya mUrtAnupAdeyatvAt, paridRzyamAnamUrtaghaTitatayA ( 3 ) murtAntarasya taddezasyAnupapatteH / nApi sahakArya, mithaH sahakAriNA dIdhitiH / upAdeyamapyamUrtI mUrta vA / Adhe, amUrtasyeti / etaca paramatena teSAM rUpAdyatiriktasya dravyasyAbhAvAdrUpAdereva mUrtatvAda / anye (4), paridRzyeti / paridRzyamAnam pareSAmuttarotarabIjam / sahakAryam upAdAnasAhityena yat kriyate / mitha dIdhitiTippaNI / yathAzrutasya lahakAryapadasya sahakArividhayA notpadyate ityarthaH katayA pUrveNa sahAbhedaH, upAdeyamapItarakaraNena sahakAribhUtenAtmanotpAdyata ata Aha / sahakAryamiti / tathA cAtmabhinnaM yatra yadupAdAnaM tatsAhityena bIjena kriyata ityarthaH / mitha iti mUlam, yadabhAvaprayuktaH kAryAbhAvaH sa eSa sahakArI, tathA va sahakAriNAmupAdAnAnAM vyabhicAronupapannaH, sahakArilakSaNAsaGgateH / nanu ( 1 ) va sarvavIjakAryamiti pAThaH / (2) zaGkottarAbhyAmiti - puNa0 pu0 pA0 / (1) mUrtamatihatatayA - pAThaH / (4) te pAThaH / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekA mvybhicaaraanupptteH(1)| diidhitiH| iti / tathA copAdAnasahakAriNovirahepi sahakAryupAdAnasatve kAryasyotpAde vyabhicArAt tayorakAraNatvama(2), anutpAde ca sidaM saparthasyApi sahakArivirahAdakaraNamiti / na ca dhvaMsa eva sAdhAraNaM kAryamiti(3), kAryAtiriktasya tasya tavAlI. karavAta, kAryasya ca vivecitatvAditi bhAvaH // diidhitittippnnii| parasparaM vyabhicAre ko doSo'ta Aha / tathA ceti / upaadaaneti| yathAsAyamanvayi, upAdAnavirahe sahakArisatve sahakArivirahe copAdAnasakhe ityarthaH / sAdhAraNam sarvabIjasAdhAraNama | viSe. cittvaaditi| aGkaratvena bIjatvenetyAdi pratyeka kAryatayote anyatamatvAdinA uktau dattadoSatvAdityarthaH iti // klpltaa| sarvadhIjAvyabhicAri(4) sarvaSIjajanyam upAdeyam samavetam / tanmate doSamAha / amUrtasyeti / dravyasyeti svamate(5) vizeSyam / paridRzyamAno (matoM)haraH, tathA cAkareNa tasya kAryasya samAnadezatvaM prasajyetesparthaH / nanu tadatIndriyakArya prati bIjavAvacchinnaM nimittakAraNameva syAdityata Aha / nApIti / sahakAryam sahakArisamadhahitabIjanimitta. kamityarthaH / syAdevaM yadi bIjeSu sakaleSu(6) sahakArisamavadhAna(7)dhauvyaM bhavet , tathA ca yadeva bIja (1) nupapaniriti-puNa0 pu0 paa0| (2) rakaraNatvam-pAThaH / (1) saadhaarnnm-paatthH| (1)nyAbhacArI-kali0 mu. pu0 paa0| (5) samyasyeti bhaaskN-paatthH| (6) pIjasya-kali. muM0 pu. 10 / (0) samavadhAna-kAli. mu. pu0paa| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti - kalpalatAsyaTIkAiyavibhUSitaH / 125 kalpalatA / tadasamavahitaM tasyaiva tat kArya na bhavedityAha / mitha iti / avyabhicArAnupapatteH / (kAryAvyabhicArAnupapatteH) / na hi sarveSAM (1) sahakAriNAmekaM kiJcit sArvatrika (2) kAryamiti niyamostItyarthaH // api caivaM sati prayojakasvabhAvo nAnvayavyatirekagocaraH, tagocarastu na prayojakaH, dRzyaM ca ( 3 ) kAryajAtamadRzyenaiva svabhAvena kriyate, dRzyena tvadRzyameveti so'yaM yo dhruvANItyasya viSayaH / dIdhitiTippaNI / athAklRpta (4) kArya tadupAdAnavadupAdAnAvinAbhAvo (5) pi sahakAriNaH kalpayiSyate tatrAha / api ceti / 'yo dhruvANi parityajya adhruvANi niSevate ( 6 ) | dhruvANi tasya nazyanti adhruvaM naSTameva hi / / ' iti // dIdhitiTippaNI | vinA dhRtvaiva yo dhruvANIti vyAcaSTe / ya iti // kalpalatA / api caivamiti / yadi bIjatvAvacchedenaivA (7)tIndriyaM kArya, yadi ca kurvadrUpatvamatIndriyamaGkurakAraNatAvacchedakaM na tu vIjasvamityarthaH / kAraNatAvacchedarkasya bIjatvasya kAryatAvacchedakasyAGkuratvAdeH (8) (1) sarveSAmeva - puNa0 pu0 pA0 / (3) dRzyaM -pAThaH / (5) vinAbhAve - pAThaH / (7) vacchedenA- puNa0 pu0 pA0 / (8) kuratvasya - puNa0 pu0 pA0 / (2) sArvadikaM - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 4 ) atha kyapta pAThaH / ( 6 ) yi tu sevate - 1:21b1 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ klpltaa| pratyakSamitvameva dhruvatvam , tathA ca yodhuyANi parityajya adhuvANi ca sevte(1)| bhuvANi tasya nazyanti adhruvaM naSTameva ca / / ' iti sarvaprakArakA(2)'nupapattirityarthaH // - athavA vyatirekeNa prayogaH / vivAdAdhyAsitaM bIjaM sahakArivaikalyaprayuktAGakurAdikAryavaikalyaM, tadu. tpattinizcayaviSayIbhUtabAjajAtIyatvAt , yat punaH saha diidhitiH| vivAdAdhyAsitamiti svarUpakathanam, sthairyapakSe phalopahitasyApi mAkkAryavaiphalyAt / aGkarAdItyAdipadena sAmAnyavyAptiH sUcitA / evaM ca hetAvapi bIjAdIti bodhyam / vizeSa vyAptyAdare tu AdipadamanupAdeyam , hetau ca tadutpattirakuranirUpitA vaktavyA / vaikalpikaM ca bhUtAntacIjapadayorupAdAnam / (3) tadutpacIti / yadyapi pareSAM sahakArivirahitaM diidhitittippnnii| sAmAnya hetau vaiyarthyamAzaGkayAha / sAmAnyeti / sAmAnyamukhI. tyarthaH / vaiyyAdetadvayamAha / vaikalpika ceti / nanu bhUtAnta. hetuH kuzUlasthe na sambhavati, ekahetuzcat vyabhicArI. syAMzakate / yadyapIti / tathA cAyamarSa (4), tadutpattini - . )Ni niSevate- puNa0 pu0 pA0 / (2) sarvaprakArA-puNa pu0 pA0 / (3) rupAdAnam / kAryavaikalyaM kAryopadhAyakatvAbhAvaH / kSaNikatvapo kAramamAvasyaiva kAryakAlAvRtitvena yAvansattvameva kA bhAvavattvAt , zilAdau sahakAribhAkalpepi kAryavaikalyAt svarUpayogyatvavirahaprayukametaditi bhAvaH-puNa0 pu0 paa0|| . (") tathA cAyasamarthaH-ityAdarzapustake 2 pu0 ca paatthH| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-karUpatAbATIkAdvayavibhUSitaH / 110 kArivaikalyaprayuktAGkurAdikAryavaikalyaM na bhavati na tadevambhUtabIjajAtIya, yathA zilAzakalamiti / diidhitiH| na(1) tadutpattinizcayaviSayaH, kAraNatAvacchedakarUpeNa tatsA. jAtyaM cAsida, rUpAntareNa tvatiprasakta(2), tathApi tadutpatyA tabhizcAyakAva(3)nvayavyatirekAcupalakSitau / niyatAnnayavyatirokitAvacchedakarUpavAvaM tu phalitArthaH / yatheti ( zilAdau sahakArisAkalpepi kAryavaikalyAt svarUpayogyatvavirahamayukta. meva taditi bhaavH)|| diidhitittippnnii|| zrayaviSayIbhUto yata ityarthena zaGkayate, taiH kuzUlasthe tadanagI. kArAt / atha yo'nvayavyatirekaviSayastajAtIyavaM vaktavyamiti ceta, kayA jAtyA sAjAtyam / na tAvatkAraNatAvacchedakena, taiH kuzUlasthe tadanaGgIkArAt, jAtyantareNa ghaTAderapyastIti bhAvaH / phAlatArtha iti / tai/jatvasyAnvayavyatirekaviSayatAvacchedakatvasvI. kaaraat(4)| nanu zilAdI kAryavaikalyamubhayasiddham, tacca kathaM sahakArivaikalyapratyuktaM na bhavatItyata Aha / sahakArisAkalyeti // klpltaa| so'yaM vAdI praghaTTakArthI(5) cA prathamapraghaTTakArtha. . meva siMhAvalokitanyAyena vyatirekamukhena prayogamA. ropya darzayati / athaveti / pUrvatana(6)prayogApeca. yeva vikalpaH / vivAdAdhyAsitAMmati(7) kSetrapati tabIje(8) bhAgabAdhavAraNArtham , sAmAsAmobhyAM kuzUlasthasya vivAdAdhyAsitatvAt / sahakArI. (1)virhitN-paatthH| (2) tvavyAbhicAri--pAThaH / (3) tanizcayAbhAvA---pAThaH / ( 1 ) vacchedakatvAGgIkArAt-pA. 2 pu0| (5) praghaTTakArtho-puNa* pu0.pA0 / (6) pUrva-pAThaH / pUrvatara-puNa. pu0 paa0| (.) bIja-kali0 mu.pu.praa| - Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 .. bhAtmatasvavivekaH klpltaa| - ti / sahakArivaikalyaprayuktamakurAdi(rUpa)kAryavaikalyaM yasyeti bahuvrIhiH, prayuktaM paripAlitaM taduttara(1)kAlasambaddhI(2)kRtaM kAryavaikalyaM kAryaprAgabhAvaH, daNDAdInAmapi nimittakAraNAnAM kathazcit kAryaprAgazAnirUpaNAt / sAdhye'GgurapadaprakSepAt sAdhane. 'pi vIjajAtIyatvAdityuktam / sAmAnyavyAptau tu nobhayatrApi vizeSopAdAnam / tadutpattinizcayaH kAryakAraNabhAvanizcayaH / punaHpadaM ca sphuTArtham // na ca kimuktasAdhyavyAvRtteruktasAdhanavyAvRttirudA. hanAt kiM vA paramparayApi tathAvidha(3)prasavasAmarthya(4)virahAditi(5) vyatirekasandeha iti vAcyam / diidhitiH| . udAhatAt zilAzakalAt / kiM veti / tathA coktasAdhyAsavepi sAkSatparamparayA vA aGkuraprasavasamarthe bIjatvasattvaM naviruddhyeta(6) iti hetorvyatirekasya(7) vipakSavyAhattatvasya dIdhitiTippaNI / / tathA ceti / uktahatvabhAve uktasAdhyAbhAvaprayuktatvaM yadi syA. sadA prayojakasatve prayuktasattvasyAvazyakatayA heturavyabhicArI syAt / yadi ca na prayuktatvaM, tadA tatsatve tadanAvazyakatayA vya. bhicArasandehaH syAdityarthaH / vipakSa bAdhakAbhAvAt / iti kRtvaa?|| (1) uttara--puNa0 pu0 pA / (2) sambaddha-puNa0 pu0 pA0 / (3) tathAbhUta-pAThaH / tathAvidhakArya-puNa0 puH paa0.| (1) sAmadhyasya-pAThaH / (5) tathA ca sAdhyadhyatireko na sAdhanavyatirekaprayojaka iti na sAdhanasya sAdhyavyApyatvamiti bhAvaH / virhaatsaadhnvyaavRttiritynvyH| (1) akuraprasavasamarthavIjatvaM virudhyate-pA0 2 pu0| (.) itau vyatirekasya-pAThaH / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaalpttiikaadvyaavibhuussitH| 129 prAgeva zaGkAbIjasya niraakRttvaaditi(1)| diidhitiH| sandeha iti / prAgeva biijvsyaangkrpyojktvvyvsthaapnneti(2)|| klpltaa| udAhanAditi / zilAzakalAdityarthaH / bIja paramparayApi kurvadrapaM bIjaM janayati, na tu zilAza. kalaM. tathA ca vyatirekasandehaH vyatirekavyAptisandeha ityarthaH, anyathAsiddheriti bhAvaH // . syAdetat / mAbhUta sAmarthyAsAmarthyalakSaNAviruddhadharmasaMsargaH(3), astu bIjatvameva prayojakaM, bhavatu diidhitiH| syAdeta , bIjatvamatacyAvRttirUpaM vyAvRttitvAdevAsat, na cAsataH satA svalakSaNena samaM sambandhaH sambhavati, na ca kAra. NenAsambaddhaM kAraNatAvacchedakaM nAma(4) / athaivaM kurvadUpatvamapi tAdRzaM kathaM kAraNatAvacchedakaM, kutazcAnurodhAt kalpanIyamadhurasvAdarappalIkatvAt , tattayakti(5)vizrAnte ca kAryakAraNabhAve lokayAtrAvilopaprasaGga(6)zceti cetsatyam , svakAraNasAmAti dIdhitiTippaNI / "tAdRzam atadyAvRttirUpam, tanmate anekavRttidharmamAtrasyaivAta. dyaavRttitvaat| nanu tatsadyaktisamavetameva kurvadrUpatvamata AhAtattaditi / svakAraNasAmoti / bIjAtpannabIjena hi kathaM bIjameva jayate na (1) niraakRttvaat-paatthH| (2) vyavasthApanena bhAti---kali0 mu0 pu0 paaii| (3 ) dhrmaadhyaasH-paatthH| (1) sambaddhakAraNatAvacchedakaM vA-pAThaH / (5) sanadvyakti-pAThaH / tatsatkArya-puNa0 pu0 pA0 / (6) ekasmin bIje yatkiJcidaGkurajanakatvaM gRhItvA pazcAdIjAntarAdapi cAkurotpanimavalokayato bIjatvAvacchinnasyAGkuratvAdhacchicajanakatvagraho bhavati, taadshgrhaadhiin| ca bIjasAmAnyeSkurArthinaH pravRttirbhavatIti sarvasiddhama, tathAvidhapravRttirUpAyA lokayAtrAyA vilopaprasaGga ityarthaH / 17 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AtmatatvavivekaH ca(1) sahakArisamavadhAne sati(2) kartRsvabhAvatvaM bhA. vasya, tathA ca tadasannidhAne'karaNamapyupapadyatAm , tathApi tajjAtIyamAtra eveyaM vyavasthA, na tvekasyAM vyaktI, karaNAkaraNalakSaNa(3)viruddhadharmasaMsargasya pratyakSasiddhatayA tatra durvAratvAditi cen,(4)virodhsvruupaanvdhaarnnaat(5)| diidhitiH| zayAsAditasvabhAvavizeSa evotpadyamAnaH kSaNiko bhAva(6)sta. tatkArya(7) kurvANaH kurvadrUpa ityabhidhIyate, kSaNikatvaM ca bhAvAnAM karaNAkaraNatva(8)lakSaNaviruddhadharmAdhyAsAt ,laukikastu vyavahA. ro'nAdivikalpavAsanAvazAta kalpitarevAnugatarUpaiH kAryakAraNa. bhAvasyApi(9) kalpanAditi cenmevam , tAdRzaviruddhadharmAdhyAsasya nirasanIyatvAta , apAkaraNIyatvAca vidhirUpatayA pratibhAsamAneSu sAmAnyAdiSu bAdhakAnAmiti / iyam sahakAriNA lAme karaNamalAme cAkaraNamiti vyavasthA / diidhitittippnnii| ghaTAdirataH svakAraNeti / svakAraNena bojena bIja eva janito'naH svayamapi tathetyarthaH / kSaNikatvasicaiva tava sarvAbhimataM syAta(10), tadeva tu naastiityaah| maivmiti| aAkaraNIyatvAJceti parAnvayi / bA. dhakAnAm atadyAvRttitvasAdhakarUpANAm / idamaH pUrvoktadvayaparAzena dvivacananapuMsakattApattiH, atastadarthamityantarbhAveNAha / iyamiti // (1) bhavatu vA-iti zaGkara mizrasammataH pAThaH / (2) smvdhaane-paatthH| (3) karaNAkaraNa-pAThaH / (1) cenaivam-puNa0 pu0 pA0 / (5) pAnavabodhAt-pATaH / pAparijJAnAt-puNa0 pu0 pA0 / (6) kSaNiko'bhAva-kali0 mu0 pu0 paa0| (.) statkArya-pAThaH / (8)karaNAkaraNa-pAThaH / (9) kAryakAraNarUpasyApi-pAThaH / kaarykaarnnbhaavsy-paatthH| (10) vAsabhimasapahe-ityAdarzapustake pAThaH / - - Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI samalaGkatadIdhiti-kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 131 kalpalatA / vakSyamANapraghaTTa kArthAduktapraghaTTakatrayasthArtha vivektuM tattrayArthAnuvAdapUrvakaM prakAntaramavatArayati / syA detaditi / mAbhUditi / kuzUlasthasyApi bIjatvena sAmadhyasyaiva sAdhanAditi bhAvaH / astviti / tathA ca kuzalasthasyApi sAmarthyameveti bhAvaH / kurvadrUpatvAkurvadUpatvalakSaNaviruddhadharmAdhyAso'pi nAtreti (vA) bhAvaH / bhavatu veti / tathA ca kSepakAritvAkSepakAritvalakSaNospi na viruddhadharmAdhyAsa iti bhAvaH / kramo'tra na vivakSitaH, tathA ca (1) pUrvasAdhitArthAnu (2) bAdamAtrametaditi vyutkramAbhidhAnadoSo nAtra / kartRsvabhAvatvam janakasvabhAvatvam / tathApI - ti / bIjasvajAtyavacchinnaM kiJcijanayati, (kizcinna janayati) tatra sahakArilAbhAlAbhau tantramAstAm (3), na tvekaikavyaktiH kadAcijjanikA kadAcidajaniketi vyavasthA sahakArilAbhAlAbhatantretyarthaH / yadyapi pUrvamapi vyaktimevAdAya sAmarthyAsAmarthyAdikaM cintitaM kSaNabhaGgAnukUlatvAt tathApi vyakterekasyAH phalopadhAnAnupadhAnalakSaNaviruddhadharmAdhyAsaH praspakSa (4) svAddurapahnava i (5)tyabhiprAyeNa zaGkezyapaunaruktyam // " ( 1 ) vivakSitaH, kiM tu - puNa0 pu0 pA0 / (2) sAdhitArthavi - puNa0 pu0 pA0 / (3) tatra ca mAstAm pAThaH / tantram - kali0 mu0 pu0 pA0 / (4) pratyakSa siddha - puNa0 pu0 pA0 / (5) durapanhavate - puNa0 pu0 pA0 / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 AtmatattvavivekaH sa khalu dharmayoH parasparAbhAvarUpatva vA syAt, nityatvAnityatvavat, dharmiNi tadApAdakatvaM vA, zItoSNatvavata, tadvattA vA daNDitvakuNDalitvavata (1) / dIdhitiH / saH virodhaH / iha nityatvAnityatve dhvaMsApratiyogitvapratiyogitre | tasya parasparavirahasyApAdakatvaM tadvyApyatayA / tadvattA parasparabhedavattA, abhAvatvena bhedasyApyabhAvapadasmAritatvena tadA parAmarzasambhavAt / tadvattA paramparaM parasparAtyantAbhAvavattA, daNDi svena kuNDalitvaM kuNDalitve na daNDitvamityanye // dIdhitiTippaNI / " sa ityanenAvyavahitoktasvarUpazabdaparAmarze napuMsakatA syAdataH sa iti / dhvaMsApratiyogitva viziSTaprAgabhAvApratiyogitvarUpanityasvasya niveze etadabhAvo dhvaMsapratiyogitvaM prAgabhAvapratiyogitvaM ca, tathA ca dharmayozita dvivacanamasaGgatam evaM parasparaviraharUpatvamityapyasaGgatam, dhvaMsapratiyogitvatvAdyavacchinnAbhAvAnAtmakatvAnnityatvasyetyata Aha / iheti / prAgabhAvapratiyogitvaM tu na nivezitam, prAgabhAvasya srvaasmmttvaat| bhedasya pUrvAnuktatvena parAmarzAsa. mbhavAdAha / abhASatveneti / karaNe'karaNAtyantAbhAvAsattvAt prakRtAsaGgatirakhya ityatrAsvarasaH // kalpalatA / sa khalviti / dharmayoH karaNAkaraNayoH parasparavi1 raharUpatvamityarthaH / nityatvAnityatvavaditi / yadyapi dhvaMsAvacchinnasatyamanityatvam (2), na tu nityatvAbhAva eva, tathApi natrarthasambandhAsambandhamAtra vivayaitadraSTavyam / tadApAdakatvamiti / parasparavi (1) kuNDalitvavaditi - puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) vacchinna sattA'nityatvam-pAThaH / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 133 kalpalatA / rahApAdakatvama / taca parasparavirahavyApyatayA nirva. hati, yathA zaityaM jale auSNyAbhAvamAkSipati, au. DaNyaM ca tejasi zaityAbhAvamityarthaH / (tabattA dheti / ) dharmayoH parasparabhedamAtraM vA virodha ityarthaH // naprathamaH, nirvizeSaNasyAsiddha:(1),yAvatsattvaM ki diidhitiH| nirvizeSaNasya kAryavizeSAniyantritasyAkaraNasya, vastuni kSaNabhaGgavAdinAM, asiddheH virodhasya a(2)siddhatvAt , yAvatsavaM, kiJcitkaraNAt kizcitkaraNAbhyupagamAt, asmAkaM tu ta. siddhAvapi kAlabhedAdeva na virodha iti bhAvaH / yatvasmAkamapi yAvatsavaM sNyogaadi(3)jnnsmbhvaaditi| tadasat / kadAcidavayavinastathAtvasambhAvanAyAmapi guNakarmaNoniyamAtrasya ca tadasambhavAt / prakrAntavAdIjamAtramadhikRtyedamisapi kazcit / diidhitittippnnii| vyAkhyAnamapi karoti / nirvizeSaNasyeti / kAryavizeSeti / sA. mAnyato'karaNamAtrasyetyarthaH / svamate'siddhirevetyataH,kSaNeti / asi. ddheH aprsiddhH| svamatenuktau nyUnatA syAdata Aha / asmAkamiti / tatsiddhAvapi nirvizeSaNAkaraNaprasiddhAvapi / nityamAtrasyeti / mahApralayAvacchedena nityasya janakatvAsambhavAt / bIjamAnetyAdau hetuH, prakrAntatvAditi / tathA cAsmAkaM matepi bIje sadaiva paramA. NvAdisaMyogajananasambhavAnirvizeSaNAkaraNasya bIje'prasiddhariti bhAvaH / mUle savizeSaNetyasya kAryavizaSitasyetyarthakatayA virodha siddhAvapItyasaGgatam, kAlAmizritasya tasyaikadharmiNyaGgIkArAdataH (2) virodhasya apra pA02 pu0 / (1) asiddhatvAta-phali. mu0 pu0 paa0| (3) yaavtmyogaadi-paatthH| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH zcitkaraNAt / savizeSaNasya tu ( 1 ) virodhasiddhAvavyadhyAsAnupapatteH / yadA yadakaraNaM hi tadA tatkaraNasyAbhAvo na svanyadA tatkaraNasya, na caitayo ( 2 ) rakadha 134 dIdhitiH / tatkAryakaraNasya tadabhAvasya ca parasparaviraharUpatve'pi svarUpato na virodhaH, ekasmin kAle'GkurakaraNAkaraNayoH samarthacIjakSaNazilAzakalAtmaka dezabhedeneva ekasmin dharmiNi kAlabhedena vRtteranubhavasiddhatayA durapahnavatvAta, kintvekakAlAvacchedena, na caikakAlAvacchinaM tadubhayamekatrAbhyupagacchAma ityAha, savizeSaNasyetyAdinA / savizeSaNasya kAryavizeSavizeSitasya ekakAlAva cchedena virodhasiddhAvapi adhyAsasya ekadharmi ( 3 ) samAvezasthamanupapatteH, anabhyupagamAt / yadA hi yatra yatkAryAkaraNaM tadA tatkAryakaraNasya tatrAbhAvaH taddharmivRttitvAbhAvaH, na tvanyadA satkAryakaraNasya taddharmavRttitvAbhAvaH, na caitayorekakAlAvacchidIdhitiTippaNI / kAlamizraNena bhAvaM pUrayati / tatkAryakaraNasyetyAdi / mUle, adhyAseti / etAdRzaviruddha dharmAdhyAsasya tvanmatepyanupapatterityarthaH / upavarNitabhAvArthasyaiva kiJcitpUraNena padato lAbhaM darzayati / savizeSaNasyeti / idmdhyaassyetynenaapybhvyi| anupapattI hetu:, anabhyu. pagamAt / yadA hIti ( 4 ) mUle yadetyasyAnuyogini dAne yadA yaMtra yadakaraNaM tadA tatra tatkaraNasyAbhAva ityarthakatAyAM sAdhyAvizeSaH / atha pratiyogini yadetyasya dAnam, tathA ca yatra yatkAlInakaraNasyAbhAvaH tatra tatkAlInakaraNasyAbhAvaH, yantadarthayorbhedAdeva sAdhyabheda iti ceta tadA na tvanyadetyasaGgatam, tatrAnyakAlInatatkaraNAbhAvasyAsambhavAt, karaNasAmAnyAbhAvakAla eva tatsa (1) savizeSaNasya ca pAThaH / (2) na cAnayoH pAThaH / (3) ekatra-pAThaH / ( 4 ) yadA hi yadakaraNamiti mUlapAThAbhiprAyeNedam / * Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatANyaTIkAdvayavibhUSitaH / 135 misamAvezamAtiSThAmahe / dIdhitiH / prttkaarykrnnaakrnnyoriti(1)|| dIdhitiTippaNI / mbhavAt , evaM prakRtAsiddhizca, karaNapratikSepakatvAlabdheH, saMyoga. tadabhAvanyAyenApi sambhavAt, ato vRttitvAbhAvakathanaparatayAha / yadetyAdi / itiH vaakysmaaptau| anyathA(2) na caityoritysyaagRhRdyaakhyaa'snggteH|| klpltaa| nirvizeSaNasyeti / akaraNatvamAtrasya bIjavyA ktAvasiddheH / tadevAha / yaavditi| antataH saMyo. gAderapi(3) jananAdityarthaH / savizeSaNasyati / yadA tadetivizeSaNasahitasyetyarthaH / tadevAha / yadeti / anayorvirodhasambhavapyadhyAso nAstItyAha / na ghe. ti / na hi yadvIjaM yadaivAGkaraM karoti tadaiva na karo. tItyabhyupagacchAma ityarthaH // na dvitIyaH, bhAvAbhAvavyatiriktayoH karaNAkaraNa diidhitiH| bhAvAbhAveti / abhede AkSepyAkSepakabhAvAnupapatteriti diidhitittippnnii| asiddhaH ko doSa Agata ityaah| abhedeti / sahakAriparyantasya (1) karaNAkaraNayoH paatthH| parantu TippaNIkRtAmanabhimataH, tatra itizabdasyApi myAkhyAnadarzanAt / ' (2) anyathA, itizabdasya mUlasthapratIkadhoraNArthakatye, na caitayorityasyAgRhapAkhyA'sA. teH, itizabdaghaTitapratIkamaghRtvaiva na caitayoritimUlopari kriyamANAyA na caitayorityAdikAyA dIdhitivyAkhyAyA asnggtyaaprityrthH| (3)saMyogAdInAmapi-puNa. pu0 paa0| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH / - - yorasiddhe, vyApArAparavyapadezasahakAribhAvAbhAvau hi karaNAkaraNe kAryabhAvAbhAvau veti(1)| atirekasiddhAvapi svakAla evaM svAbhAvapratikSepavata akaraNAbhAvamAkSipet karaNaM na tvanyadA / na hi yo yadA nAsti sa tadA svAbhAvaM prati kSeptumarha (tI)ti, virodhyabhAvaM vA aaksseptm(2)| tathA(3) sati na kadApi tanna syAt na vA(4) kadApi tadvirodhI bhavediti nA diidhiitiH| bhAvaH / vyApArAparavyapadezaH sahakArI(5) caramo vyApAraH / hi yasmAt / etAvetau vA parasparaviraharUpAveva karaNAkaraNe / karaNAbhAvAtiriktAkaraNAbhyupagamepi doSamAha / atireketi.| anyadA svaanaadhikrnnkaale| prati kSeptum pratikSapAtmIbhavitum(6) abhAvAbhAvasya pratiyogirUpatvAt / virodhyabhAvam virodhino'bhAvam / tathA satIti / svAsatvakAle'pi svAbhAvamati. kSepe tadApi tadabhAvo na syAt , sa eva syAt , svAsatvakAle. 'pi ca svavirodhino'bhAvAkSepe tadAnImapi tadvirodhI na syA. diidhitittippnnii| vigrahavAkyapradarzanapUrvakamarthamAha / vyApAreti / etatpaDyarthamAha / hIti / yasmAt sahakAribhAvAbhAvau kAryabhAvAbhAvau vA karaNAkaraNe ataH kAraNAdbhAvAbhAvavyatiriktayostayorasiddhirityarthaH / pratikSe. pAtmIbhavitumiti / na caivaM svAbhAvamityasya karmatAnupapattiH, tadA pratItyasya karmapravacanIyArthakatvAt / sakSipya patidayasyArthamAha / tathA satIti / tatpadena yacchabdopanyastasyaiva viSayIkartumuciH tatvAdAha / la eveti / nanu svAdhikaraNa tadabhAvasyAkSepe svA. (1) vaa-paatthH| (2) virodhyamAvaM cAkSeptuma- pAThaH / (6) tathA ca-pAThaH / ( 4 ) na ca--puNa0 pu0 pA0 / (5) vypdeshshkaarii-paa0pu0|| (6) pratikSepArthIbhavitum-pAThaH / pratikSapAtmIbhavitumityarthaH-puNa0 pu0 pA0 / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngkRtdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyaavibhuussitH| 137 sato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sata(1) ityAyAtam , navA virodhH(2)| diidhitiH| disarthaH / na veti(3)| svAsatvakAle'pi virodhino'bhAvAkSepe tulyanyAyatayA svAnadhikaraNadeze'pi tathAsve sarvadA sarvatra ta. syAsatvena virodha eva na siddhyaMdityarthaH (4) / dodhitiTippaNI / madhikaraNe tasya sattvena virodhostyevAta Aha / svNti| tulyanyAyatayeti / svAvRtikAla iva svAvRttidezepi pratikSepasyaucityA. nyAyasya tulyatvam / tasya virodhinaH // klpltaa| bhAvAbhAveti / parasparavirahavyApyatvaM vi(ro)dhi. rUpayoH sambhavatyapi, prakRte karaNAkaraNayAna tAdRzatvamityarthaH / vyApArApareti / antyatantu(5)saMyogAdivaJcaramasAmagrInivezita(6)sahakAribhAvAbhAvI pha. lopadhAnAnupadhAne vA karaNAkaraNe(7) parasparavirahA. smanI eva, na tu parasparavirahavyApye ityarthaH / pra. bhyupgmyaah| atireketi / yathA ghaTaH svAvacchinna evaM kAle svAbhAvaM pratikSipati na tu svAnavacchinne'pi kAle, tathA karaNamapi svAvacchinna eva kAle spaSirodhino'karaNasthAbhAvamAkSipeta, na tu svAnavacchinne 'pi kAle, na hi nalyaM svAkAle'pi raktatvAbhAvamA (1) nAsato viyate mAva-puNa. pu0 pA0 / (2) na cAvirodha:-pAThaH / (3)na ceti-pA0 2 pu0| (5)virodha eva na syaadityrthH-paatthH| (5) anyatantra-kali0 mu. pu0 paa0| (6) niveza-puNa. pu0 pA0 / (.) kAraNAkAraNe-kali0 mu0 pu0 pA0 / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 .. . AtmatasvavivekaH 1. klpltaa| . kSipati, tathA satyAmazyAmo ghaTaH pAke satyapi rakto na sthaadityrthH| dRssttaantmuppaadyti| na hIti / pra. ti kSeptumarhati pratikSepAsmA bhavati / dATIntikamAha / virodhIti / ubhayatra vipakSe daNDamAha / tathA satIti / svAnavacchinne'pi kAle yadi svAbhAvaM prati. kSipeta tadA yadA na syAt tadeva syAdityAyAtaM, yadA svayaM na syAt tadA tabirodhyapi na syAditi svayame. va syAditi vicitro virodha ityarthaH / tataH kimityata Aha / nAsata iti / tathA ca kSaNikatvasAdhane pravRttasya tava nityatvameva bhAvAnAM paryavasitamiti bhAvaH / na gheti / svAbhAvakAle svvirodhikaale| nanvevaM sati parimANabhedo'pi kAlabhedena na viruyeta, tatrApyevaM vaktuM sukaratvAt / na / bAdhakabalena tatra kAlabhedasya vivakSitatvAta, tathAhi, nArabdhadravyai diidhitiH| pArabdhadravyaiH aarbdhvyvdbhiH| ekadeti phalataH samAna. diidhitittippnnii| alpaparimANacaitrAdeH kAlabhedena bahuparimANopalambhasthale pha. kikA mUle, nanvevamiti / Arabdhadravyairapi dravyanAzAnantaraM dravyA. ntarArambhAbhyupagamAdasaGgatirataH, aarbdhvyvdbhiriti| matupa varta mAnave / anyathA samavAyenoktau ArabdhapadavaiyApatteH / virodha ekakAlIna(2)samAnadezatvasyaikakAlInatvanibandhanamata Aha / phalata (1) viruddhate-kavi mu. pu0 paa0| (2) ekakAlInatvaM-ityAdarzapustake paatthH| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 139 reva dravyAvayavaidravyAntaramArabhyate, mUrtatvasamAnadezattrayorekadA virodhAt, tathA cArambhapakSe pUrvadravyanivRttiH, anivRttAvanArambha iti ( 1 ), tatra nivRttAvAzrayabhedAdeva dIdhitiH / dezatvavizeSaNam, tathA ca ekakAlAvacchedena mUrttAntareNa samamekadharmisamavetatvamarthaH / na caikatantukapaTe aMzusaMyogAnAmevAsamavAyikAraNatvAt kAryaikArthasamavetasyaiva saMyogasya dravyAtsamavAyikAraNatvAt paTasyApyaMzudezatvamiti vAcyam / tantusvena paTasamavAyikAraNatvAdaMzUnAM tathAtvAyogAt vemAdyabhighAtena mahAtantuvinAza eva khaNDa tantubhyaH paTotpAdAt, anyathA tu paTasaMsthAnasArUpyAdbhrAnta eva paTa ( 2 ) pratyayaH / avayavAntarAvacchedenAvayavisaMyogo'trayave na virudhyate, zirasi zarIrasaMyuktaH pANiriti pratyayAva, tathA cazvintarAvacchedena tantu saMyogo'samavAyI, samavAyI tantureva paTasyetyapi kecit (3) / anArambha iti / pUrvadravyasazva eva dravyAntarotpattau yugapattAdRzadravyadvayopalambhA dIdhitiTippaNI / iti / paTasyAMzudezave hetuH kAryaikArtheti / tathA cAMzutatyormUrtayoH kathaM samAnadezatvamiti bhAvaH / tantutveneti / atra vyabhicArApannAnAmazUnAM na tathAtvamiti bhAvaH / nanvevaM kathame. katantoH paTa ityata Aha / vemeti / anyathA yadi vemAbhighAtena mahAtantoranAzaH syAt / ekatantukaM paTamaGgIkRtya tantusthena kAraNatAyA api rakSakasya matamAha / avayavAntareti / anena ca samavAyikAraNamAtrAvRtterapi saMyogasya samavAyitvamaGgIkriyata iti bhAvaH / anivRttAvavyArambhe svayamapi doSAntaraM dadAti / pUrvadravyasazva ityAdi / ( 1 ) rambhaH pAThaH / ( 2 ) para - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 3 ) tyapi kazcit pAThaH / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatattvavivekaH parimANabhedaH, anivRttau saMyogidravyAntarAnupacaye ka parimANabhedopalambho(1) yo virodhamAvahat , tadupacaye tu(2)ka parimANAntarotpattiH, AzrayAnapapatteH(3), ata eva sthaulyAtizayapratyayo'pi(4) tatra bhrAntaH, tasmAta kAlabhedenApi na parimANabheda ekasmin dharmiNyupasaMhatu zakyata ityAdi padArthacintAcaturaiH saha vivecniiym(5)| dIdhitiH / pattiH,uttaradravya evaM parimANAntarotpattau kaikadharmisamAvezaH,pUrvadravya eva ca parimANAntarotpattau dravyAntarotpAdAbhyupagamavaiyayamityapi draSTavyam / etenArabhyArambhakavAdAnusaraNamapi pratyu. tam / AzrayAnupapatteriti / na cAvasthitadravya eva saMyogi. dradhyopacayAt pUrvaparimANanAzaH parimANAntarotpAdazca syAditi vAcyam / parimANasyAzrayanAzaikanAzyatvAt , avayavamAtrasaMyogavizeSa(6)bahutvAderevAvayaviparimANotpAdakatvAcca / anyathA dharaNyAdipatitamRtpiNDAderavayavAntarasaMyuktAvayavasya ca pUrvapari diidhitittippnnii| saMyogidravyAntarAnupacaya iti mUlam, etanmate itarasaMyo. gidravyopacaye sAta saGkarSaNAt pUrvadravyAsamavAyikAraNasaMyoganA: zo'vazyaM bhavati, niyamabalAta, pUrvadravyAnivRttisthale upacaya eva na bhvtiityrthH| AzrayAnupapaveriti mUlam , tathA ca tadarthamAzra. yAntaramavazyaM kalpanIyamiti bhAvaH / taSiyamamanaGgIkRtya svayaM dezayati / na ceti / AzrayanAzaiketi / anyathA nAnAkAryakAra. NabhAvakalpanA syAditi bhaavH| anyathA dravyopacaye parimANanA. she| sarvavAha / avayavAntareti / avayavAntareNa saMyuktasyASayavasya (1) lambhepi-pAThaH / (3) AbhayAnutpane-kali. mu. pu0. puNa. pu0 pA0 / (2) tadupacaye'pi ca-pAThaH / (1) tizayopi- pAThaH / (5) saha cintanIyam pAThaH / ( RP DPISWAMY SASTRO ___RESER... .......... .... Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 141 dIdhitiH / mANanAzaH prakRSTataraparimANAntarotpAdazca syAditi bhAvaH // dIdhitiTippaNI / parimANanAzAdiH syAdityarthaH, ArambhakatayA saMyogitvarUpApacayasyAvazyakatvAt // kalpalatA / evaM sati dIrghatvasvasve api parimANe kAlabhedena viruddhe na sthAtAm, tathA ca kAlAdipratyabhijJApi pramaiva syAdityAha / nanvevamiti / evamiti (1) / svakAla eva svavirodhiparimANaM pratikSipet na tu svAkAle'pIti vaktuM sukaratvAdityarthaH / tanna (2), - nAlayorapi parimANayorekatra dharmiNi virodhasya pramANasiddhatvAdityAha / neti / tatra parimANabhedo dravyanAze satyeva bhavenna tu pUrvadravye satIti tathAhI - tyAdinA vivecanIyamityantenopapAdayati / tathAhI - ti / aniSTa eva pUrvadravye yadi teSvavayaveSu dravyAntaramutpadyeta tadA mUrtayoH samAnadezatvamApadyetetyAha (3) / nArabdheti / nanu ghaTAdau cakSurAlokayormUrtayo rekadezatatvaM svIkRtameveti cenna / tatra cAlanInyA. yenobhayavRsthabhyupagamAt, niSiDAvayavamUrtadvayAbhiprAyeNa (4) vA virodhasyoktatvAt / nanu tathApyekatantukapaTe tantUnAM padasya cAMzuvRttitvameva sthAt, tathA ca kathaM na tatra mUrtadvayasamAnadezatAvirodha iti cenna / tatra paTa eva notpadyate, kiM tu saMsthAnavizeSAdhInaH ( 1 ) nanvevamiti - kAla0 mu0 pu0 pA0 / ( 3 ) ApayetetyarthaH pAThaH / (2) tatra kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 4 ) na niravayamUrta dravyAbhiprAyeNa - pAThaH / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 AtmatasvavivekaH kalpalatA / paTavyavahAra ityabhyupagamAt / (yahA ) aMzutantusaM yogastatra paTA ( 2 ) samavAyikAraNam / na ca tatraivAMzau paTavRttitvAmiti ( tathApi ) tantunA samAnadezatvameveti vAcyam / anyUnadezaghoreva tathAbhyupagamAt / a nivRttAviti / pUrvadravyaM yadi na nivartate tadA sama vAghi (2) kAraNAntarAnupravezo'pi nAstIti kathaM dIrghasvopalambha ityarthaH / nanu sthUlapratyayo dRzyate, saMyogidravyAntarAnupravezaM vinA kathaM syAdityata Aha / ta dupacaye ( SpI ) ti / dravyAntaraM cennotpadyate tadA tatra Free pratyayo dhAnyAdirAzAviva bhrAnta ityarthaH / ta rhi ya eva kuza AsIt sa evedAnIM sthUla iti pra tyabhijJA kathamata Aha / ata eveti / padArtha cintAcaturaiH vaizeSikaiH // astu tahahApi bAdhakaM balam, prasaGgatadviparya dIdhitiH / masaGgeti / tAbhyAmakAriNo'sAmarthya sAdhakAbhyAM kAryakAribhedasiddhiparyavasitAbhyAmarthataH karaNAkaraNayoH svarUpeNaiva virodIdhitiTippaNI / - mUle prasaGgaviparyayorasAdhakatvenopanyastatvAt tantu sAkSAtayomaiM sambhavItyataH paryavasAnenAha / tAbhyAmiti / bhedasiddhIti / a kAritvena phalopadhAnarUpakAritvAtyantAbhAvenAsAmarthya siddhireSa kAribhedasiddhiH, asAmarthyasya kAribhedavyApakatvAditi bhAvaH / bhelAbhepi na virodhasiddhirata Aha / ardhata iti / svarUpeNa (1) tathA - puja0 pu0 pA0 / (2) tadAtmasamavAyi - purA0 pu0 pA0 / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti- kalpalatA vyaTIkAdvaya vibhUSitaH / 143 yayoruktatvAditi cenna / tayoH sAmarthyAsAmarthyaviSayasvAt, tatra ca uktatvAt / stAM vA na tathApi tAbhyAM dIdhitiH / dhasya siddhe ( 1 ) riti bhAvaH / yadyapi tAbhyAmeva bhedasiddhau kRta. mamunA virodhena sadupajIvinA, tathApi tAveva na sambhavata ityAha / tayoriti / prasaGge sAmarthyasya hetutayA viparyaye cAsAmarthyasya sAdhyatayA viSayatvam, sAmarthyamasaanIyaM karaNaM veha ( 2 ) sAmarthyam, tatra ca sAmarthya hItyAdinA duSaNasyoktatvAt / nanu yogyatAvacchedakaM rUpameva sAmarthyamabhidhitsitam tatra ca na sAdhyA vaiziSTayAderdoSasyAvakAza ityata Aha / stAM veti / , dIdhitiTippaNI | bhedapratiyogitAvacchedakayorvirodhasthArthata eva labdhatvAdityarthaH / tadupajIvinA prasaGgaviparyayopajIvinA / yadyapItyAdi / kAryakA riNorbhedasiddhireva tasyoddezyA sAmarthyAnullekhenaiva prasaGgaviparyayataH saMlabdhA, tathA ca apre tata ityAdinA bhedasiddhistato virodhasiddhirvirodhasiddhyA ca punarbhedasiddhiriti ziroveSTananyAyenedaM vyathama, tathA ca yadyapyetAvataivedaMmata duSaNe prasaGgaviparyaya dUSaNAnusaraNamaphalam, tathApi tadadUSaNe tAbhyAmapi tanmatasiddhiH syAda* tastAvapi na sambhavata iti samudAyArthaH / sAmarthyAsAmarthyAvi. payatvaM yathAsaGghayena saGgamayati, prasaGga ityAdinA / prasane sAmarthyasya viSayatvameva na, tatra kAritvasyaiva sAdhyatvAt, ata Aha / hetutayeti / hetutayA viSayasyApIdRzabhASayA likhanamaviruddhamiti bhAvaH / tadviSayatvalikhanaM sAdhya eva dRzyate prAcAm (3), na tu hetau ityarucerAha / sAmarthyaprasaJjanIyamiti / idaM ca lakSaNAniyAmakasambandhapradarzanam, tathA cAdyasAmarthya padena prasaGgIya sAdhyaM kAritvamevoktamiti bhAvaH / tayorityAdinA mUlenAnuvAdaH kRtaH, (1) siddhi - puNa0 pu0 pA0 / (2) karaNaM ceha - kali0 mu0 pu0 pA0 / (3) dRzyate - pA 02 pu0| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 144 ..... Atmatatvavivekara zaktyazaktyoravivakSita(tvAta)kAlabheda eva virodhaH sAdhyate, tathopasaMhartumazakyatvAt / yadA tadetyupekSya yat diidhitiH| zatvazatyoH karaNAkaraNayoH, na vivakSitaH vyAptighaTakA, kAlabhedaH sAdhako yasya so'vivakSitakAlabheda ityagrimagranthasvarasena neyam / tathA vyAptau kAlabhedAnupravezamantareNa / upasaM. hartupavAkyatvAt , kuzUlasthe sAmana karaNaprasaJjana iSTApattiH(1), uttarakAlaM tatraiva karaNAbhyupagamAt, viparyaye ca hetvasi. di:(2), vyApakavirodhina evAbhAvasya vyApyAbhAvasApakatvAta, atyayAtiprasaGgAta(1), karaNasya ca sarvathaivAkaraNaM viruddhama(4), anyathA tavApi sAmagrInivezino bIjasya dezAntare akaraNA. dasAmopatteH, na ceha tathA(5), tasyaiva sahakArisamavadhAne karaNasya pratyakSasiddhatvAt , tatmAmANyasandehe'pi hetoH sandi. diidhitittippnnii|| tathA ca to sAmarthyAsAmarthyaviSayAvevocyete, ata eSa dUSaNamuktami. tyarthaH / pUrvoktadoSamukharati / nandhiti / nanu vyAptighaTakatvaneti kutaH prAptamata Aha / agrimeti / tathA ca kAlaniyamAviSakSAyAmi ti pranyena kAlasya vyAptighaTakatApradarzakenAtrApi tathaivAvivakSitatvaM labhyate, anyathA'primaprandhenAnuSAdAsambhavAt / tathAzabdArtha(kathana). mantareNaparyantam / virodhaH kathaM kutrApi sthale upasaMhartu na pAryata i. tyata Aha / kuzalastha iti / vyApaketi / pratiyogivirodhino vyApa. kAbhAvasya vyaapyaabhaavsaadhktvaadityrthH| nanu pratiyogivirodhyabhAva paSa(6) kathaM nAstItyata Aha / karaNasya ceti / tathopasaMhartumityA. (1) iSTApatteH-puNa0 pu0 paa0| (2) hetvasiddhaH-puNa* pu0 pA0 / (3) atiprasaGgAditi / zyatvavyApakasaMyogAbhAvAdinA iyatvAbhAvAnumAnAparityarthaH / (1)bhakaraNAmiti / karaNasAmAnyAbhAva ityarthaH, pratiyogivirodhIti yAvat / (5) iha, kuzUlasthavIje / tathA, sarvathaivAskurAkaraNam / (6) bhAva:--pA02 pu0| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 145 samartha tatkarotyevetyupasaMhartuM zakyamiti(1) cenna / kAlaniyamAvivakSAyAM yat samartha tatkarotyeva kadAciditi(2) diidhitiH| gdhAsiddhatvAta(3), mUlazaithilyAce(4)ti bhaavH| yadeti / kA. labhedamupekSyApi evakArArthAntarbhAvena vyAlerAdare iSTApatyAdarabhAvAdupasaMhAraH zakya eveti bhAvaH(5) / karotyevetyatra yAva sattvamiti vivakSitaM na vaa(6)| nAyaH, vyAptyasiddhaH, aGkurakA. riNo'pi bIjasya prAk tadakaraNasya pratyakSasiddhatvAt / etenAyoga(7)vyavacchedena niyamo(8)'pi nirastaH / dvitIye tvA. ha / kAleti / evaM ca jAtanaSTasya svarUpAyogyatvAsako dIdhitiTippaNI / dinA dattadoSAt kAlamupekSya karaNatvokti(9 sambhava eva netyata uktisambhavameva karoti / kaaleti| tathA caitadvAdino'yamabhiprAyaH, svAtantryeNa kAlabhado na pravezanIyaH, tatpravezakArya tu evakAra eva kariSyati, tasya tadarthakatvAdityabhimAnaH / evakArasya kAlabhedAdivAcakatvaM nAsti, kintu kriyAsaGgatasyAtyantAyogavyavacchedArtha. katvam, tathA ca taddoSatAdavasthyamityabhiprAyeNa kAlaniyametyAdi mUlam / nyUnatvAdAha / vivakSitaM na vetyAdi / jAtanaSTasya sarvathA (1) zakyata iti-puNa. pu0 paa0| (2) tatkarotyaveti kadAcit-kali. mu0 pu0 pA0 / (3 ) tatprAmANyatyAdi / tasya, pratyakSasya / prAmANyasandeheSi, tena viSaye'pi sandehAt , hetoH, sarvathAkaraNasya / () nanu dezabhedAvacchedena sAmagrImadhyanivezini bhAve karaNAbhAvo nivezanIyaH, tasya tadde. zAsambandhena tadvRttikaraNAbhAvastha taddezAnavacchinnatvAt , tathA ca karaNAbhAvamAtraM karaNavirodhi, astu vA dezAnavacchinnetyasyApi praveza, tbaah| mUleti / pratyabhijJayA'bhedabhAnAt kSaNikatAyAzcAsiddheriti bhAvaH / (5) evetyarthaH-puNa0 pu0 pA0 / (6) na cA--kali0 mu0 pu0 paa0| (7) etenAnyayoga-puNa0 pu0 pA0 / (8) yatsamartha tatkAritvAbhAvAdhikaraNaM na bhavatIti niyamAkAraH, atrApi pratyakSavirodhAdireva doSaH pUrvoko'nusandheya iti bhAvaH / (9) karaNatvAyukti---pA0 2 pu0 ! karaNatvayukti-ityAdarzapustake pAThaH / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LE AtmatatvavivekaH syAta, tathA ca sambhatravidheratyantAyogo viruddhaH, na tyogaH, nIlaM sarojaM bhavatyevetivat / dIdhitiH / vaziSyate, vakSyate (1) ca tatra / yadyadA yatsamartha (2) tat tadA tat (3) karotIti syAt / na syAt / samarthasyApi sahakAriviraheNAkaraNa (sva) syopapattau mUlazaithilyAdityuktatvAt / kecittu (4) karaNAkaraNaviSayAveva prasaGgaviparyayau syAtAmata Aha / stAM veti / karaNenAkaraNAbhAvaprasaJjane svarUpato'karaNena karaNAbhAvasAdhane ca prakAratoya vaiziSTayAt kAlabhedeno bhayopapattermUlazaithilyA copasaMhartumazakyatvam, yadA yatkAri tadA na tadakArI ( 5 )tyAdi - prasaGgaviparyayayozcApAdakAsiddhi siddhasAdhane ceti bhAvaH / yatsadIdhitiTippaNI / kAryAjanakasya, anyathA nyUnatA syAt / avaziSyata iti / tatra kadAcidityAdyabhAvAt / svayamAzaGkate / yaditi / kecittu karaNAkaraNeti / tathA caitanmate tayoH sAmarthyAsAmarthyAviSayatvaM, na tu karaNAkaraNaviSayakatvamiti mUlArthaH / karaNAkaraNeti (6), tathA ca karaNAkaraNaviSaya, noktAtiriktau tau karttavyAvityarthaH / upasaMha mityasya vyAkhyAnamAha / karaNeneti / sAdhyA vizeSavAraNAyetyAdiH / karaNenAkaraNAbhAvaprasaJjane svarUpataH sAdhyA vaiziSTyAt, abhAvAbhAvasya bhAvasvarUpatvAt, akaraNena karaNAbhAvarUpavi paryayAnumAne prakAratopi sAdhyA vaiziSTya mastItyarthaH / apinA svarUpasyApi samuccayaH ( 7 ) / nanu yadetyAdirUpayormUlazaithilyAdidoSo nAstItyata Aha / yadeti / tathA ca prasaGge kuzUlasthanIjasya pakSasAyAM tadA'GkarakAritvasya mayApyanaGgIkArAdityarthaH // ( 1 ) pratyakSa siddhaba jitva nai kasya kalpanamityAdi vakSyate / - guNAnandaH / ( 2 ) yatsambaddha - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 3 ) tat tadA - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 4 ) zaGkara mizrasyedaM matam / (5) tat kArI - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 6 ) idaM ca kecittupakSIyavyAkhyAna vizeSadarzanAya punaHpratIkadhAraNam / (7) samuccIyate - pA0 2 pu0 / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 147 dIdhitiH / paryapiti yatkArI(1)sartha ityAhuH / atra karaNAkaraNavirodhamupa. jIvya pravRttayostayoH kathaM tatsAdhakatvAzaGka(2)ti cintanIyam / / klpltaa| " asviti(3) / yadIdaM dravyaM dIrgha syAt hasvaM na syAditivat yadi bIja kAri sthAdakAri na syAt, akAri caitat , tasmAnna kArIti prasaGgatadviparyayo syAtAmihApItyarthaH / kAritvAkAritve yadi sAma *sAmadhyeM eva, tatra prasaGgataviparyayau pUrvameva nirastAvityAha / neti / (ttreti|) nanu sAmarthyAsAmarSe prati prasaGgatadviparyayau nocyete yena pUrvanirastatvaM syAta, kiM tarhi, kAritvAkAritve (prati, te) ca tAbhyAmanye evetyata Aha / stAM veti / zatyazatyoriti / kAri. svAkAritvayorityarthaH / tatheti / kAlabhedamanantarbhAvya sAmAnyatastayoreka(ba)dharmiNyupasaMhArAbhAvAt / etadeva zaGkApUrvaka(4) darzayati / yadA tadeti / ubhayorekakAlatvaM tiraskRtyetyarthaH / yatsamarthamiti / tathA ca prasaGge iSTApattirityarthaH / tadeva sphuTayati / sambha. veti / samarthastha karaNaM sambhavatItyatyantAyogavyavacchedasyAbhimatatvAdevetyarthaH / atra kAryavizeSAGkarAdhupadhAnaM (na) vivakSitam, anyathaikasyAM vyaktI tathA.' bhyupagame'pamiddhAntApatteH / yat samarthamiti(5) yajAtIyaM samartha tajAtIyaM karotyeveti vA vivakSitam / / (1) yatra yatkArI-puNa0 pu0 paa0| (2) krnnaakrnnyorvirodhsaadhktvaashngketyrthH| (3 ) astIti--puNa0 pu. paa0| (1 ) zaGkApUrva-puNa0 pu0 pA0 / ( 5 ) ytsmrthmityaadimuulenetyrthH| Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatattvavivekaH nanu yadasamartha prathamamAsIt tasya sAmarthyaM pazcAdapi kuta Agatam ( 1 ), prathamaM samarthasya vA pazcAt (2) kutra gatam / naitadevam / tattatsahakArimatastattatkArakatvaM (3) hi sAmarthyam, atadvatastadanyavato vA tadakartRtvamasAmarthyam / idaM cautpattika ( 4 ) masya rUpam, teca sahakAriNaH stropasarpaNakAraNavazAdbhinnakAlA ityarthAt kAryANAmapi bhinnakAlateti / / 249 dIdhitiH / : sAmarthyaprayuktaM karaNam, sAmarthyaM ca janakatAvacchedakaM rUpamityAzayenA (5) zaGkate, nanvityAdi (nA) / kutra gatamiti / sAmarthyamityanuSajyate, tathA ca tasyopagamApagamavirahAdyAvatsavamakaraNaM karaNaM vA prAptamiti bhAvaH janakatAvacchedakarUpa navaM karaNaprayojakamiti satyam paraM tu sahakArimAkalyaviziSTami tyAzayenAha / naitaditi / tadanyavataH tadvirodhi (6) mataH // dIdhitiTippaNI / idaM ceti mUlam, tathA ca idametasya svabhAvarUpamityarthaH // * kalpalatA / nanu prathamamasamarthamapi krameNa samartha bhavati, prathamaM (bA) yat samartha tadapi krameNAsamarthamiti kiMnibandhanamityAha / nanviti / sAmarthyaM yadi yogyatvaM vi ( 1 ) tasya pazcAdapi sAmarthya kuta AyAtam - puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) pazcAdapi - pAThaH / (3) tattatkaraNaM - pAThaH / ( 4 ) idaM cotpanika - kali0 mu0 pu0 pA0 / (5) zayena - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 6 ) tacca pratibandhakaM kAraNAbhAvazca / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAvyavibhUSitaH / 149 klpltaa| vakSitvA pocyate(1), tadA sarvadaiva tat smrthmev(2)| atha kAritvaM vivakSitaM, tadA tadubhayaM mahakArilAbhA. lAbhatantramityasakRdAvedita(vya)mityata Aha(3) / tattaditi / atahata(4) iti / sahakArivinAkRta. syetyarthaH / tadanyavato veti / ekakAryasahakArisattve. (pi) balavatkAryAntarasahakArimataH(5), yathAnumitisAmagrItaH pratyakSasAmagrI balavatItyarthaH / tadakata. tvam tadajanakatvam / autpttikmiti| etatsvabhAva eva bhAvo jApata ityarthaH / nanu tarhi sahakArisamavahita eva bhAvo jAyatAM tattatkAryANi pratI(6)tyata Aha / te ceti / sahakAriNaH svakAraNAdhInasAnidhayo nabhAvasvarUpAntargatA(7)staSAM cAniyatakAlopasarpaNa. tvAt kAryANAmiva(8) kAlAniyama ityarthaH / upasarpaNam sannidhAnam // diidhitiH| syAdetat / astu sahakArisampattiH kAryotpattiniyAmikA, tathApi yathaikadezastho viSayAdirdezAntare sahakArisampattau tatra jJAnAdikaM janayati, tathaikakAlastho bhAvaH svanAzottarakAle(9) tatsahakAri(10)sampattau tatkArya(11) janayet , avazyaM caitat diidhitittippnnii| syAdetaditi samudAyavAkye / pUrvoktasvakAlasthasyaiva sahakA(1) vivakSitvA pRcchayate-puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) mamarthamiva-puNa0 pu0 paa0| (3 ) mityAha-puNa0 pu0 pA0 / (1) ata-kali. mu0 pu0 0 / (5) sahakArataH kali. mu. pu. pA0 / (6) prabhavatI-puNa0 pu0 paa0| (7) svarUpAntarbhUtA-puNa0 pu. pA0 / (8) kAryANAmapi-kali0 mu0 pu0 paa0|| (9) svAtutpattikAle tu pUrvakAlavRttitvAbhAvAdevAprasaGga iti bhAvaH / (10) tattatsahakAri-puNa0 pu0 paa0| (11) tattatkArya-puNa0 pu. pA0 / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 AtmatatvavivekaH tathApyekakAlastha eva bhAvo jAtanaSTastadA tadA(1) tatkArya(2) karotu, utpannamAtrasya tatsvabhAvatvAta,ekadezasthavaditi ceta, seyamekakAlasthatA svarUpApekSayA sahakArisAnnidhyA(3)pekSayA vaa|aaye na kiJcidanupapannam, ni. tyAnAmapyevaMrUpatvAt , vartamAnaikasvabhAvatvAta (sarva:)(4) bhAvAnAm , tadeva tu kvacit sAvadhi kvacinniravadhIti vizeSaH / sAvadhitve'pi vyApAraphalapravAhaprakarSApraka diidhitiH| tvayAbhyupagantavyam , kathamanyathA ciradhvastasya yAgAnubhavAdeH svargasmaraNAdijanakatvamiti zaGkate / tathApIti / ekakAlastha iti ko'rthaH, kiMstrAdhikaraNakAlastha iti, kiMvA (tatta)tkAryAnuH guNatattatsahakArisAkalyAdhikaraNakAlastha itItyAha / seyamiti / na kiJciditi / svakAlasthasyaiva sahakArisAkalye kArya: janakatAyA asmAbhirupagamAt / tadeva vartamAnatvameva(5) / kacit sAvadhi kAryotpadyamAnatApUrvakAlamAtrAvadhi(6), kaciniravadhi kAryotpadyamAnatAkAlasthAyi / nanu kAryAvyavahitapUrvakAle. asatopi yAgAdeH kAryajanakatve kadAcideva kArya jAyate nA. nyadekhatra ki niyAmakamata Aha / sAvadhitve'pIti / vyApAre. ti| vyApArasya phalaprakarSAprakarSAbhyAm phalAnuguNasahakArilA. (1) jaatnssttstdaa-paatthH| (2) tadA kArya-puNa0 pu0 pA0 / (3)sahakArisannidhAnA-pAThaH / (1)( ) mUlepyetacinhAtito granthaH puNatAmakarasammato na bhavatIti sarvatra jJeyam / (5)vartamAnatvam-puNa. pu. paa0|| ( 6 ) kAryotpadyamAnatA, kAryAvyavahitapUrvakAlaH, tatpUrvakAlamAtrAvadhi kAryAvyavahitapUrvakAle na vartate, tataH pUrvameva vartate iti tadarthaH / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 151 rSAbhyAM(1)vizeSaH / dvitIyastu syAdapi yadi teSAM yogapadyaM bhaveta, RmiNastu sahakAriNa ityuktm| sahakAri - sahitaH svabhAvena(2) karotIti vaktari (tu)jAtanaSTa eva karotvityuttaraprasaGgo nirargalazaizavasyetyalamanena / dIdhitiH / bhAlAbhAbhyAm , vizeSaH kAryotpAdAnutpAdarUpaH / vyApArarUpasya phalasya sahakArilAbhAlAbhAbhyAmityartha itynye(3)| tadayamarthaH, sAkSAtkAryajanakatve svasya vyApAradvArA janakatve ca vyApArasya sahakArisAkalyaM tantram(4), na cedaM niranvaya(5)dhvastasyAsti, niyatAnvayavyatirekazAlina eva ca samavadhA. nasya niyAmakatvAnnAtiprasaGga iti / sahakArisahita ityasyAne svato(6) vyApArato vetyaadiH| jAtanaSTaH niranvayadhvasta :(7) diidhitittippnnii| risAkalya ityAderyAge vyabhicArAdAha / tadayamartha iti / niranvayaH nirvyApAraH / nyUnatvAdAha / sahakArItyAdi // klpltaa| nanu yathA svAnavacchinne'pi deze Atmani(8) i. (1) prakarSApakarSAbhyA-kali. mu0 pu0 pA0 / prakarSanikarSAbhyA-puNa0 pu0 pA0 / (2) sahitasvabhAvena-puNa0 pu0 paa0|| (3 ) arucibIjaM tu vyApArasya kalatvopavarNanavaiyartham / (4) tantram , prayojakam , phalotpAda iti shess:| (5) nirNaya-kali0 mu. pu. paa0| (6 ) ityasya svato-puNa0 pu. pA0 / (.) nirNaya vastaHkali. mu. pu0 paa0| (8) deze svAtmani-kali. mu0 pu0 pA0 / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatattvavivekaH klpltaa| ndriyAdi jJAnasukhAdika(1) yathA vA mRdaGgAdyAkAze zabdaM janayati, tathA svA(2)navacchinne'pi kAle kSaH Niko(3) bhAvaH kAryANi janayatu, na hoka(4) vastu kSaNavyasambaddhaM bhavitumarhatItyAha / tathApIti / jAta. naSTaH kSaNikaH / ekakAlastha iti, svasambandhikAlastha iti vivakSAyAmiSTApattiH, sthairyapi(5) bhAvAnAM svAvacchinna eva (kAle) sthiterityAha / svarUpApekSayeti / kacitsAvadhI(kRtyanityabhAvAnAM, kaciniravadhIti nityabhAvAnAm / nanvevaM yAgAdyapi svAnavacchinne(6) kAle svargAdi na janayedityata Aha / sAvadhitve. 'pIti / yAgAdInAmapi vyApArarUpaM yatphala(7)mapUrvAdi tasya prakarSaH(8) paripAka(9)stada(dhInazca svargAdiphala). sambandha iti noktadoSa ityarthaH / tarhi yAgavahIjAdyapi svAnavacchinne kAle kAryajanakaM syAdata Aha / aprakarSeti(10) / teSAM na tAdRzo vyApAra ityabhaH / nanu ya eva sahakArikAlaH sa eva bIjAderapi kAla iti kathaM kAryANi jAtanaSTa eva na karotItyata Aha / chinIyastviti / kiMca(11) tathApyekakAlastha evaM bhAva ityAdi tvadabhidhAnamapi mA pratyasa. mbaddhamityAha / sahakArIti // (1) jJAnaM sukhAdikaM-kali0 mu0 pu0 paa0| (2) tathArthA-puNa0 pu0 paa0| (3) kSaNikopi-puNa0 pu0 paa0| (4) hyevaM-puNa0 pu0 pA0 / (5) sthaibhi-puNa0 pu0 paa0| (6) navacchinnepi-puNa0 pu. pA0 / (0) vyApArarUpa-kali0 mu. pu0 paa0| (8) prakarSazca--kali. mu0 pu0 pA0 / (9) parIpAka-puNa0 pu0 paa0| (10) apakarSeti-kali0 mu0 pu0 pA0 / (11) dvitIyastviti / kathaJcit-puNa0 pu. paa0| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaapttiikaadvyvibhuussitH| 153 . tasmAt kAryasya sa eva kAlaH, kAraNasya tu sa cAnyazceti sambandhikAlApekSayA puurvkaaltaavyvhaarH(1)| diidhitiH| ___ kAryakAraNayorekakAlatve'pi pUrvApara(bhAva)vyavahAraM vytrsthaapyti(2)| tasmAditi / sa eva sahakArisamavadhAnotara eva / sambandhIti / sambandhinoH kAryatatmAgabhAvayoryoM kA. lau tadapekSayA, tadvRttitvapratisandhAnena(3) kAraNakAryayoH paurvA paryavyavahAra ityrthH(4)|| diidhitittippnnii| . nanu seyamekakAlasthatatyAdinA kAryakAraNayorekakAlasthatAGgIkRtA, evaJca kathaM pUrvAparavyavahAra ityAzayenAvatArayati / kAryakA. raNayogite / sahakArisamavahitena(5) karotItyatrottarakAla ityasyAthato gamyatayA pUrvopasthitatvAdAha / sa eveti / sambandhinAriti / ubhayakAlavRttitvenAsya paurvAparyamiti(6) bhaassH|| klpltaa| ___nanvetAvatA kAryakAraNayoyogapadye(7) kAraNasya pUrvakAla(tA)virahAt kAraNava na syAdityata Aha / tsmaaditi| sa eva sAmarajyavyavahitottara eva / kAra* Nasyeti / kizcit kAraNaM tantvAdi sAmagyanantaramapyanuvartate, kizcittu(8) vyApAraM janayitvA kAryAt pUrvameva nazyatI(9)tyaniyama evetyarthaH |smbndhiiti / ya(1) pekSayA pUrvAparakAlatAvyavahAraH-puNa0 pu0 pA0 / pekSayA vyavahAraH-pAThaH / / (2) pUrvAparavyavahAraniyAmakaM vyutpaadytiityrthH| (3) vyavahAre viSayasyAhetutvAdAha / tavRttitvapratisandhAneneti / (4) iti--puNa0 pu0 pA / (5) samavahitasvabhAvena-iti tu yuktaH pAThaH syAt / (6) paurvamiti-ityAdarzapustake pAThaH / / (0) kAryakAraNayogapaye-puNa0 pu0 paa0| (8) kecittu-puNa0 pu0 pA0 / (9) pUrvameva vinazyantI -puNa pu0 pA0 / - N Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 AtmatattvavivekaH kalpalatA / smin kAle yat sambadhyate sa eva tasya kAla ityarthaH / prathamaprakaraNArthaprapaJco'yam // api ca yadA tadeti ( 1 ) sthAne yatra tatreti prakSipya tayoreva prasaGgatadviparyayayoH ko doSaH / dIdhitiTippaNI / mUle yadA tadetyupekSyeti vizeSaNabAhulyabhayAduktam, vastuta patarasasvepi prakRtasya kSaNikabIjanAnAtvasya nirvAhAt // kalpalatA / 1 , parasmai yadvirodhadAnAya, tamidAnI (2) mAha | api ceti / kSetrapatitaM bIjaM yadi tasminneva kAle kuzalevakkurajananasamarthaM syAt tadA ( 3 )GkuraM janayet na tu janayati, tasmAnna tadA tatsamartha ( 4 ) miti kSaNikamapi sAmarthyAsAmarthya lakSaNaviruddhadharmasaMsargeNa bhinna syAditi praghaTTakArthaH // na kazciditi cet, tarhi dezAdvaitaM vA kAraNabhedo vA dIdhitiH / tatyAdi / bIjAdere kasmin deza iva dezAntare'pyaGkurAdijananasAmarthyaM tatrApyaGkurAdijananAt sarveSAM dezAnAM sarvakAryaM vacvarU pamadvaitamApadyeta, tathA ca kAryANAM bhinnakAlAzeSadeza (5)vRttitvedIdhitiTippaNI / sAmarthya, svIkriyamANe / abhedarUpamadvaitaM bAdhitamata Aha / sarva (1) tadetyasya - puNa0 pu0 pA0 / tadetyupekSya ( tatthAne) iti TippaNIkRnmataH pAThaH / (2) tadidAnI - puNa0 pu0 pA0 / (3) tatrA - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) tatra samartha - puNa0 pu0 pA0 / ( 5 ) dezAropa - kali0 mu0 pu0 pA0| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti - kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 155 Apadyeta / ApadyatAm, tadAdAya yogAcAranayanagaraM prave dIdhitiH / SnAditvameva (1) paryavasyediti sAdhu kSaNikatvam, asAmarthye tu sAmarthyAsAmarthya lakSaNaviruddhadharmasaMsargAdvIjAdivyakte (2) rbheda A padyeta, tathA ca tasyA api (3) pUrvavadeva punarbhedApattau bIjAdizU - nyatvamevA (4) padyeteti bhAvaH / bhAvArthe (5) kRtanirbhara AzaGkate / ApadyatAmiti | ApadyatAM vAhyazUnyatvam / yogAcAraH vijJAnavAdI / tannayAnusaraNaM hi hetuphalabhAvamupetya apodha vA / Adhe dIdhitiTippaNI / kAryavattveti / sAdhviti sopAlambham / asAmarthye aGgIkriyamANe tu | bIjAdizUnyatvamiti / na ca kathametAvatA zUnyatvam, ekadA bahutarabIjabhedasyaivAgamanAditi vAcyam / evamekasya jagatI. tyAdinA mUlakAreNa yadvAcyaM tadevAnena kathitam, tacca mUlenaivoktam / kecittu ekasyaivaitatkAla vRttitvapUrva kAlavRttitvarUpaviruddhadharmavattvAdbIjatvameva na syAdityarthaH / na ca tatra bhedo'GgIkartavyaH tathApi tadoSAt / ApadyatAmityatra dezAdvaitaM vaktuM na pAryate, vijJAnavAdimatepi vibhinne vijJAne sarvakAryavattvarUpAta. naGgIkArAt, ataH kAraNabhedo vetyetatparatayA saGgamayati / bhAvArtha iti / bIjAdirUpabAhyazunyatvasya yogAcAramatasya pUrva zabdAnuka ( 1 ) ApattA niSTAntaramAha / anAditvameveti / anAditvamityupalakSaNam, anantatvamityapi mahApralayAnabhyupagame bodhyam / (2) aGkurakAribIjAdivya kerityarthaH / (3) bhinnatvena siddhAyA api / ( 4 ) bIjAdeH zUnyatvameva, aGkurAyarthakriyAkAritvameva, tathA cArthakriyAkAritvarUpa sattvato: kSaNikatvasAdhanasya pakSe'siddhiriti bhAvaH / (5) bAhyazUnyatva ityarthaH / yadyapi vijJAnanayapravezepi vijJAnasya kAlAntare dezAntare ca sAmarthyamasAmarthyaM vetyAdiprasaGgatadviparyayAbhyAmApadyata eva kAlAdvaitaM dezadritaM ca, tathApi taddezajanakatvAjanakatvAdiprasaGgatadviparyayANAM kAryakAraNabhAvopajIvakatvam vijJAnanaye tu pareNa parasyAvedanAt svamAtramannamUrtikatayA idamasya kAryamidamasya kAraNamiti prAhmabhedollekha sAdhyo na kAryakAraNabhAvanizvayo na vA vastutaH sa sambhavI, tasyApi jJAnavizeSatvAt na ca tadevApAdyam, jJAnAtapakSe ekajJAnaviSayIkRtAnAM dezAnAmadhyabhedeneSTApatteH / nanvevamarthakriyAkAritvarUpaM sasvamapi sanaye vijJAnasya na syAt / na syAdeva | prAmANikatvarUpasyaiva sattvasya tairupagamAt svaprakAzatayA ca tasya vijJAneSUpapatteriti dhyeyam / 1 , Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 156 ... AtmatattvavivekaH kSyAma iti cenna / hetuphalabhAvavAda(1)vairiNamanapodya tatra praveSTumazakyatvAt / tadapavAde vA sattvAkhyasAdhanazastrasaMnyAsinastava bahirvAdasaGgrAmabhUmAvapi kuto bhayam / diidhitiH| ekasmin jJAnAtmani kAle deze vA(2) jJAnajananasamarthasya vi. jJAnasya jJAnAtmakaMSu dezAntaraMSu kAlAntareSu ca tatmAmayeM teSu(3) sarveSu tajjJAnotpattiprasaGgaH, asAmarthe tu viruddhadharmasaMsargeNe. kasyApi(4) bhedApattau pUrvoktanyAyena zUnyasvameva syAditi ka vijJAnavAdaH / dvitIye tu sAmarthyAsAmarthya yo(5)viruddha(dharma)yorasiddhyA bhedAsiddhAvasiddhavyAptikatayA arthakriyA'kAritvarUpatayA vA sattvasya(6) kSaNikatvamAdhanasya parityAge bAhyasthi. rAbhyupagame'pyavirodhAcyarthaM tanmatAnusaraNamiyAha / hetuphaleti / dIdhitiTippaNI / svaadaah| bhAvArtha iti / tathA cetyAdinA etasyaiva bhaavaarthtyokttvaat| zUnyatyameva vijJAnazUnyatvameva / dvitIye apodyeti pakSe / arthkriyeti| nprshlessennaakriyaa'kaaritvruuptyaivetyrthH| tanmate sattA dvividhA, ekA sata sadityanugatavyahArasya anikA'parA ca janakatvarUpA / anyAyAzca tena hetUkaraNAt. tathA ca vyAptyasiddhinibandhanaM hetutA. pacchedakAvacchinnahatorabhAvanibandhanaM vA kSaNikatvasAdhakaM satvaM nAstItyarthaH / itaravyAkhyAnaM ca vAkArAsambaddhamityupekSitam / avi. rodhAt bhavatA samaM(7) naiyAyikasya virodhAbhAvAt / ApadyatA. (1) vAda-kali0 mu0 pu0 paa0| (2) jJAnAtmani deze kAla vA-puNa0 pu0 pA0 / (3) tasAmartheSu-kAle0 mu0 pu. pA0(1) ekasyApi, kssnniktvenaabhimtvijnyaansyaapi| (5) prAmANikatvarUpa sattvasya hetutvAbhiprAyeNAha / sAmarthyAsAmarthyayoriti ! tathA ca sattvAkhyasAdhana padaM satyAkhyavyAptigrahopAyaviruddhadharmAdhyAsaparam / arthakriyAkAritvarUpasattvasya hetutvapakSe tvAha / arthakriyetyAdi |-gunnaanndH / (.6) arthakriyAkAritvarUpatayA vAhyatvasya-kali. mu. pu0 pA0 / akriyAkAritvarUpasasvasya-puNa0 pu0 paa0| (.) bhavatA mama---pA02 pu0 / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 197 diidhitiH| kecittu vijJAnavAdinaye sarveSAmeva kAryANAM jJAnAbhimadezatvaM dezAnAM ca jJAnavenAbhinnatva(1)miSyata evetyAha / ApadhatA. miti / tanaye pareNa parasyAvedanAdekena kAryakAraNA(2)bhi. matajJAnayAgrahaNAnaM kAryakAraNabhAvasiddhirityAha, hetuphaletI. syaahuH(3)|| diidhitittippnnii| mityanena dezAdvaitapakSa evApAdyata iti vyAkhyAtRRNAM matamAha / keci. sviti / vijJAnavAdinaye abhinnakAryavatvarUpaM vA dezAdvaitaM parasparA. bhedo vA, ubhayamapISyata evetyarthaH / nanu kathaM tatra hetuphalabhAvo vairI, ekavijJAnenAnyavijJAnajananasambhavAdataH, tanaya ityAdi / tanmate ekena vijJAnana svabhinnAgrahaNAt kAryakAraNabhAvagrahAsambhavAt, ubhayagrahaNa eva tadrahaNAta, tathA ca tadAdAyetyasakatamiti bhAvaH / atra ca jJAnatvenaikye prameyatvAdinApyaikyasambhavAt AdyavAdinayapi dezAdvaitApAdanaM kartu pAryata iti vyartha yogaacaaraanusrnnmitysvrsH|| klpltaa| atra prasaGge doSAbhidhAne kAlagarbhaprasaGge'pi(4) doSaH syAdityabhiprAyeNAha / na kazciditi / nanu bIja. dezAdanyo dezo(5) yadi bhavet , tadA tatra tatrAjanananibandhanamasAmarthya(6)mApota, tathA ca sarva(tra) deze samarthameva bIjamiti nAsmAkaM viruddhadharmAdhyAsa ityata AhAtIti / yatheka eva dezo bhavet tadaivaM sambhAvye. (1)jJAnatvenAbhinnatva-kali0 mu0 pu0 paa0| (2) kAryakaraNA-kali0 mu0 pu0 paa0| ( 3 ) AhurityarucibIjaM tu tajjJAnayattvApAdane tazreSTApattyasambhavena hetuphaletyAdidoSAntarAbhidhAnamanupayogi / evamekasya jgtiityaadivirodhH|-gunnaanndH / (1) prasaGgagApa-puNa0 pu. paa0| (5) danyopadezo-puNa0 pu0 pA0 / (6) nibandhanAsAmarthya-puNa0 pu0 pA0 / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 : 'AtmatasvaSiSekaH kalpalatA 9 ta, yadi vA dezanAnAtve'pi sarvodezo bIjAdhAra eva syAt tadAsyAt, Adye dezAdvaitam, antye kAraNasyApyekasyaiva bIjasya tAvaddezavRttitayA bhedaH (1) spAdityarthaH / nanu kSetrakuzUlAdyAtmApi dezo jJAnasvarUpameva, bAhyasyAsmAbhiranaGgIkArAt, jJAnaM caikadeza me veti (2) dezabhedena (3) sAmarthyAsAmarthyApAdanaM mAM prati niravakAzamityAha / ApadyatAmiti / jJAnamAtraM kSaNasthAyi na bAhyaM kiJcidastIti yogAcAranayaH, tadeva nagaramityarthaH / bhedena grAhyagrAhakabhAvo nAsti, kiM tu svaprakAzajJAnameva (4) jagaditi yogAcArama tAzrapaNe kAryakAraNabhAvo'pi svayA naiSTavyaH (5), idamasya kAraNamidamasya kAryamiti bhedena grAhyagrAhakabhAve satyeva siddhyeta tathA ca mAM prati sAmarthyAsAmardhyalakSaNaviruddhadharmAdhyAsena (6) yat sat tat kSa. Nikamiti yat (7) svayA sAdhayitumupakrAntaM, tat sarva bhagnamevetyAha / hetuphale ti ( 8 ) / nanu hetu (9) phalabhAvo (pi) mAstu, ko doSa ityata Aha (10) / tadapavAda iti / tarhyarthakriyAkAritvalakSaNena satyena hetunA yat kSaNikatvaM tvayA sAdhayitumupakrAntaM tacedvi , (3) jJAnasyaiva dezabhedena- pAThaH / (1) vRttitayA'bhedaH - kAli0 mu0 pu0 pA0 / (2) caikadeza eveti - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) svaprakAzAtmakaM - pAThaH / svaprakAzajJAnAtmakaM - puNa0 pu0 pA0 / (5) neSTavyaH - kali0 mu0 pu0 pA0 / (6) dharmAdhyAse - kali0 mu0 pu0 pA / (7) dharmAdhyAsena yat kSaNikatvaM - pA0 20 / (9) nanu dRSTa- pu0 pu0 pA0 / (8) phalabhAvarti-puNa0 pu0 pA0| (10) ityAha-pA0 2 0 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAspaTIkAdvayavibhUSitaH / 159 . . . klpltaa| hAya dUra(1) palAyitena tvayA saMnyastameva, tadA si. ddhaM naH samIhitana, yataH parAjito'syeva, tathA ca ke. na bhayena yogAcAranaya(2)nagarapravezastavetyarthaH // __ nanu yAvatyo'rthakriyA bhinnadezA(3)stAvar3hedaM kAraNamastu, ko virodha iti cenna / teSAmapi pratyeka tatprasaGgasya tadavasthatvAt / evamekasya jagati vastuta diidhitiH| bhinnadezakAryadvayajanakasya ekakAryadeze kAryAntarasAmarthya tatrApi tatkAryajananamasAmarSe ca kAraNabheda ApadyatetyAzayaM(4) manyamAno bhrAnta AzaGkate / nanviti / AzayaM prakAzayati / teSAmiti // dIdhitiTippaNI / hetuphaletyAdinA kAraNabhedo vetyasya dUSitatvAt punarutthAnaM na ghaTata ityata AzayAbodhanibandhanotthA(5)namAha / bhinnadezati / yena kAraNena dezadvaye kAryadvayaM janitaM tatraikakAryAdhikaraNe'parakAryAjanakatvarUpaviruddhadharmeNa tayorbheda evApAdyata ityeva buddhA, tatra ca bAhyA. rthazUnyatvaM kathaM syAt / kAryAnadhikaraNadezAdikamAdAya (hi) bhedA. pAdanaM tadbhedApatyA zUnyatvamityAzayena phakiketyarthaH / shraashymiti| tathA(6) bodha eva bhrAntatvam / (Azayam) vAstavAzayama prakAza. yati / teSAmapIti mUlam , teSAm bhinnAnAma | (1) taccediyadUra-puNa0 pu0 paa0| (2) yogAcAra-kali0 mu. pu. pA0 / ( 3 ) dezasthA-puNa0 pu. pA0 / ( 4 ) svadeze svopadiyakArya prati zako bhAvastatraiva sahakArya jJAmasukhA yapi prati samarthazcet tatrApi janayeta, tathA copAdeyasahakAryayordezAdvaitamabhinnadezatA syAt , yadyatra jananasamartha tat tatra janayatIti prasaGgasyAduSTatvAt , viparyayasyAduSTatve kAraNabhedaH kSaNikasyApi kAraNasyaM tadatadezasAma.sAmarthyarUpaviruddhadharmasaMsargAnedo nAnAtvaM syAdityAzayamityarthaH / (5) tyApa -ityAdarzapustake paatthH| (6) AzayasyetaraNa-ityAdarzapustake paatthH| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 . AtmatasvavivekaH .... svasyA'lAbha sAdhvI kSaNabhaGgasAdhanaparizuddhiH (1) / klpltaa| dvitIya(2) pakSamAzaya nirApharoti / nanviti / yAvatya iti / yatra yatra deze tvayA kAraNa(3)mApA. yate tatra sarvatra tIjamasti samartha ca karoti ceti ka virodha ityarthaH / teSAmapIti(4) / kAraNAnAM dezabhedena (bhede) yat kSetrapatitaM tatkuzUle karoti na thA, pat kuzalasthaM tacca dUre(5) karoti na veti tattadevAdhikRtya prasaGgatadviparyayo vaktavyAviti kimapyeka(6) jagati na syAditi kiMdharmika kSaNikatvaM saadhniiymityrthH|| (1) na cakasya jagati vastutattvasyAlAbhepi avivakSitakatvAnekatvakabIjasAmAnyapakSakaprasaGgaviparyayayorna kazcidoSa iti dhAcyam / pUrvakSaNavatI bhAvastadavyavahitAtarakSaNavartibhAvabhinno viruddhadharmAdhyastatvAdityanumAne yataH kutAzcat bhedamAdAya siddhasAdhanam , mitha pratiyogikabhedAsiddharAmaraM ca, na va mithaHpratiyogikabhedAzrayatvaM sAdhyam , yataH kutazvidbhedasyApi mithAbhedatvena punastahoSatAdavasthyAt / ataH sAmapriyo dharmyasAmarthyAzrayAdbhinnaH iti sAdhyam , alIkamAdAya paramate pratiyogiprasiddhiH, bIjAntaramAdAyaiva vA, tasyApi tadaGkuraM pratyamamarthatvAditi vastusthitiH, tatra caikasya jagati prastutattvasyAlAbha ityAdinA pakSAprasiddhiH svarUpAsiddhirvodbhAvyate, sAmarthyasya pakSatAvacchedakatve AyApi, upalakSaNIbhUya tadvyaktitvAdisvarUpapakSata vacchedakAntaraparicAyakatve tu dvitIyaiva, sarvasyaiva jagato dezAntara kAryAjanakatvenAsAmarthyasyopagantavyatvAta, evaJcAvRttitvavasAmAdikameva doSaH / yadyapi svamate paramate cA'vRttitvaM sAmarthyasya nAstIti doSAprasiddhitAdavasthyam, tathApi granthasya doSaprasaJjana eva tAtparyAtra tadaprasiddhAvapi kAcit kSatiH, ApAyavyatirakasya takAnukUlyAt , evaJca tadezakAryakAritvaM yadi dezAntarakAlAntarIyakAryakAritvAbhAva. viruddhaM syAt avRtti syAdityatra praghaTTakatAparyam , ayUnAvApAyApAdakayoH prasiddhiH / (2) dvitIya-puNa. pu. paa0| (3) tvayA kAraNa-kali. mu. pu. pA0 / (1) teSAmiti-puNa0 pu0 paa0| (5) taccatvare-puNa0 0 pA0 / (1) kimapye-kali0 mu0 pu0 paa0| .. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngkRtdiidhiti-klpltaakhyttkiaadvyvibhuussitH| 169 . astu tarhi kazcidoSa evA(1)nayoriti ceta, sa punaH kasmin sAdhye / kiM sAmarthyAsAmarthyayoH(2),ki diidhitiH| anayoH dezagarbhaprasaGgaviparyayayoH / saH dossH| sAdhye(3) viSaye / sAmayati / sAdhyayoriti vipariNatenAnvayaH / kecitta viruddhadharmasaMsargA(4)dbhedApattibhayena yadi kazcit kAriNo'pi sAmarthya nopeyAt tadA taM prati tadapi sAdhyam , yakSyati, sa. vatrAzaktAviti / azaktI asAmarthe / bhedopi ( ca ) parampara. yA prasaGgAdisAdhyaH. virodhastu bhedasiddhayanuguNaH pramANAntara. diidhitittippnnii| sAmarthyasya(6) prasaGgahetutvameva, na tusAdhyatvamata Aha / sAdhya iti / sAdhyapadasya yathAzrutArtharakSakasya matamAha / kecisviti / tadA, tat sAmarthyamapi, tathA cetarAnumAnasAdhyatvamAdAya * sAdhya. padArtho vivakSitaH / yadvakSyatIti / tathA caitanmatenaiva tatsAdhanAdi tyarthaH / nanu tatra zaktisAdhanamevoktamatastamapi vyAcaSTaM / bhazaktAviti / dvitIye saGgamayati / bhedopi cati / tRtIyavitarka saGgamayati / virodhastviti / kimartha sAdhanIyota Aha / bhedasiyanuguNa iti / tathA ca prakRtopayuktatayA tasya sAdhyatvamavazyamiti bhAvaH / karaNA: karaNarUpazaktyazaktyorvirodhavidhayA kathaM prasaGgaviparyayayoriSTayama, tadavirodhepi tayArakSateH, sAmarthyAsAmarthyayorvirodhasya tadupajIvyaH (1) tarhi doSa eva kazcida-puNa0 pu0 pA0 / (2) tathA ca bIjadezAdanyo dezo yadi bhavet tadA tatrAjanananibandhanamasAmarthyamApayeta, asmAkaM tu sarvatra deze samarthameva bIjamiti na viruddhadharmAdhyAsaH, atha vA bIjadeza evaM yadi kazcidbhavet tadA tatra janananibandhanaM sAmarthyamAdAya viruddhadharmAdhyAso bhavet , bhasmAkaM tu sarvatra deze'samarthameva bIja miti na viruddhadharmAdhyAsa ityAzayaH / / (3) sAmarthyasya bhedasya virodhasya ca prasaGgaviparyayAsAdhyatvAdAha / sAdhya iti / (1) viruddhadharmasaMsargAt , taddezasAmarthyadezAntarAsAmarthyarUpAta, kAriNopi, ekadezakAryakAriNopi kArya prati sAmarthya naupeyAt , nAbhyupagacchet tadA, tam , vAdinaM, prati, tadapi, sAmarthyamapi, tatra svarasamAha / yaditi / (5) sAmyamUlabhitrAsAmarthyasya- ityAdarzapustake pAThaH / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1613 - 1120 AtmatattvavivekaH vA tadviruddhadharmAdhyAsena bhede(1), Ahosvit shktyshkyorvirodhe| diidhitiH| sAdhyatvena vivakSita(2) ityAhuH(3) / zatyazattyoH sAma. AsAmathryayoH / agre ca kAritvAkAritve karaNAkaraNe ca sA. mAsAmarthyapare / evaM bhinnkaalshtyshktyoritypiiti(4)| yadA pAk prasaGgaviparyayayo()riti bhedasAdhakayordezabhedena karaNAkaraNayorapyupalakSakam, taba ca ekatra kAriNo dezAntare'pi kAritvAbhyupagame sarvadezAnAM sarvakAryavacarUpamadvaitam, ekatrA. kAriNa:(6) sarvatrAkAritvAbhyupagame ca sarvakAryazUnyatvarUpa. madvaitam , kacitkAritvasya kaciccAkAritvasya cAbhyupagame kA. diidhitittippnnii| svAina mAha / zaktayazaktyoriti / agre tRtIyavikalpadUSaNamadhye / kAritvAkAritvAdikaM vibhinnasthitamanenoktam (7) / yathAzrutapadA. rakSArtha svAtantryeNa kAritvAkAritvayorapyuTTaGkanaM darzayati / yadve. ti| prAgiti / api cetyanenoktayorityarthaH, tathAca prasaGgaviparyayayoH karaNAkaraNayozca na doSa ityarthaH / evaM ca pUrva yasyotkIrtanaM, idAnI sa ityanena tatraiSa doSadAnamucitamiti bhAvaH / evaM vyAkhyAne tI. tyAdinA kAritvapakSe dRSaNasyAnuktatvAnnyUnatA syAdatastatrApi nayAkhyAmAha / tatra ceti // (1) tathA ca kvacidapi bhedAprAMsaddhI viparyayAnumAne sAdhyAprasiddhiH, tatprasiddhau ca kutrApi tamyApyatvAnupagame hetoranaikAntikatvaM ca doSa iti bhAvaH / anyatra hetau tadvyApyatvAbhyupagamepi prakR. tahetAvanabhyupagamapakSamabhipretyAha / zaktyazavatyogita / (2) vikalpita--puNa0 pu0 pA0 / ( 3 ) atrArucibIjaM tu ApAdakIkRtasya sAdhanasya tanmatasiddhasyAsmAbhiH sAdhayitumanaItvamityAdi bodhyam / (1) bhinnatyAdivakSyamANapanthepi zaktyazaktipade sAmarthyAsAmarthyapare ityarthaH / ( 5 ) prasaGga-tadviparyayayArityasyArthato'nuvAdo'yam / ( 6 ) kAriNazca-puNa0 pu0 pA0 / ( * ) sthitamAneno-ityAdarzapustake pAThaH / sthitimateno-pA0 2 pu0| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 613 TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 163 diidhitiH| raNabheda Apoteti neyam / anayoriti / prasaGgaviparyayayoH ka. rnnaakrnnyoshceyrthH| zatyazatyoriti / karaNAkaraNayorityathaH, tathA ca yathAzruta evAgrimagranthaH sAdhIyAn / / klpltaa| anayoriti / dezagarbhaprasaGgataviparyayayorityarthaH / sAmarthyAsAmarthyayoriti ( sAdhyayoriti vi )pariNAmaH / sAmarthyAsAmarthyayoH sato de sAdhya itya. pretanena sambandhaH(1) / tatra yadyapi sAmosAmayarUpe evAhatya na sAdhye, kiM tu tadubhayaviruddhadha. mAdhyAsAdhIno dharmiNi bhedaH sAdhyaH, tathApi prasa. ataviparyayAbhyAM sAkSAt te eva sAdhye ityadoSaH(2), etadevAha / kiM veti / shktyshktyoriti| karaNA. karaNayorityarthaH / virodha ityatra sAdhya ityanuSA. nIyam / kazcida(3)nayordoSa iti sarvatrAnuSaGgaH // nAdyaH, sarvatra sAmarthye (hi) prasahya karaNAt, sa. vatrAzaktau kvacidapyakaraNAta / sarvadezasamAnasvabhAvatvepyasya(4) stropAdAnadeza eva tattat kArya(5) karotItyaya. diidhitiH| svopAdAneti / svam kaarym| pratiniyatadezopalakSakaM cedam , diidhitittippnnii| idam svopAdAnapadam / pratiniyateti / yena yatrAdhikaraNe kArya (1) ityapretanenAnvayaH-puga0 pu0 paa0| (2 ) ityarthaH-puNa0 pu0 pA0 / (3) kazcida-puNa pu. paa0| (1) svabhAvatvepi-pAThaH / (5) tatkArya-kali. mu. pu0 paa| Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatasvavivekaH / masya(1) svabhAvaH svakAraNAdAyAto na niyogaparyanuyogAvahatIti cet, tarhi sarvakAlasamAnasvabhAvatve'pi ta. tatsahakArikAla eva(2) karotItyayamasya svabhAvaH svakAraNAdAyAta iti(3) kiM na rocayaH / diidhitiH| kSaNikatvena kAraNasya kAryAdhikaraNatvAyogAt / / diidhitittippnnii| janyate tadeza ityarthaH // klpltaa| sAmAsAmarthyayoH sAdhyatve yadi prasaGgatadipaH yayau duSTau syAtAm , tadA sarvatra sAmarthyameva syAt, asAmarthyameva(4) vA, Aye aah(5)| prsdheti| a. natye aah(6)| sarvatreti / dezabhedena sAmAsAmarthya naikasya viruddha iti yadi, tadA kAlAvacchedabhedenA. vi(7) na virodha iti kutaH kSaNikatvamiti zaGkotta. rAbhyAmAha / sarvadezati // na dvitIyaH, virudvadharmAdhyAsenApyabhede bhedavyavahArasya(8) nirnimitta(kotvaprasaGgAt / anaikAntikazva diidhitiH| ninimittakatvasya nirviSayatvasya(9), prasaGgAta , kacidapi (1) krotiitysy-paatthH| (2) tattatsahakArilAbha eva-pAThaH / (3) svakAraNadoSAditi--puNa0 pu0 pA0 / ( 5 ) syAta, kimasAmarthyameva-puNa0 pu0 pA0 / (5) Aye tvAha-puNa0 pu0 paa0| (6) antye tvAha-puNa0 pu. paa0| (.) kaalbhedenaapi-paatthH| (8) vyavahArasyApi-pAThaH / (9) vyavajihIrSA denimitnAntarasya sambhavAdAha / nirviSayatvasyati / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhya TIkAdvayavibhUSitaH / 165 hetuH kAlatopi na bhedaM sAdhayet / dIdhitiH / bhedasyAsiddhatvAt (1) / anaikAntika iti bhedaprasiddhimabhyupeya / tadaprasiddhau tu vyApyatvAsiddhirdraSTavyA // dIdhitiTippaNI / , prasaGgAditi (2) hetuH kaciditi / bhedastha, kutrApi sthale, prasi dvimabhyupetya uktam // 9 kalpalatA / nanu sAmarthyAsAmarthye viruddhe adhyekatra vidyamAne api na dharmiNaM bhinta ( 3 ) ityAha / na dvitIya iti / anaikAntikazceti / dezabhedena tAbhyAM biruDAbhyAmapi bhedAsAdhanAdityarthaH // na tRtIyaH, virodha ( 4 ) lakSaNayoge bAdhakasaha - sUNApi virodhasthApanetumazakyatvAt, ayoge vA tadeva dIdhitiH / ayoge vA virodhalakSaNasna (5), tadeva virodhalakSaNameva, dIdhitiTippaNI / virodhalakSaNapadasya nirvibhaktyantatvAdatrAnvayo na bhavatItyata Aha / ayoge veti / bhinna upAttaH spaSTabodhArtham (6) / uktavirodhI (1) na ca vyatirekiNi sAdhyaprasiddheranaGgatvAdidamayuktamiti vAcyam / bhedatvajJAnamantareNa bhedavizeSyikAyA ayanumiterasambhavAt, tajjJAnasya ca kvacidapi bhedaprasiddhyabhAve durupapAdatvamityatraiva prayataHtparyAt / kecittu aprasiddhasAdhyakabhyatirekiNa manabhyupagamyaivedamukta mityAhuH / ( 2 ) iti ityatra, tathA ca pUrvapranthoktaprasaGgasAdhanAyottaragrantha ityarthaH / ( 4 ) virodhi - pATha: / (3) bhinte - kali0 mu0 pu0 pA0| (5) virodhalakSaNapadasya samAsaniviSTatvAdanuSaGgAsambhavAdAha virodheti / - guNAnandaH / ( 6 ) virodhalakSaNasya itina mUlapratIkadhAraNam, alIkatvAt, kintvadhyAhRtya spaSTAvabodhArthamupAttamiti bhAvaH / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AtmatasvavivekaH cintyam / yadvidhAne yasya niSedho yanniSedhe vA yasya vidhAnaM(1) tayorekatra dharmiNi parasparaparIhArasthitata diidhitiH| cinsam / yadvidhAna iti bhAvAbhAvavirodhavivecanam / yadvidhAne kriyamANe yasya niSedhaH siddhyati, yaniSedhe ca kriyamANe yati. dhAnaM siddhyati(2) / yadvidhAnaM(3) yaniSedho yaniSedho yadvidhA. namiti tu phalitArthaH / kecinu vidhAnaniSedhau jJAnAjJAne, ta. thA ca yajjJAne yadajJAnaM(4) yadajJAna eva yajjJAnamityarthAta(5) gotvAzcatvAdi(6)sAdhAraNyamityAhuH(7)sayo:(8)parasparaparIhA. diidhitittippnnii| dIdhinikitA govAzvatvayoravyApakaH, gotvavidhAne'zvatvaniSedhasyAvidhAne jAteH samavyAptyabhAvAt ? / ata idaM bhAvAbhAvamAtre virodhlkssnnmaah| yadvidhAne ityAdi / yathAzrutasya bhAvAbhAvamAtravirodhalakSaNaM bhAvatvA. bhAvatvAdike'tivyAptamata Aha / yadvidhAne ityAdi / tathA ca yadvidhAne kriyamANe yaniSidhyata ityarthaH / etazca na bhAvatvAbhAvatvayoH, bhA. ghasthavidhAne kriyamANe'bhAvatvaniSedhasya siddhyabhAvAta, abhAvatvani. bedhe kriyamANe bhAvatvavidhAnasya siddhyabhAvAt , bhAvatvAbhAvatvayo. bhedAt / lAghavAdAha / yadvidhAnamiti / atra yadyapyekadalameva prakRta. sampAdakama, tathApyuktasthale ubhayasyoktatvAttathA likhanam / bhAva. porSirodhasyApi etallakSaNasahAyatvamAha / kecitviti / ekadharmi: (1) yaniSedhe ca yadvidhAna-puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) yadvidhAne kriyamANe, yasmin yatra jJAyamAne, sidhyati, jJAyate / yajJAna yaniSedhajJAnamiti yAvat / evamapi |--gunnaanndH|| (3) ubhayatra jJAnamapAsya lAghavAdAha / yadvidhAnamiti |--gunnaanndH / (1) yadajJAne yazAnaM-kali0 mu0 pu0 paa0| (5) mityarthe-puNa0 pu0 pA0 / (1) gotvAzvatvAdIti / etaca tadabhAvavyApyatvAdijJAnadazAyAm |--gunnaanndH| (.) evaM sati bhramAtmakAvacchedakadharmadarzanaviSaye pASANamayatvAdAvapi dhanyAdivirodhitAprasaGgo'prArucibIjam / (8) tayArekA parasparaparIhArasthitatayA virodha iti mUle ekatra pararaparaparihAreNApasthitestArazApasthiyA virodhasya ca kathanasyAyuktatvApojanayA labhyamartha prakAzamita kriyApadAdipUNena yojanAmAha, tayorityAdinA / ekarmiNIti pakotyasya vivaraNam / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 167 yA virodhaH(1), sa ceha nAsti, tadezakAryakAritvaM (hi) taddezakAryAkAritvena viruddham, tadvidhau tasyaiva(2) niyamena niSedhAt, na punardezAntare tatkAryAkAritvena, tasyAniSedhAta, na hyanyatra tadakaraNamatatkaraNaM vA tatra tatkaraNasyAbhAvo'pi tu tatra tadakaraNamiti cet(3)|h diidhitiH| rasthitatayA ekarmiNi virodhaH sahAnavasthAna(4) sijhyatIti / tadvidhau tddeshkaary(5)kaaritvvidhau| tasyaiva taddezakAryAkAritvasyaiva / tadvidhau(6), tasyAniSedhAt , tasya dezAntare tatkA (7)kAritvasyAniSedhAt / atatkaraNam kAryAntarakaraNam , dRSTAntA() cedam / abhAva iti / abhAva iti(9) vya. diidhitittippnnii| jIrayasya sthitetyanenAnvaye'saGgataM syAdato'svarasAta, tayoriti / siddhatItyantena vAkyasamApanaM ca bodhyam / anyathA virodha ityanta. sya nAstikriyAnvaye'nviSTe virodhaparAmarzakatatpadadhaiyarthyaprasamAt / prayitvA zaktiM darzayati / tadvidhAvityAdi / idAnImetadantargatasyA. niSedhAdityasya vyaakhyaamaah| tasyeti / atatkaraNamityasya tatkaraNA. bhAvArthakatve pUrvoktAbhedaH syAdata Aha / kAryAntareti / prakRtAnupa. yogamA(zayA)ha / dRSTAntArthamiti / nanu nayoH sthitau kathaM viruddha (1) parihArasthitikatayA virodha:--puNa. pu0 pA0 / parIhArAvasthitayovirodhaH-pAThaH / (2) sasya - kali0 mu0 pu0 paa0| ( 3 )virodhalakSaNayogasamarthakatvenAtrAbhAvatvamupAttam / (5) tadabhAvavyApyatvarUpavirodhasyAkAzAyavyApakatvAdAha / sahAnavasthAnamiti / ( 5 ) tadezakAryetyA kAryapadaM tattatkAryalAbhAya, ata eva teSAmapi pratyekamiti praagutm| -guNAnandaH / (6) idaM pUrvamUlAdanuvartitam / ( . ) dezAntarakAryA-kali. mu0 pu0pA / (8) kAryAntarakaraNasya tadabhAvarUpatvAprasakterAha / dRSTAntArthamiti |-gunnaanndH / (9) dRSTAntArtha cedam / abhAva iti |-kli. mu. pu0 pA0 / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AtmatatvavivekaH nta / evambhUtavirodhalakSaNavyAvRttirbhinnakAlazaktyazaksyorapItyuktaprAyam , ttprtisnddhiithaa| tasmAta prasaGgatadviparyaya(1)sthitAvapi asiddho viruddhdhrmaadhyaasH(2)| diidhitiH| - vAhiyata ityarthaH / ato nottaroddezya(3)vidheyAvaiziSTayam(4) / upasaMharati / tasmAditi / dezabhedeneva kAlabhedenApi sAma diidhitittippnnii| dharmAdhyAso'siddhaH, tayoreva tatsAdhakatvAdata Aha / dezabhedeneti / (1) prsnggvipryy-paatthH|| (2) atra ratnakIrtiH, 'na vayaM paribhASAmAtrAdekatra kArye dezabhedAdaviruddhe zaktyazaktI dhUmaH; kintu virodhAbhAvAta, taddezakAryakAritvaM hi tadezakAryAkAritvena viruddham , na punardezAntare kA. yokAritvenAmyakAryakAritvena vA / yadyevaM, tatkAlakAryakAritvaM tatkAlakAryAkAritvena viruddham , na puna: kAlAntare tatkAryAkAritvena kAryAntarakAritvena vA, tat kathaM kAlabhedapi virodha iti cet, ucyate / dvayohi dharmiNorekatrAnasthiti niyamaH parasparaparihArasthitilakSaNo virodhaH, sa ca sA. khAtparasparapratyanIkatayA bhAvAbhAvavadvA bhavet , ekasya vA niyamena pramANAntareNa bAdhanAtrityatvasattvavadvA bhavediti na kazcidarthabhedaH, tadatraikarmiNi tatkAla kAryakAritvAdhAre kAlAntare tara kAryAkAritvasyAnyakAryakAritvasya vA niyamena pramANAntareNa bAdhanIrAdhaH / tathAhi, yatraiva dharmiNi tatkAlakAryakAritvamupalabdhaM tatraiva kAlAntare tatkAryAkAritvamanyakAryakAritva vAna brahmaNApyupasaMhartuM zakyate yenAnayorAvirodhaH syAt , kSaNAntare kathitaprasaGgaviparyayahetubhyAmavazyambhAvana dharmibhedaprasAdhanAt / na ca pratyabhijJAnAdekatvasiddhiH, tatpauruSasya lanapunarjAtakezanakhAdAvaNyupalambhato nirdalanAt , lakSaNabhedasya ca darzayitumazakyatvAt / na caivaM samAnakAlakAryANA dezabhedepi dharmibhedo yuktaH , bhedasAdhakapramANAbhAvAt , indriyapratyakSeNa nirastavibhramAzanAbhedaprasAdhanAca, iti na kAlabhedepi zaktyazaktyAvirodhaH svasamayamAtrAdapahastayituM zakyaH, samayapramANayorapravRteH-'iti svasiddhAntarakSAgRhItadIkSaH pacamutprekSata / taJca bAdhakAbhAve pratyabhijJAyA apyabhedasAdhakatvasya pUrvamukatvAt , nirasiSyamANatvAJca pratyabhijJAprAmANya bAdhakAnA, nadatadezakAryakAritvAkAritvayoH tadatatkA. lakAryakAritvAkAritvayozca vailakSaNyAnupapanI siddhAyA na niravadyatayA vidyotate, sAndagdhAbhyAM prasaantadviparyayAbhyAM ca tasyaiva bhedavyavasthApanayAtyaM punaradhikaM mardhAnamadhirohatIti vipazcito vicinvantu / (3) nottaratra uddeza--kali. mu0 pu0 pA0 / (5) uttaratra, tatra tadakaraNamityatra grahe / uddezyavidheyayoH, uddeshytaavcchedkvidheytaavpchedkyoH| avaiziSTayam , abhedaH |--gunnaanndH / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkapaTIkAdvayavibhUSitaH / 169 dIdhitiH / sAmarthyayoH karaNAkaraNayozvAbhyupagame (1) viruddhadharmasaMsargo'siddha iyarthaH // nanvekadeze samarthasya dezAntare kimidamasAmarthyaM yadviruddhama te (2), kiM sAmarthyAbhAvaviziSTasya dezAntare ( tatkAryAkAri svasyAniSedhAt ) sacvam, dezAntarAvacchedena tasya sAmarthyAbhAvavaiziSTayam (3), kiM vA sAmarthyaviziSTasya ( 4 ) ( tasya ) taniSThasAmarthyasya vA dezAntare'bhAvaH / nAdyaM (5) dvayam, anabhyupagamAt (6) / netarat (7), avirodhAt / etenAkaraNaM vyAkhyAtam / na caikadezakAlasato dezAntare kAlAntare vA ( 8 ) kathamasazvamiti vAcyam / tatrAsavaM hi tadvRttitvAbhAvaH (9), taniSThAbhAvapratiyo gitvaM vA, na cedamanpatra sazvena viruddhayaMte, atadviratvAt, atadAkSepakatvAcceti (10) / maitram / evamapi naimittikasukhAdisama dIdhiti TippaNI | abhyupagama iti / tathA cAnayorabhyupagame kathaM viruddhadharmAdhyAsa iti bhAvaH // anabhyupagamAt dezAntarastha bIjAderdezAntare'nabhyupagamAt / e* tenAkaraNAmati / ekadezakArakasya kimidaM dezAntare'karaNamityAdirUpamityarthaH / idAnIM sattvAsattva (11) rUpaviruddha dharmAdhyAsamAzaya niSedhati / na ceti / eketi kAlepyanvAye / atadAkSepakatvAt tadAkSepakatvAbhAvAt / maitramiti / Atma (12) niSTha sukhAdi janakaghaTAdi ( 1 ) abhyupagama ityantaM prasaGgaviparyayasthitAvapItyasyArthakathanam / ekatretyAdiH / - guNAnandaH / (2) yadviruddhaceta - puNa0 pu0 pA0 / (3) vaiziSTayaM vA - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) vizeSitasya - puNa0 pu0 pA0 / (5) nAdyaH - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 6 ) kSaNikaparamANvAtmakasya tamya dezAntaravRttitvasyAsambhavAt tadasambaddha dezasya tatriSThAbhAvAdhikaraNatAvacchedakatvAsambhavAzceti bhAvaH / - guNAnandaH / (7) na cetaraH- kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 8 ) kAlAntare ca puna0 pu0 pA0 / ( 9 ) tadvRttyabhAva: - kali0 mu0 pu0 pA0 (10) tadvirahA kSepakAnyatvAcetyarthaH / - gukhAnandaH / ( 11 ) idAnIM sAdhyasattva- pA0 2 pu0 / idAnIM sAdhyAsaLayu - ityAdarzapustake pAThaH / (12) maivamiti / niSTha-pA0 250 / 22 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmata svavivekaH dIdhitiH / rthasya rUpAderupAde kAryadeze (1) sukhAdikAritvaM syAt, sA marthyAvizeSAt (2), asAmarthye ca viruddhadharmAdhyAsAdbhedApattiH / yadi ca sAmarthyAvizeSe'pi svabhAvAdeva pratiniyata dezakAryakArisvama ( 3 ), tadA tathaiva pratiniyatakAlakAryakAritvamastvityukatvAt (4) / abhihitaM ca (5) dezabhedAvacchedenaikasya kAlakSyeva kAlabhedAvacchedenaikasyApi dezasya karaNAkaraNAdika (6)maviruddhamiti // d dIdhitiTippaNI | 1 " rUpAdeH svajabhyakSaNikApararUpAdideze tatraiva ghaTAdau sukhAdijanakatA syAditi bhAvaH / na tu svadeza ityevAstviti vAcyam / naimittikadezasya svadezatvAt evaM ca svAdhikaraNadezayorbhedadarzanArthameva (upAdeya) naimisika padayorupAdAnamiti bodhyam / phakkikA tu pUrva svAdhikaraNasthAnadhikaraNadezAnAdare kRtA (7) 1 / viruddhadharmeti / lAmabhAvaviziSTasya dezAntare satvarUpamityarthaH // kalpalatA / nanu sAmarthyAsAmarthye viruddhe eva na bhavata ityata Aha(8) / na tRtIya iti / virodheti / parasparavirahAtmanoH parasparavirahavyApyayorvA virodha (9) dhauvyamityarthaH / nanvekadezAvacchedena kAritvAkAritve ( 1 ) upAdeyaM kArya rUpAde rUpAntaram, tAdRzi deza ityarthaH / --- guNAnandaH / (2) tAdRzasukhAdisAmarthyasya taddeza iva svopAdeyakAryadezeSyAvizeSAt / - guNAnandaH / ( 3 ) pratiniyatadezaH sukhAderAtmA sa cAtirinto na vetyanyadetat / ---guNAnandaH / * ( 4 ) tathaiva, svabhAvAdeva / pratiniyatakAlaH, sahakArisamavadhAnottarakAla: / -guNAnandaH / ( 5 ) manu mAstu taddezAvacchedena sAmarthyAbhAva iva tatkAlAvacchedena sAmarthyAbhAvaH, tatkAlAvacchedena kAritvAbhAvenaiva samaM virodho'stvityAzaGkayAha / abhihitamiti / - guNAnandaH / ( 3 ) karaNAkaraNAdIti / zrAdipadAt sAmarthyAsAmarthyaparigrahaH / - guNAnandaH / (7) kRtam - ityAdarzapustake pAThaH / ( 8 ) ityAha- kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 9 ) vyApyayorvirodhe - puNa0 pu0 pA0 / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiipiti-klpltaaspttiikaadvyvibhuussitH| 171 klpltaa| virodha(1)lakSaNAkrAnte, na tu deshbhedenaapiityaah(2)| ayoge veti / tadeva sAmyANadanAya parabArA cintayati / yabidhAna iti(3) / taddeza(kArya)kAristha. miti / yadi taddeze(4) karoti tatraiva na kuryAt, tadA virodha: syAdityarthaH / dezAntare tatkAryAkAritvenetya. (5) taddezakAritvaM viruddhamityanuSaJjanIyam / tasyeti / dezAntare tadakaraNa(6)syAniSadhAdityarthaH / ma hIti / anyatra yat tadakaraNaM(7) tabiruddhakAryakaraNaM thA, na tadeva (tatra) tatkaraNasyAbhAvo yena virodha: syAt , apitu tatraiva deze tadAnImeva tadakaraNam, tatkaraNasyAbhAva ityarthaH / sAmpamApAdayati / E. gvamiti / (sadA sadakaraNaM) tadA(8) taskaraNaspa virodhi, na svanyadA(pi) tadakaraNaM, yena virodhaH syAdityuktamityarthaH / pUrva prasaGgataviparyayayorevAsi. dviruktA, samprati tassiddhAvapi viruddhadharmAdhyAsAbhAyamupasaMharati / tasmAditi // diidhitiH| prasA(9)viparyayasthitAvapIyapinA sUcitaM prasAvi. diidhitittippnnii| manutasmAdityAdinA uktaprasAviparyayayoreSApinA lAmA(10) sthA. pyate, kathamanbAvityata Aha / sUcitamityAdi / tathA ca sAmAmyA. (1) viruddh-paatthH| (2) bhedenApIti-puNa0 pu. paa0| (3)cintayati-kali. mu. pu0 pA0 / ( 4 ) yaheze-kali0 mu0 pu0 pA01 (5)dezAntare kAryakAritvenetyatra-kali0 mu0 pu0 paa0| (6) tadakaraNAsya-kali0 mu0 pu0 paa0| (.) tatkaraNaM-kani0 mu. pu0 pA0 / (8) tadakaraNaM-kali. mu.pu0paa0| (9) pUrvoktAmaGgaviparyayayorapinA'nupapAdanAdanyathA'vatArayati / prasaGketi / gubApanda (10) revApekSA kRta-ityAdarzapustake pAThaH / revApekSAlAmaH-pA0 2 pu0| . Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatattvavivekA - nanu yadekadA yat karoti tadyAvatsattvaM tat karo. tyeva, yathA kazcicchabdaH(1) zabdAntaramiti prasaGgo diidhitiH| paryayasAmAnyAsambhavamasahamAno'ntarA prasaGgaviparyayAntaramAzaite / nanviti / kazcit ananyaH / svamatenedam / antyazabdakSaNikatAmate tu yathAnyaH (zabdaH) svanAzamiti(2) draSTavyam / yAvatsatvamityatra kAryapAgabhAvAvacchinnatvena savaM vizeSaNIya. mityapi kazcita(3) / yanu kazcidityanenAvinazyadavastho'pi diidhitittippnnii| sambhavasyaktitvAt tadbhanAya yatkiJcitsAmAnyapradarzanaM kRtamiti bhASaH / apinA caitadartho'dhagamyate, yadi ca tatsthitiraGgIkriyate tadApItyarthaH, ataH sUcitamityuktam / anantya iti / antyazabdeza zabdAntarAkaraNAta tasya dRSTAntatvAsambhava itIdamuktam / nanvana. nsyazabdAdi kathaM yAvatsattvaM zabdAntaraM karoti, vinazyadavasthakA. le'parAjananAt, (a)janane vA'tra kaH zabdastavApi yAvatsattvaM janaya. tIti sAdhyavaikalyam, ata Aha / svamatenedamiti / sva:(4) bI. baH / idam , dRSTAntaH(5) / tanmate sarvasya kSaNikatvAdyAvatsatvaM za. bdasya zabdajanakatvamiti / nanveSamubhayasiddhadRSTAntAlAbha ityataH svayaM tadAha / antyazabdeti / tuH punararthe, tathA cAntyazabdakSaNikatAvAdinaiyAyikaikadezinamAdAyAntyazabde ubhayavAdisivasAdhyakatvamiti bhAvaH / anantyazabde naiyAyikamatepi sAdhya. mastIti vAdino matamAha / yAvaditi / adhinazyavasthopIti / a. pinA'nantyopIti sUcitam / antyazabdasya dvikSaNasthAyi(tA)vA. (1) bhavinazyavavasthA--ityadhikaM zaGkaramiprakRnaTIkAnusAreNeti kali0ma0pu0 TippagyAm (2) svanAzAmiti / zamdAntaramityasya kayAcidvyutpattyAvaMsaparatvamiti bhaassH|-gunnaanndH / (3) kazcidityanenokavivakSAyAmapi dvitIyakSaNAvacchinAsajanakAvAraNamasvaramaH / (.)sam-ityAvarzapustake paatthH|| (5) iSTAntam-tyAdarzapustake 2 pustake ca pAdaH / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaasyttiikaadvyvibhuussitH| 173 'stu, viparyayastu yadekadA yanna karoti tat sarvadeva tana karoti, yathA zilA(zakalamakuram), na diidhitiH| bodhya iti kazcit , tana, svato'siddhaH(1), yatkiJcidrUpaki. ziSTasya yAvatsatvakaraNenaiva sAdhyasave ca sahakAriviziSTasya tathAtvAdiSTApAdanAca / iti anena prakAreNa, prasaGgo(2)'stu, tena kuzUlasthavIjasya parAbhyupagatamekadAGkurakAritvarUpahetuma. vaM(3) lbhyte(4)| ekadA kdaacitr(5)| bhavatazva(6) kadA. dIdhitiTippaNI / dimate AyenApi dhArayitumazakyatvAdidam / svataH bauddhamate, tanmate sarvasya vinazyadavasthatvAt / ubhayamata doSamAha / yatkiJciditi / kAryAbhAvetyAdiyAdRzatAdRzavizeSaNena bhavatA yadi sAdhyarakSagaM kriyate, tadA mayApyatraivAnumAne sahakArItyAdiyatkiJcidvizeSa. NadAnena sAdhyapakSaNaM kariSyata iti vyAvRttiH syAdityarthaH / ekadA kAritvamabhyupeyata kuzulasthavIje pararityadarzanAdetanmAtrasya prasApadA(7)vAcyatvamata Aha / itIti / idamevAha / aneneti / kecittu prasaGgasyApavAdatarUpasya vAcakaM syAdityAdipadameva, sa cAtra nA. stItyata Aha / itIti / tathA cAnena vyAptaH prdrshnenetyrthH| te. netyAdi ekadezakIrtanaparamiti vadanti / ekadezarUpaprasanatorlikha. nAt ekadA na karotItyekadAzabdena viparyayahetukazanaM sajatam / pra. (1) sanmAtrasya kSaNikatvena avinazyadavasthakAraNatvAsiddheriti bhAvaH / -guNAnandaH / (1) prayogo-kAli0 mu0 pu0 paa0| (3) hetumattvam , ApAdakasyAbhyupagatatvam |-gunnaanndH| (1) upanayo'yukta iti labhyata iti bhAvaH / / (5) ekapadasyAbhedArthakatve tatpatiyominoglAbhAna nirAkAsA pratipattirata Aha / kadAciditi / dezAvacchedena kAritvAbhAvalyA vRttaye caitankAlAvacchedena tallAbhAya caitat |-gunnaanndH / (1) prasaGge yena yatsAdhyate tasyAbhAvastadabhAvena yadi sAdhyate tadA viparyayavyavahAraH,mApAdaka ca ekadA tatkAritvaM tatkAritvamA vA, mApAya ca yAvatsatvaM tatkAritvam , tathA cApAdakAbhASApApAbhAvayoH sAdhyasAdhanarUpatvaM vAcyam , tatkaminyAzaGkayAha / bhavatakSeti |-gunnaanndH / bhavataH-kali0 mu0 pu0 paa0| (.) pada-ityAdarzapustake 2 pustake va paatthH| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174. AtmatattvavivekaH tade karoti caikadA kuzUlasthaM bIjamaGkaramiti cet, tajjAtyabhiprAyeNa vA syAta, vyaktyabhiprAyeNa vA (syAt) / dIdhitiH / cidakaraNasArvadikAkaraNe (1) yAvatsazvakaraNakadAcitkaraNavyatirekAviti na viparyayAsaGgatiH (2) // dIdhitiTippaNI / saGgIyahetoritarasya ca sandigdhAsiddhatvAdata Aha / kadAciditi / kecittu naiyAyikamate kuzUlasthAbIjAderekadA karaNAbhAva evAsiddhaH, tadadhikaraNasthalakAlasyaikatvAdata Aha / kadAciditi / etatpadasya (3) tatkSaNasyApi vAcakatvAvadhAraNAditi / prasaGgasAdhyasyaiva viparyayahetukaraNamucitamata Aha / bhavatazceti / idaM ca kriyApadam // kalpalatA / sasvakSaNikatvayorvyAptisAdhanAya prasaGgaviparyayAntaramavatArayati / nanviti / (yathA) kazcicchanda (iti / ) (4) avinazvastho'nantya( 5 ) ityarthaH / anyathA dvitIyakSaNe'karaNAdyAvatsatvaM (6) karaNAnupapatteH / khamatenaiva vA dRSTAntaH / viparyaya iti (7) | yathAvatsatvaM na karoti tadekadApi tanna ( 8 ) karoti, yathA zilAzakalam, na karoti ca ( 9 ) kuzalasthaM (10) bIjaM yAvatsatvamaGkuram, ata ekadApi na tat (11) (1) kadAcidakaraNasarvadA'karaNe - puNe : pu0 pA0 / (2) na vyatirekAsaGgatiH - puNa0 pu0 pA0 / (3) etatpada e-pA0 2 pu0 / (4) nambiti / zabda iti / kazciditi / - pA02 pu0 / (5) nanta - kali0 mu0 pu0 pA0 / (6) kSaNe'karaNe yAvatsatvaM kali0 mu0 pu0 pA0 / ( * ) dRSTAntaviparyaya iti - puNa0 pu0 pA0 / ( 8 ) tadekadApi na-kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 9 ) na karoti - kali0 mu0 pu0 pA0 / (10) kuzalasyaM kali0 mu0 pu0 pA0 / (11) makkuram, sa ca kadApi tatra - kAla0 mu0 pu0 pA0 / maGkuram, sa ca ekadApi tanna pA0 2pu0 / $ -- Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti - kalpalatAvyaTIkAdvayavibhUSitaH / 175 kalpalatA / kuryAditi viparyaye darzanIye ekadA'karaNasyApi yA. vatsatvAkaraNarUpatayA vyatyAsenaiva (viparyayo) darzita ityadoSaH / tadetaditi / prasaGgata dviparyayopadarzanamityarthaH / jAtIti / yajjAtIyamekadA na karoti tajjAtIyaM yAvatsattvaM na karotIti vA, yA vyaktirekadA na karo - ti sA yAvatsatvaM na karotIti vA vivakSitamityarthaH // dIdhitiH / yajjAtIyamekadA (1) yat karoti tajjAtIyaM kici (2). dhAvatsacvaM tat karoti, yajjAtIyaM kiJcidapi yAvatsabhvaM yana karoti tajjAtIyaM kimapi kadAcidapi tana karotIti yadi vivakSitam, tadA Adhe kasyacidvIjasya yAvatsabhvamaGkurakA rizvApattAvapItareSAmekadAGkurakAriNAM kAlAntare tadakaraNamaviruddham (3) / dvitIye ca svato (4) hetvasiddhiH, samarthabIjakSaNasya yAvatsacvamaGkurakAritvopagamAt (5), bAdhazca (6), bIjajAtIyasyaiva sahakArisampannasyAGkurakAritvAt / atha yajjAtIyamekadA yatkaroti tajjAtIyaM sarve yAvatsazvaM tat karoti, yajjAtIyaM kizcidyAvatsatvaM yana karoti tajjAtIyaM kimapi dIdhitiTippaNI | jAtyabhiprAyeNa dvividhaprasaGgaviparyayau sambhavataH, tatra mUlokadoSa eka viSaya eva saGgacchate, ato'paratra ko doSaH syAt, ataH stadapyudRGkya dUSayati / yajjAtIyamiti / kiJciditi / na ca viparyaye ( 1 ) ekadeti sampAtAyAtaM yAvatsasvakAritvasya vyApyatAbhramanirAkaraNAya / - guNAnandaH / (2) kiJciditi tajjAtIyamAtrasya yAvatsattva kAritvabhramanirAkaraNAya / --guNAnandaH / ( 3 ) tathA ca na sattvena kSaNikatvaM tatraiva vyabhicArAditi bhAvaH / - guNAnandaH / (4) ca tato- kali0 mu0 pu0 pA0 / (5) kurvadUpabIjavyastvayA yAvatsa svamaGkurakAritvopagamAdityarthaH / - guNAnandaH / (6) bAdhakAbhAve - pAThaH / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmatasvaviveka prathame dvayamapyanaikAntikam, aniyamadarzanAt / dvitIye dvayamapyanyathAsiddham , ekAntAsAmarthyaprayuktakhAdayantAkaraNasya, sAmarthe sati sahakArisannidhipra. yuktatvAta karaNaniyamasya / diidhitiH| kadApi tana karotIti, tatrAha / dvayamapIti / dvayam prasaGgasya viparyayasya ca sAdhanam / aniyati / aGkurakAriNAmakurAkAriNAM ca bIjajAtIyAnAM bhavatApyaGgIkArAditi bhAvaH / anyathAsidam vyApyatvAsiddham / ekAnteti / sAmarthyam(1) svarU. payogyatA sahakAriyogyatA ca, atyantAkaraNam yAvatsava. pakaraNam, tathA ca zilAdeH sahakArisahitasyApyakaraNaM svarUpAyo. gyatvAt , svarUpayogyasya ca bIjAderakaraNaM sahakArivaikalyAt, tasya cAtyantikatvakAdAcikatvAbhyAmakaraNasyApyAyantikatvakAdAcitkatve ityarthaH / / diidhitittippnnii| prasasAdhyAmAvasyaiva hetutayA ubhayatraiva yajAtIyaM sarvamityAdisarvAtmanaiva(2) kartumucitAmati vAcyam / sarvapadaM vinApi prasanIyalA. dhyAbhAvaprAptau tatpadApravezAt 'yatkiJcitkaraNAbhAvameva sarvakara. NAbhAvaM brUmaH / asAmarthapadasya karaNasvarUpayogyatvAbhAvaparatve jA. tabinaSTAderatyantAkaraNasya tatprayuktatvAbhAvAdyabhicAra syAdatasta. prApi tatprayuktatvaM rakSayati / sAmarthya miti| svarUpayogyatetyAdi / tathA ca ubhayAbhAvo vivkssitH| ubhayAbhAvaM darzayati / zilAde. riti / eka......mAha 1 / tasya ceti // (1) ekAntAsAmadhyeMtyatra sAmarthyapadaM svarUpayogyatAparaM sahakAriyogyatAparaM ca, sAmarthe satItyA tu svarUpayogyatAparamiti bhaavH|-gunnaanndH / (2) maSTiva- ityAdarzapustake pAThaH / sarvabAhyameva-pA02 pu0| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 177 klpltaa| aniyameti / pIjajAtIya eva karaNAkaraNayorda. rzanAnneyaM vyAptirityarthaH / yamapIti / prasaGgastAvipa. yayazvetyarthaH / anyathAsiddhimAha / ekAnteti / zi. lAzakalAdAvekadA'kAritve satyanyadApyakAritvaM (1) svarUpA(2)yogyatvaprayuktam (3), svarUpayogyasya tveka. dA'karaNaM(4) sahakArivaikalyaprayuktaM yAvatsatvaM ca karaNaM sahakArilAbhaprayuktamityarthaH // etena yadyatkaroti tattadutpannamAtram , yathA karma vibhAgam , yadutpannamAtraM yanna karoti tanna kadAcidapi, yathA zilAzakalamaGkuramiti nirastam / atrApi pUrvavadanekAntAnyathAsiddhI doSA(5)viti / diidhitiH| etenetyAdi / utpannamAtram , karoti(6) / tanna kadAcidapi, tat karoti / udAharaNAbhyAM(7) tadanurUpAvupanayAvapi sUcitau / pUrvavAditi / jAtyabhiprAye'nekAntaH, vyatyabhiprAye cAnyathAsi. dirdoSa ityrthH(8)|| diidhitittippnnii| ekAntapadasya ca yAvatsattvamalaghutvAdAha / udAharaNAbhyAmi. ti| karmazilAdibhyAmityarthaH 1 // (1) zilAdAvakAritve satyanyadApyakAritvaM-pA0 2 pu0 / zilAzakalAdAvekadA'kAritvenyadAyakAritvaM-puNa0 pu0 pA0 / zilAzakalAdAvekadAkAritve satyanyadAyakAritva-kali. mu0 pu0 paa0| (2) svarUpa-puNa0 pu0 paa0| (3) yogyamuktam-puNa0 pu0 pA0 / (1) svarupayogyatve ekadAkaraNaM-kali0 mu0 pu0 paa0|| (5) nyathAsiddhidoSA -puNa: pu0 pA0 / nyathAsiddhadoSA-pAThaH / . (6) utpatramAtramityatra rotItyanupajya yojayati / utpatramApramiti |---guNAnandaH / * ( 0 ) nyUnatvamAzaGkayAha / udAharaNAbhyAmiti / anurUpAvityanena hetutAvacchedakAvacchinnasya pakSadharmatAmAtrapratipAdakau tanmatasiddhAvityuktaM bhavati |--gunnaanndH| ( 8) rdoSaH-puNa0 pu0 pA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatattvavivekaH klpltaa| sattvakSaNikatvavyAptigrahAnukUlameva prasaGgavipa. yaMpAntaramAzaya nirAkaroti / eteneti / pUrvavaditi / jAtyabhiprAyaNAnakAntikatvam , na hi bIjajAtIya. mutpannamAtrameva karoti / yA ca vyaktirutpatyAnantarameva karoti tatra tattatsaha(1)kArilAbhastantramityabhiH prAyeNAnyathAsiddhirityarthaH(2) // nApi tRtIyaH, kRtakatvAnityatvAderapi(3) para. sparAbhAvavattAmAtreNa(4) virodhaprasaGgAditi / diidhitiH| 'tadvatteti(5) pakSaM dUSayati / nApIti // klpltaa| - tadvattA vA daNDitvakuNDalitvavaditi ( yat ) parva (vi)kalpitama, tadaSayati (nApIti / virodhapra saGgAditi / tathA ca tadubhayAdhyAsAdhInadharmibhedapra. snggaadityrthH)|| astu tarhi tasyaiva(6) tenaiva sahakAriNA saha(7) sambandho'sambandhazceti virodhaH / n| viklpaanupptteH| diidhitiH| cAri(8)bIjAdInAM hi(9) sambandhaH saMyogo'bhyupeyate, (1) tatra tadA tena saha--puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) stantramityarthaH-kali* mu0 pu. paa0| (3) kRtktvaanitytvyorpi-paatthH| (1) mAtreNaiva kali0 mu0 pu0 pA0 / (5 ) tanA veti-puNa0 pu0 paa0| (6) tatraiva-puNa0 pu0 pA0 / tarhi-pAThaH / (.) sahakAriNA saha tasyaiva-pAThaH / sahakAriNA-kali0 mu0 pu. pA0 / ( 8 ) saMyogAvyApyavRttitvasyAne vyavasthApyatvAttadanusAraNAha / vArIti / tanmatamAha / sa cetyAdi / saMyuktati / tenaiva rUpeNa tasya vyApyavRttitvopagame doSo'ta Aha / abhAvo'pi ceti / (9) vAribIjAdInA-kali0 mu0 pu0 pA0 / gunnaanndH| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti - klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 179 tathAhi sambandhinaH sambandhyantare svAbhAva svAbhAvyaM zrA viruddhayeta(1), abhAva (2) pratiyogitvaM vA tadaivetisa dIdhitiH / sa ca sambandhisvarUpaH, nirantarotpanna ( 3 ) kSaNikAbhyAM tAbhyA meva mithaH saMyuktapratyayAdisambhave'tirikte mAnAbhAvAt, abhAvo'pi cAdhikaraNasvarUpa eva ( 4 ), ekatra ca sambandhatada bhAbopagame sambandhAtmakasya ( tasya ) sambandhAbhAvAtmakatvaM syAt, na ca svaM svasyAbhAvo bhavitumarhatItyAha / sambandhina iti / sambandhyantare, kadAcidasatre tasya / abhAveti / nAbhAvo vidyate sata iti nyAyAditi bhAvaH / abhAvapratiyogitvamiti paratra dIdhitiTippaNI | 1 sava saMyogaH / svarUpa (tve ) hetumAha / nirantareti / tAbhyAm sambandhibhyAm | atirikta saMyoge / ekatra ceti / tathA cetyAdiH / ekadaNDe kadAcit cakrasambandhaH kadAcittadabhAvaH svIkriyate, tathA ca cakrasambandhasvarUpe (5) daNDe yazcakra sambandhAbhAvaH sopi daNDasvarUpa eva, tathAca ekasyaiva daNDasya vakrasambandhAbhAvarUpaparatayA 1 eta. devAha mUle, sambandhina ityAdi / virujyata ityanena yathAzrutamUle (na) sambandhyantaraniSThasya sambandhinaH svAbhAvasvAbhAvyamityartho labhyate, taccAsaGgatam, cakrasya daNDaniSThasvA (bhAva) svAbhAvyasya ? tamma teSyaviruddhatvAt tenApyadhikaraNasyaivAbhAvAtmakatvAGgIkArAt na tu pratiyogina ityataH pUraNena saGgamayati / sambandhyantara iti / svapadasya sambandhyantaravAcakatvArtha tasyeti pUraNam, tathA ca sambandhinaH sambandhyantare kadAcit sambandhAntasya sambandhyantarasya yaH svAbhA* vastatsvAbhAvyaM viruddhadhata ityarthaH / sambandhino'bhAvapratiyogitvaviruddhahetutvenAbhAvo viruddha iti ? // (1) viruddhayet - puNa0 pu0 pA0 / ( 2 ) abhAvo dhvaMsaH prAgabhAvazca / ( 3 ) sambandhisvarUpaM nirantarotpannam - puNa0 pu0 pA0 // (4) svarUpa meva - puNa0 pu0 pA0 / (5) svarUpayogya - ityAdarzapustake pAThaH / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AtmatatvavivekaH -hitaM vA, tatraivetisahitaM vA, ubhayasahitaM vA, tathaiveti sahitaM veti / dIdhitiH / sarvatrAnuSajyate / tadA svakAle ( 9 ) / svakAla eva svadeza eveti ( 2 ) svAvacchedakAvacchedene ti (3) / / tatra svadeze / ubhayeti / tathaiva svakAle svadeze kalpalatA / sahakArisamavadhAnAsamavadhAnAdhIne (4) karaNAka raNe iti yat samAhitaM tatrA (pi virodha ityA) ha / astu tati / sambandhina iti ( 5 ) / sahakArisamavadhAnaM tAvanna sambhavati, yata ekaspa (6) sahakAriNaH sahakAryantaramabhAva (sva) rUpameva, na ca bhAvAbhAvayoH (7) samavadhAnasambhAvanetyarthaH / asamavadhAne virodhamAha / abhAveti / viruddhadhata iti sambaddhyate / sahakAriNo yadyabhAvaH syAt tadA tadasamavadhAnaM syAta, tadeva tu nAsti, na hi bhAvasyApyabhAvapratiyogitvaM sambhA vyate, virodhAditi dvitIyavikalpArthaH / bhavatu vA bhA vasyApyabhAvapratiyogitvam (8), tathApi svAvacchinna 4 (1) svakAle pratiyogimattvenAbhimatakAle / - guNAnandaH / (2) svakAla eva svadeza iti - 2 pu0 | svAkAla eva svadeza iti - kali0 mu0 pu0 pA0 / (3) atrAvacchedakatvadvayaM saptamInirdezya vilakSaNaM bodhyam / ( 8 ) sahakArisamavadhAnAt samavadhAnAdhIne- kAle0 mu0 pu0 pA0 / sahakArisamavadhAnAsamavadhAnAbhyAM yat-puNa0 pu0 pA0 / ( 5 ) tahA~ti / sahakAriNA sahotpAdaniyamAdasambandha eva neti bhAvaH / virodhamUlaM vikalpya dUSayati / neti / sasambandhina iti / sambandhibhUta-puNa0 pu0 pA0 / 1 (6) yaMtraikasya - puNa0 pu0 pA0 / yata evAsya - pA0 250 / (0) na cAbhAvAbhAvayoH puNa0 pu0 pA0 / (8) pyamAvaH --- puNa0 pu0 pA0 / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 181 klpltaa| eva kAle svAbhAvaH kathaM bhavet , yena vidyamAnenApi kSetreNa pIjasya samavadhAnaM na bhavediti tRtIyavika lpArthaH / nanu bhavatu vidyamAnasyApi tat , ko'pyabhA. gho'stu, tathApi yatraiva pratiyogI tatraiva tadabhAvo vi. ruddha iti caturthavikalpArthaH / yatra kAle yatra deze yaH pratiyogI tasya tatra tadAnImabhAvo viruddha iti paJcamaH vikalpArthaH / yadavacchedena yadA yatra pratiyogI tadaSa. cchedenaiva tadaiva tasyaivAbhAvo viruddha iti SaSThavikalpA. rthaH / sambandhina iti / sahakArisamavadhAnaM tAvanna sambhavati, yata ekasya sahakAriNaH sahakAryantaramabhAvasvarUpameva, na ca bhAvAbhAvayoH samavadhAnasambhA. banetyarthaH / samadhAne virodhamAha / abhAvati / viruddhaMyata iti sambaddhayate / sahakAriNo yadyabhAvaH syAt tadA tadasamavadhAnaM syAt, tadeva tu nAsti, na hi bhAvasthApyabhAvaH, virodhAdityarthaH / ) (1) bhavatuSA bhAvasyApyabhAvastathApi yadaiva bhAvastadeva tada(2)bhA. vo viruddha ityAha / tadevati / a(trA)bhAvapratiyogitvaM viruddhayata ityanuSaGgaH / evaM paratrApi / bhavatu vA bhAvasamAnakAlInopyabhAvaH, tathApi yatraiva bhAvasta. traiva tadabhAvaH kathaM sthAta , virodhAdityAha / tatraive. ti / kAlabhedenaikadezatvasambhave'pi yadA yatra yatsa. vaM(3) tadaiva tastha tatrAsavaM viruddhamityAha / ubhaya. (1) kuraDalIsthaM pAThAntaraM tRtIyAdarzapustake'dhikaM dRzyata iti kali. mu0 pusta ke TeppaNyA sUcitam / (2) bhAvasyApya-kali. mu. pu0 paa0| (3 ) yadA tatra tatsatvaM--puNa0 pu. pA0 / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 AtmatatvavivekaH klpltaa| sahitamiti / yenAvacchedena pratiyogI(1) tenaivAva. cchedena tadeva tatraiva (2) tadabhAvo na smbhvtiityaah| tathaiveti // na prathamaH, anabhyupagamAt / diidhitiH| anabhyupagamAditi / nirantarotpAda(3)kSaNikatva(4)yora. siddhyA saMyogasya, dharmittitvAnugata(5)pratItyA cAbhAvasyA. tiriktasya siddheriti bhAvaH // dIdhitiTippaNI / mule, anabhyupagamAt / svAbhAvasvAbhAvyasyeti zeSaH / etadevo. papAdayati / nirantareti / yadi nirantarotpAdaH kSaNikatvaM (ca) siddhaM syAt tadA tatkAlInenaiva saMyogakArya(6)nirvAhetiriktasaMyogo na siddhyeta, na caivam / asijeti saMyogasyAtiriktatve hetuH| pratItye. tyabhAvasyAtiriktatve hetuH|| klpltaa| anabhyupagamAditi / sambandhyantarameva sambandhya. ntarasyAbhAva iti nAbhyupagamyate, adhikaraNasvabhA. vazvA(7)bhAvo na bhavatIti(8) niSetsthata eveti bhASaH // (1) pratiyoga- kali0 mu0 pu0 paa0| (2) tatraiva-kali0 mu0 pu0 pA0 / (3) anantarotpAda-kali. mu0 pu0 paa0| (4) kSaNikatva----puNa0 pu0 pA0 / (5) svarUpAtmakapratiyogitvAderiva tena rUpeNa tadvRttitvAdikamapi syAdata Aha / anuga. teti / idamubhayAtmakatvanirAkaraNopayogi / atiriktasyeti / svasya svAbhAvAtmakatvAvirodhai svasmin svaM nAstIti pratyayasyApi durghaTatvamavaseyam / -guNAnandaH / (6) saMyogavyavahAra-pA02 pu0|( . ) svarUpaM cA-puNa0 pu0 pA0( 4 ) bhaavo-paatthH| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 183 na dvitIyaH, stkaaryprtissedhaat(1)| ____diidhitiH| pAgasata eva kAryasyotpatteH prAmANikatayA svayApi satkAryatvaniSedhAdityAha / satkAryeti // diidhitittippnnii| tvayA kSaNikatvavAdinA // - klpltaa| satkAryeti / abhAvapratiyogitvaM bhAvasya nAstI tyabhyupagame tava sAthamatapraveze('pya)pasiddhAntaH kSa. NikatvasAdhanavirodhonubhayavirodhazcetyarthaH / / na tRtIyaH, prAkpradhvaMsAbhAvayorbhAvasamAnakAlatvAnabhyupagamAt / diidhitiH| mAgityAdi / saMyogini saMyogasya prAgabhAvadhvaMsayoH kAla bhedenaiva vRtyupamamAt, atyantAbhAvasya cA(2)vacchedabhedena vRttau virodhAbhAvAditi bhAvaH // diidhitittippnnii| saMyoginIti / cakrasaMyogini daNDe tadeva(3) cakrasaMyogAbhAvo virudhyate itIhazAbhAvaH kaH, prAgdhvaMsAdiH, (sa) saMyogAdikAle yadyakriIkriyate tadA virodho dAtavyaH, na caivam / nApyatyantAbhAvaH, tasyAvyApyavRttitayA virodhaabhaavaadityrthH|| klpltaa| prAgiti / prAgabhAva(pra)dhvaMsayoH pratiyogisamAnakAlatvAnupapattAvapyatyantAbhAvamAdAya sahakArya(1) pratikSepAt-pAThaH / ( 2 ) nyUnatvamuddharati / atyantAbhAvasya ceti |-gunnaanndH / ( 3 ) tadaiva daNDe-pA0 2 pu0 / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 AtmatattvavivekaH klpltaa| samavadhAnasambhavAt sahakAriprAgabhAva(pra)dhvaMsAvapi pratiyogibhinnakAlAvAdAya tathA sambhavA(1)tyarthaH // ____ na caturthaH, sa hi na tAvat sthitiyomapadyaniyamena sambandhinoH, tadasiddhaH / ita eva(2) tatsiddhAvitare. tarAzrayatvama , niyamasiddhau hi virodhasiddhi(3)statsiddhau ca bhede sati niymsiddhiriti(4.)| na cAnyatastatsi. . diidhitiH| . . sa hIti / saH virodha:(5), sambandhinorekatara(sambandhi)savakAla nairantaryeNAparasya sambandhinA(6)'vazyaM satvamityevaM. rUpeNa niyamena tAvanna siddhyati(7), yataH tadasiddheH uktarUpaniyamAsiddhaH / ita eva virodhAdeva, niyamasiddhau uktarUpani. yamasiddhau, (tatsiddhiH virodhasiddhiH,) tatsiddhau virodhasiddhau, bhede sati sambandhAsambandhalakSaNaviruddhadharmAdhyAsAddharmibhede siddha satItyarthaH / ( etAvatA ) cakrake('pi) parasparAzraya diidhitittippnnii| ... na caturtha ityatra hetuH, sa hIti, tazcAsaGgatam , ato na siddhatI. tyasya pUraNenAha / sa ityAdi / yata iti hizabdArthakathanam / atraiva hetuH, tadasiddheriti / virodhasiddhiH kathaM(8) niyamasiddhikAriNI. syato bhede satItyuktam, tathA ca virodhAcakre (9) bhinnaH sambandho daNDe ca bhinna eveti niyamasiddhiriti ? / cakrake'pIti / parasparA. (1) sambhavAdi-kali0 mu0 pu0 pA0 / sambhavAnne-pAThaH / (2) tadasiddheH / ata eva-puNa pu0 pA0 / / (3.)hi tasiddhi-pAThaH / (1) siddhiH -puNa: pu0 paa0|. (5)sa caturtha iti bhramaM nirAkaroti / sa virodha iti |-gunnaanndH / (6 ) nairantaryeNAparamyA-puNa: pu0 paa0| (0) tRtIyArthasya dharmiNyananvayAt pUrayati / siddhayatIti / hetoraNamAha / yata iti / niyamarUpasyAnukatvAdAha / uktarUpeti / -guNAnandaH / / (8) kathanaM-iti sarvatra paatthH| (9) cake daNDe-pA0 2 pu0 / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI samalaGkRtadIdhiti - kalpalatAkhya TIkAdvayAvibhUSitaH / 185 aniyatopasarpaNApasarpaNakAraNaprayukta ddhi:, tadabhAvAta, vAca sambandhAsambandhayoH / nApi vinAzasthAhetukasvAdayaM virodho'rthAt siddhayati, tasyApyasiddheH / dhrutrabhASitve tu vakSyAmaH / dIdhitiH / svamakSatam / mAnAntarA (1)niyamasiddhiM (2) nirAkaroti / na ceti / nanu prathamaM sambaddhasyAsambaddhasya vA pazcAt kathamasambaddhasvaM sambaddhatvaM cetyata (3) Aha / aniyateti / ahetukatvAt pratiyogyuttara (4)bhAvihetvanapekSa (5) tvAt / arthAt utpanyanantarameva bhAvAnAM nAzAdekasya kAlabhedenApi sambandhAsambandhA (6) yogAtu / tasya ahetukatvasya ( 7 ) / nanu yadyasya dhuvabhAvi (8) tadutpatyanantarameva jAyate, yathAsmAkaM samarthasya kAryam, bha vatAM ca ( 9 ) dravyAdeH parimANAdi, dhavabhAvI ca bhAvasya vinAza ityato'rthAdvirodhaH setsyatItyata Aha / bhuveti // dIdhitiTippaNI | zrayatvasya cakrakatvAdivyApakatvAdityarthaH / nanviti / prathamaM sambaddhasya pazcAdasambaddhatvaM prathamamasambaddhasya vA kathaM pazcAtsambaddhatvami ti sambandhaH / arthAdityAdi (10) / bhAvasya kSaNikatayA vibhinnakAle'vRttI kAlabhedena sambandhAsambandhayorekatrAsambhavAt sahAnabasthAnarUpavirodhaH siddha ityarthaH / ityato'rthAditi (11) / idAnImukanyAyena ekatra sambandhAsambandhayorvirodhaH setsyatItyarthaH (12) // ( 1 ) avyavahitopakrAntatvAttatpadaM niyamaparamityavatArikA vyAjenAha / mAnAntarAditi / - guNAnandaH / (2) siddhiM kali0 mu0 pu0 pA0 / (3) ddhatvaM vetyata - puNa0 pu0 pA0 / ( 4 ) ahetukatve sadAtanatvamasattvaM vA syAdityata Aha / pratiyogIti / pratiyogyadhikarakAladhvaMsAdhikaraNa kSaNotpattiketyarthaH / guNAnandaH / (5) napekSita - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 6 ) sambandhAsambandhavattva - puNa0 pu0pA0| (7) virodhaparatvabhramanirAsAyAha / ahetukatvasyeti / - guNAnanda | ahetutvasya-kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 8 ) dhuveti prAmANikatvasUcanAya, bhAvItyanenaiva sAmaJjasyAt / - guNAnandaH / (9) bhavatAM vA - puNa0 pu0 pA0 / (10) arthAdityAdimUlam - pA0 20 (11) ityAhArthAditi inyAdarzapura take pATha: / (12) birodhaH / yasyetyarthaH - iti sarvatra paatthH| 24 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH klpltaa| sa hIti / saH virodh:(1)| yadi sahakAriNoH(2) sthitiyogapacaniyamo bhavet tadaika(3)sahakArideza sahakAryantarAbhAvo na bhavet , sa ca nAstItyarthaH / nanu pratiyogitadabhASayoH samAnadaMzasvavirodhAdeva sthitiyogapadyaniyamaH syAdityata Aha / ita eve. ti(4) / tadeva sphuttyti(5)| niyameti / tatsiddhau virodhasiddhau, bhede sati kSaNabhaGge sati, niyamasi. rirityarthaH / kSaNabhaGge sati sahakAriNAM tathotpAda niyamAdhaugapathaM siddhayet, sa evAdyApi na siddha iti bhaavH(3)| nanu virodhAt(7) sthitiyogapay mA saissIt(8), anyata eva kutazcitpramANAt siM. dhyatu tadityata Aha / na ceti / tadabhAvAditi / pramANAntarAbhAvAdityarthaH / nanu(9) sahakAriNAMyo. gapadyameva kathaM na bhavatItyata Aha / aniyteti(10)| nanu dhvaMsastha pratiyogibhinna kAraNaM nAsti, tathA ca svotpattyavyavahitottarakSaNavartidhvaMsapratiyogitvaM kSaNikatve siddha puscAt puJjotpattisiddhAvarthAdeva sahakAriNAM sthitiyogapadyaniyamaH setsyatItyata. aah(11)| nApIti / tasyApIti / vinAzA(12)he. (1) sa hIti / virodhe-kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 2 ) sahakAriNA kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 3 ) tatraiva -pA0 2 pu0| (1) Aha / ata eveti-puNa0 pu0 pA0 / (5) tadeva spaSTayati-pAThaH / etadeva spaSTayati-puNa pu0 paa0| ... (6) ityarthaH-kali0 mu0 pu0 paa0| (.) virodhAdeva-kAla. mu. pu0 paa0| . (8) payamasetsIta-puNa0 pu0 paa0| (9) nanva-puNa0 pu. paa.| . . . . (10) aniyanteti-puNa0 pu. pA0 / niyateti-pA02 pu0| . (11) itItyAha-kali0 mu0 pu0 pA0 / (12) vinAzasyA-kali0 mu. pu0 paa0| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti - kalpalatAsyaTIkAdvayavibhUSitaH // 187 kalpalatA / tukasvasyetyarthaH / nanu vinAzo bhAvAnAM dhruva bhAvI, tathA ca kuto hetvantarApekSetyata zrAha / dhruva bhAvitva' iti // nApi paJcamaH, na hi tadaiva (1) tatraiva sa eva sahakAryasti nAsti cetyabhyupagacchAmaH / dIdhitiH / na hItyAdikaM vyApyanRtyabhiprAyeNa ( 2 ) // dIdhitiTippaNI 1. uttaragranthe sa ca tebhyo'tirikto'vyApyavRttizcetyapIti likhi. tam atra ca sahakAryastIti likhanAt tatrAtirikApAdanaM saGgAmi, avyApyavRttitvApAdanamapi tadaiva saGgataM yadyatra ( 3 ) vyApyavRttitvA bhiprAyaH sthAta, ata Aha / vyApyavRttyabhiprAyeNeti // kalpalatA / ubhayasahitaM veti dUSayati / nApIti // nanu samavadhAnaM nAma sahakAriNAM dharmaH saMyogo bhavadbhiriSyate, sa ca tebhyo ( vyatirikto'vyApyavRttizvetyapi tathA ca sa eva tadaiva tatraivAsti nAsti ce dIdhitiH SaSThamapi pratibandimukhenAnabhyupagamAdeva nirasitumAzaGkate / nanviti (4) / ityapi (5), bhavadbhiriSyate / nAsti cetItyasyA dIdhitiTippaNI / pratibandimukheneti (6) / ayaM bhAvaH / pratibandhAvAdinA prathamapa (1) tadeva - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 2 ) ekasyaiva kAlabhedena rUpatadabhAvavattvApagamAdAha / vyAdhyavRttIti / guNAnandaH / (3) saGgataM ityatra - iti sarvatra pAThaH / ( 4 ) manvityAdi - puNa0 pu0 pA0 / ( 5 ) ityapItyasyArtho -kAli0 mu0 pu0 pA0 / apikAradarzanAdanuSajyAha / ityanIti - (6) pratipatraM sAmaneti - iti sarvatra pAThaH / guNAnandaH / THE KUPPUSWAMY SASTF RESEARCH INSTITUTE, Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ... AtmatattvAviSeka ti / anatireke sthiravAdino vyastAnyapi bIjavAridharaNidhAmAni tAnyeveti tebhyo'pi kAryotpattiprasaGgaH / vyApyavRttitve ca sarvala raktAdivibhramaH zabdAdikAryotpattiprasaGgazva(1) / tasmAdasaMyuktebhyo'nya eva saMyukta svabhAvAH paramANavo jAtA ityeva jyAyaH / naitadevam / kSaNikaparamANAvapyasya(2) virodhasya duritvAt / tathAhi / pUrvadigavasthitaH paramANuryathA paradigavasthitena paramANunA para(3)digavacchedenAvRtarUpa utpannaH, tathaiva kiM pUrvadigavacchedenApi, na vA, ubhayathA vA / Aye ubha diidhitiH| (4) virodha iti zeSaH / sarvatreti / tatta(5)kAryotpattiniyA makAnAM mahArajanabheryAdisaMyogAnAM sakalAvayaba(6)digdezAdhapacchedena vRttau tattatkAryANAmapi tathaivotpattiprasaGgAdityarthaH / paramANavaH kSaNika(7)paramANupuarUpA vAribIjAdayaH kAryavi. zeSasamarthA jAtA iti / na veti(8)| paradiga(9)vacchedenApya. (1) prasaGgaH- puNa0 pu0 paa0| (2) paramANorapyasya-puNa0 pu0 paa0| . (3) paramANunA'para-kali0 mu0 pu0 pA0 / (1)tyasya -puNa0 pu. pA0 / etAvatA kimAyAtamityata Aha / virodha itiiti|-gunnaanndH / (5) sarvatretyasya samavAyena dezabhramaM nirAkurvan vibhramAdipadaM kAryAntarasyApyupalakSakatayA vyAcaTe / tanaditi |-gunnaanndH / (6) avayaveti mahArajanasaMyogAbhiprAyeNa / digdezeti shndjnksyogmdhikRtyaa-gunnaanndH| (0) asaMyuktebhyo'nye sthirA eva paramANavaH santu, naitAvatA prakRtasiddhirata Aha / kSajiketiA-guNAnandaH / (8) na ceti-kali. mu. pu0 paa0|| (9) na venyasya pratiyogisAkAGkatayA'grimadoSAnusAreNa niSkRSya tamAha / paradigiti / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 189 yatopyanupalabdhi(1)prasaGgaH / dvitIye tu ubhytopyuplmbhaapttiH(2)| tRtIye punaH sa eva(3) durAtmA vi. rodhaH, sa eva tenaiva tadai(4)vAvRto'nAvRtazceti / prakArabhedamupAdAyAvirodha iti cet, kaH punarasau / digantarAvacchedaH, yadi hi yadigavacchedenaiva(5) saMyuktastadigavacchedenaivA(6)saMyuktopi, tato virodhaH syAta, iha tu naivamiti cetu, hanta saMyogasaMyoginorbhedapakSe'pi yadyayaM siddhAntavRttAntaH syAta, kIdRzo doSa ini(7)| diidhitiH| (8)nAta(rUpa) isarthaH / ubhayathA veti / para(9)digavacchede. nAvRtarUpaH pUrvadigavacchedena cAnAtarUpa ityarthaH / pRcchti(10)| kaH punariti / uttarayati / digantareti // diidhitittippnnii| kSevirodhAderadarzanakRtenamedoityAtanmatepIzavirodhaprasaGgAtmadhyapa. kSarUpotpAdakamAdAyaivavirodhitvakSateH tavasahAnavasthAnamityA. dinAabhyupagamavAdecavirodhenayogapadyApAdanakSaNikatayaivaparyavasa. nAta(11) // atra yadyapi dvitIya ityAdinA vakSyamANadoSe ubhayata iti vyartham , paradigavacchedenApItyasyaiva prakRtatvAt , tathApi dRSTAntArtha pUrvadigavacchedopagraha iti dhyeyam |-gunnaanndH / (1) nuplmbh-paatthH| (2) patte:-puNa. pu0 pA0 / (1) tRtIye tu-paatthH| (5) tatra-puNa. pu0 pA0 / 15) pacchedana-puNa0 pu0 paa0| (6) bacchadenA--puNa. pu0 pA0 / . (7) doSaH-puNa0 pu0 paa0| (8) cchedenApi-puNa0 pu0 pA0 / (9) ubhayayA vetyasyobhayadigavacchedenAvRtaparatve pUrvasmAdabhedaH, anAvRtaparatve tu dvitI. yAda, na vAnimadoSasaGgatirata prAha / pretyaadi|-gunnaanndH / (10) phakikAbhyavacchedamavatArikAvyAjena sphuTayati / pRcchatItyAdi |-gunnaanndH / (11) iyaM paktiyAkulAkSarA pustakadvayepi / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 AtmatasvaSivekaH klpltaa| etAvatA praghaTTakena sahakArisamavadhAnAsamavadhA. nAdhIne karaNAkaraNe iti yaduktaM tatsamAhitam, tathaive. tisahitaM yeti SaSThaM(1) pakSaM parapratibandimukhena samA. dhitsuH pratiSandi(na)mutthApayituM pITha(2) racayati / nanviti / na hi tatraiva tadaiva(3) sa evAsti nAsti -cetyabhyupagacchAma iti yaduktam, tatsaMyogazabda(4). jJAnAdAvabhyupagamena tavApasiddhAnta iti pUrvapakSiNo. bhisandhiH / tebhya iti / sahakAribhya ityarthaH / ityaH pItyato(5) bhavadbhiriSyate ityanuSaGgaH / nAsti ceti / ato virodha iti zeSaH / tathApasiddhAnta iti vA shessH(6)| vyastAnyapIti / vizakalitAnyapI(7)tyarthaH / raktAdIti / arakte'pi bhAge mahArajanasaMyo. gasya vyApyavRttitayA(8) raktadhI(9)prasaGga ityarthaH / bheryAkAzasaMyogasya ca sakalAkAzavRttitayA sarvatra zabdotpattiprasaGgaH, vibhukAryANAmasamAyidezAnuro. dhitvAt / Adipadena sukhaduHkhAdisaGgraha (10) / sva. siddhAntAnusAreNopasaMharAti / tasmAditi / yadvA ta. smAditi / atiriktasaMyogapace virodhAduktA(11). dityarthaH / saMyuktasvabhAvA iti / aviraladezenotpa. nA:(12) kSaNikaparamANava eva tathotpAdAda ghaTapa. (1) veti puurv-paatthH| (1) pIThamA-pA0 1 pu.| .... (3) tadeva tatraiva-kali0 mu0 pu0 pA0 / (1) tatsaMyoge zamde-kAla. mu.pu. pA0 / (5) ityatopIsyato-pA02 pu0| (6) itynussnggH|-kli0 mu. pu0 pA0 / (.) vizakalitAnI-puNa0 pu0 paa0| (8) saMyogasya sarvavRtti tyaa-paatthH|(9) raktatva- paatthH| (10) sukhaduHkhAdiparigrahaH-puNa0 pu0 pA0 / -- (11) pace ukAvirodhA-puNa0 pu0.paa0| (12) patrA-kali. mu0 pu0 pA0 / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatAvyaTIkAdvaya vibhUSitaH / 191 : kalpalatA / dAdibhAvamApannA ityarthaH / asya virodhasyeti / AvRtAnASRtaraktAraktAdivirodhasyetyarthaH / Aya iti / ubhayadigavacchedenA (nA) vRtatva ( 1 ) ityarthaH / dvitIya iti / ubhavadiMgavacchedenAnAvRtatva ityarthaH / tRtIya iti (2) / kacidAghRtaH kacidanAvRta utpanna itya tretyarthaH / virodhamAha / sa eveti (3) / kaH (4) punarasAviti praznaH / digantarAvacchedena (5) ityuttaram / a virodhamevopapAdayati / yadi hIti (6) / ayaM siddhA tavRttAnta iti / aJcalAvacchedena mahArajana saMyoge - 'pi dazAvacchedena tadabhAvAnna sarvatra rakta (vi) bhrama ityarthaH / etAvatA tathaivetisahitaM veti (7) patraH pakSo'bhyupagamena (8) nirasta iti siddhaM sahakArisama vadhAnAsamavadhAnaprayukte karaNAkaraNe ekasyAmeva vya ktAviti // * etena vyatirekapakSo'pi nirastaH / dIdhitiH / etena vyAptiviraheNa / vyatirekapakSaH yat kramayaugapadyara / dIdhiti / etenetyAdinA kSaNikatva satsvayorvyatirekavyAptidUSaNe kramAdi (2) dvitIya iti - kali0 mu0 pu0 pA0 / (1) cchedena tattva-pA0 2 pu0 / (3) utpanna ityarthaH - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 4 ) kazca - kali0 mu0 pu0 pA0 / prakArabhedetyAdi iha tu naivamityantenaikaH pUrvapakSapranthaH / kaH - puNa0 pu0 pA0 1 (5) diganta vaccheda iti tu mUlapratIkaparyAlocane yuktamiva pratibhAti / (6) ityuttaram / - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 7 ) sahitatveti- puNa0 pu0 pA0 / (8) bhyupagamaniyamena - pA0 2 pu0 / anabhyupagameneti tu yuktam / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsmatasvavivekaH diidhitiH| hitaM tadasat , yathA zazaviSANam , kramayogapacarahitaca sthiro bhAva iti sthirANAM sazvavyatirekasAdhanam // diidhitittippnnii| viparyayahetoragrahaNe'saGgatiH syAt, kSaNikatvAbhAvasyaiva hetutayA tadu. panyAsasyaivocitatvAt , etadupanyAsasyAprastutatvAt , ataH kramA divirahameva hatUkRtya saGgamayati / vyatireketi / na caitadaprastutama, evaM pUrvAparA(na)Gga, kutaH, satvAzraye hi kSaNikatvaM sAdhitam , idAnIM sthiratayA pUrvAGgIkRteSu satsvAbhAvasAdhanasthocitatvAt / kramayogaH padyarahitamiti / krameNa kAritvasya tatra yugapat saha kAryakAritvasya ca anyatarahetvabhAvo'tra hetuH pratyekasya sAmarthyapi ubhayasya mUlokta. svAduktaH, mUle tadvatvAnurodhAduktam // klpltaa| eteneti / sattvakSaNikatvayoranvayavyAptibhaGgene tyrthH| yanna kSaNikaM tanna sat, yathA zazaviSANa. miti vyatirekavyAptistvayA vAcyA, kevalAnvapino. 'nabhyupagamAt, vyatirekavyAptizcAnvayavyAptivyAptA, sA cennAsti, tadA vyatirekavyAptirapi nAstI. ti bhaavH|| - adhikazva tatrAzrayahetudRSTAntasiddhau pramANAbhAvaH, diidhitiH| . AzrayaH(1) pakSaH sthiro bhAvaH, tasyAsiddhiH, tatsvarUpassa pareNa(2) prAmANikatvAnabhyupagamAt , ya( ta(3)kSyati, (1) AzrayeNa hetoH sAmAnAdhikaraNyabhramaM nirAkaroti / pakSa iti |-gunnaanndH / (2) svanaye tasya prAmANikatvAdAha / pareNeti |-gunnaanndH / / (:) pakSapadasya sthirabhAvaparatve bodhakamAha / yakSyasIti / apa sthira iti bhaviSyati prakRtopaSTambhakam / -guNAnandaH / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkRtadIdhiti-kalpalatAkpaTIkAdvayavibhUSitaH / 193 avastuni pramANApravRtteH, pramANapravRttAvalIkatvAnupa dIdhitiH / na hi virodhasahasreNApItyAdi, tadvizeSaNasyA ( 1 ) sattvalakSaNasya sAdhyasyAprasiddhyA ca / hetvAsiddhi: hetoH kramAdivirahasyAmasiddhiH, sati tvayA tadanabhyupagamAt asata: ( 2 ) pramANAgo. caratvAt, pakSasya (3) hetozcAprasiddhyA pakSadharmatvAsiddhiva / - STAntAsiddhiH dRSTAntasya alIkasyAprasiddhiH, tasya sAdhya ( 4 ) sAdhanayozcAprasiddhyA (ca) tatra tadubhayaktvApratItiH (5) / alIkatvA(6)nnAstyevAsati pakSAdau pramANam, anumAnaM punarasakhyAtyaiva vyavahAravat vartate (7) atha vyavahAropi " , dIdhitiTippaNI / naiyAyikamate siddhatvAdAha / pareNeti / bauddhenetyarthaH / yadvakSyati, paramateneti zeSaH, anyathA naiyAyikamatena na hItyuktAvasaGgataM syAt, sthire naiyAyikaH pratyakSAGgIkArAt evaM ca mUle darzayitumityanantaraM svayeti zeSaH / pakSAsiddhirityatra hetvantaramapyAha / tadvizeSaNasyeti / tathA ca sandigdhasAdhyadharmiNaH pakSasyAtrobhayathA'siddhiH, vize. vyAbhAvAt sAdhyarUpavizeSaNAbhAvActra, evaM cAdye hetuH prAmANi karavAnabhyupagamAditi, dvitIye hetustadvizeSaNasyeti / tasya dRSTA ntasya / vyavahAravaditi / yathA'lIke vyavahAraH pravarttate tadvadanumA* ( 1 ) sAdhyAprasiddheranuktatvAn yUnatAmAzaGkaya pariharati / tadvizeSaNasyeti / aprasiddhyA cetyatrAzrayAsiddhiriti prAguktamanuSajyate / guNAnandaH / ( 2 ) asatazca - puNa0 pu0 pA0 / (3) nanu sAdhyasyAprasiddhAvapi yathA'prasiddhasAdhyako vyatirekI tathA tvaprasiddhAvapi syAdata Aha / pakSasyetyAdi / - guNAnandaH / , ( 4 ) tasya mAdhya - kali0 mu0 pu0 pA0 / (5) pratItizva - puNa0 pu0 pA0| tatra dRSTAntatvenAbhimate zazaviSANAdI | (6) prativandimAtrasya prakRtAnupapAdakatvAdAha / alIkatvAditi / --guNAnandaH / ( * ) takhyAtyaiva pravartate vyavahAravat - puNa0 pu0 pA0 / asati pramANAbhAva itivacanavAdityarthaH / 25 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 AtmatatvavivekaH patteH / evaM taha(1)vyavahAre svavacanavirodhaH syAditi cet, tat kiM(2) svavacanavirodhena teSu pramANamupadarzitaM bhaveta(3), vyavahAraniSedhavyavahAropi(4) vA khaNDitaH (syAt)(5), aprAmANiko'yaM(6) vyavahAro'vazyAbhyupagantavya iti vA bhavet / diidhitiH| pramANAdhIna eva,tatrAha / evaM tahA~ti / svavacanam asayA(7). zrayAdau pramANAbhAva iti vacanam / vyavahAreni / teSvitya(8). nuSajyate // diidhitittippnnii| namapi bhaviSyatIti bhaavH| pramANAdhIna eva, tvayA ucyata iti shessH|| klpltaa| adhika iti / anvayavyAptyapekSayAtra bahUni dU. SaNAnItyarthaH / tAnyevAha / Azrayeti / AzrayapadaM sAdhyAbhASaparam, tadAzritya vyatirekavyAptipravRttaH, . (1) nanu sAdhyajJAnamAtraM tadvyatirekagrahIpayika, na tu sAdhyapramA, zazazRGganAstIti vyavahArAt, anyathA na tatra vyavahAra ityapi vacanaM vyAhatam, asyaiva vyavahArasya sattvAta, tathA cAprayAdI pramANApravRttAvapi nokadova ityAha / evaM tahIti / -bhgiirthtthkkurH| . . . (2) tata kimiti / na hi tatra vyavahAraH prAmANikaH sambhavati, alIkAnAmakAraNatayA pratyakSAviSayatvAt , jyAtiprAhakatAdAtmyatadutpattyorabhAve'numAnAsambhavAdityarthaH |-bhgiirth. tthkkurH| (3) bhavati-kAle0 mu0 pu0 pA0 (1) vyavahAro-kAla. mu0 pu0 pA0 / (5) vyavahAraniSedheti / pravastuviSayakasya vyavahArasya yo niSedharUpo vyavahAraH so'pi khaNDitaH, tathA ca vyavahAraniSedhopi tatra na kartavya ityrthH|-bhgiirthtthkkurH| (6) aprAmANikopi-puNa0 pu0 pA0 / aprAmANika ityasya pramANAviSayagocara ityarthaH / (0) svapadasya bauddhaparatve iSTApattarAha / astiityaadi|-gunnaanndH| (8) viSayAkAlAyAmAha / teSviti / maulavyavahAraniSedhavyavahArapadaM cAsatyAzrayAdI pramANAbhAva itivadhanaparamityavadheyam / evamapi yathAyathamavaseyam |-gunnaanndH / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngkRtdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH| 195 kalpalatA / hetupadaM sAdhanAbhAvaparam, tadviparyayasya hetusyopagamAta, dRSTAntapadaM sphuTArthameva, tathA ca na (1) zazavi pANAdau sAdhyAbhAvo na (2) sAdhanAbhAvo na vA zazaviSANAdi pramANa (3) gamyamityarthaH / yA akSaNika. masat, kramayaugapadyAbhyAmarthakriyArahitatvAt, kUrmaromavadityAzrayAsiddhiH, sandeha siSAdhaviSayorabhAvAt / ata eva hetvasiddhiH, vyAptipacadharmatAvizigets tera (4) / evaM tahIti / pramANa sAdhya (5) eva vyavahArastadetyarthaH, tathA ca jJAnamAtraM vyavahA rAGga, na tu pramaiveti bhAvaH / alIke ko'pi vyavahA rona sambhavatIti vadatastava svavacanavirodhaH, asyaiva (6) vyavahArasyAbhyupagamAdityAha / svavacaneti / taskimiti / pramANAdhIna eva vyavahAraH, tvayA ca vyavahAraniSedhavyavahAraH (7) kriyate tannUnaM (8) zaza. viSANAdyapi prAmANika mityAyAtamityarthaH / vyaMvahAraniSedheti / pramANamantareNa (9) vyavahAra niSedhavyabahAro'pyayamanupapanna ityarthaH / aprAmANiko'pIti / aprAmANiko'pi vyavahArazceta svayA (10) naiSTavya (11)stadA tava (12) svavacanavirodho bhavedityarthaH // - ( 1 ) tathA ca - kali0 mu0 pu0 pA0 / (2) sAdhyAbhAve - puNa0 pu0 pA0 / ( 3 ) pramANagaNa - kali0 mu0 pu0 pA0 / (4) akSaNikatvarUpa sAdhyAma siddhyA pakSavizeSaNasaMzayasiSAdhayiSAdyabhAvAdAzrayAsiddhi:, ata eva hetvabhAvaH, vyAptapazcadharmasyaiva hetutvAditi bhAvaH / upalacaNaM caitat / dRSTAntAsiddhirapyata eva sAdhyAmasidhyA sAdhyAbhAvavyApakAbhAvaprati(5) pramANe sAdhya - puNa0 pu0 pA0 / yogitvagrahasthalAbhAvAditya pyUhyam / ( 6 ) virodhaH, tasyaiva - puNa0 pu0 pA0 / (8) tanmUlaM - puNa0 pu0 pA0 / (7) niSedhavyavahArazca puNa0 pu0 pA0 / ( 9 ) pramANAntareNa -pAH 2pu0 / (10) vyavahArastvayA - pA0 2 pu0 / ( 11 ) neSTaya - kali0 mu0 pu0 pA0 / (12) stadA pA0 2 50 / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatattvavivekaH na tAvat prathamaH, na hi virodhasahasreNApi sthire tasya kramAdivirahe vA zazazRGge vA pratyakSamanumAnaM vA darzayituM zakyam, tathAtve vA kRtaM bhautakalahena / dIdhitiH / zazazRGge veti / tasya kramAdivirahe, asave ca ( 1 ) tyapi draSTavyam / tathAtve veti / pramANapravRttAvasasyAnupapateriti bhAvaH // 196 dIdhitiTippaNI | draSTavyamiti / paramya saravarUpasAdhyaM pakSe na darzitam, pakSe sAdhyaprasiddheranaGgatvAditi // kalpalatA / zrakSaNikamasat, kramayaugapadyarahitatvAt, kUrma - romavadityanumAne pakSa ( 2 ) sAdhyahetudRSTAnteSu pramANAnupapattimAha / na hIti / indriyasannikarSAbhAvAt pratyakSAnupapattiH, vyAptyabhAvA (3) danumAnAnupapattiriti bhAvaH / tathAtva iti (4) / pramANopadarzane i. tyarthaH / bhautaH barbaraH, bhUtAviSTo vA // dvitIya stviSyata (5) eva prAmANikaiH / avacanameva tarhi tatra (6) prAptam, kiM kurmo yatra vacanaM sarvathaivAnupapannaM tatrA dIdhitiH / avacanameveti / tathA cApratibheti bhAvaH / uttarArhe uca dIdhitiTippaNI / mUle alIke vyavahArasya niSedhavyavahAropi nAstIti sva. (2) divyanumAnapace - -pA0 2 pu0 / ( 4 ) tathAtve veti - kali0 mu0 pu0 pA0 / (6) tarhi - kali0 mu0 pu0 pA0 / ( 1 ) nyUnatA pariharati / asattve ceti / (3) vyApti mahAbhAvAt puNa0 pu0 pA0 / ( 5 ) dvitIyaM tvidhyata - pAThaH / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNIsamalaGkatadIdhiti-kalpalatAkhyaTIkAdvayavibhUSitaH / 197 vacanameva zreyaH, tvamapi pari(1)bhAvaya tAvat, niSpramANake(2)'rthe mUkavAvadUkayoH kataraH shreyaan(3)| diidhitiH| rApatipattirapatibhA, na cedamuttarAhamityAha / tvamapIti // diidhitittippnnii| mate(4) ucyate / taduktam, atra sacetanAnAM bhUkataiva zaraNamiti bhAvaH // klpltaa| . dvitIyasthiti / vyavahArAbhAva(5)vyavahArakha. NDanapakSa ityarthaH / apratibhAnigraha(sthAna)mudrAva. yati / avacanameva tIti / niranuyojyAnu(3)yogamAha siddhAntI, kiM kurma iti| uttarAhe uttarApratipatti. rapratibhA, idaM tUttarAhameva na(7) bhavatIti nApratibhe. tibhaavaa(8)| (e)nadevAha / tvamapIti (9) avacaname. pAtra(10) zreya ityarthaH / nissprmaannk(11)iti| vacana. sthApi(12) mUlabhUtapramANasApekSatvAditi bhaavH(13)| evaM(14)viduSApi bhavatA na mUkIbhaya sthitam , (1) zreyaH, svayamapi vi-pAThaH / ( 2 ) niSprAmANike-kali. mu0 pu. pA0 / (3) kataraH prAmANika iti-puNa: pu0 paa0| (4) nAstIti tvayA-pA02 pu0 / ( 5 ) vyavahArAbhAvaH |-kli0 mu0 pu0 pA0 / vyavahArAbhAvAbhAva-pA02 pu0 / ( 6 ) niranu-kAla. mu. pu0 paa0| (0) meva-kali. mu. pu0 pA0 / (8) na vA tvayA sAdhanaM kiJcidukaM yatrAnusarAdapratibhA syAdityapi bodhyam / (9) bhaassH|-paa02 pu0 / (10) meva-puNa0 pu0 paa0| (11) niHprAmANika-kali. mu0 pu0 pA0 / (19) iti / svavacanasyASi-puNa pu0 pA0 / iti / pravacanasyApi-pA0 2 pu0 / (11) vacanahetuvivakSAkAraNIbhUtapramANApekSatvAditi bhAvaH / / (14) nanu nAvastuni kasyaciddharmasya vidhiniSedhanyavahArAviti jAnatApi tatra vyavahAro nibidhyate, na tu mUkatvamAlambyata ityAha / evamiti / -bhagIrathaThakkuraH / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmatatvavivekaH . . api tu vyavahAraH pratiSiddha evAsatI(1)ti ceta, satyam / yathA(2) aprAmANikaH svavacanaviruddho'thoM mA prasAtIditi manyamAnena tvayA ca(3) aprAmANika evAsati vyavahAraH svIkRtaH, tathAsmAbhirapi pramANacintAyAma diidhitiH| yatheti / aprAmANika pramANAviSayaH, sva(4)vacanavira ddhaH asati pakSadRSTAntAdau pramANAbhAve'pyasakhyAyaivAnumA pravartata itivacanaviruddhaH arthaH asati(5) vyavahAraniSedhAra apAmANika pramANAmUlakaH pramANAviSayArthako vA, vyavahAra asati zazazRGgAdau kramAdivirahAsasvAdivyavahAraH,pramANacinana . . diidhitittippnnii| svavacaneti / asatItyAdinA vyavahAravaditi dRSTAntaM kara ghacanamuktaM tadRSTAntaviruddhatvAcavahAraniSedhastadvi(6)ruddha ityarthaH vyavahArasya zabdaprayogarUpatayA tasya zrotrajanyapramAviSayatvamarasa tyato'rthamAha / pramANAmUlaka ityAdi / idAnI na vidyate prAra Niko(7) yati vyutparayA zabdata evArthamAha / pramANAviSayArtha vati / kramAdivirahasyAsatvasya ca vyavahAraH / tathAvyavahArAsa (1) asati pramANaM nAstItyuktam / (2) yatheti / mAmarthyanivRtnivyavahAraniSedhaHsvavacanavirodhAdevAprAmANiko'rthaH, (asan) gAdistatra niSedhavyavahArAkaraNe so'stIti bhrAntirUpA prasaktiH sA mAbhUdityabhimAnAyathA numityarthamaprAmANika eva vyavahAraH svIkRtastathA pramAbhUtAyAmanumitI pramArUpa eva liGga para karaNamiti ziSyazikSAyai svavacanavirodho'GgIkRtaH, na caiva sAdhyasiddhiH syAdAzrayAsidhyAdesa sthyaadityrthH|-bhgiirthtthkkurH| (3) manyamAnena bhavatA-puNa0 pu0 pA0 / (1) svasya bauddhasya yavacanam / tat spaSTayati / asatIti |-gunnaanndH / (5) tadviruddho naiyAyikAbhyupagataH, tmaah| asatIti / atra vyavahAraH karaNayura anumAnam , nyAyAtmako pA zabdaH / tathA vyavahArasya svarUpataH pramANaviSayatvAdAha / pra mUlaka iti / zabdamAtragocarapramANasyAtra mUlatvAt sAmAnyapratiSedhAsambhava. ityanuzayAdAha mANAviSayeti |-gunnaanndH / (6) vacanamuktaM tAdRzAnantyAvarutvAdezyavahArastu-pA0 11 (7) prAmANiko'rtho-pA02 pu0 / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttippnniismlngktdiidhiti-klpltaakhyttiikaadvyvibhuussitH|199 prAmANiko vyavahAromAprasAGgIditi manyamAnaraprAmANika klpltaa| thAm asadAdau(1) pramANaM kimiti cintAyAm vyava. hAraH asati kramAdivirahAdivyavahAraH / aprAmANika iti / prakRte virodhasyAsaTitatvAdasati pramANAmAvAdvirodhopyamAmA. Nika ityarthaH / kecittu(2) svopadarzitasaravakSaNikatvavyAptivi. rodhino'kSaNikasatvasya nirAkaraNAya kSaNikatvavyAvRtyA sa. svavyAttiraprAmANikI yathA tvayA vyavAhiyate, tathAsmAbhirapi kSaNikale pramANacintAyAM(3) vadupadarzitasya zazazRGgAdau vyatirekavyavahArasya nirAkaraNAya ziSyAdaya evaM bodhyanta iyartha ityAhuH / pare tu(4) yatra vyavahAraniSedhe svavacanavirodhaH ____ diidhitittippnnii| .. kAre vyavahAraviSaya(a)niSedharUpo'rtho'prasakto bhaSituM nAhatItimUla. bhAvaH / vyavahAra ityAdi / tathA ca itaraprasaktibhayena bhavatA yAhaza. vyavahAraH svIkRtaH, mayA tadyavahArasyaiva prasaktibhayena svavacanadhi. rodhaH svIkRta ityarthaH / etena vyatirekapakSa syAdeH kSaNikatvasava. yorvyatirekavyApteAkhyAtRNAM matamAha / kecitrivati / svopadArzate. tyAdi svavacanaviruddha ityasyArthakathanam / vyatirekavyavahArasya (vyatirekagrahavyavahArasya / ) pare sviti / alIke svavacanaviruddha tyetatpadasyArtha bahuvIyA saGgamayati / yati / alIke vyavahArAbhA. dhastvayApi svIkriyata iti kRtvA tatra tvayApi vyavahAraniSedhAt (1) asadAdAviti / vyavahAraviSayatvasya pramAviSayatvavyApyatvavyavasthApana ityarthaH / kIdazo vyavahAraH, namAha / asatItyAdi / mA prasADDIdityasya ca pramANatayetyAdiH, tathA cAsya vyavahArasya pramANatvavyavahAro mA prasAGgIditi phalati / prakRta iti / tathA coktaprayojananiSpanaye'rthazUnya eva zando mayA prayujyata iti paryavasitamiti bhAvaH / -guNAnandaH / (2) kecidityarucibIjaM tu vyavahAraH svIkriyata ityasyodakSaratA, ziSyAdayo vA kathaM boante, asati pramANApravRttarityAdi / -guNAnandaH / (3) kSaNikatve'pramANacintAyA--kali0 mu0 pu. pA0 / caNikatve prAmANikatvAcantAyA-puNa0 pu0 paa0| (5) bhagIrathaThakkurasyedaM matam / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 AramatasvavivekaH eva svavacanavirodha: svIkriyate(1) / yadi tUbhayatrApi bhavAn 'samAna(2)dRSTiH syAdasmAbhirapi tadA(3) na kiSidugyata iti / diidhitiH| syAta so'pAmANiko'ryo mA prasAsIt astItibhramaviSayo mA bhUt, etadartha yathA tabAsattvAnumityarthamapAmANiko vyavahArastvayA svIkRtastathA amitAdeSa liGgAt satyAnumitirbhavatIti ziSyabodhanAyAsmAbhirapi svavacanavirodhoGgIkRta iyartha ityA hu:(4)| yadi sviti / asati vyavahAraniSedha ivAsatoSTAnta: svAdikamapi na sambhavati, pramANavirahAditi pratisandhAya yadi bhavAnuktarUpamanumAnaM na prayukta ityarthaH / / . diidhitittippnnii| svavacanasya vyavahArarUpastha virodho'vetyarthaH / mA prasAzIdi tyasyArthamAha / astIti / atra hetugarbha mUle viruddhAntaM vizeSaNam vyavahAraraSTAntenaivAnumitisamvRteH sambhavAdAha / pramitAdeveti(5) tAvatA.. ca satyAnumitivat pramitaliGgasambi(6)tkhaNDanamiti bhASaH / asatIti / manmata ityaadiH|| (1) nanu pareNAprAmANikArthAbhidhAne'prAmANikArthaprasaktiparijihIrSayApi kRte svayamA aprAmANikAprasaktiparijihIrSayApyaprAmANikavyavahArapravarttanaM kathamucitam , tatra svayamabhrAnta paraM bhrAmAyitumeva tathAvidhazabdaprayoge svAnubhUtaviparIhArthabodhecchA zabdaprayoktRtvarUpapratAra katvasya, svayamapi bhrAntatve tu tanmUlakanigrahasya ca svAsmin durvArasyAditi cenna / svayamabhrAnta syApi yadi nivatiH syAta tarhi nirdhamaH syAdityAditarkAbhilApakazabdaprayogavat pramANabAdhitA parakIyamata prasaktinirAcikIrSayA'hAryAropamUlakasyaiva zazazRGgAdI vyvhaarnissedhssyvhaarsy| pravartane kathakasampradAyaprasiddhaniyamAtikramasyApAdayitumazakyatvAt , tarkAmilApakazandasthala iva prASi paryavasitArthastha prAmANikatayaiva dvArabhUtabhramaprayojakazamdaprayogepi prayoktuH pratArakatvAdidoSa pramako paryavasitArthasyAmANikatva eva tatprasaktisambhavAdityavadheyam / 3) sama-puSa0 pu0 paa0| (3) syAnadAsmAbhirapi-puNa. pu. pA0 / (5) tapAsati vyavahAraniSedhe etasyAsatvAnumAna tainopazAntamityarucibIjam |naam-daa| (5) dAha / satyAnumitAdevati-pA0 2 pu0 mAdarzapustake pyayameva pAThaH / (6) pramitaliGgakoca-pA0 2 pu0| Adarzapustake'pyayameva pAThaH / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- _