Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra // anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / // yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH // // kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH // AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira Websiet : www.kobatirth.org Email: Kendra@kobatirth.org www.kobatirth.org punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. zrI jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka : 1 mahAvIra zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara - zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa: 23276249 jaina / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / // cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / amRtaM ArAdhanA tu kendra kobA vidyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Wan zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079) 26582355
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // zrI jainagranthaprakAzaka sabhAgranthamAlAratnam // // OM ahaM namaH // nyAyavizArada - nyAyAcArya-nijajJAmacaraNasaMsmAritAtItazrutakevali bhagavanmahAmahopAdhyAya zrImadyazovijayagaNipraNItam / // zrI aSTasahasrItAtparyavivaraNam // taccedaM - zrIsamantabhadrAcAryaviracitAptamImAMsA - zrImadakalaMkadevanirmita bhASyasaMvalitazrIvidyAnandasUripraNItASThasahasrIvRttisanAtham / saMzodhakaH-zAsanasamrAT--tIrthoddhAraka - sUricakracakravarti-sarvataMtra - svataMtra - jagadguru-tapAgacchAdhipati - bhaTTArakAcArya - zrImadvijayanemisUrIzvara - paTTadhara - nyAyavizArada - siddhAntavAcaspati-AcArya zrIvijayodayasUriH || mudraka:- lallubhAitanujaH gulAbacandraH zrIbhAvanagarIyamahodayamudraNAdhipatiH prakAzayitrI - zrIrAjanagarasthA zrIjanapranthaprakAzakasabhA vIra saMvat 2463 ] pratyaH 1000 khristAbdaH 1937 paNyaM dazakarUpyakam For Private And Personal Use Only [ vikramAbdaH 1993 prathamAvRttiH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir zrIjenagranthaprakAzakagranthamAlAtaH mudritAni grandharatnAni / x1 sambodhaprakaraNam ( kartA-haribhadrasUriH) x14 stotrabhAnuH 2 aSTakaprakaraNaM savRttikam (mU. haribhadrasUriH TI. jinezvarasariH) 15 aSTasahasrItAtparyavivaraNaM-AptamImAMsAtadbhASyasaMvalita3 tattvaprabhAvRttisametaM nyAyAlokaprakaraNam (mUlakartA vRttisametaM (nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahAmahopAdhyAyayazovijayajI upAdhyAya) vidvatkulAvataMsa-zrIyazovijayajIgaNipraNItaM) 44 syAdvAdabindu 16 syAdvAdarahasyapatraM saTIkam 5 navatattvavistarArthaH yaMtrapariziSTAdyaneka-upayogiviSayasametaH 17 nyAyakhaMDana-khaMDakhAdyaprakaraNam-savRttikam 6 daMDakavistarArthaH vRttyavacUrNistavanAdisAhityasametaH mudrayitumArabdhAni 7 haimadhAtumAlA (vyAkaraNopayogi sarvasAhityasametA) 1 dhAturatnAkaraH bhAga 6 / 2 syAdyantatnAkaraH 8 dhAturatnAkaraH bhAga 1-2-3-4-5 3 zrIsiddhahaimazabdAnuzAsanam 49 dravyalokaprakAzaH bhA. 1 (yantracitrAdisametaH vistArArtha- (bRhRvRtti-bRhannyAsa, laghunyAsAdisametam ) 10 jainanyAya-muktAvalI (saTIkA) [vibhUSitazca ) 4 mahAmahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItA dharmaparIkSA x11 prAkRtarUpamAlA __svopajJavRttisametA evamAdayaH 12 samudghAtatattvam / 13 jainatattvaparIkSA prathamo varga: prAptisthAna, zrIjainagraMthaprakAzakasabhA, ghI kAMTAvADI-amadAvAda.) janajAnAjAnAjAnAjAjAkajajajajajajajajajajajajajajahahani jajijAmAtAjI For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prakAzakIya nivedana suza sajjanavaryo !!! vikramanI aDhAramI sadImAM vidyamAna nyAyavizArada nyAyAcArya apUrva bodhathI atIta zrutakevali bhagavaMtonuM smaraNa karAvanAra mahAmahopAdhyAya zrImadyazovijayajI gaNi mahArAjano racelo te A aSTasahasrI tAtparya vivaraNa nAmano grantha che. ke je A maMthana mAtra ekaja prati punA Dekkana kolejanA bhAMDArakara prAcyavidyAsaMgrahamAM che, tema amArA sAMbhaLavAmAM AvatAM tenI kopI karAvI levA amArI icchA thai ane te icchAthI mahAparizrame te prata uparathI presane lAyaka meTara ( presa kopI) taiyAra karAvyaM. jainetara vidvAnoe paNa A pranthane joyo, joine jainetara vidvAno paNa kaddevA lAgyA ke Avo apUrva tarkavAdathI bharapura ane navIna nyAya zreNithI khAela alabhya prAya grantha vidvajjanonI samakSa jo prasiddhimAM Ave to prajAnuM mahadubhAgya gaNAya, valI nyAyAdi darzana zAstra vettAomAM mUrdhanya gaNAtA jainetara paMDita vaya paNa A pranthanI muktakaMThe prazaMsA karavA pUrvaka khullA hRdayathI kahevA lAgyA ke A ekaja graMthano yathArtha abhyAsI darzanazAkhono eka samartha vettA banI zake che. AvA vicAro sAMbhaLIne A mahAn pranthane jagadupakArArthe prasiddhimAM lAvavA amArI zubhabhAvanA thai mudraNakalA kAlanA bakhatamAM mudraNa sivAya jainajainetara prajAmAM A mahAn upakAraka granthane prakAzamAM lAvavuM azakya jaNANuM jethI te chapAvavA amArI icchA thai | zAsanAdhiSThAyakonI kRpAthI amArI te icchA Aja paripUrNa thai che. A grantha chapAvavAmAM jAvAla zrI saMghanA jJAnakhAtAmAthI prAthamika keTalIka madada maLI che. tethI amo jAvAla zrIsaMghano hArdika upakAra mAnIe chIe. zirohI sTeTamAM AvelA zirohI nikaTavartI zikharabaMdha cAra ane ghumaTIbaMdha eka ema pAMca bhavya jina prAsAdo aneka For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir nivedn| upAzraya dharmazALAo dhArmika pAThazAlA vigere dharmasthAnothI vibhUSita zrI jAvAla nagara che. je jAvAla nagaramA prAyaH prativarSa pUjya munimahArAjAo cAturmAsa bIrAjamAna hoya che temaja jyAM vItarAga dharmamAM dRDha zraddhAvaMta udAra prakRti zrI jaina | zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgacchIya zrAvakonA lagabhaga poNA baso ghara che. jAvAlanI udAratA mATe ekaja dRSTAMta laie ke jAvAlanI | bahAranI vADImAM gUDhamaMDapa-raMgamaMDapa vigaire aMgopAMga sameta lagabhaga doDha lAkha rupIAnA kharcathI tyAMnA zrI saMghe zrI RSabhadeva bhagavAnano zikharabaMdha prAsAda baMdhAvyo che. jenI traNa varSa pahelA teoe pratiSThA karAvI che. A samaya vyApArIo mATe kaTokaTIno hovA chatAM paNa pratiSThAmahotsavamAM lagabhaga poNA be lAkha rupIAnI uchAmaNImAM upaja thai hatI. AvI rIte jAvAlanA aneka bhavyajIvoe udAratApUrvaka zAsanaprabhAvanA karanArA bhavya jIvone samyag darzananA sAdhanabhUta zrI tIrthayAtrAsaMgha zrI jinacaitya jIrNo| ddhAra, navIna jinaprAsAda baMdhAvavA, dhArmika pAThazAlA tathA duSkAlanA vikaTa samaye pazuone bacAvavA vigere dhArmika kRtyo karyA che ane kare che. baLI jAvAlanA zrIsaMghe tIrthAdhirAja zrI siddhagirijI bhagavaMtanI chAyAmAM AvelA pAlItANA zaheramAM zeThazrI AnandajI kalyANajInA tAbAnA baMDAmA eka vizAla dharmazALA paNa baMdhAvI che. AvA aneka dhArmika sthAna ane dhArmika kRtyo karanAra dharmaniSTha puruSothI suzobhita zrI jAvAla zaheramA keTalAka samaya agAu zAsana samrAT tIrthoddhAraka sUricakracakravarti sarvataMtra svataMtra jagadguru zrItapAgacchAdhipati bhaTTAraka AcArya mahArAjAdhirAja zrImad vijayanemisUrIzvaranA paTTadhara aneka guNagaNAlaMkRta nyAyavAcaspati zAstravizArada AcArya mahArAjazrI vijayadarzanasUrijI mahArAja cAturmAsa birAjamAna hatA te vakhate teozrIe vyAkhyAnamAM sarvAnuyogamaya zrIbhagavatI sUtra vAMcyu hatuM te vakhate zrAvakoe udAratAthI ullAsa For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir MSRS SCCSCRORSCOM | pUrvaka zrI gautama nAmarnu pUjana karyu hatuM. te pUjanamA AvelA dravyamAMthI tyAM jJAna khAte vpraat| bAkI rahelI rakama koi paNa prAcIna graMtha chapAvavA mATe jAvAla zrI saMghe atre mokalI hatI. te rakama joke A grantha chapAvavAmAM je kharca thayo che te apekSAe pUratI nathI to paNa prAthamika teonI madada hovAthI pharIthI paNa amo jAvAla zrI saMghano hArdika upakAra mAnIe chIe. upAdhyAyajI mahArAjanI ekalI TIkAja mAtra A grantha chapAvavAthI mUla grantha sivAya vAcanArane joie teTalo upakAraka nahi thAya tema vicArI sarvAMga ( zrI samantabhadrAcArya viracita AptamImAMsA mUla-zrImadakalaMkadeva praNIta bhASya saMvalita zrImadvidyAnaM disUri | viracita vRtti ) sameta A grantha bhAvanagaranA mahodaya prinTIMga presamAM nirNaya sAgarIya TAipo ane sArA TakAu DoiMga peparomAM chapAvyo che. A granthanuM pramANa lagabhaga 70 phArama ane 18000 zloka saMkhyA thaze. A sthaLe amAre jaNAvayU~ joie ke syAdvAdanA gahana viSayano tarka pradhAna navIna nyAyazreNiyI eka samartha vidvAnanA hAthathI lakhAela granthanuM zodhana karavAnuM kArya chapAtI vakhate bIjI sAmI prata athavA bhAMDArakara insTayuTanI te mUla prati sivAya amane durghaTa lAgyuM paNa amAre sakheda jaNAvayU~ joie ke te bannemAMthI eka paNa meLavavA prayatnanA sAphalya mATe amo bhAgyazAlI banyA nathI chatAM paNa ghaNA vidvAnonI preraNAthI je malyuM che te uparathI paNa chapAvavA nirNaya karyo. amone ghaNA vidvAno taraphathI kahevAmAM AvyuM temaja amAraM paNa cokasa mAnavU thayu ke AvI rIte A ekaja kopI uparathI banI zake teTaluM sudhAravAnuM kArya karavAne lAyaka zAsanasamrATa sUricakracakravarti anekatIrthoddhAraka sarvataMtra svataMtra jagadguru tapAgacchAdhipati bhaTTAraka AcArya mahArAjAdhirAja zrImad vijayanemi sUrIzvarajInA paTTadhara siddhAnta vAcaspati nyAyavizArada prasiddha vidvAna AcArya mahArAja zrIvijayodayasUrijI mahArAja karI zakaze. CAREERSARSACROSS For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nivedn| // 2 // tethI ghaNA vidvAnoe tathA amoe pUjya zrIudayamUrijI mahArAjane sudhArI ApavA vinanti karI. teozrIne ghaNAja kAryo hovAthI vakhata na maLavAthI temaja ekaprati uparathI karela presa kopI hovAthI sudhAravAnI nA pADI chatAM amoe vinanti karI ke jeTaluM ApazrIthI banI zake teTaluM sudhArI Apo ane amArI A vinanti jarura Apa dhyAnamA lyo. tevI prabala vinanti thavAthI teozrIe hA pADI ane tethI athAga parizrama laine A antha teozrIe sudhArI Apyo che, te khAte amo teozrInA RNI chIe ane teozrIno hArdika upakAra amo kadI bhUlavAnA nathI. amo to tyAMsudhI kahIe chIe ke A upakAra kevala amArA uparaja mAtra nathI paraMtu vidvatprajA upara paNa che. pUjya zrIudayamrarijI mahArAjanA darzana, jJAna tathA caritranu svarUpa samagra jaina prajAmA prasiddha ja che. jethI tenaM varNana karavU te moranA pIchAne citaravA jevu che. A granthanI viSayAnukramaNikA paNa teozrIe karI Apela che te A sAthe dAkhala karI che. A grantha chevaTanA bhAgamA kiMcit apUrNa cha je granthanA antamA Apela TippaNIthI jaNAze. A granthamA je kaMi mudrAdoSathI presadoSathI agara sudhAratA rahela dRSTi doSathI bhUla rahI hoya te bAbata kSamA mAMgI teone te sudhArI vAMcavA sAthe amone / jaNAvavA prArthanA karIe chIe ke jethI bIjI AvRtti samaye te lakSyamA rahe. A grantha vidvAnonA hAthamA mUkavA Aja amo bhAgyazAlI banIe chIe te zAsanAdhiSThAyakonI ja kRpA che. A grantha prAyaH bheTamAM ApavAno nathI. tenI kImatamA AvelA paisAmAMthI kharca bAda karatAM jo rakama vadhaze to bIjA jaina zAsananA graMthonA prakAzanamA ja te upayogamA levAze eja prArthanA. nivedikA zrIsaMghacaraNakamalopAsikA -zrI jaina granthaprakAzaka sabhA. amadAvAda. For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir A aSTasahasnyA * viSayasUcI patram lA // 1 // +SACROREAK aSTasahasyA viSayasUcIpatram // viSayaH patra pR. paM0 viSayaH patra pR060 1 vivRtika maGgalAcaraNam, tatra svnaamsvkRtinaamoshnm| pra04 | . bhazeSasya prasthasya maGgalasve'pi pRthagmalopAdAnamupapA2 asAdhAraNaguNabhRtA svena tarkAyupetasvakRtavivRttito ditaM zaGkottarAbhyAM vivRttI ___ vidvatkule utsavollAsanam 10 zraddhAguNajJatvayorlakSaNaM svayamupadaya tarasaMvAdikA 3 sitapaTasya svasya dikpaTagandhavyAkhyAne hetUpavarNanam 1 pra.6 sammatigAthA darzitA 4 paravAdijaye sthAvAdArthopadarzako dikpaTavicAro'pyA " antaraGgabahirAvigrahAdimahodayato'pi bhagavato daraNIya iti niSTatitam na stutyatvamityupadarzitaM adhyAtmabhitipadyena 4 5 AptamImAMsAbhidhakArikAkattA samantabhadraH tadbhASyabhU. 12 navyAbhimatAM pakSatAmupapAca svamatenAnumitAvanumAnotASTazatIkartA'kalaGkadevaH tadanugamenASTasahanyAkhyavi payogakAraNatvaSyavasthApanena pratikSiptavAn vivRtikAraH 5 pra. 2 vRtipraNetA vidyAnanda ityAviSkRtam 13 anumitimprati samAnaviSayakapratyakSasAmagnyAH pratiba6 bhaSTasahasrImUlakarturmaGgalAcaraNam pratijJA ca ndhakatvamupadApAkRtam * AptaparIkSaNadvAreNa granthAvataraNam devAgametyAdi 14 bhinnaviSayakapratyakSe'numitisAmagyAH pratibandhakatvamapaprathamapadyena hastitam 8 devAgamanAdivibhUtibhirmahAvIrasya stavyatvaprayojaka 15 anumitipratyakSasAmagyoH pratibadhyapratibandhakabhAvamahattvaM na sidtatItyupapAditam bhASyAnugatayA prakAraH zAsabhAdhAnAbhyAM paranItyopadazyAMnumAnopayo'STasahasnyAzyavRttyA gasyAnumitikAraNatvabyavasthApanena pratikSiptaH For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 2 // viSayaH 16 bhinnaviSayakapratyakSAnumitisAmagyoH pratibadhyapratibandhaka bhAvaprakAro'pi parasya vicAracUlAmAnIyApahastitaH 17 upayogavizeSakAraNatvAbhyupagamena spArzanamprati cAkSuyasAmagnyAH pratibandhakatA'pi parasya bahuvicAropanItA vidrAvitA 18 upayoga hetutvAbhyupagamena parakalpitA janyajJAnatvAvacchinamprati svamanoyogasya hetutA'pyapAkRtA 19 upayogAnAM bhizrapramANAvaraNatvAdipratipAdakaM pacacatuSpadarzitam 20 tIrthakaratvamapi na mahatvagamakamityabhiprAyakaM tIrthakRtsamayAnAmiti patham 21 mImAMsakAbhimatabhAvanAdivAkyArthapravAdAnAM parasparavirodhAt saMvAdakatvAbhAvopavarNanam 22 bhAvanA vAkyArthoM niyogo vetyatra na kimapi vinirAmakamityasahamAnasya bhAvanAvAkyArthavAdino www.kobatirth.org patra pR0 paM0 8 dvi09 12 pra0 7 13 dvi0 9 14 pra0 9 14 dvi0 9 14 dvi0 5 viSayaH bhaTTasyAzaGkopavarNanam 23 tatra prabhAkarAmimataniyogavAkyArthapakSe bAdhakopadarzanAya niyoga ekAdazadhA prarUpitaH 24 ekAdazaprakArasyApi niyogasyApAkaraNam 25 antarA vidhisvarUpavAkyArthavAdino vedAntino matamAzaGka cApahastitaM pramANarUpatvAdyaSTavidhavikalpato vidhe 26 pravarttakatvApravarttakatvavikalpAbhyAmapi vedAntyabhimata For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 14 dvi0 9 14 dvi0 9 15 dvi0 2 vidherapAkaraNam 20 vidheH phalarahitatvAdivikalpanena prabhAkarAmi mataniyogavAkyArthatAsa anenApAkaraNam 28 pravRtyaGgatopapattervidhereva sarvatra prAdhAnyamiti maNDanamizramatamupanyasya nirAkRtam 29 niyogavAdamavalambya vidhivAdamapahastayato bhaTTasya kuto na niyogasya vAkyArthatAbhyupagama ityAkSepasya pratividhAnam 18 pra0 3 20 pra0 6 20 pra0 10 22 dvi0 8 23 pra0 13 bhI patram || 2. ||
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasnyA 42 dvi0|| viSayaH patra pR0 paM0 3. bhAvanAdvaividhyopavarNanam 25 pra. 4 3. vivakSArUDha evArthoM vAkyasya na bhAvaneti prajJAkarama__ tamAzaya prativihitam 24 pra.. 32 sAmAnyasyAnyApoharUpatAbhyupagamena vastunaH sAmAnyavizeSobhayAtmakatAmapahastayato dharmakIrtermatamupadarya nirAkRtam 30 pra.. 33 bhAvanAvAkyArthavAdino mImAMsakavizeSasya bhahasya saMpradAyaH saMvAdaka evetibhaTTAzaGkAyA upasaMharaNam . 31 vi0 . 34 jainamatena bhadhamimatabhAvanApAkaraNAdinoktazaGkApratividhAnama 3. dvi. 8 15 bhAvanAvAkyArthasampradAyasyAsaMvAdakatvopasaMhAraH 34 di. 13 36 yathA ca sugatAdiSu na kazcitsarvajJaH tathA zruti vapi na kAcitiH pramANamityupasaMhRtam 35 pra.. 37 tarko'pratiSThaH zrutayo vimitrA iti padyasyollekhaH 18 cArvAkamatakhaNDAnam 35 dvi04 viSayaH patra pR0 paM0 39 tatvopaplavabAdimatavicAraH 36 dviviSayasUcI 40 tatvopaplavabAdipUrvapakSaH patram 4. tatpratividhAnam // 3 // 42 saMvedanAdvaitAdivAdAnAmapAkaraNam 43 sunizcitAsambhavaDAdhakapramANatvena jainAbhyupagatasya sarvajJasyAptatvaM sambhavatItyarthopodvalanAya " kazrideva bhavedguruH" iti turIyapAdo'nyathAvarNitaH 44 sarvajJApalApino mImAMsakasya pUrvapakSaH / 45 sarvajJavAdino jainasya tatpratividhAnam 16 saMvAdakatayA tattvArthazlokavArtikagatAni pacAni darzitAni 4. sarvajJasAdhakamanumAnamupadarzitam 48 sunizcitAsambhavadAdhakapramANasvena sarvajJatayA siddhe mahAvIra evAtyantikadoSAvaraNahAmyA sAkSAprabuddhA zoSatAvArtharavena mahattvaM stutinibandhanamityupasaMhRtam 40 dvi0 017 19 vivRtI kAryAnvitazaktivAdimatapradarzanam 48 pra06 For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahalyA // 4 // BREA viSayasUcI patram . CORAKAR M viSayaH patra pR0 paM0 50 nyAyamatena tanmatakhaNDanam 51 jainamatena pUrvoktamatayonirAsaH 18 dvi05 52 kAryamapUrvameva vidhyartha iti vAdinaH prabhAkarasya prakriyopavarNanam 48 dvi. . 53 pravartakavidheAkyArthatvamurarIkRtya tasyAbhidheyAbhidhA yakamedena haividhye udayanAcAryasammatirupanibaddhA 50 vi0 54 kRtisAdhyatvameva vidhyartha iti prabhAkaramatopadarzanam 50 dvi. 9 55 bakavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatve sati kRtisAdhyatvaM vidhyartha ityabhyupagannRNAM jaranaiyAyikAnAM matamupavarNitam 51 pra. 5 56 vilabadaniSTAnanubandhitvAditraye pRthageva vidheH zaktiriti vAdinA navyAnAM matamupadarzitam 5. pra. 13 57 iSTasAdhanatvameva vidhyartha itivAdino mataM tatra maNDana miznasammatirupanibaddhA 52 pravRttapuruSasajAtIyatvajJAnameva pravartakamitimatamupa nyasya tiraskRtam 59 AptAbhiprAyo vidhyartha ityudayanAcAryamatAviSkAraH 51 dvi013 viSayaH patra pR.paM0 60 tadviSayavIryAntarAyakarmakSayopazamadvAraiva kAryAvijJAnAnAM pravartakatvamiti jainarahasyAvirbhAvaH / 52 pra.2 0 pratibhAsyasya suprasiddhatve'pyAvidhakatvena na pratibhA sAdvaitabAdhakatvamiti vedAntimatamupapAdyApahastitam 52 hi.. 62 vedAntimatakhaNDane zrIharibhadrasUripadyAni saMvAda kAni rabdhAni 63 vidhAtreva pratyakSamiti maNDanamizramatamapAkRtam 64 tantra nivikarupakarUpameva pratyakSapramANamityasya abhAva: ____ savikalpakaikavedha iti siddhAntasya cApAkaraNam 53 dvi0 / 65 sarvapramANAnAM nirvikalpakAdezAdvidhAtRtvaM savikalpa kAdezAca niSetvamiti jainarahasyaM sammatigAthayA sambAditam 54 pra0 13 66 sambandhimedAtsattaivetikArikAyA vyAkhyAnam 54 di. 67 saMzaye kodyorvirodhajJAnaM na kAraNamiti zaGkAsamAdhAnAbhyAM nirNItam 56 dvi04 68 ayaM sthANurvA puruSo veti saMzayasya catuSkoTikatva 4 % 95 % For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 5 // viSayaH mavadhAritam matAntaredvikoTikalvam 69 saMzayatvaM na kAryatAvacchedakamiti dIdhitimatamupadarzitam 70 jaina siddhAnte arthasamAjaprastayorapi saMzayatvanizca yayayoH vijAtIyavijAtIyakSayopazamajanyatAvacchedakatvamiti vyavasthApitam www.kobatirth.org patra pR0 paM0 50 pra0 4 57 10 10 57 dvi0 2 71 samAnAnekadharmopapatterityAdi gautamIyaM sUtraM vyAkhyAtam57 dvi0 9 72 sAmAnyavizeSayorekatvamanekatvaJca dravyapayayAvacchinnaM svasvagrAhakanayApekSayA mukhyameveti svamattamupadarzitam 60 pra0 2 73 vyApArarUpA bhAvanA''khyAtasyaivAtha natu dhAtoritibhaTTa matamasahamAnAnAM navyavaiyAkaraNAnAM matamupanibaddham 60 dvi0 4 74 etanmate phale vyApAraH pradhAnaM tirtho vizeSaNamitya syopapAdanam 62 30 13 75 prathamAntArthamukhyavizeSyakazAbdabodhAbhyupagame doSodbhAvanam 63 pra0 8 76. myAyamatAzrayaNenopadarzitanavyavaiyAkaraNa matasyonmUlanam 63 dvi0 4 viSayaH 77 jainarAdAnte nAmArthavizeSyakasya dhAtvarthavizeSyakasya ca zAbdabodhasyopapattiH kRtA 78 jAnAtItyatrAvaraNabhaGgAvacchinnabodhavyApArarUpArthamamyupagacchato bhUSaNasArakRto matamapahastayatA zAbdabodhe syAdvAdAzrayaNaM vinA nAmyA gatirityarthe "siddhiH svAdvAt" iti hemazabdAnuzAsanasUtraM saMvAdakatayA darzitam 79 atraiva utpAdavyayadhIvyayuktaM sat" iti vAcakamukhyasUtramapi prasaGgAtsakarmakAkarmakavicArakSa 80 niyogAdivAdAnAM svAdvAdAzrayaNenAvirodha ityupasaMhRtam 81 hiMsAssvedakavedasvAprAmANyaM vyavasthApya tadekavAkyatathA nikhilavedasyAprAmANyaM vyavasthApitam 82 vividiSArthatayA karmakANDasyApi prAmANyamabhyupacchato vedAntinaH khaNDanam 83 vedasyApauruSeyatayA saMsarge svAtantryeNa prAmANyaM For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 65 pra0 1 65 pra0 11 65 dvi06 66 pra0 14 66 dvi0 4 66 dvi0 9 viSayasUcI patram // 5 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra 20 paM0 aSTasahalyA viSayasUcI patram viSayaH patra pR0 paM0 laukikavAkyasya svanuvAdakatvamiti prabhAkaramataM nyAyAcAryodayanoktarItyA pratikSiptam 84 yogyAnupalambhasahakRtasyaiva pratyakSasthAbhAvagrAhakatva miti nAsato'bhAvaH pratyakSaparicchedya iti nyAyanItyA darzitam 6. dvi0 9 85 anumiteHsmRtau sambhAnAyAM vA'ntarbhAvAcAnumAnaprAmANyAmiti cArvAkamatamAzaya pratikSiptam 8pra." 85 naiyAyikamImAMsakayoniprAmANye svatomAnatvavipratipattirupadArzatA 1 pra. 12 86 prayANAM prabhAkarabhaTTamurArimizrANAM mImAMsakAnAM prAmANyasya svatogrAhyatve'bhyupagamaprakAravizeSa upadarzitaH 7 naiyAyikAstu gurumataM bhaTTamataca gyudasya murArimizramate dvitIyAnuvyavasAyagamyatvaM prAmANyasyAnumoditavanta: 1 dvi0 5 / 88 vyatirekyanumAnena prAmANyaM sAdhayato cintAmaNikRtAM matamupadarzitam ..pr.| / viSayaH 89 mImAMsakamatakhaNDane na nyAyaprAgalbhyaM kintu jainamatamevAna jyAya ityupadArzatam 90 vyAptigrAhakatvamUhasyeti vicAra: 91 pratyakSAcupalambhapaJcakAdvayAptimaho naitadarthamahAkhya pramANApekSeti bauddhamatasthApAkaraNam 92 vyabhicArAdarzanabhUyaHsahacAradarzanasahakRtaM pratyakSa meva vyAptigrAhakamiti bhyAyamatasya khaNDanam 93 sAmAnyalakSaNayA sakabahvayAdinyaktyupasthitau sarvopasaMhAreNa vyAptimaho vinA pyUhapramANamiti naiyAyikahRdayasya vidrAvaNam 94 sAmAnyalakSaNApratyAsattivicAraH 95 tatra sAmAnyalakSaNApratyAsatteH pratyakSa hetutAkalpana- prakAro naiyAyikAnAmupadarzitaH 96 jainAnAM nyAyAmimavasAmAnyalakSaNApratyAsatti khaNDanaprakAraH 90 sAmAnyalakSaNApratyAsattikAryasyohAsyapramANe 4345545+5+*OMOM54X For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir viSayaH aSTasahasnyA // 7 // patra pR. paM0 naiva sampAdanam 98 ahasya lakSaNam 99 jahANyapramANasya sAmAnya pratyAsattisthAnAmiSikta svopavarNanena smaraNAdisAdhAraNasAmAnyaviSayaka jJAnatvena hetutAvAdo'pyapAkRtaH 10. sAmAnyAzrayayAvayaktivizeSapratipattivyaktivize. pAzritayAvatmAmAnyapratipakyorUhataiva, anyathA vizeSalakSaNA pratyAsattirapi syAdityupapAditam 77 pra.15 101 nirvikalpakasAdhAraNasAmAnyajJAnasya pratyAsatti svamate jJAnalakSaNapratyAsaserapalApa ApAditaH 102 sAmAnyalakSaNajJAnalakSaNayorekarUpeNa hetutvamApAditam 78 pra0 1.3 sAmAnyAvacchimavizeSaviSayakapratyakSavizeSAvacchinna sAmAnyaviSayakapratyakSayorUhasya kAraNatvamupasaMhRtam 81 pra06 1. sAmAnyalakSaNApratyAsattikhaNDanopasaMhAraH 1 dvi0 5 105 pratyakSagatavaijAtyamevendriyajanyatAvacchedakamitinINItam 83 pra06 106 dezaghAtijJAnAvaraNaspardhakasarvaghAtijJAnAvaraNaspardha viSayaH patra pR. paM04 kayoH svarUpaM vivivyopadaya tatrAgamasaMvAdo darzitaH 83 pra0 &AviSayasUcI 107 mantrabrAhmaNamedena bedadvaividhya mantrabrAhmaNalakSaNa patram prakAropavarNana 85 pra0 // 7 // 108 arthavyaJjanaparyAyalakSaNavivecakapacamuktima 86 pra0 14 1.9 pratibandhakakarmakSayopazamakSayalakSaNaiva pratyakSajanana yogyatetyupapattaye pratyakSe nyAyAmimatamindriyasamikarSasya hetutvamapAkRtya kSayopazamavizeSasya hetusvamu. papAditam 11. vyAsajyavRttidharmapratyakSe yAvadAzrayapratyakSasya hetutvamunmUlitam " anumAnena puruSavizeSa sarvadhA doSAvaraNayohAni: pratipAditA turiiypyen| 12 bhajJAnAderdoSasya paudgalikajJAnAvaraNA dikarmarUpAva raNAminasvabhAvatA vyavasthApitA 15 doSAvaraNayoH kAryakAraNabhAvaznopapAditastatvArtha-- darzitadizA For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Silvi Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir SHASHI aSTasahasnyA 92 01 viSayasUcI patram // 8 // viSayaH patra pR. paM. 164 doSa evaM saMsAraheturnAvaraNamiti bauddhamatasya khaNDanam 89 pra. 6 115 dovAvaraNahAnesarUpatA nirNItA 89 pra. " 116 doSAvaraNahAnenizdoSatAsAdhakasyAtizAyanahatovuddhi hAnyA naikAntikatA sarvAtmanA pRthivyAdebetanAdigu NavyAvRtteH prasAdhanAtparihRtA 117 jJAnAvaraNAdeH karmadragyasya karmasvabhAvaparyAyanivRtti revAsyantikI hAniriti praznottarAbhyAM nirNItam 9. pra. 9 118 karmanivRttidRSTAntenAtmanaH buddhiparyAyatayA nivRttiH kathaM na syAdityAzakA samUkamunmUlitA 90 dvi.. 19 bhAtmano jJAnAdiguNasvabhAvatvaM tato na jJAnAderasyanta ayaH ajJAnAderdoSasya kAdAcitkatayA''gantukatvena nAtmasvabhAvatvaM tatastasya samyagjJAnAderatyantaprakarSeityantApacaya iti vyavasthApitam 9.dvi. 12 12. doSAvaraNAtyantanivRttimato vizvarazaH totavyatvamupasaMhRtam 9. dvi03 120 doSAvaraNAtvantanivRttimato'pi nAyogyadharmAvisAkSA viSayaH patra pR. paM. skArassambhavatIti mImAMsakAzaGkayA paJcamapadyama vatAritam 122 pratiyogisamavAyikAraNa eva dhvaMsaprAgabhAvI sta iti pRthivyAdizarIre bubhyAdiniHzeSadhvaMso na sambhabatIti naiyAyikAzakA vivRtAvapAkRtA 95 pra. 2 123 sUkSmAntaritetyAdipaJcamakArikayA'numAnena sarvasAkSA kArajJAnavataH puruSadhaureyasya siddhyA mImAMsakazaGkApanodaH94 pra06 124 uktAnumAnaM siddhasAdhanAdinA dUSayato mImAMsakasyA pAkaraNam 125 dhamAdInAmanumeyatvamanaGgIkurvatAM mImAMsakAnAmupari dUSaNagaNopanipAta: 126 dharmAdInAmAgamamAtragamyatvamityabhyupagamasyApAkaraNam 94 dvi. 120 bhanumeyatvahetoH zrutajJAnAdhigamyatvarUpatAmupagamya tenaiva hetunA dharmAdInAM kasyacitpratyakSatvaM sAdhanI bam anna tatvArthazlokavArtikasaMvAdo darzitaH 128 cArvAkasyApyanumAnAbhyupagamasyAvazyakatvAttatassarva 94 pra0 S HSHASHARASHTRA For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsur Gyarmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * aSTasahasnyA // 9 // hai viSayasUcI kA patram -3250- 3 . . . viSayaH patra pR0 paM0 jJasiddhirAyAtA 129 uktAnumAne'numAnabAdhApanayanam 13. sarvajJo'sti sunizritAsambhavaddhAdhakapramANatvAdityatra hetoH bhAvadharmavAdivikalpanena dUSaNasya prativanyA nirasanam 95 di0 1. 131 uktAnumAne dharmAsiddhidoSasyAkSiptasyoddhAraH 96 pra05 132 sUkSmAdayo'rthAH kasyacitpratyakSA ityanumAne sAdhya vikalpyApAditadUSaNasya pratividhAnam 133 kasyAhato'nahataH sAmAnyAtmano vA sUkSmAdyartha pratyakSatvaM sAdhyata iti vikalpakadambakenApAditadUSaNanikarasya prativandhodAraH 97 pra. . 13. sarvajJasiddhAvapi sa paramAtmA'haneveti kathanizcaya ityAzakya sa tvamevAsItikArikAvatAritA 98 pra.. 35 anukUlatakAbhAva evaM hetoraprayojakatye nivandhanaM na svabhAvabhedaH, mImAMsako'pi tata evezvarAtanumAna khaNDayati khaNDaghaTe'pi kulAlasya kartRtvaM sambhava viSayaH patra pR0 paM0 tIti na taskartRtvenezvarasAdhanaM dIdhitikRto yuktamiti vivRttI 98 pra. 4 136 yuktizAstrAvirodhivAkvena nirdoSatayA'haMta eva sarvajJatvamiti sa tvamevAsIti SaSThakArikayA pratipAditam 130 bhatrAvayabopanyAsa: kRto'STasahasnyAmupapAdanA 138 bhagavadabhimatamokSatavasyAvAdhitatvaM sthApitam 139 bhagavadabhimatasaMsAratapasyAbAdhitatvamupapAditam 10 14. caitanyasya svasaMvedanalakSaNAvazyavasthApanadvArA bhUtAttatvAntarasvamupapAditam 141 bhagavadabhimatasaMsAropAyatattvasyAbAdhitasvaM vyavasthApitam 102 dvi0 . 142 aI nisAnAM yuktyAgamaviruddhabhASitvamupapAditama 103 pra. 3 143 kapilAbhimatamokSatattvasya bAdhA darzitA 144 kaNabhakSApAdAbhimatamokSatasvaskha pramANa bAdho darzitaH 3 .. 45 . % / %%% % For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandit C4% viSayasUcI patram C4 // 10 // % A viSayaH 145 jainasiddhAnte muktI kathaJcibuddhayAdivizeSaguNAnAM aSTasahanyAx nivRttiH kathaJcidanivRttiA tatvArthasUtrasaMvAditA // 10 // 146 AnandakasvabhAvAmigyaktimokSa iti cautAtita matasya khaNDanam 147 nirAmravacintasantAnotpattimokSa iti bauddhamata sya khaNDanam 148 kapilAdInAM vijJAnamAtra mokSakAraNamityatra doSodghATanam 159 kapilAdibhirapi cAritrasahitasyaiva jJAnasya mokSakAraNatvaM svIkartavyamityupasaMhRtam 150 parAmimatasaMsAratatvasthApAkaraNam 150 mithyAjJAnamAtrasya saMsArakAraNatvaM parAbhi pretaM skhaNDitam 152 arhata eva stutyatvamupasaMhRtam 153 sarvajJaH ka iti nizzetuM na zakyata ityAjhe pakha khaNDanam patra pR0 paM0 viSayaH patra 20 paM. 154 sarvajJasya mohaparyAyAtmikechA nAstyeva tathApi vAcaH 103 dvi.. pravRttirityupapAditam 155 ahaMdabhimatazAsanasya na kenApi bAdha iti darzitam 156 pratyakSAdInAM na myAptiprAhakAvaM kintu pramANAnta. dvi0 13 rastha tarkasyaivetyupapAditam / 157 vadIyAgamasatyatvopapattaye sarvajJasAdhanaM kriyate 105 pra. 1 tattasyaiva sarvajJatvasiddhI sAna sambhavatIti bhaTTAkSepasyApAkaraNam 105 pra. 2 158 pratyakSaviSayatAyA indriyasabhikarSaprayojyatvena jJAnasya na svAtmakapratyakSa viSayatvamiti nyAya matasya khaNDanaM vivRtau 159 paTatvAdyavacchinne tantutvAdinA na kAraNatvamiti 105 dvi." matasya khaNDanam 16. ArabhyArambhakavAdasya khaNDanam 105 di. 12 | 16 kriyamANaM kRtamiti nayAnusAriNAmAcatantudra A 54335+% % + For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasyA // 11 // viSayaH patra pR0 paM0 yasaMyogakAlA devAna varatamavAntaranAnA paTotpattizvaramatantusayogakAle mahApaTotpattiriti mataM darzitam 110 dvi0 3 162 kSamAzramaNapUjyapAdAnusAriNAM caramatantusaMyogakAla eva kriyamANaM kRtamiti nayena paTotpatti svIkurvatAM matamupadarzitam 163 anantaroktAnAM sarvanayavAdAnAmupapattissyAdvAde darzitA 164 kevalajJAnadarzana siddhatvavyatiriktAze popazamikAdibhAvAnAM nivRttirmuktAviSTA tena cAritrAdeH kSAyika bhAvasyApi muktau nAza iti pratipAditam 165 kSAyiko bhAva: sAyananta eveti matAnvare siddhAnAmapi cAritra mastItyupadazyaM tatra siddhAntAnupaSTambho doSa upadarzitaH www.kobatirth.org 166 duHkhakAraNa nivRtyAdiprabhavasyAnantasukhasya mokSesasthAnaM zrIharibhadrAcAryAdivacanena saMvAditam 167 mukhyaduHkhadhvaMsavizeSo muktirityayasya khaNDanam 111 pra0 2 111 pra0 11 112 pra0 12 112 pra0 14 112 dvi0 5 114 pra0 8 viSayaH 168 paramazukladhyAnarUpasamAdhereva muktisAdhanatvaM na jJAnacAritrayorityAzaGkoktasamAdhidvArA jJAna cAritrayormuktihetutvavyavasthApanenApAkRtA 169 jJAnasyaiva muktAvupayogo na cAritrasyetyAzaGkaya prativihitam 170 anekAntavAhyAnAmekAntavAdinAM mataM dRSTabAdhitamiti saptamakArikayA darzitam 171 citrajJAnasya yathaikAnekAtmakatvaM tathA kathaJcidasaMkIrNavizeSaikAtmanaH sukhAdicaitanyasya varNasaMsthAnAthAtmanaH skandhasya ceti vyavasthApitam 172 citrajJAne ekAnekAkArayoH pratibhAsepyekAkAratvameva vAstavamityasya prativanyA nirAsaH 173 sukhAdInAM vyApakatvaM caitanye citrajJAne pItAcAkAravyApakatvasamakakSatayA bhAvitam 174 sukhAderacetanatyagrAhakamanumAnamAzaGkaya nirAkRtam 175 sukhAde: sarvathA jJAnAtmakazvamAzaGkayApahastitam For Private And Personal Use Only patra pR0 paM0 114 pra0 12 114 dvi0 3 116 dvi0 7 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 dvi0 13 117 dvi0 6 3 117 vi0 7 117 dvi0 12 118 pra0 4 *** viSayasUcI patram // 11 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 12 // viSayaH 106 AtmanazcaitanyaM vyavasthApitam 177 varNasaMsthAnAdyAtmanaH skaMdhasya pratyakSe'vabhAsanamupapAditam 178 skandha eva na tato'nye varNAdaya iti kasyacimma tasya nirAsaH 179 sadekAntAdInAM nirmUlanam 180 sarvathaikAntasya siddhayasiddhibhyAM vyAghAtastaniSedhasveti kasyacidAzaGkAyAH pratikSepaH 181 pratyakSasyAnumAnAdito jyeSThatvaM nAnumAnAdeH pratyakSAjjyeSThatvamityupapAditam 182 jainAgamasyAvAdhanarmahatazca paramAtmatvametAvanmAtra meva vaktavyaM granthakAreNa kimarthaM sarvathaikAntasya dRSTena bAdhAvacanaM kapilAdInAM paramAtmatvAbhAvavacanaJcetyAzaGkA samAhitA 183 svapakSasiddhau satyAmadhikokti nigrahasthAnamityu papAdanena sAdharmyavaidharmyayoranyatareNArthagatAvubhava www.kobatirth.org patra pR0 paM0 118 pra0 14 118 dvi 6 119 pra0 2 119 pra0 5 119 pra0 13 119 dvi0 3 119 hi0 12 viSayaH pratipAdanaM pakSAdivacanaM vA nigrahasthAnamiti dharmakIrtimatasya khaNDanam 184 hetvAdivacanAdeva sAdhyasiddheH pratijJAnigamanAdInAM vaiyarthyamityasya parihAra: 185 kAryasvabhAvAnupabdhilakSaNasya hetoH vipakSavyAvRttirUpaM samarthanaM kartavyameva sAdhanAGgavacanatvAvaM nigamanAdIti bauddha kSepasya pratividhAnam 186 sukhasya jJAnAdanyatvarUpo bhedaH pravibhaktapradezatvarUpabhedAbhAvazcetyanekAnta upadarzitaH 187 sukhasya jJAnavizeSatva eva candanAdiviSayakatva mi tyAzaGkaya jJAnaminatve'pIcchAdveSayoriva saviSayakatvamupapAditam 188 sukhasya svaprakAzatvaM vinA'pi yAvatsazvaM prakAzopapattirUpapAditA 189 samUhAmvayavyatirekagrahAnantaraM pratyekAnvayavyatirekagrahasya pratyekakAraNatA grAhakatvaM vyavasthApitam For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 120 pra0 1 121 dvi0 1 121] dvi0 7 124 dvi0 11 124 dvi0 12 125 dvi0 13 128 pra0 9 %%%% viSayasUcI patram // 12 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 13 // viSayaH 190 yogyAnupalabdherabhAvapratyakSe indriyasahakAriNo yogyasahakArisampannAnupalabdhirUpatA naiyAyikAnAm 191 ekAntavAdimate karmAyasaMbhavaH prativAdito'STamakArikayA 192 ekAntavAdinAM svaparavairitvamupapAditam 193 karmaphalasambandhaparalokAdeH zUnyAdvaitavAdinorapISTasvamityupapAditam 194 ekAntavAdinAmanekAntapratiSedheneSTabAdha upapAditaH 195 ekAntatvAbhyupagame janmAsambhave'pyekAntAsadhye kathaM na janmmetyAzaGkAyA: prarihAraH 196 asadutpAde vyalIkaprati bhAsAnuparamadoSa masahamA nasya zUnyavAdinazzaGkA tadapAkaraNaJca 197 zUnyavAdimate darzitasya doSasya yogAcArasautrAntikamatayorapyatidezaH 198 kSaNike yathA sautrAntikasyArthakriyopapattiprakriyA sthire'pi tathA sulabheti prativanyA'pAkRtA www.kobatirth.org patra pR0 pa0 129 pra0 4 130 pra0 7 130 pra0 11 130 pra0] 13 130 pra0 14 130 dvi0 6 130 dvi0 9 131 pra0 2 131 pra0 9 viSayaH 199 sthirasya sataH kramazo guNAntarAdhAne ekatvaM na svAditi saugatavizeSasyAzaDDA byudastA 200 bhAva eva padArthAnAmitivAdinaH kapilasyAsatAsvityAzaGkayA navamakArikA'vatAritA 201 karmaNa AvidyakasvAvizeSe'pi vizeSo darzitaH saugatavaidAntinoH dRSTisRSTivAde tu vedaprAmANyAbhyupagamAnabhyupagamakRtaH saH 202 kSaNikapakSe kAraNagata vaijAtyakalpana niyatapravRtyanupapazyanumAnamAtrocchedAdayo doSA vyAvarNitA udayanAcAryanItyA 203 navaprakArikayA sAGkhyamatakhaNDanam 204 bhAvaikAnte sarvAbhAvApaha vAtsa vasmikatvAdiprasaGga udghATita: 205 sAGkhyamate'pyabhAvAbhyupagamo'stItyasya khaNDanama 206 jainamate bhAvasya bhAvarUpatopapAditA 207 pradhAnAdvaitasya khaNDam For Private And Personal Use Only patra pR0 paM0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 131 dvi0 4 132 pra0 9 132 pra0 11 134 pra9 5 134 dvi0 8 134 dvi0 10 135 pra0 7 135 pra0 9 135 pra0 13 66 viSayasUcI patram // 13 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir viSayasUcI patram // 14 // viSayaH patra pR. paM0 viSayaH patra pR. paM. hai| 208 brahmAdvaitAparaparyAyasattAdvaitavAdasyApAkaraNam aSTasahanyA 135 pra. 4 / 216 svayamuktamatadvayaikatarapakSapAmparityajya bhaavv||14|| 209 sattAdvaitavAdinastatsAdhanavyabhicArAdvizeSApaddhava dabhAvasya savikalpakanirvikalpakavedyatvAnekAnta evaM ityAzaGkAyAH uraGkanam 135 di. 2 vyavasthApita: 142 dvi.. 210 sattAdvaitavAdizaGkAyAH pakSavipakSAdibhedAbhAvA 21. prAgabhAvapradhvaMsAbhAvanihavavAdimatakhaNDanam tparabrahmaNa ekatvAdisAdhanAnupapattyA pratikSepaH dazamakArikayA 144 pra. 15 abhAvasthAdhikaraNAtmakatvepyAdhArAdhayabhAva 218 samantabhadrasvAminaH prAgabhAvApaddhavavAditvenAbhineupapAdito vivRttI 130 vi06 tasya cAkasya pUrvapakSaH tatra prAganantarapariNAmaH 212 pratyakSasthAbhAvaviSayatve bhAvadarzanasya kathamanavasara prAgabhAva ityasya khaNDanam 144 dvi0 prAptasvamiti praznasya pratividhAnam 219 mRdAdidvayaM prAgabhAva ityasya khaNDanam 144 1213 abhAvabuddhau pratiyogijJAnasya svAtanyeNa kAra 22. dhyapayoyAtmA prAgabhAva ityasya khagDanam 14 dvi. NatvaM prAcInanaiyAvikAnumataM pariskRtya darzitam 16 di. 10 221 bhAvavilakSaNa evaM prAgabhAva ityasya khaNDanam 155 pra. 214 abhAvabudau vizeSaNatAvacchedakaprakArakajJAnamu 222 prAgabhAvaH sAdissAnta: 1 sAdiranamto 2 nAdidrayaiva pratiyogitAvacchedakaviziSTapratiyogijJAnasya rananto 3 inAdiH sAnto 4 vetyAdivikalpagrAsa: kAraNatvamiti dIdhitikRnmatasyopadarzanam 141 pra0 prAgabhAvasya 145 pra. . PI15 dIdhitikRnmate doSamupadaya prAcInamatameva prakArA 223 prAgabhAvastveka evaM vizeSaNabhedAgina upacaryate ntareNa pariskRtam 141 pra0. ityasyApAkaraNam 145 dvi0 5 NEKHA645*6*-*-*45 . For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir viSayaH aSTasahasnyA // 15 // viSayasUcI patram // 15 // viSayaH patra pR0 paM0 patra pR0 paM. 224 cArvAkasya prAgabhAvakhaNDanAtmakapUrvapakSasamAptiH 146 23. kapilamate kAryadravyasyAbhAvAtkathamanAditvaprasaGga225 uktapUrvapakSapratibidhAnam . 146 stasyetyAzakSAyAH pratividhAnam 118 dvi0 10 // 226 dhvaMsApalApe doSapradarzanam 146 pra0 5 238 mImAMsakasya zabdasya vinAzAnabhyupagame Ava220 RjusUtranayAzrayaNena jainasya prAgabhAvanirvacanam raNakRtAzravaNasya khnnddnm| 149 pra08 | 228 vyavahAranayAzrayaNena jainasya prAgabhAvanirvacanam 146 dvi02 239 kramotpattipratipattyoranyathAnupapatyA na varNAnAM 229 pramANArpaNayA jainasya prAgabhAvanirvacanam 146 vi. 5 sarvagatatvaM nityatvaM cetyupapAditam 230 RjusUtranayAzrayaNena dhvaMsasya nirvacanam 146 di. " 240 varNAnAM nityatvasAdhakamanumAnamapAkRtam 231 vyavahArAzrayaNena dhvaMsasya nirvacanam 140 pra0 241 akArAdivarNakhibhuvane eka ecetyasya khaNDanam 232 akalakadevastu prAgabhAvAnabhyupagame sAyasya doSa 242 zabdasya pudgalaparyAyatve parAzaGkitasya cAkSuSopalaityetatparatayA kArikA byAkhyAtavAn mbhAdiprasaGgasyApAkaraNam 233 mImAMsakasyApi prAgabhAvAnabhyupagame doSa uktaH 147 pra. 243 zabdasya paugalikatvAbhAvasAdhakAnyanumAnAnyAza. 234 zabdAbhivyaktipakSasyakhaNDanam 147 pra0 10 kaya nirAkRtAni 151 pra. 235 cakrAdimighaMTAderabhivyaktireva kriyate iti sAGkhayA 244 varNAnAmAnupUjyapauruSeyIti mImAMsAmatasya khaNDanam 151 bhyupagamasyApAkaraNam 145 vivRttau dIdhitikRtAM prAgabhAvakhaNDanaprakAra 236 abhivyaktipakSoktadoSasyAvasthApariNAmapakSayo. upadarzitaH 155 pra. 7 rapyatitidezaH 148 dvi0 | 256 vaiyAkaraNAnAM nityasphoTavAdasya nirAkaraNam 159 pra0 1 147 For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR* paM0 viSayasUcI aSTasahasnyA // 16 // 16. pra.8 161 vi03 patram // 16 // 161 dvi.4 CRACKERASACREAS viSayaH patra pR. paM0 viSayaH 247 tantra varNasphoTAdayo'STau sphoTA vistareNa prapaJcitAH 159 pra02 / 257 jAtisphoTavAde jAtervAcyatvavadvAcakatva248 tatra varNasphoTavAde tivAdInAM vAcakatvavyavasthApanena mapItinirNayaH prayogAntargatAstibAdayo na vAcakAH kintu taiH 258 jAtivyaktyossvarUpamupadarzitam smRtA lakArAdaya iti matasya khaNDanam 158 pra.4 259 atra zrImanto yazovijayopAdhyAyAH aSTasu 259 padasphoTavAde pade zaktivyavasthApanam - sphoTeSu vaiyAkaraNasiddhAsatamasya jAtisphoTavAda250 vAkyasphoTavAde vAkye bodhakatArUpazaktisthApanam 159 di. " sthonmUlanaM kRtavantaH anyAnyapi dIkSitAyu251 tatra padavAkyayorakhaNDatAsthApane bhAmatI padarzitAni pratikSiptavantazna saMvAdo dArzitaH 26. sphoTASTakavAdAH syAvAde nayabhedena viSayamedo252 pade AnupUrvyavacchinnAnAM zrUyamANavaNAnAmeva vAcakaravaM padarzanena saGgamitAH natu pavasphoTo'stIti naiyAyikamatasyApAkaraNam 15.pra. 12 26. itaretarAbhAvAtyantAbhAvAnabhyupagamavAdI 252 atraiva parimalokteyudasanam 16. vi. 2 dUSitau 254 padasthAkhaNDatve zabdakaustubhasaMvAdo dArzatA 11.vi.6 212 azyApohasvarUpasyetaretarAbhAvasya lakSaNaM nirduSTa255 padasyAkhaNDatve'pi prakRtipratyayAdivyutpAdanapara tayopapAditam vyAkaraNasya sadRSTAntaM sAphalyamupavarNitam / 213 anyonyAbhAvApalApe sAGghayacArvAkayoriva bauddha255 varNasphoTanityatve'pi kakArotpatyAdipratyayasyo syApi vijJAnavAdino doSaH saGgamitaH papAdanam 16. di. 15 / 264 yAvanti sambabhyantarANi tAvanto vastunassva 162 pra.. 162 For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasaharUyA // 17 // viSayaH bhAvabhedA iti syAdvAdamate pAratantryalakSaNasambandhApAkaraNena pratyavatiSThato bauddhasya khaNDanam 265 utpAdavyayazrInyAtmakavilakSaNaM pratikSaNaM sarvami tyupapAditam 266 sthityAdInAmapi trilakSaNatvaM nirduSTatayopapAditam 267 kAlatrayApekSayA trilakSaNasya vastuna ekAzItivikalpatvamupapAditam 268 jIvAzuddhadravyasyeva sanmAtralakSaNazuddhadravyasthApyanantaparyAyatvaM prayakSetrakAlabhAvarUpatopavarNanena niSTaGkitam 269 atra ca sattA sakalapadArthA ityAdiprAcInakArikA saMvAdakatayopadarzitA 200 atyantAbhAvApalApe sarvasya sarvatra satvAdika mAsaJjitam www.kobatirth.org patra pR0 paM0 163 dvi0 0 164 pra0 11 164] dvi0 4 164 hi0 12 165 pra0 5 165 pra0 11 165 pra0 13 171 pramANato'bhAvapratItiH zaGkAsamAdhAnAbhyAmavadhAritA 165 dvi0 1 272 atyantAbhAvatvAnyonyAbhAvatvayoH prAcinanavInamata viSayaH bhedena svarUpamupadiSTam 273 prAyogikavaisikabhedenotpAdadvaividhye sammati sammatirupadarzitA 204 sthityAditrayasyaikAzItirbhaGgAH tatra naiyAdhikAdivaimatyasyApAkaraNam 275 vizeSaNabhedena viziSTabhedamupapAdya sattA sakalapadArthetyAdikArikoktAni sakalapadArthatvAdIni sattAyAmupapAditAni 276 bhAvApahnavavAdinAM zUnyavAdinAmabhAvekAntapakSasyA pAkaraNam 277 sarvavipratipattau zUnyavAdinaH kApi vicArAnurUpasaMvRttighaTako na vicArassambhavatItyatrAyeM tasvArthazlokavArttikasammatirupanibaddhA 278 mAyopamA sarvabhAvAnAmiti zUnyavAdimatasya khaNDanam tatra nyAyavinizvayasaMvAdo darzita: 279 parasparanirapekSabhAvAbhAvo bhayaikAntapakSasya khaNDanam For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 166 3i0 1 168 pra0 11 168 dvi0 7 169 pra0 4 170 pra01 170 dvi0 10 170 dvi0 12 171 dvi0 10 viSayasUcI patram // 17 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahalyA // 18 // 4 viSayasUcI patram // 18 // 4%AA% viSayaH patra pR0 paM0 viSayaH 280 tathAbhyupagacchataHkApilasya tiraskAraH 172 pr|| 290 manovikalpasya zabdArthavikalpavAsanAprabhavatvamiti 281 pratyekadvayarUpobhayAbhyupagamakRtadoSasya jAtyantaravAde matamapahastitam sthAbAde na sambhava ityatra guDo'pi kaphahetussyAditi 291 drshnsyaamilaapsNsrgmnbhyupgcchtobaudsy| parya zrIhemasUreH saMvAdakatayopapAditam 172 pra0 10 smaraNAcanupapattirApAditA 282 avAcyataikAntabAdasyApAkaraNam 172 di. 3 292 vikalpazrotrabubyoramilApasaMsargastatassmaraNAdirityA283 yathAbauddhasya sarvathA'nirdezyatvaM svalakSaNe tathA zalya pratikSiptam sarvasya sarvadhA'vAcyatvamityAzaya kathaJcideva 293 tadetabAmnossahasmaraNabhityasyonmUlanam atraiva svalakSaNe'nirdezyatvamityupapAdena prativihitam nAmamAtrasyApi na sahasmaraNamityupadarzitam | 285 svalakSaNasya sarvathA'nirdezyasve'jJeyatvaprasaanam 172 di0 " 294 savikalpakamAtrasya nAmayojanApekSitvamapahastitam 285 pratyakSasya svalakSaNajanyatvena tatpratibhAsakatva avArthe nyAyavinizcayasaMvAdo darzitaH mityasya khaNDanam 12 di. 14 295 sAmAnye svalakSaNazabdapravRtyupapAdanena sAmAnya286 tadAkArAnukAritvAttadviSayakatvamitvasya khaNDanam 15 svalakSaNayorbheda evetyasya khaNDanam 28. tabhyavasAyAtmakatvAttadviSayakasvamityapi khaNDitam 173 pra. 196 svalakSaNasya sthAdvAdAmimatasAmAnvavizeSAtmaka 288 bhavikalpakAdvikalpotpattibaudasya nirAkRtA 1.3 pra. . jAtyantaravasturUpatvaM tasya cAmidhAnamantareNApya285 kSaNikavAdimate vikarUpe jAtvAdiyojanA nopapaJcate kSajavikalpe pratibhAsanamupapAditam ityupadarzanam 101 dvi.. | 29. smArttazamdAnuyojanAbhyupagamtAraM zabdAdvaitavAdinaM 174 For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 19 // viSayaH prati dattaM dUSaNaM zabdAnuyojanAhitArthagrAhi vikalpavAdino bauddhasya svamate'pi tulyamityetatprapacitaM dharmakIrttipakSodRGkanapurassaram / 298 anamilApyasya vizeSasyAnubhavaH abhilApyasya sAmAnyasya smaraNamityabhyupagamo bauddhasya nopapadyata ityasya prapaJcaH 299 anyAnubhavAdanyasmRtI sahakArivizeSasya niyAmakatvamAzaGkaya pratikSiptam 308 nirvikalpakAdapyabhyAsaprakaraNabudvipATavArthitvavazAdRSTasajAtIye smRtiriti prajJAkaramatamAzaGkayonmUlitam 301 grAhakapratyakSasmRtipratibhAsayorbhede'pi na viSayasvabhAvabheda iti sadRSTAntamupadarzitam 302 prasaGgAgatabauddhamatakhaNDanopasaMhAraH 303 prakRtasya vedAntyamimatAvAcyatAvAda khaNDanasyopasaMhAraH www.kobatirth.org patra pR0 pa0 175 pra0 4 175 dvi0 4 176 pra0 1 176 pra0 7 176 dvi0 2 176 dvi0 7 176 dvi0 8 viSayaH 304 kevalasya vizeSasya pravRttau nopayoga ityatra vAkyapadIyasammatirupadarzitA 305 jainamate yathAsaMskAraM smRtirityabhyupagame nahi yAvaddhAritaM tAvatsmaryate ityasyopapAdane 'caudaputhvI' ityAdipravacanasaMvAda uhaGkitaH 306 pariNAmavAde svAdvAde AMzikodbodhakasamavadhAnatadabhAvAbhyAmakhaNDasaMskAradhvaMse khaNDasaMskArotpattiryathA tathA rogakAlAdinApItyataH saMskArasya saviSayasvamAstheyamityupapAditam 307 anekaviSayaka dhAraNAtobhUyasAM saMskArANAmutpatti rogAdinA ca teSu katipayasaMskAravipatti parikalpya dhAraNAnyUnaviSayaka smRtyupapAdanamAzaGkaya prativihitam 308 bhAvanAM prati sarvAzopekSAnAtmakajJAnatvena tatta dviSayakasmRttimprati tattadaMze upekSAnAtmakanizcayavena hetutvamiti matAvalambanenopazAmyatvena saMskA For Private And Personal Use Only patra pR0 paM0 178 dvi0 2 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 pra0 12 180 pra0 14 180 dvi0 2 viSayasUcI patram // 19 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Siri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 viSayasUcI aSTasahalyA // 20 // pAtam 101 // 20 // AEEDA muphpAditam dvi012 182 pra014 viSayaH patra pR0 paM0 rasvAvacchinna evaM hetutvamiti matasya tiraskAraH 180 dvi. 3 309 AkAratAsambandhena smRtitvAvacchinnampati saMskA ratvAvacchinnamprati ca tena sambandhena dhAraNAtvena hetutvaM, dhAraNAjJAnaM ca nopekSArUpaM nApi saMzayarUpaM, dhAraNAsvasya cAkSuSatvAdivyApyaSadvidhajAtirUpatve'numityAdisthale mAnasapratyakSarUpayA dhAraNayAsmRtiH cAkSuSAdisthaLe'pi vA tayaiva smRtiH viSayatAvizeSa rUpatve'numityAdivRttitvamapIti svamataprapaJcaH // 180 dvi0 10 / 310 samAnAkAraphalastha saMskAranAzakatvAvalambanena saMskArasya saviSayakaravaM vyavasthApayatAM matamupadarzitam 181 pra.5 sattadviSayakopekSAjJAnasaMzayayostattadviSayakabhAvanApratibandhakatvamavalamya saMskArasya saviSayatvaM vyavasthApayato matamapahastitam / 181 pra.1. viziSvaiziSTayaviSayitvAvacchinnamprati vizeSaNatAvacchedekaprakArakatvena hetutvamavalamya saMskA viSayaH rasya saviSayakatvamupapAdayatAM naiyAyikaikadezinAM matamupadarzitam 313 prastutasyAvAcyataikAntamatakhaNDanasya vedAntyami masaprapaJcAvAcyatvakhaNDanaparasvamupapAditam 315 saptabhaGga yAtmakena syAdvAdena kathanitsavakazi dasavAdisaptadharmatvamazeSasthatrijagato'vAdhitami yupapAditam 315 nayavAkyAnAM saptavidhatvameva naravekavidhavAdI tyupapAditam 316 praznavazAdekatra vastunyavirodhena vidhipratiSedhaka khanA saptabhaGgIti lakSaNaghaTakAnAM vizeSaNAnA vyAvRttirupadarzitA 31. ekA vastunyanantadharmAvalambanenApi anantasaptabha janyeva natvanantabhaGgIti pratipAditam 318 sasvAsatvAdInAM vastudharmatvamupapAditam 319 prathamatRtIyAdidharmANAM krametarArpitAnAM SARASHTRA 182 dvi. % 182 dvi. 13 183 pra02 * For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasnyA // 21 // & viSayasUcI mA patram // 2 // ACCESSASRACTRES S viSayaH patra pR. paM0 viSayaH patra pR0 paM0 dharmAntaratvamAzakya pratikSiptam 327 bhAvAbhAvasabhAvavidhuraM vilakSaNameva vasvityasya 320 prathamacaturthayordvitIyacaturthayostRtIyacaturthayoH pratikSepa: 184 vi0 sahitayodharmAntaratvamupapAditam // 183 pra. . 328 sarvathA bhAvAbhAvobhayasvabhAvatopagame'navasthA321 avaktavyatvavaktavyatvamapyaSTama dharmAntaraM kinna virodhavaiyadhikaraNyasaMkaramyatikarasaMzayAprasyAdityAzaGkAyAH pratikSepaH tipatyabhAvA doSAH kathacihAde na santI. 322 vaktavyatvAvaktavyatvAbhyAmapi saptabhayantaramiti na tyupadarzitam saptavidhadharmaniyamApahatiH 329 samAvetarAbhyAmamabhilApyameva vasviti matasya 323 anekAntapratipAdakakathaJcicchabdasAye'pi sadA pratikSepaH dizabdAnAM prayoga Avazyaka iti darzitam 183 di. 6 | 330 sarvasmin jJAne zabdo bhAsata eveti harimatasya pratikSepaH185 324 kathAnicchabdaprayoge anekAnta upadarzitA 183 hi010 331 zabdAdvaitamatasya pratikSepaH 324 darzanAvagrahAdivizeSavyatirekeNAnupalambhAjIvAdidravyaM 332 vastUnAM zabdAvAcyatvameveti bauddhamatakhaNDanamupa. nAstItyAzaMkya pratikSiptam 183 vi. 13 saMhRtam 325 jIvAvidravyasva kathaJcitsavamupasaMhRtam 184 dvi 333 kathaJcitsadevekhAdyanekAntasya nigamanam 32. jIvAdiSyANAM kathaJcidasasasatvasya vyavasthApanam 184 dvi04 334 saptamaGgIlakSaNarahasyam 326 sarvathA bhAvAbhAvobhayAtmakatvapratikSepeNa kathazci 335 samabhaGgIlakSaNe praznavazAdityasya pravezo nAvazyakaH sadasadAtmakatvaM niSTaGkitam 184 dvi010 336 saptabhaGgIlakSaNaghaTakAnAM vyAvRttyupa darzanam SARALAC For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 22 // viSayaH 337 pramANanayasaptabhaGgayoH lakSaNabhedaprakAra upadarzita: 338 tRtIyabhaGgaviSayasya kramArpitasadasacvobhayasyopapAdanam 339 caturthabhaGgaviSayasya sahArpitasadasattvobhayasyAvaktamyasvarUpasyopapAdanam 340 syAcchando dyotako bAcako veti vicAra: 341 prAdayo dyotakAzvAdayo vAcakA ityabhyupagacchato naiyAyikAnpratyupasarganipAtayorthotakaravamevetyabhyupagacchanto vaiyAkaraNAH pratibhaTTIkRtAH 342 atraiva padamAnameva vAkyArthe dyotakaM vAkyameva ca vAcakamiti svasiddhAntarahasyAvedanam 343 padArthAnAmevAnvayabodhajanakatvaM na tu padAnAmiti kumArilabhaTTamatamupada pratikSiptam 344 atra prasaGgAtsammativRttisaMvAdaH 345 khale kapotanyAyena zAbdabodhasyopAdhyAyasammatasya duSTatva meM www.kobatirth.org patra pR0 paM0 186 dvi0 1 186 dvi0 6 186 dvi0 12 187 dvi0 12 180 dvi0 13 189 pra0 2 189 pra0 6 189 dvi0 10 190 pra0 3 viSayaH 346 kacitlale kapotanyAyenAnyatra tvavAntaravAkyArthayodhapUrvakamahAvAkyArthabodha ityasyopapAdanam 347 nipAtAnAM vAcakatvadyotakatvAnekAnto haimasUtrAccanumata iti vyaktIkRtam 348 apekSAbhedenAdyadvitIyabhaGgayorupapAdanam 349 saravasya svarUpAdicatuSTavanimittakatvamasatvasya ca pararUpAdicatuSTayanimittakatvamityasyopapAdanaM vistarataH 350 svasatvaparAsavayorbhedavyavasthApanam 351 satvAsattvayoravirodhabyavasthApanam 352 atraiva prasaGgAdAtmadravyasyaikatayA vyavasthApanam 353 saravAsavayonaM sahAnavasthAnalakSaNo virodho na vA vayaghAtakabhAvalakSaNa ityupapAditam 354 prasaGgAgatamAtmana ekAnekAkAratvAdikamupasaMhRtam 355 savaM nAvacchinaM sambhavatItyabhyupagacchataH pazupAlasya matamapAkRtam For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 190 pra0 4 190 pra0 13 192 pra0 1 192 pra0 2 192 dvi0 14 193 pra0 8 193 pra 13. 193 dvi0 6 193 dvi0 9 194 dvi0 7 viSayasUcI patram // 22 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 aSTasahasnyA // 23 // AE viSayasUcI patrama &aa // 23 // 195 pra012 | % viSayaH 356 vyavahArataH kecidarthA nirapekSAH keciya sApekSA ityupapAca tatvata: sAmAnyadRSTyA saveM nirapekSA vizeSadRSTayA ca sarve sApekSA ityanekA* nta upadarzitaH 35. atra sammatisaMvAdo darzitaH 354 yadnyaM yadnyadhvaMsajanyaM tattadupAdAnopAdeya miti naiyAyikAbhyupagataniyame vizeSaH svamatA taSTammena dArzataH 359 tRtIyAdizeSabhaGgA upapAditAH 360 tadaMze tadanupalambhavyAvRttilakSaNava jJAne pramA NatA na tu tajanmatadAkAratvatadabhyavasAthitA ityetatsyaSTatayA prapaJcitam 361 avaktavyatvasyopapAdanam 362 vRkSAvityasya dvayarthatvaM vRkSA ityasya ca barthatvaM matabhedenopapAditam 363 vRkSA ityatra pradhAnabhAvena vRkSArthapratItiH guNa 195 dvi0 12 196 dvi02 viSayaH patra pR0 paM. bhAvena bahuvasaMkhyAyAH pratItiH syAdvAde dArzatA 364 pramANavAkyasya sakalAdezatvamupapAditam 365 paJcamaSaSThasaptamabhanArthAnAmupapAdanam 198 dvi09 366 paJcamAdibhAtrayasyAkalakadevavyAkhyAnAnusAyu papAdanam 360 atraivAtiriktasya sAmAnyasyApAkaraNam 368 sAmAnyavizeSayoH kathaJcittAdAtmyamyatiriktasya sambandhAntarasthApAkaraNam 369 svalakSaNaikAntavAdinAM svalakSaNasya vAcyatva pratikSepaH 3.0 anyApohasya zabdavAcyatyavikalpaviSayatvapratikSepaH 199 371 atraiva dRzyavikalpyaikIkaraNApAkaraNam 372 nirNayajanakatayA darzanasya prAmANyamityasyonmUlanam 200 373 ataskAryakAraNabyAvRtyA pravRttyupapAdanasya nirAsaH 200 304 syAtsarasthAdasadeva sarvamititRtIyabhAsya vaiyAkara AARAK 196 dvi0 11 19. pra. " 198 pra.. For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 aSTasahanyA // 24 // patra pR0 paM0 206 pra0 | 206 dvi. | 20. pra.12 viSayasUcI 20 pra0 12 patrama | // 24 // 202 pra. 3 202 di0. AKASARAMA 204 pra.3 viSayaH raNanaiyAvikamatabhedena zAbdabodhaprakAramupadazya svamatena tadupadarzanena sArthakyamAviSkRtam 375 senAvanAvipadArtha vicAre sakRduktamityAdi nyAyasya matamedenopapAdanam 301 ekazeSasya indrApavAdakatvAdivicAraH 3.7 pramANavAkyAnAM prAdhAnyenAnantadharmAramakavastu bodhana evaM tAtparya tatra ca bodhakrama upapAditaH 378 eka vikaM trikaM vApItyAdinA paJcaprakArasva nAmA rthasya shaastrsiddhsyoppaadnm| 279 puSpadantapade matamedenArthAvabodhakatyaprakAramedo padarzanam 30. puSpadantavarasahArpitasadasatvobhayAzrayAvabodhaka na kicitpadamityavaktavyabhAsturIyo yukta ityu pasaMhRtam 381 turIyabhaGgarahasyAvedanam 382 kAryakAraNabhAvAdisambandhasthale'pi kathacittA viSayaH dAtmyamastItyupapAditam 383 atiriktasAmAnyakhaNDanam 384 bauddhAbhimatadarzanaprAmANyakhaNDanam 385 sadavaktavyatvAsadavaktamyatvasadasadavaktavyatva- . pratipAdakaM caramabhatrayaM paramatApekSayetyakalAdevAbhimanirAsapUrvakamAdyAnayo bhanAssakalAdazAzvaramA vikalAdezA iti svAbhimatasya vyavasthApanam 386 svAbhimatasaptabhAgIrahasyasya sammatigAthAmiH prakaTanam 28. atra cAcabhaGgatrayopapAdanaprakArAH SoDaza upadarzitAH 388 Acabhatrayasya sakalAdezasvaM zeSabhAnacatuSTa yasva vikalAdezatvamupasaMhRtam 189 ukasaptabhakAnAmeva durnayatvaM sunayatvana vivecitam 39. vikalAdezAnAM turyAdibhamAnAM sammatigAthA 204 pra09 204 dvi.3 21. 205608 205 pra. . For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Silvi Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasnyA // 25 // 4% viSayasUcI patram | // 25 // %ACAR saMhRtam viSayaH patra pR.paM. viSayaH patra pR0 paM. bhirupadarzanam 210 vi012 400 ahetorasAdhakatAnumApakatA vyavasthApitA 391 aSTamabhakalpanA na sambhavatIti darzitam 21 pra. 12 401 kathAyAM hetvAcavayavaprayoge jainasiddhAntarahasyAvedane392 saptabhanayAM nayavibhAgopadarzinyAssammatigAdhAyA na paraikAntapradhAyA unmUlanam vivaraNam tatrArthanayAbhiprAyazzabdanayAbhiprAyazca 402 AcabhanaTyadArzitavicAradizA zeSabhaGgAnAmadhyupapAdanaM spaSTIkRtaH 211 dvi0 2 vidheyamitivirodhabhIterapahAraH 393 bhAdvaye'pi syAdvAdatvaM yathA nirvahati tathopapAditam 212 pra. 12 403 saptabhaGgIvidhisamArUDhasyaivArthakriyAkAritvamityupa394 saptabhaGgIvimarza nigamanam 212 di0 12 222 di01 395 astitvasya nAstitvenAvinAbhAvitvaM vyavasthApitam 213 pra02 404 dharmiNo'nantadharmAtmakatvaM dharmANAmapi svadharmApekSa396 nAstitvasvAstitvenAvinAbhAvitvaM niSTaGkitam 216 dvi08 | yA dharmitvena tatvamastitvAdidvekasya prAdhAnye'myasya 397 astitvanAstitvayovizeSaNatvamevetimatasya tayorana guNabhAva iti darzitam 225 dvi09 milApyatvamevetimatasya tayorvasvanAtmakatvamiti 405 syAdasti sthAnAstItyAdisaptabhaGgayupapAdanaprakriyA matasya cAkaraNam 217 dviH 9 sthAdekaM syAdanekamityAdisaptabhaGgayAmapi samAneti 398 ahetoragamakatvaM na nirvaktuM zakya miti pUrvapakSa darzitam yitvA pratividhAnaM kRtaM 19:03 406 nAnAdravyeyu ekatvaM kathamityasya pratividhAna 399 jAtyAderasaduttarasyAhetoH (hetvAbhAsasya) viveka matabhedena 228 dvi. upadarzitaH 220 dvi01 / 007 parasparaM byAvRttavivAMnA jIvAdivizeSANAM DISASRA%%%AR A 220 M - 7... For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir viSayaH aSTasahanyA // 26 // patra pR0 paM0 viSayaH patra pR0 paM0 kathaJcidekatvenaikadravyatyamupapAditam 228 di. 13 | 412 vyavahArasaMgrahakRtaikatvayorviveka upadarzitaH saMgraha408 jIvAdivizeSArNA kazidanekatvasya vyavasthApanam 229 pra. 6 buddhikRtaikatvasya saMgrahabuddhiviSayatvopapAdanaJca 409 kramArpitaikAnekatvobhayAvaktavyatvAdInAmupapAdanam 229 pra. 14 413 vedAntyamimataikatvopapAdanaprakArasya sthAvAdAvaSTamme |410 ekaravAnekatvAdInAM svaprativebhyenAvinAbhAvavyava na jhodakSamatvamiti darzitam 230 pra09 sthApanam 229 dvi02 414 saptabhayA utkRSTatvapratipAdanam 231 pra0. 411 sAmantabhadroktistutiH 229 dvi.10| 415 svaznamasAphalyaprapaJcanam iti prathamaH paricchedaH 231 ma.. viSayasUcI patram // 26 // % SARASHTRA AAAna For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir CALLS aSTasahasnyA // 27 // CRECEMuck o paramAtmane namaH // savRttikASTasahastrIdvitIyAdiparicchedasya viSayasUcIpatram // viSayasUcI viSayaH patra pR. paM. viSayaH patra pR. 50 patram 1 svasamayaparasamayAvabodhinyA aSTasahasnyA utkarSa bhedapratyakSAdibAdhakatvamapahastitam 233 pra0 10 // 27 // pratipAdanam 232 pra.4 . vivaraNakartumaGgalAcaraNam 233 pra014 advaitaikAntapakSApAkaraNam tatra kAraNAnAM kriyAyAzca * akasmApravanapakSaniSedhe udayanAcAryoktahetUpadarzanam 233 hi | | pratyakSasiddhasya bhedasya virodhodghoSaNam 232 pra. 5 9 AtmAdvaitAparokSajJAnasya balavattvaM khaNDitam 234 dvi0 51X 2 advaitapajhe'pi na pratyakSAdivirodha iti mataM sapari 10 advaitaikAntapakSe karmaphalalokavidyA'vidyAbandhamokSadvaitAskAramupadaryApahastitam nupapattidoSonAvanam 234 dvi0 104 3 advaite'pi mAyAtaH sarvasyopapattirityasya pradarzanapu 11 paramArthato bandhamokSAdikaM nAssye vetyasyApAkaraNam 235 pra.. rassaramapAkaraNam 232 dvi08 12 pratibhAsasya nityacidAtmana evavAstavikatvaM tadbheda4 svamasaMvedanavadekasminnapi kriyAkArakabhedapratyakSAde syaupAdhikatvam tatrAnityatvakalpane gauravAnnityatvarUpapattirityasyonmUlanam 233 pra.. mevetimadhusUdanasarasvatyabhimatasyApAkaraNam 5 dvaitapratyakSasya mithyAtvasAdhakamanumAnamupadazya 13 dRSTisRSTivAde doSopadarzanam 235 nirAkRtam 233 pra.. 14 bhATTamatAzrayaNe'pi vedAntino na doSAnmuktiri6 svataH siddhasaMvinmAtrarUpabrahmAdvaitasya kriyAkAraka tyasyopadarzanam 235 13 For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasnyA // 28 // patra pR0 paM0 239 pra0 124 viSayasUcI patram // 28 // ACTORS viSayaH pR. patra paM0 15 brahmAvatasAdhakasyAnumAnasya vedAntyabhimatasya zaGkanam 235 dvi. 9 16 uktAnumAnasthApAkaraNaM hetusAdhyayoRstopadarzanena 236 pra. 8 17 AgamAdadvaitasiddhirityasya khaNDanam 236 pra0 13 18 UrdhvamUlamadhazzAkhamityasya vyAkhyAnam 237 pra. 9 19 AtmA'pi sadidaM brahmetyasya vyAkhyAnam 237 pra0 10 dvaitaM vinA nAdvaitasya siddhirityasya pratiSedhyaM vinA pratiSedhasya na siddhirityasya copapAdanam 237 dvi0 5 puruSAdvaite paramArthataH pratiSedhavyavahAro nAstyeva paropagatasya dvaitasya tu paraprasiddhanyAyAdevAbhAvaH sAdhyate svaparavibhAgo'pyAvidyaka iti matamupanyasya nirAkRtam 237 dvi0 13 nAviyA brahmaNi prAmANikI kimtvaprAmANikyeva saMsAriNassvAnubhavagocarA durapahnavA itimataM prvcnsNvaaditmupnysyaapaakRtm| 238 pra.. 23 doSaparipAko matijJAnasya phalam kevalajJAnantu sva yameva phalaM na tasya kiJcitphalamityatra zrIsiddha viSayaH senadivAkarasaMvAdaH 24 kevalasyApi parAparaphalatvaM zrIharibhadrasUri vacanena pramitam 25 bhedakhaNDanAdabhedaparyavasAne'dvaitasiddhistatra bheda khaNDane zrIharSasya yuktaya upadarzitAH bhedakhaNDanayuktInAmapAkaraNena bhedavyavasthitito dvaitasiddhirapavAritA yazovijayopAdhyAyena 27 guNAtmakapRthakvaikAntapakSakhaNDanam 28 pRthaktvaguNakhaNDane ziromaNyuktayuktinikaramupadarya tasya bhedarUpatve'pyabhedasaMvalitatvameveti na pRtha kvaikAnta iti darzitaH 29 niranvayakSaNikalakSaNapRthaktvaikAntapakSakhaNDanam tatra jIvAdidravyaikatvApahave santAnasamudAya sAdharmyapretyabhAvAnAmasambhava upadArzataH 3. pRthaktvaikAntapajhe sadAtmanA'pi jJAnajJeyayorabhedA nupagame ubhayorapyasatvaprAptI bahirantaraGgapadA 242 243 pra09 For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir OM * aSTasahasnyA // 29 // viSayaH patra pR.paM0 rthamAtravilopaprasaGga upadarzitaH 255 di. 4 3, pRthaktvaikAntapane sAmAnyasthAbhAve sAmAnyArthAbhA vAtsakalavacasAmasatyatvApattirupadarzitA 246 pra. 9 32 sAmAnyasyaivAmiSeyatve yuktiruGkitA boddhAnAm 256 pra. 23 svalakSaNasthAvAcyatve zabdocAraNAdikamanarthakamApa gheteti vasvapi vAcyamiti bauddhampratyAkramaNam / amidhAnaniyamo na pAramArthikaH kintUpAdAnavizeSAditi bauddhAkRtamAzaya nirAkRtamavikalpasya vastuviSayakasvAbhAvaprativandigrahaNena 246 di3 nirvikalpasya paramArthaMkatAnatvamAzazya pratikSiptam vistarataH 246 dvi06 zabdapramANasthAnumAne'ntarbhAvo cauramatenAzaya nirAkRtaH 248 pra.. pRthaktvApRthaktvobhayaikAtmyavAdapratikSepaH 248 di. 9 jIvAdivastUnAM kathaJcidaityapRthaktvAnaikAntavAdaprarUpaNam 259 pra.6 viSayaH patra pR. paM0 39 anapekSe ekatvapRthaktve na sta ityatrAnumAnamupadarzi viSayasUcI tam tatra kaNTakodAraca ___249 pra02 / patram 40 sadAtmanA sarveSAmaikyaM dravyAdimedAspRthakvamiti // 29 // naikatvapRthaktvapratyayayornirvighayatvamityasya vyavasthApanam 250 samAnapariNAmepyaikyamasahamAnasya kasyacinmatamupadApAkRtam 250 250 dimA ekatvaM pRthaktvaM ca vaivakSikameva dravyArthikanaye. naikIkRtasyaiva paryAyAthikanayena pRthakkaraNa sena pRthakkRtasyAnyenekIkaraNamityupadarzitam sato vizeSaNasyaiva vivakSAvicakSe nAsata ityupapAditam252 pra.. bhedAbhedI prAmANikAveva na saMvRtI guNamukhyavivakSayA tAvekavAvirudAvato bheda eva paramArthasanitimatasyAbheda eva paramArthasanniti matasya cApAkaraNam 252 di.1 bhedaikAntAbhAvAdI svabhAvAnupalabdhiH prabhavatIti niSTahitaM bistarataH 253 pra.3 251 pra.8 *%% 28 / For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir 15+ aSTasahalyA // 30 // viSayasUcI patram viSayaH patra pR. paM0 viSayaH patra pR. paM0 16 pratyakSa paramANusvalakSaNaM na pratibhAsate kintu 48 syAdadvaitaM syAtpRthaktvamiti mUlabhaGgadvayopasaMharaNapusthUla eva ghaTAdirityetadasahamAnasya yaubasya rassaraM zeSabhaGgAnAmatidezaH sAmantabhagavacasAmumatamAzaya nirAkRtam skRSTatAkhyApanaJca 253 dvi0 17 svAvayavamicakAvayavino naiyAyikAdisammatasya pratyakSe 49 samavAyApratyakSatvaM viSayAbhAvAdeva na tu vaizeSikanItyebhAnamapahastitam 253 101.| tadupapAditam 254 pra. 12 iti dvitIyaparicchedaH // // 30 // SAS+ TECRAKASIA patra pR. paM0 // atha tRtiiypricchedH|| viSayaH patra pR0 paM. viSayaH 50 bikriyA-kAraka-pramANa-tatphalAunupapalyA nityatvai prativihitam kAntapakSonmUlanam 255 pra.2 53 sAGghayasya satatAvasthitaikAntasvabhAvadharmisvarUpadA, Atmano nityaiva cetanA'rthakriyA sambhavatIti mata mAtrapakSaH pUrvapakSagocarIkRtya jainena prativihitaH mupanyasya nirAkRtam 255 pra0 10 54 avyaktaM nityamevetyasya khaNDanam 52 puruSasya cetanAsvabhAva evetyekAntamAzaya 55 vivRtikartuH pArzvastutirUpamaGgalAcaraNam 5+343 255 255 For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyarmandir viSayasUcI aSTasahasnyA // 31 // patram // 32 // viSayaH patra pR0 paM0 56 sAkSitvasya lakSaNam 256 dvi02 ThA 57 pramANakArakayonityatvaikAntatAnupapattirupapAditA 256 vi014 sAjayAmimatasatkAryavAdakhaNDanam 257 dvi04 | 59 sAyAbhimatanityatvakAntapakSe puNyapApapretyabhAva tatphalabandhamokSAyanupapattirupadarzitA pretyabhAvAcasambhavadoSaH kSaNikaikAntapakSe'pyupapAdita: cetasaH pratyabhijJAyabhAvAtkAryArambho'pi netyetadarzitam 250 pra0. 1 sarvathA'sarakAryavAdasyApAkaraNam asatkAryavAde bahavo doSA udbhAvitAH 263 pra.8 / 12 kSaNikaikAntapakSe hetuphalabhAvAdyasambhavapradarzanam 215 dvi06 santAnasantAninobhedAbhedatadubhayAnubhayavikarapacatuSTayenAvaktavyatvakAntaM kArikAyena bauddhamatenAzaGkaya tRtIyakArikayA kathaJcivaktavyatopapAdanena samAhitam 266 pra. 5 64 danyakSetrakAlabhAvAntaraiH sataH saMjJinaH pratiSedho KAirAsi viSayaH patra pR0 paM0 nAsadvidhiniSedhayoH sthAnamityasyopadarzanam 26. 15 sakaladharmavidhuramadhAmasvabhAvamavastvevAnamilAyaM vastveva ca svadacyAdyapekSAlakSaNaprakriyAviparyayA davastutvaM pratipadyata ityasyopadarzanam 65 kSaNikaikAntapakSe sarvadharmANAmavaktavyatve dharmadezanA rUpaM vacanamapi na syAt tasya saMvRtirUpatve'pi mithyAtvameveti maunameva baudasya zaraNam abhAvAdvakturazakteranavayodhAdvA'rthasyAnabhilAdhyatvamityapi kSaNikakAntavAdinA na zakyamupapAdayitumiti darzitam 269 di. 4 68 kSaNikaikakAntapakSe hiMsAmisandhAnarahitaM citaM hinasti abhisandhimanna hinasti tadvayApetaM badhyate barddha na mucyate ityAdidoSapradarzanam 270 dvi0 0 69 saMntAnaikatvAnoktadoSAvakAsa ityasya nirAsaH 271 pra. 70 nAzasya nirhetukatvAbhyupagame hiMsakatvasthAnupapattista thA samyaktvasaMjJAsaMjJivAkkAyakAntAyAmAjI 67 abhAvA For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir patra pR0 paM0 C aSTasahanyA // 32 // 273 viSayasUcI patram // 32 // 201 274 viSayaH patra pU0 paM0 vasmRtisamAdhilakSaNASTAGgahetukasya santAnasamUlatakaprahANalakSaNamokSasthAnupapattirupadArzatA uktadoSApanuttaye virUpakAryArambhAya hetuvyApAra ityabhyupagamo'pi saugatasyApAkRtaH // 21 di0 2 visabhAgasaMtAnotpAdAya hetusanidhirma pradhvaMsAye. syasya khaNDanama 271 vi09 sabhAgavisabhAgaviveko'pi parasya na sambhavatIti darzitam 271 dvi03 samanantarakSaNayona zotpAdau na midhaHsvAbhayato vA pRthagbhUtI nApi tayomidhaH kAryakAraNabhAva: svAzrayeNa vA nApi tayostavamatvAdvizeSaNavizeSyabhAvasambandha ityAderupadarzanam 271 vi014 paramANunA sthApyasthApakabhAyavinAzyavinAzakabhAvavavetuphata bhAvo'pi kSaNikaikAntavAdinA na sambhavatIti darzitam 273 pra.9 kSaNikaikAntavAdinA rUpavedanAvijJAnasaMjJAsaMskA -AAGRESARKAR viSayaH raskandhasantatInAM saMvRtatvenAsaMskRtatvAtsthityutpatti vyayA api durghaTA iti drshitm| 77 nityatvetarakAnta yasyAyuktatA darzitA 78 pratyamijJAnakAlabhedAbhyAM kathacinityAnityAnekA ntavyavasthitiH yatsattatsarva kSaNikamakSaNike kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAditi parAnumAnasya khaNDanaM kathaJcinityatvasAdhakAnumAnapradarzanaJca tatra dopodvArA pratyamijJAnaM naikaM pramANa kintu smaraNapratyakSarU papramANadvayamiti matamAzaya nirAkRtam . sarva jIvAdivastu kayanirakSaNikaM pratyamijJAnA dityanumAnaM samarthitam 82 sarva nityaM satyAdityanumAnamAzaGkaya tasya sarvathA kSaNikatvabAdhakatvamevetyupadarzanena samAhitam 83 kathanirakSaNikatvasAdhakapratva mijJAnasya pratyakSa virodhoddhAraH ABHARASHASTARA 274 For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir patra pR0 aSTasahasnyA // 33 // viSayasUcI patram // 33 // LABSAGARAA viSayaH patra pR0paM0 viSayaH 84 pramAtuH sthityabhAve pratyamijJAnAnupapattirupapAditA 275 dvi012 | svena kayavidhinatvamapi utpAdagyayasthitInAma85 kSaNika kAlabhedAdityasya samarthanam 276 pra. napekSANAM vapuSpavadasatvaJcopapAditam 6 svabhAvamedopalamme'pi nAnAtvavirodhasaMzayasakara 93 upAdAnalakSaNam syakAtyatAtmarUpamitikArikavyatikarAnavasthAdoSANAM parihAraH syAdvAde 276 pra03 yopadarzitam bhavacchedakabhedenotpAdanyayadhrauvyAtmakatvalakSaNasa. 93 medasahAtebhya utpadyante ityasya vyAkhyAne zrI svasyaikasmin vastunyupapAdanam yazovijayopAdhyAyA saMyogAca vibhAgAcetyAdIn utpAivyayasthitInAmasamuditAnAM vastvekadezatvaM daza zlokAn svakIyAn granthAntaragatAnupaniba- 28. pra. 5 samuditAnAM ca vastutvamupadarzitam atra tatvArtha 94 vantaH utpAdanAzasthitihetukapratItibhedasamarthanAya sUtrasaMvAdaH 278 di. 1 | ghaTamaulisuvarNAthAti payovrato na dadhyattIti 89 calAcalAtmakaM vastu kRtakAkRtakAtmakatvAdityanumAnaM zloko dRSTAntopolako nibaddhau nirduSTatayA vyavasthApitam 278 dvi04 | 95 stambhatIrthe gopAlasarasvatyAdikaM pratyavalambitaM patram ekAntotpattivinAzasthitivAdAnAmapAkaraNam 278 vi. 5 tatraikAntavAdimatakhaNDanapurassaraM syAdvAdimata11 upAdAnakSaya evopAdeyotpAdaH tayovilakSaNa samarthanam 242 iti tRtIyaparicchedaH // HTRACHARRHEAKHAR For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 34 // OMOM atha 'kAryakAraNAdibhedAbhedasyAdvAdasAdhanAtmA caturthaparicchedaH patra pR0 paM0 284 dvi0 2 284 dvi03 www.kobatirth.org viSayaH 96 aSTasaha strIstutiH 97 kAryakAraNaguNaguNisAmAnyatadvatAmekAntabhedasya vaizeSikAbhimatasya khaNDanArthamupanyAsaH 98 kriyAvayaviguNavizeSasAmAnyAnAmAzvayebhyo bhedaikAntasya sAdhanAya parakIyAnumAnopanyAsaH tatra kaNTakoddhAratha 99 vRttikRtAM zaGkhezvara jinastutirUpamaGgalAcaraNam 100 kAryakAraNaguNaguNyAdInAmekAntabheda pakSasyaika 284 dvi05 285 pra0 9 dezasarvAtmanA vRttivikalpanenAvadhUnanam 285 dvi0 5 101 avayavyAdInAmavayavAdiSu na kAtsmyaikadezAdinA vRttiH kintu samavAyenetiparamatamAzaGkaya khaNDitam 285 dvi0 12 102 anyatvaikAntabAdhakAnumAnena tatsAdhaka tokalAtyayApadiSTatvam 285 dvi0 14 103 saMyogasyApi saMyogibhyAM kathaJcidananyatvavyavasthApanam 286 pra0 3 viSayaH 104 saMyogasya samavAyena syAzraye vRttiH khaNDitA 105 bhedepyadRSTavizeSeNa vRttiniyamane vijJAnavAdapraveza ApAditaH 106 prabuddhavAsanAyA pratyayavizeSahetutve'pi vijJAnavAdapraveza iti zaGkAsamAdhAnAbhyAM darzitam 107 avayavAvayavAdInAM bhedAnumAne pratyakSa viruddhatvaM pakSasya sthApitam 108 vRttivikalpoparacitadoSo na bhedAbhedAdyanekAntavAde iti zaGkAsamAdhAnAbhyAM niSTaGkitam 109 antyavizeSakhaNDanaM padArthatasvaviveke ziromaNikRtamupanivadam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only patra pR0 paM0 286 pra0 7 286 pra0 10 286 pra0 14 286 Di0 10 296 dvi0 10 287 dvi0 6 280 dvi0 9 288 pra0 6 110 vizeSasAdhakAnumAnaprakAraH parasyopanyasya nirAkRtaH 111 vizeSapadArtha sarvathA khaNDayataH ziromaNerupahAsaH 112 dezakAlabhedAbhAve'pyAtmAkAzayorbhedAnna dezakAla bhedasya kAryakAraNAdibhedaniyAmakatvamityasya khaNDanam 288 pra0 12 *:- 96*%* viSayasUcI patram // 34 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 35 // viSayaH 113 avayavAvayavinoratyantabhede samAnadezatA'pi na syAditi prasAdhitam 114 anekAntavAdinA me kAkAzapradeze'saMkhye yAdiparamANUnAmavasthAnAvirodhavyavasthApanam 115 ayuktaH samavAyasambandho na samavAyinAM yukta ityasyopapAdanam 116 svarUpasatvAtiriktAyA: satAyA nirAsa: 117 sAmAnyasamavAyayorvRtivikalpanato nirAso bistarataH 118 uktArthopolaka evaM SaTSaSThitamaH zlokaH 119 samavAyakhaNDanamasahamAnasya naiyAyikasya gUDharahasyamupanyasya vaiziSTyAkhya sambandhAntaraprasaGgapratibandhA nirAkRtaM vistarataH 120 vaiziSyasamarthanasamavAyakhaNDanopasaMhArakAssapta zlokAH 7 zrI vRttikRtAM nyAyavizAradAnAm 121 paramANUnAmanamyataikAntavAdApAkaraNam tatra paramANUnAM www.kobatirth.org patra 10 paM0 288 dvi0 4 288 dvi0 9 289 pra0 4 289 dvi0 4 289 hi0 8 291 pra0 6 292 pra0 3 293 dvi0 13 viSayaH sarvathA nityatve pRthivyAdibhUtacatuSkasyAvayavilakSaNasyocchedaprasaGgopadarzanam 122 kAryAbhAve paramANUnAmabhAvastadubhayAbhAvAca guNajAtikriyAdInAM tadAzritAnAmabhAva ityupadarzitam 123 skandhasthAnAmaNUnAM paramANusvaparityAgAvayavisvarUpatvayorupadarzanam sarvathAvayavAvayavibhede gurutvAdhikya tatkAryAvanativizeSaprasaGgo padarzanaM tatra naiyAyikayuktInAmAbhAsIkaraNaJca 124 gurutvAnabhyugaNAM bhaTTAcAryANAmmatamupada nirAkRtam 125 nityAvAtkAryadravyAnArambhakatvAJcANUnAM miti navyanAstika matamupapAdanapurassaramapAkRtam aNUnAmanityatvasAdhakayuktyantaropadarzanaJca 126 kAryakAraNayossarvathaikaravAbhyupagantRsAGkhyamatasyA pAkaraNam For Private And Personal Use Only mAnityatva Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 294 pra0 8 294 dvi0 8 295 pra0 4 295 dvi0 7 295 dvi0 12 296 pra0 11 viSayasUcI patram // 35 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasnyA // 36 // viSayaH patra pR. paM. viSayaH patra pR. paM0 12. avayavetarAdInAM vyatirekAmyatirekaikAntau tathA upadarzitA 299 di. 84 viSayasUcI unamilApyataikAntazca na sambhavantIti darzitam 296 di. 13 130 kAryAdermedAbhedAnekAntaM vyavasthApayiturakalAdeva128 guNisAmAnyopAdAnakAraNAnAM guNavyaktikArya svAmino viziSTatAkhyApikA stutiH 299 dvi0 13 / patram dravyaissaha bhedAbhedAnekAntatA zlokAbhyAM vyavastha 13. kAryopAdAnAdInAmekAntamedAbhedavAdakhaNDanaparANAM pitA dravyaparyAyayorakyanAnAtvAnekAntasamarthanena 297 pra. 15 | tadanekAntasiddhivaddhakakSANAM bhuvanagurugirAM stutiH 300 dvi.. | 129 gyaparyAyayoraikyanAnAtve Azritya saptabhaGgI // ini caturthaH paricchedaH / // atha pazcamaH pricchedH|| viSayaH patra pR. paM. viSayaH patra pR. paM0 132 aSTasahasnyAH stutiH 3.1 pra02 / 138 kartRkarmabodhyabodhakavat dharmadharmigyavahArasyAmyo133 sApekSatvaikAntasya nirapekSasvakAntasya ca vaNDanam 3.1 pra. 3 nyApekSatvaM na tu svarUpasyeti sApekSasvAnApekSatvAtatra dharmadharmiNornIlatatsaMvedanayozca sarvathA parassa nekAntamyavasthApanam 302 dvi00 rApekSikasiddharapAkaraNam 301 pra.. 139 syAdApekSikI siddhiH sAdanApekSikI siddhirityevaM 135 dharmadharmiNossarvathAnApekSikasiddhernirAsaH 3.1 dvi09 saptabhaGgIprakriyopavarNanaM samantabhadravAkUstutizca 303 pra.. 36 zrImahAvIrapraNidhAnarUpamaGgalAcaraNam 302 pra.3 / 14. vyavahArasya sApekSarave'rthasyA'pi sApekSatvamiti 15. sApekSatvAnApekSasvobhayakAntAvaktavyatvaikAntayoH vyavasthApane abhAvo na sapratiyogika: kintu tadyakhaNDanam 302 dvi05 / vahAra eveti mImAMsakamatasya khaNDanam 303 pra. 13 For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir viSayaH aSTasahasnyA // 37 // viSayasUcI patram // 37 // SCALENDAR viSayaH patra pR0 paM0 patra pR050 14. maharavaM na sApekSaM kintu tagavajAtivizeSa evaM nAnusAreNa vyavasthA, bAhyAbhyantarahetvoH nizcayatatheti naiyAyikaikadezimatasya khaNDanam 3.3 dvi0 3 vyavahArayoH pratyakSaparokSayozca tatkRtavizeSaH syAdvA142 apekSA'napekSatvAbhyAM saptabhaGgIbyavasthitiH dopadeSTurIzasya stutizca 383 dvi0 arthanayapramANatatprayuktabalAbalAdInAM prayoja // iti paJcamaparicchedaH // // atha SaSTaH pricchedH|| viSayaH patra pR. paM0 viSayaH patra pR0 paM0 143 aSTasahasnyavanaparA saSTirutkarSanItA 304 pra02 149 minnapramANayorekajJAnAjanakatvena na parasparasahakA144 hetvAgamaikAntavAdApakaraNam 304 pra03 ritvamiti navyamatasya khaNDanam svamatapradarzanena 145 tatra hetuta eva sarvamupeyatatvaM siddhaM na pratyakSAdi 15. yuktItaraikAntadvayAbhyupagamasya tadavAcyataikAntAtimatasya khaNDanam 304 pra0 5 bhyupagamasya cApAkaraNam 146 AgamAdeva sarva siddhamitimatasya khaNDanam 304 pra0 13 150 yuktItarAnekAntavyavasthApanam 14. pratyakSAnumAnAbhyAmeva tattvasiddhirnAgamAditi AptAnAptayolakSaNam zrutimAtrAvalamvinAM jaimimatasya khaNDanam 304 vi. 8 myAdInAmanAtatvamanumAnAraprasAdhitaJca 148 vIravaskravinirgatA vedA api tAtparyazuddhAH evaM 153 zruteH svata: prAmANyasyApAkaraNam tasyA upamantrAjhaNAkhyA vedA api sarve prabhuguNaviSayAH caritaprAmANyasyApi khaNDanaJca pramANamitidArzatam 304 dvi014 | 154 zruterapauruSeyatvasya khaNDanam karz2asmaraNAbhAvAdI RCMkOGARLM-G9044 Aainam a For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasnyAda // 38 // patram viSayaH patra pR0 paM0 viSayaH patra pR. 50 nAM taddhetUnAmunmUlanaJca 306 vi04 / 'iyaraMmi vigappaNaM' ityAdigAthA ca darzitA 155 vedAdhyayanavAcyatvena sarva vedAdhyayanasya vedAdhya viSayasUcI 162 kAsyena hetusiddhasvAdyamidhAne 'duvihodhammAyanapUrvakatvaM parAmipretamapahastitam 306 dvi09 vAo' ityAdisammatigAthAvirodhamAzaya vaidikA eva mantrAH zaktimanta ityasya khaNDanam 300 pra0. tatparihAraH kRtaH, tatra 'bhavio sampadaM saNA' // 38 // 15. vedasyAnAditvAdapauruSeyatvAcca tanmantrANAmavisaM ityAdisammatigAthokitA, ahetubAdasiddhe. vAdakasyamitvasya khaNDanam 300 pra04 'pyarthe upapattayo hetuvAdasiddhRtvamAvedayanti tAzca vedasyApauruSeyatvAbhyupagame'pi yadeva tatra yuktiyukta na zrutatvabyAhanthya iti darzitam 308 dvi04 tadeva pramANaM na tu sarva evaM veda ityupapAditam 307 dvi02 | 163 atraiva prasaGgAt "NiyameNa saddahato" ityaadi| 159 AptazAsanavyavasthApanaM hetuta AptasvanirNayaH Aple sammatigAthAM tasyAH svalyAkhyAnaM taduttarArddhassvarUpanirNayaH syAddhetuta: sarva siddhaM syAdAgamata parabyAkhyAnaJcopadarzitavAn ityevaM saptabhaGgI darzitA 164 hetuvAdAhetuvAdayovyApakatvamupasaMhRtam 309 pra0ka 160 ekAntahetuvAdaikAntAhetuvAdaskhaNDanopasaMhArapura 165 byavahArato dRSTivAdAkhya Agamo hetuvAdaH taditassaraM tadanekAntavAdopasaMhAraH 30. di0 13 rabAhetuvAdaH tatra sammatigAthA " jo heuvA161 AptasvagrAhakaM yathArthavaktRjAtIyatvamupanyasya tarasaM yaparasami" ityAyopanivadA syAdvAdotkaSApadarzanaJca 309 pra0 13 vAditayA " kappAkappe pariNiSTiyassa" ityAdi niyukigAthAtayAkhyAnaM samAcArIprakaraNasthA svIyA // iti SaSThaH paricchedaH // For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patram padarzanam // atha saptamaH pricchedH|| aSTasahasnyAta viSayasUcI // 39 // viSayaH patra pR0 paM0 viSayaH patra pR0 paM04 166 zAsne prapaJcena nirdiSTasya hetvAgamanirNayasya saMkSepA 3. 108 // 39 // hamayantyA aSTasahasnyA utkRSTatA 309 dvi0. | 173 vijJAnavAdinamprati vijJAnAtiriktadoSasyAsambha16. antarAGgArthataikAntavAdalaNDanam tatra heturakhi venobhAvanaM svAdAdino'saMgatamitiprabhapratividhAnam 30 dvi. lasya buddhivAkyasya mRSAtvaM pramANAbhAce pramA 174 pRthaganupalambhAsahAnupalambhatadekopalambhaniyamaiNAbhAsamapi tantra sambhavatIti dArzatam 109 dvi08 | kajJAna grAhyatvAnanyavedyatvahetUnAM grAmajJAnAbhedasAdha168 vijJAnavAdinaH saMvidA kSaNikatvAnanyavedyasvanAnA nAnAM dvicandradarzanadRSTAntasya ca khaNDanam saMtAnatvAni na svata: parato vA siddhayantIti 175 vahiraNArthataikAntavAdasya nirasanam darzitam 31. pra06 176 laukikAlaukikabhedenArthadvaividhyamitimImAMsaka| 169 yagrAmagrAhakAkAraM tatsarva vibhAratamityabhyupaga matamAzaGkaya nirAkRtam 313 vi0 masya khaNDanam 3.0 vi0 4 17. mImAMsakAmimatAlaukikarajatakhyAtikhaNDanam |170 zrI pAzrvastutirUpamAlAcaraNam 310 vi0 . 178 prabhAkarAmimatavivekANyAtivAdasya vistarata 101 tajanyatApyatadadhyavasAyapakSANAM mantavyapra upadarzanam 314 pra06 kAropadarzanam 179 vivekAkhyAtivAdasya khaNDanam 314 dvi02 102 pAdhyasAdhanavijJaptarvijJAnamAtratve pratijJAhatudoSo 180 baudrAbhimatAsatrUyAtivAdasyopadarzanapurassara nirAsaH 316 CHECCCCCAL 25A4%25A-SARX For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 40 // viSayaH 181 prasiddhArthakhyAtivAdasyopapAdanapurassaraM nirAsa: 182 AtmasyAtivAda upapAdya nirAkRtaH 183 anirvacanIyakhyAtivAdo'pAkRtaH 184 bhrAntAvaSTAvanyathAkhyAtivAdAdayo nAmnopadarzitAH anyathAkhyAtivAdastatra yukta ityupasaMhRtam 185 antarbahizeMyaikAntayoH sahAbhyupagamasya tadavAcya taikAntasya ca khaNDanam 186 bhAvaprameyApekSatve ( svasaMvedanApekSatve ) sarvajJAnasya pratyakSatvena pramANatvameva bahirarthApekSayA tu kiMcitpramANaM kiJcitpramANAbhAsa ityasya vyavasthApanam 318 pra0 9 187 sarvajJAnasya pratyakSatve'pi nAnumititvAdinA sAGkaryamitivyavasthApitam 188 jIvazabdasya savAyArthatvena jIvasya vyavasthApanam 189 saMjJAtvena jIvazabdasya savAlArthatvasiddhayA jIva www.kobatirth.org vyavasthitiH 190 bhoktavAtmani jIva iti rUDhiH natu zarIrAdA patra pR0 paM0 316 pra0 13 316 dvi0 5 317 pra0 7 3180 1 318 pra0 6 319 pra0 14 320 pra0 9 320 pra09 viSayaH mapahastitam 197 itarabAdhAdimahinA vyApakatAnavacchedakarUpeNApyanumitiriti vyavasthApitam 198 arthAmidhAnapratyayAstulyanAmAna iti tantrArthapadArthakasyaiva jIvazandasya savAyArthatvaM na buddhi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viti prapaJcitam 320 dvi0 7 191 caitanyasya bhoktRtve Atmano bhoktRtvaM siddhameveti darzitam 320 pra0 13 192 caitanyasya pRthivyAdibhyo vailakSaNyavyavasthApanam 320 dvi0 1 193 saMjJAyA vaktrabhiprAyamAtra sUcakatvasyApAkaraNena saMjJAtvatorbha viruddhateti darzitam 194 bauddhAbhyupagatasya zabdArthe'nAdivAsanodbhUtavikalpapariniSThitatvasya traividhyasya cApAkaraNam 195 sarvazarIreSu sarvathA'bhinnena pratikSaNamivena vAsstmanA na jIvazabdasyArthavattvam 196 mAyAdizrAntisaMjJAbhissaMjJAtvasthAnaikAntikasya For Private And Personal Use Only patra 10 paM0 320 pra0 10 321 pra0 4 321 pra0 10 321 pra0 11 322 pra0 1 viSayasUcI patram // 40 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 41 // viSayaH zabdArthakasyeti saMjJAtva hetoranaikAntikatvamityA. zaGkA'pAkRtA 199 saMjJAtvahetorasiddhatvAnekAntikatve vijJAnavAdAbhimate nirAkRte vaktRzrotRpramAtRNAM pRtha gbhUtAnAM bodhavAkyapramANAnAM vyavasthApanena 200 bAhyArthe satyeva buddhizabdapramANatvaM satyAnRtavyavasthA cetyupapAditaM vistarataH viSayaH 204 sakalaikAntAsambhavasya jJApakopAyatadhvasya nivedi kASTasahasrItyupadAvaM pacena 205 devAdevArthasiddhiriti devaikAntavAdasya khaNDanam 206 deyameva dRSTAdRSTakAryasya sAdhanamityekaM mataM paurameva tatheti dvitIyaM kiMcitkArye devAriMkacica pauruSAditi tRtIyaM tadubhayasAdhanatvenAva kanyameveti www.kobatirth.org patra 10 paM0 322 pra0 7 322 dvi0 7 viSayaH 201 jJAnamAtrai bhrAntatvA bhrAntatva dharmadvayopapAdikA saptabhaGgI darzitA 325 pra0 10 325 pra0 11 202 jJAnaikAntAdivAde jJApakopAyatattvaM na mAnata ssi yati kintu syAdvAda puSeti nigamanAtmakaM padyamaSTasahasrIkRtaH 203 jinavAkyarAzerurakarSapratipAdanAtmakaM padyaM 323 pra0 9 // iti saptamaH paricchedaH // // athASTamaH paricchedaH // patra 50 paM0 viSayaH vivaraNakRtaH turIyamiti pradarzitam 207 devapauruSAbhyAmarthasiddhirane kAnta vAdyabhimatopapAditA 208 svayamaprayatamAnasyAdRSTAdeva prayatamAnasya tu paurupAdiSTasiddhiriti matasya khaNDanam 209 vivaraNakArasya zrIzaGkezvarastutirUpamaGgalAcaraNam 210 pauruSAdevArthasiddhiriti paurubaikAntavAdasya khaNDanam For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 pa0 324 dvi0 2 324 dvi0 6 325 pra0 6 patra pR0 paM0 325 dvi0 1 325 dvi0 7 325 dvi0 8 325 hi0 14 326 pra0 3 sUnI patram // 41 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagersun Gyarmandir www.kobatirth.org viSayasUcI patram // 42 // viSayaH patra pR0 paM0 viSayaH patra pR0 10 211 daivetarobhayakAsmyasya tApAcyataikAntasyApAkaraNam samIcInetyupapAditam 327 pra.. aSTasahasnyAx tatra sthAvAdanItiH zreyasIti darzitam 326 dvi.. 21. uktadizA niyatAniyatasaptabhara patidezena deviikRtaa||42|| 212 abuddhipUrvApekSAto devakRtatvaM buddhipUrvApekSAtaH jIvikasiddhaniyatijanyasvaikAntavAdopamardanena 320 pra0 pauruSakRtatvamiti sthAdAdanItidarzitA 326 dvi04 218 devazabdena kAlAdicatuSTayaM pauruSazamdena cAtmaprayatna 213 abArthe saptabhaGgIprakriyA darzitA 326 dvi0 . parigRhya saptabhaGgI svayamupadarzitA 327 pra. 214 syAdvAdanIterutkarSAvabodhakaM padyam 326 dvi0 11 219 niyatidvAtriM zikAyAM jJAnamadhyamicAraM cetyAdinA 215 samamtabhadropadarzitA daivapauruSavAde syAdvAdanItiH bhagavadajJAnarUpaniyatyekAntadRDhIkaraNasya rahasyaM nayopAkSikadaivapuruSakAraikAntaprasaGgAna caturasrati padezataraGgiNyAM vistarata ityAveditam 327 hi03 vivaraNakAraH 32. pra.. | 220 svayuktarutkarSAvedanam 2.16 puzvakarya kammaM ciya' iti haridrAcAryoktadizA sA // iti aSTamaH paricchedaH / // atha navamaH paricchedaH / / viSayaH patra pR. paM0 viSayaH patra pR. paM0 221 daivopetasya pauruSasya sarvasaMpAdakatvopavarNanAtmaka 223 svasminduHkhasukhotpAdanaM puNyapApabandhaheturitye327 dvi0 0 kAntasya nirAsaH 328 pra. 222 paratra sukhaduHkhotpAdanaM puNyapApabandhaheturityekA 224 svasminduHkhasukhayorutpattAvapi vItarAgasya ntasya khaNDanam 32. di. 12 tatvajJAninastadamisanayabhAvAna bandha ityabhyupa NACHIKARAN For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 43 // viSayaH game'nekantasiddhireveti darzitam 225 Atmasukhadu:khAmyAM pApataraikAntAbhyupagame sarvasya basau na kasyacinmokSa ityupadarzitam 226 phalavArddhamaNDasya zrI pArzvaprabhoH stutirUpaM maGgalam 3.8 pra0 13 320 pra010 227 jIvanmuktasya mithyAjJAnavAsanAbhAvAnAdRSTamiti naiyAyikama tApavAdaH 328 dvi0 2 328 dvi0 5 328 dvi0 8 228 IzvarArpaNabuddhayAdinA kRtAtkarmaNo'dRSTAnutpattiriti vedAntimatasyonmUlanam www.kobatirth.org 229 prastutaikAnto bhayaikAtmyasya tadavaktavyataikAntasya ca khaNDanam 230 vizadvisaMzAyo ssvaparasyasukhaduHkhayoH puNyapA pAzravahetutvaM syAdvAde vyavasthApitam 231 ArttadhyAnapariNAmaH saMklezastadabhAvo vizuddhirityupadazyarttadhyAna raudradhyAnayozcaturvidhabhedasyopadarzanam tatra sUtravirodhapradarzanaJca 232 svaparasukhaduHkhahetunAM saMklezakAraNakAryasvabhAvAnAM patra pR0 paM0 320 pra0 9 328 dvi0 12 329 pra0 3 viSayaH kAvAdikriyANAM klezanAzubha phalapulasa mvandhahetutvasyAnumAnam 233 syaparasukhaduHkhahetunAM vizuddhikAraNakAryasvarUpANAM kAmAdikriyANAM vizuddhayatvena zubhaphalapulasambandhahetutvasyAnumAnam 234 svaparastha sukhaduHkhayoH puNyAzravahetutvapApAzravahetutvayoH saptabhaGgI darzitA 235 vizuddhisvabhAvasvasya lakSaNaM nizrayato vizuddhisaMklezayoreva puNyapApahetutvaM vyavahAratastadaGgAnAmapIti nayavibhAgo darzitaH 236 avidhinA dAnAdivyApArasya zubhAzubhayogatvaM vyava hArata eva natu nizcayata ityasyopavarNanam 230 zuddhopayogabhUmikArUDhasya munerna kiJcikarma puNyapApahetuH, anyasya tu vizuddhAM sarva puNyAyaiva saMklezA pApAyaivetyarthakaM navamasamAptau vidyAnandasya pacam For Private And Personal Use Only pa 329 pra0 10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32950 11 329 pra0 14 329 dvi0 3 329 dvi0 12 330 pra0 3 * ** 864 viSayasUcI patram // 43 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 44 // viSayaH 130 uktapathArthakhaNDanaparA bhImAMsA zrI yazovijayopAdhyAyAnAm 239 zuddhopayoga bhUmikArUDhasya muneH pratikramaNakriyAspi viphalA syAdityatra prAgdazAyAM pratikramaNAdImAmamRtakumbhatvasyottaradazAyAM viSakumbhatvasyopadarzaneneSTApattimAzaGkamAnasyApAkaraNam 240 tatra pratikramaNAdInAM prAgdazAyAmamRtakumbhatve zubhopayoga hetutvAdihetuviSayakA aSTau vikalpA udmAvyApAkRtAH www.kobatirth.org patra pR0 paM0 330 pra0 6 330 pra0 7 330 pra0 9 241 yogina uttaradazAyAM pratikramaNAdikriyAyA viSakumbhatvamapAkRtya sthirAmRtakumbhatvaM vyava sthApya pUrvottara bhUmikayoH kriyAbhede hetUpavarNanam 330 vi0 5 242 parAyAM dRSTau kriyAyA anupayogAmidhAne bIjasupadarzitam 330 dvi0 8 243 zubhopayogakAle'pi sAdhoH kriyAto dharmaprAptirupapAditA 330 dvi0 10 viSayaH 244 cAritradharmapravRtI azubhopayogarAhityasyaivAdhikAratvaM samarthitam 245 sthirAdidRSTimatAM sUtroktA pratikramaNAdikriyA zuddhinibandhanatvena sadRSTAntamupadarzitA 246 yuktopakaraNadhAraNAdikriyAyAzcAritropayogitvaM yuktAhAravihArakriyAdRSTAntena samarthitam 247 vidyAnandapadyakhaNDanopasaMhAre mUrcchAyAH parigrahanimittatvaM tadvirahasyAparigrahanimittatvaM padyenopada puSTizuddhimaJcittarUpaM dharmalakSaNaM samAdhitya sUtrAnusAripravRtyA zuddhAdhyavasAyanirvAha iti hitopadeza uGkaGkitaH For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 330 dvi0 12 330 dvi0 14 331 pra0 1 248 vyAmohajAlAbhibhUtasyajaDasya vaktavyAkhilasa kSe poktito yadi na caitanyaM tativistRtamapi vacanantaspratyapArthakaM, jinaprasAdamantareNa jJAne nAnyo heturiti jinAzaiva pramANamityupadarzitam // iti navamaH paricchedaH // 331 pra0 5 331 pra0 8 pa patram // 44 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 45 // 6+% www.kobatirth.org viSayaH patra 10 paM0 249 sAmantabhadroktiprakAza nasAmadhyeMnASTasahasyAH stutiH 231 dvi0 1 250 ajJAnAdvandhAbhyupagame kevalajJAnavato'bhAvaprasaktyA na kasya cinmuktiH syAt, zAnastokAnmuktyabhyu pagame tatra bahuto'jJAnAdvandha eva syAditi darzitam, 331 dvi0 3 251 atra sAMkhyamatamutthApyApAkRtam 252 prakRtipuruSavivekajJAnAtstokAdapi muktiriti sAMkhyamataM 331 vi0 5 231 dvi0 9 331 dvi0 13 332 pra0 2 332 pra0 8 punarupamyasyApahastitam 252 akhilajJAnAbhAvarUpAjJAnasya bandhahetutvamapAkRtam 253 tatvajJAnaprAgabhAvasya bandhahetutvasya khaNDanam 254 mithyAjJAnalakSaNAjJAnAindha ityasya khaNDanam 255 stokatatvajJAnAnmokSa ityasya nirAkaraNam 332 pra0 13 332 0 2 332 dvi0 10 256 duHkhajammapravRtItyAdi sUtroktaparaprakriyAnyudasanam 257 doSasahitAnmithyAjJAnAdvandha ityasya khaNDanam 258] icchAdveSAbhyAM bandha iti vaizeSikamatasya khaNDanam 332 dvi0 11 259 avidyAtRSNAbhyAM bandha iti saugatamatasya khaNDanam 332 dvi0 11 atraiva vRddhayoddhoktA avidyApratyayAH saMskArA ityAdi viSayaH prakriyA nirAkRtA 260 ajJAnAindha iti pakSakhaNDanasya nigamanam caramatIrthaM kRtstutirUpamaGgalAcaraNam siddhadhyAnarUpamaGga kAcaraNaca 261 antyamyatiriktamithyAjJAnaM bandhaheturanyataravajJAnaM mokSaheturityasya khaNDanam patra pR0 paM0 333 pra0 2 333 pra0 12 233 dvi0 2 233 dvi0 7 222 di0 13 262 akhaNDAnandasvarUpAtmajJAnAdeva mokSa iti vedAntisammatastokajJAnapakSasya nirAkaraNam 263 tarkaparizuddhijanitapramANAdipoDazapadArthasamUhAlambananajJAnavizeSAnmuktiritinyAyamatasya khaNDanam zravaNamanananididhyAsanajanitAtmasAkSAtkAro mukti heturitinyAya matasya khaNDanam 264 mohanIyakarmaprakRti lakSaNAdajJAnAtsvaphaladAnasamarthaH sthityanubhAgAkhyaH karmabandho na jJAnAnmohAbhAve jJAnastoGgAdapyArhantyalakSaNamokSo na tu mohena ityasyo padarzanam For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 pra0 6 334 dvi0 11 viSayasUcI patram // 45 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTa sadasyA // 46 // viSayaH 265 prANinAmiSTAniSTaphaladAna samartha pudgala vizeSa samba dharUpavandhasya kaSAyaikArthasamavetAjJAnani bandhanasvamanumAnAtprasAdhitam www.kobatirth.org patra pR0 paM0 335 50 11 266 iSTAniSTaphaladAnasamarthaMkarmabandhasya pudgalavizeSasasvatvamanumAnAnirNItam 267] bandhasyAjJAnahetukarave'pi sUtrakAroditaM mithyAdarzanAdihetukatvaM yathA na viruddhaM tathopapAditam 268 kaSAyatvenaiva bandhahetutvamastu ki kaSAyaviziSTAjJA 335 dvi0 3 narabena bandhahetutvakarUpaneneti zaGkAyA apAkaraNam 335 dvi0 10 269 kAmAdiprabhavAtmA citro bhAvasaMsAraH karmabandhAnu rUpataH ( arthAtkarmavaicitrayanimittakaH ) naikasvabhAvezvarakRtaH karma ca svahetubhyo jIvAnAM zuddhayazuddhito mukkItarasambhava ityasya pratipAdanam 270 kAmAdiprabhave IzvarakRtatvAbhAvasya sAdhakamanumAnamupadarzitam tatkaNTakoddhArakSa 271 savasyArthakriyayA'rthakriyAyAzca kramayogapadmAbhyAM 335 pra0 11 336 pra0 10 3360 11 viSayaH vyAptirupapAditA 272 kRmayaugapadyayoH pariNAmitvena vyApterupapAdanam 273 tanukaraNabhuvanAdInAmIzvarakRtatvAbhAvamupasaMhRtyaM tannyAyenezvarecchAkRtatvAmAvasyopadarzanam 274 upakArAdyasambhavenezvarecchAyA IzvareNa saha sambandho spi na ghaTata ityasyopavarNanam 205 ukkanyAyenAnityamahezvarAbhisandhikRtatvasya nirAsaH IzvarecchAyA puddhipUrvakatvasya pUrvapUrvasisRkSAvazAduttarottarasisRkSotpattekha nirAsa: 276 sisRkSAtanvAdikAyotpattau nezvarabodhaH siMsRkSAntaramapekSata ityasyApAkaraNam 277 yathezvarabodhasyAnvayastathA sakalAtmanAmapIti teSAmapi sakalakAryanimittatvaM syAdityatrAsarva gatasyezvarabodhasya dezavyatirekaprasiddhayA nimittatvaM na jIvAnAmityuttare dikAlAkAzAnAM sakalakAryanimittatA'pi na syAdevamIzvarasyApIti darzitam For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 236 dvi0 336 dvi0 9 336 dvi0 11 336 dvi0 12 337 pra0 1 330 pra0 6 330 pra0 10 337 pra0 11 viSayasUcI patram // 46 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir viSaya viSayasUcI ASKARI NA patram 12 // 47 // patra 10 paM0 viSayaH patra pR050 aSTasahasnyAta 278 prakArAntaramapIcarabodhasya nimittatvakhaNDane darzitam 330 pra0 14 | 28. tatra parAmimatezvarasthAnAcabhAvena nopadeSTutvasambhava // 47 // 279 Izvarabodhasya nityatvAbhyupagame doSapradarzanam 330 di. 4 ityabhiprAyakaM dharmAdhauM binA nAGgamityAdiparya zrI 280 IzvarasimakSayorekasvabhAvatye'pi karmavaiciyAkArya hemasUrINAmuktitam 340 di012) vaicitryAbhyupagame tayorAnarthakyamupadarzitam 33. vi. 8 | 288 tanvAdikAryasya pratyakSajanyatvaM kRtijanyatvaJca 281 viramyapravRttisanivezavizeSakAryatvAcetanopAdAnasvArtha prasAdhya tadAzrayatayezvarasiddhipratipAdanaM dakSammakriyAkAritvAdihetubhyaH pRthivyAderyuddhimatkAraNapUrvaka nyasya nirAkRtam 341 pra0 12 svasAdhanenezvarasAdhanamapi parasya khaNDitam vistarata: 337 hi. 11 289 tatra kAryatvAvacchinna prati pratyakSatvena daNDAtvena 282 sthitvA pravarttanArthakriyAdevetanAdhiSTitatvasAdhanene kRtitvena ca kAraNatvasyApAkaraNam 341 pra. 17* zvarasAdhanamapyapAkRtam 290 kAryatvAvacchinnampratyanvayamyatirekAbhyAM pratyakSavenecchA283 tanukaraNabhuvanAdeH kAryatvAdihetunA sakartRkatva tvena ca kAraNatvaM yadvizeSayo ritinyAyena ca kRtisAdhanamIzvarasAdhanaparyavasanamapahastitam 339 pra011 svena kAraNatvamiti parAmiprAyasya zarIratvena ceSTA284 sakatakaravasAdhakAnumAnabAdhakAnumAnasyopadarzanam 339 hi09 tvena ca kAraNatvaprasaJjanena vidhUnanam / 341 di. 3 285 sakartRkatvasAdhakAnumAne zarIrajanyatvamupAdhirityA 291 paramANava evezvarasya nityAni zarIrANItyudayanAzakya tatpratividhAnaM naiyAyikasya darzitam 340 pra014 | cAryamatasya nirasanam 341 286 ImAre'zarIratvapratipAdakAgamasya svAGgavirodhapradarzanaM 292 guNasya sAzrayatvabyAptI mAnAbhAvena pratyakSazya bhUtAvezambAyenezvarasya zarIraparigraha ityasya khaNDanam 35. di. 8 | . kAraNatve'pi nirAzrayasyaiva tasya siddhiritimatasA AGIN-XI For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achana Shri Kailassagarsun Gyanmandir bhaSTasahasnyA // 48 // DA% A viSayasUcI patram // 48 // viSayaH patra pR. paM0 brAjyameveti darzitam 11 di012 213 upAdAnapratyakSaM laukikameva janakaM tasya nezvare sambhava ityupadArzatam 14 // dvi. 3 | 215 ghaTatvAcavarichane kRtitvena kAraNatve'pi khaNDagha TAdikartRtayezvarasiddhiriti dIdhitikRnbhatamupadarya nirAkRtam 295 kulAlAvikateH svaprayojyavijAtIyasaMyogasambandhena khaNDaghaTotpattikAle'pi sAvAnezvarakRtisiddhiriti mata dIdhitikRnmatApavAdakamupadArzatam 342 pra. 5 | 195 tattatkAryANAM dezakAlAdi niyama IzvarecchAta itIzvarasiddhiriti bhaTTAcAyoMkirapAkaraNam niyatiniyAmakatvopavarNanena 352 pra. 29. alaiba bhAcAryapacamupadarya tatpratikSepakANi svakI pAni pacAnyupaniSadAni zrIyazovijayopAdhyAyaH 342 di.1 298 jIvAnAM puzyakyornirUpaNam tatra tayorabhivya parayossAcanAditvasya zaktiprati niyamo'tapasvabhA viSayaH bAdityasya ca pradarzanam 299 zuddhirbhavyatvamazudirabhavyatvamiti darzitam 30. zuddhassAditvapradarzanena sadAzivasya zuddhiranAdiri tiparamatasya nirAsa: 3.1 azuddhayamivyakteranAditve hetuupdrshnm| 302 zaktassAditvAnAditve apekSAbhedena darzite 303 jIvAnAmabhisandhinAnAtvaM zuddhayazuddhI iti pakSA ntarasya prapaJcaH 304 pratyakSapratIte'rthe ivAnumAnAdipratIte'rthe svabhAvairu ttarasyAduSTatvamupapAditama 305 pramANanirUpaNam tatra pramANasya lakSaNam 306 jJAnasyaiva pramANyaM na tvajJAnarUpadarzanasannikarSAde rityasya pradarzanam 30. prameyapramAtroH pramANatvAsambhava upapAditaH 3.8 tatvajJAnasya prANyAprAmANye'nekAnta upadArzataH jJAnamAtrasyApekSayAprAmANyA prAmANyAnekAnte'pi na SEARCH 154 pra0 For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 49 // viSayaH niyatalokavyavasthityanupapattirityasya prapaJcanam 309 yatpramANaM tatpramANamevetyekAntakarUpanAyAM bauddhamate nAntarbahistava saMvedanaM vyavatiSThetetyupapAditam 310 maNipradIpaprabha yoriti payoktamaNipradIpaprabhAdRSTAvo'pi bauddhasya svapakSaghAtI tyAveditam . 311 atreva prajJAkaramatamupanyasyonmUlitam 312 anumAnasya mithyAjJAnasyApi pAramparyeNa vastupatibandhAtsarvadA saMvAditvamiti paramatamapAkRtya pratyakSavasya sAkSAstuviSayakatvena prAmANyAdeva sarvadhA'pi saMvAdakatvamiti vyavasthApitam 313 pratyakSAnumAnAdInAM tavajJAnatvAvizeSe'pi kAraNasAmazrIvizeSAtpratibhAsabheda iti vastuviSayakatve'pyanumAnasya na vizadapratibhAsa ApAdayituM zakyo bauddhenetyupadarzitam 314 pramANameva tatvajJAnamityavadhAraNamurarIkRtya phalajJAnasyApi prAmANyavyavasthApanena pratyakSAnumAne www.kobatirth.org patra pR0 paM0 344 pra0 14 344 dvi0 4 344 dvi0 9 345 pra0 3 345 pra0 6 345 pra0 11 viSayaH pramANe evetyAvadhAraNaM saugatAnAmapahastitam 315 aindriyakavikalpasya zAbdasya smRtezva prAmANyaM vyavasthApitam 316 smRteH prAmANyavyavasthApanena trINyeva catvAryeva paJcaiva SaDeva pramANAnItyavadhAraNasya khaNDanam 317 pratyabhijJAnasya prAmANyaM vyavasthApitam 318 tarkAparAmidhAnasyohasya prAmANkavyavasthApanam 319 uddavyatiriktapramANAdavinAbhAvagrahaNamabhyupagacchatAM bAdinAM matAnyupadarthyApAkRtAni 320 arthApatyAdInAM parokSe'ntarbhAvya pratyakSaM parokSaM ceti dvividhaM pramANamiti pradarzitam 321 kevalajJAnasya yugapatsarvArthaviSayakatvaM prAmANyaJca pradarzitam 322 kevalajJAnadarzanayoH kramavRttitvamapAkRtya yaugapadyaM vyavasthApitam 323 matizrutAvadhimanaH paryAvajJAnAnAM kramavRttitvaM For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR0 paM0 345 pra0 14 345 30 2 346 pra0 1 346 pra0 4 346 pra0 9 346 pra0 13. 346 vi0 7 346] dvi0 10 346 dvi0 11 ***%%%** cI patram // 49 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir patra 1050 340 pra0 5 aSTasahasnyA // 5 // viSayasUcI patram // 50 // 347 pra.. 347 pra0" 43484% 347 dvi.. viSayaH pramAgyopadArzatam 324 matyAdijJAnacatuSTayasyApi yogapacaM sUtrasammata mityAzaGkAyA: pratikSepaH 325 matyAvijJAnAnAM sopayogAnAM yogapaJcasAdhakamanu mAnamAzaya nirAkRtam 326 tatvajJAnasyAkamabhAvitvakramamAvitvAmyAM saptabhaGgI pradarzitA 32. tatvajJAne prAmANyAprAmANyayoH savAsasvayoH saptabhanIyojanA saMdArSItA 328 pramAge'prAmANvasyApramANe prAmANyasya tadubhayasya copadarzanenAnekAntamyavasthopapAditA lokottaraM prAmANyaM sazayAdAvapIyasyopadarzanam 329 kramikajJAnadarzanopayodayAbhyupaganAtRRNAM zrIjina bhadragaNikSamAbhamaNAnuyAyinAM matamupadArzatam 330 kevalajJAna evaM darzanatvaM na tu kevalairzanaM keva sajJAnAspRthagityabhyupagantRNAM zrIsiddhasenAcAryANAM viSayaH patra pR0pa0 / matamupaparzitam 349 di01 331 kevasajJAnAsya evaM ekopayogaH kevalina ini siddha senAcAryANAM majhavAdiprabhRtInAM vA matam, 349 di. 3 332 pratiniyatArthAvadhAraNAtmakamatijJAnAdevasaMskRtasya laukikaM prAmANyam anantadharmAtmakatvena biSayaparicchedino jJAnasya syAdvAdasaMskRtasyAlaukika prAmAgyamiti vivekaH 349 dvi00 333 pramANaphalopadarzanam , tatra kevalasya vyavahita kalamupekSA, matyAvijJAnacatuSTayasya tu bhAdAnahAnabhIrapekSA ca, avyavahitaM pharka tu sarvasya svavipakeDa jJAnanivRttiH 334 zaGkAsamAdhAnAbhyAM kevalina upekSopapattiH 35. pra. 6 335 yoginaH karuNAvaravasAdhakamanumAnamupadA nirAkRtam 350 pra08: 336 karaNaphalayorbheda iti pramANaphalayo da eva na tu kathAbidekaravamiti paramatamAzaya nirAkRtam 350 dvi0 1 / 330 pramANaphalayoH sarvathA tAdAtmyasya khaNDanam 350dvi014 347 dvi09 RAS A 347 di. 3 348 pra. 3 350 pra0 349 pra02 F-Ck For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir patra pR0paM. 4-5 aSTasahasnyA // 51 // viSayamacI patrama // 51 // +4% viSayaH patra pR050 viSayaH Ta 338 mohAsukhasaMvegAnyahitasvena catuAdhAyA api karu vipratipattimabhidhAya parasparApekSANAM padAnAM nirapekSaH PI NAyA mohavilAsarUpatvena na kevalini sambhavaH 35, pra. 5 samudAyo vAkyamiti svamatena vAkyalakSaNamabhihitam 351 dvi.10 339 upekSAyAH kevalajJAnaphalasva gyavAhitatvaJco 246 AkhyAtazabdasya padAntaranirapekSasya vAkyavaM myupapAditam 351 pra0. dasya padAntarasApekSasya nirAkArakSasya tasya vAkya| 340 jJAnAjJAnadhvaMsayoheMtuphalabhAva upapAdita; 351 pra.. svamanumoditam 351 hi0 51 341 bhinnaphalApekSayA kevalasya niSphalatvaM darzitam 351 pra. 9 24. saMghAto vAkyamiti pajhe parasparApekSANAM padAnAM 342 vyavadhAnena jihAsAjanikopAditsAjanikA vA buddhi nirAkAGkSasya saMghAtasya vAkyatvama numoditam matyAdeH phalaM tadvArA viratirapIti nitiM sUtra anyAzasya tasvamapAkRtam prAmANyAt 351 pra. 12 248 jAtiH saGghAtavartinI vAkyamiti pakSe'pi nirA| 343 ahiSpravRttinivRttiviSayAntarasaJcArazUnyA nibhR kAlaparasparApekSapavasAtavartinyA jAtestavamuratajJAnarUpopekSaiva matyAdiphalaM na tu smRtyajanaka rIkRtam jJAnarUpopekSeti pradarzitam 351 pra. 14 | 349 eko'navayavaH zabdo vAkyamiti pakSasya nirAsaH 352 344 syAcabdanirUpaNam syAraha badamya vAkyeSThanekAmtaco 350 kramovAkyamityasya khaNDanam takatvamarthavizeSaNatvamadhayogitvena nipAtatvazca 35. buddhirvAkyamiti pakSe buddhirbhAvavAkyamityasyeSTiH kevalyamimatamiti dArzatam dravyavAkyamityasya khaNDanam 345 ANyAtazabdaH saMbAta iti padyAbhyAM vAkye dazadhA 352 anusaMhRtirvAkyamiti pakSasyAbhyupagamaH 351 vi0 %la- For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir patra pR050 153 pra0 daviSayasUcI aSTasahasnyA // 52 // 54-CCC 352 pra0 1 352 dviH 5 patram // 52 // 352 dvi0|| viSayaH 35. Adya padaM vAkyam antya padaM vAkya sApekSaM padaM vAkyamiti pakSatrayasyApyabhyupagamaH 354 anekAntasvarUpanirvacanam 355 sthAcchabdasya svavizeSaNatayA prakRtArdhatatvamacakatvaM (jIvAdisAmAnyavizeSazaktasya jIvAdipadasya nityAnityAcanekAntAtmakajIvAdivizeSa lakSaNAtA spaprAhakatvam ) anekAntadyotakatvamupapAditam 356 AkAGkhAyogyatAsattimatAM padAnAM samUho vAkya miti nyAyavidA vAkyalakSaNam 35. tatra bhavinAbhAvasamabhivyAhRtapadasmAritapadArtha jijJAsayorAkAsAtvaM na sambhavatIti pUrvapakSamukhena abhidhAnAparyavasAnasthAkAsAtvamuttareNa nirNitam maunizlokAdau padAbhAve uktAkAGghAtva muttareNa nirNItam 358 maunizlokAdau padAbhAve uktAkAhAbhAvAtpavajJAna niSThA''kAkSopavArNatA atra vivecanA na A4- viSayaH patra pR0 paM0 jyA puraskRtA 359 AkAlAghaTakaprayuktatvanirUpaNam 353 pra012 36. AkAGkAsvarUpanirvacanaM majarIkArasyopanya sthApAkRtam 31 bhayameti putro rAjJaH puruSo'pasAryatAmityatra rAjJaH puruSapadena saha pUrvottarabhAvarUpasamabhiNyAhArasasve'pi ekavAkyatAbhiprAyaviSayatvarUpasamabhigyAhArAbhAvAna puruSAnvayAnubhAvakatvamiti zaGkAsamAdhAnAbhyAM niItam 354 362 arthatAtparyeNekavAkyatAbhiprAyasya na gatArthatva miti cintitam 363 arthatAtparyanirNayasyApi zAbdakAraNatvaM vyavasthApitam AkAMkSAyA aMzatrayamekavAkyatAbhiprAyaH samabhimyAhAro'nanubhAvakatvaM ca, tatrAdyayoni hetuH antyasya svarUpasataupayoga iti navyamataM dAtim355 dvi. 11 ANSAR 353 pra01 353 pra02 REC4% For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir N aSTasahasnyA // 53 // viSayasUcI patram // 53 // A IR/ GA-SA viSayaH patra pR00 365 arthatAtparyagrahasya hetutve padatAtparyagrahasya hetutvaM na karapyAmiti cintyatayA drshitm| 366 uktamatadvaye samAptapunarAttatvasya doSatAbIja zaGkAsa mAdhAnAbhyAM darzitam 36. ghaTo nIlaM ityAdau vizeSaNavibhaktagbhedArthakatvamiti pakSasya abhedasya saMsagatayava bhAnamitipakSasya copadarzanam 355 pra08 368 ghaTo nIla ityAdI nIla ghaTamAnayetpAdau ca kri yayaiva nIlAdInAmanvayo na tu nAmArthAnAM kArakANAM ca parasparamanvaya itimImAMsakamatasyopapAdanapurasparamapAkaraNam 355 pra. 13 369 AkAzAjJAnaM na zAbdampati kAraNaM kintu nirA kAGkSasvajJAna pratibandhakamiti matasya nirAkaraNam 355 dvi05 370 sAkAGgapadajJArajanyapadArthopasthitireva tasvena hetu na tvAkAGkSAjJAna tatvenetyasya khaNDanam 355 dvi." 301 yogyatAvicAraH, tatra sajAtIye'nvayadarzanaM yogya viSayaH patra pR0 paM0 tetyasya : khaNDanam 356 pra0 172 samabhivyAhatapadArthasaMsargavyApyadharmavatvaM yogyatetyasyASAkaraNam 356 pra03 303 bAdhakaprabhAbiraho yogyatetyasya nirAzaH 356 pra. 3 374 bAdhavuyabhAva evaM prativandhakAbhAvavidhayA zAbda buddhau hetutu yogyatAjJAnamivAsakAyA nirasanam 156 pra. 6 305 ekapadArthe'parapadArthasaMsargavatvaM yogyateti siddhAntitam 356 dvi05 376 bhAsattinirUpaNam avyavadhAnAmbayapratiyogyupasthiti rAsattiH tasyAH svarUpasatyA zAbdahetusvaM niSTaGkitam AsattinizcayahetutvoktiH prAcAM bhateneti vicekA 356 dvi0 10 // 377 antra pakSadharamizramataM sapariskAramupadazya nirAkRtam 357 pra0 2 388 sAkAhatvamanAkAGkSAtvaJca syAhAdenaiveti vyavasthApitam 357 di. 101 389 yogyatvamayogyatvamAsannatvamanAsannatvaJca sthAbAdenetidarzitam 358 pra. 290 bhAkAlAvA aMzatraye samabhivyAhArarUpAMzasya vAkya zaktAvavacchedakatayavopayoga ityasya vyavasthApanam 358 pra0 8 391 ekavAkyatAbhiprAyarUpAMzasyArthatAtparya vidhayaivopayoga Ch Cook 4-61 For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasnyA // 54 // viSayasUcI patram // 54 // 4 % % viSayaH patra pR0 paM0 viSayaH patra pR0 paM0 / iti darzitam 358 dvi.2 / 399 vAcA satyAditvAdikamapekSAbhedena darzitam 359 pra. 2 392 ananubhAvakatyarUpAkAsAMze vizeSa upadArzataH 358 di. 2 / 400 yathA mImAMsakasya kAryatvAnvitaghaTAdau ghaTAdipadasyA393 vAkyArthabodhAdInAM zrutarUpatvaM matirUpatvaM dhRtAmya nubhAvikA zaktiH ghaTatvAdI ca smArikA zaktiriti ntarIbhUtatvaJcati vicAritam 358 dvi. 3 kubjazaktivAdastathA jainAnAmaSi jIvAdipadasya ni394 zAbdajJAnasya zrutajJAnacintAjJAnabhAvanAjJAnabhedena sthAnityAdyanekAntAtmakajIvAdyarye AnubhAvikA zaktiItraividhyaM sAmAnAdhikaraNye nAbaschedakAvacchedena ca vAdyarthe ca smArikA zaktirityupapAditam 351 vi0 9 taditidvavidhyamapIti darzitam ___358 dvi06 401 tadAdipadavat syAcchabdasya svAtantryeNa buddhiviSaya395 paTiSTakSayopazamavatastAtparthijJAnaM prathamata evetyeka tAvacchedakAvacchinne'pi zaktirityasyopadarzanam 360 vidhatvameva zAbdasyeti darzitam 358 dvi08 402 dharmivAcakapadasamabhivyAhRtasyAspadadharmavAcakapadasama396 mukha candra ityAdirUpakasthale AhAryayogyatAjJAnasya bhivyAhRtasyAtpadayo_lakSaNya darzitam 360 hetutvAnurodhena zAbdamAne yogyatAjJAnahetusvamitipara 403 kiMvRttacidvidheH (kathaJcidityAdizabdasya) syAdvacanamatamAhAryazAbdasavIkAreNApAkRtam 358 dvi0 9 paryAyatvaM saptabhanayApekSavaM heyAdeyavizeSakatvaJco397 mukha candra ityAdibhASAyA dravyato'satyatve'pi padarzitam 360 pra0 12 bhAvataH satyatvaM vyavasthApitam 358 dvi. 11 404 nayanirUpaNam tantra mUlanayazuddhayazuvibhyAM nayAnAM 398 padArthayoHrsasargAbhAvanizcayo'pi kacicchAbdabodhe'nuguNa bahavidhatvamuktam 360 dvi0|| iti darzitam 358 dvi0 14105 naigamasaMgrahavyavahArANA dagyAdhikaravam ajusUtrAdInAM % 459449 ACC46-05-NCCC Circle ) For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir - // 55 // viSayasUcI patram // 55 // - - - viSayaH patra pR0 paM0 aSTasahasnyA viSayaH patra pR0 pa0 paryAyArthakAvaM, RjusUtraparyantAzcatvAro'rthanayAH zeSA 414 syAvAdasya sarvatattvaprakAzakatva zaGkAsamAdhAnAstrayaH zabdanayA ityAveditam 360 dvi02 bhyAM nirNItam 361 di05 G06 mUlanayasya dravyAyikasya zujhyA saMgrahaH azuddhA 415 hetuvAdarUpasya nayasya lakSaNamupadarzitam 362 pra0 1 vyavahAro naMgamazca 360 vi0 3 416 anyathAnupapattivikalasya sapakSasasvAdigrilakSaNasyA40. naigamanayasya sAmAnyatastridhA pravRttiH vizeSato dravya sAMdhanatvamanyathAnupapazyaikalakSaNasya tu sAdhanatvamupanaigamastha dvidhA, paryAyavinegamasya bidhA, arthaparyAyanega pAditam 362 masya nidhA, vyAnaparyAyanagamasya poDhA, arthavya anapayA 417 anyathAnupapanatvasya pratibandhatvaM na tu tAdAtmyAyanagamasya tredhA, dradhyaparyAyanaigamasyASTadhA pravRtti dInAntatvamiti vyavasthApitam rupapAditA, 360 vi05 418 syAdvAdapravimaktArthavizeSavyaJjakatvaM nayasyopapAditam 362 mA 408 paryAyArthikasya mUlanayasyAzudayA parajusUtraH. zudayA 419 pramANanayadurNayAnAM svarUpANyupadArzatAni 362 zabdaH, zuddhitarayA samabhirUdaH, zuddhitarAyavambhUta 420 trikAlavaniyopanayaviSayaparyAyasamUharUhasya dravyaiti darzitam 360 dvi0 12 syaikAnekatvaM vyAvANatam 109 zuddhAzuddhanagamayorudAharaNamupara gatam 361 pra. 5 121 mithyAsamUhasya mithyAtve'pi na janAnAM mithryakAntaarthaparyAyayovidhidho naMgamI nidarzanapurassaramapadAMza: 361 pra06 tA'bhyupagamaH nirapekSANAM nayAnAM mithyAtvaM sApekSANAM 41vyAnaparyAyayoH poDhA naigamastathA niveditaH 361 pra08 tu bastutvamiti prapacitam 42 trividhArthavyaJjanaparyAyanaigamasyopadarzanam 361 pra. 13 422 vivAyakena niSedhakena bA'nekAntAtmakAryasye niyamana 413 sthAvAdakevalajJAnayoH sarvatazvaprakAzakavaM parozAparI tatazca pratiniyate'rthe lokasya pravRttirityasyopapAdanam 363 pra0 . kSajJAnAviSayasthAvastutvaJcAveditam 360 vi01 / 423 sarvasyAnekAntAtmakatvasAdhakamanumAnagupadarzitaM tatra - -- For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 56 // viSayaH kaNTakoddhAra 424 ekAnaikAkAratvAbhyupagamo jJAnadRSTAnte saugatayoga kApilamImAMsakacAryA kANAmityupadarzitam www.kobatirth.org patra pR0 paM0 362 pra0 8 363 pra0 10 425 vastutazvasyaikAntatvapratikSepakamanubhAnaM tatra kaNTakoddhArazca3 63 pra0 13 426 vizeSataH sadekAntapratiSedhakamanumAnabhAveditam 427 vizeSato'nekAntatvaprasAdhakamanumAnamupanibaddham 363 dvi0 4 263 dvi04 428 pratiSedharahitasya vidhavidhirahitasya pratiSedhasya ca vizeSaNatvavizeSayatvayorapAkaraNam 163 dvi0 6 429 vidhinaiva vastusvaM niyamayati vAkyamityekAnte doSopadarzanam 362 dvi0 9 430 pratiSeSamukhenaivArtha niyamayati vAkyabhityekAntasya khaNDanam 431 anyApohasya padArthatvanyudasanaM syAtkArasya ca satyalAMchanatya mitpAveditam 432 pratiSedhyAvirodhino vidheyasyepsitArthAGgatvamatasyAdvAdasya vAdAntarAtizAyitvamiti vyAvarNitam 364 pra0 1 364 pra0 6 364 10 14 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayaH 433 vidheyasya nAstitvAvirodho'nubhAnena sAdhitaH 434 vidheyasya kathaJcidvidheyatvaM pratiSedhyasya ca kathaJcispratiSedhyatvamiti tatra saptamaGgI pravRttiriti syAdvAdasaMskRtirAveditA 364 dvi0 10 jinasyaivAptatvanAnyeSAmiti sakalazAstrArthasya nigamanam 364 dvi0 13 435 hitecchUnAM samyagmithyopadezArthavizeSapratipatyarthaM vihitAyA AptamImAMsAyAH sampUrttirAveditA 265 pra0 2 436 niHzreyasakAbhinAmeva hitecchutvaM teSAmeva bhavyAnAM tattve taraparIkSAmpratyadhikAraH, samyagmithyopadezArthapratipatyathaivA'samImAMsA''cAryANAM yuktA, samyagdarzanacAritrANi mokSamArga iti samyagupadezaH, jJAnena cApavarga ityAdibhidhyopadezaH ityAderniSTaGkanam 365 pra0 5 437 zAstraparisamAptau keSAJcidabhimatasya maGgalasyopadarzanam 365 dvi0 2 438 zrImadakalaGkadevAnAM svabhASyaparisamAptimaGgalam 439 zrIvidyAnandasUri sopajJamaGgalopavandhanam 365 dvi0 5 365 dvi0 9 440 aSTasahastrItAtparyavivaraNakartRRNAM zrImatAM yazovijayopAdhyAyAnAM grantharahasyAvedakapadyadvayopadarzanam 366 pra0 6 // iti savRttikASTasahastrIviSayAnukramaNikA samAptA // For Private And Personal Use Only patra pR0 paM0 364 dvi0 4 *964-96 viSayasUcI patram // 56 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasnyAH zuddhipatram. aSTasahasnyA // 57 // ba-ba zuddhipatram // 57|| zuddham pra0 pR0 paM0M azuddham tvena -ba- zuddham pra0 pR0 pa. azuddham zuddham pra. pR. paM0 azuddham pena kanyA kAnya paraM sva kho zeSa 30 pra 11 gamA. habi pyuktam pyayuktam spArza 12 pra 10 pratyakSam navai nmata nmataH // 1 // "3 pra4 jaM nitya zrotavyo mantavyo15 dvi 8 dheya dheyaH na gR dhyata 24 pra .12 agauNatvAt gauNatvAta nA cana prA 25 dvi 11 [iti TIkAsammataH pAThaH ] liGgA zcite 27 dvi 18 eka eke liGgA nanda 28 pra 9 syAsya nAde bhAvo 28 pra 10 bAdhA sthitasya sthitasya 38 pra 12 kAnya 28 pra 14 vaM tatvaM 39 dvi 8 | nava gamamAtrA 40 dvi 10 [iti TIkAsammataH ] __ pratyakSa sambhavati 43 ti jamanitya na ca gR 44 na ca 44 likA lihA nAdi zrotavyo dhyA pAca prA nAzrite na sva bhAve kanyA 44 pA manya For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 58 // azuddham prabhA tyeyaM re Navi zeSye duvya kamiti paraM kabhA yatte siddha vyApya yAdi rci kama zuddham prattA tyevaM res NAvi zeSe kAbhA dyante siddhata pra0 56 57 dvASya 68 kaH prasaGga iti 69 parai vyAptya bAdi ci peNa kasaMpra 61 pra 3 66 hni 14 pra 5 pra 6 dvi 12 pR0 paM0 azuddham pra ng ya mU pra 8 TAdi ttiyo nizcayA baika 70 dvi 7 70 dvi 8 71 pra 12 71 dvi 1 71 dvi 7 73 pra 9 74 9 74 10 1ra 77 pra pra pra [bhavartA] bhavato saka NenApi tasyeti nya vA cyanta zrApe buddhasiddhAnta karSasta www.kobatirth.org zuddham pra0 yaviSayaka 78 TatvAdi 80 yupayogavRttiprattiyo 81 nizzreyA 82 ia 13 82 dvi 7 hni 1 Ia 10 82 dvi 9 82 dvi 10 vaka [bhavetAM] bhaveto sakaH NamnApi tatpreti nyaM vA cyata AkSApe buddhatasva [ TIkAsammata: ] kasta pR0 paM0 dvi 8 83 hni 11 84 dvi 13 85 ma 9 10 85 pra 86 pra 11 Dha pra 12 90 ki 1 91 hi 1 For Private And Personal Use Only azuddhama nAnAbhi khayapata kanavatAreNa ghaTAdya dineti yessia tasyeva anta ramadhye taja vizeSya svAni nena na rasvaM deva caiva zuddham ananta matvena nAnami 92 tupA 94 kavitAre nA 98 ghaTatvAca deriti be'rthe'nu tasyaiva tadaja viziSya svani nena ia ratvaM devaM caivaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 paM0 dvi 9 hni 3 pra0 6 hni 1 98 98 dvi 8 dvi 11 98 99 pra 5 99 dvi 7 99 dvi 10 99 dvi 14 100 pra 1 103 pra 13 100 dvi 1 102 dvi 4 106 dvi 13 107 dvi 1 zuddhipatram // 58 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ San Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir SABHASH azuddham 4 aSTasahasnyA // 59 // dhAka zuddhipatram // 59 // - meta vasthA yamte naca cA prApyA mAri citya zuddham pra. pR. paM0 azudam zubam pra. pR0 paM. azuddha dhAka 100 di 10 mANa pra mANaM pra 116 pr4| yitvami riNA 109 dvi 14 rApravRtteH rAvRttaH 119 dvi yanta vA 111 pra 5 [TIkAsammataH ] rabhede bhede nacA sAdharmya mevavA sAdharmya meva pakSA pANyA baudharmya mevavA120 di 18 labdhiH mAdi dharmasva va dharmava 120 dvi 18 | parataH caitanya [TIkA sammataH] naiva susthitAyAM susthitau 121 pra 2 kAraMbhani STAdi 13 pra 8 dhyAne dhane hasyAla yogaja 113 dvi 3 zeSya zeSa pakSe binAtmanaH 113 di 13 127 pra 9 tayA syeva 114 pra 12 prAmANya pramANa 120 pra 14 ghaTapa 114 di 14] karavA tadviSa 115 pra 9 | svAd vya svAdavya 133 pra 5 / 116 pra6 vidU bidra 134 1 | ke dharmadha mazuddha pra. pR. 50 banAdi 134 pra 4 riNo 134 hi badabhA ramede 135 di 13 patrA 136 labdheH 136 - dvi paraH 136 dvi 6 sopi hi 13. pra kAkAraM ni 138 pra hasthala 138 pra patre tAyA 138 dvi. ghaTagha tadaviSa 139 pra 5 sthe 139 pra 11 dharma dha 10 dvi 2 45+5+%-1-% sopi cittAtmanaH C4%A A RAM RE For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuddham aSTasahasnyA // 60 // azuddham dhikAM skaM ni bhAvAt zuddhipatram // 6 // niye SHA%A9+ karavani bhAnAt namakha smanAM pra0 pR. paM0 azuddham 14 // dvi. | vedri 142 vi 13] vAzA 143 pra 8 zarva 150 pra 4 nato 151 smarka 152 dvi ciciH vAsa 161 pra yaNe zuddham zrendri bAMzo nitye sarva naso smaka svAmA cidhiH cAsa manA svara gikatva zuddham pra. pR0 paM. zeSayo 243 pra 12 rakta syAsma 243 di 5 sya samudAyatvaniSandhanasya ca 245 dvi 2 nibandhanasya ca256 pra bhedAbhedau 252 ntaprakA prabhA gitva trAbhA pra0 pU0 paM0 azuddham zeSyayo 18. di 5 rakto svasma sya pra 1 samudAyatva medAbhedA ntakA traiva 205 kAnu 206 pra. 13 ruddha 220 pra. 2 tyA dhAntatA 228 pra03 tattatasya 242 vi . vRttivivi 242 vi 4 / nasaMbhi 154 rAma veva riti tayA yaNeti jAdanu HAMARA tayA ramA rati nayA karaNa kAryA vilakSaNA kabhA NAmA mamama syaibe zaHsa magama syeve kAraNa kAyapa olakSaNyA kAbhA HTUTT 13 168 pra 14 dUba +ACCIsanA svA dhAnmatA tattahatasya bRttivi nabhisaM 281 286 vRttiH svasA 174 hi 8 | tvAsA For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasnyA // 61 // azuddham tavaM bhaGgI stutya sazo hoda svapra cAnanta zuddham mANA vi tadabhAve'bhAvA nArtha tavaM maGgI stulya daza ho mantre bharti pR0 291 dvi 292 pra svAna nAnta 13 1 310 dvi 5 311 di 2 pra mAhuH mAduH 13 sarakhyA satkhyA pra " 9 316 397 dvi 12 prAcAyoM 327 dvAryo duHkhasyo du:kha sukhasya co328 pra mANa 328 hni 2 lAvidyAvi334 dvi 2 devA 337 pra 11 nartha 237 dvi 6 305 pra 19 305 pra 13 305 dvi 7 308 pra 12 309 Di 4 azuddham tvA vyasthi tamI svanA pramANa tatvasva sAdhya gAt www.kobatirth.org vopahatAkSAderapi saMkhyAdi cisaMvA de'pi candradiSu dezapratyayasyAdya bhUtAkArAvabhAsanAt vyata Ana nanu re'pya eva na sthA zuddham sva pra0 pR0 paM0 339 dvi 8 vyavasthi 339 hni 12 tatvamI racanA 201 pra 5 341 pra 7 pramANe tasva sAtha gAbhAvAt vyate ta yAnu natu ro'pya svaM syA 344 pra 13 345 hi 1 345 dvi 3 349 pra 3 349 pra 6 t 353 Ke 1 353 pra 353 ma ra 354 pra 354 pra 8 " For Private And Personal Use Only azuddham zuddham sacibhaktika padayo svAtparyasyApi tasyai va yA samabhivyAhArA bhAvAt nappA tasmAd vya svAhi sa0 [mAcarasya zuptA bhanu nandrdhana pra0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pR0 paM0 354 pra 9 355 dvi 11 357 dvi 6 359 dvi matvA tasmAdavya svadavi sammAnasva zadhA 360 hni 3 360 Di 13 365 hni 10 mAMnu nandana pana 365 dvi 10 iti zuddhipatraM samAptam // NAre paMktiparAvarttAdinA pRSThasthirI karaNAdiSu jAtaM yadakaparAvartanAdiriNaM sIsakAkSarayojakAdinA ca padamizraNatAcirA nadihAdinaca vAcana svayamavadhAya sAyaMmityabhyabhyate / zuddhipatram // 61 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sakalatIrthasArvabhaumatIrthAdhirAjazrIpuNDarIkagirimaNDanazrIRSabhajinastavanam / / // 62 // KRECRAKAR // 6 // 2-%% AdijinaM vande guNasadanaM, sadanantAmalabodhaM re; bodhakatAguNavistRtakIrti, kIrtitapathamavirodha re-aadi0||1|| rodharahitavisphuradupayoga, yogaM dadhatamabhaGgaM re; bhaGganayabrajapezalavAcaM, bAcaMyamasukhasaGgaM re-Adi0 // 2 // saGgatapadazucivacanata, raGgaM jagati dadAnaM re; dAnasuradrumamaJjulahRdayaM, hRdayaGgamaguNabhAnaM re--Adi0 // 3 // bhAnanditasuravarapunnAga, nAgaramAnasahaMsaM re; haMsagatiM paJcamagativAsaM, vAsavavihitAzaMsaM re---aadi0||4|| zaMsantaM nayavacanamanavama, navamaGgaladAtAraM re; tArasvaramaghaghanapavamAnaM, mAnasubhaTa jetAraM re--Adi0 // 5 // [vasantatilakA chaMda. ] itthaM stutaH prathamatIrthapatiH pramodA-cchImadyazovijayavAcakapuGgavena // zrIpuNDarIkagirirAjavirAjamAno, mAnonnatAni vitanotu satAM sukhAni // 6 // K+ **4- A %ASARAN 4+4% For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 *5* // OM aham nmH|| nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahAmahopAdhyAya-vAcakAgraNI-zrIyazovijayagaNipraNItam // aSTasahasrI-vivaraNam // 25* *** * aindramahaH praNidhAya nyaayvishaardytiryshovijyH| viSamAmaSTasahasrI-maSTasaharUyA vivecayati // 1 // sitAmbaraziromaNividitacArucintAmaNi-vidhAya hRdi rucyatAmiha samAnatantre naye / anargalasamucchaladbahalatarkavarNodaka-cchaTAbhirayamutsavaM vitanute vipazcitkule // 2 // syAdvAdArthaH kvApi kasyApi zAstre yaH syAtkazcid dRSTivAdArNavotthaH / tadvyAkhyAne bhAratI saspRhA me bhaktivyakte graho'Nau pRthau vA // 3 // * ** * For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 1 // www.kobatirth.org ambhorAzeH praveze pravitatasaritAM santi mArgA ivoccaiH syAdvAdasyAnuyoge kati kati na pRthak sampradAyA budhAnAm / zakyaH khotprekSitArthairaruciviSayatAM tatra naiko'pi netuM jetuM durvAdivRndaM jinasamayavidaH kiM na sarve sahAyAH // 4 // samantabhadro'tra hi kArikANAM karttA'nuvaktA tvakalaGkadevaH / vyAkhyAti bhASyAnugamena vidyA- nando'pyamandodyamataH sphuTaM tAH // 5 // // zrIvidyAnandaviracitA'STasahasrI || zrIvarddhamAnamabhivandya samantabhadramudbhUtabodhamahimAnamanindyavAcam / zAstrAvatAraracitastutigocarAptamImAMsitaM kRtiralaGkiyate mayAsya // 1 // zreyaH zrIvarddhamAnasya paramejinezvarasamudayasya samantabhadrasya tadamalaivAcazca saMstavanamAptamImAMsitasyA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 1 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org laGkaraNe, tadAzrayatvAdanyartamAsambhave tadaghaTanAt / tadvRttikArairapi tata evoddIpIkRtetyAdinA tatsaMstavanavidhAnAt / ( bhASyam - devAgametyAdimaGgalapurassarastavaviSayaparamAptaguNAtizayaparIkSAmupakSipataiva svayaM zraddhAguNajJatAlakSaNaM prayojanamAkSiptaM lakSyate / tadanyatarApAye'rthasyAnupapatteH / zAstranyAyAnusAritayA tathaivopanyAsAt ) // akalaGkadevIyaM bhASyam / ityanena granthakArasya zraddhAguNajJatAlakSaNe prayojane zAstrArambhastavaviSayApta guNAtizayaparikSopakSepasya sAdhanatvasamarthanAt / zAstrAvatAraracitastutigocarAptamImAMsitamidaM zAstraM devAgamAbhidhAnamiti nirNayaH / maGgalapurassarastavo hi zAstrAvatAraracitastutirucyate / maGgalaM purassaramasyeti maGgalapurassaraH zAstrAvatArakAlastatra racitaH stavo maGgalapurassarastavaH iti vyAkhyAnAt / tadviSayo yaH paramAptastadguNAtizayaparIkSA tadviSayAptamImAMsitamevoktam / tadevaM nizzreyasazAstrasyAdau tannibandhanatayA maGgalArthatayA ca munibhiH saMstutena niratizayaguNena bhagavatAptena zreyomArga - mAtmahitamicchatAM samyagmithyopadezArthavizeSapratipattyarthamAptamImAMsAM vidadhAnAH, zraddhAguNajJatAbhyAM * akalaGkadevIyabhASyagataM maGgalaM uddIpIkRtadharmatIrthamacalajyotirjvalatkevalA-lokAlokitalokAlokamakhilairindrAdibhirvanditam / vanditvA paramArhatAM samudayaM gAM saptabhaGgIvidhi, syAdvAdAmRtagarbhiNIM pratihataikAntAndhakArodayAm // 1 // tIrthaM sarvapadArthatattvaviSayasyAdvAdapuNyodadhe-bhaivyAnAmakalaGkabhAvakRtaye prAbhAvikAle kalau // yenAcAryasamantabhadrayatinA tasmai namaH santataM kRtvA vitriyate stavo bhagavatAM devAgamastatkRtiH // 2 // For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 2 // prayuktamanasaH, kasmAd devAgamAdivibhUtito'haM mahAnnAbhiSTuta iti sphuTaM pRSTA iva svAmisamantabhadrAcAryAH praahuH|| atha zrI samantabhadrAcAryaviracitA AptamimAMsA // devaagmnbhoyaancaamraadivibhuutyH| mAyAviSvapi dRzyante nAtastvamasi no mahAn // 1 // iti devAgamAdInAmAdizabdena pratyekamabhisambandhanAddevAgamAdayo nabhoyAnAdayazcAmarAdayazca vibhUtayaH parigRhyante, tAzca bhagavatIva mAyAviSvapi maSkariprabhRtiSu dRzyante iti tadvattayA bhagavannosmAkaM parIkSApradhAnAnAM mahAnna stutyosi // (bhASyam-AjJApradhAnA hi tridazAdikaM parameSThina: paramAtmacinheM pratipadyaran nAsmadAdayastAhazo mAyAviSvapi bhaavaadityaagmaashryH||1||) ayaM stavaH / zreyomArgasya praNetA bhagavAn stutyo mahAn devAgamanabhoyAnacAmarAdivibhUtimattvAdyanyathAnupapatteriti hetorapyAgamAzrayatvAt / tasya ca prativAdinaH pramANatvenAsiddheH, tadAgamaprAmANyavAdinAmapi vipakSavRttitayA gamakatvAyogAt / tadAgamAdeva hetorvipkssvRttitvprsiddheH| paramArthapathaprasthAyiyathoditavibhUtimattvasya hetormAyopadarzitatadvibhUtimadbhirmAyAvibhina vyabhicAraH, satyadhUmavattvAdeH pAvakAdau sAdhye khamopalabdhadhUmAdimatA dezAdinAnaikAntikatvaprasaGgAt sarvAnumAnocchedAt iti cet / tarhi mA bhUdasya hetoAbhacAraH, pAramArthikyaH purandarabherIninAdAdikRtapratighAtAgocaracAriNyo yathoditavibhUtayastIrthakare bhagavati tvayi tAdRzyo mAyAviSvapi netyatastvaM mahAnasmAkamasIti vyAkhyAnAdanthavirodhAbhAvAditi kazcit, sopi kutaH pramANAtmakRtahetuM +ESC+ESCCCCCCCCCX For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vipakSAsambhavinaM pratIyAt ? na tAvatpratyakSAdanumAnAdvA, tasya tadaviSayatvAt / nApyAgamAdasiddhaprAmANyAttatpratipattiratiprasaGgAt / pramANataH siddhaprAmANyAdAgamAttatpratipattau tataH sAdhyapratipattirevAstu paramparAparizramaparihArazcaivaM pratipattuH syAt / tataH sUktaM sarvathA nAto hetostvamasi no mahAMstasyAgamAzrayatvAditi // 1 // tarhyantaraGgabahiraGgavigrahAdimahodayenAnyajanAtizAyinA satyena stotavyohaM mahAniti bhagavatparyanuyoge satIva prAhuH / - (atha aSTasahasrI vivaraNam ) zreyaM iti alaGkaraNe ityatrAnvayi, zrIvarddhamAnasyeti atra zriyA''rhantyalakSaNayA varddhamAnasyetivyutpattyA zrIvarddhamAna|padena tIrthakarasAmAnyopasthitisambhave'pi ' yogAdrUTirbalavatIti ' nyAyAd vyaktivizeSa eva vizrAme nizcayanayenaikabhaktau sakalabhaktisiddhAvapi vyavahAranayamate viSayabahutva eva tadatizayasiddhestatra tatra vyavasthApitatvAt sakalajinastuterevAtra tAtpaviSayatvAt tAtparyaviSayAnvayAnupapattyA'sya padasya tIrthakarasamudAye lakSaNetyabhipretya vivRNoti - paramaijinezvarasamudayasyeti, tena samudayasya padArthatayA vAkyArthatayA vA kathaM lAbha ityAzaGkAyA nAvakAzaH / zAdvabodhe lakSyasya bhAnaM ca lakSyatAvacchedakarUpeNa zakyatAvacchedakarUpeNa veti punaranyadetat, jinezvarasamudayasamantabhadrayoH stutyastotroH stavanamAvRttyA vizeSaNavizeSyabhAvakAmacAreNa tadamalavAcazca tadvizeSaNatayeti bodhyam / svAtantryeNa tadabhivandanavivakSAyAM tu, anindyavAcamityatrAnindyA cAsau vAk cAnindyavAk tAmiti karmadhArayaH, samantetyAdi, samantato bhadraM yasyAM tAdRzI yA muttadbhUtastatsvarUpo yo bodhastasya mahimA yasyAH sakAzAt sA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| tathA tAmiti tadvizeSaNam , anucchidyamAnAnandamayanirupaplavajJAnadhArAsvabhAvaparamabrahmaprApikAmityarthaH / __zrIvarddhamAnamiti ca zriyA bhaktisamRddhyA varddhamAnaM yathA syAttatheti kriyAvizeSaNamiti vyAkhyeyam , nanvalaGkAryAlaGkaraNayorvyAkhyeyavyAkhyAnarUpatayaikAnubandhacatuSTayavatvena prakRtAlaGkaraNagranthasyAlaGkAryavadanubandhasiddhisampAdanadvArA stutyastovastutinimittakatve'pi tatsamAptihetoH zreyasastatrayApekSAyAM kiM prayojakamata Aha-tadAzrayatvAditi, tasyeti shessH| tasya zreyasaH saMstavanasyoktatrayaviSayakasamUhAlambanarUpatvAdityarthaH / tadekataraviSayakameva zreyaH kiM nAdriyate'ta Aha 'tadanyatametyAdi' pracitasyAsyaiva balavattaravighnavAraNe'pi kAraNatvAdityabhidhAnAdalavattaravighnavAraNAya pracitazreyasa evAtra cikIrSitatvAt tasya cAnyatarApAye'sambhavAt zreyasaH pracitatvasiddhyarthamuktatrayaviSayatvAzrayaNamAvazyakamiti bhaavH| nanu granthAdau granthasamAptyarthaM maGgalamAcaranti prekSAvantaH, prakRte sampUrNo grantha eva stutirUpatvAnmaGgalamiti kiM maGgalAntaropAdAnena ? anyathA tatrApi maGgalAntaropAdAne'navasthAprasaGgAditi cet, atra vadanti, anyo'pi granthaH svAdhyAyarUpatvAnmaGgalameva maGgalabuddhiparigrahArtha ca pRthagmaGgAlopAdAnam , atAdRzadhIviSayasya sAdhvAdermaGgalasyApyamaGgalatvAditi, itthaM cAzrayatayA samAptau svaikavAkyatvabuddhiviSayatAsambandhena maGgalasya hetutvamityuktaM bhavati, tacca prakRte vyAkhyAne pRthagmaGgalasya vyAkhyeye cAdivAkyasyaiveti na kAcidanupapattiH, maGgale'maGgalatvabuddhistu svasamAnAdhikaraNaduritajananI na tu svasamAptipratibandhakaduritajananIti vicAraNIyaM sUkSmadRzA, uktahetuhetumadbhAva eva ca vyadhikaraNasamAptiprasaGgavAraNaM kRtaM bhavati, samAptAvanvayavyatirekAbhyAM maGgalasya vyabhicArastu svAnyUnasaGkhyavighnasthalIyasamAptitvAdeH kAryatAvacchedakasyoktyA // 3 // For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nirasanIya iti dik / zraddhAguNajJatAbhyAmiti zraddhAguNajJate nayasyAdvAdaparIkSAjanyajJAnavizeSau darzanazaddhavAcyau / taduktaM sammatau -- " evaM jiNapannatte, saddahamANassa bhAvao bhAve / purisassAbhiNibohe, daMsaNasaddo havai jutto // 1 // " tti, prayojanatvaM ca tayormukhyaprayojanAGgatayA gauNamityabhipretyAha tAbhyAM praryuktamanasa iti mahAnna stutyo'sIti, praznAnurUpatvAduttarasya na mahattvaprakArakastutiviSayo'sItyarthaH / tathA ca sUtre mahatpadaM mahatvena stutye'rthAntarasaGkramitavAcyam, vastuto mahatpadaM stutyArthakameva, atizayapratItiH prayojanamityuktavibhUtyA nizcayarUpAtizayena na stutyaH, vyavahAratastu stutyatve na virodha ityarthaH sammukhIna AbhAti, bhASye tAza iti tAdRzasya devAgamAderityarthaH / paramArthetyAdiH kaizcidityantaH pUrvapakSaH, so'pItyArabhya granthakRtaH siddhAntaH, prakRtahetumiti pAramArthikavibhUtimaccahetumityarthaH / yadyapyasatyahetunA sAdhyasya na vyabhicAro'jJAnajanitavilakSaNadhUmAderanabhyupagamAdanyathA pratiniyatakAryakAraNabhAvAdyucchedena sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt hetujJAnAsatyatvaM ca na vyabhicAre prayojakaM, kintu kadAcitsAdhyajJAnAsatyatvaiti na tato'numitipratibandhaH, tathApi vyabhicAravArakavizeSaNaviziSTatvarUpaM satyatvamabhipretyAkSudradevAgamAdihetumupanyasyedaM khaNDanamiti mantavyam // 1 // AgamAzrayeNApi hetunA hetuvAdarasikAnAmanumAnAt sAdhyasiddhau paritoSaH kiM na syAdityAzayavAn zaGkate - adhyAtmaM bahirapyeSa vigrahAdimahodayaH / divyaH satyo divaukassvapyasti rAgAdimatsu saH // 2 // 1 evaM jinaprajJaptAn, zraddadhAnasya bhAvato bhAvAn / puruSasyAbhinibodhe, darzanazabdo bhavati yuktaH // 1 // For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahastrI vivaraNam // // 4 // AtmAnamadhizritya vartamAno'dhyAtmamantaraGgo vigrahAdimahodayaH zazvaniHsvedatvAdiH praanpeksstvaat| tato bahirgandhodakavRSTyAdibahiraGgo devopanItatvAt / sa ca satyo mAyAviSvasattvAt / divyazca manujendrANAmapyabhAvAt / sa eSa (bhASyam-bahirantaHzarIrAdimahodayopi pUraNAdiSvasambhavI vyabhicArI svargiSu bhAvAdakSINakaSAyeSu / tatopi na bhavAn paramAtmeti stUyate // 2 // ) atha yAdRzo ghAtikSayajaH sa bhagavati na tAdRzo deveSu yenAnaikAntikaH syAt, divaukasvapyasti rAgAdimatsu sa naivAstIti vyAkhyAnAdabhidhIyate tathApyAgamAzrayatvAdahetuH pUrvavat / nanu pramANasaMplavavAdinAM pramANaprasiddhaprAmANyAdAgamAtsAdhyasiddhAvapi tatprasiddhasAdhanajanitAnumAnAtpunastatpratipattiraviruddhaiveti cenna, upayogavizeSasyAbhAve pramANasaMplavasyAnabhyupagamAt / sati hi pratipatturupayogavizeSe dezAdivizeSasamavadhAnAdAgamAtpratipannamapi hiraNyaretasaM sa punaranumAnAtpratipitsate, tatpratibaddhadhUmAdisAkSAtkaraNAtpratipattivizeSaghaTanAt punastameva pratyakSato bubhutsate, tatkaraNasambandhAttadvizeSapratibhAsasiddheH, na caivamAgamamAtragamye sAdhye sAdhane ca tatpratipattivizeSostIti kimakAraNamatra pramANasaMplavobhyupagamyate, pratyakSanizcite'nau dhUme ca tadabhyupagamaprasaGgAt / sarvathA vishessaabhaavaat| tato devAgamanabhoyAnacAmarAdivibhUtibhirivAntaraGgavahiraGgavigrahAdimahodayenApi na stotraM bhagavAn paramAtmAheti // 2 // tarhi tIrthakRtsampradAyena stutyohaM mahAniti bhagavadAkSepapravRttAviva sAkSAdAhuH // 4 // For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir CARSHAN nanviti pramANasaMplavavAdinAmiti pramANasamplava ekatrArthe pravRttiranekapramANasya, pratyakSanizcite'nAviti, prAcInapraNayAnurodhiprasaGgamAtrametat , pratyakSanizcite'gnau dhUme'pi ca parvate vahvayanumitsAyAM tadanumiterapyabhyupagamAcchaddhAdavagatasya ca vajheH parvate tatprativaddhadhUmasAkSAtkArAdanumitestvayA'pi svIkArAt siddhimAtrasya pratibandhakatvAniSTeH, yatkaraNakaM hetujJAnaM tatkaraNasAdhyanizcayatvenAnumitipratibandhakatveprAmANikamahAgauravaprasaGgAt , siddhipratibandhakatAyAM sisAdhayi- | pAyA uttejakatvamAtrasyaiva yuktatvAt , ata eva sisAdhayiSAtadabhAvAbhyAM zatazaH"pratyakSaparikalitamapyarthamanumimISantyanumAnarasikAH" " nahi kariNi dRSTe cItkAreNa tamanumimate'numAtAra iti" vAcaspativacanayoravirodhamupapAdayanti naiyAyikAH, vadanti ca sisAdhayiSAvirahaviziSTasiddhyabhAvaM pakSatAyA lakSaNam , nahi sisAdhayiSAmAtra pakSatA, vinApi sisAdhayiSAM ghanagarjitena meghAnumAnAt , nApi sAdhyasandeho, vinApi sandehaM dhanagarjitena meghAnumAnAditi yathoktaM yuktam, yatra siddhirnAsti tatra sisAdhayiSAyAM satyAmasatyAmapi yatra ca sisAdhayiSA'sti tatra siddhau satyAmasatyAmapi pakSatAyA yatra ca siddhirasti sisAdhayiSA ca nAsti tatra pakSatAbhAvasyetthamupapatteH, yadyapi sisAdhayiSAsiddhiparAmarzAnAM naikakAle sambhavo, yogyavibhuvizeSaguNAnAM yogapadyaniSedhAt , parAmarzAnantaraM siddhau tataH sisAdhayiSAyAM ca sisAdhayiSAkAle parAmarzanAzAdeva nAnumitiH, siddhiparAmarzasisAdhayiSANAM krameNa bhAve ca sisAdhayiSAkAle siddhinAzAtpratibandhakAmAvAdevAnumitiriti sisAdhayiSAvirahaviziSTatvaM siddhevizeSaNaM na yujyate, tathApi yatra parAmarzaH siddhizcobhayaM yugapadeva vahivyApyadhUmavAn parvato vahimA~zceti tataH sisAdhayiSA tato'numitistatra pakSatAsampattaye tadvizeSaNAvazyakatvamiti, vayaM tu brUmaH-tadAkArAnumitau tadA For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 5 // www.kobatirth.org kArAnumAnopayogasyaiva sAdhyasandehasisAdhayiSAkAlAnugatasya hetutvaM tadAkAratvaM cAnumAnopayoge tadAkArAnumitijanakatAvacchedako jAtivizeSaH, paTajanakatAvacchedaka iva tantau, ata eva paTAkArapariNatatantutvena paTopAdAnatvaM natu tantutvamAtreNeti sphuTIbhaviSyatyupariSTAt, itthaM coktopayogahetutayaivAnatiprasaGge noktapakSatAtvena hetutvaM, siddhisisAdhayiSAvirahayorvizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAviraheNa gurutarAnantakAryakAraNabhAvaprasaGgAt, satyAM sisAdhayiSAyAM tricaturakSaNavyavadhAnena siddhiparAmarzasadbhAve'numityanudayaprasaGgAcca tadA sisAdhayiSAvirahaviziSTasiddhisattvAdupayogasya tu dIrghakAlikasyAnugatasyAbhyupagamAnnAnubhUyamAnAnumityapalApa iti / etena siddhiparAmarzasattve yatkiJcijjJAnaM jAyatAmitIcchAyAmapyananumiteH pratyakSAtiriktajJAnaM jAyatAmitIcchAyAM cAnumiteH sisAdhayiSAvizeSavirahanivezaklezo'pi nirastaH / yathAkAryadarzanaM vilakSaNopayogasya kalpanenAnatiprasaGgAt, talliGgakAnumitau talliGgakopayogasya viziSya hetutvAcca na dhUmaparAmarzasattve Alokena vahnimanuminuyAmitIcchAyAmapyanumiti: / atha parvato vahnimAnityanumitau satyAM parvate vahnayanumAnopayogasyAbhAvAt tatra siddheH pratibandhakatvApekSayAnumitAveva tatkalpanaM nyAyyamiti cet, na, sAdhyasandehasisAdhayiSA'nyatarAnugatasyaivAnumAnopayogasya kalpanAt, ghanagarjitena meghAnumAnasthalepyavyaktasAdhyasaMzayakalpanAt, astu vA garjitena meghajJAnaM prAtibhameva, apratibhasya kiM garjatIti saMzayasyaivodayAt, anyathAnupapattigrahApekSatve tu tasya tatsthalIyasya kevalAnyathAnupapattigrahasyaivAnumAnopayogatvam, kvacit sisAdhayiSAvighaTakatve'pi siddheranumAnopayogapratibandhakatve tu mAnAbhAvaH / tena parvatastejasvI pApA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 5 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir Namayo vahnimAniti jJAnasattve'pyanumiterna virodhaH, atadAkArasiddhyA'tadAkArasisAdhayiSAyA avighaTanAt , yatrAyaM puruSo naveti saMzayAnantaraM puruSatvavyApyakarAdimAniti jJAnaM tatra vinAnumitsAM pratyakSamevotpadyate nAnumitirityanumitAvanumitsAvirahaviziSTasamAnaviSayakapratyakSasAmagryAH kAminIjijJAsAvat svAtantryeNa pratibandhakatvaM kalpyata ityapyayuktam , karAdimacAdanena puruSeNa bhAvyamitIhAtmakapratyakSopayogasatve'numiterApattyayogAt , bhramasaMzayottarapratyakSatvAvacchinnaM prati vizeSadarzanasya kAraNatvakalpanApekSayA pratyakSatvAvacchinne IhAtvena hetutAyAmeva lAghavamityasvArthasyAsAbhi 'AnabindvAdau' vivecitatvAt / yatra ca karAdimattvAvacchedenohAtmakapramANena puruSatvavyAptigrahastatrAnumAnopayogena karAdima-17 kvAnyathAnupapattyA puruSatvAnumiterevAbhyupagamAt , etena bhinnaviSayakapratyakSe'numitisAmagrIpratibandhakatvakalpanamapyapAstam , parAmarzAnantaraM pakSAdipratyakSasyAvagrahAdyAtmakapratyakSopayogAbhAvAdevAnApatteH, tattadupayogavyaktau ca tattadadRSTododhAdikaM heturiti na kizcidanupapannam , "vAdakrIDAvisAmagrI-vrIDAM tyajata pnndditaaH| sAmagrIvAdamAdAya, nyAyakelividhIyatAm // 1 // " atha kena rUpeNAnumitipratyakSasAmagryoH prativadhyapratibandhakabhAvaH? na tAvadanumititvAvacchinne laukikapratyakSasAmagrItvena pratibandhakatA, minnaviSaye'numiterevotpattyA vyabhicArAt, na ca samAnaviSayakAnumititvAvacchinne samAnaviSayakalaukikapratyakSasAmagrItvena pratibandhakatA, samAnaviSayatvasya nirvastumazakyatvAditi cet , atra raghudevabhaTTAcAryaprabhRtayaH parvatoddezyakavahnividheyakasaMyogasaMsargakAnumitiM prati parvatavizeSyakavahiprakArakasaMyogasaMsargakalaukikapratyakSasAmagrItvAdinA viziSyapratibadhyapratibandhakamAvo vAcyaH, vahimAn parvato ghaTavAnityanumitau vyabhicAravAraNAya prativadhyatAvacchedakakoTau 56RRORSCORRESce For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 6 // www.kobatirth.org prakArakatvaM vihAya vidheyakatvanivezaH, pratyakSasAmayyAH pratibandhakatAyAM bhinnaviSayakAnumitisAmagryabhAvavizeSaNaniveze vidheyatA na nivezyA, prayojanAbhAvAt, uktasthale vizeSaNAbhAvenaivAdoSAt na ca parvato vahnimAniti laukikacAkSuSasAmagrIsattve'pi parvato vahnimAnityanumityApattiH sAmagryAH kAraNasamUhAtmakatayA tadAnImatItAnAgatacakSustvaksaMyogAdyasatvenoktalaukikacAkSuSasAmagryabhAvAditi vAcyam, svAzrayasaMyuktavRttitvasambandhena parvatavRtticakSuH saMyogaviziSTavahnivRtticakSuHsaMyogAdereva prakRte parvato vahnimAniti laukikapratyakSasAmagrIpadArthatvAt na ca parvate vahnisaMyogAnavacchedakAvacchedena vau ca parvatasaMyogAnavacchedakAvayavAvacchedena cakSuH saMyoge parvato vahnimAnityanumityanutpAdApattiH, svAvacchedakAvacchinnasaMyogAzrayavahnivRttiparvatasaMyogAvacchedakAvacchinnatvasambandhena parvatacakSuHsaMyogaviziSTavahnicakSuH saMyogatvAdinaiva pratibandhakatvAt na ca bhinnabhinnapuruSIyaparvatacakSuHsaMyogaviziSTavahnicakSuH saMyogakAle'numityanutpAdApattiH, svAzrayavRttitvarUpasAmAnAdhikaraNyopadarzitasambandhAbhyAM vaiziSTyanivezAt, svAzrayatvaM vRttitvaM ca svAzrayIbhUtacakSuH saMyuktamanaHpratiyogikavijAtIyasaMyogasambandhena grAhyam tena puruSAntarIyavahnicakSuHsaMyoge puruSAntarIyaparvatacakSuH saMyogavaiziSTyavirahAnnAnupapattiH, pratibadhyatAvacchedakaH sambandhaH samavAyaH, pratibandhakatAvacchedakaH svAzrayasaMyuktamanaH pratiyogikavijAtIyasaMyogaH, niruktasaMyogaviziSTAtmamanaH saMyogasyaiva prakRtasAmagrItve samavAya eva vA, na tu pratibadhyatAvacchedakaH sambandhI vidheyatA pratibandhakatAvacchedakazca samavAyaH, tathAsatyekapuruSasya tathAvidhalaukikapratyakSasAmagrIsacce puruSAntarasya tathAvidhAnumityutpAdAnApattivAraNAya tatpuruSIyatvaM nivezya kAryakAraNabhAvakalpane gauravaprasaGgAt, atha parvato vahnimAniti laukikapratyakSasAmagrI For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH / // 6 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ San Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sattve parvate ghaTAnumitervavacanumitezca sAmagrIsattve parvato vahnimAnityanumityanutpattyApattiH, na ceSTApattiH, bhinnaviSaye'numitisA| magyA balavaccAttadA vahnighaTobhayasamUhAlambanAnumityutpattau bAdhakAbhAveneSTApatteH kartumazakyatvAt , na ca parvato vahimAnityanumitiM prati bhinnaviSayakAnumitisAmagryabhAvaviziSTAyAH parvato vatimAniti laukikapratyakSasAmagyAH pratibandhakatvAnoktAnupapattiH, evaM sati vahvayAdipratyakSe ghaTAdyanumitisAmayyAH pratibandhakatvAd ghaTAdilaukikapratyakSasAmagrIkAle vahipratyakSanihAya bhinnaviSayakAnumitisAmagrIpratibandhakatAyAmapi samAnaviSayakalaukikapratyakSasAmayyA uttejakatvAvazyakatvAt , yadA ghaTalaukikapratyakSasAmagrI tadanumitisAmagrI ca vahilaukikapratyakSasAmagrI tadanumitisAmagrI ca tadA bhinnaviSayakAnumitisAmagryabhAvaviziSTavahilaukikapratyakSasAmagryabhAvasattvAt parvato vahnimAnityanumiteH samAnaviSayakalaukikapratyakSasAmagyabhAvaviziSTaghaTAnumitisAmagryabhAvasattvAt parvato vahimAniti pratyakSasya cApatteriti cet, maivam , sAmagrIcatuSTayamelanadazAyAM jJAnadvayayogapadyApattibhiyA parvato vahimAniti laukikapratyakSasAmagrIpratibandhakatAvacchedakakoTiniviSTAbhAvapratiyogibhinnaviSayakAnumitisAmayyAM samAnaviSayakapratyakSasAmagryabhAvasyApi vizeSaNasya nivezAt , na caivaM samAnaviSayakapratyakSasAmagryAmapi bhinnaviSayakAnumitisAmayyabhAvaniveze'navasthA, tanniveze prayojanAbhAvena tatraiva vizrAnteranavasthApattyayogAt , vastutaH parvato vahimAniti laukikapratyakSasAmagrIkAlInaghaTAdyanumitikAle baDhyanumityanabhyupagamAtkAmapi sAmagrImanuttejakIkRtya vahilaukikapratyakSasAmagrItvenaiva vahnayanumitau pratibandhakatvakalpanAnna dossH| atha vasathAdiviSayakalaukikapratyakSasAmagrIkAle bayanumitsAsattve vayanumityutpattestatpratibandhakatAvacchedakakoTau vayanumitsAyA uttejakatvaM svIkAryam , tacca kena rUpeNa, na tAvadanumitsAtvena, NOKASAGARA AGARLS For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 7 // vatilaukikapratyakSasAmagrIsacce ghaTAnumitsayA'pi vayanumityutpAdApatteH, nApi parvatoddezyakavavividheyakAnumitiviSayakecchA| tvena, ghaTAnumitsAyA api parvatoddezyakavavighaTobhayavidheyakasamhAlambanAnumitiviSayakatvenoktadoSAnuddhArAt , nApi parvatodde| zyakatvaprakAratAnirUpitavatividheyakatvatvAvacchinnaprakAratAbhinnayatkiJcidvidheyakatvaprakAratvAnirUpitAnumitiniSThavizeSyatAzA-| lIcchAtvena, tathApi parvatoddezyakaghaTaprakArakAnumitirjAyatAmitIcchAsattve vahipratyakSasAmagrIsace vaDyanumityApatteH, tAdRzecchAyA uktadharmAkrAntatvAditi cet , ucyate-parvatoddezyakavahnividheyakAnumiti prati parvatatvAvacchinnoddezyakatvaprakAratAnirUpitavahividheyakatvaprakAratAbhinnayatkiJcidvidheyakatvaprakAratvAnirUpitatve sati yA parvatavizeSyakatvaprakAratAnirUpitavaniprakArakatvaprakAratAbhinnayatkiJcitprakArakatvaprakAratvAnirUpitA'numitiniSThavizeSyatA tacchAlIcchAbhAvaviziSTavAhilaukikapratyakSasAmagrItvena pratibandhakatvakalpanAnna dossH| evamicchAntarasaGgrahAyecchIyAmitiniSThavizeSyatAyAM vizeSaNAntaramapi vicintya sudhIbhideyam , jJAnaM jAyatAmitIcchAvAraNAyAnumitiniSThavizeSyatAyAM pratyakSAvRttidharmaniSThaprakAratAnirUpitatvaM nivezyam, na tvanumitimAtravRttidharmaniSThaprakAratAnirUpitatvam , pratyakSAnyajJAnaM jAyatAmitIcchAsattve'numityanutpAdApatterityAhuH, tatra brUmaH, evamanantAnumitsAvirahaviziSTatattallaukikapratyakSasAmagrINAmanantAbhAvAnAmanumitihetutve gauravAttAvadanyatamatvAvacchinnAbhAvasyAkhaNDasya hetutve vAcye tatsthAnAbhiSiktAkhaNDAnumAnopayogasyaivAnumitihetutvaucityAt , tadabhAvAdeva na parvate vahilaukikapratyakSasAmagrIkAle vahnayanumitiH, kizca parvatacakSuHsaMyogaviziSTavahnicakSuHsaMyogasya noktasAmagrItvaM pratibandhakatAvacchedakasambandhagauravAditi tadviziSTAtmamanaHsaMyogasyaiva tvayA tattvaM vAcyam , tadapekSayApi lAghavAdviziSTAtmana eva tattvamucitaM, saca pratyakSopayoga | // 7 // For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org eva, upayogAtmano'pyaSTasvAtmasu pAramarSe pratipAdanAt sa cAnumAnopayogapratibandhako dravyArthikanayamate, paryAyArthikanayamate ca suSuptau jJAnAnutpAda nirvAhArthamupayogasiddheryatsAmAnyayorityAdinyAyAtpratyakSahetutvena siddha Atmadharma upayogavizeSaH, tathA pratyakSopayogenAtmasthAnumAnopayogotpAdAnukUlazaktivighaTanAt tasya tattvavRttyA tatpratibandhakatvopapatteH iti na tadAnumitiH; anumitsAyA api tadupayoganivRttikAla evAbhyupagamAditi kimadhikenAkANDatANDatvena / kiJca nyAyanaye'pyanumitau pratyakSasAmagryAH pratibandhakatvaM na kalpyate, kintu kAryakAlavRttitayA pratyakSAbhAvasya hetutvamityasminneva pakSe lAghavam, nirNayatvena siddheH pratibandhakatvAkalpanAt, parvato vahnivyApyavAn vahnivyApyavyApyavAnityAdiparAmarzAdanumitidhArAvAraNAyAnumitAvanumititvenaiva paraM tatkalpanAt, pratyakSasAmayyabhAvasyAnumitau hetutve tu vinazyadavasthapratyakSasAmagrIjanyapratyakSottaramanumityApattivAraNAyAnumitau pratyakSasAdhAraNatathAvidhanirNayatvenaiva pratibandhakatvaM kalpanIyaM syAt, anyathA'nirvAhAt, na caivaM bhAvivahnipratyakSamaprametyaprAmANyagrahakAlInavinazyadavasthavahnipratyakSasAmagyutpAditvahnipratyakSadvitIyAdikSaNe' numitisAmagrIto'numityanutpAdaprasaGga : aprAmANyagrahAbhAvaviziSTavahnipratyakSatvena pratibandhakatvakalpanAt, na caivaM satyupadarzitasthale pratyakSotpAdakAle vahnacanumityApatterdurvAratvam, tatrAnAyatyA tatkSaNaviziSTAprAmANyagrahasyaivottejakatvasvIkArAt uktopadarzitasthale'numityanutpattAviSTApattervA, na copadarzitasAmagrIcatuSTayamelanadazAyAM parasparapratibandhakavazAt kasyApi phalasyAnudayena tadA pratyakSAbhAvakAraNavalAdanumityApattivAraNaM samAnaviSaye pratyakSasAmagryAH pratibandhakatvakalpanaM vinA duSkaramitivAcyam, tadAnIM paramate cakSurmanoyogAdivigamakalpanenAsmanmate cAnyataropayogavigamakalpanena sAmagrIcatuSTayamelanasyaivAsiddheH, anyathA svAbhyupagamamAtre - For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 8 // paricchedaH prthmH|| NoktAnavasthoddhArAyogAdviparyayasyApi kalpayituM zakyatvAt , etena samAnaviSaye'numitisAmagrIkAle pratyakSasAmagrIsattve parvate vayanumitsAyAM vahipratyakSecchAyAM ca satyAM parvato vahimAnityanumityApattiH, na ceSTApattiH, svabhAvato balavatI yasya sAmagrI tadviSayecchAsattve tasyaivotpattyabhyupagamAditi parvatoddezyakavatividheyakAnumitau tathAvidhapratyakSAnyajJAnatvAvacchinne vA tathAvidhapratyakSecchAviziSTAyAH parvato vahimAniti pratyakSasAmagryA api pratibandhakatvAntaraM kalpanIyam , na cAnumitsAyAM pratyakSecchAyA uttejakatvasvIkAreNaiva nirvAhaH, pratyakSecchAbhAvAnumitsayorvizeSaNavizeSyabhAve vinigamakAbhAvenAnantaprativadhyapratibandhakabhAvakalpanAbAhulyAt , pratibandhakatAvacchedakagauravAcca, evaM pratyakSecchAbhAvakAle'numitsAdazAyAmanumitisAmagrIsacce pratyakSasAmagrIbalAt pratyakSApattivAraNAya samAnaviSayakapratyakSaM prati samAnaviSayakapratyakSecchAbhAvaviziSTasamAnaviSayakAnumitsAviziSTAnumitisAmagyA api svAtantryeNa pratibandhakatvaM kalpanIyamityAdyapAstam, pratyakSAnumitIcchayobhinnopayogarUpayorekadAjjAyamAnatvenoktakalpanAyA nirmUlatvAt , etenaiva bhinnaviSayAntarbhAvaNAnumitisAmagrIpratibandhakatvakalpanAjAlamapAstam / evaM hi tadbhinnaviSaye pratyakSAnumitisAmagrIdvayadazAyAmanumitirevotpadyate na pratyakSam , taduttaramanuminomItyanuvyavasAyAditi tatra pratyakSaM pratyanumitisAmayyAH pratibandhakatvaM kalpanIyam , pakSaparAmarzAdipratyakSAnutpatteranyathAnupapattezca / tatra cana sAmAnyataH pratyakSatvAvacchinne'numitisAmagrItvena pratibandhakatA, samAnaviSaye'numitisAmagrIkAle pratyakSAnutpattiprasaMgAt , nApi vahnibhinnapratyakSaM prati vavayanumitisAmagrItvena pratibandhakatA, avacchedakakoTau pratyakSecchAyA uttejakatvAvazyakatvena ghaTapaTAdipratyakSecchAbhAvakUTasyaikatra niveze paTapratyakSasAmagryabhAvadazAyAM paTapratyakSecchAbalAdvirodhisAmagrIkAle ghaTAdipratya ASHOGAT // 8 // For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kSApatteH, kintu ghaTapratyakSaM prati ghaTapratyakSecchAbhAvaviziSTavahna dhanumitisAmagrItvAdinA viziSya pratibadhyapratibandhakabhAvaH svIkarttavyaH, na ca tathApi ghaTaspArzanecchAdibalAd ghaTacAkSuSAdyApattiH, ghaTatvaprakAratAnirUpitaghaTavizeSyatAzAlicAkSuSAdau tAdRzacAkSuSAdiviSayakecchAbhAvaviziSTavahnayanumitisAmagrItvAdinA pratibandhakatvAntarasyApi kalpanAt, na caivaM vahayanumitisAmagrIsattve yatkiJcijjJAnaM jAyatAmitIcchAkAle ghaTAdicAkSuSApattiH, ghaTatvaprakArakatvaniSThaprakAratAnirUpitA yA ghaTavizeSyakatvaprakAratA tadbhinnayatkiJcidvizeSyakatvaniSThaprakAratvAnirUpitatve sati ghaTatvaprakArakatvAvacchinnaghaTavizeSyakatvaprakAratAnirUpitA yA cAkSuSavizeSyatA tacchAlIcchAtvenottejakatva svIkArAt, upadarzitecchAyAstathAvidhaviSayatvAbhAvena doSAbhAvAt, na ca vathanumitisAmagrIkAle cAkSuSaM jAyatAmitIcchAsactve'pi ghaTacAkSuSAnupapattistAdRzecchAyAstathAvidhaviSayatvAbhAvena tAdRzaviSayatAzAlIcchAvirahaviziSTavahnayanumitisAmagrIsattvAditi vAcyam, tAdRzecchAyAmapyanumityavRttidharmaniSThaprakAratAni - rUpitA satI yA yatkiJcidvizeSyakatvaniSThaprakAratvAnirUpitA cAkSuSavizeSyatA tacchAlIcchAtvena svAtantryeNottejakatvAbhyupagamAt vahnibhinnaviSayakAnumityanyajJAnatvAvacchinna eva vahnayanumitsAviziSTavahnayanumitisAmagryA api svAtantryeNa pratibandhakatvAcca na vahnayanumitsAviziSTavahnayanumitisAmagrIkAle ghaTAdicAkSuSecchAsattve ghaTAdicAkSuSApattiH ghaTAdicAkSuSecchAyAM vahnayanumitsAyA uttejakatvaM tu na vAcyam, vizeSaNavizeSyabhAve vinigamakAbhAvena mahAgauravAt vahnibhinnaviSayakatvaM ca vahnitvAvacchinnaprakAratAnirUpitaparvatatvAvacchinnavizeSyatAbhinnamukhya vizeSyatAkatvam, tena parvato vahnimAniti pratyakSasyApi vahnibhinnavahnitvAdiviSayakatvena na vyabhicAraH, mukhyavizeSyatAtvaM ca prakAratAbhinnaviSayatAtvam, ato na ghaTaghaTatvAdinirvi For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *****
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH | prthmH|| // 9 // *****S kalpakAsatrahaH, anumitsAviziSTAnumitisAmagrIkAle vahivAhitvAdinirvikalpakAnaGgIkAre ca nAnupapattiH, na ca tathA'pyanumitsAviziSTAnumitisAmagrIkAle parvato vahimAnityupanItabhAnApattiH, vahiniSThalaukikaviSayatAnirUpitaparvatavizeSyatAbhinnamukhyavizeSyatAniveze ca parvato vahnimAniti zADhe vyabhicAro durvAra iti vAcyam, tathAvidhopanItabhAnaM pratyapyanumitsAviziSTAnumitisAmagryAH svAtantryeNa pratibandhakatvAntarakalpanAt / kecittu parvato vahimAniti laukikapratyakSe vyabhicAravAraNAyAnumitsAviziSTAnumitisAmagrIpratibadhyatAvacchedakaM parvatatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitavadvitvAvacchinnaprakAratAzUnyajJAnatvameva vAcyam, itthamanumityanyatvApraveze pUrvamatApekSayA lAghavAdvavacanumitsAviziSTavaDyanumitisAmagrIkAle ghaTAnumitisAmagrIsacce vahighaTobhayasamUhAlambanAnumityudayAbhyupagamena tatra vyabhicArAbhAvAt , tathAvidhAnumitisAmagrIkAle vahipratyakSecchAviziSTavahipratyakSasAmayyAM ghaTapratyakSasAmagryAM ca satyAM parvato vahnimAn ghaTavAMzceti samUhAlambanapratyakSasya ca tadAnumityanudayena jJAnAyaugapadyArthamabhyupagamAdityAhuH, tanna, anumitsAviziSTAnumitisAmagryabhAvadazAyAM parvato vahnimAn ghaTavAMzceti samUhAlambanAtmakapratyakSasAmagrIkAle virodhisAmayyabhAvarUpakAraNabalAt parvatatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitavahnitvAvacchinnaprakAratAzUnyajJAnatvAvacchinnApatterduritvAt vahipratyakSasAmagryAdestatra pratibandhakatvakalpane ca gauravAt, parvatatvAvacchinnavizeSyatAnirUpitavahnitvAvacchinnavidheyatAbhinna vidheyatAyA evAnumitsAviziSTAnumitisAmagrIprativadhyatAvacchedakatvam , vidheyatvaM coddezyatAvacchedakavidheyatAvacchedakavyAvRttavilakSaNaviSayatvamityapare, tadapi na, pratyakSAdisAdhAraNavidheyatvAkhyavilakSaNaviSayatAyAM pramANAbhAvAta , evaM vahvayanumitisAmagrIkAle ghaTAdipratyakSecchAviziSTaghaTAdipratyakSasAmagrIdazAyAmanumityanudayena 1564545455152519 HARE // 9 // For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tAdRzAnumitau tathAvidhAnumitsAvirahaviziSTaghaTAdipratyakSecchAviziSTaghaTAdipratyakSasAmayyA api pratibandhakatvAntaraM kalpanIyam , evaM bhinne viSaye zAdvabodhasAmagrIsacce pratyakSasAmagrIsatve ca pratyakSAnutpAdAdbhinaviSayakapratyakSaM prati tathAvidhapratyakSecchAbhAvaviziSTazAdvasAmayyA api pratibandhakatvaM kalpanIyamevamanyadapyUhyamiti, atra brUmaH, parAmarzAdeH svasaMviditatvAdeva nAnumiti-13 sAmagrIkAle pratyakSApattiH, jJAnamAnase mAnasAnyajJAnasAmaThyAH pratibandhakavAkalpanalAghavenaiva jJAnasvasaMviditatvasya latAyAmasmAbhiH samarthitatvAt / pakSAdipratyakSasya ca tathopayogAbhAvAdeva nApatti; tatsattve parvatapratyakSottaramAzubhAvinAnumAnopayogena valayanumityutpattyA kramikaphaladvayenaiva parvataM pazyAmi vahi cAnuminomIti vyavahAropapatteH, vyavahArato'pi pratyakSatvaparokSatvayorviSayatAvizeSeNAnekAnte cAnupapattilezasyApyabhAvAt, upayogAsAkaryasya gauNamukhyabhAvenaiva pratiniyamAditi kiM bhinaviSaye'numitisAmagrIpratibandhakatvena, yathAkSayopazamaM pratiniyatopayogapravRttyaiva sarvasAmaJjasyAt , anyathA vahnayanumitsAvi-| ziSTavayanumitisAmagrIkAlevahipratyakSecchAviziSTavahipratyakSasAmagrIbalAtparvato vahnimAniti pratyakSaM jAyate na tu parvatavahvisaMyogA iti samUhAlambanaM vahivahitvAdinirvikalpakaM vetyarddhajaratIyAzrayaNasyAzakyatvenoktavahnibhinnaviSayatvasyAvyavasthiteH, vahayanumitsAviziSTavahvayanumitisAmagrIkAlInavahipratyakSecchAviziSTavahipratyakSasAmagrIkAle ghaTapratyakSasAmagrIdazAyAM parvato vahnimAn ghaTavAMzceti pratyakSasya durapalApatvena tatra vyabhicArAccoktavahnibhinnaviSayakAnumitau niruktasAmagrItvena pratibandhakatAyA durvacatvAJcoktasAmagyA ghaTapratyakSapratibandhakatvakalpanetu mahAgauravam , kevalaM bahubahuvidhAdisUtramadhyapaThitanizritapratyakSahetukSayopazamavatAM samAne'pi viSaye prathamamanumiterevotpatteH pratyakSasAmagryapekSayAnumitisAmagryA balavacca nyAyyam , zrutenaiva liGgena ARRAO For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 10 // paricchedaH prthmH|| nizritatvasya svajanitapramAhitakSayopazamasAcivyena siddheH, ata eva naiyAyikaikadezino'pi tatra sAkSAtkAritvagrahe kSaNavilamba kalpayanti, tAdRzasAmagrIdvitIyakSaNe'numityutpattyA'nantaraM siddhipratibandhAdanumityantarAnutpAdena tRtIyakSaNe pratyakSotpAdAt tatra sAkSAtkAritvagrahopapatteH / evaM hi bhinnaviSayasthalIyaprativadhyapratibandhakabhAvenaiva nirvAhe'numitau pratyakSasAmayyA atiritapratibadhyapratibandhakamAvAkalpanalAghavam , sampradAyavidA hi bhinne viSaye vahvayanumitsAviziSTavayanumitisAmagrIsattve ghaTapratyakSecchAviziSTaghaTapratyakSasAmagrIsace ca vahvayanumiterevotpattyA tatra ghaTapratyakSatvAvacchinnaM prati bhinnaviSayakAnumityanyajJAnatvAvacchinnaM prati vA vahnayanumitsAviziSTavahnayanumitisAmagryAH pratibandhakatvaM samAne ca viSaye vahnipratyakSecchAviziSTavahipratyakSasAmagrIkAle vaDyanumitsAviziSTavahnayanumitisAmagrIdazAyAM vahnayanumityApattivAraNAya vahvayanumiti prati vahipratyakSecchAviziSTavahnipratyakSasAmagryAH pratibandhakatvaM kalpanIyam , asmAkaM tu pratyakSatvAvacchinnaM pratyanumityanyajJAnatvAvacchinnaM prati vA'numitsAviziSTAnumitisAmagryA ekameva pratibandhakatvamiti bhinnaviSayatvAnivezadvitIyapratibandhakatvAkalpanAbhyAM lAghavasya sphuTatvAt / na ca vahvayanumitisAmagrIpratibadhyatAvacchedakakoTau vahnibhinnaviSayakatvAniveze samAnaviSaye svasvecchAviziSTavayanumitizAdasAmagrIdvayasamAje vahnizAdvasyaivotpatteranumityanyajJAne'numitisAmagryAH pratibandhakatve vyabhicAra iti zaGkanIyam, tatrAnumitisAmagyapekSayA pratyakSasAmayyA iva zAdasAmagryA api durbalatvasvIkArAt, tathApi dvitIyapratibandhakatvAkalpanaprayuktaM lAghavamayuktam , samAne viSaye zAdasAmayyapekSayA pratyakSasAmagryA balavaccAt, parvato vahnimAniti zAdabuddhau vahipratyakSecchAviziSTavahnipratyakSasAmagryAH pratibandhakatve kalpanIye tatraivAnumityAdisAdhAraNapratyakSAnyavahijJAnatvasya pratibadhya For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tAvacchedakatvena nirvAhe tasyAH svAtantryeNa pratibandhakatvAnaGgIkArAditi cet , na, pratyakSAnyatvajJAnatvayorvizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAviraheNa gurutarAnantapratibadhyapratibandhakabhAvaprasaGgAt parvato vahnimAniti zAdatvasyaiva lAghavena pratibadhyatAvacchedakatvaucityAt , dvitIyagauravasya sampradAyimate duSpariharatvAt / vastutaH samAne viSaye pratyakSasAmagryapekSayAnumitisAmagryA balavattvasvIkAraH zAddhabodhasAmagryA api tathAtvaM svIkurvata iti nopadarzitakalpanayA nirvAhaH / etena parvatavizeSyakavahiprakArakaparokSatvasyaiva tAdRzasAmagrIpratibadhyatAvacchedakatve sampradAyimate na gauravam , parokSatvaM caitatsAmagrIprativadhyatAvacchedakakoTipraviSTatayA parvato na vahnimAnityAdivAdhaprativadhyatAvacchedakakoTipraviSTatayA ca siddhau jAtivizeSa ityuktAvapi na ksstiH| uktadizA tAdRzajAtyantarbhAvena zAbodhapratibandhakatAyA evAyogAditi / atha tathApi bhinne viSaye ghaTAdipratyakSecchAviziSTava tatsAmagrIdazAyAM parvatavizeSyakavahiprakArakajJAnaM jAyatAmityanumitiviSayakecchAkAlInAnumitisAmagrIkAle taduttaraM ghaTAdi pratyakSAnutpattaye vahnibhinnaviSayakapratyakSatvAvacchinnaM prati tathAvidhAnumityanyajJAnatvAvacchinnaM prati vA vahnayanumitiviSayakecchAviziSTavahvayanumitisAmagrItvena pratibandhakatvakalpanamAvazyakam / na ca bhinnaviSayakatvaniveze prayojanAbhAvaH, tadaniveze | parvato vahnimAniti pratyakSecchAviziSTapratyakSasAmagrIkAle parvate vahvijJAnaM jAyatAmityanumitiviSayakecchAviziSTatadanumitisAmagrIdazAyAM parvato vahnimAniti pratyakSAnutpattyApatteH, yasya sAmagrImapekSya svabhAvato balavatI yasya sAmagrI tadavRttidharmaprakArakatadviSayakecchAsattve tasyaivotpAdaniyamena tatra tAdRzecchAkAle'numiteranutpatyA pratyakSasyaivotpAdasambhavena parvato vahimAniti pratyakSAnutpattAviSTApatteH kartumazakyatvAt / evaM vahipratyakSecchAviziSTatatpratyakSasAmagrIkAle'numititvaprakArakavAhaya For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // // 11 // OMCHAR | numitsAviziSTavahnayanumitisAmagrIdazAyAM taduttaraM tatpratyakSApattivAraNAya vahipratyakSaM pratyanumititvaprakArakatadanumitsAviziSTa- pricched| tadanumitisAmaThyAH pratibandhakatvamekadezibhirapi svIkartavyamiti sampradAyamatApekSayA kka lAghavAvakAza iti cet , na, tathApi prthmH|| sampradAyamate vahayAdyanumitsAviziSTabahayAdyanumitisAmagrIkAle vahayAdipratyakSApattivAraNAya parvato vahimAniti pratyakSe tAdRzAnumitsAviziSTavahayAdipratyakSecchAvirahaviziSTavahayAdyanumitisAmagryAH pratibandhakatve kalpanIye'numitsApratyakSecchA- 13/ bhAvayorekatra nivezaprayuktapratibandhakatAvacchedakazarIragauravAt , ekadezimate pratyakSaM prati pratyakSecchAbhAvAnumitsAvaiziSTyAntarbhAvenAnumitisAmagryAH pRthak pratibandhakatAdvayasAmye'pi tadabhAvAt / atha tanmate'pi vahayAdipratyakSecchAviziSTavayAdipratyakSasAmagrIkAle vahathAdyanumitivAraNAya vahayAdyanumitiM prati vahnayAdyanumitsAvirahaviziSTavayAdipratyakSecchAviziSTavahnayAdipratyakSasAmayyAH pratibandhakatve kalpanIye'numitsAbhAvapratyakSecchayorekatra nivezaprayuktazarIragauravAdhikyaM tulyameveti cet, na, pratyakSasAmagryapekSayA'numitisAmayyA bAdhAbhAvatadabhAvavyApyavattAnirNayAbhAvAdighaTitatayA gurutvena pratyakSecchA| bhAvAnumitsobhayaviziSTAyAstasyAH pratibandhakatAvacchedakazarIrasyAnumitsAbhAvapratyakSecchobhayaviziSTapratyakSasAmagrIpratibandhaka| tAvacchedakazarIrApekSayA tulyatvAbhAvAt / na ca laukikapratyakSaM pratyapi tadindriyajanyabAdhabuddheH pratibandhakatvAtpratyakSasAmayyA api bAdhAbhAvaghaTitatvena lAghavAnavakAzaH, bAdhadhIkAlInalaukikapratyakSasAmagrIkAle tayA pratibandhAdanumiterapyanudayena vyabhicArAbhAvAtsarvatrAnumitau pratyakSasAmagrIpratibandhakatAvacchedakakoTau bAdhAbhAvasya niveze prayojanAbhAvAt , tathA'pyekadezimate samAnaviSaye vayAdipratyakSaM prati vayAdipratyakSecchAvirahaviziSTavayAdyanumitisAmayyA ananugatecchAbhAvakUTAnuga- // 11 // &aa For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir 4 tecchAbhAvaviziSTasiddhyabhAvaghaTitAyAH pratibandhakatvamAvazyakam , anyathA siddhikAle parAmarzAdItarAnumitikAraNasamUhasattve vaDipratyakSAnutpattyApatteH, tathA cAnanugatecchAbhAvakUTAdInAM vizeSaNavizeSyabhAvAnanugamaprayuktaM gauravaM duruddharam / sampradAyamate tu naitat , pratyakSecchAvirahAviziSTAnumitsAviziSTAnumitisAmagrIpratibandhakatAvacchedakakoTau sidhyabhAvaniveze prayojanAbhAvAt , uktasAmagrIdazAyAM siddhikAle'numiterevotpattyA pratyakSAnudayena vyabhicArAbhAvAditi cet , na, yAdRzayAdRzapratyakSecchAsattve yAdRzayAdRzasiddhisattve ca na tathAvidhAnumitistAvadanyatamatvAvacchinnapratiyogitAkasyAbhAvasyAkhaNDasyaiva nivezAdekaikaparAmarzAdanumitidvayAbhyupagamena siddherapratibandhakatvAdvA, asmAkaM tu tadAnumAnopayogAvirAmAdeva na pratyakSam , upayogakrame tu dezakAlAdiniyantritakSayopazamakrama eva niyAmaka iti kimAneDitena / etena samAne viSaye bhinne viSaye vA spArzanasAmagrIdazAyAM cAkSuSasAmagrIsacce cAkSuSasyaivotpatteH spArzanatvAvacchinnaM prati spArzanecchAvirahaviziSTacAkSuSasAmagryAH pratibandhakatvaM kalpanIyam, tatra na sAmAnyatastattvena pratibandhakatvam , ghaTacAkSuSasAmagrIkAle ghaTaspArzanecchAsattve tatsAmagryAM ghaTaspArzanecchAyAM cAsatyAM ghaTaspArzanApatteH, nApi ghaTAdispArzanaM prati ghaTAdisparzanaviSayakecchAvirahaviziSTacAkSuSasAmagrItvena prativandhakatvam, ghaTacAkSuSasAmagrIkAle ghaTaspArzanasAmagrIdazAyAM ghaTajJAnaM jAyatAmitIcchAsattve ghaTaspArzanApatteH, na ceSTApattiH, svabhAvato balavatI yasya sAmagrI tadviSayakecchAsattve tasyaivotpAdaniyamAt , nApi tathAvidhaspArzanaM prati tathAvidhaspArzanatvaprakArakecchAvirahaviziSTacAkSuSasAmagrItvena, paTacAkSuSasAmagrIkAle ghaTaspArzanasAmagrIsatve ghaTajJAnaM jAyatAmitIcchAyAM ghaTaspArzanAnupapatteH, kintu ghaTAdispArzanaM prati ghaTAdispArzanatvaprakArakecchAvirahaviziSTaghaTAdicAkSuSasAmagrItvena For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir + aSTasahasrI vivaraNam paricchedaH prthmH|| // 12 // ghaTAdigpArzanaviSayakecchAvirahaviziSTapaTAdicAkSuSasAmagrItvena ca prativandhakatvaM kalpanIyam , cAkSuSasAmagrI tUdbhUtarUpAdiviziSTavijAtIyasaMyogarUpA, vaiziSTyaM ca svAzrayasamavetatvena, cAkSuSasAmagryAM svasamavAyisamavetavijAtIyasaMyogavanmana:saMyuktacakSurvRttitvasambandhAvacchinnapratiyogitAkasya spArzanecchAbhAvasya ca vaiziSTyaM vizeSaNatAvizeSeNa grAhyamato nAnupapattiH, yadvA sAmAnyataH spArzanatvAvacchinnaM prati svIyaspArzananiSThavizeSyatAnirUpitaviSayitAsambandhAvacchinnaprakAratAzrayasamavetatatvarUpaparamparAsambandhAvacchinnapratiyogitAkaspArzanatvaprakArakecchAvirahaviziSTacAkSuSasAmagrItvenaikam , aparaM ca spArzanaM | prati cAkSuSasAmagrIviziSTopadarzitaparamparAsambandhAvacchinnapratiyogitAkaspArzanaviSayakecchAbhAvatvena pratibandhakatvaM kalpaM nIyam , ato na viSayabhedena prativadhyapratibandhakabhAvabAhulyam / evaM cAkSuSecchAviziSTacAkSuSasAmagrIkAle spArzanecchAdazAyAM pArzanavAraNAya ghaTAdispArzanaM prati ghaTAdicAkSuSatvaprakArakecchAviziSTacAkSuSasAmagryAH pratibandhakatvamekam , aparaM ca ghaTAdi& pArzanaM prati ghaTAdicAkSuSaviSayakecchAviziSTacAkSuSasAmagrItvena kalpanIyam , athavA tatrApi viSayamanivezya spArzanatvAvaH cchinnaM prati svIyacAkSuSaniSThavizeSyatAnirUpitaviSayatAsambandhAvacchinnaprakAratAzrayasamavetatvasvasamavAyinirUpitopadarzita4A svAzrayIbhUtacakSussaMyuktatvAdighaTitaparamparAsambandhAvacchinnavRttitvobhayasambandhena cAkSuSatvaprakArakecchAviziSTacAkSuSasAmagrI pratibandhikA, prativadhyatAvacchedakaH sambandhaH samavAyaH, pratibandhakatAvacchedakaH svAzrayIbhUtacakSuHsaMyuktamanaHpratiyogikavijAtIyasaMyogavatvam , nAto viSayapuruSabhedena pratibadhyapratibandhakabhAvabAhulyam / evaM spArzanatvAvacchinnaM prati cAkSuSaviSayakecchAviziSTacAkSuSasAmagryA api pratibandhakatA bodhyA, nAto bhinnaviSaye cAkSuSaviSayakecchAviziSTacAkSuSasAmagrIkAle spArzanecchA CHAKRAKAR // 12 // For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir dazAyAM spArzanApattiH, atra cAkSuSasAmagryAM cAkSuSecchAvaiziSTyaM ca svIyacAkSuSaniSThavizeSyatAnirUpitaviSayatAsambandhAvacchinnaprakAratAzrayIbhUtatvasaMyogAdyabhAvavatsamavetatvasvasamavAyinirUpitopadarzitaparamparAsambandhAvacchinnavRttitvobhayasambandhena nivezanIyam , nAtaH samAnaviSaye ghaTajJAnaM jAyatAM ghaTaspArzanaM ca jAyatAmitIcchAsattve ghaTacAkSuSasAmagrIkAle tatspArzanAnupapattiH, na caikapuruSasya cAkSuSecchAsattve puruSAntarasya cAkSuSasAmagrIkAle spArzanecchAviziSTaspArzanasAmagrIdazAyAM spArzanAnupapattiH, atrApi prativandhakatAvacchedakaH sambandha upadarzitaparamparArUpaH, pratibadhyatAvacchedakazca samavAyaH, nAtaH puruSabhedena prtivdhyprtibndhkbhaavvRddhiH| evaM ghaTAdispArzanecchAviziSTaghaTAdispArzanasAmagrIkAle ghaTAdicAkSuSecchAbhAvadazAyAM ghaTAdicAkSuSavAraNAya ghaTAdicAkSuSaM prati ghaTAdicAkSuSecchAvirahaviziSTaspArzanecchAviziSTaspArzanasAmayyA api pratibandhakatvaM bodhyam , atrApi samAnabhinnaviSayabhedena viSayanivezAnivezAbhyAM dvau dvau pratibadhyapratibandhakamAvau kalpanIyAvityAdi nirastam , kSayopazamAnusAreNAzuvAhinyupayogadvayaniyatacAkSuSasAmagryAdivalavattvakalpanAyA ayogAd bhAvapratyAsattirUpecchAbhedairiva dravyakSetrakAlapratyAsattibhedairapi kvacitkadAcitkasyacitpradhAnopasarjanabhAvasambhavAt tAvadvizeSaNAnAM cAsarvajJedurjeyatvena yathAsthitabalavattvAparijJAnAdubhayasamAjAbhimatasthale ca pazyAmItyasyeva spRzAmItyasyApyanubhavasya sarvasiddhatvAt , ata eva cAkSuSaspArzanasAmagrIdvayasthale spArzanameva jAyate, na cAkSuSaM, cAkSuSasAmayyA AlokasaMyogAdighaTitAyA gurutvAllaghubhRtAyAstvaksaMyogAdighaTitaspArzanasAmagryA eva pratibandhakatvaucityAditi naiyAyikaikadezinaH / na caivaM cAkSuSecchAviziSTacAkSuSasAmagrIkAle spArzanecchAbhAvadazAyAM spArzanApattivAraNAya spArzanecchAvirahaviziSTacAkSuSecchAviziSTacAkSuSasAmagryAH For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / // 13 // www.kobatirth.org pratibandhakatvakalpane spArzanecchAbhAvacAkSupecchayorvizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAviraheNa pratibadhyapratibandhakabhAvadvayaM pratibadhyatAvacchedakazarIragauravaM ceti dUSaNaprasaGgaH, sampradAyimate spArzanecchAbhAvacAkSuSecchayorvibhinnapratibandhakatAvacchedakakoTau nivezenaikatra nivezaprayuktazarIragauvAdhikyAbhAvAditi zaGkanIyam, sampradAyimate'pi spArzanecchAviziSTaspArzanasAmagrIkAle cAkSuSecchAbhAvadazAyAM cAkSuSApattivAraNAyAvazyaM cAkSuSaM prati cAkSuSecchAvirahaviziSTaspArzanecchAviziSTaspArzanasAmagryAH pratibandhakatvaM kalpanIyamiti pratibadhyapratibandhakabhAvadvayasya pratibandhakatAvacchedakazarIragauravasya ca taulyAt / na ca tathApi cAkSuSasAmagryA AlokasaMyogAdighaTitatvena spArzanasAmagrImapekSya gurutvAdekadezimate pratibandhakatAvacchedakazarIragauravam, navyamate AlokAsaMyuktAdivyAvRttavijAtIyacakSuH saMyogasyaiva, asmanmate tu yogyatAvizeSasyaiva cAkSuSasAmagrItvAttatrAlokasaMyogAnivezanenoktagauravAbhAvAt, svaviziSTacAkSuSecchAviziSTacAkSuSasAmagrIsambandhena spArzanechAbhAvasya pratibandhakatve doSAbhAvaH, sambandhagauravasyAdoSatvAdityapare / yattu tvamanoyogasya janyajJAnatvAvacchinnaM prati hetutvAccAkSuSasAmagrIdazAyAM spArzanasAmagryAstanmAtrApagamena vighaTayitumazakyatvAdavazyaM spArzanaM prati cAkSuSasAmagryAH pratibandhakatvaM kalpanIyamiti, tanna, suSuptau jJAnAbhAvasya vijAtIyamanaH saMyogasthAnIyopayogAbhAvenaivopapattau janyajJAnasAmAnye tvaGmanoyogasya hetutve mAnAbhAvAt, anyathA spArzanaM prati cAkSuSarAsanAdinAnAsAmagrIpratibandhakatvakalpane gauravApAtAt, samavAyena janyajJAnatvAvacchinnaM prati tvamanoyogasya svAzrayIbhUtamanaH pratiyogikavijAtIyasaMyogavactvarUpaparamparAsambandhena kAraNatvakalpanApekSayA samavAyasambandhenopayogahetutva evaM lAghavAcca, etena dravyaspArzane'vacchedakatAsambandhena tvamanoyogasya hetutvAt For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 13 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir sAmagrIdvayasamAje'tIndriyatvena phalabalakalpyasya tasyAvacchedakatAsambandhena viSaye'nabhyupagamAdevopapattau na spArzane | cAkSupasAmagrImatibandhakatvamityapyapAstam , viSayatAsambandhena pratyakSaM pratyavacchedakatAsambadhenendriyamanoyogasya hetutve pratyakSaM prati viSayendriyasannikarSasya hetutvocchedApaneviSayasannikarSavirahadazAyAM viSaye'vacchedakatayendriyamanoyogAbhAvAbhyupagamenaivopapaH, tasmAt sAmAnyatovizeSatazcopayogahetutayaiva sarvasAmaJjasyamiti mantavyam / atra zlokAH " bhinnapramANAvaraNAH, kSayopazamasambhavAH / upayogAH phalaM kuryu-bhinnameva pramAtRSu // 1 // IhApohAdirUpANAM, teSAM bhinnatayA phale / na sAmagrIdvayAvezA-dekaikaprativandhanam // 2 // taddezakAlAvacchinna kArye'nyApAdanaM tu na / tathA bhavyatayA''kSepAt , kAraNAnAM niyogtH||3|| kalpye phalabalAdevo-payogasyocite bale / bhinne'rthe cAsamAveze, na doSaH kazcidIkSyate // 4 // " iti // tIrthakRtsamayAnAM ca prsprvirodhtH| sarveSAmAptatA nAsti kazcideva bhvedguruH||3|| iti, bhagavato mahattve sAdhye tIrthakaratvaM sAdhanaM kutaH pramANAt siddham ? na tAvadadhyakSAt , tasya tadaviSayatvAtsAdhyavat / nApyanumAnAt, tadavinAbhAvi liGgAbhAvAt / samayAtsiddhamiti cet, pUrvavadAgamAzrayatvAdagamakatvamasya, vyabhicArazca, na hi tIrthakaratvamAptatAM sAdhayati-zakrAdiSvasambhavi, sugatAdau darzanAt / yathaiva hi bhagavati tIrthakaratvasamayosti tathA sugatAdiSvapi / sugatastIrthakaraH, kapilastIrthakara ityAdisamayAH santIti sarve mahAntaH stutyAH syuH| na ca sarve sarvadarzinaH parasparaviruddhasamayAbhidhAyinaH / ACCOMPRACHANA For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI taduktam |-"sugto yadi sarvajJo kapilo neti kA prmaa| tAvubhau yadi sarvajJau matabhedaH kathaM tayo" riti / vivaraNam // tato'nakAntiko hetustIrthakaratvAkhyo na kasyacinmahattvaM sAdhayatIti kazcideva gururmahAn bhavet ? naiva bhave dityAyAtam / ata eva na kazcitpuruSaH sarvajJaH stutyaH zreyorthinAM zrutereva shreyHsaadhnopdeshprsiddhrityprH| // 14 // taM pratyapIyameva kArikA yojyA / tIrthaM kRntantIti tIrthakRto mImAMsakAH sarvajJAgamanirAkaraNavAditvAt / teSAM samayAstIrthakRtsamayAstIrthacchedasampradAyA bhAvanAdivAkyArthapravAdA ityrthH| teSAM ca parasparavirodhAdAptatA saMvAdakatA nAstIti kazcideva sampradAyo bhavedguruH saMvAdako naiva bhavediti vyAkhyAnAt / tadevaM vaktavyam / "bhAvanA yadi vAkyArthoM, niyogo neti kA prmaa| tAvubhau yadi vAkyArthI, hatau bhprbhaakrau|| 1 // " iti| "kArye'rthe codanAjJAnaM, svarUpe kinna ttprmaa| dvayozceddhanta tau naSTau, bhvedaantvaadinau||1||" iti / nanu ca bhAvanA vAkyArtha iti sampradAyaHzreyAna , niyoge baadhksdbhaavaat| niyukto'hamanenAgniSTomAdivAkyeneti niravazeSo yogo hi niyogastatra manAgapyayogasya sambhavAbhAvAt , sacAnekavidhaH, pravaktRmatabhedAt / keSAJcilliGAdipratyayArthaH zuddhonyanirapekSA kAryarUpo niyogaH (1)||"prtyyaarthoN niyogazca, yataH zuddhaHpratI yte| kAryarUpazca tenAtra, zuddhaM kAryamasau mtH||1|| vizeSaNaM tu yattasya, kiJcidanyat pratIyate / pratyayArthoM dina tayuktaM, dhAtvarthaH svargakAmavat // 2 // prerakatvaM tu yattasya, vizeSaNamiheSyate / tasyApratyayavAcyatvA-cchuddhe kArye niyogtaa||3||" iti vacanAt / pareSAM zuddhA preraNA niyoga ityAzayaH (2) // preraNaiva niyogo'tra, zuddhA // 14 // For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 636= www.kobatirth.org sarvatra gamyate / nAprerito yataH kazcinniyuktaM svaM prabudhyate // 2 // preraNAsahitaM kAryaM niyoga iti kecinmanyante (3) // mamedaM kAryamityevaM jJAtaM pUrvaM yadA bhavet / khasiddhau prerakaM tatsyAdanyathA tanna siddhyati || 3 || kAryasahitA preraNA niyoga ityapare (4) / prete puruSo naiva, kAryeNeha vinA kacit / tatazca preraNA proktA, niyogaH kAryasaGgatA // 4 // kAryasyaivopacArataH pravarttakatvaM niyoga ityanye ( 5 ) // preraNAviSayaH kAryaM, na tu tatprerakaM svataH / vyApArastu pramANasya, prameya upacaryate ||5|| kAryapreraNayoH sambandho niyoga ityapare (6) || preraNA hi vinA kArya, prerikA naiva kasyacit / kAryaM vA preraNAyogo, niyogastena sammataH // 6 // tatsamudAyo niyoga iti cApare (7) // parasparAvinAbhUtaM dvayametatpratIyate / niyogaH samudAyo'smAt, kAryapreraNayormataH ||7|| tadubhayasvabhAva vinirmukto niyoga iti cAnye (8) // siddhamekaM yato brahma-gatamAmnAyataH sadA / siddhatvena na tatkArya, prerakaM kuta eva tat ||8|| yantrArUDho niyoga iti kazcit (9) // kAmI yatraiva yaH kazcinniyoge sati tatra saH / viSayArUDhamAtmAnaM manyamAnaH pravarttate // 9 // bhogyarUpo niyoga ityaparaH (10) / mamedaM bhogyamityevaM, bhogyarUpaM pratIyate / mamatvena ca vijJAnaM, bhoktaryeva vyavasthitam ||10|| svAmitvenAbhimAno hi bhokturyatra bhavedayam / bhogyaM tadeva vijJeyaM, tadevaM svaM nirucyate // 11 // sAdhyarUpatayA yena, mamedamiti gamyate / tatprasAdhyena rUpeNa, bhogyaM svaM vyapadizyate // 12 // siddharUpaM hi yadbhogyaM, na niyogaH sa tAvatA / sAdhyatveneha bhogyasya prerakatvAnniyogatA // 13 // puruSa eva niyoga ityanyaH (11) // mamedaM kAryamityevaM For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 15 // manyate puruSaH sdaa| puMsaH kAryaviziSTatvaM, niyogo'sya ca vAcyatA // 14 // kAryasya siddhI jAtAyAM, tayuktaH purussstdaa| bhavetsAdhita ityevaM,pumAn vAkyArtha ucyte|15| so'yamekAdazaprakAropiniyogo vicAryamANo bAdhyate, pramANAdyaSTavikalpAnatikramAt / taduktam |-prmaannN kiM niyogaH syAt, prameyamathavA punH| ubhayena | vihIno vA, dvayarUpo'thavA punH||1|| zabdavyApArarUpo vA, vyApAraH puruSasya vaa| dvayavyApArarUpo vA, dvayAvyApAra eva vA // 2 // tatraikAdazabhedo'pi niyogo yadi pramANaM tadA vidhireva vAkyArtha iti vedAntavAdapravezaH prabhAkarasya syAt, pramANasya cidAtmakatvAt , cidAtmanaH pratibhAsamAtratvAt , tasya ca parabrahmatvAt / pratibhAsamAtrAddhi pRthagvidhiHkAryarUpatayA na pratIyate ghaTAdivat / prerakatayA vA nAnubhUyate vacanAdivat / karmakaraNasAdhanatayA hi tatpratItau kAryaprerakatApratyayo yukto nAnyathA / kiMtarhi draSTavyo'yamAtmA zrotavyo nididhyAsitavya ityAdizabdazravaNAdavasthAntaravilakSaNena prerito'hamiti jAtAkUtenAhaGkAreNa svayamAtmaiva pratibhAti sa eva vidhiriti vedAntavAdibhirabhidhAnAt (1) // prameyatvaM tarhi niyogasyAstu pramANatve doSAbhidhAnAdityapyasat-pramANAbhAvAt / prameyatve hi tasya pramANamanyadvAcyam-tadabhAve prameyatvAyogAt / zrutivAkyaM pramANamiti cenna-tasyAcidAtmakatve pramANatvAghaTanAdanyatropacArAt / saMvidAtmakatve zrutivAkyasya puruSa eva zrutivAkyamiti sa eva pramANam / tatsaMvedanavivarttastu niyukto'hamityabhimAnarUpo niyogaH prameyatvamiti nAyaM puruSAdanyaH pratIyate, yato vedAntavAdimatapravezo'sminnapi pakSe na For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhavet (2) // tarhi pramANaprameyarUpo niyogo bhavatvityapyayuktam- saMvidvivarttatvApatteH, anyathA prmaannprmeyruuptaanupptteH| tathA ca sa eva cidAtmobhayakhabhAvatayAtmAnamAdarzayanniyoga iti siddho brahmavAdaH (3) // anubhayasvabhAvo niyoga iti cet, tarhi saMvedana mAtrameva pAramArthikaM tasya kadAcidapyaheyatvAdanubhayasvabhAcatvasambhavAt / pramANaprameyatvavyavasthA bhedavikalasya sanmAtradehatayA tasya vedAntavAdibhirnirUpitatvAttanmatapraveza eva ( 4 ) // yadi punaH zabdavyApAro niyoga iti mataM, tadA bhaTTamatAnusaraNamasya durnivAramzabdavyApArasya zabdabhAvanArUpatvAt ( 5 ) // atha puruSavyApAro niyogastadApi paramatAnusaraNam-puruSavyApArasyApi bhAvanAsvabhAvatvAt, zabdAtmavyApArabhedena bhAvanAyAH pareNa dvaividhyAbhidhAnAt ( 6 ) // tadubhayarUpo niyoga iti cet, tarhi paryAyeNa yugapadvA ? yadi paryAyeNa, sa eva doSaH kacitkadAcicchandavyA pArasya puruSavyApArasya ca bhAvanAsvabhAvasya niyoga iti nAmakaraNAt / yugapadubhayasvabhAvatvaM punarekatra viruddhaM na zakyaM vyavasthApayitum (7) // tarhi tadanubhayavyApArarUpo niyogo'GgIkarttavya iti cet, so'pi viSayasvabhAvo vA syAt phalasvabhAvo vA syAnnissvabhAvo vA ? gatyantarAbhAvAt / viSayasvabhAva iti cet / kaH punarasau viSayaH ? agniSTomena yajeta svargakAma ityAdivAkyasyArtho yAgAdiviSaya iti cet, sa tadvAkyakAle svayamavidyamAno vidyamAno vA ? yadyavidyamAnastadA tatsvabhAvo niyogo'vidyamAna eveti kathamasau vAkyArthaH khapuSpavat / buddhyArUDhasya bhAvinastasya vAkyArthatve saugata For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 16 // www.kobatirth.org matAnusaraNaprasaGgaH / atha tadvAkyakAle vidyamAno'sau tarhi na niyogo vAkyasyArthaH tasya yAgAdiniSpAdanArthatvAt niSpannasya ca yAgAdeH punarniSpAdanAyogAt, puruSAdivat / atha tasya kiJcidaniSpannaM rUpaM tadA tanniSpAdanArtho niyoga iti matam, tarhi tatsvabhAvo niyogo'pyaniSpanna iti kathaM vAkyArthaH ? svayamasannihitasya kalpanArUDhasya vAkyArthatve sa eva saugatamatapravezaH ( 8 ) // phalasvabhAvo niyoga ityayamapi pakSo na kakSIkartavyaH tasya niyogatvAghaTanAt / na hi svargAdiphalaM niyogaH -- phalAntaraparikalpanaprasaGgAt -- niSphalasya niyogasyAyogAt / phalAntarasya ca phalasvabhAvaniyogavAdinAM niyogatvApattau tadanyaphala parikalpane'navasthAprasaGgaH / phalasya vAkyakAle svayamasannihitatvAcca tatsvabhAvo niyogo'pyasannihita eveti kathaM vAkyArthaH ? tasya vAkyArthatve nirAlambana zabdavAdAzrayaNAt kutaH prabhAkaramatasiddhiH ? svabhAvo niyoga ityayamapi pakSo'nenaiva pratikSiptaH ( 9 ) // kiJca sanne vA niyogaH syAdasanneva vobhayarUpo vAnubhayarUpo vA ? prathamapakSe vidhivAda eva / dvitIyapakSe nirAlambanavAdaH / tRtIyapakSe tUbhayadoSAnuSaGgaH / caturthapakSe vyAghAtaH - sattvAsattvayoH parasparavyavacchedarUpayorekatarasya niSedhe'nyatarasya vidhAnaprasakteH -- sakRdekatra pratiSedhAyogAt / sarvathA sadasattvayoH pratiSedhe'pi kathaJcitsadasatvAvirodhAdadoSa iti cet, syAdvAdAzrayaNaprasaGgaH prabhAkarasya / kiJca niyogaH sakalospi pravarttakasvabhAvo vA syAdapravarttakasvabhAvo vA ? pravarttakasvabhAvazcet, prAbhAkarANAmiva tAthAgatAdInAmapi pravarttakaH syAt For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 16 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tasya sarvathA pravartakatvAt / teSAM viparyAsAdapravartaka iti cet, pareSAmapi viparyAsAdapravartako'stu / zakyaM hi vaktuM, prAbhAkarA viparyastatvAcchandaniyogAtpravarttante netareteSAmaviparyastatvAditi / saugatAdayo viparyastAstanmatasya pramANavAdhitatvAt , na punaHprAbhAkarA ityapi pakSapAtamAtram-tanmatasyApi prmaannbaadhittvaavishessaat| yathaiva hi pratikSaNavinazvarasakalArthakathanaM pratyakSAdiviruddhaM tathA niyoktRniyogatadviSayAdibhedaparikalpanamapi, sarvapramANAnAM vidhiviSayatAvyavasthApanena tadbAdhakatvopapatteH / yadi punarapravartakasvabhAvaH zabdaniyogastadA siddha eva tasya pravRttihetutvAyogaH, saca vAkyArthatvAbhAvaM sAdhayati / kizca niyogaH phalarahitovA phalasahitovA? phalarahitazcet, na tataH prekSAvatAMpravRttiHaprekSAvattvaprasaGgAt, prayojanamanuddizya na mando'pi pravartata iti prasiddhezca / prasiddhacaNDanarapativacananiyogAdaphalAdapi pravarttanadarzanAdadoSa iti cenna, tasyApAyaparirakSaNaphalatvAt / tanniyogAdapravarttane tadAjJollaGghanakRtAmapAyo'vazyaM smbhvtiiti| tarhi vedavacanAdapi niyuktaH pratyavAyaparihArAya pravarttatAm-"nityanaimittike kuryAtpratyavAyajihAsaye" ti vacanAt / kathamidAnI svargakAma iti vacanamavatiSThate-juhuyAjjuhotu hotavyamiti liGloTtabyapratyayAntanirdezamAtrAdeva niyogamAtrasya siddhestata eva ca pravRttisambhavAt / yadi punaH phalasahito niyoga iti pakSastadA phalArthitaiva pravartikA na niyogaH-tamantareNApi phalArthinAM pravRttidarzanAt / puruSavacanAniyoge'yamupAlambho nApauruSeyAdagnihotrAdivAkyAt-tasyAnupAlambhatvAditi cet, "sarvaM vai For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir 5 aSTasahasrI vivrnnm|| // 17 // khalvidaM brahma " tyAdivacanamapi vidhimAtrapratipAdakamanupAlabhyamastu tata eva / tathA ca vedAnta-18 paricchedaH vAdasiddhiH / tasmAnna niyogo vAkyArthaH kasyacitpravRttihetutvAbhAvAdvidhivat / sarveSu ca pakSeSu prthmH|| niyogasya pratyekaM vicAryamANasyAyogAnna vAkyArthatvamavatiSThate / tathA hi / na tAvatkArya zuddhaM niyoga iti pakSo ghaTate, preraNAniyojyavarjitasya niyogasyAsambhavAt / tasminniyogasaMjJAkaraNe svakambalasya kUrdAliketi nAmAntarakaraNamAtraM syAt / na ca tAvatA svessttsiddhiH| zuddhA preraNA niyoga itypynenaapaastNniyojyphlrhitaayaaHprernnaayaaHprlaapmaatrtvaanniyogruuptaanupptteH| preraNAsahita kArya niyoga ityapyasambhAvyam-niyojyavirahe niyogavirodhAt / kAryasahitA preraNA niyoga ityapyanena nirastam / kAryasyaivopacArataHpravartakatvaM niyoga ityapyasAram-niyojyAdinirapekSasya kAryasya pravartakatvopacArAyogAt / kadAcitkacitparamArthatastasya tathAnupalambhAcca / kAryapreraNayoH sambandho niyoga iti vacanamasaGgatam-tato bhinnasya sambandhasya sambandhinirapekSasya niyogatvAghaTanAt / sambandhyAtmanaH sambandhasya niyogatvamityapi duranvayam-preryamANapuruSanirapekSayoH sambandhyAtmanorapi kaaryprernnyorniyogtvaanupptteH| tatsamudAyaniyogavAdopyanena pratyAkhyAtaH / kAryapreraNAvinirmuktastu niyogo na vidhivAdamatizete / yatpunaH svargakAmaH puruSo'gnihotrAdivAkyaniyoge sati yAgalakSaNaM viSayamArUDhamAtmAnaM manyamAnaH pravarttata iti yntraaruuddh| niyogavacanaM, tadapi na paramAtmavAdapratikUlam-puruSAbhimAnamAtrasya niyogatvavacanAt , tasya cAvidyo- // 17 // ACCARRC For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir dynibndhntvaat| bhogyarUpo niyoga iti cAyuktam-niyoktRpreraNAzUnyasya bhogyasya tadbhAvAnupapatteH (10) / puruSasvabhAvo hi na niyogo ghaTate, tasya zAzvatikatvena niyogasya zAzvatikatvaprasaGgAt / puruSamAtravidhareva tathAbhidhAne vedAntavAdaparisamApteH kuto niyogavAdo nAma (11) / nanvevaM niyoganirAkaraNe'pi vidhervAkyArthatvaghaTanAnna bhAvanA vAkyArthaH siddho bhaTTasyeti na cetasi vidheyam-vidherapi vicAryamANasya bAdhyamAnatvAt / so'pi hi pramANarUpo vA syAt prameyarUpo vA tadubhayarUpo vA anubhayarUpo vA puruSavyApArarUpo vA zabdavyApArarUpo vA dvayavyApArarUpo vAdvayavyApArarUpo vetyaSTau vikalpAnnAtikAmati / tathAhi |prmaannN vidhiriti kalpanAyAM prameyaM kimaparaM syAt ? tatsvarUpameveti cenna-sarvathA niraMzasya sanmAnadehasya vidheH pramANaprameyarUpadvayavirodhAt / kalpitatvAttadrUpadvayasya tatrAvirodha iti cet, kathamidAnImanyApohaH zabdArthaH pratiSidhyate-saMvinmAtrasyApramANatvavyAvRttyA pramANatvamaprameyatvavyAvRttyA ca prameyatvamiti parairabhidhAtuM zakyatvAt / vastusvabhAvAbhidhAyakatvAbhAve zabdasyAnyApohAbhidhAyakatve'pi kacitpravartakatvAyogAnnAnyApohaH zabdArtha iti cet, tarhi vastusvarUpAbhidhAyino'pi zabdasyAnyApohAnabhidhAyitvenyaparihAreNa kvacitpravRttinibandhanatApAyAdvidhirapi zabdArtho mA bhuut| paramapuruSasyaiva vidheyatvAttadanyasyAsambhavAnnAnyaparihAreNa pravRttiriti cet, kathamidAnI " draSTavyo re'yamAtme " tyAdivAkyAnnairAtmyAdiparihAreNAtmani pravRttiH, nairAtmyAdidarzanAdInAmapi prasaGgAt / nairAtmyAderanAdyavidyopakalpitatvAnna taddarza For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 18 // www.kobatirth.org nAdau pravRttiriti cet, kathamanyaparihAreNa pravRttirna bhavet ? paramabrahmaNo vidhirevAnyasyAnAdyavidyopakalpitasya nairAtmyAdeH parihAra iti cet, kathamevamanyApohavAdino'pi parApohanameva svarUpavidhirna bhavet ? tasyAnyApohavAdavirodhAnnaivamiti cet, vidhivAdino'pi tathA vidhivAdavirodhAdanyApohAbhyupagamo mA bhUt / paramArthato'nyApoho vidhivAdinA naivAbhyupagamyate tasya pratibhAsasamAnAdhikaraNatvena pratibhAsAntaH praviSTatvasiddheH paramapuruSatvAt, pratibhAsasvarUpavat / tasyApratibhAsamAnatve vyavasthAnupapatteranyathA'tiprasaGgAt / zabdajJAne'syAnumAnajJAne cAnyApohasya pratibhAsane'pi tatsamAnAdhikaraNatayA pratibhAsanAnna tato'nyatvam / tasya ca zabdAnumAnajJAnasya pratibhAsamAtrAtmakatvAnnArthAntaratvamiti cet, kathamidAnImupaniSadvAkyaM pratibhAsamAtrAdanyaliGgaM vA yatastatpratipattiH prekSAvataH syAt / tasya paramabrahmavivarttatvAdvivarttasya ca vivarttino'bhedena parikalpanAttatastatpratipattiriti cet, kathaM tatparikalpitAdvAkyAliGgAdvA paramArthapathAvatAriNaH paramabrahmaNaH pratipattiH - parikalpitAddhamAdeH pAramArthikapAvakAdipratipattiprasaGgAt / pAramArthikamevopaniSadvAkyaM liGgaM ca paramabrahmatveneti cet, tarhi yathA tatpAramArthikaM tathA sAdhyasamaM kathaM puruSAdvaitaM vyavasthApayet ? yathA ca pratipAdyajanasya prasiddhaM na tathA pAramArthikaM dvaitaprasaGgAt / | iti kutaH paramArthasiddhiH / tatastAmabhyupagacchatA pAramArthikamupaniSadvAkyaM liGgaM ca pratipattavyam / taccAcitsvabhAvaM, citsvabhAvatve parasaMvedyatvavirodhAt pratipAdakacitsvabhAvatvAt, tatsukhAdivat / pratipAdya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 18 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir citsvabhAvatve vA na pratipAdakasaMvedyatvaM pratipAdyasukhAdivat / tasya tadubhayacitsvabhAvatve prAznikAdisaMvedyatvavirodhastadubhayasukhAdivat / sakalajanacitsvabhAvatve pratipAdakAdibhAvAnupapattiH, avizeSAt / pratipAdakAdInAmavidyopakalpitatvAdadoSa iti cet, yaiva pratipAdakasyAvidyA pratipAdakatvopakalpikA saiva pratipAdyasya prAbhikAdezcAviziSTA pratipAdakatvamupakalpayet, pratipAdyasya cAvidyA pratipAdyatvopakalpanaparA pratipAdakAderaviziSTA pratipAdyatvaM parikalpayet , pratipAdakAdInAmabhedAttadavidyAnAmabhedaprasaGgAt , bhede vA pratipAdakAdInAM bhedasiddhiH, biruddhadharmAdhyAsAt / anAdyavidyopakalpita eva tadavidyAnAM bhedo na pAramArthika iti cet, paramArthatastabhinnAstadavidyA iti sa eva pratipAdakAdInAM sngkrprsnggH| yadi punaravidyApi pratipAdakAdInAmavidyopakalpitatvAdeva na bhedAbhedavikalpasahA nIrUpatvAditi mataM, tadA paramArthapathAvatAriNaH pratipAdakAdaya iti balAdAyAtam , tadavidyAnAmavidyopakalpitatve vidyAtvavidheravazyambhAvitvAt / tathA ca pratipAdakAdibhyo bhinnamupaniSadvAkyaM sakRttatsaMvedyatvAnyathAnupapatteH ityacitsvabhAvaM siddhaM bahirvastu, tadvadghaTAdivastusiddhiriti na pratibhAsAdvaitavyavasthA, pratibhAsyasyApi suprsiddhtvaat| pratibhAsasamAnAdhikaraNatA punaH pratibhAsyasya kathaJciGde'pi na viruddhyate, ghaTaHpratibhAsata iti pratibhAsaviSayo bhavatItyucyate viSayaviSayiNorabhedopacArAt, prasthapramitaM dhAnyaM prastha iti yathA / tataH saamaanaadhikrnnyaadupcritaannaanupcritaiktvsiddhiH| mukhyaM sAmAnAdhikaraNyaM ka siddhamiti For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / / // 19 // paricchedaH prthmH|| REASONGS cet, saMvedanaM pratibhAsate bhAti cakAstItyAdivyavahAre mukhyam / tato vaiyadhikaraNyavyavahArastu gauNastatra saMvedanasya pratibhAsanamiti, paTasya pratibhAsanamityatra tasya mukhytvprsiddhH| kathaJcidbhedamantareNa sAmAnAdhikaraNyAnupapattezca tata eva kthnycinedsiddhiH| zukla: paTa ityatra sarvathA zuklapaTayoraikye hi na samAnAdhikaraNatA paTaH paTa iti yathA / nApi sarvathA bhede, himavanmakarAkaravat / tathAnyApohasya pratibhAsamAnasya pratibhAsasamAnAdhikaraNatve'pi pratibhAsAr3hedavyavasthitestadviSayaH zabdaH kathaM vidhiviSaya eva samavatiSThate, tathAbhyupagame ca kathamanyaparihAreNa kacitpravartakaH zabdo yato vidhiviSayaH syAditi sUktaM vidheH pramANatve tasyaiva prameyatvakalpanAyAmanyApohAnupravezo'nyathA'nyatprameyaM vAcyamiti, pramayarUpo vidhiriti kalpanAyAmapi pramANamanyadvAcyamiti tasyaivobhayasvabhAvatvavirodhAt , kalpanAvazAdvidheH pramANarUpatve'nyApohavAdAnuSaGgasyAvizeSAt / pramANaprameyarUpo vidhiriti kalpanApyanena nirstaa| tadanubhayarUpo vidhiriti kalpanAyAM tu kharazRGgAdivadavastutApattiH, pramANaprameyasvabhAvarahitasya vidheH svabhAvAntareNa vyavasthAnAyogAt pramAtrAderapi prmeytvoppttH| anyathA tatra pramANavRtterabhAvAt sarvathA vstutvhaaniH| zabdavyApArarUpo vidhiriti cet, sA zabdabhAvanaiva / puruSavyApAraH sa iti cet, sArthabhAvanA syAt / etenobhayavyApArarUpo vidhiriti pratyAkhyAtam / tadanubhayavyApArarUpastu vidhirviSayasvabhAvazcet, tasya vaakykaale'snnidhaanaanniraalmbnshbdvaadprveshH| phalasvabhAvazcat , sa eva doSaH, tasyApi tadA'sannidhAnAt, anyathA vidhernvtaaraat| nissva For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir ARRIAAAASASARAS* bhAvo vidhiriti kalpanAyAM tu vidhirvAkyArtha iti na kiJcidvAkyArtha ityuktaM syAt / kiJca yadi vidhiH sanneva tadA na kasyacidvidheyaH puruSasvarUpavat / athAsanneva tathApi na vidheyaH kharaviSANavat / atha puruSarUpatayA san darzanAdirUpatayA tvasanniti vidheyaH syAt , tadobhayarUpatApattiH / na sannApyasana vidhiriti ceta, tadidaM vyAhatam , sarvathA satyapratiSedhe sarvathaivAsattvavidhiprasaGgAt , taniSedhe vA sarvathA sattvavidhyanuSaGgAt / sakRdubhayapratiSedhe tu kathaJcitsadasattvavidhAnAnmatAntarAnuSaGgAt kuto vidhireva vAkyArthaH / kizca vidhiHpravartakasvabhAvo vA syAdapravartakasvabhAvo vaa?| pravartakasvabhAvazcet, vedAntavAdinAmiva tAthAgatAdInAmapi pravartakaH syAt / teSAM viparyAsAnna pravartaka iti cet , tata eva vedAntavAdinAmapravartaka ityapi shkyet| saugatAdInAmeva viparyAso'pravarttamAnAnAM, na punaH pravarttamAnAnAM vidhivAdinAmityaprAmANikameveSTam , ubhayeSAM samAnAkSepasamAdhAnatvAt / yadi punarapravartakasvabhAva eva vidhiH, tadA kathaM vAkyArthaH syAnniyogavat / kizca vidhiH phalarahito vA syAt phalasahito vaa?| phalarahitazcet, na pravartako niyogavadeva / puruSAdvaite na kazcitkutazcitpravartaka iti cet, kathamapravartako vidhiH sarvathA vAkyArthaH kathyate, tathA niyogasyApi vAkyArthatvaprasaGgAt / tathA draSTavyo re'yamAtmetyAdivAkyAdAtmani darzanazravaNAnumananadhyAnavidhAne pratipatturapravRttau kimarthastadvAkyAbhyAsaH / phalasahito vidhiriti kalpanAyAM phalArthitayaiva lokasya pravRttisiddheva'yA(thA)vidhikathanaM niyogkthnvt|tthaapi vidhervAkyArthatve niyogasyApi vAkyArthatvaM kutona 4%AACHARYANA For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 20 // www.kobatirth.org bhavet / paTAdivat padArthAntaratvenApratibhAsanAnniyojyamAnaviSayaniyoktRdharmatvena cAnavasthAnAnna niyogo vAkyArtha iti cet, taditaratrApi samAnam, vidherapi ghaTAdivat padArthAntaratvenApratibhAsanAt, vidhAyyamAnaviSayavidhAyakadharmatvenAvyavasthitezca yathaiva hi niyojyasya puMso dharme niyoge'nanuSTheyatA, niyogasya siddhatvAt anyathA tadanuSThAnoparamAbhAvAnuSaGgAt, kasyacidrUpasyAsiddhasyAbhAvAt, asiddharUpatAyAM vA'niyojyatvam, virodhAdvandhyAstanandhayAdivat, siddharUpeNa niyojyatve tasyaivArtharUpeNa vA niyojyatAyAmekasya puruSasya siddhAsiddharUpasaGkarAnniyojyetaratvavibhAgAsiddhiH, tadrUpA'saGkare vA bhedaprasaGgAdAtmanaH siddhAsiddharUpatayoH sambandhAbhAvo'nupakArAt, upakArakalpanAyAmAtmanastadupakAryatve nityatvahAni:, tayorAtmopakAryatve siddharUpasya sarvathopakAryatvavyAghAtaH, asiddharUpasyApyupakAryatve gaganakusumAderupakAryatAnuSaGgaH, siddhAsiddharUpayorapi kathaJcidasiddharUpopagame prakRtaparyanuyogAnivRtteranavasthAnuSaGgAdityupAlambhaH, tathA vidhApyamAnasya puruSasya dharme vidhAvapi siddhasya puMso darzanazravaNAnumananadhyAnavidhAnavirodhaH, dvidhAne vA sarvadA tadanuparatiprasaktiH, darzanAdirUpeNa tasyAsiddhau vidhAnavyAghAtaH kUrmaromAdivat, siddharUpeNa vidhApyamAnasya vidhAne tasyaivAsiddharUpeNa cAvidhAne siddhAsiddharUpasaGkarAdvidhApyetaratvavibhAgAsiddhiH, tadrUpAsaGkare vA bhedaprasaGgAdAtmanaH siddhAsiddharUpayostatsambandhAbhAvAdidoSAsaJjanasyAvizeSaH / tathA viSayasya yogalakSaNasya dharme niyoge tasyA'pariniSpannatvAt svarUpAbhAvAdvAkyena pratyetumazakyatvasya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // 211 20 11
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir vidhAvapi viSayadharme samAnatvAtkuto viSayadharmo vidhiH| puruSasyaiva viSayatayAvabhAsamAnasya viSayatvAttasya ca pariniSpannatvAnna taddharmasya vidherasambhava iti cet, tarhi yajanAzrayasya dravyAdeH siddhatvAttasya ca viSayatvAtkathaM taddharmo niyogo'pi na siddhayet ? yena rUpeNa viSayo vidyate tena taddharmoM niyogo'pIti, tadanuSThAnAbhAve vidhiviSayo yena rUpeNAsti tena taddharmasya vidheH kathamanuSThAnam ?, yenAMzena nAsti tenAnuSThAnamiti cet, tanniyoge'pi smaanm| kathamasanniyogo'nuSThIyate apratIyamAnatvAt svaraviSANavaditi cet, tata eva vidhirapi naanussttheyH| pratIyamAnatvAdanuSTheyatayA cAsiddhatvAdanuSTheyo vidhiriti cet, niyogo'pi tthaastu| nanvanuSTheyatayaiva niyogo'vatiSThate, na pratIyamAnatayA, tasyAH sakalavastusAdhAraNatvAt , anuSTheyatA ca yadi pratibhAtA ko'nyo niyogo yasyAnuSThitiriti cet, tarhi vidhirapi na pratIyamAnatayA pratiSThAmanubhavati, kintu vidhIyamAnatayA, sA cedanubhUtA konyo vidhirnAma yasya vidhaanmupnissdvaakyaadnukrnnyte| nanu draSTavyAdivAkyenAtmadarzanAdikaM vihitaM mameti pratIterapratikSayA) vidhiH kathamapAkriyate, kimidAnImagnihotrAdivAkyena yAgAdiviSaye niyukto'hamiti pratItirna vidyate yena niyogaH pratikSipyate, sA pratItirapramANamiti cet, vidhipratItiH kathamapramANaM na syAt , vidhipratIteH puruSadoSarahitavedavacanena janitatvAditi cet, tata eva niyogapratItirapyapramANaM mA bhUt, sarvathApyavizeSAt / tathApi niyogasya viSayadharmasyAsambhave vidherapi taddharmasya na sambhavaH / zabdasya vidhAyakasya dharmo vidhirityapi na nizcetuM zakyam , niyogasyApi niyo SAXANDRAKARMA For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| ktshbddhrmtvprtighaataabhaavaanusskteH| zabdasya siddharUpatvAttaddharmo niyogaH kathamasiddho yenaasausmpaadyte| vivaraNam // kasyacidityapi na mantavyam , vidhisampAdanavirodhAt, tasyApi siddhopaniSadvAkyadharmatvAvizeSAt / prasiddhasyApi sampAdane punaHpunastatsampAdanapravRttyanuparamAt kathamupaniSadvAkyasya pramANatA, tdpuurvaarth||21|| tAvirahAtsmRtivat, tasya vA pramANatve niyogavAkyaM pramANamastu, vizeSAbhAvAt / kiJca tadvidhiviSayaM vAkyaM guNabhAvena pradhAnabhAvena vA vidhau pramANaM syAt ? yadi guNabhAvena, tadA'gnihotraM juhuyAtsvargakAma ityAdirapi tadastu, guNabhAvena vidhiviSayatvasya bhAvAt , tatra bhaTTamatAnusAribhirbhAvanA(yAH)prAdhAnyenopagamAt, prAbhAkaraizca niyogagocaratvasya pradhAnatvAGgIkaraNAt / tau ca bhAvanAniyogau nAsadviSayau pravartete pratiyete vA, sarvathApyasatoH pratItau vA zazaviSaNAderapi tadanuSaktaH, sadrapatayA ca tayovidhinA4AntarIyakatvasiddheH siddhaM guNabhAvena vidhiviSayatvaM vAkyasya, iti nApramANatApattiryena karmakANDa sya pAramArthikatA na bhavet / pradhAnabhAvena vidhiviSayaM codanAvAkyaM pramANamiti cAyuktam , vidheH satyatve dvaitAvatArAt / tadasatyatve prAdhAnyA'yogAt / tathA hi yo yo'satyaH sa sa na pradhAnabhAvamanubhavati, yathA tadavidyAvilAsaH, tathA cAsatyo vidhiriti na pradhAnabhAvena tadviSayatvopapattiH / syAnmatam, na samyagavadhAritaM vidheH svarUpaM bhavatA, tasyaiva yato vyavasthitatvAt, pratibhAsamAtrAddhi pRthag vidhiH kAryatayAna pratIyate ghaTAdivat, prerakatayA ca nAdhyavasIyate vacanAdivat, karmakaraNasAdhanatayA 4 // 21 // For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 45405645625 hi tatpratItau kAryatAprerakatApratyayo yukto naanythaa| kiMtahi ! draSTavyo re'yamAtmA zrotavyo'numantavyo nididhyAsitavya ityAdizabdazravaNAdavasthAntaravilakSaNena prerito'hamiti jAtAkUtenAkAreNa svayamAtmaiva pratibhAti, sa eva vidhirityucyate, tasya ca jJAnaM viSayatayA sambandhamadhitiSThatIti pradhAnabhAvavibhAvanA vidherna vihanyate, tathAvidhavedavAkyAdAtmana eva vidhAyakatayA pratibhAsanAt , taddarzanazravaNAnumananadhyAnarUpasya vidhIyamAnatayA'nubhavAt , tathA ca svayamA''tmAnaM draSTuM zrotumanumantuM dhyAtuM vA pravartate, tathA pravRttyasambhave hyAtmanaH prerito'hamityavagatiraprAmANikI syAt , tato nAsatyo vidhiryena pradhAnatA tasya viruddhyate nApi satyatve dvaitasiddhiH, AtmasvarUpavyatirekeNa tadabhAvAt , tasyaikasyaiva tathApratibhAsanAditi / tadapyasatyam, niyogAdivAkyArthasyApi nizcayAtmakatayA pratIyamAnatvAt , tathA hi | niyogastAvadagnihotrAdivAkyAdiva draSTavyore'yamAtmetyAdivacanAdapi pratIyata eva, niyukto'hamanena vAkyeneti niravazeSo yogaH pratibhAti, manAgapyayogAzaGkAnavatArAdavazyakarttavyatAsampratyayAt, kathamanyathA tadvAkyazravaNAdasya pravRttirupapadyate, meghadhvanyAderapi pravRttiprasaGgAt / kiJca zabdAd draSTavyo' re'yamAtmetyAderAtmadraSTavyatAdividhistadadraSTavyatAvyivacchedarahito yadISyate tadA na kasyacitpravRtti| hetuH, pratiniyataviSayavidhinAntarIyakatvAtprekSAvatpravRttaH, tasya cAtadviSayaparihArAvinAbhAvitvAt , kaTaH kartavya iti yathA, na hi kaTe karttavyatAvidhiratayavacchedamantareNa vyavahAramArgamavatArayituM zakyaH / For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // // 22 // paricchedaH prthmH|| paraparihArasahito vidhiH zabdArtha iti cet, tahi vidhipratiSedhAtmakaH zabdArtha iti kuto vidhyekAntavAdasya pratiSThA, pratiSedhaikAntavAdavat / syAnmatam , paraparihArasya guNIbhUtatvAdvidhereva pravRttyaGgatvena prAdhAnyAdvidhiH zabdArtha iti| kathamidAnI zuddhakAryAdirUpaniyogavyavasthitirna syAt ? kAryasyaiva zuddhasya pravRttyaGgatayA pradhAnatvopapatteH, niyojyAdestatrApi guNIbhAvAt / tadvatpreraNAdisvabhAvaniyogavAdinAM preraNAdau pradhAnatAbhiprAyAt taditarasya satopi guNabhAvAdhyavasAyAyukto niyogaH zabdArthaH / zuddhakAryapreraNAdiSu svAbhiprAyAt kasyacitpradhAnabhAvepi parAbhiprAyAtpradhAnatvAbhAvAt tadanyatarasyApi svbhaavsyaavyvsthiteneksyaapi zabdArthatvamiti cet, tarhi puruSAdvaitavAdyAzayavazAdvidheH pradhAnatve'pi tAthAgatamatAzrayaNAdapradhAnatAghaTanAt so'pi na pratiSThAmApota, vipratipattisadbhAvAvizeSAt / syAnmatireSA te, vidhereva sarvatra pradhAnatA, pravRttyaGgatvopapatteH, na punaH pratiSedhasya, pravRtyaGgatAnupapatteH, kacitpravartitukAmo hi sarvastadvidhimanveSate, tatra pararUpapratiSedhAnveSaNe pariniSThAnupapatteH, pararUpANAmAnantyAt kacitpratiSeddhamazaktezva, taddhi pararUpaM na tAvatsvayamapratipadya kramazaH pratiSeddhaM zakyam , pratiSedhasya nirviSayatvaprasaGgAt , nApi pratipadya, tatpratipatterapi pararUpapratiSedhApekSatvAt , tasyApi ca pratipannasyaiva pratiSedhenavasthAnuSaGgAt , yugapatsakalapararUpapratiSedhe parasparAzrayAnuSaGgAt, siddhe sakalapararUpapratiSedhe pratipitsitavidhisiddhistatsiddhau ca tatparihAreNa tatpratipattipUrvakasakalapararUpapratiSedhasiddhiriti / For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tadetadanAlocitAbhidhAnaM maNDanamizrasya sarvathA vidherapi pravRttyaGgatAnupapatteH, sarvo hISTe vastuni pravarttitumanA jano'niSTaparihAraM tatrAnveSate, anyathAniSTe'pi pravRttau samIhitavyAghAtaprasakteH, aniSTapratiSedhazca pratyakSAdivat kutazcidvAkyAdapi zakyaH pratipattum, kevalavidhipratipatterevAnyapratiSedhapratipattirUpatvAt kevala bhUtalapratipattereva ghaTAbhAvapratipattisiddheH, na hyayaM pratipattA kiJcidupalabhamAnaH pararUpaiH saGkIrNamupalabhate, yataH pramANAntarAttatpratiSedhaH sAdhyate, na ca sarvathA tairasaGkIrNameva, sadAdyAtmanApi tadasaGkare tasyAsattvaprasaGgAt parasmAtkathaJcidvyAvRttyavyAvRtyAtmakaM ca kutazcitpramANAdupalabhamAno'rthI paravyAvRttidvAreNa vA pravarttate vidhidvAreNa veti vidherivAnyApohasyApi pravRtyaGgatvopapatterna vidhereva prAdhAnyam, vidhAtreva pratyakSamupaniSadvAkyaM ceti niyamasyAsambhavAt, anyathA tato vidyAvadavidyAvidhAnAnuSaGgAt / so'yamavidyAvivekasanmAtraM kutazcitpratIyanneva na niSeddha pratyakSamanyadeveti bruvANaH kathaM svasthaH ? kathaM vA pratyakSAderniSeddhatvAbhAvaM pratIyAt ? yatastatpratipattiH tasyaivAbhAvaviSayatvasiddheH / pratyakSAdervidhAtRtvapratipattireva niSeddhRtvAbhAvapratipattiriti cet, tarhi siddhaM bhAvAbhAvaviSayatvaM tasyeti na parodito vidhirvAkyArthaH siddhyati, niyogasyaiva vAkyArthatvopapatteH prabhAkaramatasiddhiH / sa eva vAkyArtho'stvityayuktam, dhAtvarthavanniyogasya paropavarNitasvarUpasya vAkyArthatayA pratItyabhAvAt, sarvatra bhAvanAyA eva vAkyArthatvapratIteH / sA hi dvidhA; zabda bhAvanA'rtha bhA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / / // 23 // KIROMCHAURASKAAGA5% vanA ca-"zabdAtmabhAvanAmAhuranyAmeva liGAdayaH / iyaM tvanyaiva sarvArthA sarvAkhyAteSu vidyte||1||" iti paricchedaH vacanAt / tatra zabdabhAvanA zabdavyApAraH, zabdena hi puruSavyApAro bhAvyate, puruSavyApAreNa dhAtvartho, prthmH|| dhAtvarthena phalamiti / na caivaM puruSavyApAre zabdavyApAravaddhAtvarthe ca puruSavyApAravat phale dhAtvoM bhAvanA'nuprasajyate, tasya zuddhasya sanmAtrarUpatayA vidhirUpatvaprasaGgAt / taduktam / -" sanmAnaM bhAvaliGgaM syAdasaMpRktaM tu kArakaiH / dhAtvarthaH kevalaH zuddho bhAva ityabhidhIyate // 1 // tAM prAtipadikArthaM ca dhAtvartha ca prcksste| sA sattA sA mahAnAtmA yaamaahustvtlaadyH||2||" iti ca, pratikSiptazcaivaMvidho vidhivAdo niyogavAdinaiveti naasmaakmtraatitraamaadrH| atha tato'nyo dhAtvarthaH, so'pi na pratyayArthazUnyaH kutazcidvAkyAtpratIyate, tadupAdhereva tasya tataH sampratyayAt / pratyayArthastatra pratibhAsamAno'pi na pradhAnaM, karmAdivadanyatrApi bhAvAditi cet, tarhi dhAtvartho yajanAdiH pradhAnaM mA bhUt pratyayAntarepi bhAvAt prakRtapratyayApAyepIti samAnaM pshyaamH| yadi punaH kriyA sakalavyApinI dhAtvarthaH sarvadhAtuSu bhAvAt , tadA saiva bhAvanA | kiM neSyate, sarvArtheSu sadbhAvAt / yathaiva hi juhuyAjjuhotu hotavyamiti liGAdayaH kriyAM havanAvacchinnAM | pratipAdayanti, tathA sarvAkhyAtapratyayA api, pacati papAca pakSyatIti pacanAvacchinnAyAH kriyAyA eva pratipatteH, pAkaM karoti cakAra kariSyatIti, tathA ca liGAdipratyayapratyAyyaH karotyartha eva vAkyArtha ityAyAtam, saca bhAvanAsvabhAva eveti na dhAtvartha eva vAkyArthatayA pratIyate / nApi kAryAdirUpo IN // 23 // For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir niyogH| nanu zabdavyApArarUpo niyogaH pratIyata eva, zabdo hi svavyApArasya puruSavyApArakaraNalakSaNasya pratipAdako, na punaH kArakaH, zabdAducaritAnniyukto'hamaneneti pratipattRNAM pratipatteranyathAnupapatteriti cet, tarhi bhAvanaiva niyoga iti zabdAntareNoktA syAt / taduktam , "zabdAduccaritAdAtmA niyukto gamyate nraiH| bhAvanAtaH paraH ko vA niyogaH parikalpyatAm // 1 // " iti / syAnmatam / yadi zabdavyApAro bhAvanA kathamagRhItasaGkato naiva gacchati niyukto'hamaneneti, svabhAvatastasya niyojakatvAt , saGketagrahaNasyAnupayogitvAditi, tadasamIcInameva, saGketasya tathA'vagatau sahakAritvAt , sAmagrI janikA naikaM kAraNamiti prasiddhaH / nanu ca saGketasAmagrI na preraNe bhAvanAyAM vA vyApriyate, arthavedane tasyAH pravRtteH, arthapratIto puruSasya svayameva tatra tadarthitayA pravRttaH, idaM kurviti preSaNAddheSaNayoreva hi pratItiH, tadapratIto niyuktatvApratipatteH, niyuktatvaM ca nAma kArye vyApAritatvam , kArye vyAptatAmavasthAM pratipadya niyojako niyuGkte, sA ca tasya bhAvinyavasthA na svarUpeNa sAkSAtkartuM zakyA, svarUpasAkSAtkaraNe hi sarva tadaiva siddhamiti na niyogaH syAtsaphalaH, tataH prayojako bAdhyamAnapratItika eva / taduktam , "yathA prayojakastatra baadhymaanprtiitikH| prayojyo'pi tathaiva syAcchando buddhyArthavAcakaH // 1 // " yathaiva hi prayojakasya zabdasya prayojyena puruSeNa svavyApArazunyamAtmAnaM pratIyatA prayojakatvapratItirvA dhyamAnA nirAlambanA tathA prayojyatvapratItirapi tenaiva svavyApArAviSTamAtmAnamapratIyatA bAdhyate / For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI hai zabdAt sA pratItiriti ca na yuktam , tasya buddhyarthakhyApanatvAt , so'pi hi zabdo buddhyarthamevakhyApavivaraNam // yati, evaM mayA pratipAditamevaM mayA pratipannamiti dvayorapi pratipAdakapratipAdyayoradhyavasAyAt / pauruSeya vacanAddhi mayaivaM tAvatpratipannamasya tu vakturayamabhiprAyo bhavatu mA vAbhUditi prtipttaa'dhyvsyti|apauru||24|| jyAdapi zabdAdevamayamoM mayA pratipanno'sya bhavatu mA vA bhUditi vaktavyApAraviSayo yo'rthaH pauruSeyazabdasya yo vA buddhau prakAzate'rthaH apauruSeyatvAbhimatazabdasya tatra prAmANyaM na punarbAhyArthatattvanibandhanam / taduktam , "vaktRvyApAraviSayo yo'rthoM buddhau prkaashte|praamaannyN tatra zabdasya naarthttvnibndhnm||1||" iti vacanAt / tato vivakSArUDha evArtho vAkyasya, na punarbhAvaneti prajJAkaraH / sopi na parIkSakaH, pratyakSAdiva shbdaadvhirrthprtiitisiddheH| yathaiva hi pratyakSAtpratipattupraNidhAnasAmagrIsavyapekSAtpratyakSArthapratipattistathA saGketasAmagrIsApekSAdeva zabdAcchabdArthapratipattiH sakalajanaprasiddhA, anyathA tato bahirarthe pratipattipravRttiprAptyayogAt / na cArthavedanAdevArthe puruSasyArthinaH svayameva pravRttaH zabdo'pravartaka ityeva vaktuM yuktam, | pratyakSAderapyevamapravartakatvaprasaGgAt, tadarthe'pi sarvasyAbhilApAdeva pravRtteH / paramparayA pratyakSAdi pravartakamiti cet , tathA vacanamapi pravartakamastu, vizeSAbhAvAt / yathA ca pratyakSasya salilAdirarthaH, tasya tatra pratIteH, tathA vAkyasyabhAvanA preraNA vA, tasyaiva tatra pratIterabAdhyamAnatvAt / nanvidaM kurviti vacanAtkArye vyApAritatvaM puruSasya niyuktatvam, na ca kAyeM vyAptatAvasthA bhAvinI tena sAkSAtkartuM zakyA, tatsA // 24 // For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kSAtkaraNe niyogasyAphalatvaprasaGgAt / tato bAdhyamAnaiva tatpratItiriti / tadetadasamaJjasamAlakSyate, anyatrApi samAnatvAt / pratyakSasya hi pravarttakatvaM pravRttiviSayopadarzakatvamucyate / pravRttiviSayazcArthakriyAkArI salilAdiH / sA ca tasyArthakriyAkAritA bhAvinI na sAdhanAvabhAsinA vedanena sAkSAtkartuM zakyA tatsAkSAtkaraNe pravRttivaiphalyAt / tatodhyakSasya pravarttakatvaM bAdhyamAnapratItikaM kathameveti na zakyaM vaktum / | yadi punararthakriyAkAritA'nAgatApi sAdhanAvabhAsini vedane pratibhAtaiva - ekatvAdhyavasAyAt tadA zabdAdapi puruSasya kAryavyApRtatA tata eva pratibhAtaiveti kiM nAnumanyate / tathA sati buddhyArUDhorthaH zabdasya syAditi cettathApi pratyakSasya buddhyadhyavasitorthaH kinna bhavati / tato nirAlambanameva pratyakSaM na syAt / paramArthataH pratyakSamapi na pravarttakam, svarUpasya svato gateH saMvedanAdvaitasya vA siddhiriti cet puruSAdvaitasya kuto na siddhiH ? tasya nityasarvagatasyaikasya saMvitya'bhAvAditi cet, kSaNikaniraMzasyaikasya saMvittiH kiM kasyacitkadAcidasti ? yatastatsiddhireva syAt / tataH puruSAdvaitavatsaMvedanAdvaitasya sarvathA vyavasthApayitumazakterbhedavAde ca pratyakSasya pravarttakatvAyogAdbhinnAbhinnAtmakaM vastu prAtItikamabhyupagantavyam, virodhAdezcitrajJAnenotsAritatvAt / bhedasyAbhedasya vA sAMvRtatve sarvathArthakriyAvirodhAt / tathA ca zabdAtkAryavyApRtatAyA vyaktirUpeNa bhAvinyA api zaktirUpeNa puruSasya sataH kathaJcidabhinnAyAH zabdajJAne tadaiva pratibhAsanepi na niyogo niSphalaH For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 25 // ACACACASSAMACHAR syAt pratyakSataH salilAdau pravRttivat / tatra hi salilAderarthakriyAyogyatApratibhAsanepi vyaktyartha| kriyAnubhavAbhAvAttadarthapravarttanaM pratipattuH saphalatAmiyarti nAnyathA / evaM zabdAtmanaH kAryavyAptatAyogyatApratipattAvapi vyaktakAryavyAptatAnubhavAbhAvAt puruSasya niyogaH saphalatAmiyAt tathA pratItereva cAdhyakSatvasiddheH / tato na vivakSArUDha eva zabdasyArthaH pramANabalAdavalambituM yuktaH sanmAtravidhivat / yadapyuktam , niyogo yadi zabdabhAvanArUpo vAkyArthastathA sati devadattaH pacediti karturanabhidhAnAt ' kartRkaraNayostRtIye' ti tRtIyA prApnoti / karturabhidhAne tvanabhihitAdhikArAttihu~ca coktatvAnna bhavatIti / tadapyayuktaM, bhAvanAvizeSaNatvena kartuH pratipAdanAt / bhAvanA hi krotyrthH| sa ca devadattakartRkaH pratibhAti / paceddevadattaH pAkaM kuryAditi pAkAvacchinnAyAH karaNakriyAyA devadattakartRkAyAH pratIteH, sakRdeva vizeSaNavizeSyayoH pratibhAsAvirodhAt / nIlotpalAdivat / tato nedaM prajJAkaravacazcAru / " kramapratIterevaM syAt prathamaM bhAvanAgatiH / tatsAmarthyAtpunaH pazcAdyataH kartA pratIyate" iti / yadabhyadhAyi dvivacanabahuvacane ca prApnutaH ekatvAdvyApArasya / atha kArakabhedAt svavyApArabhedo bhaviSyati kriyate kaTo devadattayajJadattAbhyAmiti mahadasamaJjasaM syAt / tathA hi, " ekatvAtkarmaNaH prApta kriyaikatvaM tathAbhidaH / kartRbhedAditItthaM ca kiM karttavyaM vicakSaNai" riti / tadapyasatyam , pratItivirodhAt / pratIyate hi dhAtvarthasya bhedAdekavacanaM devadattayajJadattAbhyAmAsyate / sa ca dhAtvartho na niyogaH, niyogasya *CAAAAAAAAS // 25 // For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pratyayArthatvAt / sa ca dhAtvAtiriktaH kartRsAdhyaH / tasya kartRbhedAr3heda iti / tataH kaTaM kuruta iti dvivacanam / dhAtvarthastu zuddho na kArakabhedAnedI / syAdAkUtam / " sambandhAdyadi tadbhedo dhAtvarthasyApyasau bhvet| sopi nirvartya eveti taGgedenaiva bhidytaam"| asmAkaM tu," vivakSAparatantratvAdbhedAbhedavyavasthiteH / lAbhidhAnAtkArakasya sarvametatsamaJjasam // kriyA kartuH karmaNazca bhedena hi vivkssyte"||saa yadA lakAreNAbhidhIyate na kartA, tadA kartari tRtIyA bhavati / yadA kartAbhidhIyate tadA prathamArthatvAtprathamA bhavati / kriyate mahAtmanA, karoti mahAtmeti / tadetadapi pakSapAtamAtram / saugatasya bhedAbhedayorvasturUpayoH pratItisiddhatvena tadvivakSAvazAt tathA vyavahArasya pAramArthikatvopapatteH tato yuktA zabdavyApArarUpA zabdabhAvanA, puruSavyApArarUpA'rthabhAvanA ca / tatra hi kartRvyApArastiA pratipAdyate / sa eva ca bhaavnaa| tathA cAha, bhAvArthAH krmshbdaaH| bhAvanaM bhAvo pyantAddhapratyayaH / tathA ca sati bhAvanaivAsau / bhAvanA ca kartRvyApAraH sa coditaH svavyApAre pravartate iti| niyogyasya ca taccheSatvAdapradhAnatvAdavAkyArthatvam / niyogaviziSTatvAcca bhAvanAyAstathA pratipAdane niyamena pravartate / kathaM cAsau kartA svavyApAraM pratIyanneva pravartate anyathA svavyApAre eva na codito bhavet / syAnmatam , "vyApAra eSa mama kimavazyamiti manyate / phalaM vinaiva naivaM cet saphalAdhigamaH kuta" iti / tadapyasamIkSitAbhidhAnam , agniSTomena yajeta svargakAma ityAdivedavAkyasAmarthyAdeva puruSeNa tadA mama eSa vyApAra iti pratyatuM zakyatvAt / mamedaM karttavyamiti For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 26 // www.kobatirth.org phalamapazyan kathaM pratyetIti cet pratyakSataH kathaM pratyeti, phalayogyatAyAH pratIteriti cedvAkyAdapi tata eva tathA pratyetu / phalasyAtIndriyatvAtkathaM tadyogyatA svavyApArasya kartrA pratIyate iti cet pratyakSaviSayasya katham ? pratipatturabhyAsasAmarthyAtpratyakSasya viSaye phalayogyatAnizcaya iti cet tata eva ca karttuH svavyApAre tadyogyatAnizvayostu sarvathA vizeSAbhAvAt / yadapyavAdi prajJAkareNa " yajate pacatItyatra bhAvanA na pratIyate / yajyAdyarthAtirekeNa tasyA vAkyArthatA kutaH 1 // pArka karoti yAgaM ca yadi bhedaH pratIyate / evaM satya'navasthA syAdasamaJjasatAkarI " // karoti yAgaM svavyApAraM niSpAdayati yAganiSpattiM nirvarttayati vyapadezA ete yathAkathaJcidbheda parikalpanapurassarAH / naitebhyosti padArthatattvavyavastheti / zilAputrakasya zarIramiti bhedavyavahAro bhedamantareNApi dRzyate / " yathA dvijasya vyApAro yAga ityabhidhIyate / tataH parA punarhaSTA karotIti na hi kriyA / / yadi kriyA ca dravyasya vizeSAdaparA na hi / sAmAnAdhikaraNyena devadattatayA gateH / / " iti tadapi na parIkSAkSamam / " yajate pacatItyatra bhAvanAyAH pratItitaH / yajAdyarthAtirekeNa yuktA vAkyArthatA tataH // pAkaM karoti yAgaM cetyevaM bhede'vabhAsite / kA'navasthA bhavettatra tatpratItyanusAriNAm " // yajate pAkaM karotIti hi yathA pratipattistathA svavyApAraM niSpAdayatItyapi saiva pratipattiH svavyApArazabdena yAgasyAbhidhAnAt, niSpAdayatItyanena tu karotIti pratIteH / yAgaM karoti svavyApAraM niSpAdayatIti nArthabhedaH yAganiSpattiM nirvarttayatItyatrApi yAga For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 26 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org niSpattiryAga eva / nirvarttanaM karaNameva / tato yAgaM karotIti pratItaM syAt / tato naite vyapadezA yathAkathaJcidbhedaparikalpanapurassarAH, pratIyamAnakarotyarthaviSayatvAt / yAgaM karoti vidadhAtyevamAdivyapadezavat / tato yuktaivaitebhyaH padArthatattvavyavasthA, anavasthAnavatArAt / atha yajate yAgaM karoti yAgakriyAM karotItyevamanavasthocyate tarhi svarUpaM saMvedayate svarUpasaMvedanaM saMvedayate ityapyanavasthA syAt / atha svarUpaM vedayate ityanenaiva svarUpasaMvedanapratipatteH svarUpasaMvedanaM saMvedayate ityAdi nirarthakatvAdayuktaM, tarhi yAgaM karotItyanenaiva yAgAvacchinnakriyApratipatteryAgakriyAM karotItyAdivacanamanarthakameva vyavacchedyAbhAvAt / yajate ityanenaiva yAgAvacchinnakriyApratIteryAgaM karotItyapi vacanamanarthakamiti cetsatyaM yadi tadvacanAdeva tathA pratyeti / yastu na pratyeti / taM prati vizeSaNavizeSya bhedakathanaparatvAt tathAbhidhAnasya nAnarthakyam / zilAputrakasya zarIraM rAhoH zira ityAdibhedavyavahArA api na kathaJcidbhedamantareNa pravarttante, gauNatvaprasaGgAt / zilAputrakasya, rAhorityucyamAne hi kimiha sandehaH / tadvyavacchittaye zarIraM, ziraityabhidhAnamanyasya kAryAdervyavacchedakamupapannam / tasmiMzca sati kasyeti saMzayaH syAt / tadvyapohanAya zilAputrakasya rAhorityabhidhAnaM zreyaH, avasthAtadvatoH kathaJcidbhedAt / zarIraM hi zilAputrakasyAvasthA avayavopacayalakSaNAvasthAntaravyAvRttA / zilAputrakaH punaravasthAtA, khaNDAdyavasthAntareSvapi pratIteH / etena rAhuravasthAtA zirovasthAyAH khyAtaH / sAMvRto'vasthAtA, avasthAvyatirekeNAnupalabdheriti cenna, ubhayAsattvAt / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4969
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 27 // www.kobatirth.org avasthAturasattve sAMvRtatve vAvasthAyAH sattvA'sAMvRtatvavirodhAt khapuSpasaurabhavat kRtrimaphaNisphaTAdivacca / tato vastusvabhAvAzraya eva yAgaM karotIti vyapadezaH, satyapratItikatvAt / saMvidamanubhavatItyAdi vyapadezavat / " tathA dvijasya vyApAro yAga ityabhidhIyate / tataH parA ca nirbAdhA karotIti kriyeSyate // yadi kriyApi bhAvasyA'vizeSAdaparaiva hi / sAmAnAdhikaraNyena devadattatayA gateH " // dvijo hi vyATatetarAvasthAnuyAyI sa evAyamityekatvapratyavamarSavazAnnizcitAtmA paramArthAtsannekaH / yAgastu tadvyApAraH prAga'bhUttvA bhavan punarapagacchanna'nityatAmAtmasAtkurvan bhedapratyayaviSayastato'para eva, kathaJcidviruddhadharmAdhyAsAt / tathA yAgetaravyApAravyApinI karotIti kriyAnusyUtapratyayavedyA tadviparItAtmano yAgAdarthAntarabhUtA sarvadhApyapratikSepArhAnubhUyate, yajate yAgaM karoti devadatta iti samAnAdhikaraNatayA devadattena sahAvagateH / sarvathA tadaikye tadvirodhAt paTatatsvAtmavat / kiM karoti devadattaH ? yajati pacatIti praznottaradarzanAta karotIti nizcitepi yajyAdiSu sandehAcca / tathA hi yasminnizcIyamAnepi yanna nizcIyate tattataH kathaJcidanyat / yathAnyadehe nizcIyamAneSyanizcIyamAnA buddhiH / karotIti nizcIyamAne pyanizcIyamAnazca yajyAdiriti / syAnmatam, " karotyarthayajyAdyatha vibhinnau yadi tattvataH / anyatsandigdhamanyasya kathane durghaTaH kramaH " // na hi karotIti kriyAto vibhinnAyAM yajyAdikriyAyAM sandehe tatonyatra karotyarthe nizcite praznaH zreyAn, anizrite eva praznasya sAdhIyastvAt / tataH karotyarthayajyAdyartha yostAdAtmyameSitavyam, For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 27 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tatraivapraznottaradarzanAditi / tadetadanupapannam , karotyarthasya sAmAnyarUpatvAt , tadvizeSarUpatvAcca yajyAdeH / sAmAnyavizeSayozca kazcidabhedopagamAt / sandigdhasyaiva kathanAt / praznottarakramasya durghaTatvAghaTanAt / tadabhedaikAnte eva tasya durghaTatvAt / syAdAkUtaM te, / "na sAmAnya vizeSeNa vinA kiJcitpratIyate / sAmAnyAkSipyamANasya na hi nAmApratItatA" // kevalasAmAnyapratItau hi vizeSAMze sandeha ityayuktam , tasyApratItatvAt / ghaTapratItau himavadAdivat / atha sAmAnyena vizeSa AkSipyate / tathA sati sopi pratIta eveti kathaM saMzayaH ? na hi pratItatvAdapara AkSepaH / atha pratIta evAsau sAmAnyena na tu vizeSeNa, tasya sAmAnyarUpeNAkSepAt / nanu tadeva sAmAnyamAkSepakaM tadevAkSepyamiti kathametat ? na ca sAmAnyAdaparaM sAmAnyamAkSepyam / tathA sati tatopyaparaM tatopyaparamityanavasthA / nanu sAmAnyapratyakSAdvizeSA'pratyakSAdvizeSasmRtezca saMzayo yukta eva, na tvanupalambhAdabhAva eva yuktaH sAmAnyenAnupalambhapramANavAdinaH / athopalabdhilakSaNaprAptAnupalambhAdabhAve nAnupalabdhimAtrAt tathAnupalabdhereva saMzayaH vyarthametatsAmAnyapratyakSAditi / yadi sAmAnyapratyakSatAyAmapyupalabdhilakSaNaprAptAnupalabdhirna syAt / syaatsNshyH| athopalabdhilakSaNaprAptAnupalabdhireva na sambhavati sAmAnyapratyakSatAyAm / evaM tarhi saivAnupalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdhiH saMzayaheturiti prApta; vizeSasmRteriti ca vyartham / na hi vizeSasmRtivyatirekeNAparaH saMzayaH, ubhayAMzAvalambismRtirUpatvAtsaMzayasya / dRzyate ca kanyAkubjAdiSu sAmAnyapratyakSatAmanta 5A5%25- 1550* For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| prthmH|| // 28 // reNApi prathamatarameva smaraNAt sNshyH| tasmAtkarotIti tadeva yajyAdikamaniyamena pratIyamAnaM sAmAnyato dRSTAnumAnAtsAmAnyam / tadetadapi prajJAparAdhavijRmbhitaM prajJAkarasya, karotyarthasAmAnyasyAnadhyavasAye yajyAdyarthavizeSAnavagatAveva tatsaMzayopagamAt / na ca sAmAnyadhyavasite tatonyatra, vizeSenadhyavasite saMzItAvatiprasaGgaH, sAmAnyavizeSayoH kathaJcidabhedAt, / himavadghaTAdInAM tu parasparamatyantabhedAt / ekatra nizcayepi nAnavagatatadanyatame saMzItiryatotiprasaGgaH syAt / nApi sAmAnyenAkSipte tadvizeSasaMzayopagamosti yatastadAkSepapakSanikSiptadoSopakSepaH / na caivamanabhimatatadvizeSeSvavizeSeNa saMzayonuSaGgI, smaraNaviSaye eva vizeSe'nekatra saMzayapratIteH / sAmAnyapratyakSAdvizeSApratyakSAdvizeSasmRtezca saMzaya iti vacanAt / sAmAnye hyupalabhyamAne tadavinAbhAvino vizeSasyAnupalabhbhepi nAbhAvaH siddhyati, tadabhAve tasyApyabhAvaprasaGgAt / taduktam, "nirvizeSaM hi sAmAnyaM bhavecchazaviSANavat / sAmAnyarahitatvAca vizeSastadvadeva hi" // na caivaM vizeSe'dRzyAnupalabdhereva saMzayaH, smRtinirapekSatvaprasaGgAt / vizeSasmRtireva saMzaya iti cenna, sA dhyasAdhanavyAptismRterapi saMzayatvaprasaGgAt / sarvasAdhanAnAM saMzayitasAdhyavyAptikatvApattestatsmRteracalitatvAnna saMzayatvamiti cettarhi calitA pratItiH sNshyH| sA cobhayavizeSasmRtyuttarakAlabhAvinI, tadanvayavyatirekAnuvidhAnAt / na punarvizeSasmRtireva saamaanyoplbdhivt| tadubhayAMzAvalambinI smRtiH saMzItirityapi phalguprAyam, tadavicalanepi saMzItiprasaGgAt / sAmAnyApratyakSa // 28 // For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir 4 % tAyAmapi kanyAkubjAdiSu prathamatarameva smaraNAt saMzayadarzanAnna sAmAnyopalambhaH saMzayaheturiti cenna, asiddhatvAt / tatrApi hi prAsAdAdisannivezavizeSaviSayaH saMzayaH kanyAkujanagarasAmAnyopalambhanapurassaraeva, sarvathAnupalambhe saMzayavirodhAt sarvathopalambhavat / yopi tadbhAvAbhAvaviSayaH saMzayaH sopi nagarAdisAmAnyopalambhapUrvaka eva / nagarAdikaM sAmAnyatastAvatprasiddham / kanyAkubjAdinAmakaM tu tadasti kiM vA nAstItyubhayAMzAvalambinaH pratyayasyotpattena ca nagaratvaM nAma na kiJciditi vaktuM zakyam , pratyAsattivizeSasya prAsAdAdisamUhasya nagaratvopavarNanAt / tatrAnusyUtapratyayahetogaratvasAmAnyasya siddhestadupalambhapUrvakastadvizeSe saMzayo na virudhyata eva / tataH karotyarthasAmAnyopalambhAttadvizeSayajyAdyarthasyAnupalabdheranekavizeSasmaraNAca yuktastatra sandehaH / na hi tadeva yajyAdikamaniyamena karotItyupalabdhuM zakyam / karotyarthasAmAnyAsambhave sattvasAmAnyAsambhave ghaTAdikamivAstItyaniyamena parAparasAmAnyeSu punaH sAmAnyamityaniyamenopalambho gauNa eva, sAmAnyeSu sAmAnyAntarAsambhavAt / tatsambhave vAnavasthAprasaGgAt / na caivaM sarvatra sAmAnyamantareNaivAniyatapratyayo gauNa iti vaktuM zakyam , mukhyAbhAve gauNasyAnupapatteH / vikalpavuddhau pratibhAsamAnaH sAmAnyAkAro mukhyaH svalakSaNeSu punarAropyamANo gauNa iti cenna, vizeSAkArasyApi tatra gauNatvaprasaGgAt / zakyaM hi vaktum , pratyakSabuddhau pratibhAsamAno vizeSAkAro mukhyo, bahiH svalakSaNeSu sa evAdhyAropyamANo gauNa iti / nanvevamapi 95-%%AA% For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 29 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only jJAnavizeSAH paramArthataH santaH siddhAH ? bahirarthavizeSAstu na vAstavA iti vijJAnavAdimatamAyAtaM tarhi, vijJAnasAmAnyaM vastubhUtaM ma bahirardhasAmAnyamiti sAmAnyavizeSAtmakaM vijJAnaM paramArthasadAyAtaM na kSaNikavijJAnakhalakSaNavAdimatam / vikalpavijJAnepi na vAstavaH sAmAnyAkAraH, tasyA'nAdyavidyopapAditatvAt / saMvedanasvarUpasyaivAsAdhAraNasya paramArthasattvAditi cenna, viparyayasyApi kalpayituM zakyatvAt / saMvedanepi nAsAdhAraNAkAraH pAramArthikaH, tasyAnAdyavidyodayanibandhanatvAt saMvedanasAmAnyasyaiva vAstavatvAditi vadato'nyasyApi nivArayitumazakyatvAt / na vastubhUtaM saMvitsAmAnyam, vRttivikalpAnavasthAdidoSAnuSaGgAt / bahirarthasAmAnyavat / iti cettarhi na saMvidvizeSaH paramArthaH san, vicAryamANAyogAdvahirarthavizeSavadityapyanyo brUyAt / tathA ca satyA''zrayAsiddho heturityubhayatra samAnaM dUSaNam / sAdhanavikalaM nidarzanamityapi na codyam, samAnatvAt / saMvitsvalakSaNAdvaitopagamAt siddhasAdhanamiti cet, saMvitsAmAnyAdvaitopagamAtparasyApi siddhasAdhanaM kuto na bhavet ? saMvitsAmAnyAdvaitaM pratItiviruddham, vizeSasaMvidabhAve jAtucidasaMvedanAditi cet saMvitsvalakSaNAdvaitamapi tarhi pratItiviruddhameva, saMvitsAmAnyasaMvedanAbhAve tadvizeSasaMvedanasya sakRdapyabhAvAt / sarvAkSepasamAdhInAM samAnatvAt / tato nirbAdhapratItibalAdbhedavyavasthAyAM sAmAnyavyavasthAsstu sughaTe va / antaH saMvedaneSu tadvadbahirartheSu ca sAmAnyavizeSavyavasthorarIkartuM yuktA, nirvAdhapratItisiddhatvAvizeSAt / etenaitadapi pratyAkhyAtaM // 29 // paricchedaH prathamaH //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir yaduktaM dharmakIrtinA, " atadrUpaparAvRttavastumAtrapravedanAt / sAmAnyaviSayaM proktaM liGgaM bhedApratiSTite-" riti / tadpAnuvRttasya vastumAtrasya nirvAdhabodhAdhirUDhasya siddharbhedamAtrasyApratiSThitatvAt, sarvadA bahirantazca bhedAbhedAtmano vastunaH pratibhAsanAt / na caitI bhedAbhedI vivakSAmAtravazavatinau sarvatra tatsaGkaraprasaGgAt , yenAtmanA bhedavyavasthA tenaivAbhedavyavasthitiH syAt, tadvivakSAyA niraGkazatvAt / pUrvavAsanApratiniyamAdvivakSAyAH pratiniyamasiddhena tadvazAnedAbhedavyavasthitau saGkaraprasaGga iti cet, kutastadvAsanApratiniyamaH ? prabodhakapratyayapratiniyamAditi cenna-tadaniyame tadaniyamaprasaGgAt / pUrvasvavAsanApratiniyamAtprakRtavAsanApratiniyama iti cenna, tasyAH saMvidavyabhicAre vstusvbhaavtaaptteH| kadAcittahyabhicAre bhedAbhedavyavasthiterapi vyabhicAraprasaktaH kuto na tatsaGkaraprasaktiH ? sudUramapi gattvA vastusvabhAvAvalambanAdeva tatparihAramicchatA vastusvabhAvAveva bhedAbhedau prennaabhyupgntvyo| tato yadabhinna sAdhAraNaM vastusvarUpaM tadeva sAmAnyaM siddham / na punaranyApohamAnaM vikalpabuddhipariniSThitam , yataH karoti, sAmAnyaM yajyAdivizeSavyApi vAstavaM na bhavet / tadupalambhepi ca vizeve sandehonupalabhyamAnepi smRtiviSaye na syAt / nanu ca sthANupuruSaviviktamaparamUtAsAmAnyaM yajyAdivizeSavyatiriktaM ca karotisAmAnyaM na vAstavamasti, budhdya'bhedAt / na hi buddhibhedamantareNa padArthabhedavyavasthitiH, atiprasaGgAt / taduktam, "na bhedAginnamastyanyatsAmAnyaM buddhyabhedataH / vudhdyAkArasya bhedena padArthasya For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 30 // www.kobatirth.org vibhinnate " ti / tadetadasadeva, sAmAnya bhedayorbuddhibhedasya siddhatvAt / sAmAnyabuddhiha tAvadanugatAkArA vizeSabuddhiH punarvyAvRttAkArAnubhUyate, dUrAdRrddhatAsAmAnyameva ca pratibhAti na sthANupuruSavizeSau tatra sandehAt / tadvizeSaparihAreNa pratibhAsanameva sAmAnyasya tato vyatirekAvabhAsanam, etAvanmAtralakSaNatvAttadvyatirekasya / yadapyuktam, ," tAbhyAM tadvyatirekazcet kinnadUreva bhAsanam / dUrevabhAsamAnasya sannidhAnetibhAsana " mityetadapyuktam, vizeSepi samAnatvAt / sopi hi yadi sAmAnyAdvyatiriktastadA dUre vastunaH svarUpe sAmAnye pratibhAsamAne kinna pratibhAsate ? na hIndradhanuSi nIle rUpe praticakAsati pItAdirUpaM dUrAnna praticakAsti / atha nikaTadezasAmagrIvizeSapratibhAsasya janikA na dUradezavarttinAM pratipattRRNAmiti na vizeSapratibhAsanaM, tarhi sAmAnyapratibhAsasya janikA dUradezasAmagrI kAcinnikaTadezavarttinAM nAsti / tato na nikaTe tatpratibhAsanamiti samaH samAdhiH / asti ca nikaTe sAmAnyasya pratibhAsanaM spaSTaM vizeSapratibhAsanavat / yAdRzaM tu dUre tasyA'spaSTaM pratibhAsanaM tAdRzaM na nikaTe vizeSapratibhAsanavadeva / vizeSo hi yathA dUrAdaspaSTaH pratibhAti na tathA sannidhAne, svasAmayyabhAvAt / ata eva ca na sAmAnyasya pratibhAsane vizeSeSvapratibhAsamAneSva'spaSTapratibhAsavyavahAraH, pratibhAsamAnarUpe eva sAmAnye vizeSe vA aspaSTavyavahAradarzanAt / na pratibhAsitAnyapratibhAsitA vA kasyacidaspaSTapratibhAsitA / kiM tarhi ? kutazcidRSTAdRSTakAraNakalApAdaspaSTa For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH // 30 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnasyotpattirartheSvaspaSTatA, viSayidharmasya viSayeSUpacArAt / saMvedanasyaiva hyaspaSTatA dharmaH spaSTatAvat / tasyA viSayadharmatve sarvadA tathApratibhAsaprasaGgAt kutaH pratibhAsaparAvRttiH syAt ? na cAspaSTaM saMvedanaM nirviSayameva, saMvAdakatvAt ,spssttsNvednvt| kacidvisaMvAdadarzanAt ,sarvatra visaMvAde, spaSTasaMvedane'pi tatpa| saGgAt / tato naitatsAdhu, buddhirevAtadAkArA tata utpadyate yadA tadA'spaSTapratIbhAsavyavahAro jaganmata iti, candradvayAdipratibhAse tayavahAraprasakteH / na ca mImAMsakAnAM sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnameva vAbhinnameva vA, tasya kathazcittato bhinnaabhinnaatmnHprtiiteH| pramANasiddhe ca sAmAnyavizeSAtmani jAtyantare vastuni tadvAhiNo jJAnasya sAmAnyavizeSAtmakatvopapatterna kAcidvaddhiravizeSAkArA sarvathAsti, nApyasAmAnyAkArA sarvadobhayAkArAyAstasyAH pratIteH / na cArthAkArA buddhiH, tasyA nirAkAratvAt tatra pratibhAsamAnasyAkArasyArthadharmatvAt / na ca nirAkAratve saMvedanasya pratikarmavyavasthA tato virudhyate, pratiniyatasAmagrIvazAt pratiniyatArthavyavacchedakatayA tasyotpatteH pratikarmavyavasthAnasiddheH sAkArajJAnavAdinAmapi tathAbhyupagamasyAvazyambhAvitvAt / anyathA sakalasamAnAkAravyavasthApakatvAnApatteHsaMvedanasya tdsiddheH| tato'sAmAnyAkArA buddhiHsAmAnyAvabhAsinI kutazcidaspaSTA kasmiMzcidvastunyavizeSAkArA ca vizeSAvabhAsinIti dUre sAmAnyasya pratibhAso'spaSTaH syAdvizeSasya ca kasyacit, sakalavizeSarahitasya sAmAnyasya pratibhAsAsaMbhavAt / na corddhatAsAmAnye vizeSe ca pratiniyatadevAtvAdau For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Sh Kailassagarsun Gyanmandir SONG aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| pratibhAsamAne sthANupuruSavizeSayoH sandehAnupapattiH, tayorapratibhAsanAt / tatpratibhAsanasAmagryabhAvAdanusmaraNe sati sandehaghaTanAt / tadvatpacati yajatItyAdikriyAvizeSApratibhAsane karotItikriyAsAmAnyasya pratiniyatadezAdirUpasya pratibhAsane yuktaH sandehaH kiM karotIti / tathA prazne ca pacati yajate ityAdi prativacanaM na durghaTam, kathazcitpRSTasyaiva pratipAdanAt / evaM yajanAdikriyAvizeSANAM sAdhAraNarUpA karotIti kriyA kathazcittato vyatirekeNopalabhyamAnA kartRvyApArarUpArthabhAvanA vibhAvyate eva, zabda| vyApArarUpazabdabhAvanAvat sakalabAdhakarahitatvanirNayAt / saiva ca vAkyArtho na punarniyogo'nyApohAdivat / iti bhaTTasampradAya eva saMvAdakaH siddhH| kArye cArthe codanAyAH prAmANyaM tata eva na kharUpe, tatra bAdhakasadbhAvAt / sarvavedAntavAdanirAkaraNAnna bhaTTasya kazcidapi pratighAta iti kazcit / atra pratividhIyate / yattAvaduktaM, zabdavyApAraH zabdabhAvaneti / tatra zabdAttadvyApAronAntarabhUtorthAntarabhUto vA | syAt ? yadyanarthAntarabhUtastadA kathamabhidheya ? zabdasya svAtmavat / nokasyAnaMzasya pratipAdyapratipAdakabhAvo yuktaH saMvedyasaMvedakabhAvavat / sveSTaviparyAsena tadbhAvApatteH, pratiniyamahetvabhAvAt / tadbhedaparikalpanayA pratipAdyapratipAdakabhAve tasya sAMvRtatvaprasaGgAt / svarUpamapi zabdaH zrotreNa gamayati bahirarthavat svavyApAreNa / tatastasya pratipAdaka iti cet, na, rUpAdInAmapi svarUpapratipAdakatvaprasaGgAt / tepi hi svaM svaM svabhAvaM cakSurAdibhirgamayanti, cakSurAdInAM svAtantryeNa tatra pravartanAt tatprayojyatvAt teSAM // 31 // For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ca rUpAdInAM nimittabhAvena prayojakatvAt svayamadhIyAnAnAM kArISAgnyAdivat / atha rUpAdayaH prakAzyA eva tatorthAntarabhUtAnAM cakSurAdInAM prakAzakAdInAM sadbhAvAditi matam / tathaiva zabdasvarUpaM prakAzyamastu tatonyasya zrotrasya prakAzakasya bhAvAt / satyametat, indriyavuddherviSaya bhAvamanubhavan prakAzya eva zabdo rUpAdivat / pratipAdakastu svarUpe zAbdIM buddhimupajanayannabhidhIyate iti cet, na, tatra vAcyavAcakabhAvasambandhAbhAvAt / tasya dviSThatvenaikatrAnavasthiteH / yadi punararthAntarabhUta eva zabdAttadvyApAra iti mataM tadA sa zabdena pratipAdyamAno vyApArAntareNa pratipAdyate cettarhi tadbhAvyaH syAt / tadvyApArAntaraM tu bhAvanAnuSajyate / tadapi yadi zabdAdarthAntaraM tadA tadbhAvyaM vyApArAntareNa syAt / tattu bhAvanetyaparAparabhAvya bhAvanAparikalpanAyAmanavasthAprasaGgaH / atha vAkyAttadvyApAraH kathaJcidanarthAntaram viSvagbhAve - nAnupalabhyamAnatvAt kuNDAderbadarAdivat / kathaJcidarthAntaraM ca viruddhadharmAdhyAsAt, tadanutpAde'pyutpAdAttadavinAze'pi ca vinAzAdAkAzAdandhakAravaditi mtm| tadApyubhayadoSAnuSaGgaH / syAnmatam, agniSTomAdivAkyamupalabhyamAnaM puruSavyApArasya sAdhakamidamityanubhavAdvAkyastha eva tadvyApAro bhAvanA vAkyasya viSayatAM samaJcati, tathA pratIteH / anyathA sarvatra viSayaviSayibhAvasaMbhAvanAvirodhAt / saMvedanamapi hi bhavatAM svavyApAraM viSayIkurvan tadanarthAntara bhUtamarthAntarabhUtaM kathaJcidubhayasvabhAvaM vA saMvedayet, gatyantarAbhAvAt / prathamapakSe na saMvedyasaMvedakabhAvaH, saMvedanatadvyApArayoH sarvathAnarthAntaratvAdvAkyatadvyApArayoH For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 32 // paricchedaH prthmH|| +5%%%2554545390 pratipAdyapratipAdakabhAvavat / dvitIyapakSepi na tayostadbhAvaH anavasthAnuSaGgAttadvat / tRtIyapakSe tu tadubhayadoSaprasaktastaddeva kutaH saMvedyasaMvedakabhAvaH sidhyet atha svArthasaMvedanavyApAraviziSTaM saMvedanamavAdhamanubhUyamAnaM vikalpazatenApyazakyanirAkaraNaM saMvedyasaMvedakabhAvaM sAdhayatItyabhidhAne parasyApi zabdaH svavyApArabiziSTaH puruSavyApAraM bhAvayatItyavAdhapratItisadbhAvAdvAkyavyApAro bhAvanA vAkyasya viSayo vyavatiSThate eveti| tadanupapannam , vaiSamyAt / saMvedanena hi saMvedyamAnaH svAtmA'rtho vA tasya viSayo na punaH saMvedakaH svAtmA tatsaMvedyatve'nyasya saMvedanasyAtmanaHsaMvedakatvopapatterAkAGkhAparikSayAdanavasthAnavatArAt / vAkyena tu bhAvyamAnaH puruSavyApAro na tasya viSayaH / svavyApArastu bhAvakatvalakSaNo bhAvanAkhyo viSayobhyupagamyate iti manAgapi na sAmyam , tathApratItyabhAvAca / na hi kazcidvAkyazravaNAdevaM pratyeti svavyApAronena vAkyena mama pratipAdita iti / kiM tarhi ? jAtyAdiviziSTorthaH kriyAkhyonena prakAzita iti pratItiH, sarveNa vAkyena kriyAyA eva karmAdivizeSaNaviziSTAyAH prakAzanAt / devadatta gAmabhyAja zuklAM daNDenetyAdivat / saivAbhyAjanAdivyavacchinnA kriyA bhAvanA, abhyAja abhyAjanaM kurviti pratItiriti cenna, tasyAH puruSasthatvena sampratyayAcchabdAtmabhAvanArUpatvAyogAt / tathA ca kathamidamavatiSThate, "zabdAtmabhAvanAmAhu-ranyAmeva liGAdaya" iti| yadapyuktam, arthabhAvanA puruSavyApAralakSaNA vAkyArtha iti tadapyayuktam, niyogasya vAkyArthatvaprasaGgAt / niyukto'hamanena vAkyena yAgAdAviti W // 32 // For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pratipattuH pratIteH / iSTastAdRzo niyogo bhAvanAsvabhAvaH zuddhakAryAdirUpasyaiva niyogasya nirAkaraNAditi cet, na, tasyApi pradhAnabhAvArpitasya karotyarthAdivizeSaNasya vAkyArthatvopapatteH / nirapekSasya tu karotyarthasyApi vAkyArthatvAnupapatteH / na ca karotyartha eva vAkyArtha iti yuktam, yajyAdyarthasyApi vAkyArthatayAnubhavAt / karotisAmAnyasya sakalayajyAdikriyAvizeSavyApino nityatvAcchabdArthatvam, " nityAH zabdArthasambandhA " iti vacanAt / na punaryajyAdikriyAvizeSAsteSAmanityatvAcchabdArthatvA'vedanAt / iti cet, na, yajyAdikriyAsAmAnyasya sakalayajyAdikriyAvizeSavyApino nityatvAcchabdArthatvAvirodhAt, sarvakriyAvyApitvAtkarotisAmAnyaM zabdArtha iti cet, tarhi sattAsAmAnyaM zabdArthostu, karotAvapi tasya sadbhAvAt / mahAkriyAsAmAnyavyavasthitirUpatvAt / yathaiva hi pacati pAkaM karoti, yajate yAgaM karotIti pratItistathA pacati pAcako bhavati, yajate yAjako bhavati, karotIti kArako bhavatItyapi pratyayosti / tataH karotItarArthavyApitvAdbhavatyarthasyaiva zabdArthatvaM yuktamutpazyAmaH / syAnmataM " nirvyApArepi vastuni bhavatyarthasya pratIterna kriyAsvabhAvatvaM, niSkriyeSu guNAdiSu bhavanA'bhAvaprasaGgAt " iti cet, na, karotyarthepi samAnatvAt / parispandAtmakavyApArarahitepi karotyarthasya bhAvAt, tiSThati sthAnaM karotIti pratIteH, guNAdiSu ca karotyarthAbhAve sarvathA kArakatvAyogAdavastutvaprasakteH / tata eva karotyartho vyApakaH, sati sarvatra bhAvAt / anyathA tasyA'kArakatvenAvastuttvAt sattvavirodhAt / bhavanakriyetyA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *% *%
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kallassagarsur Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrIlA divyavahAradarzanAca sattA karotyarthavizeSaNameva / karotyarthasyaiva sarvatra prAdhAnyAdvAkyArthatvam / iti vivaraNam // cet, na, tasya nityasyaikasyAnaMzasya sarvagatasya sarvathA vicAryamANasyAsambhavAt / nityaM karotyarthasAmAnya pratyabhijJAyamAnatvAcchandavaditi cet , na, hetorviruddhatvAt , kathazcinnityasyeSTaviruddhasya sAdhanAt, sarvathA nityasya pratyabhijJAnAyogAt , tadevedamiti pUrvottaraparyAyavyApinyekatra pratyayasyotpatteH, paurvAparyarahitasya pUrvAparapratyayaviSayatvAsambhavAt / dharmAveva pUrvAparabhUtau, na dharmasAmAnyamiti cet, kathaM tadevedamityabhedapratItiH ? pUrvAparasvarUpayoratItavartamAnayostadityatItaparAmarzinA smaraNenedamiti vartamAnollekhinA pratyakSeNa ca viSayIkriyamANayoH parasparaM bhedAt / karotisAmAnyAdekasmAttayoH kathazcidbhedAbhedapratItiriti cet, siddhaM tasya kathaJcidanityatvam , anityasvadharmAvyatirekAt / na hyanityAdabhinnaM nityameva yuktamanityasvAtmavat, sarvathA nityasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAca / tadanityaM sAmAnyaM, vizeSAdezAcchandavat / tata evAnekaM tadvat / karotIti svapratyayAvizeSAdekaM karotisAmAnyaM saditi svapratyayAvizeSAdekasattAsAmAnyavaditi cenna,sarvadhA svprtyyaavishesssyaasiddhtvaat| pratikarItyarthavyaktikarotIti pratyayasya vizeSAt pratisadvyaktisaditipratyayavat / tadyaktiviSayo vizeSapratyaya iticet, tarhi tA vyaktayaH sAmAnyAtsarvathA yadi bhinnAH pratipAdyante tadA yaugamatapravezo mImAMsakasya / atha kathaJcidabhinnAstadA siddhaM sAmAnyasya vizeSapratyayaviSayatvaM vizeSapratyayaviSayebhyo vizeSebhyaH kathaJcidabhi For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir nasya sAmAnyasya vizeSapratyayaviSayatvopapattervizeSasvAtmavat / tato'nekameva karotisAmAnyaM sattAsAmAnyavat / nApyanaMza, kathaJcitsAMzatvapratIteH, sAMzebhyo vizeSebhyonAntarabhUtasya sAMzatvopapattestatsvA| tmavat / tathA na sarvagataM tatsAmAnyaM, vyattyantarAle'nupalabhyamAnatvAt / tatrAnabhivyaktatvAttasyAnupalambha iti cet, tataeva vyaktisvAtmanopi tatrAnupalambhostu / tasya tatra sadbhAvAvedakapramANAbhAvAdasattvAdevAnupalambha iti cet, sAmAnyasyApi vizeSAbhAvAdasattvAdevAnupalambhostu, vyaktayantarAle tasyApi sadbhAvAvedakapramANAbhAvAt pratyakSatastathAnanubhavAt kharaviSANAdivat / vyattyantarAle'sti sAmAnya, yugapadbhinnadezasvAdhAravRttitve satyekatvAdvaMzAdivadityanumAnAttatra tatsadbhAvasiddhiriti cet, na, hetoHprativAdyasiddhatvAt / na hi bhinnadezAsu vyaktiSu sAmAnyamekaM yathA sthUNAdiSu vaMzAdiriti pratIyate, yato yugapadbhinnadezasvAdhAravRttitve satyekatvaM tasya sidhyat svAdhArAntarAle'stitvaM sAdhayet , prativyakti sadRza| pariNAmalakSaNasya sAmAnyasya bhedAdvisadRzapariNAmalakSaNavizeSavat / yathaiva hi kAcidvyaktirupalabhyamAnA vyaktyantarAdviziSTA visadRzapariNAmadarzanAdavatiSThate tathA sadRzapariNAmadarzanAtkiJcitkenacitsamAnama| vasIyate iti nirvAdhameva, tenAyaM samAnaH so'nena samAna iti samAnapratyayAt / nanu pUrvamananubhUtavyattayantarasyaikavyaktidarzane samAnapratyayaH kasmAnna bhavati?, tatra sadRzapariNAmasya bhAvAditi cet , tavApi viziSTapratItiH kasmAnna bhavati? vaisAdRzyasya bhAvAt / parApekSatvAdviziSTapratIteriti cet , tata eva tatra samAna For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 34 // www.kobatirth.org pratyayopamA bhUt / na hi sa parApekSo na bhavati, parApekSAmantareNa kacitkadAcidapyabhAvAd dvitvAdipratyayavaddUratvAdipratyayavadvA / dvividho hi vastudharmaH parApekSaH parAnapekSazca varNAdivat sthaulyAdivacca / nanu ca sAdRzye sAmAnye sa evAyaM gauriti pratyayaH kathaM zavalaM dRSTvA dhavalaM pazyato ghaTeteti cet, ekatvopacArAditi brUmaH / dvividhaM hyekatvaM mukhyamupacaritaM ceti / mukhyamAtmAdidravye / sAdRzye tUpacaritamiti / mukhye tu tatraikatve tena samAnoyamiti pratyayaH kathamupapadyeta ? tayorekasAmAnyayogAditi cet, na, sAmAnyavantAvetAvitipratyayaprasaGgAt / abhedopacAre tu sAmAnyatadvatoH sAmAnyamiti pratyayaH syAt / na tena samAnoyamiti / yaSTisahacaritaH puruSo yaSTiriti yathA, yaSTipuruSayorabhedopacArAt / mRnmaye gavi satyagavayasadRze gosAdRzyasya sAmAnyasya bhAvAdgotvajAtiprasaGga iti cet, na, satyagavayavyavahArahetoH sAdRzyasya tatrAbhAvAt tadbhAve tasya satyatvaprasaGgAt / bhAvagavAdibhiH sthApanAgavAdeH sAdRzyamAtraM tu gavAdimAtravyavahArakAraNaM tadekajAtitvanibandhanamanurudhyate eva savAdisAdRzyavat / tato na mImAMsakAbhyupagatasvabhAvaM karotisAmAnyamupapadyate yatsakalayajyAdikriyAvizeSavyApikartRvyApArarUpabhAvanAkhyAM pratipadyamAnaM vAkyena viSayIkriyeta / pratiniyatakriyAgatasya tu karotisAmAnyasya zabdaviSayatve yajyAdisAmAnyasya kathaM tadvinivAryeta; yena tadapi vAkyArtho na syAt / tadevaM bhAvanA vAkyArthasampradAyo na zreyAn, bAdhakasadbhAvAnniyogAdivAkyArthasampradAyavat / iti zrutisampradAyAbalambinAM mate'ta eva na For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * Tra paricchedaH prathamaH // // 34 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir kazcitsarvajJa ityayuktaM, zruteravizeSAdapramANatApatteH / iti sUktaM " yathaiva hi sugatAdayaH parasparavirudakSaNikanityAyekAntasamayAbhidhAyinaH sarve na sarvadarzina iti na kazcitsarvajJastathA zrutayopi parasparaviruddhakAryArthasvarUpAdyarthAbhidhAyinyaH sarvA na pramANabhUtAH" iti na kAcidapi zrutiH pramANaM syaat| na hi kArye'rthe zrutirapauruSeyI, na punaH svarUpe, yenApauruSeyatvAttadanyatarazrutijanitameva jJAnaM pramANaM doSavarjitaiH kAraNairjanitatvAdupapadyeta / bAdhavarjitatvaM tu naikatrApyasti hiMsAdyabhidhAyinaH " zvetamajamAlabheta bhUtikAmaH" ityAdeH " sadhanaM hanyAt" ityAderiva dharme pramANatvAnupapatteH, puruSAdvaitAbhidhAyinazca "sarva khalvidaM brahma" ityAdeH "sarva pradhAnameva" ityAderiva svaviSaye pramANatvAyogAt / apUrvArthatvaM punaH sarvasyAH zruteraviziSTaM, pramANAntarApratipanne dharmAdau parabrahmAdau ca pravRtteH / na ca kAcicchRtiH syayaM svArtha pratipAdayatyanyavyavacchedena kArye evArthe ahaM pramANa na svarUpe; svarUpe eva vA na kArye'rthe sarvathetyavizeSaH siddhH| nanu ca " padAni tAvalloke yeSvartheSu prasiddhAni teSveva vede, teSAmadhyAhArAdibhirarthasyAparikalpanIyatvAdaparibhASitavyatvAca / sati sambhave laukikapadArthajJazca vidvAnazrutapUrva kAvyAdivAkyArthamavabudhyamAno dRSTaH / tadvacchUtivAkyArthamapi kazcitsvayamevAzrutapUrvamavaboddhamarhatIti yuktaM zruteH svayamevAnyavyavacchedena svArthapratipAdanam" iti kazcit , sopi na parIkSAcaturaH, sarvasyAH zrutestathAbhAvAvizeSAt / na ca bhAvanaiva niyoga eva vA laukikavAkyasyArthaH zakyaH pratiSThApayituM, yena vaidikavAkyasyApi sa evArthaH For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 35 // www.kobatirth.org | syAt / nApi sanmAtravidhireva kasyacid vAkyasyArthaH zakyapratiSTho, yena zrutivAkyasyApi sa evArtho'nyayogavyavacchedena syAt, tatrAnekabAdhakopanyAsAt / tataH sugatAdivacchratayopi na pramANamityAyAtam / tatheSTatvAdadoSa ityekeSAmapramANikaiveSTiH / na kazcittIrthakaraH pramANaM, nApi samayo vedo'nyo vA tarkaH, parasparavirodhAt / " sutiSThaH zrutayo vibhinnA naiko muniryasya vacaH pramANam / dharmasya tattvaM nihitaM guhAyAM mahAjana yena gataH sa pandhAH // 1 // " iti vacanAt / kazcid devatArUpo gururbrahaspatirbhavet saMvAdakaH, pratyakSasiddhapRthivyAditattvopadezAt / iti pratyakSamekamicchanti ye, teSAM laukAyatikAnAmiSTirapramANikaiva, pratyakSatastadvyavasthApanAsambhavAt / na khalu pratyakSaM sarvajJapramANAntarAbhAvaviSayam, atiprasaGgAt / sarvajJasya muneH pramANAntarasya ca vedAdyAgamasyAnumAnasya ca tarkAkhyasyAbhAvaM yadi kiJcidvyavasthApayet, tatrApravarttamAnatvAt, tadA puruSAntarAdipratyakSAntarANAmapyabhAvaM tadeva gamayet tadviSayANAM ca kSmAdInAm / ityatiprasaGgaH svayamiSTasya bRhaspatyAdipratyakSasyApi, viSayasyAbhAvasiddheH / atha pratyakSAntaraM svayamAtmAnaM vyavasthApayati pRthivyAdisvaviSayaM ca tatra pravarttanAt / ato na tadabhAvaprasaGga iti mataM tarhi sarvajJopi svasaMvedanAdAtmAnaM svargApUrvAdiviSayaM ca vyavasthApayatIti kathaM tadabhAvasiddhiH ? pramANAntarasya ca tadvacanasya hetuvAdarUpasyAhetuvAdarUpasya ca sa eva vyavasthApakaH syAditi kutastadabhAvasiddhiH ? sarvajJaH svaparavyavasthApakostItyatra kiM pramANamiti cet, svapratyakSaikapramANavAdinaH pratyakSAntaraM svaparaviSayamastItyatra For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // / / 35 / /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir kiM pramANam ? tathA prasiddhiranyatrApIti na pratyakSaM tadabhAvAvedakam , atiprasaGgasya duSparihAratvAt / nAnumAnam , asiddheH / pratyakSamekameva pramANam , agauNatvAtpramANasya anumAnAdarthanizcayo durlabhaH, sAmAnye siddhasAdhanAd vizeSe'nugamAbhAvAt sarvatra viruddhAvyabhicAriNaH saMbhavAt / iti svayamanumAnaM nirAkurvannanumAnAdeva sarvajJapramANAntarAbhAvaM vyavasthApayatIti kathamanunmattaH ? pratipattuH prasiddhaM hi | pramANaM svaprameyasya nizcAyaka, nAprasiddham , atiprasaGgAdeva / paraprasiddhamanumAnaM sarvajJapramANAntarAbhAvagrAhakamiti cet, tat parasya pramANataH siddhaM pramANamantareNa vA ? yadi pramANataH siddhaM nA'nAtmasiddha nAma, parasyevAtmanopi vAdinaH siddhatvAt pramANasiddhasya sarveSAmavipratipattiviSayatvAd, anyathAtiprasaGgAt, pratyakSasyApi pramANasiddhasya vipratipattiviSayatvApatteranAtmasiddhatvaprasaGgAt / tato yatparasya pramANataH siddhaM taccArvAkasyAtmasiddham / yathA pratyakSam / pramANasiddhaM ca parasyAnumAnam / tasmAnnAnAtmasiddham / anyathA parasyApi na siddhayet, atiprasaGgAdeva / tathA hi, yat pramANamantareNa siddhaM tatparasyApi na siddham / yathA tadanamimatatattvam / pramANamantareNa siddhaM ca parasyAnumAnam / tanna siddhaM svayamanabhimatatattvasiddhiprasaGgAt / tadime svayamekena pramANena sarva sarvajJarahitaM puruSasamUhaM saMvidanta evAtmAnaM nirasyantIti vyAhatametat, atiprasaGgAdeva / svayamaniSTaM hyatIndriyapratyakSameSAM syAt , indriyapratyakSeNa sarvajJarahitasya puruSasamUhasya saMvedanAnupapatteH pramANAntarAbhAvasyeva pramANAntaramantareNa / iti For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 36 // www.kobatirth.org sarvatra sarvadA sarvasya sarvajJatvAbhAvaM pratyakSataH saMvidan svayaM sarvajJaH syAt / tathA sati vyAhatametat sarvajJapramANAntarAbhAvavacanaM cArvAkasya / pratyakSaikapramANaiSaNaM vA vyAhatamasya dezakAlanarAntarapratyakSANAM svayaM pratyakSataH prAmANyasya sAdhane sarvasAkSAtkAritvaprasaGgAt, saMvAdakatvAdiliGgajanitAnumAnAttatsAdhane anumAnaprAmANyasiddhiprasakteH parasya prasiddhenAnumAnena tatpramANatAvyavasthApane svasyApi tatsi - ranivAryatvAt / anyathA parasyApi tadaprasiddheH kutaH pratyakSamekameva pramANaM na punaranyaditi vyavasthA syAt ? // tatheSTatvAdadoSa ityekeSAmapramANikaiveSTi: / eka hi tattvopaplavavAdinaH sarvaM pratyakSAdipramANatattvaM prameyatattvaM copaplutamevecchanti / teSAM pramANarahitaiva tatheSTiH sarvamanupaplutamevetISTerna viziSyate / na khalu pratyakSaM sarvajJapramANAntarAbhAvaviSayam, atiprasaGgAt / nAnumAnam, asiddheH / sarva hi pratyakSamanumeyamatyantaparokSaM ca vastu jAnantIti sarvajJAni pramANAntarANi pratyakSAnumAnAgamapramANavizeSAH / teSAmabhAvaM svayamasiddhaM pratyakSamanumAnaM vA kathaM vyavasthApayedyatastadviSayaM syAt ? tathA sati sarvaM pramANaM sarvasya sveSTatattvaviSayaM bhavediti kutastattvopaplavaH ? parasya siddhaM pramANaM tadabhAvaviSayamiti cet, tat parasya pramANataH siddhaM pramANamantareNa vA 1, yadi pramANataH siddhaM nAnAtmasiddhaM nAma, pramANasiddhasyAnAnAtmanAM vAdiprativAdinAM siddhatvAvizeSAt / anyathA parasyApi na siddhayet pramANamantareNa siddhasyAsiddhatvAvizeSAt / tadime tattvopaplavavAdinaH svayamekena kenacidapi pramANena svaprasiddhena vA sakala For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH // 36 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagersun Gyanmandir 4 tattvaparicchedakapramANavizeSarahitaM sarvaM puruSasamUhaM saMvidanta evAtmAnaM nirasyantIti vyAhatametat , tathA tattvopaplavavAditvavyAghAtAt / nanu cAnupaplutatattvavAdinopi pramANatattvaM prameyatattvaM ca pramANataH siddhyet pramANamantareNa vA ? pramANatazcettadapi pramANAntarataH siddhyadityanavasthAnAtkutaH pramANatattvavyavasthA ? yadi punaH prathamaM pramANaM dvitIyasya vyavasthApakaM dvitIyaM tu prathamasyaSyate tadetaretarAzrayaNAnnaikasyApi vyavasthA / svataH pramANasya prAmANyavyavasthiterayamadoSa iti cet, na, sarvapravAdinAM tatra vipratipattyabhAvaprasaGgAt / kutazcitpramANAttadvipratipattinirAkaraNe tatrApi pramANAntarAd vipratipattinirAkaraNena bhAvyamityanavasthAnamapratihataprasarameva / parasparaM vipratipattinirAkaraNe cAnyonyasaMzrayaNaM duruttaram / pramANamantareNa tu pramANAditattvaM yadi siddhyettadA tadupaplavavyavasthApi tathA duHzakyA nirAkartum / syAnmatam / "vicArottarakAlaM prmaannaaditttvvyvsthitiH| vicArastu yathAkathaJcitkriyamANo nopAlambhArhaH, sarvathA vacanAbhAvaprasaGgAt" iti| evaM tarhi tatvopaplavavAdinAmapi vicArAduttarakAlaM tatvopaplavabyavasthA tathaivAstu sarvathA vizeSAbhAvAt / evaM ca tatra pramANatattvameva tAvadvicAryate, kathaM pramANasya prAmANyam ? kimaduSTakArakasandohotpAdyatvena, bAdhArahitattvena, pravRttisAmarthenAnyathA vA ? yadyaduSTakArakasandohotpAdyatvena tadA saiva kArakANAmaduSTatA kutovasIyate ? na tAvatpratyakSAnnayanakuzalAdeH saMvedanakAraNasyAtIndriyasyAduSTatAyAH prtykssiikrtumshktH| nAnumAnAt, tadavinAbhAviliGgAbhAvAt / vijJAnaM tatkArya For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 37 // www.kobatirth.org liGgamiti cet, na, vijJAnasAmAnyasya tadavyabhicAritvAbhAvAt / pramANabhUtaM vijJAnaM taliGgamiti cet kutastasya pramANabhUtatAvasAyaH ? tadaduSTakAraNArabdhatvAditi cet, soyamanyonyAzrayaH / siddhe vijJAnasya pramANabhUtatve nirdoSakAraNArabdhatvasiddhistatsiddhau ca pramANabhUtatvasiddhiriti / kiJca cakSurAdikAraNAnAM guNadoSAzrayatve tadupajanitasaMvedane doSAzaGkAnivRttinaM syAt guNadoSAzrayapuruSavacanajanitavedanavat / guNAzrayatayaiva tannizvaye tadutthavijJAne doSAzaGkAnivRttau puMsopi kasyacidguNAzrayatvenaiva nirNaye tadvacanajanitavedane doSAzaGkAnivRtteH kimapauruSeyazabda samarthanAyAsena ? atha puruSasya guNAdhikaraNatvamevAzakyanizcayaM, paracetovRttInAM duranvayatvAt tadvyApArAdeH sAGkaryadarzanAt, nirguNasyApi guNavata iva vyApArAdisaMbhavAdupavarNyate tarhi cakSurAdInAmapyatIndriyatvAttatkAryasAGkaryopalabdheH kuto guNAzrayatvaniyamanizcayaH zakyaH karttum ? kasyacidapauruSeyasyApi ca grahoparAgAdeH zuklavastrAdau pItajJAnahetorupalakSaNAdvedasyApauruSeyasyApi mithyAjJAnahetutvasaMbhAvanAyAM kathamiva niHzaGkaM yAjJikAnAM tajjanitavedane prAmANyanizcayaH ? tato nAduSTakArakajanyatvena kasyacitpramANatA / nApi bAdhAnutpatyA, mithyAjJAnepi svakAraNavaikalyAdvAdhakasyAnutpattisaMbhavAt pramANatvaprasakteH / atha yathArthagrahaNanibandhanA bAdhAnutpattirapramANA'saMbhavinI pramANatvasAdhinIti mataM, kutastasyAH satyArthagrahaNanibandhanatvanizcayaH ? saMvidaH pramANatvanizcayAditi vet parasparAzrayaH / sati pramANatvanizcaye saMvedanasya yathArthagrahaNanibandhanabAdhAnutpattinirNayastasmi~zca For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 37 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sati pramANatvanizcaya iti / anyataH pramANatvanizcaye kimetayA bAdhAnutpattyA ? na ca bAdhAnutpatteryathArthagrahaNanibandhanatvaM svata eva nizcIyate sandehAbhAvaprasaGgAt / dRzyate ca sandehaH, kiM yathArthagrahaNAnatra bAdhAnutpattirAhosvitsvakAraNavaikalyAdityubhayasaMsparzipratyayotpatteH kvaciddUre marIcikAyAM jalajJAne svakAraNavaikalyAdvAdhakapratyayAnutpattiprasiddherabhyAsadeze tatkAraNasAkalyAdvAdhakajJAnotpAdAt / kiJcArthasaMvedanAnantarameva bAdhAnutpattistatprAmANyaM vyavasthApayet sarvadA vA ? na tAvatprathamavikalpaH saMbhavati, mithyAjJAnepi kacidanantaraM bAdhAnutpattidarzanAt / sarvadA bAdhAnutpatteH saMvidi prAmANyanizcayazcet, na, tasyAH pratyetumazakyatvAt, saMvatsarAdivikalpenApi bAdhotpattidarzanAt / ciratarakAlaM bAdhasyAnutpattAvapi svakAraNavaikalyAt kAlAntarepyasau notpatsyate iti kuto nizcayanIyaH ? kacittu mithyAjJAne tajjanmanyapi bAdhA nopajAyate, svahetuvaikalyAt / na caitAvatA tatprAmANyam / kiJca kaciddeze sthitasya bAdhAnutpattiH pratipattuH sarvatra vArthasaMvidi prAmANyahetuH ? na tAvatprathamaH pakSaH, kasyacinmithyAvabodhasyApi pramANatvApatteH / nApi dvitIyaH, kasyaciddUre sthitasya bAdhAnutpattAvapi samIpe bAdhotpattipratIteH sarvatra bAdhAsthitasya bAdhAnutpattisandehAt / samIpe bAdhAnutpatAvapi dUre bAdhotpattisaMbhAvanAcca / kizva kasyacidvAdhAnutpattiH sarvasya vA ? na tAvat kasyacidvAdhAnutpattiH saMvidi prAmANyahetuH, viparyayepi bhAvAt / marIcikAdau toyajJAne dezAntaragamanAdinA bAdhAnutpattAvapi pramANatvAbhAvAt / sarvasya bAdhAnutpatti For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 38 // www.kobatirth.org rarthasaMvedane prAmANyakAraNamiti cet, na, tasyAH kiJcijjJairjJAtumazakteH, zaktau vA tasya sarvajJatvApatterasarvajJavyavahArAbhAvaprasaGgAt sarvadezakAlapuruSApekSayA bAdhakAbhAvanirNayasyAnyathAnupapatteH / iti na bAdhArahitatvena saMvedanasya prAmANyam / nApi pravRttisAmarthyena, anavasthAprasakteH / pravRttisAmarthyaM hi phalenAbhisambandhaH sajAtIyajJAnotpattirvA ? yadi phalenAbhisambandhaH sovagatonavagato vA saMvidaH prAmANyaM gamayet ? na tAvadanavagataH, atiprasaGgAt / sovagatazcet tata eva pramANAdanyato vA ? na tAvattata eva parasparAzrayAnuSaGgAt / sati phalenAbhisambandhasyAvagame tasya pramANatvanizcayAt tasmi~zca sati tena tadavagamAt / anyataH pramANAtsovagata iti cettadanyatpramANaM kutaH prAmANyavyavasthAmAstighnute ? pravRttisAmarthyAditi cet tadapi pravRttisAmarthyaM yadi phalenAbhisambandhastadAvagato'navagato vA saMvidaH prAmANyaM gamayedityAdi punarAvarttata iti cakrakaprasaGgaH / etena sajAtIyajJAnotpattiH pravRttisAmarthyaM saMvitprAmANyasyAgamakaM pratipAditaM, sajAtIyajJAnasya prathamajJAnAtprAmANyanizcaye parasparAzrayasyAvizeSAt pramANAntarAttatprAmANyanirNayenavasthAnuSaGgAt / pravRttizca pratipattuH prameyadezopasarpaNaM prameyasya pratipattau syAdapratipattau vA ? na tAvadapratipattau sarvatra sarvasya pravRttiprasaGgAt / tatpratipattau cet, nizcitaprAmANyAt saMvedanAttatpratipatiranizcitaprAmANyAdvA ? prathamapakSe parasparAzrayaNameva, sati pravarttakasya saMvedanasya prAmANyanizcaye tataH prameyapratipattiH, satyAM ca prameyapratipattau pravRtteH sAmarthyAttatprAmANyanizcayAt / pramANAntarAttatpratipattau For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // / // 38 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasaMvedanasya vaiyarthya, sa eva ca prynuyogonvsthaapttikrH| dvitIyapakSe tu prAmANyanizcayAnarthakyaM, svayamanizcitaprAmANyAdeva saMvedanAtprameyapratipattipravRttisiddheH / saMzayAtpravRttidarzanAdadoSa iti cet kimarthamidAnI pramANaparIkSaNam ? lokavRttAnuvAdArthamiti cet, tattarhi lokavRttaM kuto nirvivAdaM prasiddhaM yasyAnuvAdArtha pramANazAstrapraNayanam ? na tAvatkhata eva, pramANatorthapratipattau pravRttisAmarthyAdarthavatpramANamiti parataH prAmANyAnuvAdavirodhAt / svataH prasiddhaM hi pramANaprameyarUpaM lokavRttaM tathaivAnuvadituM yuktaM nAnyathA, atiprasaGgAt / yathAnUdyatesmAbhistathaiva lokavRttaM prasiddhaM svata iti cet, na, svataH sarvapramANAnAM prAmANyamityanyairlokavRttasyAnuvAdAt tathaiva prasiddhiprasaGgAt / sa mithyAnuvAda iti cet, tavApi mithyAnuvAdaH kuto na bhavet ? tathA lokavRttasya prasiddhatvAditi cet, paropyevaM brUyAt / tathaiva lokavRttasya prasiddhatve tathAnuvAdasya satyatvaM tatsatyatvAcca tathaiva lokavRttasya prasiddhatvamitItaretarAzrayatvamapyubhayoH samAnam / tathA lokavRttAntarAttasya prasiddhau punaranavasthA durnivAraiva / iti na pravRttisAmarthyAtsaMvidaH prAmANyanizcayAnuvAdo yuktH| tato na pravRttisAmarthyena prAmANyaM vyavatiSThate / nApyavisaMvAditvena, tadavisaMvAdasyArthakriyAsthitilakSaNasyAnavagatasya prAmANyavyavasthAhetutvAyogAt / tasyAvagatasya taddhetutve kutastadavagamasya prAmANyam ? saMvAdAntarAditi cet, na, tadavagamasyApi saMvAdAntarAtprAmANyanirNayenavasthAprasaGgAt / athArthakriyAsthitilakSaNA'visaMvAdajJAnasyAbhyAsadazAyAM svataH prAmANyasiddheradoSaH / For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Siri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| paricchedaH | prthmH|| % // 39 // 4 % 4 -364-%A koyamabhyAso nAma ? bhUyaH saMvedane saMvAdAnubhavanamiti cet tajjAtIye'tajjAtIye vA ? tatrAtajjAtIye na tAvadekatra saMvedane bhUyaH saMvAdAnubhavanaM saMbhavati kssnnikvaadinH| saMtAnApekSayA saMbhavatIti cet, na, saMtAnasyAvastutvAdapekSAnupapatteH / vastutve vA tasyApi kSaNikatvasiddheH kutastadapekSayA sobhyAsaH? santAnasyAkSaNikatve vA yatsattatsarva kSaNikamiti na siddhyet / tajAtIye bhUyaH saMvAdAnubhavanamiti cet, na, jAtinirAkaraNavAdinaH kacittajAtIyatvAnupapatteH / anyApohalakSaNayA jAtyA kacittajAtIyatvamupapannameveti cet, na, anyApohasyAvasturUpatvAt , tasya vasturUpatve vA jAtitvavirodhAt svalakSaNasyAsAdhAraNasya vastutvopagamAt / tadevaM sAmAnyataH pramANalakSaNAnupapattau vizeSeNApi pratyakSAdipramANAnupaparorna pramANatvaM vicAryamANaM vyavatiSThate / tadavyavasthitI kutaH prameyatattvavyavastheti vicArAtattvopaplavavyavasthitiH / ityetadapi sarvamasAraM, tattvopaplavasyApi vicaarymaannsyaivmvyvsthiternupplutttvsiddhiniraakrnnaayogaat| atha " tattvopaplavaH sarvathA na vicAryaH, tasyopaplutatvAdeva vicArAsahatvAdanyathAnupaplutatattvasiddhiprasaGgAt / kevalaM tattvavAdibhirabhyupagatasya pramANaprameyatattvasya vicArAkSamattvAttattvopaplavasiddhiH" iti mataM, tadapi phalgumAyaM, yathAtattvamavicAritatvAt / na yaduSTakArakasandohotpAdyatvena saMvedanasya pramANatvaM syAvAdibhirvyavasthApyate, thAdhArahitatvamAtreNa vA / nApi pravRttisAmarthenAnyathA vA, pratipAditadoSopanipAtAt / kiM tarhi ? sunizcitAsambhavaDAdhakatvena / / // 39 // 4 For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyarmandir na cedaM svArthavyavasAyAtmano jJAnasya duravabodham / sakaladezakAlapuruSApekSayA suSTu nizcitamasambhavaDAdhakatvaM hi pramANasyAbhyastaviSaye khata evAvasIyate, svarUpavat / anabhyastaviSaye tu parata iti nAnavasthetaretarAzrayadoSopanipAtaH / svArthavyavasAyAtmakatvameva hi sunizcitAsambhavahAdhakatvam / tacAbhyAsadazAyAM na parataH pramANAtsAdhyate, yenAnavasthA syAt, parasparAzrayo vA, tasya svata eva siddhatvAt / tathAnabhyAsadazAyAmapi parataH svayaMsiddhaprAmANyAdvedanAt pUrvasya tathAbhAvasiddheH kutonavasthAdidoSAvakAzaH?, kacidabhyAsAnabhyAsau tu pratipatturadRSTavizeSavazAddezakAlAdivizeSavazAcca bhavantausampratItAveva, yathAvaraNakSayopazamamAtmanaH sakRdasakRdvA svaarthsNvedne'bhyaasopptteH| svArthavyavasAyAvaraNodaye vA'saMvedane sakRtsaMvedane vA saMvedanapaunaHpunyepi vAnabhyAsaghaTanAt / pUrvAparaM svabhAvatyAgopAdAnAnvitasvabhAvasthitilakSaNatvenAtmanaH pariNAminobhyAsAnabhyAsAvirodhAt / sarvathA kSaNikasya nityasya vA prtipttustdnupptterbhiisstttvaat| nanvidaM sunizcitAsambhavahAdhakatvaM saMvedanasya kathamasarvajJo jJAtuMsamartha iti cet, sarvatra sarvadA sarvasya sarva saMvedanamasunizcitAsambhavahAdhakamityapyasakalajJaH kathaM jAnIyAt ? tata eva saMzayostviti cet, sopi tathAbhAvetaraviSayaH sarvasya sarvadA sarvatreti kathamasarvajJaH zaktovaboddham ? svasaMvedane tathAvabodhAtsarvatra tathAvabodha iti cet , tAnumAnamAyAtaM vivAdAdhyAsitaM saMvedanaM sunizcitAsambhavadvAdhakatvetarAbhyAM sandigdhaM, saMbedanatvAdasmatsaMvedanavaditi / tacca yadi sunizcitAsaMbhavaDAdhakaM siddhaM For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| paricchedaH prthmH|| // 40 // tadA tenaiva sAdhanasya vybhicaarH| atha na tathA siddhaM, kathaM sAdhyasiddhinibandhanam ? atiprasaGgAt / svasaMvedanaM ca pratipattuH kizcit kacit kadAcit sunizcitAsambhavahAdhakaM kizcittadviparItaM prasiddhaM na vA? yadi na prasiddha, kathaM sandehaH ? kacidaprasiddhobhayavizeSasya tatsAmAnyadarzanenaiva tatparAmarzipratyayasya sandehasyAsambhavAdbhabhavanasaMvar3itotthitamAtrasya tAdRzaH sthANupuruSaviSayasandehavat / yadi punastadubhayaM prasiddhaM tadA svataH parato vA ? abhyAsadazAyAM svatonabhyAsadazAyAM parata eveti cet siddhamakalaGkazAsanaM, sarvasya saMvedanasya syAtsvataH syAtparataH prAmANyAprAmANyayorvyavasthAnAt , anyathA kaciyavasthAtumazaktaH / etena tattvopaplavavAdinaH kimaduSTakArakasandohotpAdyatvena bAdhakAnutpattyA pravRttisAma yenAnyathA vetyAdivikalpasandohahetukapraznAnupapattiH prakAzitA, khayamanyatrAnyadA kathaJcidapratipannatadvikalpasya punaH kvacittatparAmarzisaMzayapratyayAyogAt / kacitkadAcidaduSTakArakasandohotpAdyatvAdivizeSapratipattau tu kutastattvopaplavasiddhiH ? parAbhyupagamAttatpratipatteradoSa iti cet, sa tarhi parAbhyupagamo yadi pramANAtpratipannaH svayaM tadA kathaM pramANaprameyatattvopaplavaH ? parAbhyuyagamAntarAttatpratipattau tadapi parAbhyupagamAntaramanyasmAt parAbhyupagamAntarAtpratipattavyamityanavasthA / parAbhyupagamaM ca svayaM pratIyanneva na pratyemIti bruvANaH kathaM svasthaH ? svayamapratIyaMstu parAbhyupagamaM tataH kizcitpratyetIti duravabodhaM, soyaM kizcidapi svayaM nirNItamanAzrayan kacidvicAraNAyAM vyApriyata iti na vudhyAmahe, kizcinnirNItamAzritya // 40 // For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicArasyAnirNIterthe pravRtteH / sarvavipratipattau tu kacidvicAraNAnavatArAt / taduktaM " kiJcinnirNItamAzritya vicArotyatra varttate / sarvavipratipattau tu kacinnAsti vicAraNA " // 1 // iti / tataH sUktaM, tattvopaplavavAdinaH svayamekena pramANena svaprasiddhena paraprasiddhena vA vicArottarakAlamapi pramANatattvaM prameyatattvaM copaplutaM saMvidanta evAtmAnaM nirasyantIti vyAhRtiH / tadevaM kArikAvyAkhyAnamanavadyamavatiSThate / tIrthacchedasampradAyAnAM tathA sarvamavagatamicchatAmAptatA nAsti, parasparaviruddhAbhidhAnAt, ekAnekapramANavAdinAM svapramAvyAvRtteriti / ekapramANavAdino hi saMvedanAdvaitAvalambinazcitrAdvaitAzrayiNaH parabrahmazabdAdvaitabhASiNazca sugatAdayo yathA tIrthacchedasampradAyAstathA pratyakSamekameva pramANamiti vadantopi cArvAkAH, paramAgamanirAkaraNasamayatvAt / yathA ca kapilAdayonekapramANavAdinastIrthacchedasampradAyAstathA tattvopaplavavAdinopi, tairekasyApi pramANasyAnabhidhAnAt, naikapramANavAdino'nekapramANavAdina iti vyAkhyAnAt / tathA sarvamAptAgamapadArthajAtamavagatamicchantopyanekapramANavAdino vainayikAstIrthacchedasampradAyAH / teSAmazeSANAmAtatA nAsti, parasparavirudvayorarthayorabhidhAnAt / tatra saMvedanAdvaitAnusAriNaH svapakSasAdhanasya parapakSadUSaNasya vA saMvidadvaitaviruddhasyAbhidhAnaM, tathA dvaitaprasiddheH / saMvRttyA tadupagame na paramArthataH saMvidadvaitasiddhiH, atiprasaGgAt / etena citrAdvaitapara For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 41 // |paricchedaH prthmH|| brahmAdyavalambinAM parasparaviruddhAbhidhAnaM prativarNitam / pratyakSamekameva pramANamiti vadatAM pramANetarasAmAnyavyavasthApanasya saMvAdetarasvabhAvaliGgajAnumAnanibandhasya paracittAvabodhasya ca vyApArAdikAryaliGgotthAnumAnanimittasya paralokAdipratiSedhasya cAnupalabdhiliGgodbhUtAnumAnahetukasya pratyakSakapramANaviruddhasyAbhidhAnaM pratipattavyaM, tathA pramANAntarasiddheH / paropagamAttatsvIkaraNe svayaM pramANetarasAmAnyAdivyavasthAnupapatteH kutaH pratyakSakapramANavAdaH, atiprasaGgAt / tathAnekapramANavAdinAM kapilakaNabhakSAkSapAdajaiminimatAnusAriNAM svopagatapramANasaMkhyAniyamaviruddhasya sAmastyena sAdhyasAdhanasambandhajJAnasyAbhidhAnaM boddhavyaM, pramANAntarasyohasya siddheH| yAvAnkazcidamaH sa sarvopyagnijanmA'nagnijanmA vA na bhavatIti pratipattI na pratyakSasya sAmarthya, tasya sannihitaviSayapratipattiphalatvAt / nApyanumAnasya, anavasthAnAt , tadvyApterapyaparAnumAnagamyatvAt / iti vaizeSikasyohaH pramANAntaramanicchatopyAyAtam / etena saugatasya pramANAntaramApAditam / tathAgamasyApi vyAptigrahaNe'nadhikArAtkApilasyohaH pramANaM naiyAyikasya ca tatropamAnasyApyasamarthatvAt prAbhAkarasya cArthApattarapyanumAnavattatrAvyApArATTamatAnusAriNazcAbhAvasyApi ttraandhikRttvaat| tathaikamapi pramANamanabhyupagacchatAM tattvopaplavAvalambinAmanekapramANavAdinAM tatvopaplavopagamasya pramANasiddhyavinAbhAvinaH sakalatattvopaplavaviruddhasyAbhidhAnamavagantavyam |vainyikaanaaN tu savemavagatamicchatAM parasparaviruddhAbhidhAnaM viruddhasaMvedanaM prasiddhameva, sugatamatopagame kapilAdimatasya // 41 // For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org virodhAt / tataH siddho hetuH parasparavirodhata iti tIrthakRtsamayAnAM sarveSAmAptatvA'bhAvaM sAdhayati / yadi punaH saMvidadvaitAdInAM svataH pramitisiddheH pramANAntarataH svaparapakSasAdhanadUSaNavacanAbhAvAnna parasparavirudrAbhidhAnaM svasaMvedanaikapramANavAdinAM, nApIndriyajapratyakSaikapramANavAdinAM pratyakSaprAmANyasya pratyakSata eva siddheH, anumAnAdiprAmANyA bhAvasyApi tata eva prasiddheH pramANAntarAprasaGgAt, tathAnekapramANavAdinAmapi svopagatapramANasaMkhyAniyamasya svata eva siddheH pramANAntarasyohasyAprasaGgAnna viruddhAbhidhAnaM saMbhavatIti mataM tadApi na teSAmAptatAsti, svapramAvyAvRtteranyathAnaikAntikatvAt / na hi saMvidadvaitenyatra vA svasya svenaiva pramA saMbhavati, niraMzatvAtpramANaprameyasvabhAvavyAvRttau pramAyA vyAvRttestadavyAvRttau pramAtrAdisvabhAvAcyA vRtteraikAntikatvAbhAvAt pramAtrAdyanekasvabhAvasyaikasaMvedanasyAnekAntAtmanonumananAt saMvit svayaM svena svaM saMvedayata iti pratIteH / nApIndriyajapratyakSe svapramA ghaTate, bhUtavAdibhistasyAsvasaMviditattvopagamAt / iti siddhA tatra svapramAyA vyAvRttiH tato na pratyakSata eva pramANetarasAmAnyasthityAdiH / tadavyAvRttau vA svArthavyavasAyAtmakatvasiddheH syAdvAdAzrayaNAdaikAntikatvAbhAvAdanaikAntikatvam / etenAnekapramANavAdinAmanekasmin pramANe svapramAtryAvRttirvyAkhyAtA / tadavyAvRttau vAnaikAntikatvaprasaktiH, anekazaktyAtmakasvArthavyavasAyAtmakAnekapramANasiddheH / tattvopaplavavAdinAM tu tattvopaplave svapramAyA vyAvRttiH siddhaiva / tadavyAvRttau tattvopalavaikAntikatvAbhAvaprasaktizca / tato naiteSAmAptatA / kiJca sarvapramANa For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % e
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 42 // www.kobatirth.org vinivRtteritarathA saMpratipatteH / ye tAvadekaM nityaM pramANaM svabhAvabhedAbhAvAdvadanti teSAM sarvapramANavinivRttiH yepyanekamanityaM pratikSaNaM svabhAvabhedAdAcakSate teSAmapi pratyakSAdipramANAnAM nityaikAntAcetareNaiva prakAreNa kathaJcinnityAnityAtmakatvena saMpratipatteH / tato naiteSAM nityAnityaikAntapramANavAdinAM tIrthakRtsamayAnAmAptatA / kiJca vAgakSavuddhIcchApuruSatvAdikaM kacidanAvilajJAnaM nirAkaroti na punastatpratiSedhavAdiSu tatheti paramagahanametat / tathA hi / tIrthacchedasampradAyAstathaikAntavAdino nA'nAvilajJAnA aviziSTavAgakSavuddhIcchAdimattvAdaviziSTapuruSatvAdervA rathyApuruSavat / iti naiteSAmAptatA / tatpratiSedhavAdinAM punaH syAdvAdinAM nAtaH kazcidaviziSTavAgAdimAnaviziSTapuruSo vA, tasya yuktizAstrAvirodhivAktvenAbhyupagatatvAt, karaNakramavyavadhAnAdyativarttibuddhitvAt, icchArahitatvAdvizuddhapuruSAtizayatvAditi / yathA vAgAdikaM nirdoSajJAnanirAkaraNasamartha na tathA syAdvAdanyAyavedibhirabhiSTyamAne bhagavatIti paramagahanametat, ayuktizAstravidAmagocaratvAdakalaGkadhiSaNAdhigamyatvAt / itthaM siddhaM sunizcitAsambhavadvAdhakapramAtvam / tena kaH paramAtmA cideva labdhyupayogasaMskArANAmAvaraNanibandhanAnAmatyaye bhavabhRtAM prabhuH / sakalasyAdvAdanyAyavidviSAmAptapratikSepaprakAreNa hi syAdvAdina evAptasyApratikSepArhatvena sunizcitAsambhavadvAdhakapramANatvaM siddhyati / tenaivaM kArikAyAsturIyapAdo vyAkhyAyate / kaH paramAtmA, parA''tyantikI mA lakSmIryasyeti vigrahAt / cideva jJa eva na punaH kathaJcidapyajJaH, ciditi zabdasya mukhyavRttyA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 42 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir zrayaNAt kathazcidacityapi cicchabdasya pravRttau gauNatvaprasaGgAt / nanu ca 'paramAtmA sAkSAdvastu jAnannindriyasaMskArAnurodhata eva jAnIyAnnAnyathA tadvedanasya pratyakSatvavirodhAt / na cendriyasaMskArAH sakRtsarvArtheSu jJAnamupajanayitumalaM, sambaddhavartamAnArthaviSayatvAt " sambaddhaM vartamAnaM ca gRhyate cakSurAdibhiH" iti vacanAt / tato na jJa eva, bhAvyatItAsambaddhArthajJAnAbhAvAdajJatvasyApi bhAvAt' iti na mantavyaM, "labdhyupayogasaMskArANAmatyaye" iti vacanAt / labdhyupayogI hIndriyaM, labdhyupayogI bhAvendriyam" iti vacanAt / tayoH saMskArAH svaarthdhaarnnaaH| teSAmatyaye sati jJa eva syAt / ' kutaH punarbhAvendriyasaMskArANAmatyaye sati jJa eva syAnna tu dravyendriyANAmatyaye, atIndriyapratyakSato'zeSArthasAkSAtkAritvopagamAt' ityapi na zaGkanIyaM, bhAvendriyANAmAvaraNanibandhanatvAt / kAtya'to jJAnAvaraNasaMkSaye hi bhagavAnatIndriyapratyakSabhAk siddhH| na ca sakalAvaraNasaMkSaye bhAvendriyANAmAvaraNanivandhanAnAM saMbhavaH-kAraNAbhAve kAryAnupapatteH / nanu cAvaraNakSayopazamanibandhanatvAdbhAvendriyANAM kathamAvaraNanibandhanatvamiti ced dezaghAtijJAnAvaraNasparddhakodaye sati sarvaghAtijJAnAvaraNasparddhakAnAmudayAbhAve sadavasthAyAM ca teSAM bhAvAdAvaraNanibandhanatvasiddheracodyametat / na kazcidbhavabhRdatIndriyapratyakSabhAgupalabdho yato bhagavAMstathA saMbhAvyate ityapi na zaGkA zreyasI, tasya bhavabhRtAM prabhutvAt / na hi bhavabhRtsAmye dRSTo dharmaH sakalabhavabhRtprabhau sambhAvayituM zakyaH, tasya saMsArijanaprakRtimabhyatItatvAt / nanu ca sunirNItAsambhavadvAdhakapramANatvA For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 43 // ttathAvidho bhavabhRtAM prabhuH sAdhyate / tacAsiddhaM, sunizcitAsaMbhavatsAdhakapramANatvasya tadbAdhakasya sadbhAvAt / na hi tatsAdhakaM pratyakSam / nApyanumAnaM, tadekadezasya liGgasyAdarzanAt / taduktaM " sarvajJo dRzyate tAvannedAnImasmadAdibhiH / dRSTo na caikadezosti liGgaM vA yonumaapyet"||1|| iti / Agamopi na tAvanityaH sarvajJasya pratipAdakosti, tasya kArye evArthe prAmANyAt svarUpepi prAmANyetiprasaGgAt / sa sarvavit sa lokavidityAdehiraNyagarbhaH sarvajJa ityAdezcAgamasya nityasya karmArthavAdapradhAnatvAt tAtparyAsaMbhavAdanyArthapradhAnairvacanairanyasya sarvajJasya vidhAnAsaMbhavAt / pUrva kutazcidaprasiddhasya tairanuvAdAyogAt / anAderAgamasyAdimatsarvajJapratipAdanavirodhAcca / nApyanityastatpraNIta evAgamastasya prakAzako yuktaH, parasparAzrayaprasaGgAt / narAntarapraNItastu na pramANabhUtaH siddho yataH sarvajJapratipattiH syAt / asarvajJapraNItAca vacanAnmUlavarjitAt sarvajJapratipattau svavacanAtkinna tatpratipattiravizeSAt / taduktaM "na cAgamavidhiH kazcinnityaH sarvajJabodhanaH / na ca mantrArthavAdAnAM tAtparyamavakalpyate // 1 // na cAnyArthapradhAnaistaistadastitvaM vidhIyate / na cAnuvadituM zakyaH puurvmnyairbodhitH||2|| anAderAgamasyAoM na ca sarvajJa AdimAn / kRtrimeNa tvasatyena sa kathaM pratipAdyate // 3 // atha tadvacanenaiva sarvajJo'jJaiH pratIyate / prakalpyeta kathaM siddhirnyonyaashryyostyoH||4|| sarvajJoktatayA vAkyaM satyaM tena tdstitaa| kathaM tadubhayaM siddhyet siddhamUlAntarAhate // 5 // asarvajJapraNItAttu vacanAnmUlavarjitAt / sarvajJamavagacchantaH svavAkyAtkiM na jAnate // 6 // " // 43 // For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir | iti / nopamAnamapi sarvajJasya sAdhakaM, tatsadRzasya jagati kasyacidapyabhAvAt / tathoktaM, " sarvajJasadRzaM kazcidyadi pazyema sampati / upamAnena sarvajJaM jAnIyAma tato vayam" // 1 // iti / nApattirapi sarvajJasya sAdhikA, tadutthApakasyArthasyAnyathAnupapadyamAnasyAbhAvAt / dharmAzupadezasya bhujnprigRhiitsyaanythaabhaavaat| tathA coktam " upadezo hi vuddhAderdharmAdharmAdigocaraH / anyathApyupapadyeta sarvajJo yadi nAbhabat // 1 // buddhAdayo hyavedajJAsteSAM vedAdasambhavaH / upadezaH kRtotastaiAmohAdeva kevalAt // 2 // ye tu manvAdayaH siddhAH prAdhAnyena trayIvidAm / trayIvidAzritagranthAste vedprbhvoktyH||3||" iti| na ca pramANAntaraM sadupalambhakaM sarvajJasya sAdhakamasti / mA bhUdatratyedAnIntanAnAmasmadAdijanAnAM sarvajJasya sAdhakaM pratyakSAdyanyatamaM dezAntarakAlAntaravartinAM keSAzcidbhaviSyatIti cAyuktaM " yajjAtIyaiH pramANaistu yajAtIyArthadarzanam / dRSTaM sampati lokasya tathA kAlAntarepyabhUt " // 1 // iti vacanAt / tathA hi / vivAdAdhyAsite deze kAle ca pratyakSAdipramANamatratyedAnIntanapratyakSAdigrAhyasajAtIyArthagrAhakaM bhavati tadvijAtIyasarvajJAdyarthagrAhakaM vA na bhavati, pratyakSAdipramANatvAdatratyedAnIntanapratyakSAdipramANavat / nanu ca yathAbhUtamindriyAdija nityaM pratyakSAdi sarvajJAdyarthAsAdhakaM dRSTaM tathAbhUtameva dezAntare kAlAntare ca tAdRzaM sAdhyate'nyathAbhUtaM vA?, tathAbhUtaM cet siddhasAdhanam / anyathAbhUtaM cedaprayojako hi hetuH jagato buddhimatkAraNakatve sAdhye sannivezaviziSTatvavat / iti cettadasat , tathAbhUtasyaiva tathA sAdhanAt siddhasA For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 44 // www.kobatirth.org dhanasyApyabhAvAt, anyAdRzapratyakSAdyabhAvAt / tathA hi / vivAdApannaM pratyakSAdipramANamindriyAdisAmagrIvizeSAnapekSaM na bhavati, pratyakSAdipramANatvAt prasiddhapratyakSAdipramANavat / na gRdhravarAhapipIlikAdipratyakSeNa sannihitadezavizeSAnapekSiNA naktaJcarapratyakSeNa vAlokAnapekSiNAnekAntaH, kAtyAyanAdyanumAnAtizayena jaiminyAdyAgamAdyatizayena vA tasyApIndriyAdipraNidhAnasAmagrIvizeSamantareNAsaMbhavAt svArthAtilaGghanAbhAvAdatIndriyAnanumeyAdyarthAviSayatvAcca / tathA coktaM " yatrApyatizayo dRSTaH sa svArthAnatilaGghanAt / dUrasUkSmAdidRSTau syAnna rUpe zrotravRttitA // 1 // yepi sAtizayA dRSTAH prajJAmedhAdibhirnarAH / stokastokAntaratvena na tvatIndriyadarzanAt // 2 // prAjJopi hi naraH sUkSmAnarthAn draSTuM kSamopi san / svajAtIranatikrAmannatizete parAnnarAn // 3 // ekazAstravicAreSu dRzyatetizayo mahAn / na tu zAstrAntarajJAnaM tanmAtreNaiva labhyate // 4 // jJAtvA vyAkaraNaM dUraM buddhiH zabdApazabdayoH / prakRSyate na nakSatratithigrahaNanirNaye // 5 // jyotirvica prakRSTopi candrArkagrahaNAdiSu / na bhavatyAdizabdAnAM sAdhutvaM jJAtumarhati // 6 // tathA vedetihAsAdijJAnAtizayavAnapi / na svargadevatA'pUrvapratyakSIkaraNe kSamaH // 7 // dazahastAntaraM vyomni yo nAmotplutya gacchati / na yojanamasau gantuM zaktobhyAsazatairapi // 8 // " iti / na dRSTapratyakSAdivijAtIyAtIndriyapratyakSAdisaMbhAvanA yataH saMbhAvyavyabhicAritA sAdhanasya syAt / puruSavizeSasya tatsambhAvanAyAM saMbhAvya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 44 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir FARRACK KA5% 25ACK MALSAUGAT vyabhicAritvameveti cet, na, tasyAsiddhatvAt , sAdhakAbhAvAtsarvapuruSANAM triviprakRSTArthasAkSAtkAritvAnupapatteriti / tadetatsarvamaparIkSitAbhidhAnaM mImAMsakasya / na hi sarvajJasya nirAkRteH prAk sunizcitAsaMbhavatsAdhakapramANatvaM siddhaM yena paraH pratyavatiSTeta / nApi bAdhakAsaMbhavAtparaM pratyakSAderapi vizvAsanibandhanamasti / tatprakRtepi siddhaM yadi tatsattAM na sAdhayet sarvatrApyavizeSAttadabhAve darzanaM nAdarzanamatizate'nAzvAsAdvibhramavat / syAnmataM " mA sidhatsarvajJasya nirAkaraNAtpUrva sunizcitAsaMbhavatsAdhakapramANatvaM, svapratyakSasya sarvajJAntarapratyakSasya ca tatsAdhakasya saMbhavAt , paropadezaliGgAkSAnapekSAvitathA'zeSasUkSmAdyarthapratipAdakatadvacanavizeSAtmakaliGgajanitAnumAnasya ca tatsAdhakasya sadbhAvAdanAdipravacanavizeSasya ca taduddyotitasya tatsAdhakatvena siddheH| nirAkaraNAduttarakAlaM tu siddhameva" iti / tadapi svamanorathamAtraM, sarvajJanirAkRterayogAt sarvathA bAdhakAbhAvAt / sadupalambhakapramANapazcakanivRttilakSaNaM jJApakAnupalambhanaM sarvajJasya bAdhakamiti cet, na, tasya svasambandhinaH paracetovRttivizeSAdinA vyabhicArAt , sarvasambandhino'siddhatvAt / taduktaM tattvArthazlokavArtike / " svasambandhi yadIdaM sthAya| bhicAri pyonidheH| ambhAkumbhAdisaMkhyAnaiH sadbhirajJAyamAnakaiH // 1 // sarvasambandhi tahoddhaM kiJcidbodhairna zakyate / sarvabodhosti cetkazcittahoddhA kiM niSidhyate // 2 // sarvasambandhi sarvajJajJApakAnupalambhanam / na cakSurAdibhirvedyamatyakSatvAdadRSTavat // 3 // nAnumAnAdaliGgatvAt kvaarthaapttyupmaagtiH| sarvajJasyAnyathA 25 - 4-26 For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI bhaavsaadRshyaanuppttitH||4|| sarvapramAtRsambandhipratyakSAdinivAraNAt / kevalAgamagamyaM ca kathaM mImAMvivaraNam // sakasya tat // 5 // kAyethe codanAjJAnaM pramANaM yasya sammatam / tasya svarUpasattAyAM tannaivAtiprasaGgataH // 6 // 8 tajjJApakopalambhasyAbhAvo'bhAvapramANataH / sAdhyate cen , na, tasyApi srvtraapyprvRttitH||7|| gRhItvA // 45 // GI vastusadbhAvaM smRttvA tatpratiyoginam / mAnasaM nAstitAjJAnaM yeSAmakSAnapekSayA // 8 // teSAmazeSajJAne smRte tajjJApake kSaNe / jAyeta nAstitAjJAnaM mAnasaM tatra nAnyathA // 9 // na cAzeSanarajJAnaM skRtsaakssaadupeyte| na krmaadnysntaanprtyksstvaanbhiissttitH|| 10 // yadA ca kacidekatra bhavettannAstitAgatiH / naivAnyatra tadA sAsti kaivaM sarvatra nAstitA // 11 // pramANAntaratopyeSAM na sarvapuruSagrahaH / talliGgAderasiddhatvAt sahodIritadUSaNAt // 12 // tajjJApakopalambhopi siddhaH pUrvaM na jAtucit / yasya smRtau prajAyeta nAstitAjJAnamAJjasam // 13 // paropagamataH siddhaH sa cet, nAstIti sAdhyate / vyAghAtastatpramANatvenyonyaM siddho na so'nyathA // 14 // nanvevaM sarvathaikAntaH paropagamataH katham / siddho niSidhyate jainairiti codyaM na dhImatAm // 15 // pratIte'nantadharmAtmanyathai svayamabAdhite / ko doSaH sunayaistatraikAntopaplavasAdhane // 16 // anekAnte hi vijJAnamekAntAnupalambhanam / tadvidhistaniSedhazca mato naivAnyathA gatiH // 17 // naivaM sarvatra sarvajJajJApakAnupadarzanam / siddhaM taddarzanAropo yena tatra niSidhyate // 18 // " iti / tadevamasiddhaM jJApakAnupalambhanaM sarvajJasya na bAdhakamiti siddhaM sunizcitAsaMbhavabAdhakapramANatvameva sAdhakam / // 45 // For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 456-560564CONNON-565 tathA hi / asti sarvajJaH sunizcitAsaMbhavaDAdhakapramANatvAtpratyakSAdivat / pratyakSAdestAvadvizvAsanibandhanaM bAdhakAsaMbhava eva sunishcitH| na tato'paraM saMvAdakatvaM pravRttisAmarthyamaduSTakAraNajanyatvaM vA, tasya ttraaviyNbhaavaaditi| pratyakSAdipramANamudAharaNaM, vAdiprativAdinoHprasiddhatvAt sAdhyasAdhanadharmAvikalatvAt / sunizcitAsaMbhavadvAdhakapramANazca syAdavidyamAnazceti sandigdhavipakSavyAvRttikamidaM sAdhanaM na mantavyaM, vipakSe bAdhakasadbhAvAt / tathA hi / yadasattanna sunizcitAsaMbhavahAghakapramANam / yathA marIcikAyAM toyaM sambhavabAghakapramANaM, merumUrddhani modakAdikaM ca sndigdhaasNbhvhaadhkm| sunishcitaasNbhvbaaghkprmaannshcsrvjnyH| iti prakRte sarvajJe siddhamapi sAdhanaM yadi sattAMna sAdhayettadA darzanaM nAdarzanamatizayIta, anAzvAsAt svamAdivibhramavat ,tasya sunizcitAsaMbhavadvAghakapramANatvasyAbhAve sarvatra darzane darzanAbhAse ca vishessaabhaavaat| "sAdhakabAdhakapramANabhAvAtsarvaze saMzayostvityayuktaM, yasmAtsAdhakabAdhakapramANayornirNayAt bhAvAbhAvayoravipratipattiranirNayAdArekA syAt / sAdhakanirNayAttatsattAyAmavipratipattirbAdhakanirNayAtvasattAyAm / ubhayanirNayastu na saMbhavatyeva kacit , vyAghAtAt sAdhakabAdhakAmAvanirNayavat / sAdhakAnirNayAtpunaH sattAyAmArekA syAhAdhakAnirNayAdasattAyAmiti vipazcitAmabhimato nyAyaH / tato bhavabhRtAM prabhau sunizcitAsambhavahAdhakapramANatvaM sattAyAH sAdhakaM siddhyat sunizcitAsaMbhavatsAdhakapramANatvaM vyAvarttayatyeva, virodhaat| naivametattatra sidhyati yena sunizcitAsaMbhavaDAdhakapramANatvasya vyAvatakaM syAt / tataH For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 46 // www.kobatirth.org siddho bhavabhRtAM prabhuH sarvajJa eva / na khalu jJasvabhAvasya kazcidagocarosti yanna krameta, tatsvabhAvAntarapratiSedhAt / kutaH punastasyAjJatvalakSaNasva bhAvAntarapratiSedhaH siddho yatosau jJasvabhAva evaM syAt ? sarvazvArthastasya viSayaH syAt / tatastaM krametaiva ? iti cet, codanAbalAdbhUtAdyazeSArthajJAnAnyathAnupapatteH / soyaM codanA hi bhUtaM bhavantaM bhaviSyantaM viprakRSTamityevaMjAtIyakamarthamavagamayitumalaM puruSavizeSAniti svayaM pratIyan sakalArthajJAsvabhAvatAmAtmano na pratyetIti kathaM svasthaH ? taca na jJAnamAtmano bhinnameva mImAMsakasya kathaJcidabhedopagamAdanyathA matAntaraprasaGgAt / tato nAjJasvabhAvaH puruSaH kvacidapi viSaye, sarvaviSaye, codanAjJAnotpattervikalpajJAnotpattervA sarvatra tadanupapattau vidhipratiSedhavicArAghaTanAt / kathamevaM kasyacitkvacidajJAnaM syAditi cet, ucyate / cetanasya sataH sambandhyantaraM mohodayakAraNakaM madirAdivat / tatkutaH siddham ? vivAdAdhyAsito jIvasya mohodayaH sambandhyantarakAraNako mohodayatvAnmadirAkAraNakamohodayavadityanumAnAt / yattatsasvandhyantaraM tadAtmano jJAnAvaraNAdi karmeti / tadabhAve sAkalyena viratavyAmohaH sarvamatItAnAgatavartamAnaM pazyati pratyAsattiviprakarSayorakiJcitkaratvAt / kathaM punarjJAnAvaraNAdisambandhyantarasyAbhAve sAkalyena viratavyAmohaH syAdyataH sarvamatItAnAgatavarttamAnAnantArthavyaJjanaparyAyAtmakaM jIvAditattvaM sAkSAtkurvIteti cet, ime brUmahe / yadyasmin satyeva bhavati tattadabhAve na bhavatyeva / yathAgnerabhAve dhUmaH / sambandhyantare satyeva bhavati cAtmano vyAmohastasmAttadabhAve sa na bhavatIti nizcIyate / dezakAlataH For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 46 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir pratyAsannameva pazyedviratavyAmohopi sarvAtmanA, na punarviprakRSTamityayuktaM, pratyAsatterjJAnAkAraNatvAdviprakarSasya cAjJAnAnivandhanatvAt , tadbhAvepi jJAnAjJAnayorabhAvAnnayanatArakAJjanavaJcandrArkAdivacca / yogyatAsadbhAvetarAbhyAM kacidbhAve yogyataiva jJAnakAraNaM, pratyAsattiviprakarSayorakizcitkaratvAt / sA punaryogyatA dezataH kAtya'to vA vyAmohavigamastatpatibandhikarmakSayopazamakSayalakSaNaH / iti sAkalyena viratavyAmohaH sarvaM pazyatyeva / taduktaM "jJo jJeye kathamajJaH syAdasati pratibandhane / dAhyagnirdAhako na syAdasati pratibandhane // 1 // " iti / ata evAkSAnapekSA'JjanAdisaMskRtacakSuSo yathAlokA'napekSA / ata eva / kuta eva ? sAkalyena viratavyAmohatvAdeva sarvadarzanAdeva vA / yo hi dezato viratavyAmohaH kiJcidevAsphuTaM pazyati vA tasyaivAkSApekSA lakSyate na punastadvilakSaNasya prakSINasakalavyAmohasya sarvadarzinaH, sarvajJatvavirodhAt / na hi sarvAthaiH sakRdakSasambandhaH saMbhavati sAkSAtparamparayA vA / / nanu cAvadhimanaHparyayajJAninordezato viratavyAmohayorasarvadarzanayoH kathamakSAnapekSA saMlakSaNIyA ? tadAvaraNakSayopazamAtizayavazAtsvaviSaye parisphuTatvAditi brumH| na caivaM sAkalyena viratavyAmohatvasya sarvadarzanasya vAnaikAntikatvaM zaGkanIyaM, vipakSekSApekSe matizrutajJAne tadasaMbhavAt / avadhimanaHparyayajJAne tadasaMbhavAt pakSAvyApakatvAdahetutvamiticet, na, sakalapratyakSasyaiva pakSatvavacanAt , tatra cAsya hetoH sadbhA4 vAt , vikalapratyakSasyAvadhimanaHparyayAkhyasyApakSIkaraNAt / na cAsmadAdipratyakSekSApekSopalakSaNAtsakalavi 5554 For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI nira paricchedaH prthmH|| // 47 // pratyakSepi sAstyaveti vaktuM zakyam aJjanAdibhirasaMskRtacakSuSo'smadAderAlokApekSopalakSaNAt tatsaM- skR tacakSuSopi kasyacidAlokApekSAprasaGgAt / naktazcarANAmAlokApAyepi spaSTarUpAvalokanaprasiddha loko niyataM kAraNaM pratyakSasyeti cet , tarhi satyasvapmajJAnasyekSaNikAdijJAnasya ca spaSTasya cakSurAdyanapekSasya prasiDherakSamapi niyataM pratyakSakAraNaM mA bhUt / tato yathAJjanAdisaMskRtacakSuSAmAlokAnapekSA sphuTaM rUpekSaNe tathA sAkalyena viratavyAmohasya srvsaakssaatkrnne'kssaanpekssaa| iti karaNakramavyavadhAnAtivatisakalapratyakSo bhavabhRtAM guruH prasiddhyatyeva / yatazcAsau na devAgamAdivibhUtimattvAdadhyAtma bahirapi divyasatyavigrahAdimahodayAzrayatvAdvA mahAn , nApi tIrthakRttvamAtrAt, yatazca tIrthacchedasampradAyopi vaidiko niyogabhAvanAdisampradAyo na saMvAdakaH pratyakSakapramANavAdisampradAyastattvopaplavavAdisampradAyo vA sarvAptavAdo vA na pramANabhRto vyavatiSThate, tataH sunizcitAsaMbhavadvAdhakapramANo bhagavan bhavAneva bhavabhRtAM prabhurAtyantikadoSAvaraNahAnyA sAkSAtmabuddhAzeSatattvArthatvena ca munibhiH suutrkaaraadibhirbhissttryte| iti samantabhadrAcAryanirUpite sati kutastAvadAtyantikI doSAvaraNahAnirmayi vinizciteti bhagavatA paryanuyuktA ivAcAryAH praahH|___ *parasparaviruddhasamayAbhidhAyina iti bhASye hetugarbha vizeSaNaM, parasparaviruddhasamayAbhidhAyitvAnna sarve sarvadarzina * patra 14 pRSTha 1 paMkti 14 / 2044 // 47 For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir ityarthaH / na kasyaciditi sugatAyekaM pakSIkRtya mahattve sAdhye tIrthakaratvahetoH kapilAdinA vyabhicArAdityarthaH / naiva bhavedityAyAtamiti kAkveti zeSaH / ata evetyAdi, labdhAvakAzasya mImAMsakasya zaGkayaM zrutereveti, apauruSeyatvena tasyAH pramAjanakatvanizcayAt pauruSeyatve bhramAdisambhavAdaprAmANyazaGkAyA anirAsAditi bhAvaH, ityapara iti mImAMsakaH zaGkata ityrthH| tasyApi nirAkaraNamAvRttyA'nayeva kArikayetyAzayavAnAha-' taM pratyapIyamevetyAdi, bhAvanA yadIti, 'vAkyArtho vidhivAkyArthaH, atra bhAvanA vAkyAthoM bhAddAnAM, niyogaH prAbhAkarANAM, *kArye'rthe iti, codanAjJAnaM vidhipratyayaghaTitavAkyArthajJAnam , svarUpe kAryatAnuparakte / atra hi kAryAnvitazaktivAdinaH pravRttau / / kAryatvaviziSTajJAnasya hetutvAvadhAraNAt prayojakavRddhavAkvazravaNAnantaraM prayojyavRddhapravRttI hetvAkAMkSAyAmupasthitatvAcchabdameva tathA'vadhArayaMstaTasthastanirvAhikAM kAryatvAnvite zabdatvAvacchedena zakti kalpayati, tadanu cAvApodvApAbhyAM ghaTAdipade zaktiM gRhannAdyakalpanAnurodhAtkAryAnvitaghaTAdAveva tAM kalpayati natu kevalaghaTAdAveva, AdyavyutpattivirodhAditi, kAryatAvAcakapadasamabhivyAhArAbhAve sarva vAkyaM mUkameva, vyavahArastvasaMsargAgrahAt , na ca sarvasya padasya kAryAnvite zaktastadvAcakapadAsamabhivyAhAro durvacaH, zaktiiivadhA'nubhAvikA smArikA ca, AdyA kAryatvAnvite, dvitIyA ca jAtAviti vyavasthitaH, tathA ca ghaTAdipadAtkAryatvAnupasthitena tadanvayabodhaH, kAryatvAnvayabodhe tadupasthiterapi hetutvAditi * patra 14 pR. 2 paM. 2 / / patra 14 pR. 2 paM. 2 pa.14 pR. 2 paM. 3 / 6 patra 14 pR.2paM.3 / I patra 14 pR.2paM.3 / patra 14 pR.2paM. 51+ patra 14 pR. 2 paM. 7 | 4 patra 14 pR. 2 paM. 8 / patra 14 pR. 2 paM.8 patra 14 pR. 2 paM.8 / MC For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasra vivaraNam // // 48 // www.kobatirth.org | nArthavAdasya prAmANyamityAhuH, tanna, AvApodvApAbhyAM lAghavAd ghaTAdimAtra eva ghaTAdipadazaktigrahAt kAryatvAnvayasyacAnyalabhyatvAt prathamaM zabdatvAvacchedena kAryatvAnvitazaktigrahe'pi yadA kAryatvasyAnyalabhyaccopasthitistadA tadaMzatyAgena zuddhaghaarat ghaTAdipadazaktigrahaucityAt prathamapravRttakalpanAyAzcaramapravRttakalpanayA lAghavatarkasadhIcInayA bAdhAt / ata eva svarUpaparakAvyAdibhyo'nubhavasiddho'nvayAnubhava upapadyate tatrAsaMsargAgrahamAtreNa vyavahArasvIkAre'nyatrApi tathopapattau zabdaprAmANyapratyAzAyA apyabhAvApatteriti naiyAyikAdayaH / ' "dvayozcediti ' atra kAryAnvitavyutpannIyabodhe kAryaviSayakatvena svarUpavyutpannIyabodhe ca svarUpaviSayakatvena vAkyasya prAmANyamiti syAdvAdAzrayaNe ekAntapakSadvayanirAso draSTavyaH / kubjazaktivAdastu sarvasya sarvArthatve vyutpattikubjatva evaM saGgacchate, anyathArthavAde'pi zaktigrahAdhIna kAryatvopasthiteH zAbdabodhe tatpravezadhauvyaprasaGgAt, nayavizeSAdhIne tu prAmANyAprAmANye tatra tatrApekSikatvAdevAviruddhe iti dik / +liGgAdipratyayArtha iti, AdinA loTtavya grahaNam / anyanirapekSo niyojakatvAdinA'viziSTastasyAnyalabhyatvena tadantarbhAvena vidhizakyatvApratipAdanAt / atreyaM prAbhAkarANAM mUlaprakriyA - ' svargakAmo yajetetyatra svargakAmasyeSTasAdhanaM yAga iti tAvannArthaH, prakRte iSTasya svargasya sAdhanatAyA yAge vidhinA bodhayitumazakyatvAt, AzuvinAzino yAgasya kAlAntarabhAvisvargaM prati sAkSAt sAdhanatAyA bAdhitatvAt paramparayA tatsAdhanatvasya ca paramparAghaTakApUrvAnupasthityaivAnupasthite:, kAryatvamapi nAtra vidhinA bodhayituM zakyam | yogyatAbhAvAt zAbde ca yogyatAjJAnasya hetutvAt prakRte hi kAmikAryatvAnvaye iSTasAdhanatvamanvayaprayojakaM rUpaM + patra 14 pR. 2 paM. 11 / * patra 14 . 2 paM. 8 / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 48 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir yogyatA, tacca durgrahamiti, tasmAtkAryamapUrvameva vidhyarthastasmin yAgasya viSayatayA'nvayaH, kAryatvena kAryasAmAnya eva zaktigrahe'pi ca yogyatAbalAdapUrvavyakterlAbhaH, nahi yAgaviSayakamanyat kArya sambhavati, svajJAnAdikaM sambhavatIti cet , n| tatra svargakAmasyAnvayAsambhavAt , sa hi niyojyaniyojakamAvalakSaNastatra svargakAmo niyojyaH, kArya ca niyojaka niyojakatvaM ca tatkAmikAryatayA pratIyamAnatvam , tatra cAnvayaprayojakaM kAmyasAdhanatvam, na ca kAmyasvargasAdhanatvaM yAgaviSayakajJAnAdau sambhavatIti yogyatAbalAd yAgaviSayakaM kArya svargakAmIyaM svargakAmo yAgaviSayakakAryavAnityeva vAnubhavo bhavan yogyatayA'pUrvamAlambate / evaM ca kAmye klaptazaktirliG nityaniSedhavidhisthale'pyapUrvamAha'loke ca pacedi' tyAdAvapUrve tAtparyAbhAvAt kAryatve lakSaNeti, zuddhapreraNAdayo niyogA ekadezinAM bhrAntAnAM vA mate, tatra zuddhA preraNA niyoga iti pakSe preraNAyA niyojyatArUpatvAt yAganirUpitaniyojyatAvAn svargakAma itya| yamAdyo bodhaH, tato niyojyena niyojakAkSepAt yAgaviSayakaM svargakAmIyaM niyojakamityaupAdAniko'pUrvaviSayo dvitIya ityAdi bodhyam / preraNAsahitaM kArya niyoga iti pakSe preraNA niyojakatvaM tadviziSTe kArye liGaH zaktiH, tatra kArye yAgasya viSayatayA niyojakatve caikadeze'pi svargakAmasya nirUpakatayA vyutpattivizeSAdanvaya iti draSTavyam / turyaH pakSo'pyanayaiva dizA vyaakhyeyH| paraM preraNAvizeSyakAnubhavAnurodhAdbhedaH4, *kAryasyaivApUrvasya sambandhitayA tattvavRttyA zabdapramANaniSThamapyu+pacArata AropyamANaM jJAnagatapratyakSatvamiva viSayaniSThatayA pravartakatvaM niyoga iti paJcamaH, sambandhamukhyavi * patra 15 pR. 1 paM. 4 / / patra 15 pU. 1 paM. 4 / patra 15 pR. 1 paM. 4 / For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 49 // zeSyakaniyogAnubhavAnurodhena kAryapreraNayoH "sambandho niyogaH kalpyata iti SaSThaH, vizeSaNavizeSyabhAve vinigamakA- bhAvAt svAtantryayogAnubhUyamAnatvAca teSAM kAryapreraNAsambandhAnAM samudAyo niyogaH khaNDazastriSu zaktikalpanAditi saptamaH, tidubhayasvabhAvavinirmukto ghaTAdivadakAryatvAdvacanAdivadaprerakatvAcca kAryapreraNobhayasvabhAvarahito brahmAtmaiva niyogastadvivartasyaivAvasthAvizeSasya vedavAkyAt pratIterakhaNDameva hi vAkyamakhaNDa eva ca vAkyArtha iti siddhAntAdityaSTamaH iyantrArUDho dRSTAntatayA yatra sa yaMtrArUDho viSayArUDhatvAbhimAno niyoga ityarthaH / atra cA''rUDhatve'bhimAne ca liGaHzaktiH, ArUDhatve nirUpitatvena viSayasya, tasya ca svarUpasambandhenAbhimAne, tasya ca samavAyena kAminyanvaya iti yajeta svargakAma ityato yAgArUDhatvAbhimAnavAn svargakAma iti bodhaiti navamaH, $bhogyarUpo niyogaiti dazamaH / atra liGo bhogye zaktistasya bhogasambandhena svargakAmAnvitasya tAdAtmyena yAge'nvaya iti svargakAmabhogyo yAga iti bodhaH, yadyapi bhogyatvaM phalaniSThaM tathApi viSayaniSThatayA tajjJAnaM pravarttakamityetatprakArAnusaraNam 10 puruSa eva niyoga ityekAdazaH, atra kAryatvena kArye kAryaviziSTatvena kAryaviziSTe vA zakteH svargakAmo yAgakAryoM yAgakAryaviziSTa iti vA bodhH| kiJca niyogaH sakalo'pItyAdi nizcitAprAmANyakatvAvizeSitaniyogAzrayaNeyaM doSaH, anyathA niyogAtiriktavidhivAkyArthavAde'pyetatpakSadvayakRtadopAnativRttermAdhyamikamatAzrayaNena caitadoSAbhidhAnamiti draSTavyam / abhrAntapravRttI niyogahetutve na doSa ityAzayavAn * patra 15 pR. 1 pa. 5 / + patra 15 pR. 1 paM. 7 / patra 15 pR. 1 paM. 8 / patra 15 pR. 1 paM. 9 / patra 15 pR. 1 paM. 10 / patra 15 pR. 1 paM. 14 / + patra 16 pR. 2 paM. 13 / // 49 // For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra wwwkobarth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zaGkate-'teSAmityAdi, ' teSAM tAthAgatAdInAm , abhrAntatvasya pravRttivizeSaNatve niyogaprAmANyasya sarvapravRttyavizeSe tasyA abhrAntatvaM sarva pratyaviziSTaM balAdApatatIti puruSavizeSaNatvaM vAcyam , tatra ca noktadoSoddhAraH, parasparApekSayA dvayorapi bhrAntatvAdityAzayavAnuttarayati-pareSAmapItyAdi na ca vedaprAmANyAMzamAtrebhrAntatvopAdAnAdadoSo gurUNAmiva vedAntinAM niyogasya pravartakatvaprasaGgAt , yatkizcidyAvadvedaprAmANyavikalpakRtadoSasya duruddharatvAcca, tadA phalArthitaiva pravartikA na niyogaiti / yadyapi phalArthitAmAtrAnna pravRttiH, kintu phalArthitayA svargAderiSTatvasampattau tatsAdhanatAjJAnAd yAgAdau cikIrSAdvArApravRttistatsAdhanatA ca sAkSAdvAdhitA satI paramparayaiva sugraheti tadghaTakApUrvopasthityartha zuddhakAryarUpaniyoge liGaH zaktikalpanAnniyogasya pravartakatvamAvazyakam , tathApi liGaH zaktirna kAryatvaviziSTe gauravAt , kintu kAryatva eva lAghavAt , evaM hi likhapadatvenaiva kAryatvAnubhAvakatA natu laukikaliGpadatveneti, na ca yAge'nvayaprayojakeSTasAdhanatvarUpayogyatAjJAnAsambhavAt svargakAmakAryatvAnvayabodhAsambhavaH, anvayaprayojakarUpavattvasya bhekAnanvayitoye'pi sattvena yogyatAtvanirAsAdekapadArthe'parapadArthasaMsargavacasyaiva yogyatAtvavyavasthApanAt , tasya ca jJAnaM saMzayanizcayasAdhAraNaM heturiti yAge svargakAmakAryatvasaMzayasambhavAt kathaM na yogyatAjJAnam / na ceSTasAdhanatvamapi liGgA bodhayitumazakya, rUpavAMzcaitra ityatra rUpapadena nIlatvAdInyudasya rUpasAmAnyasyeva sAkSAtparamparAtvamudasya sAdhanatAsAmAnyasya liGA bodhane bAdhakAbhAvAt , na caikavizeSabAdhe zAbdasAmAnyajJAnasya taditaravizeSaprakAratAniyatatvAt ghaTena jala * patra, 17 pR. 1 paM. 1 / 4%%A4% For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 50 // www.kobatirth.org mAharetyatra cchidrabAghe chidretaratvena ghaTajJAnavat prakRte sAkSAt bAghe paramparAtvaprakArakaM jJAnamAzraNIyaM tacca na sambhavati dvArAnupasthiterityapi zaGkanIyam, ghaTena jalamAharetyatra yogyatayA vastutacchidretaraghaTAnvaye'pi chidretaratvenAnanvayAttathopasthApakapadAbhAvAt mAnAbhAvena lakSaNAnAzrayaNAt, astu vA prakRte'pi sAkSAdanyasAdhanatvaprakAreNAnvayo nIlabAdhe rUpavAn ghaTa ityatra rUpasyeva nIletaratvena / nahyevamapi kAcidanupapattiryenApUrvopasthitaye niyoga AzrIyeteti niyogadUSaNaM bodhyam / * vidhivaditi alaukikabrahmasvarUpavidhivadityarthaH / tadajJAnAdeva prAbhAkarAbhimataniyogAjJAnAllokAnAM pravRttestasya vAkyArthatvAyogAt pravarttakavidhestu vAkyArthatvaM kAmamanumanyAmaha eva, yatastatra vyavasthita eva preraNAniyojyavarjitaniyogAsambhavAdinA pratyekaniyogapakSadUSaNAni ghaTante / tatra yasya buddhiH pravRttijananImicchAM sUte so'bhidheyavidhiH, tajjJApakacAbhidhAyakavidhiH, taduktamudayanAcAryaiH "pravRttiH kRtirevAtra, sA cecchAto yatazca sA / tajjJAnaM viSayastasya vidhistajjJApako 'thavA // 1 // " iti pravRttijananI cecchA kRtisAdhyatvaprakArikA, tajjananI ca tAdRzI dhIH, na tu kRtyasAdhyatvaprakArakajJAnAbhAvastaddhetuH, gauravAt sarvadA cikIrSotpattyApattezca tataH kRtisAdhyatvameva vidhyarthaH, na ca kRtisAdhyatAjJAnasyaiva pravarttakatve madhuviSasampRktA bhojane maNDalIkaraNe pravRtyApattiH, svavizeSaNavattApratisandhAnajanyakAryatAjJAnasya pravarttakatvAt, "kAmye hi yAgapAkAdau kAmanA svavizeSaNam" tatazca balavadaniSTAnanubaMdhikAmyasAdhanatAjJAnAt kAryatAjJAnaM pravarttakam, na ca taduktasthale, tRpta bhojane na pravarttate tadAnIM kAmanAyAH puruSavizeSaNatvAbhAvAt, nitye ca zaucAdikaM puruSavizeSaNam, tena * patra. 17 pR. 2 paM2 / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 50 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir | zaucAdijJAnAdhInakRtisAdhyatAjJAnAt tatra pravRttisambhavaH, yadvA nitye zaucAdimattvapratisandhAnajanyamanyatreSTasAdhanatAjJAna janyamiSTasAdhanatAjJAnakAlInaM vA kAryatAjJAnaM pravRttihetuH, pravRttisAmAnye ca kAryatAjJAnamiti na doSaH, na caivaM lAghavAd calavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatAviSayakakAryatAjJAnameva heturastviti vAcyam , nitye tadabhAvAt , sAdhyatvasAdhanatvayorvirodheneSTasAdhanatvakRtisAdhyatvayoyugapad jJAtumazakyatvAcca, sAdhyatvaM hyasiddhasya dharmaH sAdhanatvaM ca siddhasyeti kAlabhedAdevobhayagrahasambhavAditi praabhaakrmtaanusaarinnH| jaranaiyAyikAstu balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatAviSayakaM kRtisAdhyatAjJAnameva lAghavAt pravartakaM natviSTasAdhanatAjJAnajanyakAryatAjJAnAdi, gauravAt / na ca phalAbhAvAnnitye iSTasAdhanatAjJAnAsambhavaH, nitye'pi bahuzaH phalazruteryatrApi na phalazrutistatrApi vizvajinyAyAt svargasya pratyavAyaparihArasya vA phalasya kalpanAt , na caivaM kAmanAdhInakarttavyatvena nitye nityatvahAniH, yadakaraNe pratyavAyastasyaiva nityatvAt , na caivaM kAmanAyA adhikAravizeSaNatvAt tadabhAve'zucerivAnadhikAriNo nitye'pravRttau pratyavAyAnApattiH, kAmanetarayAvadadhikAravatAmakaraNasyaiva pratyavAyahetutvakalpanAt , na ca sAdhyatvasAdhanatvayorvirodhaH, ekasmin pAke odanasAdhanatvakRtisAdhyatvayoH sarvasiddhatvena tayoravirodhAt , anyathA parasyeSTasAdhanatAjJAnakAlInakAryatAjJAnasya pravartakatvAbhyupagamAnupapatteH, vidhyartho'pi balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatve sati kRtisAdhyatvameva, kalaJjabhakSaNe iSTasAdhanatvakRtisAdhyatvasattve'pi balavadaniSTAnanubandhitvAbhAvAt 'na kalalaM bhakSayet' iti vidhyrthnissedhoppttirityaahuH| navyAstu vizeSaNavizeSyabhAve vinigamakAbhAvAdalavadaniSTAnanubandhivAditraye pRthageva zaktiH, kAraNatApi pratyekajJAnatvenaiva, vastutaH kRtisAdhyatAdhItvenaiva cikIrSAM prati hetutvam , iSTAjana CAMERCORRUCHAR For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 51 // www.kobatirth.org aspi sukhA cikIrSotpatteriSTatvAt, maNDalIkaraNAdau copAyecchAsAmAnya sAmagryabhAvenaiva tadabhAvAt kA punaH seti cet, iSTasAdhanatAjJAnaM balavadaniSTAnanubandhitvajJAnaM cetyAhuH / kecicciSTasAdhanatvameva vidhyarthaH / na tu kRtisAdhyatvamapi, yAgAdau sarvatra lokata eva tasyAvagamyamAnatvenAnyalabhyatvAt, ata eva pravRttikAraNamiSTasAdhanatAjJAnameva na tu kRtisAdhyatAjJAnamapi, balavadaniSTAnanubandhitvajJAnaM ca na hetuH / pravRttau kAryasahabhAvena dveSasya pratibandhakatvena tadabhAvenAnyathAsiddhatvAt, AstikakAmukasyAgamyAgamanAdau narakasAdhanatAjJAnadazAyAmapyutkaTecchayA dveSAbhAvakAlInapravRttau vyabhicArAcca, na cokaTarAgeNa narakAsAdhanatvajJAnameva kAmukasya janyata iti zakyaM vaktum, AstikatvavyAghAtAt tasya samAnaviSayatayA dveSapratibandhakatvakalpana evaM lAghavAcca / taduktaM maNDanamizraiH- " puMsAM neSTAbhyupAyatvAt kriyAsvanyaH pravarttakaH / pravRttihetuM dharmaM ca pravadanti pravarttanAm ||1||" itItyAhuH pare tu mamedaM kRtisAdhyamiti jJAnaM na pravarttakam, anAgatasya tasya jJAtumazakyatvAt, kintu yAdRzasya puMsaH kRtisAdhyaM yad dRSTaM tAdRzatvaM svasya pratisandhAya tatra pravarttate prekSAvAn, tathA caudanakAmasya tatsAdhanatAjJAnavatastadupakaraNavataH pAkaH kRtisAdhyastAdRzaJcAhamiti pratisandhAya pAke pravarttata ityAhuH, tanna, svakalpitalipyAdipravRttau yauvane kAmodbhedAdinA sambhogAdipravRttau ca tadabhAvAt idaM tu bodhyam, idAnImiSTasAdhanatAdijJAnaM pravarttakam tena bhAviyauvarAjye bAlasya na pravRttiH, tadAnIM kRtisAdhyatvAbhAvAt tRptasya ca bhojane na pravRttiH, tadAnI - miSTasAdhanatvAbhAvAditi / udayanAcAryAstu AptAbhiprAyo vidhyarthaH, pAkaM kuryAdityAdAvAjJAdirUpecchAvAcitvavalliGmAtrasyecchAvAcitve lAghavAt, evaM svargakAmo yajetetyAdau yAgaH svargakAmakRtisAdhyatayApteSTa ityarthaH, tatazcApteSTatvena sveSTasA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH / / // 51 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 42% dhanatvAdyanumAya tatra pravartate prekSAvAn , kalaJjabhakSaNAdau tadabhAvAnna pravarttate / yastu vede pauruSeyatvaM nAbhyupaiti taM prati vidhireva tAvad garbha iva kumAryAH puMyoge mAnamityAhuH / vayaM tu brUmaH-kAryAdirUpaniyogasyeSTasAdhanatvAdervA liGarthatvamityatra nAsmAkamekAntaH, zabdazaktervicitratvAt , yathAvyutpatti jAyamAnasya vicitrabodhasya ca lAghavamAtreNAnapavadanIyatvAt, pravRttihetutA tattadarthajJAnAnAM tadviSayakavIryAntarAyakarmakSayopazamajanakatvenaiva bhramijanakatveneva ghaTaM prati daNDasyAnyaM pratItyAdyanyathAsiddhau phalAnanuguNatvarUpAnyavizeSaNaprakSepadhrauvyeNa prakRte tadabhAvAt , itthaM ceSTotpattinAntarIyakaduHkhAdhikaduHkhAjanakepyalasasyA pravRtyupapattiH, vidhyarthajJAne'pi tatrAlasyadoSapratibandhena vIryAntarAyakarmakSayopazamAniSpatteH, itthameva cAviratasamyagdRSTyAdeH zakyaviratyAdau pravRttyabhAvopapattiH, tatra tasya balabadaniSTahetutAjJAnebalabadvaSe vA'bhyupagamyamAne samyaktvakSatireva, viparyayasya mithyAtvalakSaNatvAt , ata eva zraddhAloH zakyaviratyAdyabhAvopapattaye cAritramohanIyaM karma kalpyata ityanyatra vistrH| nanvevaM niyoganirAkaraNe'pItyAdinA niyogasya vAkyArthatvaM nirAkRtya bhAvanAyAstatvasAdhanAyodyataM bhATTa prati tarhi vidhireva vAkyArthostu na bhAvanetyantarA valgato vedAntino mataM saugatanayAzrayaNena dUSayati / paramabrahmaNo vidhirevetyAdi, adhikaraNasvarUpatvAbhAvasyetyarthaH, tasya ceti svarUpavidherityarthaH, sAmAnyaikagrANatvAdasyAnyApohavAde na virodha iti bhaavH| vidhivAdilo'piti, tatrApi sadadvaitenAtavyAvRtterabhAvAtmikAyA asparzAdityarthaH, pratibhAsasamAnAdhikaraNatveneti, bhAtItikriyAsamAnAdhikaraNatvenetyarthaH, tathA cAyaM prayogaH, anyApohaH pratibhAsAntaH praviSTaH bhAtItikriyAsamA * patra 18 pR. 1 paM. 3 / / patra 18 pR. 2 paM. 1 / patra 18 pR. 2 paM. 3 / I patra 18 pR. 2 paM. 4 / ACAREERICAREE For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 52 // paricchedaH prthmH|| nAdhikaraNatvAt bhAnasvarUpavaditi, paramabrahmatveneti tathA copaniSadvAkyAdebrahmatvena pratibhAsAdabhedo vAkyatvAdinA ca bheda iti rUpabhedAnna virodha ityrthH| *sakRttatsaMvedyatAnyathAnupapatteriti, pratipAdakAdibhyo bhinnatva eva hyupaniSadvAkyasya sakRdekadA teSAM zrotrasambandhena tadAkAravRtyA saMvedyatA syAt , anyathA tu sAkSibhAsyatvena sAdhAraNyena pratibhAso na syAdityarthaH / pritibhAsyasyApi suprasiddhatvAditi, nanu pratibhAsyasya suprasiddhatayA na pratibhAsAdvaitabAdhA pratibhAsyasya pratibhAsakarmatayaiva svAbhikapadArthavanmithyAtvena pratibhAsamAtrasyaiva satyatvasiddheH, nahi mithyAhiH suprasiddho'pi satyarajju| rUpAdhiSThAnaM bAdhata iti, dRzyapratibhAso'pi ca yAvadavidyameva, yadA ca vidhivadadhItavedAntasyAsambhAvanAviparItabhAvanAkhyacittadoSarahitasyAdhyAropApavAdanyAyenAcAryopadezasamanantarameva tattvamasyAdivAkyajanyA'haM zuddhaM brahmA'smItyakhaNDAkArA sAkSAtkArarUpAntaHkaraNavRttirudeti, zabdajanyajJAnasyApi viSayAparokSatvenAparokSatvasambhavAt , dazamastvamasItyAdivAkyajanyajJAnavat , jJAnasya parokSAparokSatvayoH karaNabhedasyAniyAmakatvAt , ekasmAdeva manasaHsukhAdiviSayAparokSajJAnasyAtItArthasmRteH parokSAyAzcotpAdAt , tadA sA vRttiH pratyakcaitanyavyAptA mUlAjJAnaM bAdhitvA dagdhendhanAnalavat svayamupazAmyati, tadaiva tatprativimbitaM caitanyamapi, kevalabrahmamAtramavaziSyate, darpaNAbhAve mukhasyevopAdhivilaye upahitasya svarUpamAtrAvasthAnasvabhAvatvAditi siddhaM pratibhAsAdvaitena vyavahAradazAyAmanirvacanIyapratibhAsyadRSTAvapi paramArthadazAyAM tadadRSTeriti cet , na, bAhyArthasyApAramArthikatve tattvamasyAdivAkyajanyajJAnaviSayatAyA api brahmaNyasattvena tadgatAjJAnanivRttyayogAt , jJAnAjJAnayoH samAnAzraya patra 18 pR. 2 paM. 11 / * patra 19 pR. 1 paM. 10 / + patra 19 pR. 1 paM. 11 / kaa||52|| For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir viSayakatvena nAzyanAzakabhAvAt , kiM cAnirvacanIyAnAM ghaTAdipadArthAnAmabhyupagamApekSayA satyatadubhyupagama eva zreyAn , anyathA jAgratsvamayoviMzeSArthamanirvacanIyavizeSasyApi kalpanApatteH pratiniyatakAryakAraNabhAvocchedaprasaGgAt , kizca pratibhAsAdvaite bandhamokSavyavasthaiva durghaTA, nirbIjakalpanAmUlAnAmajJAnatatkAryANAmasattvAt , sacce vA tanivRtteH kartumazakyatvAt , tannivRtterasattve mukteH kharaviSANaprakhyatvApatteH, satyatve dvitIyasattvenAdvaitavyAghAtApatteH, anirvacanIyatve prapaJcAnugamApatteH, satyAsatyA nirvacanIyAtiriktaprakArAzrayaNe ca tasya jAtyantaratve syAdvAdAzrayaNApatteH, tenaiva ca sarvanivAhe'dvaitakusRSTikaSTasyAnAdaraNIhai yatvAt , na ca brahmAdhikaraNasvarUpatvAdajJAnanivRtteradoSaH, tasya zAzvatatvena saMsAradazAyAM muktyApatteH, na tatkAlopalakSitAhAtmano'pi pariNAmitvaM vinA muktatvaM yuktam , upalakSyatAyA api kUTasthe'sambhavAditi yatkizcidetat , tadidamabhipretyAhuHsarvatantrasiddhaM muktisvarUpamanUdya zrIharibhadrAcAryA:" pariNAminyAtmani sati, tattaddhvanivAcyametadakhilaM syAt / arthAntare ca tatve'vidyAdau vastu satyeva // 1 // puruSAdvaitaM tu yadA, bhavati viziSTamatha bodhamAnaM vA / bhavabhavavigamavibheda-stadA kathaM yujyate mukhyaH // 2 // agnijalabhUmayo yat, paritApakarA bhave'nubhavasiddhAH / rAgAdayazca raudrA asatpravRttyAspadaM loke // 3 // parikalpitA yadi tato, na santi tattvena kathamamI syuriti / parikalpite ca tattve, bhavabhavavigamau kathaM yuktau // 4 // parikalpanApi caiSA, hanta vikalpAtmikA na sambhavati / tanmAtra eva tatve yadi vA bhAvo na jAtvasyAH // 5 // " iti * patra 23 pR. 1 paM. 7 / SASACARRC For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 53 // www.kobatirth.org adhikaM matkRtAnekAnta vyavasthAyAm, 'paravyAvRttidvAreNa vetyAdi,' nanu purovarttinISTatAvacchedakaprakArakajJAnatvenaiva lAghavAt pravarttakatA natvaniSTatAvacchedakAbhAvaprakArakajJAnatvena gauravAditi vidheH prAdhAnye vinigamakamastIti cet, na, atadvyAvRttiprakArakajJAnAdapi bahUnAM pravRtteratadvyAvRttividhyanyataraniSThaprakAratAvizeSasyaiva pravarttakatAvacchedakatvaucityAt, astu vA dravyAdyAkAratAvilakSaNarajatAdyAkAratAzA lijJAnatvena rajatAdyAkArapravRttau hetutvam, rajatAdyAkArataiva cArajatabhinnAdyAkAratA, tattadAkAratAtvabhedAcca vyavahArabhedaH, vastuto vidhijJAnasya pravarttakatve'pi niSkampapravRttyarthamatadvyAvRttiviSayatvadhauvyam, tatsaMsargatayaiva nizcayatvasampatteriti naikatarapakSapAto yukta iti dik / "vidhAtreveti etena "AhurvidhAtR pratyakSaM na niSeddha vipazcitaH / naikatve Agamastena, pratyakSeNa prabAdhyate || 1 ||" iti maNDanamizroktamapAstam, vastuno vidhiniSedhobhayAMzasaMvalitatvena vidhvaMza iva niSedhAMze'pi prtykssvyaapaaraanuprmaat| atha nirvikalpakarUpameva pratyakSapramANaM svIkriyate na savikalpakam, tasya jAtyAdiyojanAtmakatvena smRtiprAyatvAt tacca bhAvasyaiva bhavati nAbhAvasya tasya savikalpakaikavedyatva svIkArAditi vidhAtreva pratyakSa miti vacanaM nAcaturasramiti cet, na abhAvaH savikalpakaikavedya iti siddhAntasya niyuktikatvAt indriyasannikarSabalAdbhAvasyevAbhAvasyApi nirvikalpakasiddheH, indriyasambaddha vizeSaNatAyAH pratiyogivizeSitAbhAvapratyakSatvameva kAryatAvacchedakamityatra mAnAbhAvAt, anyathA saprakArakapratyakSatvAvacchinna eva laukikapratyAsattisambandhenendriyatvena hetutAyA yuktatvAd-bhAvAnirvikalpakasyApyucchedApatteH, netyAkArakapratyakSavAraNAya prathamahetutAyA eva yuktatvamiti cet, na na netyA * patra 23 pR. 1 paM. 8 / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH | // 53 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir ACCORICANORMANCEOCLICK kArakapratyakSavAraNAya dvitIyahetutAyA eva yuktatvAt , kiJcidastIti prayogAnna netISTameveti cet , zUnyamidaM dRzyata iti prayogAnnetyapi kiM neSTam ? bhAvatvenAkhaNDopAdhinA bhAvasyevAbhAvatvenAkhaNDopAdhinA'bhAvasyApi pratyakSopagame bAdhakAbhAvAt , nayullekhasya tu pratiyogivAcakapadaniyatatvenAsArvatrikatvAt , abhAvajJAnasya pratiyogidhIsApekSatvAt ghaTatvAdyavacchinnaprakAratvAnyaprakAratvAnirUpitAbhAvaviSayatAkapratyakSe ghaTAdidhiyo hetutvAnnAbhAvAMze nirvikalpakamabhAva ityAkArakapratyakSaMca jAyate IdRzapratyakSasya nikhilapratiyogijJAnakAryatAvacchedakAkrAntatvAttasya cAsambhavAditi cet , na, tathApyabhAvatvanirvikalpakA| patteH, lAghavAya ghaTapaTobhayAbhAvapratyakSanirvAhAya ca ghaTAdidhiyo ghaTatvAdyavacchinnaprakAratvanirUpitAbhAvaviSayatAkapratyakSa eva hetutvaucityena kevalAbhAvanirvikalpakasya vArayitumazakyatvAca, yadi cAbhAvalaukikapratyakSasya ghaTatvAdyanyatamaviziSTaviSayakatvaniyamAdvizeSasAmagrI vinA sAmAnyasAmagrImAtrAt kAryAnutpatte bhAvanirvikalpakaM netyAkArakapratyakSa vA vizeSaNajJAnAdirUpavizeSasAmagryabhAvAditi vibhAvyate, tadA dravyalaukikapratyakSasyApi kiJciddhavicchinnaparyAyaviziSTaviSayakatvaniyamA. dvastumAtrasya savikalpakaikavedyatvamastu, yadi ca zuddhabrahmaNi nirvikalpakavipayatvameva tatvamasItyAdivAkyAdapi jahadajahallakSaNayA'khaNDabrahmaNyeva padavRttigraheNa nirvikalpakazAbdabodhopapattiriti vibhAvyate tadA dravyArthAdezAta sarvatra vizepavinimoMkeNa nirvikalpakapadazaktigrahasambhavAta sarvasyaiva nirvikalpakaikavedyacamastviti nirvikalpasavikalpakatayA'pi padArthAnAmanekAnta eva zreyAn / taduktaM puruSadravyamAzritya sammatau-"saviyappaNiviappaM, iya purisaM jo bhaNeja aviappaM / saviappameva vA NicchaeNa Na sa Nicchio samae // 1 // " tti tathA ca sarvapramANAnAM nirvikalpakAdezAdvidhAtRtvaM savikalpakAdezAca nipeddhRtvamiti For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI tulyau vidhiniSedhAviti mantavyam , adhikametattatvaM nayAmRtataraGgiNyAM pratipAditamasmAbhiriti tata evAdhigantavyam / vivrnnm||4|| niyogasyaivetyAdyArabhya bhAvanAvAkyArthatvasAdhanopakramo bhATTasya, +zabdAtmeti, zabdAtmabhAvanAM zabdaniSThapravartanA lakSaNAm , +anyAm AkhyAtasAmAnyArthabhinnAm, iyaM tu pacatItyAdau dRzyamAnA bhAvanA tu, +anyaiva tataH, +sarvAthoM // 54 // AkhyAtasAmAnyazakyA, ata eva sarvAkhyAteSu vartate vAcakatvena, zabdena hIti, tathA ca phalAnvitadhAtvAnvitArthabhAvanAjanakatvaM zabdabhAvanAtvamityarthaH, sanmAtramiti, atra sthAne, anyatra "sambandhibhedAt sattaiva, bhidyamAnA gavAdiSu / jAtirityucyate tasyAM, sarve zabdA vyvsthitaaH||1||" iti kArikAsti, tadartho gavAdizabdAnAM brahmasattAvAcitvam , gotvAdestu prayogopAdhitayA lAbha iti / evaM ca sarvazabdAvizeSa iti prakRtakArikayA kArakAsampRktasya zuddhasya bhAvasya dhAtvarthatvaM pratijJAyate, tAmiti, tAM sattAm , mahAnAtmA zuddhaM brahma, gayAM tvatalAdayo bhAvapratyayA Ahuriti, teSAM khalu sattAsAmAnyamarthaH, ghaTapadAdyuttaratvAdInAM ca prakRtijanyabodhaprakAro dhamoM ghaTatvAdiH, na caivaM ghaTatvatvasyApi vAcyatvApattI gauravam , tattavyaktiviziSTabrahmasattAyA eva ghaTatvaghaTatvatvAdirUpatvenAtra laghuguruvicArAnavakAzAt , ata eva vArtikakArastasya bhAvastvatalAviti sUtre yasya guNasya bhAvAd dravye zabdanivezastadabhidhAne tvatalAvityuktam , yasya guNasya vizeSaNasya bhAvAdAzrayatvAd dravye vizeSa zabdanivezaH zabdapravRttistasmin vAcye tvatalAviti tadarthaH, tathA ca rUpAdizabdebhyo jAtau * patra 23 pR. 1 paM. 12 / + patra 23 pR. 2 paM. 1 / patra 23 pR. 2 paM. 2 / patra 23 pR. 2 paM. 4 patra 23 pa. 2 paM. 5 / patra 23 5.2 5.6 / KASALMAALC+CMC-NCR CCC // 54 // For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir pratyayaH, rUpAdizabdAnAM jAtiprakArakabodhajanakatvAt , patrAdizabdAnAM kriyAprakArakabodhajanakatvena tebhyaH kriyAyAH sampratyayaH, saMsargaprakArakabodhajanakatvamate ca saMsarga ityAdivyavasthA sUpapAdA, yadvA "saveM bhAvAH svenArthena bhavanti sa teSAM bhAva" iti vArtike pakSAntarokteH bhavanti vAcakatvena pravarttanta iti bhAvAH svena svarUpeNArthena bhavanti pravarttante'taH sa teSA| marthAnAM bhAvaH pravRttinimittamiti tadarthAcchabdo'pi tvapratyayArthaH, arthavacchabdasyApi dravye prakAratvAt , adRSTArthakadazarathAdipadeSu tattacchabdavAcyatvenaiva bodhasya sarvasiddhatvAt , dazarathatvAdinA zAbdabodhasyopapAdayitumazakyatvAt , adRSTadazarathAdInAM dazarathatvAdiprakArakabodhAbhAvena vizeSaNagrahAbhAvAd dazarathatvaviziSTAdau zaktigrahAsambhavena padajanyadazarathatvAdiviziSTapadArthopasthiterabhAvAta , prameyavAnityanubhavajanye saMskAre prameyatvAMze mopavazAddazarathatvamAtraprakArakasmRtijanakododhakavazAddazarathatvaprakArakasmaraNasyApi tadaMze'nyAprakArakatatprakArakasmaraNe tAdRzasaMskArahetutvAvazyakatvena vaktumazakyatvAt , anyathA jAtitvena ghaTatvaprakArakasaMskArAdapi jAtitvAMze moSadazAyAM ghaTa iti smaraNApatteH, na ca prameyAbhAvavadityAkArakajJAnAt saMsargavidhayA zuddhadazarathatvAdisvarUpapratiyogitvalakSaNasambandhaviSayakAd jJAnalakSaNapratyAsatteH zuddhadazarathatvAdiprakArako mAnasAnubhava: sulabha ityapi vaktuM zakyam , sAMsargikajJAnasya sArvajyApattibhayenopanAyakatvAnabhyupagamAt , etena yatra dazarathatvAdisambandhena ghaTAdibhramo jAtaH tatra tathAvidhazaktigrahopapAdanaM sukaramiti raghudevoktamapyapAstam , tasmAdarthavacchabdasyApi zakyatAvacchedakatvaM yuktam , ghaTAdipadeSvapi ghaTatvAdikaM ghaTAdipadaM cetyubhayaM zakyatAvacchedakam , tatra jAtiprakArakA zaktigraho viziSyApekSitaH, padaprakArakastvidaM padaM kvacicchaktamiti sAmAnyata eveti viziSyAgRhItazaktikebhyaH kizci 4459-2-2- 26- 06- 24 For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / www.kobatirth.org dAkAreNaiva zAbdabodha iti dik / kiM neSyata iti, ( 23.2.11 ) AkhyAtArthatayeti zeSaH tathA ca liGAdIti, atra kriyAmAtramarthabhAvanA, liGAdiniSThA pravarttanA tu kiM kathaM kenetyaMzatrayavatI zabdabhAvaneti vizeSaH / taduktam, " liDosbhidhA saiva tu zabdabhAvanA, bhAvyaM tu tasyAH puruSapravRttiH / sambandhabodhaH karaNaM tadIyaM, prarocanA cAGgatayopayujyate " // 1 // // 55 // iti / nanu cetyAdyArabhya prajJAkara ityanto ( 24. 1.7 ) buddhyAkAra eva niyogo bhAvanA vA liGAdyartho iti saugatasya pUrvapakSaH, so'pi na parIkSaka ityAdinA pratyakSavacchabdasya mukhyamarthagrAhitvaM pravarttakatvaM ca, anyathA tasyApi tanna syAdvikalpenAnyathAsiddheH, bhAvISTasAdhanatAyA durgrahatvasya cobhayatra tulyatvAdityAdipratibandyA tannirAsaH / bhAvanAvizeSaNatveneti, ( 24. 2. 7) tathA ca bhAvanAnvayayogye karmatvAdyanavaruddhaprathamAntapadopasthApye liGarthasaMkhyAnvaya iti kartRgatasaGkhyAbhidhAnAnabhidhAnAbhyAmevAbhihitAnabhihitAdhikArIyavyavastheti nAnupapattiriti bhAvaH / bhAvanaikyAdvivacanabahuvacanAprAptervakSyamANadoSasyApyetadeva samAdhAnaM draSTavyam, bhAvanAnvayino dvitvAdinA dvivacanAdyupapatteH / tasya kartRbhedAd bheda iti, ( 25. 2. 7 ) tasya pratyayArthasya svAnvayayogyabhedAd bhinnasaMkhyAnvitatadanvayitvamityarthaH / na kArakabhedAd bhedIti, ( 26. 1. 1 ) na saMkhyAbhedAzrayakArakAnvayitvena bhinnasvarUpa ityarthaH / AkhyAtArthasaMkhyAnvayikArakasyAkhyAtenaiva samaM sAkAGgatvAditi bhAvaH / tathA ca caitramaitrAbhyAmAsyata ityatrAkhyAtArthasaGkhyAyAH kArakAnanvitatvAcchAbdanyAyenautsargikamekavacanam, dhAtvarthe tvavyutpattereva na tadanvayaH, ArthanyAyena kathaJcittatra tadanvayasvIkAre'pi sampradAyaviruddhatvAdeva na dvitvAdivivakSayA dvivacanAdikamiti mantavyam, kArakadvayasambandhAdirUpameva dvitvAdikamAkhyAtadvi b la For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 55 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir vacanAdinA niyoge pratipAdyata ityatra pratyavatiSThate saugataH syAdAkRtaM sambandhAd yadItyAdinA, (26.1.2) sambandhAd bhinnakArakasambandhAt , tadbhedaH kriyAbhedaH, dhAtvarthasyApIti, (26.1.2) caitramaitrAbhyAmAsyata ityatra kadvayasambandhena dhAtvarthe'pi dvitvAd dvivacanApattiriti bhAvaH, svamate upapattimAha saugataH, asmAkaM viti, (26. 1.2) bhedena hi vivakSyata iti, (26.1.2) kartRbhinnatvena vivakSitA satI karmAbhinnatvena vivakSAmATIkate karmabhinnatvena vivakSitA ca kavabhinnatvena vivakSAmiti karmakatrabhidhAnAnabhidhAnaniyama iti bhAvaH / pAramArthikatvopapatteriti, (26.1.3) tathA ca bhAvanAnvayini saGkhyAnvayAttadabhidhAnAnabhidhAnavyavasthA pAramArthikyeva yuktA, anyathobhayavivakSAnimittasya yugapadekanAsambhavenaudanaH pacyate svayamevetyAdikarmakartRprayogocchedApatteH, asatkarmAdyabhedavivakSayA vyavasthopapAdane sakarmakAkarmakaprayogAderapi yAdRcchikatvApattezca / pAramArthika tu zavalasvarUpe'pyarthe necchAdhIno'rthaH, kintvarthaprayojanAdyadhIneccheti na vyavasthAkSatirityAdi dRSTavyam / syAdAkUtaM te (28. 1.3) ityAdyArabhya prajJAkaramatam , nanusAmAnyapratyakSAdityAdi (28. 1.8) saMzayakAraNopapAdanaM bhAdRsya tadasahamAnasya, na tvanupalambhAd (28. 1.9) ityAdirUktiH prAbhAkarasya, abhAva eveti, (28. 1. 9) abhAvapramANajanyA pramaivetyarthaH, sAmAnyeneti, (28. 1.9) yogyAyogyAnupalambhavikalpadvayaudAsInyenAnupalambhamAnaM pramANamiti vAdina ityarthaH / tathAnupalabdhereva, (28. 1.10) anupalabdhilakSaNaprAptAnupalabdhereva, pizAcAdInAmiva saMzayo bhavatvityarthaH, na syAditi abhAvanizcayakAriNIti zeSaH, syAt saMzaya iti (28. 1.10) nizcayasAmayyabhAvena sambhRtasAmagrIkatvAdityarthaH, sAmAnyapratyakSatAyAmiti For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 56 // ( 28. 1. 12) tadabhinnatayA vizeSasyApi pratyakSasiddhatvAditibhAvaH / 'yuktastatra sandeha iti' (29. 1.8) paricchedaH uktanItyA sAmAnyapratyakSAd vizeSApratyakSAdanekavizeSasmaraNAcca saMzaya iti prAguktArthasya niyUMDhatvAditi bhAvaH / atra prthmH|| sAmAnyapratyakSaM dharmijJAnavidhayA vizeSApratyakSaM vizeSAdarzanavidhayA'nekavizeSasmaraNaM ca koTidvayopasthitividhayA saMzayakAraNamiti mantavyam / nanu koThyorvirodhajJAnamapi saMzayakAraNamasti tatkuto notkIrtitamiti cet, satyam , saMzaye tadadhikaraNAvRttitvarUpo virodho na prakArastathA sati tasya tadabhAvavyAptiparyavasAyitvena tadabhAvavyApyavattAnizcayarUpasaMzayapratibandhakasattvAttadabhAvasya ca kAryasahabhAvena hetutvAt saMzayamAtrasya durlabhatvApatteH, na ca tadabhAvavyApyavattAnizcayatvaM tadabhAvAprakArakatvaghaTitam , gauravAt, anyathA vahnayabhAvavyApyavyApyavAn vahivyAyavAn parvata iti parAmarzAt parvato vahnimAn tadabhAvavyApyavAMzceti saMzayarUpAyA anumiterduritvApatteH, kintUktavirodhaH saMzaye saMsargatayA bhAsate, tasya ca pUrvamupasthiti pekSiteti virodhajJAnasya saMzayahetutvotkIrtanAyogAt / kiJca virodhAviSayakaikadharmikasthANusvatadabhAvaprakArakajJAne'pi saMzayavyavahArAt , anyathA tasya saMzayAnyatve tato nizcayakAryApatteH, saMzaye na virodhaviSayakatvasparzo'pItyalaM tatra tajjJAnahetutvazaGkayA / etena tadvattAgrahapratibandhakagrahaviSayatvarUpasya virodhasyApi prakAratayA saMsargatayA ca saMzaye bhAnamapAstam / apAstaM ca tadvattAbuddhiM prati tadabhAvavyApyavattAjJAnasya pratibandhakatvamekaM tadabhAvavyAptiprakAratAnirUpitataddhAvacchinnavizeSyatAzAlinirNayaviziSTataddharmAvicchinnaprakAratAzAlinirNayatvena, puruSatvavyApyaM karAdi karAdimAMzcAyamiti jJAnadvayAdapi puruSatvasandehanivRtteH, aparaM ca tadabhAvavyAptyatiriktaniSThaprakAratvAnirUpitaprakAratAzAlinirNayatvena, IMil // 56 // For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavirlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir puruSatvavyApyavAnayamiti jJAnAdapi puruSatvasandehanivRtteH, evaM ca saMzaye koTyaMze viruddhatvakoTitAvacchedakayorekatra dvayamiti rItyA bhAnopagamAttasyopadarzitapratibandhakatAvacchedakadvayAnyatarAnAkrAntatvenAnupapatterabhAva iti raghudevoktamapi, tadabhAvavyApyatiriktaniSThaprakAratvAnirUpitatvApekSayA tadabhAvavyAptiniSThaprakAratAnirUpitatvaniveza eva lAghavAcca, anyathaikatra dvayamiti rItyA tadabhAvavyAptikaratvAdyavagAhino vizeSadarzanasya tadvattAjJAnapratibandhakatvAnupapatteriti dika / ayaM sthANurvA puruSo vA ? ityatrApi sthANutvatadabhAvapuruSatvatadabhAvarUpakoTicatuSTayazAlyeva saMzayaH svIkriyate, tAdRzavAkyAdidaMpadAddharmiNaH sthANupuruSapadAbhyAM sthANutvapuruSatvayorvAkAradvayena cAbhAvadvayasyopasthiteH, kevalaM sa navyamate zAbdaH, jIrNanaiyAyikamate copanayasahakAreNa mAnasa iti vizeSa iti nAnupapattiH, anye tvekadhamiNi viruddhanAnAdharmaprakArakajJAnaM saMzaya iti saMzayalakSaNaM bruvate, tanmate sthANurvA puruSo vetyeyaM dvikoTika eva saMzayaH, virodhajJAnaM ca tanmate saMzayakAraNamiti mantavyam , tallakSaNA rthazcaikadharmitAvacchedakaviziSTavizeSyakatvAvacchedena viruddhatvena nAnAdharmaprakArakatvam , tena daparvatau vahnitadabhAvavantA| vityAdeH zuktAvidaM rajatametadrUpavaccatyAdeghaTo dravyaM pRthivI cetyAdeza nirAsaH, ekdhrmikviruddhnaanaaprkaarkjnyaan| tvarUpaM koTidvayavirodhabhAnasAmagrIsamAjAdhInaM saMzayatvaM nIla ghaTatvavanna kAryatAvacchedakam , evaM sNshytvshuunyjnyaantvruup| nizcayatvamapi nIlatvazUnyaghaTatvavattatheti dIdhitikRtaH, na caivaM dharmijJAnamantareNa nizcayavat saMzayo'pi syAditi vAcyam , sati dharmIndriyasannikarSe iSTatvAt , kvaciddharmijJAnasya dharmIndriyasannikarSavidhayavopayogAt, koTyupasthiterapi vizeSaNajJAnamudrayA viziSTabuddhitvAvacchinna evApekSA, vizeSaNajJAnAhetutve tu tatkoTIndriyasannikarSa evApekSito, natu --- - - -- - For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI sarvatra tajjJAnamapi, saMzayotpattisamaye nizcayApattirapi nizcayatvasya kAryatAnavacchedakatvena tadavacchinnotpatterApAdayitumaza- paricchedaH vivrnnm| kyatvAdeva na bhavatIti tadAzayaH, asmasiddhAnte tu tAdRzamapi saMzayatvaM nizcayatvaM ca vijAtIyavijAtIyakSayopazamaja prthmH|| nyatAvacchedakamavazyaM svIkartavyam , bahuvidhAdisUtra nizcitAnizcitayorapi pAThAt , bahvAdibhedAnAM ca kAraNabhedapratiniyatAnAmeva parigaNanAt , anyathA'saMkhyabhedApatteH, arthasamAjagrastasya ca dharmasya kAryatAnavacchedakatve pramANAbhAva eva bIjaM parairapi svIkriyate, anyathA svasAmAnAdhikaraNyakAlikAvizeSaNatobhayasambandhAvacchinnaduritaniSThapratiyogitAvacchedakatAkabhedavaduritadhvaMsatvamapi tatvajJAnakAryatAvacchedakaM na syAt , tacca tatra tathAvidhakAryakAraNabhAvagrAhakasya tamevetyAdi-15 vedarAzerikhAtra bahvAdisUtrasya pramANasya sacAnnAstyeveti tAdRzasyApi saMzayatvAdeH kAryatAvacchedakatvaM nirAbAdhamiti / yadi ca nizcayasaMzayayoravadhAraNatvAnavadhAraNatve viSayate anubhavasiddhe tadA tayoreva kAryatAvacchedakatvamiti yuktmutpshyaamH| 8'samAnAnekadharmopapattevipratipatterupalabdhyanupalabdhya vyavasthAtazca vizeSApekSo vimarzaH saMzaya' iti gautamIyaM sUtram, samAno nekeSAM tatkoTitadabhAvakoTimatA yo dharmastadupapatteddharmiNi tadvattAjJAnAt , vipratipatteviruddhakoTidvayapratipAdakAcchado nityo navetyAdivAkyAt , upalabdhiranupalabdhizca lakSaNayA tadvipayau bhAvAbhAvautayoravyavasthA'nizcAyakaM sapakSavipakSavyAvRttadharmavattAjJAnaM tato'sAdhAraNadharmavaddharmijJAnAditi yAvat , viziSyate vyAvarttate vizeSadarzanaviSayo yasmAt sa vizeSo vizeSAdarzanaM tatsApekSa iti, etAvatA kAraNamukta, lakSaNamAha-vimarza iti' ekatharmikaviruddhobhayaprakArakaM jJAnamiti tadarthaH, bhASyakArastu samAnaH koTidvayasahacarito dharmaH, anekadharmo'sAdhAraNadharmaH, upalabdhyanupalabdhyavyavasthA tatkoTikajJAnasya tadabhAvakoTika // 57 // For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnasya ca sadviSayakatvAnavadhAraNaM prAmANyasaMzaya iti yAvadityAha, tadiha karotyarthabhAvanArUpadharmijJAnAdvizeSAdarzanAt yajyarthataditarakoTidvayopasthitezca vizeSasaMzayAd yukto vizeSaprazna iti bodhyam / tatra svalakSaNeSu, vijJAnavAdimatamAyAtamiti, ( 29. 2.1) tAvatApi saugatapakSo na kSIyata iti bhAvaH / paramArthasadAyAtamiti, ( 29. 2. 2) anicchato'pi yogAcArasyeti zeSaH, vikalpabuddhau pratibhAsamAnasya sAmAnyAkArasya mukhyatAyAH svayamevAbhyupagamAttasya ca jJAnasAmagrImAtraprabhavasya nirvikalpake'pi yuktatvAdvizeSarUpatAyA api ca bahirathe gauNatve ca jJAnamAtra eva tatvato vizrAntatvAditi hRdayam / viparyayasyApIti, (29. 2. 4) anubhUyamAne'nugatavyAvRttAkAradvaye'nyatarAsatyatve vinigamakAbhAvAditi nisskrssH| vicAryamANAyogAditi (29. 2.7) kiM syAt sA citrakasyAmityAdiyuktariti bhAvaH / etena bAhyAntarArthAnAM sarveSAM sAmAnyavizeSAtmakatAsAdhanena, bhedApratiSTiteH vizeSAgocaratvAt / bhedamAtrasyeti, (29.2.14) | anuvRttarUpAvagAhini jJAne'ntatastadAzrayatayaiva bhedAvagAhanAditi bhAvaH / sAmAnya grahaNa evAnumAnavyApAro vyaktistvA kSepato labhyataiti tu na vaktuM yuktam , AkSepasyApyanumAnatvAt , anumitI sAmAnyaviSayatApravAdastu vyApakatAnavacchedakatatavyaktitvarUpeNa vyApakAnavagAhityAta pratyakSavRttispaSTatAkhyavipayitAbhAvAdvA smrthniiyH| tAbhyAmiti, (30.2.4) tAbhyAM sthANupuruSAbhyAM vizeSAbhyAM, tasyorddhatAsAmAnyasya, vyatireko bhedazcet, kiM na dUre vyaktibhAnapratibandhakadUratvavati deze'vabhAsanaM syAdeva, vizeSAta sAmAnyasya bhede ekabhAsakasasAmayyabhAve'paratadabhAvasya niyantumazakyatvAditi bhAvaH / iSTApatAvAha-dRre'vabhAsamAnasyAspaSTAkArasya sAmAnyasya sannidhAne'tizayena bhAsanaM syAt / yahare'spaSTamanubhUyate tatsamIpe'tyaspaSTaM For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 58 // bhAyAt , aspaSTe vizeSasyAtyaspaSTatAyA eva sambhavAditi bhAvaH / niravacchinnAnatvAdiprakAratAzAlyAmrAdipratyakSe nikaTade- zavRttitvAderhetutvaM dUradezavRttitvAdervA pratibandhakatvaM kalpyate, astu vA sAmAnyavizeSasAdhAraNyenAspaSTatAkhyaviSayatAvizeSasambandhena sAkSAtkAratvAvacchinne dUratvasya spaSTAkhyaviSayatAvizeSasambandhena tadavacchinne ca sanidhAnasya hetutvam , tattaddezattitvaviziSTaviSayasya tApyeNaiva vA taccamiti noktadoSasparza ityabhiprAyavAn samAdhatte-etadapyayuktaM vizeSe'pi samAnatvAdityAdinA (30. 2. 5) / kutazcidRSTetyAdi, (30. 2. 14 ) dRSTaM kAraNaM dUratvAdi adRSTamaspaSTakSayopazamaH na caivaM vyabhicAraH, dUratvAdidoSasthale'pyaspaSTakSayopazamasyaivAbhyupagamAt , tatvAvacchinne ca tattadrvyakSetrakAlabhAvAnAmekazaktimattvena hetutve doSAbhAvAditi dika / saMvAdakatvAditi (31.1.3) saMvAdakatvasya ca sadviSayakatvena vyAptatvAditi bhAvaH / 'tathA ca kathamidamavatiSThata ityAdi ( 32.2.12) yadi ca vidhinimantraNAmantraNAdhyeSaNAcatuSTayasAdhAraNI pravarttanaiva zabdabhAvanA, vidhiHpreraNaM bhRtyasya nikRSTAdeH, nimantraNamAvazyakapreraNA, AmantraNaM kAmacArAnujJA, adhyepaNA satkArapUrvo vyApAraH, etaccatuSTayAnugatapravarttanAtvasya zakyatAvacchedakatve lAghavAda , Aha ca "asti pravartanArUpa-manusyUtaM caturvapi / tatraiva liGa vidhAtavyaH, kiM bhedasya vivakSayA // 1 // nyAyavyutpAdanArthaM vA, prapazcArthamathApi vA // vidhyAdInAmupAdAnaM, caturNAmAditaH kRtam // 2 // " iti, pravarttanA ca pravRttijanakajJAnaviSayatAvacchedako dharmaH, sa ceSTasAdhanatvAdiriti vibhAvyate-tadA nAmAntareNa ziSyadhyAndhyotpAdanAdRte na kazcidanyo naiyAyikamatAdvizeSa iti mantavyam / parApekSAmantareNa kvacit kadAcidapyabhAvAditi, (34. 2.1) atra tasyeti yojanIyam / tasya // 58 // REC For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit samAnapratyayasyetyarthaH / nanvidamayuktam , ghaTo'yamityAdau ghaTatvAdisamAnapariNAmapratyakSasya parApekSAmantareNaiva sarvAnubhavasiddhatvAt , na ca sAmAnyaprakArakapratyakSe parApekSatvaniyamo'pi vaktuM yuktaH, ghaTatvaM sAmAnyamiti pratIteratathAtvAditi cet, satyam , sAmAnyIyavizeSaNatAsambandhena sAmAnyaprakArakapratyakSe tathA niyame doSAbhAvAt , ghaTatvaM sAmAnyamityatra tu sAmAnyasya tAdAtmyenaiva prakAratvAt , vaisadRzye'pItthameva parApekSatvaniyamopapatteH, parApekSasyApi kathazcittadanapekSatvaM tu na dUSaNam, kintu syAdvAdasAdhakatvAd bhUSaNameva, etena sAmAnyabodho na parApekSo na vA vaisadRzyabodhaH, kintu tad vyavahAra ityayamapi nayo'nugRhIto bhavatItyAdi vibhAvanIyaM sudhIbhiH / kathaM zabalaM dRSTvetyAdi, (34. 2.3) zabalena samAno dhavala iti pratyaye sAmAnyapadArthasya tadbhinnatve sati tadvRttidharmasvarUpatvena bhedagarbhatvAt bhedapratyayasya cAbhedajJAnavirodhitvAditi bhAvaH / ekatvopacArAditi, upacaritamekatvaM tjaatiiyaabhedruupmaashrityetyrthH| tadvyaktitvAvacchinnabhedavattAbuddhirhi tadvyaktitvAvacchinnabhedAbhAvavattAbuddhi viruNaddhi na tu tajjAtyavacchinnabhedAbhAvavattAvuddhimityevaM na virodha ityrthH| na caivaM yAM kAMcijAtimAdAyAtiprasaGgo, vizeSyavAcakapadavAcyatAvacchedakajAtyavacchinnabhedAbhAvAzrayaNenAnatiprasaGgAt, yadvaikatvasya zabaladhavalavRttisamAnapariNAmagatAbhedasyopacAra dharmiNyadhyAropamAzrityetyarthaH / na caivamatrApi sAdRzyAntaramAdAyAtiprasaGgaH, 'Arope satI'tyAdinyAyena sAdRzyAntareNAbhedAdhyAropAyogAditi mantavyam / mukhyamAtmAdidravya iti, (34. 2.4) mukhyaM skandhapariNAmakRtamekatvamAtmAdiSu dravyeSvityarthaH / sAdRzye tRpacaritamiti (34.2.4) prathamapakSe sAdRzyaityasya sAdRzyAnimittamityarthaH / dvitIyapakSe CONCACANCY CH -%ASA For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / ! // 59 // www.kobatirth.org sAdRzyavRttItyarthaH / kathamupapadyeteti (34. 2. 5) mukhyaikatvasya parAnapekSatvAt sa evAyaM gaurityatra tadAzrayaNe zabalena samAno dhavala iti pratyayo nopapadyetaivetyarthaH / tayorekasAmAnya yogAditi (34. 2. 5 ) etadanantaraM tena samAno'yamiti pratyaya upapadyetaivetyanupajJjanIyam, tayoH zabaladhavala yogatvarUpaikasAmAnyasambandhe dhavale zabalabhinnatvazabalavRttigotvasAmAnyarUpavattvagrahe uktaviziSTabuddhernAnupapattirityarthaH / itthaM taTasthenAkSepasamAdhAne kRte bAdhakaprasaGgamAha - iti cedityAdinA, (34. 2. 5 ) sAmAnyavantAviti ( 34. 2. 5 ) mukhyaikatvadvaye dvitvatvenAbhivyaJjakApekSAdhIsattve samUhAlambanasyaiva sambhRtasAmagrIkatvAdityarthaH / na caivaM ghaTavadbhUtalamityatrApi saMyukte ghaTabhUtale ityasyApattiriti vAcyam, tatrApi ghaTavatvasAdRzya kRtaikatvAnAzrayato tadApatteriSTatvAt, tadAzrayaNe tu dharmiMgatasaGkhyA puraskAreNaiva tadanvayavivakSAdhInabodhopapatteriti dhyeyam / nanUpacaritaikatvAzrayaNe'pi sa evAyaM gauriti dhIkAle tena samAno'yamiti kathaM na syAt, tatrAha abhedopacAre tviti ( 34. 2. 6 ) sAmAnyamiti sampratyayaH syAditi ( 34.26 ) sAmAnyAntarnigiraNaM kRtvA tadekatvapratyayaH syAdityarthaH / na tena samAno'yamiti ( 34 2 6 ) tatsamAnatvabuddhestadekatvabuddhijanana evopakSINatvAditi bhAvaH / satyagavayetyAdi, ( 34. 2. 8 ) tathA ca bhAvasthApanAdigovyavahArahetusAdRzyarUpANAM gotvAnAM bhinnatvAbhyupagamAnna doSaH / ekatvavyavahArazca teSu gotvatvenAnugamayyaivopapAdanIyaH / ata eva mRvasvarNatvAdinA sAMkaryAt kumbhakAra svarNakAradaNDava rculAdijanyatAvacchedakatayA ghaTatvamapi nAnaivaikatvavyavahArazca tatra kathaJcitsausAdRzyAdineti pare'pi svIkurvate / tadekajAtitvanibandhanabhiti ( 34 2. 10) tena bhAvagavAdinaikA jAtiryasya sthApanAgavAdesta For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 59 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir caprayojakamityarthaH / tathA ca gopadazakyatAvacchedakaM nikSepacatuSTayAnugatagotvamekaM tadvyApyAni ca bhAvagotvAdIni nAneti niSkarSaH / idaM tu bodhyam , ekAnekatvenAnubhUyamAne vastuni ya evAMza ekatvAvacchedakaH sa eva dravyaM ya eva cAnekatvAvacchedakaH sa eva paryAyaiti dravyArthikanayeno tAsAmAnyasyeva, tiryaksAmAnyasyApyekatvasyAvizeSeNa grahaNAt keyaM vAco yuktirAtmAdidravye mukhyamekatvaM sAmAnye tUpacaritamiti, viparyayasyApi vaktuM zakyatvAt , AtmAdidravyasyApyekagrahaNagRhItAsaMkhyeyapradezAdyAtmakatvasya siddhAntasiddhatvAt , sAmAnyasya vyaJjanaparyAyarUpatvAnna mukhyamekatvamiti cet , evaM sati sarvatra zabdAnugama eva syAnArthAnugamaH, tathA cAnubhUyamAnArthAnugatAkArAnupapattiH / kizcaivamRjumUtranayenAtmAdirapi pratikSaNabhaGgurArthaparyAyAtmA kathaM mukhyaikatAmanuvIta, nayAntareNa tu mukhyamekatvamubhayatrAviziSTam , askhalitapratItereva tatra mAnatvAt , anugatapratItiviSayo hi sAmAnya vyAvRttipratyayaviSayazca vizeSa iti,anugatapratyayo'pi cordhvatAsAmAnyAnAlambanastiryaksAmAnyamevAlambate, viSayeNaiva dhiyAM vizeSaiti nyAyAt, anyathA sAkAravAdApAtAt , svarUpAstitvamanyadezasparza na sahata iti cet , anyakAlasparzamapi kathaM sahatAmiti smarantu devAnupriyAH, sautrAntikAdisiddhAntapaddhateH svato vyAvRttimatAM padArthAnAM kathazcidanugatadhIjananaikazaktijvaraharaNakazaktiriva guDUcyAdInAM sAmAnyamiti mate tu tulyanyAyena vizeSasyApi vyAvRttidhIjananazaktirUpatvena tadubhayApratyakSa tvaprasaGgaH, tadatiriktadravyAbhAvena dravyArthatayA pratyakSatvasyApi vaktumazakyatvAt / tasmAdekatvamanekatvaM ca sAmAnyavizeSayordravyaparyAyAvacchinnaM svasvagrAhakanayApekSayA mukhyameveti dik| yena tadapi vAkyArtho na syAditi, (34.2.13) nanu yajyAdisAmAnyasya zabdArthatAM vayaM na bArayAmaH, kintu dhAtvarthatvenAnyalabhyatayA liGarthatAmeva, ata eva dharmikalpanAta iti nyAyAda For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 6 // pUrvakalpanApekSayA yAgAdeH phalakAlaparyantaM sthAyitvameva yuktaM, yAgottarakAle idAnIM na yajeyamiti pratIteApArakAlAvacchinnasamavetatvasyaiva yAgAdipratyakSahetutvakalpanenopapatterityuktirapi pratyuktA, yajyAdyarthasya liGarthavyApAre'nvitasyaivAnubhavAdArthyA bhAvanAyA apratikSepAt / na ca sarvatra vyApArarUpA bhAvanA nAkhyAtasyArthaH, kintu dhAtoreveti vaiyAkaraNamatameva yuktaM, prAdhAnyena pratIyamAnavyApArasya dhAtvarthatAyAH prakRtipranyayayoH pratyayArthaprAdhAnyamiti nyAyaviruddhatvAditi cet, "atrAhuruddhAhutayocchalanto, navInavaiyAkaraNAH svyuktiiH| zabdArthazuddhau vayameva dakSA ityAntaraM darpamivodrinnaH // 1 // " yattAvaduktaM 'prakRtipratyayayo' rityAdinyAyAd vyApAro na dhAtvartha iti tadayuktaM, tasya nyAyasya prakRtyarthaprakArakabodhe taduttarapratyayajanyopasthitiH kAraNamiti kAryakAraNabhAvamUlatvAt , sa eva ca na sambhavati, pakkavAnityatra pAkaM kRtavAniti vivaraNAt , pAkasya karmakArakasya ktavatupratyayArthe kartRkArake'nanvayAt / na ca "sambandhamAtramuktaM ca zrutvA dhAtvabhAvayoH / tadekAMzaniveze tu vyApAro'syA na vidyata // 1 // " iti bhaTTapAdoktarItyA sambandhasAmAnyena kArakANAmanvayo vaktuM zakyaH, kriyAtvasyaiva kArakAnvayitAvacchedakatvenAnvayaprayojakarUpavatvalakSaNayogyatAvirahAta , tasmAt kriyArUpA bhAvanA dhAtvartha eva, 'bhUvAdayo dhAtava' iti sUtre prabhRtiprakAravAcakAdizabdadvayena dvandvagarbhabahuvrIhiNA bhUprabhRtayo vAsadRzA dhAtava ityarthalAbhAt , kriyAvAcakatve sati bhvAdigaNapaThitatvasyaiva dhAtulakSaNatvaparyavasAnAt , atra kriyAvAcake hirukapRthaganAnetyAdAvativyAptivAraNAya vizeSya, vA ityAdAvavyaye'tivyAptivAraNAya vizeSaNaM, vA ityasya yAdRzasyAvyayamadhye pAThastAdRzasyaiva bhvAdigaNe'pi pAThAt , na "ca gatigandhanAdyarthanirdezo niyAmakastasyArthAnAdezanAditi" bhASyaparyAlocanayA dhAtUnAmanekArthatvena niyamasyA // 60 // CCCX For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 2544444 dhunikatvalAbhAt , kriyAtvaM ca vyApAratvaM, na tu dhAtvarthatvam , anyonyAzrayAt , na cAnyatamatvaM dhAtutvaM,bhUvAdaya iti sUtrabaiyApatteH, na ca sattAdIn phalAMzAnanyatamatvenAdAya tadvAcakatve sati gaNapaThitatvameva lakSaNamucyatAmiti vAcyam , tadanyatamamadhye vikalpasyApi vikalpayatIti prayogAnusAreNa pravezadhrauvyAt tadarthakacakAre tivyApteriti bodhyam , kriyAvAcakatva eva hi dhAtoH kAryamagniSTomayAjItyAdau karmaNi karaNopapade kartari ca Nyat NinipratyayopapattiH, vinA kriyA kArakatvAsambhavena tadvAcakapratyayasyApyasambhavAt / na ca gamyamAnakriyAmAdAya kArakayogaiti bhaTTarItiyuktA, AkhyAtasthale'pi tadApattau bhAvanAyAstadarthatvapravAdasya dattajalAJjalitvaprasaGgAt, etena prakRte liGgasaMkhyAnvayAnurodhAt karturvAcyatvadhrauvyAt tenAkSepAdbhAvanApratyayaH sughaTa ityapAstam / evaM satyAkhyAte'pi saMkhyAnvayAnurodhena ka rvAcyatvaprasaGgAt , kiJcaivaM nakhaibhinno nakhabhinno hariNA trAto haritrAta ityAdau "kartRkaraNe kRtA bahulamiti" samAso na syAt , puruSo rAjJo, bhAryA devadattasyetyAdAvivAsAmarthyAt , na ca dadhyodano guDadhAnA ityAdAvivAtrAdhyAhRtakriyAdvArA sAmarthya vAcyam , tatra vidhyAnarthakyAdagatyA tathA svIkAre'pi nakhabhinna ityAdau sAkSAddhAtvarthAnvaye bAdhakAbhAvAt / kizca bhAvanAyAstiGarthatve bhAvayati ghaTamiti vadbhavati ghaTamityapi syAt dhAtvarthaphalAzrayatvarUpakarmatvasattvAt , na cAkhyAtArthavyApArAzrayatvena kartRtvAttatsaMjJayA karmasaMjJAyA bAdhAnna dvitIyeti vAcyam , AkhyAtArthavyApArAzrayatvasya kartRtvarUpatve pAcayati devadatto viSNumitreNetyatra viSNumitrasyAkartRtApattau tRtIyAnApatteAmaM gamayati devadatto viSNumitramityatra viSNumitrasyAkarItApattau grAmasya gamikarmatAnApattezca / tathA ca grAmAya gamayati devadatto viSNumitramityapi na syAt , "gatyarthakamaNi dvitIyAcatuthyau~ ceSTAyAmanadhvanIti," gatyarthakarmaNyeva caturthIvi MARACACAKACANCHAR %2564% For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 61 // dhAnAt , api ca phalamAtrasya dhAtvarthatve grAmo gamanavAniti pratItyApattiH saMyogAzrayatvAt , phalAnutpAdadazAyAM vyApAra sacce pAko bhavatItyanApattiApAravigame pAko vidyata ityApattizca, na ca bhAvapratyayasya ghaAderanukUlavyApAravAcakatvAnnAnupapattiH kartari kRdityata eva tallAme vishessaanushaasnvaiyaaptteH| atha kathaM phalavyApArayordvayorapi dhAtuto lAbha iti cet , phale vyApAre ca khaNDazaH zaktidvayakalpanAt , pacatItyAdau phalaM viklityAdi, vyApAro bhAvanAbhidhAsAdhyatvenAbhidhIyamAnA kriyA, yadAkyapadIyaM "yAvasiddhamasiddhaM vA sAdhyatvenAbhidhIyate / AzritakramarUpatvAt sA kriyetyabhidhIyate" // 1 // iti / na ca sAdhyatvenAbhidhAne mAnAbhAvaH, pacati pAkaH karoti kRtirityAdau kriyAntarAkAhAnAkAsayordazanasyaiva mAnatvAt / kriyAntarAkAsAnutthApakatAvacchedakarUpasya sAdhyatvasyAsattvAkhyasya dhAtupratipAdyatvakalpanAt , tadidamabhipretyoktaM vAkyapadIye" asattvabhUto bhAvazca tiGpadairabhidhIyate" iti, na caivaM ghaante'pi dhAtunA tadbhAnApattiH, iSTatvAt , tatra prakRtipratyayabhAgAbhyAM pazya mRgodhAvatItyAdau tiGantAbhyAmiva sAdhyasAdhanAvasthayorabhidhAnAt , tatra sAdhyatvaM kriyAntarAkAGkSAnutthApakatAvacchedakarUpavatvaM, sAdhanatvaM ca kArakatvenAnvayitvamiti, na ca ghAnte dhAtunA sAdhyatvenAbhidhAne maanaabhaavH| odanasya pAka iti karmaSaSThyA mAnatvAt / na ca bhavatItyadhyAhRtakriyAnvayAt SaSThI, kartRkarmaNoH kRtIti kRdantena yoga eva tadvidhAnAt , nalokAvyayetyAdinA lAdezayoge niSedhAcca / atha kArakANAM bhAvanAyAmevAnvaya iti niyame odanasya pAka ityatra karmaSaSThI bhAvanAyAdhAtuvAcyatvaM sAdhayet tatraiva tu kimAnamiti cet , vizeSyatayA kArakAdiprakArakabodhaM prati dhAtujanyabhAvanopasthitiheturiti kAryakAraNabhAva evetyavehi, taduktaM "sambodhanAntaM kRtvorthaH, kArakaM prathamo vatiH / dhAtusambandhAdhikAra-niSpannama // 61 // For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir samastanam // 1 // tathA yasya ca bhAvena, SaSThI cetyuditaM dvayam / sAdhutvamaSTakasyAsya, kriyayaivAvadhAryatAm / / 2 / / " iti, etatkArikAdvayArthoM yathA sambodhanAntasya kriyAyAmanvayaH, tvaM brUhi devadattetyAdau nighAtAnurodhAt , " samAnavAkye nighAtayuSmadasmadAdezA" ityanena samAnavAkya eva taniyamAt , pacati bhavatItyAdau sUtrabhASyAdirItyaikavAkyatAsavAdeva nighAtasvIkArAt // 1 // kRtvo'rthaH, kriyAbhyAvRttigaNane kRtvasujitivihitaH, kriyAyAmanveti, kriyAyA abhyAvRttiH punaHpunarjanma tasmin dyotya iti tadarthAt kriyAyoge tatsAdhutokteH // 2 // tathA kArakaM karoti kartRkarmAdivyapadezAniti vyutpatteH kArakazabdasya kriyAparatvAt , // 3 // prathamo vatiH tena tulyaM kriyA cedvatiriti vihitaH, tatra yattulyaM sA kriyA cedityuktatvAt / / 4 / / dhAtusambandhAdhikAraniSpanna " dhAtusambandhe pratyayA" ityadhikRtya teSAM vidhAnAt // 5 // asamastaH samAsAyogyo naJ prasajyapratiSedhIya ityarthaH / na ca tasya kriyAnvaye mAnAbhAvaH na tvaM pacasi na yuvAM pacatha ityAdau kriyAyA eva niSedhapratIteH, ghaTo nAstItyatrApyastitvAbhAvasyaiva codhAt , bhUtale na ghaTa ityatrApyastItyadhyAhAreNaiva tathA bodhakalpanAt , prakAratAsambandhena naarthavizeSyakabodhe dhAtujanyabhAvanopasthiterhetutAyA eva yuktatvAt , // 6 // 'yasya ca bhAvena bhAvalakSaNaM' 'SaSThI cAnAdara' iti sUtradvayena vihitamapi kriyAyAmevAnveti, pUrvatra bhAvazabdena tadyoge sAdhutvAkhyAnAduttaratra ca yadbhAvenetyasyArthato lAbhAditi // 7-8 // sa ca bhAvanAkhyo vyApAraH pacatItyAdau phUtkAratvAdhaHsantApanatvayatnatvAditattadrUpeNa vAcyaH, tatastattatprakArakabodhasyAnubhavasiddhatvAt , na ca nAnArthatApattiH, tadAdinyAyena buddhivizeSAdeH zakyatAvacchedakAnugamakasya satcAt , AkhyAte kriyaikatvasyApi tenaiva vyavasthiteH, yadvAkya For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 62 // www.kobatirth.org padIyaM " guNIbhUtairavayavaiH samUhaH kramajanmanAm / buddhyA prakalpitAbhedaH kriyeti vyapadizyata " // 1 // iti, AkhyAtasya ca phalAzraye vyApArAzraye ca zaktiH, tatra phalAzrayaH karma, vyApArAzrayaH karttA, zakyatAvacchedakaM cAzrayatvaM, zaktivizeSarUpaM, na tu phalAdigarbha, phalAderdhAtulabhyatvAt / mAnaJca tatra 'laH karmaNi bhAve cAkarmakebhya iti sUtrameva, atra hi cakArAt karttari kRditi sUtroktaM karttarItyanukRSya bodhakatArUpAM tibAdizaktiM tatsthAnibhUte lakAre prakalpya tasya karmakartRviSayavidhAnAt na ca darzanAntarIyarItyA vyApArasya dhAtvarthatvAbhAvAttatra lakAravidhiH syAditi zaGkanIyam / tadvadeva kRtAmapi kartRkarmAvAcakatvApatteH karttari krudityasya laH karmaNItyanena tulyayogakSematvAt, api ca mImAMsakAnAM kRtAmitrAkhyAtAnAmapi kartRvAcakatvamastu bhAvanAyAzcAkSepata eva lAbha:, ghaTamAnayetyAdAvAkSepitavyakteriva tasyAH prAdhAnyopapatteH / pacatItyAdau bhAvanAyA vivaraNadarzanAd vAcyatvamiti cet na, pAkAnukUlavyApAravataH kartturapi vivaraNaviSayatvAvizeSAt na ca karturvivaraNaM tAtparyArthaviSayaM pAkaM karotItyatrAzabdArthakarmatvavivaraNavaditaretaradvandve samuccayAMzavivaraNavadveti na tadarthanirNAyakamiti vAcyam / bhAvanAyAM tulyatvAt kiM ca pacati devadatta ityatrAbhedAnvayadarzanAt karturvAcyatvamAvazyakaM paktA devadatta ityatreva, nacAbhedabodhe samAnavibhaktimattvaM niyAmakaM tadabhAvAnAtra sa iti vAcyam / somena yajeta stokaM pacati rAjapuruSa ityAdAvapyabhedabodhAnApatteH / na ca karttari lakSaNayA sAmAnAdhikaraNyaM, piGgAkSyAdiyaugikAnAmapi dravyavAcitvAnApatteraruNAdhikaraNocchedApatteriti dika / atra phale vyApAraH pradhAnaM, tiGarthAH kartRkarmasaGkhyAkAlA vizeSaNAni, | tatrApi kartRkarmaNI vyApAraphalayorvizeSaNe, saMkhyA kartRpratyaye karttari, karmapratyaye karmaNi, samAnapratyayopAttatvAt / tathA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH / / // 62 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir SAMACHAR cAkhyAtArthasaMkhyAprakArakabodhaM pratyAkhyAtajanyakartRkarmopasthitiheturiti phalitaM, naiyAyikAdInAmAkhyAtArthasaMkhyAyAH prathamArtha evAnvayAdAkhyAtArthasaMkhyAprakArakabodhe prathamAntapadajanyopasthitehetuhetumadbhAvo vAcyaH, so'pi candra iva mukhaM dRzyate devadatto bhuktvA vrajatItyAdau candrevArthayorAkhyAtArthAnanvayAditaravizeSaNatvatAtparyAviSayatvaghaTito vAcya ityatigauravamiti mantavyam / kAlastu vyApAre vizeSaNaM, na tu saMkhyAvat kartRkarmaNostadanvayaH zakyaH, atItabhAvanAke kartari pacatItyApatteH apAkSIdityanApattezca, nApi phale tadanvayaH, phalAnutpAdadazAyAM vyApArasacce pacatItyanApatteH pakSyatItyApattezca, na cAmavAtajaDIkRtakalevarasyotthAnAnukUlayatnasatvAduttiSThatIti prayogApattiH, erayatnasyAjJAnAdaprayogAt , kiJcicceSTAdinA'vagatau cAyamuttiSThatti natu zaknotyutthAtubhiti lokapratIteriSTatvAt , itthaM ca tiGathoM vizeSaNameva pradhAnaM tu bhAvanaiveti sthitam / yadi cAkhyAtArthaprAdhAnyaM syAt tadA devadattAdibhiH samamabhedAnvayAt prathamAntArthasya prAdhAnyApattistathA ca pazya mRgo dhAvatItyatra bhASyasiddhaikavAkyatA na syAt , prathamAntArthamRgasya dhAvanakriyAvizeSyasya dRzikriyAyAM karmatvApattau dvitIyApatteH, na caivamaprathamAsAmAnAdhikaraNyAcchatRprasaGgaH, tathApi dvitIyAyA durvAratvenoktavAkyasyaivAsambhavApatteH, na ca pazyetyatra tamiti karmAdhyAhAryam , vAkyabhedaprasaGgAt / evaM ca bhAvanAprakA rakabodhe prathamAntapadajanyapadArthopasthitiH kAraNamiti naiyAyikoktamayuktam / kiM tvAkhyArthakadRprakArakabodhe dhAtujanyopasthitirbhAvanAtvAvacchinnaviSayatayA hetuH, bhAvanAprakArakabodhaM prati tu dhAtvarthabhAvanopasthitireva hetuH, pazya mRgo dhAvati pacati bhavatItyAdyanurodhAditi kalpanIyam / itthaM ca pacatItyatraikAyikA pAkAnukUlA bhAvanA, pacyata ityatraikAzrayikA yA AACHAAKADC- AA% + For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 4 aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 63 // 2-% % viklittistadanukUlA bhAvaneti bodhaH / devadattAdipadaprayoge tvAkhyAtArthakAdibhistadarthasyAbhedAnvayaH / ghaTo nazyatItyatrApi ghaTAbhinnAzrayako nAzAnukulo vyApAra iti bodhaH, sa ca vyApAraH pratiyogitvaviziSTanAzasAmagrIsamavadhAnam , ata eva tasyAM satyAM nazyati tadatyaye naSTaH tadbhAvitve naMkSyatIti prayogaH / devadatto jAnAtIcchatItyAdau ca devadattAbhinAzrayako jJAnecchAdyanukUlo vartamAno vyApAra iti bodhaH, sa cAntata AzrayataivetyAdirItyohyam / " atra brUmo nyAyamArgAnurodhA-dudathabodhadhvastadurvAdiyodhAH / yenAnyeSAM dUSaNe bhUpaNe vA sarvatraiva protsahante nayA naH" // 1 // tatra pacatItyatraikAzrayikA pAkAnukalA bhAvaneti bodha iti yaduktaM tatkathaM yuktam , pacyarthAnAM buddhivizeSAnugatAdhaHsantApanatvAdinA bhAnasvIkAreNa kasyApi vyApArasya bhAvanAtvena bhAnAyogAt , dhAtusAmAnyArthabhAvanAyAM dhAtuvizeSArthatattadvyApArANAM vyutpattivaicitrye| NAnvayabhAnasvIkAre tu pacatItyatraikAzrayakAdhaHsantApanAyabhinnavyApAratvena bodhaH syAt , sa cAniSTaH, nacAdhaHsantApanAdInAM devadattAzrayakatvaM sambhavati, yatnaghaTitaparamparAsambandhena teSAM tatvasambhavoktau ca lAghavAd yatnasyaiva bhAvanAtvenAnvayo yuktaH, anyathA phalasyApi tadvattathAnvaye vyApAratvaprasaGgAt , caramavyApAraM phalasthAne dhRtvA taditareSAM tadanukUlAnAM bhAvanAtvena bhAnasvIkAro'pi nyAyyaH guNIbhUtairityAdinA samUhasya tulyavadbhAnoktivirodhaprasaGgaH, na cAdhaHsantApanatvAdInAM sAdhyatvenAbhidhIyamAnatvarUpavyApAratvena bhAvanAtvena bhAnamityapi zakyaM vaktum , adhaHsantApanatvAdizuddharUpeNaiva pUrva bhAnAbhyupagamAt , ekatra dvayamiti nyAyenobhayarUpeNa bhAnasvIkAre cAnyalabhyAbhidhIyamAnatvavinimokeNAdhaHsantApanatvAdisAdhyatvayorekA bhAnAya pratyekaM zakyatAvacchedakatvasya vyAsajyavRttitvakalpane mahAgauravAt , sAdhyatvasya vartamAnabhAvanA % %A // 63 // 5 % For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shi Kailassagarsun Gyanmandir katvAnatirekeNAtiriktabhAvanAnveSaNaprasaGgAca, ghaTo nazyatItyatrApi ghaTAbhinnAzrayako nAzAnukUlo vyApAra iti bodhasvIkAre kapAle ghaTo nazyatIti prayogAnupapattiH, pratiyogitvaviziSTanAzasAmagrIsamavadhAnAtmana uktavyApArasya kapAlAvRttitvAt / na ca kapAlavRttitvasya ghaTe'nvayaH, tava mate kriyAtvasyaiva kArakAnvayitAvacchedakatvAt , ghaTapaTau nazyata iti prayogAnupapattizca, ubhayAbhinnAzrayakasya pratiyogitvaviziSTanAzasAmagrIsamavadhAnasyAbhAvAt / dvitvavadAzrayakatAdRzavyApAragrahe caikatra nazyati dvau nazyata iti prayogaprasaGgaH,ubhayavyApAravivakSAyAM kriyAbhedAd vAkyamedApattiH,pratiyogitvaviziSTetyatra vizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAvirahazca, bhinnatayA bhAsamAnayorapi kriyayoH kalpanayA'bhedasvIkAre ca kriyAbhedocchedApattiH, ka.kyamAtreNa kriyaikyAzrayaNe ca jIvati mriyate ityAderapi prasaMgAt , jAnAtIcchatItyAdAvantata Azrayataiva jJAnecchAdyanukUlo vyApAra ityapi svavAsanAmAtram , evaM satyAkhyAtArthasya dhAtvarthamadhye pravezanena tattvata AkhyAtArthasyaiva nirAsaprasaMgAta , tasmAtpacatItyAdau pAkAnukUlayatnavAn nazyatItyAdau nAzapratiyogI jAnAtIcchatItyAdau jJAnAzraya icchAzrayo devadatta ityAdyAkArakaH prathamAntapadArthavizeSyaka eva bodhaH zraddheyaH, nazyati naSTo naMkSyatItyAdau nazdhAtoroM nAza utpattizcetyutpattau kAlatrayAnvayasyApi sambhavAt , AkhyAtajanyasaMkhyAbhAvanAprakArakabodhe ca prathamAntapadajanyapadArthopasthiteritaravizeSaNatvatAtparyAviSayatvAvacchinnavizeSyatayA hetutvAna gauravam , sambandhagauravasyAdoSatvAt , kevalaM bhAvanAprakArakabodhaM prati dhAtvarthabhAvanopasthiteH pRthagdhetutve tavaiva gauravam / pazya mRgo dhAvatItyatra tamiti karmAdhyAhAryameva, anyathAtraikavAkyatvAya sAkAMkSakakartRkakriyayoryathAkathaJcidanvayasvIkAre "svidyati kUNati vellAti, nimiSati For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| ACANCCCCC OM4 aSTasahasrImA tiryaga vilokayati sadyaH / antarnandati cumbitumicchati navapariNayA vadhUH zayane // 1 // " ityAdAvekakartRkanirAkAMkSAnekavivaraNam // kriyANAM pratyekaM prAdhAnye bahuvAkyabhedApattAvajAM niSkAsayataH kramelakAgamanyAyapAtAt / na cAtra nvprinnyvdhvbhinnkrtR||64|| kasvedanAdyanukUla eko vyApAro'styanubhUyate vA, ekatrAnekakriyAsambandhaghaTitadIpakodAharaNatayaivAsyAbhihitatvAt , na cAtrotthApyAkAGkSayA tata ekakartRkatvasambandhena kriyANAM parasparamanvayaH, svAbhAvikakriyAntarAkAsAviSayatAnavacchedakarUpavattvAcca na kriyAtvabhaGga ityudbhAvane'pi vAkyabhedadoSa uddhattuM zakyaH, vinigamanAviraheNa pratyeka kriyAprAdhAnyApattestadavasthatvAt , sarva kriyANAmAkhyAtArthadvArakatra dvayamiti nyAyenaikasmin kartaryanvayavAda eva hi tasyoddhartuM zakyatvAt / yacca trApi nighAtAnurodhAdekakriyAyA eva prAdhAnyam , anyAsAM sAdhanatvAccaikavAkyatvaM "tiGatiGaH" iti sUtrayatA tiGantAnAma8/ pyekavAkyatvasvIkArAt , "ekatiGvAkyam" ityasya vArtikasya caikativizeSyakaM vAkyamityabhiprAyAditi, tanna, nighAtakRtaM prAdhAnyamapi kutreti vinigantumazakyatvAt , caramapaThitatvasyApi pazya mRgo dhAvatItyatraiva vyabhicArAdasyArthasya svagRhaV paribhASAmAtratvAcca, anyathA nighAte kriyAprAdhAnyaM tatsapeca sa ityanyonyAzrayasya durddharatvAt , kizca sAdhyasAdhanavartitayA SI kriyayoH parasparamanvayasvIkAre pAkena bhUyata ityarthe pacati bhUyata ityAderapi prasaGgaH, paThan gacchatItyarthe paThati gacchatItyAde rapi ca, mama tvAkhyAtasya svArthavidheyakazAbdabodha eva hetutvAnnAyaM prasaGgaH / kizca dhAtvarthaprAdhAnyAbhyupagame dhAtvarthamukhya vizeSyakazAbdabodhajanakasAmagyA dhAtvartha eva saMkhyAbodhakatvasvAbhAvyasya bhAvasthale dRSTatvAt kartukarmoktyo mArthe saMkhyAnanvayaprasaGga iti na kizcidetat-" zabdasAdhanikayaiva valgatAM, drAga jayo bhavatu zabdavedinAm / arthasAdhimasamarthane puna-yoga 7-25 // 64 // For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir CACACAMAR eva nipuNaM pragalbhate // 1 // sarvajJopajJamanekAntavAdamavalambamAnaiH punarasmAbhiH sarvamevopapAdayituM zakyam , vyavahAranayAnusAriNAM naiyAyikAnAM nAmArthavizeSyakasyeva zabdanayAnusAriNAM zAbdikAnAM bhAvapradhAnamAkhyAtamiti vadatAM dhAtvarthavizeSyakasyApi bodhasya jAyamAnasya vAGmAtreNa nirAka mazakyatvAt , nayavyutpattivaicitryAdhInasya phalIbhUtazAbdabodhavaicitryasya dRSTeSTAviruddhatvAt , ata evAnulomapratilomakrameNa tattatprakAravaitrivyabhAnamapi vyAkhyAtam / hantaivaM taNDulaM pacati caitra ityatazcaitrakartRkakriyAphalAzrayatvena taNDulamukhyavizeSyako'pi bodhaH syAditi cet, tathA vyutpannasya syAdeva, atra cAnuzAsanamUlazabdanayavyutpattyadhIno bodha uddezya iti nAyaM prsnggH| pacatItyatra viklityanukUlavyApArasyAdhaHsantApanAdeH prAtisvikarUpeNAkhaNDena ca bhAvanAtvena nayavyutpattivaicicyAd dvidhA bhAnam , sAdhyatvasya ca vyApAre phalasyAnukUlatArUpasaMsargAvacchedakatayaiva bhAnaM, sAdhyatvAvacchinnAnukUlatAyA eva saMsargatvopagamAt , tasya ca sAdhyatvasya kriyamANaM kRtamiti naye siddhatvAvaruddhasAdhyatvatvenAnyanaye ca zuddhasAdhyatvatvena bhAnamityanyadetat / ghaTo nazyatItyatrApi dravyArthatvaniyAmakasambandhena ghaTAbhinnAzrayakasya saGghAtabhedAdirUpanAzAnukUlavyApArasya bhAnaM, ghaTaM jAnAtItyatrApyanenaiva sambandhena ghaTavRtyutpattikajJeyAkArarUpavyApArabhAnam , yattu, bhUSaNasArakRtoktaM jAnAtItyatrAvaraNabhaGgAvacchinnabodhavyApAra evArtho'tItAnAgatasthale'pi jJAnajanyasyAvaraNabhaGgasyAvazyakatvAdatIto ghaTo jJAyata ityAdAvatItaghaTAdestadAzrayatA ca viSayatAyA iva naiyAyikAnAM satkAryasiddhAntAdveti, tadApAtaramaNIyaM, naiyAyikasAGkhyamatayoH parasparaparAmardopahatatvAt , bhedAbhedasadasatkAryAbhyupagantasyAdvAdavAdimArgAzrayaNaM vinA ca abodhapravRtteH, ata eva zabdAnAM niSpattiM jJaptiM cAdhikRtya 'siddhiH syAdvAdAditi MANORAN For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / / // 65 // paricchedaH prthmH|| sUtraM zrIsiddhahemacandrAbhidhAnazabdAnuzAsane AdAbupanyastaM prabhubhiH, itthamevAstItyatrApi svaparyAyotpattyanukUlasvadravyapariNatirUpabhAvanApratItiH saGgacchate, svArthaphalavyadhikaraNavyApArAbodhakatvAca dhAtorna sakarmakatvaM, spaSTabhAvanAnavabodhe ca phalasAmAnAdhikaraNyameva doSaH, yattu sa tato gato naveti prazne mahatA yatnena tiSThatIti prayogAt sattArUpaphalAnukUlA bhAvanAtra pratIyata iti bhUSaNasArakRtoktaM, tadasat, AkAzo'stItyAdAvagateH, tatra tattadavakAzadAnAdinA viziSTotpAdAnukUladhauvyarUpasattAsvIkAre cAsmanmatAzrayaNApatteH, trailakSaNyasatpadArthasyAsmAbhireva svIkArAt / taduvAca vAcakacakravartI-' utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat' iti, AtmAnaM jAnAtItyAdAvekasyaivAtmano yAkArapratiyogitvAnuyogitvAdinA karmatvaM kartRtvaM ca, vivakSAtaH kArakANi bhavantIti nyAyasya sarvazAbdikAnumatatvAt , svArthaphalAdhikaraNabhinnAdhikaraNavRttivyApAravAcitvaM sakarmakatvamityatra ca bhedasya vaivakSikasyaiva nivezAt / yattvatra dvAvAtmAnau zarIrAtmA'ntarAtmA ca, tatrAntarAtmA tat karma karoti yena zarIrAtmA sukhaduHkhe'nubhavatIti bhUSaNasAravacanaM, tadurvacanam , ekasyAtmapadasya dhAtozca vizeSaparatvApatteH, paramAtmAtmAnaM jAnAtItyatrAgatezva, hantaivamastItyAdAvapi dravyaparyAyayoApAraphalAdhArayorbhedavivakSayA | sakarmakaprayogApattiriti cet , siddhAntAnabhijJo'si 'kiM hanteti' pUtkAreNa, astItyAdau bhedavacanasya sampradAyaviruddhatvenAniTasAdhanatvajJAnAttadvivakSAyA ayogAta , itthaM ca "AtmAnamAtmanA vibhra-dastIti vyapadizyate / antarbhAvAcca tenAsau karmaNA na sakarmakaH // 1 // " iti, bibhradityanena svadhAraNAnukUlo vyApAro'trApi gamyata eva, tena karmaNA sakarmakatvaM tu na, antarbhAvAt phalAMzena vaiyadhikaraNyAvivakSaNAditi vyAkhyeyam / na cAtra sAdhyatvAkhyaviSayatAmAdAya gauNaM sakarmakatvaM yatnArthaka // 65 // For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir ACANCCC05-05%A4 dhAto mAryAnvitasAdhyatvAkhyaviSayatArUpavibhaktyarthAnvayitvenaiva gauNasakarmakatvavyavasthiteH, yatyarthe tu nAmAnvitacaturthyarthoddezyatvasyaivAnvayAnna yateH sakarmakatvamiti bhaTTAcAryoktaM samAdhAna ramaNIyam , yatezcatuthyaiva sAkAGgatvamiti niyamasvIkAra eva tathA vakttuM zakyatvAt , na ca tatra pramANamasti, dharme yateta ityAdiprayogasyApyavigAnaM darzanAt , na caitadubhayAnyatarasAkAGkSatvena tatra yatnArthakadhAtau sAdhyatvAkhyaviSayitAnvayitvena sakarmakatvavyavasthayaiva ca nistAraH, saptamyA viSayitvamAtropasthitAvapi sAdhyatvAkhyaviSayitAtvAvacchinnAnupasthiterityapi zakyaM vaktum , vizeSAnuzAsanaM vinA zabdAsAdhutvasya bhojanaM yatata ityAdAvAbAdhenArthAsAdhutvasya cAnupapatteriti dika, yatata ityAdau yatnAnukUlo vyApAro yogAkhya eva bhAvanA, yadi yatnazceSTA yadi ca karaNavIryamasau tadA labdhivIryameva sA, phalavyApArayorddharmibhedAbhAvAccAkarmakatvaM, vyApriyata ityAdAvapi zaktivyaktibhedenAntataH phalasaMsRSTavyApAramAdAya dhAtvarthavizeSyakabodhaHsvIkartavyaH, jAnAtIcchatItyAdau vyApAradvayAdau bhedAgrahAdekarUpAvacchedena kArakaphalAnvayaH saGgrahAdezAt vyApAre phalAnvaye samAnapadopAttatvasya bhedAgrahagarbhasyaiva niyAmakatvAt / ata eva caitramaitrau ghaTaM pazyata ityatrApyagRhItabhede darzanadvaye ubhayAzrayakatvAnvayaH, kartRbhedotthApitavyApArabhedasyApi saGgrahanayAdezapratibandhena grahItumazakyatvAditi mantavyam , pAka ityatraikasya sAdhyasAdhanAvasthAbhidhAnamapi syAdvAdAzrayaNenaivAviruddhaM, rUpabhedena tadupapatteH, kriyamANaM kRtamiti nayena pacatItyAdau siddhatvaniyatasAdhyatvasya kriyAkAlaniSThAkAlAbhedakatasya sarvatra bhAve'pi ghaantasthale kArakakriyAnvayakRtasAdhanasAdhyAvasthayoH svAtavyeNa bhAnAnna viviktazAbdikavyavahAroccheda ityAdikamupapAditam , 'nayarahasye ''smAbhiriti tata evAvaMgantavyam / " niyogAdipravAdAnAM, parasparavirodhinAm / tattva For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 66 // paricchedaH prthmH|| SACAR metanmayAkhyAtaM syAdvAdenAvirodhabhAk // 1 // jale jalataraGgavannanu nimajanonmajane, sRjanti nijaparyavAH pratikalaM padArthe pRthak / vimucya bhajanAvidhi, ka iva tadviveke prabhuH, sa eva hi vijRmbhate vizadakevalajJAnavat / / 2 / / " sadhanaM hanyAdityAderiveti (35. 1. 6) tRSNAmUlakahiMsAviSayakatvenobhayoravizeSAdityarthaH, dharma iti dharme vAcye balavadaniSTAnanubandhitvAMze vetyarthaH, pramANatvAnupapatteriti ( 35. 1.6) "na hiMsyAt sarvabhUtAnIti" sAmAnyavacanavirodhAdityarthaH / na ca sAmAnyazAstrato vizeSazAstrasya balavattvAnna hiMsyAdityataH pUrva hiMsAtvasAmAnAdhikaraNyena pApajanakatvagrahe'nantaraM vizeSazAstraparyAlocanAyAM tattaditarahiMsAtvena tatkalpyata iti na virodha iti vAcyam / sarvapadasamabhivyAhAreNa hiMsAtvAvacchedenaiva sAmAnyavacanataH pApajanakatvalAbhAt, kAryAntarArthamAzrite'pi vizeSavidhAvutsarganiSedhoktadoSAparihArAdvaidyakokta iva dAhavidhau, tasmAttRSNAmUlakahiMsAtvAvacchedenaiva sAmAnyaniSedhaparyavasAnAdbhUtyAdyuddezena yAgAdividhayastadvirodhitvAdapramANameva, tadekavAkyatvAcca nikhilo'pi veda iti mantavyam / yattu pratipadoktaphalatyAgena vividipArthatayA karmakANDasyApi prAmANyamiti vedAntipazubhirughuSyate, tadajJAnavilasitaM, bhinnAdhikAravihite karmaNi tattyAgAparapravezAbhyAM vividiSArthatAyA asiddheH, anyathA'bhicAroddezena vedavihitaM zyenayAgamapi vividiSArthatayA kimiti nAdriyeran / tadavadAma "vedoktatvAnmanAzuddhyA, karmayajJo'pi yoginH| brahmayajJa itIcchantaH, zyenayAgaM tyajanti kim // 1 // bhinnoddezena vihitaM, karma karmakSayAkSamam / / klaptabhinnAdhikAraM ca, puDheSTyAdivadiSyatAm // 2 // " iti, atyadhikametattattvaM latAyAM sphuTIkRtamasmAbhiriti, vizeSArthinA tata evAvadhAryam / apUrvArthatvaM punariti (35, 1.7) lokapramANaviSayArthatvaM punarityarthaH, tenApUrvaprati ALSOCCAUSAMEER // 66 // For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir CA pAdakatvena mImAMsava pramANaM nopaniSaditi riktaM vacaH, upaniSado'pyapUrvaparamabrahmapratipAdakatvenAvizeSAt , aicchikavizeSagrahasya ca pakSapAtamAtratvAdityuktaM bhavati, sa evArthaH syAditi (35. 1. 14) loke vede ca zabdavyutpattestulyatvAditi bhAvaH / ye tu prAbhAkarA vedasyApauruSeyatayA vaktajJAnAnumAnAnavakAzAt saMsarge zabdasyaiva svAtantryeNa prAmANyamAsthiSata, loke tvanumAnata eva vaktRjJAnopasarjanatayA saMsargasya siddharanuvAdakatAmAtraM vAkyasyeti nirNItavantaH, teSAM lokavedasAdhAraNavyutpattibalenAnvitAbhidhAnaM prasAdhayatAM tadalAyAtapratipAdakatvasya loke'pyavizeSAda jaratIyanyAyApAtaH, taduktaM "nirNItazaktervAkyAddhi, prAgevArthasya nirNaye / vyAptismRtivilambena, liGgasyaivAnuvAditA // 1 // " iti, yAvatI hi vede sAmagrI tAvatyeva loke bhavantI kathamiva nArthamavagamayet , liGgaM tu paripUrNamapyavagatamapekSaNIyavyAptismRtivilambAt kiM nirNatuM pragalbhatAm , anvayasya prAgeva pratIteranuvAdakapatipravezAt / na ca loke vakturAtatvanizcayo'pekSaNIya iti tadvilambAdarthapratyayavilambaH, loke'pyAptoktatvAnizcaye'pyarthapratItestasya tadahetutvAt , kathamanyathA vedAnukAreNa paThyamAneSu manvAdivAkyeSvapauruSeyatvAbhimAnino gauDamImAMsakasyArthapratyayaH, na cAsau bhramaH, pauruSeyatvanizcaye'pi tadabAdhAt / na cAnAptoktatvazaMkAnirAsadvAraiva tadupayogaH sa ca kvacidapauruSeyatvanizcayAt kvacidAptoktatvAvadhAraNAditi na doSa iti vAcyam , evaM chapauruSeyatvasyApratItau saMdehe vA vedo na kizcidabhidhatta ityAptoktatvanizcayottarakAlaM loka iva vede'pyapauruSeyatvanizcayottarakAlamanumAnapravRttAvanuvAdakatvAvizeSApatte1ruddharatvAt / taduktamudayanAcAyaH kusumAJjalI "vyastapuMdUSaNAzakaiH, smAritatvAtpadairamI / anvitA iti niNIte, vedasyApi na tat kutH||1||" iti, amI padArthAH, tadanuvAdakatvam , 4- 45- 46-4 For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 67 // paricchedaH prthmH|| %A tasmAdiyaM prAbhAkaravRddha kalpanA'jJAnamUlaiveti mantavyam / tataH sugatAdivaditi (35-2-2) yathA sugatAdayaH parasparaviruddhabhApitvena na pramANaM tathA zrutayo'pi nAnAvAdivipratipattikavalitArthAbhidhAyitvAnna pramANamityarthaH / prAmANyaM cAtra pramA'yogavyavacchedarUpaM vAcyam , anyathA pramAtRtvAbhimate sugatAdau taniSedhe'prasaktapratiSedhApattariti smarttavyam / cArvAkamatamutthApayitumAha bhASyakRt tatheSTatvAdityAdi (35-2-3) tad vyAcaSTe vRttikRt nApi samaya (35-2-3) ityAdi, adevatArUpa iti (35-2-5) cArvAkamatAdyapravartakamanuSyarUpa ityarthaH / pratyakSamekamicchanti ya iti (35-2-6) tathA ca bhASye ekepAmityatra ekaM pramANamicchantItyekeSazcArvAkAsteSAmiti vyAkhyeyamityarthaH / iSTiH pratijJA, abhAvasiddheriti (35-2-10) abhaavprsnggaadityrthH| pramANAntarasyeti (35-2-12) prtykssaatiriktprmaannsyetyrthH| tadvacanasya (35-2-12)sarvajJavacanasya, hetuvAdarUpasya(35-2-13)hetugrAhyArthaviSayasya, ahetuvAdarUpasya (35-2-13) AjJAgrAhyArthaviSayasya, sa eva sarvajJa eva, atiprasaGgasya duSpariharatvAditi, (36-1-1) tathA ca pratiyogitadvyApyetarayAvatpratiyogyupalambhakasamavadhAnarUpAyAstarkitapratiyogisavaprasaJjitapratiyogikatvarUpAyA vA yogyatAyA abhAvAt yogyAnupalabdhyasampattyA na pratyakSaM tadabhAvagrAhakaM, tatsahakRtasyaiva tasya tadabhAvagrAhakatvaniyamAditi phalitam , na cAsata eva sarvajJAdeH pramANAntarasya vA''bhAsasiddhasyAbhAvaH zazazRGgasyeva pratyakSataH sujJAna iti vaktuM zakyam, anupalambhakAle AbhAsopalambhakasAmagryA abhAvAt , tatkAle cAnupalambhAbhAvAt tasyAzakyaniSedhatvAt / taduktaM " duSTopalambhasAmagrI, zazazRGgAdiyogyatA / na tasyAM nopalambho'sti, nAsti saanuplmbhne||shaa" iti, zazazRGgaM nAstItyasya ca zaze zRGgAbhAvo'stItyevArtha iti bodhyam , 4 A5% // 67 // For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir RCOACAMACHCOOKS bhASye-asiddheriti pramANatvena vaadysiddherityrthH| tAmeva pradarzayan vAdino viruddhabhASitvamudbhAvayati pratyakSamityAdinA (36-1-2) gauNatvAt pramANasyeti (36-1-2) pramANasya anumAnapramANasya, gauNatvAllaukikaprAmANavyavahAraviSayatvenopacaritatvAdityarthaH / durlabha iti (36-1-2) upacaritasya mukhyakAryAkAritvAdityarthaH, nahi gaMgAtvenopacaritaM tIraM snAnAvagAhanAdikArya sAdhayati, sAmAnya ityAdi (36-1-3) dhUmena vahnisAmAnye sAdhye siddhasAdhanaM vahnimAtrasya siddhatvAt , parvatIyavaherudezyasyAsiddheH vizeSye parvatIyavahnau sAdhye'nugamAbhAvo vyAptyabhAvo, yatra dhUmastatra parvatIyavasirityevamudAha mazakyatvAt , sarvatra sAmAnye vizeSe vA sAdhye viruddhavyabhicAritvam , pakSe sAdhyAbhAvavavRttitvasaMzayena tatsaMzayAttarkasya cApratiSThatvAttasmAd vyApteragamakatvAnnAnumAnaM pramANamityAzayaH / na ca vyAptyA sAmAnyasiddhiH pakSadharmatayA ca vizeSasiddhiriti na doSa ityapi vaktuM zakyam , pitroAhmaNatvena putrabrAhmaNatAnumAnAt pakSadharmatAyA anaGgatvAditi bhaavH| saMvAdakatvAdIti (36-2-3) yadyapi dezakAlanarAntarapratyakSANi pramANAni saMvAdakatvAt matpratyakSavadityanumAnaM kartumazakyam , sArvayApattyA pakSaprasiddharasambhavAt , tathApi svapratyakSadRSTAntena saMvAdakatvaliGgena pratyakSatvAvacchedena prAmANyasAdhane tAtparya draSTavyam , nanu saMvAdakatvAdiliGgena prAmANyAnumitAvapi nAnumAnaprAmANyasiddhistasyAH pakSAgRhItAsaMsargakArthasmRtirUpAyA utkaTakoTikasaMzayarUpAyA vA sambhAvanAyA anatiriktatvAt , kvacinnirvikalpakaSTabhAvisavikalpakasya vyavahArahetutve'pyanyatra bahuzaH sambhAvanAyA eva tathAtvAt , tayaiva sarvopapatteH, anumAne'pi ca saMvAdAbhimAnAt prAmANyasambhAvanAyAM na doSaH, anAdivAsanAmUlakazazaviSANAdivikalpavyudAsAyAdhyakSamUlakatvaM RRCCRACOCCACANC0M For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 68 // 66 www.kobatirth.org vikalpavizeSaNam, vikalpAghaTita eva vA saMvAdo grAhyaH, adhyakSamUlakasyAdhyakSAntarasya savikalpakasya ca sambhavAt tathA ca parapratyakSAdeH saMvAdakatvena prAmANyasambhAvanA sukaraiva, svAdhyakSasyApi nirvikalpakasya sanmAtrAvagAhitvasvaviSayatvaprAmAyAvagAhitvAnAM svarUpataH svagrAhyataiva, tattadrUpeNa tu sambhAvanAvipayataiva, asadviSayatvAbhAvavyApyena sadviSayatvena sanmAtrAvalamnatvasya svaprakAzatvavyApyena prakAzatvena svaviSayatvasyAnavasthApAdakaparagrAhyatvazUnyatve sati grAhyatvena prAmANyasyApi svagrAhyatvasya tathA tathA sambhAvanAviSayatvAt na caivaM teSAM rUpANAmasaccApattiH, svarUpAtiriktatve iSTatvAt, nahi nirvikalpakaM sanmAtrAvalambanamityAdibuddhestanmate pramAtvam, ayaM ghaTa ityAdidhiyAmapi pramAtvApatteH ityevaM tatrataH pratyakSameva pramANaM, sambhAvanArUpavyavahArAccanumAnAdikamapIti cArvAkamatamupapatsyata iti cet, na, svarUpato nirvikalpa grAhyatvasya tattadrUpeNa sambhAvanAgrAhyatvasya ca bhedAbhedAtmakavastvabhyupagamaM vinAnupapatteH, vyakteriva jAtyAderapi paramArthasattvena savikalpakasyApi sanmAtrAvalambanatvAd, anuminomIti vilakSaNapratItisiddhapramAntarajanakatvenAnumAnasyApi pramANAntaratAyAzcAnyatra vyavasthApitatvAditi dika / zUnyavAdimatamutthApya dUSayati bhASyakRt - tatheSTatvAdityAdinA (36-2-6) tatheSTatvAt pratyakSAdipramANaM prameyaM ca sarvamupaplutamevetISTatvAnna doSa:, iti iyam, ekeSAM pratyakSAdyuccheda ityekaM zUnyamicchanti ye teSAm, apramANikaivApramANasiddhaiva, iSTiH pratijJA, sarvamupaplutamiti vacanamAtrAttattvopaplavasiddhau sarvamanupaplutamiti vacanAt tadanupaplavasyApi siddhyApatteriti tadarthaH, vRttau na viziSyata (36-2-7) ityanantaraM vAGmAtreNeti zeSaH, svayamasiddhamiti (36-2-1) zUnyavAdasya nirastatvAditi bhAvaH / tathAsatIti (36-2-10) yadRcchayendriyapratyakSAdeH pramANAntarAbhAva For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 68 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir grAhakatve satItyarthaH, sveSTatattvaviSayaM bhavediti (36-2-11) anyAbhimatatacAbhAve svapratyakSAnumAnayorikha pravRtterityarthaH, mAdhyamika eva zaGkate nanu cetyAdi (37-1-2) jJAnaprAmANyasya durgrahatvAdagRhItaprAmANyakaM jJAnaM nAnupaplutatattvaM sAdhayediti praghaTTakArthaH, svataH pramANasyeti (37-1-5) svaprakAzamahimnA svena svAtmeva prAmANyamapi gRhyata iti gurumatamAzrityAyaM puurvpkssH| sarvapravAdinAmiti (37-1-5) svastrajJAnasya svataH prAmANyagrahe sarve pravAdAH satyAH syuriti bhAvaH / api ca jJAnena svataH svaprAmANyagrahe jJAnaprAmANyasaMzaya evocchiyeta, jJAnagrahe prAmANyanizcayAnizcite ca saMzayAyogAttadagrahe dharmijJAnAbhAvAt , samAnadharmavattayA dharmijJAnasya cAnvayavyatirekAbhyAM saMzayahetutvAvadhAraNAdityapi draSTavyam / nanu pravRttimAtre na jJAnaprAmANyanizcayo hetuH, anabhyAsadazAyAM prAmANyasandehAdapi pravRttidarzanAt , prAmANyajJAnatvenaiva pravRttihetutvAt , pravartakajJAne'gRhItAprAmANyakatvanivezadhrauvye tadahetutvAdvA, prAmANyanizcayasyAbhyAsahetusaMzayApagamArthamevopayogAt / na ca saMzayAt pravRttau prekSAvacahAniH, iSTatvAt , prekSAvaraNakSayopazamasya sarvadA sarveSAmabhAvena vinA sarvajJa kvacitkadAcitkasyacideva prekSAvattvavyavahArAt / taduktaM-"prekSAvattA punarjeyA, kadAcit kasyacit kvacit / aprekssaakaaritaa'pyevmnytraashepvedinH||1||" iti, yattu sakampatvaniSkampatve pravRttigatajAtI prAmANyasaMzayanizcayajanyatAvacchedike iti, tat na, aMze prAmANyasaMzayanizcayAtmakajJAnajanyapravRttI tayorAMzikatvena jAtitvAsiddheH, avyavahitottaratvasambandhena saMzayanizcayaviziSTatvayoreva sakampaniSkampapadArthatvAt , tadiha prAmANyasaMzayAdeva vicAre pravRttirbhavatu taduttaraM parIkSayA prAmANyanizcayAdanupaplutatvasiddhiH syAdityAzayavAn zaGkate syAnmataM vicArottarakAlamityAdi (37-1-8) evaM 40-4ACAKACOCOCALE For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 69 // www.kobatirth.org saMzayAdvicArottaraM sAdhakAprAmANyasambhAvanayA tattvopaplavo'pi zakyasAdhana ityAzayavAMstattvopaplavavAdI svamataM samAdhatte evaM tatyAdi ( 37-1-10) vicAryata ( 37-1-11 ) iti, tadadhInaprameyatattvakhaNDanAya vicArAsahatvenonIyata ityarthaH / nayanakuzalAderiti, ( 37-1-13) indriyAvaraNakSayopazamAderityarthaH / tadavinAbhAviliGgAbhAvAt, (37-1-14) uktAduSTatvAvinAbhAviliGgAbhAvAt, tatkAryaM (37-1-14) nayanakuzalAdikAryam, liGgamityatrAduSTatAyA ityanuSaJjanIyam upadhAyakatAsambandhI vyApyatAvacchedako vizeSaNatAvizeSazca vyApakatAvacchedaka iti bodhyam / tadavyabhicAritvAbhAvAditi ( 37-2- 1 ) jJAnamAtrasyopadhAyakatAsambandhena duSTakAraNacakre'pi saccAd vyabhicArAdityarthaH, pramAtvAvacchedenAduSTakAraNArabdhatvavyAptisvIkAre guNavatkAraNArabdhatvavyAptirapi syAt, tathA ca vede guNavatpuruSapraNItatvasya balAdApatteH, tatrApauruSeyatvamanoratho'pi tava na pUryeteti mImAMsakaM pratyAha tattvopaplavavAdI kiJcetyAdinA (37-2-3 ) nApi bAdhAnutpattyeti ( 37-2-11 ) prAmANyaM gRhyata ityanena yogaH, nApi pravRttisAmarthyeneti (38-2 - 3) atrApi prAmANyaM gRhyata iti yojanIyam / phalena jalaprAtyAdilakSaNena, abhisambandha upadheyopadhAyakabhAvaH, tasyAH saMvidaH, tasmiMzca saMvidaH pramANatvanizcaye ca sati, tadavagamAt phalAbhisambandhAvagamAt punarAvarttata iti cakrakamiti ( 38-2 - 9 ) anyataH pramANAt phalAbhisambandhAvagame tatprAmANyasya pUrvajJAnena siddhAvanyonyAzrayaH phalAbhisambandhAntaropajIvipramANAntarAzrayaNe ca punaH punardoSAvRttirityevAtra cakrakaM bodhyam, natu tRtIyApekSAmAtram, yadvA pravarttakajJAnaprAmANyanizcayAt pravRttiH pravRtterarthakriyAnizcayastatazca pravarttakajJAnaprAmANyanizcaya ityevaM cakrakaM yojanIyam / punarAvRttya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 69 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir TRANSLCook hai| bhidhAnaM caitaddAkya / adoSa iti (39-1-2) anavasthAdoSo netyarthaH / kimarthamiti (39-1-3) prAmANya parIkSaNaM vinA'pi prvRtterjaattvaadityrthH| lokavRttAnuvAdArthamiti ( 39-1-3) prekSAvallokAcArAnurodhArthamityarthaH, tathA ca prekSAvatpravRttau prAmANyanizcayasya hetutvAt tadAdaradhrauvyamiti labhyate, tattahi lokavRttamityAdi (39-1-3) tathA ca prAmANyaparIkSaNaM madiSTasAdhanaM prekSAvadAcAraviSayatvAdityAdau prekSAvatpadArthAbhrAntatvaghaTakaprAmANyajJApakAnveSaNe prAguktadopajAlopanipAto durnivAra iti praghaTTakArthaH / nApyavisaMvAditveneti (39-1-11) etenAnyathA veti pakSo vyAkhyAtaH, etacca saugatAbhimataM prAmANyaM tattvopaplavavAdinA dRSyata iti bodhyam / tadavyavasthitau (39-2-8) pramANatattvAvyavasthitau, kuta iti (39-2-8) pramANatatvavyavasthAdhInatvAt prameyatattvavyavasthiteriti bhaavH| vicArAdityataH (39-2-9) pUrva tasmAdityadhyAhAryam / tasmAtpramANatattvaprameyatattvAvyavasthAnAdvicArottaraM tatvopaplavaH siddhyatItyarthaH, evaM nirgalite tattvopaplavavAdipUrvapakSe siddhAntamAha syAdvAdI ityetadapi sarvamasAramityAdi ( 39-2-9) kiM tarhi sunizcitAsambhavahAdhakatveneti (39-2-15) nanu kimidaM prAmANyajJApakAbhidhAnam uta svarUpAbhidhAnaM, nAdyo jJApakatvasyevAduSTakArakasandohotpAdyatvAderapi tyAgAyogAt , jJAnadharmatvenAbhyAsAnabhyAsakAle jJApyajJApakabhAvasya vyavahArAntarbhAvAnantarbhAvAbhyAM tadvyavasthAyAzca sarvatra vaktuM zakyatvAt , svavRttitayA'bhyastajJAnagRhItena tena tajAtIyatvaliGgAvatAradvArA pUrvajJAnaprAmANyagrahasAmye ekatarapakSapAtAyogAcca, ata eva na dvitIyo'pi, svaprakAzamahimnA svasyevoktasya sarvasya prAmANyasyApi svadharmatvena grahaNAvizeSAt , svadharmo'pi yogya eva grAhyo nAyogyaH, anyathA svargaprApaNazakterapi grahaNaprasa %A4%A4%95 For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 7 // paricchedaH prthmH|| -- - GgAdityatIndriyAduSTatAdighaTitAduSTakArakasandehotpAdyatvAdestyAga iti cet , tIsannikRSTasarvadezakAlagarbhamasambhavadbhAdhakatvamapi prAmANyaM tyajyatAm , tasya svaprakAzamahimnA svAzrayAgrAhyatvAditi cet , atrAyamasmAkamAkaragranthaH, "jJAnasya prameyAvyabhicAritvaM prAmANyam , taditaratvaprAmANyamiti" pramAjanakatvaM prAmANyaM bhramajanakatvamaprAmANyamityetadarthaH / arthAvyabhicAritvoktAvanutpAditAgnijJAne dhUmaparAmarze'vyApteAraNAyArthapadasthAne prameyapadamabhiSiJcatAmAcAryANAmatraiva svArasyAt, dhUmasyAgnyavyabhicAritve'pi prameyAgnivyabhicAritvasyAgnipramAvyabhicAreNevoktisambhavAt , avyabhicAritvapadena niyatatvasya sAkSAduktAvananyathA siddhatvapUrvavartitvayorAkSepato lAbhAca, janakatvaM ca yogyavyaktAvanvayavyatirekasahacArajJAnAdisadhrIcInapratyakSagamyaM parIrapyupagamyata eveti, pramAjanakatvarUpaprAmANyasyApramAjanakatvarUpAprAmANyasya cAbhyAse svAzrayagrAhyatvam , anabhyAse ca parato grAhyatvamaviruddhaM, prAmANyagrAhakaM ca paraM svAzrayAtiriktaM saMvAdakajJAnameva, kAraNaguNabAdhakabhAvajJAnayorapyetanmukhaprekSitvAt / na cAtra samAnajAtIyabhinnajAtIyakasantAnabhinnasantAnavikalpakRtadoSopanipAtaH, ubhayasvIkArAt , devadattaghaTajJAne samAnajAtIyasya yajJadattaghaTajJAnasya, prathamapravRttajalajJAne bhinnajAtIyasyottarakAlabhAvinAnapAnAvagAhanAdyarthakriyAjJAnasyaikasantAnagate'ndhakArakaluSitAlokaprabhavakumbhajJAne nistimirAlokaprabhavakumbhajJAnasya bhinnasantAne ca samAnajAtIyakumbhajJAnasyoktasya saMvAdakatvasvIkArAt , ekasantAne bhinnaviSaye saMvAdyasaMvAdakabhAvAvizeSasya ca mandaprabalasAmagrIsamutpAdyatayaiva nirAsAt , tathA ca saMvAdyatvaniyAmakasambandhavizeSeNa saMvAdakajJAnaM yatra varttate tatra prAmANyanizcayotpattirityevaM niyamAna tajAtIyatvaparAmarzAdikalpanAklezaH, saMvAdakatvavyAptijJAnAdyapekSAnapekSAvicArasyApi tatra kSayopazamamukhaprekSitvAt , -- - - CACANCE // 7 // For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org evaM ca prakRtagranthe'pi sunizcitAsambhavadvAdhakatvaM sunizcito bAdhakAbhAvastena saMvAdakajJAnavattopalakSyata iti tenaiva yathoktaprAmANyagraha ityatra tAtparyam / kvacidabhyAsAnabhyAsau tviti (40-1-6) tathA cAbhyAsAnabhyAsAvadRSTavizeSaprayojyau jAtivizeSAveva jJAnagatau, viSayagatatvaM tu tayorupacArAditi mantavyam, tadidamAha - "dRSTAdRSTanimittAnAM vaicitryAdiha dehinAm / jAyate kvacidabhyAso'nabhyAso vA kathaMcana // 1 // " iti nanu kUTastha nityasyAtmano'bhyAsAnabhyAsa svabhAvatvaM kathaM ghaTeteti sAkhyAzaMkAyAmAha pUrvAparetyAdi ( 40 - 1 - 8 ) pariNAmitvAdAtmana ubhayasvabhAvatvaM na durghaTam, kUTasthanityazruternayavizeSaviSayatvAdAtmAnyadravyatvasya pariNAmitvavyApyatvakalpanApekSayA dravyatvasyaiva tatkalpane lAghavAt, ahaM bAlo bhUtvA yuvA jAta ityAdyanubhavasya sArvajanInasya tatsAdhakasya jAgarUkatvAcceti bhAvaH / sarvasya saMvedanasya syAt svataH syAtparata (40-2-6) iti, atra padye "katipayakaNAnutvA nIrAvasiktamRdi zramAd dhuri sumahato bIjAvIje vidanti kRSIbalAH / tadanu kalitAt sAdharmyAttadvidhAmanuminvate, tadupari parispaSTAbhyAsAd vinApyanumAzrayam // 1 // tathAbhyAse svato jJeyaM, prAmANyamitarattathA | anabhyAse tu parato, jJaptau yatno yathocitaH " iti // 2 // ye tu naiyAyikamImAMsakA vizeSyAvRttyaprakArakatvAdikaM cAnAvidhaM pravRtyanaupayikaM prAmANyamavagaNayya vyavahAropayoginastadvati tatprakArakatvasyaiva jJAnagataprAmANyasya svatastvaparatastvayorvividhaM vipratipadyatte, teSAmiyaM vipratipattiH, jJAnaprAmANyaM tadaprAmANyA grAhakayAvadjJAnagrAhakasAmagrIgrAM naveti, atra sakalAnugatasyaikasya prAmANyasyAbhAvAd ghaTajJAnaprAmANyasya paTajJAnagrAhakeNAgrahAcca ghaTatvavati ghaTatvaprakArakatvAdikaM tadaprAmANyAgrAhakasvAzrayagrahatvavyApakaviSayatAkaM naveti tadarthaH / prameyatvAdinA vyApakatAyA atiprasaJjakatvAt For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 71 // www.kobatirth.org ghaTatvavati ghaTatvaprakArakatvAdiviSayatAtvena vyApakatvasya ca siddhasiddhibhyAM vyAghAtAdyathAzrutAnupapattezca ghaTatvavati ghaTatvaprakArakatvaviSayatAtvaM niruktavyApakatAvacchedakaM navetyatrAsyApi tAtparyaM dRSTavyam / vidhikoTi mImAMsakAnAM niSedhakoTina~yAyikAnAm, tatra mImAMsakAstrayaH prAbhAkara bhaTTamurAribhedAt, prAbhAkaramate svAzrayagrAhakeNa yAvatA svenaiva prAmANyaM gRhyate, bhaTTamate jJAtatAliGgakAnumityA, murArimizramate'nuvyavasAyeneti, tritayasAdhAraNyenAyaM vipratipacyullekhaH, svatastvasAdhakaM caiSAM parato'grAhyatve sati grAhyatvameva / naiyAyikAstu jJAnasya cakSurAdyayogyatvAccAkSuSAdijJAne tasyAviSayatvAt svaprakAzatvameva nAstIti kutaH svena svaprAmANyagraha iti gurumatamayuktam, bhaTTamate'pi jJAtatayA jJAnAnumitirjAyamAnA kathaM tatprAmANyaM viSayIkurutAm, tasyA jJAnamAtreNa samaM vyAptigrahAttato jJAnamAtrasyaiva siddheH, pramAtvAvacchinnena ca samaM vyAyigrahAtta - drUpAvacchinnAsiddheH, vyApakatAvacchedakarUpeNaivAnumitau sAdhyabhAnasvIkArAt, anyathA dhUmAdravyatvadIpatvAdinA'pi dahana - siddhayApatteH, murArimizranaye tu yadyapi prAmANyaM prathamAnuvyavasAyenaiva sugrahaM ghaTaghaTatvayorvyavasAyopanItayorvizeSyitAyAH prakAritAyAzca jJAne manasaiva grahasambhavAdupanaya sahakAreNa manaso bahirarthe'pi prakAzasAmarthyAt, anyathA kavikAvyamUlajJAnAnupapatteH, tathApi naitAvadeva prAmANyaM ghaTatvavactve sati ghaTavattvena tadavyavahArAt, kintu tadvadvizeSyakatvaviziSTaM tatprakArakatvam, na ca tadvadvizeSyakatvavaiziSTyamanuvyavasAyo grahItumarhati tadvadvizeSyakatvasya pUrvamanupasthiteH saMsargatayaiva vizeSyatAprakAratAbhAnAt, svarUpato vA nRsiMhAkAramaryAdayA tatra tadbhAnAt kiJcaitadapi na prAmANyaM, vahniguJjayorguJjAvI iti bhrame'tivyApteH asti hi tatra vahnivizeSyakatvaM vahnitvaprakArakatvaM ca, kintu tadvadvizeSyakatvAvacchedena tatprakArakatvam, na For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 71 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir cAvacchedyAvacchedakabhAvaH prathamaM grahItuM zakyaH, tadvadvizeSyakatvasya pUrvamanupasthiteH, dvitIyAnuvyavasAyena tu prAmANyagraho ghaTata eva, vizeSyatAprakAratayoH prathamAnuvyavasAye manaHsaMyuktasamavetavizeSaNatayA bhAtatvAttadvadvizeSyakatvatatprakAratvayorjJAne bhAnasambhavAt / na caivaM prAmANyasaMzayAnupapattiH, doSavazAd yatra prAmANyaM na gRhItamanuvyavasAyena tatra tatsaMzayasambhavAt , anyathA puruSatvasya cakSurvedyatvAttatsaMzayo'pi na syAt , na caivaM mizramate svato grAhyatvamAgatam , asati pratibandhake yAvatsvAzrayAnuvyavasAyagrAhyatvasya svatastvasya prathamAnuvyavasAyena prAmANyAgrahanaye'saMsparzAt , evaM ca sAdhyaprasiddhAvanumAnamapi tadgrAhakam ,idaM puruSajJAnaM pramA karAdimati puruSajJAnatvAt ,sampratipannavaditi saMgacchate / cintAmaNikRtastu prathamamaprAmANyAbhAva eva prAmANyaM vyatirekiNA sAdhyate, na ca sAdhyAprasiddhiH vyatirekiNi sAdhyahetvoAptigrahAnapekSaNAt , kintu sAdhyAbhAvahetvabhAvayoreva tadapekSaNAt sAdhyAprasiddharakizcitkaratvAt / na ca sAdhyAprasiddhau tadabhAvAprasiddhiH, pratiyogijJAnasAdhyatvAdabhAvajJAnasyeti vAcyam , tasya pratiyogirUpatvAt , pratiyogijJAne cAbhAvajJAnasyAkAraNatvAt , evaM ca yaddhavicchinnavyApakatayA yaddhavichinnayaddhetvabhAvo gRhItastaddharmAvacchinnena tena taddhavicchinnAbhAvaH siddhyatIti prakRtajJAne karAdimadvizeSyakatvAvacchinnapuruSatvaprakArakajJAnatvenAprAmANyAbhAvasiddhiH / na ca sAdhyAjJAne kathaM tadviziSTajJAnarUpAumitiriti vAcyam , aprAmANyAbhAvavizeSyikAyA evAnumiterabhyupagamAdityAhuH / teSAM mate uktahetutAvacchedakAvacchinnahetugrahaH kena vAcyaH / ___ anuvyavasAyeneti cet , tarhi tataH puruSatvavati puruSatvagrahaH kena vAryatAM, yattamapahAyaiSa kusRSTayAdara iti cintyam , atra mImAMsakamatadUSaNe naiyAyikAnAmeva bhAraH, naiyAyikamate'pyuktaprAmANyasya dvitIyAnuvyavasAyAdevAvagatau sakRtsaMvedana + For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Silvi Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // pariccheda prthmH|| // 72 // evAbhyAsaprasaGgaH, siddhipratibandhakasaccAdanantaraM sarvAnubhUyamAnAnumiterucchedaprasaGgazca / na ca dvitIyAnuvyavasAyAdinA jJAnAvacchedakatayoktaprAmANyagrahe'pi svAtantryeNa tadagrahAt svAtantryeNa tadgrahAyAnumAnAzrayaNamAvazyakamiti vAcyam , anuvyavasAye svAtanyeNa prAmANyAgrAhakatAyAH svAtantryeNa prAmANyagrahe'nuvyavasAyasAmagryAH pratibandhakatvakalpanayavopapatteH tadapekSayA'bhyastajJAnaprAmANyagrahe kSayopazamavizeSahetutve lAghavamityasmanmatameva yuktam / kizca tadvadvizeSyakatvAvacchinnatatprakArakatvamAtramapi na prAmANyaM, saMzayavyAvRttyarthaM tadabhAvAprakArakatvasyApyadhikasya deyatvAt , anyathedaMtAMze pramANatvena bhramasyApyavyAvartanIyatvaprasaGgAt tadghaTitasya ca prAmANyasya jJaptau svatastvaparatastvayoraprAmANyatulyakakSatvaM yuktimat , api ca prAmANyajJAnaM nizcitAkhyo matijJAnavizeSaH, sa ca prAmANyaghaTakayAvatpadArthahopayogAdabhyAsAkhyAmAskandati jJAne svata eva, anyatra tu parato'numAnAdinetyaduSTakArakasandohotpAdyatvAderapi prAmANyasya jJaptistadIhAzAlinAM nAnupapannA, astu vA sarvatra sarvadA bAdhakAbhAvaparyAlocanavatAM prAmANyAMze UhAtmakameva jJAnam , ekatrApi jJAne tattadviSayatvAvacchedena jJAnajanyatvajJAnAjanyatvAbhyAM parokSatvapratyakSatvayoravirodhAt, bAhyaviSayApekSayaiva pramitibhedasya tatra tatropapAditatvAdIhAdijJAnajanye'pAye ca bAhyaviSaye ekopayogatvaparyAptimadbhinnajJAnAjanyatvenaiva pratyakSatvavyavasthiterityadhika matkRta-nyAyavindvAdevaseyam / kutastacyopaplavasiddhiriti (40-2-10) ekatra pramitasyaivAnyatrAropasambhavAditi bhAvaH / parAbhyupagamamAtrAditi (40-2-10) paropagatapramANAjanitavikalpAdityarthaH, sarvamavagatamicchatAmiti (41-1-5) bainayikAnAmityarthaH, sarvamicchantIti sarveSastepAmiti vyutpattisvArasyAdetadarthalAbhaH, naikapramANavAdina ityAdi (41-1-10) // 72 // For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobabirth.org Acharya Shri Kailasagersuri Gyanmandir ghaTasAmAnyamiti grahakAle tatastadabhAvAttattvagrahazca vicArAdhIna iti vicArakazIlatvAt sAmAnyapratyAsatteruhatvamAgataM, vastutastasyA yAvadAzrayajJAne dvittvAdAvapekSAbuddherikha vaijAtyenaiva hetutvamucitamiti tasyA evohAkhyatvaM pramANAntaratvaM ca yuktimat , etena, smaraNAdisAdhAraNasAmAnyaviSayakajJAnatvenaiva hetutA sAmAnyaprakArakapratyakSatvena kAryatA, smaraNAdikAle'pi sAmAnyAzrayapratyakSamiSTameva, sAmAnyapratyAsattijanyacAkSuSAdau sAmAnyaprakArakalaukikacAkSuSasAmayyA AvazyakatvAd dvitIyakSaNe sAmAnyaprakArakacAkSuSotyacyA tRtIyakSaNe yAvatsAmAnyAzrayapratyakSasya bhavato'pyAvazyakatvAt sAmAnyaprakArakatvena kAraNatvamanAdRtya dvitIyakSaNe tadutpAdAbhyupagame kSativirahAt, evaM nirvikalpottaramapi yAvatsAmAnyAzrayapratyakSamiSTameva / dvitIyakSaNe viziSTabuddhazutpattyA tRtIyakSaNe tadutpAdAbhyupagamasya bhavato'pyAvazyakatvAt , na ca sAmAnyaviSayakajJAnatvena hetutve viSayatAtvena prakAratAvizeSyatAdInAmavacchedakatvApekSayA prakAratAtvena prakAratAmAtrasyaiva tathAtvamucitamiti vAcyam, sAmAnyaprakArakajJAnatvena hetutve laukike upanItabhAne ca vyabhicAravAraNAya laukikAnyamukhyavizeSyatAyAH kAryatAvacchedakakoTau dAne gauravAt , tadapekSayA kAraNatAvacchedakakoTau viSayatAtvena nivezasyaivocitatvAdityAdi navInoktamapyapAstam , nirvikalpakasyAvicArakatvenApratyAsattitvAt sAmAnyaviSayakajJAnatvena hetutvAyogAt , ekasambandhena sAmAnyaviSayakajJAnAt sambandhAntareNa sAmAnyAzrayapratyakSAbhyupagamasyAnubhavaviruddhatvena tadvAraNAya sambandhavizeSAvacchinnaviSayatAnivezadhrauvye nirvikalpakagrahAyogAcca, kizca nirvikalpakasya pratyAsattittve ghaTatvapratyakSakAle dravyatvasattvAdInAmapi pratyakSasyAvarjanIyatvAt , ghaTatvanirvikalpakadvitIyakSaNe yAvadghaTapratyakSavat yAvadrvyapratyakSasya yAvatsatpratyakSasya cApattiH, sA cAniSTeti, yasya yAvatsAmA For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 77 // nyatvaM dravyArthAdezenohyate tadjJAnAttAvadvyaktipratipattirUhAtmikA pratipattavyA, na cet evaM tadA jJAyamAnAt sAmAnyAd yAvattadAzrayasyeva jJAyamAnavizeSAt yAvattadAzritasyApi pratyakSodayAbhyupagamena sAmAnyalakSaNAvadvizeSalakSaNApi balAtpratyAsattipadavImAsAdayet , na ca tatra vizeSasya sAmAnyanAmamAtrakaraNenApi nistAraH, paryavanayavyutkrAntAnAmarthAnAM yathottaraM yuktibAdhena svalakSaNamAtravizrAntapratItau prtyaastyntrklpnaaptteH| evaM ghaTAdyarthe'pi bhedAbhedAdivicAre nirvikalpaparyavasAne draSTavyam / UhavyApAropagame tu na kutrApIdRzasthale vicAraNIyamasti / atra phalIbhUtabodhApalApe tu sAmAnyapratyAsacijabodho'pIpatkarApalava iti dhyeyam / idamapyatra vadanti, nirvikalpakasAdhAraNasAmAnyajJAnasya pratyAsattitvamate jJAnapratyAsatterhetutve mAnAbhAvaH / ghaTo nAsti surabhi candanamityAdau ghaTasaurabhAdInAM ghaTatvasaurabhatvasAmAnyalakSaNapratyAsattibalAdeva bhAnopapatteH / na ca sAmAnyapratyAsatyA phalajanane kizcidaMze sAmAnyaprakArakajJAnasAmagryantarasyApekSitatvAdupadarzitasthale ca ghaTAdyaze ghaTatvaprakArakajJAnasAmagryantaraviraheNa kathaM ghaTatvAdisAmAnyalakSaNayA ghaTAdijJAnaM jananIyamiti vAcyam , tatra sAmAnyajJAnavidhayA ghaTAdiprakArakapratyakSajanakaghaTAdijJAnaghaTitopanItabhAnasAmagryA evaM satcAt / jJAnalakSaNAyAH pRthagghetutva eva vivAdAt ghaTasAmAnyalakSaNAyA api ca prakRtaghaTatvAdisAmAnyalakSaNAtiriktatayA sAmayyantaratvopapatteH, ghaTatvasaurabhatvAdisAmAnyalakSaNApratyAsatterjanyatAvacchedakakoTAvapi ghaTatvasaurabhatvAdiviSayatA nivizate natu tadAzrayaviSayateti tavRttidharmajJAnAbhAvena tayA tadbhAnAnirvAhAnna tadarthamapi jJAnalakSaNA kalpyate, na ca rajatatvAdinA zuktyAdhupaMnItabhAnAnurodhena jJAnalakSaNapratyAsatteH pRthakkAraNatvakalpanamAvazyakaM, tatra zuktivRttidharmajJAnAbhAvena sAmAnyalakSaNAtastada For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nirvAhAditi vAcyam, rajatatvasAmAnyalakSaNAyA rajatatvAzrayapratyakSaM pratyeva hetutve'pi zukterapi vaijJAnikasambandhena rajatatvAzrayatvAt tadvalAdeva tadbhAnopapatteH, vastuto dopAdirUpakAraNavalAdeva tatra zuktibhAnamiti na tadanurodhena jJAnapratyAsacihetutAkalpanaM, na caivaM rajatatvajJAne zukterajJAne'pi doSAdilAt tAdRzo'panItabhAnApattiH, doSasya phalabalakalpyatayA phalAbhAvena tatra doSAkalpanAt / na ca jJAnalakSaNAyAH pRthagahetutve ghaTatvavizeSyakajJAnadazAyAM ghaTajJAnAdyasattve'pi ghaTatvAdinA ghaTAdimukhyavizeSyakamAnasopanItabhAnApattiH, ghaTatvAdisAmAnyalakSaNAyAH kiJcidaMze ghaTatvAdiprakArakajJAnasAmayyantarasahakRtAyA eva phalahetutvena tatra taJjanyajJAnamAdAyeSTApatteH kartumazakyatvAditi vAcyam / evamapi laukikAnyatadviSayatAzAlijJAnatvAvacchinnamprati tadviSayakajJAnatvenaikahetutAkalpanenaivopapattau jJAnapratyAsattisAmAnyapratyAsantyoH pRthakAraNatve mAnAbhAvAt na ca sAmAnyapratyAsattijanyAjJAtasAmAnyAzrayapratyakSe vyabhicAraH, avyavahitottaratvasya kAryatAvacchekakoTau niveze tadabhAvAt, na ca ghaTatvAdyaMze laukikayAbadghaTabhAnasya laukikAnyaghaTatvaviSayatAzUnyatvena tatra ghaTatvAdijJAnasya pRthagdhetutvakalpanamAtrazyakam ekakAraNatayA nirvAhAbhAvAditi vAcyam / tatra ghaTatvAMze dvividhaviSayatAsvIkAre doSAbhAvAt avyavahitottaratvanivezenaiva laukikajJAne vyabhicArAbhAvena laukikAnyatvAnivezAdvA, na cAjJAtavyaktibhAnAya sAmAnyAzrayaviSayatAmantarbhAvya sAmAnyajJAnasya hetutvAntaramAvazyakamiti zaGkayam, sAmAnyajJAnajanyatAvacchedakakoTau sAmAnyAzrayaviSayatAyA aniveze'pi tattadviSayakapratyakSecchAvirahaviziSTavirodhisAmayyabhAvajanyatAvacchedakakoTau tattatsAmAnyAzrayaviSayatAnivezAt tadvalAdeva sAmAnyapratyAsattijanyajJAnasya nikhilasAmAnyAzrayaviSayakatvopapatteH na ca sAmAnyajJAnazUnyakAle'pi tAdRzakAraNabalA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsur Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // |paricchedaH prthmH|| // 78 // ttadApattiH, tajanyaphalasya sAmAnyajJAnajanyatAvacchedakAkrAntatayA sAmAnyajJAnaM vinA tadApattyasambhavAditi, atrApyayamasmAkaM manISonmeSaH, yAvasAmAnyAzrayajJAne bAdhAbhAvasAmAnyajJAnayorniyamataH sahakAritve kalpanIye sarvatra pramANe bAdhAbhAvamukhaprekSiNi tadapekSA syAt , na caivamabhyupagamaH, kintu sarvapramANAnAM sAmAnyaviSayatvamutsargataH svasAmagrIbalAyAtamityevAbhyupagama iti / tasmAm sAmAnyajJAnaM yadyakavyaktiviSayaM syAdvAdhAbhAvena yAvadbhyaktiviSayaM syAdityUhAtmakameva yAvatsAmAnyAzrayajJAnamaGgIkartuM yuktam , tenaiva vyAptizaktiyogyatAkAsAdijJAnAnAM sAmAnyaviSayatvAdanumitizAbdAdInAM sAmAnyaviSayatvasaGgateAptijJAnAdInAM tarkAnugrAhyatvakalpanApekSayA tarkatvakalpanAyAmeva lAghavAt , evaM sAmAnyAzrayapratyakSatvaM na paramate'pi sAmAnyajJAnajanyatAvacchedaka, tairIzvarapratyakSopagamena tatra vyabhicArAt , kintu sAmAnyAzrayajanyapratyakSatvamiti, tadapekSayA sAmAnyAzrayatarkatvameva tathA lAghavAdityasmanmatameva jyAya iti bodhyam , tattatsAmAnyAzrayamUhaM vinA bAdhAbhAvamAtreNa tadvi| SayakabhAnopagame tu niyamena sarvatrAnantaparyAyabhAnApattiH, etenAnumitau pakSatAvacchedakAvacchinnatvaM pakSatAvacchedakavyAptaviSayatAkatvaM bAdhAbhAvamAtrAdityapi nirastam, UhavyApArAnusAreNaiva tatra niyataviSayabhAnAdanyathAtiprasaGgAtparAmarze'pi tadbhAne kAraNasya mRgyatvAditi dig / etena yadi ca tattatpratyakSaviSayatAyAH kAraNatAvacchedakasambandhena santrikarSAzrayatvaniyatatvaM prAmANikaM tadA jJAnapratyAsattisAmAnyapratyAsattyoH pRthakkAryakAraNabhAvakalpanamAvazyakaM, tathAhi-etanmate sAmAnyalakSaNAyAH svaviSayIbhUtatattatsAmAnyavattvapratyAsatyA jJAnatvena tattatsAmAnyAzrayavRttiviSayatayA pratyakSatvAvacchinne hetutA kalpyA, tathA ca ghaTo nAsti surabhi candanamityAdau ghaTatvasaurabhatvavRttidharmajJAnAbhAvena sAmAnyalakSaNayA tadbhAnAnupapattelaukikAnyaviSayatayA For Private And Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir OMSHREE pratyakSatvAvacchinne viSayatayA jJAnatvena jJAnapratyAsatterhetutvakalpanamAvazyakam , na ca nirvikalpakasAdhAraNapratyAsattimate sAmAnyalakSaNAyA hetutve tatpurupIyatvaM na nivezyate, vizeSaNajJAnaviraheNaivA'nyadIyaghaTajJAnAd ghaTatvena ghaTapratyakSavAraNasambhavAt , itthaM ca ghaTo nAstItyAdAvantata IzvarIyaghaTatvAdivRttidharmajJAnAdevopapattau kiM jJAnapratyAsattikalpanayA, sAmAnyajJAnahetutAyAM tatpuruSIyatvAdiniveze vyabhicAraviraheNa sAmAnyaprakArakatvasya janyatAvacchedakakukSAvapravezAt , sAmAnyapratyAsattijanye ghaTatvAcaM ghaTatvAdivRttisAmAnyadharmAprakArakatve'pi doSAbhAvAditi vAcyam , sAmAnyalakSaNAyAH phalajanane tattatsAmAnyaprakArakapratyakSajanakasAmagryantarasya sahakAritvAbhyupagamAdupadarzitasthale ghaTatvAdivRttisAmAnyaprakArakapratyakSajanakasAmagrIviraheNa ghaTatvAdibhAnasya sAmAnyalakSaNayA'nupapatterjJAnalakSaNAyAH pRthakkAraNatvAvazyakatvAt , itthameva ghaTopasthitizUnyakAle ghaTatvavizeSyakajJAnAna ghaTatvena ghaTamukhyavizeSyaka mAnasamityupapadyate, yattu upadarzitaniyamAnurodhena viSayatayA pratyakSatvAvacchinne svaviSayadharmavattvasambandhena viSayatAsambandhena vA IzvarajJAnasAdhAraNena jJAnatvenaikameva hetutvaM, na caivaM ghaTatvajJAnadazAyAM tadanAzrayapratyakSApatiH, ghaTatvena tadbhAnasya doSaviraheNAnApattaH, sati dope ceSTatvAt , tadanAzrayavRttidharmaprakArakajJAnasya ca tAdRzavizeSajJAnasAdhyasya tadviraheNaivAyogAditi, tanna, upadarzitaikahetuhetumadbhAve ghaTatvAdyAtmakayatkizcidvizeSaNajJAnasahakRtasyaiva sAmAnyajJAnasya phalavyApyatvena yatkizcitsAmAnyajJAnadazAyAM prameyamAtre viSayatayA pratyakSApatterduritvAt , sAmAnyabhedena viziSya hetutve ca tatsAmAnyajJAnAttadanAzrayapratyakSAnApatteH, IzvarIyaprameyatvAdisAmAnyajJAnAttadjJAnazUnyasya ca yatkizcidvyatirekisAmAnyajJAnavato vizvaviSayakapratyakSApatteca, prameyatvAdisAmAnyalakSaNAyAH RSSCLACK-6-15 For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir TIME aSTasahasrI vivaraNam / // 79 // pariccheda: prthmH|| phalajanane prameyasvAdirUpavizeSaNajJAnasyaiva sahakAritvena nirasanIyatvAditi, ghaTatvAdinA yatkizciddharmibhAsakalaukikasannikaryAdizUnyakAle ghaTatvAdisAmAnyalakSaNAjanyapratyakSAnudayAttattatsAmAnyadharmaprakAreNa yatkizciddharmiviSayakapratyakSajanakasAmagryantarasya sAmAnyalakSaNAsahakAritvaM svIkaraNIyam , tacca laukikapratyakSasAmagrI upanItabhAnasAmagrI ca, tayozca pratyekaM sahakAritA bodhyA, sA ca tajanyatAvacchedakasamAnAdhikaraNajanyatAvacchedakatvarUpA, na caivaM kvacidApattiH sambhavati, yataH taddhAvacchitrayatkiciyaktiniSThakAryatAnilapitakAraNatAvacchedakIbhUtA yAvanto dharmAH pratyekaM tadavacchinnastomAtmakasAmagyAstadharmAvacchinApAdakatvAt , ghaTasvAzrayasya yasya kasyacillaukikasAmagryupanItabhAnasAmagryorasatyozca tAdRzasAmayyeva nAsti, ghaTatvaprakArakapratyakSatvAvacchimasya ghaTatvAdiprakAratAnirUpitalaukikaviSayatAzAlitayA ghaTatvAdinopanItayakizciddharmiviSayatayA ca dvividhatvAba, yatkiJcidityanena prathamopAdAne taniSThakAryatAnirUpitakAraNatAvacchedakAvacchinnastomAtmakalaukikasavikadirantyasya copAdAne taviSThakAryatAnirUpitakAraNatAvacchedakAvacchinnopanAyakajJAnAderabhAvena tatra tadghaTitatAdRzastomAbhAva iti na kAcidanupapattiH / atha ghaTo nAsti surabhi candanamityAdau yAvadghaTasaurabhAdibhAnApattiH, yAvadghaTAdiviSayakapratyakSatvasya sAmAnyajJAnajanyatAnavacchedakatvena tadavacchinnApatteH kartumazakyatve'pi sAmAnyapratyAsattivalAdarthato yAvadghaTaviSayakapratyakSApatterduvAratvAt , ghaTatvena yatkizcidviSayakalaukikapratyakSasAmagrIdazAyAM yAvanto ghaTA bhAsante na tu ghaTo nAstItyAdAvityatra niyAmakasyAvazyavaktavyatvAcceti cet, na / ghaTatvAdiprakAratAnirUpitamukhyavizeSyatAzAlipratyakSatvasya ghaTatvAdisAmAnyalakSaNAjanyatAvacchedakatve doSAbhAvAt , tadavacchinnaphalasya bahirindriyajasya mAnasasya vA dvividhasyApi ghaTa ityA // 79 // For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyarmandir kArakasyaivopagamAt , yattu ghaTatvaprakAratAnirUpitalaukikaviSayatAyA ghaTatvajJAnajanyatAvacchedakakoTau nivezAd ghaTo nAstItyAdau ghaTAyaMze laukikasanikarSaghaTitasAmayyabhAvAnoktApatiH, jJAtaghaTAdijJAnaM ca jJAnalakSaNAta eveti, tadasat , ghaTatvAdiprakAratAnirUpitalaukikaviSayatAyA janyatAvacchedakakoTau nivezane sAmAnyalakSaNAjanyaghaTAdimAnasAsanahAta , atha sAmAnyaghaTitasAmagrIvyAptau ghaTatvAdiprakArakalaukikapratyakSasAmagryAdestAdRzasAmagrItvena ghaTacakSuHsaMyogatvAdinA vAna nivezaH, tAhazadharmANAM kAraNatAnavacchedakatvAt , kAraNatAnavacchedakadharmAvacchinnasya sAmagrIvyAptimadhye nivezanenAtiprasaGgavAraNe sarvamatasiddhabahutarakAryakAraNabhAvavilayaprasaGgAt , tathA cAlokasaMyogAvacchinnacakSuHsaMyogatvAdinaiva laukikapratyakSAdihetavaH sAmagrIvyAptimadhye nivezanIyA iti tAdRzacakSuHsaMyogAdisamavahitaM ghaTatvAdijJAnaM yadA yatra kAraNatAvacchedakapratyAsatyA tadavyavahitottarakSaNe tatra kAryamityetAdRzI sAmagrIvyAptiH svIkAryA, tatra cakSuHsaMyogAdisamavahitatvamekakSaNavRttitvasambandhena, natvekadezavRttitvasambandhena, svaviSayIbhUtasAmAnyAzrayatvapratyAsattyA sAmAnyajJAnahetutAmate tAdRzasambandhena ghaTatvajJAnAdInAM ghaTacakSuHsaMyogAdisamAnadezatAsambhave'pi paTAdau ghaTatvAdibhramajanakadoSakAle ghaTatvAdijJAnena yAvadghaTAdicAkSuSajananAdekadezavRttitvanivezAsambhavAt , evaM ca doSAbhAve'pi paTAdicakSuHsaMyogamAdAya cakSuHsaMyogAdikAlavRttitvaviziSTasAmAnyajJAnamahimnA ghaTatvAdijJAnakAryApattiH, ghaTacakSuHsaMyogadazAyAM vyabhicAreNa sAmagrIvyAptau dopanivezasyApyasambhavAditi cet, na / bAdhAbhAvAdighaTitasAmagrIvyAptAvapyasya doSasya tulyatvAt , tatrApi ghaTAbhAvAdiprakArakacAkSupanizcayAbhAvAdighaTitasAmagrIvyAptI sannikarSAdInAM ghaTacakSuHsaMyogatvAdinA nivezAsambhavAccakSuHsaMyogatvAdinaiva teSAM nivezanIyatayA paTA S + + For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shet Kailassagersuri Gyanmandie aSTasahasrI vivrnnm|| // 8 // paricchedaH | prthmH|| dicakSuHsaMyogAdikAle vinava ghaTacakSuHsaMyogAdikaM tajjanyatAvacchedakIbhUtaghaTAdiprakArakacAkSuSatvAdyavacchinnApatteH / atha tattadghaTAdivRttiviSayatAsambandhena jJAnatvAvacchinnaM prati tAdRzasambandhenezvarajJAnasAdhAraNajJAnatvena hetutA kalpyate, tathA ca ghaTavRttiviSayatvasamavAyAdirUpakAryatAvacchedakapratyAsattighaTitasAmAnAdhikaraNyasambandhena tAdRzajJAnaviziSTacakSuHsaMyogAdyAtmakaviSayavRttisAmagrIsamavahitaghaTAbhAvacAkSuSAdyabhAvasyaiva ghaTacAkSuSatvAdirUpakAryatAvacchedakAvacchinnavyApyatvamabhyupeyate, paTacakSuHsaMyogAdInAM ca ghaTavRttiviSayatAsambandhena jJAnAdhikaraNe'vRtterna tatsamavahitabAdhAbhAvAdibalAd ghaTacAkSuSAdyApattiriti cet , tulyaM prakRte'pi, na ca paTe ghaTatvabhramajanakadoSasadhrIcInapaTacakSuHsaMyogakAle ghaTatvasAmAnyalakSaNAjanyacAkSuSodayAt paTAdivRttiviSayatAsamavAyaghaTitasAmAnAdhikaraNyasambandhena jJAnaviziSTacakSuHsaMyogAdyAtmakasAmagrIsamavahitaghaTatvajJAnasyApi phalavyApyatvopagamadhauvyAddoSAdivirahakAle'pi tato ghaTatvasAmAnyalakSaNAjanyajJAnApattiH, tAdRzasthale dopasyApi nivezAt , na caivaM ghaTatvAdyekaikasAmAnyalakSaNapratyAsattighaTitasAmagrIvyAptereva ghaTapaTAdibhedenAnantyAd gauravamiti vAcyaM, tAdRzagauravasya gatyantarAbhAvenAkizcitkaratvAt , yadvA, svavRttipratiyogikatvasambandhena kRtiviziSTaghaTatvaprakAratAnirUpitalaukikaviSayatAzAlipratyakSaprAgabhAvatvena ghaTatvAdiprakAratAnirUpitamukhyavizeSyatAzAlimAnasAnyapratyakSaM prati hetutAtmaniSThapratyAsattyA kalpyate, ghaTo nAstItyAdipratyakSe vyabhicAravAraNAya mukhyavizeSyatAyA ghaTa ityAkArakamAnase ca tadvAraNAya mAnasAnyatvasya nivezaH / tAdRzasambandhena kRtiviziSTazcoktaprAgabhAvaH pratiyogyavyavahitaprAkakSaNa eva vartata iti nAtiprasaGgaH, itthaM caikAtmavRttitvasambandhena tAdRzaprAgabhAvaviziSTaghaTatvajJAnatvAdyavacchedena phalanirUpitakaikavyAptirevAbhyupeyata iti na gauravamityAdi M // 8 // For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir CHEC%A5% 2 nirastam , tattatpratyakSaviSayatAyAH kAraNatAvacchedakasambandhena sannikarSAzrayatvaniyamasya cakSuraprApyakAritAvAdibhirasmAbhiranabhyupagamAt , tadanurodhena sAmAnyapratyAsatteH pRthakAraNatve mAnAbhAvAt , ghaTatvAdiprakAratAnirUpitamukhyavizeSyatAzAlipratyakSatvasya ghaTatvAdisAmAnyalakSaNAjanyatAvacchedakatve yo dhUmavAn so'gnimAnityatra tAdAtmyena vyAptigrahocchedApatteH, dhUmatvasAmAnyalakSaNayA dhUmavadupasarjanIbhUtasakaladhUmagrahAyogAdhdhUmavyaktInAM ca pRthagananugatatvena jJAyamAnadhUmasAmAnyavattayA sakaladhUmavadupasthityayogAt , paramparAsambandhena dhUmatvasAmAnyabhAnasvIkAre ca yo dhUmatvavAniti prayogApatteH, na ca pratyakSatvaM sAmAnyapratyAsattijanyatAvacchedakaM kAryAkAryavRttitvAdityAneDitameva, tasmAt sAmAnyAvacchinnavizeSaviSayakapratyakSAdau sAmAnyAvacchinnavizeSAlambanasya vizeSAvacchinnasAmAnyaviSayakapratyakSAdau vizeSAvacchinnasAmAnyAlambanasyohasya hetutvamava- 1 zyameSTavyamiti, tata eva kAryasiddheH kiM sAmAnyaghaTitasAmagrIvyAptau ghaTatvaprakAratAnirUpitalaukikapratyakSasAmagryAdedoSavize&A pAderupanItabhAnasAmagyAdezca nivezenAprAmANikagauravakAriNA, svavRttipratiyogikatvasambandhenetyAdikalpe tu lAghavAt ghaTatva prakArakajJAnatvAvacchinnaM prati svavRttiyogitAkatvasambandhena kRtiviziSTaprAgbhAvasya svapratiyogyupayogasambandhenaiva hetutvamucitamalaM mAnasAnyatvAdeH kAryatAvacchedakakoTau nivezena, sAmAnyAzrayalaukikapratyakSasAmayyabhAve'pi sAmAnyenotsagato yAvadvizeSAzrayeNa bhavitavyamityuhakAle yAvatsAmAnyAzrayajJAnasya sarvasiddhatvAt , vastuta Uha ityAdipratItisiddhavaijAtyazAlijJAne svaprayojyavijAtIyopayogasambandhena sAmAnyapratyAsatyAdisthAnIyatattadvicArANAM hetutvAnna kAcidanupapattiH, ghaTAdau caramasaMyogasyeva jJAne vijAtIyopayogasya caramakAraNatvAdvA, anyahetUnAM taddvArakatayaiva hetutvopagamAditi, itthaM caitadavazyaM tattadvicAra 58 For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI phalIbhUtamUhavaicitryamabhyupagantavyam , yataHsarvopasaMhAreNa vyAptyAdigrahaH, no cet, sAmAnyapratyAsacyA yAvadAzrayopasthityabhyupavivaraNam // game'pi yAvatvenopasthitiH kutaH, nahi dhUmatvameva dhUmaniSThaM yAvatvaM, dhUmavAn yAvabhUmavAnityanayoravizeSaprasaGgAt , tathA ca yAvAn dhUmastAvAn vahijanmetyarthapratipattaye UpramANameva zaraNaM, sAmAnyavyabhicArAnupasthitisahakAreNa vishessshcaar||8 // jJAnasya yAvaddhetau yAvatsAdhyavyAptinizcAyakatvamapi tattvena grahaM vinA'sambhavaduktikaM, tadgrahe cohapramANaM vinA nAnyasya vyApAra ityAdyanyadapi vibhAvanIyamavahitamAnasaH, "sAmAnyalakSaNapratyAsattipratyarthinirjayAt / evamUhapramANasya rAjyaM niSkaNTakaM sthitam" // 1 // atha prakRtam , evaM tIrthakRtsamayAnAM parasparavirodhena bhramajanakatayAptatvAbhAvaM prasAdhya svasvavAsanayAvirodhAbhyupagame'pi pramAjanakatvAbhAvena taM prasAdhayitumAha- yadi punarityAdinA ' (42-1-1) saMvidadvaitAdInAmiti (42-1-2) atrAdipadena citrAdvaitaparabrahmAdvaitazabdabrahmAdvaitaparigrahaH, anyatra veti (42-1-6) citrAdvaitAdipakSe cetyarthaH, 'niraMzatvAditi' (42-1-7) aMzarahitasyaikasya grAhya grAhakabhAvAbhAvena na svenaiva svaprametyarthaH / svaprakAzatvAttatra pramAtvaM setsyatItyata Aha-'pramANetyAdi' (42-1-7) tathA ca pramAtvavyApakapramAWNaprameyasvabhAvAbhAve tatra pramAtvAbhAva iti bhAvaH / vyApyAbhAvAbhAve vyApakAbhAvAdanekAntasiddhau paramatabhaGgaprasaGga ityAha 'tadavyAvRttAviti' (42-1-7) tasyAH pramAyA avyAvRttAvaniSedhe, aikAntikatvAbhAvAditi (42-1-8) anekAntaprasaGgAdityarthaH, tathA ca " nAnyo'nubhAvyo buddhyA'sti, tasyA nAnubhavo'paraH / grAhyagrAhakavaidhuryAt , svayaM saivAvatiSThate" // 1 // iti dharmakIryuktaM viplaveteti bhAvaH / paraM prati prasaJjitamaikAntikatvAbhAvaM svAtazyeNApi sAdhayi NEKHABAR // 81 // For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tumAha-pramAtrAdIti' (42-1-8) tathA ca pramAtrAdyanekasvabhAvatvenAnekAntAtmano'nekAntAtmakabAhyAbhyantarArthagrAhakatvenAnubhUyamAnasya pramANasya balAt saMvidadvaitAdyakAntAbhAvasiddhiriti bhAvaH / 'bhUtavAdibhiriti' (42-1-9) bhUtavAdibhizcArvAkaistasyAH svapramAyAH khasaMviditatvopagamAt , tatpakSe ca niraMzatvena svenaiva svapramAyogAt , pramANaprameyasvabhAvavyAvRttau ca pramAyA vyAvRtterityarthaH / tadAha-iti siddhA tatra svapramAyA vyAvRttiriti (42-1-10) kazcittu tasyendriyajapratyakSasyAsvasaMviditatvopagamAditi byAcaSTe, hetuM ca tatra bhUtacatuSTayotpannatvAditi pUrayati, tadanekagranthaviruddhaM, cArvAkamate utpattipakSe'bhivyaktipakSe vA jJAnasya svasaMviditatAyA evAnekagranthasiddhatvAt , 'kAraNaguNA hI tyAdinyAyastu bhUtacaitanyamevocchindet , na tu tasyAsvasaMviditatvaM sAdhayediti tadabhyupagamAnanukUla eva, na ca madirAdidRSTAntena saMyogajajJANI navAde'sya nyAyasyAvakAzo'pIti yatkizcidetat , etena (42-1-11) cArvAkamatanirAkaraNe syAdvAdAzrayaNaparyavasAnena, teSAM sarvapramANavinivRttiriti, karaNaphalabhAvenApyantataH svabhAvabhedadhrauvyAdityarthaH / teSAmapItyanantaraM sarvapramANavinivRttirityanupajyate / ekopayogarUpeNAnanvaye kAraNaphalabhAvasyaivAbhAvAditi bhAvaH; sarveSAmekAntavAdinAM pramANalakSaNAnupapattI | sAdhAraNamekaM hetumAha-'pratyakSAdItyAdi ' ( 42-2-2) 'vAgakSetyAdi ' bhASyaM-bAgakSabuddhIcchApuruSatvAdikaM (42-2-4) kartR, kvacit ekAntavAdibhirabhimate, sarvajJe vAdibAhulye'pyapakarSadyotakamekavacanam, anAbilajJAnaM (42-2-4) nirAvaraNajJAna, nirAkaroti, anumitinizcayAbhAvapratiyogi karoti, tatra tadabhAvamanumApayatItyarthaH, avizi|STavAgAdereva tadabhimatavRttitvAttasya ca nirAvaraNajJAnAbhAvavyApyatvAditi bhAvaH / na punastatpratiSedhavAdiSu (42-2-4) For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI ekAntanirAkaraNavAdiSu jainAbhimateSu sarvajJeSu vAdyekatve'pyutkarSadyotakaM bahuvacanaM, tathA vAgAdikamanAvilajJAnaM nirAkaroti, |pariccheda vivaraNam // viziSTasyaiva tasya jainAbhimatasarvajJavRttitvAt , tasya cAnAvilajJAnavyApyatvAditi bhAvaH / iti etat, paramagahanaM | prthmH|| (42-2-5) durbodham , atAtparyajJAnAmiti zeSaH / tAtparyajJAstu 'vAgakSetyAdi' dharmibhedena viziSTAviziSTaparatayA // 82 // yojayanta AvRttAvapyuddezyAthai kyenaikavAkyatAM ca samarthayanto na gahanamanupravizantIti dhyeyam / atra caikAntavAditvAvacchedenAviziSTavAgAdinA'nAbilajJAnAbhAvaH sAdhyamAnastadabhimate sarvakSepi siddhyatyanekAntavAditvasAmAnAdhikaraNyena ca viziSTavAgAdinA sAdhyamAnamanAvilajJAnaM jainAbhimatasarvajJe siddhyati zRGgagrAhikayA sarvajJaprasiddherduSkaratvAdityabhiprAyavAn vivRNoti-'tathAhItyAdi' (42-2-5) bhASye kaH paramAtmeti (42-2-11) tAtparyavivaraNam , Atmatvasyaivaikapada zakyatAvacchedakatvAt / cideveti (42-2-11) ghaTo nIla evetyatreva sarvAvacchedena vizeSaNasambandhasyaivakArArthatvAt , 13 & sarvaviSayAvacchinnajJAnavAnityarthaH / labdhyupayogetyAdi ( 42-2-11 ) tattve niyAmakAbhidhAnaM bhavabhRtAM (bhavatAM) prabhuriti (42-2-11) bhavaM yantIti vipi bhavato bhavabhRtasteSAM guruH prabhuriti kArikAvayavavyutpattisvArasyAduktaM vRttau cideva jJa eveti (42-2-14) etAvatA'jJatvavyavaccheda eva labhyate, na tu sarvAvacchedena jJatvamiti tallAbhArthinA dAmaduktavyAkhyaivAnusaraNIyA / ciditi zabdasye (42-2-14) tyAdyabhidhAnaM tu prauDhyaiveti mantavyam , cicchabdasya kevala jJAne mukhyavRtternayavizeSopagrahaM vinA'grahAt , phalitArthalAbhe prakArasya coktatvAt , indriyasaMskArAnurodhata eveti (43-1-2) indriyavyApArAnusAreNaivetyarthaH / indriyavyApArazca zabda rUpe rasagandhasparzeSu ca spRSTatA'spRSTatAbaddhaspRSTatArUpo draSTavyaH / anyathA // 82 // ACC RRRR For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir SA5605640SACARS viSayApratipatteraspRSTatA cAbhimukhyopalakSaNamiti nAtiprasaGgaH,tayoH saMskArA (43-1-6) labdhyupayogayoH saMskArAH,janyajanakabhAvasambandhe SaSThI, saMskArazabdArtho na svarUpArthagrahaNonmukhatA, tasyA upayogarUpatvena tadajanyatvAdityato vyAcaSTe, khArthadhAraNA iti (43-1-6) labdhyupayogajanyasmRtijanakadhAraNArUpA ityarthaH / teSAM labdhyupayogasaMskArANAm , atyaye abhAve sati jJa eva syAditi (43-1-6)kizcidjJatvaniyAmakalabdhyupayogasaMskArAbhAve satyarthataeva sarvajJaH syAt , tajjJAne indriyAjanye pratyakSatvaM cAtIndriyatvAdevAviruddham , vyavahArapratyakSatve indriyajanyatvavanizcayapratyakSatve indriyAdyajanyatvasyApi prayojakatvAditi bhAvaH / na ca pratyakSatvamevendriyajanyatAvacchedakaM lAghavAditIndriyasaMskArAbhAve'tIndriyapratyakSAnupapattiriti zaGkanIyam, pareNApIzvarapratyakSavyAvRttyartha pratyakSaniSThavaijAtyasyaivendriyajanyatAvacchedakatvopagamAdasmAkaM tatra kevalajJAnavyAtatvopagame doSAbhAvAt / ata eva na matijJAnAdyAvaraNakSaye kSAyikamatijJAnAdyApattiH, bhAvendriyasaMskArarUpakevaletarapratyakSatvAvacchinnasAmayyabhAvAt sAmAnyasAmagrIsahakRtAyA eva vizeSasAmayyAH phalopadhAyakatvAt , tadidamAha-'kutaHpunarityAdi' (43-1-6)na ca sakalAvaraNasaMkSaya (43-1-9) iti, tathA ca sakalAvaraNasaMkSayAvinAbhUto bhAvendriyAbhAva evArthavazasiddhamatIndriyaM sarvaviSayakaM pratyakSamanumApayatIti bhAvaH / 'dezaghAtItyAdi' (43-1-10) ihAyaM sampradAyaH-dezaghAtinInAM matijJAnAvaraNAdiprakRtInAM dvividhAni rasasparghakAni bhavanti sarvaghAtIni dezaghAtIni ca, kAni tAnIti cet , yAni catuHsthAnakAni tristhAnakAni ca, tAni sarvANi sarvaghAtInyeva, yAni punardvisthAnakAni tAni mizrANi kAnicitsarvaghAtIni kAnicicca dezaghAtInItyarthaH / yAnyekasthAnakAni tAni tu dezaghAtInyeva, taduktaM-" cautihANarasAI, For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobaith.org Acharya Shri Kallassagersuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| paricchedaH prthmH|| // 83 // savagyAINi huMti phaDAI / duTThANiyANi mIsANi, desaghAINi sesANi // 1 // " ti, tatra sarvaghAtirasasparddhakeSu pariNAmavizeSeNa dezaghAtitayA pariNamiteSu kSAyopazamikA abadhyAdiguNAH prAduHSanti, tadAha-Nihaesu sabbaghAIrasesu phaDesu desaghA- INaM / jIvassa guNA jAyaMti ohigumnnckkhumaaiiaa||1||" evaM cAtraudayikabhAvAnuviddhaHkSAyopazamikabhAvaH prAptaH, anantAnubandhyAdisarvaghAtimohaprakRtInAM rasastu sarvo'pi sarvaghAtiprakRtisvAbhAvyAttatrAMzenApi dezaghAtitayA pariNamanamazakyamiti tAstraudayikabhAvAnanuviddha eva vipAkodayaviSkambhakaraNAtmA kSAyopazamiko bhAvo bhavati, kevalajJAnakevaladarzanAvaraNIyayostu | vipAkodayaviSkamme'pyayogyatvamananyagatyA kalpyate, anyathA tayoH kSayopazamaprasaGgAt , adhika matkRtajJAnabindau / tadevaM bhAvendriyeSvaudayikabhAvAnuviddhasya kSayopazamasya hetutvAtteSAmAvaraNanibandhanatvasiddhirAvaraNakSayopazamatvena kSINopazAntAvaraNatvena vA hetutvamityatra vinigamanAvirahasyApyetadarthasAkSitvAt , yadi caivamaupazamikakSAyikAdibhAvasthale'tiprasaGga iti, tadA'stu lAghavAt kSayopazamaghaTakaM kSayabhAgaM parityajyAvaraNavipAkavipAkodayaviSkambhasyaiva svasaMvalitodayasambandhena hetutA, upazamAt kSayopazamavizeSasya pradezAnubhavenaivAbhidhAnAttena dAhe naSTamaNitveneva bhAvendriye kSINopazAntAvaraNatvena na hetutva| mityuktAvapi na kSatiriti mantavyam , mImAMsaka pratyavatiSThate- nanu cetyAdi' (43-1-14) nahi tat sAdhakaM pratyakSaM sambhavatIti (43-2-1) pratyakSasya tAvatpratiniyatAsannarUpAdigocaracAritvena parasantAnavartisaMvedanavedanamAtre'pi nazaktiH, kiM punaratItAnAgatavarttamAnasUkSmAntaritAdisvabhAvasakalapadArthasAkSAtkArisaMvedanazAlipuruSavizeSaparicchede, vizeSAgrahaNe viziSTAgrahaNAditi bhAvaH / tadekadezasyeti' (43-2-2) sa ekadeza Azrayo yasya tasyetyarthaH, yadvA tasya dharmiNaH SEASOKHASH // 3 // 34 For Private And Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvajJasyaikadezo dharmastapasyetyarthaH, asmin pakSe ' dRSTo na caikadezo'sti liGgaM veti' vakSyamANasAmAnAdhikaraNyopapattiriti dhyeyam / tatra gamyagamakasamudAyamadhyAlliGgamekadezo grAhya iti tvAkare spaSTam / anizcitapakSadharmatvasya hetoragamakatvAdanizcite ca dharmiNi hetoH pakSadharmatvanizcayasya kartumazakyatvAnna kenApi liGgena sarvajJAnumAnaM bhavatItyarthaH / 'atiprasaGgAditi' (43-2-4) alAvUni nimajantItyAderapi prAmANyaprasaGgAdityarthaH / karmArthavAdapradhAnatvAditi hiraNyagarbha prakRtya sa sarvavidityAdyabhidhAnasya karmakANDaphalIbhUtahiraNyagarbhastutimAtraparatvAdityarthaH, tAtparyAsambhavAdityanantaraM (43-2-5) yathAzruta iti zeSaH / 'AdimadityAdi' (43-2-7) anAdinityAgamo yadi sarvajJamAdimantaM pratipAdayati tadA sa kimabhUd bhavati bhaviSyati vA kalpatraye'pi virodha eveti bhAvaH / na ca mantrArthavAdAnAmiti (43-2-10) vedo dvividho mantrabrAhmaNabhedAt , tatra ye vedabhAgAH prayogasamavetamartha prakAzayantaH svoccAraNamAtreNa sAdhyakarmaNi viniyujyante'bhiyuktayAjJikaizca mantratvena samAkhyAyante te mantrAste ca RgyajuHsAmabhedena triprakArAH, avaziSTo bhAgo brAhmaNaM, tacca vidhyarthavAdabhedAd dvidhA, tatra vidhiliDAdigo vAkyasandarbhaH, arthavAdaH stutinindAbhedAd dvividhaH, codanAzeSatvaM tatsAmAnyalakSaNaM, sa punararthavAdo dvividho'pi trividhaH, taduktaM-" virodhe guNavAdaH syAdanuvAdo'vadhArite / bhUtArthavAdastadvAdAdarthavAdanidhA mataH" // 1 // iti, tadiha matrArthavAdAnAM yathAzrute tAtparya nAvakalpyate, kintu nyAyaprApta eveti noktArthavAdAt sarvajJasiddhiriti vyakto'rthaH / syAdAzaGkA dharmAdyupadezakaraNAnyathAnupapacyA sarvajJasiddhirbhaviSyati, tatra vikalpadvayamupatiSThate, ko da nAmAtra dharmAdhupadezo'nyathAnupapadyamAno vAcyaH, saugatAdisambandhI trayIvitsambandhI vA, nAdyaH, vyAmohAdeva cauddhAdInAM OMOMOMOMOM For Private And Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // pariccheda prthmH| // 84 // SHRESS dharmAdyupadezopapatteriti gamyam / antye tvAha-'dharmAdyupadezasyeti' (44-1-3) trayIvitsambandhI dharmAdyupadezo'nyathA'pi sArvayAbhAve'pi mahAjanaparigraheNaivopapadyata iti bhAvaH / 'upadezo hI tyAdi (44-1-4) kArikA pUrvapakSaparA, buddhAdayo hI (44-1-5)tyAdikArikAdvayaM vikalpadvayasamAdhAnaparam , tatra yetviti (44-1-5) asyA ayamarthaH / ye tu manvAdayastrayIvidAM madhye prAdhAnyena siddhAH, kIdRzA ityAha-trayIvidbhirAzrito granthaH smRtyAdirUpo yeSAM kartRNAM te tathAte manvAdayo vedaprabhavoktayaH (44-1-6) sAGgamImAMsAdhyayanasamAsAditavyutpattivizeSasadhIcInavedArthAnusandhAnaprabhavazuddhadharmAdyupadezA ityarthaH, tathA ca tadupadezasya vedArthavivekenAnyathopapadyamAnatvAnna sarvajJagamakatvamityarthaH, 'na ca gRdhretyAdi' (44-2-2) gRdhrANAM cakSuHpratyakSeNa varAhANAM zrotrapratyakSeNa pipIlikAnAM ca ghrANapratyakSeNetyarthaH, naktaMcarapratyakSeNa (44-2-3) ghUkabiDAlamUSakataskarAdipratyakSeNetyarthaH, pratyakSAdItyAdinA'numAnAderapi sAdhye saGgrahAtu tatra vyabhicArasambhavapradarzanAyAha 'kAtyAyanAdIti' (44-2-3) tasyApIti (44-2-4) uktapratyakSAderapItyarthaH / evaM cendriyAdyaghaTitasAmagrIjanyatvaniSedhasya sAdhyatvAdavAntaravizeSeNApi sAmAnyasAmagryanullaGghanAnna vyabhicAra iti bhAvaH / nanu sarvamidaM pratyakSamAtrasyendriyajanyatvasiddhAvupapadyate tadeva nAsti aiMdriyakapratyakSa evendriyasya hetutvAdata Aha-'na ca dRSTetyAdi' (44-2-13) pratyakSatvAvacchinna eva lAghavenendriyasya hetutvAdindriyajanyatAvacchedakajAtyantarakalpane gauravAnnAtIndriyapratyakSasambhAvanetyarthaH / 'triviprakRSTeti' (15-1-1)triH svabhAvadezakAlaiviprakRSTA ityarthavizeSaNenApi, bAdhakAsambhavAditi (45-1-3) yadyapyevaM sAdhakaprAmANyagrAhakatvaM bAdhakAsambhavasya vyavatiSThate na tu svAtaMtryeNa sAdhakatvaM, tathApi vyavahArAdeH sAdhakasya zaGkA BREALCASSACCCCCCES // 84 // For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 1465%A5A5%454544 zukena zithilAyamAnasyAnena prAmANyanizcaye dRDhaM sAdhakatvamityatra tAtparyam / tadbhAdhakAsambhavAkhyaM vizvAsanivandhanam , prakRte'pi (45-1-4) sarvajJe'pi, tadabhAve (45-1-4) bAdhakAsambhavAbhAve, mAsiddhayat mA prApat , tajjJApakopalabhbhasyeti (45-2-3) abhAvapramANavAdibhaTTamatamupanyasya duSayiSyannidamAha-na tu prAbhAkaraM pratyayaM saGgaraH, tasyAbhAvapramANAnabhyupagantRtvAditi draSTavyam / ayaM sarvajJagrAhakapramANAbhAvaH svasambandhI sarvasambandhI vA tadabhAvasAdhaka upeyaH / Adya Aha-sarvatrApyapravRttita (45-2-3) iti, svasambandhinastasya svamAtravizrAntatvAnna sarvatra sarvajJAbhAvasAdhakatvamiti bhAvaH / antye tvAha-'gRhItvetyAdi' (45-2-3) tathA ca sarvasambandhinaH sarvajJagrAhakapramANAbhAvasya durjJAnatvAnna prakRtAbhAvasAdhakatvamiti bhAvaH / paropagamata (45-2-9) iti, sa sarvajJaH (45-2-10) paropagamataH (15-2-10) parasiddhAntena siddho nAstIti yadi sAdhyate mImAMsakena, tadA sa paropagamaH pramANamapramANaM veti vikalpadvayamupatiSThate, Adya Aha-tasyeti tasya paropagamasya pramANatve vyAghAtastadabhAvagrAhakasya pramANasiddhasyArthasya niSeddhamazakyatvAditi bhAvaH / antye Aha-'anyatheti' anyathA (45-2-10) paropagamasyApramANatve, sa sarvajJaH, anyonyavAdiprativAdinoH siddhona vAdina evAsiddhatvAt , tathA ca tasya nAstitvamanumAnena sAdhayitumazakyam , dharmihetudRSTAntA ubhayavAdisiddhA vaktavyA iti samayabandhAditi bhAvaH / atrAha mImAMsaka:-'nanvevamiti' (45-2-10) evaM parapramANamAtrasiddhasyAniSedhyatve, sarvathaikAntaH paropagamasiddhaH (45-2-10) kathaM jainarniSidhyate ? atrottaram, iti dhImatAM na coyaM (45-2-10)na praSTavyam , yato'nantadharmAtmanyarthe pramANAbAdhite siddhe tatraikAntAbhAvasAdhane na doSaH, anekAntAtmajJAnasyaivaikAntAnupalambha For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 85 // paricchedAH prthmH|| tvenAnekAntAtmatAMze vidhirUpatvAdekAntAsmatAMze ca niSedharUpatvAt , ata eva gavAdau zRGgAdijJAnasyaiva zazazRGgAnupalambharUpatve zazazRGgAbhAvaprasiddhiH saGgacchate'nuyogitvapratiyogitvAdervaijJAnikasya vastvasAdhakatvAt , iSyate ca viziSTAnatireke'pi viziSTatharmAvacchinnapratiyogitA parairapi, tadvadihApi zazIyatvazRGgatvobhayaparyAptAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvAbhyupagame na kAcidanupapattiH, vaijJAnikasambandhena zazIyatvasyApi pratiyogivRttitvAdviziSTaniSedhavyavahAre paraM viziSTapratiyogipratipattaye vikalparUpA khaNDazaH prasiddhirupeyate, etena bhAvavadabhAvo na sapratiyogikaH, kintu tavyavahAra ityayamapi nayapakSo'nugRhIto bhavati, sarvatra sarvajJajJApakAnupalambhe ca neyaM gatiH, sarvatra kiJcijjJAnasyaiva tadrUpatvAt , tasya cAtyantamasambhavAditi sarva sustham / sAdhakAnirNayAditi (46-1-11) sAdhakatvaprakArakanizcayAbhAvAt sattAyAM bAdhakatvaprakArakanizcayAbhAvAcAsattAyAmanutkaTakoTiketarAMze cotkaTakoTikArekA syaadityrthH| na sAdhakAnizcayAnna vA bAdhakAnizcayAt saMzayaH, kintu jJAnaprAmANyasaMzayAdityanye, prakRtajJAne'gRhItAprAmANyakatvasyAvazyadeyatvAd gRhItAprAmANyakasya saMzayakalpatvaM, na tu prAmANyasaMzayAdarthasaMzaya ityapare / nanu bhavabhRtAM prabhuH sarvajJa eveti ko'yaM vidhiH zabdabrahmaparamabrahmAdyabhISTakatipayArthajJatvenaiva bhavabhRtprabhutvasiddharanabhimatakITasaMkhyAdiparijJAnasyAkiJcitkaratvAdityAzaMkAyAmAha bhASyakRt 'na khalviti' (46-2-1) tathA ca jJAnasya sarvaviSayakatvamAtmanazca sarvaviSayakajJAnavattvaM svabhAva evetyAvirbhUtazuddhasvabhAve bhavetprabhau sarvajJatvamarthasiddhatayaivAvarjanIyamiti bhaavH| yaM na krameta (46-2-1) yaM nAvagAheta / tatsvabhAvAntaraniSedhAt (46-2-1) ajJatvasvabhAvaniSedhAt, nanvantratvamapyAtmanaH svabhAva eva, jJAnAjJAnobhayarUpasyaivAtmano bhaTTaiH svIkArAt , sukhamehamasvApsaM na kiJcidavediSamiti parAmarzA For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri M a in Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir hinurodhenAtmana eva bodhAMzasya prakAzasya dravyAMzasya cAzeSavijJAnAbhAvarUpasyAprakAzasya suSuptau jAgradavasthAyAmapi mAmahaM na | jAnAmItyAtmani kartari bhAsamAne tadajJAnAnubhavena dvirUpatAyA anapar3havanIyatvAdityAzayavAn zaGkate-'kutaH punarityAdi' (46-2-2) yato'sAvityAdi krametaivetyantaM (46-2-2) ajJatvasvabhAvapratiSedhaphalapradarzanam , ajJAnasvabhAvAbhyupagame tadviSayAnAkramaNasambhavAt taM sarvamartha krametaivetyasyAnupapatteH / sa eva ca pratiSedhaH kutaH svabhAvadvaye'pi sAdhakasyAbhihitatvAditi praznArthaH / codanAjJAna eva tvayA'zeSaviSayatvopagamAt tadRSTAntenAtmanaH sarvajJatvasvabhAvasiddhau tadvipratiSedhAnnAjasvabhAvatvaM kalpanIyam , mAM na jAnAmItyasya vizeSajJAnAbhAvaparatvenApyupapatteH, rUpidravye'rUpasyeva cidravye'prakAzasya dravyAMzasyAbhyupagantumazakyatvAt , etena vedAntinAM bhAvarUpAjJAnavAdo'pi nirastaH, tAdRzasyApi tasya jJAnaviruddhatvAt , samavAyataditarapratyAsattibhyAM jJAnAjJAnayorvirodhanirAkaraNe ca karmaNa evAjJAnanAmaparyavasAnAt , karmakRtena cAjJAnena cidvivartena traikAlikasyAtmano jJasvAbhAvyasyApratighAtAdityuttaragranthArthaH / 'kathamevamiti' (46-2-7) sarvajJasvabhAvatvehyAtmanaH kadAcidapyajJAnodayo durghaTa ityayaM praznaH / mithyAtvamohanIyakarmodayasadhrIcInakevalajJAnAvaraNapratibaddhAzeSajJasvabhAvatvapratibandhakajJAnAvaraNakarmodayamahimnA tatsiddhirityAzayenottaramAha-ucyanta ityAdinA, sambandhyantaraM (46-2-8) kSIranIranyAyena svabhinna svasambandhi, mohodayakAraNakaM (46-2-8) mohodayakAraNaM, kapratyayaH svArthe, bahuvrIhau pRSTAjJAnakAraNAprAptAvuttaravaiphalyApatteH, vakSyamANAnumAnavirodhAcceti drssttvym| 'anantArthavyaJjanaparyAyAtmakamiti' (46-2-12) atrArthavyaJjanaparyAyalakSaNavivekArthamayaM zlokaH " sthUlo vyaJjanaparyAyo, vA gamyo nazvaraH sthiraH / sUkSmaH pratikSaNadhvaMsI, For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahastrI vivaraNam / / // 86 // www.kobatirth.org paryAyazcArthasaMjJakaH // 1 // " iti, tArakAJjanavaditi (47-1-2) tArakA aJjanaM ca tArakAJjane te iva tadvaditi samAsaH / ' sA punaryogyateti' (47-1-3) nanvevaM dravyacAkSuSAdau tatpratibandhaka karmakSayopazamatvAdinA hetutA vAcyA, taddhetutA ca cakSuHsannikarSAdereveti taddhetorityAdinyAyena pratyakSe indriyArthasannikarSasya hetutvaM yuktamiti cet, na / tatrApi taddhetorityAdinyAyasya sulabhatvenAntaraGgapratyAsatteH kSayopazamahetutAyAmeva vinigamakatvAt, etena sthairyapakSe viSayaniSThAyA yogyatAyA aparAvRtternayanasannikarSasyAhetutve bhittyAdyAvRtasya cAkSuSApattirityAdikamapAstam, AvRtacAkSuSajanakakSayopazamavatAM tadApatteriSTatvAt, anAvRtacAkSuSe cAcaraNenaiva kSayopazamapratibandhAt, apareSAM tu divyAJjanAdisaMskRtacakSuSAmanubhUyamAnabhityAdyAvRtacAkSuSAnupapattiH, tatra cAkSupatvApalApe ca ghaTAdijJAne'pi tadapalApaprasaGgo vikalpajJAnasya sarvasya samAnasattAyA eva yuktatvAt, kizca pratyAsattihetutAvAdinA netrAJjanasUkSmatArakAdyapratyakSatvAyAtyAsacyatidUratvayordoSatvaM vAcyam, AdarzasAmmukhyAJjanAdisannidhAne ca tatpratyakSatvAya tattadviSaye tadabhAvaviziSTatattadA satyatidUratvAbhAvasya cAkSuSahetutvaM vAcyamityatigaukhaM, mama tu kSayopazame viziSya hetutA, cAkSuSAdau tu vilakSaNakSayopazamatvenaiva samAnaviSayatvapratyAsatyeti lAghavaM kiJcendriyapratyAsatterapi kSayopazamAdhAyakatayaiva pratyakSahetutA vAcyA, asaMkhyeyasamayapraviSTAnAmeva pudgalAnAM grahaNayogyatAyAH pAramarSe'bhidhAnAt sakRtsambandhe bodhAnanubhavena tasya ca yauktikatvAdasaGkhyeyaizca samayaiH kSayopazamapuSTereva siddheH tathA ca yogyendriyaviSayasambandhAnakAmenApi kSayopazamahetutvenAnugamayya pratyakSahetutAM vadatA vilakSaNakSayopazamatvenaiva hetutAyAM kiM lAghavaM nodvIkSyate, etena turagAdau vegena gacchato yugapadanekavRkSasannikarSe'pi kvacideva pratiniyatadharmaprakArakagraho nAnyatreti niyamAya cakSuH sannikarSa For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // | // 86 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir SAGAR viSayamAhAtmyAdInAM vizeSyagrahasAmagrItvenAnugatAnAM hetutvamityapi vyAkhyAtam / tatraupadhAyakatAsambandhena vilakSaNakSayopazamavattvasyaiva sAmagrIpadArthatvAt , tasyA yAvatkAraNarUpatve'tItAnAgatakatipayacakSuHsannikarSAbhAve cAkSuSAnupapatteH, etenaiva tadvyaktiviSayakacAkSuSe tadvyakticakSuHsaMyogatvenaiva vyAsajyavRttidharmapratyakSAnurodhena kAraNatA kalpyate tata eva tadvyaktivRttiguNakarmAbhAvacAkSuSanirvAhAccakSuHsaMyuktasamavAyAdipratyAsatyakalpanalAghavAditi navInanaiyAyikoktamapyapAsta, sAmAnyalakSaNAdipratyAsatyA'sanikRSTatadvyaktiviSayakapratyakSavAraNAya tadvyaktiniSThalaukikaviSayatAzAlitvasya kAryatAvacchedakakoTAvavazyanivezanIyatayA tadvyaktiniSThAyAstadgataguNakarmAbhAvAdiniSThAyAzca laukikaviSayatAyA niyamAya tava pratyAsattivizeSasya mama tatsthAne kSayopazamavizeSasya ca hetutAyA AvazyakatvAt / kizca vyAsajyavRttidharmasya ghaTAkAzasaMyogAdergurutvAdivadayogyatvAdeva na pratyakSaM, cakSuHsaMyuktatadasaMyuktaghaTapaTasaMyogApratyakSatvasya tu noktakAryakAraNabhAvAdapi nirvAhaH, saMyo| gAdipratyakSasya yAvadAzrayaviSayakatvaniyamoktAvapi parasparAnavacchedakAvacchedena ghaTacakSuHsaMyogapaTacakSuHsaMyogobhayasatve ghaTapaTasaMyogAdipratyakSApatterduritvAt , svAvacchedakAvacchinnaghaTavRttipaTasaMyogAvacchedakAvacchinnatvasambandhena ghaTacakSuHsaMyogaviziSTapaTacakSuHsaMyogatvAdinA taddhetutve tu vinigamanAvirahAdanantakAryakAraNabhAvApattezca mahAgauravaM, tasmAdravyasamavetAvyApyavRttipratyakSe vyApyavRtterapyavacchedakasvIkAre vA dravyasamavetapratyakSatvAvacchinna eva cakSuHsaMyogAvacchedakAvacchinnasamavAyasambandhAvacchinnAdhAratAnirUpakatvasya pratyAsattitvaM parasya vaktumucitamiti yatkizcidetat , vastuto dravyaviSayakacAkSuSasya sAmagryaiva na tavRttiguNakarmAbhAvapratyakSanirvAho, dravyAviSayakasyApi paramANuvAyavormahattvarUpAbhAvacAkSuSasya parairabhyupagamA For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI tadvattAdRzarUpAdicAkSuSasyApi tairabhyupagantuM zakyatvAditi, dravyArthatazcAkSuSAdeH sArvatrikatve'pi paryAyArthatastattaccAkSuSavizeSe vivrnnm|| kSayopazamavizeSasya hetutvamavazyaM vAcyam , anyathA niyatadharmollekhAnupapatteH, tathA ca pratyAsattInAM viziSya hetutvamanatiprayo janaM, cAkSuSatvAvacchinne cakSurAbhimukhyasyaikasyaiva pratyAsattisthAne'bhiSekaucityAdityasmatsampradAyAnugato navInaH pnthaaH| // 87 // etena ghaTAkAzasaMyogAdeviziSyAyogyatvakalpanaparihArAya vyAsajyavRttidharmapratyakSe yAvadAzrayapratyakSasya hetutvaM kalpanIyam , tatra kAraNatAvacchedakaM kAryatAvacchedakaM paryAptimacameva, kAraNatAvacchedakatAvacchedakaH sambandhaH svAvacchinnAdhAratAvaccAkSuSatvaM, kAraNatAvacchedakaH svaviSayavRttitA, kAryatAvacchedakatAvacchedakaH svAvacchinnAdheyatAvaccAkSuSatvaM, kAryatAvacchedaka: sambandho vizeSyateti nAnanugamaityAdi navInataroktamapyapAstaM, sati kSayopazamavizeSe yAvadAzrayapratyakSotpattikAla eva dvitvasaMyogAdipratyakSopagamena tasya taddhetutve mAnAbhAvAd dravyajAtyanyacAkSuSe cAkSuSAnyasamavetatvasya pratibandhakatvenaiva ghaTAkAzasaMyogAdyapratyakSatvopapatteH, itthameva kramikadvivapadArthagatadvitvatritvAdipratyakSasyaikatvadvayapratyakSotpattikAle dvitvAdipratyakSasya coppttiH| kizca saMyogatvAdinA paryAptimatpratyakSe na yAvadAzrayapratyakSaM hetuH, kintu ghaTAdiprakArakasaMyogAdipratyakSe, tatra ca vizeSaNatAvacchedakaprakArakajJAnamudrayaiva ghaTAdijJAnasya hetutvAnna yAvadAzrayapratyakSatvena hetutvam , anyathA ghaTapaTobhayAbhAvapratyakSAdau yAvatpratiyogijJAnatvenApi hetutApatteriti vinA kSayopazamAnusaraNaM na kutrApyupapattiriti dRDhataramanusindheyam , adhikamasmatkRtasyAdvAdarahasya-syAdvAdakalpalatAdau,tatsiddhametat pratibandhakakarmakSayopazamakSayalakSaNaiva pratyakSa jananayogyateti / sAkalyena viratavyAmohaH sarva pazyatyeveti, jJo jJeya (47-1-5) iti saMvAdakArikAyA aya // 7 // For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % % % marthaH / yathA sarvadAhyadAhakatvaM vaDheH svabhAvo maNisambabUkaratalAdAvadAhastu tataH pratibandhakakRtastathA sarvajJeyAvabhAsitvaM cidAtmanaH svabhAva eva, chadmasthe tatpratibandhastu pratibandha kRta iti, sakalatadapagame'rthasiddhameva bhagavataH sarvajJatvamiti / ata evAkSAnapekSeti (47-1-6) bhASyapratIke bhavabhRtprabhoriti yojanIyam , tadAvaraNeti (47-1-10) akSApekSA hi jJAne viSayaspaSTatvArtha taccAvadhimanaHparyAyayoHkSayopazamAtizayAdeveti tayostadanapekSatve'pina kSatiriti bhAvaH / svaviSaye parisphuTatvAditi brUma iti (47-1-21) tathA ca pratyakSatve spaSTataiva prayojikA,sAca dvividhA, sakalaspaSTatA dezaspaSTatAca, AdyAyAmAvaraNakSayaH prayojakaH, dvitIyAyAM ca kvacidindriyaM kvacidguNavizeSaH,matizrutayoH parokSatvanaye tu guNavizeSa eveti mntvym|| __evaM sati prakRte prayojakatvaM syAdakSApekSatve'pi guNavizeSAdatispaSTatvasambhavAdityAzakya samAdhatte-na caivaM sAkalyenetyAdinA (47-1-11) evamavadhijJAnamanaHparyAyajJAnayorakSAnapekSatve tatsAdharmyaNa kevalajJAnasya tathAtvaprAptau bhagavatpratyakSamakSAnapekSaM sAkalyena viratavyAmohatvAt sarvadarzanatvAdvA yannaivaM tannaivaM yathA'smadAdipratyakSamiti vyatirekiNi hetoranaikAntikatvamaprayojakatvaM na zaGkanIyam , kuta ityAha-'vipakSaiti' (47-1-12) avadhIti ca, ubhAbhyAmakSApekSatvasya spaSTatAprayojakatvaM khaNDitaM bhavati, tathA cAkSApekSatvaM dezaspaSTatve'pi na prayojakaM kiM punaH sarvaspaSTatvaiti, hetusattve sAdhyAsattve prakRte sarvaspaSTatvAnupapatti dhakastarka iti nAprayojakatvamiti bhaavH| na cApekSatve'pi guNavizeSAt sarvaspaSTatvopapattiH kevalajJAnotpAdakaguNasyaiva lAghavAdindriyasaMskAranAzakatvena tasya tadviruddhatvAditi draSTavyam , vikalapratyakSasyeti (47-1-14) pAramArthikapratyakSamAtrasya pakSIkaraNe tu bhAgAsiddhatayA'syAhetutvaM syaadevetyrthH| tarhi satyasvana (47-2-3) iti, nanvevaM svAmajJAna % % For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 88 // www.kobatirth.org vizeSe cakSurAdyanapekSAyAM cAkSuSAdau tadapekSAniyamabhaGgaH, kathamiti cet, satyaM pazyAmItyanubhavAnurodhena svAmavizeSe'pi cAkSuSatvasiddhestatra ca cakSurAdyapekSAvyatirekasya spaSTatvAdityavehi, pazyAmItyabhilApe viSayatAvizeSa eva prayojako natu cAkSuSatvaM jAtiH, sa ca cakSuHsannikarSaprayojyo doSavizeSaprayojyazceti na doSa iti cetu, na, satyatvasya svapnavizeSaNasyAbhidhAnena doSavizeSaprayojyavyAvRtteH tAdRzaviSayatAvizeSAvacchinne'nugatakSayopazamavizeSasyaiva hetutvenAlokavaccakSuSastatrAniyatahetutAyA eva yuktatvAt dravyacakSurvyApArAbhAve'pi bhAvacAkSuSasya 'paMciMdiova baulo' ityAdidRSTAntasiddhatvenApasiddhAntAyogAditidik / doSAvaraNayorhAnirnizzeSAstyatizAyanAt / kvacidyathA khahetubhyo bahirantarmalakSayaH // 4 // doSAvaraNasAmAnyayorhAMneH prasiddhatvAddharmitvaM na virudhyate / tatprasiddhiH punarasmadAdiSu dezato nirdoSatvasya jJAnAdezva kAryasya nizcayAdbhavatyeva, anyathA tadanupapatteH / sA kvacinnizzeSAstIti sAdhyate, vAdiprativAdinoratra vipratipatteH / atizAyanAditi hetuH / kvacitkanakapASANAdau kiTTakAlikAdivahirantarmalakSayo yatheti dRSTAntaH, prasiddhatvAt / sa hi kanakapASANAdau prakRSyamANo dRSTo nizzeSaH / tadudvaddoSAvaraNahAnirapi prakRSyamANA'smadAdiSu pratItA satI kvacinnizzeSA'stIti siddhayati / kaH punardoSo nAmAvaraNAdbhinnasvabhAva zcet, ucyate / vacanasAmarthyAdajJAnAdirdoSaH svaparapariNAmahetuH / na hi doSa evAvaraNamiti pratipAdane kArikAyA doSAvaraNayoriti dvivacanaM samartham, tatastatsAmarthyAdAvaraNAtpaudgalikajJAnAvaraNAdikarmaNo bhinnasvabhAva evAjJAnAdidoSo'bhyUhyate / taddhetuH punarAvaraNaM karma jIvasya pUrvasvapariNAmaca / svapariNAmahetuka evAjJAnAdirityayuktaM, tasya kAdAcitkatvavirodhAjjIvatvAdivat, parapariNAmahetuka evetyapi na vyavatiSThate, muktAtmanopi tatprasaGgAt, sarvasya kAryasyopAdAnasahakArisAmagrIjanyatayopagamAttathA pratItezca / tathA ca doSo For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 88 //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir jIvasya svaparapariNAmahetukaH, kAryatvAnmASapAkavat / nanvevaM nizzeSAvaraNahAnau doSahAneH sAmarthyasiddhatvAddoSahAnau vAvaraNahAneranyatarahAnireva nizzeSata: sAdhyeti cet , na, doSAvaraNayorjIvapudgalapariNAmayoranyonyakAryakAraNabhAvajJApanArthatvAdubhayahAnenizzeSatvasAdhanasya / doSo hi tAvadajJAnaM jJAnAvaraNasyodaye jIvasya syAt , adarzanaM darzanAvaraNasya, mithyAtvaM darzanamohasya, vividhamacAritramanekaprakAracAritramohasya, adAnazIlatvAdirdAnAdyantarAyasyeti, tathA jJAnadarzanAvaraNe tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyA''sAdanopaghAtebhyo jIvamAtravataH, kevalizrutasaMghadharmadevAvarNavAdAddarzanamohaH, kaSAyodayatIvrapariNAmAccAritramohaH, vighnakaraNAdantarAya iti tatvArthe prarUpaNAt / samarthayiSyate cAya kAryakAraNabhAvo doSAvaraNayoH " kAmAdiprabhavazcitraH karmabandhAnurUpataH" ityatra / atha doSa evAvidyAtRSNAlakSaNazcetaso'nAditadvAsanodbhUtaH saMsAraheturnAvaraNaM paugalika, tena mUrtimatA cittasyAmUrtasyAvaraNAyogAditi vadato bauddhAnnirAkartumAvaraNagrahaNaM, mUrtimatApi madirAdinA cittasyAmUrtasyAvaraNadarzanAt , tatsambandhAdvibhramasaMvedanAdanyathA tadnupapatteH / madirAdinendriyANyevAniyante iti cet , na, teSAmacetanatve tadAvaraNAsaMbhavAt sthAlyAdivadvibhramAyogAt / cetanatve teSAmamUrtatvepi mUrtimatA''varaNamAyAtamiti prAyeNAnyatra cintitam / tato doSahAnivadAvaraNahAnirapi nizzeSA kacitsAdhyA, tadAvaraNasya doSAdanyasya mUrtimataH prasiddheH / ata eva loSTAdau nizzeSadoSAvaraNanivRtteH siddhasAdhyatetyasamIkSitAbhidhAnaM, sAdhyAparijJAnAt / pradhvaMsAbhAvo hi doSAvaraNayoH sAdhyo na punaratyantAbhAvaH, tasyAniSTatvAt , sadAtmano muktiprasaGgAt / nApItaretarAbhAvaH, tasya prasiddhatvAt , doSAvaraNayoranAtmatvAdAtmanazvAdoSAvaraNasvabhAvatvAt / prAgabhAvo'pi na sAdhyastata eva, prAgavidyamAnasya doSAvaraNasya svakAraNAdAtmani prAdurbhAvAbhyupagamAt / na ca loSTAdau doSAvaraNayoH pradhvaMsAbhAvaH saMbhavati, tasya bhUtvA'bhavanalakSaNatvAt tyosttraatyntmbhaavaat| tat , na, siddhasAdhyatA / nanvevaM, For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| asahanIyA doSAvaraNayohAneratizAyanAnnizzeSatAyAM sAdhyAyAM buddherapi kinna parikSayaH syAdvizeSAbhAvAdato'naikAntiko heturityazikSitalakSitaM, vivaraNam // cetanAdiguNavyAvRtteH sarvAtmanA pRthivyAderabhimatatvAt / nanu ca pRthivyAdau sarvAtmanA cetanAdiguNapradhvaMsAbhAvasyAbhAvAd buddhihA nyAnaikAntikamevAtizAyanamityapyanavabodhavijambhitaM, prathivyAdau pudgale pRthivIkAyikAdibhirAtmabhiH zarIratvena gRhIte svAyuSaH // 89 // kSayAttyakte cetanAdiguNasya vyAvRtteH sarvAtmanA pradhvaMsAbhAvarUpatvena syAdvAdibhirabhimatatvAt , " na hi sa kazcitpudgalosti yo na jIvairasakRdbhuktojjhitaH " iti vacanAt / prasiddhazca pRthivyAdau cetanAdiguNasyAbhAvaH, anupalambhAnyathAnupapatteH / adRzyAnupalambhAdabhAvAsiddhirityayuktaM, paracaitanyanivRttAvArekApatteH, saMskartRNAM pAtakitvaprasaGgAd, bahulamapratyakSasyApi rogAdevinivRttinirNayAt / syA| nmataM te, vyApAravyAhArAkAravizeSavyAvRttisamayavazAttAdRzaM loko vivecayati-nAstyatra mRtazarIre caitanyaM vyApAravyAhArAkAravizeSAnupalabdheH, kAryavizeSAnupalambhasya kAraNavizeSAbhAvAvinAbhAvitvAt , cAndanAdidhUmAnupalambhasya tatsamarthacAndanAdipAvakAbhAvAvinAbhAvitvavat / tathA nAstyasya rogo jvarAdiH, sparzAdivizeSAnupalabdheH, bhUtagrahAdirvA, cessttaavishessaanuplbdhH| samyagvaidyazAstrabhUtatantrAdisamayavazAdatyantAbhyastacaitanyarogAdikAryavizeSANAM lokAnAM tadvivekopapattiH' iti, tadetatpRthivyAdau sarvAtmanA cetanAdiguNavyAvRttAvapi samAnam / nAstyatra bhasmAdipRthivyAdau pRthivIcetanAdiguNaH, vyApAravyAhArAkAravizeSavyAvRtteriti samayavazAttatsiddhAntavilloko vivecayati / syAdAkUtaM te, 'vyApArAdivizeSasyAnupalabdhestajjananasamarthacetanAdiguNavyAvRttisiddhAvapi tajananAsamarthacetanAdivyAvRttyasiddhenaM sarvAtmanA tabyAvRttisiddhiH' iti, tadasamaasaM, vyApArAdyazeSakAryajananAsamarthasya zarIriNAM cetanAderasambhavAt , saMbhave vA zarIritvavirodhAt / tataH kAryavizeSAnupalabdheH sarvAtmanA cetanAdiguNavyAvRttiH pRthivyAdeH sidhyatyeva, H // 89 // For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir mRtazarIrAdeH paracaitanyarogAdinivRttivat / yadi punarayaM nirbandhaH sarvatra viprakarSiNAmabhAvAsiddhestadA kRtakatvadhUmAdevinAzAnalAbhyAM vyApterasiddherna kazciddhetuH / tataH zauddhodaniziSyakANAmanAtmanInametat, anumAnocchedaprasaGgAt / na hi jaiminIyamatAnusAriNo viprakarSiNAmarthAnAmabhAvAsiddhimanumanyante, vede ka'bhAvAsiddhiprasaGgAt sarvajJAdyabhAvasAdhanavirodhAzca / te tAmanumanyamAnA vA zauddhodaniziSyakA eva / na caiSAmetadAtmanInaM, anumAnocchedasya durnivAratvAt , sAdhyasAdhanayoAptyasiddheH / paropagamAdvyAptisiddhernAnumAnoccheda iti cet , na, tasyApi paropagamAntarAsiddhAvanavasthAprasaGgAt tasyAnumAnAsiddhau prspraashryprsnggaat| prasiddhe'numAne tataH paropagamasya siddhistatsiddhau ca tato vyAptisiddheranumAnaprasiddhiriti / tato na zreyAnayaM nirbandhaH sarvAtmanA cetanAdiguNavyAvRttiH pRthivyAderna siddhathatyeveti / tatprasiddhau ca na buddhihAnyA hetoya'bhicAraH, tasyAH sapakSatvAt / tathA hi / yasya hAniratizayavatI tasya kutazcitsarvAtmanA vyAvRttiH, yathA buddhathAdiguNasyAzmanaH / tathA ca doSAdehAniratizayavatI kutazcinnivarttayitumaIti sakalaM kalaGkamiti kathamakalakasiddhirna bhavet ? nanu ca yadi pradhvaMsAbhAvo hAnistadA sA paudgalikasya jJAnAvaraNAdeH karmadravyasya na saMbhavatyeva, nityatvAt , tatparyAyasya tu hAnAvapi kutazcit punaH prAdurbhAvAnna nizzeSA hAniH syAt / nizzeSakarmaparyAyahAnau vA karmadravyasyApi hAniprasaGgaH, tasya tadavinAbhAvAt / tathA ca niranvayavinAzasiddherAtmAdidravyAbhAvaprasaGga iti kazcit , sopyanavabuddhasiddhAnta eva / yasmAta , maNermalAdeAvRttiH kSayaH, satotyantavinAzAnupapatteH / tAhagAtmanopi karmaNo nivRttau parizuddhiH / pradhvaMsAbhAvo hi kSayo hAnirihAbhipretA / sA ca vyAvRttireva, maNeH kanakapASANAdvA malasya kiTTAdervA / na punaratyantavinAzaH / sa hi dravyasya vA syAtparyAyasya vA ? na tAvadravyasya, nityatvAt / nApi paryAyasya, dravyarUpeNa dhauvyAt / tathA hi / vivAdApannaM maNyAdau malAdi paryAyArthatayA nazvaramapi dravyArthatayA dhruvaM, sattvAnyathAnu For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI paricchedaH prthmH|| vivaraNam // // 9 // papatteH / zabdena vyabhicAra iti cet , na, tasya dravyatayA dhrauvyAbhyupagamAt / vidyutpradIpAdibhiranekAnta ityayuktaM, teSAmapi dravyatvato dhruvatvAt , kSaNikaikAnte sarvathArthakriyAvirodhasyAbhidhAnAt / tato yAdRzI maNermalAdeyA'vRttihAniH parizuddhistAdRzI jIvasya karmaNAM nivRttihaaNniH| tasyAM ca satyAmAtyantikI zuddhiH sambhAvyate, sakalakarmaparyAyavinAzepi karmadravyasyAvinAzAt , tasyAkarmaparyAyAkrAntatayA pariNamanAd, maladravyasya malAtmakaparyAyatayA nivRttAvapyamalAtmakaparyAyAviSTatayA pariNamanavat / tadetena tuccha: pradhvaMsAbhAvaH sarvatra pratyAkhyAtaH, kAryotpAdasyaiva pUrvAkArakSayarUpatvapratIteH / samarthayiSyate caitat " kAryotpAdaH kSayo hetorniyamAt" ityatra / tena maNe: kaivalyameva malAdevaikalyam / karmaNopi vaikalyamAtmakaivalyamastyeva tato nAtiprasajyate / dravyArthatayA buddharAtmanyapyavinAzAtsarvAtmanA parikSayAprasaGgAta , payArthatayA parikSayepi siddhAntAvirodhAt / nanu ca yathA karmadravyasya karmasvabhAvaparyAyanivRttAvapyakarmAtmakaparyAyarUpatayAvasthAnaM tathAtmano buddhiparyAyatayA nivRttAvapyabuddhirUpaparyAyatayAvasthAnAt siddhAntavirodha evetyatiprasajyate iti cet,n,vaissmyaat| karmadravyaM hi pudgaladravyam , tasyAtmani pAratantryaM kurvataH karmatvapariNAmastadakurvato'karmatvapariNAmenAvasthAnaM, rUpAdimattvasAmAnyalakSaNatvAtpudgaladravyasya karmatvalakSaNatvAbhAvAdaviruddhamabhidhIyate / buddhidravyaM tu jIvaH / tasya buddhiH paryAyaH / tat sAmAnya lakSaNam , "upayogo lakSaNam" iti vacanAt / na ca lakSaNAbhAve lakSyamavatiSThate, tasya tadalakSaNatvaprasakteryenAbuddhiparyAyAtmakatayAvasthAnaM jIvasya niHzeSato buddhiparikSayepyaviruddhaM syAt / nanvevamajJAnAderdoSasya paryAyArthatayA hAnirnizzeSA siddhayedAvaraNavanna punadravyArthatayA buddhivat / tato doSasAmAnyasyAtmanyavasthAnAnna nirdoSatvasiddhirityaparaH, sopyatattvajJa eva, yataH pratipakSa evAtmanAmAgantuko malaH parikSayI svanihosanimittavivarddhanavazAt dvividho hyAtmanaH pariNAmaH svAbhAvika Agantukazca / tatra svAbhAviko'nantajJAnAdirAtmasvarUpatvAt, // 90 For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobabirth.org Acharya Shri Kailasagarsur Gyanmandir KESARKAR malaH punarajJAnAdirAgantukaH, karmodayanimittakatvAt / sa cAtmanaH pratipakSa eva / tataH parikSayI / tathA hi / yo yatrAgantukaH sa tatra svnihaaNsnimittvivrddhnvshaatprikssyii| yathA jAtyahemni tAmrAdimizraNakRtaH kAlikAdiH / AgantukazcAtmanyajJAnAdirmalaH, iti svabhAvahetuH / na tAvadayamasiddhaH / katham ? yo yatra kAdAcitkaH sa tatrAgantukaH / yathA sphaTikAzmani lohitAdyAkAraH / kAdAci kazcAtmani doSa iti / na cedaM kAdAcitkatvamasiddhaM, samyagjJAnAdiguNAvirbhAvadazAyAmAtmani doSAnupapatteH / tataH prAktatsadbhAvAdguNAvibhUtidazAyAmapi tirohitadoSasya sadbhAvAnna kAdAcitkatvaM, sAtatyasiddheriti cet, na, guNasyApyevaM sAtatyaprasaGgAt / tathA ca hiraNyagarbhAdervedArthajJAnakAlepi vedaarthaajnyaanprsnggH| jJAnAjJAnayoH parasparaviruddhatvAdekatraikadA na prasaGga iti cet, tata eva sakalaguNadoSayorekatraikadA prasaGgo mA bhUt / punardoSasyAvirbhAvadarzanAdguNakAlepi sattAmAtrasiddhiriti ceta, tarhi guNasyApi punarAvibhUtidarzanAddoSakAlepi sattAmAtrasiddhiH, sarvathA vizeSAbhAvAt / tathA cAtmano doSasvabhAvatvasiddhivadguNasvabhAvatvasiddhiH kuto nivAryeta ' / virodhAditi cet , doSasvabhAvatvasiddhireva nivAryatAM, tasya gunnsvbhaavtvsiddheH| kutaH seti ? cet, doSasvabhAvatvasiddhi; kutaH 1, saMsAritvAnyathAnupapatteriti cet, tatsaMsAritvaM sarvasyAtmano yadyanAdyanantaM, tadA prativAdino'siddhaM, pramANato muktisiddheH| kuta iti cet, ime prvdaamH| kacidAtmani saMsAro'tyantaM nivartate tatkAraNAtyantanivRttyanyathAnupapatteH / saMsArakAraNaM hi mithyAdarzanAdikamubhayaprasiddha kacidatyantanivRttimat , tadvirodhisamyagdarzanAdiparamaprakarSasadbhAvAt / yatra yadvirodhiparamaprakarSasadbhAvastatra tadatyantanivRttimadbhavati, yathA cakSuSi timirAdi / nedamudAharaNaM sAdhyasAdhanadharmavikalaM, kasyacicakSuSi timirAderatyantanivRttimattvaprasiddhestadvirodhiviziSTAJjanAdiparamaprakarSasadbhAvasiddhezca nirvivAdakatvAt / kathaM midhyAdarzanAdiviroghi samyagdarzanAdi nizcIyate iti cet, tatprakarSe tadapakarSadarzanAt / yaddhi prakRSyamANaM HENDEHALKHARASHISEX For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 91 // paricchedaH prthmH| -- -- -60 yadapakarSati tat tadvirodhi siddham / yathoSNasparzaH prakRSyamANaH shiitsprshmpkrssstdvirodhii| mithyAdarzanAdikamapakarSati ca prakRSyamANaM kacitsamyagdarzanAdi, tat tadvirodhi / kathaM punaH samyagdarza nAdeH kacitparamaprakarSasadbhAvaH siddha iti cet , prakRSyamANatvAt / yaddhi prakRSyamANaM tatkacitparamaprakarSasadbhAvabhAgdRSTam / yathA nabhasi parimANam / prakRSyamANaM ca samyagdarzanAdi / tasmAtparamaprakarSasabhAvabhAk / paratvAparatvAbhyAM vyabhicAra iti cet , na, tayorapi saparyantajagadvAdinAM prmprkrsssdbhaavbhaaktvsiddheH| na cAparyantaM jagaditi vaktuM zakya, viziSTasannivezatvAtparvatavat / yatpunaraparyantaM tanna viziSTasannivezaM siddhaM, yathA vyom| viziSTasannivezaM ca jagat , tasmAtsarvataH saparyantamiti nigaditamanyatra / saMsAreNAnekAnta iti cet, na, tasyApyabhavyajIveSu paramaprakarSasadbhAvasiddhau prakRSyamANatvena pratIteH / etena midhyAdarzanAdibhirvyabhicAraH pratyAkhyAtaH, teSAmapyabhavyeSu paramaprakarSasadbhAvAt / tato nAnaikAntikaM prakRSyamA NatvaM paramaprakarSasadbhAve sAdhye / nApi viruddhaM, sarvathA vipakSAvyAvRttaH / iti kacinmithyAdarzanAdivirodhi samyagdarzanAdi paramaprakarSa sadbhAvaM sAdhayati / sa ca sidhyanmidhyAdarzanAderatyantanivRttiM gamayati / sA ca gamyamAnA svakAryasaMsArAtyantanivRtti nizcAyayati / yAsau saMsArasyAtyantanivRttiH sA muktiriti / tadanyathAnupapatterAtmano jJAnAdiguNasvabhAvatvasiddhena doSasvabhAvatvasiddhiH, virodhAt / prasiddhAyAM kacidAtmani niHzreyasabhAji guNasvabhAvatAyAmabhavyAdAvapi tannirNayaH, jIvatvAnyathAnupapatteH, prasiddhe ca sarvasminnAtmani jJAnAdiguNasvabhAvatve doSasvabhAvatvAsiddheH siddhaM doSasya kAdAcitkatvamAgantukatvaM sAdhayati / tataH sa eva parikSayI svanihAsanimittavivarddhanavazAditi suspaSTamAbhAti, doSanihAsanimittasya samyagdarzanAdevizeSeNa varddhanaprasAdhanAt / ityAvaraNasya dravyakarmaNo doSasya ca bhAvakarmaNo bhUbhRta iva mahatotyantanivRttisidhdheH karmabhUbhRtAM bhettA mokSamArgasya praNetA stotavyaH samavatiSThate vizvatattvAnAM jJAtA ca / // 9 25% For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandit nanu nirastopadravaH sannAtmA kathamakalakopi viprakarSiNamartha pratyakSIkuryAt / nahi nayanaM nirastopadravaM vigalitatimirAdikalakapaTalamapi dezakAlasvabhAvaviprakarSabhAjamartha pratyakSIkurvat pratItaM, svayogyasyaivArthasya tena pratyakSIkaraNadarzanAt / nirastamahoparAgAgrupadravopi divasakaraH pratihataghanapaTalakalaGkazca svayogyAneva vartamAnArthAn prakAzayannupalabdho, nAtItAnAgatAnanayogyAniti jIvopi nirastarAgAdibhAvakarmopadravaH san vigalitajJAnAvaraNAdidravyakarmAtmakakalakopi ca kathaM viprakRSTamarthamazeSa pratyakSIkartuM prabhuH ? muktAtmA bhavannapi na codanAprAmANyapratibandhavidhAyI, dharmAdau tasyA eva prAmANyaprasidhdheH, muktAAmanastatrApramANatvAt , tasyAnandAdisvabhAvapariNAmepi dharmajJatvAbhAvAdapratiSedhyatvAt , taduktaM, " dharmajJatvaniSedhastu kevalo''tropayujyate / sarvamanyadvijAnaeNstu puruSaH kena | vAryate // 1 // " iti vadantamiva stotuH prajJAtizayacikIrSayA bhagavantaM pratyAhuH |___'dossaavrnnyoriti' (88-2-6) doSAvaraNayorhAniH kvacidAtmani niHzeSA bhavati / atizayavatItvAt , yA hAniratizAyinI sA svaciniHzeSA bhavati yathA kanakapASANAdau kiTTakAlikAdibahirantarmalahAniriti prayogo'tra draSTavyaH / atrAtizAyinItvamAzrayamedavyApAraprayuktAlpAlpatarabahubahutarapratiyogikatvaM, niHzeSatvaM ca svasamAnAdhikaraNasvapratiyogijAtIyagrAgamAvakAlInabhinnatvam , ato na jaatiruupaatishyprmuktisNkrmaadysmbhvpryuktdossaavkaashH| yadi caivamapi sAdhyahetvowdhikaraNatvamutprekSate, tadA doSAvaraNahAnitvaM pakSIkRtya tatra nirUktAtizayitavRttitvena niHzeSavRttitvasAdhane tAtparya drssttvym| dezato | nirdoSatvasyeti (88-2-7) yadyapi dezato doSahAnerdezato nirdoSatvaM na kAryam , abhede kAryakAraNabhAvavirodhAt , tathApi | tadupalakSitA dezataH zuddhiH svAnubhavasAkSikA kAryatvena drssttvyaa|'svprinnaamhetuk evetyAdi' (88-2-13) atrAjJAnAdiH RSSERIES For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH aSTasahasrI vivaraNam // prthmH|| EXSHRAME // 92 // svapariNAmamAtrahetuko na bhavati kAdAcitkatvAt , vyatireke jIvatvavat , parapariNAmamAtrahetuko na bhavati jIvadharmatvAd , vyatirekejjIvatvavat , svaparapariNAmahetuko bhavati kAryatvAnmASapAkavadityanumAnatrayaM draSTavyam / prathame kAdAcitkatvaM na kAlavRttyabhAvapratiyogitvaM, svapariNAmamAtrahetuke bhavyatve tatsattvena vyatirekavyAptI vyabhicArAt, kintvabhUtvA bhAvitvaM, visabhAgasantatyavacchinnakAryatvaM vA tat , vyatireke dRSTAntIbhUtasya jIvatvasya ca vyaJjanaparyAyatayA svarUpato'hetukatve'pi zuddharjusUtrAbhima| tArthaparyAyAmedanirUpitaM svapariNAmamAtrahetukatvaM, tacca kAryatAvacchedakAnavacchinnatvenopasthita eva vivakSyata iti nArthaparyAyA| ntre'tiprsnggH| dvitIye'pyanayaiva rItyA parapariNAmamAtrahetukatvaM paramiSTaH pAriNAmikabhAvaiti muktAtmanastatprasaGgo viparyaye bAdhaka ukto grnthkRtaa| tRtIye kAryatvasyodbhUtakAryatvAdityarthaH, tena jIvatvAdau na vyabhicAro nityatvenArpite tatrAnityAmedAropaprayuktakAryatvAdityasyAnudbhutatvAditi dhyeyam / ' sAdhyAparijJAnAditi' (89-1-11) uddezyAnumitiviSayAparijJAnAdityarthaH, sAdhyA uddezyAnumitiviSayaH tasya doSAvaraNAtyantAbhAvasya aniSTatvAnmuktitvenAnAbhimatatvAt , tasya muktitve sadAtmanomuktiprasaGgAt (89-1-12) traikAlikyAstAdAtmyapariNAmanivRtteratyantAbhAvatvAdoSAvaraNayostAdAtmyapariNAmasya cAtmani nityanivRttatvAditi bhaavH| yadyapyAvaraNatAdAtmyamAtmato nityanivRttamabhyupagantuMzakyam , bhinnadravyatvAt ,doSatAdAtmyantu na tatkAlAvacchinnatatvAdAtmyasyAtmanyavarjanIyatvAt ,tathApyekasattve'pyubhayAbhAvAbhyupagamenAvaraNodayapariNatirUpadoSAbhiprAyeNa vedamabhidhAnamiti mantavyam / tata eva prasiddhatvAdeva, tadeva spaSTIkartumAha prAgavidyamAnasyetyAdi (89-1-13) pradhvaMsAbhAve sAdhye na siddhasAdhyatetyupadarzayati naca loSTAdAvityAdinA (89-1-14 S // 92 // HARE For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir zarIratvena gRhIta iti (89-2-3) aNNuNNANugayANaM' ityAdi sammatyuktarItyA zarIrAtmanoH kathaJcidekatvena tathaiva | lokalokottarAnubhavasiddhatvena cAtmagRhItamukte pRthivyAdizarIre buddhyAdiniHzeSadhvaMsasya yuktiyuktatvAditi bhAvaH / nahi pratiyogisamavAyideza eva dhvaMsaprAgabhAvau sta iti naiyAyikavacanaM zraddhAtumarha, samavAyikAraNanAzajanyadravyanAzasya niradhikaraNatvApatteH, na ca samavAyikAraNasamavAyikAraNameva tatrAdhikaraNaM, tannAzasthale'pyadhikaraNacintAyAM paramANuvizrAmApatteH, tadgatasya ca tasya yathA pratItisambandhavizeSeNa sthUlAvayavaniSThatAbhyupagame kimaparAddhamadhikaraNAntareNa, yena tatra tadvattApratIti-10 siddhAvapyapalapyeteti dika / AvaraNahAnirna sAdhyA dravyArthaparyAyArthavikalpAnupaparityAzayavAnAha pUrvapakSe 'nanu ca yadItyAdi' (90-1-9) svasamAnAdhikaraNasvapratiyogijAtIyaprAgabhAvAsamAnakAlInatvavizeSaNAdAvaraNatvAvacchinnadhvaMsasya vA sAdhyatvAnna doSaityabhiprAyavAn siddhAntayati so'pyanavabuddhatattva (90-1-11) ityAdinA, sakalakarmaparyAyanAzasya karmatvaviziSTadravyanAzaniyatatve'pi tadupalakSitadravyanAzAniyatatvAnna niranvayanAzApattirityAha-'sakalakarmetyAdi' || (90-2-3) nanu karmaparyAyatvAvacchinne karmadravyatvenAkarmaparyAyatvAvacchinne cAkarmadravyatvena hetutvAt kathaM muktau karmadravyasyA karmaparyAyAkrAntatayA pariNamanamiti cet , na / pudgaladravyasyaivAvasthAvizeSeNa karmAkarmAtmakatayA pariNamanAdanyonyAbhAvasyAvyApyavRttitvAdubhayarUpatopapatteH, nanvevaM jIvadravyamapi niHzeSitajIvaparyAyamajIvaparyAyAnAdadAnamajIvadravyaM syAt , tadravyasya tadanyadravyaparyAyapariNamanAbhAvavyApyatvopagame ca karmadravyamaNyakarmaparyAyapariNAmi na syAditi cet, na jIvAjIvapariNAmayoH pradezavirodhasya karmAkarmapariNAmayozca kAlavirodhasya siddhAntasiddhatvenoktaprativandhayogAt dravyatvasAkSAd For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 93 // paricchedA prthmH|| vyApyajAtyavacchedena niyataparyAyArambhavAdo, na tu tavAntarajAtyavacchedeneti paramArthaH / yuktaM caitat, pareSAM janyapRthivItvA dyavacchinne pRthivItvAdinA hetutve gauravAdityAdi vipazcitamanyatra / etenottaraparyAyasyaiva pUrvaparyAyadhvaMsatvena, tucchaH SaTpakA dA bhinnatvenAbhimataH, tato nAtiprasajyata (90-2-6) iti karmavaikalye'pyAtmakaivalyavabuddhivaikalye'pyAtmakaivalyaM syAdityatiprasaGgo nApadyate, svalakSaNIbhUtaniHzeSaparyAyavaikalyasyAsAdhyatvAdasattvAceti bhAvaH / na ca lakSaNAbhAva (90-2-11) ityAdi, tathA ca buddhiparyAyaH svAzrayadravye niHzeSato hIyate paryAyatvAdityatra svalakSaNatAvacchedakAnavacchitvasyopAdheH sattvAdagamakatvamiti bhAvaH / yadyapi karmaparyAyatvamapi karmadravyalakSaNatAvacchedakameva, tathApi dravyavibhAjakopAdhyavacchinnalakSyatAnirUpitalakSaNatAvacchedakAnavacchinnatvamupAdhirityatra tAtparyam / 'na punardravyArthatayeti' (90-2-12) dravyArthatayA hAneratadravyasvarUpatvAditi bhAvaH / kAdAcitkazcAtmani doSa (91-1-4) iti, tathA ca kAdAciskatvAdajJAnAderdoSasya dravyArthatayA hAniraviruddheti, sA cAsmaduktavizeSaNamudrayaiva bhAvanIyA / kAdAcitkatvaM ca yadyapi bukhyAderapyasti, tathApyadhikRtaparyAyatAvacchedakAvacchedena tattvaM dravyArthatayA niHzeSahAnivyApyaM, na ca buddhiparyAyatvAvacchedena tattvamasti svalakSaNatvavyAghAtAt , vastutaH zuddhadravyArthatAyA hAniraprasiddhava, AdiSTadravyArthatayA tvajJAnasyeva buddhyAderapi hAneH paryArthatAparyavasannatvAnna doSAvahatvaM, kevalajJAnasyApi 'je saMghayaNAIA ityAdigranthena bhavasthakevaliparyAyatayA hAneH samma tyAdisiddhatvenApasiddhAntagandhasyApyabhAvAt , kevalaM pravAhataH paryAyArthatayA'jJAnAdehAnirna tu buddhyAdeH, tatra ca pratItyasamutpA| dApekSayA dravyArthatvamucyataityetAvAn svasamayasiddho vivekaH tirobhAvAdinA guNavaddoSasya sAtatyaM tvanupadameva nirAkariSyata For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir iti sarvamavadAtam / jIvatvAnyathAnupapattariti (91-2-11) jIvasya sato'bhavyAderapyAvaraNavacAdAvaraNena ca satAmeva jJAnAdiguNAnAmabhibhavasya katuM zakyatvAdabhanyAderapi jJAnAdiguNasvabhAvatvamevetyarthaH / yadyapyabhavyAdAvAtmani guNadoSobhayasvabhAvatvamaviruddhaM, pareSAmavayaviguNe'vayavaguNasyevAsmAkaM vibhAvaguNaparyAye svabhAvaguNaparyAyasya hetutvasambhavAt , zuddhAtmatvAvRtatvAvacchedakamedena cobhayasamAvezasyApyavirodhAdAtmASTakanirdezakapAramarSasyApyetadarthAnukUlatvAt tathApi prAdhAnyena vyapadezA bhavantIti nyAyAnusAriNIyamuktiriti dhyeyam / sUkSmAntaritadarArthAH pratyakSAH kasyacidyathA / anumeyatvato'gnyAdiriti sarvajJasaMsthitiH // 5 // sUkSmAH svabhAvaviprakarSiNoH paramANvAdayaH, antaritAH kAlaviprakarSiNo rAmAdayo, dUrAstu dezaviprakarSiNo himavadAdayaste kasyacitpratyakSA, anumeyatvAdyathA'gnyAdirityevaM sarvajJasya samyak sthitiH syAt / atha matametat "sUkSmAdayo'rthA yathAbhUtAH kasyacipratyakSA dRSTAstathAbhUtA eva tathAnumeyatvena sAdhyante'nyathAbhUtA vA ! tathAbhUtAzcetsiddhasAdhyatA, sUkSmANAM sahasradhA bhinnakezAyAdInAmantaritAnAM ca prapitAmahAdInAM dUrArthAnAM ca himavadAdInAM kasyacitpratyakSatvaprasiddheH / anyathAbhUtAnAM tu kasyacitpratyakSatvasAdhane'numeyatvAdityaprayojako hetuH, kSmAdharAdInAM buddhimatkAraNatve sAdhye sannivezaviziSTatvAdivat / dharmyasiddhizca, paramANvAdInAmaprasiddhatvAt" iti tadayuktaM, vivAdAdhyAsitAnAM sUkSmAdyarthAnAM kasyacitpratyakSatvena sAdhyatvAdaprasiddhaM sAdhyamiti vacanAt / dharmAdayo hi kasyacitpratyakSatvena vAdiprativAdinorvivAdApannAste eva kasyacitpratyakSA iti sAdhayituM yuktA na punaranye / na caivaM dharmyasiddhiH, dharmAdInAmasarvajJavAdinopi yAjJikasya siddhatvAt / nanvevaM bhUdharAdInAM dhImaddhetukatayA vivAdApannAnAM tathA sAdhyatve kathamaprayojako KESAKACROS SAX For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 94 // www.kobatirth.org hetuH sannivezaviziSTatvAdiriti cet, svabhAvabhedAt / yAdRzamabhinavabhavanAdiSu sannivezaviziSTatvamakriyAdarzinopi kRtabuddhayutpAdakaM dhImaddhetukatvena vyAptaM pratipannaM tAdRzameva jIrNa prAsAdAdipUpalabhyamAnaM dhImaddhetukatvasya prayojakaM syAt, nAnyAdRzaM bhUdharAdiSu pratIyamAnamakRtabuddhayupatadakamiti svayaM mImAMsakairabhidhAnAt / naivamanumeyatvaM, tasya svabhAvabhedAbhAvAt / na hi sAdhyAvinAbhAvaniyamanizvayaikalakSaNaliGgajanitajJAnaviSayatvamanumeyatvamagnyAdau dharmAdau ca liGgini bhidyate, yena kiJcitprayojakamaparamaprayojakamiti vibhAgo'vataret / svabhAvakAladezaviprakarSiNAmanumeyatvamasiddhamityanumAnamutsArayati yAvAn kazcidbhAvaH sa sarvaH kSaNika ityAdivyApterasiddhau prakRtopasaMhArAyogAdaviprakarSiNAmanumiterAnarthakyAt sattvAderanityatvAdinA vyAptimicchatAM siddhamanumeyatvamanavayaveneti na kicivyAhataM pazyAmaH / syAnmataM "kecidarthAH pratyakSA, yathA ghaTAdayaH kecidanumeyA ye kadAcitkacit pratyakSapratipannAvinAbhAviliGgAH, kecidAgamamAtragamyAH sarvadA svabhAvAdiviprakarSiNo dharmAdayaH; teSAM sarvapramAtRsambandhipratyakSAdigocaratvAyogAt / taduktaM "sarvapramAtRsambandhipratyakSAdinivAraNAt / kevalAgamagamyatvaM upsyate puNyapApayoH " // 1 // iti / "tato dharmAdInAmanumeyatvamasiddhamudbhAvayannapi nAnumAnamutsArayati, tasyAnumeye'rthe vyavasthAnAt' iti, tadasat, dharmAdInAmapyanityatvAdisvabhAvatayA'numeyatvopapatteH / tathA hi / yAvAnkavidbhAvaH paryAyAkhyaH sa sarvo'nekakSaNasthAyitayA' kSaNiko yathA ghaTastathA ca dharmAdiriti mImAMsakairapi kutazcit paryAyatvAderanityatvena vyAptiH sAdhanIyA, tadasiddhau prakRtepi dharmAdau paryAyazca dharmAdirityupasaMhArAyogAt / kathaM cAyaM svabhAvAdiviprakarSiNAmanumeyatvamasiddhamabhidadhAnaH sukhAdInAmaviprakarSiNAmanumiterAnarthakyaM pariharet ? zazvadaviprakarSiNAmanumitera niSTheradoSa iti cet, ka punariyamanumitiH syAt ? kadAcidaviprakarSiNAmanyadA dezAdiviprakRSTAnAM pratipannAvinAbhAviliGgAnAmanumitiriticet kathamevaM zazvadapratya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 94 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www birth.org Acharya Sh Kailassagarsur Gyanmandir kSAyA buddharanumAna, yata idaM zobheta ? " jJAte tvarthe'numAnAdavagacchati buddhim" iti / arthApatterbuddhipratipatteradoSa iti ced, dharmAdipratipattirapi tata evAstu / yathaiva hi bahirarthaparicchittyanyathAnupapatterbuddhipratipattistathA zreyaHpratyavAyAdyanyathAnupapattyA dharmAdharmAdipratipattirapi yuktA bhvitum| zreyaHpratyavAyAderanyathApyupapatteH kSINA'rthApattiriti cet , na, tadutpattau raSTakAraNavyabhicArAdadRSTakAraNapratipatteH, rUpAdijJAnAdindriyazaktipratipattivat / na cArthApattiranumAnAdanyaiva, anumAnasyaivArthApattiriti nAmakaraNAt / tato buddhyAdeH zazvadviprakarSiNo'numeyatvasiddhau dharmAderapi tatsiddhiH / ye tu tAthAgatAdayaH sattvakRtakatvAderanityatvAdinA vyAptimicchanti teSAM siddhamanumeyatvamanavayaveneti na kizcivyAhatamasarvajJavAdinAM sarvajJavAdinAM ca, svabhAvAdiviprakRSTeSvartheSvanumeyatvavyavasthiteH / etenAtyantaparokSeSvartheSvanumeyatvAbhAvAdbhAgAsiddhamanumeyatvamityetadapi pratyAkhyAtaM, teSAmapi kathaJcidanekAntAtmakatvAdisvabhAvatayAnumeyatvasiddheH / athavAnumeyatvaM zrutajJAnAdhigamyatvaM hetuH, materanu pazcAnmIyamAnatvAd, anumeyAH sUkSmAdayorthA iti vyAkhyAnAnmatipUrvajJAnasya zrutatvAt , | "zrutaM matipUrvam" iti vacanAt , na caitadasiddhaM, prativAdinopi, sarvasya zrutajJAnAdhigamyatvopagamAt / codanA hi bhUtaM bhavantaM bhaviSyantaM sUkSma vyavahitaM viprakRSTamitvevaMjAtIyakamarthamavagamayitumalamiti svayamabhidhAnAt / taduktaM tattvArthazlokavArtike "sUkSmAdyarthopi cAdhyakSaH kasyacitsakalaH sphuTam / zrutajJAnAdhigamyatvAnnadIdvIpAdidezavat // 1 // na hetoH sarvathaikAntairanekAntaH kathaJcana / zrutajJAnAbhigamyatvAtteSAM dRSTeSTabAdhanAt // 2 // sthAnatrayAvisaMvAdi zrutajJAnaM hi vkssyte| tenAdhigamyamAnatvaM siddhaM sarvatra vastuni // 3 // " iti| tato'numeyAH sUkSmAdyAH kasyacitpratyakSAH siddhA eva / te'numeyA, na kasyacitpratyakSAzca syuH, kiM byAhanyate ? iti samAnamagnyAdInAm / agnyAdayonumeyAH syuH kasyacitpratyakSAzca na syuriti / tathA cAnumAnocchedaH syAt , sarvAnumAneSUpAlambhasya smaantvaat| OMOMOMOMOM For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 95 // zakyaM hi vaktuM dhUmazca kacitsyAdagnizca na syAditi / tadabhyupagame'svasaMvedyavijJAnavyaktibhiradhyakSaM kiM lakSayet pramANatayA paramapramANatayeti na kizcidetat , tayA naitattayA vA ayamabhyupagantumarhati / pratyakSaM pramANamavisaMvAditvAdanumAnAdikamapramANa, visaMvAditvAditi lakSayato'numAnasya balAbyavasthitene pratyakSamekameva pramANamiti vyavatiSThate / tatonumAnamicchatA yAkSikeneva laukAyatikenApi prasiddhAvinAbhAvaniyamanizcayalakSaNAdanumeyatvahetoH sUkSmAdyarthAnAM kasyacitpratyakSatvasiddhireSitavyA / syAnmataM, bAdhitaviSayo'yaM heturanumAnena pakSasya bAdhanAt / tathA hi / na kazcit sUkSmAdyarthasAkSAtkArI, prameyatvAtsattvAdvastutvAdasmadAdivat / na cedaM sAdhanamasiddha vyabhicAri vA, pratyakSAdyavisaMvAditvAt / taduktaM " pratyakSAdyavisaMvAdi prameyatvAdi yasya tu / sadbhAvavAraNe zaktaM ko nu taM klpyissyti"||1|| iti / tadapyasamyak, tata eva kasyacitsUkSmAdyarthasAkSAtkAritvasiddheH / sUkSmAdyarthAH kasyacitpratyakSAH prameyatvAtsattvAdvastutvAdvA sphaTikAdivat / anumeyenAtyantaparokSeNa cArthena vyabhicAra iti cet , na, tasya pakSIkaraNAt / tadevaM prameyatvasattvAdiyaMtra hetulakSaNaM puSNAti taM kathaM cetanaH pratiSazrumarhati saMzayituM vA, sUkSmAdyarthasAkSAtkAriNastasyaiva sunizcitAsaMbhavadbAdhakatvAdastitvasiddherabAdhitaviSayatvasyApi paropagatahetulakSaNasya prakRtahetoH poSaNAt / nanu ca sarvajJasyAstitve sAdhye sunizcitAsaMbhavadAdhakapramANatvaM hetuH sarvajJabhAvadharmazcedasiddhaH / ko hi nAma sarvajJabhAvadharma hetumicchan sarvajJameva necchet / sarvajJAbhAvadharmazcedviruddhaH, tataH sarvajJanAstitvasyaiva siddheH / sarvajJabhAvAbhAvadharmazcevyabhicArI, sapakSavipakSayovRtteH ? taduktam " asiddho bhAvadharmazcevyabhicAryubhayAzrayaH / viruddho dharmo'bhAvasya sa sattAM sAdhayet katham" // 1 // iti / dharmiNyasiddhasattAke bhAvAbhAvobhayadharmANAmasiddhaviruddhAnakAntikatvAtkathaM sakalavidi sattvasiddhiriti bruvannapi devAnAM priyastaddharmisvabhAvaM na lakSayati / sa hi tAvadevaM saugatamatamAzritya bruvANaH praSTavyaH / // 95 // For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zabdAnityatvasAdhane'pi kRtakatvAdAvayaM vikalpaH kiM na syAditi / zakyaM hi vaktuM kRtakatvAdiheturyadyanityazabdadharmastadA'siddhaH / ko nAmAnityazabdadharmaM hetumicchannanityazabdameva necchet ? atha nityazabdadharmastadA viruddhaH, sAdhyaviruddhasAdhanAt / athobhayadharmastadA vyabhicArI, sapakSetarayorvartamAnatvAt / iti sarvAnumAnocchedaH, kacitpAvakAdau sAdhye dhUmavattvAdAvapi vikalpasyAsya samAnatvAt / vimatyadhikaraNabhAvApannavinAzadharmidharmatve kAryatvAderasaMbhavadbAdhakatvAderapi sandigdhasadbhAvadharmidharmatvaM siddhaM boddhavyam / nanu : ca zabdAderdharmiNaH zabdatvAdinA prasiddhasattAkasya sandigdhAnityatvAdisAdhyadharmakasya dharmo hetuH kRtakatvAdiriti yuktaM; sarvathApyasiddhasattAkasya tu sarvajJasya kathaM vivAdApannasadbhAvadharmakasya dharmo heturasaMbhavadbAdhakatvAdiryujyate, prasiddho dharmI aprasiddhadharmavizeSaNaviziSTatayA svayaM sAdhyatvenepsitaH pakSa iti vacanAt kathacidapyaprasiddhasya dharmitvAyogAt / iti kazcit, sopi yadi sakaladezakAlavartinaM zabdaM dharmiNamAcakSIta tadA kathaM prasiddho dharmIti brUyAt 9 tasyAprasiddhatvAt / paropagamAtsakala: zabdaH prasiddho gharmIti cet, svAbhyupagamAtsarvajJaH prasiddho dharmI kinna bhaveddhetudharmavat / paraM prati samarthita eva hetudharmaH sAdhyasAdha iti cet, dharmyapi paraM prati samarthita evAstu, vizeSAbhAvAt ? kiJca sarvathA prasiddhasattAko dharmI kathacidvA ? sarvathA cet, zabdAdirapi dharmI na syAt, tasyAprasiddhasAdhyadharmopAdhisattAkatvAt / kathacitprasiddhasattAkaH zabdAdirdharmIti cet / sarvajJaH kathaM dharmI na syAt ? prasiddhAtmatvAdivizeSaNa sattAkasyAprasiddhasarvajJatvopAdhisattAkasya ca dharmiNo'bhyupagame sarvathA nAprasiddhasattAkatvaM kathacitprasiddhasattAkatvAt / syAdvAdino ddi kazcidAtmA sarvajJo'stIti pakSaprayogamAcakSate, nAnyathA / tatoya'mupAlabhamAno dharmisvabhAvaM na lakSayatyeva, prakRtAnumAne sarvajJasya dharmitvAvacanAtha / sUkSmAdyarthA eva yatra dharmiNaH prasiddhA yuktAstAvatprasiddhasattAkA eva, paramANvAdInAmapi For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 96 // pramANasiddhatvena vakSyamANatvAt / nanu sUkSmAdayo'rthAH kimindriyapratyakSeza kasyacitpratyakSAH sAdhyA uttAtIndriyapratyakSeNa ? prathamavikarUpe'numAnaviruddhaH pakSaH 'sUkSmAdyarthA na kasyacidindriyajJAnaviSayAH, sarvathendriyasambandharahitatvAt / ye tu kasyacidindriyajJAnaviSayAste na sarvathendriyasambandharahitA dRSTAH / yathA ghaTAdayaH / sarvathendriyasambandharahitAzca sUkSmAdyarthAstasmAnna kasyacidindriyajJAnaviSayAH' iti kevalavyatirekiNA'numAnena bAdhyamAnatvAt / na ca sarvathendriyasambandharahitatvamasiddha, sAkSAtparamANudharmAdInAmindriyasambandhAbhAvAt / tathA hi / na kasyacidindriyaM sAkSAtparamANvAdibhiH sambadhyate, indriyatvAdasmadAdIndriyavat / yogajadharmAnugRhItamindriyaM yoginastaiH sAkSAtsambadhyate iti cet , ko'yamindriyasya yogajadharmAnugraho nAma ? svaviSaye pravartamAnasyAtizayAdhAnamiti cet, tadasaMbhava eva, paramANyAdau svayamindriyasya pravartanAbhAvAt , pravartane vAyogajadharmAnugrahasya vaiyarthyAt / tata evendriyasya paramANvAdiSu pravRttau parasparAzrayaprasaGgaH / satIndriyasya yogajadharmAnugrahe paramANvAdiSu pravRttiH satyAM ca tasyAM yogajadharmAnugraha iti / paramANvAdiSvindriyasya pravRttau sahakAritvaM yogajadharmAnugraha iti cet, na, svaviSayAtikrameNa tasya tatra tadanugrahAyogAt , anyathA kasyacidekasyendriyasya sakalarasAdiSu pravRttau tadanupahaprasaGgAt / dRSTavirodhAnnaivamiti cet / samAnamanyatra / yathaiva hi cakSurAdIni pratiniyatarUpAdiviSayANi dRSTAni nApratiniyatasakalarUpAdiviSayANi, tathopalabdhilakSaNaprAptAni mahattvopetAni pRthivyAdidravyANi tatsamavetarUpAdIni cakSurAdIndriyagocaratayA prasiddhAni, na punaH paramANvAdIni / samAdhivizeSotthadharmamAhAtmyAd dRSTAtikrameNa paramANvAdiSu cakSurAdIni pravartante na punA rasAdivekamindriyam, iti na kiJcidvizeSavyavasthAnibandhanamanyatra jADyAt / etena paramparayA paramANurUpAdiSvindriyasambandhaH pratidhvastaH, saMyogAbhAve saMyuktasamavAyAdInAmasaMbhavAt, zrotre sakala zabdasamavAyAsaMbhave zabdatvena samavetasamavAyAsaMbhavavat / // 96 // For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandie yadi punarekamevAntaHkaraNaM yogajadharmAnugRhItaM yugapatsakalasUkSmAdyarthaviSayamiSyate tadApi dRSTAtikrama eva, manaso yugapadanekatra viSaye pravRttyadarzanAt / tatra dRSTAtikrameSTau vA svayamAtmaiva samAdhivizeSotthadharmavizeSavazAdantaHkaraNanirapekSaH sAkSAt sUkSmAdyarthAn pazyatu kimindriyeNevAntaHkaraNena ? tathA ca nendriyajJAnena kasyacitpratyakSAH sUkSmAdyAH saMbhAvyante / atIndriyapratyakSeNa kasyacitpratyakSAH sAdhyante iti cedaprasiddhavizeSaNaH pakSaH, kacidatIndriyajJAnapratyakSatvasyAprasiddheH sAMkhya prati vinAzI zabda ityAdivat / sAdhyazUnyazca dRSTAntaH syAdagnyAderatIndriyapratyakSaviSayatvAbhAvAt / iti kecittepi na samyagvAdinaH, sUkSmAdyarthAnAmindriyajapratyakSeNa kasyacitpratyakSatvAsAdhanAttatpakSanikSiptadoSAnavatArAt / tathA sAdhayatAM syAdvAdimirapi tadoSasamarthanAt / nApyatIndriyapratyakSeNa kasyacittatyakSatvaM sAmyate yenAprasiddhavizeSaNaH pakSaH sAdhyazUnyazca dRSTAntaH syAt, pratyakSasAmAnyena kasyacitsUkSmAdyarthapratyakSatvasAdhanAt / prasiddha ca sUkSmAdyarthAnAM sAmAnyataH kasyacitpratyakSatve sarvajJatvasya samyasthityupapattestatpratyakSasyendriyAnindriyAnapekSatvaM sidhyatyeva / tathA hi / yogipratyakSamindriyAnindriyAnapekSaM, sUkSmAdyarthaviSayatvAt / yannendriyAnindriyAnapekSaM tanna sUkSmAdharthaviSayaM dRSTaM, yathAsmadAdipratyakSam / sUkSmAdyarthaviSayaM ca yoginaH pratyakSaM siddhaM, tasmAdindriyAnindriyAnapekSam / nAvadhimanaHparyayapratyakSAbhyAM hetuyabhicArI, tayorapIndriyAnindriyAnapekSatvasiddheH / nanu ca kasyedaM sUkSmAdyarthapratyakSatvaM sAdhyate ? arhatonahataH sAmAnyAtmano vA ? yadi viprakRSTArthapratyakSatvamahataH sAdhyate pakSadoSo'prasiddhavizeSaNatvam / tata eva vyAptirna sidhyet / anahatazcedaniSTAnuSaGgopi / kaH punaH sAmAnyAtmA tadubhayavyatirekeNa yasya vivakSitArthapratyakSatvam / ityetadvikalpajAlaM zabdanityatvepi samAnaM, na kevalaM sUkSmAdisAkSAtkaraNasya pratiSedhane saMzItau vA / tadayamanumAnamudrAM bhinatti / na kazcitsUkSmAdisAkSAtkArI, puruSatvAdeH, radhyApuruSavat / vivAdApannaH puruSaH OMOMOMOMOM%ARC5 For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH| aSTasahasrI hai sUkSmAdisAkSAtkAritvena saMzayita eva viprakRSTasvabhAvatvAt pizAcAdivat / iti sUkSmAdisAkSAtkaraNasya pratiSedhane saMzItau vA tAvadidaM vivaraNam // vikalpajAlaM samAnaM siddhameva / sa hi tatra pratiSedhaM saMzayaM vA sAdhayan kimarhataH sAdhayedanarhataH sAmAnyAtmano vA ? arhatazcedaprasi vizeSaNaH pakSo vyAptizca na sidhyed , dRSTAntasya sAdhyazUnyatAnuSagAt / anarha tazcetsa eva doSo buddhAdeH parasyAsiddheraniSTAnuSaGgazva, // 97 // arhatastatpratyakSatvavidhAnanizcayAt / kaH punaH sAmAnyAtmA tadubhayavyatirekeNa yasya vivakSitArthapratyakSatvapratiSedhasaMzayau sAdhyete ? iti| tadvacchandanityatvasAdhanepi samAnametadvikalpajAlam / tathA hi / ayaM zabdAnAM nityatvaM sAdhayan sarvagatAnAM sAdhayedasarvagatAnAM vA sAmAnyAtmanAM vA ? varNAnAM nityatvamakRtakatvAdinA sarvagatAnAM yadi sAdhayati syAdaprasiddhavizeSaNaH pakSa itrthaanissttaanussnggH| kIhak | punaH sAmAnya nAma yadubhayadoSaprasaGgaparihArAya kalpyeta ? sarvagatatvasAdhanepi samAnam / taddhi varNAnAmamUrtAnAM sAdhayenmUrtAnAM tadubhayasAmAnyAtmanAM vA ? yadyamUrtAnAM sarvagatatvaM sAdhayettadA'prasiddhavizeSaNatA pakSasya / atha mUrtAnAma niSTAnuSaGgaH kIdRk punaH sAmAnya nAma yadubhayadoSaprasaGgaparihArAya kalpyeta ? sarvagatetarasAmAnyAtmana iva mUrtetarasAmAnyAtmano'sambhavAdvarNeSu / tadayamanumAnamudrAM sarvatra bhinattIti nAnumAnavicAraNAyAmadhikRtaH syAt / avivakSitavizeSasya pakSIkaraNe samaH samAdhirityalamapratiSThitamithyAvikalpaudhaiH / yathaiva hi zabdasyAvivakSitasarvagatatvAsarvagatatvavizeSasyAkRtakatvAdihetunA nityatve sAdhye na kazciddoSaH syAt, nApyavivakSitAmUrtatvetaravizeSasya sarvatropalabhyamAnaguNatvAdinA sarvagatatve, tathaivAvivakSitAIdanaIdvizeSasya kasyacitpuruSasya viprakRSTArthasAkSAtkaraNepi sAdhyenumeyatvAdihetunA na kazciddoSaM pazyAmonyatrApratiSThitamithyAvikalpaudhebhyaH prakRtasAdhanApratibandhibhyaH, teSAmapratiSThitatvAt , sAdhanAbhAse iva samyaksAdhanepi svAviSayevatArAt / tato niravadyamidaM sAdhanaM kasyacitsUkSmAdisAkSAtkAritvaM sAdhayati / // 97n For Private And Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir CI 5CRAC%C nanvastu nAmaivaM kasyacitkarmabhUbhRdbhaditvamiva vizvatattvasAkSAtkAritvaM, pramANasadbhAvAt / sa tu paramAtmAInneveti kathaM nizcayo yatohameva mahAnabhivandyo bhavatAmiti vyavasitAbhyanujJAnapurassaraM bhagavato vizeSasarvajJatvaparyanuyoge satIvAcAryAH prAhuH // 5 // ____ yathA'gnyAdiriti (94-1-8) tathA ca kArikAyAm 'anumeyatvato'gnyAdiH' ityatrAgnyAdirityataH prAg yathetyadhyAhRtya yojanIyam , anyathA zAbdabodhAnupapatteriti dhyeyam , tasya svabhAvabhedAbhAvAditi (14-2-3) yadyapi svabhAvabhedAbhAve'pyanukUlatarkAnavatAre prayojakatvazaGkAhitavyabhicArasaMzayo'numiti prativaghnIyAt , svabhAvabhede'pi ca kSityAdikaM sakartRkaM kAryatvAdityatra kAryatvAvacchinnaM prati kartRtvena kAraNatvanizcayAllAghavatarkAnavatAreNAprayojakatvamiti naiyAyikariSyate | tathA ca prakRte'nukUlatarkAbhAvAdaprayojakatvaM syAditi zakyaM zaGkitum, tathApi prakRte nirupAdhisahacArasyaivAnukUlatarkasya sattvAnnA| prayojakatvamityatra tAtparya draSTavyam / IzvarasAdhakAnumAnakhaNDanaM tu mImAMsakena kAryatvAvacchinne kartRtvena hetutArUpAnukUlatarkakhaNDanenaiva vidheyam , ghaTAdau kulAlAdeviziSyahetutvAvazyakatve sAmAnyataH kAryatvAvacchinne kartRtvena hetutve mAnAbhAvAt , 'yadvizeSayoH' ityAdinyAyasya niyuktikatvAdanyathA karaNasyApyekasya siddhyApatteH, yattu ghaTatvAvacchinne'pi na kulAlatvAdinA kulAlAdikRtitvAdinA vA hetutvaM khaNDaghaTAdyutpattikAle kulAlAdikRterasavAt kintu kartRtvena kRtitvena vetIzvarasiddhiriti dIdhitikRtotaMtadayuktaM,kulAlAdikRteH svaprayojyavijAtIyasaMyogasambandhena tatkAle'pi sattvAt ,vaizeSikanaye zyAmaghaTAdinAzottaraM raktaghaTAdyutpatikAle prAktanaparamANudvayasaMyoganyaNukAdinAze'pi pUrvasaMyogAdidhvaMsAnAmuttarasaMyogAdau kAlopAdhitayA'pi janakatvAt , tatkAle'pi kulAlAdikRteH svaprayojyavijAtIyasaMyogena vidyamAnatvAvirodhAdanyathA daNDAdihetutAyA api C% For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir *** aSTasahasrI| vivaraNam // // 98 // paricchedaH prathamaH // CAMERASACS durghaTatvAt , ghaTAdhavacchinne vijAtIyakRtitvena tadvatvena vA hetutve sambhavati vyApakadharmeNa kRtitvena kRtimatvena vA hetutvAyo- gAceti dik / hetvasiddhiMparihartumAha bhASyakRt-'svabhAvetyAdi' ityanumAnamutsArayatIti (94-2-5) iti bada- anumAnamAtramucchedayatItyarthaH, atrAnumAnotsArakatvam anumAnadUSaNatvaM tacca yadyapi hetvasiddhenatvasiddhasya hetostathApi ' savizeSaNe hi ' itinyAyAnusaraNAdadoSaH, yAvAniti tathA ca mImAMsakasyApi paryAyatvAdinA dharmAderanekakSaNAsthAyitvarUpakSaNikatvAnumitau sarvopasaMhAreNa vyAptigrAhakasyAvazyAnusaraNIyatvAttasya cAnumAnarUpatvAdviprakarSiNAmananumeyatve sAmAnyavyAptimUlakAnumityanupapattirityarthaH / aviprakarSiNAmiti' AnarthakyAditi pratyakSAdinA siddhau satyAM tatpratibandhenAnumiteralabdhAspadatvAdityarthaH / tathA cApratyakSIbhUtasAdhyahetuvyaktikavyAptimUlAnumiterapyanupapattirityanumAnamAtrocchedo vyakta eva tadbhayena viprakarSiNAmadhyavazyamanumeyatvamabhyupagantavyamiti nAsiddhatA hetorityAha-'satvAdineti' itaH pUrva tathA ceti zeSaH / hetudvayasyAniSTaprasaGge yojitatveneSTasiddhihetoritthameva lAbhAdanyathA hetvAkAGkSAnuparamApatteriti dhyeyam / anavayaveneti (94-2-6) kAtsnyenetyarthaH / vRttau tato dharmAdInAmiti (94-2-9) AgamaikagamyAnAM dharmAdipadArthAnAmanumeyatvAsiddhathudbhAvayiturnAnumAnamAtrocchedakatvaM pRthgvsthite'numeye'rthaanumaanprvRtterskhlittvaadityrthH|| tadAha, tasyAnumeye'rthe vyavasthAnAditi (94-2-10) tasyAnumAnasya, vyavasthAnAllabdhAspadatvAt / 'etenetyAdi' etena viprakarSiNAmanumeyatvavyavasthApanena, bhAgAsiddhamiti (95-1-7) yadyapi viprakarSiNAmevArthAnAM pakSatve bhAgAsiddhatvamaprasaktamiti tnissedho'yuktH| 'prasaktameva pratiSibhyata' iti nyAyAttathApi padArthatvAvacchedena pratyakSatvasAdhane *********** * * For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandi PRASHAROSAROSAGAR 'yamAkSepaparihArazcaturasra iti mantavyam / anumeyatvahetorarthAntareNApyubhayavAdisiddhatAM pradarzayanajJAnAsiddhiM parijihIrgharAha 'athavA'numeyatva' (95-1-8) mityAdi, na hetoriti (95-1-11) sarvathaikAnteSu zrutajJAnAdhigamyatvamasti pratyakSatvaM ca nAstIti hetorvyabhicAritvaM nodbhAvanIyam / yatasteSAM dRSTeSTabAdhitatvamasti abAdhitazrutajJAnaviSayatvaM ca heturvivakSitaH sa ca zrutAjJAnaviSaye nAstIti, etena 'atyantAsatyapi' itinyAyena zAbdabodhaviSaye zazazRGgAdAvapi na vyabhicAra ityuktaM bhavati, sthAnatrayAvisaMvAdi (12) sUkSmAntaritadUrasthalatraye'pi visaMvAdarahitam , aprayojakatvazaGkAnirAsaparaste'numeyA ityAdirbhASyavRttigranthastatra bIjaM nirupAdhisahacAra eva jJAnaM kvacidAzritaM guNatvAdityAdyanumAnasahasre tasyeva tarkasya sambhavAllAghavAdirapi tasyaivopajIvyatvAditi dhyeyam / yatra (95-2-8) sarvajJe sAdhye, taM sarvajJam , kathamiti na kathaJcidityarthaH / na coktadizA satpratipakSAvatArAdatra hetvAbhAsatvamityapi zaGkanIyam / ekatra sAdhyatadabhAvasAdhakahetudvayopanipAta eva tadabhidhAnAt , sUkSmAdyarthAnAM pratyakSatve sAdhye tadabhAvasAdhakahetvanutthAnAt sUkSmAdyarthasAkSAtkAriNo'siddhau tannAstitvasAdhakasya cAzrayA'siddhatvAditi bhAvaH / dignAgamatamAlambya zaGkate / 'nanu ca sarvajJasyetyAdi (95-2-10)' anumAnamAtrocchedakatvAdayaM vikalpo nAzrayaNIya ityAzayavAnuttarayati sa hi tAvadevamityAdinA na sambadhyata (95-2-14) iti na sAkSAtkArajanakapratyAsatyAzrayo bhavatItyarthaH / tena yaM kazcit sambandhamAdAya na bAdhaH prvrttnaabhaavaassttrvycaakssussaadijnkvilkssnnckssuHsNyogaadiruupvyaapaarjnnaabhaavaadityrthH| 'kimindriyeNevAntaHkaraNeneti' (97-2-3) sAkSAtkAratvAvacchinnaM pratIndriyatveneva janyajJAnatvAvacchinna prati manastvenApi hetutvAbhAvAt For Private And Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 99 // www.kobatirth.org yogajadharmAnugRhItAtmana eva sAkSAt sUkSmArthadarzitvaucityAditi bhAvaH / na ca zravaNAdijanyatAvacchedikA mokSajanakatAvacchedikA ca tattvajJAnaniSThAmAnasatvavyApyA jAtiH kalpyata iti yogijJAnaM mAnasamevetyapi vaktuM yuktam / mAnasasAmayAH sarvApekSayA durbalatvena cAkSuSAdisAmagrIkAle tadanutpatyApatte bhoMgetaratvavattaccajJAnetaratvasyApi cAkSuSasAmagryAdi pratibadhyatAvacchedakakoTau dAne ca mahAgauravAt kiJcaivaM yogajadharmAnugrahasya yogina Atmani sadA sacvena tattvajJAnetarajJAnasya kadApyanutpattiprasaGgastathA cApasiddhAntaH pareSAM dhyAnastaimityadazAyAmeva taistattvajJAnasyAnyadA ca yoginAM cAkSuSAdijJAnasyAbhyupagamAt etena bhogAnyajJAnapratibandhakatAvacchedakatayA samAnItajAtivizeSavatAM sukhaduHkhAnAmiva tattvajJAnetarajJAnapratibandhakatAvacchedakatayA samAnItajAtivizeSavataH samAdhivizeSasyottejakatvakalpo'pi nirastaH antacAkSuSAdisAmagrIpratibandhakatAyAM taduttejakatvakalpanApekSayA tasyaindriyakajJAnamAtrapratibandhakatvakalpana evaM lAghavAt evaM ca yogajadharmAnugRhItAtmana eva sAkSAt sUkSmAdyarthadarzitvamiti jainAbhyupagama eva zreyAn sakalakalaGkarAhityavyavasthiteH / evaM hi tattadAtmasAkSAtkAre tattadAtmatve svAvyavahitottarajJAne ca samAdhivizeSatvena hetutvena gauravaM sarvaviSayakatvasya kevalajJAne svabhAvamahimnaiva siddhestasya kasyacidapi kAryatAnavacchedakatvAt nikhilajAtyaMze niravacchinnaprakAratAkajJAnatvaM tu na samAdhivizeSajanyatAvacchedakam, abhAvAdiviSayAsaGgrahAt, nivacchinnanikhilavizeSaviSayatAkajJAnatvasya kAryatAvacchedakatve vinigamakAbhAvAcceti dik ' pratyakSa sAmAnyeneti (97-1-7) na caivaM sAmAnyalakSaNapratyAsattijanyapratyakSaviSayatayA sUkSmAdyarthAnAM siddhasAdhanam, tadanabhyupagamAt, tadjanyatvaM vA pratyakSavizeSaNaM deyamiti na doSa ityabhiprAyAt / yadi ca prakRtAnumAne dravyArthatayA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 +6 + paricchedaH prathamaH // // 99 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir CARROCALCARALASSROO pratyakSatvena siddhasAdhanamuddezyAsiddhirvA vizeSyapratyakSatve tu sAdhye vyAptyagrahaH / anumitamAtranaSTe'rthe viziSyapratyakSatvasthAsiddheraprayojakatvaM ceti vibhAvyate tadA pratyakSatvaM sarvAMzanirAvaraNavRtti kizcidaMzanirAvaraNavRttitvAdAlokatvavad vyatireke ghaTatvAdivadityAdinA sarvaviSayakajJAnavatpuruSadhaureyasiddhirityatra tAtparyamiti dika // 5 // sa tvamevAsi nirdoSo yuktizAstrAvirodhivAk / avirodho yadiSTaM te prasiddhena na bAdhyate // 6 // doSAstAvadajJAnarAgadveSAdaya uktAH / niSkrAnto doSebhyo nirdoSaH / pramANabalAsiddhaH sarvajJo vItarAgazca sAmAnyato yaH sa tvamevAhana , yuktizAstrAvirodhivAktvAt / yo yatra yuktizAstrAvirodhivAk sa tatra nirdoSo dRSTo, yathA kaciDyAdhyupazame bhiSagvaraH / yuktizAstrAvirodhivAk ca bhagavAna muktisaMsAratatkAraNeSu, tasmAnirdoSa iti nizcayaH / yuktizAstrAbhyAmavirodhaH kuto madvAcaH siddho 'navayaveneti cedyasmAdiSTa mokSAdikaM te prasiddhena pramANena na bAdhyate / tathA hi / yatra yasyAbhimataM tattvaM pramANena na bAdhyate sa tatra / yuktizAstrAvirodhivAk / yathA rogasvAsthyatatkAraNatattve bhiSagvaraH / na bAdhyate ca pramANena bhagavatobhimataM mokSasaMsAratatkAraNatatvam tasmAttatra tvaM yuktizAstrAvirodhivAk / iti viSayasya yuktizAstrAvirodhitvasiddheviSayiNyA bhagavadvAco yuktizAstrAvirodhitvasAdhanam / kathamatra kArikAyAmanupAtto bhiSagvaro dRSTAntaH kathyate iti cet , svayaM granthakAreNAnyatrAbhidhAnAt, "tvaM sambhavaH saMbhavata rogaiH santapyamAnasya janasya loke / AsIrihAkasmika eva vaidyo vaidyo yathA nAtha rujAM prazAntyai" // 1 // iti stotraprasiddheH / iha dRSTAntAvacanaM tu saMkSepopanyAsAnna virudhyate, anyathAnupapannatvAniyamaikalakSaNaprAdhAnyapradarzanArthaM vA / tatra bhagavatobhimataM mokSatattvaM tAvanna pramANena bAdhyate, pratyakSasya tadbAdhakatvAyogAt / nAsti kasyacinmokSaH, sadupalambhakapramANapazcakAviSayatvAt kUrmaromAdiva For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahastrI vivaraNam // // 10 // dityanumAnena na bAdhyate iti cet , na, mokSasyAnumAnAdAgamAJca prasiddhaprAmANyAdastitvavyavasthApanAt , kacidoSAvaraNakSayasyaivAnantajJA- paricchedaH nAdisvarUpalAbhaphalasyAnumAnAgamaprasiddhasya mokSatvAt , "bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH" iti vcnaat| tata eva prthmH|| nAgamenApi mokSatattvaM bAdhyate, tasya ttsdbhaavaavedktvvyvsthiteH| tathA mokSakAraNatattvamapi na pramANena virudhyate pratyakSato'kAraNaka-19 mokSapratipatterabhAvAttena tadvAdhanAyogAt / nAnumAnenApi tadbAdhanaM tato mokSasya kAraNavattvasiddheH / sakAraNako mokSaH, pratiniyatakAlAditvAt paTAdivat / tasyAkAraNakatve sarvadA sarvatra sarvasya sadbhAvAnuSaGgaH, parApekSArahitatvAditi, nAgamenApi mokSakAraNatattvaM bAdhyate, tasya tatsAdhakatvAt "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" iti vacanAt / tathA saMsAratattvamapi na prasiddhena bAdhyate, pratyakSataH | saMsArAbhAvAsiddhestasya tadbAdhakatvAghaTanAt / svopAttakarmavazAdAtmano bhavAntarAvAptiH saMsAraH / sa na pratyakSaviSayo yena pratyakSaM taM bAdheta / anumAnaM tadbAdhakamiti cet, na, tadabhAvapratibaddhaliGgAbhAvAd / garbhAdimaraNaparyantacaitanyaviziSTakAyAtmanaH puruSasya janmanaH pUrva maraNAccottaraM nAsti bhavAntaram , anupalabdheH khapuSpavat , ityanupalambhaH saMsArAbhAvagrAhakaH saMsAratattvabAdhaka iti cet, na, tsyaasiddheH| prANinAmAdyaM caitanyaM caitanyopAdAnakAraNakaM, cidvivartatvAnmadhyacaitanyavivartavat / tathA'ntyacaitanyapariNAmazcaitanyakAryaH, tata eva tadvat / ityanumAnena pUrvottarabhAvopalambhAdyathoktasaMsAratattvasiddheH / gomayAderacetanAccetanasya vRzcikAderutpattidarzanAttena vyabhicArI heturiti cet , na, tasyApi pakSIkaraNAt / vRzcikAdizarIrasyAcetanasyaiva gomayAdeH sammUrcchana, na punarvRzcikAdicaitanyavivartasya, tasya pUrvacaitanyavivartAdevotpattipratijJAnAt / khagicaramacittena cittAntarAnupAdAnena vyabhicAraH sAdhanasyetyapi manorathamAtraM, tasya pramANato'prasiddhatvAt , 1 doSAvaraNayohAnirityAdyuktAnumAnAdinA. P // 10 // HRA For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir www.kobatirth.org niranvayakSaNakSayasya pratikSepAt / nanu ca yathAyaH pathikAgniraraNinirmathanotthonagnipUrvako dRSTaH parastvagnipUrvaka eva, tathAdhaM caitanya kAyAkArAdipariNatabhUtebhyo bhaviSyati, paraM tu caitanyapUrvakaM, virodhAbhAvAt / iti kasyacitpratyavasthitiH svapakSaghAtinI jAtireva, cidvivartatvasya hetoH sAdhyena vyApterakhaNDanAt / prathamapathikAneranagnyupAdAnatve jalAdInAmapyajalAdyupAdAnatvopapatteH pRthivyAdibhUtacatuSTayasya tattvAntarabhAvavirodhaH / tathA hi / yeSAM parasparamupAdAnopAdeyabhAvasteSAM na tattvAntaratvam / yathA kSitivivartAnAm / parasparamupAdAnopAdeyabhAvazca pRthivyAdInAm / ityekameva pudgalatattvaM pRthivyAdivivarttamavatiSTheta / atha kSityAdInAM na parasparamupAdAnopAdeyabhAvaH, sahakAribhAvopagamAt / kathamapAvakopAdAnaH prathamaH pathikapAvakaH prasiddhavedyatastadvadacetanapUrvakaM prathamacaitanyaM prasajyeta ? yathaiva hi prathamAvi tapAdakAdestirohitapAvakAntarAdipUrvakatvaM tathA garbhacaitanyasyAvibhUtasvabhAvasya tirohitacaitanyapUrvakatvamiti kinna vyavasthA syAt ? syAnmataM, sahakArimAtrAdeva prathamapathikAmerupajananopagamAttirohitAgnyantaropAdAnatvamasiddhamiti, tadasat, anupAdAnasya kasyacidupajananAdarzanAt / zabdavidyudAderupAdAnAdarzanAdoSa iti cet , na, zabdAdiH sopAdAna eva, kAryatvAd , ghaTAdivadityanumAnAttasyAdRzyopAdAnasyApi sopAdAnatvasya sAdhanAt / nanvastu sarvogniragnyantaropAdAna eva sarvasya sjaatiiyopaadaantvvyvsthiteH| cetanasya tu cetanAntaropAdAnatvaniyamo na yuktaH, tasya bhUtopAdAnatvaghaTanAt , bhUtacetanayoH sajAtIyatvAttattvAntaratvAsiddheriti cet, na, tayorminalakSaNatvAttattvAntaratvopapatteH; toyapAvakayorapi tata eva paraistattvAntaratvasAdhanAt / tathA hi / tattvAntaraM bhUtAccaitanyaM, tadbhialakSaNatvAnyathAnupapatteH / na tAvadasiddho hetuH kSityAdibhUtebhyo rUpAdisAmAnyalakSaNebhyaH svasaMvedanalakSaNasya caitanyasya tadbhinnalakSaNatvasiddheH / na hi bhUtAni svasaMvedanalakSaNAni, asmadAdyanekapratipattapratyakSatvAt / yatpunaH svasaMvedanalakSaNaM tanna tathA pratItaM, yathA For Private And Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // 101 // pariccheda: prthmH|| jJAnam / tathA ca bhUtAni, tasmAna svasaMvedanalakSaNAni / anekayogipratyakSeNa sukhAdisaMvedanena vyabhicArI heturiti na zakanIyam , asma- dAdigrahaNAt / jJAnasya svasaMvedanalakSaNatvamasiddhamiti cet, na, bahirarthaparicchedakatvAnyathAnupapattyA tasya svasaMvedanalakSaNatvasiddheH / yo hyasvasaMvedanalakSaNaH sa na bahirarthasya paricchedako dRSTo, yathA ghaTAdiriti vipakSe bAdhakapramAgasadbhAvArisaddhA hetoranyathAnupapattiH / pradIpAdinAnekAnta iti cet, na, tasya jaDatvena bahirarthaparicchedakatvAsambhavAt, bahirarthaparicchedakajJAnotpattikAraNatvAttu pradIpAderbahizcakSurAderiva paricchedakatvopacArAt / na copacaritenArthaparicchedakena pradIpAdinA mukhyasyArthaparicchedakatvasya hetoya'bhicAracodanaM vicAracaturacetasAM kartumucitam , atiprasaGgAt / svarUpamAtraparicchedanavyApRte sukhAdijJAne bahirarthaparicchedakatvAbhAvAtpakSAvyApako heturiti cet, na, tasyApi svato bahirbhatasukhAdiparicchedakatvAdvahirarthaparicchedakatvasiddheH kumbhAdivedanasyApi sarvathA svabahirbhatArthaparicchedakatvAnupapatteH sadAdyAtmanA kumbhAdeH saMvedanAdabhedapratIteH, anyathA tadasattvaprasaGgAt / kathaJcitsvabahirbhUtatvaM tu sukhAdisaMvedanAtsukhAderapi pratIyata eva, sukhAditatsaMvedanayoH kAraNAdibhedAr3hedavyavasthiteH / tarhi ghaTAdijJAnavat sukhAdijJAnasyApi svabahi tArthaparicchedakatvAttatonyasya vijJAnasyAsambhavArika svasya saMvedakaM jJAnaM syAditi cet, na, tasyaiva ghaTAdisukhAdijJAnasya svarUpasaMvedakasya sataH parasaMvedakatvopagamAt svasaMbedanasiddheH, svaparavyavasAyAtmakatvAt sarvasaMvedanasya / svAtmani kriyAvirodhAnna svarUpasaMvedaka jJAnamiti cet kA punaH kriyA svAtmani virudhyate ? na tAvaddhAtvarthalakSaNA, bhavanAdikriyAyAH mityAdipvabhAvaprasagAt / parispandAtmikA kriyA svAtmani viruddheti cet, kaH punaH kriyAyAH svAtmA ? kriyAtmaiveti cet, kathaM tasyAstatra virodhaH? svarUpasya virodhakatvAyogAt / anyathA sarvabhAvAnAM svarUpavirodhAnnirasvarUpatAnuSaGgAt / virodhasya dviSThatvAcca na kriyAyAH svAtmani 2-22 45 // 101 // For Private And Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi SCARSACRACKER virodhaH / kriyAvadAtmA kriyAyAH svAtmeti cetkathaM tatra virodhaH,? kriyAvatyeva sarvasyAH kriyAyAH pratIteravirodhasiddheH / atha kriyA, karaNaM niSpAdanaM svAtmani viruddhamityabhimataM tarhi na jJAna svarUpaM niSpAdayatItyucyate yena virodhaH syAt / ityasiddhaH svAtmani kriyAvirodhaH, svakAraNavizeSAnniSpadyamAnasya jJAnasya svaparaprakAzanarUpatvAt pradIpasya svaparodyotanarUpatvavat / yathaiva hi rUpajJAnotpattau pradIpaH sahakAritvAccakSuSo rUpasyodyotakaH kathyate tathA svarUpajJAnotpattau tasya sahakAritvAtsvarUpoddyotakopi / tato jJAnaM svapararUpayoH paricchedakam , tatrAjJAnanivRttihetutvAnyathAnupapatteH / ityaviruddhaM pazyAmaH svasaMvedanamantastattvasya lakSaNaM bhUtAsambhavIti bhinnalakSaNatvaM tayoH siddhyatyeva / tacca sidhyattattvAntaratvaM sAdhayati, taccA'sajAtIyatvam / tadapyupAdAnopAdeyabhAvAbhAvaM tayostatprayojakatvAt / tadevaM bhUtacaitanyayornAstyupAdAnopAdeyabhAvo, vibhinnalakSaNatvAt / iti vyApakaviruddhavyAptopalabdhiH, upAdAnopAdeyabhAvavyApakasya sajAtIyatvavizeSasya viruddhena tattvAntarabhAvena vyAptAdbhinnalakSaNatvAtpratiSedhyAbhAvasAdhanAt / napatra sajAtIyatvavizeSasyopAdAnopAdeyabhAvavyApakatvamasiddham, vijAtIyatvAbhimatayoH payaHpAvakayoH sattvAdinA sajAtIyayorapi tadanupagamAt kathazcidvijAtIyayorapi mRspiNDaghaTAkArayoH pArthivatvAdinA viziSTasAmAnyena sajAtIyayorupAdAnopAdeyabhAvasiddheH / kathaM tarhi sajAtIyatvavizeSasya tattvAntarabhAvenavirodha iti cettattvAntarabhUtayostadanupalambhAt , pUrvAkArAparityAgA'jahadvRttottarAkArAnvayapratyayaviSayasyopAdAnatvapratIteH, parityaktapUrvAkAreNa dravyeNAtmasAkriyamANottarAkArasyopAdeyatvanijhanAdanyathAtiprasaGgAt / kathaM tattvAntarabhAvena bhinnalakSaNatvaM vyAptamiti cet, tadabhAvenupapadyamAnatvAt / kiNvAdimadirAdipariNAmayoratattvAntarabhAvepi bhinnalakSaNatvasya darzanAttasya tenAvyAptiriti cet, na, tayobhinnalakSaNatvAsiddheH, kiNvAderapi madajananazaktisadbhAvAnmadirAdipariNAmavat / sarvathA For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // // 102 // paricchedaH prthmH|| madajananazaktivikalatve hi kiNvAdermadirAdipariNAmadazAyAmapi tdvaiklyprsnggH| nanvevaM bhUtAntastattvayorapi bhinnalakSaNatvaM mA bhUt, kAyAkArapariNatabhUtavizeSAvasthAtaH prAgapi kSityAdibhUtAnAM caitanyazaktisadbhAvAdanyathA tadavasthAyAmapi caitanyobhRtivirodhAditi na pratyavastheyam, cetanasyAnAdyanantatvaprasiddharAtmavAdinAmiSTapratiSThAnAt / na caivaM caitanyaM bhUtavivarttaH, kSityAditattvasyApi tadvivarttatvaprasaGgAt , anAdyanantatvAvizeSAt / tato bhinnalakSaNatvaM tattvAntaratvena vyAptaM bhUtacaitanyayostattvAntarasvaM sAdhayatyeva / iti caitanyapariNAmopAdAna evAdyacaitanyapariNAmaH prANinAmantyacaitanyopAdeyazca janmAntarAdyacaitanyapariNAmaH siddhaH / pUrvabhavaparityAgena bhavAntaraparigraha eva ca saMsAraH / iti prasiddhena pramANena saMsAratattvaM na bAdhyate, nAnumAnena, nApyAgamena, tasya tatpratipAdakatayA zruteH "saMsAriNastrasasthAvarAH" iti vacanAt / tathA saMsAropAyatattvamapi na prasiddhana bAdhyate, pratyakSasya tabAdhakatvAt / nirhetukaH saMsAro'nAdyanantatvAdAkAzavadityanumAnena tadbAdhyate iti cet, na, paryAyArthAdezAtsaMsArasyAnAdyanantatvAsiddheH, dRSTAntasyApi sAdhyasAdhanavikalatvAd, dravyArthAdezAttu tasya tathAsAdhane siddhasAdhyatAnuSakteH / sukhaduHkhAdibhAvavivarttanalakSaNasya saMsArasya dravyakSetrakAlabhAvabhavavizepahetukatvapratItezca nAhetukasaMsArasAdhanAnumAnamanavadyam / iti na kiJcidanumAnaM saMsAropAyatattvasya bAdhakam / nApyAgamaH, tasya tatsAdhakatvAt " mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH" iti vacanAt, bandhahetUnAmeva saMsArahetutvAta / tadevaM mokSasaMsAratatkAraNatattvaM bhagavatobhimataM prasiddhena pramANena yuktizAstrAkhyenAbAdhyaM sidhyattadvAco yuktizAstrAvirodhitvaM sAdhayati, tacca nirdoSatvam / iti tvameva sa sarvajJo vItarAgazca stotuM yukto nAnya ityucyate / viprakarNyapi bhinnalakSaNasambandhitvAdinA kasyacitpratyakSaM so'tra bhavAnahanneva / dRzyalakSaNAdbhinnalakSaNamadRzyasvabhAvastatsambandhitvena viprakarSi paramANvAdikam / tathA vartamAnAtkAlAdbhitraH kAlo 4564 For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tItonAgatazca, tatsambandhitvena rAvaNazaGkhAdiH / tathA darzanayogyAdezAbhinnadezo'nupalabdhiyogyastatsambandhitvena makarAkarAdi / tadbhialakSaNasambandhitvAdinA svabhAvakAladezaviprakarNyapi kasyacitpratyakSaM sAdhitam / sotra bhagavAnahanneva, na punaH kapilAdaya iti / etatkuto nizcitamiti cet, anyeSAM nyAyAgamaviruddhabhASitvAt / ye nyAyAgamaviruddhabhASiNaste na nirdoSA yathA duvaidyAdayaH, tathA cAnye kapilAdaya ityanumAnAnnyAyAgamAviruddhabhASiNa eva bhagavatohato nirdoSatvamavasIyate / na cAtra nyAyAgamaviruddhabhASitvaM kapilAdInAmasiddhaM, tadamimatasya mokSasaMsAratatkAraNatattvasya prasiddhena pramANena baadhnaat| tatra kapilasya tAvat "svarUpe caitanyamAtre'vasthAnamAtmano mokSa" ityabhimataM tatpramANena bAdhyate, caitanyavizeSe'nantajJAnAdau svarUpe'vasthAnasya mokSatvasAdhanAt / na hyanantajJAnAdikamAtmano'svarUpaM, sarvajJatvAdivirodhAt / pradhAnasya sarvajJatvAdi svarUpaM, nAtmana iti cet, na, tasyAcetanatvAdAkAzavat / jJAnAderapyacetanatvAdacetanapradhAnasvabhAvatvaM yuktameveti cet, kutastadacetanatvasiddhiH? acetanA jJAnAdaya utpattimattvAd ghaTAdivadityanumAnAditi cet, na, hetoranubhavena vyabhicArAt , tasya cetanatvepyutpattimattvAt / kathamutpattimAnanubhava iti cet, parApekSatvAd buddhyAdivat / parApekSosau buddhyadhyavasAyApekSatvAt " buddhyadhyavasitamartha puruSazcetayate" iti vacanAt / buddhyadhyavasitArthAnapekSatve'nubhavasya sarvatra sarvadA sarvasya puMso'nubhavaprasaGgAt / sarvasya sarvadarzitvApattestadupAyAnuSThAnavaiyarthya meva syAt / yadi punaranubhavasAmAnyamAtmano nityamanutpattimadeveti mataM tadA jJAnAdisAmAnyamapi nityatvAdanutpattimadbhavedityasiddho hetuH| jJAnAdivizeSANAmutpattimattvAnnAsiddha iti cet, tarvAnubhavavizeSANAmapyutpattimattvAdanaikAntikosau kathaM na syAt ? nAnubhavasya vizeSAH santIti cAyuktaM, vastutvavirodhAt / tathA hi / nAnubhavo vastu, sakalavizeSarahitatvAt kharaviSANavat / nAtmanAnekAntaH, tasyApi sAmAnyavizeSAtmakatvAdanyathA tadvadavastutvApatteH / kAlAtya OMOMOMOMOMOMOM For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 103 // www.kobatirth.org yApadipraJcAyaM hetuH, jJAnAdInAM svasaMvedanapratyakSatvAccetanatvaprasiddheradhyakSa vAghitapakSAnantaraM prayuktatvAt / atha cetanasaMsargAdacetana sthApi jJAnAdezcetanatvapratItiH pratyakSato bhrAntaiva / taduktaM " tasmAttatsaMsargAdacetanaM cetanavadiha liGgam" iti / tadapyacarcitAbhidhAnaM, zarIrAderapi cetanatvapratItiprasaGgAccetana saMsargAvizeSAt / zarIrAdya saMbhavI buddhyAderAtmanA saMsargavizeostIti cet, sa ko'nyo'nyatra kathaMcittAdAtmyAt, tadadRSTakRtakatvAdivizeSasya zarIrAdAvapi bhAvAt / tato nAcetanA jJAnAdayaH svasaMvidditatvAt anubhavavat / svasaMviditAste, parasaMvedanAnyathAnupapatteH, iti pratipAditaprAyam / tathA cAtmasvabhAvA jJAnAdayaH, cetanatvAt, anubhavavadeva / iti na caitanyamAtrevasthAnaM mokSaH, anantajJAnAdi caitanyavizeSevasthAnasya mokSatvapratIteH / "etena buddhyAdivizeSagu gocchedAdAtmatva mAtrevasthAnaM muktiH" iti kaNabhakSAkSapAdmataM pramANena bAdhitamupadarzitaM puMsonantajJAnAdisvarUpatva sAdhanAt svarUpopalabdhereva mukti:vasiddheH / syAnmataM "na buddhyAdayaH puMsaH svarUpaM, tato bhinnatvAt arthAntaravat / tato bhinnAste tadvirudvadharmAdhikaraNatvAddhAdivat / tadviruddhadharmAdhikaraNatvaM punasteSAmutpAdavinAzadharmakatvAdAtmano'nutpAdAvinAzadharmakatvAtprasiddham" iti tadayuktaM, viruddhadharmAdhikaraNatvepi sarvathA bhedAsiddhermecakajJAnadAkAravat / ekaM hi mecakajJAnamanekazca tadAkAro nIlAdipratibhAsavizeSa ityekatvAnekatvaviruddhadharmAdhikaraNatvepi mecakajJAnatatpratibhAsavizeSayorna bhedo'bhyupagamyate, mecakajJAnatvavirodhAt / yadi punaryugapadanekArthagrAhi mecakajJAnamekameva, na tatrAneka pratibhAsavizeSasambhavo yato viruddhadharmAdhikaraNatvamabhedepi syAditi mataM tadApi tatkimanekayA zaktyAnekamarthaM yugapad gRhNAti kiM vaikayA ? yadyanekayA tadaikamanekazaktyAtmakamiti sa eva viruddhadharmAdhyAsaH / tato'nekazakteranekatvadharmAdhArabhUtAyAH pRthaktvAt tasya tvekatvadharmAdhAratvAnnaikatra viruddhadhadhyAsa iti cet kathamanekA zaktistasyeti vyapadizyate ? tato bhedAdarthAntaravat / sambandhAditi cet, tarhi tadanekayA zaktyA saMbadhyamA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // ||103shaa
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir / namanekena rUpeNa kathamanekarUpaM na syAt ? tasyApyanekarUpasya tato'nyatvAttadekameveti cet, kathaM tattasyeti vyapadeSTavyam ? sambandhAditi cet, sa eva doSo'nivRttazca paryanuyogo'navasthAnAt / yadi punarekenaiva rUpeNAnekayA zaktyA saMbadhyate tdaanekvishessnntvvirodhH| pItaprahaNazaktyA hi yena svabhAvena saMbadhyate tenaiva nIlAdigrahaNazaktyA cet , pItagrAhitvavizeSaNameva mecakajJAnaM syAnna nIlAdigrAhitvavizeSaNamiti pItajJAnameva sthAnna tu mecakajJAnam / athaikayA zaktyAnekamarthaM tadgRhAtIti dvitIyavikalpaH samAzrIyate tadApi srvaarthprhnnprsnggH| pItagrahaNazaktyA hyekayA yathA nIlAdigrahaNaM tathAtItAnAgatavartamAnAzeSapadArthagrahaNamapi kena nivAryeta ? atha na pItagrahaNazaktyA nIlagrahaNazaktyA vA pItanIlAyanekArthaprAhi mecakajJAnamiSyate / kiM tarhi ? nIlapItAdipratiniyatAnekArthagrahaNazaktyaikayeti mataM tadA na kAryabhedaH kAraNazaktibhedavyavasthAhetuH syAdityekahetukaM vizvasya vaizvarUpyaM prasajyeta / tathA cAnekakAraNaprativarNanaM sarvakAryotpattau virudhyate / tadabhyupagacchatA mecakajJAnamanekArthayAhi nAnAzaktyAtmakamurarIkartavyam / tena ca viruddhadharmAdhikaraNenaikena prakRtahetoranaikAntikatvAnna jJAnAdInAmAtmano bhedaikAntasiddhiryenAtmAnantajJAnAdirUpo na bhavet / nirAkariSyamANatvAcAmato guNaguNinoranyataikAntasya, na jJAnAdayo guNAH sarvathAtmano bhinnAH zakyAH pratipAdayituM yato'zeSavizeSaguNanivRttirmuktirvyavatiSTheta / nanu ca dharmAdharmayostAvannivRttirAtyantikI muktau pratipattavyA, anyathA tadanupapatteH / tannivRttau ca tatphalabuddhyAdinivRttiravazyaMbhAvinI nimittApAye naimittikasyApyanupapatteH / muktasyAtmano'ntaHkaraNasaMyogAbhAve vA na tatkAryasya buddhyaaderutpttiH| ityazeSavizeSaguNanivRttirmuktI siddhyatyeveti kecit tepyadRSTahetukAnAM buddhyAdInAmAtmAntaHkaraNasaMyogajAnAM ca muktau nivRtti bruvANA na nivAryante / karmakSayahetukayostu prazamasukhAnantajJAnayonivRttimAcakSANAste na svasthAH pramANavirodhAt / tataH kathazciduddhyAdivizeSaguNAnAM nivRttiH kathazcidanivRttirmukto vyavati For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www kabarth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir HI pariccheda prthmH|| aSTasahasrI SThate / na caivaM siddhAntavirodhaH " bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH" ityanuvartamAne " aupazamikAdibhavyatvAnAM vivaraNam // cAnyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH" iti sUtrasadbhAvAt / tatraupazamikakSAyopazamikaudayikapAriNAmikabhAvAnAM darzanajJAnaga tyAdInAM bhavyatvasya ca vipramokSo mokSa ityabhisambandhAnmuktau vizeSaguNanivRttiriSTA, "anyatra kevalajJAnadarzanasiddhatvebhya" iti vcnaad||104|| nantajJAnadarzanasiddhatvasamyaktvAnAmanivRttizceti yuktaM tathA vcnm| kathamevamanantasukhasadbhAvo muktau siddhayediti cet, siddhatvavacanAt / sakaladuHkhanivRttirAtyantikI hi bhagavataH siddhatvam / saiva cAnantaprazamasukham / iti sAMsArikasukhanivRttirapi muktau na virudhyate / anantasukhameva muktasya, na jJAnAdikamiti " AnandaikasvabhAvAbhivyaktirmokSa" ityaparaH sopi yuktyAgamAbhyAM bAdhyate / tadanantaM sukhaM muktau puMsaH saMvedyasvabhAvamasaMvedyasvabhAvaM vA ? saMvedyaM cet , tatsaMvedanasyAnantasya siddhiH, anyathAnantasya sukhasya svayaM saMvedyatvavirodhAt / yadi punarasaMvedyameva tat , tadA kathaM sukha nAma ? sAtasaMvedanasya sukhatvapratIteH / syAnmataM te, abhyupagamyate evAnantasukhasaMvedanaM prmaatmnH| kevalaM bAhyArthAnAM jJAnaM nopeyate tasyeti, tadapyevaM sampradhAryam , kiM bAhyArthAbhAvAdvAhyArthasaMvedanAbhAvo muktasyendriyApAyAdvA ? prathamapakSe sukhasyApi saMvedanaM muktasya na syAt, tasyApi bAhyArthavadabhAvAt / puruSAdvaitavAde hi bAhyArthAbhAvo yathAbhyupagantavyastathA sukhAbhAvopi, anyathA dvaitaprasaGgAt / atha dvaitavAdAvalambinA satopi bAhyArthasyendriyApAyAdasaMvedanaM muktasyeti mataM tadapyasaMgataM, tata eva sukhasaMvedanAbhAvaprasaGgAt / athAntaHkaraNAbhAvepi muktasyAtIndriyasaMvedanena sukhasaMvedanamiSyate tarhi bAhyArthasaMvedanamastu tasyAtIndriya jJAnenaiveti manyatA, sarvathA vizeSAbhAvAt / ye'pi "nirAsravacittasantAnotpattirmokSa" ityAcakSate teSAmapi mokSatattvaM yuktyAbhyupAyena PAca bAdhyate pradIpanirvANopamazAntanirvANavat cittAnAM tattvato'nvitatvasAdhanAt santAnocchedAnupapattezca niranvayakSaNakSayaikAntAbhyu 55453 * // 104 // For Private And Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir pAyena ca mokSAbhyupagamabAdhanasya vakSyamANatvAt / tathA mokSakAraNatattvamapi kapilAdibhirbhASitaM nyAyAgamaviruddham / tadvijJAnamAtraM na paraniHzreyasakAraNaM, prakarSaparyantAvasthAyAmapyAtmani zarIreNa sahAvasthAnAnmidhyAjJAnavat / na tAvadihAsiddho hetuH, sarvajJAnAmapi kapilAdInAM svayaM prakarSaparyantAvasthAprAptasyApi jJAnasya zarIreNa sahAvasthAnopagamAt / sAkSAtsakalArthajJAnotpattyanantaraM zarIrAbhAve kutoyamAptasyopadezaH pravartate ? azarIrasyAptasyopadezakaraNavirodhAdAkAzavat / tasyAnutpannanikhilArthajJAnasyopadeza iti cet , na, tasyApramANatvazaGkA'nivRtteranyA'jJAna( rathyA )purussopdeshvt| yadi punaH zarIrAntarAnutpattiniHzreyasaM na gRhiitshriirnivRttiH| tasya sAkSAtsakalatattvajJAnaM kAraNaM, na tu gRhItazarIranivRtteH, phalopabhogAttadupagamAt / tataH pUrvopAttazarIreNa sadAvatiSThamAnAttattvajJAnAdAptasyopadezo yukta iti mataM tadA hetuH siddhobhyupagatastAvat / sa ca paraniHzreyasA'kAraNatvaM tattvajJAnasya sAdhayatyeva, bhAvizarIrasyevopAttazarIrasyApi nivRttaH paraniHzreyasatvAt , tasya ca tadbhAvepyabhAvAt / phalopabhogakRtopAttakarmakSayApekSaM tattvajJAnaM paraniHzreyasakAraNami tyapyanAlocitAbhidhAnaM, phalopabhogasyaupakramikAnaupakramikavikalpAnatikramAt / tasyaupakramikatve kSutastadupakramonyatra tapotizayAt / iti tattvajJAnatapotizayahetukaM paraniHzreyasamAyAtam / samAdhivizeSAdupAttAzeSakarmaphalopabhogopagamAdadoSa iti cet, kaH punarasau samAdhivizeSaH ? sthirIbhUtaM jJAnameva sa iti cet, tadutpattau paraniHzreyasasya bhAve sa evAptasyopadezAbhAvaH / sakalatattvajJAnasyAsthairyAvasthAyAmasamAdhirUpasyopajanane yuktoyaM yoginastattvopadeza iti cet, na, sakalatattvajJAnasyAsthairyavirodhAttasya kadAciJcalanAnupapatteH, akramatvAdviSayAntarasaMcaraNAbhAvAt , anyathA sakalatattvajJAnatvAsaMbhavAdasmadAdijJAnavat / atha tattvopadezadazAyAM yoginopi jJAnaM vineyajanapratibodhAya vyApriyamANamasthiramasamAdhirUpaM pazcAnivRttasakalabyApAra sthiraM samAdhivyapadezamAskandatItyucyate tarhi For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 105 // www.kobatirth.org samAdhicAritramiti nAmamAtraM bhidyate, nArthaH, tattvajJAnAdazeSAjJAnanivRttiphalAdanyasya paramopekSAlakSaNasvabhAvasya samucchinnakriyA - pratipAtiparamazukrudhyAnasya tapotizayasya samAdhivyapadezakaraNAt / tathA cAritrasahitaM tattvajJAnamantarbhUtatattvArthazraddhAnaM paraniHzreyasamanicchatAmapi kapilAdInAmagre vyavasthitam / tato nyAyaviruddhaM sarvathaikAntavAdinAM jJAnameva mokSakAraNatattvam / svAgamaviruddhaM ca sarveSAmAgame pratrajyAyanuSThAnasya sakaladoSoparamasya ca bAhyasyAbhyantarasya ca cAritrasya mokSakAraNatvazravaNAt / tathA saMsAratatvaM cAnyeSAM nyAyAgamaviruddham / tathA hi / nAsti nityatvAdyekAnte kasyacitsaMsAraH, vikriyAnupalabdheH / iti nyAyavirodhaH / samarthayiSyate tadAgamavirodhazca, svayaM puruSasya saMsArAbhAvavacanAd guNAnAM saMsAropapatteH pareSAM saMvRttyA saMsAravyavasthiteH / tathA saMsArakAraNatattvaM cAnyeSAM nyAyAgamaviruddham / taddhi mithyAjJAnamAtraM tairurarIkRtam / na ca tatkAraNaH saMsAraH, tannivRttAvapi saMsArAnivRtteH / yannivRttAvapi yanna nivarttate na tattanmAtrakAraNam / yathA tacAdinivRttAvapyanivartamAnaM devagRhAdi na tanmAtrakAraNam / mithyAjJAnanivRttAvapyanivarttamAnazca saMsAraH / tasmAnna mithyAjJAnamAtrakAraNaka iti / atra na heturasiddhaH, samyagjJAnotpattau mithyAjJAnanivRttAvapi doSAnivRttau saMsArAnivRtteH svayamabhidhAnAt / doSANAM saMsArakAraNatvAvedakAgamasvIkaraNAcca tanmAtraM saMsArakAraNatattvaM nyAyAgamaviruddhaM siddham / tadevamanyeSAM nyAyAgamaviruddha bhASitvAdanneva yuktizAstrAvirodhivAk sarvajJo vItarAgazca nizcIyate / tataH sa eva sakalazAstrAdau prekSAvatAM saMstutyaH / ye tvAhuH ' satopi yathArthadarzino vItarAgasyedantayA nizcetumazaktestatkAryasya vyApArAdestadvyabhicArAdavItarAge'pi darzanAt, sarAgANAmapi vItarAgavaceSTamAnAnAmanivAraNAnna kasyacit sa tvamevApta iti nirNayaH saMbhavati' iti teSAmapi vicitrAbhisaMbandhatayA vyApAravyAhArAdisAGkaryeNa kacidapyatizayAnirNaye kaimarthakyA dvizeSeSTiH, jJAnavatopi For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 105 //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org visaMvAdAt, ka punarAzvAsaM labhemahi ? na hi jJAnavato vItarAgAtpuruSAdvisaMvAdaH kacitsaMbhavati sugatAdAvapyanAzvAsaprasaGgAt tasya kapilAdibhyo vizeSeSTerAnarthakyaprasaGgAt / na ca vyApAravyAhArAkAravizeSANAM tatra sAGkaryaM siddhyati, vicitrAbhisandhitAnupapatteH, tasyAH pRthagjane rAgAdimatyajJe prasiddheH prakSINadoSe bhagavati nivRtteH asya yathArthapratipAdanAbhiprAyatAnizcayAt / kutaJcAyaM sarvasya vicitrAbhiprAyatAmadRzyAM vyaapaar| disAGkaryahetuM nizvinuyAt ? zarIritvAderhetoH svAtmanIveti cet, tata eva sugatasyAsarvajJatvavayostu / tatrAsya hetoH sandigdhavipakSavyAvRttikatvAnna tannizvayaH / zarIrI ca syAtsarvajJazca, virodhAbhAvAt vijJAnaprakarSe zarIrAdyapakadarzanAditi cet, tata eva sarvajJasya vicitrAbhiprAyatAnizcayopi mA bhUt, tatrApi proktahetoH sandigdhavipakSavyAvRttikatvAvizeSAt / soyaM vicitra vyApArAdikAryadarzanAtsarvasya vicitrAbhisandhitAM nizcinoti na punaH kasyacidvacanAdikAryAtizayanizcayAt sarvajJatvAyatizayamiti kathamanunmattaH ? kaimarthakyAccAsya santAnAntarasya santAnakSaNakSayasvargaprApaNazaktyAdervizeSasyeSTiH ? viprakRSTasvabhAvatvAvizeSAt, vedyavedakAkArarahitasya vedanAdvaitasya vA vizeSasya pramANabhUtasya jagaddhitaiSiNaH zAstustAyinaH zobhanaM gatasya sampUrNaM vA gatasya punaranAvRttyA suSThu vA gatasya vizeSasyeSTiH ? sarvatrAnAzvAsAvizeSAt / na caivaM vAdinaH kiJcidanumAnaM nAma, nirabhisandhInAmapi bahulaM kAryasvabhAvAniyamopalambhAt sati kASThAdisAmagrIvizeSe kacidupalabdhasya tadabhAve prAyasonupalabdhasya maNyAdikAraNakalApepi saMbhavAt / yajjAtIyo yataH saMprekSitastajjAtIyAttAdRgiti durlabhaniyamatAyAM dhUmadhUmaketvAdInAmapi vyApyavyApakabhAvaH kathamiva nirNIyeta ?, vRkSa: ziza pAtvAditi latAcUtAderapi kacideva darzanAt prekSAvatAM kimiva niHzaGkaM cetaH syAt ? tadetadadRSTasaMzayaikAntavAdinAM vidagdhamarkaTAnAmiva svalAGgalabhakSaNam / nanu ca 'kASThAdisAmagrIjanyo'gniryAdRzo dRSTo na tAdRzo maNyAdisAmagrIprabhava iti yajjAtIyo yato dRSTaH sa tAha For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 106 // www.kobatirth.org zAdeva na punaranyAdRzAdapi, yato dhUmapAvakayorvyApyavyApakabhAvo na nirNIyate, tathA yAdRzaM cUtatvaM vRkSatvena vyAptaM tAdRzaM na latAtvena, yataH zizapAtvavRkSatvayorapi vyApyavyApakabhAvaniyamo durlabhaH syAt' iti kazcitsopi pratIterapalApakaH, kAryasya tAdRzatayA pratIyamAnasyApi kAraNavizeSAtivRttidarzanAt / yatnataH parIkSitaM kAryaM kAraNaM nAtivartate iti cet, stutaM prastutaM, vyApArAdivizeSasyApi kiJcijjJarAgAdimadasaMbhavino yatnataH parIkSitasya bhagavati jJAnAdyatizayAnativRttisiddheH / etena yatnataH parIkSitaM vyApyaM vyApakaM nAtivartate iti bruvatApi stutaM prastutamityuktaM veditavyaM puruSavizeSatvAdeH svabhAvasya vyApyasya sarvajJatvavyApakasvabhAvAnatikramasiddhestadvadavizeSAt / tatoyaM pratipatturaparAdho nAnumAnasyetyanukUlamAcarati / mandataradhiyAM dhUmAdikamapi parIkSitumakSamANAM tato dhUmadhvajAdibuddherapi vyabhicAradarzanAt / prajJAtizayavatAM tu sarvatra parIkSAkSamANAM yathA dhUmAdi pAvakAdikaM na vyabhicarati tathA vyApAravyAhArAkAravizeSaH kacidvijJAnAdyatizayamapItyanukUlAcaraNam / evaM yuktizAstrAvirodhivAktvaM, bhagavatorhata eva sarvajJatvaM sAdhayatItyabhidhAya tadevaM tat sunizcitAsambhava dvAdhakapramANatvamarhatyeva sakalajJatvaM sAdhayati nAnyatretyavirodha ityAdinA spaSTayati, svAmIti zeSaH, yadyasmAdavirodhaH sunizcitAsaMbhavadbAdhakapramANatvaM tvayyeva tasmAJca tvameva sa ityabhidhAnasaMbandhAt / sa evAvirodhaH kutaH siddha ityArekAyAM yadiSTaM te prasiddhena na bAdhyate ityabhidhAnAt / tatreSTaM mataM zAsanamupacaryate, nirAkRtavAcopi kvacidavipratiSedhAt / na punaricchAviSayIkRtamiSTaM, prakSINamo bhagavati moha paryAyAtmikAyAstadicchAyAH saMbhavAbhAvAt / tathA hi / necchA sarvavidaH zAsanaprakAzananimittaM, praNaSTamohatvAt / yasyecchA zAsanaprakAzananimittaM, na sa praNaSTamoho yathA kicijjJaH / praNaSTamohazca sarvavitpramANataH sAdhitastasmAnna tasyecchA zAsanaprakAzananimittam / iti kevalavyatirekI heturnirAkRtavAcaM sAdhayati, avyabhicArAt / na sarvavidicchAmantareNa vakti, vaktRtvAt, asmadAdivat ityanena For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 106 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir nirAkRtavAco vipratiSedha iti cet , nAyaM niyamosti | tadabhyupagame ko doSa iti cet, niyamAbhyupagame suSuptyAdAvapi nirabhiprAyapravRttirna syAt / na hi suSuptau gotraskhalanAdau vAkhyAhArAdiheturicchAsti / pratisaMviditAkArecchA tadA saMbhavantI punaH smaryeta vAJchAntaravat / na hyapratisaMviditAkArecchA saMbhavati yA pazcAnna smayate / pUrvakAlabhAvinIcchA tadA vAgAdipravRttiheturapratisaMviditAkArA'numeyA sambhavatyeveti cet , kiM punastadanumAnam ? vivAdAdhyAsitA vAgAdipravRttiricchApUrvikA, vAgAdipravRttitvAt, prasiddhecchApUrvakavAgAdipravRttivaditi cet , na, hetoraprayojakatvAt / yathAbhUtasya hi jAgrato'nanyamanaso vA vAgAdipravRttiricchApUrvikApratipannA dezAntare kAlAntare ca tathAbhUtasyaiva tatpravRttiricchApUrvikA sAdhayituM zakyA, na punaranyAdRzA, atiprsgaat| na ca suSuptasyAnyamanaskasya vA tatpravRttiricchApUrvakatvena vyAptAvagatA, tadavagaterasaMbhavAt / sA hi svasantAne tAvanna saMbhavati, suSuptyAdivirodhAt / suSupto'nyamanaskazca pravRttimicchApUrvikAmavagacchati (svapiti) ceti vyAhatametat / pazcAdutthitovagacchatIti cet, idamapi tAhageva / svayamasuSupto'nanyamanAzca suSuptA'nyamanaskapravRttimicchApUrvakatvena vyAptAmavagacchatIti bruvANaH kathamapratihatavacanapathaH svasthairAsthIyate ? tadAnumAnAttadavagateradoSa iti cet, na, anavasthAprasaGgAt , tadanumAnasyApi vyAptipratipattipurassaratvAt tadvyApterapyanumAnAntarApekSatvAt, sudUramapi gatvA pratyakSatastavyAptipratipatteraghaTanAt / etena santAnAntare tad vyApteravagatirapAstA, anumAnAttadavagatAvanavasthAnAvizeSAt, pratyakSatastadavagaterasaMbhavAcca / iti nAnumeyA suSutyAdAvicchAsti tatkAlA pUrvakAlA vA, tadanumAnasyAnudayAt / tathA ca sarvajJapravRttericchApUrvakatve sAdhye vaktRtvAdehetoH suSutyAdinA vyabhicArAttadaniyama eva / tatazcaitanyakaraNapATavayoreva sAdhakatamatvam / nanu ca satyapi caitanye karaNapATave ca vacanapravRtteradarzanAdvivakSApi tatsahakArikAraNamapekSyate eveti cet, sahakArikAraNAntaraM na vai niyatamapekSaNIyaM, naktazcarAdeH saMskRtacakSuSo For Private And Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandie aSTasahasrI vivaraNam // // 107 // paricchedA prathamA vA'napekSitAlokasanniveH rUpopalambhAt / na caiva saMvitkaraNapATavayorapvabhAve vivakSAmAtrAtkasyacidvacanapravRttiH prasajyate, saMvitkaraNa- vaikalye yathAvivakSaM vAgvRtterabhAvAt / na hi zabdatorthatazca zAstraparijJAnAbhAve tabyAkhyAnavivAyAM satyAmapi tadvacanapravRttidRzyate, karaNapATavasya cAbhAve spaSTazabdoccAraNaM, bAlamUkAderapi tatprasaGgAt / tatazcaitanyaM karaNapATavaM ca vAco hetureva niyamato, na vivakSA, vivakSAmantareNApi suSuptyAdau tadarzanAt / na ca doSajAtistaddhaturyatastAM vANI nAtivarteta, tatprakarSApakarSAnuvidhAnAbhAvAdvayAdivat / na hi yathA buddheH zaktezca prakarSe vANyAH prakarSo'pakarSe vA'pakarSaH pratIyate, tathA doSajAterapi, tatprakarSe vAcopakarSAt tadapakarSe eva tatprakarSAt , yato vakturdoSajAtiranumIyeta / satyapi ca rAgAdidoSe kasyacidbaddheyathArthavyavasAyitvAdiguNasya sadbhAvAt , satyavAkpravRtterupalambhAt , kasyacittu vItarAgadveSasyApi buddherayathArthAdhyavasAyitvAdidoSasya bhAve vitathavacanasya darzanAdvijJAnaguNadoSAbhyAmeva vAgvRtterguNadoSavattA vyavatiSThate, na punarvivakSAto doSajAtervA / taduktaM "vijJAnaguNadoSAbhyAM vAgvRtterguNadoSatA / vAnchanto vA na vaktAraH zAstrANAM mandabuddhayaH // 1 // " iti / tataH sAdhUpAdezi 'tatreSTaM mataM zAsanamupacaryate' iti / tatprasiddhena na bAdhyate / pramANataH siddhaM prasiddham / tadeva kasyacidAdhanaM yuktam / vizeSaNametatparamatApekSam , aprasiddhenApyanityatvAdyekAntadharmeNa bAdhA'kalpanAt / nabanekAntazAsanasya pratyakSataH siddhostyanityatvadharmoM bAdhakaH, sarvathA nityatvAdidharmavat / anumAnAsiddho bAdhaka iti cet, narte pramANAtpratibandhasiddharabhyu pagamAt / na khalu pareSAM pratyakSamagnidhUmayoH kSaNabhaGgasadbhAvayorvA sAkalyena vyApti prati samartham , avicArakatvAtsannihitaviSayatvAcca / asmadAdipratyakSaM hi sAdhyasAdhanayoAptigrAhi parairabhyupagantavyaM, na yogipratyakSam, anumAnavaiyarthyaprasaGgAt, yogipratyakSeNa dezataH kAyatovA nizzeSasAdhyasAdhanavyaktisAkSAtkaraNe samArophsyApyabhAvAt tbyvcchednaarthmpynumaanopyogaayogaat| taca nirvikalpakamiva & // 1074 For Private And Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir savikalpakamapi na vicAraka, pUrvAparaparAmarzazUnyatvAdamilApasaMsargarahitatvAt / sannihitaviSayaM ca, dezakAlasvabhAvaviprakRSTArthAgocaratvAt / tanna sAkalyena vyAptigrahaNasamartham / na cAnumAnam , anavasthAnuSaGgAt / vyAptiprAhi gonumAnasyApi vyAptigrahaNapurassaratvAttabyApterapyanumAnAntarApekSatvAt / kacidapyavasthAnAbhAvAt / evamaprasiddhavyAptikaM ca kathamanumAnamekAntavAdinAmanityatvAdyekAntadharmasya sAdhakaM yena pramANasiddhaH sarvathaikAnto'nekAntazAsanasya bAdhakaH syAt ? syAdvAdinAM tu, parokSAnta vinA nastarkeNa sambandho vyavatiSTheta | tasya vicArakatvAt , pratyakSAnupalambhasahakAriNo matijJAnavizeSaparokSatarkajJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamavizeSAdupajAyamAnasya yAvAkazciddhamaH sa sarvopyagnijanmA'nagnijanmA vA na bhavatIti zabdayojanAsahitaparAmarzAtmakatvAtkAlatrayavartisAdhyasAdhanavyaktiviSayatvAca vyApti prati samarthatvAt , pratyakSavavyAptigrahaNapUrvakatvAbhAvAdanumAnohAntarAnapekSatvAdanavasthAnanuSaGgAt , saMvAdakatvena samAropavyavacchedakatvena ca pramANatvAt / tadapramANatve na laiGgika pramANamiti zeSaH, samAropavyavacchedAvizeSAt tarkataH saMbandhasyAdhigame samAropavirodhAt / na hi nirvikalpakodhigamosti yatastatra samAropopi syAt / kiM tarhi ? adhigamopi vyavasAyAtmaiva, tadanutpattau satopi darzanasya sAdhanAntarApekSayA sannidhAnA'bhedAt suSuptacaitanyavat / sannidhAnaM hIndriyArthasannikarSaH / tatsvayamapramANamAkhyat tathAgataH, sAdhanAntarApekSitvAt tsyaarthpricchittau| tata eva darzanasyApramANatvaM, suSupracaitanyavat svayaM saMzayaviparyAsAnadhyavasAyAvyavacchedakatvAt / tadvyavacchedino nizcayasya jananAtpramANa darzanamiti cet, tata eva sannikarSaH pramANamastu / tasyAsAdhakatamatvAnna pramANatvamiti cet , kutastasyAsAdhakatamatvam ? acetanatvAddhaTAdivaditi cet, darzanasyApyasAdhakatamatvaM cetanatvAtsuSuptacaitanyabaki na syAt ? yasya bhAverthaH paricchinno vyavahriyate'bhAve cA'paricchinnastaddarzanaM sAdhakatamamiti cet, sannikarSaH sAdhakatamostu, bhAvAbhAvayostadvattA sAdhakatamatvamiti vcnaat| RAKAR*52-53 -5 For Private And Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH aSTasahasrI vivaraNam // // 108 // prthmH|| na hi sannikarSasya bhAve bhAvavattvamabhAve'bhAvavattvamarthaparicchittarapratItam / nApyarthasyAnyat pricchinntvN,ttpricchittyutptteH| paricchittirutpannA cet paricchinnortha ucyate / atha nirvikalpakadRSTau satyAmarthasya paricchittinizcayAtmakArthaparicchedavyavahAraheturutpadyate nAsatyAm / atastasyAH sAdhakatamatvamiti tavAkUtaM tadapi na samIcInaM, sannikarSAdeva tadutpattyavirodhAt / kathamacetanAtsannikarSAcetanasyArthanizcayasyotpattirna virudhyate iti cet, tavApi kathamacetanAdindriyAderavikalpadarzanasya cetanasyotpattiraviruddhA? cetanAnmanaskArAdindriyAdisahakAriNo darzanasyotpattiriti cet, tarhi cetanAdAtmanaH sannikarSasahakAriNo'rthanizcayotpattirapi kathaM virudhyate ? yataH svArthavyavasAyAtmakodhigamo na bhavet / sa ca sAkalyena sAdhyasAdhanasambandhastaudeveti pramANaM tarkaH, svArthAdhigamaphalatvAt samAropavyavacchedakatvAtsaMvAdakatvAcAnumAnAdivat / tataH syAdvAdinAM vyAptisiddherastyanumAnaM, na punarekAntavAdinAM, yatonumAnasiddhana sarvathaikAntenAnekAntasya bAdhAkalpanA syAt / ityapramANasiddhenApi bAdhA kalpanIyaiva paraiH, anyathA svamataniyamAghaTanAt / tathA sati sUktaM "paramatApekSaM vizeSaNaM prasiddhena na bAdhyate" / iti / etena yaduktaM bhaTTena " naraH kopyasti sarvajJaH sa tu sarvajJa ityapi / sAdhanaM yatprayujyeta pratijJAmAtrameva tat // 1 // sisAdhayiSito yorthaH sonayA nAbhighIyate / yastUcyate na tatsiddhau kizcidasti prayojanam // 2 // yadIyAgamasatyatvasiddhau sarvajJatocyate / na sA sarvasAmAnyasiddhimAtreNa labhyate // 3 // yAvaddho na sarvajJastAvattadvacanaM mRSA / yatra kacana sarvajJe siddhe tatsatyatA kutH||4|| anyasminna hi sarvajJe vacasonyasya satyatA / sAmAnAdhikaraNye hi tayoraGgAGgitA bhavet // 5 // " iti tannirastaM, bhagavatohata eva yuktizAstrAvirodhivAktvena sunizcitAsaMbhavadvAdhakapramANatvena ca sarvajJatvavItarAgatvasAdhanAt tatastvameva mahAn mokSamArgasya praNetA nAnyaH kapilAdiH / yasmAt // 108 // For Private And Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi iha dRSTAntAvacanaM tviti (100-1-13) heturyadyapi hetugarbhavizeSaNamahimnaiva hetuhetumadbhAvalAbhAt tathApi dRSTAntalAme zAbdasAmagrI na vyApriyata ityAkSepAt tallAbhaH zabdAdhyAhArAcca zAbdabodhe praveza iti saMkSepAna virudhyata ityanenocyata iti vibhAvanIyaM sudhIbhiH / 'anyathAnupapannatvetyAdi' (100-1-13) pakSadharmatvAdipaJcarUpopapanna eva heturiti naiyAyikAH trirUpopapanna iti saugatAH / anyathAnupapattyekalakSaNo heturiti jainA iti vibhAgAt svAbhISTacaramapakSaprAdhAnyaM sphoTayitumi tyarthaH, cidvivarttatvAt (100-2-10) vittvavyAptakAryatvAdicchAdInAmapi cidanusyUtatvena caitnyopaadaankaarnnktvsyaa4bhiisstttvaadityrthH| pUrvacidvyAptakSaNopamardainottaracidvyAptakSaNotpatteH, parasparaM teSAmupAdAnopAdeyabhAvasya cArvAkeNAbhyupaga| mAt, na caivaMbhUtopAdeyacaitanyavAde bhUtAnAmapi cidvivarcatvAdAdyacaitanyasya bhUtAtmakacaitanyopAdeyatvenArthAntaratvam , avaziSTabhUte ghaTAdau caitanyAdarzanena cidvivarttatvena bhUtavyAvRttenaiva prakRtopAdanasambhavAt , tatvaM ca tasya viSayAlokamanaskArAdInAM parasparasahabhAvanaiyatye'pi niyatopAdAnatvAbhyupagamavanna duSkarAbhyupagamamiti dik / jAtireva (101-1-2) asaduttarameva, arthAntaratvena nigrahasthAnameva vA prakRtAnumAnapratikUlAnabhidhAnena parasyaiva parAjayAditi bhAvaH / tattvAntarabhAvavirodha iti (101-1-4) atra tattvAntaratvaM bhinnapadArthavibhAjakopAdhyavacchinnatvam , pRthivyAdivivarttamiti (101-1-5) pRthivyAdiH pRthivItvAdyavacchinno vivarttaH paryAyo yasya tattathA, 'anupAdAnasyeti' (101-1-8) tathA ca janyapRthivItvAdyavacchinne | pRthivItvAdinA samavAyikAraNatvaM naiyAyikAdyabhyupagatamakAmenApi cArvAkeNAvazyamAzrayaNIyamityarthaH / syAvAdinA tu tAdAtmyena pRthivItvAdyavacchinne svadhvaMsatvasambandhena pRthivItvAdInA hetutvaM vAcyam , vibhAgajAtotpattisthale'pi vyaNukA For Private And Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI| didhvaMsarUpAyA eva paramANUtpatteH svIkArAditi yuktaM pazyAmaH / 'zabdAdiriti' (101-1-9) anenAnumAnena zabdasya vivaraNam // bhASAvargaNopAdAnatvaM vidyudAdezvAmyAdhupAdAnatvaM sAdhanIyamiti bhAvaH / tayobhinnalakSaNatvAditi (101-1-12) bhinnaM lakSaNaM tayorvahirantarmukhatayA ca pratIyamAnatvameveti draSTavyam / tata eva bhinnalakSaNatvAdeva tadAha-ayameva hi bhedo bhedaheturvA // 109 // yadviruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazceti asmadAdipratyakSatvAditi asadAdyanekapratipattRpratyakSatvAdityarthaH / tena jJAne na vyabhicAraH, ghaTAdivaditi na caivaM ghaTAdAveva pakSatAvacchedakasAdhyasAmAnAdhikaraNyasiddharanumAnavaiphalyamiti zaGkanIyam / pRthivItarebhyo bhidyata ityatreva prakRte pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyAsiddheruddezyatvena tadavaiphalyamityabhiprAyAt, na copacariteneti (101-2-5) anyathopacaritadhUmena bASpAdinA vahvayAderapi vyabhicAraDiNDimodghoSaH sakarNakarNAruntudaH syAditi bhAvaH / svato bahirbhUteti tathA ca prakRte bahirarthapradaM svabhinnaparameveti bhAvaH / svabhinnatvamapi na svapratiyogikabhedavatva4 mA yatkizcid yAvadvikalpayoH, Aye svasminneva svabhedaprasaGgAt , antye ca kutrApi tadaprasiddheH sacAdinA bhedasya kumbhA dAvapyabhAvAta, kintu svaniSThajJAnatvAvacchinnapratiyogitAkamedavattvam, tacca sukhAdisaMvedanApekSayA sukhAdAvapi siddham, iti na tatra bahirarthaparicchedakatvAsiddhirityAzayenAha 'kumbhAdivedanasyApIti (101-2-7) sukhAdIti' sukhAdeH kAraNaM sAtavedanIyakarmodayAdiH, tatsaMvedanasya kAraNaM ca jJAnAvaraNakarmakSayopazamAdiH, ityevaM kAraNabhedAdapyanayorbhedo na kevalamAlhAdanaparicchedAkArarUpalakSaNabhedAditi bhaavH| 'tasyaiveti' (101-2-10) viSayanirmuktajJAnAnubhavAbhAvAttaduparaktasyaiva tasya svAMze svasaMvedakatvaM viSayAMze ca parasaMvedakatvamaviruddhamiti bhAvaH / aviruddhaM pazyAma (102-1-5) iti nanu kathamettadaviruddhaM // 109 // For Private And Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pratyakSaviSayatAyA indriyasannikarSaprayojyatvena jJAne sannikRSTabAhyArthaviSayatvopapattAvapi svaviSayatAnupapatteH svaviSayatAyAH pratyakSatvaniyatAyA abhyupagamAttAdRzyAzca tasyAH prayojakAbhAvAditi cet, na / pratyakSaviSayatAmAtrasyendriyasabhikarSaprayojyatve mAnAbhAvAdasanikRSTa bahulaM pratyakSaviSayatAyAstatra tatropapAditatvAcchuktisaniSe'pi rajataviSayakapratyakSasya sArvajanInatvAcce|ndriyasannikarSavaddoSAderapi pratyakSaviSayatAprayojakatvAbhyupagame ca tAdAtmyena jJAnasyApi tattvaM kimiti na rocayeH / jJAnasya jJAnAntaravedyatve'navasthAnAd jJAnamAnasAdau cAkSuSAdisAmagryAdeH pratibandhakatvAkalpanalAghavAcca svasaMvedyatAyA eva yuktatvAditi dik / 'vijAtIyatvAbhimatayoriti' (102-1-9) sattvAdinA sajAtIyayorapi jalAnalayo latvAnalatvAbhyAM vijAtIyayoryathA nopAdAnopAdeyabhAvazcArvAkairabhyupagamyate, tathA'smAbhirbhUtacaitanyayoriti sAjAtyavizeSasyopAdAnopAdeyabhAvaprayojakatvaM nAprAmANikamiti bhaavH| 'pArthivatvAdineti' (102-1-10) nanvevaM ghaTatvapaTatvAdyavacchinne kapAlatvatantutvAdinA hetutvaM na syAditi cet, na / tathAhetutve'pi yayorupAdAnopAdeyabhAvastayoH padArthavibhAjakopAdhinA sAjAtyamiti niyamasyAbhaGgAt / sAjAtyavizeSeNa niyatArambhasya suvyavasthitatvAt , kecittu nAstyeva paTatvAdyavacchinne tantutvAdinA hetutvamata eva kvacidvitantukapaTAdestantvantarasaMyoge paTAdyutpattirghaTate, ekaikatantusaMyoge dvitantukAdernAze tritantukAdyutpattiH, punarekaikatantu viyoge tritantukAdinAze dvitantukAdyutpattiriti kalpanAyA gauravagrAsAdityAhuH-'asadetat , ananyathAsiddhAnvayavyatirekAMI nuvidhAnAt tathAhetutvasiddheH tritantukapaTAderapi tantAvevotpattisvIkArAt yugapattantutrayAdisaMyoge tantoreva tadutpatterdarzanAt , dvitantukAdikrameNotpannacaturAditantukapaTasya dvitantukAsamavAyikAraNasaMyoganAzAd dvitantukAdinAzakrameNa nAzo'ntarA puna ACESARKARYALASAR For Private And Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / // 11 // paricchedaH prthmH|| BH dvitantukAdikrameNotpattiriti tavApi kalpanAgauravasAmye tantau paTa iti pratItebhramatvAyogAcca, nahi paTe paTa iti kazcit pratyeti, ata eva tantvAkAzasaMyogatvena paTAkAzAdivijAtIyasaMyogatvena hetuhetumadbhAvAdyupapattirityanye / etena tantubhyAM tadArabdhadvitantukapaTena ca tantvantarayoge tritantukotpattirevaM caturaNukAderapItyArabhyArambhavAdo yukta ityapyapAstam / apare tu kriyamANaM kRtamiti nayAnusAriNastantusaMyogatvenaiva paTotpattivyApyatvamicchanta AdyatantudvayasaMyogakAlAdevAnavaratamavAntaranAnApaTotpattizcaramatantusaMyogakAle ca mahApaTotpattiriti tantutvena paTahetutve'pi dvitantukAdipaTavattantudvayAdAveva tantvantarAdiyogAtritantukapaTAdyutpatti svIkurvate, na ca dravyavati draSyotpattisvIkAre utpanna dvitantukapaTasya punarutpattiH syAditi vAcyam , tatprAgabhAvasya naSTatvAt tayoH saMyogAntarAdbhAvI dvitantukapaTastu tadA notpadyate tatsaMyogAntaravirahAt / anyathA prathamaM tavApi kathaM nAgrimadvitantukotpattiH, evaM ca dazatantukAdezvaramatantusaMyogaviyogakrameNa nAze navatantukAdyupalabdhinirAbAdhA, prathamatantusaMyogakrameNa nAze vAstu taveva dazatantukanAzAnantaraM navatantukotpattirdazatantukotpattikAla eva vA caramatantuparyante dvitIyamAdAya navatantukotpattiH, na caivaM pratilomakrameNAnantapaTakalpanApattirdvitIyamAdAya navatantukasyeva tRtIyamAdAyASTatantukasyApi sambhavAditi vAcyam / yastvayAgre svIkriyate tasyaiva mayA prathamataH svIkArAnavatantukAdau dazatantukAdidhvaMsasya hetutve mAnAbhAvAdanyatra prAgabhAvAbhAvenaiva tadvirahopapatteH, na ca vyaktisthAnIyApattivirahAdravyatvAvacchinnAbhAvasya kAraNatvenAnatiprasaGge kimanantakAryakAraNabhAvakalpaneneti vAcyam , dazAdyavacchedena tatsattvena paTAdimatyapi tadutpatyApatterdIghatantvAdI vastrayugmAdyanutpattyApattezca / astu vA dravyatvAvacchinnAbhAvasya janyadravyatvAvacchinne hetutvaM karmaNaH saMyoga iva tathApi svAzrayaikadezavRttitaddha // 110 For Private And Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lAdvitantukAdimati tritantukAdyutpattirnirAbAdhaiva svotpattivyApyadravyatvAvacchinnAbhAvasya hetutvopagame tu dvitantukAdimati tantvantarAdiyogAdekatantukotpatterdurvAratvApatterityAhuH // kSamAzramaNapUjyapAdAnusAriNastu caramatantusaMyogakAla eva kriyamANaM kRtamiti nayena paTotpattiM svIkurvate, tatprAkkAlIna kAryakoTiSu paTadhIstu paTagatAbhilASotkarSado pAttaduktaM ghaTamAzritya mahAbhASye-" paisamayakajjakoDINiravekkho ghaDagayAhilAso si / paisamayakajjakoDiM dhUlamai ghaDaMmi lAesi // 1 // nti, evaM caikaH paTa ityAderbodhasya loke zAstre ca vyavahArasya copapattiH, nahi nAnA paTAH pratIyante vyavahiyante na ca cAGgulIbhUtalasaMyogAdyavacchedena prApyAdyanantasaMyogAnupalabdhyAdivat, sAdRzyAdivazAnnAnApaTAnupalabdhyupapattiH, ubhayatraikayuktyabhAvAt, mahApaTakAle dvitantukAdeH svIkAre tantvAkAzasaMyogAdito'nantadvitantukAkAzasaMyogAderdvitantukatritantukAdeH parasparakarmajasaMyogadvitvatritvAdervAyvAdyanantasaMyogAdezva kalpanAmapekSya teSAM nAzasya kvacidanyeSAM kalpanasyaiva ca lAghavenaucityAt, anyadravye dravyAbhAvasya tu niravacchinnavizeSaNatayA hetutvAddazAdyavacchedena paTAdyabhAvasatve'pi na doSaH / vastrayugAdivyavahArastvekasmin hastayugmAdivyavahAravadupapAdanIyaH / ekatantukAdyutpattyanApattistu nirdravyadravyasya vijAtIyasaMyogena janyadravya hetutvAdityAhuH // 'sarve'pyete nayavAdA vastuta 'egasamayaMmi egadaviyassa va huA vi huMti uppAyA' ityAdiparyAlocanayA saMyogavibhAga jAnantotpAdatAvannAzakimmaritadhauvyaikasvabhAvavastvabhyupagamAdApekSikAnApekSikanAnApaTapariNAmAtmakatantUtpAdAbhyupagamAdasmAkaM na kApyanupapattiH, ekasmin paTe hastAdibhedena nAnApaTavyavahArasyApi skandhadezapradezakarUpadravyavibhAgenaivopapatterupAdAnatA tu tatra vyavahAratastantutvAdinA nizcayatastuzaktivizeSeNeti tantoriva dvitantvAderapi na paTAnutpattiH itthaM ca For Private And Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pariccheda: prthmH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 111 // pArthivatvAdinApyupAdAnopAdeyabhAvo niyatArambhanaye'nyathA tu zaktivizeSeNa jalAdiparamANorapi pArthivArambhasya bahulamupalambhAt, pudgalaparyAyatvAvacchinne pudgaladravyatvenopAdAnopAdeyabhAvastu kalpanIyo'nyathA'samAnajAtIyadravyaparyAyemanuSyAdau pudgalAntyavizeSAnupalambhApatteH, itthamapi ca cidacitobhinnopAdAnopAdeyatvamavyAhatamavyAsajyavRttidharmatvAditi dik / 'pUrvAkAreti' (102-1-11) dravyArthikanayenAtra devAdiparyAyadhvaMsaviziSTAtmatvena tadavyavahitottaraparyAyatvenopAdAnopAdeyabhAvaH, paryAyArthikanayena tu svadhvaMsatvasambandhena devAdiparyAyasya manuSyAdiparyAyatvAvacchinne tAdAtmyeneti vizeSo draSTavyaH / tasya tenAvyAptiriti bhinnalakSaNatvasya tattvAntarabhAvena saha vyaapyvyaapkbhaavaabhaavityrthH|' madajananazaktisadbhAvAditi' (102-1-14 ) tathA ca sAjAtyavizeSeNa bhinnalakSaNatvavirodhAdityarthaH / 'iSTapratiSThAnAditi' (102-2-3 ) caitanyazaktyanvayina Atmadravyasyaiva siddhervItarAgajanmAdarzananyAyAttasya bhUtanAmakaraNe'pi vastvavyAghAtAdityarthaH / tadvivarttatvaprasaGgAditi (102-2-3) sAjAtyavizeSasya vinigamakasyAnabhyupagamArityarthaH / kAdAcitkatvAcito na vivarttavatvaM bhaviSyatItyata Aha-'anAdyanantatvAvizeSAditi' bhuutcaitnyyorityrthH| tathA cecchAmAtreNopAdAnopAdeyabhAvAbhyupagame'tiprasaGgo durvAra iti bhAvaH / 'caitanyavizeSa iti' (103-1-6) anAvRtasarvaviSayakacaitanya ityarthaH / na ca kUTasthanityAtmazrutizcaitanyavizeSAvasthAnAbhyupagamavirodhinInirddharmakatvasya kUTasthapadArthatve cityadharmasyApyucchedApattestasyAzrayAbhinnAtavyAvRttyAtmakatve'nantavizeSANAmapi tathAtvasambhavAt sAmAnyapratijJAvyAghAtAnityatvasyApi ca kathaMcinnayavizeSeNaivopapatteriti, anubhavena (103-1-9) buddhiniSThapratibimbahetuvimbacaitanyalakSaNenetyarthaH / For Private And Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org buddhadhadhyavasitaM (103-1-10) buddhipratibimbitam, cetayate (103-1-10) nizcinoti, tadupAyAnuSThAnavaiyarthyameva syAditi (103-1-11) sarvajJatvopAyAnAM dhyAnamaunAcaraNAdInAM nirarthakataiva syAdityarthaH / 'sa ko'nya iti' (103-2-3) etena darpaNe mukhaprativimbasthAnIyo buddhAvahamiti puruSoparAgo mukharaktatAsaMsargasthAnIyo ghaTa ityAdiviSayoparAgo bimbalanAvezasthAnIyaH karomIti vyApArAveza ityaMzatrayakalpanamapAstam / sambandhasAmAnyasyAtiprasajJjakatvAt sambandhavizeSasya ca tAdAtmyAtiriktasya yuktiriktatvAdamUrttasyAtmanaH prativimbAdikalpanAyA bAlakrIDAprAyatvAditi draSTavyam / na nivAryanta iti ( 104-1-14 ) na ca jJAnatvAdyavacchinna evAdRSTAntaHkaraNAdihetutvAnmuktau tadajanyajJAnAdyanupapattiriti vaktuM yuktam, parairapIzvarajJAnAdivyAvRttaye janyatvasya kAryatAvacchedakakoTau dAnAt tasya ca dhvaMsapratiyogitvarUpatvAt, dhvaMsApratiyogajJAnAdInAM muktAvanupapazyabhAvAt na ca janyatvena jJAnAdInAM muktAvapi dhvaMsa Avazyaka iti vAcyam / janyatvena dhvaMsatetutve mAnAbhAvAt pratiyogino viziSya hetutve'pi muktajJAnAdInAM dhvaMsAhetutvakalpana eva lAghavAt, nacopayogasya saMsAradazAyAmantarmuhUrttAdikAlanAzyatvadarzanAnmuktAvapi kAlAnnAzaprasaGga iti vAcyam / kevalajJAnAdInAM kAlAnAzyatvasya tadupayogakSaNikatve ca pravAhatastadAnantyasya siddhAntasiddha tvAdityAdyadhikamasmatkRtanyAyAlokAdau, anyatra kevaletyAdi ( 104 - 2 - 2) vizeSa niSedhasya zeSAbhyanujJAphalakatvAdaupazamikAdibhAvamadhyapatitasya cAritrAdeH kSAyikabhAvasyApi siddhisamaye nAza ityasmAdvacanAllabhyate yo yaH kSAyiko bhAvaH sa sa nAzApratiyogItiniyamasyAnenaivAnirAsAt, kevalasamyaktvAdyanyabhAtramAtra nAze'yogiguNasthAnacaramasamayasya hetutvAt kSAyiko bhAvaH sAdyananta eveti tu matAntaram, tadAzrayaNe tu siddhA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI nAmapi cAritraM bhavatyeva paraM tanmate siddho no caritrI no acaritrI cAritrAlabdhikAnAM manaHparyAyavarjAni catvAri jJAnAni pariccheda vivaraNam // bhajanayetyAdisiddhAntavacanAnupaSTambha ityetanmahatA prabandhenopapAditamasmAbhiradhyAtmamataparIkSAyAmiti tata evAvaganta- prthmH|| // 112 // vyam / tathA vacanaM (104-2-6) kathazcidvizeSaguNanivRttyanivRttivacanam , kathamevamiti, anantasukhasya kaNThato'nabhi: dhAnAdayaM prshnH| siddhatvavacanAditi' tathA ca siddhatvenAkSepAtallAbha iti bhaavH| saiva ceti' (104-2-6) AtyantikI duHkhanivRttireva cetyarthaH abhAvasya bhAvAntarasvarUpatvAditi bhAvaH / yadyapyevaM duHkhanivRttyuttarapariNAmamAtretiprasaGgaH tathApyupasthitaduHkhakAraNanivRtyAdeH sukhahetutvasya lokazAstrasiddhatvAttadatyantanivRttyAdijanyamanantasukhaM mokSe sikSyatItyatra tAtparyam / tdaahuHshriihribhdraacaaryaaH||"jN sabasattu taha sababAhi savatvasabamicchANaM / khayavigamajogapattIhiM hoi tatto aNaMtagu(mi) NaM ||1||ti, vaackckrvrtino'pyaahuH|| "dehamanovRttibhyAM bhavataH zArIramAnase duHkhe / tadabhAvAttadabhAve, siddhaM siddhasya siddhisukham / / 1 / / iti / athAnyatra zatrukSayAdijJAnAdeva sukhotpAdadarzanAt svarUpasatyA atyantaduHkhanivRtteranantasukhahetutvamayukta * siddhasukhaviMzikAyAm // rAgAiyA satta kammudayA vAhiNo ihaM neyA / laddhIo paramatthA icchANicchecchamo ya tahA // 2 // BI aNuhavasiddha evaM nAruggasuhaM va rogiNo navaraM / gammai iyareNa tahA sammamiNaM ciMtiyavvaM tu ||shaa ete api tatraiva / Na ya sabvaNNU IP vi ima, uvamAbhAvA caeti parikahiu / Na ya tihuyaNe vi sarisaM, siddhasuhassAvaraM asthi // 1 // iti dharmasaMgrahaNau / / jaha nAma koi miccho nagaraguNe bahuguNe viyaannto| na caei parikaheu uvamAe tahiM asaMtIe // 1 // jaha savvakAmaguNiyaM purisobhottUNa bhoyaNa koi / taNhAchuhAvimukko acchija jahA amiyatitto // 2 // ityAcapyanyatra / / 112 // +445 For Private And Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir - miti cet , na / mUrchAdyavasthAvyAvRttajJAyamAnaduHkhanivRttereva sukhahetutvAttasyAzca muktAvapyavyAhatatvAt , tathApi siddhatvamaSTakarmakSayajanitaH sAdhanantaH pAriNAmiko bhAvaH, siddhisukhaM ca vedanIyakarmakSayajanitam , iti keyaM vAco yuktiH siddhatvamevAnantasukhamiti. samaniyatatvena caikyAzrayaNe siddhaguNASTakopadarzakavyAghAta iti siddhatvagrahaNe'pyanantasukhAgrahaNAnyUnatvadoSaH sUtrasyAparihRta eveti cenmaivam , siddhatvenAnantaM sukhamupalakSyata iti na nyUnatvamityatra tAtparyAt , anyatropalakSaNatvenAvivakSAyAM ca sUtrakartuH svatantrecchatvasyaiva zaraNatvAt , ata evocuH kaMTharaveNa vihitasahRdayAlhAdAH kSamAzramaNapAdAH," tassodaiAIA bhavattaM ca viNivattae samayaM / sammattanANadaMsaNasuhasiddhattAi motUNaM // 1 // " iti, ityapara iti (104-2-7) tautAtita ityarthaH / tadAhurudayanAcAryAH "nityaniratizayasukhAbhivyaktirmuktiH" iti tautAtitA iti, so'pIti, yuktyAgamabAdhazca tautAtitasya, sukhamAtrasyAdRSTAdajanyatvena nityasukhe mAnAbhAvAdAtmarUpasyaiva sukhasyopagame tannityatayA sukhanityatve saMsAradazAyAmapyAtmAbhinnatadabhivyaktI muktiprasaMgAddaHkhAtyantanivRttereva nityasukhatvaprakArakAbhivyaktihetutve vizeSaNAsikhyA tasyAbhramajanakatvApatterasyArthasya niSkarSe nityasya sukhasyAbhivyaktinityA vA sukhAbhivyaktirmokSa ityanucchidyamAnasukhajJAnadhArAtmakamokSavAdidIdhitikRnmatasyaiva paryAyArthAdezapezalamatiprapazciMtasya sAmrAjyApatteH, dravyArthAdeze tu sAdhanantaM sukhaM tAdRzI tadabhivyaktizcetyubhayamapi muktau prAmANikam , tadAha, 'tadanantaM sukhamityAdi' (104-2-7) sAtasaMvedanasyeti (104-2-9) sukhamAtrasya svasaMvedanavyApyasattAkatvaniyamenAsaMvedyamAnasya sukhtvvirodhaadityrthH| te vedAntinaH, paramAtmana iti (104-2-9) tasyaiva saccidAnandarUpatvena zrutyuktatvAdityarthaH / evaM sampradhAryam (104-2-10) evaM vicAra For Private And Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| AAAAAAAAAAAAC NIyam / 'anyathA dvaitaprasaGgAditi' (104-2-12) sukhaM brahma cetyubhayasya jAgarUkatvAdityarthaH / athAsukhavyAvRttireva sukhaM brahmeti na dvaitaprasaGga iti yadi vibhAvyate, tadA'tavyAvRttyA'nantaguNAtmasvabhAvAvasthitirUpamuktivAde'pi na dvaitaprasaGgo bhavipyatIti santoSTavyam , manyatAmiti (104-2-14) yogadharmamahimnA jAtasya sarvaviSayakajJAnasya nAzakAbhAvenAkAlamanuvRtte| rityarthaH / na ca tapovizeSaphalaM sArvayaM zApAnugrahAdisAmarthyavat kasyacideva, muktistu sarvasya nityasatyacidAnandasvarUpaivetyapi vaktuM yuktam / sArvajJasyAtmasvabhAvatAyA vyavasthApitatvAttatpratibaMdhakakarmakSayasya sarvamuktasAdhAraNatvAttapovizeSasyApi brahmaprAptyArthinA sArvayisiddhaye kriyamANatvAJcati dik / saugatamatamupanyasya dUSayati ye'pItyAdinA (104-2-14 ) 'pradIpetyAdi' (105-1-1) pradIpanirvANopamaM zAntasya nirvANamityetanmataM yathA yuktyAbhyupAyena ca bAdhyate pUrvAvasthAta utkRSTajAtyaprAptestadarthipravRttyaupayikayuktivAdhAnnAzasya nirhetukatvAbhyupagamena kAraNabAdhAca tathA "nirAzravacittasantAnotpattirmuktiH" iti matamapi AzravAnAzravacittAnAM bandhamokSasAmAnAdhikaraNyAnurodhArthamekadravyAnvayAzrayaNAvazyakatve kevalaparyAyoddezyakapravRttyanukUlayuktivAdhAdAzravacittadhvaMsarUpAyAstasyA nirhetukatvenAbhyupAyabAdhAca, tathA ca mokSaH puruSArtho na syAt anAzravacittakSaNeSvekA jAtimaGgIkRtya tadavacchinne caramAzravacittakSaNasya hetutve tvekaikakSaNasya kAryakAraNakoTimadhyapraveze | vinigamakAmAvastattatkSaNasya kurvadUpatvAnizcaye pravRttyabhAvazca tAciko'yaM kAryakAraNabhAvo vyAvahArikastvanya eveti na mokSArtha mAyAsUnavIyazAstrasiddhadIkSAdigrahaNAnupapaciriti cet, na / cittAtmanaH pariNAmitvamavidyAdizabdavAcyamarthAntaraM yogasAmarthyanAzyaM tanmuktiyogyatAM ca vyavahArato mokSArthipravRtteH kathamapyaghaTanAttatritayopagame ca syAdvAdimatasyaiva sAmrA / 113 // For Private And Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir jyAdityadhikaM samarthitamanekAntavyavasthAyAmasmAbhiH / 'zarIreNeti' (105-1-3) zarIranivRttirUpe mokSe zarIrasahAvasthitatacajJAnasya hetutvAyogAdityarthaH / sAkSAditi (105-1-4) sAkSAtkArarUpam aparokSamithyAjJAne'parokSatatvajJAnasyaiva nAzakatvAdigmohAdau tathA darzanAditi bhAvaH / zarIrAbhAve (105-1-5) iti sAkSAttattvajJAnasya zarIranivRttirUpamokSahetutve tadutpattyanantaraM tadabhAvasya balAdApatteriti bhAvaH / nanu tatvajJAnasya mithyAjJAnAdinivRttidvArAzarIrAntarAnutpattau kAraNatA / tathA ca nyAyasUtraM dvitIyaM "duHkhajanmapravRttidopamithyAjJAnAnAmuttarottarApAye tadanantarApAyAdapavarga" iti / evaM cotpannatattvajJAnasya yAvaccharIrasthiti nopadezavirodha ityAzaGkaya dUSayitumAha, yadi punarityAdinA | (105-1-6) upAttazarIrasyApIti (105-1-9) ekaviMzatibhedabhinnaduHkhanivRttareva naiyAyikasAmpradAyikarmokSatvAbhidhAnAduktasUtrasya cArthasiddhakramAbhidhAnaparatvAditi bhAvaH / vastuto "mukhyaduHkhadhvaMsavizeSo muktiH, ityAktanamatamapyayuktam , utpannAnutpannaduHkhavikalpagrAsena tasyA apuruSArthatvAdutpannasya svata eva nAzAdanutpannasya ca nAzayitumazakyatvAt , na ca caramaduHkhamutpAdyatatvajJAnaM tannAzayatIti na mukterapuruSArthatvamityapi yuktam , duHkhe pravRtteH kathamapi kasyApyayogAccaramatvasyArthasamAjasiddhatvena kAryatAnavacchedakatvAt sukhAntamukterasambhavaprasaGgAcceti dika / tathA cAritrasahitamiti (105-2-3) nanu kevalajJAnasyaiva yathAkhyAtacAritrasya paraniHzreyasarUpaphalajanane vilambastulya eva paramazukladhyAnarUpasamAdheravilambena tadutpattyupagame ca tasyaiva paraniHzreyasahetutvamucyatAM kiM jJAnacAritrayostatkalpanayeti cet na, anvayavyatirekAbhyAmAgamAca jJAnacAritrayoH paraniHzreyasahetutvasiddhAvuktasamAdheratvakalpanenAvirodhAt , na ca mithyAjJAnavAsanAyAH saMsAra 55 For Private And Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 114 // www.kobatirth.org hetutvAttadvirodhitatvajJAnasyaivoktasamAdhidvArA muktihetutvamiti vAcyam / uktasamAdhirapi muktivatkAlAntarabhAvitvena tatrApi karmanirjarAdvArA jJAnasya hetutve kalpanIye muktAveva jJAnakarmaNostulyavat samuccayabodhakAgamena jJAnavattathA cAritrasyApi hetutAyA avarjanIyatvAt / na ca "jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAt kurute'rjuna" iti vacanAt saJcitakarmanAze jJAnameva kAraNaM prArabdhanAzastu bhogAdeva, kriyamANaM tu yogikarmamithyAjJAnavAsanAbhAvAnnAdRSTotpAdakamiti na kvApi cAritropayoga iti zaGkanIyam, jJAnAgnirityAderjJAnastutimAtraparatvAt, saGkocAvazyakatve jJAnacAritrayoH svasvajanya karmanAze pRthagdhetutvAvazyakatvAdvinA cAritravyApAramaupakramikaphalopabhogasya kathamapyanupapatteH, sammatazcAyamarthaH, "taNDulasya yathA carma yathA tAmrasya kAlikA / nazyati kriyayA puMsaH puruSasya tathA malam " // 1 // ityAdi vAziSTagranthAdinApi, nayavAdAstu tapaHsaMyamajJAnAnAM muktihetutve bhinnarucirUpatayaiva vyavatiSThante, tathA ca pAramarSam / "tavasaMjamo aNumao NiggaMthaM pavayaNaM ca vavahAre / sahujjusuANaM puNa NivANaM saMjamo caivatti" // 1 // alamativistareNa, guNAnAM (105 - 2 - 7) mahadAdipariNAmAnAm, saMsAropapatteH (105 - 2 - 7) saMsArasambhavadarzanAt pareSAM (105 - 2 - 8) sAMkhyAnAm saMvRtyA ( 105 - 2 - 8) upacAramAtreNa, tatkAraNaH (105 - 2 - 8) tanmAtrakAraNakaH, tena nopakramopasaMhAravirodhaH, kAraNaM cAtropAdAnarUpaM grAhyaM tena na vakSyamANavyApyanupapattiH, siddhAnte mithyAjJAnAviratyAdinAnAsaMsAropAdAnAbhyupagame'pi tadviziSTAtmanaH kAraNasyaikatvAnna kApyAzaGkA, paryAyArthatayA nAnopAdAnatvasya dravyArthatayaikopAdAnatvasya cAvirodhAditi draSTavyam / bhASye kaimarthakyeti ( 106-1-2) matvarthIyAcA kimarthetyarthaH / vizeSeSTairvizeSaNametadraSTavyam / tatra sugatAdau sAGkaryam (106 - 1 - 4) anyatra paridRSTajAtIyatvam, vicitrAbhisandhitAnu For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 114 //
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org papatteriti (106-1-2) tathA ca vicitrAbhisandhitvAbhAvAd vyApArAdisAMkaryAbhAvastadvizeSAJcAtizayaH sarvajJe siddhyatyeveti bhAvaH / nanvasiddhametadviparItavyApterata Aha, 'kutazvAyamiti ' (106-1-3) satra (106 - 1-5) sugate'sya zarIritvAdeH, sandigdhavipakSavyAvRttikatvAt (106-1-5) aprayojakatvAhitavyabhicArasaMzayAskanditatvAdityarthaH / aprayojakatvavIjavipakSabAdhakatarkAbhAvapracikaTaviSayA''ha, vijJAnaprakarSa iti (106 - 1 - 5) pratibandyA samAdhatte, ' tata evetyAdi ' ( 106-1-6 ) tata evAprayojakatvAhitavyabhicArasaMzayAdeva, durbalabalavadanumAnayoravizeSApannaM prativAdinamAkSipati' so'yamityAdi ' (106-1-7 ) kathamanunmatta iti ( 106-1-8 ) unmatta evetyarthaH / AkSepAntaramAha, kaimakyAcetyAdi ' kaimarthakyAca kimarthAca, santAnAntare (106-1-8 ) svabhinnayajJadattAdisantAne, tathA svasantAne kSaNakSayasya svargaprApaNazaktyAdezva dAnAdikSaNabhinnatayA, vizeSasyeSTiH pratijJA, sarvajJatvAdyatizaya iva tatra ciprakRSTasvabhAvavactvasyAvizeSAt, tatrApi saMzayasambhavAt tata eva citrajJAnasya jJAnAdvaitasya vA vizeSyasya kathamiSTiH kathaM vA pramANabhUtatvAdinA sugatagatasya vizeSasyeti svAbhyupagamaviruddhametadakhilamiti bhAvaH, pramANabhUtasyetyAdinA (1061 - 9 ) pramANabhUtAya jagaddhitaiSiNe praNamya zAstre sugatAya tAyina ' iti sugatastotrapratIkotkIrttanaM kRtaM vRttikRtA, kvacit sAmAnye vizeSavyabhicAradarzanAt vizeSatAvapi tad dRSTAntopaSTambhena vyabhicArasaMzayodbhAvane'numAnamAtrocchedaprasaGga ityAha, ' na caivaM vAdina iti ' (106 - 1 - 10 ) nirabhisandhInAmityanantaram anumAnAnAmiti vipariNatasyAnuSaGgaH, nirgato'bhisandhirvizeSAbhiprAya yebhyasteSAmanumAnAnAM vahnicUtatvAdInAM jJAyamAnaliGgAnAmapi, bahulaM bhUmnA, kAryasvabhAvAniyamasya 20 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI (106-1-10) kAryasvabhAvapratibaddhavyAyabhAvasyopalambhAdanyatra tAdRganumAnasahasre'pyanAzvAsaprasaGgAdityarthaH / durlabhavi- paricchedaH vivaraNam // niyamatAyAM viziSTanizcayadaurlabhye'kASTajAtIyAdapi vadvijAtIyadarzanAdityarthaH, kathamiva nirNIyeteti (106-1-12) ava prthmH|| dvijAtIyAdapi dhUmajAtIyasambhAvanAdityarthaH, vRkSaH ziMzapAtvAditi ityapi kathamiva nirNayeteti yojanIyam / lateti // 115 // (106-1-13) cUtAdeva'kSatvavyabhicAritvena tajAtIyatayA ziMzapAyAmapi vRkSatvavyabhicArasaMzayasambhavAdityarthaH 'adRSTeti' adRSTe vastunyekAntataH saMzayavAdinA saugatAnAmityarthaH / so'pi pratiterapalApakaH (106-2-2) so'pi saugataH pratIyamA4 nApahnavakArI, kAryasyeti kAryasya vahvayAdeH, tAhazatayA vahnitvAdinaikajAtIyatayA, pratIyamAnasyApi jJAyamAnasyApi,18 kAraNavizeSasya kASThAdeH, ativRtteratikramasya, darzanAt, nanu kASThAdijanyatAvacchedakatayA vahnau vaijAtyaM kalpayiSyate tadavacchinnAdeva kAraNavizeSo'numAsyata ityevaM na pratItyapalApo vizeSAparijJAnaM tu puruSadoSo na tu vastudoSa iti nAnupapattiriti manasi kRtyAha bhASyakRt yatnata ityAdi, yatnataH parIkSitaM (106-2-3) sUkSmekSikayA vizeSe paryavasAyitam , kArya kAraNaM nAtivartate (106-2-3) kAraNavyabhicArazaGkAspadaM na bhavatItyarthaH / stutaM prastutamiti (106-2-3) asAbhiH prakRtaM tvayA'bhISTatvena stutivissyiikRtmityrthH| anativRttiravyabhicAraH, (106-2-4) upacaryata iti (106-2-11) 4 atyantatiraskRtavAcyadhvanimahinetyarthaH / anirvacanIyaprabhAvAspadatvaM vyaGgatham , kacidavipratiSedhAditi suSuptyAdau nirAkRta&| vAco'vigAnenopalambhAdityarthaH / punaH smaryeteti (107-1-2) icchAnubhavasyecchAsmRtau hetutvaadityrthH| naca saryate supto tthitena tasmAtsuSuptAvanAkRtavacanahetuH pratisaMviditAkArecchA nAstIti bhAvaH / tIjJAtanaSTA sA tadA bhaviSyatItyAzaGkate- | // 115 For Private And Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir hai|'aprtisNviditaakaaretyaadi ' (107-1-3) icchAyAH svasamAnAdhikaraNajJAnaviSayatvaniyamenAjJAtatadasambhava ityarthaH / tadaniyama eveti (107-1-13) vAgAdipravRttericchApUrvakatvAniyama evetyrthH| nanu vacanamAtre vivakSAyA hetutvAttaniyamo bhaviSyatItyata Aha, 'tatazcaitanyetyAdi' (107-1-13) caitanyakaraNapATave tAvadvacanaM pratiniyato hetuH, vivakSAtu kaNThAdyabhighAtajanakapravRttijanakecchAjanakeSTasAdhanatAjJAnaviSayasyeSTatAsampAdanArtha kvacidupayujyamAnA na niyataheturvacanahetoH kaNThA dyabhighAtasya vinApIcchAM gotrasaGkalanAdAvadRSTavizeSAdupapattestadvadeva vItarAgasyApyanAkUtavAcastIrthakaranAmakarmodayasAmarthyAda dupapatteriti nigrvH| nanu suSuptAvanAkUtavAco doSamahimneva darzanAddoSajAtervAgdhetutvaM syAttathA ca na nirdoSasya sarvasya tadupapatti| rityAzaGkathAha bhASyakRta, 'nacetyAdi' (107-2-4) vAkprakarSApakarSayordoSajAtiprakarSApakarSAnanuvidhAyitvAnna tasyAstadhetutvamiti bhAvaH / vAJchanto veti (107-2-8) vA zabdo'pyarthaH, vaktumityadhyAhAryam / tathA ca vaktuM vAJchanto'pi mandabuddhayaH zAstrANAM vaktAro na bhavantIti vivakSAvacanena niyataheturiti niyU~DhaM bhASye, vAdhanamiti (107-2-10) karaNe nad baadhkmityrthH| paramatApekSamiti (107-2-10) paramatatvasya vastutaH prasiddhatvAbhAvAdityarthaH / paramataprasiddhenaikAntanityatvAdinA tvadiSTamanekAntatattvaM na bAdhyate tatprasiddheraprAmANyazaGkAkalaGkitatvAt , tvadiSTatatve ca viparyaye vyAghAtadaNDabhayenaiva virodhizaGkAnutthAnAditi nirgalito'rthaH, 'tadvyavacchedanArthamapIti' (107-2-14) adhyakSaM hi skhalakSaNaviSayatvena pramANam , anumAnaM tu samAropavyavacchedakatvena ca yogipratyakSasyAnumAnamUlavyAptigrAhakatvAbhyupagame tata eva samAropanivRttau kvacidanumAnapramANapravarttatetyaperarthaH, pUrvApareti (108-1-1) pUrva kAraNamaparaM kArya tayoH parAmarzastadjJAna For Private And Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // pariccheda prthmH|| // 116 // pUrvakAnvayavyatirekAdijJAnaM tacchnyatvAttadekopayogApariNatatvAt , abhilApasaMsargarahitatvAcchabdAviSayatvAt , vicArasya ca prAtisvikajAtyaparicaye zabdAvacchedenaiva paryavasAnAditi bhaavH| pratyakSAnupalambhasahakAriNa (108-1-5) iti pratyakSaM yatra dhUmastatrApirityanvayasahacArajJAnam, anupalambho yatrAgnirnAsti tatra dhUmo'pi nAstIti vyatirekasahacArajJAnaM tau sahakAriNau yasya sa tathA tsyetyrthH| 'yatastatreti' (108-1-9) tatprakArakajJAnasyaiva tadabhAvaprakArakajJAnavirodhitvena nirvikalpakasya ca tthaatvensmaaropaavirodhitvaadityrthH| sannidhAnAbhedAt (108-1-10) sannidhAnatulyatvAt , bhASAbhAvayoriti (108-1-14)yadbhAve yadbhAvaH yadabhAve ca yadabhAvastaM prati tasya sAdhakatamatvamityarthaH // 6 // saMvedanAdvaitavAdyAhatvanmatAmRtabAhyAnA sarvathaikAntavAdinAm / AptAbhimAnadagdhAno sveSTaM dRSTena bAdhyate // 7 // tvammatamanekAntAtmakaM vastu tajjJAnaM ca / tadevAmRtam , amRtasya mokSasya kAraNatvAt sarvathA nirbAdhatvena paritoSakAritvAca / tato bAhyAH sarvathaikAntAstadabhinivezinazca vAdinaH / te cAptAbhimAnadagdhA eva visaMvAdakatvena tattvato'nAptatvAvayamAptA ityabhimAmAnena svarUpAtpracyAvitatvAigdhA iva dagdhA iti samAdhivacanatvAt , teSAM sveSTasya sadAyekAntasya dRSTabAdhanAt / anekAntAtmakavastusAkSAtkaraNaM bahirantazca sakalajagatsAkSIbhUtaM vipakSe pratyakSavirodhalakSaNamanena dakSayati / sadAyekAntavirodhasyAnekAntAtmakavastusA' kSAtkaraNalakSaNatvAd , bahirivAntarapi tattvasyAnekAntAtmakatayA sakaladezakAlavartiprANibhiranubhavanAt sunizcitAsaMbhavadvAdhakapramANatvasiddheH / na hi kiJcidrUpAntaravikalaM sadasannityAnityAyakAntarUpaM saMvedanamanyadvA saMpazyAmo yathAtra pratijJAyate, citrajJAnakkathacidasaGkIrNavizeSaikAtmanaH sukhAdicaitanyasya varNasaMsthAnAdyAtmanaH skandhasya ca preSaNAt / syAnmataM "sukhAdicaitanyamasaMkIrNavizeSAtmaka *%%2522555 // 116 // For Private And Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir SARASHTRA meva na punarekAtmakaM, sukhacaitanyAdAhAdanAkArAnmayabodhanAkArasya vijJAnasyAnyatvAd, viruddhadharmAdhyAsasyAnyatvasAdhanatvAd , anyathA vizvasyaikatvaprasaGgAt" iti tadasat, citrajJAnasyApyekAtmakatvAbhAvaprasaGgAt pItAkArasaMvedanasya nIlAdyAkArasaMvedanAdanyatvAt , tadvadviruddhadharmAdhyAsAt / yadi punarazakyavivecanatvAtpItAdyAkArasaMvedanamekAtmakamurarIkriyate tadA sukhAdisaMvedanena ko'parAdhaH kRtaH ? tasyApyazakyavivecanatvAdevaikAtmakatvopapattaH, pItAdyAkArANAmiva sukhAdyAkArANAM caitanyAntaraM netumshkyvivecntvsdbhaavaat| tahakheMkAtmakameva sukhAdicaitanyaM na punarasaMkIrNavizeSAtmakamityapi na mantavyaM, citrajJAnasyApyasaMkIrNavizeSAtmakatvAbhAvaprasaGgAt / tathA ca sati na tacitramekajJAnavat / citrajJAne pItAdyAkArapratibhAsasyAvidyopakalpitatvAdekAtmakatvameva vAstavamiti cet, kathamekAnekAkArayoH pratibhAsAvizeSepi vAstavetaratvapravivekaH ? ekAkArasyAnekAkAreNa virodhAttasyAvAstavatve kathamekAkArasyaivAvAstavatvaM na syAt ? svapnajJAne'nekAkArasyAvAstavasya prasiddhezvitrajJAnepi tasyAvAstavatvaM yuktaM kalpayitumiti cet , kezAdAvekAkArasyApyavAstavatvasiddhestatrAvAstavatvaM kathamayuktam ? pItAdyAkArasya saMvedanAdabhedenaikatvavirodhAi~de pratibhAsAsambhavAt , pratibhAse vA saMvedanAntaratvApatteravAstavatvameveti cet, tata evaikAkArasyAvAstavatvamastu, tasyApi pItAdyAkArapratibhAsebhyonantaratAyAmekatvavirodhAdarthAntaratAyAM saMvityabhAvAt , saMvittau vA jJAnAntaratvaprasaktervizeSAbhAvAt / tato na citrajJAne'nekAkArapratibhAsasyaiva prekSAvadbhiravAstavatvaM zakya kalpayitum , yenedamevAbhidhIyamAnaM zobheta "kiM syAtsA citrataikasyAM na syAttasyAM matAvapi / yadIdaM svayamarthebhyo rocate tatra ke vayam" // 1 // iti / punaridamapi, "kiM nu syAdekatA na syAttasyAM citramatAvapi / yadIdaM rocate buddhayai citrAyai tatra ke vayam" // 2 // iti / nanu caikasyAM matau citratApAyepi saMvedanamAtrasya bhAvAnna svarUpasya svato gatirviruddhyate / saMvedanamAtrasya tvapAye sA viruddha teti cet, na, SSCOMSXSS4006* SN For Private And Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivrnnm|| paricchedaH prthmH|| // 117 // SAKACCACACCRACCAS tadabhAvepi nAnApItAdipratibhAsasadbhAvAttadavirodhAt / nanvevaM 'nIlavedanasyApi pratiparamANu bhedAnIlANusaMvedanaiH parasparaM bhinnairbhavitavyam / tatraikanIlaparamANusaMvedanasyApyevaM vedyavedakasaMvidAkArabhedAtritayena bhavitavyam / vedyAkArAdisaMvedanatrayasyApi pratyekamaparasvavedyAkArAdisaMvedanatrayeNa iti parAparavedanatrayakalpanAdanavasthAnAnna kvacidekavedanasiddhiH saMvidadvaitavidviSAm / kacidapyekAtmakatvAnabhyupagame ca kuto nAnAtmavyavasthA ? vastunyekatrAparaikavastvapekSayAnekatvavyavasthopapatteH / kacidaikyopagame thA kathaM citramatau naikyamaviruddhaM ? citrAkArApAyepi tasya sambhavAt / ' iti kazcit , sopyaprekSApUrvavAdI, tathA sati citrajJAne saMvidAkAravadekasya pItAkArasya nIlAkArasya ca sadbhAvasiddhau parasparApekSayAnekatvasiddheranekacaitanyavyAptasyAnekAkArasya citrajJAnasyAntarekAnekAtmakatvasAdhane nidarzanatvopapatteH / syAnmataM, sukhAdInAM caitanyaM vyApakaM bhavat kimekena svabhAvena bhavatyanekena svabhAvena vA? yadyekena tadA teSAmekasvarUpatvApattiH / athAnekena tadA sopyanekasvabhAvaH pareNAnekena svabhAvena vyApanIya ityanavasthA / 4aa athaikAdazena svabhAvena sukhAdayazcatanyena vyApyante tadAnekena svabhAvena sajAtIyenetyuktaM syAt / tatra ca saivAnavasthA / na ca gatyantara masti yena sukhAdivyApyaikaM caitanyaM siddhayediti / tadetaccitrajJAnepi samAnam / tasya pItAdyAkAravyApinaH svayaM saMvedanAnna doSa iti cet, sukhAdivyApinazcaitanyasya saha krameNa ca svayaM saMvedanAtkathamupAlambhaH syAt ? na hi dRSTe'nupapannaM nAma / na ca sukhAdInAM caitanyavyAptatvasaMvedanaM bhrAntam , acetanatvagrAhipramANAbhAvAt / acetanAH sukhAdayaH, utpattimattvAd, ghaTAdivadityanumAnaM sukhAdyacetanatvagrAhIti cet , na, tasya pratyakSabAdhitaviSayatvAt, citsamanvitAnAmeva sukhAdInAM svasaMvedanapratyakSe sarvadApratibhAsanAt / anumAnaviruddhazca pakSaH / tathA hi / cetanAH sukhAdayaH, svasaMvedyatvAt puruSavat / puruSasaMsargAtteSAM svasaMvedyatvAtsvataH saMvedyatvamasiddhamiti cet , na, // 117 // For Private And Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir jAtucidasvasaMvedyatvA'pratItestathA vaktumazaktaH, anyathA puruSasya svasaMvedyasukhAdisaMbandhAtsvasaMvedyatvaM, na svata iti vadato nivArayitumazakyatvAt , caitanyavizeSeNa hetorvyabhicArapratipAdanAcca, na tato'cetanatvasiddhiH, sukhAdInAm / na caiSAM cetanatvasAdhane'pasiddhAntaH syAdvAdinAM prasajyeta, caitanyajIvadravyArthAdezAcetanatvaprasiddheH, sakalaupazamikAdibhAvAnAM sukhajJAnAdipratiniyataparyAyArthAdezAdeva sukhAdInAM jJAnadarzanAbhyAmanyatvavacanAt / tathApi jJAnAtmakAH sukhAdayo, jJAnAbhinnahetujatvAdvijJAnAntaravaditi cet, na, sarvathA vijJAnAbhinnahetujatvAsiddhatvAt , sukhAdInAM savedyodayAdinimittatvAdvijJAnasya jJAnAvaraNAntarAyakSayopazamAdinibandhanatvAt / kathazcidvijJAnAbhinnahetujatvaM tu rUpAlokAdinAnaikAntikaM, yathaiva hi tato vijJAnasyotpattistathA rUpAlokAdikSaNAntarotpattirapIti paraiH svayamabhidhAnAt / tadetena yadabhyadhAyi "tadatadUpiNo bhAvAstadatadrUpahetujAH / tatsukhAdikimajJAnaM vijJAnAbhinnahetujam" // 1 // iti tadapAsta, sukhAdInAM vijJAnarUpatvAsiddheH / " sukhamAbAdanAkAraM vijJAnaM meyabodhanam / zaktiH kriyAnumeyA syAyanaH kAntAsamAgame" // 1 // iti vacanAdatapAH sukhAdaya iti / atadrUpANAM tadrupopAdAnatve sarvasya sarvopAdAnatvaprasaktiH / na ca sukhAdayo vijJAnAbhinnopAdAnAH syuH / vijJAnAbhinnasahakAritvaM tu yathA sukhAdInAM tathA rUpAdInAmapi / iti tatasteSAM vijJAnAtmakatvasAdhane rUpAdInAmapi tathAtvasAdhanaM syAt / taduktaM "tadatadrUpiNo bhAvAstadatadrUpahetujAH / tadrUpAdi kimajJAnaM vijJAnAbhinnahetujam" // 1 // iti / yadi punarindriyahetujatvaM vijJAnAbhinnahetujatvamityabhidhIyate, tadapi na sukhAdInAM jJAnatvaM sAdhayati, dravyendriyAnindriyairvyabhicArAt / iti naikAntato jJAnAtmakAH sukhAdayo, dravyArthata eva teSAM cetanatvopapatteH, cetanadravyAdAtmano'narthAntarabhUtAnAmacetanatvavirodhAt / etena jJAnAdarthAntarabhUtatvAtsukhAdInAmacetanatvameveti vadanto'pAkRtAH pratyetavyAH, cetanAdAtmano'narthAntaratvena kthnicetntvsiddheH| Atmanazcetanatvama For Private And Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir % aSTasahastrI vivaraNam // // 118 // %% % % siddhamiti cet, na, tasya pratyakSaprasiddhatvAt / tathAtmA cetanaH, pramAtRtvAd , yastvacetanaH sa na pramAtA, yathA ghaTAdiH, pramAtA cAtmA, paricchedaH tasmAccetana ityanumAnAca tatsiddham / pramitisvabhAvacetanAsamavAyAdAtmani cetanatvasAdhane siddhasAdhyateti cet, na, svayaM sAmAnyata- |prthmH|| zvetanatvasAdhanAt , tadabhAve cetanAvizeSapramitisamavAyAyogAtpaTAdivat , kathaJcittAdAtmyasyaiva samavAyasya sAdhanAt / cetanAdapyAtmanaH kathamaminnAH sukhAdayo, bhinnapratibhAsavirodhAditi cet, na, tatra sarvathA bhinna pratibhAsasyAsiddhatvAt , kathacidinapratibhAsasya kathaJcidabhedAvirodhAt , citrajJAnavadeva sukhAdyAtmanaH puruSasyaikasya ghaTanAt, sarveSAmekAnekAtmanazcitrajJAnasyeSTatvAt / tatsiddhaM citrajJAnavatkathazcidasaGkIrNavizeSaikAtmanaH sukhAdicaitanyasya prekSaNaM tathA varNasaMsthAnAdyAtmanaH skandhasya ca / na hi varNAdInAmeva prekSaNaM pratyakSabuddhau, na punaH skandhasyaikasyeti kalpanamupapannaM, sarvAgrahaNaprasaGgAt, skandhavyatirekeNa varNAdInAmanupalambhAt skandhasyevAsattvAt / atha 'pratyAsannAsaMsRSThA rUpAdiparamANavaH pratyakSAH, teSAM svakAraNasAmagrIvazAtpratyakSasaMvijananasamarthAnAmevotpatteH, skandhasyApi tata eva pareSAM pratyakSatopapatteranyathA sarvaskandhAnAM pratyakSatvaprasaGgAt , skandhatvAvizeSAt / tadavizeSepi keSAJcitpratyakSatve pareSAmapratyakSasvabhAvatve pizAcazarIrAdInAM tathA khakAraNAdutpatteH paramANUnAmapi keSAzcitpratyakSatvamanyeSAmapratyakSatvaM tata evAstu, kimavayaviparikalpanayA ? tasyA'mUlyadAnakrayitvAt / sa hi pratyakSe svAtmAnaM na samarpayati pratyakSatAM ca svIkartumicchatItyamUlyadAnakrayI, vikalpabuddhAveva tasya pratibhAsanAdvicAryamANasya sarvathAnupapannatvAt' iti mataM tadapyasaMgatameva, pratyAsannAsaMsRSTaparamANUnAM tathAtvena kasyacitkadAcinizcayAsasvAt pratyakSatAnupapatteH, skandhasyaiva sphuTamadhyakSe'vabhAsanAt tathA nizcayanAcca pratyakSatvaghaTanAt / na ca paramANuvatsarve skandhAH samaparimANA eva, yena keSAMcitpratyakSatve sarveSAM pratyakSasvabhAvatA syAt , aNumahattvAdiparimANabhedena teSAmadRzyetarasvabhAvamedAr3hedasiddheH / na IM // 118 // h C For Private And Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org cAyamamUlyadAnatrayIM, pratyakSe svasamarpaNena pratyakSatAsvIkaraNAt, sarvathA vicAryamANasyApi ghaTanAt / vicArayiSyate caitatpurastAt / aparaH prAha, skandha eva, na varNAdayastato'nye santi, tasyaiva cakSurAdikaraNabhedAdvarNAdibhedapratibhAsanAt, kizcidaGgulipihitanayanabhedAddIpakalikAbhedapratibhAsanavaditi, tadapyasamyakU, sattAdyadvaitaprasaGgAt / zakyaM hi vaktuM sattaivaikA, na dravyAdayastatorthAntarabhUtAH santi, kalpanAbhedAttadbhedapratibhAsanAditi / na caitadyuktamiti nivedayiSyate / tatazcitrajJAnavanna kevalaM sukhAdyAtmanazcaitanyasya prekSaNaM siddham / kiM tarhi ? varNasaMsthAnAdyAtmanaH skandhasyApi / tataH sUktaM na hi kizcidrUpAntaravikalaM sadekAntarUpamasadekAntarUpaM vA, nityaikAntarUpamanityaikAntarUpaM vA, advaitaikAntarUpaM dvaitAdyekAntarUpaM vA, saMvedanamantastattvamanyadbahistattvaM saMpazyAmo, yathA pratijJAyate sarvathaikAntavAdibhiriti / sAmAnyavizeSaikAtmanaH saMvittirekAntasyAnupalabdhirvA sarvataH siddhA cakSurAdimatAmanArhatakalpanAmastaGgamayatIti kiM naH pramANAntareNa / na tAvatsAmAnyaikAntasyopalabdhirvizeSasyApyupalabdheH / nApi vizeSaikAntasya, sAmAnyasyApIkSaNAt / na sAmAnyavizeSaikAntayoreva parasparanirapekSayoH, ekAtmanopyupalakSaNAt / na caikAtmana eva sAmAnyavizeSaikAtmanaH, tato jAtyantarasya saMvitteH / sarvaM hi vastu sAmAnyaM vizeSApekSayA vizeSaH sAmAnyApekSayA vA'poddhArakalpanAyAM svarUpeNa tu sAmAnyavizeSAtmakamekam / tasya saMvittizcakSurAdimatAmanArhatakalpanAmastaGgamayati, cakSurAdivikalAnAmeva tatsaMbhavAt / ekAntasyAnupalabdhirvA tAmastaGgamayatitata eva / tathA hiM / nAsti sarvathaikAntaH, sarvadAnekAntopalabdheriti svabhAvaviruddhopalabdhiH, nAsti sarvathaikAnto'nupalabdheriti svabhAvAnupalabdhirvA sarvatacakSurAdeH saMvedanAtsiddhA'dhyavasIyate / nanu ca ' sarvathaikAntasya kacitkadAcidupalabdhau na sarvatra sarvadA pratiSedhaH siddhyet / tasyAnupalabdhau nAnekAntena virodhaH, sata eva kathanitkenacidvirodhapratIteH / pratiSedhazca na syAt, tata eva / ' iti kaci For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI| vivaraNam // // 119 // ttadasat, sarvathaikAntasyAdhyAropyamANasya pratiSedhasAdhanAt tadviruddhopalabdhisiddhestatsvabhAvAnupalabdhisiddhezca, svayamanyathA kasyacidani-18 paricchedaH STatattvapratiSedhAyogAdiSTatattvaniyamAnupapatteH athavA pratyakSameva sAmAnyavizeSAtmakamekaM vastu vidadhatsarvathaikAntapratIti pratiSedhayatIti prthmH|| kiM naH pramANAntareNAnumAnenAnupalabdhiliGgena samarthanApekSeNa ? prayAsamantareNeSTAniSTatattvavidhipratiSedhasiddheH / na hi dRSTAjyeSThaM garimiSTaM, tadabhAve pramANAntarApravRttaH samAropavicchedavizeSAcca / nanu ca dRSTaM pratyakSamiSTaM punaranumAnAdi pramANam / tatra yathA dRSTaM jyeSTham , anumAnAderapresaratvAt , tathAnumAnAdyapi pratyakSAt, tasyApi tadapresaratvAt , kacidanumAnAdyuttarakAlaM pratyakSasya pravRttyupalakSaNatvAt / yathA ca "dRSTamavisaMvAdakatvAdgariSThamiSTAt tatheSTamapi dRSTAt," tadavizeSAt / tataH kathaM dRSTamiSTAjyeSThaM gariSThaM ca vyavatiSThate, na punariSTaM dRSTAditi na codyamanavadya, dRSTasya liGgAdiviSayasyAbhAve'numAnAdeH pramANAntarasyApravRttaH, anumAnAntarAlliGgAdipratipattAvanavasthAprasaGgAt pratyakSasyaiva niyatasakalapramANapurassaratvaprasiddhayeSThatvopapatteH pratyakSasyAnumAnAdinA vinaiva pravRtteranumAnAdedRSTAtpurassaratvAbhAvAt, tato jyeSThatvAyogAd , dRSTasyaiva ceSTAdgariSThatvAt samAropavicchedavizeSAt / na hi yAdRzo dRSTAtsamAropavicchedo vizeSaviSaye pratinivRttAkAGgo'bhUNatayA lakSyate tAdRzonumAnAdeH, tena sAmAnyataH samAropasya vyavacchedanAt , dRSTasyAnvayavyatirekayoH svabhAvabhedapradarzanArthatvAJca gariSThatvasiddheH / pratyakSameva hi svaviSaye sAmAnyavizeSAtmakatvAnvayasya vidhilakSaNasya sarvathaikAntavyatirekasya ca pratiSedhalakSaNasya svabhAvabhedapradarzanaprayojanamupalakSyate sAkSAt , na punaranumAnAdi tasya sAmAnyatastatpradarzanaprayojakatvAt / kimarthaM punarAhatasyeSTasya | prasiddhanAbAdhanaM bhagavatohataH paramAtmakatvaM cAbhidhAya sarvathaikAntasya dRSTena bAdhanaM svayamasammatasya, kapilAdInAM paramAtmatvAbhAvaM ca sAmarthyalabhyamapi bravIti granthakAra iti cet, anekAntaikAntayorupalambhAnupalambhayorekatvapradarzanArtha tAvadubhayamAha matAntarapratikSepArtha vA, // 119 // -SCAESCAREERS545 For Private And Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir yadAha dharmakIrtiH, sAdharmyavaidharmyayoranyatareNArthagatAvubhayapratipAdanaM pakSAdivacanaM vA nigrahasthAnamiti / na tadyuktam / kuta iti cet , sAdhanasAmarthena vipakSavyAvRttilakSaNena pakSaM prasAdhayataH kevalaM vacanAdhikyopAlambhacchalena parAjayAdhikaraNaprAptiH svayaM nirAkRtapakSaNa pratipakSiNA lakSaNIyeti vacanAt / yathoktena hi sAdhanasAmarthena svapakSaM sAdhayataH sadbAdinaH sabhyasamakSaM jaya eveti yuktaM, na kevala vacanAdhisyopAlambhavyAjena parAjayAdhikaraNaprAptiH sAdhIyasI, svasAdhyaM prasAdhya nRtyato'pi doSAbhAvAllokavat / sA ca svayaM nirAkRtapakSaNa prativAdinA lakSaNIyetyapi na yuktaM, pareNa nirAkRtapakSasyaiva parAjayaprAptiyogyatvanizcayAllokavadeva / yadi punaH svapakSamasAdhayato vAdino vacanAdhikyena prativAdI parAjayaprAptiM lakSayet tadA svapakSaM sAdhayannasAdhayanvA ?, prathamapakSe svapakSasiddhayaiva parasya parAjitatvAdvacanAdhikyodbhAvanamanarthaka, tasmin satyapi pakSasiddhimantareNa jayAyogAt / dvitIyapakSe tu yugapadvAdiprativAdinoH parAjayaprasaGgo jayaprasaGgo vA, svapakSasiddharabhAvAvizeSAt / syAnmataM na svapakSasiddhyasiddhinibandhanau jayaparAjayau, tayorjJAnAjJAnanibandhanatvAt / tatra sAdharmyavacane vaidhavvacanepi vArthasya pratipattau tadubhayavacanAtsAdhanavacanasAmarthyAjJAnaM vAdinaH syAdeva / prativAdinastu tadudbhAvayatastajjJAnam / atastaddhetuko tayorjayaparAjayo kathamayuktau syAtAm ?' iti, tadapi na parIkSAkSama vAdiprativAdinoH pakSapratipakSaparigrahavaiyarthyaprasaGgAt kacidekatrApi pakSe jJAnAjJAnayoH sambhavAt / na hi zabdAdau nityatvasyAnityatvasya vA jJAnAjJAnaparIkSAyAmekasya tadvijJAnamaparasya tadavijJAnaM jayasya parAjayasya vA nibandhanaM na sambhavati sAdhanasAmarthyajJAnAjJAnavat / yugapatsAdhanasAmarthyajJAne ca vAdiprativAdinoH kasya jayaH parAjayo vA syAt ? tadavizeSAt / na kasyaciditi cet , tarhi sAdhanavAdino vacanAdhikyakAriNo yathA sAdhanasAmarthyAjJAna tathA prativAdinopi vacanAdhikyadoSodbhAvanAt tasya taddoSamAtre jJAnasiddheH / na hi yo yaddoghaM For Private And Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI| vivaraNam // // 120 // paricchedaH maaprthmH|| SELOROSSOCKST vetti sa tadguNamapi, kutazcinmAraNazaktau viditAyAmapi viSadravyasya kuSTApanayanAdizaktau vedanAnudayAt / tato na jayaH parAjayo vA syAt / syAnmataM 'sAdhanavAdinA sAdhu sAdhanaM vaktavyaM dUSaNavAdinA ca tadRSaNam / tatra vAdinaH prativAdinA sabhAyAmasAdhanAGgavacanasyodbhAvane sAdhu sAdhanAbhidhAnAjJAnasiddheH parAjayaH prativAdinastu tahaSaNajJAnanirNayAjayaH syAt' iti, tadapyapezalaM, vikalpAnupapatteH / sa hi prativAdI nirvopasAdhanavAdino vacanAdhikyamudbhAvayetsAdhanAbhAsavAdino vA ? prathamavikalpe vAdinaH kathaM sAdhanasvarUpAjJAnam ? tavacane iyattAjJAnasyaivAbhAvAt / dvitIyavikalpe tu na prativAdino dUSaNajJAnamavatiSThate, sAdhanAbhAsasyAnudbhAvanAttadvijJAnAsiddheH / tadvacanAdhikyadoSasya jJAnApaNajJo'sAviti cet, sAdhanAbhAsAjJAnAdadUSaNajJopIti naikAntato vAdinaM jayet , tadadoSoDAbanalakSaNasya parAjayasyApi nivArayitumazakteH / atha vacanAdhikyadoSodbhAvanAdeva prativAdino jayasiddhau sAdhanAbhAsoddhAvanamanarthakamiti manyase, nanvevaM sAdhanAbhAsAnuknAttasya parAjayasiddhau vacanAdhikyodbhAvanaM kathaM jayAya prakalpyeta ? yadi punaH sAdhanAbhAsaM vacanAdhikyaM codbhAvayanprativAdI jayatIti mataM tadAsya mahatI dviSTakAmitA, sAdharmyavacanAdevArthagatau vaidharmyavacanamanarthakatvAdviSTvA sAdhanAbhAsodbhAvanAdeva parasya nyakkArasiddhau tadvacanAdhikyodbhAvanasyAnarthakasyApi kAmitatvAt / atha na vacanAdhikyamAtraMdviSyate, arthAdApannasya svazabdenAbhidhAnasya dviSTatvAditi mataM tadapi na saGkataM, nigamanavacanadoSasya prtijnyaavcndossodbhaavnaadgtsyaanudbhaavnprsnggaat| pratijJAyAH punarvacanaM hi nigmnm| tacca pratijJAvacanasya duSTatvapratipattau duSTaM sAmarthyAtpratIyate eva / athArthAdApannasyApi nigamanavacanaduSTatvasyodbhAvanamadoSodbhAvanabhayAdabhimanyate tarhi sAdharmyavacanAdvaidharmyasyArthAyAtasyApyasAdhanAGgavacanabhayAdabhidhAnaM manyatA, vizeSAbhAvAt / na hi sAdharmyameva vA sAdhanasyAGga, pakSadharmatvakttadubhayasyApi sAdhanAGgatvAta, sAdhanasya trirUpatvapratijJAnAt / maa||120|| For Private And Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir FRORAKSHASTRA tato na jhAnAjJAnamAtranibandhanau jayaparAjayau zakyavyavasthau, yathoditadoSopanipAtAt / svapakSasiddhyasiddhinibandhanau tu tau niravadyau, pakSapratipakSapariprahavaiyAbhAvAt kasyacitkusazcitsvapakSasiddhau susthitAyAM parasya pakSasiddherasaMbhavAt sakRttajjayaparAjayayoraprasakteH / na hi vAdinA sAdhyAvinAbhAvaniyamalakSaNena hetunA svapakSasiddhau vidhAtuM zakyAyAmapi pratijJodAharaNAdivacanamanarthakamapajavAya prakalpyate, tadvighAtAhetutvAttataH pratipakSAsiddheH, pratipAdyAzayAnurodhastatprayogAttatpratipattivizeSasya prayojanasya sadbhAvAt / nApi hetorviruddhatodbhAvanAdeva prativAdinaH svapakSasiddhau satyAmapi doSAntarAnudbhAvanaM tasya parAjayAya prakalpyate, tata eva / etena svapakSasiddhau kRtAyAmapi parapakSanirAkaraNaM, tasminyA svapakSasAdhanAbhidhAnaM na vAdiprativAdinorjayaprAptipratibandhakamiti pratipAditaM boddhavyam / tadevaM sAdharmyavaidhayoranyatareNArthagatau tadubhayavacanaM vAdino nigrahAdhikaraNamityayuktaM ca vyavasthitam / pratijJAdivacanaM nigrahasthAnamityetatkathamayuktamiti cet , ucyate / pratijJAnupayoge zAkhAdiSvapi nAbhidhIyesa, vizeSAbhAvAt / na hi zAsne pratijJA nAbhidhIyate eva aniyatakathAyAM vA, agniratra dhUmAt, vRkSoyaM zizapAtvAdityAdivacanAnAM zAsne darzanAt, viruddho'yaM heturasiddho'yamityAdipratijJAvacanAnAmaniyatakathAcA prayogAt / parAnuprahapravRttAnAM zAsakArANAM pratipAdyAvabodhanAdhInadhiyAM zAstrAdau pratijJAprayogo yuktimAneva, upayogitvAttasyeti cet, vAdepi sostu, tatrApi teSAM tAdRzatvAt , vAde'pi vijigISupratipAdanAyAcAryANAM prvRtteH| niyatakathAyAM pratijJAyA na prayogo yuktaH, tadviSayasyArthAgamyamAnatvAnigamanAdivaditi cet , tata eva shaastraadissvpi| na hi tatra jigISavo na pratipAdyAH pratijJAdiviSayo vA sAmarthyAnna gamyate / zAsnAdAvajigISUNAmapi pratipAdyatvAt pratijJAderaprayoge keSAzcinmandadhiyAM prakRtArthApratipattergamyamAnasya viSayasyApi prayogaH, tatpratipattyarthatvAditi cet , jigISavaH kimu mandamatayo na santi ? yena tathA teSAmapratipadyamAnAnAM pratipattaye For Private And Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // 8A525E pariccheda: prthmH|| // 121 // pratijJAdiprayogo na syAt iti vizeSAbhAvAdeva zAstrAdau vAde ca pratijJAderabhidhAnamanabhidhAnaM vAbhyupagantavyamavizeSeNaiva / nanu ca pratijJAyAH prayogepi hetvAdivacanamantareNa sAdhyAprasiddheLI pratijJA hetvAdivacanAdeva ca sAdhyaprasiddheniMgamanAdikamakiJcitkarameveti kazcit , so'pi yatsattatsarva kSaNika, yathA ghaTaH, saMzca zabda iti trilakSaNaM hetumabhidhAya yadi samarthayate, kathamiva sandhAmatizete ?, svahetusamarthanamantareNa tadabhidhAnepi tdrthaaprtiptteH| tAvatArthapratipattau samarthana vA nigamanAdikaM kathamatizayIta ?, akiJcitkaratvAvizeSAt , yataH parAjayo na bhavet , tAthAgatasya hetvAdyabhidhAne tatsamarthanAbhidhAne vA / hetvAdyanabhidhAne kasya samarthana miti cet , tathA sandhAyA apyanabhidhAne ka hetvAdiH pravartatAm ? gamyamAne pratijJAviSaye eveti cet , gamyamAnasya hetvAdeH samarthanamastu / gamyamAnasyApi hetvAdermandapratipattyartha vacanamiti cet , tathA sandhAvacane ko'paritoSaH ?, syAnmataM, samarthanaM nAma hetoH sAdhyena vyApti prasAdhya dharmiNi bhAvasAdhanam / yathA yatsat kRtakaM vA tatsarvamanityaM yathA ghaTAdiH, san kRtako vA zabda iti / san kRtako vA zabdaH, yazcaivaM sa sarvo nazvaro yathA ghaTAdiriti vA, prayogakramaniyamAbhAvAdiSTArthasiddharubhayatrAvizeSAt , prAk sattvaM dharmiNi prasAdhya sAdhanasya pazcAdapi sAdhyena vyAptiprasAdhanasyAvirodhAt / vyAptiprasAdhanaM punarviparyaye bAdhakapramANopadarzanam / yadi punaH sarva satkRtakaM vA pratikSaNavinAzi na syAnnitye krmyogpdyaabhyaamrthkriyaavirodhaat| arthakriyAsAmadhyaM sattvalakSaNamato vyAvRttamityasadeva ttsyaat| sarvasAmopAkhyAvirahalakSaNaM hi nirupaakhymiti| evaM sAdhanasya sAdhyaviparyaye bAdhakapramANAnupadarzane virodhAbhAvAdasya vipakSe nitye vRtteradarzane'pi san kRtako vA syAnnityazcetyanivRttireva shngkaayaaH| tato vyatirekasya sandehAdanaikAntiko hetvAbhAsaH syAt / na hyadarzanamAtrA vyAvRttiH, viprakRSTeSvartheSvasarvadarzino'darzanasyAbhAvAsAdhanAt , aAgdarzanena satAmapi keSAzcidarthAnAmadarzanAt | bAdhakaM punaH M121 // For Private And Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pramANam / yasya kramayogapadyAbhyAM na yogo, na tasya kacitsAmarthyam / asti cAkSaNike saH / iti pravartamAnamasAmarthyamasallakSaNamAkapati / tena yatsatkRtakaM vA tadanityameveti sidhyati / tAvatA ca sAdhanadharmamAtrAnvayaH sAdhyadharmasya svabhAvahetulakSaNaM siddhaM bhavati / atrApyadarzanamapramANaM yataH kramayogapadyA'yogasyaivAsAmarthyena vyAptyasiddheH pUrvasyApi hetoH sattvAderna vyAptisiddhiH / punarihApi sAdhanopagame'navasthAprasaGga iti na codyam , iSTasyAbhAvasAdhanasyAdarzanasya pramANatvApratiSedhAt / yadadarzanaM viparyaya sAdhayati hetoH sAdhyaviparyaye tadapi viruddhapratyupasthAnAdbAdhakaM pramANamucyate / evaM hi sa hetuH sAdhyAbhAve'san sidhyedyadi tatra pramANavatA svaviruddhana bAdhyeta / anyathA tatrAsya bAdhakAsiddhau saMzayo durnivAraH / na ca sarvAnupalabdhirbhAvasya bAdhikA, dRzyAnupalabdhereva tadbAdhakatvAt / tatra sAmarthya kramAkramayogena vyAptaM siddhaM, prakArAntarAsaMbhavAt / tena vyApakadharmAnupalabdhirakSaNike sAmarthya bAdhata iti kramayogapadyAyogasya sAmarthyAbhAvena vyAptisiddhe navasthAprasaGga iti svabhAvahetoH samarthanam / kAryahetorapi, yatkArya liGgaM kAraNasAdhanAyopAdIyate tasya tena kAryakAraNabhAvapradarzanaM pramANAbhyAm / yathedamasmin sati bhavati satsvapi tadanyeSu samartheSu taddhetuSu, tadabhAve na bhavatIti / evaM hyasyAsandigdhaM tatkAryatvaM samarthitaM bhavati / anyathA kevalaM tadabhAve na bhavatItyupadarzane'nyasyApi tatrAbhAve sandigdhamasya sAmarthya syAt , anyattatra samartha, tadabhAve tanna bhUtamiti zaGkAyAH pratinivRttyabhAvAt / etannivRttau punarnivRttau yadRcchAsaMvAdo mAtRvivAhocitadezajanmanaH piNDakhajUrasya dezAntareSu mAtRvivAhAbhAve'bhAvavat evaM samarthitaM tasya kArya siddhyti| siddhaM svasaMbhavena tatsaMbhavaM sAdhayati, kAryasya kAraNAvyabhicArAt / avyabhicAre ca svakAraNaiH sarvakAryANAM sadRzo nyAya iti / anupalabdherapi samarthana, pratipatturupalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdhisAdhanaM, tAdRzasyaivAnupalabdherasadvyavahArasiddhaH, anupalabdhilakSaNaprAptasya pratipattuH pratyakSopa For Private And Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTa sahasrI vivaraNam // // 122 // www.kobatirth.org I labdhinivRttAvapyabhAvAsiddheH / tatropalabdhilakSaNaprAptiH svabhAvavizeSaH kAraNAntarasAkalyaM ca svabhAvavizeSaH / yanna trividhena vipraka| viprakRSTaM yadanAtmarUpapratibhAsavivekena pratipattRpratyakSapratibhAsirUpaM sa tAdRzaH satsvanyeSUpalambhakAraNeSu tathAnupalabdho'saduvyavahAraviSayaH / tatonyathA sati liGge saMzayaH / atrApi sarvamevaMvidhamasadvyavahAraviSayaH / iti vyAptiH, kasyacidasato'bhyupagame'nyasya tallakSaNAvizeSAt / na hyevaMvidhasyAsantvAnabhyupagame'nyatra tasya yogaH / na hyevaMvidhasya sataH satsvanyeSUpalambhakAraNeSvanupalabdhiH / anupalabhyamAnaM tvIdRzaM nAstItyetAvanmAtranimitto'yamasadvyavahAraH, anyasya tannimittasyAbhAvAditi / tacaivaM trividhasya hetoH samarthanaM na rUpAntaraM, vipakSavyAvRttirUpatvAt, tRtIyasyaiva rUpasyAsapakSAsa svalakSaNasyaivaM pratipAdanAt / tadavacane sAdhanAGgasya trirUpaliGgasmAvacanAdasAdhanAGgavacanaM nigrahAdhikaraNaM prasajyeta / nigamanAdestu heturUpAtiriktatvAdabhidhAnamanarthakaM, trirUpaddetunA sAdhyArthapratipatterni hitatvAt / tato nigamanAdIna'tizete eva samarthanamiti / tadetadapi svadarzanAnurAgamAtraM saugatasya nigamanAderapi sAdhanAvayavatvAt, pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAnyavayavA iti parairabhidhAnAt nigamanasyopanayasya vA saMgarasyevAvacane myUnAkhyasya nigrahasthAnasya prasakteH, hImamanyatamenApi nyUnamiti vacanAt / yadi punaH sAdhanAvayavatvepi nigamanAdervacanamayuktaM, hetvAdinaivArthapratyAyanAda mataM tadA samarthanasya heturUpatve'pi nirdoSahetuprayogAdeva sAdhyaprasiddhestadabhidhAnamanarthakaM kathaM na bhavet ? yataH samarthanaM nigamanAdInatizayIta / hetorvipakSavyAvRttisAdhanalakSaNasya samarthanasyAvacane rUpAntarasasve'pi gamakatvAsambhavAnnigamanAthacacane'pi gamakatvopapateH samarthanaM nigamanAdInavizayIteti cet, hanta itosi, pakSadharmatvasapakSasantvayorheturUpatvA pAyApatteH, anyathAnupapannatvasyaiva tathAhetulakSaNatvasiddheH, tasyaiva samarthanarUpatvAta, sadbhAve eva hetoH prayojakatvadarzanAt, pakSadharmatvAdiprayoge vAdino'sAdhanAGgavacanasya nigrahasthAna For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 122 //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tvaprasakteH / pratipAdyAnurodhataH pakSadharmatvAdivacanAnna nigrahaprAptiriti cet, tathA nigamanAdivacanAdapi sA mA bhUt, sarvathAtizayAsatvAt / yadi punarayaM nirbandhaH pratipAdyAnurodhatopyatiriktavacanamasAdhanAGgavacanaM nigrahasthAnamiti tadA sattvamAtreNa nazvaratvasiddhAvutpattimattvakRtakatvAdivacanamatiriktavizeSaNopAdAnAt kRtakatvaprayatnAnantarIyakatvAdiSu ca kapratyayAtirekAdasAdhanAGgavacanaM parAjayAya prabhavet / kacitpakSadharmatvapradarzanaM, saMzca zabda ityavigAnAt / yasya nirupAdhi sattvaM prasiddhaM taM prati zuddhaH svabhAvahetuH prayujyate, nazvaraH zabdaH sattvAditi / yasya tvanarthAntarabhUtavizeSaNaM sattvaM prasiddhaM taM prati so'narthAntarabhUtavizeSaNa evotpattimattvAditi / yasya punararthAntarabhUtavizeSaNaM sattvaM saMprasiddhaM taM pratyarthAntarabhUtavizeSaNa eva kRtakatvAditi, "apekSitaparavyApAro hi bhAvaH kRtaka " iti vacanAt / tathA kRtakatvAtprayatnAnantarIyakatvAdityAdiSu ca svArthikasya kapratyayasyAbhidhAnamapi tAdRzazabdaprasiddhyanusAriNaM prati nAtiriktamucyate, anyathAprayoge tadaparitoSAt / tathA ca yatsattatsarvaM kSaNikaM yathA ghaTa itIyatA zabde'pyavigAnena sattvapratipattAvapi saMkha zabda iti pakSadharmapradarzanaM nAtiriktavacanaM, tadantareNa tatpratipattumazaktaM prati tathAvacanAcchantaM prati tadavacanAt " viduSAM vAcyo hetureva hi kevalaH " iti vacanAnna parAjayAya kasyacitprabhavet iti badantaH saugatAH pratipAdyAnurodhataH sAdharmyavacanepi vaidharmya - vacanaM tadvacanepi ca sAdharmyavacanaM pakSAdivacanaM vA necchantIti kimapi mahAdbhutam / tathA tadiSTau vA tadvacanaM nigrahAdhikaraNamityayuktameva vyavatiSThate / kina kacitpakSadharmatvapradarzanaM saMzca zabda ityavigAnAn, trilakSaNavacanasamarthanaM ca asAdhanAGgavacanamapajayaprAptiriti vyAhataM saMzca zabda iti vacanamantareNApi zabde sasvapratItestasya nigrahasthAnatvaprasaGgAt / pratijJAvacanavadasAdhanAGgatvAttasthAnigrahasthAnatve vA saMgaravacanAderapyapajayaprAptivirodhAtpakSadharmapradarzanamasAdhanAGgavacanAdapajayaprAptyA vyAhatameSa / trilakSaNavacanasa For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 123 // www.kobatirth.org marthanaM ca tadantareNApi trilakSaNavacanasya sAdhanAGgatvasiddhau pratijJAdivacanasya sAdhanAGgatvasiddheranyathA tasya pratijJAdivacanavadapajayaprAptinibandhanatvaprasakteH / tatastadvayAhati parijihIrSatA gamyamAnasyApi vacanaM nAsAdhanAGgavacanaM vAdino nigrahAdhikaraNamiti pratipattavyam / nanvevamaprastutasyApi nATakAdighoSaNasya dvAdazalakSaNaprarUpaNasya vA nigrahAdhikaraNatvaM na syAditi cet, evametat / tathAnyasyApi prastutetarasya vAdinoktAvitarasya svapakSamasAdhayato vijayAsaMbhavAnnigrahasthAnamayuktam / svapakSaM sAdhayatastu tatsiddhyaiva vijayasaMbhavAditarasya parAjayaprApternA prastutAdivacanaM nigrahasthAnam / sAdhanAGgasyAvacanaM vAdino nigrahasthAnaM sveSTasAdhanavacanamabhyupagamyA'pratibhayAtUSNIMbhAvAdityabhyanena pratyuktam / prativAdinopyadoSodbhAvanaM doSasyAnudbhAsanaM vAnena pratyuktam, nyAyasya samAnatvAt / kimevaM vAdinA kartavyamiti cet, vijigISuNobhayaM kartavyaM svaparapakSasAdhanadUSaNam / tataH kimiti cet, atonyatareNAsiddhAnaikAntikavacane'pi jalpAparisamAptiH, kasyacitsvapakSasiddherabhAvAt / kathaM tarhi vAdaparisamAptirvAdiprativAdinoriti cet, nirAkRtAvasthApitavipakSasvapakSayoreva jayetaravyavasthA, nAnyathA / taduktam / "svapakSasiddhirekasya nigraho'nyasya vAdinaH / nAsAdhanAGgavacanaM nAdoSodbhAvanaM dvayoH // 1 // " iti / tathA tattvArthazlokavArttike'pyuktam " svapakSasiddhiparyantA zAstrIyArthavicAraNA / vastvAzrayatvato yadvalaukikArthavicAraNA // 1 // " iti / iti darzayannubhayamAha granthakAraH zrIsvAmisamantabhadrAcAryaH / " sa tvamevAsi nirdoSaH " iti, " tvanmatAmRtabAhyAnAm ", ityAdi ca gamyamAnasyApi vacane doSAbhAvAt // 7 // nanu ca sarvadhaikAntavAdinAmapi kuzalAkuzalasya karmaNaH paralokasya ca prasiddherAptatvopapattermahatvaM kiM naH stutamityAzaGkAyAmidamAhuH - citrajJAna ityAdi (117-1-6 ) kiM syAditi ( 117-1-12) sA'nubhUyamAnA citratA nIlapItAdyAkAra For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 123 //
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobabirth.org Acharya Shri Kailasagarsur Gyanmandir bhedenaikasyAM vyaktau kiM syAt / phalitamAha, na syAt tasyAM matAvapi (117-1-12) kiM punarartha ityaperarthaH / yadIdaM / nAnAkArabhramajanakatvaM svayamanAdyavidyopakalpitebhyo'rthebhyo rocate tatra ke vayaM vicArakA bhvaamH| na kecanAvidyAvilAsanivRtto vicArasyAkSamatvAditi bhAvaH / 'kiJciti' tasyAM citramatAvapi (117-1-13) nu iti vitarke ekatA kiM syAt , phalitamAha, na syAdanekAkAravirodhAditi bhAvaH / yadIdamanekAkAraviruddhaikatvabhramajanakatvaM citrAyai buddhayai rocate tatra ke vayaM vicArakA na kecana paryAyArthavirodhidravyAdezaikAntasya saMvRtyupakalpitasya vicArAparAvartanIyatvAditi bhaavH| kacidekavedaneti (1172-3) nAnaikatvaviSayakApekSAbuddhyaivAnekatvasyotpatterabhivyaktervA ettpkssdvyvicaaro'smtkRtnyaamRttrngginniito'vseyH| tathA satIti' (117-2.5) anekatvaprayojakApekSAbuddhihetutve naikatvasAdhane saMvidAkAravat pItAdyAkAre pratyekamekatvasiddhau ttsmuuhaashryaanekcaitnydRssttaantenaiktraapynekaakaarsiddherityrthH| antariti (1172-6)SaSThyanatamavyayaM antastattvasyetyarthaH / nanvanekacaitanyavyAptAnekAkArasya citrajJAnasya dRSTAntatvoktirasaGgatAnekAkArANAM svAzrayAzritatvarUpasaMbalanA(litA)yA eva citratvavyavahAraprayojakatvAditi cet , na, atra vyavahArasyAsAdhyatvAtkathaJcidekAnekAtmakatvasyaiva tatvAt , hetozca tatra tathAbuddherevopanyAsAt , sA ca yayApekSayA tayA sAdhyamapItyadoSAt , nAnAzrayeSu nAnAkArakRtazcitratvavyavahAro'pi sAmAnyavivakSayopapadyata evetthameva pRthivyAdau nAnArUpavatvasya dhAnyarAzau ca nAnAdhAnyatvasya vyavahAro nAnupapanna iti dig / citrAdvaitavAdI saMvedanAdvaitavAdinaM pratyAha-syAnmatamiti' (117-2-7) 'tadAnekeneti'(117-2-9) ekadezavacanAdevAnekasajAtIyatvasya ca siddharityarthaH / citrajJAnapratibanyaivaitat samAdhatte, tadetadityAdi (1172-10) ava For Private And Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // // 124 // paricchedaH prthmH|| cchinnapItAdyAnekAkArasvabhAvamivAnavacchinnasukhAkArasvabhAvaM jJAnamanubhUyamAnaM tattadAkArANAM vyApyavRttitvamavyApyavRttitvaM ca gRhNana kenApi niSeduM zakthamiti bhAvaH / asvasaMvedyatvApratIteriti (118-1-1) sukhAdInAmiti sambandhaH / 'caitanyavizeSeNeti' (118-1-2) anubhvenetyrthH| tasyotpattimattvAccaitanyalakSaNatvAcca, caitanyajIvadravyArthAdezAditi (118-1-3) caitanyAbhinajIvadravyAminnatvenArpaNAdityarthaH / na caivaM jJAnamAtmaivAtmA tu jJAnadvArA jJAnamanyadvArA tvanya diti vacanAt , jJAnaminnasukhAdyabhinnajIvadravyAbhinnatvenArpaNAd jJAnamapyajJAnaM syAditi zaGkanIyam / jJAnabhinnatvenArpitasya paramparayApi jJAne'bhedArpaNAnaucityAt paramabhAvagrAhakanayena jJAnAbhinnatvasyaivAtmani prasiddhezca, atadrUpANA-(118-1-9) mityAdyabhidhAnaM sukhAdInAM vijJAnAminnahetujatvaM yaducyate saugatena tatkimupAdAnApekSayota sahakAryapekSayeti vikalpadvayaM manasi kRtyeti mantavyam / pUrva sarvathA kathaJcitpakSAbhyAM yahUSaNamabhyadhAyi tasyaivedaM vivaraNamiti na paunaruktyam , vyabhicArAditi (118-1-12) dravyendriyAnindriyopAdeyapariNAma evetyrthH| pratyetavyA iti (118-1-14) naiyAyikAdaya iti shessH| anumAnaM ca teSAM sukhAdayo'cetanA jJAnabhinnatvAt ghaTavaditi draSTavyam / atrAcetanatvaM yadi jJAnabhinnatvaM tadA hetusAdhyayoravizeSaH / yadi ca caitanyAt pravibhaktapradezatvarUpaM tadA kAlAtyayApadiSTo heturiti sukhasya jJAnAdanyatvarUpo bhedaH pravibhaktapradezatvarUpamedAbhAvazcetyanekAnta eva zreyAn / atha sukhasya jJAnavizeSatva eva candanAdiviSayakatvaM yuktaM sukhotpattyanantaraM candanAdijJAnaM kalpayitvA tadupanItabhAnAtmakasukhAnubhavAbhyupagamasya mAnasasAmagrIvicchedena niyuktikatvAt / na ca candanasukha manubhavAmItyatra candanAdijanyatAvacchedako jAtivizeSa eva sukhasyopari bhAsate / na tu candanamiti vAcyam / tasya ghusaNA CERIES haa||124|| For Private And Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dijanyatAvacchedakayA tadubhayajanye sAGkaryAdubhayajanyatAvacchedakajAtyantarAbhyupagame ca tadavacchinnotpattikAle pratyekajanyakAryaprasaGgAt tatkArye taditarasannidhAnasya pratibandhakatvAdikalpane ca mahAgauravAditi cet, na, evaM sati sukhasya saviSayakatvasiddhAvapIcchAdveSayoriva jJAnAbhinnatve mAnAbhAvAt, na ca sukhasya saviSayakatve viSayatA dvividhA pratipattyanubandhinI vyApArAnubandhinI ca, pratipattitvanirUpakatvaM pratipattyanubandhinItvam, svajanyapratipattinirUpitatvaM vyApArAnubandhinItvam, AdyA jJAne dvitIyA ca zabdAdAviti vibhAgavyAghAtaprasaGga iti vAcyam, prAcInairevetthaM niryuktikavibhAgasyAbhyupagamAnnavInairicchAdveSAderapi saviSayakatvasvIkAreNa tathAnabhyupagamAt yuktaM caitat viziSTabuddhau viSayitayA vizeSaNavacvena viziSTavaiziSTyabuddhau ca vizeSaNatAvacchedakAbhAvAprakArakatve sati prakAritayA vizeSaNatAvacchedakavattvena hetutvaucityAt, na caivaM saMzaye'pyanudbuddhasaMskArAdviziSTavaiziSTyabuddhyApattiH saMskArajanyatattadviziSTavaiziSTya pratyakSe udbodhakasya hetutvAt, na caivamapi sAmAnyakAryApattiH saMskArAjanyatattadviziSTavaiziSTyabodhe'pi tattadvizeSaNajJAnAdInAM viziSyahetutvAt, na caivaM sAmAnyahetutvaM viphalam, yatrAtmani zarIre vA tAdRzAnudbuddhasaMskArastatra tatsAphalyAt, etena daNDo rakto naveti saMzayAddaNDo rakto bhavatvitIcchAsvIkAre raktadaNDavAn caitra ityAderApattirityapyapAstam / kvacidviziSyakAraNatAyAH kalpanAt sAmAnya hetutAyAzvoktarItyaiva sAphalyAt evaM ca candanAdiviSayaka sukhAdeva tadjJAne candanAdibhAnaM sughaTam, vaiSayikaM ca sukhaM viSayAvacchinnAlhAdanatvAkhyaviSayatAka viSayAtItaM ca niravacchinnAlhAdanatvAkhya viSayatAkamityanayoH parimitAparimitatvAbhyAM bhedaH / atha sukhasya bhinnajJAnagrAhyatvakalpane gauravAt svaprakAzatvameva yuktam, tathA ca jJAnatvamevApannamiti cet, na / svaprakAzatvaM vinApi tasya For Private And Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / / / 125 / / / / www.kobatirth.org sAkSibhAsyatayaiva yAvatsaccaM prakAzopapateH, tattvaM ca vedAntinAM sAkSiNyadhyastatvam asmAkaM ca cetanadravyAbhinnatvam / na caivamAtmavRtyayogyadharme'pi pratyakSatvApatiH, dravyArthatayeSTatvAtparyAyArthatayA tvAtmaviSayakamAnase tattadAtmaviSayakamAnase vA vijAtIyAtmamanaH saMyogasya tattadAtmamanaH saMyogasya vA viSayatayA sukhAdipratyakSe ca tAdAtmyena sukhAdInAM hetutvAdadoSa iti dig / asaMkIrNa vizeSaikAtmanaH ( 118 - 2 - 6 ) pratisvabhinnasukhaduHkhaharSavipAdAdyanekaguNAbhinnaikadravyasya skandhasya ceti, atra prekSaNaM siddhimityanena sambadhyeta tata eva ( 8 ) svasAmagrIvazAt pratyakSa saMvijananasamarthasyotpattereva, pareSAM (9) syAdvAdinAM tasyA (11) avayavinaH, tathAtvena (12) paramANutvena, aNumahattvAdIti, (14) tathA ca mahattvameva skandhasya yogyatA tadabhAvAdeva paramANUnAmayogyateti bhAvaH / atizayitANUtpacyaiva yogyatvasvIkAre tu paramANvavacchedenendriyasannikarSe'pi ghaTAdipratyakSApattiriti bodhyam / saMyogavizeSeNAvayavyanyathAsiddhiM ca purastAnnirloThayiSyAmaH / astu nAma skandhAnAma NumahattvAdinA dRzyetarasvabhAvatA tathApi teSAM vikalpabuddhAvava bhAsanAda vastutvamityAzaGkAyAmAha. 'na cAyamiti, pratyakSatAsvIkaraNAditi' (119-1-1) "yatraiva janayedenAM tatraivAsya pramANateti" vacanAbhIlAdyaMza iva skandhAMze'pi vikalpadhIjananAttatra darzanaprAmANyasya prasahya svIkAraNAditi bhAvaH / 'cakSurAdIti' (2) cakSurAdijanyagrahaviSayatvAdinaiva rUpAdibhedavyavahArasambhavAditi bhAvaH / 'sattAdIti ' ( 3 ) sattAdvai tava vyAdvaitamaprAmANikamanubhUyamAnaparyAyApalApe sarvazUnyatApaceriti bhAvaH / ' na tAvaditi ' ( 8 ) dvAvAdyau niSedhau padArthatvAvacchedena tRtIyaH padArthatvasAmAnA dhikaraNyena, caturthaH padArthatvAvacchedena, jAtyantarasyeti ( 9 ) jAtyantaratvaM ca nRsiMhanyAyena guDazuMThInyAyena For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // / / 125 //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www bath.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 545525%9545425% | vobhayAtmakatayobhayadoSApahAritayA vA bhAvanIyam / tattvamatratyamasmatkRtanayarahasye, adhyAropyamANasyeti; (119-2-1) | nanvaprasiddhasyAdhyAropo'pyayuktaH kvacit prasiddhasyaiva kvacidAropAditi cet, na / sarvathAtvenaikAntasya prasiddhasyaivAropAttathA niSedhasya yuktisiddhatvAt , vyutpAdayiSyate ca vyadhikaraNadharmAvicchinnapratiyogitAkAdirabhAva upariSTAditi mA tvariSTAH, atiriktAbhAvamanaGgIkRtyAha, athaveti (2) prayAsamantareNeti (3) anekAntavidhinaiva pratyakSasiddhena sarvathaikAntaniSedhavyavahArasiddhe prasiddhaniSedhopapAdanArtha kazcidasmAkaM prayAsa iti bhaavH| evaM coktavidhiniSedhavyavahArajanakatvena vastuna eva bhAvAbhAvobhayarUpatvAdabhAvavyavahArasyaiva sapratiyogikatvAdabhAvapratiyogitvasyAprasiddhasthale vaktumazakyatve'pi na ko'pi doSa iti mantavyam / nanu pratyakSAdanumAnAderbalavattvAttadapekSA bhaviSyatItyata Aha bhASyakRt , 'nahIti' (119-2-3) iSTamanumAnAdipramANam , dRSTAt pratyakSAt , jyeSThamupajIvyatvenottama, gariSTaM ca samAropavizeSavyavacchedakatvena balavat , tadabhAve (4) pratyakSAbhAve, pramANAntarasyAnumAnAderavRtterapravRroH, samAropavicchedasya ca vizeSAdapunarutthAnarUpavizeSadarzanAt / kacidanumAnAyuttarakAlamiti (119-2-5) parvato vahnimAnityanumityanantaraM parvatavahnayozcakSuHsannidhAne tathA pratyakSasyApyu tpattestatra ca vizeSaNajJAnatayoktAnumiterupayogAditi bhaavH| 'pratyakSasyetyAdi' (8) tathA cAnumAnatvAdyavacchedena pratyakSopajIvakatvAdanumAnAdeH sakAzAt pratyakSasya jyeSThatvam , pratyakSatvAvacchedena cAnumAnAdyanupajIvakatvAdanumAnAdeH pratyakSAt kaniSThatvamiti bhAvaH / nanvanumAnatvAyavacchedenApi na pratyakSopajIvakatvamasti smaraNAnumAnAdinA vyAptismRtiliGgajJAnAdaupratyakSavyApArAdarzanAditi cet , na, / tatrApi paramparayA'nubhavapadajJAnAdyapekSAyAM pratyakSAnusaraNAvazyakatvAt , jJAnakaraNakapratya R For Private And Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 126 // paricchedaH prthmH|| kSamAtre svAMzapratyakSopajIvakatvAvyabhicArAcca, na cAdRSTArthapravRttijanakAnumAnasyAdRSTadvArA pratyakSamAtre hetutvAdavizeSo'dRSTAdvAra- katvavizeSaNanivezenaiva taddoSanirAsAditi bodhyam / 'nahi yAdRza iti' (119-2-9) anumAnAdeH sAmAnyaviSayatvAcataH sAmAnyaviSayakasamAropanivRttAvapi punastArNAtArNAdivizeSaviSayaH sa bhavana niroDhuM zakyate, pratyakSasya tu vizeSaviSayatvAnna tatastAdRzo'pi saMzaya ityevaM samAropavicchedavizeSyahetutvena pratyakSasyetarapramANebhyo gariSThatvaM bhAvanIyam / svarUpataH samAropavicchedavizeSeNa dRSTasya gariSThatvaM bhAvayitvA vyavahAratastena taddarzayitumAha, 'dRSTasyetyAdi' (119-2-10) tadvivRNoti, pratyakSameva hItyAdi (11), 'svabhAveti' (12) svabhAvabhedapradarzanameva prayojanaM yasya tattathA, na cAnekAntAvagAhinaH pratyakSasyaiva pratiniyatavidhiniSedhavyavahArajanakatve tatra sarvavAdinAmavipratipattervicArAnupapattistathA ca hetuvAdena tatsAdhanamArhatAnAM nopapadyatetyapi kucodhamAzaGkanIyam , anekAntaviSayapratyakSaprAmANya eva vipratipannAn prati hetuvAdarasikAn pratyeva vA hetuvAdena tatsAdhanasya tatra tatropapAditatvAditi dig , " doSAbhAvAditi (120-1-4) na caivamadhikoccheda eva syAditi zaGkanIyam , svasAdhyasiddhipratikUlasvasAdhyasAdhakAtiriktavacanasyaivAdhikalakSaNatvAt , ' pareNeti' (5) prativAdikRtasvapakSanirAkaraNasya paraparAjayAprayojakatvAtparapakSamAtranirAkaraNe cAdhikyasyApakSapAtitvAdubhaya- | pakSanirAkaraNe ca tulyavadubhayoH parAjayaprasaGgAdityarthaH / etadevAha-' yadi punarityAdinA (6) / sAdhanavacanasAmAjJAnamiti (9) anyataravacanasAmarthyajJAne ubhayaprayogAnusaraNAsambhavAdarthAntarajJAnasiddherityarthaH / tadudbhAvayato vAdinaH (10) sAdhanavacanAsAmarthyajJAnaM prakaTayataH, tajjJAnaM (10) vAdiniSThAjJAnAvacchedakoktasAmarthyajJAnam , // 126 // For Private And Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir ekasyeti (120-1-12) tathA ca sAdhyaviSayaviziSTajJAnAjJAnAbhyAmeva jayaparAjayasiddheH kiM sAdhanasAmarthyajJAnAjJAnAbhyAm , nahyayaM samIcInasAdhyajJAnavAnayaM cAsamyagjJAnavAnityetAvatsamyodghoSaNena zRGgagrAhikayA jayaparAjayavyaktirna bhavatIti, na ca kvacittat kvacidetajjayaparAjayaprayojakam , ananugataskhAhetutvAt , pakSasiddhyasiddhyoranugatayoreva tattvaucityAditi bhaavH| taddoSa| mAtre jJAnasiddheriti (14) jayaH parAjayo vA syAdityanena yogaH, vAdinaH pakSasiddhyA jayo vacanAdhikyaprayuktasAdhanasAmarthyAjJAnAtparAjayaH, prativAdinaca doSajJAnAjayo guNAjJAnAca parAjayaH syAdityarthaH / na jayaH parAjayo vA syAditi (120-2-1) parasparavipratiSedhAdityarthaH / samayabandhavighaTakatvAdadhikaM parAjayAdhikaraNamityAzaGkate syAnmatamityAdinA (2), samayabandhe'pi sAdhanatadUSaNAmidhAne evopakrAnte na tvadhikAnadhikodbhAvane iti nAyaM panthAH prAmANika ityAzayavAn samAdhatte tadapyapezalamityAdinA (3), sAdhayediti sAdhanasvarUpAjJAnamiti (ca) zeSaH / tadvacana (5) iti, vacanAdhikyaM vacaneyattAvyApyamiti tajjJAnAtsaiva siddhyatu na tu sAdhanasvarUpAjJAnaM tasya tadvyApyatvAditi bhAvaH / dviSTamityanantaraM yatastvayAbhyupagataM tata iti zeSaH / anarthakasyApIti (10) aniSTasAdhakatvena dveSaviSayasyApItyarthaH, vacanAdhikyamAtramiti (10) mAtrapadenodbhAvananirAsaH, dviSyata iti (10) tathA ca dviSTodbhAvanena parAjayaH sAdhyata ityarthaH / adoSodbhAvanamiti (13) ekasAdhanasya sAdhanAntarAdRSakatvAditi bhaavH| bhavAn saugataH, pakSadharmavaditi (14) bhaavprdhaannirdeshaatpkssdhrmtvvdityrthH| tadubhayasyApIti (14), spkssscvipkssvyaavRttiruupsaadhrmyvaidhyobhysyaapiityrthH| trirUpatvapratijJAnAditi (14) abAdhitaviSayatvAsatpratipakSatvayoHprAmANyamAtrasAdhAraNatvena heturUpatvA 22 For Private And Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 127 // paricchedaH prthmH|| nabhyupagamAdityarthaH / 'susthitAviti' (121-1-2) bahuvrIhiNA susthitAyAmityarthaH / prasakteriti (3) vAdyuktahetau viruddhatvAdyudbhAvana eva kRtArthatvAbhimAne tato jayaH svaparigRhItapakSAsiddhyA ca parAjaya ityevamubhayaM sthaadityrthH| pratipattivizeSaprayojanabhedAt pakSapratipakSaparigrahAvaiyar2yA vyatirekeNa draDhayitumAha 'nahItyAdi(3) tadvighAtAhetutvAt (4) svapakSasiddhipratipakSasiddhyananukUlatvAt 'pratipAdyetyAdi' (4) vyAptyabhidhAnamAtrAd yasya na sAdhyasiddhistaM prati pratijJAdivacanamapyaduSTaM puruSavizeSa pratyasiddhasyaiva tataH siddharitthameva pratipAdyAzayAnuruddhapratipattivizeSasiddhaye pakSapratipakSaparigrahaH kathAyAmaduSTa iti bhaavH| ata eva pazcAvayavaprayoge'pi yasya na kaNTakodvAraM vinA sAdhyapratipattistaM prati dazAvayavaprayogo'pijIrNanaiyAyikaiH svIkriyata iti mantavyam / tatrApi (11) vAde'pi, teSAM zAstrakArANAm , tAdRzatvAt pratipAdyAvibodhanArthavyApRtatvAt , tatra (12) zAstrAdau, jigISavo na hi na pratipAdyA (12) na bodhanIyAH kintu pratipAdyA eva, cAlanArUpavyAkhyAnabhede tatra ziSyANAM vijigISutAyA api sambhavAt , yathA yathA vAmaM vAmena varte tathA tathA sUtramathaM tadubhayaM vA labhe ityAdeH kezipradezisambandhe prasiddhatvAditi bhaavH| jigISumAtrapratipAdyatve pratijJAyA aprayogaH syAdityatrAha, 'zAstrAdAvityAdi' (13) na syAditi (121-2-1) ityanantaraM vibhAvyate tadetizeSaH, kathamiveti (3) kiMvRttI, ivazandaprayogaH zabdAlaGkaraNaheturyathA "AvarjitA kizcidiva stanAbhyAm" ityatra, kathaM sandhAmatizete (3), na yuktametadityarthaH / tAvatArthapratipattAvityAdi(4), yathA'smAkaM pratijJAnigamanAdivacanamadhikavacanatvAnnigrahasthAnaM tvayA pratipAdyate tathA tavApi hetoH samarthanamadhikavacanatvAnigrahasthAnamAyAti, sAdhyasiddhevipakSavyAvRttilakSaNahetoreva bhAvAdityarthaH / gamyamAna // 12 // For Private And Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Mi iti (6) hetvanvayitvena tAtparyaviSayo gamyamAnaH pratijJArtha eva hetvarthanAnvayIbhaviSyatIti kiM prtijnyaashbdopnyaasenetyrthH| tathAsandhAvacana iti (7) zAbdI hiitinyaayaadityrthH| 'samarthanaM nAmetyAdi (7) tato nigamanAdInatizeta eva samarthana miti rennaanvyH| 'sAdhyenetyAdi(7)' sAdhyena saha vyAptimattayA pradarzitasyahetoH, dharmiNI bhAvasAdhanaM (8) dhArmaNi sAdhitasya hetoH sAdhyena saha vyAptimattApradarzanamityatra vinA paurvAparya na kazcidvizeSaH, saH (9) kramayogapadyAbhAvaH, tAvatA (122-1-2)viparyaye bAdhakapramANopadarzanena, sAdhanadharmamAtrAnvayaH (2) yAvatsAdhanAzrayAzritatvaM, adarzanamapramANam (3), adarzanamAtraM kSaNikatvAbhAvasya na sAdhakamityarthaH / asyaivAyogasyaiva, teneti (7) tena kAra Nena, arthasya kramayogapadyalakSaNavyApakadharmAnupalambho nitye sattvaM bAdhata iti sattvAbhAvena kramayogapadyAbhAvasya vyAptiH sikhyati bAdhakapramANena ca svAbhyupagamavAdhAdinA na viparyayazaGketi nAnumAnAntarApekSayAnavastheti bhaavH| pramANAbhyAM (9) pratyakSAnupalambhAbhyAm , taddhetuSviti (9) / nanu prakRtahetutvagrahe svahetutvagrAhakApekSAyAmAtmAzrayo'nyahetutvagrAhakApekSAyAmanyonyAzrayAdikamiti / taddhetuSvityayuktamabhidhAnamiti cet, na / samUhAnvayavyatirekAbhyAM samUhe kAraNatvagrahe taditaragRhItatatkAryakAraNatAkasamUhasattve yadvyatireke'vazyaM kAryavyatirekastAvatsamUhasatve tatsattve cAvazyaM tatkAryasavamityanvayavyatirekayohasya viziSya tatkAraNatvagrAhakatve doSAbhAvAt / yattu, svakhavyApyAbhinnAsu yAvatISu vyaktiSu satISu savyApArayadavacchinnAdhikaraNakSaNottarakSaNe yadavacchinnAdhikaraNatvaM tAvatISu vyaktiSu satISveva savyApArayadavacchinnAnadhikaraNakSaNottarakSaNe yadavacchinnAnadhikaraNatvaM tadavacchinnaM prati tadeva janakatvam , AkAzAbhAvakAle rAsabhAderghaTAdAvubhayasancAt satISvevetya For Private And Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www kabarth.org Acharya Shil Kalassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 128 // ntam , itthaM ca yAvatAM satce rAsabhAdhikaraNakSaNottarakSaNe ghaTasattvaM tAvatAM satve taM vinA ghaTAsattvaM nAstIti nAtiprasaGgaH, ghaTasattvakAlInayAvadvyaktiniviSTadaNDAdisavakAle'sattvasyAsambhavAd bhinnAsvityantam , yattu maGgalAbhAvarUpavighnahetumatimaGgalatadvyApyetasyAvadvighnahetusamavadhAnakAle maGgalasattvasyAsambhavAt svAbhAvabhinnAsvityapi vizeSaNIyamiti, tanna, svasvavyApyetarayAvadvyaktisattve maGgalasattve vighnaprAmabhAvastAvatsacce maGgalAsace vighnaprAgabhAvAbhAvasya sattvena tadvizeSaNAnaucityAt, na batra khakhavyApyetarayAvadvinahetutvena niveza iti, tanna, yAvatAM satve daNDasattve ghaTasatvaM tAvatAM sattve daNDAsatve ghaTAsattvasyAsambhavAt , ghaTaprAkAlotpattikAnAmudAsInAnantasaMyogavibhAgatattadakurAdInAmanyadAbhAvAt , yAvatpadasyecchopagRhItayAvatparatve rAsabhAdhatiprasaGgAt , cakrAdiyAvatsacce rAsabhasatve daNDasamavadhAne ghaTasacAttadasamavadhAne ghaTAsavAca, tasmAd yAdRzasamUhasatve savyApArayatsattve'grimakSaNe'vazyaM kArya tAdRzasamUhasacce savyApArayavyatireke cAvazyaM kAryavyatirekastattasya sAdhanamityevaM yogakSemasAdhAraNyAH kAraNatAyA lakSaNaM vAcyam , bhavati hi cakrAdisamUhasattve savyApAradaNDasatve'grimakSaNe ghaTasattvaM savyApAradaNDavyatireke ghaTavyatirekastathA maGgalAbhAvetaravighnahetusamUhasave maGgalasattve vighnaprAgabhAvastadabhAve tdbhaavH| tatpApavRttilAbhayogyasamayAdisamUhasattve savyApAraprAyazcittasattve'grimakSaNe duHkhaprAgabhAvasatvaM savyApAraprAyazcittAbhAve duHkhaprAgabhAvAbhAva iti, itthaM ca samUhAnvayavyatirekagrahAnantaraM pratyekAnvayavyatirekagrahasya pratyekakAraNatAgrAhakatvaM nAprAmANikamiti niyUMDham / etannivRttau (11) prakRtakAraNanivRttau, yadRcchAsaMvAdaH sAhacaryamAtra natu niyamaH, kAraNatAlakSaNe ca niyamaH praviSTa iti nAtiprasaGga iti bhaavH| trividheneti (122-2-1) deshkaalsvbhaavbhedbhinetyrthH| anAtmarUpapratibhAsa // 128 // For Private And Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir vivekeneti(122-2-2)nAstyAtmarUpaM pratibhAso yatra tadvivekeneti vyutpattyA'yogyabhedenetyarthaH / tena pratiyogipratiyogivyApyetarayAvatpratiyogyupalambhakasamavadhAnarUpakAraNAntarasAkalyarUpAyAM yogyatAyAM prAcInAbhimatAyAmaparituSyannavInasaugataH prati yoginaH svarUpayogyatAmavisaMgRhNan yogyatAyA ananugatatvamAha, cakArasyApi vyavasthArthatvasambhavAt , tathA cAtra vicArayanti naiyAyikAH / keyaM yogyAnupalabdhirindriyasambaddhavizeSaNatAyA abhAvagrahe sahakAriNI, na tAvad yogyasya pratiyogino'nupalandhirjalaparamANau pRthivItvAbhAvagrahApatteH stambhe pizAcabhedagrahAnApattezca, nApi yogye'dhikaraNe pratiyogino'nupalabdhiH sA, bhUtale pizAcAtyantAbhAvagrahApatteH, paramANau mahattvAbhAvagrahAnApattezca, na cAtyantAbhAvagrahe yogyapratiyogyanupalabdhiranyonyAbhAvagrahe ca yogye'dhikaraNe pratiyogitAdAtmyAnupalabdhiH sahakAriNItyapi sAmpratam , jalaparamANau pRthivItvAtyantAbhAvagrahApatteH, paramANau mahattvavadbhedagrahasya vAyAbudbhUtarUpavateMdagrahasyAnApattezceSTApattezcAnubhavavirodhena kartumazakyatvAditi cet , yogyasahakArisampannAnupalabdhiH kAraNam , ata evAndhakAre na ghaTAbhAvagrahazcakSuSaH tatrAlokAdhikaraNasannikarSasya hetutvAt , na vA jalaparamANau pRthivItvAbhAvagrahaH yogyasannikarSAbhAvAt , indriyasanikRSTamahattvodbhUtarUpavadvizeSaNatAyA eva pRthivItvAbhAvagrahe yogyasabhikarSatvAt , uddhRtarUpAbhAvagrahe vindriyasanikRSTamahattvavadvizeSaNatA yogyaH sannikarSo'to manasi na tadho bhavati, bhavati ca mahati vAyo, evamanyatrApi sannikarSayogyatA kAryavazAdunneyA, pizAcAtyantAbhAvastvayogyatvAdeva na gRhyate, kA punaratyantAbhAvasya yogyatA yogyamAtrapratiyogike yogyadharmAvacchinnapratiyogitAkatvam , evaM ca ghaTatvAbhAvo na ghaTatvatvena na vA jAtitvAdInA pratyakSo ghaTatvatvajAtitvAderatIndriyaghaTitatvAditi sarvathaivApratyakSa iti diidhitikRtH| tattavyaktitvena ghaTatvAdya RECA%A5%-45500RACCE For Private And Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI | bhAvo nApratyakSastaccAtiriktaM ghaTatvAditAdAtmyarUpaM vetyanye, brAhmaNyAdyabhAvapratyakSe tu vizuddhamAtApitRjanyatvAbhAvanizcayo'pi vivrnnm|| heturityAgRhyam / evamanayA dizA saugatenApi vicitrA yogytaa'vshymaashrnniiyetybhipraayH| tato'nyatheti (3) uktAnyaprakAreNa yogyatAbhAve liGge(3)'nupalabdhilakSaNe sati saMzayo'sadvyavahAraviSayatvasya bhavati / abhAvapratyakSajanakatvenAbhimatAyA yo||129|| gyAnupalabdherevAsadvyavahAraviSayatvanizcAyakatvAditi bhaavH| evaMvidhasya (4) upalabdhilakSaNaprAptasya, sato'nupalabhyamAnasya, anyatra(4) uktAtiriktasthale,tasya (4) asadvyavahAraviSayatvasya, asapakSAsattvalakSaNasya (6) vipakSavyAvRttilakSaNasya, tadavacane (6) samarthanAvacane,saGgarasyeva (9) pratijJAyA iva, heturUpatvApAyApattariti (13) yadvyatireke'numitijanakatAvacchedakAvacchinnahetujJAnavyatirekastasyaiva heturUpatvena vipakSavyAvRttatayA hetvabhidhAnarUpasamarthanasyaiva heturuuptvaasiddherityrthH| tadAha, anyathAnupapannatvasyaivetyAdi(13)pratipAdyAnurodhata iti (123-1-1)pratipAdyAzayAnanurodhyasAdhanAGgavacanasyaivAdhi knigrhsthaantvengnnnaadityaashyH| pratipAdyAnurodhato'pIti (2) gauraveNoktavizeSaNadAnamanicchanta iti bhaavH| kimapi mahAdbhutamiti (11)zabdaprasiddhiparitoSapratipAdyAzayAnurodhAdiprayojanavazAt kRtakatvAdityAdau kapratyayoccAre sattvamAtreNa nazvaratvasiddhAvapyutpattimattvakRtakatvAdihetvAdare cAdhikanigrahasthAnamamanyamAnAH anyatareNa siddhau dRSTAntAntarapakSAdivacane ca, tadicchanto bhavantyeva hi parIkSakANAmAzcaryakalpatarava iti bhaavH| etena parvato vahnimAn dhUmavacAditi hetuprayogo na vidheyH| kintu dhUmAdityeveti navyacAturyamapAstam / yathAzabdaparitoSamubhayopapatterbhAvapratyayArthasambandhapakSe hetvantarabhAvAca, na ca hetvantarayogeAdhikyamapItyupapAditamadhastAt , nApi nIladhUmAdityatra vyarthavizeSaNatvavabhUmAdityasya sthAne dhUmaprAgabhAvAditi // 129 // For Private And Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shet Kailassagarsuri Gyanmandie prayoge vyarthavizeSyatvamapi dUSaNamabhyupayanti tAntrikA iti dig / tadiSTau (11) samarthanAbhyupagame, tadvacanaM nigamanAdi | vacanam , evaM (123-2-3) asAdhanAGgavacanasya nigrahAdhikaraNatvAbhAve, dvAdazalakSaNaprarUpaNasya (3) indriyapaJcakaviSayapacakamAnasadharmAyatanarUpadvAdazAyatanopanyAsasya, tatsidvathaiva (4) svapakSasiddhyaiva, anena svapakSasiddhyasiddhyoreva jayaparAjayaprayojakatvasthApanena, sAdhanAsAdhanAGgoktyanuktyoH svAtantryeNa nigrahasthAnatvAsiddherityarthaH / svapakSaparapakSasAdhanadUSa Namiti (7) svapakSasAdhanaM parapakSapaNaM cetyarthaH / anyatareNa (7) vAdinA prativAdinA vA, kasyaciditi (8) yasyaiva na | pakSasiddhistaM pratyeva jalpavyApArAnuparamAdityarthaH // 7 // kuzalAkuzalaM karma paralokazca na kvacit / ekAntagraharakteSu nAtha svaparavariSu // 8 // kAyavAGmanaHkriyA karma, trividho yoga aasrvH| tad dvividhaM kuzalAkuzalabhedAt , "kAyavAGmanaHkarma yogaH," "sa AsravaH," "zubhaH puNyasyA'zubhaH pApasya" (tattvArtha a06) iti vcnaat|pretybhaavH prlokH| taddheturvA dharmo'dharmazca, kAraNe kAryopacArAt / cazabdAnniHzreyasAdiparigrahaH / etatsarvamekAntagraharakteSvanityaikAntAdyabhinivezaparavazIkRteSu madhye nakkacitsaMbhavati, teSAM svavairitvAt ttvopplvvaadivt| svavairiNaste, prvairitvaattdvt| kiM punaH skhaM ko vA paraH? puNyaM pApaM ca karma tatphalaM kuzalamakuzalaM ca svam tatsambandhaH paralokAdizca, tasya svayamekAntavAdibhiriSTatvAt / paraH punaranekAntaH, tasya tairaniSTatvAt / tadvairitvaM tu teSAm / tatpratiSedhAbhidhAnAt / tatsvavairitvaM sAdhayati, yasmAt karmaphalasaMbandhaparalokAdikamekAntavAdinAM prAyeNeSTaM tadanekAntapratiSedhena bAdhyate / nanu ca zUnyavAdibhidvaitAvalambibhizca tasyAniSThatvAtkathaM sarveSAmekAntavAdinAM tadiSTamiti cet, na, tairapi saMvRtyA prAyeNeSTatvAt / kathaM punaranekAntaprati sa For Private And Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 130 // www.kobatirth.org gheghena tadbAdhyate iti cet, kramAkramayoH pratiSedhAt, tayoranekAntena vyAptatvAt tatpratiSedhena tatpratiSedhasiddheH / kramAkramapratiSedhe cArthakriyApratiSedhaH, tasyAstAbhyAM vyAptatvAt arthakriyApratiSedhe ca karmAdikaM virudhyate, tasya tayA vyAptatvAt yadi vAnekAntapratiSedhena kSaNikAdye kAntavirodhaH, tadekAntasyAne kAntAvinAbhAvitvAt / tasyApi svarUpeNa satve'nekAntarUpeNa cAsattvavyavasthAyAmanekAntasya durnivAratvAttadavinAbhAvitvaM siddhameva, anyathA taddvyavasthAnupapatteH / iti paravairitvAtsvavairitvam / tathA ca kathaM karmAdikamanAzrayaM na virudhyate ? tatonuSThAnamabhimatavyAghAtakRt, sadasannityAnityAdyekAnteSu kasyacitkutazcitkadAcitkacitprAdurbhAvAsaMbhavAt / nanu ca 'kasyacitkarmaNaH puNyapApAkhyasya kutazcidanuSThAnAtkAyAdivyApAralakSa gAtkacidAtmani kadAcitsaMsAridazAyAM janma mA bhUt sarvathA satastadaghaTanAt karmaphalasya vA zubhAzubhaparalokalakSaNasya karmavizeSAt tatvajJAnAdeva nizzreyasasya sarvathA sadbhAvAvizeSAt / tasyAsatastu tato janmAstu, prAgasataH pazcAtprAdurbhAvadarzanAt iti cet, na, ubhayatra tadvirodhAvizeSAt / na hi sarvAtmanA sarvasya bhUtAveva janma viruddhamapi tu sarvathA'bhAvepi vyalIkapratibhAsAnAmanuparamaprasaGgAt / nanu ca zUnyavAdinaH svapnadazAyAmivAnyadApi vyalIkapratibhAsAnAM karmAdInAM kathamanuparamaprasaGgo yataH saMvRtyA karmAdijanmAviruddhaM na bhavediti cet, na, sAdhyasamatvAdudAharaNasya / yathaiva hyasvapnadazAyAM vyalIkapratibhAsAnAmahetukatvAdanuparamaprasaGgaH zUnyavAdinAM tathA svapnAvasthAyAmapi, tadavizeSAt / teSAmavidyAvAsanAhetukatvAdahetukatvamasiddhamiti cet, na, anAdya'vidyAvAsanAyA apyasattve vitathapratibhAsatutvavirodhAt khapuSpavat sattve vA sarvathA zUnyavAdAnavatArAt / saMvRtisattvAttasyAH zUnyavAdAvatAra iti cet, tarhi paramArthato'satyavidyA kathaM vitathapratibhAsahetuH syAt ? svarUpeNa sadeva hi kicidvitathapratibhAsAnapi janayaddRSTaM yathA cakSuSi timirAdikaM, na For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 130 //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir punarasatkharaviSANam / iti sarvazUnyavAdino vyalIkapratibhAsAnuparamaprasaGga eva, ahetuktvaat| tato nAbhAvaikAnte kasyacitkutazcitkadAcitkacijanma saMbhavati, sadasadanekAntapratiSedhAdbhAvaikAntavat / na kevalaM svabhAvanairAtmye evAyaM doSaH, kiM tvantarubhayatra vA niranvayasattvepi kAryasya nirhetukatvavizeSAjjanmavirodhasiddheH, janmani vA tasyAnuparatiprasaGgAt / nanvantastattvavAdino yogAcArasya pUrvavijJAnAduttaravijJAnasyotpatteH, sautrAntikasya cAntarbahistattvobhayavAdinaH pUrvArthakSaNAduttarArthakSaNasya prAdurbhAvAtkuto niSkAraNatvaM kAryasyeti cet, na, kAryakAlamaprApnuvata: kAraNatvAnupapatteciratarAtItavat kAryakAlaM prApnuvato'pi kAraNatvAdarzanAdanyathA sarvasya samAnakSaNavarttinastatkAraNatvaprasaGgAt / yasya bhAvAbhAvayoH kAryasya bhAvAbhAvau tadeva kAraNamiti kalpanAyAM, satya'bhavataH svayameva niyamena pazcAdbhavatastatkAryatvaM viruddham , tatra tadakAraNatvasAdhanAdanyakAryavat , tasya vA tadakAryatvasiddhastadvat / kAryameva tadanantaraM sambhavatIti cet, kAlAntare'pi kiM na syAt ? tadabhAvAvizeSAt samanantaravat kAlAntarepi kizcidbhavatyeva mUSikA'lakSaviSavikAravaddhAvirAjyAdinimittakaratalarekhAdivacceti cet, samarthe satya'bhavataH punaH kAlAntare bhAvinastatprabhavAbhyupagame kathamakSaNike'rthakriyAnupapattiH, tatsattvAsattvayoravizeSAt / svasattAkSaNAtpUrva pazcAccAsati samarthe kAraNe svakAlaniyatA'rthakriyopapadyate, na punaH zazvatsatIti kuto niyamaH ? kAraNasAmarthyApekSiNaH phalasya kAlaniyamakalpanAyAmacalapakSepi samAnaH parihAraH / yathaiva hi, kSaNika kAraNaM yadyadA yatra yathotpitsu kArya tattadA tatra tathotpAdayati, tasyaivaMvidhasAmarthyasadbhAvAt tatsAmarthyApekSiNaH kAryasya svakAlaniyamaH sidhyatIti kalpyate tathA nityamapi kAraNaM yadyadA yatra yathA phalamutpitsu tattadA tatra tathopajanayati, tasya tAdRzasAmarthyayogAt tatsAmarthyApekSiNaH phalasya kAlaniyamaH kinna kalpayituM zakyaH ? zAzvatikasya pratikArya sAmarthyabhedAdanityatvaprasaMga iti cet , na, kSaNikasyApyekasya yugapadanekakAryakAriNaH pratikArya For Private And Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI|| sAmarthyabhedAdanekatvaprasaGgAt / kSaNavartina ekasmAtkAraNasvabhAvamabhedayatAM vicitrakarmaNAmutpattau kUTasthepi kiM na syAt kramazaH kAryovivaraNam // tpatti: ? tasyApi tathAvidhaikasvabhAvatvAt / kathamatrotsattinIma ? tatra samAnaH paryanuyogaH, sadasatoranutpatterniSpannakhapuSpavat / nityaM kathamutpadyate sattvAnniSpannavaditi paryanuyujyate, na punaH kSaNikaM kathaM prAdurbhavet ? asattvAtkhapuSpavaditi paryanuyogAI miti pksspaat||131|| mAtram / sataH punarguNAntarAdhAnamane kramazopyanubhavataH kiM virudhyeta, ? | nanvekatvaM virudhyate / sa hi guNAntarAdhAnamane krama| zonubhavan yadyekena svabhAvenAnubhavettadA tasyaikasvabhAvatApattiH, anyathA nirhetukatvaprasaGgAt, tadanubhavanasya niyamAyogAt / athAnekena svabhAvena tadanubhavettadA kathamekasvabhAvatA tasya / anekasvabhAvasya tato bhedAttasyaikarUpatve kutoyamasyAnekasvabhAvaH ? saMbandhAttasya sa iti kalpanAyAM sa saMbandhaH svasvabhAvairguNAntarAdhAnAnubhavanahetuH kimekena svabhAvena syAdanekena veti sa eva paryanuyogo'navasthA ca / iti kazcit / sopi dUSaNAbhAsavAdI, svayamiSTasyaikasya jJAnasya grAhyaprAhakAkAravaizvarUpyavirodhaprasaGgAt, prakRtaparyanuyogasyAvizeSAt / kSaNasthAyinaH kasyacideva grAhyagrAhakAkAravaizvarUpyAnabhyupagamepi saMviditajJAnasya grAhyagrAhakAkAravivekaM parokSaM bibhrANasya sAmarthyaprApteH, saMvedanasyaikasya pratyakSaparokSAkAratayA vaizvarUpyasiddheH / saMvidrUpatayA saMvedanasya pratyakSataiva grAhyagrAhakAkAraviviktatayApi pratyakSatA, na punaH parokSatA yato vaizvarUpyaM prakRtaparyanuyogayogya bhavediti cet, na, tathA sakRdayapratibhAsanAdbrahmAdvaitavat , grAhyagrAhakAkArAkAntasyaiva sarvadA vedanasyAnubhavAt / tataH saMvedanamekamane pratyakSaparokSAkArau bibhrAgaM sAmarthyaprAptameva, anyathA shuunysNvidorviprtissedhaat| grAhyagrAhakAkArazUnyatayA hi shuunym| saMvedanamAtramupa(varga)yatastatsaMvidupapadyate, na punaH saMvinmAtramapyasadupavarNayato, vipratiSedhAtsveSTAsiddheH pralApamAtraprasakteH / tadartha yogAcAraH sautrAntiko vA sarvathA zUnyaM saMvidvaitaM vAnicchan , kSaNa // 13 // For Private And Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir sthAyi kAraNaM svasattAyAM kArya kurvadabhyupagacchan kramotpattimuparuNaddhi sakalajagadekakSaNavRttiprasaGgAt / kAlAntare kArya kurvatkAraNaM kSaNikamabhyupagacchatA nAyaM doSa iti cet, na, teSAmapi kAraNasya kAryakAlaprAptau kSaNabhaGgabhaGgAnuSaGgAt , tadaprApnuvatastaskRtau vyalIkakalpanAvizeSeNa kUTasthAnatizAyanAt / yathaiva hi kUTasthamapariNAmitvAt kramayogapadyAbhyAmarthakriyAsamarthamapi vyalIkakalpanayA kramAkramasamAkrAntakAryaparamparAM kurvadabhyupagamyate nityaikAntabAdibhiH sAGkhyAdibhistathA kSaNikamapi svasattAkSaNAtpUrva pazcAcAtyantamasatsarvathArthakriyAyAmasAmaya prathayadapi saMvRtyA kramAkramavRttikAryamAlA nirvatayadurarIkriyate kSaNikavAdibhiH iti kUTasthAdanatizAyanaM kSaNikasya siddhameva / tataH subhASitaM samantabhadrasvAmibhiH kuzalAdyasaMbhUtirekAntapraharakteviti, parasparanirapekSasadasadubhayaikAntanityAnityobhayakAntavAdinopi tadasaMbhavAdadvaitaikAntAdivAdivat / tadevaM sarvathaikAntavAdinAM dRSTeSTaviruddhabhASitvAdajJAnAdidoSAzrayatvasiddharAptatvAnupapattestvameva bhagavannaIn sarvajJo vItarAgazca yuktizAstrAvirodhivAktvena nirdoSatayA nizcito mahAmunibhistattvArthazAsanArambhebhiSTutaH, tatsiddhinibandhanatvAditi tattvArthazlokavAtikAlaGkAre vyAsataH samarthita pratipattavyam // 8 // nanu ca bhAva eva padArthAnAmiti nizcaye dRSTeSTavirodhAbhAvAttadvAdino nirdoSatvasiddherAptatvopapatteH stutyatA'stviti bhagavatparyanuyoge satIvAhuH 'saMvRtyeti' (130-1-14) avidyayetyarthaH / sAca vyavahAravAdinAM vedAntinAM mate'nirvacanIyaM karmopapAdayati, saugatAnAM tu vaijJAnikameva, dRSTisRSTivAde tu vedAntinAMmAdhyamikAnAM ca na kazcidvizeSo daNDaghaTAderyAgasvargAdezca kAryakAraNabhAlA vasya svAmikakAryakAraNabhAvatulyatvAt kevalameke vAGmAtreNa vedaprAmANyaM svIkurvate bhramAdhiSThAnasatyatvaM ca, anye tu na tadapI tyetAvAneva vizeSa iti bodhyaM sudhImiH / yuktyA bAdhaM darzayitvA'nubhavena bAdhaM pradarzayati, yadi vetyAdi, (130-2-2) For Private And Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagersuri Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // // 132 // C5A525ARSHA tasyApi svarUpeNeti (3) svarUpeNa sacce pararUpeNa cA'sattve'nubhava eva sAkSIti bhAvaH / na ca prasiddhana pararUpeNAsattvamanu- pariccheda bhUyatAM na tu zazazRGgAdivadaprasiddheneti na kSaNikAyekAntasya svarUpeNa sattve pararUpeNAnekAntenAsavAnurodhAdanekAntAbhyupaga- prthmH|| mApattiriti zaGkanIyam / sthirapakSe sa evAyamityAdau kSaNikapakSe'pi citrajJAnAdau bhedAbhedAdhanekAntasyAnubhavasiddhatvenAsacAropaviSayatayA'pi tahurnivAratetyatra tAtparyAt,etenAsatkhyAtisiddhenAnekAntarUpeNa vyadhikaraNadharmAvacchinnapratiyogikatvAdinA vA'satve'pi na vstusiddhiritypaastm| anAzrayaM (5) ekAntAzrayanirAsAt , tata (5) ekAntanirAsAt, anuSThAnaM tapazcaraNAdi, ekAntavAdinAmiti shessH| abhimatavyAghAtakRt svargApavargaphalanirAkariSNuH syAt , sadekAnte doSaM darzayannasadekAntasyanyAyyatAmAzaGkate pUrvapakSI nanu cetyAdinA(6), karmaNa ityAdi paSThyantatrayasya mAbhUt (7) ityanenAnvayaH, sarvathA satastadaghaTanAditi (7) hetuH| tadaghaTanAjanmAghaTanAt , sarvathAsattvaM hyAkAzAdAvutpatyabhAvavyApyatvena dRSTam , tatastathAtve utpattirna ghaTata iti bhAvaH, karmavizeSAt (7) ayatyAzramavihitatapazcaraNAdikarmaNaH, tattvajJAnAdeH (7) AtmasAkSAtkArAdeH, AdinAmithyAjJAnadhvaMsaparigrahaH, tatvajJAnamevAdiH kAraNaM tasmAditi vA, vAkAro matadvayAmivyaktyarthaH, kecit khalu karmaNa eva muktimicchanti, apare ca tattvajJAnAdeveti / tasya (8) karmAdeH, tataH(8) kAyAdivyApArAdeH, prAgasata (8) iti, kAraNasAmagryAH kAryotpattivyApyatvAdutpatterAdhakSaNasambandharUpatvAdasadekAnte kAryajanmAvirodhAditi bhAvaH, samAdhatte-'ubhayatretyAdi (8) / ubhayatra sdstkaarypkssyoH|vyliikprtibhaasaanuprmprsnggaaditi, (9), asato niravadhitvena yathAsvabhAvaM satatotpattyanutpattyanyataradhrauvyAditi bhAvaH teSAM (12) vyalIkapratibhAsAnAm , abhAvaikAnte (131-1-1) mAdhyamikamate 18 // 13 // For Private And Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobabirth.org Acharya Shri Kailasagarsur Gyanmandir dattaM dUSaNaM yogAcArasautrAntikamatayorapyatidizati bhASyakRt-na kevalamityAdi / na kevalaM svabhAvanairAtmye tattvopaplavavAdimAdhyamikamate (2) svabhAvazUnyatva evAyamanantarokto dossH| kintvantastatvavAdino yogAcArasyAntarbahistattvavAdinaH sautrAntikasya ca mate, niranvayasattve'pi kSaNasthitimAtraniranvayasattvAGgIkAre'pyayaM doSastadavastha evetyakSarArthaH / 'kAryakAlamiti' (5) kAraNasya kAryasahabhAvavyApyatAyAH sAmagryAzca svakAle kAryotpattivyApyatAyAH nyAyyatvAd vyavahitottarakSaNapraveze gauravAditi bhAvaH / prasaGgAditi (6) na ceSTApattiH, savyetaragoviSANayoH kAryakAraNabhAvasya sarvairanabhyupagamAditi bhAvaH / tadakAraNatvasAdhanAttatra (7) kArye'kAraNatvasAdhanAt , anyakAryavadanyakArya iva, tasya vA prakRtakAryasya, tadakAryatvasiddheH prkRtkaarnnaakaarytvsiddheH| tadvata( ) anyakAryasyeva, tadanantaraM sAmagrIpraviSTatadavyavahitottarakSaNe, sambhavati samIcInatayA ghaTate, ekakAraNasya kAryotpatyavyApyatvAditidraSTavyam / atrApyavyavahitatvamanatiprayojanamityabhipretyAha bhASyakRt, 'kAlAntare'pIti' (8) tyajyatAM tIvyavahitatvabhAgaH pUrvabhAvitvapazcAdbhAvitve tu kAraNakAryazarIraghaTake'vazyaM vAcye, anyathA samAnakSaNavartinAM sarveSAM kAryakAraNatvaprasaGgAdityAzayavAnAha, 'kAlAntare'pIti (8),' idamupalakSaNaM svamajJAnasyApi kAlAntarIyajAgrajJAne hetutAyAH prjnyaakrennaabhyupgmaaditidrssttvym| evamabhyupagame kSaNikatvasAdhakayuktirvirudhyata iti dUSaNamAha, samarthe satyabhavata ityAdi (9),kAlaniyamakalpanAyAmiti(11)yatkAle yaananasamartha yattatkAle tatastadutpattiriti svabhAvakalpanAyAM bauddhena kriyamANAyAmityarthaH / samAnaH parihAra iti (11) sthirapakSe'pi kAraNAntarasAhityenaiva kAryopadhAyakatvasvabhAvasya kAraNe kalpanena samarthAsamarthatvAbhyAM bhedAbhAvAdityarthaH / na 23 For Private And Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 133 // 2000H paricchedaH prthmH|| ca kAraNAntarasAhityagarbhakAryopadhAyakatvasvabhAvasya kalpane sadA galepAdikayA kAraNaM kAraNAntaramapyupanayediti pareNa vaktuM zakyam / kAlAntare kAryajanakatvasvabhAvAbhyupagame galepAdikayA kAlAntaramapyupanayedityasyAcalavAdibhirapi vaktuM zakyatvAnmRSikAlarkaviSavikArAdeH kAlAntare kAryotpAdakatveSTivyAghAtAt tattadghaTakasya svabhAvaparicAyakatvoktarapyubhayatra taulyAditi draSTavyam / etadevAha vRttikRt , yathaiva hItyAdi(11), tasyApi tathAvidhaikasvabhAvatvAditi(131-2-2)yathA kSaNikasyAkramikanAnAkAryakaraNaikasvabhAvatvaM tathA zAzvatikasyApi kramikanAnAkAryakaraNaikasvabhAvatvamaviruddhamiti bhaavH| atra nitye, kathamutpattirveti so'yaM paryanuyogaH, tatra kSaNikapakSe, samAnaH ekAntagrahe doSasyAnekAntagrahe ca parihArasyobhayatrAvi| zeSAt , sadekAnte kathazcit kAryotpattisambhavamAha bhASyakRt , atraikatvavirodhamudbhAvya saMvedanaprativandyA praghaTTena pariharati vRttikRt nanvekatvaM virudhyata ityAdinA (4) prakRtaparyanuyogasyAvizeSAditi dUSaNaM sAMkhyaM prati saugatena dattaM tatsaugatasyApyAyAti yatastanmate saMvedanaM grAhyagrAhakAkAravaizvarUpyamanubhavedekena svabhAvenAnubhavedanekena vA, Adye grAhyagrAhakAkArayorekatvApattiH, antye'nekasvabhAvavataH kathamekasvabhAvatvaM saMvedanAdAkAradvayabhinnatopagame cAsya taditi vyapadezaH kutaH, sambandhAcet , sa sambandhastaddhaturekena svabhAvenAnekena vA, atrApyuttaraM pUrvavaditi duruttarAnavasthAtaraGgiNIti zUnyasaMvitpakSe'pyekatvasyAnekatvenAvirodhabalAdApAdayati bhASyakRt, kSaNasthAyina ityAdi (9) kasyacit zUnyasaMvinmAtrasya, anabhyupagame'pItyanantaraM tattvata iti shessH| vivekam (9) abhAvam , parokSam anumAnaviSayam , bibhrANasya(10)svarUpasambandhena kroDIkurvataH, sAmarthyaprApteyuktisiddhatvAt , saMvedanaikasya kSaNikajJAnAdvaitasya, nanu grAhyagrAhakAkAraviviktatayApi saMveda R 133 // OGRE For Private And Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir CLICRORA nasya pratyakSataivAbhAvasyAdhikaraNarUpatvAdityAzaGkate saMvidUpatayeti(10),uttarayati tathetyAdi (11), tathA grAhyagrAhakAkAraviviktakSaNikajJAnatvena, sakRdapyekavAramapi, apratibhAsanAt brahmAdvaitavat vedAntyabhimatasakalaprapaJcavinirmuktaparabrahmavat , te'pi hi prapaJcarahitabrahmaviSayaM vicArasAdhyaM mahAvAkyajanyaM pratyakSaM svIkurvata eva tadvadvauddhabuddhiparamakASThAprAptaM zUnyapratyakSamiti | bhAvaH / brahmAdvaitapratyakSaM mithyA kSaNikajJAnAdvaitapratyakSaM satyamiti tu svavAsanAmAtram , kUTasthAnatizAyitvamiti(132-1-3) ya eva nityaikAntapakSe doSAsta eva kSaNikapakSe'pIti bhaavH| kizca karaNAkaraNayostajAtIyasya sataH sahakArilAbhAlAbhau tantramityabhyupagame kSaNikatvaM sidhyet , sa caikavyaktAvapyaviruddhastatazca tAvanAdRtya kAraNagatavaijAtyakalpanamaprAmANikamanyathA kAraNavatkArye'pi kizcidvaijAtyaM syAt , yadvataH kAraNApekSA syAnnatu dRSTajAtIyasyeti zaGkayA na niyatapravRttisiddhirevaM cAvahverapi dhUmasambhAvanayA gataM kAryaliGgakena saGkIryate ca kAraNagatA kurvadUpatvAkhyA vidhirUpA vyAvRttirUpA vA jAtirdaNDatvAdinA parasparaparihAravatyozca samAveze gotvAzvatvayorapi tathAbhAvaprasaGga iti gatamanupalabdhiliGgakenApi kvacidapi virodhAsiddhestato vipakSe bAdhakAbhAvAt svabhAvaheturapyapAstaH / athAsti tattathA hi vRkSajanakapatrakANDAdyantarbhUtA ziMzapAsAmagrI sA vRkSatvamatipatya bhavantI svakAraNamevAtipatediti cet , tarhi ziMzapAsAmagryantarbhUtA caladalAdisAmagrI tAmatipatya calarUpatA bhavantI svakAraNamevAtipatediti tulyam, nodanAdyAgantukanibandhanaM calatvaM na tadvizeSamAtrAdhInamiti cet , yadi nodanAdayaH svabhAvabhUtAstadA tadvizeSA eva, athAsvabhAvabhUtAstataH sahakAriNa eva, tathA ca tAstAnAsAdya nirvizeSaiva ziMzapAcalakhabhAvatvamArabhata iti kutaH kSaNikatvasiddhiH, svabhAvabhUtA evAgantukasahakAryanupravezAdbhavantIti cet, tarhi vRkSasAmayyAmAgantukasaha + 4554 For Private And Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir INT paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 134 // *SACH kAryanupravezAdeva ziMzapApi jAyata iti na kazcidvizeSaH / evametat , kintu ziMzapAjanakAstarusAmagrImupAdAyaiva calanajanakAstu na tAmeva kintu mUrtamAnaM tathAdarzanAditi cet , tarhi ziMzapAyA vRkSavizeSatvAvizeSe kautaskutoyaM phalaM pratyekAntAnekAntavizeSaH / tattatsahakAribhAvAbhAvakRtaH sa iti cet, tAsAditasahakAriNo'sadRzarUpA api kecitkaMpakAriNA'nIdRzAstu na tatheti tadvA tAdRgveti na kazcidvizeSa iti syAditi kutaH kSaNikatvaM vaijAtyAbhyupagame ca kuto'numAnavArtA mAbhUdanumAnamiti cet, tarhi tena vinA kutastatsiddhayet, na hi kSaNikatve pratyakSamasti tathAnizcayAbhAvAt , gRhItanizcita evArthe tasya prAmANyAt, anyathAtiprasaGgAditi hatA bauddhabuddhistadAhurudayanAcAyo:-"na vaijAtyaM vinA tatsyAnna tasminnanu mA bhavet / na vinA tena tasiddhirnAdhyakSaM nizcayaM vineti // 1 // " // 8 // bhAvaikAnte padArthAnAmabhAvAnAmapalavAt / savotmakamanAdyantamasvarUpamatAvakam // 9 // padArthAH prakRtyAdIni paJcaviMzatitattvAni / "mUlaprakRtiravikRtirmahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta / SoDazakaza vikAro na prakRtine vikRtiH purussH||1||" iti vacanAt / teSAmastitvameveti nizcayo bhAvaikAntaH / tasminnabhyupagamyamAne sarveSAmitaretarAbhAvAdInAmabhAvAnAmapahnavaH syaat| tataH sarvAtmakatvAdiprasaGgaH / tatra vyaktAvyaktayostAvaditaretarAbhAvasyApahave vyaktasyAvyaktAtmakatve sarvAtmakatvam / tathA c| "hetumadanityamavyApi sakriyamanekamAzritaM liGgam / sAvayavaM paratantra vyaktaM viparItamavyaktam // 1 // " iti vyaktAvyaktalakSaNabhe dakathanavirodhaH / prakRtipuruSayoratyantAbhAvanihave prakRteH puruSAtmakatve sarvAtmakatvameva / tathA ca "triguNamaviveki viSayaH sAmAnyamaPI cetanaM prasavadharmi / vyaktaM tathA pradhAnaM tadviparItastathA ca pumaan||1||" iti tllkssnnbhedkthnvyaaghaatH| prAgabhAvasyApahave mahadahakArAde // 134 // For Private And Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rvikArasyAnAditvaprasaGgaH / tathA ca "prakRtermahAMstatohaGkArastasmAdgaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt pazcabhyaH paJca bhUtAni // 1 // " iti sRSTikramakathanaM vipratiSidhyate / pradhvaMsAbhAvasyApahave tasyAnantatvaprasaGgAt pRthivyAdIni pazca mahAbhUtAni pacasu tanmAtreSu lIyante-- pRthivyA gandharUparasasparzazabdatanmAtreSu pravezAt, salilasya rasAdiSu, tejaso rUpAdiSu, vAyoH sparzazabdatanmAtrayoH, AkAzasya zabdatanmAtre'nupravezAt, tanmAtrANAM ca pazvAnAM buddhIndriyANAM karmendriyANAM ca manasA saha SoDazakasya gaNasyAhaGkAre'ntarbhAvastasya ca mahati mahataH prakRtAviti saMhAranivedanamativyAkulaM syAt / tataH sarvamasvarUpaM, svenAsAdhAraNena rUpeNa kasyacittattvatsya vyavasthAnAghaTanAt / tacca "sarvasyobhayarUpatve tadvizeSanirAkRteH / codito dadhi khAdeti kimuSTraM nAbhidhAvati // 1 // " iti dUSaNAspadadmatAvakaM matam, na tava bhagavatorhataH, kathaJcidabhAvApahnavAbhAvAt / nanu ca vyaktAvyaktayoritaretarAbhAvasya tatsvabhAvasya prakRtipuruSayoratyantAbhAvasya ca tadrUpasya mahadahaGkArAdInAM prAgabhAvasya ca svakAraNasvabhAvasya mahAbhUtAdInAM pradhvaMsAbhAvasya ca svAntarbhAvAzraya svarUpasya sAMkhyairabhyupagamAdabhAvApahnavAsiddheH kathaM sarvAtmakatvAdirdoSa iti cet, na, tathA bhAvaikAntavirodhAt sarvasya bhAvAbhAvAtmakatvaprasakteH / na hi vayamapi bhAvAdarthAntaramevAbhAvaM saMgirAmahe, tasya bIrUpatvaprasaGgAt, nAstItipratyayajanakatvarUpasadbhAvAdabhAvasya nIrUpatvAbhAvopagame tasya bhAvasvabhAvatvasiddheH pratyayAbhidhAnaviSayasyArthakriyAkAriNaH padArthasya bhAvasvabhAvatvapratijJAnAt, nAstitvasya vastudharmatvAdastitvavat / vastuno'stItipratyayaviSayo hi paryAMyo'stitvaM, nAstItipratyayaviSayastu nAstitvam / niSparyAyadravyaikAntapakSe sarvAtmakatvAdidoSAnuSaGgaH kathaM parihartuM zakyaH ?, sarva vivartAtmakasyaikasyAnAdyanantasya pradhAnasyeSTatvAt tadvyatirekeNa sakalavizeSANAM tattvato'sambhavAtsiddhasAdhanamiti cet, na, prakRtipuruSayorapi vizeSAbhAvAnuSaGgAt, sattAvyatirekeNa tayorapratibhAsanAtsattAdvaitaprasaGgAt / tadevAstu, cetanetaravizeSANAma For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 135 // pariccheda: prthmH|| vidyopakalpitatvAditi cet, kutaH punarvizeSAnapaDhuvIta ? na tAvatpratyakSAt , tasya vidhAyakatvaniyamAt , vizeSapratiSedhe pravRttyayogAt / nApyanumAnAdAgamAvA, tasyApi pratiSedhakatvAniSTeH, anyathA pratyakSasyApi pratiSedhakatvaprasaGgAt svayaM na kutazcitpramANAdayaM vizeSAnapadbhute / kiM tarhi ? tatsAdhanavyabhicArAt / vastuvizeSasAdhanavAdinA hi na kAraNabhedastatsAdhanaM prayoktavyam , tasyAbhedavAdinaM pratyasiddhatvAt / nApi viruddhadharmAdhyAsaH, tata eva / kiM tarhi ? saMvini sabhedAdbhAvavasbhAvabhedaH prakalpyeta / sa punarabhedepyAtmanaH khaNDazaH pratibhAsanAt vyabhicArI / nanu jJAnAtmanaH khaNDazaH pratibhAsanasya vibhrAntatvAttattvatastasyaikatvAnna tena vyabhicAraH / taduktam, "avibhAgopi buddhyAtmA viparyAsitadarzanaiH / grAhyagrAhakasaMvittibhedavAniva lakSyate // 1 // " iti cet , tadanyatrApi vibhramAbhAve kozapAnaM vidheyam / zakyaM hi vaktum , saMvinirbhAsabhedaH kutazcitpratipatturvibhrama eva, tattvataH saMvinmAtrasyAdvayasya vyavasthiteH / "yathA vizuddhamAkAzaM timiropapluto nrH| saGkIrNamiva mAtrAbhibhinnAbhirabhimanyate // 1 // tathedamamalaM brahma nirviklpmvidyyaa| kaluSatvamivApannaM bhedarUpaM prapazyati // 2 // " iti vacanAt / tathA cAsiddhaM vizeSasAdhanaM na sAdhyasAdhanAyAlam / tadekaM cakSurAdijJAnapratibhAsabhedavazApAdivyapadezabhAg grAhyagrAhakasaMvittivat / cakSurAdijJAnapratibhAsabhedopyasiddha evAbhedavAdina iti cet, grAhyagrAhakasaMvittipratibhAsabhedopi bhedavAdina: kimekatra jJAnAtmani siddhaH?, saMvRtyA siddha iti cet, samaH smaadhiH| yopItaretarAbhAvapratyayAdbhAvasvabhAvabhedaM sAdhayettasya itaretarAbhAvavikalpopi kathamayathArtho na syAdvarNAdivikalpavat / vargAdipratyayo bhAvasvabhAvabhedaM svasAdhyamarthamantareNaiva bhAvAd vyabhicAritvAdayathArtho, na punaritaretarAbhAvapratyaya ityazakyavyavastham, tasya bhAvAbhAvayorabhede bhedepItaretarAbhAvapratyayena vyabhicArAt / na hi vastuvyatiriktamasannAma, pramANasyArthaviSayatvAt / pratyakSamabhAvaviSayaM bhavatyeva, tasyendriyaiH saMyuktavizeSaNasaMbandhasadbhAvAd, ghaTAbhAvaviziSTaM bhUtalaM 1564 2 // 135 // For Private And Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir H gRhAmIti pratyayAditi cet, na, tasya bhUtalAdibhAvaviSayatvAt / abhAvadRSTau hi tadavasAnakAraNAbhAvAdbhAvadarzanamanavasaraM prApnoti, kramatonantapararUpAbhAvapratipattAvevopakSINazaktikatvaprasaGgAt / pratyakSasya kacitpratipakSA smaryamANasya ghaTasyAbhAvapratipattau tadapararUpasyAnantasyAsmaryamANatvaM bhAvadarzanAvasarakAraNamiti cet, na, pratyakSasya smaraNAnapekSatvAt , tasya smRtyapekSAyAmapUrvArthasAkSAtkAritvavirodhAt / bhAvapratyakSaM kizcittu smaraNanirapekSaM yogipratyakSavat / kizcittu smaraNApekSaM sukhAdisAdhanArthavyavasAyavat / kacidabhAvapratyakSaM smaraNanirapekSaM, yogino'bhAvapratyakSaM yathA / kacidabhAvapratyakSaM punaH pratiSedhyasmaraNApekSameva, tathApratIteH iti cet , na, smaraNApekSasya vikalpajJAnasya pratyakSatvavirodhAdanumAnAdivat / pratyakSasya sakalakalpanAviSayatvAtsmRtyapekSAyAmanavasthAprasanAta , smRteH pUrvAnubhavApekSatvAtpUvarvAnubhavasyApyaparasmRtyapekSatvAt, sudUramapi gatvA kasyacidanubhavasya smRtinirapekSatve prakRtAnubhavasyApi smRtisApekSatvakalpanAvaiya rthyAt / na ca smRtiH pUrvAnubhUtArthaviSayA kathaJcidapyapUrvArthe jJAnamupajanayitumalam , tasyAstatpratyabhijJAnamAtrajananasAmarthyapratIteISTe sajAtIyArthepi smRteH sAdRzyapratyabhijJAnajanakatvasiddheH / pUrvAnubhUte ghaTe smRtistato vijAtIye'rthAntare tadabhAve vijJAnamupajanayatIti zilAplavaM kaH zraddadhItAnyatra jaDAtmanaH / tataH smRtinirapekSameva sarva pratyakSam / tacca yadyabhAvaviSayaM syAttadA bhAvadarzanamanavasarameva, tatkaraNAbhAvAt / "pratipatturbhAvadikSA bhAvadarzanakAraNam" ityapi na samyak , puruSecchAnapekSatvAtpratyakSasya, satyAmapi ghaTadikSAyAM tadvikale pradeze darzanAbhAvAdasatyAmapi sati ghaTe darzanasadbhAvAt / iti na pratyakSamabhAva pratyeti, tasya sanmAtraviSayatvAttatraiva pramANatvopapatteravyabhicArAt / sakalazaktivirahalakSaNasya nirupAkhyasya svabhAvakAryAderabhAvAtkutastatpramitiH syAdAnumAnikI ? na hi nirupAsyasya svabhAvaH kazcitsaMbhavati, bhAvasvabhAvatvaprasaGgAt / nApi kArya, tata eva / iti kutaH svabhAvAtkAryAdvA hetostatpramitiH ? anupa For Private And Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 136 // www.kobatirth.org labdhiH punastasyAsiddhimeva vyavasthApayet iti tatopi na tatpramitiH / bhAvAnAmamupalabdhestatpramitirityapi na samyak, tato bhAvAntarasvabhAvasyaivAbhAvasyAvabhAsanAt / etena virodhiliGgAnnirupAkhyasyAbhAvasya pramitirapAstA / sadupalambhakapramANapaJcakanivRttestatpramitirityapi mithyA, tasyA api nirupAkhyatve kacitpramitijananAsaMbhavAt, AtmanaH sadupalambhakapramANapaJcakarUpatvenApariNAmasya prasajyapratiSedharUpasya pramANatvavirodhAt / yadi punaranyavastuvijJAnarUpA tannivRttistadA na tato nirupAkhyasya pramitiH, vastvantararUpasyaivAbhAvasya siddheH / na ca prakArAntaramasti kicit / iti kutastatpramiti: 1, mA bhUnirupAkhyasyAbhAvasya pratyakSato'nyato vA pramANAtpratipattistathApi na sattAdvaitasya siddhiH, vastunAnAtvasyaiva tataH paricchitterityaparataH tasyApi vastuno nAnAtvaM buddhyAdikAryanAnAtvAtpratIyeta, nAnyathA, atiprasaGgAt / tadapi vyabhicAryeva, vipakSepi bhAvAt / tathA hi svabhAvAbhedepi vividhakarmatA dRSTA yugapadekArthopanibaddhadRSTiviSayakSaNavat / na hyekatra nartakyAdikSaNe yugapadupanibaddhadRSTInAM prekSakajanAnAM vividhaM karma buddhivyapadezasukhAdikAryamasiddham, yena tasya svabhAvAbhedepi vividhakarmatA na bhavet / zaktinAnAtvaM prasavavizeSAt / sa ced vyabhicArI, kutastadgati: ? tasyApi zaktinAnAtvopagamAnna buddhyAdiH prasavavizeSo vyabhicArIti cet, na, anavasthAprasaGgAt, nartakyA dikSaNaikazaktAvapi buddhayAdikAryanAnAtvAcchaktinAnAtvaprasaGgAt tathA tacchaktAvapi / iti sudUramapi gatvA buddhyAdiprasavavizeSasadbhAvepi zaktinAnAtvAbhAve kathaM nAsau vyabhicArI syAt ? iti kuto vastunAnAtvagatiH ? kevalamavidyA svabhAvadeza kAlAvasthAbhedAnA''tmani paratra vA sataH svayamasatIM . midhyAvyavahArapadavImupanayati, yataH kSaNabhaGgino bhinnasaMtatayaH skandhA vikalperannanyathA vA iti sattAdvaitavAdI vizeSAnapahnavIta tadrUpAdiskandhAnAM dravyAdipadArthAnAM vA nirupAkhyAbhAvAnAmiva, paramArthataH kSaNikatvAkSaNikatvatadubhayAnubhayarUpatvAdivizeSasAdhanepi For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // // 136 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAdhanavyabhicArAt, sopi pratibhAsakAryAdyabhedepi kasyacidekatvaM sAdhayatIti sAdhyasAdhanayorabhede kiM kena kRtaM syAt ?, pakSavipakSAderabhAvAt / kasyaciddhi sanmAtradehasya parabrahmaNastadvAdI ekatvaM pratibhAsanAttatkAryAttatsvabhAvAdvA sAdhayedanyato vA 1, taca sAdhanaM sAdhyAdabhinnameva, anyathA dvaitaprasaGgAt / sAdhyasAdhanayorabhede ca kimekatvaM kena pratibhAsakAdinA nirNItaM syAt, pakSasya vipakSasya sapakSasya cAbhAvAt / sAdhyadharmAdhAratayA hi prasiddho dharmI pakSaH / sa ca sarveSAmarthAnAM dharmiNAmaprasiddhau tatonyatvena sAdhyadharmasya caikatvasyAsaMbhave kathaM prasidhyennAma ? vipakSazca tadviruddhastatonyo vA nAdvaitavAdino'sti / tathA sapakSazca sAdhyadharmAvinAbhUtasAdhanapradarzanaphalastasya dUrotsArita eva tatsiddhau vA bhedavAdaprasiddhiH / parAbhyupagamAtpakSAdisiddheradoSa iti cet, na, svaparavibhAgAsiddhau parAbhyupagamasyApyasiddheH / etena yaduktaM, sarve'rthAH pratibhAsAntaH praviSTAH pratibhAsasamAnAdhikaraNatayA'vabhAsamAnatvAt pratibhAsasvAtmavaditi brahmAdvaitasya sAdhanaM tadapi pratyAkhyAtam / AmnAyAttatsiddhirityapyasambhAvyam, tasyApi sAdhyAdabhede sAdhanatvAyogAt / tataH sAdhyasAdhanayorabhede kiM sattAdvaitaM kenAnumAnenAgamena pratyakSeNa vA pramANena sAdhitaM syAt, pakSasapakSavipakSANAmAmnAyasyendri yAdezcAnumAnAgamapratyakSajJAnAtmakapramANakAraNasyAbhAvAnnaivaM tatkRtaM syAt / na kvacidasAdhanA sAdhyasiddhiH, atiprasaGgAt / sAdhanaM . hi pramANaM sAdhyate nizcIyate'neneti / tadrahitA na sAdhyasya prameyasya siddhiH, zUnyatAdisiddhiprasaGgAt / svarUpasya svato gatiriti tu saMvidadvaitavAdinopi samAnam / kiM bahunA, sarvasya svaSTatattvaM pratyakSAdipramANAbhAvepi vyavatiSTheta, svarUpasya svato gateH / ityatiprasaGga eva, puruSAdvaitavadanekAntavAdasyApi siddheH, saMvidadvaitavadanekasaMvedanasyApi siddheH / iti na sattAdvaitaM niSparyAyaM zakyamabhyupagantum / vicArayiSyate caitat prapacato'me / tadalamatiprasaGgena / tato bhAvA eva nAnAtmAdaya iti bhAvaikAnto'bhyupagamyatAm / tatra For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pariccheda: prthmH|| aSTasahasrI|| ca sarvAtmakatvAdidoSAnuSaGgaH parihartamazakyaH // 9 // vivaraNam // bhAvakAnta iti' (134-2-9)bhAvaikAnte'stitvamevetyabhyupagame, abhAvAnAm ,(10) anyonyAbhAvAtyantAbhAvagrAga bhAvapradhvaMsAbhAvAnAm, prakRteH puruSAtmakatva iti (13) prakRtau puruSatvAtyantAbhAvAnabhyupagame puruSatvasya blaadaapaataadi|| 137 // tyrthH| tathA bhAvaikAntavirodhAt (135-1-9) tathAbhyupagame bhAvaikAntapratijJAyA virodhApatterityarthaH / nIrUpatvaprasaGgAt (10)niHsvabhAvatvaprasaGgAt , nAstitvasya ca vastudharmatvAditi (11) dharmazca dharmyaminna eveti nAbhAvo'tirikta iti | bhaavH| medAbhedavAdAcAbhedAzrayaNe tatvena bhedAzrayaNe ca tadvRttitvena pratIteravirodho'nyathA bhAvadharmo'pyatiricyeta, etena bhRta lasya ghaTAbhAvatve bhUtale ghaTAbhAva iti pratItirna syAt , syAdvA bhUtale bhUtalamiti dhIrityapAstam / abhede'pi ghaTAbhAvatvenAdheya| tAyA bhUtalatvena cAdhAratAyA eva yathApratItisvIkArAt , na cAbhAvasyAdhikaraNAtmakatve duHkhadhvaMsasyAtmarUpatvenAsAdhyatApattirityapi dUSaNamasAn pratizobhate Atmano'pi pariNAmitvena kathazcit sAdhyatAyA iSTatvAditi diga, sarvavivartAtmakasya (13) nikhilasAMvRtabhAvAdhiSThAnasya, tattvata iti (13) saMvRtyA paraM tatvaM na niSidhyata iti bhAvaH / 'anyatheti' (135-2-2) anumAnamAgamapramANaM vA na pratiSedhakaM pramANatvAnirvikalpakapratyakSavadityanumAnAditi bhaavH| tasya (3) kAraNabhedasya, asiddhatvAt (4) khamajJAnavaditi bhaavH| tata eva (4) amedavAdinaM pratyasiddhatvAdeva, sa saMvinirbhAsabhedaH, khaNDazaH pratibhAsanAt (4) ityatrAvidyA tajanitAntaHkaraNAdibhedo heturdrssttvyH| saMvedanAdvaitavAdI zaGkate, nanviti (5) tadvaitavAdyAha, tadanyatrApIti (6) tattarhi, anyatrApi brahmAdvaite'pi, vibhramAbhAve (6) vibhramo nAstItyabhyupagame, vizeSasA AAAAA // 137 // For Private And Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir dhanaM (9) saMvinirmAsabhedarUpaM, sAdhanAya medasAdhanAya, tadekaM brahmA'jJAnasattAyAM pramANabhAvAcakSurAdijJAnapratibhAsasya yo bhedastadvazAttaddhetoH, rUpAdivyapadezabhAg bhavati, yathA bhedavAdina ekameva jJAnaM grAhyagrAhakAraMbhaniyAmakazcAtra tattakAlAdisadhrIcIno'vidyAvilAsa ityarthaH / 'yo'pItyAdi' (11) ekameva brahmA'bhyupagacchato'dvaitavAdino yathA varNAdivikalpo'satyastathetaretarAbhAvapratyayo'pIti na tato bhaavkhbhaavbhedsiddhirityrthH| abhede'pi (13) abhedasya prAmANikatve'pi, bhUtalAdibhAvaviSayatvAcchuddhabhUtalAdibhAvaviSayatvAdityarthaH / kIdRzaM zuddhaM bhUtalamiti cet , yAdRzaM tava ghaTAbhAvAdhikaraNam , ubhayamapi pRcchAma iti cet, pRcchantu tAvadetattattvamanubhavaM bhvntH| bhUtalasvarUpatve ghaTAbhAvasya ghaTAgamanakAle'pi tadaparAvRtte stadupalambhaprasaGga iti cet, na / tadA tava kAlaghaTitasyeva mama dezaghaTitasyAbhAvasambandhasyApagamakalpane dopAbhAvAt , evaM sati kAlavizeSaghaTitasambandhena mRdAdereva ghaTAdivyavahAropapattau gataM ghaTAdinA'pIti cet , maivaM dravyArthe iSTatvAt , paryAyArthanaye ca ghaTAderabhAvAdezvAtirekAbhyupagamasya doSAnAvahatvAditi / kramato'nantarUpAbhAvapratipattAveveti (136-1-1) krameNAnantasaMkhyaghaTapaTAdyabhAvagrahaNa evetyrthH| yadyapyanantAnAmabhAvAnAM pratyAsatyavizeSAdekadaiva grahaNopapatteH kramata ityayuktam , tathA'pyabhAvagrahasAmagryavicchedAddhArAvAhikatagRhasaulabhyApekSayetthamuktiriti sarttavyam / nanu kevalAbhAvapratyakSAbhyupagamesyAdayaM doSaH sAvakAzaH, sa eva cAsmAkaM nAsti, abhAvajJAne pratiyogijJAnasya hetutvasvIkArAttatkAdAcitkatve na cAbhAvagrahakAdAcitkatvamiti, yadaiva na pratiyogijJAnaM tadA'bhAvagrahAntarbhAvagrahasyAlabdhAvasaratvamityAzaMkyAbhAvagrahe pratiyogigrahahetutAM khaNDayannAha kvacitpratipakSetyAdinA (2), tataH smRtinirapekSameva sarva pratyakSamiti, (136-1-10) For Private And Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 138 // paricchedaH prthmH|| na ca smRtitvena smRtijanyatvasya pratyakSatvAbhAvavyApyatve'pi vizeSaNajJAnatvena tajanyatayA atathAtvAnnAyaM doSa iti zaGka- nIyam / viziSTajJAnatvAvacchinnaM prati viziSTapratyakSatvAvacchinnaM prati vA vizeSaNajJAnatvena hetutve mAnAbhAvAcadvizeSaNendriyasannikarSatadasaMsargAgrahAdinaiva tadviziSTapratyakSopapatteH surabhicandanamityAdezvAkare pratyabhijJAnatayaivopapAditatvAditidiga / tacca yadyabhAvaviSayaM syAditi (10) ghaTatvAdyavacchinnaprakAratAnirUpitAbhAvaviSayatAkapratyakSe ghaTAdijJAnasya pratiyogijJAnavidhayA vizeSaNatAvacchedakaprakArakajJAnavidhayA vA hetutve'pi zuddhAbhAvadarzanasya sadA sambhRtasAmagrIkatvAditi bhaavH| na cAbhAvadarzanasyApyadhikaraNAdibhAvaviSayakatvAtkathamabhAvadarzane sati bhAvadarzanasyAnavasaraprAptatvamiti vAcyam / adhikaraNamizritAbhAvajJAnasya saGkalanAtmakatvena prathamamabhAvAvagrahAdighaTitAbhAvopayogenAbhAvagrahasyaivAvicyutau satyAM bhAvasaMyojanAnupapattirityatra tAtparyAt , " abhAvabuddhau pratiyogibuddheH, prAJco'tra yatkAraNatAM vadanti // tannavyasiddhAntavimardapUrva svataMtrayuktyA pribhaavyaamH||1||nyaayaambudhirdiidhitikaaryukti-kllolkolaahldurvigaahH|| tasyApi pAtuM na payaH samarthaH / kiMnAma dhImatpratibhAmbuvAhaH // 2 // " atra pratiyogijJAnazUnyakAlenetyAdyAkArakapratiyogyamizritAbhAvapratyakSavAraNAya tatra pratiyogijJAnasya hetutvamaGgIkurvanti jIrNAH tanmatenAbhAvajJAnatvaM tatpratyakSatvaM vA pratiyogijJAnakAryatAvacchedakam , prameyatvAdinA'bhAvagrahe'bhAvatvasAmAnyalakSaNAdhInAbhAvapratyakSe ca vyabhicArAt, nApi sAmAnyato'bhAvalaukikapratyakSatvaM pratiyogijJAnakAryatAvacchedakam , ghaTajJAnakAle paTAbhAvAdilaukikapratyakSotpattiprasaGgAt , nApi ghaTatvAvacchibapratiyogitAkAbhAvAdilaukikapratyakSatvaM ghaTajJAnAdikAryatAvacchedakam , dravyatvAdinA ghaTAdijJAnottaramapi tAdRzA'bhAvalau 138 // For Private And Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kikapratyakSApatterdurvAratvAt, na ca ghaTatvaviSayaka ghaTajJAnatvena tAdRzahetutvAnnAnupapattiH, ghaTapaTatvanirvikalpakottaraM tatsamUhAlambanottaraM ca tathAvidhAbhAvalaukikapratyakSApaterdurvAratvAt, kintu ghaTatvAvacchinnaviSayatAzAlijJAnatvaM kAraNatAvacchedakam, ghaTatvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvalaukikapratyakSatvaM kAryatAvacchedakamiti bodhyam / nanvevamapi ghaTatvena paTabhramadazAyAM ghaTatvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvalaukikapratyakSApattirdurvArA, na ceSTApattiH, tathAvidhAbhAvapratyakSasya pratiyogyaMze ghaTatvavaiziSTyabhramajanakIbhUtadoSasya tadA'sacvena ghaTatvena paTAviSayakatayA ghaTatvena ghaTajJAnAsacvena tadviSayakatayA ca netyAkAraka pratyakSaparyavasannatveneSTApatterasambhavAt / na ca tathAvidhapratyakSaM prati ghaTatvAvacchinnaghaTaviSayatAzAlijJAnatvena hetutvAnnottApattiH, tathAvidhadopadazAyAM ghaTatvena paTajJAnasattve tAdRzAbhAvAMze ghaTatvena paTAvagAhino bhramAtmakapratyakSasyAnupapatteH na ca tAdRzaphalopapattaye ghaTatvena paTajJAnasyApi pRthagdhetutvaM kalpanIyam, tAdRzajJAnena phalajanane tathAvidhadoSasya sahakAritvakalpanAcca na pUrvapradarzitApattiriti vAcyam, anantakAryakAraNabhAvakalpanApattidoSAnuddhArAditi cet, na / prAmANikagauravasyAdoSatvAt / yattu ghaTatvena paTAdijJAnakAle ghaTAbhAvAMze ghaTatvena paTabhAnajanakI bhUtadoSasya tattatkSaNa sambandharUpasya niyamataH sattvAnna tAhazajJAnadazAyAM netyAkArakapratyakSApattiriti tamAnantatatatkSaNasambandhAdInAM doSatve pramANAbhAvAttatkalpane gauravAcca, atha tathApi taddharmAvacchinnapratiyogitAkA bhAvalaukikapratyakSaM prati taddharmAvacchinnaviSayatAzAlijJAnatvena na hetuhetumadbhAvaH, samaniyatasaMkhyAparimANAdyabhAvAnAmaikyena saMkhyAdijJAnottarotpannasaMkhyAtvAdyavacchinnapratiyogitAkAbhAvalaukikapratyakSasya parimANatvAdyavacchinnapratiyogitAkAbhAvaviSayatayA parimANatvAdyavacchinnapratiyogitAkA bhAvalaukikapratyakSe parimANatvAdyavacchinnavi 24 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 139 // www.kobatirth.org SayatAzAlijJAnahetutAyAM vyabhicArAt parimANatvAdyavacchinna pratiyogitA sambandhAvacchinnaparimANaniSThaviSayatAnirUpitAbhAvaviSayatAkalaukikapratyakSa eva taddhetutvakalpane tu dIdhitikRduktarItyA'bhAvabuddherviziSTavaiziSTya maryAdayaiva gatArthatvena pratiyogijJAnasya svAtaMtryeNa hetutvabhaGgaprasaGgAditi cet, na / samaniyatAbhAvAnAM bhinnatvAbhyupagame doSAbhAvAtparimANatvAdyavacchinnapratiyogitAvacchedakayatkiJcidavacchinnajJAnatvena hetutvAnna doSaH, ata eva prAcAM ghaTAtyantAbhAvAderghaTAditatprAgabhAvatatpradhvaMsapratiyogikatve'pyekagrahe pratyakSatvamityapare, vastuto ghaTatvena paTaghaTajJAnayordoSAntarbhAvAnantarbhAvAbhyAM pRthakkAraNatvasya prAguktatvAtkAryatAvacchedakakoTAvavyavahitottaratvadAnAvazyakatvAtsamaniyatAbhAvapratyakSasthale na vyabhicAraH / itthameva laghudharme'bhAvasya pratiyogitAvacchedakatvasambhave gurau tadabhAvena kambugrIvAdimattvAvacchinnaviSayatAzAlijJAnottaraM ghaTatvAvacchinnapratiyogitAsambandhena kambugrIvAdimattvAvacchinnaprakAratA nirUpitAbhAvaviSayatAzAlinaH kambugrIvAdimAnnAstItyAkArakasya pratyakSasyopapattiH, ghaTatvAvacchinnAbhAvapratyakSe ghaTatvAvacchinnaviSayatAzAlina iva kambugrIvAdimattvAvacchinnaviSayatAzAlino'pi jJAnasya hetutvAtkArye svAvyavahitottaratvasyaiva ca vyabhicAravArakatvAt, kambugrIvAdimanniSThakambugrIvAdimattvAvacchinnapratiyogitAvagAhanena ca tatra prAmANyAprAmANyobhayavyavasthA zraddheyA, anye tu kambugrIvAdimattvAvacchinnaviSayatAzAlijJAnakAle kambutvAvacchinnaviSayatAzAlijJAnasyAvazyakatayA taduttaraM kambutvAvacchinna pratiyogitA kA bhAvalaukikapratyakSAbhyupagamena tadabhAvAMzena tena sambandhena kambugrIvAdimadavagAhatvAt kambugrIvAdimAnnAstIti zramasvIkArAnnAnupapattirityAhuH / na ca tathApi tejastvaprakArakajJAnaM vinA jAyamAne idantvAdinA tejaH sAmAnyAbhAvarUpatamaH pratyakSe tathAvidhAbhAvalaukikapratyakSaM prati teja For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 139 //
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir stvAvacchinnaprakAratAzAlijJAnahetutAyAM vyabhicAra iti vAcyam , tejastvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvaniSThAbhAvatvAvacchinnalaukikaviSayatAzAlipratyakSatvasya tejastvaprakArakajJAnakAryatAvacchedakatvopagamAt , athAyaM kAryakAraNabhAvaprapaJcaH pratiyogijJAnazUnyakAle netyAkArakapratiyogyamizritAbhAvapratyakSApattivAraNAya, saiva ca kutastAdRzAbhAvapratyakSAprasiddhyA tadApatterayogAditi cet, na, indriyasambaddhavizeSaNatAbalAtpratiyogijJAnazUnyakAle ghaTAbhAvAdAvabhAvalaukikapratyakSatvAvacchinnApattau kriyamANAyAM phalataH pratiyogyamizritanetyAkArakAbhAvalaukikapratyakSApattisambhavAt / atha taddharmAvacchinnapratiyogitAkAbhAvalaukikapratyakSe tAdRzajJAnatvena pratiyogijJAnahetutvakalpane'pi pratiyogitAsambandhenAbhAvo na ghaTIya ityAkArakabAdhabuddhidazAyAM ghaTajJAnakAle ghaTatvAvacchinnapratiyogitAkAmAvalaukikapratyakSatvAvacchinne ApAdyamAne phalato netyAkArakApattisambhavaH, tadA pratiyogitAsaMsargeNa ghaTabhAnapratibandhakasya tathAvidhavAdhajJAnasya sattvenAbhAvAMze tatsaMsargakaghaTAdiviSayakapratyakSotpatyasambhavAditi, tanna, tadAnImapyekatra dvayamiti rItvA ghaTAbhAvatvobhayamabhAvAMze viSayIkurvANasya ghaTo nAstIti pratyakSasya sambhavena pratiyogyamizritAbhAvapratyakSApattyasambhavAt / yadi cAvRttitvajJAnakAle nidharmitAvacchedakajJAnasyApyanutpattyA pratiyogitAsambandhena ghaTo nAbhAvavRttirityavRttitvajJAnakAle ghaTAdirUpapratiyogijJAnabalAttatkAryatAvacchedakAvacchinnasyApattau kriyamANAyAM phalato netyAkArakApattiH sambhavatIti manyate, tadA doSabalAt ghaTatvAvacchinnapratiyogitayA vRttyanirUpakasambandhena ghttvishittaabhaavprtykssaabhyupgmaanaanuppttiH| yattvabhAvo na ghaTIya iti bAdhabuddherevAsambhavo'syAbhAve pratiyogitayA ghaTavaiziSTyAvagAhitvena pratibadhyatAvacchedakAkrAntatvAditi, tantra, pratiyogitAvacchedakasambandhAvacchinnAdhAratAsaMsargakabuddhereva prativabhya SHARMA For Private And Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI | pariccheda prthmH|| vivaraNam // // 14 // tvAt pratiyogitayA ghaTabaDhuddheH sAmrAjyAt , na hi saMyogasambandhAvacchinnAdhAratayA gaganAdyabhAvavattAnirNaye'pi saMyogamAtreNa gaganAdimattAbuddhyanudaya iti / yadapi eke dharmadharmitAvacchedakIkRtya viruddhabhAvobhayaprakArakanirNayAnabhyupagamAt zuddhapratiyogitAsambandhAvacchinnapratiyogitAkaghaTAbhAvavattArUpabAdhasyaiva prakRte zaraNIkaraNIyatvena saMyogasambandhAvacchinnapratiyogitAsambandhAvacchinnatatpratiyoginiSThapratiyogitAkAbhAvanirNaye'pi zuddhapratiyogitAsambandhenAbhAvAMze ghaTaviSayakasya ghaTo nAstItyAkArakasyAbhAvapratyakSasyotpattau bAdhakAbhAvena pratiyogyamizritAbhAvalaukikapratyakSApattyasambhavaH, taduktaM--'padArthamAlAyAM taddazAyAmapi sAmAnyataH pratiyogivaiziSTyadhIsambhavAditi, sAmAnyata ityasya zuddhapratiyogitAsambandhenetyartha iti, tadapi na kSodakSamam , tAdRzanirNayAsambhave'pi pratiyogitAsambandhana ghaTo'vRttiriti jJAnasya pratibandhakasya jAgarUkatayA | tathAvidhajJAnakAle netyAkArakaghaTAbhAvalaukikapratyakSAporvinopadarzitaprakAraM brahmaNo'pi durvAratvAditi dhyeyam / atha bhUtalAdau saMyogasaMsagarkaghaTaprakArakanirmitAvacchedakajJAnadazAyAM tatra saMyogasamavAyAdiyAvatsambandhAvacchinnapratiyogitAkaghaTAbhAvalaukikapratyakSApattivAraNAya samAnavizeSyatayA tatsambandhAvacchinnatadabhAvalaukikapratyakSaM prati tena sambandhana pratiyogyAropasya hetutvaM kalpyata iti tata eva pratiyogyamizritAbhAvalaukikapratyakSavAraNAt kiM tatra pratiyogijJAnahetuneti cet, na, tatsa|mbandhena tadAropaniyAmakAdevAbhAvabuddhau sambandhaniyamopapattAvAropahetutAyAM mAnAbhAvAt , astu vA tatsambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvapratyakSe tatsambandhavattAjJAnaM hetuH, na tu tena sambandhena tadAropopi, gauravAt , tathA ca pratiyogyamizritAbhAvalaukikapratyakSApattivAraNAya prtiyogijnyaanhetutaa''vshykiiti| astu vA'bhAvapratyakSe pratiyogyAropahetutA, tathApi tatra ARSAKX**ARA // 14 // For Private And Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir kAraNatAvacchedakakoTau pratiyogitAvacchedakaviSayatAniveze mAnAbhAvAvyatvena ghaTasya saMyogenAropasthale ghaTatvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvAMze dravyatvena ghaTapratiyogikatvabhramajanakadoSAbhAve netyAkArakapratyakSApattivAraNAya pratiyogitAvacchedakaprakArakajJAnasya pRthagghetutvamAvazyakam , pratiyogyAropajanakatAvacchedakakoTau pratiyogitAvacchedakaviSayatAniveze sambandhamede| nAnantakAraNatAvacchedakagauravaprasaMgAt , dIdhitikRtastu pratiyogyaMze viziSTavaiziTyaviSayatAzUnyasya vizeSye vizeSaNaM tatra ca | vizeSaNAntaramiti viSayatAzAlino'bhAvapratyayasyAnabhyupagamenendriyasambandhavizeSaNatAyAH phalajanane ghaTatvAdiviziSTavaiziSTyabuddhi prati hetutvena klapsasya ghaTatvAdiprakArakajJAnasya sahakAritvasvIkAreNaiva netyAkArakapratyakSavAraNasya zakyatayA'bhAvabuddhi prati pratiyogijJAnasya hetutvakalpanaM nirrthkmevetyaahuH|| tatredaM cintyate // abhAvapratyakSe jananIye indriyasambaddhavizeSaNatAyA | ghaTatvaprakArakajJAnasyeva paTatvaprakArakajJAnasyApi sahakAritvaM svIkaraNIyam , anyathendriyasambaddhavizeSaNatAbalAtpaTatvAvacchinAbhAvapratyakSasya paTatvaprakArakajJAnazUnyakAle'pyutpattyApatteH, tathA ca paTatvaprakArajJAnasatve indriyasambaddhavizeSaNatArUpakAraNabalAd ghaTAbhAvapratyakSApattiH, na ceSTApattiH, tadA ghaTAbhAvAMze paTabhramajanakadoSAbhAvena paTasya ghaTajJAnAsatve ca ghaTasthAbhAvena netyAkArakapratyakSaparyavasAnAt, na ca ghaTAbhAvAdiniSThendriyasambaddhavizeSaNatAyA ghaTatvAdyavacchinnaviSayatAnirUpitA'bhAvaniSThalaukikaviSayatAsambandhena pratyakSahetutve tasyAM ghaTatvaprakArakajJAnasya sahakAritvAnopadarzitApattiH, na ca paTatvaprakArakapaTajJAnakAle ghaTAbhAvAMze tajjJAnajanakIbhUtadoSasatve ghaTatvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvapratyakSAnupapattighaTAbhAvaniSThavizeSaNatAyAH phalajanane paTatvaprakArakajJAnatathAvidhadoSAdInAmapi sahakAritvAditi vAcyam , viSayabhedenendriyasambaddhavizeSa SEX For Private And Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrINatAyAH kAraNatAdhikyaprasaGgAt / na ca pratiyogijJAnahetutAmate'pi viSayabhedenendriyasambaddhavizeSaNatAyAH kAraNatAbAhulyaM vivaraNam // vinA na nistAraH, pUrvopadarzitApattestanmate'pi sambhavAditi vAcyam / tanmate laukikaviSayatAsambandhenAbhAvapratyakSaM prati vapra kArIbhUtadharmAvacchinnapratiyogitAkatvasambandhena jJAnatvena hetutvakalpanenAnupapatterabhAvAt uktasambandhaghaTitasAmAnAdhikaraNyena // 14 // jJAnaviziSTAyA ekasyA aparasyAzca tattaddoSaviziSTAyA indriyasambaddhavizeSaNatAyA abhAvalaukikapratyakSaniyAmakatve ghaTatvaprakArakajJAnasatve ghaTAbhAvasanikarSe aadyaayaaH| paTatvaprakArakajJAnasattve ghaTAbhAvAMze paTabhramajanakadoSasatve ca dvitIyAyAH sampattyA abhAvalaukikapratyakSotpattestadasattve ca tadanutpatteriti / syAdetat , navyamate'pi viSayabhedenendriyasambaddhavizeSaNatAyA na kAraNatAdhikA taddhavicchinnapratiyogitAkAbhAvasannikarSe tadanyadharmaprakArakajJAnasyaiva tadabhAvAMze tatprakArakabhramajanakadoSatvAbhyupagamena ghaTatvaprakArakajJAnakAle indriyasambaddhavizeSaNatArUpakAraNabalAdabhAvapratyakSasya ghaTAbhAve ApatteriSTApattipariharaNIyatvAt , tadA doSadhrauvyeNa ghaTAbhAvAMze paTabhramAtmakasyaiva tasya svIkArAditi, maivam , tathApi navyairindriyasambaddhavizeSaNatAyAH sahakAritAghaTatvaprakArakajJAnatvAdinA nAnAvidhA svIkAryA, prAcInaistUpadarzitasambandhena jJAnatvenaiveti prAcInamata eva lAghavAt , evaM cAbhAvalaukikapratyakSajanakasAmagrIvyAptAvindriyasambaddhavizeSaNatAyAmekakAlInatvopadarzitasambandhaghaTitasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena jJAnatvenaiva ghaTatvaprakArakajJAnAdInAM nivezaH karttavyo na tu prAtisvikarUpeNetyapi prAcInamate lAghavaM draSTavyam / yattu navyamate vizeSaNatAvacchedakaprakArakajJAnasyAtmaniSThasamavAyapratyAsattyendriyasambaddhavizeSaNatAyAzca viSayaniSThapratiyogitAsambandhena hetutvaM kalpyata iti tayoH kAraNatAvacchedakasambandhayorvaiyadhikaraNyenaikapuruSasya ghaTatvaprakArakajJAnakAle FACHARSHAN // 14 // For Private And Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir puruSAntarIyendriyasambaddhavizeSaNatAsattve puruSAntarIyAmAvalaukikapratyakSApattiriti, tanna, etadAtmasamavetajJAnAdivyaktarAtmAntare ApattivAraNAya tadAtmasamavetatvAvacchinna prati tadAtmatvena tAdAtmyena hetutvakalpanAttAdAtmyasamavAyaghaTitasAmAnAdhikaraNyena etadAtmaviziSTaM yad ghaTatvaprakArakajJAnam , ekakAlInatvasambandhena tadviziSTA yaitatpuruSIyendriyasambaddhavizeSaNatA saivaitatpuruSIyAbhAvalaukikapratyakSaniyAmiketi sAmagrIvyAptyabhyupagame doSAbhAvAt / idantu syAt , navyamate ghaTatvaprakArakajJAnakAle paTAbhAvendriyasambaddhavizeSaNatAsattve bhinnaviSayakAnumitisAmagrIvirahabalAdAtmani ghaTatvAvacchinnaviSayatAnirUpitAbhAvaviSayatAzAlipratyakSApattirdurvArA ghaTAbhAvalaukikasannikarSazUnyakAle tathAvidhasAmagryabhAvarUpakAraNabalAttAdRzapratyakSotpattivAraNAya tAdRzasAmayyabhAvena phale jananIye tathAvidhasannikarSasya sahakAritvakalpanAttadAnImekakAlInatvasambandhena tAdRzasannikarSAdiviziSTavirodhisAmagryabhAvarUpAyAH sAmayyA akSatatvAt , tathA ca ghaTAbhAvavRttiviSayatAsambandhena pratyakSaM prati tAdAtmyena ghaTAbhAvahetutAmanAyatyA kalpayitvA tAdAtmyapratiyogitAghaTitasAmAnAdhikaraNyasambandhena ghaTAbhAvaviziSTA yendriyasambaddhavizeSaNatA tadviziSTatathAvidhavirodhisAmayyabhAvarUSAyAH sAmagryA evAtmani ghaTAbhAvapratyakSotpattau niyAmakatvamabhyupagantavyamiti mahAgauravam / pratiyogijJAnahetutAmate tu laukikaviSayatayA'bhAvapratyakSe svaprakArIbhUtadharmAvacchinnapratiyogitAkatvasambandhena jJAnatvenaiva hetutvAduktasambandhapratiyogitAghaTitasAmAnAdhikaraNyena jJAnaviziSTendriyasambaddhavizeSaNatAbhAvAdevoktasthale nAbhAvapratyakSaM paTAbhAve, tathA ca viSayatAsambandhenAbhAvapratyakSotpAdakasAmagrIsahakAreNaiva samavAyena tadutpAdakasAmagryAH kAryotpattivyApyatvAnoktApattiriti ghaTAbhAvAdipratyakSotpAdakasAmagryAmindriyasambaddhavizeSaNatAyAM viziSyAnanta For Private And Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 142 // viSayavaiziSTyAnivezAllAghavamiti / atra brUmaH / evaM sati ghaTatvena paTajJAnAtpaTAbhAvasanikarSe ghaTatvena paTAbhAvajJAnaM na syAditi ghaTatvAvacchinnaprakAratAnirUpitAbhAvaviSayatAzAlipratyakSameva ghaTajJAnakAryatAvacchedakaM vAcyamiti tadajJAnAtkevalAbhAvapratyakSApattidurnivAraiva, na ca ghaTatvAdyavacchinnaprakAratvAnyaprakAratvAnirUpitAbhAvaviSayatAkapratyakSe ghaTAdidhiyo hetutvAnnAbhAvAMze nirvikalpakamabhAva ityAkArakapratyakSaM ca jAyate nikhilapratiyogijJAnakAryatAvacchedakAkrAntasyedRzapratyakSasya yatkiJcitpratiyogijJAne'sambhavAt , yAvatpratiyogijJAnasya cAsambhavAdabhAvatvAMze nirvikalpakaM tvabhAvAMze yatkizcitpratiyo- / givaiziSTayaviSayakatvAt yatkizcitpratiyogidhIsAdhyameveti nAnupapattiH, idaMtvena tamaH pratyakSaM tvanupapannamabhAvAMze nirvikalpakavad yAvatpratiyogidhIkAryatAvacchedakAkrAntatvAditi vAcyam / kevalAbhAvatvanirvikalpakApatterlAghavAdabhAvAMze'pi nirvikalpakasyAbhAva ityAkArakapratyakSasya cocchedApatteH, nikhilavizeSaNajJAnakAryatAvacchedakAkrAntasya yatkiJcidvizeSaNajJAne'sambhavAt / kizcaivaM ghaTapaTobhayAbhAvapratyakSe gatiriti lAghavAd ghaTAdidhiyo ghaTatvAdyavacchinnaprakAratvanirUpitAbhAvaviSayatvasyaiva kAryatAvacchedakatvAtkevalasya bhAvapratyakSasyevAbhAvapratyakSasya naanuppttiH| etenAmAvalaukikapratyakSasya ghaTatvAdyanyatamaviziSTaviSayakatvaniyamAdvizeSasAmagrI vinA sAmAnyasAmagrImAtrAtkAryAnutpatte bhAvanirvikalpaka netyAkArakapratyakSaM vetyapyapAstam / bhAvalaukikapratyakSe'pi tathA niyamApatteH, kevalabhAvapratyayAnubhavAdbhAvapratyakSa tathA niyamAnAzrayaNe ca kevalAbhAvapratyayAnubhavAdabhAvapratyakSe'pi tathA niyamo na zraddhayaH / sattAsattayoH kevalasapratiyogikaM niyamAnurodhena savikalpakanirvikalpakavedyatvAnekAntasya vyApakatvaM tu vyutpAditamadhastAditi naikatarapakSapAto yuktH|| yattvabhAvalaukikapratyakSaM prati pratiyo OMOMAX // 142 // For Private And Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 451525460 gijJAnasya hetutvAkalpane indriyasambaddhavizeSaNatayA phale jananIye ghaTatvaprakArakajJAnasya sahakAritvamasambhavi, yayoH kAryatAvacchedakayoH parasparaM vyApyavyApakamAvastayoreva parasparaM sahakAritvasvIkArAt, abhAvalaukikapratyakSaM prati pratiyogijJAnasya hetutvakalpanapakSe tu ghaTAdiniSThapratiyogitAsambandhAvacchinnaprakAratAnirUpitAbhAvaniSThAbhAvatvAvacchinnaviSayatAzAlipratyakSatvAvacchinnaM prati ghaTamAtraniSThadharmAvacchinnaprakAratAzAlijJAnatvena hetutvaM kalpyate tathA ca ghaTatvAdiprakArakajJAnendriyasambaddhavizeSaNatayoH kAryatAvacchedakayoH parasparavyApyavyApakabhAvena tAbhyAM phale jananIye parasparasahakAritvasya yauktikatvAditi, tadasat , yayoH kAryatAvacchedakayoH parasparaM vyApyavyApakabhAvastayorekena phalena jananIye'nyasya sahakAritvaM kalpyata ityatra mAnAbhAvAt , yayoH kAryatAvacchedakayoH sAmAnAdhikaraNyaM tayorekena phale jananIye'nyasya sahakAritvamityasyaiva svIkArAduktayuktyA pratiyogijJAnahetutvAsiddheH, sattAyA asattAyAzca kevalAyA dharmibhAsakasAmagryaiva bhAvAt , ghaTAdyuparaktatadvyavahAra eva ghaTAdijJAnasya hetutvena vyavahArasyaiva sapratiyogikatvasiddhiriti dig| "pradarzito'yaM prtiyogybhaavdhiihetukaarytvvicaarbhuumaa||asminnnekaantmtiprveshaatkleshaavhH kApina pksspaatH||1||ath prakRtam, abhAvaM bhAvabhinnamanupAramam / anupalabdheH (136-1-14) abhAvAnupalabdheH, vyavasthApayet (136-2-1) pratipatteti zeSaH / avabhAsanAditi (2) zuddhaM bhUtalameva ghaTAbhAva ityevaM sArvajanInAnubhavAddharmikalpanAta ityAdinyAyAceti bhAvaH / 'vastvantararUpasyaiveti (4) anyavastuvijJAnasyAnyavastuviSayatvAditi bhaavH| nanvevaM ghaTavadanyabhUtalaM ghaTAbhAva iti prAptaM tathA cAnyatvAnyonyAbhAvasya cintAyAmatiriktAbhAvasiddhiriti cet, na, kAlabhedena vastuto ghaTavadanyasya bhUtalasya tatkAlAvacchinnatAdA For Private And Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achana Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pariccheda: aSTasahastrI vivaraNam // prthmH|| // 143 // * SHASRAEX myasambandhena ghaTAbhAvavyavahArahetutvAbhyupagame tadasiddheH, astu vA bhAvatvavadabhAvatvamakhaNDopAdhirghaTAdinirUpitAbhAvatvena bhUtalAderzAne ca yogyAnupalabdhisahakRtacakSurAdipratiyogijJAnAdi ca hetuH, tathAjJAnAcca tathAvyavahAraH, itthaM ca vizeSaNatA dipratyAsatyakalpanAllAghavamapItyasmadekaparizIlitaH pnthaaH| tataH (137-2-6) pratyakSato'nyato vA pramANAt , aparaH (7) sattAdvaitavAdI, vyabhicAryeva (7) sandigdhavyabhicAryeva, vipakSepi (7) vastunaH ekatve'pi, bhAvAduddhyAdikAryanAnAtvasyeti yogH| vividhakarmateti (8) bahuvrIyuttarastala, vividhkaarykaaritetyrthH| bhASye zaktinAnAtvaM (9) ekasyApi nartakyAdikSaNasya zaktibhedo'sti, kutaH, prasavavizeSAt (10) nAnAvujhyAdikAryadarzanAt , tatra sacAdvaitavAdyAha-sa (10) prasavavizeSo vastunAnAtvena vyabhicArI cet (10), kutastadgatiH (10) zaktinAnAtvasiddhistato yatkiJcidetadityarthaH / vRttau, tasyApi(11)ekanartakIkSaNasyApi, prasavavizeSo (10) buddhyAdikAryavizeSo'vyabhicArItyakAraprazleSeNa vyAkhyekA yam / 'nartakyAdIti' (11) kAryabhedaniyatakAraNatAbhedasya zaktibhedaprayuktatvAbhyupagame samaniyatazaktInAM pratyekamapi buddhayAdinAnAkAryakAritvasya balAdApAtAdekaikazaktAvapi zaktyantarApattau tatrApi tatsvIkAre dustarAnavasthAnadIti bhAvaH / vastunAnAtvAbhAve kutastadvyavahAra ityatrAhasattAdvaitavAdI 'kevalamiti' (12 ) sattAdvaitavAde'pyavidyAkalpitardezAdibhedairvastunAnAtvaM vyavahiyatAm , na tu vAstavaM tat , ata eva saugatasAGkhyAdikalpitaskandhapazcakapazcaviMzatitatvAdivikalpA api tattatpravacanavAsanAjanakAvidyAmUlA nAdvaitatacaM bAdhanta iti hRdayam / sAdhanavyabhicArAd (137-1-1) buddhivizeSAdervastunaH kUTasthatve'pyavidyAmahimnA sambhavAt sarvavizeSasAdhanAnAM sandigdhavyabhicAritvAditi bhAvaH / sacAdvaita // 14 // For Private And Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir vAdina dUSayati bhASyakRt-'so'pi hItyAdi (137-1-1) etadvivRNoti vRttikRt kasyaciddhItyAdi, (2) advaite sAdhyasAdhanayoravizeSAnna kutazcit kizcit sidhyed vyavahArAdbhedamupagamya khaNDapratibhAsanAdinA brahmaikatvasAdhane cavyAvahArikamevaikatvaM siddhyet , na tu tAtvikaM tatpratibaddhaliGgAbhAvAt , apekSAkalpitatvasya ca bhedavadabhede'pi vyAvahArikatvaparyavasAyakatvAditi tAtparyArthaH / etena yaducyate brahmendreNAnubhUyamAnasya pratibhAsasya prAgabhAvapradhvaMsanAnAtvAdikalpane gauravAllAghavAmityasatyaikabrahmasiddhiriti tannirastam / pramANaM vinA lAghavamAtreNArthA siddheH anyathA saccidAnandabrahmaNo'pi kalpane gauravAcchnya jJAnakalpane lAghavadRSTiM dadan mAdhyamika eva vijayeta, anubhavazca pratibhAsasya vailakSaNya eva sAkSI citrajJAnadRSTAntena nAnAtve ceti nAnaikAntaM vihAyAdvaitapakSaH zreyAn / nanvekatve tattvamasItyAdivedavAkyasya pramANarAjasya satvAttatra lAghavatarkaH sahAyo bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha-'AmnAyAdityAdi'(8) AmnAyAt vedAt , naivaM tatkRtaM syAt (10) brahmaNa ekatvaM nirNItaM na syAt / pratyakSAdipramANabAdhite brahmaikatve vedo'pi na padamAdhace ityarthavAdarUpatAM kakSIkurvanlaghau mAdhyasthamevAlambata ityrthH| etena tattvamasyAdivAkyajanyo'nubhavaH zuddhamakhaNDaM brahmA'hamasmIti pratyakSasya kSaNikatve'pi pramANatApattaritidig / tadevaM vedAntino'dvaitapakSadUSaNena nAnAbhAvaikAntaM svIkArayitvA tatroktaM dUSaNagaNamupasaMharati, tato bhAvA - evetyAdi' (137-1-14) // 9 // saMprati ghaTAdeH zabdAdezca prAgabhAvapradhvaMsAbhAvaniDhavavAdinaM prati dUSaNamupadarzayantaH kaarikaamaahuH|kaarydrvymnaadi syAta prAgabhAvasya nihave / pradhvaMsasya ca dharmasya pracyave'nantatAM vrajet // 10 // For Private And Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| paricchedaH prthmH|| // 14 // kAryasyAtmalAbhAtprAga'bhavanaM prAgabhAvaH / sa ca tasya prAganantarapariNAma evetyeke teSAM tatpUrvAnAdipariNAmasantatau kAryasadbhAvaprasaGgaH / tatretaretarAbhAvarUpasya tadabhAvasyopagamAnAyaM doSa iti cet, tadanantarapariNAmepi tata eva kAryasyAbhAvasiddheH kimarthaH prAga- bhAvaH parikalpyate ?, kAryasya prAgabhAvAbhAvasvabhAvatvasiddhyarthamiti cet, kathamevaM kAryAtpUrvaparyAyeNa rahiteSu tatpUrvottarAkhilapariNAmeSu kAryasvabhAvatvaM na prasajyeta ? prAgabhAvAbhAvasvabhAvatvAvizeSepi kazcideveSTaH paryAyaH kArya, na punaritare pariNAmA ityabhinivezamAtram / syAdAkUtaM 'kAryAtprAganantaraparyAyastasya prAgabhAvaH / tasyaiva pradhvaMsa: kArya ghaTAdi / na punaritaretarAbhAvo, yena tatpUrvottarasakalaparyAyANAM ghaTatvaM prasajyeta / na ca teSAM prAgabhAvapradhvaMsarUpatAsti, taditaretarAbhAvarUpatopagamAt' iti, tadetadapi sugatamatAnusaraNam syAdvAdavAdinAmAyAtam , svamatavirodhAt / prAgabhAvo dhanAdiriti tanmatam / tacca ghaTasya pUrvAnantaraparyAyamAtraprAgabhAvasyopagame virudhyate / dravyArthAdezAdanAdiH prAgabhAvobhimata iti cet , kimidAnIM mRdAdidravyaM prAgabhAvaH ?, tathopagame kathaM prAgabhAvAbhAvasvabhAvatA ghaTasya ghaTeta ?, dravyasyAbhAvAsaMbhavAt / tata eva na jAtucid ghaTasyotpattiH syAt / yadi punaH pUrvaparyAyAH sarvepyanAdisantatayo ghaTasya prAgabhAvo'nAdiriti matam , tadApi prAganantaraparyAyanivRttAviva tatpUrvaparyAyanivRttAvapi ghttsyotpttiprsnggH| tathA sati ghaTasyAnAditvaM pUrvaparyAyanivRttisantaterapyanAditvAt / nanu ca na prAganantaraparyAyaH prAgabhAvo ghaTasya, nApi mRdAdidravyamAtram, na ca tatpUrvasakalaparyAyasantatiH / kiM tarhi ? dravyaparyAyAtmA prAgabhAvaH / sa ca syAdanAdiH syAtsAdiriti syAdvAdidarzanaM nirAkulameveti cet , na, evmpyubhypkssopkssiptdossaanussnggaat| dravyarUpatayA tAvadanAditve prAgabhAvasyAnantatvaprasakteH sarvadA kAryAnutpattiH syAt / paryAyarUpatayA ca sAditve prAgabhAvAtpUrvamapyutpattiH pazcAdiva kathaM nivAryeta !, na ca gatyantaramasti / tato na bhAvasvabhAvaH prAgabhAvaH, tasya | // 14 // For Private And Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir &aa bhAvavilakSaNatvAtpadArthavizeSaNatvasiddheH' itynye| tepi na samIcInavAcaH, sarvathA bhAvavilakSaNasyAbhAvasya grAhakapramANAbhAvAt / 'svotpatteH prAnAsId ghaTa iti pratyayo'sadviSayaH, satpratyayavilakSaNatvAt / yastu sadviSayaH, sa na satpratyayavilakSaNo, yathA sadvyamityAdipratyayaH, satpratyayavilakSaNazcAyaM, tasmAdasadviSayaH' ityanumAnaM prAgabhAvasya prAhakamiti cet , na, prAgabhAvAdau nAsti pradhvaMsAbhAvAdiritipratyayena vybhicaaraat| tasyApyasadviSayatvAnna doSa iti cet , na, abhaavaanvsthaaprsnggaat| syAnmatam , bhAve bhUbhAgAdau nAsti kumbhAdiriti pratyayo mukhyAbhAvaviSayaH, prAgabhAvAdau nAsti pradhvaMsAdirityupacaritAbhAvaviSayaH / tato nAbhAvAnavastheti, tadapyayuktam , paramArthataH prAgabhAvAdInAM sAryaprasaGgAt / na hyupacaritenAbhAvena parasparamabhAvAnAM vyatirekaH sidhyet, sarvatra mukhyAbhAvaparikalpanAnarthakyaprasaGgAt / yadapyuktam , na bhAvasvabhAvaH prAgabhAvAdiH, sarvadA bhAvavizeSaNatvAditi, tadapi na samyaganumAnam , hetoH pakSAvyApakatvAt , na prAgabhAvaH pradhvaMsAdAvityAderabhAvavizeSaNasyApyabhAvasya prasiddheH, guNAdinA vyabhicArAcca, tasya sarvadA bhAvavizeSaNatvepi bhAvasvabhAvatvAt / rUpaM pazyAmItyAdivyavahAreNa guNasya svatantrasyApi pratIte sarvadA bhAvavizeSaNatvamasyeti cet , tIbhAvastattvamityabhAvasyApi svatantratvapratIteH zazvadbhAvavizeSaNatvaM mA sidhat / sAmarthyAttadvizeSyasya dravyAdeH saMpratyayAtsadA bhAvavizeSaNamevAbhAva iti cet, tathaiva guNAdiH santataM bhAvavizeSaNamastu, tadvizeSyasya dravyasya sAmarthyAdgamyamAnatvAt / kiJca prAgabhAvaH sAdiH sAntaH parikalpyate sAdirananto vAnAdirananto vA'nAdiH sAnto vA?, prathame vikalpe prAgabhAvAtpUrva ghaTasyopalabdhiprasaGgaH, tadvirodhinaH prAgabhAvasyAbhAvAt / dvitIye prAgabhAvakAle ghaTasyAnupalabdhiprasaktiH, tasyAnantatvAt / tRtIye tu sadAnupalabdhiH / caturthe punarghaTotpattau prAgabhAvasyAbhAve ghaTopalabdhivadazeSakAryopalabdhiH syAt, sarvakAryANAmutpatsyamAnAnAM prAgabhAvasyaikatvAt / yAvanti kAryANi taavntsttpraagbhaavaaH| tatraikasya prAga 25 54SAHASA 45 For Private And Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 145 // www.kobatirth.org bhAvasya vinAzepi zeSotpatsyamAnakAryaprAgabhAvAnAmavinAzAnna ghaTopalabdhau sarvakAryopalabdhiriti cet, tarhyanantAH prAgabhAvAste svatantrA bhAvatantrA vA ?, svatantrAzcetkathaM na bhAvasvabhAvAH kAlAdivat, bhAvatantrAzcetkimutpannabhAvatantrA utpatsyamAnabhAvatantrA vA ?, na tAvadAdivikalpaH, samutpannabhAvakAle tatprAgabhAvavinAzAt / dvitIyavikalpopi na zreyAn prAgabhAvakAle svayamasatAmutpatsyamAnabhAvAnAM tadAzrayatvAyogAt, anyathA pradhvaMsAbhAvasyApi pradhvastapadArthAzrayatvApatteH / na cAnutpannaH pradhvasto vArthaH kasyacidAzrayo nAma, atiprasaGgAt / yadi punareka eva prAgabhAvo vizeSaNabhedAdbhinna upacaryate ghaTasya prAgabhAvaH paTAderveti / tathotpannapadArthavizeSaNatayA tasya vinAzepyutpatsyamAnArthavizeSaNatvenAvinAzAnnityatvamapIti matam, tadA prAgabhAvAdicatuSTayakalpanApi mA bhUt, sarvatraikasyaivAbhAvasya vizeSaNabhedAttathAbhedavyavahAropapatteH / kAryasyaiva pUrveNa kAlena viziSTorthaH prAgabhAvaH, pareNa viziSTaH pradhvaMsAbhAvaH, nAnArthaviziSTaH sa eva cetaretarAbhAvaH, kAlatrayepyatyantanAnAsvabhAvabhAvavizeSaNotyantAbhAvaH syAt, pratyayabhedasyApi tathopapatteH / sattaikatvepi dravyAdivizeSaNabhedAdbhedavyavahAravat / yathaiva hi satpratyayAvizeSAdvizeSaliGgAbhAvAdekatvaM sattAyAmiSTaM bhavadbhistathaivAsatpratyayAvizeSAdvizeSaliGgAbhAvAdasattAyAmapyekatvamastu / atha prAmAsIdityAdipratyayavizeSAdasattA caturbhedeSyate, tarhi prAgAsItpazcAdbhaviSyati sampratyastIti kAlabhedena, pATalIputresti citrakUTe'stIti dezabhedena, ghaTosti paTostIti dravyabhedena rUpamasti rasostIti guNabhedena, prasAraNamasti gamanamastIti karmabhedena ca pratyayavizeSasadbhAvAt prAksattAdayaH sattAbhedAH kimu neSyante ? / atha pratyayavizeSAttadvizeSaNAnyeva bhidyante, tasya tannimittakatvAt, na tu sattA / tataH saikaiveti matam, tarhi tata evAbhAvabhedopi mA bhUt, sarvathA vizeSAbhAvAt / na caikopyabhAvaH kSityAdivivartaghaTazabdAdivyatirekeNa pratyakSataH pratibhAsate / kevalaM gatAnugatikatayA lokaH pRthivyAdibhUtacatuSTayaviSayameva prAgabhAvA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // / / 145 / /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir divikalpamAtravazAtprAgabhAvAdivyavahAraM pravateyati dravyAdivikalpamAtrAd dravyAdivyavahAravat, pramANAdiprakRtyAdirUpaskandhAdivikalpamAtrAbyavahAravazca / tato na prAgabhAvaH kazcidiha pratIyate pradhvaMsAbhAvAdivat / iti prAgabhAvAdinihnavaM kRtvA pRthivyAdikAryadravyamabhyupagacchaMzcArvAko'nenopAlabhyate, na punaH sAMkhyonyo vA, tasya kAryadravyAnabhyupagamAt , tirobhAvAvirbhAvavatpariNAmopagamepi bhAvasvabhAvaprAgabhAvAdyabhyupagamasyApi sadbhAvAt / tatra prAgabhAvasya prasiddhasyApyapalapanaM nivaH / tasminkriyamANe kAryadravyaM pRthivyAdikamanAdi syAt / pradhvaMsasya ca dharmasya svabhAvasya prcyvo'plaapH| tasminvidhIyamAne tadanantatAM vrajet / na cAnAdyanantaM pRthivyAdikaM prAgabhAvAdyapahnavavAdinAbhyupagantuM zakyate, svamatavirodhAllaukAyatikatvahAniprasaGgAt / kathaM punaH prAgabhAvaH prasiddhaH, tasyoktadUSaNaviSayatayA vyavasthityabhAvAditi cet, na, syAdvAdibhirabhISTe prAgabhAve yathoktadUSaNAnavakAzAt , naiyAyikAdibhirabhimatasya tu tasya tairapi nirAkaraNAt / RjusUtranayArpaNAddhi prAgabhAvastAvatkAryasyopAdAnapariNAma eva puurvonntraatmaa| na ca tasmin pUrvAnAdipariNAmasantatau kAryasadbhAvaprasaGgaH, prAgabhAvavinAzasya kAryarUpatopagamAt , "kAryotpAdaH bhayo hetoH" iti vakSyamANatvAt / prAgabhAvatatprAgabhAvAdestu pUrvapUrvapariNAmasya santatyAnAdervivakSitakAryarUpatvAbhAvAt / na ca tatrAsyetaretarAbhAvaH parikalpyate,yena tatpakSopakSiptadUSaNAvatAraH syaat| nApyevaM prAgabhAvasyAnAditvavirodhaH, prAgabhAvatattrAgabhAvAdeH prAgabhAvasantAnasyAnAditvopagamAt / na cAtra santAnibhyastattvAnyatvapakSayoH santAno dUSaNAhaH, pUrvapUrvaprAgabhAvAtmakabhAvakSaNAnAmevAparAmRSTabhedAnAM santAnatvAbhiprAyAt / santAnikSaNApekSayA tu prAgabhAvasyAnAditvAbhAvepi na doSaH, tathA RjusUtranayasyeSTatvAt / tathAsminpakSe pUrvaparyAyAH sarvepyanAdisaMtatayo ghaTasya prAgabhAva iti vacanepi na prAganantaraparyAyanivRttAviva tatpUrvaparyAyanivRttAvapi ghaTasyotpattiprasaGgaH, yena tasyAnAditvaM pUrvaparyAyanivRttisaMtaterapyanAditvAdApAdyate, ghaTAtpU For Private And Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedA prthmH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 146 // 3456SHAN rvakSaNAnAmazeSANAmapi tatprAgabhAvarUpANAmabhAve ghaTotpattyabhyupagamAt , prAganantarakSaNAnivRttau tadanyatamakSaNAnivRttAviva sakalatatprAgabhAvanivRttyasiddherghaTotpattiprasagAsaMbhavAt / vyavahAranayArpaNAttu mRdAdidravyaM ghaTAdeH prAgabhAva iti vacanepi prAgabhAvAbhAvasvabhAvatA ghaTasya na durghaTA, yato dravyasyAbhAvAsaMbhavAnna jAtucidutpattirghaTasya syAt , kAryarahitasya pUrvakAlaviziSTasya mRdAdidravyasya ghaTAdiprAgabhAvarUpatopagamAt , tasya ca kAryotpattau vinAzasiddheH, kAryarahitatAvinAzamantareNa kAryasahitatayotpattyayogAt, kAryotpatterevopAdAnAtmakaprAgabhAvakSayasya vakSyamANatvAt / tathA pramANArpaNAdravyaparyAyAtmA prAgabhAva ityabhidhAnepi nobhayapakSopakSiptadoSAnuSaGgaH, prAgabhAvasya dravyarUpatayeva paryAyarUpatayApyanAditvanirUpaNAt / na cAnAderanantataikAntaH sidhyati, bhavyajIvasaMsArasyAnAditvepi sAntatvaprasiddhaH, anyathA kasyacinmuktyayogAt / nApi sAntasya sAditvaikAntaH, kasyacitsaMsArasya sAntatvepyanAditvaprasiddhaH / tato na sarvadA kAryAnutpattiH pUrvamapyutpattirvA ghaTasya durnivArA syAt / tato bhAvasvabhAva eva prAgabhAvaH / sa caikAnekasvabhAvo bhAvavadeveti na tadekatvAnekatvaikAntapakSabhAvI doSo'vakAzaM lbhte| na ca bhAvasvabhAve prAgabhAve prAmAsItkAryamiti nAstitvapratyayo virudhyate, tabhAvasya bhAvAntararUpatvAt tatra ca nAstitvapratyayAvirodhAt , ghaTaviviktabhUbhAge ghaTanAstitvapratyayavat / tadevaM prasiddhasyaiva prAgabhAvasyApalapanaM nihavaH / parasya pradhvaMsAbhAvaH kathaM prasiddha iti cet, nayapramANArpaNAditi amH| tatra RjusUtranayArpaNAttAvadupAdeyakSaNa evopAdAnasya pradhvaMsaH / na caivaM taduttarakSaNeSu pradhvaMsasyAbhAvAtpunarujjIvanaM ghaTAdeH prasajyeta, kAraNasya kAryopamardanAtmakatvAbhAvAt , upAdAnopamardanasyaiva kAryotpattyAtmakatvAt , prAgabhAvapradhvaMsayorupAdAnopAdeyarUpatopagamAtprAgabhAvopamardanena pradhvaMsasyAtmalAbhAt / kathamabhAvayorupAdAnopAdeyabhAva iti cet , bhAvayoH katham ?, yadbhAve eva yasyAtmalAbhastadupAdAnamitaradupAdeyamiti cet , tarhi prAgabhAve kAra // 146 // For Private And Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org NAtmani pUrvakSaNavarttini sati pradhvaMsasya kAryAtmanaH svarUpalAbhopapattestayorupAdAnopAdeyabhAvostu, tucchayorevAbhAvayostadbhAvavirodhAt / tathA vyavahAranayAdezAnmRdAdidravyaM ghaTottarakAlavartti ghaTAkAravikalaM ghaTapradhvaMsaH / sa cAnantaH samavatiSThate / tena ghaTAt pUrvakAlavartiM mRdAdidravyaM ghaTasya prAgabhAva eva, na punaH pradhvaMsaH, tathA ghaTAkAramapi tattasya pradhvaMso mA bhUt, ghaTAkAravikalamiti vizeSaNAt / nanvevaM ghaTottarakAlavarttighaTAkAravikalasantAnAntaramRdAdikamapi taddhaTapradhvaMsaH syAditi cet, na, dravyagrahaNAt / varttamAnaparyAyAzrayarUpameva hi mRdAdikaM taddravyamanvayISyate, na punaH santAnAntaraM, tasya svaparyAyame vAtItamanAgataM vA pratyanvayinastaddravyatvavirahAt / tadevaM prasiddhaH pradhvaMso vastudharmaH / tasya pracyavo'pahnava eva cArvAkasya / tasmiMzca kAryadravyaM pRthivyAdikamanantatAM vrajediti samantabhadrasvAminAmabhiprAyaH / vRttikArAstvakalaGkadevA evamAcakSate, kapilamatAnusAriNAM prAgabhAvAnabhyupagame ghaTAderanAditvaprasaGgAt puruSavyApArAnarthakyaM syAt / na ca puruSavyApAramantareNa ghaTAdi bhavadupalabhyate jAtucit iti kAryadravyaM tadApAdanIyam / tacca prAgabhAvasya nihnave'nAdi syAditi sUktaM dUSaNam, ApAdyasyApyudbhAvyavadUSaNatvopapatteH / etena mImAMsakAnAM zabdasya prAgabhAvAnabhyupagame'nAditvaprasaGgAt puruSavyApArAnarthakyaM syAdityuktaM pratipattavyam / zabdasyAbhivyaktau puruSavyApArasyopayogAnnAnarthakyamiti cet, na, tataH prAk tadAvedakamANAbhAvAdabhivyaktikalpanAnupapatteH / kalazAderhi samandhakArAvRtatanoH pradIpavyApArAtpUrvaM sadbhAvAvedakapramANasya sparzanapratyakSAdeH saMbhavAdupapannA pradIpenAbhivyaktikalpanA, na punaH zabdasya, tdbhaavaat| pratyabhijJAnAdestadbhAvAvedakasya pramANasya bhAvAdadoSa iti cet, na, tasya viruddhatvAt, zabdasyAbhivyakteH pUrvaM sarvathA sattvAtsAdhyAdviparItena kathatsittvena vyAptatvAdanyathA pratyabhijJAyamAnatvAdyanupapatteH / tatobhivyaGgayavilakSaNatvAnna zabdasyAbhivyaktikalpanA yuktA / etena kumbhakArAdivyApArAd ghaTAdyabhivyaktikalpanA pratyuktA / kalpayitvApi tadabhivyakti tasyAH prAgabhAvoGgI For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6+++6%%%%%%
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 147 // www.kobatirth.org kartavyaH / tathA hi / sataH zabdasya tAlvAdibhirabhivyakti: prAgasatI kriyate, na punaH zabda eveti svaruciviracitadarzanapradarzanamAtram / nanu ca mImAMsakaiH zabdasyApauruSetvapradarzanAnnAsau prAgasan kriyate / tadabhivyaktistu pauruSeyI / sA prAgasatI kriyate iti kathaM svaruciviracitasya darzanasya pradarzanamAtram, pramANazaktiviracitasya tathAdarzanasya pradarzanAditi cet, na, zabdAdabhinnAyAstadabhivyakterapyapauruSeyatvAt / tasyAH pauruSeyatvAtprAgasattve tadabhinnasya zabdasyApi tata eva prAgasattvamanumanyatAm, vizeSAbhAvAt / zabdAdbhinnaivAbhivyaktiriti cet, sA yadi zravaNajJAnotpattiH, saiva kathaM prAksatI yatnataH kartavyA ? tasyAH prAgasattve zabdasyAzrAvaNatvApatternityatvavirodhaH, prAgazrAvaNatvasvabhAvatyAgenottarazrAvaNatvasvabhAvotpatteH kathaJcidanityatvamantareNAnupapatteH / atha zravaNajJAnotpatterabhAvepi pUrvaM zabdasya zrAvaNatvameveSTam, kimanayA zravaNajJAnotpattyAbhivyaktyA ?, syAnmatam, na zabdadharmaH zravaNajJAnotpattiH, tasyAH karmasthakriyAtvAbhAvAt / kiM tarhi ? puruSasvabhAvaH, kartRsthakriyAtvAditi, tadapyayuktam, kartRvattasyAH prAksattvApatteravizeSAttadvyApArAnarthakyAt / zravaNajJAnotpattiyogyatA zabdasyAbhivyaktiriti cet, tarhi yogyatAyAM samAnaJcarcaH / yogyatApi hi yadi zabdadharmatvAcchandAdabhinnA, tadA kathaM tadvatsatI puruSaprayatnena kriyeta ? atha zaGkAdbhinnA, zrotrasvabhAvatvAttasyA iti matiH, tathApi na sA prAgasatI zrotrasya nabhodezalakSaNasya sarvadA sattvAt tatsvabhAvabhUtAyA yogyatAyAH prAgapi satvAt / etenAtmadharmo yogyatA zabdAdvibheti nirastam, nityatvAdAtmanaH prAgasa svAsambhavAt / atha bhinnAbhinnA zravajJAnotpattistathogyatA cAbhivyaktiH zabdAditi matam, tadapyasatyam, pakSadvayoktadoSAnuSaGgAt, sarvathA tasyAH prAgabhAvAyogAt, tadyoge vA zabdavadeva zrotrapramAtrorapi prAgasatoH prayatnena karaNaprasaGgAt, anyathA svaruciciracitadarzanapradarzanamAtraprasakteH / AvaraNavigamobhivyaktiriti cet, tadAvaraNavigamaH prAkkimabhUt ? bhUto vA kiM yatnena ?, vizeSasyAdhAnamabhivyaktiriti cet, nanu vizeSAdhAnamapi tAdRgeva, karmaka For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 147 //
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir HASHASRANAMAHAL takaraNAnAM praagbhaavaabhaavaat| AvaraNavigamavizeSAdhAnayorhi zabdapuruSotrANAM svarUpatve teSAM yAcikairapi nityatvopagamAtkathaM prAgabhAvaH saMbhavet ?, saMbhave vA prayatnakAryatvaprasaGgaH abhivyaktivat / puruSaprayatnena abhivyaktiH prAgasatI kriyate, na punastatsvarUpaH zabdaH puruSaH zrotraM ceti svaruciviracitadarzanapradarzanamAtram / evaM hi kapilamatAnusAriNAM ghaTAderabhivyaktiH prAgasatI cakradaNDAdibhiH kriyate na punarghaTAdirityapi zakyaM pradarzayitum / yatotra na kazcidvizeSahetustAlvAdayo vyaJjakAH, na punazcakrAdayopIti, te vA ghaTAdeH kArakAH, na punaH zabdasya tAlvAdayopIti / na hi vyaJjakavyApUtirniyamena vyaGgayaM sannidhApayati / sannidhApayati ca tAlvAdivyApRtiniyamena zabdam / tato nAsau tAlvAdInAM vyaGgyazcakrAdInAM ghttaadivt| nAya doSaH, sarvagatatvAdvarNAnAm , ityapi vArtam , pramANabalAyAtatvAbhAvAt , anyatrApi tathAbhAvAnuSaGgAt / zakyaM hi vaktum , ghaTAdInAM sarvagatatvAJcakrAdivyApArAnniyamenopalabdhiriti / iSTatvAdadoSoyaM kApilAnAmiti cet, na, kAraNavyApAreSvapi codyAnivRtteH, cakrAdInyapi kAraNAni svavyApArANAM niyamena sannidhApakAnyabhivyaJjakAni bhavantu, teSAM sarvagatatvAdeveti codyasya nivartayitumazakyatvAt / etenAvasthA pratyuktA / svavyApArotpAdane hi kAraNAnAM vyApArAntarANi kalpanIyAni tathA tadutpAdanepItyanavasthA syAt, na punaH svavyApArAbhivyaktI, tatsannidhimAtrAdeva tatsiddheH anyathA vyaJjakakArakayoravizeSaprasaGgAt / kAraNavyApArANAM ca kAraNebhyo bhedaikAnto vA syAdabhedaikAnto vA ?, tadbhedaikAnte tadvatonupayogaH, tAvatetikartavyatAsthAnAt / vyavahAriNAmabhimatakAryasaMpAdanameva hItikartavyatA / tasyAH sthAnaM yadi vyApArebhya evaikAntato bhinnebhyo bhAvAdbhavettadA kiM vyApAravatAnyatsAdhyam , yatastasyopayogaH kacidupapadyate ?, tadvato vyApArANAmabhedaikAntebhivyaktivatprasaGgastadvata iva vyApArANAM sarvadA sadbhAvaH / teSAM prAgabhAve vA vyApArAH prAgasantaH kriyante, na punastadavyatirekiNopi tadvanta iti svaruci SSSSSSSk455523 For Private And Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 148 // www.kobatirth.org viracitadarzanapradarzanamAtram / etenAvasthA pratyuktA / tadvizeSaikAnte tadvatonupayogaH, tAvatetikartavyatAsthAnAt / abhedaikAnte pUrvavatprasaGgaH / pariNAmepyeSa paryanuyogaH / pariNAmino bahudhAnakasya pariNAmA ghaTAdayotyantabhinnA vA syurabhinnA vA ?, kathacidbhedAzrayaNe syAdvAdAnusaraNaprasaGgAt / tatra pariNAmAnAM tadabhinnAnAM kramazoM vRttirmA bhUt, pariNAmino'kramatvAt / tato bhinnAnAM vyapadezopi mA bhUt, pradhAnasyaite pariNAmA iti sambandhAsiddheranupakArakatvAt / na hi nityaM pradhAnaM pariNAmAnAmupakArakam tasya kramayaugapadyAbhyAmupakArakatvAyogAt / nApi pariNAmebhyastasyopakAraH, tasya tatkAryatvenAnityatvApatteH / taistasyopakArepi sarvaM samAnamanavasthA 'ca / yAvanto hi pariNAmAstAvantastasyopakArAstatkRtAstato yadi bhinnAstadA tasyeti vyapadezopi mA bhUt, sambandhAsiddheranupakArakatvAt / tadvatastairupakArairupakArAntarepi sa eva paryanuyoga ityanavasthA / tataste yadyabhinnAstadA tAvadvA pradhAnaM bhidyeta, te vA pradhAnaikarUpatAM pratipadyeran / iti pradhAnasyopakArANAM cAvasthAnAsaMbhavAdanavasthA / tasyA bhogyAbhAve puMso bhoktRtvAbhAvAdabhAvaH syAt, tasya talakSaNatvAt / tataH prakRtipuruSatattvayoravasthAnAbhAvAdanavasthA | iti na kapilamatAnusaraNenApi pradhAnAtmanAmazeSato ghaTAdInAmapi zabdavadabhivyaGgyatvaM yuktaM kalpayitum, sarvadA prAgabhAvApahnave tdbhivykterpynaaditvprsnggaatkaarydrvyvt| nanu kAryadravyamasiddhaM kApilAnAm, kathamanAdi granthakAreNApAdyate iti cet, pramANabalAtkAryatvaM dravyasyApAdya tathAbhidhAnAdadoSaH / kathaM kAryatvamApAdyate prAgabhAvAnabhyupagamavAdinaM pratIti cet kAryaM ghaTAdikam, apekSitaparavyApAratvAt, yattu na kAryaM tanna tathA dRSTam, yathA gaganam, tathA ca ghaTAdikam, tasmAtkAryamityanumAnAt / nAtrAsiddhaM sAdhanam, kAdAcitkatvAt, tasyAnapekSita paravyApAratve kAdAcitkatvavirodhAdAkAzavat / tadAvirbhAvasya kAdAcitkatvAdapekSitaparavyApAratvaM, na tu ghaTAderiti cet, koyamAvirbhAvo nAma ? prAganupalabdhasya vyaJjaka For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 148 //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir vyApArAdupalambha iti cet, sa tarhi prAgasan kAraNaiH kriyate, na punarghaTAdiriti svarucivacanamAtram / atha tasyApi prAkatirohitasya sata eva kAraNairAvirbhAvAntaramiSyate, tarhi tasyApyanyattasyApyanyadAvirbhAvanamityanavasthAnAnna kadAcid ghaTAderAvirbhAvaH syAt / athAvirbhAvasyopalambharUpasya tadpAvirbhAvAntarAnapekSatvAt prakAzasya prakAzAntarAnapekSatvavannAnavastheti cet, tarhi tasya kAraNAdAtmalAbhobhyupagantavyaH, tataH kAryamAvirbhAva iti / tadbadbhuTAdikamapi, apekSitaparavyApAratvAvizeSAdAtmalAbhe / na labdhAtmalAbhasyopalambhaH zakyaH kartum , sarvathAtiprasaGgAt / tadevaM pradhAnapariNAmatayApISTaM ghaTAdikaM kAryadravyamApAdyate / tasya ca prAgabhAvApazve'nAditvaprasaGgAtkAraNavyApArAnarthakyaM syAditi sUktaM dUSaNam / prAktirobhAvasyopagame vA sa eva prAgabhAvaH siddhaH, tasya tirobhAva iti nAmAntarakaraNe doSAbhAvAdutpAdasyAvirbhAva iti nAmAntarakaraNavat / tato na mImAMsakasya sAMkhyamatAnusaraNaM yuktam , sarvathA zabdasya prAgabhAvAnabhyupagame'nAditvaprasaGgAt puruSavyApArAnarthakyasya samarthanAt / tathA vinAzAnabhyupagame tasya kiMkRtamazravaNam ? svAvaraNakRtamiti cet, naitatsAram , tadAtmAnamakhaNDayataH ksycidaavrnntvaayogaat| tirodhAyakasya kasyacidvAyuvizeSasya zabdAtmAnaM khaNDayata evAvaraNatve svabhAvabhedaprasaGgaH, aavRttaanaavRtsvbhaavyorbhedaanuppttH| tayorabhede vA zabdasya zrutirazrutirvetyekAntaH prasajyeta, puruSavyApArAtpUrvamazrutistadanantaraM zrutiritivibhAgAnupapatteH / syAnmatam , yathA ghaTAderAtmAnakhaNDayattamastasyAvaraNaM tathA zabdasyApIti, tadasat , tasyApi tenAtmakhaNDanopagamAt , dRzyasvabhAvasya khaNDanAttamasastadAvaraNatvasiddheH, sarvasya pariNAmitvasAdhanAt / tamasApi ghaTAderakhaNDane pUrvavadupalabdhiH kinna bhavitumarhati, tasya tenoplbhytyaapykhnnddnaat| nanu ca puruSavyApArAtprAk pazcAcca zabdasyAkhaNDitasvabhAvatvepi naikAntataH zrutiH, sahakArikAraNApekSatvAt , svavijJAnotpAdane tadazruterapi tadvaikalye saMbhavAditi cet, tArha kimayaM zabdaH svaviSayasaMvi For Private And Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // // 149 // paricchedaH prthmH|| ttikaraNe samartho'samartho vA ?, svasaMvittyutpattau kAraNAntarApekSA mA bhUt tatkaraNasamarthasya / anyathA svayamasamarthasya sahakArIndriyamanobhivyaJjakavyApAralakSaNaM kimasyAsAmarthya khaNDayatyAhosvinneti pakSadvitayam / tadasAmarthyamakhaNDayadakizcitkaraM kiM sahakArikAraNaM syAt ? tatkhaNDane vA svabhAvahAniravyatirekAt vyatireke vyapadezAnupapattiH / iti pUrvavatsarvam , zabdAsAmarthyayoH parasparamanupakArakatvAvizeSAt / zabdasya hi tadasAmarthenopakAraH kriyamANastasmAdabhinnazcet, sa eva kRtaH syAditi tannityatvahAniH / bhinnazcetsambandhAsiddhiH, anupakArAt / tadupakArAntare vA sa eva paryanuyoga ityanavasthA pradhAnatatpariNAmavyatirekapakSavat / kizca varNAH sarve nityasarvagatAstadviparItA vA ?, na tAvadvitIyaH pakSa:, anabhyupagamAt / prathamapakSe tu varNAnAM vyApitvAnnityatvAcca kramazrutiranupapannaiva, dezakAlakRtakramAsaMbhavAt / tadabhivyaktipratiniyamAtteSAM kramazrutiriti cet , na, asminnapi pakSe samAnakaraNAnAM tAdRzAmabhivyaktiniyamAyogAt sarvatra sarvadA sarveSAM saMkulA zrutiH syAt / samAnaM hi karaNa varNAnAM zrutau zrotraM, nIlapItAdInAM rUpavizeSANAM dRSTau cakSuvat / tatasteSAmekavyaJjakavyApArepi samAnadezakAlAnAM kathamabhivyaktiniyamo nIlAdivat ? kacidekatraikadApi ca sarvavarNAbhivyaktIsarvatra sarvadAbhivyaktisteSAM svarUpeNAbhivyaktatvAt tatsvarUpasya ca vyApinityatvAt / svaNDazastadabhivyaktau varNAnAM vyaktetarAkArabhedAr3hedaprasaktaH pratyekamanekatvApattirekAnekAtmakatvaprasaGgo vA / sarvAtmanAbhivyaktau sarvadezakAlavartiprANinaH prati teSAmabhivyaktatvAt kathaM sarvatra sarvadA sarveSAM saGkalA zrutirna syAdyataH kalakalamAtra na bhavet / nanu samAnopAdAnakAraNAnAmabhinnadezakAlAnAM samAnakAraNAnAmutpattAvapi taddezakAlavatisakalapuruSANAmavikalasahakAriNAM kathaM na saMkulA zrutiH syAt, kramazrutirvA na virudhyeta? iti cet , atrocyate, vaktRzrotRvijJAnayostatkAraNakAryayoH kramavRttimapekSya pariNAminAM kramotpattipratipattyorna kizcidviruddhaM pazyAmaH / samAnepi hi 149 // For Private And Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir 2056 zabdAnAmArambhakapudgale taddezakAlavarttinyupAdAne sahakAriNi ca bahiraGge tAlvAdikaraNe vaktRvijJAnasya varNotpattI sahakArikAraNasyA''ntarasya kramamapekSya kramotpattau pariNAminAM na kiJcidviruddhaM pazyAmaH, kAraNakramAnuvidhAyitvAtsarvatra kAryakramasya, zazvadapariNAminAmeva tathAvirodhadarzanAt / nApi zrotRvijJAnasya zabdakAryasya kramamapekSya varNakramapratipattau kiJcidviruddhaM pazyAmaH, pramANakramAnuvidhAyitvAttatphalabhUtapramitikramasya satatamapariNAminAmevAtmanA tadvirodhanirNayAt / tanna saMkulA zrutiH syAdvAdinAM prasajyeta / sarvagatAnAmeSa kramo duSkaraH syAt / tataH kramotpattipratipattyoranyathAnupapattyA na sarvagatA varNAH, nApi nityAH prtyetvyaaH| nanu ca nityA varNAH, pratyabhijJAnAdAtmAdivaditi cet, kSaNikeSveva karaNAGgahArAdiSu pratyabhijJAnAdviruddho hetuH / etena buddhibhivyabhicArI ca heturuktaH, buddhikarmabhyAM vyabhicAra ityabhidhAnAt / nanu buddhikarmaNorapi nityatvopagamAnnAyaM doSaH, te api nitye iti vacanAt , tathopagame virodhAbhAvAditi cet, tarikrayaikatvepi kimidAnImanekaM syAt ? tathA buddhayekatvepi na kizcidanekaM syAdityapi pratipattavyam , sarvavarNaikatvaprasaGgAt / zakyaM hi vaktum , abhivyaJjakabhedAdvaizvarUpyaM jalacandravat, kacitpratyakSavirodhe tadanyatrApyavirodha: kutaH ?, yathaiva hi nAnAdezajalapratibimbitasya candrasyAnekatvapratItAvapi paramArthatazcanTraikatvaM tathaiva nAnAdezavyaJjakabhedAdakArAdivarNanAnAtvapratItAvapi vaNakatvamiti badataH kaH pratighAtaH ? pratyakSavirodho varNakatvavacane syAnna punaH kriyAdyekatvavacane yAjJikasyeti kuto vibhAgaH sidhyet ?, tato varNAdvaitamanicchatA na karaNAGgahArAdikriyaikA vaktavyA, yena zabdasya nityatvasAdhane pratyabhijJAnaM viruddhaM na syAt / tadayaM tAlvAdivyApArajanitazrAvaNasvabhAvaM parityajya viparItasvabhAvamAsAdayannapi nityazcet , na kiJcidanityam / tadevamakArAdivarNakhijagatyAmeka evetyapi nirastam , yugapadbhinadezasvabhAvopalabdherghaTAdivat / bhAnunAnekAnta iti cet, na, tasya sakRdbhinadezatayopa -60 For Private And Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir WIN aSTasahasrI vivaraNam / // 150 // labdhAvapi bhinnasvabhAvatayopala yabhAvAta pratyAmannetaradezapatipatnajanAnAM spaSTatarAdibhinna svabhAvatayopalabhyamAnenekapAdapena vyabhicAra |paricchedaH iti cena, na, nasya bhinnadezatayAnupalabdheH / nayanAvaraNavizeSavazAtmakRbhinna dezamvabhAvatayopalabhyamAnena candradvayena vyabhicAra iti cet, prthmH|| ni.bhrAntopalammenAbhrAnnopalambhasya vyabhicArAyogAdanyathA sarvahetUnAmavyabhicArAsaMbhavAna / na ca hAdasyApi sa kunnidezavabhAvatayo-16 apalambho bhrAntaH, sarvadA bAdhakAbhAvAn / yugapatpraniniyatadezamandranArazruteH kasyacidekatve na kacidanekatvamiddhiH / sa evAyamakAra iti pratyavamazIdakArAderekatvegahAgAdikriyAvizeSasyApyekatvamastu sa evAyamaGgahArAdiriti prtyvmrshaan| tathA sarvasyArthavizeSasyApi / na hi kathaJcitvacitpratyavamarzA na syAdurNavana / tacchepavizepabuddharabhivyaJjakahetutvapralaprau sarva samaJjasaM prekSAmahe, sarvanyAGgahArAderapi dezAdi vizeSabuddhera bhivyaJjakahetutvaprakalUnaH ka sushktvaan| tadeteSAM pudgalAnAM karaNasannipAtopanipAte AvaNasvabhAvaH zabdaH pUrvAparakoyorasana prayatnAnantarIyako ghaTAdivaditi pratipattavyama , na puna: prAk pazcAdha sannevApauruSeya iti / tasya prAgabhAvavatpradhvaMsasyApi na pracyavaH zreyAna / nanu zabdamya pulapayoyatve cakSupopalambhanasaGgaH, " sparzarasagandhavarNavantaH puDhalA:" iti vacanAta, anyathA / kA siddhAntavirodhAditi cet , na, gandhaparamANubhiyabhicArAna / pudgalaparyAyatvanya gandhaparamANUnAmadRzyatvAnna darzana miti cena , zabdapudgalAnAmapi tata eva tanmA bhUt / atha matametat , cakSuSopalabhyostu zabdaH, pudagaskandhasvabhAvatvAd ghaTa bahiti,tadapyapezalaM, gandhasyApi cakSurupalabhyatvAsArata eva, atha tasyAnubhUtarUpapudgalaskandhasvabhAvatvAccakSurupalambhatA'yogyatvAcana cakSuSA darzanam / tata evaM zabdasya tanmA bhUt / zabdaparamANU nA tA. svAdijanitavacanapreritAnAM vistAraprasaGga iti cet , na, gandhaparamANanAmapi tatprasaGgAt , teyAM gandhadravyaskandhapariNatatvAnna vacanaprerinAnAmapi vistAra nArIravaditi cet , sahi zabdaparamANanAmapi zabdaskandhapariNatatvArakuto vistAraprasaGgaH2. tata eva na vikSepo gandhaparamANuSat teSAM bandhavizepAskandhaparita NAmasiddhaH / mUtegabyeNa pratighAtasteSAM syAditi cet , gandhaparamAnanAmapi tadanavanAt / kukhyAdinA'ssyeva tApratighAta iti cet, zabdaparamANupravidhAna lAgi / mAtra mahiH pAradaparamANubhiH kandhapariNataH zrotRkarNapUraNaprasAiti cena, ga, gamdhaparamANu For Private And Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir bhirapi ghrANapUraNaprasaGgAt skandhapariNAmAvizeSAt, nanvekazrotrapravezAdyogyadezasthitairapi zrotra'ntaraiH zabdasyAzravaNaprasaGga iti cet , na, ekaghrANapravezAtpratipanantarANAM yogyadezasthAnAmapi gndhsyaapyghraannprsnggaat| gandhaparamANUnAM sadRzapariNAmabhAjAM samantataHprasarpaNAdadoSa iti cet,tarhi zabdaparamANUnAmapi samAnapariNAmabhRtAM nAnAdiktayA visarpaNAtsa doSomA bhUt / zabdasyAgamanAdInAmadRSTAnAmapi kalpanAprasaGga iticeta,gandhaparamANUnAmapiAathaiSAM pratipattivizeSAnyathAnupapattyA nizcayanAnnAgamanAdInAmadRSTaparikalpaneticet ,zabdapudgalAnAmapi yathA yatra yadA yAvatAM pratipattRNAmupalabdhistathA tatra tadA tAvatAmupalabdhiyogyapariNAmavizeSopagamAt / tadevaM zabdasya pudgalasvabhAvatve darzanavistAravikSepapratighAtakarNapUraNaikazrotrapravezAdhupAlambho gandhaparamANukRtapratividhAnatayopekSAmarhati / nanu ca na pudgalasvabhAvaH zabdaH, asparzatvAt , sukhAdivat , iti bAdhakasadbhAvAnna pudgalasvabhAvatvaM zabdasyeti cet, na, hetorasiddhatvAt , yataH karNazaSkulyA kaTakaTAyamAnasya prAyazaH pratighAtahetorbhavanAdyupaghAtinaH zabdasya prasiddhirasparzatvakalpanAmastaGgamayati / nanu ca na pudgalasvabhAvaH zabdaH, nizchidrabhavanAbhyantarato nirgamanAt , tatra bAhyataH pravezAvyavadhAyakAvedanAdezva darzanAt, yastu pudgalasvabhAvo, na tasyaivaMdarzanaM, yathA loSThAdeH, tathAdarzanaM ca zabdasya, tato na pudgalasvabhAvatvamiti cet , na, pudgalasvabhAvatvepi tadavirodhAt / tasya hi nizchidranirgamanAdayaH sUkSmasvabhAvatvAt snehAdisparzAdivanna virudhyeran / kathamanyathA pihitatAmrakalazAbhyantarAttailajalAdehinirgamanaM snigdhatAdivizeSadarzanAdanumIyeta ? kathaM vA pihitanizchidramRdbhaTAdeH salilAbhyantaranihitasyAntaHzItasparzopalambhAtsalilapravezonumIyeta ? tadabhedanAdikaM vA tasya nizchidratayekSaNAtkathamutprekSeta ?, tato nizchidranirgamanAdiH snehAdisparzAdibhirvyabhicArI, na samyaggheturyataH zabdasya pudgalasvabhAvatvaM pratikSipet , tasya pudgalasvabhAvatvanirNayAtsarvathApyavirodhAt / ato yatnajanitavarNAdyAtmA zrAvaNamadhyasvabhAvaH prAk pazcAdapi For Private And Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI| vivaraNam / / // 15 // paricchedA prthmH|| 15554OMOM5 pudgalAnAM nAstIti tAvAneva dhvanipariNAmaH sarvairabhyupagantavyaH, tasya sakalakAlakalAvyApitve madhyavatprAk pazcAcca zrAvaNasvabhAvatvaprasaGgAt prayatnajanitavarNapadavAkyAtmakatvAyogAt / tatprAkpradhvaMsAbhAvapratikSepe kauTasthyaM kramayogapadyAbhyAM svAkArajJAnAdyartha kriyAM vyAvartayatIti nirupAkhyamityabhiprAyaH "zrIsvAmisamantabhadrAcAryANAm" prApradhvaMsAbhAvapratikSepasya kauTasthyena vyAptatvAt , tasya ca kramayogapadyAbhAvena, tatra tadvirodhAt / tasyApi svAkArajJAnAdyarthakriyAvyAvartanena, tasya ca nirupAkhyatvena, sarvathAnarthakriyAkAriNaH sakalavAgvikalpebhyo nisskaanstvaat| syAdAkUtam , varNAnAmAnupUrvyapauruSeyISyate, tasyA eva prAkpradhvaMsAbhAvAnabhyupagamAt / tato nopAlambhaH zreyAniti, tadapyayuktaM, varNavyatirekAnupUrvyasaMbhavAt / kathazcikriyamANAmapi tadAnupUrvIkalpanAM vistareNa pratikSepsyAmaH, " vaktaye'nApte " ityatra tatpratikSepavistAravacanAt / tadiha paryAptam , tatprabandhena sarvathA prAkpradhvaMsAbhAvanihnave yathAnigaditadUSaNagaNaprasaasya pariharaNAsaMbhavAt // 10 // ___kAryasadbhAvaprasaGga iti (144-2-1) kAryadhvaMsatatprAgabhAvAnAdhArakAlasya kAryavattvavyApyatvAditi bhAvaH / tatra (2) anantarapUrvakSaNeSu, itaretarAbhAvarUpasya (2) kAryabhedarUpasya, nAyaM doSa iti(2)idAnImetatkSaNa itipratItyA tattatkSaNasyeva tadabhinnakAryANAM saugatanaye tAdAtmyenaiva kAlavRttitvopagamAt kAryabhinnakSaNe kAryatvasyApAdayitumazakyatvAditi bhAvaH / kimarthami[iti (2) abhAvavyavahArasya bhedata eva siddheriti bhAvaH / kAryAditi (3) kAryAvyavahitapUrvakSaNaminneSvityarthaH / kAryaprAgabhAvAbhAvatvamAtraM na kAryasvabhAvatvavyApyaM kintu prAgabhAvadhvaMsatvaM dhvaMso'pi cAvyavahitottarakSaNa evAnimakSaNeSu ghaTAdivyavahArazca sadRzakAryotpattidoSAditi na ko'pi doSa ityAzayavAn zaGkate, 'syAdAkUtamiti' (5) // 15 // For Private And Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir SARKARCHANAGARMARCH asminnabhyupagame jainyAH prakriyAyA virodhaH syAditi dRSaNamAha, 'tadetadapItyAdi' (6) 'dravyArthAdezAditi' (8) saugataizca paryAyArthamAtrAdezaH svIkriyata iti na tatprakriyAnusaraNenobhayanayavAdino janasya siddhAntavyAkopa iti bhAvaH / prAgabhAvAbhAvasvabhAvatA (8) ghaTaprAgabhAvadhvaMsarUpatA, tadravyasya (9) mRdravyasya, abhAvAsambhavAt (9) ghaTotpattikAle dhvaMsAsambhavAt , tata eva (9) ghaTasya mRdravyarUpaghaTaprAgabhAvadhvaMsatvAbhAvAdeva, na jAtuciditi (9) ghaTotpatterghaTaprAgabhAvadhvaMsotpattiniyatatvAditi bhAvaH / yadi punariti (9) klupteSu pUrvaparyAyeSu ghaTaprAgabhAvatvamAtrakalpane lAghavAttadvyaktitvAdinA te pAM sAditve'pi ghaTaprAgabhAvatvenAnAditve'pi virodhAbhAvAcceti bhAvaH / tadApIti' (10) na ca ghaTaprAgabhAvatvAvacchinnapratiyogitAkadhvaMsasya ghaTotpattivyApyatvAnnAyaM doSa iti zaGkanIyam / dhvaMsasya sAmAnyAvacchinnapratiyogitAkatve mAnAbhAvAt , ekaghaTavati ghaTAntarapAgabhAvasattvena tadasambhavAca, etena yAvadghaTaprAgabhAvadhvaMsavatvaM ghaTotpattivyApyamityapi nirastam , asambhavAt / na ca yAvattadghaTaprAgabhAvadhvaMsavatvaM tadghaTotpattivyApyamityapi vaktuM yuktam, gauravAt , kSaNavizeSe vyAptivizrAmAcca // dravyaparyAyAtmeti (12) prAktanaparyAyeSu mRdravye ca ghaTaprAgabhAvatvaM vyAsajyavRttItyarthaH, pratyekAvRtteH samudAyAvRttitvaniyamAt prAgabhAvatvasya pratyekavRttitvadhrauvye tadAdAya dUSaNamAha 'naivamapyubhayetyAdi'(13 ) // na ca paryAptisambandhAvacchinnAvacchedakatAkatadghaTaprAgabhAvatvAvacchinnapratiyogitAkataddhaTaprAgabhAvAbhAvasya tadghaTotpattivyApyatvAnnAyaM doSa iti vAcyam / evaM sati ghaTaprAgabhAvatvavat ghaTatvaghaTadhvaMsatvAderapi dravyaparyAyobhayaparyAptatvApatteratIndriyavRttitvenApratyakSatvApattezca, etena viziSTadravyaprAgabhAvavAdo'pi nirastaH / For Private And Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 152 // ***** paricchedaH prthmH|| * * vizeSaNAnanugamenAnugatavyavahArAsambhavAcca / tadidamAha na ca gatyantaramastIti (14) // upasaMharati 'tato neti' (14) tato dravyaparyAyAtmatvAbhAvAna bhAvasvabhAvaH prAgabhAvaH (14) // ' hetvantaramAha-bhAvavilakSaNatvAditi bhAvavaidhAdityarthaH, tatra hetumAha-bhAva(padArtha)vizeSaNatvasiddheriti niyamato bhAvavizeSaNatayA pratIyamAnatvAdityarthaH / | anye naiyAyikA evaM bruvate, tAn dUSayati-te'pIti' (145-1-1) mAg nAsId ghaTa iti (2) prAgabhAvapratiyogitvaprakArakaghaTavizeSyakapratyakSamityarthaH / etena prAgabhAvapratiyogino'nAgatasya bhAnArthaM sAmAnyalakSaNapratyAsattikalpanaM prAcAM naiyAyikAnAmapAstam / ghaTavizeSyakaprAgabhAvapratiyogikatvaprakArakapratyakSopagame doSAbhAvAt , vidyudAdAvivAtra vinazyadavasthaviSayakapratyakSasya savikalpakasya nirvikalpakakrameNa sAmagrIvizeSAdevameva vA svIkattuM zakyatvAt / pratiyogitvasyApi pratiyogisvarUpasya yogyatvAdutpattikSaNasya tathAbhivyaJjakatvenAnatiprasaGgAcca, pairapi caramakAraNasAmagrIvyaGgayatvaM prAgabhAvasya pratipAdyate, tairapi yAdRzakAraNakalApAnantaraM kAryotpAdo dRSTastAdRzabuddhereva vyaJjakatvamupeyamuktasAmagryAH svarUpasatyAH svarUpeNa jJAtAyA vA vyaJjakatve'tiprasaGgAd, vyApyatvena jJAtAyAstattvoktau prAgabhAvAnumiterevopapatteH, tatpratyakSAnavakAzAt , tadvaramutpattikSaNasyaiva prAgabhAvapratiyogitvena ghaTapratyakSajanakatvaM kalpanIyamiti, viSayasannikarSAdeH kAryasahabhAvena hetutve caramasAmagrIkAla eva prAgabhAvapratyakSopagame tu prAg nAsId ghaTa iti kathamapyupapAdayitumazakyam / tadA ghaTaprAgabhAva AsIdityarthasyApyanupapatteH, tadA bhaviSyatItyAkArapratyakSaM ca ziromaNinaiva dUSitam , "bhaviSyatvaM hi na vartamAnaprAgabhAvapratiyogitvam, zvo bhAvinyadya bhaviSyatItipratyayaprasaGgAt / kintUtpatsyate bhaviSyatItyAdeH samAnArthakatvAt vartamAnaprAgabhAvapratiyo * * * // 152 // * For Private And Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir gyutpattikatvaM vartamAnakAlottarakAlotpattikatvaM vA,na cedamadhyakSamutpatteratIndriyatvAdityAdinA,"ityanumAnamiti / (3) yadyapi prAgabhAvagrAhakaM prAg nAsId ghaTa iti pratyakSameva pakSIkRtamupapadyate tathApi tasya bhAvAbhAvaviSayatvasaMzaye uktAnumAnAzrayaNamiti tAtparyam / caramasAmayyA hetunA prAgabhAvo'numIyata eveti kecit , tadasat , anuyogitAvizeSarUpaprAgabhAvatvAdeH kvacidapratItau tAdUpyeNAnumAnAsambhavAditi dIdhitikAraH, prAg nAsIditi pratyakSamutpadyamAnaghaTAkArapariNatamRdravyaviSayameva, prAgabhAvAderabhAvasyAdhikaraNasvarUpasyaiva svIkArAnAstItipratyayabalenAtiriktAbhAvasvIkAre'bhAve'pyabhAvAntarApattAvaniSTaprasaGgAdityAzayavAnAheti cet, netyAdi / upacaritAbhAvaviSaya (5) ityabhAvapratiyogikAbhAvAdhikaraNakAbhAvasyAdhikaraNAnatirekAdityarthaH / nApacaritenAbhAvenetyAdi (6) tvanmata iti zeSaH / asmanmate tvadhikaraNAtmakAbhAvenaiva sarvatropapatternAnAdhikaraNasvarUpatve'pi gauravAbhAvAdatiriktAbhAvakalpanAnarthakyamiSTameva, tvayA nAnAdhikaraNeSvabhAvasya tAdAtmyAtiriktaH sambandhaH kalpanIyaH, mayA tu tAdAtmyamiti tavaiva gauravAt / hetvantaravIjamupanyasya dUSayati-yadapyuktamityAdinA (6) // sAmarthyAditi (10) abhilApAbhAve'pi viziSTajJAnasAmagrIbalalabhyatvAdityarthaH / etad guNAdAvapi tulyamityAha- tadvizeSyasyeti'(10) savikalpakanirvikalpakatvAnekAntastu bhAvita eva prAk / atirikto'pi prAgabhAvo | lAghavAdeka eva kalpanIyaH pratiyogibhedenAbhAvabhede mAnAbhAvAditi pakSaM parigRhya tasyAnAdisAntatvaM dUSayitumupakramate-kizca prAgabhAva (11) ityAdinA, anantAH prAgabhAvA iti pakSamupanyasya dUSayati- yAvantItyAdi (14) svatantrA (145-2-1) anyAnAzritAH, bhAvatantrA (2) bhAvAzritAH, kAlAdivaditi kAlAkAzadigAdInAM hi svatatrANAM bhAvatvaM For Private And Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www bath.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| paricchedA prthmH|| // 153 // tadvat svatatratve prAgabhAvasya bhAvatvaM syAditi bhAvaH / na cAnutpanna ityAdi (4) // atredaM cintyam , anutpannaH pradhvasto vA prAgabhAvasya dhvaMsasya ca nAzrayo'bhyupagamyate, kintu pratiyogyavetyanabhyupagatopAlambho'yam , pratiyogitvaM ca tayoH | svarUpasambandhavizeSarUpaM jJAnaviSayatAvadevopapadyata iti / 'yadi punareka eveti' (5) dezakAlayorvizeSyahetutvenAnatiprasaGgAt tatkAryaniyamAya tattatprAgabhAvo na kalpanIyaH, kintu vyavahArArtham , sa caikatve'pi vizeSaNabhedAdbhinnatvopacAreNa nirvahatItyarthaH / kAryasyaiveti (7) pUrvakAlAvacchinnapratiyogitayA ghaTaviziSTo'bhAvo ghaTaprAgabhAvaH 1 / uttarakAlAvacchinnapratiyogitayA tAdRzaH sa ghaTadhvaMsaH2 / tAdAtmyAvacchinnapratiyogitayA tAdRzaH sa itaretarAbhAvaH3 / tAdAtmyetarasaMsargAvacchinnapratiyogitayA tAdRzaH so'tyantAbhAva ityarthaH 4 / pratyayabhedasyApi tathopapatteriti (8) na caivaM snehapratiyogikAbhAvasyaiva gandhapratiyogikatvAt pRthivyAM na sneha iti vanna gandha iti vyavahArApattiriti vAcyam / viziSTAdhAratAbhedasvIkAreNopapatteH, tatra snehapratiyogikatvaviziSTAbhAvatvAvacchinnAdhAratAsattve'pi gandhapratiyogikatvaviziSTAbhAvatvAvacchinnAdhAratAbhAvAt , samavAyaikatvavAde'pi rUpavanIrUpatvAdiviviktavyavahArasyetthamevopapatteH, sattaikatvapratibandhA'bhAvakatvaM siddhyatIti dRssttaantdvaarennaah-sttaiktve'piityaadinaa(8)||ntu satteti (13) vizeSaNamedena viziSTasattAmedAttadAdhAratAbhedAvA pratiniyatabheda vyavahAropapatterityarthaH / iyameva rItirabhAve'pyanusartavyetyAha tarhi tata eveti (13) astvevameka evAbhAvastatrAhana caikopyabhAva ityAdi(13) // dravyAdItyAdi (146-1-1) yathA vaizeSiko loko dravyAdiSaTpadArthavikalpamAtrAvyAdivyavahAraM pravarttayati, yathA vA pramANAdiSoDazapadArthavAdI naiyAyikaH, prakRtimahadAdipaJcaviMzatipadArthavAdI sAGkhyaH , | // 15 // For Private And Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rUpAdiskandhapaJcakavAdI saugatazca tattadvikalpAttattadvyavahAraM pravarttayati - tathA gatAnugatiko loko viSayanirapekSameva vikalpamAtrAt prAgabhAvAdivyavahAramityarthaH / tato netyAdi (146 - 1-2 ) pramANena na pratIyata ityarthaH / asatkhyAtyA pratIyamAnastvayaM zazaviSANavAndhyeyasaubhrAtra pAtratAmanubhavatIti hRdayam / na punaH sAGkhyo'nyo veti (3) sAkhyaH kApilo, yaugAdiranyaH sAGkhyasyAnupAlambhapAtratve hetumAha-tasyeti, upacaritakAryadravyAbhyupagamamadhikRtyAha-' tirobhAvetyAdi (3) bhAvasvabhAvetyAdi' (3) tathA ca na, sAGkhyasya sarvathA prAgabhAvApaddhavo'satkhyAtiviSayatopagamasyaiva tadarthatvAditi bhAvaH / anyasya yogAderanupAlambhapAtratve tu vyaktyA prAgabhAvasvIkAra eva heturdraSTavyaH, tairapIti (7) syAdvAdimirapItyarthaH / apinA naiyAyikaikadezibhirapi tannirAkaraNaM sUcyate, tathA ca dIdhitikRnmatAnusAriNaH, nanu prAgabhAve kiM mAnaM? na tAvat pratyakSam asiddheH / ghaTo bhaviSyatItyAdipratyayasya varttamAnakAlAnantarakAlotpattikatvaviSayatvAt nApyanumAnam, aprayojakatvAt na ca ghaTAdikAryadhArAvAraNAya prAgabhAvasiddhiH, kAryadravyatvAvacchinne samavAyena dravyatvAvacchinnAbhAvasya hetutvenaiva tadvAraNAt na cAvyApyavRtteH kAryasya dvitIyakSaNe utpanyApattiH, samAnAvacchedakatayA tatra bhAvasya hetutvAt, na ca saMyogAdeH pradezaniyamaH svabhAvAdhInAttatprAgabhAvaprAdezikatvAditi prAgabhAvasiddhiH, tattaddezAdihetutvenaiva tanniyamAt, na ca tathApi nirvikalpakasya caturthakSaNe utpattivAraNAya tatrottarajJAnAbhAvasya kAraNatvaM vaktavyam, tathA ca lAghavAtprAgabhAvasya tattvamucitamiti vAcyam, tannirvikalpakakAlotpacikadhvaMsavyaktyAdereva tatra pratibandhakatvAdakhaNDatadabhAvasya ca taddhetutvAdvastuto nirvikalpakatvasya kAryatAnavacchedakatvAttAdRzapratyakSasAmagrIsacce tAdRzapratyakSotpAda niyamAnnirvikalpakApacireva For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH aSTasahasrI vivaraNam // // 154 // prthmH|| durghaTA, sAmagryAH kAryatAvacchedakAvacchinnavyApyatAyA eva svIkArAt / atha tathApi zatatantuSu bhAvinaH paTasya dvicaturAditantuSu saMyukteSatpatiH syAt , sAmagrIsattvAt , na ca prAgabhAvasyApi sattvAcavApi tadanutpacirdurghaTA, tatprAgabhAvavyApyayAvatsaMyogatvena hetutvAditi cet, na, katipayasaMyogeSvatIteSvanAgateSu vA tatpaTAnutpattiprasaGgAcatpaTavyApyayAva saMyogatvenaiva hetutvasambhavAcca, vastutaH sAmayyAH kAryatAvacchedakAvacchinnotpattivyApyatAyA evopagamAttadA dvicaturAdi| tantukapaTasyaivotpateH zatatantukapaTasyApAdakAbhAvo vyaktisthAnIyApativirahAt , tarhi tatpaTatvAvacchinne kiM niyAmakam, sAmAnyata: klaptakAraNatAkatavacantutacatsaMyogAditAdRzaniyAmakatvameva hetutvamiti ceta, tarhi prAgabhAvasvIkAre'pi tattvaM durvAram , tadrUpeNa tadAnyathAsiddhatvamiti cet , tadeti viphalam , tarhi janyasattvena satvena hetuhetumadbhAvenaiva nirvAho'stviti cet, na / tantutvAdinA kAraNatvabuddhivyapadezayoraprAmANyApattezca, kimAkasmikatvaM tadavacchinnasAmagryanizcaye etAvatsattve'vazya paTotpattirityanizcayaH, itthaM ca pravRttirapi durghaTA / tAdRzanizcaya eva kRtisAdhyatAdhIsambhavAt , tatpaTatvAvacchinnasyAkasmikatvaM tviSTam , taddharmAvacchinnasAmagrIsatve'pi tathAnizcayAyogAt taddharmAvacchinne pravRttyabhAvAca, kizca vizeSAnvayavyatirekAbhyAM sAmAnyavyabhicArAnirNayAnugatAguruvizeSAntarAnupasthitilAghavAdipratisandhAnavazAt sAmAnyata eva hetuhetumadbhAvagrahAt grAhakAbhAvAdeva na vizeSakAryakAraNabhAvasiddhiH / vyaktisthAnIyApattisatve'pi ca tadA zatatantukAnutpattirviziSTacaramasaMyogahetutvAdevopapadyate / athAstu kAlaniyamazvaramasaMyogahetutvAttathApi dezaniyamAya prAgabhAvasiddhiH, zatasya tantUnAM tattatsaMyogAnAM ca viziSya taddhetutve gauravAd vyabhicArAcca tatprAgabhAvasyaiva lAghavAttatpaTahetutvAt , kiJca yatra zata // 154 // For Private And Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tantukapaTasya madhye'vayavasaMyoganAzAtpazcAzattantukapaTadvayotpattistatra tayoH kAlaniyamasya zatatantukanAzahetutvenaiva siddhau dezaniyamAya prAgabhAvasiddhiriti cet , na / tatra caramasaMyogazatatantukanAzayoH khasamAnAdhikaraNAnyatamatvavizeSasaMsargeNa hetutvAdeva dezaniyamasthApi sambhavAt / na ca yatra yugapadutpanaiH zatatantusaMyogaiH paTa Arabhyate tatra caramasaMyogAnAmapi tattvatattvena hetutve gauravAt prAgabhAvasiddhiH, tatrApi tAvatsaMyogamAtravRttijAtyA dravyArambhakatAvacchedakajAtyaiva vA tatkAlAvacchinnAnyatamatvasaMsargeNa hetutvAt / na ca buddhivizeSeNa vinigamakAbhAvaH, tasya pratyakSazabdAdirUpatayA nirNayAbhAvAnizcitAvyabhicArakasya saMyogasyaiva hetutvAt / syAdetad , vyaktisthAnIyApattisatve bahUnAM tantUnAM yugapadutpannAnantasaMyogAdutpannapaTasya nAnAsaMyoganAzAnazyataH punasteSAmeva tantUnAM saMyogAntarAtpaTAntarotpattikAle utpattivAraNAya prAgabhAvasiddhiH, uttarapaTastu prAga notpadyate pUrvapaTadhvaMsasyApi taddhetutvAt / na ca prAktanapaTe bahutvavizeSasya hetutvAnna doSo navyanaye tadbahutvasyAgre'pi sattvAdIdRzAnantaprAktanapaTotpattivAraNAya kAryatvAvacchinne prAgabhAvatvena hetutvasyaikasyaivocitatvAt , AkAzAdyudAsInamAdAya bahutvasya hetutApattezceti cet, na, IzvarIyopAdAnapratyakSAdestatkAlAvacchinnatadghaTAvacchinnavizeSyatayA hetutve'nupapattyabhAvAt / / vastutastatkAlAvacchinnatattatpaTahetutattatsaMyogAbhAvakUTAtyantAbhAva eka eva kAladezaniyAmaka iti nUtanaH panthA iti diga / / atra tatkAlAvacchinnataddezasvarUpAyAstathAbhavyatAyA eva tatkAryadezakAlaniyAmakatvam , na ca vinigamakAbhAvaH, sAmAnAdhikaraNyapratyAsattevinigamakatvAdityasmadIyAH // prAgabhAvatatprAgabhAvAdestviti (9) ghaTasya prAgabhAvaH kuzUlaM tasya kozastasya sthAsastasyApi mRtpiNDa evaM paramANau vizrAntiH, tatparamparAnAdhAraghaTapradhvaMsapa For Private And Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI paricchedaH prthmH|| vivaraNam / / // 155 // ramparAnAdhArakAlatvasya ghaTavyApyatvAcca, na ghaTarahitakAle ghaTavattvam , ghaTaprAgabhAvadhvaMsavatvameva ghaTavatvamiti tu visabhAgasantatyanugatatvAnnAdriyata iti RjusUtropajIvIvyavahArAnusRtaH pnthaaH| tatra (10) pUrvapUrvapariNAmasantatau, asya (10) prAgabhAvasya, dUSaNAvatAraH (10) pUrvottaraparyAyANAM ghaTAtmakatvaprasaGgarUpaH, santAnatvAbhiprAyAditi (12) agRhItabhedapUrvapUrvakSaNairevaikatvAnAditvAdivyavahAropapatterityarthaH / nanvevaM santAnasya sAmvRtatvAt sAmvRtameva prAgabhAvakatvAnAditvAdi syAdityatreSTApattimAha-santAnikSaNApekSayA tviti (12) pUrvapUrvakSaNAnAM ghaTaprAgabhAvatve'pi yAvattanivRtterghaTotpattivyApyatvAnna doSa ityAha-tathA'smin pakSa ( 13 ) ityAdi, pUrvakAlaviziSTasyeti na ca pUrvapadArthasya prAgabhAvagarbhatve AtmAzrayaH, ghaTataddhvaMsAnAdhArArthatve ca dhvaMsalakSaNe'pyuttarakAlapadArthasya prAgabhAvagarbhatve'nyonyAzraya iti vAcyam / kAlavizeSAvacchinnasvarUpasambandhena mRdravyAdeva prAgabhAvavyavahAropapatteH, sambandhasya ca prAganupasthitasyaiva saMsargatayA sarvairupagamAt , hantaivaM kAlavizeSaghaTitasambandhena mRdAdidravyAdeva ghaTAdivyavahAropapattau ghaTAdidravyamapi nAtiricyeta, na cetthamiSTApattiH kattuM yujyate, vyavahAranayavAdino'tisUkSmekSikAyAM paramANuvizrAntau tasyApi satyAsatyatvacintAyAM sadadvaitasiddhau saGgrahanayasAmrAjyApatteriti cet , na, mRdAdidravyAd ghaTAdidravyasya pratyabhijJAnAdinA kizcitkAlasthAyitvena siddhasya pRthaganubhUyamAnatvena tanmAtratvAkalpanAt , prAgabhAvAdestu tathA pRthagananubhUyamAnatvenAdhAramAtrasvarUpatvakalpanAt , itthameva vyavahAranayapravRtteH, ghaTAdidravye AdhArabhinnatvamudbhUtamabhAvaparyAye tu tadabhinnatvaM tatheti vivekaH // tasya ceti' (146-2-4) kAlavizeSaviziSTamRdAdidravyarUpatve ghaTAdiprAgabhAvasya kAryotpattau viziSTadhvaMso draSTavyaH / kAlavizeSaghaTitasambandhena mRdA // 155 // For Private And Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org didravyarUpatve ca sambandhavizeSAvacchinnapratiyogitAkaH sa iti tattvam / paryAyarUpatayApIti ( 6 ) nAnAkSaNAnugatasya prAgabhAvaparyAyasyaikasyApi kalpanAdityarthaH / yadyapyanugataguNaparyAyAdhAratayA pratyabhijJAnaviSayatayA ca na tadekatvaM siddhyati, tathApi ghaTAdau ghaTaprAgabhAvAderekasyaiva hetutve lAghavAttasyaikatvasiddhiriti paramArthaH / anekatve'pi kathaJci dekatvaM syAdvAdadRSTAvaviruddhameva zarIrAdidRSTAntena tadvakSyati, sa caikAnekasvabhAva ityAdi ( 8 ) / kAraNasyeti ( 12 ) nahi kapAlamAlArUpaghaTakAryanAze ghaTakAraNaM jAyate, viparItavyApterabhAvAt na ca tadabhAve ghaTotpattirApAdayituM zakyata ityarthaH / mRdAdidravyamiti (147-1-2) ghaTapradhvaMse vyavahArahetutA tu na ghaTottarakAlavRttighaTAkAravikalaghaTadravyatvena, uttaratvasya dhvaMsagarbhatayAtmAzrayAdidoSApatteH, kintu svottarakAlavRttitvasvAkAravikalatvasvadravyatvaitatritayasambandhena ghaTaviziSTatvena svottarakAlAvacchinnatvaparicAyi tasvadravyatvasambandhena tadghaTaviziSTamRdAditvena veti bodhyam / pramANArpaNayA tu pradhvaMso dravyaparyAyAtmaikAnekasvabhAvazceti prAgvadeva draSTavyam / kAryadravyaM tadApAdanIyamiti (8) puruSavyApAranAntarIyakatvena ghaTAdeH kAryadravyatvaM sAdhanIyamityarthaH / tatazca prAgabhAvApratiyogitvena tasyAnAditvamApAdanIyam / ghaTAdikAryadravyaM yadi prAgabhAvApratiyogi syAdanAdi syAdityevamiti bodhyam / tadAha-' tacetyAdi ' kAryatvAnAditvayorubhayorApAdane tu prAgabhAvanivasya na kathamapi sAmarthyamityevaM vyAkhyAtam / ' ApAdyasyApIti' (9) svatantrAnumAnavat prasaGgApAdanasyApi prativAdidUSakatvasAmarthyAditi bodhyam / atidizati eteneti ( 9 ) // tasya viruddhatvAditi ( 12 ) zabdo'bhivyakteH prAk san sa evAyamiti pratyabhijJAyamAnatvAdityatra sarvathA prAk sattAyA eva sAdhyatvA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 156 // paricchedaH prthmH|| ttadviparItena kathaJcit sattvena ca hetoAptatvAt sarvathA'sato'pariNAmitve pUrvottarakAlakoTiparyAyasparzAsambhavAdityarthaH / sAMkhyamate'pyetadatidizati / 'eteneti' (14) abhivyaktiprAgabhAvAGgIkAre zabdaprAgabhAvastyAgAnaha ityAha- kalpayitvA'pIti (14)' aitihyakRtavizeSamAha-'nanu cetyAdi' (147-2-1) abhivyakteH zabdapuruSazrotrabhedAbhedavikalpAsahatvAtaM dapayati zabdAdabhinnAyA ityAdinA (3) svaruciviracitadarzanamAtramityantena (148-1-3) granthena // icchAmAtreNa kAryasyApizabdasyAbhivyaGgyatvAbhyupagame ghaTAdAvapi tatprasaktyA sAMkhya eva vijayetetyAha evaM hIti (3) nanvastu sarvatra vyaGgyatvapakSa eva sAGkhyAnAM zabde ca mImAMsakAnAM, na ca vyaGgyatvapakSe ghaTapratyakSatvaM kapratyakSatvaM ca daNDAdervijAtIyanimittapavanasaMyogAdezca janyatAvacchedakaM vAcyam , kAryatvapakSe ca ghaTatvaM katvaM ceti tatra lAghavamiti vAcyam / vyaGgyatvapakSe'pi ghaTatvakatvAdelaukikaviSayitayA janyatAvacchedakatve lAghavAnapAyAt / na ca dravyatvazabdatvAdiprakArakapratyakSe vyabhicAraH / svAzrayaviSayitAyAH kAryatAvacchedakatAvacchedakasambandhatve doSAbhAvAdityAzaGkAyAmAha bhASyakRta-na hi vyaJjakavyApUtiniyamena vyaGgyaM sannidhApayatIti (5) tathA ca tAlkhAdivyApArAnniyamena zabdasannidhAnAna sa | tadvyaGgyaH, kintu tatkArya ityarthaH / vyaGgyatve'pi tAlvAdivyApAreNa sannidhAnaM zabdasya sarvagatatvAdbhaviSyatIti mImAMsaka AzaGkate-nAyaM doSa ityAdi(6) / / ghaTAdAvatiprasaGgena tadUSayati anyatrApIti (7) kapilamate iSTApattau kAraNavyApArasannidhAnena sadA kAryAvirbhAvaprasaGgaSaNamAha-iSTatvAdityAdinA (7) vyApArasya vyApAriNo medAbhedayoryo doSastamavasthAyA apyavasthAvatastayoratidizati / etenAvasthA pratyuktetyAdi, (148-2-1) pariNAme'pyenamatidezamAha-pari AMR4XRAS // 156 // For Private And Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi CRORSC5+SCIECCAK NAme'pyeSa paryanuyogastulya iti (148-2-2) avasthA kAlakRto vizeSaH, pariNAmastu sata eva pradezapariNAmAdinAnyathAbhAva iti vishessH| tasya (5) pradhAnasya, tatkAryatvena (5) upakArakAryatvena, upakAryatvasya kAryatvavizeSatvAdityarthaH / bhASye 'sarvasamAnamiti' (5) pariNAmabhedAbhedapakSadUSaNamityarthaH, tadAha vRttikRt / 'yAvanto hItyAdi' (6) // tasyAmiti() tasyAM (8) pradhAnasyopakArANAM vA'navasthAyAm , bhogyasya prakRtimahadAderabhAve, puMso bhoktRtvAbhAvAdabhAvaH syAt (8) tasya (9) bhoktRtvasya, tallakSaNatvAt (9) bhogyasadbhAvaniyatatvAt , avasthAnAbhAvAt (9) vruupaasiddheH| tarhi tasya kAraNAdAtmalAbho'bhyupagantavya iti (149-1-3), tasyAvirbhAvasya, na cedevaM tadAvirbhAvasya nityaM sattvamasattvaM vA syAdityarthaH / AtmalAbhe (4) utpattI, tadevaM sAMkhyamatasyAyuktatvAt zabdavyaGgyatvasamarthanAya tadanusaraNaM mImAMsakasya na nyAyyamityupasaMharati 'tato netyAdi' (7) / kiM kRtamazravaNamiti (8) zabdata tsabhikarSAdeHzrAvaNakAraNasyAkhaNDasya sattvAdityarthaH / 'tirodhAyakasyetyAdi (9) prauDhivAdo'yam // vastutaH zabdazrAvaNapratibandhakavAyuvizeSakalpanAgauravameva dUSaNaM bodhyam / kizcaivaM katvakhatvAdiprakArakapratyakSapratibandhakatAvacchedikA api jAtayo vAyusaMyogeSu kalpanIyAstAzca parasparaM kolAhalasthalIyavAyusaMyoge saMkIryante, tadA katvAdyekataraprakArakapratyakSasyApyabhAvAditi jAtirUpo vizeSo durvacaH, tattadvAyUnAmanyatamatvAdinA pratibandhakatve codAsInapravezApravezAbhyAM vinigamanAviraha iti na kiJcidetat / nanu kolAhale katvAdigrahavAraNAya doSAbhAvAnAM katvAdipratyakSe hetutvamapekSya vijAtIyanimittapavanasaMyogahetutvameva jyAyaH / tathA ca vinAzAnabhyupagame'pi zabdasya vijAtIyanimittapavanasaMyogAbhAvakRtamazravaNaM bhaviSyatIti nAnupapattiH, pratyuta zabdaprAgabhAvadhvaM SHAROSCORE OM 27 OM For Private And Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir * * aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| * // 157 // * sAkalpanalAghavenopapattirevetyAzaMkyAha-'nanu cetyAdi' (13) tadazrutirapItyatra naikAntata iti yojanIyam / tadvikale sambhavAditi ( ) sahakArikAraNavikale'zruteH sambhavAdityarthaH / tarhi kimayamityAdi (14) / / yogyazabdasattve indriyamanovyApArasAguNye tat pratyakSaM syAdeva nimittapavanasaMyogasya ghrANasannidhAnamAtreNa gantha iva zabde karNasannidhAnamAtreNopakAritvAt viziSya zabdapratyakSahetutve maanaabhaavaadityrthH| ata evAtra naiyAyiko mImAMsaka paryanuyukre, tvayA caitrAdeH svIyamaitrazukAdikakArAdeH pratyakSe caitrAdikarNAvacchinnAnAM vijAtIyasaMyogAnAM kAraNatvaM vAcyamityatigauravaM mama tvavacchedakatayA caitrAdikakArAdau vijAtIyavAyusaMyogo hetustatpuruSIyanikhilazabdapratyakSe ca tatpuruSIyakarNAvacchinnasamavAya iti kathaM na lAghavamiti, asmanmate tu bAhyo vAyuH prApako natu kArako vyaJjako veti tadupanItazabdasya zrotreNa saMyogapratyAsatyaiva grahaNAcchandaviSayakazrAvaNe zrotrasaMyogatvenaikahetutayaiva sakalopapacAvatilAghavamiti zraddheyam / asAmarthyakhaNDane'sAmarthyasya vyatirekAvyatirekacarcastu pariNAmacarcavatprAgvadeva prAcInapraNayAnurodhibhiranusandheyaH / varNAnAM nityatvasarvagatatvAbhyupagame saGkulA zrutiH syAt kramazrutizca viruddhyeta / kAryatve tuvaktRzrovijJAnayoH kramavRttyapekSayA kramotpattipratipacyoravirodha itvAha-kizca varNA ityAdinA (149-2-5)tataH kramotpattipratipattyoranyathAnupapatyA na sarvagatA varNA nApi nityA ityantena // (150-1-5) nanu caitrAdikakArAdipratyakSe vijAtIyanimittapavanasaMyogahetutvAnAnupapaciriti cet , na, uttottaratvAt , kizca zabdasyAkAryatvapakSe tatra caitrIyatvAderevAsiddhiH, caitrajanyatvameva hi caitrIyatvaM svAzrayajanyatAvizeSasambandhena caitratvameva vA, evaM ca shbdvishessaadvktRvishessaanumaanocchedprsnggH| na ca caitravRttyabhivyaktiviSayatvameva caitrIyatvaM, 49545056255546 **** 157 // For Private And Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org maitrazabdasyApi caitrakarNAgatasya caitreNAbhivyakteH / na ca caitrIyatAlvAdivyApArajanyAbhivyaktiviSayatvaM tat, zabdatvAdAvatiprasaGgAt, nApi zabdatve satItivizeSaNAdanatiprasaGgaH, etAvadapratisandhAne'pi caitrIyo'yaM zabda ityanubhavAt, na caivaM caitrIyatvaM jAtireva na tu caitrajanyatvAdikamapIti tadviSayo'nubhavo na zabdakAryatvapakSapAtIti vAcyam / tAdRzajAterapi caitrajanyatAvacchedakatayaiva siddhau tasya tathAtvAditi digu / nanvanumAnAdvarNanityatvaM setsyatItyAzaGkate 'nanu cetyAdi ' ( 5 ) taddUSayati bhASyakRt 'kSaNikeSveveti (6) ' narttakyAH karNAGgahArAdiSu kSaNabhaGgureSveva tadevedaM karaNaM sa evAyamaGgahAra iti pratyabhijJAnadarzanAnnityatvaviruddhakSaNikatvena vyAptaM pratyabhijJAnaM nityatve sAdhye viruddhaM sAdRzyadoSAdanekatraivaikatvaviSayakatvena tat pravRciniyamAdityarthaH / RjumUtranayamAzritya cedaM mImAMsakaM prati dUSaNamiti syAdvAdino nApasiddhAnto, nAnAnayama bhagavatpravacane kvacit kasyacidAzrayaNe doSAbhAvAditi mantavyam / doSasthalAntaramAha-' eteneti' ( 6 ) kSaNikAbhibuddhibhirhetorvyabhicAra ityarthaH ityabhidhAnAditi ( 7 ) zAstrAntara iti zeSaH / viruddhatve'pi vyabhicArAbhidhAnaM ca doSasAGkaryasambhavAdaviruddham, buddhikamaNorapyekatvAnna viruddhatvamityAzaGkate - 'nanviti' (7) || atiprasaGgAnnedamuktaM yuktamiti pariharati kriyaikatve'pItyAdi (8)|| zabdAnityatvamupasaMharati, tadayamiti (13) // sarvavarNaikatvanirAsAdakArAdivarNasyaikatvamapi nAstItyAha- 'tadevamiti (13) / ' dezabhedaH zukasArikAdyAzrayabhedAt, svabhAvabhedazca tAramandAdibhedAdraSTavyaH / 'yugapa* tpratiniyateti' (150 - 2 - 4) nanutAra tvAdayo vAyugatA evAkArAdAvAropyanta iti na te'kArAdibhedakAH syuriti cenmaivaM, evaM satyatvAderapi vAyudharmatvApasau zabdasyaikyaprasaGgAttadvadeva zabdasyApi vAyudharmatvApacau zabdamAtrasya dacajalAJjalitvaprasa For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbabirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * baSTasahasrI gAcca / astu tarhi tAramandazukasArikAcaitrAdiprabhavabhedenaiva zabdanAnAtvaM tArAdistvakAra eka eveti cecatrAha-sa evAya- paricchedaH vivaraNam // makAra itItyAdi, (4) ||'nhiiti' (6) nahi kathazcitkenacitsAdRzyena kvacitparyAye pratyavamarza ekatvapratyayo na syAt , prthmH|| kintu syAdeva, tathA ca sarvasyaikatvaM syAdvarNavadityarthaH / varNaikatve vizeSabuddheH prakAraH kaH syAtrAha-taccheSetyAdi' // 158 // (6) taccheSavizeSA varNasambandhino'pradhAnA vizeSAH kalpitA akArAdayastadbuddhastadvAsanAyAH, tadidamaGgahArAdhekatve'pi tulyamityAha-sarvasyAGgahArAderapItyAdi' (6) // prayatnAnantarIyako prayatnajanyaH, zabdasya kAryatve pudgalaparyAyatvenAniSTApacimAzaGkate 'nanu zabdasyetyAdi' (9) // ApAdhApAdakayoApyabhAvAneyamityuttarayati netyAdinA (10) ubhayatra darzanAbhAvaprayojakataulyamupadarzayati-gandhaparamANUnAmityAdinA (10) // jAtyA'dRzyatvamaniyatamiti punarAza-16 katha pratibandhottarayitumAha-atha matametadityAdinA (11) / prtibndirnuttrmiti| mahattvasamAnAdhikaraNodbhUtarUpAbhAvamadRzyatvaprayojakamubhayatra tulyavadupadarzayati-atha tasyetyAdinA, ( ) prasaGgAntaramapi gandhadravyadRSTAntenaiva nirAkaroti-zabdaparamANUnAmityAdinA (151-1-3), zabdaparamANupratighAto'pIti (14), kuDyAdinAstyeveti pUrveNa yojanIyam / 'gandhaparamANUnAmapIti' (13) atrApyAgamanAdInAmadRSTAnAM parikalpanAprasaGga iti sambandhanIyam / zabdapudgalAnAmapi (4) ityatrApi pratipattivizeSAnyathAnupapattyetyAdi prAktanaM yojniiym| nanvevaM pudgalaparyAyatvena pauru Seyatvena ca varNasya nityatvaM mAbhUtadAnupUrvI tvapauruSeyI nityA bhaviSyatItyAdyAzaGkate-'syAdAkUtamiti' (151-2-4) / A AnupUrvyA varNAvyatiriktatvAcasyA api na nityatvamityabhiprAyavAnAha-tadapyayuktamiti (6) // etena vaiyaakr-10|| 158 // % AR For Private And Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir NAnAM nityasphoTavAdo'pi nirastaH / AnupUrvInirAsena niSkRSTatadrUpavAkyasphoTasyApi nirAsAt, anyeSAM tadabhiyuktairapyanAdRtatvAt , tathAhi-" sphoTavAdamapavAdavarjitaM, satvaraM prakaTayiSyatA mayA / zAbdikapraNayakarmakArmaNaM, prakriyA paTudhiyA pradaryate // 1 // varNa 1 pada 2 vAkya 3 sphoTAH, padavAkyagAvakhaNDau 5 tau| jAtisphoTatrayamityaSTau sphoTAH 8smRtaastdjnyaiH||2|| tatra 1 varNasphoTaH, pacati rAma ityAdi prayujyamAne sAdhuzabde'ntargatAnAM tivisargAdInAM vAcakatvAdinA siddhyati, ye tvAhuH prayogAntargatAstivAdayo na vAcakAsteSAM bahutvena zaktyAna-18 ntyApatteH, edhAMcakre brahmetyAdAvAdezabhUtalugAderabhAvarUpasya bodhakatvAsambhavAcca / kintu taiH smRtA lakArAdayaH svAdayazca vAcakAH, latvasya jAtirUpatayA zakyatAvacchedakatvaucityAdavyabhicArAca, AdezAnAM tu bhinnatayA parasparavyabhicAritvAt , laH karmaNItyAyanuzAsanAnuguNyAcca, na hyAdezeSvarthabodhakamanuzAsanamupalabhAmaha iti, tAn pratyucyate vyavasthAtaH prayogAntargatA vAcakA na tu smRtAH, pacatItyAdau lakAramaviduSAM bodhAt , na ca teSAM tiviSaye zaktibhramAdbodhaH, tasya bhramatve mAnAbhAvAt , AdezinAmapi tattadvaiyAkaraNaiH svecchAnurodhena bhinnabhinnAnAmabhyupagamAt , kaH zaktaH ko neti vyavasthAnApacezva, sarveSAM zaktatve gauravavyabhicArau duruddharau / AdezAnAM prayogAntargatatayA niyatatvAt yuktaM teSAM zaktatvaM tathA cAdezismaraNakalpanA neti lAghavaM, vyavahRterapi, vyavahArastAvacchaktigrAhakeSu mukhyaH / sa ca zrUyamANatiGAdiSveveti ta eva vAcakA ityarthaH / taddhetunyAyato'pi lakArasya bodhakatve bhUla ityato'pi bodhaH syAt , tAdRzabodhe pacatIti samabhivyAhAro'pi kAraNamiti cet , tAvazyakatvAdastu tAdRzasamabhivyAhArasyaiva vAcakatvazaktiH, anyathA lakArasya vAcakatvaM samabhivyAhArasya For Private And Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir paricchedA prthmH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 159 // kAraNatvaM cetyubhayaM kalpyamiti gauravaM syAt / tathA ca tAdRzarvaNasamabhivyAhArastAdRzasamabhivyAhRtA varNA vetyatra vinigamakAbhAvAt prayogAntargatA varNA vAcakAH sidbhavanti, kRttikoH kartRbhAvanAvAcakatvavyavasthAto'pi teSAM tacasiddhiH, AdezAnAM vAcakatva eva hi titvena bhAvanAyAmAnatvAdinA kartari zaktirityupapadyate vibhAgaH, na ca zAnajAdau kRtirlakArArthaH, AzrayaH zAnajartha ityastu " kari kRt " ityanuzAsanAditi zakyam / sthAnyarthena nirAkAMkSatayA zAnajAdau kartarItyasyApravRtteH, anyathA dhanAdAvapi tatpravarteta, na ca devadattaH pacamAna iti sAmAnAdhikaraNyAnurodhAcchAnacaH kartA vAcyaH syAditi vAcyam , pacatitarAM maitraH pacatikalpa maitra ityAdiSvapi taddarzanAditi dig 1 // evaM vargasphoTe siddhe padasphoTo'pi 2 siddha eva, samabhivyAhRtavarNAnAM vAcakatve siddhe tAdRzavarNasamabhivyAhArarUpapadasya vAcakatAyAH siddhidhauvyAt , prativarNamarthasmaraNasyAnubhavaviruddhatvAt , pratyekavarNAnAmarthavatvena prAtipadikatvApattau " nalopaH prAtipadikAMtasya" ityAdibhirddhanaM vanamityAdau nalopApatteca, etaccaramavarNa eva vAcakatvaM zaktikalpanaucityAt , tasyA vyAsajyavRttitve mAnAbhAvAt , pUrvapUrvavarNAnubhavajanyasaMskArAcarameNArthadhIjanane sahakAriNa iti na tanmAtroccAraNAdarthadhIH, "suptiGantaM padam" iti pakSe'pi ghaTenetyAdau prakRtipratyayavibhAgasya vasUnasAdisamudAyAdeza iva durjJAnatvAtpadasphoTaH svIkAryaH 2 // evaM hareva viSNo vetyAdau pratyekapadajJAne'pi samudAyazaktijJAnAcchAbdabodhodayAdvAkyasphoTo'pi 3 siddha eva / vastutaH padaiH padArthAvabodho vAkyena vAkyArthAvabodha iti padArthazaktiH padeSviva vAkyArthazaktirvAkye'bhyupeyeti padasphoTavAkyasphoTau vyavasthitau / anyathA ghaTaH karmatvamAnayanaM kRtirityAdau viparItavyutpattirahitasyApi bodhaprasaGgAt , tatraiva ghaTakarmakamAnayanamiti bodhe ghaTArthakaprAtipadikottarakarmatvavAcakavibha // 159 For Private And Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir +450% A5%05- 24NCR ktestata AnayanArthakadhAtostata AkhyAtasya samabhivyAhAraH kAraNamiti kAryakAraNabhAvajJAnamapi heturiti cet , tarhi siddho vAkyasphoTaH3, ghaTAdipadArthabodhe bodhakatArUpapadazaktijJAnasyeva viziSTavAkyArthabodhe padasamabhivyAhArarUpavAkyaniSThabodhakatArUpavAkyazaktijJAnasyApi hetutvakalpanAt , arthopasthApakajJAnaviSayazabdavRttijJAnakAraNatvasyaiva zaktitvAt / vAkyArthasyA| pUrvatvAt kathaM tatra zaktigraha iti cet , anvitAbhidhAnavAde pade'pi katham , anvayasyApUrvatvAt / yadi ca padazaktiH padArthAMze jJAtA'nvayAMze cAjJAtopayujyata iti kubjazaktivAdaH, tadA mamApi vAkyazaktirajJAtaivopayujyata iti vAdAbhyupagamastulyaH, anvite padazaktigraho vRddhavyavahAradarzanasahakRtena manasA cet , vAkye'pi tulyametat , ata eva sarvatra vAkyAthoM lakSya iti bhAvyaH / vastutaH samuditArthe viziSTavAkyasyaiva prathamaM zaktigrahastadanantarAmavApodvApAbhyAM pratyekaM tadgraha ityupajIvyatvAdvAkyasphoTa aashrynniiyH| na ca padatvaM vAkyatvaM vA durgraham , caramavarNapratyakSasamaye'vyavahitottaratvasambandhenopasthitapUrvavarNavattvarU| pasya tasya sugrahatvAt , vAkyaM padaM cAkhaNDameva, na tu varNasamUho'nantavarNakalpane mAnAbhAvAttattadvarNotpAdakatvAbhimatavAyusaMyo ganiSThaM vaijAtyamAdAyaiva kakAro gakAra ityAdipratItivailakSaNyasambhavAt , uktaM hi devatAdhikaraNe bhAmatyAM, tAratvAdi vAyuniSTa varNeSvAropyata iti / na caivaM vAcako'pi vAyusaMyoga eva syAt , pratyakSopalabhyakakArAdereva tatvasyAnubhavikatvAt / tathA ca tadevedaM padaM tadevedaM vAkyamityAdidhiyA'khaNDasphoTaH siddhyati / etena gaurityAdau gakAraukAravisargAdivyatirekeNa sphoTAnanubhavAt zrUyamANavarNAnAmeSa vAcakatvamityapAstam / teSAM sphoTAtiriktatvAbhAvAt , uktavAyusaMyogAnAM madhye keSAMcid gatvena keSAMcidautvena keSAMcidvisargatvenAbhivyaJjakatvAnnAnupapattiH,avyavahitottaratvasambandhena ghavattvasya TakAre grahAdetAdRzapadajJAnakAraNatAyA HiASTARRACE%E For Private And Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // | paricchedaH prthmH|| // 16 // | avivAdAt , paraM tvavyavahitottaratvaM svajJAnAdhikaraNakSaNotpattikajJAnaviSayatvaM vAcyam , ata eva ghajJAnAnantarajJAnaviSayatvarUpA TasyAnupUrvItyAdinaiyAyikavRddhAnAM pravAdaH, etena paryAyasthaleSveka eva sphoTo nAnAvA? nAdyo ghaTapade gRhItazaktikasya kalazapadAd bodhaprasaGgAt , na ca tatparyAyAbhivyaktazaktigrahastatparyAya zravaNe'rthadhIheturiti vAcyam / evaM pratiparyAyaM zaktigrahadhrauvyeNa tatcatparyAyazaktigrahahetutAyA ucitatvAt tathA sati zaktimahatvenaiva hetutve lAghavAt / anyathA tatparyAyAbhivyaktazaktigrahatvena hetutve goravAt / na dvitIyo'nantapadArthAnAM teSAM zaktiM cApekSya klaptavarNeSveva zaktikalpanAyA laghutvAditi parimaloktamapA stam / paryAyevanekazaktisvIkArasya sarvasiddhatvAt tadavacchedakAnupUrvyAzcopapAditatvAt , zabdakaustubhe tu varNamAlAyAM padamiti pratItervarNAtirikta eva sphoTo'nyathA kapAlAtiriktaghaTAsiddhiprasaGgAdityuktam , nanvevaM padaskhAkhaNDatve zAstrAprAmANyaprasaGgastasya prakRtipratyayAbhyAM padavyutpAdanamAtrArthatvAditi cet , na / vAstavabrahmabodhanAya vedAnte kozapaJcakavyutpAdanavadvAstavasphoTabodhanAya vyAkaraNe prkRtiprtyyaadivyutpaadnopptteH| na ca pratyakSasya sphoTasya grahe kiM zAstropAyApekSayApIti vAcyam / upAyasyopAyAntarAdUSakatvAt , tathA ca vyAkaraNAbhyAsajanyajJAne vaijAtyaM kalpyate, mantrajanyamivArthasmaraNe, vedAntajanyamiva brahmajJAne, tasya ca jJAnasya yajJAdInAmantaHkaraNazuddhAviva zarIrAdizuddhAvupayogaH, sAkSAtparamparayA vA svargamokSAdihetutvaM ca / taduktaM vAkyapadIye-"tad dvAramapavargasya, vAGmalAnAM cikitsitaM / pavitraM sarvavidyAnA-madhividyaM prkaashte||1|| idamAdyaM padasthAnaM, siddhisopAnaparvaNAm / iyamAmokSamANAnA-majihmA raajpddhtiH||2||" iti| na cAlIkayA prakRtipratyayakalpanayA kathaM vAstavasphoTabodha iti vAcyaM, rekhAgavayanyAyAzrayaNAt / atha sphoTasya varNAnAM ca nityatayA kakArotpattyAdipratyayaH kathamiti cet , // 160 For Private And Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir udAttatvAderiva katvAderupAdheH kalpitasyAzrayaNAt , vastutaH sa evAyamiti pratyabhijJAne gAdernityatvAt , na ca gatvAvacchinapratiyogitAkamedAbhAvastadviSayo, vyaktyaMzAbhedasyApi bhAsamAnasya vinA bAdhakaM tyAgAyogAt / na cotpattipratItirbAdhikA, prAgasattve sati sattvarUpAyA utpatervarNeSvanubhavaviruddhatvAt , ata eva varNamuccArayatIti pratyayo, na tUtpAdayatIti, ucca-13 stitvaM ca tAlvoSThasaMyogAdijanyAbhivyaktiviziSTatvam , kizca vyaJjakadhvaniniSThotpattyAdeH paramparayA varNaniSThatvaviSayatvenApyupapatterna sA'tiriktavarNasAdhikA, na ca varNasthale niyamato dhvanisatve mAnAbhAvastadutpAdakazaMkhAdyabhAvena tadasambhavazceti vAcyam / kakArAdyuccAraNasthale tattatsthAnasya jihvayeSadantarapAte varNAnutpaneva'nyutpanezca darzanAt , jihvAbhighAtajavAyukaNThasaMyogAdeva'nijanakatvakalpanAcasya ca varNotpatisthale'pi sattvAcavaivAprAmANikapratibadhyapratibandhakabhAvakalpane gauravAditi siddhAvakhaNDapadavAkyasphoTau 4-6 / jAtisphoTA yathA-varNAstAvadAvazyakAH, tadanAdareNa sphoTAbhyupagame so'yaM gakAro yaH pUrva zrutaityapi syAt , na syAcca gakAro'yaM na hakAra iti, sphoTasyaikatvAt / kiJca sphoTe gatvAdyabhyupeyaM na vA? Aye tadeva gakAro'stu, varNanityatAvAdibhiritiriktagatvAnaGgIkArAt , tathAcAtiriktasphoTakalpana eva gauravam / antye gakArAdipratItivirodhaH, gatvArope mAnAbhAvAditi kRtaM sphoTena, tasmAt santyeva vrnnaaH| parantu na vAcakAH, AkRtyadhikaraNanyAyena jAtereva vAcyatvavadvAcakatvasyApi yuktatvAcca / idaM haripadamityanugatapratItyA haryupasthititvAvacchinne haripadajJAnatvena hetutvAcadavacchedakatayA ca jAtivizeSasyAvazyakalpyatvAt / na ca varNAnupUvyava pratItyavacchedakatvayornirvAhaH, ghaTatvAderapi saMyogavizeSaviziSTamRdAkArAdibhizcAnyathAsiyApatteH, tasAt sA jAtireva vAcikA, tAdAtmyena tadavacchedikA ca, na ca jAteH pratyekaM For Private And Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI vivrnnm|| // 161 // varNeSvapi sattvAt pratyekato'rthabodhApattiH / anekavyaktyabhivyaGgayajAtereva sphoTatvenAbhidhAnAt , varNasphoTapakSe kathitadoSasave'pi padavAkyapakSayo yam , tasyA vyAsajyavRttitvasya dharmigrAhakamAnasiddhatvAditi niSkarSaH / nanu kA sA jAtiriti cet, atrAhuH-" satyAsatyau tu yau bhAgau pratibhAvaM vyavasthitau // satyaM yattatra sA jAtirasatyA vyaktayo mtaaH||1||" iti / atra bruumH|| aSTasu sphoTeSu tAvaniSkRSTo jAtirUpavAkyasphoTa eva jyAyastayA vaiyAkaraNairiSyate, sa cAnekavyaktyabhivyaGgayA jAtiH, tatvaM cAnekavyaktijJAnajanyajJAnaviSayatvam , tathA cAnekavyaktijJAnairevArthabuddhathupapattau kimantargaDanA jAtisphoTena, kizca yathAkathaJcidanugamArtha jAtikalpane'khaNDopAdhyAderucchedApattiriti varNAnupUSyava pratItyavacchedakatvayonirvAha ucitaH / tathaivAnvayavyatirekadarzanAt / sA ca varNAnatirikteti ko vAtiriktaH sphottH| na ca varNAtmanApi nityatvaM yuktam , tadutpattyAdipratIteH sArvajanInatvAt , varNamuccArayati na tUtpAdayatIti ca paTaM vayati na tUtpAdayatItyanena tulyam , abhivyaktiviSayatvamapyutpattadravyArthanayena sarvatrAtiprasaJjakam , paryAyArthikanaye cAbhivyaktyaMzasya gauraveNa tyAgAcchuddhotpattigraho'pi sarvatra tulyaH, jJAyamAnasya hetolAghavenaikasya sphoTatve ca dhUmaparAmarzAdisthale'pyekaH sphoTaH syAditi na kizcidetat / varNamAlAyAM padamiti pratItyA varNAtiriktasphoTaM sAdhayan dIkSitastvazikSitAlApakadeva, evaM satyadhiSThAnasya satyatayA varNamAlAyAH satyatvasya tatrAdhyastasya sphoTasya ghaTavadevAsattvasya caaptteH| na ca varNAzritatve'pi sphoTasya gotvAdivajAtirUpatvena nityatvAt satyatvamiti vAcyam / brahmadarzane gotvAdijAterapyasavAdanityatvam , AtmaivedaM sarvamiti zrutivacanAditi kaiyaTagranthaparyAlocanatayA gotvAdivajAtirUpasyApi sphoTasyAzritatvenAnityatvAdasatyatvApatteH, tattadvyaktiviziSTaM brahmaiva jAtisphoTa 9802047 H // 16 // For Private And Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti svIkAre ca ghaTAdAvapi satyabhAgasya jAteH sphoTa iti nAma kuto na svIkriyate, upAdhirUpavizeSaNAbhAve sarvatra zuddhabrahmaparyavasAnAvizeSAt paryAyArthanayavyutkrAntArthagrAhiNo dravyArthikasyApazcimavikalpanirvacanatvena tatra zabdabrahmatvamarthabrahmatvaM veti pakSapAtasya nirmUlatvAt saptabhaGgInaye kathaJcidanirvAcyatvasya vicArajanya nirvikalpaka jJAnamAdAyaivAvirodhAt, etena " itthaM niSkRSyamANaM yat, zabdataccaM niraJjanam | brahmaivetyakSaraM prAhu-stasmai pUrNAtmane namaH // 1 // " iti vyAkhyAtam, arthavinirmuktasya jJAnasyevAkSarasyApyabhAvAt, anantadharmakatve'pyakSaratvasyAdvayatvasya cAtavyAvRttyA nayavizeSeNopapatteH / pramANatayAzrayaNe'pi manomayatvavacchabdamayatvasya brahmaNyasiddheH, AtmabhAvasamavasthAnarUpasya parabrahmaNa evAnekAntasiddhAntanItyA sakalakalaGkarahitasya vipazcitAzrayaNIyatvAditi zivam / " trayo vyaktisphoTA avicalitaparyAyaviSayA, akhaNDau dvau sphoTau tadanugatasaddravyaviSayau / na tiryaksAmAnyAttrayamiha vibhinnaM ca tadayaM, nayAnAM kallolaH kalayati camatkAramabhitaH // 1 // amUhagbhaGgAnAM niviDatarajAlaM nayakRtaM prayAti cchittvaiva prathitabhajanAstreNa sukRtI / patatyucaivaiyAkaraNahariNastatra vivazo, na siddhiH syAdvAdAditi ya iha sUtraM vimRzati // 2 // sphoTavAdaH sampUrNaH // 10 // anyatreti [ ityatreti ] ( 151-2-7 ) vivRNoti / " athetaretarAbhAvAtyantAbhAvAnabhyupagamavAdinAM dUSaNamudbhAvayiSavaH prAhurAcAryAH / sarvAtmakaM tadekaM syAdanyApohavyatikrame / anyatra samavAye na vyapadizyeta sarvathA // 11 // tadityanena sarvapravAdinAmiSTaM tavaM parAmRzyate / tadekaM sarvAtmakaM syAt aniSTAtmanApi bhAvAdanyApohasya vyatikrame / sva For Private And Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 162 // paricchedaH prthmH|| samavAyinaH samavAyyantare samavAyo'nyatra samavAyaH, atyantAbhAvavyatikramaH / tasmin sarvasyeSTaM tattvaM sarvathA na vyapadizyeta, sveSTAtmanA vyapadeze'niSTAtmanopi vyapadezaprasaGgAt , tenAvyapadeze sveSTAtmanApyavyapadezApatteH svayamiSTAniSTAtmano: kAlatrayepi vizeSAnupagamAt / kaH punaranyApoho nAma ? svabhAvAntarAtsvabhAvavyAvRttiranyApohaH / svabhAvAntarAditi vacanAnna svasvabhAvAvyAvRttiranyApohaH, tasyAH svApohatvaprasaGgAt / athApi prAgabhAvapradhvaMsAbhAvayoranyApohatvaprasaktiriti cet, na, kAryadravyAtpUrvottarapariNAmayoH svabhAvAntaratvepi tasya tadyAvRtterviziSTatvAt / yadabhAve hi niyamataH kAryasyotpattiH sa prAgabhAvaH, yadbhAve ca kAryasya niyatA vipattiH sa pradhvaMsaH / na cetaretarAbhAvasyAbhAve bhAve ca kAryasyotpattirvipattirvA, jalasyAbhAvepyanalasyAnutpatteH kvacittadbhAve ca tasyA'vipatteH / kacidandhakArasyAbhAve rUpajJAnotpatteH sa prAgabhAvastasya syAditi na mantavyam , niyamagrahaNAt keSAzcidandhakArepi rUpajJAnotpattaH / tata eva nAndhakAraM rUpajJAnasya pradhvaMsaH, tadbhAve niyamatastadvipattyapratIteH / tataH sUktamanyApohalakSaNaM svabhAvAntarAtsvabhAvavyAvRttiranyApoha iti, tasya kAlatrayApekSe'tyantAbhAvepyabhAvAdativyAptyayogAt / na hi ghaTapaTayoritaretarAbhAvaH kAlatrayApekSaH, kadAcitpaTasyApi ghaTatvapariNAmasaMbhavAt , tathA pariNAmakAraNasAkalye tadavirodhAt, pudgalapariNAmAniyamadarzanAt / / na caivaM cetanAcetanayoH kadAcittAdAtmyapariNAmaH, tattvavirodhAt / nanvitaretarAbhAvasya vyatikrame cArvAkasya pRthivItattvaM sakalajalAdyAtmakamanuSagyatA, sAMkhyasya ca mahadAdipariNAmAtmakamazeSatastadastu / saugatAnAM tu vijJAnamAtramupayatAM kiM kimAtmakaM syAditi kazcitsopi na vipazcit / saugatAnAmapi hi saMvido grAhyAkArAtkathAzcidvyAvRttAvanekAntasiddhiranyathA saMbandhAsiddhiH, sarvathA vyAvRttau saMvidvAhyAkArayorupakAryopakArakabhAvAnabhyupagamAtsabandhAntarAbhAvAt / avyAvRttAvanyatarasvabhAvahAnerna kiJcitsyAt / saMvido grAhyA 162 // For Private And Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kAre'nupraveze prAhmAkAra eva syAnna saMvidAkAraH / tathA ca tasyApyabhAvaH, saMvidabhAve grAhyAkArAyogAt / prAhmAkArasya vA saMvidha'nupraveze saMvideva, na grAhyAkAraH syAt, kasyacitsaMvedanamAtrasya viSayAkAravikalasyAnupalabdheH / nanu ca ' nAnyonubhAvyo buddhyAsti tasyA nAnubhavo'paraH / grAhyagrAhakavaidhuryAtsvayaM saiva prakAzate // 1 // ' iti cet, na, evamapi saMvitteH svalakSaNapratyakSavRttAvapi saMvedyAkAravivekasvabhAvAntarAnupalabdheH svabhAvavyAvRttiH svabhAvAntarAtsiddheti kathaM talakSaNAnyApohavyatikramaH saugatasya zakyaH kartum ? citraikajJAnavAdinaH punaH zabalaviSayanirbhAsepi lohitAdInAM parasparavyAvRttirabhyupagamanIyA, anyathA citrapratibhAsAsaMbhavAttadanyatamavat, tadAlambanasyApi nIlAderabhedasvabhAvatvApatternIlAdyanyatamavat / pratibhAsabhedAbhAvepi nIlAderbhedavyavasthitau na kiJcidabhinnamekaM syAt, niraM zastralakSaNasyApyanekatvaprasakteH / tataH pItAdiviSayasvarUpabhedamanvicchatA tatpratibhAsabhedo'nekavijJAnavadekacitrajJAne pyeSTavyaH / tadiSTau ca svabhAvAntarAtsvabhAvavyAvRttiH pAramArthikI sidhyatIti siddhastallakSaNonyApohaH / tathA citrajJAnasya svanirbhAsebhyo lohitAdibhyo viSayasya ca citrapaTAdeH svAkArebhyo nIlAdibhyo vyAvRttiH siddhA / kutaH pramANAditi cet, tadvatastebhyo vyAvRttiH, ekAnekasvabhAvatvAd ghaTarUpAdivadityanumAnAt / na hi lohitAdinirbhAsA eva nIlAdyAkArA eva vAnekasvabhAvA, na punarekasvabhAvaM tadvadvedanaM bahirdravyaM ceti zakyaM vaktuM yato'siddho hetuH syAt, tasyApyabAdhitapratItisiddhatvAt / anyathA dravyameva syAnna rUpAdayaH / etena citrajJAnameva syAnna tallohitAdinirbhAsA ityupadarzitam / zakyaM hi vaktuM, svabhAvaikatvepi nirbhAsabailakSaNyaM karaNasAmagrIbhedamanuvidadhyAd, dUrAsannaikArthopanibaddhanAnAdarzananirbhAsavat / yathaiva hi citrapaTAdidravyame kasvabhAvamapi cakSurAdikaraNasAmagrIbhedAdrUpAdi vilakSaNAkAraM, tadanuvidhAnAt tathA citrajJAnamapi nAnAntaH karaNavAsanAsAmagrIbhedAdvilakSaNalohitAdinirbhAsam / tathAnabhyupagame pratipuruSaM viSayasvabhAvabhedo For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 13 // pariccheda prthmH|| vA sAmagrIsaMbandhabhedAt / kacidekatrArthe dUrasthapuruSasyAnyo hi dUre dezasAmagrIsaMbandhonyazvAsanadezasAmagrIsaMbandhaH / iti dUrAsanAnAmekatra bastunyupanibaddhanAnAdarzanAnAM puruSANAM nirbhAsabhedAttadviSayasya vastunopi svabhAvabhedostu, vizeSAbhAvAt , karaNasAmagrIbhedavahurAdidezasAmagrIsaMbandhabhedasyApi viSayasvabhAvabhedamantareNAnupapatteH / tatontarbahizna svabhAvabhedaikAntasiDUna kacidekatvavyavasthA / anyathA nibhAsabhedepi kasyacidekarUpatopagame na kevalaM rUpAderabhedaH, kiM tarhi ? kasyacitkramazaH saMbandhyantaropanipAtopi svabhAvaM na bhedayet , tataH kramavantyapi kAryANi tatsvabhAvabhedaM nAnumApayeyuH, kramazaH sukhAdikAryabhedasya sAdhanadharmasya kacidekatra samAnasaMbandhopanItanirbhAsabhedena vyabhicArAt / na caivaM zakyamabhyupagantum / tato yAvanti saMbanbhyantarANi tAvantaH pratyekaM bhAvasvabhAvamedAH parasparavyAvRttAH saha krameNa ca prtipttvyaaH| nanu ca sarvathA saMbandhAsaMbhavAkAvAnAM pAratanyAnupapatteH " pAratantryaM hi saMbandhaH siddhe kA paratantratA / tasmAt sarvasya bhAvasya saMbandho mAsti tasvataH // 11 // " ityAdivacanAna kasyacitsaMbanbhyantarANi svabhAvabhedanivandhanAni santIti cet, na, dravyakSetrakAlabhAvapratyAsattilakSaNasya saMbandhasya nirAkartumazaktaH / na hi kasyacikenacitsAkSAtparamparayA vA saMbandho nAstIti, nirupAsyatvaprasaGgAt / guNaguNinoH paryAyatadvatoca sAkSAdaviSvagbhAvAkhyasamavAyAsasve svatantrasya guNasya paryAyasya vA'savaprasaGgAt sakalaguNaparyAyarahitasya dravyasyApyasattvApattiriti tayornirupAkhyatvam / guNAnAM paryAyANAM ca parasparaM svAzrayaikadravyasamavAyasaMbandhAbhAvepyanena nirupAkhyatvaM pratipAditam / canurUpayoH paramparayA kSetrapratyAsatterasasve yogyadezepyayogyadezavadrUpe cadhujhAnaM na janayet / tatastadbrAhakAnumAnAsavAdasattvaprasaGgo, rUpasyApi cendriyapratyakSAsattvaprasaktiH / ityubhayonirupAsyatvam / tathA kAraNakAryapariNAmayoH kAlapatyAsatterasattve'nabhimatakAlayorivAbhimatakAlayorapi kAryakAraNabhAvAsattvAdu- * // 163 // For Private And Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir bhayonirupAsyatApattiH / tathA vyAptivyavahArakAlavarttinodhUmAdiliGgAgnyAdilininorbhAvapratyAsattyasattve kacitpAvakAdiliGgini tatonumAnAyogAdanumAnAnumeyayorasattvaprasaGgAnirupAsyatvaprasaGgaH / kiM bahunA, saMvedanasya kasyacitkenacivadyAdyAkAreNa pratyAsattarasattve tadubhayorasattvAgnirupAkhyatvam / tatpratyAsattisadbhAve vA siddhazcaturdhApi saMbandhaH, saMvittadAkArayordravyAdipratyAsatticatuSTayasyApi bhAvAtparasparaM pAratantryasiddheH / siddhasya saMvidAkArasya saMvitparatantratAniSTau saMvidabhAvepi bhAvaprasannAt , saMvido vA svAkAraparatantratAnupagame nirAkArasaMvidanuSaGgAt, tathopagamepi saMvido vedyAkAravivekaparatantratAnabhimanane vedyAkArAtmatAprasaGgAt, sarvathA saMbandhAbhAvasya ca bhAvaparatantratvAnaGgIkaraNe svatantrasyAbhAvarUpatvavirodhAt kutastavyavasthA ? tadayaM kasyacitsiddhasyAsiddhasya vA paratantratAmupalabhya sarvatra siddhe'siddhe vA kA paratantrateti bruvANaH kathaM na paratantraH ? kasyacidasiddhasyApi kAryAtmanaH kAraNaparatantratopapatteranyathA kAraNAbhAvepi kAryotpatternivAraNAyogAt , kutazcitkasyacidanutpattau zazvatsattvaprasaGgAt, "sadakAraNavanityam" iti vacanAt , saMvRtyA pAratantryopagamepi tadoSAnativRtteH saMvRtemapArUpatvAt / tattvatopi kacitpAratantryeSTau siddhastAttvikaH saMbandhaH / iti na tatpratikSepaH zreyAn , yataH saMbandhyantarApekSayA sadasakRya santAnAntarabhAvasvabhAvabhedAH parasparaM vyAvRttA na bhaveyuH / tadevaM pratikSaNamanantaparyAyAH pratyekamarthasArthAH, na punarekasvabhAvA eva bhAvAH kSaNamAtrasthitayaH, anvayasyAnAratamavicchedAt / kramazopi vicchede'rthakriyAnupapatteH svayamasatastattvataH kacidupakAritAnupapatteH kutaH kasyAtmalAbhaH syAt ? kathacidavicchede punaH sa sughaTa eva kAraNasya svakAryAtmanA bhavataH pratikSepAyogAt svabhAvAntarAnapekSaNavat, svayamutpitsorapi svabhAvAntarApekSaNe vinazvarasyApi tadapekSaNaprasaGgAt, etena sthAnoH svabhAvAntarAnapekSaNamukta, vizrasApariNAminaH kAraNAntarAnapekSotpAdAdi 464645434561615453 For Private And Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 164 // SASARASR2C trayavyavasthAnAttadvizeSa eva hetuvyApAropagamAt / yatazcaivaM paryAyArthikanayAdezAtpratikSaNamanantaparyAyaH krameNAvicchinnAnvayasaMtatirarthaH |paricchedaH pratIyate tasmAdayamutpitsureva vinazyati jIvAdiH, pUrvaduHkhAdiparyAyavinAzA'jahadvRttitvAttaduttarasukhAdiparyAyotpAdasya / nazvara eva prthmH|| tiSThati, kathaJcidasthAno zAnupapatterazvaviSANavat / sadravyacetanatvAdinA sthAsnurevotpadyate, sarvathApyasthAnoH kadAcidutpAdAyogAttadvat / tataH pratikSaNaM trilakSaNaM sarvam "utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat" iti vacanAt / nanvevaM sthityAdayo jIvAdervastuno yadyabhinnAstadA sthitirevotpattivinAzI, vinAza eva sthityutpattI, utpattireva vinAzAvasthAne iti prAptam, ekasmAdabhinnAnAM sthityAdInAM bhedavirodhAt / tathA ca kathaM trilakSaNatA syAt ? atha bhinnAstarhi pratyeka sthityAdInAM trilakSaNatvaprasaGgaH, sattvAt , anyathA tdsttvaaptteH| tathA cAnavasthAnAnna samIhitasiddhiriti kazcit , sopyanAlocitapadArthasvabhAvaH, pakSadvayasyApi kathaJcidiSTatvAt / tatra tadvataH kathaJcidabhedopagame sthityAdInAM sthitirevotpadyate sAmarthyAdvinazyati ca, vinAza eva tiSThati sAmarthyAdutpadyate ca, utpattireva nazyati sAmarthyAttiSThatIti ca jJAyate, trilakSaNAjjIvAdipadArthAdabhinnAnAM sthityAdInAM trilkssnntvsiddheH| etenaiva tatasteSAM bhedopagamepi pratyeka vilakSaNatvasiddhiruktA / na caivamanavasthA, sarvathA bhedapakSe tatprasakteH, sthAdvAdapakSe tu tadasaMbhavAt / yena hi svabhAvena trilakSaNAttattvAdabhinnAH sthityAdayastena pratyekaM trilakSaNAH, paryAyArpaNAtparasparaM tadvatazca bhinnA apISyante, tathA pratIterbAdhakAsaMbhavAt / tato niravadyamidaM pratikSaNaM trilakSaNaM sarvamiti / etena kAlatrayApekSayApi trilakSaNamupadarzitaM, tasyAnvitena rUpeNa kAlatrayavyApitvAdanyathA truTyadekAnte sarvathArthakriyAvirodhAt kUTasthaikAntavat / tato dravyaparyAyAtmakaM jIvAdi vastu, kramayogapadyAbhyAmarthakriyAnyathAnupapatteriti pramANopapannam / tathA ca sthitireva sthAsyatyutpatsyate vinakSyati sAmAtsthitotpannA vinaSTeti gamyate / vinAza evaM sthAsyatyutpatsyate vinakSyati sthita Am 164 // For Private And Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir CACA5%25ACC0-5645605640%AL utpanno vinaSTa iti ca gamyate / utpattirevotpatsyate vinazyati sthAsyatIti na kutazciduparamati / sotpannA vinaSTA sthiteti gmyte| sthityAdyAzrayasya vastuno'nAdyanantatvAdanuparamasiddheH sthityAdiparyAyANAM kAlatrayApekSiNAmanuparamasiddhiH, anyathA tasyAtallakSaNatvaprasaGgAtsattvavirodhAt / etena jIvAdi vastu tiSThati sthitaM sthAsyati, vinazyati vinaSTaM vinazyati, utpadyate utpannamutpatsyate ceti | pradarzitaM, kathaJcittadabhinnasthityAdInAmanyathA sthAsyatyAdivyavasthAnupapatteH / tathA caiteSAM navAnAmapi vikalpAnAM pratyeka navavikalpatopapatterekAzItivikalpaM vastUAM, tadabhinnasthityAdiparyAyANAmapi tAvaddhAvikalpAdanuparamasiddheH / yathA jIvapudgaladharmAdharmAkAzakAlavikalpamazuddhadravyamanantaparyAyaM saha kramAJca cintitaM tathA sanmAnaM zuddhadravyamapi pratipattavyaM, tasyaiva dravyatvavizeSaNasya dravyavyavahAraviSayatvasiddheH / tathA hi / bhAva eva dravati droSyatyaduduvaditi dravyaM, tathA kSIyante kSeSyante kSitAzcAsmin padArtho iti kSetraM, kalyante kalayiSyante kalitAzcAsmAditi kAlaH, bhavati bhaviSyatyabhUditi bhAvaH paryAya iti sattaiva vizeSyate dravyakSetrakAlabhAvAtmanA, tasyA &aa eva tathA vyavahAraviSayatvaghaTanAt / tataH parasparabyAvRttasvabhAvAna'nantaguNaparyAyAnpratikSaNamAsAdayantI sattaiva tiSThatItyAdi yojyaM, tasyA apyekAzItivikalpatvopapatteH / tathA bhedAneva saMdravantItyAdi pratipattavyaM kSitAna kurvantI kalayantI bhavantI ca sattaiva tiSThatItyAdiyojanAyAH saMbhavAt / tathA coktaM "sattA sakalapadArthA savizvarUpA tvnntpryaayaa| sthitibhaGgotpAdArthA sapratipakSA bhavatyekA" || 1 // iti / tadevaM paryAyArthikanayaprAdhAnyAvyArthikanayaguNabhAvAtsarvasya svabhAvAntaravyAvRttiH prasiddhA'nyApohavyatikramamapAkarotIti kiM naH prayAsena / tathA keSAJcittattvatotyantAbhAvApAkRtau na kacitkiJcitkathaJcinna varteta / vartatAmiti cet , tathA sarva sarvatra sarvathopalabhyeta / na ca jJAnAdikaM ghaTAdAvupalabhyate, nApi rUpAdikamAtmAdau / na ca kiJcitsvAtmaneva parAtmanApyupalabhyeta, tataH For Private And Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| 9%25A5% 25 kizcitsveSTaM tatvaM kacidaniSTethe satyAtmanAnupalabhamAnaH kAlatrayepi tattatra tathA nAstIti pratipadyate eveti siddho'tyantAbhAvaH / kathaM punarabhAvapratipattiH ? kathaM ca na syAt ? sarvathA bhAvavilakSaNasyAbhAvasya vAstavasya grAhakapramANAbhAvAt , pratyakSasya rUpAdi svalakSaNaviSayatvAdabhAve pravRttyayogAt tasya tatkAraNatvavirodhAt , tatkAraNatve svalakSaNatApattaH, akAraNasyAviSayatvavyavasthiteH, pramANAntarasyApi svakAraNaviSayatvAt / tasya kAryAnumAnatve tAvadabhAvasya kAraNatvaprasaktiH / na cAsau yuktimtii| svabhAvAnumAnatvepi bhAvAtmakatApattiH, abhAvasya svabhAvAsaMbhavAt / asatonupalabdheH paryudAsavRttyA vastuni niyamAt srvthaapybhaavaavissytvsiddhiH| tadviSayopi bhAvasvabhAva evAbhAvaH / kasyacidekasya kaivalyamitarasya vaikalyamiti bruvannapi devAnAMpriyo durvidagdhabauddho nAvadhArayati, bhAvAbhAvapratipatterabhAvAbhyupagamAt / soyaM svayam "anAdivAsanobUtavikalpapariniSThitaH // zabdArthavividho dharmo bhaavaabhaavobhyaashritH||1||" iti paramArthato bhAvasyAbhAvasyobhayasya ca pratipatterabhAvaM pratipadyamAnaH kathamabhAvapratipattau prakRtaparyanuyogaM kuryAt ? na cedasvasthaH paramArthataH, svapararUpAdibhAvAbhAvalakSaNatvAtsarvasya ni:zreNIpadabandhAbhyAmiva bhAvAbhAvasvabhAvAbhyAM pratibandhAt, svarUpAdibhiriva pararUpAdibhirapISTasya saMvidadvayasya bhAve bhedarUpatvaprasaGgAt pararUpAdibhiriva svarUpAdibhirapi tasyAbhAve svayaM prakAzanavirodhAt / na kizcitpramANa sarvAtmanA bhAvamabhAvaM vA grahItumarhati, aniyamaprasaGgAt / tAthAgatAnAM hi bhAva eva pramANaviSaya iti bhAvaprameyaikAntavAdinAmabhAvapratipattirayuktiH / ato na bhAvaniyamapratipattiH, kasyacitkacitkathazcidasattvAsiddheH svasvabhAvabyavasthityayogAt / teSAM tatprameyatopasaMkhyAnaM pramANadvayaniyamaM vighaTayati / bhAvanairAtmyasya pramANAkAraNatvAtpratibandhaniyamo mA bhUt , pramANanairAtmyayostAdAtmyAniSTestadutpattipratibandhasya virodhAt , nairAtmyAtpramANasyotpattau tasya bhAvasvabhAvatvaprasake, tayoH pratibandhAntaropagame liGgasya trividha // 165 // For Private And Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SEARCHASES* tvavirodhAt / tadapratibandhe pramANAntarasiddheH kathaM pramANadvayaniyamavighaTana na ghaTeta, tadutpattyabhAve pratyakSasyAnumAnasya cAnudayAt , 'arthasyAsaMbhave'bhAvAt pratyakSepi pramANatA / pratibaddhasvabhAvasya taddhetutve samaM dvayam // 1 // iti vacanAt / mAnasasya tu nAstitAjJAnasya svakAraNasAmagrIvazAdutpannasyAbhAvaparicchedakatve tadevaM pramANAntaraM, pratibandhaniyamAbhAvAt / iti yathoditadoSa parijihIra'NA vastudharmasyaivAbhAvasya pratipattirabhyupagantavyA, tasyAH pratikSepApAyAt / tato na bhAvakAnte samIhitasiddhiH // 11 // ___ svasamavAyina (162-1-14) iti svamAtmA-samavAyi yasyeti vigrahAt svasamavAyina AtmasamavetajJAnAdeH, samavAyyantare (2-1) vyomAdau,samavAyo'nyatra samavAya ucyate, atyantAbhAvavyatikramaH sa eva, tasminniti tasminnabhyupagamyamAne, sarvasya pravAdinaH, iSTaM tattvaM sarvathA tasyaivetyAkAreNa, na vyapadizyeta / tasya (5) kAryasya, tadvyAvRtteH pUrvottarapariNAmarUpavyAvRtteH, viziSTatvAdvilakSaNatvAd , dhvaMsatvaprAgabhAvatvAbhyAmiti shessH| tathA copadheyasAMkarye'pyupAdhInAmasAMkaryAgna doSastadvyaktitvAvacchinnabhede'pi tadravyatvAvacchinnamedAbhAvAzrayaNAdveti bodhyam / upAdhyasAGkaryameva pradarzayati-'yadabhAve hItyAdi' (5) // niyamagrahaNAditi (7), na caivaM siddhyabhAve niyamato'numityutpatteH siddhenumitiprAgabhAvatva prasaGga iti vAcyam / pUrvapariNAmAntarbhAveneSTatvAt , anumiterapi siddhitvena siddhyabhAvatvenAnumitinirUpitasya kAlikavyAptighaTitaniyamasyAbhAvAca / na hi ghaTapaTayo (9) rityAdi, nanvevaM jIve'jIvamede kAlatrayApekSe'tyantAmAvalakSaNAtivyAptiH, na ca so'tyantAbhAva eva, pratItivailakSaNyAt , natrA'tyantAbhAvavodhane'nuyogivAcakapade saptamyA anyonyA-| bhAvabodhane ca pratiyogyanuyogivAcakapadayoH samAnavibhaktikatvasya tatratvAccAtyantAbhAvatvAdinA codhane tathAnyutpatterAzra RAMA For Private And Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shekilassagarsuri Gyanmandi paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI hai| yaNe'pi tathAlakSaNasyAvazyamRgyatvAceti cet , satyam , "traikAlikI tAdAtmyapariNAmanivRttiratyantAbhAva" ityatra pariNA- vivrnnm|| mapadamahinA dharmatvaniyAmakasambandhabodhAttRtIyAtatpuruSAzrayaNAcca saMsargAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvamatyantAbhAvatvamiti // 166 // tAtparyAt / itthaM cAnyonyAbhAvalakSaNasya tAdAtmyAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvasyaiva lAbhAnna dossH| tattvaM klapsAdhikaraNe'tiriktapadArthe veti punaranyadetat , saMyogitAdAtmyasyaiva saMyogatve ca " tAdAtmyatvAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhA- | vatvamanyonyAbhAvatvam ,"" taditarAbhAvatvaM saMsargAbhAvatvam "iti vadanti / tAdAtmyatvasyAtiriktasya kalpanAyAM gauravA - datvAtyantAbhAvatvAdyakhaNDopAdhiriti tu navyAH / yuktametat , tattatsvarUpe tattadbhedatvAderyathA pratItikalpanAd bhAvasaMkarasyevAbhAvasaMkarasyApyaduSTatvAt , abhilApabhedasya ca vivakSAvaicitryAyadhInatvAditi dig|| anyApohavyatikrame bhedavAdinAM doSaH syAnnAbhedavAdinaH saugatasyetyAzaGkate nanvityAdinA (162-2-11)|uttryti-saugtaanaampi hItyAdinA (13), vaNikatvena vyaktibhede teSAmavivAda eva, grAhyagrAhakatvAbhyAmAMzikasvarUpabhedakathanArthaM punarayamupakramaH, grAhyagrAhakAkAravivekAnyathAnupapattyA jJAnamAtramapi kathazcidredazAli svIkAryameveti nisskrssH| nanu matAparijJAnavijRmbhitametat jJAnamAtrasya mAdhyamikenAbhyupagamAt , tanmate ca grAhyAkArasyAlIkatvAdalIkabhedasya ca vAstavAnyApohavyatikramAvirodhitvAdityAzaGkate 'nanu cetyAdinA' (163-1-2) / evamapi svalakSaNapratyakSe saMvedyAkAramithyAtvAvagAhijJAnavailakSaNyadhrauvyAnAnyApohavyati| kramaH saugatasya yukta ityAzayena samAdhatte naivamapItyAdinA (3) / tAdRzajJAnasyAlIkatve ca datto mAdhyamikamatAya jlaanyjliH| vicArajanyaM zUnyajJAnameva pramANaM nAnyat svalakSaNapratyakSamapyaprAmANyazaGkAkalaGkitatvAditi cet , tarhi tatrApi mithyA For Private And Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMskAravirodhitAvacchedakaM vaijAtyaM vaktavyamiti dhruvo'nyApohaH, vicArasya satyatve niyamabhaGgo'satyatve ca satyajJAnajanakazaktivirahAt satyajJAnoccheda iti yatkiJcidetat / citrAdvaitavAde'pi yogAcArasya citrajJAne nIlAdimAtraviSayakajJAnatvAvacchinnabhedarUpo nIlAdyAkArabhedarUpazcAnyApoho'vazyamAdaraNIya ityAha citraikajJAnavAdinaH punarityAdinA (163-1-4)|tdvtiti (9) tadvato lohitAdinirbhAsavatazcitrajJAnasya, tebhyo lohitAdinirbhAsebhyo vyAvRttirastIti sAdhyam / ekAnekasvabhAvatvAditi hetuH, yathA ghaTasya rUparasAdibhya iti dRSTAntaH, ekamidamanumAnam , dvitIyaM ca tadvato nIlAdyAkAravatazcitrapaTAdestebhyo nIlAdyAkArebhya ityabhilApena draSTavyam / 'na punariti' (10) anekasvabhAvamiti vipariNatAnuSaGgenAnvayaH, tallohitAdinirbhAsavanIlAdyAkAravaJca / hetuH (11) ekAnekasvabhAvatvarUpaH, yadi ca rUpAdaya eva lokapratItatvAt santi na dravyamiti pareNocyate tadAha bhASyakRt , mama sAmAnyAbhiprAyeNa dravyamevAsti na (vasyAna) rUpAdaya iti, tulyaH pakSa ityarthaH / jJAnamadhikRtyAha vRttikRt , eteneti, citrajJAnaikatve nirbhAsabhedaprakAramupadarzayati zakyaM hi vaktumityAdinA (12), prasaGgApAdanamAtrametaditi, viparyayaparyavasAnamAha tathAnabhyupagama ityAdi (14) / bhASye vAkAro (2-1) vyavasthArthaH / nirbhAsabhede'pyekatvopagame bAdhakamAha bhASyakRt anyatheti (4), kramaza (5) iti / evaM hi kramikanAnAkAryakaraNaikasvabhAvo'nugRhIto bhavati vastuna evaM nAnakasvabhAvazabalataiva siddhyati, anyathaikasvabhAvavapuSi nAnAkAryakaraNAnupraveze ekakAryakAraNavelAyAGgalepAdikayA nAnAkAyapanayanaprasaGgAdityAlocyAha na caivaM zakyamabhyupagantumityAdinA (6) / bauddhaH zaGkate-'nanu ceti' (7) bhAvAnAM pAratantryAnupapatteH kSaNikatvena parApekSAyA aghaTanAt sarvathA'samba 4% For Private And Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / / // 167 paricchedaH prthmH|| 4% ndhena svabhAvamedasyAsambhavAna kasyacitsambandhyantarANi svabhAvabhedanibandhanAni santi, asataH svabhAvabhedasya kartRmazakya- vAdityanvayaH / prAmANikatvAdravyAdikRtasambandhaH parAkartumazakya ityAzayya samAdhatte na dravyetyAdinA (163-2-9) svayaMpramANena sambandhasiddhimaGgIkRtya paramukhena tamabhyupagamayati 'kiMbahuneti (164-1-2) tathA ca sAkArajJAnavAde viSayaviSayibhAvasambandhasya nirAkArajJAnavAde'pi tannirAkaraNAkArasambandhasyAvazyAbhyupagamyatve siddhamanyatrApi dravyAdisambandheneti bhAvaH / sarvathA sambandhAbhAvasya ceti (6) tathA ca paramANUnAM nirantarotpattireva dravyAdipratyAsattirjJAnasya cAnIlAdyAkAravyAvRttatayotpattiriti nirastam, pAratantryabhiyA sambandhaM nirAkurvato'sambandhAbhAvamAdriyamANasyAbhAvasya bhAvaparatantratayA tadanivRttervakalpanAdoSasya paramAdhikyAt , tadayaM kasyaciditi (6) kvacitparatantratAnupalamme sarvatra paratantratAniSedhasya kartRmazakyatvAdabhAvajJAne pratiyogijJAnasya hetutvAditi bhAvaH / paratantraH (7) paravazaH, kasyacidasiddhasyApIti (7) tathA ca yathA kAryasya kAraNaparatantratvaM, tathA sarvasya vastunaH sambandhamukhena sambandhyantaraparatantratvamaviruddhamiti bhAvaH / nanu kArye na kAraNapAratantryaM, tasya svarasata evotpattizIlatvAt , kintu kAryatvavyavahAra iti sAMvRtameva tadityAzaGkAyAmAha'saMvRtyeti' (9) tadoSAnativRttervastunaH kAraNAnapekSatve kAryasya nityaM satcamasacaM veti prasaGgasya durvAratvAditi bhaavH| 'tattvato'pIti' (9) ekatra mRSA rUpasyAnyatra satyatvaniyamAdityarthaH, vastuto'vadhitayA niyatatvarUpaM kAraNapAratantryaM kArya sarvasiddhamevAkasmAdbhAvanirAsasyetthamevopapAdanAt , svabhAvavAde pUrvottarakSaNAnAmeva hetuhetumadbhAvena kAraNAntaranirAse'pi teSAM mitho'vadhyavadhimadbhAvena naiyatyAkSatekhuTyadekAnte svabhAvazabdArthasyaivAnupapattiriti punaranyadetat / santAnAntarabhAva ARE // 167 // For Private And Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir svabhAvabhedA iti (10) santAnAntarabhAvasya ghaTapaTAdirUpasya svabhAvabhedAH, kSaNikanityApekSayA nityAnityAdirUpAH, sa sughaTa eveti (164-1-13) suvarNa kuNDalIbhUtaM mRd ghaTIbhUtetyAdipratyayAdavicchinnadravyasyaiva kA bhAvasiddheH, anyathA ccipratyayArthasyaivAghaTanAditi bhAvaH / nanu kAraNasya prAkkAlavRttitayaivApekSaNAt kathamavicchinnasya kA bhAva ityAzaGkAyAM dRSTAntamAha-svabhAvAntarAnapekSaNavaditi (13),yena nayena svabhAvAntarAnapekSaNaM tena nayenAvicchinnasya kAraNasya kAryatAM svIkurvataH parityAgAyoga ityrthH| sa ko vA naya iti cet , ime brUmahe, nAzasyevotpAdasya nirhetukatvavAdI zuddhaparyAyArthika eca, tadAha-utpitsorapIti (13) hetuM vinaiva vastuno vinAzazIlatve hetuM vinaivotpAdazIlatvaM nyAyyam , tatra saugatAnAmarddhajaratIyAzrayaNasyAyuktatvAditi bhaavH| sthitAvapyenaM nyAyamatidizati-'eteneti' (14) vastuna utpAdavinAzayoH kAraNAnapekSatve vyavasthite sthiterapi tatvena svAbhAvikatvaM yuktam ,kvAcitkatvasyeva kAdAcitkatvasya svabhAvaniyatatvAditi bhaavH| nanvevamutpAdAditrayasya kAraNAnapekSatve ghaTotpAdAyathaM daNDagrahaNAdau pravRttirna syAdityAzaGkAyAmAha-'tadvizeSa eveti' (164-2-1) itthaM cotpAdasya prAyogikavaizrasikamedena dvividhatvAd dvitIye hetvanapekSAyAmapi prathame tadapekSAdhrauvyAna pravRttyuccheda iti bhaavH| etaccotpAdadvaividhyaM 'uppAo duviappo paogajaNio avIsasAca' ityAdigranthena bhagavatA sammatikAreNApi bhaNitamiti nAsmatsampradAyapratikUleyaM kalpaneti bodhyam , evaM sati kAlAdihetupaJcakasAmagryAH kAryotpattimAtraniyatatvabhaGgenApasiddhAntabhIstu gauNamukhyabhAvena badabhaGgAdvAraNIyoktadvaividhyasya prayogavizrasAprAdhAnyenaiva vyavasthiteriti dig / tatra (7) tayoH pakSayormadhye,tadvataH sthityAdimataH sakAzAt ,sAmarthyAt (8)utpadyamAnAdidravyAmedasAmarthAt ,trailakSaNyAditi For Private And Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 168 // (9) sthityAdau svAbhinnadravyagatotpattyAderavyabhicAre dossaabhaavaadityrthH| etenaiva (9) sthityAdau dravyArthatayotpatyAdivyutpAdanenaiva, syAdvAdapakSe tu tatra bhede'pyabhedAvirodhAdityarthaH, 'yena hIti' (10) dravyArthatayA'bhinnAH sthityAdayaskhalakSaNyaM svIkurvantyeva,paryAyArthatayA tu lakSaNamAtreNa bhidyata eveti bhAvaH / 'pratikSaNamiti' (11) ekatrApi kSaNe ekatra vastuni rUpabhedena trayAvirodhAdvaizrasikAnAM cotpAdAdInAM pratikSaNamanuparamAditi bhAvaH / kAlabhedena tu zuddhaikaparyAyAvacchedenApi tadupapadyata ityAha eteneti, 'tasyAnviteneti' (12) tasya jIvAderanvitena rUpeNa kizcitkAlAnugataparyAyeNa, anyathA kSaNikapakSe, truTyadekAnte (12) vigacchata ekAnte, na kutazciduparamatIti (165-1-1) na kuto'pi bhaGgAnnivarttata ityarthaH / tiSThati sthitamityAdi (3) sthityAditrayasya sahavartinaH kAlatrayasparzidravyAbhedopacAreNa nava bhaGgAH pratyekaM sthUlakAlakRtavartamAnatvAdizAlisthityAdau sUkSmakAlakRtAvasthAbhedena navetyekAzItirbhaGgA bhAvanIyAH, yattvAdyakriyAprAgabhAvaM caramakriyAdhvaMsaM cAdAya bhaviSyatvamatItatvaM ca vAcyamiti na vartamAnakriyAkAle kAlatrayavAcipratyayaprayogasambhava iti naiyAyikAdInAM matam , tatsthUlavyavahAraikAntAbhinivezavijRmbhitam , nayavizeSeNaikadA traikAlyasparzasya sarvasammatatvAt , anyathotpattikAle utpannatvapratyayasya bhrAntatvApatteH, sAmudayikotpAde sthUlakAlabhAvini aikatvikotpAdAnAM sUkSmakAlasparzinAM traikAlyasparza tu na kAcidanupapattiH / na cotpattikAle utpannatvamasti prAkkAle ca pakvatvaM nAstItyatra vizeSakAraNaM pazyAmaH / pratyutaivaM kiJcitpakvaM kizcitpacyata iti nirdhAraNAnupapattiH, siddhAsiddhasAdhAraNakramAzrayaNaparityAgena kriyAvivekasya kriyAvaukAlyasparzapakSapAtitvAt , tasmAdvarttamAnakriyAkAle kAlasya sthUlatvasUkSmatvAbhyAM traikAlyaM nayavizeSeNa yauktikameveti // 168 // For Private And Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Achana Shi Kailassagarsur Gyanmandie siddhA yathoktabhaGgAH / saiddhAntikAstu kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAtsabhAgasantatipatitatayA niSThAbhaviSyattayoH samAvezAcaikakSaNe'pi kAlatrayavAcipratyayArthAvirodhamAdizanti // jIvAdipadArtheSUktabhaGgAn sattAyAmapi yojayati, tathA sanmAtramityAdinA (165-1-6) // tasyaiveti (6), sattAyAH svarUpeNa sthASNutve dravyatvAdivizeSitatvenotpattyAdizAlitvAttadAzritAH sarve'pi bhaGgA aviruddhA iti bhAvaH / na ca vizeSaNabhedena padArthamede mAnAbhAvAdetadanupapattiH, viziSTAdhAratAmedakalpanApekSayA viziSTa medakalpanasyaiva yuktatvAt , bhedAbhedavAde cAnantapadArthakalpanAgauravAdyanavakAzAt // 'satteti' | (11) sattA mahAsAmAnyarUpA, sakalapadArthA sakalAH padArthA vidyante Azrayatvena yasyAH sA tathA, vizvarUpairnAnAprakAraiH sahitA, turvizeSaNe, kiM vizinaSTItyAkAGkSAyAmAha, anantaparyAyA (11) dravyatvAdyanantavizeSaNaviziSTAnantaparyAyairvizeSaNabhRtairvizvarUpatvaM vizeSyata ityarthaH / ata eva sthitibhaGgotpAdArthA (11) sthitibhaGgotpAdA arthA lakSaNAni yasyAH sA tathA, svarUpeNaikA sapratipakSA (11) ca pararUpeNa nAstitvasamAvezAdbhavatIti saMvAdakArikArthaH / kevalAbhAvapratipattau bauddhoktAmanupapattimupanyasya jAtyantare vastuni tadekAMzatvAnneyamiti taM pratyanuzAsitumAha kathaM punarityAdinA (165-2-1) // tasya abhAvasya, tatkAraNatvavirodhAt pravRttikAraNatvavirodhAt , tatkAraNatve svalakSaNatApatteriti arthakriyAkAritvasyaiva svalakSaNalakSaNatvAditi bhAvaH / pramANAntarasyApi (3) kAryAnumAnasyApi, astu tarhi svabhAvaliGgakAnumAnaviSayatvamanupalabdhiliGgakAnumAnaviSayatvaM vA'bhAvasyetyatrAha- svabhAvAnumAnatve'pItyAdi' (4) svabhAvAsambhavAditi, (5) tathA ca svabhAvahetorabhAvapratibandhAsambhavAnna tasya tadviSayatvamiti bhaavH| 'paryudAsavRttyeti' (5) anupa SAMACHAR For Private And Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 169 / / 25A4% labdhervastvantaropalabdhirUpatvAnna talliGgakAnumAnaviSayatvamapyabhAvasyetyarthaH / 'sarvathApItyAdi' (5) // tadviSayo'pi (5) pramANaviSayo'pi, bhAvasvabhAvo (6) dhikaraNAtmA'bhAvaH, kasyacidekasya (6) bhUtalAdeH, kaivalyamitarasya ghaTAdeH, vaikalyamiti syAdvAdimataM nAvadhArayatIti, iterAvRtyobhayatra sambandhAdanvayaH / sarvathA'pyabhAvasya pramANaviSayatvasiddhiriti bruvannapi devAnAMpriyo durvidagdhabauddhaH, (6) / asya vAdinaH svapratijJAvirodhaM doSamAha-so'yamityAdinA (7) // vastusthitimAha-'paramArthata iti (7) // ' 'niHzreNIpadabandhAbhyAmiveti (9) niHzreNIsthAnIyo bhAvasvabhAva AzrayatvAt , padabandhasthAnIyazcAbhAvasvabhAva AzritatvAditi bhAvaH / ArohAdhikaraNatvatatkAraNatvAbhyAM taulyaM bhAvanIyam / bhAvadharmabhUtAbhAvAnabhyupagame bhAvA eva prameyamityavadhAraNaM na syAt, evakArArthAnirukte; avastubhUtasyApyabhAvasya grahArtha pramANAntarApatRs eva pramANe ityasya vyAghAtazcetyAha-tAthAgatAnAM hItyAdi (11) // arthasyeti (166-1-2) arthasya viSayasya, asambhave'bhAvAt pratyakSe'pi pramANatA (2) siddhA, prativaddhasvabhAvasya dhUmAdivyAptinirUpakasvabhAvasya vahnayAdeH, tadvetutve (2) anumAnajJAnahetutve, samaM tulyam , dvayaM pramANadvayam , viSayasattvavyApyatvameva pramANatve prayojakamiti niSkarSaH / nanu tadutpattyabhAvAt pratyakSamanumAnaM vA'bhAvagrAhakaM mAbhUt , mAnasaM nAstitAjJAnaM tu tathA bhavatkena vAryate ityatrAha-mAnasasya tviti (2) pratibandhaniyamAbhAvAditi (3) ayamanumAnabhinnatve hetuH, akSAnapekSatvAcca pratyakSabhinnatvaM dhruvamiti tRtIyapramANApattiriti bhAvaH / tasmAdvastudharmatvenAbhAvasya viSayatvameSTacyamityupasaMharati iti yathoditadoSamityAdinA (166-1-3) // 11 // AC // 169 // % For Private And Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 5 4%A5- abhAvaikAntapakSepi bhAvApahavavAdinAm / bodhavAkyaM pramANaM na kena sAdhanadUSaNam // 12 // "bhAvA yena nirUpyante tadrUpaM nAsti tattvataH / yasmAdekamanekaM ca rUpaM teSAM na vidyate // 1 // " iti sarvanairAtmyapratijJAnamabhAvaikAntapakSaH / tasminnapi bodhasya svArthasAdhanadUSaNarUpasya, vAkyasya ca parArthasAdhanadUSaNAtmano'saMbhavAttat , na pramANam / tataH kena sAdhanaM nairAtmyasya, svArtha parArthaM vA ? kena dUSaNaM bahirantazca bhAvasvabhAvAnAm ? iti savismayaM vacanam / svaparapakSasAdhanadUSaNopagame tu satsiddhiravipratiSiddhA / tathA hi / bahirantazca paramArthasat , tadanyatarApAyapi sAdhanadUSaNaprayogAnupapatteH / iti prakRtArthaparisamAptau kiM trilakSaNaparikalpanayA ? sapakSasatvAbhAvepi sAdhyAbhAvAsaMbhUSNutAniyamanirNayaikalakSaNamAtrAdeva sAdhanasya sAdhyasiddhau samarthanatvopapatteH, sapakSasattvasyAbhAvepi sarvAnityatve sAdhye sattvAdeH sAdhanasyopagamAt , svayamasiddhadharmidharmasyApakSadharmatvepi pramANAstitve ceSTasAdhanasya hetoH samarthanAt , kacittadabhAvepi cAnyathAnupapattiniyamanizcayavaikalye hetutvAghaTanAt / syAdAkUtaM te-'na paramArthataH sAdhanadUSaNaprayogo nairAtmyavAdinaH siddho yato bahirantazca paramArthataH savastu sAdhyate / na cAsiddhAddhetoH sAdhyasiddhiH, atiprasaGgAt' iti tadapi pralApamAtraM, tattvato nairAtmyasya sAdhyatvAyogAdanairAtmyasya dUSyatvAyogabat / na hi saMvRttyA sAdhyasAdhanavyavasthA yuktimatI, paramArthatopagame nairAtmyasya tatsiddharapi sAMvRtatvaprasaGgAt , sAMvRtAtsAdhanAdvAstavasiddhAsaMbhavAt / zUnyasiddheraparamArthatve punaranirAkRtasadbhAvasya sarvasyAzUnyatAnuSaGgAt tatsAdhanaM viruddha(tA)mApadyeta / svarUpasya vedyavedakabhAvAdizUnyasya svatogateH sAdhanopanyAsena tatra samAropavyavacchedepi samAnaM, kutazcittattvataH samAropavyavacchede saMvRttyA sAdhyasAdhanavyavasthiterayogAt, tatsamAropavyavacchedasyApyaparamArthatve punaravyavacchinnasamAropasya bAdhyabAdhakabhAvAdizUnyasya saMvinmAtrasya svatopi gatyanupapattestadazUnyatvaprasaGgAt / C45 For Private And Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie aSTasahasrI vivaraNam // // 17 // pariccheda: prthmH|| tato heyopAdeyopAyarahitamayama'hIkaH kevalaM vikrozati tattvopaplavavAdivat / atha saMvRttyA heyasya sadvAdasyopAdeyasya ca zUnyasya tanniSedhavidhAnopAyasya cAbhyupagamAnna zUnyavAdino nirlajjatA nApi vikrozamAtramiti matiH, tarhi yadi saMvRttyAstIti svarUpeNetyayamarthastadA kRtamanukUlaM, kevalaM vaktAtmano vaiyAtyaM sUcayati, nyAyabalAnyakRtasyApi svArthasiddhivikalaM pralapato dhArzvamAtraprasiddhaH, svarUpeNAstitvasya saMvedanavatsarvabhAvAnAM syAdvAdibhirabhISTatvAt tena tadnukUlakaraNAtsaMpratipatteH / atha pararUpeNa nAsti ityayamarthastathaiva syAdvAdinA, nAmni vivAdAt etadapi tAhageva, pararUpeNa grAhyagrAhakAbhAvAdivikalasaMvedanavatsarvapadArthAnAM nAstitve vivAdAbhAvAt / tadetenobhayAnubhayavikalpaH pratyuktaH / yadi hi saMvRttyAstIti svapararUpAbhyAmasti nAsti cetyayamarthastadA na kshcidvivaadH| athAnubhayarUpeNAnubhayamityarthastadApi na kazcidvivAdaH, tathAgre samarthayiSyamANatvAt / atha tadasti mRSAtmaneti samAnazcarcaH, mRSAtmanAstitvasya svaparobhayAnubhayarUpAstitvavikalpacatuSTayepyuktadoSAnuSaGgAt / saMvRtirvicArAnupapattirityayuktaM, tadabhAvAt / na hi vicArasyAbhAve kasyacidvicAreNAnupapattiH zakyA vaktum / nApi zUnyavAdinaH kiJcinirNItamasti, yadAzritya kacidanyatrAniItethe vicAraH pravartate , tasya sarvatra vipratipatteH / tathA coktaM tattvArthazlokavArtike " kicinirNItamAzritya vicAronyatra vartate / sarvavipratipattau tu kacinnAsti vicAraNA // 1 // " iti / soyaM saugatastadabhAvAttatparapratipAdanArtha zAstramupadeSTAraM vA varNayan sarva pratikSipatIti kathamanunmattaH ? svayamupadiSTaM vicArapratipAdanArtha zAstrAdikaM pratikSipannunmatta eva syAt / atha mAyopamAH svapnopamAzca sarve bhAvA iti sugatadezanAsadbhAvAnna sarva pratikSipannunmattaH syAditi mataM, tahiM zauddhodanereva tAvatprajJAparAdhoyaM lokAtikrAntaH kathaM babhUvetyativismayamAsmahe / tanmanye punaradyApi kIrtayantIti kiM bata paramanyatra mohanIyaprakRteH ? svapnAdivibhramavatsasya vibhramAdadoSa iti cet, tarhi // 17 // For Private And Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kabatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir vibhrame kimavibhrabho vibhramo vA ? tatrAvibhrame kathaM sarvavibhramaH 1 vibhramepi kutosau ? vibhramepi vibhrame sarvatrAvibhramaprasaGgAt / vibhramavibhramepi vibhramopagame sa eva paryanuyogonavasthA ceti durantaM tamaH / taduktaM nyAyavinizcaye " tatra zauddhodanereva kathaM prajJAparAdhinI / babhUveti vayaM tAvadbahu vismayamAsmahe // 1 // tatrAdyApi jaDAsaktAstamaso nAparaM param / vibhrame vibhrame teSAM vibhramopi na sisvati // 2 // " iti / tato nAbhAvaikAntaH zreyAn , sveSTasya dRSTabAdhanAdbhAbaikAntavat // 12 // bodhavAkyamiti (170-1-1)[mUle] samAhArAzrayaNAdbodho vAkyaM ca na pramANam , tarhi kena sAdhanaM dUSaNaM ca syAditi, sAdhanadUSaNaprayogAnyathAnupapattyA'bhAvakAnto nirasanIya iti kArikottarArddhArthaH / bhAvA yenetyAdi (2) kArikA dharmakIrteH, kiM trilakSaNakalpanayeti (6) ekalakSaNAdevoktAnumAnAdarthasiddharityarthaH / ekalakSaNasyaiva prayogasya samarthanatvaM paraTyA sAdhayati sapakSasattvAbhAve'pItyAdinA (6) // sarva kSaNikaM sacAdityatra dRSTAntAbhAvena sapakSasattvAbhAvaH, pramANAstitvamasti, iSTasAdhanAdityatra pakSadharmatvAbhAvaH parairapISyata iti vipakSavyAvRttirekameva lakSaNaM hetoravaziSTaM, tatraivAsmAkamanyathAnupapattizabdenAgraha iti tattvam / atra hetvasiddhayudbhAvane-nairAtmyamapi tatvato mAdhyamikasya na sibyedityAha-syAdAkUtaM te ityAdinA (8) tatsAdhanaM viruddhatAmApayetatyantena, (12) / / svasaMvedanajJAnamahimnaiva nairAtmyaM setsyati samAropavyavacchedArtha punaH sAdhanAdara ityatrAha bhASyakRta, tatra samAropavyavacchede'pi samAnamiti (13) samAnaM sAdhanavirodhaSaNaM prAguktamiti bodhyam / uktameva vivRNoti vRttikRt 'kutazciditi' (170-1-13 ) samAropavyavacchedaH paramArthataH kalpanayA vA, Adya pramANAntareNa tatsiddhau kAlpanikasAdhanaprayogo dhIviDambanAmAtram , antye taccataH samAropAvyavacchedAda For Private And Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI | zUnyateti bhAvaH / saMvRteH svarUpapararUpAbhyAmastitvanAstitvaparyavasAnena svasamayArthasiddhimudghoSayati yadItyAdinA | pariccheda vivaraNam / / (170-2-2) pratyekapakSaparyavasitamubhayAnubhayapakSayorapi paryavasyatItyAzayabAnAha bhASyakRt ' tdeteneti'(5)|| na* prthmH|| // 17 // kazcidvivAda iti (6) kramArpitobhayaviSayasya tRtIyabhaGgasyAsmadabhimatatvAdevetyarthaH, 'tathAgra iti' (7) pratyekarUpeNobhayabhinnabhedasyobhayatraiva paryavasAnAditi bhAvasyAgre sphuTIkariSyamANatvAdityarthaH, tadastIti (7) tadasti nAsti ubhayamanubhayaM cetyarthaH / uktadoSAnuSaGgAditi (8) mRpaikAntasyApyaghaTamAnatvenAnekAntasatyatve paryavasAnAdityarthaH / nahi vicA rasyetyAdi (8) / vipratipattinirAsAnukUlo vimoM vicAraH zUnyavAdinazca kvacidapyanirNayena vicArAbhAve tadanurUpA saMvRtidArotsAritaiva, vizeSaNAbhAve viziSTAbhAvAditi bhAvaH / kiM bata paramanyatra mohanIyaprakRteriti (14) mahAmohadoSAnna pAkizcidadhikaM vibhramakAraNaM yena bahuvAdisammatamapi padArthasadbhAva nirasya nairAtmyaM zikSayati bhikSUna zauddhodanirityarthaH // 12 // parasparanirapekSabhAvAbhAvaikAntapakSopi na kSemakaraH, tata evetyAvedayanti svAminaH // virodhAnnobhayaikAtmyaM syAdvAdanyAyavidviSAm / bhAvAbhAvayorekatarapratikSepaikAntapakSopakSiptadoSaparijihIrSayA sadasadAtmakaM sarvamabhyupagacchatopi vANI vipratiSidhyeta, tayoH parasparaparihArasthitilakSaNatvAt / na hi sarvAtmanA kazcidartha santaM tathaivAsantamAcakSANaH svasthaH, svAbhyupetetaranirAsavidhAnakaraNAcchUnyAvabodhavat / yathaiva hi sarvathA zUnyamavabudhyamAnaH svasaMvedanAdanyato vA svAbhyupetaM zUnyataikAntaM nirasyati, anabhyupetaM pramANAdisaddhAvaM vidhatte, tathaiva bhAvAbhAvayostAdAtmyaikAntaM bruvan svAbhyupetaM sadasadAtmakaM nirasyati, svayamanabhyupagataM tu bhAvaikAntama For Private And Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvaikAntaM vA vidhatte, abhAvatra bhAve'nupravezAdbhAvasya vA sarvathA'bhAve, anyathA bhAvAbhAvayorbhedaprasaGgAt / tato nobhayoraikAtmya zreyaH syAdvAdaM vidviSAM, sadasatoH parasparaparihArasthitilakSaNavirodhAt jAtyantarasyaiva darzanena sarvathobhayaikAtmyasya bAdhanAttadvat / tathA sAMkhyasyaivamubhayaikAtmyaM truvatastrailokyaM vyaktarapaiti, nityatvapratiSedhAt , apetamapyasti vinAzapratiSedhAditi vA, tadanyathApetamanyathAstIti syAdvAdAvalambanamandhasarpabilapravezanyAyamanusarati, trailokyasya vyaktAtmanA'petatvasiddheH avyaktAtmanAstitvavyavasthiteH " hetumadanityamavyApi sakriyamanekamAzritaM liGgam / sAvayavaM paratantraM vyaktaM viparItamavyaktam // 1 // " iti vacanAt / paramArthato vyaktAvyaktayorekatvAnna syAvAdAvalambanaM kApilasyeti cet, na, tathA virodhasya tadavasthAnAt / pradhAnAdvaitopagame tu nobhayaikAtmyamabhyupagataM syAt / tathA svayamanabhyupagacchatopi kathaJcidubhayAtmakatattvavAdapraveze kathamandhasarpabilapravezanyAyAnusaraNaM na syAt ? yadRcchayA tadavalambanAt / tato naivamapyubhayaikAntaH sidhyati, virodhAt // 'jAtyantarasyaiveti' (172-1-2) pratyekadvayarUpobhayAbhyupagamakRtadoSasya jAtyantaravAdenaiva guDazuNThInyAyena nirAsasukaratvAditi bhAvaH / tadAhuH shriihemsuuripaadaaH||"guddo'pi kaphahetuHsyAnnAgaraM pittakAraNam / dvayAtmani nadoSo'sti guddnaagrbhessje||1||" iti, tavaM cAvacchedakabhedenobhayavRttyA'vacchedakabhedagarbhitobhayAtmakaikasvabhAvena vA, Adye'vacchedakadvayorapi pratItibalena vyApyavRttitvAdubhayoApyavRttitvam ,antye ca syAtpadopasandAnena bhAvAbhAvapadayorvizeSaparateti nirUpitaM nyrhsyesmaabhiH| tadvat (2) zUnyAvabodhavat / evaM (3) upAdhibhedarAhityena parasparanirapekSatayA, trailokyaM(3) pradhAna, vyakteH (3) mahadAdeH, nityatvapratiSedhAdapaiti nazyati / apetaM dhvastam , apyasti prakRtevinAzapratiSedhAt tat trai For Private And Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 172 // www.kobatirth.org lokyam, anyathA ( 172 - 1 - 3) mahadAdirUpeNApetam, anyathA ( 4 ) prakRtirUpeNAstItyakAmenApi sAGkhyena syAdvAde praveSTavyamityarthaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only paricchedaH prathamaH // avAcyataikAntepyuktirnAvAcyamiti yujyate // 13 // yopi pakSatrayopakSiptadoSajihAsayA sarvathA'vaktavyaM tattvamavalambeta, sopi kathamavaktavyaM brUyAt, yenAvAcyataikAntepyavAcyamityutiryujyate / tadayuktau kathaM paramavabodhayet ? svasaMvidA parAvabodhanAyogAt / tadanavabodhane kathaM parIkSitAsya syAt ? tasyAparIkSakatve ca kutonyasmAdvizeSaH sidhyet ? aparIkSitatattvAbhyupagamasya sarveSAM niraGkuzatvAt / naiSa doSaH svalakSaNamanirdezyaM pratyakSaM kalpanApoDhamityAdivatsarvamavAcyaM tattvamiti vacanepi virodhAbhAvAt parapratipAdanasyAnyathAnupapatteH, iti kasyacidvacanaM, tadapyasat, yadasataH samudAhRtam / siddhasAdhyavyavasthA hi kathAmArgAH / na ca svalakSaNasya sarvathApyanirdezya tvopagame ' svalakSaNamanirdezyam' iti vacanena tasya nirdezyatvamaviruddham / atha svalakSaNaM naitadvacanenApi nirdezyaM svalakSaNasAmAnyasyaiva tena nirdezyatvAt svalakSaNe nirdezAsaMbhavAt, nArthe zabdAH santi tadAtmAno vA yena tasmin pratibhAsamAne tepi pratibhAseranniti vacanAt / kalpanAropitaM tu svalakSaNaM taddharmo vA nirdezyatvazabdena nirdizyate, virodhAbhAvAditi mataM, tarhi svalakSaNamajJeyamapi syAt / yathaivAkSaviSaye'bhidhAnaM nAsti tathAkSajJAne viSayopi naivAsti / tatastatra pratibhAsamAnepi na pratibhAseta / zakyaM hi vaktuM ' yo yatrAdheyatayA nAsti tadAtmA vA na bhavati sa tasmin pratibhAsamAnepi na pratibhAsate yathAkSaviSaye svalakSaNe zabdaH / nAsti cAkSajJAne tathAkSaviSayastadAtmA vA na bhavati, iti / yadi punarviSayasAmarthyAdakSajJAnasyotpAdAttatra pratibhAsamAne sa pratibhAsata eveti mataM, tadapyasamyak, karaNazakterapi pratibhAsaprasaGgAt / // 172 //
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tathAhi / na kevalaM viSayabalAdRSTerutpattiH, api tu cakSurAdizaktezva / viSayAkArAnukaraNAddarzanasya tatra viSayaH pratibhAsate, na punaH karaNaM, tadAkArAnanukaraNAditi cet, tahiM tadarthavatkaraNamanukartumarhati na cArthe, vizeSAbhAvAt / darzanasya kAraNAntarasadbhAvepi viSayAkArAnukAritvameva sutasyaiva pitrAkArAnukaraNamityapi vArta, svopAdAnamAtrAnukaraNaprasaGgAt / viSayasyAlambanapratyayatayA svopAdAnasya ca samanantarapratyayatayA pratyAsattivizeSAddarzanasya ubhayAkArAnukaraNepyanujJAyamAne rUpAdivadupAdAnasyApi viSayatApattiH, atizayAbhAvAt varNAdeva tadvadaviSayatvaprasaGgAt / darzanasya tajjanmarUpAvizeSepi tadadhyavasAyaniyamAdbahirarthaviSayatvamitya sAraM, varNAMdAvivopAdAnepyadhyavasAyaprasaGgAt, anyathobhayatrAdhyavasAyAyogAt / na hi rUpAdAvadhyavasAyaH saMbhavati, tasya darzanaviSayatvopagamAt, darzanasyAnadhyavasAyAtmakatvAt, tasyAdhyavasAyAtmakatve svalakSaNaviSayatvavirodhAt / adoSo'yaM, pratyakSasyAdhyavasAyahetutvAdityanirUpitAbhidhAnaM saugatasya tatrAbhilApAbhAvAt / yathaiva hi varNAdAvabhilApAbhAvastathA pratyakSepi tasyAbhilApakalpanAto'poDhatvAdanabhilApAtmakArthasAmarthyenotpatteH / pratyakSasya tadabhAvepyadhyavasAyakalpanAyAM pratyakSaM kiM nAdhyavasyet ? svalakSaNaM, svayamabhilApazUnyamapi pratyakSamadhyavasAyasya heturna punA rUpAdiriti kathaM sunirUpitAbhidhAnam ? yadi punaravikalpakAdapi pratyakSAdvikalpAtmano'dhyavasAyasyotpattiH, pradIpAdeH kajjalAdivadvijAtIyAdapi kAraNAtkAryasyotpattidarzanAditi mataM, tadA tAdRzo'rthAdvikalpAtmanaH pratyakSasyotpattirastu, tata eva tadvat / jAtidravyaguNakriyAparibhASAkalpanArahitAdarbhAtkathaM jAtyAdikalpanAtmakaM pratyakSaM syAditi cet, pratyakSAttadrahitAdvikalpaH kathaM jAtyAdikalpanAtmakaH syAditi samAnaH paryanuyogaH / vikalpasya jAtyAdiviSayatvAdadoSa iti cet, na, pratyakSavattasya jAtyAdiviSayatvavirodhAt / yathaiva hi pratyakSasyAbhilApasaMsargayogyatA nAsti tathA tatsamantarabhAvinopi vikalpasya, tasyApyabhilapanenAbhilapyamAnena For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Siri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahastrI| vivrnnm|| // 173 // paricchedaH prthmH|| ca jAtyAdinA saMsargAsaMbhavAt , svopAdAnasajAtIyatvAt / kathamidAnI vikalpo jAtyAdivyavasAyIti cet , na kathamapi / tathA hi / kizcitkenacidviziSTaM gRhyamANaM kacidvizeSaNavizeSyatatsaMbandhavyavasthAgrahaNamapekSate daNDivat , " vizeSaNaM vizeSyaM ca saMbandha laukikI sthitim / gRhItvA saMkalayvaitattathA pratyeti nAnyathA // 1 // " iti vcnaat| na cAyamiyato vyApArAn kartuM samarthaH; pratyakSavalotpatterabicArakatvAt pratyakSavat / kazcidAha naitadevaM dUSaNaM, pratyakSAdevAdhyavasAyotpattyanabhyupagamAt , zabdArthavikalpavAsanAprabhavatvAnmanovikalpasya, tadvAsanAvikalpasyApi pUrvatadvAsanAprabhavatvAdityanAditvAdvAsanAvikalpasantAnasya pratyakSasaMtAnAdanyatvAt , vijAtIyAdvijAtIyasyodayAniSTeH, tadiSTau yathoditadUSaNaprasaGgAt' iti, tasyApyevAdinaH zabdArthavikalpavAsanAprabhavAttatastarhi kathamakSabuddheH rUpAdiviSayatva niyamaH siddhayet ? manorAjyAdivikalpAdapi ttsiddhiprsnggaat| athAkSabuddhisahakAriNo vAsanAvizeSAdutpannAdrUpAdivikalpAdakSabuddhe rUpAdiviSayatvaniyamaH kathyate / tata evAkSabuddhiviSayatvaniyamopyabhidhIyatAm / anyathA rUpAdiviSayatvaniyamopi mA bhUdavizeSAt / rUpAyullekhitvAdvikalpasya tadbalAt tadabhyupagame vA pratyakSabuddharabhilApasaMsargopi tadvadanumIyeta, tadvikalpasyAbhilApenAbhilapyamAnajAtyAyullekhitayotpattyanyathAnupapatteH, tadanumitAcAkSabuddhyabhilApasaMsargAdrupAdyabhilApasaMsargonumIyeta / / iti zabdAdvaitavAdimatasiddhiH / na ca saugato darzanasyAbhilApasaMsargamupaiti / tasmAdayaM kiJcitpazyana tatsadRzaM pUrva dRSTaM na smartumarhati tannAmavizeSAsmaraNAt / tadasmaranaiva tadabhidhAna pratipadyate / tadapratipattau tena tanna yojayati / tadayojayannAdhyavasyatIti na kvacidvikalpaH zabdo vetyavikalpAbhidhAnaM jagatsyAt / nanu ca nAmasaMzrayasya vikalpasya pratyAtmavedyatvAt sarveSAmabhidhAnasya ca zrotrabuddhau pratibhAsanAtkathamavikalpAbhidhAnaM jagadApadyateti cet, na, tatrApyadhyavasAyAsaMbhavAt, na ca svasaMvedanenendriyapratyakSeNa vA nirvikalpakena vikalpobhidhAnaM vA gRhItaM nAma, // 17 // For Private And Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir atiprasaGgAt / tathA hi / bahirantarvA gRhItamapyagRhItakalpaM kSaNakSayasvalakSaNasaMvedanAdivat / tathA cAyAtamacetanatvaM jagataH / nanu ca nAsmanmate kazcitkiJcinnIlAdikaM sukhAdikaM vA saMvidanpUrvasaMviditaM tatsadRzaM tannAmavizeSaM ca kramazaH smarati, pUrvasaMviditasaMvedyamAnanAmavizeSayoH sahaiva smaraNAt , tatsaMskArayoHzyadarzanAdeva sahaprabodhAt / tatoyaM kiJcitpazyanneva tatsadRzaM pUrvadRSTaM smartumarhati, tadaiva tannAmavizeSasmaraNAt, tatastasyedaM nAmetyabhidhAnapratipatteH, tatastasya dRzyasyAbhidhAnena yojanAbyavasAyaghaTanAnna kizcidaSaNamityaparaH, tasyApi dRzyamAnanAmnaH pUrvadRSTasya ca tatsadRzasya sahasmRtirayuktaiva, svamatavirodhAt, sakRtsmRtidvayAnabhyupagamAt kalpanayorbAdhyabAdhakabhAvAt / kathamanyathA'zvaM vikalpayatopi godarzane kalpanAvirahasiddhiH / nAmamAtrepi sahasmRtirayuktaiva, tannAmAkSaramAtrANAmapi kramazodhyavasAnAt , adhyavasAnAbhAve smRterayogAt kSaNakSayAdivat / na ca yugapattadadhyavasAyaH saMbhavati, virodhAt / anyathA saMkulA pratipattiH syAt , nIlamiti nAmni nakArAdInAM parasparaviviktAnAmapratipatteH / kizcAbhilApasya padalakSaNasya tadaMzAnAM ca varNAnAM nAmavizeSasya smRtAvasatyAM vyavasAyaH syAt satyAM vA? nAmno nAmAntareNa vinApi smRtau kevalArthavyavasAyaH kiM na syAt ? | svAbhidhAnavizeSApekSA evArthA nizcayairvyavasIyante ityekAntasya tyAgAt, nAmnaH skhalakSaNasyApi svAbhidhAnavizeSAnapekSasyaiva vyavasAyavacanAt / tadavacane vA na kacidvyavasAyaH syAt, nAmatadaMzAnAmavyavasAye nAmArthavyavasAyAyogAt / darzanenAvyavasAyAtmanA dRSTasyApyadRSTakalpatvAt sakalapramANAbhAvaH, pratyakSasyAbhAve'numAnotthAnAbhAvAt / tata eva sakalaprameyApAyaH, pramANApAye prameyavyavasthAnupapatteH / ityapramANaprameyatvamazeSasyAvazyamanuSajyeta / taduktaM nyAyavinizcaye " abhilApatadaMzAnAmabhilApavivekataH / apramANaprameyatvamavazyamanuSajyate // 1 // " iti, abhilApavivekata ityabhilAparahitatvAditi vyAkhyAnAt / prathamapakSopakSiptadoSapari For Private And Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandit aSTasahastrI + paricchedaH prthmH|| jihIrSayA tannAmAntaraparikalpanAyAmanavasthA / nAmatadaMzAnAmapi nAmAntarasmRtau hi vyavasAye nAmAntaratardazAnAmapi vyavasAyaH vivaraNam // 4 // svanAmAntarasmRtau satyAmityanavasthA syAt / tathA ca tadevApramANaprameyatvamavazyamanuSajyeta / atrApIyameva kArikA yojyA, ' abhilA pavivekataH' ityabhilApanizcayata iti vyAkhyAnAt / pratipAditadoSabhayAttadyamazabdaM sAmAnya vyavasyan svalakSaNamapi vyavasyet, // 174 // sAmAnyalakSaNasvalakSaNayorhi bhedAbhAvAt / nanvarthakriyAkAriNaH paramArthasataH svalakSaNatvAt, tatonyasyAnarthakriyAkAriNaH saMvRtisataH sAmAnyalakSaNatvAttayoH kathamabhedaH syAt ? "yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat / anyasaMvRtisat prokte te svasAmAnyalakSaNe // 1 // " iti vacanAt , tayorabhede sAMvRtetarasvabhAvavirodhAt / iti kazcit , sopi svadarzanAnurAgI na parIkSakaH, svenAsAdhAraNena rUpeNa lakSyamANasya sAmAnyasyApi svalakSaNatvaghaTanAdvizeSavat / yathaiva hi vizeSaH svenAsAdhAraNena rUpeNa sAmAnyAsaMbhavinA visadRzaparimANAtmanA lakSyate tathA sAmAnyamapi svenAsAdhAraNena rUpeNa sadRzapariNAmAtmanA vizeSAsaMbhavinA lakSyate iti kathaM svalakSaNatvena vizeSAdbhidyate ? yathA ca vizeSaH svAmarthakriyAM kurvan vyAvRttijJAnalakSaNAmarthakriyAkArI tathA sAmAnyamapi svAmarthakriyAmanvayajJAnalakSaNAM kurvat kathamarthakriyAkAri na syAt ? tadbAhyA punarvAhadohAdyarthakriyAM yathA na sAmAnyaM kartumutsahate tathA vizeSopi kevalaH, sAmAnyavizeSAtmano vastuno gavAdestatropayogAt / ityarthakriyAkAritvenApi tayorabhedaH siddhaH / ekasmAdravyAtkathazcidabhinnatvasAdhanAca sAmAnyavizeSapariNAmayorabhedobhyupagantavyaH / tathA ca sAmAnya vyavasyannapi kathazcittadabhinnasvalakSaNaM na vyavasyatIti kathamupapattimat ? atha na dravyaM nApi tatpariNAmaH sAmAnya vizeSo vA svalakSaNam / kiM tarhi ? tatonyadeva kizcit sarvathA nirdeSTumazakyaM pratyakSabuddhau pratibhAsamAnaM tadanumanyate / evamapi jAtyantaraM sAmAnyavizeSAtmaka vastu svalakSaNamityAyAtaM, tasyaiva parasparani C454426 +5A5%2525* ** maa||17|| * For Private And Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir rapekSasAmAnyavizeSatadvadravyebhyonyasya pratyakSasaMvidi pratibhAsanAta, niranvayakSaNakSayiniraMzaparamANulakSaNasya suSThupratyakSeNAlakSaNAt / tatra ca vyavasAyokSajanmA svAbhidhAnavizeSanirapekSaH kinna syAt ? yatoyaM svalakSaNamazabdaM na vyavasyet / tataH sAmAnyavatsvalakSaNamadhyavasyannAbhilApena yojayet / tato na kiJcitprameyamanabhilApyaM nAma zrutajJAnaparicchedya, zabdayojitasya zrutaviSayatvopapatteH / pratyakSasyAnabhilApyatve smArta zabdAnuyojanaM dRSTasAmAnyavyavasAyo yadyapekSeta sortho vyavahito bhavet tadindriyajJAnAtsAmAnyavyavasAyo na syAt / yathaiva hi zabdasaMsRSTArthagrAhisavikalpakapratyakSavAdinAmarthopayoge satyapi smArttazabdAnuyojanApekSe'najJAne tadartho vyavahitaH syAt smAtena zabdAnuyojanena iti tadarthAdakSajJAnaM savikalpakaM na syAt , tadabhAvepi bhAvAttadbhAvepi cAbhAvAditi dUSaNam / / ' arthopayogepi punaH smArtta zabdAnuyojanam / akSadhIryadyapekSeta sortho vyavahito bhavet // 1 // ' iti vacanAt samudbhAvyate, tathaiva zabdAnuyojanAsahitArthavAhivikalpavAdinAmapi saugatAnAmindriyajJAnamupayoge satyapi vikalpotpattau smAta zabdAnuyojanaM vikalpo yadyapekSeta tadA tadindriyajJAnaM svaviSayanAmavizeSasmaraNena tadyojanena ca vyavahitaM syAt / tathA ca nendriyajJAnAdyavasAyaH syAt tadabhAve bhAvAttadbhAvepi cAbhAvAditi dUSaNamudbhAvanIyaM, 'jJAnopayogepi punaH smAt zabdAnuyojanaM / vikalpo yadyapekSetAdhyakSaM vyavahitaM bhavet // 1 // iti vaktuM zakyatvAt , arthazabdena pratyakSasyAbhidhAnAdvA, kacidviSayeNa viSayiNo vacanAddharmakIrtikArikAyA eva tanmatadUSaNaparatvena vyAkhyAtuM zakyatvAt / yathA ca prAgajanako yorthobhilApasaMsRSTArthendriyabuddheH sa pazcAdapi smArtazabdAnuyojanepi tasyopayogAvizeSAdajanaka eva tenArthApAyepi netradhIH zabdAdvaitavAdinaH syAditi dharmakIrtidUSaNam , 'yaH prAgajanako buddharupayogAvizeSataH / sa pazcAdapi tena syAdarthIpAyepi netradhIH / / 1 / / ' iti vacanAt / tathA yadindriyajJAnaM smArtazabdayojanAtprAgajanaka sAmAnyavyavasA For Private And Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 175 / / yasya tat pazcAdapyupayogAvizeSAt , tenendriyajJAnavyapAyepi sAmAnyavyavasAyaH syAt , tasya prAgivAjanakatvAt , tadantareNApi darza- namayaM gauriti nirNayaH syAt , 'yaH prAgajanako buddharupayogAvizeSataH / sa pazcAdapi tenAkSayodhApAyepi kalpanA' / / 1 / / iti prtipaadnaat| tadevaM na darzanAdadhyavasAyaH saMbhavati yena darzanasya svAlambanasamanantarapratyayajanmatatsArUpyAvizeSepi svaviSayapratiniyamaH sidhyet / kizca saugatAnAmanabhilApyasya vizeSasyAnubhave kathamabhilApyasya smRtiH ? atyantabhedAt svalakSaNAtsAmAnyasya, sahyavindhyavat / na hi sahyasyAnubhave vindhyasya smRtiryuktA / vizeSasAmAnyayorekatvAdhyavasAyAdvizeSasyAnubhave sAmAnye smRtiyuktaveti cet , kutastayorekatvAdhyavasAyaH ? na tAvatpratyakSAta , tasya sAmAnyAviSayatvAt , nApi tatpRSThabhAvino vikalpAdanumAnAdvA, tasya vizeSAviSayatvAt , tadubhayaviSayasya ca kasyacitpramANasyAnabhyupagamAt / tadanyataraviSayeNa tayorekatvAdhyavasAye'tiprasaGgAt , triviprakRSTetarayorapyekatvAdhyavasAyokSajJAnAtprasajyeta / kiM ca zabdArthayoH saMbandhasyAsvAbhAvikatve kathamarthamAtraM pazyan zabdamanusmaret zabdaM zrRNvan tadartha vA ? yatoyaM vyavasAyaH saugatasya sidhyet / na hi sahyamAtraM pazyan vindhyasya smaret / syAnmataM zabdasya vikalpyena tadutpattilakSaNasaMbandhopagamAt tasya ca dRzyenaikatvAdhyavasAyAdvizeSasyAnubhavepi zabdaM tadarthaM vA vikalpyaM smartumISTe vyavahArI, pravRttidarzanAt, iti, tadapyasamyak , kutazcidapi dRzyavikalpyayorekatvAdhyavasAyAsaMbhavasyoktatvAt / tataH svata eva vyavasAyAtmakatvamabhyupagantavyaM pratyakSasya, na punarabhidhAnajAtyAdiyojanApekSayA / cakSurAdijJAnasya kathaJcivyavasAyAtmakatvAbhAve dRSTasajAtIyasmRtirna syAt, dAnahiMsAviraticetasaH svargAdiphalajananasAmarthyasaMvedanavat kSaNakSayAnubhavanavadvA / vyavasAyAtmano mAnasapratyakSAdRSTasajAtIyasmRtiriti cet , na, avyavasAyAtmano'kSajJAnAt samanantarapratyayAdyavasAyAtmano manovijJAnasyotpattivirodhAdvikalpavat , nirvikalpAtma 8156 // 175 05% For Private And Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5064 ktvaanmaansprtyksssyaabhilaapsNsrgyogytaaprtibhaasaabhaavaat| avyavasAyAtmanopyakSajJAnAdadRSTavizeSasahakAriNaH syAdutpattiriti cet, kimevamakSajJAnasya svayaM vyavasAyAtmana evAdRSTavizeSAdutpattirneSyate ? tena nIlAdevyavasAye tatkSaNakSayasvargaprApaNazaktyAderapi vyavasAyaprasaGgAnAkSajJAnaM vyavasAyAtmakamiSTamiti cet, tata eva mAnasapratyakSamapi vyavasAyAtmakaM mA bhUt / tasya kSaNakSayAdyaviSayatvAnna tadyavasAyitvamiti cet, tata evAkSajJAnasyApi tanmAbhUt / tathA sati nIlAdeH kSaNakSayAdiranyaH syAt , tadvyavasAyepyavyavasAyAt kUTAtpizAcAdivaditi ceta , tarhi mAnasapratyakSeNApi nIlAdivyavasAyepi kSaNakSayAderavyavasAyAttatto bhedostu tadvadeva, sarvathA vizeSAbhAvAt / kathaJcidakSajJAnasya vyavasAyAtmakatve tu mAnasapratyakSakalpanApi na syAt , prayojanAbhAvAt , tatprayojanasyAkSajJAnAdeva siddheH / etenAvyavasAyAtmakamapi mAnasapratyakSaM kalpayan pratikSiptaH / nanu ' nirvikalpakAdapyakSajJAnAdabhyAsaprakaraNabuddhipATavArthitvavazAdRSTasajAtIye smRtiyuktA, savikalpakapratyakSAdapi tadabhAve tadanupapatteH, prativAdyAApanyastasakalavarNapadAdivat vocchvAsAdisaMkhyAvadvA / na hi savikalpakapratyakSeNa tadvyavasAyepi kasyacidabhyAsAdyabhAve punastatsmRti niyamataH siddhA, yataH savikalpakatvaprakalpanaM pratyakSasya phalavat / ' iti kazcit , sopyaprajJAkara eva, sarvathaikasvabhAvasya pratyakSasya kacidabhyAsAdInAmitareSAM ca skRdyogaat| tadanyavyAvRttyA tatra tadyoga iti cet, na, svayamatatsvabhAvasya tadanyavyAvRttisaMbhave pAvakasyAzItatvAdivyAvRttiprasaGgAt , tatsvabhAvasya tadanyavyAvRttikalpane phalAbhAvAt , pratiniyatatatsvabhAvasyaivAnyavyAvRttirUpatvAt / savikalpakapratyakSajJAnavAdinAM tveSAmavagrahehAvAyajJAnAdanabhyAsAtmakAdanyadevAbhyAsAtmakaM dhAraNAjJAnaM pratyakSam / teSAM tadabhAve paropanyastasakalavarNapadAdipvavagrahAditrayasadbhAvepi na smRtiH / tatsadbhAve tu syAdeva, sarvatra yathAsaMskAra smRtyabhyupagamAt kacidabhilApasaMskArAdabhilApasmRtivat / For Private And Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www kabatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SENA aSTasahasrI lA pratyakSebhilApasaMskArabicchede kutastadvikalpyAbhilApasaMyojanaM yataH sAmAnyamabhilApyaM syAt / pratyakSagRhItameva hi svalakSaNamanyavyAvRtaM paricchedaH vivaraNam // sAdhAraNAkAratayA pratibhAsamAna sAmAnya vikalpAbhilApayojanenAbhilApyamiSyate / na ca grAhakapratyakSasmRtipratibhAsabhedAdviSayasva- prthmH|| bhAvAbhedAbhAvaH, sakRdekArthopanibaddhadarzanapratyAsannetarapuruSajJAnaviSayavat / yathA hi sakRdekasminnarthe pAdapAdAvupanibaddhadarzanayoH prtyaa||176 // sannaviprakRSTapuruSayorjJAnAbhyAM viSayIkRte spaSTAspaSTapratibhAsabhedAnna svabhAvabhedaH pAdapasya, tasyaikatvAvyatikramAt , tathaiva grAhakayoH pratyakSasmRtipratibhAsayo depi spaSTamandatayA na tadviSayasya bhedaH, svalakSaNasyaikasvabhAvatvAbhyupagamAt / tathA ca mandapratibhAsini svalakSaNe ghaTAdau zabdavikalpaviSaye tatsaMketavyavahAraniyamakalpanAyAmapi kathaJcidabhidheyatvaM vastunaH siddham / ityalaM prasaGgena, rUpAdivalakSaNe zabdAbhAvAdavAcyameva taditi buvANasya pratyakSerthasyAbhAvAttasyAjJeyatvaprasakteH samarthanAt, rUpAdyarthasya kathaJcijjJeyatvebhilApyatvasyApi sAdhanAn prakRtArthaparisamAptau prasaGgasya niSprayojanatvAt paryAptaM prasaGgena / tasmAdavAcyataikAnte yadavAcyamityabhidhAnaM tadasamaJjasaM, svalakSaNamanirdezyamityAdivatsvavacanavirodhAt tadapyasad, yadasataH samudAhRtamiti pratipAdanAt / yathaiva hi svalakSaNamanirdezyamityavAcyataikAnte vaktumazakyaM tathA pratyakSaM kalpanApoDhamityapi, pratyakSebhilApasaMsargAbhAve vikalpAnutpattiprasaGgasya niveditatvAt , tatsadbhAve savikalpakatva siddheH / avAcyataikAntaM dUSayati-avAcyataikAnta ityAdinA (172-2-3) [mUle], avAcyazabdenApyavAcyatApatteH sarvathA'vAcyatvaM nAstItyarthaH / svalakSaNAnirdezyatvAdipratipAdakavacanavat sarvamavAcyaM tattvamityasya nAnupapacirityAzaGkate-svalakSaNamityAdinA (6) // evamasiddhenAsiddhaM sAdhayato mahAtArkikatvApattirityAha bhASyakRt-tadapyasadityAdinA, (7)| // 176 // For Private And Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org yadasataH (172-2-7) aprasiddhasya, samudAhRtaM (8) bhAve ktapratyayAt samudAharaNaM nidarzanamiti yAvat, tadapyasad ayuktam, siddhena sAdhyavyavasthApanasyaivodAharaNaprayojanatvAditi bhAvaH / tadAha vRttikRt 'siddhetyAdi' (8) anirdezyazabdenApi kalpitaM sAmAnyarUpaM svalakSaNaM nirdizyate, na tu tAnvikam, arthasya zabdAviSayatvAt, sAmAnya eva tatsaMketapravRtterityAdi zaGkate - athetyAdi, ( 9 ) evamarthasyAvAcyatve'jJeyatvamapi syAdityAha 'tahIti' (11) // yadi punariti (14) svalakSaNarUpaviSayasAmarthyAdutpannatvAnnirvikalpakadarzane pratibhAsamAne svalakSaNarUpo'rthaH pratibhAsata iti yuktaM matamityarthaH / naivam, jJAnajanakatvena jJAnabhAsyatvaniyame mAnAbhAvAdityAha tadapyasamyagityAdinA (14) // karaNazakterapi (14) indriyaniSThajJAnajananazakterapi jJAne tajjanyatvaM na tadbhAsakatvaniyataM kintu tadAkArAnukAritvamityAzaGkate ' viSayAkAretyAdi ' ( 173 - 1 - 1 ) tatrApi tajjanyatvameva niyAmakamityatiprasaGga evetyAha bhASye 'tahIMti ' (2) taJjanyatAvizeSastadAkArAnukaraNaniyAmako'stvityatra zaGkate ' taddarzanasyeti' ( 2 ) evaM sati tadupAdeyatArUpa eva vizeSa AzrayatAM svaviSayaviSayakatvarUpa saMvAdArthasamanantarapratyayajanyatAyA evAbhyarhitatvAt tathA cArthaviSayatoccheda ityabhiprAyavAnAha 'svopAdAneti' (3) viSayopAdAnobhayapratyayatve'pyAkArAnukaraNasya jJAne niyamata upAdAnaviSayatvApattirityAha-'viSayasyetyAdi (3) / varNAdeH (5) rUpAdeH, tadvadupAdAnavat, pratyakSasya (7) nIlAdidarzanasya, adhyavasA yahetutvAt (7) nAmajAtiyojanAtmakapratyakSahetutvAt, yadyapyevaM nIlAdhyavasAyahetutvena darzanasya nIlaviSayatvaM tazvena ca nIlAdhyavasAyahetutvamityanyonyAzrayaH sphuTa evopaDhaukate, tathApyabhilApazUnyatvena nAdhyavasAya hetutA rUpAdivaditi sphuTataraM For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %%%%%%0
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 177 // dUSaNamAha-tatrAbhilApAbhAvAdityAdinA (8) / vikalpajananazakteravikalpake'pi darzane svIkArAttayaiva taddhetutve doSAbhAva ityabhiprAyavAnAha-yadi punariti (10) tasyAH zakte rUpAdyarthasAdhAraNyAdavikalpakocchedApattiratra dRSaNamityAha'tadetyAdi (11) tAdRzo vikalparahitAt , tadvatpradIpAdeH kajalotpattivat , vikalpasyeti(13) nahi dRSTe'nupapanna naametyrthH| dRSTe'pi kAraNabAdhAdvAdhaH syAdityAha-pratyakSavadityAdi (13) pratyakSavaddarzanavat , tasya savikalpakasya, svopAdAnasajAtIyatvAditi (173-2-1) pratyakSalakSaNasvakIyopAdAnasadRzatvAdvikalpasyetyarthaH / suhRdbhAvena pRcchti-kthmidaaniimiti(1)| suhRdbhAvenaivottarayati-nakathamapIti' kSaNikavAdidarzane jAtyAdiyojanaM vikalpe na kathamapyupapadyate dIrghakAlikatvAtadupayogasyetyarthaH / etadeva prapazcayati--tathAhItyAdinA (1) // tato (6) vikalpAt , manorAjyAdIti (7) vAsanAvizeSaprabhavavikalpasamAnaviSayatve nirvikalpasyAbhyupagamyamAne manorAjyAdivikalpasamAnaviSayasyApi darzanasya prasaGgAdityarthaH, tata | eva (8) tadutpannatvahetoreva, abhidhIyatAmiti' rUpAdiviSaya(yo)tvotpannatvena rUpAdizabdaviSayatvavadvikalpasya samanantarapratyayotpannatvena tadviSayatvasya nyAyaprAptatvAditi bhaavH| vyatireke pratibandimAha anyatheti (8), tahalAt (9) vikalpabalAt , pratyakSabuddheH(9) nirvikalpakadarzanasyApi, abhilApasaMsargo'pi nAmaviSayakatvamapi, tadvadrUpAdivikalpavat , tadvikalpasya (9) nirvikalpakatvAbhimatajJAnasthalIyazabdArthavikalpasya, 'anumIyeteti (10) rUpAdikamabhilApasaMsargavat zandAviSayakajJAnAviSayatvAdakSabuddhivikalpAdivaditi prayogasya sukaratvAditi bhAvaH / kizcAvikalpAdhyakSAbhyupagame smaraNAnupapattirapi saugatasyetyAha-naca saugata ityAdi (11)|ttsdRshmiti sadRzArthadarzanena saMskArobodhasaulabhyArthamuktam , tannAmavize KACARA% | |177 // For Private And Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org SAsmaraNAt (11) pUrvapratipannanAmAsmaraNAt, na ca nAmavinirmuktameva smaraNaM bhaviSyatIti zaGkanIyam, tasyAprasiddherityarthaH, 'naiveti' (173-2-11) idamasya nAmeti na pratipadyata ityarthaH / tadapratipattau tena nAmnA na tadvAcyaM yojayati idametatpadavAcyamiti, tato nAdhyavasyati (12) tadetaditi zabdena nAbhilApaM zaknotItyarthaH, tadAdibuddhisthatvAdinA'nugatasya tadghaTatvAdekhi tadghaTAdinAmno'pi zakyatAvacchedakatvAt evaM ca na kvacidvikalpaH zAbdajJAnaM vAcyatAsambandhena nAmaviSayamadhyakSa pRSTabhAvijJAnaM vA zabdo vA tajjanyajanakAnyatamaH sambhavedityavikalpAbhidhAnasya jagata ApattiH / nanu nAmagrahaNaM tAvat paTukaraNasya zrotreMdriyAdeva sampadyate, tato'rthajJAnaM ca vyutpannasya vaktrabhiprAyAvacchedakatvenAnumitirUpameveti noktApattirityA - zaGkate - 'nanu ceti' nAmasaMzrayasyetyatra (13) nAma saMzrayaH kAraNamasyeti bahuvrIhiH, dUSayati-tatrApItyAdinA (14) // tatrApi vikalpa zrotrabuddhyorapi, adhyavasAyAsambhavAt (14) tatvena nizcayAsambhavAdityarthaH / tadetannAmnoH saha smRtipakSe yojanAsambhavamAzaGkate - nanu cetyAdinA (174 - 1 - 1) dUpayati- 'tasyApIti' // nanvazvavikalpakAle govikalpa idantvA - vacchinne tAdAtmyenAzvajJAnasya tAdAtmyena gojJAnapratibandhakatvAdeva mAbhUt, dRzyamAnadRSTanAmnoH smRtistu samUhAlambanarUpA bAdhAbhAvAdbhavantI kena vAryatAmityasvarasAdAha-'nAmamAtre'pItyAdi' (6) nakArAdInAM nakArekAralakArAnusvArANAmAnupUrvI grahopAyazca nirvikalpakakSaNikajJAnapakSe na zobhate, tatpRSThabhAvisa vikalpakajJAnaM ca nAmayojanApekSamiti nAmagrahe tadapekSAyAmanyonyAzrayAdidoSA durnivArA iti draSTavyam / savikalpakanizcayamAtrasya nAmayojanApekSatve doSAntaramAha kiJcetyAdinA, (8) / tadayamazabdamiti, ( 174-2-3 ) azabdaM zabdayojanArahitaM vyavasyannizcinvan vyavasyennizvinuyAt, For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www kabatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI | sAmAnye'pi svalakSaNazabdapravRttyavirodhamupapAdayati-'svenetyAdi ' (6) sAmAnyavizeSAtmana (11) iti kevalasya vize-* paricchedaH vivaraNam // | pasya gavAditvenAnupalakSaNAttatra pravRttyayogAditi bhAvaH / taduktaM vAkyapadIye "gauH svarUpeNa na gau pyagaurgotvAbhisamba- prthmH|| ndhAttu gauriti," gotvasAmAnyakroDIkRtA vyaktigoMvyavahAraheturityetadarthaH, sAmAnyavizeSazabalAkArasya goH svarUpeNa tthaa|| 178 // tvamiti tu jyAyaH, abhedastulyatvam , (12) // ekasmAdityAdinA (11) cApRthaktvamabhihitamiti vizeSaH, tadabhinnaM (12) sAmAnyAbhinnam , itItyanantaraM saugatavacanamiti zeSaH, kathamupapattimat (13) kathaM pramANopapannam , jAtyantaraM (14) pAnakarasanyAyena saGkalanAtmakaM, na vyavasyet (175-1-2) nArthAvagraharUpatayA gRhNIyAt , nAbhilApena yojayet (3) IhitAbhilApavaiziSTyena nAvayAt , zrutajJAneti (3) zrutajJAnajanitasaMskAramAtropanItazabdaprakArakagrahaviSayasya zrutanizritamatijJAnaviSayatvopapatterityarthaH / "arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA" iti nayAzrayaNAd ghaTatvenaiva ghaTatannAmnormatijJAne'bhedabhAnaM nAmnaH savikalpakasAmagrIgrAhyatayA prAtisvikarUpeNa vA tadvyaktI tadvyaktisvarUpatattAyA iva nAmatadavayaveSvapi nAmatadavayavAnAmeva svarUpataH tatra prakAratvasambhavAt , ghaTo'yamityapAyadhAraNottaraM ghaTanAmakatvena ghaTapadavAcyatvena zrutajJAnodayadhauvyamate tu yathAzruta evArthaH, etat svasamayarahasyamasmatkRtajJAnabindrAdito'vaseyam / smArttazabdAnuyojanApekSatve zabdAdvaitavAdinaM prati yatsaugatena dUSaNaM dattaM, tattaM pratyAvarttateti vaktumupakramate-'pratyakSa(jJAna)syetyAdi' (4) sa (4) pratyakSajJAnagRhIto'rthaH, vyavahito bhavet (4) smArtena zabdAnuyojanenAntaritaH syAt , tathA casmRtisAmagyA balavatvAttasAmAnyapratyakSaM na syAdeva, tadAha-'tadindriyeti' (4) kArikAyA aparAvRttAvapyarthazabdasya pratyakSaparatve nAnupapattiri- // 178 // OMOMOMAR For Private And Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -RACC tyAha-'arthazabdeneti' (11) yadapi prAgajanakasyArthasya smArttazabdAnuyojanAnantaraM sAbhilApabuddhAvapyajanakatvamevetyAdi dUSaNAntaraM zabdAdvaitavAdinaM prati dharmakIrtinA dattaM tadapi taM pratyAvarttata evetyAha-yathA caityAdinA (175-1-12) / adhyavasAyaH sambhavati, (175-2-3) nizcayakArya siddhyati, svAlambanetyAdi (3) adhyakSamUlakAdhyakSe yojanIyam / svaviSayapratiniyamaH siddhayet , (3) na tu vikalpavadbhinnaviSayatvaM syAdityarthaH / api ca vizeSasAmAnyayordarzana smRtiviSayatvaniyame smRtyanubhavayoH samAnaviSayatvaniyamabhaGgaprasaGgaH syAdityAha 'kizvetyAdinA' (4) // vizeSasAmAnyayoriti ' (5) tathA ca ghaTatvena saha gRhItAbhedaghaTaviSayakajJAnatvena ghaTatvaprakArakaghaTavizeSyakasmRtau hetutvAnna doSa iti bhAvaH / triviprakRSTetarayoriti (7) svbhaavdeshkaalaanytrviprkRsstttdviprkRssttyorityrthH| asvAbhAvikatva (8) iti, zazaviSANavattucchatva ityarthaH / 'kathamiti' (8) aparasambandhismArakaikasambandhijJAnAsiddharityarthaH, 'vikalpyeneti' (9) vikalpotpattau tadupahitasyApyutpattiriti mate siddho vikalpyena sAmAnyAdinA zabdasya sambandha iti bhAvaH / abhidhAnajAtyAdiyojanApekSayA (12) abhidhAnajAtyAdyupasthitikalpanAmapekSya, kathaJcid vyavasAyAtmakatvAbhAvepAyadhAraNAtmanA ghaTatvAdiprakArakapariNAmAbhAve, 'dAneti' (13) nizcayatvena smRtyahetutve dAnAdyanubhave vastutastadAtmakasvargaprApaNazaktikSaNakSayAnubhavAttatsmRtiH syAt , sA ca na jAyate tato nirvikalpakaghaTAdidarzanasvIkAre tajjAtIyasmRtirna syAditi bhaassyaakssraarthH| 'utpattivirodhAditi' (14) avyavasAyasya vyavasAyopAdAnatvAyogAdityarthaH, kAraNabAdhAmuktvA svarUpabAdhAmAha-nirvikalpa(lpAtmaka)katvAditi' (14) mAnasapratyakSeNApi hi nirvikalpekenaiva bhAvyam , anyatra pratyakSayogya 554 For Private And Personal Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 179 tAbhAvAttatra cAbhilApasaMsargayogyatAyAH zabdavAcyatAyAH pratibhAsAbhAvAtkathaM nizcayatvaM nAma jAtyAdiyojanAtmakasyaiva tatvAditi bhAvaH / sahakArizaktivizeSeNaiva pratiniyamo bhaviSyatItyAzaGkate-avyavasAyAtmano'pItyAdi, (176-1-1) evaM sati saGgrAhakatvalAghavAt saprakArakapratyakSatvamevAdRSTavizeSajanyatAvacchedakamastu anantadharmAtmakasya vastuno darzane'pi tadanantarApAye kvacitkazcideva prakAra iti niyamArthaM tattatprakArakapratyakSatvaM tattadadRSTajanyatAvacchedakamityeva vA kalpyatAm , itthaM hi saprakArakamAnasatvasyaivAdRSTavizeSajanyatAvacchedakatvapakSe ghaTAdicAkSuSAd ghaTAdivyavahAre'ntarA niyamato ghaTatvAdiprakArakamAnasakalpanAprayuktaM yad gauravaM tatparihataM bhavati / na ca yatra sthAne tvayA savikalpakaM cAkSuSAdi kalpanIyam, tatra mayA mAnasameveti kva gauravam , pratyuta savikalpake cAkSuSatvAdyakalpanAllAghavameveti vAcyam , tathApi ghaTatvAdinA ghaTaM pazyAmItyAdau cAkSuSatvAdinA mAnasAvagAhitvAMze bhramakalpanAyAM gauravAt savikalpake cAkSuSatvAdyabhAvakalpanApekSayA cAkSuSatvAdikalpanAyA eva yuktatvAdityabhiprAyavAn zaGkitAramAkSipati-'kimevamiti ' (176-1-2) // teneti (2) tena svayaM vyavasAyAtmalakSaNenAkSajJAnena, nIlAdervyavasAye (2) nizcaye, 'tatkSaNakSayeti' (2) tatra yaHkSaNakSayasvargaprApaNazaktyAdirdharmastasya / nirvikalpakAdapi dRSTasajAtIyasmRtyutpattau prakArAntaramAzaGkate-nanu nirvikalpakAdapItyAdi, (7) / tadabhA| ve (8) abhyAsAdyabhAve, tadanu(papa)tpatteH (8) sajAtIyasmRtyanutpatteH, prativA(dyA)grupanyastetyAdi, Adye'nabhyAso| 'smRtau hetuH, dvitIye'rthitvAbhAvAdiriti bodhyam , so'pyaprajJAkara eveti, (10) uktavAdinaH prajJAkarasyopahAsoyam , sarvathaikasvabhAvasya (10) kSaNikadarzanaikasvabhAvasya, itareSAM ca (10) prakaraNAdInAm , sakRdayogAt (11) ekadA'sambha X // 179 // 456 For Private And Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir %ACCR -% - vAt , RmikAvagrahAdicatuSTayapariNAmavadekopayogavAde tvavagrahAdidazAyAmanabhyastatvAdinA'smArakatvaM dhAraNAdazAyAM tvabhyastatvaprakaraNaprAptatvapaTutveSTatvayogAt smArakatvamupapadyata ityAllabhyate, bhUyastvenAbhyAsatvaM tvaprayojakam , zatamapyandhAnAM na pazyatIti nyAyena bhUyaso'pi darzanasya nizcayakAryakAritvAyogAditi draSTavyam tadanyavyAvRttyA (176-1-11) anabhyAsAdivyAvRttyA, tatra (11) prakRte, tadyogo'bhyAsAdisambandhaH, 'svayamiti' atatsvabhAvasya tadanyavyAvRttikalpane pAvakasya (11) zItasvabhAvarahitasyAzItavyAvRttiH syAnna caivamasti tatastadanyavyAvRttyavacchedakastatsvabhAvo'vazyamabhyupagantavya iti kintucchAnyavyAvRttikalpaneneti bhAvaH / savikalpaketyAdi, (12) ye dhAraNAjJAnamabhyAsAtmakamavagrahAdibhyaH pRthagicchanti teSAM jainAnAM dhAraNAbhAvAdeva prativAdyupanyastavarNAdAvasmRtyupapattiriti bhAvaH / yathA saMskAramiti (14) na hi yAvaddhAritaM tAvatsmayate, nanu kathametadupapadyate, dhAraNAjanyatAvadviSayakasaMskArasattve yathAdhAraNAmeva smRtyutpatteH sambhavAt , na ca yAvadaMze udghodhakasampattistAvadaMza eva saMskAreNa smRtijananAduktopapattiH, udghodhakasya sAmAnyata eva hetutvAdviziSya tasya smRtihetutve tata evAnatiprasaGgAdanubhavAderapi smRtihetutvAnApatteriti cet , satyam , pariNAmavAde AMzikododhakasamavadhA natadabhAvAbhyAmakhaNDasaMskAradhvaMse khaNDasaMskArotpattAvanugatasaMskArasAmAnyasattve cAnupapatterabhAvAt , tatrApi saMskArasAmAnyasyAnubhavavyApArasyAvazyakatvAt , itthameva 'caudasapuvvI maNuo devatte taM na saMbharai savvaM / desaMmi hoi bhayaNA' ityAdi pravacanoktaM saGgacchate, devajanmapratyayakarmaNA dvAdazAGgArthaviSayasamUhAlambanasaMskArasya deze saGkacitasyaivotpAdanAdityAdikaM prtipaaditmaatmkhyaataavsmaabhiH| itthameva rogakAlAdinApyAMzikasaMskAranAzopapattiH, tatra khaNDasaMskAro CAMGA600-34 For Private And Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH aSTasahasrI vivaraNam // // 18 // prthmH|| CRIMARCSC-25 tpAdasyaivAkhaNDasaMskAranAzatvena tasyArthasiddhatvAt , etacca saMskArasaviSayakatvapakSa eva yujyate, tattadrogAdInAM tattatpuruSIyasaMskAranyUnaviSayasaMskArahetutvenaiva tavyavasthApanAt / na ca tatra bhUyaH saMskAramadhye katipayanAzopagamAdupapattiH, padavAkyazAstratadarthajJAnasthale padatadaMzAdinAnAsaMskArakalpane gauravAt , vizakalitasaMskArebhyo viziSTasmRtyanupapattezca, yattu saMskArasya nirviSayakatve ghaTAMze upekSAtmakAdbhUtalaM ghaTavatpaTavaccetinizcayAdghaTAMze'pi smRtiprasaGgaH, svajanyabhAvanAyAH paTAMzasmRtyanurodhena svIkArAt , sarvAMzApekSAjanyAnantasaMskArakalpanAbhayenopekSAnyatvena saMskAratvAvacchinna eva hetutvAditi, tadasat , AMzikopekSAbhedAnAM smRtihetutAvacchedake sarvAMzopekSAmedAnAM ca bhAvanAhetutAvacchedake pravezenaiva sAmaJjasyAt , na cAsmin mate dvidhopekSAmedapraveze gauravam / yato bhAvanAtvAvacchinne sarvAMze upekSAmAtrabhedaviziSTaprakArakajJAnatvena smRtitvAvacchinnaM prati ca bhAvanAtvenaika eva hetuhetumadbhAvaH, tadaMze AMzikopekSAbhedaviziSTatadvizeSyakatatprakArakanizcayatvena tAdRzasmRtitvena smRtAveva cAnye hetuhetumadbhAvAH, anyamate tvanubhavasaMskArayoH smRtisaMskArayozca nAnAhetuhetumadbhAvAH kalpanIyA iti tatraiva gauravAt , ghaTatvAdiprakAratAnirUpitaghaTAdivizeSyatAsthAnAbhiSiktaghaTAdyAkAratAyAH "sAgAre nANe havaha" ityAdyAgamasvArasyenAkhaNDAyAH svIkAre AkAratAsambandhena smRtitvAvacchinne saMskAratvAvacchinne caikaika eva dhAraNAtvena hetuhetumadbhAvoMze copekSArUpaM dhAraNAjJAnaM na svIkriyata evAsamAptopayogasyaivopekSAtvAt , saMzaye'pi na dhAraNAtvam , dhArayAmItyanubhavena saMzayavyAvRttasyaiva tasya siddhatvAdityupekSAnyatvasaMzayAnyatvayoH kAraNatAvacchedake pravezaprayuktaM tayovizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAvirahAdanantakAryakAraNabhAvakalpanAprayuktaM ca gauravaM parihRtaM bhavati, anumityAdisthale ca mAnasyaiva // 18 // For Private And Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dhAraNayA smRtistajjanakatAvacchedakasya dhAraNAtvasya cakSurAdyavagRhIte tvagAdinA dhArite pUrvadRSTatvAdyupalakSitavilakSaNatattAviSayaka smRtyanutpattaye cAkSuSatvAdinA sAGkaryavAraNAya cAkSuSatvAdivyApyaSadvidhajAtirUpasya pratyakSaturIya bhedavRttitAyA evAbhiyuktairuktatvAt, yadi cAkSuSAdyupayogasthale'pi samanantarotpadiSNumAnasopayogagatadhAraNayaiva smRtiriSyate, tadA'stu sarvatra mAnasatvavyApyamekameva dhAraNAtvam, avagrahatvAdivadviSayatAvizeSarUpatve tu tasyAkSajanyadhAraNAyA eva pratyakSaturIyabhedatvAzrayaNAdanumityAdivRttitvamapi tasya na doSAvahamityasmadekaparizIlitaH panthAH / kecittu samAnAkAraphalasya bhAvanAnAzakatvAdbhAvanAyAH saviSayakatvasiddhiH, na ca phalaM svasya vAcyam, tathA ca tattadvyaktitvena bhAvanAnAzakatvaM yuktamiti tadbhAvanAjanyacaramaphalasyaiva tadbhAvanAnAzakatvamastviti vAcyam, janakatayA tadvizeSyakatatprakArakasmRteH pratiyogitayA tAdRzabhAvanAnAze hetutvasyAnugatatvAt na ca tatpuruSIyabhAvanAsAmAnyanAzaM pratyeva tatpuruSIyacaramasmRtivyaktestatvena caramasmRtimAtrasya vaijAtyena hetutvamastviti vAcyam / evaM sati janitopekSAtmakacaramasmRtikAnAmapi bhAvanAnAM sattvopagame tebhyaH smRtyutpatteH prasaGgAdityAhuH / yattu tattadviSayako pekSAjJAnasya tattatsaMzayasya ca tattadviSayakabhAvanApratibandhakatvAdbhAvanAyAH saviSayakatvamiti bhaTTAcAryairuktaM taccintyam, upekSAtmakacAkSupajJAnottarAnupekSAtmaka spArzanajJAnasthale saMzayakAlInasAdhyAnumitisthale ca saMskArAnutpattiprasaGgAt, tatrAnupekSAtmaka tAdRzajJAnasyottejakatvakalpane ca gauravAt, naiyAyikaikadezinastu viziSTa vaiziSTyaviSayitvAvacchinnaM prati vizeSaNatAvacchedakaprakArakatvenaiva hetutvAdviziSTavaiziSTyasmRtyarthaM vizeSaNatAvacchedakaprakArakabhAvanAsiddhiH, na ca tAdRzapratyakSaM prati tathAhetutA, pratyakSatvasya nityavRttitvAjjanyapratyakSatvaniveze gauravAt, rakte 31 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *% *%%%%%%
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Sh Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI taradaNDAbhAvavAn puruSa iti jJAnasacivAddaNDavyApyavAn puruSa iti parAmarzAddaNDo rakto na veti saMzayakAle'pi raktadaNDavAn vivaraNam / / puruSa ityanumityApattezca, tattaduddhodhakAmAvaviziSTabhAvanAtvAbhAva vizeSaNanivezAcca na daNDo rakta ityanubuddhabhAvanAto niru BIktAnumityupanItabhAnAdyApattiH, na caivaM gauravam , iyataiva bhAvanAyAH smRtihetutvanirvAhAt , udbodhakAnAM viziSya smRtihetu||18|| tvAkalpanena cAtilAghavAt , tattadubodhakAbhAvaviziSTabhAvanAtvAbhAvaviziSTIyasvarUpasambandhena ghaTatvaprakArakatvasya kAraNa tAvacchedakatve tu nagauravapaNavArtA'pi, sambandhagauravasyAdoSatvAdityAhuH / avicyutismRtivAsanAsAdhAraNadhAraNAtvAvacchinne BI samAnaviSayakatvenApAyahetutvAt saMskArasaviSayakatvasiddhirityAdikamapi jJAnabindrAdau vivecitamasmAbhiriti vista rArthinA tattata evAvadhAryam / kvaciditi (176-1-14) gRhItazaktikena zabdenodbodhitArthasaMskAreNArthasmRtivacAdRzArthagrahobuddhAbhilApasaMskArasthale'bhilApasmRterapi sambhavAdityarthaH, kuta iti (176-2-1) pratyakSAdabhilApasaMskArAnudbodhe smRtirUpatad yojanAnupapateH sAmAnyamabhilApyaM nasyAdevetyarthaH, vizeSAt sAmAnyasya nAtyantamatiriktatvaM, kintu tatpratibhAsAt tatpratibhAsasyeti spaSTapratibhAsavelAyAM skhalakSaNasya zAbdAtmakamandapratibhAsAviSayakatve'pi tadyogyatayA kathaJcidabhidheyatvaM tasyAbAdhitameveti, niSkRSTArthamAha-tatra [na ca] grAhaketyAdi (2) vyAkhyAnagranthena / tasmAdavAcyataikAnta iti (8) vedAntyabhimataprapaJcAvAcyatvapakSakhaNDanamidam, khalakSaNAnirdezyatvavacanAdivirodhopadarzanaM tu dRSTAntaparam, bauddhaiH sadekAntasyaiva svalakSaNe'bhyupagamAt , anirvAcyatvavacanamAtreNa pareSAM brahmaNIva teSAM tatra sdekaantpkssaanivRtteH| atha vedAntimate prapaJcAnirvAcyatvaikAntaH kathaM vAraNIyo'vAcyaikAnte'vAcyazabdenApi vAcyatvaM na syAditi dUSaNasya yaugikapakSa eva labdhAvasara 8- 04 // 18 // For Private And Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tvam , brahmazazaviSANarUpasadasadvilakSaNarUDhAnirvAcyapadArthopagame tvasyAdRSaNatvAt , rajjusAdAvanirvacanIyasattvasyevAnirvacanIyAvAcyatvasyApyantataH prapaJce vaktuM zakyatvAditi cet , na, avAcyatve'nirvacanIyatvasvIkAre tanmithyAtvena vAcyatvasyaiva satyasya prasaGgAt , tasya ca kathaJcidbhAve kathaJcidvAcyatvAnupravezenAnaikAntasyaiva sAmrAjyAt , niruktyasahatvasyApi kathaJcideva bhAvena sarvathA satyatvabirodhitvAbhAvAt , anyathA " yato vAco nivarttante aprApyamanasA saheti" zrutyA brahmaNo'pyavAcyatvAmananIyatvAbhyAmasatyatvaprasaGgAt , vAgmanojanyavRtivyApyatve'pi tatprayuktaphalAvyApyatvAd brahmaNo vAcyatvAvAcyatve mananIyatvAmananIyatve copapatsyete, 'tadevedaM manasAnudraSTavyam yanmanasA na manute' ityAdizrutisvArasyAditi cet , AyAto'si mArgeNa / evaM hi kathaJcidavAcyatvAmananIyatvayoreva brahmaNi siddheH / tadvadeva tAbhyAM prapaJce'pi sarvathA satyatvapratikSepasya kartumazakyatvAt / atha pramANarAja eva prapaJcasya sarvathA'nirvacanIyatvaM brahmaNazca sarvathA satyatvamAjJapayatIti na vayaM tadAjJAtikrame prabhaviSNava iti cet, na / tasya svAnupayuktasattApratikSepizuddharjumUtrAnugRhItazuddhAtmadravyasattAgrAhisaGgrahanayasvarUpatvAttattAtparyAvabodhe dopalavasyApyabhAvAt , IdRzatAtparyamapuraskRtya pravRtto vedAntadurNayo vasantarAja eva na pramANarAja iti vayaM jaaniimH||13|| tadevaM svAmisamantabhadrabhAnavaH sphuTataravilasadakalaGkanyAyagabhastibhirapahastitasamastabhAvaikAntAdiparamatadhvAntasantatayopi parAtmakA pakSanirAkaraNasamarthanAyattaM jayamAdizatA bhagavatAptena kiM punarme zAsanaM prasiddhena na bAdhyate iti spaSTaM pRSTA ivaahuH| kathaJcitte sadeveSTaM kathaJcidasadeva tat / tathobhayamavAcyaM ca nayayogAnna sarvathA // 14 // For Private And Personal Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir lAparicchedaH prthmH|| aSTasahasrI| vivaraNam / / // 182 // cazabdAtsadavAcyameva kathazcidasadavAcyameva tadubhayAvAcyameveSTaM te zAsanamiti samuccIyate, 'prabhavazAdekatra vastunyavirodhena vidhipratiSedhakalpanA saptabhaGgI,' iti vacanAt / nayayogAditi vacanAnnayavAkyAni saptaiveti darzayanti, tatonyasya bhaGgasyAsaMbhavAt / tatsaMyogajabhaGgasyApi kasyacittatraivAntarbhAvAt , kasyacitta punaruktatvAt / vidhikalpanAyA eva satyatvAt tayaikameva vAkyamiti na mantavyaM, pratiSedhakalpanAyAH satyatvavyavasthApanAt / vidhyekAntasya niraakrnnaat| pratiSedhakalpanaiva satyetyapi na samyak , abhAvaikAntasya nirAkaraNAt / tadapekSayApi naikameva vAkyaM yuktam / sadarthapratipAdanAya vidhivAkyamasadarthakathanArtha tu pratiSedhavAkyamiti vAkyadvayameva, sadasadvargAstattvamiti vacanAt, prameyAntarasya zabdaviSayasyAsaMbhavAditi ca na cetasi vidheyaM, pradhAnabhAvArpitasadasadAtmano vastunaH pradhAnabhUtaikaikadharmAtmakAdarthAdarthAntaratvasiddheH, sattvavacanenaivAsattvavacanenaiva vA sadasattvayoH kramArpitayoH pratipAdayitumazakteH / sadasadubhayaviSayaM vAkyatrayameveti cAyuktaM, sahobhayavAkyasyAvaktavyatvaviSayasya vyavasthiteH / tathApi vAkyacatuSTayameveti cAyukta, sadasadubhayAvaktavyatvaviSayasya vAkyAntaratrayasyApi bhAvAt-vidhikalpanA (1), pratiSedhakalpanA (2), kramato vidhipratiSedhakalpanA ( 3 ), sahavidhipratiSedhakalpanA ca (4), vidhikalpanA sahavidhipratiSedhakalpanA ca (5), pratiSedhakalpanA sahavidhipratiSedhakalpanA ca (6), kramAkramAbhyAM vidhipratiSedhakalpanA (7) ca saptabhaGgIti byAkhyAnAt / na caivaM pratyakSAdiviruddhavidhipratiSedhakalpanApi saptabhaGgI syAditi zakyaM vaktum , avirodheneti vacanAt / nAnAvastvAzrayavidhipratiSedhakalpanAsaptabhaGgathapi prasajyate iti ca na cintyam , ekatra vastunIti vacanAt / nanvekatrApi jIvAdivastuni vidhIyamAnaniSidhyamAnAnantadharmasadbhAvAttatkalpanAnantabhaGgI syAditi cet , na, anantAnAmapi saptabhaGgInAmiSTatvAt , tatraikatvAnekatvAdikalpanayApi saptAnAmeva bhaGgAnAmupapatteH, pratipAdyapraznAnAM // 182 // For Private And Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tAvatAmeva saMbhavAt , prabhavazAdeva saptabhaGgIti niyamavacanAt / saptavidha eva tatra praznaH kuta iti cet, saptavidhajijJAsAghaTanAt / sApi saptavidhA kuta iti cet , saptadhA saMzayotpatteH / saptadhaiva saMzayaH kathamiti cet , tadviSayavastudharmasaptavidhatvAt / tatra sattvaM vastudharmaH, tadanupagame vastuno vastutvAyogAt kharaviSANAdivat / tathA kathazcidasattvaM, svarUpAdibhiriva pararUpAdibhirapi vastuno'sattvAniSTau pratiniyatasvarUpAbhAvAdvastupratiniyamavirodhAt / etena kramArpitobhayatvAdInAM vastudharmatvaM pratipAditaM, tadabhAve krameNa sadasattvavikalpazabdavyavahArasya virodhAt , sahAvaktavyataduttaradharmatrayavikalpazabdavyavahArasya cAsattvaprasaGgAt / na cAmI vyavahArA nirviSayA eva, vastupratipattipravRttiprAptinizcayAt tathAvidharUpAdivyavahAravat / tasyApi nirviSayatve sakalapratyakSAdivyavahArApahnavAnna kasyacidiSTatattvavyavasthA syAt / nanu ca prathamadvitIyadharmavat prathamatRtIyAdidharmANAM krametarArpitAnAM dharmAntaratvasiddherna saptavidhadharmaniyamaH sidhyediti cet , na, kramArpitayoH prathamatRtIyadharmayodharmAntaratvenApratIteH, sattvadvayasyAsaMbhavAt , vivakSitasvarUpAdinA sttvsyaiktvaat| tadanyasvarUpAdinA sattvasya dvitIyasya saMbhavepi vizeSAdezAttatpratipakSabhUtAsasvasyApi parasya bhAvAdaparadharmasaptakasiddheH saptabhaGgayantarasiddheH kathamupAlambhaH ? etena dvitIyatRtIyadharmayoH kramArpitayordharmAntaratvamaprAtItikaM vyAkhyAtam / prathamacaturthayordvitIyacaturthayostRtIyacaturthayozca sahitayoH kathaM dharmAntaratvamevaM syAditi ceta , caturthe'vaktavyatvadharme sattvAsattvayoraparAmarzAt / na hi sahArpitayostayoravaktavyazabdenAbhidhAnam / kiM tarhi ? tathArpitayostayoH sarvathA vaktumazakteravaktavyatvasya dharmAntarasya tena pratipAdanamiSyate / na ca tena sahitasya sattvasyAsattvasyobhayasya vA'pratItirdharmAntaratvAsiddhiA, prathame bhaGge sattvasya pradhAnabhAvena pratIteH, dvitIye punarasatvasya, tRtIya kramArpitayoH sattvAsattvayoH, caturthe'vaktavyatvasya, paJcabhe sattvasahitasya, SaSThe punarasattvopetasya, saptame kramavattadubhayayukta For Private And Personal Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pariccheda prthmH|| aSTasahasrI TU sya, tatra zeSadharmaguNabhAvAdhyavasAyAt / syAnmatam ' avaktavyatvasya dharmAntaratve vastuni vaktavyatvasyApi dharmAntarasya bhAvAdaSTamasya kathaM vivrnnm|| saptavidha eva dharmaH saptabhaGgIviSayaH syAt' iti, tadapyayuktaM, sattvAdibhirabhidhIyamAnasya vaktavyatvasya prasiddheH, sAmAnyena vaktavyatvasyApi vizeSeNa vaktavyatAyAmanavasthAnAt / bhavatu vA vaktavyatvAvaktavyatvayordharmayoH siddhiH / tathApi tAbhyAM vidhipratiSedhakalpanAviSayAbhyAM // 183 // | sattvAsattvAbhyAmiva saptabhaGgayantarasya pravRttena tadviSayasaptavidhadharmaniyamavighAtosti, yatastadviSayasaMzayaH saptadhaiva na syAttaddheturjijJAsA vA tannimittaH prazno vA vastunyekatra saptavidhavAkyaniyamahetuH / iti sUktA sattvAdidharmaviSayA gauH saptabhaGgI / sAca syAdbAdAmRtagabhiNI, syAdvacanArthasya kathaJcicchabdena pratipAdanAt , tenAnekAntasya dyotakena vAcakena vA tasyAH prtihtaikaantaandhkaarodytvaat| na caivaM syAcchabdavatkathaMcicchabdenaivAnekAntasya pratipAdanAtsadAdivacanamanarthakamAzaGkanIya, tataH sAmAnyatonekAntasya pratipattAvapi vizepArthinA vizeSasyAnuprayogAt , sAmAnyato(nye no)pakramepi vizeSArthinA vizeSonuprayoktavyo, vRkSo nyagrodha iti yatheti vacanAt / dyotakapakSe tu nyAyaprApta sadAdivacanaM, tenoktasya kathaJcicchabdena dyotanAt , tenAnuddyotane sarvathaikAntazaGkAvyavacchedenA'nekAntapratipaterayogAt , evakArAvacane vivkssitaarthaaprtipttivt| nanvanuktopi kathaJcicchandaH sAmarthyAtpratIyate, sarvatraivakAravaditi cet , na, prayojakasya syAdvAdanyAyAkauzale pratipAdyAnAM tadapratItestadvacanasya kacidavazyaM bhAvAt / tatkauzale vA tadaprayogobhISTa eva, sarvasyAnekAntAtmano vastunaH pramANAt sAdhane sarva sadityAdivacanepi syAtsarva sadevetyAdisaMpratyayotpatteH / iti prapaJcatonyatra prarUpitamavagantavyam / nanu ca jIvAdidravyaM sadeva kathazcidityasiddhaM, darzanAvagrahAdi vizeSavyatirekeNa tasyAnupalambhAt , azvaviSANavaditi cet, na, avagrahehAderanyonyaM svalakSaNavivekaikAnte jIvAntaravatsvAtmanyapi santAnabhedaprasaGgAt / tathA ca yadeva mayA viSayaviSayasannipAtadazAyAM 645CMALAYA // 18 // For Private And Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandit kizcidityAlokitaM tadeva varNasaMsthAnAdisAmAnyAkAreNAvagRhItaM punaH pratiniyatavizeSAkAreNehitaM tadevAkAzitavizeSAkAreNAveta, punaH kAlAntarasmRtihetutayAvadhArita, tadeva kAlAntare tadityAkAreNa smRtaM, punastadevedamityAkAreNa pratyabhijJAtaM, tato yaditthaM kAryakRttaditthaM sarvatra sarvadeti tarkitaM, tatastatkAryAvabodhanAdabhinibuddhaM, tadeva ca zabdayojanayA vikalpanirUpaNayA vA parArtha svArtha vA zrutamityanusandhAnapratyayavadahameka eva dRSTA'vagRhItehitetyAdyanusandhAnabuddhirapi na kacidAspadaM banIyAt / tathAvidhavAsanAprabodhAdanusaMdhAnAvabodhaprasiddhiriti cet , sA'nusaMdhAnavAsanA yadyanusandhIyamAnadarzanAdibhyo bhinnA, tadA saMtAnAntare darzanAvagrahAdiSviva svasaMtAnepi nAnusaMdhAnabodhamupajanayet , avizeSAt / tadabhinnA cet , tAvaddhA bhidyeta, na hi bhinnAdabhinnamaminnaM nAmeti svayamabhidhAnAt / tathA ca tatprabodhAtkathaM darzanAvagrahAdiSvekamanusandhAnajJAnamutpadyeta ? yadi punastebhyaH kazcidabhinnA vAsanAnumanyate taddhetustadA ahamahamikayAtmA vivartAnanubhavannanAdinidhanaH svalakSaNapratyakSaH sarvalokAnAM kacicitravittikSaNe nIlAdivizeSanirbhAsavadAtmabhUtAna parasparato viviktAnsahakramabhAvino guNaparyAyAnAtmasAtkurvan sanneva siddhaH, tasyaiva vAsaneti nAmAntarakaraNAt / tadekatvAbhAve nIlAdivizeSaniyatadarzananAnAsaMtAnasaMvedanakSaNavacitrasaMvedanaM na syAt / kramavRttisukhAdInAmiva darzanAvagrahAdInAmekasatAnipatitatvAdanusaMdhAnamanananibandhanatvamanumatamiti cet , tarhi saMtatirAtmaiva / tathA kramavRttInAM sukhAdInAM matizrutAdInAM vA tAdAtmyavigamaikAnte saMtatiranekapuruSavanna syAt / sukhAdimatyAdInAM nairantaryAdavyabhicArikAryakAraNabhAgadvAsyavAsakabhAvAcAparAmRSTabhedAnAmekA saMtatiH, na punaranekapuruSa, tadabhAvAditi cet , tarhi nairantaryAderavizeSAtsaMtAnavyatikaropi kinna syAt ? na hi niyAmakaH kazcidvizeSaH, anyatrAbhedapariNAmAt / saMtAninAM bhedapariNAma eva nAbhedapariNAmaH, saMkaraprasaGgAditi cet, na, yenAtmanA teSAmabhedastena sadravyacetanatvA SUCH AS For Private And Personal Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 184 // www.kobatirth.org dinA saMkarasyeSTatvAt tenApyasaMkare harSaviSAdAdicitrapratipatterayogAt / asti ca saikatrApi viSaye yatra me harSaH prAgabhUttatraiva vipAdo dveSo bhayAdiva vartate, ahameva ca harSavAnAsaM, saMprati viSAdAdibhAn varte nAnya iti kramatazcitrapratipattirabAdhA / tato jIvaH sanneva / evaM ca yathaikatra samanantarAva grahAdisadAdisvabhAvasaMkarapariNAmastathaiva sarvatra cetanAcetaneSu, saMpratyatItAnAgateSu, tatsvabhAvAvicchitteH / ataH kathaJcitsadeveSTaM jIvAdi tattvaM, sakalabAdhakAbhAvAt / tarhi sadeva sarvaM jIvAdivastu, na punarasaditi cet, na, sarvapadArthAnAM parasparamasaMkarapratipatterasattvasyApi siddheH, jIvAjIvaprabhedAnAM svasvabhAvavyavasthiteranyathAnupapatteH / na kevalaM jIvAjIvaprabhedAH sajAtIyavijAtIyavyAvRttilakSaNAH, kiMtu buddhikSaNepi kacidrAhyagrAhakayoH sitAdinirbhAsAMza paramANusaMvittayopi, parasparaparihArasthitilakSaNatvAdanyathA sthUlazavalAvalokanAbhAvAttadekAMzavat sarvathA parasparamavyAvRttAnAM grAhyagrAhaka sitAdinirbhAsAvayava prmaannusNvittiinaamekprmaannusvruuptaaptteH| na caikaparamANuH sthulatayA zavalatayA bAvalokayituM zakyaH, bhramaprasaGgAt / tathA ca sakalacetanetarakSaNapariNAmalavavizeSAH parasparaviviktAtmAnaH siddhAH, svasvabhAvasya svabhAvAntareNa mizraNAbhAvAt / tadanyonyAbhAvamAtraM jagat / anyathA sarvathaikatvaprasaGgAt, tatrAnvayasya vizeSApekSaNAdabhAvo vA svatantrasya tasya jAtucidapratibhAsanAt / tadiSTamasadeva kathaJcit / sarvathA bhAvAbhAvo bhayAtmakameva jagadastu tatra bhAvasyAbhAvasya ca pramANasiddhatvAt pratikSeptumazakyatvAdityaparaH, sopi na tattvavit suyuktyatilaGghanAt / na hi bhAvAbhAvaikAntayorniSparyAyamaGgIkaraNaM yuktaM yathaivAsti tathaiva nAstIti vipratiSedhAt / tataH kathanitsadasadAtmakaM dravyaparyAyanayApekSayA / dravyanayApekSayaiva sarvaM sat paryAyanayApekSayaiva ca sarvamasadAtmakaM, viparyaye tathaivAsaMbhavAt / na hi dravyanayApekSayA sarvamasat saMbhavati, nApi paryAyanayApekSayA sarvaM sat, pratItivirodhAt / bhAvAbhAvasvabhAvarahitaM For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 184 //
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tadvilakSaNameva vastu yuktamityapi na sAraM, sarvathA jAtyantarakalpanAyAM vA tadaMzanibandhanavizeSapratipatteratyantAbhAvaprasaGgAt / na cAsAvasti, sadasadubhayAtmake vastuni svarUpAdibhiH sattvasya pararUpAdibhirasatvasya ca tadaMzasya vizeSapratipattinibandhanasya sunayapratItinizcitasya prasiddhaH, dadhiguDacAturjAtakAdidravyodbhave pAnake tadaMzadadhyAdivizeSapratipattivat / na caivaM jAtyantaramevobhayAtmakamiti yuktaM vaktuM, sarvathobhayarUpatve vA jAtyantarapratipatterayogAt pAnakavadeva / na hi tatra dadhyAdaya eva na punarjAtyantaraM pAnakamityabhidhAtumucita, pAnakamidaM susvAdu surabhIti saMpratyayAt / tadvadvastuni na sadAyaza eva pratItiviSayaH, tadaMzino jAtyantarasya pratItyabhAvApatteH / tathA cAnavasthAdidoSAnuSaGgaH / yenAtmanA sattvaM tenAsattvasyAbhyupagame yena cAsattvaM tena kathazcitsattvAnumanane punaH pratyekamubhayarUpopagamAdanavasthA syAt / tathAnabhyupagame nobhayasvabhAvamazeSamiti te pratijJAvirodhaH / yenAtmanA sattvaM tenaivAsattve virodho vaiyadhikaraNyaM vA zItoSNasparzavizeSavat / saMkaravyatikarau ca, yugapadekatra sattvAsattvayoH prasakteH / parasparaviSayagamanAca saMzayazva, kathaM sattvaM kathaM cAsattvaM vastunIti nizcayAnutpatteH / ata evApratiprattirabhAvazcAnuSajyate / tataH pratipAditadoSAn parijihIrSubhiH sarva vastu tadiSTaM syAdubhayaM, na punaH sarvathA, syAtkAreNa jAtyantaratvasyApi svIkaraNAt / tIstIti na bhaNAmi, nAstIti ca na bhaNAmi, yadapi ca bhaNAmi tadapi na bhaNAmIti darzanamastviti kazcit , sopi pApIyAn / tathAhi / sadbhAvetarAbhyAmanabhilApe vastunaH, kevalaM mUkatvaM jagataH syAt , vidhipratiSedhavyavahArAyogAt / na hi sarvAtmanAnabhilApyasvabhAva buddhiradhyavasyati / na cAnathyavaseyaM pramitaM nAma, gRhItasyApi tAdRzasyAgRhItakalpatvAt / mUchocaitanyavaditi / na hi nirviXI kalpakadarzanapratibhAsi vastu vyavatiSTheta yenAnabhilapannapi tat pazyet / "na sosti pratyayo loke yaH zabdAnugamAdRte / anuviddha For Private And Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 185 // www.kobatirth.org mivAbhAti sarvaM zabde pratiSThitam // 1 // vAgrUpatA cedutkrAmedavabodhasya zAzvatI / na prakAzaH prakAzeta sA hi pratyavamarzinI // 2 // " iti darzanAntaramapyanAlocitatattvaM sarvAtmanAbhidheyatvepi pratyakSetarAvizeSaprasaGgAt / cakSurAdizabdAdisAmagrIbhedAtpratyakSetarayorvizeSa iti cet, na, pratyakSAdi zabdAderapi vastuvizeSapratipatteravizeSasiddheH, pratyakSagocaraviSayastha zabdAgocaratve'nabhidheyatvApatteH / pratyakSAtmakazabdgocaratvAttasyApyabhidheyatvameveti cet, tathaivAnumAnAgamajJAnAtmakazabdaviSayatvamastu / tatazca pratyakSetarayoH spaSTavizeSapratibhAsitvasiddheravizeSaprasaGgaH / tayorvizeSe tadAtmakazabdayorbhedaprasaGgAtkutaH zabdAdvaitasiddhiH ? syAnmatam " advaya eva zabdaH, kevalaM pratyakSopAdhiH spaSTavizeSapratibhAsAtmakaH, zabdAyupAdhiH punaraspaSTasAmAnyAvabhAsAtmakaH, pItetaropAdheH sphaTikasya pItetarapratibhAsitvavat " iti tadasat, pratyakSetaropAdhInAmapi zabdAtmakatve bhedAsiddheH, tadanAtmakatve zabdAdvaitavyAghAtAt teSAmavastutve spaSTetarapratibhAsabhedanibandhanatvavirodhAt / tatpratibhAsasyApyabhede, sa eva pratyakSetarAvizeSaprasaGgaH / tathAnabhidheyatvepi satyetarayorabhedaH syAt yatsattatsarvamakSaNika, kSaNike kramayaugapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAdityAderiva vAkyasya yatsattat kSaNikameva nitye kramAkramAbhyAmarthakriyAnupapatterityAderapi vAkyasyAsatyatvaprasaGgAdviparyayAnuSaGgAdvA, zarvathArthA saMsparzitattvAvizeSAt kasyacidanumAnavAkyasya kathaJcidarthasaMsparzitve sarvathAnabhidheyatvavirodhAt / soyaM saugataH svapakSavipakSayostasvAtattvapradarzanAya yatkiMcitpraNayan vastu sarvathAnabhidheyaM pratijAnAtIti kimapyetanmahAdbhutaM sarvathAbhidheyarahitenAnumAnavAkyena satyatvA satyatvapradarzanasya praNetumazakteH " sAdhyAbhidhAnAtpakSoktiH pAramparyeNa nApyalam / zaktasya sUcakaM hetuvaco'zaktamapi svayam ||1|| " iti vacanAt / svayaM tatkRtAM vastusiddhimupajIvati, na tadvAcyatAM ceti svadRSTirAgamAtramanavasthAnuSaGgAt, vastunonumAnavAkyavAcyatAnupajIvane tatkRtAyAH siddherupajIvanAsaMbha For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 185 //
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir vAt , anabhimataprativAdivacanAdapi tatsiddhiprasaGgAt , svAbhidheyarahitAdapi svavacanAttattvasiddhirupajIvyate, na punaH paravacanAditi kathamapyavasthAnAsaMbhavAt / madvacanaM vastudarzanavaMzaprabhavaM, na puna: paravacana miti svadarzanAnurAgamAtraM, na tu parIkSApradhAnaM 'sarvasya vacaso vivakSAviSayatvAvizeSAt / tato na sarvathAbhidheyaM vastutattvaM, nApyanabhidheyaM, bAdhakasadbhAvAt / kiM tarhi ? kathaJcidavAcyameva taveSTa, kathaJcitsadeva, kathaJcidasadeva, kathaJcidubhayameveti / tathA ca zabdAtkathaJcitsadavAcyameva, sarvathApyasatonabhidheyatvadharmAvyavasthiteH kathaJcidasavAcyameva, sarvathApi satonabhilApyatvasvabhAvAsaMbhavAt tadabhilApyatvasyApi sadbhAvAt , kathaJcitsadasadavAcyameva, svarUpapararUpAbhyAM sadasadAtmana evAvAcyatvadharmaprasiddharityapi bhaGgatrayaM samuccitamAcAryaiH, 'avaktavyottarAH zeSAstrayo bhaGgAH svahetuta 'ityagre svayaM samarthanAt, iha tatpratijJAtasya siddherapratijJAtasya samarthanAghaTanAt kasyacitpratijJAtasya sAmAgamyamAnasyApi pratijJAtatvopapatteH / iti sAdhIyasI saptabhaGgIpratijJA, tathA naigamAdinayayogAt // 14 // tatraprathamadvitIyabhaGgayostAvannayayogamupadarzayanti svAminaH / ___ ityetairnayadUSaNairmatabhidAmattebhaghaNTAraNa-tkAraistrastasamastavAdituragaiH kiM krnnkolaahlaiH|| yattu prastutavastubodhanavidhau dhatte nirAkAGkSatAM, bUmo mAnamanantabodhagaditaM tatsaptabhaGgyAtmakam ||1||'prshnvshaaditi | (182-2-1) ekatra vastuni satcAsatvAdisaptadharmaprakArakazAbdabodhajanakatAparyAptyadhikaraNaM vAkyaM saptabhaGgIti lakSaNatAtparyam , virodhasphUrtI vAkyasyAbodhakatvenaivAvirodhenetyasya gatArthatvAt , praznasya ca kvAcitkatvAcchiSyajijJAsayeva kvacidgurorjijJApayiSayaiva saptamaGgIprayogasaGgateH praznavazAdityasyApi lakSaNe'pravezAt , nAnAvastuni sattvAsasvAdibodhakavAkye'tiprasaGgavAraNAyaikatra vastunIti, ekatra rUparasAdidharmasaptakabodhaketiprasaGgavAraNAya sattvAsattvAdIti, khaNDavAkye tadvAraNAya paryAptiH, pramANa For Private And Personal Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 186 // saptabhaGgIvanayasaptabhaGgyA api lakSyatvAnna tatrAtivyAptiH, nayayogAditi (182-2-2) sUtrakRdvacanAt pramANanayasaptabhaGgyoH pRthak pRthaka lakSyatve tu sakalAdezatvavikalAdezatve vizeSaNe deye, ekatra vastunyekaparyAyanirUpitavidhiniSedhakalpanAmUlasaptadharmaprakArakoddezyazAbdabodhajanakatAparyAptyadhikaraNaM vAkyaM saptabhaGgI, dharmiNo dezasarvabhedenaikadvibahuvacanAntatayA caramapadonnItyA bahumedasambhave'pi phalIbhUtabodhe saptadharmaprakArakoddezyatAyA akSatatvAnnAvyAptirityapi kecit ! etenetyAdi'(183-1-4) etena sattvAsattvayorvastudharmatvapratipAdanena, kramArpitobhayatvAdInAM (4) kramArpitasadasadubhayatvasahArpitAvaktavyatvayostaduttaradharmatrayasya cetyarthaH / atha sadasatpadAmyAM, sattvAsattvayozcakArAccobhayasyopasthiteH sadasadubhayatvaM tRtIyabhaGgaviSayaH kevalasaccA| sattvayoratiriktaM prAtItikamastu, na hyekaviziSTAparatvamevobhayatvam , aviziSTayorapi gotvAzvatvayorubhayatvapratyayAt , ubhayatvabhede ca kathaJcidubhayabhedo'pyavarjanIya eveti, kramArpitatvaM tvatra kvopayujyate, kramikazAbdabodhadvayecchAviSayaviSayatvarUpasya tasya padAdanupasthitervastudharmAghaTakatvAceti cet , na, ekatvena gRhIte ubhayatvapratyayasya bhAktobhayatvAvagAhitvAt / tatra ca kramArpitatvasyAvacchedakatvAttatpratyayasya ca dyotakena vAcakena vA syAtpadena sambhavAdanupapattyabhAvAt , anubhUyate ca syAt | san syAdasaMzca ghaTaiti zabdAt kramAptisattvAsattvobhayadharmavantamamuM ghaTaM jAnAmIti / etena sahAvaktavyatvAdayo'pi vyA khyaataaH| tadvyavahAraviSayatayA siddhAnAM teSAM dharmANAM dUrapavavatvAt , na ca sahArpitatvaM nAvaktavyatvAvacchedakamekadaikapadAdubhayabodho jAyatAmityAkArakecchAviSayatvarUpasya tasya bAdhite icchAnudayenAprasiddhatvAditi vAcyam / putranAze'pi putradikSAyA Anubhavikatvena kvacidbAdhite'pIcchodayAt , na caivaM bhramaviSayasyApi siddhyApattiH, taniSTharajatAkAraprati HOMEHRA // 186 // For Private And Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 4% 4 +6+0%A45454 yogitvena kathaJcittadviSayamedasyeSTatvAt , saMkRtasvAkArasamupAttarajatAkArAyAH zuktereva bhramAlambanatvasyAkarasiddhatvAt , bhramabAdhasya ca duSTakAraNaprabhavatvAdinaiva siddheH, saduparAgeNAsadbhAnasya ca bhrame nyAyaTIkAkRto'pyabhimatatvAt , tAvanmAtreNA| satkhyAterabhAvAdityAdikaM vyutpAditaM ltaayaamsaabhiH|| vastuto jijJAsA bhaGgaprayojikA, na tu kvacidapi bhaGge viSayAva| cchedikA, svadravyAdInAmeva tattvasyAbhiyuktairuktatvAt , tathA ca cAlanIyanyAyena svadravyaparadravyacatuSTayAbhyAM tRtIyaH, samuditanyAyena ca tAbhyAM turIyaH, viruddhaghaTatvapaTatvAbhyAM kimapi na vAcyamiti vat, itthameva ghaTatvapaTatvAbhyAM ghaTapaTau sta iti vAkyasya tAtparyabhedena prAmANyamaprAmANyaM ca saGgacchate / zeSA bhaGgAstUktayojanAtmakA eveti na kizcidanupapannam / vastviti (183-1-6) vastunaH kramArpitobhayAdeH pratipattirjJAnaM, pravRttirabhilApAdivyavahAraH, prAptirupalambhopahitA kriyA, tAsAM nizcayAdavisaMvAdAt , dvitIyasyeti (9) na hi dravyAdisavAdatiriktaM sattvamekaM nAma naiyAyikAdimatasiddhaM sAmAnyamasatsiddhAnte'sti, lokairvA pratIyate, tasya cAnarpitasyaikatve'pi viziSyArpitasya dvitIyasyApyavirodha eveti bhAvaH, tatra ca pratipakSAsattvena saptabhaGgyantarasambhavAnna prakRtasaptamaGgyAmAdyattIyasaMyogena bhaGgAntarApaciriti vizadayati'vizeSAdezAditi' (9) // prathamacaturthayoriti (10) tatrApi saJcAdidvayApratIrityarthaH, sahArpitAbhyAM saccAsatvAbhyAmavaktavyatvasya dharmAntarasyaivArambhAcena saha savAdisaMyoge'pi nAnupapaciH saMyogajaviSayAsaGkarAdityAha-'caturthe' (11) ityAdi / / vizeSeNeti ( 183-2-3) bakvavyatvasya kathaMtAgarbhatvena viziSya vizrAntatvAcchabdAnugamamAtrasyAprayojakatvAt , sattvAdinA vaktavyatvasya sattvAdisamaniyatatvena nirAkAsatayA bhaGgAntarAnArambhakatvAt , anyathA'sadbhi 4444445%8 For Private And Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyarmandie aSTasahasrI vivaraNam // // 187 // matvAdinApi bhaGgAntarApareriti bhAvaH / nanu syAcchabdalAJchitairnayaiH saptabhaGgIprayogo yukta iti tatra tatra zrUyate sa ca sUtre paricchedaH nokta iti kathaM na nyUnatvamata Aha-'sA ceti' (183-2-5) sA coktasaptabhaGgI, syAdvAda eva yadamRtaM tadgarbhiNI, prthmH|| amRtapadena niHzeSasaMzayaviSanirAsakatvaM, garbhiNItyatra garbhapadena ca syAcchabdasya gamyAgamyasAdhAraNatvamabhivyajyate-'syA| chabdasyeti' [sthAdUcanArthasyeti ] (6) tathA ca sUtre kathaJcicchabdenaiva syAcchabdasya gatArthatvAnna nyUnatvamiti bhAvaH / 'na caivamityAdi' (6) evaM kathazcicchandasyAnekAntavAcakatve, anekAntasya (7) nityAnityAdyanekadharmazabalavastunaH, anarthakamiti (7) sancAsatvAdidharmasaptakazabalatvasyApyanekAntazabdArthakukSipraviSTatvAdanekAntapadAdeva tadbodhopapatteriti bhAvaH / tataH sAmAnyato'nekAntasyetyAdi (7) syAtpadAdanekAntapadAdvA ekAntabuddhivilakSaNabuddhivizeSaviSayatAvaccheda| katvenaivAnantadharmaghaTitasaptabhaGgIcodhe'pi prAtisvikarUpeNa tadbodhanArtha vizeSaprayogo'vazyamAzrayaNIyo, yathA vRkSa ityukte vRkSatvena nyagrodhabodhe'pi nyagrodhatvena tadbodhArtha vizeSaprayoga AzrIyata iti / tenoktasya (9) sadAdizabdenoktasya, svarUpacatuSTayAdinA sattvAdiviziSTavastunaH / kathazcicchabdena dyotanAt (9) tAtparyasphoraNAt / tena kathazcicchabdenAnudyotane viziSTaviSayatve tAtparyAsphoraNe sarvathaikAntazaGkAyA avacchedakAsphuraNAdavyavacchedenAnekAntapratipatteradhikRtAyA ayogAt , evakArAvacane vivakSitArthasya sadAdyayogavyavacchedAdirUpasyApratipattivat / atha syAcchabdo dyotako vAcako vetyatra kaH pakSaH zreyAniti cet, atra vaiyAkaraNAH, prAdayo dyotakAzcAdayo vAcakA iti naiyAyikamatamayuktam , vaiSamye cIjAbhAvAt , yena hetunA prAdInAM dyotakatvaM tenaiva nipAtAnAmapi tattvasiddheH, tathAhi anubhavatItyAdAvanubhavanAdiH pratIyamAno na dhAtvarthaH, IPL187 // For Private And Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kabatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir | bhavatItyatrApi tadavagamApatteH, nopasargArthaH, tathA satyaprakRtyarthatayA tatrAkhyAtAninvayaprasaGgAt , pratyayAnAM prakRtyAnvi tasvArthabodhakatvavyutpatteH, anugacchatItyAdAvanubhavAdipratItyApattezca, nApi viziSTA'rtho, gauravAditi, dhAtoreva vidyamAna| tvAdivAcakasyAstvanubhavanAdau lakSaNopasargasya ca tatra tAtparyagrAhakatvaM, tadeva hi dyotakatvamucyate, taccAdiSvapi tulyam , caitra-| miva pazyatItyAdau (caitra) sAdRzyaviziSTaM caitrapadalakSyam , ivazabdastAtparyagrAhaka ityasya suvacatvAt , kizcopAsyete hariharAvityatropAsanAyA upasargArthatve AmadhAtorupAsanArUpaphalavAcakatvAbhAvAt svArthaphalavyadhikaraNavyApAravAcakatvarUpaM sakamakatvaM na syAditi tataH karmalakArAnApattiH, viziSTArthatve tu gauravamiti dhAtvarthatvaparyavasAne tattAtparyagrAhakatvena yathopasargasya dyotakatvaM siddha tathA sAkSAtkriyate'lakiyate urIkriyate ziva ityAdAvapi dhAtostattadarthe karmaNi lakArasiddhyarthaM tattadarthavAcakatvaM vAcyamiti tattAtparyagrAhakatayA nipAtAnAM siddhaM prAditulyatayA dyotakatvam / atha sAkSAtkArAdinipAtArtho'stu, "sAkSAtpratyakSatulyayoH" iti kozasvarasAt , tadanukUlo vyApAra eva dhAtvartho'stu, sakarmakatvamapi svasvayuktanipAtAnyatarArthaphalavyadhikaraNavyApAravAcitvamiti naikaM sAdhakamastIti cet , na / nAmArthadhAtvarthayorbhedena sAkSAdanvayAsambhavAnnipAtArthadhAtvarthayoranvayasyaivAyogAt , anyathA taNDulaH pacatItyatrApi karmatayA taNDulAnAM dhAtvarthe'nvayApatteriti bodhyam / kiJca prAdInAM vAcakatve bhUyAn prakarSaH kIdRzo nizcaya iti vad bhUyAn pra kIdRzo niriti syAditi yathApAdyate tathA nipAtAnA vAcakatve'pi zobhanaH samuccayo draSTavya iti vat zobhanazca draSTavya iti syAdityubhayeSAM dyotakatve yuktistulyA, kizca "nipAtAnAM vAcakatve kAvyAdAvanvayo na syAt / "zarairupairivodIcyAnuddhariSyan rasAniva // 1 // " ityatra hi usasadRzaiH zarai rasasadRzAnudIcyA For Private And Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 188 // nuddhrissynnityrthH| sa cosrAdizabdAnAM tatsadRzaparatve ivazabdasya ca dyotakatve saGgacchate, anyathA pratyayAnAmaprakRtyAnvitasvArthabodhakatvavirodhe ivazabdasya cAsattvArthakatayA taduttaraM tRtIyAvA asambhavAt , sambhave vA zravaNaprasaGgAdusrapadottaratRtIyAnanvayaprasaGgAcca / evaM " vAgarthAviva sampRktau pArvatIparamezvarau vande " ityatra vAgarthayorvadikarmatvAbhAvAttaduttaradvitIyAnanyayaprasaGgaH, ivAthai karmatvavodhakAyogazca / atha nipAtasyAvAcakatve'brAhmaNa ityAdau pUrvapadasyAnarthakatvena tatpuruSalakSaNottarapadArthaprAdhAnyAnApattiriti cet, na / tatra dyotyamarthamAdAyaivArthavatvena nipAtasya prAtipadikatvAt , astu vA nipAtasyAnarthakasyeti vArtikAttatra tatvaM kRttaddhitasamAsAzcetyanuktasamuccayArthakacakAreNa nipAtasaGgrahAdveti yuktaM nipAtAnAM dyotakatvam , "upasargeNa dhAtvartho balAdanyatra nIyate / prahArAhArasaMhAravihAraparihAravat " // 1 // iti vRddhoktAvupasargapadaM nipAtasya dhAtupadaM ca padAntarasyopalakSaNamiti bodhyam / yadvA bodhakatArUpazakteravAdhAnnipAtAnAM tattadarthavAcakatvamevAstu / anyathA | pacatItyAdau dhAtoreva kartRviziSTabhAvanAyAM lakSaNAsvIkAre tattAtparyagrAhakatathA tiGAderapi dyotakatvopagamApatteH, evaM ca dhAtvarthaprAtipadikArthayorbhedenAnvayabodho'vyutpanna iti samAnAdhikaraNaprAtipadikArthayorabhedenAnvayabodha ityapi ca nipAtAtiriktaviSayaM kalpanIyam / na tu naiyAyikoktarItyA prAdicAdivaiSamyam , nipAtasyAnarthakasyeti vidhivaiyaryoddhArAya keSAMcid dyotakatve keSAzcidvAcakatve svIkArye, cAdayo dyotakAH prAdayo bAcakA iti vakturapi vadanasya pidhAtumazakyatvAt , sarvathAnarthakAnAM pAdapUraNamAtrArthamupAttAnAM saGgrahAya vArttikArambhasya kaiyaTAdau spaSTatvAcca / kizca kevalavRkSazandAt samuzcayAbodhAccakArazravaNe ca tadrodhAccakAra eva samuccayasya vAcako na dyotakaH, api ca dyotakatve padAntarANAM // 188 // For Private And Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tatra 2 zaktiH kalpyA, cakArAdezca dyotakatva ityatigauravaM syAditi samuccayAdhikaraNe sthitam , tadayamakasmAt pItAmRtAnAmiva nipAtAnAM dyotktvvaacktvyornekaantodgaarH| asmAkaM tu sadApItAnekAntAmRtAnAm "anekamekAtmakameva vAcya dvayAtmakaM vAcakamapyavazyam" ityAdivAdinAM padamAtrameva vAkyAthe dyotakaM vAkyameva ca vAcakamiti nipAte ka iva vizeSo'nyatra saMjJAkaraNAt / na ca vAkyArthasyaiva pravRttyaGgatve vAkyasyaiva ca bodhakatve padazaktigrahAnupayogaH, anvayavyatirekAbhyAM vAkyazaktigraha eva tadupayogAt , padasamudAyAtmakasya vAkyasya bodhakatAvidhayA tu padAnAM tattvamayatnasiddhameva, svAtantryeNa tu neti saGgirAmahe / yattu padAni svArthapratipAdanamAtreNa nivRttavyApArANi na vAkyArthabodhakSamANi, AkAsAsanidhiyogyatAvacchinnAnAM padArthAnAmanvayavyatirekAbhyAM vAkyArthAvedakatvapratipaH, tathAhi zvetarUpaM pazyato heSAzabda khurazabdaM ca zRNvataH zveto'zvo dhAvatIti buddhirbhavati, iyaM ca nAdhyakSAnumityAdirUpeti zAnyeva, karaNaM ca tatra tattatpadArthasmaraNameva, taduktaM " pazyataH zvetamArUpaM heSAzabdaM ca zRNvataH // khuravikSepazabdaM ca zveto'zvo dhAvatIti dhIH // 1 // " iti, siddhaM padArthAnAM zabdapramANAntargatatvam , taduktaM "pratyakSAdiparicchinnapadArthapratyayodbhavaH // vAkyArthapratyayaH so'pi, zabdAnnaiva gibhidyate // 1 // " iti / api ca kavikAvyamUlajJAnaM na mAnasaM, manaso bahirasvAtanyAt , nApyanumitiH, vyAptyAdyapratisandhAnaM vinA jAyamAnatvAt / kintu zAbdabuddhiH, tatra kAraNaM ca na padajJAnam , asatvAt , kintu cintodbuddhasaMskArajanya tattatrasmaraNamiti, siddhaM (chaH) padArthaH pramANatayA, yatra cApacArAnmAnasAcchRNvannapi padAni padArthAnAvadhArayati, tatra na bhavati vAkyArthapratyaya iti vyatirekavalAdapi padArthA eva vAkyArthAvedakA iti niyUMDhamiti bhAIkadezimatam , tadasat , For Private And Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir maSTasahasI|4 vivaraNam // // 189 // prathamavyavahArAdvAkyAbhinnAnAM padAnAmeva zaktikalpanAt , padArthe pRthakzaktikalpane mAnAbhAvAt , kAvyamUlajJAnasya ca paricchedaH candramukhasAdRzyAdismRtyupanItasya mAnasatvAt , IdRzi sthale manaso bahiHsvAtantrvasyApyabhyupagamAt , zveto'zvo dhAvatI- prthmH|| tidhiyazca dRzyamAnaH zveto'yaM dhAvadazvaH hepAkhuravikSepakartRtvAdityanumitirUpAyAH saMzayottarapratyakSarUpAyA vA sambhavAt , atItatvAdinA padArthAnAM smRtau zAbdabuddhau vA'hetutvAt padArthasmRtezcAvyApAratvAnna pramANatvamiti naiyAyikaH, yattu padArthasmRtimAtrasya zAndabuddhihetutve ghaTaH karmatvamAnayanaM kRtirityAdipadajanyapadArthopasthitAvatiprasaGgaH, nirAkAsapadAjanyasmRtestathAtve tu gauravamiti sAkAGkSapadajJAnameva karaNaM padArthasmRtistu vyApAra iti naiyAyikairuktam , tadayuktam , sAkAGkSapadArthasmRtereva phalAyogavyavacchinnatvena karaNatvaucityAt , yatra cApacArAdityAdi ca yaduktam , tadvicArAsaham , mAnasAdapacArAtpadArthAnavagamena vAkyArthapratItyabhAvAsiddharupahatamanaso viziSTapadasamudAyarUpavAkyasyaivAnavagamAnnizcayarUpasya tadavagamasyAntyapadapratipattikAle svArthaviziSTapUrvapUrvapadaparAmarzasyAvilambena vAkyArthapratipattijanakatvAt , itarathopekSArUpasya tAdRzapadArthopasthitivadanAdaraNIyatvAt , taduktaM-'sammativRttau' pUrvapadAnuviddhaM cAntyapadaM yadA vAkyaM pUrvapadAni ca svAbhidheyaviziSTatayA'ntyapadapratipattikAle parAmRzyamAnAni vAkyArthapratiparijanakAni, tadA padArthAnavagame vAkyasyaiva svArthAbhisambaddhatayA'navagamAt kathaM tato vAkyArthapratItirbhavediti, ayamiha niSkRSTArthaH, yAvatI vyutpattiH zAbdabodhe hetustAvadvyutpacisambandhena svArthaviziSTavAkyajJAnaM dhAraNArUpamekopayogapraviSTapadakadambaviSayaM tattvAdevAnupUrvIparyAyeNa sarvatra pratyakSaM tAtparyavazAdvizeSye vizeSaNamiti rItyA viziSTe vaiziSTyamiti rItyA vA kathaJcidekAnekAtmakavAkyArthadhiyaM janayati, padArthopasthitidvAratve IN // 189 // For Private And Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandie kathamapyanupapatteH, baTamAnayatItyAdau ghaTAdipadajJAnAdhInaghaTAdismRteramAdipadajJAnAdhInakarmatvAdismRtikAle nAzAt / ghaTAdismRterevAmAdipadaviSayatve tvavyavadhAnena karmatvAdismRteH ghaTIya karmatvamiti bodhasambhave'pi tatkAle ghaTAdismRtinAzAdAnayanAdibodhAsambhavAt , sarveSAM padAnAM samUhAlambanasmRtau tathaivArthasmRtyA khale kapotanyAyena sarvatra vizeSye vizeSaNamiti : rItyaiva zAbdabodha ityupAdhyAyamatasya tu mitraireva dUSitatvAt , yatra vizeSANAM na parasparamanvayasambhavastatraiva caitraH sthAlyAM gehe kASThenaudanaM pacati gacchati jAnAti ceSTate cetyAdau samUhAlambanasmRtyapekSA'nyatra tvavAntaravAkyArthabodhapUrvaka eva | mahAvAkyArthabodhaH, yathA vAkyArthakarmake kulakAdau, nahi kulakAdAvityuvAcetyAdAvityAdipadopasthApyavAkyArthAnupasthi-18 tAvanvayabodhaH, na ca tadupasthitiravAntaravAkyArthabodhaM vinA, na cedevaM kathaM paJcAdhyAyyAtmakamahAvAkyArthabodhasyApyupapattiH, na hyadhyayanena tAvadekadA jJAyate, kintu dine dine kiJcit , ata eva samyagavadhAnAsamarthaH svalpaM svalpamuccArya yojanayA bodhyate, ghaTamAnayetyAdau tvaniyamaH sAmagrIdvayasyApi pRthaka pRthaka klaptatvAditi mizramatasyApyanirdhAraNenaiva hatatvAt , avAntaravAkyArthabodhAsAdhAraNyena padajanyapadArthopasthititvena niyatadvAratvAbhAvAt , aniyatopasthitestu padArthajJAnobuddhasaMskAraprabhavapadopasthitAvatiprasaktatvAt , yathAtAtparya gRhItavyutpacikavAkyajJAnAdeva niyataikAnekAtmakavAkyArthapratIteH sArvajanInAyAH svIkartumucitatvAt , " vAkyArthe dyotakaM hyevaM padamAtraM vyavasthitam / / nipAte sphuTatA tasya kevlsyaapryogtH||1||" iti bhAvanIyaM sudhIbhiH / vAcakatvadyotakatvayoranekAntastu sarvatra 'siddhiH syAdvAdAt' iti haimasUtrasiddha eva, prakRte ca "sa vAcako vizeSANAM sa ca taddyotako'thavA" iti vAkyapadIyamapi sAkSIti kimativistareNa / LOC45625A5% 25-25A5% For Private And Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 19 // prapaJcato'nyatreti, (183-2-12) evakAraprayoge ghaTo nIla evetyatra sarvAvayavAvacchinnanIlavat sannevetyataH sarvadharmAvacchinna- paricchedaH satcapratItau tadapavAdAya niyatAvacchedakasphoraNArtha syAtpadaprayogadhrauvye sAvadhAraNaH prayogo yukto'nyathA tu baTaH sanniti nirava prthmH|| dhAraNaprayogopi vyutpannasya svadravyAdicatuSTayAvacchinnasvarUpasattvaprakArakabodhAnAnupapattirityatrApyanekAnta eva zreyAnityAdikamityarthaH / nirUpitaM caitattatvamanekAntapraveze'smAbhiriti tata evAvagantavyam / abhinibuddham , (184-1-3) anumitam , zabdayojanayA (3) parArthazabdaprayogeNa, vikalpanirUpaNayA (3) svavRttizabdavRttijanyopasthityA, vAkAro vaktRzrotasthazrutAnusandhAnabhedAbhiprAyeNa, ityanusandhAnapratyayabhedavaditi (4) yathoktAnusandhAnaviSaya eko'rthastathA'hameka eva draSTetyAdyanusandhAnaviSaya AtmApi, anyathopadarzitapratyayanirviSayatvApatterityarthaH, 'tAvaddheti' (6) tAvatprakAraiH / tadekatvAbhAve (9) citravRttikSaNe'pyanubhUyamAnaikatvApalApe, 'nIlAdIti' (10) nIlAdivizeSeSu niyamato nizcayato darzanaM 13 svaprakAzo yeSAM te tathA, nAnAsaMvedanacittakSaNAH nIlAdimAtraviSayakanAnAjJAnAnIti yAvat , tadvat teSviva, citrasaMvedanaM citratvajJAnaM nAnArUpasamudAyajJAne na syAt , viSayitAsambandhena svAzraye tena vRttitvarUpasAmAnAdhikaraNyena nIletaraviziSTanIlavattvAdinaiva jJAne citratvavyavahArAdityarthaH / anusandhAnamanana nibandhanatvamiti (11) anusandhAnamekatvapratyaya eva, mananaM jJAnaM tannivandhanatvaM ttkaarnntvmityrthH| tAdAtmyavigamaikAnte (11) bhedaikAnte, aparAmRSTabhedAnAm (12) agRhItabhedAnAm , santAnavyatireko'pi (13) bhinnasantAnavArttitvamapi, citrapratipatterayogAditi (184-2-1) bheda-* | saMlulitAmedasyaiva tadviSayatvAdityarthaH / vyApyavRSivyAvRttisvabhAvaM darzayitvA'vyApyavRttiM taM darzayati 'kintviti (6) sitaa-18||19|| For Private And Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir dIti' (184-2-6) sitAdayo ye nirbhAsA jJAnAkArAstathAMzaparamANUnAmavayaghANUnAM saMvittayastA api parasparaNyAvRttilakSaNA iti vyAkhyeyam / parasparaviviktAtmAtmana iti (9) adhyAhRtasya vastuno vizeSaNamidam,tatra(10) jagati, anvayasya (10) sarvathaikatvasya, vizeSApekSa(NA)tvA (10) tattvato vyAvRttinirUpaNAdhInanizcayaviSayatvAt, niSparyAyam (12) avacchedakabhedarahitam , 'tadaMzeti' (185-1-1) tadaMzI satcAsattve, cAturjAtakam (3) elAlavaMganAgakesaratamAlapatrANi, pAnakavajAtyantaratvameva sarvathobhayarUpatvAdikamudasyatItyAha 'sarvathetyAdi' (4) pratyekamiti (7) sattvopAdhAvapi kenaciddhaMNobhayAtmakatAyAstatrApi dharmAntareNa tattAyAH svIkAre'navasthetyarthaH / tathA'nabhyupagame (7) dharmAntare ubhayarUpatAnanusaraNe, tatraiva vyabhicArAt, nobhayasvabhAvamazeSaM siddhamiti te (7) ubhayasvabhAvamevAzeSamiti pratijJAyA virodha ityarthaH / syAtkAreNeti' (10) syAdubhayamityatra syAtkAreNa sattvAsacAvacchedakadhayoreva parAmarzAjAtyantaratvasyArthasiddhatvAditi bhAvaH / arthasiddhatvaM ca tasyauttarakAlikamAnasabodhAt dyotyatAvacchedakakukSipraviSTatvAdvetyanyadetat / anadhyabaseyam (13) abhilApoparaktanizcayAviSayaH, mUrchAcaitanyavaditi (13) mUrchAcaitanyagRhitavadityarthaH / yathA mUrchAcaitanyagRhItamapyagRhItakalpaM tathA'bhilApAnuparAgeNa gRhItamapyagRhItakalpamityarthaH / na so'stItyAdinoktaM (14) vaktavyaikAntamapi pratikSipati 'sarvAtmanetyAdi ' (185-2-2) sAmAnyarUpeNeva vizeSarUpeNApIti sarvAtmanetyasyArthaH / zabdAgocaratve'nabhidheyatvApatteriti (3) zabdagocaratve'bhyupagamyamAne bAdhApattestada'bhyupagamasyAyuktatvAdityarthaH, bAdhazcAdhyakSaviSayo na andaviSaya idi sphuTa eva, pratyakSaviSaye pratyakSazabdavAcyatvamAdAyAbAdhamAzaGkate 'pratyakSAtmake AAA% 84%AACA SACASSA For Private And Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vicaraNam / / // 191 // www.kobatirth.org tyAdi' ( 4 ) tathA satyanumAnAdizabdavAcyatvAttatra spaSTatvAspaSTatvasaGkare jJAnasaGkaraH syAdityAha 'tathaivetyAdi ' ( 4 ) vipayavizeSakRto na pratyakSetaravizeSaH, kintu svakAraNabhedakRta ityatrAha 'tayoriti' (5) tayoH pratyakSetarayoH, vizeSe kutazcitkAraNAdbhede, tadAtmakayoH (5) pratyakSetarazabdayorbhedAt zabdAdvaitasiddhiH kuto ( 5 ) na kutazciditi pratijJAhAnirvAdinaH / upAdhibhedAnnAyaM doSa ityAzaGkate syAnmatamityAdinA, (5) etad dUSayati tadasa dityAdinA, ( 7 ) pratyakSetaropaudhInAmityatra pratyakSaM cetaracopAdhiceti dvandvaH kAryaH tena bahuvacanopapattiriti draSTavyam / vaktavyaikAntapakSoktaM dUSaNamavaktavyaikAntapakSe'pi samamityupadarzayati tathAnabhidheyatve'pItyAdinA (8) 'sAdhyAbhidhAnAdityAdi ' ( 12 ) sAdhyAbhidhAnAt pakSoktiH, (13) sAdhyaviziSTadharmiNa uktiH, pAramparyeNApi nAlaM (13) nAnumitijananasamarthA, pakSajJAnamAtrasya tadahetutvAt hetuvacastu svayamanumitijanane'zaktamapi zaktasyAnumitijananasamarthasya hetoH sUcakam itthaM ca pAramparyeNa hetuvacanasyAnumApakatvamanujJAtam atra hi sUcakatA jJAnajanakatA, jJAnaM ca vAghAbhAvAt pramArUpamityanicchatA'pi zabdasya pramApakatvaM tannirvAhAya vAcakatvaM ca bauddhenAzrayaNIyamityuktaM bhavati, sUcakatvaM tu jJAnAvacchedakArthAnumApakatvavidhayA svAtantryeNa vetyanyadetat, avAcakazabdavyAvRtyarthaM prAmANyaparIkSAyAM vAcakatvasyAvazyaMbhAvAdvaktrabhiprAyasambhAvanAjanakatvameva zabdasyArthasUcakaM ( katvaM ) saiva ca bahuzo vyavahArakarItyAzrayaNe ca prasiddhAnumAnakAryasyApi sambhAvanayaivopapatteH pratyakSAtiriktapramANamAtrasannyAsAccAvakamatapravezo mahApApAvahaH syAditi draSTavyam ||14|| tatra prathamadvitIyabhaGgayostAvannayayogamupadarzayanti svAminaH / - For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 191 //
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir sadeva sarva ko necchet svarUpAdicatuSTayAt / asadeva viparyAsAnna cenna vyavatiSThate // 15 // sarva cetanamacetanaM vA dravyaM paryAyAdi vA bhrAntamabhrAntaM vA svayamiSTamaniSTaM vA, sadeva svarUpAdicatuSTayAt ko necchet ? asadeva pararUpAdicatuSTayAt tadviparyayAtko necchet ? api tu laukikaH parIkSako vA syAdvAdI sarvathaikAntavAdI vA sacetanastathecchedeva, pratIterapahrotumazakteH / atha svayamevaM pratIyannapi kazcitkunayaviparyAsitamatirnecchet sa na kacidiSTe tattve vyavatiSThata, svapararUpopAdAnApohanavyavasthApAdyatvAdvastuni vastutvasya, svarUpAdiva pararUpAdapi sattve cetanAderacetanAditvaprasaGgAt tatsvAtmavat, pararUpAdiva svarUpAdapyasattve sarvathA zUnyatApatteH, svadravyAdiva paradravyAdapi sattve dravyapratiniyamavirodhAt / saMyogavibhAgAderanekadravyAzrayatvepi tavyapratiniyamo na virudhyate eveti cet, na, tasyAnekadravyaguNatvenAnekadravyasyaiva svadravyatvAt , svAnAzrayadravyAntarasya paradravyatvAttatopi sattve svAzrayadravyapratiniyamavyAghAtasya tadavasthatvAt / tathA paradravyAdiva svadravyAdapi kasyacidasattve sakaladravyAnAzrayatvaprasaGgAdiSTadravyAzrayatvavirodhAt / tathA svakSetrAdiva parakSetrAdapi sattve kasyacitpratiniyatakSetratvAvyavasthiteH / parakSetrAdiva svakSetrAdapi cAsattve niHkSetratApatteH / tathA svakAlAdiva parakAlAdapi sattve pratiniyatakAlatvAvyavasthAnAt / parakAlAdiva svakAlAdapyasattve sakalakAlAsaMbhavitvaprasaGgAt ka kiM vyavatiSTheta ? yataH sveSTAniSTatattvavyavasthA / nanvevaM svarUpAdInAM svarUpAdyantarasyAbhAvAtkathaM vyavasthA syAt , bhAve vAnavasthAprasaGgAt / sudUramapi gatvA svarUpAdyantarAbhAvepi kasyacidvayavasthAyAM kimanayA prakriyayA svagRhamAnyayA yathApratIti vastuvyavasthopapattariti kazcit , sopi vastusvarUpaparIkSAnabhimukho, vastupratItereva tathA prruupyitumupkraanttvaat| anyathA nAnAniraGkuzavipratipattInAM nivArayitumazakyatvAt / vastuno hi yathaivAbAdhitA pratItistathaiva svarUpaM, na ca tattatonyadeva 4G For Private And Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahastrI vivaraNam // // 192 // pratIyate yena svarUpAntaramapekSeta / tathA pratItau vA tadupagamepi nAnavasthA, yatrApratipattistatra vyavasthopapatteH / tatra jIvasya tAvatsAmAnyenopayogaH svarUpaM, tasya tallakSaNatvAt , " upayogo lakSaNam ," iti vacanAt / tatonyo'nupayogaH pararUpam / tAbhyAM sadasattve pratIyete / tadupayogasyApi vizeSato jJAnasya svArthAkAravyavasAyaH svarUpam / darzanasyAnAkAragrahaNaM svarUpam / jJAnasyApi parokSasyAvaizA svarUpam / pratyakSasya vaizA svarUpam / darzanasyApi cakSuracakSurnimittasya cakSurAdyAlocanaM svarUpam / avadhidarzanasyAvadhyAlocanaM svarUpam / parokSasyApi matijJAnasyendriyAnindriyanimittaM svArthIkAragrahaNaM svarUpam / bhanindriyamAtranimittaM zrutasya svarUpam / pratyakSasyApi vikalasyAvadhimanaHparyayalakSaNasya manokSAnapekSaM spaSTAtmArthagrahaNaM svarUpam / sakalapratyakSasya sarvadravyaparyAyasAkSAtkaraNaM svarUpam / tatonyat sarvaM tu pararUpam / tAbhyAM sadasattve pratipattavye / evamuttarottaravizeSANAmapi svapararUpe tadvidbhirabhyUjhe, tadvizeSaprativizeSANAmanantatvAt / dravyakSetrakAlabhAvavizeSANAmanenaiva pratidravyaparyAyaM svapararUpe pratipAdite / nanu ca jIvAdidravyANAM SaNNAmapi kiM svadravyaM kiM vA paradravyam ? yataH sadasattve vyavatiSThate, dravyAntarasyAsaMbhavAditi cenna, teSAmapi zuddhaM saddavyamapekSya sattvasya tatpratipakSamasadbhAvamapekSyAsattvasya ca pratiSThopapatteH / zuddhadravyasya svaparadravyavyavasthA katham ? tasya sakaladravyakSetrakAlabhAvAtmakatvAt , tabdhatirekeNAnyadravyAdyabhAvAditi cenna, sakaladravyakSetrakAlabhAvAnapekSya sattvasya, tadabhAvamapekSyAsattvasya ca vyavasthiteH sattA sapratipakSA' iti vacanAt / etena sakalakSetrasya nabhasonAdyanantAkhilakAlasya ca sakalakSetrakAlAtmanaH pratiniyatakSetrakAlAtmanazca svapararUpatvaM nizcitam / ataH sadasattvavyavasthA / svarUpAdicatuSTayAditi "pyakhe karmaNyupasaMkhyAnAt" kA0 / svarUpAdicatuSTayamapekSya ko necchetsadeva sarvamityarthaH / etena viparyAsAditi vyAkhyAtam / nanu svasvasattvasyaiva parAsattvasya pratItene vastuni // 192 // For Private And Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir svapararUpAdisattvAsatvayo)do, yataH prathamadvitIyabhaGgo ghaTese, tadanyatareNa gatArthatvAt , tadaghaTane ca tRtIyAdibhaGgAbhAvAtkutaH saptabhaGgIti cet, na, svapararUpAdicatuSTayApekSayA svarUpabhedAtsattvAsattvayorekavastuni bhedopapatteH, tayorabhede svarUpAdicatuSTayApekSayeva pararUpAdicatuSTayApekSayApi sattvaprasaGgAt , tadapekSayeva svarUpAdyapekSayApi vA'sattvaprasakteH / na cApekSAbhedAt kaciddharmabhedapratItirbAdhyate, badarApekSayA bilve sthUlatvasya mAtuliGgApekSayA sUkSmatvasya ca pratIterbAdhakAbhAvAt / sarvasyApekSikasyAvAstavatve nIlanIlatarAdeH sukhasukhatarAdezvAvAstavatvApattervizadavizadatarAdipratyakSasyApi kutastAttvikatvaM yato na saMvidadvaitapravezaH ? sa cAyukta eva, tadvyavasthApakAbhAvAt / tata: syAtsadasadAtmakAH padArthAH sarvasya sarvAkaraNAt / na hi paTAdayo ghaTAdivatkSIrAdyAharaNalakSaNAmarthakriyAM kurvanti ghaTAdijJAnaM vA / tadubhayAtmani dRSTAntaH sulabhaH / sarvapravAdinA sveSTatattvasya svarUpeNa sattve'niSTarUpeNAsattve ca vivAdAbhAvAt tasyaiva ca dRSTAntatopapatteH / nanu caikatra vastuni sattvamasattvaM ca yuktiviruddham , parasparaviruddhayordharmayorekAdhikaraNatvAyogAt, zItoSNasparzavadbhinnAdhikaraNatvapratIteriti cet , na, tayoH kathaJcidarpitayoviruddhatvAsiddhastathA pratipattisadbhAvAcca / zAbdetarapratyayayorekavastuviSayayorekAtmasamavetayoH kAraNavizeSavazAtparivRttAtmanoH svabhAvabhedepi kathaJcidekatvamastyeva, vicchedaanuplbdheH| na hi zAbdapratyakSavedanayoraspaSTetarapratibhAsanasvabhAvabhedo'siddhaH, pratItyapahnavaprasaGgAt / nApi tayorekavastuviSayatvamekadravyAzrayatvaM cA'siddham , tatrAnusandhAnapratyayasadbhAvAt , yadeva mayA bhutaM tadeva dRzyate, ya evAhamazrauSaM sa eva pazyAmIti pratItedhikAbhAvAt / tayordravyAtmanaikatvamastyeva, vicchedasyAnupalakSaNAt / nanUpAdAnopAdeyakSaNavostadbhAvAdevAnusaMdhAnasiddhevicchedAnupalambhepi naikatvasiddhiH, ekasantAnatvasyaiva siddheH, AtmadravyasyAbhAvAditi ceta , na, tadabhAve tayorupAdAnopAdeyatAnupapatteH / upAdAnasya kAryakAlamAtmAnaM kathaMcidanayatazvirataranivRttAvivAvize For Private And Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 193 // www.kobatirth.org SAtkAryotpattAvapi vyapadezAnupapattestAdRzAM svarUpaikatvamastyeva / na ca savyetaraviSANavatsarvathA samAnakALatopAdAnopAdeyayoryatastadbhAvo viruddhyeta, dravyasAmAnyApekSayA tayorekatvamiti mananAt / vizeSApekSayA tu nAstyeva tAdRzAmekatvam / na hi paurastyaH pAzcAtyaH svabhAvaH, pAzcAtyo vA paurastyaH / nanvevamekatvaM mA bhUt pUrvAparapariNAmAnAm, kramasyaivAvasthAnAdakramasya tadviruddhatvAditi na mantavyam, yasmAnnirapekSastatra kramopi pratibhAsavizeSavazAtprakalpayeta tadekatvAdakramaH kinna syAt ? pratibhAsaikatvepi tadakramAnupagame pratibhAsavizeSavazAtkramaH kathamabhyupagamArhaH syAt ? sarvasya yathApratibhAsaM vastunaH pratiSThAnAt, pratibhAsamAnayoH kramAkramayorvirodhAnabataraNAdvirodhasya sahA (syAnupalambhalakSaNatvAt / na ca svarUpAdinA vastunaH sattve tadaiva pararUpAdibhirasattvasyAnupalambhosti, yena sahAnavasthAnalakSaNo virodhaH zItoSNasparzavizeSavatsyAt parasparaparihArasthitilakSaNastu virodhaH sahaikatrAmraphalAdau rUparasayoriva saMbhavatoreva sadasatvayoH syAt, na punarasaMbhavatoH, saMbhavadasaMbhavatorvA / etena vadhyaghAtakabhAvopi virodhaH phaNinakulayoriva balavadabalavatoH pratItaH sattvAsattvayorazaGkanIyaH kathitaH, tayoH samAnabalatvAdityetadagre prapaJcayiSyate / tadekAnekAkAramakramakramAtmakamanvayavyatirekarUpaM sAmAnyavizeSAtmakaM sadasatpariNAmaM sthityutpattivinAzAtmakaM svapradezaniyataM svazarIravyApinaM trikAlagocaramAtmAnaM paraM vA kathaJcitsAkSAtkaroti, parokSayati vA, kezAdivivekavyA mugdhabuddhivat tAdRzaikacaitanyaM sukhAdibhedaM vastu svato'nyataH sajAtIyavijAtIyAdviviktalakSaNaM vibharti / anyathAnavasthAnAt kacitkathaMcidaniyamaH syAt / sarvo hi laukikaH parIkSakazca tAvadekamakramAtmakamanvayarUpaM sAmAnyAtmakaM satpariNAmaM sthityAtmakamAtmAnaM paraM vA bahirarthasaMtAnAntarAkhyaM dravyApekSayA sAkSAtkaroti, liGgazabdAdinA parokSayati vA, bhAvApekSayA punaranekAkAraM kramAtmakaM vyatirekarUpaM vizeSAtmakamasatpariNAmamutpattivinAzAtmakaM, For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 193 //
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSetrApekSavA svapradezaniyataM nizcayanayataH, svazarIravyApinaM vyavahAranayataH, kAlApekSayA trikAlagocaram / kathaM punarIdRzamAtmAnaM paraM vA sAkSAtkaroti kathaM vA parokSayati dravyAdyapekSayeti cet, ucyate / sAkSAtkaraNayogyadravyAdyAtmanA mukhyato vyavahArato vA vizadajJAnena sAkSAtkaroti, parokSajJAnayogyadravyAdyAtmanA anumAnAdipramANenAvizadena parokSayati, 'pratyakSa vizadaM jJAnaM mukhysNvyvhaartH| parokSaM zeSavijJAnaM pramANe iti saMgrahaH // 11 // iti saMkSepataH pratyakSaparokSayoreva vastuparicchittau vyApAravacanAt / kathaM tarhi kezAdivivekavyAmugdhabuddhiH puruSo dRSTAntaH samaH syAditi cet, kezamazakamakSikAdipratibhAsAtmanA sattvapariNAma sAkSAtkurvan vivekAdyAtmanA ca kutazcidnuminvannupazRNvanvA parokSayana , avivekAdivyAmohapratibhAsAtmanA cAsattvapariNAmaM kathaJcittu sAkSAtkurvan parokSazca sama eva sa dRSTAntaH, tathA vaiSamyAbhAvAt / nanu ca tadvastu caitanyamevaikamakramAdirUpaM bibharti, na punaH sukhAdibhedamanekAkAra kramAdyAtmakaeN, sajAtIyAcetanavastuno vijAtIyAcAcetanavastuno viviktasvarUpam , tameva vA bibharti tAdRzaM, na punazcaitanyaM tattvataH, itvabhyupagamayorekatarAnavasthAne'nyatarasyApyanavasthAnAdubhayAnavasthitiprasaGgAt , kacidabhyupagate rUpe kathaMcitpratyakSAdiprakAreNa svAbhyupagamAdiprakAreNa ca niyamAsaMbhavAt / sUktam "IdRzaM na cet , na vyavatiSThate" iti / // 15 // ___ atha svayamevaM pratIyannapIti ( 192-1-4 ) sattvAsacobhayadharmazabalaikavastviti zeSaH / atra svarUpaM svabhAvaH pararUpaM parabhAva iti, ziSTamAdipadagrAhya dravyAditrayameva sthitamiti tadAzrityAha 'svdrvyaadivetyaadi'(6)|| tadavasthatvAditi (8) saMyogasya svadravyApekSAstitvAbhAve'yaM saMyogo'nayoreva dravyayo nyayoriti pratiniyamo byAhanyata eveti doSasya prAguktAnatizAvitvAdityarthaH, iyaoNstu vizeSo'vyAsajyavRttidharmANAmastitve svasamavAyidravyamAtrApekSA, vyAsajyavRtti For Private And Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 194 // dharmANAM tu svaparyAptimadravyApekSeti / ata eva tatpramAtvamapi svaparyAptimadvizeSyakatvaghaTitamiti naiko dvAvityAdeH pramAtvam , pariccheda tAdRzabuddhikAle dharmadvayAvacchedena dvitvabuddheH pramAtvaM tu syAdvAdApekSayA lokottaramiti na doSaH, laukikapramAprakArasyaiva prAga prthmH|| lakSitatvAditi dig / svarUpAdau svarUpAdyantarAbhAvAtkathaM sattvaM, tadbhAve vA kathaM nAnavastheti naiyAyikAdiH zaGkate 'nanvevamityAdinA' (192-1-11) // svarUpAdInAM dharmisattvAdiniyAmakAnAM svasattvAdiniyAmakatvasya dharmigrAhakamAnena svata eva siddhatvAnnayavizeSeNa svarUpAntarAdigrahasyApi jijJAsAdhInatvAd yatraiva na sA tatraiva vizrAnte navastheti samAdhatteso'pItyAdinA (13) // vastuno hIti' (14) tathA ca svarUpAdighaTitamUrtereva sattvAdeH pratIterbhedanaye'pi ca yathA | jijJAsaM vyavasthAnAnnAnavastheti phalitam , etena sattvaM nAvacchinnam , anavacchinnasyaiva sattAmahAsAmAnyasya sarvaiH pratIyamAnatvAt , tatra svarUpAdevacchedakasya kalpane ca tasyApi saptabhaGgInayenAnavasthitatadvyavasthArthamapyavacchedakAntaramapekSaNIyam tatrA-| pyanyadityevaM jJaptipratipanthinyanavasthA duruddhareti na kathamapi saptabhaGgIkrameNa zAbodhopapattiriti pazupAlapralapitamapAstam / anarpitadRSTyA'navacchinne'pyarpitadRSTyA'vacchinnatvapratIteH sArvajanInatvAt , kenacinnayana svarUpAdeH svarUpato'vacchedakatvaM nirNAyaivAstitvAdipravRtteranavasthAyA abhAvAt , anyathA zAkhAvacchedena kapisaMyogapratyayo'pi durupapAdaH syAt , sampUrNA | paramANavAdyavacchinnA vA zAkhA'navacchediketi grahe zAkhAtvAvacchedenAvacchedakatvagrahAsambhavAt , pratiniyatAvayavAvacchinnazA khAtvena tadavacchekatvasya ca durgrahatvAdityAdikamupapAditaM gopAlamatapramAthinyAmanekAntavyavasthAyAmasmAbhiriti tata evAvadhAryam / svadravyaparadravyAdeH sarvatra sadasavavyavasthApakatvaniyamabhaGgamAzaGkate-nanu cetyAdinA (192-2-8)||ssnnnnaa-P||194|| For Private And Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir SEASESCE%%ACKASGANA mapi (192-2-9) iti dravyatvamuddezyatAvacchedakamAha-dravyatvAvacchedena sancAsattvAdisaptabhaGgIsAdhane kiM svadravyaM kiMvA param , tadavacchinnabhedAprasiddhyA paratvasya tadabhAve svatvasya durvacatvAnna kizcidityarthaH, tatrApi zuddhaM dravyaM svaM sattvAvacchedakam , azuddhaM ca paramasattvAvacchedakam , azuddhazuddhatve ca bhedAbhedapradhAnavyavahAranizcayanayasAkSikAvakhaNDopAdhivizeSau, pratibhAsavizeSAdapi tatsiddhestattadaMtAdau darzanAditi nAnupapattirityabhiprAyavAnAha-'na, teSAmapItyAdi' (9) / tathApi zuddhadravyatvAvacchinnadharmitAkasaptabhaGgIsthale kA gatirityAzaGkate zuddhadravyasyetyAdi (11) / / tatrApi svadravyaparadravyazabdAbhyAM vyApakatvAvyApakatvopalakSaNAttadavacchinnAstitvanAstitvAdighaTitAyAH saptabhaGgayA nAnupapattirityAha-'sakaletyAdi' (11) / uktaprakAraM zuddhakSetrakAlayoratidizati-'eteneti' (12) / zuddhabhAvastu zuddhadravyeNa gatArtha eva, svarUpAdicatuSTayAdityatra " lyablope paJcamI" ityabhiprAyamAviSkaroti-svarUpAdItyAdi' (13) // vyAkhyAtamiti (14) // viparyAsAdityatrApi viparyAsamapekSyetyevArtha iti bhAvaH / ApekSikasya tucchatve bAdhakamAha-'sarvasyetyAdi' (193-1-4) / tathA ca bhAvAnAM parasparamutkarSApakarSAbhyAmantataH SaDguNahAnivRddhizAlitvena bhAvAbhAvayozca parasparavailakSaNyenApekSikatayA tucchatvAttattvopaplave madhyamasaMvinmAtre vizrAntiH syAt , sA ca bahudhA dUSiteti vyavahArataH kecidarthA nirapekSAH kecicca sApekSA anubhavabalenaiva zraddheyAH, tathaiva padArthavaicitryasya vyavasthitatvAta , tadabadAma bhASArahasyaprakaraNe " te' hoMti parAvekkhA baMjayamuhadaMsiNotti Na ya tucchaa| diTThamiNaM vecittaM sarAvakappUragaMdhANaM // 1 // " iti, tattvatastu sAmAnyadRSTyA sarve nirapekSA vizeSadRSTyA ca sarve sApekSA 1 te bhavanti parApekSA vyaJjakamukhadarzina iti na ca tucchAH / dRSTamidaM vaicitryaM zarAbakarpUragandhayoH // 1 // NAGACASSACH For Private And Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // | paricchedA prthmH|| // 195 // RSSROSATSACX iti vyApako'nekAnta eva vijayate, vyaJjanaparyAyaiH sadRzAnAmapyarthaparyAyasadRzyasya zAstrasiddhatvAt , tadAha-pravacanopanipaddhedI mahAvAdI siddhasenaH-"parapajjavehiM asarisagamehi NiyameNa Niccamavi nntthi| sarisehiM pi vaMjaNao asthi Na punntthNpjaae||1||" iti, kathaJcidarpitayoH (193-1-9) svapararUpAbhyAM vivakSitayoH, tathApratipattisadbhAvAca (9) tAdRzayostayorekAdhikaraNatvadhIsadbhAvAcca, na ca dRSTe'nupapannaM nAma, bhinnasvabhAvayorapyekatvaM dRSTAntena prasiddhenopadarzayati-zAndetaretyAdi (10)spaSTAspaSTaviSayatayA bhinnasvabhAvatvena siddhayoH pratyakSazAbdabodhayoyathaikaviSayatvamekadravyAzrayatvaM cAviruddhaM tathA satcAsattvayorekAzrayatvamapIti tAtparyArthaH / na cAdhyakSazAbdaviSayatvavirodhaH kALabhedena pariharaNIyaH, ekakAle'pi citrasaMvittau nIlataditaraviSayatvavirodhaparihArasya pratItyekazaraNatvAditi pratipattavyam / bhAvAbhAvayorvirodhasyApi tattatpratiyogigarbhatvena viziSya vizrAntatvAjAtyantare vastuni tadekadezayoH sattvAsattvayoravirodhakalpana eva lAghavamiti punarasmadIyo manISonmepo | nyrhsyaadau| vicchedAnupalambhe'pIti (193-13) atra sAdRzyadoSAditi heturuhyH| tadabhAve (14) AtmadravyAbhAve, tayoH (14) zAbdetarapratyayayoH, kathaJcidupAdAnopAdeyAnugatadharmeNa, tena dadhyutpattikAle dugdhatvarUpeNa dugdhAnanvayAttayornopAdAnopAdeyabhAvAnupapattiH / yadnyaM yadravyadhvaMsajanyaM tattadupAdAnopAdeyamityapekSayA ca tattadupAdeyamiti vyAptireva laghIyasI / iyAn paraM vizeSaH, pareSAM samavAyasambandhAvacchinnakAryatAnirUpitatAdAtmyasambandhAvacchinnakAraNatAzAlitvamupAdAnakAraNatvam , asmAkaM ca tAdAtmyasambandhAvacchinnakAryatAnirUpitasvadhvaMsatvasambandhAvacchinnakAraNatAzAlitvaM tditi||vypde 1 paraparyavairasadRzagamainiyamena nityamapi nAsti / sadRzairapi vyaJjanataH asti na punararthaparyAyaiH // 1 // // 195 // For Private And Personal Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zAnupapatteH (193-2-1) asyedamiti pariNAmapariNAmibhAvasambandhavyavahArAnupapacerityarthaH / tAdRzAm (1) upAdAnopAdeyabhUtAnAm, svarUpaikatvam, (1) ekadravyatayA'bhedaH / abhede upAdAnopAdeyabhAvavirodhamAzakya pariharati-na ve (1) tyAdinA mananAt, (193-2-2 ) ityantena, tadeva draDhayati-bhASye vizeSApekSayA tu (2) ityAdinA, virodhasya sahAnupalambhalakSaNatvAditi (6) ekajJAnapratibandhakajJAnaviSayatvamaparasya virodho, na ca kramAkramayorayamasti, ekatra paryAyarUpeNa kramajJAnakAla eva dravyarUpeNAkramasya jJAyamAnatvAdityarthaH / itthameva sabhvAsattvayorapi na virodha ityAha-na cetyAdinA (6) / | sambhavatoreveti (7) niyamAgarbhabhinnAdhikaraNatvaM parasparaparihArasthitipadArtha ityabhiprAyeNedam, bhAvAbhAvarUpatvameva parasparaparihAratvamityarthe tu tadvirodhasya viziSya vizrAntatvAdavacchedakabhedAzrayaNAdvA parihAraH kArya iti bhAvanIyam / nanu taistaiH paryAyairAtmadravyasya sAkSAtkaraNe parokSIkaraNe vA kezAdivivekavyA mugdhabuddhiH puruSo dRSTAntatayA bhASyakRtoktaH kathaM saGgacchate, bhramajJAne sAdhya eva vyAmugdhabuddhe dRSTAntatvasambhavAdityAzaGkate - kathaM tati, (194-1-4) kezamazakAdyanugatasAmAnyena sattvaM sAkSAtkurvan bhedarUpavivekAtmanA ca parokSayan tadbhinnarUpeNa cAsattvaM sAkSAtkurvan parokSayan vA puruSo dRSTAntatayokta iti na vaiSamyamityAzayavAn samAdhatte - kezetyAdi (5) / tathA ca kezAdau viveke cArthAttadIye vyAmugdhA parAvarttamAnA sAmAnya vizeSAkAratayA vivicyAniSThitA buddhiryasya tadvadityakSarArtho vAcyaH / nanu ceti (7) nizcaye, na tu pUrvapakSe, tadvastvityAdinA (7) vastusthitereva vakSyamANatvAt kramAkramobhayaniyamasAdhanAnyataraniyamakhaNDanAbhyAM vastuvyavasthayaiva / na cet, na, vyavatiSThata ( 194 - 1 - 10 ) ityasya sUktatAyAH samarthayiSyamANatvAditi bodhyam / / 15 / / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // pariccheda prthmH|| // 196 // tadevaM prathamadvitIyabhaGgo nirdizya tRtIyAdibhaGgAnnirdizanti bhagavantaH / / kramArpitadvayAda dvaitaM, sahAvAcyamazaktitaH / avaktavyottarAH zeSAstrayo bhaGgAH svhetutH|| 16 // kramAptiAtsvapararUpAdicatuSTayadvayAtkathaMcidubhayamiti dvaitaM vastu, dvAbhyAM sadasattvAbhyAmitamyaiva dvaitatvAt, svArthikasyANo vidhAnAdvaitazabdasya siddheH / svapararUpAdicatuSTayApekSayA saha vaktumazakteravAcyaM, tathAvidhasya padasya vAkyasya vA kasyacidabhidhAyakasyAsaMbhavAt / sadasadubhayabhaGgAstvavaktavyottarAH zeSAH paJcamaSaSThasaptamAH, caturyo'nyatvAt / te ca svhetubshaannirdessttvyaaH| tadyathA kathazcitsadavaktavyameva, svarUpAdicatuSTayApekSatve sati sahavaktumazakteH / kathaMcidasadavaktavyameva, pararUpAdicatuSTayApekSatve sati saha vaktumazakteH / kathaMcitsadasadavaktavyameva, svapararUpAdicatuSTayApekSatve sati saha vaktumazaktaH, sadasadubhayatvadharmeSvanyatamApAye vastunyavaktavyatvadharmAnupapatteH / teSAM tatra satAmapyavivakSAyAM kevalasyAvaktavyatvasya bhaGgasya vcnaadvirodhaanvkaashH| nanu ca kramArpitadvayAttAvadvaitaM vastu, tattu svarUpAdita eva sat, pararUpAdita evAsat , na punastadviparyayAditi kuto'vasitamiti cet , ucyate, svapararUpAdyapekSaM sadasadAtmakaM vastu, na viparyAsena, tathAdarzanAt / sakalajanasAkSikaM hi svarUpAdicatuSTayApekSayA sattvasya pararUpAdicatuSTayApekSayA cAsattvasya darzanaM,tadviparItaprakAreNa cAdarzanaM vastunIti tatpramANayatA tathaiva vastu pratipattavyam ,anyathA prmaannprmeyvyvsthaanupptteH| kalpayitvApi tajjanmarUpAdhyavasAyAn svAnupalambhavyAvRttilakSaNaM darzanaM pramANayitavyam / tathA hi / buddhiriyaM yayA pratyAsattyA kasyacidevAkAramanukaroti tayA tamevArtha niyamenopalabheta, nAnyathA, pAramparyaparizramaM pariharet / nanu tajjanmatapatadadhyavasAyeSu satsu nIlAdau darzanaM pramANamupalabhate, tadanyatamApAye tasya pramANatvApratIteriti cet , na, tadabhAvepi svAnupalambhavyAvRttisadbhAvAdeva pramANatvaprasiddheH, tajjanmanazca // 196 // For Private And Personal Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -6062 kSurAdibhiyabhicArAt, tadrUpasya santAnAntarasamAnArthavijJAnenAnekAntAt , taddyalakSaNasya samAnArthasamanantarapratyayenAnaikAntikatvAt , trilakSaNasyApi vibhramahetuphalavijJAnairvyabhicArAt , kAmalAyupahatacakSuSaH zukle zaGkha pItAkArajJAnAdutpannasya tadrUpasya tadAkArAdhyavasAyinopi jJAnasya svasamanantarapratyaye pramANatvabhAvAt / tadanabhyupagame svAbhyupagamAsiddheH kiMsAdhanaH paramupAlabheta, yato'vazyaM darzanaM niyatasvaviSayAnupalambhavyAvRttilakSaNaM paraM viSayAnupalambhAtmakaM na pramANayet / na hi svayaM pramANAnabhyupagame svArthapratipattiH / na cApratipannamartha parasmai pratipAdayitumIzaH, paramupAlabdhaM vA, parAbhyupagatasyApi pramANasya pratipatterayogAta , parAbhyupagamAntarAttatpratipattAvanavasthAprasaGgAt / tadekopalambhaniyamaH svaparalakSaNAbhyAM bhAvAbhAvAtmAnaM prasAdhayati, tadabhAve na pravarteta, nApi nivarteta, pramANAntaravat / svasyArthasya caikasyaivopalabhbho hItarasyAnupalambhaH, tasya vidhAyaka evAnyasya niSedhakaH, tatra pravartaka eva vA paratra nivartakaH, iti tadekopalambhaniyamAtkasyacit pravRttinivRttI sidhyataH / tadabhAve santAnAntarapramANAdivat pravartakAnna kazcitpravarteta, nivartakAca na nivarteta, apramANAtpravRttau nivRttau vA pramANAnveSaNasya vaiyarthyAdatiprasaGgAca / tataH pramANaM pratyakSamanyadvA svArthopalambhAtmanA parArthAnupalambhAtmanA ca kramArpitena sadasadAtmakaM siddham / tadvatprameyamapi / iti sarva vastu kramAptidvayAdvaitaM ko necchet ? sarvasya vipratipattumazakteranicchatopi tathA saMpratyayAt / kathamavaktavyaM sarvamiti cet , ucyate, niSparyAya bhAvAbhAvAvabhidhAnaM nAJjasaiva viSayIkaroti, zabdazaktisvAbhAvyAt , sarvasya padasyaikapadArthaviSayatvaprasiddhaH, saditi padasyAsadavi ghayatvAt , asaditi padasya ca sadaviSayatvAt , anyathA tadanyatarapadaprayogasaMzayAt , gauriti padasyApi dimAdyanekArthaviSayatayA prasiddhasya tattvato'nekatvAtsAdRzyopacArAdeva tasyaikatvena vyavaharaNAt , anyathA sarvasyaikazabdavAcyatvApatteH, pratyekamapyanekazabdaprayoga THORTR For Private And Personal Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 197 // e www.kobatirth.org vaiphalyAt / yathaiva hi zabdabhedAddhruvo'rtha bhedastathArthabhedAdapi zabdabhedaH siddha eva, anyathA vAcyavAcaka niyamavyavahAravilopAt / etenaikasya vAkyasya yugapadanekArthaviSayatvaM pratyAkhyAtam, syAtsadasadeva sarvaM svapararUpAdicatuSTayAbhyAmiti vAkyasyApi kramArpitobhayadhaviSayatayorarIkRtasyopacArAdevaikatvAbhidhAnAt / tatrobhayaprAdhAnyasya kramazo vivakSitasya sadasacchabdAbhyAM dvandvavRttau tadvAkye vA svapadArthapradhAnAbhyAmabhidhAnAdvA na doSaH, sarvasya vAkyasyaikakriyApradhAnatayaikArthaviSayatvaprasiddheH / siddhamekArthanivedanazaktisvabhAvatvaM zabdasya vacanasUcanasAmarthyavizeSAnatilaGghanAt / saditi zabdasya hi sattvamAtravacane sAmarthyavizeSo, nAsattvAdyanekadharmavacane, syAditi zabdasya vAcakasyAnekAntamAtravacane sAmarthyavizeSo, na punarekAntavacane, tasyaiva dyotakasyAvivakSitAzeSadharmasUcane sAmarthyavizeSo, na punarvivakSitArthavacane, tadvAcakazabdaprayogavaiyarthyaprasakteH / na caivaM vidhivacanasUcanasAmarthyavizeSamatikramya pravartamAnaH zabdaH prasiddhavRddhavyavahAreSUpalabhyate, yato niSparyAyaM bhAvAbhAvAvabhidadhIta / syAnmataM yathAsaGketaM zabdasya pravR ttidarzanAtsaha sadasatvadharmayoH saMketitaH zabdastadvAcako na virudhyate saMjJAzabdavat iti, tadayuktaM, saGketAnuvidhAnepi kartRkarmaNoH zaktyazaktyoranyataravyapadezArhatvAdayodAruvajralekhanavat / na hi yathAyaso dArulekhane kartuH zaktistathA vajralekhane'sti, yathA vajralekhane tasyAzaktistathA dArulekhanepIti zakyaM vaktum / nApi yathA dAruNaH karmaNo'yasA lekhyatve zaktistathA vajramyAsti, yathA vA vajrasya tattrAzaktistathA dAruNopIti nizcayaH, kvacitkasyacitkartRkarmaNoH zaktyorazaktyozca pratiniyatatayA vyavasthitatvAt / tathA zabdasyApi sakRdekasminnevArthe pratipAdanazaktirna punaranekasmin saGketasya tacchaktivyapekSayA tatra pravRtteH / senAvanAdizabdasyApi nAnekArthe pravRttiH, karituragarathapadAtipratyAsattivizeSasyaikasya senAzabdenAbhidhAnAt vanayUthapaGkimAlApAnakagrAmAdizabdAnAmapyetenaivAne kA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariccheda: prathamaH // // 197 //
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir rthapratipAdanaparatvaM pratyAkhyAtam / kathamevaM vRkSAviti padaM vyartha vRkSA iti ca bahvarthamupapadyate iti cet , keSAJcidekazeSArambhAt , pareSAM svAbhAvikatvAdabhidhAnasyeti saMgirAmahe / tatraikazeSapakSe dvAbhyAmeva vRkSazabdAbhyAM vRkSadvayasya, bahubhireva ca vRkSazabdairbahUnAM vRkSANAmabhidhAnAnnaikasya zabdasya sakRdanekArthaviSayatvam , ziSTaluptazabdayoH sArUpyAdabhidheyasAmyAccaikatvopacArAdekazabdaprayogopapatteH / svAbhAvikatve tvabhidhAnasya, vRkSazabdo dvibahuvacanAntaH svabhAvata eva svAbhidheyamartha dvitvabahutvaviziSTamAcaSTe, tathA sAmarthyAt , anyathA zabdavyavahArAnupapatteH / nanu ca vRkSA iti pratyayavatI prakRtiH padam , tasya vAcyamanekamekaM ca syAdvAdibhiriSyate, na punarekameva / tathA coktam "anekamekaM ca padasya vAcyaM vRkSA iti pratyayavatprakRtyA" iti kazcit , sopyevaM praSTavyaH, kimekamanekaM ca sakRtpradhAnabhAvena padasya vAcyamAhosvidguNapradhAnabhAvena ? iti / na tAvatprathamaH pakSaH / tathA prtiitybhaavaat| vRkSadravyaM hi vRkSatvajAtidvAreNa vRkSazabdaH prakAzayati, tato liGga saMkhyAM ceti zAbdI pratItiH kramata eva / taduktaM "svArthamabhidhAya zabdo nirapekSo dravyamAha samavetam / samavetasya tu vacane liGga saMkhyAM vibhaktIzca // 1 // " iti / pradhAnabhAvena ca vRkSArthaH pratIyate, bahutvasaMkhyA tu guNabhAveneti na kasyacidvirodhaH, pradhAnaguNabhAvapakSasyaivAbhimatatvAt , syAditi nipAtenAnekasya dharmasyAkAGkSaNenaikasyaiva pradhAnasya guNAnapekSasyApavadanAt , sarvasya vAcakatattvasya guNapradhAnArthatvAt , vAcyatattvasya ca tathAbhUtatvAt / taduktam " AkAkSiNaH syAditi vai nipAto guNAnapekSe niyame'pavAdaH / guNapradhAnArthamidaM hi vAkyaM jinasya te tadviSatAmapathyam // 1 // " iti / nanvevaM pradhAnabhAvenAzeSadharmAtmakasya vastunaH prakAzakaM pramANavAkyaM kathamupapadyeta, yena sakalAdezaH pramANAdhInaH syAditi cet, kAlAdibhirabhedenAbhedopacAreNa ca dravyaparyAyanayArpitena sakalasya vastunaH kathanAditi bamaH / dravyArthikanayAttAvadekasyaiva dravyasyAnantaparyAyAtmakasyAdezaH pramANavAkyaM nAnekArtham , paryAyanayAJca sakala For Private And Personal Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 198 // www.kobatirth.org paryAyANAM kAlAdibhirabhinnAnAmabhedopacArAdupacaritamekameva vastu zramANavAkyaspa viSaya iti na kiMcidvAkyaM padavadanekArthaM sakRt pradhAnabhAvena vibhAvyate, saMketasahasreNApi vAcakavAcyayoH kartRkarmaNoH zaktyazaktyoranatilaGghanAItvAtkAraNakAryavadityana vadyam / anyathA'cAkSuSatvAdayaH zabdAdidharmA na bhaveyuH / zakyaM hi vaktuM rUpavayakSurjJAnajananazaktiyuktaH zabdazrAkSuSa eva rasavaca rasanajJAnajananasamarthoM rAsano, gandhAdivacca ghrANAdijJAnajananapaTurghANIyAdiH' iti na tasyAcAkSuSatvArAsa natvAghANIyatvAdayo dharmAH syuH, azrAvaNatvAdayazca rasAdidharmA na bhaveyuH / ato yAvanti pararUpANi tAvantyeva pratyAtmaM svabhAvAntarANi tathA pariNAmAt, zabdAdInAmanyathA svarUpAyogAt / yadi punazcakSurAdivijJAnotpAdanA'zaktyatikramasya sarvadApyasaMbhavAdacAkSuSatvAdayaH zabdAdidharmA eva zrAvaNAdijJAnajananazaktyanatikramAcchrAvaNatvAdivaditti mataM, tadA sadAdipadasya satvAdyekadharmapratipAdanazaktyanatikramAt pradhAnabhAvArpitAnekadharmAbhidhAnAzaktyanatilaGghanAtha nAnekorthaH sakRtsaMbhavatItyanumanyatAm / syAdavaktavyameva sarvaM yugapadvaktumazakteriti bhaGgacatuSTayamupapannam / dravyaparyAyau vyastasamastau samAzritya caramabhaGgatrayavyavasthAnam / vyastaM dravyaM dravyaparyAyau samastau sahArpitau samAzritya syAtsadavaktavyameva sarvamiti vAkyasya pravRttiH, dravyAzrayaNe sadezasya sahadravyaparyAyAzrayaNe vaktumazaktera vaktavyatvasya vivakSitatvAt / tathA vyastaM paryAyaM samastau dravyaparyAyau cAzritya syAdasadavaktavyameva sarvamiti vacanavyavahAraH / vyastau kramArpitau samastau sahArpita dravyaparyAyau samAzritya syAtsadasadavaktavyameva sarvamiti zabdapravRttiH syAdvAdAzrayaNavyAkhyAnAdevameva caramabhaGgatrayasya vyavasthAnAt / paramatApekSayA tu satsAmAnyamanvayi dravyamAzritya sadavaktavyameva, svalakSaNalakSaNaM vizeSaM paryAyamAzrityAnyApohasAmAnyamasadavaktavyameva, sAmAnyavizeSau parasparamatyantabhinnau dravyaparyAyau samuditau samAzritya sadasadavaktavyameveti vyAkhyAnamaka For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * % % ++++++ paricchedaH prathamaH // / / 198 / /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kabatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir NOLOCAL lakadevaiya'dhAyi / tatra vastu satsAmAnyaM kathaM sadapyavaktavyamiti cet , tasya parAbhyupagamAt satopi vacanAnupapatteH / na khalu sarvAtmanA sAmAnyaM vAcyaM, tatpratipattararthakriyAM pratyanupayogAt / na hi gotvaM vAhadohAdAvupayujyate, svaviSayajJAnamAtrepi tasyA'sAmarthyAt / vyaktisahitasya sAmAnyasya tatra sAmarthyapi na pratipannasakalabyaktisahitasya sAmarthyama , asarvajJasya sakalavyaktipratipatteH sakRdasaMbhavAt / apratipannAkhilavyaktibhiH sahitasya sAmarthye punarekavyakterapyagrahaNe sAmAnyajJAnaprasaGgaH / katipayavyaktisahitasya sAmarthe tasya tAbhirupakArAnupakArabikalpadvayAnatikramaH / prathamavikalpe sAmAnyasya vyaktikAryatvaprasaGgaH, tadabhinnasyopakArasya karaNAt / tato bhinnasya karaNe vyapadezAsiddhiH / tatkRtopakAreNApi tasyopakArAntarakaraNe'navasthAnam / dvitIyavikalpe vyaktisahabhAvavaiyarthyam , akizcitkarasahakArivirahAt / sAmAnyena sahakajJAne vyApArAvyaktInAM tatsahakAritvepi kimAlambanabhAvena tatra tAsa vyApAro'dhipatitvena vA ? prAcyakalpanAyAmekAnekAkAraM sAmAnyavizeSajJAnaM syAnna punarekasAmAnyajJAnaM, svAlambanAnurUpatvAtsakalavijJAnasya / dvitIyakalpanAyAM tu vyaktInAmanadhigamepi sAmAnyajJAnaprasaGgaH / na hi rUpajJAne cakSuSodhigatasyAdhipatitvena vyApArostyapUrvasya vA / sarvathA nityasya sAmAnyasya kramAkramAbhyAmarthakriyAvirodhAca na tasya kasyAzcidarthakriyAyAmupayogo, yatastatpratipAdanAya zabdaprayogaH syAt / tato nArthe kasyacitpravRttirupapadyata / lakSitalakSaNayA vRttiH kathaMcidatAdAtmye na bhavet , saMvagdhAntarAsiddheH, kArmukAdivat / na hi yathA kArmukapuruSayoH saMyogaH saMbandhaH siddhastathA sAmAnyavizeSayorapi / na ca samavAyaH padArthAntarabhUtaH, tatpratItyabhAvAt / pratIyamAnastu samavAyaH kathaMcittAdAtmyameva, aviSvagbhAvalakSaNatvAttasya / iti zabdena lakSitaM sAmAnyaM vizeSAn lakSayati / tatastatrArthakiyArthinaH pravRttirasaMbandhAnopapadyeta, saMyogasamavAyavyatiriktasya saMbandhAnta 34 For Private And Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 199 // paricchedaH prthmH|| ACC4% A rsyaasiddheH| vizeSaNavizeSyabhAvaH saMbandhAntaramiti cet, na, tasyApi svasaMbandhivyatirekaikAnte saMbandhAntarApekSaNasyAvazyaMbhAvAdanavasthAprasaGgAt , tasya kathaMcitsvasaMbandhitAdAtmye svasiddhAntavirodhAt / etenAvinAbhAvaH saMbandhastayoH pratyuktaH / sAmAnyavizeSayoH mAmAnyavizeSabhAva eva saMbandha ityapi mithyA, kathazcidatAdAtmye tadanupapatteH, sahyavindhyavat / tanna nityasarvagatAmUrtakarUpaM sAmAnya sarvathA vyaktibhyo bhinnamanyadvA vAcyam , arthakriyAyAM sAkSAtparamparayA vAnupayogAt / tAdRzonupalambhAtsaMke| topi na sidhyet / na cAsaMketitamapi sAmAnya vAcyaM nAma, atiprasaGgAt / satApi tAdRzAnyavyAvRttyAtmanA bhvitvym| anyathA vizeSavatsvabhAvahAniprasaGgAt , vizeSANAM vA tadvattato vyAvRtteH, parAparasAmAnyayoH parasparaM svAzrayAca kathaMcidavyAvRttau svarUpasaMkarAtpratiniyatasvabhAvahAneravazyaMbhAvAdvizeSavat, tadvatIrthasyApyabhAva iti sarvAbhAvaH prasajyeta / sAmAnyavAdinAM tadabhyupagamamAtrAtsadapyavaktavyameva sAmAnyam / tathA svalakSaNaikAntavAdinAM na svalakSaNaM vAcyaM, tasyAnantyAtsaMketAviSayatvAdananvayAcchandavyavahArAyogyatvAt / na cAnyApohaH sarvathArthaH zabdasya vikalpasya vA, svaviSayabidhinirapekSasya guNabhAvenApyanyApohasya zabdena vaktumazaktevikalpena ca nizcayanAyogAt / sAdhanavacanameva trirUpaliGgaprakAzakaM, na tatonyadvacanaM, tasya vivakSAmAtrepi saMbhAvanAyA evopagamAditi cet, na, tasyApyanyApohamAtrArthatvAt 'apohaH zabdaliGgAbhyAM na vastu vidhinocyate' iti vacanAt , satyapi ca sAdhanavacanena nityatvasamAropavyavacchede svalakSaNasyAnityatvAsiddhau sAdhanavacanAnarthakyAt / na zabdasya parArthAnumAnarUpasya vikalpasya vA svArthAnumAnajJAnarUpasya sarvathAnyApoho'rthaH zreyAna / yatsattatsarvamanityaM nitye kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAditi sAdhanavacanena nityatvasamAropavyavaccheda eva svalakSaNasyAnityatvasiddhiH, ato na tasyAnarthakyamiti cet, kathamitthaM sarvathAnyApohorthaH samaya'te, svalakSaNakSaNa C OMOM545454545%A5% % 199 / / % For Private And Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir kSayasya vidhAnAt / dRzyacikalpyayoH svalakSaNasAmAnyacorekatvAdhyavasAyAt tatkSaNakSayasya vidhiH, na punarvastunaH, sarvathA vikalpAbhidhAnayorvastusaMsparzAbhAvAditi cet, na, svalakSaNasAmAnyayorekatvAdhyavasAyinA vikalpena svalakSaNasyAgrahaNAt , agRhItena saha sAmAnyasyaikatvAdhyavasAyAsaMbhavAt , anyathAtiprasaGgAt / pratyakSataH pramitena svalakSaNena tasyaikatvAdhyavasAnamiti cet , nanvevaM vikalpAbhidhAnayorvastusaMsparzAmAve svalakSaNadarzanasyAkRtanirNayasya vastusannidheravizeSArtika kena pramitaM syAt ? na hi mithyAdhyavasAyena tattvavyavasthApanam , saMzayaviparyAsakAriNApi darzanena svalakSaNasya pramitatvaprasaGgAt / vastusaMsparzAbhAvAvizeSepi nirNayasya janakaM darzana svalakSaNasya pramANaM, na punaH saMzayAderiti vadannAtmano'nAtmajJatAmAvedayati / nanu ca nirNayena darzanaviSayasamAropastra vyavacchedAttajanaka darzanaM pramANaM, na tu saMzayAderjanaka, tena tavyavacchedAt , asamAropitAMze darzanasya prAmANyAt " kacidRSTepi yajjJAnaM sAmAnyArthaM vikalpakam / asamAropitAnyAMze tanmAtrApohagocaram // 1 // " iti vacanAnnoktopAlambha iti cet , na, samAropavyavacchedavikalpasya svasaMvedanavyavasthAnepi vikalpAntarApekSatvaprasaGgAnIlAdisvalakSaNadarzanavanirvikalpakatvAvizeSAt / vastudarzanasamAropavyavacchedayoranyatarasyApi svatastattvApariniSThitAvitaretarAzrayadoSaH / samAropo hi yena vyavacchidyate sa nizcayaH svarUpamanizcinvannapi yadi svataH pariniThApayettadA vastudarzanamapi, vizeSAbhAvAt / tathA ca kiM nizcayApekSayA ? vastudarzanasya nizcayApekSAyAM vA nizcayasvarUpasaMvedanasyApi nizcayAntarApekSaNAdanavasthA syAt / nizcayAdvastudarzanasya pariniSThitau vastudarzanAJca nizcayasvarUpasya parasparAzrayadoSa: syAt / tato na vikalpavacchabdasya sarvathAnyApohorthaH / etemAtatkAryakAraNavyAvRttirekapratyavamarzAdijJAnAdekArthasAdhane heturatyantabhedepIndriyAdivatsamuditetaraguDUcyAdivaJca jvaropazamanAdAviti vadannirAkRtaH, sarvathA tato vastuni pravRttyayogAt / samayAdarzinopi kvacidanvayabuddhyabhidhAna For Private And Personal Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 200 // www.kobatirth.org vyavahAro'tatkAryakAraNavyatirekavyavasthAyAM guDUcyAdyudAharaNapraklaptiM viparyAsayati, tasya vastubhUtArthasAdRzyapariNAmasAdhanatvAt / na hi guDUcyAdayo jvaropazamanazaktisamAnapariNAmAbhAve jvaropazamahetavo na punardadhitrapuSAdayopIti zakyavyavastham, cakSurAdayo vA rUpajJAnahetavastajjananazaktisamAnapariNAmavirahiNopi na punA rasA (sanA) daya iti nirnibandhanA vyavasthitiH / atatkAryakAraNavyAvRttirnivandhanA seti cet, kathaM tatkAraNakAryajanyajanakazaktisamAnapariNAmAbhAvepi keSAMcidatatkAraNakAryavyAvRttiH sidhyediti prakRtamudAharaNaM karkAdivyaktInAmazvatvAdipratyayaM tathAsamAnapariNAmahetukaM sAdhayati ? iti viparyAsasAdhanamanyApohavAdinAm / tatomISAmanyApohasAmAnyamasadavaktavyameva / etena svalakSaNAnyA pohadvayaM sadasadavaktavyameva saugatAnAmApAditamunneyam, svalakSaNasya satopyanyApohasya cAsatopi vaktumazakyatvAt / iti paramatApekSayA caramabhaGgatrayamudAhRtam // 16 // bhASye 'trilakSaNasyApIti' (196 - 2 - 13 ) tadutpattitadAkAratadavadhAraNatvarUpalakSaNatrayasyApItyarthaH / vibhramahetuphalajJAnairiti vibhramA hetavo yeSAM tAdRzAni yAni phalIbhUtAni vijJAnAni tairityarthaH / vRttau svasamanantarapratyaya iti, (14) zaMkhe pItAkArajJAna ityarthaH / yadyapi tatra tasya jJAnAkArAMze pramANatvamavyAhatameva, itarAMze tu tajanmAbhAvAdevAprAmANyam, tathApi tajjanmatadrUpatadadhyavasAyAnAM prAmANyaprayojakatve gauravAttadadhyavasAyitvasyaiva lAghavAt prAmANyaprayojakatvaM yuktam, itthaM ca darzanamAtraM na pramANam, kintu svapararUpAnugamavyAvRttya vyavasAyi jJAnameveti tadanurodhena vastUbhayAtmakaM svIkarttavyamityatra tAtparyam / tadanabhyupagame ( 14 ) samanantarapratyayaprAmANyAnabhyupagame, kiM sAdhanaH kiMpramANakaH / tadekopalambhaniyamaH ( 197-1-3 ) tasya darzanasyaikopalambhe svalakSaNaparicchede saMsargatayA prakAratayA vA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH || |||| 200 //
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir paralakSaNavyAvRnidhauvyam / avaktavyatvabhaGgamupadarzayitumupamakramate-kathamavaktavyamityAdinA (8), bhASye-niSparyAyaM | ( 197-1-8 ) kramarahitam , abhidhAnaM vacanaM, bhAvAbhAvI, aJjasaiva paramArthenaiva, na viSayIkaroti (9) zabda zaktisvAbhAvyAt (9) ekaM padamekayA vRttyaikamevArtha bodhayatIti svabhAvakalpanAditi yojanArthaH, tadAha vRttikRt-sarvasye tyaadi(9)| padasvabhAvaM vAkye'pyatidizati- eteneti'(12)||upcaaraadevktvaabhi(dhaanaa)mnnaaditi(14)krmaarpitobhyvissytvN tatra padadvayasyaikatvaM tu sAmUhikabuddhiviSayatayeti na padasvabhAvabhaGga ityarthaH / nanvevaM tRtIyabhaGgo vilupyeta, dvAbhyAmeva tadarthasiddheH, na ca dvayorbhaGgayonaikavAkyatvaM tRtIyasya tu tadastIti vizeSaH, arthaikatvaM vinaikavAkyatvasyaivAbhAvAt / "athaikatvAdekaM vAkyaM sAkAjhaM cedvibhAge sAt" ityanAdimImAMsAprasiddhaH, na ca vAkyasya tadarthasya copacArAdevaikatvAbhimananAdatra vizeSo vaktuM zakyaH, upacArabIjasyaiva vicAraNIyatvAdityakharasAdAha-'tadu(tro)bhayaprAdhAnyasyeti' dvandvavRttau (14) tadvAkyAdve (kye ve)ti (14) vAzabdasyevArthatvAvandvavRttAviva tRtIyabhaGgavAkyAdityarthaH, itthaM ca dvandvavRttau yathA padAnAM pradhAnakasvA thabodhakatvaM padavidhayA vRttividhayA tu sAhityasamAhArAdirUpakobhayapadArthaprAdhAnyabodhakatvaM tathAtrApi padavAkyavidhayA naikArthakA tvabhaGga iti pratyekadvayAtiriktobhayaprAdhAnyarUpArthabhedAttRtIyabhaGgo'tiricyata eveti siddham , ubhayaprAdhAnyaM cobhayakartRkaikakriyA prAdhAnyAdityAha-'sarvasyeti' (197-2-1) atra ca na hi kriyArahitaM vAkyamasti, "kriyApradhAnamAkhyAtam" iti vaiyAkaraNanaye syAt satsyAdasadeva ca sarvamastItyato'stitvAnukUlA bhAvanA kathaJcit sadasadubhayasarvAzrayakA'bhinneti dhAtvarthavizeSyakaH zAbdo bodho,nyAyanayena ca nAmArthavizeSyaka eva,kriyArahitasyApi vAkyasyAzrayaNAditi vishessH| idaM tu dhyeym| sambhUyoccAraNaM For Private And Personal Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ S Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 201 // paricchedaH prthmH|| HARMA tAvacchAbdabodhakAraNaM maNikRdAdibhirapIpyata eva,tacca padAnAM parasparasahakAreNaikamukhyavizeSyatAkAnvayabodhatAtparyajJAnamekamu- khyavizeSyatAkAnvayabodhajanakatvajJAnaM vA, etajjJAnasya hetutve'nvayavyatirekAnuvidhAyitvasyaiva mAnatvAt , gaGgAyAM ghoSa ityAdau sambhUyaikArthabodhakatvajJAnAnurodhAdeva lakSaNAsvIkArAt , anyathA gaGgAyAM jalaM tIre ghoSa iti padadvayAdhyAhArAdevopapattau lakSaNAyA anatiprayojanatvApoH, ata eva ca daNDI caitro dravyaM nIlaM ghaTamAnayetyAdau caitro na daNDI ghaTo na nIla ityAdibAdhadhIkAle caitro dravyaM ghaTamAnayetyAdizAbdabodhAnudayaH, sambhUyocAritatvena gRhItAnAmekaM vinA'nyasyAbodhakatvAt , tattadAnupUrvIjJAnasya tAdRzatAdRzaviSayakazAbdatvAvacchinnaM pratyeva janakatvAt , tathA ca tattatpadArthasaMsargaviziSTabhAvanAyA ekatvAdekakriyApradhAnArthatvaM kartadvayasya tulyavadekakriyAnvayitvAca tadubhayaprAdhAnyasya kramazo vivakSitasyAbhidhAnaM zAbdikanayAzrayiNAmasAkaM mate saGgacchate, kramazo vivakSitatvaM hyubhayapadopasthApyobhayakartRkabhAvanAnvayabodhecchAviSayatvam , na tu kramikazAbdabodhadvayecchAviSayatvamiti bodhavizeSodezAttRtIyabhaGgasya sArthakyamiti / vacanasUcaneti (197-2-2) vacanaM vAcakatvam , sUcanaM dyotakatvam / nanu saGketAdhInaM zAbdajJAnamiti saha sadasattvayoH kasyacicchabdasya saGketakaraNAt kuto na tatastadbodhasambhavAdvaktavyatvaM syAdityAzaGkate-syAnmatamityAdinA (5) // saMjJAzabdavaditi (6) yathA jainendravyAkaraNe saditi saMjJAzandaH | saGketavizeSavazAt zatRzAnacayostathA kazcitsaha sadasaccayoH kathaM pratipAdako na syAdityarthaH / tatrApi pratyayasyotpatteH krameNaiva sambhavAd bodhakatArUpazaktarbodhyabodhakabhedena bhinnatvAnnAnArthazabdasthala iva bodhyabhede zabdabhedakalpanAdupacAreNa tadekatvAbhimAnAna prAguktasiddhirityAha-tadayuktamityAdi (6) / anyataravyapadezArhatvAditi (7) upacArAdubhayazaktatvAbhyupagame'pi %A4%ACK Al201 // For Private And Personal Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tattvajijJAsAyAmekatarazaktatvasyaiva tatra vaktumucitatvAdityarthaH, 'saGketasyeti' (197-2-10) saGketasya tatrArthapratipAdane taccha|ktivyapekSAyAstacchaktisamAzrayaNAddhetoH pravRttestasyAzcaikArthaniyatatvAt svAtantryeNa saGketasyAhetutvAnnaikadaikasmAdubhayapratipatti rityarthaH / senAvanAdisthale vyabhicAramAzaGkaya nirAkaroti-senetyAdinA (10), atra yadyapi pratyAsacivizeSasya senAdipadA| rthatve tadAzrayAlAbhaH, AkSepAt tallAbhopagame jAtizaktivAdApattiH, senAdipadena pratyAsattyA''zrayasyApi bodhopagame ca ekaM | padamekamevArtha bodhayatIti niyamabhaGgAt sakuduccaritamityAdinyAyAprAmANyApattiH, tathApi senAdipadAnAM pratyAsativizeSasya zakyatAvacchedakatvAt sakRduccaritamityatra sadvivaraNasyaikamevetyasyaikadharmAvacchinnamevetyarthAnna kazciddoSa iti bhAvanIyam / apare tu sakRduccaritamityatra sadityasyaikaM vRcivissymevetyrthH| senAdipadArtho'pi pratyAsacivizeSAzraya eka eva senAdipadena bodhyate, tadanyabodhane tvAvRttirevAzrayaNIyA, ata eva nAnArthe zliSTe'nekakArakAnvitaikakriyApade ghaTaM paTaM vA''nayetyAdau mukhyalakSyobhayapare ca gaGgAyAM ghoSamatsyau sta ityAdau gaGgAdipade sakRduccarite ekadA'nekArthatAtparyagrahe'pi naikadobhayoodhaH, kiM tvAvRttyaiveti tatra vAkyabhedavyavahAraH, ekAnusandhAnAdevobhayArthabodhe tadvirodhasya srvaikvaakytaasiddhtvaadityaahuH|| etanmate narAH pacantItyAdAvubhayatraiva sarUpeNaikazeSaH / tatazca pRthaguccaritanAnApadAnAmanusandhAnAnnAnArthabodhaH, akSaNAkSaM pazyatItyAdau tu padabhedAna doSa iti mantavyam / cintAmaNikRtastu nAtrAvRttiH, kiM tvekadaivArthabodhaH, ekapadasyakAnusandhAne ubhayArthatAtparyagrahasya yaugapadyena vA tadgrahasyAvRttyA nirvAhAsambhavAt , sAmAnyata ubhayatAtparyagrahe prathamamasyaiva bodho nAnyasyeti niyantumazakyatvAcca, gaGgAM pazyetyAdAvapi gaGgApadasya lakSye tAtparyagrahe tasyaiva dhIrityasya nirvAhAya nAnArthopasthitikAlInaikArthabodhe AAAAAXNXXX For Private And Personal Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 9CR aSTasahasrI vivaraNam // // 202 // paricchedaH prthmH|| SC-3-94% taditarArthanAtparyajJAnasya pratibandhakatvakalpanAyAM tu tadarthatAtparyajJAnasyojakatvaM vAcyam / na caivaM gauravam , prAmANikasya tasyAdoSatvAt , vAkyabhedastvarthabhedAt , taduktam , "abaikyAdekaM vAkyam" iti, na caikAnusandhAne yogapadyAntarbhAvena vA na vaktustAtparyam , sakRduccarita ityAdiniyamena bAdhAvatArAditi vAcyam / bAdhite'pi kvacidicchodayAdvizeSadarzanasyAsArvatrikatvAt savadityasya kriyAvizeSaNatvena vizeSadarzanasyaivAyogAccetyAhuH, etanmate tu pradhAnaikArthamAdAyaivoktapadavAkyasvabhAvaH samarthanIyaH / niSkRSTanayamanAlocyApAtataH zaGkate-kathamevamiti (197-2-12) niSkRSTanaye tu vRkSapadArthe vRkSatvAvacchinne dvivacanAd dvitvasya bahuvacanAcca bahutvasyAnvayAdanupapattireva nAstIti mantavyam / keSAMciditi (12) yairekazeSaH svIkriyate tanmata ityarthaH, sa caikazeSaH keSAMcid dvandvApavAdaH, na ca dvandvaH kvacit padArthabhede kvacicca padArthatAvacchedakabheda ityatra tadviSayAsambhavo, na ca pratipAdyabheda evAnugato dvandvaniyAmakaH, ekaghaTAbhiprAyakaghaTapadadvaye'pi dvandvApoH; pratipAdyaghaTaghaTa tvayorbhedAditi zaGkanIyam / ekapadapratipAdyatvasAmAnAdhikaraNyenAparapadapratipAdyatvAvacchinnabhede ekapadajanyapratipattivipayitAtvasAmAnAdhikaraNyenAparapadajanyapratipattiviSayitAtvAvacchinnabhede vA dvandvapravRtteniyatatvAt , ghaTAvityAdAvekapadapratipAye'parapadapratipAdyatvAvacchinnabhedAdvizeSyatAbhedena viSayitAbhedAdvA tadupapatteH, padArthatAvacchedakAbhede'pi viSayitAbhedAdeva samavAyena guNatvavato viSayitayA guNatvavatazca bodhakayomayavadabhidheyavadbodhakayozca tadAdipadayordvandvo nirapavAdaH / gaganAkAzAdipadayozca zabdarUpapadArthatAvacchedakasyAnanugatatvAtta dezapi na dvandvo viSayitvAbhedAditi mantavyam / anyeSAM tu mate taddhitAdivadvRttyantarameva saH, na tu dvandvamedaH, samAsAntaraM vA, karau panthAnAvityatra napuMsakatvasyAdantatAyAzcApatteriti ANCIENCE W // 2.2 // For Private And Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir yodhyam / pareSAmiti (12) ye naikazeSamicchanti tanmatenetyarthaH, tadaniSTizca dvandvaniyAmakanirvacane viSayitAsthAne prakAri-1# tAyA eva nivezAdekArthe tadasambhavAt , vRkSAvityAdau pratyayArthadvitvAnvayasya vRkSapadArthe ekatvAnavacchedenaiva sambhavAt , sarUpaikazeSasvIkAre tu tatraikatvAvacchinne dvitvabuddheH pramAtvAyogAd vRkSatvAdevitvAvacchedakatve tvekatrApi vRkSatvena dvitvadhiyaH pramAtvApatteH, ata evedRzasamabhivyAhArasyedRzazAbdabodhajanakatve svabhAvazaraNAnudhAvanam / itthameva harI ityAdAvagRhItabhedapadadvayAdevArthadvayabodhAcchAbdena dvitvena nirvAha iti bodhyam / anekanayamaye bhagavatpravacane nyAyanayopagrahasyApi kvacidaduSTatve tu maNikRnmatamevAtrAdeyam , tatra ca nApAtata ekArthatve nirbharaH, kintu pradhAnaikArthatva iti sarva samaJjasam / evaM vyAkhyAne granthakAraH syAdvAdisamayavirodhamAzaGkate-nanu ca vRkSA itItyAdinA (198-1-2) ekAnekAtmakasya pratyayavatprakatirUpapadavAcyatve'pi sakRduccaritamityatra bodhayatItyasya pradhAnabhAvena bodhayatItyarthAnnAnupapattirityAzayena samAdhatte so'pyevaM praSTavya ityAdinA (3) // svArthamabhidhAyeti (5) zabdo vRkSAdizabdaH, svArthaM vRkSatvAdikam , abhidhAya nirapakSo vibhaktyapekSArahitaH, samavetaM samavAyena sambaddham, dravyaM vRkSAdikam , Aha AkSipati, nirAzrayasya vRksstvsyaanupptterityrthH| samavetasya tu (6) dravyasya vacane (6) samavetadravyakathanAnantaramityarthaH, vibhaktIrliGgaM saGkhyAM cAha-ayamarthopasthitikramaH padopasthitikramAnurodhI, svamate tu dIrghakAlikazAbdavAkyArthopayogaghaTaka evAyaM bodhyH| kramikAvagrahAdyAtmanaH pratyakSopayogasyeva kramikasAkAGkSapadArthajJAnAtmana eva zAbdasya vAkyArthopayogasyaikasyAbhyupagamAt , taduktaM sammativRttau-gaurgacchatIti vAkyaprayoge gozabdAt sAmAnyavizeSAtmakaM gavArtha gacchatyAdyanyatamakriyAsApekSaM prAk pratipAdyate, gacchatItyetasmAcca taM For Private And Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI pratiniyatagamikriyAvacchinnamavagacchati-tataH kriyAdyavacchinnaH sAmAnyavizeSAtmako vAkyArthI vyavatiSThate, padasamudAyAtma- paricchedaH vivaraNam // kAdvAkyAtpadArthAtmakasyaiva tasya pratIteriti, tadiha vRkSau vRkSA ityataH pratyayavatyA prakRtyA vRkSatvatadAzrayaliGgasaGkhyAdi- prathamaH // viSayakramikopasthitipariNata evAkAGgAdisAcivyena liGgasalyAdiprakArako vRkSavizeSyakaH zAbdabodho janya iti tatra vishe||203|| pyatayA vRkSasya prAdhAnyaM dvitvabahutvAdisaGkhyAyAstu vizeSaNatayA gauNatvamiti prAdhAnyenaikArthavAcakatvamevaikapadasya niyUMDhamityAha-pradhAna bhAvena cetyAdi' (198-1-6) pradhAnaguNabhAvasyaivAbhimatatvAdityanantaraM dvitIyapakSastviSTa eveti pUraNIyam , nanvevaM sarvazabdasya pradhAnaikArthatve vizeSaNavAcakazabdocchedApattirityAzaGkAyAmavayavadhIdazAyAmApatato vizeSaNavizeSye kAmacArAdiSTaprAdhAnyamaviruddham, vastutaH syAcchabdotthApitAkAsaguNApekSatvamevaikapradhAnArthatvam , tacca svAminnAnantadharmAtmakatvasaMsargeNa svAzrayavizeSyakaikadharmaprakArakabodhatAtparyakatvaM pade vAkye cAviruddhamiti vyutpAdayannAha-syAditi nipAtenetyAdinA (7) / / guNAnapekSasya (7) sadevetyAdinA guNAkAsArahitasya, apavadanAnirAkaraNAt, tathAbhUtatvAd (8) guNapradhAnabhUtatvAt , ukte'rthe'bhiyuktasammatimAha taduktamityAdinA (8) guNAnapekSe niyame sanneva ghaTa ityAdiprayoge, syAditi nipAto vai (8) nizcitam , apavAdaH (9) nayarUpasyotsargasya syAdvAdena bAdhanAt , nayAt prakRtakadharmAtmakatvasyaiva vastunaH siddheH, syAdvAdAttu prakRtetarayAvaddharmAtmakatvadyotakasyAcchabdamahimnA'nantadharmAtmakasya vastunaH siddhisaudhAdhyArohAt, 4 tadAha-idaM hi (9) prakRtaM, jinasya rAgAdizatrujetuH, te tava, vAkyaM guNapradhAnArtha pradhAnabhAvena prakRtadharmAtmakatAyA guNabhAvena ca taditarasakaladharmAtmakatAyA bodhaparam , tata eva rAgAdirogagrastAnAmekAntAbhinivezasannipAtena yathA tathA pralA- NI 203 // E0%A4%AC% OMOMOMOM For Private And Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahalin Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir pakAriNAM tava dviSatAM (9) paratIthiMkAnAm , apathyam (9) aruciviSayatvAditi stutivRttArthaH / nanu guNapradhAnArthameva sarva vAkyamityabhyupagame pradhAnabhAvenAzeSadharmAtmakavastupratipAdakasakalAdeza ucchidyetetyAzaGkate-'nanvevamiti (198-1-9) pramANavAkyAnAM sarvaiH padaimilitvA prAdhAnyenAnantadharmAtmakavastubodhana eva tAtparyam , vedAntavAkyAnAmivAkhaNDabrahmabodhane, tathA ca syAdastyeva dravyamityataH svetarasakaladharmAtmakatvasambandhenAstitvavadeva dravyamiti prAthamikabodhAnantaraM tasmAdanantadharmAtmakameva sarva vastvityaupAdAnikabodhaH sakalAdezajanyaH svIkriyate, sa ca dravyArthikArpaNayA'nupacaritaikavizeSyatAkaH paryAyArthikArpaNayA copacaritakavizeSyatAka iti tAtparyArthamAdAya tatra na pradhAnakArthatvavyAghAtaH, sakalAdezAnyArtha eva guNapradhAnabhAvena bodhakatvaniyamasya caritArthatvAt , ata eva sakalAdeze'nantatvAnyadharmAnavacchinnAnantadharmaprakAratAnirUpitasakalavastuviSayatAzAlitvena kevalajJAnatulyatvoktiH saGgacchata ityAzayavAn samAdhatte-kAlAdibhirityAdi (10) // anumanyatAmiti, (198-2-5) nanu kathametadanumantavyam , "eka dvikaM trikaM vApi catuSkaM paJcakaM tathA / nAmArtha iti sarve'mI pakSAH zAstre niruupitaaH||1||" ityAdinA'nekArthavAcakatAyAH padAnAM zAstrasiddhatvAt , atrai jAtirvyaktiviziSTaM vA, dvikaM jAtivyaktI, trikaM liGgasahite te, liGgasya zabdadharmasyApi vyutpattivizeSAdupacAreNArthe'nvayaH, catuSkaM saMkhyAsahitAni tAni, paJcakaM kArakasahitAni tAni, na cAnvayavyatirekAbhyAM liGgAdeH pratyayavAcyatvameva yuktam , tata eva tadupasthitau prakRtivAcyatve mAnAbhAvAditi zaGkanIyam / pratyayavarjite dadhi pazyetyAdau pratyayamajAnato'pi liGgAdibodhAt prakRtereva tadvAcakatvakalpanAt , tathA liGgAnuzAsanadarzanAceti cet , maivam , avyavasthitatvenaiteSu pakSeSu nibandhasya kartumazakyatvAt , liGgAdeH For Private And Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| ACADEM // 204 // pratyayavAcyatvasyApi zAstrasiddhatvAt , itthameva "dhotikA vAcikA vA syurdvitvAdInAM vibhaktayaH" iti pakSadvayavyutpAdakavAkyapadIyopapatteH, itthaM caitadarthapaJcakamadhye prAdhAnyamekadaikasyaiveti padAnAM pradhAnaikArthatAniyamAvyAhateriti dig / nanu tathApi yathA puSpadantapadena candrasUryayoH prAdhAnyenopasthitistathA kenacitpadena sadasatorapi syAdityavaktavyatvaM nAnumaMsyata iti cet , maivam , " puSpadantau puSpavantAvekoktyA zazibhAskarau" iti kozasvarasAdekoccAraNAntarbhAvena gRhItanAnAthazaktikapuSpadantAdipade vyutpattivaicitryAt , atra puSpadantAdipadaM candre sUrye ca zaktamityAkArakaH zaktigrahaH, tatkAryatAvacchedakaM ca candratvaprakArakatve sati sUryatvaprakArakasmRtitvam , tAdRzazAbdatvaM ca, candrasUryobhayaniSThAyA ekasyAH zaktezcandratvasUryatvayo AsajyavRttyavacchedakatAsvIkArAt , ata evaikatrAyogyatAjJAne zaktyA na bodhaH, kintu lakSaNayeti naiyaayiksmprdaayH| vastutaH puSpadantAdipadajJAnAdhInanAnArthAnubhave ekamAtrAnubhave vA tatpadajJAne nAnArthAnubhavajanananiyamanizcayaH kAraNaM prati- | bandhakaM vA, ata eva tAdRzanizcayavirahiNaH kadAcicchaktyApyekamAtrabodhaH, ubhayadharmAvacchedena zaktigrahe'pyuddhodhakavazAdekadharmAvacchinnamAtrasmRtisambhavAt ubhayadharmAvacchinnasmRtAvapi yogyatAdivazAdekadharmAvacchinnasya zAbdabodhasambhavAcceti, na cAyuktaM caitat , itthaM zakyatAvacchedakatAyA vyAsajyavRttitvAnupagamAt , tadupagame zakterapi tattvApatteH, na vA zaktyaikyam , saindhavAdipade'pi tadApatteH, saindhavAdipadamazve lavaNe ca zaktamityAkArazaktigrahasyAvizeSAt , azvatvenAzvaH zakyo na lavaNamityasyApi candratvena candraH zakyo na sUrya ityanena tulyatvAt , ekatraikataradharmAvacchinnasyApi bodho'nyatra yugapadubhayadharmAvacchinnasyaivetyasya coktarItyaivopapatteradhikakalpanAyAM maanaabhaavaadityeke| candrasUryo puSpavantapadajanyaikabodhaviSayau bhava A5% / 204 // For Private And Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tAmityAkArikeva zaktiH "ekayoktyA puSpavantau" ityAdikozAllAghavAcca, ata eva na candrasUryaparyAyatA, nAnArthe gaNanaM vA, zaktitadavacchedakatayorvyAsajyavRttitayA ca candratvena candraH zakyaH sUryatvena ca sUrya ityAdirna dhIH, kintu candratvena sUryatvena ca candrasUryo zakyAvityeveti sampradAyamatameva yuktamityapare / ekocAraNAntarbhAvena nAnAthazaktisthale'pi na sarvatra vyAsajyavRttidharmAvacchinnaprakAratAka eva bodhaH, puSpadantAdipadAttathA bodhe'pi tRtIyAdeH karaNatvaikatvAdeH prAtisvikarUpA-1 vacchinnasyaiva nAnArthasya bodhAt , taduktaM mitraiH, puSpadantAdipade karaNatvaikatvAdizaktatRtIyAdipade caikoccAraNena tu nAnArthAnubhavajananavyutpattinizcayAdekadaiva nAnArthAnubhavo nAvRttiriti, yuktaM caitat , tRtIyAyAstRtIyAtvena karaNatve ekavacanatvena caikatve zakteH sArakazaktyaikyasambhavAditi vadanti / atiriktazaktipakSe zakyazaktatAvacchedakabhedAttRtIyAdau zaktiH, puSpadantAdipade tu vyAsajyavRttirekaiveti yuktam / tadiha puSpadantatRtIyAdipadavat sahArpitasatcAsattvobhayAzrayabodhakaM na kizcitpadaM vyutpAditamasti, pratyuta tathAjijJAsAyA bAdhitatvajJAne tathAjJAnasya viparItavyutpattyA jAyamAnasyApyaniSTatvapratisandhAnAnna | tadartha kazcit prAmANikaH padaprayoga iti tadA'vaktavyatvena jJAnasyaiveSTatvAt , tadartha turIyabhaGgAbhidhAnaM sAdhu saGgacchate / ata evaikakSaNe bodhadvayaM jAyatAmityAdisthale'pyavaktavyatvAbhidhAnasAmrAjyam , bAdhitecchAviSayatvAvacchedenAvaktavyatvavyavasthA-10 panAt , na caivaM turIyabhaGge'nugatAvacchedakAnupalambhaH, ananugatAnAmapi teSAmupalambhe syAtkArasyaiva kalpavRkSatvAt , vastuta ekatvAvacchinne sahArpitadharmadvayadvArakadvitvAnvayasya nirAkAsatvAdevAvaktavyatvaprayogasaGgatiH " nANadaMsaNaTThayAe duve ahaM" ityAdivat , sattvAsattvAdinopacaritaM dvitvamAdAya pravRttAyAM saptabhaGgayAmapi niravacchinne satcAsattve eva tadavacchedake, na tu For Private And Personal Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Siri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 205 // sahArpitatvaviziSTe iti, prakRte tAdRzatadavacchedenAntarnigIrNadvitvAzrayabodhanAzaktaH syAdavaktavyatvapakSasAmrAjyAt / etenaikapadajanyasavAsacobhayaprakArakazAbdabodhaviSayatvaM na syAdavaktavyatvazabdArthaH, pratiyogyaprasiddhyA tadabhAvAprasiddharityapAstam , | sahArpitasattvAsacobhayAvacchedena tRtIyabhaGgajanyazAbdabodhaviSayatvAbhAvasyaiva syAdavaktavyapadArthatvAt , tadAdipadena puSpadantAdipadapratipAdyasyeva sahArpitasattvAsattvobhayAzrayasya buddhiviSayatAvacchedakAvacchinne gRhItazaktikenApi tattaddharmAze tuhudasaMskAramahimnopasthitau zAbdabodhaviSayatvAt , avyAptivAraNAya zAbdabodhe tRtiiybhnggjnytvoktiH| prAtisvikadharmAvacchinnaprakAratAdvayanirUpitamukhyavizeSyatAzAlitvaM tadarthaH, viparItasaGketajanyazAbdabhrame tUktobhayadharmaparyAptAvacchedakatAkaikaprakAratAnirUpitavizeSyatAzAlitvena doSAbhAvAditi navyatarkapariSkRtaH pnthaaH| etenaiva gaGgAyAM matsyaghoSAvityatreva kvacidekadA vRttidvayasyApyavirodhAt sadAdipadenaiva zaktyA saccAderlakSaNayA vA sattvAderupasthitisambhavAt sahArpitasattvAsacobhayaprakArakazAbdabodhasambhave gatamavaktavyatveneti nirastam / tRtIyabhaGgajanyapadamahimnaiva zaktyetyasyApyAkSepAditi dig| zeSa bhaGgatrayaM | vyastasamastadravyaparyAyArpaNAhetukaM subodham / 'syAdvAdAzrayaNe (198-2-9) uktArpaNAbhedasya syAdvAdatAtparyajJaM pratyeva smbhvaadityrthH| paramatApekSayA tviti (10) pakSatrayamatra naiyAyikasaugatamatAzritaM vyAkhyeyam / parairyatkevalaM saducyate yaccAsat yacca sadasat tatsarvamavaktavyamityuddezyavidheyabhAve tAtparyam , bhaGgatrayepyuddezyasya prasiddhiH paramatAt , vidheyasya jainAgamAt, yogAdibhiH sadAdivyavahAraviSayIkRtamasmAbhiravaktavyatvavyavahArasaudhamadhyAsyata ityklngkdevaashyH| bhASye 'na khalu sarvAtmaneti' (12) atra sarvAtmanetyasya vyaktyanavacchedakatvarUpasvAtantryeNetyarthaH / kimAlambanabhAveneti | // 205 // For Private And Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir (199-1-6) kiMviSayavidhayetvarthaH / ayaM ca vitarko yato vyaktisAmAnyobhayaviSayajanitena jJAnena niyamata ubhayaviSayatayA bhAvyam , tataH sAmAnyajJAne viSayatayAvyaktInAmapi hetutvaucityamityAzayAt , tatra (199-1-6) sAmAnyena sahaikajJAne, tAsAM vyaktInAm , vyApAraH (7) kAryajananAbhimukhyam , adhipatitvena veti AlambanabhinnakAraNatvena vetyarthaH / anadhigame'pIti (8)na ceSTApattiH, mahatvodbhUtayorapravezalAghavena dravyAnyadravyasamavetacAkSupe cakSuHsaMyuktacAkSuSasamavAyatvena pareSAM hetutvena jAticAkSuSapUrva niyamato vyakticAkSuSakalpanena tasyAH kartumazakyatvAt , nahi rUpajJAna iti, (8) yadyapyAlambanatvena hetutApi nAdhigatatvaM prayojayati, kintu saha jJeyatvameva, tathApi jJAyamAnaM jJAtamiti nayAzrayaNAdadoSaH / bhASye tallakSaNa (lakSitalakSaNa) yeti (10) tena sAmAnyena lakSaNA''kSepo'rthAdvizeSasya, tayA vRttiH pravRttirvizeSe, kathaMcittAdAtmyena kRtvA bhavet , kArmukAdivat (11) kArmukAderiveti vyatireke dRSTAntaH, sambandhAntarA(rasyA)siddheH (13) tAdAtmyAtiriktasambandhAsiddherityakSarArthaH / vRttau kathaJcittA(datA)dAtmye tadanupapatte- | riti (199-2-2) yadyapi kAryakAraNabhAvadezikakAlikAdhArAdheyabhAvAdInAmatAdAtmye'pi tattatsambaddhavyavahArakAritvaM dRzyate, tathApi tatrApi tattadvyavahAraprayojakazaktyAtmanA kathazcittAdAtmyAbhyupagamAdadoSaH, kevalaM sAmAnyavizeSAdisambandhavicAre bahulamabhedavyavahArAtteSAmudbhUtaM tAdAtmyamanubhUto bhedaH, pRthaksambandhisthale tu vaiparItyamiti vizeSo bodhyaH / / tAdRzasarvathAvyaktivyatiriktatvenAbhyupagatasya sAmAnyasya, satApItyAdi, (4) tAdRzA vyaktivyatiriktena parAbhyupagatena sAmAnyena, satApi paradRSTyA vidyamAnenApi, anyavyAvRttyAtmanA (4) svAtiriktasAmAnyavyAvRttena, bhavi For Private And Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahastrI tavyaM (4) bhAvyam , anyathetthamanabhyupagame, vizeSavat (5) antyavizeSasyeva sAmAnyasya, svabhAvahAniprasaGgAt vivaraNam // (199-2-5) yathA vizeSo vizeSAntarAdavyAvarttamAnaH svabhAvaM jahyAt tathA sAmAnyamapi saamaanyaantraadityrthH| vizeSANAM vA tadvat sAmAnyavat , tataH sAmAnyAdavyAvRtteH (5) prasaGgAditi yojanIyam , bhASyapratIke vRttau 'parAparetyAdi' // 206 // (5) sAmAnyayomitho'vyAvRcau tat saGkarAdasaMkIrNasAmAnyavato vizeSasyeva tadvato'rthamAtrasyAbhAvAt sarvAbhAvo'tiriktasAmAnyavAdinAM syAdityarthaH / kalpyatAM tarhi sAmAnya sAmAnyAntarAd vyAvRttaM vizeSa iva vizeSAntarAt svabhAvata eveti cet , tarhi dravyatvAdeH svAzrayaM pratyeva svaM pratyanugamakavyAvartakatayA sAmAnyavizeSatA syAt , tathA ca kimaparAddhaM vastunA, yenAtiriktapadArthadvayAnapekSatayA tasyaiva tattA neSyate, dravyatvAdikamapi hi jAtitvAdinAnugataM svarUpeNa ca vyAvRttamiSyate, tadvadAzraya eva kiM tathA na syAt / jAtiSu jAtisvIkAre karapyamAnAntarbhAvena tAsvAzrayIbhUtAsvanyAnyajAtisvIkAre'navasthApattestAsu jAtitvamupAdhirevAnugamako vAcyaH, dravyAditraye tu bAdhAbhAvena sAmAnyapadArtha eva tathetyanubhavAdevopalabhAmaha iti cet , tarkhanubhavaM pRcchantu bhavanto jAtyAdayo'bhAvAntA anantAH padArthAH svabhAvAdanugacchanti dravyAdayastu katipaye'tiriktasAmAnyenetyarddhajaratIyaM tvayA'kasmAdeva kathamupalabdham , anavasthAyAzca mUlamatiriktajAtikalpanaiva, taduparyevAnyAnyajAtikalpanAvatArAduktAzrayasvabhAvakalpanAkuThAreNa ca tadeva kuto nocchidyate yenAnavasthAvallI na varddhateti dig / tasyAnantyAdityAdi, (7) atra yathottaraM hetuhetumadbhAvaH, AnantyAt saGketakaraNAzakteH saGketAviSayatvam , BI tataH sarvopasaMhAreNa zaktigrahAyogAdananvayaH, tatazca zAbdabodhAdirUpazabdavyavahArAyoga iti / svaviSayavidhinira // 206 // For Private And Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pekSasyeti (8) svasya zabdasya viSayo yo vidhirgotvAdistannirapekSasya tadasaMsargIbhUtasyetyarthaH, tatsApekSo banyApohastadviziSTabuddhau saMsargatayA bhAsamAno guNIbhAvamavalambetApi, nIlamidamiti pratItAvanIlavyAvRttestathAnubhavAt, prAdhAnyena tu pratiyoginAM durjJAnatvAttaddmahAyoga iti bhAvaH; tadAha-vikalpena ceti, (199-2-9) na ca saMsargAMze guNatayA'pi nizcayo durghaTaH, prakArAMza iva saMsargAMze viparItasamAropavyavacchedakasya nizcayatvavyavasthiteriti bodhyam / sAdhanavacanamevAbhidhAya kam, tacca vidhirUpaM liGgamevAbhidhatte, svaparatvena buddhipratibimbaparatvena vA tathopapatteH, anyacca vacanaM sambhAvanAmAtrakaramevetyanyApohazaktyA na kuto'pi zabdAnirNaya iti zaGkate - sAdhanetyAdinA (9) evaM sati tavApasiddhAntaH syAdityAha na tasyApItyAdinA, (10) evaM ca svasiddhAntAdeva parasyAnyApohArthatvaM dhruvamityuktaM bhavati, vastuto'sau parasiddhAnta evAyuktaH, evaM sati zabdAdviparItasamAropa vyavacchedasiddhAvapyuddezyavidhirUpArthAsiddhestadAnarthakyAdarthatastatsiddhau caikamAtrArthatAvyAghAtAdityAhasatyapi cetyAdinA, (14) dRzyavikalpyaikatvagrahAdhIna eva vidhipratyaya iti na tasya zabdavAcyatvamityAzaGkaya tadekatvagrAhakameva khaNDayitumupakramate - dRzyavikalpya yorityAdinA (14) / kiM kena pramitamiti (200 - 1 - 3) vikalpAbhidhAnayovastvaviSayatvAdeva tadapramApakatvAddarzanasya cAnizcayarUpatvena tattvAditi bhAvaH / nanvekasantatyavacchinnasvAvyavahitapUrvavarttitvasambandhena ghaTatvAvagAhinizcayaviziSTaghaTadarzanatvena prAmANyamaGgIkariSyate tatrAha-na hIti (3) ghaTatvAvagAhitvamAtreNa nizcayo na samanantaraghaTadarzanaprAmANyAGgam, saMzayaviparyayasAdhAraNyAdityarthaH, vastuto'rthakriyAkAritvarUpaM na tathA, arthakriyAsvyavahitaprAkkAle darzanasya prAgnaSTasyAbhAvAdvikalpaviziSTadarzanatvena darzanaviziSTavikalpatvena vArthakriyAhetutvamityatra vini For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 207 // www.kobatirth.org gamakAbhAvAtsUkSmakSikAyAM sannihitatvasya vikalpahetutAyA eva vinigamakatvAcca / vastuto rajatArthipravRttau rajatavizeSyakajJAnasya samAnaprakArakatvena hetutvam, na tu rajatatvajJAnaviziSTarajatajJAnatvena, rajatAgRhItAsaMsargakarajatatvajJAnatvAdinA vA gauravAdityanyathAkhyAtisAdhane mImAMsakaM prati yA yuktirucyate sAtrApyanuvarttata iti rajatavizeSyakarajatatvaprakAraka vikalpa syaiva prAmANyAdalaM tajanaka darzanaprAmANyapratyAzayeti bhAvanIyam / vastusaMsparzAbhAve ( vAvizeSe) (200 - 1 - 4 ) 'pIti, etaduttaraM nirNayasaMzayayoriti zeSaH / nanu nirNayasya vastvasparzitvAttadviSayaviSayakatvarUpaM prAmANyaM darzanasya mA setsIt tasya darzanaviSayasamAropacyavacchedakatve tu na vivAda iti tadvyavacchinnasamAropapratiyogiviSayakatvena darzanasya prAmANyaM setsyatItyAzaGkate 'nanu 'ceti ' ( 5 ) arthagraha iva samAropavyavacchede'pi jJAnasya na svAtiriktavikalpApekSA, anyathA svaviSayakatve'pi tatprasaGgAttathA cAnavasthAdidoSasahasropanipAtasya durnivAratvAdityAzayavAn samAdhatte - samAropetyAdinA (7) ' etena ( 12 ) vastudarzanasya svataH svarUpapariniSThitatvavyavasthApanena, atatkAryakAraNavyAvRttiH (12) agovyAvRttiH, ekapratyavamarzAdijJAnAt gaugaurityAdyanugatAnusandhAnAt, ekArthasAdhane (12) ekavyavahArasampAdane, atyantabhede'pIti tasyAH kalpitvenArthAdabhedAsahiSNubhede'pItyarthaH / indriyAdivat (12) rUpAdijJAne cakSurAdivat, jvaropazamanAdau (13) samuditA itare zuNyyAdaya auSadhavizeSA yatra tAdRzA ye guDUcyAdayastadvacceti yojanIyam / anvayavyatirekAnuvidhAnaM hi hetuhetumadbhAve prayojakaM na tvabhedo'pIti bhAvaH / samayAdarzino'pi (13) atatkAryakaraNavyAvRttau saGketAdarzino'pi darzanapadaM jJAnamAtropalakSaNam, anvayabuddhyabhidhAnavyavahAraH ( 14 ) ayaM gaurayaM For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 207 //
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gaurityAdyabhilApAtmA vyavahAraH, atatkAryakAraNavyatirekavyavasthAyAm (14) atatkAryakaraNacyA vRtterekArtha sAdhanahetutvaniyame, viparyAsayati (14) vaidharmyApAdanena vighaTayatIti bhASyAkSarArthaH / vRttau tasyeti, (14) tathA ca guDUcyAderzvaropazamanAdau vastubhUtazaktisamAnapariNAmena hetutvam, anyApohasya tu kalpanAmAtranirvRttatvena tadabhAvAnna tatheti vyakto viparyAsa ityuktaM bhavati, karkAdivyaktInAM (200-2-4) karkAdivizeSANAm, azvAdipratyayam azvAdyanugatapratyayam, tathA samAnapariNAmahetukaM (4) pratiniyatasamAnapariNAmajanyam, sAdhayati (4) tathAvidhavyApyupasthApanAt / karkAdiSvazvAdyanugatapratyayaH pratiniyatasamAnapariNAmahetukaH anugatakAryatvAt guDUcyAdiprayuktajvaranAza vaditi prayogasambhavAditi bhAvaH / 'viparyAsasAdhanamiti' (4) atadvyAvRttihetukatvasAdhanAyopanyastena prakRtodAharaNena tadviparItasamAnapariNAmahetukatvasAdhanAditi bhAvaH / nanu guDUcyAdiSu zaktirUpaH samAnapariNAmaH kAraNatAvacchedaka iSyate prakRte tvanugatapratyayahetutvaM samAnapariNAme sAdhyamityasti tatrApi sAdhanavaiSamyamiti cet, na / zaktizaktimatorabhedanaye zaktimato hetutve zakterapi tathAtvena tadabhAvAt yadvA kAraNataccAvacchedakasAdhAraNaM prayojakatvamAdAya samAnapariNAmaprayojyatve sAdhye na ko'pi doSa iti bhAvanIyam / amISAmanyApohavAdinAM (4) bauddhAnAm, anyApohasAmAnyamasat (5), abhAvatvenAbhimatam, avaktavyameva vicArakSamatvAt evaM pratyekamavaktavyatvaghaTite bhaGgadvaye samarthite kramArpitAbhyAM tRtIyabhaGgaH sughaTa evetyAha-'etenetyAdi' (5) / saugatAnAmiti (5) tanmate svalakSaNAnyApohayoH sadasaccenAbhimatayorvivAdadazAyAmavaktavyasyApAdayituM zakyatvAdityarthaH / tadAha-svalakSaNasyetyAdi, atredaM cintyam / evaM parAbhimataM saccamasacvaM tadubhayaM coddezyatAvacchedakIkRtyAvaktavyatvavidhA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / / // 20 // paricchedaH prthmH|| nena caramabhaGgatrayasamarthane vedAntyabhimatamavaktavyatvamuddezyatAvacchedakIkRtya tadvicArAsahatvavidhitsayA'STamo'pi bhaGgaH kuto | na bhavet , zabdasAmye'pyarthabhedena bhaGgAntarasya durvAratvAt , dharmavaktavyatvavadavaktavyAvaktavyatvaM na bhedakamiti cet, na / paramatasvamatAbhyAmuddezyavidheyabhAvasyaiva bhedakatvAt , anyathA sadavaktavyatvAdikamapi kevalAvaktavyatvabhaGgakukSau pravizya na bhaGgAntaramutthApayet , kiM caivamAdyabhaGgacatuSTayaM zuddhaghaTatvAvacchinnoddezyatAkamantyabhaGgatrayaM ca kalpitasaccAdyavacchinnaghaTaniSThoddezyatAkamiti prakRtasaptabhaGga cekavAkyatAbhaGgaprasaGgaH, prakArabhedenaiva tadbhedasyAbhiyuktairuktatvAt , prakArazca vidheyadharmoM voddezyatAvacchedakadharmo veti na kazcidvizeSaH, itthameva zuddhaghaTAdidharmikasaptabhaGgIto nIlaghaTAdidharmikAyAstasyA avigAnena bheda iti, yadi ca sattvamasattvaM tadubhayaM ca matakalpitamuddizya pRthagevAvaktavyatvaM caramabhaGgatrayeNAbhidhIyata iti mataM tadA tAdRzaM nityatvAnityatvatadubhayAdikamAdAya bahavo'pi bhaGgAH prakRtaparyAyavidhiniSedhakalpanAmUlatvAbhAvenaikavAkyatvAbhAvazca sphuTa eveti paramatApekSayA caramabhaGgatrayaM vyavatiSThata ityakalaGkadevoktirvArtAmAtram, kiM tvAdyabhaGgadvayaghaTakanijapararUpayoH zRGgagrAhikayA vyavasthApana eva nayabhedo matabhedo vopayujyate, tRtIyabhaGgAstvavaktavyatvalakSaNastAbhyAM yugapadAdiSTAbhyAM tadbhedAdanekabheda ityete trayo niravayavadravyaviSayatvAt sakalAdezarUpAH, sadasavasadavaktavyatvAdayazcatvArastu caramAH sAvayavadravyaviSayatvAdvikalAdezarUpAH, dezabhedaM vinaikatra tu krameNApi sadasattvavivakSA sampradAyaviruddhatvAnodetIti na niravayavadravyaviSayatvameSAmityasmadabhimatoktameva yuktamiti mantavyam / tadetadrahasyaM svasamayavyutpattirasikamanovinodAya sammatigAthAmireva vyutpAdayAmaH-"atyaMtarabhUehiM Niyaehi ya dohi samayamAIhiM / vayaNavisesAIyaM davamavattatvayaM paDai // 1 // arthAntarabhUtaH / / 208 // For Private And Personal Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Si Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir paTAdinijo ghaTAdiH, tAbhyAM dvAbhyAM sadasatvaM ghaTavastunaH prathamadvitIyabhaGganimittaM pradhAnaguNabhAvena bhavatIti sopaskAraM vyAkhyeyam / " samayamAIhiM ityanantaraM turgamyaH, dvAbhyAmiti cAnuvartate, samakamAdirAdAnaM yayostAbhyAM sahArpitAbhyAM tu dvAbhyAmityarthaH / vacanavizeSAtItaM vacanasya vizeSaH zaktistamatItamatikrAntaM sat tathAvidhavAcakAviSayIbhRtamiti yAvat , dravyaM ghaTAdi, avaktavyam , patati azaktibhArAdvaktavyatAzikhare sthAtuM na shknotiityrthH| avaktavyatAM vA patatIti vyAkhyeyam , tathAhi dvayodharmayoHprAdhAnyena guNabhAvena vA pratipAdane na kizcidvacaH samartha, vRttau dvandvasyaivobhayapadapradhAnatvAt , tasya ca dravyavRtteH prakRte'nuktisambhavAd , guNavRtterapi guNAnAM parArthatvena prAdhAnyAghaTanAt , pratyekabhaGgasthale ekadharmasyaikadharmyupacAreNa prAdhAnyasambhave'pi viruddhatvena pratIyamAnayodharmayorekadharmyupacArAyogAt , vAkyasyApivRttyabhinnArthatvena tadanatizAyitvAt , na ca kevalaM padaM vAkyaM vA loka prasiddha tathA, tasyApi parasparApekSadravyAdiviSayatayA tathAbhUtArthapratipAdakatvAyogAt , na ca tau saditi zatRzAnacoriva saGketitakazabdavAcyatvam , vikalpaprabhavazabdavAcyatvaprasaGgAt , vikalpAnAM ca yugapadapravRtternekadA tayostadvAcyatAsambhava iti / etena tadAdipadapratibandhapi nirastA / tatrApi tattadvikalpaprabhavena tacchabdena krameNevAnekArthAbhidhAnAt , ekavacanAntasyApyekazeSasya "jahA ego puriso tahA bahave purisA" ityAbAgamasiddhatvAt, na ca nijA rthAntaraikatAbhyupagame'pyarthasya vAcyatA, tathAbhUtasyAtyantAsattvenAvAcyatvAt , na ca ghaTatve ghaTazabdapravRttinimitte siddhe'sambaddha eva tatra paTAdyarthapratiSedha iti dvitIyabhaGgAnavakAzAt tRtIyo'pi durApAsta iti zaGkamIyam / paTAdestatrAbhAvAbhAve ghaTazabdapravRttinimittasya ghaTatvasyaivAsiddheH, prathamabhaGgotthApitAkAsayA dvitIyabhaGgasyAvazyaprayojyatvAt , tadubhayaviSayasahArpa 42 C+ C+ + For Private And Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // 209 // aSTasahasrI yA tRtIyasyApyavarjanIyatvAt, athavA sarva sarvAtmakamiti sAMkhyamatavyavacchedArthaM tatpratiSedho vidhIyate, tatra tasya pratIvivaraNam // 4 tyabhAvAt // 1 // yadvA nAma - sthApanA - dravya-bhAvabhinneSu vidhitsitAvidhitsitaprakAreNa prathamadvitIyau, tAbhyAM yugapadavAcyam, 4) tathAbhidheyapariNAmAbhAvAd, vyatireke pratiniyatavyavahArocchedo bAdhakastarkaH, evamagre'pi ||2|| athavA svIkRtapratiniyataprakAre tatraiva nAmAdike yaH saMsthAnAdistatsvarUpeNa ghaTaH, itareNa cAghaTa iti prathamadvitIyau, tAbhyAM yugapadabhidhAtumazakteravAcyaH // 3 // yadvA svIkRtapratiniyatasaMsthAnAdau madhyAvasthA nijaM rUpaM kuzUlakapAlAdilakSaNe pUrvottarAvasthe arthAntararUpaM tAbhyAM sattvA sattvayorAdyadvitIya, yugapattAbhyAmabhidhAtumasAmarthyAdavAcyatvalakSaNastRtIyaH || 4 || athavA tasminneva madhyAvasthArUpe varttamAnAvarttamAnakSaNarUpatayA saccA sattvAbhyAM prathamadvitIyau, tAbhyAM yugapadanabhidheyatvAdavaktavyatvAkhyastRtIyaH // 5 // yadvA kSaNapariNatirUpe locanajapratipattiviSayatvAviSayatvAbhyAM nijArthAntarabhUtAbhyAM sattvAsaccAbhyAmAdyadvitIyau, tAbhyAM yugapadAdiSTo'vAcyaH // 6 // athavA locanajapratipattiviSaye tasminneva ghaTe ghaTazabdavAcyatA nijaM rUpaM kuTazabdAbhidheyatvamarthAntararUpaM tAbhyAmAdyadvitIya, sahArpaNayA tRtIyaH ||7|| athavA ghaTazabdAbhidheye tatraiva ghaTe heyopAdeyAntaraGgabahiraGgopayogAnupayogarUpatayA sadasaccAdAdyadvitIya, tAbhyAM yugapadAdiSTo'vAcyaH ||8|| athavA tatraivopayoge'bhimatArthAvabodhakatvAnabhimatArthAnavabodhakatvataH saccAsatvAbhyAmAdyadvitIyau, sahArpaNayA'vAcyaH // 9 // athavA saccamasatvaM cArthAntarabhUtam, nijaM ghaTatvam, tAbhyAmAdyadvitIyau, abhedena tAbhyAM nirdiSTo ghaTo'vaktavyo bhavati, sattvamanUdya ghaTatvavidhAne sattvasya ghaTatvena vyAptatayA ghaTasya sarvagatatvApacyA tathAbhyupagame pratibhAsavyavahAravilopAt asattvamanUdya ghaTatvavidhAne'pyabhAvamAtrasya ghaTatvaprasaGgo, ghaTatvamanUdya sadasacavi For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 209 //
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir dhAne'pi ghaTamAtrasya sadasacce, paTAdInAM prAgabhAvAdInAM cAbhAvaprasaktiriti vizeSaNavizeSyabhAvalopAt sanasannityevaM ghaTo'vAcya eva, anekAntapakSe tu kathaJcidavAcyatvAnna doSaH / na cAnayA rItyA nIlotpalamityAdAvapi vizeSaNavizeSyabhAvakhaNDanAdavAcyatvaprasaGga iti dUSaNaM deyam / tatrApi syAtpadamadhyAhRtyaiva tatkRtapratiniyamena vizeSaNavizeSyabhAvavyavasthiteH, ekAntapakSe tvavAcyatvasvIkArAdeva na ca nIlotpalamityAdeH sambhavAbhiprAyeNaiva prayogAdadoSaH, tathApi niyamAbhiprAyeNa syAdavAcyatvAkSateH sambhavaniyamAbhyAM prathamadvitIyayoreva bhaGgayorArambhe tUbhAbhyAmavAcyatvAkSateriti dig // 10 // yadvA vyaJjanaparyAyo'rthAntarabhUtastadatadviSayatvAttasya, ghaTArthaparyAyastvanyavyAvRtteniMjaH, tAbhyAmAdyadvitIyau, abhedena tAbhyAM nirdeze'vaktavyaH, anyataramanUdyAnyataravidhAne vyavasthitarUpaviparyAsena vyavahAravilopaprasaGgAt , anekAntapakSe tu yugapadabhidhAtumazakyatvAt kathaJcidavaktavyaH // 11 // yadvA sattvamarthAntarabhUtam , antyavizeSo nijaH, tadubhayaM pravRttinivRttyaviSayatvAdananvayAccAvAcyam , pratyekAvaktavyAbhyAM tAbhyAmAdiSTo ghaTo'vaktavyaH, anekAntapakSe tu kathaJcidavaktavyaH // 12 // athavA saMdrutarUpAH savAdayo ghaTa ityatra darzane'rthAntarabhUtA rUpAdayaH, nijaM sandrutarUpam , tAbhyAmAdiSTo ghaTo'vaktavyaH, arUpAdivyAvRttyA rUpAdivyavasthAyAmarUpAdyAtmakaghaTatAyA rUpAdInAmavAcyatvAt , arUpAdirUpatve ca rUpAdInAM tatsvarUpasyaivAbhAve ke sandrutarUpatayA vizeSyA ye ghaTarUpatAmAskandeyurityevamapyavAcyaH / anekAntavAde ca kathaJcidavAcyaH // 13 // iyameva rItirasandrutarUpA rUpAdayo ghaTa iti pakSe'pi bhAvanIyA / tatra rUpAdInAmarthAntarabhUtatvAdasandrutarUpatvasya ca nijatvAttAbhyAmAdiSTasyAvakavyatAyAzca prAgvadvizeSyalopAdeva siddheH / kathaJcitpakSasya ca jainAnAM sarvatrApyaduSTatvAt / pUrvapakSe rUpAdiSu ghaTatvaM paryAptamatra For Private And Personal Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI hai vivaraNam // // 210 // pariccheda: prthmH|| %%A40564 CANCERCRACR44666 tu rUpAdipratyekavRtti nAnA tat , kathazcitsau (sa ) sAdRzyAccaikatvavyavahAra ityetAvAn vizeSa iti sambhAvayAmaH // 14 // yadi vA rUpAdayo'rthAntarabhUtA matubartho nijastAbhyAmAdiSTo ghaTo'vaktavyaH, vinA kalpanAzilpaM bhinnapratItiviSaye vizeSaNavizeSyabhAvAbhAvAt , anekAnte tu kathaJcidavAcyaH // 15 // athavA bAhyo'rthAntarabhUta upayogastu nijstaabhyaamaadisstto'vktvyH| ya upayogaH sa ghaTa ityuktau upayogamAtrasya ghaTatvaprasakteH, yo ghaTaH sa upayoga ityuktAvupayogasyArthatvaprasakterghaTasyAvAcyatvAt , anekAnte tu kathaJcidavAcyatve doSAbhAvAditi dig // 16 // " bhaGgAH SoDaza yogatarkavadime bhUyo vicArakSamAH, sAkalyena ca tairniyamyata idaM bhaGgatrayaM vastuni // tenaitAn sudhiyo vadanti sakalAdezAn vivakSAvazA-dezasthAMzcaturaH parAMstu vikalAdezAnnidezAd guroH // 1 // etadanyatareNaiva saptabhaGgaikyamipyate // zabdasAmyena naikatvaM tattvataH SoDazaiva tAH // 2 // ihArthe koTizo bhaGgA nirdiSTA mallavAdinA // mUlasammatiTIkAyAmidaM digmAtradarzanam // 3 // " eta eva saptabhaGgAH syAtpadalAJchanavirahiNo'vadhAraNaikasvabhAvA viSayAbhAvAhurnayA bhavanti / dharmAntaropAdAnapratiSedhAkaraNAt , svArthamAtrapratipAdanaparAH syAtpadamahimnA vivakSitaikadharmAvadhAraNaparA vA sunayA iti vibhAgaH / evaM niravayavavAkyAtmakaM bhaGgatrayaM pratipAdya sAvayavavAkyarUpaM caturtha bhaGgaM pratipAdayitumAha-"aha deso sambhAve deso'sambhAvapajjave Niyau / taM daviyamatthiNatthiya AesavisesiyaM jamA // 2 // " atheti yadA dezo vastuno'vayavo dharmo vA, sadbhAve'stitve, niyato vivakSitaH, dezazcAparo'sadbhAve nAstitve, tadA tadravyamasti ca nAsti ceti dezAbhedadvAreNa vAcyam / akSipANigatakANakuMTatvayogAt kANakuMTa iva devadattaH, tadAha-yasmAcadravyamAdezavizeSitam // 21 // For Private And Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailasagarsur Gyanmandir kahRMERRORS- 456 ubhayapradhAnAvayavAmedenArpitaM svAzrayasamavAyitvarUpaparamparAsambandhAvacchinnadharmadvayaprakAratAnirUpitakavizeSyatAkaupAdAnikabodhecchAviSayIkRtamiti yAvat , yathAzrute ghaTapadasya dezaparasyAvRttyA prakAratAdvayanirUpitavizeSyatAdvayazAlina eva bodhasya jananAdaupAdAnikabodhaparyantamanudhAvanam , evamagre'pi bodhyam // uktanyAyena paMcamabhaGgapradarzanAyAha-'sambhAve AiTo deso, deso ya ubhayahA jassa / taM asthi avattavaM ca hoi daviyaM viappavasA // 3 // " sadbhAve'stitve yasya ghaTAderddharmiNo deza AdiSTo dezazcApara ubhayathA'stitvanAstitvaprakArAbhyAmekadaiva vivakSitaH tadravyamasti cAvaktavyaM ca bhavati, vikalpavazAduktobhayadharmAkAntadezadvAreNa dharmiNo vivakSAvazAt , tena prathamatRtIyabhaGgasaMyogenAnyathAsiddhivyudAsaH, kevaladharmavivakSAyA dezAvizepitadravya eva sambhavAt , dezadvArA dravye ubhayadharmavivakSAyA eva yuktatvAditi bodhyam // SaSThaM bhaGgadarzayitumAha-'AiTThosabbhAve deso, deso ya ubhayahA jassa / taM Natthi avattavaM ca hoi daviyaM viappvsaa||4||' yasya vastuno deza eko'sace niyato'parazca sattvAsattvAbhyAM yugapadAdiSTastadravyaM tathA vikalpavazAnAsti cAvaktavyaM ca bhavati, kevaladvitIyatRtIyabhaGgavyudAsaH praagvdbhaavyH|| saptamaM pradarzayati-"sambhAvAsambhAve deso, deso ya ubhayahA jassa / taM atthi Nasthi avattavvaM ca daviyaM viappavasA // 5 // yasya deza ekaH sadbhAve'paro'sadbhAve'nyazcobhayathA niyatastadrvyaM tathA vikalpavazAdasti nAstyavaktavyaM ca bhavati, viziSTavivakSayA kevalabhaGgatrayavyudAsaH // na cAtrASTamavacanavikalpaparikalpanApi sambhavadavatArA, tannimittAbhAvAt , sAvayavAtmakasya niravayavAtmakasya tannimittasya caturthAdiSu prathamAdiSu cAntarbhAvAt , gatyantarasya cAsattvAt , na cAvaktavyatvavadvaktavyatvenASTamena bhavitavyam , samprati pakSamaulabhaGgajijJAsAmUlajijJAsAviSayatvenAvaktavyatvAzrayaNe'pi tadviparyayeNa vaktavyatvAnA For Private And Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 211 // www.kobatirth.org zrayaNAt, ata evAvaktavyatvasaptabhaGgyAmapi maulabhaGgadvayotthApitAkAGkSAviSayasyAvaktavyatvasyAnyasyaiva tRtIyabhaGge pravezAnna nyUnatvamiti vadanti tena vyavasthitaH saptavidho vacanamArgaH // atra nayavibhAgapradarzanArthamAha-' evaM sattaviappo vayaNa ho hoi atthapaJjAe / vaMjaNapajAe puNa saviappo Niviappo ya // 6 // evamuktaprakAreNa saptavikalpaH saptabhedo vacanapathaH artha paryAye'rthanaye saGgrahavyavahArarjusUtralakSaNe bhavati, tatra prathamaH saGgha he sAmAnyagrAhiNi, dvitIyo vyavahAre vizeSagrAhiNi, tRtIyapakSa RjusUtre sUkSmavartamAnakSaNagrAhiNi, ekado bhayArpaNAyA varttamAnakSaNaniyatatvAt, caturthaH saGgrahavyavahArayoH, paJcamaH saGgraharjusUtrayoH, SaSTho vyavahArarjumUtrayoH, saptamaH saGgrahavyavahArarjusUtreSu || vyaJjanaparyAtre viSayilakSaNayA zabdanaye savikalpaH sAmpratAkhyabhede, paryAyazabdavAcyatAvikalpasadbhAvAt, nirvikalpaH samabhirudaivaMbhUtayoH, tayoH paryAyakriyAbhedabhinnArthatvAt, tathA ca syAdasti syAnnAstItyatra ghaTapadena yAvadghaTavAcakapadavAcyatvAvacchinno dharmyupAdeyaH, tasya phalataH prathamazabdabhede saccam, dvitIyatRtIyayozcAsaccamiti bhedadvayaM siddhyati ' saviappaNiviyappaM ' ityAdi siddhasavikalpakatvanirvikalpakatva bhaGgadvayopAdAne prakRtasaptabhaGgImupakramya dharmAntarasaptabhaGgIsAdhane'rthAntararUpanigrahasthAnaprasaGgAdityasmAkamanekAntavyavasthAdau manISonmeSaH / na ca yathoktavyAkhyAne'pi dharmitAvacchedakabhedAt saptabhaGgI bhedaprasaGga AvazyakaH, ekatra dharmiNItyasyaikadharmitAvacchedakAvacchinna ityevArthAditi zaGkanIyam, taddharmitAvacchedakasamaniyatadharmAvacchinnavizeSyatAsthale saptabhaGgIbhedAbhAvAt, anyathA kambugrIvAdimAn syAdastItyAdAvapi ghaTavizeSyakasaptabhaGgIbhedApatteriti vibhAvanIyaM sUribhiH / sAmpratasamabhirUDhaivaMbhUtAnyatamaviSayayoryugapat jijJAsAyAM tRtIyaH, prathamadvitIyasaMyoge caturthaH, prathamadvitIya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 211 //
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shil Kalassagarsur Gyanmandir caturtheSvanabhidheyasaMyojanayA pazcamaSaSThasaptamAH / yadvA asyA gAthAyA bhinnastAtparyArtho vRttidbhidbhAvitaH, tathAhiarthanaya eva saptabhaGgAH, zabdAdiSu tu triSu nayeSu prathamadvitIyAveva bhaGgo, vaktrabhiprAyo hi saGgrahAdirarthapradhAno'rthanayaH, parArthazabdazravaNodgataH zabdAdizrotrabhiprAyazca zabdapradhAnArthopasarjanatvAt shbdnyH| tatra zabdasamabhirUDhApekSayA savikalpako vacanapathaH, saMjJAkriyAbhedenAbhinnArthapratipAdakatve'pi bhedajijJAsArUpavikalpasAhityAt , evaMbhUtastu kriyAbhedAdbhinnamevArtha tatkSaNe sthApayatIti nirvikalpakaH, taduttaraM bhedajijJAsArUpavikalpavirahAditi bhaGgadvayamevAvatiSThate, avaktavyatvabhaGgastu vyaJjananaye na sambhavatyeva, tasyArthapratipattuH zabdazravaNodgatAbhiprAyavizeSatvAt , avaktavyatvasya tu zabdAmAvaviSayatvAditi / atra yadyapi zabdAnupalabdhigamyasyApyavaktavyatvasyAnumAnAdigamyArthasyeva pramANasamplavavAdinA zabdapramANaviSayatvaM nAyuktimat , vyaanaparyAye saptabhallyabhAve ca tasyA vyApakatvapravAdasyAprAmANikatvApattiH, tathApi vaktavyatvarUpe vyaJjanaparyAye pratipakSeNA| vaktavyatvena saha bhaGgadvayameva bhavati, avaktavyatvopAdhInAM buddhivizeSAnugatAnAM yAvatAmeva syAtpadenopasthitisambhave tRtIyabhaGgasyAnatiprayojanatvAt , saptabhaGgyA vyApakatvapravAdasyArthaparyAyamAdAyaivopapatteH, evamavaktavyatvasaptabhaGgyAmapi tRtIyabhaGgasya prathamabhaGge pravezAd bhaGgadvayaparizeSo vyAkhyeyaH, tasyApi vyaJjanaparyAyatvAt , vyaJjanaparyAyazabdena vyaJjanaparyAyanichupratiyogyanuyogibhAvasambandhAzrayasyaiva grahaNAt , na ca bhaGgadvaye syAdvAdahAniH, saptabhaGgyA eva syAdvAdatvAditi zaGkanIyam , ko jIva ityAdiprazne syAdaupazamikAdibhAvayukto jIva ityAyekamacottare'pi syAtkAralAJchanatayA syAdvAdatvasya malayagiriprabhRtibhirabhiyuktaiH samarthitatvAt , utthApyAkAsayA yathAkathaJcitsaptabhaGgyavatArasya sulabhatAyAzcasmAbhirnayopadezAdau prada For Private And Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 212 // www.kobatirth.org ziMtatvAditi yuktaM pazyAmaH / etena - " icchai visesiyataraM paJcuppaNNaM Nao saddo" itiniyuktipratIke RjusUtrAdvizeSitataratvaM zabdasya saptabhaGgyAkrAntatayA yanmahAbhASyAdAvupadarzitaM tadaviruddhamityuktaM bhavati, vaktavyatvAtiriktasthale tatsAvakAzatAyA nyAyyatvAcchandAvacchinnArthagrAhitvena ca zabdanayasyArthanayatvAnApatteriti bhAvanIyam // 1 // yadvA vyaJjanaparyAye vyaanaparyASagrAhiNi zuddhazabdanaye evaMbhUtAkhye dezapradezakalpanArahitAkhaNDavastvabhyupagamapare dezAzritottarabhaGgacatuSTayAyogAdAdyeSu triSvavasthiteSu ekasambandhijJAne'parasambandhismaraNamiti nyAyena padajJAnopasthitAnAmarthAnAmivArthajJAnopasthitAnAM padAnAmapi zAbdabodhapravezadhauvye 'vaktavyatvabhaGgasya mUlata eva lopAt savikalpo vyatirekasahito nirvikalpazca tadrahito vacanamArga ityevamAdyabhaGgadvayamevAvaziSyata iti vyAkhyeyam // 2 // yadvA vyaJjanaparyAye vizeSApekSayA sthUlavyaJjanaparyAyagrAhiNi vyavahArakRtabhedasaGkocapare saGgrahanaye savikalpo nirvikalpacetyAdyabhaGgadvayAtmaka evaM vacanamArgaH, yairupAdhibhiravaktavyaM tairasattvasyaivAzrayaNAt itthameva viruddhaghaTatva paTatvAbhyAmabhAvasya kevalAnvayitvapravAdopapatteH, tathA jijJApayiSayA gurorapi ziSyaM prati tRtIyabhaGgasthAne dvitIyabhaGgasyaiva prayogArhatvAt, AdyabhaGge sAmAnyabubodhayiSArUpatayA bhaGgadvaya eva vAkyaparyAptau ca saMjighRkSArUpatayA vaktrabhiprAyAtmaka saGgrahavyApAradvaividhyopapattermahAvAkyAvAntaravAkyarUpanimittabhedAt, dezAzritA bhaGgA api cAtra deziniSThatayA saMgrAhyAH, anyathaikavacanabahuvacanAdinA''dhikyApatteriti sarvamanavadyam // 3 // " matadvaye'pi vyAkhyAtAM, saptabhaGgImimAM mayA / budhAH ! sudhAvadAsvAdya, santu sauhityazAlinaH // 1 // amuSminnetAvatyakhilanayasammardagahane, mahAtarphe kasya prabhavati paricchedadhiSaNA // tathApyantaH zrImannayavijayavijJAMhi bhajane, na bhagnA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prathamaH // // 212 //
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir 84545AROGRAMM bhaktizcetkathaya kimasAdhyaM mama sakhe ! // 2 // " ||sptbhnggiivimrshH puurnnH|| ___ nanvastitvameva vastunaH svarUpaM, na punarnAstitvaM, tasya pararUpAzrayatvAdanyathAtiprasaGgAditi vadantaM vAdinaM pratyAhurAcAryAH / astitvaM pratiSedhyenAvinAbhAvyekadharmiNi / vizeSaNatvAtsAdharmya yathA bhedavivakSayA // 17 // eko dharmI jIvAdiH / tatrAstitvaM nAstitvena pratiSedhyenAvinAbhAvi, na punarbhinnAdhikaraNam , vizeSaNatvAt / yathA hetau sAdharmya vaidhahNa bhedavivakSayA sarveSAM hetuvAdinAM kacidanumAnaprayoge prasiddham / sarvasya nityatvAnityatvAdisAdhane hetau sAdharmyasya vyatirekAvinAbhAvino'saMbhavAdayuktamudAharaNamiti cet , na, tatrApi tadubhayasadbhAvAt / tathA hi / sarvamitthamanitthaM veti pratijJAyA'bhipretya | vA prameyatvAdihetUpAdAnepi vyatirekostyeva, prameyatvasya vastudharmatvAt / pariNAmI jIvaH zabdAdirvA nApariNAmIti vA, sarva cetanama cetanaM vA, vivAdApannamitthamanitthaM vA pratijJAprayogavAdI pratipAdyanurodhataH pratijJAya, saugatapratipAdyAzayatobhipretya vA prameyatvAt sattvAdvastutvAdarthakriyAkAritvAdityAdihetUnAmupAdAnepi vAdiprativAdiprasiddhe'rthe'nvayavatkhapuSpAdau sAdhyadharmanivRttau sAdhanadharmanivRttilakSaNo vyatirekostyeva / khapuSpAdayopi tatra vyavahAramicchatA prameyAH pratipattavyA iti na kiJcitpramANam , prameyAbhAvasyApi tathAbhAvAnuSaNeNAvyavasthAprasaGgAt / na caitadviruddham , svalakSaNamanirdezyamityAdivat / na hi svalakSaNasyAnirdezyasyApyanirdezyazabdena nirdeze virodhosti / nApi pratyakSaM kalpanApoDhamapi kalpanApoDhatvena kalpayataH kizcidvirudhyate, sarvathA tadvyavahArApahavaprasaGgAt / tathaiva khapuSpAdayo'prameyA iti vyabaharatopi na teSAmaprameyatvaM virudhyate, tatpramitau pramANAbhAvAtprameyAbhAvavat / tadabhAvepi khapuSpAdInAM prameyatve prameyAbhAvasyApi prameyatvAnuSaGgaH / tathA ca prameyatadabhAvavyavasthA kathamAsthIyeta ? etena khapuSpAdayaH prameyAH zabdavikalpaviSayatvA SASARDARACTORS For Private And Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 213 // dbhaTAdivadityanumAnaM pratyuktam , hetoH prameyAbhAvena vyabhicArAt / pratyakSAnumAnAbhyAM pramIyamANatvAtprameyAH khapuSpAdaya iti cet , na, asiddhatvAtsAdhanasya / tathA hi / te na pratyakSeNa pramIyamANAH, tatra svAkArAnarpakatvAt / nApyanumAnena, svabhAvakAryapratibandhAbhAvAt / svabhAvena kenacitteSAM pratibandhe nissvabhAvatvavirodhAt , kAryeNa ca pratibandhe'narthakriyAkAritvavyAghAtAt santaH khapuSpAdayo vyavahniyeran / darzane svAkAramanarpayatA svabhAvakAryapratibandhAbhAve prameyatvaM pramANAntaramavazyamAkarSati / tato vipratiSiddhametat khapuSpAdInAM prameyatvam , pramANadvayaniyamavirodhAt / na ca pramANAntareNApi pramIyamANAste, pramANaviSayatvadharmasyAnAzrayatvAt / anyathA vastutvApatteH sadasadvyavasthAnupapattestavyavahArAbhAvaH / na ca svalakSaNamevAnyApohaH, sarvathA vidhiniyamayorekatAnatvAsaMbhavAt / puSparahitaM khameva khe puSpAbhAvaH, zazAdaya eva ca viSANarahitAH zazAdiSu viSANAbhAva ityekaviSayau khazazAditatpuSpaviSANavidhiniyamau saMbhavata eveti cet , na, gaganazazAdInAM bhAvAbhAvasvabhAvabhedAdvidhiniyamopalabdhezca, anyathAnubhavAbhAvAt / zabdavikalpavizeSAtsaMketavizeSApekSAdekatra viSaye vidhiniyamayoH saMbhava iti cet , na, saMketavizeSasya vastusvabhAvavizeSanibandhanatvAt / tatsvabhAvabhedAbhAve ca saMketavizeSAnupapatterabhidhAnapratyayavizeSopi mA bhUttadanyataravat / nanvanindrabhAvepi padArthe vyavahartRsaMketavizeSAdindrAbhidhAnapratyayavizeSadarzanAnna vastusvabhAvabhedanibandhanaH saMketavizeSaH siddho, yato vastusvabhAvabhedAbhAve saMketavizeSAnupapattiH, tatobhidhAnapratyayavizeSazca na syAt , khamasti, tatpuSpaM nAstIti, tasyAnAdivAsanodbhUtavikalpapariniSThitatvAt , iti kazcit , sopyananubhUtavastusvabhAvaH, zabdasva sarvArthapratipAdanazaktivaicitryasiddheH, padArthasya ca sarvasya sarvazabdavAcyatvazaktinAnAtvAt prdhaangunnbhaavaadbhidhaanvyvhaarprsiddhH| kacitpadAthe'nindrasvabhAvepIndrazabdavAcyatvazaktisadbhAvAdvyavahartRsaMketavizeSAdindrAbhidhAnapratyayavizeSasiddhevastusvabhAvabhedanibandhana eva saMketa %25AAAAAKASH 213 // For Private And Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir Storto vizeSa iti na tadabhAve bhavitumutsahate, yataH pratyayavizeSaH syAt / kathamanyathA khapuSpavatkhepi nAstIti pratyayo na bhavet ? khavadvA khapuSpepyastIti pratyayaH kuto na syAt ? tayoranyataratrobhAvapi pratyayau kuto na syAtAm ? saMketavizeSasya sarvathA vastusvabhAvabhedAnapekSasya saMbhavAt / pratiniyatazca vidhiniyamapratyayavizeSaH sakalabAdhakavikala: saMlakSyate / tato yAvanti pararUpANi pratyeka tAvantastataH parAvRttilakSaNAH svabhAvabhedAH pratikSaNaM pratyetavyAH, svalakSaNamevAnyApoha iti vyavasthApayitumazakteH, tasya saMbandhyantarApekSatvAt / na ca saMbandhyantarANi svalakSaNasya svarUpabhUtAnyeva, teSAM pararUpatvAt , anyathA tataH parAvRtteranupapatteH / pararUpANyapi yadi saMbandhyantarANi bhAvasvabhAvabhedakAni na syustadA nityatvepi kasyacitsaMbandhyantareSu kAdAcitkeSu kramazorthakriyA na vai vipratiSidhyeta / zakyaM hi vaktum , kramavartIni kAraNAni tattannirvartanAtmakAnIti nityaM svabhAvaM na vai jahAti kSaNikasAmagrIsannipatitaikatamavat / tadetattadA tattatkartuM samarthamekaM svabhAvamavicalitaM bibhrANaM sahakArikAraNAni svabhAvasyAbhedakAni nAnAkAryanibandhanAni kAdAcitkAni pratIkSante iti / na caivacane viSamamudAharaNam , kSityudakabIjAtapAdisAmagryAmantyakSaNaprAptAyAM sannipatitasyaikatamasya kAraNasya zeSeSu kAraNeSu yavAGkurAdikAryanirvartanAtmakeSu satsvapi svabhAvabhedasya kSaNikavAdinaH siddhatvAt / tadime'rthA vidhipratiSedhAbhyAM saMpratibaddhA na pratibandhamativartante vastuta eva / tato na saMvRtistadvyavahArAya bhedamAvRttya tiSThatIti yuktam , vidhipratiSedhasaMbandhazUnyasya bhedasya svalakSaNalakSaNasya sAkSAdadhyakSatonupalakSaNAt, tathAnumAnAdapyapratipattervidheH pratiSedhasya cApahnave vyavahArAghaTanAt, saMvRtestamAvRttya sthitivirodhAt, paramArthata eva bhAvasyAnekasvabhAvasya pratIteH / tadanekakhabhAvAbhAve vinirbhAsA(sa)saMbhavAdAtmani paratra cAsaMbhavinamAkAramAdarzayatIti mugdhAyate sarvatrAsahAyarUpAnupalabdheH / jAtucinniraMzarUpopalabdhau hi nAnArUpopalabdhiH saMvRtirAtmani r For Private And Personal Use Only
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // // 214 // paricchedaH prthmH|| parasmizcAvidyamAnamAkAraM darzayatIti yuktaM vaktum , nAnyathA, aptiprasaGgAt / yadi punaranAdyavidyodayAdakhilajanasyAsahAyarUpAnupalabdhirjAtataimirikasyaikacandrAnupalabdhivaditi matam , tadA "guNAnAM sumahadrUpaM na dRSTipathamRcchati / yattu (ca) dRSTipathaprAptaM tanmAyeva sutucchakam / / 1 / / sarva puruSa evedaM neha nAnAsti kizcana / ArAmaM tasya pazyanti na taM kazcana pazyati // 2 // " ityapi kinna syAt ? sarvathApyavizeSAt / tadiyaM saMvRtiH sAmAnyasAmAnAdhikaraNyavizeSaNavizeSyabhAvAdivyavahAranirbhAsAnbibhratI svayamanekarUpatAM pratikSipantaM vyavasthApayati, tAmantareNa sAmAnyAdivyavahAranirbhAsasaMvRtyanupapatte; tadvadbhAvAntarANAmanekAntAtmakatve vAstavI sAdharmyavaidhAdisthitiravizeSeNa vikalpabuddhermithyAtvaM pratijAnantaM pratikSipatyeva, saMvRteH svarUpe'nekAntAtmakatvaM, na tu tatonyeSAM bhAvAnAmiti vibhAvayitumazakteH / tato na svalakSaNamevAnyApohaH saMbhavati yena khapuSpAdayaH prameyAH syuH / yatpunaretadanyato vyAvRttiranAtmikaiveti, tanna, cakSurAdijJAnasya nirvyavasAyAtmakasya svayamabhUtAvizeSAt , nirNayasya bhAvasvabhAvAsaMsparzinaH sarvathA vastutattvAparicchedAdidamitthameveti svayamekAntAnupapatteH / soyaM cakSurAdijJAnAdvastutattvamadhyavasyansakalavikalpAdhyavaseyAmanyabyAvRttiM sarvathAnAtmikAmAcakSANaH kathamidameva vastutattvamitthameveti vA svayaM pratipadyetAnyaM vA pratipAdayediti savismayaM nazcetaH / atoyaM bhAvaH svabhAvabhedAnvidhipratiSedhaviSayAnbibhrANaH pratyakSatarapramANasamadhigatalakSaNaH pratIyeta prameyaH, khapuSpAdayastvaprameyA iti prameyatvAdihetAvapi vyatireko vidyate eva / sarvasya pariNAmitvAdau sAdhye sapakSe'nvayo na saMbhavatyeveti cet , na, antarvyAptilakSaNasya tathopapattirUpasyAnvayasya sadbhAvAdanyathAnupapattirUpavyatirekavat / na hi dRSTAntadharmiNyeva sAdhayaM vaidhayaM vA hetoH pratipattavyamiti niyamo yuktaH, sarvasya kSaNikatvAdisAdhane sattvAderahetutvaprasaGgAt / yatazcaivaM sarvatra hetau sAdhayaM vaidhayeNAvinAbhAvi prasiddhamudAharaNaM tasmAdyadvizeSaNaM tatpratiSedhyAvinAbhAvi | |214 // For Private And Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir kaciddharmiNi, yathA sAdhaya bhedavivakSayA kRtakatvAdI, vizeSaNaM cAstitvaM, tataH pratiSedhyadharmapratibandhi ityanumAnamanavadyamavatiSThate, hetorasiddhatAdyanupapatteH, sAdhyasAdhanadharmavaikalyAbhAvAJca nidarzanasya, pratyakSAdivirodhAbhAvAca pakSasyeti pratipattavyam // 17 // atha prakRtaM-'astitvamiti' (213-1-3) astitvaM pratiSedhyena nAstitvena, ekadharmiNyavinAbhAvIti sAdhyam , ekakAle'vinAbhAvena siddhasAdhanavAraNArthamekadharmiNIti, vizeSaNatvAditi (3) hetuH / astitvanAstitvobhayaghaTitadharmivizepaNatvAdityarthaH / anyathA nIlAdAvutpalAdivizeSaNe caitanye ca jIva vizeSaNe'nIlAcaitanyAvinAbhAvasya dharmiNyaprasiddhyA lokadRSTyA vyabhicArasya spaSTatvAtpararUpeNa tadavinAbhAvasya ca sAdhyasamatvAditi draSTavyam / yat svasvetarayadubhayaghaTitayaddharmivizeSaNaM tattatra tenAvinAbhAvi, yathAnvayavyatirekavyAptidvayaghaTitavyApyavizeSaNamanvayavyAptirUpaM sAdhayaM vyatirekavyAptirUpavaidha yeNAvinAbhAvIti, dRSTAntapradarzanam , bhedavivakSayeti sAdhopanyAsaniyamArtham , bahirvyAptirUpabhedavivakSayA hi sAdharmyamupanyasyate, antarvyAptirUpAbhedavivakSayA tu vaidha-miti, bhASye vyatireko'styeveti (213-1-7) tathA caitannaye kevalAnvayI nAstyeveti bhaavH| tathaiveti' (12) aprameyatvavyavahArasya pramANajanyajJAnaviSayatvarUpaprameyatvAsAdhakatvAdevetyarthaH, na ca vyavahAreNa jJeyatvasiddhau prameyatvasiddhiprauvyam , etannaye jJeyatvasya prameyatvAvyApyatvAt / anAdiviparItavAsanAjanyavikalpaviSaye vyabhicArAditi, santaH khapuSpAdayo vyavahiyeranniti (213-2-3) khapuSpAdiSu sattvavyavahAraH prasajyeteti bhaavH| vipratiSiddhametaditi (4) bhASyapratIke kimityAkAGkSAyAmAha vRttikRt khapuSpAdInAM prameyatvamiti(4) khapuSpaM prameyaM ceti vacanaM parasparaviruddhamityarthaH / kasmAdityAha-pramANadvayaniyamavirodhAditi (5) tarhi pramANAntareNa teSu prameyatvaM SEARCHANA For Private And Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH prthmH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 215 // HAROSANSK setsyatItyAzaGkAyAmAha-'nacetyAdi' (5) na cAtyantAsatyapItyAdizrIharSoktarItyA khapuSpAdAvasatvAdinA zAbdapramAvipayatvAvirodhaH, avastuni tatsambandhAyogAt , khapuSpamasadityAdervAkyAdvaijJAnikasambandhena kathazcidviziSTe vaiziSTyamiti rItyA bodhopapattAvapi tasyAzrayAzrayibhAvasambandhena bhramatvadhrauvyAt , bhramasya ca vastvasAdhakatvAt , vastutaH khavRttitvAbhAvavat puSpamityeva tattAtparyAditi bhaavH| AkAzAdyAtmakasvalakSaNaM khapuSpAdyabhAva iti na pratiyoginaH prameyatvavyAghAta iti saugatamatamAzaGkate-'naca svalakSaNamevetyAdi' (213-2-6) / ekatAnatvAsambhavAdekAzrayatvAsambhavAt , tathA cAsya vikalpasya pAramparyeNApi svalakSaNAviSayatvAnna prAmANyaM bhramAzca na vastusiddhirityuktaM bhavati, vidhiniyamau bhAvAbhAvau, khamasti tatpuSpaM ca nAstIti (12) niSedhyapratyayavizeSAkArapradarzanam 'tasyAnAdItyAdi' (12) anena vastusvabhAvabhedanibandhanatvaniSedho dRddhiikRtH| pradhAnaguNabhAvAditi (213-2-3) indrazabdasyendre pradhAnabhAvena pravRttiranindre ca guNabhAvenetyarthaH / na caivaM sarvatra nAnArthatvApattiH, iSTatvAd , vyavahAravizeSasya ca kozAdiniyatritatvenAnatiprasaGgAt , ata eva na lakSaNocchedaH, kozAdiniyatritazaktyabhAve tadavakAzasyAviruddhatvAditi draSTavyam / / pararUpANIti (214-1-3) prtvaapaadkaaniityrthH| tena pararUpAvacchinnAbhAvavadvyadhikaraNasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvA api saGgahItA bhavanti / svabhAvabhedA (4) iti bhAvavadabhAvasya svabhAvatvAttasya ca pratiyogitAvacchedakarUpasambandhAdibhedena bhinnatvAdityarthaH, yattu pararUpAvacchinnAbhAvo vyadhikaraNasambandhAvacchinnAbhAvenaiva gatArtha iti bhavadevamatam , tadgatArthameva, vinigamakAbhAvAtpratItizaraNaprathamakalpanAyA ubhayatra taulyAt , bhUtale ghaTatvena paTo nAsti na tu ghaTa ityasyAyogyatApattezca, ghaTavatyapi ghaTatvasambandhena tadabhAvAkSateri 215 // For Private And Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tyadhikaM latAyAm / adhikaraNasvarUpAbhAvaikAntavAdaM saugatasya nirasyati - 'svalakSaNamevetyAdi' (4) tasyAnyApohasya, sambandhyantarApekSatvAt (4) sambandhyantaranirUpaNAdhInanirUpaNatvAt, tathA ca sApekSanirapekSatvAbhyAM bheda Avazyaka iti bhAvaH / sambandhyantarANAM vastusvabhAvAbhedakatve kSaNikatvasAdhakamUlayuktivirodha ityAha-yadItyAdinA (5) kAraNAni (7) sahakArikAraNAni, tattannivarttanAtmakAni (7) tattatkAryotpAdanasvabhAvAni, iSTApattimAzaGkyAha- 'na caivamiti' (9) aviSamamityakArapra zleSeNa vyAkhyeyam ' svabhAvabhedasyeti ' (10) kuzUlanihitabIjAdaMkuronmukhabIjasya kSaNikatvAdinA bhedAbhyupagamAdityarthaH / pratibandhamavinAbhAvaM, vastutaH (11) paramArthataH, bhedaM (11) svalakSaNaM niraMzam, taM (214-1-13) svalakSaNAkhyaM bhedam, tadanekasvabhAvAbhAve (13) tasya vastuno'nekasvabhAvAnabhyupagame, vinirbhAsasambhavAt (13) sambhavadvinirbhAsabalAt, Atmani paratra ca (13) vidhau pratiSedhe ca, Adarzayati (14) saMvRtiriti zeSaH / mugdhAyate (14) indrajAlAyate, 'guNAnAmiti' (214-2-2) guNAnAM sactvarajastamasAm, sumahadvyApakaM sAmyAvasthAkhyam, rUpaM na dRSTipathamRcchati, (2) na darzanakarmI bhavati, tadvyApta cakSurvRttyayogAt, yacca dRSTipathaprAptaM (2) grAmArAmAdi, tadvikAritvAnmAyevendrajAlamiva, sutucchakaM bADhaM mithyeti sAMkhyamate vyAkhyAnam, vedAntimate tu guNAnAM nAmarUpAkhyAnAm sumahat sarvAdhiSThAnatvena mahattaram, rUpamastitvabhAsamAnatvapriyatvopalakSitamakhaNDaM brahma, na dRzyatAmAyAti, vRttivyApyatve'pi tasya phalAvyApyatvAditi vyAkhyeyaM pUrvArddham, uttarArddha prAgvat / ArAmaM (214 - 2 - 3) medaprapaJcam tam (3) akhaNDaM puruSam, vyavahAranirbhAsAn (4) vyavahAraniyAmakAn bhedAn, vyavasthApayati (5) viruddhatvenAvasthApayati nirAkarotItyarthaH, For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailascagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 216 // paricchedaH maaprthmH|| tAmantareNa (5) anekarUpatAM vinA, sAmAnyAdivyavahAranirbhAsabhRtaH saMvRteranupapatteriti yojanIyam / saMvRtezcAnekAtmakatve'bhyupagate tadRSTAntena bhAvAnAM tadanivAritamevetyAha-tadvaditi (5) // azakteriti, (7) arthakriyAkAritve saMvRtemithyAtvenAnekasvabhAvAparyanuyojyatAyA durvacatvAditi bhaavH| prameyAH syuH (7) ityanantaramabhAvatveneti shessH| etadanyataH (7) etasmAdanyataH, nirvyavasAyAtmakasyeti (8) atavyAvRttyanavagAhitayA'vyavasAyAtmana ityrthH| nirNayasya (8) darzanottarabhAvino vikalpasya // 17 // bhavatu tAvadastitvaM jIvAdI nAstitvenAvinAbhAvi / nAstitvaM tu kathamastitvAvinAbhAvi, khapuSpAdau kathaMcidapyastitvAsaMbhavAditi manyamAnAnpratyAhuH / nAstitvaM pratiSedhyenAvinAbhAvyekadhamiNi / vizeSaNatvAdvaidhayaM yathA'bhedavivakSayA // 18 // kRtakatvAdau hetau zabdAnityatvAdau sAdhane sadharmaNA sAdharmyaNAvinAbhAvivizeSaNaM vipakSe vaidhaya'mudAharaNaM prasiddhaM tAvattajjIvAdAvekadharmiNi pararUpAdibhirnAstitvaM svarUpAdibhirastitvenAvinAbhAvi sAdhayatyeva, vizeSaNatvasAdhanasyAnavadyatvAt , pakSIkRte nAstitve vizeSaNatvasya bhAvAdastitvavat, vipakSe ca svapratiSedhyAvinAbhAvarahite kacidapyabhAvAta , tathA tasya vizeSaNatvAnupapatterityasiddhaviruddhAnakAntikatvadoSAbhAvAt , dRSTAntasya ca sAdhyasAdhanavaikalyAdidoSAsaMbhavAt , sAdharmyasyeva hetau bhedavivakSayA, vaidhaya'syAbhedavivakSayA'vinAbhAvitvanizcayAt , tatra bhedavivakSAvadabhedavivakSAyAH paramArthasadvastunibandhanatvAt / bhedAbhedavivakSayoravastunibandhanatve viparyAsopi kiM na syAt ? zabdAnityatvasAdhane kRtakatvAdihetau ghaTAdibhirbhedavivakSA gaganAdibhirabhedavivakSA hi viparyAsaH / sa ca 034450566 // 216 // For Private And Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri M a in Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir 543 parairneSyate eva / tadiSTau zabdanityatvasAdhanAddhetorviparyAsaH syAt, viruddhatvopapatteH / soyaM kRtakatvAdeH sAdhanasyAviruddhatvamupayastatra bhedAbhedavivakSayorvipakSetarApekSayorvastunibandhanatvamupagantumarhati / tataH samaJjasametat , yatkiJcidvizeSaNaM tatsarvamekatra pratipakSadharmAbinAbhAvi, yathA vaidhaya'mabhedavivakSayA hetau, tathA ca nAstitvaM vizeSaNamityanumAnam, sAdhyasadbhAve eva sAdhanasya sadbhAvanizcayAt , anyathA vyavahArasaMkaraprasaGgAt , karamatvasya karabhavaddadhanyapi sadbhAvAnuSaGgAt, dadhitvasya ca danIva karabhepi prasakteH / daghi khAdeti coditaH karabhamabhidhAvet , karabhavadvA danyapi nAbhidhAvet , adhitvasyAkarabhatvasya ca kcidpybhaavaat| iti pravRttinivRttilakSa go vyavahAraH | saMkIryeta, sarvasya sarvathA sadbhAvAt / yadi punardadhani svarUpeNa dadhitvaM, na karabharUpeNa, karabhe ca svarUpeNa karamatvaM, na dadhirUpeNa, yataH pravRttyAdivyavahArasaMkaraH prasajyeteti matam , tadA siddhaM dadhitvamadadhitvena pratiSedhyenAvinAbhAvi, karabhatvaM cAkaramatvAvinAbhAvi, tadvattasarva vizeSaNaM svapratiSedhyenAvinAbhAvi iti siddhAnyathAnupapattiH, vipakSe bAdhakasadbhAvAt / na hi svecchApraklaptadharmadharmivyavasthAyAM paramArthAvatAraH syAt , yataH sarva evAyamanumAnAnumeyavyavahAro buddhyArUDhena dharmadharminyAyena bahiH sadasattvamapekSate iti yuktaM bhavet / tadasamIkSitatattvArthairlokapratItivazAdbhedAbhedavyavasthitistattvapratipattaye samAzrIyate iti bAlAbhilApakalpam , bhAvasvabhAvoparodhAtsarvatra bhedAbhedavyavasthiteH, anyathA ttstttvprtiptteryogaat|| nAstitvamityAdikArikA (216-2-8) prAgvavyAkhyeyA, abhedavivakSayA (8) anvayavivakSayA, vyatirekavyAptiryathai| katrAnvayavyAptyavinAbhAvinI tathA nAstitvamastitvenetyarthaH / vipakSetarApekSayo(217-1-2) vstusjhedaabhedaapekssyorityrthH| hetAviti (3) sAdharveNAvinAbhAvIti zeSaH / tathA ca nAstitvaM vizeSaNamityastitvenAvinAbhAvItyarthaH, svarUpeNAsti %ASSOC RACAM For Private And Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 217 // tvasya pararUpeNa nAstitvAvinAbhAvavyatireke bAdhakamAha anyathetyAdi (217-1-3) 'tadA siddhamiti' (7) nanu kathametata, yAvatA pravRttiviSaye'niSTatAvacchedakarUpavaiziSTyajJAnasya pravRttiprativandhakatvAtkarabhatvAbhAvo dani pravRttyaGgatayopayujyatAm , na tu karabharUpeNa dadhitvAbhAva iti cet , na, aniSTatAvacchedakarUpasAMkaryajJAnasyApi pravRttipratibandhakatvena karabharUpeNAdadhitvasyApi dagni pravRttyaGgatAyA nyAyaprAptatvAt , nanu ca hetoranyathAnupapattisiddhAvapi dharmadharmivyavasthAyAH kalpitatvAdanumAnasyApi kalpitatvena kathaM sAmaJjasyaM syAdityAzaGkAyAmAha 'syAdvAdasiddhAntIbhASye, na hi svecchetyAdi (8) tathA ca sarvasiddhatvAddharmadharmibhAvo nAprAmANika iti bhaavH| tadAha-yata ityAdi (9), buDhyArUDhena (9) kalpitena, bahiH sadasatvaM (9) svalakSaNAnyavyAvRttirUpam , tadevaM pareSAM bhedAbhedAditiraskaraNaM bAloktitulyamityAha bhASyakRt tadasamIkSitetyAdi (10) // 18 // nanu cAstitvaM nAstitvaM ca vizeSaNameva, na tu vizeSyam / tato na sAdhyasAdhanadharmayoH paramArthasatoradhikaraNam , yena prakRtamanumAnadvitayaM vAstavaM dharmadharminyAyena syAdityeke / na tatsarvathAbhilApyam , vasturUpasyAnabhilApyatvAditi cAnye / jIvAdevastunotyantamarthAntarameva tat, pratibhAsabhedAbhRTapaTavat / na punarastitvanAstitvAtmakaM vastu, dharmadharmisaMkaraprasaGgAditi caapre| tAnpratyAcAryAH praahuH| vidheyapratiSedhyAtmA vizeSyaH zabdagocaraH / sAdhyadharmoM yathA heturahatuzcApyapekSayA // 19 // vidheyamastitvam / pratiSedhyaM naastitvm| vidheyaM ca pratiSedhyaM ca vidheyapratiSedhye / te AtmAnau svabhAvau yasya sa vidheyapratiSedhyAtmA, arthaH sarvo jIvAdiriti pkssH| vizeSyatvAditi hetuH, vizeSya iti hetunirdezAt , guravo rAjamASA na bhakSaNIyA iti yathA / // 21 For Private And Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shet Kailassagarsuri Gyanmandie sAdhyo dharmI, sAbhyadharmAdhAratayA tasya sAdhyavyapadezAt , tathopacArasya dRSTAntadharmivyavacchedArthatvAt / tasya dharmo vivarta utpattimattvAdiH / sa yathA heturanityatvasAdhyApekSayA, nityatvasAdhyApekSayA'hetuzca, gamakatvAgamakatvayogAt , tathA sAdhyAvinAbhAvetarasadbhAvAditi dRSTAntaH / ityanumAnAtsatvetarAtmakaH kathaJcijjIvAdyarthaH siddhayatyeva / hetorvizeSyatvasyAsiddhiriti cet na, vizeSyosau, zabdagocaratvAt tadvadityanumAnAttasya vizeSyatvahetoH sAdhanAt / zabdagocaratvamasiddhamarthasyeti cet, na, zabdagocaro jIvAdiH, vizeSyatvAttadvadityanumAnAttasya sAdhanAt / na caivamitaretarAzrayadoSaH, sarvathAnabhilApyavastuvAdinaH prati zabdagocaratve sAdhye vizeSyatvasya hetutvavacanAt , sarvathA vA'vizeSyatvavAdinaH prati zabdagocaratvasya sAdhanatvAbhidhAnAt , tadubhayAsattvavAdinastu prati vastutvasyobhayaprasiddhasya hetoH sAmarthyataH prayogAt / vidheyapratiSedhyAtmakatvasyApi tAnprati tata eva siddhiH / iti samAsataH kArikArthaH samavatiSThate / nanu ca pratyakSabuddhau vastu svalakSaNameva pratibhAti, na punarastitvAdivizeSaNam , tasya sakalavikalpavikalatvAt , dikalpabuddhau tadvyavahAraprasiddheriti cet, na, vastunostitvAdyanekavikalpAtmakasya sAMzasyaiva prtiiteH| kizcitkenacidviziSTaM gRhyamANaM vizeSaNavizeSyatatsaMbandhalokasthitisaMkalanena gRhyeta nAnyathetyabhinivezepi vastuno vidhipratiSedhasvabhAvayoH pratyekaM darzanamavazyaMbhAvi, vastuna eva darzanaM, na tadvidhipratiSedhasvabhAvayorvizeSaNayoriti vaktumazakteH, sadasatsvabhAvazUnyasya svalakSaNasya darzane tatpRSThabhAvivikalpenApi sadasattvayoradhyavasAyAyogAt , pItadarzanapRSThabhAvinA vikalpena nIlatvAdhyavasAyAyogavat / tato vidhipratiSedhAvAtmAnau vizeSasya savikalpakatvaM sAdhayataH, sarvathA tasya bhedAbhAve sadidamasadidamiti pratyekaM darzanAbhAvAnuSaGgAt , idamupalabhe nedamiti vikalpotpattivirodhAt / tataH sAmAnyavizeSAtmakaM vastu svalakSaNaM, na punaH sakalavikalpAtItaM vizeSamAtra sAmAnyamAnaM vA parasparanirapekSaM, tadubhayaM vA svalakSaNaM, For Private And Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaSTasahasrI vivaraNam // // 218 // C tasya tena rUpeNAvyavasthitatvAt , sAmAnyavizeSAtmana eva jAtyantarasya vastusvarUpatvAt , tenaiva lakSyamANasya svalakSaNatvaprasiddheH, paricchedaH sakalabAdhakavaidhuryAt / kaH punarvidheyapratiSedhyayodharmI syAdAzrayabhUtaH, kazca tayostena saMbandho, yena vizeSaNavizeSyabhAvaH syAditi cet , prthmH| ucyate / astitvanAstitvayodharmi sAmAnyam / tatra tAdAtmyalakSaNaH saMvandhaH, saMbandhAntarakalpanAyAmanavasthAprasaGgAt / tannaitatmAraM, jAtyAdimatAmatanna saMbhavatyeveti, tadabhAve evAsaMbhavAt vizeSaNaviziSTavastugrahaNasya, vizeSaNa sattvAdisAmAnyaM pUrva gRhItvA tadanantaraM vizeSyaM gRhNAti, tatastatsaMbandhaM samavAyaM lokasthitiM ca vizeSaNavizeSyavyavahAranibandhanA, tatastatsaMkalanena sadidaM vastu iti pratItikramasyaiva durghaTatvAta , vizeSaNavizeSyAtmakasya sAmAnyavizeSarUpasya vastuno jAtyantarasya yathAkSayopazama pratyakSe parokSe ca vijJAne nirbAdhamanubhavAttadviparItasya jAtucidapratIteH / tathA sati naikAntena darzanavikalpAbhidhAnAnAM viSayabhedosti kathaMcitpratibhAsabhedepi pratyAsannetarapuruSadarzanavat , pratibhAsabhedAdviSayabhede yogItarapratyakSayorekaviSayayorapi vibhinnaviSayatvaprasaGgAt / etena dhUmAdikRtakatvAdisAdhyadharmidharmasya sAdhyetarApekSayA hetutvAhetutvavizeSaNAtmakasya nidarzanatayopanyastasya pratyakSaviSayatvaM niveditam / tathA hi / dhUmAdayaH kRtakatvAiyo vA kacidagnisalilayorvinAzetarayorvA sAdhanetarasvabhAvAbhyAM sAkSAkriyeran , itarathA vizeSyapratipattarayogAt / na hi dhUmAdInAmagnyAdau sAdhye sAdhanatvaM salilAdAvasAdhanatvaM ca vizeSaNamapratipadyamAno vizeSyAndhUmAdIn pratipadyate nAma, nApi kRtakatvAdInAM vinazvaratve sAdhye sAthanatvamavinazvaratve cAsAdhanatvaM vizeSaNamapratIyan kRtakatvAdihetUvizeSyAnpratyetumIzo yatognyAdivinazvarazabdAdIn sAdhyAnapi vizeSyAnpratipadyeta, pratyeti ca tAn, tatovazyaM sAkSAtkurvIta taddhetUna , | sAdhyetarApekSAvAM satyAM sAdhacetarasvabhAvAbhyAM tatsAkSAtkaraNe virodhAbhAvAt / anapekSAyAM tu virodhaH, kvacidekatra sAbhye hetUnAM | // 218 / For Private And Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAdhanatvetarayoranupalambhAt / yatazcaivaM prasiddhamudAharaNaM, vAdiprativAdinorbuddhisAmyAt tasmAdyadabhidheyaM tadvizeSyam, yathotpatyAdirapekSayA heturahetuzca sAdhyetarayoH tathA ca vimatyadhikaraNaM sattvAbhidheyatvAdi, tasmAtsAdhyasAdhanadharmavizeSaNApekSayA vizeSyam / ityanumAnAdekasya vizeSaNavizeSyAtmakatva virodhanirAsaH / yadvA vizeSyaM tadabhilApyaM yathotpattyAdi, vizeSyaM cAstitvAdivasturUpaM, tasmAdabhilApyam iti vastusvarUpasyAnabhilApyatvavyudAsaH / yadvA vastu tatsarvaM vidheyapratiSedhyAtmakaM yathotpattyAdirapekSayA heturahetuzca sAdhyetayoH tathA ca vimatyadhikaraNaM sattvAbhidheyatvAdi / ityantadIpakaM sarvatra yojyaM sAdhanaM, vastu ca jIvAdi, tasmAdvidheyapratiSedhyAtmakam / iti kramArpita sadasattvobhayAtmakatvasAdhanam / / 19 / / sAdhyasAdhanadharmayoH (217-2-9 ) pratiSedhyAvinAbhAvitvavizeSaNatvayoH prakRtaM (9) pUrvakArikAdvayaproktam, dvitIye tat (10) vizeSyaM, tRtIye tat (11) astitvaM nAstitvaM ca / hetunirdezAditi, (14) hetugarbhavizeSaNanirdezAdityarthaH / tatra dRSTAntamAha-gurava (14) ityAdi, tatrApi hi gurava iti hetugarbhavizeSaNamahimnaiva gurutvAdrAjamASA na bhakSaNIyA iti labhyate, tadvatprakRte vizeSya iti hetugarbho vizeSaNanirdezo draSTavya ityarthaH / sAdhyasyAgnyAderdharmatvaM hetorddhamAderdurghaTamiti prasiddhArthabAdhAdvizeSaparatayA vyAcaSTe sAdhyo dharmItyAdinA (218-1-1) dharmI pakSaH parvatAdirjIvAdiva / gamakatvAgamakatvayogAditi, (2) yathA'nitvatvasAdhyApekSayotpattimattvaM gamakatvAddheturnityatvasAdhyApekSayA cAgamakatvAdahetustathA jIvAderdRSTAntIbhUtasyApekSayA sacvetarAtmakatvaM siddhyatIti samudAyArthaH / atha kimagamakatvamahetoH, na pakSe sAdhyapratyayAjanakatvam, ahetunApi hetutvena jJAnadazAyAM pakSe sAdhya bhramajananAt, avyApyApakSadharmAdinA vyApyapakSadharmatvAdinA jJAtena vastutaH sAdhyavatpakSAvagAhitayA kvacit For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pariccheda: prthmH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 219 // sAdhyapramAyA api jananAca, kadAcittadajanakatvasya saddhetAvapi sattvAt , na caitatkAle sAdhyaviziSTapakSajJAnAjanakatvaM tat, na hi dUSaNatvajJAnakAle pakSe bhramarUpApyanumitiriti vAcyam , satpratipakSatvajJAnakAle pakSe sAdhyaviziSTapratyayAjanakatvamastItyanantaramasatpratipakSatAdazAyAmapi hetoragamakatvaprasaGgAt , dUSaNatvasyAgamakatvatulyayogakSematvAcca, nApyetatkAlInaitatpakSIyatvAvacchiapratiyogikaitatsAdhyapramAkaraNatvAbhAvastat, etatkAlInatvaitatpakSIyatvayoyadhikaraNayoreva pratiyogitAvacchedakatvAcca na viziSTapratiyogyaprasiddhiriti vAcyam , saddhetoreva kadAcittAdRzapramAkaraNatvAbhAvenAgamakatvApatteH, nApyanumitihetubhUtAbhAvapratiyogijJAnaviSayatvaM tat , saddhetAvapi kadAcid vyabhicAritvAdijJAnasyAnumitipratibandhakasya sadbhAvAt , nApyanumitipratibandhakapramAviSayatvaM tat , saddhetau cavyabhicArAdibhramasya pratibandhakatvAnnAtivyAptiriti vAcyam , satpratipakSayorviruddhayostivatulyabalavattvAbhAvena tad bhramasyApratibandhakatvAt , nApi samIcInasAdhyapakSaviSayAnumityajanakatvaM tat , vAdhaviruddhAsiddheSu sAdhyAnadhikaraNe pakSe satyasAdhyapratItyasiddheH, vahnimati bASpe dhUmabhramAdvayanumiteH satyatvAca, na cAnya eva vahnistatra bhAsate, mAnAbhAvAt, tadbahvereva pratyabhijJAnAt, ekavyaktike tadabhAvAcca, naca sA'numitirliGgaviSayatvena bhramaH, anumitau niyamato liGgabhAne mAnAbhAvAt , atha yathA kUTaliGge vahnivyApyAbhedaHpratIyate tathA vahnau kUTaliGgavyApakAbhedo'pIti sAnumitirasatyeti cet, na, kUTaliGgasyAnumitau sAdhyAprakArakatvena tadabhedasyAsaMsargatvAt , vahivyApyAloke dhUmAropAdyatrAnumitistatrAsiddhabhede'satyatvAbhAvApattezca, AlokavyApake dhUmavyApakAbhedasAmrAjyAt , etena parAmRzyamAnaliGgavyApakAbhinnIyatvaviziSTasaMsargeNa sAdhyasyAnumitau bhAnAbhyupagame'pi na ksstiH| liGgopahitalaiGgikabhAnavAde'pi cadaivAttatra dhUmasattve kathaM tadaMze'pyasatyatA, ata evArTendhana // 219 // For Private And Personal Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi prabhavavaDhereva dhUmavyApakatvAttadrUpeNa baDheranumitau bhAnAbhyupagame'pi na kUTaliGgajAnumiterasatyatvam , daivAcatra dhUmasattvena satyatvAditi cet, atra vadanti, svajJAnadazAyAM pakSe sAdhyapratyayAjanakatvamagamakatvam , bhavati hi viruddhatvAdijJAnakAlInaM liGgaM pakSe sAdhyapratyayAjanakam , viruddhatvAdIti pakSavizeSaNamahimnA taddazAyAM pakSe sAdhyapratyayAjanakatvasiddhiH, sAdhyapratyayAjanakatvaM sAdhyapratyayajanakatAvacchedakarUpavirahA, saca kadAcit satpratipakSottIrNe'pIti svajJAnakAlInatvaM vizeSaNam , sa ca na tAdRzo'nyadA tajjJAnarUpavizeSaNAbhAvena viziSTAbhAvAt , svajJAnakAlasya pakSatAvacchedakatvena sAdhyamadhye'pravezAviruddhatvAdeH svajJAnavirahakAle viziSTAbhAvAna vyabhicAritvam , naca kadAcidajanakatvAdeH kevalAnvayitvamAdAya vyarthavizeSaNatA, vivakSitasAdhyasyAsArvatrikatvAt , na ca sarvo bahivyApyavAn vahvimAn tatvAdityanumAnena sa tadabhAvavAn meyatvAdityAdinA satpratipakSaNa sarvasyaiva satpratipakSitatvAttasya sArvatrikatvameveti vAcyam / sarvatra sarvasyaivamavatArAbhAvAt / yadvA'numitipratibandhakatAvacchedakarUpavattvaM tat , tadvatvaM ca tadvarttamAnatvamato na satpratipakSottIrNe'tiprasaGgaH, tasyAsArvatrikatvAcca na viruddhatvAdau vyarthavizeSaNatA, tacca rUpaM jJAne viSayatayA'naikAntikatvAdikamevetyanumitipratibandhakajJAnaviSayatAvacchedakarUpavattvamagamakatvamiti paryavasito'rthaH, na ca sAdhyAprasiddhAvavyApakamidamiti zaGkanIyam , svajJAnadazAyAmiti vacanAdeva tadasaMgrAhyatvalAbhAta , tasyAH zuddhApArthakamadhye parigaNanena hetvAbhAsebhyaH pRthakkaraNAt , nAyaM panthAH, evaM sati hetvAbhAsatvamevAgamakatvamityasya prAptaH, sopAdhikatvAdinA jJAte'gamakatvavyavahArAnApatteH, kintu sarvAnugatamakhaNDameva tat , taccAnaikAntikatvAdinAnumIyate, satpratipakSaviSaye taduttIrNe ca gamakAgamakatvasvabhAvabhedavirodhaH syAdvAdAzrayaNAdeva nirasanIyaH, astu vA satpratipa For Private And Personal Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 220 // www.kobatirth.org kSottIrNe'gamakatvasya kAlavizeSaghaTitasvarUpasambandhAbhAva eva, ghaTAnayanadazAyAM bhUtale ghaTAbhAvasyaiveti yuktam // atra cAhetoragamakalAgamakatvena saduttaratvaM jAtyAdInAM ca svAsAdhakatAsAdhAraNyena parAsAdhakatA sAdhakatayA svavyAghAtakatvAdasadutaratvamiti vibhAgaM vadanti tArkikAH / na ca viruddhatvAdijJAnAdeva svAnumiteriva parAnumiterapi pratibandhe kimasAdhakatAnumAnena, yadvacasi vAyuktadUSaNAvagatiH sa nigRhIta iti samayabandhena kathApravRttau hi dUSaNamAtramudbhAvyaM, na tvanyat sAdhanIyamarthAntarApatteriti vAcyam, pareNa yAmanumitimuddizya prayogaH kRtastatpratibandhena sthApanAyAmasAdhakatAsAdhanena ca dvidhA dUSaNatvavyavasthiteH, Adyasya dUSaNamAtrajJAnAdupapattAvapi dvitIyasyAliGgatvajJApanaM vinA'sambhavAt, yadyapyasAdhakatAnumitiranAvazyakI, tadabhAve'pi svapakSasiddhestadvyAghAtakatayA ca parAnumiteH pratibandhakopanyAsa evAvazyakaH, tathApi dUSaNatvaprakArAntarApekSAyAM kvAcitkastadupanyAsaH sAmayika iti nigarvaH / athAgamakatAsAdhane niyamataH paJcAvayavaprayogApekSA syAt, anyathA nyUnatvApattiriti cet na / dUSaNasyAsAdhakatAvyApyatvamaGgIkRtya katheti tatpakSadharmatAmAtrasyaivodbhAvyatvAt, anyathA''kAMkSitAdhikAbhidhAnenArthAntarApatteH / athAsAdhakatvavyAptipratisandhAnamagamakatvena tantram, anumitipratibandhakatAvacchedakatvarUpadpaNatvaviSayasyaiva tatra tatratvAt na cAnumitipratibandhakatAvacchedakamanumityabhAvaniyataM yajjJAnaM tadvattvam, tathA ca yatra viruddhatvAdijJAnaM tatrAnumityabhAva iti vyAptijJAnadhauvyamiti vAcyam, anumityabhAvasyAsAdhakatArUpatvAbhAvAt, anumityabhAvaprayojakajJAnaviSayatAvacchedakarUpasyaiva tattvAttadvyAptezcApratisaMhitatvAditi cet, na / tadrUpasya viruddhatvAdinA sahacAradhIdhauvyeNa vyAptigrahAvazyakatvamityatra tAtparyAt / ata eva sAdhyanizcaye satyanumitsAdhInayA pakSatayA tadanumitiriti grAnthikAH For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %%%% paricchedaH prathamaH // // 220 //
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hantaivaM kRtakatvenAnityatvAnumAne'pi vyAptirnAbhidheyA, tasyA ubhayasiddhatvAditi cet, na / kathAdazAyAM samayaviSayatayA dUSaNeSvagamakatAvyApyupasthitidhauvyAt, kRtakatvenAnityatvAnumAne tu tathAniyamAbhAvAttadvyAptimanaGgIkRtyApi kathAsambhavAt / yastu kathArambhe bAdhakasyAsAdhakatvavyAptiM nAGgIkaroti, taM prati taddRSaNatvaM prasAdhya paJcAvayavaprayogaH karttavya eva / tadvyApyupagamaniyatasamayabandhe tu na paJcAvayavaprayogazcArutAmaJcatIti / vayaM tu brUmaH, sAdhakatve'sAdhakatve'nyatra vAGmeye'vayavaprayogaH pratipAdyAnusAreNaiva vidheyaH, ata evaikAvayavAdyA dazAvayavAntA jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnA kathA prasiddhA, tathA cAsmAkamAkaragranthaH / liGgaM kevalameva yatra kathayantyeSA jaghanyA kathA, dvyAdIn yatra nivedayantyavaya| vAneSA bhavenmadhyamA // utkRSTA dazabhirbhavedavayavaiH sA jalpitaivetyamI, jainaireva vilokitAH kRtadhiyAM vAde trayaH satpathAH // 1 // " iti / yadA hi pratipAdyaH kSayopazamavizeSAnnirNItapakSo gRhItavyAptikazca bhavati, tadA taM prati hetupratipAdanameva kArya, dhUmo'tra dRzyata iti, yadA tvasya nAdyApi pakSanirNayastadA taM prati pakSo'pi prayujyate'gniratra dhUmAnyathAnupapatteriti, yaH pratibandhagrAhipramANasya na smarati taM prati dRSTAnto'pyupadizyate'gniratra dhUmAd, yatra dhUmastatrAgniryathA mahAnasa iti, dArzantike hetuM yojayitumajAnAnaM pratyupanayaH, evamapi sAkAGkSa prati nigamanaM, pakSAdisvarUpavipratipannaM prati pakSazuddhayAdayazceti, tatkeyaM prakriyAsAdhakatAnumAne yathA vipratipanyavayavaprayogo'nyatra tu paJcAvayavaprayoga eveti, pratipAdyAnurodhenaikAdiprayogasyApi sambhavAt, avayavAntaraikavAkyatvAdestatrArthikasyaiva sambhavAt paJcAvayavaikavAkyatAyA api yathAkathaJcideva dIdhityAdAyuktatvAt, avayavaprayoge syAdvAdasyaivAzrayaNIyatvAt, tadidamAhuH - 'anyathAnupapattyeka-lakSaNaM liGga For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 221 / / www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir miSyate / prayogaparipATI tu, pratipAdyAnusArataH // 1 // " iti, samayabandho'pi prasiddha prasiddhI evAnuruNaddhIti zivam // tadevamapekSayA gamakAgamakasyaikasya hetutvAhetutvavajIvAderapekSayA sacvetarAtmakatvaM nirvyUDham / prakRtaM prastumaH - tadvaditi (218-1-5) hetuvadityarthaH, vastutvasyobhayaprasiddhasyeti (6) vizeSaNavizeSyabhAvaviparyAsAdubhayaprasiddhasya vastutvasya hetorityarthaH / sAmarthyataH (7) pakSadRSTAntavacanaprayuktAkSepAt tAn prati (7) tadubhayAsattcavAdinaH prati, tata eva (7) jIvAdyartho vidheyapratiSedhyAtmA vastutvAdityanumAnAdevetyarthaH / vikalpabuddhau (8) savikalpakajJAne, tadvyavahAraprasiddheH (8) vyavahAraupayikatadAkAropalambhAt, sAMzasya (9) vidhiniSedhavizeSaNaviziSTasya, savikalpakatvaM sAdhayata iti (12) jJAnamAtrasya vidhiniSedhAnyatamaviziSTaviSayakatva niyamAdityarthaH, tasya (13) svalakSaNasya, bhedAbhAve (13) vizeSaNoparAgAbhAve, sAmAnyam (218-2-3) UrdhvatAsAmAnyaM vizeSAdeze ghaTAdidravyam, etat (4) pratyakSeNa grahaNam, asambhavAdityasya (4) grahaNasyetyanenAnvayaH / iti pratItikramasyaiveti (6) saugatAdyuktasyeti gamyam, nirbAdham (7) ityanantaramAdita eveti zeSaH / tadviparItasya (7) vizeSaNavizeSyabhAvAdizUnyasya, jAtucidapratIteriti (7) nirvikalpakasya nirAsAdityarthaH, yena ca tat svIkriyate tasya savikalpakotpattikAle tadApattirdurnivArA, na ca nirvikalpakatvasya kAryatAnavacchedakatvAnnaivam, tathA'pyarthavazAt tadApatteH, nirvikalpake ghaTatvavad dravyatvapRthivItvasaccAdInAmapi sambhRtasAmagrIkatayA bhAnAbhyupagame ghaTasavikalpake niyamAttAvaddharmabhAnApattezca tattanniyataprakArakapratyakSa eva kSayopazamavizeSahetutAkalpane tu vizeSahetvabhAvAdeva na nirvikalpakamiti dig / pratyAsannetarapuruSadarzanavaditi, (8) atraikapAdapa iti zeSaH / etena (8) sAmAnyavizeSAtmakavastunaH pratyakSatva For Private And Personal Use Only paricchedaH prathamaH // // 221 //
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir pratipAdanena, sAdhyadharmidharmasya (218-2-9) pakSasya, tasmAditi (219-1-1) yadabhidheyaM tadvizeSyamityanayA vyAptyA yathA jIvAdeddharmitvaM tathA'stitvAdivizeSaNasyApi tadApAditaM bodhyam / antadIpakaM (5) antasthaM sarvatrAnvayaM prakAzayatIti hetoH, sarvatra yojyaM sAdhanamiti (5) dharmiNaM vivicyetyarthaH, tathAhi-yadabhidheyaM tadvizeSyamityatrAstitvaM dharmi, yadvA vizeSyaM tadabhilApyamityatrAbhidheyaM dharmi, yadvA vastu tatsarva vidheyapratiSedhyAtmakamityatra vimatyAdhikaraNasavAbhidheyatvAdizabdena labdhaM jIvAdIti, teSu dharmiSvabhidheyatvavizeSyatvavastutvahetavo yojanIyAH / nigamayati vastu ceti (5) // 19 // zeSabhaGgAH kathaM netavyAH suuribhirityaahuH|shessbhnggaashc netavyA ythoktnyyogtH| na ca kazcidvirodhosti munIndra ! tava zAsane // 20 // | syAdasti syAnnAstIti bhaGgadvayamupayuktam / tadapekSayA zeSatvaM bhaGgatrayApekSa vA / vidheyapratiSedhyAtmetyanena tRtIyabhaGgasya svapratipedhyenAvinAbhAvino'sAdhane sAdhane cApekSyamANe ityarthaH / yathoktanayayogata iti vizeSaNatvAdInAkSipati / tadanabhilApyAdayopi kaciddharmiNi pratyanIkasvabhAvAvinAbhAvinaH pratIyante, vizeSaNatvAdibhyaH / pUrvoktamudAharaNam / yathaiva hi vastunostitvaM nAstitvaM tadubhayaM ca pratiSedhyena svapratyanIkenAvinAbhAvi vizeSaNatvAdvizeSyatvAcchabdagocaratvAdvastutvAcca sAdharmyavadvaidharmyavatvaciddhetau hetutvetaratvavacca sAdhyate, tathaiva cA'vaktavyatvaM vaktavyatvena prAcyabhanatrayarUpeNa, sadavaktavyatvamasadavaktavyatvenAsadavaktavyatvamapi sadavaktavyatvena, sada-17 sadavaktavyatvamapi paJcamaSaSThabhaGgAtmanAnubhayAvaktavyatvenAvinAbhAvi sAdhanIyam , yathoktAnAM hetUdAharaNarUpanayAnAM ghaTanAt / na caivaM sati kizcidvipratiSiddham , anyathaiva virodhAt / avaktavyatvAdeH svapratyanIkasvabhAvAvinAbhAvAbhAvaprakAreNaiva hi pratyakSAdivirodhaH samanubhU For Private And Personal Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 222 yate, tathA sakRdapyanupalambhAb / tadanena "na ca kazcidvirodhosti munIndra tava zAsane," anyazAsaneSveva virodhasAdhanAditi vyAkhyAtaM pratipattavyam // 20 // ___asAdhane sAdhane cApekSyamANa ityartha iti (222-1-9) vidheyapratiSedhyAtmakatvasAdhanAnapekSAyAM tRtIyAdibhaGgastomasya tadapekSAyAM ca turyAdibhaGgastomasya zeSatvaM vivkssnniiymityrthH| pUrvoktamudAharaNamiti (10) sAdharmya yathA vaidharyeNa vaidhayaM ca sAdharmyaNAvinAbhAvItyarthaH, anubhayAvaktavyatveneti (13) ubhayAvaktavyatvarUpasaptamabhaGgArthaparyudAsazAlinetyarthaH / hetUdAharaNarUpanayAnAM (13) hetUdAharaNasvarUpavimarzAnAm // 20 // sAmpratamavyavasthitAnekAntAtmakaM vastu saptabhaGgIvidhibhAga'rthakriyAkAri, na punaranyatheti svaparapakSasAdhanadUSaNavacanamupasaMharantaH praahuH|evN vidhiniSedhAbhyAmanavasthitamarthakRt / neti cenna yathA kArya bahirantarupAdhibhiH // 21 // evaM pratipAditanItyA saptabhaGgovidhau vidhiniSedhAbhyAmanavasthitaM jIvAdi vastu sadevAsadeva vetya(vya)vasthitamarthakRt kAryakAri pratipattavyam / neti cedevaM vastu parairabhyupagamyate tarhi "yathAbhyupagataM kArya bahirantarupAdhibhiH" sahakAryupAdAnakAraNairnirvayaM tathA na syAt, bhAvAdyekAnte sarvathA kAryapratikSepAt / tata evaivaMvyAkhyAnAntaramupalakSyate / evaM pratipakSapratikSepaprakAreNa vidhiniSedhAbhyAmanavasthitaM kathaMcidvidhipratiSedhAvasthitamevArthakRt neti cenna, yathA kArya (ca) bahirantaH syAdupAdhibhiranantavizeSaNairviziSTam , sarvathA niraMzavastuni sakalavizeSaNAvyavasthiteH / sattvAdyanyatamamAtre eva bhaGge samavasthitaM kuto nArthakRditi cet , ucyate, saptabhaGgIvidhau syAdvAde kaa||222 // For Private And Personal Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vidhipratiSedhAbhyAM samArUDhaM vastu sadasadAtmakamarthakriyAkAri, kathaMcitsata eva sAmagrIsannipAtinaH svabhAvAtizayotpatteH, suvarNasyeva keyUrAdisaMsthAnam / suvarNaM hi suvarNatvAdidravyArthAdezAt sadeva keyUrAdisaMsthAnaparyAyArthadezAccAsaditi tathApariNamanazaktilakSaNAyAH prativiziSTAntaHsAmagryAH suvarNakArakavyApArAdilakSaNAyAzca bahiHsAmagryAH sannipAte keyUrAdisaMsthAnAtmanotpadyate tataH sadasadAtmakamevArthakRt / tadvajjIvAdivastu pratyeyam / neti cedityAdinaikAnte'rthakriyAM pratikSipati / na tAvatsataH punarutpattirasti, tatkAraNApekSAnuparamaprasaGgAt / na cAnutpannasya sthitivipattI, sarvathApyasatvAtkhapuSpavat / nApyasataH sarvathotpasyAdayastadvat / tasmAnna sadekAnteSedekAnte cArthakriyA saMbhavati / yadi punaH sAmatryAH prAgavidyamAnasya janma syAt ko doSaH syAt ? tanniranvayavinAzetarapakSayostadaikAntAbhAvaH prasajyeta / tasyA niranvayavinAze niSkAraNasya tathaivotpattirna syAt / na hi nirAdhArotpattirvipattirvA, kriyArUpatvAsthitivat / naitanmantavyaM 'notpattyAdiH kriyA, kSaNikasya tadasaMbhavAt / tato'siddho hetuH ' iti, pratyakSAdivirodhAt / pratyakSAdivirodhastAvat prAdurbhAvAdimatazcakSurAdibuddhau pratibhAsanAt tadvaddhyA prAdurbhAvavinAzAvasthAnakriyArahitasattAmAtropagamasya bAdhanAt / anyathA tadviziSTavikalpopi mA bhUt / na hi daNDapuruSasaMbandhAdarzane daNDIti vikalpaH syAt / tathAvidhapUrva tadvAsanAvazAtprAdurbhAvAyadarzanepi tadviziSTavikalpa iti cet, na, nIlasukhAderadarzanepi tadvikalpaprasakteH, tatastadvayavasthApanavirodhAt / nirAlambanavijJAnamAtropagamepi saMtAnAntarasvasaMtAnapUrvAparakSaNAjJAnepi tadvikalpotpattau kutastadvadyavasthA ? saMvedanAdvaitopagamepi saMvidadvaitAbhAvepi tadvAsanAbalAtsaMvitsvarUpapratibhAsasaMbhavAtkathaM svarUpasya svato gatiH sidhyet ? sata evaM saMvitsvarUpasya tathAvAsanAmantareNa svato gatau svasaMtAnapUrvAparakSaNasaMtAnAntara bahirarthajanmAdikriyAvizeSANAM satAmeva darzanAdvikalpotpattiryuktA / iti notpattyAdInAM kriyAtvamasiddhaM yatastanni 38 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24% 4% 4
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // // 223 // CAMERA rAdhAratvapratiSedho na sidhyet / tato na prAgasatopyutpattiH saMbhavati / niranvayamavinAze prAgasata utpattirityayamapi pakSo na kSemakaraH, paricchedaH syAdvAdAzrayaNaprasaGgAt, asatkAryavAdavirodhAt / tataH sUktaM ' yadekAntena sadasadvA tannotpattumarhati, vyomavandhyAsutavat' iti / na prthmH|| hyekAntena sadvayomotpadyate, nApyekAntenAsana vandhyAsuta iti na sAdhyasAdhanavikalamudAharaNam / kathamidAnImanutpannasya gaganAdeH sthitiriti cet, na, anabhyupagamAt sarvathA gaganAdyanutpAdasya / kevalamiha vyomno dravyanayApekSayA paraprasiddhayA codAharaNaM pratipAditam , tato na pUrvAparavirodhaH, pUrvaM sarvathAnutpattimataH sthitipratiSedhasAdhanAt, dravyatonutpadyamAnasyaiva sthitighaTanAt / tato yadarthakriyAkAri tadvidhipratiSedhakalpanopakalpitasaptabhaGgIvidhau samArUDhaM vidhyekAntAdau vAnavasthitaM, sadAyekAnte sarvathArthakriyAvirodhAditi sUrimatam / nanvevaM sunayArpitasya vidhyaMzasya niSedhAMzasya cArthakriyAkAritve tena vyabhicArI hetuH, tasya saptabhaGgIvidhAvasamArUDhatvAdanyathAnavasthAnAt, tasyAnarthakriyAkAritve sunayasyAvastuviSayatvaprasakteH, vastunorthakriyAkAritvAditi kazcit , tadayuktam , sunayArpitasyApi vidheranirAkRtapratiSedhasyArthakriyAkAritvAdanyathA durNayArpitatvApatteH / na cAsau saptabhaGgIvidhAvasamArUDhaH, bhaGgAntarApratikSepAt / tathA ca nAnavasthA nAma, vidhAvapi vidhyantarAdivikalpanA'bhAvAt / kevalaM vidhibhaGge nAstitvAdibhaGgAntaraguNIbhAvAdvidhiprAdhAnyam , pratiSedhabhaGge cAstitvAdibhaGgAntaraguNIbhAvAtpratiSedhapradhAnateti pramANArpitapradhAnarUpAzeSabhaGgAtmakavastuvAkyAnayavAkyasya vizeSaH prarUpitaprAya eva / yadapyAha 'jIvAdivastuni sattvadvAreNa prathamabhaGgAtpratipanne dvitIyAdibhaGgAnAmAnarthakyam , asattvAdidharmANAmapi tadAtmanAM tata eva pratipatteH, anyathA teSAM vastunonyatvApatteH, viruddhadharmAdhyAsAtpaTapizAcavat / tathA ca tasyetivyapadezAbhAvaH, saMvandhAbhAvAt / sattvAdidharmANAM dharmiNA sahopakAryopakArakabhAve dharmiNopakAro dharmANAM dharmervA dharmiNaH syAt ?, prathamapakSe kimekayA zatyA dharmI On 223 // For Private And Personal Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 552 dharmAnupakurute'nekamA vA ? yadyekayA svAtmanonanyayA dharmI dharmAnupakurute, tadaikadharmadvAreNa nAnAdharmopakAranimittabhUtazaktyAtmano dharmiNaH pratipattau tadupakAryasya sakaladharmakalApasya pratipatteH sakalagrahaH syAt , upakAryApratItau tdupkaarkprtiityyogaat| etenAnekayA svAtmanonanyayA zaktyA dharmI dharmAnupakarotIti pakSAntaramapi pratikSiptam / dharmI dharmerupakriyate ityasminnapi pakSe kimekopakAryazaktyAtmA'nekopakAryazaktyAtmA veti pakSadvitayamapyanenaiva nirastam , sakaladharmakalApasyopakArakasyApratipattau tadupakAryazaktyAtmano dharmiNaH pratipattyaghaTanAt , sakalanizcayasyAvizeSAt / taduktaM " nAnopAdhyupakArAGgazaktyabhinnAtmano grahe / sarvAtmanopakAryasya ko bhedaH syaadnishcitH||1|| ekopakArake grAhye nopakArAstato'pare / dRSTe yasminnadRSTAste tagRhe sakalagrahaH // 2 // " iti / yadi punardharmANAmupakArikAH zaktaya upakAryAzca dharmiNo bhinnA eva tadA tAbhistasyopakAraH kazcittena vA tAsAM kriyate na veti pakSadvayam / tatra na tAvaduttaraH pakSaH, tadvyapadezavirodhAt / prathamapakSe tu zaktibhiH zaktimata upakArenarthAntarabhUte sa eva kRtaH syAt / tathA ca na zaktimAnasau, tatkAryatvAt / tato rthAntarabhUte'navasthAprasaGgaH, tadvyapadezasiyarthamupakArAntaraparikalpanAt / zaktimatA zaktInAmupakAre zaktyantarANAM kalpane'navasthaiva / tadakalpane prAcyazaktInAmapyavyavasthitiH / iti na zaktizaktimadvyavahAraH sidhyet / tadapyuktaM " dharmopakArazaktInAM bhede tAstasya kiM yadi ? / nopakArastatastAsAM tathA syAdanavasthitiH // 3 // " iti // 21 // tadapi sarvamapAkurvantaH sUrayaH prAhuH // ___avyavasthitAnekAntAtmakaM ( 222-2-7) paroktaikAntavyavasthArahitam , avyavasthitapadasyakAntavyavasthArAhityArthatve tasya kathaJcidavasthitatvAvinAbhAvitvAdalavaNA yavAgUrityatreveSadarthena nA kathaJcidavasthitArthaparatayApi vyAkhyAnaM ghaTata evetyAha tata evam (12) ityAdinA, ekAntavyavasthAyAM kuto nArthakriyAkAritvamiti zaGkate-sattvAdyanyatame %AAAACANCARNA For Private And Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ** paricchedaH prthmH|| * aSTasahasrI vivaraNam // // 224 // * | tyAdinA ( 222-2-14 ), siddhAntayati ucyata ityAdinA, saugataH zaGkate-yadi punarityAdinA ( 223-1-6) syAdityantena, syAdvAdyuttarayati tanniranvaye (6) tyAdinA, tasya prAgavidyamAnotpannasya niranvayanAzAbhyupagame AdAvante cetyAdinyAyAttasyaikAntato'bhAvaH syAt , kathaJcidvinAzarUpetarapakSAbhyupagame ca kathazcidutpAda evArthataH sijhyatItyasadekAntAbhAvaprasaGgaH sphuTa eveti bhAvaH / bhASye tasyAH (7) sAmagryAH, niranvayavinAze (7) 'bhyupagamyamAne, niSkAraNasya sataH, (7) tathaivAsAmagrIsthalavidhayaiva, utpattirna syAt (7), na ca prAkkAle kAraNAbhAva eva kAryAbhAvaprayojako, lAghavavyavahArAbhyAM yadA kAraNAbhAvastadA kAryAbhAva ityeva "kriyamANaM kRtamiti" naye vyAptyabhyupagamAt , kAraNamiha pariNAmi grAhya, tena na daNDAdau vyabhicAraH / na ca kSaNaikazeSa " teNeha kaJjamANa" mityAdimahAbhASyaparyAlocanayA kAryasya kizcitkAlasthAyina eva grahaNAdvayavahArAnugRhItarjusUtrasyAyaM viSaya iti dig / na hi nirAdhAreti (7) tathA ca yathA sthiteH pUrvakSaNavyApyasthitikatvaM tathotpatterapi svapUrvakSaNavyApyotpattikatvamiti vyApte sadekAnta iti bhAvaH / na ca pUrvAparIbhRtAvayavA sAdhyamAnasvarUpA kriyA'bhidhIyate, sA cotpattyAdirna sambhavati, kSaNikatAdRzakriyAsvarUpasya duradhigamatvAdityapi zaGkanIyam / utpattervipattervA sthitimadvastudharmatvenaiva kriyAtvasya pratyakSasiddhatvAt , " buddhiprakalpitAmedaH kramikavyApArasamUhaH kriyA" iti zAbdikAbhidhAnasyApi dravyArthatayA'bhedasattva eva tatprakalpanAsambhavasAkSiNa ekAntakSaNikapakSazirasyevavajradaNDaprahAradAyitvAdityabhiprAyavAnAha-naitanmantavyamityAdi(8), naitanmantavyamityasya tato'siddho heturityanantaramanvaya iti naasnggtiH|| anyathA (10) prAdurbhAvAdezcakSurAdibuddhAvapratibhAsamAnatve, nirAlambanavijJA * * * HIN224 // For Private And Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbabirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SSSSSSSSSSSSSXX namAtropagame'pi (223-1-11) yogAcArAbhimatabAhyArthanirapekSasAkArajJAnavAde'pi, tadvikalpotpattAviti (12), anantaraM svIkriyamANAyAmiti shessH| kutastaduvyavasthA (12) santAnAntarasvasantAnapUrvAparakSaNavyavasthA, tadanurodhena tadvAstavatvAGgIkAre cotpAdAdiviziSTAnubhavavyavasthAnurodhenotpAdAderapi vAstavatvaM balAdeva siddhyati, saMvedanAdvaitopagame'pi (12) mAdhyamikadRSTyA santAnAntarasvasantAnAdyantakSaNarahitamadhyamakSaNamAtravizrAntajJAnasvIkAre'pi, svato gatAviti, (13) abhyupagamyamAnAyAmiti gamyam , niranvayamavinAza iti (223-2-1) sAnvayavinAzasvIkAra ityarthaH / dra kathamidAnI (3) miti na cAnutpannasya sthitivipattI iti pUrvamuktatvAditi bhAvaH / anyathAnavasthAnA (7) diti sunayAptisyaikasyaiva bhaGgasya saptabhaGgItvaprAptau maryAdAlakSaNasyAvasthAnasyAbhAvAdityarthaH, yadvA vidhAvapi vidhyantarAdivikalpaprAptAvanavasthAnaM bodhyam / na cAso saptabhaGgIvidhAvasamArUDha (9) iti / yadyapi saptabhaGgIvidhisamArUDhatvaM sunayArpitatvaM vA nArthakriyAkAritAvacchedakam , tadrUpAjJAne'pi purovartinISTatAvacchedakarUpavaiziSvajJAnAdeva rajatAdau pravRttidarzanAt , nApi saptabhaGgIvidhisamArUDhatvaniyataM rajatArajatobhayarUpatvaM tathA, " sarvasyobhayarUpatvAdiSTAniSTAvyavasthitau // apravRttinivRttIdaM jAtaM sarvatra hI jagat // 1 // iti maNDanamizrakRtapUtkArapratyuttarAdAnena tasyAraNyaruditatvaprasaGgAt / svarUpapararUpAbhyAmasaGkaroktyA tatpUtkAranivAraNe ca niyataikarUpasyaivArthakriyAkAritAvacchedakatvavyavasthiteH, tathApi sarvasya jJAnasya pravartakatve'gRhItAprAmANyakatvasya tatratvAt pravartakajJAnAprAmANyavighaTanAya saptabhaGgIvidhisamArUDhatvamupayujyata iti yuktaM pshyaamH| yadyapi prAmANye'pi lokasiddhe tadvati tatprakArakatvamAtraM tantram, na tUktaM saptamaGgIvidhisamArUDhatvam , tathApi loko OM4%A4%AA% For Private And Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // C // 225 // ttaraprAmANye saptabhaGgayodhakatAparyAptyadhikaraNatvasya tantratvAt sarvatra tadAzrayaNaM yuktamiti tatra tatra vyavasthApitamasmAbhi-18 paricchedaH riti sarvamavadAtam / 'nAnopAdhIti' (224-1-6) nAnopAdhInAM savAdidharmANAmupakArAGgabhUtA yA zaktistadabhinna prthmH|| AtmA svarUpaM yasya tAdRzasya dharmiNo grahe, sarvAtmanA (6) dharmiNA, upakAryasya (6) dharmakalApasya, ko bhedo'nizcitaH syAt (6) na kazcidityarthaH / ekasya savAdidharmasyopakArake grAhye tasmin dRSTe sarve upakArA dRSTAH / tato'pare upakArA na santi, ye tasmin dRSTe na dRSTA iti, tadgrahe ekopakArakagrahe, balAt sarvopakAryagrahaH syAt / 'dharmopakAretyAdi (10)' dharmANAM yA upakArazaktayastAsAM bhede'GgIkriyamANe, tAstasya dharmiNaH, kiM syuna syurityarthaH / yadi tato (11) dharmiNaH sakAzAt , tAsAM dharmopakArazaktInAm , upakAro na, tathopakAre ca svIkriyamANe, upakArazaktiparamparAkalpanenAnavasthitiH (11) anavasthA syAdityarthaH // 21 // dharma dharmenya evArtho dharmiNonantadharmaNaH / aGgitvenyatamAntasya zeSAntAnAM tadaGgatA // 22 // dharmI tAvadanantadharmA jIvAdiH, prameyatvAnyathAnupapatteH / nanu ca dharmeNa vyabhicAraH, tasyAnantadharmatvAbhAvepi prameyatvasiddheH / tasyApyanantadharmatve dharmitvaprasaGgAnna dharmo nAma / tadabhAve na dhrmaatyubhyaapaayH| prameyatvasya ca sAdhanadharmasyAnantadharmazUnyatve tenaivAnekAntaH / tasyAnantadharmatve dharmitvena pakSAntaHpAtitvAnna hetutvam / ityupAlambho na zreyAn , dharmasyaiva sarvathA kasyacidasaMbhavAttena vyabhicArAbhAvAt sAdhanasya / na hi svadharmyapekSayA yo dharmaH sattvAdiH sa eva svadharmAntarApekSo dharmI na syAdyatonantadharmA na bhavet / na caivamanavasthAnam , anAdyanantatvAd dharmadharmisvabhAvabhedavyavahArasya valayavadabhavyasaMsAravadvA / na ca dharmiNo jIvAderapodhriyamANo dharmaH prameyaH, tasya naya- 2 // 225 // ARRORSCOR ARC For Private And Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vizeSaviSayatayA pramANAviSayatvAt / iti na tenAnekAntaH / etena prameyatvasya dharmasya nayaviSayasya neyatvenAprameyatvAttena vyabhicAro nirastaH / pramANaviSayasya tu prameyatvasya hetoH svadharmApekSayAnantadharmatvena dharmitvAtpakSatvepi na hetutvavyAghAtaH, svaparAnantadharmatve sAdhye'nyathAnupapattisadbhAvAt / tatonantadharmA dharmI siddhyatyeva / tasya dharme dharme'stitvAdau bhinna evArthaH prayojanaM vidhAnAdiH pravRttyAdirvA tadajJAnavicchittirvA na punareka eva, yena prathamabhaGgAdevAnantadharmAtmakasya vastunaH pratipatteH zeSadharmANAmAnarthakyaM prasajyeta / na ca dharmA dharmiNo'narthAntarabhUtA eva, nApyarthAntarameva, yena tatpakSabhAvidUSaNaprasaGgaH, kathaMcidbhedAbhedAtmakatvAddharmidharmANAM tadAtmaka vastuno jAtyantaratvAccitrAkAraka saMvedanavat, tatra virodhAderapyanavakAzAt / kevalamaGgitve pradhAnatve'stitvAdiSu dharmeSvanyatamasyAntasya dharmasya, zeSAntAnAM syAcchabdasUcitAnyadharmANAM tadaGgatA tadguNabhAvaH, tathA pratipatturvivakSApravRtterarthitvavizeSAt / tato bhaGgAntaraprayogo yukta eva, pratidharmaM dharmiNaH kathaMcitsvabhAvabhedopapatteH / yadi punaH pratyupAdhi paramArthataH svabhAvabhedo na syAttadA dRSTe'bhihite vA pramANAntaramuktatyantaraM vA nirarthakaM syAt, gRhItagrahaNAt punaruktezca / tathA hi / sAkSAdupalabdhe zabdAdau kSaNikatvAdyanumAnaM svArthaM na syAt, dharmipratipattau kasyacidapratipannasvabhAvasya sAdhyasyAbhAvAt, sarvathA svabhAvAtizayAbhAvAt / parArthaM cAnumAnaM vacanAtmakaM na yujyeta, dharmivacanamAtrAdeva sAdhyanirdezasiddheH, sAdhanadharmoktisiddhezva / tadvacane punaruktatAprasaGgaH, tasya svabhAvAtizayAbhAvAdeva / tasmAddRSTasya bhAvasya dRSTa evAkhilo guNaH / bhrAnternizcIyate neti sAdhanaM saMpravartate // 1 // ityetadapyanAlocitavacanameva, dRSTasya svabhAvasya svabhAvAtizayAbhAve'khilaguNadarzanasya virodhAt, dharmimAtrepyabhrAntau sAdhye svabhAve bhrAntyayogAt tadbhAntau vA zabdasatvAdAvapi bhrAntiprasakteH kutaH sAdhanaM saMpravarteta yato'rthanizcayaH syAt ? zabdasattvAdau nizcaye kathamanityatvAdAvanizcayaH ? svabhAvAtizayaprasaGgAt, nizcitAnizcitayoreka For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir +6+%%%
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Siri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.icbatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 226 // svabhAvatve sarvathAtiprasaGgAt / sadutpattikRtakatvAdeH pratyanIkasvabhAvavizeSAbhAvAd yAvanti pararUpANi tAvantyastatastato vyAvRttayaH pariccheda pratyekamityeSApi kalpanA mA bhUt / na hi kiMcidasadanutpattimada'kRtakAdi vA vastubhUtamasti saugataprasiddha pararUpaM yato vyAvRttaM prthmH|| paramArthato'svabhAvabhedamapi zabdAdisvalakSaNaM sdutpttikRtktvaadisvbhaavbhedvtpriklpyte| parAbhyupagamAtsiddhamastIti cet, na, tasyApramANasiddhatvAt / kalpanAropitaM tadastIti cet , kutastatkalpanAprasUtiH ? anAdyavidyodayAditi cet , tata eva sattvAdidharmakalpanAstu, kimasattvAdivyAvRttyA ? sadeva kiMcidguNIbhUtavidhisvabhAvaM niSedhaprAdhAnyAdasaducyate, sadantaraviviktasya sata evAsasvavyapadezAt / tathotpattimadantaraviviktamutpattimadeva kiMcidanutpattimat , kRtakAntaraviviktaM kRtakamevAkRtakam , vastvantaraviviktaM vastvevAvastu vyavahRtipathamunnIyate iti cet, na, paramArthataH sattvAdivastusvabhAvabhedaprasiddheH, nisvabhAvabhedavasturUpAbhyupagamavirodhAt | satAM hi svabhAvAnAM guNapradhAnabhAvaH syAt pAdottamAnavata, na punarasatAM zazAzvaviSANAdInAmavizeSAt / tataH parikalpitavyAvRttyA dharmAntaravyavasthApana pariphalguprAyam , vastusvabhAvAbhAvaprasaGgAt / zakyaM hi vaktum , na kiJcidvastu nAmAsti, tasyAvastuvyAvRttyA vyavaharaNAta parikalpitava. stuvyAvRttyA cAvastuvyavahArasiddheH / parasparAzrayaNAnnaivamiti cet , tarhi kalpitAsattvAdivyAvRttyA sattvAdayastadvyAvRttyA cAsattvAdidharmaparikalpanamityapi mA bhUta , parasparAzrayaNAvizeSAt / svavAsanAsAmarthyAtsattvetarAdikalpanayorutpattestadvyavahArasyaiva parasparApekSatvAnna parasparAzrayaNam , sakaladharmadharmivikalpazabdAnAM svalakSaNAviSayatvAt parikalpitatadanyavyAvRttiviSayatvasiddheriti cet, na, tathendriyabuddhayopi svalakSaNaviSayA mA bhUvana / kevalaM vyAvRtti pazyeyuH, adRSTe vikalpAyogAdatiprasaGgAca / yathaiva hi nIle pItAdInAmadRSTatvAnna tadvikalpotpattirnIlasya dRSTatvAnnIlavikalpasyaivotpattistathaivAsattvAdivyAvRttimapazyatastadvikalpotpattirmA bhUt , svalakSaNadarzanAtsvalakSaNavi IP226 // For Private And Personal Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kalpotpattirevAstu, na caivaM, tadanyavyAvRttAveva vikalpotpatteH / yadi punarasattvAdivyAvRttInAmadarzanepi tadanAdivAsanAvazAdeva tadvikalpotpattirurarIkriyate tadA nIlAdirUpAdarzanepi tadvAsanAsAmarthyAdeva nIlAdivikalpotpattestato nIlAdirUpavyavasthA mA bhUt / tadvatsukhAdivyavasthitirapi kutaH saMbhAvyeta ? svasaMvedanavyavasthA ca tannizcayotpatterdurghaTaiva / tadanutpattau sutarAM tadavyavasthA svargaprApaNazaktyAdivadvedyAkAravivekavadvA / svarUpasya svato gatirityapi tathA nizcayAnutpattau na siddhyedbrahmAdvaitAdivat / tataH kutazcinnizcayAdvastusvabhAvabhedavyavasthAyAM sattvAdinizcayAdvastuni paramArthataH sattvAdidharmabhedavyavasthitirabhyupagantavyA, anyathA kacidapi vyavasthAnAsiddheH / paramArthataH sattvAdidharmavyavasthitau ca satyAM sAdhIyasI sattvAdisaptabhaGgI, sunayArpitatvAt // 22 // ' dharmasyaiveti ' ( 225-2-12 ) dravyabhinnapadArthAntarIbhUtadharmAbhyupagama eva hi vyabhicAraH syAt sa tu nAsmAkaM vivakSAnusAritvAddharmadharmibhAvasyeti noktadoSopanipAta iti bhAvaH / ' na hIti ' (13) na caivaM sattvAdInAM prameyatvAdyapekSayA dharmitve 'nirguNA guNA' iti pravAdo vyAhanyeteti vAcyam, dravyatvaniyAmakasambandhena guNe guNAbhAve'pi sambandhAntareNa tadupagame doSAbhAvAt / na cAbhedaikye sambandhAvizeSaH, ghaTAbhAve ghaTAbhAva iti vat ghaTe ghaTa iti pratItyabhAvena yathApratItya bhedazaktInAmapi nAnAtvopagamAditi draSTavyam / 'na caivamiti' (13) evaM dharmasyAnantadharmaprakArairddharmitve dharmiNazcAnantadharmyapekSayA dharmatva ityarthaH / 'valayavaditi' (14) bhramaNakAle valayasya pUrvabhAgo yathA bhavatyaparo'parazca pUrvastadvadityarthaH, abhavyasaMsAravadveti (14) yathA'bhavyasya tattatsaMsAraparyAyairgRhItamuktairnAnavasthitistadvadityarthaH, anena dRSTAntadvayena dharmadharmibhAvAnavasthAyAH prAmANikatvAdadoSatvamityuktaM bhavati, dharmiNo buddhyA pRthakRte dharme vyabhicAramAzaMkya niSedhati-na ca dharmiNa (14) For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / / // 227 // AAAAAAAAG iti, tatra neyatve'pi prameyatvAbhAvAna vyabhicAra ityarthaH / anayaiva rItyA prameyatve'pi na vyabhicAraH, viziSTadharmAvacchi paricchedaH nAdhikaraNatAkAbhAvAbhyupagamAnneyatvaviziSTaprameyatve prameyatvAbhAvAd vyabhicAralakSaNe sAdhyAbhAvatadvadattitvayorekAbaccheda prthmH|| pravezena cAnatiprasaGgAmayadRSTyA vaijJAnikasambandhagarbhavAdvA tasyetyabhiprAyavAnAha-eteneti' (226-1-1) zuddhaprameyatvasya tu pakSAnta tatvAdena tatra na vyabhicAra ityAha-pramANaviSayasya tviti (2) idamApAtataH, niSkRSTarItyA zuddhe'pi tatrAvyabhicArAditi bodhyam / pakSatve'pi hetutvAvyAhatau prakAramAha-'svaparAnantetyAdi' (2) sAdhyAnyathAnupapannatvameva hetutvaprayojakam , na tu pakSabahirbhUtatvamapi, pRthivItvasyeva tAdAtmyena pRthivyAH pRthivItarabhedahetutvaprasiddheriti na ko'pi doSa iti bhAvaH / | vidhAnAdiH (3) abhilApAdiH, pravRttyAdiH (3) tatprakArakecchAprayojyaprayatnAdiH, tadajJAnavicchittiH ( 4 ) saMskAravizeSAdhAnam , tadguNabhAvaH (7) sAmAnyasya dharmitve prakRtetarAnantadharmAtmakatvasya saMsargatayA bhAnAt saMsargaghaTakatvenApradhAnatvam , svetarAnantadharmasaMvalitatvena prakRtadharmabhAnAbhyupagame tu vizeSaNatayA teSAmevApoddhAreNa dharmitvavivakSAyAM tu prakAratayA'bhAsamAnatveneti bodhyam / sa ca pratipattRvivakSAdhIna iti tatvam / yukta eveti (7) prakArabhedena bhaGgAntarabodhasya vailakSaNyAt svajanyabodhasamAnAkArabodhavaidhuryalakSaNAyA AkAGkSAyA akSatatvAditi bhAvaH, tadAha-'pratidharmamiti' (7) svabhAvabhedopapatteriti (8) "arthenaiva dhiyAM vizeSa" iti nyAyAt , tathAprakArasvabhAvabhede satyeva tthaaprkaarisvbhaavjnyaanopptterityrthH| vyatireke bAdhakamAha-yadi punarityAdinA (8), bhrAntaH (12) bhedvaasnaajnitbhrmshaalibhiH| 'virodhAditi' (13) | ekadharmiviSayakajJAne anekaguNAbhedaviSayakatvasyaikatra dharmiNyanekaguNAtmakatvasya ca virodhagrastatvAditi bhAvaH / vastugatyA'khi- II 227 // For Private And Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir laguNAtmakasyaikasya bhAvasya dRSTAvapi tattvenAdarzanAnna virodha ityAzajhyAha-dharmimAtre'pItyAdi' (226-1-13) na hi zabdadarzane dhamyaMze'bhrAntatvaM kSaNikatvAdyaze ca bhrAntatvamiti tatsAdhanAya pravRttiriti vaktuM yuktam , niraMze vastunyAMzikabhramatvapramAtvayorduvacatvAditi bhaavH| svabhAvAtizayaprasaGgA (14)diti jJAnAkArabhedasyArthAkArabhedaniyatatvAditi bhaavH| yadyapi padArthasya svataH svabhAvAtizayonAsti tathApi vijAtIyabhedAt svabhAvAtizayo bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha bhASyakRt-sadutpattItyAdi (226-2-1) / tata eveti (4) asavAdivyAvRttyapekSayA lAghavAt saccAderevAvidyAvizeSajanyatvakalpanaucityAditi bhAvaH / ata eva trividhaM sacamopaniSadAnAmiSTamiti mantavyam / yadi ca tattvajJAnadazAyAmapi saccAdyanubhavAnna tasyA''vidyakatvam , tadA'stu pramANasiddha evAnantaguNAtmakasvabhAvabhedodharmiNaH, tatvajJAnibhistathAnubhavAditi bodhyam / sadantareti (5) sadantaraM yad ghaTavadbhUtalaM tato viviktasya, kevalasya bhUtalasya, asattvavyapadezAt (5) ghaTAbhAvatvena vyavahArAdityarthaH, tathA ca zabdAdyAtmanAnutpattimad ghaTAdi prasiddhaM tadvyAvRttyotpattimacaM zabde suvacamiti bhAvaH / evamagre'pyatavyAvRttiprasiddhirvizeSAdezena vAcyA / niHsvabhAveti (7) niSedhasya vidhyavacchinnatvAdvidhisvabhAvamedAbhAve niSedhasvabhAvabhedasya dUrApAstatvAditi bhaavH| 'satAM hIti' (7) guNapradhAnabhAvo hi vaivakSikaH, vivakSA ca satyeva vastuni nAsatIti vidheyaniSedhayoranyatarapradhAnaguNabhAva ubhayasvabhAvabhedamevAkSipatIti bhaadhyprtiikaarthH| tadvyavahArasyaiveti' (11) vyavahArAnyonyAzrayazcAnAditvAdadoSaH, yatpratiyogikatvaM yatra nopasthitaM tatra vizrAmeNa jJAyapratibandhAdveti mantavyam / tato (227-1-2) nIlAdivikalpotpatteH, tadvata(2)nIlAdirUpavyavasthAvat , sugkhAdivyavasthitirapi kutaH smbhaavyet?(2)| For Private And Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.icbatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI hai| na kutazcit , asato'pi nIlAdeH sukhAdezvAsatvAdivyAvRttivadvAsanAvazAdvikalpotpatteH sambhavAdityarthaH / durghaTaiveti paricchedaH vivaraNam (3) svasaMvedanatvaprakArakanizcayasyApyadRSTAsadviSayakatvasambhAvanAdityarthaH / tadanutpattau sutarAmiti (3) svasaMvedanatva- prthmH|| // 228 // | prakArakanizcayAbhAve tadaMze darzanAprAmANyasya sphuTatvAditi bhAvaH / tadAha, svargaprApaNetyAdi (3) // 22 // sampratyekAnekatvAdisaptabhaGgayAmapi tAmeva prakriyAmatidizantaH sUrayaH praahuH|-- ekAnekavikalpAdAvuttaratrApi yojayet / prakriyAM bhaginImenAM nayairnayavizAradaH // 23 // syAdekameva syAdanekameveti vikalpa Adiryasya sa ekAnekavikalpAdiH, tasminnuttaratrApi syAdvAdavizeSavicArepi, prakriyAmenAmanvAdiSTAM, bhaginI saptabhaGgAzrayAM, nayairyathocitasvarUpairyojayet-yuktA pratipAdayet nayavizAradaH syAdvAdI, tatonyasya tdyojne'ndhikaaraat| tadyathA / syAdekaM sadravyanayApekSayA / na hi satparyAyanayApekSayA sarvathA vA sarvamekameveti yuktam , pramANavirodhAt / nanu ca savyanayArpaNAdapi jIvAdidravyamekaikaza evaika sidhyet , na tu nAnAdravyam, pratItivirodhAt , tatraikatvapratyabhijJAnAbhAvAt sarvatraikatvasya tanmAtrasAdhyatvAdanyathAtiprasaGgAditi kazcit / taM pratyeke samAdadhate 'sadeva dravyaM sadvyaM , tadviSayo nayaH saGgrahaH paramaH / tadapekSayA |* sarvasyaikatvavacanAdadoSa iti // 1 // apare tu ' sadvyameva nayaH, nIyamAnatvAddhetoH, tadapekSayA sarvamekaM, jIvAdInAM SaNNAM tadbhedaprabhedAnAM cAnantAnantAnAM tatparyAyatvAt 'eka dravyamanantaparyAyam' iti saMkSepatastattvopadezAt , tasya sarvatra sarvadA vicchedAnupalakSaNAt pratItivirodhAbhAvAdekatvapratyabhijJAnasyApi sadevedamityabAdhitasya sarvatra bhAvAt, abhAvasyApi tatparyAyatvAnna kiciDUpaNam' iti samAcakSate / nanu ca jIvAdayo vizeSAH parasparaM vyAvRttavivartAH kathamekaM dravyaM virodhAditi cet, na, kathaMcidekatvena virodhAbhAvAt PI 228 // For Private And Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | kathaMcidviziSTapratibhAsAt / yadyapi te vizeSAH parasparavyAvRttapariNAmAH kAlAdibhedepi sadUpAviziSTAzvitrajJAnanIlAdini savat / yathA hi citrapratibhAsApyekaiva buddhiH, bAhyacitravilakSaNatvAt / zakyavivecanaM hi bAhyacitramazakyavivecanAzca buddhernIlAdyAkArA iti citrajJAnamazakyavivecanaM nIlAdinirbhAsabhedepyekamiSyate, tathA jIvAdivizeSabhedepyekaM sadravyam , kAlabhedepi sadrUpAdazakyavivecanatvAt , dezabhedepi vA tatasteSAM vivecayitumazakterAkArabhedavat, tatasteSAM kadAcitkacitkathaMcidapi vivecane svarUpAbhAvaprasaGgAt / sAmAnyavizeSasamavAyavatprAgabhAvAdivadvA sadrUpAdvivecanepi jIvAdInAM nAbhAva iti cet , na, teSAmapi sadvivartatvAt sadrUpavivecanAsiddheH, anyathA prameyatvAyogAdavastutvaprasakteH, sarvathA sattvAdbhitrasyAsattvanirNayAt / tato jIvAdivizeSAH kAlAdibhedepi syAdekaM dravyam , sadrUpAviziSTatvAnnIlAdini sabhedepi jJAnarUpAviziSTatvAdekacitrajJAnavat // iti prathamo bhaGgaH (1) // tathA jIvAdivizeSAH syAdanekatvamAskandanti, bhedena darzanAt saMkhyAsaMkhyAvadarthavat / na hi saMkhyAsaMkhyAvatobhaidenAdRSTau vizeSa(Se)Navize(zi)pyavikalpaH kuNDalivat kSIrodakavadatadvedini, yataH saugatastayorabhedaM manyeta / na ca bhedaikAnte tadvattA'sti, vyapadezanimittAbhAvAt / saMkhyAvAnartha iti vyapadezanimittaM samavAya iti cet, na, tasya kathaMcittAdAtmyarUpatve bhedaikAntAsiddhavaizeSikamatavirodhAt / padArthAntaratve saMkhyAsaMkhyAvatoH samavAya iti vyapadezanimittAbhAvaH / vizeSaNavizeSyabhAvo vyapadezanimittamiti cet , na, tasyApi tato bhede vyapadezanimittAntarApekSaNAtparyanuyogAnivRtteranavasthAprasaGgAcca / tasmAdayaM kathaMcideva saMkhyAsaMkhyAvatoH svabhAvabhedaM pazyati, tadviziSTavikalpanAtvacinirNayepyanyatra saMzayAdvarNarasAdivaditi / tadevaM sarva siddhaM syAdanekam / / iti dvitIyo bhaGgaH (2) // kramAptidvayAtsyAdubhayam (3) // sahAvaktavyaM, vaktumazakteH (4) // syAdekAvaktavyaM, svalakSaNasyaikasya vaktumazakyatvAt For Private And Personal Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // paricchedaH prthmH|| // 229 // ( 5 ) // syAdanekAvaktavyaM, tasyAnekasyApi vaktumazakteH (6) // tata eva syAdubhayAvaktavyam (7) // iti saptabhaGgIprakriyAyojanamatidezavacanasAmAdavasIyate // tata eva caikatvamekadharmiNi svapratiSedhye nAnekatvenAvinAbhAvi, vizeSaNatvAdvaidhAvinAbhAvisAdhaHvaddhatau / anekatvaM svapratiSedhyenaikatvenAvinAbhAvi, vizeSaNatvAt sAdhAvinAbhAvivaidharmyavaddhatau / evaM tadubhayAdayopi svapratiSedhyenAvinAbhAvino vizeSaNatvAdvizeSyatvAcchabdagocaratvAdvastutvAdvA svasAdhyetarApekSayA hetvahetvAtmakasAdhanadharmavadityapi nayayojanamaviruddhamavavoddhavyam / vizeSaNatvAdeH sAdhanadharmasyApi svavizeSyApekSayA vizeSaNasya svapratiSedhyenAvinAbhAvitvasiddhenaM tena vizeSaNatvAdihetoya'bhicAraH / nApi vizeSyatvasya, svavizeSaNApekSayA vizeSyasyApi svapratiSedhyenAvinAbhAvitvAt / zabdagocaratvasya ca zabdAntarAgocarasya svapratiSedhyenAvinAmAvitvAt , vastutvadharmasya ca vastvaMzatvena vastutvarUpasya tata eva vyabhicAritvAzadvApi na kartavyA, anekAntavAdinAM tathApratItevirodhAbhAvAt / evamekatvAnekatvAbhyAmanavasthitaM saptabhaGgathAmArUDhaM jIvAdivastu, kAryakAritvAnyathAnupapatteH / sarvathaikAnte kramAkramAbhyAmarthakriyAvirodhAdityAdyapi yojanIyam // 23 // prajJAdhIzaprapUjyojvalaguNanikarodbhUtasatkIrtisampa-dvidyAnandodayAyA'navaratamakhilaklezanirNAzanAya / stAdgauH sAmantabhadrI dinakararucijitsaptabhaGgIvidhIddhA, bhAvAkAntacetastimiranirasanI vo'kalaGkaprakAzA // 1 // ityAptamImAMsAlaGkRtau prathamaH paricchedaH // // 229 // For Private And Personal Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi parama iti (228-2-10) parairjAnibhirmIyata iti paramaH sarvazuddha iti yAvat / tadapekSayeti' (10) tathA ca vyavahAraikatvasya pratyabhijJAmAtrapramANakatve'pi tadabhAve'pi sannahabuddhikRtasya sarvadravyagataikatvasya na duSTatvamityuktaM bhavati / atra ca vyavahArarUpApekSAdhIkRtamekatvaM tadvyaktitvAvacchinnam , sahakRtaM ca tadvRttijAtyavacchinnam , pratiyogyanuyogivAcakapadasattve'nyathA ca zuddhaM sAmAnyadharmiNi pratIyate, so'yaM tajjAtIyo'yaM so ghaTa ekaH sarvamekamityAdiprayogAditi vivekaH / atha saGgrahabuddhikRtamekatvaM kathaM saGgrahabuddheviSayaH syAditi cet , anAditvenAyaM doSaH pariharaNIyaH / pUrvapUrvasaGgrahabuddhikRtasyaikatvasyottarottarasatahabuddhyA viSayIkaraNasambhavAt dvitvAdivada'syaikatvasyApekSAbuddhivyaGgayatvapakSe tu nAtrAzaGkApadaprasaro'pi, yathA caikatvadvitvAdeH kathazcidapekSAbuddhervyaGgathatvaM janyatvaM ca tathA vyavasthApitamasmAbhirnayAmRtataraGgiNyAM mahatA prabandheneti tata eva tadavagantavyam / 'apare tviti' (11) na pare'pare saGgrahanayamavalambyAtipariNAmena pravRttA vedAntina ityarthaH / tanmata eva sakalabhedaprapaJcasya bAdhAvadhIbhUtasadbrahmopAdAnakatvAditi dhyeyam / syAdvAdAvaSTambhe punaretanmataM na kSodakSamam , jIvAdibhedAnAM trailakSaNyAnvitatvena kathaJcitkAryatve tadupAdAne satISyamANe tadantarbhAvenApi kAryatvasya sadantaropAdAnatvasya ca kalpanAyAmanavasthAprasaGgAdUrdhvatAsAmAnyasyaikasya khaNDazo bhAve'pi vyAptyA tadayogAt, anyathA tasya jIvAjIvobhayAtmakatvena tRtIyarAziprasaGgAt , yadi cedamekatvaM na dravyatvApAdakaM kintu sarvAdhAratvApAdakamiti noktadoSa iti vibhAvyate, tadA prAcInamatasyaivAyaM punaH prasavaH, buddhipratyAsacyA nagarAdivadekatvena vivakSitasya sadravyasya jIvAdimedAdhiSThAnatvopapAdanAt , evaM satyanapekSitadravyArthikanayAbhimataM vartanAhetuH kAlAkhyameva sadravyamupatiSThate, yuktaM caitat , kAlasvarUpezvaravAdinaye For Private And Personal Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandie aSTasahasrI vivaraNam // | paricchedA prthmH|| // 230 // sakalabhedopAdAnatvena kAlasvarUpasya sadravyasyezvaratvoktau sakalanayamaye bhagavatpravacane doSAbhAvAt , vivecitaM caitattattvaM tarkAnusAriNyAM tttvaarthttiikaayaamsmaabhiH|| kathaJcidviziSTapratibhAsAt (229-1-1) bauddhaikatvAnuviddhabhedapratibhAsAdityarthaH / viziSyata iti viziSTaM bhedaH, uktameva kathazcitpratibhAsaM bhASyeNa samarthayatrAha-'yadyapIti (229-1-1) yadyapItyukteH kAlAdimede'pItyatra tathApIti gamyam / vAyacitravilakSaNatvAt (2) grAhyanAnArUpabhinnatvAt , zakyavivecanaM hIti (2) bhinnadharmikatvAdekatrApi ca dharmiNi sphuTAvacchedakamedAdityarthaH / azakyavivecanAzceti (2) asphuttaavcchedktvaadityrthH| vivecane (4) saccAt pRthakkRtya vivakSaNe, sAmAnyeti (4) praabhimtsaamaanyaadivdityrthH| yathA hi parAbhimataH sAmAnyAdipadArthaH savAbhAvAniHsvarUpastathA saJcAdvivikto jIvAdiH syAditi tattvam / sadvivarttatvAt (5) sadvizeSatvAt , vizeSe ca sarvathA saamaanybhedsyaasmbhvaadityrthH| vize(ziSyavikalpaH (9) idametadidaM caitaditi vibhajya nizcayaH / vyapadezanimittAbhAvaH (11) padArthAntarabhUtasya samavAyasyaikatvenAbhyupagamAt saGkhyAvatyeva saGkhyAsamavAyo nAnyatreti niyAmakAbhAvAdityarthaH / vizeSaNavizeSyabhAvaH (11) AdhArAdheyabhAvaH, tathA ca samavAyasyaikatve'pi samavAyasambandhAvacchinnatattadAdhAratAyA atiriktatvAnnAtiprasaGga iti bhAvaH, tasyA apyatiriktatve tatsambandhAntaragaveSaNayA'navasthA, anatiriktatve tu tAdAtmyameva sambandhatayA'vazyamAzrayaNIyamityabhiprAyavAnAha-tasyApItyAdi (11) / ayaM (12) saugatau vaizeSiko vA, varNarasAdivaditi (13) yathaikatra mAtuliGge varNarasayo dena sattvamekasya nirNaye'pyanyasya saMzayAttathA saGkhyAsaGkhyAvatorityarthaH, kramArpitadvayAt syAdubhayamityAdi (14) bhaGgayojanaM prAgvadupayujya vidheyamiti shreyH|| 23 // R // 23 // For Private And Personal Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir vitatavidhiniSedhaikatvanaikatvamArga-prasRtanayataraGgA saptabhaGgI shrvntii| iyamurugamabhaGgotkSiptabAdhadrumaughA, jayati munimarAlaiH sarvataH sevyamAnA // 1 // SatarkAmbudhisamplavavyasanitAM vyAloDanaM dikapaTa granthAnAM sitavAsasAM ca samaye niHzaGkasaGkrIDanam / jAnantu prativAdinaH sahRdayAzcAnandinaH sanvitaH, / ___ sambhAvyeti kRto vinodarasikairasmAbhireSaH zramaH // 2 // iti zAhizrIakabarapradattajagadgurubirudadhArakabhahArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyazirakoTIrahIramahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsapaMDitazrIlAbhavijayagaNiziSyamukhyapaMDitazrIjItavijaya8| gaNisatIrthyAlaGkArapaMDitazrInayavijayagaNicaraNakamalacaJcarIkeNa paNDitazrIpadmavijayagaNisahodareNa mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNinA viracite'STasahasrItAtparyavivaraNe prathamaH pricchedH|| YEMENONLINEAMEREKKAKAMANENENENIMELESNARY * // aSTasahasrItAtparyavivaraNe prathamaH paricchedaH samAptaH // -A5%A3OMka For Private And Personal Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI pariccheda |prthmH|| vivrnnm|| // 23 // *KARAXARASARAKAR EPISORDER HSSSSSSSS // 23 // For Private And Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 4 www.kobatirth.org 11 30 11 // aaptmiimaaNsaa-tdbhaassysNvlitaassttshstriivRttismnvitaassttshsriitaatpryvivrnne|| dvitIyaH paricchedaH // zrotavyASTasahasrI zrutaiH kimanyaiH sahasrasaMkhyAnaiH / vijJAyate yayaiva svasamaya para samayasadbhAvaH // 1 // advaitaikAntapakSepi dRSTo bhedo virudhyate / kArakANAM kriyAyAzca naikaM svasmAtprajAyate // 24 // sadAdyekAnteSu doSodbhAvanamabhihitamAcAryaiH kevalamadvaitaikAntAbhyupagamAt, na tAvatAne kAntasiddhiriti cet, na, pratyakSAdivirodhAt / na hi kasyacidabhyupagamamAtraM pramANasiddhaM kriyAkArakabhedaM pratiruNaddhi, kSaNikAbhyupagamavat / nanvidamayuktameva saMlakSyate / "advaitaM kAtmyaM, dvAbhyAmitaM dvItaM, dvItameva dvaitaM na dvaitamadvaitam" iti vyAkhyAnAt / tasyaikAntastadevetyabhinivezaH / tasya pakSaH pratijJAbhyupagamamAtram / tasminnapi dRSTaH sAkSAtkRto'numitazca kArakANAM kartrAdInAM kriyAyAzca sthAnagamanAdirUpAyA niSparispandasvabhAvAyAH parispandarUpAyAzca bhedaH pratyakSeNAnumAnena ca virudhyate, tadabhyupagamamAtrasya pratyakSAdipramANasiddhakriyAkArakabhedapratirodhitvAsaMbhavAt kSaNikatvAbhyupagamavaditi tAtparyavyAkhyAnamakalaGkadevAnAm || na hi kArakabhedaH pratyakSAdinA'dvaitepi virudhyate, pAdapasyaikasya yugapatkrameNa vA kartrAdyanekakArakAtmakatvapratIteH ? kriyAnAnAtvamapyekasya tathaiva na pratiSidhyate, dezAdyapekSayA gamanAgamanayoH sthAnazayanayorvA sakRdapi nizca For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedo dvitiiyH|| // 232 // C4% yAt / tadvadekamapi parabrahma sakalakriyAkArakabhedAtmakatayA na virodhamadhyAste, tathA pratibhAsavaicitryepyekatvAvyAghAtAJcitrajJAnavaditya- paraH, sopyevaM praSTavyaH / kriyAkArakabhedaprapaJcaH kimajanmA janmavAnvA ? na tAvadajanmA, kAdAcitkatvAt , yastvajanmA sa na kAdAcitko yathAtmA, kAdAcitkazcArya, tasmAnAjanmeti baadhksdbhaavaat| janmavA~zcet , kuto jAyate iti vaktavyam ? paramapuruSAdeveti cet , kathamadvaitasiddhiH ? kaarnnkaaryyodvaitprsiddheH| kriyAdikAryasya brahmaNonanyatvAdvaitameveti cet , kathaM svasmAdeva tasya janma yujyate ? kathaM ca kAryAdabhinnasya brahmaNo'kAryatvam ? yato nityatvaM syAt / parasmAjAyate iti cet, dvaitasiddhiH, puruSAtparasya kriyAkArakabhedahetorabhyupagamAt / parasyAnAdyavidyArUpatvAdakicidrUpasya dvitIyatvAyogAnna dvaitasiddhiriti cet , kathamakiMcidrUpasya kAraNatvam ? kAryasyApyakiMcidrUpatvAdadoSa iti cet, kimidAnI kharaviSANAdazvaviSANasya janmAsti ?, neti cet , kathamavidyAtmanaH kAraNAdavidyAtmakakAryasyotpattiH ? mAhendrAdiSu mAyAmayAdeva pAvakAdestathAvidhadhUmAdijanmadarzanAdadoSa iti cet, na, tatrApi pAvakadhUmAdyoH sarvathA mAyAmayatvAsiddheH / na hi tatpratibhAsayormAyArUpatvam , svasaMvedanasiddhatvAt / nApi bahiHsaTravyAdirUpayormAyAsvabhAvatvam, vyabhicAritvAbhAvAt / tadvizeSAkArayormAyArUpatvamiti cet , na, tadviviktavastuvyatirekeNa mAyAyAH saMbhavAbhAvAt / tathA kriyAkArakabhedaprapaJcAkAraviviktaparabrahmavyatirekeNAvidyAyAH saMbhavAbhAve kathaM vedAntavAdinAmavidyAtaH kAryasyAvidyAtmano janane svasmAdeva svasya janma na bhavet ? tacca pramANaviruddhaM na zakyaM vyavasthApayituM nairAtmyavat , kriyAkArakabhedoyaM na svato jAyate parato vA, api tu jAyate eveti suSuptAyate, | pratipattyupAyAbhAvAt, dRSTeSTavirodhaprasaGgAt / na hi kiMcitsvasmAt parasmAccAjAyamAnaM janmavadeva dRSTamiSTaM vA, yena tathA pratipattyupAyarahitaM bruvANaH suSuptamivAtmAnaM nAcaret / tasmAdyaddaSTaviruddhaM tanna samaJjasaM yathA nairAtmyam / virudhyate ca tathaivAdvaitaM kriyAkAraka 41184 // 232 // For Private And Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir bhedapratyakSAdibhiH / ekasminnapi kriyAkArakabhedapratyakSAdeH saMbhavAt svapnasaMvedanavat kathamadvaitaM viruddhamiti cet , na, svapnasaMvedanasyApyekatve tadvirodhasya tadavasthatvAt / tatrAnyadeva hi kriyAvizeSasaMvedanaM svavAsanottham , anyadeva ca kArakavizeSasaMvedanaM pratyakSamanumAnAdi vA, na punarekameva, taddhetuvAsanAbhedAbhAvaprasaGgAt , jAmadazAyAmiva svapnAdidazAyAmapi puMso'nekazaktyAtmakasya kriyAkArakavizeSapratibhAsavaicitryavyavasthiteH / kasyacidekarUpasyAtmagaganAderapyanekAntavAdinAmanekakriyAkArakavizeSapratibhAsAlamnanatvasiddheviruddhametatpratyakSAdibhiradvaitam / na hi karoti kumbhaM kumbhakAro daNDAdinA, bhuGkte pANinaudanamityAdipratyakSaM bhrAntam , yenAdvaitasya virodhaka na syAt / sarvatra kriyAkArakAdirUpaM kathaMcidbhinnam , bhinnapratibhAsitvAnyathAnupapatterityanumAnaM vA nAnA jIvA ityAdipravacanaM vA na vibhramAkrAntam , yenAdvaitaM na virundhyAt / syAdAkRtaM 'vivAdApannaM pratyakSAdi midhyaiva, bhedapratibhAsitvAt svapnapratyakSAdivat' iti, tdst| prakRtAnumAne pakSahetudRSTAntabhedapratibhAsasyAmithyAtve tenaiva hetoya'bhicArAt , tanmithyAtve tasmAdanumAnAtsAdhyAprasiddhaH / parAbhyupagamAtpakSAdibhedapratibhAsasyAmithyAtve na doSa iti cet, na, svaparAbhyupagamabhedapratibhAsena vyabhicArAt / tasyApi parAbhyupagamAntarAdamithyAtvAddoSAbhAve sa eva tadbhedapratibhAsena vyabhicAra iti na kacidvyavatiSTheta / kazcidAha ' brahmAdvaitasya saMvinmAtrasya svataH siddhasya kriyAkArakabhedapratyakSAdInAM bAdhakasya bhAvAtteSAM bhrAntatvam , tato na tadvirodhakatvam' iti, tadapi na sAdhIyaH, tathA sati bAdhyabAdhakayorbhedAt dvaitasiddhiprasaGgAt / na ca paropagamamAtrAttayorbAdhyabAdhakabhAvaH, paramArthatastadabhAvApatteH, pratibhAsamAtravatpratibhAsamAtravizeSasyApi satyatvasiddharanekAntavyavasthAnAt / tadekAntataH puruSAdvaitaM pratyakSAdiviruddhameva // 24 // yattIrthe vimale kriyojvalaguNaiH saMsevite sAdhubhiH, gacchaH svacchatarastapAhvaya iha prAptaH prasiddhi parAm / For Private And Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 233 // www.kobatirth.org samAcAryapi cArutAmacakalattatraiva maitrIgRhe, taM zrIvIrajinendramapratihatAnandAya bandAmahe // 1 // sannayotprekSayAskampa - sampradAyAzrayAnmama / vyAkhyAturjenatantrANAM vighnaM haratu bhAratI // 2 // advaitaikAntanirAsapUrvamekatvapRthaktvasaptabhaGgI sAdhanAyopakramate - advaitaikAntapakSe'pItyAdinA // nanvidamityAdirbhASyatAtparyArtho vRttikRtaiva prakAzyate, tena nanurakSamArtho, na tu pUrvapakSArthaH, tadupamardAbhAvAditi mantavyam / idamadvaitaikAntavAdyuktam, tasminnapi vyAkhyAtA dvaitasvIkAre'pi, kriyAkAraka bhedapratibhAso bAdhito bhaviSyatItyata Aha-' tadabhyupagamamAtrasyeti' advaitAbhyupagamamAtrAnna tadvAdho'nyacca bAdhakaM na pazyAma ityabAdhitakriyAkAraka bhedapratibhAsAdadvaitapakSo mithyaiveti bhAvaH / pAramArthike'dvaite aupAdhikaH kriyAkArakasambandhabhedo na virodhamAvahatItyAzaGkate na hItyAdinA, aparo'dvaitavAdI, paramArthato bhedAbhAve prapaJcatrahmaNoH kAryakAraNabhAvo durghaTa iti vaktumupakramate so'pyevaM praSTavya ityAdinA // kathaJceti, na ca kAryaM brahmaiva brahma ca kAryadazAyAM kAryamanyadA cAkAryamityevamabhede'pi suvarNatadvikAravat kAryakAraNabhAva iti zaGkanIyam / evaM sati bhedAbhedavAdaprasaGgAt, kAryadazAyAmapi tadabhinnatve kUTasthatvavyAghAtAcca, tarhi prapaJco'vidyAjanmAstvityAzaGkya niSedhati - parasmAdityAdinA // ' akiJcidrapasyeti 'avidyAyA asa tyAyA dvitIyAyAH kAraNabhUtAyA abhyupagame'pi sadadvaitAvyAkopAdityarthaH / mAhendrAdiSviti uDDIzAdigranthaprasiddhendrajAlAdikarmasu tadvizeSAkArayoriti atadezasthayorapi taddezatvena pratIyamAnayorityarthaH / ' tadvivikteti ' anyadeze tatsacvAnna sarvathA mAyAmayatvamiti bhAvaH / pratipattyupAyAbhAvAditi, na cAkasmAdevotpatterayamadoSaH, tatpakSasya " hetu For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedo dvitIyaH // // 233 //
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir bhUtiniSedho na" ityAdinA paJcabhirvikalpairudayanAdibhirdUSitatvAt , na cAnupAkhyAdutpattipakSo'dRSyaH, tAdRzAdevAvidyAvilAsAt prapazcotpattyabhyupagamAditi vAcyam , avidyAtatkAryasyAnupAkhyatve tannivRtteranAtmasvarUpatvenAnirmokSApAtAt , atiriktAyAstasyAstatsambandhasya cAtmanyabhyupagame tu muktAvapi dvaitaprasaGgAditi na kiJcidetat / ekasminnapIti yathaikasmin khamajJAne gajaturagAdInAmanekeSAM pratibhAsanaM tathA parabrahmaNyekasmin ghaTapaTAdibhedAnAM bhAnamadvaitapakSe'pyaviruddhamiti bhaavH| ekatve sarvathaikatve, tadvirodhasya kriyAkArakamedapratyakSAdivirodhasya, anekazaktyAtmakasyeti anyathA jAgratsvapnavizeSasya svabhAvAntaravizeSasya cAnupapatteriti bhAvaH / na ca jAgratsvapnArambhakAjJAnavizeSAt svapnavizeSArambhakatadvizeSAcca tadupapattirmUlAjJAnaniSThazaktivizeSAdveti vAcyam, tasya karmatacchaktyatiriktatve mAnAbhAvAt , tatkAryakriyAkArakapratibhAsabhedAnAmantaHkaraNadharmANAmAtmani bhAnAbhyupagame'nyathAkhyAtyApatteH, AtmaniSThAnAmanirvacanIyAnAM teSA mabhyupagame'ntaHkaraNAtmAdhArabhedena satyetaravivekasya vinA zapathaM duSkaratvAt , vividhapratibhAsAditanniSThAnantadharmAdikalpa| nAyAM mahAgauraveNAtmaniSThAnAmeva teSAM parikalpanaucityAta , Atmani kauTasthyasya brahmAdvaitasya ca vilUnazIrNatvAditi dig / athaikasya niraMzasyAtmAkAzAderanekakArakAdyAlambanatvaM yathA tathA brahmaNo'pi bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha- kasyacidityAdi' // tathA cAnekAntAvalambanaM vinAtmAkAzAderapyanekakArakAlambanatvamayuktamiti na tadRSTAntenAdvaitAvirodha iti siddham / kriyAkArakabhedapratibhAsasya mithyAtvAttena nAdvaitadhIvirodha ityAzakya nirAkaroti-syAdAkUtamityAdinA // parAbhyupagamAditi evaM hi tatra prAtibhAsikamamithyAtvaM siddha sAdhyate ca pAramArthikaM mithyAtvamiti C%25A4 %AAS For Private And Personal Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedo dvitiiyH|| aSTasahasrIna vyabhicAra ityarthaH // sa eveti' vizeSe'nugabhAbhAvena sAmAnyata eva mithyAtvasya sAdhyatvAditi bhAvaH / na ca tattva- vivaraNam / / jJAnanAzyatAvacchedako dharmaH paramArthato mithyAtvamadvaitasiddheH pUrva siddha iti tatsAdhyatvapratyAzApi dattapadeti smarttavyam / advai tadhIreva mahAvAkyajanitatvena nizcitaprAmANyatvAt kriyAkArakamedapratibhAsavirodhinI, na tu sa tadvirodhI, sndigdhpraamaanny||234 katvena durbalatvAditi kasyacinmatamutthApayati-kazcidAhetyAdinA // tathApi bAdhyabAdhakabalAdeva dvaitasiddhiH syAditi samAdhatte-tadapi na sAdhIya ityAdinA, etenAtmaviSayakAparokSabhramanivartakatvenAtmAdvaitAparokSajJAnameva balavat , tacca sakalabhedaprapaJcanAzakamiti tatsiddhau dvaitabAdha ityapyapAstam / AtmasAkSAtkAreNa dehAdAvAtmAbhedabhramanirAse tadbhedasyaiva paramArthataH siddheH / nirvikalpakasya bhramAvirodhitvena savikalpAtmasAkSAtkArAzrayaNe brahmaNo nirddharmakatvavyAghAtAcca / kiJca mahAvAkyajanyAparokSavRttiviSayataiva brahmaNo durghaTA nirddharmakatvahAneriti, kathaM tadadvaitadhiyo balavatvam , etena mithyAjJAnavAsanAnAzakatvaM tattvajJAnasya vaijAtyenaiva, na tu tatra samAnaprakArakatvamapi tatramityuktAvapi na kSatiriti diga // 24 // tathAsminnadvaitaikAnte dUSaNAntaramupadarzayantaH prAhuH // karmadvaitaM phaladvaitaM lokadvaitaM ca no bhavet / vidyA'vidyAdvayaM na syAdbandhamokSadvayaM tathA // 25 // laukikaM vaidikaM ca karmeti vA kuzalamakuzalaM ca karmAnuSThAnamiti vA puNyaM pApaM ca karmeti vA karmadvaitaM na syAt / tadabhAvAdihAmutra ca zreyaHpratyavAyalakSaNaM phaladvaitaM na syAt , kAraNAbhAve kAryasyAnutpatteH / tata evehalokaparalokalakSaNaM lokadvaitaM na syAt | karmAdidvaitasyAnAdyavidyopadarzitatvAdadoSa iti cet, na, dharmAdharmadvaitasyAbhAve vidyAvidyAdvayasyAsaMbhavAdbandhamokSadvayavat / pUrvAvidyodayAdeva 29 AMROSAROSA // 234 // 3A For Private And Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kabatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AARCORRENA vidyAvidyAdvayaM bandhamokSadvayaM ca, paramArthatastadasaMbhavAt " na bandhosti na vai mokSa ityeSA paramArthatA" iti pravacanAt pratibhAsamAtrasya parabrahmaNa eva tAttvikatvAditi cet, na, nairAtmyasyApi tAttvikatvApattestatkalpanAyA naiSphalyAvizeSAt / sarvo hi pramANapratyanIkaM svamanISikAbhiradvaitamanyadvA kiMcitphalamuddizyAracayet, anyathA tatprati pravartanAyogAtprekSAvRtteH / tathAhi / puNyapApasukhaduHkhehaparalokavidyetarabandhamokSavizeSarahitaM prekSApUrvakAribhiranAzrayaNIyam / yathA nairAtmyadarzanam / tathA ca prastutam | tasmAtprekSApUrvakAribhiranAzrayaNIyam / iti na tajijJAsApi zreyasI // 25 // nairAtmyasyApIti' baudRSTyA tatrApi svAgamajanyatattvajJAnaviSayatvAvizeSAt , naiSphalyAvizeSAditi vyavahAravAdharaNasya bhUSaNatAyA ubhayamate'pi suvacatvAditi tAtparyam / 'yathA nairAtmyadarzanamiti' na ca pramANagaveSaNayA | pratibhAsasyAvazyopasthitatvAttadbhedasyopAdhibhirevopapattestasya prAgabhAvadhvaMsapratiyogitvakalpane gauravAnnityacidAtmasiddhireva nairAtmyasiddhimupahantuM pragalbhata iti madhusUdanasarasvatyuktamapi kSodakSamam , prAmANikasya pratibhAsasya dhvaMsaprAgabhAvApratiyogitvakalpanApekSayA tatpratiyogitAkalpana eva lAghavAt , ajJAtAsatvasvIkAre gRhAbahirnirgatasya putrAdyabhAvazakyoraHzirastADanAdiprasaGgasya ca nairAtmyavAde bauddhasyeva dRSTisRSTivAde vedAntino'pi vajralepatvAt / vastutaH svAmikadaNDaghaTAdikAryakAraNabhAvatulyatvAt yAgasvargAdikAryakAraNabhAvAnAM vaidikakarmamAtre'nAzvAsAdvedAntadharmazraddhAvatAM na kadApi svorastADanAdviratiH / athegdaSaNAspadaM dRSTisRSTivAdaM tyaktvA vyavahAravAdaM svIkurvan vedAntI nirdoSo bhaviSyatIti cet, maivam , avyavahAriNastasya kenApi vyavahAripaGkAvapravezanAda , bhAstatra taM pravezayiSyatIti cet, na, karmavidhize For Private And Personal Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / | 235 / / www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only patvAdvedAntAnAmaprAmANyaM vadatA tena tasya dUrata eva varjanAt / AzrayatAM vA bhAhamataM balAd vyavahAravAde vedAntI, tathApi svarganarakAdervyAvahArika padArthasyAvidyAjanyasyopagame ekasyAvidyAnAze svarganarakAdyucchedAnnirduHkhasukhaM jagat syAt, tattadavidyAjanyatattatsvarga narakAdyabhyupagame cApekSikatvena tasya prAtibhAsikatvamAgataM, na vyAvahArikatvam, mUlAjJAnajanyayAvatpadArthanAzaH sarvamuktAveva tadvilAsajanyastvanyadApItyadoSa ityapi na kSodakSamam / evaM satyadhyAropabAdhakrameNa pratipuruSaM mokSopAyanAnAtvena pratipuruSaM jagatsRSTibhedApatterasamAdhAnAt kathaM cAvasthitavyAvahArika padArthAbhyupagame taM pAramArthikatvena pazyatAM yoginAM nAtyantabhrAntatvam, yoginaH pratyavidyAzaktivizeSeNa tatra pratibhAsasattvameva janyata iti cet, na, kSaNikavAdivailakSaNye tatra tadetyasya vAcyatvAt, tathA'pyanyaM prati vyAvahArike ubhayapratibhAsaprasaGgAcca, tasmAdApekSikasattvaM bruvANo jJAnamAtramabhyupagamya bhedamAtramapahuvAno vedAntI mAdhyamikaM nAtizayIteti sunizcitA naH pratItiH // 25 // syAnmataM " na brahmAdvaitaM pramANapratyanIkatvAt svamanISikAbhirAracitaM, tasyAnumAnAdAgamAdvA pramANAtprasiddheH / tathA hi / yatpratibhAsasamAnAdhikaraNaM tatpratibhAsAntaH praviSTameva / yathA pratibhAsasvarUpam / pratibhAsasamAnAdhikaraNaM ca sarvam / iti hetoH parabrahmasiddhiH / na cAyamasiddhaH, sukhaM pratibhAsate rUpaM pratibhAsate iti sarvatra pratibhAsasamAnAdhikaraNatvasya pratIteranyathA sadbhAvAsiddheH / apratibhAsamAnasyApi sadbhAve sarvasya manorathasiddhiprasaGgAnna kiMcidasatsyAt / atha pratibhAsavyatiriktasya pratibhAsyasyArthasyAntarbahirvopacArAtpratibhAsasamAnAdhikaraNatvavyavasthiteH pratibhAsasvarUpasya mukhyatopapatterasiddho heturiti matam, tadapyasamyak, pratibhAsyapratibhAsayostadbhAvAnupapatteH / pratibhAsasya hetutvAtpratibhAsyortha iti cet na, pratibhAsamAtrasyAhetukatvAtkasyacittaddhetutvAyogAt / tadahetukatvam // 235 // paricchedaH dvitIyaH //
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir - SAMACASSAMAC-* akAdAcitkatvAt , anyathA kadAcittadabhAvaprasaGgAt / pratibhAsAlambanatvAtpratibhAsyortho bhavatIti cet , kutastasya pratibhAsAlambanatvam ? pratibhAsyatvAditi cet , prspraashrynnm| pratibhAsAlambanatvayogyatvAditi cet , tarhi pratibhAsasvarUpameva pratibhAsya, tasyaiva pratibhAsAlambanatvopapatteH, sarvatra pratibhAsasya svarUpAlambanatvAt / tathA ca kathaM viSayasyopacaritaM pratibhAsasamAnAdhikaraNatvaM, yato'siddho hetuH syAt / tata eva nAnaikAntiko, viruddho vA, pratibhAsAntara'praviSTasya kasyacidapi pratibhAsasamAnAdhikaraNatvAyogAddhetorvipakSavRttyabhAvAt / nAzrayAsiddhirapi hetoH zaGkanIyA, sarvasya dharmiNaH parabrahmaNa evAzrayatvAt 'brahmeti brahmazabdena kRtsnaM vastvabhidhIyate / prakRtasyAtmakAya'sya vai-zabdaH smRtaye mtH||1||' iti zrutivyAkhyAnAt , tato'navadyAddhetorbhavatyevAdvaitasiddhiH / tathopaniSadvacanAdapi sarva vai khalvidaM brahma' ityAdizrutisadbhAvAt , tatastaddhAntinirAkaraNAt" iti / tadetatpratividhitsavaH prAhuH hetoradvaitasiddhizcedvaitaM syAddhetusAdhyayoH / hetunA cedvinA siddhidvaitaM vADyAtrato na kim // 26 // ___nanu ca pratibhAsasamAnAdhikaraNatvAddhetoH sarvasya pratibhAsAntaHpraviSTatvena puruSAdvaitasiddhAvapi na hetusAdhyayodvaitaM bhaviSyati, tAdAtmyopagamAt / na ca tAdAtmye sAdhyasAdhanayostadbhAvavirodhaH, sattvAnityatvayorapi tathAbhAvavirodhAnuSaGgAt / kalpanAbhedAdiha sAdhyasAdhanadharmabhede prakRtAnumAnepi kathamavidyodayopakalpitahetusAdhyayostadbhAvavighAtaH, sarvathA vizeSAbhAvAditi cet, na , zabdAdau sattvAnityatvayorapi kathaMcittAdAtmyAt sarvathA tAdAtmyAsiddheH, tatsiddhau sAdhyasAdhanabhAvavirodhAt / na cAsiddhamudAharaNaM nAma, atiprasaGgAt / tato na hetoradvaitasiddhiH / hetunA vinaivAgamamAtrAttatsiddhiriti cet, na, advaitatadAgamayodvaitaprasaGgAt / yadi punarAgamopyadvayapuruSasvabhAva eva na tato vyatirikto yena dvaitamanuSajyate iti matam , " urddhamUlamadhaHzAkhamazvatthaM prAhuravyayam / chandAMsi tasya For Private And Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 236 // www.kobatirth.org parvANi yastaM vetti sa vedavit' iti vacanAt tadA brahmavattadAgamasyApyasiddhatvaM syAt, sarvathApyasiddhasvabhAvasya siddhatvavirodhAt siddhAsiddhayorbhedaprasakteH / tadevaM yadasiddhaM tanna hitepyubhirahitajihAsubhirvA pratipattavyam, yathA zUnyataikAntaH, tathA cAsiddhamadvaitamiti / atra nAsiddho hetuH, puruSAdvaitasyAnumAnAdAgamAdvA siddhatvAyogAt / pratibhAsasamAnAdhikaraNatvAnumAnAttatsiddhiriti cet, n, tasya viruddhatvAt, pratibhAsatadviSayAbhimatayoH kathaMcidbhede sati samAnAdhikaraNatvasya pratIteH sarvathA pratibhAsAntaH praviSTatvAsAdhanAt svaviSayasya / na hi zukkuH paTa ityAdAvapi sarvathA guNadravyayostAdAtmye sAmAnAdhikaraNyamasti, sarvathAbhedadvat, pratibhAsasvarUpaM pratibhAsate ityatrApi na pratibhAsatatsvarUpayorlakSyalakSaNabhUtayoH sarvathA tAdAtmyamasti, pratibhAsasya sAdhAraNAsAdhAraNadharmAdhikaraNasya svarUpAdasAdhAraNadharmAtkathaMcidbhedaprasiddheranyathA tatsAmAnAdhikaraNyAyogAt, suvarNaM suvarNamiti yathA, sahyavindhyavadvA, tadevaM yatpratibhAsasamAnAdhikaraNaM tat pratibhAsAtkathaMcidarthAntaraM yathA pratibhAsasvarUpaM, pratibhAsasamAnAdhikaraNaM ca sukhanIlAdi sarvamiti sAdhyaviparItasAdhanAddhetornAdvaitasiddhiH / 'sarvaM vai khalvidaM brahma' ityAdyAnnAyAdapi dvaitasiddhireva syAt, sarvasya prasiddhasyAprasiddhena brahmatvena vidhAnAt, sarvathA prasiddhasya vidhAnAyogAdaprasiddhavat / kacidAtmavyaktau prasiddhasyaikAtmyarUpasya brahmatvasya sarvAtmasva'nAtmAbhimateSu ca vidhAnAd dvaitaprapavAropavyavacchedepi tadAgamAdvyavacchedyavyavacchedaka sadbhAvasiddheH kathamadvaitasiddhiH ? AmnAyasya parabrahmasvabhAvatvepi na tatastadadvaitasiddhiH, svabhAvasvabhAvavatostAdAtmyaikAntAnupapatteH / svasaMvedanameva puruSAdvaita sAdhanamiti cet, naitadapi sAram, nigaditapakSadoSopanipAtAt / tathA hi / tatsiddhiryadi sAdhanAtsAdhyasAdhanayostarhi dvaitaM syAt / anyathA'dvaitasiddhivadvaitasiddhiH kathaM na syAt ? svAbhilApamAtrAdarthasiddhau sarvaM sarvasya sidhyet / na hi svasaMvedanamapi sAdhanamAtmano'nanyadeva, sAdhanatvavirodhAt anumAnAgamavatsAdhyasyaiva For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dvitIyaH // // 236 //
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi sAdhanatvApatteH, prakRtAnumAnAgamayoriva svasaMvedanapratyakSasyApi sAdhanasyAbhAvAt , svataH siddhaM brahmeyabhyupagame dvaitamapi svataH sakalasAdhanAbhAvepi kiM na sidhyet ? tattvopaplavamAnaM vA ? nairAtmyaM vA ? svAbhilApamAtrAvizeSAt , sarvasya sarvamanorathasiddhirapi durnivArA syAt / etenaitadapi pratyAkhyAtaM yaduktaM bRhadAraNyakavArtike "AtmApi sadidaM brahma mohAtpArokSyadUSitam / brahmApi sa tathaivAtmA sadvitIyatayekSyate // 1 // AtmA brahmeti pArokSyasadvitIyatvabAdhanAt / pumarthe nizcitaM zAstramiti siddhaM samIhitam // 2 // " iti, mohasyA vidyArUpasyAkiMcidrUpatve pArokSyahetutvAghaTanAt sadvitIyatvadarzananibandhanatvAsaMbhavAt , tasya vasturUpatve dvaitasiddhiprasaktestata eva pArokSyasadvitIyatvayorbodhanAta , pumarthe nizcitaM zAstramityetasyApi dvaitasAdhanatvAt , zAstrapumarthayorbhedAbhAve sAdhyasAdhanabhAvAsaMbhavAt // 26 // tadabhAvAnupapatteH pratibhAsasvarUpAbhAvAnupapatteH, 'tahIti' pratibhAsaviSayatAyA abhedaniyatatvAditi bhAvaH / yadi | punarAgamo'pIti mRnmayagajabhAne'pi mRdbhAnavat sarvatra brahmabhAnena tadviSayatvenaivAgamajJAnasyApi satyatvAditi bhAvaH / | 'UrdhvamUlamiti' Urdhva zuddhabuddhasvarUpAvasthA mUlaM yasya sa tathA tam , adho'vidyAjanyaprapaJcavilAsAvasthA zAkhA yasya sa tathA tam , asiddhatvaM syAditi viziSyAjJAnAdityarthaH, sAmAnyajJAnaM tu sandehAvirodhi, sarva jJAnaM zabdabrahmaviSayaM veti | sandehasyApyantataH sambhavAditi smarttavyam , svaviSayasya pratibhAsyasya, sarvathA bhedavat sarvathA bhedapakSa iva / kathaJciGgedaprasiddheriti svarUpapadasya vizeSaparatvAditi bhAvaH / sAdhyasyaiva sAdhanatvApattebrahmAntarbhAvAt , sAdhanasya pRthaksAdhanatvena vivakSitasyAbhAvAdityanvayaH / kiM na siddhyediti, zruteradvaitaviSayiNyA iva dvaitaviSayiNyA api bahuza upala| mbhAdityarthaH / svasvAbhyupagamamAtreNa cAnyo'pyatiprasaGgo durnivAra ityAha-tattvopaplavamAtraM vetyAdinA, AtmApIti For Private And Personal Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam / / paricchedaH dvitiiyH|| // 237 // (sa) tadidaM brahmApi tatvena vastuto'parokSamapi mohAdajJAnAt , pArokSyadUSitaM doSaprayojyapArokSyAbhilApAkrAntam , IkSyata ityuttarakriyAnvayaH / tathaiva sa prasiddha AtmA brahmApi brahmAbhinno'pi, mohAdajJAnAt , sadvitIyatayA bhedAkrAntatayekSyate / AtmA brahmeti vedAntaphalIbhUtatattvajJAne sati brahmaNyadhyastayoH pArokSyasadvitIyatvayodhine sati, zAstraM pumarthe nizcitaM nizcitapuruSArthaM jAtam , iti hetoH, ajJAnanivRttyaiva kaNThagatacAmIkaropalambhanyAyenoddezyasiddherityarthaH // 26 // advaitaM na vinA dvaitAdaheturiva hetunA / saMjJinaH pratiSedho na pratiSedhyAhate kvacit // 27 // kathaM punarhetunA vinA'heturivAdvaitaM dvaitAdvinA na siddhayatIti nizcitamiti cet , ucyate, advaitazabdaH svAbhidheyapratyanIkaparamArthApekSo | napUrvAkhaNDapadatvAdahetvabhidhAnavadityanumAnAt / anekAntazabdena vyabhicAra iti cet , na, tasyApi samyagekAntena vinAnupapadyamAnatvAt / evamamAyAdizabdenApi na vyabhicAraH, tasya mAyAdinA'vinAbhAvitvAt / tathA nampUrvagrahaNAt kevalena zabdena vyabhicAro nirastaH, padAMzenAkhaNDagrahaNAt akharaviSANAdizabdena ca na / tato nAtra kiMcidatiprasajyate, tAdRzo nayo vastupratiSedhanibandhanatvAt / na hyakhaNDapadavizeSaNasya natraH kvacidavastupraniSedhanibandhanatvamupalabdhaM, padAntaropahitapadavizeSaNasyaiva tathA pratIterakharaviSANamityAdivat / ata eva sarvatra pratiSedhyAhate saMjJinaH pratiSedhAbhAvaH pratyetavyaH / na hi kharaviSANaM saMjJi kiMcidasti, yena tasyApi sata eva kathaMcit pratiSedhaH prasajyate / nanu puruSAdvaite paramArthataH pratiSedhavyavahArAsaMbhavAt paropagatasya dvaitasya paraprasiddhanyAyAdevAnumAnAdirUpAdabhAvaH sAdhyate, na ca svaparavibhAgopi tAttvikaH, tasyAvidyAvilAsAzrayatvAt , tato na kazciddoSa iti cet, na, avidyAyA eva vyavasthA // 237 // For Private And Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahalin Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailascagarsuri Gyanmandir payitumazakteH / nanu ca na vastuvRttamapekSyA'vidyA vyavasthApyate, tasyAmavastubhUtAyAM pramANavyApArAyogAt / parabrahmaNyavidyAvati avidyArahite ca vidyAyA virodhAdAnarthakyAcca nAvidyA'syetyapyavidyAyAmeva sthitvA prakalpanAt , brahmAdhArAyAstvavidyAyAH kathamapyayogAt / yatazcAnubhavAdavidyAsmIti brahmAnubhUtimattata eva pramANotthavijJAnabAdhitA sA, tadabAdhane tasyA apyAtmatvaprasaGgAt / tathA brahmaNyavijJAte tadavidyAvyavasthAnupapattervAdhAsadbhAvAt vijJAtepi sutarAM tadabAdhanAdabyavasthAnaM, abAdhitAyA buddhema'SAtvAyogAta / na cAvidyAvAnaraH kathaMcidavidyAM nirUpayitumIzazcandradvayAdibhrAntimiva jAtitaimirikaH / taduktaM " brahmA'vidyAvadiSTaM cennanu doSo mahAnayam / niravaye ca vidyAyA AnarthakyaM prasajyate // 1 // nA'vidyA'syetyavidyAyAmeva sthitvA prakalpate / brahmAdhArA tvavidyeyaM na kathaMcana yujyate // 2 // yato'nubhavato'vidyA brahmAsmItyanubhUtimat / ato mAnotthavijJAnadhvastA sApyanyathAtmatA // 3 // brahmaNyavidite bAdhAnnAvidyetyupapadyate / nitarAM cApi vijJAte mRSA dhIrnAstyabAdhitA // 4 // avidyAvAnavidyAM tAM na nirUpayituM kSamaH / vastuvRttamato'pekSya nAvidyeti nirUpyate // 5 // vastunonyatra mAnAnAM vyApRti hi yujyate / avidyA ca na vastviSTaM mAnAghAtA'sahiSNutaH / / 6 // avidyAyA avidyAtve idameva ca lakSaNam / mAnAghAtAsahiSNutvamasAdhAraNamiSyate // 7 // " na caivamaprAmANikAyAmavidyAyAM kalpyamAnAyAM kazciddoSaH, tasyAH saMsAriNaH svAnubhavAzrayatvAt , dvaitavAdina eva dRSTAdRSTArthaprapaJcasya pramANabAdhitasya kalpanAyAmanekavidhAyAM bahuvidhadoSAnuSaGgAt / tadapyuktaM " tvatpakSe bahu kalpyaM syAt sarva mAnavirodhi ca / kalpyA'vidyaiva matpakSe sA caanubhvsNshryaa"||1|| iti kazcit , sopi na prekSAvAna , sarvapramANAtItasvabhAvAyAH svayamavidyAyAH svIkaraNAt / na hi prekSAvAn sakalapramANAtikrAntarUpAmavidyA vidyAM vA svIkurute / na ca pramANAnAmavidyAviSayatvamayuktam , vidyAvadavidyAyA api kathaMcidvastutvAt / tathA vidyAtvaprasaGga For Private And Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 238 // paricchedaH kaadvitiiyH|| iti cet , na, kiMcidaniSTam , yathA yatrAvisaMvAdastathA tatra pramANatetyakalakkadevairapyuktatvAt / bahiHprameyApekSayA tu kasyacitsaMvedanasyAvidyAtvaM bAdhakapramANAvaseyaM kathamapramANaviSayaH ? tadbAdhakaM punararthAnyathAtvasAdhakameva pramANamanubhUyate iti vastuvRttamapekSyaivAvidyA nirUpaNIyA / na ca kathaMcidvidyAvatopyAtmanaH pratipatturavidyAvattvaM virudhyate, yatoyaM mahAn doSaH syAt / nApyavidyAzUnyatve kathaMcidvidyAnarthakyaM prasajyate, tatkalasya sakalavidyAlakSaNasya bhAvAt / na cAvidyAthAmeva sthitvA'syeyamavidyeti kalpyate, sarvasya vidyAvasthAyAmevAvidyetaravibhAganizcayAt , svaprAya'vidyAdazAyAM tadabhAvAt / tatazcAtmadvAre(1)vAvidyA yuktimtii| yasmAdanubhavAdavidyAvAnahamasmItyanubhavavAnAtmA tata eva kathaMcit pramANotthavijJAnA'bAdhitA tadavidyApi saivetyAtmatA, virodhAbhAvAt / na cAtmani kathaMcidaviditepyavidyeti nopapadyate, bAdhA'virodhAt / kathaMcidvijJAtepi vA'vidyeti nitarAM ghaTate, viditAtmana eva tadbAdhakatvavinizciteH kathaMcidvAdhitAyA buddhema'SAtvasiddheH / na ca kathaMcidavidyAvAneva narastAmavidyAM nirUpayitumakSamaH, sakalaprekSAvaddhyavahAravilopAt / yadapi pramANAghAtAsahiSNutvamasAdhAraNalakSaNamavidyAyAstadapi pramANasAmarthyAdeva nizcetavyam / iti na pramANAtikAntA kAcidavidyA nAma yadabhyupagame brahmAdvaitaM na virudhyeta, dvaitapratiSedho vA dvaitAvinAbhAvI na bhavet / tadetena zabdAdvaitamapi nirastam, vijJAnAdyadvaitavattasyApi nigaditadoSaviSayatvasiddheH, prakriyAmAtrabhedAt tabyavasthAnupapatteH, svapakSetarasAdhakabAdhakapramANAbhAvAvizeSAt svataHsiddhyayogAdgatyantarAbhAvAca / ityalamatiprasaGginyA saMkathayA, sarvathaivAdvaitasya nirAkaraNAt // 27 // 'svAbhidheyeti' svArthapratiyogipramAdhInanirUpaNa ityarthaH / kevalena zabdena ghaTAdinA, padAMzenetyAdi, akhaNDapadagrahaNAcca kharaviSANAdizabde nAgauranazva ityAdAvaganaza ityAdipadAMze ca na vyabhicAraH, ekatra vizeSaNasyAnyatra ca D238 // For Private And Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSyasyAbhAvAdityarthaH, 'parabrahmaNItyAdi' avidyAvati vidyAbhAvenaiva vidyAyA virodhaH, tadrahite cAvidyAnivRttiprayojanAbhAve vidyAyA AnarthakyamityarthaH, 'avidyAyAmeveti' asatye vartmani sthitvA tataH satyaM samIhate iti vacanAdityarthaH, "brahmAdhArAyAzceti' brahmAzrayAyAzcetyarthaH, nahi svataH sphuradUpaM brahma vidyAyA Azrayo bhavitumarhati, dIpajyotiriva timirasyeti bhAvaH, astu tarhi brahmaviSayA jIvAzrayA'vidyeti matam , tatrAha-' yatazceti' yadaivAvidyA'stIti jIvabrahmAnubhUtimadbhavati tadaiva sA nazyati, pramANabAdhyasvarUpatvAttasyA ityaprAmANikaiveyam / avijJAta iti vizeSaNajJAnAbhAvAdityarthaH, tadabAdhanAdvidyAyA abAdhanAt , avyavasthAnamavidyAyA ityrthH| abAdhitAyA buddhavidyAyAH, mRSAtvAyogAdavidyAtvasya vaktumazakyatvAt / mAnAghAtAsahiSNutvaM pramANapravRtyasparzitvam , svAnubhavAzrayatvAditi, ahaM mAM na jAnAmItyanubhavasyaivAnirvacanIyabhAvarUpAjJAnasAkSitvAditi bhAvaH / kathaJcidvastutvAditi paryudAsAzrayaNasyAnyathAnupapatteriti bhAvaH / tathA vastutve'vidyAyA, yathA yatreti, svasaMvedanApekSayA sarvatrAvidyAyAM vidyAtvamiSTamevetyarthaH, na ca kathaJciditi kAlabhedAdviSayabhedAccaikatrApyAtmani vidyAvatvenAvidyAvattvamaviruddhamiti bhaavH| tatphalasya matijJAnazrutajJAnAdirUpapUrvavidyAphalasya, sakalavidyAlakSaNasya kevalajJAnasvarUpasya, taniSphalatvaM tviSTameva, tataH parasya jJAnarUpaphalasyAbhAvAt , tadAhu:-zrIsiddhasenadivAkarapAdA:-"doSapaktirmatijJAnAna kizcidapi kevalAt / / tamaHpracayaniHzeSavizuddhiphalameva tat // 1 // ' zrIharibhadrasUrayastvasyApi paramamuktirUpaphalamadhikRtya parAparaphalatvaM svIcakruH / taduktaM SoDazaprakaraNe-" etadyogaphalaM tatparAparaM dRzyate paramanena / tattattvaM yadRSTvA nivarttate darzanAkAMkSA For Private And Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Siri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahassI vivaraNam / // 239 // paricchedaH | dvitiiyH|| // 1 // " iti kathaJcitpramANottheti jJAnena viSayasyAbAdhanAdityarthaH / saiva kathazcidvidyaiva, svasaMvedanAMze'bAdhAdityarthaH, kathaJcidvahiHprameyApekSayA, kathaJcihAdhitAyA iti bhAvaprameyApekSayA'bAdhitAyA api bahiHprameyApekSayA bAdhitAyA ityarthaH / ahaM mAM na jAnAmIti pratItizca vizeSajJAnAbhAraviSayA, na bhAvarUpAjJAnaviSayA, anyathAhamantraH kimapi na jAnAmIti pratItyA sarva viSayAjJAnasiddhestanivRttaye sarvaviSayakaM tattvajJAnameSTavyam , tacca tabAniSTamiti viparItasiddhyApatteH, tasmAnAjJAnanimittakaprapaJcapratipAdakamadvaitadarzanaM prAmANikaM nAma / syAdetadbhedakhaNDanAdevAbhedaparyavasAne'dvaitasiddhirbhaviSyati, tathA ca zrIharSaH ko'sau bhedo nAma? yaddhIradvaitavirodhinyucyate, sa hi svarUpaM vA syAditaretarAbhAvo vA dharmAntaraM vA, nAyo bhinna bhinnabhramAnutpattiprasaGgAt , bhrAntyApi dhArmasvarUpAvagAhanAt , na cAnArabdhAvayaviSu taruSvAvayavivibhramavadupapattiH, tadudAharaNAnaGgIkArAt, atasmin sa evAyamiti pratyabhijJAbhAsArthasyaivAtra dRSTAntatveneSTatvAt , atrApi dharmAropopagame tAdAtmyAbhAvasya saMsargAbhAvapravezApatteH, svarUpabhedagrahe'bhedadharmasyApyazakyAropatvAcca / nApi dvitIyaH, pratItAvanyonyAzrayaprasaGgAt , | pratiyogirUpatvenApratItAvadhikaraNapratItiradhikaraNasvabhAvatvenAsmRtau pratiyogismRtizca tadgrahaNakAraNamato nAnyonyAzraya iti cet , na, vastuto'nyonyAbhAvasya kumbhapaTobhayapratiyogikAzrayakatvena paTe niSiddhayamAne kumbhasyApi niSedhApatteH / pratyekapratiyogitAzrayatayobhinnatvAdekasya pratiyogitAzrayatAnyataranirUpaNakAle'nyasya tadapekSAbhAvAnna doSa iti cet , na, anyonyAbhAvAdhikaraNapratiyogitayA pratIteranyonyAbhAvagrahAt pUrvamayogAdviziSTapratItau vizeSaNapratIterhetutvAt , yasya kasyacit pratiyogitayA'dhikaraNatayA ca pratIterahetutvAt , yatra bhinne'bhedabhramastaddezAnyadeze bhramaviSayasya svAbhAvapratiyogitvena taddeze // 239 // For Private And Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir - ca dharmiNaH sattvAdhAratayA pratItAvapyanyonyAbhAvapratItyanutpatteH, pratiyogivuddhau smRtitvasya prayojakatve'pi yo'sau tatra nAsIt so'yamiti smaryamANAbhAvapratiyogitve'pi vastugatyA bhinnasyAbhinnatayA bhrameNollikhyamAnasyAnyonyAbhAvapratItyanudayAt / doSAbhAvo'pi hetuH sa bhramodAharaNe nAstIti cet, na / pUrvadRSTasmRtimatA tato vastugatyA'nyasyaivAnantaradRSTasya pUrvadRSTAdbhinnAbhinnatayA'nirUpitasyApi sambhavena ttretretraabhaavbuddhyaaptteH| budhyata eva tatra sa iti cet, na, pazcAttatra saMzayasya darzanAt , vizeSadhIrapi tatra heturiti cet, na, vizeSatvasyAnyonyAbhAvanirUpaNaM vinA durnirUpatvAt / etena vastugatyA pratiyoginaH svarUpeNa smRtirvastugatyA cAdhikaraNasya svarUpeNa pratItiheturityapi nirAkRtam , bhinnasyAbhinnatayA vRkSAdeH pratIyamAnasyAnyonyAbhAvavattayA grahaNaprasaGgAt / nApi tRtIyaH, abhAvasya nirddharmakatApakSe tasya vizvAbhinnatvaprasaktI vizvasyAbhAvarUpatvena nirddharmakatayA'nyonyabhedavirahiNa aikarUpyApateH / abhAve dharmAbhAvAt svarUpameva bheda iti cet , na / tasya niSpratiyogikatvena bhedatvasya vaktumazakyatvAt , niSpratiyogikenApi tena sapratiyogikavyahArajananAbhyupagame ca pratiyoginiyamAbhAvAt svasmAdapi bhedavyavahArotpattiprasaGgAt / kizca dharmAntaraM bheda iti buvataH ko'bhisandhiH, kiM ghaTatvAdaya eva bhedaH, uta bhedo nAmAnya evaikaH kazciddharmaH, Adhe ghaTatvAdInAM sapratiyogikatvaprasaGgaH, bhedasya sapratiyogikatvAt , na ca ghaTatvAdayastathA, paTAdyanapekSya teSAM pratIteH / yadA paTAdyapekSayA pratIyante tadA bhedavyavahAraM kurvantIti cet, pratItau kasya paTAyapekSeti vAcyaM, kiM ghaTatvAderuta taddharmasya kasyacit , Aye paTAdyapekSAmantareNa kadApi ghaTatvapratItyanutpattiprasaGgo, na hi yadantareNa yadutpadyate tattatkAraNakaM nAma, vahnAvivAvAntarajAtibhedena kAraNabhedasya FONTHS. For Private And Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 240 // www.kobatirth.org caritArthIkartumazakyatvAt sAkSAtkAratvAdinA saha parAparabhAvAnupapatteH, jAtyoH parasparaM saMkaramicchatAmapi mate paJcabhyA'vadhibhAvaH pratipAdyamAnaH kena samanviyAt, na tAvad ghaTatvena tasyAvadhighaTitatve tathaiva paTaM pratItyApatteH / taddharmeNeti cet, tayaM dvitIyo vikalpaH, tatra ca sa eva sApekSapratipattirbhedo natu ghaTatvAdiH ghaTatvAdezva sa medaH syAt taddharmaH syAt, ghaTAdestu bhedaparyanuyoge tadabhidhAnamasaGgatam kathaM ca bhinnairanugata bhedavyavahAraH syAt, tathA sati vA kiM na taireva sadAdivyavahAro'pi syAt / nApi dvitIyo'nabhyupagamAt saptapadArthyanantarbhAvaprasaGgAt / nanu ghaTatvAdaya eva bhedo ghaTatvAdijJAnAvizeSe'pi ca pratiyogijJAna sahakArivazAdvicitravyavahAropapattiriti cet, na, vyavahArasatyatvArthaM vAstavArthagatavizeSasyAvazyaM svIkarttavyatve tatraiva paryanuyogAnuvRtteH, anantabhedaparamparAbhyupagame ca tatkramajJeyatAyAM pratItyaparyavasAnAt, tadyugapajJeyatAyAmanantatvAt susadRzatayA kasyacidanyabhedasyAnyadIyatayA'pi grahasambhavAdinA sarvatra prAmANyAnAzvAsaprasaGgAt / kiJca ghaTatvAderbhedattve'vadhibhUtapaTatvAdisApekSapratipattikatAyAM ghaTatvavatpaTatvasyApi bhedarUpasya bhedAvadhipratipattisApekSatayA'vadhezva ghaTatvAdino ghaTatvAdipratItyapekSAyAmanyonyAzrayaprasaGgaH / bhedarUpatve ghaTatvAdevadhipratItyapekSA, na tu svarUpamAtrapratipattau svarUpamAtreNa cAvadhitvaM tat kuta evamiti cet, bhedarUpatA yadi tasya svAtmaiva tadA svarUpamAtrapratipattau nAvadhyapekSeti zUnyaM vacanam, atha dharmAntaraM, tadA sa eva bhedo'stu, kRtaM tadvattayA ghaTatvAderbhedarUpateti prakriyA kalpanayA / astu sa eva dharmAntaraM bheda iti cet, na, dUSitatvAt / athAstu svarUpAditrayaM bheda iti cet, na, tadvyavahArasyaikAkArasya nAnAnimittatve gotvAdyanugatAkArapratIterapi kathamekanimittasiddhau pramANatvaM vyabhicArAt, sAmAnya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dvitIyaH // // 240 //
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vizeSaireva parasAmAnyasya buddhivyavahAropapattau tatkalpanAnupapatteH / kiJca bhede bhedAntaramasti na vA, Adye'navasthA, dvitIye tadabhAva eva syAt, taddharmiNyeva tatpravezAt / bhedasvabhAvatvAt svAtmanyapi svayameva tadvyavahAramayaM karoti satteva sadvyavahAramiti cet, na, asya bhedasya svAtmapratiyogitvena svAzrayatvena cAGgIkAre svasmAdapi svasya bhedapratItivyavahArayoH prAmANyaprasaGgAt / na vayaM svAtmA svAdhikaraNaM svAvadhirityabhyupagacchAmaH kintu dharmAntare tatpratiyogi ke tadAdhArake vA svIkRtau yo buddhivyavahArAtpayete tAvanavasthAbhayAddharmAntaramantareNaiva svabhAvAdbhedaH karotIti brUma iti cet, tarhyanyatra yAdRzI pratItirddharmAntaraviSayA tAdRzyevAtra vinA dharmAntaramutpadyata iti bhrAntA syAt, yasya ca svabhAvasya vazenedRzI sA jAyate sa doSaH syAt, yathA satyarajate rajatatvapratItI rajatatvAdutpannA vinApi dharmAntaramanyatrotpadyata iti bhrAntA bhavati, yasya ca sAmarthyAttAdRzI jAyate sa doSa ityucyate / tatra rajatatvaM nAsti atra dharmirUpo'pi bheda eva sannavalambanamiti cet, maikm, bhimapratItirviziSTaviSayA bhedatadAzrayarUpobhayavastuviSayA'nyatra yAdRzI satyAGgIkRtA tato mAtrayA'pyanyUnArthAyA iha jAyamAnAyA yadi dvayaM viSayaM nAGgIkuruSe tadA gIrvANaguruNApi durnivAraM bhrAntatvam, athAGgIkuruSe, tadA'navasthAprasaGgaH / atha tadubhayavyatirekeNaivAtra sA satyA, anyatra tarhi tato'nyAdRzaviSayA mithyA syAdityalaM pallavena / atrocyate- "zrIharSaharSastavakhaNDanessmin bhedasya vedasya kaTurvipAkaH / atadbhidAnAM bhavitA vitAnairbrahmazrutau kiM na kRtAntakopaH // 1 // " kiM caitena bhedakhaNDanenAbhimatam, kiM bhedajJAnameva nAsti, sadapi vA nityam, anityamapi vA nirhetukam sahetukamapi vA nirviSayam, saviSayamapi vA bAdhyamAnaviSayam, tatra prathamaH sarvato virodhAdanuttaraH, dvitIyaH suSuptyavasthAnurodhAdupekSaNIyaH, vRtI 41 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * 467
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bahasahasrI paricchedaH dvitiiyH|| // 241 // yo'pi virodhAdeva heyaH, caturthastu bhedollekhAdeva tyAjyaH / paJcamapakSacintAyAM tu nirapekSasvarUpAditrayabAdhe'pi jAtyantarAtmakasya bhedasya kimetAbhiLadhikaraNAnupapattibhirvAdhanIyam / hantaivaM dharnAbhinnadharmAntarameva bheda ityAgataM tathA cAnavastheti cet , tInavasthAbhiyA tadadhikapravAhastyajyatAm , tasya tu kutastyAgaH, na hyanavasthA pratibhAsamAnamartha nivartayati, kintu pravAhaM parihArayati, gandhe gandhAntaravat , ye tvatyantAbhAvAtyantAbhAvaH pratiyogyeva tadatyantAbhAvastu prathamasturIyazcadvitIya eveti nAnavasthA, bhedatadbhedAdistvadhika eva tatrAnavasthApramANasiddhatvAnna doSa iti vadanti, tanmate'pyAkAsAkramavazAt pratItiparyavasAnena na dossH| svarUpabhedapakSe'pi bhinnatvena jJAnAbhAvAnnAbhedabhramAnupapattiH, tattatpratiyogikatvatacadadhikaraNakatvena bhedanAne ca kSayopazamavizeSasyaiva hetutvAnnAtiprasaGgo'rthitvAdivizeSasyApi tadAdhAna evopakSayAt , tulyayogakSemaM caitattadvizeSaNaviziSTabhAvapratyakSeNApi, na chupasthitAnAmeva vizeSaNAnAM bhAvabuddhau vaiziSTyagraha iti niyamaH / anupasthitAnAmapi paryAyANAM dravyagrahakAle grahasya tulyavittivedyatvanyAyasiddhatvAt upasthitAnAmapyanapekSitAnAM viziSTabuddhAvanArohAcca / kizca bhede pratikSipte'bhedaH sutarAM pratikSiptaH syAt , bhedAbhAvarUpasyAbhedasya bhedanirUpaNaM vinA durnirUpatvAt , itthaM ca bhedenevAbhedenApi brahmaNo durjeyatvAttasyAnirvacanIyatvaM zUnyatvaM vA syAditi gataM vedAntinAM klIvAnAmadhiSThAnasattayA'pi / pAryantikAmedabhAne vikalpAbhAvAnnAnupapattiriti cet , pAryantikabhedabhAne'pi tata eva sA mAbhUta , vicArasAdhyanirvikalpakatvasyobhayatra sAmyAt / amedo na bhedAbhAvaH kintu tAdAtmyaM prameyamabhidheyamityAdyanurodhAditi cet , na, tadapi yadi dharmisvarUpaM tadA tvaduktarItyA'bhinne bhedabhramAnupapatteH, yadi cAtiriktam , tadA tatsambandhagaveSaNe'navasthAnAt , astu tarhi bhedAbhedobhaya // 24 // For Private And Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir + 2064 + + zUnyaM brama tacamiti cet, na, tasya khapuSpaprAyatvAt , tadgrAhakatvenAbhimatasya jJAnasya suSuptajJAnatulyasyApramANatvAt , suSuptajJAnamapyutthAnAnantarasatyavikalpadarzanena pramANamiti cet , tahiM svaviSayavikalpAjananAttato'pi tvadIyaM brahmajJAnaM hInataramastu, tadabhAve tasyAbhedaviSayatvaM bhedaviSayatvaM vetyatra saMzayAnivRtteH, vedAntavAsanAmAtreNa tatprAmANya piTakatrayAdivAsanayA kSaNikAdijJAnamapi pramANaM syAditi na kiJcidetat , " yatkhaNDanaM maNDanaheturasmanmate rate taddazanakSatAbham / vedAntavAde'tha ca zUnyavAde daMzaH zvadantasya viDambanaM tat // 1 // ratotsavaH syAtparasaMkathAnAM syAdvAdayUna: kila valganena / yattAH sahante ratiyuddhametana mallayuddhaM paratIrthikAnAm // 2 // " brahmAdvaitadUSaNaM zaddhAdvaite'pyatidizati-tadetenetyAdi' // 27 // ___ iSTamadvaitaikAntApavAraNam , pRthaktvaikAntAGgIkaraNAditi mAvadIdharat / yasmAt,pRthaktvaikAntapakSepi pRthaktvAdapRthak tu tau| pRthaktve na pRthaktvaM syAdanekastho hyasau gunnH||28|| pRthageva dravyAdipadArthAH pramANAdipadArthAzca, pRthakpratyayaviSayatvAt sahyavindhyavadityekAntaH pRthaktvaikAntaH, sajAtIyavijAtIyavyAvRttA niranvayavinazvarA bahirantazca paramANavaH ityaminivezazca / tatra yeSAM pRthaktvaguNayogAt pRthak padArthA ityAgrahaste evaM tAvatpraSTavyAH-kiM pRthagbhUtapadArthebhyaH pRthaktvaM guNaH pRthagbhUto'pRthagbhUto vA ?, na tAvaduttaraH pakSo guNaguNinoAMdopagamAt / nApi prathamaH pRthagbhUtapadArthebhyaH pRthaktvasya pRthagbhAve teSAmapRthaktvaprasaGgAt / pRthaktvasya tadguNatvAt pRthagiti pratyayasya tadAlambanatvAnna teSAmapRthaktvaprasaGga iti cet, na, tasya kathaMcittAdAtmyApatteH pRthaktvaikAntavirodhAt / tadvaNaguNinoratAdAtmye ghaTapaTavadyapadezopi mA OM4545 + + + + + For Private And Personal Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 242 // www.kobatirth.org bhUta, saMbandhanibandhanAntarAbhAvAt / kathaMcittAdAtmyameva hi tayoH saMbandhanibandhanam, na tatonyatsaMbhavati / samavAyavRtti saMbhavatIti cet, na, samavAyasya kathaMcidaviSvagbhAvAdaparasya pratikSepAt / pRthaktvamanyadvA pRthagbhUtamanaMzamanekastheSu niSparyIyaM vartate iti duravagAham / na hyanekadezastheSu himavadvindhyAdiSu sakRdekaH paramANurvartate iti saMbhavati / gaganAdyanaMzamapi vartate iti cet, na, tasyAnantapradezAditayAnaMzatvAsiddheranAzrayatayA kacidvRttyabhAvAcca / sattaikA yugapadanekatra vartate ityapyasiddham, tadanantaparyAyatvA sAdhanAt sva paryAyebhyotyantabhedAsiddhezva samavAyavRttyanupapatteH / dravyatvAdisAmAnyamapi naikamanaMzamanekasvavyaktivRtti sakRtprasiddham, tasyApi svAzrayAtmakatayA kathaMcitsAMzatvAnekatvapratIteH saMyogavibhAgaparatvAparatvAnyapi nAnekavRttIni yugapadupapadyante pratiyogyAdisaMyogAdi pariNAmapratIteH sAdRzyopacArAdekatvavyavahArAt / dvitvAdiranekadravyavRttiryugapadityapyaprAtItikam, prativyakti sakalasaMkhyApariNAmasiddheH kacidekatra tadasiddhau parApekSayApi tadvizeSapratItyayogAt kharaviSANavat / tato na pRthaktvamanekatra yugapadvartate guNatvAdrUpAdivat / na saMyogAdibhiranekAntaH, teSAmapyanekadravyavRttInAM sakRdanaMzAnAmasiddheH / tadanena pRthaktvaikAntapakSepi pRthaktvavatoH pRthaktvAtpRthaktve tau tadvantAvapRthageva syAtAm / tathA ca na pRthaktvaM nAma guNaH syAt, ekatra tadvati tadanabhyupagamAt / anekastho hyasau guNa iti kArikAvyAkhyAnaM sthitapakSadUSaNaparaM prakAzitaM pratipattavyam // 28 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only paricchedaH dvitIyaH // pRthaktvamanyadveti anyadguNAntaraM 1 anekastheSvanekadezastheSu nAnApadArtheSu / na ca pRthaktvaM rUpAdivat pratyAzrayaM bhinnameveSyata ityayamanabhyupagatopAlambhaH paraM prati granthakRta iti vAcyam / dvivadvipRthaktvAdInAM pareNa vyAsajyavRttitvasyopagamAt, ekapRthaktvasya svAzraye dvipRthaktvAderanyatra caikapRthaktvasyArambhakatayobhayatrArambhakatvasvIkArAt 'pratiyogyA- // 242 //
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir PARCHASCACASEX dIti' aadinaanuyogiprigrhH| tathA ca ghaTapratiyogikatvapaTAnuyogikatvAbhyAM ghaTapaTasaMyogayobhinnatvam , na tvekatvam , ghaTe paTAvyavadhAnAtmanaH paTe ghaTAvyavadhAnAtmanazca saMyogasyaikatvAyogAdityuktaM bhavati, sAdRzyopacArAditi, tannibandhanIbhUtA vRttireva ca paryAptiH, anyathA pratyekAvRtteH samudAyavRttitvAyogAt , kathaM cAnyatarakarmajatvavadanyatarakarmAbhAvajatvamanyatarakarmaje ubhayakarmaje ca tadatatkarmajatvena bhedakam , anyathobhayakarmajanyatAvacchedikAyA iva trayakarmAdijanyatAvacchedikAyA api jAterabhyupagamaprasaGgAt , no cet , karmatrayasthale ubhayakarmajasaMyogadvayApatteH, evamagre'pi nAnAsaMyogasvIkAre Adita eva kiM na ttsviikaarH| yadi ca samavAyikAraNabhede'pi saMyogAdyaikyaM svIkriyeta, tadA ghaTAdau yAvadavayavarUpamapyekaM syAdekatvapratItyavizeSAt / yAvadAzrayabuddhisApekSatvAsApekSatvAbhyAM vizeSa iti cet , na, rUpAdipratIterapyAzraye paryAptatvAparyAptatvAvagAhane na dvividharUpatvAdityAdyadhikaM vAdamAlAyAM nirUpitamasmAbhiH, / 'dvittvAdiriti' ekatvadvayAdinaiva dvittvAdibuddhivyavahAropapatteriti bhaavH| tathA ca na pRthaktvaM nAma guNaH syAditi / nanvatreSTApattiH, naiyAyikamUrdAbhiSiktena ziromaNi bhaTTAcAryeNa pRthaktvasyAnyonyAbhAvarUpasyaiva svIkArAt , tathA ca tadgranthaH / pRthaktvamapi na guNAntaram , anyonyAbhAvAdeva tadvyavahAropapatteH, pRthaktvapratItistu na sAvadhitvAlambanA, mAnAbhAvAt, ghaTAtpaTaH pRthagitaro'nyo bhinno'rthAntaramityAdau tattacchabdavizeSyayoge paJcabhyAnuzAsanikIti anyArAdityAdisUtre'nyapadaM viziSya pRthagAdiparaM na tvanyonyAbhAvaviziSTabodhakapadasAmAnyaparamiti pRthaktvasyAnyonyAbhAvarUpatve'pi ghaTAtpaTaH pRthagityasyaiva ghaTAnna paTa ityasya nApattirityetadartha iti cet , satyam , pRthaktvasyAnyonyAbhAvarUpatve'pyabhedasaMvalitatvena tadekAntAyoga ityatra granthakRtastAtparyAt , vastuto mUle vRkSaH kapisaMyogI For Private And Personal Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 243 // www.kobatirth.org na zAkhAyAmiti pratItyanurodhenAnyonyAbhAvAvyApyavRttitvavAdino dIdhitikRto mate zyAmAdrakto vidharmA na tu pRthagiti pratItyanupapatteH pRthaktvaM nAnyonyAbhAvaH saGghacchate, kintu pravibhaktapradezatvam, itthameva tantubhyaH paTo na pRthagityasyopapatteH / na ca zyAmAdrakto vidharmA na tu pRthagityatra pRthakpadasya tattadvyaktitvAvacchinnabhedaparatvAdupapattiH sambhavati, prakArAntare lakSaNAzrayaNasyAtijaghanyatvAt, zyAmAd ghaTAd rakto ghaTe na pRthaktvaM kintu paTAdityatra zyAmaghaTApravibhaktapaTapravibhaktapradeza vRttyeka| vizeSyatAkabodhasyasmaduktaprakAraM vinAnupapattezceti vicAraNIyaM sudhIbhiH // 28 // sAMprataM niranvayakSaNika lakSaNapRthaktvapakSe dUSaNamAvirbhAvayitumanasaH sUrayaH prAhu:-- saMtAnaH samudAyazca sAdharmyaM ca niraGkuzaH / pretyabhAvazca tatsarvaM na syAdekatvAnihnave // 29 // jIvAdidravyaikatvasya nihnave saMtAno na syAdbhinnasaMtAnAbhimatakSaNavat / yathaikaskandhAvayavAnAmekatva pariNAmApalApe samudAyo na syAnnAnAskandhAvayavavat / tathA sadharmatvAbhimatAnAM sadRzapariNAmaikatvApahnave sAdharmyaM na syAdvisadRzArthavat / mRtvA punarbhavanaM pretyabhAvaH / sopi na syAdubhayabhavAnubhAvyekAtmA'pAkaraNe nAnAtmavat / cazabdAddattagrahAdi sarvaM na syAttadvat / na ca tadabhAvaH zakyaH pratipAdayitum, sakalabAdhakazUnyatvena niraGkuzatvAt / nanu cAparAmRSTabhedAH kAryakAraNakSaNA eva saMtAnaH / sa caikatvanihnavepi ghaTate evetyapi ye samAcakSate teSAmapi kAryakAraNayoH pRthaktvaikAnte kAryakAlamAtmAnamanayataH kAraNatvAsaMbhavAtadanutpatteH kutaH saMtatiH ? nanu kAryakAle satopi kAraNatve tatkAraNatvAnabhimatasya kAryakAlamAtmAnaM nayataH sarvasya tatkAraNatvaprasaGgaH / kAryAkAreNa prAgasataH saddravyAdirUpeNa prAkkAryakAle ca satastatkAryasyotpattau kharAdimastake viSANAderutpattiH kinna syAt ? gavAdizirasIva tatrApi tasya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dvitIyaH // | // 243 //
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 54 %* sasasasasa:45 * viSANAdyAkAratayA prAgasattvasya saGgavyAdirUpatayA sattvasya cAvizeSAt / tadutpattikAraNasya dRSTasyAdRSTasya cAbhAvAt tatra na tasyotpattiriti vacane pareSAmapi prAgasattvaikAntAvizeSepi kAryasya pUrva sati kAraNe janma nAsatIti na kiMcidatiprasajyate, tadanvayavyatirekAnuvidhAnanibandhanatvAt tatkAraNatvasya / na ca niranvayakSaNikatve'pi kAryasya kAraNAnvayavyatirekAnuvidhAnamasaMbhAvyam , svakAle sati kAraNe kAryasyotpatterasatyanutpattaH pratIyamAnatvAt svdeshaapekssaanvyvytirekvt| taduktam "anvayavyatirekAdyo yasya dRssttonuvrtkH| svabhAvastasya taddheturato bhinnAnna saMbhavaH // 11 // " iti / tato'vyabhicAreNa kAryakAraNabhUtA evAparAmRSTabhedAH kSaNAH saMtAno yuktaH / iti kazcit / / sopi na pratItyanusArI, tathA buddhataracittAnAmapyekasaMtAnatvaprasaGgAt teSAmavyabhicAreNa kAryakAraNabhUtatvAvizeSAt / nirAsravacittotpAdAtpUrva buddhacittasyApi saMtAnAntaracittakAraNatvAbhAvAnna teSAmavyabhicArI kAryakAraNabhAva iti cet , na, yataH prabhRti teSAM kAryakAraNabhAvastatprabhRtitastasyAvyAbhicArAdanyathA buddhacittasyAsarvajJatvaprasaGgAt / nA'nanukRtAnvayavyatirekaM kAraNam , nAkAraNaM viSaya iti vacanAt / syAnmatam , yeSAmagrAhyagrAhakatve satya'vyamicArI kAryakAraNabhAvasteSAmekasaMtAnatvopagamAnna doSa iti cet, tadapyayuktam , samanantarapratyayenApi saha buddhacittasyaikasaMtAnatApAyaprasaktaH, tasya buddhacittenAgrAhyatve tasyAsarvaveditvApatteH / samanantarapratyayasya samanantaratvAdeva buddhacittena sahaikasaMtAnatvamiti cet , kutastasya samanantaratvam ?, tasyAvyabhicArikAraNatvAditi cet, na, sarvArthAnAM tatsamanantaratvaprasaGgAt / ekasaMtAnatve sati kAraNatvAditi cet, soyamanyonyasaMzrayaH / siddhe samanantarapratyayatve tasyaikasaMtAnatvena kAraNatvasiddhistatsiddhau ca samanantarapratyayatvasiddhiriti / syAdvAdinA kastaHkaH saMtAna iti ceta , pUrvAparakAlabhAvinorapi hetuphalavyapadezabhAjoratizayAtmanoranvayaH saMtAnaH / kacitkSaNAntare nIlalohitAdinirbhAsacitraikasaMvedanavatkathaMcidekatvameva bhavitumarhati / na ca sAdhya * For Private And Personal Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 244 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vikalaM citrajJAnamudAharaNaM tasyaikatvasiddheH tadavayavapRthaktvakalpanAyAM citranirmAso mA bhUt pRthagvarNAntaraviSayAnekasaMtAnaikakSaNavat / tatra pratyAsattivizeSaH kathaMcidaikyAtko'paraH syAt ? dezapratyAsatteH zItAtapavAtAdibhirvyabhicArAt kAlapratyAsattereka samayavartti bhirazepArthairanekAntAt, bhAvapratyAsatterekArthodbhUtAnekapuruSajJAnairanaikAntikatvAd dravyapratyAsattireva parizeSAt saMbhAvyate / sA caikadravya- 4 tAdAtmyalakSaNatvAtpratyAsattivizeSaH / iti kathaMcidaikyame vaikatvavyavahAranibandhanaM citrajJAnasya, anyathA vedyavedakAkArayorapi pRthaktvai kAntaprasaGgAt / tayoH svabhAvabhedepi sahopalambhaniyamAtkathaMcidabhedAbhyupagame kathamekasaMtAnasaMvidAM samanantaropalambhaniyamAtkathaMcidaikyaM na syAt ? kAlasamanantaropalambhaniyamAdekasaMtAnatvameva syAddezasamanantaropalambhaniyamAt samudAyavat, na punaranekadravyatvamiti cet, na bhavatAM buddhetarasaMvidAmekasaMtAnatvApatteH, kAlasamanantaropalambhaniyamasya bhAvAt paJcAnAmapi ca skandhAnAmekaskandhatvaprasaGgAt, pradezasamanantaropalambhaniyamasya bhAvAt / pratyAsatyantarakalpanAyAM tatra yayA pratyAsattyA saMtAnaH samudAyazca tathaiva kathaMcidaikyamastu / na hi tAdRzAM sAdharmyamanyadanyatrAtma sAGkaryAt, yena kAlasamanantaropalambhaniyamabhAjAmekasaMtAnatvaM vyavatiSThate deza samanantaropalambhaniyamabhRtAM caikaskandhAkhyaM samudAyatvaM yujyate, tAdRzaH sAdharmyasyaikatvanive'nupapatteH kathaMcidekatvazUnyArthasAdharmyasya saMtAnAntareSu nAnAsamudAyeSu ca darzanAt / etenaikatAnatvAt pretyabhAvavyavahArakalpanamapAstaM kathaMcidekatvApahnave tadayogAt / kathamiha janmano janmAntareNaikatvaM virodhAditi cet, na kathaMcidekatve virodhAbhAvAt / tathA pratibhAsAdekajJAnanirbhAsavizeSavat / tathA hi / ekajJAnanirbhA - savizeSANAM mithaH svabhAvabhedepi yathaikatvapariNAmaH svabhAvato'naGkuzastathA pretyabhAvAdiSu saMtAnonvayaH paramArthaikatvamAtmasasvajIvAdivyapadezabhAjanaM svabhAvabhedAnAkramya svAmivadanyatra vartayati / na punaranyatra jIvAntare teSAmazakyavivecanatvAdvirodhavaiyadhikaraNyAdInA For Private And Personal Use Only paricchedaH dvitIyaH // // 244 //
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir ACACASSACARECORA mekajJAnanirbhAsavizeSairapAkaraNAnniraGkuzatvasiddheH // 29 // santAno na syAditi muktAsthAnIyAnAM kSaNAnAM mAlAsthAnIsyAnugamakasyAbhAvAdityarthaH / nAnAskandhAvayavavaditi, na ca dhAnyarAzivadupapattiH, buddhikRtAdekatvAdavayavabandhakRtasyaikatvasya vilakSaNatvAt , sAdharmyaM na syAditi, tathA ca samAnapariNAmaikatvamAdAya so'yaM zabda iti prayogo na syAdiSyate ca tadvyaktyaikyaM samAnapariNAmaikyaM cAdAya so'yamityeva prayogastavyaktyabhinno'yaM tajjAtIyo'yamiti vivaraNadvaividhye'pi prayogaikyAditi draSTavyam / / 'sakaletyAdi' tathA ca niraGkuzatvaM bAdhArahitatvaM vizeSaNaM yathAsthitaM vipariNataM vA sarvatra yojanIyam , tena na tat sarvamityanena sarvatra tatparAmarzAnupapattiriti bodhyam // pUrva satIti avyavahitaprAkkAle sAmagrIsattvaM kAryotpattiprayojakaM na tu kAryasya prAksatvamasattvaM | veti bhAvaH / 'svakAle iti' svAvyavahitaprAkAla ityarthaH, svadeze sati kAraNe yathA kAryamutpadyate tathA svakAle'pIti daizikakAlikavyAptigarbhamekaM kAraNatvamiti bhAvaH / 'tathA buddhetareti' anugamakAbhAvena dezasyApi kSaNatvAdezika kAlikavyApyorabhedaparyavAsAnAdityarthaH / 'santAnAntaretyAdi' santAnAntaracittakAraNe svAkAraNe santAne buddhacittasyAsarvajJatvaprasaGgAdityarthaH / atizayAtmanoH paryAyasvarUpayoH, anvayaH dravyAtmanaikatvam , kathaJcidaikyameveti nIlAdhanekanirbhAsaparyAyajJAnAtmanA tatkAle tadAtmadravyapariNAmakRtamaikyamityarthaH / samanantaropalambhaniyamAdanubhavasmaraNayorekaviSayasparzaniyamAt , kathaJcidaikyaM kathaM na syAditi viziSTaikyadvArakaM vizeSaNAnAmaikyaM syAdevetyarthaH, kAlasamanantaropalambhaniyamAt sAdRzyapratyAsanakSaNaviSayAnubhavaniyamAt, dezasamanantaropalambhaniyamAnairantaryapratyAsanasvalakSaNa For Private And Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir R 1%A5 baSTasahasrI vivrnnm|| paricchedaH dvitiiyH|| % // 245 // % % viSayAnubhavaniyamAt , pazcAnAM vijJAnavedanAsaMjJAsaMskArarUpalakSaNAnAm , tatreti pUrvottarajJAnakSaNepyekadezavartiSu ca paramANuvityarthaH / tAdRzAmekasantAnabhAjAM jJAnakSaNAnAM paramANUnAM ca, tAdRza ekasantAnatvanibandhanasya / / 29 // ___pRthaktvaikAntapakSe dUSaNAntaramupadarzayantaH prAhuHsadAtmanA ca bhinnaM cejjJAnaM jJeyAda dvidhApyasat / jJAnAbhAve kathaM jJeyaM bahirantazca te dvissaam|30| ___ sadAtmanA satsAmAnyAtmanA bhinnameva jJAnaM jJeyAditi ced dvidhApyasadeva prAptaM jJAnasyAsattve jJeyasyAsattvaprasaGgAt / tato bahirantazca na kizcitkathaMcidapi jJeyaM nAma tvadviSAM pratIyeta / nanu sadvizeSAd bhedepi jJAnasya jnyeyaannaasvprsktiH| sadantaratvaM tu na syAt paTAntarAdbhedepi paTasya paTAntaratvAbhAvavat / satsAmAnyaM punaH sarveSu sadvizeSeSvasattvavyAvRttimAtram / na ca tadAtmanA kasyacitkutazcidedo'bhedo vA vicAryate tasya vastuniSThatvAt sanmAtrasya cAvastutvAt / tadAtmanA vyAvRttasya jJAnasya jJeyAtparamArthasattvAvirodhAnna kazcidupAlambha iti cet , na, satsAmAnyasyAbhAve sAMvRtatve vA sadvizeSANAmabhAvaprasaGgAt sAMvRtatvApattezca tadasattvavyAvRtterapi vastusvabhAvatvAdanyathA kharaviSANAdAvapi tadanuSaGgAt / tathA hi / jJAnajJeyayorasadvyAvRttirvAstavI sadvizeSatvAt / yasya tu na sA vAstavI sa na sadvizeSo yathA vndhyaasutH| sadvizeSau ca jJAnajJeye / iti kevalavyatirekI hetuH / tathA yatrAsadyAvRttirvAstavI tatra satsAmAnya vastu, satsAmAnyarahiteSu vandhyAsutAdiSvasadvyAvRtteravAstavatvAt , iti vAstavasatsAmAnyAtmanA jJAnasya jJeyA de sadvizeSAtmanApi | bhedaH syAt / tathA ca jJAnamasat prAptam / tadanicchatAM viSayiNo viSayAtkathaJcitsvabhAvabhedepi sadAdyAtmanA tAdAtmyaM bodhAkArasyeva viSayAkArAdU , vizeSAbhAvAt / anyathA jJAnamavastveva khapuSpavat / tadabhAve bahirantarvA jJeyameva na syAt , tadapekSatvAt tasya tataH OCCASE5% % % % // 245 // A5 For Private And Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir zreyAnayamupAlambhaH pRthaktvaikAntavAcAM tAthAgatAnAM vaizepikavat // 30 // samudAyatvanibandhasya ca, sadantaratvaM tviti, yadyapyekapaTApekSayA'nyapaTe paTAntaratvavyavahArakhad jJeyApekSayA jJAne sadantaratvavyavahAro'pi sambhavI tathApi pratiniyatapratiyogisadvAcakapadasamabhivyAhArAbhAvAdayaM niSedho draSTavyaH / prAguddiSTadharmaviziSTAnvayitAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkabhedasyAnvayitAvacchedakadharmasya cAntarapadArthatvAt / vAstavasatsAmAnyAtmaneti satsAmAnyaniSThapratiyogitvAbhinnajJeyaniSThapratiyogitAke jJAnAdhikaraNake bhede'bhyupagamyamAna ityarthaH / parairapi hi pratiyogitAvacchedakAvacchinnasattvasyAbhAvavirodhitvAt sAmAnyarUpeNa vizeSAbhAvo na svIkriyate tathA'smAbhirapi sAmAnyAtmanA vizeSAbhAva iti mantavyam / tathA ceti yAvadvizeSabhedasya sAmAnyabhedaniyatatvAditi bhAvaH / tAdAtmyamityanantarameSTavyamiti zeSaH / sAmAnyasyAvAstavatve doSAntaraM samuccicISurAha // 30 // kiJca,sAmAnyArthA gironyeSAM vizeSo nAbhilapyate / sAmAnyAbhAvatasteSAM mRSaiva sakalA giraH / 31 / / ____sAmAnyamevArthobhidheyo yAsAM tAH sAmAnyArthA giro yatastAbhirvizeSo nAbhilapyate ityanye, teSAM mRSaiva sakalAH svayaM satyatvenAbhimatA api giraH syuH, sAmAnyasya vAstavasyAbhAvAt / kutaH punaH sAmAnyasyaivAbhidheyatvamiti cet , vizeSANAmazakyasamayatvAt / na hyanantA vizeSAH zakyAH saMketayituM tato nAbhidhIyeran , asaMketitAnabhidhAnAt / vizeSadarzanavattabuddhAvapratibhAsanAdarthasannidhAnAnapekSaNAcca / na hi svalakSaNe darzane yathA saMketanirapekSo vizeSaH pratibhAsate tathA zabdabuddhAvapi, tasyAH svalakSaNasaMnidhAnAnapekSatvAt , tadapekSatve'tItAnutpannAdiSu zabdabuddherabhAvaprasaGgAt / yadyevaM svalakSaNamanabhidheyaM sAmAnyamavastUcyate iti vastu For Private And Personal Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / / // 246 // paricchedaH dvitiiyH|| nocyate iti syAt / tataH kiM zabdoccAraNena saMketena vA ? gozabdopi gAM nAbhidhatte yathAzvazabdasya / tathA ca vastunonabhidhAne maunaM yatkicidvA vacanamAcaret , vizeSAbhAvAt / athAsti vishessH| kathaM svArtha nAbhidadhIta ? maunAdhakicanavacanAdvA yathArthAbhidhAnasya svAbhidhAnaM muktvA vizeSasyAsaMbhavAt / na vai paramArthaMkatAnatvAdabhidhAnaniyamaH, paramArthakatAnatve zabdAnAmanibandhanA na syAt pravRttirartheSu samayAntarabhediSviti vacanAt / kiM tUpAdAnavizeSAdityapi vArtam , avikalpepi tathaiva prasaGgAt / zakyaM hi vaktum "avikalpakapratyakSasya na paramArthakatAnatvAniyamo, dvicandrAdidarzanAbhAvaprasaGgAt kintUpAdAnasya svavAsanAvizeSasya bhedAt" iti / tadevamavadhAritAtmakaM vastu svalakSaNamApanIpota, vikalpenevAvikalpenApyavadhArayitumazakteH / nirvikalpakasyArthasaMnidhAnAnapekSatvAdvaizadyAJca paramArthaMkatAnatvamiti cet , na, tadaniyamAt / tathA hi / nAvazyamindriyajJAnamarthasaMnidhAnamapekSate viplavAbhAvaprasaGgAt / nApi vizadAtmakameva, dUrepi tathApratibhAsaprasaGgAdyathA''rAt / na hi ArAdevArthe nirvikalpakamindriyajJAnam , na punardUre iti zakyaM vaktum , indriyAnvayavyatirekAnuvidhAnAvizeSAt / dUrArthepIndriyajJAnaM vizadAtmakameva, tatrAvaizadyasyAzUtpannAnantaravikalpena sahaikatvAdhyAropAdeva pratIteriti cet, na, AsannArthepi tadavaizadyapratItiprasaGgAt / na hi tatrAvikalpAnantaraM cirAdvikalpasyotpattiH, purovarttinyarthe'kSajJAnajavikalpavaizadyasya tallaghuvRttinibandhanatvAbhAvaprasaGgAt " vimUDho laghuvRttervA tayorakyaM vyavasyati" iti vacanavirodhAt / yadi punarAsannArthe nirvikalpakasya balIyastvAttadvaizayenAnantaravikalpAvaizadyasyAbhibhavAdvaizadyapratibhAso na punardUre viparyayAditi matam , tadA purovArtagodarzanavaizayenAzvavikalpAvaizadyasyAbhibhUtiprasaGgAt tatra vaizadyapratItiH kinna syAt ? godarzanabhinnaviSayatvAdazvavikalpasya naivamiti cet , na, nIladarzanavikalpayorapi bhinnaviSayatvAttadvaizadyApratItiprasaGgAt / na hi tayorabhinnaviSayatvam , // 246 // For Private And Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org svalakSaNasAmAnyayostadviSayayorbhedAt / tatra dRzyavikalyayorekatvAdhyavasAyAnnIlavikalpe vaizadyapratibhAsa iti cet, na tata eva dUre'pi vaizayapratibhAsaprasaGgAt / syAnmatam, pratyAsanne'rthe vikalpaye dRzyasyAdhyAropAdvikalpavaizayaM dUre tu dRzye vikalpyasyAdhyAropAddazanAvaizadyaM pratIyate kutazcidvibhramAt iti, tadapyasAram, candrArkAdAvatidUre dRzye vikalpyAdhyAropAdadvaizadya pratItiprasaGgAt pratyAsannatare ca cakSuSaH karatalarekhAdau vikalpye dRzyAdhyAropAdvaizadyaprasaGgAt / yadi punaradRSTavizeSavazAddRzyavikalpyayorekatvAdhyAropAvizeSepi kvacidvaizadyamavaizadyaM ca yathApratItyabhidhIyate tadA tata evendriyajatvAvizeSepi kacidvaizadyapratibhAsonyatrAnyatheti naikAntena darzanasya vizadAtmakatvamarthasannidhAnApekSatvaM vA yataH paramArthaikatAnatvAnniyamaH syAt na punaH zabdabuddhivadupAdAnaniyamAditi / na zabdabuddhera vastuviSayatvepyupAdAnaniyamAdvizeSaH, parArthAnumAnasya vaktra'bhipretasamaye trirUpahetusUcitvAdavisaMvAdAditaravacanAdvizeSa iti ceta na, tathApi kSaNabhaGgAdisAdhanavacanamanyadvA na kiMcit satyaM syAdvaktra'bhipretamAtrasUcitvAt pradhAnezvarAdisAdhanavAkyavat / na hi vaktrabhipretamAtrasUcitvAvizeSepi kSaNabhaGgAdisAdhanaM pratipakSadUSaNaM vA satyaM na punaH pradhAnezvarAdisAdhanamiti zakyavyavastham, yatastadeva saMvAdi syAt, sarvathA vizeSAbhAvAt / sadarthApratipAdanAdvA na kSaNabhaGgAdisAdhanavacanaM vipakSadUSaNavacanaM vA satyam, prasiddhAlIkavacanavat / nanu ca vyAkhyAtAraH khalvevaM vivecayanti na vyavahartAraH / te hi dRzyavikalpyAvarthAvekIkRtya yatheSTaM vyavaharanti / kSaNabhaGgAdisAdhanavacanamanyadvA satyam, na pradhAnezvarAdisAdhanavAkyam / paramArthatastu na kiMcidvacanamavitatham / ityabhyupagamepi dRzyavikalpyArthAkArayoH kathaMcidapyatAdAtmye svalakSaNaM sarvathAnavadhAritalakSaNaM dAnAdicetodharmAdikSaNavat kathaM saMzItimativarteta ? nirvikalpaka darzanAttadavadhAraNAsaMbhavAt vikalpAnAM cAvadhAstuviSayatvAt / soyamavikalpetararAiyorarthetaraviSayatvamanyadvA svAMzamAtrAva I 42 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| | paricchedo dvitiiyH|| // 247 // lambinA vikalpAntareNa pratyetIti suparibodhaprajJo devAnAMpriyaH / na hyavikalpetararAzyorarthAnarthaviSayatvaM vizadetarAtmatvaM vA'nupaSNavetararUpatvaM vA yena vikalpAntareNa pratyeti / tadvastuviSayaM yuktam , tasya vikalparAzAvanarthaviSayenupravezAt / svata eva vikalpasaMvidA nirNaye svalakSaNaviSayopi vikalpaH syAt / paratazcedanavasthAnAdapratipattiH atorthavikalpopi mA bhUdityandhakalpaM jagat syAt , svayamanizcayAtmano vikalpAdarthanizcayAnupapatteH / na cAyaM parokSabuddhivAdamatizete, sarvathArthacintanocchedAvizeSAt / yathaiva hyapratyakSopalambhasya nArthadRSTiH prasidhyati tathA svayamanizcitAtmopalambhasyApi / svayamanirNItena nAmAtmanA buddhirartha vyavasthApayatIti suvyavasthitaM tattvam / na vai svarUpaM pararUpaM vA buddhiradhyavasthati nirviSayatvAddhAnteH svapnabuddhivaditi vibhramaikAntavAdivacanam / idamato bhrAntataraM, bahirantazca sadbhAvAsiddheH / svapnAdibhrAntajJAnaM hi bahirAsattvAdeva, na punaH svarUpAsattvAt , idaM tu vibhramakAntasaMvedanaM bahirantarapyarthAsattvAditi kathaM na tadatizete ? na cAsya svarUpasattvaM, tadvayavasthAnasya vipakSavyavacchedena pratipattipathamupanetumazakteH / svaparasvabhAvapratipattizUnyena svaparapakSasAdhanadUSaNavyavasthA pratyetIti kimapi mahAdbhutam / saMvRttyA pratyetIti cAyuktam , kathaMcidapi paramArthapratipattyabhAve saMvRtipratipattyayogAt paramArthaviparyayarUpatvAtsaMvRteH / anyathA paramArthasya saMvRtiriti nAmakaraNamAtramabAdhAkarameva pareSAmanuSajyeta / soyaM saMvRttyA vibhramaikAntasAdhanamavibhramadUSaNaM ca pratyetIti paramArthato na pratyetIti upekSaNIyavacana eva / tamanye'dyApyanumanyante ityacintyamanalpatamatamonibandhanamazakyaparyantagamanamihAdbhutam // 31 // kizcetyAdinA, ityanye iti, anye saugatAH, svayamiti anyagirAmasatyatve iSTApattivAraNAya abhidheyatvamityanantaraM yuktisiddhamiti zeSo draSTavyaH / 'samayAntarabhedeSviti' tattacchAsvaprasiddheSu pradhAnezvarAdyartheSvapAramArthikeSvi // 247 // For Private And Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tyarthaH / upAdAnavizeSAdvilakSaNavikalpAt / pratyAsanne'rtha iti darzanaviSayAdhyaropAdhiSThAnaviSayakatvaM vikalpasya vaizayaM / vikalpaviSayAdhyAropAdhiSThAnaviSayakatvaM ca darzanasyAvaizadyamityarthaH, yadyapyatra darzanavikalpayorantarAdhyAropAnavakAzaH, auttarakAlikazcAropo dharmiNaM vinA dharmAnutpatterabhitticitrArpitaH, tathApi sannikarSaviprakarSakRto bhedAgraha eva vaizadyAvaizadyavyavahArahetuH svarUpato vaizayaM tu svalakSaNaviSayatvenetyatra tAtparyam , yathApratItyabhidhIyata iti tathA vyavahArasya tathA pratIti| sAdhyatvAdbhedAgrahasya ca viziSTajJAnamAtrocchedakatvena vyavahArAnaGgatvAditi bhAvaH // paramArthaMkatAnatvAdvastvekAvalambanatvAt , niyamaH syAddarzane'rthaprakAzakatvasyeti gamyam / upaadaanniymaadvaasnaavishessvyaapteH|bhaassye prasiddhAlIkavacanavaditi nadItIre modakarAzayaH santIti vipratArakavacanavadityarthaH / nanu vaktrabhiprAyasUcakatvaM tadavacchedakArthAnumApakatvaM, | tathA caitAni padAni vaktRtAtparyaviSayasaMsargapramANapUrvakANi AkAsAdimatpadakadambakatvAdgAmabhyAja daNDenetyAdipadavadityanumAnavidyayA zabdaprAmANyaM tAthAgatAnAMna durvacaM kANAdatAthAgatayoH pratyakSAnumAnapramANadvayavAditvAt , evamapi vaktAtparyasambhAvanAmAtrahetutayA zabdaprAmANyapratikSepe dhUmAdapi vahvisambhAvanayaiva pravRttisambhavAdanumAnamAtrocchedena cArvAkamatapravezApatteriti cet , nAnanumitamasAkSAtkRtaM zrutamidaM mayA''ptamukhAditi pratItyA zAbdyAH pramAyA atiriktatve tatkaraNasyAnumAnAtiriktatvAt , vyutpattijJAnAdeH svAtantryeNa zAbdabodha eva hetutvAcca / vilakSaNAnumitAveva taddhetutvopagame ca vilakSaNamAnasa eva taddhetutvaM kiM na syAt yena zAbdatvaM mAnasatvavyApyaM na bhavet , vyApyAdyapratisandhAne'pi vyutpannasya zabdazravaNena zAbdabodhAca nAnumAnaM zabda iti dika / svAMzamAtrAvalambineti svamevAMzo bhAgastanmAtrAvalambinA paramArthaci For Private And Personal Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedo dvitiiyH|| // 248 // ntAyAM svarUpamAtragrAhiNetyarthaH / taduktaM 'nyAyavinizcayAlaGkAre' "svagrAbaikasvabhAvo'yaM vikalpastanmate sthitH| vyAhArAdeH kathaM tena bahirarthasya vIkSaNam // 1 // " iti / 'svata eveti' svata eva svagrAhyArthasya vikalpajJAnena tattatprakArakatvena nirNaye bodhasvarUpasvalakSaNAMze'pi vikalpaH saprakArakaH syAt , na ca tripuTIpratyakSavAde iSTApattiH, bodhAMze nirvikalpakatve'pi svAtmobhayavyavahArajanakatvenaiva svAtmaviSayatvavyavasthAnAt , anythaa'nuvyvsaayaakaarprmpraabhaajntvaaptterityrthH| vibhramaikAntavAdivacanamiti vibhramaikAntavAdI mAdhyamiko grAhyAMze grAhakAMze ca tasya vibhramavAditvAt , vedAntI vA, vidyAyA apyavidyAkAryatvena tena bhrAntatvopagamAditi draSTavyam / / 31 / / evaM tarhi mA bhUn pRthaktvaikAnto'dvaitaikAntavadazakyavyavasthApanatvAt / tadubhayekAtmyaM tu zreya iti manyamAnaM vAdinaM sarvathA vA'vAcyaM tattvamAtiSThamAnaM pratyAhu:virodhAnnobhayaikAtmyaM syAdvAdanyAyavidviSAm / avAcyataikAntepyuktina vAcyamiti yujyate // 32 // ____ astitvanAstitvavat pRthaktvetaraparasparapratyanIkasvabhAvadvayasaMbhavopi mA bhUdvipratiSedhAt / na khalu sarvAtmanA viruddhadharmAdhyAso'sti tadanyonyavidhipratiSedhalakSaNatvAdvandhyAsutavat / yathaiva hi vandhyAyA vidhireva tatsutapratiSedhaH sa eva vA vandhyAyA vidhiriti vandhyAsutayoranyonyavidhipratiSedhalakSaNatvaM tathA pRthaktvasvabhAvavidhireva sarvathaikatvapratiSedhaH sa eva ca tadvidhiH / iti kathamiva syAdvAdamanicchatAM viruddhadharmAdhyAsaH saMbhavedyatastadubhayaikAtmyaM tattvamekAntavAdinaH svIkuryuH ? sarvathAnabhilApyatattvAdhigamepi yadetadanabhilApyaM tatvamiti tayAhanyate, pUrvavat / ityalaM prapaJcena // 32 // 248 // For Private And Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir na khalviti sarvAtmanA viruddhayoraikAdhikaraNyaM nAstItyarthaH / tathA ca sarvathA pRthaktvaikatvayorna tat kathazcit pRthaktvaikatvayostvavirodhAttat sambhavatyeveti bhAvaH / vandhyAyA vidhireva tAdAtmyeneti dRzyam / tatsutapratiSedhaH janakatAsambandhena sutAbhAva ityarthaH / evamagre'pi // 32 // tadevamekatvAdyekAntanirAkRtisAmarthyAttadanekAntatattvaprasiddhAvapi tatpratipattidAArthamanyathAzaGkApAkaraNArthaM ca tatsaptabhaGgI samAvirbhAvayitukAmAstanmUlabhaGgadvayAtmakatvaM jIvAdivastunaH prAhuH / anapekSe pRthaktvaikye hyavastu dvyhetutH| tadevaikyaM pRthaktvaM ca svabhedaiH sAdhanaM yathA // 33 // hi yasmAdavastvevAnapekSe pRthaktvaikye-aikyapRthaktvanirapekSatvahetudvayAt pratipAdite prAk , tasmAttadevaikyaM pRthaktvaM ca jIvAdivastu kathaMcidekatvapRthaktvapratyayahetudvayAdavasIyate / yathA sAdhanaM sattvAdi pakSadharmatvasapakSasattvavipakSAsattvalakSaNairbhedaivi ziSTamekaM prsiddhmubhyoH| tatrApyanvayavyatirekayoranapekSayoravasturUpatvAt sAdhanalakSaNatvAyogAt sApekSayoreva tallakSaNatvena vastusvabhAvatvasiddheH sAmyamudAharaNasya pratipattavyam / kiM punaranayA kArikayA karotyAcAryaH ? pUrveNaivAsyArthasya gatatvAditi cet, ekatvapRthaktve naikAntataH staH pratyakSAdivirodhAditi spaSTayati, gatArthasyApyanumAnaviSayatvadarzanAtspaSTatvaprasiddheH, pramANasaMplavavAdinAM gRhItagrahaNasyAdUSaNAt / tathA hi / pRthaktvaikatve tathAbhUte na stAm , ekatvapRthaktvarahitatvAdvayomakusumAdivat / tathA hi / sarvathA pRthaktvaM nAstyeva, ekatvanirapekSatvAdvyomakusumavat / sarvathaikatvaM nAsti pRthaktvanirapekSatvAttadvaditi / atra na hetudvayamasiddhaM tadekAntavAdinAM tathAbhyupagamAt / nApyanaikAntikaM viruddhaM vA, vipakSavRttyabhAvAt / sApekSatve hi tadevaikyaM pRthaktvamityaviruddhaM kathaMcijjIvAdivastu For Private And Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 249 // paricchedo dvitiiyH|| pratyakSAdibhirupalabhyate na punaH sarvatheti siddhAnyathAnupapattiH, sapakSavipakSayorbhAvAbhAvAbhyAM sAdhanavat / na hi sapakSe eva bhAvo vipakSe'bhAvanirapekSo vipakSe'bhAva eva vA sapakSe bhAvAnapekSaH sAdhanavastuno rUpaM pareSAM siddhaM yena sAdhyasAdhanavidhuramudAharaNa syAt / svabhedairvA saMvedanavat / na hi hetumanicchataH saMvedanAdvaitaM puruSAdvaitaM vA svIkurvatopi citrasaMvedanaM nIlAdini sairadvayasaMvedana vA grAhyagrAhakAkAravivekasaMvidAkAraiH paramabrahma vA tejaHzabdajJAnajyotirAkAraividyetarAkArairvA svabhedaiH parasparanirapekSairviziSTaM vastu siddhaM yenodAharaNamanavayaM na syAt / svArambhakAvayavairvA ghaTAdivat aulukyAnAm / sattvAdibhiH pradhAnavadvA kApilAnAm / tAdRzaM hi sAdhanaM svArthakriyAyAH kSIrAbAharaNAdikAyA mahadAdisRSTirUpAyA vA svaviSayajJAnajananalakSaNAyA vA siddhameva / tadantareNApi pAThAntaramidaM bahu saMgRhItaM bhavati, kArikAyAM svabhedaiH sAdhanaM yathetyatra sAdhanazabdena sAdhanasAmAnyasyAbhidhAnAt svabhedazabdena ca tatsAmAnyasya vacanAt / yathAyogaM vizeSavyAkhyAnAdiSTavizeSasiddherbahusaMgrahaH // 33 // kazcidekatvetyAdi jIvAdivastu sApekSaM sadekaM bhavati kathaJcidekatvena pratIyamAnatvAt satvAdisAdhanavat , tathA jIvA. divastu sApekSaM pRthag bhavati kathaJcit pRthaktvena pratIyamAnatvAt tadvadeveti hetudvayaM bodhyam / na ca dRSTAnte sAdhyavaikalyaM, sattvAdihetau hetulakSaNaparyAptiprakArakabuddhiviSayatvarUpasyAbhedasyAnvayitvavyatirekitvApekSayA tadaviSayakabuddhiviSayatvAdirUpamedasya ca sarvasampratipannatvAt , na cAyaM bhedo'kizcitkaro, vyAptilakSaNe IdRzasyaiva bhedasyAnyairapi pravezAta , anyathA'ni hAditi bodhyam / tadeva spaSTayati yathA sAdhanamityAdinA, siddhAnyathAnupapattiriti tathA ca vastutvAnyathAnupapattyA kathaJcidekaM kathaJcit pRthak ca jIvAdivastu sAdhanIyaM, vipakSe bAdhakazca vyavahArabAdha eveti nAprayojakatvaM, khamedaiH sAdhanaM yatheti // 249 // For Private And Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir GSURGUSARSONAL dRSTAntacatuSTayapratipAdanapare pratIke sAdhanapadaM hetusaMvedanaghaTAdhavayavipradhAnaparatayA medapadaM ca heturUpanIlAdyAkArakhArambhakAvayavasattvAdiparatayA vyAcikhyAsurAha bhASyakRt-" sapakSavipakSayorityAdinA parasparanirapekSarUpaviziSTe na vastutvamiti vyatirekaM prada(zyAyitvA parasparasApekSarUpaviziSTa eva tattvamityanvayaM pradarzayati-tAdRzaM hItyAdinA kSIrAdyAharaNAdikAyA ityuttarayorarthakriyApradarzana khaviSayajJAnetyAdyayoH hetunA svaviSayajJAnasyAnumitirUpasya saMvedanena cAnuvyavasAyasya jananAditi bodhyam / svaprakAzatvAtsaMvedanasya na svaviSayajJAnajananalakSaNA'pyarthakriyeti cet, tahiM vyavahArajananalakSaNA sA''driyatAM, yathA kathaJcidathakriyAkAritvasyaiva vastutvavyavasthApakatvAditi tattvam / bhASye tadantareNApIti tatprasiddhasAdhanam , antareNa vinApi, idaM turIyapAdalakSaNaM pAThAntaram ekapAThatve'pyAvRtyapekSayA nAnAprayogarUpaM bahUnAM sagRhItaM bhAve ktapratyayAt saGgraho yatra tattathA, bahvarthasaGgAhakaM bhvtiityrthH| kArikAyAmiti, avayavAvayAvibhAvena vRttitve sptmii||33|| nanu caikatvapratyayAtpRthaktvapratyayAca kathamekatvaM pRthaktvaM ca jIvAdInAmupapannaM tasya nirviSayatvAdityArekAyAM tasya saviSayatvamAdarzayitumanasaH svAminaH prAhuH satsAmAnyAttu sarvaikyaM pRthgdrvyaadibhedtH| bhedAbhedavivakSAyAmasAdhAraNahetuvata // 34 // tu vizeSaNe / tena satsAmAnya vizeSaNamAzritya sarveSAM jIvAdInAmaikyamiti naikatvapratyayo nirviSayaH, tasya satsAmAnya viSayatvAt / pRthak sarva jIvAdi dravyAdipadArthabhedamAzrityAnubhUyate / tato na pRthaktvapratyayopi nirviSayaH, tasya dravyAdibhedaviSayatvAditi niveditaM boddhavyam / heturatra jJApakaH kArakazvocyate / sa cAsAdhAraNo yathAsvaM pravAdibhirvizeSeNeSTatvAt / sa ca yathA svabhedAnAM For Private And Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivrnnm|| paricchedo dvitiiyH|| // 25 // pakSadharmatvAdInAM svArambhakAvayavAdInAM vA vivakSAyAM pRthageva hetutvena ghaTAvayavyAditvena vA tadabhedavivakSAyAmeka eva tathA sarva vivAdAdhyAsitamiti dRSTAntadAAntikaghaTanAt / kazcidAha, sarvArthAnAM samAnapariNAmepi kathamaikyaM bhedAnAM svabhAvasAyAnupapatteH / na hi bhAvAH paraspareNAtmAnaM mizrayanti, bhedapratItivirodhAt / teSAmatatkAryakAraNavyAvRttyA samAnavyavahArabhAktvepi paramArthato'saMkIrNasvabhAvatvAt / taduktaM " sarve bhAvAH svabhAvena svsvbhaavvyvsthiteH| svabhAvaparabhAvAbhyAM ysmaadvyaavRttibhaaginH||1|| tasmAdyato yathArthAnAM vyAvRttistannibandhanAH / jAtibhedAH prakalpyante tadvizeSAvagAhinaH // 2 // tato yo yena dharmeNa vizeSaH saMpratIyate / na sa zakyastato'nyena, tena bhinnA vyavasthitiH // 3 // " iti / atrAbhidhIyate / jIvAdibhedAnAmaikyaM, yathaikabhedasya svabhAvavicchedAbhAvAt / na hi svabhAvavicchedAbhAvAhate nIlasvalakSaNasya saMvedanasya vA kasyacidekasya svayamiSTasyApyekatvanibandhanaM kiMcidasti / nApi kathaMcidbhinnAnAmapi bhAvAnAM satsAmAnyasvabhAvena vicchedosti, tathA vikachedAbhAvasyAnubhavAt / anyathaikaM sadanyadasat syAt / tataH samaJjasaM sarvamekaM sadavizeSAditi, sadAtmanA sarvabhAvAnAM parasparamizraNepi sAGkaryAprasakteH citrakajJAnanIlAdini sAnAM saMvidAtmanaikatvepi sAkAprasaktivat / nahi teSAmanekatve citrajJAnasiddhiH sarvathaikatvavat / tata eva na kiMcidbhiajJAnaM niraMzasaMvedanAdvaitopagamAditi cet , na, tatrApi vedyAkAravivekasaMvidAkArayoH parokSapratyakSayorekasaMvedanatvepi sAkaryAniSTeranyathA saMvidAkArasyApi parokSatvaprasaGgAt vedyAkAravivekavat / tasya vA pratyakSatvaM saMvidAkAravat syAt / na caivaM tadvipratipattivirodhAt samAropasyApi sarvathApyavizeSe kacidevAsaMbhavAnizcayavat / tasyaiva sato dravyAdibhedAt pRthaktvamudAharaNaM pUrvavat / tathA ca bahirantazca bhAvAnAM sadAtmanaikatvaM dravyAdyAtmanA pRthaktvaM ca svasvabhAvaH siddho, na punarasAdhAraNaM bhinnaM rUpam / tena ca svasvabhAvena vyavasthiteH // 250 // For Private And Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org svabhAvaparabhAvAbhyAM bhAvAH svabhAvenAnuvRttivyAvRttibhAgino, na punarekAntato vyAvRttibhAginaH / tasmAdyato yato'rthAnAM vyAvRttistannibandhanA bhedavizeSA eva prakalpyante, na jAtivizeSAH, pratItivirodhAt / yato yatastvanuvRttistatastato jAtayaH prakalpyante, tAsAmevAnuvRttipratyayaliGgatvAt / tato yo yena dharmeNa vizeSo'vizeSazca saMpratIyate, na sa zakyastatonyena / tena bhinnAbhinnAca vyavasthitiH padArthAnAM tathA pratIterbAdhakAbhAvAt / tataH sthitametat, satsAmAnyavivakSAyAM sarveSAmaikyam, dravyAdibhedavivakSAyAM pRthaktvameva, itarasyAvivakSAyAM guNabhAvAt // 34 // uktameva vivRNoti vRttikRt svabhedairityAdinA, satsAmAnyAttviti sarvasya vastunaH sacvenaikyaM dravyAdibhedena | pArthakyaM yathA'sAdhAraNaH zRGgagrAhikayA'bhihitaH sattvAdihetustaddhetutvenAbhedavivakSayaikaH pakSadharmatvAdyapekSayA ca pRthagurUpa iti / tathA caikatvaM pRthaktvaM ca vaivakSikameva natu kvacana viziSyavizrAntaM dravyArthikanayenaikIkRtasyaiva paryAyArthikanayena pRthakkaraNAt, tena pRthakkRtasyaiva cAnyenaikIkaraNAt, sammatau dravyopayogasyApazcimavikalpanirvacanatvokteH, kAryakAraNabhAvapravAhapatitAnAM dravyaparyAyANAM tatra vizrAntyA sambhave'pi sAmAnyatastadavizrAmAt, nIlAdisvalakSaNajJAnasvalakSaNayorapi rUparasAdiparyAyaistattanirbhAsabhedaizca pRthaktvena sarvathaikatvAyogAt, tacadAtmani tattatparamANau ca dravyaikye'pi paryAyAvivakSAprayuktadravyavivakSAyA eva zaraNatvAt, dezapradezakalpanAvinirmuktavastugocaraivaMbhUtanayapravRtterapi nayAntarAvivakSAhetukatvAt, dravyArthikaparyAyArthiko bhayapravRtterapi sarvatra niyamasya bhajanAmAtreNa ca kvacana tadapavAdasya zAstrasiddhatvAt sarveSAM nayAnAM svasvavacanIyasatyatve'pi ca paravicArapravRttau moghatvAdityAdirahasyaM sahRdayaiH svayaM bodhyam / jJApakaH sAdhyajJAnajanakajJAnaviSayaH, For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 25 // paricchedo dvitiiyH|| kArako'nanyathAsiddhaniyatapUrvavartI, jAtibhedA atadvyAvRttirUpAstucchAH, tadvizeSAvagAhinastadvizeSAkAranAnaviSayAH, yathAzrute'vagAhitvasya jJAnadharmasya jAtibhedavizeSaNatvAnupapatteriti draSTavyam / bhinnaM rUpaM guNAntaraM padArthAntaraM vA, itarasyAvivakSAyAM guNabhAvAditi guNabhAvastatprakArakabodhoddezena vacanApravRttAvapyabhedasaMsargapravezamaryAdayA bhAnaM, tatra | mUlaM cAnantadharmAtmake vastunyeko'pi dharmastaditarasakaladharmAbhinnatvaviziSTasaMsargeNa bhAtIti vyutpattiH / nanvekatvamabhedaH pRthaktvaM ca medaH sAdhanamekaM pakSadharmatvAdinA na bhidyate kintu bhinnaprakArakapratItiviSayo bhavatIti dRSTAntAvaSTambhena jIvAdivastunyekatvapRthaktvayoranyonyAnugamasAdhanaM yuktiriktamiti cet , na, dhUmo vahnau dhUmatvenaiko hetuH pakSadharmatvAdirUpaiH pRthagrUpaH, daNDo ghaTe daNDatvena heturdravyatvena na heturiti pratItyA hetAvekatvapRthaktvayomeMdAmedayozcAnyonyAnugamasiddhAntadRSTAntena jIvAdivastuni tatsAdhanasya yuktipathAnativartitvAt / na ca dravyatvena na heturityatra dravyatvAnavacchinnahetutAvAnarthaH, mUle vRkSaH saMyogI na zAkhAyAmityatrApi zAkhAnavacchinnasaMyogavadviSayakatvApatteH, daNDo'daNDazca dravyatvena na heturityatrAgatezca / yuktisiddhe ca bhedasyAvyApyavRttitve kimekatrApekSayA medAmedobhayAvagAhipratIteranyaviSayatvakadarthanena, na ca dravyatvAvacchinnatAdAtmyena hetumati dravyatvena hetu medo'pyasambhavIti zaGkanIyam / tAdAtmyena tattaddhetutattadbhedayostattaddhetutAvacchedakatadanavacchedakamedena sattvasvIkArAt pratiyogyanavacchedakasyAbhAvAvacchedakatve'tiprasaGgastu kathazcit pakSeNaiva pratItyabAdhayA pariharaNIya iti dig||| 34 // vivakSA'vivakSaborasadviSayatvAnna tadvazAttatvavyavasthA yuktati manyamAnaM pratyAhuH sUrayaH // 25 // For Private And Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir vivakSA cAvivakSA ca vizeSye'nantadharmiNi / sato vizeSaNasyAtra naaststaistdrthibhiH||35|| kriyate iti vizeSaH vizeSyorthastAvadanantadharmA prAguktaH / tatra kasyacidvizeSaNasyaikatvasya sata eva vivakSA pRthaktvasya ca sata eva vAvivakSA, na punarasataH kriyate taiH pratipattRbhirekatvapRthaktvAbhyAmarthibhiH, sarvathA tatra kasyacidarthitvAnarthitvayorasaMbhavAt , tasya sakalAthaikriyAzaktizUnyatvAt khrvissaannvt| na hi kasyacidvivakSAviSayasya manorAjyAderasattve sarvasyAsattvaM yuktam , kasyacit pratyakSaviSayasya kezoMDukAderasattve sarvasya pratyakSaviSayasyAsattvaprasaGgAt / pratyakSAbhAsaviSayasyAsattvaM, na punaH satyapratyakSaviSayasyeti cet , tayasatyavivakSAviSayasyAsattvamastu, satyavivakSAviSayasya tu mA bhuut| na kAcidvivakSA satyA vikalparUpatvAnmanorAjyAdivikalpavaditi cet , na, asyAnumAnasya satyatve'nenaiva hettorvyabhicArAt tadasatyatve sAdhyAprasiddheH / yatonumAnavikalpAdartha paricchidya pravartamAnorthakriyAyAM na visaMvAdyate, tadviSayaH sanneveti cettarhi yato vivakSAvizeSAdartha vivakSitvA pravartamAno na visaMvAdyate tadviSayaH kathamasan bhavet ? avivakSAviSayo'sannevAnyathA tadanupapatteriti cet , na, sakalavAggocarAtItenArthasvalakSaNena vyabhicArAt / sarvasya vastuno vAcyatvAnnAvivakSAviSayatvamiti cet, na, nAmnastadbhAgAnAM ca nAmAntarAbhAvAdanyathAnavasthAnuSagAt teSAmavivAkSAviSayatvepi sattve kathamanyadapi vizeSaNamavivakSAviSayatve sadeva na sidhyet ? tadevaM vidhipratiSedhadharmANAM satAmeva vivakSetarAbhyAM yogastadarthibhiH kriyeta, anya| thArthaniSpatterabhAvAt na barthakriyArthiniSpattimanapekSya vivakSetarAbhyAM yogaH saMbhavati, yena tadabhAvepi sa syAt / upacAramAtraM tu syAt / na cAgnirmANavaka ityupacArAt , pAkAdAvupayujyate / nanu cAnyavyAvRttaya eva vivakSetarAbhyAM yujyante, na vastusvabhAvo, yatastayoH sadviSayatvamiti cet, na, zabdebhyo vastuni pravRttivirodhAte, vyAvRttitadvatorekatvAdhyAropAttadvati pravRttiriti cet, na, adhyAropasya vikalpa For Private And Personal Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // // 252 // paricchedo dvitIyaH tvenArthAviSayatvAt svAviSayeNa vyAvRtterekatvAropaNAyogAt / sAmAnyenArthodhyAropavikalpaviSaya eveti cettadapi yadyanyavyAvRttirUpaM tadAvRttyaiva vyAvRtterekatvAropAtkutorthe pravRttiH ? tAmicchatA tadekaikazaH paraparavyAvRttayopi pariNAmavizeSA eSitavyAH // 35 // vikalparUpatvAditi, na ca pakSAvRttitvenAsyAsiddhatvaM, vivakSAyA mohAbhivyaktacaitanyarUpatvenAsya pakSavRttitvAt , nAmno ghaTAdinAmnaH, tadbhAgAnAM ca dhakAraTakArAdyakSarANAm , upacAramAtraM tu syAditi mukhyArthabAdhe tadyogarUDhiprayojanAnyatarasaMpattereva taddhetutvAditi bhAvaH / na cAgnirityAdi, tataH satAmevArthAnAmarthivivakSetarAbhyAM yoga iti niyUMDham // 35 // yopyAha bheda eva paramArthasannarthAnAM nAbhedastasya saMvRtisattvAdanyathA virodhAditi / abheda eva tAttviko bhAvAnAM na bhedastasya kalpanAropitatvAdanyathA virodhAnuSaGgAditi cAparaH tau prati sUrayaH prAhuHpramANagocarau santau bhedAbhedA na sNvRtii| tAvekatrAviruddhau te gunnmukhyvivkssyaa||36 // abhedastAvatsanneva na punaH saMvRtiviSayaH pramANagocaratvAdbhedavat / bhedaH sanneva na punaH saMvRtiH pramANagocaratvAdabhedavat / bhedAbhedau santAveva, na punaH saMvRtI, pramANagocaratvAtsveSTatattvavadityapi pakSAntaramAkSiptaM lakSyate, tadubhayasaMvRtivAdinopi sakaladharmavidhuratvamanumanyamAnasya bhAvAt / na cAtra sAdhyasAdhanadharmavikalamudAharaNaM, bhedAbhedatadubhayAnubhayaikAntAbhidhAyinAM tatprasiddheH syAdvAdivat / tathaikatra vastuni bhedAbhedau paramArthasantau te bhagavato na viruddhau pramANagocaratvAtsveSTatattvavat / iti sAmarthyAt parasparanirapekSau bhedAbhedI viruddhAveva pramANAgocaratvA daikAntAdivat iti kArikAyAmarthasaGgrahaH / kiM punaH pramANaM yadgocaratvamatra heturiti cet | // 252 // For Private And Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pramANamavisaMvAdi jJAnamanadhigatArthAdhigamalakSaNatvAdityagre vakSyati / adhigamo hi svArthAkAravyavasAyaH / svArthAkArau ca kathaMcidredAbhedau, tadanyatarApAye'rthakriyAnupapattestadekAnte sarvathA tadayogAt / tadevaM sati bhedamabhedaM vA nAnyonyarahitaM viSayIkaroti pramANam / na hi bahirantarvA svalakSaNaM sAmAnyalakSaNaM vA tathaivopalabhAmahe yathaikAntavAdibhirAmnAyate / iti bhedaikAntAbhAve'bhedaikAntAsattve ca parasparanirapekSatadubhayaikAntApAkaraNe'nubhayaikAntApasAraNe ca sAdhye svabhAvAnupalabdhiH, svayamupalabdhilakSaNaprAptasya tasyAnupalabhyamAnatvasiddheH / na ceyamasiddhA, sUkSmasthUlAkArANAM sthUlasUkSmasvabhAvavyatirekeNa pratyakSAdAvapratibhAsanAt / na hi pratyakSe svalakSaNaM sUkSmaM paramANulakSaNaM pratibhAsate sthUlasya ghaTAdyAtmanaH pratibhAsanAt / paramANuSvevAsyAsannAsaMsRSTeSu dRSTau pratibhAsamAneSu kutazcidvibhramanimittAdAtmani paratra cAsantameva sthUlAkAramAdarzayantI saMvRtistAna saMvRNoti kezAdibhrAntivaditi cet, naivaM, bahirantazca pratyakSasyAbhrAntatvakalpanApoDhatvAbhAvaprasaGgAt , saMvyavahArataH paramArthato vA pratyakSaM kalpanApoDhamabhrAntamiti lakSaNasyAsaMbhavadoSAnuSaGgAt, paramANUnAM jAtucidadhyakSabuddhAvapratibhAsanAt / te ime paramANavaH pratyakSabuddhAvAtmAnaM ca na samaparyanti pratyakSatAM ca svIkartumicchantItyamUlyadAnakrayiNaH, svAvayavabhinnaikAvayavivat / na hi sopi sUkSmasvAvayavavyatirikto mahattvopetaH pratyakSe pratibhAsate, kuNDAdivyatiriktadadhyAdivat / samavAyAttebhyo'narthAntaramiva pratibhAsate iti cet , na, avayavipratyakSasya sarvatra bhrAntatvaprasaGgAt / tathA cAvyabhicAritvaM pratyakSalakSaNamasaMbhavi syAt / na caite'vayavA ayamavayavI samavAyazcAyamanayoriti trayAkAraM pratyakSamanubhUyate sakRdapi, yato'sAvapyamUlyadAnakrayI na syAt , pratyakSabuddhAvAtmAnarpaNena pratyakSatAsvIkaraNAvizeSAt / tata eva parasparabhinnAvayavAvayavinAmapi pratyakSe pratibhAsanAdamUlyadAnakrayiNAvuktI, samavAyavat / sarva vastu kSaNikaparamANurUpaM, sattvAt , nityasthUlarUpe For Private And Personal Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir asahasrI vivrnnm|| paricchedo dvitiiyH|| // 253 // kramAkramAbhyAmarthakriyAnupapattestadayogAdityanumAnena svalakSaNamadhyavasIyate iti cet, na, atra hetoviruddhatvAt , sattvasya kathaMcinnityA- nityAtmakasUkSmasthUlAtmakatvena vyAptatvAt, sarvathA nityAyekAntarUpe kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAtsattvAnupapatteH samarthanAt / etena sthUlamevAvayavi dravyaM sUkSmAvayavarahitaM pratibhAsate iti vyudastam , tadanumAnasyApi viruddhatvAvizeSAt pratyakSabAdhitaviSayatvAza hetoratItakAlatvAvyavasthiteH / ata eva nopamAnAdAvapi tatpratibhAsanamiti nAsiddha sUkSmAyekAntasya pratyakSabuddhAvapratibhAsanama, yatastapratiSedhe sAdhye svabhAvAnupalabdhirna sidhyet / tatpratiSedhe ca siddhaH sUkSmAdyanekAntaH / tatra svabhAvAntarasya prAdhAnyavivakSAyAmAkArAntarasya guNabhAvaH syAt , ghaToyaM paramANavo rUpAdayo veti / ghaTArthino hi ghaTavivakSAyAM ghaTaH pradhAnaM paramANavo'numeyAH, pratyakSAzca rUpAdayo guNIbhUtAH, tadanarthitvAdavivakSAprasiddheH / tadarthinAM tu tadvivakSAyAM ta evaM pradhAnaM na punarghaTovayavI, tadvivakSAyAH saMbhavAbhAvAttadarthitvAnupapatteH / na ca tadubhayasattvAvizeSAdavizeSeNArthitvamarthitvaM vA prasajyate, tasya tatsattAmAtrAnibandhatvAt , mohavizeSodayahetukatvAt tadudayasyApi mithyAdarzanAdikAlAdinimittakatvAt // tadevaM syAdadvaitaM, syAt pRthaktvamiti mUlabhaGgadvayaM vidhipratiSedhakalpanayaikavastunyavirodhena prbhvshaadupdrshitm| zeSabhaGgAnAM tu prakiyA yathoditanayavizeSavacanabhAk 'ekAnekavikalpAdAvuttaratrApi yojayet' ityAdyatidezakArikAnirdezasAmarthyAtprapaJcato nizcetavyA // 36 // advaitAdyAgrahogragrahagahanavipannigrahe'laGghanyavIryAH, syAtkArAmoghamantrapraNayanavidhayaH shuddhsddhyaandhiiraaH|| dhanyAnAmAdadhAnA dhRtimadhivasatAM maNDalaM jainamaya, vAcaH sAmantabhadratho vidadhatu vividhAM siddhimudbhuutmudraaH||1|| // ityAptamImAMsAlaGkatau dvitIyaH paricchedaH // 2 // // 25 // For Private And Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir SAGACANCHARACROSAROSANSAR kArikAyAM na saMvRtI iti, saMvRtipadasya saMvRtiviSaye lAkSaNikatvAnna sAMvRtAvityarthaH / aviruddhAvityataH pUrva vaktumiti zeSaH / ekatrAvirudbhatayA vacana eva guNamukhyavivakSAyA hetutvasambhavAdityarthaH / na ceyamasiddheti eteSu sAdhyeSu iyaM svabhAvAnupalabdhirasiddhAna / / sUkSmetyAdibhASyam sUkSmasthUlAkArANAmavayavAvayavirUpANAM viSayANAM sthUlasUkSmasvabhAvavyatirekeNAvayavyavayavasvabhAvAnuparAgeNa, atyAsannAsaMsRSTeSviti ayogyaparamANubhyo yogyaparamANUtpattyupalakSaNametata, tena vAyvAderacAkSuSatvamapyupapAditaM bhavati, zaktivizeSeNaivANUnAM cAkSuSAdijananayogyatvAditi bodhyam / 'saMvRNotIti' tathA ca ghaTAdAvekatvagrahaheturanekatvagrahapratibandhakazca doSa eva saMvRtiH, saMvaraNAcAnvarthatvaM saMjJAyA ityuktaM bhavati, kuNDAdivyatiriktadadhyAdivaditi / yathA kuNDAdivyatiriktaM dadhi pratibhAsate tathA svAvayavavyatirikto'vayavI na pratibhAsata iti vyatirekadRSTAnto'yam / anarthAntaramiveti tantava eva paTa ityavayavabhinno'pyavayavI samavAyayogAttadabhinnatvena bhAsata ityrthH| 'pratyakSalakSaNamiti' " indriyArthasannikarpotpannaM jJAnamavyapadezyamavyabhicArivyavasAyAtmakaM pratyakSama" ityakSapAdasUtroktapratyakSalakSaNaghaTakamityarthaH / atra hIndriyArthasannikarpotpannaM jJAnamavyabhicAripratyakSamityetadeva lakSaNam , avyapadezya vyavasAyAtmakaM cetyetAvat nirvikalpakatvasavikalpakatvAbhyAM vibhAgaparamityAdi vyavasthitaM nyAyasiddhAntamAlAyAm / na ceta iti samavAyApratyakSatvaM ca vaizeSikeNApi svIkriyate, tacca na sambandhapratyakSe yAvadAzrayapratyakSasya hetutvAta samavAyasaMyogAnyataratvagarbha sambandhatvaM parityajya saMyogapratyakSatvasyaiva tatkAryatAvacchedakatvAditi viSayAsattvAdeva tadapratyakSatvaM sa svIkAraNIyaH, tatsambandhatatsambandhAdipratyakSaparamparAbhigrAhya (bhiyA hyasya sugrAhyatvam , anyathA samavAyasya For Private And Personal Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivrnnm|| // 254 // sattve tatpratyakSamiva tatsambandhatatsambandhaparamparA'pi pratyakSA syAt ) pratyakSAdAviti bhASyasthAdizabdagRhItAnumAnA- paricchedo dAvapi mUkSmasthUlAkArAH sthUlasUkSmasvabhAvavyatirekeNa na pratibhAsanta iti samarthayitumanAH prAha-sarva vastvityAdinA * dvitiiyH|| pratyakSabAdhiteti avayavasahitasyaivAvayavinaH pratyakSe bhAnAdityarthaH, guNIbhUtA iti, yAvatsvapradezaguNaparyAyaviziSTatAdAtmyasaMsargeNaivedaMtAderghaTe bhAnAbhyupagamAdityarthaH / tadanarthitvAditi rUpAdyuddezyakajijJAsAbhAvAdityarthaH, tatsadbhAve tu jAyata evaite rUpAdayo ghaTa iti pratyakSamiti bhaavH| yadyapi vivakSA zAbdabodha eva prayojikA, na pratyakSe, nApi jijJAsA, ghaTadidRkSayonmIlitanayanasya puraHsthitapaTapratyakSAnutpattiprasaGgAt , tathApi pradhAnaguNabhAvena tathAtathApratyakSe tattadarthitvAdiniyantritakSayopazamasyAnvayavyatirekAbhyAM viziSya hetutvAnnAnupapattiriti sarvamanavadyam / ziSTaM sugamam // 36 // ityekatvapRthaktvacintananayo yau saptabhaGgyAvahau, tAvunmagnajalAnimagnajalayoH saadRshymnvicchtH|| ullaGghya dvayamastamohaviSamamleccho likhitvAbhidhAM, syAdvAdarSabhakUTa eva hi nijAM syAcakravartI budhaH // 1 // iti zrImadakabbarasuratrANapradattajagadguruvirudadhArakabhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyamukhyamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsapaMDitazrIlAbhavijayaziSyAgresarapaMDitazrIjitavijayagaNisatI AlaMkArapaMDitazrInayavijayagaNicaraNakamalacaMcarIkeNa paMDitazrIpadmavijayagaNisahodareNa mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNinA viracite'STasahasrItAtparyavivaraNe dvitIyaH paricchedaH / / / // aSTasahasrItAtparyavivaraNe dvitIyaH paricchedaH smaaptH|| // 254 // For Private And Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir OM OM OM // atha tRtIyaH paricchedaH // OM OM OM OMOMOMOMOM nityatvaikAntapakSapi, vikriyA nopapadyate / prAgeva kArakAbhAvaH, va pramANaM va tatphalam // 37 // aSTazatI prathitArthA, sASTasahasrI kRtApi saMkSepAt / / vilasadakalaGkadhiSaNaiH, prapaJcanicitAvaboddhavyA // 1 // sadasadekatvapRthaktvaikAntapratiSedhAnantaraM nityatvaikAntapratikSepaH, prakramyate'neneti tAtparyam / tatra nityatvaikAntaH kuuttsthtvaabhiniveshH| tasya pakSaH pratijJAnam / tasminnapi vividhA kriyA pariNAmaparispandalakSaNA noppdyte| kAryotpatteH prAgeva tadutpattau vA prAgeva kArakAbhAvo nopapadyate iti kUTasthaH prAgeva kArakaH syAdAtmA bhogasya / atha prAgeva kArakAbhAvastadA vikriyApi nopapadyate iti zazvadakArakaH syAt tadavizeSAt / sostvakArako'vikriyazceti cet, kaiva pramANaM pramitilakSaNaM ca tatphalamupapadyeta ? pramAturabhAve tadasaMbhavAt / na hyakArakaH pramAtA nAma, pramitikriyAsAdhanasya kArakavizeSasya svatantrasya pramAtRtopapatteH / sakalakAryotpattiparicchittikriyayoH sarvathApyasAdhanasya sattvAsaMbhavAdavastutvApatteH kathamAtmasiddhiH parasya syAt ? kharaviSANAdisiddhiprasaGgAt / nanu cAtmanazcetanaivArthakriyA, na punaH svavyatiriktakAryasyotpatti ptirvA, tasyAH pradhAnahetutvAt / na ca cetanA puso'rthAntarameva, tasya tallakSaNatvAt " caitanyaM puruSasya svarUpam" iti vacanAt / na cAnityA cetanA, nityapuruSasvabhAvatvAt sAkSitvAdivat , tasyAH pradhAnasvabhAvatve puruSakalpanAvaiyarthyAt tadanityatvaprasaGgAcca sukhAdivat / na ca nityAyAzcetanAyAH parasyArthakriyAtvaM viruddhyate dhAtva For Private And Personal Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 255 // 54454 www.kobatirth.org rtharUpAyAH kriyAyAH pratighAtAbhAvAtsattAvat / tato'rthakriyAsvabhAvatvAdAtmano vastutvameva / na hyarthakriyAkAraNasyaiva vastutvamarthakayAyAH svayamavastutvApattestatrArthakriyAntarAbhAvAdanyathAnavasthAprasaGgAt / svato'rthakriyAyA vastusvabhAvatve puruSasyApi svataH zazvadarthakriyAsvabhAvatvAnnityaM vastutvamastu, vikriyAvirahe'pi nityakArakatvasyApi ghaTanAt / iti kazcit sopi na parIkSAdakSadhiSaNaH, pramANavirodhAt. pratyakSato'numAnAdeva nityArthakriyAyAH kadAcidaparicchedAt / svasaMvedanameva nityacetanArthakriyAM paricchinattIti cet, na, tathA tadbuddhyAnadhyavasAyAt / na hi buddhyAnadhyavasitAM cetanAM puruSazcetayate, buddhiparikalpanAvaiyarthyaprasaGgAt, sarvasya zabdAderviSayasya buddhyanadhyavasitasyaiva puMsA saMvedyatvasiddheH / syAnmataM na cetanA nAma viSayabhUtArthAntaraM puMso'sti yA buddhyAdhyavasIyate tasyAstatsvarUpatvAt svataH prakAzanAcca ' iti tadapyayukaM tadarthakriyAtvAyogAt / na hyarthakriyAvataH svarUpameva sadAvasthAyyarthakriyA prasiddhAsti, tasyAH pUrvAkAraparityAgenottarAkAropAdAnena ca svasmin paratra vA pratIteH / so'yaM pUrvAparasvabhAva parihArAvAptilakSaNAmarthakriyAM kauTasthyepi bruvANaH kathamanunmattaH ? sA hyarthakriyotpattirjJAptirvA / na ca zazvadavasthite sarvathAsau pratIyate, tatra kArakajJApakahetuvyApArAsaMbhavAt / na hi puruSasyArthasyotpattizcetanAkriyA yena kArakahetorupAdAnasya sahakAriNo vA vyApArastatra bhavet / tathopagame vA tasyAnityatvAnuSaGgAtkutaH kauTasthyasiddhiH ? cetanA puMso jJaptikriyetyapi na yuktaM yatastatra jJApakahetoH pramAtuH pramANasya ca vyApAraH syAt / syAnmataM na puruSalakSaNasyArthasya kriyA cetanAkhyotpattirjJAptirvA / kiM tarhi ? svabhAva eva tasya sarvadA tatsvabhAvatvAt ' iti tadapyasat, puMsaH pariNAmasiddhiprasaGgAt, pariNAmavivartadharmAvasthAvikArANAM svabhAvaparyAyatvAt / nanu ca ' sthitasya dharmiNaH pUrvAkAratirobhAvenottarAkArAvirbhAvaH pariNAmaH / sa kathaM svabhAvaparyAyaH ? sadAvasthitasya svarUpasya svabhAvatvAt / etena vivartavikArA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %% % %% paricchedastRtIyaH // // 255 //
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vasthAnAM svabhAva paryAyatvaM vyudastaM vivartAdInAM kAdAcitkatvAt / tata eva dharmavizeSasya na svabhAvaparyAyatvam / dharmasAmAnyasyApi sAdhAraNatvAdasattvameva, zazvadanapAyino'sAdhAraNasya svarUpasya svabhAvatvAt / ' iti kazcit, sopi na tattvavit, satatAvasthitasyaikAntataH kasyacitsvabhAvasyAsaMbhavAt / sa hi na tAvatsakalapramANenAparicchidyamAnaH pratiSThAmiyati, atiprasaGgAt / paricchidyamAnastu pUrvAparicchidyamAnarUpatAvyavacchedena pariNAmalakSaNAnusaraNAt kathaM na svabhAva: pariNAma eva syAdyavastatparyAyo na syAt ? etena vivartAdInAM svabhAva paryAyatvamuktaM, tadvatsvabhAvasyApi kathaMcitkAdAcitkatvasiddheH / dharmasAmAnyasya tu yathA sAdhAraNatvaM tathA svabhAvasAmAnyasyApi, pariNAmAdisAmAnyavat / tataH pariNAmAdivizeSANAM svabhAvavizeSaparyAyatvaM pariNAmAdisAmAnyAnAM tu svabhAva sAmAnyaparyAyatA vyavatiSThate / pUrvottarAkArayostirobhAvAvirbhAvau tu nAzotpAdAveva nAmAntareNoktau, sarvathA tadabhAve svabhAvasyAsaMbhavAt / tadetadvinAzotpattinivAraNamabuddhipUrvakaM pratyakSAdivirodhAt kSaNikaikAntavat / nedamasiddhaM sAdhanaM, puruSasyotpAdavyayadhauvyAtmanaH svasaMvedanapratyakSAt smaraNAtpratyabhijJAnAdUhAdanumAnAcchratAcca pramANAt sunizcitAsaMbhavadbAdhakapramANAtpratipatteH, vinAzotpattirahitasya jAtucidapratIteH pratyakSAdivirodhasya nizcayAt / etena kSaNikaikAntanidarzanasya sAdhanavikalatA nirastA, sarvathA sthitirahitasya cetasaH pratyakSAdAvapratibhAsanAttadvirodhasya siddheH / sAdhyazUnyatA ca na saMbhavati, sthitimAtrAbhinivezasyeva niranvayakSaNikAbhinivezasyApi mithyAbuddhipUrvakatvAt / etenAvyaktaM nityamevetyapAstaM vyaktasyApi nityatvAnuSaGgAt, nityAdavyatiriktasyApyanityatve caitanyasyApyanityatvApatteH / sarvathA vyaktasyApi nityatve pramANakArakavyApAravirodhAttadaprameyamanarthakriyAkAri prasajyeta // 37 // ramAramaNazaGkaradruhiNacandrasUryAdayaH, prasAdamiva mUrdhni yatkramarajaHkaNaM bibhrati // For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 256 / / www.kobatirth.org prasIdatu sa vo vibhurddharaNarAjapadmAvatI-niSevitapadadvayaH prakaTapArzvapuNyAhvayaH // 1 // tRtIyaparicchede kiMcid vivicyate-sAkSitvAdivaditi, pradhAnAt sakalakAryotpattAvAtmanastATasthye nAvasthAnaM sAkSitvam, AdinA prakRtibhinnatvAdigrahaH, puruSakalpanAvaiyarthyAditi puruSo hi pradhAnakAryabuddhitattvaniSThacit pratibimbagrAhitayaiva kalpyata iti, buddhyAdhyavasitasyaiveti anyathA puruSe viSayoparAgaprasaGgena nirddharmakatvavyAghAtApatteH, paramparAsambandhenopacArastu na tadvyAhanti, upalakSaNasyAvizeSakatvAditi bhAvaH / tasyA iti vastutvavyavahAre tAdRzyA evArthakriyAyA upayuktatvAditi bhAvaH / kiM tarhi svabhAva eveti dhAtvartharUpakriyAzrayaNAditi bhAvaH / puMso'rthasya cetanAyAH svabhAvakriyAtvoktau svabhAvapadasya pariNAmaparyAyatvAtpariNAmAbhyupagamaprasaktirityAha- puMsa ityAdinA, svabhAvapadasya na | pariNAmaparyAyatvamityAzayena sAMkhya AzaMkate nanu cetyAdinA, asatsvamevAsvabhAvaparyAyatvameva, uktasAMkhyAzayaM dUSayati jainaH so'pi na tattvavidityAdinA pUrvAparicchidyamAnatArUpavyavacchedeneti, na ca paricchidyamAnatvAparicchidyamAnatvena svabhAvaM bhettumalamiti zaGkanIyam / atadvyAvRtterapi svabhAvabhedanibandhanatvasya bahudhA vyavasthApitatvAt, anyathA'dhikRtacitsvabhAvasyApi svabhAvAntaravyAvRttirUpatvaprasaGgAditi draSTavyam / sarvathA tadabhAva iti, trailakSaNyasyaiva svabhAvatvavyavasthiterityarthaH / etenotpAdavyayadhaunyAtmana eva svAtmanaH pratyakSAdipramANasiddhatvena, etenAtmatattvasyaikAntanityatAnirAkaraNena vakSyamANakArikArthAnusAreNa ca, iSTApatyAzaGkAyAmAha -' sarvathetyAdi ' // 37 // pramANakArakairvyaktaM, vyaktaM cedindriyArthavat / te ca nitye vikAryaM kiM, sAdhoste zAsanAdvahiH // 38 // For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedastRtIyaH // // 256 //
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir LSOURCESS na hi pramANaM nityaM nAma, tatkRtAbhivyakteH pramitirUpAyA mahadahakArAdau vyaktAtmani nityatvaprasaGgAt / nApi kArakaM nityaM, tadvihitAbhivyaktarutpattirUpAyAH sAtatyaprasakteH / tathA ca na vyaktaM pramANakArakairabhivyaktamindriyairarthavaditi zakyaM vaktum , pUrvamanabhivyaktasya vyaJjakavyApArAdabhivyaktipratIteH / atha matam , pramANakArakANi vyavasthitameva bhAvaM vyaJjayanti cakSurAdivat svArtham / tato na kicidvipratiSiddhamiti, tadapyasamyak , sarvathA nityatvena bhAvasyAvyavasthitatvAt kathaMcidanityasyaiva pramANakArakavyApAraviSayatvavinizcayAt / cakSurAdayo hi svArtha rUpAdikamanabhivyaktasvabhAvaparihAreNAbhivyaktasvabhAvopapAdanena ca vyaJjayantaH svayamavyaJjakarUpatyAgena vyaJjakatvasvIkaraNena ca vyaJjakavyapadezabhAjo dRSTAH / na caivaM pramANa kArakaM ca parairiSTam , tayornityatvAbhyupagamAt / tatkRtasya ca viSayavizeSavijJAnAdeH zAzvatatvAnna kiJcibyaktyartha pazyAmaH, kathaJcidapUrvotpattau tadekAntavirodhAt / na hyanekAntavAdinastava sAdhoH zAsanAdahirviSayavizeSavijJAnAbhilASapravRttyAderutpattiH kathaJcidapUrvA yujyate, yato'syAmabhyupagamyamAnAyAM nityatvaikAntavirodho na bhavet , tadabhAve vikAryAnupapatteH / na hi kathaJcidapUrvotpattyabhAve kiMcidvayaGgaya kArya vA vikAryamupapadyate // 38 // na vai kiMcidviruddha kAryakAraNabhAvAbhyupagamAdityanAlocitasiddhAntam , kAryasya sadasattvavikalpadvayAnatikramAt / tatra pramANetyAdikArikAyAM te ca nitye ityantena, yadi vyaktamindriyairarthavat pramANakArakAbhyAM vyaktaM svIkriyate te ca pramANakArake nitye svIkriyete tahatyidhyAhArAttarhi tadA, te tava, sAdhoH zAsanAdvahiranyatra, vikArya kiM na kizcit , pramANakArakakRtAbhivyakterapi sadAtanatvAdityakSarArthaH / atra pramANakArakairityapapAThaH bahuvacanAntakAntasya te iti dvivacanAntatacchabdena parAmarzAyogAta , kintu pramANakArakavyaktamiti samastapATha eva yuktaH, vRttI bahuvacanAntapAThasya For Private And Personal Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Si Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI pricchedstRtiiyH|| vivrnnm|| // 257 // tAtparyavivaraNarUpatvenApyupapatteriti dhyeyam / bhagavataH sAdhutvenAbhidhAnaM tacchAsanabahiSThAnAmasAdhutvena tadutprekSAmAtrakalpita- pravacane vicArasammardAsahiSNutvamabhivyanakti / na kiJcidvyaktyartha na kizcidabhivyaktiprayojanam , tadekAntavirodhAnityatvaikAntavirodhAt // 38 // yadi satsarvathA kArya, puMvannotpattumarhati / pariNAmapraklaptizca, nityatvaikAntabAdhinI // 39 // na tAvatsataH kAryatvaM caitanyavat / na hi caitanyaM kArya, tatsvarUpasya puMsopi kAryatvaprasaGgAt , yatastadvanmahadAdeH sata eva kAryatvaM siddhyet / nApyasataH, siddhAntavirodhAdgaganakusumAdivat / " asadakaraNAdupAdAnagrahaNAtsarvasaMbhavAbhAvAt / zaktasya zakyakaraNAt kAraNabhAvAza satkAryam // 1 // " iti hi sAMkhyAnAM siddhAntaH / sa cAsataH kAryatve virudhyate eva / tathA 'yatsarvathApyasat tannotpadyate / yathA gaganakusumam / sarvathApyasaJca kArya kasyacit / ityanumAnavirodhazca pratyeyaH / nAparamekAntaprakArAntaramasti / tata eva na kiMcitkArya, kevalaM vastuvivarta evetyekAntostIti cet, na, tasyApyasaMbhavAt , vivartAdeH pUrvottarasvabhAvapradhvaMsotpattilakSaNatvAt , tathopagame pariNAmasiddheranekAntAzrayaNaprasaGgAt / tadetat trailokya vyakterapaiti nityatvapratiSedhAt , apetamapyasti vinAzapratiSedhAdityanekAntoktirandhasarpabilapravezanyAyamanusarati, svadarzanAnapekSaM yathopalambhamAzrayasvIkaraNAt // 39 // tadevaM nityatvaikAntabAdinAM,___ sUtre'vataraNikoktadvitIyavikalpottaranyUnatAM parijihIrSurAha-bhASyakRt-'nApyasata ityAdi ' pariNAmasiddheriti tathA ca sUtre praklaptipadArthaH prsiddhirityrthH|| 39 // puNyapApakriyA na syAta, pretyabhAvaH phalaM kutH|bndhmokssau ca teSAM na, yeSAM tvaM nAsi naaykH||40|| OMACCUSARKARISHk | // 257|| For Private And Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir %A5%C455 puNyapApakriyA kAyavAGmana karmalakSaNA zubhA'zubhA / sA pradhAne tAvannAsti, sarvathA nityatvAtpuruSavat / tadabhAve puNyapApayoH kriyA utpattilakSaNA nAsti, kAraNAbhAve kAryAnudayAt / tataH pretyabhAvo janmAntaralakSaNastatphalaM ca sukhAdyanubhavalakSaNaM kutaH syAt ? tato bandhamokSau ca yathoktalakSaNau na stasteSAM yeSAM tvamanekAntavAdI nAyako nAsi / iti tAtparyArthaH / tato nityatvaikAntadarzana naitat prekSApUrvakAribhirAzrayaNIya, puNyapApapretyabhAvabandhamokSavikalparahitatvAnnairAtmyAdivat / na caitat kacidekAnte saMbhavati, kuzalAkuzalaM karmetyatra tadasaMbhavasya samarthitatvAt // 40 // satyametannityatvaikAnte dUSaNaM kSaNakSayakAntasyaiva prAtItikatvAditi vadantaM vAdinaM pratyAhuHkSaNikaikAntapakSepi, pretyabhAvAdyasaMbhavaH / pratyabhijJAdyabhAvAnna, kAryArambhaH kutaH phalam // 41 // kSaNikaikAntapakSe cetasaH kAryArambho nAsti, pratyabhijJAnasmRtIcchAderabhAvAt santAnAntaracittavat / tadabhAvazca pratyabhijJAturekasyAnvitasyAbhAvAt / santAnaH kAryamArabhate ityapi mithyA, tasyA'vastutvavirodhAt kAryArambhakasya vastutvAt / cittakSaNAnAM cAvastutApattirakAryArambhakatvAt / na ca tatkAryArambhakatvAbhAve phalaM puNyapApalakSaNaM saMbhavati / tadabhAve na pretyabhAvo na bandho na ca mokSaH syAt / iti kSaNakSayaikAntadarzanamahitam , asaMbhavatpretyabhAvAditvAducchedaikAntavaddhauvyaikAntAbhyupagamavadrA / na hi sarvathocchedaikAnte zUnyatAlakSaNe nityatvaikAnte vA pretyabhAvAdiH saMbhavati, yato'yaM dRSTAntaH sAdhanadharmavidhuraH syAt / nApi prekSAvatAM tadAzrayaNaM hitatvena mataM, yena sAdhyavikalaH syAt / atha matametat , kSaNikatve'pi cittakSaNAnAM vAsanAvazAtpratyabhijJAnaM tadevedaM sukhasAdhanamiti smaraNapurassaramutpadyate / tato'bhilApAttatsAdhanAya pravRttiriti kAryArambhAtpuNyapApakriyAsiddheH pretyabhAvAvisaMbhavAdasaMbhavatpretyabhAvAditvAditi For Private And Personal Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / ||258|| www.kobatirth.org heturasiddho na sAdhyasAdhanAyAlamiti, tadasat, bhinnakAlakSaNAnAmasaMbhavadvAsanatvAdakAryakAraNavat / pUrvameva cittamuttarotpattau vAsanA tatkAraNatvAditi cet, na, niranvayakSaNikatve kAraNasyaivAsaMbhavAt / tathAhi / na vinaSTaM kAraNamasattvAcciratarAtItavat / samanantarAtItaM kAraNamiti cet, na, samanantaratvepyabhAvAvizeSAt / na ca pUrvasyottaraM kAryaM, tadasatyeva hi bhAvAdvastvantaravadatikrAntatamavadvA, yataH pUrvasya kAraNatvanirNayaH syAt / tadanvayavyatirekAnuvidhAnAduttaraM tatkAryamiti cet, na tasyAsiddheH / na hi samarthe'smin sati svayamanutpitsoH paJcAdbhavatastatkAryatvaM samanantaratvaM vA nityavat, tadbhAve svayamabhavatastadabhAve eva bhavatastadanvayavyatirekAnuvidhAnavirodhAt / kSaNikaikA kAraNAbhAvAvizeSe'pi kAryotpattisamayaniyamAva kuptau kasyacitkauTasthyepi tatkaraNasamarthasadbhAvAbhede'pi kAryajanmanaH kAlaniyamaH kinna syAta ? vizeSAbhAvAt / yathaiva hi svadezavatsvakAle sati kAraNe samarthe kAryaM jAyate, nAsatIti tadanvayavyatirekAnuvidhAyISyate tathA svakAle'nAyante sati samarthe nitye svasamaye kAryamupajAyamAnamanyadAnupajAyamAnaM tadanvayavyatirekAnuvidhAyi kathaM nAnumanyate sarvadA samarthe nitye kAraNe sati svakAle eva kAryaM bhavatkathaM tadanvayavyatirekAnuvidhAyIti cet, tarhi kAraNakSaNAtpUrvaM pazcAccAnAdyanante tadabhAve vizeSazUnye'pi kacideva tadabhAvasamaye bhavatkAryaM kathaM tadanvayavyatirekAnuvidhAyi ? iti na kazcidvizeSaH / tadevamanvayavyatirekAnuvidhAnAbhAvAvizeSe'pi kSaNikaikAnte eva kAryajanmeti vacanamabhinivezamAtranibandhanam / tathA cAkasmikatvaM syAt, samarthaM kAraNamanapekSya svayamabhimatasamaye bhavataH kAryasya nirhetukatvaprasakternityakAryavat / ubhayatrAvizeSeNa kathaJcidanupayoge'pi kacidvyapadezakalpanAyAmanyatrApi kiM na bhavet ? kSaNikasya kAraNasya sarvathA kAryaM pratyupayogAbhAve'pi tasyedaM kAryamiti vyapadizyate, na punarnityasya tAdRza iti na kiJcinnibandhanamanyatra mahAmohAt / nityasya pratikSaNamanekakAryakAritve kramazonekasvabhAvatvasiddheH kathamekatvaM syAditi cet, For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedastRtIyaH // // 258 //
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSaNikasya kathamiti samaH paryanuyogaH / sa hi kSaNasthitireko'pi bhAvo'nekasvabhAvazcitrakAryatvAnnAnArthavat / na hi kAraNazaktibhedamantareNa kAryanAnAtvaM yuktaM rUpAdijJAnavat / yathaiva hi karkaTikAdau rUpAdijJAnAni rUpAdisvabhAvabhedanibandhanAni tathA kSaNasthiterekasmAdapi bhAvAt pradIpAdevartikAmukhadAhatailazoSAdivicitrakAryANi zaktibhedanimittakAni vyavatiSThante / anyathA rUpAdernAnAtvaM na sidhyet , cakSurAdisAmagrIbhedAttajjJAnanirbhAsabhedo'vakalpyeta, karkaTikAdidravyaM tu rUpAdisvabhAvabhedarahitamekamanaMzamiti vadatopi nivArayitumazakteH / cakSurAdibuddhau rUpAdivyatiriktasya dravyasyApratibhAsanApAdayo nAnaiveti cet , tarhi vartikAmukhadAhAdikAryAnumAnabuddhiSu vicitratacchaktivyatirekeNa pradIpakSaNasyaikasyApratibhAsanAnnAnAzaktaya eva kiM na syuH ? // nanu ca 'zaktizaktimatorarthAntarAnarthAntarabhAvapakSayoH zaktInAmaghaTanAnna tAH paramArthasatyaH saMbhAvyante / tatastAsAmarthAntarabhAve vyapadezAnupapattiH saMbandhAbhAvAt / tena tAsAmupakAryopakArakabhAvasaMbandhakalpanAyAM yadi zaktimatA zaktyantaraiH zaktaya upakriyante tadAnavasthA, aparAparArthAntarazaktiparikalpanAt / tasya zaktibhirupakAre'nekopakAryarUpatApattiH / tadupakAryarUpANAM tato bhede tasyAnupakArAttadvyapadezAnupapattistadavasthA / taistasyopakArakaraNe'navasthitireva parAparopakAryarUpaparikalpanAt / zaktimataH zaktInAmanarthAntarabhAve zaktimAneva, na zaktayo nAma anyatrAtavyAvRttibhyaH kalpitAbhyaH' iti cet, na, rUpAdInAmapi dravyAdarthAntarAnAntarabhAvavikalpayoraghaTanAt paramArthasattvAbhAvAnuSaGgAt prakRtadoSopanipAtAvizeSAt , pratyakSabuddhau pratibhAsamAnA rUpAdayaH paramArthasanto na punaranumAnabuddhau pratibhAsamAnAH zaktaya iti vaktumazaktaH kSaNakSayavargaprApaNazaktyAdInAmaparamArthasattvaprasaGgAt / kSaNakSayAdInAM pratyakSa pratibhAtAnAmeva viparItAropavyavacchede'numAnavyApArAdadoSa iti cet , tarhi nAnAkAryajananazaktInAmapi pratyakSe'vabhAtAnAmeva samAropavyavacchede kAryAnumAnavyApArAtkazci 44 For Private And Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 259 // dapi doSo mA bhUt / nAnAkAryadarzanAttajananazaktirekA tAdRzyanumIyate, na puna nAzaktaya iti cettarhi nAnArUpAdijJAnanirbhAsabhedA-1&AparicchedattAdRzaikasvabhAvo dravyasya vyavasthApyeta, na punarnAnArUpAdaya iti samaH smaadhiH| pradIpakSaNasyaikasya vartikAmukhAdisahakArisAmagrI- stRtiiyH|| bhedAt taddAhAdivicitrakAryajananaM na punaH svabhAvabhedAditi cettarhi karkaTikAdidravye cakSurAdisahakArisAmagrIbhedAdUpAdijJAnani sabhedo na punA rUpAdyanekasvabhAvabhedAditi nizcIyate / yugapadekArthopanibaddhadRSTInAmapi bhavitavyameva pratibhAsabhedena, kAraNasAmagrIbhedAt / anyathA darzanabhedopi mA bhUt / na caivaM, prtyaasnnetryorveshdyetrnirbhaasoplbdheH| seyamubhayataH pAzArajjuH saugatAnAM, rUpAdijJAnanirbhAsabhedAnupAdibhedaM vyavasthApayataH pradIpakSaNasyaikasya kAryavaicitryAt svabhAvabhedaprasaGgAt , tasyaikasvabhAvatvaM vyavasthApayato rUpAdinAnAtvAvyavasthApanAt / sakRtkAraNakhabhAvabhedamantareNa yadi kAryanAnAtvaM, kramazopi kasyacidapekSitasahakAriNaH kAryasantatiH kiM na syAt ? sahakAriNastaddhetusvabhAvamabhedayantopi kAryahetavaH syuH kSaNakSayavat / yathaiva hi kSaNikasvalakSaNasya nAnAkAryANi yugapadupajanayataH sahakArikAraNAni na kazcidatizayaM tato bhinnamabhinnaM vA samupajanayanti, kiM tarhi ? kAryANyeva bhinnasvabhAvAni vidadhati / tathaiva nityasyApi / na hi kAdAcitkAni tattatkartuM samarthAnIti sthirothastatkaraNasvabhAvaM jahAti tadvaddhipUrvakatvAbhAvAt kSaNika sAmagrIsannipatitakakAraNAntaravat / na hi kSaNikakSityudakAdisAmagryAmantyakSaNaprAptAyAmaGkharajananasamarthAyAM satyAM tatsannipatitaM bIjaM kAraNAntaramaGkurajananasvabhAvaM jahAti, tasya tadakAryatvaprasaGgAt / na hi hetavaH parasparamIrdhyAvaliptAH kacidekatra kArye, yenaikasya tatra vyApAre'pare nivarteran / kSaNikorthaH svAntyakAraNasAmagrIsannipatitaH svakAryakArI tAdRzasvahetusvabhAvAdutpannatvAt , na punarnitya iti kalpayitvApi svahetuprakRti bhAvAnAM svaprakRtiravazyamanveSyA, tatsvabhAvavazAt tatkAraNaprakRtivyavasthApanAt tadayamakAraNopi svabhAvaniyatorthaH // 259 // For Private And Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org syAt / nanu ca kSaNikasya kSaNAdUrdhvamasthAnaM svaprakRtirvinazvaratvAdanviSyate / vinAzasvabhAvaniyatatvaM ca vinazvaratvaM, na punaH kAlAntarAvasthAyinaH kadAcinnAzitvamahetukatvAdvinAzasya / tathA hi / yadyadbhAvaM pratyanapekSaM tat tadbhAvaniyatam / yathAntyakAraNasAmagrI svakAryotpAdanaM pratyanapekSA tatsvabhAvaniyatA, vinAzaM pratyanapekSazca bhAvaH / iti svabhAvahetuH / na tAvadayamasiddhaH kalazAdervinAzasya mudrarAdihetubhirvyatiriktasyAvyatiriktasya vA karaNAsaMbhavAn taM prati tadanapekSatvasiddheH / ghaTAdervyatiriktasya vinAzasya karaNe tadavasthatvaprasaGgAdvinaSTa iti pratyayo na syAt / vinAzasaMbandhAdvinaSTa iti pratyayotpattau vinAzatadvatoH kazcitsaMbandho vaktavyaH / sa ca na tAvattAdAtmyalakSaNaH, tayorbhedopagamAt / nApi tadutpattilakSaNo ghaTAdestadakAraNatvAt tasya mudrAdinimittakatvavacanAt / tadubhayanimitatvAdadoSa ityapyasAram, mudrAdivadvinAzottarakAlamapi kumbhAderupalambhaprasaGgAt / kuTAdeH svavinAzaM pariNAmAntaraM lakSaNaM pratyupAdAnakAraNatvAnna tatkAle darzanamityapi na yuktaM, pariNAmAntarasyaiva hetvapekSatvasiddheH, vinAzasya tadvyatiriktahetvanapekSatvavyavasthiteH sugatamatasiddhiprasakteH / sugatamataM hi na sarvathA vinAzasya nirhetukatvam / kiM tarhi ? kAryajanakahetuvyatiriktahetvanapekSatvamiti vAdAvasAnaM syAt / vinAzatadvatorvizeSaNavizeSyabhAvaH saMbandha ityapi midhyAbhidhAnaM, parasparamasaMbaddhayostadanupalabdheH / prAgabhAvatadvatorvizeSaNavizeSyabhAvo'nenaiva nirastaH / kAryakAraNayorasyedaM kAryamiti vizeSaNavizeSyabhAvaH kathamityapi na codyam, tatra tadvyavahArasya kAryakAra bhAvanibandhanatvAt tadvyatirekeNa bhinnayorvizeSaNavizeSyabhAvAsaMbhavAt / tato'narthAntaraM vinAzaH kAraNaiH kriyata iti pakSAntaramapi na samyak, svakAraNAdutpannasya kuTAtmano vinAzasya kAraNAntarANAM vaiyarthyAt / anyathA parAparakAraNAnuparamaH syAt / iti bhAvAnAM vinAzasvabhAvatvaM sAdhanaM sthiterapi nirnimittatvaM saadhyet| tathA hi yadyadbhAvaM pratyanapekSaM tattadbhAvaniyatam / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.cbabirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 26 // pricchedstRtiiyH|| yathA vinAzaM pratyanyAnapekSaM vinazvaram / tathaiva sthiti pratyanapekSaM sthAsnu vastu / iti svabhAvahetuH / na cAyamasiddhaH, taddhetorakizcitka- ratvAt tadvyatiriktAvyatiriktAkaraNAt ityAdi sarva samAnam / na hi vastuno vyatiriktA sthitistaddhetunA kriyate, tsyaasthaasnutvaaptteH| sthitisaMbandhAttasya sthAsnuteti cet, na, sthititadvatoH kAryakAraNabhAvAsaMbhavAt sahabhAvAttayoH, asahabhAve sthiteH pUrva tatkAraNasyAsthi| tiprasaktaH, sthiterapi svakAraNAduttarakAlamanAzrayatvAnuSaGgAt / tayorAzrayAzrayibhAvaH saMbandha iti cenna, arthAntarabhUtayoH kAryakAraNabhAvAbhAve tadabhAvAbhyupagamAt kuNDabadaravat / tadavyatiriktA sthitistaddhetunA vidhIyate ityayamapi pakSo na zreyAn , tadvaiyardhyAt, sthitisvabhAvasyApi sthitikaraNe tatkAraNAnAmanuparamaprasaGgAt , svayamasthitisvabhAvasya sthitikaraNAyogAdanutpattisvabhAvasyotpattikaraNAyogavat / tataH sthitisvabhAvaniyatortha: syAt sarvadA sthiterahetukatvAt / tadevamAdau sthitidarzanAcchabdavidyutpradIpAderante'pi sthiteranumAnaM yuktam / anyathA, ante kSayadarzanAdAdau tatpratipattirasamaJjasaiva / tAdRzaH kAraNAdarzanepi kathaMcidupAdAnAnumAnavat tatkAryasantAnasthitiradRSTApyanumIyeta / zabdavidyudAdeH sAkSAdanupalabdhamupAdAnamanumIyate nirNibandhanotpAdaprasaGgabhayAna punastaduttarakAryamavastutvAnuSaGgabhayAditi kimapi mahAmohavilasitam / zabdAderuttarakAryAkaraNepi yogijJAnasya karaNAnnAvastutvaprasaktiriti cet, na, AsvAdyamAnarasasamAnakAlarUpopAdAnasya rUpAkaraNepi rasasahakAritvaprasaGgAt , tato rasAdUpAnumAnAnupapatteraniSTaprasaGgAt / tathA dRSTatvAnnehAniSTaprasaGga iti cet, kiM punaH zabdAdeva zabdasyotpattirupalabdhA kadAcit ? zAdizabdasaMtatau madhyAvasthAyAM zabdAdeva zabdasyotpattiISTeti cet, kathamuttarazabdotpattiradRSTA ? tathaiva tadddaSTeriti zabdAdeyogijJAnakaraNavaduttarazabdAdikaraNamanumIyatA, rUpopAdAnAdUpotpattivat / tasmAt kathaMcana sthitimataH pratikSaNaM vivartopi, nAnyathA, gaganakusumavat / yadi punaH paramArthataH kAryakAraNabhAvasyAbhAvA AAAAAAA // 26 // For Private And Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir A AMANACEACCASCR5 dvirodhyavirodhakabhAvAdivat pratikSaNaM vivartopi neSyate saMvidadvaitAbhyupagamAditi matistadA prabhavAderayogAt kutaH pretyabhAvAdiH ? syAdvAdibhirApAdyasya pretyabhAvapuNyapApakriyAbandhamokSatatphalAbhAvasya svayamevAbhyupagamAdatimItapralApamAtrametadAlakSyate, saMvidadvaitasya sAdhanAsaMbhavAt , saMvinmAtrasya svakAryAkaraNe'narthakriyAkAriNo vastutvavirodhAnnityatvavat , tasya svakAryakaraNe kAryakAraNasvabhAvasiddheH / saMvidadvaitena bhedabhrAntibAdhane bAdhyabAdhakabhAvaH / tadabAdhane tasyAvyavasthitiH pratipakSavyavacchedAbhAvAt / saMvRttimAtreNa satyapi hetuphalabhAve'kAraNakAryAntaravatsantatirna syAdatAdAtmyAvizeSAt / na hi kAryakAraNakSaNAnAmakAryakAraNakSaNebhyastAdAtmyAbhAvaikAnte kazcidvizeSo nairantaryAdiH saMbhavati, tasya bhinnasaMtAnakAryakAraNakSaNeSvapi bhAvAt / tatsvabhAvavizeSAvakuptau tAdAtmye ko'paritoSaH ? kathaMcittAdAtmyasyaivaikasaMtAnakSaNAnAM svabhAvavizeSasya vyavasthiteravyabhicAriNaH kAryakAraNabhAvasya sugatetarakSaNeSu bhinnasaMtAneSvapi bhAvAt , bhedatAdAtmyayorhi virodhasya sarvathApyaparihAryatvAt , saMvidi vedyavedakAkArabhede'pi tAdAtmyopagamAdanyathaikajJAnatvavirodhAt, saMvidAkAravedyAdyAkAravivekayoH pratyakSaparokSayobhaidepi saMvidekatvAGgIkaraNAt , kathaMcittAdAtmyAbhAve saMtAnaniyamanibandhanasya svabhAvavizeSasyAnupalabdheH / tatsaMtAnApekSayA pretyabhAvAdi mA masta, kSaNakSayaikAnte saMtAnasyaiva sAdhayituM duHzakyatvAt , jJAnajJeyayoH pratikSaNaM vilakSaNatvAt / sa evAhaM tadevedamiti pratyabhijJAnAdanusmaraNAdabhilASAdezca saMtAnaniyamasiddhiriti cet, na, tasyaivAsaMbhavAt / sarvathA vailakSaNye puMso'rthasya ca na vai pratyabhijJAnAdiH puruSAntaravadarthAntaravaJca / tataH karmaphalasaMbandhopi nAnAsaMtAnavadaniyamAnna yuktimavatarati / tadanAdivAsanAvazAttanniyama iti cet , na, kathaMcidapyatAdAtmye kAryakAraNakSaNayostadaghaTanAttadvat / tatsUktaM 'kSaNikapakSo buddhimadbhiranAdaraNIyaH srvthaarthkriyaavirodhaannitytvaikaantvt'| na cArthakriyA kAryakAraNarUpA satyeva kAraNe syAda For Private And Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 261 // www.kobatirth.org satyeva thA / satyeva kAraNe yadi kArya, trailokyamekakSaNavarttiM syAt, kAraNakSaNakAla eva sarvasyottarottarakSaNasaMtAnasya bhAvAt, tataH saMtAnAbhAvAtpakSAntarAsaMbhavAcca / iti sthitameva sAdhanaM sarvathArthakriyAvirodhAditi sAdhyaM ca kSaNikapakSo buddhimadbhiranAdaraNIya iti, pratyabhijJAdyabhAvAtpretyabhAvAdya saMbhava iti ca, asminpakSe prayAsAbhAvAt / yadi punarasatyeva kAraNe kArya tadA kAraNakSaNAtpUrvaM pazcAcAnAdiranantazca kAlaH kAryasahitaH syAt kAraNAbhAvAvizeSAt / tadavizeSepi kAryasya svayaM niyatakAlatve nityasya sarvadA bhAvAvizeSe'pi tatsyAdityuktam / kiM ca kSaNikapakSe na tAvatsadeva kAryamutpadyate svamatavirodhAdutpantyanuparamaprasaGgAcca // 41 // 'tasyAvastutvavirodhAditi' santAnAtkAryArambhasvIkAre tasyAvastutvaM yatsaugataiH pratipAdyate tadvirudhyata ityarthaH / 'bhinnakAleti' syAdvAdinAM tu kAraNakSaNasya dravyapratyAsacyA kAryakAle'pi saccAnna sarvathA bhinnakAlatvamiti nobhayorasya doSasya tulyayogakSematvam, na ca svAbhinnadravyasAmAnyAbhinnatvAdinA'tiprasaGgaH, anantadharmAtmake vastuni dravyapratyAsatteviMziSya bhede'nupapattyabhAvAt, yathA cAsmAbhirupAdeyotpattAvupAdAnasya svadhvaMsatvasambandhena niyAmakatvamuktaM tathAsamarthane na doSalezo'pi, svadhvaMsatvasyApi dravyapariNatiprayuktatvena dravyapratyAsacitAyA akSatatvAditi mantavyam / 'tadasatyeva hIti' bhAvapradhAnanirdezAttadasatva eva hItyarthaH / 'svadezayat svakAla iti, ' kAryAdhikaraNadezAvacchinnakAryakAla ityarthaH / 'na kazcidvizeSa iti yadA kAraNaM tadavyavahitottarasamaye kAryotpattiriti vyAptau avyavahitatvapraveze bIjAbhAvAt, avyavahitatvasya dvitrAdikSaNa sAdhAraNyena vinigamakAbhAvAcetyarthaH, vyavahitajanmani kAryatvabuddhyanudayAdavyavahitatvapraveze tu kAryAbhAvakAlotpattike'pi tadanudayAt kathaJcitkArya sahabhAvo'pi kAraNasya kAryotpattiniyAmaka AsthIyatAmiti bhAvaH / ' tAdRzo'-' For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariccheda| stRtIyaH // // 261 //
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir %A4% 94%ACRECCASCARE nupayuktasya, 'kSaNikasyeti' vakSyamANarItyA kSaNikasyApyanekakAryakAritvAt kathamekatvamiti paryanuyogaH sama ityarthaH, kSaNikasyetyatra pratikSaNamityAdi prAktanaM sarva yojanIyam / yattvatra svAbhAvakAle kAryajananAvizeSAditi kasyaciddhatvabhidhAnaM tat sa hItyAdisamarthanagranthasandarbhaviruddham / 'nAnArthavat' sampratipananAnAprayojanavat , 'atavyAvRttibhyo'zaktivyAvRttibhyaH, 'kalpitAbhyo' vAsanAvizeSotthavikalpajJAnaviSayIkRtAbhyaH / 'viparItAropavyavacchede''kSaNikatvabhrAntivyavacchede, 'samAropavyavacchede nAnAkAryajanakazaktyabhAvabhramavyavacchede, nartakyAdikSaNe kAryabhede'pi kAraNabhedAbhAvamAzaMkyAha-bhASyakRt 'yugapadityAdi,' tatra darzanabhedAbhAveSTApattAvanubhavabAdhamAha vRttikRt-na caivamityAdinA, kSaNike nAnAkAryajanakasvabhAvabhedAnabhyupagame tattvasAdhakamUlayuktivAdhaH syAdityAha bhASyakRt-sakRdityAdinA, kSaNakSayavaditi dharmanirdezasya dharmiparatvAt kSaNakSayavati svalakSaNa ivetyarthaH / tathA ca vyAcaSTe vRttikRt yathaiva hItyAdi, RmikasahakAribhireva kAryasya | kRtatvAt sthiramakizcitkaramityAzaGkAyAmAha bhASyakRt-'nahItyAdi' 'tabuddhipUrvakatvAbhAvAt,' anyataH kAryasambhave'haM na kuryAmiti sthirasambandhibuddhipUrvakatvAbhAvAt kAryasyetyarthaH, tathA ca sahakArivat sthirasya hetorniyatapUrvavanitvAdeva kAraNatvamavarjanIyam tadabhimatasAmagrIpraviSTahetvantaravadityarthaH / tadAha-kSaNiketi' 'na tatkAle darzanamiti upAdeyasyopAdAnanAzatvAnnAzasya ca darzanAyogyarUpatvAnnaz adarzana iti dhaatvnusaaraadinyrthH| tadavyatiriktati' tacchabdena pariNAmAntarasya kapAlAderhetuH samanantaro ghaTAdilakSaNo gRhyate, tato vyatirikto heturmudgraadistdnpeksstvvyvsthitrityrthH| sugatamate hi ghaTAde zakAle mudgarAdinA na kizcijanyate, tucchasya dhvaMsasya janayitumazakyatvAt , kapA For Private And Personal Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahastrI pricchedstRtiiyH|| vivrnnm|| // 262 // lAdijanane ca tasyAvyApArAt , kevalaM mudgarAdisahakRtA samanantarasAmagrI sajAtIyakArya na janayatItyarthAt kapAlAde- rutpattiriti bhaavH| sAdhayediti taccAniSTaM saugatasyeti taM pratyaniSTApAdanametajainena kriyata iti bodhyam / 'kuNDabadaravaditi yadyapi kuNDabadarayorAzrayAzrayibhAve kAryakAraNabhAvasya niyAmakatvamaprAtItikamanabhyupagamadoSaduSTaM ca, tathApi svato'vayavAvayavibhAvena kAryakAraNatayA niSpannayoreva tayoryathAzrayAzrayibhAvastathAtra nAstItyayukto'yaM pakSa iti kecid vyAcakSate, vayaM tu jagadavagAhanAhetugaganadRSTAntena badarAdhAratAparyAye kuNDasya hetutvAt kAryakAraNabhAvAbhAve sthititadvatorAzrayAzrayibhAvAnupapattimupapAdayAmaH / badarapratiyogikasaMyogarUpabadarAdhAratAyAM kuNDasya tAdrUpyeNa hetutvamityapare / 'tAdRza' Adau sthitimataH / anumIyata ityAdyazabdasya kAryatvena sopAdAnatvavadantyazabdasya kAraNatvena sopAdeyatvasyAnumAnAvizepAditi bhAvaH / 'avastutvAnuSaGgabhayAditi' zabdavidyudAderuttarakAryAnabhyupagame hi syAdeva kAryAvicchedarUpasattvAbhAvAdavastutvApatterbhayamiti bhAvanIyam / nanu vastutvamarthakriyAkAritvamAtraniyatamityantyazabdAdeyogijJAnajanakatvenaiva tatvopapattenaikadravyakAryAvicchedasiddhirityAzaGkAyAmAha-'zabdAderityAdinA,"tato rasAditi' parasparopAdeyaparasparasahakAritvAdeva hi tadanumAnaM vyavasthitaM niyatopAdAnopAdeyabhAvavicchede tu vyabhicArazaGkayA tanna syAdityarthaH / kathazcana sthitimataiti' kathaMcanetyanenaikadravyatayaiva kAryAvicchedarUpasthityabhyanujJAnAdantyazabdAdyuttaraM na sadRzakAryAnupalambhAnupapattiH, saMvidadvaitAbhyupagamAditi madhyamakSaNasaMvinmAtrasvIkArAdantyakSaNAnAM tatkAlAjJAtAnAM tatkAlasacce maanaabhaavaadityrthH|| 'prabhavAde'kAryArambhAdeH, 'tat svabhAvavizeSAvaklaptAviti' ekasantatipatitakAryakAraNakSaNeSu tadIyatvaniyAmakasva // 262 // For Private And Personal Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhAvavizeSakalpana ityrthH| kAryakAraNabhAvamAtrasyaikasantAnaniyAmakatve'tiprasaGgamupadarzayati, 'avyabhicAriNa ityanena,' nanvekasantAne'pi kSaNAnAM bhinnatvAt kathaM tAdAtmyamupapatsyata ityata Aha ' bhedetyAdi ' bhedatAdAtmyayorvirodhasyApi hi sarvathA'parihAryatvAt kathaJcitpakSe tu dravyaparyAyavidhayA parihAryatvAdeveti cUrNakasahitabhASyapratIkArthaH / uktaprakArameva samarthayati vRttikRt, 'saMvidItyAdinA, 'tadanAdIti' uttaracittotpattikAraNIbhUtaprAktanacittakSaNAtmaka ) ramavAsanAvazAttasya pratyabhijJAnAderniyama ityarthaH / ' tadvat ' nAnAsantAnavat 'pakSAntarAsambhavAcceti' asati kAraNa iti pakSAntarasya cAsambhavAdityarthaH / tena tad dvitIyottarAbhAvAnyUnatvaM yadi punarasatyeva kAraNa ityAdinA vRttau tu bhASyoktapakSAntarasyaiva sphuTIkArAnna paunaruktyam // 41 // yadyasat sarvathA kAryaM tanmA jani khapuSpavat / mopAdAnaniyamo bhUnmAzvAsaH kAryajanmani // 42 // paryAyAkAreNeva dravyAkAreNApi sarvathA yadyasatkAryaM tadA tanmA janiSTa, khapuSpamiva / tathA hi yat sarvathApyasattanna jAyamAnaM dRSTaM, yathA khapuSpam / tathA ca parasya kAryam / iti vyApakaviruddhopalabdhiH / kAryatvaM hi kathaMcitsasvena vyAptam / tadviruddhaM sarvathApyasattvam / pratItaM hi loke kathaMcitsataH kAryatvamupAdAnasyottarIbhavanAt / sadeva kathamasat syAdvirodhAditi na codyaM, (a) sakRdapi viruddhadharmAdhyAsanirAkRtezcitravedanavadityuktaprAyam / tathA cAnvayavyatirekapratIterbhAvasvabhAvanibandhanAyAH kiM phalamapalApena ? tadanyataranirAkRtAvubhayanirAkRtirabhedAt / kathamanvayavyatirekayorabheda iti cet, kAraNasya bhAve bhAvasyaiva tadabhAve'bhAvarUpatvAt / na hi kAraNasyAbhAve'bhAva eva bhAve bhAvo na pratIyate yatastadabhedo na syAt / kathaM bhAvasvabhAvanibandhanAnvayavyatirekapratItistasyA bhAvAbhAvasvabhAvanibandha For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // pricchedstRtiiyH|| // 263 // natvAdityapyanAzakanIyaM, svabhAvAntarasyaivAbhAvavyavahArAItvAt / pAvakaviviktapradezavizeSasyaiva pAvakAbhAvasya dhUmarahitadezasya ca dhUmAbhAvasya pratItigocaratvAt , pAvakAbhAve dhUmAbhAvasya ca vyatirekalakSaNatvAt siddhaM vyatirekapratIterbhAvasvabhAvanibandhanatvamanvayapratIteriva / iti nirAreka, nIrUpasyAbhAvasya pratikSepAt / na ca sarvathApyasataH kAryatve'nvayavyatirekapratItiH kAryakAraNabhAvavyavasthAhetuH, kAraNAbhAve eva kAryasya bhAvAdbhAve cAbhAvAt iti niveditaprAyam / tannAsatkArya, sarvathApyanutpAdaprasaGgAt khakusumavaditi vyavatiSThate, kAryatvakaMthacitsattvayoreva vyApyavyApakabhAvasya prasiddhastathA prtiiteH| tata eva na tAdRkAraNavat , sarvathA'bhUtatvAindhyAsutavat kathaMcidasthitAnutpannatvAditi yojyam / na hi sarvathApyasatkAryamabhUtaM na bhavati, yataH kathaMcidapyasthitamanutpannaM ca na syAt, kathaMcitsata eva sthitatvotpannatvaghaTanAdvinAzaghaTanavat , sata utpAdavyayadhrauvyayuktatvalakSaNatvAt / na cotpAdAditrayarahitaM vastu samasti yataH kAraNavatsyAt , niranvayavinAze tatkAraNasya tadbhAvAyogAt kAryasya tadbhAvAyogavat / satyapi prabhavalakSaNe pUrvapUrvasyottarIbhavanaM mRtpiNDasthAsakozakuzUlAdiSu sakalalokasAkSikaM siddham / tanna svamanISikAbhiH sadRzAparAparotpattivipralambhAnavadhAraNAvakRptimAracayatAM mopAdAnaniyamo bhUt kAraNAntaravat tadanvayAbhAvAvizeSAt sarvathA vailakSaNyAt / na hi mRtpiNDasthAsAdInAM tantupaTAdInAM ca sarvathA vailakSaNyenAnvayAbhAvAvizeSepi mRtpiNDa evopAdAnaM sthAsasya, sthAsa eva kozasya, koza eva kuzUlasya, kuzUla eva ghaTasya, na punastantvAdayaH sthAsAdInAmiti niyamanibandhanaM kimapyasti, yataH pUrvapUrvasyottarIbhavanaM mRtpiNDasthAsAdiSu sakalalokasAkSikaM na bhavet / vailakSaNyAnavadhAraNaM nibandhanamiti cettadyadi sadRzAparAparotpattivipralambhAtpratipattRNAmiSyate tadA samasamayavartitilAdInAM saMtatyotpadyamAnAnAM vailakSaNyAnavadhAraNaM syAt / tatazca parasparabhinnasaMtatInAmapyupAdAnatvaM prasajyeta vizeSAbhA // 263 // 56 For Private And Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir vAt / yathaiva okasaMtAnavartinaH sadRzasyAparAparasyotpattiH sAdRzyamabhAvAvyavadhAnaM ca bAhyaM, vipralambhastvanAdyabhedavAsanAhitamabhedajJAnamantaraGgaM vailakSaNyAnavadhAraNasya kAraNaM tathA bhinnasaMtatInAmapi tilAdInAmiti na vizeSaH / nanu bhinnadezAnAM teSAM satyAmapi sAdRzyotpattau nAbhAvenAvyavadhAnamantarAle parasparamabhAvasya vyavadhAyakasya bhAvAditi na mantavyaM, mRtpiNDasthAsAdInAmekasaMtAnavartinAmapi bhinnadezatvasaMbhavAdabhAvavyavadhAnaprasaGgAt / na hi teSAM kAla eva bhidyate na punardezastasya nityatvaprasaGgAt / sarvasvalakSaNAnAM svarUpamAtradezatayA dezAbhAvAdadoSa iti cetkathamevaM bhinnasaMtatitilAdInAM bhinnadezatA ? | svarUpalakSaNadezabhedAditi cenmapiNDAdInAmapi tata eva sAstu, na cAnyatrApItyavizeSa eva / sAdRzyavizeSAdvizeSa ityapi mithyA, sArazyasyApi paramArthataH kacidabhAvAtsAmAnyavat / atatkAryakAraNavyAvRttyA kalpitasya tu sAdRzyasya ko vizeSa iti cintyam / vailakSaNyAnavadhAraNahetutvamiti cet kRSNatilAdiSu bhinnasaMtAneSvapi samAnam / parasparAzrayatvAnuSaGgazcaivam / sati sAdRzyavizeSe mRtpiNDAdiSu vailakSaNyAnavadhAraNaM tasmin sati sAdRzyavizeSanizcaya iti naikasyApi nirNayaH syAt / nanvanizcitAdeva sAdRzyavizeSAdabhedAdhyavasAyarUpaM vailakSaNyAnavadhAraNaM nizcIyate, tataH sAdRzyavizeSAnumAnAnnetaretarAzrayatvaM tayoriti cet , na, evaM yamalakAdiSvapi tadanumAnaprasaGgAdanvayasyApi tadvatprasakteH / nanu ca niranvayasyApi tAzI prakRtirAtmAnaM kAraNAntarebhyo yayA vizeSayatIti cet , na, atyntvishessaanuplbdhH| tadavizeSAdarzane sarvathA''ndhyaM syAt , vizeSAvizeSayoradRSTau tadrahitavasturUpopalambhAbhAvAt / tasmAdiyamasya prakRtiryayA pUrvottarasvabhAvahAnopAdAnAdhikaraNasthitiM pratikSaNaM bibharti yatoyamupAdAnaniyamaH siddhaH, pUrvottarasvabhAvahAnopAdAnamAtre tadasiddheH sthitimAtravat / athApi kathaMcidupAdAnaniyamaH kalpyeta, kAryajanmani kathamAzvAsaH ? saMvRtimAtreNopakalpitAdupAdAnaniyamAtkAryotpattAvanAzvAsadarza ki For Private And Personal Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 264 // www.kobatirth.org nAt svapnavat / tadatyantAsataH kAryasyotpattestantubhyaH paTAdireva na punaH kuTAdiriti nirhetuko niyamaH syAt / pUrvapUrvavizeSAduttarottaramiyamakalpanAyAmanupAdAne'pi syAt tanniyamakalpanA / tathA'darzanamaheturatraiva vicArAt / na hi yatraiva vivAdastadeva niyamaheturiti yuktaM vaktum, avicArakatvaprasaGgAt / yathAdarzanaM niyamakalpanAyAM hetAvapi kathaMcidAhita vizeSatantUnAM paTasvabhAvapratilambhopalambhAt tadanyataravidhipratiSedhaniyamanimittAtyayAt pratIteralamapalApena / na hi tantutadvizeSayoranyatarasya vidhau niSedhe ca niyamanimittamasti / na hi tantava evAtAnAdivizeSanirapekSAH paTasvabhAvaM pratilabhamAnAH samupalabhyante yena tantumAtrasyaiva vidhiniyamo vizepratiSedhaniyamo vA syAt / nApi tantunirapekSo vizeSa eva paTasvabhAvaM svIkurvannupalabhyate yato vizeSavidhiniyamastantupratiSedhaniyamo vA'vatiSTheta / na copalabdhyanupalabdhI muktvAnyannimittaM tadvidhipratiSedhayorniyamesti yena tadatyayepi tadubhayapratIterapalApaH zobheta / nanu ca nAsti tattvAdyanvaya upalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdheriti svabhAvAnupalabdhistatpratiSedhaniyamanimittaM, vizeSamAtrasyaivopalabdhestadvidhi niyamahetutvAditi cet, na tantvAdyanvayavattadvizeSasyApi nirapekSasyopalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdheravizeSAtpratiSedhaniyamaprasaGgAt / tasmAdupalabdhilakSaNaprAptAnupalabdhirananvayasyaiva na punarubhayarUpasya ityalaM prasaGgena / sarvathAnvayavizeSayoreva pratiSedhaniyamasya nimittAbhAvAt tadubhayarUpajAtyantarasyaiva vidhiniyamasya nimittasadbhAvAt tannimittasyArthakriyAkAritvasya sakalapramANopalambhasya ca prasiddhervirodhAdyasaMbhavAJca / tadevaM kSaNikaikAntapakSe // 42 // 'upAdAnasyottarIbhavanAt ' mRtpiNDAderghaTAdikAryatvena pariNamanAdityarthaH / bhASye 'sakRdapIti' apirevakArArthaH / 'sakRdeva' viruddhadharmAdhyAsasyAnirAkaraNAt, tathA ca vAraMvAraM tannirAkaraNAdityarthaH / 'citravedanavaditi' citravedane hokatvA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedastRtIyaH // // 264 //
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nekatvayorvirodho vAraMvArameva nirAkRtaH, saiva rItiH sattvAsatvayoH pratIyatAmityanenoktam , tata eva kAryatvakathaJcitsattva yotireva, bhASye na tAdRk sarvathA'sat , kAraNavat kAraNApekSotpattikaM, vailakSaNyAnavadhAraNaM nivandhanamiti mRtpi NDasthAsakozakuzUlAdiniyatopAdAnapravRttinivandhanaM nAnvayaH, kintu vailakSaNyasya bhedasyAnavadhAraNamiti saugatAzaGkA / hai tatrAha-iti cet tad yadItyAdi, sadRzAparAparotpattivipralambhAt sadRzAparAparotpattidoSasadhIcInAnAdivAsanApra sUtAbhedajJAnAdityarthaH / upAdAnatvaM prasajyateti kAryAgRhItabhedakSaNasyopAdAnatvAdityarthaH, abhAvAvyavadhAnaM ceti antarAvisadRzakSaNotpattivyavadhAnAbhAvazcetyarthaH / api na vizeSa iti na bizeSa ityarthaH / antarAle sAdRzyapratiyoginAM madhye, abhAvasya daizikAmAvasya, na punardeza iti tathA ca sthAsadeze mRtpiNDAbhAvasattvAdezikAbhAvena tatrApi vyavadhAnAdupAdAnatvaM na syAdityarthaH / atiriktadezena bhinnadezatvAbhAva upAdAnatAnimittamityAzaGkate sarvasvalakSaNAnAmiti bhinnasantatikSaNeSvatiprasaGgAnna kizcidetaditi samAdhatte kathamevamityAdi, vizeSaH kSaNAnAmupAdAnatA'nupAdAnatayorbhedaH, sati sAdRzyavizeSa iti nizcite sAdRzyavizeSa ityarthaH / anyathA vakSyamANAvizeSeNa paunaruktyaprasaGgAt , tadanumAnaprasaGgAdabhedAdhyavasAyenopAdAnopAdeyabhAvaniyAmakasAdRzyavizeSAnumAnaprasaGgAt , tadvat sampratipannaikasantAnavat , yata uktahetosvailakSaNyAt , ayaM pratyakSasiddhaH, avicArakatvaprasaGgAditi yadeva pRSTaM tsyaivottrtvprdaanaadityrthH| nanu tantubhyaH paTAdirivetyAdiniyamaH kuto dRzyata iti na pRSTaM, yena tatra tathA darzanasya hetutvoktAvavicArakatvam , kintu tanniyamahetuprazna eva saH, tatra cAnvayavyatirekazAlitvameva taddheturityuttaraM, tatsiddhizca tathA darzanAditi na praznottaravaiyadhikaraNyamityAzaMkya tadapi ACCURRCARC For Private And Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI sAmAnyavizeSarUpatve tantvAderityU(rapyU)yatAsAmAnyenAnvayAnnAtyantAsattvaM kAryasyetyAgatamityAzayenAha-yathA darzanami- paricchedaH vivaraNam // tyAdinA zobhetetyantena, etena zakteniyAmakatvamapi vyAkhyAtaM, dravyArthatayA sattvasyaiva tadarthatvAt , vizeSakAntavAdI sAmA-17 | tRtiiyH|| nyAnupalabdhimAdAya zaGkate-nanu cetyAdinA, siddhAntavAdI vizeSAnupalabdhimAdAyottarayati netyAdi, ide vahnirnetyatraiva trki||265|| tapratiyogisattvaprasaJjitapratiyogikatvena yogyAnupalabdhyA nirapekSAnyatarAbhAvasiddharubhayaikarUpatAmupasaMharati-tasmAdityA dinA, bhASyakRt-'ananvayasyaiveti' na vidyate'nvayaH sAmAnyasya vizeSeNa saha yatretyAnnirapekSAnyataraparigrahaH // 43 // OM na hetuphalabhAvAdiranyabhAvAdananvayAt / santAnAntaravannaikaH santAnastadvataH pRthak // 43 // kSaNikaikAntapakSepI'ti vivartate / tena pUrvottarakSaNAnAM na hetuphalabhAvo vAsyavAsakabhAvaH karmaphalasaMbandhaH pravRttyAdirvAsti, sarvathA'nanvaye satyanyabhAvAt saMtAnAntaravat / teSAmekasaMtAnatvAtsostIti cet , na, ekasaMtAnasya tadvataH pRthagasattvAt , saMtAnina evAparAmRSTabhedAH santAna iti svayamabhyupagamAt sarveSAM vailakSaNyAvizeSAt / santAnasaMkaraprasaGgazcAvizeSeNAparAmRSTabhedatvasya saMbhavAt , ete evAbhedaparAmarzaviSayA na punaranye iti vizeSanibandhanasyAbhAvAt / vilakSagAnAmatyantabhedepi svabhAvataH kilAsaMkIrNAH saMtatayaH karmaphalasaMbandhAdinibandhanaM zazaviSANasyeva vartulatvamAcaritaM kazcetanaH zraddadhIta ? pratyakSeNApratItetheM svabhAvasyAzrayitumazakyatvAt " pratyakSeNa pratIte'rthe yadi paryanuyujyate / svabhAvairuttaraM vAcyaM dRSTe kAnupapannatA" iti svayamabhidhAnAt / na ca parasparaM vilakSaNAnAmeva kSaNAnAmatyantamanvayAsattveSyantarbahirvA saMtatayo'saMkIrNA eva pratyakSataH pratItAH, tasyaikakSaNagocaratayA saMtAnAviSayatvAt / nApyanumAnataH, svabhAvasya kAryasya vA talliGgasya pratibaddhasyAnavadhAraNAt / pratyabhijJAnAdi tadanumAne liGgamiti cet , na, tasya kaci- 265 // KAMASSACREADCASA For Private And Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shet Kailassagarsuri Gyanmandie danvayAsiddheyaMtirekAnizcayAcca / tata eva nAnyathAnupapattiH, pratyabhijJAnAdeH saMtAnAbhAve'saMbhavaniyamanizcayAyogAt , tatraikadravyapratyAsattareva tataH prasiddheviruddhatvanirNayAt / tato na saMtAnosti svabhAvata evAsaMkIrNAH saMtAnAntarairiti sUktam / // 43 // syAnmatam karmaphalasambandhAdinivandhanamityanantaramiti vacanamiti zeSaH / AracitamityuktamityarthaH / kaH zraddadhIteti | ekadravyAtirikAsu tAsu pramANAprasarAdityarthaH // 43 // anyeSvananyazabdo'yaM saMvRtirna mRSA katham ? / mukhyArthaH saMvRtirna syAdvinA mukhyAnna sNvRtiH||44|| ___saMtAnibhyo'nanyaH saMtAnaH, anyathAtmano nAmAntarakaraNAt-AtmA saMtAna iti, sukhAdipariNAmebhyo bhinnasya vastuno vyApakasyAtmatvAdarthabhedAbhAvAt / tathA nAmAntarakaraNe ca nityAnityavikalpAnupapatternAnyaH saMtAno vAstavaH syAt / nityavikalpe tasya saMtAnibyApakatvAbhAvo'nekasvabhAvena tavyApakatve tasya nityaikarUpatvavirodhAt ekasvabhAvena tavyApakatve saMtAninAmekarUpatvApatteH kutaH saMtAnaH anekavyApinaH kramazaH saMtAnatvAt / tadanitye vikalpe'pi na saMtAnaH, saMtAnivadbhedAdekapratyavamarzAviSayatvAt , api tu saMvRtyA'nyeSvananyavyavahArAt , ananya iti zabdavikalpalakSaNatvAdekatvamupacaritamiti / anyeSvananyazabdoyaM saMvRtiH saugatairabhidhIyate saMtAnaH / sopi kathaM mRSA na syAt / astu vyalIko'yaM vyavahArastatheSTatvAditi cettarhi vyalIkavyavahArepi vizeSAnupapatteH saMbandhaniyamAbhAvastadavasthaH, sakalasaMtAninAM sAGkaryasyAparihRtatvAt , upacaritenaikasaMtAnena keSAMcideva sveSTasaMtAninAM vyApterniyamayitumazakteH / yadi tu mukhyArtha eva saMtAnaH syAttadA na saMvRtiH / saMvRtireva saMtAnastathopacArAditi cet, na, tasya mukhyaprayojanatvavirodhAt / mukhyaprayojanazcArya, pratyabhijJAnAdermukhyasya kAryasya karaNAt / upacArastu narte [na Rte] mukhyAt / yathAgnirmANavakaH / iti For Private And Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // pariccheda: | tRtiiyH|| // 266 // skhalati hi tatrAnanyapratyayaH, parIkSA'kSamatvAt / ata evAmukhyArthaH prastutAsAdhanam / na hyagnirmANavaka ityupacArAtpAkAdAvAdIyate / tathA saMtAnopyupacaritaH saMtAniniyamaheturna syAt / iti tadavasthaM saMtAnilAGkarya, saMtAnasyaikasya saMtAnibhyo bhinnasyAbhinnasyobhayarUpasyAnubhayarUpasya cAsaMbhavAt // 44 // tata eva syAnmatamityAzaGkAvacanaM, vakSyamANakArikApekSayA tatraiva tadabhivyaJjakasya cecchabdasya zruteH, prastutakArikAyAM tu parAbhimatasantAnavacanamRSAtvasya mukhyasya dravyArthasya coddezyatvAdvipratipattidharmAbhidhAnena paramasyAH kArikAyA uttarakArikayA sahekavAkyatvAditi draSTavyam / so'pi kathaM mRSA na syAditi saMvRtizabdenaiva mRSAtvasya sphuTamabhidhAnAditi bhAvaH / vyavahAraH santAnavyavahAraH, sambandhaniyamAbhAvaH pUrvottarakSaNAnAM niyatakAryakAraNabhAvasambandhAbhAvaH, skhalati hi | bAdhate hi, tatra pUrvottarakSaNeSu, ananyapratyaya ekatvAvasAyaH, tata evoktAsambhavAdeva // 44 // catuSkoTervikalpasya sarvAnteSUtyayogataH / tattvAnyatvamavAcyaM cettayoH saMtAnatadvatoH // 45 // yo yo dharmastatra tatra catuSkoTervikalpasya vacanAyogaH / yathA sattvaikatvAdidharmeSu / dharmazca saMtAnatadvattostattvamanyatvaM ca / iti tatrAvAcyatvasiddhiH / prasiddhaM hi sattvaikatvAdiSu sarvadharmeSu sadasadubhayAdicatuSkoTerabhidhAtumazakyatvAt saMtAnatadvatorapi bhedAbhedobhayAnubhayacatuSkoTeranabhilApyatvam / sarvo hi vastudharmaH san vA syAdasan vA ubhayo vAnubhayo vA / sattve tadutpattivirodhAdasattve punarucchedapakSopakSiptadoSAdubhaye cobhayadoSaprasaGgAnubhayapakSe'pi vikalpAnupapatterityAdi yojyam / tathA hi / vastuno dharmasyAnanyatve vastumAtraprasakteranyatve vyapadezAsiddherasaMbandhAt, ubhaye cobhayapakSabhAvidoSo'nubhayapakSe nirupAkhyatvamiti // 45 // tathAnabhidheyatvaM 266 // * For Private And Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavirlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir KARMACSC%C4ARCH prasidhyat sarvatra saMtAnasaMtAninorapi tattvAnyatvAbhyAmavAcyatvaM prasAdhayati vizeSAbhAvAt / iti yeSAmAkUtaM tairapi, catuHkoTerityAdikArikApyagrimakArikayA sambadhyate sAkAsatvAt / sarvAnteSu sarvabhedeSu, tattvAnyatvamiti samAhArApekSayaikavacanaM tavamanyatvaM cetyarthaH, tayoH prakRtayoH, // 45 // evamavAcyatvaM sarvathA santAnasantAninoH prasaktaM tatkathaJcidbhAvena niymyitumaah| avaktavyacatuSkoTivikalpo'pi na kathyatAm / asarvAntamavastu syAdavizeSyavizeSaNam // 46 // na hi sarvathAnabhilAdhyatve'nabhilApyacatuSkoTerabhidheyatvaM yuktaM, kathaMcidabhilApyatvaprasaGgAt / tato bhavadbhiravaktavyacatuSkoTivikalpopi na kathanIyaH / iti na parapratyAyanaM nAma / api caivaM sati sarvabikalpAtItamavastveva syAdanyatra vAcoyukteH / jAtyantarameva hyanekAntAtmakaM sarvathaikAntavikalpAtItatvAt / sarvavikalpAtItamiti vAcoyuktAveva vastUktaM syAnnAnyathA, tasyAvizeSaNatvAt khapuSpavat / na hi sarvathApyasadanabhilApyamavastviti vA vizeSaNaM svIkurute yato vizeSyaM syAt / na cAvizeSyamavizeSaNaM ca kiMcidadhyakSasaMvidi pratibhAsate, svasaMvedanasyApi sattvavizeSaNaviziSTatayA vizeSyasyaivAvabhAsanAt / taduttaravikalpabuddhau svasya saMvedanamiti vizeSaNavizeSyabhAvo'vabhAsate, na tu svarUpe tasyeti cettarhi kimavizeSyavizeSaNaM saMvedanamiti svataH pratibhAsate ? tathopagame siddho vizeSaNavizeSyabhAvaH saMvidi, tatrAvizeSaNavizeSyatvasyaiva vizeSaNatvAt , sarvathApyasato vizeSaNavizeSyatvasya pratiSedhAyogAt / tathA hi // 46 // 'avaktavyetyAdi' na kathyatAmiti kathyate cetkathaJcidavaktavyataiva paryavasannA, evam , asarvAntaM sarvabheda -CA For Private And Personal Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH tRtiiyH|| // 267 // SCOR CAMER rahitam , avastveva syAt yato na kasyacidvizeSyaM na vA vizeSaNaM, vAco yuktAveva pratiyogivizeSaparatayA bhaGgyantarabhAji vacana eva, anabhilApyamavastviti veti iterdvidhAnvayAdanabhilApyamityavastviti vA vizeSaNaM na svIkuruta ityarthaH / yato vizeSyaM syAditi evaM ca vizeSyasya vizeSaNasApekSatvAdvizeSaNAbhAvAdavizeSyaM vizeSyAbhAvAcAvizeSaNaM jAtamityarthaH / tAdRzi ca pratyakSavirodha ityAha-na cAvizeSyamityAdi // 46 // dravyAdyantarabhAvena niSedhaH saMjJinaH stH| asadbhedo na bhAvastu sthAnaM vidhinissedhyoH||47|| dravyakSetrakAlabhAvAntaraiH pratiSedhaH saMjJinaH sataH kriyate svadravyakSetrakAlabhAvaina punarasataH, tadvidhipratiSedhAviSayatvAt / dravyAdyantarabhAveneva svadravyAdibhAvenApyasattve kuto vidhirnAma ? tadabhAve na pratiSedhastasya kathaMcidvidhipUrvakatvAt / tataH kathaMcidabhilApyasya sataH pratiSedhAdanabhilApyatvaM yuktam / kathaMcidvizeSaNavizeSyAtmanazca sato'vizeSyavizeSaNatvam / iti naikAntataH kiMcidanabhilApyamavizeSyavizeSaNaM vAbhyupajJAtavyam / na caitadviruddhaM svalakSaNamanirdezyamityAdivat / svalakSaNaM hi svarUpeNAsAdhAraNenAnirdezya nAnirdezyamiti zabdena tathA nirdezyatvAdanyathA vacanavirodhAt / tathA pratyakSaM kalpanApoDhamapi svarUpeNa kalpanApoDhameva, na kalpanApoDhamiti kalpanApekSayA, tasyAnyathA kalpanApoDhatvena kalpanAvirodhAt , sakalavikalpavAggocarAtItasya nirupAkhyatvaprasaGgAt tadvatsyAvAdinAM na kiMcidvipratiSiddham / abhAvonabhilApya ityapi bhAvAbhidhAnAdekAntavRttAveva doSodbhAvAbhidhAnairapi kathaMcidabhAvAbhidhAnAt / yathaiva hyabhAva iti bhAvAntaramabhidhIyate'nabhilApya iti cAbhilApyAntaraM tathA bhAvobhilApya ityapi bhAvAntarAbhilApyAntarAbhAvaH kathyate, tathA pratIteH, abhAvazabdaizcAbhAvasya bhAvasya caikAntatobhidhAne zAbdavyavahAravirodhAt , tasya pradhAnaguNabhAvena S564 // 267 // For Private And Personal Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir vidhiniSedhayorupalambhAt tathaiva pravRttinivRttyoravisaMvAdasiddheranyathA visaMvAdAt / tataH sUktamidam " asadbhedo na bhAvastu sthAna vidhinissedhyoH||" iti kathaMcitsadvizeSasyaiva padArthasya vidhiniSedhAdhikaraNatvasamarthanAt // 47 // tathA ca parAbhyupagatameva tattvaM sarvathAnabhilApyamAyAtamityabhidhIyate na caitadviruddhamiti etadabhilApyasyaivAnamilApyatvaM vizeSaNavizeSyarUpasyaiva cAvizeSyavizeSaNatvam / nanu bhAvAbhAvobhayakarambitaikavastvabhyupagamAtkathaJcidanabhilApyatvAderapyubhayAzrayatvAdeko dvAviti vadabhAvo'nabhilApya ityAdi kathaM na vipratiSiddhamiti cet, ubhayatvAdeH paryApyanavacchedakatvAt paryApyanyasambandhasya vizeSaNasaMsargatvAdvetyAzayavAnAha-bhASyakRtaabhAvo'nabhilApya ityAdinA, tadeva vivRNoti vRttikRt yayaiva hyabhAva itItyAdinA, asafeda iti asadantaram // 47 // avastvanabhilApyaM syAtsarvAntaH parivarjitam / vastvevAvastutAM yAti prakriyAyA viparyayAt // 48 // sakaladharmavidhuramadharmisvabhAvaM tAvadavastveva sakalapramANAviSayatvAt / tadevAnabhilApyaM yuktaM, na punarvastu pramANapariniSThitam / tadapi santaiiH parivarjitamavastu paraparikalpanAmAtrAdabhidhIyate na punaH pramANasAmarthyAt , kasyacidvastuna eva svadravyAdyapekSAlakSaNaprakriyAyA viparyAsAdavastutvavyavasthiteH, svarUpasiddhasya ghaTasya ghaTAntararUpeNAghaTatvavat kasyacidvastuno vastvantararUpeNAvastutvapratIteH / nanu parasparaviruddhamidamabhihitaM vastutvetarayoranyonyaparihArasthititvAditi cedbhAvavyatirekavAcibhirapi vAkyatAmApannairbhAvAbhidhAnAnAtra kiMcidviruddham / na hyabrAhmaNamAnayetyAdizabdairvAkyatvamupagataiAhmaNAdipadArthAbhAvavAcibhistadanyakSatriyAdibhAvAbhidhAnamasiddhaM yenAvastvanabhilApyaM syAditi zabdena vAkyatAmupagatena vastuzUnyatvavAcinA vastvantarAbhidhAnaM virudhyate / ataH sUktaM 'yavastu tadanabhi For Private And Personal Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam / / paricchedaH tRtiiyH|| // 268 // lApyaM yathA na kiMcit / yatpunarabhilApyaM tadvastveva yathA khapuSpAbhAvaH' iti / nAtra sAdhyavikalamudAharaNaM khe puSpAbhAvasya khasvarUpatvAt / supratItaM hi loke anyasya kaivalyamitarasya vaikalyaM, svabhAvaparabhAvAbhyAM bhAvAbhAvavyavasthiterbhAvasya / na hi vastunaH sarvathA bhAva eva, svarUpeNeva pararUpeNApi bhAvaprasaGgAt / nApyabhAva eva, pararUpeNeva svarUpeNApyabhAvaprasaGgAt / na ca svarUpeNa bhAva eva pararUpeNAbhAvaH, parAtmanA cAbhAva eva svAtmanA bhAva iti vaktuM yuktaM, tadapekSaNIyanimittabhedAt / svAtmAnaM hi nimittamapekSya bhAvapratyayamupajanayati sarvArthaH, parAtmAnaM tvapekSyAbhAvapratyayam / iti ekatvadvitvAdisaMkhyAvadekatra vastuni bhAvAbhAvayorbhedo vyavatiSThate / na hyekatra dravye dravyAntaramapekSya dvitvAdisaMkhyA prakAzamAnA svAtmamAtrApekSakatvasaMkhyAtonanyA pratIyate / nApi sobhayI tadvato bhinnaiva, tasyAsaMkhyeyatvaprasaGgAt , saMkhyAsamavAyAdapi tathAtvAsiddheH, samavAyasya tadasaMbandhAt tasya svasamavAyisaMnbadhakalpanAyAmapyanavasthAnuSaGgAt kathaMcittAdAtmyamantareNa samavAyAsaMbhavAcca / tadvanna bhAvAbhAvau vastunonyAveva, nissvabhAvatvaprasaktaH / atha sattvAsattvAbhyAmanyasyApi vastuno dravyatvAdisvabhAvasadbhAvAnna niHsvabhAvatvamiti mataM tadapyasAdhIyo, dravyatvAdravyatvAbhyAmapi tasyAnyatvAt / tAbhyAmananyatve kathaMcidbhAvAbhAvAbhyAmapyananyatvasiddheH svabhAvaparabhAvAbhyAM vastuno bhAvAbhAvavyavasthitiH kiM na rayAdyataH khe puSpAbhAvobhilApyo vastveva na bhavet ? iti niravadyamudAharaNam / / 48 // kiM ca kSaNikaikAntavAdinAm - ___avastutvapratIteriti tathA ca vaijJAnikasambandhenAvastutvavati tena sambandhena sarvathAnabhilApyatvAdyabhidhAnamaviruddha mithyArajatamarajatamitivaditi bhAvaH / bhAvAbhidhAnAditi, zaktilakSaNAbhyAmubhayopapattarekapadazakyayoH parasparamanvayo vyutpattivizeSAditi navyamatAzrayaNAditi bhAvaH / tadvato bhinnaiveti, tadvata ekatvasaMkhyAvataH, ekatvaviziSTAbhedasiddhau RECSCORCE // 26 // For Private And Personal Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir ca dvitve saMkhyAtvenaikatvAbhedaH siddha eveti bhAvaH // 48 // __sarvAntAzcedavaktavyAstaSAM kiM vacanaM punH| saMvRtizcenmRSaivaiSA paramArthaviparyayAt // 49 // pareSAM sarve dharmA yadyavaktavyA eva tadA teSAM kiM punarvacanaM dharmadezanArUpaM parArthAnumAnalakSaNaM sAdhanadUSaNavacanaM vA ? na kiMcit syAditi maunameva zaraNam / yadi punaH saMvRtirUpaM vacanamupagamyate tadApi mRSaiva saMvRtireSAbhyupagantavyA prmaarthvipryyruuptvaattsyaaH| iti tattvataH kiM vacanaM syAt ? punaraSyavaktavyavAdinaM paryunuyujmahe, sarve dharmA yadi vAggocarAtItAH kathamime'bhilapyante ? iti, svavacanavirodhAnuSaGgAt sarvadA maunatratiko'hamiti pratipAdayata iva parAn / saMvRtyA cetsarve dharmA ityavaktavyA iti cAbhilapyante bhavadbhirna, vikalpAnupapatteH / saMvRtyeti hi svarUpeNa parUpeNobhayarUpeNa vA tattvena mRSAtveneti vA vikalpeSu nopapadyate / tatra saMvRtyA vaktavyA iti svarUpeNa cetkathamanabhilApyAH ? svarUpeNAbhilApyAnAmanabhilApyatva virodhAt / pararUpeNa cettatteSAM svarUpaM syaayenaabhilaassyaaH| kevalaM vAcaH skhalanaM gamyeta gotraskhalanavat svarUpeNeti vaktavye pararUpeNeti vacanAt , vizeSarUpavat sAmAnyarUpasyApi vaktavyatayAGgIkriyamAgasya svarUpatvAt , tasyAsvarUpatve vizeSarUpasyApyasvarUpatvApatteH svayaM niHsvarUpatvaprasaGgAt / ubhayapakSepyubhayadoSAnupaGgaH / tattvena cetkathamavaktavyAH ? kevalaM vacaH-skhalanaM gamyeta, tattvena vaktavyA iti vacane prastute saMvRtyA vaktavyA iti vacanapravRtteH / mRSAtvena cetkathamuktAH ? sarvathA mRSoktAnAmanuktasamatvAt / tadalamapratiSThitamithyAvikalpaudhaiH, sarvathAnabhilApyAnAM sarvadharmANAmanabhilApyA iti vacanenApyabhilApyatvAsaMbhavAttathA parapratyAyanAyogAt // 49 // kiMcedaM tattvam sarvadA maunavratiko'hamitIti, ityetatprakAraM, tena " yAvajjIvamahaM maunI brahmacArI tu matpitA // mama mAtA ca For Private And Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH tRtiiyH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 269 // vandhyA ca sarAbho'nupamo mahAn // 1 // " iti zlokaH sartavyaH / 'parAniti' parAn pratItipratipAdayata iveti yojanA karttavyA / nanu svarUpaM vizeSarUpameva pararUpaM tu sAmAnyarUpaM tatazca sAmAnyarUpeNAbhilApyatve satyapi vizeSarUpeNAvaktavyatvasadbhAvAt kathaM vAcaH skhalanaM gamyatetyAzaGkAyAmAha-vizeSarUpavaditi // 49 // azakyatvAdavAcyaM kimbhaavaatkimbodhtH|aadyntoktidvyN na syAt kiM vyAjenocyatAM sphuttm||50|| arthasyAnabhilApyatvamabhAvAdvaktarazakteranavabodhAdvA ? prakArAntarAsaMbhavAt / nanu ca maunavratAtprayojanAbhAvAdbhayAllajjAdervA'nabhilApyatvasiddheH kathaM prakArAntarAsaMbhava iti cet, na, maunavratAdInAmazakyatve'ntarbhAvAt teSAM karaNavyApArAzaktinimittatvAJca / na caivamanavabodhastataH prakArAntaraM na syAt , tattvAvabodhe sati karaNavyApArAzaktAvapyantarjalpasaMbhavAt / tattvAvabodhAbhAvepi ca karaNavyApArazaktisadbhAvAt / anavabodhAzakyatvayoriha buddhikaraNapATavApekSatvAt prakArAntaratvameva / na ca sarvatra tadabhAvo yuktaH, kasyacitkacidavabodhasadbhAvAt sugatasya prajJApAramitatvAt kSamAmaitrIdhyAnadAnavIryazIlaprajJAkaruNopAyapramodalakSaNadazabalatvopagamAJca kasyacideva karaNApATavAt / tadanenAzakyatvAnavabodhavacanalakSaNasyAdyantoktidvayasyAsaMbhavo vyAkhyAtaH / sAmarthyAdarthasyAbhAvAdevAvAcyatvamiti kiM vyAjenAvaktavyaM tattvamiti vacanarUpeNa ? sphuTamabhidhIyatAM sarvathArthAbhAva iti, tathA vacane vaJcakatvAyogAdanyathAnAptatvaprasakteH / tato nairAtmyAnna vizeSyeta, madhyamapakSAvalambanAt / ko hyatra vizeSo'rthasyAbhAvAvAcyatvaM nairAtmyamiti ca? azakyasamayatvAdanabhilApyamartharUpamiti cet, na, kathaMcicchakyasaMketatvAd / dRzyavikalpyasvabhAvatvAtparamArthasya pratibhAsabhede'pItyuktam / na hi dRzyasvabhAva eva paramArtho na punarvikalpyasvabhAvaH sAmAnyaM, vizeSavatsAmAnyasyApi vasturUpatvasAdhanAdanyathA ||26 For Private And Personal Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir pratItyabhAvAt sAmAnyavizeSAtmano jAtyantarasya pratyakSAdau pratibhAsanAca / na caivaM dRzyalakSaNepu saGketakaraNAzaktAvapi vikalaye sAmAnye kacidazakyasaGketatvaM yenAzakyasamayatvAdanabhilApyamartharUpaM bhavet , kathaMcicchakyasaGketatvasiddheH / syAnmataM ' saGketitArthasya zabdaviSayasya vyavahArakAlenanugamanAdviSayiNaH zabdasya na tadvAcakatvamanyathAtiprasaGgAt' iti, tadetadviSayaviSayiNobhinnakAlatvaM pratyakSepi samAna, zabdavikalpakAlavat pratyakSapratibhAsakAlepi viSayasyAsaMbhavAt , saMbhave vA kSaNikatvAvirodhAdvaidyavedakayoH samAnasamayatvaprasAda / atha bhinnakAlatve'pi viSayAtpratyakSasyAviparItapratipattiH, anyatrApi sAstyeva / nahi zabdAdartha pariccheda pravartamAno viparItaM pratipadyate pratyakSAdiva pratipattA, yena darzane evAviparItapratipattirbhavati na punaH zAbdepI'ti buddhyAmahe / kacidvikalpe viparItapratipattimupalabhya sarvatra viparItapratipattikalpanAyAM kaciddarzane'pi viparItapratipattiM samIkSya sarvatra tatkalpanAstu, vizeSAbhAvAt / darzanavikalpayoH paramArthakatAnatvAbhAve na kiMcitsiddham / dRSTasyAnirNayAdadRSTakalpanAdadRSTanirNayasya pradhAnAdivikalpAvizeSAt kuto darzanasya kalpanApoDhasyApi paramArthaMkatAnatvam ? / na hi dRSTe svalakSaNe nirNayaH saMbhavati, tasya tadaviSayatvAta / adRSTe tu sAmAnyalakSaNe nirNayaH pravartamAno na pradhAnAdivikalpAdviziSyate / iti sakalapramANAbhAvAtprameyAbhAvasiddheravaktavyataikAntabAdinAM nairAtmyamevAyAtaM sarvathApyazakyasamayatvenApyazakyatvapakSasyAsaMbhavAdanavabodhapakSavadabhAvasyaiva nirvyAjatvasiddheH tataH kSaNakSayakAntapakSe katanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgaH / sa copahAsAspadameva syAt // 60 // tathA hi / maunavratAdInAmazakyatve'ntarbhAvAditi vacanajanakakaraNavIryAviSayatvasyaivAzakyapadArthatvAt siddhairvaktumazakyatvasyetthamevopapatteriti bhAvaH / uktameva hetunA vizadIkaroti teSAmiti tathA vacane yathA tAtparya niyAmakamanugatatvAnnatu 88 For Private And Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 27 // RDCROCROSASRCHES tadutthApakAni prakaraNAdInyananugatatvAt , tathA'vacane'zakyatvameva niyAmakamanugatatyAnatu tadutthApakAni maunavratAdInyananu- paricchedaH |gatatvAditi bhAvaH / na caivamiti evaM maunavratAdInAmazakyatve'ntarbhAve, antarjalpasambhavAditi bahiH spaSToccArAbhA- pAvatIyaH / / ve'pyantarvacanajanakakaraNavIryasattvAdanyathA'ntarjalpApratyakSApattemadhyamAvekhoMrbhadAnApattezceti bhAvaH / tatvAvayodhAbhAve'pi ceti tathA ca tadbhAvAbhAvayo vAdanavabodhavyabhicAritvamazakyatvasyeti na tatrAnavabodho'ntarbhAvayituM zakya ityarthaH / tadabhAvo'vabodhAbhAvaH / Adyantoktidvayasyeti kArikAkramApekSayA, ko hyarthavizeSa iti, aryata ityarthaH iti vyutpacyA ko hi prakArabheda ityarthaH / avAcyatvaM nairAtmyamiti avAcyatvaM nairAtmyaM ceti pakSayorityarthaH / 'artharUpamiti' tathA ca bhAvAbhAvaviSayatvAdvizeSa ityarthaH / samAnasamayatvaprasaGgAditi kSaNikatvavirodhe hetutvenAnveti, pratyakSakAlavRtteviSayasya taddhetutvarakSAyai prAkAlavRttitvasyApyabhyupagame kSaNikatvavirodhasya spaSTatvAt / dvitIyakSaNavRttidhvaMsapratiyogitvasyaiva kSaNikalakSaNatvAditarasyAvinigamyatvAt // 50 // hinastyanabhisandhAtR na hinastyabhisaMdhimat / badhyate tavayApetaM cittaM baddhaM na mucyate // 51 // ____ hiMsAbhisaMdhimaJcittaM na hinastyeva prANinaM, tasya niranvayanAzAt saMtAnasya vAsanAyAzcAsaMbhavAt / anabhisandhimadevottaraM cittaM hinasti / tata eva hiMsAbhisandhihiMsAcittadvayAdapetaM cittaM badhyate / yaJca baddhaM tanna mucyate, tato'nyasya mukteH| iti konyaH prakAzayenniranvayAt tasyaivam ? saMtAnAderayogAditi-kartavyatAsu cikIrSovinAzAt karturacikIrSutvAt tadubhayavinirmuktasya bandhAttadavinirmuktezca yamaniyamAderavidheyatvaM kurvato vA yatkicanakAritvaM pratyetavyam / na caivamanekAntavAdinaH, pratikSaNaM pariNAmAnyatve'pi jIvadravyasyAnva // 270 // For Private And Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org yAt cikorporevetikartavyatAsu kartRtvAtkartureva ca karmabandhAdvaddhasyaiva vinirmuktaH sarvathA virodhAbhAvAt / kSaNikavAdinAmapi saMtAnasyaikatvAtpUrvapUrvavAsanopahitottarottaracittavizeSasyotpatteranupAlambha iti cet, na saMtAnasyAvAstavatvAdvAsyavAsa kabhAvasyApyasaMbhavAdavyabhicArakAryakAraNabhAvasyApi tanniyamahetutvAyogAt sugatetaracittasaMtAneSvapi bhAvAditi nirUpitatvAcca kSaNikaikAntavAdinAm // 51 // 'niranvayAditi ' niranvayazabdo nirvaMzatvAdhyavasAyenAnvayAbhAvavAdinaM saugataM lakSayaMstasya nindyatAmabhivyanakti itikarttavyatAsu kramaniyatAsu kriyAsu, acikIrSatvAditi na vidyate cikIrSA yasya kSaNasya tattvAdityarthaH / ' tadubhayeti' cikIrSAkartRkSaNavinirmuktasya tRtIyasya baddhatvAdityarthaH / tadavinirmuktervaddhakSaNasyAmokSAt, abhidheyatvamabhidhAmAtreNAtmana AzvAsaH kurvato vA yatkiJcanakAritvam abuddhipUrvakaprayAsamAtram, pUrvapUrvakSaNAnAmuttaratrAnanvayena kAryakAraNasAmAnAdhikaraNyAdyabhAvAdityarthaH // 51 // ahetukatvAnnAzasya hiMsAheturna hiMsakaH / cittasaMtatinAzazca mokSo nASTAGgahetukaH // 52 // sarvathApyahetuM vinAzamabhyupagamya kasyacidyadi hiMsakatvaM brUyAt kathamaviklavaH ? tathA nirvANaM saMtAnasamULatalaprahANalakSaNaM samyaktvasaMjJAsaMjJivAkkAya karmAntarvyAyAmA'jIvasmRtisamAdhilakSaNASTAGgaddetukaM yadi brUyAttadApi kathaM svasthaH ? tayorahetukavinAzAbhyumahiMsakatvayoraSTAGgahetukatvanirvANavacanayozcAnyonyaM vipratiSedhAt sugatasya sarvajJatvetaravat // 52 // 'samyaktvetyAdi,' samyaktvaM buddhadharmazraddhA 1, saMjJA khyAdyabhidhAnaM 2 saMjJI khyAdireva 3 vAkkAyavyApArastatkarma 4 antayAmo vAyunirodhaH 5 ajIvo jIvAbhAvo nairAtmyamiti yAvat 6 smRtiH piTakatrayArthAnucintanaM 7 46 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 271 // www.kobatirth.org dhyAnaM samAdhi 8 retAnyaucityena pravRttinivRttidvArA'STau nivArNAGgAni saugatAnAm // 52 // virUpakAryArambhAya yadi hetusamAgamaH / AzrayibhyAmananyo'sAvavizeSAdayuktavat // 53 // visarUpaM virUpaM kAryam / tadArambhAya hiMsAhetorvadhakasya mokSahetozcASTAGgasya samyaktvAdiH samAgamo vyApAro yadi tAthAgatairiSyate tadAsau hetusamAgama evAzrayo, nAzotpAdayoH kAraNatvAt / sa cAzrayibhyAM kAryarUpAbhyAM nAzotpAdAbhyAmananya eva na punarbhinnaH, tayoravizeSAdayuktavat / yathaiva hi zizapAtvavRkSatva yozcitrajJAnanIlAdinirbhAsayorvA tAdAtmyamApannayorayuktayoH kAraNasannipAto na bhinnaH saMbhavatyekakAraNakalApAdevAtmalAbhAdanyathA tAdAtmyavirodhAt / tathaiva pUrvAkAravinAzottarAkArotpAdayorapi, nIrUpasya vinAzasyAniSTeruttarotpAdarUpatvAbhyupagamAt tayorbhinnakAraNatve tadvirodhAntatAntarapravezAnuSaGgAcca / soyaM visadRzakAryotpAdahetuvyatiriktahetvabhAvAt pUrvAkAravinAzasyAhetukatvamupayannAzahetuvyatiriktahetvabhAvAduttarotpAdasyA hetukatvaM nAnumanyate iti kathamanAkula: ? / visabhAgasaMtAnotpAdanAya hetusannidhirna pradhvaMsAya, pUrvasya svarasato nivRtteriti cet, sa punaruttarotpAdaH svarasa syAt ? taddhetorapyakiMcitkaratva samarthanAdvinAzahetuvat / svarasotpannamapi tadanantarabhAvitvAttena vyapadizyate iti ceditaratra samAnam / kAryakSaNavatpUrvakSaNapradhvaMsasyApi hetvanantarabhAvitvAvizeSAttena vyapadezostu, na vA kAryasyApItyavizeSaH / paramArthatastadaddetukatve pratipatrabhiprAyAvizeSepi svataH prahANavAdI na zaknotyAtmAnaM nyAyamArgamanukArayituM, tathA vadatastasya nyAyAtikramAt / na ca niranvayavinAzavAdinaH sabhAgavi sabhAgavivekaH zreyAn sarvadA virUpakAryatvAt, kAraNasya kathaMcidanvayApAye sabhAgapratyayAyogAt / sabhAgavibhAgAvakutiM pratipatrabhiprAyavazAtsamanugacchan sahetukaM vinAzaM tataH kiM nAnujAnIyAt ? na ca samanantarakSaNayornAzotpAdau For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH tRtIyaH // // 271 //
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobaith.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir pRthagbhUtau mithaH svAzrayato vA yau samaM sahetuketarau stAM, pratipattyabhidhAnabhedepi prAhyabhAhakAkAravat , svabhAvapratibandhAt / na hi tayomithaH kAryakAraNabhAvaH pratibandhaH, samasamayatvAt " nAzotpAdau samaM yadvannAmonnAmau tulAntayoH" iti vacanAt / nApi svAzrayeNa saha kAryakAraNabhAvaH, samanantarasvalakSaNakSaNAbhyAM nAzotpAdayorarthAntaratvaprasaGgAt / tayostaddharmatvAdvizeSaNavizeSvabhAvaH saMbandha iti cenna, vaizeSikamatasiddheH / kalpanAropitatvAttayorna tatsiddhiriti cettarhi pUrvakSaNavinAzonantarakSaNasvabhAvastadutpAdazceti siddhaH svabhAvapratibandhaH / na caivaM pratipattyabhidhAnabhedo virudhyate, saMvidi grAhyagrAhakAkArayorapi tadvirodhaprasaGgAt / tatastadvattayorabheda eva / saMjJAcchandamatismRtyAdivat satyapi bhede samakAlabhAvinoH kathaM sahakArI punaranyatarasyaiva heturaheturvA syAt , kAryarUpAderiva kAraNam / saMjJA hi pratyabhijJA, chanda icchA / tenAdizabdasyobhayatra saMbandhAnnidarzanadvayaM vAdidvayApekSayocyate / saMjJAchandAdivanmatismRtyAdivaJca kramabhAvinona zotpAdayoH satyapi bhede samakAlabhAvinostayorghaTakapAlAzrayayoriva sahakArI mudrAdiH kathaM kapAlotpAdasyaiva heturna punarghaTavinAzasya, tasyaiva vA'sau heturna tu kapAlotpAdasya syAt , kAryarUpAdistabakasyaikasAmagryadhInasya kAraNarUpAdistabakavat / yatazcaivaM tasmAtkAryakAraNayorutpAdavinAzau na sahetukAhetuko sahabhAvAdrasAdivat / na hi kAraNarasAdikalApaH 'kAryasya rasasyaiva heturna punA rUpAderiti pratItirasti, yataH sAdhyazUnyo dRSTAntaH syAt , nApyasahabhAvo rasAdInAM, yena sAdhanavikalaH / puruSadhiSaNAbhyAmanekAntaiti cenna, saugatAnAM puruSAsiddhaH / syAdvAdinA tu tasyApi sahetukatvAt paryAyArthato dhiSaNAvat, dravyArthato'hetukatvAcca dhiSaNAyAH puruSavanna tAbhyAM hetoya'bhicAritA, kAraNAnantaraM sahabhAvAt / iti prakaraNasAmarthyAtsavizeSaNasya sahabhAvasya hetutvAdvA na vyabhicAraH syAt / na caivamasiddhaM sAdhanam , mudgarAdivyApArAnantaraM kAryotpAdavat kAraNavinAzasyApi pratIte:, vinaSTo ghaTa utpannAni DANGA4%A4+CCACAUS+ For Private And Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahastrI vivaraNam // // 272 // paricchedaH tRtiiyH|| NEW ROSAROSAROKAROCE% kapAlAnIti vyavahAradvayasadbhAvAt / tataH kAryotpAdavakAraNavinAzaH sahetuka evAbhyupeyaH / nanu hetorna tasya kiMcidbhavati, na bhavaseva kevalamiti ceta, tarhi kAraNAtkAryasya na kiMcidbhavati, bhavatyeva kevalamiti samAna vinAzavadutpAdasyApi nirhetukatvApatteH / tasmAdayaM vinAzaheturbhAvamabhAvIkarotIti na punarakiMcitkaraH / kAryotpattiheturvA yadyabhAvaM na bhAvIkuryAd bhAvaM karotIti kRtasya karaNAyogAdakiMcitkaraH syAt , sarvathA bhAvaM bhAvIkurvato vyApAravaiphalyAt / tadatatkaraNAdivikalpasaMhatirubhayatra sadRzI / yathaiva hi vinAzahetoH kuTasya tadabhinnavinAzakaraNe tatkaraNAdakiMcitkaratvaM, tadbhinnavinAzakaraNe ca tduplmbhprsktiH| tathotpAdaheto vAdabhinnotpAdakaraNepyakiMcitkaratA, sataH karaNAyogAt / sarvathApyasato bhAvAdabhinnasyotpAdasya karaNepi na kiMcit kRtaM syAt khapuSpasaurabhavat / sato'sato vArthAntarasya janmanaH karaNe tu na sadasadvA kRtaM syAt / etena prAgasatonAntarasyArthAntarasya cotpAdasya hetunA karaNe tasyAkiMcitkaratvamupadarzitaM pratipattavyam , prAgasatonanyasya sattvAyogAt, tatonyasya sata eva karaNe vaiphalyAt / tato yadi na vinAzArtho hetusamAgamastadotpAdArthopi mA bhUt , sarvathA vizeSAbhAvAt // 53 // hetusamAgamaH samAgato hetuH svetarasakalakAraNasaMbhRtamupAdAnakAraNamiti yAvat // AzrayibhyAmupAdeyatvenAdheyAbhyAm , ananyaH prAmotIti zeSaH, ayuktavadapRthakasiddhayoyoriva, tataH kiM nAnujAnIyAditi, tataH pratipacabhiprAyavazAt , samanantarakSaNayoravyavahitapUrvottarakSaNayoH, pratipattyabhidhAnabhede'pIti ayamutpAdo'yaM ca vinAza iti pratipattibhedaH, etadAkAra eva cAbhidhAnabhedaH, "arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA" iti vacanAditi sartavyam / saMjJetyAdibhASye vatirivArthaH, tenAyamarthaH saMjJAchandAdyormatismRtyAdyoriva kramabhAvinorudAsInanAzotpAdayoH satyapi bhede prakRtayoH ROSCORREARS // 272 // For Private And Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir samakAlabhAvinorghaTakapAlanAzotpAdayoH rUparasAdivatkathaJcidabhedAtkathamupAdAnasahakArI mudgarAdiranyatarasya kapAlajAtasya heturevAnyatarasya ghaTanAzasyAhetureva ca syAt , kAraNarUpAdistomAdhInakAryarUpAdistomavadekasAmagryadhInatvAttayoH, naca rUpAdau rUpAdereva hetutvaM rasAdestu sahabhAvino'pyanyathAsiddhatvAdevAhetutvaM tadvadatrApi kapAlotpAda eva mudgarAdehetutvaM natu ghaTanAze'nyathA siddhatvAdityapi vaktuM zakyam , rasAdau niyatopasthitikarUpAdinA'nyathA siddhisambhave'pyatrAvinigamena tadasambhavAt / / kAraNAnantaraM sahabhAvAditIti itiH pryogaakaaropdrshnaarthH| anena prayogeNetyarthaH, savizeSaNasya | kAraNAnantaryavizeSaNaviziSTasya, hetutvAddhetutvenopanyAsAt , kAryotpattiheturveti yathA kAryotpattiheturabhAvaM bhAvIkaroti na punarakizcitkarastathA vinAzaheturbhAvamabhAvIkaroti na punarakizcitkara ityarthaH / idaM tu dhyeyam / bhedAbhedaniyatazvipratyayArthaH syAdvAda eva yujyate nAnyatheti // 53 // kiM ca kSaNikaikAntavAdinAM paramANavaH kSaNA utpadyante skandhasantatayo vA ? prathamapakSe sthApyasthApakavinAzyavinAzakabhAvavaddhePI tuphalabhAvavirodhAtkutaH sahetukotpattirahetukA vA ? sthitivinAzavat / dvitIyapakSe tu / skandhasantatayazcaiva sNvRtitvaadsNskRtaaH| sthityutpattivyayAsteSAM na syuH kharaviSANavat // 54 // ___sAdhyAbhAvasaMbhUSNutAvirahAddhetoranyathAnupapattiranizciteti na mantavyaM, sAdhyAbhAve tadabhAvaprasiddhaH saugatasya / tathA hi / rUpavedanAvijJAnasaMjJAsaMskAraskandhasaMtatayo'saMskRtAH saMvRtitvAt , yatpunaH saMskRtaM tat paramArthasat , yathA skhalakSaNaM, na tathA skandhasaMtatayaH, iti sAdhyavyAvRttau hetoyA'vRttinizcayAt / kharaviSANAdau sAMvRtatvasyAsaMskRtatvena vyAptasya pratipatteH siddhAnyathAnupapattiH / For Private And Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahastrI vivrnnm|| paricchedaH tRtiiyH|| // 27 // tataH sthityutpattivipattirahitAH pratipAdyante / tathA hi / skandhasantatayaH sthityutpattivipattirahitA evAsaMskRtatvAt kharaviSANavat / kSaNaM sthityutpattivipattisahitasya svalakSaNasya saMskRtatvopagamAdanyathAnupapattisiddhiH sAdhanasya prtyeyaa| syAdvAdinAmapi sthityutpattivipattimataH kathaMcit saMskRtatvasiddhena vyabhicAraH / sarvathA sthitimato'saMskRtasya ca kasyacidvastuno'nupapattezca niravadyoyaM hetuH / tato visabhAgasaMtAnotpattaye vinAzaheturiti popyate, rUpAdiskandhasaMtaterutpattiniSedhAt tadvinAzasyApi kharaviSANavadasaMbhavAt / tathA hi / skandhasaMtatayo vinAzarahitAH sthityutpattirahitatvAt / yat punarvinAzasahitaM tanna sthityutpattirahitaM, yathA svalakSaNam / na tathA skandhasaMtatayaH / iti sthityutpattivyayA na syusteSAM skandhAnAM kharaviSANavat / tadabhAve virUpakAryArambhAya hetusamAgama iti kathanna sutarAM lavate ? tato na kSaNikaikAntaH zreyAnnityaikAntavatsarvathA vicArAsahatvAt // 54 // sthApyasthApaketyAdi yathA paramANUnAM sthApyasthApakabhAvAdivirudhyate tathA hetuphalabhAvo'pyananvayena kalpanAmAtre vizrAmAt , taccedaM pUrvakSaNaH sthApaka uttarakSaNaHsthApya uttarakSaNo vinAzakaH pUrvakSaNo vinAzya iti, asaMskRtA utpattirahitAH, 'rUpetyAdi' rUparasagandhasparzaparamANavaH sajAtIya(vijAtIya )vyAvRttAH parasparAsambaddhA rUpaskandhAH, sukhaduHkhAdayo vedanAskandhAH, savikalpakanirvikalpakajJAnAdayo vijJAnaskandhAH, vRkSAdinAmAni saMjJAskandhAH, jJAnapuNyapApavAsanAH saMskAraskandhAH / skandhasantataya ityAdi, na cedamanumAnaM kArikA'sUcitatvenAdhikam , parArddhanAsya prasaGgAnumAnatayA vyaktamuktatvAdityavadheyam // 54 // virodhAnnobhayaikAtmyaM syAdvAdanyAyavidviSAm / avAcyataikAntepyuktirnAvAcyAmiti yujyate // 55 // // 273 // For Private And Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir nityatvetaraikAntadvayamapyayuktamaGgIkartu, virodhAyugapajjIvitamaraNavat / tAdAtmye hi nityatvAnityatvayornityatvameva syAdanityatvameva vA / tathA ca nobhayaikAtmya, vipratiSedhAt / nityatvAnityatvAbhyAmata evAnabhilApyamityayuktaM, tadekAnte'nabhilApyokteranupapatteH, sarvathAnabhilApya tattvamityabhilapata eva vacanavirodhAt sadA maunavratikohamityAdivat // 55 // virodhAnnobhayakAtmyamityAdi prAguktadizA vyaktArtham // 55 // tadevaM nityatvAdyakAntAnupapattau sAmarthyAttadanekAntasiddhipratipAdanepi tattvopaplavavAdidurAzayavinAzanAya tatpratipattidADhAya ca syAdvAdivAdanyAyAnusaraNena nityatvAdyanekAntamupadarzayanti sUrayaHnityaM ttprtybhijnyaanaannaaksmaattdvicchidaa| kSaNikaM kAlabhedAtte buddhayasaMcaradoSataH // 56 // te bhagavato'rhataH syAdvAdanyAyanAyakasya sarva jIvAditattvaM syAnityameva pratyabhijJAyamAnatvAt / nAkasmAttatpratyabhijJAnaM tasyAvicchedenAnubhavAt / nirviSayaM hi pratyabhijJAnamakasmAditi prasiddham / yathA tAdRze tadevedamiti, tatraiva vA tAdRzamidamiti bhrAnta pratyamijJAnam / na caivaM jIvAditattve pratyabhijJAnaM, bAdhakAbhAvAttadavicchedAt / pratyakSaM bAdhakamiti cet, na, tasya vartamAnaparyAyAtmakavastuviSayatvAt , pUrvAparaparyAyavyApyekatvalakSaNe pratyabhijJAnaviSaye pravRttyabhAvAt / na ca svasyAviSaye kiMcidbAdhakaM sAdhakaM vA, zrotrajJAnaviSaye cakSurjJAnavat / tata eva nAnumAnaM, tasyAnyApohamAtragocaratvAttatraiva sAdhakabAdhakatvopapatteH / pramANAntaraM tu nAnumAnAdapratyakSamiSyate kSaNikavAdibhiryatpratyabhijJAnasya bAdhakaM syAt / iti satyapratyabhijJAnameva vitathapratyabhijJAnasya bAdhakam / sAdRzyapratyabhijJAnaM samyagevAsya jIvAdAvekatvapratyabhijJAnasthAnAdyavidyodayApAditasya bhrAntasya bAdhakamiti cet , na, asya bhrAntatvAsiddheH; sadRzAparAparotpa For Private And Personal Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobabirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 27 // 24 tyanizcayAt / nanu ca yatsattatsarva kSaNikamakSaNike kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAtsatvAnupapatterityanumAnAnniranvayavinAzitvasiddhe-1paricchedaH jarjIvAdikSaNAnAmekatvAsaMbhavAt sAdRzyapratyabhijJAnaviSayatvopapattentameva tatraikatvapratyabhijJAnaM siddhamavisaMvAdAbhAvAditi cet , na, tRtiiyH|| asyAnumAnasya viruddhatvAt / tathA hi / yatsat tatsarva kathaMcinnityaM, sarvathA kSaNike kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAtsattvAnupapatteriti / atra na tAvaddhetoranaikAntikatvaM, sarvathA nityatve sattvasyAbhAvAt sarvathA kSaNikatvavat / tadabhAvazca kramAkramAnupapatteH / tadanupapattizca pUrvAparasvabhAvatyAgopAdAnAnvitarUpAbhAvAt sakRdanekazaktyAtmakatvAbhAvAcca / na hi kUTastherthe pUrvottarasvabhAvatyAgopAdAne staH, kSaNike vAnvitaM rUpamasti, yataH kramaH kAlakRto dezakRto vA syAt / nApi yugapadanekasvabhAvatvaM, yato yogapadyaM, kauTasthyavirodhAnniranvayakSaNikatvavyAghAtAcca / sahakArikramAkramApekSayA tatra kramayogapadyakalpanApi na sAdhIyasI svayaM tadapekSA, krametarasvabhAvatvAbhAve tadanupapatteH / tatkAryANAM tadapekSA, na punarnityasya kSaNikasya vetyapi na zreyAna , teSAM tadakAryatvaprasaGgAt / tatsahitebhyaH sahakAribhyaH kAryANAmutpatteranyathAnutpattestatkAryatvanirNaya iti cet , tarhi yena svabhAvenaikena sahakAriNA sahabhAvastenaiva sarvasahakAriNA yadi tasya syAttadaikakAryakaraNe sarvakAryakaraNAkramakAryAnupapattiH, sahakAryantarAbhAvepi ca tatsahabhAvAtsakadeva sakalakAryotpattiH prasajyeta / svabhAvAntaraiH saha kAryAntarasahabhAve tasya kramAkramavRttyanekasvabhAvatvasiddheH kuto nityamekasvabhAvaM kSaNikaM vA vastu kramayogapadyayorvyApaka syAt ? kathaMcinnityasyaiva kramAkramAnekasvabhAvasya tadvyApakatvapratIteH / etena vipakSe hetorbAdhakasya vyApakAnupalambhasya vyatirekanizcayaH kathaMcinnitye pratyakSapravRtteH pradarzitaH pratyeyaH / tataH satvaM kathaMcinnityameva sAdhayatIti viruddhatvAnna pratyabhijJAnaviSayasyaikatvasyApahArakaM, yena sAdRzyaviSayatvAttasya bAdhakaM siddhyaddhAntatAM sAdhayet / nanu cedaM pratyabhijJAnaM naikaM pramANaM, tadityullekhasya pratyayasya smara // 27 // kasara For Private And Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir NatvAdidamityullekhasya ca pratyakSatvAt / na caitAbhyAM pratyayavizeSAbhyAmatItavartamAnavizeSamAtragocarAbhyAmanyat saMvedanamekatvaparAmarza samanubhUyate, yatpratyabhijJAnaM nAma pramANaM syAnnityatvasya sAdhakam / ataH svarUpAsiddho heturiti kazcit , sopi pratItyapalApI, pUrvottaravivartasmaraNadarzanAbhyAmupajanitasya tadekatvasaMkalanajJAnasya pratyabhijJAnatvena saMvedyamAnasya supratItatvAt / na hi smaraNameva pUrvottara-1 vivartayorekatvaM saMkalayitumalam / nApi darzanameva / tadubhayasaMskArajanitaM vikalpajJAnaM tat saMkalayatIti cet , tadeva pratyabhijJAnaM siddham / na ca tadakasmAdeva bhavatIti nirviSaya, bujhyasaMcaradoSAt / na hi pratyabhijJAnaviSayasyAvicchinnasya nityatvasyAbhAve buddhaH saMcaraNa nAma, niranvayavinAzAbuddhyantarajananAnupapatteH, yadevAhamadrAkSaM tadeva spRzAmIti pUrvottarapariNAmayorekadravyAtmakatvena gamanAsaMbhavAt , tatonyasya buddhisaMcaraNasyehAprastutatvAt / tathAvidhaikatvavAsanAvazAbuddhisaMcaraNaM na punaH kathaMcinnityatvAditi cet, na, kathaMcinnityatvAbhAve saMvedanayovAsyavAsakabhAvAyogAtkAryakAraNabhAvavirodhAt / tato buddhisaMcaraNAnyathAnupapatternAkasmikaM pratyabhijJAnaM vicchedAbhAvAcca / iti kathaMcinnityaM vastu prasAdhayati / tathA sarva jIvAdi vastu kathaMcit kSaNika, pratyabhijJAnAt / na caitat kSaNikatvamantareNa bhavatItyakasmAdupAjayate, tadviSayasya kathaMcitkSaNikasya vicchida'bhAvAt / na ca tadavicchidasiddhA, kAlabhedAt , kAlabhedasya ca pUrvottaraparyAyapravRttihetorasiddhau buddhyasaMcaraNadoSAt / na ca tadidamiti smaraNadarzanabuddhyoH saMcaraNApAye pratyabhijJAnamudiyAt , tasya pUrvAparaparyAyabuddhisaMcaraNanibandhanatvAt / nanu ca sarva nityaM sattvAt kSaNike svasadasatsamayerthakriyAnupapatteH sattvavirodhAt , ityanumAnAt kSaNikatvasya nirAkRterna pratyabhijJAnaM tatsAdhakaM, pradhAnalakSaNaviSayAvicchedasadbhAvAt kAlabhedAsiddheyyasaMcaraNadoSAnavakAzAbuddherekatvagamanasya saMcaraNasya siddheriti cet , na, sarvathA kSaNikatvasyaiva bAdhanAt , kathaMcitkSaNikasya svasatsamaye svAsatsamaye caarthkriyoplbdheH| For Private And Personal Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 275 // pariccheda | tRtiiyH|| suvarNasya hi prativiziSTasya suvarNadravyatayA sata eva, kAryAkAratayA cAsata eva pUrvaparyAyAviziSTasyottarapariNAmavizeSAtmanotpadyamAnasya pratItiH parIkSaketarajanasAkSikA, svasatsamaye kAryakaraNaM savyagoviSANasyetaraviSANakaraNavanirasyamAnaM, svAsatsamaye ca mRtasya zikhinaH kekAyitakaraNavadapAkriyamANaM svayameva vyavasthApayati / iti kiM nazcintayA. virodhAdidUSaNasyApi tayaivApasAritatvAt / soyamAtmAdInAM svasatsamaye eva karmAdInAM ca svasatsamaye eva jJAnasaMyogAdikAraNatvamanumanyamAnastathA saMpratyayAdekasya svasadasatsamaye evaikakAryakaraNaM virodhAdibhirabhidravatIti kathaM saMpratyayopAdhyAyaH ? samyakpratIyamAnepi virodhamanurudhyamAnaH ka punaravirodhaM budhyeta ? dravyaparyAyayorabhedaikAntapratIti svasamayAnurAgamAtreNAnanubhUyamAnAmapyaviruddhaviSayAM paribhASate iti kimanyatkAraNaM mahatobhinivezAt ? tadevaM kathaMcit kSaNikatvasAdhane pratyabhijJAnaM nAnumAnaviruddham / nApi pratyakSaviruddhaM, sarvasyedAnIntanatayA pratyakSeNAnubhavAt , tena tasyAtItAnAgatatayAnubhavane'nAdyanantapariNAmAtmakasyAnubhavaprasaGgAdyogitvApatteH, sAmpratikatayAnubhavasyaiva kSaNikatvAnubhavarUpatvAt , kSaNamAtrasyaiva sAmpratikatvopapatteH, pUrvottarakSaNayoH sAmpratikatve'nAdyanantakSaNasaMtaterapi sAmpratikatvAnuSaGgAdatItAnAgatavyavahAravilopAt / na caivaM kSaNikaikAntasya pratyakSataH prasiddheH kathaMcidakSaNikatvavirodhaH, paryAyAkAratayArthasyedAnIntanatayAnubhavavicchedepi dravyatayA tadavicchedAt , tadvicchede dravyatvavirodhAt / zazvadavicchinnedAnIntanatvasya dravyatvAdanityatvaikAntasyAvyavasthiternityatvaikAntavat tadekAntadvayepi parAmarzapratyayAnupapatteranekAntaH syAnnityameva sarvaM syAdanityameveti siddhH| sthityabhAve hi pramAturanyena dRSTaM nAparaH pratyabhijJAtumarhati / pUrvottarapramAtRkSaNayoH kAryakAraNabhAvalakSaNe saMbandhavizeSepi pitreva dRSTaM putro na pratyabhijJAtumarhati / tayorupAdAnopAdeyalakSaNaH sannapyatizayaH pRthaktvaM na nirAkaroti / pRthaktve ca pUrvAparakSaNayoH pratyavamarzo na syAt / / // 275 // For Private And Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir yadeva hi pRthaktvaM tadevAnyatrApi pratyavamarzAbhAvanibandhanaM, sarvatra tadavizeSAt / yadi punarekasaMtatipatiteSu pratyavamarzo na punarnAnAsaMtatipatiteSu pRthaktvAvizeSepi vAsanAvizeSasadbhAvAditi mataM, tadA saivaikasaMtatiH kacideva kutaH siddhA? pratyabhijJAnAditi cet, tarhi ekasaMtatyA pratyabhijJAnaM pratyabhijJAnavalAccaikasaMtatiriti vyaktamivaretarAzrayaNametat / na ca pakSAntare samAnaM, sthiteranubhavanAt / na hyekadravyasiddheH pratyabhijJAnaM pratyabhijJAnAccaikadravyasiddhiH syAdvAdibhiriSyate, yena tatpakSepi parasparAzrayaNaM, bhedajJAnAd bhedasiddhivadabhedajJAnAt sthiteranubhavAbhyupagamAt / tadvibhramakalpanAyAmutpAdavinAzayoranAzvAsaH, tathAnubhavanirNayAnupalabdheryathA svalakSaNaM parigIyate / soyaM pratikSaNamutpAdavinAzau sarvathA sthitirahitau sakRdapyanizcinvanneva sthityanubhavanirNaya vibhrAntaM kalpayatIti kathaM na nirAtmaka eva ? tatraitatsyAt svabhAvAvinirbhAgepi na saMkalanaM darzanakSaNAntaravat / na hyekasmindarzanaviSaye kSaNe'vinirbhAgepi pratyabhijJAnamastIti / satyamekAnte evAyaM doSaH, sarvathA nitye paurvAparyAyogAt pratyabhijJAnAsaMbhavAt / tataH kSaNikaM kAlabhedAt / na cAyamasiddhaH, darzanapratyabhijJAnasamayayorabhede tadubhayAbhAvaprasaGgAt , darzanasamayasyAbhede tannirNayAnupapatteH, pratyabhijJAnasamayasyAbhede pUrvAparaparyAyavyApyekadravyapratyavamarzAsaMbhavAt / tato darzanakAlo'vagrahehAvAyadhAraNAtmakanirNayaheturbhinna eva, pratyabhijJAnakAlazca punastaddarzanasmaraNasaMkalanaheturiti pratipattavyam / kiM ca pakSadvayepi jJAnAsaMcArAnuSaGgAdanekAntasiddhiH / na hi nityatvaikAntapakSavatkSaNikaikAntapakSepi jJAnasaMcArosti, tasyAnekAnte eva prtiiteH| kevalamapoddhArakalpanayA kathaMcijAtyantarepi vastuni pratyabhijJAnAdinibandhane sthityAdayo vyavasthApyeran , sarvathA jAtyantare tadapoddhArakalpanAnupapatteH sthityAdisvabhAvabhedavyavasthAnAghaTanAt, sarvathA tadajAtyantaravat / na ca svabhAvabhedopalambhepi nAnAtvavirodhasaGkarAnavasthAnuSaGgazcetasi prAhakAkAravat / na Tekasya vastunaH sakRdanekasvabhAvopalambhe nAnAtvaprasaGgaH, For Private And Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 276 // paricchedaH tRtiiyH|| saMvidvedyavedakAkArANAM nAnAjJAnatvaprasaGgAt / teSAmazakyavivecanatvAdekajJAnatve sthitijanmavinAzAnAmapi kacidekavastutvamastu, tadavizeSAt / kacidekatra rUparasAdInAmapyazakyavivecanAnAmekavastutvApattirnAniSTakAriNI, teSAM nAnAvastutvAniSTeH / na cAtmAkAzAdInAM dezAbhedepyazakyavivecanatvaM, teSAM paraikadravyatAdAtmyAbhAvAt / sattaikadravyatAdAtmye punarekavastutvamiSTameva syAdvAdinAm " eka dravyamanantaparyAyam" iti vacanAt / tato na vaiyadhikaraNyam / etenobhayadoSaprasaGgopAsto, vedyAdyAkArAtmabodhavadutpAdAdyAtmavastuno jAtyantaratvAt , acaurapAradArikavacaurapAradArikAbhyAm / na caivaM virodhaprasaGgaH, tasyAnupalambhasAdhanAdekatraikadA zItoSNasparzavat, sthityAdiSu copalambhasaddhAvAdekavastunyekadAnupalambhAsiddheH saMvidi vedyAdyAkAravat / etena saMzayaprasaGgaH pratyuktaH, sthityAgrupalambhasya calanAbhAvAt / tata eva na saMkaraprasaGgaH, sthityAtmanyutpAdavinAzAnupalambhAdutpAdavinAzayozca sthityanupalabdheH / ekavastuni yugapatsthityAdhupalambhAtsaGkara iti cet , na, parasparamasaGkarAdutpAdAdInAm / tadvati tu saGkaro vastulakSaNameva / etena vyatikaraprasaGgo vyudastaH, sthityAdInAM parasparagamanAbhAvAt saMvidi vedyAdyAkAravat / tata eva nAnavasthA, sthityAtmani janmavinAzAniSTerjanmAtmani sthitivinAzAnupagamAdvinAze sthitijanmAnavakAzAt pratyekaM teSAM trayAtmakatvAnupagamAt / na caivamekAntAbhyupagamAdanekAntAbhAvaH, samyagekAntasyAnekAntena virodhAbhAvAt , nayArpaNAdekAntasya pramANArpaNAdanekAntasyaivopadezAt tathaiva dRSTeSTAbhyAmaviruddhasya tasya vyavasthiteH / / 56 / / nityamityAdi, te tava mate, tajjIvAjIvAdyadhikRtaM vastu, nityaM syAnnityameva, kamAt pratyabhijJAnAt tadevedamiti pratyabhijJAyamAnatvAt , na ca dhvaMsApratiyogitve sAdhye ghaTAdau vyabhicAro'kSaNikatve sAdhye coddezyAsiddhiriti vAcyam / tadetatkAlavRttidhvaMsApratiyogitvasya sAdhyatve doSAbhAvAt , syAnnityatvasya taddharmAvacchinnasyAtraiva paryavasAnAditi bodhyam // 276 // . For Private And Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tatpratyabhijJAnam, akasmAnnirviSayaM, na / kutaH tadavicchidA vicchedanaM vicchit, na vicchidavicchit tayA, abhedarUpAvicchedAnubhavAdityarthaH / viparyaye ityAdhyAhAryam / viparyaye syAnnityatvA'bhAve, buddhyasaJcaradoSato'nubhavapariNatasyAtmanaH smRtipariNAmarUpaikatvagamanAnApatteH, kSaNikasya kramikobhayapariNAmAnAdhAratvAditi bhAvaH / evaM tattedaMtApariNatabuddhiviSayaikyAnupapatterviparyaye viSayato'pi buddhyasaJcaradoSApattirvyAkhyeyA / tathA te tava mate, jIvAjIvAdivastu kathaJcit kSaNikaM pratyabhijJAyamAnatvAt na ca pratyabhijJAnamAkasmikaM tattedaMtApariNAmadvayoparAgeNAvicchedAnubhavAt, sarvathaikyasya viSayatve sa sa ityApatteH, sthUlakAlabhinnAbhedamAne ca kSaNabhinnadharmAmedamAnasyApyarthataH siddhatvAt, bhinnakAlayorddharmayorekatra dharmiNi tAdAtmyena bhAne tayormitho'pi svAvacchedakakAlAnyakAla vRttitvasambandhenAnvayAditi bhAvaH / na cAtrAprayojakatvaM kathaJcitkSaNikatvAbhAve darzanasmaraNa buddhyoH pUrvottaraparyAyApravRtyA'saJcaraNadoSApatteH / kSaNikarmAbhinnatvAcca dharmiNo'pi kSaNikatvaM kathaJcidaviruddhameva / vastutaH kSaNasambandhasya kSaNe vastuni ca lAghavAdekasyaiva kalpanAt siddhamanAyAsena sarvatra kSaNikatvamiti patrAvalambane pradarzayiSyAmaH / ' pramANAntaraM nAnumAnAdapratyakSamiSyate kSaNikavAdibhiriti ' anumAnabhinnaM pramANantvapratyakSaM kSaNikavAdibhirdeSyate ityarthaH, yadyapi pramANAntaramityata eva prakRtabuddhiviSayatAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkatvasambandhena pramANapratiyogikabhedavatpramANamityuktArtho labhyata eva na tadarthaM viziSya pratiyogitAvacchedakAvacchinnavAcakapadamapekSyate, nIlo ghaTo'sti na ghaTAntaramityAdau tathA darzanAt, tathA'pyanumAnAditi spaSTArthamiti mantavyam / nApi yugapadanekasvabhAvatvamiti nitye kSaNike ceti gamyam / yato 47 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 277 // www.kobatirth.org ativa mityanantaraM syAditi zeSaH / ' kauTasthyavirodhAditi, ' yadyapi kramabhAvipUrvAparasvabhAvatyAgopAdAnaniyataH kauTasthyavirodho na yugapadanekasvabhAvatve, tathApi yugapadekasyAnekasvabhAvavyApitvAvirodhavat krameNApi tasya tatprAptau kauTasthyaM virudhyata eveti draSTavyam / iyameva dig niranvayakSaNikatvavyAghAte'pi / tadubhayasaMskArajanitamiti / na ca saMskArajanyatve pratyabhijJAnasya tatastattollekha eva syAnedaMtollekha iti zaGkanIyam / ullekhavizeSe viSayatAvizeSasyaiva prayojakatvAdvahniparvatayoranuminomi nAnuminomItivaditi draSTavyam / kathaM sampratyayopAdhyAyaH kathaM vizvAsagururna kathaJcit, pratyekAvirodhavat samudAyAvirodhasyAnubhavasAkSitvAditi bhAvaH / idAnIMtanatayeti, na ca kSaNasyAyogyatayA pratyakSe mAnAyogaH, " sambaddhaM varttamAnaM ca gRhyate cakSurAdineti " vacanAditi vAcyam / yogyopasarjana tayA'yogyasyApi varttamAnakSaNasya kSayopazamopanItasya pratyakSe bhAnAvirodhAt, saMsargatayA vAstu sa (ta) dbhAnAvirodha iti digu / yogitvApattiH tatpratyakSasya yogipratyakSatvApa (teH) ttiH, tataH kSaNikaM kAlabhedAditi nAnAkSaNasambandha bhedAdityarthaH / apoddhArakalpanayeti apoddhArakalpanA tanimittabhedavivecanaM, kathaJcijjAtyantare sakhaNDadharmatAdAtmya sahiSNAvakhaNDapadArthe, sarvathA jAtyantare sarvathA nitye sarvathA'nitye ca parasparanirapekSe / azakyavivecanatvasyaikatvanibandhanatve'tiprasaGgamAzaGkate na cetyAdinA, azakyavivecanatvaM tatrAsiddham, Azrayabhedena vivecanazakterityuttarayati - teSAmityAdinA tatraikadravyamityantena, sadAdyAtmanA''kAzAdInAM tAdAtmyAzrayaNe tu saGgrahanayArpaNayA dezAbhedenaikadravyatvamiSTamevetyAha- tAdAtmye punarityAdinA, idaM tu dhyeyam, sattvAdinAtmAkAzAdInAmekatvaM yadyapyekajAtIyatvavyavahAranibandhanaM, na tvekadravyatvavyavahAranibandhanaM, ghaTAdiparyAye mRdAdau For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH tRtIyaH // // 277 //
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandi sattvAdinaikadravyatvAniSTeH, tathA'pi sattvAdiparyAye dravyatvenaivordhvatAsAmAnyatvAtsadAtmanaikadravyatvaM sarvatrAviruddhaM, tathA vyavahArazca sattvAdiparyApyAzrayatAvacchedakAvacchedenaiva, tena sarvamekaM dravyaM sadavizeSAditivat ghaTa ekadravyamityAdirna prayoga iti sUkSmamIkSitavyam / ubhayadoSaprasaGga ekatvAnekatvapakSayoH saugatAdvaitavAdyApAditadoSApattiH / 'acaureti' caurA pAradArikAca yathA'caurApAradAriko jAtyantaraM, tathA kevalAdutpAdAdekhayAtmakaM vastviti bhaavH| anupalambhasAdhana(nA) hAtvAditi, ekagrahapratibandhakagrahaviSayatvasyaivAnyatra virodhapadArthatvokteriti bhAvaH / calanAbhAvAditi calitapratipattereva saMzayalakSaNatvAt , calitatvaM caikadharmikaviruddhanAnAkoTikajJAnatvamiti virodhAbhAve jJAne tadasiddheriti bhAvaH // 56 // kena punarAtmanA'nutpAdavinAzAtmakatvAtsthitimAtraM ? kena cAtmanA vinAzotpAdAveva ? kathaM ca tat vayAtmakameva vastu siddham ? iti bhagavatA paryanuyuktA ivAcAryAH prAhuH.na sAmAnyAtmanodati na vyati vyaktamanvayAt / vyatyudeti vizeSAtte sahakatrodayAdi sat // 57 // ___pUrvottarapariNAmayoH sAdhAraNaH svabhAvasAmAnyAtmA dravyAtmA / tena sarva vastu notpadyate na vinazyati ca vyaktamanvayadarzanAt / lUnapunarjAtanakhAdiSvanvayadarzanena vyabhicAra iti cet . na, vyaktamiti vizeSaNAt , pramANena baadhymaansyaiktvaanvysyaavykttvaat| na cAtrAnvayaH pramANaviruddhaH, satyapratyabhijJAnasiddhatvAt / tatonvitAtmanA sthitireva / tathA vinazyatyutpadyate ca sarva vastu vizeSAnubhavAt / bhrAntavizeSadarzanena zukle zaGkha pItAdyAkArajJAnalakSaNena vyabhicAra iti cet , na, vyaktamiti vishessnnsyaanuvRtteH| na hi bhrAntaM vizeSadarzanaM vyaktaM, yena tadapi pUrvAkArabinAzAjahadvattottarAkArAvinAbhAvi syAt / na ca prakRte vizeSadarzanamavyaktaM, bAdhakAbhAvAt / nityai For Private And Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // SARAKAAS // 278 // kAntagrAhi pramANaM bAdhakamiti cet , na, tasya nirastatvAt / na caivaM bhinnapratyayaviSayatvAdutpAdavinAzamAtraM sthitimAnaM ca padArthAntara- paricchedaH tayAvatiSThate, tasya vastvekadezatvAnnayapratyayaviSayatvAt , sthityAditrayasya samuditasya vastutvavyavasthiteH, tasya pramANapratyayagocaratvAt , IP tRtiiyH|| sahakatrodayAdi saditi pratipAdanAt , tathaiva " utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat" iti sUtrakAravacanAt / na cedaM yuktirahitaM, tathA yuktisadbhAvAt , calAcalAtmaka vastu kRtakAkatakAtmakatvAditi / na cAtra heturasiddhaH, pUrvarUpatyAgAvinAbhAvipararUpotpAdasyApekSitaparavyApAratvena kRtakatvasiddheH, sadA sthAsnusvabhAvasyAnapekSitaparavyApAratvenAkRtakatvanizcayAt / na hi cetanasyAnyasya vA sarvathotpattiH, sadAdisAmAnyasvabhAvena sata evAtizayAntaropalambhAd ghaTavat kathaMciduspAdavigamAtmakatvAdityAdi yojyam / nApi vinAza eva, tata eva tadvat / na ca sthitireva, vizeSAkAreNotpAdavinAzavata eva sadAdisAmAnyena sthityupalambhAd dravyaghaTavat / iti hi pRthagupapattiryojyate / sadAdisAmAnyena satastantvAderghaTAkArAtizayAntaropalambhaprasaGga iti cet , na, svbhaavgrhnnaat| sadAdisAmAnyaM hi yatsvabhAvabhUtaM ghaTasyopAdAnadravyamasAdhAraNaM tadbhAvena pariNamadupalabhyate / tenaiva saptotizayAntarAdhAnaM ghaTo yathA prativiziSTaghaTayogyamRdravyAdisvarUpeNa, na punaH sAdhAraNema tantvAdigatasAmAnyena, nApi sAdhAraNAsAdhAraNena pArthivatvAdisAmAnyenAviziSTaghaTopAdAnamRdAdisAmAnyena vA prAksatotizayAntaropalabdhiryena tantvAderapi ghaTapariNatiprasaGgaH / nApi ghaTavinAzottarakAlamapyasAdhAraNamRdAdisAmAnyasvabhAvena satvAvizeSAdbhaTotpattiH prasajyate, tatprAgabhAvAtmakasya satastadbhAvenotpattidarzanAt , pazcAdabhAvAtmakasya satopi tavadarzanAt / na caivaM prAgasata evotpattiniyamAd ghaTasya kathaMcitprAgasavamayuktaM, prAgabhAvasya bhAvasvabhAvasya pUrva vyavasthApanAt / tasyAbhAvasvabhAvatve sabyetaragoviSANAdInAM sahotpattimiyamavatAmupAdAnasaGkaraprasaGgaH, prAgabhAvAvizeSAt / tato yathA svopAdAnAtsabyaviSANa- // 278 // RESEARSAROKAR HA%EX For Private And Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org syotpattistathA dakSiNaviSANopAdAnAdapi tatra tasyotpatteH prAgabhAvasiddheH, yatra yadA yasya prAgabhAvastatra tadA tasyotpattiriti niyamakalpanAyA api tatra bhAvAt / svopAdAnetaraniyamaca kutaH syAt ? prAgabhAvaniyamAditi cet, samAnasamayajanmanAM sa eva kutaH ? tadutpattiniyamAditi cet, sopi kuta: ? svopAdAnaniyamAditi cet, svopAdAnetaraniyamaH kutaH syAt ? ityAdi punarAvartate iti cakrakam / savyaviSANasyotpattiriti pratyayavizeSAdutpattiniyamopi na zreyAn, kArakapakSasya vicArayitumArabdhatvAt / jJApakapakSe tu prAgabhAvaniyamopi tatpratyayavizeSAdeveti notpattyA prAgabhAvAvagatiH, prAgabhAvAdapyutpattiniyamanizcayaprasakteritaretarAzrayasya durnivAratvAt / tato notpatteH prAgabhAvaH kAryasyAbhAvAtmakaH, tasya bhAvasvabhAvasyaivAbAdhitapratItiviSayatvAt prAgabhAvAbhAvasya kAryotpAdarUpatvAt // 57 // tathA hi / bhASye calAcalAtmakamiti utpAdavyayAtmanA calAtmakaM dhauvyAtmanA cAcalAtmakamityarthaH / ghaTayogyamRdravyAdisvarUpeNeti, tacca svarUpaM ghaTopAdAnakAraNatAvacchedako ghaTasAmagrI nAzyatAvacchedakazca dharmavizeSaH, tadubhayaikyakalpanAyAM lAghavAt, etena kapAlatvAdinA ghaTAdyupAdAnakAraNatvaM naiyAyikAdyabhimatamapAstam / kapAlAdinAze ghaTAdisAmayyA ahetutvAt, ekasmAdeva mRtpiNDAccakrAdivyApAreNa ghaTotpattidarzanAt, saMghAta bhedAbhyAM ghaTAdeva ghaTAntarotpattezva, kapAlatvaghaTatvAdinA hetutve mAnAbhAvAcca / na punaH 'sAdhAraNeneti' vyApyadharmAvacchinnena vyApakadharmAvacchinnasyAnyathAsiddhinirUpaNAdityarthaH / prAgabhAvasiddheriti tattadvyaktyupAdAnarUpaprAgabhAvasiddherityarthaH / tatra bhAvAditi kAryabhedaprayojaka bhedapratiyogyupAdAnAtmakaprAgabhAvavizrAntatvAditi bhAvaH / pratiyogibhedenAbhAvabhede tvaGgIkriyamANe ekapratiyogi kAbhAvacatuSTayasyaikyApattistatatkAlasaMsargAvacchinnapratiyogitvAdinA'bhAvAbhyupagame tu tattadAdheyatvAdinA ghaTasaccAderapi bhedApattirityAdyuktaM kAryadravya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir **9%
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH | tRtiiyH|| baSTasahasrI|| manAdi syAdityAdikArikAvyAkhyAne prathamapariccheda eva / / 57 // vivaraNam / / kAryotpAdaH kSayo hetoniyamAllakSaNAtpRthak / na tau jAtyAdyavasthAnAdanapekSAH khapuSpavat // 58 // ____upAdAnasya pUrvAkAreNa kSayaH kAryotpAda eva hetorniyamAt / yastu tato'nyastasya na hetorniyamo dRSTo ythaa'nupaadaankssysyaanu||279|| pAdeyotpAdasya ca / niyamazca hetorupAdAnakSayasyopAdeyotpAdasya ca / tasmAdupAdAnakSaya evopaadeyotpaadH| na tAvadatrAsiddho hetuH, kAryakAraNajanmavinAzayorekahetukatvaniyamasya supratItatvAt , tayoranyatarasyaiva sahetukatvAhetukatvaniyamavacanasya nirastatvAt / nanUpAdAnaghaTavinAzasya balavatpuruSapreritamudrAdyabhighAtAdavayavakriyotpatteravayavavibhAgAtsaMyogavinAzAdeva pratIterupAdeyakapAlotpAdasya tu svArambhakAvayavakarmasaMyogavizeSAdereva saMpratyayAt tayorekasmAddhetorniyamAsaMbhavAdasiddhameva sAdhanamiti cet, na, asya vinAzotpAdakAraNaprakriyoddhoSaNasyAprAtItikavAdalavatpuruSapreritamudrAdivyApArAdeva ghaTavinAzakapAlotpAdayoravalokanAt / tato ghaTAvayaveSu kapAleSu kriyevotpadyate iti cetsaivaiko hetustyorstu| kriyAtovayavavibhAgasyaivotpattiriti cetsa evaikaM kAraNamanayorastu / vibhAgAttadavayavasaMyo gavinAza eva dRzyate iti cet sa eva tayorekaM nimittamastu / tadavayavasaMyogavinAzAdavayavino ghaTasya vinAza iti cetsa eva kapAlAnAM tadavayavAnAM prAdurbhAvaH / iti kathaM naikahetuniyamaH sidhyet ? mahAskandhAvayavasaMyogavinAzAdapi laghuskandhotpattidarzanAt "bhedasaMghAtebhya utpadyante" iti vacanAt / mithyaivedaM darzanaM sUtrakAravacanaM ca bAdhakasadbhAvAditi cet, kiM tadbAdhakam ? svaparimANAdaNuparimANakAraNArabdhAni kapAlAni kAryatvAtpaTavadityanumAnaM bAdhakamiti cet, na, etadudAharaNasya sAdhyavikalatvAt / tantavo hi kimapaTAkArapariNatAH paTasya samavAyinaH paTAkArapariNatA vA ? na tAvadAyaH pakSaH, paTAkArApariNateSu tantuSviha paTa iti pratyayAsaMbhavAt / SASALARASAR // 279 // For Private And Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir AKRACCRECORESAGAR dvitIyapakSe tu na paTaparimANAdaNuparimANAstantavaH paTastha kAraNaM, teSAM paTasamAnaparimANatayA pratIteH, samuditAnAmevAtAnavitAnAkArANAM paTapariNAmAzrayatvAdanyathAtiprasaGgAt / na hi tathA'pariNataM tadbhavati " tadbhAvaH pariNAmaH" iti vacanAt / na caivaM pariNAmapariNAminorabhedaH syAt , pratyayabhedAtkathaMcidbhedasiddheH, parasyApi tadbhede vivAdAbhAvAt, tantudravyapaTaparyAyayoranvayavyatirekapratyayaviSayatvAcca / tantudravyaM hi prAcyApaTAkAraparityAgena tantutvAparityAgena cApUrvapaTAkAratayA pariNamadupalabhyate paTAkArastu pUrvAkArAbyatirikta iti siddha, sarvathA tyaktarUpasyApUrvarUpavartina evopAdAnatvAyogAdaparityaktAtmapUrvarUpavartivat tathA'pratItevyabhAvapratyAsattinibandhanatvAdupAdAnopAdeyabhAvasya / bhAvapratyAsattimAtrAttadbhAve samAnAkArANAmakhilArthAnAM tatprasaGgAt , kAlapratyAsattestadbhAve pUrvottarasamanantarakSaNavartinAmazeSArthAnAM tatprasaktaH, dezapratyAsattestadbhAve samAnadezAnAmazeSatastadbhAvApatteH sadvyatvAdisAdhAraNadravyapratyAsatterapi nadbhAvAniyamAt / asAdhAraNadravyapratyAsattiH pUrvAkArabhAvavizeSapratyAsattireva ca nibandhanamupAdAnatvasya svopAdeyaM pariNAma prati nizcIyate / taduktaM " tyaktAtyaktAtmarUpaM yatpUrvApUrveNa vartate / kAlatrayepi tadvyamupAdAnamiti smRtam / 1 / yatsvarUpaM tyajatyeva yanna tyajati sarvathA / tannopAdAnamarthasya kSaNikaM zAzvataM yathA / 2 / iti / tato na tantuvizeSAkAraH paTasyopAdAnaM yenAlpaparimANAdeva kAraNAnmahAparimANasya paTasyotpatterudAharaNaM sAdhyazUnyaM na bhavet / hetuzcAnaikAntikaH, prazithilAvayavamahAparimANakArpAsapiNDAdalpaparimANanibiDAvayavakArpAsapiNDotpattidarzanAt / viruddhazcArya hetuH, pudgalAdidravyasya mahAparimANasya yathAsaMbhavaM sUkSmarUpeNa sthUlarUpeNa vA paryAyeNa vartamAnasya sva kAryArambhakatvadarzanAt / kAryatvasya mahAparimANakAraNArabdhatvena vyAptisiddheH svaparimANAdalpaparimANakAraNArabdhatvaviparItasAdhanAt / tato nedamanumAnaM bAdhakaM, kapAlotpAdasya ghaTavinAzasya caikahetutvaniyamapratIterekasmAdeva mRdAdhu CSCENERAL For Private And Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 28 // paricchedaH | tRtiiyaaH|| pAdAnAttadbhAvasya siddherekasmAca mudrAdisahakArikalApAttasaMpratyayAt / iti sidhyatyeva hetoniyamAtkAryotpAda eva pUrvAkAravinAzaH / na caivaM sarvathotpAdavinAzayorabheda eva, lakSaNAtpRthaktvasiddheH / tathA hi kAryakAraNayorutpAdavinAzau kathaMcidinnau bhinnalakSaNasaMbandhitvAtsukhaduHkhavat / nAtrAsiddhaM sAdhanaM, kAryotpAdasya svarUpalAbhalakSaNatvAtkAraNavinAzasya ca svabhAvapracyutilakSaNatvAttayobhinnalakSaNasaMbandhitvasiddheH / nApyanaikAntikaM viruddhaM vA, kacidekadravyepi parimANayoH kathaMcidbhedamantareNa bhinnalakSaNasaMbandhitvasyAsaMbhavAt / na ca tayorbheda eva, kathaMcidabhedaprAhakapramANasadbhAvAt / tathA hi / utpAdavinAzau prakRtau svAdabhinnau, tadabhedasthitajAtisaMkhyAdyAtmakatvAtpuruSavat / nAtrAsiddho hetuH, mRdAdidravyavyatirekeNa nAzotpAdayorabhAvAt / paryAyApekSayA nAzotpAdau bhinnalakSaNasaMbandhinau na tau, jAtyAdyavasthAnAt , sadvyapRthivItvAdijAtyAtmanaikatvasaMkhyAtmanA zaktivizeSAnvayAtmanA ca tadabhedAta tathaiva pratyabhijJAnAt , tadeva mRdravyamasAdhAraNaM ghaTAkAratayA naSTaM kapAlAkAratayotpanna miti pratIteH sakalabAdhakarahitatvAt , ya evAhaM sukhyAsaM sa eva ca duHkhI sampratItyekapuruSapratItivat / nanvevamutpAdavyayadhrauvyANAmabhedAt kathaM trayAtmakavastusiddhiH ? tatsiddhau vA kathaM tattAdAtmyam ? virodhAditi cet, na, sarvathA tattAdAtmyAsiddheH kathaMcillakSaNabhedAt / tathA hi / utpAdavigamadhrauvyalakSaNaM syAdbhinnamaskhalanAnApratIteH rUpAdivat / sarvasya vastuno nityatvasiddherutpAdavinAzapratIteraskhalatvavizeSaNamasiddhamiti cet, na, kathaMcitkSaNikatvasAdhanAt / tata eva dhauvyapratIteraskhalatvaM siddhaM, sarvathA kSaNikatvanirAkaraNAt / na cotpAdAdInAM kathaMcidbhinnalakSaNatvaM viruddhaM, tadAtmano vastuno jAtyantaratvena kathaMcidbhinnalakSaNatvAdanyathA tadavastutvaprasaGgAt / utpAdAdayo hi parasparamanapekSAH khapuSpavana santyeva / tathA hi / utpAdaH kevalo nAsti sthitivigamarahitatvAdviyatkusumavat / tathA sthitivinAzau prtipttvyau| sthitiH kevalA nAsti, vinAzotpAdarahitatvAt // 280 // For Private And Personal Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tadvat / vinAzaH kevalo nAsti, sthityutpattirahitatvAt tadvadeva / iti yojanAt sAmarthyAdutpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi prakAzitaM bhavati, tadanyatamApAye sattvAnupapatteH / pratyekamutpAdAdInAM sattve trayAtmakatvaprasaGgAdanavasthetyapi dUrIkRtamanena, teSAM parasparamanapekSANAmekazaH sattvanirAkaraNAt // 58 // kiM ca,___ yastu tato'nya iti yastu tata upAdAnakSayAdanyakSayastasya nopAdeyotpAdahetvanvayavyatirekaprayuktAnvayavyatirekaprati-2 yogitvamityarthaH / bhedasaGghAtebhya iti atrAsmadIyAH zlokAH "saMyogAcca vibhAgAcca dravyamutpadyate dvayAt / vaijAtyaM vApi vaiziSTyaM kArye tatra prakalpyate // 1 // aNuvaNukasaMyogAdaNukotpattimicchatAm // tadvibhAgAdaNUtpattau pradveSaH kiMnibandhanaH // 2 // keyUrakuNDalIbhAve tatra svarNavadiSyatAm / / sAdhAraNamupAdAnaM kSmAdi kiM cintayAtra naH // 3 // tAdAtmyaniyatAdhArAdheyabhAvanibandhanam / / kAraNaM pratyupAdeyaM vibhinna pariNAmi vA // 4 // tAvat saMghAtabhedA vA hetustacchAli vastu vA / gacchatyavinigamyatvamapyatraitat sahAyatAm / / 5 // jAtyantarAtmake vastunyevaM kiJcinna duSyati / kAryAkAryabhedAbheda-vyavasAyavyavasthitaH // 6 // saMyogavadvibhAge'pi vaijAtyasya vyavasthitau // ekasya hetutA'nyasya neti mohavijRmbhitam // 7 // saMyoge samavAyazceddhetutAyA niyAmakaH / mRdravye savibhAge stAdaMzAMzo vA vibhajyatAm // 8 // svadhvaMsatvena yogeno-pAdAnaM heturastu vA // tadrvyavyAptiratra syA-trabhovyAptirvA dIrghikI // 9 // saMyogajanyatA janya-dravye hi bhavatocyate / / mayA tatra vijAtIya iti gauravamIH kutaH // 10 // " tathApratIteriti tyaktAtyaktAtmarUpatayApratIrityarthaH / asAdhAraNetyAdi AtAnavitAnarUpabhAvapratyAsattimattaMtudravyapratyAsattiH pttopaadaantvnibndhnmityrthH||58 // SARGESSAGE For Private And Personal Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 281 // www.kobatirth.org ghaTamaulisuvarNArthI nAzotpAdasthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthyaM jano yAti sahetukam // 59 // payovrato na dadhyatti na payotti dadhivrataH / agorasavrato nobhe tasmAttattvaM trayAtmakam // 60 // pratItibhedamitthaM samarthayate sakalalaukika janasyAcAryaH / sa hi ghaTaM bhaGktvA maulinirvartane ghaTamaulisuvarNArthI tannAzotpAdasthitiSu viSAdahapadAsInyasthitimayaM janaH pratipadyate iti, ghaTArthinaH zokasya ghaTanAzanibandhanatvAt, maulyarthinaH pramodasya maulyutpAdanimitatvAt, suvarNArthino mAdhyasthyasya suvarNasthitihetukatvAt, tadviSAdAdInAM nirhetukatve tadanupapatteH, pUrvatadvAsanAmAtranimittatvepi tanniyamAsaMbhavAt / tadvAsanAyAH prabodhakapratyayaniyamAnniyatatvAdviSAdAdiniyama iti cet, tarhi nAzotpAdAnvayA eva vAsanAprabodhakapratyayA iti pAramparyAtta eva zokAdihetavo bahiraGgAH / antaraGgAstu mohanIyaprakRtivizeSodayA iti, teSAM vAsaneti nAmamAtraM bhidyeta, nArthaH, syAdvAdibhirbhAvamohavizeSANAM vAsanAsvabhAvatopagamAt / tataH siddhaM laukikAnAmutpAdAditrayAtmakaM vastu, tatpratIterbhedasiddheH // 59 // kiMca lokottara dRSTAntenApi tatra pratItinAnAtvaM vinAzotpAdasthitisAdhanaM pratyAyayati, dadhipayo'gorasavratAnAM kSIradadhyubhayavarjanAt kSIrAtmanA nazyaddadhyAtmanotpadyamAnaM gorasasvabhAvena tiSThatIti paya eva mayAdya bhoktavyamiti vratamabhyupagacchato dadhyutpAdepi payasaH sattve dadhivarjanAnupapatteH dadhyeva mayAdya bhoktavyamiti vrataM svIkurvataH payasyapi danaH sarakhe payovarjanAyogAt, agorasaM mayAya bhoktavyamiti vratamaGgIkurvatonusyUtapratyayaviSayagora se dadhipayasorabhAve tadubhayavarjanAghaTanAt / pratIyate ca tattadvatasya tattadvarjanam / tatastattvaM trayAtmakam / na caivamanantAtmakatvaM vastuno virudhyate, pratyekamutpAdAdInAmanantebhya utpadyamAnavinazyattiSThadbhayaH kAlatrayApekSebhyorthebhyo bhidyamAnAnAM vivakSitavastuni tattvatonantabhedopapatteH, pararUpavyAvRttInAmapi vastusvabhAvatvasAdhanAt tadavastusva For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH tRtIyaH // // 281 //
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir bhAvatve sakalArthasAryaprasaGgAt / tathA tattvasya trayAtmakatvasAdhanenantAtmakatvasAdhane ca nityAnityobhayAtmakatvasAdhanamapi prakRtaM na virudhyate, sthityAtmakatvavyavasthApanena kathaMcinnityatvasya vinAzotpAdAtmakatvapratiSThApanena cAnityatvasya sAdhanAt / tataH sUktaM sarva vastu syAnityameva, syaadnitymeveti| evaM syAdubhayameva, syAdavaktavyameva, syAnnityAvaktavyameva, syAdanityAvaktavyameva, syAdubhayAvaktavyamevetyapi yojanIyam / yathAyogametatsaptabhaGgIvyavasthApanaprakriyAmapi yojayennayapramANApekSayA sadAyekatvAdisaptabhaGgIprakriyAvat // 6 // nityAyekAntagartaprapatanavivazAnprANino'narthasArthA-duddhata netumuccaiHpadamamalamalaM maGgalAnAmalaGghayam / / syAdvAdanyAyavartma prathayadavitathArtha vacaH svAmino'daH, prekSAvattvAtpravRttaM jayatu vighaTitAzeSamithyApravAdam // 1 // ityAptamImAMsAlaMkRtau tRtIyaH paricchedaH / 3 / SARKARICANSARSONAL utpAdAdInAM trayANAmekadharmiNyekakAlavRttitvaM vyavasthApayituM yuktimAha-'ghaTamaulItyAdi''payovrata' ityAdikArikAdvayena, ekasyaikakAlInakAryatrayajanakatvAdvatatrayavyavasthApakatvAcca trayAtmakatvamityetadubhayasa pArthaH // atrAsmAbhiH stambhatIrthanagare gopAlasarasvatyAyekAntavAdipaNDitacakravAlaM pratyavalambitaM patraM ythaa|| "aindrI zrIryatpadAmbhoja-sevAhevAkitAphalam // mahatAM mahanIyaM taM, mahAvIramupAsmahe // 1 // iha hi bahavaH prANinaH sAhajikAbhisaMskArikAnekasaGkalpavikalpakallolAkulitacetasa utpAdavyayadhrauvyAtmakaM sarva vastvanubhavanto'pi samyagdarzanajIvAtutathA For Private And Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH tRtiiyH|| // 282 // vidhakSayopazamAbhAvAttathAtvena na pratipadyante, pratyuta parijJAtapravacanopaniSadastathAtvena pratipadyamAnAn prati pratyavatiSThante, tAn pratIdamAcakSmahe / sarva khalkhAdIpamAvyomapadArthajAtaM na sarvathA'nityaM, nApi sarvathA nityaM, pradIpAderapi sarvathA'nityatve pudgalaparamANutvAdinA'pi dhvaMsaprasaGgAt / avayavAvayavibhAvasya samavAyAdisambandhanibandhanatve tatrApi sambandhAntarAnveSaNe'navasthAnAttAdAtmyenaiva tattvavyavasthitau paramANuparyantamapi kathazcidavayavyabhedasiddheH, AkAzAderapi sarvathA nityatve saMyogAdisvabhAvaparityAgena vibhAgAdisvabhAvopAdAnAnupapatteH, pUrvarUpaparityAgasyaivAnityatvalakSaNatvAt , saMyogavibhAgAdiRmikanAnAkAryajananaikasvabhAvamevAkAzAdikamiti na svabhAvameda iti cet , ayamevaikAnekasvabhAvasaMvalanavAdaH, anyathA yena svabhAvena saMyogajanakamAkAzaM tenaiva vibhAmajanakamityabhyupagame saMyogavibhAgayorekatvaprasaGgaH, kiM ca janakatvaM zaktireveti kAryabhedena tadbhedAvazyakatve svabhAvabhedo duSpariharaH, zaktizaktimatorapi tAdAtmyAtiriktasambandhAbhAvAt , tathA ca vastunaH kathazcinnityAnityatvasiddhau yena rUpeNa nityatvaM tena rUpeNa dhrauvyaM, yena cAnityatvaM tenotpAdavyayAvityevaM trilakSaNaM jagaditi prAcInaH pariSkRtaH panthAH / vastutaH kSaNasambandhaH kSaNe tAdAtmyarUpaH kSaNaviziSTapadArthe ca parairvizeSaNatAvizeSarUpaH kalpanIya iti gauravaM, mayA ca sarvatra tAdAtmyarUpa eva kalpanIya iti lAghavAcchuddharjusUtranayAdezena sarvasya kSaNaparyAyAtmakatvasiddhiH, azuddharjusUtranayAdeze'pi pratItivyavahArAyanurodhena viziSTAviziSTayormedadhauvye kSaNaviziSTapadArtharUpaparyAyabhedastAvadAvazyakaH, maca viziSTabhede'nantapadArthakalpanApattigauravaM, parasyApi viziSTanirUpitAdhikaraNatAnantyakalpanena taulyAt , na ca dravyatvAdereva guNakarmAnyatvaviziSTasattAdhAratAtvakalpanAtparasya nAdhikakalpanamiti vAcyam / tathApi paTatvAbhAvaviziSTasattAdhAra // 282 // For Private And Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tAtvasya ghaTatvAdinAnAsvarUpatvakalpane gauravasya paTatvAbhAvasvarUpatvakalpane cAtiprasaGgasya duruddharatvAt , na ca viziSTAviziTabhede viziSTasattAnizcaye'pi sattAsaMzayaH syAditi vAcyam , tavApi viziSTAmAvasyAtiriktatayA sattAnizcayatvasya viziSTasattAsaMzayavyAvRttatvAbhAvAt viziSTasattAnizcayatvena pRthakapratibandhakatvakalpanadhrauvye mayA'pi tathAtvasya vyAvartakatayaiva vA pratibandhakatvasya vAcyatvAditi dig / evaM zuddhaparyAyAtmanA pratikSaNamutpAdavyayau pratyabhijJAdyanurodhena ca dravyAtmanA dhauvyaM dhruvamiti siddhyati sarvatra trailakSaNyam , etena yaducyate parairviziSTabhedAbhyupagame tattedantAviziSTayorapi bhede pratyabhijJAmAtrAprAmANye sthairyoccheda iti, tadapAstaM draSTavyam , pratyabhijJAyA bhedAbhedasaMsargakatvasya sthairyasya cotpAdavyayasaMvalitasyaiva prAmANikatvAt , etenaiva ca so'yaM devadatta iti vAkye tatkAlaviziSTaitatkAlaviziSTayorabhedasya virodhAdvizeSaNavizeSyabhAvAnupapatteH zuddhadevadattavyaktau lakSaNA svIkartavyetyetadRSTAntabalena tattvamasItyAdivAkye'pi parokSatvaviziSTacaitanyasya tatpadArthasya pratyakSatvaviziSTacaitanyarUpatvaMpadArthena sahAbhedavirodhAdakhaNDabrahmaNi jahadajahallakSaNA svIkartavyeti tattvaMpadArthazodhanaM kurvadbhirvedAntibhiryaducyate, tadapAstaM draSTavyam , so'yaM devadatta iti vAkye lakSaNAbhyupagame bIjAbhAvAttattedaMtAviziSTayorbhedAbhedasya sArvajanInatvena virodhAbhAvAt , nahi pratyakSasiddhe'rthe virodho nAma, na cAparArthapratyakSAtmakaM vAkyaM na pratyakSAbhaM, na ca zuddhabrahmaNi zakyasambandharUpA bodhyasambandharUpA vA lakSaNA'pi saGgacchate, tAttvike'rthe'nirvacanIyasaMsargasya yuktyasahatvAt , mAyikasaMsargasyApi mAyikatvAt , tatra yuktyasahattvaM bhUSaNaM natu vRSaNamiti cet , tamudhiSThAnaparyantamapi mAyikatvameva yuktaM, "mAyopamaM vai sakalaM jagat" iti zrutyavalambanasya sattvAditi mAdhyamikamatameva svIkriyatAM, mucyatAM vedAntAzrayeNArddhaja For Private And Personal Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir R aSTasahastrI vivrnnm|| tRtiiyH|| // 28 // EAC ratIyanyAya iti kimativistareNa, tattvamasItyAdivAkyArthastu kevalajJAnAdipariNativiziSTaparamAtmarUpatatpadArthena saha samya- | gdarzanAdipariNativiziSTAntarAtmatvaMpadArthasya bhedAbhedatAtparyeNa samAdheyaH svasamayAvirodhibhiH samyagdRSTibhiriti kima- | prakRtena / kizca bhAvAbhAvayoH pratiyogyanuyogibhAvasya vizeSaNavizeSyabhAvasya ca svarUpasambandhatayaiva vizrAma iti " sarva sarvAtmakaM jagat " AsattipATavAbhyAsaprayojanAdinA ca pratiniyataparyAyagraha iti nAtiprasaGgaH, ata evaikajJatvasarvajJatvayo - ntarIyakatvaM siddhAntasiddham , tathA cAnuvRttivyAvRttidvArA svaparaparyAyotpAdavyayAvacchinnaM dhauvyaM sarvatrAnAyAsasiddhamiti draSTavyam / na ca virodhaH, paryAyatvAvacchedenotpAdavyayayordravyatvAvacchedena dhrauvyasya cAvirodhAt , anyathA gotvAvacchedena gavyazvamedasya brahmatvAvacchedena tadabhedasya cAvirodha aupaniSadAbhimato'pi kathaM syAdityuparamyate / " syAnnityamevetyAdi, atra ca nityatvAnityatvAdivyavahAre AkAzaghaTAdau dravyArthatvaparyAyArthatvayostulyavadAkAzatvagha4 TatvAdInAM ca syAtpadadyotanamaryAdayA pratisvaM grahAnAtiprasaGgaH, nayavAkye'pi yaddharmaviziSTavizeSyavAcakapadasamabhivyAhAreNa nityatvAdiviziSTavAcakaM padaM prayujyate taddharmAvacchedena tatra nityatvAdibodhana eva tatsAkAMkSamityAkAzamanityaM ghaTo nityaityAdeyavAkyasya na prayogaH, vyApakasAmAnAdhikaraNyarUpavyAptipakSe dhUmo vahivyApyo na rAsabhastathetyAderitthameva nyAyAbhiyuktairUpapAditatvAditi zivam // 6 // " jagajjaitraM patraM zucinayapavitraM kila mayA / yamAlambya nyastaM kumatazatamastaM gamayati // asau nityAnityAdyakhilagamabhaGgapraNayane / paTiSThaH syAdvAdo dizatu mudamujjAgaradhiyAm // 1 // // 28 // AC5 For Private And Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pavitra patraM me vizadazatapatraM zrutasurI-karakrIDApAtraM pramadamatimAtraM janayatu // suvAllabhyAH sabhyA idamagurumAjJAsiSuritaH prakRSTaM kalpadrorapi phalamalabhyaM kRtadhiyAm // 2 // kRtvA yatnamanekapaNDitavatImadhyAsya kAzImabhU-bhaTTAcAryapurandarebhya iha yastarkeSvadhItI bhRzam / tatsparddhA vitanoti ko'pi jaTilo ydylppaatthsmyii| tatki kumbhakRtA bhaviSyati kaliHsAI trilokIkRtaHzAda adhItAstarkAH zrInayavijayavijJAhibhajana-prasAdAda ye teSAM pariNatiphalaM zAsanaruciH / ___ ihAMzenApyuccairavagamaphalA yA sphurati me / tayA dhanyaM manye janurakhilamanyat kimadhikam // 4 // " ----- Raom / iti zrImadakabbarasuratrANapradattajagadgurubirudadhAribhaddArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyamukhyamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsapaNDitazrIlAbhavijayagaNiziSyAlaGkArapaNDitazrIjItavijayagaNisatIrthyazekharapaNDitazrInayavijayagaNicaraNakamalacaJcarIkeNa paNDitazrIpadmavijayagaNisahodareNa mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNinA viracite'STasahasrItAtparyavivaraNe tRtIyaH pricchedH|| // aSTasahasrItAtparyavivaraNe tRtIyaH paricchedaH samAptaH // For Private And Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir // OM OM // atha caturthaH pricchedH|| OM OM OM // baSTasahasrI vivrnnm|| // 284 // pricched:cturthH| jIyAdaSTasahasrI, devAgamasaMgatArthamakalaGkam / gamayantI sannayataH, prasannagammIrapadapadavI // 1 // kAryakAraNanAnAtvaM guNaguNyanyatApi ca / sAmAnyatadvadanyatvaM caikAntena yadISyate // 61 // kAryagrahaNAtkarmaNo'vayavino'nityasya guNasya pradhvaMsAbhAvasya ca grahaNaM, kAraNavacanAt samavAyinastadvataHpradhvaMsanimittasya ca / guNazabdAnnityaguNapratipattiH, guNivacanAttadAzrayasya / sAmAnyAbhidhAnAtparAparajAtipratyayaH / tadvadvacanAdarthapratyaya iti / kriyAtadvatoravayavAvayavinorguNaguNinovizeSatadvatoH sAmAnyatadvatorabhAvatadvizeSyayozcAnyataiva, bhinnapratibhAsatvAt sahyavindhyavadityuktaM bhavati / na cAtrAsiddho hetuH, sAdhyadharmiNi bhinnapratibhAsatvasya sadbhAvanizcayAt / tata eva na sandigdhAsiddho'jJAtAsiddho vA / nApyanyatarAsiddho, vAdiprativAdinoravivAdAt / bhinnapuruSapratibhAsaviSayeNAbhinnenArthena vyabhicAra iti cet , na, ekapuruSApekSayA bhinnapratibhAsatvasya hetutvAt / tathApi krameNaikapratipattabhinnapratibhAsaviSayeNaikena vastunAnekAnta iti cet, na, bhinnalakSaNatvasya bhinnapratibhAsatvasya hetutvAt / bhinnaM hi lakSaNaM kAryakAraNayorguNaguNinoH sAmAnyatadvatozca pratibhAsate / na caikasya vastuno bhinnalakSaNatvena pratibhAsosti, yena vybhicaarH| tata eva na viruddho hetuH, sAkalyenaikadezena vA vipakSe vRtyabhAvAt / nApi kAlAtyayApadiSTaH, pakSasya pratyakSAgamabAdhA'bhAvAt / kAryakAraNayorguNaguNinoH sAmAnyatadvatostAdAtmyamabhinnadezatvAt ! yayoratAdAtmyaM na tayorabhinnadezatvam / yathA // 284 // For Private And Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandi OMOMOMOMOMOM shyvindhyyoH| abhinnadezatvaM ca prakRtayoH / tasmAttAdAtmyam / ityanumAnena pakSasya bAgheti cet , na, zAstrIyadezAbhedasyAsiddhatvAt , kAryasya svakAraNadezatvAt / kAraNasyApi svAnyakAraNadezatvAt / etena guNaguNinoH sAmAnyatadvatozca dezabhedasya pratipAdanAt , laukikadezAbhedasya tu vyomAtmAdibhirvyabhicArAdasyAnumAnasyAsamIcInatvAt prakRtapakSabAdhakatvAsaMbhavAt / kathaMcittAdAtmyasya pratyakSataH pratIteH sarvathA bhedapakSasya bAdheti cet, na, tadvirodhAt / tata eva bhedo mA bhUditi cet , na, bhedasya pUrvasiddhatvAt tAdAtmyasya pUrvasiddharasiddheH / siddhau vA kAryakAraNAdivirodhAt dharmadharmitvAdhikaraNAdheyatAdivirodhAt kriyAvyapadezAdibhedavirodhAca tayorna tAdAtmyaM, bhedatAdAtmyayoyadhikaraNyAcca parasparavirodhAcchItoSNasparzavat / tayoraikAdhikaraNye saMkaravyatikarApattiH / tadanApattau pakSaA dvayoktadoSAnupaGgaH / pratyekaM tadvirUpatvopagame vA'navasthAnAdapratipattirabhAvazca // 61 // iti vaizeSikasya avayavaguNasAmAnyatadvatAM | vyatirekaikAnta(tva)mAzakya pratividhatte yadIyaM nAmApi smRtimupagataM vinapaTalIM / mahAmantraprAyaM prazamayati doSAmiva rviH|| mudo'saMkhyAH zaGkezvaravibhurasau yacchatu parAH / jraasndhkssiptaacyutbljraatngkhrnnH||1|| caturthe kAryakAraNAdibhedAbhedasyAdvAdasAdhanArthamupakramaH "kAryakAraNetyAdikArikayA" // tadbhedaikAntAbhyupagamapradarzanaM tadpaNamagrimakArikAyAm / / guNazabdAnnityaguNapratipattiriti, anityaguNasya kAryapadena pUrvameva grahaNAdatra guNapadasya vizeSaparatvAditi bhAvaH / arthapratyaya iti, arthapadasya vaizeSikaparibhASayA dravyAditrayArthatvAttatrayapratItirityarthaH / 'krameNeti' ekatraiva vastuni dezasannikarSaviprakarSAbhyAmekasyApi pratipattuH kAlabhedena bhinnapratibhAsasambhavAdityarthaH / bhinna SECROSCARROCRACCit% For Private And Personal Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir paricchedacaturthaH // aSTasahasrI lakSaNatvasyeti bhinnalakSaNatvaprayuktabhinnapratibhAsaviSayatvAdityarthaH / na ca bhinnalakSaNatvasyaiva gamakatve itarabhAgavaiyarthya, vivrnnm|| IPI dhUmaprAgabhAvAdihetAviva yaniSThetyAdinyAyena tadvaiyarthyAbhAvAditi draSTavyam / pUrvasiddhatvAditi kAryakAraNAdibhedasya 81 sarvaiH svIkRtatvena pUrvaprasiddhatvAdityarthaH / 'asiddheriti' tatpratyakSasya vivAdApannatvena tAdAtmye sAdhye hetau 285 // sandigdhAsiddharityarthaH // 61 // __ekasyAnekavRttirna bhAgAbhAvAdbahUni vA / bhAgitvAdvAsya naikatvaM doSo vRtteranArhate // 62 // kAryakAraNayorguNaguNinoH sAmAnyatadvatozcAnyatvamekAntena yadISyate tadaikasya kAryadravyAderanekasmin kAraNAdau vRttireSitavyA, tadaniSTau kAryakAraNabhAvAdivirodhAdakAryakAraNAdivat / taduttizcAbhyupagamyamAnA pratyAzrayamekadezena sarvAtmanA vA syAt ? tatra ekamanekatra vartamAna pratyadhikaraNaM na tAvadekadezena, niSpradezatvAt / nApi sarvAtmanA, avayavyAdibahutvaprasaGgAt / yAvanto hyavayavAstAvantovayavinaH syustasya pratyekaM sarvAtmanA vRttatvAt / yAvantazca saMyogyAdayo guNinastAvantaH saMyogAdayonekasthA guNAH prasajyante / yAvantaH sAmAnyavantoAstAvanti sAmAnyAni bhaveyustata eva / athApi kathaMcitpradezavattvaM manyetAvayavyAdInAM tatrApi vRttivikalponavasthA ca / tathAtrAvayavyAdi sarva tadekameva na syAditi vRtterdoSo'nAhate mate durnivAraH / naikadezena vartate, nApi sarvAtmanA / kiM tarhi ? vartate eveti cAyuktaM, prakArAntarAbhAvAt / nanu ca samavAya eva prakArAntaraM vartate, samavaitIti saMpratyayAt , tabyatirekeNa vRttyarthAsaMbhavAditi cet , na, tatraiva vivAdAt / etadeva hi vicAryate, kimekadezena samavaiti pratyAzrayaM sarvAtmanA vA'vayavAdiSvavayavyAdiH 1 gatyantarAbhAvAditi / tatra ca nigadito doSaH / tadevaM kAryaguNasAmAnyAnAM svAzrayebhyo OM 285 // For Private And Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vivAdApannebhyo naikAntenAnyatvaM tatra vRttyupalabdheH / yasya tu yatonyatvaikAntastasya tatra na vRttyupalabdhiH / yathA himavati vindhyasya / vRttyupalabdhizcAvayavyAdeH svAzrayeSu / tasmAnnaikAntenAnyatvam / ityanumAnena tannAnAtvapakSasya bAdhitatvAt kAlAtyayApadiSTa bhinnapratibhAsatvAditi hetuH / nanvidamanumAnamasamyak, sthAlyAM dadhnA'naikAntikatvAt tatonyasyApi danastatra vRttyupalabdheH / saMyogo hi vRttirarthAntarabhUtayoreva pratIyate nAnyatheti na mantavyaM, saMyoginoH saMyogapariNAmAtmanoH sarvathAnyatvAsiddheranyathA tadabhAvaprasaGgAt / tAbhyAM bhinnasya saMyogasyotpattau hi kathamekasyAnyatra saMyoga iti vyapadezo yataH sa eva vRttiH syAt ? tAbhyAM tasya jananAttathA vyapadeza iti cet, na, karmaNA kAlAdinA ca tajjananAttathA vyapadezaprasaGgAt / tayoH samavAyikAraNatvAtasya tathA vyapadeza iti cet, kutaH samavAyikAraNatvaM tayoreva na punaH karmAderiti niyamaH ? iha saMyogino: saMyoga iti pratyayAttatra tasya samavAyasiddheriti cet, sa tarhi samavAyaH padArthAntaraM kathamatraiveddedamiti pratyayaM kuryAnna punaH karmAdiSu bhedAvizepIti na buddhayAmahe / taireva samavAyibhirvizeSaNavizeSyabhAvasiddheH samavAyasya tatraivehedamiti pratyayotpattirna tu karmAdiSu tadasiddheriti cet sa eva kutaH sarvatra na syAt ? tAdRgadRSTavizeSaniyamAditi cet kiM vizeSaNavizeSyabhAvena samavAyena saMyogena vA ? tAdRgadRSTavizeSAdeva samavAyaviziSTAH samavAyina iti pratyayasyeddedamiti vijJAnasyAtredaM saMyuktamiti buddhezva jananaprasaGgAt / sarvasya vA pratyayavizeSasyAdRSTavizeSavazavartitvasiddheH kiM padArthabhedaprabhedaparikalpanayA ? iti vijJAnavAdapravezaH syAt, tasyaivAdRSTavizeSatvasiddheH, cetanA karmeti vijJAnavAdibhirapi pratipAdanAt / teSAM vAsanAvizeSa eva dRSTam / sa ca pUrvavijJAnavizeSaH / iti na vijJAmAtrAdadRSTamanyat syAt / nanu ca nAprabuddhA vAsanA pratyayavizeSaM prasUte sakRtsarvapratyayavizeSaprasaGgAt prabuddhA tu tamupajanayantI For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // pricchedcturthH|| // 286 // prabodhakahetUnapekSate / te ca bahirbhUtA evaarthaaH| iti na vijJAnamAtra tattvamanuSajyate iti cet, na, vijJAnavizeSAdeva vAsanAprabodhasya siddheH, tadabhAve bahirarthasya sattAmAtreNa tadahetutvAdanyathAtiprasaGgAt / na ca nIlAdivijJAnAdeva tadvAsanAprabodhastatprabodhAdeva nIlAdijJAnamipyate, yataH parasparAzrayaH syAt , tadadhipatisamanantarAdivijJAnAnAmeva nIlAdijJAnajanakAnAM tadvAsanAprabodhakatvAt tadvAsanAnAmapi tatkAraNavijJAnebhyaH prabodhopagamAt / ityanAdirayaM vAsanAsaritparipatitastatprabodhapratyayasArthastadvijJAnapravAhazca / iti kiM bahirathaiH ? kalpayitvApyetAnvijJAnAni pratipattavyAni, tairvinA tadvyavahArAprasiddhaH / satsu ca teSu bahirarthAbhAvepi svapnAdiSu tadvyavahArapratIterala bAhyArthAbhinivezena / tato bahirartha vyavasthApayitumanasA nAdRSTamAtranimitto vizeSaNavizeSyatvapratyayonumantavyaH, tasya dravyAdipratyayavadvahirarthavizeSaviSayatvasyAvazyamAzrayaNIyatvAt / tathA cAnavasthAnAt kutaH saMyogibhyAM saMyogorthAntarabhUtaH sama. vAyavRttyA tayoriti vyapadizyeta ? sa eva ca sthAlyAM dano vRttiriti na tenAnaikAntiko hetuH syAt / tata eva na viruddhaH, sarvathArthAntarabhUtasya kacidvRttyupalabdherabhAvAt / tato niravadyamidamanumAnaM bhedapakSasya bAdhakam / iti tatra pravartamAno hetuH kAlatyayApadiSTa eva, pratyakSaviruddhatvAza pakSasya, avayavAvayavyAdInAM kathaMcittAdAtmyasyaiva sAkSAtkaraNAta / nanvevamapi vRtterdoSo yathopavarNitaH syAdvAdinA prasajyate iti cet, nArya prasaGgo'nekAnte, kathaMcittAdAtmyAvedyavedakAkArajJAnavat / yathaiva hi jJAnasya vedyavedakAkArAbhyAM tAdAtmyamazakyavivecanatvAt kimekadezena sarvAtmanA veti vikalpayorna vijJAnasya sAvayavatvaM bahutvaM vA prasajyatenavasthA vA, tathA'vayavyAderaSyavayavAdibhyastAdAtmyamazakyavivecanatvAdeva naikadezena pratyekaM sarvAtmanA vA, yatastAthAgataH sarvathA bhede ivAvayavAvayavyAdInAM kathaMcittAdAtmyepi vRtti dUSayet / etena vaizeSikopi na kathaMcittAdAtmye vRttivivikalpAdidUSaNamApAdayitumIzaH, sAmAnyavizeSavattatra // 286 // For Private And Personal Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tadanavakAzAt / na hyaparasAmAnya vyAvRttibuddhihetutvAdvizeSAkhyAmapi labhamAnamapahrotuM zakya, tasya sAmAnyaikarUpatve'paravizeSAbhAvaprasaGgAt , tadaparavizeSarUpatve'parasAmAnyAbhAvApatteH, tadubhayarUpatve sAmAnyavizeSarUpayoH kathaMcittAdAtmyasyaivAbhyupagamanIyatvAt , tadekArthasamavAyasya kathaMcidekadravyatAdAtmyAdaparasyAsaMbhavAt , sAmAnyasyaivAnuvRttavyAvRttapratyayahetutvena sAmAnyavizeSobhayAkArasyetRtvAcca / na tayorAkArayoranyatraikArthe samavAyaH parasparaM vA zakyo vaktuM, yatastadvadavayavAvayavyAdInAM kathaMcittAdAtmyaM vRttiH prakRtadUSaNopadrutA syAt / kiM cAvayavAdibhyovayavyAdInAmatyantabhede dezakAlAbhyAmapi bhedaH syAt // 62 // 'ekasyeti' ekasyAvayavyAderbhAgAbhAvAddezAbhAvAdanekatrAvayavAdI vRttina bhavati / bhavati cettadA pratyekamanekAvayavAdiparyAptavRttitvAbahUnyavayavyAdIni syuH, dezato vRttizca tatra nAvayavyAdInAM, taddezAnabhyupagamAt , abhyupagame'navasthAdyApatteH, bhAgitvAt kathaJciddezitvAdvA'syAvayavyAdenaikatvaM syAdityayaM vRtterdoSo nAhate mate bhavatIti kArikAsajhepArthaH / prakArAntarAbhAvAditi saMyogavRttau dezakAAnyataraprakArasyaiva darzanAt prakAradvayavizeSaniSedhe vRttisAmAnyaniSedhaparyavasAnAdityarthaH / 'prakArAntaramiti' dezakAtsyavinirmuktaH sambandhaprakAra ityrthH| etadeva hi vicAryata iti samavAyo'pi hi ghaTe ghaTatvasya kAtsnyena tantuSu ca paTasya dazAdyavacchedenAbhAvAddezenAbhyupagamyata iti tatrApi prakAradvayAvakAzena vicArasya baddhAspadatvAditi bhAvaH / vastuta ekatra tantau na paTaH kintu yAvatsviti pratIteH | pratyekAvRtterityAdinyAyAcca prakAradvayaM samavAyavRttau prasiddhasthala evaupaDhaukata iti tadavirodho bhedAbhedAbhyupagamaM vinA durupapAda | ityAdyuktaM vAdamAlAyAmamAmiH / sarvathA'nyatvAsiddheriti, tatkAle tatpariNAmena tadAtmakatvena virodhAdatiprasaGgasya For Private And Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shet Kailassagersuri Gyanmandir aSTasahasrI| vivaraNam // pricchedcturthH|| *% // 287 // % % % ca kAlaghaTitasambandhena niraasaadityrthH| tathA cAnavasthAnAditi saMyogatatsambandhatatsambandhAdicintayA'niSTApatteri| tyarthaH / 'kuta iti' nirantarobhayadravyanimittAdeva saMyogavyavahAropapatteranantaraparamparasaMyogabhedasya cAnyathAnupapatteriti bhaavH| nanu vRttivikalpadoSaH syAdvAde'pi kiM na syAdityAzaMkya bhedAbhedazabalaikavastusvarUpatve dezakAtnyavRttivyavahArasya citrajJAnasAmAnyavizeSadRSTAntena yathAvivakSaM sammilitasyaivopapatterna taddoSAvakAza iti samAdhitsurAha-nanvevamapItyAdinA, tadubhayarUpatva iti, na ca pAribhASikamubhayarUpatvamubhayapadArthatAdAtmyamApAdayitumanIzvaramiti zaGkanIyam / anuvRttivyAvRttibuddhihetutayA siddhasya padArthadvayasyArthatastAdAtmyApAdanAvirodhAta , antyavizeSasya tu "vizeSo'pi na padArthAntaraM mAnAbhAvAdvinApi vyAvartakadharma vizeSANAmiva nityAnAmapi dravyANAM khata eva vyAvRttatvAt , yogino vizeSamIkSante pratyakSa(ta) eveti cet , ta eva tarhi saMzayapathaM pRcchayantAM kimu te'tiriktaM vizeSamIkSante naveti" granthena padArthatattvaviveke ziromaNibhaTTAcAryaireva nirAkaraNAt / atha samavAyitve sati samavAyiyadyakteryavyAvRttaM yannityaM tatparasparAsamavetasamavetazUnyadharmasamavAyIti vyAptirAtmatvamAdAya ghaTapaTAdivyAvRttAtmAdAvavadhAritA, atra sattAdikamAdAya siddhasAdhanavAraNAya parasparAsamaveteti, ekatvAdikamAdAya tadvAraNAya samavetazUnyeti, prameyatvAdikamAdAya tadvAraNAya samavAyIti, abhAve vyabhicAravAraNAya hetau samavAyitve satIti, ghaTAdAvabhAvavyAvRttisattvenAbhAvasamavetatvAprasiddhyA tadabhAvAprasiddheApyatvAsiddhiH syAditi tadvAraNAya hetau samavAyitvaM yadyaktevizeSaNam , anupAdeyameva vA tat , sAdhye parasparAsamavetatvaM parityajya tatsthAne khAsamavAyitatvetyasya vaktavyatvAt / sAdhye samavAyitvaM svAzrayasamavetatvAdiparaMparAsAdhAraNaM, nAtaH sajAtIyaghaTadvaye % % % 287 // % % For Private And Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi * * * ** vyabhicAraH, vizeSamAdAya tatrApi sAdhyasattvAt samavAyitve satItyapahAya nityadravyatve satIti vA vaktavyaM, tathA ca tAhazavyAptibalAt sajAtIyanityadravyayoH parasparAsamavetasamaveta zUnyadharmasiddhAvAdatiriktavizeSasiddhiriti cet , na, aprayo jakatvenaitadvyApyasiddheH, anyathA vizeSAnyatvamapi sAdhye nivezya padArthAntaramapi sAdhayato mukhamudraNasyAzakyatvApatteH / kathaM caivaM nityaguNavyaktInAM parasparabyAvRttatvaM, tAsu vizeSAnabhyupagamAt , AzrayavizeSAttadvizeSAbhyupagame tu nityaguNAzrita eva vizeSapadArtho'stu AzritavizeSAcAzrayavizeSa ityeva kiM na syAt , svAzrayasamavetatvena vizeSasya vyAvartakatve ca paramANvAdigatasattAsAmAnyasyApi sa svabhAvaM tyAjayet / api cai citrajJAnAdAvAMzikabhedanirvAhArthamekavyaktAvapi | vizeSaH siddhyet , sa ca siddhyan vizeSapadoktAM paryAyamaryAdAM nAtikAmatIti dravyaparyAyatayA svato'nuvRttivyAvRttisvabhAvaM vastvakAmenApi pratipattavyaM, nityadravyadRSTAntena sarvatra svato vyAvRttatvaM svIkurvan ziromaNiH punarekadRgeva, anyathA vizeSamiva sAmAnyamatiriktamapazyan svato'nuvRttatvamapi kathaM na svIkuryAditi susvIkAritamAcAryeNa sAmAnyavizeSayoH kathaJcittAdAtmyamiti bhAvanIyam / bhedaH syAditi, avayavyAdayo'vayavAdibhyo bhinnAH syudezakAlAbhyAmatyantabhinnatvAt , ghaTapaTavadityatrApAdanaM bodhyam // 62 // dezakAlavizeSepi syAvRttiryutasiddhavat / samAnadezatA na syAnmUrtakAraNakAryayoH // 63 // nanvAtmAkAzayoratyantabhedepi dezakAlAbhyAM bhedAbhAvAnna tataH kAryakAraNAdInAM tadbhedaH sidhyati, yato yutasiddhavadvRttiH syAditi cet, na, tayorapi saDravyatvAdinA bhedAbhAvAdatyantabhedAsiddherabhinnadezakAlatvAvirodhAt / parasyApi sarvamUrtimadravyeSu yugapatsaMyoga * * * * For Private And Personal Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 288 // www.kobatirth.org vRtterabhyupagamAt tayoratyantabhedAniSTerdezakAlAbhyAmabhedAvirodhe tathaivAvayavAvayavyAdestAbhyAmabhedostvaviruddhaH / sa ca kathaMcidabhedasAdhanaH syAt / na cAsAviSyate, apasiddhAntaprasaGgAt / tasmAdaGgAGgayAderatyantabhedAt taddezakAlavizeSeNApi vRttiH prasajyeta ghaTavRkSavat / varNAdibhiranaikAntikatvamityayuktaM, tadvyatirekaikAntAnabhyupagamAt / yathaiva hi varNarasagandhasparzAnAM svAzrayAdatyantabhedo neSTo dRSTo vA tathA parasparatopIti / nApyetaiH pakSaikadezAtmabhirvyabhicAro nAmAtiprasaGgAt / yadi punaH kAryakAraNAdInAM samAnadezakAlatvamurarIkriyate tathaiva siddhAntAvadhAraNAditi mataM, tadApyavayavAvayavinoH samAnadeze vRttirna bhavet, mUrtimattvAtkharakarabhavat, mUrtayoH samAnadezatvavirodhAt / vAtAtapayoH samAnadezatvadarzanAdavirodha iti cet, na, tayoH svAvayavadezayoravayavinorabhyupagamAt / tantupaTayorapi svAvayavadezatvAtsamAnadezatvAbhAvo na doSa iti cet, na, paramANudvyaNukayorbhinnadezatvAbhAvAtsamAnadezatvamapi na bhavediti doSodbhAvanAt / vyaNukasya paramANudezatvAtparamANo ranaMzasyApyAzrayAntarasthatvAttayorasamAnadezataiveti cet, na, tathA laukikadezApekSayA samAnadezatvopagamasya prasaGgAt / sa ca mUrtayorna bhavediti sUktameva dUSaNam / kathamevamanekAntavAdinAmekAkAzapradeze'saMkhyeyAdiparamANUnAmavasthAnaM na virudhyate iti cet, tathAvagAhanavizeSAdekatva pariNAmAditi brUmahe / nahyekaM mUrtimaddravyamekatra deze'vatiSThamAnaM viruddhaM nAma, atiprasaGgAt | saMyogamAtreNa tu sthitAnAmekatvapariNAmanirutsukAnAM naikAkAzapradezevasthAnamavagAhnavizeSAbhAvAdane kAkAzapradezavRttitvasiddheH iti syAdvAdinAM na kiMcidviruddham // 63 // syAnmatam, tathaiva yugapatsaMyogavRttyAdinaiva, abhedasAdhano'bhedavyavahArasAdhanaH, tathoktavadabhyupagame, ekatvapariNAmanirutsukAnAmiti, yadyapi dravyata ekatvapariNAmanirutsukAnAmapyAnupUrvyanAnupUrvyavaktavyadravyANAmanantAnAmekAkAzapradezA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedacaturthaH // // 288 //
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir vasthitiriSyate, tathApyekapradezAvagADhAnAM tAvatAM teSAM kSetrakRtamekatvamAdAyoktAvirodho bhAvanIyaH / yuktaM caitat ekapradezAvagADhAnAmeva kSetrato'nAnupUrvIdravyatvAt teSAM cAsaGkhyeyAnAmeva siddhAntapratipAdanAt sarvapudgaladravyANAM cAnantatvAdityAlocanIyaM svsmyrhsyvidbhiH|| 63 // AzrayAzrayibhAvAnna svAtantryaM samavAyinAm / ityayuktaHsa saMbandhona yuktaH smvaayibhiH||64|| samavAyena kAryakAraNAdInAM parasparaM pratibandhAt kutaH svAtantryaM yato dezakAlAdibhedena vRttiriti cet , sa tarhi samavAyiSu samavAyAntareNa vartate svato vA samavAyasya samavAyAntareNa vRttAvanavasthAprasaGgAt, svato vRtau dravyAdestathopapatteH samavAyavaiyarthyAt kAryakAraNAdInAM kutaH pratibandhaH ? yadi punaranAzritatvAt pratibandhAntarAnapekSa iSyate, tadApyasaMbaddhaH samavAyaH kathaM dravyAdibhiH saha varteta, yataH pRthaksiddhirna syAt / tasmAdayuktaH saMbandho na yuktaH samavAyibhiH / na hyapratibaddha eva samavAyibhiH samavAyaH saMbandho yuktimAn , kAlAderapi saMbandhatvaprasaGgAt / saMbaddha eva hi svasaMbandhibhiH saMyogaH saMbandho dRSTastasya taiH kathaMcittAdAtmyasaMbandhAt / samavAyopi vizeSaNavizeSyabhAvasaMbandhAtsamavAyibhiH saMbaddha iti cet, na, tasyApi vizeSaNavizeSyabhAvAntareNa svasaMbandhibhiH saMbandhe navasthAprasaGgAt , anyathA saMbandhatvavirodhAt / tasya saMbandhibhiH kathaMcittAdAtmye kAryakAraNAdInAmapi tadevAstu kiM samavAyena padArthAntarabhUtena sattAsAmAnyeneva kalpitena ? phalAbhAvAt / prAgasataH sattAsamavAyAt kAryasyotpatteH saphalameva tatparikalpanamiti cet, na, anutpannasya sattAsamavAyAsaMbhavAt , utpannasyApi tadvaiyAt, svarUpalAbhasyaiva svarUpasattAtmakatvAt , svarUpeNAsataH sattAsaMbandhetiprasaGgAt / yadi punarutpadyamAnameva kArya sattAsamavAyIpyate, prAgasataH sattAsamavAya utpAda iti vacanAt / / 64 // For Private And Personal Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir aSTasahastrI vivaraNam / paricchedaH | cturthH|| // 289 // 'AzrayetyAdi' uttarArddha itistathApItyarthe, tathA ca tathApi sa sambandhaH samavAyAkhyaH samavAyibhirayukto- 'sambaddha iti na yukto na ghaTamAnaka iti, samavAyasyaivAbhAvAhure samavAyinAM svAtantryapAratantryacarceti bhAvaH / evaM ca syAnmatamiti zaGkAyA anupamardAnAsaMlagnakatvamiti draSTavyam / svarUpalAbhasyaiva svarUpasattAtmakatvAditi, tadidamAhuH, na hi dezakAlayoH sattvaM vihAyAnyat sattvam , abhAve'pi svakAladezakRtaM sattvamabhyupagamyata eva, idAnIM bhUtale ghaTAbhAvo'stIti pratIteH, abhAvavyAvRttasadvyavahArastu bhAvatvanivandhana eveti, atiprasaGgAditi paramparAsambandhena sAmAnyAdAvivAbhAve'pi sadvyavahAraprasaGgAdityarthaH / svarUpasattayaiva sadvyavahAropapattau cAlaM padArthAntaraparikalpanayeti rahasyam // 64 // kevalasya samavAyasya sattAsAmAnyavannityatvAdutpAda iti jJAnAbhidhAnAhetutvAditi mataM tadAsAmAnyaM samavAyazcApyekaikatra samAptitaH / antareNAzrayaM na syAnnAzotpAdiSu ko vidhiH // 65 // yeSAM paramArthataH sAmAnyasyAzritatvamupacArAtsamavAyasya samavAyiSu tatrApratibaddhatvAdasaMbaddhatvaM, tadupacAranimittaM tu samavAyiSu satsu tasyehedamiti pratyayakAritvamiti mataM teSAM pratyekaM parisamApterAzrayAbhAve sAmAnyasamavAyayorasaMbhavAdutpattivipattimatsu kathaM vRttiH / kacidekatra nityAtmanyAzraye sarvAtmanA vRttaM sAmAnya samavAyazca tAvat / 'utpitsupradeze prAgnAsIdanAzritatvaprasaMgAt , nAnyato yAti sarvAtmanA pUrvAdhArAparityAgAdanyathA tadabhAvaprasaGgAt, nApyekadezena, sAMzatvAbhAvAt , svayameva pazcAdbhavati svapratyayakAritvAt , AzrayavinAze ca na nazyati nityatvAt , pratyeka parisamAptaM ca' iti vyAhatametat / syAnmataM ' sattAsAmAnya tAvadravyAdiSu pratyekaM parisamApta, satpratyayAvizeSAt / sarvatrAsti ca, satpratyayAvicchedAt / samavAyo'pi sarvatra vidyate, samavAyinAM zazvadavicche // 289 // For Private And Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 %ACASS RECAUSAMASSACROCALCCI dAnnisyAnAM, janmavinAzavatAM tu keSAMcidutpitsudezeSUtpadyamAnAnAmeva sattAsamavAyitvasiddheH 'niSThAsaMbandhayorekakAlatvAt' iti vacanAt / prakRtadUSaNAnavakAzaH, sattAsamavAyayoH prAgasattvAbhAvAt tatrAnyatazcAgamanasya sarvAtmanaikadezena vAnabhyupagamAt pazcAdbhavanAniSTeH zAzvatikatvAca' iti tadetadapi vyAhatataraM, sarvagatasya sAmAnyasya samavAyasya caikasya svAzrayeSu pratyeka parisamApterasaMbhavAt tadvahutvApattarAzrayasvarUpavat / na ca sarvatrAvicchedAttadekatvaM, tadasiddheH prAgabhAvAdiSu sattAsamavAyAsaMbhavAdvicchedopalambhAt / prAgabhAvAdInAM sarvadA bhAvavizeSaNatvAnna tatra tadviccheda iti cennaivamabhAvasyApi sarvagatatvaikatvaprasaGgAt , sarvatrAsatpratyayAvizeSAdavicchedAvizeSAcca / yayaiva hi dravyAdiSu satpratyayo'viziSTastathA pararUpato'satpratyayazca / yathA cAbhAvasya zazvadbhAvaparatantratvaM tathA bhAvasyAbhAvaparantratvamapi tadavicchedasAdhanaM, pararUpeNAsata eva bhAvasya pratIteranyathA sarvasAkaryaprasaGgAdbhAvavizeSavyavasthitivirodhAt / nanvabhAvasyaikatve kAryasya janmani prAgabhAvAbhAve pradhvaMsetaretarAtyantAbhAvAnAmapyabhAvaprasaGgAdanantatvasarvAtmakatvAtyantAbhAvApattiH / pradhvaMsasya cAbhAve'nutpannasya kAryasya prAgabhAvasyApyabhAvAdanAditvaprasaGgaH prAk pazcAditaretarAtyantavizeSaNAnupapattizca tadabhedAt / iti kazcit , tasyApi kathaM sattvaikatve samavAyaikatve ca kasyacitsattAsamavAye sarvasya sa na bhavet ? tathA sati bhAvasyotpatteH prAgapi pradhvaMsasamayepyabhAvAntarepi cAtyantasattvasiddheH kutaH prAgabhAvAdibhedasya vyavasthA syAt ? pratyayavizeSAttadvyavasthAyAM sattAsamavAyasya bhedavyavasthA'stu tata eva / na hi pradhvaMsAtyAkAryasya sattAsamavAyaH prAgabhAvAt pazcAditarasmAditaratretyAdipratyayavizeSo'siddhaH parIkSakANAM, yataH sattAsamavAyayoranekatvaM na syAt / yadi punaH prAkAlAdivizeSaNAnyeva bhidyante samavAyinazca, na punaH sattA samavAyazveti mataM, tadA kavamabhAvopi bhidyeta ? tadvizeSaNAnAmeva bhedAt / viruddhadharmAdhyAsAtta de sattAsamavAyabhedopi tata eva / tavo vizva E SS For Private And Personal Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH cturthH|| // 29 // rUpA sattA'stu asattAvat / tathA samavAyopi / na caivamekatvavirodhaH sattAyAH saMbhAvanIyo, vizeSatonekatvepi sAmAnyArpaNAdekatvAvirodhAt, sadvizeSeSveva satsAmAnyapratIterasadvizeSeSvasatsAmAnyapratItivat / samavAyavizeSeSu samavAyasAmAnyapratItizca na viruddhA, saMyogavizeSeSu tatsAmAnyapratItivat / iti sarva sAmAnyavizeSAtmakaM siddham / na ca sAmAnyasya vizeSasya caikazaH sAmAnyavizeSAtmakatve'navasthAnamanyathA sarva sAmAnyavizeSAtmakamiti pratijJA hIyate, tayoranyonyAtmakatvasiddherdravyArthArpaNayA parasparato bhedAcca paryAyArpaNavA sApekSatvamAtrasya tayoriSTeH / sAmAnyasya hi svavizeSAdapoddhRtasya vizeSAntarAtmakatve vizeSasya ca svasAmAnyAnirdhAritasya sAmAnyAntarAtmakatve'navasthA syAnnAnyathA / bhinnasya ca sAmAnyasya vizeSAdvizeSasya ca sAmAnyAditaranirapekSatve pratijJAhAniH prasajyate, na punaritarathA / iti syAdbAdinAM sarva sustham / vaizeSikANAM tu tadubhayaprakArAnabhyupagamAduktadoSAnuSata eva / // 66 // teSAM hi__ yeSAmiti yeSAM vaizeSikANAM sAmAnyasya samavAyasambandhena sambaddhatvAtparamArthato'nupacArAdanvitatvaM samavAyasya tu samavAyAntarAmAvAdupacArAt, tathA ca samavAyiSu tathA sAmAnyavadapratibaddhatvAdasambaddhatvamiti yojanA, nAnvito yAtIti, anu pazcAt , itaH sakAzAna yaatiityrthH| bhAvavizeSaNatvAdbhAvavinirmuktabuddhyaviSayatvAt , bhAvaparatatratvamuktabhAvavizeSaNatvameva, evamagre'bhAvaparavaMtratvamapi vyAkhyeyam / sattaikatve'sattaikatvamapi syAdityuktaM tatrAsattaikatve bAdhakamAzaGkate-nanvabhAvasyaikatva ityAdinA, evaM vAdinaH sattaikatve'pi bAdhakaM tulyamityAha-tasyApItyAdinA, pratyayavizeSAt prAganAsIdityAdipratItibhedAt, tadvyavasthAyAM prAgabhAvAdibhedavyavasthAyAM, tata eva pratyayavizeSAdeva, | // 29 // For Private And Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir nahItyAdinA prAgAsIt pazcAdbhaviSyatItyevaM kAlabhedAt , itarasmAddezAditaratrAstItyanena ca dezabhedAt pratItisAkSikaH sattAsamavAyabheda upadarzitaH / yadi ca tattatkAladezarUpavizeSaNamede'pi sattAyA na bhedaH, tarhi tadvadevAbhAvasyApi | sa mAbhUta , viruddhadharmAdhyAsenAsattAmede ca sattAbhedo'pi tadvadevAstviti siddhaM dvayostulyakakSatayA vizvarUpatvaM, bhAvatvAbhAvatvayorevaikyaM natu bhAvAbhAvayoriti tu mandaM, vizeSaNAMza iva vizeSyAMze'pyanugatapratItestaulyAdvizeSaNabhedena bhedasya cobhayatrAvizeSAt sAmAnyavizeSopayogAbhyAM vaizvarUpyasyaiva siddherityabhiprAyavAnAha-yadi punarityAdinA // 65 // sarvathAnabhisaMbandhaH sAmAnyasamavAyayoH / tAbhyAmartho na saMbaddhastAni trINi khapuSpavat // 66 // samanuSajyante iti shessH| tathA hi / sAmAnyasamavAyayoH parasparataH saMbandhAsaMbhavAt tAbhyAmarthopi na saMbaddhaH / kutastayoranabhisaMbandha iti cet, saMyogasya samavAyasya cAnabhyupamagamAt , sAmAnyaM samavAyIti vizeSaNavizeSyabhAvasya cAsaMbhavAdanavasthAprasanAca / tathaikArthasamavAyasya cAnavakAzAt samavAyasya kvacidasamavAyAt saMbandhAntarAniSTeH sarvathAnabhisaMbandhastAvatsiddha eva / tataH parasparato'nasaMmibaddhAbhyAM sAmAnyasamavAyAbhyAmarthopi dravyaguNakarmalakSaNo na saMbaddhaH zakyate vaktuM, yatastatra sattAsamavAyaH syAt / tatastrINyapi nAtmAnaM vibhRyuH kUrmaromAdivat / parasparamasaMbaddhAni hyarthasamavAyasAmAnyAni na santyeva / na cAsatAM kartRtvam / nApi kazcidAtmA saMbhavati yasya karmatvam / na ca kartakarmatvAbhAve tAnyAtmAnaM bibhRyuriti zakya vaktuM, kartari liGo vidhAnAtkarmaNi vibhakinirdezAca / syAnmataM 'parasparamasaMbaddhAnAmapi svarUpasattvaprasiddhernArthasamavAyasAmAnyAnAmasattvam / kamaromAdInAM svarUpasattvAbhAvAca viSamoyamupanyAsaH' iti tadayuktaM, dravyaguNakarmaNAM svarUpasattvopagame sattAsamavAyasya vaiyAtsAmAnyAdivat , sAmAnyAdInAM For Private And Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // // 29 // paricchedaH cturthH|| vA sattAsaMbandhaprasanAivyAdivat , teSAM svarUpasattvAnupagame kUrmaromAdibhyo vizeSAbhAvAt sama evopanyAsa iti nirUpaNAt / kathaM cArthAntarabhUtAyAM sattAyAM samavAyavatsarvathAnabhisaMbaddhAyAM dravyaguNakarmaNAM sattvaM na punaH kUrmaromAdInAm ? iti cintyam / kathaM ca sattAsAmAnya sarvathA samavAyAsaMbaddhaM dravyAdiSu samavAyi na punaH samavAyastatra samavAyI samavAyAntareNAsaMbaddha iti buddhyAmahe ? samavAyasaMbaddhatvAbhAvAvizeSAt, satApi hi samavAyena sAmAnyasyAsaMbaddhatvaM samavAyAntareNa punarasatA samavAyasyeti tatsadasattvAbhyAmasaMbaddhatvasya vizeSayitumazakteH / na ca kazcitsaMbandhaH svasaMbandhibhyAmasaMbaddha eva tau ghaTayitumalaM, saMyogasyApi svasaMyogibhyAmasaMbaddhasyaiva tayorghaTakatvaprasaGgAt / na caivamiSyate, siddhAntavirodhAt / tato na kAryakAraNayorguNaguNinoH sAmAnyatadvatorvAnyataikAnte tadbhAvo yukto'kAryakAraNAdivat , samavAyAdarthAntarabhAvaniyamAcca / tadvatsamavAyopi na teSAM parasparaM ghaTanakArI sarvathAnabhisaMbaddhatvAt tAhagarthAntaravat / tatazvAsana samavAyonarthakriyAkAritvAt kUrmaromAdivat / sAmAnya cAsat tata eva tadvat / na hi tadarthairasaMbaddha svaviSayajJAnotpAdanalakSaNAmapyarthakriyAM kartuM prabhavati yato'siddho hetuH syAt / tathA na santi dravyAdIni sattAsamavAyarahitatvAttadvat / sAmAnyAdibhirvyabhicAra iti cet, na, teSAmapi paramArthataH sattvAnabhyupagamAt / na copacaritasadbhirvyabhicAracodanopapattimatI, paramArthasattvAbhAvasAdhanasyAtiprasaGgAt / iti na kAryakAraNAdInAmanyataikAntaH zreyAn , pramANAbhAvAdananyataikAntavat // 66 / / tataH parasparata ityAdi, yuktaM caitanahyasambaddhAbhyAM ghaTasaMyogAbhyAM kRtvA bhUtalaM ghaTasambaddhaM bhavati, paTasaMyogena ghaTavadbhutalamityasyApyApatteH, na ca sAmAnyanirUpitavaM samavAyaikye kiJcidatiprasaGgavArakaM nAma, tannAnAtve svarUpataH sAmAnyanirUpitatvaM vyavahAre svIkriyatAM, kimantargaDunA samavAyena, tatra sattAnirUpitatvasya khapuSpa ivAsambhavAditi / kathaM RUARC4545438 // 29 // For Private And Personal Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org cetyAdi anabhisambaddhAyAmityanantarabhaGgIkriyamANAyAmiti zeSaH / atra yat yatsambandhAbhAvavat tattena sambandhena tadabhAvavaditi vyApterarthasamavAyAbhAvavatyAH sattAyA arthe'bhAvAt kUrmaromatulyatvamarthAnAM parAbhimatAnAmiti bodhyam / uktayuktimevottejayati kathaM ca sattAsAmAnyamityAdinA, tatazcAsatsamavAya iti, nanu samavAyo yadi sattayA sarvathAnabhisambaddhaH syAttadA'rthe sattAM na saMghaTayediti tarkaH samavAyAsiddhAvAzrayAsiddhatvena prazithilamUlastatsiddhau ca kiM tena udite sUrye caurAdizApavattasya vyarthatvAt kevalaM tataH samavAyasya svabhAvavizeSaM kalpayet prAjJo yena sattAyAmasannapyasau tAmarthena saMghaTayedityayutasiddhAnAmiheti pratyayaheturanugataH samavAyo durapahnava iti ced, duranteyaM naiyAyikasama yavAsanAnubaddhA lAghavadhIrdevAnAMpriyasya, hantaivaM jalAdau vahanyAdyabhAvapramAyAH sambandhaniyatatvAttatrApyanugataM vaiziSTyasambandhaM lAghavapriyaH kiM nAbhyupaiSi, svarUpasambandhenaiva tatpramopapatteratiriktavaiziSTye'pi vaiziSTyAntarasvIkAre'navasthApatteriti cet, samavAye'pIdRzI dIyatAM daSTiH / guNaguNyAdisvarUpadvaye sambandhatvamatiriktasamavAye veti vinigamakAbhAvAdapi samavAyasiddhiH, prakRte tu naivam, abhAvasyAnugatatvena svarUpasambaddhatvaucityAdityapi riktaM vacaH, jAtivyaktisthale jAterevAnugatatvena sambandhatvaucityAt samavAyocchedApatteH, asmaddRSTyA sarvasyaiva kathaJcidanugatatvAcca / na ca samavAyena saMyogatvAdyavacchinne dravyatvAdinA hetutvAt samavAyasiddhiH, svarUpANAmAnantyena gauravAt, kAlikAdisvarUpeNa spandAderapi janyabhAvavattvAccetyapi vAcyam / tathApi kAlikavizeSaNatAdibhinnasya padArthamAtrAdhAratAniyAmakasya kasyacidvaiziSTyasya saMyogAdiniSThakAryatAvacchedakasambaddhatvenAvirodhAt / atha pratiyogitayA ghaTAdisamavetanAze kAlAvacchinnasvapratiyogisamavetatvasambandhena ghaTAdinAzasya hetu For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 292 // *** www.kobatirth.org tvAtsamavAyasiddhiH, jAtyAdau nAzApattivAraNAya kAlAvacchinneti, svapratiyogivRttitvena hetutve tu ghaTAdivRttidhvaMsadhvaMsApattiH, na ca ghaTAdikAlInatadvRttikriyAsaMyogavibhAgadvitvAdinAze vyabhicArAt ghaTAdinAzakSaNavRttitatsamavetanAze hetutvottau kSaNAnAmAnantyena viziSya nAzyanAzakabhAvavizrAntau gauravAt kAlikena ghaTAdinAzavRttighaTAdivRttinAze tena ghaTAdinAzasya hetutvakalpanAt pratikSaNaM tAdRzasya kasyacinnAzenAnupapattyabhAvAna samavAyasiddhiriti vAcyam, tathApi lAghavAtpratiyogitayA svapratiyogisamavetatvasvAdhikaraNatvobhayasambandhena nAzavannAzatvAvacchinne svapratiyogisamavetatvena nAzatvAvacchinnasya hetutvena samavAyasiddherapratirodhAditi cet, na / paramANurUpazabdakarmavegadvittvAdinAzadhArAvAraNAya pratiyogino viziSyahetutvAddhaMse dhvaMsApatyabhAvAt kAlAvacchinnasvapratiyogisamavetatvamapahAya tatsthAne sanniSThasvapratiyogivRttitvasya svapratiyogivRttisattvasyaiva vA sambandhasyAbhiSeke lAghavAdanatiprasaGgAcca / etenAzrayanAzajanye nAze pratiyogino viziSyAhetutvAd dhvaMse tadApatirdurvAretyAdyapAstam / api ca rUpAbhAvAnyamahadvRtticAkSuSe cakSuH saMyuktamahadudbhUtarUpavadvaiziSTyasya hetutvAdvaiziSTya siddhirjAyamAnA samavAyamapAkurute, na caivamapi mahattvAbhAvarUpAbhAvayozcAkSuSe kAryakAraNabhAvadvayAntarAvazyakatve rUpAbhAvAnyadravyavRttyabhAvacAkSuSe cakSuH saMyuktodbhUtarUpavadvizeSaNatA mahattvAbhAvAnyadravyavRttyabhAvacAkSuSe cakSuH saMyuktamahattvavadvizeSaNatA dravyasamavetacAkSuSe ca cakSuH saMyuktamahadudbhUtarUpavatsamavAyo heturityeva kalpayituM yuktam, ata eva jAtisAdhAraNasamavAyasiddhiriti bhaTTAcAyamapi zraddheyaM, dravyasamavetatruTicAkSuSe vyabhicAravAraNAya dravyAnyatvavizeSaNadAne rUpAbhAvamahattvAbhAva vAkSuSaniSTha kAryatAvacchedakaparyAlocane ca gauravAt, vaiziSTyavAdino rUpAbhAvAnyamahadvRtticAkSuSatvaM mahattvAbhAvAnyarUpavadvRtticAkSuSatvaM vA kArya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH caturthaH // // 292 //
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tAvacchedakamiti vinigamanAvirahasphUttau tu tena vastuto rUpAbhAvAnyamahadbhuttiniSThA yA viSayatA tayA cAkSuSatvameva kAryatAvacchedakaM vAcyam , api ca samavAyavAdinaH kAryakAraNabhAvatraye prathamadvitIyAbhyAmeva kAryatAvacchedake caramAbhAvatvApraveze dvitIye dravyamedapraveze ca vaiziSTyavAdino nirvAhAnAntyasya hetutetilAghavaM, na caivaM pArthivANughrANamAtrendriyasannikarSe pRthivItvAdipratyakSApattiH, parasyApi tanmAtrasannikarSAjalatvAbhAvAdipratyakSatApattestadvAraNAya rUpAbhAvapratyakSe cakSuHsaMyuktamahattvavadvizeSaNatA mahattvAbhAvacAkSuSe cakSuHsaMyuktodbhUtarUpavadvizeSaNatA rUpamahattvavadvRtte rUpAbhAvamahattvAbhAvabhinnasya cAbhAvasya cAkSuSe cakSuHsaMyuktamahadudbhUtarUpavadvizeSaNatA heturityabhAvapratyakSa eva pareNa kAryakAraNabhAvatrayaM vAcyam , bhAvapratyakSe cAnyat , tathA ca tRtIye kAryatAvacchedake'bhAvatvApravezAdbhAvapratyakSe'pi vaiziSTyavAdinastata eva nirvAhaH, evaM ca cakSuHsaMyuktasamavAyAderapyasvIkArAllAghavam / na ca pareNApi vyAsajyavRttidharmapratyakSAnurodhena tattadravyacAkSuSAdau cakSuHsaMyogAdihetutvenaiva tattadvRttiguNakarmAbhAvAdipratyakSanirvAhe cakSuHsaMyuktasamavAyAdipratyAsatterevAsvIkArAboktalAghavAvatAra iti vAcyam , yadavacchedena ghaTapaTayoH saMyogastadbhinnAvacchedena cakSuHsaMyogavazAttadubhayapratyakSe'pi tadubhayasaMyogApratyakSAttatpratyakSasya tadubhayaviSayakatvaniyamAbhAvAd vyAsajyavRttidharmapratyakSe pRthaksAmayyA AvazyakatvAduktahetutvena na nirvAha ityAdeH prathamapariccheda eva vivecitatvAt / yatra ca na vyAsajyavRttidharmapratyakSAnuruddhA hetutA tatra ghrANAdipratyAsattau lAghavAdvaiziSmasiddhebrahmaNA'pi duratvAcca / na ca gandhagrAhakaM ghANasaMyuktamahattvodbhUtagandhavadvaiziSTyaM gandhAbhAvagrAhakaM tUdbhUtagandhAdhaTitamiti na tayoraikyasambhava iti zaGkanIyam , anudbhUtagandhabhedasya gandhasAkSAtkArahetutayoddhRtagandhasya sannikarSAghaTakatvAditi pareSAmeva navyanayaprAsAdamArohatAM vicAra For Private And Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 29 // nizreNI / api ca jAtisAdhAraNasamavAyasiddhau jAterarthavattvApattiH, yatra yatsambandhavatvaM tatra tadvattvamiti niyamasya granthakRtaiva paricchedaH | pUrva sUcitatvAt , tatra tasya tadvRttitvAniyAmakatvAnneyamiti cet , tadapi kutaH, tathA viziSTabuddhyabhAvAditi ced , vyakta laacturthH|| itaretarAzrayaH, tatra tadvRttitAniyAmakasambandhAbhAve tathA viziSTabuddhyabhAvastadabhAvAcca sa iti, tasmAd vyaktisvarUpasya jAtI vRttyaniyAmakatvamityasanmatameva zreya iti / yadapi dravyajAtyanyacAkSuSe mahadudbhUtarUpavadbhinnasamavetatvena pratibandhakatvAt samavAyasiddhiriti kaizciducyate, tadapi tucchaM, dravyAnyasaccAkSuSatvAvacchinne mahadudbhUtarUpavadbhinnavRttitvena pratibandhakatvakalpanAyA evaucityAt , tadevaM lAghavAdekaH samavAyo yaiH sAdhyate teSAmito'pi lAghavAdvaiziSTyamekaM balAdApatediti niyUMDham / yaH punarAha-netyAkArakAbhAvapratyakSApatterayogyAbhAvapratyakSApattyA ca pratiyogiviziSTatattadabhAvapratyakSe tattadabhAvavizeSaNatA heturato nAbhAvamAtrasya vaiziSTyasiddhiriti, so'pi na prekSApUrvakArI, bhAvAbhAvasAdhAraNyena lAghavAdekavaiziSTyasiddhau viziSyapratyAsattau tannivezasyAbAdhakatvAt , anyathA samavAyaikye'pyagateH, tasyApi vyApyavRttyavyApyavRtyAdiguNapratyakSAnurodhena vizipyApi pratyAsattighaTakatvAt , pratiyogijJAnAdikAraNatayoktApattinirAsenAbhAvapratyakSe vizeSaNatAyAH sAmAnyataH pratyAsattitAyA eva yuktatvAcca / vastutaH sattApi sAmAnyata ekA vizeSaNabhedAcca bhinnetyuktaM, samavAyo'pi ca tvayA lAghavAdeko rUpinIrUpavyavasthAnurodhena ca galepAdikayA nAnA svIkAryaH, tadvat vaiziSTyamapyekAnekarUpatvena vaizvarUpyaM vibhrat kena pratyAkhyAtuM zakyam / tatazca-"ekaM svIkuru vaiziSTyaM, samavAyaM vimuzca vA / krIDAkAndukatAM neya, iti naiyAyiko budhaiH // 1 // nAzasya prAgabhAvatvaM, prAgabhAvasya naashtaa| ghaTAdau tasya sambandha, vaiziSTyAkhyaM vinA katham // 2 // // 29 // For Private And Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org abhAvAbhAvarUpatvAt, sarvasya pratiyoginaH / tatsambandheSu vaiziSTya- rUpatvaM cet na manyate // 3 // neti dhIsta tanna syAnnahi sA kAlikAdinA / vaiziSTyatve tu teSviSTe saMsargAkAragauravam // 4 // dharmAtireke taddharmaH sparddhayaivAtiricyate / jAtyantarAtmake tattve kimasAdhyaM vivakSayA // 5 // viziSTe lakSaNA'nyeSAmaviziSTe ca kasyacit / jAtyantaraM tvakhaNDaM vA, khaNDazo vA pratIyatAm // 6 // itIha vaiziSTyamanekamekaM, samarthitaM nyAyavizAradena / svarUpavizrAntijuSA ca tena bhagnA pareSAM samavAyavRttiH // 7 // " // 66 // aparaH prAha, mA bhUtkAryakAraNAdInAmanyataikAntaH paramANUnAM tu nityatvAt sarvAsvavasthAsvanyatvAbhAvAdananyataikAnta iti taM prati saMpratyabhidhIyate / ananyataikAnteNUnAM saMghAtepi vibhAgavat / asaMhatatvaM syAdbhUtacatuSkaM bhrAntireva sA // 67 // yathaiva hi vibhAge sati paramANavo'saMhatAtmAnastathA saMghAtakAlepi syuH, sarvathAnyatvAbhAvAdanyatve teSAmanityatvaprasaGgAt / saMghAtakAle kAryasyotpattestadasamavAyikAraNasva saMyogasvabhAvaM saMhatatvaM bhavatyeveti cet, na teSAmatizayAnutpattau saMyogasyaivAsaMbhavAt pRthivyAdibhUtacatuSkasyAvayavilakSaNasya bhrAntatvaprasaGgAt / karmaNotizayasya prasUteH saMyogaH paramANUnAmiti cet, na kathaMcidanyatvAbhAve tadyogAt / kSaNikatvAtparamANUnAmadoSa iti cettathApi kAryakAraNAderabhedaikAnte dhAraNAkarSaNAdayaH paramANUnAM saMghAtepi mA bhUvanvi - bhAgavat / vibhaktebhyaH paramANubhyaH saMhataparamANUnAM vizeSasyotpatterdhAraNAkarSaNAdayaH saMgacchante evAdhomukhasodakakamaNDaluvadvaMza rajvAdivacceti cetsa tarhi teSAM nAhitopi vizeSo vibhAgakAntaM nirAkaroti, tannirAkaraNe paramANutvavirodhAdekatva pariNAmAtmakaskandha For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / / pariccheda cturthH|| // 29 // syotpatteH / pravibhaktaparamANubhyaH saMhataparamANUnAmaviziSTatvalakSaNAnanyatvAsaMbhavAt saMhatAnAM dhAraNAkarSaNAdisAmarthya vizeSo na punaraparamANutvaM, yenAvizeSaH kAryakAraNaparamANUnAM na bhavediti cet, na, sarvathA tadavizeSe tatsAmarthyasyaivAyogAt pravibhaktaparamANUnAmapi tatprasaGgAt / pravibhaktatvAdeva na teSAM tatsAmarthyamiti cet, tata evAnyatrApi tanneSyate, kenacidapi vizeSAntareNa tadvibhaktatvAnirAkaraNAt / pRthivyAdibhUtacatuSTayasthitirevaM vibhramamAtra prApnoti, sarvadA paramANutvAvizeSAt / iSTatvAdadoSa iti cet, na, pratyakSAdivirodhAt / pratyakSaM hi bahirvarNasaMsthAnAdyAtmakaM sthavIyAMsamAkAramantazca harSAdyanekavivartAtmakamAtmAnaM sAkSAtkurvaddhAntaM cekimanyadabhrAntaM yatpratyakSalakSaNaM vibhUyAt ? pratyakSAbhAve ca kutonumAnaM na virudhyate ? na ca pratyakSAdivirodhe svasaMvedanamAtramapi sidhyeta, sarvadA saMvitparamANumAtrasyAsaMvedanAt / na ca kAryasya bhrAntau paramANusiddhistattvataH syAdityucyate // 6 // kAryabhrAntaraNubhrAntiH kAryaliGgaM hi kAraNam / ubhayAbhAvatastatsthaM guNajAtItaraca na / 68 / pratyakSataH paramANUnAM prasiddharnANubhrAntiriti cet , na, teSAmapratyakSatvAt / tathA hi / cakSurAdibuddhau sthUlaikAkAraH pratibhAsamAnaH paramANubhedaikAntavAdaM pratinti tadviparItAnupalabdhirvA / tatraitatsyAddhAntaikatvAdipratipattiriti tanna, paramANUnAM cakSurAdibuddhau svabhAvamanarpayatAM kAryaliGgAbhAvAttatsvabhAvAbhyupagamAnupapatteH, praviralavakulatilakAdInAM jAtucitpratyakSato'pratipattAvanekAkArapratibhAsasya ca bhrAntatve tatsvabhAvAbhyupagamAnupapattivat / kAryaliGgaM hi kAraNa paramANurUpam / tatkathaM kAryasya bhrAntau bhrAntaM na bhavet ? paramANUnAM kAryasya cAnabhyupagame taddyAbhAvAttadvRttayo jAtiguNakriyAdayo na syuryomakusumasaurabhavat / taddhi guNajAtirUpAdisattAdisvabhAvamitaraca kriyAvizeSasamavAyAkhyaM paramANuvRtti vA syAt kAryadravyavRtti vA, na ca tadubhayAsaMbhavebhyupagantuM yuktaM, gaganakusumasyAbhA // 294 // For Private And Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir *OMOMOMOMOMOMOMOMOMOM | vepi tadvRttisaurabhAbhyupagamaprasaGgAt / tatastadabhyupagacchatA kAryadravyamabhrAntamabhyupagantavyam / tacca paramANUnAM paramANurUpatAparityA genAvayavirUpatopAdAne sati saMbhAvyate nAnyathA / tanna teSAmananyataikAntaH, kAryotpattau kathaMcidanyatvopapatteH / tataH saugatavanna vaizeSikANAM svamatasiddhiH // 68 // sAGkhyAnAM ca kAryakAraNayo: 'taca paramANUnAmiti' nanu kathametat , ArabdhakAryANAmapi paramANUnAmavayavisamavAyitve'pi tadrUpasvIkArasya paramANurUpatAparityAgasya cAyuktatvAditi cet, na, ArabdhakAryANAmaNUnAM skandhasthAnAmapi pradezatvasvIkAre paramANutva parityAgasya kathaJcidavayavitvApattezvAvazyakatvAt , sarvathA'vayavAvayavibhede zatamASakArabdhe'vayavini mASakazatAdgurutvAdhikyAdavanativizeSaprasaGgAt , na ca gurutaradravyayoH samayoruttolane ekatra saMlagnatRNAdigurutvAdhikyAnavanativadupapattiH avayavinyatyantApakRSTagurutvasvIkArAditi vAcyam , evaM sati tattadavayavitvena tattadavayavagurutvAtyantApakRSTagurutvahetutvakalpane mahAgauravAt , svAzrayasamavetatvasambandhenotkRSTagurutvasya samavAyenAtyantApakRSTagurutvahetutvasvIkAre cAtyantApakRSTagurutvavadaNvArabdhasthale vyabhicArAt , paramANAvatyantApakRSTagurutvaM pAkajamevApAkaje ca tatroktahetutvAnna doSa iti cet, na, atyantApakRSTagurutvavadaNvArabdhepi tato'tyantApakRSTagurutvasvIkAre'tyantatvAvivecanAt / svajanyAvanativizeSotkRSTAvanativizeSaprayojakarUpAbhAva evAtyantatvaM tAdRzAtyantApakRSTagurutve ca gurutvamAtrasyaivoktasambandhena hetutvAnna doSa iti cet , na, tathApi paramANAvevotkRSTagurutvavizrAmApatteH / na ca tasyApi yuktatvaM, pASANArambhakaparamANvArabdhatadbhasmadravye pASANatulyagurutvaprasaGgAt , svairaM paribhramadbhistatparamANubhirjagadAkramaNaprasaGgAca, tasmAdArabdhakAryairaNubhiH kathazcidasadevAvayavitvavadgurutvaM strI For Private And Personal Use Only
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / // 295 // paricchedaH caturthaH / ARREARSA kriyate tatasteSu nAnanyataikAnta iti yuktam / etenAstu vA paramANAveva gurutvaM vyaNukAderadhaHsaMyogastu gurutvasApekSapAtajanyA| vayaSavegajavegAdhInakriyayA, pAtavyavahArastu vartisthadIpapAtavyavahAravad gauNaH, na caivaM mahAvayavipAte bahuvilambaprasaGgaH, mitho viSTabdhAvayavAnAM viSTambhAdhInakriyAjanyavegenAntyAvayavini drutavegasambhavAt pAtavyavahAravatparamparayA sambandhavizeSeNa vA paramANugurutvameva vA patananiyAmakamityapAstam , adhaHsaMyoge gurutvasya sAmAnAdhikaraNyenaiva hetutvAt paramANugatagurutvena paramparayA'vayaviniSThakAryotpattau tadgatarUpAdinApi cAkSuSAdikAryanirvAhe'vayavirUpAderapyucchedaprasaGgAt , sambandhavizeSasya ca pradezaskandhabhAvAkhyatAdAtmyAtiriktasya durvacatvAttatsvIkAre cANUnAM kathaMcidavayavirUpatApattAva(na)nyatvasyAnAyAsasiddhatvAt / yadapyucyate bhaTTAcAryairgurutva eva vA mAnAbhAvo, vAyutejasostiryagUrdhvagamanavat pAtha pRthivyoraghogamanasyAsati pratibandhake'dRSTavadAtmasaMyogAdinaivopapatteH, patanaprakarSastvavayavAdhikyAt , avayavini gurutvApakarSavAdinApi tathaiva vAcyatvAditi, tadapi cintyam , avayavAdhikyena patanaprakarSe mahAdhUmasyApi tatprasaGgAt , sparzavizeSavadavayavAdhikyasya tatprayojakatve ca sparzavizeSasyaiva tatvaucityAd , gurutvasya ca tadgatajAtivizeSasyaiva kalpayituM yuktatvAt , evaM hi patanahetutAvacchedakaM gurutvaM syAditi lAghavam , paramate tu gurutvatvamiti gauravamityasmadekaparizIlitaH pnthaaH| tadevaM gurutvAdima skAryadravyabhedena kathazcidanyatvamaNUnAM siddham / etena nityatvAt kAryadravyAnArambhakatvAcANUnAM nAnyatvaM laukikaviSayatayA dravyasAkSAtkAratvAvacchinne vyaNukatvAdighaTakasaMyogAnAM pizAcatvAdighaTakasaMyogabhinnAnAM vaijAtyena kAraNatvAtra kevalANunyaNukapratyakSApattiH, tAdRzasaMyogaviziSTa vRttitvAdikaM ca guNAdipratyakSe tantramiti kevalANuyaNukAdiguNApratyakSatve'pi na CXCAKACANCY // 295 // For Private And Personal Use Only
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir OMOMOM 4%AAMKAMS | vyaNukAdiguNApratyakSatvam , na caivaM tantUnAmeva paTatve tantuSu paTa iti dhIne syAt, syAdvA tantuSu tanturityAdikamapIti | vAcyam , phalabalena vilakSaNasaMyogavazvarUpatantutvAdereva vilakSaNasaMyogavattvarUpapaTatvAdiviziSTAdhAratAvacchedakatvasvIkArAva , paTa utpannaH paTo naSTa ityAdidhIstu vizeSaNotpAdanAzaviSayA, ekaH paTa iti pratItizcaikaM vanamityAdivat samRhakatva. viSayA, paTo mahAniti dhIrapyaNUnAM mahattvAsambhavAnmahAn dhAnyarAziritivat saMyogavizeSarUpaM mahattvamavagAhata ityAdi navyanAstikamatamapAstam / vilakSaNasaMyogavattAvadaNutvasya paTatvarUpatve tAvattvApratyaye tadapratyayApatteH, na ca vilakSaNasaMyogatvAdikameva paTatvAdikaM tantusaMyogAtpaTa utpanna ityAdivyavahArAyAthArthyApatteH, tantvAdyagrahe tatsaMyogAgrahe'pi paTatvAdipratItezca / kizca vilakSaNasaMsthAnAvacchedena sanikarSAd yadravyagataghaTatvAdigrahastasyotpAdavinAzamedAdipratyayAnupapattyA pRthagavayavisiddhistasya caikasyApyAvRtAnAvRtatvaraktAraktatvasakampaniSkampatvAdinA medAddezapradezarUpatAsiddhau kathaM nANUnAmavayavipradezatayA'nyatvaM, tena kathaJcitrityatvasyAvyAhateH, sarvathA nityatvasya ca kvApyanabhyupagamAt / kizca vibhAgajAtotpatyA'pyaNUnAmanyatvaM sAdhanIyam , anyathA kapAlAdInAmapi taducchedApalyA satkAryavAdApatteriti dig // 68 // | ekatve'nyatarAbhAvaH shessaabhaavo'vinaabhuvH| dvitvasaMkhyAvirodhazca saMvRtizcenmRSaiva saa|| 69 // ___kAryasya hi mahadAdeH kAraNasya ca pradhAnasya parasparamekatvaM tAdAtmyam / tasminnabhyupagamyamAne'nyatarasyAbhAvaH syAt / tataH zeSasyApyavinAbhuvo'bhAvaH / iti sarvAbhAvaH prasajyate / yadi punaH kAryasya kAraNe'nupravezAtpRthagabhAvepi kAraNamekamAste eva nityatvAditi mataM, tadA dvitvasaMkhyAvirodhopi, sarvathaikatve tadasaMbhavAt kAryakAraNabhAvAdivat / saMvRtireva dvitvasaMkhyA tatreti cet, tarhi OM25CANCE For Private And Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI| vivaraNam // 296 // paricchedaH | cturthH|| mRSaiva sA tadeva prasaktA / tathA ca kutaH pradhAnasyAdhigatiH ? na tAvatpratyakSAt , tasya tadaviSayatvAt / nApyanumAnAt , abhrAntasya liGgasyAbhAvAt / na cAgamAt, zabdasyApi bhrAntatvopagamAt / na ca bhrAntAlliGgAderabhrAntasAdhyasiddhiratiprasaGgAt / evaM puruSacaitanyayorAzrayAyiNorekatve tadanyatarAbhAvaH / puruSe caitanyAnupraveze puruSamAtrasya, tasya vA caitanyAnupraveze caitanyamAtrasya prasakteH siddhastAvattadanyatarasyAbhAvaH pareSAm / tataH zeSAbhAvastatsvabhAvAvinAbhAvitvAdvandhyAsutarUpasaMsthAnavat / yathaiva hi vandhyAsutarUpasyAbhAve na tasya saMsthAnaM saMsthAnikhabhAvAvinAbhAvitvAt / tathA puruSasyAzrayasyAbhAve caitanyasvAzrayiNopyabhAvastadabhAve puruSasyApyabhAvaH, tatsvabhAvAvinAbhAvAt / tathA sati dvitvasaMkhyApi na syAt , puruSacaitanyayorekatvamiti / tatra saMvRtikalpanA zUnyatvaM nAtivartate, paramArthaviparyayAdvayalIkavacanArthavat, paramArthataH saMkhyApAye saMkhyeyAvyavasthAnAt sakaladharmazUnyasya kasyacidvastuno'saMbhavAt / | tanna kAryakAraNAdInAmananyataikAntaH saMbhavatyanyataikAntavat // 69 // ekatva iti, asyAM kArikAyAmavinAbhUpadam avinAbhAvikAryakAraNadvaye'rthAntarasaMkramitavAcyaM, tacca SaSThyantamekatva ityanenAnveti, tatazcAvinAbhAvikAryakAraNadvayasyaikatve'bhyupagamyamAne'nyatarAbhAvaH syAttasmizcApanne zeSasyAbhAva Apadyata | ityarthaH, tena zeSasyApyavinAbhuvo'bhAva iti vyAkhyAsyamAnamArthena yogena, natu sautreNa, abhAvAnvitasya zeSapadA rthasyAvinAbhUpadArthe'nvayAsambhavAditi bodhyam // 69 // virodhAnnobhayaikAtmyaM syAdvAdanyAyavidviSAm / avAcyataikAntepyukti- vAcyamiti yujyate // 7 // avayavetarAdInAM vyatirekAvyatirekaikAntau na vai yaugapadyena saMbhavinau virodhAt / tathA'nabhilApyataikAnte svavacanavirodhastada PI|296 // For Private And Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhilApyatvAt / anami lApyataikAntasyApyanabhilApyatve kutaH parapratipAdanam 1 tadvacanAccetkathamanabhilApyataikAntaH ? paramArthato na kacidvacanAtpratipAdyate iti cet, svayamavAcyatApratipattiH katham ? vastuni vAcyatAnupalabdhezcet, sA yadi dRzyAnupalabdhistadA siddhA kacidvAcyatA / no cennAsti tadabhAvanizcayo'tiprasaGgAt / vikalpapratibhAsinyanyApohe pratipannAyA eva vAcyatAyAH svalakSaNe pratiSedhAdadoSa iti cet, na, vastuvAcyatAyAH pratiSedhAyogAt, tadanyApohamAtravAcyatAyA eva pratiSedhAt / na cAnyApohavAcyataiva vastuvAcyatA tatpratiSedhAvirodhAt / nirastaprAyazcAyamavAcyataikAnta ityalaM prasaGgena / syAdvAdAbhyupagame tu na doSaH, kathaMcit tathAbhAvopalabdheH / sarvaM hi vastu vyaJjanaparyAyAtmakatayA vAcyamartha paryAyAtmakatvenAvAcyamiti syAdvAdibhirvyavasthApyate, anyathA pramANAbhAvAt // 70 // vyaJjana paryAyAtmakatayA vAcyamiti abhilApyaparyAyAtmanA vAcyamityarthaH, arthaparyAyAtmakatvenAvAcyamiti ghaTAderapi SaDguNahAnivRddhirUpAgurulaghuparyAyAtmanA'vAcyatvavyavasthitirityarthaH / evaM gaurgotvena gopadazakyo na pazutvene tyAdipratItyApi vAcyAvAcyatvAnekAnto bhAvanIyaH // 70 // kAryakAraNAdInAmananyataikAntadUSaNena tadanekAntasya prakrAntatvAt dravyaparyAyayostadupasaMhAre upakramopasaMhAravirodhaH syAdityAlocya vyAcaSTe tadevamavayavAvayavyAdInAmanyatvAdyekAntaM nirAkRtyAdhunA tadanekAntaM sAmarthyaMsiddhamapi durAzaGkApanodArthaM dRDhataraM nizcicISavaH sUrayaH prAhuH / dravyaparyAyayoraikyaM tayoravyatirekataH / pariNAmavizeSAzca zaktimacchaktibhAvataH // 71 // For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| paricchedaH cturthH|| // 297 // saMjJAsaMkhyAvizeSAca svlkssnnvishesstH| prayojanAdibhedAcca tannAnAtvaM na sarvathA // 72 // guNisAmAnyopAdAnakAraNAnAM dravyazabdAgRhaNam / guNavyaktikAryadravyANAM paryAyazabdAt / tadevaM dravyaparyAyAvekaM vastu, pratibhAsabhedepyavyatiriktatvAt / yatpratibhAsabhedeSyavyatiriktaM tadekaM, yathA vedyavedakajJAnaM rUpAdidravyaM vA mecakajJAnaM vA / tathA ca dravyaparyAyau na vyatiricyate / tasmAdekaM vastviti mantavyam / paryAyAdavAstavAvyatiriktameva dravyaM vAstavamekeSAm / dravyAdavAstavAdvyatirikta eva paryAyo vAstavaH pareSAm / tato'siddho heturiti na mantavyaM, tadanyatarApAye'rthasyAnupapatteH / tathA hi na dravyaM kevalamarthakriyAnimittaM kramayogapadyavirodhAt kevalaparyAyavat / paryAyo vA na kevalo'rthakriyAhetustata eva kevaladravyavat / kramayogapadyavirodhastatrAsiddha iti cet , na, dravyasya paryAyasya vA sarvathaikasvabhAvasya kramayogapadyAdarzanAt, anekaparyAyAtmana eva dravyasya tadupalambhAt / vAstavatvepi dravyaparyAyayoravyatireko'siddhaH, kuTAdidravyApAdiparyAyANAM jJAnapratibhAsabhedAd ghaTapaTAdivaditi cet, na, tasyaikatvAvirodhitvAt / upayogavizeSAdrUpAdijJAnanirbhAsabhedaH svaviSayaikatvaM na vai nirAkaroti, sAmagrIbhede yugapadekArthopanibaddhavizadetarajJAnavat / tato nAsiddho hetuH / nApi vizeSaNaviruddhaH, pratibhAsabhedasya vizeSaNasyAvyatiriktahetunA virodhaasiddheH| syAnmatam avyatiriktamaikyamevocyate / tato'yaM sAdhyAviziSTo heturanityaH zabdo nirodhadharmakatvAditi yathA / tato na gamaka iti, tadasat, kathaMcidapyazakyavivecanatvasyAvyatiriktasya hetutvena prayogAt / vyatirecanaM vyatirikta vivecanamiti yAvat / na vidyate vyatiriktamanayorityavyatiriktau / tayorbhAvo'vyatiriktatvamazakyavivecanatvam / iti vyutpAdanAttayoraikyameva vastutvamiti sAdhyasyeSTatvAnna sAdhyameva heturyato na gamakaH syAt / na caitadasiddhamazakyavivecanatvaM, vivakSitadravyaparyAyANAM dravyAntaraM netumazakyatvasya AAROLAGACA%AA% // 297 // For Private And Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org supratItatvAdvedyavedakAkArajJAnavat tadAkArayorjJAnAntaraM netumazakyatvasyaiva tasyAbhimatatvAt / tayorayutasiddhatvAdevamiti cet, kimidamayutasiddhatvaM nAma ? na tAvaddezAbhedaH, pavanAtapayostatprasaGgAt / nApi kAlAbhedastata eva / svabhAvAbheda iti cet, na sarvathAsau yukto virodhAt / kathaMciJcettadevAzakyavivecanatvam / sa evAviSvagbhAvaH samavAya iti paramatasiddhiH, anyathA tasyAghaTanAt / pRthaganAzrayAzrayitvaM pRthagagatimattvaM cAyutasiddhatvamityapi nAzakyavivecanatvAinyatpratibhAti / tato na sAdhyasAdhanazUnyamudAharaNamapi / rUpAdidravyaM vetyapyudAharaNamupapannaM, pratItisiddhatvAt , rUpAdidravyayoH samavAyasyAzakyavivecanatvasyaivAvyatiriktatvasya sAdhanasya sadbhAvAdekyasya caikavastutvasya sAdhyasya nirgIteH / dharmigrAhakapramANena bAdhanAkAlAtyayApadiSTo heturityapi na satyaM, tena dharmiNoH kathaMcidbhinnayoreva prahaNAt, sarvathA bhinnayordravyaparyAyatvAsaMbhavAt sahyavindhyavat / nanu dravyaparyAyayobhinnayoH kathamabhedo virodhAdiprasaGgAditi cet, na, tathopalambhAnmecakajJAnavat sAmAnyavizeSavadvA / na hi tatra virodhavaiyadhikaraNyasaMzayavyatikarasaMkarAnavasthA'pratipattyabhAvAH prasajyante, teSAM tathA pratItyApasAritatvAt / na ca prakRtayostathA pratItirasatyA, sarvadA'nyathA pratItyabhAvAt / tadevaM sati virodhAdyapAlambhazcaturasradhiyAM mano manAgapi na prINayati, varNAderapyabhAvaprasaGgAt / dravyamevaikaM, na varNAdayo, vicArAsahatvAdvarNAdyeva vAnekaM, na dravyaM nAma, tasya vicAryamANasya sarvathAnupapatterityekatvAnekatvaikAntau nAnyonya vijayete, dUSaNasamAdhAnayoH samAnatvAt , dvayorapi bhAvasvabhAvapratibandhAt / dravyaikatvasya bhAvasvabhAvasyaikAntikasya pratyakSAdivirodhAt varNAdipayauryakAntasvabhAvasya cAbAdhitapratyabhijJAnanirAkRtatvAt siddhaM dravyaparyAyayoH kathaMcidaikyam / / bhedaH kathaM siddhaH / ityucyate, yatparasparaviviktasvabhAvapariNAmasaMjJAsaMkhyAprayojanAdikaM tadbhinalakSaNaM, yathA rUpAdi, tathA ca dravyaparyAyau tasmAdbhivalakSaNAbityanumAnAt, parasparaviviktasvabhAvapariNAmI For Private And Personal Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 298 // www.kobatirth.org hi dravyaparyAyo, dravyasyAnAdyanantai kasvabhAvavaizrasikapariNAmatvAt paryAyasya ca sAdyantAnekasvabhAvapariNAmatvAt / tato nAsiddhaH pariNAmavizeSAditi hetuH / etena zaktimacchaktibhAvaH siddhaH kathitaH / parasparaviviktasvabhAvasaMjJAsaMkhyAvizeSau ca dravyaparyAyau, dravye dravyamiti, paryAMye paryAya ityanvarthasaMjJAyAH prasiddheH, ekaM dravyamityekatvasaMkhyAyAH, paryAyA bahava iti bahutvasaMkhyAyAzcAnupacaritAyAH prasAdhanAt / tataH saMjJAsaMkhyAvizeSAzcetyapi nAsiddhaM sAdhanam / dravyasyaikatvAnvayajJAnAdikAryatvAt paryAyasyAnekatvavyAvRttipratyayAdikAryatvAnna tayoH parasparaviviktasvabhAvaprayojanatvamasiddham / dravyasya trikAlagocaratvAt paryAyasya vartamAnakAlatvAdbhinnakAlatvamapi na tayorasiddhaM bhinnapratibhAsavat / tataH prasiddhAddhetorbhinnalakSaNatvaM tayoH sidhyatyeva / iti svalakSaNavizeSatastannAnAtvaM siddham / svamasAdhAraNaM lakSaNaM svalakSaNam / tasya vizeSo lakSyAvinAbhAvitvaM tata eva tasya lakSaNatvopapatteH // nanvasAdhAraNaM rUpaM vastuno lakSaNamityudhyamAne sarvaM bhinnaM prameyatvAdityanupasaMhAryasyApi lakSaNatvaprasaGga iti cet, na, karmatayA pramitijanakatvasya prameyatvasyAnupasaMhAryasyApi lakSaNatvAvirodhAt sattvavat / sadstulakSaNam, "utpAdavyayadhauvyayuktaM sat" iti vacanAt / nanu ca yanna sanna tadvastu, yathA zazaviSANamiti vipakSasyAsataH siddhernAnupasaMhAryaM satyaM, sapakSavipakSarahitasya pakSavyApino'nupasaMhAryatvAditi cet, tata eva prameyatvamapyanupasaMhAryaM mA bhUt, kharaviSANasyAsato bhinnatvAnAzrayasya karmatvena pramityajanakasyAprameyasya vipakSasya bhAvAt / sarvazabdena sato'satazca grahaNAnna tasya vipakSatvamiti cet tarhi sadgrahaNena bhAvasya bhAvAntarasvabhAvaprAgabhAvAdezva svIkaraNAt kasyacit tadvipakSatvaM mA bhUt / parAbhyupagatasyAnutpAdavyayadhauvyayuktasya vikalpabuddhipratibhAsino vipakSatve sadasadvargAbhAvasya parAbhyugatasyApramANaviSayasya vipakSatvamastu sarvathA vizeSAbhAvAt / iti nAnupasaMhAryasya saMbhavo, yataH pakSavyApina evAsAdhA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir %% % % % % % paricchedaH caturthaH // | // 298 //
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir raNasya vastulakSaNatvaM na syAt , vidyamAnayoravidyamAnayorvA sapakSavipakSayorasataH pakSavyApino'sAdhAraNatvavacanAt / etena pakSAvyApakasyAsAdhAraNatvaM pratyuktaM, tasyAsAdhAraNaikadezatvAllakSaNatvAyogAda ruSNatvavat / na hi tat sakalAgnivyaktiSvasti, pradIpaprabhAdiSvanudbhUtoSNasparzeSvabhAvAt / na cAnudbhUtamapi lakSaNaM yuktamaprasiddhatvAt / yadi punaruSNasparzayogyatvaM pAvakasya lakSaNaM syAnna kazciddoSaH pkssvyaapino'saadhaarnntvsiddheH| etenAvidyamAne vipakSe'sato'saMbhavatsapakSasyAsAdhAraNatvamupadarzitaM pratyeyam / vidyamAne ca sapakSe'sato'saMbhavadvipakSasya pakSavyApino'sAdhAraNasya lakSaNatvamaviruddhaM zabdasyAnityatve zrAvaNatvavat / na hi tad ghaTAdAvanitye sapakSe vidyamAnepyasti / nApyasya vipakSo nityaikAntaH saMbhavati, zabdatvasyApi sadRzapariNAmalakSaNasya kathaMcidanityatvAt , zabdAbhAvasya ca zabdAntarasvabhAvasyetaretarAbhAvapradhvaMsAbhAvarUpasyAnityatvAt pakSAdanyatvAnupapatteH / azabdAtmano'zrAvaNatvAt sAdhIya eva zrAvaNatvaM zabdasya lakSaNaM, zabdAtmakatvAbhAve'nupapadyamAnatvAt / ityanyathAnupapadyamAnarUpaM pakSavyApi lakSaNamanavadyatvAt / tatra dravyasya lakSaNaM guNaparyayavattvaM, " guNaparyayavadravyam" iti vacanAt , kramAkramabhAvivicitrapariNAmAbhAve dravyasya lakSayitumazakteH, dravyasyApAye guNaparyayavattvasyAnupapatteH kAryadravye ghaTAdivizeSe guNavattvasya bhAvAnnavapurANAdiparyAyayogitvasya ca bhAvAnnAvyAptirlakSaNasya / nApyativyAptiH, sparzAdivizeSeSu kramajanmasu paryAyeSu sparzAdisAmAnyeSu sahabhAviSu guNeSu cAbhAvAt / tathA paryAyasya tadbhAvo lakSaNaM, "tadbhAvaH pariNAma" iti vacanAt / tena tena prativiziSTena rUpeNa bhavanaM hi pariNAmaH, sahakramabhAvidhvazeSaparyAyeSu tasya bhAvAvyAptyasaMbhavAt , tadabhAve ca dravye tadnupapatteH / iti pramANasiddhaM bhinnalakSaNatvaM dravyaparyAyayoH kathaMcinnAnAtvaM sAdhayati, rUpAdyudAharaNasyApi sAdhyasAdhanavaikalyAbhAvAt , kathaMcinnAnAtvena vyAptasya minnalakSaNatvasya parasparaviviktasvabhAvapariNAmAditvena sAdhanAt / rUpAdehi For Private And Personal Use Only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir basahasrI 8 vivrnnm|| 299 // paricchedaH | cturthH|| RSAROKAR lakSaNaM rUpAdibuddhipratibhAsayogyatvaM bhinnaM prasiddha kathaMcittannAnAtvaM ceti niravadyamudAharaNam / nanu ca bhinnalakSaNatvaM syAnnAnAtvaM ca na syAdvirodhAbhAvAt / tataH sandigdhavipakSavyAvRttiko heturiti na zaGkanIya, viruddhadharmAdhyAsAskhalabuddhipratibhAsabhedAbhyAM ca vastusvabhAvabhedasiddheH / anyathA'nAnaikaM jagatsyAt , tadabhyupagame pakSAntarAsaMbhavAditi, vipakSe bAdhakapramANasadbhAvAgnizcitavyatirekatvAt sAdhanasya dravyaparyAyayoH sarvavaikatve viruddhadharmAdhyAsasyAskhalabuddhipratibhAsabhedasya cAyogAdbhinnalakSaNatvasyAnupapatteH, vyApakasya prAhakasya cAbhAve vyApyasya viSayasya cAvyavasthiteH / vyavasthitau vA bhinnalakSaNatvasya na kiMcidekaM jagati syAt / nApi nAnA, viruddhadharmAdhyAsAdyabhAvepi nAnAtvasya siddhau tasya tatsAdhanatvAyogAt / na cAsAdhanA kasyacitsiddhiratiprasaGgAt / na ca nAnAtvaikatvAbhyupagame prakArAntaramasti, yato jagadanAnaikaM na syAt / na hi viruddhadharmAdhyAsetarAbhyAmanyannAnAtvaikatvasvarUpam / nApyaskhaladbuddhipratibhAsabhedAbhedAbhyAmanyattatsAdhanaM, yatprakArAntaraM syAt / tataH kArikAdvayena sAmAnyavizeSAtmAnamartha saMhRtya tatrApekSAnapekSakAntapratikSepAyAha bhagavAn vAstavameva iti, syAnnAnAtvameva skhalakSaNabhedAt / syAdekatvamevAzakyavivecanatvAt / syAdubhayameva kramAptidvayAt / syAdavaktavyameva sahArpitadvayAdvaktumazakyatvAt / syAnAnAtvAvaktavyameva viruddhadharmAdhyAsasahArpitadvayAt / syAdekatvAvaktavyameva, azakyavivecanasahArpitadvayAt / syAdubhayAvaktavyameva kramAkramAptidvayAt / iti saptabhaGgIprakriyA dRSTeSTAviruddhA'vaboddhavyA pUrvavat // 71-72 // kAryAderbheda eva sphuTamiha niyataH sarvathA kAraNAde-rityAyekAntavAdoddhatataramatayaH zAntatAmAzrayanti / prAyo yasyopadezAdavighaTitanayAnmAnamUlAdalayAt , svAmI jIyAt sa zazvatprathitatarayatIzo'kalakorukIrtiH // 1 // // 299 // For Private And Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ityAptamImAMsAlaMkRtau caturthaH paricchedaH // 4 // 'guNItyAdi' tato nAsiddho heturiti, tata uktakAraNAt, dravyaparyAyayoraikye sAdhye pratibhAsabhede'pyavyatiriktatvAditi mUlokto heturnAsiddha ityarthaH / nityanirodhadharmakatvAditi anityadharmatvAdityarthaH / atrAha sAdhyahetvoH zabda meda eva natvarthabhedastadvatprakRtAnumAne'pIti sAdhyAvizeSadoSaprasaGgo yukta ityarthaH / pratItisiddhatvAditi, asyaavytirikttvsyetynenaanvyH| dharmigrAhakapramANeneti dharmiNograhakapramANenetyarthaH / kathaJcidbhinnayoreveti abhedasaMvalitabhedavatorityarthaH / dravyasyaikatvAnvayetyAdi ekatvAnvayajJAnAdi kAryaM yasyeti bahuvrIhyuttarastvapratyayo draSTavyaH / evaM paryAyasyAnekatvetyAdAvapi, karmatayeti lakSyatAvacchedakasamaniyatadharmava canatvasyaiva lakSaNatvAdasaMkIrNavyavahArasyaiva ca tatprayojanatvAditi bhAvaH / etena pakSavyApinaM evAsAdhAraNasya vastulakSaNatvapratipAdanena, tasya pakSaikadezavarttino'sAdhAraNasya, upadarzitaM pratyeyamiti agnimAtrasyoSNasparzayogitvalakSaNa iti gamyam || zabdasyAnityatve zrAvaNatvaditi atra hi zrAvaNatvaM lakSyatAvacchedakasamaniyatatvena lakSaNaM bhavadanugatAnatiprasaktavyavahAra ivAnityatvasAdhane'pi pratyalamiti tatra sapakSAvRttitvamabAdhakamiti bhAvaH / pakSavyApi lakSaNamiti uktatattvametat, na ca vahnyuSNasparzI prameyAvityatra vahvilakSaNavAkyatvaprasaGgaH / tatra lakSye lakSyatAvacchedakasamaniyatatvasaMsargeNa taddharmmabodhakavacanatvaM tatra tallakSaNavAkyatvamityuktau doSAbhAvAditi dig / bhASye anAnaikaM jagat syAditi nAnAtvarahitaM jagat syAdityarthaH / tadabhyupagame nAnAtvAbhyupagame, pakSAntarAsambhavAdviruddhadharmAdhyAsAskhaladbuddhipratibhAsabhedAtiriktaprakArAbhAvAdityarthaH / ziSTaM spaSTam // 71-72 // For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivrnnm|| paricchedaH cturthH|| // 30 // TAGSECRERSARSA "kAryopAdAnayorvA nanu guNaguNinorvyaktijAtyorananyA nyatvaikAntAndhakArairjagadidamakhilaM nItamAndhyaM samantAt / vyaktasyAdvAdamArgAH pratihatakumatolUkanetrapracArA statpadhvaMsAya sajA bhuvanagurugiraH sUryabhAso jayanti // 1 // iti zrImadakabbarasuratrANapradattajagadguruvirudadhAribhaddArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyamukhyamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsapaNDitazrIlAbhavijayagaNiziSyAlaGkArapaNDitazrIjItavijayagaNisatIrthyazekharapaNDitazrInayavijayagaNicaraNakamalacaJcarIkeNa paNDitazrIpadmavijayagaNisahodareNa mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNinA viracite'STasahasrItAtparyavivaraNe caturthaH pricchedH|| pooomnpOOOppopoom...poom...papooomnpoompoornapoooo // aSTasahasrItAtparyavivaraNe caturthaH paricchedaH samAptaH // 4 00000 // 30 // For Private And Personal Use Only
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org OM // atha paJcamaH paricchedaH // sphuTamakalaGkapadaM yA prakaTayati paTiSTacetasAmasamam / darzitasamantabhadraM sASTasahasrI sadA jayatu // 1 // yadyApekSikasiddhiH syAnna dvayaM vyavatiSThate / anApekSikasiddhau ca na sAmAnyavizeSatA // 73 // OM dharmadharmiNorApekSikI siddhiH, pratyakSabuddhau tadanavabhAsanAddUretarAdivat / na hi pratyakSabuddhau dharmo dharmI vA pratibhAsate, tatpRSTabhAvivikalpopakalpitatvAt, tasya svalakSaNasyaiva tatra pratibhAsanAt, zabdApekSayA sattvAderdharmatvepi jJeyatvApekSAyAM dharmitvavyavaharaNAt, tadapekSayA jJeyatvasya dharmatvepyabhidheyatvApekSAyAM dharmitvavyavahArAt, tadapekSayA cAbhidheyatvasya dharmatve prameyatvApekSAyAM dharmitvaprasiddheH / iti na kaciddharmo dharmI vA vyavatiSThate / tato na tAttviko'sau / na hi nIlasvalakSaNaM saMvitsvalakSaNaM vA pratyakSamavabhAsamAnaM kiMcidapekSyAnyathAbhAvamanubhavadupalabdham / kevalamapekSA buddhau vizeSaNavizeSyatvaM sAmAnyavizeSatvaM guNaguNitvaM kriyAkriyAvattvaM kAryakAraNatvaM sAdhyasAdhanatvaM grAhyagrAhakatvaM vA prakalpyate, dUretaratvAdivat / iti yadyApekSikasiddhiH syAttadA na dvayaM vyavatiSThate nIlasvalakSaNaM tatsaMvedanaM ceti tayorapyApekSikatvAdvizeSaNavizeSyatvAdivat / tathA hi / yayoH sarvathA parasparApekSAkRtA siddhistayorna vyavasthA / yathA parasparAzrayayoH sariti plavamAnayoH / tathA ca nIlatadvedanayoH sarvathApekSAkRtA siddhiH / iti taddUyamapi na vyavatiSThate / na hi nIlaM nIlavedanAnapekSaM sidhyati, tasyAvedyatvaprasaGgAt saMviniSThatvAcca vastuvyavasthAnasya / nApi nIlAnapekSaM nIlavedanaM, tasya tasmAdAtmaLA bhopagamAdanyathA nirviSayatvApatteH / ityanyatarAbhAve zeSasyApyabhAvAdvayasyAvyavasthAnaM syAt / 51 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54545454544
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH pshcmH|| etena nIlavAsanAto nIlavedanamityasminnapi darzane dvayAvyavasthitiruktA, tayoranyonyApekSaikAnte svabhAvataH pratiSThitasyaikatarasyApyabhAvenyatarAbhAvAdubhayaM na prakalpyeta, nIlavedanAbhAve tadbAsanAvizeSasyAvyavasthiteranyathAtiprasakteH, tadvAsanAvizeSamantareNa nIlavedanasyAvyavasthiteranyathA nirnimittatvApatteH / syAnmataM, nIlavedanasya svataH prakAzanAnnAya doSa iti, tadasat, parasparApekSakAntavirodhAt, daNDAdevizeSaNasya svabuddhau svataH siddheH sAmAnyAderapi svapAhiNi jJAne'nyAnapekSasya pratibhAsanAdvizeSyavizeSaNAderapi tathA prasiddharvayAbhAvAnavakAzAt / tata eva dUretarAdidRSTAntopi sAdhyasAdhanadharmavikala: syAt , dUrAsannabhAvayorapi svabhAvavivartavizeSAbhAve samAnadezAderapi prasaGgAt / na ca samAnadezakAlasvabhAvayoranyonyApekSayApi dUrAsannabhAvavyavahAraH, kharaviSANayoriva tatsvabhAvazUnyayostadayogAt / tadimau svabhAvataH stAmanyathetaretarAzrayadoSAnuSaGgAt / etena svAzrayazabdAdyapekSayA sattvAderdharmatvena svadharmApekSAyAM dharmitvaM nAvyavasthAkAritvenAyuktamiti prakAzitaM, tathAvidhasvabhAvavizeSAbhAve parApekSayApi dharmadharmibhAvAnupapatteH, anantatvAca dharmANAM tadapekSiNAmapyaparyantatvAt , anyathAbhipretadharmadharmiNorapyavyavasthApatteH / iti nApekSaikAntaH zreyAn / yopyAha 'dharmadharmiNoH sarvathA nApekSikI siddhiH, pratiniyatabuddhiviSayatvAnnIlAdisvarUpavat, sarvathAnApekSikatvAbhAve pratiniyatabuddhiviSayatvAnupapatteH khapuSpavat' iti, tasyAnapekSApakSepi nAnvayavyatireko syAtA, bhedAbhedayoranyonyApekSAtmakatvAdvizeSatarabhAvasya / anvayo hi sAmAnyaM, vyatireko vizeSaH / tau ca parasparApekSau vyavatiSThate / tayoranApekSikasiddhau ca na saamaanyvishesstaa| pratiniyatabuddhiviSayayorapi pratiniyatapadArthatA syAnIlapItavat / na jhabhedo bhedanirapekSaH pratiniyatAnvayabuddhiviSayosti, nApi bhedo jAtucidabhedanirapekSaH pratiniyatavyatirekabuddhiviSayaH saMbhAvyate, kacidekavyakterapi prathamadarzanakAle tadaddhiviSayatvaprasaGgAt / tadanena prati REACHERS // 30 // For Private And Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandi niyatabuddhiviSayatvasya hetorviruddhatvaM pratipAditaM, tasya kathaMcidApekSikatvena vyAptatvAt prtykssbuddhiprtibhaasitvvt| tato naitAvekAntau ghaTete, vastuvyavasthAnAbhAvAnuSaGgAt // 73 // // athedaM paJcamaparicchedatAtparyavivaraNam // sahelaM khelantaM zizuSu bahuvelaM dhRtajaya-spRhelaM vetAle tanuvijitatAle pradadatam // paviprAyAM muSTiM janitajanatuSTiM svahRdaye, mahAvIraM dhIraM guNagaNagabhIraM praNidadhe // 1 // ahIndraH pAtAle svaphaNatanusaGkocamakaroda, yayurdignAgAste kvacana girayaH peturabhitaH // yadaH saGgrahAcalati surazaile paramilA, sthitA yanmAhAtmyAttamiha jinavIraM praNidadhe // 2 // paJcame sApekSatvAnapekSatvasyAdvAdasiddhyarthamupakramaH / apekSAbuddhAviti vyAvarttakavyAvaya'tvAdyapekSAjanitavikalpabuddhAvityarthaH / yadyApekSikasiddhiH syAditi sarvatreti zeSaH / nIlasvalakSaNaM tatsaMvedanaM ceti, tayorapi sarvakukSipraviSTatvAditi bhAvaH / tayorapyApekSikatvAditi ApekSikatvaprasaGgAdityarthaH / nahi nIlamityAdi, yadyapyevamekasyotpattAvanyasya ca saptAvapekSeti naikarUpeNApekSAviSayatvaM dvayoH, tathApi nizcayApekSayA tathAtvaM bhAvanIyaM, prasaGgasya vastusthityanapekSatvAt / parasparApekSaikAntavirodhAditi, yadyapyetadpaNaM na saugataM prati saGgacchate, sarvatra tena parasparApekSakAntAnabhyupagamAt , saGkalanAtmakavikalpajJAna eva tena tatsvIkArAt , tathApi dharmadharmibhAvAdeH svarUpadvayAnatiriktatvAttadubhayagrAhidarzane'pi parasparApekSatvamApAdya taM pratyevedamiti bahavaH / savikalpagrAhyameva sarvamiti zabdanayavidaM pratIti tu sammatyanusAriNaH / bhASye tadimAviti / imo dUrAsannabhAvI, itaretarAzrayadoSAnuSaGgAditi dUpratipattAvAsannasya pratipattista For Private And Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahastrI paricchedaH | pnycmH|| vivaraNam // // 302 // tpratipattau ca tasyetyevamityarthaH / utpattipakSe'pi darApekSAbuddhyAsannatvasyAsannApekSAbuddhayA ca dUratvasyotpatteranyonyAzrayo bhaavniiyH| anyathA sarveSAM dharmadharmiNAM svataH siddhayabhAve, apekSaikAnto dharmadhAdInAmapekSAbuddhigrAhyatvaikAntaH / tasya kathaciditi dharmadharmitvAdinA pratiniyatabuddhiviSayatvasyApekSikatvena vyApyatvAdityarthaH / pratyakSabuddhipratibhAsitvavaditi pratyakSabuddhipratibhAtadUratvAsanatvavadityarthaH // 73 // virodhAnnobhayekAtmyaM syAdvAdanyAyavidviSAm / avAcyatakAntepyukti- vAcyamiti yujyate // 74 // anantaraikAntayoyugapadvivakSA mA bhUdvipratiSedhAt sadasadekAntavat syaadvaadaanaashrynnaat| tathAnabhidheyatvaikAntepIti kRtaM vistareNa, sdsttvaabhyaamnbhidheytvaikaantvt|74| iti kathaMcidApekSikatvetarAnekAntaM pratipakSapratikSepasAmarthyAtsiddhamapi durArekApAkaraNArthamAcakSate,dharmadharmyavinAbhAvaH sidhyatyanyonyavIkSayA / na svarUpaM svato hyetat kArakajJApakAGgavat // 75 // dharmadharmiNoravinAbhAvonyonyApekSayaiva sidhyati, na tu svarUpaM, tasya pUrvasiddhatvAt / svato jhetatsiddhaM sAmAnyavizeSavat / sAmAnyaM hi svataHsiddhasvarUpaM bhedApekSAnvayapratyayAdavagamyate / vizeSopi svataH siddhasvarUpaH sAmAnyApekSavyatirekapratyayAdavasIyate / na kevalaM sAmAnyavizeSayoH svalakSaNamapekSitaparasparAvinAbhAvalakSaNaM svataHsiddhalakSaNamapi tu dharmadharmiNorapi guNaguNyAdirUpayoH, kartRkarmabodhyabodhakavat [ kArakAGgakartRkarmavat jJApakAGgabodhyabodhakavaca ] / na hi kartRsvarUpaM karmApekSaM karmasvarUpaM vA kaJapekSam , ubhayAsattvaprasaGgAt / nApi kartRtvavyavahAraH karmatvavyavahAro vA parasparAnapekSaH, kartRtvasya karmanizcayAvaseyatvAt , karmatvasyApi kartRpratipattisamadhigamyamAnatvAt / etena bodhyabodhakayoH prameyapramANayoH svarUpaM svataHsiddhaM jJApyajJApakavyavahArastu parasparApekSAsiddha // 302 // For Private And Personal Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbabirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CREASOKHARSHAN ityabhihitam / tadvatsakaladharmadharmibhUtAnAmarthAnAM ' (1) syAdApekSikI siddhiH, tathA vyavahArAt / (2) syAdanApekSikI pUrvaprasiddhasvarUpatvAt / (3) syAdubhayI kramAptidvayAt / (4) syAdavaktavyA, sahArpitadvayAt / (5) syAdApekSikI cAvaktavyA ca, tathA nizcayena sahArpitadvayAt / (6) syAdanApekSikI cAvaktavyA ca, pUrvasiddhatvasahArpitadvayAt / (7) syAdubhayI cAvaktavyA ca, kramAkramArpitobhayAt / ' iti saptabhaGgIprakriyAM yojayetrayavizeSavazAdaviruddhAM pUrvavat // 76 // apekSaikAntAdiprabalagaralodrekadalinI, prabuddhAnekAntAmRtarasaniSekAnavaratam // pravRttA vAgeSA sakalavikalAdezavazataH, samantAdbhadraM vo dizatu munipsyaa'mlmteH||1|| // ityAptamImAMsAlakRtau paJcamaH pricchedH|| 'dharmetyAdi' dharmadharmiNorna vinA bhAvo yasyeti vyutpatyA'vinAbhAvo vyavahAro'nyonyavIkSayA'nyonyApekSayA, siddhyati / natu svarUpaM, hi yataH, etat svarUpaM, kArakajJApakAGgavat kartRkarmabodhyabodhakavat svata eva siddhaM, tathA ca dharmadhAdeH svarUpatonapekSatvaM vyavahAratazca sApekSatvamityanaikAnta eva vijayata iti kArikAsa pArthaH / tadvat sakaletyAdi' yadyapi kecidbhAvAH pratiniyatavyaJjakavyaGgayAH kecicca svataH siddhA ityevaM viSayavibhAgena-sApekSAnapekSabhAvo'nyatra zarAvaka'ragandhanyAyena pUrvAcAryairvyavasthApitaH, tathApi sa prAtisvikarUpApekSayA, dharmadharmibhAvAdinA tu sarvatra tadvyAptireva siddhayatItyetattAtparyam / atha vyavahArasya sApekSatve'rthasya kuta ApekSikatvamiti cet , vyavahriyamANasvarUpeNa tasyApi tadavirodhAt , ata eva abhAvo na sa pratiyogikaH, kintu tadvyavahAra eveti mImAMsakamatamapAstam / abhAvavyavahAre pratiyogijJAnaja For Private And Personal Use Only
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir bahasahasrI vivaraNam / / paricchedA pshcmH|| // 30 // nyatayevAbhAve pratiyogijJAnajanyajJAnaviSayatayA sapratiyogikatvasyAbAdhitatvAt , syAdanApekSikI pUrvaprasiddhasvarUpava(tvA)vaditi, na ca pUrvaprasiddhasvarUpe'pi mahattvAdAvavadhijJAnasApekSasiddhikatvAdRSTAntAnupapattiH, mahattvavyavahAra eva hi tathA natu mahattvamiti vyavahArAnupravezena tasyApekSikatve'pi svarUpato'tathAtvena doSAbhAvAt / yattu mahattvaM na sApekSaM, kintu tadgatajAtivizeSa eva, tasya mahattvagatajAtisAmAnyagrAhakAtiriktApekSagrahaviSayatvena sApekSatvavyavasthiteH, ata evArddhAvRte'vayavini mahattvagrahe'pi tadgatahastavitastitvAdijAtyagraha AvaraNapratibandhAditi naiyAyikaikadezibhirucyate, tadasat , AvaraNasaMyogasya svAzrayasamavetasamavetatvasambandhena mahattvagatajAtivizeSagrahapratibandhakatve AvRtAnAvRtatulyavaMzadvayasanikarSasthale'nAvRtavaMze'pi mahattvavizeSAgrahaprasaGgAt , jAtivizeSaprakArakamahattvagrahe uktapratibandhakatve cAvaraNasthale mahattvanirvikalpakApatterduritvAceti vyavahArAnupravezenaiva mahattve AvaraNAbhAvasApekSatvasya yuktatvAdityadhikaM 'nayAmRtataraGgiNyAM' nirUpitamasmAbhiriti tata evAdhigantavyam / / 75 // "ityapekSAnapekSAbhyAM bhnggsptksnggtiH| nirUpaNIyA sarvatra syaadvaadaamlbuddhibhiH||1|| arthe naye pramANe ca tatprayukte blaable| prayojanAnusAreNa bhAvanIye mniissibhiH||shaa bAhye cAbhyantare hetau nishcyvyvhaaryoH| pratyakSeca parokSeca vizeSo ytkRto'khilH||3|| apekSAyekAntaprazamajasamatvAmRtaraso-llasaceto vRttiryadamalaguNaM pazyati ymii| tamIzaM syAdvAdapraNayanasamujjIvitajaga-janaM vande mandetarabhavikasandehadalanam // 4 // iti mahopAdhyAyazrI yazovijayagaNiviracite'STasahasrItAtparyavivaraNe paJcamaH paricchedaH smpuurnnH|| OMOMOM 33 // For Private And Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir * // atha SaSThaH paricchedaH // puSyadakalaGkavRttiM samantabhadrapraNItatattvArthAm / nirjitadurNayavAdAmaSTasahasrImavaiti sdRssttiH||1|| siddhaM ceddhetutaH sarvaM na pratyakSAdito gatiH / siddhaM cedAgamAtsarvaM viruddhArthamatAnyapi // 76 // iha hi sakalalaukikaparIkSakaiH upeyatattvaM vyavasthApyopAyatattvaM vyavasthApyate, kRSyAdiSu pravartamAnAnAM vyavasthitasasyAyupeyAnAmeva tadupAyavyavasthApanaprayatnopalambhAt , ' prayojanamanuddizya na mandopi pravartate' iti prasiddheH, mokSArthinAM ca prekSAvatAM vyasthitopeyamokSasvarUpANAmeva tadupAyavyavasthApanavyApAradarzanAt , avyavasthitamokSatattvAnAM tadupAyavyavasthApanaparAGmukhatvAJcArvAkAdivat / tatra hetuta eva sarvamupeyatattvaM siddhaM, na pratyakSAt , tasminsatyapi vipratipattisambhavAt , yuktyA yanna ghaTAmupaiti tadahaM dRSTvApi na zraddadhe ityAderekAntasya bahulaM darzanAn , arthAnarthavivecanasyAnumAnAzrayatvAttadvipratipattestadvyavasthApanAyA hetvAdivacanAt / pratyakSatadAbhAsayorapi vyavasthitiranumAnAt , anyathA saMkaravyatikaropapatterarthAnarthavivecanasya pratyakSAzrayatvAsaMbhavAt / iti kecitteSAM pratyakSAdgatiranumAnAdAditopi na syAt / na ca dharmiNaH sAdhanasyodAharaNasya ca pratyakSAdagatau kasyacidanumA nai prvrtte| anumAnAntarAttadgatau tasyApi dhAdigatipUrvakatvAdanumAnAntaramapekSaNIyamityanavasthA syAt / tataH kathaMcitsAkSAtkaraNamantareNa dhAdInAM na kacidanumAnaM pravarteta / kiM punaH zAstropadezAt / iti pratyakSAdapi siddhirabhyastaviSayebhyupagantavyA, anyathA zabdaliGgAdipratipatterayogAt, parArthAnumAnarUpANAmapi zAstropadezAnAmapravRtteH / ye tvAH-'AgamAdeva sarva siddhaM, tamantareNa pratyakSepi mANikyAdau yathArthanirNayAnupapattaH, anumAnaprati For Private And Personal Use Only
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // // 304 // 845433453 pannepi cikitsitAdAvAgamApekSaNAt, AgamabAdhitapakSasyAnumAnasyAgamakatvAca, parabrahmaNaH zAstrAdeva siddheH, pratyakSAnumAnayoravidyA- paricchedaH vivartaviSayatvAdAgamaviSaye sanmAtrAtmani paramAtmanyeva pramANatvavyavaharaNAt / abAdhitAzcaite zAstropadezAH 'sarva khalvidaM brahma' ityAdayaH, pratyakSAnumAnayostadaviSayatvena tadbAdhakatvAyogAt' iti, teSAM viruddhArthamatAnyapi zAstropadezebhyaH sidhyantu, vizeSAbhAvAt / samyagupadezebhyastattvasiddhiriti cet , tarhi yuktirapi tattvasiddhinibandhanaM, tata eva teSAM samyaktvanirNayAt , aduSTakAraNajanyatvabAdhavarjitatvAbhyAM tadupagamAt / na caite yuktinirapekSAH, parasparaviruddhArthatattvasiddhiprasaGgAt , parabrahmaNa evApauruSeyAdAgamAtsiddhirna punaH karmakANDasyezvarAdipravAdasya ceti niyAmakAbhAvAt / kathaM ca zrautrapratyakSasyApramANatve vaidikazabdasya pratipattiryatastadarthanizcayaH syAt ? pramANatve kutonumAnAbhAve saMvAdavisaMvAdAbhyAM pramANetarasAmAnyAdhigamo yataH kiMcideva zrautraM pratyakSaM pramANaM nAnyaditi vyavatiSThata ? tataH kutazcidAgamAttattvasiddhimanurudhyamAnena pratyakSAnumAnAbhyAmapi tattvasiddhiranumantavyA, anyathA tadasiddheH / pratya-18 kSAnumAnAbhyAmeva tattvasiddhirnAgamAdityapare, tepi na satyavAdinaH, grahoparAgAdestatphalavizeSasya ca jyotiHzAstrAdeva siddheH / na ca pratyakSAnumAnAbhyAmantareNopadezaM jyotirjJAnAdipratipattiH / sarvavidaH pratyakSAdeva tatpratipattiranumAnavidAM punaranumAnAdapIti cet, na, sarvavidAmapi yogipratyakSAtpUrvamupadezAbhAve tadutpattyayogAdanumAnAbhAvavat / te hi zrutamayIM cintAmayIM ca bhAvanAM prakarSaparyantaM prApayantotIndriyapratyakSamAtmasAtkurvate, nAnyathA / tathAnumAnavidAmapi nAtyantaparokSeSvartheSu paropadezamantareNa sAdhyAvinAbhAvisAdhanadharmapratipattiH saMbhavati, sarvajJatvaprasaGgAt iti cintitamanyatra / tato naitAvapyekAntau yuktau // 76 / / ( atha SaSThapa0 vivaraNam ) manthakSubdhArNavAmbhaH sajalajaladharottuGgagaGgApravAhadhvAnasparddhAvidhAyI prasaraNarasato vyApnuvan digvibhAgAn // 30 // For Private And Personal Use Only
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir bodhAya brAhmaNAnAmamRtamadharayan vIravaktrAdvinirya-nnuccaiH niHkhedavedadhvanirupacinutAccharma tAtparyazuddha vedAH khedAya te ye zatapathavihitaiH karmabhiH karmanATya-hiMsohoghe pravRttAH zamadamarahitaiH saGgahItAzca jaalmaiH| yetUdvattyAdimAMgAnmunibhiruparatazrAddhapAThAya klRptA-ste mantrabrAhmaNAkhyAHprabhuguNaviSayAHsarva eva prmaannm|| SaSThe hetvAgamaikAntanirAkaraNAya prakramaH, tatra hetuvAdaikAntasiddhaye keSAzciyuktimupanyasyati iha hItyAdinA, tanmataM kSayati teSAmityAdinA, anumAnAdito'pyanumAnaprAkkAle'pi, pratyakSAtpratyakSapramANAd, gatirjJAnaM, pakSAdena syAditi yojanA / na ceti, tathA ca prAmANyasaMzayamUlArthasaMzayanirAkaraNarUpavivecane'numAnasyeva tanmUlavyAptyAdiparicchede pratyakSasyApyupayogAd dvayostutyatvamityarthaH / prAmANyagrahe'pyanabhyasta viSaye'numAnasyevAbhyastaviSaye pratyakSasyaivopayogastatra svataH | prAmANyagrahasyaivopapAditatvAt svata ityasya ca svenaivetyarthAt svAMze ca sarvatra jJAne pratyakSatveSTerityabhiprAyavAnAha bhASyakRta kathamityAdinA, cit sAkSAtkaraNamantareNa kathaM kvacidanumAnaM pravartatena kathazcit kvaapiityrthH| zAstropadezAtpravartate iti punaH kiM vAcyam / anumAnasAmAnyApravRttau parArthAnumAnarUpavizeSapravRtterayogAdityarthaH / tadevAha vRttikRt pratyakSAdapItyAdinA, AgamaikAntavAdiyuktimupanyasyati ye tvAhurityAdinA, 'tamantareNeti atra padmarAgatvamupadezasahakRtendriyavedyamiti naiyAyikasampradAyavidaH / navyAstu bhinnapramANayorekajJAnAjanakatvena na parasparasahakAritvamiti padmarAgatvapratyakSe rUpavizeSagrahaNameva hetuH, rUpAdivizeSavAn maNiH padmarAga ityupadezastu gosadRzo gavaya ityatidezavAkyavat padmarAgapadavAcyatvopamitAvupayujyata ityAhuH, tadasat , rUpavizeSapadmarAgatvayorgrahasya tulyasAmagrIkatvAcchikSAtaH pUrva rUpavizeSagrahe'pi paJca SASS++OMOM For Private And Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH vATasahasrI 8 rAgatvAgrahAt, svavizeSyasamavetatvasambandhena tasya paJcarAgatvapratyakSahetutve sadRzapanarAgadvayasthale tadavizeSyasabhikarSeNApi | vivaraNam // padmarAgatvapratyakSApatteruktopadezasya tatrAnupayoge ca pabarAgatadanyasaMzayanivRtyartha tadAzrayaNasyopadezAtpabarAgaM sAkSAtkaromi na tUpaminomItyauttarakAlikAnubhavAkArasyAnupapattezca, tasmAduktopadezasya rUpavizeSe padmarAgatvavyAptigrAhakatvena rUpavizeSagrahasya // 305 // ca samAnavizeSyatvapratyAsatyA padmarAgatvaprakArakapratyakSe hetutvenopayogAdUpavizeSavAn padmarAga ityasyaikopayogatve nizritApAyatvaM, minopayogatve ca saGkalanajJAnAtmakatvaM kararekhAvizeSavAn zatavarSajIvItyato'yaM zatavarSajIvIti jJAnasyetthamevopapatteriti paricitasyAdvAdaratnAkaropaniSado vayaM pazyAmaH / rUpavizeSarekhAvizeSAdigrahANAmananugatatvAtpadmarAgatvaprakArakapratyakSe svajanyamaNyuddezyakaparAgatvavidheyakagrahoddazyatAvacchedakAvacchinnaprakAratAkagrahaviSayatvasambandhenopadezatvenaiva hetutvaM yuktamityayamapi sAmpradAyikamataniSkarSastArkikacetasaH prItikara eveti dhyeyam / apare iti bauddhAdayaH, te'pi hetuvAdapraviSTA iva mantavyAH / pramANasyApi sataH pratyakSasya tairanumAnaikagrANatvAbhyupagamAt , yatraiva janayedityAdinyAyenAnumAnanizcita evArthe tatprAmANyavyavasthiteriti mantavyam // 76 // virodhAnnobhayaikAtmyaM syAdvAdanyAyavidviSAm / avAcyataikAntepyukti-nAvAcyAmiti yujyate // 77 // ___ yuktItaraikAntadvayAbhyupagamopi mA bhUt , viruddhayorekatra sarvathAsaMbhavAt , syAdvAdanyAyavidviSAM kathaMcittadanabhyupagamAt / tadavAcyatvepi pUrvavat svavacanavirodhaprasaGgaH // 7 // samprati yuktItarAnekAntamupadarzayanti / vaktaryanAte yaddhetoH sAdhyaM taddhetusAdhitam / Apte vaktAra tadvAkyA-sAdhyamAgamasAdhitam // 7 // CHECRACHAN AAAAA%**la 30 // For Private And Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir kaH punarApto'nAptazca ? yasmin sati vAkyAtsAdhitaM sAdhyamarthatattvamAgamAt sAdhitaM syAddhetostu yatsAdhyaM taddhetusAdhitamiti vibhAgaH sidhyatIti ceducyate,-yo yatrAvisaMvAdakaH sa tatrAptastato'paro'nAptaH / kaH punaravisaMvAdo yenAvisaMvAdakaH syAt ? tattvapratipAdanamavisaMvAdaH, tadarthajJAnAt / tadarthajJAnaM punaH prasphuTavyavasAyarUpaM sAkSAdasAkSAdvAvasIyate, paramArthatastasya saMzayaviparyAsAnadhyavasAyavyavacchedaphalatvAt / tatrAvisaMvAdaka evApta ityavadhAryate / anAptastu kadAcidapi visaMvAdaka ucyate, yathArthajJAnAdiguNasya visaMvAdakatvAyogAt / tenAtIndriye jaiminiranyo vA atimAtrAvalambI naivAptastadarthAparijJAnAttathAgatavat / nAtra nidarzanaM sAdhanadharmavikalaM, tathAgatasya zrutyarthadharmAparijJAnAt 'buddhAderdharmAdyupadezo vyAmohAdeva kevalAt' iti svayamabhidhAnAt / na cAsiddho hetujaiminerbrahmAdevA zrutyarthaparijJAnasya sarvathApyasaMbhavAt / taddhi pratyakSaM vA zrautaM vA syAt ? na tAvatpratyakSaM, tasyAsarvajJatvAt , zrutimAtrAvalambitatvAca / na hi tAdRzo'tIndriyArthajJAnamasti doSAvaraNakSayAtizayAbhAvAt / na hi pratiniyatadoSAvaraNakSayamAtre satyapi dharmAdharmAdisAkSAtkaraNaM yuktaM, tasya tatparikSayAtizayahetukatvena vyavasthApitatvAt / nApi autaM tadarthaparijJAnaM, shrutyvisNvaadaatpuurvmsiddheH| zruteH paramArthavittvaM, tataH zruteravisaMvAdanamityanyonyasaMzritam / na hyaprasiddhasaMvAdAyAH zruteH paramArthaparijhAnaM jaiminyAdeH saMbhavati, atiprasaGgAt / nApi paramArthavittvamantareNa tattvapratipAdanalakSaNamavisaMvAdanaM, yato'nyonyAzrayaNaM na syAt / nanu na zruteravisaMvAdAtyAmANyam / kiM tarhi ? svata eva / tato na doSa iti cet , svataH zrutena vai prAmANyamacetanatvAd ghaTavat / sannikarSAdimiranaikAntikatvamayuktaM, tatprAmANyAnabhyupagamAnmukhyarUpataH / athApi kathaMcit tatpramANatvaM syAdavisaMvAdakatvAt / sannikarSAderavisaMvAdakajJAnakAraNatvena tathopacArasiddhiriti manyemahi / tathApi zruterayuktameva, tadabhAvAt / tenopacAramAtramapi na syAt, tadarthabuddhiprAmANyAsiddheH / OMOMOMOMACANCCC For Private And Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 306 // parika sssstthH|| 5453 na hi zrutiravisaMvAdijJAnasya kAraNaM yenopacArataH pramANaM syAditi niveditaM praag-bhaavnaadishrutivissyaavisNvaadktvniraakRtiprstaave| AptavacanaM tu pramANavyapadezabhAk, tatkAraNakAryatvAt / pramANakAraNakaM hi tat , tadatIndriyArthadarzanotpattestadarthajJAnotpAdanAca pramANakAryakam / naitat zruteH saMbhavati, sarvathAptAnukteH piTakatrayavat / vaktRdoSAttAdRzo'prAmANyaM tadabhAvAcchruteH prAmANyamiti cet , kuto'yaM vibhAgaH sidhyet ? piTakatrayAdeH pauruSeyatvasya svayaM saugatAdimirabhyupagamAryodavAdibhizca zruterapauruSeyatvopagamAditi cet, soyamabhyupagamAnabhyupagamAbhyAM kacitpauruSeyatvamanyadvA vyavasthApayatIti suvyavasthitaM tattvam / etena kartRsmaraNAbhAvAdayaH pratyuktAH / sa hi zrutau kartRsmaraNAdimattvadRSTakartRkasamAnatvAdyabhAvamabhyupagamamAtrAdvyavasthApayati tadbhAva cetaratrAnabhyupagamAt / na ca tathA tattvaM vyavatiSThate, vedetarayoravizeSAt / itaratra buddho vakteti cet, tatra kamalodbhavAdiriti kathaM na samAnam ? yathaiva hi piTakatraye buddho vakteti saugatAH pratipAdyante tathA vedepi te aSTakAn kANAdAH, paurANikAH kamalodbhavaM, jainAH kAlAsuraM vaktAramanumanyante / sudUramapi gattvA tadaGgIkaraNetaramAtre vyavatiSTheta zrutivAdI, pramANabalAttadavaktRkatvasya sAdhayitumazakteH / syAnmataM " yadvedAdhyayanaM sarva tadadhyayanapUrvakam / vedAdhyayanavAcyatvA-dadhunAdhyayanaM yathA // 1 // iti pramANAdvede vakturabhAvo, na punarabhyupagamamAtrAt" iti tadayuktaM, piTakatrayAdAvapi tata eva vakrabhAvaprasaGgAt / vedAdhyayanavaditarasyApi sarvadAdhyayanapUrvAdhyayanatvaprakuptau na vaktraM vakrIbhavati, yato vidyamAnavaktakepi bhAvAdadhyayanavAcyatvasyAnaikAntikatvaM na syAt / vedavizeSaNasyAdhyayanavAcyatvasyAnyatrAbhAvAnnAnaikAntikateti cet , tarhi piTakatrayAdivizeSaNasya vedAdAvasaMbhavAdavyabhicAritA kathaM na bhavet ? tathA ca vedavadavedasyApyapauruSeyatvaM prAmANyanibandhanaM yAjJikAnAM pravartakaM syAnna vA vedepi, vizeSAbhAvAt , durbhaNanaduHzravaNAdInAmasmadAdyupalabhyAnAM tadatizayAntarANAM ca zakyakriyatvAditaratrApi, parokSAyA 5ASUra maa||306|| For Private And Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir RE5 %A mantrazaktarapi darzanAt / na hyAtharvaNAnAmeva mantrANAM zaktirupalabhyate, na punaH saugatAdimantrANAmiti zakyaM vaktuM, pramANabAdhanAt / vaidikA eva mantrAH paratropayuktAH zaktimanta ityapyayuktaM, prAvacanikA eva vedepi prayuktA ityupapattestatra bhUyasAmupalammAna samudrAdhAkareSu rtnvt| na hi kiyantyapi ratnAni rAjakulAdAvupalabhyamAnAni tatratyAnyeva, teSAM ratnAkarAdibhya evAnayanAt tadbhavatvasiddharbhUyasAM tatrotpattidarzanAt / tadvatpravacanaikadezavidyAnuvAdAdeva sakalamantrANAM samudbhUtivistIrNAt , na punarvedAttallavamAtrAditi yuktamutpazyAmaH / vedasyAnAditvAdapauruSeyatvAcca tanmantrANAmevAvisaMvAdakatvaM saMbhavatIti cAyuktaM, tdprsiddhH| siddhepi tadanAditve pauruSeyatvAbhAve vA kathamavisaMvAdakatvaM pratyetavyam ? mlecchavyavahArAdestAdRzo bahulamupalambhAt tena tasya vyabhicArAt / etena vedekadezena svayamapramANatayopagatenAnAditvasyApauruSeyatvasya cAnaikAntikatvamuktam / kiM ca kAraNadoSanivRtteH kAryadoSAbhAvakalpanAyAM pauruSeyasyaiva vacanasya doSanivRttiH karturvItadoSasyApi saMbhavAt -- doSAvaraNayohoniH' ityAdinA saMsAdhanAt, na punarapauruSeyasya, tadadhyetRvyAkhyAtRzrotRNAM rAgAdimattvAdvItarAgasya kasyacidanabhyupagamAt , sarvathApyapauruSeyasya tadupagamena virodhAt / netarasya, kathaMcitpauruSeyasya tadavirodhAt / iti nizzavaM nazcetaH, triviprakRSTasyApi nirNayopAyapratipAdanAditi / vaktaguNApekSaM vacanasyAvisaMvAdakatvaM cakSurjJAnavat , visaMvAdasya taddoSAnuvidhAnAt / yathaiva hi cakSurjJAnasya bAtRguNaM samyagdarzanAdikamapekSyAvisaMvAdakatvaM, tadoSaM mithyAdarzanAdikamapekSya visaMvAdakatvaM copapadyate, tathA vakturguNa yathArthajJAnAdi doSaM ca mithyAjJAnAdikamapekSya saMvAdakatvaM visaMvAdakatvaM ceti nizcitaM mahAzAstre / tato'nAptavacanAnnArthajJAnamandharUpadarzanavat / na hi jAtyandho rUpaM darzayitumIzaH parasmai / tathAnAtopi nArtha jJApayitumatiprasaGgAt / evamapauruSeyasya vacanasya pauruSesya ca guNavadvaktakasya kAraNadoSAbhAvAnnirdoSatvaM samAnamatizayAsaMbhavAt / tatra yadeva yuktiyuktaM tadeva prati 4 % AF+5 For Private And Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivrnnm|| paricchedaH SaSThaH // // 307 // -%ARLALA-KARANCHAR pattuM pratipAdayituM vA zakyaM kathaMcitpauruSeyatvaM, na tu sarvathA'pauruSeyatvaM, tasya yuktiyuktatvAbhAvAt tayuktInAM tadAbhAsatvasamarthanAt / tatrApauruSeyatvepi vA vede yadeva yuktiyuktaM tadeva pratipattuM pratipAdayituM vA zakyaM vacanamagnirhimasya bheSajaM dvAdaza mAsAH saMvatsara ityAdivat / nAgnihotrAdivAkyasAdhanaM, tasya yuktiyuktatvavirodhAt / siddhe punarAptavacanatve yathA hetuvAdastathAjJAvAdopi pramANaM. tadAptavacanatvAvirodhAt / nanu cApauruSeyatvavadAptazAsanamapyazakyavyavastha, tasyaiva jJAtumazaktaH, sarAgasyApi vItarAgavacceSTopalambhAdayamApta iti pratipattyupAyAsattvAt / tasya zAsanamiti vyavasthApayitumazaktarityapare / uktamatra sarvathaikAntavAdAnAM syAdvAdapratihatatvAditi / yuktizAstrAvirodhivAktvAdvinirdoSoyamiti zakyaM nirNetuM, doSavAnayamiti ca, dRSTeSTavirodhavacanatvAt / tatrAnizcitavacanavizeSasya kasyacidvItarAgatvetarAbhyAM saMdehepi nizcitavacanavizeSasya zakyamAptatvaM vyavasthApayitum / tatrAptiH sAkSAtkaraNAdiguNaH 'sUkSmAntaritadUrArthAH kasyacitpratyakSA' ityAdinA sAdhitaH / saMpradAyAvicchedo vA / sarvajJAdAgamastadarthAnuSThAnAt sarvajJa iti sunizcitAsaMbhavadvAdhakapramANatvAtsiddhaH pravacanArthasya, anyathAndhaparamparayA prtiptteH| na hyandhenAkRSyamANondhaH sveSTaM mArgamAskandati nAma / na caivaM saMpradAyAvicchede parasparAzrayaNaM, kArakapakSe bIjAkurAdivadanAditvAttasyAnavatArAt / jJApakapakSepi parasmAt svataHsiddhAt, pUrvasya jJapteneMtaretarAzrayaNaM, prasiddhanAprasiddhasya sAdhanAt / tadevaM syAtsarva hetutaH siddha karaNAptavacanAnapekSaNAt , syAdAgamAtsiddhamakSaliGgAnapekSaNAt / syAdubhayataH siddhaM, kramAptidvayAt / syAdavaktavyaM, sahArpitadvayAt / zeSabhaGgatrayaM ca pUrvavat / iti saptabhaGgIprakriyA yojanIyA // 78 // naikAntAddhetuvAdaH prabhavati sakalaM tattvamunnetumeka-stadvanAhetuvAdaHpravada(mava)ti vihitaashessshngkaaklaapH| ityAryAcAryavaryA vidadhati nipuNaM svAminastattvasiddhyai syAdvAdottuGgasaudhe sthitimamaladhiyAM prasphuTopAyatattve // 1 // // 307 // For Private And Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir OMOMOMOMOMOMOMOMOMOMOM ityAptamImAMsAlaMkRtau SaSThaH paricchedaH / vaktaryanApta iti, vaktaryanAte AptatvenAnizcite, sAdhyaM tadanAptatvagrahAbhAvakAlInatadvAkthajanyabodhaviSayaH, yaddhetoH prAmANyanizcayahetoH, siddhyatIti zeSaH, nivRttaprAmANyasaMzayAdhInasaMzayakaM bhavatItyarthaH, taddhetusAdhitamucyate, Apte Aptatvena nizcite vaktari, tadvAkyAttadvAkyajanyajJAnaviSayaH, sAdhyamuddezyasiddhikamarthajAtaM, svata eva nivRttasaMzayatvAdAgamasAdhitamucyate, AptatvAnAptatvagrahazca rAgadveSamohAdirUpadoSAbhAvatatsadbhAvAbhyAmanyena vA suparIkSitena liGgeneti jJeyam / vastutaH sarvatra yathArthavaktRjAtIyatvamevAptatvagrAhakam , ata eva " kappAkappe pariNiSTriyassa ThANesu paMcasu Thiassa saMjamatavahagassa U | avigappeNaM tahakkArotti' niyuktigAyA kalpyAkalpyapariniSThitatvAdiguNakadambakavadvaktRvacane'vikalpena tathAkAravidhAne tadi taravacane vikalpaprAptAvapi saMvignapAkSikavacane ekAntata eva tathAkAraHprAmANyAmyupagamarUpo vidheyaH, taditarayathoktaguNAbhAvavadvaktavacane tu yathA hetuvAdaM bhajanayeti vyavasthitavikalpo vyAkhyAtastAntrikaiH, abhyadhiSmahi caitat saMvAdisAmAcArIpra| karaNe "iyaraMmi vigappeNaM so ya vigappo vavaDio eso| saMvigge gIyammi ya taheva aNNattha juttiSame // 1 / / ti, zakyakriyatvAditaratrApIti, piTakatraye'pi vaktuM shkytvaadityrthH| vidyAnuvAdAdeva vidyApravAdapUrvoddhRtazAstrAdeva, 'eteneti' mImAMsakasya kArye'rtha eva codanAyAH prAmANyAdarthavAdarUpamatraikadeze'visaMvAdakatvAyogAdanaikAntikatvaM sphuTameveti bhAvaH / na punarapauruSeyasyeti, apauruSeyasya punaH saMsAdhanAbhAvAdityanvayo vyutpattivizeSAt , IdRzi sthale prakRtyAnvitanaarthavibhaktyarthayoranvayasvIkArAt , evamagre'pyupayujya yojyam / ata eva nyAyacaturthAdhyAye "nAnupamRdya prAdurbhAvAt" iti sUtre'nupamRdya prAdu For Private And Personal Use Only
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivrnnm|| paricchedaH sssstthH|| // 308 // 45555 rbhAvAbhAvAdityarthaH, " seSAM mohaH pApIyAnAmRDhasyetarotpatteH" iti sUtre ca teSAM rAgadveSamohAnAM rAgamohayoddheSamohayorvA madhye mohaH pApIyAn balavadveSaviSayo'mUDhasya rAgadveSAnutpatterityoM vyAkhyAta iti bodhyam / tasya yuktiyuktatvavirodhAditi na hiMsyAt sarvAbhUtAnItyAdisAmAnyazrutyupavUhakatarkavirodhAdityarthaH / syAt sarva hetutaH siddhamityAdi, nanu kathametat kAtsyena hetusiddhatvAdhabhidhAnaM ghaTate, hetusiddhAgamasiddhAnAmarthAnAmavAntaravibhAgenaiva vyavasthitatvAt , tadAha sammatikAraH-" duviho dhammAvAo aheuvAo a heuvAo a, tattha u aheuvAo bhaviyA bhaviAdao bhAvA // 1 // " asyA arthaH-dharmANAmastitvAdInAmAsamantAdvAdastatpratipAdaka Agamo'hetuvAdo hetuvAdazceti dvidhA, tatra pramANAntarAnavagatArthapratipAdaka Agamo'hetuvAdaH, tadviparIto hetuvAdo, hetorhetuparicchinnasya vAdo hetuvAda iti vyutpatteH, tatra tvahetuvAdo bhavyAbhavyatvAdayo bhAvAH, viSayAdhyavasAnena viSayyabhidhAnametat bhavyAbhavyatvAdipratipAdaka Agama ityarthaH / nahyayaM bhavyo'bhavyo vetyatrAsmadAdInAM pramANaM pravartate, na ca tadvibhAgapratipAdakaM vacanaM yathArtham arhadvacanavAdityanumAnapravRtteAghAtaH, vacanavibhAgAvacchedakatvena tatpravRttAvapi svAtantryeNa tadapravRtteH, tathA ca bhavyAbhavyatvAdayo'hetuvAdasiddhAH, anye ca hetuvAdasiddhA iti, vyAptyA prakRtasaptabhaGgI na yukteti cet, maivaM, syAcchabdamaryAdayaiva sarvAnupapattinirAsAt , ahetuvAdasiddhasyApyarthasya tattaddhammiNi tatpratipAditaliGgena hetuvAdatvavyavasthiteH, taduktaM "sammatAveva-bhavio sammaIsaNa naanncrittpddivttisNpuno| NiyamA pukkhaMtakaDoci lakkhaNaM heuvAyassa // 1 // " prayogazcAyam bhavyo'yaM samyagdarzanajJAnacAritrapratipattisampUrNatvAt sampratipanapuruSavaditi, kiMbahunA? ahetuvAdasiddhe'pyarthe tato'nekAntAtmakatvasAdhikA nirAkAGga // 30 // For Private And Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailasagarsur Gyanmandir STORESAKAL tAtparyArthapratipattiparyantAzca yA upapattayastA hetuvAdasiddhatvamupapAdayanti , zrutamAtreNa jJAtasyAjJAtaprAyatvAt , tAzcopapattayaH zruto. payogAnanyatvAna zrutatvabyAhanya ityAdyupapAditaM 'jJAnabindA' vasmAbhiH / ata eva padArthapratipattyAgamAn nizcitamapyartha sisAdhayiSAdhInapakSatayA'numinvate'numAnarasikAH, mananasAdhyazraddhAvizeSasyetthamevopapatteH, ata eva niyamataH SaTkAyazraddhAne'pi jinavacanarucimattvAdravyataH samyagdRSTitvaM, natu bhAvato, bhAvasamyagdarzanasya sakalanayaviSayavivecanasAdhyatvAdekavidhadvividhAdiparyAyAparicchede tadanupapatteriti vadanti, tadAha sammatau mahAvAdI-NiyameNa saddahato chakkAe bhAvao Na sahai / haMdI apajavesu vi saddahaNA hoi avibhattA // 1 // " asyA arthaH-niyamena SaDevetyavadhAraNena SaTkAyAn zraddadhadapi bhAvato na zraddhatte, prakRtadharmaghaTitasaptabhaGgaparyAptaprakAratAkabodhAdijanitasamUhAlambanarucereva prakRtadharmabhAvazraddhApadArthatvAt , tadAha aparyAyeSu bhaGgAntarasaMvalanarahiteSu dharmeSu, apebhinnakramatvAt zraddhA'ppavibhaktA'sampUrNA bhavati, dravyazraddhAparyavasannA bhavatIti yAvat / / ayamasmAkaM manISonmeSaH / anye tvevamuttarArddha vyAcakSate, handi yato'paryayeSvavivakSitaparyAyeSu pudgaleSvapi zraddhA'vibhaktA ekarUpA bhavatIti, tathA ca pUrvottarArddhAbhyAM jIvapudgalayoH sAmAnyata ekarUpatvopadarzanAttadubhayaghaTitanikAyaSadakaikAntabAdhAttacchUddhAnasya dravyasamyaktvarUpatvameva jinavacanAbhinivezadazAyAM, svAbhinivezadazAyAM tu zuddhAtmasvarUpabAdhanena tanmAtravizrAntAntaraGgaratnatrayabAdhanAnmithyAtvarUpatvameveti tadabhiprAyamapyaviruddhamevAkalayAmaH / tadevaM vistArAjJArucibhedena hetuvAdAhetuvAdayorvyApakatvaM vyavasthitam , AharaNataddezatadoSopanyAsAdihetuvistarastu matkRtopadezAmRtataraGgiNIto bodhyaH, yathA tadvyApakatve niHzaGka cetaH syAdityuparamyate / vyavahAratastu hetubahulatvAt prAyo dRSTivAdAkhya Agamo hetuvAdaH, taditarazcAhetuvAda For Private And Personal Use Only
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandi paricchedaH sptmH|| 4%AC baSTasahasrI ucyate, tadapekSayA'yaM prajJApakavibhAgaH sammatisiddhaH-"jo heuvAyapaskhammi heuo Agame ya Agamio / so smyphaavivrnnm|| | vao siddhatavirAhago aNNotti // 1 // " anyasya virAdhakatvaM ca pratipAdakavacasyanAsthAdidoSotpAdanAditi bodhyam // 78 // " hetvAgamAnyatarapakSavipakSabhAvAt yadgrathyate nibiDamAzu kuyuktijAlam // // 309 // tacchedanAya paTimAnamasau bittiM syAdvAdapaddhatiranekasuyuktijAlam // 1 // iti mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNiviracite'STasahasrIvivaraNe mahAtarke sssstthHpricchedH|| atha saptamaH paricchedaH / nirdiSTo yaH zAstre hetvAgamanirNayaH prapaJcena / gamayatyaSTasahasrI saMkSepAttamiha sAmarthyAt // 1 // antaraGgArthataikAnte buddhivAkyaM mRSAkhilam / pramANAbhAsamevAta-stat pramANAhate katham // 79 // ___ antaraGgasyaiva svasaMviditajJAnasyArthatA vastutA, na bahiraGgasya jaDasya pratibhAsAnahasyetyekAnto'ntaraGgArthataikAntaH / tasminnabhyupagamyamAne'khilaM buddhivAkyaM hetuvAdAhetuvAdanibandhanamupAyatattvaM mRSeva syAt / yatazca mRSA syAdata eva pramANAbhAsameva, pramANasya satyatvena vyAptatvAt , mRSAtvena pramANAbhAsasya vyApteH / tacca pramANAbhAsaM pramANAdRte kathaM saMbhavet ? tadasaMbhave tabyavahAramavAstavamevArya svapnavyavahAramiva saMvRtyApi kathaM pratipadyate ? tajanmakAryaprabhavAdivedyavedakalakSaNamanaikAntikamAdaya saMvittireva khaNDazaH % // 309 // 95% For Private And Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pratibhAsamAnA vyavahArAya kalpyate ityabhinivezepi pramANaM mRgyam / na hi pramANAbhAve tajjanmatAdrUpyatadadhyavasAyAn pratyekaM vedyavedakalakSaNaM cakSuSA samAnArthasamanantaravedanena zuktikAyAM rajatAdhyavasAyena ca vyabhicArayitumIzaH, saha vA samAnArthasamanantarajJAnena kAmalAdyupahatacakSuSaH zukre zaGkhe pItAkArajJAnasamanantarajJAnena vA sautrAntikAnprati vyabhicAri pratidarzayet / kathaM vA kAryanimittakAraNatvaM tallakSaNaM yogAnpratyanaikAntikaM vyavasthApayet ? kathaM ca kAryakAraNabhAvAkhyaM prabhavaM kAMzcana prati yogyatAM vA talakSaNatayA vyabhicArayet ? kathaM ca saMvittireva khaNDazaH pratibhAsamAnA vedyavedakAdivyavahArAya prakalpate ityabhinivezaM vA vidadhIta ? yato na pramANaM mRgayate / kizrvAsya vijJAnavAdinaH saMvidAM kSaNikatvamananyavedyatvaM nAnAsaMtAnatvamiti svatastAvanna sidhyati, bhrAnteH svapnavat / svasaMvedanAtsvataH sidhyatIti cet, na, kSaNikatvenAnanyavedyatvena nAnAsaMtAnatvena ca nityatvena sarvavedyatvenaikatveneva parabrahmaNaH svasaMvedanAbhAvAt / tathAtmasaMvedanepi vyavasAyavaikalye pramANAntarApekSayAnupalambhakalpatvAt tasya pramANAntarAnapekSasyaiva vyavasAyAtmanaH saMvedanasyopalambhatvavyavasthiteH, vyavasAyAbhAve tu buddhInAmabhyAsAdapi tathAnupalambhAt / na hi tathA buddhayaH saMvidrate yathA vyAvarNyante, kSaNikatvAdyAtmanAnyathaiva tAsAM pratibhAsanAbhyAsasiddheH / nApi parataH kSaNikatvAdi sidhyati, saMbandhapratipatterayogAt / na hi sattvAderliMGgasya kSaNikatvAdinA vyAptyA saMbandhapratipattiH pratyakSato yujyate, tasya sannihitaviSayabalotpatteravicArakatvAcca / nApyanumAnAdanavasthAnAditi prAgeva prarUpaNAt / svAMzamAtrAvalambinA midhyAvikalpena prakRtatattvavyavasthApane bahirartheSvapyavirodhAt kSaNikatvAdivyavasthApanamastu sautrAntikAdInAm, avizeSAt / tathA hi kathaMcidatra vedyalakSaNaM yadi vyavatiSTheta tadA tatprakRtaM saMvidAM kSaNikatvAdisAdhanaM laiGgikajJAnena kRtaM syAnnAnyathA / na cAnuktadoSaM lakSaNamasti vaidyasya vijJAnavAdinA tajjanmAderanaikAntikatva For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / 310 // 99% www.kobatirth.org doSavacanAt / saMvit kSaNikatvAdAvanumAnavedanasya tatsaMbhave nAnyatra bahirarthe tadasaMbhavobhidheyaH, sarvathA vizeSAbhAvAt / tatsvaparapakSayoH siddhyasiddhyarthaM kiMcitkathaMcitkutazcidavitathajJAnamAdaraNIyamanyathA'zeSavibhramAsiddheH / nanu kiMcitsaMvidadvaitaM kathaMcitsaMvidAtmanA kutazcitsvataH satyapratibhAsanamAdriyata eva svarUpasya svato gatiriti vacanAditi cet, na, svarUpepi vedyavedakalakSaNAbhAve tadaghaTanAt puruSAdvaitavat / etena yadvAgrAhakAkAraM tatsarvaM vibhrAntaM yathA svaprendrajAlAdijJAnaM tathA ca pratyakSAdikamiti prativihitaM veditavyaM, bhrAntatvaprakRtAnumAna jJAnayorgrAhyagrAhakAkArayorabhrAntatve tAbhyAmeva hetorvyabhicArAt, taddhAntatve tataH sarvasya bhrAntatvaprasiddheH, sarvabhrAntau sAdhyasAdhanavijJapterasaMbhavAttavyAptivijJaptivat, saMbhave sarvavibhramAsiddheH // 79 // sAraGgAraGgabhAjo hariSu kariyutA bhoginastArkSyamadhye nAkhurmArjAramugraM gaNayati na ca gaurvyAghravAlaM karAlam / devA hevAkabhAjo'suratatimilane yatprabhAvAtsabhAyAM sa zrIpArzvaH prasanno bhavatu mayi kRpAkau malairdRgvilAsaiH // saptame'ntaraGgabahiraGgArthaikAntanirAsAya prakramaH / ' tajjanmeti' tajjanmapakSe'rtho vedyaH, tajanyaM tadgrAhakamarthajJAnaM vedakaM, tAdrUpyapakSe jJAnagato nIlAdyAkAro vedyaH, nIlAkAraM jJAnaM vedakaM, tadadhyavasAyapakSe dRzyavikalpaikIkaraNAdadhyavaseyaM vedyam, adhyavasAyo vedakaH, cakSuSetyAdinA tajjanmAderekaikasya kramazo vyabhicArasthAnatrayapradarzanam, pramANAbhAvAcca tadanIzatvApAdanaM kRtaM vijJAnavAdinaH, saha vetyanena ca samuditatrayasya vyabhicArapradarzana pUrvamuktahetoreva tadanIzatvaM bodhyata iti vivekaH / kAMzcana prati yogyatAmiti jainApekSayA, kSaNikatvenetyAdi, svarUpamAtrasaMvedane svasaMvedanasAmarthye'pi kSaNikatvAdidharmaprakArakapratipattAvasAmarthyAdityarthaH / nanvakSaNikAdivyAvRttireva kSaNikatvAdikaM tacca dharmirUpaM svata eva For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH saptamaH // // 310 //
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir bhotsyate bAdhakAmAvAdityAzaGkAyAmAha-tathAtmasaMvedanepItyAdinA, pramANAntarApekSayeti, yatraiva janayedenAmityAdyukteriti bhAvaH / tasyopajIvyasya, savikalpakajJAnarUpapramANAntarasya svato'vyavasAyasyApi darzanasyAbhyAsAdernizcAyakatA bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha-vyavasAyAbhAve viti' tathA ca savikalpakajJAnarUpAbhyAsasahakRtadarzanasya nizcAyakatvaM sahakRtetyAdervyarthatvAt , anyathA tAdRzAkAzAderapi tathAtvaprasaGgAditi bhaavH| tarhi mAsidhat kSaNikatvAdisaMvidA svataH, parata eva setsyatItyAzaGkAyAmAha-nApi parata ityAdi, bhASye svAMzeti, svAMzo dRzyavikalpaikatvAbhiprAyeNa prAtItikasambandhena prakRtatatvaghaTakaH sAmAnyAkAraH, nAnyatheti dRSTAntAbhAvAditi bhaavH| tatsambhava iti vedyasambhava ityarthaH / nAnyatreti sarva bhrAntaM grAhyagrAhakAkArakroDIkRtatvAdityasya saMvitakSaNikatvAnumAnenaivAnakAntikatvAdityarthaH // 79 // sAdhyasAdhanavijJapta-yadi vijnyptimaatrtaa| na sAdhyaM na ca hetuzca prtijnyaahetudosstH||8|| pratijJAdoSastAvatsvavacanavirodhaH sAdhyasAdhanavijJAnasya vijJaptimAtramabhilapataH prasajyate / tathA hi / sahopalambhaniyamAdabhedo nIlataddhiyorricandradarzanavadityatrArthasaMvidoH sahadarzanamupetyaikatvaikAntaM sAdhayan kathamavadheyAbhilApaH ? svoktadharmadharmibhedavacanasya hetudRSTAntabhedavacanasya cAdvaitavacanena virodhAt , saMvidadvaitavacanasya ca tadbhedavacanena vyAghAtAt , tadvacanajJAnayozca bhede tadekatvasAdhanAmilApavirodhAt, tadabhilApe vA tadbhedavirodhAt / iti svavacanayorvirodhAdvibhyat svAbhilApAbhAvaM vA svavAcA pradarzayankathaM svasthaH ? sadA maunavratikohamityabhilApavat svavacanavirodhasyaiva svIkaraNAt / tathA vijJAnavAdino'prasiddhavizeSyatvamaprasiddhavizeSaNatvaM ca pratijJAdoSaH syAt , nIlataddhiyorvizeSyayostadabhedasya ca vizeSaNasya svayamaniSTeH / parAbhyupagamena prasaGgasAdhanasyopanyAsA For Private And Personal Use Only
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahastrI vivrnnm|| pariccheda: sptmH| // 31 // 9ACHARMACOCCAS+C+E dadoSa iti cet, na, tasya parAsiddhestadabhyupagamAprasiddhezva prasaGgasAdhanAsaMbhavAt / sAdhanasAdhyadharmayoApyavyApakabhAvasiddhau hi satyA parasya vyApyAbhyupagamo vyApakAbhyupagamanAnantarIyako yatra pradarzyate tatprasaGgasAdhanam / na caitadvijJaptimAtravAdinaH saMbhavati, virodhAta / nanu ' syAdvAdinopi taddoSodbhAvanamayuktaM vijJaptimAtravAdinaM prati, tasya tadasiddheH, vijJaptimAtravyatirekeNa doSasyApyabhAvAguNavat / svAbhyupagamamAtrAdeva tatsaMbhavaH, parasya vijJaptimAtrasAdhanAtpUrva yathApratIti vastuno vyavasthAnAditi samAdhAne tata eva saugatasyApi tadeva samAdhAnamastu, vicArAtpUrva sarvasyAvicAritaramaNIyena rUpeNa yathApratIti sAdhyasAdhanavyavahArapravRtteranyathA vicArApravRtteH / siddhe tu vijJaptimAtre na kazcitsAdhyasAdhanavyavahAraM pratanoti saugato, nApi pareSAM taddoSodbhAvane'vakAzosti' iti kecit , tepi na vicAracaturacetasaH, kiMcinirNItamAzrityAnyatrAnirNItarUpe tadavinAbhAvini vicArasya pravRtteH, sarvavipratipattau tu kacidvicAraNAnavataraNAt / iti vicArAtpUrvamapi vicArAntareNa nirNIte eva sAdhyasAdhanavyavahArastadguNadoSasvabhAvazca nizcIyate / na caivamanavasthA, saMsArasyAnAditvAt kacitkasyacitkadAcidAkAGkSAnivRttervicArAntarAnapekSaNAt / tato yuktameva syAdvAdinaH pratijJAdoSodbhAvanaM hetudoSodbhAvanaM ca / tathA hi / ayaM pRthaganupalambhAjhedAbhAvamAtra sAdhayennIlataddhiyoH / taccAsiddhaM, saMbandhAsiddherabhAvayoH kharazRGgavat / siddhe hi dhUmapAvakayoH kAryakAraNabhAve saMbandhe kAraNAbhAvAtkAryasyAbhAvaH sidhyati / sati ca ziMzapAtvavRkSatvayorvyApyavyApakabhAve vyApakAbhAvAvyApyAbhAvo, nAnyathA / na caivaM bhedapRthagupalambhayoH saMbandhaH kacitsiddho, virodhAdvijJaptimAtravAdino yataH pRthagupalambhAbhAvo bhedAbhAvaM sAdhayet iti na nizcito hetuH / etenAsahAnupalambhAdabhedasAdhanaM pratyuktaM, bhAvAbhAvayoH saMbandhAsiddheravizeSAt , tAdAtmyatadutpattyorarthasvabhAvaniyamAt , tadanyavyAvRtterAsvabhAvatvAdekatvena bhAvasvabhAvena saha tadayogAt / siddhepi pratiSedhaikAnte // 31 // For Private And Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CAKC-%CROCCASEX vijJaptimAtra na sidhyet , tadasAdhanAt / tatsiddhau tadAzrayaM dUSaNamanuSajyeta grAhyagrAhakabhAvasiddhilakSaNaM tadvahirarthasiddhiprasaJjanaM cAvi-| zeSAt / tadekopalambhaniyamopyasiddhaH, sAdhyasAdhanayoravizeSAt / sAdhyaM hi nIlataddhiyorekatvam / tadekopalambhopi tadeva, jJAnasyaikasyopalambhAditi hetvarthavyAkhyAnAt , sahazabdasyaikaparyAyatvAt sahodaro bhrAtetyAdivat / tathaikajJAnagrAhyatvaM dravyaparyAyaparamANubhiranaikAntikam / dravyaparyAyau hi jainAnAmekamatijJAnagrAhyau, na ca sarvathaikatvaM pratipadyate / sautrAntikasya ca saMcitA rUpAdiparamANavazvakSurAdijJAnenaikena prAhyAH, 'saMcitAlambanAH paJca vijJAnakAyAH' iti vacanAt / na caikyaM pratipadyante / tathA yogAcArasyApi sakalavijJAnaparamANavaH sugatajJAnenaikena grAhyAH, na caikatvabhAjaH / iti tairanaikAntikaM sAdhanamanupajyate / nIlataddhiyoraikyamananyavedyatvAt svasaMvedanavadityatrApi pareSAmananyavedyatvamasiddhaM, nIlajJAnAdanyasya nIlasya vedyatvAt / etenaikalolIbhAvenopalambhaH sahopalambhazcitrajJAnAkAravadazakyavivecanatvaM sAdhanamasiddhamuktaM, nIlatadvedanayorazakyavivecanatvAsiddherantarbahirdezatayA vivekena pratIteH / yadi punarekadopalambhaH sahopalambha iti vyAkhyAyate tadA ekakSaNavartisaMvittInAM sAkalyena sahopalambhaniyamAdyamicArI hetuH, tAsAM tathotpattereva saMvedanatvAt saMviditAnAmevotpatteH / dvicandradarzanavaditi dRSTAntopi sAdhyasAdhanavikalaH, tathopalambhAbhedayorarthe pratiniyamAddhAntau tadasaMbhavAt , saMbhave tadAntitvavirodhAt / nanu cAsahAnupalammamAtrAdabhedamAtraM sAdhanAtsAdhyarUpaM bhrAntAdapi saMbhavati, abhAve'bhAvayoH saMbhavAvirodhAt / tato na sAdhyasAdhanavikalo dRSTAnta iti na zakyapratiSThaM, kathaMcidarthasvabhAvAnavabodhaprasaGgAt sarvavijJAnasvalakSaNakSaNakSayaviviktasantativibhramasvabhAvAnumiteH sAkalyenaikatvaprasaGgAt . tadanyApohamAtrAddhetoranyApohamAtrasyaiva siddherarthasvabhAvAnavabodhAt / kiM ca sakRdupalambhaniyame hetvarthe sati ekArthasaMgatadRSTayaH paracittavido vA nAvazyaM tadbuddhiM tadarthaM vA saMvida For Private And Personal Use Only
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 312 // paricchedaH | sptmH|| ntIti hetorasiddhiH, niyamasyAsiddheH / kizca sahopalambhaniyamazca syA dazca syAt / kiM vipratiSidhyeta ? svahetupratiniyamasaMbhavAt / iti sandigdhavyatireko heturna vijJaptimAtratAM sAdhayet / tasmAdayaM vijJAnavAdI mithyAdRSTiH parapratyAyanAya zAstraM vidadhAnaH paramArthataH saMvidAno vA vacanaM tattvajJAnaM ca pratiruNaddhIti na kiMcidetat , asAdhanAGgavacanAdadoSodbhAvanAca nigrahAhatvAt / na hyasya vacanaM kiMcitsAdhayati dUSayati vA, yatastadvacanaM sAdhanAGgaM doSodbhAvanaM vA syAt / nApi kiMcitsaMvedanamasya samyagasti, yena mithyAdRSTirna bhvet| saMvidadvaitamastIti cet, na, tasya svataH parato vA brahmavadapratipatteryathAsaMvedanaM mithyAtvasiddheH / tadevaM nAntaraGgArthataikAnte buddhirvAkyaM vA samyagupAyatattvaM saMbhavatIti sthitam // 8 // svAbhilApya(pA)bhAvaM svena jJAnenaivAbhilApyabhAvam, svavacanavirodhasyaiveti abhilApe'bhilApyatvasyAnabhilApe | jJAne'bhilApAtmatvasya coktau virodhasya spaSTatvAdityarthaH / svayamaniSTeriti, anyathA sAkAratvaprasaGgAdityarthaH, vicArAtpUrvamapIti, na ca vijJaptivAdinastattvajJAnAtpUrvamavidyAvilAsajanitena vicArAntareNa sAdhyasAdhanabhAvavyavasthiteranavasthAyAzcAnAditvena nirAsAnnAnupapattiriti vAcyam / asatkhyAteranirvacanIyakhyAtezca nirAsenAvidyAjanitavicAreNa vyavahAravyavasthAyAH kartumazakyatvAt , na ca nAnAvidhavipratiSiddhavyavahArANAmanyataravidhiniSedhayoravidyA pragalbhate, na ca sarveSAmeva teSAM tattvadikpradarzakatvenAduSTatvam 'asatye vartmani sthitvA tataH satyaM samIhata iti ' vacanAditi vAcyam , sarvapakSaparigrahApattyA tattvasaGkarApatteH, piTakatrayapradarzitA eva vicArA aduSTA na vedAntAdipradarzitA ityatra ca na kizcinmAnamastIti vicAritaM bhushH| etena bhedAbhAvasiddhinirAkaraNena, abhedasAdhanaM vidhirUpAbhedasAdhanaM, sazcitAlambanA iti sazcitamA 4 // 31 // + For Private And Personal Use Only
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shet Kailassagarsuri Gyanmandie 4 kAyAH paJcendriyavijJAnaskandhAna patAsAmekakSaNavRttisaMvittInAmmaca tAsu svalakSa ityAzaGkAyAmAhotpattiniyama eva vabhramapratibandhakA nivartatetyAya % BHRESS lambanaM viSayo yeSAM te tathA, paJcavijJAnakAyAH paJcendriyavijJAnaskandhAH, pareSAM vAdyArthavAdinAm / nanvekakSaNavatisaMvitInAmekadaivotpattAvapi kathamekadaivopalambha ityAzaGkAyAmAha-'tAsAmiti' tAsAmekakSaNavRttisaMvittInAm , tathotpattereSa sahotpattereva, saMvedanatvAt saMvedanasvarUpatvAt , tathA ca sahotpattiniyama eva svarUpataH sahopalambhaniyamo na ca tAsu svalakSa | gaikatvamiti vyabhicAraH spaSTa ityarthaH / sambhava iti ekatvopalambhasya dvitvabhramapratibandhakatvAditi bhAvaH / arthasvabhAvAnavabodhAditi anyApohamAtraikatvasiddhAvapi saMvido'rthAkAratvAsiddheH, tathA cArthasaMzayastato na nivarttatetyAyAtamAndhyaM jagata iti bhAvaH / saMghRzyA'rthabodhaH syAdityAzakyAha-kizcetyAdinA, ekArthasaMgatadRSTaya ityanenArthopalamme tadviSayaparazAno| palambhasya, paracittavido vetyanena ca jJAnopalamme'rthopalambhasya vyabhicArapradarzanAniyamakhaNDanaM kRtaM, dRzyate hyayaM vyavahAra enamartha jAnAmi na tvetadviSayAM paravuddhiM, rAjazcittaM santuSTaM jAnAmi na tu tadviSayaM santoSakAraNamiti sUktametat , aprayojakatayA'pi tvadukto hetuH sAbhyAsAdhaka ityAha-kizcetyAdinA, saMvidAno vetyatra "vayaH zaktizIla" iti sUtravihitaH zAnapratyayo draSTavyaH, tena na sakarmakasya saMpUrvakaviddhAtorAtmanepadapratyayasyAnupapattidoSa udbhAvanIyaH // 8 // bahiraNArthatekAnte, prmaannaabhaasnihvaat||srvessaaN kAryasiddhiH syA-dviruddhArthAbhidhAyinAm // 1 // yatkicicetastatsarva sAkSAtparamparayA vA bahirarthapratibaddham / yathAgnipratyakSataravedanam / svapnadarzanamapi cetaH, tathA viSayAkAranirbhAsAt / sAthyadRSTAntau pUrvavad / vivAdApannaM vijJAnaM sAkSAtparamparayA vA bahirarthapratibaddhaM, viSayAkAranirbhAsAt / yathAmipratyakSettaraghevanam / tathA svapradarzanamapi viSayAkAranirbhAsam / tattathA / iti bahiraNArthataikAntaH, sarvavedanAnAM bahirviSayatvAbhi For Private And Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 313 // www.kobatirth.org nivezAt / atrApi lokasamayapratibaddhAnAM parasparaviruddhazabdabuddhInAM svArthasaMbandhaH paramArthataH prasajyeta / na caivaM tRNAye kariNAM zatamityAdivacanAnAM svapnAdibuddhInAM ca svArthe saMbandhAbhAvAt tathA saMvAdAsiddheH / syAnmataM 'dvividho'rtho, laukiko'laukikazca / yatra lokasya paritoSaH sa laukikaH satyatvAbhimatajJAnaviSayaH / yatra na lokasya paritoSaH zAstravidAM tu saMtoSaH so'laukikorthaH svapnAdibuddhiviSayaH, sarvathApyavidyamAnasya pratibhAsavacanAsaMbhavAt kharaviSANAnutpannapradhvastaviSayazabdajJAnAnAmapi lokAgocarAlaukikArthaviSayatvAt' iti tadetadalaukikameva, jAgratpratyayA nirAlambanA eva pratyayatvAt svaprapratyayavaditi parArthAnumAnapratyayasyAsvArthapratibaddhatve tenaiva cetastvasya viSayAkAranirbhAsasya ca hetorvyabhicArAt, svArthapratibaddhatve ca sarvavedanAnAM sAlambanatvavirodhAt / asyAlaukikArthAlambanatvAnna lauki kAlambanatve sAdhye hetorvyabhicAro virodho veti cet, na, laukikAlaukikArthAlambanazUnyatvAnumAnena hetorvyabhicAravirodhayostadavasthatvAt / na caivaMvidhArthAnAM parasparaviruddhAnAM sakRtsaMbhava iti na bahiraGgArthataikAntaH zreyAna'ntaraGgArthataikAntavat // 81 // bahiraGgArthaikAntA iti, yatra yo yathA pratIyate tatra sa tathA'styevetyekAntAbhyupagame, pramANAbhAsasya tadabhAvavadvizeSyakatatprakArakajJAnasya, nivAt, sarveSAM viruddhArthavAdinAM prakRtIzvarAdyabhyupagantRNAmupacaritavAdinAM svapnAdidraSTRNAM ca vAGmAtreNa kAryasiddhiH syAt tadvacanajJAnayorarthAvyabhicAratvAditi bhAvaH / syAnmaMtamityAdinA mImAMsakaH zaGkate ; kharaviSANAnutpannetyAdi, kharaviSANAdInAM dRzyAnAmasattve'pi vikalpAnAM satAM vikalpabuddhau mAnAdalaukikatvamiti bhAvaH, etanmataM dUSayati tadetadalaukikamevetyAdinA, na caivaMvidhArthAnAmiti alaukikalaukikAlaukikArthAlambanazUnyatvasiddhAvubhayArthAlambanatvaparyavasAnena virodhagrAsAnna kasyApi siddhirityarthaH // api caivaM zuktAvalaukikarajatapratibhAse rajatArthinAM For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH saptamaH // // 313 //
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir | pravRttirna syAt , na cAlaukike laukikatvajJAnena pravRtyupapattiH, tasyAnyathAkhyAtitvena ghaTTakuTIprabhAtApatteH / kiJcAlaukikasyApi rajatasyAsattve'satrakhyAtyApattiH, satve ca nedaM rajatamiti bAdhAnutpattiH, na cAlaukike laukikatvaniSedha eva bAdhArthaH, nedaM rajatamityAdau rajatalaukikatvasya niSedhapratiyogitvenAbhAnAt , sarvatra vidhau niSedhe ca rajatapadasya laukikarajataparatve gauravAt / kiJca laukikarajatasya prasaktasyaiva pratiSedhAdviparItakhyAtyApattiriti na kizcidetat / etena mImAMsakavRddhAbhimatA'laukikakhyAtiH khaNDitA, evaM khyAtyantarakhaNDanamapi draSTavyam , bhrAntAvanyathAkhyAtipakSasyaiva vicArakSamatvAt , tatra tatra prAbhAkarA vivekAkhyAti kalpayanti, tadAhuste, idaM rajatamityAdiviparItapratyayotpattau na kimapi kAraNaM pazyAmaH, indriyasya zuktizakala eva sannikRSTatvena rajatajJAnAjanakatvAt , na ca doSavazAdasannikRSTasyApIndriyasya rajatajJAnajanakatvaM yuktaM, duSTakAraNAt svakAryAnutpattAvapi viparItakAryAnutpatteH, na hi kamalabIjaM tailakaluSitamapi godhUmAMkurajananasamartha, tasmAdida rajatamiti grahaNasmaraNarUpaM bodhadvayaM satyameva, idamaMze indriyasannikarSasya grahaNakAraNasya rajatAMze ca sAdhAraNarUpadarzanobuddhasaMskArasya smaraNakAraNasya sancAt / na ca tadaMzAnullekhAnnedaM smaraNamiti zaGkanIyaM, pramuSTatattAkAnAmapi bahUnAM padapadArthasmaraNAnAmupalambhAt, ata eva rajatasya naatiittvaavbhaasH| bAghakapratyayazcedamanyadrajatamanyaditi vivekameva prakAzayati, na tu rajatajJAnasyAsatyatvaM, svame cedaM rajatamityAdau smaraNatvAgraha eva vivekAgrahaH, na tvanubhavasmaraNayostattvAgrahaH, tadubhayAbhAvAt , sahanadarzanaM cinApi tadA smRtiH, kAraNAntarAt , Arope satItyAdinyAyAta , evaM candradvayavedane doSAd dvidhA kRtayA navanavRtyA candraikatvAgrahaNaM ca, tiktA zarkaretyAdau ca pittadravyagatatiktagrahazarkarAgrahayorbhedAgrahAdvivekAkhyAtiyA For Private And Personal Use Only
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 314 // www.kobatirth.org khyeyA, sarvatra samyagagrahaNasyaiva tadarthatvAt, ye tu vivekAkhyAtidviSaH zutau rajatapratItiM sthApayanti, teSAM jJAnAntare'pi mithyAtvasambhAvanayA sarvatrAnAzvAsAt pravRtyAdivyavahArocchedaprasaGga iti / atra brUmaH - yattAvaduktam idaM rajatamiti viparItapratyayo - tpattau na kiJcitkAraNaM pazyAma iti, tatra " na hyayaM sthANoraparAdho, yadenamandho na pazyati" iti nyAyAvatAro, duSTendriyAdereva taddhetutvAt, svAkArasaMvaraNarajatarUpApattipariNAmavizeSavatyAH zuktereva cAlambanatvAt na ca kAryasiddhau kAraNAbhAvAzaGkA yuktimatI, tathA ca prAmANikAH // " kArya cedavagamyeta, kiM kAraNaparIkSayA / kArya bebhAvagamyeta, kiM kAraNaparIkSayA" // 1 // iti yadapyuktaM duSTakAraNasya svakAryAnutpAdakatvaM, na tu viparItakAryotpAdakatvamiti, tatrApi niyamaM na pazyAmo, davadahanadagdhavetrabIjAt kadalIprakANDotpattidarzanAt, davadahanasya vetrAMkurotpAdane doSatA kadalIprakANDe tvanuguNabhAva eveti cet, atrApi kAcakAmalAdeH satyajJAnotpAdane doSatA mithyAjJAnotpAdane tvanuguNabhAva eveti tulyaM, yadapyuktaM, idaM rajatamiti grahaNasmaraNarUpaM jJAnadvayaM na tvekaM viziSTajJAnamiti, tadapi tucchaM, rajatArthipravRttimAtre rajatatvaprakArakajJAnasyaiva samAnavizeSyatvapratyAsacyA saMvAdipravRtisthale hetutvakalpanAdvisaMvAdipravRttihetorapi mithyAjJAnasyaikasya siddheH saMvAdipravRttau viziSTajJAnaM heturvisaMvAdipravRttau copasthiteSTamedAgraha iti kalpane gauravAt, medAgraha ityatra ca bheda eva ko'bhipreta AyuSmataH, kiM vastusvarUpamAtram, uta parasparAbhAvaH, Ahozcid vyAvarttakadharmayogaH, Adye grahaNasmaraNAbhyAM purovarttipUrvAnubhRtavastusvarUpagrAhibhyAM medo gRhIta evetyapravRttiprasaGgaH, dvitIyapakSastu prAbhAkarairabhAvAnabhyupagamAdeva nirastaH, tadabhyupagame'pi smRtarajatasya kathaM nAmAvajJAnam, doSavazAnniyatadezatayA'vagatasyAniyatadezatayA smaraNAnna taditi cet, AyAtAnyathAkhyAtiH, dezavini For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH sakSamaH // // 314 //
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rmuktatatsmaraNAnna taditi na, tava mate pUrvAvagate rajate smRte kevalAdhikaraNopalabdhereva tadabhAvopalambhatvAt, doSasya zuktau rajatabhedagrahapratibandhakatvakalpane ca tattAdAtmyagrahahetutvakalpanameva jyAyaH / nApi tRtIyaH, smaryamANe rajate rajatatvasya vyAvarttakadharmasya mAnAd gRhyamANe'pyantata idaMtvasyaiva tAdRzasya bhAnAt na ca rajatatvAtyantAbhAvarajatabheda gRhItavyAvarttakatAkatataddharmagrahANAmanyataratvAvacchinnapratiyogitAko'khaNDAbhAvo rajatArthipravRttiheturityapi vaktuM zakyam, udAsInapravezApravezAbhyAM vinigamanAvirahAt, rajataM smarato rajatArthinaH pASANatvAnupalambhe pASANe'pi pravRttiprasaGgAcca / zuktiviSayakapravRttau zuktiviSayakajJAnatvenApi hetutvAcca, tatra samAnaprakArakatvanivezasyaivaucityAt, anyathA mahAgauravAt, kizca rajata eva nedaM rajatamiti grahe pravRtyApattiH, tatrAnyathAkhyAtibhiyA rajatabhedagrahasya pareNa vaktumazakyatvAt na cAbhAvapratiyogitvenAnupasthitaM yadupasthitaM rajataM tadbhedAgrahasya pravatarkatvAdadoSa ityapi zakyaM vaktuM, ghaTabhinnaM rajataM nedamiti jJAnAdapi pravRttyApatteH tadvRcyabhAvapratiyogitvenAnupasthitatvaM cAnyathAkhyAtibhayAdrajate'pIti na kiJcidetat / kizca pravRttiricchAdvArA, sA ca samAnaviSayajJAnasAdhyeti kathaM necchAvanmithyA, etena prakRtarajatajJAnaM smaraNam, anAkalitarajatasya pratipatturanutpadyamAnatvAdityAdyanumAnamapAstam / rajatagocareNa samIhitasAdhanavAnumAnena saMskAreNa rajatazabdollekhipratyakSeNa cAnaikAntikatvAt, prakRtarajatajJAnaM smaraNaM na bhavati vizadAvabhAsitvAt yaditthaM taditthaM yathA saMpratipannajJAnamiti pratyanumAnasadbhAvAcca / kiJca bhavatApi saMvittiH svaprakAzA svIkriyata eva tatreyaM rajatasaMvittistapasvinI kena svabhAvena prakAzatAmiti vicAraNIyaM, yadi smRtirUpeNetyucyate hanta tarhi kaH pramoSazabdasyArthaH / athAnubhavarUpeNa prathate, tarhi viparItakhyAtireveyaM, smRteranubha For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH | sptmH|| aSTasahastrI vivrnnm|| // 315 // natvena prathanAt / atha saMvinmAtratayaiva rajatasaMvittiH pratibhAti, tadapi na niravA, rajatamiti viSayollakhasyAnubhUgamAnatvAt , smaraNAnubhavalakSaNavizeSazUnyAyAzcAtra praghaTTake viSayasaMvitteranupapadyamAnatvAt , yadapyuktaM bAdhakapratyayazcedamanyadrajatamanyaditi vivekameva prakAzayatItyAdi, tadapi mithyA, bAdhakapratyayena prasaktarajatatvAbhAvasyaivAvagAhanAt , aprasaktAviviktatvapratiSedhena viviktatvAnavagAhanAt , yadapyuktaM svame cedaM rajatamityAdau smaraNatvAgraha eva vivekAgraha ityAdi, tadapi tuccham , rajatAdisvapne smaraNatvenAgrahe rUpAntareNa grahe viparItakhyAtyApatteH, sarvAtmanA'grahaNasya ca grahaNaviruddhatvAt , yadapyuktamevaM candradvayavedane doSAd dvidhA kRtayA nayanavRttyA candrakatvAgraha eveti, tadapyavicAritaramaNIyaM, dvidhA kRtA hi timireNa nAyanI vRttiryadi nAma kumudabandhorekatvaM nAvabudhyate, mAvabUbudhat , viparItastu dvitvAnubhavaH kathamiti vicAryatAM, nayanasamAzritadvitvAsaMsargAgraha eva candre dvitvagraha ityasyApi parokSasya tasyopasthityabhAvenaivAnAzrayaNIyatvAt , etena tiktA zarkaretyAdivyavahArasya pittadravyagatatiktatvazakarAgrahabhedAgrahanibandhanatvamuktaM pratyuktam , agRhyamANatiktatvasyaiva pittasya zarIragatasya jvarotpAdakatvavadrasanagatasya viparItapratyayotpAdakatvAt sarvAnubhUyamAnasAmAnAdhikaraNyAnupapattezca / api cedaM rajatamiti yadi saMvedanadvayamabhyupagabhyate, tadA tasya kiM yaugapadyena paryAyeNa vA prAdurbhAvaH syAditi vaktavyam , Adye svakRtAntakopaH, dvitIye'pi kiM pratyakSAt pUrvamutottaraM rajatasmaraNaM bhavet , nAvaH, idamiti pratyakSAtpUrva saMskArAnudrodhena rajatasmRtyanutpatteH, na dvitIyo, nimIlitanayanasyApi tatprasakteriti sakalalokasiddhaM sakRdeva rajatAtmanA purovartibhAnaM durapadavamiti mantavyam / etenedaM rajatamiti pratyaye na rajatasattA''lambanam , abhrAntatvaprasakteH, nApi tadabhAvo, rajatavidhiparasya pratyayasya CRORECASSETTE // 315 // For Private And Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tadabhAvAnAlambanatvAt , nApi zuktimaNDam , atadAkAratvAt , nApi rajatAkAreNa zuktikhaNDam , anyasyAnyAkAreNa durgrahatvAdityakhyAtireveyamityakhyAtivAdo'pi keSAMcinirastaH / evaM bhrAnternirAlambanatve bhrAntisuptAvasthayoravizeSaprasaGgAt , na hi bhrAntau pratibhAsamAnArthavyatirekeNa suptAvasthAto'nyo'sti vizeSaH / svAtiriktabAhyArthAnupapattau ca tadaMze satrakhyAtireva jJAnavAdyAzritA syAnAkhyAtiriti yatkiJcidetat / / bauddhAstvasatrakhyAtimAcakSate, tathA hIdaM rajatamiti bhAsamAnaM vastu jJAnamarthoM vA bhavet , na tAvajjJAnam , ahaM rajatamityahaMkArasAmAnAdhikaraNyenApratibhAsanAt , nApyarthaH, tatsAdhyArthakriyAbhAvAt ityasa deva tattatra pratibhAtamiti, te'pi na suukssmkssinnH| tathAhi-asat khyAtiriti ko'rthaH, kimekAntAsato'rthasya prathanam , uta | dezAntare vidyamAnasya, dvitIyapakSe viparItakhyAtireveyaM, dezAntare vidyamAnasya zuktideze pratItisvIkArAt , AdyapakSe tvekAntAsato'rthasya prathane zazaviSANasyApi pratItiH syAt , etena rajataM sadeva tatsaMsargastvalIko bhrAntau saduparAgeNa bhAsata iti nyAyaTIkAkRnmatamapyapAstam , viSayatAyAH sadvRttitvavyApyatvAt , anyathA gavi zazazRGgIyatvaviziSTasambandhena zRGgabhAnApatteH, api cAsat sattvena pratibhAtIti viparItakhyAtimaryAdAyA naatikrmH| yadapIdaM rajatamiti bhAsamAnaM vastu jJAnamarthoM vA bhavediti vikalpadyamakAri, tatrAdyo'nabhyupagamAnirasto, dvitIyastviSyata eva, arthavizeSanibandhanacaraNAbharaNAdyarthakriyA bhAve'pyarthasAmAnyanibandhanAbhilApapravRttyAdyarthakriyAyAstatrAvyAhatatvAt , bAdhakapratyayena ca mithyAjJAnasya mithyAtvamupadAdayate, na tu tadviSayasyArthatvaM bAdhyata iti nAsatrakhyAtimanorathastAthAgatAnAM zreyAn / kecittu prasiddhArthakhyAtimAhuH, | viparyaye'pi pratItiprasiddhasyaivArthasya bhAnAt , na ca vicArAsahatvAttadviSayasyAvidyamAnatvaM, pratitereva vicAratvAt karastha For Private And Personal Use Only
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir ** ma aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH sptmH|| * // 316 // * * sthUlamuktAphale'pi tayaiva vicArasahatvasiddheH, na cottarakAle pratibhAsAbhAvAddhAntiviSayasyAsattvaM, tatsamayapratimAsenApi toyabuddAderiva satvAvyAghAtAditi, te'pi na khyAtibhAjaH pramANasiddhi vinArthasya prasiddhatvAyogAt , anyathA bhrAntAbhrAntavyavasthAnupapatteH, yacca pratibhAsasamaye sattvAd bhrAntiviSayasya rajatasya prasiddhatvamucyate, tad yadyanyadezasthasya tasya doSamAhAtmyena zuktau bhAnAt , tadA prasiddhArthakhyAtirityanyathAkhyAte mAntaramAyAtaM, yadi ca zuktidezasthasya, tadA tasya sthiratvAduttarakAle'pi bhAnApattiH, ajJAnajasya jJAnanAzyasya ca tasya svIkAre matAntarapravezApattiriti yatkinidetat / pare tu zuktizakale yatkaladhautaM cakAsti tasya bAhyatayA pratibhAnaM nopapattimat, nedaM rajatamiti bAdhakena tadbAhyatAyA bAdhyamAnatvAt , tato jJAnAtmana evAyamAkAro'nAdivAsanAmAhAtmyAt bahiriva parisphuratItyAtmakhyAtireveyamityAhuH, te'pi na prekSAvanto, nedaM rajatamiti bAdhakena tadbAhyatAyA abAdhanAt , haTTAdau bAhyasthasya tasya paraM zuktidezasthatAyA eva bAdhanAt / yadapi nyagAdi jJAnAtmana evAyamAkAro'nAdivAsanAmAhAtmyAbahiriva parisphuratIti, sadasyasatyaM, vAsanAyA bahuzo nirastatvAt / kiJca-jJAnAkArasyaiva rajatasya saMvedane'haM rajatamityantarmukhatayA pratItiH syAt, na vidaM rajatamiti bahirmukhatayA, jJAnaniSTho'pi rajatAkAro'nAdivAsanAmAhAtmyAcchuktiniSThatayA bhAsata ityuktau cAnyathAkhyAtirevAGgIkRtA syAt / api ca svAkAra eva rajatAdirdhAntibhirvahIrUpatayA prakAzyata ityatra na pramANamasti, anubhavasya kaladhautajJAnAkArAsAkSitvAt , bAdhakapratyayasyApi zuktau rajataniSedhakatvena rajate jJAnAkAratAyA avidhAyakatvAt , na ca rajate purovartizuktyAkAratvapratiSedheAdvodhAkAratvasiddhirityapi sAmprataM, zuktyAkAratvapratiSedheAddezAntarasattvasyaiva siddheH, raSTAtikrameNA 2528454552 // 316 // For Private And Personal Use Only
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir SARAMEREKACHAR dRSTajJAnAkAratvakalpane mAnAbhAvAt / yatprakAzate tadvijJaptimAtraM yathA sukhAdikamiti tu pratyuktaM vijJAnavAdanirAse bhushH| api caivamAntaraM kaladhautaM mayA bahIrUpatayA jJAtamiti pratyabhijJAnaM syAt, na tviyaM zuktI rajatatvena jJAteti, evamaprasaktakala| dhautaniSedho'pi na syAt / yadi ca jJAnasya bAhyArthaviSayatvaM neSyate, tarhi yathA rajatAkArollekhena tatpravartate, tathA kiM na nIlA- | dyAkArollekhena, niyAmakAbhAvAt , anAdivAsanAyA eva tanniyAmakatve dezAdiniyame hetuma'gyaH / athAsyA idameva svarUpaM yadasadapi dezAdiniyamena jJAne pradarzayatItyabhidhIyate, tadayuktam , asakhyAtiprasakteH, kathaM cAtmakhyAtivAdinabhchedAdipratItiH syAt , svarUpamAtrasaMvidastadasambhavAt , na hi vijJAnarUpasya sukhAdeH saMvittau tatpratItidRSTeti bAhyArthasya prAmANikatvenAtmakhyAtiH khyAtimatI / vedAntinastu zuktau rajataM na sat pratibhAsate, bhrAntyucchedApatteH, nApyasat , zazazRGgAdivat pratibhAsapravRtyoraviSayatvaprasaGgAt, nApyubhayarUpam , ubhayapakSanikSiptadoSAnuSaGgAdityanirvacanIyamevedaM, tasmAddhAntiranirvacanIyakhyAtirevetyAhuH, tadapi tucchataraM, zuktau rajatabhrame zuktikhaNDasya viSayasya svarUpapararUpAbhyAM sadasadrUpasyAvyAhatatvAt , rajataprakAritAkatvasya ca tatra vizeSaNajJAnamAtraniyamyatvAt , astu vA tatvAdAtvikazuktipariNAmanimittameva, samUhAlambana vyAvRttasya tasyAnyathAnupapatteH, " arthenaiva dhiyAM vizeSa" iti nyAyAditi yauktikAH / zuktau vilakSaNarajatotpAdastu kAraNAbhAvAdevAyuktaH, na hi pariNAmikAraNAdisAmagrI vinA kAryotpAdo dRssttH| atha zukrajJAnameva tatra pratIyamAnasya kaladhautasya kAraNamiti matiH, durmatireveyam , ajJAnasya kevalapariNAmikAraNatvAyogAt / ajJAnaM hi samyagjJAnasya prAMgabhAvo, mithyAjJAnaM vA, dvayamapi kevalaM na pariNAmikAraNaM, dravyasyaiva tattatparyAyaparikaritasya pariNAmikAraNatvaprasiddha, For Private And Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH aSTasahastrI 8 tAtmadravyameva samyagjJAnaprAgabhAvalakSaNaparyAyAviSTaM mithyAjJAnasvarUpaparyAyAkrAntaM vA zuktizakalakaladhautasya kAraNaM vivrnnm|| bhaviSyatItyapi nAzaGkanIyam , cetanasyAcetanaM prati jAtucidapi prinnaamikaarnntvaanupptteH| syAdAkRtaM bhavato, nAjJAnaM samyagjJAnaprAgabhAvo, nApi mithyAjJAnaM, kintu tAbhyAmarthAntarameva mAyA'vidyAdizabdavAcyaM tdnirvcnii||317|| yarajataheturiti cet , na / tAdRzzAjJAne mAnAbhAvAt , na ca mUlAjJAnaM taddheturyuktaM, tasya vyavasthitajagadvaicitryahetutvena tvayopagamAt, kintu bhrAntivyavahAranirvAhAyAnantAni tUlAjJAnAni tvayA vAcyAnIti mahAgauravam , kizca zuktyajJAnasya pASANAdAvapi satvena dezaniyamAbhAvAna rajatahetutvam , na cedamaMzAvacchedena zuktyajJAnasyedamaMzAvacchedena rajatotpAdakatvAdadoSo, doSAbhAvakAle'pi tatastatprasaGgAt , doSasyApyapekSaNe cedamaMzAvacchedenAjJAnAntarasyodAsInasya ca hetutvaM durnivAramiti yatkizcidetat / doSasahitaM zuktyajJAnaM rajataheturiti tvadvacanasya vahnisahitamAkAzaM dAhakamiti vacanatulyatvAt / yattu vizeSAdarzanasya pareSAM rajatabhramatvaM kAryatAvacchedakaM mama tu rajatatvamiti lAghavAdanirvacanIyarajatasiddhirityanantadevenoktaM, tadasat , tvayApi satyarajatavyAvRttaye vaijJAnikarajatatvasyaiva kAryatAvacchedakasya vAcyatvAt , api ca kimidamanirvacanItvaM, niruktiviraho vA niruktinimittaviraho vA, nAdyaH, idaM rajataM nedaM rajatamiti nirukteranubhUyamAnatvAt , nApi dvitIyo, yato niruktinimittaM viSayaH kiM bhAvarUpo nAstyabhAvarUpo vA, prathamakalpanAyAmasakhyAtyabhyupagamaprasaGgaH, dvitIyakalpanAyAM tu satrakhyAtireca, ubhAvapi na sta iti cet , lokasiddhayorubhayoH pratiSedho vilakSaNayorvA, nAdyaH, ekatrobhayaviruddhavidheriva tatpratiSedhasyApyayogAt , viruddhayorekataravidhiniSedhayoranyataraniSedhavidhinAntarIyakatvAt , dvitIyapakSe tu na kA'pi kSatiH, na SAROSAROKAR // 317 // For Private And Personal Use Only
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hyalaukikaviSayasahasranivRttAvapi laukikaviSayanivRttistanniruktinivRttirvA sambhavatItyalaM prasaGgena // 81 // " yazovijayanAmetthaM, sAdhuAyavizAradaH // spaSTaM niSTakayAmAsa, khyAtIraSTa gariSTadhIH // 1 // anyathAkhyAti 1 khyAti 2-vivekAkhyAtireva ca // 3 asatakhyAtiH 4 prasiddhArthAkhyAti 5 reva ca paJcamI // 2 // AtmakhyAtistathA SaSThI, khyAtiH saptamyalaukikI / / aSTamyavAcyatAkhyAti 8-rityaSTau nAmataH smRtaaH||3|| saamraajyaadnythaakhyaate-retaasvnyniraastH|| bahiraGgArthataikAntaM, nirasyanti dhiyAM budhAH // 4 // " virodhAnnobhayaikAtmyaM, syAdvAdanyAyavidviSAm ||avaacytaikaantepyukti-naavaacyaamiti yujyte||8|| ____ antarbahirjeyakAntayoH sahAbhyupagamo viruddhaH syAdvAdanyAyavidviSAmeva / tadavAcyatAyAmuktivirodhaH pUrvavat / syAdvAdAzrayaNe tu na kazciddoSa ityAhuH // 82 // bhAvaprameyApekSAyAM, pramANAbhAsanihavaH // bahiH prameyApekSAyAM, pramANaM tannibhaM ca te // 83 // sarvasaMvitteH svasaMvedanasya kathaMcit pramANatvopapattestadapekSAyAM sarva pratyakSa, na kazcitpramANAbhAsaH, saugatAnAmapyatrAvivAdAt , sarvacittacaittAnAmAtmasaMvedanaM pratyakSamiti vacanAt / tanirvikalpakamityayuktaM svArthavyavasAyAtmatvamantareNa pratyakSatvAnupapatteH samarthanAt / tathAnabhyupagamenyata eva buddheranumAnaM syAt / taccAyuktaM liGgAbhAvAt / tatrArthajJAnamaliGgaM, tadavizeSeNAsiddheH / svayamapratyakSaM jJAnaM hyarthaparicchedAdanumIyate ityarthajJAnaM karmarUpamarthasya prAkaTya talliGgamiSyate sa hi bahirdezasaMbaddhaH pratyakSamanubhUyate, jJAte tvanumAnAdavagacchati buddhimiti vacanAt / taccArthaprAkaTyamadharmo jJAnadharmo vA ? prathamapakSe'rthaparicchedakajJAnAdavizeSeNetarasyAsiddherna talliGgam / AAAAA5% For Private And Personal Use Only
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Silvi Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 318 // AMERIC A SARAMOURS tavizeSastu, tasyAsvasaMviditatvAdanumAnApekSatvaprasaGgAt / na hi jJAne paricchedake'pratyakSe tatkRtorthaparicchedaH pratyakSaH syAt, pariccheda: saMtAnAntarajJAnakRtArthaparicchedavat bahirarthasya pratyakSatvAttaddharmasya pratyakSatvamiti cet, na, arthasyApi svataH pratyakSatvAsiddheH / ID sptmH| svajJAne pratibhAsamAnasya pratyakSatve saMtAnAntarajJAnepi sAkSAtpratibhAsamAne pratyakSatvaprasaGgaH, tasyAnumeyatvAvizeSAt / bahirarthaprAkaTyasya pramAtuH svasaMviditatvAttalliGgameva jJAne prasiddhamiti cetkathamarthadharmaH svasaMvidito nAma ? arthavat / soyaM jJAnamasvasaMviditaM prAkaTyamarthasvarUpaM svasaMviditamityAcakSANo viparItaprajJaH / paricchidyamAnatvasya jJAnajasyArthadharmasyArthajJAnasya kutastato vizeSo yena talliGgaM sidhyet ? puMsaH svasaMviditatvena tato vizeSo vA tadanyatareNArthaparisamApteH kiM dvitIyena ? svasaMviditArthaparicchedAdeva svArthaparicchittisiddherapratyakSajJAnasyAkiMcitkaratvAt / puMso vA svasaMviditArthatvenArthaparicchedasiddheH kimanena ? tasya karaNatvAnnAkiMcitkaratvamAtmanaH kartRtvAdarthasya ca karmatvAtkaraNatvavirodhAt, karaNamantareNa kriyAyAH saMbhavAbhAvAditi cettarhi puMsaH svasaMvittau kiM karaNam ! svAtmaiveti cetsa evArthaparicchittAvapi karaNamastu, karturananyasyApi kathaMcidavibhaktakartRkasya karaNasya siddhervibhaktakartakavat / etenArthaparicchedasyArthadharmasya svasaMvittau svAtmanaH karaNatve karaNAntaramakiMcitkaramuktam / tataH puruSArthaparicchedayoranyatareNa svAtmanaiva karaNenArthaparisamApteH kiM dvitIyena karaNena parokSajJAnena ? yazcedamarthazAnaM taccedarthasvalakSaNaM syApabhicArAdahetuH, apratyakSa jJAne sAdhye tasyArthasvarUpasya tadabhAvepi bhAvAdanyathArthAbhAvaprasaGgAt / na ca jJAnasyAbhAve'rthasyAbhAvaH / paricchidyamAnatvadharmeNa dharmiNo viziSTasyArthasyAbhAva eveti cenna, tasya jJAnAsiddhau pratipattivirodhAt, vizeSaNApratItau tadviziSTatvasya kacidapratIterasiddhatvena hetutvAyogasyAbhidhAnAt / etenArthamahaM jAnAmIti pratIterAtmano'rthazAnaM svasaMvidi // 31 // For Private And Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir tamarthaprAkaTyaM jJAnadharmo'pratyakSAyAM liGgabuddhau liGgamityetadapAstaM, tasya buddherapratyakSatve tathApratItegyogAt / ityaviziSTa eva jJAnAnapekSasvabhAvorthastaddhetuH syAt / sa ca vyabhicAryeva / etenendriyAdipratyakSaM pratyuktaM, tasyApyatIndriyatvenApratyakSajJAnAdavizeSeNAsiddheH / vizeSeNa vA tayoranyatareNa bhAvendriyAdinA svasaMviditenArthaparisamApteH kiM dvitIyenApratyakSajJAnena ? tasyaiva jJAnatvAt / vyabhicArI cendriyAdihetujranAbhAve bhAvAt kAraNasyendriyasya manaso vAvazyaM kAryavattvAnupapatteH / tataH pratyakSetarabuddhyavabhAsasya svasaMvedanAtpratyakSaviruddhaM jJAnasyApratyakSatvamanumAnaviruddhaM ca / tathA hi / sukhaduHkhAdibuddherapratyakSatve harSaviSAdAdayopi na syurAtmAntaravat / etena pratikSaNaM niraMzaM saMvedanaM pratyakSaM pratyuktaM, yathApratijJamanubhavAbhAvAt , yathAnubhavamanabhyupagamAt , sthirasyAtmanaH sukhaduHkhAdibuddhyAtmakasya pratyakSamanubhUyamAnasya hrssvissaadaadernubhvaat| bhrAnto'yamanubhava iti cet , na, bAdhakAbhAvAt / sarvatra sarvadA bhrAnterapratyakSatvAvizeSAt parokSajJAnavAdAnuSaGgaH saugatasya / kathaMciddhAntAvekAntahAneH syAdvAdAnupravezaH / na kevalaM nirvikalpake'rthadarzane parokSajJAnAdavizeSaH / kiM tarhi ? tavyavasthAhetau vikalpasvasaMvedanepi, vikalpAnivRtte sarvathA vikalpasya bhrAntatve bahiriva svarUpepi bhrAnterapratyakSatvAvizeSAdabhrAntaM pratyakSamiti vacanAt, kathaMciddhAntatve'nekAntasiddheranivAraNAt / tasmAtsvasaMvedanApekSayA na kiMcijjJAnaM sarvathA pramANam / bahirarthApekSayA tu pramANatadAbhAsavyavasthA, tatsaMvAdakavisaMvAdakatvAt kacitsvarUpe kezamazakAdijJAnavat / nabhasi kezAdijJAnaM hi bahirvisaMvAdakatvAtpramANAbhAsaM svarUpe saMvAdakatvAtpramANam , nacaivaM virodhaH prasajyate, jIvasyaikasyAvaraNavigamavizeSAt satyetarAbhAsasaMvedanapariNAmasiddheH kAlikAdivigamavizeSAtkanakAdijAtyetarapariNAmavat // 83 // sarva pratyakSamiti sarva pratyakSapramANamityarthaH, na caivamanumititvAdinA pratyakSasya sAGkarya, kvacitsaGkIrNajAterapyaduSTa For Private And Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 319 // paricchedaH sptmH|| tvAbhyupagamAt , astu vA yadviSayatvAvacchedena jJAnAjanyatvaM tadviSayatvAvacchedenaupAdhikameva pratyakSatvam , anumityAdAvAtmAjJAnAt sukhAdityAdAvapyAtmAdau viSayatAdvayAbhyupagamAditi dig / 'jJAte tviti' jJAte tu prAkaTye, anubhAnAtalliGgakAdavagacchati nizcinoti buddhimityarthaH / itarasya prAkaTyasya, anumAnApekSatvaprasaGgAditi, anumAnApekSatvamarthaprAkaTyasyArthaparicchedAvizeSe hetuH, tatra cAsvasaMviditatvamiti bodhyam / tasyAnumeyatvAvizeSAditi / yathA santAnAntarajJAnapratibhAte'rthe jJAnAvacchedakatvenAnumeyatvaM tathA svajJAnapratibhAte'pItyavizeSo bhAvanIyaH / arthajJAnasyetyatra jJAnapade karaNavyutpattiH / tena na tasya prAkaTyavizeSaNatvAnupapattiH / kuta iti, tataH parokSArthajJAnAt kutaH prAkaTyasya vizeSo na kutazcidanumAnApekSatvataulyAdityarthaH / puMsa iti, puMsa AtmanaH, svasaMviditatvenAvicchinnaprAkaTyasya ca tatrAdhyastatayA tathAtvenetyarthaH / bhASye tadanyatareNa parokSajJAnasvasaMviditapuruSayomadhye parokSajJAnasvasaMviditArthaprAkaTyayomadhye vA'nyatareNa, arthaparisamApterarthavyavahArasiddheH / kiM dvitIyena prokssjnyaanenetyrthH| 'avibhaktakartRkasyati' upadheyaikye'pi kartRtvakaraNatvAdyupAdhibhedena vyvhaarbhedsmbhvaadityrthH| vibhaktakartRkavaditi kriyAyAM hi sakaraNakatvaM tatraM, na tu kartRbhinnakaraNavacaM tadabhitrakaraNavattvaM vetyatrApyAgrahaH zreyAniti bhAvaH / arthaparicchedasya prAkaTyasya, tathApratIterayogAditi, idaM jJAnaM ghaTaviSayo ghaTajJAtatAvavAdityanumAnasya hetorajJAnAsiddhyA krtumshkytvaadityrthH| pakSAjJAnAdAzrayAsiddhirapyatra draSTavyA, etenAhaM ghaTajJAnavAn ghaTajJAtatAvattvAdityAtmapakSakamanumAnamapyapAstam , sAdhyAprasiddhezceti bodhyam / na ca jJAnajanyasya samavAyenArthaniSThasya jJAtatAkhyadharmasya sambandhavizeSeNAtmaniSThatvAttalliGgakamAtmapakSakamarthaparicchedavatvAnu // 319 // For Private And Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir %% %% mAnamaduSTa, na ca hetoranAnAsiddhirapi, saMyuktasamavAyAdiyogyasannikarSeNa tatpratyakSAt , na ca tasyApyanumAnApekSatvena sAdhyA-18 vizeSo, liGgajJAnatvenaivAnumitihetutvAt , tad jJAnajJAnatvenAtacAdityapi vaktuM sAmpratam , sAdhyAprasiddhyoktottaratvAt , atItAnAgateSvartheSu jJAnena jJAtatAyA janayitumazakyatvAt , jJAnajanyajJAtatAyAM mAnAbhAvAcca, anyatheSTatAkRtatAderapIcchAkRtyAdijanyasya sikSyApatteriti dig / AtmAntaravaditi, na ca svIyasukhaduHkhasAkSAtkAratvena harSaviSAdAdihetutvAdadoSaH, aviditatatsAkSAtkArasya nirvikalpakatulyatvenAtathAtvAt , sukhaduHkhajJAnasaMvedanatvena hetutvaucityAt , sarvadA svamAvasthAvajAgraddazAyAmapi, AvaraNavigatavizeSAditi vigatamiti bhAve ktaH / AvaraNavigamavizeSAdityarthaH / sarvatra jJAne svarUpe prAmANyamanAvRtameva bahirarthe tvaniyatastatkSayopazama iti svabhAvakalpanAnna virodha ityarthaH / / 83 // na ca jIvo nAstyeveti zakyaM vaktuM tadbAhakapramANasya bhAvAt / tathA hijIvazabdaHsabAhyArthaH, sNjnyaatvaaddhetushbdvt||maayaadibhraantisNjnyaashc,maayaayaiH svaiH pramoktivat // 4 // svarUpavyatiriktana zarIrendriyAdikalApena jIvazabdorthavAn / tena kRtaH prakRtaH syAditi viklavollApamAtra, lokarUDhaH samAzrayaNAt / kA punariyaM lokarUDhiH ? yatrAyaM vyavahAro jIvo gatastiSThatIti vA / na hi zarIre'yaM vyavahAro rUDhastasyAcetanatvAdbhogAdhiSThAnatvena rUTeH / nApIndriyeSu, teSAmupabhogasAdhanatvena prasiddhaH / na zabdAdiviSaye, tasya bhogyatvena vyavahArAt / kiM tarhi ? bhoktaryevAtmani jIva iti rUDhiH / zarIrAdikAryasya caitanyasya bhoktRtvamayuktaM bhogakriyAvat / nanu sukhaduHkhAdyanubhavanaM bhogakriyA / | sA patrAnvayini garbhAdimaraNaparyante caitanye sarvacetanAvizeSavyApini bhoktRtvaM, zarIrAdivilakSaNatvAttasyeti cettadevAtmadravyamastu, % %45 For Private And Personal Use Only
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 320 // paricchedaH sptmH|| janmanaH pUrva maraNAdUrvamapi tasya sadbhAvopapatteranyathA pRthivyAdisamudayazarIrendriyaviSayebhyo vailakSaNyAsaMbhavAt / na tatkArya tatotyantavilakSaNamasti, rUpAdisamanvayAt / caitanyasyApi sattvAdisamanvayAnAtyantavilakSaNatvamiti cenna, tattvabhedepi tasya bhAvAt / pRthivyAditattvabhedAnAmekavikAritvasamanvayAbhAvAdbheda eva, keSAMcit prAgabhAvAdibhedavaditi cet kimidAnI caitanyabhUtayorekavikArisamanvayosti ? yena tattvAntaratvena bhedo na syAt / tasmAdekavikArisamanvayAsattvaM vailakSaNyam / tadeva ca tattvAntaratvamityanAdyanantatA caitanyasya sAdhayati / tAdRzacaitanyaviziSTe kAye jIvavyavahArazcaitanyakAyayorabhedopacArAdeva / kSaNike cittasaMtAne jIvavyahAra ityasAraM, tasya nirAkRtatvAt / tataH kartRtvabhoktatvalakSaNenopayogasvabhAvena jIvena jIvazabdaH sabAhyArtha iti sAdhyanirdeze siddhasAdhanAbhAvaH saMjJAtvAditi heturviruddhaH sabAhyArthatvaviruddhAbhipretamAtrasUcakatvena tasya vyAptatvAditi cenna, saMjJAyA vaktra'bhiprAyamAtrasUcakatvasya pramANabAdhitatvAt / tathA hi / nAtra saMjJAbhipretamAtraM sUcayati, tatorthakriyAyAM niyamAyogAt tadAbhAsavat / na ca tadayogaH saMjJAyAH, tayArtha paricchidya pravartamAnasyArthakriyAniyamasya darzanAtkaraNapratipattivat , karaNapratipattInAM tadabhAve'nAdaraNIyatvAt / tataH saMjJAtvaM jIvazabdasya sabAhyArthatvaM sAdhayati hetuzabdavat / sarveNa hi hetuvAdinA hetuzabdaH sabAhyArthobhyupagamyate, sAdhanatadAbhAsayoranyathA vizeSAsaMbhavAt , vaktrabhiprAyamAtrasUcakatvAdabAhyArthatvAvizeSAt / tadvizeSamicchatA paramparayApi paramArthaMkatAnatvaM vAcaH pratipattavyam / kacidvyabhicAradarzanAdanAzvAse cakSurAdibuddherapi kathamAzvAsaH ? tadAbhAsopalabdhestatrApyanAzvAse kuto dhUmAderagnyAdipratipatti: ? kAryakAraNabhAvasya vyabhicAradarzanAt / na cedamasiddha kASThAdijanmanogneriva maNiprabhRterapi bhAvAt / suvivecitaM kArya kAraNaM na vyabhicaratIti, tadvizeSaparIkSAyAM suvivecitaH zabdortha na vyabhicaratIti prasiddheritaratrApi tadvizeSaparIkSAstu, kara // 32 // For Private And Personal Use Only
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSAbhAvAt / vakturabhisandhivaicitryAdabhidhAnavyabhicAropalambhe taditarAdhyakSAnumAnakAraNasAmagrIzaktivaicitryaM pazyatAM kathamAzvAsaH syAt / tasmAdayamakSaliGgasaMjJAdoSAvizeSepi kacitpratyakSenumAne ca parituSyannanyatamapradveSeNezvarAyate, parIkSAkezalezAsahanAt / nanu cAbhAvopAdAnatvAttadanyatamAyAM saMjJAyAM pradveSeNa parIkSaka eva, na punarIzvarAyate, tasya parIkSA'kSamatvAditi cenna, tasyAH sarvathA bhAvopAdAnatvAbhAve'bhAvopAdAnatvAsiddheH / sarvatra bhAvopAdAnasaMbhave hi samAkhyAnAmitaropAdAnapraklUptiH, etenaitadapi pratyuktaM yaduktaM saugatena 'anAdivAsanodbhUtavikalpapariniSThitaH / zabdArthavividho dharmo bhaavaabhaavobhyaashritH||1||' iti, tattvato bhAvAzrayatvAbhAve vAsanodbhUtabhAvAzrayatvAnupapatteH sarvatrAnubhavapUrvakatvAdvAsanAyAH paramparayA vastupratibandhAt / pUrvapUrvavAsanAta evottarottaravAsanAyAH samudbhavAdanAditvAdavastvAzrayatvameveti cenna, zabdavAsanAyA apyanAditve parArthAnumAnazabdavAsanAyAH sAdhanaskhalakSaNadarzananimittakatvavirodhAt / trirUpahetuvacanasya paramparayA dhUmAdivadvastvAzrayatve hetuzabdavajIvazabdasya bhAvAzrayatvaM yuktam / bhAvazcAtra harSaviSAdAdyanekAkAravivartaH pratyAtmavedanIyaH pratizarIraM bhedAtmako'pratyAkhyAnArhaH pratikSipantamAtmAnaM pratibodhayatIti kRtaM prayAsena / tadanena hetoH kAlAtyayApadiSTatvaM pratikSiptaM, pakSasya pratyakSAdibhirabAdhitatvAt / tatra niratizayasyAsvasaMviditasya sarvazarIredhvabhinnasyaikasya pratikSaNaM bhinnasya cAtmanaH pratibhAsAbhAvAttasya pratyAkhyAnAItvasAdhanAnna tena jIvazabdaH sabAhyArthaH / nanu ca mAyAdibhrAntisaMjJAbhirabAhyArthAbhiranaikAntikaM saMjJAtvamiti cenna, tAsAmapi mAyAdyaiH svairathaiH, sabAhyArthatvAt pramANavacanavat / na hi mAyAdisamAkhyAH svArtharahitA viziSTapratipattihetutvAt pramANasamAkhyAvat bhrAntisamAkhyAnAmabAhyArthatve tato bhrAntipratipatterayogAt pramANatvapratipattiprasaGgAnna viziSTapratipattihetutvamasiddham / pramANazabdasya svArthavizeSarahitatve bhrAntipratipattyanuSaGgAca na tada For Private And Personal Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir baSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH sptmH|| // 321 // siddha, yato nidarzanaM sAdhanadharmavikalaM syAt / etena kharaviSANAdizabdAnAmapi svArtharahitatvamapAstaM, viziSTapratipattihetutvAvizepAdanyathA bhAvazabdatvaprasaGgAt / tato na tairapi vyabhicAraH // 84 // kizca tena zarIrendriyAdikalApena, kRta utpAditaH, prakRto jIvazabdArthaH syAt / 'janmana iti' tathA cAnantabhavavyApina ekabhavavyApitvaM na durvacamityarthaH / siddhasAdhanAbhAva iti upacaritacaitanyena zarIrAdineti shessH| sAdhyadoSaM nirAkRtya hetudoSamAzaGkate saMjJAtvAditItyAdinA, pariharati-netyAdinA, abhipretamAtramiti pAramArthikasambandhazUnyamabhipretamityarthaH / tadvattvAGgIkAre tvarthopasthitidvArA zabdapramAjanakatAyA eva nyAyyatvAdvyAptismRtyAdivilambena tato'numitirUpasUcAyA ayogAditi bodhyam / tadAbhAsavanmarIcikAyAJjalasaMjJAvat , karaNapratipattivadindriyavyApAravat / yathA tato'thaM paricchidya pravarttamAnAnAmarthakriyAniyamo dRzyate tathA saMjJAyA apIti tadvata saMjJApramANamiti bhAvaH / bhASye taditareti abhidhAnakAraNasAmagrItaretyarthaH, sarvatheti shuunyopaadaantvekaantniraakrnnaadityrthH| saMjJAyA bhASAvargaNArUpaM yadbhAvalakSaNamupAdAnaM tadeva pararUpeNAbhAvarUpamityevamabhAvopAdAnatvaM tu naasmtpkssksstikrmityaah-'srvtretyaadi|prinisstthitH prativimbitaH, bhAvAbhAvobhayAzrita iti ghaTAdisaMjJArthasya ghaTAdeH kharaviSANAdyabhAvavyAvRttyA bhAvarUpatvAdbhAvAntaravyAvRttyA-cAbhAvarUpatvAdubhayavyAvRtyA cobhayarUpatvAditi bhAvaH / tadaneneti' anena saMjJAyA bhAvAzrayatvavyavasthApanena, nanu jIvazabdaH savAdyArthaH saMjJAtvAdityatra zarIrendriyakalApAdyarthabAdhe'pi niratizayatvAdisvabhAvena sAMkhyAdikalpitena pratikSaNabhinna svabhAvena ca saugataparikalpitenAtmanA caritArthatvAnna syAdvAdina iSTasiddhiH syAdityAzaGkAyA SAHASRA // 32 // For Private And Personal Use Only
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mAha-' tatretyAdi ' nanvevamitarabAdhAdimahinA vyApakatAnavacchedakarUpeNa sAdhyAnumityabhyupagame parvato dravyavAn dhUmAdityato'pi vahnitvena vahnayanumitiH syAditi cet, neyaM vibhISikopayogagrAmANyavAdinAM naH, tathopayoge tathAnumiteriSTatvAt, ata eva pare'pi maGgalaM saphalaM ziSTAcAraviSayatvAdityAdermaGgalasya samAptiphalakatvAnumitimicchanti / iyAMstu vizeSo yatpareSAM tathAnumitAvitarabAdhAdeH parAmarzasahakAritvamasmAkaM tvantarvyAptigrAhakataka pakSINatvamiti dig| viziSTapratipattihetutvAdasAdhAraNadharmaprakArakadhIhetutvAt bhrAntipratipatterayogAditi bhrAnterasatkhyAtitvanirAsAdityarthaH / pramANatvapratipattiprasaGgAditi bhrAntyanyajJAnasya pramAtvaniyamAdityarthaH // 84 // | buddhizabdArtha saMjJAstAstisro buddhyAdivAcikAH / tulyA buddhyAdibodhAzca trysttprtibimbkaaH||85|| yepyAhuH ' arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmAna ' iti - jIvArthasya jIva iti saMjJA, jIva iti zabdasya ca, jIva iti buddhezceti / tatrArthapadArthaka eva jIvazabdaH sabAhyArthaH siddho na buddhizabdapadArthakaH / tatonena hetorvyabhicAraH, saMjJAtvasya sAmAnyena hetuvacanAt ' iti, tepi na samyaguktayaH, sarvatra buddhizabdArthasaMjJAnAM tisRNAmapi svavyatirikta buddhyAdipadArthavAcakatvAt / yasmAddhi zabdAduccAritAdavyabhicAreNa yatra bodhaH prajAyate sa eva tasyArthaH syAt, anyathA zabdavyavahAravilopAt / yathA ca jIvazabdAdarthapadArthakAjjIvo na hantavya ityatra jIvArthasya pratibimbako bodhaH prAdurbhavati tathA buddhipadArthakAjjIva iti buddhAta ityAderbuddhyarthasya pratibimbako jIva ityAheti zabdapadArthAcchabdasya pratibimbakaH syAt / tatastrayo'rthAH tisRNAM saMjJAnAmavagamyante tatpratibimbakabodhAnAM trayANAmeva bhAvAt / tadanenAcAryo hetuvyabhicArAzaGkAM pratyastamayati, buddhyAdisaMjJAnAM tisRNAmapi svavyatiriktavastusaMbandhadarzanAt tadbuddhInAM For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6% % %
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir H pariccheda sptmH|| aSTasahasrI vivaraNam // // 322 // ca timRNAM tannirbhAsanAttadviSayatopapatteH / sAmAnyato jIvazabdasya dharmitvAt svavyatiriktArthasya ca sabAhyArthatvasya sAdhyatvAdyabhicAraviSayasyAsattvAdavyabhicArI hetuH / nanu ca vijJAnavAdinaM prati saMjJAtvAdityasiddho hetuH, saMjJAyA vijJAnavyatirekeNAsattvAt / dRSTAntazca sAdhanavikalo, hetuzabdasya tadAbhAsavedanAdanyasyAvidyamAnatvAt // 85 / / saMjJAbhAsajJAnasya hetutve zabdAbhAsasvapnajJAnena vyabhicArI hetuH, iti kazcit , taM pratyabhidhIyate kArikAyAM buddhyAdibodhA buddhyAdeviSayasya saMjJAjanitA bodhAH, tatpratibimbakAstrividhaviSayAkArAH, tadA'bhAsavedanAditi tadAkArajJAnAdityarthaH // 85 / / vaktRzrotRpramAtRNAM, bodhavAkyapramAH pRthak // bhrAntAveva pramAbhrAntau, bAhyArthI tAdRzetarau // 86 // vakturabhidheyabodhAbhAve kuto vAkyaM pravarteta ? tasyAbhidheyabodhanibandhanatvAt / vAkyAbhAve ca zroturabhidheyajJAnAsaMbhavastasya tannimittakatvAt / pramAtuH pramityabhAve ca zabdArthayoH prameyayoravyavasthAnAdiSTatattvAnupapattervaktrAditrayasya bodhAditrayaM pRthagbhUtamupeyam / tathA sati na hetorasiddhatAdidoSo, dRSTAntasya vA sAdhyAdivaikalyaM prasajyate / syAnmataM 'bahirarthAbhAvAdvaktrAditrayaM na buddheH pRthagbhUtaM, vaktrAdyAbhAsAyA buddhereva vaktrAditvavyavahArAt, vAkyasyApi bodhavyatirekeNAsattvAt , pramAyA bodhAtmakatvAt / tato'siddhatAdidoSaH sAdhanasya hetudRSTAntalakSaNasya' iti, tanna, rUpAdehikasya tadvyatiriktavijJAnasaMtAnakalApasya ca svAMzamAtrAvalambinaH pramANasya vibhramakalpanAyAM sAkalyenAsiddherantajJeyAbhyupagamavirodhAt / na hi rUpAderabhidheyasya grAhakasya vaktaH zrotuzca vibhramakalpanAyAM vyatiriktavijJAnasaMtAnakalApaH svAMzamAtrAvalambI sidhyati parasparamasaMcArAt , yenAbhidhAnAbhidheyajJAnabhedaH syAt / tasyApi | // 322 // For Private And Personal Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vibhramakalpanAyAM na pramANasiddhirabhrAntasya jJAnasya pramANatvavyavasthiteH / pramANasyApi vibhramakalpanAyAM kathamantarjJeyameva tattvamityabhyupagamo na virudhyate ? pramANamantareNa tadabhyupagame sarvasya sveSTAbhyupagamaprasaGgAt / pramANabhrAntau bAhyArthayostAdRzAnyAdRzayoH prameyayorantarjJeyatra hirjJeyayoriSTAniSTayorvivecanasyApi bhrAntatvaprasaGgAt / tau syAdantarjJeyaikAnte ? yatastadabhyupagamo na viruddho bhavet / yadi punaH pramANamabhrAntamiSyate tadA bAhyArthobhyupagantavyaH, tadabhAve pramANatadAbhAsavyavasthityayogAt // 86 // tathA hi ' vaktriti ' vaktari vAkyajanako yo bodhaH zrotari ca vaktRvAkyapAThajanitaM yadvAkyaM pramAtari ca yA tadubhayapramA tAH pRthagiti vIpsAparatvAdavabhAsanta iti kriyAdhyAhArAcca pRthakpRthagavabhAsanta ityarthaH / pramAbhrAntau tAsAM pramANAM jJAnAtiriktaviSayatvena bhrAntitve cAGgIkriyamANe, tAdRzetarau tathyAtathyau, bAhyArthI bhrAntAveva syAtAm / tathA ca vyavahAramAtroccheda iti bhAvaH / asaJcArAdavizeSeNa svarUpasaJcaraNAbhAvAt, parazabdakRtyamAha ||86|| buddhizabdapramANatvaM, bAhyArthe sati nAsati // satyAnRtavyavasthaivaM, yujyaterthAptyanAsiSu // 87 // buddheH svapratipattyarthatvAcchabdasya parapratipAdanArthatvAt / svaparapratipattyarthaM sAdhanaM buddhizabdAtmakaM svasaMvityaiva parapratipAdanAyo - gAt tasyAH parApratyakSatvAt / tasya ca sati bahirarthe pramANatvamarthaprAptitaH sidhyet, asati pramANAbhAsatvamarthAnAptitaH / iti satyAnRtavyavasthA buddhizabdayoryujyate, svaparapakSasAdhanadUSaNAtmanostathA pratIteH / tadevaM paramArthataH sanvahirarthaH, sAdhanadU vaNaprayogAt / ityekalakSaNo hetuH pravartate / na cAtraikalakSaNamasiddhaM, satyeva bahirarthe paramArthato hetorupapattestathopapannatvasya pradhAnalakSaNasya sadbhAvAt / anyathA svapretarAvizeSAtki kena sAdhitaM dUSitaM ca ? iti kutaH saMtAnAntaramanyadvA svasantAnakSaNakSayavedyAdyAkArazUnyatvaM sAdhayet ? For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH bahasahasrI vivaraNam // | sptmH|| // 323 // bahirarthasya vAstavasya grAhyalakSaNasyAbhAve hi sAdhanadUSaNaprayogasya hetoH saMbhave svpnjaagrdvsthaabhaavinosttpryogyorvishessaasiddhiH| tataH kiMcijjJaptimAtra kena sahopalambhaniyamAdinAnumAnena svArthena sAdhitaM syAt, parArthena vA vacanAtmanA paraM prati, kiMvA | svasaMvidadvaitaM svataH pratyakSata eva sAdhitaM syAt ? tatsAdhanasya svapnavanirviSayatvAt / kiM vA bahirarthajAtaM kena, jaDasya pratibhAsAyogAt ityAdinA svArthena parArthena vA dUSaNena dUSitaM syAt ? iti saMtAnAntaramapi na kenacitsAdhanena sAdhitaM syAt / tadanabhyupagame na kenaciddaSaNema dUSitaM syAt , tathA svasaMtAnakSaNakSayAdikaM ca na kenacit sAdhitaM syAt / tadanabhyupagamepi na kenacihaSitam / iti na kacidvyavatiSThate / taimirikadvayadvicandradarzanavadbhrAntaH sarvo vyavahAra ityatrApi tattvajJAnaM zaraNaM, tata eva srvvibhrmvyvsthiteH| iti vyAhatametat tattvajJAnAt sarvasya bhrAntasvasAdhanam , anyathA bahirarthavadabhisaMhitasyApi sarvavibhramasya nirAkaraNApatteH, bhrAntAdeva jJAnAt tasyApyasiddheH / tathA paramANvAdidUSaNepi pratipattavyaM tattvajJAnaM zaraNamatattvajJAnAdabhisaMhitasyApi paramANavAdyasattvasya nirAkaraNApatteH / anyathA tatkRtamakRtaM syAditi sarvatra yojyaM, sarvasya sveSTasya svayamaniSTasya ca tattvajJAnAdeva sAdhanadUSaNopapatteH / etena sAdhanadUSaNaprayogAditi sAdhanamasiddhamitIcchan pratikSiptastadasiddhatvasya svayamiSTasya tatsiddhatvasya cAniSTasya sAdhanadUSaNaprayogAdeva vyavasthApanAdanyathA tadavyavasthiteryatkiMcanavAditvaprasaGgAt / tadime vijJAnasaMtAnAH santi na santIti tattvA'pratipattedRSTApahnutiranibandhanaiva, dRzyenAtmanA kathaMcitskandhAkAreNAdRzyAnAmapi paramANUnAM bahirapi samavasthAne vipratiSedhAbhAvAdanta yavat / adRzyA eva hi jJAnaparamAgavaH saMvinmAtrAdRzyAdavasthApyante nAnyatheti yuktamudAharaNaM, bahiH paramANUnAM vyasthApane, tatra pUrvAdidigbhAgabhedena jaDarUpANAM SaDaMzAdikalpanayA vRttivikalpena vA parapa C // 323 // CRUG For Private And Personal Use Only
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kSopAlambhe svapakSAkSepAt tasyopAlambhAbhAsatvasiddheH / samAnaM hi dUSaNaM bahiH paramANuSu saMvitparamANuSu ca dezataH saMbandhe SaDaMzatvaM digbhAgabhedAt, sarvAtmanA pracayasyaikaparamANumAtratvam / pracayasya paramANubhyo bhede pratyekaM parisamAptyaikadezena vA vRttau pracayabahutvaM sAMzatvApAdanamanavasthA ca / na ca paramANubhiH saMsRSTairvyavahitairvA pracayasyopakAre saMsargAsaMbhavo, vyavadhAnena vyavadhIyamAnAbhyAM vyavadhAyakasya sajAtIyasya, vijAtIyasya vA vyavadhAne prakRtaparyanuyogo'navasthAprasaJjanaM ceti svapakSaghAtaH sthAt, sUkSmasthUlAtmani bahirjAtyantare tasyAnavakAzAzca harSaviSAdAdyanekAkArAtmavat / tatrApi virodho dUSaNamiti cet, sarvathA kathaMcidvA ? na tAvadAdyaH pakSaH, sarvathA kacidvirodhAsiddheH zItoSNasparzayorapi sattvAdyAtmanA'virodhAt sveSTepi tatve kathaMcidvirodhaparihArasya punarAyAsatAmapyazakterna dvitIyaH pakSaH saMbhavati / vatsAkSAtparaMparayA vA, vimatyadhikaraNabhAvApannaM jJAnaM, svarUpavyatiriktArthAlambanaM, prAhmagrAhakAkAratvAt saMtAnAntarasiddhivat / viplavajJAnagrAhyagrAhakAkAratvena vyabhicAra iti cet, na, saMtAnAntarasAdhanasyApi vyabhicAraprasaGgAt / na hi vyApAravyAhAranirmAsopi vipluto nAsti, yenAvyabhicArI hetuH syAt / tadanyatrApi vAsanAbhedo gamyeta na saMtAnAntaram / yathaiva hi jAgraddazAyAM bahirarthavAsanAyA dRDhatamatvAttadAkArasya jJAnasya satyatvAbhimAnaH, svapnAdidazAyAM tu tadvAsanAyA dRDhatvAbhAvAt tadvedanasyAsatyatvAbhimAno lokasya, na paramArthato bahirarthaH sidhyatIti vAsanAbhedobhyupagamyate, tathAnupaplavadazAyAM santAnAntarajJAnasya vAsanAyA dRDhatamatvAtsatyatAbhimAnonyatra tadadADharyAdasatyatAvyavahAra iti vAsanAbhedo gamyatAM, natu saMtAnAntaram / tadanabhyupagame svasaMtAnakSaNakSayAdisiddhiH kathamabhyupagamyate ? tataH sudUramapi gatvA kiMcidvedanaM svaSTatasvAvalambanameSitavyam / tadeva vedyavedakAkAraM bahirarthavedanasya svarUpavyatiriktAlambanatvaM sAdhayati / tato bahirarthasya siddheH siddhaM vaktrAditrayaM tasya ca bodhAditrayam / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *%%%%%
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH sptmH|| aSTasahastrI iti jIvazabdasya sabAhyArthatvasAdhane saMjJAtvasya sAdhanasyAsiddhatAnaikAntikatA vA, dRSTAntasya vA sAdhanadharmAdivaidhurya, yato na jIva-| vivaraNam // siddhiH syAt / tatsiddhau ca tasyArtha paricchidya pravartamAnasya saMvAdavisaMvAdasiddhiH sidhyatyeva / syAt sarvamabhrAntameva jJAnaM bhAva prameye saMvAdApekSaNAt / syAdbhrAntaM bahirarthe visaMvAdApekSaNAt / syAdubhaya, kramArpitatavayAt / syAdabhrAntAvaktavyaM sNvaadshaa||324|| rpitatadvayAt / syAGkrAntAvaktavyaM visaMvAdasahArpitatadvayAt / syAdubhayAvaktavyameva kramAkramArpatatadvayAt / iti pUrvavat saptabhaGgIprakriyA yojayitavyA, tathaivAtidezasAmarthyAt tadvicArasya siddheH, pramANanayAdezAdapi pratipattavyA // 87 // jJAnaikAntAdipakSe gaganaphalamiva jJApakopAyatattvaM, saMbhAvyaM naiva mAnAt kathamapi nipuNaM bhaavydbhirmhdbhiH|| syAdvAde tatprasiddha vividhanayabalAttatvataH zuddhabuddhe-rityAjJAtaM prapazcAdvicaratu suciraM svAminaH sadvacaHsu // 1 // // ityAptamImAMsAlaGkatau saptamaH pricchedH|| ___ 'svasaMvityaiveti' tasya ceti uktasvarUpasya sAdhanasya cetyarthaH / ekalakSaNo'nyathAnupapattyekalakSaNaH, tena PI pareSTatrilakSaNapazcalakSaNAdinirAsaH / 'vyAhatametaditi' bAhyagrAhyAbhAvena bhrAntibhrAntijJasAGkaryApatteriti bhaavH| azyA eva hIti santAnAntaravatino bhavAntaravartinazcetyarthaH / pUrvAdIti pUrvAdidizAM bhinnabhinnAvacchedenaiva paramANau saMyogasambhavAdityarthaH / vRttivikalpena veti paramANau skandhaH kAtsnyena varteta tadekadezena vA, Adhe paramANumAtraH skandhaH syAt , antye ca paramANoH sAMzatvApattirityarthaH / tasyopAlambhAbhAsatvasiddheriti yatrobhayoH samo doSa ityAdhukteriti bhaavH| svapakSAkSepameva vivRNoti samAnaM hi dUSaNamityAdinA, saMsargAsambhava iti vRttivikalpagrAsAdityarthaH // 4 // 324 // For Private And Personal Use Only
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandi MLA prakRtaparyanuyoga iti kSaNabhaGgaravyavadhIyamAnasaMbandhaH kathamiti praznastadavasthaH syAdityarthaH / anavasthAprasaJjanaM ceti vyavahitaparamANUnAmavasthAnAbhAvAdityarthaH / tasya paroktopAlambhasya, tatrApi antarbahirvA jAtyantare'pi, vedyavedakA kAramiti vedyavedakAkAravattvaM sAdhanamityarthaH / syAt sarvamabhrAntameva jJAnamityatra sarvapadamahimnA jJAnatvAvacchedenAbhrAntatvasAdhanAnnAMzataH siddhasAdhanAdidoSaH, dvitIyabhaGge sarvapadAnupAdAnAt jJAnatvasAmAnAdhikaraNyena bhrAntatvasya vidheyatvAnnAMzato bAdhaH, prayojanaM tu praabhaakrmtbhnggH| evamagretanA api bhaGgAH svaparasamayAvirodhena bhAvanIyAH // 87 / / antarvahirviSayatAghaTitapramAtva-bhrAntatvakoTikRtavipatipattibhedI / sa zreyasI praNayitAM prathayan munInAM, ratnatrayasya jytaajinvaakyraashiH||1|| // iti mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNiviraciteSTasahasrItAtparyavivaraNe saptamaH paricchedaH // 7 // ||AUM|| // athASTamaH pricchedH|| ||AUM|| jJApakamupAyatattvaM, samantabhadrAkalaGkanirNItam // sakalaikAntAsaMbhava-maSTasahasrI nivedyti||1|| daivAdevArthasiddhizce-devaM pauruSataH katham // daivatazcedanirmokSaH, pauruSaM niSphalaM bhavet // 88 // For Private And Personal Use Only
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir krasahasrI vivrnnm|| // 325 // paricchedaH aSTamA kArakalakSaNamupAyatattvamidAnI parIkSyate / taddhi, kecidaivameva dRSTAdRSTakAryasya sAdhanamityAcakSate, pauruSamevetyapare / kiMcidaivAdeva kiMcitpauruSAdevetyanye, tadubhayasAdhanatvenAvaktavyameveti cetare / tatra daivAdeva yadi sarvasyArthasya siddhirucyate tadA daivamapi kathaM puruSavyApArAt kuzalAkuzalasamAcaraNalakSaNAdupapadyeta, pratijJAhAneH / devAntarAdeva devaM, na pauruSAdityabhyupagame'nirmokSo mokSAbhAvaH, pUrvapUrvadaivAduttarottaradaivapravRtteranuparamAt / tataH pauruSaM niSphalaM bhavet / pauruSAvasya parikSayAnmokSaprasiddhena tanniSphalamiti cet , saiva pratijJAhAniH / mokSakAraNapauruSasyApi daivakRtatvAt paraMparayA mokSasyApi devakRtatvopapatterna pratijJAhAniriti cet, tarhi pauruSAdeva 5 tAdRzaM devamiti na devaikAntaH / etena dharmAdevAbhyudayaniHzreyasasiddhirityekAntaH pratikSipto, mahezvarasimakSAnarthakyaprasaGgAzca / ___ kutastarhi samIhitArthasiddhirityucyate / yogyatA karma pUrva vA daivamubhayamadRSTaM, pauruSaM punariha ceSTitaM dRSTam / tAbhyAmarthasiddhiH, tadanyatarApAye'ghaTanAt pauruSamAtredarzanAd, devamAtre vA samIhAnarthakyaprasaGgAt / svayamaprayatamAnasya sarvamiSTAniSTamadRSTamAtrAdeva, prayatamAnasya tu prayatnAkhyAt pauruSAd dRSTAditi dhadannapi na prekSAvAna , kRSyAdiSu samaM prayatamAnAnAM kasyacidevArthaprAptyanarthoparamadarzanAdaparasyAnarthaprAptyarthoparamapratIteH, dharmAdharmayorapi tanimittatvasiddheH / svayamaprayatamAnAnAmarthaprAptyanarthoparamayoranarthaprApyarthoparamayozca sadbhAvepi prayatnAbhAvenupabhogyatvaprasaGgAt pauruSasyApi tadanubhavakAraNatvanizcayAt sarvatra dRSTAdRSTayonimittatvasiddhistayoranthatarasyApyapAye tasyAnupapadyamAnatvAt , mokSasyApi paramapuNyAtizayacAritravizeSAtmakapauruSAbhyAmeva saMbhavAt / tato na pAkSikopi daivaikAntaH zreyAn / / 88 // AruhyendraM rathaM drAg dhRtazaradhanuSA mAtalikhyAtatattad-vIryotkarSeNa kaSTaM pratiharikaTake neminA nIyamAne // // 325 // For Private And Personal Use Only
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zraste'pi nyastahaste dhanuSi ghanajarAjarjare kRSNasainye, yadgAtrasnAtranIrAdajani zubhamasau pAtu zaGkhazvaro mAm aSTame daivapuruSakAraikAntanirAsaH, sa ca granthaH sugamaprAyaH, idaM tu cintyam // 88 // // 1 // pauruSAdeva siddhizcet, pauruSaM daivataH katham ? // pauruSAcceda moghaM syAt, sarvaprANiSu pauruSam // 89 // pauruSAdevArthasya siddhiriti vadattopi kathaM pauruSaM daivataH syAt ? pratijJAhAniprasaGgAt / taddhi pauruSaM vinA daivasaMpadA na syAt, 'tAdRzI jAyate buddhirvyavasAyazca tAdRzaH / sahAyAstAdRzAH santi yAdRzI bhavitavyatA // 1 // ' iti prasiddheH / tatsarva buddhivyavasAyAdi pauruSaM pauruSApAditamiti cettarhyamoghameva sarvaprANiSu pauruSaM bhavet / tathaiveti cet, tadvyabhicAradarzino na vai zraddadhIran / syAmmatametat -- pauruSaM dvividhaM samyagjJAnapUrvakaM mithyAjJAnapUrvakaM ca / tatra mithyAjJAnapUrvakasya paurupasya vyabhicAradarzanepi samyagavabodhanabandhanasya na vyabhicAraH / tataH saphalameva pauruSamiti / tadasat dRSTakAraNasAmagrI samyagava bodhanibandhanasyApi pauruSasya vyabhicAradarzanAt kasyacidupeyAprApteradRSTakAraNakalApasamyagavabodhasya tu sAkSAdasakalavidAmasaMbhavAt tannibandhanapauruSAbhAvAt / pramANAntarAtadavabodhasya saMbhavepi kimasAvadRzyaH kAraNakalApaH kAraNazaktivizeSaH, puNyapApavizeSo vA ?, prathamapakSe tatsamyagavagamanimittakasyApi pauruSasya vyabhicAradarzanAnnAmoghatvasiddhiH / dvitIyapakSe tu daivasahAyAdeva pauruSAt phalasiddhiH daivasadavagamanibandhanAdeva pauruSAdupeyaprAptivyavasthiteH / tadaparijJAnapUrvakAdapi kadAcitphalopalabdhezca na samyagavabodhanibandhanaH pauruSaikAntaH / ityasau parityAjya eva daivaikAntavat / / 89 / / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahalI vivaraNam / / // 326 // www.kobatirth.org virodhAnnobhayaikAtmyaM, syAdvAdanyAyavidviSAm // avAcyataikAntepyukti- navAcyamiti yujyate // 90 // daivetarayoH sahaikAntAbhyupagame vyAghAtAdavAcyatAyAM ca svavacanavirodhAt syAdvAdanItiH zreyasI tadviSAM pramANaviruddhAbhidhAyitvAta // 90 // kIdRzI syAdvAdanItiratretyAhuH-- abuddhipUrvApekSAyA- miSTAniSTaM svadaivataH // buddhipUrvavyapekSAyA - miSTAniSTaM svapauruSAt // 91 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tato'tarkitopasthitamanukUlaM pratikUlaM vA daivakRtaM buddhipUrvApekSApAyAt tatra puruSakArasyApradhAnatvAt devasya prAdhAnyAt / tadviparItaM pauruSApAditaM buddhipUrvavyapekSAnapAyAt, tatra daivasya guNabhAvAt pauruSasya pradhAnabhAvAt, na punaranyatarasyAbhAvAt apekSAkRtatvAttadvyavasthAyAH / tathApekSAnapAye parasparaM sahAyatvenaiva daivapauruSAbhyAmarthasiddhiH / iti syAtsarvaM daivakRtamabuddhipUrvApekSAtaH / syAt paurupakRtaM buddhipUrvApekSAtaH / syAdubhayakRtaM kramArpitatadddvayAt / syAdavaktavyaM sahArpitatadddvayAt / syAddaivakRtAvaktavyamabuddhipUrvApekSayA sahArpitatadddvayAt / syAtpauruSakRtAvaktavyaM buddhipUrvApekSayA sahArpitatadddvayAt / syAttadubhayAvaktavyameva krametarArpitatadddvayAt / iti saptabhaGgIprakriyA pUrvavat // 91 // devaikAntAdipAMzuprasaranirasanodbhUtasAmarthyavRttiH, sanmArgavyApinIyaM pavanatatirivAjJAnakhedaM harantI // bandhaM pradhvaMsamaddhA sakalamapi balAdAnayantI nitAntaM, nItiH syAdvAdinIddhA hagavagamabhRtAM nirvRtiM vaH pradeyAt // 1 // // ityAptamImAMsAlaGkRtAvaSTamaH paricchedaH // 8 // For Private And Personal Use Only paricchedaH aSTamaH // // 326 //
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir __ abuddhipUrvApekSAyAmityAdivyavasthApane'pi pAkSikadevapuruSakArakAntaprasaGgAdanekAntavyAptibhaGgaH, buddhipUrvake kRSyAdau daivajanyatvasyAbuddhipUrvakevA'bhravikArAdau yatnajanyatvasya vyabhicArAt / pUrva gauNapradhAnabhAvena sarvatrobhayajanyatvaM sAdhayitvA | pazcAdayamekatarahetuprAdhAnyApekSayA pAkSiko vibhAga iti cet, tarhi syAt sarva daivakRtamityAdau sarvapadopAdAnAnupapattiH, sAmAnyahetutvApekSayA te bhaGgA iti cet , tarhi teSu buddhipUrvApekSAdihetvabhidhAnAnupapattiH, avyApakatvAt , sarvatra yathA kathaJcidevapuruSakArobhayakRtatvasya prAmANikatve ca ghaTe daNDacakrobhayajanyatvavadeka eva bhaGgaH syAt , yugapadubhayajanyatvAderekavAkyatayA vaktuM zakyatvAt , nyUnAdhikavyApAravatvasyApi sAdhAraNyenobhayatrAvizeSAt , viviktasya ca tasya pAkSikabhaGgasAkSitvAt , tasmAt 'puvakayaM kammaM ciya, cittavivAgamiha bhannaI divaM / kAlAiehiM uppA-yaNaM tu taha purisagArutti // 1 // " iti zrIharibhadrAryoktarItyA kAlAdikRtakarmavipAkapariNAmarUpasya puruSakArasya tattvato daivavyApAratvasiddheApAreNa vyApAriNo'nyathAsiddhatvAnanyathAsiddhatvayorvyavahAranizcayAdhInatvAttadvivakSA kRtA syAt , sarva daivakRtamityAdayaH saptabhaGgA drssttvyaaH| mokSe jJAnajanyatvakriyAjanyatvasaptabhaGgIkaraNe'syA evopAyatvAt , ata eva paramArthataH sarvatra niyatAniyate'pi vastunyAjIvikasamayaprasiddhaM niyatijanyatvamupamRdya puruSakArajanyatvaM bhagavadvaco'nusAribhirvyavasthApyate, matAntarahetonayastha nayAntareNa khaNDanasyApi zAstrArthatvAt , niyatAniyatasaptabhaGgIpravRttau tu niyatijanyatAgrAhako'pi naya AzrIyate eva, dAhako'pi canhirikha pAkAdAviti tatra tatra vyavasthitaM, athavA devazabdena kAlAdicatuSTayaM gRhyate, pauruSazabdena cAtmaprayatnaH, tatkRtatvaM ca tadavyavahitottarakSaNotpattikatvaM tacchabdAthazca sAmagrIpraviSTo vAcya iti, tattvAvinirgamAt C0 For Private And Personal Use Only
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 327 // paricchedaH nvmH|| syAdevakRtaM sarpamityAdisaptabhaGgIpravRttiraviruddhA, IdRzavivakSAmahimnA syAddaNDajanyo ghaTaH syAcakrajanya ityAdi saptabhaGgIpravRtterapi sambhavAdekasvabhAvenomayajanyatvavivakSAyAmavaktavyatvatadghaTitabhaGgAnAmapi sAvakAzatvAditi yuktamutpazyAmaH / yacca niyatidvAtriMzikAyAM / / "jJAnamavyabhicAraM ce-jinAnAM mA zramaM kRthaaH|| atha tatrApyanekAnto, jitAH smaH kintu ko bhavAn // 1 // " iti bhagavadajJAnarUpaniyatyekAntadRDhIkaraNam , tadajJAnajJeyapariNAmayoH samaniyamapratipAdake "jaM jahA jaM bhagavayA dilu, taM tahA taM vipariNAma (Namai)" iti paramaSivAkye kAryakAraNabhAvagrAhakatvAdhyAropeNa nayavacane AhAryAropasyApi nimittatvAdityAgupa(nayopa)dezAmRtataraGgiNyAM prpnycitmsmaabhiH|| 91 // daivaM balIya iti kecana pauruSaM ca, kecid vadanti na tu tulyavadAdriyante // tatpakSapAtaviSamAcalapakSapAta-vajrAbhighAtasamatAmiyameti yuktiH||1|| iti mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNiviracite'STasahasrItAtparyavivaraNe'STamaH pricchedH||8|| ____ OM // atha navamaH pricchedH|| OM samyagavabodhapUrva, pauruSamapasAritAkhilAnartham // daivopetamabhISTaM, sarva saMpAdayatyAzu // 1 // pApaM dhruvaM pare duHkhAt, puNyaM ca sukhato yadi // acetanAkaSAyau ca, badhyeyAtAM nimitttH||92|| // 327 // For Private And Personal Use Only
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir dvividhaM hi daivaM, puNyaM pApaM ca prANinAmiSTAniSTasAdhanamuktaM, 'sadvedyazubhAyurnAmagotrANi puNyam , itarat pApam ,' iti vacanAt / tadAsravanimittavipratipattipratipattyarthamidamuktam / tatra parasaMtAne duHkhahetuH puruSaH pApamAtmanyAsravayati sukhahetuH puNyamiti paratra sukhaduHkhotpAdanAt puNyapApabandhaikAnte kathamacetanAH kSIrAdayaH kaNTakAdayo vA na badhyeran ? parasmin sukhaduHkhayorutpAdanAt / cetanA eva bandhAhI iti cet , tarhi vItarAgAH kathaM na badhyeran ? tannimittatvAdvandhasya / teSAmabhisandherabhAvAnna bandha iti cet, tarhi na paratra sukhaduHkhotpAdanaM puNyapApabandhaheturityekAntaH saMbhavati // 92 // puNyaM dhruvaM svato duHkhA-tpApaMca sukhato yadi // vItarAgo munirvidvAM-stAbhyAM yujyaannimitttH||13|| svasmin duHkhotpAdanAt puNyaM sukhotpAdanAttu pApamiti yadISyate tadA vItarAgo vidvAMzca munistAbhyAM puNyapApAbhyAmAtmAnaM yujyAnimittasadbhAvAt, vItarAgasya kAyaklezAdirUpaduHkhotpatterviduSastattvajJAnasaMtoSalakSaNasukhotpattestannimittatvAt / syAnmataM- svasmin duHkhasya cotpattAvapi vItarAgasya tattvajJAnavatastadabhisaMdherabhAvAna puNyapApAbhyAM yogastasya tadabhisaMdhinibandhanatvAt' iti tInekAntasiddhirevAyAtA / AtmasukhaduHkhAbhyAM pApetaraikAntakRtAnte punarakaSAyasyApi dhruvameva bandhaH syAt / tato na kazcinmoktumarhati, tadubhayAbhAvAsaMbhavAt / na hi puNyapApobhayabandhAbhAvAsaMbhave muktirnAma, saMsRterabhAvaprasaGgAt / tato naitAvekAntau saMbhAvyete dRSTeSTaviruddhatvAt sadAyekAntavat / / 93 // mttvyaalkraalkaalphnniraaddutphaalsiNhaarnnv-jvaalaajaaljttaalpaavkrnnprauddhvythaabndhjaaH|| yAntyaSTApi bhiyaHkSayaM bhavabhRtAM yannAmamantrasmRte-staM zrImatphalavAmiNDanamahaM dhyAyAmi pArzvaprabhum // 1 // SAROSARDS For Private And Personal Use Only
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit paricchedaH nvmH|| aSTasahasrI | navame daivabhedapuNyapApAzravavicAraH, pApaM dhubamiti, pare svabhinnAtmani, nimittata iti paragatasukhaduHkhanimittavivaraNam // bhAvAdityarthaH // 92 / / tadabhisandhinibandhanatvAditi vakSyamANAvizuddhisaGklezarUpapuNyapApAzayakAraNakatvAdityarthaH, tena tattvajJAnino jIvanmuktasya vihitaniSiddhAcaraNe'pi mithyAjJAnavAsanAbhAvAnnAdRSTamiti naiyAyikAdimatamapAstam / raagdvessaa||328|| bhAvAdeva tasya bandhAsiddheH, anyathA tattvajJAnasyApi vihitatvena vinazyadavastha-mithyAjJAnavAsanAsahakRtatajanyazubhAdRSTasyAnantatvAdanirmokSApatteH, niSiddhAcaraNasya ca tasyAnucitapravRcijanakamohAbhAvenaiva durApAstatvAt / etenezvarArpaNabujhyA phalAnuddezena pratipadoktaphalatyAgena vividiSArthatayA vA kRtAtkarmaNo'dRSTAnutpattiriti vedAntimatamapyapAstam , IdRzabrahmahatyAderapi pApAnutpatyApatteH / zyenA dinAtiprasaGgena vedoktatvasyApyavinigamyatvAditi diga // 93 // virodhAnnobhayaikAtmyaM, syAdvAdanyAyavidviSAm / / avAcyataikAntepyukti- vAcyamiti yujyate // 94 // _prastutaikAntadvayasiddhAnte vyAhateranabhidheyatAyAmanabhidheyAnidhAnavirodhAt / kathaMcideveti yuktam / nahi svasminnanyasminvA sukhAt duHkhAca puNyameva pApameva vA tadubhayameva veti vadatAmavyAhatiH saMbhavati, nApi tathA'vAcyataikAnte'vAcyamityabhidhAnamaviruddhaM, yataH hai| syAdvAdo na yuktaH syAt / / 94 // kathaM syAdvAde puNyapApAtravaH syAdityAhuHvizuddhisaMklezAGgaM cet, svaparasthaM sukhAsukham // puNyapApAsravo yukto, na ced vyrthstvaahtH||95|| AtmanaH parasya vA sukhaduHkhayorvizuddhisaMklezAGgayoreva puNyapApAstravahetutvaM, na dhAnyathAtiprasaGgAt !, vizuddhikAraNasya vizuddhi SAMRAGA4%AARAM 51 // 32 // For Private And Personal Use Only
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kAryasya vizuddhisvabhAvasya vA vizuddhyaGgasya, saMkezakAraNasya saMklezakAryasya saMkezasvabhAvasya vA saMklezAGgasya ca sukhasya duHkhasya vA tadubhayasya vA svaparobhayasthasya puNyAsravahetutvaM pApAsravahetutvaM ca yathAkramaM pratipattavyam / na cAnyathA, yathoditaprakAreNAtiprasaGgasyeSTaviparItepi puNyapApabandhaprasaGgasya durnivAratvAt / kaH punaH saMklezaH kA vA vizuddhiriti ceducyate, - ArtaraudraghyAnapariNAmaH saMklezastadabhAvo vizuddhirAtmanaH svAtmanyavasthAnam / tatrArtadhyAnaM caturvidha, ' ArtamamanojJasya saMprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAro, viparItaM manojJasya, vedanAyAzca nidAnaM ceti sUtracatuSTayena tathApratipAdanAt / raudradhyAnaM caturvidhaM, hiMsAdinimittabhedAt ' hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramityatra sUtre prakAzanAt / midhyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH ' ta eva saMkkezapariNAmA iti na virudhyete teSAmArta raudradhyAna pariNAmakAraNatvena saMkkezAGgatvavacanAt, tatkAryahiMsAdikriyAvat / ' kAyavAGmanaHkarma yogaH ' 'sa AsravaH, ' 'zubhaH puNyasyAzubhaH pApasye ' tyapi na viruddhaM, kAyAdiyogasyApi tatkAraNakAryatvena saMklezatvavyavasthite: / etena tadabhAve vizuddhiH samyagdarzanAdihetuH dharmyazukrudhyAnasvabhAvA tatkAryavizuddhipariNAmAtmikA ca vyAkhyAtA, tasyAmevAtmanyavasthAnasaMbhavAt / tadevaM vivAdAdhyAsitAH kAyAdikriyAH svaparasukhaduHkhahetavaH saMklezakAraNakAryasvabhAvAH prANinAmazubha phalpudgalasaMbandhahetavaH saMklezAGgatvAdviSabhakSaNAdikAyAdikriyAvat / tathA vivAdApannAH kAyAdikriyAH svaparasukhaduHkhahetavo vizuddhikAraNakAryasvarUpAH prANinAM zubhaphalapudgalasaMbandhahetavo, vizuddhyaGgatvAt pathyAhArAdikAyAdikriyAvat / ye zubhAzubhaphalapudgalAste puNyaM pApaM ca karmAnekavidham / iti saMkSepAtsakalazubhAzubhakarmAsravabandhakAraNaM sUcitaM bhavati, vistaratastasyAsravabandhAdhyAye sunirUpitatvAt / tataH syAt svaparasthaM sukhaduHkhaM puNyAstravaheturvizuddhyaGgatvAt / syAt pApAsravahetu:, saMkkezAGgatvAt / syAdubhayaM kramArpitatad For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir +%
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| SES paricchedaH nvmH|| // 329 // KASARASH dvayAt / syAdavaktavyaM, sahArpitatavayAt / syAt puNyaheturavaktavyaM ca, syAtpApaheturavaktavyaM ca, syAdubhayaM cAvaktavyaM ca, khahetuviSayAt / iti saptabhaGgIprakriyA pUrvavadyojanIyA // 95 // vizuddhisaGklezAGgaM cediti, atrAGgazabdArtha tridhA vyAcaSTe vizuddhikAraNasyetyAdinA, vizuddhisvabhAvatvamakAraNAkAryatve sati taniyatatvam , evaM saGklezasvabhAvatvamapi vyAkhyeyam / atra nizcayato vizuddhisaMklezayoreva puNyapApahetutvaM, vyavahAratastu tadutkarSakatvena taddvArA tadaGganAnAvidhabAhyahetUnAmiti nayavibhAgo draSTavyaH, tathA ca pAramarSam "aNumitto vi Na kassai, baMgho paravatthupaccayA bhaNio // taha vi khalu jayaMti jaiNo, pariNAmavisohimicchaMtA // 1 // " ityAdi / nanvAgame mithyAdarzanAdInAM bandhahetutvamuktam , atra tu saGktezAGgasyeti kathaM na virodha iti cet , na, Agame upAdAnahetUnAmeva parisakhyAnAdatra ca teSAmanyeSAM ca saGklezAGgapadopAdAnenaiva saGgrahAdavirodhAdityAzayavAnAha-mithyAdarzanAvi| ratItyAdi, kAyetyAdi, saGktazAGgavyAkhyAnasya yA dik saiva vizuddhyaGgavyAkhyAnasyetyatidizati- etenetyAdi' evaM vyavasthite bAhyakriyANAM karmapudgalasambandhahetutvaM sAdhayitumanumAnaprayogamAha-tadevaM vivAdAdhyAsitA ityAdinA, syAdavaktavyaM sahArpitadvayAditi prazastAprazastabhedenAdhyavasAyasthAnAnAM dvividhAnAmeva vyavasthitatvAttattRtIyarAzyabhAvenaikadAvizuddhisaGklezAGgobhayarUpasya kasyApi vyApArasya vaktumazakyatvAdityarthaH / yatu avidhinA dAnAdivyApArasya zubhAzubhayogatvamucyate, tadvyavahArata eva, na tu nizcayataH, tatrAvidhidAnapariNAmayoryadaMze utkaTatvaM tadaMzasyaiva phalavaccaM, nAnyasya, anyathA tato mizrakarmabandhaprasaGgAt , na ca mizraM karma kizcidasti bandhataH, kevalaM saGkamata eva mizramohanIyameka // 329 // For Private And Personal Use Only
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir mastItyAdyarthasya mahAbhASye vyavasthitatvAt / yadapi kuzalAkuzalaM karma tattvArthabhASye parigaNitaM tadapi nabandhataH, kintvanubandhata iti vistareNa vyavasthApitaM tarkabhASyAnusAriNyAMtattvArthaTIkAyAmasmAbhiriti tata eva tadavadhArya sudhiibhiH|95|| na kiMcitpApAya prabhavati na vA puNyatataye, pravRddhaddhAM zuddhiM samadhivasato dhvaMsavidhurAm / bhavet puNyAyaivAkhilamapi vizuddhyaGgamaparaM, mataM pApAyaivetyuditamavatAdvo munipateH // 1 // // ityAptamImAMsAlaGkRtau navamaH pricchedH|| 'na kizcitpApAyetyAdi navamasamAptipadyaM vidyAnandasya / atredaM manAga mImAMsAmahe / yadyevaM zuddhopayogabhUmikAmArUDhasya munezciJcamatkAramAtravizrAntasatattvasya bAhyahetorakiJcitkaratvaM, tadA pratikramaNakriyA'pi taM vyabhicaret , vyabhicaredeva pratikramaNapraticaraNAvijJAnadhAraNAbuddhIhAmativikalpASTakasya prAga dazAyAmamRtakumbhatvasyottaradazAyAM ca viSakumbhatvasya samayaprAbhRte'bhidhAnAditi cet , idameva tarhi vicAraNIyaM prAgadazAyAmamRtakumbhatvaM kiM tasya zubhopayogahetutvAdutArUDhapAtityaparihArArthatvAt kiM vA svAtantryeNa nirjarArthatvAdutAho svabhAvasamavasthAnAlambanatvAta athavA vihitakriyopadezapraNetRsmaraNadvArAbhagavatsamApattihetutvAt kiMvA svaguNasthAnocitatvArdathavA nAnAkriyAsamUhAlambanasAmAyikapariNAmAntaHpAtitvAIMta yogasAdhanatvAdityaSTau vikalpA upatiSThante, nAdyaH pakSaH kSemakaraH, zubhopayogahetumuneH prAkriyAyA AzrayaNI For Private And Personal Use Only
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailascagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI paricchedaH nvmH|| vivrnnm|| // 33 // yatve'nukampAdAnAderapi tthaatvaaptteH| na dvitIyaH, prAgdazAyAmArurukSutayArUDhatvasyAprasaGgenaitatpAtityaparihArArthatAyA durApAstatvAt / na tRtIyaH, svAtantryeNa nirjarArthatAyA uttaradazAyAmapyavyAhatatvena tadA viSakumbhatvavacanasyaiva viSakumbhatvApatteH / ata eva na caturthAdayaH, siddhayogasya yogasAdhanAnapekSaNAt , pUrva tu tadapekSAvazyakatvAt // aSTamo'vaziSyate, so'pi, " yAnyeva sAdhanAnyAdau, gRNhIyAd yogasatvakaH (sAdhakaH) // siddhayogasya tAnyeva, lakSaNAni vidurbudhaaH||1||" ityuktarItyA nirloThanIyaH / zamadamAdInAmiva pratikramaNAdikriyAyA uttaradazAyAM yogino lakSaNatvena viSakumbhatvAyogAt , pratyuta sthirAmRtakumbhatvasyaiva siddheH, na cAvyabhicArilakSaNatvAbhAvAnnaivaM, svakAle'vyabhicAritvAt , paryante tu zuddhadharmasannyAsotpattau kSAyopazamikAnAM zamadamAdInAmapi nAzopagamAt , tasmAt pUrvottarabhUmikayorvacanAsaGgAnuSThAnatayaiva kriyAmedo yathA'smatsAmpradAyikairlakSitastathA zreyAn , na tu paroktAmRtaviSakumbhadRSTAntena, parAyAM dRSTau samAdhikAle ArUDhArohaNAbhAvanyAyena kriyAyA anupayogAbhidhAnaM tu zamAderivAbhinavagrahaNApekSayA, na tu viSakumbhatvadRSTyA, pratipannanirvAhasyAntato lokazikSArtha paramayogino'pyabhidhAnAt , zubhopayogakAle'pi sAdhoH kriyAtodharmaprAptizca puSTizuddhimacittAnvayena lakSaNIyA, tasyaivobhayopayogasAdhAraNatvena dharmalakSaNatvAt , ubhayasaMvalane'pi zuddhyAdhikyena sAdhodharmAdhikAritvAvyAhateH, adhikAradvayaphaladayakalpanAyAM gauravAccAritradharmapravRttAvazubhopayogarAhityasyaikAdhikArasyaiva kalpane lAghaghAt , guptimata evAdhikAritve tu gupti tvamekaM pravIcArApravIcArasAdhAraNamadhikAratAvacchedakamekaM kalpanIyam , kiMbahunA dharmArthikriyAyAmanuSaGgataH puSTeH prAdhAnyatazca zuddharAptiriti na kAcana ksstiH| evaM ca sthirAdidRSTimatAM sUtroktA pratikramaNAdikriyA ratnazikSAniyojanadRSTivadbhinnabhinnaiva // 330 // For Private And Personal Use Only
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir zuddhinibandhanaM, natUttarottaraM tadvilopa eveti pratipattavyam / yathA ca yuktAhAravihArakriyApravacanasArAyuktakrameNa cAritropayoginI tathA yuktopakaraNadhAraNAdikriyApi kiM na syAt "jaM pi vatthaM va pAyaMvA" ityAdividhizatAnAM tatropalambhAva, bAyapudgalapravRttermu nimittatve AhArAdAvapyapravRtyApatteH, AhArAdikriyA dhyAnadIpe tailapracAratulyatvenAzrayaNIyatve yuktopakaraNadhAraNasyApi nirvAtadezasthApanatulyatvenAzrayaNIyatvAvizeSAt , nAnyasya cAritrAsAdhAraNakAraNatvena mUlaguNatve vastrasya ca tatpratibandhakatve'bhyupagamyamAne na kizcitpApAyetyAdisvapratijJAyA eva durutprekSitatvApatteH, tasmAt / / "mUcchAcchannadhiyAM hanta, jagadeva parigrahaH // mUrchayA rahitAnAM tu, jagadevAparigrahaH // 1 // " ityAdyasmaduktaM vimRzya dharmalakSaNaM ca puSTizuddhimaccittarUpamevAdRtya yathAsUtraM pravRttyaiva zuddhAbhyavasAyanirvAhaH kArya ityasmAkaM hitopdeshH||15||" vaktavyameva kila yattadazeSamukta-matAvataiva yadi cetayate na ko'pi / vyAmohajAlamatidustarameva nUnaM, nizcetanasya vacasAmativistare'pi // 1 // vizuddhisaMklezajapuNyapApe, pratikriyA yatra niyamyate no // jJAne'nyahetuzca nija(jina)prasAdA-dvinA jinAjJA mama sA pramANam // 2 // iti mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNiviracite'STasahasrItAtparyavivaraNe navamaH paricchedaH // -- -- For Private And Personal Use Only
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir paricchedaH aSTasahasrI vivrnnm|| // 33 // dshmH|| - OM OM // atha dazamaH pricchedH|| OM zrImadakalaGkavivRtAM, samantabhadroktimatra saMkSepAt / paramAgamArthaviSayA-maSTasahasrI prakAzayati // ajJAnAcce vo bandho, jJeyAnansyAnna kevalI // jJAnastokAdvimokSazce-dajJAnAdbahutonyathA // 96 // prasajyapratiSece jJAnasyAbhAvo'jJAnaM, paryudAse tto'nynmithyaajnyaanmjnyaanm| tatra yadi jJAnAbhAvAd dhruvovazyaMbhAvI bandhaH syAttadA | kevalI na kazcitsyAt / sakalaviparyayarahitaM tattvajJAnamasahAyaM kevalam , " evaM tattvAbhyAsA-nAsmi na meM nAhamityaparizeSam / avipa ryayAd vizuddhaM, kevalamutpadyate jJAnam // 1 // " iti vacanAt / tadyogAtkevalItyucyate / sa kathaM na syAditi cet , tadutpatteH pUrvamazeSajJAnAbhAvAt , karaNajavijJAnasyAtIndriyArthAviSayatvAdanumAnasya cAtyantaM parokSArthAgocaratvAdAgamasthApi sAmAnyato'vizeSArthaviSayatvAdayoginAmazeSavizeSaviSayajJAnavirodhAt / na cAkSaliGgazabdajJAnaparicchedya evArthastato'paro nAstIti zakyaM vaktuM, jJeyasyAnantyAt , prakRtivivartavizeSANAM puruSANAM cAnantatopagamAt / syAnmataM,-'prakRtipuruSavivekajJAnAdevAgamabalabhAvinaH stokAdapi tattvAbhyAsakhAtmabhAvAt kevalajJAnabhRdbhavet / sa eva ca tasya vimokSaH punaH saMsArAbhAvAdanAgatabandhanirodhAt' iti, tadapyayuktaM, stokajhAnApekSayA bahorajJAnAdvandhasya prasaGgAdeSyadvandharodhAsaMbhavAd vimokSAnupapatteH / atha tattvajJAnena stokenApi bahorajJAnasya pratihatazaktikatvAnna tannibandhano bandhaH saMbhavatIti mataM, tadapyasat, pratijJAtavirodhAt / yat khalu pratijJAtamajJAnAd dhruvo bandha iti tadvirudhyate / athAkhilajJAnAbhAvAdajJAnAdavazyaMbhAvI bandho na jJAnastokamizraNAditi mataM, tadapyasamyak , sarvadA bandhAbhAvaprasaGgAt, sarvasya OMOM | // 33 // For Private And Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir prANinaH kiMcijjJAnasaMbhavAnmuktau bandhaprasaktezca, tatra sakalajJAnAbhAvasya bandhahetoH saMbhavAt , asaMprajJAtayogAvasthAyAM ca " tadA draSTuHsvarUpe'vasthAnam" iti vacanAt / svarUpaM ca puMsazcaitanyamAtra sakalajJAnarahitam / iti mokSahetureva bandhahetuH syAt / yadi punastattvajJAnasya prAgabhAvAdvandho na pradhvaMsAbhAvAditi mataM, tadA samAvirbhUtatattvajJAnasya kasyacit kutazcidviparyayajJAnakAraNAdantaraGgAdahiraGgAhA viparyayajJAnotpattI tattvajJAnapradhvaMsAindhaH kathaM yujyeta?, syAnmataM,-sakalatattvajJAnotpattI niHzeSamithyAjJAnanivRtterasaMprajJAtayogotpattI tu tattvajJAnasyApi nAzAdazeSajJAnAbhAvAkhyAdajJAnAnmokSa eva, tatonyasmAt samyagjJAnaprAgabhAvapradhvaMsarUpAdbhandha eveti, tadapyasAdhIyaH, kevalyabhAvaprasaGgasyAbhidhAnAt / stokatattvajJAnApratibaddhAttathAvidhAdajJAnAdbandha ityapi viruddhaM, pravartakadharmahetoH stokatattvajJAnAtpratihatAzeSAjJAnazaktikAt puNyabandhAbhAvAnuSaGgAt / tato jJAnAbhAvalakSaNAdajJAnAnnAvazyaMbhAvI bandha iti pakSaH kSemaMkaraH stokatattvajJAnAnmokSa iti pakSavat / atha mithyAjJAnalakSaNAdajJAnAd dhruvo bandhaH syAt , " dharmeNa gamanamUvaM, gamanamadhastAdbhavatyadharmeNa // jJAnena cApavargoM, viparyayAdiSyate bandhaH // 1 // " iti vacanAt / viparyayo mithyAjJAnaM sahajamAhArya cAnekavidhamityabhimataM, tadapyasatyaM, kevalyabhAvaprasaktaH, samayAntarazravaNajanitAnekavidhAhAryaviparyayasya sAMkhyAgamabhAvanAbalodbhUtatattvajJAnAdvinAzepi sahajasya viparyayasyAnivRtteH / kevalajJAnAt prAg bandhasyAvazyaMbhAvAttannibandhanamithyAjJAnAntarodbhUtaH kevalobhRtivirodhAt / na cAgamabalAtsakalatattvajJAnAvibhUtirupapadyate, jheyasya vizeSatonantatvAdAgamAviSayatvAdanumAnAdyaviSayatvavat, yataH kRtsnamidhyAjJAnanivRttaH kevalAvirbhAvaH saMbhAvyate / stokatattvajJAnAnmokSa ityapyanena nirAkRtaM, bahuto mithyAjJAnAdvandhasya prasakteH / stokatattvajJAnapratihatAdbahuto mithyAjJAnAnna bandha iti cet, kathameva mithyAjJAnAd dhruvo bandhaH syAt ? kathaM vA stokatattvajJAnAt pravartakadharmanibandhanAtpuNyabandhaH ? iti duravabodham / ACCOACAGA For Private And Personal Use Only
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // hAparicchedaH dshmH|| // 332 // etenAntyamidhyAjJAnAnna bandha ityetadapyapAstaM, pratijJAtavirodhAvizeSAt | rAgAdidoSasahitAnmithyAjJAnAdvandho nirdoSAnna bandha ityapi pratijJAtavirodhi kApilAnAM, vairAgyasahitAttattvajJAnAnmokSavacanavat / etenaitadapi pratyAkhyAtaM, yaduktaM pareNa 'duHkhajanmapravRttidoSamithyAjJAnAnAmuttarottarApAye tadanantarAbhAvAnniHzreyasa' iti, mithyAjJAnAdavazyaM doSodbhUtau doSAcca pravRttedharmAdharmasaMjhikAyAH prAdurbhAve, tatopi janmanaH prasUtau, tatopi duHkhasyaikaviMzatiprakArasya prasave, kevalinaH sAkSAdazeSatattvajJAnavato'sattvaprasaGgAt , asmadAdipratyakSAnumAnopamAnAgamaiH pramANaiH sakalatattvajJAnAsaMbhavAnniHzeSamithyAjJAnanivRttyayogAt sakalajheyavizeSANAmAnantyAt , soyaM pramANArtho'parisaMkhyeyaH pramANabhRdbhedasyAparisaMkhyeyatvAditi svayamamidhAnAt / na ca midhyAjJAnasya kAtsnnAnivRttau skldossnivRttiH| tadanivRttau ca na pravRttinivRttiH / tadanapAye ca na janmano'pAyaH / tato nAzeSaduHkhApAyazca / iti gatA niHzreyasakathA / yadi punarAtmAdyapavargaparyantaprameyatattvajJAnAdaparaniHzreyasaprAptiriSyate na punaH pramANAdiSoDazapadArthavizeSatattvajJAnAd yena jJAnastokAdeva vimokSasiddheH kevalI na syAditi mataM, tadA bahomithyAjJAnAdvandhaH kiM na bhavet ? tattvajJAnena tasya pratihatatvAditi cet , kathamevaM mithyAjJAnAd dhruvo bandhaH syAdityuktam ? doSasahitAnmidhyAjJAnAdbandha iti cAnena nirAkRtaM, yogijJAnAt prAgdoSAnivRttestatkAraNamidhyAjJAnasaMtateH saMbhavAt / etena vaizeSikamatamapAstam ' icchAdveSAbhyAM bandha' iti, kevalyabhAvAvizeSAt / avidyAtRSNAbhyAM bandhovazyaMbhAvI / "duHkhe viparyAsamati-stRSNA vA bandhakAraNam / / janmino yasya te na sto, na sa jnmaadhigcchti||1||" iti tAthAgatamatamapi na samyak, yogijnyaanaabhaavprsnggaat| ayoginaH pratyakSAnumAnAbhyAmakhilatattvajJAnarUpAyA vidyAyA evAyogAt tadvizeSa(Saya) jheyasyAnantyAt / svaya 'manantA lokadhAtava' iti vcnaat| na cAvidyAnucchede tRSNA nivartate yataH sugataH syAt / atha jJAnastokA NAGAR // 33 For Private And Personal Use Only
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dvimokSa iSyate, heyopAdeyatattvasya sAbhyupAyasya vedakaH sugata iti vacanAt / tarhi bahuto mithyAjJAnAdbandhaH sidhyatu, tannibandhanatRSNAyA api saMbhavAt / kathamanyathA midhyAvabodhatRSNAbhyAmavazyaMbhAvI bandha iti pratijJA na virudhyate 1 etenaitadapi pratyAkhyAtaM yaduktaM vRddhabauddhaiH 'avidyApratyayAH saMskArAH saMskArapratyayaM vijJAnaM vijJAnapratyayaM nAmarUpaM nAmarUpapratyayaM SaDAyatanaM SaDAyatanapratyayaH sparzaH sparzapratyayA vedanA vedanApratyayA tRSNA tRSNApratyayamupAdAnamupAdAnapratyayo bhavo bhavapratyayA jAtirjAtipratyayaM jarAmaraNam ' iti dvAdazAGgaM pratItyasamutpAdasya saMbhavAt, kSaNikanirAtmakAzuciduHkheSu tadviparItajJAnalakSaNAvidyodaye kacidapi jJeye tatpratyayasaMskArANAM puNyApuNyAnejya (ka) prakArANAM zubhAzubhAnubhayaviSayANAmavazyaMbhAvAt, tadbhAve ca vastuprativijJaptilakSaNavijJAnasya vikalpAtmanaH saMbhavAt, tatsaMbhave ca vijJAnasamudbhUtarUpavedanAsaMjJAsaMskArajJAnalakSaNanAmapRthivyAdibhUtacatuSTayAtmaka rUpa samudAyalakSaNasya nAmarUpasya siddheH, tatsiddhau ca cakSurAdipaDAyatanasyAtmakRtya kriyApravRttihetoH prasUteH, tatprasUtau ca taddhetUnAM SaNNAM sparzakAyAnAM rUpaM cakSuSA pazyAmI|tyAdiviSayendriyavijJAnasamUhalakSaNAnAM prAdurbhAvAt tatprAdurbhAve sparzAnubhavalakSaNAyA vedanAyAH sadbhAvAt, tatsadbhAve ca viSayAdhyavasAnalakSaNatRSNAyAH samutpAdAt, tatsamutpAde tRSNAvaipulyalakSaNasyopAdAnasyodayAt, tadudaye ca punarbhavajanakakarmalakSaNabhavasya bhAvAt, tadbhAve cApUrvaskandhaprAdurbhAvalakSaNAya / jAterutpAdAt, tadutpattau ca skandhaparipAkapradhvaMsalakSaNajarAmaraNasadbhAvAt kevalinaH kasyacitsugatasyAsaMbhavaprasaGgAt, anyathA pratijJAtavirodhAt / tataH sUktaM, yadi bandhoyamajJAnAnnedAnIM kazcinmucyate, sarvasyaiva kvacidajJAnopapatterjJeyAnantyAditi kevalinaH prAk sarvajJAsaMbhavAt / yadi punarjJAnanirhrAsAdbrahmaprAptirajJAnAt sutarAM prasajyeta, duHkhanivRtteriva sukhaprAptiH / na hyalpaduHkhanivRtteH sukhaprAptau bahutaraduHkhanivRttau sutarAM sukhaprAptirasiddhA, yena jJAnahAneralpAyAH parabrahmaprAptau sakalA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *%%%%
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI| vivrnnm|| // 333 / / / jJAnAttatprAptiH sutarAM na syAt / tato nAyamekAntaH zreyAnAbhAsate jJAnastokAnmokSa iti, ajJAnAd dhruvo bandha ityekAntavat // 96 // paricchedaH indraH sandehajAtaM dvijahRdayagataM bAlyakAle'pyapRccha-ddhattvocairAsane yaM zucinayavidhinA yazca taM draagbhaaviit|| dshmH|| aindraM yasmAcca jAtaM tadavayavapadainizcitaM zabdazAstraM, zabdabrahmaikasindhuHsa jayatu caramastIrthakRdvizvavandhuH // 1 // kriyAH priyA yatsmaragena sarvAH, zAstrANi yatsAdhanatatparANi // cidAtmanA vyApakatAM zrito yo, dhyAyAmi siddhaM tamanAdizuddham // 2 // dazame kiJcid vyAkhyAyate-pratijJAtavirodhAvizeSAditi antyamithyAjJAnAna bandha ityuktau mithyAjJAnamAtrAt bandha iti mUlapratijJAsaMnyAsAdevetyarthaH / vastuto'ntyavyatiriktaM mithyAjJAnaM bandhaheturantyatattvajJAnaM ca mokSaheturityayuktaM, tatra bandhamokSajanakatAvacchedakavyavasthitajAtyormAnAbhAvAt , mithyAjJAnavAsanAdvArAnutpattitadhvaMsadvArotpattibhyAmupAntyAdivyAvRttatvatadanuvRttatvayorvinigamanAvirahAt , mithyAjJAnavAsanAyA eva bandhahetutvopagame ca matAntarapravezaprasaGgAt , tasyA api smRtyekanAzyatvaucitye tattvajJAnAt pUrva mithyAsmRtikalpane smaraNasya smaraNajanakatvapakSe'pi tattvajJAnocchedAcca / kiM: cAgamajanyatattvajJAnApekSayA'nAdivAsanAdoSajanyamithyAjJAnasya balavacAt tatsattve kathaM tattvajJAnam / doSajanyamithyAjJAnApekSayA doSAbhAvasahakRtAgamajanyatattvajJAnasyaiva balavaccamiti cet , tarhi samyagdarzanarUpatattvajJAnasya midhyAjJAnavirodhitvameva, bandhahetutvaM tu kaSAyodayasahakRtAbAnamAtrasyaiveti samarthayiSyamANaM pravacanavacanameva vijayate, etena "AtmAnaM cedvijAnIyA-dahamasmIti puurussH|| kimicchan kasya kAmAya, zarIramanusaMjvaret // 1 // " ityakhaNDAnandasvarUpAtmajJAnAdeva mokSaH, // 333 // For Private And Personal Use Only
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir sAyaM tu tatra nopayujyate, tasya tapojanyAtizayavizeSarUpasyAsArvatrikatvAdityAdinA vedAntibhiH samarthitaH stokajJAnapakSo'pi nirastaH / AtmajJAnasyApi kevalasya bandhahetutve tattvajJAnotpattyanavakAzAt , doSApekSAyAM cAsmanmatapravezAt, nirvikalpakAtmajJAnasya mithyAjJAnavAsanAnAzakatve mAnAbhAvAceti dig| mithyAjJAnAdavazyaM doSotpattAviti mithyAjJAnasya bandhahetutvAttasya ca doSahetutvAttatastadutpatteravarjanIyatvAditi bhAvaH / na ca doSasya bandhahetukatvamaprAmANika, same'pISTAniSTAdisannidhAne mohabandhopanatatadvipAkotkarSApakarSAbhyAM tadutkarSApakarSadarzanAttasya taddhetukatvasiddheriti dhyeyam / tadA bahoriti na ca tattvajJAnamithyAjJAnayoH stokatvaM bahutvaM vA'prayojakaM, kintu "pramANAdInAM tattvajJAnAniHzreyasAlAdhigama" iti sUtrAttarkaparizuddhijanitapramANAdiSoDazapadArthasamUhAlambanajJAnavizeSa eva mokSahetuH, tadabhAva eva ca bandhaheturitya sAkamabhyupagama iti vAcyam / tasya zraddhAmAtrazaraNatvAt , sarvaiH svasvAbhyupagatapadArthatattvajJAnasyaiva mokSahetutvokteH / atha pramANAdipadArthaparizodhanamapyAtmasAkSAtkArAyaivopayujyate sa eva zravaNamanananididhyAsanajanito mokSaheturiSyate, "AtmA vA'dAre draSTavyaH zrotavya" ityAdizrutAvArthakramasya balavattvAdAtmazravaNAdinA tadarzanaM bhAvayedityarthAdityAtmajJAnasyaiva mokSahetutvA bahustokAdipakSAzrayaNamanatiprayojanamiti cet , na, AtmasAkSAtkArasyApi yAvat svetarabhinnatvaprakArakasyAzrayaNe sAjhya pakSAnatikramAt , anyathA tatvajJAnajanakamananopayogitayA prmaannaadipdaarthprishodhnaanaaptteH| kizca zarIrAdibhinnatvAMze laukikasya tasya kathamaparokSazarIrAdyabhedabhramanivartakatvamiti sarvAMzaspaSTatArtha sarvaviSayakatvameva yuktamiti dig / etenaitadapItyAdinA vRddhabaudaprakriyApradarzanapUrva tanmatakhaNDanaM kRtaM, tattvajJAnAt pUrvamavidyAyA anAze tanmUlasaMskArAdyanuvRttau tattva For Private And Personal Use Only
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // // 334 // jJAnotpattyayogena sugatasya kevalina evaasiddheH| yadi ca yathA kaNTaka eva kaNTakaM harati, pittAdidoSotpAdanenaiva cauSadhaM vAtA-10 paricchedaH didoSaM tathA zamadamAdyavidyAvilAsa eva saMsAramUlAvilAsamiti mataM, tadA kevalAdajJAnAdvandha iti svaprakriyAvyAghAta eva, dshmH|| kaSAyaikArthasamavetAjJAnasyaiva bandhahetutvaprasaktyA'smanmatasAmrAjyAt , apakRSTAjJAnasya tatvajJAnApratibandhakatvoktAvapyutkRSTAjJAnatvena tatpratibandhakatvavyavasthitAvutkarSasya kaSAyasAmAnAdhikaraNyAtiriktatve mAnAbhAvAt , anyavyAvRttyAdivizeSasya tatra tatra bahuzo nirloThitatvAditidig / jJAnanihAsAt alpajJAnahAneH // 16 // virodhAnnobhayaikAtmyaM, syAdvAdanyAyavidviSAm // avAcyataikAntepyukti-rnAvAcyamiti yujyte||97|| na hi sarvAtmanaikasyaikadA jJAnastokAnmokSo bahutazcAjJAnAdvandha ityekAntayoravirodhaH syAdvAdanyAyavidviSAM sidhyati, yena tadubhayaikAtmyaM syAt / tathA'vAcyataikAnte svavacanavirodhaH pUrvavat // 17 // ___kutastarhi puNyapApabandhaH prANinAM yenAbuddhipUrvApekSAyAmiSTAniSTaM svadaivataH syAt ? kuto vA mokSo muneryataH pauruSAdiSTasiddhibuddhipUrvA syAt ? cArvAkamatameva vA 'bandhamokSAbhAva eva paralokAbhAvAditi na bhavet ? ityArekA nirAcikIrSavaH prAhuHajJAnAnmohino bandho, na jJAnAda viitmohtH||jnyaanstokaacc mokSaHsyAda-mohAnmohinonyathA // 9 // mohanIyakarmaprakRtilakSaNAdajJAnAyuktaH karmabandhaH sthityanubhAgAkhyaH svaphaladAnasamarthaH, krodhAdikaSAyaikArthasamavAyino mithyAjJAnasya ca ajJAnasya ca mohanIyakarmaprakRti lakSayataH puMso bandhanibandhanatvopapatteH 'sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnAdatte // 334 // For Private And Personal Use Only
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir sa bandha' iti vacanAt , tatonyatopi bandhAbhyupagametiprasaGgAt , kSINopazAntakaSAyasyApyajJAnAdvandhaprasakteH / prakRtipradezabandhastasyApyastIti cet, na, tasyAbhimatetaraphaladAnAsamarthatvAt sayogakevalinyapi saMbhavAdavivAdApanatvAt / na cAtrAgamamAtraM, yuktarapi sadbhAvAt / tathA hi, vivAdApannaH prANinAmiSTAniSTaphaladAnasamarthapudgalavizeSasaMbandhaH kaSAyaikArthasamavetAjJAnanibandhanastathAtvAtpadhyetarAhArAdisaMbandhavat / nAtra pratijJArthaMkadezatvAdasiddho heturdharmiNAnekAntAt , tasya pratijJArthadharmidharmasamUhaikadezatvepi prasiddhatvavacanAt , anityaH zabdaH zabdatvAdityatrApi hetorasiddhatvavirodhAt / na cAtra vizeSa dharmiNaM kRtvA sAmAnya hetuM bruvataH kazcidoSaH, prayatnAnAntarIyakaH zabdo vinazvaraH, prayatnAnAntarIyakatvAd ghaTavaditi ythaa| nanu zabdasya dharmitve pakSAvyApako hetuH syAt , samudraghoSAdeH prytnaanaantriiyktvaabhaavaat| tatotra prayatnAnAntarIyakaH zabdo viziSTo dharmIti cet , tarhi prANinAM pudgalavizeSasaMbandhasya dharmitve tathAtvasya ca hetutve dRSTAntAsiddhiprasakteH prakRtipradezabandhAbhyAmanaikAntikatvaprasaGgAcca vivAdApannatvavizeSaNamiSTAniSTaphaladAnasamarthatvavizeSaNaM ca yuktam , iSTAniSTaphaladAnasamarthapudgalavizeSasaMbandhatvasya hetoH kaSAyaikArthasamavetAjJAnanibandhanatvena vyAptasya pathyetarAhArAdiSu pudgalavizeSasaMbandhe suprasiddhatvAdudAharaNasya sAdhyasAdhanadharmavekalyAbhAvAt , hetozcAnanvayatvAsaMbhavAt , vivAdApanno dhUmonijanmA dhUmatvAnmahAnasadhUmavadityAdivat / na ceSTAniSTaphaladAnasamarthaH karmabandhaH pudgalavizeSasaMbandho na bhavati, pudgalasaMbandhena vipacyamAnatvAdrIhyAdivat / jIvavipAkiSu karmasu tadabhAvAtpakSAvyApako heturiti cet , na, teSAmapi sakarmajIvasaMbandhena vipacyamAnatvAt pudgalasaMbandhena vipacyamAnatvasya prasiddheH, pudgalakSetrabhavavipAkikarmavat pakSavyApakatvasiddheH / pUrvAnubhUtaviSayasmaraNena sukhaduHkhadAyiSu karmasu tadabhAvAt pakSAvyApakatvamasya hetorityapyanena nirAkRtaM, paramparayA pudgalasaMbandhenaiva teSAM vipacyamAnatvAcca / na kiMcitkarma sAkSA For Private And Personal Use Only
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // 335 // aSTasahasrI 4 tparamparayA vAtmana: pudgalasaMbandhamantareNa vipacyamAnamasti yena paudgalikaM na syAt / tato na karmabandhasya pudralavizeSasaMbandhitvamavivaraNam // siddham / nApISTAniSTaphaladAnasamarthatvaM dRSTakAraNavyabhicAre zubhetara phalAnubhavanasya svasaMviditasyAdRSTahetutvasiddheH, rUpAdijJAnasya cakSurAdyadRzyahetuvat / nanvevamajJAnahetukatve bandhasya midhyAdarzanAdihetutvaM kathaM sUtrakAroditaM na virudhyate iti cet, mithyAdarzanAviratipramAdakapAyayogAnAM kaSAyaikArthasamavAyyajJAnAvinAbhAvinAmeveSTAniSTaphaladAna samarthakarmabandhahetutvasamarthanAt mithyAdarzanAdInAmapi saMgrahAt saMkSepata iti budhyAmahe / tato mohina evAjJAnAdviziSTaH karmabandho na vItamohAditi sUktam / tathaiva buddherapakarSAnmohanIyaparikSayalakSaNAnmokSyati viparyaye viparyAsAdityadhigantavyaM, prakRSTazrutajJAnAdeH kSAyopazamikAt kevalApekSayA stokAdapi chadmasthavItarAgacaramakSaNabhAvinaH sAkSAdArhantyalakSaNamokSasya siddheH / tadviparItAttu mohavataH stokajJAnAt sUkSmasamparAyAntAnAM mithyAdRSTyAdInAM karmasaMbandha eva / iti cintitamanyatra // 98 // ' mohanIyeti ' mohanIya karmaprakRtiratra kaSAyAkhyA grAhyA, tallakSaNAttadviziSTAt, mithyAjJAnasyAjJAnasya ceti prasajyaparyudAsAbhyAmajJAnapadasyobhayArthatvAditi bhAvaH / 'kSINopazAnteti' na caivaM kaSAyatvenaiva sAmAnyato bandhahetutA, kiM kaSAyaviziSTAjJAnatvena gurutarakAryakAraNabhAveneti vAcyam / anvayavyatirekagrahasyaiva tatra sAkSitvAt tayozca pathyetarAhArAdisambandhadRSTAntena karmapudgalasambandhaM pratyajJAnatvenaiva prasiddheH, tatrAtiprasaGgabhaGgArthaM punaH kaSAyaikasamavetatva vizeSaNanivezAt, pAdau tantutvAdinA kAraNatve'pyanvayavyatirekAnuvidhAnasyaiva prayojakatvAt, anyathA zaktivizeSAbhAvavizeSAdereva hetutvaprasaGgAdvizeSaNavizeSyabhAvena vinigamanAvirahasyApyata eva nirAsAditi dig / na cAtreti pakSatAvacchedakAvacchedena For Private And Personal Use Only paricchedaH dazamaH // // 335 //
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir sAdhyasiddheruddezyatvAcAtra na dhvanirUpazabde siddhasAdhanam , asAdhAraNyaM tvanukUlatarkasAcivyAnna doSa iti bhAvaH / tIti tathA ca pakSatAvacchedakamAtrasyAhetutvAnna kA'pi doSAzaGketi bhaavH| AzrayAsiddhimAzaMkya pariharati na ceSTAniSTetyAdinA, uktahetau bhAgAsiddhimAzaGkaya pariharati jIvavipAkiSvityAdinA, evaM viziSTAjJAnaikahetukatve karmavandhasya ca sthite sUtravirodhamAzaGkaya pariharati nanvevamityAdinA, saMgrahAt saMkSepata iti mithyAdarzanAdInAM karmabandhavizeSahetutve'pi karmabandhasAmAnye dvAdazaguNasthAnasambhavyajJAnasyaiva hetutvakalpanAttatraiva tadantarbhAvAdityarthaH / vItamohAnmoharahitAt , bhASye buddherapakarSAt apakRSTabodhAt , mohanIyaparikSayalakSaNAtkaSAyamohodayAbhAvaviziSTAt , mokSaH kaivalyAtmA jIvanmokSaH, vipayaye mohakSayAbhAve buddharapakarSe, viparyayAd bndhsmbhvaadityrthH| tathA ca mohakSayaviziSTajJAnatvena kaivalyahetutaivetyarthaH, // 98 // nanvastu mohaprakRtibhiH kAmAdidoSAtmikAbhiH sahacaritAdajJAnAt puNyapApakarmaNoH zubhAzubhaphalAnubhavananimittayoH prANinAM bandhaH / sa tu kAmAdiprabhavo mahezvaranimitta evetyAzaGkAmapAkartumidamAhuH kAmAdiprabhavazcitraH, krmbndhaanuruuptH|| tacca karma svahetubhyo, jIvAste shuddhyshuddhitH||99|| ____kAmAdiprabhavo bhAvasaMsAroyaM naikasvabhAvezvarakRtastatkAryasukhaduHkhAdivaicitryAt / yase yasya kAryavaicitryaM tattannaikasvabhAvakAraNakRtaM, yathAnekazAlyakurAdivicitrakArya zAlibIjAdikaM, sukhaduHkhAdikAryavaicitryaM ca saMsArasya tsmaanaaymeksvbhaaveshvrkRtH| na tAvadayaM heturanizcitanyatirekatvAdagamakaH, sAdhyAbhAvenupapannatvagrAhakapramANasadbhAvAt / na hi kAraNasyaikarUpatve kAryanAnAtvaM yuktaM, zAlibIjAGkuravat / prasiddhastAvadekasvarUpAcchAlibIjAdanekAGkura kAryAyogaH, sa eva dRSTAntaH syAt / tataH sAdhvidaM vipakSe bAdhaka For Private And Personal Use Only
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 336 // www.kobatirth.org pramANamekasvabhAvakAraNakRtatvapratiSedhasya sAdhyasyAbhAve niyamenaikasvabhAvakAraNakRtatve'nekakAryatvasya sAdhanasya vyAvRttinizcayajananAt, vicitrakAryaM ca syAdekasvarUpakAraNakRtaM ca syAditi saMbhAvanAzaGkAvyavacchedAt / kAlAdinA vyabhicArI heturiti cet, na, tasyaikasvabhAvatvaikAntAsiddheH / apariNAminaH sarvathArthakriyA'saMbhavAt tallakSaNatvAdvastunaH sadbhAvameva tAvanna saMbhAvayAmaH / sattvasyArthakriyayA vyAptirasiddheti na mantavyaM tadrahitasya khapuSpAderasattvanizcayAt / nanvasatopyasa ditipratyayalakSaNArthakriyAkAritvAnna tayA sattvasya vyAptiriti na zaGkitavyaM, vyApakasya tadatanniSThatayA vyApyAbhAvepi bhAvAvirodhAt tadvyApterakhaNDanAt / kramayaugapadyAbhyAmarthakriyAvyAptirasiddheti cet, na, prakArAntareNArthakriyAyAH saMbhavAbhAvAt ekasyaikAmevArthakriyAM saMpAdayato na kramo nApi yaugapadyaM, tasyAnekakAryaviSayatvAditi cet, na tAdRzasya vastunosaMbhavAt / sarvasya bAhyAmarthakriyAM kurvato'ntaraGgasvajJAnalakSaNArthakriyAkAraNasyAvazyaMbhAvitvAdanyathA yogino'sarvajJatvaprasaGgAt padArthasyAnekakSaNasthAyinaH krameNAkrameNa vAnekakAryakAritvasiddherekakSaNasthAyinonabhyupagamAt tathApratItyabhAvAca / kramayaugapadyayoH pariNAmitvena vyAptirasiddheti cet, na, apariNAminaH kSaNikasyeva nityasyApi kramayaugapadyavirodhAt / tataH kasyacitpariNAmitvAbhAve kramayaugapadyAbhAvAdarthakriyApAyAt sasvAnupapattervastutvasaMbhAvanAbhAva eveti nizcitam / tatra kAladezAvasthAsvabhAvabhinnAnAM tanukaraNabhuvanAdInAM kilAyaM karteti mahacitraM, prakRtapramANabAdhanAt / etenezvarecchA pratyuktA, tasyA api nityaikasvabhAvAyAH kAryavaicitryAnupapattervastutva saMbhAvanAnupapattezcAvizeSAt / na caitenAsyAH saMbandhastatkRtopakArAnapekSaNAt / na hi nityAdekasvabhAvAdIzvarAt kazcidupakAraH sisRkSAyAstathAvidhAyAH saMbhavatyanarthAntarabhUto, nityatvavirodhAt / nApyarthAntarabhUtaH / saMbandhAsaMbhavAdanupakArAt upakArAntare navasthAprasaGgAta / tato vyapadezoSi mA bhUt Izvarasya sisRkSeti / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dazamaH // // 336 //
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " tatra samavAyAttathAvyapadeza iti cet, na, sarvathaikasvabhAvasya samavAyitvanimittakAraNatvAdinAnAsvabhAvavirodhAt / mahezvarasyAbhisandheranityatvepi samAnaprasaGgaH, padArthAntarabhUtasyAbhisandhestena saMbandhAbhAvasya tatkRtopakArAnapekSasya vyapadezAsaMbhavasya (cA) vizeSAt, sakalakAryANAmutpattivinAzayoH sthitau ca mahezvarAbhisaMdherekatve sakRdutpatyAdiprasaGgAdvicitratvAnupapatteriti / tadanekatvepyakamatve'syaiva doSasyopanipAtAt kramavantve keSAMcitkAryANAM sakRdutpattyAdidarzanavirodhAt kathamanityobhisaMdhirIzasya syAt ? sannapyasau yadIzvarasisRkSAnapekSajanmA tadA tanvAdayopi tathA bhaveyuriti na kAryatvAdihetavaH prayojakAH syuH / sisRkSAntarApekSajanmA cet, anavasthA / buddhipUrvakatvAdicchAyA na doSa iti cet sA tarhi buddhirIzvarasya yadi nityaikasvabhAvA tadA kathamanekasisRkSAjananahetuH kramato yujyeta yugapadvA ? pUrvapUrvasisRkSAvazAduttarottarasisRkSotpattirnityaikasvabhAvabodhasyApi mahezvarasya na viruddhA tatsamAnasamayAnekatanvAdikAryotpattizca pUrvasisRkSAta uttara sisRkSAyAstatsamAnakAlatanvAdikAryANAM ca bhAvAdanAditvAt kAryakAraNapravAhasyeti cet, na, ekasvabhAvasyezvarabodhasyaikasya pUrvapUrvasisRkSApekSAvirodhAt, tadapekSAyAM svabhAvabhedAdanityatApatteH / atha sisRkSAtanvAdikAryotpattau nezvarabodhaH sisRkSAntaramapekSate, tatkAryANAmeva tadapekSatvAditi mataM, tadapyasat, nityezvarabodhasya tadanimittatvaprasaGgAt / tadabhAve'bhAvAttasya tannimittatve sakalAtmanAM tannimittatA syAd, vyatirekAbhAvAvizeSAt / athAsarvagatasyezvarabodhasya nityatvAtkAlavyatirekAbhAvepi na dezavyatirekAsiddhiH / sakalAtmanAM tu nityasarvagatatvAtkAladezavyatirekAsiddhiriti mataM, yahiM dikkAlAkAzAnAM tata eva sarvotpattimannimittakAraNatA mA bhUt / etenaivezvarasya tannimittakAraNatvaM pratikSiptaM, nityezvarabodhasyApi tannimittatve sakRt sarvatrotpitsukAryANAmutpattirna syAt, tasya sarvatrAbhAvAt zarIra pradezavartinopi sarvatra 57 For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 337 // paricchedaH dshmH|| bahinimittakAraNatve dezavyatirekasyApyabhAvAt kathamanvayamAtreNa tatkAraNatvaM yuktam ? nityezvarajJAnasya sarvagatatveSyayameva doSaH / tasyAnityAsarvagatatvAt kAladezavyatirekasiddhestanvAdau nimittakAraNatvasiddhiriti ceta, na, Izvarasya kadAcitkacidbodhavaidhurye sakalaveditvavirodhAt / yadi punaraparAparasarvArthajJAnasyAvicchedAt sadAzeSaveditvamaviruddhaM tadA kuto vyatirekastasya sidhyet ? kathaM cAnityasya bodhasyezvarabodhAntarAnapekSasyotpattirna punaH simRkSAtanvAdikAryANAmiti vizeSahetovinA pratipadyemahi ? tasya bodhAntarApekSAyAmanavasthAnaM tadavastham / syAnmataM,-pUrvapUrvabodhasisRkSAvazAduttarottarabodhasisRkSAtanvAdikAryANAmutpatteranAditvAkAryakAraNabhAvasya bIjAGkurAdivadayamadoSa iti, naitatsAram , IzvarakalpanAnArthakyaprasaGgAt / tadbhAve bhAvAdbodhAdikAryANAM tatkAraNatvasiddhena narthakyamiti cet, na, vyatirekA siddheH, anvayamAtreNa kAraNatve tadakAraNatvAbhimatAnAmapi ttprsnggaat| na caikasvabhAvAdbodhAtkAmAdikAryavaicitrya kramatopi yujyate mahezvarasimakSAbhyAmiti, kimanayA cintayA ? tayorekasvabhAvatvepi karmavaicitryAtkAmAdiprabhavavaicitryamiti cet, yuktametat kiMtu nezvarecchAbhyAM kiMcit , tAvatArthaparisamAptaH, sati karmavaicitrye kAmAdiprabhavavaicitryasya bhAvAdasatyabhAvAt " kAmAdiprabhavazvitraH karmabandhAnurUpataH" ityasyaiva darzanasya pramANasiddhatvAta , anizcitAnvayavyatirekayorIzvarecchayoH kAraNatvaparikalpanAyAmatiprasaGgAt / etena viramyapravRttisannivezavizeSAdibhyaH pRthivyAderbuddhimatkAraNapUrvakatvasAdhanenezvaraprApaNaM pratyuktaM, dharmAdharmAbhyAmevAtmanaH zarIrendriyabuddhIcchAdikAryajananasya siddheH, buddhimatkAraNapUrvakatvamantareNApi viramyapravRttisannivezavizeSakAryatvAcetanopAdAnatvArthakriyAkAritvAdInAM sAdhanAnAmupapattestataH pRthivyAderbuddhimatkAraNapUrvakatvAsiddheH / nanu prAkkAyakaraNotpatterAtmano dharmAdharmayozca svayamacetanatvAdvicitropabhogayogyatanukaraNAdisaMpAdanakauzalAsaMbha // 337 // For Private And Personal Use Only
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org I vAt tannimittamAtmAntaraM, mRtpiNDakulAlavaditi cet, na evamapi prakRtasAdhanavyatirekAnizcayAt / tathA hi tanukaraNabhuvanAdikaM vivAdApanaM buddhimatkAraNapUrvakaM viramyapravRtteH sannivezaviziSTatvAdacetanopAdAnatvAdarthakriyAkAritvAtkAryatvAdvA ghaTavaditi sAdhanamucyate, tasyAtmAntaramIzvarAkhyaM buddhimatkAraNamantareNA cetanasyAtmano'nIzasya dharmAdharma yozcAcetanayorvicitropabhogayogyatanukaraNabhuvanAdinirmApaNakauzalAsaMbhavAttannimittakAraNamAtmAntaraM buddhimatkAraNamepitavyamityanena vyatirekaH samarthyate / kulAlamantareNa mRtpiNDadaNDAdeH svayamacetanasya ghaTAdiniSpAdana kauzalAsaMbhavavaditi vaidharmyadRSTAntapradarzanam / satyeva kulAle mRtpiNDAderghaTAdisaMpAdanasAmadarzanAditi cAnvayasamarthanamabhidhIyate / na caitadabhidhAtuM zakyamanyathAnupapatterabhAvAt / buddhimatA kAraNena vinA viramyapravRttyAderasaMbhavAdanyathAnupapattirastyeveti cet, na tasyApi vitanukaraNasya tatkRterasaMbhavAt kAlAdivat tAdRzopi nimittabhAve karmaNAmacetanatvepi tannimittatvamapratiSiddhaM, sarvathA dRSTAntavyatikramAt / yathaiva hi kulAlAdiH satanukaraNaH kumbhAdeH prayojako dRSTAntastanukaraNabhuvanAdInAmazarIrendriyezvaraprayojakatvakalpanayA vyatikramyate, tathA karmaNAmacetanAnAmapi tannimittatvakalpanayA buddhimAnapi dRSTAnto vyatikramyatAM, vizeSAbhAvAt / syAnmataM- 'sazarIrasyApi buddhIcchAprayatnavata eva kulAlAdeH kArakaprayoktRtvaM dRSTaM kuTAdikAryaM kartumabuddhyamAnasya tadadarzanAd, tadbuddhimatopIcchApAye tadanupalabdhestadicchAvatopi prayatnAbhAve tadanupalambhAt / tadvadvitanukaraNasyApi buddhimataH sraSTumicchataH prayatnavataH zazvadIzvarasya samastakArakaprayoktRtvopapatterna dRSTAntavyatikramaH sazarIratvettarayoH kArakaprayuktiM pratyanaGgatvAt / na hi sarvathA dRSTAntadASTantikayoH sAmyamasti tadvizeSavirodhAditi, tadayuktaM, vitanukaraNasya buddhIcchAprayatnAnupapattermuktAtmavat, zarIrAdvahiH saMsAryAtmavat, kAlAdivadveti / zarIrendriyAdyutpatteH pUrvamAtmanA vyabhicAra iti cet, For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.cbabirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dshmH|| baSTasahasrI hai na, tasyApi buddhIcchAprayatnarahitatvopagamAdanyathA svamatavirodhAt / pareSAM tu tasya sazarIrasyaiva buddhyAdimattvAbhyupagamAnna tenaavivrnnm|| nekAntaH / nanu cezvarasya dharmitve tadapratipattAvAzrayAsiddho heturiti cet, na, prasaGgasAdhanevazyamAzrayasyAnanveSaNIyatvAt ttprti||33|| pattisadbhAvAcca / nanu yataH pramANAdIzvarasyAsmadvilakSaNasya dharmiNaH pratipattistenaiva heturbAdhyate iti cet, na, AtmAntarasya sAmAnyenezvarAbhidhAnasya dharmitvAt sakalakArakaprayoktatvena buddhyAdimattvena ca tasya vivAdApannatvAt / atha * tanvAdikArakANi vivAdApannAni cetanAdhiSThitAni, viramyapravRttyAdibhyo vAsyAdivadityanumAnAt samastakArakaprayoktatvaM buddhyAdisaMpannatvaM cezvarasya sAdhyate / tato'zarIrendriyatvam , anAdyanantatanvAdikAryasaMtAnanimittakAraNasyAnAdyanantatvasiddheranAdyanantasya zarIratvavirodhAt / azarIratvamapi tasyAnAdyanantamastu buddhIcchAprayatnavat / iti mataM, tadayuktaM, pramANabAdhanAt / tathA hi, nezvare'zarIratvamanAdyanantama| zarIratvAt , paraprasiddhyA kAyakaraNotpatteH pUrvamasmadAdyazarIratvavat / nezvarabuddhyAdayo nityA buddhyAditvAdasmadAdibuddhyAdivaditi / etenAgamAt ' apANipAda ' ityAderIzvarasyAzarIratvasAdhanaM pratyAkhyAtaM, tasya yuktibAdhitatvAt / tata eva sazarIro mahezvarostviti cet, na, taccharIrasyApi buddhimatkAraNApUrvakatve tenaiva kAryatvAdihetUnAM vyabhicArAt / tasya buddhimatkAraNapUrvakatve vA'parAparazarIrakalpanAyAmanavasthAprasaGgAt pUrvapUrvasvazarIreNottarottarasvazarIrotpattau bhavasya nimittakAraNatve sarvasaMsAriNAM tathAprasiddherIzvarakalpanAvaiyarthyAt , svopabhogyabhavanAdyutpattAvapi nimittakAraNatvopapatteH iti na kAryatvAcetanopAdAnatvasannivezaviziSTatvahetavo gamakAH syuH / sthitvApravartanArthakriyAdi cetanAdhiSThAnAditi niyame punarIzvarAderapi mA bhUt / anyathezvaradikkAlAkAzAzcetanAdhiSThitAH syuH, sarvakAryeSu kramajanmasu sthitvA pravartanAdartha kriyAkAritvAdvA(ca vA)syAdivaditi nyAyAt / tathA cezvaropIzvarAnta NAGAR // 338 // For Private And Personal Use Only
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org reNAdhiSThita ityanavasthA syAt, anyathA syAttenaivAsya hetorvyabhicAraH / nAyaM prasaGgo, buddhimattvAditi cet, tata eva tarhi prahINatanukakaraNAdayaH prANino mA bhUvan / yathaiva hi buddhimAnIzvaro nAdhiSTAtrantaraM cetanamapekSate tathA prahINAn kubjAdizarIrakaraNAdInapi mAsma karot sAtizayaM tadvidaH prahINasvakAryAkaraNadarzanAt / prahINatanukaraNAdayaH prANinAM karmaNo vaicitryAditi cet, tarhi karmaNAmapi teSAmIzvarajJAnanimittatve samAnaprasaGgaH, tAnyapi prahINatanukaraNAdikAraNAni mA bhUvanniti / tadanimittatve tanukaraNAdepi tannimittasvaM mA bhUdvizeSAbhAvAt / evaM cArthakriyAderapi tAbhyAmekAntikatvaM karmaNaH sthANozcArthakriyAkAritva-sthitvA pravartanayozcetanAdhiSThAnAbhAvepi bhAvAt / tataH karmabandhavizeSavazAccitrAH kAmAdayastataH karmavaicitryamiti sthitam / na hi bhAvasvabhAvopAlambhaH karaNIyonyatrApi tathaiva tatprasaGgAnivRtteH / yathaiva hi kathamacetanaH karmabandhaH kAmAdivaicitryaM kuryAt kAmAdirvA cetanasvabhAvaH kathamacetanaM karmavaicitryamiti tatsvabhAvasyopAlambhaH pravartyate kathamacetanamunmattakAdibhojanamunmAdAdivaicitryaM vidadhIta prANinAmunmAdAdiva cetanaH kathamacetanaM mRdAdi rUpavaicitryamityapi tatsvarUpopAlambhaH kimiti prasajyamAno nivartyate ? tathAdRSTatvAditi cet, tata eva prakRtasvabhAvopAlambhopi nivartyatAM, tathAnumitatvAt / na caivamIzvarasyApyanumitatvAdupAlambhaprasaGganivRttiH syAditi zaGkanIyaM, tadanumAnasyAnekadoSaduSTatvAt / tathA hi tanukaraNabhuvanAdeH kAryatvAdisAdhanaM kimekabuddhimatkAraNatvaM sAdhayedane kabuddhimatkAraNatvaM vA ?, prathamapakSe prAsAdAdinAneka sUtradhArayaja mAnAdihetunA tadanaikAntikam / dvitIyapakSe siddhasAdhanaM, nAnAprANinimittatvAttadupa bhogyatanvAdInAM teSAM tadadRSTakRtatvAt / etena buddhimatkAraNasAmAnyasAdhane siddhasAdhanamuktaM, tadabhimatavizeSasyAdhikaraNasiddhAntanyAyenApyasiddheH / sAmAnyavizeSasya sAdhyatvAdadoSa iti cet, na dRSTAdRSTavizeSAzrayasAmAnyavikalpadvayAnativRtteH dRSTavizeSAzrayasya sAmAnya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailasagarsuri Gyanmandir paricchedaH dshmH|| aSTasahastrIsya sAdhyatve sveSTavighAtAt , adRSTavizeSAzrayasya sAmAnyasya sAdhyatve sAdhyazUnyatvaprasaGgAnidarzanasya / dRSTetaravizeSAzrayasAmAnyavivaraNam // sAdhanepi svAbhimatavizeSasiddhiH kutaH syAt ?. adhikaraNasiddhAntanyAyAditi cet , koyamadhikaraNasiddhAnto nAma?, yatsiddhAvanyaprakara NasiddhiH sodhikrnnsiddhaantH| tato dRSTAdRSTavizeSAzrayasAmAnyamAtrasya buddhimannimittasya jagatsu prasiddhau prakaraNAjagannirmANasamarthaH // 339 // samastakArakANAM prayoktA sarvavidaluptazaktirvibhurazarIratvAdivizeSAzraya eva sidhyatIti cet , syAdevaM, yadi sakalajagannirmANasamarthenaikenasamastakArakANAM prayoktatvasarvajJatvAdivizeSopetenAvinAbhAvi dRSTetaravizeSAdhikaraNabuddhimatkAraNasAmAnyaM kutazcit sidhyet / na ca sidhyati, anekabuddhimatkAraNenaiva svopabhogyatanvAdinimittakAraNavizeSeNa tasya vyAptatvasiddheH samarthanAt / tathA sarvajJavItarAgakartRkatve sAdhye ghaTAdinAnaikAntikaM sAdhanaM, sAdhyavikalaM ca nidarzanam / sarAgAsarvajJakartRkatve sAdhyepasiddhAntaH / sarvathA kAryatvaM ca sAdhanaM tanvAdAvasiddhaM, tasya kathaMcitkAraNatvAt / kathaMcitkAryatvaM tu viruddhaM, sarvathA buddhimannimittatvAsAdhyAdviparItasya kathaMcivuddhimannimittatvasya sAdhanAt / tathA pakSopyanumAnabAdhitaH syAt , ' akRtrimaM jagat , dRSTakartRkavilakSaNatvAt khAdivat ' ityanumAnasya tadbAdhakasyAnyatra samarthitatvAt / iti sUktaM, nezvarakRtaH saMsAra iti / nanu yadi karmabandhAnurUpataH saMsAraH syAnna tarhi keSAMcinmuktiritareSAM saMsArazva, karmabandhanimittAvizeSAditi cet . na, teSAM zuddhyazuddhitaH prati muktItarasaMbhavAdAtmanAm / na hi jIvAH zazvadazuddhita eva vyasthitAH syAdvAdinA yAjJikAnAmiva, kAmAdisvabhAvatvanirAkaraNAt , tatsvabhAvatve kadAcidaudAsInyopalambhavirodhAt / nApi zuddhita evAvasthitAH kApilAnAmiva, prakRtisaMsargepi tatra kAmAdyupalambhavirodhAt , prakRtAveva kAmAyupalambhe puruSakalpanAvaiyAt , tadupabhogasyApi tatraiva saMbhavAt / na hyanyaH kAmayate'nyaH kAmamanubhavatIti vaktuM yuktam / nApi sarve saMbhavadvizuddhaya eva jIvAH *60-%EREOS Vi // 339 // For Private And Personal Use Only
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir OM%AGRAA pramANataH pratyetuM zakyAH, saMsArizUnyatvaprasaGgAt / kiM tarhi ? zuddhyazuddhibhyAM vyavatiSThante, 'jIvAste zuddhyazuddhitaH' iti vacanAt / tataH zuddhibhAjAmAtmanAM prati muktirazuddhimAjAM saMsAraH / keSAMcit prati muktiH svakAlalabdhau syAditi pratipattavyam / / 99 // ke punaH zuddhyazaddhI jIvAnAmityAhuH__ yasya yasyeti yasya yasya kAraNasya yad yatkAryavaicitryaM tasya tasya tattannaikasvabhAvakAraNakRtamiti yojanIyam / zAlibIjAGkaravaditi zAlibIjAdekarUpAcchAlyaGkarasyevotpatinaM tvanyasyeti darzanAditi bhaavH| tato'sAdhvidaM vipakSe bAdhakaM pramANamiti vyAvRttinizcayajananAdityagretanamatra sambadhyate, tatra ca paJcamI lyablope vyAvRttinizcayajananamabhipretya yadidaM vipakSe bAdhakaM pramANamuktaM tadasAdhviti yogaH, zaGkAvyavacchedAdityatra cAkAraprazleSaH kaaryH| kAlAdinetyanantaraM ca cakAro'dhyAhAryaH, sadbhAvamevetyataH pUrvamekAntanityasya kSaNikasya veti zeSaH / vyApakasyArthakriyAlakSaNasya, tadaniSThatayA ( tadataniSThatayA ) vyApyatvAbhimatavastutvAvyApyatayA, etenaikasvabhAvezvarakhaNDanena, 'abhisandheriti' abhisandhirIzvare sisRkSAsambandhaH, etena karmavaicicyAdeva kAmAdiprabhavavaicitryasamarthanena, bhASye tasyApi buddhimataH kAraNasyApi, vitanukaraNasya tanukaraNarahitasya, tatkRteH karaNabhuvanAdikRteH, kAlAdivaditi TIkAkRtokto dRSTAntastAdRzo'pItyapretanabhASyaphakkikayA'nveti, tadvadvitanukaraNasyApIti prayogazcAtra kArya sakartukaM kAryatvAt ghaTavadityAkAra eva, pakSatAvacchedakaM ca prAgabhAvapratiyogitvaM na tu kRtisAdhyatvAdikamiti na siddhasAdhanaM, pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddheruddezyatvAcana ghaTAdirUpakAryasya sakartRkatvasiddhvaMzato'pi tat , na cAtrazarIrajanyatvamupAdhirakarAdau sAdhyavyApakatvasandehe'pi sandi For Private And Personal Use Only
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir kI aSTasahasrI| vivrnnm|| paricchedaH dshmH|| // 34 // gdhopAdhitvasya durvAratvena tadAhitavyAbhicArasaMzayasattvenAnumAnAnavatArAllAghavAd vyabhicArajJAnatvenaiva virodhitvAt pakSatatsamayorapi vyabhicArasaMzayasya tathAtvAditi vAcyam , prakRte kAryatvAvacchinnaM prati kartRtvena kAraNatvanizcayAllAghavatarkAvatAre vyabhicArasaMzayasyAvirodhitvAt , anukUlatarkAnavatAra eva vyabhicArasaMzayAdhAyakasya sndigdhopaadherdosstvaadityaahuH| 'vitanukaraNasyeti' IzvaraH buddhIcchAprayatnavAnna bhavati, vitanukaraNatvAnmuktAtmavaditi prayogaH / pareSAM tu jainAnAM tu, tasya zarIrendriyAdyutpattiprAkkAlavartina AtmanaH, sazarIrasyaiveti atra taijasakArmaNAbhyAmiti zeSaH / tatpratipattisadbhAcAceti tathA ca vikalpasiddhadharmyupagamAnAzrayAsiddhiriti bhAvaH / nezvara iti yadyapyazarIratvaM zarIraparigrahAtyantAbhAvo'nAdyanaMtatvena vyApta iti hetorviruddhatvaM, tathApyAtmaniSThasya zarIraparigrahAbhAvasya dhvaMsaparyavasitasya grahAnna doSa iti bodhyam / ' eteneti' Izvare'zarIratvasya kAdAcitkatvAnumAnapradarzanenetyarthaH / kathaM vA'pANipAdatvapratipAdaka evAgamaH pradezAntare Izvarasya vedAdipraNinISayA brahmAdizarIraparigrahaM pratipAdayan svAGgaireva na virundhyAt / bhUtAvezanyAyena tasya brahmAdizarIraparigrahopapattiriti ced, dUrAd bhrAnto'si, bhUtAvezasyApi svIyavaikriyazarIreNAtmAntarazarIre bhUtapravezarUpasya tadadRSTahetukatvAt , anyathAtmavibhutvapakSe sarvatra sarvAvezApatteH, tasmAdadRSTahetukayorAbezaparigrahayormadhyenaikatarasyApIzvare sambhava iti suSTuktaM shriihemsuuribhiH|| " dharmAdharmoM vinA nAGgaM, vinAGgena mukhaM kutaH / mukhAdvinA na vaktRtvaM, tacchAstAraH pare katham // 1 // " ityAdi, athAveze Avizato'dRSTaM na hetuH kiM tvAvezAdhikaraNasya tatastadgatayoreva sukhaduHkhayorutpAdanAt tatparAdRSTenezvarasya brahmAdizarIragrahopapattiriti cet , na, Aveze Avizato'pyadRSTasya tadgatabandhodayanirjarAdinirvAhakasya hetutvenobhayAdRSTajanyatvavya // 34 // For Private And Personal Use Only
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vasthiteH, anyathA muktasyApi kvacidAvezApatteH, kiM cAvizata IzvarasyAvezAdhikaraNabrahmAdyAtmabhinnatve brahmaviSNuzivaikyapratipAdakazrutivirodho'pi na ca zatrAvezavadrahmAdizarIre vedAdihetAvIzvarAvezopapattiH, tacchabde (be) taccharIrasyeva tadadRSTasyApi hetutvAt dRSTamaryAdAtikrame ca vinaiva zarIrAvezaM vedAdyuccAreNa vyavahAraM nirvAhayediti na kiJcidetat, sarvAvezavAsanAM cAnupadameva nirAkariSyAmaH / IzvarAderapi mAbhUdityatra sthitvA pravarttanArthakriyAdIti yogaH / ' anyatheti ' na ca svavRttijJAnavizeSyatvaM svajanyavyApArabhAgitvaM vA cetanAdhiSThita mIzvarAdAvapyaviruddhamitISTApattiratreti zaGkanIyam / kartRsAkSivyavasthayA jJAnamAtreNAdhiSThitatvAsiddherAdyasya vyApAre'pi vyApArAntarApekSAyAmanavasthApattezca dvitIyasya nirAsAditi bhAvaH / unmattakAdiyo (bho)janaM dhattUracUrNAdiprayogaH, mRdAdistu (kha) pavaicitryaM suvarNAbhiprAyeNa vicitrAM mRdAdipracayasvanAmityarthaH / teSAM tadadRSTakRtatvAditi tathA ca tanukaraNabhuvanAdikaM sakartRkaM buddhimatkartRkaM vetyAdAvadRSTadvArA'smadAdinA siddhasAdhanamarthAntaraM veti bhAvaH / ' tadabhimateti' ekakartRsiddhau tadgatasArvajJyAdisiddherevAdhikaraNasiddhAntAdhInatvAbhyupagamAdityarthaH / sveSTavighAtAditi katipayakArakaprayoktRtvAsarvaveditvapratihatazaktikatvAvibhrutvasazarItvAdisiddhiprasaGgAdityarthaH / na ca siddhyatIti lAghavAvatAre'pi vyApakatA navacchedakarUpeNAnumiteranabhyupagamAdityarthaH / itisUktaM nezvarakRtaH saMsAra iti, evaM ca tanvAdikAryasya kartRjanyatve sAdhye jJAnAdereva janakatvena karturajanakatvAd bAdha iti pratyakSajanyatvamicchAjanyatvaM kRtijanyatvaM ca pRthak pRthak sAdhyata iti tadAzrayatayezvarasiddhAvadoSaH, nikhilopAdAnagocarapratyakSAzrayasyAnyasyAsambhavAt, na hi dvyaNukAdyupAdAnagocarapratyakSamasmadAdeH sambhavatIti dakSamanyoktamapyakiJcitkaraM draSTavyam, tattatpu For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam || // 349 // www.kobatirth.org ruSIyaghaTAdyarthipravRttiM pratyeva tattatpuruSIyaghaTAdimattvaprakArakopAdAnapratyakSatvena hetutvAtkAryatvAvacchinne pratyakSatvena hetutve mAnAbhAvAt cikIrSAyA api pravRttAveva hetutvenecchAtvena kRterapi vilakSaNakRtitvena ghaTAdAveva hetutvena kRtitvenApi kAryatvAvacchinnaM pratyahetutvAt, na ca pravRttAviva ghaTAdAvapi pratyakSecchayoranvayavyatirekAbhyAM hetutve siddhe tatkAryatAvacchedakaM | lAghavAt kAryatvameva kalpyate, ghaTatvapaTatvAdInAmAnantyAt zarIralAghavamapekSya saGgrAhakatvalAghavasya balavattvAt, kRterapi yadvizeSayoriti nyAyena sAmAnyato hetutvasiddhiriti vAcyam / evaM sati zarIratvena ceSTAtvena ca hetutvAnnityazarIraceSTayorapi siddhyApatteH / na ca paramANava eva prayatnavadIzvarAtmasaMyogajanyaceSTAvanta Izvarasya nityAni zarIrANi TIkAprathama zlokavyA|khyAne udayanAcAryaistathA svIkRtatvAt, ceSTAyA nityatve tu mAnAbhAvo'nityaceSTAyA api sargAdau sambhavAt, IzvaraprayatnAdhInaceSTAvatAM sarveSAmeva vezvarazarIratvam, ata eva sarvAvezaparA sarvAbhedazrutiriti vAcyam, paramANUnAM nityezvarazarIratve tadgatakriyAyA api nityAyAzceSTAyAH kalpanApatteH, sarvAveze ca sarvatra kriyAmAtrasya ceSTAtvaparyavasAne vilakSaNaceSTAtvajAtyucchedApatteH sarvazarIrAvacchinnavilakSaNamanaHsaMyogajanakaprayatnavadAtmasaMyogarUpasarvAvezasvIkAre ca pratyAtmaniyatamanobhinnamanaHpravezanena sarveSAmunmAdajanakatAyA IzvarasyApatteH, anyathAvezapadArthAghaTanAt, upamAmAtrasya sarvAtmasAdhAraNatvAt sarvAtmaguNasAdhAraNakAraNatvena punarAvezakAraNatvaM nezvarasya yuktimat kAlAdivaditi dig / kiM ca guNasya sAzrayatvavyAptau mAnAbhAvAdupAdAnapratyakSasya nirAzrayasyaiva siddhau vedAntimatasAmrAjye kathaM naiyAyikAbhimatezvarasiddhiH / kiJcopAdAnapratyakSaM laukikameva janakamiti kathaM tAdRzapratyakSAzrayatayezvaraH siddhyet, sannikarSadoSavizeSAdiniyamya laukikaviSayatA yA stajjJAne - For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62% paricchedaH dazamaH // // 341 //
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir 9 bhAvAt , yadi ca praNidhAnAdyartha manovahanADyAdI pravRttisvIkArAdanumityAdisAdhAraNa yaddhavicchinne padArthapravRttistaddharmA vacchinne tatprakArakajJAnaM heturiti mataM, tadezvare jJAnamAtrasiddhAvapi kathaM pratyakSasiddhiH, pratyakSatvameva cendriyajanyatAvacchedaka lAghavAna tu janyapratyakSatvaM gauravAditi kA pratyAzA nityapratyakSAzrayasyezvarasya / yattu dIdhitikRtoktaM ghaTatvAdyavacchinne kRtitvena hetutve'pi khaNDaghaTAdyutpattikAle kulAlAdikRterasacAdIzvarakRtisiddhiriti, tadasat , ghaTatvAdyavacchinne vijAtIyakRtitvenaiva hetutvAt kRtitvena vyApakadharmeNAnyathAsiddheratattvAt / kecittu kulAlAdikRteH svaprayojyavijAtIyasaMyogasambandhena khaNDaghaTotpattikAle'pi sattvAnezvarakRtisiddhiH, na ca vaizeSikanaye zyAmaghaTAdinAzottaraM raktaghaTAdyutpattikAle prAktanaparamANudvayasaMyogadvathaNukAde zAnnaiva sambhavatIti vAcyam / pUrvasaMyogAdidhvaMsapUrvadvayaNukAdidhvaMsAnAmuttarasaMyogadvacaNukAdAvantataHkAlopAdhitayA'pi janakatvAttatkAle'pi kulAlAdikRteH svaprayojyavijAtIyasaMyogena satvAt , anyathA ghaTatvAMdyavacchinne daNDAdihetutAyA api bhaGgApatteH, na ca daNDAdeH svaprayojyavijAtIyasaMyogena hetutve'pi kRterlAghavAdvizeSyatayaiva tattvamucitaM, na ca kulAlakRtistadA tayA'stIti vAcyam / vijAtIyasaMyogatvenApi sambandhatve gauravAbhAvAt , nizcitAvyabhicArakatvAcca svaprayojyatvasya tu sambaddhasambandhatvAdityAdi / yattu bhaTTAcAryairuktaM tattatkAryANAM dezakAlAdiniyama IzvarecchAta eveti tatsiddhiH, vadanti hi pAmarA apIzvarecchaiva niyAmiketi, tadapi hRdayadarIharUDhagUDhazraddhAlatollAsamAtraM, pAmarasaMvAdasya niyatiniyAmakatve'pi bhUmnA darzanAt , sA ca tattvAntaraM vA kevalajJAnaM vetyanyadetat , tathAbhavitavyataiva sarvatra niyAmiketi tu prAmANikaH pravAdaH, tasyAH sakalakAraNAkSepakatvena sarvasaMvAdAt / yadapi teSAM padyaM / For Private And Personal Use Only
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shil Kalassagarsur Gyanmandie aSTasahasrI vivaraNam // paricchedaH dshmH|| // 342 // RSANSARSARDS samAlocya kSudreSvapi bhavananAthasya bhuvane, niyogAdbhUtAnAM mitasamitidezasthitilayam // aye! keyaM bhrAntiH satatamapi mImAMsanajuSAM, vyavasthAtaH kArye jagati jagadIzAparicayaH // 1 // iti // tadupari madIyAni padyAni // anitye nitye vA niyatiniyamAdvastuni jani-vyavasthAM dharmANAM sthitimapi samAlocya vizadAm // aye ! keyaM bhrAntiH satatamapi tarkavyasaninAM, vRthA yadvyApAro jagati jagadIzasya gditH||1|| pravAheNAnAdiH sa ca parivizuddhopi gadito, malAtyantAbhAvAnnanu bhavati zuddhigaMganavat // tamekaM manyantAM sahazagatibhedAgrahavazA-nirAzAnAM sarva saphalamaphalaM kugrahajuSAm // 2 // yadevaitadpaM prathamamatha sAlambanapade, tadeva dhyAnasthaM ghaTayati nirAlambanasukham // ramAgaurIgaGgAvalayazarakuntA'sikalitaM, kathaM lIlArUpaM sphuTayatu nirAkArapadavIm // 3 // atA lIlaizItyapi kapikulAdhItacapala-svabhAvoddhAntatvaM vidadhati parIkSAM hi sudhiyaH / na yadvayAnasyAGgaM tadiha bhagavadrapamapi kiM, jagallIlAheturbahuvidhamadRSTaM vijayate // 4 // tato yo yogAGgairbahubhiriha gAGgairiva jalai-vizuddhaH zuddhAtmA'labhata virajAH siddhapadavIm // niSevyo dhyeyo'sau nirupadhivizuddhirbhagavato, hyupAsyatve tantraM na tu vimtkkvibhutaa||5||" kAmAdIti jIva(jIvAtma)tvAvacchedenAyaM niSedhaH, tena nAMzato bAdhaH, sambhavadvizuddhayo vizuddhiprAgabhAvavantaH, // 342 // For Private And Personal Use Only
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir 564 saMsArizUnyatvaprasaGgAditi prAgabhAvasya pratiyogijanakatvaniyamAdityarthaH // 99 // zuddhayazuddhI punaH zaktI, te paakyaapaakyshktivt||saadhnaadii tayorvyaktI, svbhaavo'trkgocrH||10|| zuddhistAvajIvAnAM bhavyatvaM keSAMcitsamyagdarzanAdiyogAnnizcIyate / azuddhirabhavyatvaM tadvaiparItyAt sarvadA pravartanAdavagamyate chadmasthaiH, pratyakSatazcAtIndriyArthadarzibhiH / iti bhavyetarasvabhAvau zuddhyazuddhI jIvAnAM teSAM sAmarthyAsAmarthya zaktyazaktI iti yaavt| te mASAdipAkyAparazaktivat saMbhAvyete sunishcitaasNbhvdbaadhkprmaanntvaat| tatra zuddhervyaktiH sAdistadabhivyaJjakasamyagdarzanAdInAM sAditvAt / etenAnAdiH sadAzivasya zuddhiriti pratyuktaM pramANAbhAvAd dRSTAtikramAdiSTavirodhAca / azuddheH punarabhavyatvalakSaNAyA vyaktiranAdistadabhivyaJjakamithyAdarzanAdisaMtateranAditvAt / paryAyApekSayApi zaktaranAditvamiti cet, na, drvyaapekssyaivaanaaditvsiddheH| iti zakteH prAdurbhAvApekSayA sAditvam / tataH zaktiyaktizca syAtsAdiH, syaadnaadiritynekaantsiddhiH| yadi vA jIvAnAmabhisandhinAnAtvaM zuddhavazuddhI / svanimittavazAt samyagdarzanAdipariNAmAtmako'bhisaMdhiH zuddhiH, midhyAdarzanAdipariNAmAtmako'zuddhirdoSAvaraNahAnItaralakSaNatvAtteSAM zuddhyazuddhizakyoriti bhedamAcAryaH prAha, tatonyatrApi bhavyAbhavyAbhyAM bhavyeSveva, sAdyanAdI prakRtazaktyorvyaktI samyagdarzanAdyutpatteH pUrvamazuddhayabhivyaktarmidhyAdarzanAdisaMtatirUpAyAH kathaMcidanAditvAt , samyagdarzanAgutpattirUpAyAH punaH zaktyabhivyakteH sAditvAt / kutaH zaktipratiniyama iti cet , tathAsvabhAvAditi brUmaH / na hi bhAvasvabhAvAH paryanuyoktavyAH, teSAmatarka| gocaratvAt / nanu pratyakSeNa pratIterthe svabhAvairuttaraM vAcyaM, sati paryanuyoge na punarapratyakSe, atiprasaGgAditi cet , na, anumAnAdibhirapi pratIte vastuni bhAvasvabhAvairuttarasyAvirodhAt pratyakSavadanumAnAderapi pramANatvanizcayAt / tataH paramAgamAtsiddhaprAmANyAt / prakRtajI %ARA For Private And Personal Use Only
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dshmH|| baSTasahasrI TA vasvabhAvAH pratItimanusaranto na tarkagocarA yataH paryanuyujyante, tarkagocarANAmapyAgamagocaratvena paryanuyogaprasaGgAt / tadvatpratyakSavi- vivaraNam // SayANAmapi / iti na pratyakSAgamayoH svAtantryamupapadyata tarkavat / tadanupapattau ca nAnumAnasyodayaH syAt , dharmipratyakSAdeH pratijJAya mAnAgamArthasya ca pramANAntarApekSatvAdityanavasthAnAt / tataH sUktaM karmabandhAnurUpatvepi kAmAdiprabhavasya bhAvasaMsArasya drvyaadisNsaar||34|| hetoH pratimuktItarasiddhirjIvAnAM zuddhyazuddhivaicitryAditi // 100 // nanu copeyatattvasya sarvajJatvAderupAyatattvasya jJApakakArakavikalpasya hetuvAdadaivAdeH pramANanayaireva kAtsnyaikadezatodhigamaH kartavyo nAnyathA tadadhigamopAyAntarANAmatraivAntarbhAvAt, " pramANanayairadhigama" iti vacanAt / tatra pramANameva tAvadvaktavyaM, tatsvarUpAdivipratipattisadbhAvAt tannirAkaraNamantareNa taddhyavasAyAnupapatteH iti bhagavatA pRSTA ivAcAryAH prAhuH tayorvyaktI iti, guNanimittasAhajikakSayopazamAdhInakAryaprAdurbhAvaparyAyAvityarthaH / nanu nikSeparUpamupeyopAyatatva| grAhakamupAyAntaramastIti pramANanayairevetyavadhAraNaM kuta ityAzaGkAyAmAha-anyatheti anyaprakAreNa yAni tadadhigamopAyA- | |ntarANi nikSepanirdezasvAmitvAdIni teSAmantraiva pramANanayayorevAntarbhAvAdabhimatAnabhimatopAdAnatyAgaphalopadezarUpatvena | teSAM tadrUpatvAditi bhAvaH // 10 // TU tattvajJAnaM pramANaM te, yugapatsarvabhAsanam // kramabhAvi ca yajjJAnaM, syAdvAdanayasaMskRtam // 101 // pramANalakSaNasaMkhyAviSayavipratipattiranena vyvcchidyte| tattvajJAnaM pramANamiti vacanAdajJAnasya nirAkAradarzanasya sannikarSAdezcApramA| NatvamuktaM, tasya svArthAkArapramiti prati sAdhakatamatvAnupapatteH, jJAnasyaiva svArthAkAravyavasAyAtmanastatra sAdhakatamatvAt / na hi svArthA // 34 // For Private And Personal Use Only
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 56446064562 kAravyavasAyazamyaM nirvizeSavastumAtragrahaNaM darzanamindriyAdisannikarSamAtraM zrotrAdivRttimAtraM vA yathoktaparicchitti prati sAdhakatama, taddhAvAbhAvayostasyAstadvattApAyAt / yadbhAve hi pramiterbhAvavattA yadabhAve cAbhAvavattA tattatra sAdhakatama yuktaM, bhAvAbhAvayoIyostadvattA sAdhakatamatvamiti vacanAt / na caitaddarzanAdiSu saMbhavati, tadbhAvepi svArthapramiteH kvacidabhAvAt , saMzayAderanyathAnupapadyamAnatvAt , tadabhAvepi ca vizeSaNajJAnAdvizeSyapramiteH sadbhAvopagamAt / nanu jJAnasyApyevaM sAdhakatamatvaM mA bhUt saMzayAdijJAne satyapi yathArthapramiterabhAvAt tadabhAve'pi ca bhAvAditi cet ,na, tattvagrahaNAt / tattvajJAnaM pramANamiti hi nigadyamAne mithyAjJAnaM saMzayAdi matyAdyAbhAsaM vyavacchidyate / tato'sya sAdhakatamatvaM yathoktamupapadyate eva / nanvevamapi tattvajJAnAntarasya prameyasya pramAtuzcAtmanaH svArthapramiti prati sAdhakatamatvAtU pramANatvaM kuto na bhavediti cet , na, tasya karmatvena kartRtvena ca sAdhakatamatvAsiddhestatsiddhau karaNatvaprasaGgAt / karaNasya tattvajJAnAtmanaH pramANatve ko virodhaH ? tadevaM sakalapramANavyaktivyApi sAkalyenApramANavyaktibhyo vyAvRttaM pratItisiddhaM tattvajJAnaM pramANalakSaNaM, tasya sunizcitAsaMbhavabAdhakatvAt , sambhavabAdhakasya saMzayitAsaMbhavabAdhakasya kadAcitkacitkasyacinizcitAsaMbhavadbAdhakasya ca pramANatvAyogAt, pravRttisAmarthyasyArthavatkiyAprApteraduSTakAraNajanyatvasya lokasaMmatatvasya ca pramANalakSaNasya tattvArthazlokavArtike prapaJcato'pAstatvAt / nanu ca tattvajJAnasya sarvathA pramANatvasiddharanekAntavirodha iti na mantavyaM, buddheranekAntAt , yenAkAreNa tattvaparicchedastadapekSayA prAmANyamiti nirUpaNAt / tena pratyakSatadAbhAsayorapi prAyazaH saMkIrNaprAmANyetarasthitirunnetanyA, prasiddhAnupahatendriyadRSTerapi candrArkAdiSu dezapratyAsattyAdyabhatAkArAvabhAsanAt , tathopahatAkSAderapi saMkhyAdivisaMvAdepi candrArkAdiSu dezapratyAsattyAdyabhRtAkArAvabhAsanAt , tathopahatAkSAderapi saMkhyAdivisaMvAdepi candrAdisvabhAvatattvopalambhAt / kathamevaM kacitpramANavyapadeza eva kacidapramANa For Private And Personal Use Only
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH aSTatahasrI vivaraNam // // 344 // dshmH|| 454 vyapadeza eveti niyatA lokavyavasthitiriti ? ucyate, tatprakarSApekSayA vyapadezavyavasthA gandhadravyAdivat / yathA ca pratyakSasya saMvAdaprakarSAtpramANavyapadezavyavasthA pratyakSAbhAsasya ca visaMvAdaprakarSAdapramANatvavyapadezavyavasthitiH gandhAdiguNaprakarSAtkastUrikAdergandhadravyAdivyapadezavyavasthA tadvyavahArimiramighIyate, tathAnumAnAderapi kathaMcinmidhyApratibhAsepi tattvapratipattyaiva prAmANyamanyathA cAprAmANyamityanekAntasiddhiH ekAntakalpanAyAM tu nAntarbahistattvasaMvedanaM vyavatiSTheta tAthAgatamate svayamadvayAdeIyAdipratibhAsanAdrUpAdisvalakSaNAnAM ca tathaivAdarzanAdyathA byAvarNyante / svasaMvedanasya saMvinmAtre pramANatvepi tadadvayakSaNikaparamANurUpe viparyayapratibhAsAdapramANatvakalpanAyAM kathamekAntahAnirna syAt yatpramANaM tat pramANameveti ? rUpAdidarzanasya ca rUpAdimAtre pramANatvepi sthUlasthirasAdhAraNAkArapratibhAsasya bhrAntatvAdapramANatAyAM kathamekAntasiddhiH ? "tasmAddaSTasya bhAvasya, dRSTa evAkhilo guNa" iti tadavizeSopalambhAbhyupagamepi "bhrAntenizcIyate neti, sAdhanaM saMpravartate" iti vacanAt tadvyavasAyavaikalyaM siddhameva / tatra ca tadvyavasAyavaikalye vA dAnahiMsAdicitte kaciddharmAdharmasaMvedanavat parokSatvopapattestanirUpaliGgabalabhAvinAmapi vikalpAnAmatattvaviSayatvAt kutastattvapratipattiH ? " mnniprdiipprbhyo-mnnibuddhyaabhidhaavtH|| mithyAjJAnAvizeSepi, vizeSorthakriyAM prati // 1 // yathA, tathA'yathArthatve-pyanumAnAvabhAsayoH // arthakriyAnurodhena, pramANatvaM vyavasthitam // 2 // " iti, maNipradIpaprabhAdRSTAntopi svapakSaghAtI, maNipradIpaprabhAdarzanasyApi saMvAdakatvena prAmANyaprAptyA pramANAntarbhAvavighaTanAt kathaM pramANe evetyavadhAraNaM ghaTate ? na hi tatpratyakSaM svaviSaye visaMvAdanAt zuktikAdarzanavadrajatabhrAntau / tatrApratipannavyabhicArasya yadeva mayA dRSTaM tadeva mayA prAptamityekatvAdhyavasAyAdvisaMvAdanAbhAvAnmaNiprabhAyAM maNidarzanasya pratyakSatve timirAzubhramaginauyAnasaMkSobhAdyAhitavibhramasyApi dhAvaddavAditarudarzanasya pratyakSatvaprasaGgAdabhrAntamiti vizeSaNamadhyakSasya na 545 // 344 // For Private And Personal Use Only
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir 25ARSHA syAt / dhAvatAM darzanAdavasthitAnAmagAnAM prAptevisaMvAdAt bhrAntatvasiddhestasyApratyakSatve kuzcikAvivare maNiprabhAyAM maNederzanAdapavarakAbhyantare'pariprAptaH kathamiva tasyAbhrAntatA yujyeta ? iti na pratyakSaM tatsyAt / nApi laiGgika liGgaliGgisaMbandhApratipatteranyathA dRSTAntetarayorekatvAt ki kena kRtaM syAt ? tadetena pratipannavyabhicArasya, "ya itthaM pratibhAsaH syAt , sa na saMsthAnavarjitaH / / evamanyatra dRSTatvAdanumAnaM tathA sati // 1 // " iti prajJAkaramatamapyapAsta, svayamasiddhena dRSTAntena sAdhyasiddherakaraNAt kadAcit saMvAdAt pratyakSatvenaiva maNiprabhAyAM maNidarzanasya dRSTAntatvamayuktaM, kAdAcitkArthaprApterArekAderapi saMbhavAt pratyakSatvaprasakteH / sarvadA saMvAdAttasya pratyakSatvamudAharaNatvaM cetyapyasAraM, tadasiddheH / na hi mithyAjJAnasya saMvAdanaikAntaH saMbhavati, virodhAt / nanvanumAnasya saMbhavatyevAvastuviSayatvena mithyAjJAnasyApi sarvadA saMvAdanaM liGgajJAnavat pAramparyeNa vastuni pratibandhAt / taduktaM-"liGgAliGgidhiyorevaM, pAramparyeNa vastuni // pratibandhAttadAbhAsaM, zUnyayorapyavacanam // 1 // " iti kazcit sopyanAlocitAbhidhAyI, sarvadA saMvAdinaH pratyakSavanmithyAjJAnatvavirodhAta / tathA na laiGgika sarvathaivAvisaMvAdakatvAt / na hi tadAlambanaM bhrAntaM, prApyepi vastuni bhrAntatvaprasaGgAt / prApye tasyAvisaMvAdakatve svAlambanepyavisaMvAdakatvam / iti kathaM na sarvathaivAvisaMvAdakatvamanumAnasya ? sAmAnyavizeSAtmakavastuviSayatvaprasiddheH pratyakSavat , anyathA pramANatvAyogAt / tasmAt sUktaM, tattvajJAnameva pramANaM kAraNasAmagrIbhedAt pratibhAsabhedepIti / na hyanumAnasya bastuviSayatvAdvizadapratibhAsanamApAdayituM zakyaM, vidUrasthapAdapAdidarzanenAvizadapratibhAsena vyabhicArAt / pRthagjanapratyakSasyApi yogipratyakSavadasaMbhavAt sakalasamAropatvaprasaGgAt svalakSaNaviSayatvAvizeSAt / tadabizeSepi yogItarapratyakSayoH kAraNasAmagrIvizeSAdvizeSaparikalpanAyAM, tata eva pratyakSAnumAnayorapi pratibhAsavizeSostu, sarvathA bAdhakAbhAvAt / pramANameva vA tattvajJAnaM nAmetyavadhAraNamanumantavyaM, phalajJAnasyApi svAvyava SECRECRACKCE % For Private And Personal Use Only
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir pariccheda dshmH|| vivrnnm|| // 345 // hitaphalApekSayA pramANatvopayogAt / tataH svalakSaNadarzanAnantarabhAvinastattvavyavasAyasya pramANatvopapatteH pratyakSamanumAnamiti pramANa evetyAdyavadhAraNaM pratyAcaSTe saugatAnAM, tasya pratyakSAnumAnAbhyAM pramANAntaratvAt / na hIndriyavyavasAyo'pramANamavisaMvAdakatvAt / anadhigatArthAdhigamAbhAvAttadapramANatve laiGgikasyApi mA bhUt pramANatvaM, vizeSAbhAvAt / anadhigatatvasvalakSaNAdhyavasAyAdanumiteratizayakalpanAyAM prakRtasyApi na vai pramANatvaM pratiSedhyamanirNItanirNayAtmakatvAt kSaNabhaGgAnumAnavat / kSaNikatvAnumAnasya hyanizcitAdhyavasAya evAnadhigatasvalakSaNAdhyavasAyaH / sa ca dhvanidarzanAnantarabhAvino vyavasAyasyApIti yuktaM pramANatvam / dhvanerakhaNDazaH zravaNAdadhigamopi prAthamakalpikastattvanirNItireva, tadvazAt tattvavyavasthAnAnnirNItireva mukhyapramANatvopapatteH, tadatyaye dRSTerapi visaMvAdakatvena prAmANyAnupapatteradarzanAnatizAyanAttadarzanAbhAvepi tattvanizcaye tadanyasamAropavyavacchedalakSaNe prmaannlkssnnaanggiikrnnaat| nanu nizcitArthamAtrasmRterapyevaM pramANatvApatteratiprasaGga iti cet, na, pramitivizeSAbhAvetarapakSAnatikramAt / prathamapakSe kacitkutazciddhamaketulaiGgikavanirNItArthamAtrasmRteradhigatArthAdhigamAt prAmANyaM mA bhUta, pramitivizeSAbhAvAt / dvitIyapakSe punariSTaM prAmANyamanusmRteH, pramitivizeSasadbhAvAt / prakRtanirNayasya prAmANye hi na kiMcidatiprasajyate, dRSTasyApyanizcitasya nizcayAt , pratyakSato nizcite dhUmaketau jvAlAdivizeSAbhUmaketulaiGgikasmRtau tu vizeSaparicchitterabhAvAdaprAmANyanidarzanAt / paricchittivizeSasaddhAvepi sAkalyena smRteraprAmANyakalpanAyAmanumAnotthAnAyogaH, saMbandhasmRterapramANatvAt , tasyA api laiGgikatvena prAmANye parAparasaMbandhasmRtInAmanumAnatvakalpanAdanavasthAnAt saMbandhasmRtimantareNAnumAnAnudayAt / sudUramapi gatvA saMbandhasmRterananumAnatve pramANatve ca siddhaM, smRterupayogavizeSAt pramANatvamavisaMvAdAdanumAnavat / tacca yathA pratyakSamanumAnamiti pramANe evetyavadhAraNaM pratyAcaSTe, SCHOOLSR OG560456 // 345 // For Private And Personal Use Only
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Lain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir tathA trINyeva pramANAni catvAryeva paJcaiva SaDevetyavadhAraNamapi, smRterAgamopamAnArthApattyabhAveSvanantarbhAvAt , tadantarbhAvenumAnAntarbhAvavadanavasthAnAnuSaGgAdAgamAyudayavirodhAt , zabdAdismRtimantareNa tadanupapatteH / yadi punarAgamAdyutthApakasAmagrItvAcchabdAdismRterAgamAdipramANatvamapyurarIkriyate tadA zabdAdipratyakSasyApi ttsaamgriitvaadaagmaaditvprsnggH| tathA ca smRtivanna pratyakSaM pramANAntaraM syAt / pramANAntaratve vA smRterapi pramANAntaratvaM, darzanAnantarAdhyavasAyavanniItepi kathaMcidatizAyanAdanumAnavat / evaM pratyabhijJAnaM pramANaM, vyavasAyAtizayopapatteH pratyakSAdivata , tatsAmarthyAdhInatvAtpramANatvasthiteH, avisaMvAdasyApi svArthavyavasAyAtmakatvAt / anyathA hi visaMvAdaH syAtsaMzayAdivat / na cedaM pratyabhijJAnamavyavasAyAtmakaM tadevedaM tatsadRzamevedamityekatvasAdRzyaviSayasya dvividhapratyabhijJAnasyAbAdhitasyArekAdivyavacchedenAvagamAt , bAdhyamAnasyApramANatvopapattestadAbhAsatvAt / na ca sarva pratyabhijJAnaM bAdhyamAnameva, pratyakSasya tadviSaye pravRttyasaMbhavAdabAdhakatvAdanumAnasyApi tadviSayaviparIta sarvathAkSaNikavisadRzavastuvyavasthApakasya nirastatvAttadvAdhakatvAyogAt / tataH pratyabhijJAnaM tattvajJAnatvAtpramANaM pratyakSavat / evaM liGgaliGgisaMvandhajJAnaM pramANamanizcitanizcayAdanumAnavad / sattvakSaNikatvayodhUMmatatkAraNayorvA sAkalyena vyAptipratipattau na pratyakSamutsahate, sannihitArthAkArAnakAritvAta indriyajamAnasasvasaM. vedanapratyakSasya vA yogipratyakSasya aparIkSAkSamatvAcca / nAnumAnamanavasthAnuSaGgAt sudUramapi gatvA tadubhayavyatirikta vyavasthAnimittamabhyupagantavyam / tadasmAkamUhAkhyaM pramANamavisaMvAdakatvAt samAropavyavacchedakatvAdanumAnavat / na cohaH saMbandhajJAnajanmA, yato'navasthAnaM syAdaparAparohAnusaraNAt , tasya pratyakSAnupalambhajanmatvAt pratyakSavat, svayogyatayaiva svaviSaye pravRtteH / saMvandhajJAnamapramANameva, pratyakSAnupalambhapRSThabhAvivikalpatvAd gRhItagrahaNAt, saMbandhapratipattau pratyakSAnupalambhayoreva bhUyaH pravartamAnayoH pramANatvA AAAACARR5525 For Private And Personal Use Only
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir * aSTasahasrI vivrnnm|| // 346 // paricchedaH dshmH|| dityeke, tepyasamIkSitavAcaH, kathaMcidapUrvArthaviSayatvAdUhAkhyavikalpasya pramANatvopapatteH pratyakSAnupalambhayoH sannihitaviSayabalotpatteravicArakatvAcca vyAptI pravRttyasaMbhavAt / yadi punarapramANameva vyAptijJAnaM saMbandha vA vyavasthApayettadA pratyakSamanumAnaM cApramANameva svaviSayaM vyavasthApayet kiM tatpramANatvasAdhanAyAsena ? // liGgaliGgisaMbandhapratipattirarthApatterityanye / teSAmapi saMbandhajJAnapUrvakatve' patterApattyantarAnusaraNAdanavasthA / tadapUrvakatve svayamanizcitAnanyathAbhavanasyArthApattyudayatvaprasaGgaH, parasparAzrayaNaM ca, satyanumAnajJAne tadanyathAnupapattyA saMbandhajJAnaM, sati ca saMbandhajJAne'numAnajJAnamiti naikasyApyudayaH syAt / na cAnyatsaMbandhArthApattyutthApakamastyanumAnajJAnAd yena parasparAzrayaNaM na syAt / etenopamAnAdeH saMbandhapratipattiH pratyuktA / tasmAdupamAnAdikaM pramANAntaramicchatA tattvanirNayapratyavamarzapratibandhAdhigamapramANatvapratiSedhaH prAyazo vakturjaDimAnamAviSkaroti / iti pratyakSaM parokSamityetadvitayaM pramANamabhyupagantavyam , arthApattyAderanumAnavyatirekepi, parokSentarbhAvAt / taduktaM, " pratyakSaM vizadaM jJAnaM, tridhAzritamaviplavam / / parokSaM pratyabhijJAdi, pramANe iti saMgrahaH // 1 // " tataH sUktamidamavadhAraNaM pramANameva tattvajJAnamiti, pratyakSaparokSatattvajJAnavyaktInAM sAkalyena pramANatvopapatteH / tatra sakalajJAnAvaraNaparikSayaviz2ambhitaM kevalajJAnaM yugapatsarvArthaviSayam / karaNakramavyavadhAnAtivartitvAt yugapatsarvabhAsanam / tattvajJAnatvAtpramANam / tathoktaM, ' sarvavyaparyAyeSu kevalasya' iti sUtrakAraiH / kevalajJAnadarzanayoH kramavRttitvAt cakSurAdijJAnadarzanavadyugapatsarvabhAsanamayuktamiti cet , na, tayoyauMgapadyAt , tadAvaraNakSayasya yugapadbhAvAt , 'mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAca kevalam' iti, atra prathamaM mohamayastato jJAnAvaraNAditrayakSayaH sakRditi vyAkhyAnAt / tajjJAnadarzanayoH kramavRttau hi sarvajJatvaM kAdAcitkaM syAd , darzanakAle jJAnAbhAvAttatkAle ca darzanAbhAvAt / satataM ca bhagavataH kevalinaH sarvajJatvaM sarva ** % %AC // 346 // For Private And Personal Use Only
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir SHRS darzitvaM ca ' sAdyaparyavasite kevalajJAnadarzane' iti vacanAt / kutastatsiddhiriti cet, niloMThitametat sarvasiddhiprastAve, na punarihocyate / kevalajJAnadarzanayoryugapadbhAvaH kutaH siddha iti cet , sAmAnyavizeSaviSayayogitAvaraNayorayugapatpratibhAsAyogAt pratibandhakAntarAbhAvAt / sAmAnyapratibhAso hi darzanaM, vizeSapratibhAso jJAnam / tatpratibandhakaM jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM ca / yadudayAdasmadAdeH kevalajJAnadarzanAnAvirbhAvaH / tayozca yugapadAtmavizuddhiprakarSavizeSAt parikSayasiddheH kathamivAyugapatpratibhAsanaM sAmAnyavizeSayoH syAt ! prakSINAzeSamohAntarAyasya pratibandhAntaraM ca kathamiva saMbhAvyeta, yena yugapattadvitayaM na syAt ? astu nAma kevalaM tattvajJAnaM yugapatsarvabhAsanaM, matizrutAvadhimanaHparyayajJAnaM tu kathamityucyate, zeSaM sarva kramavRtti, prakArAntarAsaMbhavAt / tena kramabhAvi ca yanmatyAditattvajJAnaM tadapi pramANamiti vyAkhyAtaM bhavati, ' matizrutAvadhimanaHparyayakevalAni jJAnaM, tatpramANe ' iti sUtrakAravacanAt / nanu ca matyAdijJAnacatuSTayamapi yugapadiSyate, ' tadAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA caturvyaH' iti sUtrasadbhAvAditi na zaGkanIyaM, matyAdijJAnAnAmanupayuktAnAmeva yaugapadyavacanAt 'saha dvau na sta, upayogAdi' tyArSavacanAt / chadmasthajJAnadarzanopayogApekSayA tadvacanamiti cet, naivaM, vizeSAnabhidhAnAt / sAmAnyacodanAzca vizeSeSvavatiSThante iti nyAyAt tadvizeSagatiriti cet , na, anyathApi vizeSagatisaMbhavAttannaiveti, pramANAbhAvAt / kacidAtmani matyAdijJAnAni sopayogAni yugapatsaMbhavanti sakRtsannihitasvaviSayatvAt dIrghazaSkulIbhakSaNAdau cakSurAdijJAnapaJcakavadityanumAnAdiSTavizeSagatirastu / na cedamudAharaNaM sAdhyavikalaM cakSurAdijJAnAnAM kramavRttau parasparavyavadhAnAdvicchedopalakSaNaprasaGgAt , prasiddhakramamAvirUpAdijJAnavaditi na mantavyaM, cakSurAdijJAnapaJcakasyApi parasparavyavadhAnepi vicchedAnupalakSaNa, kSaNakSayavata tathAgatasya, syAt / teSAM yaugapadye hi saMtAnabhedAt parasparaparAmarzAbhAvaH santAnAntaravat / yogapadyepi saMtAna *OMOMOMOM For Private And Personal Use Only
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir ** aSTasahasrI vivaraNam // pariccheda: dshmH|| // 347 // bhedAbhAve'kSamanodhyakSayorapi yaugapadyamastu vizeSAbhAvAt / mAnasapratyakSepi cakSurAdijJAnAnantarapratyayodbhavena kazcidvizeSaH kramavRttau cakSurAdijJAnavad vyavadhAnapratibhAsavikalpapratipatterasaMbhavAt / na ca cakSurAdijJAnapaJcakAtsahabhAvinaH kramabhuvAM tadanantarajanmanAM mAnasapratyakSANAM vyavadhAnena pratibhAsabhedapratipattirasti / teSAM laghuvRtteH kramabhAvitvepi na vyavadhAnena pratibhAsavikalpAnAM pratipattiriti cet , tata eva cakSurAdijJAnAnAmapi vicchedopalakSaNaM mA bhUt , kramamAvepi vishessaabhaavaat| yaugapadye hi sparzAdipratyavamarzavirodhaH puruSAntaravat / jainAnAmapi kramabhAvazcakSurAdivedanAnAmupapanna eva / tadvanmatyAdijJAnAnAmapi sopayogAnAM kramabhAvo nirupayogAnAM tu yogapadyamaviruddhaM, viSayasyAnekAntAtmakatvAt / tataH sopayogamatijJAnAdi kramabhAvi syAdvAdanayalakSitaM pratipattavyaM, tasya nayopalakSitatvAt kevalajJAnavat syAdvAdopalakSitatvAJca / kuta etaditi cet , vikalasakalaviSayatvAt tayoH, 'tattvajJAnaM vA syAdvAdanayasaMskRtaM pratipattavyaM kramAkramabhAvitve katham ? tattvajJAnaM syAdakrama, sakalaviSayatvAt / syAt kramabhAvi, vikalaviSayatvAt / syAdubhayaM, tadubhayaviSayatvAt / syAdavaktavyaM, yugpdktumshkteH|' ityAdi, saptabhaGgayAH pramANanayavazAdupapatteH / athavA pratiparyAyaM syAdvAdanayasaMskRtaM pratipattavyaM, syAtpramANaM svArthapramiti prati sAdhakatamatvAt , syAdapramANaM pramANAntareNa prameyatvAt svato vA / athavA syAtsat , svarUpAdicatuSTayAt , syAdasat, pararUpAdicatuSTayAt ityAdi yojanIyam // 101 / / tasya tattvajJAnAntarasyAtmanazca, tadevamityAdisakaletyAdivizeSaNatrayeNa krameNAvyAptyativyAptyasambhavadoSaparihAraH / bhASye buddheranekAntAditi buddheH prAmANyaM pratyanekAntAdityarthaH / tadeva spaSTayati yenAkAreNeti, prasiddhetyAdi tathA ca pramANe'pi kvacidabhUtabhAsamAnaparyAyAvacchedenApramAjanakatvarUpAprAmANyasyApramANe'pIdantAdyavacchedena dhArAvAhiphalama // 347 // For Private And Personal Use Only
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir pekSya prAmANyasyobhayatra ca svasaMvedanAMze samuccayeM'zAvalambitvAMze ca pramAtvApramAtvobhayasAmrAjyAdanekAntavyavasthA sughaTeti siddham / kathazcinmithyApratibhAse'pIti vAsanAvizeSAdvahnimattvAdisaMsargAze mithyApratipattAvapi, saMvAdotkarSAttatra prAmANyavyavasthitiranyathA netyarthaH / laukikavyavahAramapekSya cedamucyate lokottarantu prAmANyamanekAntavAsanopanItAnantadharmAtmakavastvagAhitvena saMzayAdAvapi samyagdRSTeriti mahAbhASyaprasiddhaM vivecitamadhyAtmasArAdAvasmAbhiH // dRSTa evAkhilo guNa iti arthAnAM niraMzatvasiddherityarthaH / siddhameveti pratyakSasya nirvikalpakatvAdityarthaH // tatra ca rUpAdidarzane ca, parokSatvopapatteriti vikalpaliGgAnumeyatvAdityarthaH / atattvaviSayatvAttucchasAmAnyagocaratvAt , maNipradIpaprabhayoriti maNiprabhAyAM pradIpaprabhAyAM cetyarthaH / maNiprabhAdarzanasya prAmANyaprAptAvapi pratyakSe'numAne cAntarbhAvasambhavAnna pramANadvayavibhAgavyAghAto bhaviSyatItyAzaGkAyAmAha bhASye, na hi tatpratyakSamityAdi, svaviSaya iti dIpaprabhAMza ityrthH| yadaMze saMvAdastadaMze prAmANyamabAdhamiti matvA''ha vRttikRt, tatretyAdi, yatprakAreNa visaMvAdastatprakAreNa bhramatve tvabhyupagamyaKI mAne prakRte'pi tattulyamityAha, dhAvatAmityAdi, kuzcikAvivare dvArapravezavivare, mAbhUnmaNiprabhAyAM maNijJAnaM pratyakSam , AnumAnika tadbhaviSyatItyAzaGkAyAmAha nApi laiGgikamityAdi, kiM kena kRtaM syAditi na kenacit kiJcidityarthaH / pratipannavyabhicArasyeti maNyutpattipradeza ityarthaH / ya itthamiti, atra prayogazcAyaM, mamAyaM pratibhAso maNisaMsthAnavAn evaMpratibhAsatvAt saMpratipannapratibhAsavaditi / svayamasiddheneti anyatrApi maNiprabhApratibhAse maNisaMsthAnaviSayatvasyAsiddheH parvato batirityasyeva maNiprabhAyAmayaM maNirityasya laiGgikajJAnasyApi bhramarUpatAyAH sarvasiddhatvAcca / For Private And Personal Use Only
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 348 // 6 +6 + www.kobatirth.org etena kucikApavarakasAdhAraNasthUladezapakSakamaNyanumAnamapAstam, amedAnumitereva vicAryatvAt / pratyakSatvaprasakteH pratyakSapramANatvaprasakteH sambhavatyevetyatra saMvAdanaikAnta iti yogaH / liGgajJAnavat dhUmadarzanAnantaradhUmajJAnavat, pAramparyeNeti agnisvalakSaNAdbhUmasvalakSaNaM tato dhUmanirvikalpaM tato dhUmavikalpa utpadyata ityevamutpattipAramparya bodhyam / arthaprApakatvaM ca liGgajJAnasya svaviSayaprAptidvArA tatpratibaddhasAdhyaprAptiparamparayeti bodhyam / tadAbhAsazUnyayorapi avastusAmAnyagocarayorapi, tathA mithyA, yAvadaprAptaM tAvadvidheyamityanUdya vidheyabhAve kAmacAramabhipretyAha bhASyakRt, pramANameva vetyAdi, phalajJAnasyApi phalIbhUtajJAnasyApi pramANatvopagamAditi dhArAvAhikaprAmANyavyavasthiterityarthaH / anirNItanirNayAtmakatvAt nirvikalpakAnizcitanIpAdinizzrayAtmakatvAt, adhigamo'pi nirvikalpakAnantarasamudbhUto vyavasAyospi, prAthamikalpiko mukhyavRttyA pramANabhUtaH, dhUmaketulaiGgikavaditi pratyakSanizcite'gnau tadanumitivadityarthaH / jvAlAdivizeSAditi jvAlAdivizeSasya dhUmaketusambandhitvena grahAdekasambandhijJAne'parasambandhismaraNasyautsargikatvAditi bhAvaH / smRterupayogavizeSAt pramANamiti sambandhasmaraNAdervyAptipratyabhijJAnAdiphalopayoge prAmANyamityarthaH / phalIbhUtasmRterapi yAthArthyaM tu viSayAbAdhAdeva durnivAraM, tasyAH pramAtvasyAnubhavapramAtvapAratantrye'pi vyAptijJAnapramAtvaparatantrAnumitipramAtvavadavirodhAt, tadvadeva ' yAcitakamaNDana ' nyAyenAyathArthatvAvyavasthiterityAdikamupapAditamanyatra / ' tasyeti tasya sarvopasaMhAreNa vyAptijJAnAdirUpohasya, pratyakSAnupalambhajanyatvAdvizeSAnvayavyatirekagrahasAmAnyavyabhicAranirNayajanyatvAt, avicArakatvAceti uhopayoge tu lAghavAdivicArasyApi pravezAnna doSa iti bhAvaH / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4454646 paricchedaH dazamaH // ||348 //
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi SHREEKAR anumAnavyatireke'pIti, apirasvarasadyotakaH, tena tavato'rthApacyAderanumAnAdAvevAntarbhAva ityuktaM bhavati, 'tridheti indriyanoindriyasvasaMvedanabhedAta, zritamaviplavamiti abhrAntatvaM shritmityrthH| 'satataMceti,' atra vadanti zrIjinabhadragaNikSamAzramaNAnuyAyinaH kramikajJAnadarzanopayogadvayAbhyupagame'pi kevalinaH sarvajJatvasarvadarzitvayoH sAtatyasya sAdhyaparyavasitatvasya ca labdhyapekSayA na virodho, matijJAnazrutajJAnayorapi pakSaSTisAgaropamasthitikatvasyetthamevopapAdanAt , upayogasthiterutkarSato'pyantarmuhartaparimANatvAdeva sAmagrIdvayasamAje'pyekadA kevalajJAnadarzanadvayAnutpAde matizrutayoreva dRSTAntatvAta, " saha dvau na sta upayogI" ityArSavacanAdeva ca kevalajJAnopayogakAle kevaladarzanopayogAt , tasya chadmasthopayogaviSayatvena saGkocakaraNe bIjAbhAvAt , svabhAvahetorubhayatrAvizeSAdAdau kevalajJAnopayogotpAde ca "sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasyaiva bhavanti" iti vacanasyaiva vinigamakatvAt , tadanantaraM kevaladarzanopayogotpAdasya cArthasiddhatvAt , tadanantaraM kramikopayogadvayadhArAyAzca svarasata eva pravRtteH, kSaNadvayotpannajJAnadarzanopayogAnuvRtyabhyupagamasya ca virodhenaiva nirastatvAt utpattau virodho na tu sthitAvityasya ca vastumazakyatvAt , vastutaH kevaladarzane kevalajJAnopayogasahakRtadarzanAvaraNakSayasya kevalajJAne ca kevalajJAnAnyopayogasahakRtakevalajJAnAvaraNakSayasya hetutvAnnAze carjusUtranayAvalambanena pratiyogina eva tathAtvAt kevalinaHkSaNikopayogadvayadhArAyAM na kApyanupapattiH, vyavahAranayAvalambanena nAzahetvanabhyupagame'pi kramikAdyopayogadvayamuktahetusamAjAdurnivArameva, anyathA samUhAlambanakopayogApatteriti bhAvanIyam , sphuTaM ca sUtre tatra tatra kevalinaH siddhasya caikadaikataropayoga eva pratipAdita iti kiM viparItayuktibhiriti / atra ca kevalino yugapadupayogadvayamiti For Private And Personal Use Only
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi aSTasahasrI vivaraNam // // 349 // paricchedaH dshmH|| | zrIsiddhasenAcAryANAM mataM, krameNeti pUjyazrIjinabhadragaNikSamAzramaNAnAM, vRttivizeSAt kevalajJAna eva darzanatvaM pari| bhASyate, na tu matijJAnAdivadarzanopayogo'pi jJAnAt pRthakkazcit sambhavati kevalinaH / taduktaM, " cakSurvadviSayAkhyAti-vadhijJAnakevale // zeSavRttivizeSAttu, te mate jJAnadarzane // 1 // " iti, tasmAt kevalajJAnAkhya eva ekopayogaH kevalina iti niSkRSTa siddhasenAcAryANAmeva mataM, mallavAdiprabhRtInAMvA, etacca trayamapi RjusUtra-vyavahAra-saGgrahanayabhedAdavirodhena vyava| sthApitamasmAbhirjJAnavindau mahatA prabandheneti vyutpattyarthinAtrArthe sa eva grntho'nusndheyH| ye tu bAlizA nayabhedena pravRtte| 'pyAcAryamatabhede zaGkAnyAkulitacetasaH zAsanameva nindanti, te'bhavyA dUrabhavyA vA, acAritriNa eva cAritrapratipattivAritriNa eva vetyAdinayabhedenApyevaMjAtazAsanasaMzayasannipAtasya bhagavadbhiSagvareNApyapratIkAryatvApatteriti dig / tadvizeSagatiH upayogapadasya chadmasthajJAnadarzanopayogaparatA, anyathA'pi chadmasthopayogamAtraviSayatvenApi, kvacidityAdirna mantavyamityantaM pUrvapakSagranthaH, cakSurAdItyAdi bhASyamuttaragranthaH / santAnabhedAdrUpajJAnasya jJAnasantAnAdibhedAt , parasparaparAmarzAbhAvaH ya evAhamadrAkSaM sa eva spRzAmItyAdipratyabhijJAbhAvaH, syAditi zeSaH / akSamanodhyakSayoH cakSurAdijJAnamAnasajJAnayoH, viSayasya grAhyasya, anekAntAtmakatvAditi kramayugapadbhAveneti zeSaH / syAdvAdanayalakSitaM pratipattavyamiti tathA ca saMskRtapadamupalakSitaparamityarthaH / tayoH nayasyAdvAdayoH, vastutaH saMskRtapadamAhitAtizayArthameva, tathA ca pratiniyataikArthAvadhAraNAtmakaM yanmatijJAnAdi tannayasaMskRta, yaccAnantadharmAtmakatvena viSayaparicchedi tatsyAdvAdasaMskRtaM, Adya laukikaM pramANaM, paramalaukikaM, nayasyAdvAdArthapratisandhAnajanitasaMskAropanayAdeva tayorviSayatAvize OM454548 // 349 // For Private And Personal Use Only
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir parUpAtizayAdhAnopapatteriti yuktamAbhAti / tattvajJAnaM veti tathA ca dharmitAvacchedakasAmAnAdhikaraNyenAtra kramAkramaviSayasyAdvAdanayapravRttiyuktaiveti bhAvaH / syAdakramamiti kevalajJAnApekSayA, syAt kramabhAvIti matyAdijJAnApekSayA // 101 // atha pramANaphalavipratipattinivRttyarthamAhuH| upekSAphalamAdyasya, zeSasyAdAnahAnadhIH // pUrvA vA'jJAnanAzo vA, sarvasyAsya svagocare // 102 // kArikApAThApekSayA yugapatsarvabhAsanaM kevalamAdya, tasya vyavahitaM phalamupekSA / kuta iti ceducyate, siddhaprayojanatvAtkevalinAM sarvatropekSA / heyasya saMsAratatkAraNasya hAnAt , upAdeyasya mokSatatkAraNasyopAttatvAt siddhaprayojanatvaM nAsiddhaM bhagavatAm / nanu karuNAvataH paraduHkhajihAsoH kathamupekSA ?, tadabhAve kathaM cAptiH ?, iti cet, na, teSAM mohavizeSAtmikAyAH karuNAyAH saMbhavAbhAvAt svaduHkhanivartanavadakaruNayApi vRtteranyaduHkhanirAcikIrSAyAm / nanvasmadAdivaddayAlorevAtmaduHkha nivartanaM yuktam / tathA hi, yo yaH svAtmani duHkhaM nivartayati sa sa svAtmani karuNAvAna, yathAsmadAdiH / tathA ca yogI svAtmani saMsAraduHkhaM nivartayatIti yuktiH / na cAtra heturviruddho'naikAntiko vA, vipakSe sarvathApyabhAvAt bAdhakapramANasAmarthyAt , svasAdhyAvinAbhAvasiddheH / tathA hi, yaH svAtmanyakaruNAvAnna sa svaduHkhaM nivartayati, yathA dveSAdeviSabhakSaka iti, sAdhyavyAvRttau sAdhanavyAvRttinizcayAt / bhayalobhAdinAtmaduHkhanivartakairvyabhicArI heturiti cet , na, teSAmapi karuNotpatteH / na hyAtmanyakaruNAvataH parato bhayaM lobho mAno vA saMbhavati, tasyAtmakaruNAprayuktatvAt / iti paramparayA karuNAvAnevAtmaduHkhamanazanAdinimittaM nivartayati / bhayAdihetukA vA kasyacidAtmani karuNotpadyate / sotpannA satI svaduHkhaM nivartayati / iti sAkSAtkaruNayAtmaduHkhanivartane pravartate tato na vyabhicAraH / etenAdRSTavi For Private And Personal Use Only
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 350 // paricchedaH dshmH|| | zeSavazAdAtmani duHkhanivartanaparairvyabhicAracodanA nirastA, tataH karuNotpattareva tannivartanAt / tannAkaruNasyAtmaduHkhanivartanaM dRSTam / ato'yamasamAdhiriti cet , na, svabhAvatopi svaparaduHkhanivartananibandhanatvopapatteH pradIpavat / na vai pradIpaH kRpAlutayAtmAnaM paraM vA tamaso duHkhahetornivartayatIti / kiM tarhi ? tathAsvabhAvAt / kalpayitvApi kRpAlutAM tatkaraNasvabhAvasAmarthya mRgyam / evaM hi paramparAparizramaM pariharet / tato niHzeSAntarAyakSayAdabhayadAnaM svarUpamevAtmanaH prakSINAvaraNasya paramA dayA / saiva ca mohAbhAvAdAgadveSayorapraNidhAnAdupekSA / tIrthakaratvanAmodayAttu hitopadezapravartanAt paraduHkhanirAkaraNasiddhiH / iti na buddhavatkaruNayAsya pravRttirbhagavato, yenopekSA kevalasya phalaM na syAt / avyavahitaM tu phalamAdyasyAjJAnanivRttireva, svaviSaye matyAdivat / tathA hi, matyAdeH sAkSAt phalaM svArthavyAmohavicchedastadabhAve darzanasyApi sannikarSAvizeSAt kSaNapariNAmopalambhavadavisaMvAdakatvAsaMbhavAt / tadanena pramANAdbhinnameva phalamiti vyudastam , tathA paramparayA hAnopAdAnasaMvittiH phalamupekSA vA matyAdeH / etenAbhinnameva pramANAtphalamiti nirastam / tathA hi, karaNasya kriyAyAzca kathaMcidekatvaM pradIpatamovigamavat, nAnAtvaM ca parazvAdivat / nanu ca yathA devadattaH kASTaM parazunA chinattIti karaNasya kriyAyAzca nAnAtvaM siddhaM, chideH kASThasthatvAtparazodevadattasthatvAt , tathA pradIpastamo nAzayatyuyotenetyatrApi karaNasyodyotasya kriyAyAzca tamovinAzAtmikAyA nAnAtvameva prtiiyte| tadvatkaraNasya pramANasya kriyAyAzca phalajJAnarUpAyA nAnAtvenaiva bhavitavyaM, tadanAnAtve dRSTAntAbhAvAt' iti kecit , tepi na pratItyanusAriNaH, pradIpaH svAtmanAtmAnaM prakAzayatIti pratIteH, pradIpAtmanaH karturananyasya kathaMcitkaraNasya, prakAzanakriyAyAzca pradIpAtmikAyAH kathaMcidabhedasiddheH / tadvatpramANaphalayoH kathaMcidavyavahitatvasiddhirudAharaNasadbhAvAt / sarvathA tAdAtmye tu pramANaphalayona vyavasthA, tadbhAvavirodhAt / na hi sArUpyamasya pramANamadhigatiH // 350 // For Private And Personal Use Only
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir 4%%%ACHAR phalamiti sarvathA tAdAtmye sidhyati / darzanasyAsArUpyavyAvRttiH sArUpyamanadhigativyAvRttiradhigatiriti vyAvRttibhedAdekasyApi pramANaphalavyavastheti cet, na, svabhAvabhedamantareNAnyavyAvRttibhedAnupapatteH / tasmAdvAhyasaMvidAkArayoH pramANaphalavyavasthAyAmapi vyAmohavicchedAbhAve visaMvAdAnirAkaraNe tadajJasyeva viSayadRSTiH pramANatvaM na pratipattumarhati / tAvataiva pramANatve kSaNikatvAdyanumAnamadhigatArthAdhigamalakSaNatvAnna vai pramANamiti nirUpitaprAyam // 102 // sarvatropekSA svaviSayamAtre jihAsopAditsArahitaH siddhayogaparimANa iti yAvat / mohavizeSAtmikAyA iti, mohAsukhasaMvegAnyahirtayutatvena caturvidhAyA api karuNAyA mohavilAsarUpatvAniSpannayogasya ca maitryAdivarjitasadbodhamAtracittazruteriti bhAvaH / saiva ceti upekSA vA paramA dayA vA'bhayadAnaM vA siddhayogo vetyanarthAntaraM, tatparipAkazvAzailezyantyakSaNaM kevalajJAnAdityupekSAyAstatphalatvaM, vyavahitatvaM ca tasyAH zailezyantyakSaNe paripAkAditi bodhyam / avyavahitaM tviti jJAnAjJAnadhvaMsayoH sahabhAve'pyabhede hetuphalabhAvaH pradIpaprakAzayoriveti draSTavyam / bhinnaphalApekSayA tu na kizcidapi kevalAdi| tyanena niSphalatvamevocyate, pramA'yogavyavacchedAbhiprAyeNa ca pareSAmIzvarajJAna iva na pramANalakSaNAyoga iti yuktaM pazyAmaH / matyAderbhinnAbhinnaM phalamupadarzayitumAha bhASyakRt, matyAderityAdinA, paramparayAhAnopAdAnasaMvittiriti vyavadhAnena jihAsAjanikopAditsAjanikA vA buddhimatyAdeH phlmityrthH| taddvArA ca heyopAdAna(deya)hAnopAdAnAtmikA viratirapi phalaM saGgacchate / taduvAca vAcakacakravartI "jJAnasya phalaM viratiriti" uktadvAradvAribhAvaM ' savaNe nANe ya vinnANe' ityAdi pAramarSasaGgrahagAthayA'nvagacchAmaH / ata evopekSAmapi bahiSpravRttinivRttiviSayAntarasaJcArazUnyanibhRtajJAnarUpAM matyAdiphalatve For Private And Personal Use Only
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 351 // www.kobatirth.org nopekSA vetyanena samuccinoti sma vRttikAraH / viSayapratibhAsAtma pariNAmavattattva saMvedanAnAM yathottarazuddhatvAttRtIyasya ca viratikroDIkRtatvAt smRtyajanakajJAnarUpopekSAyAstu na kathamapi matyAdipramANaphalatvam, avagrahAdidhAraNAparyantatvAnmatyupayogasyeti vibhAvanIyaM sudhIbhiH / abheda eva pramANaphalabhAva iti bauddhaikAntaM nirasyati-sarvathA tAdAtmye tviti, na hIti, asya darzanasya, sArUpyaM svalakSaNaviSayatvena sAdRzyaM, pramANaM prAmANyabhAgaH, adhigatiH phalaM phalabhAga iti yojanA, pramANaphalavyavasthAyAmapIti grAhyasaMvidAkArayoH pramANaphalavyavasthA pUrva na hi sArUpyamityAdinA nirAkRtaiva, idAnIM tAmaGgIkRtyApi dUSaNAntaraM samuccIyata ityapiH sUcayati, tadajJasyeva nIlAdyaviSayajJAnasyeva, viSayadRSTiH viSayaghaTitaprAmANyadarzI laukikaparIkSakaH // 102 // nanu ca syAdvAdanayasaMskRtaM tattvajJAnamityuktaM tadvat phalamapIti sa eva tAvat syAcchandobhidhIyatAmityAhuH - vAkyeSvanekAntadyotI, gamyaM prati vizeSaNam // syAnnipAtorthayogitvA-ttava kevalinAmapi // 103 // kiM punarvAkyaM nAmetyucyatAM tatra vipratipatteH / taduktam // ( 1 ) AkhyAtazabdaH ( 2 ) saMghAto, (3) jAti: saMghAtavartinI // ( 4 ) ekonavayavaH zabdaH, (5) kramo ( 6-7 ) buddhyanusaMhatI // 1 // (8) padamAdyaM ( 9 ) padaM cAntyaM, (10) padaM sApekSamityapi // vAkyaM prati matirbhinnA, bahudhA nyAyavedinAm // 2 // iti / atrocyate, padAnAM parasparApekSANAM nirapekSaH samudAyo vAkyaM, (1) na punarAkhyAtazabdaH, tasya padAntaranirapekSasya padatvAdanyathA''khyAtapadAbhAvaprasaGgAt / padAntarasApekSasyApi kvacinnirapekSatvAbhAve vAkyatvavirodhAt prakRtArthAparisamApteH, nirAkAMkSasya tu vAkyalakSaNayogAdupapannaM vAkyatvam, (2) saMghAto vAkya For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dazamaH // // 351 //
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir mityatrApi parasparApekSANAM padAnAmanapekSANAM vA ? prathamapakSe nirAkAGkatvesmatpakSasiddhiH, sAkAGgatve vAkyatvavirodhaH / dvitIyavikalpetiprasaGgaH / (3) jAtiH saMghAtavartinI vAkyamityapyanena vicAritaM, nirAkAsaparasparApekSapadasaMghAtavartinyAH sadRzapariNAmalakSaNAyA jAtervAkyatvaghaTanAdanyathA tadvirodhAt / (4) eko'navayavaH zabdo vAkyamityapyayuktaM, tasyApramANakatvAt , zrotrabuddhau tadapratibhAsanAt tatpratibaddhaliGgAbhAvAt / arthapratipattirliGgamiti cet , na, anyathApi tadbhAvAt , vAkyasphoTasya kriyAsphoTavat tattvArthAlaGkAre nirastatvAt / (5) kramo vAkyamityapi na vicArakSama, varNamAtrakramasya vAkyatvaprasaGgAt / padarUpatAmApannAnAM varNavizeSANAM kramo vAkyamiti cet, sa yadi parasparApekSANAM nirAkAstadA samudAya eva, kramabhuvAM kAlapratyAsattereva samudAyatvAt sahabhuvAmeva dezapratyAsatteH smudaaytvvyvsthiteH| atha sAkAGkastadA na vAkyamardhavAkyavat parasparanirapekSANAM tu kramasya vAkyatvetiprasaGga eva / (6) buddhirvAkyamityatrApi bhAvavAkyaM dravyavAkyaM vA ? prathamakalpanAyAmiSTameva / dvitIyakalpanAyAM pratItivirodhaH / (7) anusaMhRti kyamityapi nAniSTaM, bhAvavAkyasya yathoktapadAnusaMhRtirUpasya cetasi parisphuratobhISTatvAt / (8-9-10) AdyaM padamantyaM vAnyadvA padAntarApekSaM vAkyamityapi nAkalaGkoktavAkyAdbhidyate, tathA parasparApekSapadasamudAyasya nirAkAGkSasya vAkyatvasiddheH, tadabhAve padasiddherapyabhAvaprasaGgAt / nanu yadi nirAkAGkaH parasparApekSapadasamudAyo vAkyaM na tarhi tadAnImidaM bhavati, yathA yatsattat sarva pariNAmi, yathA ghaTaH, saMzca zabda iti sAdhanavAkyaM tasmAtpariNAmItyAkAGkSaNAt, sAkAGkasya vAkyatvAniSTeriti na zaGkanIya, kasyacitpratipattustadanAkAGkatvopapatteH / nirAkAGgutvaM hi nAma pratipatturdharmoyaM vAkyeSvadhyAropyate, na punaH zabdasya dharmastasyAcetanatvAt / sa cet pratipattA tAvatArthaM pratyeti, kimiti zeSamAkAGkati ? pakSadharmopasaMhAraparyantasAdhanavAkyAdarthapratipattAvapi nigamanavacanApekSAyAM niga -10 For Private And Personal Use Only
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / 4) // 352 // tu www.kobatirth.org manAntapaJcAvayavavAkyAdapyarthapratipattau sAdhanAvayavAntaravacanApekSAprasaGgAt / iti na kacinnirAkAtvasiddhiH / tathA ca vAkyAbhA vAnna vAkyArthapratipattiH kasyacitsyAt / tato yasya pratipatturyAvatsu parasparApekSapadeSu samuditeSu nirAkAGgatvaM tasya tAvatsu vAkyatvasiddhiriti sarvaM sustham / prakaraNAdinA vAkyakalpanenApyarthapratipattau na vA prAthamakalpika vAkyalakSaNaparihAraH, prakaraNAdigamya padAntarasApekSazrayamANapadasamudAyasya nirAkAGkSasya satyabhAmAdipadavad vAkyatvasiddheH / tadevaM lakSaNeSu vAkyeSu syAditi zabdo pratipattavyo, na punarvidhivicArapraznAdidyotI, tathAvivakSApAyAt / kaH punaranekAnta iti cet, ime brUmahe / sadasannityAnityAdisarvathaikAntapratikSepalakSaNonekAntaH, sa ca dRSTeSTAviruddha ityuktaM prAk / tatra kacitprayujyamAnaH syAcchandastadvizeSaNatayA prakRtArthatattvamavayavena sUcayati prAyazo nipAtAnAM tatsvabhAvatvAdevakArAdivat / dyotakAJca bhavanti nipAtA iti vacanAt syAcchabdasyAne kAntadyotakatvepi na kazcidoSaH, sAmAnyopakrame vizeSAbhidhAnamiti nyAyAjjIvAdipadopAdAnasyApyavirodhAt syAcchandamAtra yogAdanekAnta sAmAnyapratipattereva saMbhavAt / sUcakatvapakSe tu ('pi) gamyamartharUpaM prati vizeSaNaM syAcchabdastasya vizeSakatvAt / na hi kevalajJAnavadakhilamakramamavagAhate kiMcidvAkyaM, yena tadabhidheyavizeSarUpasUcakaH syAditi na prayujyate, vAcaH kramavRttitvAt, tadbuddherapi tathAbhAvAt / tatastava bhagavataH kevalinAmapi syAnnipAtobhimata evArthayogitvAdanyathAnekAntArthapratipatterayogAt // 103 // padAnAmiti, atra nirapekSa iti vizeSaNaM caitraH sthAlyAM pacatItyAdau karmAdipadanyUne'tivyAptivAraNAya, evaM sa sphaTikAkRtinirmalaH prakAmamityAdAvAkRtyAdipade nAdhike'pyativyAptivAraNArthaM vizeSaNAntaradAnadhauvye tacaddoSAbhAvakUTaviziSTapadasamudAyatvaM vAkyalakSaNaM syAttaccAnanugamadoSAdaniSTam, yadi ca nyUnAdhikAdAvavasthitavAkyArthabodha: prAthamakalpiko For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dazamaH // // 352 //
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir 54RKARISRC5642 nirAbAdha eca, nyUnatvAdidoSasphUrtizcauttarakAlikI vaktRvaiguNyamevAvedayati, rasabhaGga vA janayatIti vibhAvya tadAkAGkSAyogyatAsattimatAM padAnAM samUho vAkyamityetAvadeva lakSaNaM samyagiti nyAyavidaH / atha kA nAmAkAkA, na tAvadavinAbhAvaH, ghaTamAnayetyAdAvabhAvAt , ghaTaH karmatvamityAdAvapi vyaktyostatsatvAca, nApi samabhivyAhRtapadasmAritapadArthajijJAsA, ghaTamityukte Anaya naya vetijijJAsodayAt ghaTaH karmatvamityAdau tadabhAvAditi vAcyam / ajijJAsorapyanvayavodhAt ,jijJAsAyAH svarUpasatyA eva hetutvAdAkAsAbhramAcchAbdabodhAnupapattezca / ucyate, abhidhAnAparyavasAnamAkAsA, abhidhAnaM pada tasyAparyavasAnamanvayAnanubhAvakatvaM, tathA ca yasya padasya samabhivyAhRtayatpadavyatirekaprayuktaM yAdRzAnvayAnanubhAvakatvaM tAdRzAnvayAnanubhave samabhivyAhRtatatpadasya tena tAdRzAnvayAnanubhAvakatvaM tayorAkAGkSati phalitam , asti ca dvitIyAdipadasya ghaTAdiviziSTakarmatvAdyanvayAnanubhAvakatvaM ghaTAdipadavyatirekaprayuktaM, nanu karmatvAdipadasya, ghaTAdipadasatve'pi svata eva tasyAnanubhAvakatvAditi ghaTamityAdAvAkAGkSA, natu ghaTaH karmatvamityAdau, yadi ca maunizloke padAbhAvAnedaM yuktamiti vibhAvyate, tadA yAdazapadajJAnasya yAdRzapadasamabhivyAhArajJAnAbhAvaprayuktaM yAdRzAnvayAnanubhAvakatvamityAdi vAcyam , iyamAkAGkSA ghaTamityAdAvubhayapadajJAnaniSThA, lAkSaNikasyAnanubhAvakatve gaGgAyAmityAdau ( lAkSaNikasyAnanubhAvakatve ) tvekapadajJAnaniSThaiva, vakSyamANaprayuktatvasya lAkSaNike'pi sambhave tUbhayatastathaiva, tatprayuktatvaM ca yadyapi na tajanyatvam , asambhavAt , nApi tadvyApakatvaM, padajJAnaniSThAnanubhAvakatvasya padAntarasamabhivyAhArajJAnAbhAvAvyApakatvAt , nApi tadvyApyatvaM, yogyatAjJAnAdyabhAvena tAdRzAnvayAnupadhAyake ghaTamityAdivAkye vyabhicArAt , tathApi yAdRzapadasamabhivyAhArajJAnAtirikta For Private And Personal Use Only
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 353 / / yAdRzAnvayabodhakasakalasahakArisamavahitayAdRzapadajJAnaniSThayAdRzAnvayAnubhavAnupadhAyakatvaM yAdRzapadasamabhivyAhArajJAnAbhAva- paricchedaH vyApyaM tAdRzapadasya tAdRzapadasamabhivyAhAraviziSTaM tAdRzapadajJAnasya tAdRzAnvayAnubhavAbhAvavaiziSTyamAkAsA, bhavati ca dshmH|| tAdRzasahakArisamavahitakarmatvopasthApakavibhaktijJAnaniSThaM karmatvoddezyakaghaTAnvayabodhAbhAvavaiziSTya ghaTopasthApakapadasamabhivyAhArajJAnAbhAvavyApyaM, na tu karmatvopasthApakanAmapadajJAnaniSThaM, satyapi ghaTopasthApakapadasamabhivyAhArajJAne tAdRzasakalasahakArisamavahite ghaTaH karmatvamityAdivAkyagate karmatvapade tAdRzAnvayabodhAbhAvavaiziSTyasatvena vyabhicArAt / na ca karmatvopasthApakavibhaktijJAnaniSThatAdRzabodhAbhAvavaiziSTyamapi na tadabhAvavyApyaM, satyapi yogyatAdijJAne ghaTamityAdito'pi viparItavyutpannIyabodhAbhAvAditi vAcyam / vyAkaraNasaMskRtapuruSIyatvena niruktAnvayabodhavizeSaNAt , viparItavyutpannasya tu niruktAkAsAbhramAdeva shaabdbodhH| ata eva niruktavyApyatvarUpaprayuktatvaghaTitAkAsAyA jJAnameva kAraNam , itthaM ca sadvyutpanasya ghaTamityAdita eva, viparItavyutpannasya tu ghaTaH karmatvamityAdita eva bodhaH / yattu yatpadaM yatpadena saha yAdRzAnvayAnubhavajanakaM tatpadasya tatpadasamabhivyAhAra AkAkSA, taj jJAnaM kAraNaM, prakRtAnvayabodhasamAnAkArasvajanyAnvayabodhaviraharUpA tu sA svarUpasatI kAraNaM, sadvyutpannIyazAbdabodhe ghaTAdinAmabodhe ghaTAdinAmapadasamabhivyAhRtavibhaktijJAna, viparItavyutpabIyabodhe ca tatsamabhivyAhRtakarmatvAdipadajJAnaM kAraNamiti nAtiprasaGga iti maJjarIkArAdimataM, tanna, dvayorapi dvividhajJAnAcchAbdabodhApatteH / atha vyutpattirapi tattajJAnasahakAriNI, tathA ca tattadAnupUrvIjJAnaM tattadAnupUrvIjJAne vyAkaraNasaMskRta-16 puruSIyazAbdabodhajanakatvajJAnaM ca tattadAnupUrvIjJAnajanyazAbdaboghaheturiti phalitamiti cet, na, niruktaprayuktatvaghaTitA // 353 // ACCORDARA For Private And Personal Use Only
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir CA% A kAMkSAjJAnatvena kAraNatve lAghavAt , ananyathAsiddhatvAdighaTitajanakatvajJAnatvasya gurutvAt , kAraNAbhAvaprayuktaH kAryAbhAva iti dhIsAkSikaH svarUpasambandhavizeSaH prayuktatvamiti mate sutarAM lAghavam , atra ghatvAdyavacchinnaprakAratAnirUpitaTatvAdyavacchinnaprakAratAnirUpitAmtvAdyavacchinnaprakAratAkajJAnatvena ghaTamityAdyAnupUrvIjJAnasya ghaTAdipadavyatirekaprayuktAnvayAnanubhAvakamamAdipadamitijJAnasahitasya tAdRzAnupUrvIjJAnaviziSTaghaTAdividheyakakarmatvAdibodhe hetutvaM, lakSaNe ca yAdRzeti ghaviziSTaTatvAdyavacchinnaparaM, sAmAnyato vRtyA ghaTopasthApakanAmapadasamabhivyAhRtakarmatvopasthApakavibhaktijJAnaM tAdRzAnanubhAvakatvajJAnasahitaM tatheti tu na yuktaM, vRttyA ghaTopasthApakatvasyAvyAvartakatvAt , tattatkAle tattatpuruSasyetyuktau ca tattadvyaktitve paryavasAnAditi mantavyam / athAyameti putro rAjJaH puruSo'pasAryatAmityAdau rAjJa ityasya puruSAnvayAnanubhAvakatvaM puruSapada samabhivyAhAre'pyastIti rAjJa ityAdivAkye'pi puruSAnvayAnubhAvakatvaM na syAditi cet , na, atra pUrvottarabhAvarUpasamabhivyAhArasattve'pyekavAkyatAbhiprAyaviSayatvarUpasamabhivyAhArAbhAvAt savibhaktikapadayostAtparyasyApi tasyaiva vA samabhivyAhArAbhAvAt savibhaktikapadayostAtparyasyApi tasyaiva vA samabhivyAhAratvAdrAjapadaniSThAkAGkSAyAH sasambandhikaputrAdipadena saha jhaTiti tena tAtparyagrahasamavahitatvamutthitatvaM viparyayAtaditarapadenotthApyatvamiti vizeSaH / nanu rAjJa ityasya tAtparyabhrameNa puruSeNAnvayabodhe putreNa tAtparyagrahe'pi tenAnvayabodho na syAditi cet , na, tAdRzAnvayAnanubhAvakatvasya sattvAdrAjJaH putra iti bodhe jananIye tAdRzabodhAbhAvasyaiva tattvAt , na caivaM putreNAnvayabodhe puruSe gApyAkAMkSA syAt tAtparyasyAkAGkSAghaTakatve tasyAbhAvAt , tadaghaTakatve iSTatvAt , tAtparyajJAnAbhAvAca na tathAbodha iti / na caivaM tAtparyeNa gatArthatvaM, ghaTaH karmatvamityAdau RSA For Private And Personal Use Only
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI| vivaraNam // // 354 // CRICA RRORE tadhe'pi zAbdabodhAbhAvAt , rAjapadamaparapadArthAnvitarAjapratItiparamityarthatAtparyagrahasattve'pyekavAkyatAbhiprAyaviSayatvajJAnA- paricchedaH nusaraNamAvazyakaM, rAjapadaM puruSapadena putrapadena vA sahAnvayabodhaka(janaka)miti saMzaye zAbdabodhAbhAvAt , tathA ca yatpadopasthite dshmH|| rekavAkyatAbhiprAyayatpadopasthitivyatirekeNa yAdRzAnvayAnanubhAvakatvamityAdi vAcyam / itthaM ca saindhavamAnayetyAdAvekavAkya-14 tAbhiprAyajJAne'pi saindhavapadamitarapadArthAnvitalavaNaparaM tathAvidhAzvaparaM veti saMzaye zAbdabodhAnudayAdarthatAtparyanizcayo'pi kAraNam , ekavAkyatAbhiprAyasyAkAsAghaTakatvamayameti putro rAjJa ityAdau tAdRzAbhiprAyazAliputrAdipadenaiva sAkAttvivyavahArAyeti mizrAdyanusArI panthAH / atrAnvayAnanubhAvakatvaM tAtparyaviSayatAvacchedakAvacchinnAnvayAnubhavAbhAvamAzritya, tenAnvayabodhadvayaM TU jAyatAmityAdIcchAyAmanvayabodhadvayAdikamapi yujyate, ata eva ca ghaTamAnayetyAdAvavAntaravAkyArthabodhottaraM mahAvAkyArthabodho nAnupapannaH, tatpadArthoddezyakatatpadArthavidheyakabodhe tatpadayorAkAsAdijJAnaM hetuH, mahAvAkyArthabodhe ca nAvAntaravAkyArthAze uddezyavidheyabhAvaH, itthaM ca ghaTaviziSTakarmatvAdividheyakAnayanAdibodhe ghaTamityAdipadAnAmAnayanAdipadenaivAkAGkSAjJAnasya hetutve tu nAtrAnupapattilezo'pi, tAdRzavodhAnupadhAyakatvarUpAkAsAsatvAt , na cArthatAtparyasyApyAkAGkSAghaTakatve tAtparyajJAnasya pRthaksahakAritvavaiphalyam , etadvAkyAd bodhadvayaM jAyatAmityAditAtparyasAdhAraNena viSayAvizeSitarUpeNeha tAtparyanivezAt viSayavizeSitarUpeNa tu tajjJAnahetutAyA AvazyakatvAt , na caivametadvAkyAbodhasahasraM jAyatAmitIcchayA bodhasahanApattiH, AdyavAkyArthabodhAdvitIyavadvitIyAdestRtIyAdibodhasyApi sambhavAditi vAcyam , etAdRzecchAyA anivezyatvAt , saindhavapadaM lavaNaM | bodhayitvA'zvaM bodhayatviti tAtparyajJAnajanyAzvabodhe tadvAkyajanyalavaNabodhasya hetutvAt kramanirvAhaH / AkAGkSAyA aMzatrayameka // 354 // For Private And Personal Use Only
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahawan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34% vAkyatAbhiprAyaH, samabhivyAhAro'nanubhAvakatvaM ca, tatrAdyayorjJAnaM heturantyasya tu pratibandhakAbhAvatayA svarUpasata upayogaH, atra zAbdadvayaM jAyatAmitIcchottejikA, tattadAnupUrvIjJAne sadasadvyutpannapuruSIyazAbdabodhAjanakatvajJAnasya pratibandhakatvAna sadvyutpannaviparItavyutpannayorghaTaH karmatvaM ghaTamityAbhyAmanvayabodhaH, itthaM ca prayuktatvAdibodhavidhurANAmapi na zAbda-18 bodhavaidhuryamiti tu navyAH / rAjapadaM putrapadArthAnvitarAjabodhaM janayatvityAkArakArthatAtparyagrahahetutvenAnatiprasaGge'laM padatAtparyagrahahetutveneti tu cintyam , na caivaM matadvaye'pi vizeSaNAntaraviziSTavizeSyeNa punaranvayabodhasambhavAtprAthamikabodhasyaiva dvitIyabodhajanakatvenAvRttidoSasyApyabhAvAt samAptapunarAttadoSocchedApattiH, tatrAnapekSitavizeSaNena zAbdabodhasambhave'pi tacchAbdabodhena rasodbodhavilambasyaiva doSaprayojakatAyA alaGkArazAstre vyavasthitatvAt , nAmavibhaktidhAtvAkhyAtakriyAkArakapadAnAM parasparaM vinA parasparAnanubhAvakatvAtteSAM mithaH sAkAsatvaM, ghaTo nIla ityAdau tu vizeSaNavibhaktirabhedArthikA, nAmArthaprakArakAnvayabodhamAtra prati vizeSyatayA pratyayajanyopasthiterhetutvAt , yadvA vahinA siMcati ghaTaH pacatItyAderapi sekakaraNatvakRtyoH kAlikasambandhena vadviSaTaniSThatvAt yogyatvApattivAraNAya tattannAmatattaddhAtusamabhivyAhRtatattadvibhaktestattatsambandhena tattabAmArthatatcadvibhaktyarthaprakArakabodhahetutvasyAnanugatasya vAcyatvAt ghaTo nIla ityAdAvabhedenAnvayabodho nAnupapannaH / kathamatra kasyacidabhedasambandhena kasyacidabhedaprakAreNa bodha iti cet , AdyaH sadvyutpannasya antyastvanyasyeti nizcIyate, vizeSaNavibhakteramedArthakatvakalpane gaurvaaditi| mImAMsakAstu ghaTo nIla ityAdau nIlaM ghaTamAnayetyAdau ca nIlo'sti ghaTo'sti nIlamAnaya ghaTamAnayetyanvayabodho, na tu nAmArthAnAM kArakANAM ca parasparamanvayaH, vizeSaNAnvitavibhaktyarthAnayanAnubhavAditi na CONNOCESS TRACK AC%%*34567 For Private And Personal Use Only
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / paricchedaH dazamaH // // 355|| viziSTavaiziSTvenAnvayaH / na caivaM nIlatvena ghaTatvena ca ghaTayorapi bodhaH syAditi vAcyam , vyaktivacanAnAM sannihitavizeSaparatvaniyamena nIlatvena ghaTatvena caikasyaiva bodhAt , aruNayaikahAyanyA piGgAkSyA gavA somaM krINAtItyAdAvaruNayA krINAti ekahAyanyA krINAtItyAdibodhe'pi yathAruNyena guNena krayAsAdhanena prAptakrayasAdhanatAkagorUpadravyaparicchedakatayaiva krayasAdhanatvaM pratIyata ityAhuH, tadasat , viziSTavaiziSTyabodhAnvayasyaivAtra yuktatvAt , anyathA vAkyabhedApatteH, nIlaghaTamAnayati na veti saMzayApatteH, nIlaM ghaTaM nAnayatItyabhAvavizeSabodhAnyathAnupapattezca / yattu AkAGkSAyAH saMzaye zAbdabodhAnudayAttanizcayatvena hetutvaM vAcyam , tathA ca lAghavAdanAkAsatvajJAnameva pratibandhakamastu, na ca jJAnatvena pratibandhakatveprAmANyanizcayA| nAskanditatvapraveze gauravaM, tavApyAkAGkSAnizcayavizeSaNAbhAvapratiyogyaprAmANyajJAne tadaprAmANyanizcayAnAskanditatvapraveze gauravAt / anAkAsatvajJAnavatyapi ghaTAdyavacchedena samavAyena tadabhAvasattvAdavacchedakatAsambandhena pratibandhakatvasya ca bhUtAvezasthale ekazarIrAvacchedenAtmadvaye jJAnasvIkArAdasambhavAt , ekAvacchedenaikAtmavRttitvapratyAsayuktI gauravaM tvAkAlAnizcayahetutve'pi tulyam , anyathA kAyavyUhAdisthale'sambhavAditi, tadasat , nirAkAsatvatadvyApyAdimattAgrahapratibandhakatvakalpane gauravAt , yadapi sAkAGkSapadajJAnajanyapadArthopasthitireva tatvena hetuH, na vAkAGkSAjJAnaM taccena, ghaTamityAdyAnupUrvIjJAnasya kumbhamityAdyAnupUrvIjJAnasya ghaTaH karmatvamityAdijJAnajanyopasthitisahakAreNa bodhakatvavAraNAyoktarUpeNa hetutvasyAvazyakatvAditi, tadapi na, ghaTamityAdyAnupUrvIjJAnasya svaghaTakAdezAdismAritAnyatarapadajJAnajanyaghaTakarmatvAdyupasthitisambandhena ghaTIyaM karmatvamityAdizAbdabodhahetutvenoktadoSAbhAvAt , ghaTamityAdivAkyajanyAvAntaravAkyArthabodhAdirUpapadArthopasthiti- SARKAR 355 // For Private And Personal Use Only
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir kAle'mAdipade ghaTAdipadottaratvasandehe zAbdabodhAnutpAdAt sAkSAdapyAnupUrvIjJAnaM heturityapare / kA nAma yogyatA, na tAvat sajAtIye'nvayadarzanaM, yathAkathaJcit sAjAtyasyAvyAvartakatvAt , padArthatAvacchedakena tasyAyaM payaH pibatItyAdAvasambhavAt , vAkyArthasyApUrvatvAcca, nApi samabhivyAhRtapadArthasaMsargavyApyadharmavatvaM, vAkyArthasyAnumeyatApatteH / nApi bAdhakapramAvirahaH, svaparasAdhAraNabAdhakapramAvirahasya durjeyatvAt , svarUpasato'sya hetutve'yogye yogytaakrmaacchaabdbhrmaanupptteH| svIyabAdhakapramAvirahasya hetutve tvayogyatAbhramadazAyAM zAbdabodhApatteH / na ca tadA viziSTajJAnasAmAnyaheto dhabuddhyabhAvasya virahAnna tadApattiH, tarhi taddhetutvenaiva nirvAhe yogyatAdhIhetutve mAnAbhAvAt , astvevaM laukikasannikarSAjanyadoSavizeSAjanyatadjJAnamAtre tadabhAvanizcayasya pratibandhakatvAcchAbdapratibandhakatvasyApi tata eva siddheH, yogyatAjJAnavilambAcca zAbdabopavilambasyAsiddhatvena navyamatasAmrAjyAditi cet , na, laukikasantrikarSadopavizeSAderuttejakatvapakSe bAdhabuddhyabhAvasya pratyakSatvAdereva kAryatAvacchedakatvAcchAbdatvAvacchinne yogyatAdhIhetutvaucityenoktamatAsAmrAjyAt , na ca tatpakSe'pyastu zuddhabAdhabuddhyabhAvasya parokSatvAvacchinnahetutvaM, parokSatvasya pratyakSAnyajJAnarUpatve vizeSyavizeSaNabhAvabhedena gauravAt , na ca jAtirUpaM tat, icchAghaTitasmRtyAdisAmagrIpratibadhyatAvacchedakatAghaTakajAtyA saGkarAt , sambandhagauraveNa svAzrayAnyatvasambandhena smRtitvasyAtattvAt / kizca mukhaM na candra ityayogyatAnizcaye'pyAhAryayogyatAjJAnena zAbdabodhAttadeva zAbdadhIhetuH, na caivaM vahinA siJcatItyAdAvapi tathApattiH, AhAryayogyatAjJAne iSTatvAt , tadasatve zAbdabodhAbhAvena taddhetutvakalpanAt / ata eva gAlipradAnAdito'pi zAbdabodhasambhavaH / na cai laukikAnyabAdhadhIsattve'pi laukikayogyatAjJAnAcchAndApattiH, For Private And Personal Use Only
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 356 // paricchedaH dshmH|| SSASSASSAGAR iSTatvAt , virodhinizcayasyaiva cAhAryatvaprayojakatvena tacchAbdasyAhAryatvAnApatteH, bAdhabuddhau bhramatvajJAnAGgIkArAdA / kiJca yatra sthalavizeSe bAdhadhIkAle yogyatAjJAnaM tatra tasya hetutvadhrauvye vizeSyatAvacchedakatayA tatpuruSIyazAbdatvAvacchinne tayA tatpurupIyayogyatAjJAnatvena hetutvasiddhiH, yatra cAlaukikayogyatAdhIkAle laukikabAdhadhIstatra tasyAH pratibandhakatvasvIkArAnna doSaH / kiJca sthUlajalaparasya payasA siJcatItyAderayogyatvAya vizeSyatayA yogyatAjJAnahetutvasiddhiH, bAdhabuddhyabhAvasya dharmitAvacchedakAntarbhAvenaiva navyanaye hetutvAdityanyatra vistaraH, tasmAcchAbdajJAnaheturyogyatA nirvaktavyeti cet , atrocyate, ekapadArthe'parapadArthasaMsargavatvaM tena saMsargeNAparapadArthavatvaM vA yogyatA, na ca vAkyArthasyApUrvatvAttadujJeyatA, pratyakSAdinA saMzayasAdhAraNatajjJAnahetutvasvIkAreNAdoSAt , gandhaprAgabhAvakAlAvacchinno ghaTo gandhavAnityAdau tadgandhaprAgabhAvakAlAdyavacchinnagandhasamavAyasya tadghaTe'bhAvAdayogyatvaM, na caivamekavidhyarthayoH kRtISTasAdhanatvayoH parasparamanvayo na syAduktayogyatAvirahAditi vAcyam , ekapadArtha ityAderekavRttiviSaye'paravRttiviSayasaMsargavacamityarthAt , evamevakArAdisthale'pi vicAraNIyam / AsattiravyavadhAnenAnvayapratiyogyupasthitiH, ekapadArthopasthityavyavadhAnenAparapadArthopasthitiriti yAvat , avyavadhAnaM vyavadhAnAbhAvaH, vena yugapannAnApadArthopasthitAvapi na kSatiH, taccArthasiddhaM tattatpadArthazAbdabuddhau tattatpadArthopasthitehetutayA vinA'vyavahitopasthiti zAbdabodhAsambhavAt , asyAH svarUpasatyA eva hetutvAdAsatcinizcayahetutvaM kuta iticet, na kutazcit , vRtyA padajanyapadArthopasthiteH svarUpasatyA eva hetutvAt , na cAnupadoktAnupUrvIjJAnasya niruktopasthivisambandhena hetutvAtkimanayeti vAcyam , vyAdhijJAnadaNDAdeH svajanyaparAmarzacakrabhramyAdisambandhena hetutvepi parAmarzacakra DIL // 356 // For Private And Personal Use Only
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir bhramyAdihetutvavadAsatterapi tattvAt , vyApArasya vyApAriNA'nyathAsiyabhAvAt , Asattinizcayahetutvoktistu prAcAM mateneti navyAH / mizrAstu nanu ekapadArthopasthityavyavadhAnaviziSTAparapadArthopasthiti sattiH, giribhuktamagnimAn devadattenetyatrA-18 nimatpadArthopasthitau satyAM tadavyavahitottarakSaNe tasyAM giryupasthityavyavadhAnabhramasvIkAre bhramasyaiva niruktAvyavadhAnaviziSTopasthitirUpAsattitayA tadbamahetutve siddhAntabhaGgaprasaGgAt , nApyupasthApakapadAvyavahitapadopasthitiH sA, vyavahite pade'parapadAvyavahitottaratvabhramasyevAsattitayA taddoSatAdavasthyAt , na copasthApakapadAvyavadhAnaM sA, itthaM ca vyavahitoktapade'vyavahitatvabhramasambhavAnAnupapattiriti vAcyam , maunizlokAdau padAbhAvenAsatyabhAvApatteH, ata evoccAraNAvyavadhAnaM seti parAstaM, na copasthApakasya padasya tadarthasya vA'vyavahitopasthityanukUlavyApAraH, sA ca kvacidanyavahitoccAraNaM kvacillipyAdikaM ca, itthaM ca vyavahitoccaritAdAvapyavyavahitoccaritatvAdibhramaH sambhavatIti vAcyam / tarhi yojanAdinApi zlokAdAvanvayabodhAbhAvApatteH / vaktrA vyavahitocaritamiti vizeSadarzane'vyavahitoccaritamiti bhramAsambhavAt , ekapadArthopasthityavyavadhAnenAparapadArthopasthityanukUlavyApArasyeti vAcyatayaikapadArthayoH parasparamananvayApattezceti cet , satyam , ekatvAparatvayorna padavizeSaNatvaM, kintvarthavizeSaNatvamevetyanupadoktadoSAbhAvAt , vastuta ekapadArthatvamekavRttiviSayatvam , aparapadArthatvamaparavRttiviSayatvaM, tena ghaTabhedo na ghaTa ityAdau padArthAbhede'pi na kSatiH / meyAbhidheyAdibodhakatadAdipadArthayorekavRttiviSayatve tvekAparavRttiviSayatAvacchedakAvacchinnatvamekAparapadArthatvaM vAcyam / vyavahitocarite ca padatAtparyameva tathAvyApAraH, tadeva yojanayA jJApyate, zukAdivAkye tu zikSayitureva tathAvyApAraH, Izvarasyaiva vA, na ca yatra tAtparya vyavadhAneno FASCHAR For Private And Personal Use Only
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 357 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAraNamavyavadhAnena tatra kA gatiriti vAcyam / tatroccArasya sato'pyakiJcitkaratvAt, anvayabodhAnukUlopasthitervivakSitatvAt, svavirodhivyavadhAnAbhiprAya pUrvakoccAraNAvyavadhAnaprayojyopasthitereva zAbdabodhopadhAyakatva svIkArAt, tathA ca vyavadhAnAbhiprAyApUrva kAvyavahitopasthityanukUlavyApAra Asattiriti phalitaM, vastuta etatpadAnantaraM tatpadaM pratisandadhAtviti tAtparyamevAsattiH, idaM zukasyApi sambhavi, IzvarIyaM vA tat sulabhaM na caivamAsattibhramasthalAsambhavo vaktrantarbhAvena tatsambhavAdityAhuH, taccintyam / ekavAkyatAyA arthatAtparyasya nizvaye yathoktAsattinizcayaM vinA zAbdabodhavilambAbhAvAt, na caikavAkyataivAne nopAlakSi, sambhUyoccAraNasya cintAmaNI pRthagupanyAsAt tasmAd vyavadhAnena vRttyA padajanyapadArthopasthitirAsattiriti prAguktameva yuktam // tadevaM parasparApekSANAmityasyAkAGkSAdimatAmityarthAt AkAGkSAdimatAM padAnAM samUho vAkyamiti nyAyanaye sthitaM, nirapekSapadaM tvanatiprayojanaM, yadi ca tasya saprayojanatve nirbandhaH, tadA prakRtavAkyasya lakSyasya vAkyAntaraikavAkyasya mahAvAkyAdvyAvarttanena prakRtAnvaye prakRtavAkyasya mahAvAkyasthapadAntaranirapekSatvAt // idaM tu dhyeyam // sAkAGkSatvamanAkAGkSatvaM ca syAdvAdenaiva vyavasthApanIyam / tatpadavyatirekaprayuktAnvayAnanubhAvakatvarUpAkAGkSApakSe vyAkaraNasaMskRtapuruSIyatvena niruktAnvayabodhavizeSaNe samabhivyAhArarUpAkAGkSApakSe ca tattadAnupUrvIjJAne vyAkaraNasaMskRtapuruSIyazAbdabodhajanakatvajJAnahetutvoktyA ghaTaH karmatvamityAdeH sadvyutpannaM prati sAkAGkSatvavAraNe'pi devadattaH pacatItyato naiyAvikasya nAmArthavizeSyaka eva bodhaH, zAbdikasya tu dhAtvarthavizeSyaka iti tattadanvayabodhe tadvAkyasyAnyataraM prati nirAkAGkSatvAvAraNAt, na ca tattannayavyutpannIyatadvAkyajatAdRzabodhe tAdRzavyutpaterhetutvAnnayAkA GkSaikAntAvirodhaH, vyabhicAreNa bhinna For Private And Personal Use Only paricchedaH dazamaH // // 357 //
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir bhinnavyutpatterevAsiddheH, tattadvyutpattivaiziSTayasya viparItavyutpannIyabodhasAdhAraNyenAtiprasaJjakatvAdubhayavyutpannayorubhayoruktavAkyAnniyamata ubhayabodhApattezca / na caikanayAbhimatavyutpattau taditaranayAbhimatazAbdabodhajanakatvAbhAvajJAnasya pratibandhakatvAdadoSaH, ubhayavyutpattisamAje parasparapratibandhena kasyApi bodhasyAnApatteH / kathaM caivaM naiyAyikaH ziSyeSu vyAkaraNavyutpattimAdadhAno devadattaH pacati ekadevadattAbhinnAzrayakapAkAnukUlA bhAvaneti vivRNuyAt , AhAryAkAGkSAjJAnena tathA buddhA paraM tathA bodhayituM nAnaucitIti cet , satyam , AhAryatvasyApi parasparamavinigamena tathA tathA sAkAsanirAkAsatvAvyavasthiteH / etenaikanayayuktyA'paranayAprAmANyagraho'pi vyAkhyAtaH, anenaivAbhiprAyeNa "NiyayavayaNijasaccA" ityAdinA sammatI nayavAkyAnAM kAtsnyena sAkAsatvAnAkAGkSattvabhajanA samarthitA / evaM yogyatvamayogyatvamAsannatvamanAsannatvaM | ca dezakAlAdibhedena tAtparyAdibhedena ca bhajanIyaM, vastutaH samabhivyAhArarUpAkAsA vAkyazaktyavacchedakatayaivopayujyate | na pRthak , ghatvAvacchinnaprakAratAnirUpitaTatvAvacchinnaprakAratAnirUpitAmtvAvacchinnavizeSyatAkaghaTavidheyakakarmatvavizeSyakazAbdabodhajanakatvaprakAratAkajJAnatvAdinA tAdRzazAbdabodhahetutvAkalpanAdAdyavRddhavyavahAreNa vAkya eva zaktisiddheranantaramAvApodvApakrameNa padazaktigrahasya ca tatraivopakArAcchaktezca janakatAvizeSarUpatvAdvizeSapadenaiva zaktilakSaNAbhedAnucchedAt , anyathezvarecchArUpazaktivAde'pyagataH, kevalapadasyAnanubhAvakatApakSa eva hi " padamabhyadhikAbhAvAt smArakAnna viziSyate " ityuktaM yujyata ityuktaM prAk, na caivaM dravyanikSepaprayuktaghaTapadaghaTitavAkyAdbhAvanikSepaviSayazAbdabodhApattiH, svaprayojakanikSepaprayuktavAkyazaktigrahadvAraiva padazaktigrahasya hetutvAd, dvAradvAribhAvena cAnyathAsiddharayogAt , padArthopasthitidvArA pada For Private And Personal Use Only
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsur Gyanmandir paricchedaH dshmH|| aSTasahasrI dA jJAnahetutve tu taddvArA vAraNAya zAbdasAmagryAH kvacitpadArthasmRtighaTitAyAH kvacicca zAbdatadupasthitighaTitAyAH smRtiprativivaraNam // bandhakatvakalpane mahAgauravam , ekavAkyatAbhiprAyazcArthatAtparyavidhayavopayujyata ityananubhAvakatvAMzo'vaziSyate, tatra ca svarUpa sati pratibandhake pareSAM zAbdabodhadvayecchAdivadasmAkaM vAkyArthabodhecchAderuttejakatvaM, vAkyArthabodhAdayazcAbhiprAyikapadasaMvalane // 358 // zrutarUpAstadasaGkalane matirUpA vA, prathamAdibodhadvArA dvitIyAdibodhe zrutahetutvAcca zrutAbhyantarIbhUtatvaM kramanirvAhazceti, prANino nahantavyA ityAderAjAprAmANyAt "pramAdamUlaM prANihananamanarthasAdhanam" iti tAtparyArthaparyantaH sampUrNo bodha ityupadezapadAdyanusArI pnthaaH| kvacicca prAthamikAdvAkyArthaviSayazrutajJAnottaraM saMzayaM vinaiva mahAvAkyArthajAnupapattijJAnarUpacintAjJAnAdaidaMparyaviSayaM bhAvanAjJAnaM jAyata iti trividhameva zAbdaM jJAnamiSyate, sAmAnAdhikaraNyenAvacchedakAvacchedena ca zAbdadvayecchAyAM dvividhamapi tad yujyate, arthAvacchinnapadajJAnottaraM tAtparyagarbhAkAGkSAjJAnAd vyutpattivizeSAdvA paTiSTakSayopazamavataH prAgeva tAtparyArthajJAnaM sambhavatItyekavidhameva taditi tu nvyaaH| mukhaM candra ityAdirUpakasthale AhAryayogyatAjJAnasya hetutvAnurodhena zAndamAtre yogyatAjJAnahetutvamapi na yuktimat , bAdhanAne sati tAdRzasthale AhAryazAbdasyaiva svIkArAt , iSTavyaGgyapratItisAdhanatvajJAnena mukhe candrAbhedazAbda eva tatrecchodayaucityAt , ata evAhAryAropo rUpakamiti prAcAmuktiH, tAdRzabhASAyAzca dravyato'satyatve'pi bhAvataH satyatvAt , upamApadasyAlaMkArAntaropalakSakatvAdupamAsatyAyAM parigaNanaM, na caivaM mRSAntarasyApi kvacidbhAvataH satyatvAdravyabhAvabhASAyAM satyAbhedatvaprasaktiriti vAcyam / kvAcitkatvasArvatrikatvAbhyAmeva vizepAta , bhAvavizeSajanyajanakatAnavacchedakatayA jAtibhedasvIkArAcca, kvacicca zazazRGga nAstItyAdau vAkyazaktyA zazIyatvena SCSC // 358 // For Private And Personal Use Only
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavirlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir zRGgAbhAvazAbdabodhe padArthayoH saMsargAbhAvanizcayo'nuguNa eva, anyathA viziSTaniSedhapratItAvaMzato bhramatvApatteH, gAlipradA-1 nAdito'pi zAbdabodhazcet , AhArya eva, no ced , duSTavaktrabhiprAyasUcakatvenaiva tasya krodhajanakatvam , satyAditvaM vAcAM janapadasatyAdyanyataratvenaiva, dravyabhAvabhASAtvaM ca tAsAM caturvidhadravyapariNatimAzritya, zrutabhAvabhASAtvaM ca tisRNAM phalIbhUtazrutopayogApekSayA mizropayogAbhAvena tRtIyasyA atrAnadhikArAt , cAritrabhAvabhASAtvaM ca prathamAntimayoreva yatyAcAravihitatvena cAritrotkarSakatvAdityAdivistaro bhASArahasye iti kRtaM prasaGgena / prakRtaM prastumaH-na punarAkhyAtazabda ityAdi,8 zeSapakSanirAkaraNaM prAyaH sugamam / kriyAsphoTavaditi pUrvAparIbhUtAvayavAsvAzritakramAsu kriyAsvekaH kriyAsphoTo yathA | nAsti tathA kramavatpadasamudAye vAkyasphoTo'pi, ekatvapratItevyapratyAsatyavopapatteriti / yathoktapadAnusaMhRtirUpasyeti parasparApekSanirapekSapadAnusmaraNarUpasyetyarthaH / buddhirmAnasyutprekSAnusaMhatiH smaraNamityanayoH pkssyorbhedH| tAvatodAharaNopanayamAtreNa, artha pratyeti prakRtasAdhyaM nizcinoti, kimitIti zeSaM nigamanaM, kimityAkAGkSati-sAdhanamAtreNArthasiddhau tatreSTasAdhanatAjJAnAbhAvenAkAkSAbhAvAt yasya ca phalIbhRtazAbdabodhecchayA nigamanazabda evAkAsA tasya tacchabdAbhyAhAreNaiva zAbdabodha iti bhaavH| satyabhAmAdipadavaditi yathA bhAmApadena satyabhAmApadaM smayate tathA prakaraNAdinA padAntaramiti tatsApekSazrUyamANapadasamudAyasya na nirAkAsattvavyAghAta iti bhaavH| yatra ca prakaraNAdinAkhila eva vAkyArtho jJAyate ceSTAdinA vA, tatra tAdRzavAkyakalpanayaiva zAndavyavahAraH saGgatimaGgati, ata eva na ceSTAdeH pramANAntaratvam , avazyakalpyazabdamukhanirIkSakatvAditi dig / ityuktaH (ktaM) prAgiti "tvanmatAmRtabAhyAnAm" ityAdikArikAvyAkhyAnAvasare OMOMOMOMOM For Private And Personal Use Only
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir |paricchedaH dshmH|| aSTasahasrI da na hi kizcidrUpAntaravikalamityAdinA, tatra kvacitprayujyamAna ityAdi, kvacicca jIvAdipadasamIpe prayujyamAnaHsyAvivaraNam // cchabdastAdvizeSaNatayA jIvAdipadasamabhivyAhRtatayA, prakRtArthatattvaM sarvathaikAntapratipakSajIvAdipadArtham , avayavena jIvAdipadadvAreNa, sUcayati lakSayati, tathA ca jIvAdisAmAnyavizeSazaktasya jIvAdipadasya nityaanityaaynekaantaatmk||359|| jIvAdivizeSa lakSaNA tAtparyagrAhakatvameva syAcchabdasya dyotakatvamiti bhaavH| evakArAdivaditi zaGkhaH pANDura evetyAdau pANDurAdipadasya pANDurAdyanyatvavyavacchinne lAkSaNikatAyA evakArasya ca tatra tAtparyagrAhakatAyAH sampradAyasiddhatvAditi bhAvaH / na kazciddoSa iti sambhUyocAraNena syAtpadajIvAdipadAmyAM militvA'nekAntAtmakajIvAditattvabodhanopapatteriti bhAvaH / tathA ca gamyaM prati vizeSaNamityasya samudAyazaktijanyabodhe jIvAdipadasya tulyakakSatayA sahakArItyarthaH / vizeSaNamityanantaraM ca vAkAro'dhyAhRtya yojanIyaH, tena pakSadvayAbhivyaktirbhavati, yadvA'nekAntadyotItyasyAnekAntaM padasAmAnyazaktiviSayaM dyotayatyanubhAvayatItyeko'rthaH, sa cApareSAM ghaTAdipadasya sAmAnyavyutpattyanurodhena kAryatvAnvitaghaTAdau zaktigrahe'pi tataH kAryatvAnvitaghaTAunubhave kAryatAvAcakapadasamabhivyAhArApekSA, AnubhAvikAyAH zaktestadapekSatvAt , smArikA ca jAtAviti tadabhAve ghaTatvAdimAvasmaraNameveti kubjazaktivAdaH, tathA'smAkaM nityAnityAdyanekAntakoDIkaraNaM vinA vyavahAramAtrasyAyogAcchandatvAvacchedena nityAnityAdyanekAntAtmaka eva zaktigrahAdAdyavyutpattyanurodhena jIvAdipadasyApi nityAnityAdyanekAntAtmakajIvAdyartha eva zaktirgRhyata ityAnubhAvikA zaktiH, tathA'nubhavajanane'nekAntavAcakapadamapekSate smArikA tu neti kevalajIvAdipadAJjIvAdyarthopasthitimAtram , anekAntAtmakajIvAdyarthAnubhavastu syaatpdsNyogaadityettpkssprisskaarH|| | CARSHAN |359 // For Private And Personal Use Only
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir na caiva mImAMsakamatAnupravezaH, sarvanayAtmake bhagavatpravacane kvacinmImAMsakamatopagrahasyApyaduSTatvAt , siddhArthaprAmANyasvIkAreNaiva [syAcchabdo liGAdyarthavyatiriktArthapratipAdakajIvAdipadasamabhivyAhRtasyAtpadama]nekAntaM dyotayati aupasandAnikyA zaktyA bodhayati yaH sa tatheti dvitIyo'rthaH, tathA ca syAcchabdottarajI [vAdipadapratipAdyA ]nekAntAtmakajIvAdyarthe viziSya zaktisvIkArAdaupasandAnikI zaktirevAtra dyotanamiti bhaavH| ubhayatrApi gamyaM prati vizeSaNamityasya padAntarabodhyabodhane sahakArItyarthaH, tadAha, sUcakatvapakSe'pIti, apirvAcakatvapakSaM samuccinoti, tabuddherapi tathAbhAvAditi tena tadAdivat syAcchandasya svAtaMtryeNa buddhiviSayatAvacchedakAvacchinne'pi zaktiH, tadbodhakatAyA vaicitryAditi syAdastItyAdAvastitvAdyavacchedakasvadravyakSetrakAlabhAvAdInAmapi tato nAsAGkaryeNAnupasthitiriti dhyeyam / dharmivAcakapadasamabhivyAhRtaM syAtpadamanekAntAtmakatvadyotakaM dharmavAcakapadasamabhivyAhRtaM tu tattatsvadravyakSetrakAlAdyavacchedakasphorakaM sakalAdezamahimnA tu prakRtadharme svetarAnantadharmAbhinnatvasya prakAratayA prakRtadharmasya svasvetarAnantadharmAtmakatvasambandhena dharmiNyanvayAbhyupagamAdvA nakAcidanupapattiriti zraddheya svasamayavyutpattizAlibhiH // 103 // __nanu ca kathaMcidityAdizabdAdapi bhavatyevAnekAntArthapratipatti: ?, satyaM, bhavati, tasya syAdvacanaparyAyatvAt / tathA hi,syAdvAdaH sarvathaikAnta-tyAgAt kiMvRttacidvidhiH // saptabhaGganayApekSo, heyAdeyavizeSakaH // 10 // kimo vRttaH kiNvRttH| sa cAsau cidvidhizceti kathaMcidityAdiH kiMvRttacidvidhiH syAdvAdaparyAyaH / soyamanekAntamabhipretya saptabhaGganayApekSaH svabhAvaparabhAvAbhyAM sadasadAdivyavasthA pratipAdayati / ke punaH saptabhaGgAH ke vA nayAH ? saptabhaGgI proktA pUrvameva / For Private And Personal Use Only
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam / / // 360 // www.kobatirth.org dravyArthikaparyAyArthikapravibhAgavazAnnaigamAdayaH zabdArthanayA bahuvikalpA mUlanayadvayazuddhyazuddhibhyAM zAstrAntare proktA iti saMbandha: / dravyArthikapravibhAgAddhi naigamasaMgrahavyavahArAH, paryAyArthikapravibhAgAdRjusUtrAdayaH / tatra RjusUtraparyantAzcatvArorthanayA:, teSAmarthapradhAnatvAt zeSAstrayaH zabdanayAH zabdapradhAnatvAt / tatra mUlanayasya dravyArthikasya zuddhyA saMgrahaH, sakalopAdhirahitatvena zuddhasya sanmAcasya viSayIkaraNAt samyagekatvena sarvasya saMgrahaNAt / tasyaivA zuddhyA vyavahAraH, saMgrahagRhItAnAmarthAnAM vidhipUrvakatvavyavahaNAt, dravyatvAdivizeSaNatayA svato'zuddhasya svIkaraNAt, yatsattadravyaM guNo vetyAdivat / evaM naigamopyazuddhA pravartate, sopAdhivastuviSayatvAt / sa hi tredhA pravartate, dravyayoH paryAyayordravyaparyAyayorvA guNapradhAnabhAvena vivakSAyAM naigamatvAt, naikaM gamo naigama iti nirvacanAt / tatra dravyanaigamo dvedhA-zuddhadravyanaigamo'zuddhadravyanaigamazceti / paryAyanaigamastredhA artha paryAyayorvyaJjanaparyAyayorarthavyaJjana paryAyayozca naigama iti / arthaparyAyanaigamastredhA jJAnArthaparyAyayorjJeyArthaparyAyayorjJAnajJeyArthaparyAyayozceti / vyaJjanaparyAyanaigamaH SoDhA - zabdavyaJjanaparyAyayoH samabhirUDhavyaJjanaparyAyayorevaMbhUtavyaJjanaparyAyayoH zabdasamabhirUDhavyaJjanaparyAyayoH zabdevaMbhUtavyaJjanaparyAyayoH samabhirUDhaivaMbhUtavyaJjanaparyAyayozceti / arthavyaJjanaparyAyanaigamastredhA RjusUtrazabdayoH, RjusUtra samabhirUDhayoH RjusUtraivaMbhUtayozceti / dravyaparyAyanaigamoSTadhA, zuddhadravyarjusUtrayoH zuddhadravyazabdayoH zuddhadravyasamabhirUDhayoH zuddhadravyaivaMbhUtayozca evamazuddhadravyarjusUtrayorazuddhadravyazabdayorazuddhadravyasamabhirUDhayorazuddhadravyaivaMbhUtayozceti / lokasamayAvirodhenodAhAryam / tathA paryAyArthikasya mUlanayasyAzuddhyA tAvadRjusUtraH, tasya kAlakArakaliGgabhedenApyabhedAt / zudhyA zabdastasya kAlAdibhedena bhedAt / zuddhitarayA samamirUDhastasya paryAyabhedenApi bhedAt / zuddhitamayaivaMbhUtastasya kriyAbhedenApi bhedAt // iti mUlanayadvayazuddhathazuddhibhyAM bahuvikalpA nayA nayacakrataH pratipattavyAH / pUrvapUrvA mahAviSayA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dazamaH // // 360 //
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org uttarottarA alpaviSayAH zabdavikalpaparimANAzca / tadevaM vyAkhyAtaH saptabhaGganayApekSaH syAdvAdo heyAdeyavizeSakaH prasiddhastamantareNa yasyopAdeyasya ca vizeSeNa vyavasthAnupapatteH / sarvatattvaprakAzakaca kevalajJAnavat / / 104 // etadeva darzayati- arthapradhAnatvAt zabdataddharmabhedenArthabhedAsvIkartutvAt, zabdapradhAnatvAcchandataddharmmabhedenArthabhedasvIkartutvAt evaM namo'pyazuddhyA pravarttata iti azuddhistra bhedaparatA, dravyArthike'bheda bhedayoreva zuddhyazuddhipadArthatvAditi yathAsthAnaM bhAvanIyam / dravyayorityAdi abhilApazcAtrAtmA pudgalI manuSyaparyAyo devaparyAyottaraH dravyamanantaparyAyavadityAdiH / zuddhadravyanaigamo yathA''kAzadravyaM dharmadravyasaMyuktamiti / azuddhadravyanaigamo yathA ghaTadravyaM paTadravyasaMyuktamiti / arthaparyAyayornegamastrividho yathA matijJAnaM zrutajJAnasahacaritamiti jJAnarUpArthaparyAyayoH, mativiSayaparyAyaH zrutaviSayaparyAyasadRza iti jJeyA paryAyayoH, grAhakAkAro grAhyAkArAnugata iti jJAnajJeyArthaparyAyayoH / vyaJjanaparyAyayoH SoDhA naigamo yathA-taTa iti zabdavAcyastaTItizabdavAcyasadRza iti, zabdavyaJjanaparyAyayoH 1 ghaTazabdavAcyaH paryAyaH kumbhazabdavAcyasadRza iti, samabhirUDhavyaJjanaparyAyayoH 2 rAjapadavyutpattinimittakriyA supapadavyutpattinimittakriyAsadRzIti, evambhUtavyaJjanaparyAyayoH 3 bhinnaliGgataTAdizabdavAcyaparyAyo bhinnazabdavAcyasadRza iti, zabdasamabhirUDhavyaJjanaparyAyayoH 4 saMbhinnakriyA zabdavAcyasadRza iti, zabde [ vaMbhUtavyaJjana paryAyayoH 5 saMbhinnavartamAnakriyA zabdavAcyasadRza iti, samabhirUDhaivaM bhUtavyaJjanaparyAyayoH 6 vyutpattinimittakriyA vartamAnakriyAsadRza iti / evaM RjusUtrazabdayoH 1 RjusUtrasamabhirUDhayoH 2 RjusUtravaMbhUtayo 3 riti trividho'pyarthavyaJjanaparyAyanaigamaH, aSTadhA ca dravyaparyAyanaigamaH ityAdi svadhiyA vibhAvyodAhAryam ] // 104 // * ito'pretanaM vivaraNaM truTitaM lakSyate, syAcet kasyacinmahodayasya savidhe nivedyamanugrahadhiyA prakAzakasya / / For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir aSTasahasrI vivrnnm|| // 361 // paricchedaH dshmH|| syAdvAdakevalajJAne, sarvatattvaprakAzane // bhedaH sAkSAdasAkSAcca, hyavastvanyatamaM bhavet // 105 // sAkSAdasAkSAtpratibhAsijJAnAbhyAmanyasyApratIteravastutvaprasiddharityarthaH / syAdvAdakevalajJAne iti nirdezAt tayorabhyarhitatvAniyama darzayati, parasparahetukatvAt / na caivamanyonyAzrayaH pUrvasarvajJadyotitAdAgamAduttarasarvajJasya kevalotpatteH tatopyuttarakAlamAgamadyotanAt srvjnyaagmsntaansyaanaaditvaat| kevalajJAnasyAbhyarhitatve vA pUrvanipAte vyabhicAra sUcayati, ziSyopAdhyAyAdivat / tato'navadyo nirdezaH syAdvAdakevalajJAne sarvatattvaprakAzane iti / kathaM punaH syAdvAdaH sarvatattvaprakAzanaH ? yAvatA 'matizrutayornibandho dravyeSvasarvaparyAyeSu' iti zrutasyAsarvaparyAyaviSayatvavyavasthAnamiSyate, taJcaiva virudhyate, iti sUtravirodhaM manyate, tadayuktaM, paryAyApekSayA tadanabhidhAnAt / evaM hi bhagavatAmabhiprAyo'tra 'jIvAdayaH sapta padArthAstattvaM, 'jIvAjIvAtravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvamiti vacamAt / tatpratipAdanAvizeSAt syAdvAdakevalajJAnayoH sarvatattvaprakAzanatvam' iti na virodhaH / yathaiva hyAgamaH parasmai jIvAditattvamazeSa pratipAdayati tathA kevalyapIti na vizeSaH, sAkSAdasAkSAcca tattvaparicchittinibandhanatvAt tadbhedasya / tadAha bhedaH sAkSAdasAkSAceti / sAkSAtkRtereva sarvadravyaparyAyAn paricchinatti nAnyata iti yAvat / na hi vacanAttAnprakAzayati, samutpanna kevalopi bhagavAn , teSAM vacanAgocaratvAt / tadevaM syAdvAdanayasaMskRtaM tattvajJAnaM pramANanayasaMskRtamiti vyAkhyAne, syAdvAdaH pramANa, saptabhaGgIvacanavidhirnaMgamAdayo bahuvikalpA nayA iti saMkSepataH pratipAditaM, vistaratonyatra tatprarUpaNAt // 105 // saMpratyahetuvAdAgamaH syAdvAdo, hetuvAdo nayastAbhyAM saMskRtamalaMkRtaM tattvajJAnaM pramANa yuktizAstrAviruddhaM sunizcitAsaMbhavadbAdhakamiti vyAkhyAnAntaramabhiprAyavanto bhagavanto hi hetulakSaNameva prakAzayanti, syAdvAdasya prakAzitatvAt / // 36 // For Private And Personal Use Only
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Maharlain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandi sadharmaNaiva sAdhyasya, saadhaadvirodhtH|| syAdvAdapravibhaktArtha-vizeSavyaJjako nayaH // 106 // ___ nIyate sAdhyate gamyArthoneneti nayo-hetuH / sa ca hetuH sadharmaNaiva dRSTAntadharmiNA sAdharmyAtsAdhyasya sAdhyadharmAdhikaraNasya | dharmiNaH paramAgamapravibhaktasyArthavizeSasya zakyasyAbhipretasyAprasiddhasya vivAdagocaratvena, vyaJjako, na punarvipakSaNa sAdharmyAt , tena vaidhAdevAvirodhena hetoH sAdhyaprakAzanatyopapatteH / atra -- sapakSeNaiva sAdhyasya sAdhAdi' tyanena hetosnailakSaNya 'mavirodhAdi' tyanyathAnupapattiM ca darzayatA, kevalasya trilakSaNasyAsAdhanatvamuktaM, tatputratvAdivat / ekalakSaNasya tu gamakatvaM, ' nityatvaikAntapakSepi vikriyA nopapadyate' iti bahulamanyathAnupapattereva samAzrayaNAt / nanvatra saMkSepAt tathAbhidhAnepi trailakSaNyaM zakyamupadarzayituM pazcAvayavavat / satyametat , kevalaM, yatrArthakriyA na saMbhavati tanna vastutattvaM yathA vinAzaikAntaH / tathA ca nityatvepi kramayogapadyAbhyAmarthakriyA na saMbhavati, nAparaM prakArAntaramiti, trilakSaNayogepi pradhAnamekalakSaNaM, tatraiva sAdhanasAmarthyapariniSThite / tadeva ca pratibandhaH pUrvavadvItasaMyogyAdisakalahetupratiSThApakaM, na punastAdAtmyatadutpattI pratibandhaH saMyogAdivat , tadabhAvepi hetoH sAdhyAbhAvAsaMbhavaniyamanirNayalakSaNasya bhAve gamakatvasiddheH, zItAcale vidyutpAtaH, kedAre kalakalAyitatvAdityAdivat , satyapi ca tadutpattyAdipratibandhe'nyathAnupapannatvAbhAve gamakatvAsaMbhavAt , sa zyAmastatputratvAditaratatputravadityAdivat , astyatra dhUmomemahAnasavadityAdivacca / sakalavipakSavyAvRttinizcayAbhAvAdasyAgamakatve'nyathAnupapannatvanizcayAbhAvAdevAgamakatvamuktaM syAt iti tasyaiva lakSaNatvamastu, sakalasamyagghetubhedeSu kAryasvabhAvAnupalambheSviva pUrvavat-zeSavat-sAmAnyato dRSTeSu vItAvItatadubhayeSu saMyogisamavAyaikArthasamavAyivirodhiSu bhUtAdiSu pravartamAnasya pakSavyApinaH sarvasmAJca vipakSAdasiddhAdihetvAbhAsaprapaJcAd vyAvartamAnasyAnyathAnupapannatvasya hetulakSaNatvopapatteH / For Private And Personal Use Only
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsuri Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam / // 362 / / tathAvidhasyApi tadalakSaNatve hi na kiMcitkasyacillakSaNaM syAditi lakSyalakSaNabhAva evocchidyeta / sati cAnyathAnupapannatve pratipAdyA-1 paricchedaH zayavazAt prayogaparipATI paJcAvayavAdirapi na nivAryate iti tattvArthAlaGkAre vidyAnandamahodaye ca prapaJcataH prarUpitam / tataH syAdvA dshmH|| detyAdinAnumitamanekAntAtmakamarthatattvamAdarzayati / tadeva hi syAdvAdapravibhaktorthaH, prAdhAnyAt-sarvAGgavyApitvAt / tasya vizeSo nityatvAdiH pRthak pRthak / tasya pratipAdako nayaH / iti nayasAmAnyalakSaNamapyanena darzitamiti vyAkhyAyate / tathA coktam'arthasthAnekarUpasya, dhIH pramANa, tadaMzadhIH // nayo dharmAntarApekSI, durNayastannirAkRtiH // 11 // iti / tadanekAntapratipattiH pramANamekadharmapratipatti yastatpratyanIkapratikSepo durNayaH, kevalavipakSavirodhadarzanena svapakSAbhinivezAt / / / 106 // kiM punarvastu syAdityAhuHnayopanayakAntAnAM, trikAlAnAM smuccyH|| avibhrADbhAvasambandho, dravyamekamanekadhA // 107 // ____ uktalakSaNo dravyaparyAyasthAnaH saMgrahAdirnayaH, tacchAkhAprazAkhAtmopanayaH / tadekAntAnAM vipakSopekSAlakSaNAnAM trikAlaviSayANAM samitidravyaM vastu, 'guNaparyAyavadrvyam' iti vacanAt / kaH punasteSAM samuccayo nAmeti cet , kathaMcidavibhrADbhAvasaMbandha ityAcakSate, tatonyasya samuccayasya saMyogAderasaMbhavAt dravyaparyAyavizeSANAm / na caivamekameva dravyaM nayopanayakAntaparyAyANAM tattAdAtmyAdityArekitavyaM, tatasteSAM kathaMcidbhedAdanekatvamiti vacanAt / tAnekamevAstu tAdAtmyavirodhAdanekasthasyetyapi na zaGkitavyaM, kathaMcittAdAtmyasyAzakyavivecanatvalakSaNasyAvirodhAttathApratIteH / kevalaM tatasteSAmapoddhArAdguNaguNyAdivat tadanekadhA / tataH sUktaM, trikAlavartinayopanayaviSayaparyAyavizeSasamUho dravyamekAnekAtmakaM jAtyantaraM vastviti // 107 // atra parArekAmupadazya pariharantaH sUrayaH prAhuHmithyAsamUho mithyA ce-nna mithryakAntatAsti nH|| nirapekSA nayA mithyA, sApekSA vastu te'rthkRt||108 // 362 // .41 For Private And Personal Use Only
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sunayadurNayayoryathAsmAbhirlakSaNaM vyAkhyAtaM tathA na coyaM na parihAraH, nirapekSANAmeva nayAnAM mithyAtvAt tadviSayasamUhasya mithyAtvopagamAt, sApekSANAM tu sunayatvAttadviSayANAmarthakriyAkAritvAt, tatsamUhasya vastutvopapatteH / tathA hi nirapekSatvaM pratyanIkadharmasya nirAkRtiH, sApekSatvamupekSA, anyathA pramANanayA'vizeSaprasaGgAt dharmAntarAdAnopekSAhAnilakSaNatvAt pramANanayadurNayAnAM prakArAntarAsaMbhavAca pramANAttadatatsvabhAvapratipatternayAttatpratipatterdurNayAdanyanirAkRtezva / iti vizvopasaMhRtiH, vyatiriktapratipattiprakArANAmasaMbhavAt / / 108 / / nanvevamanekAntAtmArthaH kathaM vAkyena niyamyate yataH pratiniyate viSaye pravRttirlokasya syAdityAre kAyAmidamabhidadhate-niyamyate'rtho vAkyena vidhinA vAraNena vA // tathAnyathA ca sovazya-mavizeSyatvamanyathA // 109 // yatsattatsarvamanekAntAtmakamarthakriyAkAritvAt svaviSayAkAra saMvittivat / yadvivAdAdhyAsitaM vastu tatsarvaM dharmi pratyeyam, aprasiddhaM sAdhyamiti vacanAt tasyAnekAntAtmakatvena vivAdAdhyAsitatvAt sAdhyatvopapatteH / arthakriyAkAritvAditi heturasiddhatvAdidoSAnAzrayatvAt pradhAnaikalakSaNayogAcca / svaviSayAkAra saMvittivadityudAharaNaM, tathA vAdiprativAdisiddhatvAt / saugatasya citrAkAraikasaMvedanopagamAt, yaugAnAmIzvarajJAnasya svArthasaMvedino mecakajJAnatvopagamAt kApilAnAmapi svarUpabuddhyadhyavasitArtha saMvedinaH svasaMvedanasyeSTeH, zrotriyANAmapi phalajJAnasya svasaMvedinortha paricchittirUpasya prasiddheH, cArvAkasyApi pratyakSasya vedanasya svArthaparicchedinobhyupagamanIyatvAt samyagidaM sAdhanavAkyam / tathA na kiMcidekAntaM vastutattvaM sarvathA tadarthakriyA'saMbhavAd gaganakusumAdivaditi / atrApi vivAdApannaM vastutattvaM dharmi parAdhyAropitaikAntatvena pratiSedhyaM, kacit sata ivAropitasyApi pratiSedhyatvasiddheranyathA For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aSTasahasrI vivaraNam // // 363 // www.kobatirth.org kasyacitparamatapratiSedhAyogAt sata eva saMjJinaH pratiSedho nAsataH ityasyApyavirodhAt samyagekAnte prasiddhasya rUpasya sApekSasya nirapekSatvenAropitasya kacitpratiSedhAt, 'sarvathA tadarthakriyAbhAvAt' iti heturvyApakAnupalabdhirUpatvAt / gaganakusumAdivadityudAharaNaM sAdhyasAdhanAvaikalya gaganakusumAderatyantAbhAvasya parairekAntavasturUpatva sarvathArthakriyAkAritvayoraniSTeH / itIdamapi zreyaH sAdhanavAkyam / vizeSeNa punarnAsti sadekAntaH sarvavyApAravirodhaprasaGgAdasadekAntavat / etena vizeSato'nekAntAtmakaH pariNAmyAtmArthakriyAkAritvAt pradhAnavadityAdyupadarzitam / iti vidhinA pratiSedhena vA vastutattvaM niyamyeta tathAnyathA ca tasyAvazyaMbhAvasamarthanAt / anyathA tadviziSTamarthatattvaM vizeSyameva na syAdvidheH pratiSedharahitasya pratiSedhasya ca vidhirahitasya vizeSaNatvanirAkaraNAt tadubhayarahitasya ca vizeSyatvavirodhAt khapuSpavat / ityanena vidhipratiSedhayorguNapradhAnabhAvena sadasadAdivAkyeSu vRttiriti kSa teSAM paunaruktatyaM yena saptabhaGgIvidhiranavadyo na syAt // 109 // vidhinaiva vastutattvaM vAkyaM niyamayati sarvathetyekAnte dUSaNamupadarzayantitadatadvastuvAgeSA, tadevetyanuzAsatI // na satyA syAnmRSAvAkyaiH, kathaM tattvArthadezanA // 110 // pratyakSAdipramANaviSayabhUtaM viruddhadharmAdhyAsalakSaNamaviruddhaM vastu samAyAtaM, svazirastADaM pUtkurvatopi tadatadrUpatayaiva pratIteH / taduktaM --' viruddhamapi saMsiddhaM tadatadrUpavedanam / yadIdaM svayamarthebhyo rocate tatra ke vayam / / 1 / / ' iti / tacca tadevetyekAntena pratipAdayantI mithyaiva bhAratI, vidhyekAnte pratiSedhaikAntAbhAvasyeSTasyAnabhidhAnAt tadabhidhAne vA vidhye kAntapratipAdanavirodhAt / na ca mRSAvAkyaistattvArthadezanA yuktimatI / iti kathamanayArthadezanam / ityekAnte vAkyArthAnupapattirAlakSyate // 110 // pratiSedhamukhenaivArthaM vAkyaM niyamayatItyekAntopi na zreyAniti pratipAdayanti -- For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paricchedaH dazamaH // // 363 //
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahalin Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersun Gyanmandir 856- vaaksvbhaavonyvaagrth-prtissedhnirngkushH|| Aha ca svArthasAmAnyaM, tAdRg vAcyaM khpusspvt||111|| vAcaH svabhAvoyaM yena svArthasAmAnya pratipAdayantI tadaparaM nirAkaroti, na punastadapratipAdayantI, svArthasAmAnyapratipAdanatadanyanirAkaraNayoranyatarApAyenuktAnatizAyanAt / idaMtayA nedaMtayA vA na pratIyeta tadarthaH kUrmaromAdivat / na khalu sAmAnya vizeSaparihAreNa vizeSo vA sAmAnya parihAreNa kacidupalabhAmahe / anupalabhamAnAzca kathaM svaM paraM vA tathAbhinivezena vipralabhAmahe, vidhyekAntavadanyApohaikAntasya prAgeva vyAsena nirastatvAt // 111 // bhUyopyanyApohavAdinamAzakya nirAkurvatesAmAnyavAg vizeSece-nna zabdArtho mRSA hisaa||abhipretvishessaapteH, syAtkAraH stylaanychnH||112|| ____ astIti satsAmAnyavAgU kevalamabhAvavicchedAd vizeSamapohamAheti cet, kaH punarapohaH ? kimanyavyAvRttiruta tathA vikalpaH ? parato vyAvRttirabhAvonyApoha iSyate iti cet , kathamevaM satyabhAvaM pratipAdayati ? bhAvaM na pratipAdayatItyanuktasamaM na syAt ? tadvikalponyApohostu mithyAbhinivezAditi cet, na caitattasya pratipAdakaM mithyAvikalpahetutvAdvayalIkavacanavat / tato nAnyApohaH zabdArthaH siddhacati, yena tatra pravartamAnAstItyAdisAmAnyavAgU mRSaiva na syAt / tataH syAtkAraH satyalAJchano mantavyaH svAbhipretArthavizeSaprApteH / sarvo hi pravartamAnaH kutazcidvacanAt kacitsvarUpAdinA santamabhipretamartha prApnoti, na pararUpAdinAnabhipreta, pravRttivaiyAt , svarUpeNeva pararUpeNApi sattve sarvasyAbhipretatvaprasaGgAt , parAtmaneva svAtmanApyasattve sarvasyAbhipretatvAbhAvAt svayamabhipretasyApyanabhipretatvaprasaktezca // 112 // tataH syAdvAda eva satyalAJchano na vAdAntaramityatizAyayati bhagavAn samantabhadrasvAmI / vidheyamIpsitArthAcaM, pratiSedhyAvirodhi yat // tathaivAdeyaheyatva-miti syaadvaadsNsthitiH||113|| For Private And Personal Use Only
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // parimoTA dshmH|| // 364 // astItyAdividheyamabhipretya vidhAnAt , sarvatratAvanmAtralakSaNatvAta vidheyatvasya / na hi paribRDhabhayAderanabhipretasyApi vidhAne vidhe- yatvaM yuktaM, vItarAgasyApi tatkRtabandhaprasaGgAjanApavAdAnuSaGgAcca / nApyabhipretasyApyavidhAne'vidheyatvaM, tadyogyatAmAtrasiddharanyathA vidhAnAnarthakyAt / tata evAbhiprAyazUnyAnAM kiMcidapyakurvatAM na kiMcidvidheyaM nApi heymbhipretyhaanaabhaavaadupekssaamaatrsiddheH| tadviparItAnAM tu kiMcidvidheyaM, tacca nAstitvAdibhiraviruddhaM, pratiSedhyairIpsitArthAGgatvAt , tasya tadvirodhe svayamIpsitArthahetutvAsaMbhavAt , vidhipratiSedhayoranyonyAvinAbhAvalakSaNatvAt svArthajJAnavat / na hi svArthajJAnayoranyonyAvinAbhAvo'siddhaH, svajJAnamantareNArthajJAnAnupapatteH kuTavat svajJAne evArthajJAnaghaTanAt sarvajJajJAnavat / na hIzvarasyApi svajJAnAbhAvaH, sarvajJatvavirodhAt svasaMviditajJAnAbhyupagamasyAvazyaMbhAvAt / nApi viSayAkArajJAnamantareNa svajJAnaM, svAkArasyArthasya paricchedyatvavirodhAt svajJAnAbhAvaprasaGgAt / tadanavadyamudAharaNaM prakRtaM sAdhayati / yathaiva ca vidheyaM pratiSedhyAvirodhi siddhamIpsitArthAGgaM tathaivAdeyaheyatvaM vastuno, nAnyathA, vidheyakAnte kasyaciddheyatvavirodhAt pratiSedhyaikAnte kasyacidAdeyatvavirodhAt / na hi sarvathA vidheyameva sarvathA pratiSedhyaM syAdvAdinobhipretaM, yenobhayAtmakatve evAdeyaheyatvaM na syAt , kathaMcidvidhipratiSedhayostAdAtmyopagamAt / tadvidheyapratiSedhyAtmavizeSAt syAdvAdaH prakriyate saptabhaGgIsamAzrayAt / yathaiva hi vidheyo'stitvAdivizeSaH, svAtmanA vidheyo na pratiSedhyAtmaneti syAdvidheyaH siddhaH / pratiSedhyAtmavizeSazca vidheyAtmanA pratiSedhyo na pratiSedhyAtmanA iti syAtpratiSedhyaH syAdapratiSedhyonyathA vyAghAtAt / tathaiva jIvAdyarthaH syAdvidheyaH syAtpratiSedhyaH / iti saptabhaGgIsamAzrayAt syAdvAdasya prakriyamANasya samyak sthitiH, sarvatra yuktizAstrAvirodhAt , bhAvakAntAdiSveva tadvirodhasamarthanAt / tato bhagavannanavadyamadhyavasitamasmAbhiH, " sa tvamevAsi nirdoSo yuktizAstrAvirodhivAktvAt," iti // 113 // tadevaM prArabdhanirvahaNamAtmanastatphalaM 2 - 9 // 364 // - For Private And Personal Use Only
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir AAAAAAA%A5% ca sUrayaH prakAzayanti-- itIyamAptamImAMsA, vihitA hitamicchatAm // samyagmithyopadezArtha-vizeSapratipattaye // 114 // ||iti zrIsamantabhadrAcAryavinirmiteyamAptamImAMsA // iti devAgamAkhye svoktaparicchede zAstre ( svenoktAH paricchedA daza yasmiMstat svoktaparicchedamiti grAhya, tatra ) vihiteyamAptamImAMsA sarvajJavizeSaparIkSA hitamicchatAM niHzreyasakAminA, mukhyato niHzreyasasyaiva hitatvAt tatkAraNatvena ratnatrayasya ca hitatva. ghaTanAt , tadicchatAmeva na punastadanicchatAmabhavyAnAM, tadanupayogAt / tattvetaraparIkSA prati bhavyAnAmeva niyatAdhikRtiH, tathA mokSakAraNAnuSThAnAt mokSaprAtyupapatteH / samyagmithyopadezArthavizeSapratipattaye yuktAptamImAMsA bhagavatAmAcAryANAM parahitasaMpAdanapravaNahRdayatvAt , darzanavizuddhipravacanavAtsalyamArgaprabhAvanAparatvAcca / tataH paramArhantyalakSmIparisamApteH svArthasaMpattisiddhiH / samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga iti samyagupadezaH, tadanyatamApAye mokSasyAnupapatteH samarthanAt / - jJAnena cApavargaH' ityAdimithyopadezaH, tasya dRSTeSThaviruddhatvasAdhanAt / tayorarthavizeSaH satyetaraviSayabhedaH samyagdarzanAdimithyAdarzanAdiprayojanabhedo vA tadbhAvanAvizeSo vA mokSabandhaprasiddhibhedo vA / tasya pratipattirupAdeyatvena heyatvena ca zraddhAnamadhyavasAyaH samAcaraNaM cocyate / tasyai samyagmidhyopadezArthavizeSapratipattaye / zAstrArambhebhiSTutasyAptasya mokSamArgapraNetRtayA karmabhUbhRtettatayA vizvatattvAnAM jJAtRtayA ca bhagavadarhatsarvajJasyaivAnyayogavyavacchedena vyavasthApanaparA parIkSeyaM vihitaa| iti svAbhipretArthanivedanamAcAryANAmAyairvicArya pratipattavyam / / 114 // For Private And Personal Use Only
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahastrI vivaraNam // // 365 // pariccheda dshmH|| atra zAstraparisamAptau kecididaM maGgalavacanamanumanyante,jayati jagati klezAvezaprapaJcahimAMzumAn , vihataviSamaikAntadhvAntapramANanayAMzumAn // yatipatirajo yasyAdhRSyAnmatAmbunilavAn , svamatamatayastI. nAnA pare samupAsate // 115 // zrImadakalakadevAH punaridaM vadanti- (svabhASyaparisamAptimaGgalaM) zrIvardhamAnamakalaGkamanindhavandha-pAdAravindayugalaM praNipatya mUrdhA // bhavyaikalokanayanaM paripAlayantaM, syAdvAdavartma pariNaumi samantabhadram // 1 // iti / / // ityAptamImAMsAlaMkRtau dazamaH paricchedaH // parAparagurupravAhaguNagaNasaMstavasya maGgalasya prasiddhevayaM tu svabhaktivazAdevaM nivedayAmaH-- yenAzeSakunItivRttisaritaH prekSAvatAM zoSitAH, yadvAcopyakalaGkanItirucirAstatvArthasArthadyutaH // sazrIsvAmisamantabhadrayatibhRd bhUyAdvibhurmAnumAna , vidyAnandanaghanaprado'naghadhiyAM syaadvaadmaargaagrnniiH||1|| zrImadakalaGkazazadhara-kulavidyAnandasaMbhavA bhUyAt / gurumImAMsAlaMkRti-raSTasahasrI satAmRddhyai // 2 // vIrasenAkhyamokSage, cAruguNAnarghyaratnasindhugirisatatam // sAratarAtmadhyAnage, mAramadAmbhodapavanagirigahvarAyi tu // 3 // aSTasahasrI siddhA, sASTasahasrIyamatra me puSyAt // zazvadabhISTasahasrI, kumArasenoktivardhamAnArthA // 4 // // 365 // For Private And Personal Use Only
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir // iti zrImadakalaGkadevapraNIta-bhASyopabRMhitA zrIvidyAnandasUrisanhabdhayamaSTasahasrIvRttiH // [sthAdvAdakevalajJAna ityAdi / / 105 / / sadharmaNaiva sAdhyasyetyAdi / 106 / nayopanayakAntAnAmityAdi // 107 / / mithyAsamUho mithyA cedityAdi // 108 // niyamyate'rthoM vAkyenetyAdi / 109 // tadatadvastuvAgeSetyAdi // 110 // vAksvabhAvo'nyavAgarthetyAdi / 111 // sAmAnyavAgvizeSe cedityAdi // 112 / / vidheyamIpsItArthAGgamityAdi / 113 // sarva nigadasiddham / / ] vaktavyameva kila yattadazeSamukta-metAvataiva yadi cetayate na ko'pi // vyAmohajAlamatidustarameva nUnaM, nizcetanasya vacasAmativistare'pi // 1 // vizuddhisaGklezajapuNyapApe, pratikriyA yatra niyamyate no / jJAne'nyahetuzca jinaprasAdA-dvinA jinAjJA mama sA pramANam // 2 // SAREEXXNXEREAKISEXRKamar KKKKEXXXXXXXX KE KORAKHANKARACKR // iti zrImadakabbarasuratrANapradattajagadgurubirudadhArakabhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyamukhyamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsa-paMDitazrIlAbhavijayaziSyAgresarapaMDitazrIjItavijayagaNi satIrthyAlaGkArapaMDitazrInayavijayagaNicaraNakamalacaJcarIkeNa paMDitazrIpadmavijayagaNisahoda reNa mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNinA viracite aSTasahasrItAtparyavivaraNe dazamaH pricchedH|| NCERTERESH ROXEREKKERAXAXXXXNEXACINEERAEL HEIRNARTROKERSXEKXE NAREmxe For Private And Personal Use Only
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shn Kailassagarsun Gyanmandir aSTasahasrI vivaraNam // // 366 // zrImadakabbarasuratrANapradattajagadguruvirudadhArakabhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyamukhyamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsa-paMDitazrIlAbhavijayagaNiziSyAgresara-paMDitazrIjItavijayagaNisatIrthyAlaMkAra-paMDitazrInayavijayagaNicaraNakamalacazcarIkeNa paMDitazrIpadmavijayagaNisahodareNa gopakaNThakAzIsthavidvanmaMDalIpradattanyAyavizArada-paraHzatagranthagrathanArjitanyAyAcAryopapadopazobhitena bhavyasattvopakRtipraNItarahasyapadottarASTAgrazatasaMkhyazAstrAdyanekalakSapramANasaMskRtaprAkRtabhASAvabaddhagadyapadyamayagranthakusumamAlAmAlAkAreNa mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNinA sandRbdhamidam // zrIaSTasahasrItAtparyavivaraNaM sampUrNam // CACASSAGAUR // 366 // For Private And Personal Use Only